Professional Documents
Culture Documents
Paryayvacahi पर्यायवाची
Paryayvacahi पर्यायवाची
पर्यार्वयची शब्द Paryayvachi Shabd: पर्यार्वयची शब्द Paryayvachi Shabd," also referred to as "Samanarthi
Shabd," holds significant importance within the realm of the Hindi Language curriculum. पर्यार्वयची शब्द
topic consistently finds its place in various Teacher Eligibility Tests (TET) and educational recruitment
examinations as an integral part of the Hindi section. पर्यार्वयची शब्द carries a weightage of 3-4 marks,
distributed across 3-4 questions.
Given the multitude of Sarkari Teaching recruitment exams, having a PDF on पर्यार्वयची शब्द Paryayvachi
Shabd will greatly aid candidates in their exam preparation. पर्यार्वयची शब्द Paryayvachi Shabd questions in
teaching recruitment exams are generally considered easy to crack for aspirants. In this article, we will
delve into the definition and provide examples of पर्यार्वयची शब्द Paryayvachi Shabd in detail.
पर्यर्ावयची के प्रकयि –
1. पूर्ा पर्यर्ावयची :- वे शब्द ि ठीक वही अथा अथवय र्थयवत अथा कय ब ध करयवे, पूणा पर्यर्ावयची है - जपतृ- जपतय
2. अपूर्ा पर्यार्वयची :- वे शब्द ि समयन अथा कय ब ध करयए जकन्तु अनेकयथी ह तय है अपूणा पर्यर्ावयची र्य समयनयथी शब्द
कहलयते है।
अ आ
• अांक - जचन्ह, जनशयन, प्रतीक, पहचयन • आँ ख - ल चन, नर्न, नेत्र, दृग्, आक्ष, चक्षु, दीदय, जवल चन
• अांग - कयर्य, शरीर, गयत, बदन तन, वपु, दे ह • आँ गन - अँगनय, अजिर, प्रयांगण, अँगनयई
• अांश - भयग, जहस्सय, भांग, अवर्व, खण्ड, स पयन • आँ चल - पल्लय, छ र, दयमर, क नय, क र
• अजि - धनञिर्, ियतवेद, हुतयशन, कृषयनु, र जहतयश्व, आग, • आँ सू - अश्रु, नेत्रनीर, नर्निल, नेत्रवयरर, नर्न-नीर
अनल, पयवक, • आकषाण - जदलकशी, खखांचयव, जवम हन, सम्म हन,
• अचल - जगर, शैल, नग, मजहधर, आजि प्रभयवकयरी
इ ई
• इच्छय - अजभलयषय, आकयांक्षय, कयमनय, लयलसय, उत्कण्ठय,
• ईख - गन्नय, ऊख, रसडण्ड, रसयल, पैंडी, रसद
रूजच, ईप्सय, अभीप्सय, चयहत, मन रथ
• ईधन - िलयवन, िलयने की लकडी, कण्डय, िरनी
• इच्छु क - अजभलयषी, लयलयजर्त, आतुर, उत्सुक, उत्कखण्ठत
• ईदृश - इस प्रकयर, इस तरह, ऐसे, इस रीजत से
• इठलयनय - शेखी मयरनय, ऐांठनय, इतरयनय, शयन जदखयनय
• ईप्सय - चयह, अजभलयषय, इच्छय, अभीप्सय
• इनकयर - प्रत्ययख्ययन, अनगीकयर, जनषेध, अस्वीकृजत
• ईमयनदयरी - जनष्कपटतय, जनश्छलतय, सदयशर्तय
• इनयम - उपहयर, पुरस्कयर पयररत जषक
उ ऊँ
• उकसयनय - उभयरनय, उत्तेजित करनय, उद्बयजधत करनय • ऊँचय - उच्च, उत्तुांग, बुलन्द, ऊर्ध्ा, ऊपर, तुांग, उन्नत,
• उग्र - प्रबल, तेि, प्रचण्ड गगनचुम्बी
• उजचत - ठीक, सीचीन, मुनयजसब, सांगत, वयजिब, उपर्ुक्त • ऊँट - लम्ब ष्ठ, महयग्रीव, उष्टर
• उियड - जनिान, वीरयन, जबर्यबयन, सुनसयन, बरबयद, • ऊँघ - तन्द्रय, ऊँचयई, झपकी, अद्धा जनिय, अलसयई
खण्डहर • ऊिया - शखक्त, ओि, स्फूजता
• उिड - अभि, धृष्ट, लण्ड, गांवयर, अक्खड, उद्धत, लम्पट • ऊधम - उपिव, उत्पयद, हुल्लड
ऋ ए
• ऋक्ष - रीक्ष/ऋछ, भयलू
• एक - अन खय, अजितीर् अनुपम, प्रथम
• ऋचय - स्त त्र, वेदमन्त्र
• एकतय - समयन, एकिैसय, एकरूप, समरूप, अजभत्र, मेल
• ऋच्छरय - गजणकय, वेश्यय, रण्डी, तवयर्फ़, चांचलय,
• एकयग्र - एकमनय, मन र् गी, एक जचत्त,
तमयशबीन
• एकसयन - खथथर अनुग्रह, कृतज्ञतय, आभयर
• ऋिु - सीधय, सुगम, सरल, सहि
• एषणय - दे खें-‘इच्छय’।
• ऋद्ध - अन खय, समृद्ध, सम्पन्न, भरय हुआ
ऐ ओ
• ऐांठ - अकड, ठसक, घमण्ड, गवा • ओठ - ह ठ
ां , अधर, ओष्ठ, दन्तच्छद, रदच्छद
• ऐांठन - मर ड, बल, तनयव, अकडन, उमेठन, घुमयव • ओछय - कमीनय, जछछ र, टु च्चय, क्षुि, हलकय
• ऐक् – एकत्व, मेल, एकय, एकतय • ओि - बल, तयक़त, ि र, दम, परयक्रम, वीर्ा, शखक्त
• ऐबी – दु ष्कमी, बुरय, ख टय, दु ष्ट, शैतयन • ओझल - अन्तधयान, अदृश्य, लुप्त, गयर्ब, जतर जहत, जवलुप्त
• ऐश्वर्ा - वैभव, सम्पदय, सम्पन्नतय, समृखद्ध, श्री, सम्पजत्त • ओस - तुषयर, जहमकण, जहमसीकर, जहमजबन्दु , तुजहनकण
औ
• औांगय - गूांगय, वयखिहीन, वयणीहीन
• औघर - अनगढ़, अटपट, अण्डबण्ड, असुन्दर
• औदयत – श्वेत, गौर, शुक्ल, सफ़ेद, धौलय
• औदयस्य - उदयसीनतय, वैरयग्य, अजनच्छय, मन मयजलन्य
• औरत - स्त्री, वयमय, मजहलय, वजनतय, रमणी, अांगनय।
क ख
• कांगयल - जनधान, दररि, अांजकांचन, गरीब • खग - जवहग, जवांहग, पक्षी, जचजडर्य, पांछी, शकुजन
• कांचन - सुवणा, स नय, स्वणा • खम्भय - थम्भ, स्तम्भ, स्तूप
• कई - नयनय, अनेक, जवजवध, एकयजधक, कई-एक • खल - दु ष्ट, अधम, पयमर, नीच, शठ, दु िान, कुजटल
• कटयक्ष - व्यांग्य, आक्षेप, छीांटयकशी • खांिन - सयरां ग, नीलकांठ, खडररच।
• कण्ठ - ग्रीवय, गलय, जशर धरय • ख ि - अन्वेषण, श ध, आजवष्कयर, अनुसांधयन।
र् घ
• गांगय - भगीरथी, सुरसरर, दे वसरर, जत्रपथगय • घडय - घट, कलश, कुम्भ, गगरय, मटकय, गगरी
• गणेश - जवनयर्क, एकदन्त, गियनन, गणयजध, लम्ब दर • जघनौनय - घृण्य, घृणयस्पद, गजहात, वीभत्स, गन्दय, घृजणत
• गभयाशर् - गभा, पेट, बच्चेदयनी, उदर, िठर • घुमक्कड - रमतय, सैलयनी, पर्ाटक, जवचरणशील
• गरूण - खगेश, पन्नयगयरर, उरगयरर, हररर्यन, वयतनेर् • घन - बयदल, वयररद, मेघ, वयररधर, िलधर।
• गयर् - गौरी, गऊ, गइर्य, धेनु, भिय, ग , सुरभी • घर - दे खें ‘गेह’।
च छ
ि झ
• िगत् - जवश्व, सांसयर, भव, िग, ल क • झांझट - व्यथा कय झगडय, टां टय, बखेडय, प्रपांच
• िमुनय - सूर्ातनर्य, सूर्ासुतय, कयजलन्दी, अकािय, तरजणिय, • झँपनय - ढां कनय, छु पनय, आड में ह नय
कृष्णय • झक र - हवय कय झ क
ां य, झटकय, झ क
ां य
• िल - त र्, पयनी, वयरर, नीर, सजलल, अम्बु, पर्, िीवन • झरनय - प्रतयप, जनझार, स्त्र त, उत्स, प्रस्त्रवण
• ियनकी - सीतय, वैदेही, िनकसुतय, िनकतनर्य, िनकयत्मिय • झल - दयह, िलन, आां च
• िीव - प्रयणी, िीवधयरी, िीवनधयरी
ट ठ
• ठग - वांचक, प्रतयरक, अडीमयर, प्रवांचक, ियलसयज़
• टक्कर - ठ कर, जभडन्त, सांघट्ट, समयघयत, धक्कय
• ठगी - प्रतयरणय, वांचनय, मयर्यियल, फरे ब, ियलसयज़ी
• टीकय - व्ययख्यय, भयष्य, वृजत्त, भयषयन्तरण, जववृजत्त
• जठठ ली - मज़यक, उपहयस, फबती, व्यांग्य व्यांग्य खक्त
• टे ढय - वक्र, बलदयरन, कुजटल, टे ढ़य-मेढ़य, जतरछय
• ठौर - थथयन, िगह, थथल, जठकयनय
ड ढ
• डर - भर्, खौफ, त्रयस, भीजत, आतांक।
• ढां ग - रीजत, तरीकय, जवजध, मुखक्त, उपयर् तदबीर
• डरयवनय - भांर्कर, भर्यनक, भर्यवह, दहशतनयक
• जढठयई - धृष्टतय, बेशरमी, अजशष्टतय, गुस्तयखी, अजवनर्
• डयकू - दस्यु, लुटेरय, लुखण्ठत, बटमयरय डकैत
• ढे र - िमयव, अम्बयर, रयजश, ओघ
• ड री - िेवरी, सुतली, तनी, रस्सी, ड र
• ढग
ां ी - पयखण्डी, बगुलयभगत, रां गयजसर्यर, कपटी, छली
• डीलडौल - रूप, आकृजत, बनयवट, रचनय, गठन गढ़न
त र्
• तत्पर - तैर्यर, उद्यत, मुस्तैद, कजटबद्ध, सन्नद्ध
• थकयन - थकयवट, थकन, श्रयखन्त, क्लयखन्त
• तन्मर् - लीन, मि, तल्लीन, ध्ययनमि, लवलीन
• थपेडय - चपेटय, थप्पड, झयपड, चयांटय
• तयलयब - सर, िलयशर्, कयसयर, तयल, सरसी, छद
• थ थय - प लय, खयली, ख खलय, ररक्त, छूछय
• जतरस्कयर - उपेक्षय, अपमयन, जनरयदर, बेइज्जती,
• थल - अन्त, हद, छ र, जसरय, सीमय
अवमयननय, अवहेलनय
• तीखय - तीक्ष्ण, तेज़, पैनय, प्रखर
द ध
• दां ग - चजकत, जवखित, हक्कय-बक्कय, हैरयन,
आश्चर्ाचजकत
• धनुष - जपनयक, चयप, शरसन, कमयन।
• दां गय - उत्पयत, उपिव, झगडय, फ़सयद
• धीर - सहनशील, सजहष्णु, जतजतक्षु।
• दण्ड - हज़यनय, िुमयानय, सज़य, शयसन, अथादण्ड
• धूत्ता - दु ष्ट, खल, शठ, ठग।
• दरयर - कटयव, चीर, फटयव, फटन, कटयन
• िे ष - जवर ध, दु श्मनी, खयर, शत्रुतय, बैर
न
• नदी - स्त्र तखस्वनी, लहरी, अपगय, जनम्नगय, तररणी
• नमक - लवण, लयन, समरस, न न
• नश्वर - जवनयशी, नयशवयन्, मरणशील, नयशयधीन, अजनत्य
• जनिी - व्यखक्तगत, खुद कय, स्वकीर्, अपनय
• जनत्य - शयश्वत्, अमर, अजवनयशी, अमत्या, अनश्वर, सदय
प फ
• पांक - कीचड, कीच, कदा म • फणीन्द्र - शेषनयग, वयसुजक, उरगयजधपजत, सपारयि,
• पांजकल - गन्दलय गन्दय, मैलय, मजलन नयगरयि
• पकडनय - कैद करनय, बांदी बनयनय, जगरफ्तयर, करनय • फणी - सपा, सयांप, फजणधर, नयग, उरग
• पक्षी - पांछी, जिि्, अण्डि, जवहग, खग, जवहांग, शकुजन, पतांग • फूल - कुसुम, सुमन, प्रसून, पुष्प, लतयन्त, पुहुप
• पटु - दक्ष, प्रवीण, जनपुण, कुशल, ह जशर्यर, जनष्णयत, चतुर
ब भ
• बगीचय - बयग, वयजटकय, उद्ययन, उपवन • भत्सानय - कुत्सय, दु त्कयर, जझडकी, डॉट-डपट,
• बचपन - बयलपन, लडकपन, लडकई, बयल्ययवथथय, बचपनय फटकयर, जनन्दय
• बलयत्कयर - शीलभांग, सतीत्वहरण, बलयत्सम्भ ग, शीलहरण, • भयल - ललयट, कपयल, मयथय, मस्तक
शीलयघयत • भेदी - ियसूस, भेजदर्य, गुप्तचर, दू त
• बयण - तीर, त मर, जवजशख, नयरयच, शर, इषु , सयर्क • भ्रमर - मधुकर, मधुप, अजल, भृग, भौांरय, मधुरयि
• बयजलकय - बयलय, कन्यय, बच्ची, लडकी • भ्रष्ट - दु ष्ट, पयिी, लुच्चय, बदमयश लफांगय, लम्पट
म
• महयदे व - जशव, शांकर, हर, महेश, जगरीश, जत्रल चन, भूतनयथ
• मजहमय - गररमय, मयहयत्म्य, गौरव, बडयई, महत्तय
• मेघ - धरयधर, घन, िलचर, वयररद, िीमुत, बयदल
• म क्ष - मुखक्त, जनवयाण, कैवल्य, अपवगा, परमपद
• मौजलक - वयस्तजवक, असली, आधयरभुत, बुजनर्यदी
र् ि
• र्म - सूर्ापुत्र, िीवनपजत, अन्तक, धमारयि, शमन,
कीनयस • रां क - दररि, कांगयल, अजकञचन, जनधान, धनहीन
• र्मुनय - कयजलन्दी, अकािय, रजवतनर्य, कृष्णय, िमुनय • रक्त - ल जहत, ल हू, श जणत, खून, रूजधर
कयलगांगय • रक्तपयत - मयर-कयट, खून-खरयबय, लडयई-झगडय
• र्यचनय - जनवेदन, प्रयथानय, जवनर्, अिा, जवनिी • रखश्म - कर, अांशु, मर्ूख, मरीच, जकरण
• र्ुक्त - सांलि, सांर्ुक्त, िुडयहुआ, लगय हुआ • रयिय - नृप, नृपजत, भूप, महीप, नरे श, नरपजत, भूपजत
• र्ुद्धभूजम - र्ुद्धक्षेत्र, समरक्षेत्र, रणक्षेत्र रणथथयन, र्ुद्ध
कय मैदयन
ल व
• लक्ष्मण - सुजमत्रयपुत्र, लखन, शेषयवतयर, रयमयनुि,
• वांश - कुल, घरयनय, खयनदयन
सौजमत्र
• वक्तय - व्ययख्ययतय, भयषणकतया, वयचक, प्रवक्तय
• लक्ष्मी - श्री, कमलय, रमय, इखन्दरय, समुििय हररजप्रर्य
• वन - अरण्य, कयनन, अटवी, जवजपन, िांगल, कयन्तयर
• लज्जय - शमा, हर्य, ब्रीडय, सांक च, लयि
• वषया - पयवस, बरसयत, वषयाकयल, चौमयसय, वषया, मेह, बयररश
• लयलसय - ल भ, अजभलयषय, लयलच, जलप्सय, तृष्णय
• जवधवय - पजतहीनय, अनयथय, रयँड, पजतजवहीनय, पजतरजहतय
• ल हय - आर्स, सयर, लौह, फौलयद, अश्मसयर