08.11.

2023

Zapis tolerancji

• Tolerowanie wymiarów polega na dodawaniu

Tolerancje i pasowania dwóch Wymiary przedmiotów podawane na
rysunku to wymiary nominalne
• Wymiary rzeczywiste, uzyskane w praktyce są
zawsze nieco większe lub nieco mniejsze od
wymiarów nominalnych ze względu na błędy
wykonania przedmiotów

Zapis tolerancji Zapis tolerancji

• Tolerowanie wymiarów polega na dodawaniu

dwóch wymiarów granicznych – dolnego A i • ghjg
górnego B – pomiędzy którymi powinien
znaleźć się wymiar nominalny

• Tolerancja T wymiaru jest to różnica między

górnym i dolnym wymiarem granicznym

Zapis tolerancji Tolerowanie symetryczne

• Odchyłka górna wymiaru – ES dla wymiaru

wewnętrznego, es dla wymiaru zewnętrznego – jest
zawsze różnicą B-N
• Odchyłka dolna wymiaru – EI dla wymiaru
wewnętrznego, ei dla wymiaru zewnętrznego – jest
zawsze różnicą A-N

• Dla wymiarów zewnętrznych:

Aw  N  ei, Bw  N  es, T  es  ei
• Dla wymiarów wewnętrznych:

Ao  N  EI, Bo  N  ES, T  ES  EI

1
 08.11.2023

Tolerowanie asymetryczne Tolerowanie asymetryczne dwustronne

Tolerowanie asymetryczne jednostronne Rodzaje tolerowania

• Tolerowanie swobodne – odchyłki są dobierane wg uznania
konstruktora
• Tolerowanie normalne (dobierane wg normy PN-EN 20286-
2:1996) można zapisać
– symbolicznie (tolerowanie symboliczne)
– za pomocą odchyłek (tolerowanie liczbowe)
– sposobem mieszanym (tolerowanie mieszane)

Znaczenie znaków w zapisie Klasy dokładności wykonania

• Norma PN-EN 20286-2 przewiduje 18 klas

dokładności: IT1-IT18, stosowane są również
klasy IT0, IT01 (ISO-286-1)
• klasy IT0, IT01, IT1÷IT5 są najbardziej
dokładne (precyzyjne narzędzia pomiarowe)
• klasy IT5÷IT11 są średnio dokładne (części
maszyn)
• IT12÷IT16 są mało dokładne, wymiary
nietolerowane

2
 08.11.2023

Tolerancje wałków Tolerancje otworów

• ghjg

Pasowania

Pasowanie jest to połączenie dwóch

elementów o jednakowym wymiarze
nominalnym i różnych odchyłkach

Pasowania Pasowania

• Pasowanie luźne (ruchowe) – połączenie, w

którym występuje luz, elementy pasowane
mogą się przemieszczać względem siebie
• Pasowanie mieszane – połączenie, w którym
może wystąpić niewielki luz albo niewielki
wcisk (luz ujemny)
• Pasowanie ciasne – połączenie, w którym
występuje wcisk, elementy pozostają w
spoczynku względem siebie po zmontowaniu

3
 08.11.2023

Zapis pasowania Zasady pasowania

• Zasada stałego wałka – średnicę wałka

toleruje się zawsze w głąb materiału, es=0
(tolerowanie asymetryczne), żądane
pasowanie uzyskuje się poprzez dobór
odchyłek otworu
• Zasada stałego otworu – średnicę otworu
toleruje się zawsze w głąb materiału, EI=0
(tolerowanie asymetryczne), żądane
pasowanie uzyskuje się poprzez dobór
odchyłek wałka

Zasada stałego wałka Zasada stałego otworu

Symbole tolerancji Wzory

Luz maksymalny (Lmax): Lmax = – Wmin = Bo – Aw = ES – ei

Luz minimalny (Lmin): Lmin = – Wmax = Ao – Bw = EI – es

• Symbole tolerancji:
– (A – H), (a – h) – dotyczą pasowań luźnych
– (J – N), (j – n) – dotyczą pasowań mieszanych
– (P – U), (p – u) – dotyczą pasowań ciasnych
Wcisk maksymalny (Wmax): Wmax = – Lmin = Bw – Ao = es – EI
Wcisk minimalny (Wmin): Wmin = – Lmax = Aw – Bo = ei – ES
gdzie:
Bw – wymiar maksymalny wałka,
Bo – wymiar maksymalny otworu,
Aw – wymiar minimalny wałka,
Ao – wymiar minimalny otworu,
ES – odchyłka górna dla wymiaru wewnętrznego,
es – odchyłka górna dla wymiaru zewnętrznego,
EI – odchyłka dolna dla wymiaru wewnętrznego,
ei – odchyłka dolna dla wymiaru zewnętrznego.

4

Zapis pasowania
• ghjg
Zapis chropowatości
Chropowatość powierzchni jest zbiorem
mikronierówności występujących na tej
powierzchni.
Chropowatość jest ściśle związana ze
sposobem wytwarzania przedmiotów a
w szczególności zależy od rodzaju
obróbki powierzchni przedmiotów.
Zapis chropowatości
• ghjg
08.11.2023
Zapis chropowatości
Zapis chropowatości powierzchni
• ghjg
• Do określenia chropowatości
powierzchni stosuje się
parametr Ra, to jest średnie
arytmetyczne odchylenie
profilu chropowatości od linii
średniej
Zapis chropowatości
5
 08.11.2023

Zapis chropowatości Zapis chropowatości

Zapis chropowatości Zapis chropowatości na rysunkach