Czy grafit, grafen, diament i nanorurki mają ze sobą

coś wspólnego?

Wprowadzenie
Przeczytaj
Grafika interaktywna
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Czy grafit, grafen, diament i nanorurki mają ze sobą coś
wspólnego?

Dlaczego grafit brudzi, a diament błyszczy, skoro to ta sama substancja?

Źródło: dostępny w internecie: pixabay.com, domena publiczna.

Co wspólnego łączy grafit, grafen, diament i nanorurki? Czy wiesz, że ich zróżnicowane
właściwości wynikają jedynie z innego rozmieszczenia atomów węgla w cząsteczce
względem siebie? Węgiel, w różnych postaciach, jest znany od czasów starożytnych
w postaci sadzy, węgla drzewnego, grafitu i diamentów. Jego nazwa pochodzi od
łacińskiego słowa „carbo”, które oznacza „węgiel drzewny”. Starożytne kultury oczywiście
nie zdawały sobie sprawy, że te substancje były różnymi formami tego samego pierwiastka.
W tym materiale zbadamy wszechstronny charakter węgla.

Twoje cele

Odróżnisz odmiany alotropowe węgla.

Opiszesz budowę, właściwości i zastosowanie grafitu, grafenu, diamentu
i nanorurek węglowych.
Ocenisz, jak właściwości poszczególnych odmian wpływają na ich zastosowanie
w życiu.
Przeanalizujesz typy hybrydyzacji, różne odmiany alotropowe węgla.
Przeczytaj

Węgiel wchodzi w skład wielu nieorganicznych i organicznych związków chemicznych.

Związki zawierające węgiel są podstawą życia na Ziemi, a cykl węglowo‐azotowo‐tlenowy
dostarcza część energii wytwarzanej przez Słońce i inne gwiazdy. Węgiel występuje
naturalnie jako antracyt (rodzaj węgla), grafit i diament. Historycznie, bardziej dostępna
była sadza bądź węgiel drzewny. Ostatecznie, te różne materiały zostały rozpoznane jako
formy tego samego elementu. Grafit, diament i fulereny są krystalicznymi formami
alotropowymi węgla. Alotropia to zjawisko dotyczące pierwiastków chemicznych i jest dość
powszechne w ich świecie. Pojęcie to odnosi się do występowania tego samego pierwiastka
w kilku odmianach, różniących się strukturą krystaliczną czy liczbą atomów
w cząsteczkach. Odmiany alotropowe różnią się między sobą budową, a co za tym idzie –
właściwościami fizycznymi i niejednokrotnie aktywnością chemiczną.

Diament – minerał przyciągający blaskiem

Ciekawostka

Antoine Lavoisier – francuski chemik i fizyk, jako pierwszy spalił diament pod szklanym kloszem, używając
promieni słonecznych skupionych soczewką. w ten sposób dowiódł, że diament to czysty węgiel.
Źródło: dostępny w internecie: nl.wikipedia.org, domena publiczna.

Diament jest najtwardszą substancją znaną człowiekowi (w dziesięciostopniowej skali

Mohsa twardość diamentu wynosi 10). Jego każdy atom połączony jest z czterema innymi
atomami w postaci czworościennej. Ta podstawowa jednostka powtarza się i rozciąga we
wszystkich kierunkach, tworząc siatkę oktaedryczną. Stanowi to krystaliczną strukturę
diamentu, przedstawioną na animacji poniżej. Dodatkowo, wiązania między atomami są
bardzo silnymi wiązaniami kowalencyjnymi, co nadaje sztywność i twardość kryształowi
diamentu.

Struktura diamentu
Źródło: dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, domena publiczna.

Dzięki swojej twardości diamenty są stosowane:

w przemyśle do cięcia, wiercenia i szlifowania;

do produkcji półprzewodników;
jako drogocenne klejnoty w najdroższej biżuterii.

Czym jest brylant? Czy to nadal diament?

Diamenty to kamienie szlachetne w stanie surowym. Aby mogły zostać wykorzystane
w jubilerstwie, muszą zostać oszlifowane. Podczas tego procesu powstaje kamień, który jest
gotowy do umieszczenia w biżuterii ze względu na swój regularny kształt i wyjątkowy blask.
Nazywamy go wówczas brylantem. Poddany obróbce jubilerskiej, diament silnie załamuje
światło oraz mocno je rozprasza, co można zauważyć na zdjęciu poniżej.
Oszlifowany diament rozpraszający światło
Źródło: dostępny w internecie: pixabay.com, domena publiczna.

Na cenę tych kamieni wpływa karat (masa kamienia), kolor (najcenniejsze są bezbarwne),
klarowność (przejrzystość) oraz czystość (brak skaz i ciał obcych). Ważny element przy
wycenie brylantów to również szlif. Każdy brylant jest diamentem, ale nie każdy diament
staje się brylantem, ponieważ nie każdy zostaje oszlifowany.

W Genewie na aukcji pod szyldem Chris e's został sprzedany za 50 mln dolarów największy na świecie różowy
diament Pink Legacy, którego masa wynosi 18,96 karata. To rekordowa suma za diament w tym kolorze.
Źródło: dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.
Czy jest możliwe otrzymanie diamentów w laboratorium?
Diament syntetyczny jest diamentem produkowanym w kontrolowanym procesie,
w przeciwieństwie do diamentu naturalnego, wytworzonego w procesach geologicznych.
Syntetyki produkowane są przy zastosowaniu tzw. metody
wysokociśnieniowo‐wysokotemperaturowej. Pod względem najważniejszych cech
przypomina diament naturalny. Diamenty syntetyczne mogą być wykorzystywane
w jubilerstwie, jednak ich wartość stanowi zaledwie 1/10 naturalnego diamentu. Na
początku firmy produkujące syntetyki miały dostarczać je wyłącznie do przemysłu, jednak
teraz trafiają również na rynek jubilerski.

Polikrystaliczna warstwa diamentowa otrzymana metodą HF-CVD

Źródło: Instytut Fizyki Uniwersytet Kazimierza Wielkiego, licencja: CC BY-SA 4.0.

Grafit - co ma wspólnego z plastrem miodu?

Grafit jest szarawo‐czarną, błyszczącą i miękką krystaliczną formą węgla. Struktura grafitu
jest zbudowana z dwuwymiarowej jednostki heksagonalnej, w której każdy atom węgla jest
połączony z trzema innymi atomami węgla wiązaniami kowalencyjnymi w tej samej
warstwie. Każda warstwa swoim wyglądem przypomina plaster miodu. Są one ułożone
równolegle jedna nad drugą i utrzymywane przez słabe siły van der Waalsa. Dlatego grafit
jest miękkim, śliskim ciałem stałym, które pozostawia czarny ślad na papierze. Poruszające
się elektrony w jego strukturze sprawiają, że jest dobrym przewodnikiem ciepła i prądu
elektrycznego.
Plaster miodu
Źródło: dostępny w internecie: pixabay.com, domena publiczna.

Struktura grafitu
Źródło: Nisenet, dostępny w internecie: www.wikipedia.pl, licencja: CC BY-NC-SA 3.0.

Ciekawostka

Kompozyty grafitowe stały się niezastąpione w konstrukcji nadwozi bolidów Formuły 1.

Obecnie wykorzystuje się je w konstrukcji panelu głównego, skrzydeł oraz większości
korpusu. Wytwarza się z nich elementy pracujące pod dużymi obciążeniami,
w konstrukcjach lotniczych i kosmicznych.
 Źródło: dostępny w internecie: pixabay.com, domena publiczna.

Grafen
Do niedawna grafen był jedynie teorią, ponieważ naukowcy nie byli pewni, czy
kiedykolwiek będzie możliwe pokrojenie grafitu na pojedyncze warstwy o grubości atomu
węgla. Odkrycie sposobu otrzymania grafenu było w dużej mierze dziełem przypadku. Jako
pierwsi dokonali tego w 2004 r. Andre Geim i Konstantin Novoselova z Uniwersytetu
w Manchesterze. Nobliści nie wykorzystali w tym celu drogiego i zaawansowanego
technologicznie sprzętu. Pozyskanie legendarnej substancji odbyło się przy użyciu taśmy
klejącej, na którą naniesiono próbkę grafitu, a proces przyklejania nowej porcji taśmy i jej
odrywania powtarzano do momentu uzyskania monowarstwy.
Animacja przedstawia strukturę grafenu, która jest jedną warstwą grafitu.
Źródło: dostępny w internecie: pl.wikipedia.org, domena publiczna.

Najprostszym sposobem na scharakteryzowanie struktury grafenu jest przedstawienie jej

jako pojedynczej, cienkiej warstwy grafitu. Atomy węgla są ułożone w układzie
sześciokątnym. Grafen wykazuje ciekawe właściwości i cechy strukturalne, takie jak
dwuwymiarowość, wysoka wytrzymałość (jest dwustukrotnie wytrzymalszy niż stal o tej
samej grubości ), elastyczność, przezroczystość, przewodność cieplna (dwukrotnie większa
niż diament), przewodność elektryczna. Poza tym, membrana z utlenionego grafenu nie
przepuszcza gazów, a nawet atomów helu, będąc jednocześnie w pełni przepuszczalna dla
wody.

Grafen, który jest tak niezwykły pod wieloma względami, zainspirował naukowców do
myślenia o szerokim zakresie zastosowań tego materiału – w elastycznej elektronice
(zwijanych w rolkę wyświetlaczy dotykowych), ogniwach słonecznych, półprzewodnikach,
filtracji wody, superkondensatorach oraz monitoringu i ochronie środowiska (jako czujniki
szkodliwych substancji).

Nanorurki
Nanorurki węglowe (CNT) to cylindryczne cząsteczki składające się ze zwiniętych arkuszy
jednowarstwowych atomów węgla (grafenu). Mogą być one jednościenne o średnicy
mniejszej niż 1 nanometr (nm) lub wielościenne, składające się z kilku koncentrycznie
połączonych nanorurek o średnicach sięgających ponad 100 nm. Ich długość może sięgać
kilku mikrometrów, a nawet milimetrów.
Animacja przedstawiająca strukturę nanorurki
Źródło: dostępny w internecie: pl.wikipedia.org, domena publiczna.

Podobnie jak ich budulec – grafen, CNT są związane chemicznie wiązaniami o hybrydyzacji
sp2, a więc silną formą oddziaływania molekularnego. Ta cecha, w połączeniu z naturalną
skłonnością nanorurek węglowych do łączenia się ze sobą za pomocą sił van der Waalsa,
daje możliwość opracowania materiałów o bardzo wysokiej wytrzymałości i niskiej masie,
które posiadają wysoce przewodzące właściwości elektryczne i termiczne. Dzięki temu są
bardzo atrakcyjne dla wielu zastosowań. Nanorurki węglowe cechują się wytrzymałością
mechaniczną na rozciąganie (może być czterysta razy większa w porównaniu ze stalą) oraz
niską gęstością (ich gęstość stanowi jedną szóstą gęstości stali). Przewodność cieplna CNT
jest lepsza od diamentu. Wszystkie te właściwości sprawiają, że nanorurki węglowe są
idealnym materiałem do produkcji urządzeń elektronicznych, chemicznych,
elektrochemicznych i bioczujników, tranzystorów, emiterów pola elektronowego,
akumulatorów litowo‐jonowych, źródeł światła białego, komórek magazynujących wodór,
lamp elektronopromieniowych, urządzeń do ekranowania elektrycznego. W inżynierii
tkankowej, nanorurki węglowe mogą działać jako rusztowanie dla wzrostu kości. Mogą być
stosowane do monitorowania środowiska ze względu na to, że ich powierzchnia ma
zdolność do absorbowania gazów.

Słownik
alotropia

(gr. állos „obcy”, „inny” trópos „sposób”, „postać”) – występowanie tego samego
pierwiastka chemicznego w dwóch lub więcej odmianach znajdujących się w tym samym
stanie skupienia

grafit

(gr. gráphō „piszę”) – minerał, heksagonalna odmiana pierwiastka węgla; zwykle ma

postać ziarnistych, łuskowych lub ziemistych skupień
 diament

(średniow. łacina diamentum gr. adámas „niepokonany”) – minerał, regularna odmiana

alotropowa pierwiastka węgla, najcenniejszy kamień szlachetny

siły van der Waalsa / oddziaływania van der Waalsa

fiz. słabe dwuciałowe oddziaływania związane z kwantową naturą powłok elektronowych

elektrycznie obojętnych atomów lub cząsteczek

nanorurki węglowe

rurki zbudowane ze zwiniętych cylindrycznie, połączonych brzegami warstw

grafitowych

Bibliografia
Atkins P., Jones L., Chemical Principles: The Quest for Insight, 5th Edition, New York 2009.

Bolotin K. I., Sikes K. J., Jiang Z., Klima M. i inni, Ultrahigh electron mobility in suspended
graphene, „arXiv + Solid State Communications” 2008, 146 (9‐10), s. 351‐355.

Encyklopedia PWN

Haddon R. C., Zanello L. P., Zhao B. Hu H., Bone Cell Proliferation on Carbon
Nanotubes, „Nano Letters” 2006, 6 (3), s. 562–567.

Xuesong L., Weiwei C., Jinho A., Seyoung K., i inni, Large‐Area Synthesis of High‐Quality
and Uniform Graphene Films on Copper Foils, „Science” 2009, 324, s. 1312 -1314.
Grafika interaktywna

Polecenie 1

Zapoznaj się z przedstawioną poniżej grafiką o alotropii węgla, a następnie wykonaj

ćwiczenie.

Alotropia węgla:

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

醙

Ćwiczenie 1

Zapoznaj się teraz z informacjami poniżej, wybierając dostępne kategorie lub odpowiedzi
z drzewka decyzyjnego.

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

醙
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Spośród wymienionych poniżej wyrażeń wybierz te, które uzupełnią prawidłowo tekst.

Atomy węgla są połączone wiązaniami . Atomy węgla mogą być ułożone w różny
sposób tworząc . Odmiany alotropowe węgla to diament, , ,
nanorurki węglowe oraz . Warstwy łączą się ze sobą za pomocą sił van der
Waalsa utrzymując strukturę krystaliczną grafitu. Siły van der Waalsa należą do
oddziaływań. Oszlifowany diament nazywamy .W twardość diamentu
wynosi 10.

brylantem grafenu grafen odmiany alotropowe skali Mohsa kowalencyjnymi

grafit fulereny słabych

Ćwiczenie 2 輸

Połącz stwierdzenia z opisami.

ponieważ wiązania między atomami są

Grafit jest miękki, bardzo silnymi wiązaniami
kowalencyjnymi.

ponieważ wiązania utrzymywane przez

Grafit i grafen przewodzą prąd,
słabe siły Van der Waalsa.

ponieważ zdelokalizowane elektrony

Diament jest twardy,
pozwalają na przepływ ładunku.

ponieważ zbudowany jest

Grafen jest przezroczysty, z pojedynczego dwuwymiarowego
arkusza atomów.
Ćwiczenie 3 醙

Do podanych zastosowań dopasuj odpowiednią odmianę alotropową węgla:

grafen materiały ogniotrwałe oraz elektrody.

zastosowanie w przemyśle jako materiał

grafit tnący oraz zwiększający wydajność
wiercenia i szlifowania.

elastyczna elektronika (zwijane w rolkę

diament
wyświetlacze dotykowe).

idealny materiał do urządzeń

nanorurki węglowe elektronicznych, chemicznych,
elektrochemicznych i bioczujników.

Ćwiczenie 4 醙

Uzupełnij zdania odmianami alotropowymi węgla.

Wiązania między atomami są bardzo silnymi wiązaniami kowalencyjnymi, co nadaje sztywność

i twardość kryształowi . Elektrony w poruszają się w strukturze kryształu,
dzięki czemu jest dobrym przewodnikiem ciepła i elektryczności. Najprostszy sposób na
opisanie : pojedyncza, cienka warstwa . Cylindryczne cząsteczki składające
się ze zwiniętych arkuszy pojedynczych warstw atomów węgla, czyli to .

nanorurki węglowe grafitu grafenu grafenu diamentu grafitu

Ćwiczenie 5 醙

Źródło: dostępny w internecie: Źródło: es.wikipedia.org, Anton, licencja: CC BY-SA 3.0; Źródło: www.commons.wikimedia.org,
AlexanderAIUS, licencja: CC BY-SA 3.0; Źródło: www.pixabay.com, licencja: domena publiczna; Źródło:
www.de.wikipeida.org, Anton, licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 6 醙

Wskaż zdania prawdziwe:

 Diament to minerał o dużej twardości.

 Diament dobrze przewodzi prąd elektryczny, dlatego produkuje się z niego elektrody.

 W krysztale diamentu atomy węgla są połączone wiązaniami jonowymi.

 Grafit jest twardy, śliski szary.

 Nanorurki łączą się ze sobą za pomocą sił van der Waalsa.

Grafit i diament mimo iż są zbudowane z takich samych atomów, różnią się


właściwościami.
 Ćwiczenie 7 難

Uzupełnij tabelę podanymi danymi.

grafit, jest to pojedyncza, cienka warstwa grafitu, atomy są ułożone w układzie sześciokątnym,
przezroczysty, błyszczący i niezwykle twardy, miękkie, śliskie ciało stałe, półprzewodniki,
filtracja wody, superkondensatory, monitoring i ochrona środowiska, fulereny, składają się
z parzystej liczby atomów węgla, tworzą zamkniętą, pustą w środku bryłę geometryczną,
nanorurki, mają postać pustych w środku walców

materiał budowa właściwości

zastosowanie

przezroczysty, błyszczący
i niezwykle twardy

grafit miękkie, śliskie ciało stałe

jest to pojedyncza, cienka

warstwa grafitu, atomy są
ułożone w układzie
sześciokątnym

półprzewodniki, filtracja
wody, superkondensatory,
monitoring i ochrona
środowiska
Ćwiczenie 8 難

Oblicz, jaką objętość będzie miał grafit, a jaką diament o masie 5 g, wiedząc że gęstość grafitu
g g
wynosi 2,23 cm3 , a diamentu 3,51 cm3 .

Odpowiedź:

Ćwiczenie 9 難

Grafit ma strukturę warstwową. Każdy atom węgla wykorzystuje swoje trzy elektrony, aby
utworzyć wiązanie z trzema bliskimi sąsiadami. Pozostaje czwarty wolny elektron, który
w każdym atomie węgla ulega delokalizacji. Mogą one swobodnie wędrować w obrębie jednej
warstwy. Atomy utrzymywane są razem przez silne wiązanie kowalencyjne. W diamencie
atomy węgla ułożone są w sieć. Ma doskonałe właściwości fizyczne, z których większość
pochodzi z silnego wiązania kowalencyjnego między atomami. Każdy atom węgla w diamencie
jest związany z czterema innymi atomami węgla w czworościanie, które razem tworzą
trójwymiarową sieć. Stabilna sieć wiązań kowalencyjnych sprawia, że diament jest tak
niewiarygodnie twardy.

Wyjaśnij różnicę w zdolności przewodzenia prądu elektrycznego pomiędzy grafitem

a diamentem.

Odpowiedź:
Dla nauczyciela

Scenariusz zajęć

Autor: Krzysztof Błaszczak

Przedmiot: chemia

Temat: Czy grafit, grafen, diament i nanorurki mają ze sobą coś wspólnego?

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego, liceum, technikum, zakres

podstawowy/rozszerzony

Podstawa programowa

Zakres podstawowy:

III. Wiązania chemiczne. Oddziaływania międzycząsteczkowe. Uczeń:

7) wyjaśnia pojęcie alotropii pierwiastków; na podstawie znajomości budowy diamentu,

grafitu, grafenu i fullerenów tłumaczy ich właściwości i zastosowania.

Zakres rozszerzony:

III. Wiązania chemiczne. Oddziaływania międzycząsteczkowe. Uczeń:

9) wyjaśnia pojęcie alotropii pierwiastków; na podstawie znajomości budowy diamentu,

grafitu, grafenu i fullerenów tłumaczy ich właściwości i zastosowania.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne:

Uczeń:

wyjaśni pojęcie alotropii na przykładzie węgla;

na podstawie znajomości budowy diamentu, grafitu, grafenu i nanorurek zanalizuje
i tłumaczy właściwości i wynikających z nich zastosowań różnych odmian tego samego
pierwiastka chemicznego.
Strategie:

asocjacyjna.

Metody i techniki nauczania:

burza mózgów;
metoda lekcji odwróconej;
praca w grupie zadaniowej;
dyskusja;
technika gadająca ściana;
technika zdań podsumowujących;
technika „kieszeń i szuflada”.

Forma pracy:

praca w grupach;
praca w parach;
praca indywidualna.

Środki dydaktyczne:

komputery z dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐podręczniku;
rzutnik multimedialny;
tablica interaktywna/tablica i kreda.

Przebieg zajęć

Faza wstępna

1. Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel wykorzystuje pytania zawarte we wprowadzeniu

do e‐materiału, np.: Co wspólnego łączy grafit, grafen, diament i nanorurki?
2. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele.
3. Rozpoznawanie wiedzy wyjściowej uczniów. Burza mózgów wokół zastosowania
grafitu, grafenu, diamentu i nanorurek.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel wykorzystuje metodę lekcji odwróconej – uczniowie w domu mieli za

zadanie zapoznać się z tekstem dotyczącym diamentu, grafitu, grafenu i nanorurek
zawartym w epodręczniku.
2. Prowadzący zajęcia dzieli uczniów na cztery grupy zadaniowe:

I grupa – diament;
II grupa – grafit;
 III grupa – grafen;
IV grupa – nanorurki.

Każda grupa otrzymuje od nauczyciela arkusze papieru i mazaki oraz na podstawie

dostępnych źródeł, w tym treści e‐materiału zapoznaje się z materiałem w ramach
swojego zagadnienia, opracowuje go zwracając uwagę na budowę wewnętrzną,
właściwości i zastosowanie. Po wykonaniu pracy liderzy grup, z wykorzystaniem
techniki gadająca ściana, omawiają wytwory prac uczniowskich na forum. Pozostali
uczniowie z innych grup mogą uzupełniać wiadomości włączając się do dyskusji.
Nauczyciel weryfikuje poprawność merytoryczną i wyjaśnia, ewentualnie zaistniałe,
niezrozumiałe kwestie.

4. Uczestnicy zajęć samodzielnie zapoznają się z mapą pojęciową dotyczącą alotropii

węgla, po czym wykonują ćwiczenie.
5. Nauczyciel zleca uczniom wykonanie zestawu ćwiczeń w epodręczniku – praca
indywidualna.

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel sprawdza wiedzę uczniów, wykorzystując pytania z e‐materiału, np.

polecenia do multimedium. Pyta:

Która z odmian alotropowych węgla przewodzi prąd elektryczny?

Na skutek czego diament wykazuje swoją twardość?
W której z odmian węgla występują siły van der Waalsa?
Czy słuszne jest stwierdzenie dla grafenu, że jest to cienka, pojedyncza warstwa
grafitu?

2. Jako podsumowanie lekcji nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które

uczniowie również zamieszczają w swoim portfolio:

Przypomniałem sobie, że...

Co było dla mnie łatwe...
Czego się nauczyłam/łem...
Co sprawiało mi trudność...

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Mapę pojęciową uczniowie mogą wykorzystać podczas przygotowywania się do zajęć.

Nauczyciel może ją wykorzystać przy omawianiu alotropii węgla.

Materiały pomocnicze:

Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich kartkach):

Która z odmian alotropowych węgla przewodzi prąd elektryczny?

 Na skutek czego diament wykazuje swoją twardość?
W której z odmian węgla występują siły van der Waalsa?
Czy słuszne jest stwierdzenie dla grafenu, że jest to cienka, pojedyncza warstwa
grafitu?

Materiały pomocnicze

karty pracy;
arkusze papieru;
mazaki;
glutaki.