Substancje i ich przemiany

*Substancje- to rodzaj materii o jednolitej budowie i właściwościach.

Substancje chemiczne dzielimy na:

 Proste ( pierwiastki chemiczne)

- metale ( miedź, rtęć, żelazo)
- niemetale (siarka, węgiel, tlen)
 Złożone ( związki chemiczne ) np. woda, tlenek węgla itp.

*Właściwości substancji- są to cechy charakterystyczne, które odróżniają jedna

substancję od innej, umożliwiając jej identyfikację.

 Właściwości fizyczne:
-stan skupienia,
- barwa,
- połysk,
-gęstość,
-twardość,
- rozpuszczalność w wodzie i innych rozpuszczalnikach,
-temperatura wrzenia i topnienia,
-przewodnictwo elektryczne i cieplne,
 Właściwości chemiczne:
-zapach,
-smak,
-palność,
- aktywność chemiczna ( czyli zachowanie się w obecności innych
substancji)

*Gęstość- stosunek masy do jej objętości

d- gęstość
m- masa substancji
v- objętość

d=
*Zjawisko fizyczne- polega na zmianie stanu skupienia, stopnia rozdrobnienia,
nie zmienia się tutaj rodzaj substancji.
*Przemiana ( reakcja) chemiczna- polega na powstawaniu nowych substancji o
odmiennych właściwościach fizycznych i chemicznych.

Mieszaniny
 Jednorodne- mieszanina, której składników nie można odróżnić za
pomocą wzroku lub prostych przyrządów optycznych np.: powietrze,
stopy metali
 Niejednorodne- mieszanina, której składniki można (rozdzielić) rozróżnić
za pomocą wzroku lub prostych przyrządów optycznych np.: woda z
mąką, piaskiem.

Sposoby rozdzielania mieszanin:

- odparowanie
- filtracja (sączenie) – za pomocą filtrów
-użycie magnesu
- krystalizacja- polega na wydzielaniu się z roztworu substancji w postaci
kryształków na wskutek np. odparowania wody
-sedymentacja – opadanie na dno naczynia cząstek substancji stałej w cieczy
-dekantacja- polega na oddzieleniu substancji stałej od cieczy, przez zlanie
cieczy znad osadu
-destylacja- polega na rozdzieleniu składników mieszaniny ciekłej jednorodnej
za pomocą różnic temperatur wrzenia substancji.
- chromatografia.

*Sorpcja- zjawisko zatrzymywania przez substancję stałą cząstek

rozpuszczonych w gazie lub cieczy.

*Pierwiastek chemiczny (subst. Prosta ) – złożony jest z takich samych

atomów.
*Związek chemiczny ( subst. Złożona) – składa się z różnych atomów
połączonych ze sobą trwale.
 Właściwości metali:
*podobieństwa:
- stały stan skupienia ( z wyjątkiem rtęci )
- barwa srebrzystoszara/ srebrzystobiała (z wyjątkiem złota i miedzi)
- połysk metaliczny
- kowalność i ciągliwość
-dobre przewodnictwo cieplne i elektryczne
* różnice:
- twardość
- temperatura topnienia
- gęstość
- aktywność chemiczna

*Metale szlachetne- są odporne na działanie innych substancji

*Metale nieszlachetne – łatwo reagują z innymi metalami
*Stopy metali- mieszaniny jednorodne metali z innymi substancjami
- stal – żelazo + węgiel
-brąz- miedź + cyna
-mosiądz- miedź+ cynk
- duraluminium –miedź+ glin+ magnez
*Korozja( rdzewienie)- niszczenie metali pod wpływem czynników
środowiskowych.

 Sposoby ochrony metali przed korozją

- pokrywanie warstwą metalu odpornego na korozję np.: chromowanie,
niklowanie
-malowanie, lakierowanie, pokrycie smarem
- zmniejszenie agresywności środowiska

 Właściwości niemetali:
-mają różne stany skupienia
- mają różną barwę
- mają różne temperatury wrzenia i topnienia.
 1. Przykłady zastosowań metali i niemetali:
- kadm- stosuje się jako barwnik,
- sód- produkcja lamp sodowych do oświetlania ulic
- platyna- unieszkodliwianie spalin samochodowych ( katalizator)
-ksenon- lampy świetlne o barwie zbliżonej do barwy światła dziennego
- krzem- produkcja szkła i porcelany
- fluor- profilaktyka próchnicy zębów
- siarka- wulkanizacja kauczuku, produkcja preparatów do leczenia
chorób skóry.

Powietrze
*Powietrze- jednorodna mieszanina substancji gazowych.

* Substancje gazowe:
- azot- 78%
-tlen- 21%
-argon- 1%
- dwutlenek węgla 0,04%
-wodór
-para wodna i inne

Właściwości powietrza :
*fizyczne:
-gaz
-bezbarwne
-słabo rozpuszczalne w wodzie
* chemiczne:
-mieszanina jednorodna gazów
- bezwonne
- bez smaku
 Rola powietrza:
- służy do oddychania,
-podtrzymuje spalanie
-tworzy atmosferę, w której zachodzą zjawiska pogodowe
- pomaga w procesie fotosyntezy
- rozchodzą się w nim np. fale radiowe
- powoduje procesy utleniania w tym rdzewienie.
Zanieczyszczenia powietrza:
a) podział ze względu na stan skupienia:
* gazowe
tlenki siarki, azotu, węgla, freon
*ciekłe
aerozole
* stałe
dymy, pyły
b) podział ze względu na pochodzenia
* naturalne
wybuchy wulkanów, pożary lasów, pylenie roślin, pyły kosmiczne
*antropogeniczne
przemysł, transport, spaliny samochodowe, rolnictwo, papierosy,
ogrzewanie domów
 Efekt cieplarniany- podwyższenie średniej rocznej temperatury
powietrza.
*Przyczyny:
-zwiększona emisja CO2 metanu i innych gazów cieplarnianych do
atmosfery
*Skutki:
- zmiany klimatu
- topnienie lodowców
- przemieszkanie się zwierząt
 Dziura ozonowa – ubytek w warstwie ozonowej atmosfery
*Przyczyny:
-emisja freonu ( dezodorant/ lodówka)
*Skutki:
-zwiększona ilość promieniowania UV dociera do powierzchni ziemi
powodując choroby skóry i oczu
 Kwaśne deszcze- opad atmosferyczny o odczynie kwaśnym
*Przyczyny:
- tlenki azotu, siarki, węgla, emitowane przez zakłady przemysłowe łączą
się z parą wodną w chmurach tworzą kwasy
*Skutki :
- niszczenie skał
-korozja
-niszczenie roślin
- zakwaszanie zbiorników wodnych i gleb
*Smog typu Londyn/kwaśny/zimowy- zanieczyszczenia pochodzące ze
spalania węgla ( ogrzewanie domów) transportu, niewielkich zakładów
przemysłowych łączą się z wilgocią tworząc drażniącą mgłę
*Smog typu Los Angeles/ fotochemiczny/ letni –spaliny samochodowe
pod wpływem silnego nasłonecznienia przekształcają się w m.in.
drażniące tlenki azotu i ozon.
 Właściwości tlenu :
*fizyczne:
-gaz
-bezbarwny
-słabo rozpuszcza się w wodzie
* chemiczne:
-niemetal
-bezwonny
-łączy się z niemetalami tworząc tlenki
-podtrzymuje spalanie, sam się nie pali
 Zastosowania :
*spawanie
*przemysł
*odkrycia *medycyna
 *Reakcja analizy- reakcja chemiczna podczas której z jednego substratu
powstaje kilka produktów
*Reakcja syntezy- reakcja podczas której z kilku substratów powstaje
jeden produkt
*Substraty reakcji- substancje użyte do reakcji chemicznej i ulegające
przemianom chemicznym.
*Produkty reakcji- substancje powstające w wyniku reakcji chemicznych.
*Tlenek- związek chemiczny tlenu z innym pierwiastkiem chemicznym.
*Utlenianie- łączenie się tlenu z pierwiastkami chemicznymi, jeśli
zachodzi gwałtownie i towarzyszą mu efekty świetlne lub wybuch
mówimy o spalaniu
*Spalanie- gwałtowne utlenienie przebiegające z wydzielaniem światła i
ciepła.
*Reakcja endoenergetyczna- reakcja podczas której energia zostaje
przekazana z otoczenia do układu : C+O2 energia
*Reakcja egzoenergetyczna- reakcja podczas której energia zostaje
przekazana z układu do otoczenia
*Alotropia –zjawisko występowania pierwiastka chemicznego w różnych
odmianach różniących się liczbą atomów w cząsteczce lub ułożeniem
atomów w kryształ.
*Ozon- O3 odtropowa odmiana tlenu, gaz bladoniebieski, o przyjemnym
zapachu bardzo aktywny chemicznie
*Reakcja charakterystyczna- zapalenie się żarzącego łuczywka

 Właściwości azotu:
*fizyczne:
- gaz
-bezbarwny
- słabo rozpuszczalny w wodzie
* chemiczne:
- niemetal
- bezwonny
- nie podtrzymuje spalania
 Zastosowania:
- materiały wybuchowe,
- medycyna,
-rolnictwo,
-przemysł spożywczy
- motoryzacja

*Eutrofizacja- zjawisko zarastania zbiorników wodnych spowodowane

dostawą związków azotu i fosforu do wody i związanym z tym zakwitem
glonów i sinic.
*Para wodna- bezwonny i bezbarwny gaz, który łatwo się skrapla
(kondensuje).
*Higroskopijność- zdolność do pochłaniania wilgoci z otoczenia.
*Kondensacja pary wodnej – zmiana gazowego stanu skupienia wody w
stan ciekły.

 Właściwości wodoru:
- gaz bezbarwny,
-bezwonny
- najlżejszy pierwiastek
- w stanie wolnym występuje w postaci cząsteczek dwuatomowych
- jest palny
- zapala się z charakterystycznym odgłosem
- bardzo słabo rozpuszczalny w wodzie
 Zastosowania :
- wodór jako paliwo przyszłości
- przemysł spożywczy
- gaz przemysłowy
- paliwo rakietowe
*Gazy szlachetne- gazowe niemetale z grupy 18 ukł. okresowego. Są to
bierne chemiczne, które pod wpływem prądu elektrycznego świecą na różne
kolory.

 Zastosowania:
- technika oświetleniowa
- medycyna
-przemysł lotniczy i motoryzacyjny
-elektronika
- statki powietrzne

 Właściwości tlenku węgla (IV)

* fizyczne:
- gaz
- bezbarwny
- dobrze rozpuszcza się w wodzie
- o gęstości większej od powietrza
* chemiczne:
- tlenek niemetalu
- bezwonny
- nie pali się i nie podtrzymuje spalania
- powoduje mętnienie wody wapiennej, gdyż z nią reaguje
 Zastosowania:
-przemysł spożywczy
- ogrodnictwo
- medycyna
- ochrona przeciwpożarowa

*Reakcja wymiany- reakcja, w której z kilku substratów powstaje kilka

produktów.
*Woda wapienna- odczynnik umożliwiający identyfikację tlenku węgla
(IV). Woda wapienna mętnieje pod wpływam tlenku węgla (IV).