‫اﺣﮑﺎم‪ ،‬آداب‪ ،‬ﺣﻘﻮق و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎ‬

‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬

‫ﺗﺄﻟﯿﻒ‪:‬‬
‫ُ‬
‫دﮐﺘﺮ وﻫﺒﻪ ز َﺣﯿﻠﯽ‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪:‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﯾﺰ ﺳﻠﯿﻤﯽ‬
 ‫اﺣﮑﺎم‪ ،‬آداب‪ ،‬ﺣﻘﻮق و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎ ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﮐﺘﺎب‪:‬‬
‫دﮐﺘﺮ وﻫﺒﻪ ُز َﺣﯿﻠﯽ‬ ‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه‪:‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﯾﺰ ﺳﻠﯿﻤﯽ‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪:‬‬
‫اﺣﮑﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻣﺴﺘﺤﺪﺛﻪ )ﺣﺠﺎب‪ ،‬آراﯾﺶ‪ ،‬زﯾﻨﺖ و‪(...‬‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‪:‬‬
‫اول )دﯾﺠﯿﺘﺎل(‬ ‫ﻧﻮﺑﺖ اﻧﺘﺸﺎر‪:‬‬
‫اﺳﻔﻨﺪ )ﺣﻮت( ‪ ١٣٩٤‬ﺷﻤﺴﯽ ﺟﻤﺎدی اﻻول ‪ ١٤٣٧‬ﻫﺠﺮی‬ ‫ﺗﺎرﯾﺦ اﻧﺘﺸﺎر‪:‬‬
‫ﻣﻨﺒﻊ‪:‬‬

‫اﯾﻦ ﮐﺘﺎب از ﺳﺎﯾﺖ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﮥ ﻋﻘﯿﺪه داﻧﻠﻮد ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪www.aqeedeh.com‬‬

‫‪book@aqeedeh.com‬‬ ‫اﯾﻤﯿﻞ‪:‬‬
‫ﺳﺎﯾﺖﻫﺎی ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻣﻮﺣﺪﯾﻦ‬

‫‪www.aqeedeh.com‬‬ ‫‪www.mowahedin.com‬‬
‫‪www.islamtxt.com‬‬ ‫‪www.videofarsi.com‬‬
‫‪www.shabnam.cc‬‬ ‫‪www.zekr.tv‬‬
‫‪www.sadaislam.com‬‬ ‫‪www.mowahed.com‬‬

‫‪contact@mowahedin.com‬‬
 ‫��ﻢ اﷲ ا����ﻦ ا����ﻢ‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﺆﻟﻒ‪١ ...................................................................‬‬

‫ﺑﺨﺶ اول‪ :‬وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﻧﻬﺎد ﺧﺎﻧﻮاده ‪٥ ...............................................................‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﻮﺿﻮع ‪٧ ...............................................................‬‬

‫ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ ﺑﺸﺮی ‪٧ ................ ................................ ................................‬‬
‫اﻣﺘﯿﺎزھﺎی زﻧﺎن ‪١٣ ............ ................................ ................................‬‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از ﺗﻔﺎوتھﺎی ﻣﻮﺟﻮد ﻣﯿﺎن زﻧﺎن و ﻣﺮدان ‪١٤ ....... ................................‬‬
‫‪ -۱‬ادای ﺷﮫﺎدت‪١٤ .............. ................................ ................................‬‬
‫‪ -۲‬اﺳﺘﺤﻘﺎق ﻣﯿﺮاث ﺑﺎ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ‪١٥ ........................ ................................‬‬
‫‪ -۳‬دﯾﻪ زﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻏﯿﺮ ﻋﻤﺪ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ ‪١٥ . ................................‬‬
‫‪ -۴‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ رﯾﺎﺳﺖ ﺣﮑﻮﻣﺖ ‪١٦ ....................... ................................‬‬
‫‪ -۵‬ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﻣﺮدان ‪١٦ ............................... ................................‬‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده ﭼﯿﺴﺖ؟‪١٧ ........... ................................ ................................‬‬
‫ﻧﻈﺎم ﺧﺎﻧﻮاده‪١٧ .................. ................................ ................................ :‬‬
‫اﻧﻮاع ﺧﺎﻧﻮادهھﺎ ‪١٧ ................ ................................ ................................‬‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده ﮐﻮﭼﻚ‪١٨ ................ ................................ ................................ :‬‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺘﻮﺳﻂ‪١٨ .............. ................................ ................................ :‬‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺰرگ‪١٨ ................. ................................ ................................ :‬‬
‫اھﻤﯿﺖ ﺧﺎﻧﻮاده ‪١٩ ............ ................................ ................................‬‬
‫ﭘﺎرهای از ﻣﺸﮑﻼت ﺧﺎﻧﻮادهھﺎ در دﻧﯿﺎی ﻣﻌﺎﺻﺮ ‪٢٠ ........ ................................‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽھﺎی ﻧﮫﺎد ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺴﻠﻤﺎن ‪٢١ ........................ ................................‬‬
‫ﭘﺎﯾﻪھﺎی ﻧﮫﺎد ﺧﺎﻧﻮاده‪٢٢ ...... ................................ ................................‬‬
‫ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻓﺮزﻧﺪان ‪٢٤ ............. ................................ ................................‬‬
‫ﺗﺮﺑﯿﺖ‪٢٥ .......................... ................................ ................................ :‬‬
‫ﺗﻌﻠﯿﻢ‪٢٥ ........................... ................................ ................................:‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫ب‬

‫اﺻﻮل ﺗﺮﺑﯿﺖ اﺳﻼﻣﯽ ‪٢٦ ...... ................................ ................................‬‬

‫‪ -۱‬ﺗﺮﺑﯿﺖ اﯾﻤﺎﻧﯽ ‪٢٦ .............. ................................ ................................‬‬
‫‪ -۲‬ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺑﺪﻧﯽ ‪٢٨ ............... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۳‬ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻋﺒﺎدی ‪٢٩ ............. ................................ ................................‬‬
‫‪ -۴‬آﻣﻮزش زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ و ﻋﻠﻮم ﻣﻔﯿﺪ ‪٢٩ ........................ ................................‬‬
‫‪ -۵‬ﺗﺮﺑﯿﺖ اﺧﻼﻗﯽ ‪٣٠ ............ ................................ ................................‬‬
‫‪ -۶‬ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻣﻌﻨﻮی ‪٣١ ............. ................................ ................................‬‬
‫‪ -۷‬ﺗﺮﺑﯿﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ‪٣٢ .......... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۸‬آﻣﻮزش ﻓﻨﯽ و ﺣﺮﻓﻪای ‪٣٢ .. ................................ ................................‬‬
‫‪ -۹‬ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻋﺎﻃﻔﯽ و اﻧﺴﺎﻧﯽ‪٣٣ .. ................................ ................................‬‬
‫‪ -۱۰‬ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻓﮑﺮی ‪٣٥ ............ ................................ ................................‬‬
‫‪ -۱۱‬ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺑﮫﺪاﺷﺘﯽ ‪٣٦ ........ ................................ ................................‬‬
‫‪ -۱۲‬ﺗﺮﺑﯿﺖ زﯾﺒﺎﯾﯽ و آراﺳﺘﮕﯽ ‪٣٧ .............................. ................................‬‬
‫‪ -۱۳‬ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺟﻨﺴﯽ ‪٣٨ ........... ................................ ................................‬‬
‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده‪٤١ ...............................................................‬‬

‫وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﺧﺎﻧﻮاده ‪٤٣ ..........................................................‬‬

‫اول‪ :‬ﻣﻘﺪﻣﺎت ازدواج ‪٤٣ ...... ................................ ................................‬‬
‫ھﺪف ازدواج ‪٤٥ ................... ................................ ................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ازدواج ‪٤٦ ................... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۱‬ازدواج واﺟﺐ ‪٤٦ ............. ................................ ................................‬‬
‫‪ -۲‬ازدواج ﻣﺴﺘﺤﺐ ‪٤٦ .......... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۳‬ازدواج ﺣﺮام ‪٤٧ .............. ................................ ................................‬‬
‫‪ -۴‬ازدواج ﻣﮑﺮوه ‪٤٧ ............. ................................ ................................‬‬
‫‪ -۵‬ازدواج ﻣﺒﺎح ‪٤٧ ............... ................................ ................................‬‬
‫ازدواج زودھﻨﮕﺎم‪٤٧ .............. ................................ ................................‬‬
‫ﻣﺸﮑﻼت ازدواج ‪٤٨ ............... ................................ ................................‬‬
‫ﻣﺸﮑﻞ ﻣﺴﮑﻦ‪٤٩ ................ ................................ ................................ :‬‬
‫ﻣﮫﺮﯾﻪ زﯾﺎد‪٤٩ ..................... ................................ ................................ :‬‬
‫درآﻣﺪ ﮐﻢ و ﺑﯿﮑﺎری‪٥٣ .......... ................................ ................................ :‬‬
 ‫ج‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻓﺮار از ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ‪٥٤ ............. ................................ ................................ :‬‬

‫ﺿﻌﻒ اﻧﮕﯿﺰهای اﯾﻤﺎﻧﯽ‪٥٥ ...... ................................ ................................ :‬‬
‫ﻧﺎھﻨﺠﺎریھﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪٥٦ .... ................................ ................................ :‬‬
‫ﻋﻤﻞ ﻗﻮم ﻟﻮط‪٥٨ ................ ................................ ................................ :‬‬
‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬ﻣﻘﺪﻣﺎت ازدواج ‪٥٨ .............................. ................................‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽھﺎی ﻣﺮد اﯾﺪهآل ‪٦٠ ....... ................................ ................................‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽھﺎی زن اﯾﺪهآل ‪٦١ ........ ................................ ................................‬‬
‫‪ -۱‬اﯾﻤﺎن و اﺧﻼق ‪٦١ ............ ................................ ................................‬‬
‫‪ -۲‬دﺧﺘﺮ ﯾﺎ ﺑﯿﻮه؟ ‪٦٢ ............. ................................ ................................‬‬
‫‪ -۳‬اھﻞ ﻋﺸﻖ و ﻣﺤﺒﺖ ‪٦٣ ...... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۴‬ﻋﻘﯿﻢ ﻧﺒﻮدن‪٦٣ ............... ................................ ................................‬‬
‫ﻣﺒﺤﺚ دوم‪ :‬رﺳﻤﯿﺖ ﯾﺎﻓﺘﻦ ازدواج ‪٦٤ ...................... ................................‬‬
‫ﻣﺒﺤﺚ ﺳﻮم‪ :‬ﻣﻮاﻧﻊ ازدواج ﺷﺮﻋﯽ ‪٦٧ ....................... ................................‬‬
‫ﻣﺤﺮﻣﺎت اﺑﺪی ‪٦٧ ................. ................................ ................................‬‬
‫‪ -۱‬ﻣﺤﺮﻣﺎت ﺳﺒﺒﯽ ‪٦٩ ........... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۲‬ﻣﺤﺮﻣﺎت ﺑﻪ دﻟﯿﻞ داﻣﺎدی ‪٦٩ ............................... ................................‬‬
‫‪ -۳‬ﻣﺤﺮﻣﺎت ﺑﻪ دﻟﯿﻞ رﺿﺎع ‪٧٠ . ................................ ................................‬‬
‫ﻣﺤﺮﻣﺎت ﻣﻮﻗﺖ ‪٧١ ................ ................................ ................................‬‬
‫‪ -۱‬ﻣﻄﻠﻘﻪ ﺛﻼﺛﻪ ‪٧١ ............... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۲‬زن ﺑﻼﺗﮑﻠﯿﻒ ‪٧٢ .............. ................................ ................................‬‬
‫‪ -۳‬آﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ھﯿﭻ آﺋﯿﻦ آﺳﻤﺎﻧﯽ ﭘﯿﺮوی ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ ‪٧٢ ...... ................................‬‬
‫‪ -۴‬ﺧﻮاھﺮ ھﻤﺴﺮ و ﻣﺤﺎرم او ‪٧٤ ................................ ................................‬‬
‫‪ -۵‬ھﻤﺴﺮ ﭘﻨﺠﻢ‪٧٤ ............... ................................ ................................‬‬
‫ﭼﻨﺪ ھﻤﺴﺮی ‪٧٤ .................. ................................ ................................‬‬
‫ﺷﺮوط ﭼﻨﺪ ھﻤﺴﺮی ‪٧٥ ......... ................................ ................................‬‬
‫ﺷﺮط اول‪٧٥ ....................... ................................ ................................‬‬
‫ﺷﺮط دوم ‪٧٥ ...................... ................................ ................................‬‬
‫وﻟﯽ ﻧﮑﺎح ‪٧٧ ....................... ................................ ................................‬‬
‫ﺷﺮطھﺎی ازدواج ‪٧٨ .............. ................................ ................................‬‬
‫‪ -۱‬ﺷﺮوﻃﯽ ﮐﻪ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ آنھﺎ ﻻزم اﺳﺖ ‪٧٨ .................. ................................‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫د‬

‫‪ -۲‬ﺷﺮوط ﺻﺤﯿﺤﯽ ﮐﻪ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ آنھﺎ ﺿﺮوری ﻧﯿﺴﺖ ‪٧٨ ... ................................‬‬

‫‪ -۳‬ﺷﺮوﻃﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﻃﻠﻨﺪ و وﻓﺎی ﺑﻪ آنھﺎ روا ﻧﯿﺴﺖ ‪٧٩ ....... ................................‬‬
‫ﺷﺮوط ﺻﺤﺖ ازدواج ‪٧٩ ......... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۱‬ﺣﻀﻮر ﺷﮫﻮد ‪٧٩ .............. ................................ ................................‬‬
‫‪ -۲‬ﻋﺪم ﻣﺤﺮﻣﯿﺖ ‪٧٩ ............ ................................ ................................‬‬
‫‪ -۳‬ﻋﺪم اﮐﺮاه ‪٧٩ ................. ................................ ................................‬‬
‫‪ -۴‬ﻧﮑﺎح در ﺣﺎل اﺣﺮام ﻧﺒﺎﺷﺪ ‪٧٩ .............................. ................................‬‬
‫‪ -۵‬ﻧﮑﺎح داﺋﻢ ﺑﺎﺷﺪ ‪٨٠ ........... ................................ ................................‬‬
‫ﻧﮑﺎح ﻣﻮﻗﺖ ‪٨٠ .................... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۶‬ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻮدن زوﺟﯿﻦ ‪٨١ ... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۹-۶‬ﻋﻠﻤﺎی ﻣﺎﻟﮑﯽ ﺑﺮای ﺻﺤﺖ ﻋﻘﺪ ﺳﻪ ﺷﺮط دﯾﮕﺮ را در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ‪٨١ ...........‬‬
‫‪ -۱۰‬وﺟﻮد وﻟﯽ ‪٨٢ ............... ................................ ................................‬‬
‫ﺷﺮوط ﻋﻤﻠﯽ ﺷﺪن ازدواج ‪٨٢ ... ................................ ................................‬‬
‫ﺷﺮوط ﺿﺮورت ﯾﺎﻓﺘﻦ ﻧﮑﺎح ‪٨٣ ... ................................ ................................‬‬
‫ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ )ھﻢﺷﺄن ﺑﻮدن( و ﺗﻨﺎﺳﺐ ‪٨٤ ........................ ................................‬‬
‫ﻣﺴﺘﺤﺒﺎت ازدواج ‪٨٤ ............. ................................ ................................‬‬
‫ﻣﺒﺤﺚ ﭼﮫﺎرم‪ :‬آﺛﺎر و ﭘﯿﺎﻣﺪھﺎی ازدواج ‪٨٦ ................. ................................‬‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﮫﺮﯾﻪ ‪٨٨ .................. ................................ ................................‬‬
‫ﻣﮫﺮﯾﻪ ﻣﻌﻠﻮم و ﻣﮫﺮﯾﻪ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم ‪٨٨ ................................ ................................‬‬
‫اﻧﻮاع ﻋﻘﺪھﺎی ﺑﺎﻃﻞ و ﺻﺤﯿﺢ ‪٨٩ ............................... ................................‬‬
‫‪ -۱‬ﻋﻘﺪ ﻣﻮﻗﺖ‪٨٩ ................. ................................ ................................‬‬
‫‪ -۲‬ﻧﮑﺎح ﻣﺘﻌﻪ ‪٨٩ ................. ................................ ................................‬‬
‫‪ -۳‬ﻧﮑﺎح ﺗﺤﻠﯿﻞ ‪٨٩ ............... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۴‬ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎری ﺑﺮ روی ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎری دﯾﮕﺮان ‪٩٠ ............. ................................‬‬
‫‪ -۵‬ﻧﮑﺎح ﺷﻐﺎر ‪٩٠ ................. ................................ ................................‬‬
‫‪ -۶‬ﻧﮑﺎح ﭘﻨﮫﺎﻧﯽ ‪٩٠ ............... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۷‬ازدواج ﻣﺪﻧﯽ ‪٩١ .............. ................................ ................................‬‬
‫‪ -۸‬ازدواج ﻋﺮﻓﯽ ‪٩١ .............. ................................ ................................‬‬
‫‪ -۹‬ازدواج ﻣﺴﯿﺎر ‪٩٢ ............. ................................ ................................‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده ‪٩٣ ...................................‬‬
 ‫ه‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده ‪٩٥ ...............................‬‬

‫اﻧﻮاع ﺣﻘﻮق و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎ ‪٩٧ ................................ ................................‬‬
‫اول‪ :‬ﺣﻘﻮق ﺷﻮھﺮ ‪٩٧ .......... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۱‬اﻃﺎﻋﺖ ﻣﺸﺮوع ‪٩٧ ........... ................................ ................................‬‬
‫اول‪ :‬ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺟﺴﻤﯽ ‪٩٩ .......... ................................ ................................‬‬
‫دوم‪ :‬ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣﺎدی ‪١٠٠ ....... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۲‬ﻣﻨﺰل ﻣﺤﻮری ‪١٠٢ ........... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۳‬ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از ﺛﺮوت و ﺣﯿﺜﯿﺖ ‪١٠٤ .......................... ................................‬‬
‫‪ -۴‬ﮐﺎر در ﻣﻨﺰل ‪١٠٥ ............ ................................ ................................‬‬
‫‪ -۵‬آراﯾﺶ و آراﯾﺴﺘﮕﯽ ‪١٠٦ ..... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۶‬ﺗﺄدﯾﺐ ﻣﺸﺮوع ‪١٠٦ .......... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۷‬ﺳﮑﻮﻧﺖ در ﺧﺎﻧﻪ ﺷﻮھﺮ ‪١٠٩ ................................ ................................‬‬
‫‪ -۸‬ﭘﺮﺳﺘﺎری ‪١١٠ ................ ................................ ................................‬‬
‫‪ -۹‬ﻃﻼق و رﺟﻌﺖ ‪١١١ ......... ................................ ................................‬‬
‫ﻃﻼق ﺣﺮام ‪١١١ .................. ................................ ................................‬‬
‫ﻃﻼق ﻣﮑﺮوه ‪١١١ ................. ................................ ................................‬‬
‫ﻃﻼق واﺟﺐ ‪١١١ ................. ................................ ................................‬‬
‫ﻃﻼق ﻣﺴﺘﺤﺐ ‪١١١ .............. ................................ ................................‬‬
‫ﻃﻼق ﻣﺒﺎح‪١١١ ................... ................................ ................................‬‬
‫ُ‬
‫ﺧﻠﻊ ‪١١٢ ........................... ................................ ................................‬‬
‫‪ّ -۱۰‬‬
‫ﻋﺪه ‪١١٣ .................... ................................ ................................‬‬
‫ﺣﻘﻮق ﺷﻮھﺮ ﺑﺮ ھﻤﺴﺮ ﺑﻪ ﻣﻔﮫﻮم اﻣﺮوزی ‪١١٣ ............. ................................‬‬
‫دوم‪ :‬ﺣﻘﻮق زن ‪١١٥ .......... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۱‬ﻣﻌﺎﺷﺮت و رﻓﺘﺎر ﻣﺸﺮوع ‪١١٥ .............................. ................................‬‬
‫‪ -۲‬ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از ﮐﺮاﻣﺖ زن ‪١١٨ ................................ ................................‬‬
‫‪ -۳‬ﺑﺮآورده ﻧﻤﻮدن ﻧﯿﺎز ھﻤﺴﺮ ‪١١٩ ............................ ................................‬‬
‫‪ -۴‬ﺣﻔﻆ اﺳﺮار زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ ‪١٢٠ ... ................................ ................................‬‬
‫آداب ھﻤﺒﺴﺘﺮی ‪١٢٠ ......... ................................ ................................‬‬
‫ﺣﻘﻮق ﻣﺎدی زﻧﺎن‪١٢٢ ........ ................................ ................................‬‬
‫‪ -۱‬ﻣﮫﺮﯾﻪ ‪١٢٢ .................... ................................ ................................‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫و‬

‫‪ -۲‬ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﯽ ‪١٢٣ .......... ................................ ................................‬‬

‫ﺣﻘﻮق زن ﺑﺮ ﺷﻮھﺮ ﺑﻪ ﻣﻔﮫﻮم اﻣﺮوزی ‪١٢٦ ................ ................................‬‬
‫‪ -۳‬رﺿﺎع و ﺷﯿﺮﺧﻮارﮔﯽ ‪١٢٧ ... ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻣﺸﺘﺮک زن و ﺷﻮھﺮ ‪١٢٨ ...................... ................................‬‬
‫‪ -۱‬ﺣﻖ ﻋﻤﻞ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ ‪١٢٨ ..... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۲‬اﺛﺒﺎت ﻧﺴﺐ ﻓﺮزﻧﺪان ‪١٢٩ ... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۳‬ارث ﺑﺮدن ‪١٣٠ ................ ................................ ................................‬‬
‫آﯾﺎ ﻋﻘﻞ و دﯾﻦ زﻧﺎن ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ؟ ‪١٣٢ ..................... ................................‬‬
‫‪ -۴‬ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻓﺮزﻧﺪ‪١٣٤ ............. ................................ ................................‬‬
‫ﭼﮫﺎرم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻓﺮزﻧﺪان ‪١٣٥ . ................................ ................................‬‬
‫ﺣﻘﻮق ﻗﺒﻞ از ﺗﻮﻟﺪ ‪١٣٧ ....... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۱‬ﺣﻖ ﺣﯿﺎت ‪١٣٧ ............... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۲‬ﻣﺎدر ﺧﻮب ‪١٣٧ ............... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۳‬ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از ﺳﻼﻣﺖ ﺟﻨﯿﻦ ‪١٣٧ ............................ ................................‬‬
‫ﺣﻘﻮق ﭘﺲ از ﺗﻮﻟﺪ ‪١٣٧ ....... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۱‬ﺧﻮاﻧﺪن اذان و اﻗﺎﻣﻪ ‪١٣٧ ... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۲‬ﻧﺎم ﻧﯿﮏ ‪١٣٨ ................. ................................ ................................‬‬
‫ﻧﺎمھﺎی ﻣﮑﺮوه ‪١٣٩ ............ ................................ ................................‬‬
‫ﻧﺎمھﺎی ﺣﺮام ‪١٣٩ ............. ................................ ................................‬‬
‫اﻟﻘﺎب ‪١٣٩ ...................... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۳‬ﻋﻘﯿﻘﻪ ‪١٤٠ .................... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۴‬ﺗﺤﻨﯿﮏ ‪١٤١ .................. ................................ ................................‬‬
‫‪ -۵‬ﺗﺒﺮﯾﮏ ﺗﻮﻟﺪ ﻧﻮزاد ‪١٤١ ....... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۶‬ﺗﺮاﺷﯿﺪن ﺳﺮ ‪١٤١ ............ ................................ ................................‬‬
‫‪ -۷‬ﺧﺘﻨﻪ ‪١٤١ ..................... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۸‬ﺳﻮراخ ﮐﺮدن ﮔﻮش ‪١٤٢ .... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۹‬ﻧﺴﺐ ‪١٤٣ ..................... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۱۰‬دادن ﺷﯿﺮ ‪١٤٣ ............. ................................ ................................‬‬
‫‪ -۱۱‬ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﮐﻮدک ‪١٤٣ ..... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۱۲‬ﺗﺪاوی ‪١٤٥ .................. ................................ ................................‬‬
 ‫ز‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫‪ -۱۳‬اﻟﮕﻮﯾﯽ ارزﺷﻤﻨﺪ ‪١٤٦ ...... ................................ ................................‬‬

‫‪ُ -۱۴‬ﺣﺴﻦ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺮﺑﯽ ‪١٤٨ .. ................................ ................................‬‬
‫‪ -۱۵‬ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺧﻮب ‪١٤٨ ........... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۱۶‬آﻣﻮزش ﻣﻔﯿﺪ ‪١٤٩ .......... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۱۷‬ﻣﺴﺎوات ﻣﯿﺎن ﻓﺮزﻧﺪان ‪١٥٢ ............................... ................................‬‬
‫‪ -۱۸‬ھﺰﯾﻨﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ‪١٥٥ ........ ................................ ................................‬‬
‫‪ -۱۹‬ارث ‪١٥٦ ..................... ................................ ................................‬‬
‫ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺣﻘﻮق واﻟﺪﯾﻦ ﺑﺮ ﻓﺮزﻧﺪان ‪١٥٨ ....................... ................................‬‬
‫‪ -۱‬ﻧﯿﮑﯽ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداری‪١٥٩ ................................ ................................‬‬
‫‪ -۲‬ﺗﻮاﺿﻊ ﺑﺎ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ‪١٦١ .... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۳‬ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاری از آﻧﺎن ‪١٦١ .... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۴‬ﻣﻘﺪم ﺑﻮدن واﻟﺪﯾﻦ ﺑﺮ ﺟﮫﺎد ‪١٦٢ ........................... ................................‬‬
‫‪ -۵‬ﺣﺮام ﺑﻮدن ﻧﺎﺳﺰا ﺑﻪ آﻧﺎن ‪١٦٣ .............................. ................................‬‬
‫‪ -۶‬ﺟﺪاﯾﯽ از ھﻤﺴﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ‪١٦٣ ................ ................................‬‬
‫‪ -۷‬ﺗﺮﺑﯿﺖ و ﺗﻨﺒﯿﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ‪١٦٤ ................................ ................................‬‬
‫‪ -۸‬اﯾﺠﺎد ﻣﺤﺪودﯾﺖ )ﺣﺠﺮ( ‪١٦٥ ............................... ................................‬‬
‫‪ -۱‬ﻃﻠﺐ آﻣﺮزش ‪١٦٦ ............ ................................ ................................‬‬
‫‪ -۲‬اﺟﺮای وﺻﯿﺖ‪١٦٧ ........... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۳‬ﭘﺮداﺧﺖ ﻗﺮض ‪١٦٧ .......... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۴‬ﺻﻠﻪ رﺣﻢ ‪١٦٨ ................ ................................ ................................‬‬
‫ﺷﺸﻢ‪ :‬ﺣﻘﻮق اﻃﻔﺎل و ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ‪١٦٩ ...................... ................................‬‬
‫ھﺪف از اﯾﻦ ﻣﺒﺤﺚ ‪١٧٢ ......... ................................ ................................‬‬
‫اول‪ -‬ﺣﻘﻮق ﮐﻮدﮐﺎن ‪١٧٤ .... ................................ ................................‬‬
‫دوم‪ -‬ﺣﻘﻮق ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ‪١٧٤ . ................................ ................................‬‬
‫ﺣﻘﻮق اﻃﻔﺎل ‪١٧٥ ................ ................................ ................................‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬اﺣﮑﺎم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻃﻔﺎل ‪١٧٥ .............................. ................................‬‬
‫ب‪ -‬اﺣﮑﺎم ﺟﻨﯿﻦ ‪١٧٧ ........... ................................ ................................‬‬
‫ﺗﺤﻮﻻت ﺟﻨﯿﻦ‪١٧٩ ............ ................................ ................................‬‬
‫ً‬
‫‪ -۱‬ﺗﺼﺮﻓﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﻄﻠﻘﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﮐﻮدک ﺑﺎﺷﺪ ‪١٨١ .............. ................................‬‬
‫ً‬
‫‪ -۲‬ﺗﺼﺮﻓﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﻄﻠﻘﺎ ﺑﻪ ﺿﺮر او ﺗﻤﺎم ﺷﻮد ‪١٨١ ............. ................................‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫ح‬

‫‪ -۳‬ﺗﺼﺮﻓﺎت و ﺗﺼﻤﯿﻤﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﻧﻔﻊ و ﺿﺮر آنھﺎ ھﺮ دو ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‪١٨١ ....................‬‬

‫ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم از ﻃﺮف ﮐﻮدﮐﺎن ‪١٨٤ .......................... ................................‬‬
‫ج‪ -‬وﻻﯾﺖ ﺑﺮ ﮐﻮدﮐﺎن ‪١٨٤ ....... ................................ ................................‬‬
‫ﺗﺮﺗﯿﺐ وﻻﯾﺖ ‪١٨٦ ............. ................................ ................................‬‬
‫وﻻﯾﺖ ﺑﺮ اﻣﻮال ‪١٨٧ ........... ................................ ................................‬‬
‫ﺿﻮاﺑﻂ و ﺷﺮاﯾﻂ وﻻﯾﺖ ‪١٨٨ .. ................................ ................................‬‬
‫ﺻﻼﺣﯿﺖ اوﻟﯿﺎء ‪١٩٠ .......... ................................ ................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺗﺼﺮﻓﺎت ﭘﺪر‪١٩١ ........ ................................ ................................‬‬
‫د‪ -‬اﺣﮑﺎم وﺻﺎﯾﺖ ‪١٩٤ ........... ................................ ................................‬‬
‫وﺻﺎﯾﺖ‪١٩٤ ....................... ................................ ................................ :‬‬
‫ارﮐﺎن وﺻﺎﯾﺖ‪١٩٥ ................ ................................ ................................:‬‬
‫دوﮔﻮﻧﻪ وﺻ ّﯽ ‪١٩٥ ............. ................................ ................................‬‬
‫ھـ ‪ -‬ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﮐﻮدﮐﺎن ‪١٩٧ ... ................................ ................................‬‬
‫ﺣﻀﺎﻧﺖ‪١٩٧ ...................... ................................ ................................ :‬‬
‫و‪ -‬اﺣﮑﺎم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺨﺎرج ﮐﻮدﮐﺎن‪١٩٩ ...................... ................................‬‬
‫ز‪ -‬ﺗﺮﺑﯿﺖ اﻃﻔﺎل ‪٢٠٢ ............ ................................ ................................‬‬
‫ﺣﻘﻮق ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ‪٢٠٦ ......... ................................ ................................‬‬
‫اﻟﻒ‪ :‬ﻣﺮاﻗﺒﺖھﺎی ﭘﺰﺷﮑﯽ از ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ‪٢٠٩ ................... ................................‬‬
‫ب‪ :‬ﺧﺎﻧﻪ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان‪٢١١ .......... ................................ ................................‬‬
‫ج‪ :‬ﻣﺨﺎرج ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ‪٢١٣ ....... ................................ ................................‬‬
‫د‪ :‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ‪٢١٥ ........ ................................ ................................‬‬
‫ھـ ‪ -‬ﮐﺎرھﺎی ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ‪٢١٥ .............. ................................‬‬
‫ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻟﻮاﯾﺢ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ‪٢١٧ ........... ................................‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻮﺿﻮع‪٢١٩ ........... ................................ ................................‬‬
‫ﺣﻘﻮق ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ‪٢٢٢ ......... ................................ ................................‬‬
‫ھﻔﺘﻢ‪ :‬ﺣﻘﻮق ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ‪٢٢٤ .............................. ................................‬‬
‫‪ -۱‬ﻧﯿﮑﻮﮐﺎری‪٢٢٤ ................ ................................ ................................‬‬
‫‪ -۲‬وﺻﯿﺖ ﺑﺮای ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ‪٢٢٥ ............................. ................................‬‬
‫‪ -۳‬ﻣﺤﺒﺖ ﺑﺎ ﺧﻮﯾﺸﺎﻧﺪان ‪٢٢٦ ... ................................ ................................‬‬
 ‫ط‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫‪ -۴‬ﺻﻠﻪ رﺣﻢ ‪٢٢٧ ................ ................................ ................................‬‬

‫ھﺸﺘﻢ‪ :‬ﺣﻘﻮق ھﻤﺴﺎﯾﮕﺎن ‪٢٣١ ............................... ................................‬‬
‫‪ -۱‬ﻣﺴﺎﻋﺪت ‪٢٣٢ ................ ................................ ................................‬‬
‫‪ -۲‬اﻣﺎﻧﺖ دادن ‪٢٣٣ ............. ................................ ................................‬‬
‫‪ -۳‬ھﺪﯾﻪ دادن ‪٢٣٣ .............. ................................ ................................‬‬
‫‪ -۴‬ﭘﺮھﯿﺰ از اذﯾﺖ و آزار‪٢٣٤ .... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۵‬ﻣﺮاﻋﺎت ﺣﻘﻮق ھﻤﺴﺎﯾﻪھﺎ‪٢٣٥ .............................. ................................‬‬
‫ﻧﮫﻢ‪ :‬ﺣﻘﻮق دوﺳﺘﺎن ‪٢٣٧ ..... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۱‬ﺗﺤﺮﯾﻢ اﺧﺘﻼط ‪٢٣٧ .......... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۲‬زﯾﺎرت دوﺳﺘﺎن ‪٢٣٧ .......... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۳‬اﻧﺘﺨﺎب دوﺳﺖ ﺧﻮب ‪٢٣٨ .. ................................ ................................‬‬
‫‪ -۴‬ﻣﮫﻤﺎﻧﺪاری ‪٢٤٠ .............. ................................ ................................‬‬
‫دھﻢ‪ :‬ﺣﻘﻮق ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﯽ ‪٢٤١ ............................ ................................‬‬
‫‪ -۱‬اھﺘﻤﺎم ﺑﻪ ﻣﺼﺎﻟﺢ و ﻣﺴﺎﺋﻞ درﺟﻪ اول ‪٢٤٣ ................ ................................‬‬
‫‪ -۲‬دﻋﻮت ﺑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ و ﺗﻄﺒﯿﻖ ﺷﺮﯾﻌﺖ ‪٢٤٥ ................... ................................‬‬
‫‪ -۳‬دﻋﻮت ﺑﻪ دادﮔﺮی و آزادی و ﺷﻮری ‪٢٤٦ ................. ................................‬‬
‫‪ -۴‬دﻋﻮت ﺑﻪ ﺧﯿﺮ و ﻓﻀﯿﻠﺖ ‪٢٤٧ ............................... ................................‬‬
‫‪ -۵‬دﻋﻮت ﺑﻪ ھﻤﮑﺎری ﻣﻠﺖھﺎ و ﮔﻔﺘﮕﻮی ﺗﻤﺪنھﺎ ‪٢٥٠ ..... ................................‬‬
‫‪ -۶‬دﻋﻮت ﺑﻪ ﺻﻠﺢ و ﺟﮫﺎد ‪٢٥٢ . ................................ ................................‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎی ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ‪٢٥٥ .....................................‬‬

‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎی ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ‪٢٥٧ ......................................................‬‬

‫‪ -۱‬ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺧﺎﻧﻮاده ‪٢٥٧ ...... ................................ ................................‬‬
‫ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻧﺴﻞ ‪٢٥٧ .................. ................................ ................................‬‬
‫ﺗﺤﺪﯾﺪ ﻧﺴﻞ و اﻧﻔﺠﺎر ﺟﻤﻌﯿﺖ ‪٢٥٨ ............................. ................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ »ﻋﺰل« و ﻣﻨﻊ ﺑﺎرداری ‪٢٥٩ ............................... ................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺳﻘﻂ ﺟﻨﯿﻦ ‪٢٦١ ........... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۲‬ﻋﺎدات و رﺳﻮم ﺟﺸﻦ و ﻋﺰا ‪٢٦٢ ........................ ................................‬‬
‫ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﺮوﺳﯽ ‪٢٦٢ .............. ................................ ................................‬‬
‫ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﮫﻤﺎﻧﯽ ‪٢٦٤ .............. ................................ ................................‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫ي‬

‫ﺗﻌﺰﯾﻪ و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن ‪٢٦٦ ............................... ................................‬‬

‫ﻣﺠﺎﻟﺲ ﻟﮫﻮ و ﻟﻌﺐ ‪٢٧٢ .......... ................................ ................................‬‬
‫دﯾﺮ ﺧﻮاﺑﯿﺪن ‪٢٧٤ ................. ................................ ................................‬‬
‫ﺗﺮک ﻗﺮاﺋﺖ ﻗﺮآن ‪٢٧٤ ............ ................................ ................................‬‬
‫‪ -۳‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖھﺎی ورزﺷﯽ و ﺗﻔﺮﯾﺤﯽ ‪٢٧٦ .................... ................................‬‬
‫ورزش ‪٢٧٦ ........................ ................................ ................................‬‬
‫ﻓﻮاﺋﺪ ورزش‪٢٧٧ .................. ................................ ................................‬‬
‫اراﺋﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﺑﻪ ﻣﺎدران و ﻧﻮزادان ‪٢٨٢ ......................... ................................‬‬
‫ﻟﺒﺎس و آراﺳﺘﮕﯽ ‪٢٨٤ ............ ................................ ................................‬‬
‫ﺣﺪود ﻋﻮرت ﻣﺮدان و زﻧﺎن ‪٢٨٧ . ................................ ................................‬‬
‫آراء ﻋﻠﻤﺎ در ﻣﻮرد ﺣﺪود ﻋﻮرت ‪٢٨٨ ............................ ................................‬‬
‫اﻟﻒ‪ .‬ﻣﺮدان ‪٢٨٨ .................. ................................ ................................‬‬
‫ب‪ .‬زﻧﺎن ‪٢٨٩ ...................... ................................ ................................‬‬
‫ج‪ .‬ﻋﻮرت ﮐﻮدﮐﺎن ‪٢٩٢ ........... ................................ ................................‬‬
‫اﻧﻮاع زﯾﻨﺖ و آراﯾﺶ ‪٢٩٢ ......... ................................ ................................‬‬
‫اول‪ :‬ﻟﺒﺎس ‪٢٩٣ ................... ................................ ................................‬‬
‫ﺷﺮوط ﻟﺒﺎس ﭘﻮﺷﯿﺪن ‪٢٩٤ ...... ................................ ................................‬‬
‫اﻧﻮاع زﯾﻨﺖ و آراﺳﺘﮕﯽ ‪٢٩٦ ...... ................................ ................................‬‬
‫رﻓﺘﺎرھﺎی اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﯿﺎن ﻣﺮد و زن ‪٢٩٧ ............... ................................‬‬
‫‪ -۴‬ﮐﺎر و ﻣﺸﻐﻠﺖ ﺧﺎﻧﻮاده ‪٣٠٢ .............................. ................................‬‬
‫رﺷﻮه دادن ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﻦ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ‪٣٠٤ ........................ ................................‬‬
‫ﮐﺎر ﺧﺎرج از ﻣﻨﺰل‪٣٠٦ ........... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۱‬ﺣﻔﻆ ﭘﻮﺷﺶ اﺳﻼﻣﯽ ‪٣٠٧ .. ................................ ................................‬‬
‫‪ -۲‬اﺟﺎزه وﻟﯽ ﯾﺎ ﺷﻮھﺮ ‪٣٠٧ ..... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۳‬ﺿﺮورت ﮐﺎر ﮐﺮدن ‪٣٠٨ ...... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۴‬ﮐﺎر ﻣﺸﺮوع ‪٣٠٩ .............. ................................ ................................‬‬
‫‪ -۵‬ﮐﺎر ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ‪٣٠٩ ............. ................................ ................................‬‬
‫ﮐﺎر ﺳﯿﺎﺳﯽ ‪٣٠٩ .................. ................................ ................................‬‬
‫ﮐﺎر ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬاری ‪٣١٠ ............ ................................ ................................‬‬
‫اﻣﺎﻣﺖ و ﻗﻀﺎوت زﻧﺎن ‪٣١٠ ....... ................................ ................................‬‬
 ‫ك‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫‪ -۵‬ﺛﺮوت و ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ از ﻧﻈﺮ اﺳﻼم ‪٣١١ ..................... ................................‬‬

‫‪ -۱‬ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﻣﻄﻠﻖ ﻧﯿﺴﺖ ‪٣١٢ .. ................................ ................................‬‬
‫‪ -۲‬ﺛﺮوت و ﻓﺴﺎد‪٣١٢ ............ ................................ ................................‬‬
‫‪ -۳‬اﻧﺘﻔﺎع از اﻣﻮال ‪٣١٣ .......... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۴‬ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﺛﺮوت ‪٣١٣ ....... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۵‬ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاری ﺳﺎزﻧﺪه ‪٣١٣ . ................................ ................................‬‬
‫‪ -۶‬اﻋﺘﺪال در ﺧﺮج ﮐﺮدن‪٣١٦ . ................................ ................................‬‬
‫‪ -۷‬ﻋﺪم ﺗﺒﻌﯿﺾ ‪٣١٦ ............. ................................ ................................‬‬
‫‪ -۸‬ﺷﮑﺮ ﻧﻌﻤﺖ و ﺗﻮاﺿﻊ ‪٣١٧ ... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۶‬رواﺑﻂ ﺑﺎ ﻏﯿﺮﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ‪٣١٧ .............................. ................................‬‬
‫ﻣﺮاﻗﺒﺖ و ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﺣﯿﻮاﻧﺎت ‪٣٢٢ ............................. ................................‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﭘﺎﯾﺎن زﻧﺪﮔﯽ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ و ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی آن ‪٣٢٥........................................‬‬

‫ﭘﺎﯾﺎن زﻧﺪﮔﯽ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ و ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی آن ‪٣٢٧ .....................................‬‬

‫ﻣﻮﺿﻮع اول‪ :‬ﻃﻼق ‪٣٢٧ ...... ................................ ................................‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﯾﺎ ﻣﻌﻨﺎی ﻃﻼق‪٣٢٧ ..... ................................ ................................ :‬‬
‫ﺗﻔﺎوت ﻓﺴﺦ ﻧﮑﺎح و ﻃﻼق ‪٣٢٧ .. ................................ ................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﻃﻼق ‪٣٢٨ .................. ................................ ................................‬‬
‫‪ -۱‬اھﻠﯿﺖ ﻃﻼق دھﻨﺪه ‪٣٣١ ... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۲‬ﻗﺼﺪ ﻃﻼق دادن ‪٣٣١ ....... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۳‬وﺟﻮد زوﺟﯿﺖ ﺣﮑﻤﯽ ﯾﺎ ﺣﻘﯿﻘﯽ ‪٣٣٢ ..................... ................................‬‬
‫‪ -۴‬ﻃﻼق ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺻﺮﯾﺢ ﯾﺎ ﮐﻨﺎﯾﻪ ‪٣٣٢ ....................... ................................‬‬
‫اﻧﻮاع ﻃﻼق ‪٣٣٣ ................... ................................ ................................‬‬
‫اول‪ :‬ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﮐﻠﻤﺎت ‪٣٣٣ ....... ................................ ................................‬‬
‫ﮐﻨﺎﯾﻪ‪٣٣٣ ......................... ................................ ................................ :‬‬
‫ﻃﻼق از ﻃﺮﯾﻖ ﮐﺘﺎﺑﺖ‪٣٣٣ ..... ................................ ................................ :‬‬
‫ﺗﻌﺪاد ﻃﻼق‪٣٣٣ ................. ................................ ................................ :‬‬
‫دوم‪ :‬ﻃﻼق از ﻧﻈﺮ ﺳﻨﺖ و ﺑﺪﻋﺖ ﺑﻮدن ‪٣٣٤ .................. ................................‬‬
‫ﺳﻨﺘﯽ‪٣٣٤ ................ ................................ ................................ :‬‬‫ﻃﻼق ّ‬
‫ﻃﻼق ﺑﺪﻋﯽ‪٣٣٤ ................. ................................ ................................ :‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫ل‬

‫ﺳﻮم‪ :‬ﻃﻼق از ﻧﻈﺮ اﻣﮑﺎن ﺑﺎزﮔﺮداﻧﯿﺪن ﯾﺎ ﻋﺪم ﺑﺎزﮔﺮداﻧﯿﺪن ھﻤﺴﺮ ‪٣٣٤ ....................‬‬
‫ﻃﻼق رﺟﻌﯽ‪٣٣٥ ................ ................................ ................................ :‬‬
‫ﻃﻼق ﺑﺎﺋﻦ‪٣٣٥ .................. ................................ ................................ :‬‬
‫ﭼﮫﺎرم‪ :‬ﻃﻼق ﺗﻨﺠﯿﺰ و ﺗﻌﻠﯿﻖ و اﺿﺎﻓﻪ ‪٣٣٥ .................... ................................‬‬
‫ﻃﻼق ُﻣ ْﻨ َﺠﺰ‪٣٣٥ ................. ................................ ................................ :‬‬
‫ﻃﻼق ﻣﻌﻠﻖ‪٣٣٦ ................. ................................ ................................ :‬‬
‫ُ‬
‫ﻃﻼق ﻣﻀﺎف‪٣٣٦ ................ ................................ ................................ :‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع دوم‪ :‬رﺟﻌﺖ ‪٣٣٦ ..... ................................ ................................‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ رﺟﻌﺖ‪٣٣٦ ............... ................................ ................................ :‬‬
‫ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ‪٣٣٦ ................... ................................ ................................ :‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ رﺟﻌﺖ‪٣٣٧ .............. ................................ ................................ :‬‬
‫اﻧﻮاع رﺟﻌﺖ ‪٣٣٧ .................. ................................ ................................‬‬
‫اﺣﮑﺎم زن ﻣﺮﺗﺠﻌﻪ‪٣٣٨ .......... ................................ ................................:‬‬
‫ُ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺳﻮم‪ :‬ﺧﻠﻊ ‪٣٣٨ ....... ................................ ................................‬‬
‫ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﺧﻠﻊ‪٣٣٩ ............. ................................ ................................ :‬‬
‫ﻣﺎل ﺧﻠﻌﯽ‪٣٤٠ ................... ................................ ................................ :‬‬
‫ﺷﺮوط ﺧﻠﻊ‪٣٤٠ .................. ................................ ................................:‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺪھﺎی ﺧﻠﻊ‪٣٤٠ ............... ................................ ................................‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﭼﮫﺎرم‪ :‬ﺟﺪاﯾﯽ از ﻃﺮﯾﻖ دادﮔﺎه ‪٣٤١ ............... ................................‬‬
‫‪ -۱‬ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ ﺷﻮھﺮ در ﺗﮫﯿﻪ ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﯽ ‪٣٤٢ ................ ................................‬‬
‫‪ -۲‬ﺟﺪاﯾﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﯿﺐ و ﻧﻘﺺ ﺷﻮھﺮ ‪٣٤٣ ................. ................................‬‬
‫‪ -۳‬ﺟﺪاﯾﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺪرﻓﺘﺎری و ﺑﺪﺧﻠﻘﯽ ﺷﻮھﺮ ‪٣٤٣ ........ ................................‬‬
‫‪ -۴‬ﻣﻔﻘﻮداﻻﺛﺮ ﯾﺎ ﻣﺤﺒﻮس ﺷﺪن ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺷﻮھﺮ ‪٣٤٤ ......... ................................‬‬
‫‪ -۵‬ﻣﺮﺗﺪ ﯾﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪن زن ﯾﺎ ﺷﻮھﺮ ‪٣٤٤ ................... ................................‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬إﯾﻼء ‪٣٤٥ ...... ................................ ................................‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ‪٣٤٥ ........................ ................................ ................................:‬‬
‫دﻟﯿﻞ اﯾﻼء‪٣٤٥ ................... ................................ ................................ :‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ اﯾﻼء ‪٣٤٦ ................. ................................ ................................‬‬
‫ﺷﺮوط اﯾﻼء ‪٣٤٦ .................. ................................ ................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ اﯾﻼء ‪٣٤٦ .................... ................................ ................................‬‬
 ‫م‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻣﻮﺿﻮع ﺷﺸﻢ‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ِﻇﮫﺎر ‪٣٤٧ ............................ ................................‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻇﮫﺎر‪٣٤٧ ................. ................................ ................................ :‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺷﺮﻋﯽ‪٣٤٧ ................. ................................ ................................ :‬‬
‫ﺷﺮوط ﻇﮫﺎر ‪٣٤٨ ................. ................................ ................................‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺪھﺎی ﻇﮫﺎر ‪٣٤٨ .............. ................................ ................................‬‬
‫ﭘﺎﯾﺎن ﺣﮑﻢ ﻇﮫﺎر‪٣٤٩ ............ ................................ ................................ :‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬اﻇﮫﺎر ﻣﻮﻗﺖ‪٣٤٩ ......... ................................ ................................ :‬‬
‫ب‪ -‬ﻇﮫﺎر ﻣﺆﺑﺪ‪٣٤٩ ............. ................................ ................................ :‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ھﻔﺘﻢ‪ِ :‬ﻟﻌﺎن‪٣٤٩ ...... ................................ ................................‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻟﻌﺎن‪٣٤٩ ................. ................................ ................................ :‬‬
‫ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ و ﺣﮑﻤﺖ‪٣٥٠ ....... ................................ ................................ :‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﻟﻌﺎن ‪٣٥٠ ................. ................................ ................................‬‬
‫ﺷﺮوط ﻟﻌﺎن ‪٣٥٠ .................. ................................ ................................‬‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻟﻌﺎن‪٣٥١ ................ ................................ ................................ :‬‬
‫ﺟﺪاﯾﯽ از ﻃﺮﯾﻖ ﻟﻌﺎن ‪٣٥١ ....... ................................ ................................‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ھﺸﺘﻢ‪ :‬ﻋﺪه زﻧﺎن ‪٣٥١ ............................... ................................‬‬
‫ﻣﻌﻨﺎی ﻋﺪه‪٣٥٢ .................. ................................ ................................ :‬‬
‫ﺣﮑﻤﺖ ﻋﺪه ‪٣٥٢ .................. ................................ ................................‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺷﺮﻋﯽ و ﺳﺒﺐ ﻋﺪه‪٣٥٢ ... ................................ ................................‬‬
‫دﻻﯾﻞ واﺟﺐ ﺑﻮدن رﻋﺎﯾﺖ ﻋﺪه‪٣٥٣ ........................... ................................ :‬‬
‫‪ -۱‬ﻗﺮآن ‪٣٥٣ ..................... ................................ ................................‬‬
‫ﺳﻨﺖ‪٣٥٣ ......................... ................................ ................................ :‬‬
‫اﺟﻤﺎع‪٣٥٤ ....................... ................................ ................................ :‬‬
‫اﻧﻮاع ﻋﺪه ‪٣٥٤ ..................... ................................ ................................‬‬
‫‪ -۱‬ﻋﺪه از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﺎدت زﻧﺎﻧﻪ ‪٣٥٤ .............................. ................................‬‬
‫‪ -۲‬ﻋﺪه ﻣﺎھﯿﺎﻧﻪ ‪٣٥٤ ............. ................................ ................................‬‬
‫‪ -۳‬وﺿﻊ ﺣﻤﻞ ‪٣٥٤ .............. ................................ ................................‬‬
‫ﻧﻔﻘﻪ زﻧﺎن در ﻣﺪت ﻋﺪه ‪٣٥٦ .... ................................ ................................‬‬

‫ﺳﺨﻦ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ‪٣٥٧ ................................................................‬‬

 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫ن‬

‫ﻧﮫﺎد ﺧﺎﻧﻮاده‪٣٥٧ ............. ................................ ................................ :‬‬

‫دﯾﻦ و اﺧﻼق‪٣٥٧ ............ ................................ ................................ :‬‬
‫ﻋﺮﺻﻪ ﺗﻤﺪن‪٣٥٧ ............. ................................ ................................ :‬‬
‫ُﺑﻌﺪ اﻧﺴﺎﻧﯽ‪٣٥٨ ............... ................................ ................................ :‬‬
‫ُﺑﻌﺪ ﻓﺮھﻨﮕﯽ‪٣٥٨ ............. ................................ ................................ :‬‬
‫ُﺑﻌﺪ ﻣﻌﻨﻮی‪٣٥٨ ............... ................................ ................................:‬‬
‫ُﺑﻌﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪٣٥٩ ............ ................................ ................................ :‬‬
‫ُﺑﻌﺪ اﻗﺘﺼﺎدی‪٣٥٩ ............ ................................ ................................ :‬‬
 ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﺆﻟﻒ‬

‫اﳊﻤﺪ ﷲ رب اﻟﻌﺎﳌﲔ‪ ،‬واﻟﻌﺎﻗﺒﻪ ﻟﻠﻤﺘﻘﲔ‪ ،‬وﻻ ﻋﺪوان اﻻ ﻋﻠﯽ اﻟﻈﺎﳌﲔ‪ ،‬واﻟﺼﻼة واﻟﺴﻼم‬
‫ﻋﻠﯽ ﺳﻴﺪﻧﺎ ﳏﻤﺪ اﻟﺬي أرﺳﻠﻪ رﺑﻪ رﲪﻪ ﻟﻠﻌﺎﳌﲔ وﻋﻠﯽ آﻟﻪ وﺻﺤﺒﻪ أﲨﻌﲔ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﭘﺎﺳﺨﮕﻮی ھﻤﻪ ﻧﯿﺎزھﺎی ﺧﺎﻧﻮادهھﺎی ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﻪ ﺗﻨﮫﺎ در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻠﮑﻪ‬
‫در ھﺮ ﻋﺼﺮ و زﻣﺎن دﯾﮕﺮی‪ ،‬در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﺣﮑﺎم ﺣﻼل‪ ،‬ﺣﺮام و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺷﺮﻋﯽ و اﺧﻼﻗﯽ‬
‫ً‬
‫از زاوﯾﻪ ﺻﺮﻓﺎ ﻣﺴﺎوی اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ در راﺳﺘﺎی ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﮕﺮﺷﯽ‬
‫ﻋﻤﻠﯽ و واﻗﻊ ﺑﯿﻨﺎﻧﻪ اﺳﺘﻮار ﺑﻮده و ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی ھﻤﺎن روش ﺻﺪر اﺳﻼم ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اھﺪاﻓﯽ ﮐﻪ ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم در اﺣﮑﺎم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده دﻧﺒﺎل ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﺧﻼﺻﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪ -‬اﺳﺘﺤﮑﺎم ﭘﺎﯾﻪھﺎی ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﯽ‬
‫‪ -‬ﭘﺮورش ﻧﺴﻠﯽ ﺗﻮاﻧﺎ‪ ،‬ﺗﻼﺷﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺠﺎھﺪ‪ ،‬ﻣﺆﻣﻦ و ﻧﺴﻠﯽ ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ اداﻣﻪ دادن ﺑﻪ‬
‫ﺳﺎزﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬ﮐﺎر‪ ،‬ﺗﻼش و ﭘﺎﺳﺪاری از ﺣﺮﯾﻢ دﯾﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺣﻘﻮق ﻣﺮدم و اﺳﺘﻮار‬
‫ﻧﻤﻮدن ﭘﺎﯾﻪھﺎی ﻋﺰت‪ ،‬ﮐﺮاﻣﺖ و ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮی در ﺟﺎﻣﻌﻪ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﻮدن ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻮاده راه اﻧﺤﺮاف را در ﭘﯿﺶ ﻧﮕﯿﺮد و دﭼﺎر ﺗﺰﻟﺰل و‬
‫ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﻧﮕﺮدد و ھﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺘﻮﻧﯽ ﺳﺘﺒﺮ و ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺮای ﺑﻨﺎی ﮐﺎخ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪای اﺳﻼﻣﯽ ﭘﺎﯾﺪار ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫راھﮑﺎری ﮐﻪ در اﯾﻦ ﮐﺘﺎب دﻧﺒﺎل ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮرﺳﯽھﺎی ﮐﻠﯽ و ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﺮای ﻋﻤﻞ و‬
‫اﻗﺪام رﯾﺸﻪای‪ ،‬ﭘﺎﻻﯾﺶ ﺷﺪه و ﻣﺴﺘﻨﺪ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺳﮫﻮﻟﺖ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻄﺎﻟﺐ‪ ،‬از‬
‫ﻃﻮل و ﺗﻔﺼﯿﻞ ﭘﺮھﯿﺰ ﺷﺪه ﺗﺎ ﺑﺮای دهھﺎ ﻣﯿﻠﯿﻮن از اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﻮادهھﺎ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫ﺑﺎ ﺑﮫﺮهﮔﯿﺮی از ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻮرد اﻃﻤﯿﻨﺎن‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻻزم را در اﺧﺘﯿﺎر آﻧﺎن ﻗﺮار دھﺪ‪.‬‬
‫ھﻤﻪ ﻧﯿﺎزھﺎی ﺧﺎﻧﻮادهھﺎ را ﮐﻪ ﺑﺎ ﺟﮫﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ و ﺧﻮاﺳﺘﻪھﺎی ﻓﺮاوان و ﻣﺘﻨﻮع آن‬
‫ﺳﺎزﮔﺎری دارد‪ ،‬ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﻣﯽدھﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﻪھﺎ و ﺿﺮورتھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎری از آنھﺎ‬
‫ً‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ روﯾﺎروﯾﯽھﺎی ﺗﺒﻠﯿﻐﺎﺗﯽ و ﺗﮫﺎﺟﻢ ﻓﺮھﻨﮕﯽ ﻏﺮب ﯾﺎ ﺳﺎزﻣﺎنھﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﺮﻓﺎ‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده اﺳﻼﻣﯽ را ﻧﺸﺎﻧﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫اھﺪاﻓﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب دﻧﺒﺎل ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬از ﻻﺑﻪﻻی ﻣﺤﻮرھﺎی زﯾﺮ ﻣﺘﺠﻠﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢‬‬

‫‪ -۱‬اﻗﺪام و ﭘﯿﮕﯿﺮی ﻋﻤﻠﯽ و اراﺋﻪ رھﻨﻤﻮدھﺎی ﻻزم ﺑﺮای ﭘﺎﺳﺪاری از ﻧﻈﺎم ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫اﺳﻼﻣﯽ و ﺗﻘﻮﯾﺖ داﺧﻠﯽ آن ﺑﺮای روﯾﺎروﯾﯽ ﻗﻮی و ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﺑﺎ ﺧﺮابﮐﺎری‬
‫ﺳﺎزﻣﺎنھﺎی ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ و ﺗﻼشھﺎی ﺟﺪﯾﺪی ﮐﻪ ﺑﺮای ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﮐﺎخ ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫‪ -۲‬ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ﺳﻄﺢ آ ﮔﺎھﯽ اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﻪ وﯾﮋه ﭘﺪر‪ ،‬ﻣﺎدر و ﭘﺲ از آﻧﺎن ﻓﺮزﻧﺪان و‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻧﻤﻮدنﺷﺎن ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از ﺧﺎﻧﻮاده اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ و‬
‫آﺳﻮدﮔﯽھﺎی ﺑﺴﯿﺎری را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دارد و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺴﻠﻤﺎن در ﺳﻼﻣﺖ و‬
‫آﺳﻮدﮔﯽ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﭼﺎرﭼﻮب آن اﺳﻼم ﻧﯿﺰ در ﺳﻼﻣﺖ ﻗﺮار ﺧﻮاھﺪ‬
‫داﺷﺖ و در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ دﭼﺎر اﺧﺘﻼل‪ ،‬ﻓﺴﺎد و ﻧﺎھﻨﺠﺎری ﺑﺸﻮد‪ ،‬ﻣﺎﯾﻪ ﺧﻮاری و‬
‫ﻣﺸﮑﻼت ﻓﺮاواﻧﯽ ﮔﺮدﯾﺪه و ﺑﻪ زﯾﺎن ﺧﺎﻧﻮاده و ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻤﺎم‬
‫ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -۳‬اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﺳﻤﺎﺣﺖ‪ ،‬واﻗﻊﻧﮕﺮی‪ ،‬ﻣﯿﺎﻧﻪروی‪ ،‬اﻋﺘﺪال‪ ،‬ارزش و ﻣﻨﺰﻟﺖ واﻻی‬
‫اﺳﻼم در ﺟﮫﺖ ﭘﺎک‪ ،‬ﺳﺎﻟﻢ و ﻣﺮﺗﺐ ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻦ ﺧﺎﻧﻮاده و اﯾﺠﺎد ﮐﻤﺮﺑﻨﺪ اﻣﻨﯿﺘﯽ‬
‫اﺳﺘﻮاری ﺑﺮای ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﻟﻐﺰش‪ ،‬ﺗﻨﺶ و ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -۴‬ﺧﺎﻧﻮاده ﯾﮑﯽ از ﻣﮫﻢﺗﺮﯾﻦ ﭘﺎﯾﻪھﺎی ﻧﻈﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﻼم اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻈﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺧﻮد‬
‫ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪھﺎی اﺳﺘﻮاری ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺳﻼﻣﺖ‪ ،‬ﻓﻀﯿﻠﺖ‪ ،‬آداب ارزﺷﻤﻨﺪ‪ ،‬ھﻤﺎھﻨﮕﯽ و‬
‫ﺳﺎزﮔﺎری ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪاﻧﻪ ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮای ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ذوب و ﺿﺎﯾﻊ ﮔﺮدﯾﺪن ﻗﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -۵‬از ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ اﺻﻮل و ﻗﻮاﻋﺪ ﻧﻈﺎم ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ در اﺳﻼم و واﻗﻌﯿﺖھﺎی ﻣﻮﺟﻮد در آن‬
‫ﺑﺎ دﯾﮕﺮ ﺳﯿﺴﺘﻢھﺎی ﻣﻮﺟﻮد در ﺷﺮق و ﻏﺮب ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻧﻈﺎم ﺧﺎﻧﻮاده در‬
‫اﺳﻼم‪ ،‬ﻧﻈﺎﻣﯽ ﻣﻌﻨﻮی‪ ،‬ارزﺷﯽ‪ ،‬اﺻﻠﺢ و ﺑﺮای ھﻤﻪ ﺑﺸﺮﯾﺖ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎرﺗﺮ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا‬
‫رﯾﺸﻪھﺎ‪ ،‬رھﻨﻤﻮدھﺎ و اﺣﮑﺎم آن از ﻣﻨﺒﻊ و ﻣﺼﺪری اﺳﻼﻣﯽ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮد و‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﺑﺎ ﻗﻮاﻧﯿﻨﯽ ﮐﻪ رﯾﺸﻪ در اھﻮاء و ﮐﺸﺶھﺎی ﻧﺎروای ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪ -۶‬ﺗﺎر و ﭘﻮد ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻗﺮآن و رھﻨﻤﻮدھﺎی ﺻﺤﯿﺢ ﺳﻨﺖ رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪا‪.‬و ﺗﺒﻠﻮر اﺧﻼق و آداب اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -۷‬ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﯽ ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﺗﻨﮕﺎﺗﻨﮓ و ﻣﺴﺘﺤﮑﻢ دارد و ﺑﺎ‬
‫روﯾﮑﺮدھﺎ و اھﺪاف آن ﺧﻮد را ھﻤﺎھﻨﮓ ﻣﯽﺳﺎزد و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺑﺎ اﻧﺤﺮاف‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ از راه و رﺳﻢ ﻣﻮردﭘﺴﻨﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ـ در راﺳﺘﺎی ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از ﺧﯿﺮات‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ‬
 ‫‪٣‬‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫و ﺳﻌﺎدت ﺧﺎﻧﻮاده و ﺣﻤﺎﯾﺖ از آن‪ ،‬از ذوب ﺷﺪن‪ ،‬ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ‪ ،‬درھﻢ رﯾﺨﺘﮕﯽ و‬
‫ﺧﺮوج از اﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ـ ھﻢ ﻣﯿﺴﺮ ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫در ﮐﻨﺎر ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﯾﺎدآوری اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﻻزم ﻣﯽداﻧﻢ ﮐﻪ ھﻤﻪ اﺣﺎدﯾﺜﯽ‬
‫را ﮐﻪ در اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ذﮐﺮ ﮐﺮدهام‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار داده و آنھﺎ را از ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﻣﻌﺘﻤﺪ آوردهام و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﭘﺎرهای ﻣﻮارد ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ ﺗﮑﺮار ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ و‬
‫ﺿﺮورﺗﯽ ﺑﻮده ﮐﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ را اﯾﺠﺎب ﻧﻤﻮده اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ھﺮ ﻣﻘﺎﻣﯽ ﻣﻄﻠﺒﯽ را ﻣﯽﻃﻠﺒﺪ و‬
‫ھﻤﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت و ﻣﻄﺎﻟﺐ آن از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﻣﻮﺛﻖ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻃﺮح و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺷﺎﻣﻞ ﯾﮏ ﻣﻘﺪﻣﻪ و ﭼﮫﺎر ﺑﺨﺶ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺑﺨﺶ اول‪ :‬وﯾﮋﮔﯽھﺎی ﻧﮫﺎد ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﯽ و ﻋﻤﻮﻣﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖھﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫ﺑﺨﺶ ﭼﮫﺎرم‪ :‬ﭘﺎﯾﺎن زﻧﺪﮔﯽ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ و ﭘﯿﺎﻣﺪھﺎی آن‬
‫در ﻣﻘﺪﻣﻪ راﺟﻊ ﺑﻪ »وﺣﺪت ﺑﺸﺮی«‪ ،‬ﻣﻔﮫﻮم ﺧﺎﻧﻮاده و اﻧﻮاع و اھﻤﯿﺖ آن‪ ،‬ﭘﺎرهای از‬
‫ﻧﺎھﻨﺠﺎریھﺎی ﻣﻮﺟﻮد در ﺧﺎﻧﻮاده در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ و اﺻﻮل و ارﮐﺎن ﻋﺎدی‪ ،‬ﭘﺮورﺷﯽ‪،‬‬
‫ﺷﺮﻋﯽ و وﯾﮋﮔﯽھﺎی آن‪ ،‬ﺑﺤﺚ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﺎ را در ﺟﮫﺖ اﺣﺘﺮام ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﻈﺎم و ﺗﻼش ﺑﺮای ﻣﺎﻧﺪﮔﺎری آن‪ ،‬ﻣﻮﻓﻖ و‬
‫ﺳﺮﺑﻠﻨﺪ ﺑﮕﺮدان! ﺳﺨﻦ ﺣﻖ از آن ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ و ﺗﻨﮫﺎ اوﺳﺖ ﮐﻪ راه ھﺪاﯾﺖ را ﻓﺮا راه‬
‫ﻣﺎن ﻗﺮار ﻣﯽدھﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺆﻟﻒ‬
 ‫ﺑﺨﺶ اول‪:‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﻧﻬﺎد ﺧﺎﻧﻮاده‬
 ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﻮﺿﻮع‬

‫ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ ﺑﺸﺮی‬
‫آﻓﺮﯾﻨﺶ ﺑﺸﺮﯾﺖ از »وﺣﺪت اﻧﺴﺎﻧﯽ« ﮐﺎﻣﻠﯽ در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺟﺴﻤﯽ‪ ،‬ﺳﺮﺷﺖ اﺣﺴﺎﺳﺎت‪،‬‬
‫ﻋﻮاﻃﻒ‪ ،‬روﯾﮑﺮدھﺎ‪ ،‬رﻧﺞھﺎ‪ ،‬آرزوھﺎ‪ ،‬ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪیھﺎ و ﺿﺮورﯾﺎت ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ و ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی‬
‫ھﻤﯿﻦ ﻧﮕﺮش ﺑﺮای ﮔﺮاﯾﺶھﺎی ﻧﮋادﭘﺮﺳﺘﺎﻧﻪ و اﺧﺘﻼف در رﻧﮓ ﭘﻮﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻠﺴﻠﻪ‬
‫ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‪ ،‬ﺗﻔﺎوت ﻣﯿﺎن ﻣﺮد و زن و ﺗﻤﺎﯾﻼت ﻣﻠﯽ و ﻣﺴﻠﮑﯽ و ﻣﺬھﺒﯽ و دﯾﮕﺮ ﺗﻤﺎﯾﺰھﺎ‬
‫ھﯿﭻﮔﻮﻧﻪ ﺑﮫﺎﻧﻪ و ﺗﻮﺟﯿﮫﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻻزﻣﻪ وﺣﺪت آﻓﺮﯾﻨﺶ اﻧﺴﺎن از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺎﯾﺒﻨﺪی ﺑﻪ اﺻﻮل و ارزشھﺎی‬
‫ﻣﺴﺎوات‪ ،‬آزادی‪ ،‬ﺑﺮادری و ﻋﺪاﻟﺖ در ﭼﮫﺎرﭼﻮب ﺧﺎﻧﻮاده و ﻋﺮﺻﻪھﺎی دﯾﮕﺮ و ھﻤﮑﺎری و‬
‫ﺗﻔﺎھﻢ ﺳﺎزﻧﺪه ﻣﯿﺎن ﻣﺮد و زن ﺑﺮای ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﭼﺮخ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﺳﻮی ﺧﯿﺮ و‬
‫ﻣﻮدت و آﺳﺎﯾﺶ روﺣﯽ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﻌﺎدت و ﻗﻮت و ﮐﺮاﻣﺖ و اﻓﺘﺨﺎر و آراﻣﺶ و اﻟﻔﺖ و ّ‬
‫اﺳﺎس ارﺗﺒﺎط ﻣﯿﺎن ﻣﺮد و زن در اﺳﻼم ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی ﻣﺴﺎوات ﮐﺎﻣﻞ در آﻓﺮﯾﻨﺶ و‬
‫وﺣﺪت ﺧﻠﻘﺖ وﺟﻮد ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع را در ﻗﺮآن اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫�م ّمِن َّ� ۡفس َ�ٰح َِدة ٖ َو َخلَ َق م ِۡن َها َز ۡو َجهاَ‬‫َ ََ ُ‬ ‫َ َ ُّ َ َّ ُ َّ ُ ْ َ َّ ُ ُ َّ‬
‫ٖ‬ ‫���ها ٱ�اس ٱ�قوا ر��م ٱ�ِي خلق‬ ‫﴿ ٰٓ‬
‫َ ۡ َ ۡ َ َ َّ َّ َ َ َ‬ ‫َ ٓ ُ َ‬ ‫َ َ َّ ۡ ُ َ َ ٗ َ ٗ َ َ ٓ ٗ َ َّ ُ ْ َّ َ َّ‬
‫ٱ� �ن‬ ‫ٱ� ٱ�ِي � َسا َءلون بِهِۦ وٱ�رحام ۚ إِن‬ ‫و�ث مِنهما رِجا� كثِ�� و� ِساء ۚ وٱ�قوا‬
‫� ۡم َر� ٗ‬ ‫َ َۡ ُ‬
‫ِيبا ‪] ﴾١‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[۱ :‬‬ ‫علي‬
‫»ای ﻣﺮدم از ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﭙﺮھﯿﺰﯾﺪ ﮐﻪ ھﻤﻪ ﺷﻤﺎ را از ﯾﮏ اﻧﺴﺎن آﻓﺮﯾﺪ و ھﻤﺴﺮ او را‬
‫)ﻧﯿﺰ( از ﺟﻨﺲ او آﻓﺮﯾﺪ‪ ،‬و از آن دو‪ ،‬ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻓﺮاواﻧﯽ )در روی زﻣﯿﻦ( ﻣﻨﺘﺸﺮ‬
‫ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬و از ﺧﺪاﯾﯽ ﺑﭙﺮھﯿﺰﯾﺪ ﮐﻪ )ھﻤﮕﯽ ﺑﻪ ﻋﻈﻤﺖ او ﻣﻌﺘﺮﻓﯿﺪ و( ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﭼﯿﺰی از‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﯽﺧﻮاھﯿﺪ ﻧﺎم او را ﻣﯽﺑﺮﯾﺪ‪) ،‬و ﻧﯿﺰ( از ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﺧﻮد ]از ﻗﻄﻊ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ‬
‫آنھﺎ[ ﭘﺮھﯿﺰ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮاﻗﺐ ﺷﻤﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﯽ اﺳﻼمص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»زﻧﺎن ھﻤﺴﺎن و ھﻢ ردﯾﻒ ﻣﺮداﻧﻨﺪ« ‪.١‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ و اﺑﻮداود واﻟﺘﺮﻣﺬی و ﻏﯿﺮھﻢ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٨‬‬

‫اﯾﻦ ﻣﺴﺎوات ﻣﯿﺎن ﻣﺮد و زن ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻘﺎی ﻧﺴﻞ ﺑﺸﺮ و ازدﯾﺎد ﻓﺮزﻧﺪان ﭘﺴﺮ و دﺧﺘﺮ و‬
‫در ھﻢ آﻣﯿﺨﺘﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪھﺎی ﺑﺸﺮی در ﻣﯿﺎن ﺟﺎﻣﻌﻪھﺎ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ‬
‫ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺑﺸﺮی ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد آن ﺑﻪ ﺣﺪود ﭘﻨﺞ ﻣﯿﻠﯿﺎرد و ﺳﯿﺼﺪ ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻧﻔﺮ ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬در‬
‫ھﻤﻪ ﮔﻮﺷﻪ وﮐﻨﺎر ﮐﺮه زﻣﯿﻦ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و از ﺛﺮوتھﺎ و ﺧﯿﺮات آن ﺑﺮای ﺗﺤﻘﻖ‬
‫»اﻣﻨﯿﺖ و ﺳﻼﻣﺖ« در ھﻤﻪ زﻣﯿﻨﻪا اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺧﻮت و ﺑﺮادری از »ﮐﺮاﻣﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ« ﮐﻪ اﺻﻠﯽ اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود و ھﯿﭻﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﺑﺮﺗﺮی ﻣﯿﺎن ﻣﺮد و زن را ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫َ َ َ ۡ َ َّ ۡ َ َ ٓ َ‬
‫� َءاد َم﴾ ]اﻹﺳﺮاء‪.[۷۰ :‬‬‫﴿۞ولقد كرمنا ب ِ‬
‫»ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﻣﺎ ﻓﺮزﻧﺪان آدم را ﮔﺮاﻣﯽ داﺷﺘﻪاﯾﻢ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻻزﻣﻪ ﺑﺮادری اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺗﻌﺎون و ھﻤﮑﺎری ﺑﺮای روﯾﺎروﯾﯽ ﺑﺎ ﻣﺸﮑﻼت ﺳﺨﺖ و‬
‫ﻣﺘﻨﻮع و ﻣﺴﺘﻤﺮ زﻧﺪﮔﯽ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺗﻌﺎون ﯾﮑﯽ از ﻣﻈﺎھﺮ ﺑﺎرز رﺷﺪ و ﺗﻤﺪن ﺑﻮده و ﻣﺮد و‬
‫زن ھﺮ دو در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ آن ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺎون و ھﻤﮑﺎری ﺑﺮاﺳﺎس وﺟﻮد ﭘﺪﯾﺪه ﻣﺤﺒﺖ‪ ،‬اﻟﻔﺖ‪ ،‬دﻟﺴﻮزی و اﺣﺴﺎس ھﻤﺪردی‬
‫ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﻋﺮﺻﻪھﺎی زﻧﺪﮔﯽ ﺗﻨﮫﺎ ﺑﺎ ﺑﮫﺮهﮔﯿﺮی از اﯾﻦ اﺣﺴﺎس و ﻋﺎﻃﻔﻪ‬
‫ﭘﺎک ﻣﯿﺎن ﻣﺮدان و زﻧﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ راه درﺳﺖ ﺧﻮد را در ﭘﯿﺶ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫و در راﺳﺘﺎی اﻇﮫﺎر ﺣﻘﺎﯾﻖ »ﻣﺴﺎوات‪ ،‬ﺑﺮادری‪ ،‬آزادی و ﻋﺪاﻟﺖ« در ﺟﮫﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﺣﺠﻪ اﻟﻮداع رھﻨﻤﻮدھﺎ و ارزشھﺎی ﻣﺎﻧﺪﮔﺎری را ﻓﺮا راه‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖھﺎی ﺑﺸﺮی ﻗﺮار داده و ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ای ﻣﺮدم‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ ﯾﮑﯽ اﺳﺖ و ﭘﺪرﺗﺎن ﻧﯿﺰ ﯾﮑﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﻋﺮب ﺑﺮ‬
‫ﻏﯿﺮ ﻋﺮب‪ ،‬ﻏﯿﺮ ﻋﺮب ﺑﺮ ﻋﺮب‪ ،‬ﺳﺮخ ﭘﻮﺳﺖ ﺑﺮ ﺳﯿﺎهﭘﻮﺳﺖ‪ ،‬ﺳﯿﺎهﭘﻮﺳﺖ ﺑﺮ ﺳﺮخﭘﻮﺳﺖ ـ‬
‫ﺟﺰ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎری ـ ھﯿﭻﮔﻮﻧﻪ ﻓﻀﯿﻠﺖ و ﺑﺮﺗﺮی ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮاﻣﯽﺗﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ ﻧﺰد‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎرﺗﺮﯾﻦﺗﺎن اﺳﺖ‪ .‬آﯾﺎ ﭘﯿﺎﻣﻢ را رﺳﺎﻧﺪﯾﻢ؟ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬آری‪ ،‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪص‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در اﯾﻦﺟﺎ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬آن را ﺑﻪ آنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻏﺎﯾﺐ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪،‬‬
‫‪١‬‬
‫ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺗﺼﻮﯾﺮ وﺣﺪت اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻔﮫﻮم ﻓﺮاﮔﯿﺮ و ﻣﺸﺘﺮک آن از ﻧﻈﺮ اﺳﻼم‪ ،‬اداﻣﻪ‬
‫ھﻤﺎن ﺗﻼش و ﻧﮕﺮش دﯾﮕﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﺮای ﺗﺤﻘﻖ روﻧﺪ ﺗﮑﺎﻣﻠﯽ رﺳﺎﻟﺖ ھﻤﻪ آﻧﺎن و‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﯿﮫﻘﯽ‬
 ‫‪٩‬‬ ‫ﺑﺨﺶ اول‪ِ :‬وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﻧﻬﺎد ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﺗﺄ ﮐﯿﺪی دﯾﮕﺮ ﺑﺮ ﺟﮫﺎﻧﯽ ﺑﻮدن رﺳﺎﻟﺖ اﺳﻼم در آﺧﺮﯾﻦ ﺻﻮرت آن از ﻃﺮﯾﻖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ھﻤﻪ‬
‫اﻧﺴﺎنھﺎ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ص اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ اﺻﻞ »وﺣﺪت اﻧﺴﺎﻧﯽ« و ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺴﺎوات ﮐﺎﻣﻞ ﻣﯿﺎن ﻣﺮد و زن و‬
‫‪١‬‬
‫اﻧﺴﺎن ﺑﻮدن زن ﮐﻪ از آن ﻣﻨﺸﻌﺐ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻮارد زﯾﺮ را ﻣﯽﻃﻠﺒﺪ‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﻣﺴﺎوات ﻣﯿﺎن ﻣﺮد و زن در ﺣﻘﻮق و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎ‪:‬‬
‫در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ »اﻧﺪﯾﺸﻪ و اھﻠﯿﺖ« و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎﯾﯽ ﮐﻪ دﯾﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮراه اﻧﺴﺎنھﺎ ﻗﺮار‬
‫داده‪ .‬زﻧﺎن دﺳﺖ ﮐﻤﯽ از ﻣﺮدان ﻧﺪارﻧﺪ و در ﺣﻘﻮق و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎ ھﻤﺴﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -۲‬ﻣﺴﺎوات ﻣﯿﺎن آﻧﺎن در ﻋﺮﺻﻪ ﻋﻘﺎﯾﺪ و اﺣﮑﺎم‪:‬‬
‫ھﻤﺎن اﻧﺘﻈﺎری ﮐﻪ از ﻣﺮد ﺑﺮای ﺑﺮﺧﻮرداری از ﻋﻘﯿﺪهای ﺻﺤﯿﺢ و ادای‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی ﺷﺮﻋﯽ ﻣﯽرود ھﻤﺎن اﻧﺘﻈﺎر از زن ﻧﯿﺰ وﺟﻮد دارد و در اﺳﺘﺤﻘﺎق‬
‫دﺳﺖﯾﺎﺑﯽ ﺑﻪ درﺟﺎت اﺧﺮوی و ﮐﺴﺐ ﺛﻮاب ﻣﺮد و زن در ﯾﮏ ردﯾﻒ ﻗﺮار دارﻧﺪ و ﻣﺒﻨﺎی‬
‫ﻣﺴﺎوات ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ھﺮ دو اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﺎوات ﻣﯿﺎن ﻣﺮد و زن در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺣﻘﻮق و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی اﺧﺮوی در ﺗﮑﺎﻟﯿﻒ‬
‫دﯾﻨﯽ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﭘﺪﯾﺪهای ﻋﻤﻮﻣﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ٱل� ٰ ِد� َ‬‫َ َ ۡ ُ ۡ َ ٰ َ ۡ ُ ۡ َ َ ۡ ُ ۡ َ ٰ َ ۡ َ ٰ َ َ ۡ َ ٰ َ ٰ َ َّ‬ ‫َّ ۡ ۡ‬
‫ِ�‬ ‫تو‬
‫ت وٱل�نِتِ� وٱل�ن ِ� ِ‬ ‫ت وٱلمؤ ِمن ِ� وٱلمؤمِ� ِ‬ ‫﴿إِن ٱل ُمسل ِ ِم� وٱلمسل ِ� ِ‬
‫ۡ َ َ ّ َ ۡ َ َ ّ َ‬ ‫َ ۡ َ َ‬ ‫ۡ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ َّ ٰ َ ٰ َ َّ‬
‫ت‬ ‫ت َوٱل ُمتص ِد�ِ� َوٱل ُمتصدِ� ٰ ِ‬ ‫ت َوٱل�ٰشِ ِع� َوٱل�ٰشِ � ٰ ِ‬ ‫�ن َوٱل�ٰب ِ َ� ٰ ِ‬ ‫ٱل�ٰ� َ‬
‫ِِ‬ ‫تو‬ ‫وٱل�دِ� ِ‬
‫ٱ� َكث ِ ٗ‬ ‫�ن َّ َ‬ ‫َ َّ‬ ‫ۡ َ َ‬ ‫َ ُ َ‬ ‫ۡ َ‬ ‫� َو َّ ٰٓ َ‬ ‫ٱل��م َ‬ ‫َّ‬
‫��‬ ‫ٱل�ٰكِر َ‬
‫ِ‬ ‫ت و‬ ‫ت َوٱل�ٰفِ ِظ� ف ُروج ُه ۡم َوٱل�ٰ ِف�ٰ ِ‬ ‫ٱل��ِ� ٰ ِ‬ ‫َو ٰٓ ِ ِ‬
‫يما ‪] ﴾٣٥‬اﻷﺣﺰاب‪.[۳۵ :‬‬ ‫ٱ� ل َ ُهم َّم ۡغفِ َر ٗة َوأَ ۡج ًرا َع ِظ ٗ‬
‫ت أَ َع َّد َّ ُ‬ ‫َّ‬
‫َوٱل�ٰك َِ� ٰ ِ‬
‫»ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﺑﺎ اﯾﻤﺎن‪ ،‬و ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻋﺒﺎدتﭘﯿﺸﻪ‪ ،‬و‬
‫ﻣﺮدان و زﻧﺎن راﺳﺘﮕﻮ و ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﺷﮑﯿﺒﺎ و ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻓﺮوﺗﻦ و ﻣﺮدان و زﻧﺎن‬
‫ﺻﺪﻗﻪدھﻨﺪه و ﻣﺮدان و زﻧﺎن روزهدار و ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﭘﺎﮐﺪاﻣﻦ و ﻣﺮدان و زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻓﺮاوان ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮای )ھﻤﻪ( آنھﺎ آﻣﺮزش و ﭘﺎداش ﺑﺰرﮔﯽ را‬
‫ﻓﺮاھﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ َ َ َ ۡ َ ٌَ‬ ‫ُ ُّ َ ۡ‬
‫ِينة ‪] ﴾٣٨‬اﻟﻤﺪﺛﺮ‪.[۳۸ :‬‬ ‫﴿� �ف� بِما كسبت ره‬
‫»ھﺮﮐﺲ در ﮔﺮو ﻋﻤﻠﮑﺮد ﺧﻮﯾﺶ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﻟﻤﺮأه ﺑﯿﻦ اﻟﻔﻘﻪ و اﻟﻘﺎﻧﻮن‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٠‬‬

‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ۡ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫ۡ َ ٰ َ ُ َ ُ ۡ ‪َ َ َ ُ ۡ َ َ ٰٓ ْ َ ٞ‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ‬ ‫ۡ ۡ‬
‫ٱ� َّنة‬ ‫ت مِن ذك ٍر أو أن� وهو مؤمِن فأو��ِك يدخلون‬ ‫َ‬
‫﴿ َومن َ�ع َمل م َِن ٱل�ٰل ِ�ٰ ِ‬
‫ََ ُۡ َُ َ‬
‫ون نَقِ ٗ‬
‫�� ‪] ﴾١٢٤‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[۱۲۴ :‬‬ ‫و� �ظلم‬
‫»ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﺎرھﺎی ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ‪ -‬ﻣﺮد ﺑﺎﺷﻨﺪ ﯾﺎ زن ‪ -‬درﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﺆﻣﻦ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽروﻧﺪ و ﺑﻪ اﻧﺪازه ﮔﻮدی ﭘﺸﺖ ھﺴﺘﻪ ﺧﺮﻣﺎﯾﯽ ﻣﻮرد ﺳﺘﻢ ﻗﺮار‬
‫ﻧﻤﯽﮔﯿﺮﻧﺪ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ٗ َ‬ ‫ٗ‬ ‫ََ‬ ‫َ ۡ َ َ َ ٰ ٗ ّ َ َ َۡ ُ َٰ ُ ۡ‬
‫ن� َوه َو ُمؤم ‪ِٞ‬ن فل ُن ۡحيِيَ َّن ُهۥ َح َي ٰوة َط ّي ِ َبة ۖ َو�َ ۡج ِز َ� َّن ُه ۡم‬ ‫﴿من ع ِمل �ل ِحا مِن ذك ٍر أو أ‬
‫ُ َ‬ ‫َ ُ ْ‬ ‫َ ُ َ‬
‫أ ۡج َرهم بِأ ۡح َس ِن َما �نوا َ� ۡع َملون ‪] ﴾٩٧‬اﻟﻨﺤﻞ‪.[۹۷ :‬‬
‫ً‬
‫»ھﺮﮐﺲ ـ ﻣﺮد ﯾﺎ زن ـ ﮐﺎر ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﮐﻨﺪ و ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ او را ﺑﺎ زﻧﺪﮔﯽ ﭘﺎﮐﯿﺰهای‬
‫ً‬
‫ﺣﯿﺎت )ﺣﻘﯿﻘﯽ( ﻣﯽﺑﺨﺸﯿﻢ و ﻣﺴﻠﻤﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﮫﺘﺮ از آنﭼﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدادﻧﺪ ﭘﺎداش‬
‫ﺧﻮاھﯿﻢ داد«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ در زﻣﯿﻨﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺎدی و رواﺑﻂ ھﻤﺴﺮی و ﻗﯿﺎم ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی‬
‫ﻣﻌﯿﺸﺘﯽ‪ ،‬ﻗﺮآن ﺑﺎ ﺻﺮاﺣﺖ ﺗﻤﺎم اﺻﻞ ﻣﺴﺎوات در ﻣﺴﺎﺋﻞ زﻧﺪﮔﯽ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ را ﺑﯿﺎن و‬
‫ﻣﻘﺮر ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در اﯾﻦﺑﺎره ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫�ز َحك ٌ‬
‫ِيم‬ ‫ٱ� َعز ٌ‬ ‫ِلر َجال َعلَ ۡيه َّن َد َر َجة‪َ ۗ ٞ‬و َّ ُ‬ ‫وف َول ّ‬
‫�‬ ‫ِ‬ ‫﴿ َول َ ُه َّن م ِۡث ُل َّٱ�ِي َعلَ ۡيه َّن بٱل ۡ َم ۡع ُ‬
‫ر‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫‪] ﴾٢٢٨‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۲۸ :‬‬
‫»و ھﻤﺎﻧﻨﺪ ھﻤﺎن )وﻇﺎﯾﻔﯽ( ﮐﻪ ﺑﺮ ﻋﮫﺪه زﻧﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ آﻧﺎن‬
‫)ﺑﺮ ﻋﮫﺪه ﻣﺮدان( ﻧﯿﺰ ھﺴﺖ و )در ادای ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎ( ﻣﺮدان ﺑﺮ زﻧﺎن ﺑﺮﺗﺮی دارﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -۳‬ﻣﺴﺎوات ﻣﯿﺎن ﻣﺮد و زن در اھﻠﯿﺖ‪:‬‬
‫در اھﻠﯿﺖھﺎ و ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽھﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و اﻗﺘﺼﺎدی‪ ،‬زﻧﺎن ﻧﯿﺰ ھﻢﭼﻮن ﻣﺮداﻧﻨﺪ؛ زﯾﺮا‬
‫ﻣﺒﻨﺎی ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮرداری از »ﻋﻘﻞ« اﺳﺖ و زﻧﺎن ﻧﯿﺰ ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮدان ﻋﺎﻗﻞ و رﺷﯿﺪ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺮای ﻣﺜﺎل در ﻣﻮرد ازدواﺟﺸﺎن‪ ،‬رﺿﺎﯾﺘﺸﺎن ﺷﺮط ﺻﺤﺖ آن اﺳﺖ؛ زﯾﺮا‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
 ‫‪١١‬‬ ‫ﺑﺨﺶ اول‪ِ :‬وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﻧﻬﺎد ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫»ﺑﺪون اﻃﻼع از ﺗﺼﻤﯿﻢ زن ﺑﯿﻮه و ﺑﺪون رﺿﺎﯾﺖ دﺧﺘﺮ‪ ،‬آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻧﮑﺎح ﮐﺴﯽ‬
‫‪١‬‬
‫درﻧﯿﺎورﯾﺪ«‪.‬‬
‫زﻧﺎن دارای ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی ﻣﺎﻟﯽ ﺟﺪای از ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی ﻣﺎﻟﯽ دﯾﮕﺮ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ھﺮ ﭼﯿﺰی را ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﺧﻮد درآورد و ھﺮﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺧﻮاﺳﺖ‬
‫در داراﯾﯽ ﺧﻮد دﺧﻞ و ﺗﺼﺮف ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ و در اﯾﻦ ﻣﻮرد اﻣﻮاﻟﯽ را ﮐﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ارث‪ ،‬ﺑﺨﺸﺶ‪،‬‬
‫ﮐﺎر و ‪ ...‬ﺑﻪ دﺳﺖ آورده ﻓﺮﻗﯽ ﺑﺎ ھﻢ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در اﯾﻦﺑﺎره ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫يب ّم َِّما تَ َر َك ۡٱل َ� ٰ ِ َ‬ ‫‪ّ َ َ ُ َ ۡ َ ۡ َ َ ٰ َ ۡ َ َ َ َّ ّ ٞ‬‬
‫ِلن َسآءِ نَص ‪ٞ‬‬ ‫ّ ّ َ َ‬
‫ان‬
‫ِ‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫ان وٱ�قر�ون ول ِ‬ ‫ِلرجا ِل ن ِصيب مِما ترك ٱل� ِ� ِ‬ ‫﴿ل ِ‬
‫َ ۡ َ ۡ َ ُ َ َّ َ َّ ۡ ُ ۡ َ ُ َ َ ٗ َّ ۡ ُ ٗ‬
‫َ‬
‫وٱ�قر�ون مِما قل مِنه أو ك�ۚ ن ِصيبا مفروضا ‪] ﴾٧‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[۷ :‬‬
‫»ﺑﺮای ﻣﺮدان از آنﭼﻪ ﭘﺪر‪ ،‬ﻣﺎدر و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان )آﻧﺎن( ﺑﺮﺟﺎی ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺳﮫﻤﯽ‬
‫وﺟﻮد دارد و ﺑﺮای زﻧﺎن )ﻧﯿﺰ( از آنﭼﻪ ﭘﺪر‪ ،‬ﻣﺎدر و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان )آﻧﺎن( ﺑﺮﺟﺎی‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ ﺳﮫﻤﯽ )ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد( ﺧﻮاه آن ﻣﺎل ﮐﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ زﯾﺎد و ﺳﮫﻢ ھﺮﮐﺲ واﺟﺐ‬
‫ﻣﻌﯿﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدآوری اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺎده ‪ ۲۱۷‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﯽ زن در‬
‫ﺣﻘﻮق و اﺧﺘﯿﺎرات ﺷﻮھﺮش ذوب ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺪون ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺷﻮھﺮ‪ ،‬زن ﺣﻖ ھﯿﭻﮔﻮﻧﻪ‬
‫دﺧﻞ و ﺗﺼﺮﻓﯽ را در اﻣﻮال ﺧﻮﯾﺶ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪ -۴‬ﻣﻨﺰﻟﺖ ﻣﺮد و زن ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ‪:‬‬
‫زﯾﺮا زن ﻧﯿﺰ ھﻢﭼﻮن ﻣﺮد اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود و ﺧﺪاوﻧﺪ ھﻤﻪ اﻧﺴﺎنھﺎ را ﮔﺮاﻣﯽ و‬
‫ﻣﺤﺘﺮم ﺷﻤﺮده اﺳﺖ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ َ َ ۡ َ َّ ۡ َ َ ٓ َ‬
‫� َءاد َم﴾ ]اﻹﺳﺮاء‪.[۷۰ :‬‬ ‫﴿۞ولقد كرمنا ب ِ‬
‫»ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﻣﺎ ﻓﺮزﻧﺪان آدم را ﮔﺮاﻣﯽ داﺷﺘﻪاﯾﻢ«‪.‬‬
‫زﻧﺎن در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺎدر‪ ،‬ھﻤﺴﺮ‪ ،‬دﺧﺘﺮ و ﺧﻮاھﺮ ھﻢ ﭼﻮن ﻣﺮدان دارای اﮐﺮام و اﺣﺘﺮام‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در اﯾﻦﺑﺎره ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ ُ‬ ‫َ ۡ ُ ٗ َُۡ‬ ‫ُ ٗ‬ ‫َ َ َّ ۡ َ ۡ َ َ َ َ ۡ ۡ َ ً َ َ َ ۡ ُ‬
‫�لت ُه أ ُّم ُهۥ ك ۡرها َو َوض َعت ُه ك ۡرهاۖ َو�ل ُهۥ َوف ِ�ٰل ُهۥ‬ ‫��ن بِ� ٰ ِ�يهِ إِح ٰ‬
‫�ناۖ‬ ‫ٱ� ٰ‬
‫﴿ووصينا ِ‬
‫ََُ َ َ‬
‫ث�ٰثون ش ۡه ًر�ۚ﴾ ]اﻷﺣﻘﺎف‪.[۱۵ :‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٢‬‬

‫»ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﺳﻔﺎرش ﮐﺮدهاﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ ﭘﺪر و ﻣﺎدرش ﺑﻪ ﻧﯿﮑﯽ رﻓﺘﺎر ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎدرش ھﻤﺮاه‬
‫ﺑﺎ ﺗﺤﻤﻞ رﻧﺞ ﺑﻪ او ﺑﺎردار ﺷﺪ و ﺑﺎ ﺗﺤﻤﻞ ﺳﺨﺘﯽ او را ﺑﻪ دﻧﯿﺎ آورد و ﺑﺎردار ﺷﺪن ﻣﺎدر و‬
‫از ﺷﯿﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪن او ﺳﯽ ﻣﺎه )ﻃﻮل ﮐﺸﯿﺪه( اﺳﺖ«‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ اﮐﺮام و اﺣﺘﺮام‪ ،‬ﻣﺎدران ﺳﻪ درﺟﻪ ﺑﺮ ﭘﺪران ﺑﺮﺗﺮی دارﻧﺪ؛ زﯾﺮا‬
‫اﻣﺎم ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻮھﺮﯾﺮه رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ‪ :‬ﻣﺮدی ﺑﻪ ﺣﻀﻮر رﺳﻮل ﺧﺪاص‬
‫رﺳﯿﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮ ﻣﻦ ﺣﻖ دارد ﮐﻪ ﺑﺎ او ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ رﻓﺘﺎر ﻧﻤﺎﯾﻢ؟ رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺎدرت‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺲ از او؟ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺎدرت‪ ،‬ﺑﺎز ﮔﻔﺖ ﭘﺲ‬
‫از او؟ ﺑﺎز ﮔﻔﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺮای ﺑﺎر ﺳﻮم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺎدرت‪ .‬آن ﻣﺮد ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﭘﺲ از‬
‫ﻣﺎدرم؟ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭘﺪرت‪.‬‬
‫َ‬
‫ُ ۡ ۡ َٰ ٗ ّ َ ۡ ُ ُ ْٓ َۡ َ َ َ َ َ َۡ َ ُ‬ ‫َ ۡ َ َٰ ٓ َ ۡ َ َ َ َ ُ ّ ۡ ُ‬
‫َ‬
‫س�م أز�جا ل ِتسكنوا إِ�ها وجعل بين�م‬ ‫﴿ومِن ءا�تِهِۦ أن خلق ل�م مِن أنف ِ‬
‫َ َّ َ‬ ‫َٰ َ َ ٰ ّ َ‬ ‫َّ َ َّ ٗ َ َ ۡ َ ً َّ‬
‫ت ل ِق ۡو ٖ� َ� َتفك ُرون ‪] ﴾٢١‬اﻟﺮوم‪.[۲۱ :‬‬
‫مودة ور�ة ۚ إِن ِ� �ل ِك �� ٖ‬
‫»و ﺑﺮﺧﯽ از ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎی )داﻧﺶ و ﺣﮑﻤﺖ( ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻧﻮع ﺧﻮدﺗﺎن‬
‫ھﻤﺴﺮاﻧﯽ را ﺑﺮاﯾﺘﺎن آﻓﺮﯾﺪ ﺗﺎ در ﮐﻨﺎر آنھﺎ آراﻣﺶ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﯿﺪ و در ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎ‬
‫دوﺳﺘﯽ‪ ،‬ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ و دﻟﺴﻮزی را ﻗﺮار داد‪ .‬در اﯾﻦ راه ﺑﺮای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﯽاﻧﺪﯾﺸﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎﯾﯽ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ۡ ۡ‬ ‫َ َ ُ ُ‬
‫وف﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[۱۹ :‬‬ ‫�وه َّن ب ِٱل َمع ُر ِ �‬ ‫﴿و� ِ‬
‫»ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ رﻓﺘﺎر ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫»ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻮاده ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ روش رﻓﺘﺎر ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‬
‫‪١‬‬
‫و ﻣﻦ از ھﻤﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻮادهام ﺑﮫﺘﺮ ﻣﻌﺎﺷﺮت ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻢ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﺑﮫﺮه دﻧﯿﺎ ھﻤﺴﺮ ﭘﺎک و ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎری اﺳﺖ ﮐﻪ ھﺮﮔﺎه او را ﺑﻨﮕﺮی ﺷﺎدﻣﺎﻧﺖ‬
‫‪٢‬‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻧﺒﺎﺷﯽ )از ﺛﺮوت و ﺣﯿﺜﯿﺖ ﺗﻮ( ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫و ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪١‬‬
‫»ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﻮﺻﯿﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ زﻧﺎن ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻣﻌﺎﺷﺮت ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ«‪.‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺘﺮﻣﺬی و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻋﻦ ﻋﺎﺋﺸﻪ‪‬‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ واﻟﺘﺮﻣﺬی و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن ﻋﻦ اﺑﯽ ﺳﻌﯿﺪ اﻟﺨﺪری‪‬‬
 ‫‪١٣‬‬ ‫ﺑﺨﺶ اول‪ِ :‬وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﻧﻬﺎد ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫و در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺮاﻋﺎت اﮐﺮام و اﺣﺘﺮام زﻧﺎن در ﻣﻘﺎم دﺧﺘﺮ و ﺧﻮاھﺮ رﺳﻮل ﺧﺪاص‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»ھﺮﮐﺲ ﺳﻪ دﺧﺘﺮ ﯾﺎ ﺳﻪ ﺧﻮاھﺮ ﯾﺎ دو دﺧﺘﺮ و دو ﺧﻮاھﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻪ‬
‫‪٢‬‬
‫ﻧﯿﮑﯽ رﻓﺘﺎر ﻧﻤﺎﯾﺪ و در ﻣﻮرد آﻧﺎن ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎری ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﺑﺮد«‪.‬‬
‫‪ -۵‬ﺣﻖ و اھﻠﯿﺖ زﻧﺎن در آﻣﻮﺧﺘﻦ و آﻣﻮزش دادن‪:‬‬
‫اﺳﻼم ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﺗﻌﻠﯿﻢ ﻣﺮدان ﺗﺮﻏﯿﺐ ﻧﻤﻮده در ﻣﻮرد زﻧﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ‬
‫ھﻤﺎن اﻧﺪازه اھﻤﯿﺖ داده اﺳﺖ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪٣‬‬
‫»آﻣﻮﺧﺘﻦ ﺑﺮ ھﺮ اﻧﺴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ واﺟﺐ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﮐﺴﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﻣﻨﮑﺮ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺿﺮورت و ﻧﯿﺎز ﺑﻪ وﺟﻮد زن در ﺧﺎﻧﻪ و‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺸﺘﺮک ﺑﺎ ﻣﺮد ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﯾﺎدآوری او ﺑﻪ ﻣﺴﺎواﺗﺶ ﺑﺎ ﻣﺮد اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ ﺳﺨﻦ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺳﻪ ﻋﺮﺻﻪ زﻧﺎن را ﻣﻮرد اﮐﺮام و اﺣﺘﺮام ﻗﺮار‬
‫داده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -۱‬در ﻋﺮﺻﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ‪ :‬ﮐﻪ ھﻢﭼﻮن ﻣﺮد اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮔﺮاﻣﯽ و ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -۲‬در ﻋﺮﺻﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ :‬ﮐﻪ ھﻢﭼﻮن ﻣﺮد اھﻠﯿﺖ و ﺣﻖ ﺑﺮﺧﻮرداری از آﻣﻮزش و‬
‫آﻣﻮزش دادن و رﺳﯿﺪن ﺑﻪ درﺟﺎت ﻋﺎﻟﯽ ﺗﺤﺼﯿﻠﯽ از ھﻤﺎن ﺳﻨﯿﻦ ﮐﻮدﮐﯽ ﺗﺎ‬
‫ﻟﺤﻈﺎﺗﯽ ﭘﯿﺶ از ﻣﺮگ را دارد‪ .‬و اﯾﻦ ﺣﻖ را دارد از ﺷﻐﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻓﻄﺮت و رﺳﺎﻟﺖ‬
‫و ﻃﺒﯿﻌﺖ و وﯾﮋﮔﯽ زن ﺑﻮدن او ﺳﺎزﮔﺎری داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -۳‬در ﻋﺮﺻﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ‪ :‬زﻧﺎن ﻧﯿﺰ ھﻢﭼﻮن ﻣﺮدان دارای ﺣﻖ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ و ﺗﺼﺮف ﮐﺎﻣﻞ‬
‫در اﻣﻮال ﺧﻮد‪ ،‬از ھﻤﺎن اوان رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺳﻦ ﺑﻠﻮغ ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎن ﻋﻤﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و از‬
‫ھﻤﺎن آﻏﺎز ﺗﻮﻟﺪ ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﯽ آﻧﺎن ﺣﻔﻆ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫اﻣﺘﯿﺎزﻫﺎی زﻧﺎن‬
‫اﺳﻼم زﻧﺎن را از ﭘﺎرهای واﺟﺒﺎت دﯾﻨﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻗﻀﺎی ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﺗﺤﻤﻞ ﺑﺎر ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی‬
‫ﻣﺎﻟﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﻣﮫﺮﯾﻪ‪ ،‬ﻧﻔﻘﻪ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﻗﻀﺎوت‪ ،‬رھﺒﺮی ﺣﮑﻮﻣﺖ‪ ،‬ﺟﮫﺎد در راه‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺷﮫﺎدت دادن در زﻣﯿﻨﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺟﻨﺎﯾﯽ و اﺟﺮای ﺣﺪود ﻣﻌﺎف ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا‬

‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻢ و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‬
‫‪ -٣‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﯿﮫﻘﯽ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٤‬‬

‫در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﻮرد اﺧﯿﺮ‪ ،‬اﻏﻠﺐ زﻧﺎن از ﻣﺸﺎھﺪه ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﺎﯾﺎت ﻧﻔﺮت دارﻧﺪ و ﻃﺎﻗﺖ‬
‫دﯾﺪن ﺧﻮﻧﺮﯾﺰی را ﻧﺪارﻧﺪ و ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺷﮫﺎدتﺷﺎن در ﻣﻮرد ﻗﺘﻞ و ﺟﻨﺎﯾﺖ ﭼﻨﺪان‬
‫ﻣﻄﻠﻮب ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ در ﻣﻮرد ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺧﺎص ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺣﺎﻣﻠﮕﯽ‪ ،‬ﺗﻮﻟﺪ ﻓﺮزﻧﺪ و دﯾﮕﺮ‬
‫ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺧﺎص آنھﺎ ﺷﮫﺎدتﺷﺎن ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫ﺑﺮﺧﯽ از ﺗﻔﺎوتﻫﺎی ﻣﻮﺟﻮد ﻣﯿﺎن زﻧﺎن و ﻣﺮدان‬

‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﻓﻄﺮت و اﻣﮑﺎﻧﺎت واﻗﻌﯽ و ﻗﻮت ﻋﺎﻃﻔﻪای ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻢھﺎ از آن‬
‫ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪ ،‬اﺳﻼم آﻧﺎن را ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻗﺮار داده اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ارﺗﺒﺎط ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﯿﺮاث‬
‫ﺑﺎ ﻣﺴﺎﯾﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ھﺰﯾﻨﻪ و ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬در ﭼﮫﺎر ﻣﻮرد ﻣﯿﺎن زﻧﺎن و ﻣﺮدان‬
‫ﺗﻔﺎوتھﺎﯾﯽ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪن ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوتھﺎ ﺑﻪ ھﯿﭻ وﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺗﺤﻘﯿﺮ‬
‫‪١‬‬
‫ﻋﻘﻞ‪ ،‬ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽھﺎ‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ‪ ،‬ﮐﺮاﻣﺖ و اھﻠﯿﺖھﺎی زﻧﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻧﻤﯽرود‪.‬‬

‫‪ -۱‬ادای ﺷﮫﺎدت‬
‫در ﻣﺴﺎﯾﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش و اﺟﺎره و ﻣﻌﺎﺷﺮت و اﻣﺜﺎل‬
‫آنھﺎ‪ ،‬ﺷﮫﺎدت دو ﻧﻔﺮ زن را ھﻤﺴﺎن ﺷﮫﺎدت ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﻣﺮد ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬
‫در اﯾﻦﺑﺎره ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ‬
‫ّ َ ُ ۡ َ َّ ۡ َ ُ َ َ ُ َ ۡ َ َ ُ ‪َ َ ۡ َ ٞ‬‬ ‫َ ۡ َ ۡ ُ ْ َ َۡ‬
‫ان م َِّمن‬
‫� فرجل وٱمر�ت ِ‬ ‫﴿وٱستش ِهدوا ش ِهيدي ِن مِن رِجال ِ�مۖ فإِن لم ي�ونا رجل ِ‬
‫ٰ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ َ ۡ َ َ ُّ َ َ ٓ َ َ َّ ۡ َ ٰ ُ َ َ ُ َ ّ َ ۡ َ ٰ ُ َ ۡ ُ ۡ‬
‫ى﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۸۲ :‬‬‫ضل إِحدٮهما �تذكِر إِحدٮهما ٱ�خر ۚ‬ ‫ترضون مِن ٱلشهداءِ أن ت ِ‬
‫»دو ﺷﺎھﺪ ﻣﺮد را ﺑﻪ ﺷﮫﺎدت ﺑﻄﻠﺒﯿﺪ‪ ،‬اﮔﺮ دو ﻣﺮد ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدی را ﺑﺎ دو زن از ﻣﯿﺎن‬
‫آنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ )ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺘﺸﺎن( رﺿﺎﯾﺖ دارﯾﺪ )ﮔﻮاه ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ( ﺗﺎ ﮔﺮ ﯾﮑﯽ از آن دو زن )ﺑﻪ‬
‫ﺑﯿﺮاھﻪ رﻓﺖ و ﯾﺎ( ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮد دﯾﮕﺮی وی را ﯾﺎدآوری ﻧﻤﺎﯾﺪ«‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع در واﻗﻊ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﮐﻢﺗﺠﺮﺑﮕﯽ و ﻧﺎﭘﺨﺘﮕﯽ زﻧﺎن در ﻣﻮرد ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺎﻟﯽ و‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ زﻧﺪﮔﯽ در درون ﺧﺎﻧﻪھﺎﺳﺖ و ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺧﺎﻃﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮﻧﺪ‪» :‬ﺗﺎ‬
‫اﮔﺮ ﯾﮑﯽ از آن دو )ﺑﻪ ﺑﯿﺮاھﻪ رﻓﺖ و ﯾﺎ( ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮد‪ ،‬دﯾﮕﺮی او را ﯾﺎدآوری ﻧﻤﺎﯾﺪ«‪ .‬و‬
‫در ﻣﻮرد ﻣﺴﺎﯾﻞ ﻗﺘﻞ وﺟﻨﺎﯾﺎت ﺑﻪ دﻟﯿﻞ آنﮐﻪ ﺗﺤﻤﻞ دﯾﺪن ﺧﻮن‪ ،‬ﺟﺮح و ﺟﻨﺎﯾﺖ را‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬آنھﺎ را از ﮔﻮاھﯽ دادن ﻣﻌﺎف ﮔﺮداﻧﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﻄﻔﯽ ﺳﺒﺎﻋﯽ ‪ :‬ﻣﺮﺟﻊ ﻗﺒﻠﯽ ص ‪۴۹-۴۰‬‬
 ‫‪١٥‬‬ ‫ﺑﺨﺶ اول‪ِ :‬وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﻧﻬﺎد ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫‪ -۲‬اﺳﺘﺤﻘﺎق ﻣﯿﺮاث ﺑﺎ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان‬

‫ھﺮﮔﺎه ھﻤﺮاه ﺑﺎ زن ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪاﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮادر وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺼﻒ ﺳﮫﻢ او را ﺑﻪ‬
‫ارث ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫َّ َ ۡ ُ َ ّ ۡ ُ َ َ ۡ‬
‫��﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[۱۱ :‬‬
‫﴿ل ِ�ك ِر مِثل ح ِظ ٱ�نثي ِ‬
‫»ﺳﮫﻢ ﻣﺮد دو ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﮫﻢ زن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺳﺒﺐ دو ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻮدن ﺳﮫﻢ ارث ﻣﺮدان اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﻀﯿﻪ ﻣﯿﺮاث ﺑﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی‬
‫ﻣﺎدی و ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﯽ ارﺗﺒﺎط دارد و اﯾﻦ ﮐﺎر ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣﺮدان اﺳﺖ و زﻧﺎن ﺑﻪ ھﯿﭻوﺟﻪ‬
‫ﺑﺮای ﺗﺄﻣﯿﻦ زﻧﺪﮔﯽ و ﻣﻌﯿﺸﺖ ﮐﺴﯽ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺘﯽ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬و ھﻤﻪ داراﯾﯽ ﺧﻮد‬
‫را ﭘﺲاﻧﺪاز ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﻣﺮدان ﻣﺴﺌﻮل ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺨﺎرج ﺧﺎﻧﻮاده ھﺴﺘﻨﺪ و ﮔﺎھﯽ ھﻤﻪ آن‬
‫ﭼﻪ را ﮐﻪ دارﻧﺪ ﺻﺮف ھﺰﯾﻨﻪھﺎی زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﺻﻔﺮ ﻣﯽرﺳﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ زﻧﺎن‬
‫ھﻢﭼﻨﺎن از ﺛﺮوت ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ﭘﺎرهای از ﻣﻮارد ﺳﮫﻢ زن و ﻣﺮد ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای ﻣﺜﺎل زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺧﻮاھﺮ‬
‫‪1‬‬
‫اﺳﺖ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ از‬ ‫ﻣﺎدری و ﺑﺮادر ﻣﺎدری ﻣﺘﻮﻓﺎﯾﯽ وارث ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺳﮫﻢ ھﺮﯾﮏ از آنھﺎ‬
‫‪6‬‬
‫ﻣﺮده ﺗﻨﮫﺎ ﺧﻮاھﺮی ﻣﺎدری ﺑﺮ ﺟﺎی ﻣﺎﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ھﻢ ﺳﮫﻢ او ‪ 1‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪6‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ اﮔﺮ ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺷﺨﺺ ﻣﺘﻮﻓﯽ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻤﯽ ھﻢ از او ﺑﺮﺟﺎی ﻣﺎﻧﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ھﺮﯾﮏ از ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﯾﮏ ﺷﺸﻢ داراﯾﯽ او را ﺑﻪ ارث ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ از ﺷﺨﺺ‬
‫ﻣﺘﻮﻓﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر و ﺗﻨﮫﺎ ﯾﮏ دﺧﺘﺮ ﺑﺮﺟﺎی ﻣﺎﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺳﮫﻢ دﺧﺘﺮ ﻧﺼﻒ ھﻤﻪ‬
‫داراﯾﯽ اوﺳﺖ‪ .‬و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ دو دﺧﺘﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ دو ﺳﻮم و در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ دو ﺧﻮاھﺮ از ﻣﯿﺖ‬
‫ﺑﺮﺟﺎی ﻣﺎﻧﺪه و او دارای دو دﺧﺘﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﮫﻢ آن دو ﺧﻮاھﺮ ‪ 2‬ﮐﻞ داراﺋﯽ اوﺳﺖ‪.‬‬
‫‪3‬‬

‫‪ -۳‬دﯾﻪ زﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻏﯿﺮ ﻋﻤﺪ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ‬

‫‪١‬‬
‫دﯾﻪ ﺧﺎﻧﻤﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻏﯿﺮﻋﻤﺪ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﯿﺪه ﺑﺎ ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺼﻒ دﯾﻪ ﻣﺮد اﺳﺖ زﯾﺮا زﯾﺎن‬
‫و ﭘﯿﺎﻣﺪی ﮐﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻣﺮد ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن زن‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﺑﺮﺧﯽ از ﻋﻠﻤﺎ دﯾﻪ ﻣﺮد و زن را ﺑﻪ ﯾﮏ اﻧﺪازه ﻣﯽداﻧﻨﺪ!‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬ﺑﺮﺧﯽ از ﻋﻠﻤﺎی ﻣﻌﺎﺻﺮ از ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺘﺎد ﻣﺤﻤﻮد ﺷﻠﺘﻮت در ﮐﺘﺎب »اﻟﺪﯾﻦ و اﻟﺸﺮﯾﻌﻪ« و ﻋﻼﻣﻪ ﯾﻮﺳﻒ‬
‫اﻟﻘﺮﺿﺎوی در ﮐﺘﺎب »ﻣﻼﻣﺢ اﻟﻤﺠﺘﻤﻊ اﻟﻤﺴﻠﻢ« رأﯾﺸﺎن ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ زن و ﻣﺮد در دﯾﻪ ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ‬
‫ﯾﮑﺴﺎن ﺑﻮدن در ﻧﻔﺲ و اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﺑﻪ ﯾﻚ اﻧﺪازه اﺳﺖ« )ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٦‬‬

‫‪ -۴‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ رﯾﺎﺳﺖ ﺣﮑﻮﻣﺖ‬

‫اﺳﻼم ﺧﺎﻧﻢھﺎ را از ﺑﺮ دوش ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺎر ﺳﻨﮕﯿﻦ رﯾﺎﺳﺖ ﺣﮑﻮﻣﺖ و رھﺒﺮی ﻣﺮدم‬
‫ﻣﻌﺎف ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺣﺴﺎس و درﺟﻪ اول اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ و ﻃﺒﯿﻌﺖ‬
‫روﺣﯽ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ آﻧﺎن ﻧﯿﺰ ﭘﺎﺳﺪاری ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫‪١‬‬
‫»ﻣﻠﺘﯽ ﮐﻪ زﻣﺎم اﻣﻮرﺷﺎن را ﺑﻪ دﺳﺖ زﻧﯽ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻠﺘﯽ ﭘﯿﺮوز ﻧﺨﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻋﻠﻤﺎ ـ ﺑﻪ ﺟﺰ اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ ﻃﺒﺮی ـ ﻣﻘﺎم ﻗﻀﺎوت را ھﻢ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم وﻻﯾﺖ اﺿﺎﻓﻪ‬
‫ﻧﻤﻮده و ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ ﻣﻘﺎم ﻗﻀﺎوت و دور ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻦ زﻧﺎن از‬
‫ﺗﺤﻤﻞ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎ و ﻣﺸﮑﻼت و دﺷﻤﻨﯽھﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻗﻀﺎوت‪ ،‬ﻃﺮف‬
‫‪٢‬‬
‫ﻣﺤﮑﻮم دﺳﺖ ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎمﺟﻮﯾﯽ ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ ،‬زﻧﺎن از ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ آن ﻣﻌﺎف ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -۵‬ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﻣﺮدان‬

‫اﺳﻼم ﻣﻨﺰﻟﺖ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ و »ﻗﻮاﻣﺖ« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ رﯾﺎﺳﺖ و رھﺒﺮی را ﺑﻪ ﻣﺮدان داده ﺗﺎ‬
‫اﻣﻮر ﺧﺎﻧﻮاده و ﻣﻨﺰل ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺒﺮﮔﯽ و ﺗﺠﺎرب ﻣﺮدان و ﻧﯿﺎز ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺑﻪ ﻗﻮت و ﺻﻼﺑﺖ‬
‫و ﻗﺎﻃﻌﯿﺖ و ﻏﻠﺒﻪ ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ ﺑﺮ اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ ﻋﻮاﻗﺐ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎ‪ ،‬ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮی‬
‫ﺑﻪ آﻧﺎن ﺳﭙﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫ّ َ ُ َ َّ ٰ ُ َ َ َ ّ‬
‫ٓ َُ ْ‬ ‫ٱ� َ� ۡع َض ُه ۡم َ َ ٰ‬
‫� َ� ۡع ٖض َو� ِ َما أنفقوا م ِۡن‬ ‫ٱلن ِ َسآءِ ب َما فَ َّض َل َّ ُ‬ ‫ٱلرجال ق�مون �‬
‫ِ‬ ‫﴿ ِ‬
‫َ‬
‫أ ۡم َ�ٰل ِ ِه ۡ ۚم﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[۳۴ :‬‬
‫»ﻣﺮدان ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ زﻧﺎن را ﺑﺮ دوش دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪﯾﻦ ﻋﻠﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮﺧﯽ را‬
‫ً‬
‫ﺑﺮ ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﺮﺗﺮی داده و ﻧﯿﺰ ﺑﻪ آن ﺳﺒﺐ ﮐﻪ )ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﺮدان ﮐﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ( و از‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﮐﺎر ﺧﻮد )ﺑﺮای ﺧﺎﻧﻮاده( ﺧﺮج ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ«‪.‬‬
‫و اﯾﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﻀﯿﻪ »ﻗﻮاﻣﺖ« و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﻣﺮدان ﺑﻪ دو ﺳﺒﺐ و ﻋﻠﺖ‬
‫ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ در اﯾﻦ آﯾﻪ آﻣﺪهاﻧﺪ‪:‬‬
‫اول‪ :‬ﺑﺮﺧﻮرداری ﻣﺮدان از ﺗﺠﺎرب ﺑﯿﺸﺘﺮ و آﺷﻨﺎﯾﯽ ﻓﺮاوانﺗﺮ ﺑﺎ ﻣﺴﺎﯾﻞ زﻧﺪﮔﯽ و‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ و ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ در اداره اﻣﻮر در اﻏﻠﺐ اوﻗﺎت‪ .‬اﻣﺎ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﮔﺎھﯽ ﺑﺮﺧﯽ از زﻧﺎن در‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﺨﺎری و اﻟﺘﺮﻣﺬی و اﻟﻨﺴﺎﺋﯽ و اﺣﻤﺪ‬
‫‪ -٢‬ﻋﺪهای از ﻋﻠﻤﺎ اﺣﺮاز ﻣﻘﺎم ﻗﻀﺎوت ـ ﺑﻪ ﺟﺰ در ﻣﻮارد ﺟﺮم و ﺟﻨﺎﯾﺖ ـ از ﻃﺮف زﻧﺎن را ﺑﻼﻣﺎﻧﻊ‬
‫ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪١٧‬‬ ‫ﺑﺨﺶ اول‪ِ :‬وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﻧﻬﺎد ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫اداره اﻣﻮر و ﺗﺪﺑﯿﺮ و ﺳﯿﺎﺳﺖ دارای ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽھﺎی ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ‬
‫ً‬
‫ھﻤﻪ زﻧﺎن آنﮔﻮﻧﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻣﻌﻤﻮﻻ اﮐﺜﺮﯾﺖ و ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻌﯿﺎر و ﻣﻼ ک ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬و‬
‫ً‬
‫ھﺮﯾﮏ از ﻣﺎ از ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻢھﺎ ﺳﺮوﮐﺎر دارﯾﻢ و ﻋﻤﻼ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽھﺎﯾﯽ را ﮐﻪ در ﻣﺮدان‬
‫‪١‬‬
‫ﻣﺸﺎھﺪه ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ در آنھﺎ ﮐﻤﺘﺮ ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ و واﻗﻌﯿﺖ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﮔﻮاه اﯾﻦ ﻣﺪﻋﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫دوم‪ :‬اﻟﺘﺰام ﻣﺮد ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی ﻣﺎﻟﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﮫﺮﯾﻪ‪ ،‬ﺗﺄﻣﯿﻦ زﻧﺪﮔﯽ زن و‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان و ﮔﺎھﯽ ﭘﺪر‪ ،‬ﻣﺎدر و ‪...‬‬

‫ﺧﺎﻧﻮاده ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده از ﻧﻈﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺮدم ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از زن و ﻓﺮزﻧﺪان و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﻣﺮد و در‬
‫اﺻﻄﻼح ﺷﺮﻋﯽ ﺧﺎﻧﻮاده ﮔﺮوه و ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ زﯾﺮﺑﻨﺎی ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدھﻨﺪ‪ .‬و‬
‫ﺑﻨﺎی آن ﺑﺮ رواﺑﻂ ھﻤﺴﺮی ﻣﯿﺎن زن و ﻣﺮد اﺳﺘﻮار اﺳﺖ و ﭘﯿﺎﻣﺪ آن وﺟﻮد ﻓﺮزﻧﺪاﻧﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﺤﻨﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﮔﺎم ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬ﺧﺎﻧﻮاده در ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﺎ ﭘﺪرﺑﺰرگ‪،‬‬
‫ﻣﺎدرﺑﺰرگ ﻣﺮد‪ ،‬زن‪ ،‬ﺑﺮادران و ﺧﻮاھﺮان آنھﺎ‪ ،‬ﻧﻮادﮔﺎن‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪان ﭘﺴﺮ و دﺧﺘﺮ‪ ،‬ﻋﻤﻮھﺎ‪،‬‬
‫ﻋﻤﻪھﺎ‪ ،‬داﯾﯽھﺎ‪ ،‬ﺧﺎﻟﻪھﺎ و ﻓﺮزﻧﺪان آنھﺎ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻔﮫﻮم ﻟﻐﻮی و ﺷﺮﻋﯽ ﺧﺎﻧﻮاده ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻌﻨﯽ ﺣﻤﺎﯾﺖ‪ ،‬ﻧﺼﺮت و وﺟﻮد رواﺑﻂ ﺗﻔﺎھﻢ و‬
‫ھﻤﮑﺎری ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﮋاد‪ ،‬ﺧﻮن‪ ،‬ﻧﺴﺒﯽ‪ ،‬ﺳﺒﺐ و اوﺿﺎع ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻈﺎم ﺧﺎﻧﻮاده‪:‬‬
‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اﺣﮑﺎم و ﻗﻮاﻧﯿﻨﯽ ﮐﻪ در آﻏﺎز‪ ،‬اﺛﻨﺎ و اﻧﺘﮫﺎی زﻧﺪﮔﯽ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ اﻣﻮر و‬
‫ﺷﺌﻮن آن را ﺳﺮوﺳﺎﻣﺎن ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬

‫اﻧﻮاع ﺧﺎﻧﻮادهھﺎ‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده دارای ﺳﻪ ﻧﻮع اﺳﺖ‪ :‬ﮐﻮﭼﮏ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺳﻂ و ﺑﺰرگ‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫َ ََ ّ ٓ‬ ‫ّ ُ َ‬
‫ٱلر َجال ق َّ� ٰ ُمون � ٱلن َِساءِ﴾ و ﻋﻼﻣﻪ ﯾﻮﺳﻒ‬
‫‪ -١‬ﺑﺮﺧﯽ از ﻋﻠﻤﺎ از ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺘﺎد رﺷﯿﺪ رﺿﺎ در ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪ ﴿ ِ‬
‫ﻗﺮﺿﺎوی در ﺑﺮﺧﯽ از ﮐﺘﺎبھﺎﯾﺶ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ »ﻗﻮاﻣﯿﺖ« ﻣﺮد ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ رﯾﺎﺳﺖ و اﻣﺮ و ﻧﮫﯽ‬
‫ﮐﺮدن ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی ﻓﺮاوان او در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺗﺄﻣﯿﻦ ھﺰﯾﻨﻪھﺎی زﻧﺪﮔﯽ و‬
‫ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از ﺣﺮﻣﺖ و ﮐﺮاﻣﺖ ﺧﺎﻧﻮاده و ﮐﺎرھﺎی ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ زﻧﺎن از ﻋﮫﺪه آن ﺑﺮﻧﻤﯽآﯾﻨﺪ‪ ،‬از‬
‫ﻃﺮف دﯾﮕﺮ اﻣﻮر ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺸﻮرت و ﺗﺒﺎدل ﻧﻈﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﺻﻮرت ﺑﮕﯿﺮد و در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺠﺎرب‬
‫و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽھﺎی ﻣﺮدان و ﭘﯿﺎﻣﺪھﺎی ﺗﺼﻤﯿﻤﺎت ﻧﯿﺰ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٨‬‬

‫ﺧﺎﻧﻮاده ﮐﻮﭼﻚ‪:‬‬
‫ﺑﻪ زن و ﺷﻮھﺮ و ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﺤﺪود ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و در اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻣﺎ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ آن اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن ﻣﯽآورﯾﻢ‪ .‬ﭼﯿﺰی ﮐﻪ اﺳﻼم در ﭘﯽ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺎخ آن را ﺑﺮ روی‬
‫ﻣﺤﮑﻢﺗﺮﯾﻦ و اﺳﺘﻮارﺗﺮﯾﻦ ﭘﺎﯾﻪھﺎ ﻗﺮار ﺑﺪھﺪ‪.‬‬

‫ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺘﻮﺳﻂ‪:‬‬
‫ﺷﺎﻣﻞ اﻗﻮام و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﭘﺪر‪ ،‬ﻣﺎدر‪ ،‬ﭘﺪرﺑﺰرگ‪ ،‬ﻣﺎدرﺑﺰرگ‪ ،‬ﺑﺮادر‪ ،‬ﺧﻮاھﺮ‪ ،‬ﻋﻤﻮ‪،‬‬
‫ﻋﻤﻪ‪ ،‬داﯾﯽ‪ ،‬ﺧﺎﻟﻪ و ‪ ...‬ﻣﯽﺷﻮد و اﯾﻦھﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﺻﻄﻼح »ﺻﻠﻪ‬
‫رﺣﻢ« ﻣﻮردﻧﻈﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و رﻋﺎﯾﺖ ﻣﺤﺒﺖ و ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ آﻧﺎن زﻣﯿﻨﻪﺳﺎز ﺑﺮﮐﺖ در ﻋﻤﺮ و‬
‫روزی ﻣﯽﺷﻮد؛ زﯾﺮا در ﺣﺪﯾﺚ ﻗﺪﺳﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬ﻣﻦ ﺧﺪاوﻧﺪم‪ ،‬ﻣﻦ ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﻢ‪ ،‬ﺧﻮد‬
‫ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ را آﻓﺮﯾﺪهام و از آن اﺳﻤﯽ را ﺑﺮای ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺰﯾﺪهام‪ ،‬ھﺮﮐﺲ آن را ﻣﺮاﻋﺎت ﻧﻤﺎﯾﺪ از‬
‫او ﺣﻤﺎﯾﺖ و ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻢ و ھﺮﮐﺴﯽ آن را ﻗﻄﻊ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ او ﻗﻄﻊ راﺑﻄﻪ ﺧﻮاھﻢ‬
‫‪١‬‬
‫ﻧﻤﻮد«‪.‬‬

‫ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺰرگ‪:‬‬
‫ﻋﺒﺎرت از ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ‪ :‬ھﻤﺴﺎﯾﮕﺎن دوﺳﺘﺎن و دﯾﮕﺮان ﻣﯽﺷﻮد و ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫اﺳﺎس ارﺗﺒﺎطﺷﺎن را ﺑﺮ »اﺧﻮت« ﻗﺮار داده و ھﻤﻪ را ﺑﺎ »ﻣﺤﺒﺖ«‪ ،‬ارﺗﺒﺎط ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ و‬
‫ﺗﻔﺎھﻢ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ ۡ‬ ‫َّ ۡ ۡ‬
‫﴿إِ� َما ٱل ُمؤم ُِنون إِخ َوة﴾ ]اﻟﺤﺠﺮات‪.[۱۰ :‬‬
‫»ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ ﺑﺎ ھﻢ ﺑﺮادرﻧﺪ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ھﻤﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺸﺮی و اﻧﺴﺎﻧﯽ را در ﺑﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺧﺪاوﻧﺪ ھﻤﻪ اﻧﺴﺎنا را ﺑﻪ‬
‫ﺗﻌﺎون و ھﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪه و ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ َ ُّ َ َّ ُ َّ َ َ ۡ َ ُ ّ َ َ َ ُ َ َ َ َ ۡ َ ُ ۡ ُ ُ ٗ َ َ َ ٓ َ َ َ َ ُ ٓ ْ‬
‫ن� وجعل�ٰ�م شعو�ا و�با�ِل �ِ عارفوا﴾‬ ‫���ها ٱ�اس إِنا خلق�ٰ�م مِن ذكر وأ ٰ‬ ‫﴿ ٰٓ‬
‫ٖ‬
‫]اﻟﺤﺠﺮات‪.[۱۳ :‬‬
‫ﺣﻮا( آﻓﺮﯾﺪهاﯾﻢ و ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫»ای ﻣﺮدم! ﻣﺎ ﺷﻤﺎ را از ﻣﺮد و زﻧﯽ )ﺑﻪ ﻧﺎم آدم و ّ‬
‫ﻗﺒﯿﻠﻪ و ﻋﺸﯿﺮه درآوردﯾﻢ‪ ،‬ﺗﺎ ھﻤﺪﯾﮕﺮ را ﺑﺸﻨﺎﺳﯿﺪ )و ﺑﺎ ھﻢ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎﺷﯿﺪ(«‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻮداود و اﻟﺘﺮﻣﺬی‬
 ‫‪١٩‬‬ ‫ﺑﺨﺶ اول‪ِ :‬وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﻧﻬﺎد ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫اﻫﻤﯿﺖ ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺪرﺳﻪای اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﺿﺮورﺗﯽ اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺮای ﭘﺮورش ﻧﻔﺲ و اداﻣﻪ زﻧﺪﮔﯽ آرام‬
‫و ﮐﻤﮏ ﺑﻪ اﻧﺘﻈﺎم ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺗﻘﻮﯾﺖ آن ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﺳﺎزﻧﺪه‪ ،‬اﺑﻘﺎء و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎری ﻧﻮع ﺑﺸﺮی‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﭘﺮورش ﻧﻔﺲ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﺘﮑﺎﻣﻞ ﮐﻪ ﺗﺒﻠﻮر رﺷﺪ ﺟﺴﻤﯽ و ﻋﺎﻃﻔﯽ اﻧﺴﺎن اﻋﻢ از زن و‬
‫ﻣﺮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از ﻃﺮﯾﻖ ازدواج ﺗﺤﻘﻖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ازدواﺟﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﺸﺶھﺎی ﻓﻄﺮی ﭘﺎﺳﺦ‬
‫ﻣﺜﺒﺖ ﻣﯽدھﺪ و ﻧﯿﺎزھﺎی ﻏﺮﯾﺰی را ﺑﺮآورده ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺧﻮاﺳﺘﻪھﺎی روﺣﯽ‪ ،‬ﻋﺎﻃﻔﯽ و‬
‫ﺟﺴﻤﯽ را ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ھﻤﻪ اﯾﻦھﺎ در راﺳﺘﺎی ﺗﺤﻘﻖ اﻋﺘﺪال و ﺗﻮازن اﺳﺖ ﮐﻪ از‬
‫ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ اﻧﺴﺎن از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻏﺮﯾﺰی از ﯾﮏ ﻃﺮف و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ از ﺑﯽﺑﻨﺪوﺑﺎری و زﯾﺮﭘﺎ‬
‫ﻧﮫﺎدن ﻓﻀﯿﻠﺖ و اﺧﺘﻼف و ﻧﺎھﻨﺠﺎریھﺎ ﭘﯿﺸﮕﯿﺮی ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ﭘﯿﺶ ﮔﺮﻓﺘﻦ زﻧﺪﮔﯽ ﺳﺎﻟﻢ و آرام از ﺧﻼل ﺧﺎﻧﻮاده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺤﻘﻖ ﭘﯿﺪا‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ؛ زﯾﺮا ﺧﺎﻧﻮاده ﮐﺎﻧﻮﻧﯽ ﮔﺮم و ﺗﺠﻤﻌﯽ ﮐﻮﭼﮏ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺎﯾﻪھﺎی ﻣﻌﯿﺸﺖ و‬
‫زﻧﺪﮔﯽ آرام و ﺳﺎﻟﻢ را اﺳﺘﻮار ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ و ھﻤﮑﺎری ﺳﺎزﻧﺪه و ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪی ﺑﺮای ﭼﯿﺮه‬
‫ﺷﺪن ﺑﺮ ﻣﺸﮑﻼت زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآورد و ﻓﻀﺎی ﭘﺮ از ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﻣﺤﺒﺖ‪ ،‬اﻟﻔﺖ‪ ،‬آراﻣﺶ و‬
‫دﺷﻤﻨﺎن ﭘﯿﺪا و ﭘﻨﮫﺎن ﻣﯽاﯾﺴﺘﺪ و‬
‫ِ‬ ‫ﺳﻼﻣﺖ را ﻓﺮاھﻢ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ دﺷﻤﻨﯽھﺎی‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ ھﻤﻪ ﻟﻐﺰشھﺎ و ﺿﻌﻒھﺎ و ﺑﯿﻤﺎریھﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﺎﻧﻪ دﺳﺖ‬
‫ﮐﻮدﮐﺎن را ﻣﯽﮔﯿﺮد و آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺳﻮی رﺷﺪ و ﺗﮑﺎﻣﻞ ﭘﯿﺶ ﻣﯽﺑﺮد و ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان را از‬
‫ﺗﻨﮫﺎﯾﯽ‪ ،‬اھﻤﺎل‪ ،‬ﺑﯽﭘﻨﺎھﯽ و ﺑﯽﺳﺮﭘﻨﺎھﯽ ﻧﺠﺎت ﻣﯽدھﺪ ﺗﺎ در زﻣﺎن ﺿﻌﻒ‪ ،‬ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ و‬
‫ﻧﯿﺎزﺷﺎن ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻋﺪت و ﻣﺤﺒﺖ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺑﯽﺗﻮﺟﮫﯽ ﻗﺮار ﻧﮕﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫از اﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﺧﺎﻧﻮاده ﭘﺸﺘﯿﺒﺎن ﻧﻈﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و اداﻣﻪ ﻧﺴﻞ ﺑﺸﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺧﻼل ﭘﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺻﺤﻨﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﯽ ﺳﺎﻟﻢ و ﭘﺎک از ﻧﺴﻞ‪ ،‬ﻧﺴﺐ و وﺟﻮد ﺑﺸﺮی ﭘﺎﺳﺪاری‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺟﺎﻣﻌﻪ را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﯿﻤﺎریھﺎی ﻧﺎﺷﯽ از رواﺑﻂ ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﻣﺼﻮن ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫در زﯾﺮ ﭼﺘﺮ ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در اﻧﺴﺎن روح ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداری و اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ‬
‫ﺑﺮای اﺛﺒﺎت ذات و ﺷﺨﺼﯿﺖ و آﺑﺎد ﻧﻤﻮدن ﻋﺮﺻﻪھﺎی زﻧﺪﮔﯽ و آﻣﻮﺧﺘﻦ ارزشھﺎﯾﯽ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬اﯾﺜﺎر‪ ،‬ﻓﺪاﮐﺎر‪ ،‬ﺻﺒﺮ‪ ،‬ﺗﺤﻤﻞ‪ ،‬ﺳﺨﺎوت‪ ،‬ﺑﺨﺸﻨﺪﮔﯽ و اﻣﺎﻧﺘﺪاری رﺷﺪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻧﮫﺎل‬
‫اﺧﻼق‪ ،‬ﻓﻀﯿﻠﺖ و ﻣﻌﻨﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﺣﻘﯿﻖ در ﺟﺎﻣﻌﻪای ﮐﻮﭼﮏ رﺷﺪ و ﻧﻤﻮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﮐﻮﭼﮑﯽ ﮐﻪ ﯾﺎر و ﭘﺸﺘﯿﺒﺎن ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺰرگﺗﺮ و ﻣﯿﺪاﻧﯽ ﺑﺮای ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و‬
‫ﻋﻤﻠﯽ در ﺟﮫﺖ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻌﻨﯽ ھﻤﺒﺴﺘﮕﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺎدی و ﻣﻌﻨﻮی آنﭼﻨﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٠‬‬

‫ﺑﺮای ھﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪای ﺿﺮورﺗﯽ اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ؛ زﯾﺮا ھﻤﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﯿﮑﺮ‬
‫واﺣﺪی در ﻣﯿﺪان زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺸﺘﺮک‪ ،‬ﻣﺤﺒﺖ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬دﻟﺴﻮزی ﻣﺘﺒﺎدل و اﺷﺎﻋﻪ روح‪،‬‬
‫دﻟﺴﻮزی‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ و ﮔﺴﺘﺮش ھﻤﮑﺎری ﺑﺮای ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ در ھﻤﻪ ﻋﺮﺻﻪھﺎی‬
‫زﻧﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﺖ و ﺳﺪی را در ﺑﺮاﺑﺮ اﻧﺪﯾﺸﻪھﺎ و ﮔﺮوهھﺎی ﻣﺨﺎﻟﻒ و ﻧﺎھﻨﺠﺎریھﺎ‬
‫اﯾﺠﺎد ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و از ھﻤﻪ اﻧﻮاع ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬ﻟﻐﺰش و ﺷﯿﻮع ﺑﯿﻤﺎریھﺎی ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ‬
‫ﺧﻄﺮﻧﺎک ﻓﻘﺮ‪ ،‬ﻧﺎداﻧﯽ و ﺑﯿﻤﺎری ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺎرهای از ﻣﺸﮑﻼت ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ در دﻧﯿﺎی ﻣﻌﺎﺻﺮ‬

‫در اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﮐﻨﻮﻧﯽ ﻧﻈﺎم ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺎ ﭘﺎرهای از ﻣﺸﮑﻼت و ﻧﺎھﻨﺠﺎریھﺎ رو ﺑﻪ‬
‫روﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﺎھﯽ آن را دﭼﺎر ﻟﺮزش و ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﮔﺎھﯽ ھﻢ اﯾﻦ ﻣﺸﮑﻼت ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ اوﺿﺎع و ﻣﺤﯿﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺤﻠﯽ ﯾﺎ ﺟﮫﺎﻧﯽ و ﮔﺎھﯽ ﻋﺎﻣﻞ آنھﺎ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر‬
‫ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ ﻣﺮد ﯾﺎ زن ﯾﺎ دﺧﺎﻟﺖھﺎی ﻧﺎروای ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﯾﺎ دوﺳﺘﺎن و ھﻤﺴﺎﯾﮕﺎن‬
‫ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺮد ﯾﺎ زن ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ ﮔﺎھﯽ از ﻧﺎ آ ﮔﺎھﯽ و ﯾﺎ ﺿﻌﻒ داﻧﺶ و‬
‫ﻣﻌﺮﻓﺖ زﻧﺎن و ﯾﺎ ﻃﻤﻊورزیھﺎ و ﻓﺮﯾﺐﺧﻮردنھﺎی ﻣﺮد در اﺛﺮ ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ ﯾﺎ از‬
‫آن ﻣﻄﻠﻊ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﻧﺎﺷﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﮔﺎھﯽ ﻓﻘﺮ اﻗﺘﺼﺎدی ﺧﺎﻧﻮاده زﻣﯿﻨﻪ اﻧﺤﺮاف زن و ﮔﺎھﯽ ھﻢ ﺛﺮوت و ﺗﻤﮑﻦ ﻣﺎﻟﯽ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﺑﻪ ﺑﯿﺮاھﻪ رﻓﺘﻦ ﻣﺮد ﻣﯽﮔﺮدد و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬زن‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﺑﯽﺗﻮﺟﮫﯽ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﮔﺎھﯽ ھﻢ ﺷﺨﺼﯿﺖ و ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺧﺎص ﻣﺮد‪ ،‬ﺗﻮﻗﻌﺎت و اﻧﺘﻈﺎرات ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ‬
‫ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬زﻣﯿﻨﻪ ﻧﺎھﻨﺠﺎری در ﺧﺎﻧﻮاده را ﻓﺮاھﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و در ﻣﻮاردی ھﻢ ازدواج ﺑﺪون‬
‫اﻧﺪﯾﺸﻪ و ﺗﺄﻣﻞ و ﺷﺘﺎبزده ﺳﺒﺐ ﺑﺮوز ﻣﺸﮑﻼت ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ دﺧﺎﻟﺖ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﮔﺎھﯽ ﭘﺪر‪ ،‬ﻣﺎدر‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﯾﺎ دﺧﺘﺮ در اﻣﻮر‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده ﺗﺎزه ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺷﺪه ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﯽ ﺑﺮوز اﺧﺘﻼف ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و اﯾﻦ دﺧﺎﻟﺖھﺎ‬
‫ً‬
‫ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺑﻪ اﺧﻼق و ﻃﺒﯿﻌﺖ دﺧﺎﻟﺖﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد و زن و ﺷﻮھﺮی را ﮐﻪ ﺗﺎزه زﻧﺪﮔﯽ‬
‫ﻣﺸﺘﺮک را آﻏﺎز ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ھﻢﭼﻮن ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺳﺎلھﺎ ازدواج آنھﺎ ﺳﭙﺮی ﺷﺪه و از ﺗﺠﺮﺑﻪ‬
‫و ﭘﺨﺘﮕﯽ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺼﻮر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺎ دﺧﺎﻟﺖھﺎی ﺑﯽﻣﻮرد زﻣﯿﻨﻪ‬
‫ﺑﺮوز اﺧﺘﻼف و ﻧﺎراﺣﺘﯽ را ﻣﯿﺎن آنھﺎ ﻓﺮاھﻢ ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪٢١‬‬ ‫ﺑﺨﺶ اول‪ِ :‬وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﻧﻬﺎد ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺤﻮری و اﺳﺎﺳﯽ ھﻤﻪ آن ﻣﺸﮑﻼت و ﻧﺎھﻨﺠﺎریھﺎی دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻋﺪم آﺷﻨﺎﯾﯽ‬

‫ﯾﮑﯽ از آﻧﺎن ﯾﺎ ھﺮ دو از آداب‪ ،‬ﻗﻮاﻧﯿﻦ و اﺣﮑﺎم اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﻘﻮق و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی‬
‫اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﻧﻬﺎد ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺴﻠﻤﺎن‬

‫ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺧﺎﻧﻮادهای اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺎﯾﺒﻨﺪ ﻣﻘﺮرات ﺷﺮﯾﻌﺖ اﻟﮫﯽ و ﺧﻼق و آداب‬
‫اﺳﻼﻣﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮای ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﺧﯿﺮ و ﻣﻨﺎﻓﻊ اﯾﻦ دﻧﯿﺎ و دﻧﯿﺎی ﭘﺲ از ﻣﺮگ‬
‫ﺗﻼش ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﺮای زﻧﺪﮔﯽ در ﺟﺎﻣﻌﻪای ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺎ روﺷﯽ ھﻮﺷﯿﺎراﻧﻪ و اﺳﻠﻮﺑﯽ آرام‬
‫ﺑﺮای ﺗﺤﻘﻖ ﺳﺮﺑﻠﻨﺪی دﻧﯿﺎ و ﺳﻌﺎدت آﺧﺮت از ھﯿﭻ ﺳﻌﯽ و ﺗﻼش ﻓﺮوﮔﺬار ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺴﻠﻤﺎن ھﻤﯿﺸﻪ ﻣﯿﺎن آرﻣﺎنﮔﺮاﯾﯽ و واﻗﻊﺑﯿﻨﯽ و دﯾﺪﮔﺎه‬
‫ﻓﺮاﮔﯿﺮی و ﺟﺰﺋﯽﻧﮕﺮی و ﻋﻮاﻣﻞ ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﺘﻐﯿﺮ ﺗﻌﺎدل ﻻزم را ﻓﺮاھﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫در ﻋﺮﺻﻪ آرﻣﺎنﮔﺮاﯾﯽ و واﻗﻊﺑﯿﻨﯽ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺗﻼش ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ از زﻧﺪﮔﯽ‬
‫ﺧﻮب و ﺳﺎﻟﻢ و درآﻣﺪی ﮐﺎﻓﯽ و آﯾﻨﺪهای روﺷﻦ و در ﺣﺎل ﺗﺮﻗﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ و ﺧﯿﺮ و‬
‫ﺳﻌﺎدت ﺧﻮﯾﺶ را در ﻋﻤﻠﯽ ﻧﻤﻮدن ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی دﯾﻨﯽ و اﺣﮑﺎم اﺳﻼﻣﯽ ﻣﯽداﻧﺪ و ھﯿﭻ‬
‫ﯾﮏ از رھﻨﻤﻮدھﺎی ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻓﺮاﻣﻮﺷﯽ و ﺑﯽﻣﺒﺎﻻﺗﯽ ﻧﻤﯽﺳﭙﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻧﺎن از ھﻤﺎن روزھﺎی ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎری و ﻧﮕﺎهھﺎی ﭘﺎک و ﺗﻔﺎھﻢ اﺑﺘﺪاﯾﯽ ﺑﺎ ﻧﺸﺴﺖھﺎ و‬
‫دﯾﺪارھﺎی ﺻﺮﯾﺢ و ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ و ﺑﻪ دور از ﺷﮏ‪ ،‬ﺷﺒﮫﻪ و ﻓﺮﯾﺐﮐﺎری ﺳﻨﮓ ﺑﻨﺎی ﺳﻌﺎدت‬
‫ﺧﻮد را در زﻣﯿﻦ اﺳﺘﻮار ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽھﺎ و وﯾﮋﮔﯽھﺎ‪ ،‬ﺗﻨﺎﺳﺐ و ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ ﻣﯿﺎن‬
‫دﺧﺘﺮ و ﭘﺴﺮ را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻣﯽدھﻨﺪ و ھﺮﯾﮏ از آﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی ﻓﻄﺮی و‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺧﻮﯾﺶ ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻣﺮد از ﻃﺮﯾﻖ ﮐﺎر و ﺗﻼش ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﯽ را ﻓﺮاھﻢ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و زن ﺑﻪ اداره اﻣﻮر ﻣﻨﺰل و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﯽﭘﺮدازد‪ .‬در ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺴﻠﻤﺎن‬
‫ﻣﺮد ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺸﻮرت‪ ،‬ﺑﺮرﺳﯽ‪ ،‬ﺗﻌﺎون و ھﻤﺎھﻨﮕﯽ ـ ﮐﻪ اﺳﺎﺳﯽ ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺮای ھﺮﮔﻮﻧﻪ‬
‫زﻧﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﺖ ـ ﻗﻮاﻣﺖ‪ ،‬ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ و ﻧﻈﺎرت را ﺑﺮ دوش دارد‪.‬‬
‫اﺳﺎس رواﺑﻂ زن و ﻣﺮد ﺑﺮ اﻃﻤﯿﻨﺎن ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ و در ﮐﻼم و ﻣﻌﺎﺷﺮت ﺑﺮاﺳﺎس اﻋﺘﺒﺎرات‬
‫اﻧﺴﺎﻧﯽ ارزﺷﻤﻨﺪ رﻓﺘﺎر ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ھﺰﯾﻨﻪھﺎی زﻧﺪﮔﯽ از رﯾﺨﺖ و ﭘﺎش ﭘﺮھﯿﺰ‬
‫ﻧﻤﻮده و راه اﻋﺘﺪال را در ﭘﯿﺶ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬و زن ﺷﻮھﺮش را ﺑﻪ ﺧﺮﯾﺪاری ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫درآﻣﺪ او ﺳﺎزﮔﺎری ﻧﺪارد ﻣﺠﺒﻮر ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و ﻣﺮد ﻧﯿﺰ ھﻤﺴﺮش را ﺑﻪ ﮐﺎرھﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﺣﺪ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٢‬‬

‫ﺗﻮان و اﺳﺘﻌﺪاد او ﻧﯿﺴﺖ ﻣﺠﺒﻮر ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و درﺣﺎﻟﺖ ﺑﯿﻤﺎری و ﺑﺎرداری و ﻋﺎدت‬

‫ﻣﺎھﯿﺎﻧﻪ او را ﻣﻮرد ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻗﺮار ﻣﯽدھﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﯿﺎر اﯾﻦ رواﺑﻂ ﻣﺸﺘﺮک ﺑﺮاﺳﺎس‪ :‬ﻣﯿﺎنروی در ﺟﺪی ﺑﻮدن‪ ،‬ﻗﺎﻃﻌﯿﺖ‪ ،‬ﺗﺴﺎﻣﺢ‪،‬‬
‫ﻧﺮﻣﺶ‪ ،‬ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ‪ ،‬اﺣﺘﺮام ﻣﺘﺒﺎدل‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺗﺠﻤﻊ ﻣﺨﺎﻃﺮ و ﻣﺸﮑﻼت و ﭘﺮھﯿﺰ از‬
‫اﻓﺮاط و ﺗﻔﺮﯾﻂ و ﺗﻼش ﺑﺮای ﺟﻠﺐ رﺿﺎﯾﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫رﻋﺎﯾﺖ اﻋﺘﺪال در زﻣﯿﻨﻪ »ﻓﺮاﮔﯿﺮی و ﺟﺰﺋﯽﻧﮕﺮی« ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺮای‬
‫ﺳﺮ و ﺳﺎﻣﺎن دادن ﺑﻪ اﻣﻮر ﺧﻮد ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﺎم ﺑﻪ ﮔﺎم ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﮐﺎخ زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد را‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺴﺎزد و ﺑﺮای رﺳﯿﺪن ﺑﻪ آرزوھﺎ و اﻣﯿﺪھﺎﯾﺶ ﻧﺨﻮاھﺪ ﮐﻪ راه ﯾﮏ ﺳﺎﻟﻪ‬
‫را ﯾﮏ روزه ﻃﯽ ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ اﻧﺪک و ﺣﺪاﻗﻞ ھﻢ ﻗﻨﺎﻋﺖ ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ و ﻣﺒﻨﺎی رواﺑﻂ ﺧﻮد را ﺑﺎ‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﺑﺮاﺳﺎس روﺷﯽ ﻣﻄﻠﻮب و ﺟﺪی و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل واﻗﻊﺑﯿﻨﯽ و آرﻣﺎنﮔﺮاﯾﯽ‪،‬‬
‫ﭘﺎﯾﻪرﯾﺰی ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻣﺮاﻋﺎت »ﺛﻮاﺑﺖ و ﻣﺘﻐﯿﺮات«‪ :‬ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻪ اﺻﻮل و ارزشھﺎ و‬
‫روشھﺎی ﻗﻄﻌﯽ و ﺿﺮوری اﺳﻼم اﺣﺘﺮام ﻣﯽﮔﺬارد‪ ،‬و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل اوﺿﺎع‪ ،‬اﺣﻮال‪،‬‬
‫ﺗﺤﻮﻻت زﻣﺎن و ﻣﺨﺎﻃﺮ آﯾﻨﺪه را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻣﯽدھﺪ و ﻋﻘﺪ ازدواج را در دﻓﺎﺗﺮ‬
‫رﺳﻤﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﻪ ﺛﺒﺖ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ و ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺮاﻋﺎت و ﺿﺮورت رﺿﺎﯾﺖ ﻃﺮﻓﯿﻦ ازدواج‬
‫و در ﺣﻀﻮر ﺷﮫﻮد ﻣﻠﺘﺰم ﻣﯽداﻧﺪ و در ﻣﻮرد ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺎدی از ﺗﻮﻗﻌﺎت ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ ﭘﺮھﯿﺰ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺣﺪود و ﻣﻮازﯾﻦ ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ را زﯾﺮﭘﺎ ﻧﻤﯽﻧﮫﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺎﯾﻪﻫﺎی ﻧﻬﺎد ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺧﺎﻧﻮاده ﺷﺎﻣﻞ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﺎدی و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﻌﻨﻮی اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺎﯾﻪرﯾﺰی ﺧﺎﻧﻪ و ﻣﻨﺰل‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﺳﺎﻟﻢ از ﻧﻈﺮ ﻣﺎدی ﺑﺪﯾﻦ ﺻﻮرت اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻪای ﭘﻮﺷﯿﺪه و ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﺷﺪه و‬
‫اﻣﻦ و ﺑﻪ دور از داد و ﻓﺮﯾﺎد اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﺰل آنھﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای اﺳﺖ ﮐﻪ درون آن از ﺑﯿﺮون‬
‫ﺑﺮای ﻧﺎﻣﺤﺮﻣﺎن ﻗﺎﺑﻞ رؤﯾﺖ ﻧﯿﺴﺖ و ﭘﻨﺠﺮهھﺎﯾﺶ ﺑﻠﻨﺪ و در ﺷﺐھﺎ ﻣﺴﺘﻮر اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﺣﺮﻣﺖ و ﺣﯿﺜﯿﺖ در آن ھﻢﭼﻮن ﮔﻮھﺮی ﮔﺮاﻧﺒﮫﺎ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻣﯽﺷﻮد و اﻋﻀﺎی آن‬
‫از آﻣﯿﺨﺘﻦ و اﺧﺘﻼط ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻧﺎﻣﺤﺮم ﭘﺮھﯿﺰ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﮐﺎر روا و ﻧﺎروا را در آن ﺑﺎ‬
‫ھﻢ ﻗﺎﻃﯽ ﻧﻤﯽﺳﺎزﻧﺪ و ﺑﺎ ﺑﮫﺮهﮔﯿﺮی از اﺧﻼق و آداب دﯾﻨﯽ آن را از ﻧﺎھﻨﺠﺎریھﺎ ﻣﺼﻮن‬
‫ﻣﯽدارﻧﺪ‪ .‬در آن ﺻﺪای ﺟﯿﻎ و داد‪ ،‬دﺷﻨﺎم‪ ،‬ﺗﺮاﻧﻪھﺎی ﻣﺒﺘﺬل و ﺳﺎز‪ ،‬دھﻞ‪ ،‬ﺗﺎر و ﻋﻮد‬
‫ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺑﻪ ﮔﻮش ﻧﻤﯽرﺳﺪ‪.‬‬
 ‫‪٢٣‬‬ ‫ﺑﺨﺶ اول‪ِ :‬وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﻧﻬﺎد ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﺳﺮود و آوازﺷﺎن آوای ﻗﺮآن و اذان و زﻣﺰﻣﻪ ﻟﺒﺎﻧﺸﺎن ﮔﻔﺘﻦ ﺳﺒﺤﺎن اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﻻ اﻟﻪ اﻻ اﻟﻠﻪ‬
‫و اﻟﺤﻤﺪاﻟﻠﻪ و اﻟﻠﻪ اﮐﺒﺮ اﺳﺖ‪ .‬در روزھﺎ‪ ،‬ﺷﺐھﺎ و ﺷﺎدﻣﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﺳﺮ و ﺻﺪای ﺑﻠﻨﺪ و ﻧﺎھﻨﺠﺎر‬
‫ھﻤﺴﺎﯾﮕﺎن ﺧﻮد را آزار ﻧﻤﯽدھﻨﺪ و ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم ﻣﺼﯿﺒﺖ و ﻋﺰا ﺑﺎ داد و ﻓﺮﯾﺎد و ﻓﻐﺎن ﺑﺮ ﺳﺮ‬
‫ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر ﻓﺮﯾﺎد ﻧﻤﯽﮐﺸﻨﺪ و ﺑﻪ ﺣﮑﻢ و اراده ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﺮدن ﻣﯽﻧﮫﻨﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ دارا ﺑﺎﺷﻨﺪ دﺳﺖ دردﻣﻨﺪان و ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪان را ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و در ﻧﮫﺎن ﺑﻪ ﺣﺪ ﺗﻮان ﺑﻪ‬
‫آﻧﺎن ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺧﻮد ﻣﺴﺘﻤﻨﺪ و ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬راه ﭘﺎﮐﯽ و ﻗﻨﺎﻋﺖ را در‬
‫ﭘﯿﺶ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و دﺳﺖ ﻧﯿﺎز را ﺑﻪ ﺳﻮی ﮐﺴﯽ دراز ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای رﻓﺘﺎر‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﯽﺧﺒﺮان آﻧﺎن را ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﻣﯽﺷﻤﺎرﻧﺪ و در ﺷﺎدﻣﺎﻧﯽ و ﻣﺼﺎﺋﺐ راه ﺷﮑﯿﺒﺎﯾﯽ‬
‫را در ﭘﯿﺶ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ آراﻣﺶ و ﻣﺘﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی ﺧﻮﯾﺶ ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و از‬
‫رﯾﺎﮐﺎری ﭘﺮھﯿﺰ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و در ﺑﯿﺎن ﺣﻖ از ﮐﺴﯽ ھﺮاس ﺑﻪ دل راه ﻧﻤﯽدھﻨﺪ و از‬
‫ﺳﺮزﻧﺶ ﺳﺮزﻧﺸﮕﺮان ﺑﺎﮐﯽ ﻧﺪارﻧﺪ و ﻣﺪام ﺧﻮش اﺧﻼق و ﺧﻮش ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦﺷﺎن ﺑﻪ ﺳﮑﻮت ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﺒﺎھﺖ دارد ﺗﺎ ﺳﺮ و ﺻﺪا و ﭼﮫﺮه ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺎ ﻧﻮر‬
‫ﻗﺮآن و ﻧﻤﺎز در روز و ﺷﺐ ھﻨﮕﺎم روﺷﻨﺎﯾﯽ ﻣﯽﺑﺨﺸﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻮس ﻣﺮدم ﭼﺸﻢ ﻧﻤﯽدوزﻧﺪ‬
‫و ﭼﺸﻤﺎن ﺧﻮد را از دﯾﺪن ﺣﺮام ﻓﺮو ﻣﯽﺑﻨﺪﻧﺪ؛ زﯾﺮا ﻧﮕﺎه ﻧﺎﻣﺤﺮم را ھﻢﭼﻮن ﻣﺎر‬
‫زھﺮآ ﮔﯿﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآورﻧﺪ و ھﯿﭻﮔﺎه ﺑﺮ ﺧﻮد ﻧﻤﯽﺑﺎﻟﻨﺪ و ﺑﺮ دﯾﮕﺮان ﻓﺨﺮ ﻧﻤﯽﻓﺮوﺷﻨﺪ و‬
‫از اﺳﺮاف و رﯾﺨﺖ و ﭘﺎش در ﻣﻨﺰل‪ ،‬ﻣﺎﺷﯿﻦ و ‪ ،...‬ﭘﺮھﯿﺰ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﭼﻪ دارا ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﭼﻪ‬
‫ﻧﺎدار ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﺣﺴﺎدت ﻧﻤﯽورزﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺎل و ﺛﺮوت دﯾﮕﺮان ﭼﺸﻢ ﻃﻤﻊ‬
‫ﻧﻤﯽورزﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺮم و ﺣﯿﺎ از ﺳﯿﻤﺎیﺷﺎن ﻣﺸﺎھﺪه ﻣﯽﺷﻮد و درﺧﺖ اﯾﻤﺎن و اﺧﻼص در اﻋﻤﺎق‬
‫دلھﺎﯾﺸﺎن رﯾﺸﻪ دواﻧﯿﺪه و ﺟﺰ ﺑﻪ ﻧﯿﮑﯽ زﺑﺎن ﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﻧﻤﯽﮔﺸﺎﯾﻨﺪ و از ﭘﺮﮔﻮﯾﯽ ﭘﺮھﯿﺰ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺗﻨﮫﺎ ﺑﺮای ﺷﮑﺴﺘﻪ ﺷﺪن ﺣﺮﻣﺖ دﯾﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫درب ﺧﺎﻧﻪھﺎﯾﺸﺎن ﺑﺮ روی ﺑﺪﮐﺎران ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اذﯾﺖ و آزار دﯾﮕﺮان دﺳﺖ‬
‫ﻧﻤﯽزﻧﻨﺪ و در ﺟﮫﺖ زﯾﺎن ﻣﺮدم ﮔﺎم ﺑﺮﻧﻤﯽدارﻧﺪ و ﺗﻨﮫﺎ در راه رﺿﺎﯾﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺪم‬
‫ﻣﯽﻧﮫﻨﺪ و ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﻮﺿﻊ و ﻓﺮوﺗﻨﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﻮی ﻧﻤﺎز و ﺟﻤﺎﻋﺖ و ﮐﺎر و‬
‫ﺧﺪﻣﺖ ﮔﺎم ﺑﺮﻣﯽدارﻧﺪ و ﺑﺮای ﺧﯿﺮ و رﻓﺎه ﺧﻮد و دﯾﮕﺮان و ﮐﻤﮏ ﺑﻪ ﺟﻤﻌﯿﺖھﺎی‬
‫ﺧﯿﺮﯾﻪ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان‪ ،‬ﺑﻨﺎی ﻣﺴﺠﺪ‪ ،‬ﻣﺪرﺳﻪ و ﺑﯿﻤﺎرﺳﺘﺎن از ھﯿﭻ ﺗﻼﺷﯽ درﯾﻎ ﻧﻤﯽورزﻧﺪ‬
‫ﺗﺎ در آنھﺎ ﻋﺒﺎدت ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ ﺧﻠﻖ اﻧﺠﺎم ﺑﮕﯿﺮد‪.‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٤‬‬

‫ﻣﻨﺎزل ﻣﺮدم ﻣﺴﻠﻤﺎن در ﺣﺪ اﻣﮑﺎن ﻻزم اﺳﺖ ﻓﺮاخ و وﺳﯿﻊ ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‬
‫ﺧﺪﻣﺘﮑﺎری داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ اﻃﺎق و ﻣﺴﮑﻦ ﻣﺴﺘﻘﻠﯽ را ﺑﺮای او ﻓﺮاھﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﯿﺶ از‬
‫ﺣﺪ ﺿﺮورت ﺑﺎ اھﻞ ﻣﻨﺰل رﻓﺖ و آﻣﺪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻨﮫﺎ در ﺣﺪ ﺿﺮورت ﺑﻪ اﻃﺎق و ﻣﻨﺰل‬
‫آنھﺎ رﻓﺖ و آﻣﺪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻪ ﺗﻌﮫﺪات ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺗﻨﮫﺎ ﺑﻪ ﺻﺪاﻗﺖ زﺑﺎن ﺑﻪ‬
‫ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﺸﺎﯾﻨﺪ و اﻣﺎﻧﺖھﺎ را ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺒﺎن اﻣﺎﻧﺖ ﺑﺎز ﻣﯽﮔﺮداﻧﻨﺪ و ﺣﻖ ھﺮ ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻘﯽ‬
‫را ﺑﻪ آنھﺎ ﻣﯽدھﻨﺪ و ﺑﻪ وﻋﺪهھﺎ و ﭘﯿﻤﺎنھﺎﯾﺸﺎن وﻓﺎدار ﻣﯽﻣﺎﻧﻨﺪ و از زﯾﺮ ﺑﺎر ﺗﻌﮫﺪات‬
‫ﺧﻮﯾﺶ ﺷﺎﻧﻪ ﺧﺎﻟﯽ ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺑﺪون رﺿﺎﯾﺖ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻗﺮاردادی را ﻓﺴﺦ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺸﺎدهرو‪ ،‬ﮔﺸﺎدهدﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﻮار و ﺑﺨﺸﻨﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ھﯿﭻوﺟﻪ اﺟﺎزه ﻧﻤﯽدھﻨﺪ ﺑﻪ ﺑﯿﻤﺎری‬
‫ﺑﺨﻞ و ﺣﺴﺪ ﻣﺒﺘﻼ ﺷﻮﻧﺪ و آنھﺎﯾﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﺑﺨﺶ اول ﯾﮑﯽ از‬
‫ﻓﺮﻣﻮدهھﺎﯾﺶ راﺟﻊ ﺑﻪ آنھﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ آنھﺎﯾﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ دﯾﺪار آﻧﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﻪ ﯾﺎد ﻣﯽآورد و‬
‫ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ آنھﺎﯾﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺳﺨﻦﭼﯿﻨﯽ و ﻓﺘﻨﻪﺟﻮﯾﯽ ﻣﯿﺎن دوﺳﺘﺎن‬
‫ﺟﺪاﯾﯽ ﻣﯽاﻧﺪازﻧﺪ و ﻣﺪام در ﭘﯽ آن ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای اﻧﺴﺎنھﺎی ﺑﯽﮔﻨﺎه و ﻣﺤﺘﺮم‪،‬‬
‫‪١‬‬
‫ﮔﻨﺎھﺎن زﺷﺘﯽ را ﻧﺴﺒﺖ دھﻨﺪ«‪.‬‬
‫در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ آدمھﺎ دارای ﺳﻪ وﯾﮋﮔﯽ ھﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﻓﺴﺎد ﺑﺮاﻧﮕﯿﺰی و آﺗﺶاﻓﺮوزی‪.‬‬
‫‪ -۲‬ﺗﻼش ﺑﺮای ﭘﺎره ﻧﻤﻮدن رﺷﺘﻪھﺎی ﻣﺤﺒﺖ و اﯾﺠﺎد ﺗﻔﺮﻗﻪ و ﭼﻨﺪدﺳﺘﮕﯽ‪.‬‬
‫‪ -۳‬ﺗﮫﻤﺖ زدن ﻋﻤﺪ و آ ﮔﺎھﺎﻧﻪ ﺑﻪ اﻧﺴﺎنھﺎی ﺑﯽﮔﻨﺎه و ﻓﺤﺶ و ﻧﺎﺳﺰاﮔﻮﯾﯽ‬
‫اﻓﺴﺎرﮔﯿﺴﺨﺘﻪ‪.‬‬

‫ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻓﺮزﻧﺪان‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻣﺤﻮرھﺎی اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻨﺎی ﮐﺎﺷﺎﻧﻪ ﺳﺎﻟﻢ و ﭘﺎﺳﺪاری از ھﻮﯾﺖ و وﯾﮋﮔﯽھﺎی آن‪،‬‬
‫اھﺘﻤﺎم ﺗﺎم و ﺗﻤﺎم ﺑﻪ آﻣﻮزش و ﭘﺮورش ﻓﺮزﻧﺪان اﺳﺖ و ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدآوری اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﻨﯽ‬
‫ﺗﺮﺑﯿﺖ و ﭘﺮورش ﺑﺴﯿﺎر ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ از ﻣﻌﻨﯽ ﺗﻌﻠﯿﻢ و آﻣﻮزش اﺳﺖ‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﻟﺘﺮﻏﯿﺐ و اﻟﺘﺮھﯿﺐ ‪ :‬ج ‪ ۳‬ص ‪۴۹۹‬‬
 ‫‪٢٥‬‬ ‫ﺑﺨﺶ اول‪ِ :‬وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﻧﻬﺎد ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﺗﺮﺑﯿﺖ‪:‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﺑﺎرآوردن و رﺷﺪ ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﺗﺎ رﺳﯿﺪن ﮔﺎم ﺑﻪ ﮔﺎم ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﮐﻤﺎل‬
‫اﺳﺖ و ھﻤﻪ ﺟﻮاﻧﺐ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻣﺎدی و ﺟﺴﻤﯽ‪ ،‬ﻧﻔﺴﯽ و روﺣﯽ و ﻋﻘﻠﯽ و ﻓﮑﺮی و رﻓﺘﺎری و‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺗﻌﻠﯿﻢ‪:‬‬
‫ﺟﺰﺋﯽ از ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ و ﻣﺘﻀﻤﻦ در اﺧﺘﯿﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز‬
‫ﮐﻮدﮐﺎن ﺑﺮای اﺻﻼح اﻣﻮر زﻧﺪﮔﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﮫﺎ ﺑﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﻋﻘﻠﯽ و اﻧﺪﯾﺸﻪ و ارﺗﺒﺎط ﭘﯿﺪا‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺗﺮﺑﯿﺖ ھﻤﻪ ﺟﻮاﻧﺐ ﺟﺴﻤﯽ‪ ،‬ﻋﻘﻠﯽ‪ ،‬ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ‪ ،‬ﻣﻌﻨﻮی و دﯾﮕﺮ ﺟﻮاﻧﺐ‬
‫وﺟﻮدی او را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮای رﺷﺪ و ﺑﺎﻟﻨﺪﮔﯽ ﻓﺮزﻧﺪان ھﻢ ﺗﻌﻠﯿﻢ ﻻزم اﺳﺖ و ھﻢ ﺗﺮﺑﯿﺖ‪ .‬زﯾﺮا آﻧﺎن اﻣﺎﻧﺖھﺎﯾﯽ‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدرانﺷﺎن ﺳﭙﺮده ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ‬
‫‪١‬‬
‫ھﺪﯾﻪ واﻟﺪﯾﻦ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد‪ ،‬ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺧﻮب آنھﺎ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﻏﺰاﻟﯽ‪ /‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﺎﯾﺪ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ روش ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻓﺮزﻧﺪان ﯾﮑﯽ از ﻣﮫﻢﺗﺮﯾﻦ و اﺳﺎﺳﯽﺗﺮﯾﻦ اﻣﻮر زﻧﺪﮔﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮزﻧﺪان ﻧﺰد واﻟﺪﯾﻦﺷﺎن اﻣﺎﻧﺖاﻧﺪ‪ .‬و ﻗﻠﺐ ﭘﺎک آنھﺎ ﮔﻮھﺮھﺎی ﮔﺮاﻧﺒﮫﺎ و ﺑﯽﻏﻞ و‬
‫ﻏﺸﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ھﺮﮔﻮﻧﻪ ﻧﻘﺶ و ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺧﺎﻟﯽاﻧﺪ و ﭘﺬﯾﺮای ھﺮﮔﻮﻧﻪ ﻧﻘﺸﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻪ‬
‫ھﺮ ﺳﻮﯾﯽ ﮐﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﮐﺎر و ﮔﻔﺘﺎر ﺧﯿﺮ و آﻣﻮزﻧﺪه‬
‫ﻋﺎدﺗﺸﺎن دھﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺎس آنھﺎ ﺑﺰرگ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺳﻌﺎدت دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت را ﮐﺴﺐ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‬
‫و ﭘﺪر و ﻣﺎدر و ﻣﻌﻠﻢ و ﻣﺮﺑﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺳﮫﯿﻢ ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺷﺮارت و ﺑﺪﮐﺎری ﺧﻮ ﮐﻨﻨﺪ و ھﻢﭼﻮن ﭼﮫﺎرﭘﺎﯾﺎن ﻣﻮرد ﺑﯽﻣﮫﺮی و‬
‫ﺑﯽﺗﻮﺟﮫﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪﺑﺨﺖ و ﺑﺪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺷﺪه و ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬و واﻟﺪﯾﻦ و ﻣﻌﻠﻢ و‬
‫ﻣﺮﺑﯽ ـ ﮐﻪ در ﻣﻮرد ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﺮﺑﯿﺖﺷﺎن ﮐﻮﺗﺎھﯽ ﮐﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ ـ در ﻣﺠﺎزات ﮔﻨﺎه و‬
‫ﺧﻼﻓﮑﺎری آنھﺎ ﺷﺮﯾﮏ ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ٗ‬ ‫ُ ۡ َ‬ ‫َ ٰٓ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ْ ُ ٓ ْ َ ُ َ ُ ۡ َ َ ۡ‬
‫﴿���ها ٱ�ِين ءامنوا قوا أنفس�م وأهل ِي�م نار�﴾ ]اﻟﺘﺤﺮﯾﻢ‪.[۶ :‬‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬ﺧﻮد و ﺧﺎﻧﻮادهھﺎﯾﺘﺎن را از )ﻋﺬاب( آﺗﺶ ﻣﺼﻮن‬
‫ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ«‪.‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺘﺮﻣﺬی و ﻗﺎل ھﻮ ﻣﺮﺳﻞ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٦‬‬

‫اﺻﻮل ﺗﺮﺑﯿﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬

‫‪ -۱‬ﺗﺮﺑﯿﺖ اﯾﻤﺎﻧﯽ‬
‫ﺳﻼﻣﺖ ﻋﻘﯿﺪه و اﯾﻤﺎن اﻧﺴﺎنھﺎ روح رﺳﺎﻟﺖ اﺳﻼم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﮐﺎﺷﺘﻦ ﻧﮫﺎل‬
‫ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﻣﻼﺋﮏ و ﮐﺘﺎبھﺎی آﺳﻤﺎﻧﯽ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﺟﮫﺎن آﺧﺮت و ﻗﻀﺎ و‬
‫ﻗﺪر در ﻗﻠﺐ و روح آﻧﺎن ﺗﺤﻘﻖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻠﻢ و ﻣﺮﺑﯽ ﭘﯿﺶ از ھﺮﭼﯿﺰ ﻻزم اﺳﺖ ﺑﺎ زﺑﺎن ﺳﺎده و دﻻﺋﻞ ﻗﺎﺑﻞ درک ﺑﺮ روی‬
‫اﺛﺒﺎت وﺟﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺗﻮﺣﯿﺪ و ﯾﮑﺘﺎﭘﺮﺳﺘﯽ ﺗﻼش ﮐﻨﻨﺪ و ﺳﻌﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﮫﺎل ﻣﺤﺒﺖ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺷﮑﺮ ﻧﻌﻤﺖھﺎ و ﺑﺨﺸﺶھﺎی او را در دل ﮐﻮدک ﺑﻨﺸﺎﻧﻨﺪ و او را ﻣﺘﻮﺟﻪ اﯾﻦ‬
‫ﺣﻘﺎﯾﻖ ﺑﻨﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﺎﮐﻢ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای ﻣﻄﻠﻖ در دﻧﯿﺎ ﺑﺎ اﯾﺠﺎد ﺟﺎﻧﺪار و ﺑﯽﺟﺎن و در‬
‫آن ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫آﺧﺮت ﺑﺎ زﻧﺪه ﻧﻤﻮدن و ﺣﺴﺎب و ﮐﺘﺎب ﺗﻨﮫﺎ از ِ‬
‫ﭘﺲ از آن ﻣﻌﻠﻢ و ﻣﺮﺑﯽ ﮐﻮدک را ﺑﺎ ﻣﻨﺰﻟﺖ و ﻋﻈﻤﺖ ﻗﺮآن آﺷﻨﺎ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺑﻪ او ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‬
‫آن‬
‫ﮐﻪ ﻗﺮآن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آنﮐﻪ ﮐﻼم و ھﺪاﯾﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﺑﺎ دﯾﮕﺮ ﮐﺘﺎبھﺎ ﮐﻪ از ِ‬
‫اﻧﺴﺎنھﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﻓﺮق دارد و اﺑﺘﺪا روﺧﻮاﻧﯽ و ﺳﭙﺲ روش ﺣﻔﻆ ﺑﻌﻀﯽ ﯾﺎ ھﻤﻪ ﻗﺮآن‬
‫را ﺑﻪ او ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ وﯾﮋه ﺗﻼش ﮐﻨﻨﺪﮐﻪ ﮐﻮدﮐﺎن ﭼﮫﺎر ﺟﺰء آﺧﺮ آن را ﺣﻔﻆ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ‬
‫َ ۡ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َ َ ۡ ُ َ‬
‫� أق َو ُم﴾ ]اﻹﺳﺮاء‪.[۹ :‬‬‫﴿إِن �ٰذا ٱلق ۡر َءان َ� ۡهدِي ل ِل ِ� ِ‬
‫»اﯾﻦ ﻗﺮآن )ﻣﺮدم را( ﺑﻪ راھﯽ رھﻨﻤﺎﯾﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢﺗﺮﯾﻦ راهھﺎ )ﺑﺮای‬
‫رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺳﻌﺎدت دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت( اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ رﺳﻮﻟﺨﺪاص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻗﺮآن را ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ و آن را ﺑﻪ دﯾﮕﺮان آﻣﻮزش‬
‫‪١‬‬
‫ﺑﺪھﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ از روشھﺎی ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻗﺮآﻧﯽ اھﺘﻤﺎم ﺑﻪ آﻣﻮزش ﺳﻮرهھﺎی »ﻧﻮر و ﻟﻘﻤﺎن و‬
‫ﺣﺠﺮات« ﺑﻪ ﮐﻮدﮐﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آن ﻣﺮﺑﯽ ﺑﺮای اﯾﺠﺎد و ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﺤﺒﺖ رﺳﻮل ﺧﺪاص در دل ﮐﻮدک ﺗﻼش‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﻪ او ﺑﻔﮫﻤﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪص آﺧﺮﯾﻦ و ﮔﺮاﻣﯽﺗﺮﯾﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﺳﺖ و‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ و اﺑﻮداود‬
 ‫‪٢٧‬‬ ‫ﺑﺨﺶ اول‪ِ :‬وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﻧﻬﺎد ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﭘﯿﺮوی از ﺳﻨﺖ و روش او و ﺣﻔﻆ ﻓﺮﻣﻮدهھﺎﯾﺶ ـ ﻗﺒﻞ از ھﻤﻪ »ارﺑﻌﯿﻦ اﻣﺎم ﻧﻮوی«‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﺿﺮوری اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﺑﻌﺪ از آن ﻧﮫﺎل ﻣﺤﺒﺖ ﻧﯿﮏ ﻣﺮدان و ﭘﯿﺸﮕﺎﻣﺎن »اﯾﻤﺎن و ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ« ﺑﻪ وﯾﮋه‬
‫ﻓﻀﯿﻠﺖ و ﮐﺮاﻣﺖ اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﺧﺪاص را در دل او ﺑﺮ زﻣﯿﻦ ﺑﻨﺸﺎﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮا آﻧﺎن ﺑﻪ‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪاص آ ﮔﺎھﺎﻧﻪ اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ و از او ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﮐﺮدﻧﺪ و از ﻧﻮری ﮐﻪ ﺑﺮای رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪاص ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﮫﺮه ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﭘﯿﺮوز و ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻣﺮﺑﯽ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺸﻖ ﺑﻪ اﯾﻤﺎن و ﺟﮫﺎد در راه ﺧﺪاوﻧﺪ و روﯾﺎروﯾﯽ ﺑﺎ‬
‫دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را در دلﺷﺎن ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﻪ وﯾﮋه دﺷﻤﻨﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﯿﻨﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را در دل دارﻧﺪ و ﺑﺮﻋﻠﯿﻪ آنھﺎ ﺗﻮﻃﺌﻪﭼﯿﻨﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﯿﻦ و اﻣﻮال و‬
‫آﺑﺮوی آﻧﺎن ﺗﻌﺮض ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬و ﺑﻪ آنھﺎ ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺪام ﺑﺮای روﯾﺎﯾﯽ ﺑﺎ آنھﺎ ﻻزم‬
‫اﺳﺖ اﻣﮑﺎﻧﺎت و ﺗﺪارﮐﺎت ﻣﺎدی و ﻣﻌﻨﻮی ﺿﺮوری را ﻓﺮاھﻢ ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ در ﻣﻮﻗﻊ ﻣﻨﺎﺳﺐ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺳﺮزﻣﯿﻦھﺎی اﺷﻐﺎل ﺷﺪه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را آزاد و ﺣﻘﻮق از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ آنھﺎ را‬
‫دوﺑﺎره ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﯿﺎورﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ آﻣﻮزش ﺻﺤﯿﺢ ﺣﺪﯾﺚ زﯾﺮ ﺑﻪ آنﭼﻪ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻄﻠﻮب‬
‫ﻣﺜﻤﺮﺛﻤﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺮﻣﺬی از اﺑﻦ ﻋﺒﺎسب رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ‪ :‬روزی ھﻤﺮاه رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪاص ﺑﻮدم‪ .‬اﯾﺸﺎن ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﻦ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ای ﻧﻮﺟﻮان‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ را ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﯽآﻣﻮزم‪) .‬ﺑﻪ آنھﺎ ﺧﻮب ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻦ(‪ .‬از ھﺪاﯾﺖ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﮐﻦ ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺗﻮ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺣﺎﺿﺮ و ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺪان‪ ،‬ﺗﺎ‬
‫او را ﭘﯿ ِﺶ روی ﺧﻮد ﺑﺒﯿﻨﯽ‪ ،‬ھﺮﮔﺎه ﺧﻮاﺳﺘﻪای داﺷﺘﯽ‪ ،‬آن را ﺗﻨﮫﺎ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﻮاه! و‬
‫ھﺮﮔﺎه ﺑﻪ ﮐﻤﮑﯽ ﻧﯿﺎز ﭘﯿﺪا ﮐﺮدی ﺗﻨﮫﺎ از ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺘﻌﺎﻧﺖ ﮐﻦ! ﺑﺪان اﮔﺮ ھﻤﻪ ﻣﺮدم ﺑﺎ ھﻢ‬
‫دﺳﺖ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺨﻮاھﻨﺪ ﻧﻔﻌﯽ را ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ھﯿﭻ ﻧﻔﻌﯽ را ﺑﻪ ﺟﺰ ھﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺨﻮاھﻨﺪ رﺳﺎﻧﯿﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ھﻤﻪ ﺑﺎ ھﻢ ﺟﻤﻊ ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ زﯾﺎﻧﯽ را‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺗﻮ ﺑﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺰ ھﻤﺎن زﯾﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻘﺪر ﮐﺮده ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺨﻮاھﻨﺪ رﺳﺎﻧﯿﺪ‪،‬‬
‫ﻗﻠﻢھﺎ از ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺑﺎزاﯾﺴﺘﺎده و ﺻﺤﯿﻔﻪھﺎ ﺧﺸﮏ ﺷﺪهاﻧﺪ«‪١ .‬‬
‫در رواﯾﺖھﺎی دﯾﮕﺮ ـ ﺑﻪ ﺟﺰ رواﯾﺖ ﺗﺮﻣﺬی ـ در اداﻣﻪ آن ﺣﺪﯾﺚ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﻻرﺑﻌﯿﻦ اﻟﻨﻮوﯾﻪ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٨‬‬

‫»‪ ...‬در آﺳﺎﯾﺶ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﮑﻦ‪ ،‬ﺗﺎ او ھﻢ ﺗﻮ را در ﺳﺨﺘﯽھﺎ ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪان آنﭼﻪ ﮐﻪ ﺑﺮاﯾﺖ ﭘﯿﺶ ﻧﯿﺎﻣﺪه‪ ،‬ﻗﺮار ﺑﺮ آن ﺑﻮده ﮐﻪ ﺑﺮای ﺗﻮ اﺗﻔﺎق ﻧﯿﻔﺘﺪ‪ .‬و آنﭼﻪ را‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮاﯾﺖ روی داده‪ ،‬ﻗﺮار ﻧﺒﻮده ﮐﻪ ﺑﺮای ﺗﻮ ﭘﯿﺶ ﻧﯿﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﺪان ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺻﺒﺮ ﻧﻮﺑﺖ‬
‫ﭘﯿﺮوزی اﺳﺖ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﮔﺮﻓﺘﺎری ﻧﻮﺑﺖ ﮔﺸﺎﯾﺶ و ﭘﺲ از ھﺮ آزردﮔﯽ ﻧﻮﺑﺖ آﺳﻮدﮔﯽ‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ھﺮﮔﺎه ﮐﻮدﮐﯽ ﻣﻌﻨﺎی اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﺑﻔﮫﻤﺪ و ﺑﻪ آن اﯾﻤﺎﻧﯽ اﺳﺘﻮار ﭘﯿﺪا ﻧﻤﺎﯾﺪ‪،‬‬
‫از ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ ﻗﻮی و ﺑﺎاراده ﺑﺮﺧﻮردار ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ھﻤﻪ ﺳﺨﺘﯽھﺎ و ﻣﺸﮑﻼت ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ‬
‫ﺧﻮاھﺪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪ -۲‬ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺑﺪﻧﯽ‬
‫ﺳﻼﻣﺖ ﺷﺨﺼﯿﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ دو ﭘﺎﯾﻪ اﺳﺎﺳﯽ ﭘﺮورش درﺳﺖ ﻓﺮزﻧﺪان‬
‫اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﻋﻘﻞ ﺳﺎﻟﻢ در ﺑﺪن ﺳﺎﻟﻢ اﺳﺖ و ﻻزﻣﻪ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی زﻧﺪﮔﯽ‬
‫ﺑﺮﺧﻮرداری از ﺗﻮاﻧﺎﺋﯽ ﺟﺴﻤﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺿﻌﻒ و ﺳﺴﺘﯽ ﺟﺴﻤﯽ ﻣﺎﻧﻊ از ﻗﯿﺎم ﺑﻪ‬
‫ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﻤﻮدن آنھﺎ از ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﺧﻠﻘﺖ و‬
‫آﻓﺮﯾﻨﺶ ﻣﻨﺖ ﻧﮫﺎده و ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ََ ۡ َ َۡ َ ۡ َٰ َ ٓ َ ۡ َ َۡ‬
‫�� ‪] ﴾٤‬اﻟﺘﯿﻦ‪.[۴ :‬‬
‫ٱ���ن ِ� أحس ِن � ِ ٖ‬
‫و‬ ‫ق‬ ‫﴿لقد خلقنا ِ‬
‫»ﻣﺎ ﺑﻪ راﺳﺘﯽ اﻧﺴﺎن را )از ﻧﻈﺮ ﺟﺴﻢ و روح( در ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﺷﮑﻞ و زﯾﺒﺎﺗﺮﯾﻦ ﺳﯿﻤﺎ‬
‫آﻓﺮﯾﺪهاﯾﻢ«‪.‬‬
‫و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرﮔﻮار اﺳﻼم ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﺆﻣﻦ ﻗﻮی و ﺗﻮاﻧﺎ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮ و ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ از ﻣﺆﻣﻦ ﺿﻌﯿﻒ و‬
‫‪١‬‬
‫ﻧﺎﺗﻮان و در ھﺮﯾﮏ )ﺑﻪ درﺟﺎﺗﯽ( ﺧﯿﺮ و ﻣﻨﻔﻌﺖ وﺟﻮد دارد«‪.‬‬
‫و ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ در ﻋﺮﺻﻪ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺑﺪﻧﯽ ﺑﻪ ﺗﻤﺮﯾﻦھﺎی ورزﺷﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺷﻨﺎ و دوﯾﺪن و اﺳﺐ‬
‫و دوﭼﺮﺧﻪﺳﻮای و ‪ ...‬ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻦ اﺑﯽ ھﺮﯾﺮه‬
 ‫‪٢٩‬‬ ‫ﺑﺨﺶ اول‪ِ :‬وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﻧﻬﺎد ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫‪ -۳‬ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻋﺒﺎدی‬
‫ﻋﺒﺎدت در اﺳﻼم ﺛﻤﺮه و ﺑﺎزﺗﺎب ﻃﺒﯿﻌﯽ اﯾﻤﺎن و ﻋﻘﯿﺪه و دﻟﯿﻞ وﺟﻮد و درﺳﺘﯽ آن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻮدﮐﺎن ﭘﯿﺶ از ﺑﻠﻮغ ﺗﮑﻠﯿﻔﯽ ﻣﺘﻮﺟﻪ آﻧﺎن ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮده‬
‫اﺳﺖ‪» :‬ﺳﻪ ﻧﻔﺮ دارای ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ« دﯾﻮاﻧﻪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﮫﺒﻮد ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﺧﻮاﺑﯿﺪه ﺗﺎ‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﺧﻮاب ﺑﺮﻣﯽﺧﯿﺰد و ﮐﻮدک ﺗﺎ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻦ ﺑﻠﻮغ ﻣﯽرﺳﺪ«‪.‬‬
‫اﻣﺎ آﻣﺎدهﺳﺎزی ﮐﻮدک ﺑﺮای ﮔﺎم ﻧﮫﺎدن ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻠﻮغ و ﭘﺲ از آن از ﻧﻈﺮ دﯾﻨﯽ و‬
‫ﺷﺮﻋﯽ ﺑﻪ ﺗﺮﺑﯿﺖ و ﭘﺮورش ﻋﺒﺎدﺗﯽ او ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻋﺒﺎدت ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺨﺸﯽ ﺣﯿﺎﺗﯽ و‬
‫رﯾﺸﻪدار در زﻧﺪﮔﯽ و رﻓﺘﺎر او ﻣﺒﺪل ﮔﺮدد و او را ﺑﻪ ﺿﺮورت ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ و‬
‫اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ در ادای اواﻣﺮ و اﺟﺘﻨﺎب از ﻧﻮاھﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺪاوم ﯾﺎدآور ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺎدت دادن ﮐﻮدﮐﺎن ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت از ﺳﻦ ھﻔﺖ ﺳﺎﻟﮕﯽ آﻏﺎز ﺷﻮد و در ﺳﻦ دهﺳﺎﻟﮕﯽ‬
‫ﻣﻮرد ﺗﺄ ﮐﯿﺪ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ .‬زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را در ھﻔﺖ ﺳﺎﻟﮕﯽ ﺑﻪ ادای ﻧﻤﺎز ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺪھﯿﺪ و در ده ﺳﺎﻟﮕﯽ ـ‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ آن را ﺗﺮک ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺎ ﺗﺸﻮﯾﻖ و ﺗﺮﻏﯿﺐ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﺪن آن ﻧﺒﻮدﻧﺪ ـ آﻧﺎن را‬
‫‪١‬‬
‫ﺗﻨﺒﯿﻪ ﺑﺪﻧﯽ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ھﻔﺖ ﺳﺎﻟﮕﯽ ﺳﺮآﻏﺎز ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﻤﺮﯾﻦ و ﻋﺎدت دادن اﺳﺖ و ﻋﻤﺮ ده ﺳﺎﻟﮕﯽ زﻣﺎن‬
‫ﺗﺜﺒﯿﺖ رﻓﺘﺎر و ﭘﺎﯾﺒﻨﺪی اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﮐﻮدﮐﺎن در ﻣﻮرد ﻋﺒﺎدت اھﻤﺎل و ﺗﻨﺒﻠﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺗﻨﺒﯿﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﮐﻮدک در ﻣﻮرد ادای ﻧﻤﺎز و دﯾﮕﺮ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی ﮐﻮدک ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻻزم‬
‫را اﻧﺠﺎم دھﻨﺪ و در ﻣﻮرد آن ﺑﻪ ھﯿﭻ وﺟﻪ ﮐﻮﺗﺎھﯽ ﻧﻨﻤﺎﯾﻨﺪ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َّ َ ٰ َ ۡ َ ۡ َ َ‬ ‫َُۡ ۡ َ ۡ َ َ‬
‫� عل ۡي َها﴾ ]ﻃﻪ‪.[۱۳۲ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ط‬ ‫ٱص‬‫و‬ ‫ِ‬ ‫ة‬‫و‬ ‫ل‬ ‫ٱلص‬‫﴿وأمر أهل ِ‬
‫ب‬ ‫ك‬
‫»ﺧﺎﻧﻮاده ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺪه! و ﺧﻮد ﻧﯿﺰ ﺑﺮ اﻗﺎﻣﻪ آن ﺛﺎﺑﺖﻗﺪم‬
‫ﺑﺎش«‪.‬‬

‫‪ -۴‬آﻣﻮزش زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ و ﻋﻠﻮم ﻣﻔﯿﺪ‬

‫زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﮐﻠﯿﺪ ﻓﮫﻢ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ و ﺑﺴﺘﺮ ﻋﻠﻮم و ﻣﻌﺎرف ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬
‫اﺳﺖ و اﺿﺎﻓﻪ ﺑﺮ آن ﮐﻮدک از آﻣﻮزش ﺻﺤﯿﺢ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ زﯾﺒﺎﯾﯽھﺎی ﻟﻔﻈﯽ و‬
‫ﻣﻌﻨﻮی آن ﻟﺬت ﺧﻮاھﺪ ﺑﺮد و زﺑﺎﻧﺶ ﺷﯿﺮﯾﻦﺗﺮ و ﻓﺼﯿﺢﺗﺮ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﮐﻮدک‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻮداود‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٣٠‬‬

‫زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﺑﯿﺎﻣﻮزد‪ ،‬در ﺟﮫﺖ ﻓﮫﻢ دﯾﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ و درک ﻣﻘﺎﺻﺪ و اھﺪاف آن‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﺗﺮ ﺧﻮاھﺪ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫آﻣﻮزش ﻋﻠﻮم دﯾﮕﺮی ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬زﺑﺎنھﺎی ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬رﯾﺎﺿﯽ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ و ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎ‬
‫و داﻧﺶ ﺑﮫﺪاﺷﺖ و ﻣﻘﺪﻣﺎت ﭘﺰﺷﮑﯽ و ﻣﮫﻨﺪﺳﯽ و ﺳﺘﺎرهﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ذوق و‬
‫ﻋﻼﻗﻪ آنھﺎ ﻣﻔﯿﺪ و ﺿﺮوری اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -۵‬ﺗﺮﺑﯿﺖ اﺧﻼﻗﯽ‬
‫آداب ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه و اﺧﻼق اﺳﻼﻣﯽ در واﻗﻊ ﺑﺴﺘﺮ و ﻋﺮﺿﻪ دﯾﻨﺪاری ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در رواﯾﺘﯽ‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬اﺧﻼق ﻇﺮف دﯾﻦ اﺳﺖ«‪ ١ .‬ھﻢ ﭼﻨﯿﻦ اﺧﻼق ﺧﻮب و ﺻﺤﯿﺢ ﭘﺎﯾﻪ‬
‫ﺳﺮﺷﺖھﺎ و ﻃﺒﯿﻌﺖھﺎ و ﻋﺎدات و زﻣﯿﻨﻪ رﺷﺪ و ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺷﺨﺼﯿﺖ اﻧﺴﺎن و ﻧﺸﺎﻧﻪ ھﺪاﯾﺖ و‬
‫ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎری و اﻟﺘﺰام ﺻﺤﯿﺢ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی ﺷﺮﻋﯽ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻗﺮآن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از ﺑﺎ ارزشﺗﺮﯾﻦ و ﻣﮫﻢﺗﺮﯾﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی اﺧﻼﻗﯽ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﺻﺪاﻗﺖ و‬
‫ﺻﺮاﺣﺖ در ﮔﻔﺘﺎر‪ ،‬اﻣﺎﻧﺘﺪاری‪ ،‬آراﻣﺶ و ﺑﺮدﺑﺎری‪ ،‬ﻋﻔﺖ زﺑﺎن‪ ،‬ﭘﺎﮐﯽ درون از ﺣﻘﺪ و ﮐﯿﻨﻪ‬
‫و ﭘﺮھﯿﺰ از رﻓﺘﺎرھﺎ و اﺧﻼق ﻣﺨﺎﻟﻒ آنھﺎﺳﺖ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪٢‬‬
‫»ﺑﻪ ﮐﻮدﮐﺎن ﺧﻮد اﺣﺘﺮام ﺑﮕﺬارﯾﺪ و ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ آنھﺎ را ﺗﺮﺑﯿﺖ ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»ھﯿﭻ ھﺪﯾﻪای از ﻃﺮف واﻟﺪﯾﻦ ﺑﺮای ﮐﻮدﮐﺎن ﺧﻮد ﺑﮫﺘﺮ از ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺧﻮب ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
‫ﺧﯿﺮ و ﺑﺮﮐﺖ ﺧﻮش اﺧﻼﻗﯽ در ﻃﯽ زﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬اﻧﺴﺎن را ﺗﻨﮫﺎ ﻧﺨﻮاھﺪ ﮔﺬاﺷﺖ و او را‬
‫ﺑﺮای دﺳﺖﯾﺎﺑﯽ ﺑﻪ ھﻤﻪ ﻓﻀﺎﯾﻞ ﺗﺮﻏﯿﺐ ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد و ﺑﺮای رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻗﻠﻪھﺎی دﯾﻨﺪاری‬
‫و ﻣﺮوت و ﺷﺨﺼﯿﺖ‪ ،‬او را ﯾﺎری ﺧﻮاھﺪ ﻧﻤﻮد‪ .‬در رواﯾﺘﯽ ـ ھﺮﭼﻨﺪ ﺳﻨﺪ آن ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‬
‫‪٣‬‬
‫ـ آﻣﺪه‪» :‬ﺧﻮش اﺧﻼﻗﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﺧﯿﺮ دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ«‪.‬‬
‫ﻣﻌﯿﺎر ﺗﻔﺎوت ﻣﯿﺎن ُﺣﺴﻦ اﺧﻼق و ﺳﻮء اﺧﻼق ﺑﻪ روﺷﯽ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﭘﯿﺶ‬
‫ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻮﮐﺎن آﻣﻮزش داده ﺷﻮد‪ ،‬او ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻮداود‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‬
‫‪ -٣‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﻄﺒﺮاﻧﯽ ﻓﯽ اﻟﮑﺒﯿﺮ‬
 ‫‪٣١‬‬ ‫ﺑﺨﺶ اول‪ِ :‬وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﻧﻬﺎد ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫»ﺧﯿﺮ و ﻧﯿﮑﯽ در ُﺣﺴﻦ اﺧﻼق اﺳﺖ و ﮔﻨﺎه آن اﺳﺖ ﮐﻪ دل ﻧﺎﭘﺴﻨﺪش ﺷﻤﺎرد و‬

‫‪١‬‬
‫ﻧﺨﻮاھﺪ ﻣﺮدم از آن ﻣﻄﻠﻊ ﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬
‫ّﺑﺮ و ﺧﯿﺮ واﻗﻌﯽ در ﻋﺒﺎدت ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻗﺮار دارد‪ .‬آنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ اھﻞ‬
‫اﺧﻼق ﭘﺴﻨﺪﯾﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺑﺸﺎرت رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺎﯾﺪ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ‪:‬‬
‫»ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ آنھﺎﯾﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ از اﺧﻼق ﺑﮫﺘﺮی ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪ ،‬و ﺻﺒﺮ و ﺗﻮاﺿﻊ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮی را دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ دﯾﮕﺮان اﻟﻔﺖ ورزﻧﺪ‪ ،‬و دﯾﮕﺮان ﻧﯿﺰ دوﺳﺘﺸﺎن ﻣﯽدارﻧﺪ و‬
‫ﻣﺒﻐﻮضﺗﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ ﻧﺰد ﻣﻦ‪ ،‬آدمھﺎی ﺳﺨﻦﭼﯿﻦاﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن دوﺳﺘﺎن دﺷﻤﻨﯽ اﯾﺠﺎد‬
‫‪٢‬‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻋﯿﺐﺗﺮاﺷﯽ ﺑﺮای اﺷﺨﺎص ﺑﯽﮔﻨﺎھﻨﺪ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ اﺻﻮل ُﺣﺴﻦ اﺧﻼق ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬رﻓﺘﺎر و ﮔﻔﺘﺎر درﺳﺖ ﺑﺎ ﭘﺪر و ﻣﺎدر‪ ،‬رﻋﺎﯾﺖ‬
‫ادب و اﺣﺘﺮام ﺧﺎﻧﻮاده و ﺑﺮادر و دوﺳﺘﺎن و ھﻤﺴﺎﯾﮕﺎن و ﺑﺎ ھﻤﻪ ﻣﺮدم در ﻣﺤﻞ ﮐﺎر و‬
‫ﮐﻮﭼﻪ و ﺧﯿﺎﺑﺎن و اﻣﺎﮐﻦ ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﻏﯿﺮه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -۶‬ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻣﻌﻨﻮی‬
‫واﻟﺪﯾﻦ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺑﺨﺶ از ﺗﺮﺑﯿﺖ اھﺘﻤﺎم ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺑﻮرزﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﻧﻮع از ﺗﺮﺑﯿﺖ‪،‬‬
‫زﻣﯿﻨﻪﺳﺎز رﺷﺪ اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﻋﻮاﻃﻒ‪ ،‬ﺗﮫﺬﯾﺐ‪ ،‬ﺗﺰﮐﯿﻪ و ﺷﻔﺎﻓﯿﺖ آنھﺎﺳﺖ و ﻣﻮﺟﺐ رﺷﺪ‬
‫ﺷﺨﺼﯿﺖ ﮐﻮدﮐﺎن ﻣﯽﮔﺮدد از ﻃﺮﻓﯽ دﯾﮕﺮ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻣﻌﻨﻮی و روﺣﺎﻧﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻧﻔﺲ‪،‬‬
‫ﺻﻔﺎی روح و ﺳﻼﻣﺖ رواﻧﯽ او از اﻧﻮاع ﺑﯿﻤﺎریھﺎ و رذاﯾﻞ اﺧﻼﻗﯽ ﻣﯽﮔﺮدد و آراﻣﺶ و‬
‫آﺳﻮدﮔﯽ را ﺑﺮای او ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن ﻣﯽآورد ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ ﺧﺸﯿﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ و‬
‫ﺗﻔﮑﺮ در ﻋﻈﻤﺖ و ادراک اﺳﺮار آﻓﺮﯾﻨﺶ و اﻟﺘﺰام ﺑﻪ اواﻣﺮ او را در آﻧﺎن ﺗﻘﻮﯾﺖ ﺧﻮاھﺪ‬
‫ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در اﯾﻦﺑﺎره ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َّ َ ۡ ُ ۡ ُ َ َّ َ َ ُ َ َّ ُ َ َ ۡ ُ ُ ُ ُ ۡ َ ُ َ ۡ َ َ‬
‫ت عل ۡي ِه ۡم َءا� ٰ ُت ُهۥ‬ ‫جلت قلو�هم �ذا تل ِي‬‫﴿إِ�ما ٱلمؤمِنون ٱ�ِين إِذا ذكِر ٱ� و ِ‬
‫َّ ُ َ‬ ‫ي� ٰ ٗنا َو َ َ ٰ‬
‫� َر ّ� ِ ِه ۡم َ� َت َو�ون ‪] ﴾٢‬اﻷﻧﻔﺎل‪.[۲ :‬‬ ‫اد ۡ� ُه ۡم إ َ‬
‫ِ‬
‫َ َ‬
‫ز‬
‫»ﻣﺆﻣﻨﺎن واﻗﻌﯽ ﺗﻨﮫﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ھﺮ وﻗﺖ ﻧﺎم ﺧﺪا ﺑﺮده ﺷﻮد‪ ،‬دلھﺎﯾﺸﺎن‬
‫ھﺮاﺳﺎن ﻣﯽﮔﺮدد )و در اﻧﺠﺎم ﻧﯿﮑﯽھﺎ و ﺧﻮﺑﯽھﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽﮐﻮﺷﻨﺪ( و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ آﯾﺎت‬
‫او ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮ اﯾﻤﺎنﺷﺎن اﻓﺰوده ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد ﺗﻮﮐﻞ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.«.‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻢ و اﻟﺘﺮﻣﺬی‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﻄﺒﺮاﻧﯽ ﻓﯽ اﻟﺼﻐﯿﺮ واﻻوﺳﻂ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٣٢‬‬

‫‪ -۷‬ﺗﺮﺑﯿﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬
‫ﺗﺮﺑﯿﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ رواﺑﻂ ﺻﺤﯿﺢ و ﺳﻨﺠﯿﺪه ﺑﺎ ھﻤﻪ ﻗﺸﺮھﺎی ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻋﻢ از‬
‫ﺑﺰرگ و ﮐﻮﭼﮏ و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان‪ ،‬ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن و ھﻤﺴﺎﯾﻪھﺎﺳﺖ‪ .‬ﮐﻮدک ﺑﺎﯾﺪ از ﺟﺮأت ھﻤﺮاه‬
‫ﺑﺎ ادب و اﺣﺘﺮام ﻻزم ﺑﺮای اﺛﺒﺎت ﺷﺨﺼﯿﺖ ﺧﻮد ﺑﺮﺧﻮردار ﮔﺮدد و دودﻟﯽ و ﺧﺠﺎﻟﺖ‬
‫ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻨﺰوی ﮔﺮدﯾﺪن او ﻧﺸﻮد‪ .‬در ﺟﮫﺖ ﺗﺤﻘﻖ اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻮدﮐﺎن ھﻤﺮاه ﺑﺎ‬
‫ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﯾﺎ ﻣﺮﺑﯽ در ﻣﺠﺎﻟﺲ و ﻣﺤﺎﻓﻞ ﺣﻀﻮر ﭘﯿﺪا ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﻣﺜﺎل زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺎس در ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﮐﻪ ﮐﻮدﮐﯽ ﺑﯿﺶ ﻧﺒﻮد ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎبس او را ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﺑﺰرﮔﺎن اﺻﺤﺎب ﻣﯽﺑﺮد‪.‬‬
‫ﻻزم اﺳﺖ ﮐﺎرھﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺎرھﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﺣﺪ ﺗﻮان ﮐﻮدﮐﺎن اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬اﻣﺎﻧﺖ دادن‪،‬‬
‫اﻣﺎﻧﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ و ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش اﻧﺪک ﺑﻪ آﻧﺎن ﺳﭙﺮده ﺷﻮد و ﺑﻪ آنھﺎ و آﻣﻮزش داده ﺷﻮد‬
‫ﮐﻪ آﻏﺎزﮔﺮ ﺳﻼم و اﺣﻮالﭘﺮﺳﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ و درﺳﺖ ﭘﺎﺳﺦ ﺳﻼم دﯾﮕﺮان را ﺑﺪھﻨﺪ‪.‬‬
‫ھﺮﮔﺎه ﮐﻮدﮐﯽ ﺑﯿﻤﺎر ﺷﺪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر از او ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﮐﻨﻨﺪ و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان‪ ،‬دوﺳﺘﺎن و‬
‫ھﻤﺴﺎﯾﮕﺎن از او ﻋﯿﺎدت ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و او را در ﻣﻮرد اﻧﺘﺨﺎب دوﺳﺖ و رﻓﯿﻖ راھﻨﻤﺎﯾﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫دوﺳﺘﯽ و ﯾﺎری‪،‬دﺳﺖ دادن و ﮐﻤﮏ ﺑﻪ آنھﺎ را ﺑﺮای اﻧﺠﺎم دادن ﮐﺎرھﺎی درﺳﯽ و‬
‫درﺳﺖ ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﮑﻨﻨﺪ آنھﺎ را ﺑﺎ ﺑﺪیھﺎ آﺷﻨﺎ ﻧﻤﻮده و زﺷﺘﯽ و ﻋﻮاﻗﺐ زﯾﺎنآورﺷﺎن را ﺑﻪ‬
‫آنھﺎ ﯾﺎدآوری ﮐﻨﻨﺪ و ھﻢﭼﻨﯿﻦ آﻧﺎن را ﺑﺎ اﻣﻮر ﺧﯿﺮ و ﻧﯿﮑﯽ آﺷﻨﺎ ﺳﺎزﻧﺪ و ﻓﻮاﺋﺪ و‬
‫دﺳﺘﺎوردھﺎﯾﺶ را ﺑﻪ آنھﺎ ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ و از ﮔﻨﺎه و ﻣﻌﺼﯿﺖ آنھﺎ را دور ﺑﺪارﻧﺪ‪ .‬در واﻗﻊ اﯾﻦ‬
‫ﻧﻮع از ﺗﺮﺑﯿﺖ زﻣﯿﻨﻪﺳﺎز ﻣﺤﺒﺖ‪ ،‬دوﺳﺘﯽ و ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﺧﯿﺮ‪ ،‬ﻧﯿﮑﯽ و ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﻣﺮدم و‬
‫ھﻤﮑﺎری ﺑﺎ آنھﺎ و ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎری ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫اﯾﻦ رواﯾﺖ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪای از روش زﯾﺒﺎی رﺳﻮل ﺧﺪاﺳﺖ‪ .‬اﻧﺲس رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﻣﺮدم در ُﺣﺴﻦ اﺧﻼق ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻦ ﺑﺮادر ﮐﻮﭼﮑﯽ داﺷﺘﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻮﺧﯽ او را اﺑﻮﻋﻤﯿﺮ ﻧﺪا ﻣﯽﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬ھﺮﮔﺎه رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ ﻣﻨﺰل ﻣﺎ ﻣﯽآﻣﺪ‪ ،‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ‬
‫ﺑﺮادر ﮐﻮﭼﮏ ﻣﺎ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﺑﻮﻋﻤﯿﺮ ﺑﺎ ﮔﻨﺸﺠﮏ ﮐﻮﭼﮑﺖ ﭼﮑﺎر ﻣﯽﮐﻨﯽ؟«‬

‫‪ -۸‬آﻣﻮزش ﻓﻨﯽ و ﺣﺮﻓﻪای‬

‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ و ﮐﺎر از ﻓﻘﺮ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ ﭘﯿﺸﮕﯿﺮی ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و آﻣﻮزش ﺣﺮﻓﻪھﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬
‫ﮐﺸﺎورزی‪ ،‬ﺻﻨﻌﺖ‪ ،‬ﺗﺠﺎرت‪ ،‬ﺧﯿﺎﻃﯽ‪ ،‬آھﻨﮕﺮی‪ ،‬ﺟﻮﺷﮑﺎری‪ ،‬ﺑﻨﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻧﺴﺎﺟﯽ و ھﻢﭼﻨﯿﻦ‬
 ‫‪٣٣‬‬ ‫ﺑﺨﺶ اول‪ِ :‬وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﻧﻬﺎد ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﺣﺮﻓﻪھﺎی ﺟﺪﯾﺪی ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬آﻣﻮزش ﮐﺎﻣﭙﯿﻮﺗﺮ‪ ،‬اﯾﻨﺘﺮﻧﺖ‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮏ‪ ،‬ﻣﮫﻨﺪﺳﯽ‪ ،‬ﻣﮑﺎﻧﯿﮑﯽ‪،‬‬

‫ﻟﻮﻟﻪﮐﺸﯽ و ‪ ،...‬ھﻤﻪ ﻣﻔﯿﺪﻧﺪ و از ﻧﻈﺮ ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼﻣﯽ واﺟﺐ ﮐﻔﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﻨﺪ ‪.١‬‬
‫و اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻗﺮآن در ارﺗﺒﺎط اﺳﺖ ﮐﻪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ۡ ٗ َ َۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َ ۡ َ‬ ‫َ ۡ َ ُ ْ ۡ َ َ ٰ َ َ َّ ٰٓ َ َ ُ ْ َ‬
‫� إِذا بَلغوا ٱ�ّ ِ� َح فإِن َءا� ۡس ُتم ّمِن ُه ۡم ُرشدا فٱد� ُع ٓوا إ ِ ۡ� ِه ۡم‬ ‫﴿وٱ�تلوا ٱ�� ٰ‬
‫� ح‬
‫َ َ‬
‫أ ۡم َ�ٰل ُه ۡم﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[۶ :‬‬
‫»ﯾﺘﯿﻤﺎن را ﺑﯿﺎزﻣﺎﯾﯿﺪ ﺗﺎ آنﮔﺎه ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻦ ازدواج ﻣﯽرﺳﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ از آﻧﺎن ﺻﻼﺣﯿﺖ و‬
‫ُﺣﺴﻦ ﺗﺼﺮف را دﯾﺪی‪ ،‬اﻣﻮاﻟﺸﺎن را ﺑﻪ اﯾﺸﺎن ﺗﺤﻮﯾﻞ ﺑﺪھﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﻋﻠﻤﺎی ھﻤﻪ ﻣﺬاھﺐ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ آﻣﻮزش ﻓﻨﻮن و ﺣﺮﻓﻪھﺎ ﺑﻪ ﮐﻮدﮐﺎن ھﺮﯾﮏ ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﻼﻗﻪ و اﺳﺘﻌﺪادﺷﺎن واﺟﺐ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﮐﻮدﮐﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻦ ﺑﻠﻮغ‬
‫ﻧﺮﺳﯿﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ اﺟﺎزه اوﻟﯿﺎء آنھﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -۹‬ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻋﺎﻃﻔﯽ و اﻧﺴﺎﻧﯽ‬

‫ﻣﻨﻈﻮر از ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻋﺎﻃﻔﯽ ﺗﻘﻮﯾﺖ ﺟﻨﺒﻪھﺎی اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮐﻮدﮐﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬اﺣﺴﺎس ﻟﺬت و‬
‫اﺣﺴﺎس درد‪ ،‬ﺷﺎدﻣﺎﻧﯽ‪ ،‬اﻧﺪوه‪ ،‬اﯾﺜﺎر‪ ،‬ﺣﺐ ﻧﯿﮑﯽ و ﺗﻨﻔﺮ از ﺑﺪی اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺮآن ﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ از اﯾﻦ ﻋﻮاﻃﻒ و اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻣﺤﺒﺖ ﻣﺘﺒﺎدل ﻣﯿﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ و‬
‫ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ اﺷﺎره ﻧﻤﻮده و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ‬
‫ْ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫َّ َ ٗ ُ ُّ َ ُ ۡ َ ُ ّ َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َّ ُ‬
‫ِين َء َام ُن ٓوا أش ُّد‬
‫ٱ�ِۖ َوٱ� َ‬
‫ون ٱ�ِ أندادا �ِبو�هم كح ِ‬
‫ب‬ ‫خذ مِن د ِ‬ ‫اس من �ت ِ‬ ‫﴿ َوم َِن ٱ�َّ ِ‬
‫ٗ ّ َّ‬
‫ُح ّبا ِ�ِ﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۱۶۵ :‬‬
‫»ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺮدم ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻏﯿﺮ از ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاﮔﻮﻧﻪھﺎﯾﯽ را ﺑﺮﻣﯽﮔﺰﯾﻨﻨﺪ‪ ،‬و آنھﺎ را‬
‫ھﻤﭽﻮن ﺧﺪا دوﺳﺖ ﻣﯽدارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﺴﯿﺎر ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫دوﺳﺖ دارﻧﺪ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫َّ ُ َ ۡ ُ ُّ ُ ۡ َ ُ ُّ َ ُ ٓ َّ َ َ ۡ ُ ۡ َ َّ َ َ ۡ َ‬ ‫َ َ َ َۡ‬
‫�ٰفِر َ‬ ‫ِ‬ ‫ۥ‬ ‫ه‬ ‫ون‬ ‫ب‬‫ح‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫م‬‫ه‬ ‫ِب‬ ‫�‬ ‫�‬‫و‬ ‫ق‬ ‫ب‬ ‫ٱ�‬ ‫�‬ ‫ۡ‬
‫�ن﴾‬ ‫ِ‬ ‫ٱل‬ ‫�‬ ‫�‬
‫ٍ‬ ‫ِز‬
‫ع‬ ‫أ‬ ‫ِ�‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫ؤ‬‫م‬ ‫ٱل‬ ‫�‬ ‫ة‬
‫ٍ‬ ‫ِل‬ ‫ذ‬ ‫أ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ٖ‬ ‫﴿فسوف يأ ِ‬
‫]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[۵۴ :‬‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮدﻣﯽ را ﺑﻪ ﺟﺎی اﯾﺸﺎن ﺧﻮاھﺪ آورد ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ دوﺳﺘﺸﺎن ﻣﯽدارد و آﻧﺎن‬
‫ﻧﯿﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ را دوﺳﺖ ﻣﯽدارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻧﺮم و ﻓﺮوﺗﻦ ﺑﻮده و در ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﺎﻓﺮان‬
‫ﻗﺎﻃﻊ و ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ ھﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬ﺷﺮ ح اﻟﺰرﻗﺎﻧﯽ ﻋﻠﯽ ﺧﻠﯿﻞ‪ ،‬ج ‪ ،۳‬ص ‪ ،۱۰۸‬ﻣﻐﻨﯽ اﻟﻤﺤﺘﺎج‪ ،‬ج ‪ ،۴‬ص ‪۲۱‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٣٤‬‬

‫و در ﺟﺎی دﯾﮕﺮ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬

‫َ‬
‫� ُدون ِ�‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫َ ۡ ۡ ُ ُّ َ َ ۡ َ َ َ ۡ ۡ َ َ‬ ‫ٱ� َار َو ۡ َ َ‬ ‫﴿ َو َّٱ� َ‬
‫ِين َ� َب َّو ُءو َّ‬
‫ٱ�ي�ٰن مِن �بل ِ ِهم �ِبون من هاجر إِ� ِهم و� ِ‬ ‫ِ‬
‫ۡ َ َ ٗ ّ َّ ٓ ُ ُ ْ َ ُ ۡ ُ َ َ َ ٰٓ َ ُ ۡ َ َ ۡ َ َ ۡ َ َ َ ‪ٞ‬‬
‫ُص ُدورِهِم حاجة مِما أوتوا و�ؤث ِرون � أنف ِ‬
‫س ِهم ولو �ن ب ِ ِهم خصاصة ۚ﴾ ]اﻟﺤﺸﺮ‪.[۹ :‬‬
‫»آنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از آﻣﺪن ﻣﮫﺎﺟﺮان ﺧﺎﻧﻪ و ﮐﺎﺷﺎﻧﻪ )اﺳﻼم( را آﻣﺎده ﮐﺮدهاﻧﺪ و‬
‫اﯾﻤﺎن را )در دل ﺧﻮد اﺳﺘﻮار داﺷﺘﻨﺪ( ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد آنھﺎ ﻣﮫﺎﺟﺮت ﻧﻤﻮده دوﺳﺖ‬
‫ﻣﯽدارﻧﺪ و از درون ﺑﻪ ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﮫﺎﺟﺮان داده ﺷﺪه اﺣﺴﺎس رﻏﺒﺖ و ﻧﯿﺎز‬
‫ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و اﯾﺸﺎن را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻣﯽدھﻨﺪ‪ ،‬ھﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد ﺳﺨﺖ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫و در ﺳﻨﺖ ﻧﺒﻮی آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ »اﯾﻤﺎن ھﯿﭻ ﯾﮏ از ﺷﻤﺎ ﮐﺎﻣﻞ ﻧﯿﺴﺖ ﻣﮕﺮ آنﮐﻪ ﻣﺮا‬
‫از ﭘﺪر‪ ،‬ﻣﺎدر و ھﻤﻪ ﻣﺮدم ﺑﯿﺸﺘﺮ دوﺳﺖ ﺑﺪارد«‪» ١ .‬ھﯿﭻ ﯾﮏ از ﺷﻤﺎ اﯾﻤﺎﻧﺶ ﮐﺎﻣﻞ ﻧﯿﺴﺖ‬
‫ﻣﮕﺮ آنﮐﻪ ھﺮﭼﻪ را ﮐﻪ ﺑﺮای ﺧﻮد دوﺳﺖ ﻣﯽدارد‪ ،‬ﺑﺮای ﺑﺮادر )ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺶ( ﻧﯿﺰ دوﺳﺖ‬
‫ﺑﺪارد«‪ ٢ .‬و ﻣﻨﻈﻮر از ﻣﺤﺒﺖ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﺤﺒﺖ و ﻋﺸﻖ ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ و اﺣﮑﺎم ﺷﺮﯾﻌﺖ‬
‫اوﺳﺖ‪.‬‬
‫رﻓﺘﺎر ﻣﺤﺒﺖآﻣﯿﺰ‪ ،‬ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺎزی‪ ،‬ﺷﻮﺧﯽ‪ ،‬ﺑﻮﺳﯿﺪن‪ ،‬ﻧﻮازش‪ ،‬ھﺪﯾﻪ دادن و ﺧﻮﺷﺮوﯾﯽ‬
‫ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم آﻣﺪ و رﻓﺖ‪ ،‬اھﺘﻤﺎم و ﭘﺮس وﺟﻮ در ﻣﻮرد ﮐﻮدﮐﺎن ﻓﺮق ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﯾﺘﯿﻢ ﯾﺎ ﻏﯿﺮ‬
‫ﯾﺘﯿﻢ دﺧﺘﺮ ﯾﺎ ﭘﺴﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺒﺐ رﺷﺪ ﻋﺎﻃﻔﯽ و اﺣﺴﺎﺳﯽ آنھﺎ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ھﻢﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﻣﺴﺎوات ﻣﯿﺎن آنھﺎ در ﻣﺤﺒﺖ‪ ،‬ھﺪﯾﻪ دادن‪ ،‬اﻋﺘﺪال در ﻣﺤﺒﺖ و ﺧﺸﻮﻧﺖ ﺑﺮای ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی‬
‫از اﯾﺠﺎد ﻋﻘﺪه در ﮐﻮدﮐﺎن ﺿﺮوری اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺷﺪت ﺑﺎ ﭘﺪﯾﺪه دﺧﺘﺮﺳﺘﯿﺰی ﮐﻪ ﺟﺰو‬
‫ﻓﺮھﻨﮓ و ﻋﺎدت اﻋﺮاب ﻋﺼﺮ ﺟﺎھﻠﯿﺖ ﺑﻮده ﻻزم اﺳﺖ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺸﻮد‪ .‬ﻗﺮآن در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫َۡ‬ ‫ن� َظ َّل َو ۡج ُه ُهۥ ُم ۡس َو ّٗدا َو ُه َو َك ِظ ‪ٞ‬‬ ‫ُ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ى م َِن ٱلق ۡو ِم مِن‬ ‫يم ‪َ �َ ٥٨‬ت َ� ٰ َر ٰ‬ ‫� أ َح ُد ُهم ب ِٱ� َ ٰ‬ ‫�ذا � ُ ّ ِ َ‬ ‫﴿‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُّ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ ٰ ُ‬‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ۡ‬
‫اب �� َسا َء َما �ك ُمون ‪﴾٥٩‬‬ ‫ون أم يدسهۥ ِ� ٱل� ِ �‬
‫ۡ َ ُ ُّ ُ‬ ‫� بِهِۚۦٓ � ُ� ۡم ِ‬ ‫ُس ٓوءِ َما � ُ ّ ِ َ‬
‫�ه ٍ‬ ‫سكهۥ‬
‫]اﻟﻨﺤﻞ‪.[۵۹ -۵۸:‬‬
‫»ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از آنھﺎ ﻣﮋده ﺗﻮﻟﺪ دﺧﺘﺮ داده ﻣﯽﺷﺪ )از ﻓﺮط ﻧﺎراﺣﺘﯽ‬
‫ﭼﮫﺮهاش ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽﮐﺮد و( ﺻﻮرﺗﺶ ﺳﯿﺎه ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ و از ﺧﺸﻢ و اﻧﺪوه ﻣﻤﻠﻮ ﻣﯽﺷﺪ و ﺑﻪ‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ و اﻟﻨﺴﺎﯾﯽ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ واﻟﺘﺮﻣﺬی واﻟﻨﺴﺎﯾﯽ‬
 ‫‪٣٥‬‬ ‫ﺑﺨﺶ اول‪ِ :‬وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﻧﻬﺎد ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﺧﺎﻃﺮ اﯾﻦ ﻣﮋده ﺑﺪی ﮐﻪ ﺑﻪ او داده ﺷﺪه از ﻗﻮم و ﻗﺒﯿﻠﻪاش ﺧﻮد را ﭘﻨﮫﺎن ﻣﯽﮐﺮد‪) .‬و‬
‫ﺳﺮﮔﺸﺘﻪ و ﺣﯿﺮان ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ (:‬آﯾﺎ اﯾﻦ ﻧﻨﮓ را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺑﭙﺬﯾﺮد‪) ،‬و دﺧﺘﺮ را ﻧﮕﺎه‬
‫دارد( و ﯾﺎ او را زﻧﺪه ﺑﻪ ﮔﻮر ﺳﺎزد‪ ،‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺪ ﻗﻀﺎوت ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺗﺼﻤﯿﻢ‬
‫ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﺧﺎﻧﻮاده را از ﺑﺪرﻓﺘﺎری ﺑﺎ ﮐﻮدﮐﺎن ﯾﺘﯿﻢ و ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از اﻣﻮال و زﯾﺮﭘﺎ‬
‫ﻧﮫﺎدن ﺣﻘﻮﻗﺸﺎن ﺑﺮﺣﺬر ﻣﯽدارد و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ َ ۡ َ ُ َ َّ ٰ ُ َ ُ‬
‫َ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َ َۡ ْ َ ۡ‬
‫� َ� ۡبلغ أش َّدهُۥ﴾ ]اﻹﺳﺮاء‪.[۳۴ :‬‬ ‫﴿ َو� �ق َر ُ�وا َمال ٱ�َتِي ِم إِ� ب ِٱل ِ� ِ� أحسن ح‬
‫»ﺑﻪ اﻣﻮال اﯾﺘﺎم ﻧﺰدﯾﮏ ﻧﺸﻮﯾﺪ ﻣﮕﺮ آنﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ وﺟﻪ )و ﺑﻪ ﻧﻔﻊ آنھﺎ ﺑﺎﺷﺪ( ﺗﺎ‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺪ ﺑﻠﻮغ و ﭘﺨﺘﮕﯽ ﻣﯽرﺳﻨﺪ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ َ‬ ‫ون � ُ� ُطونِه ۡم نَ ٗ‬ ‫َّ َّ َ َ ۡ ُ ُ َ ۡ َ ٰ َ َ ٰ َ ٰ ُ ً َّ َ َ ُ ُ َ‬
‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ار�ۖ َو َس َي ۡصل ۡون‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫﴿إِن ٱ�ِين يأ�لون أم�ل ٱ��� ظلما إِ�ما يأ�ل‬
‫�� ‪] ﴾١٠‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[۱۰ :‬‬ ‫َسعِ ٗ‬
‫»ﺑﯽﮔﻤﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﻣﻮال اﯾﺘﺎم را ﺑﻪ ﻧﺎروا و ﺳﺘﻢﮔﺮاﻧﻪ ﻣﯽﺧﻮرﻧﺪ‪ ،‬اﻧﮕﺎر آﺗﺶ را در‬
‫ﺷﮑﻢھﺎﯾﺸﺎن ﻣﯽرﯾﺰﻧﺪ‪ ،‬و در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﻪ آﺗﺶ ﺳﻮزاﻧﯽ ﺧﻮاھﻨﺪ ﺳﻮﺧﺖ«‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ ﺳﺨﻦ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻋﺎﻃﻔﯽ و روﺣﯽ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ اﺣﺘﺮام ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺑﻪ‬
‫ﮐﻮدﮐﺎن و ﻣﺤﺒﺖ ﮐﺮدن و اھﺘﻤﺎم ورزﯾﺪن ﺑﻪ آنھﺎ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و ﺷﺨﺼﯿﺖ آنھﺎ ﺑﺮای‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﺳﺎﻟﻢ ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -۱۰‬ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻓﮑﺮی‬
‫ھﻤﮕﺎم ﺑﺎ رﺷﺪ ﺟﺴﻤﯽ و ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺑﺪﻧﯽ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رﺷﺪ ﻓﮑﺮی و ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻋﻘﻠﯽ ﮐﻮدﮐﺎن‬
‫ﺿﺮوری اﺳﺖ و ﺣﺘﯽ در اوﻟﻮﯾﺖ ﻗﺮار دارد؛ زﯾﺮا ﻧﻘﻄﻪ ﺗﻔﺎوت اﺳﺎﺳﯽ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﺣﯿﻮان‬
‫ﺑﺮﺧﻮرداری اﻧﺴﺎن از ﻧﯿﺮوی ﺗﻌﻘﻞ و اﻧﺪﯾﺸﯿﺪن اﺳﺖ‪ .‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﻋﻘﻞ اﺑﺰار داﻧﺶ و‬
‫ﻣﻌﺮﻓﺖ و ﻻزﻣﻪ ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻮدن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﺳﻮی ھﺪاﯾﺖ‪ ،‬ﺳﻌﺎدت و ﭘﺮھﯿﺰ از ﺷﺮ‬
‫و ﺷﻘﺎوت ارﺷﺎد ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻔﮑﺮ و اﻧﺪﯾﺸﯿﺪن از ﻧﻈﺮ اﺳﻼم واﺟﺐ و ﻓﺮﯾﻀﻪای اﺳﺖ و ھﺪف از ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻓﮑﺮی‬
‫رﺳﯿﺪن ﺑﻪ اﺳﺘﻘﻼل ﻓﮑﺮی و ﻋﻘﻠﯽ در ﺣﺪود ﺿﻮاﺑﻂ و ﺗﻮﺟﯿﮫﺎت دﯾﻨﯽ و ﻗﺮآﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﺗﺄﻣﻞ و ﺗﻌﻘﻞ در آﻓﺮﯾﻨﺶ آﺳﻤﺎنھﺎ و ﻣﻮﺟﻮدات زﻣﯿﻦ ﻓﺮا ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ ﺗﺎ از اﯾﻦ‬
‫ﻃﺮﯾﻖ ﺑﻪ ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ وﺟﻮد‪ ،‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و ﯾﮑﺘﺎﭘﺮﺳﺘﯽ ﭘﯽ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬و از ﺗﻘﻠﯿﺪ و ھﻤﺮﻧﮕﯽ ﮐﻮرﮐﻮراﻧﻪ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٣٦‬‬

‫ﻓﺮھﻨﮓ و آداب ﻧﺎدرﺳﺖ آﺑﺎء و اﺟﺪاد ﭘﺮھﯿﺰ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺷﺮاﯾﻂ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻗﺮار ﻧﮕﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ھﻤﻪ آنﭼﻪ ﺑﯿﺎن ﮔﺮدﯾﺪ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﺻﺪھﺎ آﯾﻪ ﻗﺮآن اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎنھﺎ را ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻞ و‬
‫اﻧﺪﯾﺸﯿﺪن در ﻣﻮرد ﭘﺪﯾﺪهھﺎ واﻣﻮر ﻣﺨﺘﻠﻒ و اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ و ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺷﺮﯾﻌﺖ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای ﻣﺜﺎل از ﭘﺎﯾﺎن ﺑﺴﯿﺎری از آﯾﺎت ﻗﺮآن اﯾﻦ ﺟﻤﻼت زﯾﺒﺎ و‬
‫ﭘﺮﻣﺤﺘﻮی آﻣﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ‪:‬‬
‫ُ َ‬ ‫َٰ َ َ ٰ ّ َ‬
‫ت ل ِق ۡو ٖ� َ� ۡع ِقلون ‪] ﴾٢٤‬اﻟﺮوم‪.[۲۴ :‬‬ ‫﴿ ِ� �ل ِك �� ٖ‬
‫»در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺑﺮای آنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎﯾﯽ )در ازای وﺟﻮد‬
‫وﺣﺪاﻧﯿﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ وﺟﻮد دارﻧﺪ«‪.‬‬
‫َ ّ ُ ْ ۡ َ َۡ‬ ‫ٱ�ل َوٱ�َّ َ‬ ‫َّ‬
‫ٱخت ِ َ� ٰ ِف ۡ‬
‫َ ۡ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َ َ ۡ‬ ‫َ ۡ‬ ‫َّ‬
‫ب ‪﴾١٩٠‬‬‫ِ‬ ‫ٰ‬ ‫�‬ ‫ل‬ ‫ٱ�‬ ‫�‬
‫ِ‬ ‫و‬ ‫�‬
‫ِ‬ ‫ت‬
‫ٖ‬ ‫ٰ‬ ‫��‬ ‫ِ‬ ‫ار‬ ‫ه‬ ‫ِ‬ ‫و‬ ‫ِ‬
‫�ض‬ ‫ٱ�‬ ‫و‬ ‫ت‬
‫ِ‬ ‫ٰ‬ ‫�‬‫ٰ‬ ‫�‬ ‫ٱلس‬ ‫ق‬
‫﴿إِن ِ� خ ِ‬
‫ل‬
‫]آل ﻋﻤﺮان‪.[۱۹۰ :‬‬
‫ً‬
‫»ﻣﺴﻠﻤﺎ در آﻓﺮﯾﻨﺶ آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ‪ ،‬آﻣﺪ و رﻓﺖ‪ ،‬ﺷﺐ و روز‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎ و دﻻﺋﻠﯽ‬
‫ﺑﺮای ﺧﺮدﻣﻨﺪ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -۱۱‬ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺑﮫﺪاﺷﺘﯽ‬
‫ﯾﮑﯽ از وﯾﮋﮔﯽھﺎی ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺮﺧﻮرداری اﻓﺮاد آن از ﺳﻼﻣﺖ ﺟﺴﻤﯽ و روﺣﯽ‬
‫اﺳﺖ؛ زﯾﺮا رﻋﺎﯾﺖ ﺑﮫﺪاﺷﺖ و ﻧﻈﺎﻓﺖ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از ﺷﻌﺎرھﺎی اﺳﺎﺳﯽ اﺳﻼم اﺳﺖ‪ ،‬و ھﻤﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﻣﺮاﻋﺎت ﭘﺎﮐﯽ در ﺟﺴﻢ‪ ،‬ﻟﺒﺎس‪ ،‬ﻣﺴﮑﻦ‪ ،‬ﻣﺤﻞ ﮐﺎر و ﻣﻌﺎﺑﺮ ﻋﻤﻮﻣﯽ و ‪،...‬‬
‫ﻓﺮا ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ و آﻧﺎن را ﺑﻪ رﻋﺎﯾﺖ ﻣﻘﺮرات ﺧﺎص اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﺎﺧﻦ‪ ،‬ﮐﻨﺪن ﻣﻮی‬
‫ﺑﻐﻞ‪ ،‬ﺗﺮاﺷﯿﺪن ﻣﻮی ﺷﺮﻣﮕﺎه‪ ،‬ﺷﺴﺘﻦ دﺳﺖھﺎ ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ از ﺻﺮف ﻏﺬا‪ ،‬ﻣﺴﻮاک زدن‪،‬‬
‫ﮔﺮداﻧﯿﺪن آب در دھﺎن و ﺑﯿﻨﯽ ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ھﻤﭽﻨﯿﻦ در ﻣﻨﺎﺳﺒﺖھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬روزھﺎی ﺣﺞ‪ ،‬روزھﺎی ﻋﯿﺪ و ﺷﺮﮐﺖ در اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت و ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ ﮐﻪ‬
‫دﺳﺖ ﮐﻢ ﯾﮏ ﺑﺎر در ھﻔﺘﻪ ﺑﺎﯾﺪ اﺳﺘﺤﻤﺎم ﻧﻤﻮد‪ ،‬اﺳﻼم ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﻏﺴﻞ و ﻧﻈﺎﻓﺖ دﻋﻮت‬
‫ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖھﺎی ورزﺷﯽ و ﭘﺮھﯿﺰ از ﭘﺮﺧﻮری و ﮔﻔﺘﻦ‪» :‬ﺑﺴﻢ اﻟﻠﻪ اﻟﺮﺣﻤﻦ‬
‫اﻟﺮﺣﯿﻢ« در آﻏﺎز و اﻟﺤﻤﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻌﺪ از ﺻﺮف ﻏﺬا‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﭘﺰﺷﮏ ﻣﺘﺨﺼﺺ و ﭘﺮھﯿﺰ از‬
‫ﺑﯿﻤﺎریھﺎی ﻣﺴﺮی ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺬام‪ ،‬ﺳﻞ و ﻃﺎﻋﻮن ﺑﺮای ﺳﻼﻣﺖ و ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ ﺟﺴﻤﯽ ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﻣﻔﯿﺪ ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد؛ زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
 ‫‪٣٧‬‬ ‫ﺑﺨﺶ اول‪ِ :‬وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﻧﻬﺎد ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫»ھﺮ دردی را درﻣﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ھﺮﮔﺎه داروﯾﯽ ﺑﺮای دردی درﺳﺖ ﺗﺸﺨﯿﺺ داده ﺷﻮد‪،‬‬
‫‪١‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﺳﻨﺖ و رﺿﺎﯾﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬آن را ﺑﮫﺒﻮدی ﺧﻮاھﺪ ﺑﺨﺸﯿﺪ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪٢‬‬
‫»ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﺑﯿﻤﺎر و ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﺳﺎﻟﻢ را ﺑﺮ ﺳﺮ ﯾﮏ آﺑﺸﺨﻮر ﺟﻤﻊ ﻧﮑﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از دﺳﺘﻮرات ﺑﮫﺪاﺷﺘﯽ و ﭘﯿﺶﮔﯿﺮاﻧﻪ در اﺳﻼم ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪ -‬ﺧﻮاﺑﯿﺪن ﺑﺮ روی ﻃﺮف راﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺧﻮاﺑﯿﺪن ﭘﺲ از ﻧﻤﺎز ﻋﺸﺎء‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﺤﺮﺧﯿﺰی ﺑﺮای ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ و آﻣﺎده ﺷﺪن ﺑﺮای رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺳﺮ ﮐﺎر‪ .‬ﺑﯿﮫﻘﯽ رواﯾﺖ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪﮐﻪ در ﺳﭙﯿﺪه دﻣﯽ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ رﻓﺖ و او را‬
‫در ﺣﺎل ﺧﻮاب ﻣﺸﺎھﺪه ﻓﺮﻣﻮد و ﺑﯿﺪارش ﻧﻤﻮد و ﻓﺮﻣﻮد‪« :‬ﺑﺮﺧﯿﺰ و روزی‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرت را ﺷﺎھﺪ ﺑﺎش«‪.‬‬
‫و در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﺑﺮای آ ﮔﺎھﯽ از آداب ﻃﺒﯽ و ﺑﮫﺪاﺷﺘﯽ در ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻻزم‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﺐ ﻧﺒﻮی ﮐﻪ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﻣﺮﺟﻊ آن ﮐﺘﺎب »زاداﻟﻤﻌﺎد« اﺑﻦ اﻟﻘﯿﻢ ﺟﻮزﯾﻪ اﺳﺖ‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -۱۲‬ﺗﺮﺑﯿﺖ زﯾﺒﺎﯾﯽ و آراﺳﺘﮕﯽ‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﻧﺴﺎن و ﻧﻈﺎم ھﺴﺘﯽ را ﺑﻪ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ و زﯾﺒﺎﺗﺮﯾﻦ ﺻﻮرت آﻓﺮﯾﺪه و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َّ ٓ َ ۡ َ َ ُ َّ َ ۡ َ َ َ‬
‫� ٍء خلقه﴾ ]اﻟﺴﺠﺪة‪.[۷ :‬‬ ‫﴿ٱ�ِي أحسن �‬
‫»ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ھﺮﭼﻪ را آﻓﺮﯾﺪه ﺑﻪ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ و زﯾﺒﺎﺗﺮﯾﻦ ﺷﯿﻮه آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ‬
‫َٰ َ ٓ ۡ َ َۡ‬ ‫ۡ‬ ‫ََ ۡ َ َۡ َ‬
‫�� ‪] ﴾٤‬اﻟﺘﯿﻦ‪.[۴ :‬‬
‫� أحس ِن �قوِ ٖ‬‫ٱ���ن ِ‬
‫﴿لقد خلقنا ِ‬
‫»ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﻣﺎ اﻧﺴﺎنھﺎ را ﺑﻪ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ و زﯾﺒﺎﺗﺮﯾﻦ ﺗﺮﮐﯿﺐ آﻓﺮﯾﺪهاﯾﻢ«‪.‬‬
‫ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از زﯾﺒﺎﯾﯽھﺎی ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺤﯿﻂ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﻘﺘﻀﯽ آن اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ‬
‫زﯾﺒﺎﯾﯽ و آراﺳﺘﮕﯽ ﻣﺸﺮوع اھﺘﻤﺎم ﻻزم را ﺑﺪھﺪ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻢ و اﺣﻤﺪ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ و اﺑﻮداود و اﻟﻨﺴﺎﯾﯽ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٣٨‬‬
‫َ ُ ُ ْ َ ۡ َ ُ ْ َ َ ُ ۡ ُ ْ َّ َ‬ ‫� َم ۡ‬ ‫َ ُّ‬ ‫ََٰ ٓ َ َ َ ُ ُ ْ َ َ ُ‬
‫�ف ۚ ٓوا إِن ُهۥ �‬ ‫ِ‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫وا‬ ‫�‬ ‫ٱ�‬ ‫و‬ ‫وا‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫د‬‫ٖ‬ ‫ج‬‫ِ‬ ‫س‬ ‫ِ‬ ‫ِند‬
‫ع‬ ‫م‬‫�ۡ‬ ‫﴿۞�ب ِ� ءادم خذوا زِ�نت‬
‫ُۡ‬ ‫َ‬
‫� أ ۡخ َر َج ل ِ ِع َبادِه ِۦ َو َّ‬ ‫َّ‬ ‫ُ ۡ َ ۡ َ َّ َ َ َ َّ‬ ‫ِب ٱل ۡ ُم ۡ�� َ‬‫ُ� ُّ‬
‫ٱلر ۡز ِ �ق قل‬
‫ِ‬
‫ت م َِن ّ‬‫ِ‬ ‫ٰ‬ ‫ٱلط ّي َ‬
‫�‬ ‫ِ‬ ‫ٓ‬ ‫ِ‬ ‫ٱل‬ ‫ِ‬ ‫ٱ�‬ ‫ة‬ ‫�ن‬‫ِ‬ ‫ز‬ ‫م‬‫ر‬ ‫ح‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫ل‬ ‫ق‬ ‫‪٣١‬‬ ‫ِ�‬ ‫ِ‬
‫َ‬
‫ت ل ِق ۡو ٖ�‬
‫َ‬ ‫َ َ َ َُ ّ ُ‬ ‫ٱ� َي ٰوة ِ ُّ ۡ َ َ ٗ َ ۡ َ‬
‫ٱ�� َيا خال ِصة يَ ۡوم ٱلقِ�ٰ َمةِ� ك�ٰل ِك �ف ِصل ٱ�� ٰ ِ‬ ‫ِين َء َام ُنوا ْ ِ� ۡ َ‬
‫� ل َِّ� َ‬ ‫َِ‬
‫َ َ‬
‫َ� ۡعل ُمون ‪] ﴾٣٢‬اﻷﻋﺮاف‪.[۳۲ -۳۱:‬‬
‫»ای ﻓﺮزﻧﺪان آدم! در ھﺮ ﻣﺴﺠﺪ و ﻋﺒﺎدتﮔﺎھﯽ ﺧﻮد را )ﺑﺎ ﻟﺒﺎس ﻣﺎدی ﮐﻪ ﻋﻮرت‬
‫ﺷﻤﺎ را ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﺪ و ﺑﺎ ﻟﺒﺎس ﻣﻌﻨﻮی ﺗﻘﻮا( ﺑﯿﺎراﯾﯿﺪ و ﺑﺨﻮرﯾﺪ و ﺑﯿﺎﺷﺎﻣﯿﺪ وﻟﯽ اﺳﺮاف و‬
‫زﯾﺎدهروی ﻧﮑﻨﯿﺪ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺮافﮐﺎران را دوﺳﺖ ﻧﻤﯽدارد * )ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ آﻧﺎن(‬
‫ﺑﮕﻮ‪ :‬ﭼﻪ ﮐﺴﯽ زﯾﺒﺎﯾﯽھﺎ و ﻣﻮاھﺐ و ﻧﻌﻤﺖھﺎی ﺣﻼﻟﯽ را ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮای ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ‬
‫آﻓﺮﯾﺪه‪ ،‬ﺣﺮام ﻧﻤﻮده؟! ﺑﮕﻮ‪) :‬اﯾﻦ ﻧﻌﻤﺖھﺎ و زﯾﺒﺎﯾﯽھﺎی ﺣﻼل( در اﯾﻦ ﺟﮫﺎن ﺑﺮای اﻓﺮاد‬
‫ﺑﺎ اﯾﻤﺎن اﺳﺖ )و دﯾﮕﺮان ﻧﯿﺰ از آن ﺑﮫﺮهﻣﻨﺪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ اﻣﺎ( در ﺟﮫﺎن آﺧﺮت اﯾﻦھﺎ ھﻤﻪ در‬
‫اﺧﺘﯿﺎر ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ آﯾﺎت )ﺧﻮد را( ﺑﺮای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﯽدھﯿﻢ ﮐﻪ‬
‫آ ﮔﺎھﻨﺪ و ﻣﯽﻓﮫﻤﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ﺗﺮﺑﯿﺖ زﯾﺒﺎﯾﯽ و آراﺳﺘﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻮدﮐﺎن از ﺟﻨﺒﻪھﺎی زﯾﺒﺎﯾﯽ و‬
‫آراﺳﺘﮕﯽ ﺟﺴﻢ و ﻟﺒﺎس ﺧﻮد ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و از ھﻤﻪ ﻣﻈﺎھﺮ زﺷﺖ و ﻧﺎﭘﺎﮐﯽ و‬
‫ﻏﯿﺮﺑﮫﺪاﺷﺘﯽ در ﺑﺪن‪ ،‬ﻟﺒﺎس و ﻣﺤﻞ درس‪ ،‬ﺳﮑﻮﻧﺖ‪ ،‬ﮐﻮﭼﻪ‪ ،‬ﺧﯿﺎﺑﺎن‪ ،‬ﭘﺎرک و ﻣﺮاﮐﺰ‬
‫ﺗﻔﺮﯾﺤﯽ و ﻋﻤﻮﻣﯽ دوری ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﺿﺮر و زﯾﺎن ﺑﻪ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ و‬
‫اﻧﺴﺎن و ﺣﯿﻮان از رﯾﺨﺘﻦ آﺷﻐﺎل و اﺷﯿﺎء اﺿﺎﻓﯽ در آن ﻣﺤﻞھﺎ ﺧﻮدداری ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و آن را‬
‫ﺑﻪ روﺷﯽ ﻣﻄﻠﻮب ﻧﺎﺑﻮد ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -۱۳‬ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺟﻨﺴﯽ‬
‫ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺪرﯾﺠﯽ و ﺣﮑﯿﻤﺎﻧﻪ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺮاﺣﻞ ﻋﻤﺮ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﺗﺎ‬
‫رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ازدواج ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﻨﺎﯾﻪ و اﺷﺎره و ﭘﺲ از ﺑﻠﻮغ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺻﺮﯾﺢ ﺑﺮﺧﯽ از‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ را ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺑﯿﺎن ﮐﻨﻨﺪ و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ آداب اﺟﺎزهﺧﻮاﺳﺘﻦ در‬
‫ﻣﻨﺰل و ﺟﺎھﺎی دﯾﮕﺮ و ﭼﺸﻢ ﻓﺮوﺑﺴﺘﻦ از ﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻧﺎﻣﺤﺮم و ﭘﺮھﯿﺰ از دﯾﺪن ﻓﯿﻠﻢھﺎ و‬
‫ﻋﮑﺲھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﺤﺮﯾﮏ ﻧﺎﺑﮫﻨﮕﺎم ﻏﺮﯾﺰه ﺟﻨﺴﯽ او ﺑﺸﻮد‪ ،‬ﻋﺎدت دھﻨﺪ و ﻋﻤﺮ‪،‬‬
‫اﺳﺘﻌﺪاد و ذھﻦ او را ﺑﻪ درس‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪ ،‬ورزش و ھﻨﺮھﺎی اﺳﻼﻣﯽ و ﻓﯿﻠﻢھﺎی ﻣﻔﯿﺪ و‬
‫ھﺪفدار ﻣﺸﻐﻮل ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪٣٩‬‬ ‫ﺑﺨﺶ اول‪ِ :‬وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﻧﻬﺎد ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﻣﺎﻟﯽ و ﺷﺮاﯾﻂ ﮐﺎر و ﺗﺤﺼﯿﻞ اﺟﺎزه ﺑﺪھﺪ‪ ،‬ازدواج زودھﻨﮕﺎم ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ و ﺣﺘﯽ ﻣﯽﺗﻮان ﻣﯿﺎن دﺧﺘﺮان‪ ،‬ﭘﺴﺮان ﻣﺤﺼﻞ‪ ،‬داﻧﺸﺠﻮ و ‪ ،...‬ﮐﻪ ﺷﺮاﯾﻂ‬
‫درﺳﯽ و ﻣﺎﻟﯽ اﺟﺎزه ازدواج را ﻧﻤﯽدھﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺗﻮاﻓﻖ و ﺻﻼﺣﺪﯾﺪ اوﻟﯿﺎء و ﺧﺎﻧﻮادهھﺎی‬
‫ﻃﺮﻓﯿﻦ و ﻋﻼﻗﻪ و رﺿﺎﯾﺖ ﺧﻮد آنھﺎ ﻋﻘﺪ ﻧﮑﺎح ﺟﺎری ﺑﺸﻮد و ﺑﺮای ﺣﻔﻆ ﻋﻔﺖ و‬
‫ﺣﯿﺜﯿﺖ ﺷﺮاﻓﺖ ﺧﻮد و ﺧﺎﻧﻮادهھﺎﯾﺸﺎن ﺗﻨﮫﺎ ﻣﻌﺎﺷﺮت و رﻓﺖ و آﻣﺪی ﻋﺎدی ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
 ‫ﺑﺨﺶ دوم‪:‬‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده‬
 ‫وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺷﺎﻣﻞ ﭼﮫﺎر ﻣﺒﺤﺚ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫اول‪ :‬ﻣﻘﺪﻣﺎت ازدواج )ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎری و ‪(...‬‬
‫دوم‪ :‬ﻃﺮﯾﻘﻪ واﻗﻌﯿﺖ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدن ﻋﻘﺪ ازدواج‬
‫ﺳﻮم‪ :‬ﻣﻮاﻧﻊ ﺷﺮﻋﯽ ازدواج‬
‫ﭼﮫﺎرم‪ :‬آﺛﺎر و ﭘﯿﺎﻣﺪھﺎی ازدواج‬

‫اول‪ :‬ﻣﻘﺪﻣﺎت ازدواج‬

‫ﺑﺎ ﻧﮕﺎھﯽ ﮔﺬرا ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺑﯿﺶ از ھﺮ ﭼﯿﺰی اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ از‬
‫ﻧﻈﺮ اﺳﻼم ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎ ﻓﻄﺮت‪ ،‬ﺗﻨﮫﺎ راه رواﺑﻂ ﻣﺸﺮوع ﻣﯿﺎن زن و ﻣﺮد ازدواج اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﻪ‬
‫ﺟﺰ آن در ھﯿﭻ ﻋﺼﺮ و ﺷﺮاﯾﻄﯽ راه و رﺳﻤﯽ دﯾﮕﺮ را ﺻﺤﯿﺢ ﻧﻤﯽﺷﻤﺎرد‪.‬‬
‫ازدواج ﻋﺎﻣﻞ اداﻣﻪ ﻧﺴﻞ ﺑﺸﺮی و زﻣﯿﻨﻪﺳﺎز آراﻣﺶ و آﺳﺎﯾﺶ زن و ﻣﺮد ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫ﻋﺸﻖ و ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ و ھﻤﮑﺎری و دﻟﺴﻮزی ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َۡ‬ ‫َ‬ ‫ُ َّ َ ٓ َ ُ َ َ ‪َ ُ َ َ ٞ‬‬ ‫َ ۡ َ َٰ ٓ َ ۡ َ َ َ ُ ّ ُ‬
‫�ون ‪َ ٢٠‬وم ِۡن َءا�ٰتِهِ ٓۦ أن‬ ‫ِ‬ ‫نت‬‫ت‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫م‬ ‫نت‬ ‫أ‬ ‫ا‬ ‫ذ‬‫ِ‬ ‫إ‬ ‫م‬ ‫�‬ ‫اب‬ ‫َ‬
‫﴿ومِن ءا�تِهِۦ أن خلق�م مِن ت ٖ‬
‫ر‬
‫ُ ۡ َ ۡ َ ٰ ٗ ّ َ ۡ ُ ُ ٓ ْ َ ۡ َ َ َ َ َ َ ۡ َ ُ َّ َ َّ ٗ َ َ ۡ َ ً َّ‬ ‫َ ََ َ ُ ّ ۡ َ ُ‬
‫ۚ‬
‫خلق ل�م مِن أنفسِ�م أز�جا ل ِتسكنوا إِ�ها وجعل بين�م مودة ور�ة إِن ِ�‬
‫َ َّ َ‬ ‫َٰ َ َ ٰ ّ َ‬
‫ت ل ِق ۡو ٖ� َ� َتفك ُرون ‪] ﴾٢١‬اﻟﺮوم‪.[۲۱ -۲۰ :‬‬
‫�ل ِك �� ٖ‬
‫»ﯾﮑﯽ از ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎی )دال ﺑﺮ ﻋﻈﻤﺖ و ﺣﮑﻤﺖ( ﺧﺪاوﻧﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ )ﭘﺪر( ﺷﻤﺎ را از‬
‫ﺧﺎک آﻓﺮﯾﺪ و ﺳﭙﺲ ﺷﻤﺎ اﻧﺴﺎنھﺎ )ﺑﺮ روی زﻣﯿﻦ(ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺷﺪﯾﺪ * و ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎی )دال ﺑﺮ ﻋﻈﻤﺖ و ﺣﮑﻤﺖ( ﺧﺪاوﻧﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺟﻨﺲ ﺧﻮدﺗﺎن ھﻤﺴﺮاﻧﯽ‬
‫را ﺑﺮاﯾﺘﺎن آﻓﺮﯾﺪ‪ ،‬ﺗﺎ در ﮐﻨﺎر آﻧﺎن ﺑﯿﺎراﻣﯿﺪ و در ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎ و اﯾﺸﺎن ﻣﮫﺮ و ﻣﺤﺒﺖ ﻗﺮار داد‪،‬‬
‫ﺑﺪون ﺷﮏ در اﯾﻦ )اﻣﻮر( ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎ و دﻻﺋﻠﯽ اﺳﺖ ﺑﺮای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﯽاﻧﺪﯾﺸﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﻨﯿﺎن ازدواج رﺿﺎﯾﺖ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ زن و ﻣﺮد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ھﯿﭻ وﺟﻪ ﻧﺒﺎﯾﺪ اﺟﺒﺎر و اﮐﺮاھﯽ در‬
‫ﮐﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﺗﻨﮫﺎ در ﺳﺎﯾﻪ ﻋﺸﻖ و ﻣﺤﺒﺖ و رﺿﺎﯾﺖ ﻃﺮﻓﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﻤﺎن ازدواج و‬
‫ﮐﺎﻧﻮن ﮔﺮم ﺧﺎﻧﻮاده اداﻣﻪ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺗﻼش ﺑﺮای ﺑﺮﭘﺎﯾﯽ ﺧﺎﻧﻮادهای ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﻋﻔﺖ‬
‫و ﭘﺎﮐﺪاﻣﻨﯽ و ُﺣﺴﻦ ﻣﻌﺎﺷﺮت اﺳﺘﻮار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺪون ﻣﺤﺒﺖ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ و رﺿﺎﯾﺖ ﻃﺮﻓﯿﻦ‬
‫ﺛﻤﺮﺑﺨﺶ ﻧﺨﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٤٤‬‬
‫َ َ ۡ ُ ُ ُ َّ َ َ َ ٰٓ َ َ ۡ َ ُ ْ َ ۡ ٗ‬
‫�ٔا َو َ� ۡج َع َل َّ ُ‬ ‫ۡ ۡ‬ ‫َ َ ُ ُ‬
‫ٱ� �ِيهِ‬ ‫وف فإِن ك ِرهتموهن �ع� أن ت�رهوا ش‬ ‫�وه َّن ب ِٱل َمع ُر ِ �‬ ‫﴿و� ِ‬
‫�� ‪] ﴾١٩‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[۱۹ :‬‬ ‫�� َكث ِ ٗ‬
‫َخ ۡ ٗ‬
‫»ﺑﺎ زﻧﺎن ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻣﻌﺎﺷﺮت ﮐﻨﯿﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ آنھﺎ را دوﺳﺖ ﻧﻤﯽداﺷﺘﯿﺪ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬
‫ﭼﯿﺰی را دوﺳﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﯿﺮ ﻓﺮاواﻧﯽ را در آن ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﻗﺮار ﺑﺪھﺪ«‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻨﺰﻟﺖ ازدواج را ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎﻻ ﺑﺮده و آن را ﻣﯿﺜﺎق و ﭘﯿﻤﺎن اﺳﺘﻮار ﻧﺎﻣﯿﺪه اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس وﻓﺎداری‪ ،‬ﭘﺎﯾﺒﻨﺪی و روﺷﯽ ﻣﻄﻠﻮب اداﻣﻪ ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﯾﺎ در ﺻﻮرت ﻋﺪم ﺗﻔﺎھﻢ ﺑﻪ‬
‫ﺷﯿﻮهای ﻣﺤﺘﺮﻣﺎﻧﻪ از ھﻢ ﺟﺪا ﺷﻮﻧﺪ و ﻣﺮد از ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﮫﺮﯾﻪ ـ ﻣﮕﺮ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ زن ﺳﺮ‬
‫ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎری داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﯾﺎ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻓﺤﺸﺎ ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ ـ ﺧﻮدداری ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ۡ‬ ‫ْ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ۡ َ ُّ ُ ۡ ۡ َ َ ۡ َّ َ َ َ ۡ َ َ َ ۡ ُ ۡ ۡ َ ٰ ُ َّ َ ٗ َ َ ُ ُ‬ ‫َ‬
‫ار� ف� تأخذوا مِن ُه‬ ‫﴿�ن أرد�م ٱستِبدال زو ٖج م�ن زو ٖج وءاتيتم إِحدٮهن ق ِنط‬
‫َ َ ۡ َ َ ۡ ُ ُ َ ُ َ َ ۡ َ ۡ َ َ ۡ ُ ُ ۡ َٰ‬ ‫�ٔا َ�تَأۡ ُخ ُذونَ ُهۥ ُ� ۡه َ�ٰ ٗنا �ثۡ ٗما ُّمب ٗ‬‫َ ۡ‬
‫� �عض�م إِ�‬ ‫ينا ‪ ٢٠‬و�يف تأخذونهۥ وقد أف ٰ‬ ‫ِ‬ ‫ش ًۚ‬
‫َ ً َ ٗ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ ۡ َ‬
‫َ� ۡع ٖض َوأخذن مِن�م ّمِي�ٰقا غل ِيظا ‪] ﴾٢١‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[۲۱ -۲۰ :‬‬
‫»اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﯿﺪ ھﻤﺴﺮی را ﺑﻪ ﺟﺎی ھﻤﺴﺮی دﯾﮕﺮ ﺑﺮﮔﺰﯾﻨﯿﺪ‪ ،‬ھﺮﭼﻨﺪ ﻣﺎل ﻓﺮاواﻧﯽ را‬
‫ﻣﮫﺮﯾﻪ ﯾﮑﯽ از آﻧﺎن ﻗﺮار داده ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ .‬ﺑﺮاﯾﺘﺎن روا ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﭼﯿﺰی از آن ﻣﺎل را درﯾﺎﻓﺖ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﺑﺎ ﺑﮫﺘﺎن و ﮔﻨﺎه آﺷﮑﺎر ﻣﯽﺧﻮاھﯿﺪ آن را درﯾﺎﻓﺖ دارﯾﺪ‪) .‬ﻣﮕﺮ اھﻞ اﯾﻤﺎن‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؟!( * ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ﺳﺰاوار اﺳﺖ ﮐﻪ آن را دوﺑﺎره ﭘﺲ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ؟ در‬
‫ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ھﻢ ﻣﻌﺎﺷﺮت داﺷﺘﻪاﯾﺪ )و ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﯾﻦ( زﻧﺎن ﭘﯿﻤﺎن ﻣﺤﮑﻤﯽ )را ھﻨﮕﺎم‬
‫ازدواج( از ﺷﻤﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ؟«‬
‫ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم ﻣﺮدم را ﺑﻪ ازدواج ﺗﺮﻏﯿﺐ ﻧﻤﻮده و آن را ﺑﺮای ﺗﺄﻣﯿﻦ ﺣﯿﺎت ﺑﺎ ﮐﺮاﻣﺖ‬
‫و اداﻣﻪ ﻧﺴﻞ ﺑﺸﺮﯾﺖ ﻻزم ﺷﻤﺮده و وﺳﯿﻠﻪ ﺣﻔﻆ ﻋﻔﺖ و ﺣﺮﻣﺖ و ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻏﺮﯾﺰه ﻃﺒﯿﻌﯽ‬
‫ﮔﺮداﻧﯿﺪه و آن را راھﯽ ﺑﺮای ﮐﺴﺐ ﺳﻌﺎدت و رﺳﯿﺪن ﺑﻪ آراﻣﺶ و اﺳﺘﻘﺮار و اﯾﺠﺎد‬
‫ارﺗﺒﺎط ﻣﯿﺎن اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﻮاده و ﺗﻘﻮﯾﺖ ﭘﺎﯾﻪھﺎی ﻣﺤﺒﺖ ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ﺑﺮﺷﻤﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ‬
‫ُ ْ ۡ َ‬ ‫ََ‬
‫�ونُوا ْ ُ� َق َرآءَ‬
‫َ ُ‬ ‫ۡ‬ ‫َ ۡ َ ُ ۡ َٓ ُ‬
‫ح� مِن عِبادِ�م �ما�ِ� ۚم إِن ي‬ ‫ٰ‬ ‫ُ ۡ َ َّ‬
‫�حوا ٱ��� مِن�م وٱل�ل ِ ِ‬ ‫ٰ‬ ‫َ‬ ‫ٰ‬ ‫﴿وأن ِ‬
‫ٱ� مِن فَ ۡضلِهِۦ َو َّ ُ‬
‫ٱ� َ� ٰس ٌِع َعل ‪ٞ‬‬
‫ِيم ‪] ﴾٣٢‬اﻟﻨﻮر‪.[۳۲ :‬‬ ‫ُ� ۡغنِه ُم َّ ُ‬
‫ۗ‬ ‫ِ‬
‫»زﻧﺎن و ﻣﺮدان ﻣﺠﺮد و ﻏﻼﻣﺎن و ﮐﻨﯿﺰان ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ )ازدواج( ﺧﻮﯾﺶ را )ﺑﺎ ﺗﮫﯿﻪ ﻧﻔﻘﻪ‬
‫و ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﮫﺮﯾﻪ( ﺑﻪ ازدواج ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ درآورﯾﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻓﻘﯿﺮ و ﺗﻨﮕﺪﺳﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ آنھﺎ‬
 ‫‪٤٥‬‬ ‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫را در ﭘﺮﺗﻮ ﻓﻀﻞ ﺧﻮد دارا و ﺑﯽﻧﯿﺎز ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﯽﮔﻤﺎن )ﻓﻀﻞ و ﺑﺨﺸﺶ( او ﺑﺴﯿﺎر وﺳﯿﻊ‬
‫و او )از ھﺮ ﭼﯿﺰی( آ ﮔﺎه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﯽ اﺳﻼم ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»ای ﺟﻮاﻧﺎن! ھﺮﯾﮏ از ﺷﻤﺎ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ )ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﯽ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ را ﺗﺄﻣﯿﻦ ﮐﻨﺪ(‬
‫ازدواج ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ازدواج ﺳﺒﺐ ﺳﺮ ﺑﻪ زﯾﺮی و ﭘﺎﮐﺪاﻣﻨﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ و ھﺮﯾﮏ از ﺷﻤﺎ ﮐﻪ‬
‫‪١‬‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﯾﺪ روزه ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬زﯾﺮا روزه ﺑﺎﻋﺚ ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ازدواج اﻧﮕﯿﺰهای ﻗﻮی ﺑﺮای اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ و ﺗﻼش ﺑﺮای ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﻮدن ﻟﻮازم و‬
‫ﺿﺮورﯾﺎت زﻧﺪﮔﯽ و اﺛﺒﺎت ﺷﺨﺼﯿﺖ اﺳﺖ و زﻣﯿﻨﻪای اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺮای ﮐﺎر و ﺗﻼش ﺟﺪی ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺧﻮدداری از ازدواج ﺑﻪ ﺑﮫﺎﻧﻪ ﮔﻮﺷﻪﮔﯿﺮی ﺑﺮای ﻋﺒﺎدت از ﻧﻈﺮ ﺑﺴﯿﺎری‬
‫از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ رھﺒﺎﻧﯿﺖ ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﯿﺎن ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ ﻣﺸﺎﺑﮫﺖ دارد‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﺳﻼم زﻧﺎ و ھﺮﮔﻮﻧﻪ رواﺑﻂ ﻣﯿﺎن زن و ﻣﺮد ﺧﺎرج از ﭼﮫﺎرﭼﻮب ازدواج را ﻧﺎﻣﺸﺮوع‬
‫ﻣﯽﺷﻤﺎرد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ ۡ َّ َ َ َّ َ َ ّ َ ۡ َ‬
‫� ٱلف َ�ٰحِش َما ظ َه َر مِن َها َو َما َ� َط َن﴾ ]اﻷﻋﺮاف‪.[۳۳ :‬‬ ‫﴿قل إِ�ما حرم ر ِ‬
‫»)ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ( ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺎرھﺎی زﺷﺖ و ﻧﺎﺑﮫﻨﺠﺎر )ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻧﺎ( را ﺧﻮاه آﺷﮑﺎرا اﻧﺠﺎم‬
‫ﭘﺬﯾﺮد ﯾﺎ ﭘﻨﮫﺎن ﺣﺮام ﮔﺮداﻧﯿﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﺟﺮای ﺣﮑﻢ زﻧﺎ را ـ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻣﺠﺮد ﺷﻼق اﺳﺖ ـ ﺑﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ آن‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ واﺟﺐ ﮔﺮداﻧﯿﺪه اﺳﺖ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ّ ۡ ُ َ ْ َ َ َ َۡ‬ ‫َّ َ ُ َ َّ َ ۡ ُ ْ ُ َّ‬
‫ح ٖد مِنهما مِائة ج�ة﴾ ]اﻟﻨﻮر‪.[۲ :‬‬ ‫�وا � َ� ٰ ِ‬ ‫﴿ٱلزا�ِية وٱلز ِا� فٱج ِ‬
‫»ھﺮ ﯾﮏ از زن و ﻣﺮد زﻧﺎﮐﺎر را ﯾﮑﺼﺪ ﺿﺮﺑﻪ ﺷﻼق ﺑﺰﻧﯿﺪ«‪.‬‬
‫اﺳﻼم ﻣﺮدم و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﻦ ﻧﻈﺎم دﯾﻨﯽ را ﺑﻪ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از اﻓﺮاد ﻣﻔﺴﺪ ﮐﻪ در ﭘﯽ‬
‫ﮔﺴﺘﺮش ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ ﻓﺴﺎد و ﻓﺤﺸﺎ و آﻟﻮده ﻧﻤﻮدن ﺟﺎﻣﻌﻪ و اﺷﺎﻋﻪ اﻧﻮاع ﺑﯿﻤﺎریھﺎی‬
‫ﻣﺮﮔﺒﺎر و اﯾﺠﺎد ﮐﯿﻨﻪ و دﺷﻤﻨﯽ در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم و زﻣﯿﻨﻪﺳﺎزی ﺑﺮای ﻗﺘﻞ و ﺧﻮﻧﺮﯾﺰی ﺑﻪ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر دﻓﺎع از ﺣﯿﺜﯿﺖ و ﻧﺎﻣﻮس و ﻓﺮو رﯾﺨﺘﻦ اﺧﻼق و آداباﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺘﻮر ﻣﯽدھﺪ‪.‬‬

‫ھﺪف ازدواج‬
‫ھﺪف ازدواج ﺑﻪ ﺻﺤﻨﻪ زﻧﺪﮔﯽ آﻣﺪن ﻧﺴﻠﯽ ﭘﺎک و ﺧﺪﻣﺘﮕﺰار و ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از آﻣﯿﺨﺘﻪ‬
‫ﺷﺪن ﻧﺴﻞ و ﻓﺮزﻧﺪان‪ ،‬اﺣﺘﺮام ﺑﻪ زﻧﺎن و ﭘﯿﺸﮕﯿﺮی از آﻟﺖ دﺳﺖ ﺷﺪن ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮدان‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺠﻤﺎﻋﻪ ﻋﻦ اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٤٦‬‬

‫ﻓﺎﺳﺪ و ھﺮزه و روﯾﺎروﯾﯽ ﺑﺎ ﺑﯽﺑﻨﺪوﺑﺎری اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺗﻮﺣﺶ و ﺑﯽﺗﻤﺪﻧﯽ و زﻣﯿﻨﻪﺳﺎز‬

‫ﺑﺴﯿﺎری از ﻧﺎھﻨﺠﺎریھﺎ و ﻣﺸﮑﻼت و ﻋﺪاوتھﺎ و ﺷﯿﻮع اﻧﻮاع ﺑﯿﻤﺎریھﺎ و ﻧﺎﺑﻮدی ﻧﺴﻞ‬
‫ﺑﺸﺮی ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺣﮑﻢ ازدواج‬
‫از ﻧﻈﺮ ﻓﻘﮫﺎ ﻣﻮﺿﻮع ازدواج ﻣﺸﻤﻮل اﺣﮑﺎم ﭘﻨﺠﮕﺎﻧﻪ )واﺟﺐ‪ ،‬ﻣﺴﺘﺤﺐ‪ ،‬ﺣﺮام‪ ،‬ﻣﮑﺮوه‬
‫و ﻣﺒﺎح( ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -۱‬ازدواج واﺟﺐ‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ازدواج واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺴﯽ ﯾﻘﯿﻦ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ازدواج ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ ﻣﺮﺗﮑﺐ زﻧﺎ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺗﺄﻣﯿﻦ ھﺰﯾﻨﻪ ازدواج و ﻣﮫﺮﯾﻪ و ﻧﻔﻘﻪ ھﻤﺴﺮ را داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و از ﻃﺮﯾﻖ روزه ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺧﻮد را از ﮔﻨﺎه ﻣﺼﻮن ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﺣﻔﻆ و ﻋﻔﺖ ﻧﻔﺲ‬
‫واﺟﺐ اﺳﺖ و ھﺮ ﮐﺎری ﮐﻪ ﺑﺪون آن واﺟﺒﯽ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺧﻮد آن ﮐﺎر ﻧﯿﺰ واﺟﺐ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ -۲‬ازدواج ﻣﺴﺘﺤﺐ‬
‫در ﺷﺮاﯾﻂ ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﻋﺎدی ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﮕﺮان اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ اﮔﺮ ازدواج ﻧﮑﻨﺪ‬
‫ﻣﺮﺗﮑﺐ زﻧﺎ ﻣﯽﺷﻮد و اﮔﺮ ازدواج ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ ﺣﻘﯽ از زﻧﯽ ﺿﺎﯾﻊ ﻧﮕﺮدد‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ازدواج‬
‫ﺑﺮ او واﺟﺐ ﻧﯿﺴﺖ و ﺗﻨﮫﺎ ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ازدواج ﺟﺰو ﺳﻨﺖ و راه و رﺳﻢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ُ ٗ‬ ‫ۡ َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫ٗ‬ ‫ََ َ ۡ‬
‫﴿ َولق ۡد أ ۡر َسل َنا ُر ُس� ّمِن � ۡبل ِك َو َج َعل َنا ل ُه ۡم أ ۡز َ� ٰ ٗجا َوذ ّرِ َّ�ة﴾ ]اﻟﺮﻋﺪ‪.[۳۸ :‬‬
‫»ﻣﺎ ﭘﯿﺶ از ﺗﻮ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮاﻧﯽ را ﻓﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ و ﺑﻪ آنھﺎ زﻧﺎن و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﯽ را دادﯾﻢ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫‪١‬‬
‫»ﻣﻦ ازدواج ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻢ و ھﺮﮐﺲ از ﺳﻨﺖ ﻣﻦ روی ﮔﺮدان ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﯿﺮو ﻣﻦ ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ‬
 ‫‪٤٧‬‬ ‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫‪ -۳‬ازدواج ﺣﺮام‬
‫ھﺮﮔﺎه ﮐﺴﯽ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در ﺻﻮرت ازدواج ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺣﻘﻮق ھﻤﺴﺮش را ﻣﺮاﻋﺎت‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺗﻮاﻧﺎﺋﯽ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﯿﺶ را ﻧﺪارد‪ ،‬ازدواج او ﺣﺮام اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﺿﺮر و زﯾﺎن‬
‫رﺳﺎﻧﯿﺪن ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﺣﺮام اﺳﺖ و ھﺮ ﮐﺎری ھﻢ ﮐﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ زﯾﺎن دﯾﮕﺮان ﺑﺸﻮد ﻧﯿﺰ ﺣﺮام‬
‫ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ -۴‬ازدواج ﻣﮑﺮوه‬
‫ھﺮﮔﺎه ﮐﺴﯽ اﯾﻦ اﺣﺘﻤﺎل را ﺑﺪھﺪ ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺎﺋﯽ ادای ﺣﻘﻮق ﻣﺎدی و ﻣﻌﻨﻮی ھﻤﺴﺮش را‬
‫ﻧﺪارد ـ اﻣﺎ ﯾﻘﯿﻦ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ازدواج او ﻣﮑﺮوه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -۵‬ازدواج ﻣﺒﺎح‬
‫ھﺮﮔﺎه ﻣﻮاﻧﻊ و ﻣﻨﺎﻓﻊ آن ﯾﮑﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻗﺪام ﺑﻪ ازدواج ﻣﺒﺎح اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ اﻧﺠﺎم دادن و‬
‫ﻧﺪادن آن از ﻧﻈﺮ ﺷﺮﻋﯽ ﺑﺎ ھﻢ ﻓﺮق ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدآوری اﺳﺖ ﮐﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ‬
‫اﺣﮑﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬زن و ﻣﺮد ﯾﮑﺴﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫ازدواج زودھﻨﮕﺎم‬
‫ﺑﮫﺘﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺲ از رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺳﻦ ﺑﻠﻮغ ـ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻣﺎدی ﮐﺎﻓﯽ وﺟﻮد‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻗﺪام ﺑﻪ ازدواج ﺑﺸﻮد ـ زﯾﺮا ﺑﺮای ﺳﻼﻣﺖ ﺟﺴﻤﯽ و رواﻧﯽ و رﺷﺪ اﯾﻤﺎن و‬
‫اﺧﻼق و ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن اﻧﮕﯿﺰه ﺑﺮای ﮐﺎر و اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ و ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻓﺮزﻧﺪان در‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺟﻮاﻧﯽ و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﻣﻔﯿﺪ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ازدواج زود ھﻨﮕﺎم ﻧﯿﺰ از اﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﮐﻪ ﺟﺰء راه و رﺳﻢ ﻓﻄﺮی ﺑﺸﺮی اﺳﺖ در اوﻟﻮﯾﺖ‬
‫ﻗﺮار دارد و رھﺒﺎﻧﯿﺖ و ﭘﺮھﯿﺰ از ازدواج ﺗﺎ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺳﻨﯿﻦ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺪون دﻟﯿﻞ ﺑﺎ روش‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺗﻀﺎد اﺳﺖ‪ .‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ازدواج ﻋﺒﺎدﺗﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ و ھﺮ‬
‫ﻋﺒﺎدﺗﯽ در ﺟﺎی ﺧﻮد ﻣﻮﺟﺐ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و ھﻤﭽﻨﺎن ﮐﻪ‬
‫ﭘﯿﺶﺗﺮ ﻧﯿﺰ اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬ازدواج ﭘﻨﺞ ﻓﺎﯾﺪه ﻣﮫﻢ را در ﭘﯽ دارد‪ :‬اداﻣﻪ ﻧﺴﻞ ﺑﺸﺮی‪ ،‬ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ‬
‫ﭘﯿﺪا ﮐﺮدن در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﻔﺲ وﺷﯿﻄﺎن‪ ،‬ﻟﺬت ﺑﺮدن از ﻋﺸﻖ و ﻣﺤﺒﺖ ھﻤﺴﺮی و ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺎر‬
‫‪١‬‬
‫و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯿﺎن زن و ﻣﺮد و ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﮐﺸﺶھﺎی ﻧﺎروای ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﻟﺰواج اﻟﺒﮑﺮ ﻟﻠﺸﯿﺦ ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﯽ اﻟﺼﺎﺑﻮﻧﯽ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٤٨‬‬

‫اﺳﻼم ﺳﻦ ﻣﺸﺨﺼﯽ را ﺑﺮای ازدواج ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﮑﺮده و ﻗﺎﻧﻮن و ﺿﺎﺑﻄﻪ ﻣﻌﯿﻨﯽ را ﺑﺮای‬
‫ﺗﻔﺎوت ﺳﻦ ﻣﺮد و زن ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم ازدواج ﻗﺮار ﻧﺪاده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ از ﻧﻈﺮ ﺗﺌﻮری و ﻋﻤﻠﯽ ﺑﮫﺘﺮ‬
‫آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻔﺎوت ﺳﻨﯽﺷﺎن زﯾﺎد ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮا اﮔﺮ زن از ﻣﺮد ﻋﻤﺮش ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ‬
‫اﺳﺖ ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﯽ ﻣﺮد ﺑﻪ ﻓﮑﺮ ازدواج دﯾﮕﺮی ﺑﯿﻔﺘﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺮد ﻋﻤﺮش ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در اﯾﺎم ﺟﻮاﻧﯽ و ﻣﯿﺎنﺳﺎﻟﯽ زﻧﺶ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی ﻣﺎدی و ﻣﻌﻨﻮﯾﺶ‬
‫ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﻣﺮگ ﺑﻪ ﺳﺮاغ او ﺑﯿﺎﯾﺪ و ھﻤﺴﺮ ﺟﻮاﻧﺶ را ﮐﻪ در ﻣﻌﺮض ھﺮﮔﻮﻧﻪ ﮔﺮﻓﺘﺎری‬
‫و ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﺗﻨﮫﺎ ﺑﮕﺬارد و در واﻗﻊ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺼﻠﺤﺘﯽ ﻣﻘﻄﻌﯽ و ﮐﻮﺗﺎهﻣﺪت‬
‫زﯾﺎﻧﯽ ﺑﺰرگ در آﯾﻨﺪه ﻣﺘﻮﺟﻪ آﻧﺎن ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺸﮑﻼت ازدواج‬
‫ازدواج ﻋﺎدت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه و ﭘﺎﺳﺨﮕﻮی ﻧﯿﺎزھﺎی ﻓﻄﺮی و ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﺗﻨﮫﺎ راه‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده ﺳﺎﻟﻢ و ﻣﻨﺴﺠﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺎﻧﻮادهای ﮐﻪ در ﭘﺮﺗﻮ آن ﺳﻼﻣﺖ ﺟﺴﻤﯽ و‬
‫رواﻧﯽ و ﻋﻔﺎف و ﭘﺎﮐﺪاﻣﻨﯽ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ھﻤﭽﻨﺎن ﮐﻪ ﭘﯿﺶﺗﺮ ﻧﯿﺰ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ در ﺟﮫﺖ‬
‫ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﻮدن زﻣﯿﻨﻪ ﺑﺮای اداﻣﻪ ﻧﺴﻞ ﺑﺸﺮی و ﺳﺮوﺳﺎﻣﺎن ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭘﯿﺸﺮو و ﻣﺘﻤﺪن‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺴﯿﺎر ﺿﺮوری اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﺮﺧﯽ از ﻋﺎدات و ﻓﺮھﻨﮓ ﻣﻮﺟﻮد ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫اﻧﮕﯿﺰهھﺎی ﺧﻮدﻧﻤﺎﯾﯽ و ﺧﻮدﺑﺮﺗﺮﺑﯿﻨﯽ ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم ازدواج ﺑﻪ دادن ﺟﮫﯿﺰﯾﻪ و ﻣﮫﺮﯾﻪھﺎی‬
‫ﮐﻼن و ﺳﺮﺳﺎمآور و رﯾﺨﺖ و ﭘﺎشھﺎی ﺑﯽﺣﺪ و ﺣﺴﺎب دﺳﺖ ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ ،‬در واﻗﻊ ھﻢ ﺑﻪ ﺧﻮد‬
‫و ھﻢ ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺧﻮﯾﺶ ﺳﺘﻢ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﻦ و اھﻞ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ دارﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮای ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﻣﻮاﻧﻊ ﺑﺮ ﺳﺮ راه ازدواج و ﺗﺮوﯾﺞ ﻋﺎدات و ﻓﺮھﻨﮕﯽ ﮐﻪ ازدواج را‬
‫آﺳﺎنﺗﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬اﻗﺪام ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺟﻮاﻧﺎن ﮐﻤﮏ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ از راه ﻣﺸﺮوع‬
‫و ﻣﻌﻘﻮل ﺑﺎ ھﻢ آﺷﻨﺎ ﺷﻮﻧﺪ و ﺧﻮد را ﺑﺮای ﺳﺎﺧﺘﻦ و ﺑﻨﺎی ﺧﺎﻧﻮاده آ ﮔﺎه ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬و از‬
‫ﺳﺨﺖﮔﯿﺮی و زﻧﺪاﻧﯽ ﻧﻤﻮدن آنھﺎ ﮐﻪ زﻣﯿﻨﻪ را ﺑﺮای ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ ﺳﻦ ازدواج‬
‫دﺧﺘﺮان و ﭘﺴﺮان ﻓﺮاھﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﭘﺮھﯿﺰ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﮫﻢﺗﺮﯾﻦ ﻣﻮاﻧﻊ و ﻣﺸﮑﻼت ازدواج ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﻣﺴﮑﻦ‪ ،‬ﺑﺎﻻ ﺑﻮدن ﻣﯿﺰان ﻣﮫﺮﯾﻪ‪ ،‬ھﺰﯾﻨﻪ‬
‫ﺳﺮﺳﺎمآور ﻋﻘﺪ و ﻋﺮوﺳﯽ و ﺟﮫﯿﺰﯾﻪ‪ ،‬ﺑﯿﮑﺎری ﯾﺎ ﮐﻤﯽ درآﻣﺪ‪ ،‬ﻓﺮار از ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺑﺮﺧﯽ از‬
‫ﺟﻮاﻧﺎن‪ ،‬ﺿﻌﻒ اﻧﮕﯿﺰهھﺎی اﯾﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮش ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﻔﺎﺳﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ‪...‬‬
 ‫‪٤٩‬‬ ‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﻣﺸﮑﻞ ﻣﺴﮑﻦ‪:‬‬
‫ﺑﺴﯿﺎری از زوجھﺎی ﺟﻮان ھﻤﻪ ﺗﻼش ﺧﻮد را ﺑﺮای ﺑﺮﺧﻮرداری از ﻣﺤﻞ ﺳﮑﻮﻧﺖ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ ﮐﻪ ﺳﺎﺧﺖ ﯾﺎ ﺧﺮﯾﺪ و ﯾﺎ اﺟﺎره آنھﺎ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎﻻﺳﺖ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ‬
‫ﺗﮫﯿﻪ ﻣﺴﮑﻦ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺸﮑﻞ ﺑﻮده و ﻣﺎﻧﻌﯽ اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺮ ﺳﺮ راه ازدواج ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬

‫ﻣﮫﺮﯾﻪ زﯾﺎد‪:‬‬
‫ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﭘﺪﯾﺪه ﺑﺎﻻ ﺑﻮدن ﻣﯿﺰان ﻣﮫﺮﯾﻪ در ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﻤﺎﻟﮏ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ و ﻣﺘﻮﺳﻂ‬
‫ً‬
‫ﺑﺴﯿﺎر راﯾﺞ اﺳﺖ‪ .‬در ﮐﺸﻮرھﺎی ﻧﻔﺖﺧﯿﺮ ﻣﯿﺰان ﻣﮫﺮﯾﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎد اﺳﺖ و‬
‫ﺑﺴﯿﺎری از واﻟﺪﯾﻦ ارﻗﺎﻣﯽ ﺳﺮﺳﺎمآور و ﺧﯿﺎﻟﯽ را ﺑﺮای ﻣﮫﺮﯾﻪ دﺧﺘﺮان ﺧﻮد ﻃﻠﺐ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺳﺒﺐ اﯾﺠﺎد ﺳﺨﺘﯽ و ﻣﺸﮑﻼت زﯾﺎدی ﺑﺮای ﺟﻮاﻧﺎن و ﺧﺎﻧﻮاده او ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و‬
‫ً‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺪھﺎی ﺳﻮء آن ﺑﺮ ﺧﺎﻧﻮادهھﺎ ﺑﺮ ﮐﺴﯽ ﭘﻮﺷﯿﺪه ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﻣﻌﻤﻮﻻﺑﺴﯿﺎری از‬
‫ﺧﺎﻧﻮادهھﺎ دارای دﺧﺘﺮان و ﭘﺴﺮاﻧﯽ دمﺑﺨﺖ ھﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ھﻤﺎن ﻣﻘﺪای ﮐﻪ ﺧﻮاﺳﺘﺎر‬
‫ﻣﮫﺮﯾﻪ ﺑﺮای دﺧﺘﺮﺷﺎن ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎری دﺧﺘﺮ دﯾﮕﺮان ﮔﺎھﯽ ﺑﻪ ھﻤﺎن‬
‫ﻣﯿﺰان ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﮫﺮﯾﻪ را از آنھﺎ ﻃﻠﺐ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و از ھﻤﯿﻦ ﻃﺮﯾﻖ ھﺮ ﺳﺎل ﺑﻪ ﻣﯿﺰان‬
‫ﻣﺸﮑﻼت اﻓﺰوده ﻣﯽﺷﻮد و رﻗﻢ ﻣﻮرد درﺧﻮاﺳﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺧﺎﻃﺮ اﺳﻼم ﻣﺮدم را ﻓﺮا ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ ﮐﻪ از درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﮫﺮﯾﻪ زﯾﺎد ﺧﻮدداری‬
‫ً‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﻣﻮﺿﻮع ﻣﮫﻢ و ﺣﺴﺎس ازدواج ﺟﻮاﻧﺎن را ﺑﻪ ﺑﺎزار و ﺑﻮرس ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻧﻨﻤﺎﯾﻨﺪ و ﻋﻤﻼ‬
‫دﺧﺘﺮان ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺰاﯾﺪه ﻧﮕﺬارﻧﺪ‪ .‬و ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدآوری اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﮫﺮﯾﻪ‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎﻻ و واﺟﺐ ﺑﻮدن ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﮫﺮﯾﻪ از ﻃﺮف ﺷﻮھﺮ ﮐﻪ ﻣﻮرد اﺗﻔﺎق اﺳﺖ‪ ،‬ھﯿﭻ‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬و ھﻤﯿﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮردﻧﻈﺮ ﻗﺮآن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ۡ‬
‫ۡ َ َ ُّ ُ ۡ ۡ َ َ َ ۡ َّ َ َ َ ۡ َ َ َ ۡ ُ ۡ ۡ َ ٰ ُ َّ َ ٗ َ َ َ ُ ُ ْ ۡ‬
‫ار� ف� تأخذوا مِن ُه‬ ‫﴿�ن أرد�م ٱستِبدال زو ٖج م�ن زو ٖج وءاتيتم إِحدٮهن ق ِنط‬
‫�ٔا َ�تَأۡ ُخ ُذونَ ُهۥ ُ� ۡه َ�ٰ ٗنا �ثۡ ٗما ُّمب ٗ‬‫َ ۡ‬
‫ينا ‪] ﴾٢٠‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[۲۰ :‬‬‫ِ‬ ‫ش ًۚ‬
‫»اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﯿﺪ ھﻤﺴﺮی را ﺑﻪ ﺟﺎی ھﻤﺴﺮی دﯾﮕﺮ ﺑﺮﮔﺰﯾﻨﯿﺪ‪ ،‬ھﺮﭼﻨﺪ ﻣﺎل زﯾﺎدی را‬
‫ﻣﮫﺮﯾﻪ ﯾﮑﯽ از آﻧﺎن ﮐﺮده ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﯾﺘﺎن روا ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﭼﯿﺰی از آن ﻣﺎل را درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪،‬‬
‫ﻣﮕﺮ ﺑﺎ ﺑﮫﺘﺎن و ﮔﻨﺎه آﺷﮑﺎر ﻣﯽﺧﻮاھﯿﺪ آن را ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ .‬آﯾﺎ اھﻞ اﯾﻤﺎن ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫و اﯾﻦ ﺑﺪان ﺳﺒﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﺣﻘﯽ ﺑﺮای ﮐﺴﯽ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ھﯿﭻ وﺟﻪ‬
‫ﻧﺒﺎﯾﺪ ﭼﯿﺰی از آن ﮐﺎﺳﺘﻪ ﺷﻮد و ھﻤﯿﻦ آﯾﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﻮرد اﺳﺘﺪﻻل ﺧﺎﻧﻤﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ ‬اﻋﺘﺮاض ﻧﻤﻮد‪ .‬اﯾﺸﺎن ﺑﺮ روی ﻣﻨﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪:‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٥٠‬‬

‫»ﻣﻮاﻇﺐ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﻣﮫﺮﯾﻪ ﺧﺎﻧﻢھﺎ را ﺑﺎﻻ ﻧﺒﺮﯾﺪ! ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﮫﺮﯾﻪ زﯾﺎد در دﻧﯿﺎ ﻣﺎﯾﻪ ﻋﺰت و‬
‫اﻓﺘﺨﺎر و اﻧﺪوﺧﺘﻪای ﺑﺮای آﺧﺮت ﻣﯽﺑﻮد‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪاص از ھﻤﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﮫﺮﯾﻪ‬
‫زﯾﺎد ﺑﺮای دﺧﺘﺮاﻧﺶ اوﻟﯽﺗﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﮫﺮﯾﻪ ھﯿﭻ ﯾﮏ از زﻧﺎن و دﺧﺘﺮان رﺳﻮل ﺧﺪاص‬
‫ﺑﯿﺶ از دوﯾﺴﺖ ﮔﺮم ﻧﻘﺮه ﻧﺒﻮد‪ .‬ھﺮﮐﺲ ﺑﯿﺶ از ﭼﮫﺎرﺻﺪ ﮔﺮم ﻧﻘﺮه ﻣﮫﺮﯾﻪ را ﻗﺮار دھﺪ‪،‬‬
‫‪١‬‬
‫اﺿﺎﻓﻪاش را ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺑﯿﺖاﻟﻤﺎل ﻣﺼﺎدره ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻢ«‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ازدواج ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﺳﻮدآور ﻧﮕﺎه ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن دو اﻧﺴﺎن ﺑﺮای ﯾﮏ ﻋﻤﺮ زﯾﺴﺘﻦ ﺑﺎ ھﻢ ﺑﺴﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ‬
‫ھﻤﯿﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺒﻨﺎی آن ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺮ اﺻﻮل و ارزﺷﯿﺎﺑﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬آﺳﺎنﮔﯿﺮی‪ ،‬دﻟﺴﻮزی و‬
‫ھﻤﮑﺎری ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺷﻮد و ﺑﮫﺘﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر دﺧﺘﺮ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ آﯾﻨﺪه او و‬
‫ﺷﻮھﺮش ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﮐﺎری ﻧﮑﻨﻨﺪ ﮐﻪ در ھﻤﺎن ﺳﺎلھﺎی اول زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺸﺘﺮک ﺳﺎﯾﻪ‬
‫ﺳﯿﺎه و ﺷﻮم ﺑﺪھﮑﺎری و ﺧﻮاری و ﻧﺎداری ﺑﺮ ﺳﺮ آﻧﺎن ﮐﺸﯿﺪه ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ داﻣﺎد او ﺑﻪ‬
‫ﮐﺴﯽ ﺑﺪھﮑﺎر ﻧﺒﺎﺷﺪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ھﯿﭻﮐﺲ ﺗﻌﮫﺪ ﻣﺎﻟﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ زﻧﺪﮔﯽ ﭘﺮ از‬
‫ﺻﻔﺎ و ﺻﻤﯿﻤﯿﺖ و ﺷﺎداﺑﯽ را ﺑﺮای دﺧﺘﺮش ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ و در ﻏﯿﺮ اﯾﻦﺻﻮرت زﻧﺪﮔﯽ‬
‫آﻧﺎن ﭘﺮ از ﺳﺨﺘﯽ و ﻏﻢ و ﻏﺼﻪ و ﺣﺘﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﺎرﺷﺎن ﺑﻪ دادﮔﺎه و زﻧﺪان ﮐﺸﺎﻧﯿﺪه‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﺮای ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻦ از زﯾﺮ ﺑﺎر ﺑﺪھﮑﺎری ﺑﻪ ﺧﻼﻓﮑﺎری دﺳﺖ ﺑﺰﻧﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ آﯾﻨﺪه ﻧﮕﺮی را ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮادهھﺎ ﯾﺎدآوری ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و در ھﻤﯿﻦ راﺑﻄﻪ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫‪٢‬‬
‫»ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ازدواج ازدواﺟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ھﺰﯾﻨﻪ ﺑﺮای آن در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد«‪.‬‬
‫و ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫‪٣‬‬
‫»ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﻣﮫﺮﯾﻪ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﯿﺰان ﺑﺮاﯾﺶ ﻣﻌﯿﻦ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫و ﺑﺎز ھﻢ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪٤‬‬
‫»ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ و ﺑﺎ ﺑﺮﮐﺖﺗﺮﯾﻦ زﻧﺎن آنھﺎﯾﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﮫﺮﯾﻪﺷﺎن ﮐﻤﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫ھﺪف از اﯾﻦ ﺗﺸﻮﯾﻖ و ﺗﺮﻏﯿﺐھﺎ ﺑﻪ ﮐﻢ ﮐﺮدن از ﻣﯿﺰان ﻣﮫﺮﯾﻪ ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ زﯾﺮا‬
‫ھﺰﯾﻨﻪھﺎی ازدواج و ﻣﻘﺪار ﻣﮫﺮﯾﻪ ھﺮﭼﻪ ﮐﻤﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬رویآوری ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻪ ازدواج ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋﺪ‪ ،‬ج ‪ ،۴‬ص ‪۲۸۳‬‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮج اﻻﺣﻤﺪ واﻟﺤﺎﮐﻢ واﻟﺒﯿﮫﻘﯽ‬
‫‪ -٣‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﺨﺎری‬
‫‪ -٤‬اﺧﺮج اﻟﻄﺒﺮاﻧﯽ ﻓﯽ اﻷوﺳﻂ‬
 ‫‪٥١‬‬ ‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﻣﯽﺷﻮد و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ھﺰﯾﻨﻪھﺎی ازدواج ﺑﯿﺶ از ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ آﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ از آن‬
‫رویﮔﺮدان ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬و ھﻤﯿﻦ رویﮔﺮداﻧﯽ از ازدواج اﺳﺖ ﮐﻪ زﻣﯿﻨﻪ را ﺑﺮای ﺑﺴﯿﺎری از‬
‫ﻣﻔﺎﺳﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و اﺧﻼﻗﯽ ﻓﺮاھﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻮرد رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»ھﺮﮔﺎه ﮐﺴﯽ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎری دﺧﺘﺮﺗﺎن آﻣﺪ و از دﯾﻦ و اﺧﻼق او راﺿﯽ ﺑﻮدﯾﺪ‪ ،‬دﺳﺖ‬
‫رد ﺑﺮ ﺳﯿﻨﻪ او ﻧﮕﺬارﯾﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﯾﻦ ﮐﺎر را ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻓﺴﺎد و ﺗﺒﺎھﯽ ﺑﺴﯿﺎری در ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎ رواج‬
‫‪١‬‬
‫ﺧﻮاھﺪ ﯾﺎﻓﺖ«‪.‬‬
‫و اﯾﻦ را ﺳﻪ ﺑﺎر ﺗﮑﺮار ﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬
‫ھﺰﯾﻨﻪ ﺑﺎﻻی ازدواج‪ :‬در ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﻤﺎﻟﮏ و ﺷﮫﺮھﺎ و روﺳﺘﺎھﺎ ﺑﺴﯿﺎری از‬
‫ﺧﺎﻧﻮادهھﺎ و ﺑﺎ ھﺪف ﺧﻮدﻧﻤﺎﯾﯽ و ﻓﺨﺮﻓﺮوﺷﯽ ﺑﻪ دﯾﮕﺮان دﺳﺖ ﺑﻪ رﯾﺨﺖ و ﭘﺎشھﺎ و‬
‫اﺳﺮافﮐﺎریھﺎی ﺑﺴﯿﺎر در ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﻘﺪ و ﻋﺮوﺳﯽ و ﺗﮫﯿﻪ ﺟﮫﯿﺰﯾﻪ و ﻏﯿﺮه ﻣﯽزﻧﻨﺪ‪ .‬و‬
‫ﮔﺎھﯽ ﺑﺎ اﺟﺎره ﮐﺮدن ﺳﺎﻟﻦھﺎی ﻣﺠﻠﻞ و ﺗﮫﯿﻪ ﻏﺬاھﺎی ﮔﺮانﻗﯿﻤﺖ و دﻋﻮت از ﺻﺪھﺎ و‬
‫ﮔﺎھﯽ ھﺰاران ﻧﻔﺮ و آوردن ﺗﺮاﻧﻪﺳﺎران دورهﮔﺮد و ﺗﮫﯿﻪ ھﺪاﯾﺎی ﮔﺮانﻗﯿﻤﺖ ﺑﺮای ﻋﺮوس‬
‫و داﻣﺎد و دﺳﺘﻪﮔﻞھﺎی ﺑﺰرگ و ﮐﻮﭼﮏ و ‪ ...‬ﻣﯿﻠﯿﻮنھﺎ ﺗﻮﻣﺎن ﭘﻮل را ﺑﻪ ﺑﺎد ﻣﯽدھﻨﺪ و‬
‫ً‬
‫ﻏﺎﻟﺒﺎ ﻣﺸﮑﻼت و ﻋﻮاﻗﺐ آن ﺳﺎلھﺎ ﺑﺮ دوش ﻋﺮس و داﻣﺎد ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‬
‫اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﮐﺎرھﺎی ﻧﺎدرﺳﺖ و ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل ﺳﺪ و ﻣﺎﻧﻌﯽ ﺑﺰرگ را ﺑﺮ ﺳﺮ راه ازدواج ﺑﺴﯿﺎری از‬
‫ﺟﻮاﻧﺎن ﻓﺮاھﻢ ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ زن ﻣﺆﻣﻦ و ﻣﻮﻓﻖ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮده‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﺪ و آن را ﻣﻼ ک ﺧﻮاﺳﺘﻪھﺎی ﺧﻮد ﻗﺮار دھﺪ‪ .‬اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫‪٢‬‬
‫»ﺑﺎ ﺑﺮﮐﺖﺗﺮﯾﻦ ازدواجھﺎ‪ ،‬ازدواﺟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺒﮏﺗﺮﯾﻦ ﻣﮫﺮﯾﻪ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاھﻨﺪ راه آﺳﺎنﮔﯿﺮی و دﻟﺴﻮزی را ﮐﻪ ﻣﻮرد ﺗﺸﻮﯾﻖ اﺳﻼم اﺳﺖ‪ ،‬در‬
‫ﭘﯿﺶ ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ و ﺑﺮای روﯾﺎروﯾﯽ ﺑﺎ ﭘﺪﯾﺪه ﻣﺠﺮد ﻣﺎﻧﺪن دﺧﺘﺮان و ﭘﺴﺮان و ﮔﺴﺘﺮش ﻓﺴﺎد و‬
‫ﺑﯽﺑﻨﺪوﺑﺎری ﮐﺎری را اﻧﺠﺎم ﺑﺪھﻨﺪ‪ ،‬واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ روش ﻗﻨﺎﻋﺖ و اﻋﺘﺪال را در ﭘﯿﺶ‬
‫ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ و ﭘﺎﯾﻪھﺎﯾﯽ را ﮐﻪ ﺷﺎﻟﻮده زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺸﺘﺮک ﺑﺮ آنھﺎ اﺳﺘﻮارﻧﺪ ﻣﺤﮑﻢﺗﺮ ﮔﺮداﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺧﻼق دﯾﻨﯽ و آداب اﺳﻼﻣﯽ ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎ ﻓﻄﺮت را ﻣﺮاﻋﺎت ﮐﻨﻨﺪ و از ﻣﻈﺎھﺮ ﺧﻮدﺧﻮاھﯽ و‬
‫اﺷﺮاﻓﯽﮔﺮی ﺣﺘﯽاﻻﻣﮑﺎن ﭘﺮھﯿﺰ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺪر و ﻣﺎدر دﺧﺘﺮ ﻻزم اﺳﺖ اھﻞ اﯾﻤﺎن و اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و وﺿﻊ و ﺷﺮاﯾﻂ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎر دﺧﺘﺮﺷﺎن را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار دھﻨﺪ و از ﭼﺸﻢ و ھﻢﭼﺸﻤﯽ ﺑﺎ دﯾﮕﺮان و‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺘﺮﻣﺬی‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺤﺎﮐﻢ و اﺣﻤﺪ و اﻟﺒﯿﮫﻘﯽ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٥٢‬‬

‫ﻟﺠﺒﺎزی و ﺧﻮدﺑﯿﻨﯽ ﭘﺮھﯿﺰ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺑﺎور ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ھﻤﻪ ﺧﯿﺮ و ﺳﻌﺎدت در رﻋﺎﯾﺖ دﯾﻦ‬
‫ﻓﺮﻣﻮده رﺳﻮل ﺧﺪاﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ھﺮﮔﺎه ﮐﺴﯽ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎری دﺧﺘﺮ ﺷﻤﺎ آﻣﺪ و از دﯾﻦ و اﺧﻼﻗﺶ راﺿﯽ ﺑﻮدﯾﺪ‪ ،‬دﺳﺖ‬
‫رد ﺑﺮ ﺳﯿﻨﻪ او ﻧﮕﺬارﯾﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﮑﻨﯿﺪ ﻓﺴﺎد و ﺗﺒﺎھﯽ ﺑﺴﯿﺎری در ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد‬
‫‪١‬‬
‫ﺧﻮاھﺪ آﻣﺪ«‪.‬‬
‫ﺟﮫﯿﺰﯾﻪ ﮔﺮانﻗﯿﻤﺖ‪ :‬ھﺮﭼﻨﺪ زن و ﻣﺮد در آﻏﺎز زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﯽ از وﺳﺎﯾﻞ زﻧﺪﮔﯽ‬
‫ﻣﺎﻧﺪ‪ :‬ﻓﺮوش و اﺳﺒﺎب و وﺳﺎﯾﻞ ﭘﺨﺖ و ﭘﺰ و ‪ ...‬اﺣﺘﯿﺎج دارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﮫﯿﻪ آن ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ در ﺣﺪ‬
‫ﺗﻮان و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻌﻘﻮل ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺗﮫﯿﻪ ﺟﮫﯿﺰﯾﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﺮف و ﻣﺴﻠﮏ در‬
‫ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﻤﺎﻟﮏ ﺑﺎ ھﻢ ﻓﺮق ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در ﺑﺮﺧﯽ از ﮐﺸﻮرھﺎی ﻋﺮﺑﯽ ﺷﻤﺎل آﻓﺮﯾﻘﺎ‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس رأی ﻣﺬھﺐ ﻣﺎﻟﮑﯽ ھﺰﯾﻨﻪ ﺗﮫﯿﻪ ﺟﮫﯿﺰﯾﻨﻪ ﺑﺮ دوش زن اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ در ﺑﺴﯿﺎری از‬
‫ﻣﻤﺎﻟﮏ دﯾﮕﺮ ﺑﺮاﺳﺎس رأی اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻓﻘﮫﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺗﮫﯿﻪ ھﺰﯾﻨﻪھﺎی ﺧﺮﯾﺪ ﺟﮫﯿﺰﯾﻪ‬
‫ً‬
‫ﺑﺮﻋﮫﺪه ﻣﺮد ﻗﺮار دارد و ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﻘﺪاری ﭘﻮل را ﺑﺮای ﺗﮫﯿﻪ آن ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ً‬
‫اﺳﺎﺳﺎ ﺗﮫﯿﻪ ﺟﮫﯿﺰﯾﻪ ﺑﺮ ﻣﺮد واﺟﺐ اﺳﺖ و در اﯾﻦ ﻣﻮرد ھﯿﭻﮔﻮﻧﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺘﯽ ﻣﺘﻮﺟﻪ‬
‫زن ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬و ﺗﮫﯿﻪ ﻣﺴﮑﻦ و وﺳﺎﯾﻞ ﻣﻨﺰل ھﻢﭼﻮن ﺗﮫﯿﻪ ﻟﺒﺎس و ﻏﺬای زن ﺑﺮﻋﮫﺪه ﻣﺮد‬
‫ً‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﮫﺮﯾﻪای را ﮐﻪ ﻣﺮد ﺑﺮای ھﻤﺴﺮش در ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮد اﺳﺎﺳﺎ ﺑﺮای ﺗﮫﯿﻪ ﺟﮫﺎز‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺨﺸﺶ ﻣﺎﻟﯽ و ﺣﻘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ آن را ﺑﺮای ھﻤﺴﺮش ﻣﺘﻘﺒﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬زﯾﺮا‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َۡٗ‬ ‫َ‬ ‫ُ ْ ّ ٓ‬
‫﴿ َو َءاتوا ٱلن ِ َسا َء َص ُد�ٰت ِ ِه َّن ِ�لة ۚ﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[۴ :‬‬
‫»از روی رﺿﺎ و رﻏﺒﺖ ﻣﮫﺮﯾﻪھﺎی زﻧﺎن را ﺑﭙﺮدازﯾﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده داﻣﺎد ﻧﺒﺎﯾﺪ اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻮاده دﺧﺘﺮ ﯾﺎ ﺧﻮد او‬
‫ﻣﮫﺮﯾﻪاش را ﺻﺮف ﺧﺮﯾﺪ ﺟﮫﺎز ﺑﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﭘﺲ از ﺗﻮاﻓﻖ ﭼﯿﺰی از آن را ﮐﻢ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﻋﺮف ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻤﺎﻟﮏ زن اﻗﺪام ﺑﻪ ﺧﺮﯾﺪ ﺟﮫﯿﺰﯾﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ھﻤﻪ‬
‫وﺳﺎﯾﻠﯽ را ﮐﻪ ﺧﺮﯾﺪاری ﻧﻤﻮده ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺧﻮد اوﺳﺖ و ﺣﻖ دﺧﻞ و ﺗﺼﺮف ﮐﺎﻣﻞ را در‬
‫آنھﺎ دارد و در ﻣﻮرد ﻣﻘﺪار آن ﺳﺨﻦ او ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻣﺮد اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﮫﯿﻪ‬
‫ً‬
‫ﺟﮫﯿﺰﯾﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ ـ ﮐﻪ ﺣﻖ اوﺳﺖ ـ اﻣﻮال ﺟﮫﯿﺰﯾﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ اوﺳﺖ و ﻣﻌﻤﻮﻻ در ﺑﻼد ﺷﺎم و‬
‫ﮐﺸﻮرھﺎی ﺧﻠﯿﺞ رﺳﻢ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ و اﻟﺘﺮﻣﺬی واﻟﺤﺎﮐﻢ‬
 ‫‪٥٣‬‬ ‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫ً‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ زﻧﺎن در ﻣﻮرد ﻧﻮع ﺟﮫﺎز و ﺑﮫﺎی آنھﺎ و اﯾﻦﮐﻪ ﺳﺎﺧﺖ ﺧﺎرج ﯾﺎ داﺧﻞ اﺳﺖ‬
‫ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ دارﻧﺪ و ﺑﻪ آن اھﻤﯿﺖ ﻣﯽدھﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﻣﺎﻟﯽ آنھﺎ اﺟﺎزه ﺑﺪھﺪ و‬
‫ﺳﺒﺐ اﯾﺠﺎد ﻓﺸﺎر ﺑﻪ ﺷﻮھﺮ و ﺧﺎﻧﻮادهاش ﻧﮕﺮدد و ﻣﺎﻧﻌﯽ را ﺑﺮ ﺳﺮ راه ازدواج دﯾﮕﺮان‬
‫ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﮔﺮ ﺷﻮھﺮ و ﺧﺎﻧﻮاده او ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﺧﺎﻧﻮاده ﻋﺮوس ﯾﺎ ﺧﻮد او‪ ،‬ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﺧﺮﯾﺪن‬
‫اﺟﻨﺎس ﮔﺮانﻗﯿﻤﺖ ﺑﺸﻮﻧﺪ و ﭘﻮل زﯾﺎدی را ھﺰﯾﻨﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺑﺎﻋﺚ ﻓﺸﺎر و ﻣﺸﮑﻼت آﻧﺎن‬
‫ﺑﺸﻮد‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎری زﺷﺖ ﺑﻮده و ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺑﺪی ﺧﻮاھﺪ داﺷﺖ‪ .‬زﯾﺮا از روی اﺟﺒﺎر و اﮐﺮاه‬
‫اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ھﺮ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﻧﺎرﺿﺎﯾﺘﯽ و ﻧﺎﺧﺸﻨﻮدی ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻧﺠﺎم‬
‫ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬ﺣﺮام ﯾﺎ ﺷﺒﻪ ﺣﺮام ﺑﻮده و ﺿﺮر و زﯾﺎﻧﯽ روﺷﻦ را ﻣﺘﻮﺟﻪ زﻧﺪﮔﯽ آﯾﻨﺪه ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬از ﻃﺮﻓﯽ دﯾﮕﺮ ﻧﻮﻋﯽ از اﺳﺮاف و ﺗﺒﺬﯾﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود و ﺧﺪاوﻧﺪ اھﻞ اﺳﺮاف‬
‫و ﺗﺒﺬﯾﺮ را دوﺳﺖ ﻧﻤﯽدارد و ﺣﺘﯽ در ﻣﻮرد آنھﺎ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ٱلش ۡي َ�ٰ ُن ل َِر ّ�هِۦ َك ُف ٗ‬
‫َ َ َ َّ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ ۡ ُ َ ّ َ َ ُ ٓ ْ ۡ َ ٰ َ َّ‬
‫ٱلش َ‬
‫ور� ‪] ﴾٢٧‬اﻹﺳﺮاء‪.[۲۷ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ن‬ ‫�‬‫و‬ ‫�‬‫�‬‫ِ‬ ‫ط‬
‫ِ‬ ‫�‬ ‫﴿إِن ٱلمبذِرِ�ن �نوا إِخ�ن‬
‫»ﺑﯽﮔﻤﺎن رﯾﺨﺖ و ﭘﺎشﮔﻨﻨﺪﮐﺎن ﺑﺮادران )و ھﻢﻧﺸﯿﻨﺎن( ﺷﯿﻄﺎنھﺎ ھﺴﺘﻨﺪ و‬
‫ﺷﯿﻄﺎن ھﻢ ﺑﺴﯿﺎر )ﻧﻌﻤﺖھﺎی( ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻧﺎﺳﭙﺎس ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ«‪.‬‬

‫درآﻣﺪ ﮐﻢ و ﺑﯿﮑﺎری‪:‬‬
‫ﮐﻤﺒﻮد درآﻣﺪ و ﺑﯿﮑﺎری ﭘﺪﯾﺪهھﺎﯾﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﺑﺴﯿﺎری از ﮐﺸﻮرھﺎ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪،‬‬
‫اﻣﺎ در ﮐﺸﻮرھﺎی در ﺣﺎل رﺷﺪ )ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪه( ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﺗﮑﺎی ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ ﺑﻪ ﮐﺸﺎورزی و‬
‫ﺿﻌﻒ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖھﺎی ﺻﻨﻌﺘﯽ و رﮐﻮد ﺗﺠﺎرت داﺧﻠﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ و ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ اﺑﺰار و ﻣﺎﺷﯿﻦ‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎی ﻧﯿﺮوی اﻧﺴﺎﻧﯽ و آﻣﺪن زﻧﺎن ﺑﻪ ﺻﺤﻨﻪ ﮐﺎر و ﺧﺪﻣﺎت اداری‪ ،‬ﯾﺎ ﺿﻌﻒ ﺗﺮﺑﯿﺖ‬
‫ﻧﯿﺮوی ﮐﺎر ﻣﺎھﺮ و ﺳﺴﺘﯽ ﺑﺮﺧﯽ از ﺟﻮاﻧﺎﻧﺶ آﻣﺎر ﺑﯿﮑﺎری در آن در ﺣﺪ ﺑﺎﻻﯾﯽ ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺟﻮاﻧﯽ در ﭼﻨﺎن ﺷﺮاﯾﻂ اﻗﺘﺼﺎدی ﻧﺎﻣﻄﻠﻮﺑﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﻣﮑﺎن اﺷﺘﻐﺎل و‬
‫ﮐﺴﺐ درآﻣﺪ در ﺳﻄﺢ ﺑﺴﯿﺎر ﭘﺎﺋﯿﻨﯽ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ازدواج ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان و اھﻞ ﺧﯿﺮ ﯾﺎ ﺻﻨﺪوقھﺎی ازدواج ـ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﯽ در ﺑﺮﺧﯽ از‬
‫ﮐﺸﻮرھﺎ ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺷﺪه ـ در ﺣﺪ ﻣﻌﻤﻮل ﺑﻪ آنھﺎ ﮐﻤﮏ ﮐﻨﻨﺪ و ﻧﯿﺎزھﺎی ﺿﺮوری و اﺳﺎﺳﯽ‬
‫آﻧﺎن را ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ھﯿﭻ وﺟﻪ روا ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻮاده ھﻤﺴﺮ ﯾﺎ دﯾﮕﺮان او را ﻧﺎﭼﺎر‬
‫ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ھﺰﯾﻨﻪھﺎی زﯾﺎدی را ﺑﺮای ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﻘﺪ و ﻋﺮوﺳﯽ ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﮐﺎرھﺎﯾﯽ ﻣﻮاﻧﻌﯽ را ﺑﺮ ﺳﺮ راه ازدواج دﯾﮕﺮان ﻓﺮاھﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و از ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪن‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٥٤‬‬

‫ﺧﺎﻧﻮادهھﺎی ﺟﺪﯾﺪ ﭘﯿﺸﮕﯿﺮی ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺴﯿﺎری از دﺧﺘﺮان و ﭘﺴﺮان دﭼﺎر‬
‫ﻋﻘﺪهھﺎی رواﻧﯽ ﮔﺮدﯾﺪه و ﮔﺎھﯽ از ﺟﺎﻣﻌﻪ و ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ آن ﻣﺘﻨﻔﺮ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮا رﺳﻮل‬
‫‪١‬‬
‫ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬ﻓﻘﺮ و ﻧﺪاری ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﺳﻮی ﮐﻔﺮ ﺳﻮق دھﺪ«‪.‬‬
‫ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ اﯾﺠﺎب ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﺸﮑﻼت ﻣﻮﺟﻮد در راه ازدواج از ﻣﯿﺎن‬
‫ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﻮد و ﺑﺎ ﭘﺪﯾﺪهھﺎی زﺷﺘﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻣﮫﺮﯾﻪھﺎ و ﺟﮫﯿﺰﯾﻪھﺎ و رﯾﺨﺖ و ﭘﺎشھﺎﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫در ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﻘﺪ و ﻋﺮوﺳﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺟﺪی ﺻﻮرت ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬و ﺑﻪ ﺣﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ‬
‫ﻧﯿﺎزھﺎی زﻧﺪﮔﯽ ﻗﻨﺎﻋﺖ ﺑﺸﻮد و ﺗﺎ دﺳﺖﯾﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻓﺮﺻﺖ و ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﺑﮫﺘﺮ راه ﺻﺒﺮ و‬
‫ﺑﺮدﺑﺎری در ﭘﯿﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻧﺴﺎن ﻣﺆﻣﻦ ﻧﺒﺎﯾﺪ از وﺿﻊ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﺧﻮد دﭼﺎر ﯾﺄس و ﺳﺮﺧﻮردﮔﯽ ﺑﺸﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎ ﮐﺎر‬
‫و ﺗﻼش و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی اﻣﯿﺪوارﯾﺶ ﺑﻪ آﯾﻨﺪه ﺑﯿﺸﺘﺮ ﮔﺮدد و ﺑﺎور ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻔﻘﻪ و روزی‬
‫ھﻤﺴﺮ ھﻤﺮاه ﺑﺎ او ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪاش ﺧﻮاھﺪ آﻣﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ۡ َ َ ٰ ُّ ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ ۡ َۡ ُ َ َ َۡ َ َّ َ َۡ َ‬
‫ٱ�� َيا﴾‬ ‫� ُن ق َس ۡم َنا بَ ۡي َن ُهم َّم ِعيش َت ُه ۡم ِ� ٱ�يوة ِ‬ ‫﴿أهم �قسِمون ر�ت ر�ِكۚ‬
‫]اﻟﺰﺧﺮف‪.[۳۲:‬‬
‫»ﻣﮕﺮ آﻧﺎن ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ روزی و ﻧﻌﻤﺖ ﭘﺮوردﮔﺎرت را ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؟ )ﻧﻪ اﯾﻦ(ﻣﺎ‬
‫ھﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﻧﯿﺎزھﺎی زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﺎ را ﻣﯿﺎن آنھﺎ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ِيم ‪] ﴾٣٢‬اﻟﻨﻮر‪.[۳۲ :‬‬ ‫ٱ� َ�ٰس ٌِع َعل ‪ٞ‬‬ ‫�ونُوا ْ ُ� َق َرا ٓ َء ُ� ۡغنِه ُم َّ ُ‬
‫ٱ� مِن فَ ۡضلِهِۦ َو َّ ُ‬ ‫َ ُ‬
‫﴿إِن ي‬
‫ۗ‬ ‫ِ‬
‫»ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻓﻘﯿﺮ و ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ از )ﺧﺰاﻧﻪ( ﮐﺮم و ﻓﻀﻞ ﺧﻮد آﻧﺎن را ﺑﯽﻧﯿﺎز‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ )ﻧﻌﻤﺖھﺎﯾﺶ( ﮔﺴﺘﺮده و آ ﮔﺎه اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﻓﺮار از ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ‪:‬‬
‫ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﺑﺴﯿﺎری از ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻪ ﺑﯿﻤﺎری ﻓﺮار از ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺒﺘﻼ‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ و ﻋﻠﺖ آن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ و ھﺮاس از ﺷﮑﺴﺖ ﺧﻮردن در روﯾﺎروﯾﯽ‬
‫ﺑﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی زﻧﺪﮔﯽ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺎھﯽ ﺑﺮﺧﯽ از ﺟﻮاﻧﺎن ھﻢ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ‬
‫ﺑﻠﻨﺪﭘﺮوازیھﺎ و ﺧﯿﺎلﭘﺮدازیھﺎی ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل و اﻧﺘﻈﺎرات ﺑﯿﺶ از ﺣﺪی ﮐﻪ از ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬از ازدواج ﺧﻮدداری ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻮﻧﻌﯿﻢ ﻓﯽ اﻟﺤﻠﯿﻪ‬
 ‫‪٥٥‬‬ ‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﯽ اﯾﻦ ﻧﺎھﻨﺠﺎری در ﻣﯿﺎن ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻪ ﻋﺪم ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺻﺤﯿﺢ ﻓﮑﺮی و اﺧﻼﻗﯽ و‬
‫رﻓﺘﺎری آﻧﺎن ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد و آنھﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﺑﺎر ﻧﯿﺎﻣﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺘﮑﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﮔﺎھﯽ ھﻢ ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽھﺎی اﻣﻮر زﻧﺪﮔﯽ و ﺑﺤﺮان ﺑﯿﮑﺎری ﺑﻪ‬
‫وﯾﮋه در ﻣﯿﺎن ﻓﺎرغاﻟﺘﺤﺼﯿﻼن داﻧﺸﮕﺎهھﺎ و ﮔﺮاﻧﯽ ھﺰﯾﻨﻪ زﻧﺪﮔﯽ دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ھﻢ داده‬
‫و اﯾﻦ ﺑﯿﻤﺎری ـ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ از ﺟﻮاﻧﺎن دﭼﺎر آن ﺷﺪهاﻧﺪ ـ را ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺑﻪ ﯾﺄس و‬
‫ﺳﺮﺧﻮردﮔﯽ آنھﺎ ﻣﯽاﻓﺰاﯾﻨﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ آﻧﺎن از اﻗﺪام ﺑﻪ ازدواج ﺧﻮدداری ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻮاﻧﻊ و ﻣﺸﮑﻼت دﯾﮕﺮی را ﮐﻪ در راه ازدواج وﺟﻮد دارﻧﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮرد اﺿﺎﻓﻪ‬
‫ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ھﻤﻪ اﯾﻦھﺎ زﻣﯿﻨﻪ را ﺑﺮای ﺑﯽﺗﻮﺟﮫﯽ ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻪ ازدواج و ﻣﺎﻧﺪن دﺧﺘﺮان در ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﭘﺪری و ﮔﺴﺘﺮش ﻓﺴﺎد و ﺑﯽﺑﻨﺪوﺑﺎری و ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﻓﺮاھﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺿﻌﻒ اﻧﮕﯿﺰهای اﯾﻤﺎﻧﯽ‪:‬‬

‫ﮐﻢﺗﻮﺟﮫﯽ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ ﻣﺸﺮوع و ﮐﺎﻧﻮن ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬زﻣﯿﻨﻪ را ﺑﺮای ﺳﻮار ﺷﺪن ﺑﺮ ﻃﻮﻓﺎن‬
‫ﺳﮫﻤﮕﯿﻦ ﮐﺸﺶھﺎی ﻧﺎروای ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﻮده و ﻓﺮﺻﺖ اﻧﺪﯾﺸﯿﺪن ﺑﻪ ﻋﻮاﻗﺐ آن را‬
‫از ﮐﻢ ﺧﺮدان ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎور ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ دﯾﻨﺪاری و ﭘﺎﯾﺒﻨﺪی ﺑﻪ‬
‫ارزشھﺎی اﯾﻤﺎﻧﯽ و اﺧﻼﻗﯽ آراﻣﺶ و آﺳﻮدﮔﯽ ﻓﮑﺮی و رواﻧﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ھﻤﻪﺟﺎﻧﺒﻪای‬
‫در اﻣﯿﺪواری و ﭘﯿﺮوزی در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺸﮑﻼت زﻧﺪﮔﯽ را‬ ‫را ﺑﺮای اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن ﻣﯽآورد و ِ‬
‫ﺑﺮ روی ﺧﻮد ﺑﮕﺸﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ازدواج و ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده روی ﻣﯽآورد‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﮔﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ در ﺿﻌﻒ اﯾﻤﺎﻧﯽ و اﺧﻼﻗﯽ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ و اﻣﯿﺪش ﺑﻪ ﯾﺎری ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻟﺮزان ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺪام در اﺿﻄﺮاب و ﭘﺮﯾﺸﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮد و روﺣﯿﻪ و اراده اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده را ﻧﺪارد و در ﺟﮫﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﺑﺴﯿﺎری از ﺟﻮاﻧﺎن از اﯾﻦ ﺑﯿﻤﺎری رﻧﺞ‬
‫ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ و روح ﻣﺎدهﭘﺮﺳﺘﯽ و ﻃﻤﻊورزی ﺑﺮ آﻧﺎن ﭼﯿﺮه ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﺗﻌﺪاد اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺟﻮاﻧﺎن در ﻋﺼﺮ ﻣﺎ ﮐﻢ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﮔﺮاﯾﺶھﺎی ﻣﺎدیﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ و‬
‫ﺗﺴﻠﻂ اﻧﻮاع ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻃﻤﻊ و ﭼﺸﻢورزی رو ﺑﻪ ﻓﺰوﻧﯽ ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﯾﮏ ﺟﻮان ﺗﺎزه ﺑﻪ ﺑﻠﻮغ رﺳﯿﺪهای ﮐﻪ از داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺎرغاﻟﺘﺤﺼﯿﻞ ﺷﺪه ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ازدواج‬
‫ﮐﻨﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ھﯿﭻ ﮐﺎری ﻧﺪارد‪ .‬اﯾﻦھﺎ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻢ ازدواج را از‬
‫روﻧﻖ اﻧﺪاﺧﺘﻪ و ﺗﻤﺎﯾﻞ اﻓﺮاد را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﮐﻢ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٥٦‬‬

‫ﻧﺎھﻨﺠﺎریھﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪:‬‬
‫ﭘﺪﯾﺪه ﺷﯿﻮع ﻓﺴﺎد اﺧﻼﻗﯽ و رواﺑﻂ ﻧﺎﻣﺸﺮوع ـ ﮐﻪ ﺣﺘﯽ ﺑﺴﯿﺎری از ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﺑﻪ آن‬
‫ﺗﻦ ﻧﻤﯽدھﻨﺪ ـ ﭘﯿﺎﻣﺪ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﯽﺣﺠﺎﺑﯽ و ﺑﯽﺣﺮﻣﺘﯽ و ﭘﻮﺷﯿﺪن ﻟﺒﺎسھﺎی زﺷﺖ‪ ،‬ﻗﺎﻃﯽ‬
‫ﺑﻮدن زﻧﺎن و ﻣﺮدان‪ ،‬دﺧﺘﺮان و ﭘﺴﺮان ﻧﺎﻣﺤﺮم در ﻣﺪرﺳﻪ و داﻧﺸﮕﺎه و ﻣﺤﻞ ﮐﺎر‪ ،‬ﭘﺨﺶ‬
‫ﻓﯿﻠﻢھﺎی ﻣﺒﺘﺬل ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮﻧﯽ و وﯾﺪﯾﻮﯾﯽ و در ﮐﻨﺎر آن ﺑﯽﺗﻮﺟﮫﯽ ﺑﺴﯿﺎری از اوﻟﯿﺎء و‬
‫ﻣﺮﺑﯿﺎن و در رأس آنھﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖھﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﯽﺣﺠﺎﺑﯽ و ﺑﯽﺣﺮﻣﺘﯽ ﺑﺮﺧﯽ از دﺧﺘﺮان و ھﺮزﮔﯽ و وﻟﮕﺮدی ﻋﺪهای از ﭘﺴﺮان‬
‫زﻣﯿﻨﻪ را ﺑﺮای ﺑﯽاﻋﺘﻤﺎدی ﺑﺴﯿﺎری دﯾﮕﺮ ﻓﺮاھﻢ ﮐﺮده و ﺗﻌﺪاد ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻤﯽ ﺣﺎﺿﺮﻧﺪ ﺑﺎ‬
‫ﭘﺴﺮان و دﺧﺘﺮان ھﺮزه و وﻟﮕﺮد و ﭘﻮچ و ﺑﯽﺧﺎﺻﯿﺖ ازدواج ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺴﯿﺎری‬
‫ً‬
‫از آنھﺎ دﭼﺎر اﻧﻮاع ﺑﯿﻤﺎریھﺎی ﺟﺴﻤﯽ و رواﻧﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﻏﺎﻟﺒﺎ روز ﺑﻪ روز ﺑﯿﺸﺘﺮ در‬
‫ﺑﺎﺗﻼق ﻓﺴﺎد ﻏﺮق ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ و در ﺑﺴﯿﺎری ﻣﻮارد ھﻢ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﻮدﮐﺸﯽ ﻣﯽزﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ اوﻟﯿﺎء و ﻣﺴﺌﻮﻻن از ﻋﻘﺪه ﺧﻮدﺑﺮﺗﺮﺑﯿﻨﯽ ﺧﻮد را ﻧﺠﺎت ﺑﺪھﻨﺪ و از‬
‫ﺑﺮدﮔﯽ ﻣﺎل و ﺛﺮوت دﺳﺖ ﺑﺮدارﻧﺪ و ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺗﺮﺑﯿﺖ درﺳﺖ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺟﻮاﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﻮر اﯾﻤﺎن در ﻗﻠﺐ او ﺗﺎﺑﯿﺪه و ﭼﺮاغ ھﺪاﯾﺖ اﺳﻼم را ﻓﺮاراه زﻧﺪﮔﯽ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ آداب و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی دﯾﻨﯽ ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬در ﭘﯽ ﯾﺎﻓﺘﻦ‬
‫ھﻤﺴﺮی ﻣﺘﺪﯾﻦ و ﺑﺮﺧﻮردار از ارزشھﺎی اﯾﻤﺎﻧﯽ ﺑﺮﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﮐﺘﺎب ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺳﻨﺖ‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﯽﺷﻮد و ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﺮ ﮐﺮدار و ﮔﻔﺘﺎر ﺧﻮﯾﺶ ﺣﺎﺿﺮ و ﻧﺎﻇﺮ‬
‫ﻣﯽداﻧﺪ و از ﮔﻨﺎه و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﭘﺮھﯿﺰ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﺎ ﻋﺰﻣﯽ ﻗﺎﻃﻊ و ﻧﯿﺘﯽ ﭘﺎک ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﻪ‬
‫ازدواج ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬و اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮده رﺳﻮل ﺧﺪاص را آوﯾﺰه ﮔﻮش ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار ﻣﯽدھﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ای ﺟﻮاﻧﺎن! ھﺮﯾﮏ از ﺷﻤﺎ ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺎﺋﯿﺶ را دارد ازدواج ﮐﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺳﺒﺐ ﺳﺮ ﺑﻪ زﯾﺮی‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ و ﭘﺎﮐﺪاﻣﻨﯽ اﻓﺰونﺗﺮ ﻣﯽﮔﺮدد و اﮔﺮ ﮐﺴﯽ از ﻋﮫﺪه آن ﺑﺮﻧﻤﯽآﯾﺪ ﻻزم اﺳﺖ روزه‬
‫‪١‬‬
‫ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬زﯾﺮا روزه ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻘﻠﯿﻞ ﻧﯿﺎز او ﺑﻪ ھﻤﺴﺮ ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫ﺟﻮاﻧﺎﻧﯽ را ﮐﻪ از ﻋﮫﺪه ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺨﺎرج ازدواج ﺑﺮﻧﻤﯽآﯾﻨﺪ ﺑﻪ ﺻﺒﺮ و ﺷﮑﯿﺒﺎﯾﯽ و‬
‫ﭘﺎﮐﺪاﻣﻨﯽ و ﭘﺮھﯿﺰ از ﻣﺴﺎﯾﻠﯽ ﮐﻪ ﻏﺮﯾﺰه آنھﺎ را ﺗﺤﺮﯾﮏ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻔﺎرش ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪ .‬زﯾﺮا‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮج اﻟﺠﻤﺎﻋﻪ )اﺣﻤﺪ و اﺻﺤﺎب اﻟﮑﺘﺐ اﻟﺴﻨﻪ(‬
 ‫‪٥٧‬‬ ‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫َ ۡ‬ ‫� ُ� ۡغن َِي ُه ُم َّ ُ‬
‫احا َح َّ ٰ‬ ‫َّ َ َ َ ُ َ َ‬
‫ِ� ً‬ ‫ََۡ ۡ َۡ‬
‫ٱ� مِن فضل ِه﴾ ]اﻟﻨﻮر‪.[۳۳ :‬‬ ‫�دون ن‬‫﴿وليستعفِ ِف ٱ�ِين � ِ‬
‫»آنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻣﮑﺎﻧﺎت ازدواج را ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ راه ﻋﻔﺖ و ﭘﺎﮐﺪاﻣﻨﯽ را در ﭘﯿﺶ ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‬
‫ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن را ﺑﯽﻧﯿﺎز ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ«‪.‬‬
‫ﺣﺎﮐﻢ و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ‪» :‬ھﯿﭻ ﭼﯿﺰی ﺑﻪ اﻧﺪازه ازدواج‬
‫ﻣﺎﯾﻪ آراﻣﺶ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻧﯿﺴﺖ«‪ .‬و اﻣﺎم اﺣﻤﺪ و اﺑﻮداود و ﺣﺎﮐﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس‬
‫ﻧﻘﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ‪» :‬اﺳﻼم ﺗﺮک ازدواج را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ«‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ اﺳﻼم ﺑﺎ‬
‫رھﺒﺎﻧﯿﺖ و ﮔﻮﺷﻪﻧﺸﯿﻨﯽ و ﺗﺮک ﻣﺴﺎﯾﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ‪ .‬و در ﺣﺪﯾﺜﯽ ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﺑﺎ زﻧﺎن ازدواج ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻢ ھﺮﮐﺲ از‬
‫ﺳﻨﺖ ﻣﻦ رویﮔﺮدان ﺷﻮد‪ ،‬ﺟﺰو ﻣﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻧﻤﯽآﯾﺪ«‪.‬‬
‫ﻻزم اﺳﺖ ﺟﻮاﻧﺎن از ﭘﺎرهای ﻋﺎدات زﯾﺎنآور و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬اﺳﺘﻤﻨﺎ و ﻋﻤﻞ ﻗﻮم ﻟﻮط‬
‫ﺑﻪ ﺷﺪت ﭘﺮھﯿﺰ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َّ َ َ ٰٓ َ ۡ َ ۡ ۡ َ َ َ َ‬
‫َ‬
‫ت �يۡ َ� ٰ ُن ُه ۡم فَإ َّ� ُهمۡ‬
‫ك ۡ‬ ‫ۡ َ ُ َ‬ ‫َ َّ َ ُ ۡ ُ ُ‬
‫ِ‬ ‫ج ِهم � ٰ ِفظون ‪ ٥‬إِ� � أز� ٰ ِ‬
‫ج ِهم أو ما مل‬ ‫﴿وٱ�ِين هم ل ِفرو ِ‬
‫ِ� ‪] ﴾٦‬اﻟﻤﺆﻣﻨﻮن‪.[۶ -۵ :‬‬‫� َملُوم َ‬
‫َ� ۡ ُ‬
‫»آنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺷﺮﻣﮕﺎهھﺎﯾﺸﺎن ﺧﻮد را )از ﻓﺴﺎد و ﻓﺤﺸﺎ( ﻣﺼﻮن ﻣﯽدارﻧﺪ * ﻣﮕﺮ ﺑﺎ‬
‫ھﻤﺴﺮان ﯾﺎ ﮐﻨﯿﺰان )ﺑﻪ ﻧﮑﺎح درآﻣﺪه( ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﻮرد ﻣﻼﻣﺖ ﻗﺮار ﻧﻤﯽﮔﯿﺮﻧﺪ«‪.‬‬
‫و در رواﯾﺘﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ دﺳﺖ ﺧﻮد اﺳﺘﻤﻨﺎ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻣﻠﻌﻮن‬
‫‪١‬‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ دﺧﺘﺮان ﻣﺴﻠﻤﺎن و اھﻞ اﯾﻤﺎن از ﻋﺎدت ﺳﺮی و ھﻢﺟﻨﺲﮔﺮاﯾﯽ ﭘﺮھﯿﺰ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬و ﺧﻮد را در ﻣﻌﺮض ﺑﯿﻤﺎریھﺎی ﺟﺴﻤﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺳﻞ‪ ،‬ﺗﯿﻔﻮﺋﯿﺪ و ﺑﯿﻤﺎریھﺎی‬
‫رواﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬اﺿﻄﺮاب و ﭘﺮﯾﺸﺎﻧﯽ ﻗﺮار ﻧﻤﯽدھﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»اﺳﺘﻤﻨﺎی ﻣﯿﺎن زﻧﺎن ﺑﺮاﯾﺸﺎن زﻧﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود«‪ ٢ .‬ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدوری اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻤﻞ‬
‫»اﺳﺘﻤﻨﺎ« ﮔﻨﺎه و ﺧﻼﻓﮑﺎری ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ و رأی اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮ ﺗﻌﺰﯾﺮ و ﻣﺠﺎزات‬
‫ﻣﺮﺗﮑﺐ آن اﺳﺖ‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬ﻧﯿﻞ اﻟﻮﻃﺎر ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ و اﻟﻄﺒﺮاﻧﯽ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٥٨‬‬

‫ﻋﻤﻞ ﻗﻮم ﻟﻮط‪:‬‬

‫ﻋﻤﻞ ﻗﻮم ﻟﻮط ﺣﺘﯽ ﺑﺎ ھﻤﺴﺮ ﯾﺎ ھﻢﺟﻨﺲﺑﺎزی ﺟﻨﺎﯾﺖ و ﻣﻌﺼﯿﺘﯽ ﺧﻄﺮﻧﺎک اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﯾﮑﯽ از ﭘﯿﺎﻣﺪھﺎی آن ﺷﯿﻮع ﺑﯿﻤﺎریھﺎی »اﯾﺪز« ﯾﺎ از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻦ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﺪن در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫ﺑﯿﻤﺎری اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺮآن در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ زﺷﺖ و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻗﻮم ﻟﻮط و‬
‫دﻧﺒﺎﻟﻪروان آنھﺎ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ‬
‫َ َ َ ُ َ َ َ َ َ َ ُ ۡ َ ُّ ُ ّ ۡ ۡ َ ٰ ُ‬ ‫َ َ ۡ ُ َ ُّ ۡ َ َ َ َ َ َ‬
‫ۡ‬
‫ج� �م‬ ‫﴿�ت�تون ٱ�كران مِن ٱل�ٰل ِم� ‪ ١٦٥‬وتذرون ما خلق ل�م ر��م مِن أز� ِ‬
‫ُ َ‬ ‫َۡ َ ُ َ‬
‫نت ۡم ق ۡو ٌم َ�دون ‪] ﴾١٦٦‬اﻟﺸﻌﺮاء‪.[۱۶۶ -۱۶۵ :‬‬ ‫بل أ‬
‫»آﯾﺎ در ﻣﯿﺎن ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن )راه اﻧﺤﺮاف را در ﭘﯿﺶ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﺪ( و ﺑﻪ ﺳﺮاغ ذﮐﻮر ﻣﯽروﯾﺪ *‬
‫)و ﺑﻪ ﺟﺎی زﻧﺎن ﺑﺎ آﻧﺎن آﻣﯿﺰش ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﺪ؟!( و ھﻤﺴﺮاﻧﯽ را ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن‬
‫ﺑﺮاﯾﺘﺎن آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ رھﺎ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫و در ﻧﮫﺎﯾﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﻨﺎد و ﻟﺠﺎﺟﺖﺷﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن را ﻧﺎﺑﻮد ﮔﺮداﻧﯿﺪ‪.‬‬
‫َّ ٓ َ ۡ َ ۡ َ َ َ ۡ ۡ َ ً َّ ٓ َ َ ُ � َّ‬
‫� ۡي َ�ٰ ُهم � َس َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ َّ َ ۡ َ ُ ُ‬
‫ح ٖر‬ ‫ِ‬ ‫وط‬
‫اصبا إِ� ءال ل ٖ‬ ‫﴿كذبت ق ۡوم ل ِۢ‬
‫وط ب ِٱ�ُّذرِ ‪ ٣٣‬إِ�ا أرسلنا علي ِهم ح ِ‬
‫‪] ﴾٣٤‬اﻟﻘﻤﺮ‪.[۳۴ -۳۳ :‬‬
‫»ﻗﻮم ﻟﻮط ﺑﻪ ھﺸﺪارھﺎی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﻟﻮط( ﺑﯽﺗﻮﺟﮫﯽ ﮐﺮدﻧﺪ و او را ﺗﮑﺬﯾﺐ ﻧﻤﻮدﻧﺪ *ﻣﺎ‬
‫ھﻢ ﺗﻨﺪﺑﺎدی ﮐﻪ رﯾﮓھﺎ را ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ درﻣﯽآورد‪ ،‬ﻓﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ )و ھﻤﻪ آنھﺎ( را ﻧﺎﺑﻮد ﮐﺮدﯾﻢ‬
‫ﺑﻪ ﺟﺰ ﻗﻮم ﻟﻮط ﮐﻪ ﺳﺤﺮﮔﺎھﺎن آنھﺎ را ﻧﺠﺎت دادﯾﻢ«‪.‬‬
‫اﻣﺎم اﺣﻤﺪ و اﺑﻮداود و ﺗﺮﻣﺬی از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ‪» :‬ھﺮﮐﺲ را دﯾﺪﯾﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻋﻤﻞ اھﻞ ﻟﻮط را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﺪ‪ ،‬ﻓﺎﻋﻞ و ﻣﻔﻌﻮل را ﺑﮑﺸﯿﺪ«‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد ﻣﺠﺎزات اھﻞ ﻟﻮاط اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﯿﻔﻪ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻪ ﺗﻌﺰﯾﺮات اﻣﺎ ﺑﻘﯿﻪ ﻓﻘﮫﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ‬
‫ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ اھﻞ زﻧﺎ ﺑﺎ آنھﺎ ﺑﺮﺧﻮرد ﺷﻮد و ﺣﺪ زﻧﺎ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺟﺎری ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬ﻣﻘﺪﻣﺎت ازدواج‬

‫از ﻗﺪﯾﻢاﻻﯾﺎم ﻋﺎدت ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﻮده ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از ازدواج از ﻃﺮف ﺧﺎﻧﻮاده ﭘﺴﺮ ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎری دﺧﺘﺮ ﺧﺎﻧﻮادهای دﯾﮕﺮ ﻣﯽرﻓﺘﻪاﻧﺪ و اﯾﻦ ﻓﺮھﻨﮓ ﻣﻮرد ﺗﺄﯾﯿﺪ ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺧﻄﺒﻪ ﯾﺎ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎری اﻇﮫﺎر رﻏﺒﺖ و ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻪ ازدواج ﺑﺎ زﻧﯽ ﻣﻌﯿﻦ و‬
‫اﻋﻼن آن ﺑﻪ واﻟﺪﯾﻦ ﯾﺎ وﻟﯽ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ اوﺳﺖ‪ .‬ﺣﮑﻤﺖ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎری آﺷﻨﺎﯾﯽ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﭘﺴﺮ‬
‫و دﺧﺘﺮ از اﻓﮑﺎر و اﺧﻼق و ﮔﺮاﯾﺶھﺎ و ﻧﮕﺎه ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﻪ آﯾﻨﺪه اﺳﺖ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‬
‫ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺗﻮاﻓﻖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎری اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪٥٩‬‬ ‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫ً‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎری و ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺜﺒﺖ ﺧﺎﻧﻮاده دﺧﺘﺮ و رﺿﺎﯾﺖ او‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎ ﯾﮏ وﻋﺪه دادن اﺳﺖ و‬
‫ﺧﻮاﻧﺪن ﺳﻮرهای از ﻗﺮآن و ﭘﺨﺶ ﺷﯿﺮﯾﻨﯽ و اﺟﺮای ﻣﺮاﺳﻢ ﺑﻪ ھﯿﭻوﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ‬
‫ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ و رﺳﻤﯿﺖ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدن ازدواج و ﻣﺒﺎح ﺷﺪن ﭘﯿﺎﻣﺪھﺎی آن ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎر اﺟﺎزه ﻣﯽدھﺪ ﮐﻪ ﭼﮫﺮه و دﺳﺖھﺎی دﺧﺘﺮ را ﺗﺎ ﻣﭻ ﻧﮕﺎه‬
‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ھﯿﭻوﺟﻪ ﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺑﻘﯿﻪ ﺑﺪن او ﭘﯿﺶ از ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﻘﺪ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﭘﯿﺶ از‬
‫اﺟﺮای ﻋﻘﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﺎﻣﺤﺮم ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽروﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺣﺎدﯾﺚ زﯾﺎدی در ﻣﻮرد ﻣﺒﺎح ﺑﻮدن ﻧﮕﺎه ﺑﻪ دﺧﺘﺮ ﭘﯿﺶ از ﻋﻘﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -۱‬از ﻣﻐﯿﺮه ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ او ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎری ﺧﺎﻧﻤﯽ‬
‫ﺑﺮود‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﺑﻪ او ﻧﮕﺎه ﮐﻦ‪ ،‬زﯾﺮا ﻧﮕﺎه ﮐﺮدن ﺑﻪ او زﻣﯿﻨﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ و ﺳﺎزﮔﺎری را در ﺑﯿﻦ ﺷﻤﺎ‬
‫‪١‬‬
‫ﻓﺮاھﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ -۲‬و از ﺟﺎﺑﺮ رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬از رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫‪» -۳‬ھﺮﮔﺎه ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎری ﺧﺎﻧﻤﯽ رﻓﺘﯿﺪ و ﺗﻮاﻧﺴﺘﯿﺪ ﮐﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﻪ ازدواج ﺑﺎ‬
‫‪٢‬‬
‫او ﺑﺸﻮد‪ ،‬او را ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﺎر را اﻧﺠﺎم دھﯿﺪ«‪.‬‬
‫‪ -۴‬از ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ و او ھﻢ از اﺑﻮﺣﻤﯿﺪ رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪاص‬
‫ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ھﺮﮔﺎه ﺧﻮاﺳﺘﯿﺪ از ﺧﺎﻧﻤﯽ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎری ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد ﮐﻪ او را ﺑﺒﯿﻨﺪ و ﺑﻪ او‬
‫ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮﻃﯽ ﮐﻪ ﻗﺼﺪ ازدواج ﺑﺎ او را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬ھﺮﭼﻨﺪ ﺧﻮد او ﻣﺘﻮﺟﻪ‬
‫‪٣‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻧﺒﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫ﺧﻠﻮت ﮐﺮدن ﻣﺮد ﺑﺎ دﺧﺘﺮ ﯾﺎ زﻧﯽ ﮐﻪ از او ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎری ﮐﺮده و ﺟﻮاب ﻣﺜﺒﺖ ھﻢ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ـ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ آنﮐﻪ ﻣﺤﺮم ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ـ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮده‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ھﺮﮐﺲ راﺳﺖ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و دﻧﯿﺎی ﭘﺲ از ﻣﺮگ اﯾﻤﺎن دارد‪ ،‬ﺑﺎ ھﯿﭻ زﻧﯽ‬
‫‪٤‬‬
‫ﮐﻪ ﻣﺤﺮﻣﯽ ھﻤﺮاه او ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺧﻠﻮت ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺳﻮﻣﯿﻦ آنھﺎ ﺷﯿﻄﺎن ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ و اﺻﺤﺎب اﻟﺴﻨﻦ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ و اﺑﻮداود‬
‫‪ -٣‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ‬
‫‪ -٤‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺟﺎﺑﺮ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٦٠‬‬

‫ھﺮﮔﺎه ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎر ﺧﻮاﺳﺖ اﻃﻼﻋﺎت ﺧﻮد را از ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاھﺪ‪ ،‬از او ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎری‬

‫ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﮑﻤﯿﻞ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اﯾﻦ ﮐﺎر را از ﻃﺮﯾﻖ ﺧﺎﻧﻤﯽ ﻣﻮرد اﻃﻤﯿﻨﺎن اﻧﺠﺎم دھﺪ‪ ،‬و آن‬
‫ﺧﺎﻧﻢ ﺑﺎ دﻗﺖ ﺑﻪ او ﻧﮕﺎه ﮐﻨﺪ و ﭘﺲ از اﻃﻼع از ﺻﻔﺎت و وﯾﮋﮔﯽھﺎی او ﻣﺮد را ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ و‬
‫ﺑﺪون ﮐﻢ و زﯾﺎد در ﺟﺮﯾﺎن ﻗﺮار دھﺪ‪.‬‬
‫زن ھﻢ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺮد ﻣﻄﻤﺌﻨﯽ را ﺑﺮای ﮐﺴﺐ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت از ﻇﺎھﺮ و اﺧﻼق و رﻓﺘﺎر ﻣﺮد‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎر ﻣﺄﻣﻮر ﮐﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا زﻧﺎن ھﻢ دوﺳﺖ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﺮﯾﮏ زﻧﺪﮔﯽﺷﺎن اﻧﺴﺎن ﻣﻮردﻧﻈﺮ‬
‫آﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﯿﺮون رﻓﺘﻦ و ﮔﺮدش و ﻣﺴﺎﻓﺮت ﭘﺴﺮ و دﺧﺘﺮی ﮐﻪ ﻗﺮار اﺳﺖ ﺑﺎ ھﻢ ازدواج‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ھﻨﻮز ﻋﻘﺪ و ﭘﯿﻤﺎن ازدواج آنھﺎ ﺑﺴﺘﻪ ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﻧﺎروا و ﺑﯽﻧﺘﯿﺠﻪ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ھﺮﯾﮏ‬
‫ﺗﻼش ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﺨﺼﯿﺖ واﻗﻌﯽ ﺧﻮد را ﭘﻨﮫﺎن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬و در واﻗﻊ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ‬
‫ھﺮﯾﮏ در آن ﻣﺪت ﻣﺎﻧﻨﺪ ھﻨﺮﭘﯿﺸﻪھﺎ ﺑﺮای ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻓﯿﻠﻢ ﺑﺎزی ﺧﻮاھﻨﺪ ﮐﺮد و از‬
‫ﻗﺪﯾﻢ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪» :‬ھﻤﻪ ﺣﺮف و ﺣﺮﮐﺎت ﭘﺴﺮ و دﺧﺘﺮ ﭘﯿﺶ از ازدواج دروغ و ﻓﺮﯾﺒﯽ ﺑﯿﺶ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬

‫وﯾﮋﮔﯽھﺎی ﻣﺮد اﯾﺪهآل‬

‫ھﺮ ﯾﮏ از ﻣﺮد و زن دوﺳﺖ دارﻧﺪ ﮐﻪ در ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺮﺧﯽ از ﺻﻔﺎت ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﻔﺎت‬
‫زﯾﺮ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽھﺎی ﻣﺮد اﯾﺪهآل‪ :‬ﻣﺮد اﯾﺪهآل ﺑﺮای زﻧﺪﮔﯽ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از اﯾﻤﺎن وا ﺧﻼق و‬
‫ﻗﻮت ﺷﺨﺼﯿﺖ و ﻣﺮداﻧﮕﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮا دﯾﻨﺪاری ﻣﺮد و ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎری و ُﺣﺴﻦ‬
‫اﺧﻼق و رﻓﺘﺎر او ﻣﺎﯾﻪ اﻣﻨﯿﺖ و آﺳﻮدﮔﯽ ﺣﺎل و آﯾﻨﺪه زﻧﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ۡ ۡ‬ ‫َ َ ُ ُ‬
‫�وه َّن ب ِٱل َمع ُر ِ‬
‫وف﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[۱۹ :‬‬ ‫﴿و� ِ‬
‫»ﺑﺎ زﻧﺎن ﺑﻪ ﺷﯿﻮهای ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه رﻓﺘﺎر ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫و رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ھﺮﮔﺎه ﮐﺴﯽ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎری دﺧﺘﺮ ﺷﻤﺎ آﻣﺪ و از دﯾﻦ و اﺧﻼق او رﺿﺎﯾﺖ داﺷﺘﯿﺪ‪،‬‬
‫دﺳﺖ رد ﺑﻪ ﺳﯿﻨﻪ او ﻧﻨﮫﯿﺪ‪ ،‬اﮔﺮ اﯾﻦ ﮐﺎر را ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻓﺴﺎد و ﺗﺒﺎھﯽ ﮔﺴﺘﺮدهای در ﻣﯿﺎن‬
‫‪١‬‬
‫ﺷﻤﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد ﺧﻮاھﺪ آﻣﺪ«‪.‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺘﺮﻣﺬی و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ واﻟﺤﺎﮐﻢ‬
 ‫‪٦١‬‬ ‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس ﻣﮫﻢﺗﺮﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎر از ﻧﻈﺮ ﻋﺎﻗﻼن و ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎران و‬

‫دوراﻧﺪﯾﺸﺎن‪ ،‬اﺧﻼق و دﯾﻨﺪاری اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ‪ ‬ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬آدم دﯾﻨﺪار را ﺑﻪ ھﻤﺴﺮی دﺧﺘﺮ ﺧﻮد اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﺪ‪،‬‬
‫زﯾﺮا اﮔﺮ او را دوﺳﺖ ﺑﺪارد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ اﺣﺘﺮام او را ﻧﮕﺎه ﻣﯽدارد و اﮔﺮ او را دوﺳﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ او ﺳﺘﻢ ﻧﺨﻮاھﺪ ﮐﺮد«‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﯾﻦﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از ﺧﺎﻧﻮادهھﺎ ﻣﻼ ک و ﻣﻌﯿﺎرﺷﺎن ﺑﺮای ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎر ﺛﺮوت و داراﺋﯽ و‬
‫ﻣﻘﺎم و ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ اوﺳﺖ و ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻣﮫﻢ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎر آدﻣﯽ ﻧﺎﭘﺮھﯿﺰﮐﺎر و ﻓﺎﺳﻖ و‬
‫ﺑﺪﮐﺎر اﺳﺖ‪ ،‬در واﻗﻊ آدمھﺎﯾﯽ ﮐﻢﺧﺮد و ﻇﺎھﺮﺑﯿﻦ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﻣﺎل و ﺛﺮوت داﺋﻤﯽ و‬
‫ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻓﺴﻖ و ﻓﺠﻮر و ﻓﺴﺎد ﻣﺎﯾﻪ ﮔﺮﻓﺘﺎری و ﭘﺮﯾﺸﺎﻧﯽ و ﻗﻄﻊ ارﺗﺒﺎط‬
‫ھﻤﺴﺮی و ﺑﺎﻋﺚ ﭘﺸﯿﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫وﯾﮋﮔﯽھﺎی زن اﯾﺪهآل‬
‫ﻣﮫﻢﺗﺮﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽھﺎ و ﺻﻔﺎت ﻣﻄﻠﻮب در زﻧﺎن و دﺧﺘﺮان ﭼﮫﺎرﭼﯿﺰ ھﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫‪ -۱‬اﯾﻤﺎن و اﺧﻼق‬
‫ﻣﮫﻢﺗﺮﯾﻦ ﺧﺼﻮﺻﯿﺘﯽ ﮐﻪ زن و دﺧﺘﺮ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ از آن ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻤﺎن و اﺧﻼق‬
‫اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا زن ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﺪاﺷﺘﻦ اﯾﻤﺎن و اﺧﻼق ﺧﻮب‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی دﯾﻨﯽ ﺧﻮد‬
‫اھﻤﯿﺖ ﻧﻤﯽدھﺪ و زﻣﯿﻨﻪﺳﺎز دلﻣﺸﻐﻮﻟﯽھﺎ و ﻣﺸﮑﻼت ﻓﺮاواﻧﯽ ﻣﯽﮔﺮدد و ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬
‫ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﯽ ﻣﺮد از ﻃﺮﯾﻖ ﻃﻼق ﯾﺎ رھﺎ ﮐﺮدن ﯾﺎ اذﯾﺖ و آزارش درﺻﺪد ﻧﺠﺎت از دﺳﺖ‬
‫او ﺑﺮآﯾﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ت ّل ِۡل َغ ۡيب ب َما َحفِ َظ َّ ُ‬
‫ٱ�﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[۳۴ :‬‬ ‫ت َ�ٰن َِ�ٰ ٌ َ‬
‫�ٰف َ�ٰ ‪ٞ‬‬
‫ت ِ‬
‫َ َّ‬
‫ٱل�ٰل َِ�ٰ ُ‬ ‫﴿ف‬
‫ِ ِ‬
‫»زﻧﺎن ﺧﻮب و ﺻﺎﻟﺤﻪ آنھﺎﯾﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدار )اواﻣﺮ ﺷﻮھﺮ ﺑﻪ ﺟﺰ در ﻣﻮارد‬
‫ﻣﻌﺼﯿﺖ ﺧﺪا( ﺑﻮده و اﺳﺮار ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ را ﭘﻨﮫﺎن ﻣﯽدارﻧﺪن‪ ،‬زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﻔﻆ آنھﺎ‬
‫دﺳﺘﻮر داده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ از ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ‪» :‬دﻧﯿﺎ ھﻤﻪاش ﻣﺘﺎع و ﮐﺎﻻﺳﺖ‪ ،‬و‬
‫ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﻣﺘﺎع آن ھﻤﺴﺮ ﭘﺎک و ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎر اﺳﺖ«‪ .‬ھﻢﭼﻨﯿﻦ رﺳﻮل ﺧﺪاص در اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را راھﻨﻤﺎﯾﯽ ﻧﻤﻮده و ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٦٢‬‬
‫ً‬
‫»)ﻣﻌﻤﻮﻻ( زﻧﺎن ﺑﻪ ﭼﮫﺎر دﻟﯿﻞ ﺑﺮای ھﻤﺴﺮی اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺛﺮوت‪،‬‬
‫ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ‪ ،‬زﯾﺒﺎﯾﯽ و دﯾﻨﺪاری‪ .‬ﺷﻤﺎ دﯾﻨﺪار را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﺎﯾﻪ ﺧﯿﺮ و ﺑﺮﮐﺖ و‬
‫‪١‬‬
‫آﺳﻮدﮔﯽ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﺮدم ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ‬
‫ً‬ ‫ﻣﻌﻨﯽ اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮده رﺳﻮل ﺧﺪاص اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‪:‬‬
‫ﻗﺼﺪ ازدواج را دارﻧﺪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل زﻧﺎن ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﻣﯽروﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ھﻤﯿﻦ ﺛﺮوت و‬
‫داراﯾﯽ ﺳﺒﺐ اﻧﺤﺮاف و ﺳﺮﮐﺸﯽ او ﺑﺸﻮد و ﺑﺮﺧﯽ ھﻢ زﻧﺎن و دﺧﺘﺮان ﺧﺎﻧﻮادهھﺎی‬
‫ﻣﺸﮫﻮر و ﯾﺎ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ را ﺑﺮﻣﯽﮔﺰﯾﻨﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ اﯾﻦ ھﻢ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺳﺒﺐ ﺗﮑﺒﺮ و ﺧﻮدﺧﻮاھﯽ‬
‫ھﻤﺴﺮ و ھﻢﭼﻨﯿﻦ زﻣﯿﻨﻪای ﺑﺮای ﻧﺎﻣﻮﻓﻖ ﺑﻮدن ازدواج ﺑﺸﻮد و ﺑﺮﺧﯽ ھﻢ زﻧﺎن ودﺧﺘﺮان‬
‫را ﺗﻨﮫﺎ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺑﺮﺧﻮرداری از زﯾﺒﺎﯾﯽ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ھﻤﺎن زﯾﺒﺎﯾﯽ‬
‫ﻣﺸﮑﻞﺳﺎز ﺑﮕﺮدد و ﺑﺴﯿﺎری از ﻧﺎھﺠﺎریھﺎ و اﺧﺘﻼف را ﺑﻪ وﺟﻮد ﺑﯿﺎورد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻼ ک و ﻣﻌﯿﺎر اﻧﺘﺨﺎب ھﻤﺴﺮ اﯾﻤﺎن و اﺧﻼق ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ھﺮﭼﻨﺪ از ﻣﻘﺎم و ﻣﺎل‬
‫ﻓﺮاواﻧﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﺸﻖ و ﺻﻔﺎ و ﺻﻤﯿﻤﯿﺖ ﺑﺮ ﺳﺮ زﻧﺪﮔﯽ آﻧﺎن ﺳﺎﯾﻪ ﺧﻮد را‬
‫ﺧﻮاھﺪ اﻓﮑﻨﺪ‪ .‬و اﻧﺴﺎنھﺎی ﻋﺎﻗﻞ و دوراﻧﺪﯾﺶ در ھﺮ ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﺳﻌﯽ و ﺗﻼشﺷﺎن آن‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای دوﺳﺘﯽ و ھﻤﺴﺎﯾﮕﯽ و ﺷﺮاﮐﺖ ـ ﺑﻪ وﯾﮋه ﺷﺮﯾﮏ ﻋﻤﺮ و زﻧﺪﮔﯽ ـ‬
‫اﻧﺴﺎنھﺎی اھﻞ اﯾﻤﺎن و اﺧﻼق را ﺑﺮﮔﺰﯾﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺪﯾﺚ دﯾﮕﺮی اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﻣﻮرد ﺗﺄ ﮐﯿﺪ ﻗﺮار ﻣﯽدھﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬زﻧﺎن را ﺗﻨﮫﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ زﯾﺒﺎﯾﯽ اﻧﺘﺨﺎب ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﯾﻦ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺳﺒﺐ اﻧﺤﺮافﺷﺎن ﺑﺸﻮد و ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ داراﺋﯽ ﺑﺎ آﻧﺎن ازدواج ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺛﺮوت ﺳﺒﺐ ﺳﺮﮐﺸﯽ آنھﺎ ﺑﮕﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ دﯾﻨﺪار را ﺑﺮای ﺷﺮﯾﮏ زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬و زن ﺑﺮده و ﺳﯿﺎهﭘﻮﺳﺘﯽ دﯾﻨﺪار ﺑﺴﯿﺎر‬
‫‪٢‬‬
‫ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ )از زﻧﯽ ﮐﻪ از دﯾﻨﺪاری و ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎری ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﯿﺴﺖ(«‪.‬‬

‫‪ -۲‬دﺧﺘﺮ ﯾﺎ ﺑﯿﻮه؟‬
‫ﺑﮫﺘﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ از دﺧﺘﺮ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎری ﺷﻮد‪ ،‬زﯾﺮا ﻋﺸﻖ و ﻋﻼﻗﻪ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ از اﺳﺘﺤﮑﺎم‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺑﺮﺧﻮردار ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد و آﻣﺎدﮔﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮی را ﺑﺮای ﺗﻮﻟﺪ ﻓﺮزﻧﺪ دارد و اﻣﮑﺎن‬
‫ﺗﻔﺎھﻢ و ﺳﺎزﮔﺎری ﺑﺎ او ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺠﻤﺎﻋﻪ اﻻ ا ﻟﺘﺮﻣﺬی‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ و اﻟﺒﺰار و اﻟﺒﯿﮫﻘﯽ‬
 ‫‪٦٣‬‬ ‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫از ﺟﺎﺑﺮ رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪« :‬ﺟﺎﺑﺮ ﺑﺎ دﺧﺘﺮ ازدواج ﮐﺮدهای‬
‫ﯾﺎ ﺑﯿﻮه زن؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎ ﺑﯿﻮه‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭼﺮا ﺑﺎ دﺧﺘﺮی ازدواج ﻧﻤﻮدی ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎ ھﻢ ﺑﻪ‬
‫‪١‬‬
‫ﺷﻮﺧﯽ و ﺳﺮﮔﺮﻣﯽ ﺑﭙﺮدازﯾﺪ«‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﯾﻦ ﺳﻔﺎرش ﺑﻪ ازدواج ﺑﺎ دﺧﺘﺮان‪ ،‬ﺑﻪ ھﯿﭻوﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ اھﻤﺎل ازدواج ﺑﺎ زﻧﺎن‬
‫ﺑﯿﻮه ﻧﯿﺴﺖ و رﺳﻮل ﺧﺪاص ﮐﺎر ﺟﺎﺑﺮ را ﻣﻮرد ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻗﺮار داده و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ زﻧﺎن‬
‫ﺑﯿﻮه ﺑﺮای اداره ﻣﻨﺰل و ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻓﺮزﻧﺪان از ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -۳‬اھﻞ ﻋﺸﻖ و ﻣﺤﺒﺖ‬

‫ﺑﮫﺘﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ زن ﯾﺎ دﺧﺘﺮ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺧﻮش اﺧﻼق و ﺷﺎداب ﺑﻮده و ﺑﻪ ازدواج‬
‫رﻏﺒﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﻣﺤﺒﺖ دوﻃﺮﻓﻪ زﻣﯿﻨﻪ ﺛﺒﺎت و اﺳﺘﺤﮑﺎم زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺸﺘﺮک و‬
‫ﻣﻌﺎﺷﺮت ﻣﻄﻠﻮب و ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﯽ ﺳﺎﻟﻢ و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﻣﻌﻘﻞ ﺑﻦ ﯾﺴﺎر رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺮدی ﺑﻪ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪ و‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺎﻧﻤﯽ زﯾﺒﺎ را از ﺧﺎﻧﻮادهای ﻣﺤﺘﺮم ﺑﺮای ازدواج در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪام‪ ،‬اﻣﺎ او زﻧﯽ‬
‫ﻧﺎزاﺳﺖ‪ .‬اﺟﺎزه ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﺋﯿﺪ ﺑﺎ او ازدواج ﻧﻤﺎﯾﻢ؟ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻧﻪ ﻣﻦ راﺿﯽ‬
‫ﻧﯿﺴﺘﻢ‪ .‬ﺑﺮای ﺑﺎر دوم و ﺳﻮم آن ﻣﺮد ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﺮد و در ﻧﮫﺎﯾﺖ رﺳﻮل ﺧﺪص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺎ‬
‫زﻧﯽ ﻣﮫﺮﺑﺎن ﮐﻪ ﻓﺮزﻧﺪان زﯾﺎدی را ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﺑﻪ دﻧﯿﺎ ﺑﯿﺎورد ازدواج ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﻦ ﺑﻪ‬
‫‪٢‬‬
‫ﺟﻤﻌﯿﺖ ﻓﺮاوان ﺷﻤﺎ اﻓﺘﺨﺎر ﻣﯽﮐﻨﻢ«‪.‬‬

‫‪ -۴‬ﻋﻘﯿﻢ ﻧﺒﻮدن‬
‫از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﺤﻘﯿﻖ در ﻣﻮرد ﺗﻌﺪاد ﺧﺎﻧﻮاده آنھﺎ و ﺧﻮاھﺮان و ﻧﺰدﯾﮑﺎن او ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ‬
‫اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﭘﯽ ﺑﺮد‪ ،‬زﯾﺮا وﺟﻮد ﻓﺮزﻧﺪ ﺣﻠﻘﻪ ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺤﮑﻤﯽ ﻣﯿﺎن زن و ﻣﺮد و‬
‫ﻋﻄﺮ و ﮔﻞ ﺑﺎﻏﭽﻪ و ﻣﺎﯾﻪ اﺳﺘﻘﺮار زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺸﺘﺮک اﺳﺖ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ زن ﮐﺴﯽ ھﺴﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ آﻧﺎن را ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯽ ﺷﺎدﻣﺎن ﺷﻮی و ھﺮﮔﺎه ﺑﻪ او‬
‫دﺳﺘﻮری ﺑﺪھﯽ‪ ،‬اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ و اﻧﺘﻈﺎرات ﺗﻮ را ﺑﺮآورده ﮐﻨﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺣﻀﻮر ﻧﺪاﺷﺘﻪ‬
‫‪٣‬‬
‫ﺑﺎﺷﯽ از ﻣﺎل و ﻧﺎﻣﻮﺳﺖ ﭘﺎﺳﺪاری ﮐﻨﺪ«‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺠﻤﺎﻋﻪ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻮداود و اﻟﻨﺴﺎﯾﯽ‬
‫‪ -٣‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﻨﺴﺎﯾﯽ و ﻏﯿﺮه و ﺳﻨﺪه ﺻﺤﯿﺢ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٦٤‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ دوم‪ :‬رﺳﻤﯿﺖ ﯾﺎﻓﺘﻦ ازدواج‬

‫از ﻧﻈﺮ ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم ازدواج ﻋﻘﺪ و ﭘﯿﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آن رواﺑﻂ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ‬
‫ﻣﯿﺎن ﻣﺮد و زﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ھﻢ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪاﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻮاﻧﻌﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪی‪ ،‬رﺿﺎع و رواﺑﻂ ﺳﺒﺒﯽ‬
‫ﻣﯿﺎن آنھﺎ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺮط رﺳﻤﯿﺖ و ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ آن ﺣﺪاﻗﻞ ﺣﻀﻮر وﻟﯽ زن و دو ﻧﻔﺮ ﺷﺎھﺪ ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎر و‬
‫ﻋﺎدل در ﻣﺠﻠﺲ ﻋﻘﺪ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪» :‬ﺑﺪون ﺣﻀﻮر وﻟﯽ و دو ﻧﻔﺮ‬
‫ﺷﺎھﺪ ﻋﺎدل‪ ،‬ﻧﮑﺎﺣﯽ ﺗﺤﻘﻖ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ«‪ ١ .‬و ﻻزﻣﻪ آن رد و ﺑﺪل ﮐﺮدن ﻋﺒﺎرات »اﯾﺠﺎب‬
‫و ﻗﺒﻮل« و ﯾﺎ ﺑﻪ ﻧﮑﺎح درآوردن دﺧﺘﺮ از ﻃﺮف وﻟﯽ و ﭘﺬﯾﺮش آن از ﻃﺮف ﺷﻮھﺮ ﯾﺎ وﮐﯿﻞ‬
‫اوﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺮط دﯾﮕﺮ آن ﻧﺎﻣﺤﺪود ﺑﻮدن زﻣﺎن ازدواج و اﺑﺪی ﺑﻮدن آن اﺳﺖ‪ .‬و ﻗﺮار و ﻣﺪار و‬
‫ً‬
‫ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺧﻮد ﭘﺴﺮ و دﺧﺘﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎ ﯾﺎ از ﻃﺮف ﺗﻠﻔﻦ و اﯾﻨﺘﺮﻧﺖ و ‪ ...‬ﺑﺮای رﺳﻤﯿﺖ ﭘﯿﺪا‬
‫ﮐﺮدن ازدواج ﮐﺎﻓﯽ ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﻪ آن ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﻧﻤﯽﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﺮدی ﺧﻄﺎب ﺑﻪ دﺧﺘﺮی ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻓﻼن ﻣﻘﺪار ﻣﮫﺮﯾﻪ ﺑﺎ ﻣﻦ ازدواج ﮐﻦ! و‬
‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ زن ﻋﺎﻗﻞ و ﺑﺎﻟﻎ و ﺑﺎﺗﺠﺮﺑﻪ ھﻢ )ﺑﺮاﺳﺎس رأی اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﯿﻔﻪ( ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﯽﭘﺬﯾﺮم‪،‬‬
‫ﯾﺎ وﻟﯽ او ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﻃﺮف ﻓﻼﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺮا وﮐﯿﻞ ﻧﻤﻮده ﻣﯽﭘﺬﯾﺮم‪ ،‬ﯾﺎ اﯾﻦﮐﻪ ﭘﺪر دﺧﺘﺮ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ﻓﻼن دﺧﺘﺮ ﯾﺎ ﻓﻼن ﺧﻮاھﺮم ﺑﺮاﺳﺎس ﮐﺘﺎب ﺧﺪا و ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻓﻼن‬
‫ﻣﮫﺮﯾﻪ ﮐﻪ ﻓﻮری ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺮداﺧﺖ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﻼن ﻣﻘﺪار ﮐﻪ در آﯾﻨﺪه آن را ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻤﺎﯾﯽ و‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﺮای راﺳﺘﯽ ﻗﺼﺪ و ﻧﯿﺘﻢ ﺑﻪ ﺷﮫﺎدت ﻣﯽﮔﯿﺮم‪ ،‬و ﻣﺮد ﻧﯿﺰ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ازدواج ﺑﺎ‬
‫ﻓﻼن دﺧﺘﺮ ﯾﺎ ﻓﻼن ﺧﻮاھﺮت را ﺑﺮاﺳﺎس ﮐﺘﺎب ﺧﺪا و ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﺧﺪاص و ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫آن ﻣﻘﺪار ﻣﮫﺮﯾﻪ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻢ و ﺧﺪاوﻧﺪ از آن دو ﺷﺎھﺪ ﮐﻪ در ﻧﮑﺎح ﺣﻀﻮرﺷﺎن ﺷﺮط اﺳﺖ‪،‬‬
‫آ ﮔﺎهﺗﺮ و ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ ﻧﮑﺎﺣﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﺪم ﺣﻀﻮر دو ﻧﻔﺮ ﺷﺎھﺪ ﻋﺎدل ﺻﺤﺖ و‬
‫ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ً‬ ‫ّ‬
‫ھﺮﮔﺎه ﺑﺎ ﺣﻀﻮر وﻟﯽ ـ ﮐﻪ ﺣﻀﻮر او از ﻧﻈﺮ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻋﻠﻤﺎ ﺷﺮﻋﺎ واﺟﺐ اﺳﺖ ـ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﻋﻘﺪ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﺷﺪ‪ ،‬اﺟﺎزه ﮔﺮﻓﺘﻦ و ﻧﻈﺮﺧﻮاھﯽ از دﺧﺘﺮ و ﻣﺎدر او ﺳﻨﺖ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬در ﻣﻮرد ازدواج دﺧﺘﺮ ﺑﺎ ﻣﺎدرﺷﺎن ﻣﺸﻮرت ﮐﻨﯿﺪ«‪٢ .‬؛ زﯾﺮا‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺪارﻗﻄﻨﯽ و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ و اﺑﻮداوود‬
 ‫‪٦٥‬‬ ‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﭼﻨﯿﻦ روﺷﯽ زﻣﯿﻨﻪ را ﺑﺮای ﺗﻔﺎھﻢ و اﻟﻔﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻓﺮاھﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ‬
‫ً‬
‫دﺧﺘﺮان ﻃﺒﯿﻌﺘﺎ ﺑﻪ ﻣﺎدرانﺷﺎن ﺗﻤﺎﯾﻞ و ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﯿﺸﺘﺮی دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﮐﺴﺐ اﺟﺎزه از دﺧﺘﺮ و ﻣﺎدر او اھﺘﻤﺎم ﺑﻪ اﺻﻞ ﺣﺮﻣﺖ و ﮐﺮاﻣﺖ و ﺣﺮﯾﺖ و‬
‫ﻣﺴﺎوات ﻣﯿﺎن اﻧﺴﺎنھﺎﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ زن ﯾﺎ دﺧﺘﺮی از روی اﺟﺒﺎر ﺑﻪ ﻋﻘﺪ ﻧﮑﺎح‬
‫ً‬
‫ﮐﺴﯽ درﺑﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺷﺮﻋﺎ ﺣﻖ ﻓﺴﺦ ﻧﮑﺎح را ﺧﻮاھﺪ داﺷﺖ‪ .‬زﯾﺮا از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻧﻘﻞ ﺷﺪه ﮐﻪ‬
‫روزی دﺧﺘﺮی ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮐﻪ ﭘﺪرش او را ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ازدواج ﺑﺎ‬
‫‪١‬‬
‫ﭘﺴﺮﻋﻤﻮﯾﺶ ﻧﻤﻮده‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ دﺧﺘﺮ ﺣﻖ داد ﮐﻪ آن را ﺑﭙﺬﯾﺮد ﯾﺎ رد ﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫ً‬
‫ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﻘﺪ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺎ ﺧﻄﺒﻪ و ﺳﺨﻨﺎن ﻣﻌﺮوﻓﯽ آﻏﺎز ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ آنھﺎ‬
‫ﺧﻄﺒﻪای اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺮﻣﺬی و ﻧﺴﺎﯾﯽ و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ آن را از ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد رواﯾﺖ‬
‫ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺧﻄﺒﻪ و ﺳﺨﻨﺎﻧﯽ را ﮐﻪ در آﻏﺎز‬
‫ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﻘﺪ ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ آﻣﻮﺧﺖ‪:‬‬
‫»اﺤﻟﻤﺪا� �ﺴﺘﻌﻴﻨﻪ و �ﺴﺘﻌﻔﺮه وﻧﻌﻮذ ﺑﺎﷲ ﻣﻦ ﺮﺷور اﻧﻔﺴﻨﺎ و ﺳیﺌﺎت اﻋﻤﺎﻨﻟﺎ‪ ،‬ﻣﻦ‬
‫ﻳﻬﺪا� ﻓﻼ مﻀﻞ ﻪﻟ وﻣﻦ ﻳﻀﻠﻠﻪ ﻓﻼ ﻫﺎدی ﻪﻟ‪ ،‬وأﺷﻬﺪا أن ﻻ � إﻻ اﷲ وﺣﺪه ﻻ ﺮﺷ�ﻚ‬
‫ً‬
‫ﻪﻟ‪ ،‬وأﺷﻬﺪ أن �ﻤﺪا ﻋﺒﺪه ورﺳﻮﻪﻟ«‪.‬‬
‫َ ََ ُ‬
‫�م ّمِن َّ� ۡفس َ�ٰح َِدة ٖ َو َخلَ َق م ِۡن َها َز ۡو َجهاَ‬ ‫َ َ ُّ َ َّ ُ َّ ُ ْ َ َّ ُ ُ َّ‬
‫ٖ‬ ‫���ها ٱ�اس ٱ�قوا ر��م ٱ�ِي خلق‬ ‫﴿ ٰٓ‬
‫َ ۡ َ ۡ َ َ َّ َّ َ َ َ‬ ‫َ ٓ ُ َ‬ ‫َ َ َّ ۡ ُ َ َ ٗ َ ٗ َ َ ٓ ٗ َ َّ ُ ْ َّ َ َّ‬
‫ٱ� �ن‬ ‫ٱ� ٱ�ِي � َسا َءلون بِهِۦ وٱ�رحام ۚ إِن‬ ‫و�ث مِنهما رِجا� كثِ�� و� ِساء ۚ وٱ�قوا‬
‫� ۡم َر� ٗ‬ ‫َ َۡ ُ‬
‫ِيبا ‪] ﴾١‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[۱ :‬‬ ‫علي‬
‫»ای ﻣﺮدﻣﺎن از )ﺧﺸﻢ( ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﭙﺮھﯿﺰﯾﺪ‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎری ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را از ﯾﮏ اﻧﺴﺎن‬
‫آﻓﺮﯾﺪ و )ﺳﭙﺲ( ھﻤﺴﺮش را از ﻧﻮع او آﻓﺮﯾﺪ‪ ،‬و از آن دو ﻧﻔﺮ ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻓﺮواﻧﯽ )ﺑﺮ‬
‫روی زﻣﯿﻦ( ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬و از )ﺧﺸﻢ( ﺧﺪاﯾﯽ ﺑﭙﺮھﯿﺰﯾﺪ ﮐﻪ ھﻤﯿﺪﮔﺮ را ﺑﺪو ﺳﻮﮔﻨﺪ‬
‫ﻣﯽدھﯿﺪ‪ ،‬ﺑﭙﺮھﯿﺰﯾﺪ از اﯾﻦﮐﻪ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪی را ﮔﯿﺴﺨﺘﻪ دارﯾﺪ )و ﺻﻠﻪ رﺣﻢ را ﻧﺎدﯾﺪه‬
‫ﮔﯿﺮﯾﺪ(؛ زﯾﺮا ﮐﻪ ﺑﯽﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮاﻗﺐ ﺷﻤﺎ اﺳﺖ )و ﮐﺮدار و رﻓﺘﺎر ﺷﻤﺎ از دﯾﺪ او‬
‫ﭘﻨﮫﺎن ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ(«‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ و اﺑﻮداود واﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ واﻟﺪار ﻗﻄﻨﯽ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٦٦‬‬
‫َ ُ َ ۡ َ ُ‬ ‫ٗ‬ ‫َ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ْ َّ ُ ْ َّ َ ُ ُ ْ َ ٗ‬
‫ٱ� َوقولوا ق ۡو� َسدِيدا ‪ ٧٠‬يُ ۡصل ِۡح ل� ۡم أع َ�ٰل� ۡم‬ ‫���ها ٱ�ِين ءامنوا ٱ�قوا‬ ‫﴿ ٰٓ‬
‫يما ‪] ﴾٧١‬اﻷﺣﺰاب‪-۷۰ :‬‬ ‫از فَ ۡو ًزا َع ِظ ً‬ ‫ٱ� َو َر ُس َ ُ‬
‫و�ۥ َ� َق ۡد فَ َ‬ ‫َۡ َ ُ ۡ ُُ َ ُ‬
‫� ۡم َو َمن يُطِعِ َّ َ‬
‫َو�غفِ ۡر ل�م ذنو� ۗ‬
‫‪.[۷۱‬‬
‫»ای ﻣﺆﻣﻨﺎن! از ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ )و ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ را ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﺧﻮﺑﯽھﺎ و دوری از ﺑﺪیھﺎ‪ ،‬از‬
‫ﻋﺬاب او در اﻣﺎن دارﯾﺪ( و ﺳﺨﻦ ﺣﻖ و درﺳﺖ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ ‪ * ...‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺧﺪا )ﺗﻮﻓﯿﻖ‬
‫ﺧﯿﺮﺗﺎن ﻣﯽدھﺪ و( اﻋﻤﺎﻟﺘﺎن را ﺑﺎﯾﺴﺘﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﮔﻨﺎھﺎنﺗﺎن را ﻣﯽﺑﺨﺸﺎﯾﺪ و ھﺮﮐﻪ از ﺧﺪا‬
‫ً‬
‫و ﭘﯿﻐﻤﺒﺮش ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداری ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﺑﻪ ﭘﯿﺮوزی و ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ ﺑﺰرﮔﯽ دﺳﺖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ«‪.‬‬
‫َ َ َ ُ ُ َّ َّ َ َ ُ ُّ ۡ ُ َ‬ ‫َ ٰٓ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ْ َّ ُ ْ َّ َ َ َّ ُ َ‬
‫﴿���ها ٱ�ِين ءامنوا ٱ�قوا ٱ� حق �قاتِهِۦ و� �مو�ن إِ� وأنتم مسل ِمون ‪] ﴾١٠٢‬آل‬
‫ﻋﻤﺮان‪.[۱۰۲ :‬‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ آن ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ از ﺧﺪا ﺗﺮس داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬از او‬
‫ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ )و ﺑﺎ اﻧﺠﺎم واﺟﺒﺎت و دوری از ﻣﻨﮫﯿﺎت ﮔﻮھﺮ ﺗﻘﻮی را ﺑﻪ داﻣﺎن ﮔﯿﺮﯾﺪ( و ﺷﻤﺎ‬
‫ﻧﻤﯿﺮﯾﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آنﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﺷﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﮫﺘﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از اﺣﺎدﯾﺚ ﺑﻪ آﯾﺎت ﻓﻮق اﺿﺎﻓﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮای ﻣﺜﺎل اﺣﺎدﯾﺚ زﯾﺮ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﻧﮑﺎح روش و ﺳﻨﺖ ﻣﻦ اﺳﺖ ھﺮﮐﺲ از آن رویردان ﺷﻮد‪ ،‬ﺟﺰو )اﻣﺖ( ﻣﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر‬
‫ﻧﻤﯽرود«‪» ،١ .‬ازدواج ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ﺗﺎ ﻧﺴﻞﺗﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﻮد و ﻣﻦ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﻪ ﻓﺮاواﻧﯽ ﺷﻤﺎ‬
‫اﻓﺘﺨﺎر ﻣﯽﮐﻨﻢ«‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﻧﻮوی ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺣﺪاﻗﻞ ﺧﻄﺒﻪ ﻋﻘﺪ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ »ﺣﻤﺪ« و ﺳﭙﺎس‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ و »ﺻﻠﻮات« ﺑﺮ رﺳﻮل ﺧﺪاص و ﺗﻮﺟﯿﻪ و ﺳﻔﺎرش ﺑﻪ ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎری در آﺷﮑﺎر و‬
‫ﭘﻨﮫﺎن ﺑﺎﺷﺪ و در آن ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻋﺮوس و داﻣﺎد ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺸﺘﺮک ﺷﻤﺎ‬
‫را ﻣﺒﺎرک ﮔﺮداﻧﺪ و ﺑﺎران رﺣﻤﺘﺶ را ﺑﺮ زﻣﯿﻦ زﻧﺪﮔﯽﺗﺎن ﺑﺒﺎراﻧﺪ و اﻟﻔﺖ و ﻣﺤﺒﺖ را‬
‫اﺳﺎس زﻧﺪﮔﯽ ﺷﻤﺎ ﻗﺮار دھﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻄﺒﻪای ﮐﻪ ﺑﯿﺎن ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﭼﯿﺰی از آن ھﻢ ﮔﻔﺘﻪ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫اﺗﻔﺎق ﻋﻠﻤﺎ ﻋﻘﺪ ﻧﮑﺎح ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ .‬رأی ارﺟﺢ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ داﻣﺎد ﺧﻄﺒﻪ و‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺧﺎﺻﯽ ﺑﻪ ﺟﺰ ﻗﺒﻮل ﻧﮑﺎح ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ھﺮﮔﺎه وﻟﯽ ﻋﺮوس ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮاج آن ﭘﯿﺶﺗﺮ ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‬
 ‫‪٦٧‬‬ ‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﻓﻼﻧﯽ را ﺑﻪ ﻋﻘﺪ و ﻧﮑﺎح ﺗﻮ درآوردم‪ ،‬داﻣﺎد ھﻢ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» :‬ازدواج و ھﻤﺴﺮی ﯾﺎ‬
‫‪١‬‬
‫ﻧﮑﺎح او را ﻗﺒﻮل دارم«‪.‬‬
‫ﭘﺲ از اﺟﺮای ﺻﯿﻐﻪ ﻋﻘﺪ و »اﯾﺠﺎب« از ﻃﺮف وﻟﯽ و »ﻗﺒﻮل« از ﻃﺮف داﻣﺎد‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﺣﻔﻆ ﺣﻘﻮق ﻃﺮﻓﯿﻦ ﻣﺴﺎﯾﻞ ﻣﻮرد اﺗﻔﺎق در ﻋﻘﺪ ازدواج در دﻓﺘﺮ رﺳﻤﯽ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ‬
‫ﺛﺒﺖ ﺑﺸﻮد‪ .‬ھﺮﭼﻨﺪ اﯾﻦ ﺛﺒﺖ ﻧﻤﻮدن از ﻧﻈﺮ ﺷﺮﻋﯽ واﺟﺐ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﻔﻆ‬
‫ﺣﻘﻮق و ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺿﺮوری اﺳﺖ‪.‬‬
‫ھﻤﻪ ﻋﻠﻤﺎ اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺻﺤﺖ ﻧﮑﺎح ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ ﺣﻀﻮر وﻟﯽ و دو ﻧﻔﺮ ﺷﺎھﺪ‬
‫ﻋﺎدل اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ ﺳﻮم‪ :‬ﻣﻮاﻧﻊ ازدواج ﺷﺮﻋﯽ‬

‫در ازدواج ﺷﺮط اﺳﺖ ﮐﻪ زن ﺟﺰو ﻣﺤﺎرم داﺋﻢ ﯾﺎ ﻣﻮﻗﺖ ﻣﺮد ﻧﺒﺎﺷﺪ و ازدواج و اﺟﺮای‬
‫ﺻﯿﻐﻪ ﻋﻘﺪ ﻣﯿﺎن زن و ﻣﺮدی ﮐﻪ ﺑﺎ ھﻢ ﻣﺤﺮﻣﻨﺪ و ازدواج آنھﺎ ﺑﺮای ھﻤﯿﺸﻪ ﯾﺎ ﻣﻮﻗﺖ‬
‫ﺣﺮام ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ در آن ﺷﺒﮫﻪای وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﯾﺎ در ﻣﻮرد آن ﻣﯿﺎن ﻋﻠﻤﺎ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ وﺟﻮد‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ازدواج ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻧﮑﺎح ﺧﺎﻧﻤﯽ ﮐﻪ در اﯾﺎم ﻋﺪه »ﻃﻼق ﺑﺎﺋﻦ«‬
‫ﻗﺮار دارد‪ .‬ازدواج ﺑﺎ ﺧﻮاھﺮ ھﻤﺴﺮی ﮐﻪ ﻃﻼق داده ﺷﺪه اﻣﺎ ھﻨﻮز در اﯾﺎم » ّ‬
‫ﻋﺪه« ﻗﺮار‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ازدواج ﺑﺎ دو زن ﮐﻪ ﺑﺎ ھﻢ ﻣﺤﺮم ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬ازدواج ﺑﺎ ﻋﻤﻪ ﯾﺎ ﺧﺎﻟﻪ‬
‫ھﻤﺴﺮ‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ازدواج ﺑﺎ ﻣﺤﺎرﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺧﻮاھﺮ‪ ،‬دﺧﺘﺮ‪ ،‬ﻋﻤﻪ و ﺧﺎﻟﻪ و ‪ ...‬ﺑﺮای ھﻤﯿﺸﻪ‬
‫ﺣﺮام و ﻧﺎﻣﺸﺮوع اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺤﺮﻣﺎت اﺑﺪی‬
‫ﺳﻪ ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﯽ‪ :‬ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪی‪ ،‬داﻣﺎدی‪ ،‬رﺿﺎع‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ازدواج ﺑﺮﺧﯽ از‬
‫اﻧﺴﺎنھﺎ ﺑﺮای ھﻤﯿﺸﻪ ﻣﻤﻨﻮع و ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ آﯾﻪ ﻗﺮآن ھﻤﻪ آن ﻣﻮارد را ذﮐﺮ‬
‫ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ َ َ ُ ْ َ َ َ َ َ َ ٓ ُ ُ ّ َ ّ َ ٓ َّ َ َ ۡ َ َ َ َّ ُ َ َ َ ٰ َ ٗ‬
‫حش ة‬ ‫ف إِنهۥ �ن � ِ‬ ‫﴿و� تنكِحوا ما ن�ح ءاباؤ�م مِن ٱلنِساءِ إِ� ما قد سل ۚ‬
‫َ َّ ُ‬ ‫ُ ُ َ َ ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ َ ۡ ََ ُ ُ‬ ‫ً‬ ‫ٓ‬ ‫ۡ‬
‫ت عل ۡي� ۡم أ َّم َ� ٰ ُت� ۡم َو َ� َنات� ۡم َوأخ َ�ٰت� ۡم َوع� ٰ ُت� ۡم‬ ‫َو َمق ٗتا َو َسا َء َسبِي� ‪ ٢٢‬ح ّ ِرم‬
‫�م ّمِنَ‬ ‫َ ُ َّ َ ٰ ُ ُ ُ َّ ٰ ٓ َ َ ۡ َ ُ ۡ َ َ َ َ ٰ ُ ُ‬ ‫َ َ ٰ َٰ ُ ُ ۡ َ َ َ ُ ۡ َ ِ َ َ َ ُ ۡ ُ ۡ‬
‫ت وأم�ت�م ٱ� ِ� أ�ضعن�م وأخ�ت‬ ‫و��ت�م و�نات ٱ�خ و�نات ٱ�خ ِ‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﻷذﮐﺎر ﻟﻠﻨﻮوی ‪ :‬ص ‪ ۴۰۵‬داراﻟﻔﮑﺮ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٦٨‬‬
‫َ َ ۡ‬ ‫ّ ٓ ُ َّ‬ ‫ُ ُ ُ‬ ‫ُ َّ‬
‫� ۡم َو َر َ ٰٓ‬ ‫َّ َ ٰ َ َ ُ َّ َ ٰ ُ َ ٓ ُ‬
‫جورِ�م ّمِن � َِسا�ِ� ُم ٱ� ٰ ِ� دخل ُتم‬ ‫�� ِ ُب� ُم ٱ� ٰ ِ� ِ� ح‬ ‫ٱلر�عةِ وأم�ت � ِسا� ِ‬
‫َّ‬ ‫َ‬
‫ُ َ َ َ ۡ ُ ۡ َ َ َ ٰٓ ُ ۡ َ ٓ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َّ َ ُ ُ ْ َ َ‬
‫ِين م ِۡن‬ ‫� ُم ٱ� َ‬ ‫ب ِ ِه َّن فإِن ل ۡم ت�ونوا دخل ُتم ب ِ ِه َّن ف� جناح علي�م وح��ِل ��نا ِ�‬
‫ور� َّرح ٗ‬ ‫ٱ� َ� َن َ� ُف ٗ‬ ‫� ۡٱ�ُ ۡخ َت ۡ� إ َّ� َما قَ ۡد َسلَ َف إ َّن َّ َ‬ ‫َ ۡ َٰ ُ ۡ َ َ َ ۡ‬
‫� َم ُعوا ْ َ� ۡ َ‬
‫ِيما ‪٢٣‬‬ ‫ۗ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫أص�بِ�م وأن‬
‫َّ َ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫َ ۡ ُ ۡ َ َ ٰ ُ َ ّ َ ٓ ِ َّ َ َ َ َ ۡ ۡ َ ٰ ُ ُ ۡ َ ٰ َ َّ َ َ ُ‬
‫ب ٱ�ِ عل ۡي� ۡ ۚم َوأحِل ل�م‬ ‫۞وٱلمحص�ت مِن ٱلنِساء إِ� ما ملكت �ي�ن�مۖ كِ�‬
‫ۡ‬ ‫� َ� َما ۡ‬ ‫َ َ َۡ ُ َ‬ ‫َّ َ َ ٓ َ َ ٰ ُ ۡ َ َ ۡ َ ُ ْ َ ۡ َ ٰ ُ ُّ ۡ‬
‫ٱس َت ۡم َت ۡع ُتم بِهِۦ مِن ُه َّن‬ ‫� فح َ‬
‫ِ ِ ۚ‬ ‫ٰ‬ ‫م‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫ِ�‬ ‫ن‬ ‫ص‬ ‫ما وراء �ل ِ�م أن تبتغوا بِأم�ل ِ�م ِ‬
‫�‬
‫ۢ َ ۡ ۡ َ َ َّ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َ ُ ُ َّ ُ ُ َ ُ َّ َ َ ٗ ۚ َ َ ُ َ َ َ َ ۡ ُ ۡ َ َ َ ٰ َ‬
‫ِ‬
‫�ٔاتوهن أجورهن فرِ�ضة و� جناح علي�م �ِيما ت�ضيتم بِهِۦ من �ع ِد ٱلفرِ�ض ِة� إِن‬
‫ِيما ‪] ﴾٢٤‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[۲۴ -۲۲:‬‬ ‫ِيما َحك ٗ‬‫ٱ� َ� َن َعل ً‬
‫َّ َ‬
‫»ﺑﺎ زﻧﺎﻧﯽ ازدواج ﻧﮑﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﭘﺪران ﺷﻤﺎ ﺑﺎ آنھﺎ ازدواج ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﮐﺎر ﻋﻤﻞ‬
‫ﺑﺴﯿﺎر زﺷﺘﯽ اﺳﺖ‪ .‬و )ﻧﺰد ﺧﺪا و ﻣﺮدم( ﻣﺒﻐﻮض ﺑﻮده و روش ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺎدرﺳﺘﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﮕﺮ آنﭼﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ )و در زﻣﺎن ﺟﺎھﻠﯿﺖ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ( * ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﺮام ﻧﻤﻮده‬
‫اﺳﺖ ازدواج ﺑﺎ ﻣﺎدرانﺗﺎن‪ ،‬دﺧﺘﺮانﺗﺎن‪ ،‬ﺧﻮاھﺮانﺗﺎن‪ ،‬ﻋﻤﻪھﺎ و ﺧﺎﻟﻪھﺎﯾﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺮادرزادهھﺎ‬
‫و ﺧﻮاھﺮزادهھﺎﯾﺘﺎن و ﻣﺎدراﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺷﯿﺮ دادهاﻧﺪ‪ .‬ﺧﻮاھﺮان ﺷﯿﺮﯾﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺎدران‬
‫ھﻤﺴﺮانﺗﺎن‪ ،‬دﺧﺘﺮان ھﻤﺴﺮانﺗﺎن ﮐﻪ از ﻣﺮدان دﯾﮕﺮی ھﺴﺘﻨﺪ و ﺗﺤﺖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ و‬
‫ً‬
‫ﮐﻔﺎﻟﺖ ﺷﻤﺎ ﻗﺮار دارﻧﺪ و ﺑﺎ ﻣﺎدرانﺷﺎن ﻗﺒﻼ ھﻢ ﺑﺴﺘﺮ ﺷﺪهاﯾﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﺎ ﻣﺎدرانآﻧﮫﺎ‬
‫ھﻢ ﺑﺴﺘﺮ ﻧﺸﺪهاﯾﺪ‪ ،‬ﮔﻨﺎھﯽ )در ازدواج ﺑﺎ ﭼﻨﯿﻦ دﺧﺘﺮان( ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ھﻤﺴﺮان‬
‫ﭘﺴﺮان ﺻﻠﺒﯽ ﺧﻮد‪ ،‬و اﯾﻦﮐﻪ دو ﺧﻮاھﺮ را ﺑﺎ ھﻢ ﺟﻤﻊ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آنﭼﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ )ﮐﻪ‬
‫ﺑﺎ ﻃﻼق ﯾﮑﯽ از آنھﺎ ﻗﻠﻢ ﻋﻔﻮ ﺑﺮ ﮔﺬﺷﺘﻪ آﻧﺎن ﮐﺸﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد( ﺑﯽﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺴﯿﺎر‬
‫آﻣﺮزﻧﺪه و ﻣﮫﺮﺑﺎن اﺳﺖ * و زﻧﺎن ﺷﻮھﺮدار )ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﺮام ﺷﺪه( ﻣﮕﺮ زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ در )ﺟﻨﮓ‬
‫ﺑﺎ ﮐﻔﺎر( اﺳﯿﺮ ﮐﺮدهاﯾﺪ )زﯾﺮا ﻧﮑﺎح آنھﺎ ﺑﺎﻃﻞ ﻣﯽﺷﻮد و ﭘﺲ از ﺳﭙﺮی ﺷﺪن ﻋﺪه( ازدواج‬
‫ﺑﺎ آنھﺎ ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻮارد را ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ واﺟﺐ ﮔﺮداﻧﯿﺪه )ﭘﺲ آنﭼﻪ را ﮐﻪ او ﺑﺮ‬
‫ﺷﻤﺎ ﺣﺮام ﻧﻤﻮده ﺣﺮام ﺑﺪاﻧﯿﺪ و آن را ﻣﺮاﻋﺎت ﮐﻨﯿﺪ( ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ازدواج ﺑﺎ زﻧﺎﻧﯽ دﯾﮕﺮ ـ‬
‫ﺑﻪ ﺟﺰ آنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ـ ﺣﻼل ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ و ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ ﺑﺎ اﻣﻮال ﺧﻮد )از راه‬
‫ﺷﺮﻋﯽ( زﻧﺎﻧﯽ را ﺟﻮﯾﺎ ﺷﻮﯾﺪ و ﺑﺎ اﯾﺸﺎن ازدواج ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﭘﺎﮐﺪاﻣﻦ ﺑﺎﺷﯿﺪ و از زﻧﺎﮐﺎری ﭘﺮھﯿﺰ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﺎ زﻧﯽ ازدواج ﮐﺮدﯾﺪ و ﺑﺎ او ھﻢ ﺑﺴﺘﺮ ﺷﺪﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﻣﮫﺮﯾﻪ او را )ﺑﺪون ﮐﻢ و‬
‫ﮐﺎﺳﺖ ﺳﺮ ﻣﻮﻋﺪ ﻣﻘﺮر( ﺑﭙﺮدازﯾﺪ‪ .‬و اﯾﻦ واﺟﺒﯽ )از واﺟﺒﺎت اﻟﮫﯽ(اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﻌﺪ از ﺗﻌﯿﯿﻦ‬
‫ً‬
‫ﻣﮫﺮﯾﻪ در ﻣﻮرد آنﭼﻪ ﺧﻮد ﺑﺮ آن ﺗﻮاﻓﻖ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ ﮔﻨﺎھﯽ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪) .‬ﻣﺜﻼ اﮔﺮ زن ﺑﺎ‬
 ‫‪٦٩‬‬ ‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫رﺿﺎﯾﺖ و رﻏﺒﺖ ﺧﻮد ﻣﻘﺪاری از ﻣﮫﺮﯾﻪ را ﺑﺒﺨﺸﺪ ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد‪ .‬ﯾﺎ اﮔﺮ ﺷﻮھﺮ ﭼﯿﺰی را ﺑﺮ‬
‫آن ﺑﯿﺎﻓﺰاﯾﺪ ﺑﻼﻣﺎﻧﻊ اﺳﺖ( ﺑﯽﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ آ ﮔﺎه و ﺣﮑﯿﻢ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ از ﻣﺤﺪﺛﯿﻦ از اﺑﻮھﺮﯾﺮه رواﯾﺖ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص »از ازدواج ﺑﺎ‬
‫ﻋﻤﻪ و ﺧﺎﻟﻪ ﻧﮫﯽ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ«‪ .‬و ﺣﮑﻤﺖ ﺗﺤﺮﯾﻢ ازدواج ﺑﺎ زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ در آﯾﻪ و اﺣﺎدﯾﺚ‬
‫ذﮐﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ازدواج ﺑﺎﻋﺚ ﻗﻄﻊ رواﺑﻂ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪی ﻧﺸﻮد و آﺗﺶ ﮐﯿﻨﻪ و‬
‫ﻋﺪاوت را در ﻣﯿﺎن آنھﺎ روﺷﻦ ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫اﮐﻨﻮن در ﻣﻮرد زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ازدواج ﺑﺎ آنھﺎ ﺣﺮام اﺳﺖ ﺑﺎ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺳﺨﻦ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪:‬‬

‫‪ -۱‬ﻣﺤﺮﻣﺎت ﺳﺒﺒﯽ‬
‫زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪی و ﻧﺴﺒﺖ ازدواج ﺑﺎ آنھﺎ ﺣﺮام اﺳﺖ ﭼﮫﺎر دﺳﺘﻪاﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺎدر‬
‫)ﻣﺎدر ﻣﺎدر و ِ‬‫ِ‬ ‫اﻟﻒ‪ -‬اﺻﻮل اﻧﺴﺎن ھﺮﭼﻨﺪ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺮوﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎدر‪ ،‬ﻣﺎدرﺑﺰرگ‬
‫ﭘﺪر(‪.‬‬
‫ب‪ -‬ﻓﺮوع اﻧﺴﺎن ھﺮﭼﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ ﺑﺮوﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬دﺧﺘﺮ و دﺧﺘﺮ دﺧﺘﺮ و دﺧﺘﺮ ﭘﺴﺮ و ‪...‬‬
‫ج‪ -‬ﻓﺮوع ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﯾﺎ ﯾﮑﯽ از آنھﺎ‪ ،‬ھﺮﭼﻨﺪ دورﺗﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺧﻮاھﺮان ﭘﺪر و‬
‫ﻣﺎدری‪ ،‬ﺧﻮاھﺮ ﭘﺪری‪ ،‬ﺧﻮاھﺮ ﻣﺎدری و دﺧﺘﺮان آنھﺎ و دﺧﺘﺮان ﺑﺮادرزاده و ﺧﻮاھﺮزاده‬
‫ھﺮﭼﻨﺪ دورﺗﺮ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫د‪ -‬ﮔﺮوه اول از ﻓﺮوع ﭘﺪر و ﻣﺎدرﺑﺰرﮔﺎن‪ :‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻤﻪھﺎ و ﺧﺎﻟﻪھﺎ‪ .‬ﻓﺮق ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ً‬
‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎ ﻋﻤﻪ و ﺧﺎﻟﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﻮردﻧﻈﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﻋﻤﻪ و ﺧﺎﻟﻪ ﭘﺪر ﯾﺎ ﻣﺎدر ﯾﺎ ﭘﺪرﺑﺰرگ و ﯾﺎ‬
‫ﻣﺎدرﺑﺰرگ او ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﮔﺮوه و ﻃﺒﻘﻪ دوم ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬دﺧﺘﺮ ﻋﻤﻮ و دﺧﺘﺮ ﻋﻤﻪ و دﺧﺘﺮ ﺧﺎﻟﻪ‬
‫و دﺧﺘﺮ داﯾﯽ ازدواج ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -۲‬ﻣﺤﺮﻣﺎت ﺑﻪ دﻟﯿﻞ داﻣﺎدی‬

‫آنھﺎﯾﯽ ھﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺼﺎھﺮت ازدواج ﺑﺎ آنھﺎ ﺣﺮام اﺳﺖ ﭼﮫﺎر دﺳﺘﻪاﻧﺪ‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬زن اﺻﻮل ھﺮﭼﻨﺪ دورﺗﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻓﺮق ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪی ﭘﺪری ﯾﺎ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪ‬
‫ﭘﺪر ﻣﺎدر(‪ .‬اﻣﺎ ازدواج ﺑﺎ دﺧﺘﺮ‬
‫)ﭘﺪر ﭘﺪر و ِ‬
‫ﻣﺎدری ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ھﻤﺴﺮ ﭘﺪر و ﭘﺪرﺑﺰرگ ِ‬
‫ھﻤﺴﺮ ﭘﺪر و ﯾﺎ ﻣﺎدر ھﻤﺴﺮ ﭘﺪر ﺑﺮای ﭘﺴﺮ او ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪ .‬و ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ ﭘﺪر ﺑﺎ زﻧﯽ ازدواج‬
‫ﮐﻨﺪ و دﺧﺘﺮان زن را ھﻢ ﺑﺎ ھﻤﺴﺮی ﭘﺴﺮ ﺧﻮد اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﺪ‪.‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٧٠‬‬

‫ب‪ -‬ازدوج ﺑﺎ ھﻤﺴﺮ ﻓﺮوع ﺧﻮد‪ ،‬ھﺮﭼﻨﺪ دورﺗﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮق ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ از ﻃﺮﯾﻖ ﭘﺴﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ از ﻃﺮﯾﻖ دﺧﺘﺮ‪ ،‬ﯾﺎ آن ﻓﺮع ﺑﺎ او ھﻢﺑﺴﺘﺮ ﺷﺪه ﯾﺎ ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ او را‬
‫ﺗﺮک ﮐﺮده ﯾﺎ او را ﻃﻼق داده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺮام اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ھﻤﺴﺮ ﭘﺴﺮ‪ ،‬ﯾﺎ ھﻤﺴﺮ ﭘﺴﺮ ﭘﺴﺮ‪ ،‬ﯾﺎ‬
‫ھﻤﺴﺮ ﭘﺴﺮ دﺧﺘﺮ ھﺮﭼﻨﺪ دورﺗﺮ ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ و در ﻣﺬھﺐ اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﯿﻔﻪ ازدواج ﺑﺎ‬
‫دﺧﺘﺮ زﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺮد ﺑﺎ او ﻣﺮﺗﮑﺐ زﻧﺎ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﺎ دﺧﺘﺮ زﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ او ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﮑﺎﺣﯽ‬
‫ﻧﺎﻗﺺ و ﻓﺎﺳﺪ ازدواج ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ج‪ -‬ازدواج ﺑﺎ اﺻﻮل ھﻤﺴﺮ ھﺮﭼﻨﺪ دورﺗﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺣﺮام اﺳﺖ‪ ،‬ھﺮﭼﻨﺪ ﻣﺮد ﺑﺎ آن ھﻤﺴﺮ‬
‫ﺧﻮد ھﻢﺑﺴﺘﺮ ﺷﺪه ﯾﺎ ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎدر و ﻣﺎدرﺑﺰرگ زن‪ ،‬ﻓﺮق ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﻣﺎدرﺑﺰرگ‬
‫او ﻣﺎدر ﭘﺪر ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ ﻣﺎدر ﻣﺎدرش‪ .‬زﯾﺮا ﺑﺮاﺳﺎس اﺻﻮل ﺷﺮﻋﯽ‪» :‬ﻋﻘﺪ دﺧﺘﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺤﺮﯾﻢ‬
‫ﻋﻘﺪ ﻣﺎدر و ﻣﺎدرﺑﺰرگھﺎی آنھﺎ ﮔﺮدﯾﺪه و ھﻢﺑﺴﺘﺮ ﺷﺪن ﺑﺎ زن ﺳﺒﺐ ﺗﺤﺮﯾﻢ ازدواج ﺑﺎ‬
‫دﺧﺘﺮان او ﻣﯽﺷﻮد«‪ .‬آن ﻣﻮارد ﺣﺮام ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫د‪ -‬ازدواج ﺑﺎ ﻓﺮع ھﻤﺴﺮ ھﺮﭼﻨﺪ دورﺗﺮ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺮام اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از ﻓﺮوع‬
‫ھﻤﺴﺮ دﺧﺘﺮان اوﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺷﺮﻃﯽ ﻣﺮد ﺑﺎ زن ﺧﻮد ھﻢﺑﺴﺘﺮ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺗﻨﮫﺎ او را‬
‫ﻋﻘﺪ ﮐﺮده و ﻗﺒﻞ از ھﻢﺑﺴﺘﺮی او را ﻃﻼق داده ﯾﺎ زن ﻓﻮت ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ ازدواج ﺑﺎ دﺧﺘﺮ ﯾﺎ‬
‫دﯾﮕﺮ ﻓﺮوع او ﺣﺮام ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ -۳‬ﻣﺤﺮﻣﺎت ﺑﻪ دﻟﯿﻞ رﺿﺎع‬

‫و ھﻤﻪ آن زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺴﺒﯽ و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪی ازدواج ﺑﺎ آنھﺎ ﺣﺮام اﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺳﺒﺐ رﺿﺎع ھﻢ ﺣﺮام ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ ُ َّ َ ٰ ُ ُ ُ َّ ٰ ٓ َ َ ۡ َ ُ ۡ َ َ َ َ ٰ ُ ُ ّ َ َّ َ‬
‫ٱلر� ٰ َعةِ﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[۲۳ :‬‬ ‫﴿وأم�ت�م ٱ� ِ� أ�ضعن�م وأخ�ت�م مِن‬
‫»و )ازدواج ﺑﺎ( ﻣﺎدراﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺷﯿﺮ داده و ﺧﻮاھﺮان ﺷﯿﺮیﺗﺎن )ﺣﺮام اﺳﺖ(«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪» :‬ھﻤﻪ آنﭼﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻧﺴﺒﯽ ﺣﺮام اﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫دﻟﯿﻞ رﺿﺎع ھﻢ ﺣﺮام ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع رﺿﺎع و ﺷﯿﺮﺧﻮارﮔﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﺷﻮھﺮ ﺧﺎﻧﻤﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﻮدﮐﯽ‬
‫ﺷﯿﺮ داده و ھﻤﻪ اﻗﺎرب و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪاﻧﺶ و اﻗﻮام ﮐﻮدک درﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ دﯾﮕﺮان‪ .‬زﯾﺮا در‬
‫اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﺮد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ھﻤﺴﺮ زن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﺳﺖ ھﺮﭼﻨﺪ ﺷﯿﺮ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ زن‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
 ‫‪٧١‬‬ ‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﻋﻠﺖ ﺗﺤﺮﯾﻢ ازدواج ﺑﺎ ﻣﺎدر و ﺧﻮاھﺮ ﺷﯿﺮی و ‪ ...‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﯿﺮ ﮐﻢ ﯾﺎ زﯾﺎد ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺳﺒﺐ رﺷﺪ ﺟﺴﻤﯽ ﮐﻮدک ﻣﯽﮔﺮدد و از ﻧﻈﺮ ﻓﻘﮫﺎی ﻣﺬھﺐ اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﯽ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ‬
‫ً‬
‫ﭘﻨﺞ ﺑﺎر ﻃﺒﻖ ﻋﺮف و ﻋﺎدت ﺑﻪ آن ﮐﻮدک ﺷﯿﺮ داده ﺑﺎﺷﺪ و ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ ﺣﺘﻤﺎ ھﺮﺑﺎر ﺳﯿﺮ‬
‫ﺧﻮرده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻋﻠﻤﺎ اﯾﻦ ﺷﺮوط را ﻻزم ﻧﻤﯽﺷﻤﺎرﻧﺪ و ﺑﻪ اﯾﻦ آﯾﻪ اﺳﺘﺪﻻل‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ‪:‬‬
‫ُ‬ ‫َ‬
‫َ ُ َّ َ ٰ ُ ُ ُ َّ ٰ ٓ َ‬
‫� أ�ض ۡع َن� ۡم﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[۲۳ :‬‬‫﴿وأم�ت�م ٱ� ِ‬
‫»ﻣﺎدراﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺷﯿﺮ دادهاﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﻣﻄﻠﻖ ﺑﯿﺎن ﺷﺪن رﺿﺎع ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻢ و زﯾﺎد آن ﺑﺎ ھﻢ ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﻧﺪارد‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﻋﻠﻤﺎی ﻣﺬھﺐ اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ رواﯾﺖ از ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬ﻗﺮآن در آﻏﺎز ﺑﺮای رﺿﺎع ده ﺑﺎر ﺷﯿﺮ ﺧﻮردن را ﻓﺮﻣﻮده و ﺳﭙﺲ آن را ﺑﻪ‬
‫ﭘﻨﺞ ﺑﺎر ﻗﻄﻌﯽ ﺗﻘﻠﯿﻞ داد و ﭘﺲ از وﻓﺎت رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺮدم ھﻢﭼﻨﺎن ﻓﮑﺮ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ آن ده ﺑﺎر ھﻢﭼﻨﺎن ﺷﺮط اﺳﺖ و ﻧﻤﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﺴﺦ ﺷﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﻣﺤﺮﻣﺎت ﻣﻮﻗﺖ‬

‫‪ -۱‬ﻣﻄﻠﻘﻪ ﺛﻼﺛﻪ‬
‫ازدواج ﻣﺠﺪد ﺑﺎ زﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻃﻼق ﺛﻼﺛﻪ ﯾﺎ »ﺑﯿﻨﻮﻧﻪ ﮐﺒﺮی« ﻃﻼق داده ﺷﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺮام اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫� ٖن﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۲۹ :‬‬ ‫اكۢ ب َم ۡع ُروف أَ ۡو � َ ۡ� ُ‬
‫�حۢ �ِإ ِ ۡح َ ٰ‬ ‫ٱلط َ� ٰ ُق َم َّرتَ َ ۡ َ ُ‬‫﴿ َّ‬
‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ان� فإِمس ِ‬ ‫ِ‬
‫»ﻃﻼق ]رﺟﻌﯽ[ دو ﺑﺎر اﺳﺖ ﭘﺲ ]از آن ﺑﺎﯾﺪ زن را[ ﺑﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻦ ﯾﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻧﯿﮑﯽ رھﺎ ﮐﺮدن«‬
‫� تَنك َِح َز ۡو ًجا َ� ۡ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫�ه﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۳۰ :‬‬ ‫﴿فَإِن َطل َق َها فَ� � ُِّل ُ�ۥ ِم ۢن َ� ۡع ُد َح َّ ٰ‬
‫»ﭘﺲ اﮔﺮ ]ﺷﻮھﺮ[ او را ]ﺑﺮای ﺳﻮﻣﯿﻦ ﺑﺎر[ ﻃﻼق داد‪ ،‬ﭘﺲ از آن ﺑﺮای او )ﺷﻮھﺮ(‬
‫ﺣﻼل ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﮑﻪ ﺑﺎ ھﻤﺴﺮی ﺟﺰ او ازدواج ﮐﻨﺪ«‬
‫»ﻃﻼق دوﺑﺎر اﺳﺖ‪) ،‬آن ﻃﻼﻗﯽ ﮐﻪ ﺣﻖ ﻣﺮاﺟﻌﺖ در آن ﻣﺤﻔﻮظ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از دو‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻃﻼق ﯾﮑﯽ از دو ﮐﺎر را ﺑﺎﯾﺪ اﻧﺠﺎم داد(‪ .‬اداﻣﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺸﺘﺮک )ﺑﺎ زن( ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای‬
‫ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ )و ﻋﺎدﻻﻧﻪ( ﯾﺎ ﻃﻼق دادن )او( ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﻣﻄﻠﻮب )و ﺑﻪ دور از ﺳﺘﻢ و‬
‫ﺣﻖﮐﺸﯽ(«‪.‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٧٢‬‬

‫و ﺳﭙﺲ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»)ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﻌﺪ از دوﺑﺎر ﻃﻼق و ﻣﺮاﺟﻌﺖ‪ ،‬ﺑﺎر دﯾﮕﺮ( او را ﻃﻼق داد‪ ،‬از آن ﺑﻪ ﺑﻌﺪ زن‬
‫ﺑﺮ او ﺣﻼل ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آن ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﻮھﺮ دﯾﮕﺮی ازدواج ﮐﻨﺪ )و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ آن ﻣﺮد‬
‫ﻧﯿﺰ او را ﻃﻼق دھﺪ(«‪.‬‬
‫و ازدواج آن زن ﺑﺎ ﺷﻮھﺮ دوم ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻃﻼق ﻃﺒﯿﻌﯽ و داﺋﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ھﯿﭻوﺟﻪ‬
‫زﻣﺎن ﻣﺸﺨﺼﯽ و ﻧﯿﺘﯽ ﺧﺎص ﺑﺮای آن در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﻧﮑﺎﺣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻗﺼﺪ »ﺗﺤﻠﯿﻞ« اﻧﺠﺎم ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬ﻧﻮﻋﯽ ﻓﺮﯾﺐ و ﺣﯿﻠﻪ ﺧﻼف ﺷﺮع اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﺎﻟﮑﯿﻪ و ﺣﻨﺎﺑﻠﻪ و‬
‫ﺑﺴﯿﺎری از ﻓﻘﮫﺎی دﯾﮕﺮ از ﻣﺬاھﺐ آن را ﺑﺎﻃﻞ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮده‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ زﻧﯽ را ﮐﻪ ﻣﻮھﺎی ﺧﻮد را ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯽدھﺪ و زﻧﺎن ﺧﺎﻟﮑﻮب و زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺧﺎﻟﮑﻮﺑﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮐﻨﻨﺪه و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای او ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﯽﺷﻮد را ﻣﻮرد ﻧﻔﺮﯾﻦ‬
‫‪١‬‬
‫ﻗﺮار داده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫از ﻧﻈﺮ ﻓﻘﮫﺎی ﻣﺬھﺐ اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﯿﻔﻪ ﻧﮑﺎح »ﺗﺤﻠﯿﻞ« ﮐﺮاھﺖ ﺗﺤﺮﯾﻤﯽ دارد و از‬
‫دﯾﺪﮔﺎه ﺷﺎﻓﻌﯿﻪ اﮔﺮ در ﻋﻘﺪ ﻧﮑﺎح ﻣﺪت ﻣﻌﯿﻨﯽ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد ـ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺸﺎﺑﮫﺖ ﺑﺎ‬
‫ﻧﮑﺎح ﻣﻮﻗﺖ ـ ﺣﺮام اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻣﺪت در ﻋﻘﺪ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻇﺎھﺮ ﻋﻘﺪ‬
‫ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻧﯿﺖ ﺧﺒﯿﺜﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد از آن آ ﮔﺎه اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ‬
‫ھﺮ ﺻﻮرت ﺣﺮام ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -۲‬زن ﺑﻼﺗﮑﻠﯿﻒ‬
‫زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ھﻨﻮز در ﻋﻘﺪ ﻧﮑﺎح ﻣﺮد دﯾﮕﺮی ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ھﻨﻮز ﭘﺲ از ﻃﻼق ّ‬
‫ﻋﺪه آﻧﺎن‬
‫ﺳﭙﺮی ﻧﺸﺪه ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ‪ :‬زﻧﺎن ﺷﻮھﺮدار‪ ،‬زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ھﻨﻮز ﻋﺪه ﻧﮑﺎح ﻗﺒﻠﯽ آنھﺎ ﺳﭙﺮی‬
‫ﻧﺸﺪه‪ ،‬زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﻃﺮﯾﻖ زﻧﺎ ﺣﺎﻣﻠﻪاﻧﺪ ـ در رأی اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﯿﻔﻪ ـ ﯾﺎ زﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ او زﻧﺎ ﺷﺪه‬
‫ـ از ﻧﻈﺮ اﻣﺎم ﻣﺎﻟﮏ ـ ازدواج ﺑﺎ ھﻤﻪ آنھﺎ ﺣﺮام اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -۳‬آﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ھﯿﭻ آﺋﯿﻦ آﺳﻤﺎﻧﯽ ﭘﯿﺮوی ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‬

‫ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻧﺎن ﺑﺖﭘﺮﺳﺖ‪ ،‬آﺗﺶﭘﺮﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻠﺤﺪ‪ ،‬ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﮫﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺑﻮداﯾﯽ و ‪...‬‬
‫اﻣﺎ ازدواج زن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎ ﻣﺮد ﮐﺎﻓﺮ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق و اﺟﻤﺎع ﻋﻠﻤﺎ ﺣﺮام و ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﻨﺴﺎﯾﯽ و اﻟﺘﺮﻣﺬی‬
 ‫‪٧٣‬‬ ‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫َ ُ َ ُّ َ‬ ‫ّ ‪َّ ٞ‬‬ ‫ُ َ ۡ ُ َّ َ ُ‬ ‫وه َّن ُم ۡؤم َِ�ٰ َ َ َ ۡ‬

‫َ ۡ َ ُُۡ ُ‬
‫ج ُعوه َّن إِ� ٱلكفارِ� � ه َّن حِل ل ُه ۡم َو� ه ۡم �ِلون‬
‫ت ف� تر ِ‬ ‫ٖ‬ ‫﴿فإِن عل ِمتم‬
‫َ‬
‫ل ُه َّن﴾ ]اﻟﻤﻤﺘﺤﻨﺔ‪.[۱۰ :‬‬
‫»ھﺮﮔﺎه ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪﯾﺪ ﮐﻪ آن زﻧﺎن اھﻞ اﯾﻤﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬آنھﺎ را ﺑﻪ ﻧﺰد ﮐﺎﻓﺮان ﺑﺎزﻧﮕﺮداﻧﯿﺪ‪،‬‬
‫اﯾﻦ زﻧﺎن ﺑﺮای آن ﻣﺮدان و آن ﻣﺮدان ﺑﺮای اﯾﻦ زﻧﺎن ﺣﻼل ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ازدواجھﺎ از ھﻤﺎن آﻏﺎز ﻣﺤﮑﻮم ﺑﻪ ﺷﮑﺴﺖ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﺪم ﺗﻮاﻓﻖ‬
‫دﯾﻨﯽ و اﺧﻼﻗﯽ و ﺧﻮاﺳﺘﻪھﺎ و اھﺪاف از اﻧﺴﺠﺎم ﻻزم ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﺨﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ازدواج ﺑﺎ زﻧﺎن اھﻞ ﮐﺘﺎب )ﻣﺴﯿﺤﯽ و ﯾﮫﻮدی( ﯾﻌﻨﯽ زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از ادﯾﺎن‬
‫آﺳﻤﺎﻧﯽ ﺑﺎور دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻦ آﯾﻪ ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ۡ َ ۡ َ ُ َّ َ ُ ُ َّ ّ َ ُ َ َ َ ُ َّ َ ُ ُ ْ ۡ َ َ ّ ‪ٞ ّ ۡ ُ ُ َ َ َ ۡ ُ َّ ٞ‬‬
‫﴿ٱ�وم أحِل ل�م ٱلطيِ�ٰتۖ وطعام ٱ�ِين أوتوا ٱلكِ�ٰب حِل ل�م وطعام�م حِل‬
‫ُ‬ ‫َ‬
‫ب مِن � ۡبل ِ� ۡم﴾‬‫ِين أُوتُوا ْ ۡٱلك َِ�ٰ َ‬
‫ت م َِن َّٱ� َ‬ ‫ت َوٱل ۡ ُم ۡح َص َ�ٰ ُ‬ ‫ۡ ۡ َ‬
‫ت م َِن ٱل ُمؤمِ�ٰ ِ‬ ‫ل َّ ُه ۡمۖ َوٱل ۡ ُم ۡح َص َ�ٰ ُ‬
‫]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[۵ :‬‬
‫»اﻣﺮوزه )ﺑﺎ ﻧﺰول اﯾﻦ آﯾﻪ( ھﻤﻪ ﭼﯿﺰھﺎی ﭘﺎﮐﯿﺰه )و ﻃﺒﻊ ﺳﺎﻟﻢ ﭘﺴﻨﺪ( ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﺣﻼل‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬و )ذﺑﺎﺋﺢ و( ﺧﻮراک اھﻞ ﮐﺘﺎب )ﺑﻪ ﺟﺰ آنﭼﻪ ﺑﺎ آﯾﺎت دﯾﮕﺮ ﺗﺤﺮﯾﻢ ﺷﺪه( ﺑﺮای‬
‫)ﺷﻤﺎ ﺣﻼل ﮔﺮدﯾﺪه( و ﺧﻮراک ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺮای آنھﺎ ﺣﻼل اﺳﺖ‪ .‬و )ازدواج ﺑﺎ( زﻧﺎن‬
‫ﭘﺎﮐﺪاﻣﻦ و ﻣﺆﻣﻦ و زﻧﺎن ﭘﺎﮐﺪاﻣﻦ اھﻞ ﮐﺘﺎب ﭘﯿﺶ از ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﺣﻼل اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﻣﺎ ازدواج ﺑﺎ زﻧﺎن اھﻞ ﮐﺘﺎب ﮐﺮاھﺖ دارد و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫از ازدواج ﺑﺎ ﻧﻈﺎﻣﯿﺎن و ﺳﯿﺎﺳﺘﻤﺪاران ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ زﻧﺎن )ﯾﮫﻮدی و ﻣﺴﯿﺤﯽ( ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ‬
‫ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﺑﺸﻮد‪ .‬ﺗﺎ زﻣﯿﻨﻪ ﺑﺮای ﻧﻔﻮذ و ﮐﺴﺐ اﻃﻼﻋﺎت از ﻃﺮف دﺷﻤﻨﺎن ﻓﺮاھﻢ ﻧﺸﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﮔﺮاﻧﯽ ھﺰﯾﻨﻪ ازدواج در ﻣﻤﺎﻟﮏ اﺳﻼﻣﯽ ﯾﺎ ﺷﺮاﯾﻂ ﺗﺤﺼﯿﻞ‬
‫و زﻧﺪﮔﯽ در ﻣﻤﺎﻟﮏ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ‪ ،‬ﯾﺎ دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ اﻗﺎﻣﺖ‪ ،‬ﯾﺎ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻃﻤﻊ در ﻣﺎل و ﺛﺮوت و‬
‫ﮔﺎھﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﻤﻮدن و ھﺪاﯾﺖ آنھﺎ و ﯾﺎ ﻓﺮھﻨﮓ و داﻧﺶ ﺑﺮﺧﯽ از زﻧﺎن ﻏﺮﺑﯽ‪،‬‬
‫ﺑﺎ آنھﺎ ازدواج ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﮐﻪ ﮔﺎھﯽ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﻋﻮاﻗﺐ ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎنﺑﺎری را ﺑﺮای آنھﺎ در‬
‫ﭘﯽ دارد‪.‬‬
‫ھﺮﮔﺎه ﺧﺎﻧﻤﯽ اھﻞ ﮐﺘﺎب ﯾﺎ ‪ ...‬ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮد و ﺷﻮھﺮش ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﺗﺮک دﯾﻦ ﺧﻮد‬
‫ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻧﮑﺎح آنھﺎ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺎﻃﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٧٤‬‬

‫‪ -۴‬ﺧﻮاھﺮ ھﻤﺴﺮ و ﻣﺤﺎرم او‬

‫ﺑﺎ ﺧﻮاھﺮ ھﻤﺴﺮ و ﻣﺤﺎرم او ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻤﻪ و ﺧﺎﻟﻪاش ﻧﻤﯽﺗﻮان ازدواج ﻧﻤﻮد‪ .‬زﯾﺮا ازدواج‬
‫ﺑﺎ ﻣﺤﺎرم ھﻤﺴﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﻗﻄﻊ ﺻﻠﻪ رﺣﻢ و ﮐﯿﻨﻪ و ﻋﺪاوت ﻣﯽﺷﻮد و ﻗﻄﻊ ﺻﻠﺢ رﺣﻢ ﺣﺮام‬
‫اﺳﺖ و ھﺮ ﮐﺎری ھﻢ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ آن ﺑﺸﻮد‪ ،‬ﻧﯿﺰ ﺣﺮام ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫ّ‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ھﻤﻪ ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮ ﺣﺮام ﺑﻮدن ازدواج ﻣﺮدم ﺑﺎ ﻣﺤﺎرم ھﻤﺴﺮ ﻣﻄﻠﻘﻪاش ﮐﻪ ﻋﺪه‬
‫او ﺳﺮی ﻧﺸﺪه اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺗﻨﮫﺎ ﻣﺎﻟﮑﯿﻪ و ﺷﺎﻓﻌﯿﻪ ازدواج ﻣﺮد ﺑﺎ ﺧﻮاھﺮ ھﻤﺴﺮ‬
‫ﻋﺪه او در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻃﻼق »ﺑﯿﻨﻮﻧﻪ ﮐﺒﺮی ﯾﺎ‬ ‫ﻣﻄﻠﻘﻪای را ﭘﯿﺶ از ﺳﭙﺮی ﺷﺪن زﻣﺎن ّ‬
‫ﺻﻐﺮی« ﺟﺎﯾﺰ ﻣﯽﺷﻤﺎرﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -۵‬ھﻤﺴﺮ ﭘﻨﺠﻢ‬
‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ دارای ﭼﮫﺎر ھﻤﺴﺮ اﺳﺖ‪ .‬ازدواج ﺑﺎ زن ﭘﻨﺠﻢ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ھﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ‬
‫ﻋﺪه ﯾﮑﯽ از آنھﺎ ﺑﻮده ﮐﻪ ﻃﻼق داده ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺻﺒﺮ‬ ‫اﻗﺪام در ﻣﺪت زﻣﺎن ّ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ ﻋﺪهاش ﺗﻤﺎم ﺷﻮد و ﭘﺲ از آن ھﻤﺴﺮ دﯾﮕﺮی را اﺧﺘﯿﺎر ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫ﭼﻨﺪ ھﻤﺴﺮی‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺗﻌﺪاد زوﺟﺎت ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ھﻤﺴﺮی را ﺑﻪ دﻻﺋﻠﯽ ﺟﺎﯾﺰ ﮔﺮداﻧﯿﺪه و ﻓﺮﻣﻮده‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫ُ ْ َ َ َ َ ُ ّ َ ّ ٓ‬ ‫َۡ َٰ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫�‬‫ٱلن ِ َساءِ َم ۡث َ ٰ‬ ‫�حوا ما طاب ل�م مِن‬ ‫� فٱن ِ‬ ‫�ن خ ِۡف ُت ۡم �� ُ� ۡقس ُِطوا ِ� ٱ�� ٰ‬ ‫ۡ‬
‫﴿‬
‫ً‬ ‫َ‬
‫َ ۡ ۡ َّ َ ُ ْ َ‬ ‫َُ َ‬
‫َوث�ٰث َو ُر َ� ٰ َعۖ فإِن خِف ُت ۡم �� � ۡعدِلوا ف َ�ٰح َِدة﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[۳ :‬‬
‫»اﮔﺮ ﻧﮕﺮان آن ﺑﻮدﯾﺪ ﮐﻪ ﻧﺘﻮاﻧﯿﺪ ﺑﺎ ﯾﺘﯿﻤﺎن ﺑﺎ ﻋﺪاﻟﺖ رﻓﺘﺎر ﮐﻨﯿﺪ )از اﯾﻦ ھﻢ ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻧﺘﻮاﻧﯿﺪ ﻣﯿﺎن ھﻤﺴﺮان ﻣﺘﻌﺪد ﺧﻮد دادﮔﺮی ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺧﻮد اﻃﻤﯿﻨﺎن داﺷﺘﯿﺪ(‬
‫ﺑﺎ زﻧﺎن دﯾﮕﺮی ﮐﻪ ازدوج ﺑﺎ آنھﺎ ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﺣﻼل اﺳﺖ و دوﺳﺖﺷﺎن ﻣﯽدارﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺎ دو ﯾﺎ ﺳﻪ‬
‫ﯾﺎ ﭼﮫﺎر ﺗﺎ ازدواج ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬اﮔﺮ ھﻢ ﻣﯽﺗﺮﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﺘﻮاﻧﯿﺪ ﻣﯿﺎن آنھﺎ دادﮔﺮی و ﻋﺪاﻟﺖ را‬
‫ﻣﺮاﻋﺎت ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ﺑﻪ ﯾﮏ ھﻤﺴﺮ اﮐﺘﻔﺎ ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﭼﻨﺪ ھﻤﺴﺮی ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﭼﮫﺎر ھﻤﺴﺮ اﺳﺖ و ﭘﯿﺶ از آن ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
 ‫‪٧٥‬‬ ‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﺷﺮوط ﭼﻨﺪ ھﻤﺴﺮی‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦﮐﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع ازدواج اﺻﻞ ﺑﺮ ﺗﮏ ھﻤﺴﺮی اﺳﺖ و اﮐﺜﺮﯾﺖ‬
‫ﻗﺎﻃﻊ ﻣﺮدم ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺗﻨﮫﺎ دارای ﯾﮏ ھﻤﺴﺮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺿﺮورتھﺎی ﻓﺮدی و‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ دو ﺷﺮط ﺗﻌﺪاد زوﺟﺎت ﺑﻪ ﻋﻨﻮان راهﺣﻞ آن ﺿﺮورتھﺎ ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﺮط اول‬
‫ﺑﺮﺧﻮرداری ﻣﺮد از ﺗﻮاﻧﺎﺋﯽ اﯾﻤﺎﻧﯽ و اﺧﻼﻗﯽ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮای رﻋﺎﯾﺖ ﻋﺪاﻟﺖ و دادﮔﺮی‬
‫ﻣﯿﺎن ھﻤﺴﺮان‪ .‬زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ً‬ ‫َ ۡ ۡ َ َّ َ ُ ْ َ‬
‫﴿فإِن خِف ُت ۡم �� � ۡعدِلوا ف َ�ٰح َِدة﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[۳ :‬‬
‫»اﮔﺮ ﻧﮕﺮان آن ﺑﻮدﯾﺪ ﮐﻪ ﻧﺘﻮاﻧﯿﺪ ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ )ﺑﺎ آنھﺎ( رﻓﺘﺎر ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﮏ ھﻤﺴﺮ اﮐﺘﻔﺎ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﻗﻠﺒﯽ و ﻋﻼﻗﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ دروﻧﯽ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از آنھﺎ ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺳﺖ و‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در رﻓﺘﺎر و ﺗﮫﯿﻪ ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﯽ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻧﮕﺬارد ـ ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد‪ .‬زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ‪ ‬ﻣﺤﺒﺖ و ﻋﻼﻗﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮی داﺷﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ در ﻋﻤﻞ‬
‫ﻣﯿﺎن ھﻤﺴﺮاﻧﺶ ﻋﺪاﻟﺖ را ﻣﺮاﻋﺎت ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد و ﻣﯽﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪا اﯾﻦ ﮐﺎری اﺳﺖ ﮐﻪ از‬
‫دﺳﺖ ﻣﻦ ﺑﺮﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬از ﺗﻮ ﻣﯽﺧﻮاھﻢ در ﻣﻮرد آنﭼﻪ در اﺧﺘﯿﺎر ﺧﻮدم ﻧﯿﺴﺖ ﻣﺮا ﻣﻮرد‬
‫‪١‬‬
‫ﻣﻼﻣﺖ ﻗﺮار ﻧﺪھﯽ«‪.‬‬
‫اﺳﻼم ﺳﺘﻢ و ﺑﺪرﻓﺘﺎری و ﺗﺮک ﻋﺪاﻟﺖ را ﺑﺎ ھﻤﺴﺮان ﺣﺮام ﮔﺮداﻧﯿﺪه و در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﺮدی ﮐﻪ دارای دو ھﻤﺴﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﺣﻖ ﯾﮑﯽ از آنھﺎ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دﯾﮕﺮی ﺿﺎﯾﻊ ﻧﻤﺎﯾﺪ‬
‫و ﻣﯿﺎن آنھﺎ ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ رﻓﺘﺎر ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬روز ﻗﯿﺎﻣﺖ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﯾﮏ ﻃﺮف‬
‫‪٢‬‬
‫ﺑﺪﻧﺶ ﮐﺞ و ﻓﻠﺞ ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬

‫ﺷﺮط دوم‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ و ﺗﻤﮑﻦ ﻣﺎﻟﯽ ﻣﺮد ﺑﺮای ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﻔﻘﻪ آنھﺎ و ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﺳﺘﻢ و ﻇﻠﻢ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدی ﺑﻪ آﻧﺎن‪ .‬زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻻﻣﺎم اﺣﻤﺪ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ و اﺻﺤﺎب ﺳﻨﻦ اﻻرﺑﻌﻪ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٧٦‬‬

‫»ای ﺟﻮاﻧﺎن ھﺮﯾﮏ از ﺷﻤﺎ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ ﻣﺨﺎرج ازدواج را ﺗﮫﯿﻪ ﮐﻨﯿﺪ ازدواج ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪١‬‬
‫زﯾﺮا ﺑﺎﻋﺚ ﺳﺮ ﺑﻪ زﯾﺮی و ﭘﺎﮐﺪاﻣﻨﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد ﺣﮑﻤﺖ ﺗﻌﺪد زوﺟﺎت ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ و ﻣﻄﻠﺐ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﻪ‬
‫ھﻤﯿﻦ اﮐﺘﻔﺎ ﻣﯽﻧﻤﺎﺋﯿﻢ ﮐﻪ از ﻃﺮف ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﮑﯿﻢ و ﻋﻠﯿﻢ روا داﻧﺴﺘﻪ ﺷﺪه و او ﺧﻮد ﺑﮫﺘﺮ‬
‫ﺧﯿﺮ و ﺻﻼح ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ را ﻣﯽداﻧﺪ‪.‬‬
‫ٱ�ب ُ‬ ‫َ َ َ ۡ َ ُ َ ۡ َ َ َ َ ُ َ َّ ُ‬
‫يف ۡ َ‬
‫� ‪] ﴾١٤‬اﻟﻤﻠﮏ‪.[۱۴ :‬‬ ‫ِ‬ ‫﴿�� �علم من خلق وهو ٱلل ِط‬
‫»ﻣﮕﺮ ﺧﺪاﯾﯽ ﮐﻪ ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ را آﻓﺮﯾﺪه آ ﮔﺎه ﻧﯿﺴﺖ‪) ،‬ﻧﻪ اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ( او ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﺧﺮدﺑﯿﻦ و آ ﮔﺎه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﭼﻨﺪ ھﻤﺴﺮی در راﺳﺘﺎی رﻓﻊ ﻧﯿﺎز و ﺣﻞ ﻣﺸﮑﻼت ﺧﺎص ﻣﺮد ﯾﺎ زن ﯾﺎ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﺪن ﺗﻌﺪاد زﻧﺎن ﺑﯿﻮه ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺟﻨﮓھﺎ و ﯾﺎ ﻣﺴﺎﯾﻞ دﯾﮕﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺒﺐ ﻣﺮگ‬
‫ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﺮدھﺎ ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ ـ ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﮔﺎھﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ رﻓﺘﺎر ﻧﺎﺻﻮاب و‬
‫ﺑﺪاﺧﻼﻗﯽ ﯾﺎ ﻧﺎزاﯾﯽ و ﺑﯿﻤﺎری زن ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺷﻮھﺮش ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻪ اﺧﺘﯿﺎر ھﻤﺴﺮ دﯾﮕﺮی‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و اﯾﻦ اﻣﮑﺎن ھﻢ ھﺴﺖ ﮐﻪ ﮔﺎھﯽ ﻣﺮد ﺑﻪ دﻻﺋﻠﯽ از زﻧﺶ ﻣﺘﻨﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﯾﺎ اﯾﻦﮐﻪ‬
‫در ﺷﺮاﯾﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺧﺎﺻﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻧﺪﮔﯽ در ﻣﯿﺎن اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻣﺮدم ﻏﯿﺮﻣﺴﻠﻤﺎن‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ازدﯾﺎد ﺟﻤﻌﯿﺖ اﻗﺪام ﺑﻪ اﺧﺘﯿﺎر ھﻤﺴﺮان دﯾﮕﺮی ﺑﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺪ ھﻤﺴﺮی در واﻗﻊ ﺑﺎ اﺻﻞ ﻣﺮاﻋﺎت ﻋﻔﺖ و ﭘﺎﮐﺪاﻣﻨﯽ ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ دارد‪ .‬و ﺑﮫﺘﺮ‬
‫و ﻣﺤﺘﺮﻣﺎﻧﻪﺗﺮ از ﻓﺮھﻨﮓ رواﺑﻂ ﻧﺎﻣﺸﺮوع راﯾﺞ در ﺟﺎﻣﻌﻪھﺎی ﻏﺮﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻣﺜﺎل‬
‫در آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻧﺴﺒﺖ آن ﺑﻪ ‪ ۸۰‬درﺻﺪ ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬
‫ھﺮﭼﻨﺪ ﺗﻌﺪد زوﺟﺎت از ﻧﻈﺮ اﺳﻼم ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ در ﺟﺎﻣﻌﻪھﺎی اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻢ‬
‫روی ﻣﯽدھﺪ‪ .‬در آﻣﺎری ﮐﻪ در ﺳﺎل ‪ ۱۹۷۱‬ﻣﯿﻼدی ﺗﮫﯿﻪ ﺷﺪه ﻣﻌﻠﻮم ﮔﺮدﯾﺪه ﮐﻪ‪۹۶ :‬‬
‫درﺻﺪ ﻣﺮدان ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺗﻨﮫﺎ دارای ﯾﮏ ھﻤﺴﺮ ھﺴﺘﻨﺪ و ﻓﻘﻂ ‪ ۴‬درﺻﺪ آنھﺎ دارای دو‬
‫ھﻤﺴﺮ و در ﮐﺸﻮر ﺳﻮرﯾﻪ ‪ ۱‬درﺻﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﺶ از دو ھﻤﺴﺮ را اﺧﺘﯿﺎر‬
‫ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺎدر و اﻧﺪکاﻧﺪ و ﻧﺴﺒﺘﯽ را ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺑﺮای آنھﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ ﺗﻨﮫﺎ در‬
‫ﮐﺸﻮرھﺎی ﺧﻠﯿﺞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺮﺧﻮرداری از اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻣﺎﻟﯽ وﺳﯿﻊ ﮐﻪ اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه‬
‫اﻧﺪﮐﯽ رواج ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﺑﺴﯿﺎری دﯾﮕﺮ از ﮐﺸﻮرھﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺸﮑﻼت اﻗﺘﺼﺎدی در ﺣﺎل‬
‫زوال اﺳﺖ‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺠﻤﺎﻋﻪ‬
 ‫‪٧٧‬‬ ‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﭼﻨﺪ ھﻤﺴﺮی را ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻧﻤﻮدن ـ ﺑﻪ ﺷﺮط اﺟﺎزه ﻗﺎﺿﯽ ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ در زﻣﺎن‬

‫اﻧﻮرﺳﺎدات در ﻣﺼﺮ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ ـ ﮐﺎری اﺳﺖ ﺑﯿﮫﻮده‪ ،‬زﯾﺮا ازدوج ﺷﺮﻋﯽ ﺑﺎ رﺿﺎﯾﺖ‬
‫ﻃﺮﻓﯿﻦ و ﺣﻀﻮر وﻟﯽ زن و دو ﻧﻔﺮ ﺷﺎھﺪ ﻋﺎدل ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﯽﺷﻮد و ﮔﺎھﯽ ھﻢ اﺳﺮار‬
‫ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﺳﺎلھﺎ ﭘﻨﮫﺎن ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ و ﺑﻪ ﺟﺰ زن و ﺷﻮھﺮ ﮐﺴﯽ از آن ﻣﻄﻠﻊ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از ﮐﺸﻮرھﺎی اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻮﻧﺲ ﺑﻪ ﺳﻮی ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﭼﻨﺪھﻤﺴﺮی ﭘﯿﺶ‬
‫رﻓﺘﻪ و آن را ﺟﺮم ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآورﻧﺪ و ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺎده ‪ ۱۸‬ﻗﺎﻧﻮن اﺣﻮال ﺷﺨﺼﯿﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ‬
‫ﮐﻪ اﻗﺪام ﺑﻪ اﺧﺘﯿﺎر ھﻤﺴﺮ دوم ﺑﻨﻤﺎﯾﻨﺪ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺳﺎل زﻧﺪان ﻣﺤﮑﻮم ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﺎر‬
‫ﮐﺎری اﺳﺖ ﺑﯿﮫﻮده و ﺑﺎ ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺳﺮﺗﺎ ﭘﺎ ﺣﮑﻤﺖ و ﻣﺼﻠﺤﺖ اﺳﻼم ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺮای ﺑﺮﺧﯽ اﯾﻦ ﺳﺌﻮال ﭘﯿﺶ آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭼﻪ دﻟﯿﻞ رﺳﻮل ﺧﺪاص دارای‬
‫ﻧﻪ ھﻤﺴﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ؟در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ‪ :‬اﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽ ﺧﺎص اﯾﺸﺎن ﺑﻮده و در راﺳﺘﺎی‬
‫ﻣﺼﻠﺤﺖ ﮔﺴﺘﺮش دﻋﻮت اﺳﻼﻣﯽ در ﻣﯿﺎن ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻋﺮب‪ ،‬ﯾﺎ ﺣﻞ ﻣﺸﮑﻞ ﺧﺎﻧﻤﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺑﭽﻪھﺎی زﯾﺎدی داﺷﺘﻪ و ھﻤﺴﺮش ﺑﻪ ﺷﮫﺎدت رﺳﯿﺪه‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اھﺪاف اﻧﺴﺎﻧﯽ دﯾﮕﺮی‬
‫ﺑﻮده و ﯾﺎ ﺑﺮاﺳﺎس دﺳﺘﻮر ﺧﺪاوﻧﺪ اﻗﺪام ﺑﻪ آن ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬و ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدآوری اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺟﻮاﻧﯽ و ﻣﯿﺎنﺳﺎﻟﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺎ ﻋﻤﺮ ‪ ۵۳‬ﺳﺎﻟﮕﯽ ﺗﻨﮫﺎ ﺑﺎ ﺣﻀﺮت‬
‫ﺧﺪﯾﺠﻪل زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫وﻟﯽ ﻧﮑﺎح‬
‫وﻟﯽ ﻋﻘﺪ و ﻧﮑﺎح ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﻖ ﺷﻮھﺮ دادن دﺧﺘﺮان ﮐﻢ ﺳﻦ و ﺳﺎل را‬
‫ﭘﺪرﺑﺰرگ دﺧﺘﺮ و از ﻧﻈﺮ ﻣﺎﻟﮑﯿﻪ و ﺣﻨﺎﺑﻠﻪ‬ ‫ِ‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ ﺷﺎﻓﻌﯿﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﭘﺪر‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﭘﺪر و وﺻﯽ او و ﺣﺎﮐﻢ وﻗﺖ‪ .‬و اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﯿﻔﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎور اﺳﺖ ﮐﻪ ھﻤﻪ اﻗﺎرب‬
‫ﭘﺪری و ھﻤﻪ اﻗﺎرب ﻣﺎدری دﺧﺘﺮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ اوﻟﻮﯾﺖ و ﻗﺮاﺑﺖ ـ ﭘﺲ از ﺟﻠﺐ‬
‫رﺿﺎﯾﺘﺶ ـ او را ﺷﻮھﺮ ﺑﺪھﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ رأی اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﯿﻔﻪ رأی ﺑﺴﯿﺎر ﺣﮑﯿﻤﺎﻧﻪ و‬
‫دوراﻧﺪﯾﺸﺎﻧﻪﺗﺮی اﺳﺖ و در ﺻﻮرت ﻧﯿﺎز در زﻣﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﮫﺘﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﻋﻤﻞ ﻗﺮار‬
‫ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ وﻟﯽ از ازدواج زﻧﺎن ﺑﺎ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ او را دوﺳﺖ ﻣﯽدارد و ھﻢﺷﺄن اوﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺮام‬
‫و ﻧﺎرواﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َّ ۡ ُ ُ ّ َ ٓ َ َ َ َ ۡ َ َ َ َ ُ َّ َ َ َ ۡ ُ ُ ُ‬
‫ِح َن أ ۡز َ� ٰ َج ُه َّن﴾‬
‫وه َّن أن يَنك ۡ‬ ‫﴿�ذا طلقتم ٱلنِساء �بلغن أجلهن ف� �عضل‬
‫]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۳۲:‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٧٨‬‬

‫»و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ زﻧﺎن را ﻃﻼق دادﯾﺪ و ﻣﺪت ﻋﺪه ﺧﻮد را ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن رﺳﺎﻧﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ از‬
‫آن ﻧﺸﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﻮھﺮان )ﺳﺎﺑﻖ( ﺧﻮﯾﺶ )ﯾﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ دﯾﮕﺮ( ازدواج ﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﺷﺮطھﺎی ازدواج‬
‫ﮔﺎھﯽ ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم ﻋﻘﺪ زن ﯾﺎ ﺷﻮھﺮ ﺷﺮط ﯾﺎ ﺷﺮوﻃﯽ را ﺑﺮای ﻗﺒﻮل ازدواج ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽدھﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺮﺧﯽ از آنھﺎ ﺑﺎﻃﻞ و ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺷﺮوط‬
‫ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺮ دو ﮔﻮﻧﻪاﻧﺪ‪ :‬ﺷﺮوﻃﯽ ﮐﻪ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ آنھﺎ ﻻزم و ﺷﺮوﻃﯽ ﮐﻪ وﻓﺎی ﺑﻪ آنھﺎ‬
‫ﺿﺮوری ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ -۱‬ﺷﺮوﻃﯽ ﮐﻪ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ آنھﺎ ﻻزم اﺳﺖ‬

‫اﯾﻦ ﻧﻮع از ﺷﺮوط‪ ،‬ﺷﺮوﻃﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای زن ﻣﺼﻠﺤﺘﯽ را در ﭘﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و‬
‫از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﺣﻘﻮق ﮐﺴﯽ دﯾﮕﺮ را ﺿﺎﯾﻊ ﻧﻨﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺑﺎ ﺣﻘﻮق و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی ﻣﺸﺮوع‬
‫ازدواج ﻣﻨﺎﻓﺎت ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ ﮐﻪ زن ﺣﻖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﻮھﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺴﺎﻓﺮت ﻧﺮود‪ ،‬ﯾﺎ او را از ﺷﮫﺮ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺷﮫﺮ دﯾﮕﺮی اﻧﺘﻘﺎل ﻧﺪھﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺮد ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ زن ﻋﻤﻞ ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ ﺑﺮاﺳﺎس رأی ﺣﻨﺎﺑﻠﻪ‪ ،‬زن ﺣﻖ دارد ﮐﻪ ﯾﮏ ﻃﺮﻓﻪ ﻧﮑﺎﺣﺶ را‬
‫ﻓﺴﺦ ﮐﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ و واﻻﺗﺮﯾﻦ ﺷﺮوﻃﯽ ﮐﻪ ﻻزم اﺳﺖ ﻣﺮاﻋﺎت ﺷﻮﻧﺪ ﺷﺮوﻃﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺛﺒﺎت و‬
‫‪١‬‬
‫دوام زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ را در ﭘﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬

‫‪ -۲‬ﺷﺮوط ﺻﺤﯿﺤﯽ ﮐﻪ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ آنھﺎ ﺿﺮوری ﻧﯿﺴﺖ‬

‫اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺷﺮوط ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ :‬زن ﺷﺮوﻃﯽ را ﭘﯿﺸﻨﮫﺎد ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺣﻘﻮق زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ ﻣﺮد و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی او‬
‫ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻞ اﯾﻦﮐﻪ‪ :‬زن ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷﻮھﺮش ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺑﺮود‪ ،‬در ھﯿﭻ ﮐﺎر‬
‫اداری اﺳﺘﺨﺪام ﻧﺸﻮد‪.‬‬
‫ب‪ :‬زن ﺷﺮوﻃﯽ را ﻣﻘﺮر ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺻﺪﻣﻪ دﯾﺪن ﺣﻘﻮق دﯾﮕﺮان ﺑﺸﻮد‪ .‬ﺑﺮای‬
‫ﻣﺜﺎل ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﺮط ﺣﺎﺿﺮم ﺑﺎ ﺗﻮ ازدواج ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﯽ ھﻤﺴﺮ اوﻟﺖ را ﻃﻼق‬
‫ﺑﺪھﯽ‪ .‬زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫‪١‬‬
‫»روا ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ازدوج ﺑﺎ زﻧﯽ ﺳﺒﺐ ﻃﻼق زﻧﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﺸﻮد«‪.‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺠﻤﺎﻋﻪ‬
 ‫‪٧٩‬‬ ‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫‪ -۳‬ﺷﺮوﻃﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﻃﻠﻨﺪ و وﻓﺎی ﺑﻪ آنھﺎ روا ﻧﯿﺴﺖ‬

‫ﺑﺮﺧﯽ از ﺷﺮوط ھﺮﭼﻨﺪ ﺑﺎﻃﻞ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ذﮐﺮ آنھﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺎﻃﻞ ﺷﺪن ﻋﻘﺪ ﻧﯿﺴﺖ‪،‬‬
‫ﺷﺮوط‪ :‬ﺑﺎﻃﻞ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ازدواج را ﻣﻘﯿﺪ ﺑﻪ اﻣﻮری ﺧﻼف ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦﮐﻪ‬
‫در ازدواج ﻣﮫﺮﯾﻪای در ﮐﺎر ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬زن ھﺰﯾﻨﻪ و ﻣﺨﺎرج ﻣﻨﺰل ﻣﺮد را ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺮد‬
‫ﺣﻖ ھﻢﺑﺴﺘﺮی زن را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﯾﺎ زن ﺧﻮد ﺑﻪ ﺗﻨﮫﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻓﺮتھﺎی ﻣﺨﺎﻃﺮهآﻣﯿﺰ‬
‫ﺑﺮود‪ .‬ھﻤﻪ اﯾﻦ ﻣﻮارد ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻋﻠﻤﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﻀﺎدﺷﺎن ﺑﺎ ﻟﻮازم ازدواج و ﺣﻘﻮق و‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی آن ﺑﺎﻃﻞاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺷﺮوط ﺻﺤﺖ ازدواج‬

‫ﻧﮑﺎﺣﯽ ﺻﺤﯿﺢ و ﻣﺸﺮوع اﺳﺖ ﮐﻪ دارای ﺷﺮاﯾﻂ زﯾﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -۱‬ﺣﻀﻮر ﺷﮫﻮد‬
‫ﺣﻀﻮر دو ﻧﻔﺮ ﺷﺎھﺪ ﻋﺎدل ﮐﻪ ﻣﻀﻤﻮن ﮐﻼم ﻋﺎﻗﺪﯾﻦ را ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ و ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺑﺸﻮﻧﺪ‪،‬‬
‫واﺟﺐ و ﺿﺮوری اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺷﮫﺎدت از راه دور ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺗﻠﻔﻦ و وﯾﺪﯾﻮ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ‬
‫و ﻏﯿﺮه ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ -۲‬ﻋﺪم ﻣﺤﺮﻣﯿﺖ‬
‫ﺷﺮط دوم ﻧﮑﺎح ﺻﺤﯿﺢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ زن و ﻣﺮد ﺑﺎ ھﻢ ﻣﺤﺮم ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ و ﯾﺎ در ﻣﻮرد‬
‫آنھﺎ ﺷﺒﮫﻪای ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﺧﺘﻼف ﻓﻘﮫﺎ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺷﺮط ﻋﺪم ﻣﺤﺮﻣﯿﺖ‬
‫ﻣﺮاﻋﺎﺗﺶ ﺿﺮوری اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -۳‬ﻋﺪم اﮐﺮاه‬
‫ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از ﺷﺮاﯾﻂ ﺻﺤﺖ ازدواج اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ھﯿﭻ ﮐﺪام از زن ﯾﺎ ﻣﺮد ﺑﻪ ازدواج ﺑﺎ‬
‫دﯾﮕﺮی ﻣﺠﺒﻮر ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ اﮐﺮاه و اﺟﺒﺎری در ﮐﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻓﻘﮫﺎ آن ﻋﻘﺪ را‬
‫ﻓﺎﺳﺪ ﻣﯽﺷﻤﺎرﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺮﺧﯽ از ﻓﻘﮫﺎی ﺣﻨﻔﯽ آن را ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -۴‬ﻧﮑﺎح در ﺣﺎل اﺣﺮام ﻧﺒﺎﺷﺪ‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﯾﮑﯽ از آﻧﺎن در ﺣﺎل اﺣﺮام ﺣﺞ ﯾﺎ ﻋﻤﺮه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻋﻠﻤﺎ‬
‫ﻋﻘﺪ آﻧﺎن را ﺑﺎﻃﻞ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٨٠‬‬
‫‪١‬‬
‫»ﮐﺴﯽ ﮐﻪ در ﺣﺎل اﺣﺮام اﺳﺖ‪ ،‬ازدواج ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ و ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎری ھﻢ ﻧﺮود«‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻋﻠﻤﺎی ﺣﻨﻔﯽ آن را ﺟﺎﯾﺰ ﻣﯽﺷﻤﺎرﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪« :‬رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﺣﺎل‬
‫‪٢‬‬
‫اﺣﺮام ﺑﻮده ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﮑﯽ از ھﻤﺴﺮاﻧﺶ ازدواج ﻧﻤﻮده اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -۵‬ﻧﮑﺎح داﺋﻢ ﺑﺎﺷﺪ‬

‫ﻋﻠﻤﺎ و ﻓﻘﮫﺎ ﺑﺮ ﻋﺪم ﺻﺤﺖ ﻧﮑﺎح ﻣﻮﻗﺖ اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﻣﺜﺎل اﮔﺮ ﻣﺮد ﺧﻄﺎب‬
‫ﺑﻪ زن ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﺮای ﻣﺪت ﯾﮏ ﺳﺎل ﯾﺎ ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎن اﻗﺎﻣﺖ در اﯾﻦ ﺷﮫﺮ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﻧﮑﺎح ﻣﻮﻗﺖ ﺧﻮد‬
‫درﻣﯽآورم‪ ،‬اﯾﻦ ﻋﻘﺪ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ و ﻃﻮﻻﻧﯽ و ﮐﻮﺗﺎه ﺑﻮدن ﻣﺪت آن ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﺑﺎ ھﻢ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻧﮑﺎح ﻣﻮﻗﺖ‬
‫ﻧﮑﺎح ﻣﺘﻌﻪ ﯾﺎ ﻧﮑﺎح ﻣﻮﻗﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ زن و ﻣﺮدی ﺗﻨﮫﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﮫﺮهﺑﺮداری ﺟﻨﺴﯽ‬
‫از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺮای ﻣﺪت زﻣﺎن ﻣﺸﺨﺼﯽ ﺑﺎ ھﻢ اﺗﻔﺎق ﮐﻨﻨﺪ و ﭘﺲ از ﭘﺎﯾﺎن آن ﻣﺪت ﺑﺪون‬
‫ﻃﻼق از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺟﺪا ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﻮع ﻋﻘﺪ از ﻧﻈﺮ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق اﺻﺤﺎب و ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ و اﺋﻤﻪ ﻣﺬاھﺐ ـ ﺑﻪ ﺟﺰ‬
‫ﺷﯿﻌﻪ اﻣﺎﻣﯿﻪ ـ ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺎد آﯾﻪ زﯾﺮ ﺣﺮام و ﻧﺎﻣﺸﺮوع اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َّ َ َ ٰٓ َ ۡ َ ۡ ۡ َ َ َ َ‬
‫َ‬
‫َ َّ‬
‫ت �يۡ َ� ٰ ُن ُه ۡم فإِ� ُه ۡم‬
‫ك ۡ‬ ‫ۡ َ ُ َ‬ ‫َ َّ َ ُ ۡ ُ ُ‬
‫ج ِهم � ٰ ِفظون ‪ ٥‬إِ� � أز� ٰ ِ‬
‫ج ِهم أو ما مل‬ ‫﴿وٱ�ِين هم ل ِفرو ِ‬
‫ِ� ‪] ﴾٦‬اﻟﻤﺆﻣﻨﻮن‪.[۶ -۵ :‬‬ ‫� َملُوم َ‬
‫َ� ۡ ُ‬
‫»و )ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ راﺳﺘﯿﻦ( آنھﺎﯾﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﻮرت ﺧﻮد را )از زﻧﺎ و ‪(...‬ﺣﻔﻆ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‬
‫ﻣﮕﺮ ﺑﺎ ھﻤﺴﺮان ﯾﺎ ﮐﻨﯿﺰﮐﺎن ﺧﻮد‪ ،‬ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﻮرد ﻣﻼﻣﺖ ﻗﺮار ﻧﻤﯽﮔﯿﺮﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در اﯾﻦ آﯾﻪ راﺑﻄﻪ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ ﻣﯿﺎن زن و ﻣﺮد را ﺑﻪ دو ﻧﻮع ﻣﺤﺪود‬
‫ﮔﺮداﻧﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮع اول‪ :‬ازدواج و ھﻤﺴﺮی‪ .‬ﻧﻮع دوم‪ :‬ﻣﻠﮏ اﻟﯿﻤﯿﻦ و ﮐﻨﯿﺰﮐﺎن‪ .‬و ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ واﻗﻌﯿﺖھﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻗﺮاردادھﺎی ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ و ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎری ﺑﺮدﮔﯽ ﺑﺎ روح‬
‫اﺳﻼم‪ ،‬ﻧﻮع دوم اﯾﻨﮏ ﻗﺮنھﺎﺳﺖ ﮐﻪ زاﯾﻞ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬و ﺗﻨﮫﺎ ازدواج داﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﻌﻨﯽ‬
‫واﻗﻌﯽ زوﺟﯿﺖ و ھﻤﺴﺮی در آن ﺗﺤﻘﻖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ رﺳﻮل ﺧﺪاص در اﺣﺎدﯾﺚ ﺑﺴﯿﺎری از ﻧﮑﺎح ﻣﻮﻗﺖ ﻧﮫﯽ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ از ﺳﯿﺮه ﺟﮫﻨﻤﯽ ﻧﻘﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﺣﺠﻪ اﻟﻮداع‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺠﻤﺎﻋﻪ اﻻ اﻟﺒﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺠﻤﺎﻋﻪ‬
 ‫‪٨١‬‬ ‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را از ﻧﮑﺎح ﻣﻮﻗﺖ ﺑﺮﺣﺬر داﺷﺖ‪ .‬ھﻢﭼﻨﯿﻦ اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ و اﻣﺎم اﺣﻤﺪ و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‬
‫رواﯾﺖ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ای ﻣﺮدم ﻣﻦ ﭘﯿﺶﺗﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﺟﺎزه دادم ﮐﻪ )ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﻪ ﻋﮫﺪ ﺟﺎھﻠﯿﺖ و‬
‫ﺷﯿﻮع ﭘﺪﯾﺪه زﻧﺎ( ﮐﻪ )ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻮﻗﺖ( از زﻧﺎن اﺳﺘﻤﺘﺎع ﻧﻤﺎﺋﯿﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﯾﻨﮏ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﺗﺎ‬
‫روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺣﺮام ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ھﺮﮐﺲ ﯾﮑﯽ از آنھﺎ ﻧﺰد اوﺳﺖ او را رھﺎ ﮐﻨﺪ و ﭼﯿﺰی را‬
‫‪١‬‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن دادهاﯾﺪ از اﯾﺸﺎن ﭘﺲ ﻧﮕﯿﺮﯾﺪ«‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﻣﺎﻣﯿﻪ ھﻨﻮز ھﻢ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﮑﺎح ﻣﻮﻗﺖ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ دارد و در ﻣﻮرد ﺣﻼل‬
‫ﺑﻮدن آن ﺑﻪ رواﯾﺘﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس و ﺟﻤﻌﯽ دﯾﮕﺮ از ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﺑﺮﺧﯽ از ﻏﺰوهھﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻏﺰوه ﺧﯿﺒﺮ‪،‬‬
‫ﺣﻨﯿﻦ‪ ،‬ﺳﺎل اوﻃﺎس و ﺳﺎل ﻓﺘﺢ ﻣﮑﻪ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﮐﺎر‪ ،‬اذن داده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اھﻞ ﺳﻨﺖ در‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﯾﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﭘﯿﺶ از ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻧﮑﺎح ﻣﻮﻗﺖ‬
‫ً‬
‫ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد و اﺑﻦ ﻋﺒﺎس اﺟﺎزه آن را ﺗﻨﮫﺎ ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ داده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺪﯾﺪا ﺑﻪ آن ﻧﯿﺎز ﭘﯿﺪا‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﺑﻌﺪھﺎ ھﻢ از اﯾﻦ رأی ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺸﺖ‪.‬‬

‫‪ -۶‬ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻮدن زوﺟﯿﻦ‬

‫در ﻣﺬھﺐ اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﯽ و اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ﻋﻘﺪ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ ﻣﻌﯿﻦ و‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻮدن دﻗﯿﻖ ﻋﺮوس و داﻣﺎد اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ھﺪف از ﻧﮑﺎح آﻏﺎز زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺸﺘﺮک دو‬
‫اﻧﺴﺎن اﺳﺖ و ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ آنھﺎ اﺷﺨﺎص ﻣﻌﯿﻨﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺪون ﺗﻌﯿﯿﻦ دﻗﯿﻖ ﻋﻘﺪ‬
‫آنھﺎ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -۹-۶‬ﻋﻠﻤﺎی ﻣﺎﻟﮑﯽ ﺑﺮای ﺻﺤﺖ ﻋﻘﺪ ﺳﻪ ﺷﺮط دﯾﮕﺮ را در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‬

‫اﻟﻒ‪ -‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﮫﺮﯾﻪ‪ :‬اﮔﺮ در ھﻨﮕﺎم ﻋﻘﺪ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﻗﺒﻞ از ھﻢﺑﺴﺘﺮی‬
‫َ َ‬
‫ﻣﮫﺮاﻟﻤﺜﻞ ﺑﺮای زن ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮ اﯾﻦ‬ ‫ﻣﻘﺪار آن ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد‪ ،‬و در ﻏﯿﺮ اﯾﻦﺻﻮرت‬
‫اﺳﺎس ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ زن و ﻣﺮد در ﻣﻮرد در ﮐﺎر ﻧﺒﻮدن ﻣﮫﺮﯾﻪ اﺗﻔﺎقﻧﻈﺮ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﻋﻘﺪ و‬
‫ازدواج آنھﺎ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻓﻘﮫﺎ آن را »زواج اﻟﺘﻔﻮﯾﺾ« ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ و ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﻋﻘﺪی ﭘﯿﺶ از ارﺗﺒﺎط زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺎﻃﻞ ﺑﺸﻮد‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬رواه ﻣﺴﻠﻢ و اﺣﻤﺪ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٨٢‬‬

‫ب‪ -‬اﻋﻼن ﻋﻘﺪ‪ :‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ زن ﯾﺎ ﻣﺮد ﯾﺎ ھﺮ دوی آنھﺎ ﺑﺎ ﺷﮫﻮد دﺳﺖ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ ﮐﻨﻨﺪ و‬
‫ﻧﮑﺎح و ازدواج را از ﻣﺮدم ﯾﺎ ﮔﺮوھﯽ ﺧﺎص ﭘﻨﮫﺎن دارﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻘﺪﺷﺎن ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ و در‬
‫اﺻﻄﻼح ﻓﻘﮫﺎ آن را »ﻧﮑﺎح ّ‬
‫اﻟﺴﺮ« ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬
‫ج‪ -‬ﺳﻼﻣﺖ ﺟﺴﻤﯽ و روﺣﯽ‪ :‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﯾﮑﯽ از آنھﺎ دﭼﺎر ﺑﯿﻤﺎری ﺳﺨﺘﯽ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‬
‫و اﻧﺘﻈﺎر ﻣﺮگ او ﺑﺮود‪ ،‬اﮔﺮ ﻋﻘﺪی ھﻢ ﺟﺎری ﺑﺸﻮد ـ ھﺮﭼﻨﺪ ﭘﺲ از ھﻢﺑﺴﺘﺮی ھﻢ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ـ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﻧﮑﺎحﺷﺎن ﺑﺎﻃﻞ و ﮐﺎن ﻟﻢ ﯾﮑﻦ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -۱۰‬وﺟﻮد وﻟﯽ‬
‫اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق اﺋﻤﻪ ﻣﺬاھﺐ و ﻓﻘﮫﺎ ـ ﺑﻪ ﺟﺰ ﺣﻨﻔﯿﻪ ـ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﮑﺎح و‬
‫ﻋﻘﺪ ﺑﺪون ﺣﻀﻮر وﻟﯽ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ َ َ ۡ ُ ُ ُ َّ َ َ ۡ َ‬
‫ِح َن أ ۡز َ� ٰ َج ُه َّن﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۳۲ :‬‬
‫﴿ف� �عضلوهن أن ينك‬
‫»از ازدواج آنھﺎ ﺑﺎ ﺷﻮھﺮان )ﻗﺒﻠﯽ( ﺧﻮد )ﯾﺎ اﺷﺨﺎص دﯾﮕﺮ( ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﻧﮑﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪١‬‬
‫»ﻋﻘﺪ و ﻧﮑﺎح ﺑﺪون وﻟﯽ ﻣﻌﻨﯽ ﻧﺪارد«‪.‬‬

‫ﺷﺮوط ﻋﻤﻠﯽ ﺷﺪن ازدواج‬

‫ﺷﺮوﻃﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در دو ﻃﺮف ﻋﻘﺪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﭘﯿﺎﻣﺪھﺎی ﻧﮑﺎح‬
‫در ﻣﻮرد آن ﻋﻤﻠﯽ ﺑﺸﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮای ﺗﺤﻘﻖ اﺛﺮات و ﻋﻤﻠﯽ ﺷﺪن ازدواج ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ »وﻟﯽ« دارای ﺣﻖ وﻻﯾﺖ‬
‫ﺷﺮﻋﯽ ﺑﺎﺷﺪ و وﻻﯾﺖ ﺷﺮﻋﯽ او زﻣﺎﻧﯽ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ وﻟﯽ زن ﯾﺎ ﺟﺰو اﻗﻮام درﺟﻪ اول‬
‫ﭘﺪری ﯾﺎ وﮐﯿﻞ آنھﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻏﯿﺮ اﯾﻦﺻﻮرت ﺻﺤﺖ ﻧﮑﺎح ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ اﺟﺎزه و رﺿﺎﯾﺖ‬
‫آنھﺎ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫وﻟﯽ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ دارای اھﻠﯿﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ﻋﺎﻗﻞ و ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻏﯿﺮﻋﺎﻗﻞ و ﻏﯿﺮﺑﺎﻟﻎ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻤﺎ اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﻘﺪ آنھﺎ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ دﺧﺘﺮ ﯾﺎ ﭘﺴﺮ اھﻞ ﻋﻘﺪ و‬
‫ﺗﻤﯿﯿﺰ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎ از ﻋﻘﻞ و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﺎﻗﺼﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﻨﺪ ـ ﺑﺮﺧﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻧﮑﺎﺣﺸﺎن ﻣﻮﮐﻮل ﺑﻪ رﺿﺎﯾﺖ وﻟﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺷﺎﻓﻌﯿﻪ و ﺣﻨﺎﺑﻠﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻧﮑﺎح آنھﺎ ﺑﺎﻃﻞ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ‬
 ‫‪٨٣‬‬ ‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫وﻟﯽ ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺣﺴﺐ درﺟﻪ و ﻣﺮاﺗﺐ وﻻﯾﺖ ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ و اﺧﺘﯿﺎرﻧﺪ‪،‬‬
‫اﮔﺮ وﻟﯽ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ـ ﭘﺲ از ﺟﻠﺐ رﺿﺎﯾﺖ دﺧﺘﺮ ـ ﻋﻘﺪ ﻧﮑﺎح ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ و‬
‫ﻧﯿﺎز ﺑﻪ رﺿﺎﯾﺖ ھﯿﭻ ﯾﮏ از دﯾﮕﺮ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان او ﻧﺪارد‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ »وﻟﯽ« ﺣﻀﻮر ﻧﺪاﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻘﺪ ﻧﮑﺎح ـ ﺑﻪ ﺟﺰ در رأی ﺣﻨﻔﯿﻪ ـ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺮد ھﻢ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮای ﻗﺒﻮل ﻋﻘﺪ ﻧﮑﺎح ﮐﺴﯽ را وﮐﯿﻞ ﺧﻮد ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮﻃﯽ ﮐﻪ‬
‫وﮐﯿﻞ ھﻢ ﻋﺎﻗﻞ و ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و در رأی اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻣﺬاھﺐ اﮔﺮ وﮐﯿﻞ اھﻠﯿﺖ ﻻزم را ﻧﺪاﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﮑﺎح ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﺮوط ﺿﺮورت ﯾﺎﻓﺘﻦ ﻧﮑﺎح‬

‫اﯾﻦ ﺷﺮوط ﺷﺮوﻃﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ وﺟﻮد آنھﺎ در دو ﻃﺮف ﻋﻘﺪ ﺑﺮای اﻟﺰاﻣﯽ ﺷﺪن و‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺪھﺎی ﻧﮑﺎح ﺿﺮوری اﺳﺖ و دﯾﮕﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻓﺴﺦ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬آن ﺷﺮوط ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪ -۱‬زن و ﻣﺮد ﺑﺎﯾﺪ ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ )ھﻢﺷﺄن ﺑﻮدن( و ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻻزم را ﺑﺎ ھﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و‬
‫ھﺮ دو ﻋﺎﻗﻞ و ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﺷﺄن ھﻢ ﻧﺒﻮدﻧﺪ و ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻻزم را ﺑﺎ ھﻢ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ از ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﺎی ﺣﻨﻔﯿﻪ ﻧﮑﺎحﺷﺎن ﻓﺴﺦ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -۲‬ھﺮ ﯾﮏ از آنھﺎ ﺑﻪ ﺑﯿﻤﺎریھﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺟﻨﻮن‪ ،‬ﺟﺬام‪ ،‬ﭘﯿﺴﯽ‪ ،‬ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ ﺟﻨﺴﯽ ـ‬
‫ﺑﯿﻤﺎریھﺎی ﻓﮑﺮی و ﻓﺴﺎد ﻋﻘﯿﺪه و اﺧﻼق ـ ﻣﺒﺘﻼ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ اﯾﻦﮐﻪ ﻃﺮف‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻗﺒﻞ از اﺟﺮای ﻋﻘﺪ در ﺟﺮﯾﺎن آن ﻗﺮار ﮔﯿﺮد و ﺧﻮد ﺑﻪ آن رﺿﺎﯾﺖ داﺷﺘﻪ‬
‫ً‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﯾﮑﯽ از آنھﺎ ﻗﺒﻼ در ﺟﺮﯾﺎن آنﮔﻮﻧﻪ ﺑﯿﻤﺎری ھﻤﺴﺮش ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ او اﺧﺘﯿﺎر داده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎ او را اداﻣﻪ دھﺪ ﯾﺎ ﻧﮑﺎﺣﺶ را ﻓﺴﺦ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -۳‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﯾﮑﯽ از آنھﺎ دﯾﮕﺮی را ﻓﺮﯾﺐ ﺑﺪھﺪ و ﺑﻪ دروغ ﺧﻮد را دارای ﻣﺎل ﯾﺎ ﻣﻘﺎم‬
‫ﯾﺎ ﻣﺪرک ﺗﺤﺼﯿﻠﯽ ﺟﻠﻮه ﺑﺪھﺪ و ﺳﭙﺲ ﺧﻼف آن ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد‪ ،‬ﻃﺮف دﯾﮕﺮ )زن ﯾﺎ‬
‫ﺷﻮھﺮ( ﺣﻖ و اﺧﺘﯿﺎر ﻓﺴﺦ ﻧﮑﺎح را ﭘﯿﺪا ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -۴‬از ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﺎی ﺣﻨﻔﯿﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ زن ﻋﺎﻗﻞ و ﺑﺎﻟﻐﯽ ﺧﻮد را ﺷﻮھﺮ ﻣﯽدھﺪ‪ ،‬ﻋﻘﺪ او‬
‫ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﮫﺮاﻟﻤﺜﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ آن زن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﮐﻤﺘﺮ از ﻣﮫﺮاﻟﻤﺜﻞ‬
‫ﺷﻮھﺮ دھﺪ‪ .‬و وﻟﯽ او ﺑﻪ آن ﻣﻘﺪار راﺿﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺣﻖ دارد ﻧﮑﺎح او را ﺑﺎﻃﻞ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -۵‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ وﻟﯽ ﭘﺴﺮ ﯾﺎ دﺧﺘﺮ ﻣﺠﻨﻮن و ﯾﺎ ﺑﺪون ﺗﻤﯿﯿﺰ ﺑﺮای ﻋﻘﺪ ﻧﮑﺎح ﻣﯽﺷﻮد‪،‬‬
‫ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﭘﺪر ﯾﺎ ﭘﺴﺮ و ﯾﺎ ﺟﺪ او ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﯾﮑﯽ از ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮادر‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٨٤‬‬

‫و ﻋﻤﻮ وﻟﯽ آنھﺎ ﺑﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﮑﺎح ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺼﻠﺤﺖ آنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫اھﻠﯿﺖ و ﺷﺮاﯾﻂ ازدواج را ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﮑﺎح ﺑﺎﻃﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ )ھﻢﺷﺄن ﺑﻮدن( و ﺗﻨﺎﺳﺐ‬

‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آنﮐﻪ زن و ﻣﺮد در زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺸﺘﺮک دﭼﺎر اﺧﺘﻼف و ﻧﺎھﻨﺠﺎری ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬در‬
‫ﭘﺎرهای از اﻣﻮر ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺎ ھﻢ ﺗﻨﺎﺳﺐ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻟﮑﯿﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ در »دﯾﺎﻧﺖ و‬
‫ﺳﻼﻣﺖ« ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺎ ھﻢ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ دﺧﺘﺮ و ﭘﺴﺮ ﯾﺎ‬
‫زن و ﻣﺮدی ﮐﻪ ﻗﺮار اﺳﺖ ﺑﺎ ھﻢ ازدواج ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ در ﻣﻮارد زﯾﺮ ﺑﺎ ھﻢ ﮐﻔﺎﺋﺖ و‬
‫ﺗﻨﺎﺳﺐ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در دﯾﻦ و اﺧﻼق و ﭘﺎﮐﯽ و ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎری‪ ،‬ﻧﺴﺐ و ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﺣﺮﻓﻪ و‬
‫ﺷﻐﻞ و ﺗﺤﺼﯿﻞ و ﺛﺮوت و ﻣﻘﺎم‪.‬‬
‫از ﻧﻈﺮ ﻣﺬاھﺐ ﭼﮫﺎرﮔﺎﻧﻪ وﺟﻮد ﮐﻔﺎﺋﺖ و ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺟﺰو ﻣﻠﺰوﻣﺎت ازدواج ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫ﻋﺪم ﮐﻔﺎﺋﺖ ﻣﺎﻧﻊ ﺻﺤﺖ ازدواج ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻧﻤﯽروﻧﺪ‪ .‬و دﻟﯿﻞ ﺿﺮورت وﺟﻮد ﮐﻔﺎﺋﺖ‬
‫اﺣﺎدﯾﺚ ﺿﻌﯿﻔﯽ ھﺴﺘﻨﺪ؛ از ﺟﻤﻠﻪ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻦ ﻋﻤﺮب ﮐﻪ‪» :‬ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺮدم ﻋﺮب ﺑﺎ‬
‫ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ و ﻗﺒﯿﻠﻪای ﺑﺎ ﻗﺒﯿﻠﻪای دﯾﮕﺮ و ﻣﺮدی ﺑﺎ ﻣﺮد دﯾﮕﺮ و ﺑﺮدﮔﺎن ھﻢ ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ‬
‫‪١‬‬
‫ﺻﻮرت ﺑﺎ ھﻢ ھﻢﺷﺄن ھﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫واﻗﻌﯿﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ دﻟﯿﻞ ﻣﺮاﻋﺎت ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ )ھﻢﺷﺄن ﺑﻮدن(و ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺑﻪ ﻋﺮف راﯾﺞ‬
‫و ھﻤﺎھﻨﮕﯽ ﻣﯿﺎن ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﺮد و زن ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬زﯾﺮا آدم ﺑﺎﺷﺮاﻓﺖ و ﺑﺎ ﮐﺮاﻣﺖ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎ آدم ﭘﺴﺖ و ﺑﯽﺷﺨﺼﯿﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدآوری اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﮐﻔﺎﯾﺖ و‬
‫ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺮد ﻣﻮرد ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻧﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ زن‪ .‬زﯾﺮا در‬
‫اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻋﻘﺪ ﻧﮑﺎح ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ درﺧﻮاﺳﺖ اوﻟﯿﺎء و ﭘﯿﺸﮕﯿﺮی از ﻋﯿﺐ و ﻋﺎر دﭼﺎر ﻓﺴﺦ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ھﺮﮔﺎه زﻧﯽ ﺑﺎ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ در ﺷﺄن او ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ازدواج ﻧﻤﺎﯾﺪ ﻋﻘﺪ او ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ و‬
‫اوﻟﯿﺎی او ﺣﻖ دارﻧﺪ ﺑﻪ او اﻋﺘﺮاض ﮐﻨﻨﺪ و ﺗﻘﺎﺿﺎی ﻓﺴﺦ ﻋﻘﺪ را ﺑﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آنﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫اﺧﺘﯿﺎر ﺧﻮد از اﯾﻦ ﺣﻖﺷﺎن ﺻﺮفﻧﻈﺮ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫رأی ﺑﺮﺗﺮ از ﻧﻈﺮ ﺣﻨﻔﯿﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﮑﺎح اﻧﺴﺎن ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺎ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ در ﺷﺄن‬
‫او ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻣﮑﺎن ﺑﺮوز ﻧﺎھﻨﺠﺎریھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﺮدی و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ـ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺴﺘﺤﺒﺎت ازدواج‬
‫در ﻣﻮرد ازدواج‪ ،‬ﻣﻮارد زﯾﺮ ﻣﺴﺘﺤﺒﻨﺪ‪:‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺤﺎﮐﻢ‬
 ‫‪٨٥‬‬ ‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫‪ -۱‬ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎر ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎری ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ را ﺑﮕﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺣﻤﺪ و ﺳﭙﺎس‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺷﮫﺎدﺗﯿﻦ و ﺻﻠﻮات ﺑﺮ رﺳﻮل ﺧﺪاص و آﯾﻪای ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در آن ﺑﻪ ﺗﻘﻮا‬
‫و ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎری و ﻣﻮﺿﻮع ازدواج ارﺗﺒﺎط داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﭘﯿﺶﺗﺮ ﺧﻄﺒﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ذﮐﺮ‬
‫ﺷﺪ(‪.‬‬
‫‪ -۲‬ﮔﻔﺘﻦ دﻋﺎی ﺧﯿﺮ ﺑﺮای ﺳﻌﺎدت و ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﯽ ﻋﺮوس و داﻣﺎد؛ زﯾﺮا اﺑﻮھﺮﯾﺮه‪‬‬
‫راﯾﺖ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ‪ :‬ھﺮﮔﺎه ﮐﺴﯽ ازدواج ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺧﻄﺎب ﺑﻪ او‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﺑﺎرك اﷲ لﻚ و�ﺎرك ﻋﻠﻴﻚ وﻤﺟﻊ ﺑیﻨﻜﻤﺎ ﻰﻓ ﺧ�« ‪.١‬‬
‫»ﺑﮫﺘﺮ آن اﺳﺖ ﻧﺰدﯾﮑﺎن و دوﺳﺘﺎن و ھﻤﺴﺎﯾﮕﺎن ﺑﻪ ﻋﺮوس و داﻣﺎد ﺗﺒﺮﯾﮏ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ -۳‬ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻘﺪ ﻧﮑﺎح در ﺑﻌﺪ از ﻇﮫﺮ روز ﺟﻤﻌﻪ ﯾﺎ ﺷﺐ آن اﻧﺠﺎم ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫زﯾﺮا روز ﺟﻤﻌﻪ روز ﮔﺮاﻣﯽ و ﻣﺒﺎرﮐﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -۴‬اﻋﻼن ﻋﺮوﺳﯽ و ﺧﺒﺮدار ﺷﺪن ﻣﺮدم و اﺳﺘﻔﺎده از دف و اﺟﺰای ﺷﻌﺮ و ﺳﺮور و‬
‫ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ در آن ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ‪» :‬ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﺮوﺳﯽ را ﻋﻠﻨﯽ‬
‫ﺑﺮﮔﺰار ﮐﻨﯿﺪ و در آن از دف اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ«‪.‬‬
‫‪ -۵‬ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻘﺪار ﻣﮫﺮﯾﻪ ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم ﻋﻘﺪ ـ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻃﻤﯿﻨﺎن ﺧﺎﻃﺮ ﻃﺮﻓﯿﻦ‬
‫و ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از اﺧﺘﻼف ـ ﻣﻌﯿﻦ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -۶‬ﺗﮫﯿﻪ و ﺗﺪارک ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ از ﻣﺪﻋﻮﯾﻦ ھﺮﭼﻨﺪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻏﺬاھﺎی ﺳﺎدهای ھﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺴﺘﺤﺐ و ﻣﻮرد ﺗﺄ ﮐﯿﺪ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﻏﺬاﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﺮاﺳﻤﯽ ﺳﺮور و ﺷﺎدﻣﺎﻧﯽ‬
‫ﻣﺼﺮف ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ دﯾﮕﺮ ﻣﺮاﺳﻢھﺎ واﺟﺐ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از اﺋﻤﻪ )ﯾﮏ ﻗﻮل از اﻣﺎم ﻣﺎﻟﮏ و اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﯽ در ﮐﺘﺎب »اﻷم« و ﻋﻠﻤﺎی ﻣﺬھﺐ‬
‫ﻇﺎھﺮی( ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮده رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف ﮐﻪ‬
‫»اﮔﺮ ﺗﻨﮫﺎ ﯾﮏ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ را ھﻢ ذﺑﺢ ﮐﺮدهای ﻏﺬای ﻋﺮوس را ﺗﮫﯿﻪ ﮐﻦ«‪ .‬آن را واﺟﺐ‬
‫ﻣﯽﺷﻤﺎرﻧﺪ‪ .‬و ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﻇﺎھﺮ دﺳﺘﻮر رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺮای وﺟﻮب اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺮﮐﺖ در ﻋﺮوﺳﯽ ﺑﺮای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ دﻋﻮت ﺷﺪهاﻧﺪ از ﻧﻈﺮ اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﻔﯿﻪ‪ ،‬ﻣﺴﺘﺤﺐ و‬
‫از ﻧﻈﺮ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻓﻘﮫﺎ واﺟﺐ اﺳﺖ ـ ﻣﮕﺮ آنﮐﻪ ﺷﺨﺺ دﻋﻮت ﺷﺪه ﺑﺮای ﻧﺮﻓﺘﻦ ﺧﻮد‬
‫دﻻﺋﻠﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺳﺮدی و ﮔﺮﻣﯽ ھﻮا و ﮐﺎر ﺿﺮوری و ﯾﺎ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ وﺟﻮد ﮐﺎرھﺎی ﺧﻼف‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬رواه اﺑﻮداود‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٨٦‬‬
‫ً‬
‫ﺷﺮﻋﯽ ﮐﻪ در ﻋﺮوﺳﯽھﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻروی دھﺪ‪ ،‬ﻋﺬری داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮا رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ‪» :‬ھﺮ‬
‫ﮐﺴﯽ ﺑﻪ ﻋﺮوﺳﯽ دﻋﻮت ﺷﻮد و از رﻓﺘﻦ ﺧﻮدداری ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪاص را ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ‬
‫ﻧﻤﻮده اﺳﺖ«‪ ١ .‬و رواﯾﺖ دﯾﮕﺮی ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ھﺮﮔﺎه ﺑﻪ ﻋﺮوﺳﯽ دﻋﻮت ﺷﺪﯾﺪ در آن‬
‫‪٢‬‬
‫ﻋﺮوﺳﯽ ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ«‪.‬‬
‫‪ -۷‬در ﺷﺐ زﻓﺎف ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ زوج اﯾﻦ دﻋﺎ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫»اﻟﻠﻬﻢ ﺑﺎرك ﰲ أﻫﻠﯽ وﺑﺎرك ﻻﻫﲇ ﰲ وأرزﻗﻬﻢ ﻣﻨﯽ وأرزﻗﻨﻲ ﻣﻨﻬﻢ«‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا ﺧﺎﻧﻮادهام را ﻣﺒﺎرک ﮔﺮدان و ﻣﺮا ﺑﺮای آﻧﺎن ﻣﺎﯾﻪ ﺧﯿﺮ و ﺑﺮﮐﺖ ﺑﮕﺮدان و‬
‫ﻣﺮا وﺳﯿﻠﻪ روزی آﻧﺎن ﺑﻨﻤﺎ و ﻣﺮا ھﻢ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آﻧﺎن روزی ﺑﺪه«‪.‬‬
‫اﺑﻮداود رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬ھﺮﮔﺎه ﺑﺎ زﻧﯽ ازدواج ﮐﺮدﯾﺪ‬
‫و ﺧﺎدﻣﯽ را اﺳﺘﺨﺪام ﻧﻤﻮدﯾﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪا از ﺗﻮ ﻣﯽﺧﻮاھﻢ ﺧﯿﺮ و ﻣﻨﺎﻓﻊﺷﺎن را‬
‫ﻧﺼﯿﺒﻢ ﺑﮕﺮداﻧﯽ و ﻣﺮا از ﺷﺮ و زﯾﺎنﺷﺎن ﻣﺼﻮن ﺑﺪاری‪ .‬و ھﺮﮔﺎه ﻣﺮﮐﺒﯽ را ﺧﺮﯾﺪﯾﺪ‪ ،‬ھﻤﯿﻦ‬
‫را ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ«‪.‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ ﭼﻬﺎرم‪ :‬آﺛﺎر و ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ازدواج‬

‫ازدواج و ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده دارای ﭘﯿﺎمھﺎی ﺑﺴﯿﺎری اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﮫﻢﺗﺮﯾﻦ آنھﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ‬
‫از‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﺣﻖ ﮐﺎمﺟﻮﯾﯽ ھﺮﯾﮏ از آﻧﺎن ﺑﺎ دﯾﮕﺮی ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻃﺒﯿﻌﯽ و از راه ﻣﺸﺮوع ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬
‫ﻣﻌﺎﺷﺮت و ھﻢﺑﺴﺘﺮی ﮐﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ آن در ﻣﺒﺤﺚ »زﯾﻨﺖ« ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ﺧﻮاھﺪ آﻣﺪ‪.‬‬
‫‪ -۲‬ﭘﺲ از ازدواج ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ھﺰﯾﻨﻪھﺎی ﻟﺒﺎس و ﻣﺴﮑﻦ و ﻏﺬا و دﻓﺎع از‬
‫ﺣﯿﺜﯿﺖ و ﻧﺎﻣﻮس ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﺮد ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬اﻃﺎﻋﺖ )در اﻣﻮر‬
‫ﻣﺸﺮوع و ﻣﻌﻘﻮل( و اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺘﻦ ﺑﺮای ﺑﯿﺮون رﻓﺘﻦ از ﻣﻨﺰل‪ ،‬ﺣﻔﻆ اﺳﺮار‬
‫ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ و اﻣﻮال و آﺑﺮو ﻣﺘﻮﺟﻪ زن ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖا و ﺣﻘﻮق ﻣﺸﺘﺮک‬
‫دﯾﮕﺮی دارﻧﺪ ﮐﻪ در ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ﺑﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﺧﻮاھﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫‪ -۳‬ﺑﺮﺧﻮرداری از ﺣﻖ ﺗﻮﻟﺪ ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﺗﻔﺎق زن و ﺷﻮھﺮ‪ ،‬و ﺣﻖ ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪن‬
‫ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﻪ آنھﺎ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺷﯿﺮ دادن و ﺗﺮﺑﯿﺖ و ھﺰﯾﻨﻪ و ﻣﺨﺎرج ﮐﻮدﮐﺎن و دﯾﮕﺮ‬
‫ﻣﺴﺎﯾﻠﯽ ﮐﻪ در ﻓﺼﻞ دوم ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﺧﻮاھﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻦ اﺑﯽ ھﺮﯾﺮه‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻢ و اﺣﻤﺪ‬
 ‫‪٨٧‬‬ ‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫‪ -۴‬ﺣﻖ ﻣﺸﺮوع زن در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﮫﺮﯾﻪ‪ :‬ﻣﮫﺮﯾﻪ ﻣﻘﺪار ﻣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﻋﻘﺪ و‬

‫رواﺑﻂ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ ﺑﻪ زن ﺗﻌﻠﻖ ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺣﮑﻤﺖ و ھﺪف از آن ﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺎه و اھﻤﯿﺖ ﭘﯿﻮﻧﺪ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ و اﺣﺘﺮام و ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ ﻣﻘﺎم زن و اﻇﮫﺎر ُﺣﺴﻦ‬
‫ﻧﯿﺖ ﻣﺮد ﺑﺮای ُﺣﺴﻦ ﻣﻌﺎﺷﺮت ﺑﺎ ھﻤﺴﺮ و ﺑﺮ دواﻣﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺸﺘﺮک اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫زﺑﺎن ﻋﺒﺮی ﻣﮫﺮﯾﻪ دادن ده ﻧﺎم دارد ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪» :‬ﻣﮫﺮ‪ ،‬ﺻﺪاق‪ ،‬ﻧﺤﻠﻪ‪ ،‬اﺟﺮ‪،‬‬
‫ﻓﺮﯾﻀﻪ‪ ،‬ﺣﺒﺎء‪ُ ،‬ﻋﻘﺮ‪ ،‬ﻋﻼﺋﻖ‪ ،‬ﻃﻮل و ﻧﮑﺎح«‪.‬‬
‫ﺣﮑﻢ ﺷﺮﻋﯽ ﻣﮫﺮﯾﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ ،‬ﭘﺲ از ﻋﻘﺪ ازدواج و رواﺑﻂ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ ﺑﺮ ﻣﺮد واﺟﺐ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺮ زن‪ .‬ﺑﺮﺧﻼف ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﻏﺮﺑﯽ ﮐﻪ زن ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺒﺎﻟﻐﯽ را ﺑﻪ ﺷﻮھﺮش‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ ﮐﻨﺪ‪ .‬ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬ﺑﻪ دو ﻃﺮﯾﻖ زن اﺳﺘﺤﻘﺎق ﻣﮫﺮﯾﻪ را ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اول‪ ،‬ﻋﻘﺪ ﻧﮑﺎح ﺻﺤﯿﺢ‪ .‬دوم‪ ،‬رواﺑﻂ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﮐﻪ ﺣﺘﯽ ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﺷﻮھﺮ و ﯾﺎ‬
‫ﻃﻼق داده ﺷﺪن ﺣﻖ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ آن را دارد‪.‬‬
‫ﻣﮫﺮﯾﻪ ﺑﺮاﺳﺎس دﻻﯾﻠﯽ از ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ و اﺟﻤﺎع واﺟﺐ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ دﻻﯾﻞ ﻗﺮآن‬
‫آن ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫َۡٗ‬ ‫َ‬ ‫ُ ْ ّ ٓ‬
‫﴿ َو َءاتوا ٱلن ِ َسا َء َص ُد�ٰت ِ ِه َّن ِ�لة﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[۴ :‬‬
‫»ﻣﮫﺮﯾﻪھﺎی زﻧﺎن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ھﺪﯾﻪای ﭘﺎک و ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ )و ﻓﺮﯾﻀﻪای ﺧﺪاﯾﯽ( ﺑﻪ آﻧﺎن‬
‫ﺑﭙﺮدازﯾﺪ«‪.‬‬
‫ُ‬
‫ۡ ُ َّ َ َ ُ ُ َّ ُ َ ُ َ َ ٗ‬ ‫﴿ َ� َما ۡ‬
‫وره َّن ف ِر�ضة ۚ﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[۲۴ :‬‬ ‫�اتوهن أج‬ ‫ٱس َت ۡم َت ۡع ُتم بِهِۦ مِنهن ٔ‬
‫»ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﺎ زﻧﯽ ازدواج ﮐﺮدﯾﺪ و از او ﮐﺎم ﮔﺮﻓﺘﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﮫﺮﯾﻪ آنھﺎ را )ﺑﺪون ﮐﻢ‬
‫و ﮐﺎﺳﺖ( ﺑﭙﺮدازﯾﺪ و اﯾﻦ ﯾﮑﯽ از واﺟﺒﺎت اﻟﮫﯽ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ َ ُ َ َ َ َ ۡ ُ ۡ َ َ ُ ُ َّ َ ٓ َ َ ۡ ُ ُ ُ َّ ُ َ ُ‬
‫ُ‬
‫وره َّنۚ﴾ ]اﻟﻤﻤﺘﺤﻨﺔ‪.[۱۰ :‬‬ ‫﴿و� جناح علي�م أن تنكِحوهن إِذا ءاتيتموهن أج‬
‫»ﮔﻨﺎھﯽ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺨﻮاھﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ آن زﻧﺎن را ﺑﻪ ﻧﮑﺎح ﺧﻮد درآورﯾﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﮫﺮﯾﻪ‬
‫آنھﺎ را ﺑﭙﺮدازﯾﺪ«‪.‬‬
‫و در ﺳﻨﺖ و ﻓﺮﻣﻮدهھﺎی رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺗﻨﮫﺎ ﯾﮏ اﻧﮕﺸﺘﺮ آھﻦ ھﻢ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬آن را ﻣﮫﺮﯾﻪ ﻗﺮار ﺑﺪھﯿﺪ«‪ ١ .‬و ھﯿﭻﮔﺎه رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻧﮑﺎﺣﯽ را ﺑﺪون ﻣﮫﺮﯾﻪ اﻧﺠﺎم‬
‫ﻧﺪاده اﺳﺖ‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٨٨‬‬

‫ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم ﻋﻘﺪ ﻣﻘﺪار ﻣﮫﺮﯾﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮد‪ ،‬زﯾﺮا ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﺷﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻧﮑﺎﺣﯽ را ﺑﺪون ﻣﮫﺮﯾﻪ اﻧﺠﺎم ﻧﺪاده و ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﻘﺪار ﻣﮫﺮﯾﻪ از اﺧﺘﻼف‬
‫و ﺧﺼﻮﻣﺖ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ اﺟﻤﺎع ﻋﻠﻤﺎی ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﺮ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ و وﺟﻮب ﻣﮫﺮﯾﻪ اﺗﻔﺎقﻧﻈﺮ‬
‫دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﮫﺮﯾﻪ رﮐﻦ و ﺷﺮط ﻋﻘﺪ ﻧﮑﺎح ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻧﻤﯽآﯾﺪ و ﺑﺪون ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﻘﺪار آن ﻧﮑﺎح ﻣﻨﻌﻘﺪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﮫﺮﯾﻪ ﯾﮑﯽ از آﺛﺎر و ﭘﯿﺎﻣﺪھﺎی ﻋﻘﺪ و ازدواج اﺳﺖ و ﻧﺎآ ﮔﺎھﯽ و زﯾﺎن اﻧﺪک‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﻣﻮرد ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﯽ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﺷﺮﻃﯽ ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﺑﺮﻃﺮف ﺷﺪن آن‬
‫وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َۡ ُ ْ َ َ َ ٗ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ‬ ‫ّ ٓ‬ ‫َّ ۡ‬ ‫َّ ُ َ َ َ َ ُ‬
‫اح عل ۡي� ۡم إِن َطلق ُت ُم ٱلن ِ َسا َء َما ل ۡم � َم ُّسوه َّن أ ۡو �ف ِرضوا ل ُه َّن ف ِر�ضة﴾‬ ‫﴿� جن‬
‫]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۳۶ :‬‬
‫»اﮔﺮ زﻧﺎن را ﻗﺒﻞ از آﻣﯿﺰش و ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﮫﺮ )ﺑﻪ ﻋﻠﻠﯽ( ﻃﻼق دادﯾﺪ‪ ،‬ﮔﻨﺎھﯽ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ و آﻧﺎن را )ﺑﺎ ھﺪﯾﻪای ﻣﻨﺎﺳﺐ( ﺑﯽﻧﯿﺎز ﺳﺎزﯾﺪ«‪.‬‬
‫و اﯾﻦ ﺣﮑﻢ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻮاردی ھﻢ ﮐﻪ اﺳﻤﯽ از ﻣﮫﺮﯾﻪ ﺑﺮده ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬

‫ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﮫﺮﯾﻪ‬
‫در ﻣﻮرد ﻣﮫﺮﯾﻪ‪ ،‬ﻋﻠﻤﺎ دارای ﺳﻪ رأی ھﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺣﻨﻔﯿﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﺪاﻗﻞ َﻣﮫﺮ ﺑﺎﯾﺪ ھﺸﺖ درھﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﺣﺪﯾﺜﯽ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻣﮫﺮﯾﻪ ﮐﻤﺘﺮ از ھﺸﺖ درھﻢ ﻣﻌﻨﯽ ﻧﺪارد«‪.‬‬
‫ﻣﺎﻟﮑﯿﻪ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﮫﺮ ﯾﮏ ﭼﮫﺎرم دﯾﻨﺎر ﯾﺎ ﺳﻪ درھﻢ ﻧﻘﺮه ﺧﺎﻟﺺ ﯾﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻣﯿﺰان آن ﮐﺎﻻ و اﺟﻨﺎس اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺎﻓﻌﯿﻪ و ﺣﻨﺎﺑﻠﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮای ﻣﮫﺮﯾﻪ ﺣﺪ و ﻣﯿﺰان ﻣﺸﺨﺼﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﮐﻢ و‬
‫زﯾﺎد آن ﻧﻘﺸﯽ در اﺻﻞ وﺟﻮد آن ﻧﺪارد‪ .‬زﯾﺮا ﺣﺪﯾﺜﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اﮔﺮ ﯾﮏ اﻧﮕﺸﺘﺮ آھﻨﯽ‬
‫ھﻢ ﺑﻮده ﻣﮫﺮﯾﻪای را ﻣﻌﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬

‫ﻣﮫﺮﯾﻪ ﻣﻌﻠﻮم و ﻣﮫﺮﯾﻪ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺮدی زﻧﯽ را ﺑﺮاﺳﺎس دو ﻣﮫﺮﯾﻪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ آﺷﮑﺎر و ﯾﮑﯽ ﭘﻨﮫﺎن ﻋﻘﺪ ﻧﻤﺎﯾﺪ؛‬
‫اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻓﻘﮫﺎ ـ ﺑﻪ ﺟﺰ ﺣﻨﺎﺑﻠﻪ ـ رأﯾﺸﺎن ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ھﻤﺎن ﻣﮫﺮﯾﻪای ﮐﻪ در ھﻨﮕﺎم ﻋﻘﺪ‬
‫ﻣﻮرد ﺗﻮاﻓﻖ ﻋﻠﻨﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻪ زن ﺗﻌﻠﻖ ﻣﯽﮔﯿﺮد؛ زﯾﺮا ﻣﮫﺮﯾﻪ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻋﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
 ‫‪٨٩‬‬ ‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫واﺟﺐ ﻣﯽﮔﺮدد و ھﺮ ﻣﻘﺪاری ﮐﻪ در ﻋﻘﺪ ﻣﻮرد ﺗﻮاﻓﻖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ھﻤﺎن واﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫و ھﻢﭼﻨﯿﻦ اﻇﮫﺎر آنﭼﻪ ﮐﻪ ﻣﺨﻔﯽ ﺑﻮده ﺟﺰو ﻋﻘﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻧﻤﯽآﯾﺪ و ﭼﯿﺰی از آن ﺑﻪ زن‬
‫ﺗﻌﻠﻖ ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺣﻨﺎﺑﻠﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ‪ :‬ﻣﮫﺮﯾﻪای ﮐﻪ آﺷﮑﺎر و ﻋﻠﻨﯽ اﺳﺖ ﺑﻪ زن ﺗﻌﻠﻖ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪،‬‬
‫ﺳﺮی ﺟﺎری ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮا ھﺮﮔﺎه ﻋﻘﺪی ﻋﻠﻨﯽ ﭘﺲ از‬ ‫ھﺮﭼﻨﺪ ﻋﻘﺪ ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﮫﺮﯾﻪ ّ‬
‫ﺳﺮی‬‫ﺳﺮی اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ؛ در واﻗﻊ ﻣﺜﻞ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺒﻠﻎ دﯾﮕﺮی را ﺑﻪ ﻣﮫﺮﯾﻪ ّ‬ ‫ﻋﻘﺪی ّ‬
‫اﺿﺎﻓﻪ ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﺪ و ھﺮﭼﻪ را ﮐﻪ از آن اﺿﺎﻓﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺴﺎب ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ زن ﺗﻌﻠﻖ‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫اﻧﻮاع ﻋﻘﺪھﺎی ﺑﺎﻃﻞ و ﺻﺤﯿﺢ‬

‫در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﭘﺎرهای از ﻋﻘﺪ و ﻧﮑﺎحھﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ ﮐﻪ آ ﮔﺎھﯽ از ﺣﮑﻢ‬
‫ﺷﺮﻋﯽﺷﺎن ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ و ﻣﮫﻢﺗﺮﯾﻦ آنھﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪ -۱‬ﻋﻘﺪ ﻣﻮﻗﺖ‬
‫ازدواج ﻣﻮﻗﺖ ـ ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﭘﯿﺶﺗﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﺷﺪ ـ آن اﺳﺖ ﮐﻪ زﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﺪت‬
‫ﭼﻨﺪ روز‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻣﺎه و ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﺑﻪ ﻧﮑﺎح ﻣﺮدی درﺑﯿﺎﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻮع از ﻧﮑﺎح ﺑﺎﻃﻞ و‬
‫ﻧﺎﻣﺸﺮوع اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا در اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻧﮑﺎح ھﺪف اﺻﻠﯽ ھﻤﺎن ﺗﻤﺘﻊ اﺳﺖ‪ .‬و در ﻋﻘﻮد و‬
‫ﻗﺮاردادھﺎ ﻣﻼ ک ﻣﻔﮫﻮم آنھﺎﺳﺖ و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﻋﻘﺪ ازدواج ﻣﺸﺮوع ھﻤﺎن ﻋﻘﺪ داﺋﻤﯽ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -۲‬ﻧﮑﺎح ﻣﺘﻌﻪ‬
‫آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدی ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻤﯽ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﯽﺧﻮاھﻢ ﺑﺮای ﻓﻼن ﻣﺪت ﺑﺎ ﺗﻮ‬
‫ﻣﻌﺎﺷﺮت ﻧﻤﺎﯾﻢ و زن ھﻢ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺧﻮد را اﻋﻼن ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﭘﯿﺶﺗﺮ ﻧﯿﺰ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‬
‫اﺟﻤﺎع ـ ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎی ﺷﯿﻌﻪ اﻣﺎﻣﯿﻪ ـ ﺑﺮ ﺣﺮام ﺑﻮدن آن اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا دوام و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎری‬
‫اﺳﺎس ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ازدواج اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -۳‬ﻧﮑﺎح ﺗﺤﻠﯿﻞ‬
‫ﯾﺎ ﻧﮑﺎح ﻣﺤﻠﻞ ﻧﮑﺎﺣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ھﺪف از آن ﺣﻼل ﮔﺮدﯾﺪن ﻧﮑﺎح ﻣﺠﺪد زﻧﯽ ﮐﻪ ﻃﻼق‬
‫ﺛﻼﺛﻪ او واﻗﻊ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺮای ﺷﻮھﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ او را ﻃﻼق داده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻮع از ﻧﮑﺎح از‬
‫ﻧﻈﺮ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻋﻠﻤﺎ ﺣﺮام و ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٩٠‬‬

‫»ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم دھﻨﺪه ﻧﮑﺎح ﺗﺤﻠﯿﻞ و ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺑﺮای او اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد‬
‫‪١‬‬
‫ﻣﻮرد ﻟﻌﻦ ﻗﺮار دھﺪ«‪.‬‬
‫اﻣﺎ از ﻧﻈﺮ ﺷﺎﻓﻌﯿﻪ ﺗﻨﮫﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﻧﮑﺎح ﻣﺤﻠﻞ ﺣﺮام اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﺘﻦ ﻋﻘﺪ ھﺪف از آن‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ در اﺛﻨﺎی ﻋﻘﺪ راﺟﻊ ﺑﻪ آن ﭼﯿﺰی ﮔﻔﺘﻪ ﻧﺸﻮد و دو ﻃﺮف ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﭘﻨﮫﺎﻧﯽ در ﻣﻮرد آن ﺗﻮاﻓﻖ ﮐﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻇﺎھﺮ ﻋﻘﺪ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﻮن ﻧﯿﺖ ﻧﺎﻣﺸﺮوع‬
‫و ﻧﺎﭘﺎﮐﯽ را ﭘﻨﮫﺎن داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﯿﺖ آنھﺎ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ واﮔﺬار ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ آنھﺎ را ﻣﻮرد‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻗﺮار دھﺪ‪.‬‬

‫‪ -۴‬ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎری ﺑﺮ روی ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎری دﯾﮕﺮان‬

‫ﻣﺎﻟﮑﯿﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ اﮔﺮ ﮐﺴﯽ دﺧﺘﺮی را ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ دﯾﮕﺮی ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎری ﺷﺪه و ﺟﻮاب‬
‫ﻣﺜﺒﺖ درﯾﺎﻓﺖ ﮐﺮده‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎری و ﻋﻘﺪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺶ از ﻣﻌﺎﺷﺮت ﺑﺎ او ﺑﺎﯾﺪ او را ﯾﮏ‬
‫ﻃﻼق ﺑﺎﺋﻦ ﺑﺪھﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻓﻘﮫﺎ ﻧﻈﺮﺷﺎن ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ازدواﺟﯽ ﺻﺤﯿﺢ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا اﺷﮑﺎل آن ﺑﻪ ﭼﯿﺰی ﺧﺎرج از ﭼﮫﺎرﭼﻮب ﻋﻘﺪ ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد و ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ آن ﻋﻘﺪ ﺑﺎﻃﻞ ﺷﻤﺮده ﺷﻮد‪ .‬در واﻗﻊ ھﻢﭼﻮن وﺿﻮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺎ آب ﻏﺼﺒﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -۵‬ﻧﮑﺎح ﺷﻐﺎر‬
‫ّ‬
‫ﻧﮑﺎح ﺷﻐﺎر آن اﺳﺖ ﮐﻪ وﻟﯽ دﺧﺘﺮی او را ﺑﻪ ﺷﺮﻃﯽ ﺑﻪ ﻧﮑﺎح دﯾﮕﺮی درآورد ﮐﻪ او‬
‫ھﻢ ﺧﻮاھﺮ و ﯾﺎ دﺧﺘﺮ ﺧﻮد را راﺿﯽ ﺑﻪ ازدواج ﺑﺎ او ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ و اﯾﻦ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﯾﺎ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرﺗﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ھﺮﯾﮏ از آنھﺎ ﻣﮫﺮﯾﻪ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪای ﻣﻌﯿﻦ ﻧﺸﻮد‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﻧﮑﺎح ﺑﻪ‬
‫اﺗﻔﺎق ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص از ﻧﮑﺎح ﺷﻐﺎر ﻧﮫﯽ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺣﻨﻔﯿﻪ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﭘﺲ از ﻋﻘﺪ ﺑﺮای ھﺮﯾﮏ از آنھﺎ ﻣﮫﺮﯾﻪ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪای ﻣﻌﯿﻦ ﺷﻮد ﻧﮑﺎحﺷﺎن‬
‫ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ .‬و آن ﻧﮫﯽ را ﺑﺮ ﮐﺮاھﺖ ﺗﺤﺮﯾﻤﯽ ﺣﻤﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -۶‬ﻧﮑﺎح ﭘﻨﮫﺎﻧﯽ‬
‫ّ‬
‫ﻣﺎﻟﮑﯿﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻧﮑﺎح و ازدواج ﭘﻨﮫﺎﻧﯽ آن اﺳﺖ ﮐﻪ زن و ﻣﺮد و وﻟﯽ و دو ﻧﻔﺮ ﺷﺎھﺪ‬
‫ﺗﻮاﻓﻖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﮑﺎح را از زن )اﻟﻮ( او ﯾﺎ ﻋﺪهای دﯾﮕﺮ ﭘﻨﮫﺎن ﻧﮕﺎه دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﻟﮑﯿﻪ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﮑﺎﺣﯽ اﮔﺮ ﺑﺎ ھﻢ ﻣﻌﺎﺷﺮت ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﯾﮏ ﻃﻼق ﺑﺎﺋﻦ‬
‫ﺑﺎﻃﻞ ﺷﻮد‪ .‬و ﻣﺜﻞ ﺑﺎﻃﻞ داﻧﺴﺘﻦ ﻧﮑﺎح ﺑﺪون وﺟﻮد ﺷﺎھﺪﯾﻦ اﺳﺖ‪ .‬و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺎ ھﻢ‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻮداود و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ واﻟﺘﺮﻣﺬی‬
 ‫‪٩١‬‬ ‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﻣﻌﺎﺷﺮت و ھﻢﺑﺴﺘﺮی داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻪ آن اﻗﺮار ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﭼﮫﺎر ﻧﻔﺮ ﻋﻤﻞ آنھﺎ را ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ‬
‫و ﺷﮫﺎدت ﺑﺪھﻨﺪ‪ ،‬ھﻤﺎﻧﻨﺪ زﻧﺎﮐﺎر ھﺮدوی آنھﺎ ﻣﺠﺎزات ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬و ﻧﺎآ ﮔﺎھﯽ آنھﺎ از‬
‫‪١‬‬
‫ﺣﮑﻢ آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺬر از اﯾﺸﺎن ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -۷‬ازدواج ﻣﺪﻧﯽ‬
‫ازدواج ﻣﺪﻧﯽ ﺑﻪ روش ﻏﺮﺑﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ زن و ﻣﺮدی ﺑﻪ ﭘﺎﺳﮕﺎه ﭘﻠﯿﺲ ﻣﺮاﺟﻌﻪ‬
‫ﻧﻤﻮده و رواﺑﻂ ﺧﻮد را در دﻓﺘﺮ آنھﺎ ﺑﺪون ﺣﻀﻮر وﻟﯽ و ﺷﺎھﺪﯾﻦ و ﺑﺪون اﯾﺠﺎب و ﻗﺒﻮل‬
‫ً‬
‫ﺻﺮﯾﺢ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻧﮑﺎح ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺎﻃﻞ و ﻧﺎﻣﺸﺮوع اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ھﺪف از آن‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺸﺘﺮک و ﺑﺮ دوش ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی ھﻤﺴﺮی ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻨﮫﺎ ﮐﺎﻣﺠﻮﯾﯽ و‬
‫ﺗﺮوﯾﺞ ﺑﯽﺑﻨﺪوﺑﺎری در ﻣﻮرد آن ﻣﻄﺮح اﺳﺖ و ﺑﺲ‪ .‬و ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﺑﺎﻋﺚ آن ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫دﺧﺘﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﻣﺮدی ﻧﺎﻣﺴﻠﻤﺎن ازدواج ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬و در ﻋﯿﻦ اﯾﻦﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ازدواﺟﯽ‬
‫ﺣﺮام و ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ .‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﻣﺮد در اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻧﮑﺎحھﺎ ﺑﻪ ھﯿﭻوﺟﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ اﺣﮑﺎم‬
‫ﻧﮑﺎح ﭘﺎﯾﺒﻨﺪ ﻧﻤﯽﺷﻤﺎرد و ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﯽ زن را ﻧﻤﯽﭘﺮدازد‪ .‬و ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎری در واﻗﻊ‬
‫ﺧﻄﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺮﻣﺖ و ﮐﺮاﻣﺖ و ﺣﻘﻮق زن و ﻣﺮد ھﺮ دو را در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻧﺴﺐ و ﻋﺪه‬
‫و ‪ ...‬ﻣﻮرد ﺗﮫﺪﯾﺪ ﻗﺮار ﻣﯽدھﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﭘﺪﯾﺪه ﺷﻮﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از ﮔﺮوهھﺎی ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﭘﯽ آﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای آن‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ را ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﺿﺮوری اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﮐﺎر زﻣﯿﻨﻪای ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﺧﻄﺮﻧﺎک را ﺑﺮای ﺗﺮوﯾﺞ ﻓﺴﺎد و ﺑﻪ ھﻢ رﯾﺨﺘﻦ ﺧﺎﻧﻮادهھﺎ و زﻧﺪﮔﯽ ﻣﻮﻗﺖ و ﻣﺸﺘﺮک‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ دﯾﻨﯽ ﺑﺎ ھﻢ اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮاھﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ -۸‬ازدواج ﻋﺮﻓﯽ‬
‫ﻧﮑﺎح ﻋﺮﻓﯽ ﻧﮑﺎﺣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻘﺪ آن ﺗﻮﺳﻂ دو ﺷﺎھﺪ و اﯾﺠﺎب و ﻗﺒﻮل در آن ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺻﯿﻐﻪ ﻋﻘﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ روﺣﺎﻧﯽ ﯾﺎ ﻋﺎﻟﻢ دﯾﻨﯽ دﯾﮕﺮ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ در‬
‫دﻓﺎﺗﺮ رﺳﻤﯽ ازدواج و ﻃﻼق ﯾﺎ ادارات ﺛﺒﺖ اﺣﻮال ﺛﺒﺖ ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻋﻘﺪ‪ ،‬و‬
‫ﻧﮑﺎح و ﻃﻼق ﻣﺘﺮﺗﺐ ﺑﺮ آن ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ و ﺗﻤﺎم ﭘﯿﺎﻣﺪھﺎ و اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻋﯽ ﻋﻘﺪ ﻧﮑﺎح ﻧﯿﺰ‬
‫ﺑﺮ آن ﺟﺎری ﻣﯽﺷﻮد؛ زﯾﺮا ﺻﺤﺖ ﻋﻘﺪ ازدواج‪ ،‬ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ ﺛﺒﺖ آن در دﻓﺎﺗﺮ رﺳﻤﯽ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ در ﺟﮫﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﻔﻆ ﺣﻘﻮق زن و ﺷﻮھﺮ و اﺛﺒﺎت رﺳﻤﯽ ﺗﻌﻠﻖ‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﻟﺸﺮح اﻟﮑﺒﯿﺮ ﻣﻌﻞ اﻟﺪﺳﻮﻗﯽ ‪:‬ج ‪ ۲‬ص ‪۲۳۶‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٩٢‬‬

‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﻪ آنھﺎ و ﻧﯿﺰ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﻮدن ﺣﻖ ﻣﮫﺮﯾﻪ و ﻣﻘﺪار آن‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ازدواج و ﻋﻘﺪ‬
‫در دﻓﺎﺗﺮ رﺳﻤﯽ ﺑﻪ ﺛﺒﺖ ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬

‫‪ -۹‬ازدواج ﻣﺴﯿﺎر‬
‫ً‬
‫اﯾﻦ ﻧﻮع از ازدواج ﮐﻪ اﺧﯿﺮا در ﮐﺸﻮرھﺎی ﺧﻠﯿﺞ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺤﺪود روی داده‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫ﻣﺮاﻋﺎت اﺻﻮل و ارﮐﺎن ﻋﻘﺪ و ﻧﮑﺎح اﺟﺮا ﻣﯽﺷﻮد و در آن اﯾﺠﺎب و ﻗﺒﻮل‪ ،‬وﻟﯽ و ﺷﺎھﺪ‬
‫ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ زن در آن ﺗﻌﮫﺪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ از ﺣﻘﻮق ﻧﻔﻘﻪ و ﺣﻖ ﺧﻮد در ﻣﻮرد ﺗﻘﺴﯿﻢ‬
‫ً‬
‫زﻣﺎن ﻣﯿﺎن او و ﺷﻮھﺮش ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﮑﺎح ﺷﺮﻋﺎ ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ اﻣﺎ ﻣﻘﺎﺻﺪ و‬
‫اھﺪاف اﺳﺎﺳﯽ ازدواج از ﻗﺒﯿﻞ آراﻣﺶ و ﻣﻌﺎﺷﺮت و ﺗﺮﺑﯿﺖ اوﻻد در آن ﺗﺤﻘﻖ ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
 ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪:‬‬
‫ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده‬
 ‫ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﻧﮫﺎد ﺧﺎﻧﻮاده از ﻧﻈﺮ اﺳﻼم در زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎن و در ﺗﺎرﯾﺦ و آﯾﻨﺪه زﻧﺪﮔﯽ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‬
‫دارای اﺑﻌﺎد اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﮔﺴﺘﺮدهای اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺮای ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از ﻧﻮع اﻧﺴﺎن و‬
‫ﻣﺎﻧﺪﮔﺎری و رﺷﺪ ﮐﻤﯽ و ﮐﯿﻔﯽ او‪ ،‬ﻣﺤﻮری اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ و اداﻣﻪ ﻧﺴﻞ ﺑﺸﺮی‬
‫ﯾﮑﯽ از اھﺪاف اﺳﺎﺳﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ در آﻓﺮﯾﻨﺶ و وﺟﻮد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ زﯾﺮا اراده ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ اﯾﻦ‬
‫ﺗﻌﻠﻖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﮐﻪ ﻧﻈﺎم ھﺴﺘﯽ را آﺑﺎد ﻧﻤﺎﯾﺪ و آن را در ﻣﺴﯿﺮ رﺷﺪ و ﺗﻤﺪن ﻗﺮار دھﺪ‪ ،‬اﯾﻦ‬
‫اراده ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻨﮫﺎ از ﻃﺮﯾﻖ اﻧﺴﺎن و اداﻣﻪ ﻧﺴﻞ او ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﭘﺎﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺑﻪ ﺻﺤﻨﻪ وﺟﻮد‬
‫در ﮐﺎﻧﻮن ﺧﺎﻧﻮاده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺤﻘﻖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و در واﻗﻊ ﺧﺎﻧﻮاده ھﺴﺘﻪای اﺳﺎﺳﯽ‬
‫ﺑﺮای ﺟﺎﻣﻌﻪ و رﺷﺪ آن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود‪.‬‬
‫ﮔﺎھﯽ ﻧﻘﺶ ﺧﺎﻧﻮاده در ﮔﺴﺘﺮش ﺗﺎرﯾﺦ و زﻣﺎن و در ﻋﺮﺻﻪھﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺧﺎص ﯾﺎ در‬
‫ﻋﺮﺻﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻋﺎم ﮔﺴﺘﺮش ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬و ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻢ ﭘﯿﺶ ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻮادهای ﻣﻨﻘﺮض‬
‫ﺷﻮد و ﺗﻨﮫﺎ در ﻣﻮاردی ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺣﻮادث ﻏﯿﺮﻣﺘﺮﻗﺒﻪ‪ ،‬ﯾﺎ رﻓﺘﺎر و ﺳﻠﻮک ﻧﺎدرﺳﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﯾﺎ‬
‫ﺑﯿﻤﺎری و وﺑﺎﯾﯽ واﮔﯿﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻧﺴﻞ ﺧﺎﻧﻮادهای از ﻣﯿﺎن ﺑﺮود‪.‬‬
‫ﺧﻮﺷﺎ ﺑﻪ ﺳﻌﺎدت ﺧﺎﻧﻮادهاﯾﯽ ﮐﻪ وﯾﮋﮔﯽھﺎی اﺧﻼﻗﯽ ارزﺷﻤﻨﺪی ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻣﺤﺒﺖ‪،‬‬
‫ﺗﻌﺎون‪ ،‬ﺑﺨﺸﻨﺪﮔﯽ‪ ،‬اﺣﺴﺎن‪ ،‬ﺧﯿﺮﺧﻮاھﯽ و ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎری را از ﻧﺴﻠﯽ ﺑﻪ ﻧﺴﻞ دﯾﮕﺮ ﻣﻨﺘﻘﻞ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﺑﺮای ﺧﻮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎﯾﻪ ﺧﯿﺮ و ﺑﺮﮐﺖ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ و ﻣﺮدم‪ ،‬ﺳﺮﺑﻠﻨﺪ و ﮔﺮاﻣﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻨﮫﺎ از ﻃﺮﯾﻖ ازدواج اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺎﻧﻮن ﺧﺎﻧﻮادهای ﮔﺮم ﺷﻮد و ھﺮ ازدواج و ﻧﮑﺎﺣﯽ‬
‫زﻣﯿﻨﻪ را ﺑﺮای ﻣﻄﺮح ﺷﺪن ﺣﻘﻮق و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎ و ﺗﻌﮫﺪات ﻣﺘﻘﺎﺑﻠﯽ ﻓﺮاھﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﮐﻪ‬
‫ﺷﺎﻣﻞ اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻣﻮارد ﻣﻮرد اﺗﻔﺎق در ﻋﻘﺪ ازدواج‪ ،‬ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺰﻟﺖ و ﮐﺮاﻣﺖ ﮐﺎﻧﻮن ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﺰرﻋﻪ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺑﺎران ﻣﺤﺒﺖ و اﻃﻤﯿﻨﺎن ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ وﻓﺎی ﺑﻪ ﻋﮫﺪ و‬
‫دﻟﺴﻮزی ﻃﺮﻓﯿﻦ‪ ،‬ﺷﺎداب و ﺷﮑﻮﻓﺎ ﻣﯽﮔﺮدد و اﯾﻦ آﯾﻪ ﻗﺮآن را ﻣﺪام ﻣﻼ ک رواﺑﻂ ﺧﻮﯾﺶ‬
‫ﻗﺮار ﻣﯽدھﻨﺪ ﮐﻪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ َ‬
‫ْ ُ ْ ۡ ُ‬ ‫�� ُّ� َها َّٱ� َ‬
‫ِين َء َام ُن ٓوا أ ۡوفوا ب ِٱل ُعقودِ﴾ ]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[۱ :‬‬ ‫﴿ ٰٓ‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ ﺑﻪ ﺗﻌﮫﺪات و ﭘﯿﻤﺎنھﺎی ﺧﻮد وﻓﺎدار ﺑﻤﺎﻧﯿﺪ«‪.‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٩٦‬‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻋﻘﺪ ازدواج ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻣﯿﺜﺎق ﻏﻠﯿﻆ« ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻌﮫﺪ و ﭘﯿﻤﺎﻧﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎ اھﻤﯿﺖ‬
‫و ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام ﯾﺎد ﻓﺮﻣﻮده و اﻟﺘﺰام ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی آنھﺎ را واﺟﺐ ﮔﺮداﻧﯿﺪه اﺳﺖ و‬
‫در واﻗﻊ اﯾﻦ ﭘﯿﻤﺎن دو ﻃﺮﻓﻪ ﺣﻘﻮق و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی ﺧﺎص و ﻣﺸﺘﺮﮐﯽ را ﺑﺮای ﻣﺮد و‬
‫زن در ﭘﯽ دارد و ﭘﺲ از ﺗﻮﻟﺪ ﻓﺮزﻧﺪان ﺣﻘﻮق و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی ﺟﺪﯾﺪی را ﻓﺮاراه واﻟﺪﯾﻦ‬
‫و ﻓﺮزﻧﺪان ﻗﺮار ﻣﯽدھﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﻋﺎﻃﻔﻪ ﭘﺪری و ﻣﺎدری و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﻧﺴﺐ و ﺗﻌﻠﻖ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﻪ آنھﺎ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪،‬ﮐﻪ ھﺪف آن ﮐﺴﺐ ﺳﻌﺎدت ﻋﻤﻮﻣﯽ و اﺳﺘﻘﺮار و اﻣﻨﯿﺖ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﺖ و اﺑﺰار آن اﺣﺘﺮام ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ آراﻣﺶ و ﺑﮫﺮوزی و‬
‫اﺳﺘﻘﺮار ﮐﺎﻧﻮن ﺧﺎﻧﻮاده را ﻓﺮا ﻣﯽﮔﯿﺮد و ھﯿﺒﺖ آن در ﻧﻈﺮ ھﻤﻪ ﻣﺮدم ﺟﻠﻮهﮔﺮ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺣﻘﻮق و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺮاﺳﺎس »ﻋﺪاﻟﺖ« ﻗﺮار دارد‪ .‬ﻋﺪاﻟﺘﯽ ﮐﻪ‬
‫ھﻤﻪ ﻧﻈﺎمھﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺮاﺳﺎس آن اﺳﺘﻮار ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬و ﺗﺒﻠﻮر ﺧﯿﺮﺧﻮاھﯽ و ﺗﺤﻘﻖ‬
‫ﺻﻔﺎ و ﺻﻤﯿﻤﯿﺖ و ﮔﺴﺘﺮش ﻋﺸﻖ و ﻣﺤﺒﺖ و ھﻤﮑﺎری و ﺻﻠﺢ و آراﻣﺶ و ﭘﺎﯾﺒﻨﺪی ﺑﻪ‬
‫ﭘﺎﮐﯽ و ﻋﻔﺖ در ﮐﺮدار و ﮔﻔﺘﺎر ﺑﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺣﻘﻮق ھﻤﺴﺮی را ﯾﺎدآور ﮔﺮدﯾﺪه و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ۡ ۡ‬ ‫ََ‬ ‫ۡ ُ َّ‬ ‫َ‬
‫وف﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۲۸ :‬‬ ‫﴿ َول ُه َّن مِثل ٱ�ِي عل ۡي ِه َّن ب ِٱل َمع ُر ِ‬
‫»زﻧﺎن ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎﯾﯽ ﮐﻪ دارﻧﺪ‪ ،‬از ﺣﻘﻮﻗﯽ ھﻢ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ«‪.‬‬
‫و در ﻣﻮرد ﺣﻘﻮق واﻟﺪﯾﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ ۡ‬
‫ٱل َ� ٰ ِ َ�يۡن إ ِ ۡح َ ٰ‬
‫� ٗنا﴾ ]اﻷﻧﻌﺎم‪.[۱۵۱ :‬‬ ‫ِ‬ ‫﴿و� ِ‬
‫»ﺑﺎ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺑﻪ ﻧﯿﮑﯽ رﻓﺘﺎر ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫و در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺣﻘﻮق ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ََ ۡ ُ َ‬
‫﴿ َو� ٱل َم ۡولودِ ُ�ۥ رِ ۡز� ُه َّن َو� ِۡس َو� ُه َّن﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۳۳ :‬‬
‫»ﺑﺮﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﻪ او ﺗﻌﻠﻖ دارد‪ ،‬ھﺰﯾﻨﻪ زﻧﺪﮔﯽ و ﻟﺒﺎس واﺟﺐ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫ُ ‪َّ ٞ‬‬ ‫َ َ َ‬ ‫﴿ َ� تُ َض َّ‬
‫آر َ� ٰ ِ َ�ةُ ۢ ب ِ َو�ِها َو� َم ۡولود ُ�ۥ ب ِ َو�ِه﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۳۳ :‬‬
‫»ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻣﺎدری ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻓﺮزﻧﺪش زﯾﺎن ﺑﯿﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﻪ ﭘﺪری ﺑﺮای ﻓﺮزﻧﺪش دﭼﺎر ﺿﺮر‬
‫ﺷﻮد«‪.‬‬
 ‫‪٩٧‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫از آنﺟﺎ ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺤﻮر و ھﺴﺘﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدھﺪ‪ ،‬ﺟﺰ از ﻃﺮﯾﻖ آن ﺑﻪ‬
‫وﺳﯿﻠﻪ ادای اﯾﻦ ﺣﻘﻮق و ﺧﯿﺮﺧﻮاھﯽ ﻣﻨﻈﻢ‪ ،‬اﻣﮑﺎن اداﻣﻪ و اﺳﺘﻤﺮارش وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺗﻨﮫﺎ‬
‫از اﯾﻦ ﻣﺴﯿﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻌﺎدت و آراﻣﺶ ھﻤﻪ ﻋﺮﺻﻪھﺎی آن را ﻓﺮاﺧﻮاھﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫اﻧﻮاع ﺣﻘﻮق و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎ‬

‫ﺣﻘﻮق و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻪ و ﺧﺎﻧﻮاده ارﺗﺒﺎط ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫ﯾﮑﻢ‪ :‬ﺣﻘﻮق ﺷﻮھﺮ‬
‫دوم‪ :‬ﺣﻘﻮق ھﻤﺴﺮ‬
‫ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻣﺸﺘﺮک ﻣﯿﺎن زن و ﺷﻮھﺮ‬
‫ﭼﮫﺎرم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻓﺮزﻧﺪان‬
‫ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺣﻘﻮق واﻟﺪﯾﻦ ﺑﺮ ﻓﺮزﻧﺪان‬
‫ﺷﺸﻢ‪ :‬ﺣﻘﻮق اﻃﻔﺎل و ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان‬
‫ھﻔﺘﻢ‪ :‬ﺣﻘﻮق ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان‬
‫ھﺸﺘﻢ‪ :‬ﺣﻘﻮق ھﻤﺴﺎﯾﮕﺎن‬
‫ﻧﮫﻢ‪ :‬ﺣﻘﻮق دوﺳﺘﺎن‬
‫دھﻢ‪ :‬ﺣﻘﻮق ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﯽ‬

‫اول‪ :‬ﺣﻘﻮق ﺷﻮﻫﺮ‬

‫ﻣﺮدی ﮐﻪ ﺑﻪ ھﻤﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی اﺧﻼﻗﯽ و ﻣﺎدی ﺧﻮد در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺗﺄﻣﯿﻦ ھﺰﯾﻨﻪ و ﻣﺨﺎرج ﺧﻮراک‪ ،‬ﻟﺒﺎس و ﻣﺴﮑﻦ ﻋﻤﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬دارای ﺣﻘﻮق دهﮔﺎﻧﻪ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪ -۱‬اﻃﺎﻋﺖ ﻣﺸﺮوع‬
‫ﻣﺮد ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ و ﺻﺎﺣﺐ ﺧﺎﻧﻪ اﺳﺖ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ اداره و رھﺒﺮی ﺣﮑﯿﻤﺎﻧﻪ ﺧﺎﻧﻮاده را‬
‫ﺑﺮﻋﮫﺪه دارد‪ .‬در ﺟﮫﺖ ﺣﻔﻆ ﻋﺰت‪ ،‬ﮐﺮاﻣﺖ‪ ،‬ﺳﻌﺎدت ﺧﺎﻧﻮاده و ﺗﺤﻘﻖ اھﺪاف آن‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی و ﺗﻼش ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﮐﺎﻧﻮن آن را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﺨﺘﯽھﺎ‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﺎریھﺎ‪ ،‬ﻓﺴﺎد و‬
‫ﺗﺒﺎھﯽ ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻗﺮار ﻣﯽدھﺪ و ﺳﺎﯾﻪ اﻣﻨﯿﺖ‪ ،‬آراﻣﺶ و اﺳﺘﻘﺮار را ﺑﺮ آن ﮔﺴﺘﺮش‬
‫ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﯾﻦ ﻣﺼﺎﻟﺢ و اھﺪاف در ھﯿﭻ ﺟﺎﻣﻌﻪای ﺑﻪ ﺟﺰ در ﭘﺮﺗﻮ اﻃﺎﻋﺖ‪ ،‬اﻟﺘﺰام و‬
‫ﻧﻈﻢ ﺗﺤﻘﻖ ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداری زن از ﺷﻮھﺮ و ﻓﺮزﻧﺪان از ﭘﺪر و ﻣﺎدر اﺳﺖ ﮐﻪ زﻣﯿﻨﻪ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٩٨‬‬

‫ﺳﺮ و ﺳﺎﻣﺎن ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮐﻮﭼﮏ ﺧﺎﻧﻮاده و ھﻢﭼﻨﯿﻦ اداره ﺻﺤﯿﺢ آن را ﻓﺮاھﻢ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﭼﻨﯿﻦ اﻃﻼﻋﺘﯽ ﻣﻮﺟﺐ رﺿﺎﯾﺖ و ﺧﺸﻨﻮدی ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫‪١‬‬
‫»رﺿﺎﯾﺖ ﭘﺪر ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮﯾﻦ راه ﺑﻪ ﺳﻮی ﺑﮫﺸﺖ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫و ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪٢‬‬
‫»ﺑﮫﺸﺖ زﯾﺮ ﭘﺎی ﻣﺎدران ﻗﺮار دارد«‪.‬‬
‫ھﺮﮔﺎه ﭘﺪر ﻓﻮت ﮐﻨﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ دﻻﯾﻠﯽ ﻣﻔﻘﻮداﻻﺛﺮ ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﺑﺰرگ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎر‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ اداره ﺧﺎﻧﻮاده را ﺑﺮ دوش ﺑﮕﯿﺮد؛ زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫‪٣‬‬
‫»ﺑﺮادر ﺑﺰرگﺗﺮ ﻣﻨﺰﻟﺘﺶ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺪر اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اوﻟﯿﻦ ﺣﻘﻮق ھﻤﺴﺮی‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداری ﻣﺸﺮوع زن از ﺷﻮھﺮ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص‬
‫ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫‪٤‬‬
‫»از ھﯿﭻ ﻣﺨﻠﻮﻗﯽ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮد ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﺎرﺿﺎﯾﺘﯽ ﺧﺎﻟﻖ ﺑﺸﻮد«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ھﯿﭻﮐﺲ را ﻧﺒﺎﯾﺪ در ﮐﺎری ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آن ﺧﺸﻨﻮد ﻧﯿﺴﺖ ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداری ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪٥‬‬
‫اﻃﺎﻋﺖ ﺗﻨﮫﺎ در اﻣﻮر ﺧﯿﺮ و رواﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﺳﺎس اﯾﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداری و اﻃﺎﻋﺖ ﻣﺸﺮوع ﺑﻪ ﻗﻮاﻣﯿﺘﯽ ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را‬
‫ﺑﺮای ﭘﺪر ﺧﺎﻧﻮاده در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ در واﻗﻊ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ رﯾﺎﺳﺖ‪ ،‬اداره و رھﺒﺮی‬
‫اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫�ز َحك ٌ‬
‫ِيم‬ ‫ٱ� َعز ٌ‬ ‫﴿ َول َ ُه َّن م ِۡث ُل َّٱ�ِي َعلَ ۡيه َّن بٱل ۡ َم ۡع ُر ِ � َ ّ‬
‫ِلر َجال َعلَ ۡيه َّن َد َر َجة‪َ ۗ ٞ‬و َّ ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫وف ول ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫‪] ﴾٢٢٨‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۲۸ :‬‬
‫»ﺑﺮای ھﻤﺴﺮان )ﺣﻘﻮق و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎﯾﯽ( اﺳﺖ )ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺷﻮھﺮان اداء ﮐﻨﻨﺪ(‬
‫ھﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن )ﺣﻘﻮق و واﺟﺒﺎﺗﯽ(اﺳﺖ ﮐﻪ )ھﻤﺴﺮان ﺑﺎﯾﺪ اداء ﮐﻨﻨﺪ( ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺘﺮﻣﺬی و اﺣﻤﺪ و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ واﻟﺤﺎﮐﻢ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﻘﻀﺎﻋﯽ و اﻟﺨﻄﯿﺐ‬
‫‪ -٣‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﻄﺒﺮاﻧﯽ و اﻟﺒﯿﮫﻘﯽ‬
‫‪ -٤‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ و اﻟﺤﺎﮐﻢ‬
‫‪ -٥‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺸﯿﺨﺎن‬
 ‫‪٩٩‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ و ﻣﺮدان را ﺑﺮ زﻧﺎن )در ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ( ﺑﺮﺗﺮیھﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺑﺎ ﻋﺰت و ﺣﮑﻤﺖ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ‬
‫ٓ َُ ْ‬ ‫َ‬ ‫ّ َ ُ َ َّ ٰ ُ َ َ َ ّ‬
‫ٱلن ِ َسآءِ ب َما فَ َّض َل َّ ُ‬
‫ٱ� َ� ۡع َض ُه ۡم َ ٰ‬
‫� َ� ۡع ٖض َو� ِ َما أنفقوا م ِۡن‬ ‫ٱلرجال ق�مون �‬
‫ِ‬ ‫﴿ ِ‬
‫َ‬
‫أ ۡم َ�ٰل ِ ِه ۡم﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[۳۴ :‬‬
‫»ﻣﺮدان )در ﺑﺮاﺑﺮ زﻧﺎن دارای ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی ﺑﺴﯿﺎری ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ( و ﺣﻖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ را‬
‫ﺑﺮ آنھﺎ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ )ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﻈﻢ اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺮدان را در ﺑﺮﺧﯽ ﺻﻔﺎت‬
‫ﺑﺮ زﻧﺎن ﺑﺮﺗﺮی ﺑﺨﺸﯿﺪه( و ﺑﺪﯾﻦ ﻋﻠﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدان از داراﯾﯽ ﺧﻮﯾﺶ ﺧﺮج و ھﺰﯾﻨﻪ را‬
‫ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ در آﯾﻪ اول ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮی را ﮐﻪ ھﻤﺎن ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ اداره و‬
‫ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﺧﺎﻧﻮاده اﺳﺖ ﻣﻘﺮر ﻧﻤﻮده و در آﯾﻪ دوم ﺣﻖ »ﻗﻮاﻣﺖ« ﯾﺎ رﯾﺎﺳﺖ ﺣﮑﯿﻤﺎﻧﻪ را‬
‫ﺑﺮای او در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ رﯾﺎﺳﺘﯽ ھﻤﺮاه ﺑﺎ اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ و ﺑﻪ دور از‬
‫اﺳﺘﺒﺪاد و ﺣﻖﮐﺸﯽ و ﺑﯽﻋﺪاﻟﺘﯽ و ﺧﻮدﺧﻮاھﯽ‪ .‬و اﯾﻦ دو ﺣﻖ ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ از آن‬
‫ﺟﮫﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻣﺮد ﯾﮑﯽ از آن دو را از دﺳﺖ داد‪ ،‬از ﺣﻘﻮق دوﻣﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮای ﻣﺜﺎل اﮔﺮ ﻣﺮد ﺑﻪ دﻻﯾﻠﯽ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺗﺄﻣﯿﻦ ھﺰﯾﻨﻪ ﺧﺎﻧﻮاده را ﻧﺪاﺷﺖ ازﺣﻖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ و‬
‫اداره ﺣﮑﯿﻤﺎﻧﻪ‪ ،‬ھﻢﭼﻨﺎن ﺑﺮﺧﻮردار ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﺣﻘﻮق ﺑﻪ دو ﻋﻠﺖ و ﺳﺒﺐ ﺧﺎص‬
‫ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد‪:‬‬

‫اول‪ :‬ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺟﺴﻤﯽ‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮد را ﻗﻮیﺗﺮ و ﺑﺎ ارادهﺗﺮاز زﻧﺎن آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﻣﮫﺎرت و‬
‫ً‬
‫ﺗﺠﺎرب آنھﺎ در ﻣﻮرد زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺮ آن ﺑﺮﺗﺮی دارد و زﻧﺎن ﻣﻌﻤﻮﻻ از ﻧﻈﺮ ﺟﺴﻤﯽ ﺿﻌﯿﻒ و‬
‫ً‬
‫از ﻧﻈﺮ ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮی و اراده ﻏﺎﻟﺒﺎ دﭼﺎر ﺗﺮدﯾﺪ و دودﻟﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺟﻨﺒﻪ ﻋﺎﻃﻔﯽﺷﺎن ﺑﺮ‬
‫آنھﺎ ﻏﻠﺒﻪ دارد‪ .‬و اﯾﻦ ﻣﺪﻋﺎ ﻣﺪﻋﺎﯾﯽ ﻏﯿﺮواﻗﻌﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ از ﺧﻼل ﭼﮫﺎرﺳﺎل زﻧﺪﮔﯽ‬
‫ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮاﯾﻢ ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺷﺪه و ﻣﻠﻤﻮس اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮدﯾﺪی در اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺻﺪور ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻄﻠﻮب ﺑﻪ ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ‪ ،‬دوراﻧﺪﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺣﮑﻤﺖ و‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ھﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪﺗﺮی اﺣﺘﯿﺎج دارد‪ .‬و در اﯾﻦ ﻋﺮﺻﻪ ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ ﺑﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﺎﻃﻔﯽ ﺑﺮﺗﺮی‬
‫دارد‪ ،‬ﺑﻪ وﯾﮋه اﮔﺮ در ﮐﻨﺎر ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ ﺗﻮﺷﻪای ﺑﺴﯿﺎری از ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﺧﺒﺮﮔﯽ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺧﺎﻧﻢھﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻓﺮﯾﻨﺶ وﯾﮋه ﺟﺴﻤﯽ و ﻋﺎﻃﻔﯽﺷﺎن و ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان‪،‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٠٠‬‬
‫ً‬
‫ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺑﺮای ﺣﻞ ﻣﺸﮑﻼت ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﺑﻪ راهﺣﻞھﺎی ﺟﺰﺋﯽ و ﻣﻮﻗﺘﯽ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ‬
‫ھﻤﯿﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺼﻠﺤﺖ زن‪ ،‬ﻣﺮد و ﺧﺎﻧﻮاده اﯾﺠﺎب ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺎر ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ‬
‫ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮیھﺎی ﻣﮫﻢ و ﺗﺤﻤﻞ ﻋﻮاﻗﺐ آن ﺑﺮ دوش ﻣﺮد ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ً‬
‫در واﻗﻊ »ﻗﻮاﻣﺖ« اﺳﺎﺳﺎﻧﻮﻋﯽ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ و ﺗﮑﻠﯿﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ رﯾﺎﺳﺖ و ﻓﻀﯿﻠﺖ وﯾﮋه و‬
‫در ذات ﺧﻮد ﮐﺮاﻣﺖ و ﻣﻨﺰﻟﺘﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻧﻤﯽرود‪ .‬زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»ھﻤﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺴﺌﻮل ھﺴﺘﯿﺪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺮدم ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ دارﯾﺪ‪ .‬رھﺒﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺮدم‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ دارد و ﻣﺮد ﺧﺎﻧﻮاده ﻧﯿﺰ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻋﻀﺎی آن دارای ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ اﺳﺖ و زن در‬
‫‪١‬‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻧﮕﮫﺪاری از ﺣﺮﻣﺖ و ﺛﺮوت آن را ﺑﺮ دوش دارد«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ در اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﻨﺰﻟﺖ ﻣﺮد ﺧﺎﻧﻮاده ﭘﺲ از ﻣﻨﺰﻟﺖ‬
‫رھﺒﺮی ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﭘﺲ از ﻣﺮد‪ ،‬زن ﻧﯿﺰ در ﻣﻮرد اﻣﻮر ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫دارای ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎﯾﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺮ و ﺳﺎﻣﺎن دادن‪ ،‬ﻣﺮﺗﺐ ﻧﻤﻮدن‪ ،‬ﺗﺮﺑﯿﺖ‪،‬‬
‫ﺗﮫﯿﻪ ﻣﺎﯾﺤﺘﺎج‪ ،‬ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ و ﺣﻔﻆ ﺳﻼﻣﺖ آن‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫دوم‪ :‬ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣﺎدی‬

‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺎدی ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﮫﺮﯾﻪ و ھﺰﯾﻨﻪھﺎی ازدواج و ﺗﺄﻣﯿﻦ‬
‫ً‬
‫ﻧﻔﻘﻪ اﻋﻢ از ﺗﮫﯿﻪ ﺧﻮراک‪ ،‬ﻟﺒﺎس‪ ،‬ﻣﺴﮑﻦ و ‪ ...‬ﺑﺮﻋﮫﺪ ﻣﺮد ﻗﺮار دارد و ﻋﻤﻼ ﻣﺮد ﺧﺪﻣﺘﮑﺎر‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮاﺳﺎس ھﻤﯿﻦ ﺧﺪﻣﺘﮑﺎری اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﺘﺤﻘﺎق رﯾﺎﺳﺖ ھﻤﺮاه ﺑﺎ‬
‫ﺣﮑﻤﺖ و ﻣﺸﻮرت را ﭘﯿﺪا ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺧﺎﻃﺮ ھﺮﮔﺎه ﻣﺮد ھﻤﻪ اﻣﮑﺎﻧﺎت زﻧﺪﮔﯽ را در ﺣﺪ ﺗﻮان و اﻣﮑﺎن ﺑﺮای‬
‫ھﻤﺴﺮش ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺮای اداره ﺻﺤﯿﺢ اﻣﻮر ﺧﺎﻧﻮاده و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦﮐﻪ ﻣﺮد ﺑﺎ ﻋﻠﻢ و‬
‫آ ﮔﺎھﯽ از دﺧﻞ‪ ،‬درآﻣﺪ و ﺗﺠﺎرب اﻗﺘﺼﺎدی و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﮫﺘﺮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﭘﺲ از ﻣﺸﻮرت ﺑﺎ‬
‫اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﻣﺼﺎﻟﺢ آنھﺎ را ﻣﺮاﻋﺎت ﮐﻨﺪ‪ ،‬زن ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ از او ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداری ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ‬
‫ﻣﺮد ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی ﻗﻮاﻣﺖ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫ھﻤﺴﺮش ﻣﻄﯿﻊ و ﮔﻮش ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن او ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﺪون ﻋﺬر و دﻟﯿﻞ از ﺷﻮھﺮش اﻃﺎﻋﺖ‬
‫ﻧﻨﻤﺎﯾﺪف زﻧﯽ ﺳﺮﮐﺶ و ﻧﺎﺷﺰه ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ و ﺣﻘﻮق او ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻮھﺮ ﺳﺎﻗﻂ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ واﻟﺒﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫‪١٠١‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﺳﻨﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮد در اﻣﻮر زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎ ھﻤﺴﺮ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﺸﻮرت ﻧﻤﺎﯾﺪ و در اﯾﻦ ﻣﻮرد‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪاص را ﺳﺮﻣﺸﻖ ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار دھﺪ‪ .‬او ﻣﺪام ﺑﺎ اﺻﺤﺎب و ھﻤﺴﺮان ﺧﻮد‬
‫ﻣﺸﻮرت ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ او دﺳﺘﻮر داده ﺑﻮد ﮐﻪ‪:‬‬
‫ۡ‬ ‫َۡ‬ ‫َ ُ‬
‫﴿ َوشاوِ ۡره ۡم ِ� ٱ�مرِ﴾ ]آل ﻋﻤﺮان‪.[۱۵۹ :‬‬
‫»در اﻣﻮر ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﺸﻮرت ﮐﻦ«‪.‬‬
‫و در ﻣﻮرد ﺻﻔﺎت اھﻞ اﯾﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ى بَ ۡي َن ُه ۡم﴾ ]اﻟﺸﻮری‪.[۳۸ :‬‬ ‫﴿ َوأَ ۡم ُر ُه ۡم ُش َ‬
‫ور ٰ‬
‫»آنھﺎ اﻣﻮرﺷﺎن را ﺑﺎ ﻣﺸﻮرت ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﺑﻪ زﻧﺎن دﺳﺘﻮر ﻣﯽدھﺪ ﮐﻪ در راﺳﺘﺎی اﻧﺘﻈﺎم اﻣﻮر‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﺗﺤﻘﻖ ﻣﺼﺎﻟﺢ‪ ،‬ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﻣﻔﺎﺳﺪ‪ ،‬ﺗﺄﻣﯿﻦ ﺧﯿﺮ و دﻓﻊ ﺷﺮ و زﯾﺎن از‬
‫ھﻤﺴﺮانﺷﺎن اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»ھﺮﮔﺎه ﺧﺎﻧﻤﯽ ﻧﻤﺎزھﺎی روزاﻧﻪاش را ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﻣﺎه رﻣﻀﺎن را روزه ﺑﮕﯿﺮد و ﻧﺎﻣﻮس‬
‫‪١‬‬ ‫ً‬
‫ﺧﻮﯾﺶ را ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎﯾﺪ و از ﺷﻮھﺮش اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽرود«‪.‬‬
‫و در ﺣﺪﯾﺚ دﯾﮕﺮ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»ھﺮﮔﺎه ﻣﺮگ ﺑﻪ ﺳﺮاغ زﻧﯽ ﺑﯿﺎﯾﺪ و ﺷﻮھﺮش از او راﺿﯽ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وارد ﺑﮫﺸﺖ‬
‫‪٢‬‬
‫ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫ً‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻزﻧﺎن ﻋﺎﻗﻞ‪ ،‬اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﺮاﻓﺖ و ﺑﺎ ﮐﺮاﻣﺖ ﮐﻪ ﻋﻘﻞ‪ ،‬ﺣﮑﻤﺖ و ﻓﺮھﻨﮓﺷﺎن‬
‫ﺑﺮ ﻧﺎداﻧﯽ‪ ،‬ﺳﻄﺤﯽﻧﮕﺮی و ﻧﺎآ ﮔﺎھﯽﺷﺎن ﺑﺮﺗﺮی دارد‪ ،‬در اﻣﻮر ﻣﺸﺮوع و ﺻﺤﯿﺢ و ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﺣﻔﻆ ﻧﻈﻢ و اداره ﺧﺎﻧﻮاده و ﻣﺼﻠﺤﺖ آن از ﺷﻮھﺮان ﺧﻮد اﻃﺎﻋﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ رﺿﺎﯾﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺟﻨﺖ او ﻧﺎﺋﻞ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫زﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺪون ﻋﺬر و دﻟﯿﻞ از ﺷﻮھﺮش اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﺧﻮد را در ﻣﻌﺮض ﺧﺸﻢ و‬
‫ﻧﻔﺮﯾﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺮار ﻣﯽدھﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»ھﺮﮔﺎه ﻣﺮدی زن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺑﺴﺘﺮش ﻓﺮا ﺑﺨﻮاﻧﺪ )و زن ﺑﺪون ﻣﻌﺬورﯾﺖ( او را اﻃﺎﻋﺖ‬
‫‪٣‬‬
‫ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ و ﻣﺮد از او ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺻﺒﺢ ﮐﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﻣﻼﺋﮏ او را ﻧﻔﺮﯾﻦ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﺰار و اﺣﻤﺪ و اﻟﻄﺒﺮاﻧﯽ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺘﺮﻣﺬی و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ و اﻟﺤﺎﮐﻢ‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٠٢‬‬

‫‪ -۲‬ﻣﻨﺰل ﻣﺤﻮری‬
‫ً‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻﻣﺮدان ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ھﻤﺴﺮان ﺧﻮد اھﻞ ﻏﯿﺮتاﻧﺪ و ﺑﻪ ھﯿﭻوﺟﻪ راﺿﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫دﯾﮕﺮان ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﻃﻤﻊ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﮕﺎه ﮐﻨﻨﺪ و از ھﻤﻪ ﺗﻮان ﺧﻮد ﺑﺮای ﺣﻤﺎﯾﺖ او در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫ﺑﺪﮐﺎران و ﺑﺪﺧﻮاھﺎن ﺑﮫﺮه ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی ﻓﺮاوان اداره ﻣﻨﺰل و‬
‫از ھﻤﻪ ﻣﮫﻢﺗﺮ ﺗﺮﺑﯿﺖ و ﻧﮕﮫﺪاری ﻓﺮزﻧﺪان و اداره اﻣﻮال ﻣﻨﺰل و ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺎﻓﺖ و‬
‫ﭘﺨﺖ و ﭘﺰ و ‪ ...‬اﯾﺠﺎب ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ زﻧﺎن ﺑﻪ ﺟﺰ در ﻣﻮارد ﻻزم و ﺿﺮوری ﻣﻨﺰل را ﺗﺮک‬
‫ﻧﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺎﯾﺪ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﺰاق ﻋﺪهای ﻧﺎآ ﮔﺎه ﮐﻪ ﮐﻮرﮐﻮراﻧﻪ از ﻓﺮھﻨﮓ ﻏﺮﺑﯽ ﭘﯿﺮوی‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮش ﻧﯿﺎﯾﺪ و آن را ﺗﻮھﯿﻦ ﺑﻪ زﻧﺎن و زﯾﺮﭘﺎ ﻧﮫﺎدن ﮐﺮاﻣﺖ و آزادی زﻧﺎن ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎر ﺑﯿﺎورﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ آدمھﺎ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ‪ :‬در ﻣﻮرد آزادی و ﮐﺮاﻣﺖ اﻧﺴﺎنھﺎ در‬
‫اﺷﺘﺒﺎه ﺑﺰرﮔﯽ ﻗﺮار دارﯾﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺣﻔﻆ ﮐﺮاﻣﺖ و ﺣﺮﯾﺖ اﻧﺴﺎن در آزادی اﻧﺪﯾﺸﻪ‪ ،‬اﺧﻼق و‬
‫ﻓﺮھﻨﮓ از اﺳﺎرت ﺑﺮدﮔﯽ و ﺗﻘﻠﯿﺪ ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن اﺳﺖ و ﭘﺮ ﮐﺮدن ﻣﺠﺎﻟﺲ و ﻣﺤﺎﻓﻞ از ﺳﺨﻨﺎن‬
‫ﭘﻮچ و ﺑﯿﮫﻮده در واﻗﻊ زﻣﯿﻨﻪ ﺳﺎز ﻓﺴﺎد و ﺗﺒﺎھﯽاﻧﺪ و ﺣﻀﻮر زﻧﺎن در ﻣﺠﺎﻟﺲ ﻏﯿﺮﻋﻠﻤﯽ و‬
‫رﻓﺖ و آﻣﺪھﺎی ﻏﯿﺮﺿﺮوری‪ ،‬زﯾﺎنآﻟﻮد اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﺰﻟﺖ و ﺣﺮﯾﺘﺸﺎن زﯾﺮﭘﺎ ﻧﮫﺎده ﻣﯽﺷﻮد و‬
‫در ﻣﻌﺮض ﻃﻤﻊ و ﺗﮫﺪﯾﺪ ﺑﺪﺧﻮاھﺎن ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‬
‫ﮐﺎرھﺎ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی ﻣﻨﺰل ﺑﻪ اﻧﺪازهای زﯾﺎد اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﺎھﯽ زﻧﺎن در ﺷﺒﺎﻧﻪروز‪ ،‬ﻣﺸﮑﻞ‬
‫از ﻋﮫﺪه آن ﺑﺮﻣﯽآﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺧﻄﺎب ﺑﻪ زﻧﺎن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ُ‬
‫ۡ َ‬ ‫� َج ۡٱل َ‬ ‫ِ� َّن َو َ� َ� َ َّ‬
‫� ۡج َن َ� َ ُّ‬ ‫ََۡ َ ُُ ُ‬
‫�ٰ ِهل َِّيةِ ٱ�و�﴾ ]اﻷﺣﺰاب‪.[۳۳ :‬‬ ‫﴿وقرن ِ� �يوت‬
‫»)ای ﺧﺎﻧﻢھﺎ( در ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﺧﻮد ﺑﻤﺎﻧﯿﺪ )و ﺟﺰ ﺑﺮای ﮐﺎرھﺎی ﺿﺮوری از آن ﺧﺎرج‬
‫ﻧﺸﻮﯾﺪ( و ھﻢﭼﻮن ﺟﺎھﻠﯿﺖ ﭘﯿﺸﯿﻦ )در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدان( ﻇﺎھﺮ ﻧﮕﺮدﯾﺪ«‪.‬‬
‫اﯾﻦ آﯾﻪ ھﺮﭼﻨﺪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ھﻤﺴﺮان رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬اﻣﺎ زﻧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن‬
‫دﯾﮕﺮ در ھﺮ ﻋﺼﺮ و زﻣﺎﻧﯽ ﺑﺎﯾﺪ راه و رﺳﻢ آنھﺎ را در ﭘﯿﺶ ﮔﯿﺮﻧﺪ و اﻟﮕﻮی ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار‬
‫دھﻨﺪ و ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻻزم اﺳﺖ زﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺪون اﻃﻼع ﻣﺮد و‬
‫ﺑﺪون ﺿﺮورت از ﻣﻨﺰل ﺧﺎرج ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ .‬ھﺮﭼﻨﺪ ﺷﻮھﺮ ﺣﻖ ﻧﺪارد از ﺳﺮﮐﺸﯽ ھﻔﺘﻪای ﯾﮏ‬
‫ﺑﺎر او ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر و ﻋﯿﺎدت آﻧﺎن ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﻧﻤﺎﯾﺪ؛ اﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﻔﻆ ﺻﻔﺎ و ﺻﻤﯿﻤﯿﺖ و‬
‫ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﺑﯽﺳﺮ و ﺳﺎﻣﺎﻧﯽ ﻣﻨﺰل‪ ،‬زن ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ اﺟﺎزه و اﻃﻼع ﺷﻮھﺮ از ﻣﻨﺰل ﺧﺎرج ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺮد ﻣﺎﻧﻊ از ﺳﺮﮐﺸﯽ زن ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدرش ﺑﺸﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آنﮐﻪ ﻗﻄﻊ ﺻﻠﻪ‬
 ‫‪١٠٣‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫رﺣﻢ و ﻣﺤﺒﺖ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪی اﺳﺖ ﺣﺮام ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و زن را ﺑﻪ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﺷﻮھﺮ وادار‬

‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻮاردی ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﮐﻤﮏ ﺑﻪ ﻣﺪاوای ﭘﺪر و ﻣﺎدر‪ ،‬ﻋﯿﺎدت از آنھﺎ‪ ،‬ﺑﺮدن آنھﺎ ﭘﯿﺶ ﭘﺰﺷﮏ‬
‫و ﻣﺎﻧﺪن در ﮐﻨﺎر آنھﺎ در ﺑﯿﻤﺎرﺳﺘﺎن ـ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از او ﮐﺲ دﯾﮕﺮی ﻧﺒﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﻧﺘﻮاﻧﺪ‬
‫آن ﮐﺎرھﺎ را اﻧﺠﺎم ﺑﺪھﺪ ـ ﺟﺰو ﺿﺮورﯾﺎت ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻮارد ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ از‬
‫ﺷﻮھﺮ اﺟﺎزه ﺑﺨﻮاھﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﻮھﺮ اﺟﺎزه ﻧﺪھﺪ‪ ،‬زن ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اﯾﻦ ﻓﺮﻣﺎن ھﻤﺴﺮش را‬
‫ﻧﺎدﯾﺪه ﺑﮕﯿﺮد و ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﭘﺪر ﯾﺎ ﻣﺎدرش ﺑﺸﺘﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ زﻧﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺪون اﺟﺎزه ﺷﻮھﺮ ﺑﺮای ادای ﻓﺮﯾﻀﻪ ﺣﺞ ﺑﻪ ﻣﮑﻪ ﺑﺮوﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺷﺮط آنﮐﻪ در رﻓﺖ و ﺑﺮﮔﺸﺖ ﻣﺤﺮﻣﯽ ھﻤﺮاه آنھﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬روزه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﻧﯿﺎز‬
‫ﺑﻪ اﺟﺎزه ﺷﻮھﺮ ﻧﺪارد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺮای روزه ﻣﺴﺘﺤﺐ از ﺷﻮھﺮ ﺑﺎﯾﺪ اﺟﺎزه ﮔﺮﻓﺖ؛ زﯾﺮا رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫‪١‬‬
‫»روزه ﮔﺮﻓﺘﻦ زﻧﯽ ﮐﻪ ھﻤﺴﺮش ﺣﻀﻮر دارد ﺑﺪون اﺟﺎزه او ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
‫ﺑﺴﯿﺎری از زﻧﺎن ﮐﻪ ﺑﺮای ﮐﺎر ﺿﺮوری از ﻣﻨﺰل ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮای ﺣﻔﻆ ﮐﺮاﻣﺖ و‬
‫ﺣﯿﺜﯿﺖ ﺧﻮﯾﺶ و ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﻓﺴﺎد و ﻓﺘﻨﻪ‪ ،‬ﺣﺠﺎب و ﻣﺘﺎﻧﺖ ﮐﺎﻓﯽ را ﻣﺮاﻋﺎت ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﺗﻌﺪادی از زﻧﺎن و دﺧﺘﺮان ھﻢ ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﻮاﻗﺐ اﯾﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪،‬‬
‫ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ و ﺷﺨﺼﯽ آن ﺑﺎ ﺳﺮ و ﺑﺪن ﻧﯿﻤﻪ ﻋﺮﯾﺎن وارد ﮐﻮﭼﻪ‪ ،‬ﺑﺎزار‪ ،‬ﻣﻌﺎﺑﺮ و اﻣﺎﮐﻦ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪) .‬و ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﻮدﻧﻤﺎﯾﯽ و ﺑﯽﺣﺠﺎﺑﯽ ﻧﻮﻋﯽ ﺑﯿﻤﺎری اﺳﺖ و‬
‫ً‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ آدمھﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ھﯿﭻ ھﻨﺮ و داﻧﺸﯽ ﺑﺮای ﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ دﯾﮕﺮان ﺑﮫﺮهﻣﻨﺪ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬از‬
‫ﻃﺮﯾﻖ ﻧﻤﺎﯾﺎﻧﺪن ﺳﺮ‪ ،‬ﺳﯿﻨﻪ و ﺑﺪن ﺧﻮد ﻣﯽﺧﻮاھﻨﺪ ﺗﻮﺟﻪ دﯾﮕﺮان را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﮐﻨﻨﺪ و‬
‫ﺑﺴﯿﺎری ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎنھﺎ در آﻏﺎز زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد از ﻧﻈﺮ آ ﮔﺎھﯽ‪ ،‬اﻧﺪﯾﺸﻪ‪ ،‬اﺧﻼق و‬
‫ﻓﺮھﻨﮓ در ﺣﺎﻟﺘﯽ ﺧﺎم و اﺑﺘﺪاﯾﯽ ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮده اﺳﺖ و ھﺮﭼﻪ آ ﮔﺎھﯽ‪ ،‬اﻧﺪﯾﺸﻪ‪ ،‬اﺧﻼق و‬
‫ﻓﺮھﻨﮓ او ﺑﯿﺸﺘﺮ رﺷﺪ ﻧﻤﻮده ﺑﻪ ھﻤﺎن اﻧﺪازه ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪن ﺟﺴﻢ ﺧﻮﯾﺶ ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬و ﺗﻨﮫﺎ در ﭼﮫﻞ ـ ﭘﻨﺠﺎه ﺳﺎل ﻗﺒﻞ ﻣﺤﺎﻓﻞ ﺻﮫﯿﻮﻧﯿﺴﺘﯽ و ﺳﻮدﺟﻮ و‬
‫ﺷﮫﻮتﭘﺮﺳﺖ در راﺳﺘﺎی رﺳﯿﺪن ﺑﻪ اھﺪاف ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدی و ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﺧﻮد‪ ،‬ﭘﺪﯾﺪه‬
‫ﺑﯽﺣﺠﺎﺑﯽ را از ﻃﺮﯾﻖ ﺑﺮﺧﯽ روزﻧﺎﻣﻪھﺎ‪ ،‬ﻣﺠﻼت‪ ،‬ﻧﻮار وﯾﺪﯾﻮ‪ ،‬ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮن و ‪ ،...‬ﺗﺮوﯾﺞ ﻧﻤﻮده‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٠٤‬‬

‫و ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﺑﺴﯿﺎری از دﺧﺘﺮان و زﻧﺎن ﻣﯿﻤﻮن ﺻﻔﺖ‪ ،‬و ﮐﻢﻣﺎﯾﻪ‪ ،‬از ﻓﺮھﻨﮓ ﮐﮫﻨﻪ و‬
‫‪١‬‬
‫ارﺗﺠﺎﻋﯽ ﻋﺮﯾﺎن ﻧﻤﻮدن ﺑﺪن ﺗﻘﻠﯿﺪ ﮐﺮدهاﻧﺪ«‪.‬‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»زﻧﺎن آﺑﺮو و ﺣﯿﺜﯿﺖاﻧﺪ و ھﺮﮔﺎه )ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب( از ﻣﻨﺰل ﺧﺎرج ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺷﯿﻄﺎن‬
‫‪٢‬‬
‫ﺷﺎدﻣﺎن ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮﯾﻦ ﻣﮑﺎن ﺑﺮای آﻧﺎن ﻣﺎﻧﺪن در ﻣﻨﺰل اﺳﺖ«‪.‬‬
‫از ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺰار ﻗﺼﻪای را از اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬روزی‬
‫ﺟﻤﻌﯽ زن ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪه و ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﯾﺸﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ای رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪاص ﻣﺮدان ﺑﻪ ﺻﺤﻨﻪھﺎی ﺟﮫﺎد رﻓﺘﻪ و ﭘﺎداش ﻋﻈﯿﻤﯽ را ﻧﺼﯿﺐ ﺧﻮد ﮔﺮداﻧﯿﺪهاﻧﺪ‪،‬‬
‫آﯾﺎ ﮐﺎری ھﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ آن را اﻧﺠﺎم ﺑﺪھﯿﻢ و ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺟﮫﺎد آنھﺎ ﺑﮫﺮهﻣﻨﺪ ﺷﻮﯾﻢ؟ رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮ ﯾﮏ از ﺷﻤﺎ ﮐﻪ در ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻤﺎﻧﺪ )و ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﺧﻮد‬
‫ﻋﻤﻞ ﮐﻨﻨﺪ( اﺟﺮ ﺟﮫﺎد ﻣﺠﺎھﺪﯾﻦ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮاھﺪ آورد«‪.‬‬

‫‪ -۳‬ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از ﺛﺮوت و ﺣﯿﺜﯿﺖ‬

‫ﻻزم اﺳﺖ زﻧﺎن از ﺣﺮﻣﺖ ﻣﻨﺰل ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﻣﺤﻔﺎﻇﺖ ﮐﻨﻨﺪ و در ﻏﯿﺎب ھﻤﺴﺮ از ﺛﺮوت‬
‫و ﻧﺎﻣﻮس او ﭘﺎﺳﺪاری ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺑﻪ ﺟﺰ ﺑﺎ اﺟﺎزه ﺷﻮھﺮ ﮐﺴﯽ را ﺑﻪ ﻣﻨﺰل راه ﻧﺪھﻨﺪ؛ زﯾﺮا‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬زﻧﺎن ﻧﮕﮫﺒﺎن ﺧﺎﻧﻪ ﺷﻮھﺮﺷﺎن ھﺴﺘﻨﺪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ‬
‫از آن دارای ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ھﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫زﻧﺎن اﻣﺎﻧﺖدار اﻣﻮال ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ھﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺪون اﻃﻼع ﺷﻮھﺮ ﻧﺒﺎﯾﺪ در آن دﺧﻞ و‬
‫ﺗﺼﺮف ﺑﻨﻤﺎﯾﻨﺪ و زﻧﺎن ﭘﺎک‪ ،‬ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎر و ﺻﺎﻟﺤﻪ زﻧﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ھﺮﮔﺎه ﻣﺮداﻧﺸﺎن آنھﺎ را‬
‫ﻣﯽﺑﯿﻨﻨﺪ ﺷﺎدﻣﺎن ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ھﺮﮔﺎه ﺑﻪ آنھﺎ دﺳﺘﻮری ﺑﺪھﻨﺪ‪ ،‬اﻃﺎﻋﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪ‬
‫ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺑﺮوﻧﺪ از ﺛﺮوت و ﺣﺮﻣﺖ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫در روز ﺣﺠﻪ اﻟﻮداع ﺑﻮد ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺿﻤﻦ وﺻﯿﺖ و ﺳﻔﺎرش ﺑﻪ ھﻤﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺷﻤﺎ ﺑﺮ زﻧﺎﻧﺘﺎن ﺣﻘﻮﻗﯽ دارﯾﺪ و ھﻢﭼﻨﯿﻦ آنھﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ دارای‬
‫ﺣﻘﻮﻗﯽ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻘﯽ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺮ آﻧﺎن دارﯾﺪ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ آنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ از اﯾﺸﺎن‬
‫ﺑﺪﺗﺎن ﻣﯽآﯾﺪ اﺟﺎزه ورود ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﺘﺎن را ﻧﺪھﻨﺪ و ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﻌﺎﺷﺮت ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و ﺣﻖ‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬ﻣﺘﺮﺟﻢ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺘﺮﻣﺬی ﻋﻦ اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‬
 ‫‪١٠٥‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫آنھﺎ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﺷﯿﻮه ﺑﺎ آنھﺎ ﻣﻌﺎﺷﺮت ﮐﻨﯿﺪ و ﻟﺒﺎس و ﻏﺬای آنھﺎ‬
‫‪١‬‬
‫را ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ«‪.‬‬
‫رﻋﺎﯾﺖ و ﺣﺎﻓﻈﺖ از ﺛﺮوت ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪون اﻃﻼع و رﺿﺎﯾﺖ ﺷﻮھﺮ‬
‫ﭼﯿﺰی را ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﻧﺪھﻨﺪ زﯾﺮا ﺗﺮﻣﺬی ﻧﻘﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»زن ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﺪون اﺟﺎزه ﺷﻮھﺮش ﭼﯿﺰی از اﻣﻮال او را ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﺑﺒﺨﺸﺪ«‪ .‬در ﺧﺪﻣﺖ‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬ﺣﺘﯽ اﺟﺎزه ﻧﺪارد ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﯽ را ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﺑﺪھﺪ ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫‪٢‬‬
‫»ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ داراﯾﯽ اﻧﺴﺎن ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﯽ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه ﺳﺌﻮال ﺷﺪ ﮐﻪ آﯾﺎ زن ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ از اﻣﻮال ﺷﻮھﺮش ﺻﺪﻗﻪ ﺑﺪھﺪ؟ او در ﭘﺎﺳﺦ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ‪ .‬او ﺗﻨﮫﺎ از ﻏﺬای ﺧﻮد اﺟﺎزه دارد ﭼﯿﺰی را ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﺑﺒﺨﺸﺪ و اﺟﺮ‬
‫آن ﺑﺮای ھﺮ دوی آنھﺎﺳﺖ و ﺗﻨﮫﺎ ﭘﺲ از اﻃﻼع و اﺟﺎزه ﺷﻮھﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﭼﯿﺰی‬
‫از اﻣﻮال و داراﺋﯽ او را ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺻﺪﻗﻪ ﺑﺪھﺪ‪) .‬اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎ اﺻﻞ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ‬
‫ﻣﺮد در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ دﺧﻞ و درآﻣﺪ و ﺗﻨﺎﺳﺐ آن ﺑﺎ ﺧﺮج و ھﺰﯾﻨﻪ ﻧﻤﻮدن و ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از‬
‫ﮔﺮﻓﺘﺎریھﺎی اﻗﺘﺼﺎدی و ﺑﺪھﮑﺎری و اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ اﺳﺖ(«‪.‬‬

‫‪ -۴‬ﮐﺎر در ﻣﻨﺰل‬
‫زن از ﻧﻈﺮ دﯾﻨﯽ و اﺧﻼﻗﯽ ـ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﮑﻢ ﺷﺮﻋﯽ و ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ـ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﺎرھﺎی‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻨﺰل ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺗﮫﯿﻪ ﻏﺬا‪ ،‬ﻧﻈﺎﻓﺖ ﻣﻨﺰل‪ ،‬ﻣﺮﺗﺐ ﻧﻤﻮدن وﺳﺎﯾﻞ‪ ،‬ﺷﺴﺘﺸﻮی ﻟﺒﺎسھﺎ‬
‫و ‪ ...‬اﻧﺠﺎم ﺑﺪھﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﻻزم را ﻧﺪاﺷﺖ و ﺷﻮھﺮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺧﺎدﻣﯽ را ﺑﺮای‬
‫اﻧﺠﺎم دادن ﮐﺎرھﺎی ﻣﻨﺰل اﺳﺘﺨﺪام ﻧﻤﺎﯾﺪ ـ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻧﮕﺮان ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻓﺮزﻧﺪان و ﻓﺘﻨﻪ و‬
‫ﻓﺴﺎدی ﻧﺒﺎﺷﺪ ـ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎری را اﻧﺠﺎم ﺑﺪھﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﮫﺘﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺘﯽاﻻﻣﮑﺎن ﺧﺎﻧﻢ‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده ﺧﻮد ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻨﺰل را اﻧﺠﺎم ﺑﺪھﺪ‪ ،‬زﯾﺮا وﺟﻮد زن ﺧﺪﻣﺘﮑﺎر در‬
‫ﻣﻨﺰل ﮔﺎھﯽ ﺑﺮ روی ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻓﺮزﻧﺪان اﺛﺮ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب را در ﭘﯽ دارد و ﮔﺎھﯽ ھﻢ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬
‫زﻣﯿﻨﻪ ﮔﻨﺎه و ﺧﻠﻮت و ﻓﺘﻨﻪ را ﺑﺮای ﺷﻮھﺮ او ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫دﻟﯿﻞ اﯾﻦ درﺧﻮاﺳﺖ از زﻧﺎن ﺑﺮای ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ اﻣﻮر ﻣﻨﺰل آن اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪاص‪ ،‬ﮐﺎر و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ را ﻣﯿﺎن ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ و ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ‪‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ و اﻟﺘﺮﻣﺬی‬
‫‪ -٢‬زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،۴‬ص ‪۳۲‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٠٦‬‬

‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻓﺮﻣﻮد؛ زﯾﺮا آنھﺎ در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ داﺷﺘﻨﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮐﺎرھﺎی داﺧﻞ‬
‫‪١‬‬
‫ﻣﻨﺰل را ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ و ﮐﺎرھﺎی ﺧﺎرج از ﻣﻨﺰل را ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ واﮔﺬار ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ از ﻧﻈﺮ ﺣﮑﻤﯽ و ﻗﻀﺎوت ﺷﺮﻋﯽ زن ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم دادن ﮐﺎرھﺎی ﻣﻨﺰل ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻗﺪاﻣﻪ ﻣﻘﺪﺳﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎور اﺳﺖ ﮐﻪ زن ﻣﺠﺒﻮر ﻧﯿﺴﺖ ﮐﺎرھﺎﯾﯽ‬
‫‪٢‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ آﺷﭙﺰی و ﭘﺨﺖ ﻧﺎن و اﻣﺜﺎل آن را اﻧﺠﺎم ﺑﺪھﺪ«‪.‬‬

‫‪ -۵‬آراﯾﺶ و آراﯾﺴﺘﮕﯽ‬
‫آراﯾﺶ و آراﺳﺘﮕﯽ ھﻤﺴﺮان ﺑﺮای ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ و ﺷﻮھﺮ ﺣﻖ دارد از زﻧﺶ‬
‫ﺑﺨﻮاھﺪ ﮐﻪ ﭘﻮﺷﺶ و ﻟﺒﺎس ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﻪ او را ﺑﺮ ﺗﻦ ﮐﻨﺪ و زن ﻧﯿﺰ ﺣﻖ دارد ﭼﻨﯿﻦ‬
‫اﻧﺘﻈﺎری را از ﺷﻮھﺮش داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ زﯾﺮا ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﻼﻗﻪ و ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻣﺤﺒﺖ و‬
‫ﺗﻔﺎھﻢ ﺑﯿﺸﺘﺮی را در ﮐﺎﻧﻮن ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآورد و از ﺗﻮﺟﻪ زن و ﺷﻮھﺮ ﺑﻪ ﻣﺮدان و‬
‫زﻧﺎن دﯾﮕﺮ ﭘﯿﺸﮕﯿﺮی ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬در ﺣﺪﯾﺜﯽ ﮐﻪ اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ و ﺑﺨﺎری و اﻣﺎم اﺣﻤﺪ از‬
‫ﺟﺎﺑﺮس رواﯾﺖ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬ﺟﺎﺑﺮ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬در ﯾﮑﯽ از ﻏﺰوهھﺎ ﻣﺎ در‬
‫ﺣﻀﻮر رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻮدﯾﻢ و ﭘﺲ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ در ﻧﺰدﯾﮑﯽھﺎی ﻣﺪﯾﻨﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭘﯿﺶ از رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﻨﺰل ﻣﻮھﺎﯾﺘﺎن را ﺷﺎﻧﻪ ﮐﻨﯿﺪ و آن را روﻏﻦ ﺑﺰﻧﯿﺪ و ﻣﻮھﺎی زاﺋﺪ‬
‫‪٣‬‬
‫ﺑﺪن را ﺑﺮدارﯾﺪ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺮد ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺖ و ﻋﻼﻗﻪ ھﻤﺴﺮش ﺣﺪاﻗﻞ در ﻣﺤﯿﻂ‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد را ﺑﯿﺎراﯾﺪ و ﻟﺒﺎس و آراﺳﺘﮕﯽ ﻣﻮردﻧﻈﺮ او را ﻣﺮاﻋﺎت ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎسب‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ھﻤﺴﺮم ﺧﻮد را ﺑﺮای ﻣﻦ آراﯾﺶ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﯿﺰ ﺑﺮای او‬
‫ھﻤﯿﻦ ﮐﺎر را ﻣﯽﮐﻨﻢ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ زﯾﺒﺎﯾﯽھﺎﺳﺖ و زﯾﺒﺎﯾﯽ را دوﺳﺖ ﻣﯽدارد«‪.‬‬

‫‪ -۶‬ﺗﺄدﯾﺐ ﻣﺸﺮوع‬
‫ھﺮﮔﺎه زن راه ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ و ﺳﺮﮐﺸﯽ را در ﭘﯿﺶ ﺑﮕﯿﺮد و ﮐﺎرھﺎی ﻧﺎﺻﻮاﺑﯽ را اﻧﺠﺎم‬
‫ﺑﺪھﺪ‪ ،‬ﺷﻮھﺮ ﺣﻖ دارد ﮐﻪ ﺑﺮای اﺻﻼح او اﻗﺪاﻣﺎﺗﯽ را اﻧﺠﺎم ﺑﺪھﺪ‪ .‬ﻗﺮآن اﯾﻦ اﻗﺪاﻣﺎت را‬
‫ﺑﻪ ﭼﮫﺎر ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻧﻤﻮده و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،۴‬ص ‪۳۲‬‬
‫‪ -٢‬اﻟﻤﻐﻨﯽ ‪ :‬ج ‪ ،۷‬ص ‪۲۱‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ‬
 ‫‪١٠٧‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫ٓ َ َُ ْ‬ ‫ٱ� َ� ۡع َض ُه ۡم َ َ ٰ‬ ‫ٱلن ِ َسآءِ ب َما فَ َّض َل َّ ُ‬ ‫ّ َ ُ َ َّ ٰ ُ َ َ َ ّ‬
‫� َ� ۡع ٖض َو� ِ َما أنفقوا م ِۡن‬ ‫ِ‬ ‫ٱلرجال ق�مون �‬ ‫﴿ ِ‬
‫َ ُ َ ُُ َُ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ت ل ِل َغ ۡيب ب َما َحفِ َظ َّ ُ‬ ‫ۡ‬ ‫ّ‬ ‫�ٰف َ�ٰ ‪ٞ‬‬ ‫ت َ‬ ‫ت َ�ٰن َِ�ٰ ٌ‬ ‫َ ۡ َ ٰ ۡ َ َّ‬
‫ٱل�ٰل َِ�ٰ ُ‬
‫وزه َّن‬ ‫ٱ�ۚ َوٱ�ٰ ِ� �افون �ش‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫أم�ل ِ ِه ۚم ف‬
‫ً‬ ‫َ ۡ ُ َ ۡ َۡ ُ ََ َُۡ ْ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َۡ َ‬ ‫َ ُ ُ َّ َ ۡ ُ ُ ُ َّ‬
‫ٱ� ُ�وه َّنۖ فإِن أ َطعن� ۡم ف� �بغوا عل ۡي ِه َّن َسبِي� ۗ‬ ‫جعِ و ِ‬ ‫فعِظوهن وٱهجروهن ِ� ٱلمضا ِ‬
‫َ‬ ‫َۡ‬ ‫ۡ ۡ ُ ۡ َ َ َۡ َ َ ۡ ُ ْ َ‬ ‫ٱ� َ� َن َعل ِّٗيا َكب ٗ‬ ‫إ َّن َّ َ‬
‫ٱ� َعثوا َحك ٗما ّم ِۡن أهلِهِۦ َو َحك ٗما‬ ‫�� ‪� ٣٤‬ن خِفتم شِقاق بين ِ ِهما ف‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ِيما َخب ٗ‬ ‫َ‬
‫ٱ� �ن َعل ً‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ٓ‬
‫ٱ� بَ ۡي َن ُه َما ۗ إن َّ َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬
‫�دا إ ۡص� ٰ ٗحا يُ َو�ِق َّ ُ‬ ‫ٓ‬ ‫ُ َ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ّ ۡ‬
‫�� ‪﴾٣٥‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫مِن أهل ِها إِن ي ِر ِ‬
‫]اﻟﻨﺴﺎء‪.[۳۵ -۳۴ :‬‬
‫»ﻣﺮدان ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ )و ﻧﮕﮫﺒﺎن( زﻧﺎﻧﻨﺪ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ )ﺑﺮای اداره اﻣﻮر ﻣﻨﺰل و‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎﯾﯽ را ﺑﺮ ﻋﮫﺪه ﻣﺮد ﻗﺮار داده و ﺑﺮای ادای اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎ( ﺑﻌﻀﯽ )از ﻣﺮدان(‬
‫را ﺑﺮ ﺑﺮﺧﯽ )از زﻧﺎن( ﺑﺮﺗﺮی ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ و از اﻣﻮال ﺧﻮد ﺑﺮای )ﺧﺎﻧﻮاده( ﺧﺮج‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬زﻧﺎن ﺧﻮب و ﺻﺎﻟﺢ آنھﺎﯾﯽ ھﺴﺘﻨﺪﮐﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدار )اواﻣﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ و دﺳﺘﻮرات‬
‫ﻣﺸﺮوع ﺷﻮھﺮان ﺧﻮد( ﺑﻮده و اﺳﺮار )زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ( را ﻧﮕﺎه ﻣﯽدارﻧﺪ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﻔﻆ‬
‫آنھﺎ دﺳﺘﻮر داده اﺳﺖ و زﻧﺎﻧﯽ را ﮐﻪ از ﺳﺮﮐﺸﯽ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ آنھﺎ ﻧﮕﺮان ھﺴﺘﯿﺪ‪ ،‬ﻧﺼﯿﺤﺖ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ )اﮔﺮ ﻣﺆﺛﺮ واﻗﻊ ﻧﺸﺪ( از ھﻢﺑﺴﺘﺮی ﺑﺎ آنھﺎ ﺧﻮدداری ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﺴﺘﺮ ﺧﻮﯾﺶ را ﺟﺪا‬
‫ﻧﻤﺎﺋﯿﺪ! )اﮔﺮ ﺑﺎز ھﻢ ﮐﺎرﺳﺎز ﻧﺒﻮد( آنھﺎ را ﺑﻪ روش ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﻨﺒﯿﻪ ﺑﺪﻧﯽ ﺑﻨﻤﺎﺋﯿﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﻪ‬
‫راه ﺻﻮاب آﻣﺪﻧﺪ و ﻣﻄﯿﻊ ﻓﺮﻣﺎن )ﻣﺸﺮوع و ﻣﻌﻘﻮل( ﺷﻤﺎ ﺷﺪﻧﺪ دﯾﮕﺮ آنھﺎ را آزاد ﻧﺪھﯿﺪ‪،‬‬
‫ﺑﯽﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ و ﺑﺰرﮔﻮار اﺳﺖ * اﮔﺮ )ﻣﯿﺎن زن و ﺷﻮھﺮ اﺧﺘﻼف ﭘﯿﺶ آﻣﺪ( و‬
‫ﻧﮕﺮان ﺑﻮدﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺟﺪاﯾﯽ ﻣﯿﺎن آنھﺎ ﺑﺸﻮد‪ ،‬داوری از ﺧﺎﻧﻮاده ﺷﻮھﺮ و داوری را از‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده زن )اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﺮای ﺣﻞ اﺧﺘﻼف ﻧﺰد آنھﺎ( ﺑﻔﺮﺳﺘﯿﺪ اﮔﺮ اﯾﻦ دو داور ﺑﻪ‬
‫راﺳﺘﯽ ﺑﺨﻮاھﻨﺪ آﻧﺎن را آﺷﺘﯽ ﺑﺪھﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ آن دو را ﻣﻮﻓﻖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﯽﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻣﻄﻠﻊ )ﺑﺮ ﻇﺎھﺮ ﻣﺮدم( و )از اﺳﺮار ﻧﯿﺎت آنھﺎ( آﮔﺎه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﯾﻦ آﯾﻪ ﻗﺮآن ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ زﻧﺎن ﺻﺎﻟﺤﻪ و ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎر و ﻣﻠﺘﺰم ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ‬
‫ارﺷﺎد و ﺗﻨﺒﯿﻪ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ راه ﺳﺮﮐﺸﯽ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ را در ﭘﯿﺶ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺗﻨﺒﯿﻪ و اﺻﻼح اﺣﺘﯿﺎج ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﺧﺎﻧﻮاده و اﺻﻼح‬
‫و ﺗﮫﺬﯾﺐ‪ ،‬ﻣﺮاﺣﻞ زﯾﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﻋﻤﻠﯽ ﺑﺸﻮد‪.‬‬
‫اول‪ :‬اﻧﺪرز و ارﺷﺎد‪ .‬ﻣﺮد ﺑﺎ روﺷﯽ ﺣﮑﯿﻤﺎﻧﻪ و ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه ھﻤﺴﺮ ﺧﻮﯾﺶ را ﮐﻪ راه ﻋﻨﺎد‬
‫و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ را در ﭘﯿﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻧﺼﯿﺤﺖ ﮐﻨﺪ و ﺑﺎ ﺷﯿﻮهھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺷﺎره و ﮐﻼم و ﮔﺎھﯽ‬
‫ﺑﺎ ﻋﺘﺎﺑﯽ آرام ﺗﻮﺟﻪ او را ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﺟﻠﺐ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٠٨‬‬

‫دوم‪ :‬ﺗﺮک ھﻢﺑﺴﺘﺮی‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻮﻋﻈﻪ ﺣﮑﯿﻤﺎﻧﻪ و دﻟﺴﻮزاﻧﻪ ﮐﺎرﺳﺎز ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﻮھﺮ‬
‫ﺑﺴﺘﺮ ﺧﻮد را از او ﺟﺪا ﮐﻨﺪ و در اﻃﺎﻗﯽ دﯾﮕﺮ ﯾﺎ دورﺗﺮ از او ﺑﺨﻮاﺑﺪ؛ زﯾﺮا ﭼﻨﯿﻦ روﺷﯽ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ روی او ﺗﺄﺛﯿﺮ رواﻧﯽ ﺑﮕﺬارد و او را وادار ﺑﻪ ﺗﺠﺪﯾﺪﻧﻈﺮ در ﺳﺮﮐﺸﯽ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ‬
‫ﺧﻮد ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﻪ ھﺮ ﺻﻮرت ﻣﺪت زﻣﺎن ﺗﺮک ﺑﺴﺘﺮ ﻧﺒﺎﯾﺪ از ﭼﮫﺎر ﻣﺎه ـ ﮐﻪ ﻣﺪت اﯾﻼء اﺳﺖ‬
‫ـ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻮم‪ :‬ﺗﻨﺒﯿﻪ ﺑﺪﻧﯽ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺗﺮک ھﻢﺑﺴﺘﺮی ھﻢ ﮐﺎرﺳﺎز ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺮد ﺑﻪ ﺷﯿﻮهای ﮐﻪ‬
‫ﭼﮫﺮه و اﻋﻀﺎی ﺣﺴﺎس ﺑﺪن زن آﺳﯿﺐ ﻧﺒﯿﻨﺪ اﻗﺪام ﺑﻪ زدن ﻏﯿﺮﺷﺪﯾﺪ او ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و اﯾﻦ‬
‫ﮐﺎر ﮔﺎھﯽ ﺗﻨﮫﺎ راه ﻣﺘﻮﺟﻪ ﮐﺮدن زﻧﺎن ﺳﺮﮐﺶ و ﺧﻮدﮐﺎﻣﻪ ﺑﻪ در ﭘﯿﺶ ﮔﺮﻓﺘﻦ راه ﺻﻮاب‬
‫اﺳﺖ‪ .‬زﻧﯽ ﮐﻪ اﻧﺪرز و ﺧﯿﺮﺧﻮاھﯽ ﺷﻮھﺮ و ﺗﺮک ﺑﺴﺘﺮ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ از ﺧﻮدﺧﻮاھﯽ و‬
‫ﺑﺪرﻓﺘﺎری او ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از ﻓﻘﮫﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ زدن ﺑﺪان ﻣﻌﻨﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺮد ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﺗﻮان ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ‬
‫ﺗﺮﮐﻪ ﯾﺎ ﻃﻨﺎب ﯾﺎ ﭼﯿﺰی دﯾﮕﺮ ﺿﺮﺑﻪھﺎﯾﯽ را ﺑﺮ ﺑﺪن زن وارد ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﮔﺎ ھﯽ ﺳﯿﻠﯽ‬
‫آراﻣﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺸﮑﻞ را ﺣﻞ ﮐﻨﺪ و زن را ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻋﺪم اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺧﻮد ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ و‬
‫ﺑﻪ زدن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﯿﺎزی ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫از آنﺟﺎ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از زﻧﺎن‪ ،‬ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﺷﻨﯿﺪن ﻧﺼﯿﺤﺖ و دﻟﺴﻮزی ھﯿﭻﮐﺲ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و‬
‫ﺑﺎ ﺧﻮدﺧﻮاھﯽ و ﺑﯽﺗﻮﺟﮫﯽ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺧﺎﻧﻮاده راه ﻧﺎدرﺳﺘﯽ را در ﭘﯿﺶ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و ﺗﻨﮫﺎ‬
‫راهﺣﻞ ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪه ھﻤﯿﻦ زدن و ﺗﻨﺒﯿﻪ ﻧﻤﻮدن آنھﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺒﺎﯾﺪ اﺳﻼم را ﻣﻮرد اﻧﺘﻘﺎد ﻗﺮار‬
‫داد‪ .‬ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ زدن زﻧﺎن ﺳﺮﮐﺶ و ﺑﯽﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ از اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮده رﺳﻮل ﺧﺪاص در‬
‫ﺣﺠﻪ اﻟﻮداع اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﺳﻔﺎرش ﺑﻪ ﻣﺮدم را ﺑﺮای رﻓﺘﺎر درﺳﺖ ﺑﺎ زﻧﺎن ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ ،‬زﻧﺎن در ﻧﺰد ﺷﻤﺎ‬
‫اﻣﺎﻧﺖاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺰ ھﻤﯿﻦ ﺣﻘﻮق ﺷﺮﻋﯽ‪ ،‬ﺣﻖ دﯾﮕﺮی ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﺪارﯾﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ آنﮐﻪ ﮐﺎر ﺧﻼﻓﯽ را‬
‫ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت )ﭘﺲ از اﻧﺪرز( ھﻢﺑﺴﺘﺮی ﺑﺎ آنھﺎ را ﺗﺮک ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﻪ روﺷﯽ‬
‫آرام آنھﺎ را ﺗﻨﺒﯿﻪ ﻧﻤﺎﺋﯿﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻪ راه ﺻﻮاب و اﻃﺎﻋﺖ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ ﺑﻪ ھﯿﭻوﺟﻪ آﻧﺎن را‬
‫آزار ﻧﺪھﯿﺪ! ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺮ زﻧﺎن ﺧﻮد ﺣﻖ و ﺣﻘﻮﻗﯽ دارﻧﺪ و آنھﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ دارای ﺣﻖ‬
‫و ﺣﻘﻮﻗﯽ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﻖ ﺷﻤﺎ ﺑﺮ آنھﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ھﯿﭻﮐﺲ را ﮐﻪ ﺷﻤﺎ از اﯾﺸﺎن ﺑﺪﺗﺎن‬
‫ﻣﯽآﯾﺪ ﺑﻪ ﺑﺴﺘﺮ و ﻣﻨﺰل ﺧﻮد راه ﻧﺪھﻨﺪ و ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﺣﻖ آنھﺎ ھﻢ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫‪١‬‬
‫ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ روش ﻣﻤﮑﻦ ﺧﻮراک و ﻟﺒﺎس آنھﺎ را ﺗﮫﯿﻪ ﮐﻨﯿﺪ )و ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﻌﺎﺷﺮت ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ(«‪.‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺘﺮﻣﺬی و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‬
 ‫‪١٠٩‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫و در ﺣﺪﯾﺚ دﯾﮕﺮی آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدی از رﺳﻮل ﺧﺪاص ﭘﺮﺳﯿﺪ زن ﭼﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ‬

‫ﺑﺮ ﻋﮫﺪه ﻣﺮد دارد؟ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮔﺎه ﺑﻪ ﻏﺬا ﻧﯿﺎز داﺷﺖ‪ ،‬ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﯽ را‬
‫ﻓﺮاھﻢ ﮐﻨﺪ و ھﺮﮔﺎه ﺑﻪ ﻟﺒﺎس اﺣﺘﯿﺎج داﺷﺖ‪ ،‬ﻟﺒﺎس ﻣﻨﺎﺳﺐ او را ﺗﮫﯿﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﺮ ﭼﮫﺮه او‬
‫ﻧﺰﻧﺪ و ﺳﺨﻦ زﺷﺖ ﺑﻪ او ﻧﮕﻮﯾﺪ و ھﺮﮔﺎه ﺧﻮاﺳﺖ او را ﺟﺰ در ﻣﺤﺪوده‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪ ﺗﺮک ﻧﮑﻨﺪ«‪.‬‬
‫در واﻗﻊ ﺗﺮک ھﻢﺑﺴﺘﺮی و ﺗﻨﺒﯿﻪ ﺑﺪﻧﯽ آﺧﺮﯾﻦ راهﺣﻞ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎﺷﺪ و در واﻗﻊ ھﻤﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﺑﯿﻤﺎری ﺟﺴﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ راهھﺎی دﯾﮕﺮی ﺑﺮای ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻤﻞ ﺟﺮاﺣﯽ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﻮھﺮ از ﺣﺪ ﻣﻌﻤﻮل و ﻻزم ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺳﺘﻤﮑﺎر‬
‫ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﻧﺪازهای ﮐﻪ زن را زﺧﻤﯽ ﻧﻤﻮده ﯾﺎ آزار داده ﻣﺠﺎزات ﺑﺸﻮد‪.‬‬
‫ﭼﮫﺎرم‪ :‬دادﮔﺎه ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ھﯿﭻ ﯾﮏ از راهﺣﻞھﺎی ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﺆﺛﺮ واﻗﻊ ﻧﺸﻮد و‬
‫ھﺪف ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را ﮐﻪ اﺻﻼح و ﺑﻪ راه آﻣﺪن زن ﻧﺎﺷﺰه و ﺳﺮﮐﺶ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺤﻘﻖ ﻧﺸﺪ‪،‬‬
‫ﺷﻮھﺮ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﺎ ﻗﺎﺿﯽ و ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺷﺮﻋﯽ در ﺟﺮﯾﺎن ﻗﺮار دھﺪ ﺗﺎ اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫دادﮔﺎه ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ و داوری را از ﻃﺮف ﺧﺎﻧﻮاده زن و داوری را از ﻃﺮف ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫ﻣﺮد ﻣﻌﯿﻦ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ آنھﺎ ﺗﻼش ﺑﺮای اﯾﺠﺎد ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ ﻣﯿﺎن زن و ﻣﺮد اﺳﺖ و‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ داوران ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ آنھﺎ را آﺷﺘﯽ ﺑﺪھﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﭘﯿﺸﮕﯿﺮی از ﻧﺰاع و ﻧﺎراﺣﺘﯽ‬
‫ﻃﺮﻓﯿﻦ‪ ،‬زﻣﯿﻨﻪ ﻃﻼق و ﺟﺪاﯾﯽ آنھﺎ را ﻓﺮاھﻢ ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﺮدان ﻣﻘﺼﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ :‬اﻣﺎ اﮔﺮ اﺷﮑﺎل ﮐﺎر از ﻃﺮف ﺷﻮھﺮ ﺑﺎﺷﺪ و او ﺑﻪ‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی دﯾﻨﯽ‪ ،‬ﻋﺮﻓﯽ و اﺧﻼﻗﯽ ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬زن ﺑﻪ روﺷﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮای‬
‫اﺻﻼح ﺷﻮھﺮ و ﺣﻔﻆ ﺧﺎﻧﻮاده از ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻼش ﻻزم را ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫َُ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ ٗ َ‬ ‫َ‬ ‫ت ِم ۢن َ� ۡعل َِها � ُ ُش ً‬ ‫َ‬
‫ٱم َرأةٌ َخافَ ۡ‬
‫اح عل ۡي ِه َما أن يُ ۡصل َِحا‬ ‫وزا أ ۡو إِع َراضا ف� جن‬ ‫﴿�ن ۡ‬
‫ِ‬
‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬
‫ٱلصل ُح خ ۡ�﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[۱۲۸ :‬‬ ‫بَ ۡي َن ُه َما ُصل ٗحا َو ُّ‬
‫ۚ‬
‫»ھﺮﮔﺎه زﻧﯽ دﯾﺪی ﮐﻪ ﺷﻮھﺮش )از ادای ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺷﺮﻋﯽ و ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﺧﻮد( ﺳﺮ ﺑﺎز‬
‫ﻣﯽزﻧﺪ )و ﺑﺎ ھﺮ ﺳﺮ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎری دارد و از او( روی ﮔﺮدان اﺳﺖ ﺑﮫﺘﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ھﺮ دو‬
‫ﺑﺮای ﺻﻠﺢ و آﺷﺘﯽ ﺗﻼش ﮐﻨﻨﺪ و ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ )ھﻤﯿﺸﻪ از ﺟﺪاﯾﯽ( ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -۷‬ﺳﮑﻮﻧﺖ در ﺧﺎﻧﻪ ﺷﻮھﺮ‬

‫ﺷﻮھﺮ وﻇﯿﻔﻪ دارد ﮐﻪ ﻣﺴﮑﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ را ﺑﺮای ھﻤﺴﺮش ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ و وﺿﻊ ﻣﺴﮑﻦ‬
‫ﺑﺎ وﺿﻊ ﻣﺎﻟﯽ ﺷﻮھﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎﺷﺪ و ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ ﺧﻮد را در ﺗﻨﮕﻨﺎ ﻗﺮار دھﺪ‪ .‬زن‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١١٠‬‬

‫ﻣﺠﺒﻮر ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻗﺮﺑﺎ و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﺷﻮھﺮش در ﯾﮏ ﺧﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺷﻮھﺮ‬
‫ً‬
‫ﻣﺴﮑﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ را ﺑﺮای ھﻤﺴﺮ ﺗﮫﯿﻪ ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼ ﮐﺴﯽ را ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ دوری از ﺧﺎﻧﻪھﺎی دﯾﮕﺮ آراﻣﺶ ﺧﺎﻃﺮ ﻻزم را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺧﺎﻧﻪ اﻣﮑﺎﻧﺎت آب‪،‬‬
‫ﺑﺮق‪ ،‬ﻓﺎﺿﻼب و ‪ ...‬را دارا ﻧﺒﺎﺷﺪ ﯾﺎ ھﻤﺴﺎﯾﻪ ﻧﺎاھﻠﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﻮھﺮ وﻇﯿﻔﻪ دارد ﮐﻪ‬
‫ﻣﻨﺰل دﯾﮕﺮی را ﺑﺮای زﻧﺪﮔﯽ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬ﻣﺮد در‬
‫ﺣﺪ ﺗﻮان ﻣﺎﻟﯽ ﺧﻮد ﻣﻮﻇﻒ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ُ‬ ‫َ ۡ ُ ُ َّ ۡ َ ۡ ُ َ َ‬
‫نتم ّمِن ُو ۡجدِ� ۡم﴾ ]اﻟﻄﻼق‪.[۶ :‬‬
‫ك ُ‬ ‫﴿أسكِنوهن مِن حيث س‬
‫»آنھﺎ را در ﺟﺎﯾﯽ ﻣﺴﮑﻦ دھﯿﺪ ﮐﻪ ﺧﻮدﺗﺎن در آﻧﺠﺎ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ ‪.«...‬‬
‫زن ﻧﯿﺰ ﻻزم اﺳﺖ در ﺣﺪ اﻣﮑﺎن و ﺗﻮان ﺑﺎ ﺷﺮاﯾﻂ زﻧﺪﮔﯽ ﺷﻮھﺮ ﺧﻮد را ﺗﻄﺒﯿﻖ دھﺪ و‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﻣﺎﻟﯽ و اﻗﺘﺼﺎدی او را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار دھﺪ و ﺗﻮﻗﻊ و اﻧﺘﻈﺎر ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ را از او‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﻮھﺮ ﻣﺴﮑﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ را ﺑﺮای زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎ ھﻤﺴﺮش ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬اﻣﺎ زن‬
‫ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ در آن ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺷﻮھﺮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﭘﺲ از ﮐﺎرﺳﺎز ﻧﺒﻮدن اﻧﺪرز و ﻧﺼﯿﺤﺖ ﺧﻮد‬
‫و ﻧﺰدﯾﮑﺎن ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ و دادﮔﺎه ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ھﺮ ﺻﻮرت اﺳﻼم ﺑﺎ اﺟﺒﺎر و اﮐﺮاه‬
‫ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﯿﺴﺖ و در ﺻﻮرت اﻣﺘﻨﺎع زن از زﻧﺪﮔﯽ در ﺧﺎﻧﻪای ﻣﻨﺎﺳﺐ ﮐﻪ ﺷﻮھﺮ ﺑﺮای او‬
‫ﺗﮫﯿﻪ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺣﻖ ﻧﻔﻘﻪ او در ﻣﺪﺗﯽ ﮐﻪ از ﺳﮑﻮت در آن ﺧﺎﻧﻪ اﻣﺘﻨﺎع ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺳﺎﻗﻂ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬وﺿﻌﯿﺖ او ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻌﻠﻖ درﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻧﻪ ﻃﻼق داده ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻧﻪ‪،‬‬
‫وﺿﻌﯿﺖ زن ﺷﻮھﺮدار را داراﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -۸‬ﭘﺮﺳﺘﺎری‬
‫ﯾﮑﯽ از ﺿﺮوریﺗﺮﯾﻦ ﻧﯿﺎزھﺎی زﻧﺪﮔﯽ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‪ ،‬ﭘﺮﺳﺘﺎری و ﻣﺮاﻗﺒﺖ زن از ﺷﻮھﺮ‬
‫ﺑﯿﻤﺎر ﺧﻮﯾﺶ اﺳﺖ‪ .‬در وﺿﻌﯿﺖ ﺑﯿﻤﺎری‪ ،‬ﺣﻮادث و ‪ ...‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻮھﺮ ﺑﯿﺶ از ھﺮ زﻣﺎﻧﯽ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺤﺒﺖ و ﻣﺮاﻗﺒﺖ ھﻤﺴﺮش ﻧﯿﺎز ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ زﯾﺮا زن ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮﯾﻦ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ اوﺳﺖ و‬
‫ﺑﻪ اﺳﺮار و ﭘﻨﮫﺎﻧﯽ ﺷﻮھﺮش آ ﮔﺎھﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮی دارد و ﺑﮫﺘﺮ از ھﺮﮐﺴﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻏﺬا و‬
‫داروی ﻣﻨﺎﺳﺐ را ﺑﺮای ﺷﻮھﺮش ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ و از او ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﮐﻨﺪ و اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ را‬
‫ﻣﯽﺗﻮان از ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﮫﻤﯿﺪ‪ .‬از ﻋﺎﯾﺸﻪل رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص‬
‫در ﺣﺎﻟﺖ ﺑﯿﻤﺎری ﺳﺌﻮال ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ‪» :‬ﻓﺮدا را ﻣﻦ ﺑﺎﯾﺪ در ﺧﺎﻧﻪ ﮐﺪام ﯾﮏ از ﺷﻤﺎ‬
‫ﺑﺎﺷﻢ؟« و ھﻤﻪ ھﻤﺴﺮان اﯾﺸﺎن اﺟﺎزه ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﮐﻪ در ﺧﺎﻧﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ‬
 ‫‪١١١‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﺑﺎﺷﺪ؛ زﯾﺮا ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ھﺮ ﮐﺴﯽ از او ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺗﺎ‬
‫زﻣﺎن رﺣﻠﺖ ھﻢﭼﻨﺎن در ﺧﺎﻧﻪ وی )ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ( ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -۹‬ﻃﻼق و رﺟﻌﺖ‬
‫ﻣﺮد ﺣﻖ ﻃﻼق و ﯾﺎ رﺟﻌﺖ و ﺑﺮﮔﺮداﻧﯿﺪن ھﻤﺴﺮش را ﺑﺪون رﺿﺎﯾﺖ او ﻗﺒﻞ از‬
‫اﻧﻘﻀﺎی ﻋﺪه دارد‪ .‬اﻣﺎ ﻃﻼق دادن ﻣﺸﻤﻮل اﺣﮑﺎم ﭘﻨﺠﮕﺎﻧﻪ ﺣﺮام‪ ،‬ﻣﮑﺮوه‪ ،‬واﺟﺐ‪،‬‬
‫ﻣﺴﺘﺤﺐ و ﻣﺒﺎح )ﺟﺎﯾﺰ( ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻃﻼق ﺣﺮام‬
‫ﻃﻼق ﺣﺮام ﯾﺎ ﺑﺪﻋﯽ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم ﻋﺎدت ﻣﺎھﺎﻧﻪ ﯾﺎ ﭘﺲ از ﻋﺎدت ﻣﺎھﯿﺎﻧﻪای‬
‫ﮐﻪ ﺷﻮھﺮ ﺑﺎ او ھﻢﺑﺴﺘﺮ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬واﻗﻊ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻃﻼق ﻣﮑﺮوه‬
‫ﻃﻼﻗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪون ﻋﻠﺖ و ﺳﺒﺐ اﻧﺠﺎم ﺑﮕﯿﺮد‪.‬‬

‫ﻃﻼق واﺟﺐ‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ﻃﻼق دادن واﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﯿﺎن زن و ﺷﻮھﺮ اﺧﺘﻼف و ﻧﺰاع ﺑﻪ اﻧﺪازهای‬
‫ﺷﺪﯾﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺣﮑﻤﯿﻦ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ آﺷﺘﯽ آنھﺎ ﻧﺸﺪه و ﻣﺼﻠﺤﺖ را در ﺟﺪاﯾﯽ ﻣﯿﺎن آنھﺎ‬
‫ﺑﺪاﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻃﻼق ﻣﺴﺘﺤﺐ‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ﻃﻼق دادن ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ھﻤﺴﺮ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی دﯾﻨﯽ و اﺧﻼﻗﯽ ﺧﻮد‬
‫ﻋﻤﻞ ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ و ﺷﻮھﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﯿﺜﯿﺖ ﺧﻮد و ﺧﺎﻧﻮادهاش ﻧﮕﺮاﻧﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻃﻼق ﻣﺒﺎح‬
‫ﻃﻼﻗﯽ ﻣﺒﺎح اﺳﺖ و ﮐﺮاھﺖ ھﻢ ﻧﺪارد ﮐﻪ ﻣﺮد دل ﺧﻮﺷﯽ از ھﻤﺴﺮش ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫و از زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎ او اﺣﺴﺎس آراﻣﺶ و ﻟﺬت ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ و ﻧﯿﺎزھﺎی اﻧﺴﺎﻧﯽ او ﺗﻮﺳﻂ ھﻤﺴﺮش ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮآورده ﻧﺸﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﻃﻼق دادن ﮐﺎر ﻣﻄﻠﻮﺑﯽ ﻧﯿﺴﺖ و ﮐﺮاھﺖ دارد ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص‬
‫‪١‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪﺗﺮﯾﻦ ﻣﺒﺎح از ﻧﻈﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻃﻼق دادن زن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬رواه اﺑﻮداود و ﻏﯿﺮه‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١١٢‬‬

‫ﻃﻼق ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻟﻔﺎظ ﺟﺪی و ﻏﯿﺮﺟﺪی واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد و ﭘﯿﺎﻣﺪش را ﮐﻪ ﺟﺪاﯾﯽ ﻣﯿﺎن‬
‫زن و ﻣﺮد اﺳﺖ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺧﻮاھﺪ داﺷﺖ و اﯾﻦ در ﺻﻮرﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻟﻔﺎظ ﺻﺮﯾﺢ و‬
‫روﺷﻨﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦﮐﻪ ﻣﺮدی ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ھﻤﺴﺮ ﺧﻮد ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﺗﻮ را ﻃﻼق دادم‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﺎ‬
‫اﻟﻔﺎظ ﮔﻮﺷﻪ و ﮐﻨﺎﯾﻪ ﺑﻪ ﻃﻼق اﺷﺎره ﺑﺸﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬اﻣﺜﺎل ﺗﻮ را ﺑﺎﯾﺪ ﻃﻼق داد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﭘﺪرت ﺑﺎزﮔﺮد و ‪ ...‬در اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮارد ﻣﺮد ﺑﺎﯾﺪ ﻗﺼﺪ و ﻧﯿﺖ ﻃﻼق داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻃﻼق او‬
‫واﻗﻊ ﺑﺸﻮد‪.‬‬
‫زن و ﺷﻮھﺮ از دو ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻃﻼق ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺮای ﺑﺎر ﺳﻮم او را ﻃﻼق داد‪،‬‬
‫ﻧﮑﺎح و ﺑﺎزﮔﺮداﻧﯿﺪن ﻣﺠﺪد او زﻣﺎﻧﯽ اﻣﮑﺎنﭘﺬﯾﺮ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ آن زن ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮد دﯾﮕﺮی‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎری ﺷﻮد و ﺑﻪ ﻧﮑﺎﺣﺶ درﺑﯿﺎﯾﺪ و ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﯽ ﺑﻪ ھﺮ دﻟﯿﻞ ـ ﺑﻪ ﺟﺰ ﺗﺤﻠﯿﻞ ـ‬
‫آنھﺎ از ھﻢ ﺟﺪا ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در آن ﺻﻮرت ﭘﺲ از ﭘﺎﯾﺎن ﻋﺪه در ﺻﻮرت ﺗﻮاﻓﻖ ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺑﺎ ﻋﻘﺪ و‬
‫ﻧﮑﺎح ﺟﺪﯾﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺸﺘﺮک ﺧﻮد را از ﺳﺮ ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ ُ ُ ْ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُّ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ٱلط َ� ٰ ُق َم َّرتَ َ ۡ َ ُ‬
‫اكۢ ب َم ۡع ُروف أ ۡو � َ ۡ� ُ‬
‫ن َو� �ِل ل� ۡم أن تأخذوا‬ ‫� ٖ�‬ ‫�حۢ �ِإ ِ ۡح َ ٰ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ان� فإِمس ِ‬ ‫ِ‬
‫﴿ َّ‬
‫َ َّ‬
‫يما ُح ُدود ٱ�ِ‬ ‫ٱ�ِۖ فَإ ۡن خ ِۡف ُت ۡم َ� َّ� يُقِ َ‬ ‫َّ ٓ َ َ ۡ ُ ُ ُ َّ َ ۡ ً َّ ٓ َ َ َ َ ٓ َ َّ ُ َ ُ ُ َ َّ‬
‫مِما ءاتيتموهن ش�ٔا إِ� أن �افا �� يقِيما حدود‬
‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ َّ َ َ َ‬ ‫ۡ َ‬ ‫َ ۡ ۡ‬ ‫ََ َُ َ ََ‬
‫ِيما ٱ� َت َدت بِهِۗۦ ت ِلك ُح ُدود ٱ�ِ ف� � ۡع َت ُدوها ۚ َو َمن َ� َت َع َّد ُح ُدود‬ ‫اح عل ۡي ِه َما �‬ ‫ف� جن‬
‫� تَنك َِح َز ۡوجاً‬ ‫َ َ َ‬ ‫َّ‬
‫ون ‪ ٢٢٩‬فَإِن َطل َق َها فَ� � ُِّل ُ�ۥ ِم ۢن َ� ۡع ُد َح َّ ٰ‬ ‫َّ َ ُ ْ َ ٰٓ َ ُ ُ َّ ٰ ُ َ‬
‫ٱ�ِ فأو��ِك هم ٱل�ل ِم‬
‫�ه﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۳۰ -۲۲۹ :‬‬ ‫َ� ۡ َ‬
‫»ﻃﻼق دادن دو ﺑﺎر اﺳﺖ )و در آنھﺎ ﺣﻖ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﺮای آنھﺎ ﻣﺤﻔﻮظ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﭘﺲ‬
‫از دو ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻃﻼق ﺷﻮھﺮی ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ دو ﮐﺎر را ﺑﺎﯾﺪ اﻧﺠﺎم ﺑﺪھﺪ( ﯾﺎ ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻦ )زن( ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرﺗﯽ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ )و ﻋﺎدﻻﻧﻪ( و ﯾﺎ ﺟﺪاﯾﯽ از او ﺑﻪ ﺷﯿﻮهای ﻣﻄﻠﻮب )و ﺑﺪون آنﮐﻪ ﺑﻪ او‬
‫ﺳﺘﻢ و ﺟﻮری روا داﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ ...‬ﭘﺲ اﮔﺮ )ﺑﻌﺪ از ﻃﻼق و رﺟﻮع ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﺑﺎز ھﻢ( او را‬
‫ﻃﻼق داد‪ ،‬دﯾﮕﺮ آن زن ﺑﺮای او ﺣﻼل ﻧﺨﻮاھﺪ ﺑﻮد ﻣﮕﺮ آنﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺮد دﯾﮕﺮی ازدواج‬
‫ﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫ُ‬
‫ﺧﻠﻊ‬
‫ُ‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺮﺧﻮرداری ﻣﺮد از ﺣﻖ ﻃﻼق دادن‪ ،‬زﻧﺎن ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﺣﻖ »ﺧﻠﻊ«‬
‫ُ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺧﻠﻊ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺟﺪاﯾﯽ ﻣﯿﺎن زن و ﻣﺮد در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻘﺪار ﻣﺎﻟﯽ ﮐﻪ زن‬
 ‫‪١١٣‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﺑﻪ ﺷﻮھﺮ ﺧﻮد ﺑﺮای ﺟﺪاﯾﯽ از او ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ھﻢﭼﻨﯿﻦ زن ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﻣﻮارد زﯾﺮ‬
‫از ﻃﺮﯾﻖ دادﮔﺎه ﯾﺎ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺷﺮﻋﯽ از ﺷﻮھﺮ ﺧﻮﯾﺶ ﺟﺪا ﺑﺸﻮد‪:‬‬
‫‪ -۱‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺷﻮھﺮ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﻔﻘﻪ و ﻣﺎﯾﺤﺘﺎج زﻧﺪﮔﯽ او را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -۲‬ﻣﺮد دارای ﻋﯿﺐ و ﻧﻘﺺ ﺟﺴﻤﯽ ﺳﺨﺘﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺟﺬام‪ ،‬ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ ﺟﻨﺴﯽ و ﯾﺎ ﻋﯿﻮب‬
‫اﺧﻼﻗﯽ ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻤﻠﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻓﺴﺎد اﺧﻼﻗﯽ‪ ،‬اﻋﺘﯿﺎد ﺷﺪﯾﺪ و ‪ ...‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -۳‬زن ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺗﺤﻤﻞ ﺑﺪاﺧﻼﻗﯽ و ﻣﻌﺎﺷﺮت ﻧﺎﺻﻮاب را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -۴‬ﻣﺴﺎﻓﺮتھﺎی ﻃﻮﻻﻧﯽ ﯾﺎ زﻧﺪاﻧﯽ ﺷﺪن درازﻣﺪت ﺷﻮھﺮ‪.‬‬
‫‪ -۵‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺷﻮھﺮ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺪت ﭼﮫﺎرﻣﺎه ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎ ھﻤﺴﺮش‬
‫ھﻢﺑﺴﺘﺮ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﯾﺎ ﺷﺮط ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺨﺘﯽ را ﺑﺮای ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ در آن ﻗﺮار ﺑﺪھﺪ‪.‬‬
‫ّ‬
‫‪ -۱۰‬ﻋﺪه‬
‫ﯾﮑﯽ از ﺣﻘﻮق ﻣﺮدان ﺑﺮ زﻧﺎن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺟﺎری ﺷﺪن ﻃﻼق ﺑﻪ ﺻﻮرتھﺎی‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬زن ﺑﺮای روﺷﻦ ﺷﺪن وﺿﻊ ﺑﺎرداری و ﻋﺪم ﺑﺎرداری ﻣﺪﺗﯽ را ـ ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ‬
‫ﺷﺮﻋﯽ ﻋﺪه ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ ـ ﺻﺒﺮ ﮐﻨﺪ و اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع زﻣﺎﻧﯽ رﻋﺎﯾﺖ آن ﺿﺮوری اﺳﺖ ﮐﻪ زن‬
‫ﻃﻼق داده ﺷﺪه اﻣﮑﺎن ﺣﺎﻣﻠﻪ ﺷﺪن را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ زﻧﯽ ﻧﺎزا ﺑﻮده ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺑﺎﻻ‬
‫رﻓﺘﻦ ﺳﻦ اﻣﮑﺎن ﺣﺎﻣﻠﻪ ﺑﻮدﻧﺶ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ھﻢ رﻋﺎﯾﺖ ﻋﺪه از آن ﺟﮫﺖ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺣﻘﯽ ﺧﺪاﯾﯽ اﺳﺖ و ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ را در ﭘﯽ دارد و ﻧﻮﻋﯽ اﺑﺮاز ﻧﺎراﺣﺘﯽ‬
‫از ﻓﻮت ﯾﺎ ﺟﺪاﯾﯽ از ﺷﻮھﺮ و از دﺳﺖ دادن ﻧﻌﻤﺖ زﻧﺪﮔﯽ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺪه اول آن اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﻪ ﺑﺎر ﻋﺎدت ﻣﺎھﯿﺎﻧﻪ ﯾﺎ ﺳﻪ ﺑﺎر‬ ‫ﻋﺪه ﺳﻪ ﻧﻮع اﺳﺖ‪ّ :‬‬ ‫ّ‬
‫ﻋﺪه دوم آن اﺳﺖ ﮐﻪ زن ﻣﻄﻠﻘﻪای ﮐﻪ‬ ‫ﭘﺎک ﺷﺪن از ﻋﺎدات ﻣﺎھﯿﺎﻧﻪ ﻣﺮاﻋﺎت ﻣﯽﺷﻮد و ّ‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ ﺳﻦ ﯾﺎ ﺧﺮدﺳﺎﻟﯽ ﻋﺎدت ﻣﺎھﯿﺎﻧﻪ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺪت ﺳﻪ ﻣﺎه ﺻﺒﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‬
‫ﻋﺪه ﺳﻮم آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ‬ ‫و ﺑﺮای زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺷﻮھﺮﺷﺎن ﻓﻮت ﮐﺮده ﭼﮫﺎرﻣﺎه و ده روز و ّ‬
‫ﻋﺪه او ﺗﺎ زﻣﺎن وﺿﻊ‬‫ھﻨﮕﺎم ﻃﻼق داده ﺷﺪن ﯾﺎ ﻓﻮت ﺷﻮھﺮ‪ ،‬ھﻤﺴﺮ او ﺣﺎﻣﻠﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ و ّ‬
‫ﺣﻤﻞ اﺳﺖ و ﭘﺲ از آن ﭘﺎﯾﺎن ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻘﻮق ﺷﻮﻫﺮ ﺑﺮ ﻫﻤﺴﺮ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم اﻣﺮوزی‬

‫ﻣﺮد ﺑﺮ ھﻤﺴﺮ ﺧﻮد ﺑﺎ زﺑﺎن و ﻣﻔﮫﻮم اﻣﺮوزی دارای ﺣﻘﻮﻗﯽ ھﺸﺖﮔﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -۱‬اﻃﺎﻋﺖ ﻣﺸﺮوع و ﻣﻌﻘﻮل زن از ﺷﻮھﺮ؛ و اﯾﻦ ھﻤﺎن ﭼﯿﺰی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺮﯾﻌﺖ‬
‫اﺳﻼم آن را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻧﻤﻮده و ھﻤﺴﺮان را ﺑﻪ آن ﻓﺮا ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ؛ زﯾﺮا در ﺣﺪﯾﺜﯽ ﮐﻪ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١١٤‬‬

‫ﺷﯿﺨﯿﻦ آن را ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬در ﺟﮫﺖ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﺧﺎﻟﻖ ﻧﺒﺎﯾﺪ از ھﯿﭻ‬
‫ﻣﺨﻠﻮﻗﯽ ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداری ﻧﻤﻮد«‪.‬‬
‫‪ -۲‬ﺗﻮﺟﻪ و ﻣﺮاﻗﺒﺖ از ﺧﺎﻧﻪ و ﺛﺮوت و داراﯾﯽ و ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﻮدن ﻓﻀﺎی آراﻣﺶﺑﺨﺶ در‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده و ﭘﺮھﯿﺰ از ﺑﺨﺸﯿﺪن ﯾﺎ ﺻﺪﻗﻪ دادن اﻣﻮال ﺷﻮھﺮ ﺑﺪون اﻃﻼع و اﺟﺎزه؛‬
‫زﯾﺮا ﺑﯿﮫﻘﯽ از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬ﺑﻪ ﺟﺰ ﺑﺎ رﺿﺎﯾﺖ ﺷﻮھﺮ ﭼﯿﺰی از‬
‫اﻣﻮاﻟﺶ را ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﻧﺪھﯽ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎری را اﻧﺠﺎم ﺑﺪھﯽ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻣﻌﺼﯿﺖ‬
‫ﺷﺪهای و اﺟﺮی را ھﻢ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﯿﺎوردهای«‪.‬‬
‫‪ -۳‬ھﻨﮕﺎم ﺣﻀﻮر ﺷﻮھﺮ در ﻣﺤﻞ ﺳﮑﻮﻧﺖ از روزه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺴﺘﺤﺐ ﺑﺪون اﺟﺎزه او‬
‫ﭘﺮھﯿﺰ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﻣﺎ روزه ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ رﺿﺎﯾﺖ ﺷﻮھﺮ ﻧﺪارد؛ زﯾﺮا ﺑﯿﮫﻘﯽ‬
‫رواﯾﺘﯽ را از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ‪» :‬زن اﮔﺮ ﺳﻮار ﺑﺮ ﺷﺘﺮ ھﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﯾﺪ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﺸﺮوع ﺷﻮھﺮش را رد ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﺑﺪون اﺟﺎزه او اﻗﺪام ﺑﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ روزه‬
‫ﻣﺴﺘﺤﺐ ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎری را اﻧﺠﺎم ﺑﺪھﺪ‪ ،‬ﮐﺎر ﻧﺎﺻﻮاﺑﯽ را اﻧﺠﺎم داده‬
‫اﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ روزه وی را ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮد‪.‬‬
‫‪ -۴‬در ﻏﯿﺎب ﺷﻮھﺮ ﺑﻪ اداره اﻣﻮر ﻣﻨﺰل‪ ،‬ذﮐﺮ‪ ،‬ﻋﺒﺎدت و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﭙﺮدازد و ﮔﺮﻓﺘﻪ و‬
‫دلﻣﺸﻐﻮل ﻏﯿﺎب ﺷﻮھﺮ ھﻢ ﺑﺸﻮد‪ ،‬و در ﺣﻀﻮر او ﮔﺸﺎده و ﺷﺎداب ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -۵‬ھﻤﻪ ﺗﻮان ﺧﻮد را ﺑﺮای آراﻣﺶ و ﺷﺎدﻣﺎﻧﯽ ﺷﻮھﺮ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﮕﯿﺮد‪.‬‬
‫‪ -۶‬ﺑﻪ اﻓﮑﺎر و اھﺪاف ﺷﻮھﺮش اﺣﺘﺮام ﺑﮕﺬارد و از ﺑﯿﺎن ﮐﻼم و اﻧﺠﺎم دادن ﻋﻤﻠﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻧﺎراﺣﺘﯽ او ﺑﺸﻮد ﭘﺮھﯿﺰ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺎﻟﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ او را ﻣﻮرد‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار دھﺪ‪.‬‬
‫‪ -۷‬ﺗﻨﮫﺎ ﺑﺎ ﮐﺴﺐ رﺿﺎﯾﺖ او از ﻣﻨﺰل ﺧﺎرج ﺷﻮد و زﯾﺒﺎﯾﯽ و آراﺳﺘﮕﯽ ﺧﻮد را در‬
‫ﻣﻌﺮض ﻧﮕﺎه ﻣﺮد ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﻗﺮار ﻧﺪھﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮔﻨﺎه و ﻣﻌﺼﯿﺖ ﻧﺸﺪه و از ﻃﺮف‬
‫دﯾﮕﺮ زﻣﯿﻨﻪ ﻣﺤﺒﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﻮھﺮ و اﻟﻔﺖ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ را ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ؛ زﯾﺮا رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»زن ﺑﺪون اﺟﺎزه ﺷﻮھﺮ از ﻣﻨﺰل ﺧﺎرج ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺪون رﺿﺎﯾﺖ او از ﻣﻨﺰل ﺧﺎرج‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ‪ -‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ از آن ﮐﺎر ﺗﻮﺑﻪ ﻧﻨﻤﻮده ‪ -‬او را ﻧﻔﺮﯾﻦ‬
‫‪١‬‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ«‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﺰار‬
 ‫‪١١٥‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫‪ -۸‬زن ھﻤﻪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺧﻮد را ﺑﺮای ادای ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی دﯾﻨﯽ و اﻧﺠﺎم ﻓﺮاﺋﺾ و آ ﮔﺎھﯽ‬
‫از اﻣﻮر دﯾﻨﯽ ﺧﻮد ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﮕﯿﺮد و در راه ﮐﺴﺐ داﻧﺶ و دﯾﻨﺪاری ﺑﺎ ﺷﻮھﺮش‬
‫ھﻤﮕﺎﻣﯽ و ھﻤﮑﺎری ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ را ھﻢ ﺑﻪ »اﯾﻤﺎن و آ ﮔﺎھﯽ« ﻣﺴﻠﺢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪،‬‬
‫ﺗﺎ رﺿﺎﯾﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺳﻌﺎدت ادﺑﯽ را ﻧﺼﯿﺐ ﺧﻮد ﺑﮕﺮداﻧﺪ‪.‬‬

‫دوم‪ :‬ﺣﻘﻮق زن‬

‫زﻧﺎن ﺑﺮ ﺷﻮھﺮان ﺧﻮد دارای ﺣﻘﻮﻗﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺨﺸﯽ از آنھﺎ ﺣﻘﻮق ﻣﻌﻨﻮی و‬
‫ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ ﺣﻘﻮق ﻣﺎدی ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻘﻮق ﻣﻌﻨﻮی آنھﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪ -۱‬ﻣﻌﺎﺷﺮت و رﻓﺘﺎر ﻣﺸﺮوع‬

‫زﻧﺎن ﻣﻮھﺒﺘﯽ ﺧﺪاﯾﯽاﻧﺪ ﮐﻪ در ﻧﺰد ﺷﻮھﺮانﺷﺎن ﺑﻪ اﻣﺎﻧﺖ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ و ُﺣﺴﻦ‬
‫ﻣﻌﺎﺷﺮت و ﺑﺮﺧﻮرد ﻟﻔﻈﯽ و ﻋﻤﻠﯽ ﺻﺤﯿﺢ و ﻣﺤﺘﺮﻣﺎﻧﻪ ﺷﻮھﺮ ﺑﺎ او واﺟﺐ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫َ ۡ َُ ْ َ ۡٗ‬
‫�ٔا َو َ� ۡج َع َل َّ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُُۡ ُ‬ ‫ۡ ۡ‬
‫ٱ� �ِيهِ‬ ‫� أن ت�رهوا ش‬‫وه َّن َ� َع َ ٰٓ‬ ‫وف فإِن ك ِرهتم‬
‫َ َ ُ ُ‬
‫�وه َّن ب ِٱل َمع ُر ِ �‬ ‫﴿و� ِ‬
‫�� ‪] ﴾١٩‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[۱۹ :‬‬ ‫�� َكث ِ ٗ‬
‫َخ ۡ ٗ‬
‫»ﺑﺎ زﻧﺎن ﺑﻪ روﺷﯽ ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه ﻣﻌﺎﺷﺮت ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬اﮔﺮ آنھﺎ را دوﺳﺖ ﻧﻤﯽداﺷﺘﯿﺪ )ﺑﺎ آﻧﺎن‬
‫ﻣﺪارا ﮐﻨﯿﺪ( زﯾﺮا ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ از ﭼﯿﺰی ﺑﺪﺗﺎن ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﯿﺮ و ﺑﺮﮐﺖ ﺑﺴﯿﺎری را‬
‫در آن ﻗﺮار داده ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ھﯿﭻ ﻣﺮدی ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﺎ ھﻤﺴﺮش دﺷﻤﻨﯽ ﮐﻨﺪ و او را آزار دھﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﯾﮑﯽ از اﺧﻼق او را‬
‫‪١‬‬
‫ﻧﭙﺴﻨﺪد‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ از اﺧﻼق دﯾﮕﺮ او راﺿﯽ ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﻣﻮرد ُﺣﺴﻦ رﻓﺘﺎر ﺑﺎ زﻧﺎن ﺗﺄ ﮐﯿﺪ ﻧﻤﻮده و ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﯽ اﯾﻤﺎنﺷﺎن ﮐﺎﻣﻞﺗﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺧﻼقﺷﺎن ﺑﮫﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ آنھﺎﯾﯽ‬
‫‪٢‬‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ھﻤﺴﺮان ﺧﻮد ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ رﻓﺘﺎر را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ و ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ و اﻟﺘﺮﻣﺬی‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١١٦‬‬

‫»ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ آنھﺎﯾﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ زن و ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ رﻓﺘﺎر را داﺷﺘﻪ‬

‫‪١‬‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻣﻦ ﺑﺮای ﺧﺎﻧﻮادهام از ھﻤﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﮫﺘﺮم«‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎﺷﺮت و رﻓﺘﺎر ﺧﻮب اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﻣﺮد رﻓﺘﺎر ﺑﺎ ھﻤﺴﺮش از ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﮐﻠﻤﺎت و‬
‫ﭘﺴﻨﺪﯾﺪهﺗﺮﯾﻦ ﮐﺮدار اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ھﯿﭻوﺟﻪ ﺑﺎ ﮔﻔﺘﺎر و رﻓﺘﺎر ﺧﻮد او را ﻣﻮرد اذﯾﺖ و‬
‫آزار ﻗﺮار ﻧﺪھﺪ و ﺑﻪ ﮐﺮاﻣﺖ و ﺷﺨﺼﯿﺖ و ﻣﻨﺰﻟﺖ او ﺑﯽاﺣﺘﺮاﻣﯽ ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ و ﺑﺎ ﺧﺸﻢ و‬
‫ﺧﺸﻮﻧﺖ ﺑﺎ او ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﮑﻨﺪ و در ﻣﻮرد ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﯽ او را در ﺣﺪ ﺗﻮان راﺿﯽ ﻧﮕﺎه دارد‬
‫و از ﺧﺴﯿﺴﯽ و ﺑﺨﻞ ﭘﺮھﯿﺰ ﮐﻨﺪ و در ﺣﻀﻮر او از زﻧﺎن دﯾﮕﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﺗﻤﺠﯿﺪ ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ‪ .‬زﯾﺮا‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ۡ ۡ َ َ ََ َ َ َۡ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ ُ ۡ ُ ُ َّ َ ّ‬
‫� ٗار� ِ�َ ۡع َت ُد ۚوا َو َمن َ�ف َعل �ٰل ِك �ق ۡد ظل َم �ف َس ُه﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۳۱ :‬‬ ‫سكوهن ِ‬ ‫﴿و� �م ِ‬
‫»ﺗﻨﮫﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اذﯾﺖ و آزارﺷﺎن آنھﺎ را ﻧﮕﺎه ﻧﺪارﯾﺪ و ھﺮﮐﺲ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﻨﺪ ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﺳﺘﻢ ﮐﺮده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ُﺣﺴﻦ رﻓﺘﺎر و ﻣﻌﺎﺷﺮت ﻣﻄﻠﻮب ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺮد دارای ﭼﻨﺪ ھﻤﺴﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫ﻣﻮرد ﺗﺄ ﮐﯿﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺎدی و ﻣﻌﺎﺷﺮت ﺑﺎﯾﺪ ﻋﺪاﻟﺖ و دادﮔﺮی را‬
‫ﻣﺮاﻋﺎت ﻧﻤﺎﯾﺪ و ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﭘﯿﺶﺗﺮ ﻧﯿﺰ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﺗﮏ ھﻤﺴﺮی اﺳﺎس و ﻣﺤﻮر ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده اﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺮدان را ﺑﻪ اﮐﺘﻔﺎ ﺑﻪ ﯾﮏ ھﻤﺴﺮ ـ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﮕﺮان ﻋﺪم‬
‫ﻣﺮاﻋﺎت ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ ـ دﺳﺘﻮر ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ ۡ ۡ ُ ۡ َ َّ َ ۡ ُ ْ َ َ ٰ َ ً‬
‫﴿فإِن خِفتم �� �عدِلوا ف�حِدة﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[۳ :‬‬
‫»اﮔﺮ ﻧﮕﺮان آن ﺑﻮدﯾﺪ ﮐﻪ ﻧﺘﻮاﻧﯿﺪ ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ رﻓﺘﺎر ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﮏ ھﻤﺴﺮ اﮐﺘﻔﺎ ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﻋﺪاﻟﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺮد ﻣﻮﻇﻒ ﺑﻪ ﻣﺮاﻋﺎت آن اﺳﺖ‪ ،‬رﻋﺎﯾﺖ ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﺎدی و ﻣﻌﻨﻮی در ﺣﺪ‬
‫ﺗﻮان ﻣﯿﺎن آنھﺎﺳﺖ و ﻧﺒﺎﯾﺪ ﯾﮑﯽ از آنھﺎ را ﺑﺮ دﯾﮕﺮی در ﻏﺬا و ﻟﺒﺎس و ﻣﺴﮑﻦ و‬
‫ﻣﻌﺎﺷﺮت‪ ،‬ﺗﺮﺟﯿﺢ ﺑﺪھﺪ و ﺗﻨﮫﺎ ﺗﻤﺎﯾﻠﯽ ﻗﻠﺒﯽ و ﻏﯿﺮارادی اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺮدی دارای دو ھﻤﺴﺮ اﺳﺖ و ﻗﺼﺪ دارد ﯾﮑﯽ از آنھﺎ را ﺑﻪ ھﻤﺮاه ﺧﻮد ﺑﻪ‬
‫ﺳﻔﺮی ﺑﺒﺮد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ ﻣﯿﺎن آنھﺎ ﻗﺮﻋﻪﮐﺸﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ و رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم ﺑﻪ‬
‫ھﻤﺮاه ﺑﺮدن ﯾﮑﯽ از آنھﺎ اﺑﺘﺪا ھﻤﯿﻦ ﮐﺎر را اﻧﺠﺎم ﻣﯽداد‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺘﺮﻣﺬی‬
 ‫‪١١٧‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫اﻣﺎ ﻣﺴﺎوات در ﻋﺸﻖ و ﻣﺤﺒﺖ و ﺗﻤﺎﯾﻞ ﻗﻠﺒﯽ ـ ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﭘﯿﺶﺗﺮ ﻧﯿﺰ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ـ‬
‫ﭼﻮن ﺧﺎرج از اراده و ﺗﻮان اﻧﺴﺎن اﺳﺖ ـ ﺑﻪ ﺷﺮﻃﯽ ﮐﻪ در اﺧﻼق و رﻓﺘﺎر وﻋﻤﻞ ﺑﻪ زﯾﺎن‬
‫دﯾﮕﺮی ﺗﻤﺎم ﻧﺸﻮد ـ ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ َ َ‬ ‫َ َ َ ُ ْ ُ َّ ۡ‬ ‫َ َ َۡ َ ُ ْٓ َ َ ۡ ُ ْ َۡ َ ّ ٓ َ‬
‫� ٱلن ِ َساءِ َول ۡو َح َر ۡص ُت ۡمۖ ف� ت ِميلوا � ٱل َم ۡي ِل � َتذ ُروها‬ ‫﴿ولن �ست ِطيعوا أن �عدِلوا �‬
‫ور� َّرح ٗ‬
‫ِيما ‪] ﴾١٢٩‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[۱۲۹ :‬‬ ‫ٱ� َ� َن َ� ُف ٗ‬‫َكٱل ۡ ُم َع َّل َقةِ� �ن تُ ۡصل ُِحوا ْ َو َ� َّت ُقوا ْ فَإ َّن َّ َ‬
‫ِ‬
‫»ﺷﻤﺎ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ )از ﻧﻈﺮ ﻣﺤﺒﺖ ﻗﻠﺒﯽ( ﻣﯿﺎن زﻧﺎن دادﮔﺮی )ﮐﺎﻣﻞ( را رﻋﺎﯾﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ھﺮﭼﻨﺪ ھﻤﻪ ﮐﻮﺷﺶ و ﺗﻮان ﺧﻮد را ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ .‬وﻟﯽ )از زﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﯿﺎﻧﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﺑﺎ او‬
‫ﻧﺪارﯾﺪ( ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ دوری ﻧﮑﻨﯿﺪ و او را ﺳﺮﮔﺮدان و ﺑﻼﺗﮑﻠﯿﻒ ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﯿﺎن ﺧﻮد‬
‫ﺻﻔﺎ و ﺻﻤﯿﻤﯿﺖ را زﻧﺪه ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ و ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎری را ﭘﯿﺸﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﺑﺨﺸﺎﯾﻨﺪه‬
‫و ﻣﮫﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻋﺪاﻟﺘﯽ را ﮐﻪ اﻧﺠﺎم آن ﻏﯿﺮﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ »ﻋﺪاﻟﺖ« در دوﺳﺖ داﺷﺘﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن‬
‫ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻪ ﻣﺮاﻋﺎت آن ﻧﯿﺴﺖ؛ زﯾﺮا ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ‪ ‬رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص‬
‫ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪» :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا اﯾﻦ ﻋﺪاﻟﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از دﺳﺖ ﻣﻦ ﺑﺮﻣﯽآﯾﺪ و در ﻣﻮرد آنﭼﻪ ﮐﻪ‬
‫‪١‬‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ ﻣﺮا ﻣﻮرد ﻣﻼﻣﺖ ﻗﺮار ﻣﺪه«‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﺮاﻋﺎت ﻋﺪاﻟﺖ در ﻣﻌﺎﺷﺮت و ﻣﺎﻧﺪن ﺷﺒﺎﻧﻪ در ﺧﺎﻧﻪ ھﺮﯾﮏ از آنھﺎ ـ ھﺮﭼﻨﺪ‬
‫ﺳﺎﻟﻤﻨﺪ و ﺑﯿﻤﺎر ھﻢ ﺑﺎﺷﺪ ـ واﺟﺐ اﺳﺖ‪ .‬و اﺳﺎس ﺗﻘﺴﯿﻢ زﻣﺎن ﻣﺎﻧﺪن در ﺷﺐ اﺳﺖ و‬
‫روز‪ ،‬ﺗﺎﺑﻌﯽ از آن اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﯾﮑﯽ از آنھﺎ ﺑﺎ ﻣﯿﻞ و رﺿﺎﯾﺖ ﺧﻮد ﺣﻖ ﺧﻮد را ﺑﻪ دﯾﮕﺮی‬
‫ﺑﺨﺸﯿﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺘﯽ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﻮھﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﭘﯿﺶﺗﺮ رواﯾﺘﯽ را ﻧﻘﻞ ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﻤﺎری رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺷﺪت ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬از ھﻤﺴﺮاﻧﺶ‬
‫اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻨﺰل ﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻦ از او ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ ﮐﻨﻢ و آﻧﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ او اﯾﻦ اﺟﺎزه‬
‫را دادهاﻧﺪ«‪ .‬ﺳﺘﻢ ﺑﻪ زﻧﺎن و ﻋﺪم ﻣﺮاﻋﺎت ﺣﻖ ﻣﺎدی و ﻣﻌﻨﻮیﺷﺎن ﺣﺮام اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ھﺮﮐﺲ دارای دو ھﻤﺴﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﮑﯽ را ﺑﺮ دﯾﮕﺮی ﺗﺮﺟﯿﺢ دھﺪ‪ ،‬روز ﻗﯿﺎﻣﺖ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ‬
‫‪٢‬‬
‫ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﯾﮏ ﻃﺮف ﺑﺪن او ﻓﻠﺞ و اﻓﺘﺎده اﺳﺖ«‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺻﺤﺎب اﻟﺴﻨﻦ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺨﻤﺴﻪ اﺣﻤﺪ و اﺻﺤﺎب اﻟﺴﻨﻦ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١١٨‬‬

‫‪ -۲‬ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از ﮐﺮاﻣﺖ زن‬

‫در زﻧﺪﮔﯽ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ زن و ﻣﺮد ﺷﺨﺼﯿﺖ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﮐﺎﻣﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ھﺮ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ‬
‫ﮐﺮاﻣﺖ و ﺷﺨﺼﯿﺖ ﯾﮑﯽ از آنھﺎ را ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﯾﺎ آن را ﺧﺪﺷﻪدار ﺑﮑﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ روی دﯾﮕﺮی‬
‫ً‬
‫ﺗﺄﺛﯿﺮی ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ دارد‪ .‬از آنﺟﺎ ﮐﻪ ﻣﺮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زن ﻣﻌﻤﻮﻻ از ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺟﺴﻤﯽ و ارادی‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ از ﺣﺮﻣﺖ و ﮐﺮاﻣﺖ زن و ﺷﺮﯾﮏ زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮﯾﺶ‬
‫ﭘﺎﺳﺪاری ﮐﻨﺪ و ﺑﺎ ھﺮ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﻮﺟﺐ زﯾﺎن و آزار ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﺖ ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫ﺑﺸﻮد‪ ،‬ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻏﯿﺮت ﻣﺮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ھﻤﺴﺮ ﺧﻮد ﭘﺪﯾﺪهای ﻓﻄﺮی و ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺳﺖ‪ .‬روزی ﺳﻌﺪ ﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺎده‪ ‬از رﺳﻮل ﺧﺪاص ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﺮدی را ھﻤﺮاه ﺑﺎ ھﻤﺴﺮم ﺑﺒﯿﻨﻢ اﺟﺎزه دارم ﺑﺎ‬
‫ﻧﻮک ﺷﺸﯿﺮم ﺷﮑﻢ او را ﭘﺎره ﻧﻤﺎﯾﻢ؟ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﻃﺮاﻓﯿﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻤﮑﻦ‬
‫اﺳﺖ از ﻏﯿﺮت ﺳﻌﺪ در ﺷﮕﻔﺖ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻦ )ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﺣﺘﺮاﻣﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮای‬
‫ﺣﺮﻣﺖ اﻧﺴﺎنھﺎ ﻗﺎﺋﻞ اﺳﺖ( از او ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ دارم؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ اﻋﻤﺎل زﺷﺖ ﭘﻨﮫﺎن‬
‫‪١‬‬
‫و آﺷﮑﺎر را ﺣﺮام ﮔﺮداﻧﯿﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ در ﻣﯿﺎن ﺑﺴﯿﺎری از ھﻨﺮﭘﯿﺸﻪھﺎی ﻣﺮد و زن اﯾﻦ ﻏﯿﺮت ـ ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن‬
‫اﻧﺴﺎن و ﺣﯿﻮان ﭘﺪﯾﺪهای ﻓﻄﺮی اﺳﺖ ـ ﮐﻤﺘﺮ ﻣﺸﺎھﺪه ﻣﯽﺷﻮد و در واﻗﻊ ﻣﯿﺎن اﯾﻦ‬
‫ﺑﯽﻏﯿﺮﺗﯽ ﺟﺮم و ﺟﻨﺎﯾﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﺎن ﻣﺠﺎزاﺗﺶ را در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﺧﻮاھﻨﺪ ﭼﺸﯿﺪ‪.‬‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬ﺳﻪ ﻧﻔﺮ را ھﯿﭻﮔﺎه ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ راه ﻧﺨﻮاھﻨﺪ داد‪ :‬ﻣﺮدی‬
‫ﮐﻪ ﺑﺪﮐﺎری زن ﺧﻮد را ﺑﺒﯿﻨﺪ و آن را ﺗﺤﻤﻞ ﮐﻨﺪ ﯾﺎ او را ﺑﻪ آن ﮐﺎر ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬زﻧﺎﻧﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺮدان در ﻣﯽآورﻧﺪ و ﺷﺮاﺑﺨﻮاران ﺣﺮﻓﻪای«‪ .‬ﺧﺪﻣﺖ رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪاص ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪص ﻣﺎ ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﺷﺮاﺑﺨﻮار ﭼﯿﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ آدم »دﯾﻮت«‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ آدﻣﯽ اﺳﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺮداﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ رﻓﺖ و آﻣﺪ ﻧﺎروای ﻣﺮدان دﯾﮕﺮ ﺑﺮ‬
‫‪٢‬‬
‫ھﻤﺴﺮش اھﻤﯿﺖ ﻧﻤﯽدھﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﻣﺮد ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ ﺑﻪ زن ﺧﻮد اﺣﺘﺮام ﺑﮕﺬارد و از ھﺮﮔﻮﻧﻪ ﮔﻔﺘﺎر و ﮐﺮداری ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ‬
‫ﻧﺎراﺣﺘﯽ او ﻣﯽﺷﻮد ﭘﺮھﯿﺰ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬زﯾﺮا زﻧﺎن ھﻢ اﻧﺴﺎنھﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺣﺮﻣﺖ و ﮐﺮاﻣﺖاﻧﺪ و ﻧﺒﺎﯾﺪ‬
‫ھﻢﭼﻮن ﺑﺮده و ﺧﺪﻣﺘﮑﺎر ﺑﺎ آنھﺎ ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺸﻮد و ﺗﻨﮫﺎ ﺑﺎ ﻧﮕﺎه ﻟﺬتھﺎی ﺟﺴﻤﯽ ﺑﻪ آنھﺎ‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﻄﺒﺮاﻧﯽ‬
 ‫‪١١٩‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﻧﮕﺎه ﺑﺸﻮد‪ .‬و اﯾﻦ آدمھﺎی ﻧﺎاھﻞ و ﻧﺎآ ﮔﺎھﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ زﻧﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﯽﺣﺮﻣﺘﯽ و ﺗﻮھﯿﻦ و اﺳﺘﮫﺰاء‬
‫ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ َ َ ۡ َ َّ ۡ َ َ ٓ َ‬
‫� َءاد َم﴾ ]اﻹﺳﺮاء‪.[۷۰ :‬‬‫﴿۞ولقد كرمنا ب ِ‬
‫»ﻣﺎ ﻓﺮزﻧﺪان آدم را ﻣﺤﺘﺮم و ﮔﺮاﻣﯽ ﮔﺮداﻧﯿﺪهاﯾﻢ«‪.‬‬

‫‪ -۳‬ﺑﺮآورده ﻧﻤﻮدن ﻧﯿﺎز ھﻤﺴﺮ‬

‫ﻣﺮد رواﺑﻂ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ را ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺼﻠﺤﺖ و ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻣﺸﺘﺮک ﻗﺮار ﻣﯽدھﺪ‪ ،‬زن ﻧﯿﺰ‬
‫ھﻢﭼﻮن ﻣﺮد ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺗﺄﻣﯿﻦ و ﺗﮑﻤﯿﻞ ﻏﺮﯾﺰه ﺟﻨﺴﯽ دارد و ﻣﺮد ﻻزم اﺳﺖ در ﺟﮫﺖ‬
‫ﺑﺮآورده ﻧﻤﻮدن و ﮐﺎﻣﻞ ﮔﺮدﯾﺪن ﻧﯿﺎزش‪ ،‬ﺗﻨﮫﺎ در ﻓﮑﺮ ﺧﻮد ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﺑﻪ او ھﻢ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺗﺎ زﻣﯿﻨﻪ ﺗﻮﺟﮫﺶ را ﺑﻪ دﯾﮕﺮان از ﻣﯿﺎن ﺑﺮدارد و در واﻗﻊ ﭘﯿﺸﮕﯿﺮی از ﻣﺸﮑﻞ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﮫﺘﺮ‬
‫از ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﺣﻞ آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺣﻖ زﻧﺎن ﺣﻘﯽ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﻮرد ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬از ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ‬
‫ﺷﻨﯿﺪهام ھﻤﻪ روزھﺎ را روزه و ﺑﺴﯿﺎری از اوﻗﺎت ﺷﺐ را ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﺷﺐ ﻣﯽﭘﺮدازی؟ ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬
‫ﺑﻠﻪ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪص! او ﻓﺮﻣﻮد اﯾﻦ ﮐﺎر را ﻣﮑﻦ! ﮔﺎھﯽ ﺑﺮﺧﯽ از روزھﺎ را‬
‫روزه ﺑﮕﯿﺮ و ﺑﺮﺧﯽ از روزھﺎ را از ﮔﺮﻓﺘﻦ روزه ﺧﻮدداری ﮐﻦ! و ﺑﺮﺧﯽ از ﺷﺐھﺎ را ﻧﻤﺎز‬
‫ﺑﺨﻮان و ﺷﺐھﺎﯾﯽ دﯾﮕﺮ را اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﮐﻦ‪ .‬زﯾﺮا ﺟﺴﻢ و ﭼﺸﻤﺎن و ھﻤﺴﺮت ھﺮ ﮐﺪام ﺣﻖ‬
‫و ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺑﺮﻋﮫﺪه ﺗﻮ دارﻧﺪ و ﺣﻖ ھﺮﯾﮏ را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ادا ﮐﻦ!« رﺳﻮل ﺧﺪاص از اﯾﻦ‬
‫ﻃﺮﯾﻖ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺧﻮد در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﯿﺎزھﺎی ﻃﺒﯿﻌﯽ‬
‫ﺧﻮد و ھﻤﺴﺮ ﺟﻠﺐ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻗﯿﺎم ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻮﻋﯽ ﻋﺒﺎدت ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ و در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ آن اﺟﺮ و ﭘﺎداش ﻧﺼﯿﺐ او ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪...» :‬‬
‫ھﻤﺒﺴﺘﺮی ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ھﻤﺴﺮان ﺧﻮد اﺣﺴﺎن و ﺻﺪﻗﻪ اﺳﺖ«‪ .‬ﺧﺪﻣﺖ اﯾﺸﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬ﯾﺎ‬
‫رﺳﻮل اﻟﻠﻪص ﻣﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﯿﺎز ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺧﻮد ﺑﺎ ھﻤﺴﺮانﻣﺎن ھﻢﺑﺴﺘﺮ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ‪ ،‬ﭘﺎداش اﺧﺮوی ھﻢ ﺧﻮاھﯿﻢ داﺷﺖ؟! رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﮔﺮ از راه ﺣﺮام‬
‫اﯾﻦ ﮐﺎر را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدادﯾﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻣﻮرد ﻣﺠﺎزات ﻗﺮار ﻧﻤﯽﮔﺮﻓﺘﯿﺪ؟ و ادای اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ از‬
‫‪١‬‬
‫ﻃﺮﯾﻖ ﺣﻼل و روا ھﻢ دارای اﺟﺮ و ﭘﺎداش اﺳﺖ«‪.‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻦ اﺑﯽ ذراﻟﻐﻔﺎری‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٢٠‬‬

‫ﻗﯿﺎم ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺑﻪ روﺷﯽ ﻣﻌﺘﺪل و ﻣﯿﺎﻧﻪ ـ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻗﻀﺎوت ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮس‬
‫ـ ھﺮ ﭼﮫﺎر ﺷﺒﺎﻧﻪ روز ﯾﮏ ﺑﺎر اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺧﺎﻧﻤﯽ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﻮده و‬
‫از ﺷﻮھﺮش ﮔﻠﻪﻣﻨﺪ ﺑﻮد و ﭘﺲ از ﻓﺮاﺧﻮاﻧﯽ ﺷﻮھﺮش اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺘﺶ را ﺑﻪ او ﯾﺎدآوری‬
‫ً‬
‫ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻌﺪا ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﺎﺟﺮا ﺑﯿﺎن ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻗﺪاﻣﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ھﺮﮔﺎه ﻣﺮد ﻋﺬری ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻗﺪام ﺑﻪ ھﻤﺒﺴﺘﺮی‬
‫ﺑﺎ ھﻤﺴﺮش ﺑﺮ او واﺟﺐ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎم ﻣﺎﻟﮏ ﻧﯿﺰ ھﻤﯿﻦ رأی را دارد‪ .‬در رواﯾﺘﯽ ﮐﻪ ﮐﻌﺐ آن‬
‫را ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮده‪ ،‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮس زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن زن و ﺷﻮھﺮی داوری‬
‫ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﯾﻦ ﺧﺎﻧﻢ ﺑﺮ ﺗﻮ ﺣﻖ و ﺣﻘﻮﻗﯽ دارد اﮔﺮ ﻣﯽﺧﻮاھﯽ ﺣﻖ او را ﻣﺮاﻋﺎت‬
‫ﮐﻨﯽ و ﻋﺪاﻟﺖ را رﻋﺎﯾﺖ ﻧﻤﺎﯾﯽ‪ ،‬ھﺮ ﭼﮫﺎر روز ﯾﮏ ﺑﺎر ﺑﺎ او ھﻤﺒﺴﺘﺮی ﮐﻦ و از ﻣﺸﮑﻼت و‬
‫ﻧﺎراﺣﺘﯽ او ﭘﯿﺸﮕﺮی ﺑﻨﻤﺎ«‪.‬‬

‫‪ -۴‬ﺣﻔﻆ اﺳﺮار زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ‬

‫ﯾﮑﯽ از ﺣﻘﻮﻗﯽ ﮐﻪ زن ﺑﺮ دوش ھﻤﺴﺮ ﺧﻮد دارد آن اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻮرد ﻣﺴﺎﯾﻞ‬
‫ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻣﯿﺎن آنھﺎ ﭼﯿﺰی را ﺑﺮای دﯾﮕﺮان ﺑﺎزﮔﻮ ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ‪ .‬زﯾﺮا اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ‬
‫ﺧﺪری ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﺟﺎﯾﮕﺎه روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‬
‫ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﺮداﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ھﻤﺴﺮان ﺧﻮد ھﻢﺑﺴﺘﺮ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺳﭙﺲ اﺳﺮار ھﻤﺒﺴﺘﺮی‬
‫را ﺑﺮای دﯾﮕﺮان ﺑﺎزﮔﻮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ«‪.‬‬

‫آداب ﻫﻤﺒﺴﺘﺮی‬
‫ﻓﻘﮫﺎی ﻣﺴﻠﻤﺎن آداب و روشھﺎی ﭘﺴﻨﺪﯾﺪهای را ﭘﯿﺶ از اﻗﺪام ﺑﻪ ھﻤﺒﺴﺘﺮی و در‬
‫اﺛﻨﺎی آن ذﮐﺮ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﺗﺴﻤﯿﻪ‪ :‬ﯾﻌﻨﯽ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﺴﻢ اﻟﻠﻪ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﯿﻢ؛ زﯾﺮا ﻋﻄﺎء ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻌﻨﯽ اﯾﻦ‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ۡ‬ ‫ُ‬ ‫ََّ ُ ْ َ ُ‬
‫﴿وقدِموا ِ�نفسِ�م﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۲۳ :‬‬
‫»و ﺑﺮای ﺧﻮد )ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ھﻤﺴﺮان ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ و ﭘﺮورش ﻓﺮزﻧﺪان ﺻﺎﻟﺢ و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ‪،‬‬
‫ﺗﻮﺷﻪای ﭘﯿﺸﺎﭘﯿﺶ ﺑﻔﺮﺳﺘﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﺴﻢ اﻟﻠﻪ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﯿﻢ ﻗﺒﻞ از ﻋﻤﻞ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ اﺳﺖ‪ .‬و در ﺣﺪﯾﺚ‬
‫ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪» :‬ھﺮﮔﺎه ﺧﻮاﺳﺘﯿﺪ ﺑﺎ ھﻤﺴﺮان‬
 ‫‪١٢١‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﺧﻮﯾﺶ ھﻤﺒﺴﺘﺮ ﺷﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ‪ :‬ﺑﺴﻢ اﻟﻠﻪ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﯿﻢ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪا ﻣﺎ را از ﺷﻄﺎن دور‬
‫ﺑﺪار و ﺷﯿﻄﺎن را ﻧﯿﺰ از آنﭼﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﯽدھﯽ دور ﻓﺮﻣﺎ‪«...‬‬
‫اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻧﯿﺰ رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ھﺮﮔﺎه ﺑﺎ زﻧﯽ ازدواج ﮐﺮدﯾﺪ ﯾﺎ ﻣﺮﮐﺒﯽ را ﺧﺮﯾﺪاری ﻧﻤﻮدﯾﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺧﺎدﻣﯽ را اﺳﺘﺨﺪام‬
‫ﮐﺮدﯾﺪ ﻧﺰدﯾﮏ آن ﺑﺎﯾﺴﺘﯿﺪ و ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا ﺧﯿﺮ و ﺑﺮﮐﺖ اﯾﻦ را از ﺗﻮ ﻣﯽﺧﻮاھﻢ و از‬
‫‪١‬‬
‫ﺷﺮ و ﻣﻀﺮت آن ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم«‪.‬‬
‫ﻗﯿﺎم ﺑﻪ ﻋﻤﻞ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﭘﻮﺷﺸﯽ ﺑﺮ روی آنھﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﺮاھﺖ دارد‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ھﺮﮔﺎه ﺑﺎ ھﻤﺴﺮان ﺧﻮد ھﻤﺒﺴﺘﺮ ﺷﺪﯾﺪ‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﯿﺪ و ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﺣﯿﻮاﻧﺎت رﻓﺘﺎر‬
‫ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ .‬و از اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻞ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ در ﻣﻌﺮض دﯾﺪن و ﺷﻨﯿﺪن دﯾﮕﺮان ـ ﺑﻪ وﯾﮋه اﻋﻀﺎی‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده ـ و ﺑﻮﺳﯿﺪن و ﻣﺒﺎﺷﺮت در ﺣﻀﻮر ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺷﺪت ﭘﺮھﯿﺰ ﺷﻮد«‪.‬‬
‫‪ -۲‬ﻋﺪم اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻗﺒﻠﻪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺣﺰم و ﻋﻄﺎء ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﻤﻞ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ رو ﺑﻪ‬
‫ﻗﺒﻠﻪ ﮐﺮاھﺖ دارد‪.‬‬
‫‪ -۳‬ﭘﺮھﯿﺰ از ﮐﻼم‪ :‬اﺑﻦ ﻋﺴﺎﮐﺮ رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪» :‬ھﻨﮕﺎم‬
‫ھﻤﺒﺴﺘﺮی ﺑﺎ ھﻤﺴﺮان زﯾﺎد ﺣﺮف ﻧﺰﻧﯿﺪ؛ زﯾﺮا ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺳﺒﺐ ﻻﻟﯽ و ﮔﻨﮕﯽ‬
‫ﺑﺸﻮد«‪.‬‬
‫‪ -۴‬ﺷﻮﺧﯽ و ﺑﺎزی‪ :‬ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ زن و ﺷﻮھﺮ ﭘﯿﺶ از ﻋﻤﻞ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ ﻣﺪﺗﯽ را‬
‫ﺑﻪ ﺷﻮﺧﯽ و ﻣﻼﻋﺒﺖ و ﻣﻼﻣﺴﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ ﺗﺎ ﻏﺮﯾﺰه آنھﺎ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﺗﺤﺮﯾﮏ‬
‫ﺑﺸﻮد و ﻧﮫﺎﯾﺖ ﻟﺬت را از ھﻤﺪﯾﮕﺮ ﺑﺒﺮﻧﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺮد ﭘﯿﺶ از ھﻤﺴﺮش ارﺿﺎء‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﻋﻤﻞ را ﺗﺎ ارﺿﺎی او ھﻢ اداﻣﻪ دھﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق از اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ‬
‫رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ھﺮﮔﺎه ﺑﺎ ھﻤﺴﺮان ﺧﻮد ھﻤﺒﺴﺘﺮ ﺷﺪﯾﺪ ﭘﯿﺶ از آنھﺎ ارﺿﺎء ﺷﺪﯾﺪ‪ ،‬ﺷﺘﺎب ﻧﮑﻨﯿﺪ ﺗﺎ او‬
‫ھﻢ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ارﺿﺎء ﺷﻮد؛ زﯾﺮا ﺑﯽﺗﻮﺟﮫﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺳﺒﺐ ﻧﺎرﺿﺎﯾﺘﯽ و زﯾﺎن‬
‫ﺟﺴﻤﯽ و روﺣﯽ ھﻤﺴﺮ ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬رواه اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ و اﺑﻮداود‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٢٢‬‬

‫‪ -۵‬ﻏﺴﻞ‪ :‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ زن و ﺷﻮھﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻋﻤﻞ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ را ﭘﺲ از ﺳﺎﻋﺎﺗﯽ ﺗﮑﺮار‬

‫ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮫﺘﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﯿﺎن آن اﺳﺘﺤﻤﺎم ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا اﺑﻦ ﺑﻄﻪ از‬
‫اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ھﺮﮔﺎه در آﻏﺎز ﺷﺐ ﺑﺎ ھﻤﺴﺮان ﺧﻮد ھﻤﺒﺴﺘﺮ ﺷﺪﯾﺪ و ﭘﺲ از آن ﻗﺼﺪ داﺷﺘﯿﺪ ﺑﺎر‬
‫دﯾﮕﺮ آن را ﺗﮑﺮار ﺑﻨﻤﺎﯾﯿﺪ‪ ،‬اﺑﺘﺪا اﻗﺪام ﺑﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ وﺿﻮ ﺑﻨﻤﺎﯾﯿﺪ«‪.‬‬
‫‪ -۶‬ھﻤﺒﺴﺘﺮی ﻧﺎﻣﺸﺮوع‪ :‬اﮔﺮ ﮐﺴﯽ دارای دو ھﻤﺴﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ھﺮﭼﻨﺪ ﺧﻮد آنھﺎ راﺿﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ در ﺣﻀﻮر ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺎ آنھﺎ اﻗﺪام ﺑﻪ ﻋﻤﻞ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ؛‬
‫زﯾﺮا ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎری ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﻧﺴﺎنھﺎی ﺑﺎ ﻣﺮوت و ﺑﺎ ﮐﺮاﻣﺖ ﻧﯿﺴﺖ و ﺗﻨﮫﺎ آدمھﺎی‬
‫ﭘﺴﺖ و ﺑﯽﺷﺨﺼﯿﺖ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﻗﺪام ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻋﻤﻠﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺧﻮاﺑﯿﺪن ﻣﺮد‬
‫در ﻣﯿﺎن دو ھﻤﺴﺮ در ﯾﮏ رﺧﺘﺨﻮاب ـ ﺑﻪ ﺷﺮط رﺿﺎﯾﺖ آنھﺎ ـ ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا‬
‫اﺟﺎزه دادن و ﻧﺪادن ﺣﻖ آنھﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻻزم اﺳﺖ ﻣﺮدی ﮐﻪ دارای ﭼﻨﺪ ھﻤﺴﺮ اﺳﺖ ھﺮﯾﮏ از آنھﺎ را در ﻣﻨﺰل ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪای‬
‫ﺳﮑﻨﯽ دھﺪ‪ .‬ﺗﺎ زﻣﯿﻨﻪ ﮐﯿﻨﻪ و ﻋﺪاوت در ﻣﯿﺎن آنھﺎ ﻓﺮاھﻢ ﻧﺸﻮد و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎﺳﯿﺘﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺒﺎب ﻧﺎراﺣﺘﯽ و دلﻣﺸﻐﻮﻟﯽﺷﺎن ﻓﺮاھﻢ ﻧﮕﺮدد‪ .‬اﻣﺎ ﺗﮫﯿﻪ ﻣﺤﻞ ﺳﮑﻮﻧﺖ‬
‫ﺑﺮای آنھﺎ در ﯾﮏ ﺣﯿﺎط ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﮐﻪ ﻣﻨﺰل آنھﺎ ﯾﮑﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﺣﻘﻮق ﻣﺎدی زﻧﺎن‬

‫ﻣﮫﻢﺗﺮﯾﻦ ﺣﻘﻮق ﻣﺎدی زن ﺑﺮ ﺷﻮھﺮ ﺧﻮد ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪ -۱‬ﻣﮫﺮﯾﻪ‬
‫ﻣﮫﺮﯾﻪ ﻣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﻋﻘﺪ و ﻣﻌﺎﺷﺮت ﺑﺮﻋﮫﺪه ﻣﺮد ﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮدد و زن‬
‫اﺳﺘﺤﻘﺎق آن را ﭘﯿﺪا ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﭘﺲ از ﻋﻘﺪ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﮫﺮﯾﻪ ﺑﺮ ﺷﻮھﺮ‬
‫و ﺑﺮای زن واﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮد؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َۡٗ‬ ‫َ‬ ‫ُ ْ ّ ٓ‬
‫﴿ َو َءاتوا ٱلن ِ َسا َء َص ُد�ٰت ِ ِه َّن ِ�لة﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[۴ :‬‬
‫»ﺑﺎ ﻃﯿﺐ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﮫﺮﯾﻪھﺎﯾﺸﺎن را ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺪھﯿﺪ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ُ‬
‫ۡ ُ َّ َ َ ُ ُ َّ ُ َ ُ َ َ ٗ‬ ‫﴿ َ� َما ۡ‬
‫وره َّن فرِ�ضة﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[۲۴ :‬‬ ‫�اتوهن أج‬ ‫ٱس َت ۡم َت ۡع ُتم بِهِۦ مِنهن ٔ‬
‫»اﮔﺮ ﺑﺎ زﻧﯽ ازدواج ﮐﺮدﯾﺪ و ﺑﺎ او ھﻤﺒﺴﺘﺮ ﺷﺪﯾﺪ ﻣﮫﺮﯾﻪاش را )ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ(‬
‫ﺑﭙﺮدازﯾﺪ و اﯾﻦ ﻓﺮﯾﻀﻪای )ﺧﺪاﯾﯽ( اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫‪١٢٣‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ھﺪف از ﻣﮫﺮﯾﻪ اﻇﮫﺎر اھﻤﯿﺖ ﻋﻘﺪ‪ ،‬ازدواج‪ ،‬اﮐﺮام و اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﺷﺨﺼﯿﺖ زن و اﻇﮫﺎر‬
‫ُﺣﺴﻦ ﻧﯿﺖ و ﺻﺪاﻗﺖ ﻣﺮد ﺑﺮای ازدواج ﺑﺎ او و زﻣﯿﻨﻪای ﺑﺮای دوام ﻣﻌﺎﺷﺮت و زﻧﺪﮔﯽ‬
‫ً‬
‫زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ اﺳﺖ و ﻋﻠﺖ اﯾﻦﮐﻪ ﻣﺮد ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺘﻌﮫﺪ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﮫﺮﯾﻪ ﺑﺸﻮد اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ‬
‫ﻣﺮدھﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﮐﺎر و ﺗﺠﺎرت و درآﻣﺪ ﺣﺎﺻﻞ از آن ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﻣﺎﻟﯽﺷﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮ از زﻧﺎن‬
‫ً‬
‫اﺳﺖ و ﻣﻌﻤﻮﻻ زﻧﺎن در ﺻﻮرت ﺟﺪاﯾﯽ ﯾﺎ ﻓﻮت ھﻤﺴﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺗﻮﺷﻪ و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﻣﺎدی‬
‫اﺣﺘﯿﺎج ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫ّ َ ُ َ َّ ٰ ُ َ َ َ ّ‬
‫ٓ َُ ْ‬
‫� َ� ۡع ٖض َو� ِ َما أنفقوا م ِۡن‬‫ٱ� َ� ۡع َض ُه ۡم َ َ ٰ‬
‫ٱلن ِ َسآءِ ب َما فَ َّض َل َّ ُ‬ ‫ٱلرجال ق�مون �‬
‫ِ‬ ‫﴿ ِ‬
‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬
‫ٰ‬
‫أم�ل ِ ِهم﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[۳۴ :‬‬
‫»ﻣﺮدان )ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ( ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ و ﺧﺪﻣﺖ زﻧﺎن را ﺑﺮﻋﮫﺪه دارﻧﺪ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮﺧﯽ‬
‫را )ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽھﺎی ﺟﺴﻤﯽ و ارادی( ﺑﺮ ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﺮﺗﺮی ﺑﺨﺸﯿﺪه و ﻧﯿﺰ ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ً‬
‫دﻟﯿﻞ ﮐﻪ )ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﺮدان( از اﻣﻮال ﺧﻮد )ﺑﺮای ﺧﺎﻧﻮاده( ھﺰﯾﻨﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ«‪.‬‬
‫اﯾﻨﮏ در ﻏﺮب زﻧﺎن ﺑﺎﯾﺪ ﻣﮫﺮﯾﻪ را ﭘﺮداﺧﺖ ﮐﻨﻨﺪ درﺳﺖ ﻋﮑﺲ ﻓﻄﺮت ﺑﺸﺮی و‬
‫ﺗﻮھﯿﻦ ﺑﻪ ﺷﺨﺼﯿﺖ و ﮐﺮاﻣﺖ زن و ﺑﮫﺮهﮐﺸﯽ از اوﺳﺖ؛ زﯾﺮا زن ﻣﺠﺒﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺪتھﺎی زﯾﺎدی را ﺑﺮای ﺟﻤﻊآوری ﻣﮫﺮﯾﻪ ﺑﻪ ﮐﺎر و ﺗﻼش ﺑﭙﺮدازد و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ‬
‫اﯾﻦ ﮐﺎر ﻧﺸﻮد ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ دﭼﺎر اﻧﺤﺮاف و ﺑﺮدﮔﯽ ﺟﻨﺴﯽ ﺑﺸﻮد‪.‬‬

‫‪ -۲‬ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﯽ‬
‫ً‬
‫ﺷﺮﻋﺎ ﻣﺮد ﻣﮑﻠﻒ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﯽ‪ ،‬ﻟﺒﺎس و ﻣﺴﮑﻦ ﻣﻨﺎﺳﺐ را ﺑﺮای ھﻤﺴﺮش‬
‫ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ زن ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﭘﯿﺶﺧﺪﻣﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺮد ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ در ﺣﺪ ﺗﻮان و‬
‫ﭘﯿﺶﺧﺪﻣﺘﯽ را ﺑﺮای او اﺳﺘﺨﺪام ﻧﻤﺎﯾﺪ و اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﺣﻨﺒﻠﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺮد ﺑﺎﯾﺪ ﻧﯿﺎزھﺎی‬
‫ﺿﺮوری زن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻟﺒﺎس و ﺧﻮراک او را ﻓﺮاھﻢ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﻮدن ﻣﺎﯾﺤﺘﺎج زﻧﺪﮔﯽ ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﺑﺮ ﻣﺮدان واﺟﺐ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا زن‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻪ ﺗﮫﯿﻪ ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ ُ ْ ََ‬ ‫َ ۡ ُ ُ َّ ۡ َ ۡ ُ َ َ ُ ّ ُ ۡ ُ ۡ َ ُ َ ُّ ُ‬
‫َ‬
‫آروه َّن �ِ ُض ّيِقوا عل ۡي ِه َّنۚ �ن‬ ‫﴿أسكِنوهن مِن حيث سكنتم مِن وجدِ�م و� تض‬
‫ََۡ‬ ‫ُ َّ ُ ْ َ ٰ َ ۡ َ َ ُ ْ َ َ ۡ َّ َ َّ ٰ َ‬
‫� يَض ۡع َن �ل ُه َّن﴾ ]اﻟﻄﻼق‪.[۶ :‬‬ ‫�ن أو� ِ‬
‫ت � ٖل فأنفِقوا علي ِهن ح‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٢٤‬‬

‫»زﻧﺎن را در ﺟﺎﯾﯽ ﻣﺴﮑﻦ دھﯿﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد ﺳﺎﮐﻦ ھﺴﺘﯿﺪ و در ﺗﻮان دارﯾﺪ و ﺑﻪ اﯾﺸﺎن‬
‫زﯾﺎن ﻧﺮﺳﺎﻧﯿﺪ و در ﺗﻨﮕﻨﺎﯾﺸﺎن ﻗﺮار ﻧﺪھﯿﺪ‪ .‬اﮔﺮ آﻧﺎن ﺑﺎردار ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺧﺮج و ﻧﻔﻘﻪ اﯾﺸﺎن را‬
‫ﺑﭙﺮدازﯾﺪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ وﺿﻊ ﺣﻤﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ«‪.‬‬
‫اﯾﻦ آﯾﻪ ھﺮﭼﻨﺪ ﻣﻮﺿﻮع وﺟﻮب ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﻔﻘﻪ زﻧﯽ را ﮐﻪ در ﺣﺎل ﻋﺪه ﻃﻼق ﻗﺮار دارد‪،‬‬
‫ﺑﯿﺎن ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ اوﻟﯽ ﺷﺎﻣﻞ زﻧﺎﻧﯽ ھﻢ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻃﻼق داده ﻧﺸﺪه و در‬
‫ﺣﺎل ﻋﺪه ﺑﻪ ﺳﺮ ﻧﻤﯽﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﺣﺎدﯾﺚ ﺑﺴﯿﺎری از ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ وﺟﻮب ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺎﯾﺤﺘﺎج ﺿﺮوری زﻧﺎن‬
‫اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ اﺑﻮداود از ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﻗﺸﯿﺮی ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﻪ‬
‫ﺧﺪﻣﺖ رﺳﻮل ﺧﺪاص رﺳﯿﺪم و ﭘﺮﺳﯿﺪم رأی ﺗﻮ در ﻣﻮرد ھﻤﺴﺮان ﻣﺎ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»از ھﻤﺎن ﻏﺬاﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮرﯾﺪ ﺑﻪ آنھﺎ ﺑﺪھﯿﺪ و از ھﻤﺎن ﭘﺎرﭼﻪای ﮐﻪ ﻟﺒﺎس ﺧﻮد را‬
‫ﺗﮫﯿﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻟﺒﺎس آنھﺎ را ھﻢ ﺗﮫﯿﻪ ﻧﻤﺎﺋﯿﺪ‪ ،‬آﻧﺎن را ﻣﻮرد ﺿﺮب و ﺷﺘﻢ ﻗﺮار ﻧﺪھﯿﺪ و ﺑﺎ‬
‫ﮐﺮدار و ﮔﻔﺘﺎر زﺷﺖ و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﺑﺎ آنھﺎ رﻓﺘﺎر ﻧﻨﻤﺎﺋﯿﺪ«‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﺑﺨﺎری و اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ از ﻋﺎﯾﺸﻪل رواﯾﺖ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ ﮐﻪ‪ :‬ھﻨﺪ ھﻤﺴﺮ اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن ﺑﻪ‬
‫ﺣﻀﻮر رﺳﻮل ﺧﺪاص رﺳﯿﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪص! اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن آدم ﺧﺴﯿﺴﯽ اﺳﺖ و‬
‫ﻣﺨﺎرج ﮐﺎﻓﯽ ﻣﻦ و ﺑﭽﻪام را ﻧﻤﯽﭘﺮدازد‪ ،‬و ﻣﻦ ﻣﺠﺒﻮر ﻣﯽﺷﻮم ﮔﺎھﯽ ﻣﺨﻔﯿﺎﻧﻪ ﭼﯿﺰی را‬
‫دور از ﭼﺸﻢ او ﺑﺮدارم‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ ﻣﯿﺰان اﺣﺘﯿﺎج ﺧﻮد و ﻓﺮزﻧﺪت‬
‫ﺑﺮدار!«‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ ﻧﻘﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﺣﺠﻪ اﻟﻮداع ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺗﮫﯿﻪ‬
‫ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﯽ و ﻟﺒﺎس زﻧﺎن ﺑﺮﻋﮫﺪه ﺷﻤﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫زﻧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ھﻢ ﻻزم اﺳﺖ اﻋﺘﺪال و ﻣﯿﺎﻧﻪروی را در ﺧﺮج و ھﺰﯾﻨﻪ رﻋﺎﯾﺖ ﮐﻨﻨﺪ و‬
‫از رﯾﺨﺖ و ﭘﺎش ﺧﻮدداری ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﻗﺮآن ﺣﮑﯿﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ َ َ ۡ َ ۡ َ َ َ َ ۡ ُ َ ً َ ٰ ُ ُ َ َ َ َ ۡ ُ ۡ َ ُ َّ ۡ َ ۡ َ َ ۡ ُ َ َ ٗ َّ ۡ‬
‫� ُس ً‬ ‫ُ‬
‫ورا‬ ‫﴿و� �عل يدك مغلولة إِ� �نقِك و� تبسطها � ٱلبس ِط �تقعد ملوما‬
‫‪] ﴾٢٩‬اﻹﺳﺮاء‪.[۲۹ :‬‬
‫»دﺳﺖ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺮ ﮔﺮدﻧﺖ ﺑﺴﺘﻪ ﻣﺪار )و از ﮐﻤﮏ ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﺧﻮدداری ﻣﮑﻦ و‬
‫ﺑﺨﯿﻞ ﻣﺒﺎش( و ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ ھﻢ ﮔﺸﺎدهدﺳﺖ ﻣﺒﺎش ﮐﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﻮد از ﮐﺎر ﺑﻤﺎﻧﯽ و ﻣﻮرد‬
‫ﻣﻼﻣﺖ )اﯾﻦ و آن( ﻗﺮار ﺑﮕﯿﺮی و ﻏﻤﻨﺎک ﺑﮕﺮدی«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
 ‫‪١٢٥‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫َّ ۡ ُ َ ّ َ َ ُ ٓ ْ ۡ َ َ َّ َ‬ ‫ََ َُ ّ ۡ َۡ ً‬
‫�﴾ ]اﻹﺳﺮاء‪.[۲۷ -۲۶ :‬‬‫﴿و� �بذِر �بذِيرا ‪ ٢٦‬إِن ٱلمبذِرِ�ن �نوا إِخ�ٰن ٱلش�ٰ ِط ِ‬
‫»رﯾﺨﺖ و ﭘﺎﺷﮕﺮ ﻣﺒﺎش * زﯾﺮا رﯾﺨﺖ و ﭘﺎﺷﮕﺮان ھﻤﻨﺸﯿﻨﺎن ﺷﯿﻄﺎنھﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ«‪.‬‬
‫رﻋﺎﯾﺖ اﻋﺘﺪال در ﺧﺮج و ھﺰﯾﻨﻪ ﺑﺮ ﻣﺮد ھﻢ واﺟﺐ اﺳﺖ زﯾﺮا در ﺣﺪﯾﺜﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﺧﺮج ﮐﺮدن آرام و ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﺸﺎﻧﻪ آ ﮔﺎھﯽ و دراﯾﺖ ﻣﺮد اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ ﺳﺨﻦ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺷﺶ ﻣﻮرد ﺗﮫﯿﻪ ﻣﺨﺎرج زن ﺑﺮ ﺷﻮھﺮش ﻻزم اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -۱‬آرد ﮔﻨﺪم‪ :‬ﮐﻪ ﻣﻘﺪار و ﻧﻮع آن ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﯿﺰان درآﻣﺪ ﻣﺮد و ﺷﺮاﯾﻂ اﻗﺘﺼﺎدی‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺳﺮزﻣﯿﻦ و ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻓﺮق ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦﮐﻪ ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﯽ در اﺧﺘﯿﺎر ھﻤﺴﺮ‬
‫ﻗﺮار دھﺪ ﯾﺎ وﺟﻪ ﻧﻘﺪ و ﺑﮫﺎی آن را ﺑﻪ او ﺑﺪھﺪ‪ ،‬ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺖ و ﻣﺼﻠﺤﺖ‬
‫زن دارد‪.‬‬
‫‪ -۲‬ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﯽ‪ :‬ﺗﮫﯿﻪ ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻧﺨﻮد‪ ،‬ﻟﻮﺑﯿﺎ‪ ،‬روﻏﻦ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺞ‪ ،‬ﮔﻮﺷﺖ و ‪ ...‬ﻣﻮاد‬
‫ﺳﻮﺧﺘﻨﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﭼﻮب‪ ،‬ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﮔﺎز و ‪ ...‬وﺳﺎﯾﻞ ﭘﺨﺖ و ﭘﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬اﺟﺎق ﮔﺎز و ‪...‬‬
‫وﺳﺎﯾﻞ ﮔﺮﻣﺎزا‪ :‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺨﺎری و آب ﺑﺮای آﺷﺎﻣﯿﺪن‪ ،‬ﺷﺴﺘﺸﻮ و اﺳﺘﺤﻤﺎم‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺮد‬
‫واﺟﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -۳‬ﺧﺪﻣﺘﮑﺎر‪ :‬در ﮐﺘﺎب »ﺟﻮاھﺮ اﻟﺜﻤﯿﻨﻪ« ﮐﻪ ﻓﻘﻪ اﻣﺎم ﻣﺎﻟﮏ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﮐﻪ‬
‫ﭘﺨﺖ و ﭘﺰ و ﺷﺴﺖ و ﺷﻮ و دﯾﮕﺮ ﮐﺎرھﺎی ﻣﻨﺰل ﺑﺮ ھﻤﺴﺮ واﺟﺐ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ وﯾﮋه‬
‫زﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﮐﺎرھﺎی ﻣﻨﺰل را ﻧﺪارد ﺷﻮھﺮ ﻧﺒﺎﯾﺪ او را ﺑﻪ آن ﻣﺠﺒﻮر ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﯾﺎ‬
‫زن را ﻣﺠﺒﻮر ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺎدﻣﯽ را ﺑﺮای ﮐﺎر ﻣﻨﺰل اﺳﺘﺨﺪام ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬و ﺧﻮد زن‬
‫ﺣﻘﻮﻗﺶ را ﺑﭙﺮدازد‪.‬‬
‫‪ -۴‬ﻟﺒﺎس‪ :‬ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﻓﻘﮫﺎی ﻣﺎﻟﮑﯿﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮ ﻣﺮد واﺟﺐ اﺳﺖ ﻟﺒﺎس و ﭘﻮﺷﺶ‬
‫ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺷﺨﺼﯿﺖ زن و ﻋﺮف ﻣﺤﻞ را ﮐﻪ ﺑﺪن او را ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ و از ﮔﺮﻣﺎی‬
‫ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﺳﺮﻣﺎی زﻣﺴﺘﺎن ﻣﺼﻮن ﺑﺪارد‪ ،‬ﺗﮫﯿﻪ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺗﮫﯿﻪ ﻟﻮازم آراﯾﺸﯽ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺣﻨﺎ‪ ،‬ﮐﺮم‪ ،‬ﻋﻄﺮ و ‪ ...‬ﺑﺮ ﻣﺮد واﺟﺐ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -۵‬وﺳﺎﯾﻞ ﺑﮫﺪاﺷﺖ‪ :‬ﻣﺮد ﻻزم اﺳﺖ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮای اﺳﺘﺤﻤﺎم‪ ،‬ﺷﺴﺘﺸﻮی‬
‫ﻟﺒﺎسھﺎ و ﻇﺮوف و ‪ ...‬ﺻﺎﺑﻮن و ﻣﻮاد ﺷﻮﯾﻨﺪه را در اﺧﺘﯿﺎر ھﻤﺴﺮش ﻗﺮار دھﺪ‪.‬‬
‫از ھﻤﻪ ﻣﮫﻢﺗﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم ﺑﯿﻤﺎری زن‪ ،‬ﺷﻮھﺮ ﺑﺎﯾﺪ او را ﺑﻪ ﭘﺰﺷﮏ‬
‫ﺑﺒﺮد و ھﺰﯾﻨﻪ دارو و درﻣﺎن او را ﺑﭙﺮدازد و ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻻزم را از او ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺑﯿﺎورد‪.‬‬
‫‪ -۶‬ﻣﺴﮑﻦ‪ :‬ﻓﻘﮫﺎ رأیﺷﺎن ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻮھﺮ در ﺣﺪ ﺗﻮاﻧﺎﺋﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺤﻞ ﺳﮑﻮﻧﺘﯽ‬
‫را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﺮﯾﺪ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺖ و ﯾﺎ اﺟﺎره ﺑﺮای ھﻤﺴﺮش ﻓﺮاھﻢ ﺳﺎزد‪.‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٢٦‬‬

‫ﺣﻘﻮق زن ﺑﺮ ﺷﻮﻫﺮ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم اﻣﺮوزی‬

‫ُ‬
‫ﺷﻮھﺮ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﯾﻂ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻨﻮﻧﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ھﻤﺴﺮ ﺧﻮد دارای ﻧﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ‬
‫‪١‬‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﭘﺮداﺧﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﻣﮫﺮﯾﻪ‪ :‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ در ﮐﺘﺎبھﺎی »وﺳﯿﻂ« و »اوﺳﻂ« ﻧﻘﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‬
‫ﮐﻪ‪» :‬ھﺮ ﻣﺮدی ﮐﻪ ﺑﺎ زﻧﯽ ازدواج ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻣﮫﺮﯾﻪای را ﮐﻢ ﯾﺎ زﯾﺎد ﺑﺮای او ﻣﻌﯿﻦ‬
‫ﮐﻨﺪ و ﻗﺼﺪ ﭘﺮداﺧﺖ آن را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان زﻧﺎﮐﺎر ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻮرد‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻗﺮار ﺧﻮاھﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫‪ -۲‬اﺣﺴﺎس آراﻣﺶ‪ :‬ﻣﺮد ھﻤﺴﺮ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺮﯾﮏ ﻏﻢ و ﺷﺎدی و ﻣﺎﯾﻪ آراﻣﺶ‬
‫و آﺳﻮدﮔﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد و اﺣﺴﺎس ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -۳‬ﺗﮫﯿﻪ ﻣﺴﮑﻦ ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ :‬در ﺣﺪ ﻣﻌﻤﻮل و ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﻣﺴﮑﻨﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ را ﺑﺮای ﺣﻔﻆ‬
‫ﺣﺮﻣﺖ و ﺻﺤﺖ و ﮐﺮاﻣﺖ ھﻤﺴﺮ ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -۴‬آﻣﻮزش‪ :‬ﻻزم اﺳﺖ ﺷﻮھﺮ ھﻤﻪ ﺗﻮان ﺧﻮد را ﺑﺮای آﻣﻮزش ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی دﯾﻨﯽ و‬
‫ﻓﺮھﻨﮕﯽ اﺧﻼﻗﯽ ﺑﻪ ھﻤﺴﺮش ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﮕﯿﺮد‪.‬‬
‫‪ -۵‬اﻋﺘﺪال در ﻏﯿﺮت‪ :‬ﻣﺮد ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺷﺮاﯾﻄﯽ را ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ھﻤﺴﺮش ﺑﺎ آدمھﺎی‬
‫ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﻗﺎﻃﯽ ﺷﻮد و ﺑﺪون ﺿﺮورت از ﻣﻨﺰل ﺧﺎرج ﮔﺮدد و او را در ﺑﺮاﺑﺮ ھﻤﻪ‬
‫ﻣﻮاردی ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ دﭼﺎر ﺳﻮء ﻇﻦ و ﺷﮏ و ﺗﺮدﯾﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ و‬
‫او را ﺑﺎ ﻣﺮدی ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ـ ھﺮﭼﻨﺪ ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎر ھﻢ ﺑﺎﺷﺪ ـ در ﺧﺎﻧﻪ و ﺟﺎﯾﯽ دﯾﮕﺮ ﺗﻨﮫﺎ‬
‫ﻧﮕﺬارد‪.‬‬
‫‪ -۶‬ﮔﺸﺎدهروﯾﯽ‪ :‬ﻻزم اﺳﺖ ﻣﺮد ﺑﺎ ھﻤﺴﺮ ﺧﻮد ﺧﻮشاﺧﻼق و ﮔﺸﺎدهرو ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ رﺿﺎﯾﺘﺶ ﺑﺎ او ﺑﻪ ﺷﻮﺧﯽ و ﺳﺮﮔﺮﻣﯽ ﺑﭙﺮدازد و او را ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ از‬
‫ﺻﻤﯿﻢ ﻗﻠﺐ دوﺳﺘﺶ ﻣﯽدارد‪.‬‬
‫‪ -۷‬ﭼﺸﻢﭘﻮﺷﯽ‪ :‬ﻣﺮد ﻧﺒﺎﯾﺪ از ھﻤﻪ ﺣﺮﮐﺎت و ﮐﺮدار و ﮔﻔﺘﺎر ھﻤﺴﺮش ـ ﺑﻪ وﯾﮋه در‬
‫ﺣﻀﻮر دﯾﮕﺮان ـ ﺧﺮده ﺑﮕﯿﺮد و ﺑﮫﺘﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺑﺴﯿﺎری از اﺷﺘﺒﺎھﺎت او‬
‫ﭼﺸﻢﭘﻮﺷﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ و در ﺻﻮرت ﻟﺰوم در ﺧﻠﻮت او را ﻧﺼﯿﺤﺖ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -۸‬ﻋﺪم ﮐﺸﻒ اﺳﺮار‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﻔﻆ ﺣﺮﻣﺖ و ﮐﺮاﻣﺖ ﺧﻮد و ھﻤﺴﺮ و ادای وﻓﺎی‬
‫ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎن ﻣﺸﺘﺮک زﻧﺪﮔﯽ از ﺑﺪﮔﻮﯾﯽ و ﮐﺸﻒ اﺳﺮارش ﻧﺰد دﯾﮕﺮان ﺧﻮدداری‬
‫ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫_____________________________‬
‫‪-١‬‬
 ‫‪١٢٧‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫‪ -۹‬دادﮔﺮی‪ :‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺮد دارای ﭼﻨﺪ ھﻤﺴﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﻣﯿﺎن آنھﺎ در ﻟﺒﺎس‪،‬‬
‫ﺧﻮراک‪ ،‬ﻣﺴﮑﻦ و رﻓﺖ و آﻣﺪ ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ رﻓﺘﺎر ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ -۳‬رﺿﺎع و ﺷﯿﺮﺧﻮارﮔﯽ‬
‫زن ﻣﺴﺌﻮل ﺷﯿﺮ دادن ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﺷﯿﺮﺧﻮاره ﺧﻮﯾﺶ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا او ﺑﯿﺶ از ھﺮﮐﺲ دﯾﮕﺮ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪش را دوﺳﺖ ﻣﯽدارد و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ او اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ھﻤﻪ ﭘﺰﺷﮑﺎن‬
‫ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﯿﺮ ﻣﺎدر از ﺷﯿﺮ ھﻤﻪ زﻧﺎن دﯾﮕﺮ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ ﻋﻤﺮ ﮐﻮدک و ﻣﯿﺰان ﭼﺮﺑﯽ ﺷﯿﺮ ﺑﺎ ﻧﯿﺎز ﺟﺴﻤﯽ ﮐﻮدک ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺑﯿﺸﺘﺮی دارد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺎدران را ﺑﻪ ﺷﯿﺮ دادن ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد ـ در‬
‫ﻗﺎﻟﺐ ﺟﻤﻠﻪای ﺧﺒﺮی ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ اﻣﺮ ـ در ﻣﺪت زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺣﺪاﮐﺜﺮ آن دو ﺳﺎل اﺳﺖ‪،‬‬
‫دﺳﺘﻮر ﻣﯽدھﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ُ َّ َّ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ ۡ َ ٰ َ ٰ ُ ُ ۡ ۡ َ ۡ َ ٰ َ ُ َّ َ ۡ َ ۡ َ َ ۡ‬
‫ٱلرضاعة﴾‬ ‫�� ل َِم ۡن أ َراد أن يتِم‬‫� �مِل ِ‬‫ضعن أو�دهن حول ِ‬ ‫﴿۞وٱل�ل ِ�ت ير ِ‬
‫]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۳۳:‬‬
‫»ﻣﺎدران )اﻋﻢ از ﻣﻄﻠﻘﻪ و ﻏﯿﺮﻣﻄﻠﻘﻪ( دو ﺳﺎل ﺗﻤﺎم ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را ﺷﯿﺮ ﻣﯽدھﻨﺪ‪،‬‬
‫ھﺮﮔﺎه ﯾﮑﯽ از آنھﺎ ﯾﺎ ھﺮ دوی اﯾﺸﺎن ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺗﮑﻤﯿﻞ دوران ﺷﯿﺮﺧﻮارﮔﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ«‪.‬‬
‫ً‬
‫ﻓﻘﮫﺎی ﻣﺎﻟﮑﯽ رأﯾﺸﺎن ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎدران ﺷﺮﻋﺎ ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻪ ﺷﯿﺮ دادن ﺑﻪ ﻧﻮزادان‬
‫ﺧﻮﯾﺶاﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ اﮔﺮ در ﺣﺎل ﮔﺬراﻧﯿﺪن ﻋﺪه در ﻃﻼق رﺟﻌﯽ ھﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻋﻠﻤﺎی ﺣﻨﻔﯽ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎدران از ﻧﻈﺮ اﺧﻼﻗﯽ و ﻋﺎﻃﻔﯽ ـ ﻧﻪ واﺟﺐ ﺷﺮﻋﯽ ـ ﺑﻪ ﻧﻮزادان ﺧﻮد ﺷﯿﺮ‬
‫ﻣﯽدھﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آن ﮐﻪ ﺗﻌﮫﺪی ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﺷﯿﺮ دادن داده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺮ او واﺟﺐ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﺮای ﺣﻔﻆ ﺣﯿﺎت ﮐﻮدک ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﺷﯿﺮ دادن ﯾﺎ ﻧﺪادن ﺣﻖ‬
‫ﻣﺎدر و اﺳﺘﻔﺎده از آن ﺣﻖ ﮐﻮدک اﺳﺖ و ھﯿﭻﮐﺲ را ﻧﻤﯽﺗﻮان ـ ﺑﻪ ﺟﺰ در ﻣﻮاردی ﮐﻪ‬
‫ﻧﺼﯽ و ﺣﮑﻤﯽ ﯾﺎ ﺗﻌﮫﺪی وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ـ ﺑﻪ ﮐﺎری ﻣﺠﺒﻮر ﮐﺮد‪.‬‬
‫در ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺖ زن ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻪ ﺷﯿﺮ دادن ﺑﻪ ﻧﻮزاد ﺧﻮﯾﺶ اﺳﺖ‪ :‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭘﺪر ﻓﻘﯿﺮ و‬
‫ﻣﺴﺘﻤﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﯾﺎ ﮐﺴﯽ را ﺑﺮای ﺷﯿﺮ دادن ﺑﻪ ﮐﻮدک ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﻮدک‬
‫از ﺧﻮردن ﺷﯿﺮ زﻧﺎن دﯾﮕﺮ ﺧﻮدداری ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﻓﻌﯿﻪ و ﺣﻨﺎﺑﻠﻪ و اﺑﻦ رﺷﺪ در »اﻟﻤﻘﺪﻣﺎت«‬
‫‪١‬‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺷﯿﺮ دادن ﻣﺎدر ﺑﻪ ﻧﻮزاد ﺧﻮﯾﺶ ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬ﻓﺘﺢ اﻟﻘﺪﯾﺮ‪ ،‬ج ‪ ،۳‬ص ‪ ،۳۴۵‬ﻣﻐﻨﯽ اﻟﻤﺤﺘﺎج‪ ،‬ج ‪ ۳‬ص ‪۴۴۹‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٢٨‬‬

‫ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻣﺸﺘﺮک زن و ﺷﻮﻫﺮ‬

‫ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺧﻄﺎب ﻋﻤﻮﻣﯽ آﯾﺎت و اﺣﺎدﯾﺚ‪ ،‬اﺻﻞ ﻣﻮرد ﭘﺬﯾﺮش ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم ﻣﺴﺎوات‬
‫ﻣﯿﺎن زن و ﻣﺮد در اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻋﯽ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻮدن ﺑﻪ اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻋﯽ ﺑﻪ ﺷﺮاﯾﻄﯽ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻋﻘﻞ و ﺑﻠﻮغ ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد ﮐﻪ در ھﺮ دوی آنھﺎ )زن و ﻣﺮد( وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از ﺟﺎری ﺷﺪن ﻋﻘﺪ ازدواج ﺳﻪ ﺣﻖ ﻣﺸﺘﺮک ﮐﻪ ﺛﻤﺮه‬
‫ازدواج اﺳﺖ و ﻣﻘﺎﺻﺪ آن را ﻣﺤﻘﻖ ﻣﯽﺳﺎزد ﺑﻪ ھﺮﯾﮏ از آنھﺎ ﺗﻌﻠﻖ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬و اﯾﻦ‬
‫ﺣﻘﻮق ﺑﺮاﺳﺎس اﺻﻞ ﻣﺴﺎوات ﻣﺎدی و ﻣﻌﻨﻮی ﻣﻮرد ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺷﺮﯾﻌﺖ ﻣﯿﺎن زﻧﺎن و ﻣﺮدان‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬در ھﻤﯿﻦ راﺑﻄﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ۡ ۡ‬ ‫ََ‬ ‫ۡ ُ َّ‬ ‫َ‬
‫﴿ َول ُه َّن مِثل ٱ�ِي عل ۡي ِه َّن ب ِٱل َمع ُر ِ‬
‫وف﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۲۸ :‬‬
‫»ﺑﻪ ھﻤﺎن ﻣﯿﺰان ﮐﻪ زﻧﺎن ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬دارای ﺣﻘﻮﻗﯽ ھﻢ ھﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪١‬‬
‫و در ﺣﺪﯾﺜﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬زﻧﺎن ﺑﺎ ﻣﺮدان ھﻤﺴﺎن و ﺷﺮﯾﮑﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪ -۱‬ﺣﻖ ﻋﻤﻞ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ‬

‫ھﺮ ﯾﮏ از زن و ﺷﻮھﺮ ﺣﻖ ﺑﮫﺮهﻣﻨﺪی و ﺗﻤﺘﻊ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﯿﺎزھﺎی ﺑﺸﺮی‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻦﮐﻪ ﻣﻮاﻧﻌﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺑﯿﻤﺎری ﯾﺎ ﻋﺎدت ﻣﺎھﯿﺎﻧﻪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻗﺪام ﺑﻪ ﻋﻤﻞ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ از ﻧﻈﺮ ﺷﺮﻋﯽ و اﺧﻼﻗﯽ در راﺳﺘﺎی ﺣﻔﻆ ﺣﺮﻣﺖ و ﻋﻔﺖ‬
‫ھﻤﺴﺮ در ﺣﺪ ﺗﻮان ﺑﺮ ﻣﺮد ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﻗﺪام ﺑﻪ ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﻪ ھﻤﺴﺮ از ﻃﺮﯾﻖ ﻧﺎﻣﺸﺮوع و‬
‫ﻟﻮاط از ﮔﻨﺎھﺎن ﮐﺒﯿﺮه اﺳﺖ؛ زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫‪٢‬‬
‫»ھﺮﮐﺲ از راه ﻏﯿﺮﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺎ ھﻤﺴﺮ ﺧﻮد ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻣﻠﻌﻮن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﯾﻦ آﯾﻪ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫ۡ‬
‫َ ٓ ُ ُ ۡ َ ۡ ‪ۡ ٰ َّ ۡ ُ َ ۡ َ ْ ُ َ ۡ ُ َّ ٞ‬‬
‫� شِئ ُت ۡم﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۲۳ :‬‬ ‫﴿� ِساؤ�م حرث ل�م ف�توا حرث�م �‬
‫»زﻧﺎن ﺷﻤﺎ ﻣﺤﻞ ﺑﺬراﻓﺸﺎﻧﯽ ﺷﻤﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از ھﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاھﯿﺪ وارد آن‬
‫)ﻣﺤﻞ ﮐﺸﺖ( ﺷﻮﯾﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ھﺮ ﺣﺎﻟﺖ و روﺷﯽ ﮐﻪ ﺧﻮد ﻣﯽﺧﻮاھﯿﺪ از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺸﺮوع و‬
‫ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﻣﺤﻠﯽ ﮐﻪ ﻧﻄﻔﻪ در آن ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻤﻞ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ اﻗﺪام ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ و اﺑﻮداود و اﻟﺘﺮﻣﺬی‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ و اﺑﻮداود‬
 ‫‪١٢٩‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ در ﺣﺎﻟﺖ ﻋﺎدت ﻣﺎھﯿﺎﻧﻪ اﻗﺪام ﺑﻪ ﻋﻤﻞ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ ﺑﺎ ھﻤﺴﺮ ﺣﺮام اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َۡ‬ ‫ْ‬
‫ُۡ ُ َ ٗ َ ۡ َ ُ ّ ٓ‬ ‫َ‬ ‫ك َعن ٱل ۡ َ‬
‫ََۡ َُ َ َ‬
‫يض﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۲۲ :‬‬ ‫�لوا ٱلن ِ َسا َء ِ� ٱلم ِ‬
‫ح ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٱ�‬ ‫ف‬ ‫ى‬‫ذ‬ ‫أ‬ ‫و‬ ‫ه‬ ‫ل‬‫ق‬ ‫يض‬
‫�‬ ‫ِ‬ ‫ح‬
‫ِ‬ ‫م‬ ‫ِ‬ ‫﴿و��ٔلون‬
‫»در ﻣﻮرد )آﻣﯿﺰش ﺑﺎ زﻧﺎن ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم( ﺣﯿﺾ از ﺗﻮ ﺳﺌﻮال ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ :‬ﺑﮕﻮ‪ :‬آن ﮐﺎر ﺑﺎﻋﺚ‬
‫ﺿﺮر )و ﺑﯿﻤﺎری( اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ در ﺣﺎﻟﺖ ﻗﺎﻋﺪﮔﯽ از )ھﻤﺒﺴﺘﺮی ﺑﺎ( زﻧﺎن ﭘﺮھﯿﺰ ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ھﺮﮐﺲ ﺑﺎ زن ﻗﺎﻋﺪه و ﯾﺎ از ﻃﺮﯾﻖ ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺑﺎ وی ھﻤﺒﺴﺘﺮ ﺷﻮد‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﻪ ﮐﺎھﻦ و ﻣﻨﺠﻢ‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﺪ و ﺣﺮف او را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آنﭼﻪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪه ﮐﺎﻓﺮ ﺷﺪه‬
‫‪١‬‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدآوری اﺳﺖ ﮐﻪ ھﻢﺟﻨﺲﺑﺎزی و ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﻧﯿﺰ ﺣﺮام و ﻧﺎﻣﺸﺮوع‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ھﺮﮐﺲ را دﯾﺪﯾﺪ ﮐﻪ ﻋﻤﻞ ﻗﻮم ﻟﻮط را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﺪ ﻓﺎﻋﻞ و ﻣﻔﻌﻮل را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ‬
‫ﺑﺮﺳﺎﻧﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدآوری اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺮد از ﻋﮫﺪه ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺧﻮد در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻋﻤﻞ‬
‫زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ ﺑﻪ ھﺮ دﻟﯿﻞ ﺑﺮﻧﯿﺎﯾﺪ ھﻤﺴﺮ او ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ از ﻃﺮﯾﻖ ﺣﮑﻤﻪ ﺷﺮﻋﯽ و دادﮔﺎه ﺗﻔﺎﺿﺎی‬
‫ﺟﺪاﯾﯽ ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ -۲‬اﺛﺒﺎت ﻧﺴﺐ ﻓﺮزﻧﺪان‬

‫اﺛﺒﺎت ﻧﺴﺐ ﺣﻖ دو ﻃﺮﻓﻪ واﻟﺪﯾﻦ و ﻓﺮزﻧﺪان اﺳﺖ ـ ھﺮﭼﻨﺪ در ﻇﺎھﺮ ﺑﻪ ﭘﺪر ﻧﺴﺒﺖ‬
‫داده ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ـ اﻣﺎ در واﻗﻊ ﻓﺮزﻧﺪان ﺛﻤﺮه درﺧﺖ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺮد و زن و ﻧﻌﻤﺘﯽ ﺑﺰرگ از‬
‫ﻧﻌﻤﺖھﺎی ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽروﻧﺪ‪ .‬و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ اﺛﺒﺎت ﻧﺴﺐ در‬
‫ﺟﮫﺖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ و ﻧﮕﮫﺪاری ﮐﻮدﮐﺎن و ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﺳﺮﮔﺮداﻧﯽ آنھﺎﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬
‫َ َ َ َ ِ َ َ ٗ َ َ َ ُ َ َ ٗ َ ۡ ٗ َ َ َ ُّ َ‬
‫ك قَد ٗ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬
‫ِير� ‪﴾٥٤‬‬ ‫صهر�ۗ و�ن ر�‬‫﴿ َوه َو ٱ�ِي خلق مِن ٱلماء ��� فجعلهۥ �سبا و ِ‬
‫]اﻟﻔﺮﻗﺎن‪.[۵۴ :‬‬
‫»ﺧﺪاﺳﺖ ﮐﻪ از آب )ﻣﻨﯽ( اﻧﺴﺎنھﺎ را آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ و او را )دارای ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪی(‬
‫ﻧﺴﺒﯽ و داﻣﺎدی ﻗﺮار داده اﺳﺖ و ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ھﻤﻮاره ﺗﻮاﻧﺎ ﺑﻮده و ھﺴﺖ«‪.‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ و اﻟﺘﺮﻣﺬی و اﻟﻨﺴﺎﯾﯽ و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ و اﺑﻮداود‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٣٠‬‬

‫ﻧﺴﺐ ﭘﺎک ﻣﺎﯾﻪ اﻓﺘﺨﺎر ﻓﺮزﻧﺪان اﺳﺖ و آﻧﺎن در ﺟﮫﺖ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از ﻣﻨﺰﻟﺖ و ﮐﺮاﻣﺖ‬
‫واﻟﺪﯾﻦ ﺧﻮﯾﺶ ﺗﻼش ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ھﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻮھﯿﻦ و ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﺎدرﺳﺘﯽ را ﺑﻪ آﻧﺎن ﺗﻮھﯿﻦ ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآورﻧﺪ ـ از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ اﻋﻼم ﺑﺮاﺋﺖ از ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد و اﻧﮑﺎر ﻧﺴﺐ آنھﺎ‬
‫ﺣﺮام و ﻧﺎﻣﺸﺮوع اﺳﺖ‪ .‬ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮزﻧﺪﺧﻮاﻧﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﮐﻪ ﻧﺎﻣﯽ از ﭘﺪر و ﻣﺎدر او‬
‫ﺑﺮده ﻧﺸﻮد ـ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﻔﻆ ﺣﻖ و ﻋﺪاﻟﺖ ـ ﺣﺮام اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ھﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﭘﺪر و‬
‫ﻣﺎدر و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﺧﻮد ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﻮد‪ ،‬در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ َّ‬ ‫ُ َۡ‬ ‫ٓ‬ ‫ۡ ُ‬
‫﴿ٱد ُعوه ۡم �بَا� ِ ِه ۡم ه َو أق َس ُط ع‬
‫ِند ٱ�ِ﴾ ]اﻷﺣﺰاب‪.[۵ :‬‬
‫»آنھﺎ را ﺑﻪ ﻧﺎم ﭘﺪران ﺧﻮد ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﺎر ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪﺗﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ اﺣﺎدﯾﺚ ﺑﺴﯿﺎری ﻧﯿﺰ رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد آنھﺎ اﺷﺎره‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪.‬‬
‫»ھﺮﮐﺲ را ﺑﻪ ﻧﺎم ﻏﯿﺮ ﭘﺪر ﺧﻮد ﺻﺪا ﺑﺰﻧﻨﺪ و او ﺑﻪ آن آ ﮔﺎه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﮫﺸﺖ ﺑﺮ او ﺣﺮام‬
‫‪١‬‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫»ھﺮﮐﺲ ﺑﻪ ﺟﺰ ﭘﺪر ﺧﻮد ﺑﻪ ﮐﺴﯽ دﯾﮕﺮ ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﻮد‪ ،‬ﻟﻌﻨﺖ و ﻧﻔﺮﯾﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺎ‬
‫‪٢‬‬
‫روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮ او ﺑﺎد«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﺣﺮام اﺳﺖ زﻧﯽ ﮐﻮدﮐﯽ را ﮐﻪ ﻣﯽداﻧﺪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺷﻮھﺮش ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻪ او‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺪھﺪ‪ ،‬زﯾﺮا رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ھﺮ زﻧﯽ ﮐﻮدﮐﯽ را ﮐﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮادهای ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻪ آنھﺎ ﻧﺴﺒﺖ دھﺪ‪ ،‬ھﯿﭻ ﻃﻤﻌﯽ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺒﺎﯾﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ھﯿﭻﮔﺎه او را ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ ﻧﻤﯽﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬و ھﺮ ﻣﺮدی‬
‫ھﻢ ﮐﻪ ﻧﺴﺐ ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮد را اﻧﮑﺎر ﮐﻨﺪ و ﺧﻮد ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﻪ دروغ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد را از‬
‫‪٣‬‬
‫او ﭘﻨﮫﺎن ﻣﯽدارد‪ ،‬و روز ﻗﯿﺎﻣﺖ در ﺣﻀﻮر ھﻤﻪ ﻣﺮدم او را رﺳﻮا ﺧﻮاھﺪ ﻧﻤﻮد«‪.‬‬

‫‪ -۳‬ارث ﺑﺮدن‬
‫ارث ﺑﺮدن ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ زن و ﺷﻮھﺮ ﺣﻖ ﻣﺸﺮوع آنھﺎﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا زﻧﺪﮔﯽ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ ﻣﯿﺎن ﻣﺮد‬
‫و زن اﯾﺠﺎد ﻗﺮاﺑﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ھﺮﮔﺎه ﯾﮑﯽ از آﻧﺎن ﻓﻮت ﮐﻨﺪ‪ ،‬دﯾﮕﺮی از او ارث ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬ﺑﻪ‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ و اﻟﺸﯿﺨﺎن‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻮداود و ﻋﻦ اﻧﺲ‬
‫‪ -٣‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻮداود و اﻟﻨﺴﺎﯾﯽ‬
 ‫‪١٣١‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﺷﺮﻃﯽ ﮐﻪ ﻣﻮاﻧﻊ ارث ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬اﺧﺘﻼف دﯾﻦ ﯾﺎ ﻗﺘﻞ ﻋﻤﺪ و اﻣﺜﺎل آن در ﻣﯿﺎن ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫َ َ َ ُ َّ َ ‪َٞ‬‬ ‫َ‬
‫ُ َّ َ ‪َ ٞ‬‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ََ ُ‬
‫� ۚ فإِن �ن لهن و�‬ ‫۞ول� ۡم ن ِۡصف َما ت َر َك أ ۡز َ� ٰ ُج� ۡم إِن ل ۡم يَ�ن لهن و‬ ‫﴿‬
‫َّ‬ ‫َ ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ‬
‫ٱلر ُ� ُع م َِّما ت َر� ُت ۡم إِن ل ۡم‬ ‫� ب َها ٓ أ ۡو َديۡن َول َ ُه َّن ُّ‬ ‫َ‬
‫ص َّيةٖ يُ ِ‬
‫ۡ‬
‫ٱلر ُ� ُع م َِّما ت َر� َنۚ ِم ۢن َ�ع ِد َو ِ‬
‫� ُم ُّ‬ ‫ََ ُ‬
‫ٖ�‬ ‫وص ِ‬ ‫فل‬
‫َ ُ َّ ُ ۡ َ َ ‪ٓ َ َ ُ ُ َّ َ ۡ َ ّ ُ ۡ َ َ َّ ُ ُ ُّ َّ ُ َ َ ٞ َ َ ۡ ُ َ َ َ َ ٞ‬‬
‫صي ٖة توصون بِها‬ ‫ي�ن ل�م و� ۚ فإِن �ن ل�م و� فلهن ٱ�من مِما تر�ت �م ِم ۢن �ع ِد و ِ‬
‫ۡ‬ ‫َ َ َ ُ ‪ّ ُ َ ٞ ۡ ُ ۡ َ ٌ َ ٓ ُ َ َ ٞ َ َ ۡ َ ً َ َٰ َ ُ َ ُ ٞ‬‬ ‫أَ ۡو َديۡ‬
‫ح ٖد ّمِن ُه َما‬‫ِ‬ ‫ٰ‬ ‫�‬‫َ‬ ‫ِ�‬‫ِ‬ ‫ل‬ ‫ف‬ ‫ت‬ ‫خ‬ ‫أ‬ ‫و‬ ‫أ‬ ‫خ‬ ‫أ‬ ‫ۥ‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫ة‬ ‫أ‬ ‫ر‬ ‫ٱم‬ ‫ِ‬ ‫و‬ ‫أ‬ ‫ة‬ ‫ل‬ ‫�‬ ‫ك‬ ‫ث‬ ‫ور‬ ‫ي‬ ‫ل‬ ‫ج‬ ‫ر‬ ‫ن‬ ‫�‬ ‫�ن‬ ‫ن‬
‫ٖ�‬
‫َ ٓ َۡ‬ ‫ُ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫و� بِها أو‬ ‫ص َّيةٖ يُ َ ٰ‬ ‫ۡ‬
‫ث ِم ۢن َ�ع ِد َو ِ‬
‫ُّ‬
‫�� ُء ِ� ٱ�ل ِ �‬ ‫� مِن �ٰل َِك � ُه ۡم ُ َ‬ ‫� َ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ‬
‫س فإِن �ن ٓوا أ‬ ‫ُّ ُ ُ‬
‫ٱلسد ۚ‬
‫َ‬
‫ديۡ ٍن﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[۱۲ :‬‬
‫»ﻧﺼﻒ داراﯾﯽ ﺑﻪ ﺟﺎی ﻣﺎﻧﺪه ھﻤﺴﺮاﻧﺘﺎن از آن ﺷﻤﺎﺳﺖ ـ اﮔﺮ ﻓﺮزﻧﺪی )از ﺷﻤﺎ ﯾﺎ‬
‫ﺷﻮھﺮان ﻗﺒﻠﯽ و ﯾﺎ ﻧﻮه و ﻧﻮادﮔﺎﻧﯽ( ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﮔﺮ ﻓﺮزﻧﺪی داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﮫﻢ ﺷﻤﺎ‬
‫از اﻣﻮال او ﯾﮏ ﭼﮫﺎرم اﺳﺖ و ﺳﮫﻢ ﺷﻤﺎ ﭘﺲ از اﻧﺠﺎم دادن وﺻﯿﺖ و ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﺪھﮑﺎری‬
‫اوﺳﺖ و ھﻤﺴﺮان ﺷﻤﺎ ﯾﮏ ﭼﮫﺎرم داراﯾﯽ ﺷﻤﺎ را ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻓﺮزﻧﺪی )از آﻧﺎن ﯾﺎ زﻧﺎن‬
‫دﯾﮕﺮ( ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ و اﮔﺮ ﺷﻤﺎ دارای ﻓﺮزﻧﺪ )ﯾﺎ ﻧﻮه و ﻧﻮادﮔﺎﻧﯽ( ﺑﻮدﯾﺪ‪ ،‬ﺳﮫﻤﯿﻪ‬
‫ھﻤﺴﺮاﻧﺘﺎن ﯾﮏ ھﺸﺘﻢ اﺳﺖ و ﭘﺲ از اﻧﺠﺎم وﺻﯿﺘﯽ ﮐﻪ ﮐﺮدهاﯾﺪ ﯾﺎ ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﺪھﮑﺎرﯾﺘﺎن‬
‫)ﺑﻪ آنھﺎ داده ﻣﯽﺷﻮد(«‪.‬‬
‫اﻣﺎ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﯾﻤﺎن و ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﮐﺴﺐ ﻓﻀﺎﯾﻞ دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت زﻧﺎن‬
‫ھﯿﭻﮔﻮﻧﻪ ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﺑﺎ ﻣﺮدان ﻧﺪارﻧﺪ و ﺣﺘﯽ زﻧﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ و ﻋﺒﺎدت ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎ‬
‫ﻣﺮدان رﻗﺎﺑﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺑﻠﮑﻪ از آنھﺎ ﭘﯿﺸﯽ ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ھﻢﭼﻨﯿﻦ زﻧﺎن ﺑﺴﯿﺎری ﺑﻮده و‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻣﺪارج ﻋﻠﻤﯽ و ﻣﻨﺰﻟﺖ اﺧﻼﻗﯽ ﺟﻠﻮ اﻓﺘﺎدهاﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ در‬
‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﻨﺰﻟﺖ‪ ،‬ﮐﺮاﻣﺖ و ﺣﺮﻣﺖ ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ِن�م ّمِن َذكر أ ۡو أ َ ٰ‬ ‫َ ۡ َ َ َ َ ُ ۡ َ ُّ ُ ۡ َ ّ َ ٓ ُ ُ َ َ َ َ ٰ ّ ُ‬
‫ن�� َ� ۡعض�م‬ ‫ٍ‬ ‫ضيع �مل � ِم ٖل م‬ ‫﴿فٱستجاب لهم ر�هم � ِ� � أ ِ‬
‫ّ ِم ۢن َ� ۡع ٖض﴾ ]آل ﻋﻤﺮان‪.[۱۹۵ :‬‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن دﻋﺎی آﻧﺎن را اﺟﺎﺑﺖ ﮐﺮد )و ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ( ﻣﻦ ﻋﻤﻞ ھﯿﭻ ﺻﺎﺣﺐ ﻋﻤﻠﯽ‬
‫از ﺷﻤﺎ را از ﻣﺮد ﯾﺎ زن ﮐﻪ ھﻤﻪ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﯾﺪ‪ ،‬ﺗﺒﺎه ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ«‪.‬‬
‫و در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺣﻔﻆ ﻧﺘﺎﯾﺞ اﻋﻤﺎل و ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪ ﻧﻤﻮدن زﻧﺎن در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫ﻋﺪل ﺧﻮﯾﺶ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٣٢‬‬
‫ٗ َ‬ ‫ٗ‬ ‫ََ‬ ‫َ ۡ َ َ َ ٰ ٗ ّ َ َ َۡ ُ َٰ ُ ۡ‬
‫ن� َوه َو ُمؤم ‪ِٞ‬ن فل ُن ۡحيِيَ َّن ُهۥ َح َي ٰوة َط ّي ِ َبة ۖ َو�َ ۡج ِز َ� َّن ُه ۡم‬ ‫﴿من ع ِمل �ل ِحا مِن ذك ٍر أو أ‬
‫ُ َ‬ ‫َ ُ ْ‬ ‫َ ُ َ‬
‫أ ۡج َرهم بِأ ۡح َس ِن َما �نوا َ� ۡع َملون ‪] ﴾٩٧‬اﻟﻨﺤﻞ‪.[۹۷ :‬‬
‫»ھﺮﮐﺲ ﭼﻪ ﻣﺮد و ﭼﻪ زن ﮐﺎر ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم دھﺪ و ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ )در اﯾﻦ دﻧﯿﺎ(‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﭘﺎﮐﯿﺰه و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪی را ﺑﻪ او ﻣﯽﺑﺨﺸﯿﻢ و در )آن دﻧﯿﺎ( ﭘﺎداش آنھﺎ را ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﮐﺎرھﺎﯾﺸﺎن ﺧﻮاھﯿﻢ داد«‪.‬‬
‫ﻻزم اﺳﺖ ﺧﻮاھﺮان ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ‪ :‬اﺳﻼم ﺷﺮﯾﻌﺖ و راھﮑﺎر‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ و ﺑﺮاﺳﺎس ﺣﻖ و ﻋﺪاﻟﺖ و ﻣﺴﺎوات رﯾﺸﻪدار ـ ﻧﻪ ادﻋﺎﯾﯽ و ﺳﻄﺤﯽ و‬
‫ﺑﯽﻣﺤﺘﻮا ـ ﺣﻘﻮق آنھﺎ را ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬و آﻧﺎن را دارای اھﻠﯿﺖ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ و اﺳﺘﻘﻼل‬
‫ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻣﯽﺷﻤﺎرد‪ .‬و ﺑﺮ او »ﺣﺠﺮ« ﻧﻤﯽﻧﮫﺪ و از ﺗﺼﺮف در اﻣﻮر ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺎز ﻧﻤﯽدارد‪.‬‬
‫ﻣﺎل و ﺛﺮوﺗﯽ را ﮐﻪ از راه ﻣﮫﺮﯾﻪ و ارث و ﮐﺎر و ‪ ...‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآورد و ﺣﻖ ﺧﺎص او‬
‫ﻣﯽﺷﻤﺎرد‪ ،‬و او را ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻪ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﯽ ﺧﺎﻧﻮاده ﻧﻨﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮاھﺮان اھﻞ‬
‫اﯾﻤﺎن و آ ﮔﺎه ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺮاﻗﺐ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﯾﺐ ادﻋﺎھﺎی ﺗﻮﺧﺎﻟﯽ و ﺳﺮابھﺎی ﻓﺮﯾﺒﻨﺪه را‬
‫ﻧﺨﻮرﻧﺪ و زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﺳﺒﮏ ﻏﺮب را ﺗﻮھﯿﻨﯽ ﺑﻪ ﺣﺮﻣﺖ و ﮐﺮاﻣﺖ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎر ﺑﯿﺎورﻧﺪ‪ .‬ﺳﺒﮏ و روﺷﯽ ﮐﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎﻣﯽ ﺑﻪ ﺟﺰ ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ارﮐﺎن ﺧﺎﻧﻮاده را در ﭘﯽ‬
‫ﻧﺪارد و ﭘﺲ از آنﮐﻪ آدمھﺎی ﭘﻮل و ﺷﮫﻮتﭘﺮﺳﺖ آنھﺎ را از ﻣﻨﺰل ﺑﯿﺮون ﮐﺸﺎﻧﯿﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺷﻮھﺮ و ﻓﺮزﻧﺪان و ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺎوان ﺳﻨﮕﯿﻦ ذﻟﺖ و ھﺘﮏ ﺣﺮﻣﺖ او را ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬او ﻧﯿﺰ‬
‫ﺣﯿﺮان و ﺳﺮﮔﺮدان در ﻣﺤﯿﻄﯽ ﺑﺪﺗﺮ از ﺟﻨﮕﻞ و در ﻣﯿﺎن درﻧﺪﮔﺎن زﻧﺪﮔﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦﺟﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻮاده و ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ وﺟﻮد زﻧﺎن ﺧﺪﻣﺘﮑﺎر ﻣﺴﻠﻤﺎن و‬
‫ﻏﯿﺮﻣﺴﻠﻤﺎن در ﮐﺎﻧﻮن ﺧﺎﻧﻮاده دﭼﺎر ﺧﺴﺎرتھﺎی ﺑﺰرﮔﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻋﺪم‬
‫ﺑﺮﺧﻮرداری از ﺗﺮﺑﯿﺖ درﺳﺖ اﻧﺪﯾﺸﻪ و اﺧﻼقﺷﺎن ﺑﻪ ﺑﯿﺮاھﻪ ﻣﯽروﻧﺪ و ﺗﺒﺎه ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫آﯾﺎ ﻋﻘﻞ و دﯾﻦ زﻧﺎن ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ؟‬

‫زﻧﺎن در ﻋﺮﺻﻪ ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻮدن ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی دﯾﻨﯽ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﻘﻠﺸﺎن را ھﻢﭼﻮن‬
‫ﻋﻘﻞ ﻣﺮدان آﻓﺮﯾﺪه و اﺳﺘﻌﺪادھﺎی ﻓﮑﺮی و ذھﻨﯽ و درک و ﻣﻌﺮﻓﺖ اﺷﯿﺎء آنھﺎ ﺑﻪ‬
‫ھﯿﭻوﺟﻪ ﭼﯿﺰی از ﻣﺮدان ﮐﻢ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﺻﻮرت زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﻀﺎی ﻧﻤﺎز اﯾﺎم ﻗﺎﻋﺪﮔﯽ را از آنھﺎ ﺳﺎﻗﻂ ﮔﺮداﻧﯿﺪه‪،‬‬
‫ھﻤﯿﻦ ﺳﺎﻗﻂ ﮔﺮداﻧﯿﺪن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﮐﺎﻣﻞ ﺷﺪن ﺗﮑﻠﯿﻒ آنھﺎ ﺑﻮده و ھﻤﺎن اﺟﺮ و ﭘﺎداش‬
‫ﻋﺒﺎدت ﻣﺮدان را ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮاھﻨﺪ آورد‪.‬‬
 ‫‪١٣٣‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﮔﺎھﯽ ﺷﻨﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ـ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ در ﺑﺮﺧﯽ از ﮐﺘﺎبھﺎ ﭼﻨﯿﻦ‬

‫ﭼﯿﺰی را ﻣﯽﺗﻮان ﯾﺎﻓﺖ ـ »دﯾﻦ و ﻋﻘﻞ« زﻧﺎن ﻧﺎﻗﺺ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻓﮫﻢ ﻧﺎدرﺳﺖ ﺣﺪﯾﺜﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ آن را رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ‪ .١‬از ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮب رواﯾﺖ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ :‬ﮐﻪ »‪ ...‬در ﻣﯿﺎن زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻋﻘﻞ و دﯾﻨﺸﺎن ﻧﺎﻗﺺ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﺴﯽ را ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺗﻮ ﻋﺎﻗﻞ‬
‫و اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪ ﻧﺪﯾﺪهام‪ .‬زﻧﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻘﺼﺎن ﻋﻘﻞ و دﯾﻦ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬دﻟﯿﻞ ﻧﺎﻗﺺ‬
‫ﺑﻮدن ﻋﻘﻠﺸﺎن آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﮫﺎدت دو ﻧﻔﺮﺷﺎن ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺷﮫﺎدت ﯾﮏ ﻣﺮد اﺳﺖ و دﻟﯿﻞ‬
‫ﻧﻘﺼﺎن دﯾﻦ آنھﺎ ھﻢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ روزھﺎﯾﯽ را )در ﻣﺎه( ﻧﻤﺎز ﻧﻤﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ و ﮔﺎھﯽ‬
‫روزھﺎﯾﯽ از ﻣﺎه رﻣﻀﺎن را ھﻢ روزه ﻧﻤﯽﮔﯿﺮﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬اﯾﻦ ﻗﻀﯿﻪ ﺑﻪ ﺧﻠﻘﺖ و آﻓﺮﯾﻨﺶ زﻧﺎن و ﺣﮑﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد و در اﯾﻦ ﻣﻮرد زﻧﺎن ھﯿﭻﮔﻮﻧﻪ ﺗﻘﺼﯿﺮی ﻧﺪارﻧﺪ و ﮔﻨﺎھﯽ ﻣﺘﻮﺟﻪ آنھﺎ ﻧﯿﺴﺖ؛‬
‫زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ آﻓﺮﯾﺪه ﮐﻪ دﭼﺎر ﻗﺎﻋﺪﮔﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ھﺮﮔﺎه ﮐﻪ دﭼﺎر‬
‫اﯾﻦ ﻋﺬر ﺑﺸﻮﻧﺪ ﺑﺮاﺳﺎس ھﺪاﯾﺖ ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز و ﮔﺮﻓﺘﻦ روزه‬
‫ﺧﻮدداری ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬و در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺷﮫﺎدت و ﮔﻮاھﯽ دادن آنھﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ دو ﻧﻔﺮ‬
‫ً‬
‫زن ﺷﮫﺎدﺗﺸﺎن ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺷﮫﺎدت ﯾﮏ ﻣﺮد اﺳﺖ ﮐﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ از ﻧﯿﺮوی اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﻋﺎﻃﻔﻪ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ و ﺗﺠﺎرب اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و اﻗﺘﺼﺎدی ﮐﻤﺘﺮی ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﻣﻘﺼﻮد از ﻧﻘﺺ ﻋﻘﻞ زﻧﺎن‪ ،‬ﻧﻘﺺ و ﻋﯿﺐ ﺟﺴﻤﯽ ﻣﺎدی و ﺧﻠﻘﺘﯽ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ؛ ﺑﻠﮑﻪ ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻏﻠﺒﻪ روﺣﯿﻪ اﺣﺴﺎﺳﯽ و ﻋﺎﻃﻔﯽ و ﮐﻤﺒﻮد‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﻋﺪم ﺧﺒﺮﮔﯽ او در زﻣﯿﻨﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ آنھﺎﺳﺖ و ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫ﺑﺮای ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺿﻌﻒ آ ﮔﺎھﯽ و ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮ ﻋﺎﻃﻔﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻤﯽ دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺎز ﭘﯿﺪا ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺗﺎ‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ را ﮐﻪ روی داده و ﻗﺮار اﺳﺖ در ﻣﻮرد آن ﺷﮫﺎدت ﺑﺪھﺪ‪ ،‬ﺑﻪ او ﯾﺎدآوری ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ َ َّ ۡ َ ُ َ َ ُ َ ّ ۡ َ ُ َ ۡ ُۡ‬
‫ضل إِحدٮٰهما �تذك َِر إِحدٮٰهما ٱ�خ َر ٰ‬
‫ى﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۸۲ :‬‬ ‫﴿ أن ت ِ‬
‫»ﺗﺎ اﮔﺮ ﯾﮑﯽ از آنھﺎ دﭼﺎر اﺷﺘﺒﺎه ﺷﺪ‪ ،‬آن ﯾﮑﯽ او را ﯾﺎدآوری ﻧﻤﺎﯾﺪ«‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻧﻘﺼﺎن دﯾﻦ در اﯾﻦﺟﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﺎرض ﺷﺪن »ﺣﯿﺾ و ﻧﻔﺎس« اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫آنھﺎ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ھﻤﮕﺎم ﺑﺎ ﻣﺮدان ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﺑﭙﺮدازد‪ .‬در واﻗﻊ اﯾﻦ ﻧﻘﺺ‪ ،‬ﻧﻘﺼﯽ و ﮐﻤﺒﻮد‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬ﺷﺮح اﻟﻤﺴﻠﻢ ﻟﻠﻨﻮی‪ ،‬ج ‪ ،۲‬ص‪۶۰-۶۵‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٣٤‬‬

‫ﺑﻪ آن ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﻌﻀﯽ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻧﻤﯽآﯾﺪ؛ زﯾﺮا اراده آﻓﺮﯾﺪﮔﺎر اﺳﺖ و زﻧﺎن‬
‫را در آن ﺗﻘﺼﯿﺮی ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫در واﻗﻊ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ آنھﺎ را ﺗﺮﻏﯿﺐ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ در اﯾﺎﻣﯽ ﮐﻪ دﭼﺎر ﻗﺎﻋﺪﮔﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‬
‫آن ﮐﻤﺒﻮد زﻧﺎن ﻗﺎﻋﺪﮔﯽ را ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ذﮐﺮ و دﻋﺎ و ﻧﻤﺎز ﻣﺴﺘﺤﺐ و ﮐﺎرھﺎی ﺧﯿﺮ و‬
‫ﺧﺪﻣﺖ ﺟﺒﺮان ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬و در واﻗﻊ ﻣﯽﺗﻮان زﻧﺎن را در ﺣﺎل ﻗﺎﻋﺪﮔﯽ ﮐﻪ ﻧﻤﺎز ﻧﻤﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ‬
‫و روزه ﻧﻤﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺮﻓﺘﻦ ﺑﯿﻤﺎر ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ و واﺟﺐ ﻧﺒﻮدن ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺴﺎﻓﺮان و ﺑﯿﻤﺎران ﺗﺸﺒﯿﻪ ﮐﺮد‪ .‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ زﻧﺎن ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﮑﻠﯿﻒ ﺷﺮﻋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫در آن اﯾﺎم ﻧﻤﺎز و روزه را ﺗﺮک ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و در واﻗﻊ ﻧﻤﺎز و روزه در آن ﻣﺪت ﺑﺮ آنھﺎ‬
‫ﺣﺮام اﺳﺖ و ﺗﮑﻠﯿﻔﯽ ﻣﺘﻮﺟﻪ آنھﺎ ﻧﯿﺴﺖ و ﻃﻮری ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﯿﻞ و اﺧﺘﯿﺎر ﺧﻮد‬
‫آنھﺎ را ﺗﺮک ﮐﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -۴‬ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻓﺮزﻧﺪ‬
‫ﻗﯿﺎم ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻓﺮزﻧﺪ و رﺳﯿﺪﮔﯽ ﺑﻪ اﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻏﺬا‪ ،‬ﻟﺒﺎس‪ ،‬ﺑﮫﺪاﺷﺖ‪،‬‬
‫ﺧﻮاب و اﺳﺘﺮاﺣﺖ او در ﺳﻨﯿﻦ ﮐﻮدﮐﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ اﯾﻦ ﮐﺎر را دارد در‬
‫اﺻﻄﻼح ﺷﺮﻋﯽ »ﺣﻀﺎﻧﺖ« ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬اﻓﺮادی ھﻢ ﮐﻪ دﭼﺎر ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪﮔﯽ ذھﻦ ھﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ھﻢﭼﻮن ﮐﻮدﮐﺎن ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻣﺮاﻗﺒﺖ دارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻦ رﺷﺪ رﺳﯿﺪهاﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺣﻀﺎﻧﺖ و ﭘﺮﺳﺘﺎری ﮐﺴﯽ ﻧﯿﺎز ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫ھﻤﺴﺮ و ﻣﺎدر ﮐﻮدک از ھﺮﮐﺲ دﯾﮕﺮ ﺑﺮای ﺣﻀﺎﻧﺖ و ﻧﮕﮫﺪاری از ﮐﻮدک ﺧﻮد‬
‫اوﻟﻮﯾﺘﺶ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮق ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﻮدک در ﺣﺎل زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎ ﭘﺪر ﺧﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ‬
‫ﺟﺪای از او زﻧﺪﮔﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ؛ زﯾﺮا ھﯿﭻﮐﺲ دﯾﮕﺮی ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻣﺎدر ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻋﺸﻖ و ﻋﻼﻗﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻧﮕﮫﺪاری از ﮐﻮدک ﺑﭙﺮدازد‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ روزی ﺧﺎﻧﻤﯽ ﺑﻪ‬
‫ﺣﻀﻮر رﺳﻮل ﺧﺪاص رﺳﯿﺪ و ﺧﻄﺎب ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪص! ﺷﮑﻤﻢ ﺧﺎﻧﻪ اﯾﻦ‬
‫ﮐﻮدک ﺧﺮدﺳﺎﻟﻢ ﺑﻮده اﺳﺖ و از ﺳﯿﻨﻪام او را ﺳﯿﺮاب ﮐﺮدهام‪ ،‬آﻏﻮش داﻣﻨﻢ ﺑﺴﺘﺮش‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﭘﺪرش ﻣﺮا ﻃﻼق داده اﺳﺖ و ﻣﯽﺧﻮاھﺪ او را از ﻣﻦ ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ازدواج ﻧﮑﺮدهای ﺑﺮای ﻧﮕﮫﺪاری او ﺗﻮ در اوﻟﻮﯾﺖ ﻗﺮار‬
‫داری«‪ ١ .‬ھﻢﭼﻨﯿﻦ اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖس ﻣﯿﺎن ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب و ھﻤﺴﺮش ام ﻋﺎﺻﻢ‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻮداود‬
 ‫‪١٣٥‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫راﺟﻊ ﺑﻪ ﭘﺮورش ﻋﺎﺻﻢ )ﮐﻪ ﮐﻮدک ﺧﺮدﺳﺎﻟﯽ ﺑﻮد( ﺣﻖ را ﺑﻪ ﻣﺎدر او داد و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻮ و‬
‫‪١‬‬
‫ﻧﻮازش ﻣﺎدرش ﺑﺮای او از ﺗﻮ ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻗﺪاﻣﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺮورش و ﻧﮕﮫﺪاری از ﮐﻮدک واﺟﺐ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺑﺪون آن ﮐﻮدک‬
‫ﺑﯿﻤﺎر ﺷﺪه و ھﻼک ﻣﯽﮔﺮدد و ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﺗﺄﻣﯿﻦ ھﺰﯾﻨﻪ و ﻣﺨﺎرج ﺧﻮراک‪ ،‬ﻟﺒﺎس‪ ،‬درﻣﺎن‬
‫او و ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از او در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﻮادث و ﻣﺸﮑﻼت اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﻧﯿﺰ واﺟﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻓﻘﮫﺎی ﻣﺎﻟﮑﯿﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻧﮕﮫﺪاری ﮐﻮدک در ذات ﺧﻮد ﮐﺎر و ﻋﻤﻠﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود‬
‫و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ اﻗﺪام ﺑﻪ آن ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ـ ھﺮﭼﻨﺪ ﻣﺎدر ﮐﻮدک اﯾﻦ ﮐﺎر را اﻧﺠﺎم ﺑﺪھﺪ و ﻋﺪه‬
‫ﻃﻼﻗﺶ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ـ اﺳﺘﺤﻘﺎق اﺟﺮ و ﻣﺰد را دارد‪ .‬اﻣﺎ ھﻤﺴﺮ و زﻧﯽ ﮐﻪ در ﺣﺎل‬
‫ﮔﺮداﻧﯿﺪن ﻋﺪه ﻃﻼق رﺟﻌﯽ ﻗﺮار دارد‪ ،‬اﺳﺘﺤﻘﺎق ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺟﺮت ﻧﮕﮫﺪاری از ﮐﻮدک را‬
‫ﻧﺪارد‪.‬‬
‫از ﻧﻈﺮ ﻓﻘﮫﺎی ﻣﺎﻟﮑﯿﻪ زﻣﺎن ﺣﻀﺎﻧﺖ ﭘﺴﺮ ﭘﺲ از ﺑﻠﻮغ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن ﻣﯽرﺳﺪ و ﺣﻀﺎﻧﺖ و‬
‫ﻧﮕﺪاری از دﺧﺘﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺎ ازدواج او اداﻣﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻋﻠﻤﺎی ﺣﻨﻔﯿﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ و ﻧﮕﮫﺪاری از ﭘﺴﺮ ﭘﺲ از رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺳﻦ‬
‫ھﻔﺖ ﺳﺎﻟﮕﯽ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و ﺑﺎﯾﺪ از دﺧﺘﺮ ﺗﺎ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺳﻦ ﯾﺎزده ﺳﺎﻟﮕﯽ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ و‬
‫ﻧﮕﮫﺪاری ﺑﺸﻮد‪ .‬اﻣﺎ از ﻧﻈﺮ ﻓﻘﮫﺎی ﺣﻨﺒﻠﯽ و ﺷﺎﻓﻌﯽ ﭘﺴﺮ و دﺧﺘﺮ ﭘﺲ از رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺳﻦ‬
‫‪٢‬‬
‫ھﻔﺖ ﺳﺎﻟﮕﯽ دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ ﻧﮕﮫﺪاری و ﺣﻀﺎﻧﺖ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻓﺮزﻧﺪان‬

‫ﭘﺪر و ﻣﺎدر وﺟﻮد و ﺷﺨﺼﯿﺖ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ و اھﺪاف ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﻪ در ﻣﻮرد آﻓﺮﯾﻨﺶ اﻧﺴﺎن را‬
‫ﮐﺎﻣﻞ ﻣﯽﮔﺮداﻧﻨﺪ و ارﺗﺒﺎط ﻣﯿﺎن آنھﺎ در ﻃﻮل زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﺎ و ﭘﺲ از ﻣﺮگ ھﻢ اداﻣﻪ‬
‫ﺧﻮاھﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﭘﺪر و ﻣﺎدر در زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﺎ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮب و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺧﻮد اﻓﺘﺨﺎر‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و آنھﺎ را از زﯾﺒﻨﺪﮔﯽ و ﻧﻌﻤﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآورﻧﺪ‪ .‬ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ۡ َ ُ َ ۡ َ ُ َ َ ُ ۡ َ َ ٰ ِ ُّ ۡ َ َ ۡ َ ٰ َ ٰ ُ َّ ٰ َ ٰ ُ َ ۡ ٌ َ َ ّ َ‬
‫ك ثَ َو ٗابا َو َخ ۡ ٌ‬
‫�‬ ‫﴿ٱلمال وٱ�نون زِ�نة ٱ�يوة ٱ��ياۖ وٱل�قِ�ت ٱل�ل ِ�ت خ� عِند ر� ِ‬
‫َ ٗ‬
‫أ َم� ‪] ﴾٤٦‬اﻟﮑﻬﻒ‪.[۴۶ :‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﻨﺼﻮر ﻓﯽ ﺳﻨﻨﻪ‬
‫‪ -٢‬اﻟﻤﻐﻨﯽ ‪ :‬اﺑﻦ اﻗﺪاﻣﻪ ج ‪ ۱۱‬ص ‪۴۱۲‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٣٦‬‬

‫»داراﯾﯽ و ﻓﺮزﻧﺪان‪ ،‬زﯾﺒﻨﺪﮔﯽ زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ )اﻣﺎ زوالﭘﺬﯾﺮ و ﮔﺬرا ھﺴﺘﻨﺪ( اﻣﺎ‬
‫اﻋﻤﺎل ﺷﺎﯾﺴﺘﻪای ﮐﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ آنھﺎ ﺟﺎوداﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﭘﺎداش را در ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ دارﻧﺪ و‬
‫ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ اﻣﯿﺪ و آرزو ھﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻓﺮزﻧﺪان‪ ،‬ﯾﺎدﮔﺎر آﻧﺎن و ﺑﺎزﺗﺎب ﺷﺨﺼﯿﺖ آنھﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر‬
‫ﻣﯽروﻧﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﭘﺎک و ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎری ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺳﺒﺐ ﺑﺎران رﺣﻤﺖ و ﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔﺮت‬
‫ﻣﺮدم ﺑﺮای ﺧﺎﻧﻮاده آنھﺎ ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد و در واﻗﻊ ﻧﯿﮏ ﻣﺮدی و دﯾﻨﺪاری ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺑﺮ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان آنھﺎ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﻪ ﺳﺰاﯾﯽ را از ﺧﻮد ﺑﺮﺟﺎی ﺧﻮاھﺪ ﻧﮫﺎد‪ ،‬ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬
‫در ﻣﻮرد آن دو ﻧﻮﺟﻮان ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫َ َ َ ُ َ‬ ‫َ َّ‬ ‫َ َ َۡ‬
‫﴿ َو�ن � َت ُهۥ ك�‪ ٞ‬ل ُه َما َو�ن �بُوه َما �ٰل ِٗحا﴾ ]اﻟﮑﻬﻒ‪.[۸۲ :‬‬
‫»ﭘﺪر آﻧﺎن ﻣﺮد ﺻﺎﻟﺢ )و ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎری( ﺑﻮد«‪.‬‬
‫از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﭘﺪر و ﻣﺎدر از ﺻﻼﺣﯿﺖ و ﻧﯿﮏ ﻧﻔﺴﯽ و دﻋﺎی ﺧﯿﺮ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد‬
‫ﺑﮫﺮهﻣﻨﺪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ھﺮﮔﺎه ﻣﺮگ ﺑﻪ ﺳﺮاغ آدﻣﯽ ﺑﯿﺎﯾﺪ )ﻓﺮﺻﺖ( ﻋﻤﻞ را از دﺳﺖ ﺧﻮاھﺪ داد‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺰ ﺳﻪ‬
‫ﭼﯿﺰ‪ :‬ﮐﺎری ﺧﯿﺮ را )ﭘﯿﺶﺗﺮ اﻧﺠﺎم داده ﺑﺎﺷﺪ( ﯾﺎ داﻧﺸﯽ )را از ﺧﻮد ﺑﺮﺟﺎی ﮔﺬاﺷﺘﻪ‬
‫‪١‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ( ﮐﻪ دﯾﮕﺮان از آن ﺑﮫﺮهﻣﻨﺪ ﺷﻮﻧﺪ ﯾﺎ ﻓﺮزﻧﺪ ﺻﺎﻟﺤﯽ ﮐﻪ او را دﻋﺎی ﺧﯿﺮ ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ«‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻓﺮزﻧﺪی ﺑﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺪی او ﺳﺒﺐ ﺿﺮر و زﯾﺎن دﻧﯿﻮی و اﺧﺮوی ﺑﺮای‬
‫واﻟﺪﯾﻨﺶ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﮔﻨﺎھﺎن آن اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺧﻮد را ﻟﻌﻦ و ﻧﻔﺮﯾﻦ ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ«‪.‬‬
‫ﺧﺪﻣﺖ اﯾﺸﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻧﺴﺎن ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺧﻮد را ﻧﻔﺮﯾﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬او‬
‫ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻣﺮدم ﻓﺤﺶ و ﻧﺎﺳﺰا دھﺪ و دﯾﮕﺮان ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدرش ﺑﺪ و ﺑﯿﺮاه‬
‫‪٢‬‬
‫ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﭘﺪر و ﻣﺎدر در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺴﺌﻮل ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺣﺘﯽ ﭘﯿﺶ از ﺗﻮﻟﺪ و ﭘﺲ از آن ﺣﻖ و ﺣﻘﻮﻗﯽ را ﺑﺮ ﻋﮫﺪه ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺧﻮﯾﺶ‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬واﻟﺪﯾﻦ ﺑﺮای آنﮐﻪ ﺛﻤﺮه زﻧﺪﮔﯽ آنھﺎ ﺛﻤﺮات ﻣﻔﯿﺪی ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی ﺧﻮد در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺑﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ و اﺻﺤﺎب اﻟﺴﻨﻦ اﻻﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫‪١٣٧‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﺣﻘﻮق ﻗﺒﻞ از ﺗﻮﻟﺪ‬

‫ﻣﮫﻢﺗﺮﯾﻦ ﺣﻘﻮق ﻓﺮزﻧﺪان ﭘﯿﺶ از ﺗﻮﻟﺪ ﺳﻪ ﻣﻮرد اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪ -۱‬ﺣﻖ ﺣﯿﺎت‬
‫ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس ﺳﻘﻂ ﺟﻨﯿﻦ ـ ﺑﻨﺎﺑﺮ رأی ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﺑﺮﺗﺮ ـ ﻣﮕﺮ در ﻣﻮارد ﺧﯿﻠﯽ ﺿﺮوری‬
‫ـ ﺣﺮام و ﻧﺎﻣﺸﺮوع اﺳﺖ‪ .‬زﻣﺎﻧﯽ اﺳﻘﺎط آن ﻣﺒﺎح اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺰﺷﮏ ﻣﺘﺨﺼﺺ ﻣﻄﻤﺌﻦ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺪون اﺳﻘﺎط ﺟﻨﯿﻦ‪ ،‬ﻣﺎدر او ﺗﻠﻒ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدآوری اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﻟﮑﯿﻪ و‬
‫ﻇﺎھﺮﯾﻪ ﺳﻘﻂ ﺟﻨﯿﻦ را زﻧﺪه ﺑﻪ ﮔﻮر ﮐﺮدن ﭘﻨﮫﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآورﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -۲‬ﻣﺎدر ﺧﻮب‬
‫ﺑﺮای آنﮐﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮب و ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎری ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺪر ﻻزم اﺳﺖ ھﻤﺴﺮ دﯾﻨﺪار و‬
‫ﺑﺎ اﺧﻼﻗﯽ را اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﺎﯾﺪ ھﻤﺴﺮی ﮐﻪ در ﺧﺎﻧﻮاده اھﻞ دﯾﻦ و اﺧﻼق‪ ،‬ﺑﺎ ﮐﺮاﻣﺖ و‬
‫اﺣﺘﺮام ﭘﺮورش ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻮرداری از اﯾﻦ ﺻﻔﺎت ﺟﺰو ﻣﺴﺘﺤﺒﺎت ﮔﺰﯾﻨﺶ ھﻤﺴﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﭼﮫﺎر دﻟﯿﻞ زﻧﺎن ﺑﻪ ھﻤﺴﺮی ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ :‬ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺎل و ﺛﺮوت‪ ،‬ﻧﺴﺐ و ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬زﯾﺒﺎﯾﯽ‪ ،‬دﯾﻨﺪاری‪ ،‬ﺷﻤﺎ دﯾﻨﺪار و ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎر را اﻧﺘﺨﺎب‬
‫‪١‬‬
‫ﮐﻨﯿﺪ؛ زﯾﺮا ﺳﺒﺐ ﺧﯿﺮ و ﺑﺮﮐﺖ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬

‫‪ -۳‬ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از ﺳﻼﻣﺖ ﺟﻨﯿﻦ‬

‫ﯾﮑﯽ از ﻣﻮاردی ﮐﻪ ﻻزم اﺳﺖ ﻣﺎدران ﺑﺎردار ﺑﻪ آن ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮاﻗﺒﺖ از ﺟﻨﯿﻦ در‬
‫دوران ﺑﺎرداری اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺻﻮرت اﻣﮑﺎن ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺑﺎر ﺑﻪ ﭘﺰﺷﮏ ﻣﺘﺨﺼﺺ )ﺣﺘﯽاﻻﻣﮑﺎن‬
‫ﭘﺰﺷﮏ زن( ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺑﻪ دﺳﺘﻮرات ﻏﺬاﯾﯽ و ﺑﮫﺪاﺷﺘﯽ او ﻋﻤﻞ ﮐﻨﻨﺪ و داروھﺎﯾﯽ‬
‫را ﮐﻪ ﭘﺰﺷﮏ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻣﯽدھﺪ ﺑﺮای ﺟﻨﯿﻦ زﯾﺎنآور اﺳﺖ ﻣﺼﺮف ﻧﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻘﻮق ﭘﺲ از ﺗﻮﻟﺪ‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی ﭘﺪر و ﻣﺎدر در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐﻮدﮐﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻧﯿﺎ آوردهاﻧﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪ -۱‬ﺧﻮاﻧﺪن اذان و اﻗﺎﻣﻪ‬

‫ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﮔﻮش راﺳﺖ ﻧﻮزاد اذان و در ﮔﻮش ﭼﭗ او اﻗﺎﻣﻪ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺎ اوﻟﯿﻦ ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ را ﮐﻪ ﻣﯽﺷﻨﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و ﯾﮑﺘﺎﭘﺮﺳﺘﯽ و ﺑﯿﺎن ﻋﻈﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺠﻤﺎﻋﻪ اﻻ اﻟﺘﺮﻣﺬی‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٣٨‬‬

‫اﺑﻮراﻓﻊ رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪاص را دﯾﺪم ﮐﻪ‪ :‬در ھﻨﮕﺎم وﻻدت ﺣﺴﯿﻦ‬
‫‪١‬‬
‫ﺑﻦ ﻋﻠﯽب در ﮔﻮش او اذان ﺧﻮاﻧﺪ«‪.‬‬

‫‪ -۲‬ﻧﺎم ﻧﯿﮏ‬
‫ﮐﻮدﮐﺎن اﯾﻦ ﺣﻖ را دارﻧﺪ ﮐﻪ واﻟﺪﯾﻦ آنھﺎ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ و زﯾﺒﺎﺗﺮﯾﻦ ﻧﺎم را ﺑﺮاﯾﺸﺎن اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ اﺳﻢھﺎ‪ ،‬اﺳﻢھﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ و ﻧﺎمھﺎی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و از ﻧﺎمھﺎی زﺷﺖ و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺷﻤﺮ‪ ،‬ھﯿﺘﻠﺮ‪ ،‬ﺷﺎرون و ﻧﺎم ﺣﯿﻮاﻧﺎت و‬
‫اﺳﻢھﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻌﻠﻪ‪ ،‬ﺷﮫﺎب و ‪ ...‬ﭘﺮھﯿﺰ ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎم ﻣﺎﻟﮏ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎور اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺎم‬
‫ﻣﻼﺋﮏ را ﺑﺮ ﮐﻮدﮐﺎن ﻧﮫﺎدن ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬زﯾﺮا اﻣﺎم ﺑﺨﺎری در ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﺧﻮد رواﯾﺖ‬
‫ﻧﻤﻮده ﮐﻪ‪» :‬ﻧﺎم ﻣﻼﺋﮏ را ﺑﺮای ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺘﺎن اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ«‪ .‬از رﺳﻮل ﺧﺪاص رواﯾﺖ‬
‫ﺷﺪه ﮐﻪ دﺳﺘﻮر ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»در روز ھﻔﺘﻢ ﻧﺎﻣﯽ ﺑﺮ ﮐﻮدک ﻧﮫﺎده ﺷﻮد و ﻣﻘﺪاری از ﻣﻮی ﺳﺮش ﮐﻮﺗﺎه ﮔﺮدد و‬
‫‪٢‬‬
‫ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﻋﻘﯿﻘﻪ« ذﺑﺢ ﺷﻮد«‪.‬‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﻧﺎم ﻧﯿﮏ را ﺑﺮ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد ﺑﮕﺬارﯾﺪ؛ زﯾﺮا روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺎ اﺳﻢ ﺧﻮد و ﭘﺪراﻧﺘﺎن ﺷﻤﺎ را‬
‫‪٣‬‬
‫ﻓﺮا ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ«‪.‬‬
‫و از آن ﺟﮫﺖ ﻧﺎمھﺎی ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺷﯿﻄﺎن‪ ،‬اﺑﻠﯿﺲ و ﻧﺎم آدمھﺎی ﺳﺘﻤﮑﺎر‪ ،‬ﺑﺪﻧﺎم و‬
‫ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﺑﺮای اﻧﺴﺎن ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺣﺮﻣﺖ و ﮐﺮاﻣﺖ اﻧﺴﺎن ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎرﻧﺪ و‬
‫ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺎمھﺎی ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿﺮ داده ﺷﻮد؛ زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻧﺎم ﻋﺎﺻﯿﻪ‬
‫»ﮔﻨﺎھﮑﺎر« را ﺑﻪ ﺟﻤﯿﻠﻪ و ﻧﺎم ﺑﺮه را ﺑﻪ زﯾﻨﺐ ﺗﻐﯿﯿﺮ داد‪.‬‬
‫اﺑﻮداود از ﻣﺴﺮوق رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ‪ :‬ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄﺎبس ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ ﮐﯿﺴﺘﯽ؟ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﻣﺴﺮوق ﺑﻦ اﺟﺪع‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬از رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺷﻨﯿﺪهام ﮐﻪ »اﺟﺪع« ﻟﻘﺎب ﺷﯿﻄﺎن اﺳﺖ و‬
‫از اﯾﻦ ﭘﺲ ﺗﻮ ﻣﺴﺮوق ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ھﺴﺘﯽ‪.‬‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدآوری اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻦ دو ﻧﺎم از ﻧﻈﺮ ﺷﺮﻋﯽ ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد‪ .‬زﯾﺮا رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪاص ھﻤﯿﻦ ﮐﺎر را را اﻧﺠﺎم ﻣﯽداده اﺳﺖ‪.‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ و اﺑﻮداود و اﻟﺘﺮﻣﺬی‬
‫‪ -٢‬اﻟﺨﺮﺟﻪ اﻟﺘﺮﻣﺬی‬
‫‪ -٣‬ﺗﺤﻔﻪ اﻟﻤﻮدود اﺑﻦ اﻟﻘﯿﻢ‬
 ‫‪١٣٩‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﻧﺎمﻫﺎی ﻣﮑﺮوه‬
‫ﻧﺎمھﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺳﯿﺪ اﻟﻨﺎس‪ ،‬ﺳﯿﺪ اﻟﻌﻠﻤﺎء‪ ،‬ﺳﯿﺪ اﻟﺴﺎدات‪ ،‬ﺳﯿﺪ اﻟﻘﻀﺎه و ﺳﯿﺪ اﻟﻌﺮب‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ رأی ﺷﺎﻓﻌﯿﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دروغ ﺑﻮدﻧﺸﺎن ﮐﺮاھﺖ ﺷﺪﯾﺪ دارد‪ .‬اﻣﺎ ﺣﻨﺎﺑﻠﻪ اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻧﺎمھﺎ‬
‫و ﻧﺎمھﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﯿﺪ اﻟﮑﻞ و ﺳﯿﺪ ﻓﺮزﻧﺪان آدم را ﺣﺮام ﻣﯽﺷﻤﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدآوری اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻧﺎم ﭘﯿﺮوان ادﯾﺎن و ﻣﺬاھﺐ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﮫﻮد‪،‬‬
‫ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ‪ ،‬ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﻢ‪ ،‬ﺑﻮداﺋﯿﺴﻢ و ‪ ...‬ﺑﺮای ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﺴﻠﻤﺎن ـ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﻘﻠﯿﺪ از‬
‫آنھﺎ و ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪی ﺑﻪ ﺑﺎورھﺎ و ﻓﺮھﻨﮓ آﻧﺎن ﺑﺸﻮد‪ ،‬ﺣﺮام و ﻧﺎرواﺳﺖ زﯾﺮا ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از‬
‫ﺷﺨﺼﯿﺖ و ﻓﺮھﻨﮓ ﻣﺴﺘﻘﻠﯽ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ و ھﺮ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﺳﺒﺐ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ آنھﺎ از‬
‫دﯾﻦ و ﻓﺮھﻨﮓ ﺧﻮد ﺑﺸﻮد‪ ،‬ﮐﺎری اﺳﺖ ﻧﺎروا‪.‬‬

‫ﻧﺎمﻫﺎی ﺣﺮام‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻧﺎمھﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺷﺎھﻨﺸﺎه‪ ،‬ﻣﻠﮏ اﻟﻤﻠﻮک و ‪ ...‬ﺣﺮاماﻧﺪ؛ زﯾﺮا ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای ھﻤﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﺎن ﺗﻨﮫﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻓﻌﯿﻪ ﻧﺎمھﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺣﮑﻢ اﻟﺤﮑﻤﺎء و ﺣﻨﺎﺑﻠﻪ ﺳﻠﻄﺎن‬
‫اﻟﺴﻼﻃﯿﻦ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آنﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺧﺘﺼﺎص دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮای اﻧﺴﺎن ﺣﺮام ﺑﻪ ﺷﻤﺎر‬
‫ﻣﯽآورﻧﺪ‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻧﺎمھﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺳﻮل‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻤﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﮑﻌﺒﻪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﯿﻦ و ﺟﺎراﻟﻠﻪ‬
‫و رﻓﯿﻖ اﻟﻠﻪ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ؛ زﯾﺮا ھﺮ ﻧﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﺒﻮدﯾﺖ ﻏﯿﺮﺧﺪاوﻧﺪ ـ ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﻮد ـ‬
‫ھﺮﭼﻨﺪ در ﻇﺎھﺮ ھﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﺛﺮ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب آن در ذھﻦ ﻓﺮزﻧﺪ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﺎم او را‬
‫ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ و ﻣﯽﺷﻨﻮﻧﺪ‪ ،‬ﮐﺎری ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻧﺎمھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺧﺘﺼﺎص دارﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬اﻟﻠﻪ‪ ،‬اﻟﺮﺣﻤﻦ‪ ،‬ﻗﺪوس‪ ،‬ﻋﺰﯾﺰ‪،‬‬
‫رزاق‪ ،‬ﺟﺒﺎر و ﺻﻤﺪ ﺑﻪ ﺗﻨﮫﺎﯾﯽ ﺑﺮای اﻧﺴﺎن ﺣﺮام ھﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎﯾﺪ ﻗﺒﻞ از آنھﺎ ﮐﻠﻤﻪ ﻋﺒﺪ‬
‫وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻘﺪوس‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﯾﺰ و ‪...‬‬

‫اﻟﻘﺎب‬
‫ﻧﺴﺒﺖ دادن اﻟﻘﺎب ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﺑﻪ ﺷﯿﻮهای ﮐﻪ از آن ﻧﺎﺧﺸﻨﻮد ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺮام اﺳﺖ‪.‬‬
‫ھﺮﭼﻨﺪ آنھﺎ آن ﺻﻔﺖ و ﻟﻘﺐ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﮐﻮر‪ ،‬ﮐﺮ‪ ،‬ﭼﺎق و ‪ ...‬اﻣﺎ ﺑﺮای‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﺪن و ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻧﺎم او از دﯾﮕﺮان و در ﺻﻮرت ﺿﺮورت ﺑﺮای ﮐﺴﯽ ﮐﻪ او را‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻨﺎﺳﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻦ ﻟﻘﺐ ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﻟﻘﺎب ﺧﻮب ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻟﻘﺎب اﺻﺤﺎب ﻣﺜﻞ‪ :‬ﻋﻤﺮ‬
‫ﻓﺎروق‪ ،‬ﺧﺎﻟﺪ ﺳﯿﻒ اﻟﻠﻪ و ﺣﻤﺰه اﺳﺪاﻟﻠﻪ ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٤٠‬‬

‫‪ -۳‬ﻋﻘﯿﻘﻪ‬
‫»ﻋﻘﯿﻘﻪ« ﺑﻪ ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در روز ھﻔﺘﻢ ﺗﻮﻟﺪ ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﺮای ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ از‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان و دوﺳﺘﺎن و ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان ذﺑﺢ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﻗﺪام ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﮫﻤﺎﻧﯽ و ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ در‬
‫ﺣﺪ ﺗﻮان ﺧﺎﻧﻮاده ﮐﺎری ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ و واﺟﺐ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ؛ زﯾﺮا اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده‬
‫ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺮای ھﺮﯾﮏ از ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﯿﻦب ﻗﻮﭼﯽ را ذﺑﺢ ﻓﺮﻣﻮد و‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬ھﺮ ﮐﻮدﮐﯽ در ﮔﺮو ﻋﻘﯿﻘﻪ و ذﺑﺢ ﺣﯿﻮاﻧﯽ در روز ھﻔﺘﻢ ﺗﻮﻟﺪ‬
‫‪١‬‬
‫اﺳﺖ و در آن روز او را ﻧﺎﻣﮕﺬاری ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ و ﺳﺮش را ﺑﺘﺮاﺷﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﺷﺎﻓﻌﯿﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬اﻗﺪام ﺑﻪ ﻋﻘﯿﻘﻪ ﺑﺮای ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﺧﺎﻧﻮاده و ﻣﺴﺌﻮل ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﻌﯿﺸﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﺟﺰ ﭘﺪر ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ھﻢ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﮫﯿﻪ آن‬
‫ﺑﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺮای ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﯿﻦ اﻗﺪام ﺑﻪ ﻋﻘﯿﻘﻪ ﻓﺮﻣﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ از ﻣﺪﻋﻮﯾﻦ ذﺑﺢ ﻣﯽﺷﻮد ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺷﺘﺮ‪ ،‬ﮔﺎو و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و از ﻧﻈﺮ ﻣﺎﻟﮑﯿﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺣﺪاﻗﻞ ﯾﮏ ﺑﺮه ذﺑﺢ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺑﺸﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ھﺮ دﻟﯿﻞ ﭘﺪر و ﻣﺎدرش در ھﻨﮕﺎم ﮐﻮدﮐﯽ ﺑﺮای او‬
‫ﺳﻨﺖ ﻋﻘﯿﻘﻪ را اﻧﺠﺎم ﻧﺪادهاﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮد ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اﯾﻦ ﮐﺎر را اﻧﺠﺎم ﺑﺪھﺪ و از اﻗﻮام و دوﺳﺘﺎن‬
‫و ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ؛ زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص ﭘﺲ از ﺑﻌﺜﺖ ﺑﺮای ﺧﻮد اﯾﻦ ﺳﻨﺖ را‬
‫اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ«‪ ٢ .‬و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ اﻧﺠﺎم ﺳﻨﺖ ﻋﻘﯿﻘﻪ ﺑﺮای ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫اﯾﻦ رواﯾﺖ اﺳﺘﺪﻻل ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﺷﺖ ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای »ﻋﻘﯿﻘﻪ« ذﺑﺢ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ھﻢﭼﻮن ﮔﻮﺷﺖ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻘﺪاری از آن را ﻣﺼﺮف ﮐﻨﺪ و ﺑﻘﯿﻪ را ﻣﯿﺎن ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ و از آن‬
‫ﻧﺒﺎﯾﺪ ﭼﯿﺰی ﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺑﺸﻮد‪ .‬ﺑﮫﺘﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﺎم ﻣﯿﺎن ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان ﺗﻮزﯾﻊ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﺗﺎ آنھﺎ در ﻣﻨﺰل ﺧﻮد آن را ﻃﺒﺦ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻟﮑﯿﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﮫﯿﻪ ﻏﺬا و‬
‫ﺗﺪارک ﻣﺮاﺳﻢ در ﻣﻨﺰل ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﻓﺮزﻧﺪ ﮐﺮاھﺖ دارد‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدآوری اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺷﮑﺴﺘﻦ اﺳﺘﺨﻮان ﺣﯿﻮان »ﻋﻘﯿﻘﻪ« ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻣﺎﻟﯿﺪن ﻣﻘﺪاری از ﺧﻮن ﺣﯿﻮان ﺑﺮ ﺳﺮ ﻧﻮزاد ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﻣﺴﺘﺤﺐ‬
‫ﺑﻮدن ﻋﻘﯿﻘﻪ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮐﺮاھﺖ دارد‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ در روز »ﻋﻘﯿﻘﻪ« ﺳﺮ و ﺑﺪن و‬
‫ﻟﺒﺎس ﮐﻮدک را ﻣﻌﻄﺮ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ و اﺻﺤﺎب اﻟﺴﻨﻦ‬
‫‪ -٢‬رواه اﻟﺒﯿﮫﻘﯽ و ﻟﮑﻨﻪ ﻗﺎل ﻣﻨﮑﺮ‬
 ‫‪١٤١‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫‪ -۴‬ﺗﺤﻨﯿﮏ‬
‫ﺗﺤﻨﯿﮏ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ داﻧﻪای ﺧﺮﻣﺎ ﯾﺎ ﻣﻘﺪاری ﻋﺴﻞ ﺑﺎ ﮐﻤﯽ آب ﻗﺎﻃﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﺎﯾﻊ درﺑﯿﺎﯾﺪ و ﺑﺎ ﻣﻘﺪاری از ﮐﺎم و دھﺎن ﻧﻮزاد ﺷﯿﺮﯾﻦ ﺑﺸﻮد و ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﻘﺪاری از‬
‫آن را ھﻢ از ﮔﻠﻮ ﻓﺮو ﺑﺒﺮد‪.‬‬
‫ﺗﺤﻨﯿﮏ ﺳﻨﺖ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ اﺷﻌﺮی ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻮزادی را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻋﻄﺎ‬
‫ﻓﺮﻣﻮده او را ھﻤﺮاه ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺮدم‪ ،‬او ﻧﺎﻣﺶ را اﺑﺮاھﯿﻢ ﻧﮫﺎد و ﺑﻪ‬
‫‪١‬‬
‫وﺳﯿﻠﻪ ﺧﺮﻣﺎ ﮐﺎم او را ﺷﯿﺮﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮد«‪.‬‬
‫ﺑﮫﺘﺮ آن اﺳﺖ ﮐﺴﯽ اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﺤﻨﯿﮏ ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﺆﻣﻦ و ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎر ﺑﺎﺷﺪ و زن‬
‫ﯾﺎ ﻣﺮد ﺑﻮدن او ﻓﺮق ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -۵‬ﺗﺒﺮﯾﮏ ﺗﻮﻟﺪ ﻧﻮزاد‬

‫ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان و آﺷﻨﺎﯾﺎن ﺗﻮﻟﺪ ﻓﺮزﻧﺪ را ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدرش ﺗﺒﺮﯾﮏ‬
‫ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ و ﻧﻮع ﺗﺒﺮﯾﮏ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﻋﺮف دارد اﻣﺎ ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ آن‬
‫ھﺪﯾﻪاش را ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﻣﺒﺎرک ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬و ﺗﻮ ھﻢ او را ﺑﺘﻮاﻧﯽ ﺳﭙﺎس ﺑﮕﻮﯾﯽ‪ ،‬اﻧﺸﺎء اﻟﻠﻪ ﺑﻪ رﺷﺪ‬
‫و ﮐﻤﺎل ﺑﺮﺳﺪ و از ﺧﯿﺮ و ﻣﻨﻔﻌﺘﺶ ﺑﮫﺮهﻣﻨﺪ ﺷﻮﯾﺪ«‪.‬‬

‫‪ -۶‬ﺗﺮاﺷﯿﺪن ﺳﺮ‬
‫از ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﺎی ﺷﺎﻓﻌﯿﻪ و ﻣﺎﻟﮑﯿﻪ ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ در روز ھﻔﺘﻢ ﭘﺲ از ﺗﻮﻟﺪ ﮐﻮدک‬
‫ﺳﺮ او ﺗﺮاﺷﯿﺪه ﺷﻮد‪ ،‬و ﭘﺲ از ﻋﻘﯿﻘﻪ ﻧﺎﻣﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮ او ﻧﮫﺎده ﺷﻮد‪ .‬و ﺑﻪ اﻧﺪازه وزن‬
‫ﻣﻮی ﺗﺮاﺷﯿﺪهاش ﻃﻼ ﯾﺎ ﻧﻘﺮه )ﯾﺎ ﺑﮫﺎی آن( در ﻣﯿﺎن ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان ﺗﻮزﯾﻊ ﮔﺮدد؛ زﯾﺮا رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪاص ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪل ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺳﺮ ﺣﺴﯿﻦ را ﺑﺘﺮاش و ﺑﻪ اﻧﺪازه وزن آن ﻧﻘﺮه‬
‫‪٢‬‬
‫را ﺻﺪﻗﻪ ﺑﺪه«‪.‬‬

‫‪ -۷‬ﺧﺘﻨﻪ‬
‫ََ‬
‫ﺧﺘﻨﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﺮﯾﺪن ﻣﻘﺪاری از ﭘﻮﺳﺖ ذﮐﺮ اﺳﺖ و ﺟﺰو ﺳﻨﺖھﺎی ﻓﻄﺮی ﺑﺸﺮی ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود و ﮐﺎر ﺑﺴﯿﺎر ﺳﻨﺠﯿﺪهای اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺑﺎﻋﺚ ﺑﮫﺪاﺷﺖ و ﻧﻈﺎﻓﺖ ﻣﯽﺷﻮد و از‬
‫ﺟﻤﻊ ﺷﺪن ﻣﯿﮑﺮب و ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪه ادرار در ﻻی آن ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ھﻢﭼﻨﯿﻦ از‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬رواه اﻟﺒﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺤﺎﮐﻢ و اﺣﻤﺪ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٤٢‬‬

‫اﻟﺘﮫﺎﺑﺖ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺧﺘﻨﻪ از ﻧﻈﺮ ﻣﺎﻟﮑﯿﻪ و ﺣﻨﻔﯿﻪ ﻣﺴﺘﺤﺐ و از ﻧﻈﺮ ﺷﺎﻓﻌﯿﻪ‬
‫واﺟﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻤﺎی ﺷﺎﻓﻌﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﺘﻨﻪ ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ در روز ھﻔﺘﻢ ﭘﺲ از ﺗﻮﻟﺪ اﻧﺠﺎم‬
‫ﺑﮕﯿﺮد و ﻗﺒﻞ از آن ﮐﺮاھﺖ دارد‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﯿﻘﮫﯽ از ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ‪:‬‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪاص در روز ھﻔﺘﻢ ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﯿﻦب را ﺧﺘﻨﻪ ﻧﻤﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺎﻟﮑﯿﻪ و ﺣﻨﻔﯿﻪ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ در ﻓﺎﺻﻠﻪ ھﻔﺖ ﺗﺎ ده ﺳﺎﻟﮕﯽ ﺧﺘﻨﻪ اﻧﺠﺎم ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬و از ﻧﻈﺮ آنھﺎ‬
‫در روز ھﻔﺘﻢ ﯾﺎ ﻗﺒﻞ از آن ﮐﺮاھﺖ دارد‪.‬‬
‫ً‬
‫ﺧﺘﻨﻪ دﺧﺘﺮان ﻧﯿﺰ ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﮔﺮﻣﺴﯿﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬از ﻧﻈﺮ‬
‫ﻓﻘﮫﺎی ﻣﺎﻟﮑﯽ ﻣﺴﺘﺤﺐ و از ﻧﻈﺮ ﻓﻘﮫﺎی ﺣﻨﺒﻠﯽ و ﺷﺎﻓﻌﯽ ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﺘﻨﻪ ﭘﺴﺮان واﺟﺐ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﺧﺘﻨﻪ دﺧﺘﺮان و ﭘﺴﺮان اﺣﺎدﯾﺚ زﯾﺎدی وارد ﺷﺪه از ﺟﻤﻠﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪل رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ده ﭼﯿﺰ ﺟﺰو ﻓﺮھﻨﮓ و ﺳﻨﺖھﺎی ﺑﺸﺮیاﻧﺪ‪ :‬ﮐﻮﺗﺎه ﮐﺮدن ﺳﺒﯿﻞ‪ ،‬ﮔﺬاﺷﺘﻦ رﯾﺶ‪،‬‬
‫ﻣﺴﻮاک زدن‪ ،‬ﮔﺮداﻧﯿﺪن آب در ﺑﯿﻨﯽ‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﺎﺧﻦ‪ ،‬ﺷﺴﺘﻦ ﻻﯾﻪ و ﻣﯿﺎﻧﻪ اﻧﮕﺸﺘﺎن‪،‬‬
‫ﮐﻨﺪن ﻣﻮی ﺑﻐﻞ‪ ،‬ﺗﺮاﺷﯿﺪن ﻣﻮی ﺷﺮﻣﮕﺎه‪ ،‬ﻃﮫﺎرت ﭘﺲ از ﻗﻀﺎی ﺣﺎﺟﺖ و ﺧﺘﻨﻪ‬
‫‪١‬‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان«‪.‬‬
‫ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬واﻗﻌﯿﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ دﻟﯿﻠﯽ ﺑﺮای واﺟﺐ ﺑﻮدن ﺧﺘﻨﻪ وﺟﻮد ﻧﺪارد و‬
‫ﺗﻨﮫﺎ ﺳﻨﺖ ﺑﻮدن آن ﺑﺮای دﺧﺘﺮ و ﭘﺴﺮ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ و ھﻢﭼﻨﺎن در ﺣﺪﯾﺚ‪» :‬ﭘﻨﺞ ﭼﯿﺰ ﺟﺰو‬
‫ﺳﻨﺖ ﺑﺸﺮی اﺳﺖ‪ «...‬ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ؛ زﯾﺮا زﻣﺎﻧﯽ ﻣﯽﺗﻮان ﭼﯿﺰی را واﺟﺐ‬
‫داﻧﺴﺖ ﮐﻪ دﻟﯿﻞ ﻗﺎﻃﻌﯽ ﺑﺮای وﺟﻮب آن وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﻣﻮرد ﺧﺘﻨﻪ دﺧﺘﺮان‬
‫دﻟﯿﻞ ﻗﻄﻌﯽ و روﺷﻨﯽ در دﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﮫﺘﺮ آن اﺳﺖ ﺑﺎ ﻣﺸﻮرت ﭘﺰﺷﮏ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫وﺿﻊ و ﺷﺮاﯾﻂ ﻓﺮدی و ﻣﺤﯿﻂ ﺑﻪ آن اﻗﺪام ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -۸‬ﺳﻮراخ ﮐﺮدن ﮔﻮش‬

‫ً‬
‫ﺳﻮراخ ﮐﺮدن ﮔﻮش ﻧﻮزادان ﭘﺴﺮ ﮐﺮاھﺖ دارد و ﻃﺒﯿﻌﺘﺎ ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﭼﯿﺰی‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ و ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫‪١٤٣‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫اﻣﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻓﻘﮫﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﻮراخ ﮐﺮدن ﮔﻮش دﺧﺘﺮان ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ زﯾﺒﺎﯾﯽ و‬
‫ً‬
‫ﻋﻼﻗﻪای ﮐﻪ ﻃﺒﯿﻌﺘﺎ اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﺴﺎﯾﻞ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺒﺎح اﺳﺖ؛ زﯾﺮا در زﻣﺎن رﺳﻮل ﺧﺪاص‬
‫ﻣﺮدم اﯾﻦ ﮐﺎر را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدادﻧﺪ و رﺳﻮل ﺧﺪاص آنھﺎ را از آن ﻧﮫﯽ ﻧﻤﯽﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬
‫ﺣﺪﯾﺜﯽ ﮐﻪ ﻋﻄﺎء از ﺷﯿﺨﯿﻦ رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ آن اﺳﺖ‪ ،‬او ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﻠﯽ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس را ﺑﻪ ﺷﮫﺎدت ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﺑﻼل ﺑﻪ ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم‬
‫رﻓﺖ و اﯾﺸﺎن را ﻣﻮﻋﻈﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬آنھﺎ را ﺑﻪ ﺻﺪﻗﻪ و اﺣﺴﺎن ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان ﺳﻔﺎرش ﻧﻤﻮد‬
‫)در ھﻤﺎن ﺣﺎل( ﺑﺮﺧﯽ از زﻧﺎن ﮔﻮﺷﻮارهھﺎ و اﻧﮕﺸﺘﺮھﺎی ﺧﻮد را ﺑﯿﺮون آورده و ﺑﻼل‬
‫آنھﺎ را ﺟﻤﻊآوری ﻣﯽﮐﺮد«‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺷﺎﻓﻌﯿﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺳﻮراخ ﮐﺮدن ﮔﻮش ﻧﻮزادان دﺧﺘﺮ و ﭘﺴﺮ ھﺴﺘﻨﺪ؛ زﯾﺮا ﻣﻮﺟﺐ‬
‫اذﯾﺖ و آزار ﮐﻮدﮐﺎن ﻣﯽﺷﻮد و ﺿﺮورت ﻧﺪارد ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ زﯾﻨﺖ‪ ،‬ﮐﻮدﮐﺎن در ﻣﻌﺮض درد و‬
‫ﺑﯿﻤﺎری اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﻗﺮار ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -۹‬ﻧﺴﺐ‬
‫ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﭘﯿﺶﺗﺮ ﻧﯿﺰ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺣﻖ ﮐﻮدﮐﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ واﻟﺪﯾﻦ ﺧﻮد ﻧﺴﺒﺖ‬
‫داده ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﮐﻪ در ﻣﻮرد آن ﺑﺎز ھﻢ ﺑﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﺻﺤﺒﺖ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -۱۰‬دادن ﺷﯿﺮ‬
‫ﺣﻖ ﮐﻮدﮐﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ از زﻣﺎن ﺗﻮﻟﺪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻏﺬا را ﺗﻨﺎول ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬از ﺷﯿﺮ‬
‫ﻣﺎدر ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ُ َّ َّ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ َ ٰ َ ٰ ُ ُ ۡ ۡ َ َ ۡ َ ٰ َ ُ َّ َ ۡ َ ۡ َ َ ۡ‬
‫ٱلرضاعة﴾‬ ‫�� ل َِم ۡن أ َراد أن يتِم‬
‫� �مِل ِ‬‫ضعن أو�دهن حول ِ‬ ‫﴿۞وٱل�ل ِ�ت ير ِ‬
‫]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۳۳:‬‬
‫»ﻣﺎدران ﺑﺎﯾﺪ دو ﺳﺎل ﺗﻤﺎم ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد ﺷﯿﺮ ﺑﺪھﻨﺪ‪ ،‬آنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاھﻨﺪ‬
‫دوران ﺷﯿﺮﺧﻮارﮔﯽ را ﮐﺎﻣﻞ ﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪ -۱۱‬ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﮐﻮدک‬
‫ﮐﻮدﮐﺎن ﺑﺮای رﺷﺪ و ﻧﻤﻮ و اﻋﺘﺪال زﻧﺪﮔﯽ و ﻋﻮاﻃﻒ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﻣﺤﺒﺖ‪ ،‬ﻋﺸﻖ‪،‬‬
‫ﻣﺮاﻗﺒﺖ و ﺷﻔﻘﺖ ﻧﯿﺎز دارﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ از ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ ﻣﺘﻮازن و ﺑﻪ دور از ﻧﺎھﻨﺠﺎری رواﻧﯽ و‬
‫ﻋﻘﺪهھﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﻮﻧﺪ؛ زﯾﺮا ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﮐﻮدﮐﺎن از ﻃﺮف ﻧﺰدﯾﮑﺎن ﺑﻪ وﯾﮋه ﭘﺪر‪،‬‬
‫ﻣﺎدر‪ ،‬ﭘﺪرﺑﺰرگ‪ ،‬ﻣﺎدرﺑﺰرگ‪ ،‬ﺧﻮاھﺮان و ﺑﺮادران ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ‪ ،‬ﻣﺮاﻗﺒﺖ و ﻣﺤﺒﺖ ﻗﺮار‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٤٤‬‬

‫ﻧﮕﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬در ﺗﻨﮕﻨﺎی روﺣﯽ و ﻣﻌﻨﻮی ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و دﭼﺎر ﻧﺎراﺣﺘﯽ و ﺑﯽﺗﺎﺑﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و‬
‫ﮔﺎھﯽ ﻧﺎراﺣﺘﯽ ﺧﻮد را از ﻃﺮﯾﻖ ﮔﺮﯾﻪ ﺑﺮوز ﻣﯽدھﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﺿﺮورت ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ و ﻋﻄﻮﻓﺖ ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪان ﯾﺎدآوری‬
‫ﻧﻤﻮده و رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪» :‬ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ زﻧﺎن ﻗﺮﯾﺶ ﻣﮫﺮﺑﺎنﺗﺮﯾﻦ آﻧﺎن ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪان‬
‫‪١‬‬
‫ﺧﻮﯾﺶ و آنھﺎﯾﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ اھﺘﻤﺎم را ﺑﻪ ﺷﻮھﺮان ﺧﻮد ﻣﯽدھﻨﺪ«‪.‬‬
‫از ﺑﺮاءس رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص را دﯾﺪم ﮐﻪ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ‬
‫ﻋﻠﯽ را ﺑﺮ دوش ﺧﻮﯾﺶ ﻧﮫﺎده ﺑﻮد و ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪا ﻣﻦ او را دوﺳﺖ ﻣﯽدارم و از‬
‫‪٢‬‬
‫ﺗﻮ ﻣﯽﺧﻮاھﻢ ﮐﻪ او را دوﺳﺖ ﺑﺪاری«‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ از وﯾﮋﮔﯽھﺎی اھﻞ اﯾﻤﺎن ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ ﺑﺎ دﯾﮕﺮان ﺑﻪ وﯾﮋه ﻓﺮزﻧﺪان اﺳﺖ و ﮔﺎھﯽ ﺑﻪ‬
‫وﺳﯿﻠﻪ ﺑﻮﺳﯿﺪن‪ ،‬ﻧﻮازش‪ ،‬ﺧﺮﯾﺪن ھﺪﯾﻪ و ‪ ...‬از آن ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص‬
‫ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﺎن ﻣﺸﻤﻮل ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ و ﻣﺤﺒﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ رﺣﻤﻦ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ در‬
‫‪٣‬‬
‫زﻣﯿﻦاﻧﺪ ﻣﮫﺮﺑﺎن ﺑﺎﺷﯿﺪ ﺗﺎ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ در آﺳﻤﺎن اﺳﺖ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ ﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺎ ﮐﻮدﮐﺎن ﺑﺴﯿﺎر ﻣﮫﺮﺑﺎن ﺑﻮد و ﺑﺮای ﺷﺎدﻣﺎﻧﯽ و ﺳﺮورﺷﺎن ﺗﻼش‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪ .‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻧﻘﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ھﺮﮔﺎه اوﻟﯿﻦ ﺛﻤﺮ‬
‫درﺧﺘﺎن را ﺑﺮای او ﻣﯽآوردﻧﺪ‪ ،‬آن را ﺑﺮ روی ﭼﺸﻢ و ﺳﭙﺲ ﺑﺮ روی ﻟﺒﺎن ﺧﻮﯾﺶ ﻣﯽﻧﮫﺎد‬
‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪا ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ اول آن را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن دادی آﺧﺮش را ھﻢ ﺑﻪ ﻣﺎ‬
‫ﻧﺸﺎن ﺑﺪه!« و ﺳﭙﺲ آن ﻣﯿﻮه را ﺑﻪ ﮐﻮدﮐﺎﻧﯽ ﮐﻪ در آﻧﺠﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﯽداد‪.‬‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﺑﺴﯿﺎری ﻣﻮارد دﺳﺘﺎن ﻣﺤﺒﺘﺶ را ﺑﺮ ﺳﺮ و روی ﮐﻮدﮐﺎن‬
‫ﻣﯽﮐﺸﯿﺪ و آنھﺎ را ﻣﯽﺑﻮﺳﯿﺪ‪ .‬از ﻋﺎﯾﺸﻪل رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬روزی اﻗﺮع ﺑﻦ‬
‫ﺣﺎﺑﺲ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻮد و ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﯿﻦ ﻧﺰد اﯾﺸﺎن آﻣﺪه و رﺳﻮل ﺧﺪاص‬
‫آنھﺎ را در ﺑﻐﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻮﺳﯿﺪ‪ .‬اﻗﺮع ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ده ﻓﺮزﻧﺪ دارم ﺗﺎﮐﻨﻮن ھﯿﭻﮐﺪام از‬
‫آنھﺎ را ﻧﺒﻮﺳﯿﺪهام‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻧﮕﺎھﯽ ﺑﻪ او ﻧﻤﻮد و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﻣﮫﺮﺑﺎن ﻧﺒﺎﺷﺪ‬
‫ﻣﻮرد ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ ﻗﺮار ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد«‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ و اﻟﺸﯿﺨﺎن‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺸﯿﺨﺎن و اﻟﺘﺮﻣﺬی‬
‫‪ -٣‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻮداود و اﻟﺘﺮﻣﺬی‬
 ‫‪١٤٥‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﯾﮑﯽ از ﻟﻮازم ﻣﺤﺒﺖ و ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﮐﻮدﮐﺎن ﺳﻼم ﮐﺮدن ﺑﻪ آﻧﺎن اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺳﻼم‬
‫ﮔﻔﺘﻦ ﺑﻪ ﮐﻮدﮐﺎن اﺣﺴﺎس ھﻮﯾﺖ و ﺷﺨﺼﯿﺖ را در آﻧﺎن ﺷﮑﻮﻓﺎ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و آنھﺎ را‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ آنھﺎ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ و ﺗﻮﺷﻪ آﯾﻨﺪه زﻧﺪﮔﯽ ھﺴﺘﻨﺪ و در واﻗﻊ ﺳﻼم‪،‬‬
‫اﺣﻮالﭘﺮﺳﯽ و اھﺘﻤﺎم ﺑﻪ ﮐﻮدﮐﺎن ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻋﻤﻠﯽ ﺧﻮﺑﯽ ﺑﺮای آنھﺎﺳﺖ‪ .‬ﻧﮫﺎل ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ را‬
‫در درون آنھﺎ ﻣﯽروﯾﺎﻧﺪ و ﺑﺰرگ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏس رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ‪» :‬روزی‬
‫از ﮐﻨﺎر ﭼﻨﺪ ﮐﻮدک ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﺮدم و ﺑﻪ آﻧﺎن ﺳﻼم ﮐﺮدم‪ .‬ﻣﻦ اﯾﻦ را از رﺳﻮل ﺧﺪاص‬
‫آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺑﻮدم ﮐﻪ ھﺮﮔﺎه ﮐﻮدﮐﺎﻧﯽ را ﻣﯽدﯾﺪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺳﻼم ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ اﻧﺴﺎن رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ »رﺳﻮل ﺧﺪاص ﮔﺎھﯽ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم اﻧﺼﺎر‬
‫‪١‬‬
‫ﻣﯽرﻓﺖ و ﺑﺮ ﮐﻮدﮐﺎن آنھﺎ ﺳﻼم ﻣﯽﮐﺮد و آنھﺎ را ﻧﻮازش ﻣﯽﻧﻤﻮد«‪.‬‬

‫‪ -۱۲‬ﺗﺪاوی‬
‫ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﺑﯿﻤﺎریھﺎ ﺑﻪ وﯾﮋه در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺿﺮورﺗﯽ ﺣﯿﺎﺗﯽ ھﻢﭼﻮن ﻏﺬا و‬
‫ھﻮا درآﻣﺪه اﺳﺖ و ﺗﺪاوی و ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﺑﯿﻤﺎریھﺎی ﮐﻮدﮐﺎن ھﻢﭼﻮن ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﻮدن دﯾﮕﺮ‬
‫ﺿﺮورﯾﺎت و اﺣﺘﯿﺎﺟﺎت زﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ھﺰﯾﻨﻪ و ﻣﺨﺎرﺟﯽ ﻧﯿﺎز دارد‪ .‬در واﻗﻊ ﺗﺪاوی‪ ،‬اﻗﺪام ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ اﺳﺒﺎب و وﺳﺎﯾﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ ﺷﺮع و ﻋﺎدت ﻣﻄﻠﻮب ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ؛ زﯾﺮا اﺳﻼم‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﺗﺪاوی ـ ﺑﻪ ﺟﺰ از ﭼﯿﺰھﺎی ﺣﺮام ـ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪه و اﺣﺎدﯾﺚ ﺑﺴﯿﺎری در اﯾﻦ‬
‫راﺑﻄﻪ رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ از آنھﺎ اﺷﺎره ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫از اﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ ﺷﺮﯾﮏ رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ روزی ﻣﺮدی ﻋﺮب ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪ‬
‫و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪص اﺟﺎزه ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﺑﯿﻤﺎری‪ ،‬دارو ﻣﺼﺮف‬
‫ﺑﻨﻤﺎﯾﯿﻢ؟ رﺳﻮل ﺧﺪا ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آری )اﯾﻦ ﮐﺎر را اﻧﺠﺎم ﺑﺪه( زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ھﯿﭻ دردی را‬
‫ﺑﺪون درﻣﺎن ﻗﺮار ﻧﺪاده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ آنھﺎ را ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﻨﺪ و ﺑﺮﺧﯽ ھﻢ از آن ﺑﯽاﻃﻼعاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪٢‬‬

‫و از اﺑﻮھﺮﯾﺮهس رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ھﯿﭻ‬
‫ﺑﯿﻤﺎری را ﺑﺪون ﺷﻔﺎ ﻓﺮو ﻧﻔﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ«‪ .‬و از ﺟﺎﺑﺮ رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪» :‬ھﺮ دردی را درﻣﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ھﺮﮔﺎه درﻣﺎن دردی ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺸﻮد‪،‬‬
‫)ﺑﺮاﺳﺎس اﺟﺎزه و ﻗﺎﻧﻮن ﺧﺪاوﻧﺪ( آن را ﺷﻔﺎ ﺧﻮاھﺪ داد«‪.‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﻐﻮی و اﺑﻮﻧﻌﯿﻢ و اﻟﺨﻄﯿﺐ اﻟﺒﻐﺪادی‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ و اﺑﻮداود‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٤٦‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺣﺎدﯾﺚ ﻓﻮق درﻣﯽﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﭘﺰﺷﮏ و ﻣﺼﺮف دارو و ﺗﺪاوی‬
‫ﮐﺎری اﺳﺖ ﻣﺸﺮوع و ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ اﺳﺒﺎب ﺧﺪاوﻧﺪی اﺳﺖ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮ دارو و ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ را‬
‫ﺟﺰو ﺗﻘﺪﯾﺮ و اراده ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﺑﯿﺎورﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ھﯿﭻوﺟﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﮐﻞ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻨﺎﻓﺎت‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬و در ﺣﺪﯾﺚ ﺟﺎﺑﺮ ﮐﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ »ﺑﺈذن اﻟﻠﻪ« ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮ دارو ذاﺗﯽ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﺮاﺳﺎس اراده و ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ و اﮔﺮ او ﺑﺨﻮاھﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ دارو را ﺑﻪ درد‬
‫و ﺑﯿﻤﺎری ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬ﺗﺪاوی ﺑﺎ ﺗﻮﮐﻞ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻨﺎﻓﺎﺗﯽ ﻧﺪارد‬
‫و اﮔﺮ ﮔﻤﺎن ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺧﻮردن و آﺷﺎﻣﯿﺪن ﺑﺎ ﺗﻮﮐﻞ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺗﻘﺪﯾﺮ او ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﯿﺴﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺼﺮف دارو و ﭘﺮھﯿﺰ از ﺧﻄﺮات ﻣﮫﻠﮏ ھﻢ ﺑﻪ ھﻤﺎن ﺻﻮرت اﺳﺖ و ﺟﺰو ﻧﯿﺎزھﺎی ﺿﺮوری‬
‫ﺑﺸﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدآوری اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺼﺮف ﻧﻤﻮدن ﭼﯿﺰھﺎی ﺣﺮام ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دارو روا‬
‫ﻧﯿﺴﺖ؛ زﯾﺮا اﺑﻮدرداء از رﺳﻮل ﺧﺪاص رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮای ھﺮ دردی درﻣﺎﻧﯽ را ﻗﺮار داده اﺳﺖ )و ﺑﺮای ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﺑﯿﻤﺎریھﺎ از‬
‫‪١‬‬
‫داروھﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ( اﻣﺎ از ﺗﺪاوی ﺑﻪ ﭼﯿﺰھﺎی ﺣﺮام ﭘﺮھﯿﺰ ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫و اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد در ﻣﻮرد ﻣﺴﮑﺮات ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ھﯿﭻﮔﺎه ﭼﯿﺰھﺎی ﺣﺮام را وﺳﯿﻠﻪ‬
‫‪٢‬‬
‫ﺑﮫﺒﻮدی ﺷﻤﺎ از ﺑﯿﻤﺎری ﻗﺮار ﻧﺪاده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻃﺎرق ﺑﻦ ﺳﻮﯾﺪ ﺟﻌﻔﯽ در ﻣﻮرد ﺷﺮاب از رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺳﺌﻮال ﻧﻤﻮد‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا او‬
‫را از ﺗﮫﯿﻪ آن ﺑﺮﺣﺬر داﺷﺖ‪ .‬او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪص ﻣﻦ آنھﺎ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دارو ﺗﮫﯿﻪ‬
‫‪٣‬‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺷﺮاب دارو ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﺧﻮد درد و ﺑﯿﻤﺎری اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -۱۳‬اﻟﮕﻮﯾﯽ ارزﺷﻤﻨﺪ‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪاص در زﻣﯿﻨﻪ ﺑﯿﺎن رﺳﺎﻟﺖ و اﻟﺘﺰام ﻋﻤﻠﯽ ﺑﻪ آن ﺑﺮای اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﻮه‬
‫و اﻟﮕﻮﯾﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در اﯾﻦﺑﺎره ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ٱ�ِ أُ ۡس َوةٌ َح َس َنة‪ ٞ‬ل ّ َِمن َ� َن يَ ۡر ُجوا ْ َّ َ‬
‫ٱ� َو ۡٱ�َ ۡو َم ٱ�خ َِر َو َذ َكرَ‬ ‫َّ‬
‫ول‬ ‫َّ َ ۡ َ َ َ ُ ۡ َ ُ‬
‫﴿لقد �ن ل�م ِ� رس ِ‬
‫ٱ� َكث ِ ٗ‬
‫�� ‪] ﴾٢١‬اﻷﺣﺰاب‪.[۲۱ :‬‬ ‫َّ َ‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻮداود‬
‫‪ -٢‬ذﮐﺮه اﻟﺒﺨﺎری‬
‫‪ -٣‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ و ﻣﺴﻠﻢ و اﺑﻮداود‬
 ‫‪١٤٧‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫ً‬
‫»ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺮای ﺷﻤﺎ در )اﻗﺘﺪاء ﺑﻪ( رﺳﻮل ﺧﺪا ﺳﺮﻣﺸﻘﯽ ﻧﯿﮑﻮﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺪا و روز ﺑﺎزﭘﺴﯿﻦ اﻣﯿﺪ دارﻧﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻓﺮاوان ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﻪ واﻟﺪﯾﻦ‪ ،‬ﭘﺪرﺑﺰرگ‪ ،‬ﻣﺎدرﺑﺰرگ‪ ،‬ﻋﻤﻮ‪ ،‬ﻋﻤﻪ‪ ،‬ﺧﺎﻟﻪ‪ ،‬داﯾﯽ و ھﻤﻪ اﻗﻮام و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان‬
‫ُ‬
‫در ﭘﺎﯾﺒﻨﺪی ﺑﻪ اﯾﻤﺎن‪ ،‬اﺧﻼق و اﺣﮑﺎم دﯾﻦ ﯾﺎ در ﺑﯽاﯾﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﺪاﺧﻼﻗﯽ و ﻻاﺑﺎﻟﯽﮔﺮی ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﺳﺮﻣﺸﻖ و اﻟﮕﻮ ﻧﮕﺎه ﻣﯽﺷﻮد و ﮐﻮدﮐﺎن از ﮐﺮدار‪ ،‬ﮔﻔﺘﺎر و ﻋﻤﻠﮑﺮدھﺎی آنھﺎ ﺗﻘﻠﯿﺪ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ھﻤﻪ ﻋﺎدات و ﺧﺼﻠﺖھﺎ‪ ،‬از آﻧﺎن ﺑﻪ ﮐﻮدﮐﺎن ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﺸﮫﻮر اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ »ﻓﺮزﻧﺪان« ﮔﺮوﯾﺪه و دﻟﺒﺴﺘﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدرﻧﺪ و ھﻤﻪ ﺗﻼش ﺧﻮد را ﺑﺮای ﭘﯿﺮوی از آنھﺎ‬
‫ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ واﻟﺪﯾﻦ و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﺑﺮای ﮐﻮدﮐﺎن ﻓﺎﻣﯿﻞ اﻟﮕﻮ و ﺳﺮﻣﺸﻖ‬
‫ﺧﻮﺑﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ھﻤﯿﻦ ﺧﻮﺑﯽھﺎی آنھﺎ ﺑﻪ ﮐﻮدﮐﺎﻧﺸﺎن ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽﺷﻮد و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﻟﮕﻮی‬
‫ﺑﺪی ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ ھﻤﻪ ﺑﺪیھﺎی آنھﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد ـ ﻣﮕﺮ آنﮐﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺴﯽ را ﻣﻮرد ﻣﺮﺣﻤﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار دھﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس واﻟﺪﯾﻦ و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﺑﺎﯾﺪ اﺣﺴﺎس ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن اﻣﺎﻧﺖھﺎﯾﯽ‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺳﭙﺮده ﺷﺪهاﻧﺪ و ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺧﻮب و ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه آنھﺎ ﺟﺰو ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی‬
‫آنھﺎﺳﺖ و ﺧﻮﺑﯽھﺎ و ﺑﺪیھﺎی ﮐﻮدﮐﺎن ﺑﺎ ﻧﺎﻣﻪ اﻋﻤﺎل آنھﺎ ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﻧﺰدﯾﮏ دارد و‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﮐﻮدﮐﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﻮی ﺑﮫﺸﺖ ﯾﺎ ﺟﮫﻨﻢ رھﻨﻤﻮن ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در‬
‫ﻣﻮرد ﻣﻨﺰﻟﺖ ﻧﺰدﯾﮑﺎن ﺧﻮب ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َۡ ۡ‬ ‫َ‬
‫َ‬ ‫ٓ َ‬ ‫ُ‬
‫�ق َنا ب ِ ِه ۡم ذ ّرِ َّ� َت ُه ۡم َو َما � ۡ� َ�ٰ ُهم ّم ِۡن � َمل ِ ِهم‬ ‫ي�ٰ ٍن �‬ ‫﴿ َو َّٱ� َ‬
‫ِين َء َام ُنوا ْ َو َّٱ� َب َع ۡت ُه ۡم ُذ ّر َّ� ُت ُهم �إ َ‬
‫ِِ‬ ‫ِ‬
‫ِ� ‪] ﴾٢١‬اﻟﻄﻮر‪.[۲۱ :‬‬ ‫ب َره ‪ٞ‬‬ ‫ٱمر� ب َما َك َس َ‬ ‫ّ َ ۡ ُ ُّ ۡ‬
‫مِن �ءٖ � � ِ ِ‬
‫»ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺧﻮد اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و ﻓﺮزﻧﺪان ﻧﯿﺰ در اﯾﻤﺎن آوردن از آنھﺎ ﭘﯿﺮوی‬
‫ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪانﺷﺎن را )در ﺑﮫﺸﺖ( ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻠﺤﻖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺪون آنﮐﻪ ﻣﺎ از‬
‫)ﭘﺎداش(( ﻋﻤﻞ آنھﺎ ﭼﯿﺰی را ﺑﮑﺎھﯿﻢ؛ زﯾﺮا ھﺮﮐﺲ در ﮔﺮو ﮐﺎرھﺎﯾﯽ ﻗﺮار دارد ﮐﻪ اﻧﺠﺎم‬
‫داده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس واﻟﺪﯾﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﮐﺮدار و ﮔﻔﺘﺎر‬
‫ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ راه ﺧﯿﺮ‪ ،‬ﻧﯿﮑﯽ و ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎری راھﻨﻤﺎﯾﯽ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ اﯾﻦ دﺳﺘﻮر ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻋﻤﻞ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ٗ‬ ‫ُ ۡ َ‬ ‫َ ٰٓ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ْ ُ ٓ ْ ُ َ ُ ۡ َ ۡ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫﴿���ها ٱ�ِين ءامنوا قوا أنفس�م وأهل ِي�م نار�﴾ ]اﻟﺘﺤﺮﯾﻢ‪.[۶ :‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٤٨‬‬

‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ ﺧﻮد و ﺧﺎﻧﻮادهھﺎﯾﺘﺎن را از آﺗﺶ )دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت( دور‬
‫ﻧﮕﺎه دارﯾﺪ‪.«...‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪» :‬ھﻤﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺴﺌﻮل ھﺴﺘﯿﺪ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫‪١‬‬
‫زﯾﺮدﺳﺘﺎن ﺧﻮد ﻣﻮرد ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﺪ«‪.‬‬

‫‪ُ -۱۴‬ﺣﺴﻦ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺮﺑﯽ‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﻪ ﺟﺰ ﻣﺎدر ﮐﺎر ﻧﮕﮫﺪاری و ﺗﺮﺑﯿﺖ ﮐﻮدک را ﺑﺮﻋﮫﺪه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫واﻟﺪﯾﻦ ﻣﻮﻇﻒ ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺮﺑﯽ ﭘﺎک‪ ،‬ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎر‪ ،‬اھﻞ ﺷﺮاﻓﺖ و ﮐﺮاﻣﺖ و دﯾﺎﻧﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ؛‬
‫زﯾﺮا ﮐﻮدﮐﺎن ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺧﻮب و ﺑﺪ ﻣﺮﺑﯽ ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ را ﻣﺎ اﻣﺮوزه‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻣﺸﺎھﺪه ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪ ،‬و ﻧﻘﺶ ام اﯾﻤﻦ را در ﺗﺮﺑﯿﺖ رﺳﻮل ﺧﺪاص و ﻣﺤﺒﺖ و‬
‫ﻋﻼﻗﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص را ﺑﻪ او ھﻢ ﻣﯽداﻧﯿﻢ‪ .‬در ﻣﻮرد ﺣﻀﺎﻧﺖ و ﺷﯿﺮ دادن و ﻧﮕﮫﺪاری‬
‫ﮐﻮدک‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ را ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮدﯾﻢ و در ﺻﻔﺤﺎت آﯾﻨﺪه ﻣﻄﺎﻟﺐ دﯾﮕﺮی را در ھﻤﯿﻦ راﺑﻄﻪ‬
‫ﺧﻮاھﯿﻢ آورد‪.‬‬

‫‪ -۱۵‬ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺧﻮب‬
‫ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ در ﻣﺴﯿﺮ رﺷﺪ و ﺗﻌﺎﻟﯽ و ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻗﺮار دادن ﮔﺎم ﺑﻪ ﮔﺎم ﯾﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد‬
‫آوردن ﺗﺪرﯾﺠﯽ ﭼﯿﺰی‪ ،‬ﺗﺎ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺣﺪ ﮐﻤﺎل اﺳﺖ‪ .‬ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﭘﯿﺶﺗﺮ ﻧﯿﺰ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪،‬‬
‫از ﻧﻈﺮ اﺳﻼم ﺗﺮﺑﯿﺖ ﭼﯿﺰی ﻓﺮاﺗﺮ از ﺗﻌﻠﯿﻢ اﺳﺖ و در واﻗﻊ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺟﺴﻤﯽ و ﻣﺎدی‪ ،‬ﺗﺮﺑﯿﺖ‬
‫روﺣﯽ و اﺧﻼﻗﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺑﯿﺖ اﺳﺘﻌﺪادھﺎ‪ ،‬ﻣﻮاھﺐ و ﺗﻮﺻﯿﻪ آنھﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮی ارزشھﺎی ﻣﻌﻨﻮی‬
‫و اﺧﻼﻗﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻋﻘﻠﯽ و ﻓﮑﺮی‪ ،‬ﺗﺮﺑﯿﺖ آ ﮔﺎھﯽ و ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺗﺮﺑﯿﺖ رﻓﺘﺎر‪ ،‬ﺳﻠﻮک‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻋﺎدت دادن ﺑﻪ رﻓﺘﺎرھﺎی ﺻﺤﯿﺢ ﻓﺮدی و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ را ﺷﺎﻣﻞ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻧﻮع اﺧﯿﺮ ﮐﻪ زﻣﯿﻨﻪ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ در زﻧﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ را ﻓﺮاھﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ‬
‫اﻟﺘﺰام ﺑﻪ اﺣﮑﺎم و آداب ﺷﺮﯾﻌﺖ اﻋﻢ از ﻋﻘﺎﯾﺪ و ﻋﺒﺎدات و ﻣﻌﺎﻣﻼت ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻣﻮﻇﻒ ﺑﻪ ﺗﺮﺑﯿﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﭘﺎک و ﺳﺎﻟﻢ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد ـ ﺑﺪان ﺻﻮرت ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫آن اﺷﺎره ﺷﺪ ـ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻻزم اﺳﺖ در ﺟﮫﺖ ﭘﺮورش اﻧﺪﯾﺸﻪھﺎ و اﺧﻼق و‬
‫اﻋﻤﺎﻟﯽ ھﻢﭼﻮن‪ :‬ﻗﻮه اراده‪ ،‬ﻧﯿﺮوی ﺷﺨﺼﯿﺖ‪ ،‬ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﺟﮫﺎد‪ ،‬ﺗﺴﺎﻣﺢ و ﺑﺨﺸﻨﺪﮔﯽ‪ ،‬ﭘﺮھﯿﺰ‬
‫از اﺳﺮاف و رﯾﺨﺖ و ﭘﺎش‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب رﻗﯿﻖ ﺧﻮب و ﭘﺮھﯿﺰ از دوﺳﺘﺎن ﻧﺎ اھﻞ‪ ،‬از ھﯿﭻ ﺗﻼﺷﯽ‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ و اﻟﺸﯿﺨﺎن‬
 ‫‪١٤٩‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫درﯾﻎ ﻧﻮرزﻧﺪ و در ھﻤﻪ ﻣﺮاﺣﻞ ﮐﻮدﮐﯽ‪ ،‬ﻧﻮﺟﻮاﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻠﻮغ و ازدواج از ارﺷﺎد و راھﻨﻤﺎﯾﯽ و‬
‫ﯾﺎری ﺑﻪ آنھﺎ ﮐﻮﺗﺎھﯽ ﻧﮑﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮب و ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎر ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺧﻮﺑﯽ و ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎری ﭘﺪر و ﻣﺎدرﻧﺪ و ﺑﻪ ھﺮ ﻣﯿﺰان ﮐﻪ‬
‫آنھﺎ از ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺧﻮب و ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪی ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﯾﻨﺪه ﺑﮫﺘﺮی را در اﻧﺘﻈﺎر دارﻧﺪ و ﻧﺎم‬
‫ﻧﯿﮏ آنھﺎ در ھﻤﻪﺟﺎ ﺧﻮاھﺪ ﭘﯿﭽﯿﺪ و در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺧﻮد از ﻣﻘﺎم‪ ،‬ﻣﻨﺰﻟﺖ و ﺣﺮﻓﻪ واﻻ و‬
‫ارزﺷﻤﻨﺪی ﺑﺮﺧﻮردار ﺧﻮاھﻨﺪ ﺷﺪ و در ﺟﻮی از رﻓﺎه و آﺳﺎﯾﺶ زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮاھﻨﺪ ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪ -۱۶‬آﻣﻮزش ﻣﻔﯿﺪ‬
‫ﻋﻠﻮم ﺑﺮ دو ﮔﻮﻧﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻋﻠﻮم ﻣﻔﯿﺪ و ﻋﻠﻮم ﻣﻀﺮ‪ .‬ﻋﻠﻮم ﻣﻔﯿﺪ ﻓﺎﯾﺪه و ﺧﻮﺑﯽ آن ﺑﺮ دوام‬
‫ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد و ﻋﻠﻮم ﻣﻀﺮ ﻧﯿﺰ ﺷﺮ و زﯾﺎﻧﺶ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺪر‪ ،‬ﻣﺎدر‪ ،‬ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ و ﻣﺮﺑﯽ‬
‫ﮐﻮدﮐﺎن ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ داﻧﺶھﺎی ﻧﻈﺮی‪ ،‬ﻋﻤﻠﯽ و ﺣﺮﻓﻪھﺎی ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ را ﺑﻪ‬
‫ﭘﺴﺮان و دﺧﺘﺮان ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻣﻮزشھﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم ﻣﺮدان ﺑﻪ آﻣﻮﺧﺘﻦ آنھﺎ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در‬
‫ﺳﻪ زﻣﯿﻨﻪ‪ :‬آﻣﻮزش ﻗﺮآن‪ ،‬آﻣﻮزش ﻧﻤﺎز و ﻋﺒﺎدت و آﻣﻮزش ﻋﻠﻮم ورزﺷﯽ و ﻧﻈﺎﻣﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد آﻣﻮزش ﻗﺮاﺋﺖ‪ ،‬ﺗﺮﺗﯿﻞ و ﺣﻔﻆ ﻗﺮآن در ﺣﺪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ‪ ،‬واﺟﺒﯽ اﺳﺎﺳﯽ اﺳﺖ؛‬
‫زﯾﺮا ﻗﺮآن ﭼﺮاغ ﭘﺮﻓﺮوﻏﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎرﯾﮑﯽھﺎی ﺟﮫﺎﻟﺖ را روﺷﻦ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و راه ﺻﺤﯿﺢ را‬
‫ﺑﻪ اﻧﺴﺎنھﺎ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺎﻧﺪ و زﻣﯿﻨﻪ ﺳﺮﺑﻠﻨﺪی و ﺳﻼﻣﺖ و ﺳﻌﺎدت در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت را ﻓﺮاھﻢ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ُ ْ َ‬ ‫َ ۡ َ ٓ َ ُ ۡ َ ُ ُ َ ُ َ ّ ُ َ ُ ۡ َ ٗ ّ َّ ُ ُ ۡ ُ ۡ ُ َ َ ۡ َ‬
‫ب َو َ� ۡعفوا عن‬ ‫﴿قد جاء�م رسو�ا يب ِ� ل�م كثِ�� مِما كنتم �فون مِن ٱلكِ�ٰ ِ‬
‫َ‬ ‫ۡ َ‬ ‫َّ‬ ‫� ‪ۡ �َ ١٥‬هدِي بهِ َّ ُ‬ ‫ٱ�ِ نُور‪َ ٞ‬و� َِ�ٰ ‪ٞ‬‬
‫ب ُّمب ‪ٞ‬‬ ‫َ ۡ َ ٓ َ ُ ّ َ َّ‬ ‫َ‬
‫ٱ� َم ِن ٱ� َب َع رِض َ�ٰن ُهۥ ُس ُبل‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫� � قد جاء�م مِن‬ ‫كث ِ ٖ‬
‫ٱلظلُ َ�ٰت إ َ� ٱ�ُّور �إ ۡذنِهِۦ َو َ� ۡهدِيه ۡم إ َ ٰ� َ ُّ ۡ َ‬ ‫َّ َ ٰ َ ُ ۡ ُ ُ ّ َ ُّ‬
‫ي� ‪﴾١٦‬‬ ‫ص� ٰ ٖط مستقِ ٖ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ ِِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ٱلس� ِم و�خرِجهم مِن‬
‫]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[۱۶ -۱۵ :‬‬
‫»‪ ...‬از ﺳﻮی ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺘﺎب روﺷﻨﮕﺮی ﺑﻪ ﻧﺰد ﺷﻤﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ * ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ در ﺟﺴﺘﺠﻮی رﺿﺎﯾﺖ او ھﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ راهھﺎی ﭘﺮاﻣﻦ و اﻣﺎن ھﺪاﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و‬
‫ﺑﺎ ﻣﺸﯿﺖ و ﻓﺮﻣﺎن ﺧﻮد آﻧﺎن را از ﺗﺎرﯾﮑﯽھﺎی )ﮐﻔﺮ و ﺷﺮک و ﺟﮫﻞ( ﺑﯿﺮون ﻣﯽآورد و ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮی ﻧﻮر )اﯾﻤﺎن و ﯾﮑﺘﺎﭘﺮﺳﺘﯽ و آ ﮔﺎھﯽ( ﻣﯽﺑﺮد و ﺑﻪ راه درﺳﺖ ھﺪاﯾﺘﺸﺎن ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٥٠‬‬
‫‪١‬‬
‫»ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ آنھﺎﯾﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻗﺮآن را ﯾﺎد ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ و آن را ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﯾﺎد ﺑﺪھﻨﺪ«‪.‬‬
‫و ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﻓﺮزﻧﺪان را ﺧﻮد ﺑﺮای ﺑﺮﺧﻮرداری از ﺳﻪ ﺧﺼﻠﺖ ﻣﺤﺒﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و ﺧﺎﻧﻮادهاش و‬
‫ﻗﺮاﺋﺖ ﻗﺮآن‪ ،‬ﺗﺮﺑﯿﺖ ﮐﻨﯿﺪ؛ زﯾﺮا ﺣﺎﻣﻼن )رﺳﺎﻟﺖ( ﻗﺮآن ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﺑﺮﮔﺰﯾﺪﮔﺎن در‬
‫روزی ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺰ ﺳﺎﯾﻪ رﺣﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺎﯾﻪ دﯾﮕﺮی ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺮار‬
‫‪٢‬‬
‫ﺧﻮاھﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ«‪.‬‬
‫و در ﻣﻮرد آﻣﻮزش ﻧﻤﺎز و ﻋﺒﺎدتھﺎی دﯾﮕﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺘﯽ ﻋﻤﻠﯽ و‬
‫ﺿﺮوری ﺑﺮای ﻋﺎدت دادن ﮐﻮدﮐﺎن ﺑﻪ اﻧﺠﺎم دادن واﺟﺒﺎت دﯾﻨﯽ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺮور زﻣﺎن‬
‫آن ﻋﺒﺎدتھﺎ ﺟﺰو اﻋﻤﺎل و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی روزاﻧﻪ آﻧﺎن درﺑﯿﺎﯾﺪ و اﻗﺪام ﺑﻪ آﻣﻮزش ﻗﺮآن و‬
‫ﻋﺒﺎدت ﺟﺰو ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی اﺳﺎﺳﯽ واﻟﺪﯾﻦ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺑﮫﺮهﻣﻨﺪی از ﻧﻮر ﻗﺮآن و ﻧﻮر‬
‫ﻋﺒﺎدت در ﺗﺎرﯾﮑﯽھﺎی ﺟﮫﺎﻟﺖ و رذاﻟﺖ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻧﺸﻮﻧﺪ و در ﺳﻼﻣﺖ و اﻣﻨﯿﺖ زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد‬
‫را ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫َّ َ ٰ َ ۡ َ ۡ َ َ‬ ‫َُۡ ۡ َ ۡ َ َ‬
‫� عل ۡي َه﴾ ]ﻃﻪ‪.[۱۳۲ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ط‬ ‫ٱص‬‫و‬ ‫ِ‬ ‫ة‬‫و‬ ‫ل‬ ‫ٱلص‬‫﴿وأمر أهل ِ‬
‫ب‬ ‫ك‬
‫»ﺧﺎﻧﻮادهات را ﺑﻪ اﻗﺎﻣﻪ ﻧﻤﺎز ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺪه و ﺧﻮد ﻧﯿﺰ ﺑﻪ آن ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺪم ﺑﺎش«‪.‬‬
‫از ﺳﻦ ھﻔﺖ ﺗﺎ ده ﺳﺎﻟﮕﯽ ﮐﻮدﮐﺎن را ﺑﻪ ﻧﻤﺎز وﻋﺒﺎدت ﺑﺎﯾﺪ ﻋﺎدت داد؛ زﯾﺮا رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﺷﻤﺎ ھﻔﺖ ﺳﺎﻟﺸﺎن ﺷﺪ‪ ،‬آنھﺎ را ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز دﺳﺘﻮر ﺑﺪھﯿﺪ‬
‫و در ده ﺳﺎﻟﮕﯽ اﮔﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز ﻧﺸﺪﻧﺪ آنھﺎ را ﺗﻨﺒﯿﻪ ﺑﺪﻧﯽ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ و ﺑﺴﺘﺮ‬
‫آنھﺎ را از ھﻢ ﺟﺪا ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ واﺟﺐ ﺑﻮدن دﺳﺘﻮر ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن ﮐﻮدﮐﺎن در ھﻔﺖ ﺳﺎﻟﮕﯽ و‬
‫ﺗﻨﺒﯿﻪ ﺑﺪﻧﯽ آنھﺎ و ﺟﺪا ﻧﻤﻮدن ﺑﺴﺘﺮﺷﺎن در ده ﺳﺎﻟﮕﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻔﺎرش و ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن ﮐﻮدﮐﺎن در راﺳﺘﺎی ﺧﯿﺮ و ﻣﺼﻠﺤﺖ آنھﺎﺳﺖ و‬
‫ﺗﻨﺒﯿﻪ ﺑﺪﻧﯽ ﺳﺒﮏ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻋﺒﺎدت و ﺟﺪا ﻧﻤﻮدن ﺑﺴﺘﺮ آنھﺎ در ده ﺳﺎﻟﮕﯽ در‬
‫ﺟﮫﺖ اﯾﺠﺎد ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ اﺧﻼﻗﯽ آنھﺎﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ از ﻗﺒﯿﻞ ﺳﺪ ذراﯾﻊ ﻋﻼج واﻗﻌﻪ را‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﺨﺎری اﻟﺘﺮﻣﺬی‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻮﻧﺼﺮ اﻟﺸﯿﺮ و اﻟﺪﯾﻠﻤﯽ‬
 ‫‪١٥١‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﻗﺒﻞ از وﻗﻮع ﻧﻤﻮدن اﺳﺖ واﻻ ﮐﻮدﮐﺎن در آن ﺳﻦ و ﺳﺎل ﻣﮑﻠﻒ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ؛ زﯾﺮا رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»از ﺳﻪ ﮐﺲ ﺗﮑﻠﯿﻒ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﻮاب رﻓﺘﻪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﺪار ﻣﯽﺷﻮد و‬
‫‪١‬‬
‫ﮐﻮدک ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻦ ﺑﻠﻮغ ﻣﯽرﺳﺪ و دﯾﻮاﻧﻪ ﺗﺎ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﮫﺒﻮد ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ«‬
‫اﻣﺎ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ آﻣﻮزشھﺎی رزﻣﯽ و ورزﺷﯽ ـ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﯾﻂ ﺻﺪر اﺳﻼم ـ رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪاص ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ آﻣﻮزش ﺗﯿﺮاﻧﺪازی‪ ،‬ﺷﻨﺎ و اﺳﺐﺳﻮاری ﺗﺮﻏﯿﺐ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪ :‬زﯾﺮ‬
‫اﯾﻦ ﺟﻨﺒﻪ ﺳﺎزﻧﺪه را در ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﺷﮑﻮﻓﺎ ﻧﻤﻮده و اوﻗﺎت ﻓﺮاﻏﺘﺸﺎن را ﭘﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و‬
‫آنھﺎ را ﺑﺎ ﻣﻘﺪﻣﺎت ﻓﻨﻮن ﺟﻨﮕﯽ آﺷﻨﺎ ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬دﻻﯾﻞ زﯾﺎدی ﺑﺮای ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ و ﺗﺮﻏﯿﺐ‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ ورزش وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺗﻨﮫﺎ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﺣﺪﯾﺚ اﮐﺘﻔﺎ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻘﺒﻪ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ در ﻣﻮرد اﯾﻦ آﯾﻪ‪:‬‬
‫ُ‬ ‫﴿ َوأَع ُِّدوا ْ ل َ ُهم َّما ۡ‬
‫ٱس َت َط ۡع ُتم ّمِن ق َّو� ٖ﴾ ]اﻷﻧﻔﺎل‪.[۶۰ :‬‬
‫»ھﺮﭼﻪ را ﮐﻪ در ﺗﻮان دارﯾﺪ ﺑﺮای روﯾﺎروﯾﯽ ﺑﺎ آنھﺎ ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﻗﻮت و ﻧﯿﺮو در ﺗﯿﺮاﻧﺪازی اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﯿﺮاﻧﺪازی و ﺑﺎز ھﻢ‬
‫ﺗﯿﺮاﻧﺪازی«‪ ٢ .‬زﯾﺮا آﻣﺎدﮔﯽ ﺑﺮای ﺟﮫﺎد ﯾﮏ واﺟﺐ اﺳﺖ‪» .‬ھﺮﭼﯿﺰ ﮐﻪ ﺑﺪون آن واﺟﺒﯽ‬
‫ﻋﻤﻠﯽ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺧﻮد آن ﻧﯿﺰ واﺟﺐ ﻣﯽﮔﺮدد«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ از ﻋﻘﺒﻪ رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ھﻤﯿﻦ ﺗﯿﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ را ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﺑﺮد‪ ،‬ﺳﺎزﻧﺪه آن ﻗﺼﺪ ﺧﯿﺮ و‬
‫ﺧﺪﻣﺖ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ آن را در اﺧﺘﯿﺎر ﺳﺮﺑﺎزان راه ﺧﺪا ﻗﺮار ﻣﯽدھﺪ و‬
‫ﺳﺮﺑﺎزی ﮐﻪ آن ﺗﯿﺮ را ﻣﯽاﻧﺪازد«‪.‬‬
‫و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫»ھﻢ ﺗﯿﺮاﻧﺪازی را ﻓﺮا ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ و ھﻢ ﺳﻮارﮐﺎری را اﻣﺎ ﺗﯿﺮاﻧﺪازی از ﺳﻮارﮐﺎری ﺿﺮورت‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫و در اداﻣﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ و اﺑﻮداود و اﻟﻨﺴﺎﯾﯽ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ و ﻣﺴﻠﻢ و اﺑﻮداود و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٥٢‬‬

‫»ھﺮ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ اﻧﺴﺎن را از ﯾﺎد ﺧﺪا دور ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺳﻪ ﭼﯿﺰ‪ :‬ﺗﯿﺮی ﮐﻪ‬
‫ﺷﻠﯿﮏ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﺳﺒﯽ ﮐﻪ آﻣﻮزش داده ﻣﯽﺷﻮد و ﺷﻮﺧﯽ و ﺳﺮﮔﺮﻣﯽ ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬زﯾﺮا ھﺮ‬
‫‪١‬‬
‫ﺳﻪ آنھﺎ ﮐﺎری درﺳﺖ و ﭘﺴﻨﺪﯾﺪهاﻧﺪ«‪.‬‬
‫اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﻣﻮرد ﻋﻤﻠﯽ ﻧﻤﻮدن اﯾﻦ ﺗﻮﺻﯿﻪھﺎی رﺳﻮل ﺧﺪاص‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﺟﺪی ﺑﻮدﻧﺪ؛ زﯾﺮا آﻣﺎدﮔﯽ ﻻزم را ﺑﺮای ﺟﮫﺎد در آنھﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآوردﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﻤﺮس ﺿﻤﻦ ﻧﺎﻣﻪای ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ھﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد ﺗﯿﺮاﻧﺪازی و‬
‫اﺳﺐﺳﻮاری و ﺷﻨﺎ را ﺑﯿﺎﻣﻮزﯾﺪ«‪ .‬ﺗﺮدﯾﺪی ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اھﻤﺎل ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺟﮫﺎدی در راه ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫و آﻣﺎدﮔﯽ ﻻزم ﺑﺮای آن‪ ،‬زﻣﯿﻨﻪ را ﺑﺮای ذﻟﺖ و ﺧﻮاری و ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪﮔﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺮاھﻢ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ -۱۷‬ﻣﺴﺎوات ﻣﯿﺎن ﻓﺮزﻧﺪان‬

‫رﻋﺎﯾﺖ ﻣﺴﺎوات ﻣﯿﺎن ﻓﺮزﻧﺪان از ﻧﻈﺮ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻗﺎﻃﻊ ﻋﻠﻤﺎ ﻣﺴﺘﺤﺐ و ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻋﻠﻤﺎی ﺣﻨﺒﻠﯽ‪ ،‬اﻣﺎم ﺑﺨﺎری و ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺎﻟﮑﯿﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ رﻋﺎﯾﺖ در ﺑﺨﺸﺶ و‬
‫ھﺪﯾﻪ و در رﻓﺘﺎر و ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪان‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﻧﻮازش و ﺑﻮﺳﯿﺪن واﺟﺐ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻮرد‬
‫ﺣﻨﺎﺑﻠﻪ ﺣﻖ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ھﺴﺘﻨﺪ؛ زﯾﺮا ﻋﺪم رﻋﺎﯾﺖ ﻋﺪاﻟﺖ و ﻣﺴﺎوات ﻣﯿﺎن ﻓﺮزﻧﺪان زﻣﯿﻨﻪ را‬
‫ﺑﺮای ﻣﻨﺎزﻋﻪ و دﺷﻤﻨﯽ و ﮐﯿﻨﻪ ﻣﯿﺎن آنھﺎ ﻓﺮاھﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ؛ زﯾﺮا رﻋﺎﯾﺖ اﺻﻞ »ﻋﺪاﻟﺖ« از‬
‫ﻧﻈﺮ اﺳﻼم در ھﻤﻪ زﻣﯿﻨﻪھﺎ واﺟﺐ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط اﺿﺎﻓﻪ ﺑﺮ ﻗﺮآن رواﯾﺎت زﯾﺎدی‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﺑﺸﯿﺮ رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﯿﺎن ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ رﻓﺘﺎر ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫‪٢‬‬
‫و اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ را ﺳﻪ ﺑﺎر ﺗﮑﺮار ﻧﻤﻮده و ﻣﻮرد ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺎﺑﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ھﻤﺴﺮ ﺑﺸﯿﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻏﻼﻣﯽ را ﺑﺮای ﭘﺴﺮم ﺧﺮﯾﺪاری ﮐﻦ و رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪاص را ﺑﺮای آن ﺷﺎھﺪ ﺑﻨﻤﺎ‪ .‬او ھﻢ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ھﻤﺴﺮم ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﻏﻼﻣﯽ را ﺑﺮای ﻓﻼن ﭘﺴﺮش ﺧﺮﯾﺪاری ﺑﻨﻤﺎﯾﻢ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»آن ﭘﺴﺮ ﺑﺮادران دﯾﮕﺮی دارد؟« ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻠﻪ دارد‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ ھﻤﻪ آنھﺎ‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺨﻤﺴﻪ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ و اﺑﻮداود و اﻟﻨﺴﺎﯾﯽ‬
 ‫‪١٥٣‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﻣﯽﺧﻮاھﯽ ﭼﻨﯿﻦ ھﺪﯾﻪای ﺑﺪھﯽ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﯾﻦ ﮐﺎر‪ ،‬ﮐﺎر‬
‫‪١‬‬
‫درﺳﺘﯽ ﻧﯿﺴﺖ و ﻣﻦ ﺟﺰ ﺑﺮای ﮐﺎری ﺣﻖ و روا ﺷﮫﺎدت ﻧﻤﯽدھﻢ«‪.‬‬
‫و از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»در ﺑﺨﺸﺶ و ھﺪﯾﻪ ﻣﯿﺎن ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺘﺎن ﺑﻪ ﯾﮑﺴﺎن ﻋﻤﻞ ﮐﻨﯿﺪ و اﮔﺮ ﻣﻦ ﮐﺴﯽ را ﺑﺮ‬
‫‪٢‬‬
‫دﯾﮕﺮی ﺑﺮﺗﺮی ﻣﯽﺑﺨﺸﯿﺪم زﻧﺎن را در اوﻟﻮﯾﺖ ﻗﺮار ﻣﯽدادم«‪.‬‬
‫ﺣﻨﺎﺑﻠﻪ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ رأی آنھﺎ را ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ دادن ھﺪﯾﻪ و‬
‫ﺑﺨﺸﺶ اﺿﺎﻓﻪ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ از ﻓﺮزﻧﺪان و ﻣﺤﺮوم ﻧﻤﻮدن ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ ﺣﺮام و ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ و‬
‫ً‬
‫ﻋﻤﻼ ﮐﺎن ﻟﻢ ﯾﮑﻦ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﻮد و اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺻﻞ ﺑﺨﺸﺶ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺑﺎﯾﺪ از آن ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﯾﻮﺳﻒ ھﻢ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﮔﺮ از ﻃﺮﯾﻖ ﺑﺨﺸﺶ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ از‬
‫آنھﺎ ﺑﺨﻮاھﺪ ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ را دﭼﺎر ﺿﺮر و زﯾﺎن ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﮐﺎر او ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ و ﺑﺎﯾﺪ در آن‬
‫ﺗﺠﺪﯾﺪﻧﻈﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺮاﻋﺎت ﻣﺴﺎوات در ﻣﯿﺎن ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﮐﺴﯽ ﺑﺮﺧﯽ از آنھﺎ را ﺑﺮ ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﺮﺗﺮی ﺑﺪھﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺸﺶ او در ﻋﯿﻦ اﯾﻦﮐﻪ ﺻﺤﺖ‬
‫دارد‪ ،‬ﻣﮑﺮوه اﺳﺖ و آﻧﺎن اواﻣﺮ رﺳﻮل ﺧﺪاص را ﺣﻤﻞ ﺑﺮ ﻣﻨﺪوب و ﻣﺴﺘﺤﺐ ﮐﺮدهاﻧﺪ و‬
‫اﺳﺘﺪﻻل ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن در ﺣﺎل ﺣﯿﺎت در دﺧﻞ و ﺗﺼﺮف اﻣﻮال ﺧﻮﯾﺶ آزاد اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ ﭘﺲ از آنﮐﻪ ﭘﺎﺳﺦھﺎی دهﮔﺎﻧﻪ اﮐﺜﺮ ﻋﻠﻤﺎ را در ﻣﻮرد ﺣﺪﯾﺚ ﻧﻌﻤﺎن ذﮐﺮ‬
‫ﮐﺮده و ﺿﻌﻒﺷﺎن را ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮده و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﻮﺿﻮع اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ رﻋﺎﯾﺖ‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ واﺟﺐ و ﺑﺮﺗﺮی دادن ﺑﺮﺧﯽ از ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﺮ ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ ﺣﺮام اﺳﺖ‪ .‬از ﻧﻈﺮ اﻣﺎم‬
‫اﺣﻤﺪ و ﺟﻤﻌﯽ دﯾﮕﺮ از ﻋﻠﻤﺎ رﻋﺎﯾﺖ ﻋﺪاﻟﺖ‪ ،‬ﺑﺪﯾﻦ ﺻﻮرت ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﺴﺮ ـ ھﻢﭼﻮن ارث ـ‬
‫دو ﺑﺮاﺑﺮ دﺧﺘﺮ داده ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد؛ زﯾﺮا ﭘﺪر ﯾﺎ ﻣﺎدری ﮐﻪ ﭼﯿﺰی را ﺑﻪ او‬
‫ﻣﯽﺑﺨﺸﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ھﻢ ﻓﻮت ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ھﻤﯿﻦ ﻧﺴﺒﺖ از ارث ﺑﻪ او ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬در ﻣﻮرد ﺑﺨﺸﺶ و ھﺪﯾﻪ ﻣﯿﺎن ﭘﺴﺮ و دﺧﺘﺮ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺗﻔﺎوﺗﯽ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫و ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ـ ﮐﻪ ﭘﯿﺶﺗﺮ رواﯾﺖ ﺷﺪ ـ اﯾﺠﺎد ﻋﺪاﻟﺖ و ﻣﺴﺎوات ﻣﯿﺎن‬
‫‪٣‬‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان واﺟﺐ اﺳﺖ‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻢ و اﺑﻮداود و اﺣﻤﺪ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﻄﺒﺮاﻧﯽ و اﻟﺒﯿﮫﻘﯽ‬
‫‪ -٣‬ﻧﯿﻞ اﻻوﻃﺎر‪ ،‬ج ‪ ،۶‬ص ‪۴۰۶-۴۰۵‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٥٤‬‬
‫ً‬
‫اﻣﺎ ﭘﺪﯾﺪهای ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن ﺑﺮﺧﯽ از ﺟﺎﻣﻌﻪھﺎ رواج ﯾﺎﻓﺘﻪ ﮐﻪ دﺧﺘﺮان را ﻋﻤﻼ از ارث‬
‫ﻣﺤﺮوم ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺮام و ﻧﺎرواﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺧﻮد ﺳﮫﻢﺷﺎن را ﻣﻌﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮده‬
‫و رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﻣﻮرد آنھﺎ ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﺮای رﻓﺘﺎر ﺧﻮب و ﺧﯿﺮﺧﻮاھﯽ ﺑﺮای زﻧﺎن‪ ،‬ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﻧﺼﯿﺤﺖ ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫و ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭼﻨﺪﯾﻦ دﺧﺘﺮ دارﻧﺪ و ﺑﺮای ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﻌﯿﺸﺖ آنھﺎ ﺗﻼش ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻣﮋده داده و ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ھﺮﮐﺲ ﮐﻪ دﺧﺘﺮاﻧﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ آنھﺎ ﺑﻪ ﻧﯿﮑﯽ رﻓﺘﺎر ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ رﻓﺘﻦ او ﺑﻪ‬
‫‪١‬‬
‫ﺟﮫﻨﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬
‫و در رواﯾﺖ دﯾﮕﺮی آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ھﺮﮐﺲ ﮐﻪ دارای ﺳﻪ دﺧﺘﺮ ﯾﺎ ﺧﻮاھﺮ ﯾﺎ دو ﻧﻔﺮ از آنھﺎ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﺑﺎ آنھﺎ‬
‫‪٢‬‬
‫رﻓﺘﺎر ﻧﻤﺎﯾﺪ و در ﻣﻮردﺷﺎن ﺑﻪ وﻇﯿﻔﻪ ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ ﺧﻮاھﺪ رﻓﺖ«‪.‬‬
‫ھﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﭘﺴﺮان را ﺑﺮ دﺧﺘﺮان ﺗﺮﺟﯿﺢ دھﺪ و آنھﺎ را از ﻣﯿﺮاث ﻣﺤﺮوم ﻧﻤﺎﯾﺪ‬
‫ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺳﺘﻢ ﺷﺪه و ﺧﻮد را از رﺣﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺤﺮوم ﮔﺮداﻧﯿﺪه و ﮐﺎر او ﻣﺸﺎﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﺮدم‬
‫ﻋﺼﺮ ﺟﺎھﻠﯿﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از آنھﺎ دﺧﺘﺮان ﺧﻮد را زﻧﺪه ﺑﻪ ﮔﻮر ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ آنھﺎ را ﻣﻮرد ﻋﺘﺎب ﻗﺮار داده ﮐﻪ‪:‬‬
‫ت ‪] ﴾٩‬اﻟﺘﮑﻮﯾﺮ‪.[۹ -۸ :‬‬ ‫ت ‪ ٨‬بأَ ّي َذ�ب قُتلَ ۡ‬ ‫َ َُۡۡ َ‬
‫ۥد ُة ُس�لَ ۡ‬ ‫﴿�ذا ٱلموء‬
‫ٖ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫»آنﮔﺎه ﮐﻪ از دﺧﺘﺮان زﻧﺪه ﺑﻪ ﮔﻮر ﺷﺪه ﭘﺮﺳﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد * ﮐﻪ ﺑﻪ ﭼﻪ ﮔﻨﺎھﯽ ﮐﺸﺘﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ؟«‬
‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َۡ‬ ‫ن� َظ َّل َو ۡج ُه ُهۥ ُم ۡس َو ّٗدا َو ُه َو َك ِظ ‪ٞ‬‬ ‫ُ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫يم ‪َ �َ ٥٨‬ت َ� ٰ َر ٰ‬
‫ى م َِن ٱلق ۡو ِم مِن‬ ‫� أ َح ُد ُهم ب ِٱ� َ ٰ‬ ‫�ذا � ُ ّ ِ َ‬‫﴿‬
‫َۡ ُ َ‬ ‫َ ٓ‬ ‫َ‬ ‫ُّ َ‬ ‫ۡ َ ُ ُّ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ُ ٓ ِ َ ُ ّ َ ٓ ُ ۡ ُ ُ َ َٰ ُ‬
‫اب �� َسا َء َما �ك ُمون ‪﴾٥٩‬‬ ‫ون أم يدسهۥ ِ� ٱل� ِ �‬ ‫�ه ٍ‬ ‫سكهۥ‬ ‫سوء ما � ِ� بِهِۚۦ ��م ِ‬
‫]اﻟﻨﺤﻞ‪.[۵۹ -۵۸ :‬‬
‫»و ھﺮﮔﺎه ﯾﮑﯽ از آﻧﺎن را ﺑﻪ )ﺗﻮﻟﺪ( دﺧﺘﺮ ﻣﮋده ﺑﺪھﻨﺪ‪ ،‬ﭼﮫﺮهاش ﺳﯿﺎه ﻣﯽﮔﺮدد و در‬
‫ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺧﺸﻢ )و اﻧﺪوه( ﺧﻮد را ﻓﺮو ﻣﯽﺧﻮرﻧﺪ‪ ،‬از ﺑﺪی آنﭼﻪ ﺑﻪ او ﺑﺸﺎرت داده ﺷﺪه‪،‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ و اﻟﺸﯿﺨﺎن و اﻟﻨﺴﺎﯾﯽ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ و اﻟﺘﺮﻣﺬی و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن‬
 ‫‪١٥٥‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫از ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺧﻮد روی ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪ ،‬آﯾﺎ او را ﺑﺎ ﺧﻮاری ﻧﮕﺎه دارد‪ ،‬ﯾﺎ در ﺧﺎک ﭘﻨﮫﺎﻧﺶ ﮐﻨﺪ؟ وه‬
‫ﭼﻪ ﺑﺪ داوری ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ؟«‬

‫‪ -۱۸‬ھﺰﯾﻨﻪ ﻓﺮزﻧﺪان‬
‫ﭘﺪران و ﻣﺎدران ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ دارﻧﺪ ﮐﻪ در زﻣﺎن ﮐﻮدﮐﯽ و ﻧﻮﺟﻮاﻧﯽ ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺤﺼﯿﻞ و‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻦ ﮐﺎر ﻣﺨﺎرج ﻟﺒﺎس و ﺧﻮراک و ﺗﺤﺼﯿﻞ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮﯾﺶ را ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎم‬
‫ﻣﺎﻟﮏ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ‪ :‬ﺗﻨﮫﺎ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﻔﻘﻪ ﻓﺮزﻧﺪان واﺟﺐ اﺳﺖ و ﺗﮫﯿﻪ ﻣﺨﺎرج ﻧﻮهھﺎ واﺟﺐ‬
‫ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ دﯾﮕﺮ اﺋﻤﻪ ﻓﻘﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ در ﺻﻮرت ﻟﺰوم ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﯽ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان و ﻧﻮهھﺎ ـ دﺧﺘﺮ ﯾﺎ ﭘﺴﺮ ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ھﻢ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ ـ واﺟﺐ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ََ ۡ ُ َ‬
‫﴿ َو� ٱل َم ۡولودِ ُ�ۥ رِ ۡز� ُه َّن َو� ِۡس َو� ُه َّن﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۳۳ :‬‬
‫»ﺑﺮﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻓﺮزﻧﺪ از آن او ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ )ﭘﺪر( واﺟﺐ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﯿﻮهای ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه ﻣﺨﺎرج‬
‫)زﻧﺪﮔﯽ(‪ ،‬ﻟﺒﺎس و ﭘﻮﺷﺎک آنھﺎ را ﻓﺮاھﻢ ﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻏﺬا‪ ،‬ﻟﺒﺎس و ﻣﺨﺎرج ﻣﺪرﺳﻪ در اﯾﺎم ﺗﺤﺼﯿﻞ و در ﺣﺪ‬
‫ﺗﻮان ﺑﺮ واﻟﺪﯾﻦ واﺟﺐ اﺳﺖ و ﻧﯿﺎزھﺎی او در ﺣﺪ ﮐﻔﺎﯾﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮﻃﺮف ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ‬
‫ﮐﻮدﮐﯽ ھﯿﭻﮐﺲ را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﯿﺶ را ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ از ﺑﯿﺖاﻟﻤﺎل و‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﻮراک‪ ،‬ﻟﺒﺎس‪ ،‬ﻣﺴﮑﻦ و ﻣﺨﺎرج ﺗﺤﺼﯿﻞ او ﺗﮫﯿﻪ ﺑﺸﻮد و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ‬
‫ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺨﺎرج ﻓﺮزﻧﺪان ﺗﺎ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺣﺪ ﺑﻠﻮغ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﮐﺎر و ﮐﺴﺐ درآﻣﺪ و ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﺗﺎ‬
‫ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺤﺼﯿﻞ و ﯾﺎﻓﺘﻦ ﮐﺎر ﺑﺎﯾﺪ اداﻣﻪ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ دﭼﺎر ﺳﺮﮔﺮداﻧﯽ و ﻣﺸﮑﻼت ﻧﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮ واﻟﺪﯾﻦ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﺎن واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﯽ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را از درآﻣﺪ‬
‫ﺣﻼل و ﭘﺎک ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬در ﻏﯿﺮ اﯾﻦﺻﻮرت ﻋﻮاﻗﺐ زﯾﺎنﺑﺎری را ﺑﺮای ﺧﻮد و ﻓﺮزﻧﺪان‬
‫آنھﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد ﺧﻮاھﺪ آورد و ﺟﺴﻤﯽ ﮐﻪ از ﻣﺎل ﺣﺮام رﺷﺪ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺰ ﺑﺪﺑﺨﺘﯽ‪،‬‬
‫ﺑﯿﭽﺎرﮔﯽ و ﻣﺸﮑﻼت دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﭼﯿﺰی در اﻧﺘﻈﺎر او ﻧﺨﻮاھﺪ ﺑﻮد؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬
‫ﯾﮫﻮدﯾﺎن را ﻣﻮرد ﻣﺬﻣﺖ ﻗﺮار ﻣﯽدھﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ون ل ُّ ۡ‬‫َ َّ ٰ ُ َ‬ ‫َ َّ ُ َ ۡ َ‬
‫ت﴾ ]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[۴۲ :‬‬ ‫ِلسح ِ‬ ‫ِب أ�ل‬ ‫﴿س�ٰعون ل ِلكذ ِ‬
‫»ﺑﺴﯿﺎر )ﺑﺎ ﻋﺸﻖ و رﻏﺒﺖ( ﺑﻪ دروغ ﮔﻮش ﻣﯽﺳﭙﺎرﻧﺪ و ﺑﺴﯿﺎر اھﻞ ﺣﺮامﺧﻮاریاﻧﺪ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫ِين َء َام ُن ٓوا ْ أَنف ُقوا ْ مِن َط ّي َ‬ ‫َ َ ُّ َ َّ‬
‫ت َما ك َس ۡب ُت ۡم﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۶۷ :‬‬ ‫ٰ‬
‫ِ ِ‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ٱ�‬ ‫���ها‬ ‫﴿ ٰٓ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٥٦‬‬

‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬ﻧﻔﻘﻪ )و ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﯿﺘﺎن( را از ﭘﺎکﺗﺮﯾﻦ ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ‬

‫ﮐﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآورﯾﻢ ﻓﺮاھﻢ ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﻔﻘﻪ و ھﺰﯾﻨﻪ از ﺧﻮد ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﺧﺎﻧﻮاده ﺷﺮوع ﻣﯽﺷﻮد و ﭘﺲ از او ھﻤﺴﺮ و‬
‫ﺑﻌﺪ از او ﺑﺎﯾﺪ ﺷﺎﻣﻞ ﺑﻘﯿﻪ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده ﺷﻮد اﯾﻦ ﮐﺎر ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ دارای اﺟﺮ اﺧﺮوی‬
‫ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪» :‬در ﻣﯿﺎن دﯾﻨﺎری ﮐﻪ ﺑﺮای ﺟﮫﺎد و دﯾﻨﺎری ﮐﻪ‬
‫ﺑﺮای آزادی ﺑﺮدﮔﺎن و دﯾﻨﺎری ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان داده ﻣﯽﺷﻮد و دﯾﻨﺎری ﮐﻪ ﺑﺮای‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده ﺧﺮج ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ اﺟﺮ را آن دﯾﻨﺎری دارد ﮐﻪ ﺑﺮای ﺧﺎﻧﻮاده ﺧﺮج ﺷﺪه‬
‫‪١‬‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -۱۹‬ارث‬
‫ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از ﻣﮫﻢﺗﺮﯾﻦ ﺣﻘﻮق ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﺮ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺣﻖ ارث ﺑﺮدن اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﻖ‪،‬‬
‫ﺣﻘﯽ اﺟﺒﺎری اﺳﺖ و ھﯿﭻﮐﺲ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ آن را ﻧﺎدﯾﺪه ﺑﮕﯿﺮد و ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ھﯿﭻ ﯾﮏ از‬
‫وارﺛﯿﻦ را از ﺳﮫﻢ ﺧﻮد ﻣﺤﺮوم ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ و ﻧﻈﺎم وراﺛﺖ در اﺳﻼم ﺑﺴﯿﺎر ﻋﺎدﻻﻧﻪ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی ﻣﺎﻟﯽ و‬
‫اﻗﺘﺼﺎدی ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﻧﺰدﯾﮏ دارد؛ ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﮐﻪ ﻣﺮدان ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻪ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺨﺎرج ازدواج و‬
‫ﻣﮫﺮﯾﻪ و ﻧﻔﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮادهاﻧﺪ‪ ،‬ﺳﮫﻢ ارثﺷﺎن از زﻧﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬و زﻧﺎن ﭼﻪ ﻗﺒﻞ از ازدواج‬
‫ﯾﺎ ﭘﺲ از آن در ﻣﻮرد ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺘﯽ ﻧﺪارﻧﺪ و ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﻋﻠﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﮫﻢ‬
‫ارثﺷﺎن از ﻣﺮدان ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ و ھﻤﻪ ﺳﮫﻢ ارﺛﯽ را ھﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ او ﺗﻌﻠﻖ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﺑﺮای ﺧﻮد ﭘﺲاﻧﺪاز ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺗﻨﮫﺎ ﺑﺎ ﻣﯿﻞ و رﺿﺎﯾﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﻘﺪاری از آن را ﺧﺮج ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺳﻪ آﯾﻪ ﻗﺮآن ﺳﯿﺴﺘﻢ ارث ﺑﯿﺎن ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ُ ُ َّ ُ ٓ َ ۡ َ ٰ ُ ۡ َّ َ ۡ ُ َ ّ ۡ ُ َ َ ۡ‬
‫�﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[۱۱ :‬‬ ‫وصي�م ٱ� ِ� أو�دِ�مۖ ل ِ�ك ِر مِثل ح ِظ ٱ�نثي ِ‬ ‫﴿ي ُ ِ‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻣﻮرد ﻓﺮزﻧﺪانﺗﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﭘﺴﺮان ﺳﮫﻢﺷﺎن دوﺑﺮاﺑﺮ‬
‫دﺧﺘﺮان اﺳﺖ«‪.‬‬
‫�ن ل َّ ُه َّن َو َ ‪ٞ‬‬ ‫َ‬
‫َ َ ُ ۡ ۡ ُ َ َ َ َ ۡ َ ٰ ُ ُ ۡ َّ ۡ َ ُ‬
‫�﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[۱۲ :‬‬ ‫﴿۞ول�م ن ِصف ما ترك أز�ج�م إِن لم ي‬
‫آن ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮﻃﯽ ﮐﻪ‬ ‫»ﻧﯿﻤﻪ آنﭼﻪ ﮐﻪ از ھﻤﺴﺮانﺗﺎن ﺑﺮﺟﺎی ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ از ِ‬
‫دارای ﻓﺮزﻧﺪی ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ«‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ و ﻣﺴﻠﻢ و ﺑﯿﮫﻘﯽ‬
 ‫‪١٥٧‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫ۡ َ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ۡ َ ۡ ُ َ َ ُ َّ ُ ۡ‬
‫ٱ� ُ�فتِي� ۡم ِ� ٱلك�ٰلةِ﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[۱۷۶ :‬‬ ‫﴿�ستفتونك ق ِل‬
‫»در ﻣﻮرد ﮐﻼﻟﻪ )و ﻧﺤﻮه ﻣﯿﺮاث ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﺮده اﺳﺖ و ﻓﺮزﻧﺪی و ﭘﺪری را از ﺧﻮد‬
‫ﺑﺮﺟﺎی ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ( از ﺗﻮ ﻣﯽﭘﺮﺳﻨﺪ ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ در اﯾﻦﺑﺎره ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﺣﮑﻢ ﺻﺎدر ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ«‪.‬‬
‫ﻣﻮاردی ﮐﻪ ﻗﺮآن در ﻣﻮردﺷﺎن ﭼﯿﺰی را ﺑﯿﺎن ﻧﻨﻤﻮده‪ ،‬ﺳﻨﺖ ﻧﺒﻮی آنھﺎ را ﺗﻮﺿﯿﺢ‬
‫داده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﮐﻪ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖس آن را رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»از ﻣﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ارث ﺑﺮده ﻧﻤﯽﺷﻮد و ھﺮﭼﻪ را ﮐﻪ از ﺧﻮد ﺑﺮﺟﺎی ﺑﮕﺬارﯾﻢ ﺻﺪﻗﻪ داده‬
‫‪١‬‬
‫ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺳﮫﻢ ﯾﮏ ﺷﺸﻢ ﺑﺮای ﻣﺎدرﺑﺰرگھﺎ در ﺣﺪﯾﺚ »ﺑﺮﯾﺪه« ﮐﻪ‬
‫رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬ﺑﺮای ﻣﺎدرﺑﺰرگھﺎ ـ ﺑﻪ ﺷﺮﻃﯽ ﮐﻪ ﻣﺎدر‬
‫‪٢‬‬
‫ّﻣﯿﺖ در ﻣﯿﺎن ﻧﺒﺎﺷﺪ ـ ﯾﮏ ﺷﺸﻢ ﻗﺮار داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﻮارد ﺷﺮﯾﻌﺖ و دﯾﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﻨﺪ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاھﻨﺪ ﺣﺪود و‬
‫ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻧﺎدﯾﺪه ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﮐﺎرﺷﺎن ﯾﺎ از روی ﺟﮫﺎﻟﺖ اﺳﺖ ﯾﺎ ﺳﺘﻤﮑﺎری‪ .‬ﯾﺎ ﻓﺮﯾﺐ‬
‫دروغﭘﺮاﮐﻨﯽ و ﺗﮫﻤﺖھﺎی دﺷﻤﻨﺎن ﮐﯿﻨﻪﺗﻮز اﺳﻼم را ﺧﻮردهاﻧﺪ و ﻗﺮآن ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﻣﻮرد‬
‫اﯾﻦ ﮔﺮاﯾﺶھﺎی اﻧﺤﺮاﻓﯽ ھﺸﺪار داده و ﭘﺲ از دو آﯾﻪ ‪ ۱۱‬و ‪ ۱۲‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﯿﺮاث در‬
‫ﺳﻮره ﻧﺴﺎء ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َّ َ َ َ ُ ُ ُ ۡ ۡ ُ َ َّ‬ ‫ۡ َ ُ ُ ُ َّ َ َ ُ‬
‫ت � ِري مِن �ت ِ َها ٱ�ن َ� ٰ ُر‬ ‫﴿ت ِلك حدود ٱ�ِۚ ومن يطِعِ ٱ� ورسو�ۥ يدخِله ج�ٰ ٖ‬
‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ٱ� َو َر ُس َ ُ‬
‫و�ۥ َو َ� َت َع َّد ُح ُدودهُۥ يُ ۡدخِل ُه‬ ‫ِيها ۚ َو َ�ٰل َِك ۡٱل َف ۡو ُز ۡٱل َع ِظ ُ‬
‫يم ‪َ ١٣‬و َمن َ� ۡع ِص َّ َ‬ ‫َ� ٰ ِ� َ‬
‫ِين � َ‬
‫اب ُّمه ‪ٞ‬‬ ‫َ َ َُ َ َ ‪ٞ‬‬ ‫َ ً َ‬
‫� ‪] ﴾١٤‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[۱۴ -۱۳ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ارا � ٰ ِ ٗ�ا �ِيها و�ۥ عذ‬ ‫ن‬
‫»اﯾﻦھﺎ اﺣﮑﺎﻣﯽ اﻟﮫﯽ اﺳﺖ و ھﺮﮐﺲ از ﺧﺪاوﻧﺪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ او اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﺪ وی را ﺑﻪ‬
‫ﺑﺎغھﺎﯾﯽ درآورد ﮐﻪ از زﯾﺮ )درﺧﺘﺎن( آن ﻧﮫﺮھﺎ روان اﺳﺖ‪ ،‬در آن ﺟﺎوداﻧﻪ ھﺴﺘﻨﺪ و اﯾﻦ‬
‫ھﻤﺎن ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ ﺑﺰرگ اﺳﺖ و ھﺮ ﮐﺴﯽ از ﺧﺪا و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ او ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﮐﻨﺪ و از ﺣﺪود ﻣﻘﺮر‬
‫او ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬وی را در آﺗﺸﯽ درآورد ﮐﻪ ھﻤﻮاره در آن ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد و ﺑﺮای او ﻋﺬاﺑﯽ‬
‫ﺧﻔﺖﺑﺎر اﺳﺖ«‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻮداود‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٥٨‬‬

‫اﺳﺘﻮاری و ﭘﺎﯾﺪاری در ﻣﺴﯿﺮ ﭘﺎﯾﺒﻨﺪی ﺑﻪ ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﻣﯿﺰان و ﻣﻌﯿﺎر ﻋﺎدﻻﻧﻪ و‬

‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ آن زﻣﯿﻨﻪﺳﺎز ﺧﯿﺮ و ﺑﺮﮐﺖ‪ ،‬اﺳﺘﻘﺮار‪ ،‬اﻣﻨﯿﺖ و ﺳﻼﻣﺖ دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ََ ُ ْ ََ ََُۡ ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ َّ َ َ ُ ْ َ ُّ َ َّ ُ ُ َّ ۡ َ َ ٰ ُ ْ َ َ َ َّ ُ َ َ ۡ ُ ۡ َ َ ٰٓ َ ُ‬
‫��ِكة �� �افوا و� �زنوا‬ ‫﴿إِن ٱ�ِين قالوا ر�نا ٱ� �م ٱست�موا تت�ل علي ِهم ٱلم‬
‫َ َ ۡ ُ ْ ۡ َ َّ َّ ُ ُ ُ َ َ‬
‫نت ۡم توع ُدون ‪] ﴾٣٠‬ﻓﺼﻠﺖ‪.[۳۰ :‬‬ ‫و�� ِ�وا ب ِٱ�ن ِة ٱل ِ� ك‬
‫»در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﭘﺎﯾﺪاری ﮐﺮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﺮ آﻧﺎن ﻓﺮود ﻣﯽآﯾﻨﺪ )و ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ( ھﺎن ﻧﮫﺮاﺳﯿﺪ و ﻏﻤﮕﯿﻦ ﻣﺒﺎﺷﯿﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﺑﮫﺸﺘﯽ ﮐﻪ وﻋﺪه ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﯾﺪ ﺷﺎد ﺑﺎﺷﯿﺪ«‪.‬‬

‫ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺣﻘﻮق واﻟﺪﯾﻦ ﺑﺮ ﻓﺮزﻧﺪان‬

‫ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺑﻮدن ﻣﻮﻓﻖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی ﻣﺤﺒﺖ و ﮔﺬﺷﺖ و ﺣﺴﻦ ﻣﻌﺎﺷﺮت و‬
‫ﺗﻨﺒﯿﻪ ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﺎﻧﻪ ﻓﺮزﻧﺪان اﺳﺘﻮار ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣﮫﻢﺗﺮ دﺳﺖﯾﺎﺑﯽ ﺑﻪ اھﺪاف و‬
‫ﺛﻤﺮات ﻣﻄﻠﻮب و ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺧﻮب و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﻓﺮزﻧﺪان اﺳﺖ‪ .‬در رواﯾﺘﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‪:‬‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺪری را ﻣﻮرد ﻣﺮﺣﻤﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار دھﺪ ﮐﻪ ﻓﺮزﻧﺪش را ﺑﻪ ﺧﯿﺮ و ﻧﯿﮑﯽ ﻓﺮا‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ و او را ﯾﺎری ﻣﯽدھﺪ«‪ .‬زﻧﺪﮔﯽ را در ﺧﺪﻣﺖ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﮔﺬراﻧﯿﺪن دارای‬
‫ﺑﺎزﺗﺎﺑﯽ ﻋﻤﻠﯽ اﺳﺖ و ﻓﺮزﻧﺪان او ھﻢ ھﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎ او رﻓﺘﺎر ﺧﻮاھﻨﺪ داﺷﺖ؛ زﯾﺮا رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪» :‬در ﻣﻮرد زﻧﺎن ﻣﺮدم‪ ،‬اھﻞ ﻋﻔﺖ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﺗﺎ زﻧﺎن ﺷﻤﺎ ھﻢ راه ﻋﻔﺖ و‬
‫ﭘﺎﮐﺪاﻣﻨﯽ را در ﭘﯿﺶ ﮔﯿﺮﻧﺪ و ﺑﺎ واﻟﺪﯾﻦ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ رﻓﺘﺎر ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ ﻓﺮزﻧﺪانﺗﺎن ھﻢ ﺑﺎ‬
‫ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ رﻓﺘﺎر ﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺠﺎزات ھﻤﻪ ﮔﻨﺎھﺎن ـ ھﺮ ﮐﺪام را ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ‬
‫ـ ﺑﻪ روز ﺣﺴﺎب ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻣﻮﮐﻮل ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺰ اذﯾﺖ و آزار ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﮐﻪ ﻣﺠﺎزات آن را‬
‫در دﻧﯿﺎ ﮔﺮﯾﺒﺎنﮔﯿﺮ ﻓﺮزﻧﺪان ﻧﺎﻓﺮﻣﺎن ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ«‪.‬‬
‫در واﻗﻊ ﺑﯿﺎن ﺣﻘﻮق و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎ ﺑﺪﯾﻦ ﺧﺎﻃﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎ ھﻢﭼﻮن ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﺤﺎﮐﻢ‬
‫و دادﮔﺎهھﺎ ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم اﺧﺘﻼف و ﻧﺰاع ﻣﻼک ﻗﻀﺎوت و ﻋﻤﻞ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ و ﺣﻖ و ﻧﺎﺣﻖ را‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺣﻘﻮق ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻧﯿﺰ در ﺣﺴﻦ ﻣﻌﺎﺷﺮت و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداری و ﭘﺮھﯿﺰ از‬
‫آزار ﺟﺴﻤﯽ و روﺣﯽ آنھﺎ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﮐﺮدار و رﻓﺘﺎر در زﻣﺎن ﺣﯿﺎت و ﭘﺲ از ﻣﺮگ‬
‫آنھﺎﺳﺖ و ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ اﯾﻦ ﺣﻘﻮق ﯾﺎ آﯾﺎت ﻗﺮآن ﯾﺎ اﺣﺎدﯾﺚ رﺳﻮل ﺧﺪاﺳﺖ و اﻟﺘﺰام‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎ ﻓﺮض ﻋﯿﻦ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺳﺒﺐ وﺟﻮد و زﻧﺪﮔﯽ‬
 ‫‪١٥٩‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﻓﺮزﻧﺪان را ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ و ﻻزم اﺳﺖ از ھﯿﭻ ﺗﻼﺷﯽ ﺑﺮای ﺣﻞ ﻣﺸﮑﻼت و ﺟﻠﺐ‬
‫رﺿﺎﯾﺘﺸﺎن درﯾﻎ ﻧﺸﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻓﺮزﻧﺪان در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﮐﻪ در ﺣﺎل ﺣﯿﺎت ﻗﺮار دارﻧﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪ -۱‬ﻧﯿﮑﯽ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداری‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﻮﻇﻔﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ واﻟﺪﯾﻦ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ روش رﻓﺘﺎر ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و از ھﺮ ﻧﻮع‬
‫ﺑﺪرﻓﺘﺎری ﺑﺎ اﯾﺸﺎن ﭘﺮھﯿﺰ ﮐﻨﻨﺪ و ﺣﺘﯽ از ﮔﻔﺘﻦ ﮐﻠﻤﻪ و ﺳﺨﻨﯽ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ آزردﮔﯽ‬
‫ﺧﺎﻃﺮﺷﺎن ﺑﺸﻮد ﺧﻮدداری ﮐﻨﻨﺪ؛ زﯾﺮا ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﺎدرﺳﺖ و ﮐﺮدار و ﮔﻔﺘﺎر ﻧﺎروا ﺑﺎ ﭘﺪر و‬
‫ﻣﺎدر ﺳﺒﺐ ﺻﺪﻣﻪ زدن ﺑﻪ ﺷﺨﺼﯿﺖ و ﻣﻨﺰﻟﺖ و اﺣﺘﺮام واﻻی آﻧﺎن ﻣﯽﺷﻮد و ھﺮﮔﻮﻧﻪ‬
‫اذﯾﺖ و آزار‪ ،‬ﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮدن ﺻﺪا‪ ،‬ﺗﻨﺪی و ﺧﺸﻮﻧﺖ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ دلآزاریﺷﺎن ﺑﺸﻮد ﺣﺮام و‬
‫ﻧﺎﻣﺸﺮوع اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ِند َك ۡٱلك َ َ‬
‫� ًنا ۚ إ َّما َ� ۡبلُ َغ َّن ع َ‬‫ٰ‬ ‫ۡ َ‬ ‫َ َ َ َ ُّ َ َ َّ َ ۡ ُ ُ ٓ ْ َّ ٓ َّ ُ َ ۡ‬
‫ٱل َ� ٰ ِ َ�يۡ‬
‫ِ�‬ ‫ِ‬ ‫ح‬ ‫إ‬
‫ِ ِ‬‫ن‬ ‫� ر�ك �� �عبدوا إِ� إِياه و� ِ‬ ‫﴿۞وق ٰ‬
‫ُ‬ ‫َ َ ُ ُ َ ٓ َۡ َ‬
‫� ُه َما فَ َ� َ� ُقل ل َّ ُه َما ٓ أ ّف َو َ� َ� ۡن َه ۡر ُه َما َوقُل ل َّ ُه َما قَ ۡو ٗ� َكر ٗ‬
‫�ما ‪﴾٢٣‬‬ ‫ِ‬ ‫ٖ‬ ‫أحدهما أو ِ‬
‫]اﻹﺳﺮاء‪.[۲۳ :‬‬
‫»)ای اﻧﺴﺎن( ﭘﺮوردﮔﺎرت ﻓﺮﻣﺎن داد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺰ او را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻧﮑﻨﯿﺪ و ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر‬
‫ﻧﯿﮑﯽ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪ .‬ھﺮﮔﺎه ﯾﮑﯽ ﯾﺎ ھﺮ دوی آنھﺎ ﻧﺰد ﺗﻮ ﺑﻪ ﺳﻦ ﭘﯿﺮی رﺳﯿﺪﻧﺪ‪) .‬ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ اھﺎﻧﺘﯽ‬
‫را ﺑﻪ آنھﺎ روا ﻧﺪارﯾﺪ و ﺣﺘﯽ( ﺑﻪ آنھﺎ اف ھﻢ ﻧﮕﻮ! و ﺑﺮ ﺳﺮ اﯾﺸﺎن ﻓﺮﯾﺎد ﻣﮑﺶ و آﻧﺎن را‬
‫از ﺧﻮد دور ﻣﮕﺮدان و ﺑﺎ آنھﺎ ﺳﺨﻨﺎن ﺧﻮب و ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه ﺑﮕﻮ«‪.‬‬
‫اﻃﺎﻋﺖ ﭘﺪر و ﻣﺎدر در اﻣﻮر روا و ﻣﺸﺮوع واﺟﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ‬
‫اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ دﺳﺘﻮر داده و ﻋﻘﻞ ﺳﺎﻟﻢ آن را ﻣﯽﭘﺴﻨﺪد‪ .‬اﯾﻦ اﻃﺎﻋﺖ ﻓﺮزﻧﺪان ﺣﺘﯽ‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﭘﺪر و ﻣﺎدری ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ھﻢ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﻣﯽﺷﻮد و ﺗﻨﮫﺎ در اﻣﻮری ﮐﻪ ﻣﻌﺼﯿﺖ و‬
‫ﻧﺎرواﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺒﺎﯾﺪ از آﻧﺎن اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﻮد؛ زﯾﺮا در ﺟﮫﺖ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﯾﺪ از ﻣﺨﻠﻮﻗﯽ‬
‫ﭘﯿﺮوی ﮐﺮد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ ‪ُ ََ ٞ‬‬ ‫َ َۡ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ٰ َ َ َ َ َ ٰٓ َ ُ ۡ‬
‫�ك ِ� ما ليس لك بِهِۦ عِلم ف� ت ِطعهماۖ وصاحِبهما ِ�‬ ‫﴿�ن �هداك � أن � ِ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ُّ ۡ َ َ ۡ ُ ٗ َ َّ ۡ َ َ َ ۡ َ َ‬
‫نت ۡم � ۡع َملون‬ ‫ج ُع� ۡم ف�ن ّب ِ ُئ�م ب ِ َما ك‬ ‫َۡ‬ ‫َّ‬
‫ٱ��يا معروفاۖ وٱتب ِع سبِيل من �ناب إ ِ َّ� ۚ �م إ ِ َّ� مر ِ‬
‫‪] ﴾١٥‬ﻟﻘﻤﺎن‪.[۱۵ :‬‬
‫»ھﺮﮔﺎه آن دو )ﭘﺪر و ﻣﺎدر( ﺗﻼش ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﯿﺰی را ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺮﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ آ ﮔﺎھﯽ در ﻣﻮرد آن ﻧﺪاری‪ ،‬از اﯾﺸﺎن اﻃﺎﻋﺖ ﻣﮑﻦ‪ .‬در دﻧﯿﺎ ﺑﺎ اﯾﺸﺎن ھﻤﯿﺸﻪ ﺑﻪ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٦٠‬‬

‫ﺻﻮرﺗﯽ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ رﻓﺘﺎر ﮐﻦ و راه ﮐﺴﺎﻧﯽ را در ﭘﯿﺶ ﺑﮕﯿﺮ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻦ رو ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻌﺪ ھﻢ ھﻤﻪ ﺑﻪ ﺳﻮی ﻣﻦ ﺑﺎز ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ و ﻣﻦ ﺷﻤﺎ را از آنﭼﻪ )در دﻧﯿﺎ( ﻣﯽﮐﺮدهاﯾﺪ آ ﮔﺎه‬
‫ﻣﯽﺳﺎزم«‪.‬‬
‫ﺟﺰو ﻟﻮازم اﻃﺎﻋﺖ از واﻟﺪﯾﻦ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺘﯽ ﺑﺪون اﺟﺎزه آنھﺎ ﺑﻪ ﺟﮫﺎد ﮐﻪ واﺟﺒﯽ‬
‫ﺧﺪاﯾﯽ اﺳﺖ ﻧﺮوﯾﺪ ـ ﻣﮕﺮ آنﮐﻪ ﺑﺴﯿﺞ ﻋﻤﻮﻣﯽ اﻋﻼم ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺻﻮرت واﺟﺐ ﻋﯿﻦ‬
‫درآﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ ـ اﻣﺎم ﺑﺨﺎری در ﮐﺘﺎب ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد ﻓﺼﻠﯽ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﺑﺎب ﺟﮫﺎد« ﺑﻪ‬
‫ﺷﺮط اﺟﺎزه ﭘﺪر و ﻣﺎدر و در ﮐﺘﺎب »اﻷدب اﻟﻤﻔﺮد« ﻧﯿﺰ ﻓﺼﻠﯽ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺪون اﺟﺎزه ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺣﻖ رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﮫﺎد را ﻧﺪارﻧﺪ« ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﺑﺎرزﺗﺮﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻋﺪم اﻃﺎﻋﺖ از ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﻀﺎد آن ﺑﺎ‬
‫ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻊ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﯽ وﻗﺎص در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺎدر ﻣﺸﺮک ﺧﻮﯾﺶ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎدر‬
‫او ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﮐﺮد ﮐﻪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﺳﻌﺪ از دﯾﻦ اﺳﻼم دﺳﺖ ﺑﺮﻧﺪارد‪ ،‬ﻟﺐ ﺑﻪ آب و ﻏﺬا ﻧﺰﻧﺪ و‬
‫ﺧﻮد را ﺷﺴﺘﺸﻮ ﻧﺪھﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﯽ وﻗﺎص ﺑﺎ ﺟﺮأت و اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﺗﻤﺎم ﺑﺮ اﯾﻤﺎن ﺧﻄﺎب‬
‫ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺎدر! ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﻮﮔﻨﺪ اﮔﺮ دارای ﺻﺪ ﺟﺎن ﺑﺎﺷﯽ و ھﺮ ﺳﺎﻋﺖ ﯾﮏ ﺑﺎر‬
‫‪١‬‬
‫ﺟﺎن ﺑﺪھﯽ‪ ،‬از دﯾﻦ ﻣﺤﻤﺪ دﺳﺖ ﺑﺮﻧﺨﻮاھﻢ داﺷﺖ«‪.‬‬
‫از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﺑﯽﺗﻮﺟﮫﯽ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ و ﻣﺮاﻗﺒﺖ از ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻋﺼﯿﺎن و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ اﺳﺖ‬
‫و آزار آﻧﺎن ﺟﺰو ﮔﻨﺎھﺎن ﮐﺒﯿﺮهای ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ در ﺣﺪ ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺮار دادن ﺑﺮای‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪» :‬ﮔﻨﺎه ﮐﺒﯿﺮه‪ :‬ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺮار دادن ﺑﺮای‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ و اذﯾﺖ و آزار و ﺑﯽﻣﺒﺎﻻﺗﯽ ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر اﺳﺖ«‪ ٢ .‬ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪» :‬رﺿﺎﯾﺖ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ رﺿﺎﯾﺖ ﭘﺪر و ﻣﺎدر و ﺧﺸﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﺧﺸﻢ ﭘﺪر و ﻣﺎدر‬
‫‪٣‬‬
‫دارد«‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ از اﺣﺎدﯾﺚ ﺑﺴﯿﺎر ﺻﺮﯾﺢ در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﮐﻪ اذﯾﺖ و آزار و ﺑﯽﻣﺒﺎﻻﺗﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺪر‬
‫و ﻣﺎدر‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ از رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮده رﺳﻮل ﺧﺪاﺳﺖ ﮐﻪ‪:‬‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﻧﮕﺎه )رﺣﻤﺖ( ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ :‬آزاردھﻨﺪه ﭘﺪر و ﻣﺎدر‪،‬‬
‫ﺷﺮاﺑﺨﻮار و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺨﺸﺶ ﺧﻮد را ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ّﻣﻨﺖ ﻣﯽﮔﺬارد‪ .‬و ﺳﻪ ﻧﻔﺮ را ھﻢ ﺑﻪ‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬ﺗﻔﺴﺮ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ‪ ،‬ج ‪ ،۳‬ص ‪۴۴۵‬‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٣‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺘﺮﻣﺬی و ھﻮ ﺻﺤﯿﺢ‬
 ‫‪١٦١‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﺑﮫﺸﺖ راه ﻧﻤﯽدھﺪ‪ :‬آزاردھﻨﺪه ﭘﺪر و ﻣﺎدر‪ ،‬آدم دﯾﻮث و زﻧﯽ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ و‬
‫‪١‬‬
‫ﺷﻤﺎﯾﻞ ﻣﺮدان درﻣﯽآورد«‪.‬‬

‫‪ -۲‬ﺗﻮاﺿﻊ ﺑﺎ ﭘﺪر و ﻣﺎدر‬

‫ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﮑﻠﻔﻨﺪ ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻓﺮوﺗﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺖﺷﺎن را ﮔﺮاﻣﯽ‬
‫ﺑﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﭼﺸﻢ اﺣﺘﺮام ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﮕﺎه ﮐﻨﻨﺪ و از ﻧﮕﺎه و ﺑﺮﺧﻮرد ﺗﺤﻘﯿﺮآﻣﯿﺰ ﺑﻪ آنھﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺷﺪت ﭘﺮھﯿﺰ ﮐﻨﻨﺪ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫َ ۡ ۡ َ ُ َ َ َ َ ُّ ّ َ َّ ۡ َ َ ُ َّ ّ ۡ َ ۡ‬
‫� ُه َما َك َما َر َّ� َيا� َصغِ ٗ‬
‫�� ‪٢٤‬‬ ‫ِ‬ ‫ب ٱر‬‫﴿وٱخفِض لهما جناح ٱ� ِل مِن ٱلر�ةِ وقل ر ِ‬
‫ور� ‪﴾٢٥‬‬‫� َ� ُف ٗ‬ ‫َ‬
‫� فَإنَّ ُهۥ َ� َن ل ِۡ� َّ�ٰ� َ‬ ‫�ونُوا ْ َ�ٰلِح َ‬
‫ِ‬
‫َ ُ‬
‫ت‬ ‫ن‬ ‫إ‬ ‫م‬
‫ُ‬
‫ِ� ۡ‬‫س‬‫و‬
‫ُُ‬
‫ف‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫ا‬ ‫� ۡم أَ ۡعلَ ُم ب َ‬
‫م‬
‫َّ ُّ ُ‬
‫ر�‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ۚ ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫]اﻹﺳﺮاء‪.[۲۶ -۲۵ :‬‬
‫»ﺑﺎل ﺗﻮاﺿﻊ را ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻓﺮود آور‪) ،‬و در ﺑﺮاﺑﺮﺷﺎن ﻓﺮوﺗﻦ ﺑﺎش( و ﺑﮕﻮ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‬
‫ﺑﺪﯾﺸﺎن ﻣﺮﺣﻤﺖ ﻓﺮﻣﺎ ھﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ آنھﺎ در ﮐﻮدﮐﯽ ﻣﺮا ﺗﺮﺑﯿﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن )از‬
‫ﺧﻮد ﺷﻤﺎ( آ ﮔﺎهﺗﺮ از ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در درونﺗﺎن ﻣﯽﮔﺬرد‪ ،‬اﮔﺮ اﻓﺮاد ﺷﺎﯾﺴﺘﻪای‬
‫ﺑﺎﺷﯿﺪ؛ زﯾﺮا ﮐﻪ او در ﺣﻖ ﺗﻮﺑﻪﮐﺎران ھﻤﯿﺸﻪ ﺑﺨﺸﻨﺪه ﺑﻮده اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -۳‬ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاری از آﻧﺎن‬
‫ﯾﮑﯽ از زﯾﺒﺎﺗﺮﯾﻦ آداب ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاری و ﻗﺪرداﻧﯽ ﻻزم و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺧﯿﺮ و ﻧﯿﮑﯽ ﺑﻪ ﻣﺜﻞ آن‬
‫ﺑﺎ ھﻤﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ وﯾﮋه ﭘﺪر و ﻣﺎدر اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺘﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ آنھﺎ ﺑﺴﯿﺎر روﺷﻦ‬
‫اﺳﺖ؛ زﯾﺮا در زﻣﺎن ﮐﻮدﮐﯽ و ﺟﻮاﻧﯽ ـ ﺑﻪ وﯾﮋه ﻣﺎدر ـ از ھﯿﭻ ﺗﻼش و دﻟﺴﻮزی و‬
‫ﺧﺪﻣﺘﯽ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮﯾﺶ ﮐﻮﺗﺎھﯽ ﻧﮑﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاری و ﻗﺪرداﻧﯽ از‬
‫زﺣﻤﺎت آنھﺎ ﺿﺮوری اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺷﮑﺮ و ﺳﭙﺎس آنھﺎ را در ﮐﻨﺎر ﺣﻤﺪ و‬
‫ﺳﭙﺎس ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار داده و ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ك إ َ َّ� ٱل ۡ َم ِص ُ‬ ‫َ ۡ ُ ۡ َ َٰ َ ۡ َ‬
‫� ‪] ﴾١٤‬ﻟﻘﻤﺎن‪.[۱۴ :‬‬ ‫﴿أ ِن ٱشكر ِ� ول ِ� ِ�ي ِ‬
‫»و ﻣﺮا و ﭘﺪر و ﻣﺎدرت را ﺷﮑﺮﮔﺰار ﺑﺎش و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﺳﻮی ﻣﻦ ﺑﺎزﺧﻮاھﯿﺪ ﮔﺸﺖ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ۡ‬ ‫ٓ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َ َ ُّ َ َ َّ‬
‫ك �� َ� ۡع ُب ُد ٓوا إِ� إِيَّاهُ َو� ِٱل َ� ٰ ِ َ�يۡن إ ِ ۡح َ ٰ‬
‫� ًنا﴾ ]اﻹﺳﺮاء‪.[۲۳ :‬‬ ‫� ر�‬ ‫﴿۞وق ٰ‬
‫ِ‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ ﻧﺴﺎﯾﯽ و ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٦٢‬‬

‫»و ﭘﺮوردﮔﺎرت ﻓﺮﻣﺎن داده ﮐﻪ ﺗﻨﮫﺎ او را ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﺎ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺑﻪ ﻧﯿﮑﯽ رﻓﺘﺎر‬
‫ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﻣﺎدر در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺑﺮ ﭘﺪر اوﻟﻮﯾﺖ دارد و ﺑﺎﯾﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام‪ ،‬اﻃﺎﻋﺖ و ﺗﻮاﺿﻊ‬
‫ﻗﺮار ﮔﯿﺮد؛ زﯾﺮا ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم ﺑﺎرداری‪ ،‬وﺿﻊ ﺣﻤﻞ‪ ،‬ﺷﯿﺮ دادن‪ ،‬ﻧﮕﮫﺪاری و ﺗﺮﺑﯿﺖ‪ ،‬زﺣﻤﺎت‬
‫زﯾﺎدی را ﻣﺘﺤﻤﻞ ﮔﺮدﯾﺪه و آﺳﺎﯾﺶ ﻓﺮزﻧﺪش را ﺑﺮ آﺳﺎﯾﺶ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﻘﺪم داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و‬
‫ﺑﺴﯿﺎری از ﺷﺐھﺎ را در ﮐﻨﺎر ﮔﮫﻮاره ﮐﻮدک ـ ﺑﻪ وﯾﮋه ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم ﺑﯿﻤﺎری و درد ـ ﺑﯿﺪار‬
‫ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ َ َّ ۡ َ ۡ َ ٰ َ َ ٰ َ ۡ ۡ َ ٰ ً َ َ َ ۡ ُ ُ ُّ ُ ُ ۡ ٗ َ َ َ َ ۡ ُ ُ ۡ ٗ َ َ ۡ‬
‫�لُ ُهۥ َوف َِ�ٰلُهۥُ‬ ‫ٱ���ن بِ� ِ�يهِ إِح�ناۖ �لته أمهۥ كرها ووضعته كرهاۖ و‬ ‫﴿ووصينا ِ‬
‫ََُ َ َ‬
‫ث�ٰثون ش ۡه ًرا﴾ ]اﻷﺣﻘﺎف‪.[۱۵ :‬‬
‫»ﻣﺎ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺧﻮش ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ رﻓﺘﺎر ﻧﻤﺎﯾﺪ؛ زﯾﺮا ﮐﻪ‬
‫ﻣﺎدرش ﺑﺎ رﻧﺞ و زﺣﻤﺖ او را ﺣﻤﻞ ﮐﺮده و ﺑﺎ رﻧﺞ و ﻣﺸﻘﺖ ﺑﻪ دﻧﯿﺎ آورده اﺳﺖ و دوران‬
‫ﺣﺎﻣﻠﮕﯽ و ﺷﯿﺮﺧﻮارﮔﯽ او ﺳﯽ ﻣﺎه )ﺑﻪ ﻃﻮل ﻣﯽاﻧﺠﺎﻣﺪ(«‪.‬‬
‫و از اﺑﻮھﺮﯾﺮهس رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ‪ :‬ﻣﺮدی ﺑﻪ ﺣﻀﻮر رﺳﻮل ﺧﺪاص رﺳﯿﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ‬
‫رﺳﻮل اﻟﻠﻪص! ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮ ﻣﻦ ﺣﻖ دارد ﮐﻪ ﺑﺎ او ﺑﻪ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ وﺟﻪ رﻓﺘﺎر ﻧﻤﺎﯾﻢ؟‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺎدرت‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺲ از او‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺎدرت‪ .‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻣﺎدرم‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺎدرت‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺲ از او رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫‪١‬‬
‫ﭘﺪرت«‪.‬‬

‫‪ -۴‬ﻣﻘﺪم ﺑﻮدن واﻟﺪﯾﻦ ﺑﺮ ﺟﮫﺎد‬

‫ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر و ﺗﻼش ﺑﺮای ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﻮدن وﺳﺎﯾﻞ آﺳﺎﯾﺶ آنھﺎ و ﺣﻔﻆ‬
‫ﮐﺮاﻣﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺰﻟﺖﺷﺎن ﻣﻮرد رﺿﺎﯾﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ و ﺑﺮ ﺟﮫﺎدی ﮐﻪ ﻓﺮض ﮐﻔﺎﯾﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪم اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮوب رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﻣﺮدی ﺑﻪ ﺣﻀﻮر‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪاص آورد و ﺑﺮای رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﮫﺎد از اﯾﺸﺎن اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺖ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭘﺪر و ﻣﺎدرت زﻧﺪهاﻧﺪ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬آری زﻧﺪهاﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺟﮫﺎد ﺗﻮ در‬
‫‪٢‬‬
‫ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ آنھﺎﺳﺖ«‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫‪١٦٣‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد از رﺳﻮل ﺧﺪاص ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﮐﺪام ﮐﺮدار را ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮ دوﺳﺖ‬
‫ﻣﯽدارد؟ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻧﻤﺎز ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺲ از آن؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻧﯿﮑﯽ ﺑﻪ ﭘﺪر و‬
‫‪١‬‬
‫ﻣﺎدر‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺲ از آن رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺟﮫﺎد در راه ﺧﺪا«‪.‬‬

‫‪ -۵‬ﺣﺮام ﺑﻮدن ﻧﺎﺳﺰا ﺑﻪ آﻧﺎن‬

‫ﭘﺮھﯿﺰ از ﺑﺪﮔﻮﯾﯽ و ﻧﺎﺳﺰا ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺟﺰو اﺻﻠﯽ و ﻻزﻣﻪ اﺣﺴﺎن و ﻧﯿﮑﯽ ﺑﻪ آنھﺎ‬
‫اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺧﻮدداری از آزار و اذﯾﺖﺷﺎن ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﮔﻔﺘﺎر و رﻓﺘﺎر‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﺪﻣﺖ و اﺣﺴﺎن ﺑﻪ‬
‫آنھﺎ ﻣﻘﺪم اﺳﺖ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻧﺎﺳﺰاﮔﻮﯾﯽ ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺟﺰو ﮔﻨﺎھﺎن ﮐﺒﯿﺮه‬
‫اﺳﺖ«‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪص ﻣﮕﺮ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﺴﯽ ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺧﻮد ﺑﺪ و‬
‫ﺑﯿﺮاه ﺑﮕﻮﯾﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آری وﻗﺘﯽ ﮐﺴﯽ ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻣﺮدم ﻧﺎﺳﺰا ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدرش‬
‫‪٢‬‬
‫ﻧﺎﺳﺰا ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪ -۶‬ﺟﺪاﯾﯽ از ھﻤﺴﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﭘﺪر و ﻣﺎدر‬

‫ھﺮﮔﺎه ﭘﺪر و ﻣﺎدر از ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮد ﺑﺨﻮاھﻨﺪ ھﻤﺴﺮش را ﻃﻼق ﺑﺪھﺪ و درﺧﻮاﺳﺖ‬
‫آنھﺎ ﺑﺠﺎ و درﺳﺖ ﺑﻮد‪ ،‬و ھﻤﺴﺮ او اﺳﺒﺎب زﺣﻤﺖ آﻧﺎن را ﻓﺮاھﻢ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬واﺟﺐ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ از ھﻤﺴﺮش ﺟﺪا ﺑﺸﻮد؛ زﯾﺮا اﺑﻮدرداءس رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ‪ :‬روزی ﻣﺮدی ﻧﺰد او‬
‫آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ دارای ھﻤﺴﺮ ھﺴﺘﻢ و ﻣﺎدرم اﺻﺮار دارد ﮐﻪ او را ﻃﻼق ﺑﺪھﻢ‪ .‬ﻣﻦ‬
‫ھﻢ ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬از رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺷﻨﯿﺪهام ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬رﺿﺎﯾﺖ واﻟﺪﯾﻦ ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮﯾﻦ‬
‫راه ﺑﻪ ﺳﻮی ﺑﮫﺸﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮد ﻣﯽداﻧﯿﺪ ﻣﯽﺧﻮاھﯿﺪ رﺿﺎﯾﺖﺷﺎن را ﺟﻠﺐ ﮐﻨﯿﺪ ﯾﺎ‬
‫ﺧﯿﺮ؟«‬
‫و از ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮس رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ‪ :‬دارای ھﻤﺴﺮی ﺑﻮدم ﮐﻪ او را ﺑﺴﯿﺎر‬
‫دوﺳﺖ ﻣﯽداﺷﺘﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﭘﺪرم از او ﺑﺪش ﻣﯽآﻣﺪ‪ ،‬روزی از ﻣﻦ ﺧﻮاﺳﺖ ھﻤﺴﺮم را ﻃﻼق‬
‫ﺑﺪھﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻦ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر ﻧﺸﺪم‪ .‬ﭘﺪر ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ رﺳﻮل ﺧﺪاص رﻓﺖ و ﻣﻮﺿﻮع‬
‫را ﺑﺎ اﯾﺸﺎن در ﻣﯿﺎن ﻧﮫﺎد‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﺮا ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬از ھﻤﺴﺮت ﺟﺪا‬
‫‪٣‬‬
‫ﺑﺸﻮ«‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٣‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻮداود و اﻟﺘﺮﻣﺬی و اﻟﻨﺴﺎﯾﯽ و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٦٤‬‬

‫‪ -۷‬ﺗﺮﺑﯿﺖ و ﺗﻨﺒﯿﻪ ﻓﺮزﻧﺪان‬

‫ﭘﺪر و ﻣﺎدر اﯾﻦ ﺣﻖ را دارﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن و آداب و اﺧﻼق‪ ،‬ﻓﻀﺎﯾﻞ و ﻋﻠﻮم ﻣﻔﯿﺪ را ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ و آنھﺎ را ﺑﺎ ھﻤﻪ آداب ﮔﻔﺘﺎری‪ ،‬رﻓﺘﺎری و ﻣﮑﺎرم اﺧﻼق ﺷﺮﯾﻌﺖ‬
‫اﺳﻼم آﺷﻨﺎ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﭘﺎﯾﺒﻨﺪ ﻧﻤﻮده و ﻋﺎدت دھﻨﺪ؛ زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»ھﯿﺞ ﻋﻄﺎ و ﺑﺨﺸﺸﯽ از ﻃﺮف ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺑﺮای ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﮫﺘﺮ از ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺧﻮب و‬
‫‪١‬‬
‫ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
‫و از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﺎ ﺣﻘﻮق ﭘﺪر و ﻣﺎدر‬
‫آﺷﻨﺎ ﺷﺪهاﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﻔﺮﻣﺎ ﮐﻪ ﺣﻘﻮق ﻓﺮزﻧﺪان ﮐﺪاﻣﻨﺪ؟ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫‪٢‬‬
‫»ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﻧﺎم را ﺑﺮاﯾﺶ )ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺘﺎن( اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ و ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ او را ﺗﺮﺑﯿﺖ ﮐﻨﯿﺪ« ‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﻏﺰاﻟﯽ‪ /‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺪاﻧﯿﻢ ﮐﻪ روش ﺗﺮﺑﯿﺖ ﮐﻮدﮐﺎن از ﻣﮫﻢﺗﺮﯾﻦ و‬
‫اﺳﺎﺳﯽﺗﺮﯾﻦ روشھﺎﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﮐﻮدﮐﺎن اﻣﺎﻧﺖھﺎﯾﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدرﺷﺎن ﺳﭙﺮده‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻗﻠﺐ ﭘﺎک او ﮔﻮھﺮ ﮔﺮاﻧﺒﮫﺎ و دﺳﺖ ﻧﺨﻮردهای اﺳﺖ ﮐﻪ ھﯿﭻ ﻧﻘﺶ و ﺗﺼﻮﯾﺮی‬
‫در آن ﻧﻘﺶ ﻧﺒﺴﺘﻪ اﺳﺖ و آﻣﺎدﮔﯽ ھﺮﮔﻮﻧﻪ ﻧﻘﺶ و ﺗﺼﻮﯾﺮی را دارد و ﺑﻪ ھﺮ ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺧﯿﺮ و ﻧﯿﮑﯽ ﻋﺎدت داده ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی آن‬
‫رﺷﺪ و ﻧﻤﻮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﭘﺪر‪ ،‬ﻣﺎدر‪ ،‬ﻣﻌﻠﻢ و ﻣﺮﺑﯽ در‬
‫اﺟﺮ و ﺛﻮاﺑﺶ ﺳﮫﯿﻢ ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺷﺮ و ﺑﺪی ﻋﺎدت داده ﺷﻮد و ھﻢﭼﻮن‬
‫ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﻣﻮرد ﺑﯽﺗﻮﺟﮫﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﺑﺪﺑﺨﺖ و ﺑﺪﻋﺎﻗﺒﺖ ﺧﻮاھﺪ ﮔﺮدﯾﺪ و ﮔﻨﺎه آن ﺑﺮ‬
‫‪٣‬‬
‫دوش ّﻗﯿﻢ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ او ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫ﭘﺪر و ﻣﺎدر اﯾﻦ ﺣﻖ را دارﻧﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﮐﺎر و رﻓﺘﺎر ﻧﺎدرﺳﺘﯽ از ﻓﺮزﻧﺪانﺷﺎن‪ ،‬ﺳﺮ ﺑﺰﻧﺪ‪،‬‬
‫در ﺟﮫﺖ اﺻﻼﺣﺶ او را ﺗﻨﺒﯿﻪ ﺑﺪﻧﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻤﺘﺮ از ﺣﺪود ﺷﺮﻋﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻘﺪار‬
‫آن ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﻧﻮع ﺧﻼﻓﯽ دارد ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ آن ﺷﺪه اﺳﺖ و اﯾﻦ ﺣﻖ ﺑﺎ ﺣﻖ ﻣﻌﻠﻢ‪ ،‬ھﻤﺴﺮ‬
‫و ﻗﺎﺿﯽ در ﺗﻨﺒﯿﻪ ﺷﺎﮔﺮد‪ ،‬ھﻤﺴﺮ و ﻣﺤﮑﻮﻣﯿﻦ ﻣﺸﺎﺑﮫﺖ دارد‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺘﺮﻣﺬی‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﯿﮫﻘﯽ ﻓﯽ ﺷﻌﺐ اﻻﯾﻤﺎن‬
‫‪ -٣‬اﺣﯿﺎء ﻋﻠﻮم اﻟﺪﯾﻦ‪ ،‬ج ‪ ،۳‬ص ‪۶۳‬‬
 ‫‪١٦٥‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫‪ -۸‬اﯾﺠﺎد ﻣﺤﺪودﯾﺖ )ﺣﺠﺮ(‬

‫ﺣﺠﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ از دﺧﻞ و ﺗﺼﺮف ﮐﻮدک در اﻣﻮال ﺧﻮد ﻗﺒﻞ از رﺳﯿﺪن ﺑﻪ‬
‫ﺳﻦ ﺑﻠﻮغ اﺳﺖ؛ ﺑﺪﯾﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺼﺮف ﮐﻮدﮐﯽ ﮐﻪ دارای ﺗﻤﯿﺰ ﻣﯿﺎن ﺧﯿﺮ و ﺷﺮ ﺧﻮﯾﺶ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ و ﻣﻌﺎﻣﻼت را ﮐﻪ اﻣﮑﺎن ﻧﻔﻊ ﯾﺎ ﺿﺮر در آنھﺎ وﺟﻮد دارد‪ ،‬از ﻧﻈﺮ‬
‫ﺣﻨﻔﯿﻪ و ﻣﺎﻟﮑﯿﻪ ﻣﻮﮐﻮل ﺑﻪ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺳﻦ ﺑﻠﻮغ اﺳﺖ و از ﻧﻈﺮ ﺷﺎﻓﻌﯿﻪ و ﺣﻨﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎﻃﻞ‬
‫اﺳﺖ و ﺳﺒﺐ اﻧﺘﻘﺎل آن ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﻧﻤﯽﺷﻮد و از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﭼﯿﺰی ﺑﻪ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ او در‬
‫ﻧﻤﯽآﯾﺪ‪ .‬ﺣﺠﺮ ﻧﮫﺎدن ﺑﺮ ﮐﻮدﮐﺎن ﺑﺮاﺳﺎس اﯾﻦ آﯾﻪ از ﻗﺮآن ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ دارد‪:‬‬
‫ۡ ٗ َ َۡ ْ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ ۡ َ‬ ‫َ ۡ َ ُ ْ ۡ َ َ ٰ َ َ َّ ٰٓ َ َ ُ ْ َ‬
‫� إِذا بَلغوا ٱ�ّ ِ� َح فإِن َءا� ۡس ُتم ّمِن ُه ۡم ُرشدا فٱد� ُع ٓوا إ ِ ۡ� ِه ۡم‬ ‫� ح‬ ‫﴿وٱ�تلوا ٱ�� ٰ‬
‫َ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َ َ ٗ َۡ‬ ‫َ ۡ َُ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ ََُٰ ۡ َ َ َ ۡ ُ ُ َ ٓ ۡ َ ٗ‬
‫� ۚوا َو َمن �ن غن ِّيا فل َي ۡس َت ۡعفِفۖ َو َمن �ن‬ ‫�افا َو� ِ َد ًارا أن ي�‬ ‫أم�لهمۖ و� تأ�لوها إ ِ‬
‫ٱ�ِ َحس ٗ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َ َ َ ۡ ُ ۡ َ ۡ ۡ ۡ َ ٰ َ ُ ۡ َ ۡ ُ ْ َ َ ۡ ۡ َ َ َ ٰ َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ ٗ ََۡۡ ُ‬
‫� ۡل بٱل ۡ َم ۡ‬
‫ِيبا‬ ‫وف فإِذا د�عتم إِ� ِهم أم�لهم فأش ِهدوا علي ِه ۚم و�� ِب‬ ‫ِ�‬ ‫ر‬ ‫ع‬ ‫ِ‬ ‫ف ِق�� فليأ‬
‫‪] ﴾٦‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[۶ :‬‬
‫»ﯾﺘﯿﻤﺎن را )ﭘﯿﺶ از در اﺧﺘﯿﺎر ﻧﮫﺎدن اﻣﻮالﺷﺎن( ﺑﯿﺎزﻣﺎﯾﯿﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آنﮔﺎه ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻦ‬
‫ازدواج ﻣﯽرﺳﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ از آﻧﺎن ﺻﻼﺣﯿﺖ و ُﺣﺴﻦ ﺗﺼﺮف را دﯾﺪﯾﺪ‪ ،‬اﻣﻮالﺷﺎن را ﺑﻪ آﻧﺎن‬
‫ﺑﺎزﮔﺮداﻧﯿﺪ‪ .‬اﻣﻮال اﯾﺘﺎم را از روی اﺳﺮاف‪ ،‬ﺗﺒﺬﯾﺮ و ﺗﻌﺠﯿﻞ ﻧﺨﻮرﯾﺪ‪ ،‬و )ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﮕﻮﯾﯿﺪ ﮐﻪ(‬
‫ﭘﯿﺶ از آن ﮐﻪ ﺑﺰرگ ﺷﻮﻧﺪ )و اﻣﻮال را از دﺳﺖ ﻣﺎ ﺑﺎزﭘﺲ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬آن را ھﺮﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺨﻮاھﯿﻢ ﺧﺮج ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ! و از ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﺎن آﻧﺎن( ھﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ اﺳﺖ )از درﯾﺎﻓﺖ‬
‫اﺟﺮت و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ و ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮی اﻣﻮال اﯾﺸﺎن( ﺧﻮدداری ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ھﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ روا )و ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ ﺧﻮد( از آن ﺑﺮدارد و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﻣﻮال‬
‫آنھﺎ را ﺑﻪ ﺧﻮدﺷﺎن )ﭘﺲ از ﺑﻠﻮغ( ﭘﺲ دادﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺮ آﻧﺎن ﺷﺎھﺪ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ و ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﺴﺎﺑﺮس و ﻣﺮاﻗﺐ ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫اﻣﺎ ھﺮﮔﺎه ﮐﻮدﮐﺎن ﺟﺮم و ﺧﻼﻓﯽ را ﮐﻪ ﻣﺠﺎزات ﻣﺎﻟﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺪر‪،‬‬
‫ﻣﺎدر و وﻟﯽ ﺿﺎﻣﻦ آن ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎﯾﺪ از اﻣﻮال ﺧﻮد ﮐﻮدک ـ اﮔﺮ دارای اﻣﻮاﻟﯽ ﺑﺎﺷﺪ ـ‬
‫ھﺰﯾﻨﻪھﺎی آن ﭘﺮداﺧﺖ ﺷﻮد و اﮔﺮ دارای ﺛﺮوت و ﺳﺎﻣﺎﻧﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬آن ﻣﻘﺪار از ﺧﺴﺎرت ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﺑﺪھﮑﺎری ﺑﺮ ذﻣﻪ او ﺗﺎ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﭘﻮل و ﻣﺎل ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﮐﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﺑﺮﻋﮫﺪه ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد دارﻧﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر اﺧﺘﺼﺎر‬
‫در رواﯾﺖ زﯾﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺳﺎﻋﺪی ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺎ در ﺣﻀﻮر رﺳﻮل ﺧﺪاص‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﺮدی از ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺳﻠﻤﻪ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪص! آﯾﺎ ﭘﺲ از ﻣﺮگ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٦٦‬‬

‫ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ﭼﯿﺰی ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه ﮐﻪ در ﺣﻖ آنھﺎ اﻧﺠﺎم ﺑﺪھﻢ؟ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»آری دﻋﺎ و ﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔﺮت ﺑﺮای آنھﺎ‪ ،‬اﻧﺠﺎم دادن ﻗﻮل و ﺗﻌﮫﺪاتﺷﺎن‪ ،‬رﻓﺖ و آﻣﺪ ﺑﺎ‬
‫‪١‬‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان و دوﺳﺘﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ آنھﺎ ﻣﻌﺎﺷﺮت داﺷﺘﻪاﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﻣﻮاردی را ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ آﻣﺪه ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻔﺼﯿﻞ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪ -۱‬ﻃﻠﺐ آﻣﺮزش‬
‫دﻋﺎ و ﻃﻠﺐ اﺳﺘﻐﻔﺎر ﺑﺮای واﻟﺪﯾﻦ ﭘﺲ از ﻣﺮﮔﺸﺎن ﺟﺰو وﻇﺎﯾﻒ ﻓﺮزﻧﺪان اﺳﺖ و ﻧﺸﺎﻧﻪ‬
‫وﻓﺎداری و ﻗﺪردای از زﺣﻤﺎت و ﻣﻨﺰﻟﺖ آنھﺎﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫� ُه َما َك َما َر َّ� َيا� َصغِ ٗ‬
‫�� ‪] ﴾٢٤‬اﻹﺳﺮاء‪.[۲۴ :‬‬
‫َ ُ َّ ّ ۡ َ ۡ‬
‫ب ٱر‬
‫ِ‬ ‫﴿وقل ر ِ‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا ھﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻣﺮا در ﮐﻮدﮐﯽ ﭘﺮورش ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن را ﻣﻮرد رﺣﻤﺖ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار ﺑﺪه!«‬
‫و ﺑﮫﺮهﻣﻨﺪ ﺷﺪن ﻣﺮدﮔﺎن از دﻋﺎی ﺧﯿﺮ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮب ﺧﻮد ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ روﺷﻦ اﺳﺖ؛‬
‫زﯾﺮا اﺑﻮھﺮﯾﺮهس از رﺳﻮل ﺧﺪاص رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ‪» :‬ھﺮﮔﺎه ﻣﺮگ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻓﺮا ﺑﺮﺳﺪ‪،‬‬
‫اﻋﻤﺎل او ـ ﺑﻪ ﺟﺰ در ﺳﻪ ﻣﻮرد ـ ﭘﺎﯾﺎن ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ :‬ﻧﯿﮑﻮﮐﺎری ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر‪ ،‬ﻋﻠﻤﯽ ﮐﻪ ﻣﻮرد‬
‫‪٢‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﯿﺮد و ﻓﺮزﻧﺪ ﺻﺎﻟﺤﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای او دﺳﺖ ﺑﻪ دﻋﺎ ﺑﺮدارد«‪.‬‬
‫از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﻓﺮزﻧﺪان از ﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔﺮﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای واﻟﺪﯾﻦ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮد ﻧﯿﺰ‬
‫ﺑﮫﺮهﻣﻨﺪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﻪ ﻧﻔﺮی را ﮐﻪ ﺑﻪ ﻏﺎری ﭘﻨﺎه ﺑﺮده و درب ﻏﺎر ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ‬
‫ﺳﻨﮓ ﺑﺰرﮔﯽ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دﻋﺎی ھﺮﯾﮏ از آنھﺎ ﻧﺠﺎت داد‪ .‬ﯾﮑﯽ از آﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪا ﻣﻦ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﭘﯿﺮی داﺷﺘﻢ و ھﯿﭻﮔﺎه ﭘﯿﺶ از آنھﺎ ﻟﺐ ﺑﻪ ﻏﺬا و آب ﻧﻤﯽزدم و‬
‫روزی ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دوری راه ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﺑﻪ ﻣﻨﺰل ﺑﺮﮔﺮدم و ﺷﺎم آنھﺎ را آﻣﺎده ﻧﻤﺎﯾﻢ‬
‫و زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻣﻨﺰل رﺳﯿﺪم آﻧﺎن ﺧﻮاﺑﯿﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺧﻮد اﺟﺎزه ﻧﺪادم ﭘﯿﺶ از آنھﺎ‬
‫ﺷﺎم ﺑﺨﻮرم و ﻇﺮف ﻏﺬای آنھﺎ را آﻣﺎده ﮐﺮدم و ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﯿﺪار ﺷﺪن آنھﺎ ﻣﺎﻧﺪم ﺗﺎ اﯾﻦﮐﻪ‬
‫ﺳﭙﯿﺪه ﺻﺒﺢ دﻣﯿﺪ و آنھﺎ از ﺧﻮاب ﺑﯿﺪار ﺷﺪﻧﺪ و ﻏﺬاﯾﺸﺎن را ﺧﻮردﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪا! اﮔﺮ ﻣﻦ‬
‫اﯾﻦ ﮐﺎر را در راﺳﺘﺎی رﺿﺎﯾﺘﺖ اﻧﺠﺎم دادهام‪ ،‬ﻣﺎ را از اﯾﻦ ﻏﺎر ﻧﺠﺎت ﺑﺪه! ﻧﺎﮔﮫﺎن ﺳﻨﮓ‬
‫درب ﻏﺎر ﺷﮑﺎﻓﯽ ﺧﻮرد و ﺷﮑﺎﻓﯽ در آن ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ‪ ٣ «...‬و ﭘﺲ از آنﮐﻪ آن دو ﻧﻔﺮ‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻮداود و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﺨﺎری ﻓﯽ اﻷدب اﻟﻤﻔﺮد و ﻣﺴﻠﻢ و اﺑﻮداود‬
‫‪ -٣‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫‪١٦٧‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ ﺧﻮد ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﺪﻧﺪ ﺳﻨﮓ از ﺟﺎ ﮐﻨﺪه ﺷﺪ و درب ﻏﺎر ﮔﺸﻮده‬
‫ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -۲‬اﺟﺮای وﺻﯿﺖ‬
‫ﻋﻤﻠﯽ ﻧﻤﻮدن وﺻﯿﺖ ﭘﺪر ﯾﺎ ﻣﺎدری ﮐﻪ ﻓﻮت ﮐﺮدهاﻧﺪ ﺗﻮﺳﻂ وارﺛﯿﻦ‪ ،‬ﭘﺲ از ﮐﻔﻦ و‬
‫دﻓﻦ و ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﺪھﮑﺎری آنھﺎ واﺟﺐ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َٓ َ‬ ‫ۡ‬
‫و� ب ِ َها أ ۡو ديۡ ٍن﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[۱۱ :‬‬
‫ص َّيةٖ يُ ِ‬
‫﴿ ِم ۢن َ�ع ِد َو ِ‬
‫»)ﺗﻘﺴﯿﻢ ارث( ﭘﺲ از اﺟﺮای وﺻﯿﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺠﺎم داده و ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﺪھﮑﺎری‬
‫اوﺳﺖ«‪.‬‬
‫زﻣﺎﻧﯽ وﺻﯿﺖ اﺟﺮا ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺮای ﻏﯿﺮ وارﺛﯿﻦ ﺑﻮده و ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ ﺳﻮم داراﯾﯽ او‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ؛ زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪» :‬ﺛﻠﺚ ـ اﮔﺮﭼﻪ زﯾﺎد اﺳﺖ ـ اﻣﺎ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا‬
‫اﮔﺮ ﺗﻮ وارﺛﺎن ﺧﻮد را ﺑﯽﻧﯿﺎز ﺗﻨﮫﺎ ﺑﮕﺬاری ﺑﮫﺘﺮ از اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﺎن را ﻣﺤﺘﺎج ﺑﻪ دﯾﮕﺮان‬
‫‪١‬‬
‫ﺗﺮک ﮐﻨﯽ«‪.‬‬
‫اﻣﺎ زﻣﺎﻧﯽ وﺻﯿﺖ ﻧﻤﻮدن ﺑﺮای ﯾﮑﯽ از ورﺛﻪ ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ ﮐﻪ دﯾﮕﺮ وارﺛﺎن ﺑﻪ آن رﺿﺎﯾﺖ‬
‫داده ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﻖ ھﺮ ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻘﯽ را ﺑﺮای او ﻣﻌﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮده و ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫‪٢‬‬
‫وﺻﯿﺖ ﺑﺮای وارﺛﺎن روا ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬

‫‪ -۳‬ﭘﺮداﺧﺖ ﻗﺮض‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﺪھﮑﺎری واﻟﺪﯾﻦ ـ اﮔﺮ ﺑﺪھﮑﺎری داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ـ »ﺣﻖ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺣﻖ اﻟﻨﺎس« ﺑﺮ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان آنھﺎ واﺟﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ٓ َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬
‫و� ب ِ َها أ ۡو ديۡ ٍن﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[۱۱ :‬‬‫ص َّيةٖ يُ ِ‬
‫﴿ ِم ۢن َ�ع ِد َو ِ‬
‫»)ﺗﻘﺴﯿﻢ ارث( ﭘﺲ از اﺟﺮای وﺻﯿﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺠﺎم داده و ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﺪھﮑﺎری‬
‫اوﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﯾﮑﯽ از واﻟﺪﯾﻦ ﻓﻮت ﻧﻤﺎﯾﺪ و دارای ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﻣﺎﻟﯽ ﺑﺮای رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺣﺞ ﯾﺎ ﻋﻤﺮه‬
‫ﺑﻮده و ﻗﺼﺪ و ﻧﯿﺖ آن را داﺷﺘﻪ اﻣﺎ ﺑﻪ دﻻﯾﻠﯽ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم آنھﺎ ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﺑﺮ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺠﻤﺎﻋﻪ ﻋﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﯽ وﻗﺎص‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺨﻤﺴﻪ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٦٨‬‬

‫واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎی او‪ ،‬آن ﻓﺮﯾﻀﻪ را اﻧﺠﺎم ﺑﺪھﻨﺪ‪ .‬روزی ﻣﺮدی ﺑﻪ ﻧﺰد رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪاص آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎدرم ﻓﻮت ﮐﺮده و ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ ﻓﺮﯾﻀﻪ ﺣﺞ را اﻧﺠﺎم ﺑﺪھﺪ‪ .‬آﯾﺎ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﻢ ﺑﻪ ﺟﺎی او ﺣﺞ ﺑﺮوم‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آری‪ ،‬ادای دﯾﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ در‬
‫اوﻟﻮﯾﺖ ﻗﺮار دارد‪.‬‬

‫‪ -۴‬ﺻﻠﻪ رﺣﻢ‬
‫ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﭘﺲ از ﻓﻮﺗﺸﺎن اﯾﻦ ﺣﻖ را ﺑﺮ دوش ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻗﻮام و‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان و دوﺳﺘﺎن آنھﺎ ﺳﺮﮐﺸﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺎر ﻧﻮﻋﯽ اﺣﺘﺮام ﻧﮫﺎدن و ﻗﺪرداﻧﯽ از‬
‫آنھﺎﺳﺖ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﮐﺎر ﻧﯿﮏ‪ ،‬ﺻﻠﻪ رﺣﻢ ﺑﺎ دوﺳﺘﺎن و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﭘﺪر )و ﻣﺎدر( اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺑﺮای ﻣﺜﺎل‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪاص دوﺳﺘﺎن ﺣﻀﺮت ﺧﺪﯾﺠﻪل را ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻮرد اﮐﺮام و‬
‫اﺣﺘﺮام ﻗﺮار ﻣﯽداد و از ﻧﻈﺮ ﻣﺎدی ﺑﻪ آنھﺎ ﻣﯽرﺳﯿﺪ و ﺑﻪ دﯾﺪار ھﺎﻟﻪ ﺧﻮاھﺮ ﺧﺪﯾﺠﻪ‬
‫ﻣﯽرﻓﺖ و ﮔﺎھﯽ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی را ذﺑﺢ ﻣﯽﮐﺮد و ﮔﻮﺷﺖ آن را در ﻣﯿﺎن دوﺳﺘﺎن او ﺗﻘﺴﯿﻢ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪ .‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺳﺮﮐﺸﯽ و اﺣﺘﺮام دوﺳﺖ ھﻤﺴﺮ ﺑﺪﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺎﺷﺪ اﮐﺮام و اﺣﺘﺮام‬
‫اﻗﻮام و دوﺳﺘﺎن ﭘﺪر و ﻣﺎدر در اوﻟﻮﯾﺖ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫روزی ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻣﺮدی ﻋﺮب ﺑﺮﺧﻮرد ﮐﺮد و ﻗﺒﺎﯾﯽ ارزﺷﻤﻨﺪ را ﺑﻪ او ھﺪﯾﻪ‬
‫داد‪ ،‬ھﻤﺮاھﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﯽﺷﺪ ﻗﺒﺎﯾﯽ ارزانﺗﺮ از آن را ﺑﻪ آن ﻋﺮب ﺑﺪھﯽ‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬او ﯾﮑﯽ از دوﺳﺘﺎن ﭘﺪرم ﺑﻮده اﺳﺖ و ﻣﻦ ﺧﻮد از رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﮐﺎر ﻧﯿﮏ‪ ،‬ﺻﻠﻪ رﺣﻢ دوﺳﺘﺎن و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺗﻮﺳﻂ ﻓﺮزﻧﺪ‬
‫‪١‬‬
‫آنھﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫دﯾﺪار و ﺳﺮﮐﺸﯽ دوﺳﺘﺎن ﭘﺪر و ﻣﺎدر ھﻢ ﮐﺎری اﺳﺖ ﻣﻄﻠﻮب‪ .‬اﺑﻮﺑﺮده ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ‬
‫وارد ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺷﺪم و ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮب ﻧﺰد ﻣﻦ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﯽداﻧﯽ ﭼﺮا ﻧﺰد ﺗﻮ‬
‫آﻣﺪهام؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻧﻪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬از رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺷﻨﯿﺪهام ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﻣﯽﺧﻮاھﺪ‬
‫ﺑﻪ زﯾﺎرت ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺧﻮﯾﺶ در ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن ﺑﺮود‪ ،‬از دوﺳﺘﺎن آنھﺎ دﯾﺪن ﻧﻤﺎﯾﺪ«‪ ٢ .‬ﻣﻦ‬
‫ﻣﯽداﻧﻢ ﮐﻪ ﭘﺪرم ﺑﺎ ﭘﺪر ﺗﻮ دوﺳﺖ ﺑﻮد و ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺑﺮای ادای وﻇﯿﻔﻪ ﺑﻪ دﯾﺪار ﺗﻮ ﺑﯿﺎﯾﻢ‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻦ ﺣﺒﺎن‬
 ‫‪١٦٩‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫از ﻣﺠﻤﻮع ﺣﻘﻮق واﻟﺪﯾﻦ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻓﺮزﻧﺪان در ﻣﻘﺎﺑﻞ آنھﺎ ﺑﺴﯿﺎرﻧﺪ و ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ در‬
‫ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﻮارد ﻓﺮزﻧﺪان ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎﯾﺸﺎن ﮐﻮﺗﺎھﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و در ﺣﻖ ﯾﮑﯽ ﯾﺎ‬
‫ھﺮ دوی آنھﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺗﻼش ﻻزم را ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫ھﺮﭼﻨﺪ ﻗﺼﺪ‪ ،‬ﻧﯿﺖ و ﺗﻼش در ﺣﺪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﻣﻼک ﻋﻤﻞ اﺳﺖ و ھﺮﮐﺲ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺗﻼﺷﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﺑﮫﺮهﻣﻨﺪ ﻣﯽﺷﻮد؛ زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ھﯿﭻ ﻓﺮزﻧﺪی ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ از ﻋﮫﺪه ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺧﻮد در ﻣﻘﺎﺑﻞ واﻟﺪﯾﻨﺶ ﺑﺮﺑﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ‬
‫‪١‬‬
‫آنﮐﻪ آﻧﺎن ﺑﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ و او آنھﺎ را ﺧﺮﯾﺪاری و آزاد ﮔﺮداﻧﺪ«‪.‬‬

‫ﺷﺸﻢ‪ :‬ﺣﻘﻮق اﻃﻔﺎل و ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان‬

‫در اﺑﺘﺪا ﺑﺎﯾﺪ ﯾﺎدآور ﺷﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ ﺟﺪﯾﺪ و ﻣﮫﻢ در ﻣﻮرد »ﺣﻘﻮق‬
‫اﻃﻔﺎل و ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان« در ﭼﮫﺎرﭼﻮب اﺣﮑﺎم ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﺣﮑﺎم و ﺗﻮﺟﯿﮫﺎت‬
‫ﭘﯿﺸﮕﺎم و ﻣﺘﺮﻗﯽ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی ﺣﻖ‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ‪ ،‬اﻧﺼﺎف‪ ،‬اﺧﻼق و ﺗﺮﺑﯿﺖ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‬
‫آنﭼﻨﺎن ﮐﻪ ھﺪف از آن وﺿﻊ ﻗﻮاﻧﯿﻨﯽ ﺑﺮای ﺟﺎﻣﻌﻪای ﭘﯿﺸﺮو و ارزﺷﻤﻨﺪ و ﭘﺎﺳﺪاری از‬
‫ﺣﻠﻘﻪ ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﻣﯿﺎن آﻏﺎز و اﻧﺠﺎم زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻋﻠﻤﯽ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع از آنﺟﺎ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ ﺑﺮ ﺿﺮورت اھﺘﻤﺎم ﺑﻪ دو‬
‫ﻧﺴﻞ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻧﺴﻞ ﺟﺪﯾﺪی ﮐﻪ ﺑﺮای آﯾﻨﺪه ﺗﺮﺑﯿﺖ و آﻣﺎده ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ‬
‫و اھﺘﻤﺎم ﻣﺮدم ﻗﺮار دارﻧﺪ و آﻧﺎن را ﺑﺮای ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻣﻮر زﻧﺪﮔﯽ ﭘﺲ از ﭘﺎﯾﺎن ﻋﻤﺮ‬
‫ﻧﺴﻞ ﻗﺒﻞ از ﺧﻮد‪ ،‬آﻣﺎده ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﻧﺴﻞ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪی ﮐﻪ ﻻزم اﺳﺖ ﺑﺎ اﺣﺘﺮام و ﺗﻘﺪﯾﺮ‬
‫ﻓﺮاوان ﺑﺎ آﻧﺎن ﺧﺪاﺣﺎﻓﻈﯽ ﺑﺸﻮد و از زﺣﻤﺎت و ﺗﻼشھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒﺷﺎن در ﺟﮫﺖ‬
‫ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻣﺎدی و ﻣﻌﻨﻮی زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد و ﻧﺴﻞ ﻧﻮ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﻗﺪرداﻧﯽ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺑﯿﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺴﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺑﮫﺮهﮔﯿﺮی از ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽھﺎ و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪﺗﺮﯾﻦ اﺳﺘﻌﺪادھﺎی ﺧﻮد ﺑﺮای‬
‫آﺳﺎﯾﺶ آﯾﻨﺪﮔﺎن ﺗﻼش و ﻓﺪاﮐﺎری ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﺑﺮای روﺷﻦ ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻦ راه آﯾﻨﺪﮔﺎن‬
‫زﻧﺪﮔﯿﺸﺎن ھﻢﭼﻮن ﺷﻤﻊ‪ ،‬ﻗﻄﺮه ﻗﻄﺮه ذوب ﮔﺮدﯾﺪ و ﺑﺮای ﺑﻘﺎی ﻧﺴﻞ ﭘﺲ از ﺧﻮد و دور‬
‫ﮔﺮداﻧﯿﺪن ﺿﺮر و زﯾﺎن ﻣﺎدی و ﻣﻌﻨﻮی از آﻧﺎن و اداﻣﻪ اﺻﻞ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎری ﺑﺸﺮﯾﺖ ﺑﺮای ﺑﺮ‬
‫دوش ﮐﺸﯿﺪن ﺑﺎر ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ آﺑﺎد ﮔﺮداﻧﯿﺪن و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ زﻣﯿﻨﯿﺎن ﮐﻪ از ﻃﺮف ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫آﻧﺎن ﺳﭙﺮده ﺷﺪه‪ ،‬ھﻤﻪ ﺧﻄﺮات و ﺳﺨﺘﯽھﺎ را ﺑﻪ ﺟﺎن ﺧﺮﯾﺪه و از ھﯿﭻ ﺗﻼﺷﯽ ﻓﺮوﮔﺬار‬
‫ﻧﻨﻤﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﺨﺎری ﻓﯽ اﻻدب اﻟﻤﻔﺮد و ﻣﺴﻠﻢ و اﺑﻮداود‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٧٠‬‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﮐﻮدﮐﯽ و ﺟﮫﺎن ﺧﺮدﺳﺎﻻن ﺷﺎﻣﻞ ھﻤﻪ ﮐﻮدﮐﺎن و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﺤﺖ‬
‫ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ و ﻧﮕﮫﺪاری و ﺗﺮﺑﯿﺖ اﻧﺴﺎن ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﯿﺮی و دﻧﯿﺎی ﺳﺎﻟﻤﻨﺪی ﻧﯿﺰ ﺷﺎﻣﻞ ﭘﺪران‪ ،‬ﻣﺎدران و ھﻤﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫ﭘﺎ ﺑﻪ ﺳﻦ ﻧﮫﺎده و ﻋﻤﺮی از آﻧﺎن ﺳﭙﺮی ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﻧﻈﺮ ﺣﻘﻮق اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻋﺮفھﺎی ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬اھﻤﯿﺖ ﺑﺤﺚ در‬
‫ﻣﻮرد ﺣﻘﻮق اﻃﻔﺎل و ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﺷﻮد و ﺿﺮورت ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ و ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ‬
‫ﻣﺮاﻋﺎت آن و ﺗﻼش ﺑﺮای ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﺜﺒﺘﺶ در اﺳﺘﺤﮑﺎم ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ‬
‫ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﻋﺸﯿﺮه و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻮدن اﯾﻦ ﺑﺤﺚ در ﭼﮫﺎرﭼﻮب اﺣﮑﺎم ﺷﺮﯾﻌﺖ اﻟﮫﯽ دارای ﻣﻔﮫﻮم ﺟﮫﺎﻧﯽ‬
‫وﯾﮋهای اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ روی ھﺪاﯾﺖ ﺧﺪاوﻧﺪی ﺑﺮای ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻃﻔﺎل و ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﻣﺘﮑﯽ اﺳﺖ‬
‫و آﯾﺎت و اﺣﺎدﯾﺚ و ﻧﺼﻮص ﺷﺮﻋﯽ ﺑﺴﯿﺎر وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ دﺳﺘﻮر ﻣﯽدھﻨﺪ و آنھﺎ را ﺑﻪ‬
‫اھﺘﻤﺎم ﺑﻪ ﻗﺸﺮھﺎی ﺿﻌﯿﻒ ﺟﺎﻣﻌﻪ از ﺟﻤﻠﻪ »ﮐﻮدﮐﺎن و ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان« و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫داﯾﻢ ﯾﺎ ﻣﻮﻗﺖ دﭼﺎر ﻣﺸﮑﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮا ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ و ھﻤﻪ اﯾﻦ اﻣﻮر را ﻣﯽﺗﻮان در‬
‫ﭼﮫﺎرﭼﻮب »ھﻤﮑﺎریھﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در اﺳﻼم« ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار داد‪.‬‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدآوری اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن دو ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪی و ﺧﺮدﺳﺎﻟﯽ ﺷﺮﯾﺎن ﺧﻮﻧﯽ‬
‫ﻣﺴﺘﺤﮑﻤﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ارﺗﺒﺎﻃﯽ رﯾﺸﻪای و ھﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﭘﻮﯾﺎﯾﯽ را ﻣﯿﺎن آن دو ﻣﺮﺣﻠﻪ‬
‫ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآورد و ﻣﺎ را ﻣﺘﻮﺟﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ھﺮ ﻧﻮع ﺑﺮﺧﻮرد و رﻓﺘﺎری را‬
‫ﮐﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﺎ ﭘﺪران‪ ،‬ﻣﺎدران و ﺑﺰرﮔﺘﺮان از ﺧﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬ﺛﻤﺮات‪ ،‬ﻧﺘﺎﯾﺞ و ﺑﺎزﺗﺎب آن را در‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد ﺧﻮاھﻨﺪ دﯾﺪ و در واﻗﻊ ھﯿﭻ ﭼﯿﺰی ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازه اذﯾﺖ‪ ،‬آزار و‬
‫ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﭘﺪر و ﻣﺎدر‪ ،‬ﺑﺎزﺗﺎب و ﻋﮑﺲاﻟﻌﻤﻞ آن درﺳﺖ و ھﻤﺴﺎن آن در اﺳﺮع وﻗﺖ‪ ،‬روی‬
‫ﺑﺪھﺪ‪ .‬ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﻧﯿﮑﻮﮐﺎری از ﻣﯿﺎن ﻧﻤﯽرود‪ ،‬و ﮔﻨﺎه ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻣﺮﮔﯽ ﻧﯿﺴﺖ و‬
‫ھﺮ ﮐﺎری ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاھﯽ اﻧﺠﺎم ﺑﺪه؛ زﯾﺮا ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ رﻓﺘﺎر ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺗﻮ ھﻢ رﻓﺘﺎر‬
‫‪١‬‬
‫ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫و در رواﯾﺖ دﯾﮕﺮی آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬ھﺮ ﺟﻮاﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪی اﺣﺘﺮام ﺑﮕﺬارد‪،‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺴﯽ را ﺑﺮای اﮐﺮام و اﺣﺘﺮام ﺑﻪ او در ھﻨﮕﺎم ﺳﺎﻟﻤﻨﺪی ﺑﺮﻣﯽاﻧﮕﯿﺰد«‪ ٢ .‬و اﯾﻦ‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق ﻓﯽ اﻟﺠﺎﻣﻊ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺘﺮﻣﺬی‬
 ‫‪١٧١‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ھﺮﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺧﻮد رﻓﺘﺎر ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ھﻤﺎن‬
‫ﺻﻮرت ﺑﺎ او رﻓﺘﺎر ﺧﻮاھﻨﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫و در رواﯾﺘﯽ دﯾﮕﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﺑﺎ واﻟﺪﯾﻦ ﺧﻮد ﺧﻮب ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﻓﺮزﻧﺪانﺗﺎن ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ‬
‫‪١‬‬
‫ﺧﻮﺑﯽ رﻓﺘﺎر ﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﭘﻞھﺎی ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﻣﯿﺎن دو ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﯿﺮی و ﺧﺮدﺳﺎﻟﯽ‪ ،‬ﭘﻞھﺎﯾﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻗﻮی و ﻣﺴﺘﺤﮑﻤﯽ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻪ ھﯿﭻوﺟﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮان آنھﺎ را از ﻣﯿﺎن ﺑﺮداﺷﺖ و ارﺗﺒﺎط ﻣﯿﺎن آن دو ﻣﺮﺣﻠﻪ را‬
‫ً‬
‫از ھﻢ ﺟﺪا ﮐﺮد؛ زﯾﺮا ﻏﺎﻟﺒﺎ اﻧﺴﺎنھﺎ ﭘﺲ از ﮔﺬراﻧﯿﺪن دوران ﮐﻮدﮐﯽ ﺟﻮاﻧﯽ و ﻣﯿﺎنﺳﺎﻟﯽ ﺑﻪ‬
‫دوران ﺳﺎﻟﻤﻨﺪی ﮔﺎم ﻣﯽﻧﮫﻨﺪ‪ ،‬ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ در زﻣﺎن ﮐﻮدﮐﯽ دارای ﺿﻌﻒ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ ﺑﻮده‬
‫در دوران ﭘﯿﺮی ھﻢ دﭼﺎر ﺿﻌﻒ و ﭘﯿﺮی ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﮐﻤﮏ و ﺗﻮﺟﻪ دﯾﮕﺮان ﻧﯿﺎز ﭘﯿﺪا‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و در واﻗﻊ وارد ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺣﻠﺖ و ﺧﺪاﺣﺎﻓﻈﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﮔﺎھﯽ اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ در‬
‫ﺣﺎﻓﻈﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮐﻮدک ﺧﺎﻧﻮاده زﻧﺪه ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ و ﮔﺎھﯽ ﻧﯿﺰ اﻋﻤﺎل ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫ً‬
‫ﻓﺮاﻣﻮﺷﯽ ﺳﭙﺮده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﮐﻮدﮐﯽ ﻣﻌﻤﻮﻻ اﻧﺴﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ و اھﺘﻤﺎم‬
‫ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد؛ زﯾﺮا ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺮﺑﯿﺖ‪ ،‬آﻣﺎدهﺳﺎزی و ﻧﺸﺎﻧﯿﺪن ﻧﮫﺎل اﻣﯿﺪ ﺑﺮای ﺗﺤﻘﻖ‬
‫آرزوھﺎی دور و دراز در ﻋﺮﺻﻪ رﺷﺪ و ﺳﺎزﻧﺪﮔﯽ اﺳﺖ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»در ﻣﻮرد ﻧﺎﺗﻮاﻧﺎن ﻣﺮا ﯾﺎری دھﯿﺪ و ﺗﻨﮫﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺿﻌﻔﺎی ﺷﻤﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ رزق و‬
‫‪٢‬‬
‫روزی ﺷﻤﺎ را ﻣﯽدھﺪ«‪.‬‬
‫ﻗﺮآن ﺑﺎ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ و زﯾﺒﺎﺗﺮﯾﻦ روش و در ﻣﻨﺎﺳﺒﺖھﺎی ﻣﺘﻌﺪد ﺑﺮای ﺗﻘﻮﯾﺖ ﺣﺎﻓﻈﻪ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان و ﻧﺴﻞھﺎی آﯾﻨﺪه ﺑﻪ ارﺗﺒﺎط ﻣﯿﺎن آﻧﺎن و ﻧﺴﻞ ﻗﺒﻞ از آنھﺎ و ﻧﻘﺶﺷﺎن در ﮐﺎﻣﻞ‬
‫ﮔﺮداﻧﯿﺪن ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ و ﻋﻮاﻣﻞ ارﺗﺒﺎط ﻣﯿﺎن آن دو ﻣﺮﺣﻠﻪ را ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل در ﺑﯿﺎن ﻣﺮاﺣﻞ ﻋﻤﺮ اﻧﺴﺎن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫ُ ٗ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ََ ُ‬ ‫َّ ُ َّ‬
‫ٱ� ٱ�ِي خلق�م ّمِن ض ۡع ٖف � َّم َج َعل ِم ۢن َ� ۡع ِد ض ۡع ٖف ق َّوة � َّم َج َعل ِم ۢن َ� ۡع ِد‬ ‫﴿۞‬
‫ِير ‪] ﴾٥٤‬اﻟﺮوم‪.[۵۴ :‬‬ ‫ِيم ۡٱل َقد ُ‬
‫�لُ ُق َما � َ َشا ٓ ُء ۚ َو ُه َو ۡٱل َعل ُ‬
‫ُ َّ َ ۡ ٗ َ َ ۡ َ ٗ َ ۡ‬
‫قو� ٖ ضعفا وشيبة ۚ‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ھﻤﺎن ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را از )ﭼﯿﺰی ﺳﺮاﭘﺎ( ﺿﻌﻒ آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ و ﭘﺲ از‬
‫آن ﻗﻮت و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ و آنﮔﺎه ﺿﻌﻒ و ﭘﯿﺮی را ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ آن ﻗﻮت ﮔﺮداﻧﯿﺪه؛‬
‫زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ھﺮﭼﻪ را ﮐﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ‪ ،‬ﻣﯽآﻓﺮﯾﻨﺪ و او ﺑﺴﯿﺎر آ ﮔﺎه و ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﻄﺒﺮاﻧﯽ و اﻟﺤﺎﮐﻢ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻮداود‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٧٢‬‬

‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺷﺎره ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﮐﻪ‪ :‬ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﮔﺎھﯽ از‬
‫ﻧﻈﺮ ﻋﻘﻠﯽ و ھﻮش ﺑﻪ ﺻﻮرت و ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﮐﻮدﮐﺎن در ﻣﯽآﯾﻨﺪ؛ ﺗﺎ اﻧﺴﺎنھﺎ زﻣﺎن‬
‫ﻗﻮت‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ و ﺟﻮاﻧﯽ را ﻏﻨﯿﻤﺖ ﺑﺸﻤﺎرﻧﺪ و در ﻋﻤﻞ و اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ‪ ،‬ﮐﻮﺗﺎھﯽ‬
‫ﻧﻮرزﻧﺪ‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ُ َّ ُ َ ُّ َ ۡ َ ۡ ُ ُ َ َ‬ ‫َ َّ ُ َ َ َ ُ ۡ ُ َّ َ َ َ َّ ٰ ُ‬
‫ِ� � َ� ۡعل َم َ� ۡع َد‬
‫� أرذ ِل ٱلعم ِر ل ۡ‬‫� ۡ ۚم َومِن�م من يرد إ ِ ٰٓ‬ ‫﴿وٱ� خلق�م �م �توفٮ‬
‫ِيم قَد ‪ٞ‬‬
‫ِير ‪] ﴾٧٠‬اﻟﻨﺤﻞ‪.[۷۰ :‬‬ ‫ٱ� َعل ‪ٞ‬‬ ‫ۡ َ ًۡ‬
‫�ا ۚ إ َّن َّ َ‬
‫عِل ٖ� ش ٔ ِ‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ و ﺳﭙﺲ ﺷﻤﺎ را ﻣﯽﻣﯿﺮاﻧﺪ و ﺑﺮﺧﯽ از ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ‬
‫ﭘﺴﺖﺗﺮﯾﻦ و ﺧﻮارﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮاﺣﻞ ﻋﻤﺮ )ﭘﯿﺮی( ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﭘﺲ از آ ﮔﺎھﯽ ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ را‬
‫ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ آ ﮔﺎه و ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬

‫ھﺪف از اﯾﻦ ﻣﺒﺤﺚ‬

‫آ ﮔﺎھﯽ از ارﺗﺒﺎط ﻣﯿﺎن اھﺘﻤﺎم ﺑﻪ ﮐﻮدﮐﺎن و رﻋﺎﯾﺖ و اﺣﺘﺮام ﺑﺰرﮔﺎن ﻻزم و ﺿﺮوری‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ ﺗﮑﺎﻣﻞ و ھﻤﺒﺴﺘﮕﯽ و ﺗﺪاوم ﻣﯿﺎن دو ﻧﺴﻞ ﺗﺤﻘﻖ ﯾﺎﺑﺪ و ﻧﺴﻞ ﻗﺒﻠﯽ از ھﯿﭻ‬
‫ﺗﻼش‪ ،‬ﺧﯿﺮﺧﻮاھﯽ و زﻣﯿﻨﻪﺳﺎزی ﺑﺮای ﺧﯿﺮ و ﺳﻌﺎدت ﻧﺴﻞ آﯾﻨﺪه درﯾﻎ ﻧﻮرزد و در‬
‫ھﻤﯿﻦ راﺑﻄﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ اھﺪاف اھﺘﻤﺎم ﺑﻪ ﮐﻮدﮐﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻧﺴﻠﯽ ﺗﻮاﻧﺎ و ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﭘﺎﯾﺒﻨﺪ ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی زﻧﺪﮔﯽ‬
‫ﻓﺮدی و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺧﻮﯾﺶ‪.‬‬
‫‪ -۲‬ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﻤﻮدن اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ از ﻋﻨﺎﺻﺮی ﺧﯿﺮﺧﻮاه‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎ‪ ،‬ﺷﺠﺎع و ﺳﺎزﻧﺪه‪.‬‬
‫‪ -۳‬ﻣﺴﻠﺢ ﮔﺮداﻧﯿﺪن ﻓﮑﺮ و ﻓﺮھﻨﮓ ﻧﺴﻞ ﻧﻮ ﺑﻪ ھﻤﻪ وﺳﺎﯾﻞ و اﺑﺰارھﺎی ﻣﻌﺮﻓﺖ و‬
‫ﻋﻠﻮم و ﺗﺨﺼﺺھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای آﻧﺎن زﻣﯿﻨﻪ دﺳﺘﺎوردھﺎی ﭘﺎک و درآﻣﺪھﺎی‬
‫ﻣﻌﯿﺸﺘﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ را ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ و رادﻣﺮداﻧﯽ ﺗﻮاﻧﺎ را ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﮐﺎخ‬
‫ﻋﻈﻤﺖ و اﻗﺘﺪار اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ را ﻧﻮﺳﺎزی ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -۴‬ﺑﺎرآوردن و ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻧﺴﻠﯽ ﺗﻮاﻧﺎ‪ ،‬ﻣﺘﻮازن‪ ،‬ﻣﻌﺘﺪل و ﻣﺴﻠﺢ ﺑﻪ ارزشھﺎی اﺧﻼﻗﯽ‬
‫واﻻ و دﯾﻨﺪاری درﺳﺖ و ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ‪.‬‬
‫‪ -۵‬ﺗﻼش و ھﻤﯿﺎری ﺑﺮای ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﻮدن آﯾﻨﺪهای درﺧﺸﺎن و ﭘﯿﺶ رو ﺑﺮای‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان‪.‬‬
‫‪ -۶‬اھﺘﻤﺎم وﯾﮋه ﺑﻪ ﺗﺮﺑﯿﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻄﻠﻮب دﺧﺘﺮان‪.‬‬
 ‫‪١٧٣‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫‪ -۷‬ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺟﺴﻤﯽ‪ ،‬ﻋﻘﻠﯽ‪ ،‬ﺑﮫﺪاﺷﺘﯽ‪ ،‬اﯾﻤﺎﻧﯽ و اﺧﻼﻗﯽ ﮐﻮدﮐﺎن در اول ھﻤﻪ‬

‫اوﻟﻮﯾﺖھﺎ و ﺿﺮورتھﺎی ﺑﺸﺮی ﻗﺮار دارد؛ زﯾﺮا آﻧﺎن ﺳﺎزﻧﺪﮔﺎن زﻧﺪﮔﯽ آﯾﻨﺪه‬
‫ﺑﺸﺮی ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﯿﺎن اﺣﮑﺎم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن دارای ﺗﻮﺟﯿﮫﺎت ﺑﺴﯿﺎری اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ‬
‫ﻣﻮارد زﯾﺮ اﺷﺎره ﻧﻤﻮد‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﻗﺪرداﻧﯽ از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﺟﮫﺖ ﺧﯿﺮ و ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻣﺮدم و ﻧﺴﻞ ﭘﺲ از ﺧﻮد از‬
‫ﻃﺮﯾﻖ ﮐﺎر و ﺗﻼش و ﺗﺮﺑﯿﺖ‪ ،‬از ھﯿﭻ ﺗﻼﺷﯽ ﻓﺮوﮔﺬار ﻧﻨﻤﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -۲‬ھﻤﮑﺎری ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﯿﮑﻮﮐﺎری‪ ،‬ﺧﯿﺮﺧﻮاھﯽ و اﺣﺴﺎس‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‪.‬‬
‫‪ -۳‬ﻗﺪرداﻧﯽ از ﺧﯿﺮﺧﻮاھﯽ و ﺧﺪﻣﺖ ﺧﺪﻣﺘﮕﺰاران و ﭘﺮھﯿﺰ از ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﻞ ﺑﺎ‬
‫آنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﯿﺮاھﻪ رﻓﺘﻪ و ﺑﺪ ﻋﻤﻞ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -۴‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺎﻣﻞ و ھﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ از ﺗﺨﺼﺺ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﻋﻠﻮم ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﮐﻪ ﺗﻨﮫﺎ از‬
‫ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺸﺎھﺪه و آﻣﻮزش ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻣﻤﮑﻦ ﮔﺮدﯾﺪه و ﮐﺘﺎب و ﻣﺪرﺳﻪای ﺑﺮای‬
‫آنھﺎ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -۵‬اﻗﺮار ﺑﻪ ﺣﻘﺎﯾﻖ و اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ زﺣﻤﺎت دﯾﮕﺮان‪ ،‬در ﺟﮫﺖ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮده‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﻪ‪» :‬وﻻ ﺗﺒﺨﺴﻮا اﻟﻨﺎس اﺷﯿﺎءھﻢ« »ﭼﯿﺰھﺎ )و دﺳﺘﺎوردھﺎی( ﻣﺮدم را‬
‫ﺑﯽارزش ﻧﻨﻤﺎﯾﯿﺪ«‪ .‬زﯾﺮا ﺣﻘﯿﻘﺖ ﮔﻮھﺮ درﺧﺸﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺮﺗﻮ و درﺧﺸﻨﺪﮔﯽ‬
‫آن ھﯿﭻﮔﺎه ﺧﺎﻣﻮش ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -۶‬ﭘﺎس داﺷﺘﻦ و اﺣﺘﺮام آﯾﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن و ﺣﺮﻣﺖ ﻧﮫﺎدن ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﻪ ﭘﺪران و‬
‫ﻣﺎدران‪ ،‬زﻣﯿﻨﻪ ﺧﯿﺮ و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺑﺴﯿﺎری را ﻓﺮاھﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ آن‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺴﻞ ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﺧﻮد را ﻣﻮرد ﻣﺬﻣﺖ و ﻣﻼﻣﺖ ﻗﺮار دھﻨﺪ و ﺑﻪ‬
‫آﻧﺎن ﺳﺘﻢ روا دارﻧﺪ و آنھﺎ ﻣﻮرد اھﺎﻧﺖ ﻗﺮار ﺑﺪھﻨﺪ و ﺣﻖ و اﻧﺼﺎف را در ﺣﻖ‬
‫آﻧﺎن ﻣﺮاﻋﺎت ﻧﻨﻤﺎﯾﻨﺪ؛ زﯾﺮا زﻧﺪﮔﯽ ھﻤﻪاش ﺗﺒﻠﻮر و ﺑﺎزﺗﺎب اﺳﺖ و ھﺮ ﻋﻤﻠﯽ‬
‫ﻋﮑﺲاﻟﻌﻤﻠﯽ را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دارد‪.‬‬
‫زﻣﺎﻧﯽ اھﻤﯿﺖ ﻣﻮﺿﻮع ﺣﻘﻮق ﮐﻮدﮐﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺪاﻧﯿﻢ‪ :‬ﻣﺠﻤﻊ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ در ﺟﻠﺴﻪ ﻣﻮرخ ﻧﻮاﻣﺒﺮ ﺳﺎل ‪ ۱۹۸۹‬م‪ .‬ﺑﺎ اﺗﻔﺎق آراء ﻗﺎﻧﻮن‬
‫»ﺣﻘﻮق ﮐﻮدﮐﺎن« را ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺐ رﺳﺎﻧﯿﺪه اﺳﺖ و اﯾﻦ اﺗﻔﺎﻗﯿﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﺗﻼش ده ﺳﺎل و‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٧٤‬‬

‫ﺗﻤﺎس و ﻣﺸﺎوره ﻣﯿﺎن ﺣﮑﻮﻣﺖھﺎ و ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽھﺎی ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ و ﺑﯿﺶ از ‪۵۰‬‬
‫ﺟﻤﻌﯿﺖ اﻓﺘﺨﺎری دﻓﺎع از ﺣﻘﻮق ﮐﻮدﮐﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ اھﻤﯿﺖ ﻣﻮﺿﻮع ﺣﻘﻮق ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان از آنﺟﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻊ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ﺳﺎل ‪ ۱۹۹۹‬ﻣﯿﻼدی را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺎل ﺑﺮﮔﺰاری ﻣﺮاﺳﻢھﺎی‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺑﺮای ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ آنھﺎ‪ ،‬زﯾﺮ ﻋﻨﻮان »ﺑﻪ ﺳﻮی ﺟﺎﻣﻌﻪای ﮐﻪ ﺑﻪ ھﻤﻪ ﮔﺮوهھﺎی‬
‫ِﺳﻨﯽ ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ«‪ .‬اﻋﻼم ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ ﻣﻮارد زﯾﺮ را در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار‬
‫ﺧﻮاھﯿﻢ داد‪:‬‬

‫اول‪ -‬ﺣﻘﻮق ﮐﻮدﮐﺎن‬

‫اﻟﻒ‪ -‬اھﺘﻤﺎم ﻓﻘﮫﺎ ﺑﻪ اﺣﮑﺎم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻃﻔﺎل در ھﻤﻪ اﺑﻮاب ﮐﺘﺎبھﺎی ﻓﻘﻪ و اﺻﻮل‬
‫ﻓﻘﻪ‪.‬‬
‫ب‪ -‬اھﺘﻤﺎم اﺳﻼم ﺑﻪ ﮐﻮدﮐﺎن از ھﻤﺎن زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺟﻨﯿﻨﯽ ھﺴﺘﻨﺪ و ﺣﺘﯽ ﻗﺒﻞ از آن‬
‫از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﺮﻏﯿﺐ ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب ھﻤﺴﺮ ﻣﺆﻣﻦ و ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎر‪.‬‬
‫ج‪ -‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺣﮑﺎم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ وﻻﯾﺖ ﺷﺮﻋﯽ ﺑﺮ ﮐﻮدﮐﺎن و ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺿﻮاﺑﻂ آن و‬
‫ﺻﻼﺣﯿﺖ اوﻟﯿﺎء و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﺎن‪.‬‬
‫د‪ -‬ﺧﻼﺻﻪای از اﺣﮑﺎم وﺻﺎﯾﺎ ﺑﺮای ﮐﻮدﮐﺎن‪.‬‬
‫ھـ‪ -‬ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ ﺣﻀﺎﻧﺖ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ از ﮐﻮدﮐﺎن و ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﻮدن زﻣﯿﻨﻪ‬
‫ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮای آنھﺎ‪ ،‬ﺣﺘﯽ در ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﮐﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر آنھﺎ از ھﻢ ﺟﺪا‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫و‪ -‬اﺣﮑﺎم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﻔﻘﻪ و ﻣﺨﺎرج ﮐﻮدﮐﺎن‪.‬‬
‫ز‪ -‬اھﺘﻤﺎم اﺳﻼم ﺑﻪ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﮐﻮدﮐﺎن از ھﻤﺎن زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ درک و ﻓﮫﻢ ﻣﺴﺎﺋﻞ را‬
‫ﭘﯿﺪا ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و اراﺋﻪ اﺣﮑﺎم و ﺗﻮﺟﯿﮫﺎت ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮای ھﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ از ﻋﻤﺮ آنھﺎ‪.‬‬

‫دوم‪ -‬ﺣﻘﻮق ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان‬

‫اﻟﻒ‪ -‬اھﺘﻤﺎم ﺑﻪ ﻣﺪاوای ﺑﯿﻤﺎریھﺎی ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﯿﺮی و ﻓﺮاھﻢ آوردن زﻣﯿﻨﻪ ﻣﻄﻠﻮب‬
‫ﺑﺮای ھﻤﻪ ﺑﯿﻤﺎران ﺳﺎﻟﻤﻨﺪی ﮐﻪ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ب‪ -‬ﻓﺮاھﻢ آوردن اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻻزم ﺑﺮای ﺳﺎﻟﻤﻨﺪاﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ھﺮ دﻟﯿﻞ اﻣﮑﺎن زﻧﺪﮔﯽ آنھﺎ‬
‫ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻮادهھﺎﯾﺸﺎن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﮐﻪ ﭘﺪﯾﺪه »ﺧﺎﻧﻪ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان« ﮐﻪ‬
‫زاﯾﺪه ﻓﺮھﻨﮓ ﻏﺮﺑﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ھﯿﭻﮔﺎه ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺟﺎی ﻋﻄﻮﻓﺖ و ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ و زﻧﺪﮔﯽ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان در‬
 ‫‪١٧٥‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﮐﻨﺎر ﻓﺮزﻧﺪان را ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺰ در ﻣﻮاردی ﮐﻪ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﺑﻪ ﻣﺮاﻗﺒﺖھﺎی ﭘﺰﺷﮑﯽ ﺧﺎﺻﯽ‬

‫ﮐﻪ اھﻞ ﺧﺎﻧﻮاده از ﻋﮫﺪه آن ﺑﺮﻧﯿﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻧﯿﺎز داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ج‪ -‬ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﻌﯿﺸﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮای آنھﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﮐﺎر و ﮐﺎﺳﺒﯽ را از دﺳﺖ‬
‫ﻣﯽدھﻨﺪ و از ﭘﺲاﻧﺪاز ﻣﺎﻟﯽ و درآﻣﺪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ و ھﯿﭻ ﻓﺮﻗﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ ﮐﻤﮏ ﺑﻪ آنھﺎ از وﺟﻮھﺎت ﺷﺮﻋﯽ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﯽﺷﻮد ﯾﺎ از ذﺧﺎﯾﺮ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ‪.‬‬
‫ھـ ‪ -‬اﯾﺠﺎد ﻣﺮاﮐﺰ ﺗﻔﺮﯾﺤﯽ‪ ،‬ورزﺷﯽ و ﻓﺮھﻨﮕﯽ ﻻزم ﺑﺮای ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﺗﺎ ﻧﺸﺎط‪ ،‬ﺷﺎداﺑﯽ‬
‫و اﻣﯿﺪ را در آنھﺎ زﻧﺪه ﻧﮕﺎه دارد و از ﺗﺠﺎرب و ﺧﺒﺮﮔﯽھﺎی آﻧﺎن در ﺣﺪ ﺗﻮان اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻪ‬
‫ﻋﻤﻞ ﺑﯿﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫د‪ -‬ﻧﺒﺎﯾﺪ آنھﺎ را از اﻧﺠﺎم ﮐﺎرھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ھﻨﻮز ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ اﻧﺠﺎم آنھﺎ را دارﻧﺪ ﺑﺎزداﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫وﯾﮋه ﮐﺎرھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺟﺴﻤﯽ ﻧﯿﺎز ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫و‪ -‬ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻟﻮاﯾﺤﯽ ﺑﺮای ﺣﻔﻆ ﺣﻘﻮق ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﮐﻪ ھﻤﻪ ﺗﻮﺟﯿﮫﺎت و‬
‫ﻣﻘﺮرات ﺷﺮﻋﯽ در آن‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻘﻮق اﻃﻔﺎل‬
‫دوران ﮐﻮدﮐﯽ زﻣﯿﻨﻪ و ﻋﺮﺻﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪن ﺷﺨﺼﯿﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﻧﻄﻘﻪ آﻏﺎز ﺣﺮﮐﺖ‬
‫ﺗﮑﺎﻣﻠﯽ و ﻣﺤﻮر ﺗﮑﻮﯾﻦ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪی و ﺳﻼﻣﺖ اﻧﺴﺎن در اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﺴﻤﯽ‪ ،‬ﻣﺎدی‪،‬‬
‫ً‬
‫ﺑﮫﺪاﺷﺖ‪ ،‬و ﻣﻌﻨﻮی‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﻓﺮھﻨﮕﯽ و اﻗﺘﺼﺎدی اﺳﺖ و ﻏﺎﻟﺒﺎ اﻓﺮاد ﺑﺰرﮔﺴﺎل ﺗﺤﺖ‬
‫ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻋﺎدتھﺎی زﻣﺎن ﮐﻮدﮐﯽ ﻗﺮار دارﻧﺪ و اﻣﮑﺎن ﻧﺪارد ﮐﻪ اﻧﺴﺎن زﯾﺒﺎﯾﯽھﺎ و زﺷﺘﯽھﺎ‬
‫و ﺷﯿﺮﯾﻨﯽھﺎ و ﺗﻠﺨﯽھﺎی زﻣﺎن ﮐﻮدﮐﯽ را ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺣﻮادث زﻣﺎن ﮐﻮدﮐﯽ در‬
‫اﻋﻤﺎق ﺣﺎﻓﻈﻪ او ﺟﺎی ﮔﺮﻓﺘﻪ و در ھﺮ ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﯽ ﺑﺨﺶھﺎﯾﯽ از آن ﺑﺮاﯾﺶ ﺗﺪاﻋﯽ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﺑﻦﺳﯿﻨﺎ در ﻣﻮرد ﮐﻮدﮐﺎن ﯾﺎ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﮔﻤﺎن‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﻮد ﮐﻮﭼﮑﯽ ھﺴﺘﯽ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺟﮫﺎن ﭘﮫﻨﺎوری در درون ﺗﻮ ﻧﮫﻔﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ؟«‬

‫اﻟﻒ‪ -‬اﺣﮑﺎم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻃﻔﺎل‬

‫ھﺮﭼﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺳﻦ ﺑﻠﻮغ ﯾﺎ ﭘﺎﻧﺰده ﺳﺎل اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﮑﻠﯿﻒ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﮐﻮدﮐﺎن‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﺮﺣﻠﻪ ﮐﻮدﮐﯽ در واﻗﻊ زﻣﺎن و ﻣﺮﺣﻠﻪای اﺳﺖ ﮐﻪ از ادای ﺗﮑﺎﻟﯿﻒ ﻣﻌﺎف‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ؛ زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٧٦‬‬

‫»ﺗﮑﻠﯿﻒ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ :‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ در ﺣﺎل ﺧﻮاب اﺳﺖ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ از‬
‫ﺧﻮاب ﺑﺮﻣﯽﺧﯿﺰد‪ ،‬دﯾﻮاﻧﻪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺷﻔﺎ ﯾﺎﺑﺪ و ﮐﻮدک ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻦ ﺑﻠﻮغ‬
‫‪١‬‬
‫ﺑﺮﺳﺪ«‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ارﺗﮑﺎب اﻋﻤﺎل ﺧﻼف و وارد ﮐﺮدن زﯾﺎن ﺟﺴﻤﯽ و ﻣﺎﻟﯽ ﺑﻪ دﯾﮕﺮان‪،‬‬
‫ﺧﻮد ﮐﻮدﮐﺎن دارای ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻓﻘﮫﺎی ﻣﺴﻠﻤﺎن در ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻓﻘﮫﯽ‬
‫اﺣﮑﺎم ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ را در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﮐﻮدﮐﺎن ـ در ﮐﻨﺎر اﺣﮑﺎم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﺎن ـ ذﮐﺮ‬
‫ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﮐﻨﺎر اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﻣﺎم و ﻓﻘﯿﻪ ﺑﺰرﮔﻮار ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﻮد اﺳﺘﺮوﺷﻨﯽ ﺳﻤﺮﻗﻨﺪی‬
‫ﺣﻨﻔﯽ ﻣﺘﻮﻓﺎی ﺳﺎل ‪ ۶۵۲‬ھـ‪ .‬ﮐﺘﺎﺑﯽ را ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺟﺎﻣﻊ اﺣﮑﺎم اﻟﺼﻐﺎر« ﺗﺄﻟﯿﻒ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ‬
‫ھﻤﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻃﮫﺎرت‪ ،‬ﻧﻈﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻋﺒﺎدت‪ ،‬اﺣﻮال ﺷﺨﺼﯽ‪ ،‬ﺣﺪود ﺷﺮﻋﯽ‪ ،‬ﺟﺮم‪،‬‬
‫ﺟﻨﺎﯾﺎت‪ ،‬ﻣﻌﺎﻣﻼت‪ ،‬ﺳﯿﺮ و ﺳﻔﺮ‪ ،‬اﺣﮑﺎم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮐﻮدﮐﺎن ﺳﺮراھﯽ‪ ،‬ﻏﺼﺐ‪ ،‬ﺿﻤﺎﻧﺖ‪ ،‬ادﻋﺎ‪،‬‬
‫ﺷﮫﺎدت‪ ،‬اﻗﺮار‪ ،‬ﺣﻀﻮر در ﻣﺠﺎﻟﺲ‪ ،‬آداب ﻗﻀﺎوت ﻣﯿﺎن ﮐﻮدﮐﺎن‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ‪ ،‬اﮐﺮاه و ﺟﻨﯿﻦ‪،‬‬
‫ذﺑﺢ ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﺗﻮﺳﻂ ﮐﻮدﮐﺎن‪ ،‬وﻗﻒ‪ ،‬وﺻﯿﺖ‪ ،‬ﻣﯿﺮاث و ‪ ...‬را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ھﻤﻪ آن ﻣﺒﺎﺣﺚ در راﺳﺘﺎی آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ اﺣﮑﺎم ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻋﻤﺎل و‬
‫ﺗﺼﺮﻓﺎت ﻏﯿﺮﻣﮑﻠﻔﯿﻦ و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﻮاﻧﯿﻦ وﺿﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺼﺮﻓﺎت و رﻓﺘﺎرھﺎی آﻧﺎن را ﺗﺤﺖ‬
‫ﺿﺎﺑﻄﻪ ﻣﻌﯿﻨﯽ درﻣﯽآورد و اﺣﮑﺎﻣﯽ را ﮐﻪ در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﻋﻤﺎل و اﻗﻮال آنھﺎﺳﺖ و ﻣﺠﺎزات‬
‫ً‬
‫ﺧﻼفھﺎﯾﯽ را ﮐﻪ اﺣﯿﺎﻧﺎ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﯽدھﺪ‪ .‬در ﮐﻨﺎر اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﺑﯿﺎن‬
‫ارﺗﺒﺎط ﻣﯿﺎن اوﻟﯿﺎء و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﺎن و ﻗﻀﺎت و ﮐﻮدﮐﺎن در ﺟﮫﺖ ﺗﺮﺑﯿﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ‬
‫ﻣﺤﺒﺖ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداری ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺗﻨﻔﺮ از ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ او ﻣﯽﭘﺮدازد‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﻋﻠﻤﺎی ﻋﻠﻢ »اﺻﻮل ﻓﻘﻪ« در ﻣﺒﺤﺚ و ﻣﻮﺿﻮع »ﺣﮑﻢ ﺷﺮﻋﯽ« ﻣﻮﺿﻮع‬
‫اھﻠﯿﺖ ﺗﮑﻠﯿﻒ و اﺣﮑﺎم و اﻗﺴﺎم و ﻣﺮاﺣﻞ زﻧﺪﮔﯽ و دورانھﺎی اھﻠﯿﺖ و ﻋﻮارض آن را‬
‫ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار دادهاﻧﺪ و در آن راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻗﺒﻞ از ﺗﻮﻟﺪ و ﭘﺲ از آن‪،‬‬
‫اﺣﮑﺎم زﻣﺎن ﻃﻔﻮﻟﯿﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻮغ و رﺷﺪ و اﺣﮑﺎم و ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮐﻮدﮐﺎن ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫اﯾﻦﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﻋﻮارض اھﻠﯿﺖ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﯾﺎ ﺳﻤﺎوی ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬار ﺑﺮ ﺗﺼﺮﻓﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻣﺎﻟﯽ و‬
‫ﺟﻨﺎﯾﯽ آنھﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺤﺚ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ً‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻓﻘﮫﺎ در ﮐﺘﺎبھﺎی »اﻻﺷﺒﺎه و اﻟﻨﻈﺎﺋﺮ« ﻓﺼﻠﯽ را ﺑﻪ اﺣﮑﺎم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮐﻮدﮐﺎن‬
‫اﺧﺘﺼﺎص داده و ﺑﻪ روش ﻣﻄﻠﻮب آن اﺣﮑﺎم را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎم ﻗﺮاﻓﯽ در‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ و اﺑﻮداود و اﻟﻨﺴﺎﯾﯽ‬
 ‫‪١٧٧‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﮐﺘﺎب »اﻟﻔﺮوق« در ﺗﻔﺎوت ﺑﯿﺴﺖ و ﺷﺸﻢ ﻣﯿﺎن »ﻗﺎﻋﺪه ﺧﻄﺎب ﺗﮑﻠﯿﻒ و ﻗﺎﻋﺪه ﺧﻄﺎب‬
‫وﺿﻊ« ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺴﯿﺎر ﻣﮫﻤﯽ را در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﮐﻮدﮐﺎن ﺑﯿﺎن ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‪:‬‬
‫ھﺮﮔﺎه ﮐﻮدﮐﯽ اﻣﻮال ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دﯾﮕﺮی را ﺗﻠﻒ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﯾﺎ زﯾﺎﻧﯽ را ﺑﻪ آن وارد ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ وﻟﯽ و‬
‫ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ او واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺴﺎرت آن را از داراﯾﯽ ﮐﻮدک ﺟﺒﺮان ﻧﻤﺎﯾﺪ؛ زﯾﺮا وارد‬
‫ﮐﺮدن ﺧﺴﺎرت‪ ،‬ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺿﻤﺎﻧﺖ اﺳﺖ و ﺟﺰو »ﺧﻄﺎب اﻟﻮﺿﻊ« ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود و ھﺮﮔﺎه‬
‫ً‬
‫ﮐﻮدﮐﯽ ﺑﻪ ﺳﻦ ﺑﻠﻮغ ﺑﺮﺳﺪ و ﻣﺒﻠﻎ و ﻣﯿﺰان ﺧﺴﺎرت را ﻗﺒﻼ ﻧﭙﺮداﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮ او واﺟﺐ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺑﻠﻮغ آن را از اﻣﻮال ﺧﻮد ﺑﭙﺮدازد؛ زﯾﺮا ﻋﺎﻣﻞ و ﺳﺒﺐ اﯾﻦ ﺧﺴﺎرت‬
‫ھﺮﭼﻨﺪ در زﻣﺎن ﮐﻮدﮐﯽ او ﺑﻮده اﻣﺎ ﭘﯿﺎﻣﺪ آن ﺑﻪ ﺑﻌﺪ از ﺑﻠﻮغ ھﻢ ﻣﻮﮐﻮل ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ب‪ -‬اﺣﮑﺎم ﺟﻨﯿﻦ‬

‫ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﯿﻮه درﺧﺖ ازدواج و ﯾﺎدﮔﺎر ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﭘﺲ از ﻣﺮگﺷﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽروﻧﺪ و‬
‫ﺟﺰو دﺳﺘﺎوردھﺎ و ﺣﺎﺻﻞ اﻋﻤﺎل اﻧﺴﺎنھﺎ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﻧﺴﺎنھﺎی ﭘﺎک و ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎری‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬واﻟﺪﯾﻦ آنھﺎ ـ ﺣﺘﯽ ﭘﺲ از ﻣﺮگ ـ ﺳﺮﺑﻠﻨﺪ و ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‬
‫آدمھﺎی ﺑﺪ و ﻧﺎ اھﻠﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺪﻧﺎﻣﯽ و ﺑﺪﮐﺎری آنھﺎ دﭼﺎر ﺣﺴﺮﺗﻮ‬
‫ﭘﺸﯿﻤﺎﻧﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺎھﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ رﻓﺘﺎر و اﺧﻼق ﻧﺎروای ﭘﺪر‪ ،‬ﻣﺎدر ﯾﺎ ھﺮ دوی آنھﺎ زﻣﯿﻨﻪ ﺳﻮء‬
‫ﺗﺮﺑﯿﺖ و رﻓﺘﺎر ﻧﺎﺷﺎﯾﺴﺖ ﻓﺮزﻧﺪانﺷﺎن را ﻓﺮاھﻢ ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ و ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺗﺮﺑﯿﺖ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪاﻧﯽ ﭘﺎک و ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎر ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﭘﺎک و ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎری آﺑﺎء‪ ،‬اﺟﺪاد‪ُ ،‬ﺣﺴﻦ اﻧﺘﺨﺎب‪،‬‬
‫اﯾﻤﺎن‪ ،‬اﺧﻼق و اﻟﺘﺰام ھﻤﺴﺮ دارد؛ ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺷﺮﯾﻌﺖ ارزﺷﻤﻨﺪ اﺳﻼم ﻣﺮدم را ﺑﻪ‬
‫دﻗﺖ و ﺗﻮﺟﻪ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب ھﻤﺴﺮ ﺧﻮب‪ ،‬ﭘﺎک و ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎری ﮐﻪ در ﺧﺎﻧﻮادهای ﻣﺘﺪﯾﻦ‬
‫ﺑﺎر آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺮﻏﯿﺐ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﺮدم ﻧﯿﺰ ﻣﻌﺎدﻧﯽ ھﻢﭼﻮن ﻃﻼ و ﻧﻘﺮهاﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ آنھﺎ در زﻣﺎن ﺟﺎھﻠﯿﺖ اﮔﺮ‬
‫آ ﮔﺎھﯽ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮫﺘﺮﯾﻦﺷﺎن در اﺳﻼم ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد و ازدواج )و ﻗﻠﻮب( اﻧﺴﺎنھﺎ ﺳﺮﺑﺎزان‬
‫اﯾﺴﺘﺎده ﺑﻪ ﺻﻒاﻧﺪ‪ .‬ھﺮﮐﺪام از آنھﺎ ھﻤﺪﯾﮕﺮ را ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ‪ ،‬دﺳﺖ در دﺳﺖ ھﻢ ﺧﻮاھﻨﺪ‬
‫‪١‬‬
‫ﻧﮫﺎد و ھﺮﮐﺪام ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬راه اﺧﺘﻼف را در ﭘﯿﺶ ﺧﻮاھﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ«‪.‬‬
‫راه و رﺳﻢ ُﺣﺴﻦ اﻧﺘﺨﺎب ھﻤﺴﺮ ھﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص آن را ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮده‬
‫ـ و ﺑﺎ آنﭼﻪ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از ﺟﻮاﻧﺎن ﺧﺎم و ﮐﻢﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ھﺴﺘﻨﺪ ـ ﺑﺴﯿﺎر ﺗﻔﺎوت‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٧٨‬‬
‫ً‬
‫دارد‪ .‬اﯾﺸﺎن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪)» :‬ﻣﻌﻤﻮﻻ( زﻧﺎن ﺑﻪ ﭼﮫﺎر دﻟﯿﻞ ﺑﺮای ھﻤﺴﺮی اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺛﺮوت و داراﯾﯽ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮاده و ﻣﻨﺰﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﺑﺮازﻧﺪﮔﯽ و دﯾﻨﺪاری و‬
‫ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎری‪ ،‬ﺷﻤﺎ دﯾﻨﺪار و ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎر را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﺪ؛ زﯾﺮا ﻣﺎﯾﻪ ﺧﯿﺮ و ﺑﺮﮐﺖ اﺳﺖ«‪ .‬اﻣﺎم‬
‫ﻧﻮوی ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮده رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬ھﺮ ﻋﺪه از ﻣﺮدم ﯾﮑﯽ از‬
‫اﯾﻦ ﺧﺼﻠﺖھﺎ را در زﻧﺎن ﻣﯽﭘﺴﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﻤﺎ ھﻤﺴﺮ ﻣﺆﻣﻦ و اھﻞ اﺧﻼق و ﻓﻀﯿﻠﺖ را‬
‫ﺑﺮﮔﺰﯾﻨﯿﺪ و ھﻤﻪ ﺗﻼش ﺧﻮد را ﺑﺮای اﻟﻔﺖ و ﻣﺤﺒﺖ ﺑﺎ او ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﮑﻨﯿﺪ‪،‬‬
‫دﭼﺎر ﻣﺸﮑﻼت و ﻋﻮاﻗﺐ ﻧﺎﺷﯽ از زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎ ھﻤﺴﺮ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب و ﻧﺎﭘﺮھﯿﺰﮐﺎر ﺧﻮاھﯿﺪ ﺷﺪ؛‬
‫زﯾﺮا ﺧﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺻﻮل و ارزشھﺎی زﻧﺪﮔﯽ ﺳﺎﻟﻢ و آرام ﺑﯽﺗﻮﺟﮫﯽ ﻧﻤﻮدهاﯾﺪ‪.‬‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪاص در راﺳﺘﺎی ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﺖ زﻧﺎن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»دﻧﯿﺎ ھﻤﻪاش ﺗﻤﺘﻊ و ﺑﮫﺮهوری اﺳﺖ و ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ از آن‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ھﻤﺴﺮ ﭘﺎک و ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎر اﺳﺖ«‪ .‬و ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ زن و ﺷﻮھﺮ از ھﻤﺎن آﻏﺎز‬
‫آﻓﺮﯾﻨﺶ ﺟﻨﯿﻦ ﺗﺎ ﮔﺎم ﻧﮫﺎدﻧﺶ ﺑﻪ ﺻﺤﻨﻪ زﻧﺪﮔﯽ و ﭘﺲ از آن‪ ،‬او را از روزی ﺣﻼل ﺗﻐﺬﯾﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ؛ زﯾﺮا زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺟﻨﯿﻦ از ﺧﻮن ﻣﺎدری ﮐﻪ از ﮐﺴﺐ و درآﻣﺪ ﺣﻼل و ﭘﺎک‪ ،‬ﻏﺬاﯾﺶ‬
‫ﺗﺄﻣﯿﻦ ﮔﺮدﯾﺪه ﺗﻐﺬﯾﻪ ﺷﻮد‪ ،‬رﺷﺪ و ﻧﻤﻮی ﭘﺎک و ﺳﺎﻟﻢ ﺧﻮاھﺪ داﺷﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ از درآﻣﺪ‬
‫ﺣﺮام و ﺛﺮوت ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺗﻐﺬﯾﻪ ﺷﻮد‪ ،‬رﺷﺪ و ﺑﺎرآﻣﺪن او ﺑﺪ و ﻧﺎﺳﺎﻟﻢ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد و‬
‫ﺣﺴﺎسﺗﺮﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺣﺎﻟﺖ »وﺣﺎم« ﯾﺎ اﺷﺘﮫﺎی ﺷﺪﯾﺪ زن در اواﯾﻞ ﺣﺎﻣﻠﮕﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ زن ﺑﺎﯾﺪ ھﻤﻪ ﺳﻌﯽ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﮕﯿﺮد ﺗﺎ از آنﭼﻪ ﮐﻪ ﺣﻼل و ﭘﺎک اﺳﺖ‪،‬‬
‫اﺷﺘﮫﺎﯾﺶ را ﺑﺮآورده ﻧﻤﺎﯾﺪ؛ زﯾﺮا ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎری ﻋﺎﻣﻠﯽ ﻣﮫﻢ در رﺷﺪ و ﻧﻤﻮ درﺳﺖ و ﺳﺎﻟﻢ‬
‫ﺟﺴﻤﯽ و روﺣﯽ ﺟﻨﯿﻦ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻓﻘﮫﺎی ﮔﺮاﻧﻘﺪر و ﭘﺎکﺳﯿﺮت ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺟﻨﯿﻦ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻓﺮاﻣﻮﺷﯽ ﺳﭙﺮده و‬
‫اﺣﮑﺎم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﺟﻨﯿﻦ را در راﺳﺘﺎی ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از ﻣﺼﻠﺤﺖ زﻧﺪﮔﯽ و آﯾﻨﺪه ﮐﻮدک‬
‫و ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﺳﺮﺑﺎر دﯾﮕﺮان ﺷﺪﻧﺶ‪ ،‬ﺗﮫﯿﻪ و ﺗﺪوﯾﻦ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﯿﻨﻪ ﻻزم ﺑﺮای‬
‫ﻋﻘﺪهھﺎی رواﻧﯽ و اﯾﺠﺎد ﮐﯿﻨﻪ از دﯾﮕﺮان ـ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدری ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ از ﺣﻘﻮق‬
‫ﻣﺎدی و ﻣﻌﻨﻮی او ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻧﻨﻤﺎﯾﻨﺪ ـ ﻓﺮاھﻢ ﻧﮕﺮدد‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﺣﮑﺎم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﻨﯿﻦ از ﺧﻼل اھﻠﯿﺖ او ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد؛ زﯾﺮا اھﻠﯿﺖ ﺑﺮ دو ﻧﻮع‬
‫اﺳﺖ‪» :‬اھﻠﯿﺖ وﺟﻮب« و اھﻠﯿﺖ اداء« و ھﺮﯾﮏ از آنھﺎ ﯾﺎ ﻧﺎﻗﺺ و ﻧﺎﺗﻤﺎم اﺳﺖ ﯾﺎ ﮐﺎﻣﻞ و‬
‫ﺗﻤﺎم‪ ،‬ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻘﺼﺎﻧﯽ و ﮐﻤﺎل ﺑﻪ ﻣﺮاﺣﻞ زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻮدﮐﺎن از ﺣﺎﻟﺖ ﺟﻨﯿﻦ ﺗﺎر ﺳﯿﺪن ﺑﻪ‬
‫دوران ﺑﻠﻮغ‪ ،‬ارﺗﺒﺎط دارد‪.‬‬
 ‫‪١٧٩‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﺗﺤﻮﻻت ﺟﻨﯿﻦ‬
‫اھﻠﯿﺖ وﺟﻮب ﻧﺎﻗﺺ ﺑﺮای ﺟﻨﯿﻦ اھﻠﯿﺘﯽ اﺳﺖ ﺛﺎﺑﺖ و ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ او‬
‫در ھﻤﺎن ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺟﻨﯿﻦ اﺳﺖ اھﻠﯿﺖ آن را دارد ﮐﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ زﻧﺪه ﺑﻪ دﻧﯿﺎ آﻣﺪ‪ ،‬ﺣﻘﻮﻗﯽ‬
‫ﺑﻪ او ﺗﻌﻠﻖ ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬ﺑﺪون آنﮐﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺘﯽ ﻣﺘﻮﺟﻪ او ﺑﺸﻮد‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺟﻨﯿﻦ‬
‫ﺣﻘﻮق ﭼﮫﺎرﮔﺎﻧﻪای ﮐﻪ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻗﺒﻮل و ﭘﺬﯾﺮش او ﻧﺪارد ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮔﺮدد‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﺣﻖ اﻧﺘﺴﺎب ﺑﻪ ﭘﺪر‪ ،‬ﻣﺎدر و ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫‪ -۲‬ﺣﻖ ارث ﺑﺮدن از ﭘﺪر‪ ،‬ﻣﺎدر و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان‬
‫‪ -۳‬اﺳﺘﺤﻘﺎق ﺗﻌﻠﻖ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻣﻮال از ﻃﺮﯾﻖ وﺻﯿﺖ دﯾﮕﺮان‬
‫‪ -۴‬اﺳﺘﺤﻘﺎق ﺗﻌﻠﻖ ﮔﺮﻓﺘﻦ وﻗﻒ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﯾﺎ ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن ﺑﻪ او‪.‬‬
‫اﻣﺎ ھﯿﭻﮔﻮﻧﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ و ﺗﮑﻠﯿﻔﯽ ﻣﺘﻮﺟﻪ او ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﺣﻘﻮق و ﺗﻌﮫﺪاﺗﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺧﺮﯾﺪ‪ ،‬ﻓﺮوش و ﺑﺨﺸﺶ ﮐﻪ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻗﺒﻮل ﯾﮏ‬
‫ﻃﺮف دارد‪ ،‬ﺑﺮای او ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﯽﺷﻮد؛ زﯾﺮا ﺟﻨﯿﻦ از ﺑﯿﺎن‪ ،‬ﻓﮫﻢ و ﺗﮑﻠﻢ ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ اﻟﻔﺎﻇﯽ‬
‫ﻋﺎﺟﺰ اﺳﺖ‪ .‬ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﺑﺨﺸﺶ‪ ،‬ﺻﺪﻗﻪ و ﻓﺮوش از ﺟﺎﻧﺐ او ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ھﺮﮐﺲ ﮐﻪ از‬
‫ﺟﺎﻧﺐ وﻟﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﭼﯿﺰی از اﻣﻮال ﺑﻪ او ﺑﺨﺸﯿﺪه ﺷﻮد‪ ،‬ﯾﺎ ﺧﺮﯾﺪاری ﮔﺮدد‪ ،‬درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ‬
‫و ﺑﻪ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ او در ﻧﻤﯽآﯾﺪ و از اﻣﻮال ﺟﻨﯿﻦ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﭼﯿﺰی ﺑﺮای ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﻓﻘﯿﺮ او‬
‫ﺻﺮف ﺑﺸﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻠﺖ ﻧﺎﻗﺺ ﺑﻮدن اھﻠﯿﺖ ﺟﻨﯿﻦ ﺑﻪ دو ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد‪ :‬ﻣﻮﺿﻮع اول‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ او ﺟﺰﺋﯽ از ﻣﺎدرش ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود‪ .‬ﻣﻮﺿﻮع دوم ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦﮐﻪ اﻧﺴﺎن‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻠﯽ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺎس اﻋﺘﺒﺎر اول ذﻣﻪ ﮐﺎﻣﻠﯽ ﺑﺮای ﮐﺴﺐ ﺣﻘﻮق و اﻟﺘﺰام‬
‫ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺪه و ﺑﺮاﺳﺎس اﻋﺘﺒﺎر دوم‪ ،‬ذﻣﻪ ﻧﺎﻗﺼﯽ ﺑﺮای او ﻣﺪﻧﻈﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺗﺎ ﺣﻘﻮق و اﻣﺘﯿﺎزاﺗﯽ ﺑﻪ او ﺗﻌﻠﻖ ﺑﮕﯿﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦﮐﻪ وﺟﻮد ﺟﻨﯿﻦ ـ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر آﯾﻨﺪه ـ ﺣﯿﺎﺗﯽ اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ اﺳﺖ و ﻣﻤﮑﻦ‬
‫اﺳﺖ زﻧﺪه ﯾﺎ ﻣﺮده ﺑﻪ دﻧﯿﺎ ﺑﯿﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻓﻘﮫﺎ ﺑﺮای اﺳﺘﺤﻘﺎق ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﯽ و اﻗﺘﺼﺎدی او ﺷﺮط‬
‫زﻧﺪه ﺑﻪ دﻧﯿﺎ آﻣﺪﻧﺶ را ﻣﻘﺮر ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ؛ زﯾﺮا اﮔﺮ ﻣﺮد ﺑﻪ دﻧﯿﺎ ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬اﺳﺘﺤﻘﺎق ﺗﻌﻠﻖ وﺻﯿﺖ‬
‫ً‬
‫ﻧﺰدﯾﮑﺎن را ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬و ﻣﯿﺮاﺛﯽ را ﮐﻪ از ﻧﺰدﯾﮑﺎن ﺑﻪ او ﺗﻌﻠﻖ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺮاﯾﺶ ﻗﺒﻼ ﻧﮕﮫﺪاری‬
‫ﺷﺪه در ﻣﯿﺎن ﺑﻘﯿﻪ ورﺛﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫و در ﻣﺮﺣﻠﻪ »ﻃﻔﻮﻟﯿﺖ« ﯾﻌﻨﯽ از وﻻدت ﺗﺎ ﺳﻦ ھﻔﺖ ﺳﺎﻟﮕﯽ از ﻧﻈﺮ ﺣﻨﻔﯿﻪ و ﻣﺎﻟﮑﯿﻪ و‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﺗﺎ ﺗﻤﺎم ﮐﺮدن ﺳﻦ ھﻔﺖ ﺳﺎﻟﮕﯽ از ﻧﻈﺮ دﯾﮕﺮ ﻓﻘﮫﺎ‪ ،‬اھﻠﯿﺖ وﺟﻮب ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺮای او‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٨٠‬‬

‫ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﺷﻮد و در ﺗﻤﺎم ﻣﺮاﺣﻞ زﻧﺪﮔﯽ از او ﺟﺪا ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﺻﻼﺣﯿﺖ درﯾﺎﻓﺖ ﺣﻘﻮق و‬
‫اﻟﺘﺰام ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎ را ﭘﯿﺪا ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﮐﻮدک در ﻋﻤﺮ ﻗﺒﻞ از ھﻔﺖ ﺳﺎل‪ ،‬دارای اھﻠﯿﺖ وﺟﻮب ﮐﺎﻣﻞ ﻧﯿﺴﺖ و ﺻﻼﺣﯿﺖ‬
‫ﮐﺴﺐ ﺣﻘﻮق و ﺗﺤﻤﻞ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎﯾﯽ را ﮐﻪ ادای آنھﺎ از ﻃﺮﯾﻖ ﻧﯿﺎﺑﺖ ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ دارا‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻧﻔﻘﻪ‪ ،‬ھﺰﯾﻨﻪھﺎ‪ ،‬زﮐﺎت‪ ،‬ﺻﺪﻗﻪ ﻓﻄﺮ و ‪ ...‬اﻣﺎ دارای اھﻠﯿﺖ و ﺻﻼﺣﯿﺖ‬
‫ادای ﻣﻄﻠﻖ ﻧﯿﺴﺖ؛ زﯾﺮا دارای ﺿﻌﻒ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ ﻋﻘﻠﯽ اﺳﺖ و ھﺮﮔﺎه ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ از‬
‫واﺟﺒﺎت ﻣﺎﻟﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ زﮐﺎت‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺖ دﯾﻪ و ‪ ...‬ﺑﺸﻮد ﺧﻄﺎب ﺷﺮﻋﯽ از ﻧﻈﺮ ﺟﻤﮫﻮر ﻓﻘﮫﺎ ـ‬
‫ﺑﻪ ﺟﺰ ﺣﻨﻔﯿﻪ ـ ﻣﺘﻮﺟﻪ وﻟﯽ و وﺻﯽ اوﺳﺖ ﻧﻪ ﺧﻮد او‪.‬‬
‫و در ﻣﺮﺣﻠﻪ »ﺗﻤﯿﯿﺰ« ﯾﻌﻨﯽ از ﺳﻦ ھﻔﺖ ﺳﺎﻟﮕﯽ ﺗﺎ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺑﻠﻮغ‪ ،‬اھﻠﯿﺖ اداء ﻧﺎﻗﺺ‬
‫ﺑﺮای ﮐﻮدک ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻣﻮرد او ﺣﻘﻮق ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺣﻘﻮق ﻣﺮدم ﺑﺎ ھﻢ‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻘﻮق ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬اﯾﻤﺎن‪ ،‬ﮐﻔﺮ‪ ،‬ﻧﻤﺎز‪ ،‬روزه و ﺣﺞ ﮐﻮدک ﻣﻤﯿﺰ ﺟﺎﯾﺰ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺒﻨﺎی ﻋﺒﺎدت او ﺗﺮﺑﯿﺖ و ﻋﺎدت ﮐﺮدن اﺳﺖ ﻧﻪ وﺟﻮب و اﻟﺰام‪ .‬ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫ھﺮﮔﺎه ﻣﺪﺗﯽ ﻧﻤﺎز را اداء ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬اداﻣﻪ دادن آن ﯾﺎ ﻗﻀﺎی ﻧﻤﺎزھﺎﯾﯽ را ﮐﻪ اﻧﺠﺎم ﻧﺪاده ﺑﺮ او‬
‫واﺟﺐ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ﻣﻮرد ﮐﻔﺮ و ارﺗﺪاد ﮐﻮدﮐﺎن راﺟﻊ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺪھﺎی دﻧﯿﻮی آن‪ ،‬ﻣﯿﺎن ﻋﻠﻤﺎ‬
‫اﺧﺘﻼفﻧﻈﺮ وﺟﻮد دارد و در ﻣﻮرد ﭘﯿﺎﻣﺪھﺎی اﺧﺮوی ارﺗﺪاد و ﮐﻔﺮ او اﺗﻔﺎقﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫در ﺻﻮرت ارﺗﺪاد از ﻣﯿﺮاث ﻣﺤﺮوم ﻣﯽﺷﻮد و ھﻤﺴﺮش از او ﺑﺮاﺳﺎس ﻃﻼق ﺑﺎﺋﻨﻪ ﺟﺪا‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﯽ و اﺑﻮﯾﻮﺳﻒ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﺣﮑﺎم دﻧﯿﻮی ﺣﮑﻢ ﺑﻪ ارﺗﺪاد او‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮد؛ زﯾﺮا ارﺗﺪاد ﺿﺮر و ﺧﺴﺎرت ﻣﺤﺾ اﺳﺖ و ھﯿﭻﮔﻮﻧﻪ ﻣﻨﻔﻌﺘﯽ در آن ﻣﺘﺼﻮر‬
‫ﻧﯿﺴﺖ و ﭼﻨﯿﻦ ﭼﯿﺰی از ﮐﻮدک ﻋﻤﻠﯽ ﺻﺤﯿﺢ ﻧﺒﻮده و از ارث ﻣﺤﺮوم ﻧﺸﺪه و از‬
‫ھﻤﺴﺮش ﺟﺪا ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺣﻘﻮق ﻣﺮدم اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﯽ و اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﺎﻣﻼت و‬
‫ﺗﻌﮫﺪات ﮐﻮدک ﻣﻤﯿﺰ و ﺗﺼﺮﻓﺎت ﮐﻮدک ﺑﺎﻃﻞاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺣﻨﻔﯿﻪ و ﻣﺎﻟﮑﯿﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻌﺎﻣﻼت و ﺗﺼﺮﻓﺎت ﮐﻮدک ﺑﻪ ﺳﻪ ﻧﻮ ع ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
 ‫‪١٨١‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫ً‬
‫‪ -۱‬ﺗﺼﺮﻓﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﻄﻠﻘﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﮐﻮدک ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﻣﺜﻞ اﯾﻦﮐﻪ ﻣﻨﺎﻓﻌﯽ ﺑﻪ او ﺗﻌﻠﻖ ﺑﮕﯿﺮد و ﮐﺴﯽ ﭼﯿﺰی را ﺑﻪ او ﺑﺒﺨﺸﺪ ﯾﺎ ﺻﺪﻗﻪ ﺑﺪھﺪ‪،‬‬
‫ﯾﺎ ﺧﻮد ﮐﺎری را ﺑﺮای ﮐﺴﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺟﺮﺗﯽ اﻧﺠﺎم ﺑﺪھﺪ‪ .‬ﻗﺒﻮل اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮارد از ﻃﺮف‬
‫ً‬
‫او ﮐﺎﻣﻼ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ .‬ھﻢﭼﻨﯿﻦ اﻧﺠﺎم دادن وﮐﺎﻟﺖ دﯾﮕﺮان از ﻃﺮف او ـ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﮐﺴﺐ‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ در ﺗﺼﺮﻓﺎت زﻧﺪﮔﯽ ـ ﺑﺪون آنﮐﻪ ﺧﻮد ﺗﻌﮫﺪ و اﻟﺘﺰاﻣﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ رواﺳﺖ؛ زﯾﺮا‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫﴿ َو ۡٱ� َتلُوا ْ ۡ َ‬
‫ٱ� َ�ٰ َ ٰ‬
‫�﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[۶ :‬‬
‫»ﮐﻮدﮐﺎن ﯾﺘﯿﻢ را ﺑﯿﺎزﻣﺎﯾﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ در اﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮐﺎر و ﺗﺠﺎرت و ﺣﺮﻓﻪ و ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ او را دﺧﺎﻟﺖ دھﯿﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﯿﺰان‬
‫ﺿﻌﻒ و ﻗﻮت او ﭘﯽ ﺑﺒﺮﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺗﺼﺮﻓﺎت ﮐﻮدک ﺻﺤﯿﺢ و ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮا اﺳﺖ و ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ‬
‫اذن و اﺟﺎزه وﻟﯽ او ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ً‬
‫‪ -۲‬ﺗﺼﺮﻓﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﻄﻠﻘﺎ ﺑﻪ ﺿﺮر او ﺗﻤﺎم ﺷﻮد‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦﮐﻪ اﻣﻮاﻟﯽ از ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ او ﺑﺪون ﻣﻘﺎﺑﻞ و ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﺧﺎرج ﺷﻮد‪ .‬ﯾﺎ زن او ﻃﻼق‬
‫داده ﺷﻮد و ﺑﻪ ﺟﺎی او اﻗﺪام ﺑﻪ ﺑﺨﺸﯿﺪن و ﺻﺪﻗﻪ دادن و وﻗﻒ اﻣﻮال ﺑﺸﻮد‪ ،‬ﯾﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ ﻗﺮض ﯾﺎ دﯾﻪ دﯾﮕﺮان ﺗﻌﮫﺪی در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ او اﻧﺠﺎم ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬ھﻤﻪ اﯾﻦھﺎ از ﻃﺮف‬
‫ﮐﻮدک ﻣﻤﯿﺰ ـ ھﺮﭼﻨﺪ ﺑﺎ اﺟﺎزه وﻟﯽ ﺑﺎﺷﺪ ـ ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ؛ زﯾﺮا ﺧﻮد وﻟﯽ ﺣﻖ اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﺗﺼﺮﻓﺎت در اﻣﻮال او را ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪ -۳‬ﺗﺼﺮﻓﺎت و ﺗﺼﻤﯿﻤﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﻧﻔﻊ و ﺿﺮر آنھﺎ ھﺮ دو ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬

‫اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ دﺧﻞ و ﺗﺼﺮف در اﻣﻮال ﮐﻮدﮐﺎن ﻣﻤﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش و اﺟﺎره و ﻧﮑﺎح‬
‫و اﻣﺜﺎل آن از ﻃﺮف ﺧﻮد ﮐﻮدک ﺑﻪ ﺷﺮط اﺟﺎزه وﻟﯽ ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﺟﺎﯾﺰﻧﺪ و ﻣﺒﻨﺎی ﺻﺤﺖ‬
‫آن ﺑﺮﺧﻮرداری او از »اھﻠﯿﺖ اداء« اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ وﻟﯽ اﺟﺎزه ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎری را ﺑﻪ او ﻧﺪھﺪ‪،‬‬
‫آن ﺗﺼﺮﻓﺎت او ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻣﯽﺷﻮد و ﻋﻤﻠﯽ ﺷﺪن آن ﺑﻪ اﺟﺎزه وﻟﯽ ﻣﻮﮐﻮل ﻣﯽﮔﺮدد و‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﺟﺎزه آن را داد اﺟﺮا ﻣﯽﮔﺮدد و در ﻏﯿﺮ اﯾﻦﺻﻮرت ﺑﺎﻃﻞ اﻋﻼم ﻣﯽﺷﻮد؛ زﯾﺮا‬
‫اﺟﺎزه دادن وﻟﯽ »اھﻠﯿﺖ اداء ﻧﺎﻗﺺ« او را ﺟﺒﺮان ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و آن دﺧﻞ و ﺗﺼﺮف ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ‬
‫ﺻﺪور آن از ﺻﺎﺣﺐ اھﻠﯿﺘﺶ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﻣﺎ در »ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻠﻮغ« ھﺮﮔﺎه ﮐﻮدک ھﻤﺮاه ﺑﺎ وﺟﻮد ﻋﻘﻞ ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﺑﻠﻮغ ﺟﺴﻤﯽ ھﻢ‬
‫رﺳﯿﺪ‪» ،‬اھﻠﯿﺖ اداء ﮐﺎﻣﻞ« را ﭘﯿﺪا ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬و اﯾﻦ اھﻠﯿﺖ دﺧﻞ و ﺗﺼﺮف ﮐﺎﻣﻞ ﻣﺸﺮوط‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٨٢‬‬

‫ﺑﻪ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﻋﻮارض و ﻣﻮاﻧﻊ اھﻠﯿﺖ ﺟﻠﻮ آن را ﺳﺪ ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬
‫ﻧﻮﺟﻮان اھﻠﯿﺖ ادای ﺗﮑﻠﯿﻒ ﺷﺮﻋﯽ را ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ و اﻧﺠﺎم آنھﺎ ﺑﺮ او واﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮد و‬
‫اﮔﺮ آنھﺎ را ﺗﺮک ﮐﻨﺪ دﭼﺎر ﻣﻌﺼﯿﺖ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣﯽﮔﺮدد و ھﻤﻪ ﺗﻌﮫﺪات و ﺗﺼﺮﻓﺎت‬
‫ﻣﺎﻟﯽ و ﭘﯿﺎﻣﺪھﺎی آن از ﻃﺮف او ﺻﺤﯿﺢ و ﻣﺸﺮوع اﺳﺖ‪ ،‬و در ﻣﻮرد ھﻤﻪ اﻋﻤﺎل ﺧﻮد‪،‬‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ دﻧﯿﻮی و اﺧﺮوی دارد‪.‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ ﻓﻘﮫﺎء اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻟﻎ و ﻋﺎﻗﻞ ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻪ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‪،‬‬
‫ﮐﺘﺎبھﺎی آﺳﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬ﺟﮫﺎن ﭘﺲ از ﻣﺮگ و ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ .‬و ﻋﺒﺎدات‬
‫واﺟﺐ و آﻣﻮﺧﺘﻦ ﻋﻠﻮم ﺿﺮوری ﺑﺮای ﻗﯿﺎم ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی دﯾﻨﯽ‪ ،‬اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﮫﯽ‬
‫از ﻣﻨﮑﺮ‪ ،‬ﺟﮫﺎد ﻣﺎﻟﯽ و ﺟﺎﻧﯽ و زﺑﺎﻧﯽ در راه ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ او واﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﻮﻇﻒ ﺑﻪ‬
‫اﺣﺘﺮام ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺑﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ و ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺷﺮﻋﯽ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﺣﻘﻮﻗﯽ و ﻣﺪﻧﯽ اﺳﺖ و‬
‫در ﺻﻮرت ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم و ﺟﻨﺎﯾﺖ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻋﻘﻮﺑﺎت و ﻣﺠﺎزاتھﺎ ﺑﺮ او اﺟﺮا ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ اﺛﺒﺎت رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺳﻦ ﺑﻠﻮغ از ﻃﺮﯾﻖ »اﺣﺘﻼم« و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ آﺑﺴﺘﻦ ﺷﺪن‬
‫دﺧﺘﺮان و ﺣﺪاﻗﻞ آن‪ ،‬ﺳﻦ دوازده ﺳﺎﻟﮕﯽ ﯾﺎ ﻋﺎدت ﻣﺎھﯿﺎﻧﻪ دﺧﺘﺮان اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ آن‬
‫ﺑﺮای دﺧﺘﺮان ﺳﻦ ﻧﻪ ﺳﺎﻟﮕﯽ ﺗﺎ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺳﻦ ﭘﺎﻧﺰده ﺳﺎﻟﮕﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﯿﻔﻪ ﺑﺮ‬
‫اﯾﻦ ﺑﺎور اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺴﺮان در ﻧﻮزده و دﺧﺘﺮان در ھﻔﺪه ﺳﺎﻟﮕﯽ ﺑﻪ ﺳﻦ ﺑﻠﻮغ واﻗﻌﯽ‬
‫ﻣﯽرﺳﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﻖ ﺑﻠﻮغ واﻗﻌﯽ اﺻﻞ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ دارای ﻋﻘﻞ و درک ﮐﺎﻓﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ از آنﺟﺎ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﻮرداری از ﻋﻘﻞ ﺟﺰو اﻣﻮر ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﻦ و ﻋﻤﺮ‬
‫ﻣﻮرد ﺳﻨﺠﺶ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا در آن ﻣﺮاﺣﻞ از ﻋﻤﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻣﯽرود‬
‫ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن از ﻋﻘﻞ ﻻزم ﺑﺮای دﺧﻞ و ﺗﺼﺮف در اﻣﻮر زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻋﯽ ﺑﺎ ﻋﻠﻞ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻇﺎھﺮ و ﺑﺮﺧﻮردار از ﺿﺎﺑﻄﻪ ارﺗﺒﺎط ﭘﯿﺪا‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﭘﺲ از رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺳﻦ ﺑﻠﻮغ‪ ،‬ﻧﻮﺟﻮان ﻋﺎﻗﻞ ﻗﻠﻤﺪاد ﺷﺪه و از »اھﻠﯿﺖ اداء‬
‫ﮐﺎﻣﻞ« ـ ﺑﻪ ﺷﺮﻃﯽ ﮐﻪ ﻋﻮارض و ﻣﻮاﻧﻌﯽ ﺑﺮ ﺳﺮ راه اھﻠﯿﺖ او ﻗﺮار ﻧﮕﯿﺮد ـ ﺑﺮﺧﻮردار‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ﻣﻮرد ﻣﺮﺣﻠﻪ »رﺷﺪ« ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﻮال و ﻣﺘﻤﻠﮑﺎﺗﺶ‬
‫ﭘﺲ از اﻃﻤﯿﻨﺎن از رﺷﺪ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﻪ او ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از »رﺷﺪ« ـ از ﻧﻈﺮ اﮐﺜﺮ ﻓﻘﮫﺎ‬
‫ـ ﮐﺴﺐ ﺻﻼﺣﯿﺖ ﻻزم و ﺑﺮﺧﻮرداری از ﺑﺼﯿﺮت ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮای دﺧﻞ و ﺗﺼﺮف در اﻣﻮر ﻣﺎﻟﯽ‬
‫و اﻗﺘﺼﺎدی اﺳﺖ‪ .‬ھﺮﭼﻨﺪ از ﻧﻈﺮ دﯾﻨﯽ آدم ﻓﺎﺳﻖ و ﻧﺎﻣﻄﻠﻮﺑﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬اﻣﺎ از ﻧﻈﺮ‬
 ‫‪١٨٣‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﯽ ﮐﺴﯽ رﺷﯿﺪ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ از ﺻﻼﺣﯿﺖ دﯾﻨﯽ و دﻧﯿﻮی ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮﺧﻮردار‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺎھﯽ »رﺷﺪ« و ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ ﺑﺎ زﻣﺎن ﺑﻠﻮغ ھﻤﺮاه ﻣﯽﺷﻮد و ﮔﺎھﯽ ﻣﺪتھﺎ ﭘﺲ از آن‬
‫ﺗﺤﻘﻖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ »رﺷﺪ«‪» ،‬ﺳﻔﺎھﺖ« و ﻧﺎﭘﺨﺘﮕﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ رﯾﺨﺖ و‬
‫ﭘﺎش و اﺳﺮاف و ﺗﺒﺬﯾﺮ از ﻃﺮﯾﻖ روا و ﻧﺎرواﺳﺖ‪.‬‬
‫ھﺮﮐﺲ ﮐﻪ ھﻤﺮاه ﺑﺎ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺳﻦ ﺑﻠﻮغ از »رﺷﺪ« و ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ ﮐﺎﻓﯽ ھﻢ ﺑﺮﺧﻮردار‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ـ اھﻠﯿﺖ او اھﻠﯿﺘﯽ ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ و از زﯾﺮ ﺑﺎر وﻻﯾﺖ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ دﯾﮕﺮان ﺑﯿﺮون‬
‫ﻣﯽآﯾﺪ و ھﻤﻪ ﺗﺼﺮﻓﺎت و ﺗﻌﮫﺪات و ﮐﺎرھﺎی او ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل و ﻣﺸﺮوع اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ۡ ٗ َ َۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ۡ َ ُ ْ ۡ َ َ ٰ َ ٰ َ َّ ٰٓ َ ُ‬
‫َ‬
‫� إِذا بَلغوا ٱ�ّ ِ� َح فإِن َءا� ۡس ُتم ّمِن ُه ۡم ُرشدا فٱد� ُع ٓوا إ ِ ۡ� ِه ۡم‬ ‫﴿وٱ�تلوا ٱ��� ح‬
‫َ َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َ َ ٗ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ ََُٰ ۡ َ َ َ ۡ ُ ُ َ ٓ ۡ َ ٗ‬
‫� ۚوا َو َمن �ن غن ِّيا فل َي ۡس َت ۡعفِفۖ َو َمن �ن‬ ‫�َُ‬ ‫�افا َو� ِ َد ًارا أن ي‬ ‫أم�لهمۖ و� تأ�لوها إ ِ‬
‫ٱ�ِ َحس ٗ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ َ َ َ ۡ ُ ۡ َ ۡ ۡ ۡ َ ٰ َ ُ ۡ َ ۡ ُ ْ َ َ ۡ ۡ َ َ َ ٰ َّ‬ ‫َ ٗ َۡ ۡ ُۡ ۡ ۡ‬
‫ِيبا‬ ‫وف فإِذا د�عتم إِ� ِهم أم�لهم فأش ِهدوا علي ِه ۚم و�� ِب‬ ‫فقِ�� فل َيأ�ل ب ِٱل َمع ُر ِ �‬
‫‪] ﴾٦‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[۶ :‬‬
‫»ﯾﺘﯿﻤﺎن را ﺑﯿﺎزﻣﺎﯾﯿﺪ! ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻦ ازدواج ﻣﯽرﺳﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ از آﻧﺎن ﺻﻼﺣﯿﺖ و‬
‫ُﺣﺴﻦ ﺗﺼﺮف را دﯾﺪﯾﺪ‪ ،‬اﻣﻮاﻟﺸﺎن را ﺑﻪ اﯾﺸﺎن ﺑﺎزﮔﺮداﻧﯿﺪ و اﻣﻮال اﯾﺘﺎم را از روی اﺳﺮاف و‬
‫ﺗﺒﺬﯾﺮ و ﺑﺎ ﻋﺠﻠﻪ و ﺷﺘﺎب ﻧﺨﻮرﯾﺪ )و ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﮕﻮﯾﯿﺪ ﮐﻪ( ﭘﯿﺶ از آنﮐﻪ ﺑﺰرگ ﺷﻮﻧﺪ‬
‫)اﻣﻮالﺷﺎن را ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﺑﺪھﯿﻢ( ھﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ اﺳﺖ )از درﯾﺎﻓﺖ اﺟﺮت‬
‫ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ( ﺧﻮدداری ﮐﻨﺪ و ھﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ اﺳﺖ ﺑﻪ روﺷﯽ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ )و ﺑﻪ اﻧﺪازه‬
‫ﺗﻼش زﺣﻤﺖ ﺧﻮد( از اﻣﻮال او ﺑﺮدارد و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﻣﻮاﻟﺸﺎن را ﺑﻪ ﺧﻮدﺷﺎن ﭘﺲ دادﯾﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺮ آﻧﺎن ﺷﺎھﺪ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﺴﺎﺑﺮس و ﻣﺮاﻗﺐ ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد ﮐﻪ ھﻨﮕﺎم ﺑﺎ ﺑﻠﻮغ ﺟﺴﻤﯽ ﺑﻪ رﺷﺪ و ﺑﻠﻮغ ﻋﻘﻠﯽ و ﮐﺴﺐ ﻣﮫﺎرت‬
‫و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﺮﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪ ،‬وﻻﯾﺖ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ اوﻟﯿﺎء ھﻢﭼﻨﺎن ـ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ رﺷﺪ و‬
‫ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ ﺑﺮﺳﺪ ـ ﺑﺮ او ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ و ﺗﺼﺮﻓﺎت و ﻣﻌﺎﻣﻼت او ﺑﺪون اﻋﺘﺒﺎر ﺗﻠﻘﯽ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ً‬
‫و ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯿﺰان ﺳﻦ رﺷﺪ از ﻧﻈﺮ ﺷﺮﻋﯽ اﺳﺎﺳﺎ در اﺧﺘﯿﺎر ﻣﺘﻮﻟﯿﺎن اﻣﻮر و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫زﻣﺎن و ﻣﮑﺎن و ﻣﻘﺘﻀﺎی ﻣﺼﻠﺤﺖ اﻧﺴﺎنھﺎ ﺳﭙﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٨٤‬‬

‫ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم از ﻃﺮف ﮐﻮدﮐﺎن‬

‫ﮐﻮدﮐﯽ و ﺧﺮدﺳﺎﻟﯽ ﯾﮑﯽ از ﻋﻮارض و ﻣﻮاﻧﻊ ﻃﺒﯿﻌﯽ اھﻠﯿﺖ اﺳﺖ و ﮐﻮدﮐﺎن ﻗﺒﻞ از‬
‫رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺳﻦ ﺗﻤﯿﯿﺰ ھﻢﭼﻮن اﻧﺴﺎن دﯾﻮاﻧﻪ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و در ﻣﻮرد اﺗﻼف اﻣﻮال و‬
‫داراﯾﯽ ﻣﺮدم ﻣﻮرد ﻣﺆاﺧﺬه ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و از اﻣﻮال آنھﺎ‪ ،‬ﺧﺴﺎرت ﻣﺮدم ﺟﺒﺮان‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻗﺘﻠﯽ ﻋﻤﺪ ﺑﺸﻮﻧﺪ دﯾﻪ آن ﺑﺎﯾﺪ از اﻣﻮاﻟﺸﺎن ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﮕﺮدد و‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻏﯿﺮﻋﻤﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺖ دﯾﻪ آن ﺑﺮﻋﮫﺪه ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان آنھﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﻗﻮال و اﻓﻌﺎل او از ﻧﻈﺮ ﺷﺮﻋﯽ ﺑﯽاﻋﺘﺒﺎر اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﻓﮫﻢ و درک ﻣﻔﺎھﯿﻢ و اﻣﻮر را‬
‫ﻧﺪارد و ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﻌﮫﺪات و اﻗﺮارھﺎ و ﻣﻌﺎﻣﻼت او ـ ھﺮﭼﻨﺪ وﻟﯽ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﺑﻪ او‬
‫اﺟﺎزه ﺑﺪھﺪ ـ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﭘﺲ از رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺳﻦ ﺗﻤﯿﯿﺰ ـ ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﭘﯿﺶﺗﺮ ﻧﯿﺰ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ـ از اھﻠﯿﺖ اداء ﻧﺎﺗﻤﺎم ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﯽﺷﻮد؛ زﯾﺮا ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﻘﺼﺎن ﻋﻘﻞ و اﻣﻮری‬
‫ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ از ﺑﺎﻟﻎ ھﻢ ﺳﺎﻗﻂ ﺷﻮد‪ ،‬از او ﺳﺎﻗﻂ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻘﻮق ﺧﺪاﯾﯽ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻧﻤﺎز‪ ،‬روزه و ﺳﺎﯾﺮ ﻋﺒﺎدات؛ زﯾﺮا ﭘﺲ از ﺑﻠﻮغ ھﻢ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﺬرھﺎﯾﯽ‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از آنھﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻮﻗﺖ از او ﺳﺎﻗﻂ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻣﻮری ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺑﻠﻮغ ھﻢ اﺣﺘﻤﺎل‬
‫ﺳﺎﻗﻂ ﮔﺮدﯾﺪنﺷﺎن ـ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬اﯾﻤﺎن ـ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬از او ﺳﺎﻗﻂ و ﺑﺮﻃﺮف ﻧﻤﯽﺷﻮد؛ زﯾﺮا‬
‫اﯾﻤﺎن ﻓﺮﯾﻀﻪ و واﺟﺒﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ھﺮ ﺷﺮاﯾﻄﯽ اﻧﺴﺎن ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻪ آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ً‬
‫اﻣﺎ دﺧﻞ و ﺗﺼﺮﻓﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﻗﻄﻌﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ اوﺳﺖ‪ ،‬ﯾﺎ ھﯿﭻﮔﻮﻧﻪ ﺿﺮر و زﯾﺎﻧﯽ ﻣﺘﻮﺟﻪ او‬
‫ﻧﻤﯽﺳﺎزد ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻗﺒﻮل ھﺪﯾﻪ و ﺻﺪﻗﻪ‪ ،‬از ﻃﺮف او ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ـ ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﭘﯿﺶﺗﺮ‬
‫ﻧﯿﺰ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ـ اﻣﻮری ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻧﻔﻊ و ﺿﺮر در آنھﺎ وﺟﻮد دارد‪ ،‬دﺧﻞ و ﺗﺼﺮف در‬
‫آنھﺎ ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ اﺟﺎزه وﻟﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ج‪ -‬وﻻﯾﺖ ﺑﺮ ﮐﻮدﮐﺎن‬

‫وﻻﯾﺖ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﮐﻮدﮐﺎن دارای ﺗﺮﺗﯿﺐ و ﺿﻮاﺑﻂ و ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در‬
‫راﺳﺘﺎی ﺣﻔﻆ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺷﺨﺼﯽ و ﻣﺎدی ﮐﻮدﮐﺎن و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺻﺤﯿﺢ و ﺑﺎرآﻣﺪن‬
‫ﻓﺮزﻧﺪاﻧﯽ ﺧﻮب و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ و ھﻢﭼﻨﯿﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻪ ﺟﺎ و ﻣﻨﺎﺳﺐ از داراﯾﯽ اﯾﺸﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫اﺳﻼم‪ ،‬وﻻﯾﺖ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﮐﻮدﮐﺎن را ﺿﺮورﺗﯽ اﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﮔﺮداﻧﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم وﺿﻊ و ﺣﺎل ﮐﻮدﮐﺎن را ﻣﻮرد ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻗﺮار داده و آﻧﺎن‬
‫را ﺑﻪ ادای ﻓﺮاﯾﺾ دﯾﻨﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻧﻤﺎز‪ ،‬روزه و ﺳﺎﯾﺮ ﻋﺒﺎدات ﻣﮑﻠﻒ ﻧﻨﻤﻮده و اداره اﻣﻮر‬
‫ﻣﺎﻟﯽ آنھﺎ را ﺑﻪ اوﻟﯿﺎء و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﺎن آﻧﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﭘﺪر‪ ،‬ﭘﺪرﺑﺰرگ‪ ،‬وﺻﯽ و ﻗﺎﺿﯽ ﻣﺤﻮل‬
 ‫‪١٨٥‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﮐﺮده و ﭘﺮورش و ﻧﮕﮫﺪاری ﮐﻮدﮐﺎن ﺧﺮدﺳﺎل را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ رﻋﺎﯾﺖ ﺣﺎﻟﺸﺎن ﺑﻪ ﻣﺎدران‬

‫آنھﺎ ﺳﭙﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﻻﯾﺖ از ﻧﻈﺮ ﻟﻐﻮی ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺤﺒﺖ‪ ،‬ﮐﻤﮏ و ﯾﺎ ﺗﺴﻠﻂ و ﻗﺪرت اﺳﺖ‪ .‬ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َّ ُ ۡ َ‬ ‫ْ َ َّ‬
‫ِين َء َام ُنوا فإِن ح ِۡز َب ٱ�ِ ه ُم ٱل�ٰل ُِبون ‪﴾٥٦‬‬ ‫و�ۥ َو َّٱ� َ‬ ‫ٱ� َو َر ُس َ ُ‬ ‫﴿ َو َمن َ� َت َو َّل َّ َ‬
‫]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[۵۶:‬‬
‫»ھﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ او و ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﻪ دوﺳﺘﯽ و ﯾﺎری ﺑﭙﺬﯾﺮد‪) ،‬از زﻣﺮه ﺣﺰب‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ( و ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﺣﺰب ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﯿﺮوز اﺳﺖ«‪.‬‬
‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ‬ ‫َ ُۡ ۡ ُ َ‬
‫ون َوٱل ُم ۡؤم َِ�ٰ ُ‬
‫ت َ� ۡعض ُه ۡم أ ۡو ِ�َا ُء َ� ۡع ٖض﴾ ]اﻟﺘﻮﺑﺔ‪.[۷۱ :‬‬ ‫﴿وٱلمؤمِن‬
‫»ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻣﺆﻣﻦ‪ ،‬ﯾﺎر و ﭘﺸﺘﯿﺒﺎن ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮﻧﺪ«‪.‬‬
‫و در اﺻﻄﻼح ﻓﻘﮫﯽ »وﻻﯾﺖ« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﺮﺧﻮرداری از ﺣﻖ دﺧﻞ و ﺗﺼﺮف ﺑﺪون ﻧﯿﺎز‬
‫ﺑﻪ ﮐﺴﺐ اﺟﺎزه و رﺿﺎﯾﺖ دﯾﮕﺮی اﺳﺖ‪» .‬اوﻟﯿﺎء« ﺟﻤﻊ »وﻟﯽ« و وﻟﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺘﻮﻟﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻨﻔﯿﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ‪ :‬وﻻﯾﺖ‪ ،‬ﻋﻤﻠﯽ ﻧﻤﻮدن ﺗﺼﻤﯿﻢ و ﺧﻮاﺳﺖ در ﻣﻮرد دﯾﮕﺮی‬
‫اﺳﺖ اﻋﻢ از اﯾﻦ ﮐﻪ راﺿﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﻧﻪ ‪ .١‬در واﻗﻊ وﻻﯾﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ اداره اﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﮐﻮدﮐﺎن و اﻓﺮادی اﺳﺖ ﮐﻪ از رﺷﺪ ﺟﺴﻤﯽ و ﻋﻘﻠﯽ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﮐﺴﯽ دﯾﮕﺮ ﮐﻪ دارای رﺷﺪ و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﺎﻓﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﺖ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ وﻻﯾﺖ ﺑﺮ ﮐﻮدﮐﺎن و دﯾﻮاﻧﮕﺎن‪ ،‬ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از ﻣﺼﺎﻟﺢ و ﺣﻔﻆ ﺣﻘﻮق‬
‫ﺷﺨﺼﯽ و ﻣﺎﻟﯽ آنھﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﺠﺰ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽﺷﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺪﯾﻦوﺳﯿﻠﻪ ﺣﻘﻮق و ﻣﺼﺎﻟﺢ‬
‫آنھﺎ ﺗﺒﺎه ﻧﺸﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻠﻤﺎی ﺣﻨﻔﯿﻪ وﻻﯾﺖ را ﺑﻪ ﺳﻪ ﻧﻮع ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ -۱‬وﻻﯾﺖ ﺷﺨﺼﯽ ‪ -۲‬وﻻﯾﺖ ﻣﺎﻟﯽ ‪ -۳‬وﻻﯾﺖ ﺑﺮ ﺷﺨﺺ و ﻣﺎل‪.‬‬
‫‪ -۱‬وﻻﯾﺖ ﺷﺨﺼﯽ ﯾﺎ وﻻﯾﺖ ﺑﺮ ﻧﻔﺲ‪ ،‬ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ و اداره اﻣﻮر ﺷﺨﺼﯽ ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺧﻮد‪ ،‬از اداره و ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮی در ﻣﻮرد اﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻮد ﻋﺎﺟﺰﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﺮﺑﯿﺖ‪ ،‬ﻣﺪاوا و آﺷﻨﺎ ﻧﻤﻮدن ﺑﺎ ﮐﺎر و ﺣﺮﻓﻪ‪ ،‬ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻮع از وﻻﯾﺖ و‬
‫ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﻗﺒﻞ از ھﺮﮐﺲ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﭘﺪر‪ ،‬ﭘﺪرﺑﺰرگ و ﺳﺎﯾﺮ اوﻟﯿﺎء ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﻧﯿﺲ اﻟﻔﻘﮫﺎء‪ ،‬ص ‪۲۶۳‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٨٦‬‬

‫‪ -۲‬وﻻﯾﺖ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﻣﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺗﺪﺑﯿﺮ و اداره اﻣﻮر ﻣﺎﻟﯽ و داراﯾﯽ و ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮی‬
‫و دﺧﻞ و ﺗﺼﺮف ﻣﻄﻠﻮب و ﺣﻔﻆ ﺛﺮوت و داراﯾﯽ ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ‬
‫ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﻓﮑﺮی و ﺟﺴﻤﯽ ﻻزم را ﺑﺮای ﻗﯿﺎم ﺑﺎ آنھﺎ ﻧﺪارﻧﺪ و اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻗﺒﻞ از‬
‫ھﺮﮐﺴﯽ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﭘﺪر‪ ،‬ﭘﺪرﺑﺰرگ‪ ،‬وﺻﯽ آنھﺎ و ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﻗﺎﺿﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -۳‬وﻻﯾﺖ ﺑﺮ ﺷﺨﺺ و ﺑﺮ ﻣﺎل ﺷﺎﻣﻞ اﻣﻮر ﺷﺨﺼﯽ و اﻣﻮر ﻣﺎﻟﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و ﺗﻨﮫﺎ ﭘﺪر و‬
‫ﭘﺪرﺑﺰرگ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ از اﯾﻦ ﺣﻖ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺮﺗﯿﺐ وﻻﯾﺖ‬
‫از ﻧﻈﺮ ﻓﻘﮫﺎ ھﺮﯾﮏ از دو وﻻﯾﺖ ﺑﺮ ﺷﺨﺺ و وﻻﯾﺖ ﺑﺮ اﻣﻮال دارای ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﻌﯿﻨﯽ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﺎی ﺣﻨﻔﯿﻪ آنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺣﻖ وﻻﯾﺖ اﻣﻮر ﺷﺨﺼﯽ را دارﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﭘﺴﺮ‪ ،‬ﭘﺪر‪ ،‬ﺟﺪ ﭘﺪری‪ ،‬ﺑﺮادر و ﻋﻤﻮ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﯾﺎ ﺣﻖ وﻻﯾﺖ ﺑﺮ ﮐﻮدﮐﺎن و‬
‫اﻓﺮاد دﯾﻮاﻧﻪ ﺑﺮ روال وارث ﺑﻮدن ﻓﺮزﻧﺪی‪ ،‬ﭘﺪری‪ ،‬ﺑﺮادری و ﻋﻤﻮ ﺑﻮدن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدآوری اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮادر ﭘﺪر و ﻣﺎدری ﺑﺮ ﺑﺮادر ﭘﺪری ﻣﻘﺪم اﺳﺖ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‬
‫ھﯿﭻﯾﮏ از ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﭘﺪری وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬وﻻﯾﺖ ﺷﺨﺼﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎدر و ﺑﻘﯿﻪ‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﻣﺎدری ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﺎﻟﮑﯿﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای دﯾﮕﺮ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﯾﻦ وﻻﯾﺖ را ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﮐﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ‬
‫آن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ﻓﺮزﻧﺪی‪ ،‬ﭘﺪری‪ ،‬وﺻﺎﯾﺖ‪ ،‬ﺑﺮادری‪ ،‬ﭘﺪرﺑﺰرﮔﯽ و ﭘﺲ از آن ﺑﻪ ﻋﻤﻮھﺎ‬
‫ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ از ﻧﻈﺮ آﻧﺎن وﻻﯾﺖ ﺑﺮ ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ :‬ﭘﺴﺮ و ﭘﺴﺮ ﭘﺴﺮ‪ ،‬و ﭘﺪر و وﺻﯽ ﮐﻪ او‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﺮادر ﭘﺪر و ﻣﺎدری و ﭘﺴﺮ او‪ ،‬ﺑﺮادر ﭘﺪری و ﭘﺴﺮ او‪ ،‬ﺟﺪ ﭘﺪری و ﺑﻌﺪ از او‬
‫ﻋﻤﻮ و ﭘﺴﺮﻋﻤﻮ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و در ﻣﻮرد ھﻤﻪ آنھﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﭘﺪر و ﻣﺎدری ﺑﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﭘﺪری ﺗﻨﮫﺎ‬
‫ﻣﻘﺪم اﺳﺖ و ﭘﺲ از آنھﺎ وﻻﯾﺖ ﺑﻪ ﻗﺎﺿﯽ ﻣﺤﻮل ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ در وﻻﯾﺖ اﺟﺒﺎری در ﻣﻮرد‬
‫ازدواج‪ ،‬ﭘﺪر ﺑﺮ ﭘﺴﺮ ﻣﻘﺪم اﺳﺖ اﻣﺎ در وﻻﯾﺖ اﺧﺘﯿﺎری ﭘﺴﺮ ﺑﺮ ﭘﺪر اوﻟﻮﯾﺖ دارد‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﭘﺎﯾﺎن ﻣﺪت »ﺣﻀﺎﻧﺖ« و ﻧﮕﮫﺪاری ﮐﻮدک ﺑﺎﯾﺪ در اﺧﺘﯿﺎر وﻟﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد؛ زﯾﺮا‬
‫وﻻﯾﺖ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﺷﺨﺼﯽ‪ ،‬ﺣﻘﯽ از ﺣﻘﻮق ﻣﻮﻟﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ھﺮﮔﺎه ﮐﻮدﮐﯽ دارای دو وﻟﯽ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از آنھﺎ ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮ و‬
‫دﯾﮕﺮی دورﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و آن ﯾﮑﯽ ﮐﻪ دورﺗﺮ اﺳﺖ او را ﺷﻮھﺮ ﺑﺪھﺪ و اوﻟﯽ ھﻢ از ﺣﻖ وﻻﯾﺖ‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده‪ ،‬ﻋﻤﻠﯽ ﺷﺪن و اﺟﺮای ﻋﻘﺪ ﻧﮑﺎح ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ رﺿﺎﯾﺖ وﻟﯽ اﻗﺮب اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪١٨٧‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫از ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﺎی ﺣﻨﻔﯿﻪ ﺣﻖ وﻻﯾﺖ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﭘﺲ از رﺳﯿﺪن ﮐﻮدک ﺑﻪ ﺳﻦ ﭘﺎﻧﺰده‬

‫ﺳﺎﻟﮕﯽ ﯾﺎ ﯾﮑﯽ از ﻋﻼﯾﻢ ﺑﻠﻮغ ـ ﺑﻪ ﺷﺮﻃﯽ ﮐﻪ اھﻞ ﻋﻘﺪ و رﺷﺪ ﺑﺎﺷﺪ ـ ﭘﺎﯾﺎن ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫اﮔﺮ از ﻋﻘﻞ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻪ و رﺷﺪ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻻﯾﺖ ﺑﺮ او ھﻢﭼﻨﺎن ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ دﺧﺘﺮان ﭘﺲ از ازدواج‪ ،‬وﻻﯾﺖ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ آنھﺎ ﭘﺎﯾﺎن ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ھﺮﮔﺎه ازدواج ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ او ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﻮھﺮش ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ازدواج ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ‪،‬‬
‫وﻻﯾﺖ ﺑﺮ او ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺳﻦ او ﺑﺎﻻ ﺑﺮود و ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮیھﺎی او ﺳﻨﺠﯿﺪه و درﺳﺖ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اداﻣﻪ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺗﻨﮫﺎﯾﯽ ﯾﺎ ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﻣﺎدرش زﻧﺪﮔﯽ‬
‫ً‬
‫ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺣﻨﻔﯿﻪ ﺣﺪود آن را ﻣﻌﯿﻦ ﻧﮑﺮدهاﻧﺪ و ﻇﺎھﺮا ﻣﻘﺼﻮدﺷﺎن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ زن ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﭘﯿﺮ و ﺳﺎﻟﻤﻨﺪ ﮔﺮدد ﮐﻪ ﺑﻪ ھﯿﭻوﺟﻪ اﻣﮑﺎن ﻃﻤﻊورزی دﯾﮕﺮان در ﻣﻮرد او وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ از ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﺎی ﻣﺎﻟﮑﯿﻪ »وﻻﯾﺖ« ﭘﺲ از ﺑﺮﻃﺮف ﺷﺪن اﺳﺒﺎب آن ﮐﻪ ﺧﺮدﺳﺎﻟﯽ و‬
‫اﻣﺜﺎل آن ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬دﯾﻮاﻧﮕﯽ‪ ،‬ﻧﺎﭘﺨﺘﮕﯽ و ﺑﯿﻤﺎری اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺎﯾﺎن ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬اﻣﺎ وﻻﯾﺖ ﺑﺮ دﺧﺘﺮان‬
‫ﺗﻨﮫﺎ ﭘﺲ از ازدواج آنھﺎ ﭘﺎﯾﺎن ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪.‬‬

‫وﻻﯾﺖ ﺑﺮ اﻣﻮال‬
‫از ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﺎی ﺣﻨﻔﯽ وﻻﯾﺖ ﺑﺮ اداره اﻣﻮر ﻣﺎﻟﯽ ﮐﻮدﮐﺎن و اﻓﺮادی ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ‬
‫ﻧﯿﺎز دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﺣﻖ ﭘﺪر‪ ،‬وﺻﯽ ﭘﺪر‪ ،‬ﭘﺪر ﭘﺪر و وﺻﯽ او و ﭘﺲ از آنھﺎ ﻗﺎﺿﯽ‬
‫اﺳﺖ‪...‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﺎﻟﮑﯿﻪ و ﺣﻨﺎﺑﻠﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ وﻻﯾﺖ ﺣﻖ ﭘﺪر‪ ،‬ﭘﺪر ﭘﺪر و وﺻﯽ آﻧﺎن و‬
‫ﺳﭙﺲ ﻗﺎﺿﯽ ﯾﺎ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﻗﺎﺿﯽ و ﭘﺲ از آنھﺎ ـ اﮔﺮ ﻗﺎﺿﯽ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺒﺎﺷﺪ ـ وﻻﯾﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﺤﻮل ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻠﻤﺎی ﻣﺬھﺐ اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﯽ ھﻢ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ‪ :‬وﻻﯾﺖ ﺑﺮ ﮐﻮدﮐﺎن و اﻣﺜﺎل آنھﺎ ﻗﺒﻞ از‬
‫ھﻤﻪ ﺣﻖ ﭘﺪر و ﭘﺲ از او ﺟﺪ و ﭘﺲ از آنھﺎ وﺻﯽ و وﮐﯿﻞ آﻧﺎن و ﭘﺲ از آنھﺎ ﻗﺎﺿﯽ ﯾﺎ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه اوﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦﺟﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﺎﻓﻌﯿﻪ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺟﻠﻮ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺟﺪ‬
‫ﺑﺮ وﺻﯽ ﭘﺪر ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﺬاھﺐ دﯾﮕﺮ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺑﻪ ﻧﻈﺮ آنھﺎ اﮔﺮ ﭘﺪر وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺟﺪ ﺟﺎی ﺧﺎﻟﯽ او را ﺑﺮای ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﭘﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس اﺳﺖ ﮐﻪ وﻻﯾﺖ ﺑﺮای‬
‫ﻋﻘﺪ و ازدواج دﺧﺘﺮ ﭘﺴﺮش‪ ،‬ﺑﻪ او ﻣﺤﻮل ﻣﯽﮔﺮدد و وﻻﯾﺖ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ اﻣﻮال ﺑﺮای ﻏﯿﺮ‬
‫آﻧﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮادر‪ ،‬ﻋﻤﻮ و ﻣﺎدر ﺟﺰ از ﻃﺮﯾﻖ وﺻﯿﺖ ﭘﺪر ﯾﺎ ﻗﺎﺿﯽ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٨٨‬‬

‫ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﭘﯿﺶﺗﺮ ﻧﯿﺰ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬ﭘﺲ از رﺳﯿﺪن ﮐﻮدﮐﺎن ﺑﻪ ﺳﻦ رﺷﺪ اﯾﻦ وﻻﯾﺖ‬
‫ﺑﺮﻃﺮف ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ اﯾﻦ ﺳﺌﻮال در اﯾﻦﺟﺎ ﺑﻪ ذھﻦ ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ‪ :‬اﮔﺮ ﭘﺲ از ﺳﭙﺮی ﺷﺪن‬
‫ﻣﺪﺗﯽ از رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺳﻦ رﺷﺪ‪ ،‬ﻋﺎرﺿﻪ دﯾﻮاﻧﮕﯽ‪ ،‬ﻧﺎﭘﺨﺘﮕﯽ و ‪ ...‬ﺑﺮای آنھﺎ روی ﺑﺪھﺪ‪ ،‬آْﯾﺎ‬
‫آن ﺣﻖ وﻻﯾﺖ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﻗﺒﻠﯽ دوﺑﺎره ﻋﻮد ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟‬
‫ﺑﺮای ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ دوﮔﻮﻧﻪ دﯾﺪﮔﺎه وﺟﻮد دارد‪ :‬ﻣﺎﻟﮑﯿﻪ و ﺣﻨﺎﺑﻠﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ‪ :‬وﻻﯾﺖ دوﺑﺎره ﺑﺮای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺣﻖ وﻻﯾﺖ داﺷﺘﻪاﻧﺪ ـ ﺑﻪ ﺟﺰ ﻗﺎﺿﯽ ـ ﺑﺎزﻧﻤﯽﮔﺮدد؛‬
‫زﯾﺮا ﭘﺲ از رﺳﯿﺪن آن ﮐﻮدک ﺑﻪ ﺳﻦ رﺷﺪ و ﺑﻠﻮغ‪ ،‬وﻻﯾﺖ ﺑﺮ او ﺳﺎﻗﻂ ﮔﺮدﯾﺪه و دوﺑﺎره‬
‫ﺑﺎزﮔﺮداﻧﯿﺪه ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ رأی ﻗﻮیﺗﺮ در ﻣﺬھﺐ ﺣﻨﻔﯽ و ﺷﺎﻓﻌﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬وﻻﯾﺖ آنﮔﻮﻧﻪ اﻓﺮاد دوﺑﺎره‬
‫ﺑﻪ ھﻤﺎنھﺎﯾﯽ ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از ﺑﻠﻮغ ﺣﻖ وﻻﯾﺖ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ را داﺷﺘﻪاﻧﺪ؛ زﯾﺮا‬
‫ﺣﮑﻢ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد و ﻋﺪم ﻋﻠﺖ‪ ،‬وﺟﻮد و ﻋﺪم ﭘﯿﺪا ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ھﺮﮔﺎه ﻋﻠﺖ وﻻﯾﺖ‬
‫وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬وﻻﯾﺖ ھﻢ دوﺑﺎره ﻋﻮد ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ھﺮﮔﺎه ﻧﻮﺟﻮاﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻦ ﺑﻠﻮغ رﺳﯿﺪه و وﻻﯾﺖ از او ﻣﻨﺘﻔﯽ ﺷﺪه‪ ،‬رﯾﺨﺖوﭘﺎشﮔﺮی و‬
‫ﻧﺪاﻧﻢﮐﺎری ﻧﻤﻮد‪ ،‬رأی اﮐﺜﺮ ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﻖ وﻻﯾﺖ و ﻣﺮاﻗﺒﺖ از او ﺑﻪ ﻗﺎﺿﯽ ﺑﺎز‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد؛ زﯾﺮا ھﺪف اﺻﻠﯽ از اﻋﺎده وﻻﯾﺖ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از اﻣﻮال درﺳﺖ و اھﺘﻤﺎم ﺑﻪ ﻣﺼﺎﻟﺢ‬
‫ﻣﺮدم ﺟﺰو ﺻﻼﺣﯿﺖھﺎی ﻗﺎﺿﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺿﻮاﺑﻂ و ﺷﺮاﯾﻂ وﻻﯾﺖ‬

‫وﻻﯾﺖ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ و اﻣﺎﻧﺘﺪاری و ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ اﺳﺖ‪ ،‬و ھﺪف از آن ﺗﺤﻘﻖ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﮐﻮدﮐﺎن‪،‬‬
‫دﯾﻮاﻧﮕﺎن و اﻓﺮاد ﻧﺎﭘﺨﺘﻪ و ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از آن ﻣﺼﺎﻟﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﮐﻪ اﮔﺮ‬
‫ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺰرگ و دارای ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﺧﺒﺮﮔﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ھﻤﺎن ﺻﻮرت از ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻤﻞ ﻣﯽآوردﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس ﻻزﻣﻪ وﻻﯾﺖ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮرداری وﻟﯽ از ﭘﺎرهای ﺷﺮاﯾﻂ و‬
‫ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺮﺧﯽ از ﺿﻮاﺑﻂ و ﻣﻘﺮرات در راﺳﺘﺎی دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ اھﺪاف آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ھﺮ دو ﻧﻮع از وﻻﯾﺖ )وﻻﯾﺖ ﺑﺮ ﺷﺨﺺ و وﻻﯾﺖ ﺑﺮ ﻣﺎل( دارای ﺿﻮاﺑﻂ و ﻣﻘﺮراﺗﯽ‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ وﻻﯾﺖ ﺑﺮ ﺷﺨﺺ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﺑﻠﻮغ‪ ،‬ﻋﻘﻞ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﮐﻮدﮐﺎن‪ ،‬اﻣﺎﻧﺘﺪاری‬
‫اﺧﻼﻗﯽ و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدن ﺑﺮای ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ از ﮐﻮدﮐﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن‪.‬‬
 ‫‪١٨٩‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس وﻻﯾﺖ اﻓﺮاد ﻧﺎﺑﺎﻟﻎ‪ ،‬ﻏﯿﺮﻋﺎﻗﻞ‪ ،‬ﺳﻔﯿﻪ و اھﻞ اﺳﺮاف و ﺗﺒﺬﯾﺮ‪ ،‬ﺟﺎﯾﺰ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ؛ زﯾﺮا ﺧﻮد آنھﺎ ﺑﻪ وﻟﯽ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﻧﯿﺎز دارﻧﺪ‪ .‬ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﺳﭙﺮدن وﻻﯾﺖ و‬
‫ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﮐﻮدﮐﺎن‪ ،‬دﯾﻮاﻧﮕﺎن و ‪ ...‬ﺑﻪ اﻓﺮاد ﻓﺎﺳﻖ و ﻓﺎﺟﺮی ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ اﯾﻤﺎﻧﯽ و اﺧﻼﻗﯽ‬
‫دارای اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ؛ زﯾﺮا ﺳﺒﺐ وارد ﺷﺪن زﯾﺎن ﺑﻪ اﻧﺪﯾﺸﻪ‪،‬‬
‫اﺧﻼق‪ ،‬اﻣﻮال اﻓﺮاد و ﺗﺤﺖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ ﮐﻮدﮐﺎن ﺑﯿﻤﺎر ﺧﻮد ﺑﯽﻣﺒﺎﻻﺗﯽ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ و ﺑﺮای ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ آنھﺎ ھﯿﭻ ﺗﻮﺟﮫﯽ در ﺣﺪ‬
‫ﺗﻮان ﻧﻨﻤﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﯾﺎ آنھﺎ را از ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻣﺤﺮوم ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻖ وﻻﯾﺖ ﺑﺮ دﯾﮕﺮان را‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ؛ زﯾﺮا ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ اﻓﺮاد ﺑﺮﺧﻼف ﻣﺼﺎﻟﺢ اﻓﺮاد ﺗﺤﺖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬و در‬
‫ً‬
‫اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮارد ﺣﻖ وﻻﯾﺖ ﺑﻪ اﻓﺮاد اﺻﻠﺢ ـ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺒﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻼ ذﮐﺮ ﺷﺪ ـ ﻣﻨﺘﻘﻞ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ﻣﻮرد وﻻﯾﺖ ﺑﺮادران ﮐﻮدﮐﺎن و دﯾﻮاﻧﮕﺎن اﺿﺎﻓﻪ ﺑﻪ ﺷﺮوط وﻻﯾﺖ ﺑﺮ ﺷﺨﺺ ﺑﺎﯾﺪ‬
‫از ﺧﺒﺮﮔﯽ و اﻣﺎﻧﺘﺪاری ﻣﺎﻟﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و در ﻣﺠﻤﻮع ﺑﺎﯾﺪ ﺷﺮاﯾﻂ زﯾﺮ ﻧﯿﺰ در‬
‫آنھﺎ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ -۱‬وﻟﯽ دارای اھﻠﯿﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﯾﻌﻨﯽ ﻋﺎﻗﻞ و ﺑﺎﻟﻎ و آزاد ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ دارای‬
‫اھﻠﯿﺖ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﯾﺎ از اھﻠﯿﺖ ﻧﺎﻗﺺ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﺣﻖ دﺧﻞ و ﺗﺼﺮف در‬
‫اﻣﻮال ﺧﻮد را ھﻢ ﻧﺪارﻧﺪ و ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ اوﻟﯽ اھﻠﯿﺖ وﻻﯾﺖ و ﺣﻖ دﺧﻞ و ﺗﺼﺮف در‬
‫اﻣﻮال دﯾﮕﺮان را ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -۲‬ﺳﻔﯿﻪ و رﯾﺨﺖوﭘﺎشﮔﺮ و اﺳﺮافﮐﺎر ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﺑﺮ او »ﺣﺠﺮ« ﻧﮫﺎده ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺧﻮدش دﺳﺖ او از اﻣﻮاﻟﺶ ﮐﻮﺗﺎه ﻧﮕﺮدﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ؛ زﯾﺮا‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺴﯽ ﺣﻖ وﻻﯾﺖ ﺑﺮ اﻣﻮر دﯾﮕﺮان را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪ -۳‬ھﻢ وﻟﯽ و ھﻢ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻗﺮار اﺳﺖ وﻟﯽ‪ ،‬ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ او را ﺑﺮﻋﮫﺪه ﺑﮕﯿﺮد ﭘﯿﺮو ﯾﮏ‬
‫دﯾﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ‪ :‬اﮔﺮ ﭘﺪر ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﻖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ اﻣﻮر ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎن‬
‫ﺧﻮد را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر اﺧﺘﺼﺎر ﯾﺎدآور ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﺿﻮاﺑﻂ و ﺷﺮاﯾﻂ وﻻﯾﺖ ﭼﮫﺎر ﭼﯿﺰﻧﺪ‪ :‬ﻋﺪاﻟﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺮاﻋﺎت ﻣﺼﻠﺤﺖ‪ ،‬ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ و ﮐﻔﺎﺋﺖ‪ ،‬اﺳﻼﻣﯿﺖ‪ .‬ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻓﺴﻖ و ﻓﺠﻮر‬
‫اوﻟﯿﺎء ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺣﻖ وﻻﯾﺖ آنھﺎ ﺑﻪ ﻗﺎﺿﯽ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ھﻢﭼﻨﯿﻦ در ﻣﻮاردی‬
‫ﮐﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد وﻟﯽ ﺑﺮﺧﻼف ﻣﺼﻠﺤﺖ اﻓﺮاد ﺗﺤﺖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﮐﺮده ﯾﺎ دﺧﺘﺮ‬
‫ﺗﺤﺖ ﺗﮑﻔﻞ را ﺑﻪ ﻋﻘﺪ ﮐﺴﯽ درآورده ﮐﻪ ھﯿﭻ ﺗﻨﺎﺳﺒﯽ ﺑﺎ او ﻧﺪارد‪ ،‬وﻻﯾﺖ را ﺳﺎﻗﻂ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٩٠‬‬

‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻧﮑﺎح او ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻧﺒﺎﯾﺪ وﻻﯾﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎن در‬
‫اﺧﺘﯿﺎر اﻓﺮاد ﮐﺎﻓﺮ ﻧﮫﺎده ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺻﻼﺣﯿﺖ اوﻟﯿﺎء‬
‫ھﺮﯾﮏ از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ وﻻﯾﺖ ﺑﺮ ﺷﺨﺺ ﯾﺎ وﻻﯾﺖ ﺑﺮ اﻣﻮال ﮐﻮدﮐﺎن و دﯾﻮاﻧﮕﺎن و ‪ ...‬را‬
‫ﺑﺮﻋﮫﺪه ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬دارای ﺻﻼﺣﯿﺖ و اﺧﺘﯿﺎراﺗﯽ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺧﻮد و ﻣﺼﻠﺤﺖ‬
‫ﻓﺮد ﺗﺤﺖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻼﺣﯿﺖ و اﺧﺘﯿﺎرات ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ وﻟﯽ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﺷﺨﺺ ﮐﻮدک ﯾﺎ دﯾﻮاﻧﻪ و ﻏﯿﺮه‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﺗﺮﺑﯿﺖ و ﺗﮫﺬﯾﺐ‪ ،‬ﻣﺮاﻋﺎت ﺑﮫﺪاﺷﺘﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رﺷﺪ ﺟﺴﻤﯽ‪ ،‬آﻣﻮزش‬
‫ﻋﻠﻮم و ﻓﻨﻮن‪ ،‬ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ رﺷﺪ ﻓﮑﺮی و اﺧﻼﻗﯽ و اھﺘﻤﺎم ﺑﻪ اﻣﻮر ازدواج و ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫آنھﺎ ـ ﺑﻪ وﯾﮋه اﮔﺮ دﺧﺘﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ ـ ﺣﻤﺎﯾﺖ و ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از آنھﺎ ﺿﺮورت ﺑﯿﺸﺘﺮی دارد و‬
‫ﻧﺒﺎﯾﺪ وﻟﯽ‪ ،‬دﺧﺘﺮ ﺗﺤﺖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻣﺎﮐﻨﯽ ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ ﮐﻪ در ﻣﻌﺮض اﺧﺘﻼط ﺑﺎ‬
‫اﻓﺮاد ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ و ﻧﺎاھﻞ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﺻﻼﺣﯿﺖ و اﺧﺘﯿﺎرات ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﺎن ﺑﺮ اﻣﻮال ﮐﻮدﮐﺎن‪ ،‬دﯾﻮاﻧﮕﺎن و اﻓﺮاد ﺳﻔﯿﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ‬
‫از‪ :‬ﺗﻼش ﺑﺮای ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاری ﺛﺮوت آنھﺎ در ﻃﺮحھﺎ‪ ،‬ﺗﺠﺎرت و ﮐﺎرھﺎی ﺳﻮدآور و‬
‫ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از ﺛﺮوت و ﺳﺎﻣﺎن او ﺑﺮاﺳﺎس اﯾﻤﺎن و اﺧﻼق و اﻣﺎﻧﺘﺪاری؛ زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص‬
‫ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬ﺑﺎ اﻣﻮال ﯾﺘﯿﻤﺎن ﺗﺠﺎرت ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﭘﺮداﺧﺖ زﮐﺎت‪ ،‬آن را ﮐﻢﮐﻢ از ﺑﯿﻦ‬
‫ﻧﺒﺮد«‪ ١ .‬ﯾﻌﻨﯽ اﮔﺮ اﻣﻮال اﻓﺮاد ﺗﺤﺖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﺑﺮای ﮐﺎر و ﺗﺠﺎرت ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار‬
‫ﻧﮕﯿﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮور زﻣﺎن زﮐﺎت ﺳﺎﻟﯿﺎﻧﻪ آن را از ﺑﯿﻦ ﻣﯽﺑﺮد و ﭼﻨﯿﻦ ﭼﯿﺰی ﺑﺮﺧﻼف ﻣﺼﺎﻟﺢ‬
‫آنھﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﺗﺼﺮﻓﺎت وﻟﯽ در اﻣﻮال اﻓﺮاد ﺗﺤﺖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ در ﭼﮫﺎرﭼﻮب ﻣﺼﺎﻟﺢ و‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ آنھﺎ ﻗﺮار دارد و ﺑﻪ ھﯿﭻوﺟﻪ ﻧﺒﺎﯾﺪ اﻣﻮال آنھﺎ در ﮐﺎرھﺎﯾﯽ ﮐﻪ زﯾﺎن آنھﺎ ﻣﺸﺨﺺ‬
‫اﺳﺖ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ .‬ﻣﺜﻞ اﯾﻦﮐﻪ اﻗﺪام ﺑﺨﺸﺶ و ﺻﺪﻗﻪ از اﻣﻮال آنھﺎ ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ‬
‫ﯾﺎ ﺑﺮاﺳﺎس زﯾﺎﻧﯽ ﺑﺴﯿﺎر اﻣﻮالﺷﺎن را ﺑﻪ ﻓﺮوش ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺗﺼﺮﻓﺎت آنھﺎ‬
‫ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫ً‬
‫اوﻟﯿﺎء ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﻣﻮرد اﻣﻮری ﮐﻪ ﺻﺮﻓﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﮐﻮدﮐﺎن را در ﭘﯽ دارد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻗﺒﻮل‬
‫ھﺪﯾﻪ‪ ،‬ﺻﺪﻗﻪ و وﺻﯿﺖ ﺑﺮای آنھﺎ و ھﻢﭼﻨﯿﻦ دﺧﻞ و ﺗﺼﺮف در ﻣﻮاردی ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺮﯾﺪ‪،‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﻄﺒﺮاﻧﯽ ﻓﯽ اﻻوﺳﻂ‬
 ‫‪١٩١‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﻓﺮوش‪ ،‬اﺟﺎره دادن و اﺟﺎره ﻧﻤﻮدن ﮐﻪ ﻧﻔﻊ و زﯾﺎنﺷﺎن اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ و‬
‫اﻗﺪام ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫َ َ ۡ َ ُ َ َّ ٰ ُ َ ُ‬
‫َ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َ َۡ ْ َ ۡ‬
‫� َ� ۡبلغ أش َّده﴾ ]اﻷﻧﻌﺎم‪.[۱۵۲ :‬‬ ‫﴿ َو� �ق َر ُ�وا َمال ٱ�َتِي ِم إِ� ب ِٱل ِ� ِ� أحسن ح‬
‫»ﺟﺰ ﺑﺎ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ )و ﻣﻔﯿﺪﺗﺮﯾﻦ( ﺻﻮرت در اﻣﻮال اﯾﺘﺎم دﺧﻞ و ﺗﺼﺮف ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ رﺷﺪ و ﺑﻠﻮغ ﻣﯽرﺳﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﺣﮑﻢ ﺗﺼﺮﻓﺎت ﭘﺪر‬

‫ﻋﻠﻤﺎ در ﻣﻮرد اﺣﮑﺎم ﺗﺼﺮﻓﺎت ﭘﺪر ﺑﺪﯾﻦ ﺳﺒﺐ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ‬
‫دﯾﮕﺮ اوﻟﯿﺎ و ﺑﺮای ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﮐﻮدﮐﺎن در اوﻟﻮﯾﺖ ﻗﺮار دارﻧﺪ و اﯾﻦ اﺣﮑﺎم ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫ّْ‬
‫‪ -‬اﮔﺮ ﭘﺪر ﻣﺒﺬر و رﯾﺨﺖوﭘﺎشﮔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﻖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ اﻣﻮال ﮐﻮدﮐﺎن ﺻﻐﯿﺮ را‬
‫ﻧﺪارد و ﺑﺎﯾﺪ اﻣﻮال آنھﺎ را ﺑﻪ وﻟﯽ اﺻﻠﺤﯽ ﺑﺴﭙﺎرد‪.‬‬
‫ً‬
‫‪ -‬اﻣﺎ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ اھﻞ اﺳﺮاف و ﺗﺒﺬﯾﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ ـ و ﻏﺎﻟﺐ ﭘﺪران اﯾﻨﮕﻮﻧﻪاﻧﺪ ـ ﺣﻖ‬
‫وﻻﯾﺖ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﺑﺮ اﻣﻮال ﮐﻮدﮐﺎن را دارد و ﺑﺮاﺳﺎس رأی ﺣﻨﻔﯿﻪ و ﻣﺎﻟﮑﯿﻪ ﺣﻖ‬
‫ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش اﻣﻮال ﻣﻨﻘﻮل و ﻏﯿﺮﻣﻨﻘﻮل ﮐﻮدﮐﺎن را دارد‪ .‬ﻣﺎداﻣﯽ ﮐﻪ آن ﻋﻘﺪ و‬
‫ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﺎ ﻗﯿﻤﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ و در راﺳﺘﺎی ﻣﺼﻠﺤﺖ ﮐﻮدﮐﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ اﻣﻮال‬
‫آنھﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﮐﻪ زﯾﺎﻧﯽ ﺟﺪی ﺑﻪ آنھﺎ وارد ﺷﻮد‪ ،‬روا ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر‬
‫ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻗﻮل و رأی ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد در ﻣﺬھﺐ اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﻔﯿﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫آنﮔﻮﻧﻪ ﺧﺮﯾﺪھﺎ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ اﻣﺎ ﺧﻮد وﻟﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﻋﻮاﻗﺐ آن را ﺑﭙﺬﯾﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﻓﺮوش‬
‫اﻣﻮال ﮐﻮدﮐﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ زﯾﺎن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻪ آنھﺎ وارد ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ و اﺟﺮ‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺪر ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎﻟﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد او ﺗﻌﻠﻖ دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﺻﻐﯿﺮ ﺧﻮد ﺑﻔﺮوﺷﺪ و ﻣﺎل او‬
‫را ﺑﺮای ﺧﻮد ﺧﺮﯾﺪاری ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮﻃﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻗﯿﻤﺘﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ آن را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ و در‬
‫اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮارد ﭘﺪر ﺑﻪ ﺗﻨﮫﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﺟﺎی ﺧﺮﯾﺪار و ﻓﺮوﺷﻨﺪه ﻣﯽﻧﺸﯿﻨﺪ و اﯾﺠﺎب و ﻗﺒﻮل را‬
‫ﻣﺮاﻋﺎت ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻮرد از ﺗﻌﺪد دوﻃﺮف اﯾﺠﺎب و ﻗﺒﻮل در ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫دﻟﺴﻮزی و ﺷﻔﻘﺖ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﭘﺪر اﺳﺘﺜﻨﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺴﯿﻦ اﺳﺘﺮوﺷﻨﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻗﻮل ﺻﺤﯿﺢ اﯾﻦ اﺳﺖ در اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮارد ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ‬
‫ﺻﯿﻐﻪ اﯾﺠﺎب و ﻗﺒﻮل ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺟﻨﺲ را ﺑﻪ ﭘﺴﺮ ﺻﻐﯿﺮ ﺧﻮﯾﺶ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٩٢‬‬

‫ﻓﺮوﺧﺘﻢ‪ ،‬ﺑﯿﻊ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﯽﺷﻮد و ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ آن ﻧﺪارد ﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬و آن را ﺑﻪ ﻧﯿﺎﺑﺖ او‬
‫ﺧﺮﯾﺪاری ﻧﻤﻮدم‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ وﻟﯽ اﯾﻦ ﺣﻖ را ﻧﺪارد ﮐﻪ اﻣﻮال اﻓﺮاد ﺗﺤﺖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﺮض ﺑﻪ‬
‫دﯾﮕﺮان ﺑﺪھﺪ ﯾﺎ آن را ﺧﻮد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﺮض در اﺧﺘﯿﺎر ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬زﯾﺮا در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺳﻮدی‬
‫را ﺑﺮای ﮐﻮدﮐﺎن و اﻓﺮاد ﺗﺤﺖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ او در ﺑﺮﻧﺪارد‪ .‬اﻣﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﺻﻮرت ﻟﺰوم‬
‫ﻣﺒﺎﻟﻐﯽ را ﯾﺎ ﮐﺎﻻﯾﯽ را ﺑﺮای ﻓﺮزﻧﺪ ﺻﻐﯿﺮ ﺧﻮد ﻗﺮض ﺑﮕﯿﺮد‪.‬‬
‫از ﻧﻈﺮ اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﻔﯿﻪ و ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﭘﺪر ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻘﺪاری از اﻣﻮال ﻓﺮزﻧﺪ ﺻﻐﯿﺮش را در‬
‫ﮔﺮو و رھﻦ ﺑﺪھﮑﺎری ﺧﻮد ﻗﺮار ﺑﺪھﺪ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻗﯿﺎس ﺣﻖ ﺑﻪ ودﯾﻌﻪ ﻧﮫﺎدن اﻣﻮال‬
‫ﻓﺮزﻧﺪش و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﮫﺮ و ﺷﻔﻘﺖ ﭘﺪر اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﺰﻟﺖ دو ﺷﺨﺺ در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﻪ او‬
‫ﺳﭙﺮده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ اﺑﻮﯾﻮﺳﻒ و زﻓﺮ اﯾﻦ رأی را ﻗﺒﻮل ﻧﺪارﻧﺪ؛ زﯾﺮا اﯾﻦ ﺑﻪ رھﻦ ﮔﺬاﺷﺘﻦ‬
‫اﻣﻮال ﮐﻮدک در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺪھﮑﺎری ﭘﺪر ﺳﺒﺐ ﺑﺪون ﺳﻮد و ﺑﮫﺮه ﻣﺎﻧﺪن آن اﺳﺖ و ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﮐﺎری ﺑﻪ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﮐﻮدک ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺮﺧﺴﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﭘﺪری ﻣﻘﺪاری از داراﯾﯽ ﻓﺮزﻧﺪ ﺻﻐﯿﺮ ﺧﻮد را ﺑﺮدارد‪،‬‬
‫ﻏﺎﺻﺐ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻧﻤﯽآﯾﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﻪ آن ﻣﻘﺪار از اﻣﻮال ﻓﺮزﻧﺪ ﻧﯿﺎز داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﺑﺮای ﺑﺮﻃﺮف ﮐﺮدن ﻧﯿﺎز ﺧﻮد از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ آن ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫آن را ﺑﺮای ﻓﺮزﻧﺪش ﻧﮕﺎه دارد‪ .‬ﺗﻨﮫﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﺣﮑﻢ ﺑﻪ ﺧﯿﺎﻧﺖ ﭘﺪر در ﺣﻖ ﻓﺮزﻧﺪش ﻣﯽﺷﻮد‬
‫ﮐﻪ ﺑﺪون آنﮐﻪ ﻧﯿﺎزی داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﻮال او را ﺻﺮف ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬در ﭼﻨﯿﻨﺤﺎﻟﺘﯽ ﭘﺪر ﺿﺎﻣﻦ‬
‫‪١‬‬
‫آن اﻣﻮال ﻓﺮزﻧﺪش ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺪر ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ اﻣﻮال ﻓﺮزﻧﺪ دﺧﺘﺮ ﯾﺎ ﭘﺴﺮ ﺻﻐﯿﺮ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﻔﺮ و ﺗﺠﺎرت ﺑﺮود‪ ،‬و‬
‫ﺳﻮد آن را ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﻣﻘﺪاری از آن را ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﺪھﺪ ﺗﺎ ﮐﺎﻻﯾﯽ را ﺑﺮای او‬
‫ﺧﺮﯾﺪاری ﮐﻨﺪ و ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ دﯾﮕﺮی را ﺑﺮای ﺧﺮﯾﺪ‪ ،‬ﻓﺮوش‪ ،‬اﺟﺎره ﮐﺮدن و ‪ ...‬وﮐﯿﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ آن را ﺑﻪ اﻣﺎﻧﺖ ﺑﺪھﺪ‪ .‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﮐﻮدﮐﯽ اﺟﺎزه ﺑﺪھﺪ و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن‬
‫ﺗﺠﺎرت ﮐﻨﺪ‪ ،‬و او را ﻃﺮف ﻋﻘﺪ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻗﺮار دھﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺷﺮﻃﯽ ﮐﻪ ﻓﮫﻢ و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺧﺮﯾﺪ و‬
‫ﻓﺮوش را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﭘﺪر ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اﻣﻮال ﻓﺮزﻧﺪش را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺸﺎرﮐﺖ و ﻣﻀﺎرﺑﻪ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﮕﯿﺮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﺴﺎﻧﯽ را در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺎھﺪ در ﺟﺮﯾﺎن ﻗﺮار دھﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﮐﺴﯽ را‬
‫ھﻢ در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺎھﺪ در ﺟﺮﯾﺎن ﻧﮕﺬاﺷﺖ ﺑﺎ ﻣﻌﯿﺎر ﻗﺮار دادن اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺣﻀﻮر‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬ﺟﺎﻣﻊ اﺣﮑﺎم اﻟﺼﻐﺎر ‪ :‬اﺳﺘﺮوﺷﻨﯽ‪ ،‬ج ‪ ،۱‬ص ‪۱۴۷‬‬
 ‫‪١٩٣‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫و ﻧﻈﺎرت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺳﻮد ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه را ﻣﯿﺎن ﺧﻮد و ﻓﺮزﻧﺪش ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫در ﺻﻮرت اﻋﺘﺮاض ﻓﺮزﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺿﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ادﻋﺎی ﺑﺪون دﻟﯿﻞ ﭘﺪر را ﺑﭙﺬﯾﺮد‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﺎ ﻣﺎل ﻓﺮزﻧﺪ ﺻﻐﯿﺮ ﺧﻮد وارد ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاری ﻣﺸﺘﺮک ﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪاش ﮐﻤﺘﺮ‬
‫از ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ او ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﺷﺎھﺪ ﺑﺮ ﻋﻘﺪ ﻗﺮار داده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﻮد ﺣﺎﺻﻠﻪ ﺑﺮ ھﻤﺎن‬
‫اﺳﺎس ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﮔﺮ ﮐﺴﯽ را ھﻢ ﺷﺎھﺪ ﻗﺮار ﻧﺪاده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻌﯿﺎر ﻗﺮار دادن اﯾﻤﺎن‬
‫ﺑﻪ ﺣﻀﻮر و ﻧﻈﺎرت ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﻮد ﻣﻮردﻧﻈﺮ را ﺑﺎ او ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ اﻣﺎ ﻗﺎﺿﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﺳﺨﻦ او را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮐﻨﺪ و ﺳﻮد را ﺑﺮاﺳﺎس ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ھﺮﯾﮏ ﺣﺴﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻮرد‬
‫»وﺻﯽ« ھﻢ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺻﻮرت اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮐﻔﺎﻟﺖ و وﮐﺎﻟﺖ از ﻃﺮف ﮐﻮدک ﺻﻐﯿﺮ ـ اﮔﺮﭼﻪ وﻟﯽ اﺟﺎزه آن را داده ﺑﺎﺷﺪ ـ روا‬
‫ً‬
‫ﻧﯿﺴﺖ؛ زﯾﺮا دادن ﭼﻨﯿﻦ اﺟﺎزهای اﺳﺎﺳﺎ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ؛ ﭼﻮن ﮐﻮدک ﺑﻪ ﭼﯿﺰی اﺟﺎزه داده‬
‫ﮐﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﺗﺒﺮع و ﺑﺨﺸﯿﺪن اﺳﺖ و ﭘﺪر ﺧﻮد ﺣﻖ ﺑﺨﺸﯿﺪن از ﻣﺎل و اﺧﺘﯿﺎر ﮐﻮدک‬
‫ﺻﻐﯿﺮش را ﻧﺪارد و در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻦ وﮐﺎﻟﺖ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ درﯾﺎﻓﺖ ﺣﻘﻮق ﮐﻮدﮐﺎن دﺧﺘﺮ و ﭘﺴﺮ ﺻﻐﯿﺮ ﺗﻨﮫﺎ ﭘﺪر و ﭘﺪرﺑﺰرگ ﭘﺪری‬
‫او ﺻﺎﺣﺐ اﺧﺘﯿﺎر ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﻣﺜﺎل درﯾﺎﻓﺖ ﻣﮫﺮﯾﻪ ﺻﻐﯿﺮه ﺑﺪﯾﻦ ﻋﻠﺖ ﮐﻪ دﺧﺎﻟﺖ در‬
‫اﻣﻮر ﻣﺎدی اوﺳﺖ و ھﯿﭻﮐﺲ ﺑﻪ ﺟﺰ ﭘﺪر و ﭘﺪرﺑﺰرگ اﯾﻦ ﺣﻖ را ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫ھﺮﮔﺎه ﭘﺪری ﺑﺮای ﻓﺮزﻧﺪ ﺻﻐﯿﺮ ﺧﻮد ﭼﯿﺰی را ﺧﺮﯾﺪاری ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﻮدک ﺑﻪ‬
‫ﺣﺪ ﺑﻠﻮغ ﺟﺴﻤﯽ و ﻋﻘﻠﯽ ﻧﺮﺳﯿﺪه‪ ،‬ﭘﺪر ﺣﻖ دارد ﮐﻪ آن را در اﺧﺘﯿﺎر ﺧﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ھﺮﮔﺎه ﮐﺴﯽ آن ﭼﯿﺰ را از ﺧﻮد آن ﮐﻮدک ﺧﺮﯾﺪاری ﮐﺮده‪ ،‬ﺧﻮد او ﺣﻖ ﻗﺒﺾ آن را‬
‫دارد و ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﭘﺪر ﺑﻪ ﺟﺎی او آن را درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻨﺪ‪ .‬و ھﺮﮔﺎه ﮐﻮدﮐﯽ در ﻣﻮرد ﻣﻠﮑﯽ‬
‫ﺣﻖ »ﺷﻔﻌﻪ« و ﺧﺮﯾﺪ ﺳﮫﻢ ﺷﺮﯾﮑﺶ را دارا ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ او ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ‬
‫ﺑﻪ آن اﻗﺪام ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻣﻨﺘﻈﺮ رﺳﯿﺪن ﻓﺮزﻧﺪش ﺑﻪ ﺳﻦ ﺑﻠﻮغ ﻧﺸﻮد‪ .‬ھﺮﭼﻨﺪ ﭘﺲ از ﺑﻠﻮغ‬
‫رﺿﺎﯾﺖ و ﻋﺪم رﺿﺎﯾﺖ او ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ھﺮﮔﺎه ﭘﺪر ﯾﺎ وﺻﯽ ﮐﻮدک ﺑﻪ ﻏﺼﺒﯽ ﺑﻮدن اﻣﻮال او اﻋﺘﺮاف ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﯿﺰی ﺑﺮ آنھﺎ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﯽﺷﻮد؛ زﯾﺮا ﺗﺼﻮر ﻏﺼﺒﯽ ﺑﻮدن در ﻇﺎھﺮ ﻣﻨﺘﻔﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﺧﻮد آنھﺎ ھﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ وﻻﯾﺖ اﺧﺬ و درﯾﺎﻓﺖ را ﺑﻪ ﺟﺎی ﮐﻮدک دارﻧﺪ‪.‬‬
‫وﻟﯽ و ﻗﺎﺿﯽ اﯾﻦ ﺣﻖ را دارﻧﺪ ﮐﻪ از اﻣﻮال ﮐﻮدک‪ ،‬دﯾﻪ ﻗﺘﻞ و ﺟﺮاﺣﺘﯽ را ﮐﻪ ﮐﻮدک‬
‫ﻣﺮﺗﮑﺐ آن ﺷﺪه ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﮐﻮدک در ﻣﻘﺪار ﻗﺼﺎص ﻧﻔﺲ و اﻋﻀﺎی ﺑﺪن‬
‫ﮐﻪ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻮردﻧﻈﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻓﺮاد ﺑﺎﻟﻎ اﺳﺖ و ﺑﺮﺧﯽ از ﻋﻠﻤﺎ دﯾﻪ زن را ﻧﯿﻤﻪ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٩٤‬‬

‫دﯾﻪ ﻣﺮد ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪) ،‬و ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ از ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺎ اﯾﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﮐﻪ ﻣﺮد و زن ھﺮ دو اﻧﺴﺎﻧﻨﺪ‬
‫و از ﻧﻈﺮ ﻧﻔﺲ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﺑﺎ ھﻢ ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﻧﺪارﻧﺪ دﯾﻪ آﻧﺎن ﺑﺎ ھﻢ ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﻧﺪارد(‪.‬‬
‫ارﺗﮑﺎب ﺿﺮب و ﺷﺘﻢ و ﻗﺘﻞ ﺗﻮﺳﻂ ﮐﻮدﮐﺎن و دﯾﻮاﻧﮕﺎن ـ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺗﺤﺮی دﯾﮕﺮی ﻧﺒﻮده‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ـ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﻄﺎ و ﻏﯿﺮﻋﻤﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﻨﺪ و ﭘﺮداﺧﺖ دﯾﻪ ﺑﺮﻋﮫﺪه ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان‬
‫ﭘﺪری اوﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﻋﻤﺪ و ﺧﻄﺎی ﮐﻮدﮐﺎن از ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﺎی ﺣﻨﻔﯽ ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ‬
‫و در ھﺮ دو ﺻﻮرت ﭘﺮداﺧﺖ دﯾﻪ واﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﺪ ﻣﺮﺗﮑﺐ‬
‫ﺿﺮب و ﺟﺮح و ﻗﺘﻞ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ از اﻣﻮال ﺧﻮد او دﯾﻪ آن ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﯽﺷﻮد؛ زﯾﺮا در ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﻋﻤﺪ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﭘﺪری ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺘﯽ ﺑﺮای ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ھﻢﭼﻨﯿﻦ از ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﺎی‬
‫ﺣﻨﻔﯽ در ﺻﻮرت ارﺗﮑﺎب ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺧﻄﺎ‪ ،‬ﮐﻔﺎره ﺑﺮ ﮐﻮدک واﺟﺐ ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻗﺘﻞ از‬
‫ارث ﻣﺤﺮوم ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ھﺮﮔﺎه ﭘﺪری ﺑﻪ داراﯾﯽ ﻓﺮزﻧﺪ ﺻﻐﯿﺮ ﺧﻮد ﻧﯿﺎز ﭘﯿﺪا ﮐﺮد‪ ،‬اﮔﺮ در ﺷﮫﺮ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﻻزم از داراﯾﯽ او ﺧﺮج ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺟﺒﺮان آن ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ در روﺳﺘﺎ‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﻮاد ﺧﻮراﮐﯽ ﺿﺮوری وﺟﻮد ﻧﺪارد ـ و ﺑﮫﺎی آن را دارد از ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﯽ‬
‫‪١‬‬
‫ﮐﻮدک ﺧﻮد در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﮫﺎی آن ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫د‪ -‬اﺣﮑﺎم وﺻﺎﯾﺖ‬

‫وﺻﺎﯾﺖ‪:‬‬
‫ﻗﯿﺎم ﺑﻪ اداره اﻣﻮر ﻣﺎﻟﯽ ﮐﻮدﮐﺎن‪ ،‬دﯾﻮاﻧﮕﺎن و ﺳﻔﯿﮫﺎن از ﻃﺮﯾﻖ ﻧﯿﺎﺑﺖ و ﺗﻔﻮﯾﺾ از‬
‫ﻃﺮف وﻟﯽ ﯾﺎ ﻗﺎﺿﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ وﺻﯽ دو ﮔﻮﻧﻪاﻧﺪ‪ :‬وﺻﯽ از‬
‫ﻃﺮف ﻗﺎﺿﯽ و وﺻﯽ ﻣﺨﺘﺎر‪.‬‬
‫وﺻﯽ ﻗﺎﺿﯽ آن اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻃﺮف ﻗﺎﺿﯽ ﺑﺮای اداره اﻣﻮر ﻣﺎﻟﯽ ﮐﻮدﮐﺎن ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫ﺣﺪﯾﺚ‪)» :‬ﻗﺎﺿﯽ( و ﺣﺎﮐﻢ وﻟﯽ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ دارای وﻟﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ« ‪ ٢‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ وﺻﯽ ﻣﺨﺘﺎر ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻃﺮف ﭘﺪر ﯾﺎ ﭘﺪرﺑﺰرگ ﮐﻮدک‪ ،‬دﯾﻮاﻧﻪ و ﺳﻔﯿﻪ ﺑﺮای‬
‫اداره اﻣﻮر ﻣﺎﻟﯽ آنھﺎ ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﺧﻮﯾﺶ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ؛ زﯾﺮا ﭘﺪر و ﭘﺪرﺑﺰرگ اﯾﻦ ﺣﻖ‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬ﺟﺎﻣﻊ اﺣﮑﺎم اﻟﺼﻐﺎر‪ ،‬ج ‪ ،۱‬ص ‪۲۶۱‬‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺪارﻗﻄﻨﯽ‬
 ‫‪١٩٥‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫را دارﻧﺪ ﮐﻪ اﻓﺮاد ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎر ﺑﺎ ﺻﻼﺣﯿﺘﯽ را ﺑﺮای اداره اﻣﻮر و ﺷﺌﻮن ﻓﺮزﻧﺪان ﺻﻐﯿﺮ ﺧﻮد‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ وﺻﺎﯾﺖ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ از ﻃﺮف ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ آن‬
‫را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ دارای اﺟﺮ و ﭘﺎداﺷﯽ اﺧﺮوی اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫َ ‪َ َّ ٞ‬‬ ‫َ َ ۡ َ ُ َ َ َ َۡ َٰ َ ُۡ‬
‫�� قل إ ِ ۡص�ح ل ُه ۡم خ ۡ�‪] ﴾ٞ‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۲۰ :‬‬
‫﴿و��ٔلونك ع ِن ٱ�� ٰ‬
‫»در ﻣﻮرد ﯾﺘﯿﻤﺎن از ﺗﻮ ﻣﯽﭘﺮﺳﻨﺪ )در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ آنھﺎ( ﺑﮕﻮ‪ :‬اﺻﻼح اﻣﻮر آنھﺎ ﮐﺎر‬
‫ﭘﺴﻨﺪﯾﺪهﺗﺮی اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺣﻨﻔﯿﻪ و ﺣﻨﺎﺑﻠﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻋﺪم ﻗﺒﻮل اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ در ﻣﻌﺮض‬
‫ﮔﻨﺎه و ﺧﻮدﮐﺸﯽ‪ ،‬ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ارﮐﺎن وﺻﺎﯾﺖ‪:‬‬
‫وﺻﺎﯾﺖ ﯾﺎ وﮐﺎﻟﺖ در ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ دارای ﭼﮫﺎر رﮐﻦ و ﭘﺎﯾﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫وﺻﯿﺖﮐﻨﻨﺪه‪ ،‬وﺻﯽ‪ ،‬ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ در ﻣﻮرد او وﺻﺎﯾﺖ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه‪ ،‬و ﺻﯿﻐﻪ ﻋﺒﺎرت‬
‫ﻣﺨﺼﻮص و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ وﺻﺎﯾﺖ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ را ﻗﺒﻮل ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﺑﺎﯾﺪ دارای‬
‫ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﺷﺶﮔﺎﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﻋﻘﻞ ﺑﻠﻮغ‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ ﻇﺎھﺮی‪ ،‬ﺧﺒﺮﮔﯽ ﺑﺮای اداره‬
‫اﻣﻮر اﻓﺮادی ﮐﻪ ﻗﺮار اﺳﺖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ آنھﺎ را ﺑﺮﻋﮫﺪه ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬اﻣﺎﻧﺘﺪاری‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدن‪.‬‬
‫در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ و روا ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﻓﺮاد ﺧﺮدﺳﺎل‪ ،‬دﯾﻮاﻧﻪ‪ ،‬ﻓﺎﺳﻖ‪ ،‬ﺧﺎﺋﻦ‪ ،‬ﺑﯿﻤﺎر‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﺳﺎﻟﻤﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺎﺗﻮان و ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ دارای ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﭘﺨﺘﮕﯽ ﻻزم ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ وﺻﯽ ﻗﺮار دھﯿﻢ‪ .‬و‬
‫ﺳﭙﺮدن ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﺑﻪ اﻓﺮاد ﻏﯿﺮاﻣﯿﻦ ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﻪ آنھﺎ ﺳﭙﺮده‬
‫ﺷﻮد و ﺧﯿﺎﻧﺖﺷﺎن ﻣﻌﻠﻮم ﮔﺮدد واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺰل ﺷﻮﻧﺪ و ﺧﺴﺎرت وارد ﺷﺪه ﺑﻪ اﻓﺮاد‬
‫ﺗﺤﺖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﺧﻮد را ﺟﺒﺮان ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﺳﭙﺮدن وﺻﺎﯾﺖ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﮐﻮدﮐﺎن‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻪ اﻓﺮاد ﻧﺎﻣﺴﻠﻤﺎن ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ؛ زﯾﺮا ھﯿﭻ ﺿﻤﺎﻧﺘﯽ ﺑﺮای ﻋﺪم ﺧﯿﺎﻧﺖ ﻧﺎﻣﺴﻠﻤﺎن‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ آنھﺎ ﺑﺮ اﻓﺮاد ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ً‬ ‫َ ََ‬
‫� ٱل ۡ ُم ۡؤ ِمن َ‬ ‫َ َ َ ۡ َ َ َّ ُ ۡ َ‬
‫ِ� َسبِي� ‪] ﴾١٤١‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[۱۴۱ :‬‬ ‫ٱ� ل ِل�ٰفِ ِر�ن‬ ‫﴿ولن �عل‬
‫»ھﺮﮔﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺎﻓﺮان را ﺑﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﭼﯿﺮه ﻧﺨﻮاھﺪ ﻧﻤﻮد«‪.‬‬

‫ّ‬
‫وﺻﯽ‬ ‫دوﮔﻮﻧﻪ‬
‫از ﻧﻈﺮ ﻓﻘﮫﺎی ﺣﻨﻔﯿﻪ اﻓﺮادی ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وﺻﯽ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻃﺮﻓﯽ‬
‫ﮐﻪ آنھﺎ را وﺻﯽ ﻗﺮار داده ﺑﻪ دو ﻧﻮع‪ :‬ﻗﻮی و ﺿﻌﯿﻒ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٩٦‬‬

‫وﺻﯽ ﻗﻮی ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻃﺮف ﭘﺪر ﮐﻮدک و دﯾﻮاﻧﻪ ﯾﺎ وﺻﯽ ﭘﺪر ﯾﺎ ﭘﺪرﺑﺰرگ ـ‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭘﺪر ﻓﻮت ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ ـ ﯾﺎ از ﻃﺮف ﻗﺎﺿﯽ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫وﺻﯽ ﺿﻌﯿﻒ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻃﺮف ﻣﺎدر ﮐﻮدک و دﯾﻮاﻧﻪ ﯾﺎ ﺑﺮادر ﯾﺎ ﻋﻤﻮی او ﺗﻌﯿﯿﻦ‬
‫ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ وﺻﯽ ﻗﻮی اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ از ﻃﺮف ﭘﺪر ﯾﺎ ﺟﺪ و ‪ ...‬ﮐﻮدک‪ ،‬دﯾﻮاﻧﻪ و ﺳﻔﯿﻪ‬
‫ﻣﻌﯿﻦ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬در ھﻤﻪ اﻣﻮال ﻣﻨﻘﻮل و ﻏﯿﺮﻣﻨﻘﻮل آنھﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ دﺧﻞ و ﺗﺼﺮف ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ اﯾﻦ اﺧﺘﯿﺎر را دارد ﮐﻪ ﺑﺎ ﻗﯿﻤﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﯾﺎ زﯾﺎﻧﯽ ﻧﺎﭼﯿﺰ ﺑﻪ ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش اﻣﻮال‬
‫آنھﺎ اﻗﺪام ﻧﻤﺎﯾﺪ؛ زﯾﺮا او ﻧﺎﯾﺐ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﭘﺪر ﮐﻮدک اﺳﺖ و ﭘﺪر ﺣﻖ دﺧﻞ و ﺗﺼﺮف در اﯾﻦ‬
‫اﻣﻮر را دارد‪ .‬اﻣﺎ ﺣﻖ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪای را ﮐﻪ ﺑﺮای ﮐﻮدک ﺿﺮر و زﯾﺎن ﻓﺎﺣﺸﯽ را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺪارد؛ زﯾﺮا وﻻﯾﺖ و وﺻﺎﯾﺖ او ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ ﻣﺮاﻋﺎت ﻣﺼﺎﻟﺢ و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﮐﻮدﮐﺎن‬
‫ﯾﺎ دﯾﻮاﻧﮕﺎن ﺗﺤﺖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ اوﺳﺖ‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﺣﮑﻢ وﺻﯽ ﺿﻌﯿﻒ ﮐﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺎدر ﯾﺎ ﺑﺮادر ﮐﻮدک و دﯾﻮاﻧﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦ‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ھﻢﭼﻮن وﺻﯽ ﻗﻮی ﺑﺰرﮔﺴﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد او ﺣﻀﻮر ﻧﺪارد و ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ اﻣﻮال‬
‫ارﺛﯽ ﺻﻐﯿﺮ ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ؛ زﯾﺮا ﻧﺎﯾﺐ ﻣﺎدر ﯾﺎ ﺑﺮادر ﯾﺎ ﻋﻤﻮی ﮐﻮدک اﺳﺖ و آنھﺎ‬
‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﻔﻆ اﻣﻮال ﮐﻮدﮐﺎن دارای ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬وﺻﯽ ﺿﻌﯿﻒ ﺑﻪ ﺷﺮﻃﯽ از‬
‫اﯾﻦ ﺣﻖ ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ وﺻﯽ ﻗﻮی وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫وﺻﯽ اﯾﻦ ﺣﻖ را ﻧﺪارد ﮐﻪ ﺑﺎ اﻣﻮال ﯾﺘﯿﻢ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺧﻮد ﺗﺠﺎرت ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ‬
‫ﻣﺠﺒﻮر ﻧﻤﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ اﻣﻮال آنھﺎ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﮐﺎر و ﺗﺠﺎرت اﻧﺠﺎم ﺑﺪھﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺣﻨﻔﯿﻪ اﯾﻦ‬
‫اﺟﺎزه را ﺑﻪ وﺻﯽ ﻣﯽدھﻨﺪ ﮐﻪ در اﻣﻮال ﺻﻐﯿﺮ در ﺟﮫﺖ ﮐﺴﺐ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺑﺮای او ﯾﺎ در‬
‫ﺻﻮرت ﺿﺮورت دﺧﻞ و ﺗﺼﺮف ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻤﺎی ﺣﻨﻔﯿﻪ و ﻣﺎﻟﮑﯿﻪ اﯾﻦ اﺟﺎزه را ﺑﻪ وﺻﯽ ﻣﯽدھﻨﺪ ﮐﻪ او ﻧﯿﺰ دﯾﮕﺮی را ﺑﻪ ﺟﺎی‬
‫ﺧﻮد وﺻﯽ ﻗﺮار دھﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻋﻠﻤﺎی ﺷﺎﻓﻌﯿﻪ و ﺣﻨﺎﺑﻠﻪ اﯾﻦ اﺟﺎزه را زﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪ وﺻﯽ ﻣﯽدھﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎ اﺟﺎزه ﮐﺴﯽ ﮐﻪ او را وﺻﯽ ﻧﻤﻮده اﯾﻦ ﮐﺎر را اﻧﺠﺎم ﺑﺪھﺪ؛ زﯾﺮا وﺻﯽ ﺑﺮاﺳﺎس اﺟﺎزه‬
‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ او را وﺻﯽ ﻧﻤﻮده ﻋﻤﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺧﻮد او ﻣﺎﻧﻨﺪ وﮐﯿﻞ ﻧﯿﺴﺖ ﺗﺎ دﯾﮕﺮی را ﺑﺮ‬
‫ﺟﺎی ﺧﻮد ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻤﺎی ﺣﻨﻔﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬وﺻﯽ و ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﭘﺪر ﺻﻐﯿﺮ اﯾﻦ ﺣﻖ را ﻧﺪارﻧﺪ ﮐﻪ اﻣﻮال‬
‫اﯾﺘﺎم را ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﻗﺮض ﺑﺪھﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻗﺎﺿﯽ از اﯾﻦ ﺣﻖ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ وﺻﯽ‬
‫اﻣﻮال ﮐﻮدﮐﯽ ﯾﺎ دﯾﻮاﻧﻪای را ﮐﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ او را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﺮض ﺑﺮای ﺧﻮد‬
 ‫‪١٩٧‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﺑﺮدارد‪ ،‬ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ و آن اﻣﻮال ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻗﺮض ﻧﺰد او ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ‬
‫وﺻﯽ ادﻋﺎ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﻼن ﻣﯿﺖ ﺑﺪھﮑﺎری دارد‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﮕﻮﯾﺪ آن ﻣﻘﺪار از اﻣﻮال ارﺛﯽ او ﺑﻪ‬
‫دﯾﮕﺮی ﻣﺘﻌﻠﻖ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻗﺮار ﻋﻠﯿﻪ ﻏﯿﺮ ﺗﻠﻘﯽ ﺷﺪه و ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻣﮕﺮ‬
‫اﯾﻦﮐﻪ اﻗﺮارﮐﻨﻨﺪه ﺑﻪ اﯾﻦھﺎ‪ ،‬ﺧﻮد وارث ﻣﯿﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و در اﯾﻦ ﺻﻮرت آن ﻣﻘﺪار از ﺳﮫﻢ او‬
‫ﮐﺴﺮ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ داده ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫اﮔﺮ وﺻﯽ ﭘﺲ از رﺳﯿﺪن ﮐﻮدک ﺑﻪ ﺳﻦ ﺑﻠﻮغ اﻣﺎ ﻗﺒﻞ از ﺑﺮﺧﻮرداری از رﺷﺪ و ﺗﺠﺮﺑﻪ‬
‫ﮐﺎﻓﯽ‪ ،‬اﻣﻮاﻟﺶ را ﺑﻪ او ﺑﺎزﮔﺮداﻧﯿﺪ و اﻣﻮال ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻧﺪاﻧﻢﮐﺎری او از ﻣﯿﺎن رﻓﺖ از ﻧﻈﺮ‬
‫اﺑﻮﯾﻮﺳﻒ و ﻣﺤﻤﺪ و ﻣﺎﻟﮑﯿﻪ وﺻﯽ ﺿﺎﻣﻦ اﺳﺖ زﯾﺮا اﻣﻮال را در اﺧﺘﯿﺎر ﮐﺴﯽ ﻗﺮار داده ﮐﻪ‬
‫از اھﻠﯿﺖ و ﺧﺒﺮﮔﯽ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ از ﻧﻈﺮ اﺑﻮﺣﻨﻔﯿﻪ‪ /‬اﮔﺮ ﭘﺲ از ﺑﯿﺴﺖ و ﭘﻨﺞ ﺳﺎل ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺪت زﻣﺎن ﭘﺎﯾﺎن »ﺣﺠﺮ«‬
‫آن اﻣﻮال را ﺑﻪ او ﺗﺤﻮﯾﻞ داده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺿﺎﻣﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻧﻤﯽرود؛ زﯾﺮا در آن ﺷﺮاﯾﻂ از اﯾﻦ‬
‫ﺣﻖ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده ﮐﻪ اﻣﻮاﻟﺶ را ﺑﻪ او ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﻧﻈﺮ ﻓﻘﮫﺎ ھﺮﮔﺎه ﮐﺴﯽ ﮐﻪ وﺻﯽ را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﺮده اﻋﻢ از ﭘﺪر ﮐﻮدک و دﯾﻮاﻧﻪ ﯾﺎ ﻗﺎﺿﯽ‬
‫اراده ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ او را ﺑﺮﮐﻨﺎر ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ھﻢﭼﻨﯿﻦ اﮔﺮ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺧﯿﺎﻧﺖ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ از‬
‫ﻋﮫﺪه ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺑﺮﻧﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬ﯾﺎ دﭼﺎر ﺟﻨﻮن‪ ،‬ﻓﺴﻖ و ﻓﺠﻮر ﺑﺸﻮد‪ ،‬ﯾﺎ ھﺪف از وﺻﺎﯾﺖ ﭘﺎﯾﺎن‬
‫ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد ﻋﺰل ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ھـ ‪ -‬ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﮐﻮدﮐﺎن‬

‫ﺑﺮای رﺷﺪ ﮐﻮدﮐﺎن ـ ﺣﺘﯽ ﭘﺲ از ﺟﺪاﯾﯽ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ـ ﺑﺎﯾﺪ ﻓﻀﺎی ﻻزم ﻣﺎدی و‬
‫ﻋﺎﻃﻔﯽ ﻣﻄﻠﻮب ﻓﺮاھﻢ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺣﻀﺎﻧﺖ‪:‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ و ﺗﺮﺑﯿﺖ آنھﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﺪم ﺗﻤﯿﯿﺰ و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻻزم‪،‬‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ اداره اﻣﻮر ﺧﻮﯾﺶ را ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﮐﻮدﮐﺎن و اﻓﺮاد دﯾﻮاﻧﻪ و ﺳﻔﯿﻪ‪ .‬ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ‬
‫آنھﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﻮدن ﻏﺬا‪ ،‬ﻟﺒﺎس و وﺳﺎﯾﻞ ﺧﻮاب‪ ،‬اﺳﺘﺮاﺣﺖ‪ ،‬ﻧﻈﺎﻓﺖ ﺑﺪن و ﻟﺒﺎس‬
‫ﺗﺎ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺳﻦ ﻣﻌﯿﻨﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺎﻧﺖ ﯾﮑﯽ از ﻣﺒﺎﺣﺚ اﺳﺎﺳﯽ ﻓﻘﻪ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﮕﮫﺪاری و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ‬
‫ً‬
‫ﮐﻮدﮐﺎن ارﺗﺒﺎط دارد؛ زﯾﺮا ﻏﺎﻟﺒﺎ ﮐﻮدﮐﺎن از اداره اﻣﻮر ﺧﻮﯾﺶ ﻋﺎﺟﺰﻧﺪ و ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﯾﺎری و‬
‫ﮐﻤﮏ دﯾﮕﺮاﻧﻨﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻦ ﻧﮕﮫﺪاری و ﺣﻀﺎﻧﺖ اﻣﺮی واﺟﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺮده ﺷﺪن‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪١٩٨‬‬

‫ﺣﻀﺎﻧﺖ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﺑﻪ زﻧﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﺎﻃﻔﻪ و ﻣﺤﺒﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮﺷﺎن در اوﻟﻮﯾﺖ ﻗﺮار‬

‫دارد‪.‬‬
‫ھﺮﮔﺎه ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ و ﺣﻀﺎﻧﺖ ﮐﻮدﮐﯽ ﮐﻪ ﮐﺲ دﯾﮕﺮی را ﻧﺪارد ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از ﺧﺎﻧﻢھﺎی‬
‫ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎر‪ ،‬ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪ ﺳﭙﺮده ﺷﻮد‪ ،‬ﻗﺒﻮل اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺑﺮ او ﻻزم ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺣﻀﺎﻧﺖ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﻗﺒﻞ از ھﻤﻪ ﺣﻖ ﻣﺎدر و ﭘﺲ از او ﻣﺎدرﺑﺰرگ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﯽ اﮔﺮ زن و‬
‫ﺷﻮھﺮ از ھﻢ ﺟﺪا ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻣﺎدر ﮐﻮدک ﺑﺮای ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ او در اوﻟﻮﯾﺖ ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫ﻣﮕﺮ آنﮐﻪ زﻧﯽ ﮐﻪ از ھﻤﺴﺮش ﺟﺪا ﺷﺪه ﯾﺎ ھﻤﺴﺮ او ﻓﻮت ﮐﺮده ﻣﺮﺗﺪ ﯾﺎ ﻓﺎﺳﻖ و‬
‫ﻧﺎﭘﺮھﯿﺰﮐﺎر ﺑﺎﺷﺪ و اﯾﻦ ﻧﮕﺮاﻧﯽ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﮐﻮدک ﻧﺰد او ﻧﮕﮫﺪاری ﺷﻮد ﺑﻪ‬
‫دزدی‪ ،‬ﺷﺮابﺧﻮاری و ﻓﺴﺎد اﺧﻼﻗﯽ آﻟﻮده ﮔﺮدد‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﺎدری‬
‫‪١‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ازدواج )ﻣﺠﺪد( ﻧﻨﻤﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺣﻖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ از آن ﺗﻮﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺳﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺣﻖ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺣﻀﺎﻧﺖ ﺗﻌﻠﻖ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ :‬ﺣﻖ زن ﺣﺎﺿﻨﻪ ﯾﺎ ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻖ‬
‫ﮐﻮدک ﯾﺎ دﯾﻮاﻧﻪ‪ ،‬ﺣﻖ ﭘﺪر او ﯾﺎ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ دارای ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ اوﺳﺖ‪ .‬ھﺮﮔﺎه اﯾﻦ ﺣﻘﻮق ﺑﺎ ھﻢ‬
‫ﺗﻀﺎد ﭘﯿﺪا ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬رﻋﺎﯾﺖ ﺣﻖ ﮐﻮدک در اوﻟﻮﯾﺖ ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫ھﺮﮔﺎه ﮐﻮدک ﯾﺎ دﯾﻮاﻧﻪ دارای ﻣﺎدر‪ ،‬ﻣﺎدرﺑﺰرگ‪ ،‬ﺧﻮاھﺮ‪ ،‬ﺧﺎﻟﻪ و ﻋﻤﻪ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺣﻀﺎﻧﺖ و‬
‫ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ او ﺑﻪ ﻣﺮدان ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪ ﭘﺪری ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﭘﺪر‪ ،‬ﺟﺪ‪ ،‬ﺑﺮادر‪ ،‬ﺑﺮادرزاده‪ ،‬ﻋﻤﻮ و‬
‫ﭘﺴﺮﻋﻤﻮ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬از ﻧﻈﺮ اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﯿﻔﻪ ﺣﻀﺎﻧﺖ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﺑﻪ »ذوی اﻻرﺣﺎم«‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮادر و ﺧﻮاھﺮ ﻣﺎدر ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﺎدری ﯾﺎ داﯾﯽ ـ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﮐﻮدک دارای‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﻣﺮد ﭘﺪری ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺣﻀﺎﻧﺖ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ را ﻣﯽﭘﺬﯾﺮﻧﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﻋﺎﻗﻞ و ﺑﺎﻟﻎ و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ‬
‫اﻣﺎﻧﺘﺪاری را داﺷﺘﻪ و دارای رواﺑﻂ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪی ﺑﺎ اﻓﺮاد ﺗﺤﺖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ و ﺑﺮﺧﻮردار از‬
‫رﺷﺪ و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﺎﻓﯽ و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﭼﮫﺎر ﻋﺎﻣﻞ و ﺳﺒﺐ‪ ،‬ﺣﻀﺎﻧﺖ ﻗﻄﻌﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﺳﻔﺮ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ‪ ،‬دﭼﺎر‬
‫ﺷﺪن ﺑﻪ ﺟﻨﻮن و ﺟﺬام و ﭘﯿﺴﯽ‪ ،‬ﻓﺴﻖ و ﻓﺠﻮر و ﺿﻌﻒ دﯾﻦ و اﯾﻤﺎن و ازدواج دﺧﺘﺮ ﯾﺎ‬
‫ﭘﺴﺮ ﺗﺤﺖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ او‪ .‬ھﻢﭼﻨﯿﻦ از ﻧﻈﺮ اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﯽ و اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ‪ ،‬ﮐﺎﻓﺮ ﺷﺪن‬
‫ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺮﮐﻨﺎر ﺷﺪن ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﯾﺎ ﺣﺎﺿﻦ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻮداود و اﻟﺒﯿﮫﻘﯽ و اﻟﺤﺎﮐﻢ‬
 ‫‪١٩٩‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ و ﺣﻀﺎﻧﺖ را ﺑﺮ دوش دارد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ از اﺟﺮت و ﻣﺴﮑﻦ ﻣﻨﺎﺳﺐ‬

‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺤﻠﯽ ﮐﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﮐﻮدک در آن اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد ـ اﮔﺮ زن و ﺷﻮھﺮ ﺑﺎ‬
‫ھﻢ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ـ ﺑﺎﯾﺪ در ﺧﺎﻧﻪ آنھﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﻋﻠﻤﺎ در ﻣﻮرد آن اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻖ ﺳﺮﮐﺸﯽ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺑﻪ ﮐﻮدﮐﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﺣﻀﺎﻧﺖ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ دﯾﮕﺮان ﻗﺮار دارد و دﻓﻌﺎت آن ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﻧﯿﺎز‬
‫ﮐﻮدک و واﻟﺪﯾﻦ او دارد؛ زﯾﺮا ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﺎﻃﻔﯽ ﮐﻮدک ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﮫﻤﯽ را در‬
‫ﺗﮑﻮﯾﻦ ﺷﺨﺼﯿﺖ‪ ،‬ﻋﻮاﻃﻒ و اﺣﺴﺎﺳﺎت او و ارﺗﺒﺎط او ﺑﺎ ﭘﺪر و ﻣﺎدر دارد‪.‬‬
‫از ﻧﻈﺮ ﻓﻘﮫﺎی ﻣﺎﻟﮑﯿﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺣﻀﺎﻧﺖ ﭘﺴﺮان ﺗﺎ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺳﻦ ﺑﻠﻮغ و دﺧﺘﺮان ﺗﺎ ازدواج‬
‫و ﻋﺮوﺳﯽ اداﻣﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﭘﺲ از ﭘﺎﯾﺎن ﺣﻀﺎﻧﺖ‪ ،‬ﮐﻮدک ﯾﺎ ﻧﻮﺟﻮان ﺑﻪ ﭘﺪر ﯾﺎ‬
‫ﭘﺪرﺑﺰرﮔﺶ ﺳﭙﺮده ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫و‪ -‬اﺣﮑﺎم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺨﺎرج ﮐﻮدﮐﺎن‬

‫ﺗﮫﯿﻪ و ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻮدﮐﺎن واﺟﺐ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫ۡ ۡ‬ ‫ُ‬ ‫ُۡ‬ ‫ۡ ُ َ‬
‫﴿ٱل َم ۡولودِ ُ�ۥ رِز� ُه َّن َو� ِۡس َو� ُه َّن ب ِٱل َمع ُر ِ‬
‫وف﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۳۳ :‬‬
‫»ﺑﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﻪ او ﺗﻌﻠﻖ دارد )ﭘﺪر( ﺗﺄﻣﯿﻦ ھﺰﯾﻨﻪ و ﻟﺒﺎس آنھﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ‬
‫ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ و ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬واﺟﺐ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫از ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﺎ و ﻓﻘﮫﺎ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﯽ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد و ﻓﺮزﻧﺪ ﻓﺮزﻧﺪ ـ ھﺮﭼﻨﺪ ﻓﺎﺻﻠﻪ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﻮد ـ واﺟﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﭘﺪر و ﭘﺪرﺑﺰرگ واﺟﺐ اﺳﺖ ھﺰﯾﻨﻪ زﻧﺪﮔﯽ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﻏﯿﺮﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺧﻮد را ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و اﯾﻦ ﻣﺨﺎرج و ھﺰﯾﻨﻪ در ارﺗﺒﺎط‬
‫ﺑﺎ واﺑﺴﺘﮕﯽ و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪی اﺳﺖ و رﺑﻄﯽ ﺑﻪ ارث ﺑﺮدن ﯾﺎ ﻧﺒﺮدن ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﻣﺎم ﻣﺎﻟﮏ‪ /‬اﯾﻦ رأی را ﻣﯽﭘﺴﻨﺪد ﮐﻪ ﺗﻨﮫﺎ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﯽ ﻓﺮزﻧﺪان‬
‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ـ ﻧﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﻓﺮزﻧﺪ ـ ﺑﺮ ﭘﺪر واﺟﺐ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﻇﺎھﺮ آﯾﻪ ﻗﺮآن اﯾﻦ را ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﯽدھﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﻪ او ﺗﻌﻠﻖ دارد )ﭘﺪر( ﺗﺄﻣﯿﻦ ھﺰﯾﻨﻪ و ﻟﺒﺎس آنھﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ‬
‫ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ واﺟﺐ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ اﺳﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬ﺑﺮ ارث ﺑﺮدن ﻗﺮار دارد ﻧﻪ‬
‫واﺑﺴﺘﮕﯽ و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪی‪ .‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ وﺟﻮب ﻧﻔﻘﻪ ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ دو ﺷﺮط اﺳﺖ‪ :‬ﺷﺮط‬
‫اول‪ :‬ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﻣﺎﻟﯽ و ﮐﺴﺐ درآﻣﺪ‪ .‬ﺷﺮط دوم‪ :‬ﻓﻘﺮ و ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪی ﻓﺮزﻧﺪان و ﻋﺪم ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٠٠‬‬

‫آنھﺎ ﺑﺮای ﮐﺎر و ﮐﺴﺐ درآﻣﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻨﺎﺑﻠﻪ ﺷﺮط دﯾﮕﺮی را ﮐﻪ ﻋﺪم اﺧﺘﻼف در دﯾﻦ‬
‫اﺳﺖ اﺿﺎﻓﻪ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﮐﻪ‪ :‬آﯾﺎ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﻔﻘﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﻪ ﺟﺰ ﺑﺮ ﭘﺪر ﺑﺮ دﯾﮕﺮ‬
‫وارﺛﺎن واﺟﺐ اﺳﺖ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟ ﭼﮫﺎر رأی وﺟﻮد دارد‪:‬‬
‫رأی اول‪ :‬ﻓﻘﮫﺎی ﻣﺬھﺐ اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﯿﻔﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ھﺮﮔﺎه ﮐﻮدﮐﯽ از وﺟﻮد ﭘﺪر ﻣﺤﺮوم‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﭘﺪر او ﻣﺴﺘﻤﻨﺪ ﺑﻮده و ﯾﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﯿﻤﺎری و ﭘﯿﺮی ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﮐﺴﺐ درآﻣﺪ را‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻔﻘﻪ ﻓﺮزﻧﺪان او ﺑﺮ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ درﺟﻪ اول او ـ زن ﯾﺎ ﻣﺮد ـ‬
‫واﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫رأی دوم‪ :‬ﻣﺎﻟﮑﯿﻪ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ھﺰﯾﻨﻪ و ﻣﺨﺎرج ﻓﺮزﻧﺪان ﺗﻨﮫﺎ ﺑﺮ ﭘﺪر آنھﺎ واﺟﺐ اﺳﺖ؛‬
‫زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﺮدی ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻘﺪاری ﭘﻮل ﻧﻘﺪ دارم‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آن را‬
‫ﺑﺮای ﺧﻮد ﺧﺮج ﮐﻦ« ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﺧﺮج ﺧﻮدم ﺑﯿﺸﺘﺮ دارم‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آن را‬
‫ﺑﺮای ﺧﺎﻧﻮادهات ھﺰﯾﻨﻪ ﮐﻦ«‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻧﯿﺎز آنھﺎ دارم‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»آن را ﺑﺮای ﭘﯿﺶﺧﺪﻣﺖ ﺧﻮد ﺧﺮج ﮐﻦ«‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮای او ھﻢ دارﯾﻢ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺧﻮدت ﺑﮫﺘﺮ ﻣﯽداﻧﯽ ﮐﻪ آن را ﭼﮑﺎر ﮐﻨﯽ«‪ ١ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ او دﺳﺘﻮر‬
‫ﻧﻔﺮﻣﻮد ﮐﻪ آن را ﺑﺮای دﯾﮕﺮان ﺧﺮج ﻧﻤﺎﯾﺪ و در اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻋﯽ ﺗﻨﮫﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﻔﻘﻪ‬
‫ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ واﻟﺪﯾﻦ و ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﻄﺮح اﺳﺖ و دﯾﮕﺮان ﻣﺸﻤﻮل آن رواﺑﻂ و اﺣﮑﺎم ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و‬
‫ﺑﺎ آﻧﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫رأی ﺳﻮم‪ :‬ﺷﺎﻓﻌﯿﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ ھﺮﮔﺎه ﮐﻮدﮐﺎﻧﯽ دارای ﭘﺪر ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ ﯾﺎ ﭘﺪر آنھﺎ‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﮐﺎر و ﮐﺴﺐ درآﻣﺪ را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ھﺰﯾﻨﻪ زﻧﺪﮔﯽ آنھﺎ ﺑﺮ ﻣﺎدرﺷﺎن واﺟﺐ اﺳﺖ؛‬
‫زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ‬ ‫ُ ‪َّ ٞ‬‬ ‫ُ َ َ َ‬ ‫﴿ َ� تُ َض َّ‬
‫آر َ� ٰ ِ َ�ة ۢ ب ِ َو�ِها َو� َم ۡولود ُ�ۥ ب ِ َو ِ‬
‫�ه ِ﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۳۳ :‬‬
‫»ھﯿﭻ ﻣﺎدری ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻓﺮزﻧﺪش و ھﯿﭻ ﭘﺪری ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮد ﻧﺒﺎﯾﺪ دﭼﺎر ﺿﺮر‬
‫)و ﻧﺎراﺣﺘﯽ( ﺑﺸﻮﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﺳﺒﺐ ﻧﻔﻘﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﺮ ﭘﺪر واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﻏﯿﺮﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﻪ او ﺗﻌﻠﻖ‬
‫ً‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ از آنﺟﺎ ﮐﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎ ﻓﺮزﻧﺪان از ﻣﺎدر ﺟﺪا ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﻣﺴﺘﺤﮑﻢ‬
‫ﻣﯿﺎن آﻧﺎن وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ اوﻟﯽ ﺑﺮ ﻣﺎدران واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺻﻮرت ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﻣﺎﻟﯽ‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ و اﺑﻮداود و اﻟﻨﺴﺎﯾﯽ‬
 ‫‪٢٠١‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﯾﺎ ﮐﺴﺐ درآﻣﺪ ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻮدﮐﺎن ﺧﻮد را ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺨﺎرج‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﺮ او ﻻزم اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﻣﺎدرﺑﺰرگ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﺣﮑﺎم ﮐﻮدﮐﺎن ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﻣﺎدر‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫رأی ﭼﮫﺎرم‪ :‬ﻋﻠﻤﺎی ﺣﻨﺒﻠﯽ ﻇﺎھﺮ رأیﺷﺎن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬ھﺮﮔﺎه ﮐﻮدﮐﯽ از داﺷﺘﻦ‬
‫ﭘﺪر ﻣﺤﺮوم ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﯽ او ﺑﺮ وارﺛﺎن ﭘﺪر او ھﺮﯾﮏ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻣﻘﺪار‬
‫ﺳﮫﻤﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ او ﺗﻌﻠﻖ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬واﺟﺐ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫ۡ ۡ‬ ‫ُ‬ ‫ُۡ‬ ‫ََ ۡ ُ َ‬
‫﴿ َو� ٱل َم ۡولودِ ُ�ۥ رِز� ُه َّن َو� ِۡس َو� ُه َّن ب ِٱل َمع ُر ِ‬
‫وف﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۳۳ :‬‬
‫»ﺑﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﻪ او ﺗﻌﻠﻖ دارد )ﭘﺪر( ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺨﺎرج و ﻟﺒﺎس آنھﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ‬
‫ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ و ﻣﻄﻠﻮب‪ ،‬واﺟﺐ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﻣﺎ در اداﻣﻪ آن آﯾﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ُۡ َ َ‬ ‫ََ ۡ‬
‫ث مِثل �ٰل ِك﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۳۳ :‬‬ ‫﴿ َو� ٱل َوارِ ِ‬
‫»ﺑﺮ وارث ھﻢ ھﻤﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ واﺟﺐ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺨﺎرج رﺿﺎع و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﮐﻮدک را ﺑﺮ ﭘﺪران آنھﺎ واﺟﺐ‬
‫ﮔﺮداﻧﯿﺪه و ﺳﭙﺲ وارﺛﯿﻦ را ھﻢ ﺑﻪ آﻧﺎن اﻓﺰوده اﺳﺖ و آنﭼﻪ را ﮐﻪ ﺑﺮ ﭘﺪر واﺟﺐ‬
‫ﮔﺮداﻧﯿﺪه ﺑﺮ وارث ﻧﯿﺰ واﺟﺐ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫روزی ﻣﺮدی از رﺳﻮل ﺧﺪاص ﭘﺮﺳﯿﺪ‪» :‬ﺑﺎ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﻧﯿﮑﯽ ﻧﻤﺎﯾﻢ؟« رﺳﻮل ﺧﺪاص‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺎ ﻣﺎدر‪ ،‬ﭘﺪر‪ ،‬ﺧﻮاھﺮ و ﺑﺮادرت«‪ .‬در واﻗﻊ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ در ﻣﻮرد اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺴﯿﺎر‬
‫روﺷﻦ اﺳﺖ و رﺳﻮل ﺧﺪاص آن ﻣﺮد را ﺑﻪ ﺻﻠﻪ رﺣﻢ و ﻧﯿﮑﻮﮐﺎری‪ ،‬راھﻨﻤﺎﯾﯽ ﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﯽ ﻧﯿﺰ از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎری ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود‪.‬‬
‫ﻋﻠﻤﺎ در اﯾﻦ ﻣﻮرد اﺗﻔﺎقﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﮐﻪ‪ :‬ﻧﻔﻘﻪ و ﻣﺨﺎرج ﻧﺰدﯾﮑﺎﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻓﺮزﻧﺪ و ﻓﺮزﻧﺪ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ﮐﻔﺎﯾﺖ ﺑﻮده و ﺿﺮوری اﺳﺖ و ﺷﺎﻣﻞ ﻧﺎن‪ ،‬ﻏﺬا‪ ،‬آب‪ ،‬ﻟﺒﺎس و ﻣﺤﻞ‬
‫ﺳﮑﻮﻧﺖ ـ و در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﮐﻮدک ﺑﺎﺷﺪ ﺷﯿﺮ دادن ـ اﺳﺖ ﻣﯿﺰان و ﮐﯿﻔﯿﺖ آن ﺑﻪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ‬
‫ﻣﺎﻟﯽ ﻧﻔﻘﻪ دھﻨﺪه و اوﺿﺎع و اﺣﻮال اﻗﺘﺼﺎدی در آن زﻣﺎن و ﻣﮑﺎن ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد؛ زﯾﺮا‬
‫ﻣﺒﻨﺎی ﻣﺨﺎرج ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪی اﺳﺖ و ﻣﯿﺰان آن ﺑﺎﯾﺪ در ﺣﺪ رﻓﻊ ﻧﯿﺎز ﺑﺎﺷﺪ؛ زﯾﺮا رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪاص ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ھﻨﺪ ھﻤﺴﺮ اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻧﯿﺎز ﻋﺮﻓﯽ ﺧﻮد و ﻓﺮزﻧﺪت از‬
‫اﻣﻮال او ﺑﺮدار«‪.‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٠٢‬‬

‫ز‪ -‬ﺗﺮﺑﯿﺖ اﻃﻔﺎل‬

‫اﺳﻼم از ھﻤﺎن اﯾﺎم ﮐﻮدﮐﯽ و آﻏﺎز ﻓﮫﻢ و درک آنھﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺑﯿﺖ و رﺷﺪﺷﺎن اھﺘﻤﺎﻣﯽ‬
‫ﻓﻮقاﻟﻌﺎده ﻣﯽورزد؛ زﯾﺮا اﯾﻦ ﮐﻮدﮐﺎن ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در آﯾﻨﺪه ﺑﺎر ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ رﺷﺪ‪ ،‬ﺗﮑﺎﻣﻞ‪،‬‬
‫ً‬
‫ﺳﻼﻣﺖ و اﻣﻨﯿﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﺮ دوش ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و ﻣﻌﻤﻮﻻ ﮐﻮدﮐﺎن ﺑﺮای ﺗﺮﺑﯿﺖ و ﻋﺎدت‬
‫دادن و ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺷﺨﺼﯿﺖ آنھﺎ آﻣﺎدﮔﯽ ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎدی دارﻧﺪ و ﻣﺴﺎﺋﻞ زﻣﺎن ﮐﻮدﮐﯽ در‬
‫ذھﻦ و رﻓﺘﺎر آنھﺎ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﺴﯿﺎر ﻋﻤﯿﻘﯽ ﺧﻮاھﺪ ﮔﺬاﺷﺖ؛ زﯾﺮا ﮐﻮﮐﺎن ھﻢﭼﻮن ﻃﻼی‬
‫ﺧﺎﻣﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ھﺮ ﺷﮑﻠﯽ ﻣﯽﺗﻮان آنھﺎ را درآورد‪.‬‬
‫ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺮﺑﯿﺖ ھﺪﻓﺪار و ﻣﻮﻓﻖ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ و اﻣﺎﻧﺘﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎ اھﻤﯿﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود و ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻗﺒﻞ از ھﻤﻪ ﺑﺎر اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ دﻧﯿﻮی و اﺧﺮوی را ﺑﺮ دوش‬
‫دارﻧﺪ و در واﻗﻊ ﮐﻮدﮐﺎن ﻧﺰد واﻟﺪﯾﻦ ﺧﻮد اﻣﺎﻧﺖھﺎﯾﯽ ﺧﺪاﯾﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽروﻧﺪ‪ .‬در ھﻤﯿﻦ‬
‫راﺑﻄﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪» :‬ھﻤﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺴﺌﻮل ھﺴﺘﯿﺪ و ھﺮﯾﮏ از ﺷﻤﺎ‬
‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ زﯾﺮدﺳﺘﺎن ﺧﻮﯾﺶ ﻣﻮرد ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬رھﺒﺮ ﻣﺴﺌﻮل اﺳﺖ و ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺮدم ﻣﻮرد ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﻣﺮد ﺧﺎﻧﻮاده در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﻮادهاش‬
‫دارای ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ اﺳﺖ و از او ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ ﻣﯽﺷﻮد و زن ﻧﯿﺰ در ﮐﺎﻧﻮن ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ‬
‫دارد و راﺟﻊ ﺑﻪ آن ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺶ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺧﺪﻣﺘﮑﺎر راﺟﻊ ﺑﻪ اﻣﻮال ارﺑﺎب ﺧﻮﯾﺶ‬
‫ﻣﺴﺌﻮل اﺳﺖ و در ﻣﻮرد آن ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ھﻤﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ دارﯾﺪ و در‬
‫‪١‬‬
‫ﻣﺤﺪوده آن ﻣﻮرد ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ ﻗﺮار ﺧﻮاھﯿﺪ ﮔﺮﻓﺖ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﻣﻮرد ﺑﺪرﻓﺘﺎری و ﻧﺎﭘﺮھﯿﺰﮐﺎری اوﻟﯿﺎء و ﻣﺮﺑﯿﺎن ھﺸﺪار‬
‫داده و ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬ھﻤﻪ ﮐﻮدﮐﺎن ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﻓﻄﺮت ﭘﺎک ﺑﻪ دﻧﯿﺎ ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﭘﺪر و ﻣﺎدر‬
‫‪٢‬‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ آنھﺎ را )ﺑﺎ ﮔﻔﺘﺎر و ﮐﺮدار ﺧﻮد( ﯾﮫﻮدی‪ ،‬ﻣﺴﯿﺤﯽ و ﻣﺠﻮﺳﯽ ﺑﺎر ﻣﯽآورﻧﺪ‪«...‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﭘﺲ از آن ﺣﺪﯾﺚ‪ ،‬اﯾﻦ آﯾﻪ را ﻗﺮاﺋﺖ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫َّ َ ٰ َ ّ ُ ۡ َ‬ ‫ۡ َ َ َّ َّ َ َ َ َّ َ َ َ ۡ َ َ َ ۡ َ َ ۡ‬
‫ِين ٱلق ّي ِ ُم﴾‬
‫�ل ِق ٱ�ِۚ �ل ِك ٱ�‬ ‫﴿ف ِطرت ٱ�ِ ٱل ِ� �طر ٱ�اس عليها ۚ � �بدِيل ِ‬
‫]اﻟﺮوم‪.[۳۰:‬‬
‫»ﺑﺎ ھﻤﺎن ﺳﺮﺷﺘﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮدم را ﺑﻪ آن ﺳﺮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬آﻓﺮﯾﻨﺶ ﺧﺪاﯾﯽ‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮﭘﺬﯾﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﯾﻦ ھﻤﺎن دﯾﻦ ارزﺷﻤﻨﺪ و اﺳﺘﻮار اﺳﺖ«‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﺨﺎری‬
 ‫‪٢٠٣‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫روش ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی ھﺪاﯾﺖ و ﻣﻨﮫﺞ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﺧﺪاص‬
‫و ﻧﺸﺎﻧﯿﺪن ﻧﮫﺎل ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و دﯾﻨﺪاری و ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎری و ﭘﺎﯾﺒﻨﺪی ﺑﻪ‬
‫ارزشھﺎی اﺧﻼﻗﯽ و ﭘﺮھﯿﺰ از زﺷﺘﯽھﺎ و ﺑﺪیھﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫واﻟﺪﯾﻦ و ﻣﺮﺑﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻼش ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﻮدﮐﺎن را ﺑﻪ ﻋﻘﯿﺪه و ﺑﺎوری درﺳﺖ ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫اﺻﻮل اﯾﻤﺎن ﻣﻌﺮوف ﻣﺴﻠﺢ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و آنھﺎ را ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداری از ﭘﺮوردﮔﺎر ﯾﮑﺘﺎ‬
‫ﻋﺎدت دھﻨﺪ و ﺑﺮای ﺑﺮﺧﻮرداری از زﻧﺪﮔﯽ ﻣﻄﻠﻮب و اﺳﺘﻮار ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻘﺮراﺗﯽ‬
‫ﺗﮑﺎﻣﻞﺑﺨﺶ و ﺳﺎزﮔﺎر و ھﻤﺎھﻨﮓ آﻧﺎن را آﻣﺎده ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﺗﺎ رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺧﻮد را ﺑﺮ‬
‫ﻣﺒﻨﺎی ﻣﺤﺒﺖ ﻣﺮدم‪ ،‬ﺗﻌﺎون‪ ،‬ﻧﯿﮑﯽ و ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎری ﻗﺮار دھﻨﺪ و از ﻧﻈﺮ اﺧﻼﻗﯽ ﺑﻪ‬
‫ارزشھﺎی اﺧﻼﻗﯽ اﺳﺘﻮاری ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺻﺪاﻗﺖ‪ ،‬ﺻﺮاﺣﺖ‪ ،‬ﺟﺮأت و ﻣﺮاﻋﺎت ادب ّ‬
‫ﻣﺰﯾﻦ ﮔﺮدﻧﺪ‬
‫و از ﻧﻈﺮ ﻣﻌﻨﻮی ﺑﻪ ﺧﻮدﺑﺎوری و ﻋﺰت ﻧﻔﺲ و ﮐﺮاﻣﺖ و ﭘﺎﺳﺪاری از ﺷﺨﺼﯿﺖ‪ ،‬زﻧﺪﮔﯽ‪،‬‬
‫اﻋﺘﺪال و اﻧﺴﺠﺎم ﺑﺮﺳﻨﺪ و از ﻋﻘﺪهھﺎی رواﻧﯽ‪ ،‬ﺳﺮﮐﺸﯽھﺎ و ﻧﺎﭘﺨﺘﮕﯽ ﻣﺼﻮن ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫و از ﻧﻈﺮ ﺟﺴﻤﯽ ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ‪ ،‬ﺻﻼﺑﺖ و ﻣﮫﺎرت در اﻧﻮاع ورزشھﺎی ﻣﻔﯿﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺷﻨﺎ‪،‬‬
‫ﺗﯿﺮاﻧﺪازی‪ ،‬ﺳﻮارﮐﺎری‪ ،‬دو‪ ،‬ﮐﺸﺘﯽ و ‪ ...‬ﺧﻮد را ﻣﺴﻠﺢ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و در زﻣﯿﻨﻪ ﺑﮫﺪاﺷﺘﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻈﺎﻓﺖ ﺟﺴﻢ‪ ،‬ﻟﺒﺎس و ﻣﺤﻞ ﺳﮑﻮﻧﺖ و ﮐﺎر ﺧﻮد اھﺘﻤﺎم ورزﻧﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﯽ ﺑﻪ آﻣﻮزش‬
‫ﻋﻠﻮم و ﻣﻌﺎرف ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻧﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﯽ‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﺖ اﻧﺴﺎن‪ ،‬آﻓﺮﯾﻨﺶ و آﺧﺮت اھﻤﯿﺖ ﮐﺎﻓﯽ‬
‫ﺑﺪھﻨﺪ ﺗﺎ زﯾﺮﺑﻨﺎی ﻓﮑﺮی آﻧﺎن ﻣﺤﮑﻢ و اﺳﺘﻮار ﮔﺮدد؛ زﯾﺮا ﺗﺮﺑﯿﺖ و ﺗﻮﺟﯿﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺷﺎﻣﻞ ھﻤﻪ‬
‫اﯾﻦ ﻣﻮارد ﺑﺸﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﮐﻮدﮐﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻪ روﺷﯽ ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه رﺷﺪ و ﻧﻤﻮ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و اﻟﮕﻮی‬
‫ارزﺷﻤﻨﺪی ﺑﺮای دﯾﮕﺮان ﺑﺸﻮﻧﺪ و ﻣﺎ اﯾﻦھﺎ را در وﺻﺎﯾﺎی ﺣﻀﺮت ﻟﻘﻤﺎن ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬در ﻗﺮآن ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ و ھﻢﭼﻨﯿﻦ در وﺻﺎﯾﺎ و ﺳﻔﺎرشھﺎی رﺳﻮل ﺧﺪاص وﺟﻮد‬
‫دارﻧﺪ‪.‬‬
‫در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ آﻣﻮزش ﻋﻘﺎﯾﺪ و ﺑﺎورھﺎ رﺳﻮل ﺧﺪاص اﺑﻦ ﻋﺒﺎس را ـ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻧﻮﺟﻮان ﺑﻮد ـ راھﻨﻤﺎﯾﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ‪:‬‬
‫»ای ﺟﻮان! ﻣﻦ ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ را ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﯽآﻣﻮزم‪) .‬ﺧﻮب ﺑﻪ آنھﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻦ!( ﺧﺪاوﻧﺪرا ﻣﺪام‬
‫ﺣﺎﺿﺮ و ﺣﺎﻓﻆ ﺑﺪان‪ ،‬ﺗﺎ او از ﺗﻮ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬او را)ﺑﺮ اﻋﻤﺎل و رﻓﺘﺎر( ﺧﻮﯾﺶ ﺣﺎﺿﺮ‬
‫ﺑﺪان ﺗﺎ او را ﻓﺮاروی ﺧﻮد ﺑﺒﯿﻨﯽ‪ .‬ھﺮﮔﺎه ﻧﯿﺎزی داﺷﺘﯽ آن را ﺗﻨﮫﺎ از ﺧﺪاوﻧﺪ درﺧﻮاﺳﺖ‬
‫ﮐﻦ! و ھﺮﮔﺎه ﺧﻮاﺳﺘﯽ دﺳﺖ ﯾﺎری را ﺑﻪ ﺳﻮی ﮐﺴﯽ دراز ﮐﻨﯽ‪ ،‬ﺗﻨﮫﺎ از ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺘﻌﺎﻧﺖ‬
‫ﮐﻦ! ﺑﺪان اﮔﺮ ھﻤﻪ ﻣﺮدم ﺑﺮای اﯾﻦﮐﻪ ﻣﻨﻔﻌﺘﯽ را ﻧﺼﯿﺐ ﺗﻮ ﺑﻨﻤﺎﯾﻨﺪ دﺳﺖ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﺟﺰ ھﻤﺎن ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اراده ﮐﺮده‪ ،‬ﺳﻮدی ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺨﻮاھﻨﺪ رﺳﺎﻧﯿﺪ و اﮔﺮ ھﻤﻪ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٠٤‬‬

‫آنھﺎ ھﻢ ﺑﺮای رﺳﺎﻧﯿﺪن زﯾﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺗﻮ دﺳﺖ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺰ ھﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺮار‬
‫داده‪ ،‬زﯾﺎﻧﯽ را ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺗﻮ ﻧﺨﻮاھﻨﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﻗﻠﻢھﺎ از ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه و ﺻﺤﯿﻔﻪھﺎ ﺧﺸﮏ‬
‫‪١‬‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ«‪.‬‬
‫و در ﻣﻮرد ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»در ھﻔﺖ ﺳﺎﻟﮕﯽ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز دﺳﺘﻮر ﺑﺪھﯿﺪ! و در ده ﺳﺎﻟﮕﯽ ـ‬
‫‪٢‬‬
‫اﮔﺮ ﻧﻤﺎز ﻧﻤﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ( آنھﺎ را ﺗﻨﺒﯿﻪ ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﺴﺘﺮ ﺧﻮاﺑﺸﺎن را از ھﻢ ﺟﺪا ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ«‪.‬‬
‫و در زﻣﯿﻨﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺧﻼﻗﯽ ﻻزم اﺳﺖ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺎ ﻓﻀﺎﯾﻞ اﺧﻼﻗﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺑﺨﺸﻨﺪﮔﯽ‪ ،‬ﺷﺮم و ﺣﯿﺎ‪ ،‬ﺟﺮأت و ﺻﺪاﻗﺖ آﺷﻨﺎ ﻧﻤﻮده و ﻋﺎدت دھﯿﻢ؛ زﯾﺮا رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫‪٣‬‬
‫»ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ھﺪﯾﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان‪ ،‬ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺧﻮب و ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه آنھﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را ﺑﺮای ﮐﺴﺐ ﺳﻪ ﺧﺼﻠﺖ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪ :‬ﻣﺤﺒﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮﺗﺎن‪ ،‬ﻣﺤﺒﺖ‬
‫اﺻﺤﺎب و اھﻞ اﯾﻤﺎن و ﺗﻼوت ﻗﺮآن؛ زﯾﺮا ﻓﺮزﻧﺪان در روزی ﮐﻪ ھﯿﭻ ﺳﺎﯾﻪای ﺑﻪ ﺟﺰ ﺳﺎﯾﻪ‬
‫‪٤‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﯿﺴﺖ در زﯾﺮ ﭼﺘﺮ رﺣﻤﺖ ﻗﺮآن ﻗﺮار ﺧﻮاھﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ«‪.‬‬
‫و در زﻣﯿﻨﻪ اﺣﮑﺎم ﺷﺮﯾﻌﺖ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻮدﮐﺎن ﺑﺎ ﮐﻠﯿﺎﺗﯽ از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺷﺮﻋﯽ ﺿﺮوری و‬
‫ﻧﻘﺶ آنھﺎ در اﯾﺠﺎد ﭘﺎﯾﻪھﺎی ﻧﻈﻢ و ﻣﺮاﻋﺎت ﺣﻘﻮق و ﺗﺄﻣﯿﻦ آزادی‪ ،‬ﻣﺴﺎوات‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ و‬
‫اﻧﺼﺎف آﺷﻨﺎ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ وﺻﺎﯾﺎی دهﮔﺎﻧﻪ ﻗﺮآﻧﯽ در آﺧﺮ ﺳﻮره »اﻧﻌﺎم« ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ‬
‫آنھﺎﺳﺖ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ ۡٗ‬ ‫ُ ۡ َ َ َ ۡ ْ َ ۡ ُ َ َ َّ َ َ ُّ ُ ۡ َ َ ۡ ُ ۡ َّ ُ ۡ ُ ْ‬
‫َ‬
‫��وا بِهِۦ ش�ٔا﴾ ]اﻷﻧﻌﺎم‪.[۱۵۱ :‬‬
‫﴿۞قل �عالوا �تل ما حرم ر��م علي�مۖ �� � ِ‬
‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺑﯿﺎﯾﯿﺪ آنﭼﻪ را ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﺮام ﮔﺮداﻧﯿﺪه ﺑﯿﺎن ﮐﻨﻢ اﯾﻦﮐﻪ )ﮐﺴﯽ و(‬
‫ﭼﯿﺰی را ﺑﺎ او ﺷﺮﯾﮏ ﻧﻨﻤﺎﯾﯿﺪ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ رﻓﺘﺎر ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫و در زﻣﯿﻨﻪ اﻣﻮر ﺑﮫﺪاﺷﺘﯽ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻮدﮐﺎن را ﺑﺎ آداب ﻧﻈﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻃﮫﺎرت و ﺣﻔﻆ‬
‫ﺳﻼﻣﺘﯽ ﺧﻮد در راﺳﺘﺎی ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﺗﻮﺟﯿﮫﺎت ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﺧﺪاص آﺷﻨﺎ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ و اﻟﺤﺎﮐﻢ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺘﺮﻣﺬی و اﺑﻮداود و اﻟﺤﺎﮐﻢ‬
‫‪ -٣‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺘﺮﻣﺬی و اﻟﺤﺎﮐﻢ و اﻟﻄﺒﺮاﻧﯽ‬
‫‪ -٤‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺪﯾﻠﻤﯽ و اﺑﻦ اﻟﻨﺠﺎر‬
 ‫‪٢٠٥‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪» :‬ﺑﮫﺪاﺷﺖ و ﭘﺎﮐﯿﺰﮔﯽ ﺑﺨﺸﯽ از اﯾﻤﺎن اﺳﺖ« ‪ ١‬ھﻢﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬از ﻗﻀﺎی ﺣﺎﺟﺖ در ﮐﻨﺎر ﭼﺸﻤﻪ‪ ،‬ﭼﺎه‪ ،‬ﻣﺤﻞ ﻋﺒﻮر ﻣﺮدم و ﺳﺎﯾﻪ درﺧﺘﺎن‬
‫‪٢‬‬
‫ﭘﺮھﯿﺰ ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫و در زﻣﯿﻨﻪ ورزش و ﺗﻘﻮﯾﺖ ﺟﺴﻤﯽ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻮدﮐﺎن را ﺑﺎ ورزشھﺎی ﻣﻔﯿﺪ و‬
‫ﻣﺒﺎح ﻋﺎدت دھﯿﻢ و از ورزشھﺎی زﯾﺎنآور و ﺧﻄﺮﻧﺎک ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻣﺴﺎﺑﻘﺎت ﭘﺮش ﺑﺎ ﻣﻮﺗﻮر و‬
‫ﺑﮑﺲ‪ ... ،‬ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﮐﻮدﮐﺎن ﺑﻪ ﺑﺎزیھﺎی زﯾﺎنآور و ﺧﻄﺮﻧﺎﮐﯽ‬
‫ﺑﺮای ﺧﻮد و ﺟﺎﻧﺪاران ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺟﻨﮓ دادن ﺧﺮوس و ﻗﻮچ و ‪ ...‬ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻮرد‬
‫ﻧﯿﺮوی ﺟﺴﻤﯽ و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ روﺣﯽ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﺆﻣﻦ ﺗﻮاﻧﺎ و ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮫﺘﺮ و ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮ اﺳﺖ از ﻣﺆﻣﻦ ﺿﻌﯿﻒ و ﻧﺎﺗﻮان‬
‫‪٣‬‬
‫ھﺮﭼﻨﺪ ھﺮﯾﮏ را ﺧﯿﺮ و ﻣﻨﺎﻓﻌﯽ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ ‬ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬ﺷﻨﺎ و ﺗﯿﺮاﻧﺪازی و ﺳﻮارﮐﺎری را ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان‬
‫ﺧﻮﯾﺶ ﺑﯿﺎﻣﻮزﯾﺪ«‪.‬‬
‫و در زﻣﯿﻨﻪ رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻮدﮐﺎن ﺑﻪ اﺣﺘﺮام ﻧﮫﺎدن ﺑﻪ ﻣﺮدم‪ ،‬ﺳﻼم و‬
‫اﺣﻮالﭘﺮﺳﯽ‪ ،‬ﮐﻤﮏ و ھﻤﮑﺎری در ﺟﮫﺖ ﺧﯿﺮ و ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻋﺎدت داده ﺷﻮﻧﺪ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ َ َ َ ُ ْ َ َ ۡ ّ َ َّ ۡ َ ٰ َ َ َ َ َ ُ ْ َ َ ۡ ۡ ۡ‬
‫ٱ�ث ِم َوٱل ُع ۡد َ� ٰ ِن﴾ ]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[۲ :‬‬
‫﴿و�عاونوا � ٱل ِ�ِ وٱ�قوىۖ و� �عاونوا � ِ‬
‫»در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﻣﻮر ﻧﯿﮏ و ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎری ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ھﻤﮑﺎری ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﻣﻮرد اﻣﻮر ﮔﻨﺎه‬
‫و دﺷﻤﻨﯽزا از ھﻤﮑﺎری ﺑﺎ ھﻢ ﭘﺮھﯿﺰ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ«‪.‬‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ھﯿﭻ ﯾﮏ از ﺷﻤﺎ اﯾﻤﺎن )ﮐﺎﻣﻠﯽ( ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﮕﺮ آنﮐﻪ ھﺮﭼﻪ را ﮐﻪ ﺑﺮای ﺧﻮد دوﺳﺖ‬
‫‪٤‬‬
‫ﻣﯽدارد ﺑﺮای ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺶ ﻧﯿﺰ دوﺳﺖ ﺑﺪارد«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»از ﮔﻨﺎھﺎن ﭘﺮھﯿﺰ ﮐﻦ ﺗﺎ ﻋﺎﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮدم ﺑﺎﺷﯽ‪ ،‬ﺑﻪ آنﭼﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺼﯿﺒﺖ ﮔﺮداﻧﯿﺪه‬
‫راﺿﯽ ﺑﺎش ﺗﺎ ﺑﯽﻧﯿﺎزﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮدم ﺑﺸﻮی و ﺑﻪ ھﻤﺴﺎﯾﻪات ﻧﯿﮑﯽ ﮐﻦ ﺗﺎ ﻣﺆﻣﻨﯽ راﺳﺘﯿﻦ‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺤﺎﮐﻢ ﻓﯽ ﺗﺎرﯾﺨﻪ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻮداود و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‬
‫‪ -٣‬اﺧﺮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٤‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ و اﻟﺸﯿﺨﺎن‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٠٦‬‬

‫ﮔﺮدی‪ .‬و ھﺮﭼﻪ را ﺑﺮای ﺧﻮد دوﺳﺖ ﻣﯽداری ﺑﺮای ﻣﺮدم ﻧﯿﺰ دوﺳﺖ ﺑﺪار ﺗﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ‬
‫واﻗﻌﯽ ﺑﮕﺮدی و از ﺧﻨﺪﯾﺪن ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ ﭘﺮھﯿﺰ ﮐﻦ! زﯾﺮا ﺧﻨﺪﯾﺪن ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻮﺟﺐ‬
‫‪١‬‬
‫دلﻣﺮدﮔﯽ ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫و ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺮای ﻣﺆﻣﻦ ھﻢﭼﻮن ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از آن ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ را ﻣﺤﮑﻢ‬
‫‪٢‬‬
‫ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ«‪.‬‬
‫و ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»اﻧﺴﺎن ﻣﺆﻣﻦ اھﻞ اﻟﻔﺖ و ﻣﻌﺎﺷﺮت اﺳﺖ و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ اھﻞ ﻣﻌﺎﺷﺮت و رﻓﺖوآﻣﺪ‬
‫‪٣‬‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺧﯿﺮی در او ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﻣﺮدم ﻣﻔﯿﺪﺗﺮﯾﻦ آنھﺎ ﺑﺮای دﯾﮕﺮان اﺳﺖ«‪.‬‬
‫و در ﻋﺮﺻﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﺮھﻨﮕﯽ‪ ،‬ﻋﻠﻤﯽ و ﻓﮑﺮی ﻻزم اﺳﺖ اوﻟﯿﺎء و ﻣﺮﺑﯿﺎن ﺗﻼش ﮐﻨﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻋﺸﻖ و ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ و ﻣﻌﺮﻓﺖ را در او ﺑﻪ وﺟﻮد آورﻧﺪ و او را ﺑﻪ ﻣﻘﺪار زﯾﺎدی از‬
‫ﻓﺮھﻨﮓ و ﻣﻌﺎرف ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﻣﺨﺼﻮص و ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻓﮑﺮی درﺳﺖ و ﭘﯿﺸﺮو و ﻣﺘﻤﺪﻧﺎﻧﻪ‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﺧﺒﺮﮔﯽ و ﻣﮫﺎرت در ھﻤﻪ زﻣﯿﻨﻪھﺎی ﻋﻠﻮم و ﻣﻌﺎرف ﻣﺴﻠﺢ ﺳﺎزﻧﺪ؛ زﯾﺮا اﺳﻼم‬
‫دﯾﻦ داﻧﺶ‪ ،‬ﺗﻤﺪن‪ ،‬ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ و ﺳﺮﺑﻠﻨﺪی اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﯾﻦ دﻋﺎ را ﺑﻪ ھﻤﻪ‬
‫اﻧﺴﺎنھﺎ آﻣﻮﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫ۡ‬ ‫َّ ّ ۡ‬
‫ب زِد ِ� عِل ٗما ‪] ﴾١١٤‬ﻃﻪ‪.[۱۱۴ :‬‬
‫﴿ر ِ‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا ﺑﺮ داﻧﺸﻢ ﺑﯿﻔﺰای«‪.‬‬
‫و ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ ََ َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫ُ ۡ َ َ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ ۡ َ َّ ُ َّ َ َ َ ُ‬
‫﴿يرفعِ ٱ� ٱ�ِين ءامنوا مِن�م وٱ�ِين أوتوا ٱلعِلم در� ٰ ٖ‬
‫ت﴾ ]اﻟﻤﺠﺎدﻟﺔ‪.[۱۱ :‬‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ از ﺷﻤﺎ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و ﺑﮫﺮهای از ﻋﻠﻢ د ارﻧﺪ درﺟﺎت ﺑﻠﻨﺪی‬
‫را ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ‪.«.‬‬

‫ﺣﻘﻮق ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان‬
‫ﭘﯿﺮی ﯾﮑﯽ از ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺎرﯾﺦ و زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﺟﺰﺋﯽ ﺟﺪاﯾﯽﻧﺎﭘﺬﯾﺮ از وﺟﻮد ھﻤﻪ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪھﺎ‪ ،‬ﻧﺴﻞھﺎ و ﻏﺎﻟﺐ اﻧﺴﺎنھﺎﺳﺖ و ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ ﺳﻦ اداﻣﻪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻃﻮﻻﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ و اﻟﺘﺮﻣﺬی‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺸﯿﺨﺎن‬
‫‪ -٣‬اﺧﺮﺟﻪ دارﻗﻄﻨﯽ‬
 ‫‪٢٠٧‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫اﻧﺴﺎن در آن ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮﯾﺶ اداﻣﻪ داده اﺳﺖ و ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ روزھﺎ و ﺳﺎل ھﺎی آن از‬
‫ﺳﺨﺘﯽھﺎ‪ ،‬ﻓﺪاﮐﺎریھﺎ و ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ در ﻣﻌﺮض اﻧﻮاع ﻣﺸﮑﻼت‪ ،‬ﻓﻘﺮ‪ ،‬ﺷﮑﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺤﻨﺖ‪ ،‬ﯾﺎ‬
‫آزﻣﺎﯾﺶ ﺷﺪن از ﻃﺮﯾﻖ ﺛﺮوت‪ ،‬ﻗﺪرت و ﯾﺎ ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﺑﯿﻤﺎری‪ ،‬ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ و دﭼﺎر ﺷﺪن ﺑﻪ‬
‫ﺣﻮادث و ﮔﺮﻓﺘﺎریھﺎ ﻣﻤﻠﻮ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ً‬
‫ﻓﺪاﮐﺎری ـ ھﺮﭼﻨﺪ ﮔﺎھﯽ ﺑﺮای ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺷﺨﺼﯿﺖ و آﯾﻨﺪه ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ اﺳﺖ ـ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺄﻣﯿﻦ رﻓﺎه‪ ،‬آﺳﺎﯾﺶ‪ ،‬ﺗﺤﺼﯿﻞ‪ ،‬ﮐﺴﺐ ﮐﺎر‪ ،‬ﺣﺮﻓﻪ‪ ،‬ازدواج و ‪ ...‬ﻓﺮزﻧﺪان اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﺣﻖ و اﻧﺼﺎف ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ آن ﻧﺴﻞ ﻓﺪاﮐﺎر ﮐﻪ ﮐﻢﮐﻢ‪ ،‬ﻣﺸﻐﻮل ورق زدن آﺧﺮﯾﻦ‬
‫ﺻﻔﺤﺎت از ﮐﺘﺎب زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻓﺮاﻣﻮﺷﯽ و ﺑﯽﺗﻮﺟﮫﯽ ﺳﭙﺮده ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و‬
‫در ﭼﻨﺒﺮه ﺿﻌﻒ‪ ،‬ﺑﯿﻤﺎری و ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪی ﺑﻪ ﻣﺮاﻗﺒﺖ و ﻧﮕﮫﺪاری‪ ،‬رھﺎ ﺑﺸﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﻻزم اﺳﺖ‬
‫در راﺳﺘﺎی ﻋﻤﻞ ﺑﻪ اﺻﻮل و ارزشھﺎی اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﻓﻄﺮی دﯾﻦ اﺳﻼم و رﺳﺎﻟﺖ راهﮔﺸﺎ و‬
‫ﻧﻮراﻧﯽ آن ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﺪاﺋﺪ و ﻣﺸﮑﻼت اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده را ﺑﻪ ﻓﺪاﮐﺎری و ھﻤﮑﺎری و‬
‫اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻓﺮا ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ و وﺟﻮد ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان را در ﻣﻨﺰل و ﮐﺎﻧﻮن ﮔﺮم‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺎﯾﻪ ﺧﯿﺮ‪ ،‬ﺑﺮﮐﺖ و ﮐﺮاﻣﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآورد و ﭘﯿﺮی را ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ آراﻣﺶ و ﻋﺎﻣﻞ‬
‫اﯾﺠﺎد ﺗﻔﺎھﻢ ﻣﯿﺎن ﻓﺮزﻧﺪان و ﺗﺤﻘﻖ ﻣﺤﺒﺖ و ھﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ھﻤﻪ زﻧﺎن‪ ،‬ﻣﺮدان‪ ،‬ﺑﺰرگ و‬
‫ﮐﻮﭼﮏ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآورد‪ .‬از ھﯿﭻ ﺗﻼﺷﯽ ﺑﺮای ﺧﺪﻣﺖ‪ ،‬اﺣﺘﺮام و ﻧﮕﮫﺪاری‬
‫آنھﺎ درﯾﻎ ﻧﻮرزﯾﻢ‪.‬‬
‫ً‬
‫در ﻓﺮھﻨﮓ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﻠﺖھﺎی ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺑﺰرﮔﺎن از اﺣﺘﺮام و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪای‬
‫ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ و ﺣﺘﯽ آنھﺎ را در ﻣﻘﺎم ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ و ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮی ﺧﺎﻧﻮاده ﻗﺮار ﻣﯽدھﻨﺪ‪ .‬و‬
‫ھﻤﻪ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان از آﻧﺎن ﺣﺮفﺷﻨﻮی دارﻧﺪ و از دﺳﺘﻮراتﺷﺎن ﺳﺮﭘﯿﭽﯽ ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬و‬
‫ھﻤﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﺎ ﻓﺮھﻨﮓ دﯾﻨﯽ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺧﺎﻧﻮادهھﺎی ﻣﺴﻠﻤﺎن آﺷﻨﺎﯾﯽ دارﻧﺪ‪،‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ درک ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬و ﺗﻔﺎوت اﺳﺎﺳﯽ ﺟﻮ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺧﺎﻧﻮادهھﺎی‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن را ﺑﺎ رواﺑﻂ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم و از ھﻢ ﮔﺴﯿﺨﺘﻪ ﺧﺎﻧﻮادهھﺎی ﻏﺮﺑﯽ و ﺷﺮﻗﯽ ﺑﻪ درﺳﺘﯽ‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﮔﺮدﯾﺪهاﻧﺪ و ﺑﻪ وﺿﻮح ﻣﯽﺑﯿﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان و ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن در ﻣﯿﺎن‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده و ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮﯾﺶ از ﺟﺎﯾﮕﺎه و اﺣﺘﺮام ﺧﺎﺻﯽ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ و از زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد ﻟﺬت‬
‫ً‬
‫ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﭘﯿﺮان در ﻏﺮب ﻏﺎﻟﺒﺎ در ﺧﺎﻧﻪھﺎ ﯾﺎ در واﻗﻊ ﺷﺒﻪزﻧﺪانھﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان در ﻏﺮﺑﺖ‪ ،‬اﺿﻄﺮاب‪ ،‬ﺑﺪﺑﺨﺘﯽ و ﺷﻘﺎوت روزﮔﺎر را ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٠٨‬‬

‫ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ و روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎران در ﻣﻤﺎﻟﮑﯽ ﮐﻪ در دھﻪ ‪ ۹۰‬ﻣﯿﻼدی از اﺗﺤﺎد‬

‫ً‬
‫ﺷﻮروی ﺟﺪا ﮔﺮدﯾﺪه و اﻋﻼم اﺳﺘﻘﻼل ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﻋﻤﻼ آن را ﻟﻤﺲ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎ آﻏﺎز‬
‫ﺣﺮﮐﺖ ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﮐﻪ در ﺑﺴﯿﺎری از ﻋﺮﺻﻪھﺎ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺷﺎھﺪ آن اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﻈﺎھﺮ و ﺟﻮاﻧﺐ ﻣﻨﻔﯽ در ﻣﺤﯿﻂ ﺧﺎﻧﻮاده و اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺸﺎھﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫ارزشھﺎ و ﻣﻔﺎھﯿﻢ ﻣﻮﺟﻮد و ﻓﺮھﻨﮓ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺧﺎﻧﻮادهھﺎ را ﻣﻮرد ﺗﮫﺪﯾﺪ ﻗﺮار داده و از‬
‫روی ﻋﺎدت‪ ،‬رﺳﻮم و رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﮐﻪ ﺗﺎ ﺳﺎﻟﯿﺎﻧﯽ ﭘﯿﺶ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺤﮑﻢ و اﺳﺘﻮار ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﺑﻪ ﺗﻨﺶ و ﻟﺮزش اﻧﺪاﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﺟﻮد اﯾﻦ ﻣﻈﺎھﺮ ﻣﻨﻔﯽ و ﻧﺎھﻨﺠﺎریھﺎی ﻧﺎروا ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺮوز ﺣﺎﻻت و ﺣﻮادث ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﮔﺮدﯾﺪه و زﻣﯿﻨﻪ را ﺑﺮای ﺑﯽﻣﺒﺎﻻﺗﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم‪ ،‬ﻣﻨﺰﻟﺖ و ﮐﺮاﻣﺖ‬
‫ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﻓﺮاھﻢ ﮔﺮداﻧﯿﺪه و ﻋﺪهای ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻓﺮار از ﺧﺪﻣﺖ و رﺳﯿﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﺣﺎل و‬
‫وﺿﻊﺷﺎن‪ ،‬آنھﺎ را در ﮔﻮﺷﻪ ﺗﻨﮓ و دلآزار ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان اﻧﺪاﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺑﮫﺎﻧﻪ‬
‫ﮐﻪ ھﻤﺴﺮ ﻓﺮزﻧﺪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺷﻮھﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﯾﺎ ﻓﺮزﻧﺪان دﯾﮕﺮ آن‬
‫ﮔﻮھﺮھﺎی ﮔﺮاﻧﺒﮫﺎ و ﺗﻼﺷﮕﺮان ﺧﺴﺘﮕﯽﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﮐﻪ اﺳﺒﺎب ﭘﺎ ﻧﮫﺎدن ﻓﺮزﻧﺪانﺷﺎن ﺑﻪ ﺻﺤﻨﻪ‬
‫ﺣﯿﺎت ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﻮده و ﺑﺮای رﺷﺪ و ﺗﺮﺑﯿﺖ آنھﺎ ﺳﺨﺘﯽھﺎ و ﻣﺮارتھﺎی ﻓﺮاواﻧﯽ را ﺑﻪ ﺟﺎن‬
‫ﺧﺮﯾﺪهاﻧﺪ‪ ،‬را ﺑﻪ ﺗﺒﻌﯿﺪﮔﺎھﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺎﻧﻪ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﻓﺮﺳﺘﺎده و از ﮐﺎﻧﻮن ﮔﺮم‪ ،‬ﻣﺤﺒﺖ و‬
‫ﺧﺪﻣﺖ ﺧﻮد آﻧﺎن را ﻣﺤﺮوم ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ؟!‬
‫ﺑﺮﭘﺎﯾﯽ ﻣﺮاﺳﻢ ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ‬
‫در ﺳﺎل ‪ ۱۹۹۹‬ﻣﯿﻼدی ﺗﺤﺖ ﺷﻌﺎر »ﺑﻪ ﺳﻮی ﺟﺎﻣﻌﻪای ﺑﺮای ھﻤﻪ اﻧﺴﺎنھﺎ« اﻧﺠﺎم‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬زﻣﺎﻧﯽ راه درﺳﺖ ﺧﻮد را در ﭘﯿﺶ ﺧﻮاھﺪ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ در ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻟﻮاﯾﺢ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫آن اﺻﻮل و ﻣﺒﺎﻧﯽ ارزﺷﯽ ھﻤﮑﺎری و ﺗﻔﺎھﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ را ﺑﮕﻨﺠﺎﻧﺪ و ﻣﻌﯿﺎر ﻋﻤﻞ ﻗﺮار دھﺪ‬
‫و ﺑﺮاﺳﺎس آداب و اﻧﮕﯿﺰهھﺎی آن ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی ﻧﯿﮑﻮﮐﺎری‪ ،‬وﻓﺎداری‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ و‬
‫ﭘﺎﺳﺪاری از ﺳﺎﺧﺘﺎر ھﻤﺎھﻨﮓ ﺧﺎﻧﻮاده اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﮐﺎﻧﻮن ﻣﮫﺮ‪ ،‬ﺻﻔﺎ‪ ،‬ﺻﻤﯿﻤﯿﺖ و اﺣﺘﺮام‬
‫ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﺳﺖ‪ ،‬راھﺶ را ﺑﻪ ﺳﻮی آﯾﻨﺪه اداﻣﻪ دھﺪ‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ در ﺟﮫﺖ ﺑﻪ واﻗﻌﯿﺖ درآوردن آن ارزشھﺎ و اھﺪاف ھﯿﺄت اﺟﺮاﯾﯽ ﻣﺠﻤﻊ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ و ﺟﻤﻌﯿﺖ دﻓﺎع از ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﺑﺎ ھﻤﮑﺎری داﻧﺸﮕﺎهھﺎ و‬
‫وزارﺗﺨﺎﻧﻪھﺎی اﻣﻮر اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ھﺮﯾﮏ از ﮐﺸﻮرھﺎ‪ ،‬ﻣﺮاﮐﺰی را ﺑﺮای رﺳﯿﺪﮔﯽ ﺑﻪ اﻣﻮر‬
‫ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﻣﻌﯿﺸﺖ و دﯾﮕﺮ اﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان راهاﻧﺪازی ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و در‬
‫ﺟﮫﺖ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﯾﯽ ﺑﻪ ﻧﯿﺎزھﺎی ﺷﺨﺼﯽ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدی‪ ،‬ﭘﺰﺷﮑﯽ‪ ،‬رﻓﺎھﯽ‪ ،‬رﺷﺪ و ﺑﻪ‬
 ‫‪٢٠٩‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﮐﺎرﮔﯿﺮی ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽھﺎ‪ ،‬ﺗﺠﺎرب و ﻣﮫﺎرتھﺎی ﺗﻮﻟﯿﺪی در ﻋﺮﺻﻪ ﮐﺎرھﺎی ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ آنھﺎ از‬
‫ھﯿﭻ ﺗﻼﺷﯽ درﯾﻎ ﻧﻮرزﻧﺪ و ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪھﺎﯾﯽ را در راﺳﺘﺎی ﻓﺮاھﻢ آوردن زﻧﺪﮔﯽ و‬
‫آﺳﺎﯾﺶ ﺑﮫﺘﺮ و اﻓﺰاﯾﺶ ھﻤﮑﺎریھﺎی ﺳﺎزﻧﺪه آنھﺎ و ﺑﮫﺮهﮔﯿﺮی از ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽھﺎ و‬
‫ﺗﺨﺼﺺھﺎی آﻧﺎن در روﻧﺪ ﺣﺮﮐﺖ ﺳﺎزﻧﺪﮔﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﮫﯿﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺎ اوﻗﺎت ﻓﺮاﻏﺖ آنھﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرﺗﯽ ﻣﻄﻠﻮب ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺑﮫﯿﻨﻪ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد و ﺑﻪ ﺟﺎی ﺧﻮاب و اﺳﺘﺮاﺣﺖھﺎی‬
‫ﻃﻮﻻﻧﯽ و اﺣﺴﺎس ﭘﻮﭼﯽ و ﺑﯽﺧﺎﺻﯿﺘﯽ در آﻧﺎن ﮐﻪ ﮔﺎھﯽ اﺣﺴﺎس ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ھﺮ‬
‫ﺳﺎﻋﺖ ﻣﻨﺘﻈﺮ آﻣﺪن ﺳﻔﯿﺮ ﻣﺮگ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و اﻃﺮاﻓﯿﺎن ﻣﺪام دﺳﺖ ﺑﻪ دﻋﺎ ﺑﺮای آﻣﺪن‬
‫ﭼﻨﺎن ﻟﺤﻈﻪای ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬از اوﻗﺎت‪ ،‬اﺳﺘﻌﺪاد و ﻣﮫﺎرتﺷﺎن ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﻄﻠﻮب ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺧﻮد و‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺸﻮد‪.‬‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدآوری اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻤﻠﯽ ﺷﺪن آن ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎ و دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ آن اھﺪاف‪،‬‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖھﺎ ﺑﻪ ﺗﻨﮫﺎﯾﯽ از ﻋﮫﺪه آن ﺑﺮﻧﻤﯽآﯾﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﺮای اﺣﯿﺎء و‬
‫اﯾﺠﺎد ﻣﺆﺳﺴﺎﺗﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪی و ﺗﻌﺎوﻧﯽ ﻓﺮاواﻧﯽ ﻧﯿﺎز دارﻧﺪ ﮐﻪ در ﮐﻨﺎر آن ھﯿﺄتھﺎی رﺳﻤﯽ و‬
‫دوﻟﺘﯽ ﺑﺎ آ ﮔﺎھﯽ از ھﻤﻪ ﺟﻮاﻧﺐ ﻣﻮﺿﻮع و ﺑﺎ ﺗﮫﯿﻪ اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻻزم در ھﻤﻪ ﺷﮫﺮھﺎ و‬
‫روﺳﺘﺎھﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣﮫﻢ و ﮔﺮاﻧﻘﺪر ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻨﮏ ﺑﻪ ﺑﯿﺎن ﺑﺮﺧﯽ از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪھﺎی ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ‪:‬‬

‫اﻟﻒ‪ :‬ﻣﺮاﻗﺒﺖھﺎی ﭘﺰﺷﮑﯽ از ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان‬

‫در داﻧﺸﮑﺪهھﺎی ﭘﺰﺷﮑﯽ ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻋﺮﺑﯽ و اﺳﻼﻣﯽ ـ ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ در داﻧﺸﮑﺪهھﺎی‬
‫ﻏﺮﺑﯽ ﻣﺮﺳﻮم اﺳﺖ ـ ﻻزم اﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺑﺮرﺳﯽ در ﻣﻮرد ﺑﯿﻤﺎریھﺎی دوران ﭘﯿﺮی و‬
‫ﺗﺄﻣﯿﻦ ﮐﻠﯿﻨﯿﮏھﺎی ﺗﺨﺼﺼﯽ در اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط اﻗﺪام ﺷﻮد و ﺣﮑﻮﻣﺖھﺎ و ھﯿﺄتھﺎی‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ آن ﺑﯿﻤﺎریھﺎ ھﻤﻪ ﺗﻼش ﺧﻮد را ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ و ﻣﺮاﮐﺰ‬
‫درﻣﺎﻧﯽ اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ آنھﺎ ﺑﻪ ﺣﺪ ﮐﺎﻓﯽ در اﻣﺎﮐﻦ ﺿﺮوری ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺷﻮﻧﺪ و دارو‪ ،‬ﭘﺰﺷﮏ و‬
‫ﺗﺠﮫﯿﺰات ﻻزم را ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻓﺮاھﻢ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪھﺎی ورزﺷﯽ‪ ،‬ﺑﮫﺪاﺷﺘﯽ و ﻏﺬاﯾﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ و ﻣﺘﻨﺎﺳﺒﯽ را ﺗﮫﯿﻪ ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ از‬
‫ﺑﯿﻤﺎریھﺎی ﺻﻌﺐاﻟﻌﻼج و ﻋﻮاﻗﺐ آن در ﺣﺪ اﻣﮑﺎن ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﻧﻤﺎﯾﺪ؛ زﯾﺮا ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪھﺎﯾﯽ ﻣﻨﺎﻓﻊ زﯾﺎدی را ﺑﺮای ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺧﻮاھﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺮﯾﻌﺖ ھﺪاﯾﺖﮔﺮ اﺳﻼم ﺗﻮﺟﻪ ھﻤﻪ را ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎ در راﺳﺘﺎی ﺗﻀﻤﯿﻦ زﻧﺪﮔﯽ‬
‫ﺳﺎﻟﻢ و ﻣﺤﺘﺮﻣﺎﻧﻪ ﺑﺮای ھﻤﻪ اﻧﺴﺎنھﺎ اﻋﻢ از ﭘﯿﺮ و ﺟﻮان‪ ،‬ﺟﻠﺐ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢١٠‬‬
‫ٱ� ُ� ُّ ۡ ۡ‬ ‫كةِ َوأَ ۡحس ُِن ۚ ٓوا ْ إ َّن َّ َ‬ ‫َّ ۡ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ُُۡ ْ َ‬
‫� ‪﴾١٩٥‬‬ ‫سن َ‬
‫ِب ٱل ُمح ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫﴿ َو� تلقوا بِ�يۡدِي� ۡم إِ� ٱ�هل‬
‫]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۱۹۵:‬‬
‫»ﺑﺎ دﺳﺖ ﺧﻮد ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ را ﺑﻪ ھﻼﮐﺖ ﻧﯿﻨﺪازﯾﺪ‪ ،‬و اﺣﺴﺎن و ﻧﯿﮑﻮﮐﺎری ﮐﻨﯿﺪ؛ زﯾﺮا ﺑﻪ‬
‫راﺳﺘﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران را دوﺳﺖ ﻣﯽدارد«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ در ﻣﻮرد ﻣﺮاﻗﺒﺖ از واﻟﺪﯾﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ِند َك ۡٱلك َ َ‬
‫� ًنا ۚ إ َّما َ� ۡبلُ َغ َّن ع َ‬
‫ٰ‬ ‫ۡ َ‬ ‫َ َ َ َ ُّ َ َ َّ َ ۡ ُ ُ ٓ ْ َّ ٓ َّ ُ َ ۡ‬
‫ٱل َ� ٰ ِ َ�يۡ‬
‫ِ�‬ ‫ِ‬ ‫ح‬ ‫إ‬
‫ِ ِ‬‫ن‬ ‫� ر�ك �� �عبدوا إِ� إِياه و� ِ‬ ‫﴿۞وق ٰ‬
‫ٗ‬ ‫َ َ ُ ُ َ ٓ َ ۡ َ ُ َ َ َ َ ُ َّ ُ َ ٓ ّ َ َ َ ۡ َ ۡ ُ َ َ ُ َّ ُ َ َ ۡ ٗ َ‬
‫ُ‬
‫أحدهما أو ِ�هما ف� �قل لهما أ ٖف و� �نهرهما وقل لهما قو� كرِ�ما ‪﴾٢٣‬‬
‫]اﻹﺳﺮاء‪.[۲۳:‬‬
‫»)ای اﻧﺴﺎن( ﭘﺮوردﮔﺎرت ﻓﺮﻣﺎن داده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺰ او را ﻧﭙﺮﺳﺘﯿﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر‬
‫ﻧﯿﮑﯽ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ھﺮﮔﺎه ﯾﮑﯽ از آنھﺎ ﯾﺎ ھﺮ دو ﻧﺰد ﺗﻮ ﺑﻪ ﺳﻦ ﭘﯿﺮی رﺳﯿﺪﻧﺪ )ﮐﻢﺗﺮﯾﻦ اھﺎﻧﺘﯽ را‬
‫ﺑﻪ آنھﺎ ﻣﮑﻦ و ﺣﺘﯽ( ﺑﻪ آنھﺎ اف ھﻢ ﻣﮕﻮ! و ﺑﺮ ﺳﺮ اﯾﺸﺎن ﻓﺮﯾﺎد ﻣﮑﺶ و ﺑﺎ ﺳﺨﻨﺎن‬
‫ﻣﺤﺘﺮﻣﺎﻧﻪ ﺑﺎ آنھﺎ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮ!«‬
‫ﺗﺮدﯾﺪی در اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻻزﻣﻪ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎری ﺑﺎ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺿﺮورت ﻓﺮاھﻢ آوردن‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﺳﺎﻟﻢ و آرام و ﺗﺄﻣﯿﻦ ھﻤﻪ ﻧﯿﺎزھﺎی ﺿﺮوری اﻋﻢ از ﻏﺬا‪ ،‬ﺑﮫﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ‪ ،‬ﻣﺴﮑﻦ‪،‬‬
‫ﻟﺒﺎس و ‪ ...‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪» :‬ﺑﺪا ﺑﻪ ﺣﺎل ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدرش ﺳﺎﻟﻤﻨﺪ ﺷﻮﻧﺪ و‬
‫‪١‬‬
‫ﮐﺎری ﻧﮑﻨﺪ ﮐﻪ او را ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ ﺑﺒﺮﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺘﯽ ﮐﻪ ﻓﺮزﻧﺪان در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺧﻮﯾﺶ دارﻧﺪ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ دﯾﮕﺮ اﻗﻮام‪،‬‬
‫دوﺳﺘﺎن و ھﻤﺴﺎﯾﮕﺎن ﺿﻌﯿﻒ و ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ھﻢ دارﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ َ‬ ‫َۡ َ ٰ َ َۡ ّ ُ ُ َ‬
‫�دون َو ۡج َه ُه ۖۥ َو� � ۡع ُد‬ ‫َ ۡ ۡ َ ۡ َ َ َ َ َّ َ َ ۡ ُ َ َ َّ ُ‬
‫﴿وٱص ِ� �فسك مع ٱ�ِين يدعون ر�هم ب ِٱلغدوة ِ وٱلع ِ ِ‬
‫� ي ِر‬
‫ََۡ َ َۡ‬
‫اك �ن ُه ۡم﴾ ]اﻟﮑﻬﻒ‪.[۲۸ :‬‬ ‫�ين‬
‫»ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﻤﺮاه ﺑﺎش ﮐﻪ ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮﯾﺶ را ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و در‬
‫ﭘﯿﺸﮕﺎھﺶ دﻋﺎ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ )و ﺗﻨﮫﺎ رﺿﺎﯾﺖ( ذات او را ﻣﯽﺟﻮﯾﻨﺪ و ﭼﺸﻤﺎﻧﺖ را از اﯾﺸﺎن‬
‫ﺑﺮﻧﮕﺮدان )و ﺑﺎ آنھﺎ ھﻤﻨﺸﯿﻦ ﺑﺎش(«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺘﺮﻣﺬی و اﻟﺤﺎﮐﻢ‬
 ‫‪٢١١‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫‪١‬‬
‫»اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺟﺰو اﺣﺘﺮام ﻧﮫﺎدن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫و ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ھﺮ ﮐﺴﯽ ﺑﺎ ﺧﺮدﺳﺎﻻن ﻣﮫﺮﺑﺎن ﻧﺒﺎﺷﺪ و اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﺖ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان را ﻣﺮاﻋﺎت‬
‫‪٢‬‬
‫ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺰو ﻣﺎ )ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن( ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
‫و ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ھﺮ ﺟﻮاﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪی اﺣﺘﺮام ﺑﮕﺬارد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺴﯽ را ﺑﺮای اﺣﺘﺮام ﮔﺬاﺷﺘﻦ‬
‫‪٣‬‬
‫ﺑﻪ او در اﯾﺎم ﭘﯿﺮی ﺑﺮﺧﻮاھﺪ اﻧﮕﯿﺨﺖ«‪.‬‬
‫و ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪٤‬‬
‫»ھﺮﮐﺲ را در ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺧﺎص ﺧﻮد ﻗﺮار دھﯿﺪ‪) .‬و اﺣﺘﺮام او را ﻧﮕﺎه دارﯾﺪ(«‪.‬‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪاص دﺳﺘﻮر ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﻣﺪام ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان را در راه رﻓﺘﻦ‪ ،‬ﻣﺸﻮرت‬
‫ﻧﻤﻮدن‪ ،‬اﻗﺎﻣﺖ ﻧﻤﺎز و ﺣﺘﯽ در دﻓﻦ ﺷﺪن ﺟﻠﻮ ﺑﯿﻨﺪازﻧﺪ‪» .‬ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻣﻦ ﻋﺎﻗﻼن‪،‬‬
‫اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان و ﭘﺲ از آنھﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ دﯾﮕﺮان )ﺑﺮای ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ( ﺻﻒ ﺑﺒﻨﺪﻧﺪ«‪ ٥ .‬و‬
‫ً‬
‫ﯾﺎران ﮔﺮاﻣﯽ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ اﯾﻦ اﺧﻼق و ارﺷﺎد ﻧﺒﻮی ﮐﺎﻣﻼ ﭘﺎﯾﺒﻨﺪ ﺑﻮدﻧﺪ و در ﮐﻼم‪،‬‬
‫ﻃﻌﺎم‪ ،‬راه رﻓﺘﻦ و ‪ ...‬ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان را ﭘﯿﺶ ﻣﯽاﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ھﻤﻪ آنﭼﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻣﯿﺰان اھﺘﻤﺎم اﺳﻼم ﺑﻪ اﺣﺘﺮام ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﺎن‪ ،‬اھﻞ‬
‫ﻓﻀﻞ و ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان در ھﻤﻪ ﻋﺮﺻﻪھﺎ و زﻣﯿﻨﻪھﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ وﯾﮋه زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ آنھﺎ ﺑﻪ ﺗﺄﻣﯿﻦ‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﺳﺎﻟﻢ‪ ،‬ﺑﮫﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﭘﺰﺷﮑﯽ ﺑﺮای ﺣﻔﻆ ﺣﯿﺎت و ﺳﻼﻣﺖ ﻧﯿﺎز ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و‬
‫ﺑﺮای رﻓﻊ ﻣﺸﮑﻼت‪ ،‬ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﺑﯿﻤﺎری و ﺳﺨﺘﯽھﺎی زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ دﯾﮕﺮان ﻣﺤﺘﺎج‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ب‪ :‬ﺧﺎﻧﻪ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان‬

‫ﺑﺮاﺳﺎس اﺻﻮل و ارزشھﺎی دﯾﻨﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﺑﺎﯾﺪ در ﮐﻨﺎر دﯾﮕﺮ اﻋﻀﺎی‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده و در ﮐﺎﻧﻮن ﮔﺮم و ﭘﺮ از ﺻﻔﺎ و ﺻﻤﯿﻤﯿﺖ آن زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در ھﻤﺎن ﻣﻨﺰل و‬
‫ً‬
‫ﻣﺤﻞ ﺳﮑﻮﻧﺘﯽ ﮐﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺑﺮای ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﻮدن آن‪ ،‬ھﻤﻪ ﺳﺨﺘﯽھﺎ و ﻣﺸﮑﻼت را ﺑﻪ ﺟﺎن‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻮداود‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻮداود و اﻟﺘﺮﻣﺬی‬
‫‪ -٣‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺘﺮﻣﺬی‬
‫‪ -٤‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻮداود‬
‫‪ -٥‬اﺧﺮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢١٢‬‬

‫ﺧﺮﯾﺪهاﻧﺪ و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ را در آن ﺗﺮﺑﯿﺖ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ھﻤﻪ‬

‫ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪان‪ ،‬ﺑﺮادران‪ ،‬ﺧﻮاھﺮان و ‪ ...‬ﻓﻀﺎی زﻧﺪﮔﯽ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ را ﺑﺮای آنھﺎ ﺑﺎ‬
‫ﻣﮫﺮ‪ ،‬ﻣﺤﺒﺖ و ﻣﺮاﻗﺒﺖ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎﺻﻔﺎ و دﻟﭙﺬﯾﺮ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ؛ زﯾﺮا زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ در ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد‬
‫ﯾﺎ ﻓﺮزﻧﺪان و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﻋﺰت و ﺳﺮﺑﻠﻨﺪی ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‬
‫در ﺧﺎﻧﻪ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﺳﺎلھﺎی ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﻋﻤﺮش را ﺳﭙﺮی ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﺣﻘﺎرت و ﻏﺮﺑﺖ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و دﯾﮕﺮان او‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪان و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪاﻧﺶ را ﺑﺎ ﭼﺸﻢ اﺳﺘﮫﺰاء و ﺣﻘﺎرت‬
‫ﻧﮕﺎه ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﻓﺮزﻧﺪان و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪاﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺰ در ﻣﻮارد ﺑﺴﯿﺎر اﺳﺘﺜﻨﺎﯾﯽ ـ ﮐﻪ‬
‫اﻣﮑﺎن ﻧﮕﮫﺪاری آنھﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺿﺮورت ﻣﺮاﻗﺒﺖھﺎی ﭘﺰﺷﮑﯽ در ﺧﺎﻧﻪ ﻣﯿﺴﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ ـ‬
‫ﺑﺰرﮔﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺟﻨﺎﯾﯽ اﺧﻼﻗﯽ ﮔﺮدﯾﺪه و ﺑﻪ‬
‫واﺟﺐ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺷﺮﻋﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺧﻮد ﭘﺸﺖ ﮐﺮدهاﻧﺪ؛ زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص‬
‫ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪» :‬ھﻤﯿﻦ ﮔﻨﺎه ﺑﺮای اﻧﺴﺎن ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪهای را ﺑﻪ دﺳﺖ ﺗﺒﺎھﯽ‪،‬‬
‫‪١‬‬
‫ھﻼﮐﺖ و زﺣﻤﺖ ﺑﺴﭙﺎرد«‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﮔﺮ ﻣﻌﺬورﺗﯽ ﺷﺪﯾﺪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ اﯾﻦﮐﻪ ﻓﺮد ﺳﺎﻟﻤﻨﺪ از ﺑﯿﻤﺎری ﺳﺨﺘﯽ‬
‫رﻧﺞ ﺑﺒﺮد ﮐﻪ اﻣﮑﺎن ﭘﺮﺳﺘﺎری از او در ﻣﻨﺰل وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ ﺑﯿﻤﺎریھﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﺻﺮع و رﻋﺸﻪ و دﯾﻮاﻧﮕﯽ ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻤﻞ ﻣﺒﺘﻼ ﺑﮕﺮدد و ﺑﺮای اﻓﺮاد ﻋﺎدی ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻤﻞ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﺎ اﯾﻦﮐﻪ ﻓﺮزﻧﺪ و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪ ﻧﺰدﯾﮑﯽ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ اﻓﺮاد را ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر‬
‫ﻣﯽ ﺗﻮان در ﻣﺮاﮐﺰ درﻣﺎﻧﯽ ﯾﺎ ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﻣﺠﮫﺰ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﮐﻪ دارای اﻣﮑﺎﻧﺎت ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮای‬
‫ﭘﺮﺳﺘﺎری از آنھﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺮار داد‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﺒﺎﯾﺪ از ﺳﺮﮐﺸﯽ ﻣﺪاوم‪ ،‬ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ‪ ،‬دﻟﺴﻮزی و‬
‫ﻣﺎﻧﺪن در ﮐﻨﺎر آﻧﺎن ﻏﻔﻠﺖ ﺑﺸﻮد و اﯾﻦ ﮐﺎرھﺎ ﺟﺰو اﻣﻮر و ﻣﻮازﯾﻦ ھﻤﮑﺎری و ﺗﻔﺎھﻢ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﻢ ﮐﻪ از اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﺑﯿﻤﺎر ﻣﺮاﻗﺒﺖ و ﭘﺮﺳﺘﺎری ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺮدﺑﺎر و ﺑﺎﺗﺤﻤﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و از اﺷﺘﺒﺎھﺎت و اﯾﺠﺎد ﻣﺰاﺣﻤﺖھﺎی آﻧﺎن ﭼﺸﻢﭘﻮﺷﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و‬
‫ﺑﻪ ھﯿﭻوﺟﻪ آنھﺎ ﻣﻮرد اذﯾﺖ‪ ،‬آزار‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﺮ و ﺗﻤﺴﺨﺮ ﻗﺮار ﻧﺪھﻨﺪ؛ زﯾﺮا ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺮﺧﻮردھﺎی‬
‫ﻧﺎرواﯾﯽ ﺑﺎ ﮐﺮاﻣﺖ و ﺷﺨﺼﯿﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﯿﺴﺖ و ﻣﻮﺟﺐ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﺪن ﺑﯿﻤﺎری و‬
‫اﺿﻄﺮاب او ﺷﺪه و ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﺑﯿﻤﺎریھﺎی دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ .‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﻗﺮآن ﺑﺴﯿﺎری‬
‫از ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎ را از دوش ﺑﯿﻤﺎران و ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان و اﻓﺮاد ﻋﻠﯿﻞ ﺑﺮداﺷﺘﻪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ و اﺑﻮداود و اﻟﺤﺎﮐﻢ‬
 ‫‪٢١٣‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫‪ٞ‬‬ ‫َ ‪ۡ ََ َ ٞ‬‬ ‫َّ ۡ َ َ َ ۡ َ ۡ َ ٰ َ ‪ۡ َ ۡ َ َ َ ٞ‬‬

‫�ض َح َرج﴾‬
‫� ح َرج َو� � ٱ�ع َر ِج ح َرج َو� � ٱل َم ِر ِ‬ ‫﴿ليس � ٱ��‬
‫]اﻟﻨﻮر‪.[۶۱:‬‬
‫»ﺑﺮ ﻧﺎﺑﯿﻨﺎ و ﻟﻨﮓ و ﺑﯿﻤﺎران )و ﺿﻌﯿﻔﺎن و ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان( ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ و ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺘﯽ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬

‫ج‪ :‬ﻣﺨﺎرج ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان‬

‫ھﺮﮔﺎه ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﮐﺎر و ﮐﺴﺐ درآﻣﺪ را از دﺳﺖ ﺑﺪھﻨﺪ و دارای ﭘﺲاﻧﺪاز و‬
‫ﻣﻨﺒﻊ درآﻣﺪی ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ زﻧﺪﮔﯽ آنھﺎ ﺑﺎﯾﺪ از ﻃﺮﯾﻖ وﺟﻮھﺎت ﺷﺮﻋﯽ ﯾﺎ ﺳﺎزﻣﺎنھﺎی‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖھﺎ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﺑﺸﻮد و اﯾﻦ زﻣﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﺎن دارای ﻓﺮزﻧﺪان و‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ زﻧﺪﮔﯽ آنھﺎ را ﺗﺄﻣﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ آنھﺎ دارای‬
‫ﻓﺮزﻧﺪ و اﻗﻮام ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ آﻧﺎن واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺨﺎرج ﺿﺮورﯾﺎت زﻧﺪﮔﯽ ﭘﺪر‪،‬‬
‫ﭘﺪرﺑﺰرگ‪ ،‬ﻣﺎدر و ﻣﺎدرﺑﺰرگ ﺧﻮد را ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻋﻠﻤﺎ ـ ﺑﻪ ﺟﺰ ﻣﺎﻟﮑﯿﻪ ـ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﺿﺮورﯾﺎت زﻧﺪﮔﯽ و ﻣﺨﺎرج واﻟﺪﯾﻦ و اﺟﺪاد را‬
‫واﺟﺐ ﻣﯽداﻧﻨﺪ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫َ َ َ َ ُّ َ َ َّ َ ۡ ُ ُ ٓ ْ َّ ٓ َّ ُ َ ۡ‬
‫ٱل َ� ٰ ِ َ�يۡن إ ِ ۡح َ ٰ‬
‫� ًنا﴾ ]اﻹﺳﺮاء‪.[۲۳ :‬‬ ‫ِ‬ ‫� ر�ك �� �عبدوا إِ� إِياه و� ِ‬ ‫﴿۞وق ٰ‬
‫»)ای اﻧﺴﺎن( ﭘﺮوردﮔﺎرت ﻓﺮﻣﺎن داده ﮐﻪ ﺟﺰ او را ﻧﭙﺮﺳﺘﯿﺪ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر‬
‫ﻧﯿﮑﯽ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﺎرزﺗﺮﯾﻦ ﺗﺒﻠﻮر اﺣﺴﺎن و ﻧﯿﮑﻮﮐﺎری ﺑﺎ ﭘﺪر و ﻣﺎدر‪ ،‬رﺳﯿﺪﮔﯽ ﺑﻪ وﺿﻊ ﻣﺎدی و ﺗﺄﻣﯿﻦ‬
‫ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﯽ آنھﺎﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫ٗ‬ ‫ُّ ۡ‬
‫ٱ�� َيا َم ۡع ُروفا﴾ ]ﻟﻘﻤﺎن‪.[۱۵ :‬‬ ‫﴿ َو َصاح ِۡب ُه َما ِ�‬
‫»در زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﺎ ﺑﺎ آنھﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ رﻓﺘﺎر و ھﻤﺮاھﯽ ﮐﻦ«‪.‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ واﻟﺪﯾﻦ و ﻓﺮاھﻢ آوردن وﺳﺎﯾﻞ آﺳﺎﯾﺶ اﯾﺸﺎن ـ ھﺮﭼﻨﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ھﻢ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ ـ ﺟﺰو ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی اﺳﺎﺳﯽ ﻓﺮزﻧﺪان و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان اﺳﺖ؛ زﯾﺮا اﯾﻦ آﯾﻪ اﺧﯿﺮ‬
‫راﺟﻊ ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدری ﮐﺎﻓﺮ ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪه و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ روا ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺧﻮد در ﻧﺎز‬
‫و ﻧﻌﻤﺖ ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮد و ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺧﻮد را در ﻣﯿﺎن ﻣﺸﮑﻼت‪ ،‬ﻓﻘﺮ و ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ رھﺎ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮده رﺳﻮل ﺧﺪاص اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﻣﻮرد ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻗﺮار ﻣﯽدھﺪ ﮐﻪ‪» :‬ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ‬
‫ﭼﯿﺰی را ﮐﻪ از آن ﺑﮫﺮه ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﮐﺎر ﺧﻮدﺗﺎن ﺑﺎﺷﺪ و ﻓﺮزﻧﺪان‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢١٤‬‬

‫ﺣﺎﺻﻞ ﻋﻤﺮ ﺷﻤﺎ ھﺴﺘﻨﺪ‪) ،‬و از اﻣﻮال و زﻧﺪﮔﯽ آﻧﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ(«‪ ١ .‬و اﯾﻦ ﺳﺨﻦ‬
‫اﯾﺸﺎن ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﺮدی ﺑﻮد ﮐﻪ ﺳﺌﻮال ﮐﺮد‪ :‬ﺑﺎ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ ﺧﻮﺑﯽ ﮐﻨﻢ؟ رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺎ ﻣﺎدرﯾﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺎدرت و ﭘﺲ از او ﺑﺎ ﭘﺪرت و ﭘﺲ از ﭘﺪر ﺑﺎ اﻗﻮام و‬
‫‪٢‬‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪاﻧﺖ«‪.‬‬
‫ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﯽ و ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﻮدن اﻣﮑﺎﻧﺎت آﺳﻮدﮔﯽ ﭘﺪر‪ ،‬ﻣﺎدر‪ ،‬ﭘﺪرﺑﺰرگ و‬
‫ﻣﺎدرﺑﺰرگ ﺑﺮ ﻓﺮزﻧﺪان و ﻧﻮادﮔﺎن واﺟﺐ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺑﻪ ﭘﺪرﺑﺰرگ و ﻣﺎدرﺑﺰرگ‪ ،‬ﭘﺪر و ﻣﺎدر‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و در واﻗﻊ از ھﻤﺎن ﻣﻨﺰﻟﺖ آﻧﺎن ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺎﻟﮑﯿﻪ وﺟﻮب ﺗﺄﻣﯿﻦ‬
‫ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﯽ را از ﻃﺮف ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺧﻮد ﻣﺤﺪود ﮔﺮداﻧﯿﺪهاﻧﺪ و از‬
‫ﻧﻈﺮ آنھﺎ ﺗﮫﯿﻪ ھﺰﯾﻨﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﭘﺪر ﺑﺰرگ و ﻣﺎدرﺑﺰرگ واﺟﺐ ﻧﯿﺴﺖ و ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﺑﺮ آنھﺎ‬
‫ﻧﯿﺰ واﺟﺐ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻮهھﺎی ﺧﻮد ﮐﻤﮏ ﻣﺎﻟﯽ ﺑﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺳﺎﻟﻤﻨﺪی دارای ﻓﺮزﻧﺪ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﺲاﻧﺪاز و ﻣﻨﺒﻊ درآﻣﺪی‬
‫ً‬
‫ھﻢ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و اﻗﻮام و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪﺷﺎن اﺣﯿﺎﻧﺎ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﻌﯿﺸﺖ آنھﺎ‬
‫ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﯿﺎزھﺎی زﻧﺪﮔﯽ آﻧﺎن اﻋﻢ از ﻣﺴﮑﻦ‪ ،‬ﺧﻮراک‪ ،‬ﭘﻮﺷﺎک و ‪ ...‬ﺑﻪ‬
‫ﻧﻈﺎم ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ و ﯾﺎ ھﯿﺄتھﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺮدﻣﯽ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽﺷﻮد؛ زﯾﺮا ﺑﺮاﺳﺎس ھﻤﮑﺎری‬
‫و ﺗﻌﺎون اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺎﯾﺪ زﻧﺪﮔﯽ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ و ﻣﺘﻨﺎﺳﺒﯽ ﺑﺮای آنھﺎ ﻓﺮاھﻢ ﺑﺸﻮد‪.‬‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻪ اﻧﺪازه رﻓﻊ ﻧﯿﺎز ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪان ﺻﺪﻗﻪ و اﺣﺴﺎن واﺟﺐ‬
‫ﮔﺮداﻧﯿﺪه؛ زﯾﺮا ﻓﻘﺮ و ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ﮔﺮﺳﻨﮕﺎن ﺑﺎ اﻋﻤﺎل اﻏﻨﯿﺎ ارﺗﺒﺎط دارد‪ .‬ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺑﺎ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان ﺣﺴﺎب ﺳﺨﺘﯽ ﺧﻮاھﺪ داﺷﺖ و ﻣﺠﺎزات دردﻧﺎﮐﯽ را ﮔﺮﯾﺒﺎنﮔﯿﺮ آنھﺎ‬
‫‪٣‬‬
‫ﺧﻮاھﺪ ﻧﻤﻮد«‪.‬‬
‫و در ﺣﺪﯾﺚ دﯾﮕﺮی ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»در ھﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪای اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮔﺮﺳﻨﻪ ﺳﺮ ﺑﺮ ﺑﺎﻟﯿﻦ ﺑﮕﺬارد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ از آنھﺎ اﻋﻼن ﺑﺮاﺋﺖ‬
‫‪٤‬‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ«‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺻﺤﺎب اﻟﺴﻨﻦ اﻻرﺑﻌﻪ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻮداود‬
‫‪ -٣‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﻄﺒﺮاﻧﯽ ﻓﯽ اﻻوﺳﻂ‬
‫‪ -٤‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺤﺎﮐﻢ و اﺣﻤﺪ‬
 ‫‪٢١٥‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫د‪ :‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان‬

‫ﺗﺮدﯾﺪی در اﯾﻦ ﻣﻮرد وﺟﻮد ﻧﺪارد ﮐﻪ ھﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ در زﻧﺪﮔﯽ و از ﺧﻼل ﺗﺠﺎرب ﺧﻮد ﺑﻪ‬
‫ﻣﮫﺎرتھﺎ و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽھﺎﯾﯽ دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ھﻤﻪ اﯾﻦ ﻣﮫﺎرتھﺎ و اﺳﺘﻌﺪادھﺎ در ﺟﮫﺖ‬
‫رﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺎزﻧﺪﮔﯽ و اﻧﺘﻘﺎل آن ﺑﻪ ﻧﺴﻞھﺎی دﯾﮕﺮ دارای ارزش و اھﻤﯿﺖ ﻓﺮاواﻧﯽ اﺳﺖ و‬
‫ﺣﺘﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ و ﺗﻤﺪن ﺳﺮﯾﻊ ﭼﯿﺰی از ارزش آنھﺎ ﻧﻤﯽﮐﺎھﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ وزارﺗﺨﺎﻧﻪھﺎی ﮐﺎر و اﻣﻮر اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ھﻤﻪ ﻣﻤﺎﻟﮏ ﺑﺎ‬
‫ھﻤﮑﺎری داﻧﺸﮕﺎهھﺎ و ھﯿﺄتھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺳﺎزﻣﺎنھﺎی ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ و ﻣﻨﻄﻘﻪای ھﻤﻪ‬
‫ﺗﻼش ﺧﻮد را ﺑﺮای اﯾﺠﺎد اﻣﮑﺎﻧﺎت و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰیھﺎی ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽھﺎ و ﺧﺒﺮﮔﯽھﺎی‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان در ﺟﮫﺖ ﺑﻪﮐﺎرﮔﯿﺮی آنھﺎ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار دھﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺘﯽ آن ﻋﺪه از ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﮐﺎر و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ را دارﻧﺪ در ﺻﻮرت ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻣﺪت‬
‫ً‬
‫زﻣﺎن ﻣﺤﺪود ﻣﺜﻼ ﭼﮫﺎر ﺳﺎﻋﺖ در روز ﺗﺤﺖ آﻣﻮزش ﻗﺮار دھﻨﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ ﮐﺎر و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ درھﺎی اﻣﯿﺪ ﺑﻪ روی آﻧﺎن ﮔﺸﻮده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و ﻧﺸﺎط و ﺷﺎداﺑﯽ‬
‫ﺧﻮد را ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ از ﺗﺨﺼﺺ و ﺗﺠﺎرب آنھﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺧﻮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺧﻮاھﺪ آﻣﺪ‪ .‬ھﺮﭼﻨﺪ ﺗﻌﺪاد ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺴﯿﺎر‬
‫اﻧﺪک ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎم ﺳﮫﯿﻢ ﻧﻤﻮدن آنھﺎ در ﺳﺎزﻧﺪﮔﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻔﯿﺪ و ﮐﺎرﺳﺎز ﺧﻮاھﺪ‬
‫ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺣﮑﻮﻣﺖھﺎ ﺗﻤﺎم ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ و از ﺣﺠﻢ ھﺰﯾﻨﻪھﺎ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی ﺑﮫﺪاﺷﺘﯽ و‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ آنھﺎ ﺧﻮاھﺪ ﮐﺎﺳﺖ و ﺑﺮ ﻣﯿﺰان ﺻﺮﻓﻪﺟﻮﯾﯽ و درآﻣﺪ آنھﺎ ﺧﻮاھﺪ اﻓﺰود‪.‬‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﮐﺎر و ﺗﻼش در ﺷﺄن ھﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ و ﺟﺎﯾﮕﺎه و ﻣﻨﺰﻟﺖ‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از اﻧﺴﺎنھﺎ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﮐﺎر و ﺗﻼش اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر در اﺷﺘﺒﺎه ھﺴﺘﻨﺪ و درﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﺑﺮﺧﻼف ﻣﺪﻋﺎی آنھﺎﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﮐﺎر ﻣﺎﯾﻪ ﻋﺰت‪ ،‬اﺣﺘﺮام و ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ ﺟﺴﻤﯽ و روﺣﯽ‬
‫اﺳﺖ و ﺷﺄن ھﯿﭻ اﻧﺴﺎﻧﯽ از آن ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺣﺘﯽ اﺿﺎﻓﻪ ﺑﺮ ﺣﻔﻆ ﺳﻼﻣﺖ ﺟﺴﻤﯽ و‬
‫ﺑﮫﺪاﺷﺖ رواﻧﯽ‪ ،‬زﻣﯿﻨﻪ را ﺑﺮای رﺷﺪ ﻧﯿﺮوھﺎی ﻓﮑﺮی‪ ،‬ذھﻨﯽ و ﻧﺸﺎط و ﺷﺎداﺑﯽ روﺣﯽ‬
‫ﻓﺮاھﻢ ﻣﯽﺳﺎزد‪.‬‬

‫ھـ ‪ -‬ﮐﺎرھﺎی ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان‬

‫ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان را از اﻗﺪام ﺑﻪ ﮐﺎرھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ اﻧﺠﺎم دادن آنھﺎ را دارﻧﺪ ـ ﺑﻪ وﯾﮋه‬
‫ﮐﺎرھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ ﻧﯿﺮوی ﺟﺴﻤﯽ ﻧﺪارﻧﺪ ـ ﺑﺎزداﺷﺖ؛ زﯾﺮا از ﻧﻈﺮ دﯾﻨﯽ‪ ،‬دﻧﯿﻮی و‬
‫ﻋﻘﻠﯽ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻣﺎﻧﻊ ﺗﻼشھﺎی ﻓﺮدی ﮐﻮدﮐﺎن و ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان در ﺣﺪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽﺷﺎن ﮔﺮدﯾﺪ؛ زﯾﺮا‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢١٦‬‬

‫ﮐﺎر و ﺗﻼش‪ ،‬ﺷﺨﺼﯿﺖ ﮐﻮدﮐﺎن را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﭘﺮورش ﻣﯽدھﺪ و ﻧﺸﺎط‪ ،‬ﺷﺎداﺑﯽ و ﺳﺎزﻧﺪﮔﯽ‬
‫را ﺑﺮای ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن ﻣﯽآورد‪.‬‬
‫ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﻪ ھﯿﭻ ﯾﮏ از ﮐﺎرھﺎی ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﮐﻪ ﻣﺴﺒﺐ ﺗﻌﺎدل ﺷﺨﺼﯿﺖ و ﭘﺮ ﮐﺮدن اوﻗﺎت‬
‫ﻓﺮاﻏﺖ و ﻣﺎﯾﻪ رﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺎزﻧﺪﮔﯽ و اﻧﺘﻘﺎل ﺗﺠﺎرب آنھﺎ ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﺣﻘﺎرت‬
‫ﻧﮕﺎه ﺑﺸﻮد و ﻧﺒﺎﯾﺪ آنھﺎ را از ﻗﯿﺎم ﺑﻪ ﮐﺎرھﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﺣﺪ ﺗﻮاﻧﺸﺎن اﺳﺖ و از آن ﻟﺬت‬
‫ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ ـ ﺑﺪون آنﮐﻪ از ﻧﻈﺮ ﺟﺴﻤﯽ و روﺣﯽ ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ و دﭼﺎر ﺿﻌﻒ و‬
‫ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ ﺷﻮﻧﺪ ـ ﻣﻨﻊ ﻧﻤﻮد؛ زﯾﺮا ﻧﺒﺎﯾﺪ ﮐﺎرھﺎﯾﯽ ﮐﻪ آنھﺎ را ﺧﺴﺘﻪ و ﺗﻮان ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﺑﻪ آﻧﺎن‬
‫ﺳﭙﺮده ﺷﻮد‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﺷﺮﻋﯽ و ﻋﺮﻓﯽ ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺟﺴﻤﯽ و ﻋﻠﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺎری ﺑﻪ‬
‫ﮐﺴﯽ ﺳﭙﺮده ﻣﯽﺷﻮد؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َّ‬ ‫َّ ُ َ ۡ‬ ‫َ ُّ‬ ‫َ‬
‫ٱ� �ف ًسا إِ� ُو ۡس َع َها﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۸۶ :‬‬ ‫﴿� يُ�ل ِف‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺰ ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﺗﮑﻠﯿﻒ ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾﺪ«‪.‬‬
‫و رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫‪١‬‬
‫»ھﺮﮔﺎه ﮐﺴﯽ را ﺑﻪ ﮐﺎری ﮔﻤﺎﺷﺘﯿﺪ‪ ،‬او را ﮐﻤﮏ ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﺗﮑﻠﯿﻒ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺑﻪ ھﺮ ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ آن ﺑﻪ ﮐﺎر‪ ،‬ﺗﻼش و ﻣﺸﻘﺖ‬
‫اﺣﺘﯿﺎج دارد‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺸﻘﺖ و ﺳﺨﺘﯽ ﻏﯿﺮﻋﺎدی اﺳﺖ و ﺳﺨﺘﯽ و ﻣﺸﻘﺖ ﻋﺎدی آن‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺪون آنﮐﻪ دﭼﺎر ﺿﺮر و زﯾﺎﻧﯽ ﺑﺸﻮد‪ ،‬ﺑﺘﻮاﻧﺪ آن را اﻧﺠﺎم ﺑﺪھﺪ‪ .‬ﺷﺮﯾﻌﺖ‬
‫اﺳﻼم ﻣﺸﻘﺖ زﯾﺎنآور را از دوش اﻧﺴﺎنھﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺸﻘﺖ ﻏﯿﺮﻋﺎدی آن اﺳﺖ‬
‫ً‬
‫ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ اﻧﺴﺎن ﻃﺎﻗﺖ و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ اﻧﺠﺎم آن را ﻧﺪارد‪ .‬و اﻗﺪام ﺑﻪ آن ﺿﺮر و زﯾﺎﻧﯽ را‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺟﺴﻢ و ﻋﻘﻞ و روح اﻧﺴﺎن ﺑﮕﺮداﻧﺪ و ﻧﻈﺎم و روﻧﺪ ﺻﺤﯿﺢ زﻧﺪﮔﯽ او را ﺑﺮ ھﻢ ﺑﺰﻧﺪ‬
‫و ﻣﺎﻧﻊ از ﻗﯿﺎم ﺑﻪ ﮐﺎرھﺎی ﺧﯿﺮ و ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺸﻮد و در ﻣﻮرد اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﮐﺎرھﺎ ﺗﮑﺎﻟﯿﻒ ﺷﺮﻋﯽ‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ اﻧﺴﺎنھﺎ ﻧﮕﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ از وﻗﻮع ﺳﺨﺘﯽ‪ ،‬ﻣﺸﮑﻼت و ﻋﻮاﻗﺐ ﻧﺎﮔﻮار آن‬
‫ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ روح ﭘﺎک ﺑﺎ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ و آنھﺎ را در ﮐﺎرھﺎی ﺳﺎزﻧﺪه‬
‫ﻣﺸﺎرﮐﺖ دھﯿﻢ‪ ،‬دﺳﺘﺎوردھﺎی ﻣﺎدی و ﻣﻌﻨﻮی ﺑﺴﯿﺎری را ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮاھﯿﻢ آورد و از‬
‫اﺣﺴﺎس ﭘﻮﭼﯽ‪ ،‬ﺑﯽﺧﺎﺻﯿﺘﯽ و اﻓﺴﺮدﮔﯽ آنھﺎ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﻧﻤﻮدهاﯾﻢ و ﻣﺎﻧﻊ از ﻣﺒﺘﻼ ﺷﺪن‬
‫آنھﺎ ﺑﻪ اﻣﺮاض و ﺑﯿﻤﺎریھﺎﯾﯽ ﮐﻪ در اﺛﺮ ﺑﯿﮑﺎری و ﻋﺪم ﺟﻨﺐوﺟﻮش ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان دﭼﺎر‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ و اﻟﺸﯿﺨﺎن‬
 ‫‪٢١٧‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫آنھﺎ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﻧﻤﻮده و اوﻗﺎع ﻓﺮاﻏﺖﺷﺎن را ﺑﺎ ﮐﺎر و ﺳﺎزﻧﺪﮔﯽ ﭘﺮ ﮐﺮدهاﯾﻢ و‬

‫در آنھﺎ اﺣﺴﺎس ﺑﻪ ﮐﺮاﻣﺖ ﺷﺨﺼﯿﺖ و ﻧﻘﺶﺷﺎن در زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ ـ ﺑﺪون‬
‫آنﮐﻪ اﺣﺴﺎس ﮐﻨﻨﺪ ﺳﺮﺑﺎر دﯾﮕﺮان ﺷﺪهاﻧﺪ ـ ﺑﻪ وﺟﻮد آوردهاﯾﻢ‪.‬‬

‫ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻟﻮاﯾﺢ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان‬

‫از ﺧﻼل ﺗﻮﺟﯿﮫﺎت‪ ،‬آداب و اﺧﻼق ﻓﺮدی و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﻮﺟﻮد در ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﭘﯿﻤﺎنﻧﺎﻣﻪ و ﻣﻘﺮراﺗﯽ ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ ﺑﺮای ﺣﻔﻆ ﺣﻘﻮق ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﺗﮫﯿﻪ ﮐﺮد‪:‬‬
‫ﻣﺎده اول‪ :‬ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان از اﺻﻞ اﺻﯿﻞ و رﯾﺸﻪدار ﺣﻖ ﺣﯿﺎت ھﻤﺮاه ﺑﺎ اﺣﺘﺮام‬
‫ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ؛ زﯾﺮا ﺑﺮﺧﻮرداری از ﺣﻖ ﺣﯿﺎت و زﻧﺪﮔﯽ و ﺑﻘﺎی آن ـ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﻮدن‬
‫آن ـ ﺑﺮ ﺣﯿﺎت و زﻧﺪﮔﯽ در ﺣﺎل ﺗﮑﻮﯾﻦ و اﺣﺘﻤﺎل اوﻟﻮﯾﺖ دارد‪.‬‬
‫ﻣﺎده دوم‪ :‬ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﺣﻖ دارﻧﺪ ﮐﻪ از ﻃﺮف ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام و ﺗﻘﺪﯾﺮ ﻗﺮار‬
‫ﮔﯿﺮﻧﺪ؛ زﯾﺮا ﭼﻨﯿﻦ اﻣﻮری ﻻزﻣﻪ ﺣﯿﺎت ﺑﺎ ﮐﺮاﻣﺖ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺎده ﺳﻮم‪ :‬ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از زﻧﺪﮔﯽ و ﺳﻼﻣﺖ و آﺳﺎﯾﺶ ھﻤﺮاه ﺑﺎ اﺣﺘﺮام ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﯾﮑﯽ‬
‫از ﺿﺮورﯾﺎت وﺟﻮد زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺎده ﭼﮫﺎرم‪ :‬رﻓﺘﺎر ﺑﺎ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ و ﻋﻄﻮﻓﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻗﻮی و ﺗﻼش‬
‫ﺑﺮای ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﻮدن اﺳﺒﺎب آﺳﺎﯾﺶ و ﺑﮫﺮوزی آنھﺎ ھﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎده ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﻮدن ﻧﯿﺎزھﺎی ﻣﻌﻨﻮی ﻓﺮدی‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدی‪ ،‬ﺑﮫﺪاﺷﺘﯽ و‬
‫ﺗﻔﺮﯾﺤﯽ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﻻزﻣﻪ ﺗﻮﺟﻪ و ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻣﺤﺘﺮﻣﺎﻧﻪ از آنھﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺎده ﺷﺸﻢ‪ :‬ﺗﮫﯿﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪھﺎ و ﻣﻘﺮراﺗﯽ ﮐﻪ زﻣﯿﻨﻪ ﺑﺮﺧﻮرداری آﻧﺎن را از زﻧﺪﮔﯽ ﺳﺎﻟﻢ‬
‫و ﻣﺤﺘﺮﻣﺎﻧﻪ و ﺑﮫﺮهﻣﻨﺪی از ﺣﻘﻮق اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ و ﻣﻄﻠﻮب ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ و از ﺳﺎﻟﻤﻨﺪی‬
‫و ﺿﻌﻒ آﻧﺎن در ﻣﻘﺎﺑﻞ آﺳﯿﺐھﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎده ھﻔﺘﻢ‪ :‬ﺗﺄﺳﯿﺲ ﻣﺮاﮐﺰ ﺑﮫﺪاﺷﺘﯽ‪ ،‬ﭘﺰﺷﮑﯽ‪ ،‬ﺣﺮﻓﻪای و ﺗﻔﺮﯾﺤﯽ وﯾﮋه ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان‬
‫در ھﻤﻪ ﺷﮫﺮھﺎ و روﺳﺘﺎھﺎ‪.‬‬
‫ﻣﺎده ھﺸﺘﻢ‪ :‬اﺣﺘﺮام و ﺗﻘﺪﯾﺮ آنھﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ اﺣﺴﺎس در آنھﺎ ﺗﻘﻮﯾﺖ‬
‫ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﺎﯾﻪ ﺧﯿﺮ و ﺑﺮﮐﺖ ﺑﺮای ﺧﺎﻧﻮادهھﺎ و ﺟﺎﻣﻌﻪاﻧﺪ و آنھﺎ را ﺑﺎری ﺑﺮ دوش ﺧﻮﯾﺶ‬
‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻧﻤﯽآورﻧﺪ و اﺳﺒﺎب زﺣﻤﺖ و ﻣﺸﮑﻼتﺷﺎن ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎده ﻧﮫﻢ‪ :‬ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ آراﻣﺶ و ﻧﺮﻣﺶ در ﮐﺮدار و رﻓﺘﺎر ﺑﺮﺧﻮرد ﺷﻮد و در ﺣﻀﻮر‬
‫و ﻏﯿﺎﺑﺸﺎن ﻣﺪام ﺑﺮای ﻃﻮل ﻋﻤﺮ و ﺳﻼﻣﺘﯽ آنھﺎ دﺳﺖ ﺑﻪ دﻋﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬زﯾﺮا ﭼﻨﯿﻦ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢١٨‬‬

‫دﻋﺎھﺎ و ﺑﺮﺧﻮردھﺎﯾﯽ از ﻧﻈﺮ ﻣﻌﻨﻮی و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻄﻠﻮﺑﯽ را ﺑﺮﺟﺎی ﺧﻮاھﺪ‬
‫ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺎده دھﻢ‪ :‬اﺿﺎﻓﻪ ﻧﻤﻮدن ﺑﺮ ﻣﯿﺰان ﺣﻘﻮق ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﮕﯽ و ﮐﻤﮏھﺎی ﺗﺄﻣﯿﻦ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬
‫ﻣﻄﻠﻮب ﺑﺮای ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان و ھﻤﻪ اﻓﺮاد از ﮐﺎر اﻓﺘﺎده و ﻧﺎﺗﻮان وﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺠﺎل زﺣﻤﺖ‬
‫ﮐﺴﺐ و درآﻣﺪ را از دﺳﺖ دادهاﻧﺪ؛ زﯾﺮا ﭼﻨﯿﻦ ﮐﻤﮏھﺎ و ﻣﺮاﻗﺒﺖھﺎﯾﯽ از ﺑﺎر ﻣﺸﮑﻼت‬
‫آنھﺎ ﺧﻮاھﺪ ﮐﺎﺳﺖ و آنھﺎ را ﺑﺮای ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﯿﺎزھﺎی ﺿﺮوری ﺧﻮﯾﺶ ﯾﺎری ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد و‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪھﺎی روزاﻓﺰون ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪی آنھﺎ را ﺑﺮﻃﺮف ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎده ﯾﺎزدھﻢ‪ :‬ﺑﺮآورده ﻧﻤﻮدن ﻧﯿﺎزھﺎی ﻣﻌﻨﻮی آﻧﺎن و ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﻮدن اﺳﺒﺎب ازدواج‬
‫ﻣﺠﺪد اﻓﺮاد ﺳﺎﻟﻤﻨﺪی ﮐﻪ ھﻤﺴﺮانﺷﺎن ﻓﻮت ﮐﺮده ﯾﺎ آنھﺎ را ﺗﺮک ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی ﻣﮫﻢ در ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺎده دوازدھﻢ‪ :‬ﺗﻼش و زﻣﯿﻨﻪﺳﺎزی ﺑﺮای ﺑﮫﺮهﺑﺮداری ﺑﮫﯿﻨﻪ از ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽھﺎ و ﺗﺠﺎرب‬
‫آﻧﺎن و ﺗﻘﻮﯾﺖ اﺳﺘﻌﺪادھﺎ و ﻣﻮاھﺐﺷﺎن در ﺟﮫﺖ ﮐﺎر‪ ،‬ﺧﺪﻣﺖ‪ ،‬ﺳﺎزﻧﺪﮔﯽ و ﺷﮑﻮﻓﺎﯾﯽ‬
‫روﺣﯿﻪ ﺗﻼش در آﻧﺎن‪.‬‬
‫ﻣﺎده ﺳﯿﺰدھﻢ‪ :‬ﻧﯿﮑﻮﮐﺎری و رﻓﺘﺎر ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺎ ﭘﺪر‪ ،‬ﻣﺎدر و ﺑﺰرﮔﺎن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ اﻟﻔﺖ و‬
‫ﻣﺤﺒﺖ ﺑﺎ اﻧﺎن و ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ اﻧﺪرزھﺎ و ﺗﻮﺻﯿﻪھﺎ و ﻋﻤﻠﯽ ﻧﻤﻮدن ﺧﻮاﺳﺘﻪھﺎ و آرزوھﺎی‬
‫ﻣﻌﻘﻮل آنھﺎﺳﺖ و ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﭘﺮھﯿﺰ از ھﻤﻪ ﮐﺮدار و ﮔﻔﺘﺎرھﺎی ﺗﻮھﯿﻦ و اﺳﺘﮫﺰاءآﻣﯿﺰی‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺒﺎت آزردﮔﯽ و ﻧﺎراﺣﺘﯽ آنھﺎ را ﻧﯿﺰ ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﺟﺪی از ﺳﺮزﻧﺶ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎد‪ ،‬ﻣﺘﮫﻢ ﻧﻤﻮدن و ھﺮﮔﻮﻧﻪ رﻓﺘﺎری ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﺨﺼﯿﺖ و اﺣﺘﺮام آنھﺎ‬
‫ﻟﻄﻤﻪ وارد ﻧﻤﺎﯾﺪ ﭘﺮھﯿﺰ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺎده ﭼﮫﺎردھﻢ‪ :‬ﺗﻼش ﺑﺮای ﻣﺎﻧﺪﮔﺎری ﺧﺎﻃﺮه ﺧﺪﻣﺎت و ﺗﻼشھﺎی ﻋﻠﻤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬
‫و ﻣﺸﺎرﮐﺖ در ﺟﮫﺎد‪ ،‬ﮐﺎر و ﺧﺪﻣﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺧﺎﻧﻮاده و ﺟﺎﻣﻌﻪ در ﻋﺮﺻﻪھﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪،‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎدی‪ ،‬ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ ﯾﺎ ﺷﻌﻞ و ﺣﺮﻓﻪ اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ ﯾﺎ اﺑﺘﮑﺎر ﻓﻦ و ﺗﺨﺼﺼﯽ ﮐﻪ‬
‫دارای ﻧﻘﺶ و ﺗﺄﺛﯿﺮی در آﯾﻨﺪه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎده ﭘﺎﻧﺰدھﻢ‪ :‬ﺑﯽﻣﺒﺎﻻﺗﯽ ﻓﺮزﻧﺪان و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ وﺿﻊ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان در‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﮐﺎر و زﻧﺪﮔﯽ را از دﺳﺖ دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﺟﻨﺎﯾﺘﯽ زﺷﺖ ﺑﻮده و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻨﺎر‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻦ ھﻤﻪ ارزشھﺎ و ﻓﻀﯿﻠﺖھﺎی اﺧﻼق اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪٢١٩‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﻣﺎده ﺷﺎﻧﺰدھﻢ‪ :‬ﺑﺪرﻓﺘﺎری ﺑﺎ ﭘﺪر و ﻣﺎدر و ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﺟﺮﻣﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﻘﯿﺐ و ﻣﺠﺎزات‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺎﺿﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﯿﻮهای ﮐﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﯽداﻧﺪ ﻣﺠﺮم را ﻣﻮرد ﻣﺠﺎزات و ﺗﻌﺰﯾﺮ‬
‫ﻗﺮار ﺑﺪھﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎده ھﻔﺪھﻢ‪ :‬ﻓﺮزﻧﺪان ﻻزم اﺳﺖ ﻣﺪام ﺗﻼش و زﺣﻤﺎت ﺷﺒﺎﻧﻪروزی ﭘﺪر و ﻣﺎدر‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺮای ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻏﺬا‪ ،‬ﻟﺒﺎس‪ ،‬ﻣﺴﮑﻦ‪ ،‬ﺑﮫﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻤﻞ ﺳﺨﺘﯽھﺎی ﺑﺎرداری و‬
‫ﭘﺮورﺷﯽ و ‪ ...‬ﭘﯿﺶ روی ﺧﻮد ﻣﺠﺴﻢ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺧﻮد را ﻣﮑﻠﻒ ﺳﺎزﻧﺪ ﮐﻪ ھﻤﻪ آن زﺣﻤﺎت‬
‫آ ﻧﮫﺎ را از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺤﺒﺖ‪ ،‬اﺣﺘﺮام و ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺟﺒﺮان ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﺳﺨﻦ از ﺣﻘﻮق اﻃﻔﺎل و ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﺷﺎﻣﻞ دو ﻧﺴﻞ ﯾﺎ دو دﻧﯿﺎی ﻣﺘﻔﺎوت ﯾﺎ دو ﻣﺮﺣﻠﻪ‬
‫از ﻋﻤﺮ ﺑﺸﺮی ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬دﻧﯿﺎی ﮐﻮدﮐﺎن و دﻧﯿﺎی ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان‪ .‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻃﻔﻮﻟﯿﺖ ﺷﺎﻣﻞ ھﻤﻪ‬
‫ﮐﻮدﮐﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ اﻧﺴﺎن ﻗﺮار دارﻧﺪ ـ اﻋﻢ از ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮد ﯾﺎ ﻓﺮزﻧﺪان ﯾﺘﯿﻢ‬
‫دﯾﮕﺮان ـ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪی ھﻢ ﺷﺎﻣﻞ ﭘﺪر‪ ،‬ﻣﺎدر‪ ،‬ﭘﺪرﺑﺰرگھﺎ و ﻣﺎدرﺑﺰرگھﺎ و‬
‫اﻓﺮاد ﻣﺴﻠﻤﺎن دﯾﮕﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫از ﻧﻈﺮ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ اﻃﻔﺎل از ﻣﻨﺰﻟﺖ و ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺧﺎﺻﯽ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ‬
‫ﯾﺎدآوری اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻊ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ در ﺟﻠﺴﻪای ﮐﻪ در ﻣﻮرخ ‪۲۰‬‬
‫ﻧﻮاﻣﺒﺮ ﺳﺎل ‪ ۱۹۸۹‬ﻣﯿﻼدی ﻣﻨﻌﻘﺪ ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺎ اﺗﻔﺎق آراء »اﺗﻔﺎﻗﯿﻪ ﺣﻘﻮق ﮐﻮدﮐﺎن« را ﺑﻪ‬
‫ﺗﺼﻮﯾﺐ رﺳﺎﻧﯿﺪ‪ .‬اﺗﻔﺎﻗﯿﻪای ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﺗﻼش و ﻣﺸﺎوره ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺳﺎﻟﻪ ﺑﺴﯿﺎری از‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖھﺎ و ﺟﻤﻌﯿﺖھﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ و در ﻣﻮرد ﺣﻘﻮق ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ـ ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﭘﯿﺶﺗﺮ‬
‫ﻧﯿﺰ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ـ ﻣﺠﻤﻊ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ‪ ،‬ﺳﺎل ‪ ۱۹۹۹‬ﻣﯿﻼدی را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺎل‬
‫ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان اﻋﻼم ﻧﻤﻮده و زﯾﺮ ﻋﻨﻮان و ﺷﻌﺎر »ﺑﻪ ﺳﻮی ﺟﺎﻣﻌﻪای‬
‫ﮐﻪ در آن ھﻤﻪ اﻧﺴﺎنھﺎ در رﻓﺎه و آﺳﺎﯾﺶ زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻨﻨﺪ« ﻣﺮاﺳﻢھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ را ﺗﺮﺗﯿﺐ‬
‫داده ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ در زﻣﯿﻨﻪ ھﺪاﯾﺖ و رھﻨﻤﻮدھﺎی اﺳﻼم‪ ،‬ﻻزم ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم‬
‫ﭘﯿﺶ از ھﻤﻪ ﺳﺎزﻣﺎنھﺎ و ﺟﻤﻌﯿﺖھﺎ و ﺣﮑﻮﻣﺖھﺎ‪ ،‬ھﻤﻪ ﻣﺮدم را ﺑﻪ رﻋﺎﯾﺖ و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫اﻃﻔﺎل و ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﺗﺮﻏﯿﺐ ﻧﻤﻮده و اﯾﻦ ﺗﻮﺟﯿﮫﺎت را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ از ﻻﺑﻼی آﯾﺎت ﻗﺮآن و‬
‫اﺣﺎدﯾﺚ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﯽﺗﻮان ﻣﺸﺎھﺪه ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻪ وﯾﮋه در ﺿﻤﻦ ﺗﻮﺟﯿﮫﺎت ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ‬
‫ﻟﻘﻤﺎن ﺣﮑﯿﻢ ﺑﺮای ﻓﺮزﻧﺪش و ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﮑﺮر آﯾﺎت ﻗﺮآن در ﻣﻮرد اﺣﺴﺎن و اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﭘﺪر‪،‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٢٠‬‬

‫ﻣﺎدر و اﻓﺮاد ﻣﺴﻦ و ﺿﻌﯿﻒ ﻧﻤﻮﻧﻪھﺎی زﯾﺎدی ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﯽﺧﻮرد‪ .‬ﺑﺮای ﻣﺜﺎل رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪاص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»ھﺮ ﺟﻮاﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪی اﺣﺘﺮام ﺑﮕﺬارد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺴﯽ را ﻣﺄﻣﻮر ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ او را‬
‫در ﺳﺎﻟﻤﻨﺪی ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام ﻗﺮار دھﺪ«‪ .‬و »ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻣﺮاﻗﺒﺖ از ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان ﺳﻔﺎرش‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻢ زﯾﺮا ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آنھﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻣﮑﺎﻧﺎت و روزی زﻧﺪﮔﯽ را در اﺧﺘﯿﺎرﺗﺎن‬
‫ﻧﮫﺎده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﻓﻘﮫﺎ در ﺑﺨﺶھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﻘﻪ ﻋﺒﺎدات و ﻣﻌﺎﻣﻼت و در ﮐﺘﺎبھﺎی‬
‫اﺻﻮل ﻓﻘﻪ در ﻣﺒﺤﺚ »اھﻠﯿﺖ و ﻋﻮارض آن« زﯾﺮ ﻋﻨﻮان »اﺣﮑﺎم ﮐﻮدﮐﺎن« ﺑﺤﺚھﺎی‬
‫ﻣﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻄﻠﻮﺑﯽ را ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﭘﯿﺶﺗﺮ ﻧﯿﺰ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬اﻣﺎم ﺑﺰرﮔﻮار‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﻮد ﺑﻦ ﺣﺴﯿﻦ اﺳﺘﺮوﺷﻨﯽ ﺣﻨﻔﯽ از ﻓﻘﮫﺎی ﻗﺮن ھﻔﺘﻢ ھﺠﺮی ﮐﺘﺎﺑﯽ را ﺑﻪ‬
‫ﻧﺎم »ﺟﺎﻣﻊ اﺣﮑﺎم اﻟﺼﻐﺎر« ﺗﺄﻟﯿﻒ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻓﻘﮫﺎی ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻪ ﮐﻮدﮐﺎن از ھﻤﺎن زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺟﻨﯿﻨﯽ ﺑﯿﺶ ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ‬
‫اھﺘﻤﺎم ﻧﻤﻮده و ﺣﻘﻮق ﭼﮫﺎرﮔﺎﻧﻪای را ﺑﺮای آنھﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﺣﻖ‬
‫ﻧﺴﺐ و ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﭘﺪر‪ ،‬ﻣﺎدر و ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﺣﻖ ارث ﺑﺮدن‪ ،‬ﺣﻖ وﺻﯿﺖ و ﺣﻖ وﻗﻒ ﺷﺪن‬
‫ﺑﺮای او‪ .‬ﺣﺘﯽ ﻗﺒﻞ از آﻓﺮﯾﻨﺶ در درون ﻣﺎدر اﺳﻼم آنھﺎ را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار داده و ﺑﺎ‬
‫ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب ھﻤﺴﺮ و ﺷﺮﯾﮏ زﻧﺪﮔﯽ ﭘﺎک و ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎر ﺑﺴﺘﺮ ﻣﻄﻠﻮب و‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ را ﺑﺮای آنھﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و در ﺟﮫﺖ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از ﺣﻘﻮق دﯾﮕﺮان ﻓﻘﮫﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ ارﺗﮑﺎب‬
‫ﺟﺮم و ﺧﺴﺎرت از ﻃﺮف ﮐﻮدﮐﺎن ﻣﻮﺟﺐ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت از اﻣﻮال آنھﺎﺳﺖ و ﺟﺰو ﺣﮑﻢ‬
‫وﺿﻌﯽ ـ ﻧﻪ ﺗﮑﻠﯿﻔﯽ ـ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽروﻧﺪ؛ زﯾﺮا ﺗﻨﮫﺎ ﭘﺲ از رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺳﻦ ﺑﻠﻮغ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺗﮑﺎﻟﯿﻒ و ﺣﺪود ﺷﺮﻋﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﮐﻮدﮐﺎن ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺷﺎره ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺮﻏﯿﺐ و ﻋﺎدت ﮐﺮدن ﮐﻮدﮐﺎن‬
‫ﺑﻪ ادای ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی دﯾﻨﯽ‪ ،‬ﻋﺒﺎدت آنھﺎ در ﺳﻦ ﺗﻤﯿﯿﺰ ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪ .‬و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ آﻣﻮزش ﮐﺎر و ﺗﺠﺎرت و ﺗﺪﻣﯿﻦ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺎدی در آﯾﻨﺪه ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ او‬
‫اﺟﺎزه ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﻌﺎﻣﻼت را ﺑﺪھﻨﺪ و او را ﺑﺮای ﻗﯿﺎم ﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ از ﮐﺎرھﺎی ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دﻋﻮت‬
‫از ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان‪ ،‬دوﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺮدن و آوردن اﻣﺎﻧﺖ‪ ،‬ﺗﺤﻮﯾﻞ دادن ﺻﺪﻗﻪ‪ ،‬اﺣﺴﺎن و ‪ ...‬ﻣﺄﻣﻮر‬
‫ﮐﻨﻨﺪ و ﻓﻘﮫﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ھﻢ اﺷﺎره ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوشھﺎی ﻋﺎدی و ﺟﺰﯾﯽ‬
 ‫‪٢٢١‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﻣﻮاد ﺧﻮراﮐﯽ ﻣﺪرﺳﻪ و ‪ ...‬آنھﺎ ـ ﭘﺲ از اﺟﺎزه واﻟﺪﯾﻦ و ﭘﻮل در اﺧﺘﯿﺎر او ﻧﮫﺎدن ـ ﺟﺎﯾﺰ‬
‫و ﻣﺸﺮوع اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﺪﯾﺘﯽ ﮐﻪ ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم ﺑﺮای ﺣﻔﻆ ﺣﻘﻮق و ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻓﺮدی ﮐﻮدﮐﺎن و‬
‫ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن اﻋﻢ از ﺣﻖ ﻏﺬا‪ ،‬ﻣﺴﮑﻦ‪ ،‬ﻟﺒﺎس‪ ،‬ﻣﺨﺎرج ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﺮﺑﯿﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ و ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮی‬
‫اﻣﻮال آنھﺎ ـ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ دارای اﻣﻮاﻟﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ـ در ﺟﮫﺖ ﺗﺠﺎرت و ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﺪن آن دارد‪.‬‬
‫اﺳﻼم ﻗﻀﯿﻪ وﻻﯾﺖ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﺷﺨﺼﯽ و ﻣﺎﻟﯽ را ﻣﻘﺮر ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ ھﺮﯾﮏ از آن دو‬
‫ﻧﻮع وﻻﯾﺖ‪ ،‬در ﻓﻘﻪ اﺳﻼﻣﯽ دارای اﺣﮑﺎم و ﻣﻘﺮرات ﺧﺎص ﺧﻮد ھﺴﺘﻨﺪ و ھﺮﯾﮏ از آن‬
‫اوﻟﯿﺎء‪ ،‬دارای ﺻﻼﺣﯿﺖھﺎی ﻣﺸﺨﺼﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﻖ ﻧﺪارﻧﺪ از ﭼﮫﺎرﭼﻮب آن ﺧﺎرج‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺤﻘﻖ ھﻤﯿﻦ ھﺪف‪ ،‬ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم اﺣﮑﺎم »وﺻﺎﯾﺖ« و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ‬
‫ﺑﺮ ﮐﻮدﮐﺎن از ﻃﺮف ﭘﺪر‪ ،‬ﺟﺪ و ﯾﺎ ﻗﺎﺿﯽ را ﻣﻘﺮر ﻧﻤﻮده اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺑﺮاﺳﺎس ﺣﺪﯾﺚ‪:‬‬
‫»ﺣﺎﮐﻢ و )ﻗﺎﺿﯽ( وﻟﯽ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﺑﯽﺳﺮﭘﺮﺳﺘﺎن ھﺴﺘﻨﺪ( دارای ﺣﻖ وﻻﯾﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و‬
‫ﻗﯿﺎم ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ و ﻧﮕﮫﺪاری ﮐﻮدﮐﺎن را ﺑﺮای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ آن را دارﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺎﯾﻪ اﺟﺮ و ﺛﻮاب ﮔﺮداﻧﯿﺪه اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺗﻌﺎون و ھﻤﯿﺎری در راﺳﺘﺎی ﺧﯿﺮﺧﻮاھﯽ و‬
‫ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎری اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫َ ‪َ َّ ٞ‬‬ ‫َ َ ۡ َ ُ َ َ َ َۡ َٰ َ ُۡ‬
‫�� قل إ ِ ۡص�ح ل ُه ۡم خ ۡ�‪] ﴾ٞ‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۲۰ :‬‬
‫﴿و��ٔلونك ع ِن ٱ�� ٰ‬
‫»در ﻣﻮرد )ﮐﻮدﮐﺎن( ﯾﺘﯿﻢ از ﺗﻮ ﺳﺌﻮال ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﮕﻮ اﺻﻼح )اﻣﻮر( آنھﺎ ﺑﻪ ﺧﯿﺮ و‬
‫ﻣﺼﻠﺤﺖ )ھﻤﻪ( اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدآوری اﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﻼﺣﯿﺖ و اﺧﺘﯿﺎرات وﺻﯽ در ﭼﮫﺎرﭼﻮب اﻣﻮر ﻣﺎﻟﯽ و‬
‫اﻗﺘﺼﺎدی ﮐﻮدﮐﺎن و ﺑﺎ رﻋﺎﯾﺖ ﺷﺶ ﺷﺮط اﺳﺖ‪ :‬ﻣﮑﻠﻒ‪ ،‬ﻋﺎدل‪ ،‬ﻋﺎﻗﻞ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ اﻗﺪام ﺑﻪ‬
‫ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ و ﻧﮕﮫﺪاری‪ ،‬اﻣﺎﻧﺘﺪاری و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدن ﺑﺮای ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﮐﻮدﮐﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن‪.‬‬
‫ﻣﺮاﻗﺒﺖ و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﮐﻮدﮐﺎن از ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺧﺮدﺳﺎﻟﯽ ﺗﺎ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺳﻦ ﺑﻠﻮغ از ﻃﺮﯾﻖ‬
‫ﻣﻘﺮرات و اﺣﮑﺎم »ﺣﻀﺎﻧﺖ« و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﮐﻪ ﻧﻮﻋﯽ وﻻﯾﺖ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ اﺳﺖ اداﻣﻪ ﺧﻮاھﺪ‬
‫داﺷﺖ و ﺑﺮاﺳﺎس اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻋﯽ ﺣﻀﺎﻧﺖ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ از ﮐﻮدﮐﺎن ـ ﺑﻪ وﯾﮋه دﺧﺘﺮان ـ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از ﺟﺎن‪ ،‬ﻣﺎل‪ ،‬ﺣﺮﻣﺖ‪ ،‬ﺗﺮﺑﯿﺖ و ﺗﻌﻠﯿﻢ آنھﺎ واﺟﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﯽ در‬
‫ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﮐﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺟﺪا ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ واﺟﺐ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ھﻢﭼﻨﺎن‬
‫ﭘﺎﺑﺮﺟﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎدران ﺑﺮای ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ و ﻧﮕﮫﺪاری ﮐﻮدﮐﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺎدر ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در‬
‫اوﻟﻮﯾﺖ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﭘﺲ از رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺳﻦ ﺑﻠﻮغ ـ ﺑﻪ وﯾﮋه زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻮدن ﮐﻮدﮐﺎن در‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٢٢‬‬

‫ﻧﺰد ﻣﺎدر‪ ،‬آنھﺎ را در ﻣﻌﺮض ﻣﺸﮑﻼت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻗﺮار دھﺪ ـ اﯾﻦ اوﻟﻮﯾﺖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ و‬
‫ﻧﮕﮫﺪاری ﺑﻪ ﭘﺪر ﻣﺤﻮل ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺎﻧﺖ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺳﻔﺮ ﻃﻮﻻﻧﯽ‪ ،‬ﻧﻘﻞ ﻣﮑﺎن‪ ،‬ﻓﺴﻖ و ﻓﺠﻮر‪ ،‬ﺿﻌﻒ دﯾﻦ و‬
‫ﻏﯿﺮت‪ ،‬ﻗﻠﺖ اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ‪ ،‬اذﯾﺖ و آزار ﮐﻮدﮐﺎن ﺗﺤﺖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﯾﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺟﻨﻮن‪،‬‬
‫ﺟﺬام‪ ،‬ﭘﯿﺴﯽ و ازدواج دﺧﺘﺮ ﺗﺤﺖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ‪ ،‬ﻗﻄﻊ و ﺑﺎﻃﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ھﺰﯾﻨﻪھﺎی ﻣﺮﺑﻮط‬
‫ﺑﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ و ﻧﮕﮫﺪاری از اﻣﻮال ﮐﻮدﮐﺎن ـ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺧﻮد دارای اﻣﻮاﻟﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ـ و ﯾﺎ از‬
‫اﻣﻮال ﭘﺪر ﯾﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﻔﻘﻪ ﮐﻮدﮐﺎن ﺑﺮ آﻧﺎن واﺟﺐ اﺳﺖ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ اﻣﮑﺎﻧﺎت و ﻟﻮازم زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻏﺬا‪ ،‬ﻣﺴﮑﻦ‪ ،‬ﻟﺒﺎس و دﯾﮕﺮ ﻣﺎﯾﺤﺘﺎج او را ﻓﺮاھﻢ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﭘﺲ از ﭘﺎﯾﺎن ﺣﻀﺎﻧﺖ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﮐﻮدک ﺑﻪ ﭘﺪر ﯾﺎ ﺟﺪ ﭘﺪری او ﺗﺤﻮﯾﻞ داده‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫و ﺑﺮ ﭘﺪر و ﭘﺪرﺑﺰرگ واﺟﺐ اﺳﺖ ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻮدﮐﺎن ﺧﻮد را در ﺣﺪ ﺗﻮان ـ‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﮐﻮدﮐﺎن دارای ﺛﺮوت و درآﻣﺪی ﻧﺒﻮده و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﮐﺎر و ﮐﺴﺐ درآﻣﺪ را ﻧﺪاﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﻔﻆ ﺣﯿﺎت و ﻣﺼﻠﺤﺖ آﻧﺎن ـ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫و از ھﻤﻪ ﻣﮫﻢﺗﺮ ﺑﺮ واﻟﺪﯾﻦ‪ ،‬اوﻟﯿﺎء و ﻣﺮﺑﯿﺎن واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﺑﺎورھﺎ‪ ،‬ﻋﻘﺎﯾﺪ‬
‫ﺻﺤﯿﺢ‪ ،‬اﺧﻼق ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه‪ ،‬ﻋﺒﺎدت و ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎری ﮐﻮدﮐﺎن را ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و از رﺳﯿﺪﮔﯽ ﺑﻪ‬
‫اﻣﻮر ﺑﮫﺪاﺷﺘﯽ‪ ،‬ﭘﺰﺷﮑﯽ و آﻣﻮزشھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﻠﻮم ﻓﻨﯽ‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬آداب ‪ ،‬ﻓﺮھﻨﮓ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و اﻃﻼﻋﺎت ﻋﻤﻮﻣﯽ او ﮐﻮﺗﺎھﯽ ﻧﻮرزﻧﺪ و آﻧﺎن را ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺗﻮﻃﺌﻪھﺎی دﺷﻤﻨﺎن‬
‫ﺧﺎرﺟﯽ و ﻣﺰدوران داﺧﻠﯽ ﺑﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﯿﻨﻪ ﻋﺰت‪ ،‬ﺳﺮﺑﻠﻨﺪی و ﺣﻔﻆ ﺣﻘﻮق ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﮐﻢﮐﻢ ﻓﺮاھﻢ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺣﻘﻮق ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان‬
‫ھﺮﮔﺎه اﻓﺮاد ﺳﺎﻟﻤﻨﺪ دارای اﻗﻮام و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪاﻧﯽ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ‬
‫واﺟﺐ اﺳﺖ در اﻣﺎﮐﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﺄن و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﺑﺰرﮔﺎن ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎﺷﺪ و از ھﻤﻪ اﻣﮑﺎﻧﺎت ﮐﺎر‪،‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪ ،‬ﺗﻔﺮﯾﺢ‪ ،‬ورزش‪ ،‬ﺑﮫﺪاﺷﺖ و ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ و ﻣﺮاﻗﺒﺖ از آنھﺎ‬
‫ﺑﭙﺮدازﻧﺪ؛ زﯾﺮا ﮔﺎھﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺮﺧﯽ از ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان از ﺑﯿﻤﺎری ﺟﺴﻤﯽ ﯾﺎ رواﻧﯽ ﺧﺎﺻﯽ‬
‫رﻧﺞ ﺑﺮده و ﺑﺮای ﻧﺰدﯾﮑﺎن ﻧﯿﺰ ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻤﻞ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺮاﻗﺒﺖھﺎی وﯾﮋه و اﻣﺎﮐﻦ‬
‫ﺧﺎﺻﯽ ﻧﯿﺎز دارﻧﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺣﮑﻮﻣﺖھﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر راﯾﮕﺎن ﯾﺎ ﺑﺎ ھﺰﯾﻨﻪھﺎی ﺑﺴﯿﺎر‬
‫اﻧﺪک ﺑﻪ ﻣﺮاﻗﺒﺖ از آﻧﺎن ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﺑﯿﻤﺎر اﻗﺪام ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪٢٢٣‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﯾﮑﯽ از ﻣﮫﻢﺗﺮﯾﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی ﻓﺮزﻧﺪان و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﯽ‬

‫ً‬
‫ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﻏﺎﻟﺒﺎ آنھﺎ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﮐﺎر و زﻧﺪﮔﯽ و ﮐﺴﺐ درآﻣﺪ را از دﺳﺖ ﻣﯽدھﻨﺪ‬
‫ً‬
‫و ﻏﺎﻟﺒﺎ از ﻣﻨﺒﻊ درآﻣﺪ ﻣﻌﯿﻦ و ﮐﺎﻓﯽ ﻣﺤﺮوم ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﻼم‬
‫از ﻃﺮﯾﻖ اﺣﮑﺎم ﻧﻔﻘﺎت ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺨﺎرج آنھﺎ را ﺑﻪ ﻧﺰدﯾﮑﺎن واﺟﺐ ﮔﺮداﻧﯿﺪه اﺳﺖ؛ زﯾﺮا‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫ُۡۡ َ ۡ‬ ‫َ ۡٗ َ ۡ‬ ‫َ ۡ ُ ُ ْ َّ َ َ َ ُ ۡ ُ ْ‬
‫�‬‫� َوٱ�َ َ�ٰ َ ٰ‬ ‫ٱل َ� ٰ ِ َ�يۡن إ ِ ۡح َ ٰ‬
‫� ٗنا َو�ِذِي ٱلقر ٰ‬ ‫��وا بِهِۦ ش�ٔاۖ و� ِ‬‫﴿۞وٱ�بدوا ٱ� و� � ِ‬
‫ِ‬
‫يل َو َما‬ ‫َّ‬ ‫َ ۡ‬ ‫َۡ‬ ‫ٱ� ُن َ َّ‬ ‫ٱ�ار ۡ ُ‬
‫ٱ�ار ذِي ۡٱل ُق ۡر َ ٰ َ ۡ َ‬ ‫�ك َ ۡ َ‬ ‫َ َۡ َ‬
‫�ب وٱب ِن ٱلسب ِ ِ‬ ‫ِب ب ِٱ� ِ‬ ‫ب وٱلصاح ِ‬ ‫ِ‬ ‫�و ِ‬ ‫ِ� و ِ‬ ‫وٱلم ٰ ِ‬
‫ً‬ ‫َ َ َ ۡ َ ۡ َ ٰ ُ ُ ۡ َّ َّ َ َ ُ ُّ َ َ َ ُ ۡ َ ٗ َ ُ‬
‫ملكت �ي�ن�مۗ إِن ٱ� � �ِب من �ن �تا� فخورا ‪] ﴾٣٦‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[۳۶ :‬‬
‫»ﺗﻨﮫﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﯿﺪ و ھﯿﭻ )ﮐﺲ و ھﯿﭻ( ﭼﯿﺰی را ﺑﺎ او ﺷﺮﯾﮏ ﻧﻨﻤﺎﯾﯿﺪ و‬
‫ﺑﻪ ﭘﺪر‪ ،‬ﻣﺎدر‪ ،‬ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان‪ ،‬ﯾﺘﯿﻤﺎن‪ ،‬درﻣﺎﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان‪ ،‬ھﻤﺴﺎﯾﮕﺎن ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪ‪،‬‬
‫ھﻤﺴﺎﯾﮕﺎن ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ‪ ،‬دوﺳﺘﺎن )در ﺳﻔﺮ و ﺣﻀﺮ و ھﻤﺮاھﺎن و ھﻤﮑﺎران( و ﻣﺴﺎﻓﺮان ﺑﺎ ﻧﯿﮑﯽ‬
‫)و ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ( رﻓﺘﺎر ﮐﻨﯿﺪ‪.«...‬‬
‫ﻻزﻣﻪ ُﺣﺴﻦ رﻓﺘﺎر و ﻧﯿﮑﻮﮐﺎری آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮاﮐﺰ ﻣﺠﮫﺰی ﺑﺮای ﮐﺎر‪ ،‬ﺗﻔﺮﯾﺢ‪،‬‬
‫ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ و ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﻓﺮاھﻢ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺳﻼﻣﺖ‪ ،‬ﺷﺎداﺑﯽ‪ ،‬اﻣﯿﺪواری‪ ،‬اﺣﺴﺎس‬
‫وﺟﻮد و ﮐﺮاﻣﺖ در آنھﺎ ﺷﮑﻮﻓﺎ ﺷﻮد‪ .‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ از ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽھﺎ و ﺗﺠﺎرب ﻓﮑﺮی و ﻋﻤﻠﯽ‬
‫ﺗﺨﺼﺺھﺎ و ﻓﻦآوریھﺎی آﻧﺎن ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ وﺿﻌﯿﺖﺷﺎن ﺣﺪاﮐﺜﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺑﯿﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫و ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﭘﯿﺶﺗﺮ ﻧﯿﺰ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪» :‬در ھﯿﭻ ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻣﺠﺎل و ﻓﺮﺻﺖ ﮐﺎر و‬
‫ﺑﺮوز و اداﻣﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ و ﺳﺎزﻧﺪﮔﯽ ـ در ﺣﺪ ﺗﻮان ـ از آﻧﺎن ﺳﻠﺐ ﺷﻮد؛ زﯾﺮا ﮐﺎر و ﻣﺸﻐﻮﻟﯿﺖ‬
‫روح ﺷﺎداﺑﯽ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﻋﺰت و اﻓﺘﺨﺎر را در آن زﻧﺪه ﻧﮕﺎه ﻣﯽدارد و از اﻓﺴﺮدﮔﯽ‪،‬‬
‫اﺣﺴﺎس ﭘﻮﭼﯽ و دلﻣﺮدﮔﯽﺷﺎن ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫در ﺧﺎﺗﻤﻪ ﺑﺤﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﯾﮏ ﺳﺮی ﻣﺴﺎﺋﻞ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺿﻤﺎﻧﺖھﺎی‬
‫ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﺮای ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق آنھﺎ ﺑﺮاﺳﺎس اﺻﻮل و ارزشھﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و اﺧﻼﻗﯽ‬
‫اﺳﻼم ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻔﺎد و روح آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﺣﻔﻆ اﺣﺘﺮام و ﺿﺮورت ﻣﺮاﻋﺎت‬
‫اﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﺣﻘﯽ اﺳﺘﻮار و اﺳﺎﺳﯽ در زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺸﺮی اﺳﺖ و ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ و ﻋﻄﻮﻓﺖ و آ ﮔﺎه از وﺿﻊ و ﺷﺮاﯾﻂ ﺟﺴﻤﯽ و روﺣﯽﺷﺎن ھﻤﻪ اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻻزم‬
‫ﺑﺮای رﻓﺎه و آﺳﺎﯾﺶ آنھﺎ از ﻃﺮف ﻣﺆﺳﺴﺎت رﺳﻤﯽ‪ ،‬ﻣﺮدﻣﯽ و ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻓﺮاھﻢ ﺷﻮد و‬
‫ھﻤﻪ دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ھﻢ ﺑﺪھﻨﺪ ﺗﺎ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺧﺎص ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﮐﻪ ﺣﺎﻓﻆ ﺣﻘﻮق و ﺗﺄﻣﯿﻦ‬
‫ﮐﻨﻨﺪه ﻣﺼﺎﻟﺢﺷﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﺗﮫﯿﻪ ﺷﻮد و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺪی ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺟﺮا درﺑﯿﺎﯾﺪ‪.‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٢٤‬‬

‫ﻫﻔﺘﻢ‪ :‬ﺣﻘﻮق ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان‬

‫ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺧﺎﻧﻮادهای ﯾﮑﭙﺎرﭼﻪ‪ ،‬ھﻤﺎھﻨﮓ‪ ،‬از درون اﺳﺘﻮار‪ ،‬از ﺑﯿﺮون و در‬
‫ﻏﻢ آن ﭘﺎﺳﺪاری از ﺣﺮﻣﺖ‪ ،‬ﮐﺮاﻣﺖ و در ﭘﯿﺶ ﮔﺮﻓﺘﻦ راه‬ ‫ھﻢ و ّ‬
‫رواﺑﻂ ﺑﺎ دﯾﮕﺮان ھﻤﻪ ّ‬
‫ﭘﺎﮐﯽ و ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎری اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ ﺑﻪ ھﺮ ﻣﯿﺰاﻧﯽ ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻮاده اﺳﻼﻣﯽ ھﻤﯿﺎر و ﭘﺸﺘﯿﺒﺎن‬
‫ھﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺎ ﺑﮫﺮهﻣﻨﺪی از اﺧﻼق‪ ،‬ﻓﻀﯿﻠﺖ‪ ،‬ﭘﺎﮐﺪاﻣﻨﯽ‪ ،‬ﻋﻔﺖ‪ ،‬ﺧﯿﺮﺧﻮاھﯽ‪ ،‬ﺑﺨﺸﻨﺪﮔﯽ و‬
‫ﺻﻤﯿﻤﯿﺖ‪ ،‬ﺧﻮد را ﻣﺴﻠﺢ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام ھﻤﺴﺎﯾﮕﺎن و ﻣﺮدم ﺟﺎﻣﻌﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﮐﺴﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻧﺴﺎن دارای رواﺑﻂ ﻧﺴﺒﯽ و ﻧﮋادی ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و‬
‫اﯾﻦ ﺣﻠﻘﻪ ارﺗﺒﺎط اﺳﺘﺤﮑﺎمﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﺣﻠﻘﻪ ارﺗﺒﺎط ﺑﺮادری دﯾﻨﯽ و ﻣﺆﯾﺪ ﺑﺮ اﺧﻮت اﯾﻤﺎﻧﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺪون ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺑﺮادری دﯾﻨﯽ از ارزش و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﺧﺎﺻﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫در راﺳﺘﺎی ﯾﮑﭙﺎرﭼﮕﯽ و اﺳﺘﺤﮑﺎم ارﮐﺎن ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‪ ،‬اﺳﻼم ﺣﻘﻮق ﻣﺸﺘﺮﮐﯽ را ﻣﯿﺎن‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﻣﻘﺮر ﻧﻤﻮده ﮐﻪ ﻣﮫﻢﺗﺮﯾﻦ آنھﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪ -۱‬ﻧﯿﮑﻮﮐﺎری‬
‫اراده ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮ اﯾﻦ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﮐﻪ اﺳﺎس ارﺗﺒﺎط اﻧﺴﺎن ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻮاده و‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪاش در ھﻤﻪ اﻣﻮر و در ھﻤﻪ زﻣﯿﻨﻪھﺎ ﺑﺎ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ و زﯾﺒﺎﺗﺮﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﻤﮑﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان و ﺑﺴﺘﮕﺎﻧﺶ ﺑﺎ ﮐﻼم و ﺳﺨﻦ ﺳﻨﺠﯿﺪه و‬
‫ﻣﻄﻠﻮب و رﻓﺘﺎر ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ در ﺣﺪ ﺗﻮان‬
‫ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪیﺷﺎن را ﺑﺮآورده ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺮﺗﺐ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺳﺮﮐﺸﯽ ﮐﻨﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﯿﻤﺎر‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﯿﺎدتﺷﺎن ﺑﺮود و از ﺣﺎل و اﺣﻮال آنھﺎ ﺟﻮﯾﺎ ﺷﻮد و از ھﯿﭻﮔﻮﻧﻪ ھﻤﮑﺎری و‬
‫دﻟﺴﻮزی ﺑﺮای آنھﺎ ﮐﻮﺗﺎھﯽ ﻧﻮرزد و در ﺗﺸﯿﯿﻊ ﺟﻨﺎزه آنھﺎ ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﮐﻨﺪ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ۡ‬ ‫َ‬
‫ا� ٱل ۡ َم َال َ ٰ‬‫ََ َ‬
‫�﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۱۷۷ :‬‬ ‫� ُح ّبِهِۦ َذوِي ٱل ُق ۡر َ ٰ‬ ‫﴿وء‬
‫»و از اﻣﻮال ﺧﻮد‪ ،‬ھﺮﭼﻨﺪ آن را دوﺳﺖ ﻣﯽدارد ﺑﻪ ﻧﺰدﯾﮑﺎن ﻣﯽدھﺪ ‪.«...‬‬
‫ۡ‬ ‫َ ۡٗ َ ۡ‬ ‫َ ۡ ُ ُ ْ َّ َ َ َ ُ ۡ ُ ْ‬
‫�﴾‬‫� ٗنا َو�ِذِي ٱل ُق ۡر َ ٰ‬
‫ٱل َ� ٰ ِ َ�يۡن إ ِ ۡح َ ٰ‬
‫ِ‬ ‫��وا بِهِۦ ش�ٔاۖ و� ِ‬ ‫﴿۞وٱ�بدوا ٱ� و� � ِ‬
‫]اﻟﻨﺴﺎء‪.[۳۶:‬‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﯿﺪ )و ﮐﺴﯽ و( ﭼﯿﺰی را ﺑﺎ او ﺷﺮﯾﮏ ﻧﮕﺮداﻧﯿﺪ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺪر‪،‬‬
‫ﻣﺎدر و ﻧﺰدﯾﮑﺎن ﺑﻪ ﻧﯿﮑﯽ رﻓﺘﺎر ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫َ‬
‫ٱلسبيل َو� ُ� َب ّذ ِۡر َ� ۡبذ ً‬ ‫ِ� َو ۡٱ� َن َّ‬ ‫� َح َّق ُهۥ َوٱلۡم ۡسك َ‬ ‫َ ُۡۡ َ‬
‫ِيرا ‪] ﴾٢٦‬اﻹﺳﺮاء‪.[۲۶ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٰ‬ ‫ات ذا ٱلقر‬ ‫﴿ َو َء ِ‬
 ‫‪٢٢٥‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫»ﺣﻖ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان را )از ﻗﺒﯿﻞ ﺻﻠﻪ رﺣﻢ‪ ،‬ﻣﺤﺒﺖ و ﺗﻌﺎون( و ﺣﻖ ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان و‬

‫واﻣﺎﻧﺪه در راه را )از ﻗﺒﯿﻞ زﮐﺎت‪ ،‬ﺻﺪﻗﻪ و اﺣﺴﺎن( ﺑﭙﺮداز و ﺑﻪ ھﯿﭻوﺟﻪ رﯾﺨﺖوﭘﺎش‬
‫ﻣﮑﻦ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻗﺮآن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﻣﺮاﻋﺎت ﺣﻖ و ﻋﺪاﻟﺖ ـ ﺑﻪ وﯾﮋه در ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﺎﺻﯽ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ھﻨﮕﺎم ﺗﻘﺴﯿﻢ ارث ﻣﯿﺎن ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان و ﻧﺰدﯾﮑﺎن و ﺳﭙﺮدن ﺣﻖ ھﺮﯾﮏ ﺑﻪ آنھﺎ‬
‫ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ۡ ُ ُ ْ َ‬ ‫ُ‬
‫َ َ َ َ ۡ ۡ َ َ ْ ُ ْ ۡ ُ ۡ َٰ َ َۡ َٰ َ ٰ َ َۡ َٰ ُ َ ۡ ُ ُ‬
‫ٱر ُزقوهم ّمِن ُه َوقولوا ل ُه ۡم‬‫﴿�ذا ح� ٱل ِقسمة أولوا ٱلقر� وٱ��� وٱلم�كِ� ف‬
‫ٗ‬ ‫َ ٗ‬
‫ق ۡو� َّم ۡع ُروفا ‪] ﴾٨‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[۸ :‬‬
‫»ھﺮﮔﺎه ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان )ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻓﻮت ﮐﺮده( و ﯾﺘﯿﻤﺎن و ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان )ﻏﯿﺮﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪ(‬
‫ﺑﺮای ﺗﻘﺴﯿﻢ )ارث( ﺣﻀﻮر ﭘﯿﺪا ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺸﯽ از آن اﻣﻮال را ﺑﻪ آنھﺎ ﺑﺪھﯿﺪ و ﺑﻪ روش‬
‫زﯾﺒﺎ و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺑﺎ اﯾﺸﺎن ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ«‪.‬‬
‫اﻧﺴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﺒﺎﯾﺪ از ﺻﺪﻗﻪ و اﻧﻔﺎق ﺑﻪ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﺑﻪ وﯾﮋه زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﺧﺮج و‬
‫ھﺰﯾﻨﻪ ﺧﻮد ﭼﯿﺰی اﺿﺎﻓﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻮﺗﺎھﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻻزم اﺳﺖ ﺑﺮای اﺻﻼح‬
‫و آﺷﺘﯽ ﻣﯿﺎن ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ـ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﺧﺘﻼﻓﯽ ﻣﯿﺎن آنھﺎ ﺑﺮوز ﮐﻨﺪ ـ در اﺳﺮع وﻗﺖ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﻗﺪام ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﺧﻼق و دادﮔﺮی را ﻣﺮاﻋﺎت ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ آن دارای اﺟﺮ و ﺛﻮاب ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﻗﺎرب وﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺮادران‪ ،‬ﺧﻮاھﺮان و ﻓﺮزﻧﺪان آنھﺎ‪ ،‬ﻋﻤﻮ‪ ،‬ﻋﻤﻪ و‬
‫ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن و داﯾﯽ‪ ،‬ﺧﺎﻟﻪ و ﻓﺮزﻧﺪان آنھﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺮﻣﺬی رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬ﺧﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﻣﺎدر اﺳﺖ«‪ .‬و ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدآوری اﺳﺖ ﮐﻪ اﺣﺴﺎن‬
‫و رﻓﺘﺎر درﺳﺖ ﺑﺎ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﺑﺎﯾﺪ در ﺟﮫﺖ اﺟﺮای اواﻣﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﯽص‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ اھﺪاف و اﻏﺮاض ﻣﺎدی و دﻧﯿﻮی ھﻤﺮاه ﻧﮕﺮدد؛ زﯾﺮا اﻧﺴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﺨﻠﺺ‬
‫ﺳﻌﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ ھﻤﻪ ﮐﺮدار و ﮔﻔﺘﺎرش در راﺳﺘﺎی رﺿﺎﯾﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻧﺠﺎم ﭘﺬﯾﺮد‪.‬‬

‫‪ -۲‬وﺻﯿﺖ ﺑﺮای ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان‬

‫ً‬
‫وﺻﯿﺖ ﺑﺮای ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﻗﺴﻤﺘﯽ از داراﯾﯽ ﺑﻪ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﺑﺮاﺳﺎس اﯾﻦ اﯾﻪ ﻗﺒﻼ‬
‫واﺟﺐ ﺑﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ََ َ َ ًۡ َۡ ُ ۡ‬ ‫ۡ ُ‬ ‫َ‬
‫ُ َ َ َۡ ُ ۡ َ َ َ َ َ َ ُ‬
‫ص َّية ل ِل َ� ٰ ِ َ�يۡ ِن‬
‫� أحد� ُم ٱل َم ۡوت إِن ترك خ�ا ٱلو ِ‬ ‫﴿كتِب علي�م إِذا ح‬
‫� ‪] ﴾١٨٠‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[۱۸۰ :‬‬
‫َ ًّ َ َ‬
‫� ٱل ۡ ُم َّتق َ‬ ‫ا‬ ‫ق‬ ‫ح‬ ‫وف‬‫ِ‬ ‫ُ‬
‫ر‬ ‫ع‬ ‫َو ۡٱ�َ ۡق َر� َ‬
‫� بٱل ۡ َم ۡ‬
‫ِ‬ ‫�‬ ‫ِ ِ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٢٦‬‬

‫»ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ )ﺑﯿﻤﺎری ﺳﺨﺖ ﻣﺸﺮف ﺑﻪ( ﻣﺮگ ﻓﺮا رﺳﯿﺪ‪ ،‬اﮔﺮ‬
‫داراﯾﯽ و ﺛﺮوت را از ﺧﻮد ﺑﺮﺟﺎی )ﻣﯽ( ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬از ﺳﻮی ﺧﺪاوﻧﺪ( وﺻﯿﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﺷﻤﺎ واﺟﺐ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ )و ﺑﺎﯾﺪ( ﺑﺮای ﭘﺪر‪ ،‬ﻣﺎدر و ﻧﺰدﯾﮑﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ وﺻﯿﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﻘﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ دوش ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎران اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﯽ اﯾﻦ آﯾﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آﯾﺎت ﻣﯿﺮاث ﮐﻪ در ﺳﻮره اﻟﻨﺴﺎء آﻣﺪه ﻣﻨﺴﻮخ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪه و واﺟﺐ ﺑﻮدن آن ﺑﺮای ﻏﯿﺮ وارﺛﯿﻦ ﺑﻪ ﻣﺴﺘﺤﺐ و ﻣﻄﻠﻮب ﻣﺒﺪل ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ و‬
‫اﯾﻦ ﮐﺎر در واﻗﻊ زﻣﯿﻨﻪﺳﺎز دوام اﻟﻔﺖ‪ ،‬ﻣﻮدت و ُﺣﺴﻦ رواﺑﻂ ﻣﯿﺎن آنھﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -۳‬ﻣﺤﺒﺖ ﺑﺎ ﺧﻮﯾﺸﺎﻧﺪان‬
‫ً‬
‫اﻧﺴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻃﺒﯿﻌﺘﺎ دﯾﮕﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را دوﺳﺖ ﻣﯽ دارد و در ﻣﻮاﻗﻊ ﺳﺨﺘﯽ رﻓﻊ‬
‫ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪیھﺎی آﻧﺎن را ﺑﺮ ﻧﯿﺎزھﺎی ﺧﻮد ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻣﯽدھﺪ‪ ،‬ﺑﻪ وﯾﮋه زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ آن ﻣﺴﻠﻤﺎن از‬
‫اﻗﻮام و ﻧﺰدﯾﮑﺎن او ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﺤﺒﺖ‪ ،‬دﻟﺴﻮزی و اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺘﺶ در‬
‫آﺷﮑﺎر و ﻧﮫﺎن ﺑﺮای او ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽﮔﺮدد و در ﺷﺎدﻣﺎﻧﯽ ازدواج‪ ،‬ﺗﻮﻟﺪ ﻓﺮزﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ او در‬
‫ﮐﺎر و ﺗﺤﺼﯿﻞ و ‪ ...‬ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم ﻏﻢ‪ ،‬ﻧﺎراﺣﺘﯽ و ﻣﺸﮑﻼت ھﻢ‪ ،‬ﺳﻌﯽ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺮای دﻟﺠﻮﯾﯽ و ﮐﻤﮏ ﺑﻪ او ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﮔﯿﺮد و در ﻣﻮارد ﺧﯿﺮ‪ ،‬ﻣﻔﯿﺪ و ﺑﺮﭘﺎﯾﯽ‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ و ﺣﻖ از او ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻨﺰﻟﺖ ﻗﺮاﺑﺖ و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪی‬
‫را ﺑﺴﯿﺎر ﮔﺮاﻣﯽ ﻧﻤﻮده و آن را زﻣﯿﻨﻪای ﺑﺮای اﯾﺠﺎد ﺗﻔﺎھﻢ و وﺣﺪت ﻣﯿﺎن اھﻞ اﯾﻤﺎن‬
‫ﻗﺮار داده و ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرﮔﻮار اﺳﻼمص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫ۡ‬ ‫َّ ۡ‬ ‫َ‬ ‫ُ َّ ٓ َ ۡ َ ُ ُ‬
‫�﴾ ]اﻟﺸﻮری‪.[۲۳ :‬‬‫� ۡم َعلَ ۡيهِ أ ۡج ًرا إِ� ٱل َم َو َّدةَ ِ� ٱل ُق ۡر َ ٰ‬ ‫﴿قل � أ�ٔل‬
‫»)ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ( ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﮕﻮ ﻣﻦ ھﯿﭻ اﺟﺮ و ﭘﺎداﺷﯽ را ﺑﻪ ﺟﺰ ﻣﺤﺒﺖ و دوﺳﺘﯽ ﺑﺎ‬
‫ﻧﺰدﯾﮑﺎن از ﺷﻤﺎ ﻧﻤﯽﺧﻮاھﻢ«‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﺤﺒﺖ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان را ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﺮ ﻣﺤﺒﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و‬
‫ﺟﮫﺎد در راه ﺧﺪا ﺗﺮﺟﯿﺢ ﺑﺪھﯿﻢ‪ .‬زﯾﺮا ﻣﺤﺒﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و اﺳﻼم ﺑﺮ ھﻤﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ‬
‫ﺑﺰرگ و ﮐﻮﭼﮏ زﻧﺪﮔﯽ اوﻟﻮﯾﺖ دارﻧﺪ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ٗ ّ َّ‬ ‫ََْ‬ ‫﴿ َو َّٱ� َ‬
‫ِين َء َام ُن ٓوا أش ُّد ُح ّبا ِ�ِ﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۱۶۵ :‬‬
‫»آنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻣﺤﺒﺖ را ﺑﺮای ﺧﺪاوﻧﺪ دارﻧﺪ«‪.‬‬
‫رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﯽ اﺳﻼمص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
 ‫‪٢٢٧‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫»ھﺮﮐﺲ دارای ﺳﻪ ﺧﺼﻠﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﯿﺮﯾﻨﯽ اﯾﻤﺎن را ﭼﺸﯿﺪه اﺳﺖ‪ :‬اﯾﻦﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش را ﺑﯿﺶ از ھﺮ ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮی دوﺳﺖ ﺑﺪارد و دﯾﮕﺮان را ھﻢ ﺗﻨﮫﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫دوﺳﺖ ﺑﺪارد و ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﻣﯽﺗﺮﺳﺪ ﮐﻪ او را زﻧﺪه زﻧﺪه در آﺗﺶ ﺑﯿﻨﺪازﻧﺪ‪ ،‬از ﺑﺎزﮐﺸﺖ ﺑﻪ‬
‫‪١‬‬
‫ﮐﻔﺮ ھﺮاﺳﯽ در دل داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻻزﻣﻪ ﻣﺤﺒﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و دﯾﻦ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﻖ و ﻋﺪاﻟﺖ را از‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪاﻧﺶ ﺑﯿﺸﺘﺮ دوﺳﺖ ﺑﺪارد؛ زﯾﺮا ﭘﺎﯾﺒﻨﺪی ﺑﻪ ﺣﻖ و اﻧﺼﺎف ﺣﺘﯽ ﺑﺮ ﻣﺼﺎﻟﺢ و‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ و ﭘﺲ از آن دوﺳﺘﺎن و ﻧﺰدﯾﮑﺎن ﺑﺮﺗﺮی دارد؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬
‫ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫ُ َ‬ ‫ُ َ َ ٓ َ َّ َ َ ۡ َ َ ٰٓ َ ُ‬ ‫َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ْ ُ ُ ْ َ َّ َ ۡ‬ ‫َ‬
‫� أنفسِ� ۡم أ ِو‬ ‫ِ� ب ِٱلقِ ۡس ِط شهداء ِ�ِ ولو‬
‫۞���ها ٱ�ِين ءامنوا كونوا ق�ٰم‬ ‫﴿ ٰٓ‬
‫ۡٱل َ� ٰ ِ َ�يۡن َو ۡٱ�َ ۡق َر� َ‬
‫�﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[۱۳۵ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ دادﮔﺮی را ﭘﯿﺶ ﺧﻮد ﺳﺎزﯾﺪ و در اﻗﺎﻣﻪ ﻋﺪاﻟﺖ و‬
‫دادﮔﺴﺘﺮی ﺗﻼش ﮐﻨﯿﺪ و ﺗﻨﮫﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﮫﺎدت ﺑﺪھﯿﺪ )و از اﯾﻦ و آن ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ‬
‫ﻃﺮﻓﺪاری ﻧﮑﻨﯿﺪ( ھﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﮫﺎدت و ﮔﻮاھﯽ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ زﯾﺎن ﺧﻮد‪ ،‬ﭘﺪر‪ ،‬ﻣﺎدر‪ ،‬و‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪانﺗﺎن ﺗﻤﺎم ﺷﻮد«‪.‬‬
‫در واﻗﻊ ھﺮﮐﺲ در ﺣﮑﻢ و ﻗﻀﺎوت راه ﺳﺘﻢ و ﺟﻮر را در ﭘﯿﺶ ﮔﯿﺮد در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت‬
‫زﯾﺎن ﺑﺎر و ﺑﺪﺑﺨﺖ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ .‬از اﯾﻦ آﯾﻪ اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻓﮫﻤﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ھﺮﮐﺲ ﻣﺤﺒﺖ‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان را ﺑﺮ ﻣﺤﺒﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬اﺣﮑﺎم دﯾﻦ و ﺟﮫﺎد در راه آن‬
‫ﺗﺮﺟﯿﺢ ﺑﺪھﺪ‪ ،‬از ﺻﺮاط ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ اﺳﻼم ﺧﺎرج ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -۴‬ﺻﻠﻪ رﺣﻢ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﻧﺴﺎنھﺎ را ﺑﻪ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان و ﻣﺤﺒﺖ ﺑﺎ آنھﺎ دﺳﺘﻮر ﻓﺮﻣﻮده‬
‫اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﻗﻄﻊ ارﺗﺒﺎط و ﻋﺪم رﻓﺖ و آﻣﺪ ﺑﺎ آنھﺎ زﻣﯿﻨﻪ ﻧﮕﺮاﻧﯽ و دﺷﻤﻨﯽ را ﻣﯿﺎن اﻓﺮاد‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده ﻓﺮاھﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺳﺒﺐ ﺗﻔﺮﻗﻪ و ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯽ ﻣﯽﺷﻮد و ﺷﺮاﯾﻄﯽ را ﻓﺮاھﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ھﯿﭻوﺟﻪ ﺑﺎ ﺗﻔﺎھﻢ و ﺗﻌﺎوﻧﯽ ﮐﻪ اﺳﻼم ﺧﻮاھﺎن ﺗﺤﻘﻖ آن ﻣﯿﺎن ھﻤﻪ اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َّ َ ٰ ٓ ُ َّ ُ ُ ۡ ُ َّ ٗ َ ٰ َ ٗ َ َ َ ۠ َ ُّ ُ ۡ َ ۡ‬
‫ٱ� ُب ُ‬
‫ون ‪] ﴾٩٢‬اﻷﻧﺒﯿﺎء‪.[۹۲ :‬‬
‫ِ‬ ‫د‬ ‫﴿إِن � ِذه ِۦ أمت�م أمة �حِدة و�نا ر��م ف‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ و اﺣﻤﺪ و اﻟﻨﺴﺎﯾﯽ و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن و ﻏﯿﺮھﻢ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٢٨‬‬

‫»ﺑﻪ راﺳﺘﯽ اﯾﻦ )اﻣﺖ( اﻣﺖ واﺣﺪ و )ﯾﮑﭙﺎرﭼﻪ( اﺳﺖ و ﻣﻦ ﭘﺮوردﮔﺎر ھﻤﻪ ﺷﻤﺎ ھﺴﺘﻢ‬
‫و ﭘﺲ ﺗﻨﮫﺎ ﻣﺮا ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫و در ﻣﻮرد ﭘﺮھﯿﺰ از ﻗﻄﻊ ﺻﻠﻪ رﺣﻢ و ﻋﺪم ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ۡ َ ِ َ َُ ّ ُ ْٓ َۡ َ َ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ ُۡ‬ ‫َ َّ‬ ‫َ ۡ َ‬
‫ام� ۡم ‪﴾٢٢‬‬ ‫﴿� َهل ع َس ۡي ُت ۡم إِن ت َو ۡ� ُت ۡم أن �فس ُِدوا ِ� ٱ��ض و�ق ِطعوا أرح‬
‫]ﻣﺤﻤﺪ‪.[۲۲:‬‬
‫»آﯾﺎ اﮔﺮ )از ﻗﺮآن و ھﺪاﯾﺖ اﺳﻼم( روی ﮔﺮدان ﺷﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺟﺰ اﯾﻦ اﻧﺘﻈﺎر دارﯾﺪ ﮐﻪ در‬
‫زﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﻓﺴﺎد ﺑﭙﺮدازﯾﺪ و ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪی ﻣﯿﺎن ﺧﻮد را ﻗﻄﻊ ﮐﻨﯿﺪ؟«‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ در ﻣﻮرد ﺿﺮورت رﻓﺖ و آﻣﺪ‪ ،‬اﻟﻔﺖ و ﻣﺤﺒﺖ ﺑﺎ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﻗﺮآن ﺑﻪ‬
‫ﺻﺮاﺣﺖ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ۡ‬ ‫ۡ‬
‫ٱ�ِ م َِن ٱل ُم ۡؤ ِمن َ‬
‫ِ� َوٱل ُم َ�ٰجر َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ام َ� ۡع ُض ُه ۡم أ ۡو ٰ� ب َب ۡ‬ ‫﴿ َوأُ ْولُوا ْ ۡٱ�َ ۡر َ‬
‫�ن﴾‬ ‫ِِ‬ ‫ب‬
‫ِ‬ ‫ٰ‬ ‫ِ�‬ ‫ك‬ ‫�‬‫ِ‬ ‫ض‬‫ٖ‬ ‫ع‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ح‬
‫]اﻷﺣﺰاب‪.[۶ :‬‬
‫»و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ھﻤﺪﯾﮕﺮ در ﮐﺘﺎب ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬از ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﻣﮫﺎﺟﺮان ﺑﺮﺗﺮﻧﺪ«‪.‬‬
‫اﯾﻦ آﯾﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ارث ﺑﺮدن ﻣﮫﺎﺟﺮﯾﻦ از دﯾﮕﺮان ﭘﺎﯾﺎن داد و ﻣﻮﺿﻮع ارث ﺑﺮدن را‬
‫ﺗﻨﮫﺎ ﺑﺮاﺳﺎس ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪی ﻗﺮار داد‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد ﺗﺮﻏﯿﺐ ﺑﻪ ﺻﻠﻪ رﺣﻢ اﺣﺎدﯾﺚ ﺑﺴﯿﺎری از رﺳﻮل ﺧﺪاص رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻮارد زﯾﺮ اﺷﺎره ﮐﺮد‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ھﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاھﺪ روزﯾﺶ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﻮد و ﻋﻤﺮش ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان‬
‫‪١‬‬
‫ﺧﻮﯾﺶ رﻓﺖ و آﻣﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫و ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﺻﺪﻗﻪ و ﺻﻠﻪ رﺣﻢ ﻋﻤﺮ اﻧﺴﺎن را ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﻤﻮده و از ﻣﺮگ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب‪ ،‬ﺳﺨﺘﯽ و‬
‫‪٢‬‬
‫ﻣﺸﮑﻼت ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ«‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﺧﻮﯾﺶ ﻗﻄﻊ ارﺗﺒﺎط ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﻣﻼﻣﺖ‬
‫ﻗﺮار داده و ﻗﯿﺎمﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﺻﻠﻪ رﺣﻢ و ﻣﺤﺒﺖ ﺑﺎ اﻗﻮام را ﺑﻪ ﻣﺤﺒﺖ و دوﺳﺘﯽ ﺧﻮد‬
‫ﻣﮋده داده اﺳﺖ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ‬
 ‫‪٢٢٩‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫»ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ و ﺻﻠﻪ رﺣﻢ ﺑﺎ ﻋﺮش ﺧﺪاوﻧﺪ در ارﺗﺒﺎط اﺳﺖ و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ھﺮﮐﺲ ﻣﺮا ﭘﯿﻮﻧﺪ‬
‫دھﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺑﻪ ﺧﻮد ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯽدھﺪ و ھﺮﮐﺲ ﻣﺮا ﻗﻄﻊ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ارﺗﺒﺎﻃﺶ را ﺑﺎ‬
‫‪١‬‬
‫او ﻗﻄﻊ ﺧﻮاھﺪ ﻧﻤﻮد«‪.‬‬
‫و در ﺣﺪﯾﺜﯽ ﻗﺪﺳﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺰوﺟﻞ ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ رﺣﻤﺎﻧﻢ و‬
‫ﺧﻮد ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ و رﺣﻤﺖ را آﻓﺮﯾﺪهام و آن را از اﺳﻢ ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪام‪ ،‬ھﺮﮐﺲ ﺑﺎ دﯾﮕﺮان‬
‫ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ ورزد و ﺑﺎ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻦ ھﻢ ﺑﺎ او ﻣﮫﺮﺑﺎن ﺧﻮاھﻢ ﺑﻮد و ھﺮﮐﺲ‬
‫‪٢‬‬
‫ﺑﺎ آنھﺎ ﻗﻄﻊ راﺑﻄﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺎ او ﻗﻄﻊ راﺑﻄﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻢ و ﺑﻨﯿﺎﻧﺶ را ﺑﺮﻣﯽاﻧﺪازم«‪.‬‬
‫ﺻﻠﻪ رﺣﻢ ﺑﺎ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ھﺮﭼﻨﺪ ﻣﺸﺮک ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﺎری ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ؛ زﯾﺮا اﺳﻤﺎء‬
‫دﺧﺘﺮ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖس ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬روزی ﺧﺎﻧﻢ ﺑﺮدهای در زﻣﺎن ﻗﺮﯾﺶ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺸﺮک ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮای درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻤﮑﯽ ﻧﺰد ﻣﻦ آﻣﺪ و از رﺳﻮل ﺧﺪاص ﭘﺮﺳﯿﺪم‪ ،‬اﺟﺎزه‬
‫دارم ﺑﺎ او رﻓﺖ و آﻣﺪ و ﻣﺤﺒﺖ ﺑﻨﻤﺎﯾﻢ؟ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آری«‪ .‬ھﻢﭼﻨﯿﻦ رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪاص اﺟﺮ و ﭘﺎداش ﺻﺪﻗﻪ و اﺣﺴﺎن ﺑﻪ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان را ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﯿﺎن ﻓﺮﻣﻮده‬
‫اﺳﺖ‪» :‬ﺻﺪﻗﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان ﯾﮏ ﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺻﺪﻗﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ھﻢ ﺻﺪﻗﻪ اﺳﺖ‬
‫‪٣‬‬
‫ھﻢ ﺻﻠﻪ رﺣﻢ«‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ارزشھﺎی اﺧﻼﻗﯽ در رواﺑﻂ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ آن دﺳﺘﻪ از اﻗﻮاﻣﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎ اﻧﺴﺎن ﻗﻄﻊ ارﺗﺒﺎط ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﺷﺪه و رﻓﺖ و آﻣﺪ ﻧﻤﺎﯾﺪ و آنﮐﻪ اﯾﻤﺎن و‬
‫ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎرﯾﺶ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬زودﺗﺮ ﺑﻪ دﯾﺪار و ﺳﻼم و اﺣﻮالﭘﺮﺳﯽ ﺑﺮود؛ زﯾﺮا ﻗﮫﺮ ﺑﺎ‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﯿﺶ از ﺳﻪ ﺷﺒﺎﻧﻪروز ﺑﻪ ﻃﻮل ﺑﯿﺎﻧﺠﺎﻣﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻮع از اﺧﻼق ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ارزﺷﻤﻨﺪ و ﻣﺘﻤﺪﻧﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﺻﻠﻪ رﺣﻢ ھﻤﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ دﯾﺪار آنھﺎﯾﯽ ﺑﺮوﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ دﯾﺪارﺗﺎن آﻣﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ﺻﻠﻪ رﺣﻢ واﻗﻌﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ دﯾﺪار و ﺳﺮﮐﺸﯽ آنھﺎﯾﯽ ﺑﺮوﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻗﻄﻊ ارﺗﺒﺎط‬
‫‪٤‬‬
‫ﮐﺮدهاﻧﺪ«‪.‬‬
‫و اﺑﻮداود از اﺑﻮ اﯾﻮب اﻧﺼﺎری ﻧﻘﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻮداود و اﻟﺘﺮﻣﺬی‬
‫‪ -٣‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺘﺮﻣﺬی‬
‫‪ -٤‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﺨﺎری و اﺑﻮداود و اﻟﺘﺮﻣﺬی‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٣٠‬‬

‫»ﺑﻪ ھﯿﭻ وﺟﻪ روا ﻧﯿﺴﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﺑﯿﺶ از ﺳﻪ ﺷﺒﺎﻧﻪروز ﺑﺎ ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺧﻮد ﻗﻄﻊ‬
‫راﺑﻄﻪ ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ھﻢ ﻣﯽرﺳﻨﺪ ﺑﻪ ھﻤﺪﯾﮕﺮ ﭘﺸﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ آنھﺎ ﮐﺴﯽ‬
‫‪١‬‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻼم و اﺣﻮالﭘﺮﺳﯽ را زودﺗﺮ آﻏﺎز ﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫و ھﻤﯿﻦ اﺧﻼق و وﯾﮋﮔﯽ ﺑﻮده ﮐﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﺪه رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ دارﻧﺪه اﺧﻼق ﺑﺮﺗﺮ‬
‫ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺷﻮد و اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﻮد ﮐﻪ‪:‬‬
‫َ‬
‫�ٰهل َ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ َۡۡ َ َُۡ ۡ ُۡۡ ََ ۡ ۡ َ‬
‫ِ� ‪] ﴾١٩٩‬اﻷﻋﺮاف‪.[۱۹۹ :‬‬ ‫﴿خ ِذ ٱلعفو وأمر ب ِٱلعر ِف وأع ِرض ع ِن ٱل ِ‬
‫»ﮔﺬﺷﺖ و ﺑﺨﺸﺶ را ﺑﺮﮔﺰﯾﻦ و ﺑﻪ ﻧﯿﮑﯽ دﺳﺘﻮر ﺑﺪه و از ﺟﺎھﻼن روی ﺑﺮﮔﺮدان«‪.‬‬
‫و ﺣﻀﺮت ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ اﯾﻦ آﯾﻪ را ﺑﺮای رﺳﻮل ﺧﺪاص اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﮐﻪ‪» :‬ﺑﺎ‬
‫آنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻗﻄﻊ راﺑﻄﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬راﺑﻄﻪ ﺑﺮﻗﺮار ﮐﻦ! و ﺑﻪ آنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ از دادن ﭼﯿﺰی‬
‫ﺑﻪ ﺗﻮ درﯾﻎ ورزﯾﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻄﺎ و ﺑﺨﺸﺶ داﺷﺘﻪ ﺑﺎش و ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺳﺘﻢ ورزﯾﺪهاﻧﺪ‬
‫‪٢‬‬
‫ﻣﻮرد ﻋﻔﻮ ﻗﺮار ﺑﺪه!«‬
‫ﯾﮑﯽ از ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﻋﻮاﻗﺐ ﻗﻄﻊ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﻋﺪم ﭘﺬﯾﺮش اﻋﻤﺎل اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎم اﺣﻤﺪ از اﺑﻮھﺮﯾﺮهس رواﯾﺖ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ از رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺷﻨﯿﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫»اﻋﻤﺎل اﻧﺴﺎنھﺎ ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ ﺷﺐھﺎ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد و در ﻣﯿﺎن آنھﺎ اﻋﻤﺎل‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﺧﻮد ﻗﻄﻊ ارﺗﺒﺎط ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﻗﺮار ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد«‪.‬‬
‫و ﮔﻼﯾﻪ ﻣﺮدی در ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪاص اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﻣﻮرد ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻗﺮار ﻣﯽدھﺪ‪ .‬اﻣﺎم‬
‫ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻮھﺮﯾﺮه رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ‪» :‬روزی ﻣﺮدی ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ‬
‫رﺳﻮل اﻟﻠﻪص! ﻣﻦ ﺑﻪ اﻗﻮام و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪاﻧﻢ ﺳﺮﮐﺸﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻢ‪ .‬اﻣﺎ آﻧﺎن ﺑﺎ ﻣﻦ ھﯿﭻ رﻓﺖ‬
‫و آﻣﺪی ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ آﻧﺎن ﺧﻮﺑﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻢ‪ .‬اﻣﺎ آﻧﺎن ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﺪرﻓﺘﺎری ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺧﯿﺮ و‬
‫ﻣﺼﻠﺤﺖ آﻧﺎن را ﻣﯽﺧﻮاھﻢ اﻣﺎ آنھﺎ ﺗﻮﺟﮫﯽ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺪارﻧﺪ«! رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﮔﺮ‬
‫اﯾﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﺗﻮ ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ آن اﺳﺖ ﮐﻪ آنھﺎ زﻧﺪه زﻧﺪه در ﺷﻦ داغ ﻓﺮو روﻧﺪ )و‬
‫دﭼﺎر ﻋﺬاب و ﻧﺎراﺣﺘﯽ ﺑﺸﻮﻧﺪ( و اﮔﺮ ھﻢﭼﻨﺎن ﺑﺎ آنھﺎ رﻓﺘﺎر ﻧﻤﺎﯾﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺪام ﯾﺎر و‬
‫ﭘﺸﺘﯿﺒﺎن ﺗﻮ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ و ﻣﺎﻟﮏ ﻓﯽ اﻟﻤﻮﻃﺄ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﻄﺒﺮاﻧﯽ و اﺣﻤﺪ و اﻟﺤﺎﮐﻢ‬
 ‫‪٢٣١‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﺧﻮد ﻗﻄﻊ ارﺗﺒﺎط ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ در دﻧﯿﺎ دﭼﺎر ﻋﺬاب وﺟﺪان‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ؛ زﯾﺮا در ﺗﻨﮫﺎﯾﯽ و ﻏﺮﺑﺖ روزﮔﺎر ﺑﻪ ﺳﺮ ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﺮد و در ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻣﻮرد ﺧﺸﻢ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺮار ﺧﻮاھﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ؛ زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫»ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪی ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﺣﻖ و راﺳﺘﯽ ﻣﺮا ﻣﺒﻌﻮث ﻧﻤﻮده‪ ،‬او ﺻﺪﻗﻪ و‬
‫اﺣﺴﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﻣﺴﺘﻤﻨﺪ دارﻧﺪ و ﺻﺪﻗﻪ و ﮐﻤﮏ ﺧﻮد را ﺑﻪ دﯾﮕﺮان‬
‫ﻣﯽدھﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺨﻮاھﺪ ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ‪ .‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ او در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﮕﺎه ﻧﺨﻮاھﺪ‬
‫‪١‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد«‪.‬‬

‫ﻫﺸﺘﻢ‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﺎن‬

‫ﯾﮑﯽ از ﻣﮫﻢﺗﺮﯾﻦ رھﻨﻤﻮدھﺎی اﺳﻼم در ﺟﮫﺖ ﺗﺮوﯾﺞ ﻣﺤﺒﺖ و ﺗﻔﺎھﻢ و ﮔﺴﺘﺮش‬
‫راھﮑﺎر ﺗﻌﺎون و ھﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﺑﺮای ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ ﻣﺼﺎﻟﺢ و ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﭘﯿﺸﮕﯿﺮی از‬
‫ﻣﻔﺎﺳﺪ و زﯾﺎنھﺎ‪ ،‬رﻓﺘﺎر ﺧﻮب‪ ،‬ﺳﻨﺠﯿﺪه‪ ،‬ﺗﻔﺎھﻢ‪ ،‬ﮔﺸﺎدهروﯾﯽ‪ ،‬ﺑﺨﺸﻨﺪﮔﯽ و ﺧﯿﺮﺧﻮاھﯽ در‬
‫ﺣﻖ ھﻤﺴﺎﯾﮕﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ روش ﻋﻤﻠﯽ و ﺳﺎزﻧﺪه دارای ﺑﺎزﺗﺎﺑﯽ ﻣﮫﻢ در آﯾﻨﺪه ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد؛ زﯾﺮا ﺳﻼﻣﺖ‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده و ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از ﻣﺼﺎﻟﺢ آن در ﺣﻀﻮر و ﻏﯿﺎب و ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽﺑﺨﺶ ﺑﺮای‬
‫ﺗﻔﺎھﻢ و ھﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﻣﻮﮐﻮل ﺑﻪ رﻋﺎﯾﺖ ﺣﻘﻮق ھﻤﺴﺎﯾﮕﺎن و ﭘﺎﺳﺪاری از ﮐﺮاﻣﺖ و ﺣﺮﻣﺖ‬
‫آنھﺎﺳﺖ )ھﺮﭼﻨﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ھﻢ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ(؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ُۡۡ َ ۡ‬ ‫َ ۡٗ َ ۡ‬ ‫َ ۡ ُ ُ ْ َّ َ َ َ ُ ۡ ُ ْ‬
‫� َوٱ�َ َ�ٰ َ ٰ‬
‫�‬ ‫ٱل َ� ٰ ِ َ�يۡن إ ِ ۡح َ ٰ‬
‫� ٗنا َو�ِذِي ٱلقر ٰ‬ ‫��وا بِهِۦ ش�ٔاۖ و� ِ‬ ‫﴿۞وٱ�بدوا ٱ� و� � ِ‬
‫ِ‬
‫يل﴾‬ ‫ب‬ ‫ٱ��ب َوٱبۡن َّ‬
‫ٱلس‬ ‫ٱلصاحِب ب ۡ َ‬ ‫ٱ� ُنب َو َّ‬ ‫ٱ�ار ۡ ُ‬
‫� َو ۡ َ‬ ‫ٰ‬ ‫ُۡ ۡ َ‬
‫ر‬‫ق‬ ‫ٱل‬ ‫ِي‬ ‫ذ‬ ‫ار‬ ‫�كِ� َو ۡ َ‬
‫ٱ�‬
‫ۡ‬
‫َوٱل َم َ ٰ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫]اﻟﻨﺴﺎء‪.[۳۶:‬‬
‫»ﺗﻨﮫﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﯿﺪ و ھﯿﭻ )ﮐﺲ و ھﯿﭻ ﭼﯿﺰی( را ﺑﺎ او ﺷﺮﯾﮏ ﻧﻨﻤﺎﯾﯿﺪ و‬
‫ﺑﻪ ﭘﺪر‪ ،‬ﻣﺎدر‪ ،‬ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان‪ ،‬ﯾﺘﯿﻤﺎن‪ ،‬درﻣﺎﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان‪ ،‬ھﻤﺴﺎﯾﮕﺎن‪ ،‬ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان و‬
‫ھﻤﺴﺎﯾﮕﺎن ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ و دوﺳﺘﺎن )در ﺳﻔﺮ وﺣﻀﺮ( و ھﻤﺮاھﺎن و ھﻤﮑﺎران( و ﻣﺴﺎﻓﺮان )ﺑﻪ‬
‫ﻧﯿﮑﯽ( رﻓﺘﺎر ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫اﯾﻦ آﯾﻪ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺖ ﮐﻪ ھﻤﺴﺎﯾﮕﺎن ﺳﻪﮔﻮﻧﻪاﻧﺪ‪ :‬ھﻤﺴﺎﯾﻪای ﮐﻪ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪ‬
‫اﺳﺖ ـ ھﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ھﻢ ﻧﺒﺎﺷﺪ ـ و ھﻤﺴﺎﯾﻪای ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﻗﻮم و ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺎ او وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪارد و رﻓﯿﻖ و ھﻤﺴﻔﺮی ﮐﻪ در ﮐﺎر و ﻣﺴﺎﻓﺮت ھﻤﺮاه ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ھﺴﺘﯿﺪ‪.‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﻄﺒﺮاﻧﯽ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٣٢‬‬

‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬

‫»ھﺮﮐﺲ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و دﻧﯿﺎی ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﺑﺎور دارد‪ ،‬ﯾﺎ ﺳﺨﻦ ﺧﯿﺮ ﺑﮕﻮﯾﺪ و ﯾﺎ ﺳﮑﻮت‬
‫ﮐﻨﺪ و ھﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و دﻧﯿﺎی ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﺑﺎور دارد‪ ،‬ﻣﮫﻤﺎﻧﺶ را ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام‬
‫‪١‬‬
‫ﻗﺮار دھﺪ«‪.‬‬
‫و در ﺣﺪﯾﺚ دﯾﮕﺮی ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ھﻤﯿﺸﻪ در ﻣﻮرد ھﻤﺴﺎﯾﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺳﻔﺎرش ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻓﮑﺮ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدم ﮐﻪ ھﻤﺴﺎﯾﻪ از ھﻤﺴﺎﯾﻪاش ارث ﻣﯽﺑﺮد« ‪.٢‬‬
‫رﻋﺎﯾﺖ ﺣﻘﻮق ھﻤﺴﺎﯾﮕﺎن ﺑﻪ ھﻤﺴﺎﯾﻪ دﯾﻮار ﺑﻪ دﯾﻮار ﻣﺤﺪود ﻧﻤﯽﮔﺮدد ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫ﻓﺮﻣﻮده رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺷﺎﻣﻞ ﭼﮫﻞ ھﻤﺴﺎﯾﻪ ﻣﯽﺷﻮد؛ زﯾﺮا ﻃﺒﺮاﻧﯽ رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ‪:‬‬
‫»روزی ﻣﺮدی ﺑﻪ ﺣﻀﻮر رﺳﻮل ﺧﺪاص رﺳﯿﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪص! ﻣﻦ در ﻣﺤﻠﻪ‬
‫ﻓﻼن ﻣﺴﮑﻦ ﮔﺰﯾﺪهام و ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮدم آن ﻣﺤﻠﻪ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ھﻢ ھﻤﺴﺎﯾﻪ دﯾﻮار ﺑﻪ‬
‫دﯾﻮار ھﺴﺘﯿﻢ و ﻣﺪام ﻣﺎ را ﻣﻮرد اذﯾﺖ و آزار ﻗﺮار ﻣﯽدھﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص اﺑﻮﺑﮑﺮ و ﻋﻤﺮ‬
‫و ﻋﻠﯽس را ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺑﻼغ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ‪ :‬ﺗﺎ ﭼﮫﻞ ﻣﻨﺰل دور و‬
‫ﺑﺮ ھﻤﺴﺎﯾﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽروﻧﺪ و ھﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ھﻤﺴﺎﯾﻪاش از اذﯾﺖ و آزار او در اﻣﺎن ﻧﺒﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫داﺧﻞ ﺑﮫﺸﺖ ﻧﻤﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫ﻣﮫﻢﺗﺮﯾﻦ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﮐﻪ ھﻤﺴﺎﯾﮕﺎن ﺑﺮ ھﻤﺴﺎﯾﻪھﺎی ﺧﻮد دارﻧﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪ -۱‬ﻣﺴﺎﻋﺪت‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی ﻣﮫﻢ در ﺑﺮاﺑﺮ ھﻤﺴﺎﯾﮕﺎن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺴﺘﻤﻨﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬‬
‫در ﺣﺪ ﺗﻮان ﻏﺬا‪ ،‬ﭘﻮﺷﺎک و ﻣﺴﮑﻦ ﺑﺮای آﻧﺎن ﺗﮫﯿﻪ ﺷﻮد و ادای ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺘﯽ در‬
‫راﺳﺘﺎی رﻓﻊ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪیھﺎ و ﺣﻞ ﻣﺸﮑﻼت ﺿﺮوری و ھﻢﭼﻨﯿﻦ واﺟﺒﯽ ﺷﺮﻋﯽ اﺳﺖ و‬
‫ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ اﺣﺴﺎس ھﻤﺪردی ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺳﯿﺮ ﺳﺮ ﺑﺮ ﺑﺎﻟﯿﻦ ﺑﮕﺬارد و ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﻪ ھﻤﺴﺎﯾﻪاش ﮔﺮﺳﻨﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫‪٣‬‬
‫اﯾﻤﺎن ﮐﺎﻣﻞ ﻧﯿﺎورده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫و در رواﯾﺖ دﯾﮕﺮی آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٣‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﻄﺒﺮاﻧﯽ و اﻟﺒﺰار‬
 ‫‪٢٣٣‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫‪١‬‬
‫»ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺳﯿﺮ ﺳﺮ ﺑﺮ ﺑﺎﻟﯿﻦ ﺑﮕﺬارد و ھﻤﺴﺎﯾﻪاش ﮔﺮﺳﻨﻪ ﺑﻤﺎﻧﺪ اھﻞ اﯾﻤﺎن ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
‫و راﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﮫﯿﻪ ﻟﺒﺎس و ﭘﻮﺷﺎک ﺑﺮای آنھﺎ اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ‪:‬‬
‫»روزی ﻣﺮدی ﺑﻪ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪص ﻣﻘﺪاری ﭘﻮﺷﺎک ﺑﻪ‬
‫ﻣﻦ ﺑﺪه! رﺳﻮل ﺧﺪاص ﭼﯿﺰی ﻧﻔﺮﻣﻮد‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ھﻤﺴﺎﯾﻪای ﻧﺪاﺷﺘﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻟﺒﺎس اﺿﺎﻓﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﺮا ﭼﻨﺪﯾﻦ ھﻤﺴﺎﯾﻪ دارم ﮐﻪ ﭼﻨﺪﯾﻦ دﺳﺖ ﻟﺒﺎس‬
‫اﺿﺎﻓﻪ دارﻧﺪ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ آنھﺎ را ﺑﺎ ﺗﻮ در ﺑﮫﺸﺖ ﺑﺎ ھﻢ ﺟﻤﻊ‬
‫‪٢‬‬
‫ﻧﺨﻮاھﺪ ﻧﻤﻮد«‪.‬‬

‫‪ -۲‬اﻣﺎﻧﺖ دادن‬
‫ً‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ ھﻤﺴﺎﯾﮕﺎن ﮔﺎھﯽ ﺑﻪ وﺳﺎﯾﻠﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺳﻄﻞ‪ ،‬ﺗﯿﺸﻪ‪ ،‬ﻧﺮدﺑﺎن‪ ،‬دﯾﮓ‪ ،‬ﻇﺮف‪ ،‬ﻧﻤﮏ‬
‫و آب ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﯿﺎز ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و در اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮارد ﻻزم اﺳﺖ ھﻤﺴﺎﯾﻪھﺎ ﺑﺎ ﮐﻤﺎل‬
‫ﺧﻮﺷﺮوﯾﯽ آنھﺎ را در اﺧﺘﯿﺎر دﯾﮕﺮ ھﻤﺴﺎﯾﻪھﺎ ﻗﺮار دھﻨﺪ و ﺑﻪ ھﯿﭻوﺟﻪ ﺑﺨﻞ و‬
‫ﻃﻤﻊورزی ﻧﻨﻤﺎﯾﻨﺪ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ٓ َ‬ ‫َ ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ ُ َ‬ ‫﴿فَ َو ۡ� ‪ٞ‬ل ّل ِۡل ُم َص ّل َ‬
‫ِين ه ۡم عن َص�ت ِ ِه ۡم َساهون ‪ ٥‬ٱ�‬
‫ِين ه ۡم يُ َرا ُءون ‪٦‬‬ ‫ِ� ‪ ٤‬ٱ�‬
‫َََُۡ َ َۡ ُ َ‬
‫اعون ‪] ﴾٧‬اﻟﻤﺎﻋﻮن‪.[۷ -۴ :‬‬ ‫و�منعون ٱلم‬
‫»ﭘﺲ وای ﺑﺮ ﻧﻤﺎزﮔﺰاران * آنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﻧﻤﺎزﺷﺎن ﻏﺎﻓﻠﻨﺪ * آﻧﺎن ﮐﻪ رﯾﺎ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‬
‫* و از دادن زﮐﺎت )و وﺳﺎﯾﻞ و ﻣﺎﯾﺤﺘﺎج ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ ھﻤﺴﺎﯾﮕﺎن و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان( ﺧﻮدداری‬
‫ﻣﯽورزﻧﺪ«‪.‬‬
‫و اﯾﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﺘﻨﺎع از ﻋﻮن و ھﻤﮑﺎری و ﻗﺮار دادن وﺳﺎﯾﻞ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز در‬
‫اﺧﺘﯿﺎر ھﻤﺴﺎﯾﻪھﺎ ﮐﺎری ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﺑﻮده و اﻧﺠﺎم دھﻨﺪه آن ﻣﺴﺘﻮﺟﺐ ﻣﺠﺎزات‬
‫اﺧﺮوی اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -۳‬ھﺪﯾﻪ دادن‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ اﯾﺠﺎد اﻟﻔﺖ و ﻣﺤﺒﺖ ﻣﯿﺎن ھﻤﺴﺎﯾﮕﺎن و رﯾﺸﻪﮐﻦ ﮐﻨﻨﺪه ﺣﻘﺪ‪ ،‬ﮐﯿﻨﻪ‪،‬‬
‫ﻧﮕﺮاﻧﯽ‪ ،‬دﺷﻤﻨﯽ و ﺗﮫﯿﻪ ھﺪﯾﻪ و ﺳﻮﻏﺎﺗﯽ ﺑﺮای آنھﺎﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎری روﺣﯿﻪ ﺗﻔﺎھﻢ‬
‫و ﺗﻌﺎون ﻣﯿﺎن ھﻤﺴﺎﯾﮕﺎن را ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﻄﺒﺮاﻧﯽ و اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﻄﺒﺮاﻧﯽ ﻓﯽ اﻻوﺳﻂ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٣٤‬‬
‫‪١‬‬
‫»ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ھﺪﯾﻪ ﺑﺪھﯿﺪ ﺗﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ھﻢ اﺣﺴﺎس ﻣﺤﺒﺖ و دوﺳﺘﯽ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ«‪.‬‬
‫و در رواﯾﺘﯽ دﯾﮕﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫»دﺳﺖ دوﺳﺘﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ ھﻢ ﺑﺪھﯿﺪ ﺗﺎ ﮐﯿﻨﻪ و دﺷﻤﻨﯽ ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎ از ﺑﯿﻦ ﺑﺮود و ﺑﻪ‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ھﺪﯾﻪ ﺑﺪھﯿﺪ ﺗﺎ دوﺳﺘﯽﺷﺎن ﺑﺎ ھﻢ ﻣﺴﺘﺤﮑﻢﺗﺮ ﺑﺸﻮد و ﻧﻔﺮت و ﻧﺎراﺣﺘﯽ ﻣﯿﺎنﺗﺎن‬
‫‪٢‬‬
‫ﺑﺮﻃﺮف ﮔﺮدد«‪.‬‬
‫در واﻗﻊ ھﺪﯾﻪ دادن ھﺮﭼﻨﺪ ﮐﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻔﯿﺪ و ارزﺷﻤﻨﺪ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»ای زﻧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ھﯿﭻﮔﺎه ھﻤﺴﺎﯾﮕﺎن ﺧﻮد را ﻣﻮرد ﺗﻤﺴﺨﺮ ﻗﺮار ﻧﺪھﯿﺪ و ﺣﺘﯽ ﺑﻪ‬
‫‪٣‬‬
‫ﺳﻢ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ آنھﺎ ﺗﻮھﯿﻦ ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ«‪.‬‬

‫‪ -۴‬ﭘﺮھﯿﺰ از اذﯾﺖ و آزار‬

‫ﻣﺮدمآزاری ﮐﺎری اﺳﺖ ﺣﺮام و ﻧﺎروا‪ .‬اﻧﺴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ھﯿﭻﮔﺎه ﺑﻪ ﺧﻮد اﺟﺎزه ﻧﻤﯽدھﺪ‬
‫ﮐﻪ دﯾﮕﺮان ـ ﺑﻪ وﯾﮋه ھﻤﺴﺎﯾﮕﺎن ـ را ﻣﻮرد اذﯾﺖ و آزار ﻗﺮار دھﺪ؛ زﯾﺮا آزار دﯾﮕﺮان زﻣﯿﻨﻪ‬
‫ً‬
‫ﮐﯿﻨﻪ و دﺷﻤﻨﯽ را ﻓﺮاھﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻏﺎﻟﺒﺎ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎمﺟﻮﯾﯽ وادار ﻧﻤﻮده و ﮔﺎھﯽ‬
‫ﻣﺸﮑﻼت زﯾﺎدی را ﺑﺮای رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآورد‪ .‬و در ﻣﻮرد ﺣﺮام ﺑﻮدن‬
‫ھﻤﺴﺎﯾﻪآزاری اﺣﺎدﯾﺚ زﯾﺎدی رواﯾﺖ ﺷﺪه و ھﻤﺴﺎﯾﻪآزار را ﺑﻪ ﻧﻘﺺ اﯾﻤﺎن ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻧﻤﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﻪ اﺣﺎدﯾﺚ زﯾﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬
‫»ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﯾﻤﺎن ﻧﺪارد‪ ،‬اﯾﻤﺎن ﻧﺪارد و اﯾﻤﺎن ﻧﺪارد‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﯾﺎ رﺳﻮل‬
‫اﻟﻠﻪص ﭼﻪ ﮐﺴﯽ اﯾﻤﺎن ﻧﺪارد؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ھﻤﺴﺎﯾﻪھﺎ از اذﯾﺖ و آزار و ﺷﺮ او در‬
‫اﻣﺎن ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ!« و اﺑﻮھﺮﯾﺮهس رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ‪» :‬ﺑﺎ ھﻤﺴﺎﯾﻪھﺎﯾﺖ رﻓﺘﺎر ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ داﺷﺘﻪ‬
‫‪٤‬‬
‫ﺑﺎش ﺗﺎ ﺑﺮ اﯾﻤﺎﻧﺖ اﻓﺰوده ﺷﻮد«‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از اﺣﺎدﯾﺚ‪ ،‬ھﻤﺴﺎﯾﻪآزاری را ﻣﺎﯾﻪ ﻣﺤﺮوم ﺷﺪن از ﺑﮫﺸﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآورﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮای ﻣﺜﺎل رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﺆﻣﻦ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدم در ﻣﻮرد او اﺣﺴﺎس اﻣﻨﯿﺖ ﺑﻨﻤﺎﯾﻨﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﮐﺴﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ دﯾﮕﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺎ ﮔﻔﺘﺎر و ﮐﺮدار ﺧﻮﯾﺶ آزار ﻧﺪھﺪ و ﻣﮫﺎﺟﺮ )اﻟﯽ اﻟﻠﻪ( ﮐﺴﯽ‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﺨﺎری ﻓﯽ اﻻدب اﻟﻤﻔﺮد‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﻤﻤﺎﻟﮏ ﻓﯽ اﻟﻤﻮﻃﺎ‬
‫‪ -٣‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٤‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ و اﺣﻤﺪ‬
 ‫‪٢٣٥‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺑﺪیھﺎ و زﺷﺘﯽھﺎ دور ﺷﻮد و ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪی ﮐﻪ ﺟﺎن ﻣﻦ در اﺧﺘﯿﺎر‬

‫اوﺳﺖ‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ھﻤﺴﺎﯾﮕﺎن از ﺷﺮارت و ﺑﺪرﻓﺘﺎری او در اﻣﺎن ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ‬
‫‪١‬‬
‫ﻧﻤﯽرود«‪.‬‬
‫و در رواﯾﺖ دﯾﮕﺮی آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدی ﺧﻄﺎب ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل‬
‫اﻟﻠﻪص ﻓﻼﻧﯽ ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ و روزه ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺻﺪﻗﻪ و اﺣﺴﺎن ﻣﯽدھﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺪزﺑﺎن‬
‫اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺑﺪزﺑﺎﻧﯿﺶ ھﻤﺴﺎﯾﻪھﺎ را اذﯾﺖ و آزار ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬او‬
‫‪٢‬‬
‫ﺟﮫﻨﻤﯽ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ رﺳﻮل ﺧﺪاص ھﻤﺴﺎﯾﻪآزار را آزاردھﻨﺪه ﺧﺪاوﻧﺪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻧﺎﻣﯿﺪ و ﻓﺮﻣﻮده‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ھﺮﮐﺲ ھﻤﺴﺎﯾﻪاش را ﺑﯿﺎزارد‪ ،‬ﻣﺮا آزرده اﺳﺖ و ھﺮﮐﺲ ﻣﺮا ﺑﯿﺎزارد ﺧﺪاوﻧﺪ را آزرده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ھﺮﮐﺲ ﺑﺎ ھﻤﺴﺎﯾﻪاش ﺑﻪ ﺟﻨﮓ و دﻋﻮا ﺑﭙﺮدازد‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻦ وارد ﺟﻨﮓ ﮔﺮدﯾﺪه و ھﺮﮐﺲ‬
‫‪٣‬‬
‫ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﺠﻨﮕﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻋﻼن ﺟﻨﮓ ﮐﺮده اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -۵‬ﻣﺮاﻋﺎت ﺣﻘﻮق ھﻤﺴﺎﯾﻪھﺎ‬

‫ھﻤﺴﺎﯾﻪ ﺑﺮ ھﻤﺴﺎﯾﮕﺎن ﺧﻮد اﯾﻦ ﺣﻖ را دارد ﮐﻪ در ﺳﺨﺘﯽھﺎ او را ﯾﺎری دھﻨﺪ و در‬
‫ﺷﺎدﻣﺎﻧﯿﺶ ﺷﺮﯾﮏ ﺷﻮﻧﺪ و ھﺮﮔﺎه ﻣﻮرد ﺳﺘﻤﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ از او رﻓﻊ ﺳﺘﻢ ﺑﻨﻤﺎﯾﻨﺪ و ھﺮﮔﺎه‬
‫دﭼﺎر اﻧﺤﺮاف ﯾﺎ اﺷﺘﺒﺎھﯽ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬او را ارﺷﺎد ﮐﻨﻨﺪ و راه ﺻﺤﯿﺢ را ﺑﻪ او ﺑﻨﻤﺎﯾﺎﻧﻨﺪ و‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﻮﻓﻘﯿﺘﯽ را ﮐﺴﺐ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﺑﻪ او ﺗﺒﺮﯾﮏ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺼﯿﺒﺘﯽ ﺑﺮاﯾﺶ ﭘﯿﺶ‬
‫ﺑﯿﺎﯾﺪ ﺑﻪ دﻟﺠﻮﯾﯽ از او ﺑﭙﺮدازﻧﺪ و ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم ﺑﯿﻤﺎری ﺑﻪ ﻋﯿﺎدﺗﺶ ﺑﺮوﻧﺪ و از ﺑﺎر ﻣﺸﮑﻼﺗﺶ‬
‫ﺑﮑﺎھﻨﺪ‪ .‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ از ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﺑﻦ ﺣﯿﺪه ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪص‬
‫ھﻤﺴﺎﯾﻪ ﺑﺮ ھﻤﺴﺎﯾﮕﺎن ﺧﻮد ﭼﻪ ﺣﻖ و ﺣﻘﻮﻗﯽ دارد؟ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»اﮔﺮ ﺑﯿﻤﺎر ﺷﺪ ﺑﻪ ﻋﯿﺎدت او ﺑﺮوی‪ ،‬ھﺮﮔﺎه ﻓﻮت ﮐﻨﺪ‪ ،‬در ﺗﺸﯿﯿﻊ ﺟﻨﺎزهاش ﺷﺮﮐﺖ‬
‫ﮐﻨﯽ‪ ،‬اﮔﺮ ﻗﺮﺿﯽ را از ﺗﻮ ﺧﻮاﺳﺖ دﺳﺖ رد ﺑﺮ ﺳﯿﻨﻪاش ﻧﮕﺬاری‪ ،‬ھﺮﮔﺎه ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻧﯿﺎزش را ﺑﺮآورده ﻧﻤﺎﯾﯽ‪ ،‬ھﺮﮔﺎه ﺧﯿﺮ و ﻣﻨﻔﻌﺘﯽ را ﺑﻪ دﺳﺖ آورد ﺑﻪ او ﺗﺒﺮﯾﮏ ﺑﮕﻮﯾﯽ‪،‬‬
‫ھﺮﮔﺎه دﭼﺎر ﻣﺼﯿﺒﺘﯽ ﮔﺮدﯾﺪ از او دﻟﺠﻮﯾﯽ ﮐﻨﯽ و ﺧﺎﻧﻪات را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﺑﻠﻨﺪ ﻣﮑﻦ ﮐﻪ‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ و اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ و اﻟﺒﺰار و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن و اﻟﺤﺎﮐﻢ‬
‫‪ -٣‬روه اﺑﻦ ﺣﺒﺎن‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٣٦‬‬

‫ﺟﻠﻮ ھﻮا و روﺷﻨﺎﯾﯽ آنھﺎ را ﺑﮕﯿﺮی )ﻣﮕﺮ آنﮐﻪ ﺧﻮد اﺟﺎزه ﺑﺪھﻨﺪ و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ دود اﺟﺎق‬
‫و ﺑﺨﺎری او را آزار ﻧﺪھﯽ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آنﮐﻪ ﻣﻘﺪاری از ﻏﺬایﺗﺎن را ﺑﺮای آنھﺎ ھﺪﯾﻪ ﺑﺒﺮی‪،‬‬
‫ھﺮﮔﺎه ﻣﯿﻮهای را ﺧﺮﯾﺪی ﻣﻘﺪاری از آن را ﺑﺮای آنھﺎ ﺑﻔﺮﺳﺖ و اﮔﺮ ﻧﻤﯽﺧﻮاﺳﺘﯽ‬
‫ﺑﺮاﯾﺸﺎن ھﺪﯾﻪ ﺑﺒﺮی ﭼﯿﺰی را ﮐﻪ ﺧﺮﯾﺪهای ﻣﺨﻔﯿﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺰل ﺑﺒﺮ و ﮐﻮدﮐﺎن ﺷﻤﺎ ﭼﯿﺰی‬
‫را ﺟﻠﻮ ﭼﺸﻢ آﻧﺎن ﻧﺨﻮرﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﻧﺎراﺣﺘﯽ ﮐﻮدﮐﺎن آنھﺎ ﻧﺸﻮد«‪.‬‬
‫ﻣﺮاﻋﺎت اﯾﻦ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻣﺸﺎرﮐﺖ و ھﻤﺒﺴﺘﮕﯽ دروﻧﯽ و ﻋﻤﻠﯽ ﻣﯿﺎن ھﻤﺴﺎﯾﮕﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬و ھﺮﮔﺎه ھﻤﺴﺎﯾﻪای ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺷﺎدﻣﺎﻧﯽ را ﺑﻪ ﮐﺎﻧﻮن ﺧﺎﻧﻮادهای ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن ﺑﺒﺮد‪ ،‬ﻧﺒﺎﯾﺪ‬
‫اﺳﺒﺎب ﻧﺎراﺣﺘﯽ و ﻣﺸﮑﻼت را ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻓﺮاھﻢ ﺳﺎزد و ﺑﺎﯾﺪ از دلآزارﯾﺸﺎن دوری ﮐﻨﺪ و‬
‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ از ﻧﺎراﺣﺘﯽ ھﻤﺴﺎﯾﮕﺎﻧﺶ ﻧﺎراﺣﺖ ﻧﻤﯽﺷﻮد و از ﺷﺎدﻣﺎﻧﯽﺷﺎن ﺷﺎدﻣﺎن‬
‫ﻧﻤﯽﮔﺮدد و اﺣﺴﺎس و ﻋﻮاﻃﻒ آنھﺎ را درک ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﺧﻼق اﯾﻤﺎن ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﻗﻠﺒﯽ و اﺣﺴﺎس ھﻤﺪﻟﯽ زﻣﯿﻨﻪﺳﺎز ﺗﻌﺎون‪ ،‬ھﻤﺒﺴﺘﮕﯽ و‬
‫ﺗﻔﺎھﻢ ﻣﯿﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﭘﺎکﺳﯿﺮت ﻣﺎ ھﺮﯾﮏ اﺳﻮه و اﻟﮕﻮی ﮔﺮاﻧﻘﺪر در زﻣﯿﻨﻪ ﻣﺮاﻋﺎت ﺣﻘﻮق‬
‫ھﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ھﺮﭼﻨﺪ ھﻤﺴﺎﯾﻪ آنھﺎ ﮔﺎھﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎن ھﻢ ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ و اﯾﻦ اﺧﻼق را از‬
‫آداب و ھﺪاﯾﺖ واﻻی ﻗﺮآن ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ ُ ۡ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ُۡ‬ ‫َّ َ ۡ َ ٰ ُ ُ َّ ُ َ َّ َ َ ۡ ُ َ ٰ ُ ُ ۡ‬
‫ِين َول ۡم � ِر ُجو�م ّمِن دِ� ٰ ِر�م أن‬ ‫ّ‬
‫﴿� �نهٮ�م ٱ� ع ِن ٱ�ِين لم ي�تِلو�م ِ� ٱ� ِ‬
‫سط َ‬ ‫َ َ ُّ ُ ۡ َ ُ ۡ ُ ٓ ْ َ ۡ ۡ َّ َّ َ ُ ُّ ۡ ۡ‬
‫� ‪] ﴾٨‬اﻟﻤﻤﺘﺤﻨﺔ‪.[۸ :‬‬ ‫ٱ� �ِب ٱل ُمق ِ ِ‬ ‫��وهم و�قسِ طوا إِ� ِه ۚم إِن‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را ﺑﺎز ﻧﻤﯽدارد از اﯾﻦﮐﻪ ﻧﯿﮑﯽ و ﺑﺨﺸﺶ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫دﯾﻦ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻧﺠﻨﮕﯿﺪهاﻧﺪ و از ﺷﮫﺮ و دﯾﺎرﺗﺎن ﺷﻤﺎ را ﺑﯿﺮون ﻧﺮاﻧﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﺧﺪاوﻧﺪان‬
‫اھﻞ ﻋﺪاﻟﺖ )و ﻧﯿﮑﻮﮐﺎری( را دوﺳﺖ ﻣﯽدارد‪.«.‬‬
‫در ﭘﺮﺗﻮ اﯾﻦ ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻗﺮآﻧﯽ ﺑﻮده ﮐﻪ ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن و ﯾﮫﻮدﯾﺎن در ﺳﺮزﻣﯿﻦھﺎی اﺳﻼﻣﯽ در‬
‫ً‬
‫ﮐﻤﺎل اﻣﻨﯿﺖ‪ ،‬آراﻣﺶ‪ ،‬ﺗﻔﺎھﻢ و ﺻﻠﺢ در ﮐﻨﺎر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮدهاﻧﺪ؛ زﯾﺮا ﻋﻤﻼ‬
‫ﻣﯽدﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻠﺘﺰم و ﻣﺘﻌﮫﺪ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﺧﻮﺑﯽھﺎ‪ ،‬ﺗﺴﺎﻣﺢ‪ ،‬ﺑﺮدﺑﺎری ‪ ،‬رﻓﺘﺎر‬
‫ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ و ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه ھﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻮد ﮐﻪ از دﺷﻤﻨﯽ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دوری‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و دﺳﺘﻪ دﺳﺘﻪ ﺑﺎ ﻣﯿﻞ و رﻏﺒﺖ ﺧﻮد ﺑﻪ اﺳﻼم ﻣﯽﮔﺮوﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪٢٣٧‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﻧﻬﻢ‪ :‬ﺣﻘﻮق دوﺳﺘﺎن‬

‫ھﻢ اﻧﺴﺎنھﺎ ـ ﺣﺘﯽ ﮐﻮدﮐﺎن ـ دوﺳﺘﯽ و رﻓﺎﻗﺖ را دوﺳﺖ ﻣﯽدارﻧﺪ و ﺑﺮای اﻧﺲ‪،‬‬
‫اﻟﻔﺖ و ھﻤﯿﺎری در درس‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﮐﺴﺐ ﻣﮫﺎرتھﺎ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ و ھﻤﮑﺎری در اﻧﺠﺎم‬
‫دادن ﮐﺎرھﺎ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﮐﺴﺐ و درآﻣﺪ روا و دوری از ﮐﺎر و ﺗﺠﺎرت ﻧﺎروا‪،‬‬
‫ﯾﺎ در راﺳﺘﺎی ادای ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺸﺮوع‪ ،‬اﻧﺴﺎنھﺎ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﯿﺎز دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺿﻮاﺑﻂ‪ ،‬ﺣﺪ و ﺣﺪود و ﺣﻘﻮق رﻓﺎﻗﺖ و دوﺳﺘﯽ از ﻧﻈﺮ ﻣﻌﯿﺎرھﺎی اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻣﯿﺎن ﺑﺰرگ‪،‬‬
‫ﮐﻮﭼﮏ‪ ،‬ﺟﻮان و ﻧﻮﺟﻮان ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ -۱‬ﺗﺤﺮﯾﻢ اﺧﺘﻼط‬
‫در ﺟﮫﺖ ﺣﻔﻆ ﺣﺮﻣﺖ و ﮐﺮاﻣﺖ اﻧﺴﺎنھﺎ‪ ،‬ﻣﺼﻮﻧﯿﺖﺷﺎن از ﮔﻨﺎه و زﺷﺘﯽ‪ ،‬ﻋﻮاﻗﺐ‬
‫دﻧﯿﻮی و اﺧﺮوی آن‪ ،‬اﺳﻼم ﻗﺎﻃﯽ ﺷﺪن زﻧﺎن‪ ،‬دﺧﺘﺮان و ﻣﺮدان ﻧﺎﻣﺤﺮم را ـ ﺑﻪ ﺟﺰ در‬
‫ﻣﻮارد ﺿﺮوری ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﮐﻼس درس‪ ،‬ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ و ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ـ ﺣﺮام ﮔﺮداﻧﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -۲‬زﯾﺎرت دوﺳﺘﺎن‬
‫اﺳﻼم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﺿﺮورت رﻓﺖ و آﻣﺪ و ﺳﺮﮐﺸﯽ از دوﺳﺘﺎن ﺧﻮد ﺗﺮﻏﯿﺐ ﻧﻤﻮده‪،‬‬
‫ﺗﺎ از ﺣﺎل و اﺣﻮال آﻧﺎن ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺷﻮﻧﺪ و در ﺻﻮرت اﻣﮑﺎن ﻣﺸﮑﻠﯽ را از آنھﺎ ﺑﺮﻃﺮف ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‬
‫ﺗﺎ در راﺳﺘﺎی رﺿﺎﯾﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ رواﺑﻂ اﯾﻤﺎﻧﯽ آﻧﺎن اﺳﺘﻮارﺗﺮ و ﭘﺎﺑﺮﺟﺎﺗﺮ ﺑﮕﺮدد و ھﺪف آﻧﺎن‬
‫از رﻓﺖ و آﻣﺪ ﺑﺎ دوﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻋﺮاض و اھﺪاف دﻧﯿﻮی ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص‬
‫ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮ ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺧﻮد ﭘﻨﺞ ﺣﻖ را دارد‪ :‬ﭘﺎﺳﺦ ﺳﻼم‪ ،‬ﻋﯿﺎدت ﺑﯿﻤﺎر‪،‬‬
‫ﺗﺸﯿﯿﻊ ﺟﻨﺎزه‪ ،‬ﻗﺒﻮل دﻋﻮت و دﻋﺎی ﺧﯿﺮ ﺑﺮای ﻋﻄﺴﻪ ﮐﻨﻨﺪه«‪.‬‬
‫ً‬
‫ﺳﺮﮐﺸﯽ ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻣﺤﺒﺖ و دوﺳﺘﯽ اﺳﺖ ﺷﺮﻋﺎ ﻣﺴﺘﺤﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎم‬
‫ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻮھﺮﯾﺮه ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪» :‬روزی ﻣﺮدی ﺑﻪ‬
‫ﻗﺼﺪ دﯾﺪار ﺑﺎ دوﺳﺘﺶ راه روﺳﺘﺎﯾﯽ را در ﭘﯿﺶ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﺷﺘﻪای را ﻧﺰد او‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮐﺠﺎ ﻣﯽﺧﻮاھﯽ ﺑﺮوی؟ ﻣﺮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﯽﺧﻮاھﻢ ﺑﻪ دﯾﺪار دوﺳﺘﻢ در اﯾﻦ‬
‫روﺳﺘﺎ ﺑﺮوم‪ .‬ﻓﺮﺷﺘﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﺣﻘﯽ ﺑﺮ او داری ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاھﯽ او ﺟﺒﺮاﻧﺶ ﮐﻨﺪ؟ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﻧﻪ‪ ،‬ﺣﻘﯽ ﺑﺮ او ﻧﺪارم و ﺗﻨﮫﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ او را دوﺳﺖ ﻣﯽدارم‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدهای از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرت ھﺴﺘﻢ و ﺑﻪ ﻣﻦ ﻓﺮﻣﻮده ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﮕﻮﯾﻢ‪ :‬ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ آن‬
‫دوﺳﺘﺖ را دوﺳﺖ ﻣﯽداری ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﯿﺰ ﺗﻮ را دوﺳﺖ ﻣﯽدارد«‪.‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٣٨‬‬

‫و در رواﯾﺖ دﯾﮕﺮی آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ھﺮﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﯿﺎدت ﺑﯿﻤﺎری ﺑﺮود‪ ،‬ﯾﺎ ﺗﻨﮫﺎﯾﯽ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ رﺿﺎﯾﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺶ ﺳﺮﮐﺸﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻧﺪای ﻧﺪاﮔﺮی ﺑﺮﺧﻮاھﺪ‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﮐﺎر ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻮب و ﭘﺴﻨﺪﯾﺪهای را اﻧﺠﺎم دادی و ﮔﺎمھﺎﯾﺖ ھﺮﯾﮏ ﺑﺮای ﺗﻮ‬
‫اﺣﺴﺎﻧﯽ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﺟﺎﯾﮕﺎھﯽ را در ﺑﮫﺸﺖ ﺑﺮای ﺧﻮد ﻓﺮاھﻢ ﮐﺮدهای«‪.‬‬
‫ﺳﺮﮐﺸﯽ و رﻓﺖ و آﻣﺪ ﺑﺎ دوﺳﺘﺎن ﺳﺒﺐ ﺧﺸﻨﻮدی ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ‬
‫ﺟﺒﻞس ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬از رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺷﻨﯿﺪهام ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ :‬دوﺳﺖ داﺷﺘﻦ آنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻦ ھﻤﺪﯾﮕﺮ را‬
‫دوﺳﺖ ﻣﯽدارﻧﺪ و ﺑﻪ دﯾﺪار ھﻢ ﻣﯽروﻧﺪ و ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺬل و ﺑﺨﺸﺶ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﻦ واﺟﺐ‬
‫‪١‬‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫و ﺳﺮﮐﺸﯽ ﻣﻄﻠﻮب آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﺐ ﺑﻮده و وﻗﺖ دﯾﮕﺮان را زﯾﺎد ﺿﺎﯾﻊ ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﺳﺎﻋﺘﯽ ﯾﺎ ﮐﻤﺘﺮ ﺑﺴﻨﺪه ﺷﻮد؛ زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫‪٢‬‬
‫»ﭼﻨﺪ روز ﯾﮏ ﺑﺎر ﺑﺎ دوﺳﺘﺎﻧﺖ دﯾﺪار ﮐﻦ ﺗﺎ ﻣﺤﺒﺖﺗﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﻮد«‪.‬‬

‫‪ -۳‬اﻧﺘﺨﺎب دوﺳﺖ ﺧﻮب‬

‫اﻧﺴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای رﻓﺎﻗﺖ و دوﺳﺘﯽ‪ ،‬اﻧﺴﺎنھﺎی ﻣﺆﻣﻦ و ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎر‬
‫را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﺪ و از آدمھﺎی ﻓﺎﺳﺪ و ﻧﺎﭘﺮھﯿﺰﮐﺎر ﭘﺮھﯿﺰ ﻧﻤﺎﯾﺪ؛ زﯾﺮا دوﺳﺘﯽ ﺑﺎ ﺧﻮﺑﺎن و‬
‫ﻧﯿﮏ ﻣﺮدان ﻣﺎﯾﻪ ﺑﮫﺮه و ﮐﺴﺐ ﺧﯿﺮ و ﻧﯿﮑﯽ اﺳﺖ و اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ راه راﺳﺖ راھﻨﻤﺎﯾﯽ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ رﻓﯿﻖ ﻓﺎﺳﺪ و ﻧﺎﭘﺮھﯿﺰﮐﺎر زﻣﯿﻨﻪ را ﺑﺮای ﻓﺎﺳﺪ و ﺑﺪﮐﺎره ﺷﺪن اﻧﺴﺎن ﻓﺮاھﻢ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ؛ زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﺗﻨﮫﺎ ﺑﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن دوﺳﺖ رﻓﯿﻖ ﺑﺎﺷﯿﺪ و ﺗﻨﮫﺎ ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎران را ﺑﺮ ﺳﺮ ﺳﻔﺮه ﺧﻮد دﻋﻮت‬
‫‪٣‬‬
‫ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﺗﺄﺛﯿﺮﭘﺬﯾﺮی ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﻧﺴﺎنھﺎ ﺑﻪ وﯾﮋه دوﺳﺘﺎن از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺴﯿﺎر واﺿﺢ اﺳﺖ و ﮔﺎھﯽ‬
‫اﯾﻦ ﺗﺄﺛﯿﺮﭘﺬﯾﺮی ﻏﯿﺮارادی و ﻧﺎآ ﮔﺎھﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫»اﻧﺴﺎن ﺑﻪ دﯾﻦ و اﺧﻼق دوﺳﺘﺶ ﮔﺮاﯾﺶ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬دﻗﺖ ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ ﭼﻪ‬
‫‪١‬‬
‫ﮐﺴﯽ را ﺑﺮای دوﺳﺘﯽ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ ﻣﺎﻟﮏ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﻄﺒﺮاﻧﯽ و اﻟﺒﺰار‬
‫‪ -٣‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ و اﺑﻮداود و اﻟﺘﺮﻣﺬی‬
 ‫‪٢٣٩‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬

‫»دوﺳﺖ و رﻓﯿﻖ ﺧﻮب و ﺑﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬رﻓﺘﻦ ﺑﻪ دﮐﺎن ﻣﺴﮏ ﻓﺮوﺷﯽ و ﯾﺎ آھﻨﮕﺮی اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺴﮏ ﻓﺮوش و ﻋﻄﺮﻓﺮوش ﯾﺎ ﭼﯿﺰی را ﺑﻪ ﺗﻮ ھﺪﯾﻪ ﻣﯽدھﺪ ﯾﺎ ﻣﺴﮑﯽ را از ﺗﻮ ﺧﺮﯾﺪاری‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﯾﺎ دﺳﺖﮐﻢ ﺑﻮی ﺧﻮﺷﯽ از او ﺑﻪ ﻣﺸﺎﻣﺖ ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬اﻣﺎ رﻓﺘﻦ ﺑﻪ آھﻨﮕﺮی ﯾﺎ ﺑﺎﻋﺚ‬
‫‪٢‬‬
‫ﺳﻮﺧﺘﻦ ﻟﺒﺎﺳﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﻮی ﻧﺎﻣﻄﺒﻮﻋﯽ ﺑﻪ ﻣﺸﺎﻣﺖ ﻣﯽرﺳﺪ«‪.‬‬
‫ﺣﺪﯾﺚ دﯾﮕﺮی اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﻣﻮرد ﺗﺪﮐﯿﺪ ﻗﺮار داده و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﺮدم ھﻢﭼﻮن ﻣﻌﺪن ﻃﻼ و ﻧﻘﺮهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ آنھﺎ در زﻣﺎن ﺟﺎھﻠﯿﺖ ـ اﮔﺮ آ ﮔﺎه و‬
‫اھﻞ اﯾﻤﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ ـ در زﻣﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدن ھﻢ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬روان اﻧﺴﺎنھﺎ‬
‫ﺳﺮﺑﺎزان ﺑﻪ ﺻﻒ اﯾﺴﺘﺎده ﺧﺪاوﻧﺪ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ھﻤﺪﯾﮕﺮ را ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ھﻢ‬
‫ھﻤﺮاھﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و آﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﻧﻤﯽﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪ ،‬ھﺮﯾﮏ ﺑﻪ راھﯽ ﻣﯽروﻧﺪ و دﭼﺎر‬
‫‪٣‬‬
‫اﺧﺘﻼف ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم دوﺳﺘﯽ و رﻓﺎﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﭘﺎﮐﯽ‪ ،‬ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎری و اﺧﻼص اﺳﺘﻮار ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺳﺒﺐ ﭘﯿﺮوزی و ﺳﺮﺑﻠﻨﺪی در دﻧﯿﺎ و ﻋﻘﺒﯽ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫﴿ ۡٱ�َخ َِّ�ٓ ُء يَ ۡو َم�ذ َ� ۡع ُض ُه ۡم �ِ َ ۡعض َع ُد ٌّو إ َّ� ٱل ۡ ُم َّتق َ‬
‫� ‪] ﴾٦٧‬اﻟﺰﺧﺮف‪.[۶۷ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ ِۢ‬
‫»در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ھﻤﻪ آنھﺎﯾﯽ )ﮐﻪ در دﻧﯿﺎ ﺑﺎ ھﻢ( دوﺳﺖ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ھﻢ دﺷﻤﻦ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺰ دوﺳﺘﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎر ﺑﻮدهاﻧﺪ«‪.‬‬
‫و رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪» :‬اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ھﻤﺎﻧﯽ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ او را دوﺳﺖ‬
‫ﻣﯽدارد«‪ ٤ .‬و از اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ رواﯾﺘﺸﺪه ﮐﻪ ﻣﺮدی ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل‬
‫اﻟﻠﻪص ﻗﯿﺎﻣﺖ ﮐﯽ ﻓﺮا ﻣﯽرﺳﺪ؟ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭼﻪ ﺗﻮﺷﻪای را ﺑﺮای آن آﻣﺎده‬
‫ﮐﺮدهای؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﺸﻖ و ﻣﺤﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ او‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺗﻮ در‬
‫ﮐﻨﺎر آنھﺎﯾﯽ ﺧﻮاھﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ دوﺳﺘﺸﺎن ﻣﯽداری« ‪.٥‬‬

‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻮداود و اﻟﺘﺮﻣﺬی‬

‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫‪ -٣‬اﺧﺮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٤‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫‪ -٥‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ‪.‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٤٠‬‬

‫‪ -۴‬ﻣﮫﻤﺎﻧﺪاری‬
‫اﺣﺘﺮام و ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ از ﻣﮫﻤﺎن ﺟﺰو ﻋﺎدات و ﻓﺮھﻨﮓ ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﻠﺖھﺎ ﺑﻪ وﯾﮋه ﻣﻠﺖ‬
‫ﻋﺮب اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﻼم ﺿﻤﻦ ﺗﺄﮐﯿﺪ و ﺗﺄﯾﯿﺪ‪ ،‬آن را ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻌﺘﺪل و ﻣﻌﻘﻮل ﺳﺮ و ﺳﺎﻣﺎن‬
‫ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﻣﺮدم ﻋﺮب ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم ﮔﺎھﯽ در ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ از ﻣﮫﻤﺎن راه اﻓﺮاط و‬
‫ﺗﻔﺮﯾﻂ را در ﭘﯿﺶ ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺮﺧﯽ از آنھﺎ ﮔﺎھﯽ ﮔﺎو ﯾﺎ ﺷﺘﺮ ﺧﻮد را ﺑﺮای ﻣﮫﻤﺎن ذﺑﺢ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﺣﺎﺗﻢ ﻃﺎﯾﯽ ﺷﮫﺮﺗﯽ ﻓﺮاوان ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﺳﻼم راھﯽ ﻣﯿﺎﻧﻪ و ﻣﻌﺘﺪل را ﻓﺮراه ﻣﺮدم ﻗﺮار داد و اﺳﺮاف‪ ،‬ﺗﺒﺬﯾﺮ و ﯾﺎ ﺑﺨﻞ و‬
‫ﺗﻨﮓ ﭼﺸﻤﯽ‪ ،‬آنھﺎ را ﺑﺮﺣﺬر داﺷﺖ و ﻣﮫﻤﺎﻧﺪاری و اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﺗﺎزهوارد را ﯾﮑﯽ از ﺷﻌﺎﺋﺮ‬
‫اﯾﻤﺎﻧﯽ و اﺧﻼﻗﯽ ﺑﺮﺷﻤﺮد و در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫‪١‬‬
‫»ھﺮﮐﺲ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و دﻧﯿﺎی ﭘﺲ از ﻣﺮگ اﯾﻤﺎن دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﮫﻤﺎﻧﺶ اﺣﺘﺮام ﺑﮕﺬارد«‪.‬‬
‫و در ﺣﺪﯾﺚ دﯾﮕﺮی ﮐﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮب آن را از رﺳﻮل ﺧﺪاص رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده‪،‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬روزی ﺑﻪ ﺣﻀﻮر رﺳﻮل ﺧﺪاص رﺳﯿﺪم او ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﻦ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﺷﻨﯿﺪهام ھﻤﻪ ﺷﺐھﺎ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻪ ﻧﻤﺎز و ھﻤﻪ روزھﺎ را روزه ﻣﯽﮔﯿﺮی؟« ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬آری ﯾﺎ‬
‫رﺳﻮل اﻟﻠﻪص‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﯾﻦ ﮐﺎر را ﻣﮑﻦ! ﺑﺮﺧﯽ روزھﺎ را روزه ﺑﮕﯿﺮ و روزھﺎی دﯾﮕﺮ را‬
‫ھﻢ از ﮔﺮﻓﺘﻦ روزه ﺧﻮدداری ﮐﻦ و ﭘﺎﺳﯽ از ﺷﺐ را ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﺑﺎﯾﺴﺖ و ﺑﺨﺸﯽ از آن را ھﻢ‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮاب و اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﺑﭙﺮدازد‪ .‬زﯾﺮا ﺑﺪن‪ ،‬ﭼﺸﻤﺎن‪ ،‬ھﻤﺴﺮ و ﻣﮫﻤﺎنھﺎﯾﺖ ﺑﺮ ﺗﻮ دارای ﺣﻖ‬
‫و ﺣﻘﻮﻗﯽ ھﺴﺘﻨﺪ« ‪ .٢‬و در واﻗﻊ ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ و اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻣﮫﻤﺎن ﺟﺰو ﻣﮑﺎرم اﺧﻼق اﺳﺖ‪ .‬و‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫‪٣‬‬
‫»ﻣﮑﺎرم اﺧﻼق راھﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ ﻣﻨﺘﮫﯽ ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ و اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻣﮫﻤﺎن ﻣﺮد ﯾﺎ زن‪ ،‬ﺑﺰرگ ﯾﺎ ﮐﻮﭼﮏ دارای اﺟﺮ و ﭘﺎداﺷﯽ اﺧﺮوی‬
‫اﺳﺖ و ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد ﮐﻪ زن ﻣﺤﺠﺒﻪ و ﻣﺤﺘﺮم ﺑﺎ ﺣﻔﻆ ﺣﺮﻣﺖ از ﻣﮫﻤﺎﻧﺎن ﺧﻮد ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﮫﻤﺎنھﺎ اﻧﺴﺎنھﺎی ﭘﺎک و ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎری ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ آنھﺎ ﺑﭙﺮدازد؛‬
‫زﯾﺮا اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ و ﺑﺨﺎری از ﺳﮫﻞ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ اﻧﺼﺎری رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫»وﻗﺘﯽ ﮐﻪ اﺑﻮاﺳﯿﺪ ﺳﺎﻋﺪی ﻋﺮوﺳﯽ ﮐﺮد‪ ،‬از رﺳﻮل ﺧﺪاص و ﺑﺴﯿﺎری از اﺻﺤﺎب دﻋﻮت‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﻄﺒﺮاﻧﯽ‪.‬‬
‫‪ -٣‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﻄﺒﺮاﻧﯽ‬
 ‫‪٢٤١‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﮐﺮد‪ ،‬ﺧﺎﻧﻢ او )ام اﺳﯿﺪ( ﻣﻘﺪاری ﺧﺮﻣﺎ را در ﻇﺮﻓﯽ ﺳﻨﮕﯽ ﺧﯿﺲ ﻧﻤﻮده و ﻧﺰد رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪاص و اﺻﺤﺎب آورد«‪.‬‬
‫ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﺑﺎ ﺑﺮداﺷﺖ از اﯾﻦ رواﯾﺖ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎور اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ زن ﻣﺤﺠﺒﻪ از‬
‫ﻣﮫﻤﺎنھﺎی ﻣﺆﻣﻦ و ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎر رواﺳﺖ‪.‬‬
‫ً‬
‫ﻣﺪت ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ از ﻣﮫﻤﺎﻧﺎن ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺳﻪ ﺷﺒﺎﻧﻪروز اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺰار از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد رواﯾﺖ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ از رﺳﻮل ﺧﺪاص رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ از ﻣﮫﻤﺎن ﺳﻪ ﺷﺒﺎﻧﻪروز اﺳﺖ و در ﺻﻮرت ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﺪن ﺑﺎز ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ از او‬
‫‪١‬‬
‫دارای اﺟﺮ و ﭘﺎداش اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ھﺮ ﮐﺎر ﺧﯿﺮی ﺻﺪﻗﻪ و اﺣﺴﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود«‪.‬‬
‫و از اﺑﻮھﺮﯾﺮه رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬از رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺷﻨﯿﺪهام ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﻣﮫﻤﺎن ﺗﺎ ﺳﻪ ﺷﺒﺎﻧﻪروز ﺣﻖ ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ از ﻃﺮف ﺻﺎﺣﺐ ﺧﺎﻧﻪ دارد‪ ،‬ﭘﯿﺶ از آن ﺻﺪﻗﻪ‬
‫و اﺣﺴﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود و ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ ﻣﮫﻤﺎن ﭘﺲ از آن ﺑﺮای رﻓﻊ ﻣﺰاﺣﻤﺖ از اھﻞ‬
‫‪٢‬‬
‫ﻣﻨﺰل ﺑﺎ آنھﺎ ﺧﺪاﺣﺎﻓﻈﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ«‪.‬‬

‫دﻫﻢ‪ :‬ﺣﻘﻮق ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﯽ‬

‫زﻧﺎن و ﻣﺮدان ﻣﺴﻠﻤﺎن ﭘﺮﭼﻢدار ﺧﯿﺮﺧﻮاھﯽ و اﺻﻼحﻃﻠﺒﯽاﻧﺪ و ﺑﺎ ھﻤﻪ ﻣﻈﺎھﺮ‬
‫ﺷﺮارت و ﻣﻔﺎﺳﺪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﻧﺎﺻﺤﺎﻧﯽ اﻣﺎﻧﺘﺪار و راھﻨﻤﺎﯾﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺳﻮی ﺳﺮﺑﻠﻨﺪی‬
‫دﻧﯿﺎ و ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪی آﺧﺮت ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و ﭘﯿﺸﮕﺎﻣﺎن و ﺧﯿﺮﺧﻮاھﺎن ھﯿﭻﮔﺎه ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻮاده و‬
‫ﻣﺮدم ﺧﻮد دروغ ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﺳﺘﻢ و ﻧﺎروا را ﺑﺮ آﻧﺎن روا ﻧﻤﯽﺷﻤﺎرﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﻈﺎھﺮ اﻧﺤﺮاف‬
‫و ﻧﺎھﻨﺠﺎریھﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم روی ﺧﻮش ﻧﺸﺎن ﻧﻤﯽدھﻨﺪ‪ .‬و آنھﺎ را ﺑﻪ‬
‫ﯾﮑﺘﺎﭘﺮﺳﺘﯽ و ﭘﺮھﯿﺰ از ﻋﺒﻮدﯾﺖ و اﺳﺘﻌﺎﻧﺖ ﻏﯿﺮﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮا ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ و آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻋﻤﻞ‬
‫ﺑﻪ ﻗﺮآن و اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﮐﺘﺎبھﺎی آﺳﻤﺎﻧﯽ و دﻧﯿﺎی ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﺑﻪ وﯾﮋه ﺑﻪ اﯾﻤﺎن‬
‫ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪص ﺗﺮﻏﯿﺐ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آنﮐﻪ ﺑﻪ درﺳﺘﯽ و آ ﮔﺎھﺎﻧﻪ ﺑﻮدن اﯾﻤﺎنﺷﺎن آ ﮔﺎھﯽ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ :‬آنھﺎ را ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت‬
‫و اﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻨﮫﺎی ﺑﯽھﻤﺘﺎ و اﻋﺘﺪال در دﯾﻨﺪاری و ﻓﻀﺎﯾﻞ اﺧﻼﻗﯽ دﻋﻮت ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‬
‫و ھﻢﭼﻨﯿﻦ آﻧﺎن را از اﺧﻼق و رذاﯾﻞ ﺑﺮﺣﺬر ﻣﯽدارﻧﺪ‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬رواه اﻟﺒﺰار‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ و اﺑﻮﯾﻌﻞ و اﻟﺒﺰار‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٤٢‬‬

‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ اﻧﺴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﺴﺌﻮل اﺳﺖ ھﻤﻪ ﺗﻼش ﺧﻮد را ﺑﺮای اﯾﺠﺎد وﺣﺪت و‬
‫ﺑﺮﺧﻮرداری از ﻗﻮت اﯾﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻋﻤﻠﯽ‪ ،‬ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬داﻧﺶ‪ ،‬ﺗﻤﺪن‪ ،‬ﺻﻨﻌﺖ‪ ،‬ﻓﻦآوری و رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺎ‬
‫ﺗﻤﺪنھﺎی ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ در ھﻤﻪ ﻋﺮﺻﻪھﺎ و ﺣﺘﯽ ﭘﯿﺸﯽ ﮔﺮﻓﺘﻦ از آنھﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﯿﺮد؛ زﯾﺮا‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫َ‬
‫َّ َ ٰ ٓ ُ َّ ُ ُ ۡ ُ َّ ٗ َ ٰ َ ٗ َ َ ۠ َ ُّ ُ ۡ َ ۡ‬
‫ٱ� ُب ُ‬
‫ون ‪] ﴾٩٢‬اﻷﻧﺒﯿﺎء‪.[۹۲ :‬‬
‫ِ‬ ‫د‬ ‫﴿إِن � ِذه ِۦ أمت�م أمة �حِدة و�نا ر��م ف‬
‫»اﻣﺖ ﯾﮑﭙﺎرﭼﻪ ﺷﻤﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ )و وﺣﺪت و ﯾﮑﭙﺎرﭼﮕﯽ اﺳﺎس ﻋﺰت ﺷﻤﺎﺳﺖ( و ﻣﻦ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ ھﺴﺘﻢ و ﺗﻨﮫﺎ از ﻣﻦ اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬
‫و�ِۦ َول ِل ُم ۡؤ ِمن َ‬ ‫َّ ۡ‬
‫� � َ� ۡعل ُمون ‪] ﴾٨‬اﻟﻤﻨﺎﻓﻘﻮن‪.[۸ :‬‬‫ِ� َو�ٰ� َّن ٱل ُم َ�ٰفق َ‬
‫ِِ‬ ‫ِ‬ ‫﴿ َو ِ�ِ ٱلعِ َّزةُ َول َِر ُس ِ‬
‫»ﻋﺰت و ﺳﺮﺑﻠﻨﺪی از آن ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ او و ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﯾﻦ ﭼﻨﺪ ﭼﮫﺮهھﺎ و‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ«‪.‬‬
‫و ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ ۡ َ ُ ْ َ ۡ َّ َ ٗ َ َ َ ُ ْ‬
‫ِيعا َو� �ف َّرق ۚوا﴾ ]آل ﻋﻤﺮان‪.[۱۰۳ :‬‬
‫﴿وٱ�ت ِصموا ِ�ب ِل ٱ�ِ �‬
‫»ھﻤﮕﯽ ﺑﻪ رﯾﺴﻤﺎن )ﻧﺎﮔﺴﺴﺘﻨﯽ دﯾﻦ( ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﻮﯾﺪ و دﺳﺘﻪدﺳﺘﻪ ﻧﮕﺮدﯾﺪ«‪.‬‬
‫و ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ َ َ َ ُ ْ َ َ ۡ ّ َ َّ ۡ َ ٰ َ َ َ َ َ ُ ْ َ َ ۡ ۡ ۡ‬
‫ٱ�ث ِم َوٱل ُع ۡد َ� ٰ ِن﴾ ]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[۲ :‬‬
‫� وٱ�قوىۖ و� �عاونوا � ِ‬ ‫﴿و�عاونوا � ٱل ِ ِ‬
‫»ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﯿﮑﯽ و ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎری ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ھﻤﮑﺎری ﮐﻨﯿﺪ و از ھﻤﮑﺎری در ﺟﮫﺖ ﮔﻨﺎه و‬
‫دﺷﻤﻨﯽ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﭘﺮھﯿﺰ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ اﺳﻼم ﺗﻌﺎون و ھﻤﮑﺎری ﻣﯿﺎن اﻓﺮاد و ﺧﺎﻧﻮاده و ﻣﯿﺎن ﺧﺎﻧﻮاده و‬
‫ھﻤﺴﺎﯾﮕﺎن و ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻻزم و ﺿﺮوری اﺳﺖ‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺮ روی اﺻﻞ ﺗﻌﺎون و ھﻤﮑﺎری در ﭼﮫﺎرﭼﻮب ﻣﺼﺎﻟﺢ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﯽ اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻧﻤﻮده و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺤﺒﺖ‪ ،‬دوﺳﺘﯽ و اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﺟﺴﻢ‬
‫واﺣﺪی ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ھﺮﮔﺎه ﻋﻀﻮی از اﻋﻀﺎی آن دﭼﺎر دردی ﺑﺸﻮد‪ ،‬ﺳﺎﯾﺮ اﻋﻀﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫آن دﭼﺎر ﺗﺐ و ﺑﯽﺧﻮاﺑﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
 ‫‪٢٤٣‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫»ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺮای ﻣﺆﻣﻦ دﯾﮕﺮ ھﻢﭼﻮن ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ھﺮ ﻗﺴﻤﺘﯽ از آن ﻗﺴﻤﺖ‬

‫دﯾﮕﺮ را ﻣﺤﮑﻢ ﻧﮕﺎه ﻣﯽدارد«‪.‬‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ اﻧﺴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی ﻓﺮاواﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از آنھﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪ -۱‬اھﺘﻤﺎم ﺑﻪ ﻣﺼﺎﻟﺢ و ﻣﺴﺎﺋﻞ درﺟﻪ اول‬

‫از آنﺟﺎ ﮐﻪ ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺟﺰﺋﯽ ﺟﺪاﺋﯽﻧﺎﭘﺬﯾﺮ از ﺳﺎﺧﺘﺎر اﻣﺖ و ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ‪،‬‬
‫از ﺷﺎدی و ﻏﻢ آن ﺷﺎدﻣﺎن و اﻧﺪوھﮕﯿﻦ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و در اﻣﯿﺪھﺎ و اھﺪاف و ﺗﻼشھﺎﯾﺶ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺎ آﻧﺎن ھﻤﺎھﻨﮓ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ھﻤﻪ ﺗﻼش ﺧﻮد را ﺑﺮای ﭘﺎﺳﺪاری ﺟﺎﻣﻌﻪ و اﻣﺖ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ از ﻣﺨﺎﻃﺮ و ﻣﺸﮑﻼت و ﻓﺮو اﻓﺘﺎدن در ﺑﺎﻃﻼق ﻧﺎھﻨﺠﺎریھﺎ و ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﯽھﺎ ﺑﻪ ﮐﺎر‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ھﻤﻪ ﺗﻮان و اﺳﺘﻌﺪاد ذھﻨﯽ و ﻋﻤﻠﯽ ﺧﻮد را در راﺳﺘﺎی‬
‫ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺻﻨﻌﺘﯽ‪ ،‬ﺗﺠﺎری‪ ،‬ﮐﺸﺎورزی‪ ،‬ﻓﻨﯽ‪ ،‬ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬اﯾﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬اﺧﻼﻗﯽ‪ ،‬ﭘﺮورﺷﯽ و‬
‫ﺑﺮﺧﻮرداری از وﺳﺎﯾﻞ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ ﺗﺒﻠﯿﻐﯽ و دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﺗﻤﺪن ﺑﺮﺗﺮ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽدھﺪ‪.‬‬
‫از اﯾﻦ اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣﺸﺘﺮک در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ آن‪ ،‬ﻗﺮآن ﺑﺎ ﺗﻌﺒﯿﺮ‬
‫»وﻻﯾﺖ« و »ﻣﻨﺎﺻﺮه« ﯾﺎد ﻧﻤﻮده و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ۡ َ َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ ُۡ ۡ ُ َ َ ُۡ ۡ َ ُ َ ۡ ُ ُ ۡ َۡ ُٓ َ ۡ‬
‫ض يَأ ُم ُرون ب ِٱل َمع ُر ِ‬
‫وف َو َ�ن َه ۡون ع ِن‬ ‫﴿وٱلمؤمِنون وٱلمؤمِ�ٰت �عضهم أو ِ�َاء �ع ٖ �‬
‫ٱ� َو َر ُس َ ُ ُ ْ َ َ َ َ ۡ َ ُ ُ َّ ُ‬ ‫ون َّ َ‬‫ۡ ُ َ َ ُ ُ َ َّ َ ٰ َ َ ُ ۡ ُ َ َّ َ ٰ َ َ ُ ُ َ‬
‫و� ۚ ٓۥ أو ٰٓ��ِك س��ه ُم ٱ�ۗ‬ ‫ٱلمنك ِر و�قِيمون ٱلصلوة و�ؤتون ٱلزكوة و� ِطيع‬
‫�ز َحك ‪ٞ‬‬
‫ِيم ‪] ﴾٧١‬اﻟﺘﻮﺑﺔ‪.[۷۱ :‬‬ ‫إ َّن َّ َ‬
‫ٱ� َعز ٌ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫»ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻣﺆﻣﻦ دوﺳﺖ و ﯾﺎور ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﻧﺪ‪ .‬ھﻤﺪﯾﮕﺮ را ﺑﻪ ﮐﺎر ﻧﯿﮏ ﻓﺮا ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ‬
‫و از ﮐﺎر ﺑﺪ ﺑﺎز ﻣﯽدارﻧﺪ و ﻧﻤﺎز را آنﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮﮔﺰار ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و زﮐﺎت اﻣﻮال ﺧﻮد را‬
‫ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ و از ﺧﺪاوﻧﺪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداری ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬اﯾﻨﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽاﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫آنھﺎ را ﻣﺸﻤﻮل رﺣﻤﺖ ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﯽدھﺪ )زﯾﺮا ﮐﻪ( ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ و‬
‫ﮐﺎرھﺎﯾﺶ ﺑﻪ ﺟﺎ و ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﭘﺎﺳﺪاری از ﻣﺼﺎﻟﺢ و ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ و ﭘﯿﺸﮕﯿﺮی از اﺧﻄﺎر و ھﻮﺷﯿﺎری در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫ﺗﻮﻃﺌﻪھﺎی دﺷﻤﻨﺎن ﺧﺎرﺟﯽ و ﺟﺎﺳﻮﺳﺎن داﺧﻠﯽ آﻧﺎن ﻓﺮﯾﻀﻪ و واﺟﺒﯽ دﯾﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺛﻤﺮات آن ﻧﺼﯿﺐ ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺧﻮاھﺪ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺶ را ﺑﺎ اﻣﺖ و ﻣﻠﺖ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ ﻗﻄﻊ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻪ اﻣﻮری ﮐﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ آنھﺎ را ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﯾﺎ ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٤٤‬‬

‫ﺿﺮر و زﯾﺎن ﺧﻮاھﺪ ﮔﺮدﯾﺪ ﺗﻮﺟﮫﯽ ﻧﺸﺎن دھﺪ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﯽاﺣﺴﺎس و ﻏﯿﺮﻣﺴﺌﻮل اﺳﺖ و‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮان او را ﺑﺨﺸﯽ از اﻣﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آورد‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﻣﻮرد‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ اﻧﺴﺎن در ﻣﻘﺎﺑﻞ دﯾﮕﺮان ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻣﻮر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻮﺟﻪ و‬
‫اھﺘﻤﺎﻣﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ از آﻧﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻧﻤﯽآﯾﺪ و ھﺮﮐﺲ ﮐﻪ در راﺳﺘﺎی رﺿﺎﯾﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫و ﺑﺮاﺳﺎس ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﺧﺪاص و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﮐﺘﺎب ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﻧﺪرز و ﻧﺼﯿﺤﺖ ﺣﮑﺎم و‬
‫ﻣﺮدم ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻗﯿﺎم ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺟﺰو آنھﺎ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﯽآﯾﺪ ﯾﻌﻨﯽ اﮔﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﭼﺸﻢ‬
‫دﻟﺴﻮزی و اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺑﻪ اﻣﻮر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﮕﺎه ﻧﮑﻨﺪ و در ﺟﮫﺖ رﻓﻊ ﻧﯿﺎزھﺎ و ﺣﻞ‬
‫ﻣﺸﮑﻼت ﻣﺮدم و ﮐﺎﺳﺘﻦ از ﺑﺎر رﻧﺞھﺎﯾﺸﺎن ﺗﻼﺷﯽ ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن و اﺳﻼم‬
‫او دارای ﺿﻌﻒ و ﮐﻤﺒﻮد اﺳﺖ و ﻧﻤﯽﺗﻮان او را واﺑﺴﺘﻪ و دﻟﺒﺴﺘﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر‬
‫آورد‪ .‬و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺳﻨﮕﺪﻟﯽ و ﺑﯽﺑﮫﺮه ﺑﻮدن از ﺷﻔﻘﺖ و ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ از رﺣﻤﺖ و‬
‫ﻧﻌﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد را ﻣﺤﺮوم ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮای اﻧﺴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ھﻤﯿﻦ ﮐﺎﻓﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﻟﺢ و ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﯽﺗﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ و ﺿﺮر و زﯾﺎﻧﯽ را ﺑﻪ دﯾﮕﺮان وارد‬
‫ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬و ﻋﻠﯿﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ و وﺳﺎﯾﻞ آنھﺎ ﺗﻮﻃﺌﻪﭼﯿﻨﯽ ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ دارای ﻧﻘﺸﯽ ﻣﺜﺒﺖ و‬
‫ﺳﺎزﻧﺪه ﺑﻮده و در ﺣﺪ ﺗﻮان در ﺟﮫﺖ اﺻﻼح اﻣﻮر دﯾﮕﺮان ﺗﻼش و ﺟﺪﯾﺖ ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ؛ زﯾﺮا‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬دﯾﻦ )ھﻤﻪاش( ﻧﺼﯿﺤﺖ و ﺧﯿﺮﺧﻮاھﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪:‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻧﺼﯿﺤﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺑﺮاﺳﺎس ﺳﻨﺖ رﺳﻮل او و ﻧﺼﯿﺤﺖ‬
‫‪١‬‬
‫ﭘﯿﺸﻮاﯾﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم«‪.‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺘﻮن و ﺳﺎﺧﺘﺎر دﯾﻦ ﻧﺼﯿﺤﺖ و ﺧﯿﺮﺧﻮاھﯽ اﺳﺖ‪ .‬و ﻧﺼﯿﺤﺖ ﺑﺮای ﺧﺪا ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ دارا ﺑﻮدن اﯾﻤﺎن و دوری از ﺷﺮک‪ ،‬ﺗﺮک ﮐﻔﺮ‪ ،‬اﻟﺤﺎد و ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫ﺻﻔﺎت ﮐﻤﺎل‪ ،‬ﻋﻈﻤﺖ و ﻧﻔﯽ ھﻤﻪ ﮐﻤﺒﻮدھﺎ و ﻧﻘﺼﺎﻧﯽھﺎ از او و ﻋﺒﺎدت ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ و‬
‫ﻣﺨﻠﺼﺎﻧﻪ و ﭘﺮھﯿﺰ از ﮔﻨﺎه و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ اوﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺼﯿﺤﺖ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﮐﺘﺎب ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ھﻤﻪ ﮐﺘﺎبھﺎی آﺳﻤﺎﻧﯽ ﻧﺎزل‬
‫ﺷﺪه ﺑﺮ ھﻤﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﮐﻪ آﺧﺮﯾﻦ آنھﺎ ﻗﺮآن اﺳﺖ اﯾﻤﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ .‬ﻗﺮآﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺮی از‬
‫ﺷﮏ و ﺗﺮدﯾﺪ و ﺗﺤﺮﯾﻒ اﺳﺖ و ﺑﻪ رھﻨﻤﻮدھﺎ و اﺣﮑﺎم و ﺗﻼوت و ّ‬
‫ﺗﺪﺑﺮ در آﯾﺎت و ﻣﻌﺎﻧﯽ‬
‫آنھﺎ ﻋﻤﻞ ﺑﺸﻮد‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫‪٢٤٥‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ﻧﺼﯿﺤﺖ ﺑﺮاﺳﺎس ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬رﺳﺎﻟﺖ او را ﺗﺼﺪﯾﻖ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ و ﺑﻪ ھﻤﻪ آﯾﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ او ﻧﺎزل ﺷﺪ اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورﯾﻢ و آنھﺎ را در زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ‬
‫ﮐﺎر ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ و رﺳﻮل ﺧﺪاص را از اﻋﻤﺎق ﻗﻠﺐ دوﺳﺖ ﺑﺪارﯾﻢ و ﻣﺤﺒﺘﺶ را وﺳﯿﻠﻪای‬
‫ﺑﺮای ﭘﯿﺮوی و اﻃﺎﻋﺖ ﻗﺮار ﺑﺪھﯿﻢ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫ُۡ ۡ ُ‬
‫� ُم َّ ُ‬
‫ٱ�﴾ ]آل ﻋﻤﺮان‪.[۳۱ :‬‬ ‫و� �بِب‬ ‫ُ ُ ۡ ُ ُّ َ َّ َ َ َّ ُ‬ ‫ُۡ‬
‫﴿قل إِن كنتم �ِبون ٱ� فٱتبِع ِ‬
‫»)ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ آنھﺎ( ﺑﮕﻮ‪ :‬اﮔﺮ )درﺳﺖ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﺪ( ﺧﺪاوﻧﺪ را دوﺳﺖ دارﯾﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺎﯾﯿﺪ از‬
‫ﻣﻦ ﭘﯿﺮوی ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﯿﺰ ﺷﻤﺎ را دوﺳﺖ ﺑﺪارد«‪.‬‬
‫و ﻧﺼﯿﺤﺖ ﭘﯿﺸﻮاﯾﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬آنھﺎ را در ﺟﮫﺖ ﭘﯿﺮوی از ﺣﻘﯿﻘﺖ‪،‬‬
‫اﻗﺎﻣﻪ ﻋﺪاﻟﺖ و ﭘﯿﺮوی از آنھﺎ در اﻣﻮر ﻣﺸﺮوع و ﻧﺼﯿﺤﺖ آرام و ﺣﮑﯿﻤﺎﻧﻪ ﺑﺮای ﺑﻪ‬
‫واﻗﻌﯿﺖ درآوردن اﺣﮑﺎم دﯾﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ و اﺣﯿﺎی روح ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ و رھﻨﻤﻮدھﺎی ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ‬
‫در ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬آنھﺎ را ﯾﺎری ﻧﻤﺎﺋﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻧﺼﯿﺤﺖ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ھﻢ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬آنھﺎ را ﺑﺮای آ ﮔﺎھﯽ و ﻋﻤﻞ‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی دﯾﻨﯽ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺗﻼش ﺑﺮای ﺗﺤﻘﻖ ﻣﺼﺎﻟﺢ و ﻣﻨﺎﻓﻊ دﻧﯿﻮی و اﺧﺮوی‬
‫اﻧﺪرز و ﻧﺼﯿﺤﺖ ﺑﻨﻤﺎﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫‪ -۲‬دﻋﻮت ﺑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ و ﺗﻄﺒﯿﻖ ﺷﺮﯾﻌﺖ‬

‫در اﺳﻼم ﭘﺪﯾﺪهای ﺑﻪ ﻧﺎم روﺣﺎﻧﯿﻮن ﮐﻪ آﻧﺎن ﺗﻨﮫﺎ ﮐﺎر ﺗﺒﻠﯿﻎ دﯾﻦ را ﺑﺮﻋﮫﺪه داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺪارد ﺑﻠﮑﻪ ﯾﮏﯾﮏ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻋﻢ از ﻣﺮد و زن در ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﻣﺪرﺳﻪ و در‬
‫ھﻤﻪ ﻋﺮﺻﻪھﺎی ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻮﻇﻒ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﺮدار و ﮔﻔﺘﺎر ﺧﻮﯾﺶ دﯾﮕﺮان را ﺑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ‪،‬‬
‫ﯾﮑﺘﺎﭘﺮﺳﺘﯽ و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻧﺎمھﺎی ﺧﺪاوﻧﺪ و دوری از ﺷﺮک‪ ،‬ﮐﻔﺮ و ﻋﻤﻞ ﺑﻪ دﯾﻦ و ﺷﺮﯾﻌﺖ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ دﻋﻮت ﺑﻨﻤﺎﯾﻨﺪ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫َ‬
‫� أ ۡح َس ُن﴾‬
‫ٱل� ِ َ‬‫َّ‬
‫ب‬ ‫م‬ ‫�ٰدِل ۡ ُ‬
‫ه‬ ‫�‬ ‫ٱ� ِۡك َمةِ َوٱل ۡ َم ۡوع َِظةِ ۡ َ‬
‫ٱ� َس َنةِ َو َ‬ ‫ۡ‬
‫ب‬
‫َّ َ‬
‫ك‬ ‫�‬ ‫ر‬ ‫يل‬ ‫ب‬ ‫ع إ َ ٰ� َ‬
‫س‬
‫ۡ ُ‬
‫﴿ٱد ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫]اﻟﻨﺤﻞ‪.[۱۲۵ :‬‬
‫»ﺑﺎ ﺑﮫﺮهﮔﯿﺮی از ﺣﮑﻤﺖ )و ﮐﺮدار و ﮔﻔﺘﺎر ﺳﻨﺠﯿﺪه و ﺑﻪﺟﺎ و ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ( و ﺳﺨﻨﺎن‬
‫ﺧﻮب و ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه دﯾﮕﺮان را ﺑﻪ )رھﺮوی در( راه ﭘﺮوردﮔﺎرت ﻓﺮا ﺑﺨﻮان و ﺑﺎ روﺷﯽ ھﺮﭼﻪ‬
‫ﺑﮫﺘﺮ ﺑﺎ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﮕﻮ ﮐﻦ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ رﺳﻮل ﺧﺪاص ھﻤﻪ اھﻞ اﯾﻤﺎن را ﺑﻪ ﺿﺮورت اﻟﺘﺰام و ﭘﯿﺮوی ﻣﺪاوم از‬
‫ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﯾﺎدآوری ﻧﻤﻮده و ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٤٦‬‬

‫»ﻣﻦ ﭘﺲ از ﺧﻮد دو ﭼﯿﺰ ﮔﺮاﻧﻘﺪر را در ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎ ﺗﺮک ﻣﯽﮐﻨﻢ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ آﻧﺎن‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﻮﯾﺪ ﮔﻤﺮاه ﻧﺨﻮاھﯿﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﮐﺘﺎب ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺳﻨﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ او‪ ،‬اﯾﻦ دو ﺗﺎ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ‬
‫‪١‬‬
‫ﺳﺮ ﺣﻮض در ﺑﮫﺸﺖ از ھﻢ ﺟﺪا ﻧﺨﻮاھﻨﺪ ﺷﺪ«‪.‬‬

‫‪ -۳‬دﻋﻮت ﺑﻪ دادﮔﺮی و آزادی و ﺷﻮری‬

‫رﺳﺎﻟﺖ و دﻋﻮت اﺳﻼم رﺳﺎﻟﺘﯽ اﺳﺘﻮار و رﯾﺸﻪدار اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎنھﺎ را ﺑﻪ اﻗﺎﻣﻪ ﺣﻖ و‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ و ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎﻃﻞ در ھﻤﻪ ﻋﺮﺻﻪھﺎ ﺑﻪ وﯾﮋه ﻋﺮﺻﻪ اﻋﻤﺎل‪ ،‬ﻋﻘﺎﯾﺪ و‬
‫ﻗﻀﺎوت ﻓﺮا ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ و آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻦ ﮐﺎخ ﻋﺪاﻟﺖ و روﯾﺎروﯾﯽ ﺑﺎ ھﻤﻪ ﻣﻈﺎھﺮ ﺳﺘﻢ‪،‬‬
‫ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮی و ﺗﻼش ﺑﺮای ﮔﺴﺘﺮش آزادی ﻣﺸﺮوع‪ ،‬ﻣﻌﻘﻮل و ﺳﺎزﻧﺪه در ﻋﺮﺻﻪھﺎی اﻧﺪﯾﺸﻪ‪،‬‬
‫اﻇﮫﺎرﻧﻈﺮ و اﻧﺘﻘﺎد ﻓﺮا ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬و آنھﺎ را از اﺳﺎرت و ﺑﺮدﮔﯽ اﺷﺨﺎص و اﺷﯿﺎء ﻧﺠﺎت‬
‫داده و زﯾﺮ ﭼﺘﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداری از ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﺮد ﻣﯽآورد و ھﻤﻪ ﺗﻼش ﺧﻮد را ﺑﺮای ﮔﺴﺘﺮش‬
‫ﻣﺴﺎوات در ﻣﻮرد ﺣﻘﻮق و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﮔﯿﺮد و ھﯿﭻ ﻧﮋاد و ﻣﻠﺖ و ﻗﺒﯿﻠﻪای را‬
‫ُ‬
‫اﻋﻢ از ﻋﺮب‪ ،‬ﻋﺠﻢ‪ ،‬ﮐﺮد‪ ،‬ﺗﺮک‪ ،‬ﻓﺎرس و ‪ ...‬ﺑﺮ ﮔﺮوھﯽ دﯾﮕﺮ ـ ﺟﺰ ﺑﺮاﺳﺎس ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎری و‬
‫ﻧﯿﮑﻮﮐﺎری ـ ﺑﺮﺗﺮی ﻧﻤﯽﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ اﺳﻼم اﻧﺴﺎنھﺎ را ﺑﻪ اﻣﺮ ﻣﮫﻢ و ﺣﯿﺎﺗﯽ »ﺷﻮرا« و ﻣﺸﻮرت در ھﻤﻪ اﻣﻮر‬
‫ﻓﺮدی واﺟﺘﻤﺎﻋﯽ دﻋﻮت ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و آنھﺎ را ﺑﻪ روﯾﺎروﯾﯽ ﺑﺎ ﻣﻈﺎھﺮ اﺳﺘﺒﺪاد و ﺧﻮدﮐﺎﻣﮕﯽ‬
‫و ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻓﺮدی ﻓﺮا ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش را ﺑﻪ ﺷﻮر و ﻣﺸﻮرت دﺳﺘﻮر‬
‫ﻓﺮﻣﻮده و ﺑﻪ اﻣﺖ او آﻣﻮزش داده اﺳﺖ ﮐﻪ‪:‬‬
‫َۡ‬ ‫َ ُ‬
‫﴿ َوشاوِ ۡره ۡم ِ� ٱ� ۡم ِر﴾ ]آل ﻋﻤﺮان‪.[۱۵۹ :‬‬
‫»ﺑﺎ آنھﺎ )در ﻣﻮرد ھﻤﻪ اﻣﻮر( ﻣﺸﻮرت ﮐﻦ«‪.‬‬
‫و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﯾﮑﯽ از اوﺻﺎف اھﻞ اﯾﻤﺎن را ﻣﺸﺎورت در ھﻤﻪ اﻣﻮر ﺑﯿﺎن ﻓﺮﻣﻮده‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫ۡ َۡ‬ ‫َ ُ‬
‫﴿ َوشاوِ ۡره ۡم ِ� ٱ�م ِر﴾ ]اﻟﺸﻮری‪.[۳۸ :‬‬
‫»اﻣﻮر آنھﺎ از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺸﻮرت ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد«‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺤﺎﮐﻢ‬
 ‫‪٢٤٧‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫‪ -۴‬دﻋﻮت ﺑﻪ ﺧﯿﺮ و ﻓﻀﯿﻠﺖ‬

‫اﻧﺴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻓﺮاﺧﻮان ﺑﻪ ﺧﯿﺮ و ﻓﻀﯿﻠﺖ اﺳﺖ و اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﮫﯽ از ﻣﻨﮑﺮ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و از ﺷﺮ و ﻓﺴﺎد و ﻧﺎھﻨﺠﺎری روی ﮔﺮدان اﺳﺖ و ﺑﺮای ﮔﺴﺘﺮش ارزشھﺎی‬
‫اﺧﻼﻗﯽ‪ ،‬ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎری‪ ،‬زﯾﺒﺎ و ﺳﺎﻟﻢﺳﺎزی ﻓﻀﺎی زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺎدی و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ از ھﯿﭻ ﺗﻼﺷﯽ‬
‫ﮐﻮﺗﺎھﯽ ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺗﺮدﯾﺪی وﺟﻮد ﻧﺪارد ﮐﻪ ھﻢ ﻓﺮد‪ ،‬ھﻢ ﺧﺎﻧﻮاده و ھﻢ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ھﺮ ﮐﺪام در ﻣﺤﺪوده ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺧﻮد ﺑﺎر اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ را ﺑﺮ دوش ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ۡ َ َ ۡ َ‬ ‫َ ۡ ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬
‫ون إ َ� َ‬
‫ٱ� ۡ‬ ‫َ ۡ َ ُ ّ ُ ۡ ُ َّ ‪َ ُ ۡ َ ٞ‬‬
‫وف َو َ�ن َه ۡون ع ِن ٱل ُمنك ِ�ر‬ ‫� َو َ�أ ُم ُرون ب ِٱل َمع ُر ِ‬‫ِ‬ ‫﴿و��ن مِن�م أمة يدع ِ‬
‫َ‬ ‫ُ َ َ ُ ۡ ۡ‬
‫َوأ ْو ٰٓ��ِك ه ُم ٱل ُمفل ُِحون ‪] ﴾١٠٤‬آل ﻋﻤﺮان‪.[۱۰۴ :‬‬
‫»ﺑﺎﯾﺪ از ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎ ﮔﺮوھﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ )ﺗﺮﺑﯿﺖ و آﻣﻮزش ﻻزم را ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ و ﻣﺮدم را( ﺑﻪ‬
‫ﻧﯿﮑﯽ دﻋﻮت ﮐﻨﻨﺪ و اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﮫﯽ از ﻣﻨﮑﺮ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و آﻧﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد‬
‫رﺳﺘﮕﺎرﻧﺪ«‪.‬‬
‫آﻧﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﯾﻦﮐﻪ دﯾﮕﺮان را ﺑﻪ ﺧﯿﺮ و ﻧﯿﮑﯽ در راﺳﺘﺎی رﺿﺎﯾﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ دﻋﻮت‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ در زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﺎ و در ﺣﯿﺎت آﺧﺮت رﺳﺘﮕﺎرﻧﺪ؛ زﯾﺮا اﺟﺮ و ﺛﻮاب زﯾﺎدی را ﻓﺮاھﻢ‬
‫ﻧﻤﻮده و از ﺑﺪی و ﻧﺎرواﯾﯽ ﭘﺮھﯿﺰ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ٱ�ِ َو َعم َل َ�ٰل ِٗحا َوقَ َال إنَّ� م َِن ٱل ۡ ُم ۡسلِم َ‬ ‫َ َ ۡ َ ۡ َ ُ َ ۡ ٗ ّ َّ َ َ ٓ َ َّ‬
‫� ‪﴾٣٣‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫﴿ومن أحسن قو� مِمن د� إِ�‬
‫]ﻓﺼﻠﺖ‪.[۳۳ :‬‬
‫»ﮔﻔﺘﺎر ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﮫﺘﺮ از ﮔﻔﺘﺎر آﻧﯽ اﺳﺖ )ﮐﻪ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺳﻮی ﺧﺪا( ﻓﺮا ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ و‬
‫ﮐﺎری ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ دھﺪ و اﻋﻼم ﻣﯽدارد ﮐﻪ از زﻣﺮه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ھﺴﺘﻢ«‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻧﯿﮑﯽ و ﺧﯿﺮﺧﻮاھﯽ‪ ،‬ﻧﮫﯽ از ﺑﺪی و‬
‫ﻧﺎرواﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ را ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ اﻣﺖھﺎ ﻧﺎﻣﯿﺪه اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺑﺮای اﺻﻼح و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ‬
‫اﻣﻮر زﻧﺪﮔﯽ ﺗﻼش ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ ﺑﺮﺧﻮرداری از آن وﯾﮋﮔﯽ را ﭘﯿﺪا ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬در‬
‫واﻗﻊ اﻧﺴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﺪام در اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﺗﺸﻮﯾﻖ دﯾﮕﺮان ﺑﺮای ﻋﻤﻞ ﺑﻪ‬
‫ﺧﯿﺮ و ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ و ﻣﻌﺮوف‪ ،‬ﮐﺮدار و ﮔﻔﺘﺎری اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﭘﺴﻨﺪ ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم و‬
‫ﻋﻘﻞ ﺳﺎﻟﻢ و ﻋﻠﻮم ﻗﻄﻌﯽ و ﻣﻔﯿﺪ ﺑﺎﺷﺪ و از ﻣﻨﮑﺮ ﭘﺮھﯿﺰ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و دﯾﮕﺮان را ﺑﻪ ﭘﺮھﯿﺰ از‬
‫آن ﻓﺮا ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ و ﻣﻨﮑﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم‪ ،‬ﻋﻘﻞ ﺳﺎﻟﻢ و داﻧﺶ ﯾﻘﯿﻨﯽ‪ ،‬آن را ﺑﺪ‬
‫و ﻧﺎروا ﺑﺸﻤﺎرﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٤٨‬‬
‫َ‬ ‫َۡ َ َ ۡ َ ُۡ‬ ‫َ ۡ ۡ‬ ‫َۡ‬ ‫� أُ َّمة أُ ۡخر َج ۡ‬
‫ت ل َّ‬ ‫﴿ ُك ُ‬
‫نت ۡم َخ ۡ َ‬
‫وف َو�ن َه ۡون ع ِن ٱل ُمنك ِر َوتؤم ُِنون‬
‫اس تأ ُم ُرون ب ِٱل َمع ُر ِ‬
‫ِلن ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬
‫َّ‬
‫ب ِٱ�ِ﴾ ]آل ﻋﻤﺮان‪.[۱۱۰ :‬‬
‫»ﺷﻤﺎ )ای ﭘﯿﺮوان اﺳﻼم( ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ اﻣﺘﯽ ھﺴﺘﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮد اﻧﺴﺎنھﺎ ﻇﮫﻮر ﮐﺮدهاﯾﺪ‪.‬‬
‫)ﻣﺎداﻣﯽ ﮐﻪ( اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﮫﯽ از ﻣﻨﮑﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﺪ و ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﯾﻤﺎن دارﯾﺪ«‪.‬‬
‫ھﻤﻪ اھﻞ اﯾﻤﺎن در ﺟﮫﺖ ﮔﺴﺘﺮش رﺳﺎﻟﺖ ﺳﻌﺎدتﺑﺨﺶ و دﻋﻮت ﺑﻪ ﺧﯿﺮ و ﻧﯿﮑﯽ و‬
‫دوری از ﺷﻘﺎوت‪ ،‬ﺑﺪی و ﻣﻨﮑﺮ در ھﺮ زﻣﺎن و ﻣﮑﺎﻧﯽ ﺧﻮد را ﻣﺴﺌﻮل ﻣﯽداﻧﻨﺪ و در ﺣﺪ‬
‫ﺗﻮان از ﻗﯿﺎم ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ درﯾﻎ ﻧﻤﯽورزﻧﺪ؛ زﯾﺮا ھﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ھﺮ ﮐﺠﺎی ﮐﺮه‬
‫زﻣﯿﻦ ﮐﻪ ھﺴﺘﻨﺪ ﺧﻮد را ﺧﺎﻧﻮاده واﺣﺪی ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآورﻧﺪ و ھﺮﯾﮏ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ اﮔﺮ آﻧﺎن اﺻﻼح ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮادهھﺎ و ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺻﻼح ﻣﯽﺷﻮد و اﮔﺮ راه ﻓﺴﺎد و ﺗﺒﺎھﯽ را‬
‫در ﭘﯿﺶ ﮔﯿﺮﻧﺪ ﺑﻪ زﯾﺎن ﺧﺎﻧﻮادهھﺎ و ﺟﺎﻣﻌﻪھﺎ ﻧﯿﺰ ﺗﻤﺎم ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ‬
‫ھﻤﻪ ﻣﻈﺎھﺮ ﺗﺒﺎھﯽ و ﻣﻨﮑﺮ ﻓﺮدی‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در اﺳﺮع وﻗﺖ ﻣﻤﮑﻦ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ‬
‫ﺑﺸﻮد؛ ﺗﺎ ﺿﺮر و زﯾﺎن و ﻧﺎھﻨﺠﺎری داﻣﻨﮕﯿﺮ ھﻢ ﻧﺸﻮد و ﺑﻪ اﯾﻦ رھﻨﻤﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻣﻮرد‬
‫ﺿﺮورت ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻋﻤﻞ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ‪:‬‬
‫َ‬
‫ُ ۡ َ ٓ َّ ٗ َ ۡ َ ُ ٓ ْ َّ َّ َ َ ُ ۡ َ‬ ‫َ َّ ُ ْ ۡ َ ٗ َّ ُ َ َّ َّ َ َ َ ُ ْ‬
‫﴿وٱ�قوا ف ِتنة � ت ِصي� ٱ�ِين ظلموا مِن�م خاصة ۖوٱعلموا أن ٱ� شدِيد ٱلعِق ِ‬
‫اب‬
‫‪] ﴾٢٥‬اﻷﻧﻔﺎل‪.[۲۵ :‬‬
‫»از ﻓﺘﻨﻪ و )ﻓﺴﺎدی( ﮐﻪ ﺗﻨﮫﺎ داﻣﻨﮕﯿﺮ ﺳﺘﻤﮑﺎران ﻧﻤﯽﺷﻮد‪) ،‬ﺑﻠﮑﻪ آنھﺎ و‬
‫ﺳﮑﻮتﮐﻨﻨﺪﮔﺎن را ھﻢ ﻓﺮا ﻣﯽﮔﯿﺮد( ﭘﺮھﯿﺰ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺨﺖ ﻣﺠﺎزات ﻣﯽ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ«‪.‬‬
‫آﻧﮫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮔﺴﺘﺮش ﻓﺴﺎد و ﺗﺒﺎھﯽ ﺑﯽﺗﻔﺎوت و ﯾﺎ ﺑﻪ آن راﺿﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در‬
‫ﻣﻌﺮض ﻣﺸﮑﻼت و ﮔﺮﻓﺘﺎری دﻧﯿﻮی ﻧﺎﺷﯽ از ﻓﺴﺎد و ﻋﺬاب اﺧﺮوی ﻧﺎﺷﯽ از ﺑﯽﺗﻔﺎوﺗﯽ ﯾﺎ‬
‫رﺿﺎﯾﺖ ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮدم ﺑﻨﯽاﺳﺮاﺋﯿﻞ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﺼﯿﺎن و‬
‫ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ و راﺿﯽ ﺑﻮدن ﺑﻪ ﻓﺴﺎد و ﺗﺒﺎھﯽ و ﺑﯽﺗﻔﺎوﺗﯽ ﺑﺮای ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺧﻼفﮐﺎری و ﻣﻨﮑﺮات‬
‫ﻣﻮرد ﻟﻌﻦ و ﻧﻔﺮﯾﻦ ﻗﺮار داده و در ﻣﻮرد ﻋﻮاﻗﺐ رﻓﺘﺎر و ﺳﻠﻮک آنھﺎ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ َ‬
‫ِي� ٱبۡ ِن َم ۡر َ� َ ۚم �ٰل ِك ب ِ َما‬
‫َ ُ َ‬
‫ۥد َوع َ‬ ‫ان داو‬ ‫ِيل َ َ ٰ َ‬
‫ُ َ َّ َ َ َ ُ ْ ۢ َ ٓ ۡ َ ٰٓ َ‬
‫﴿لعِن ٱ�ِين �فروا ِمن ب ِ� إِس�ء‬
‫� ل ِس ِ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ۡ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ ْ َ َ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ُ ْ‬
‫ع َصوا َّو�نوا َ� ۡع َت ُدون ‪� ٧٨‬نوا � يَت َناه ۡون عن ُّمنك ٖر � َعلوهُۚ �ِئ َس َما �نوا َ�ف َعلون‬
‫‪] ﴾٧٩‬اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[۷۹ -۷۸ :‬‬
 ‫‪٢٤٩‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫»ﮐﺎﻓﺮان ﺑﻨﯽاﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﺮ زﺑﺎن داود و ﻋﯿﺴﯽ ﭘﺴﺮ ﻣﺮﯾﻢ ﻣﻮرد ﻟﻌﻦ و ﻧﻔﺮﯾﻦ ﻗﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺪان ﺳﺒﺐ ﺑﻮد ﮐﻪ آﻧﺎن ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ )از ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا( ﺳﺮﮐﺸﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و )در‬
‫ﻇﻠﻢ و ﻓﺴﺎد( از ﺣﺪ و ﻣﺮز ﻣﯽﮔﺬﺷﺘﻨﺪ * آنھﺎ از اﻋﻤﺎل زﺷﺘﯽ ﮐﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدادﻧﺪ‬
‫دﺳﺖﺑﺮدار ﻧﺒﻮدﻧﺪ و ھﻤﺪﯾﮕﺮ را از زﺷﺖﮐﺎریھﺎ ﻧﮫﯽ ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﻧﺼﯿﺤﺖ ﻧﻤﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﭼﻪ ﮐﺎر ﺑﺪی را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدادﻧﺪ«‪.‬‬
‫و ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﺧﺪاص اﯾﻦ ھﺸﺪار ﺑﻪ اھﻤﯿﺖ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﮫﯽ از ﻣﻨﮑﺮ ﻣﻮرد‬
‫ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻗﺮار داده و رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺟﺎن ﻣﻦ در دﺳﺖ اوﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﮫﯽ از ﻣﻨﮑﺮ‬
‫ﻧﻨﻤﺎﯾﯿﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ دﯾﺮ ﯾﺎ زود ﻋﺬاﺑﯽ را از ﻧﺰد ﺧﻮد ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺎزل ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﭘﺲ از آن‬
‫‪١‬‬
‫ھﺮﭼﻪ دﻋﺎ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﻗﺮار ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد«‪.‬‬
‫ﺗﻌﺎون وھﻤﮑﺎری ﻣﯿﺎن اﻓﺮاد‪ ،‬ﮔﺮوهھﺎ و ﺣﮑﻮﻣﺖھﺎ ﺑﺮای روﯾﺎروﯾﯽ ﺑﺎ ﺧﻼفﮐﺎریھﺎ و‬
‫ﻣﻨﮑﺮات ﯾﮑﯽ از اﺻﻮل اﺳﺎﺳﯽ اﺳﻼم اﺳﺖ و در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﺜﺎﻟﯽ اﯾﻦ ھﻤﮑﺎری و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ‬
‫ﻣﺸﺘﺮک را ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻧﻤﻮده و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در زﻣﯿﻨﻪ اﺟﺮا و اﻗﺎﻣﻪ ﺣﺪود ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و آنھﺎ ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاھﻨﺪ آن ﺣﺪود را زﯾﺮﭘﺎ ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮدﻣﯽ ھﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮای ﺳﻮار ﺷﺪن ﺑﻪ ﯾﮏ ﮐﺸﺘﯽ ھﺠﻮم ﺑﯿﺎورﻧﺪ و ﺑﺮﺧﯽ از ﻃﺒﻘﻪ ﺑﺎﻻ و ﺑﺮﺧﯽ در‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻗﺮار ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ .‬آنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻗﺮار دارﻧﺪ اﮔﺮ ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آنھﺎﯾﯽ‬
‫ﮐﻪ در ﻗﺴﻤﺖ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺨﻮاھﻨﺪ ﺑﺮای ﮔﺮﻓﺘﻦ آب از درﯾﺎ ﺳﻮراﺧﯽ را در ﮐﺸﺘﯽ‬
‫اﯾﺠﺎد ﮐﻨﻨﺪ و آنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﻃﺒﻘﻪ ﺑﺎﻻ ﻗﺮار دارﻧﺪ ﻣﺎﻧﻊ از اﯾﻦ ﮐﺎر آنھﺎ ﻧﺸﻮﻧﺪ ﮐﺸﺘﯽ‬
‫ﻏﺮق ﺷﺪه و ھﻤﻪ ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺟﻠﻮ آنھﺎ را ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ و ﻣﺎﻧﻊ از اﯾﻦ ﮐﺎرﺷﺎن‬
‫‪٢‬‬
‫ﺑﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬ھﻢ ﺧﻮد و ھﻢ آنھﺎ ﻧﺠﺎت ﺧﻮاھﻨﺪ ﯾﺎﻓﺖ«‪.‬‬
‫ﺧﻮﺷﺎ ﺑﻪ ﺳﻌﺎدت دﻋﻮﺗﮕﺮ و ﻣﺒﻠﻐﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺳﺨﻨﺎن زﯾﺒﺎ و ﺳﻨﺠﯿﺪه ﺧﻮد دﯾﮕﺮان را ﺑﻪ‬
‫ﺧﯿﺮ و ﻧﯿﮑﯽ ﻓﺮا ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ و ﺳﺨﻨﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻗﺮآن راﺟﻊ ﺑﻪ آن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫� َوٮ ٰ ُه ۡم إ َّ� َم ۡن أَ َم َر ب َص َدقَة أَ ۡو َم ۡع ُروف أ َ ۡو إ ۡص َ�ٰ� َ� ۡ َ‬
‫�‬
‫ّ َّ ۡ‬
‫م‬
‫ِن‬ ‫�‬ ‫ث‬‫ك‬
‫َ‬
‫�‬ ‫۞� َخ ۡ َ‬
‫�‬
‫َّ‬
‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫﴿‬
‫َ‬
‫ٱ�ِ فَ َس ۡو َف نُ ۡؤ�ِيهِ أ ۡج ًرا َع ِظ ٗ‬ ‫َّ‬ ‫ۡ َۡ َ َ ۡ َٓ َ َ‬ ‫َ‬
‫يما ‪﴾١١٤‬‬ ‫ات‬‫اس َومن َ�فعل �ٰل ِك ٱبتِغا َء م ۡرض ِ‬ ‫َّ‬
‫ٱ� ِ �‬
‫]اﻟﻨﺴﺎء‪.[۱۱۴:‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺘﺮﻣﺬی‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﺨﺎری‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٥٠‬‬

‫»در ﺑﺴﯿﺎری از ﻧﺠﻮاھﺎ و ﺣﺮفھﺎی در ﮔﻮﺷﯽ آنھﺎ ﺧﯿﺮ و ﻓﺎﯾﺪهای وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﮕﺮ‬
‫آنﮐﻪ در آن ﺳﺨﻨﺎن ﺧﻮد ﺑﻪ ﺻﺪﻗﻪ‪ ،‬اﺣﺴﺎن‪ ،‬ﻧﯿﮑﻮﮐﺎری و ﯾﺎ اﺻﻼح ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ﺳﻔﺎرش‬
‫ﮐﻨﻨﺪ و دﺳﺘﻮر ﺑﺪھﻨﺪ‪ .‬ھﺮﮐﺴﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎری را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻧﺠﺎم ﺑﺪھﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﭘﺎداش ﺑﺰرﮔﯽ را ﻧﺼﯿﺐ او ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ«‪.‬‬
‫روش و اﺳﻠﻮب ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﮔﻨﺎه و ﻣﻨﮑﺮ دارای ﺳﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ و ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪاص آنھﺎ را اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ً‬
‫»ھﺮﮐﺪام از ﺷﻤﺎ ﮐﻪ ﺧﻼﻓﯽ را دﯾﺪ ﻋﻤﻼ از آن ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ زﺑﺎن ﺑﺎ‬
‫ً‬
‫آن ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ و اﮔﺮ اﯾﻦ را ھﻢ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﻗﻠﺒﺎ از آن ﻧﺎﺧﺸﻨﻮد ﺑﺎﺷﺪ و اﯾﻦ ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮﯾﻦ‬
‫‪١‬‬
‫درﺟﻪ اﯾﻤﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫دﯾﺪﮔﺎه و ﻣﻮﺿﻊﮔﯿﺮی دﻋﻮﺗﮕﺮان و ﻣﺒﻠﻐﺎن ﻣﻌﺘﺪل و ﻣﯿﺎﻧﻪرو ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﺟﻤﺎﻋﺖھﺎ و‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖھﺎ در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺑﺴﯿﺎر روﺷﻦ اﺳﺖ‪ .‬از ﻋﺒﺎده ﺑﻦ ﺻﺎﻣﺖس رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‪:‬‬
‫»ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی اﻟﺘﺰام و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداری در ﺷﺮاﯾﻂ ﺳﺨﺖ و ﻋﺎدی از آن‬
‫ﺧﺸﻨﻮد ﺑﺎﺷﯿﻢ ﯾﺎ ﻧﺎﺧﺸﻨﻮد‪ ،‬ﺑﯿﻌﺖ ﻧﻤﻮدﯾﻢ ﮐﻪ ﺳﻨﺖ او را ﺑﺮ ھﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻪ و روﺷﯽ ﺗﺮﺟﯿﺢ‬
‫ﺑﺪھﯿﻢ و ﺑﺎ اوﻟﯿﺎی اﻣﻮر ﺑﻪ ﺟﻨﮓ و ﻧﺰاع ﻧﭙﺮدازﯾﻢ‪ .‬ﻣﮕﺮ آنﮐﻪ آﺷﮑﺎرا ﮐﻔﺮ و اﻧﺤﺮاﻓﯽ را ﮐﻪ‬
‫در ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺘﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻪ آن اﺳﺘﺪﻻل ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ در ﭘﯿﺶ ﮔﯿﺮﻧﺪ و در ھﺮ ﺷﺮاﯾﻄﯽ‬
‫‪٢‬‬
‫ﻃﺮﻓﺪار ﺣﻖ و ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ ،‬و از ﺳﺮزﻧﺶ ﺳﺮزﻧﺶﮔﺮان ھﺮاﺳﯽ را ﺑﻪ دل راه ﻧﺪھﯿﻢ«‪.‬‬
‫‪٢‬‬
‫ﻧﺪھﯿﻢ«‪.‬‬

‫‪ -۵‬دﻋﻮت ﺑﻪ ھﻤﮑﺎری ﻣﻠﺖھﺎ و ﮔﻔﺘﮕﻮی ﺗﻤﺪنھﺎ‬

‫اﺳﻼم ھﻤﻪ ﺗﻼش ﺧﻮد را ﺑﺮای اﯾﺠﺎد ﺟﺎﻣﻌﻪای ﺳﺎﻟﻢ و آرﻣﺎﻧﯽ ﺑﺮاﺳﺎس وﺣﺪت و‬
‫ھﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﻣﯿﺎن ھﻤﻪ اﻧﺴﺎنھﺎ و اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻧﮫﺎد ﺧﺎﻧﻮاده و ﺗﻌﺎون ﻣﯿﺎن ﻣﻠﺖھﺎ در ﺟﮫﺖ‬
‫ﺧﯿﺮ‪ ،‬ﻣﺼﻠﺤﺖ و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺟﮫﺎﻧﯽ‪ ،‬اﯾﺠﺎد رواﺑﻂ ﺳﺎﻟﻢ‪ ،‬اﺣﺘﺮام ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺻﻠﺢ‪ ،‬ﺗﺒﺎدل ﻣﻨﺎﻓﻊ‬
‫و ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﺸﺘﺮک ﺑﺮاﺳﺎس ﺣﻖ‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ‪ ،‬آزادی و ﻣﺴﺎوات ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﻧﮫﺎد و ﻧﻈﺎم ﺧﺎﻧﻮاده ﺳﻨﮓﺑﻨﺎی ھﻤﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪھﺎﺳﺖ و از ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺧﺎﻧﻮادهھﺎﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻠﺖھﺎ و ﺟﺎﻣﻌﻪھﺎ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و در واﻗﻊ ﺧﺎﻧﻮادهھﺎ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﺧﯿﺮ‪ ،‬ﺑﺮﮐﺘﻒ اﻟﮫﺎم‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻢ و اﻟﺘﺮﻣﺬی و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ و اﻟﻨﺴﺎﯾﯽ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫‪٢٥١‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫و ﻋﺎﻣﻞ اﺳﺎﺳﯽ ﺳﺎزﻧﺪﮔﯽ و ﭘﺮﺗﻮاﻓﺸﺎﻧﯽ و ﺗﻮﺟﯿﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ در راﺳﺘﺎی ﺧﯿﺮ و ﻣﻨﺎﻓﻊ آن‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد وﺣﺪت اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﯿﺎن ھﻤﻪ ﺑﺸﺮﯾﺖ و ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﯾﮏ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﻮدن‪ ،‬آن ﻗﺮآن‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ َ ۡ‬ ‫َّ ۡ‬ ‫َ ََ ُ‬ ‫ُ َّ‬ ‫َ َ ُّ َ َّ ُ َّ ُ ْ‬
‫اس ٱ�قوا َر َّ�� ُم ٱ�ِي خلق�م ّمِن �ف ٖس َ�ٰح َِدة ٖ َوخل َق مِن َها َز ۡو َج َها‬ ‫���ها ٱ�‬ ‫﴿ ٰٓ‬
‫َ ۡ ۡ َ َ َّ َّ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ٓ ُ َ‬ ‫َ َ َّ ۡ ُ َ َ ٗ َ ٗ َ َ ٓ ٗ َ َّ ُ ْ َّ َ َّ‬
‫ٱ� �ن‬ ‫ٱ� ٱ�ِي � َسا َءلون بِهِۦ وٱ�رحام ۚ إِن‬ ‫و�ث مِنهما رِجا� كثِ�� و� ِساء ۚ وٱ�قوا‬
‫� ۡم َر� ٗ‬ ‫َ َۡ ُ‬
‫ِيبا ‪] ﴾١‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[۱ :‬‬ ‫علي‬
‫»ای ﻣﺮدم! از ﺧﺸﻢ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﯾﺶ ﭘﺮھﯿﺰ ﮐﻨﯿﺪ! ﭘﺮوردﮔﺎری ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را از ﯾﮏ‬
‫اﻧﺴﺎن آﻓﺮﯾﺪ و ﺳﭙﺲ ھﻤﺴﺮش را از ﻧﻮع او ﺑﻪ وﺟﻮد آورد و از آن دو ﻣﺮدان و زﻧﺎن‬
‫ﻓﺮاواﻧﯽ را ﺑﺮ روی زﻣﯿﻦ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺳﺎﺧﺖ و از ﺧﺸﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺮھﯿﺰ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪی ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎم او از ھﻤﺪﯾﮕﺮ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ و ﺑﭙﺮھﯿﺰﯾﺪ از اﯾﻦﮐﻪ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪی را ﻗﻄﻊ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﯽﮔﻤﺎن ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﺷﻤﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺒﺐ اﺳﺘﻮاری ﺧﺎﻧﻮادهھﺎ ﮔﺮدﯾﺪه و ﺳﻨﮓﺑﻨﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﯾﻌﻨﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﺮ زﻣﯿﻦ ﻣﯽﻧﮫﺪ و زﻣﯿﻨﻪ را ﺑﺮای ﺗﻔﺎھﻢ‪ ،‬ارﺗﺒﺎط و ﺗﻌﺎون ﻣﯿﺎن‬
‫ﻣﻠﺖھﺎ و ﺗﻤﺪنھﺎ ﻓﺮاھﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﻗﺮآن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ َ ُّ َ َّ ُ َّ َ َ ۡ َ ُ ّ َ َ َ ُ َ َ َ َ ۡ َ ُ ۡ ُ ُ ٗ َ َ َ ٓ َ َ َ َ ُ ٓ ْ‬
‫ن� وجعل�ٰ�م شعو�ا و�با�ِل �ِ عارفوا﴾‬ ‫���ها ٱ�اس إِنا خلق�ٰ�م مِن ذكر وأ ٰ‬ ‫﴿ ٰٓ‬
‫ٖ‬
‫]اﻟﺤﺠﺮات‪.[۱۳ :‬‬
‫»ای ﻣﺮدم ﻣﺎ ﺷﻤﺎ را از ﻣﺮد و زﻧﯽ آﻓﺮﯾﺪهاﯾﻢ و ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻠﺖھﺎ و ﻋﺸﯿﺮهھﺎ‬
‫درآوردهاﯾﻢ‪ ،‬ﺗﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺑﺸﻨﺎﺳﯿﺪ )و ﺑﺎ ھﻢ ھﻤﮑﺎری ﮐﻨﯿﺪ(«‪.‬‬
‫اﺳﺒﺎب و ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻌﺎون و ھﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح اﻣﺮوزی از ﻃﺮﯾﻖ ﮔﻔﺘﮕﻮی ﺗﻤﺪنھﺎ‬
‫ﺑﺮای اﯾﺠﺎد اﻃﻤﯿﻨﺎن و آراﻣﺶ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﻧﺠﺎمﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ ﺗﻤﺪنھﺎ و ﻓﺮھﻨﮓھﺎ‬
‫ھﻤﺪﯾﮕﺮ را از ﻧﻈﺮ ﻣﺎدی‪ ،‬ﻣﻌﻨﻮی‪ ،‬اﺧﻼﻗﯽ و دﯾﻨﯽ درک ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺮﺧﯽ از‬
‫ﺗﻤﺪنھﺎ ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس »ﻣﺎدﯾﺖ« ﺻﺮف اﺳﺘﻮار اﺳﺖ و ﺗﻮﺟﮫﯽ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ﻣﻌﻨﻮی و اﺧﻼق‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﯿﺎﯾﻨﺪ و از ﺳﻘﻮط و ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﺧﻮد ﭘﯿﺸﮕﯿﺮی ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﺗﻤﺪن ﻏﺮب ﮐﻪ‬
‫وارث ﺗﻤﺪنھﺎی روم و ﯾﻮﻧﺎن اﺳﺖ‪ ،‬از ﭼﻨﺎن وﯾﮋﮔﯽ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺣﻀﺮت ﻋﯿﺴﯽ‬
‫ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬اﻧﺴﺎن ﺗﻨﮫﺎ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻧﺎن زﻧﺪﮔﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ«‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ اﺿﺎﻓﻪ ﺑﺮ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺎدی‬
‫اﻧﺴﺎنھﺎ ﺑﻪ اﯾﻤﺎن‪ ،‬اﺧﻼق‪ ،‬ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ و ﺑﺎور ﺑﻪ دﻧﯿﺎی ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﻧﯿﺎز دارﻧﺪ‪.‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٥٢‬‬

‫‪ -۶‬دﻋﻮت ﺑﻪ ﺻﻠﺢ و ﺟﮫﺎد‬

‫ﻻزم اﺳﺖ ﺧﺎﻧﻮادهھﺎی ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﺗﺮﺑﯿﺖ و ﺗﻮﺟﯿﻪ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ‬
‫ﻏﯿﺮﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ اھﻞ ﺻﻠﺢ و دوﺳﺘﯽاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﺎ آﻏﻮش ﺑﺎز از در ﺻﻠﺢ و‬
‫دﺳﻮﺗﯽ ﺑﺎ آﻧﺎن درﺧﻮاھﻨﺪ آﻣﺪ‪ .‬و ﺑﺎ آنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﺮ ﺟﻨﮓ و دﻋﻮا دارﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ آنھﺎ ﺧﻮاھﻨﺪ ﭘﺮداﺧﺖ و اﺳﺎس رواﺑﻂ ﻣﻠﺖھﺎی دﯾﮕﺮ‬
‫ً‬
‫اﺳﺎﺳﺎ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی دوﺳﺘﯽ‪ ،‬ﻣﺤﺒﺖ‪ ،‬رواﺑﻂ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖآﻣﯿﺰ‪ ،‬اﻃﻤﯿﻨﺎن ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ و ُﺣﺴﻦ ﻧﯿﺖ‬
‫دوﻃﺮﻓﻪ اﺳﺘﻮار ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫َ َ ُ ْ َّ ۡ َ ۡ َ َ َّ ۡ َ َ َّ‬
‫ٱج َن ۡح ل َها َوت َو� � ٱ�ِ﴾ ]اﻷﻧﻔﺎل‪.[۶۱ :‬‬ ‫﴿۞�ن جنحوا ل ِلسل ِم ف‬
‫»اﮔﺮ آنھﺎ ﺑﻪ ﺻﻠﺢ و آﺷﺘﯽ ﺗﻤﺎﯾﻞ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮ ﻧﯿﺰ راه آﺷﺘﯽ و ﺻﻠﺢ را در ﭘﯿﺶ ﮔﯿﺮ و‬
‫ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﮐﻞ ﮐﻦ«‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﮔﺮ دﺷﻤﻨﺎن ـ ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ اﻣﺮوزه در ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ و ﮐﺸﻤﯿﺮ ﺷﺎھﺪ آن ھﺴﺘﯿﻢ ـ ﺑﻪ‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺣﺮﻣﺖ و ﮐﺮاﻣﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺟﮫﺎد ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی آن ـ ﯾﻌﻨﯽ ﺟﮫﺎد ﺑﺎ‬
‫ﮐﻼم و ﮐﺘﺎب و ﻣﺎل و ﺟﺎن ـ ﺑﺮ ھﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ اﻧﺪازه ﮐﺎﻓﯽ و در ﺣﺪ ﻧﯿﺎز واﺟﺐ اﺳﺖ‬
‫و ﻻزم اﺳﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ وﯾﮋه ﻧﺴﻞ ﺟﻮان در ﺧﺎﻧﻮادهھﺎ و ﻣﺪارس ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﺗﺮﺑﯿﺖ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺟﺴﻤﯽ‪ ،‬ﻣﺎدی و ﻧﻈﺎﻣﯽ ﮐﺎﻓﯽ را ﺑﺮای ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن و ﺧﻨﺜﯽ‬
‫ﻧﻤﻮدن ﺗﻮﻃﺌﻪھﺎی آﻧﺎن و ﭘﺎﯾﺎن دادن ﺑﻪ ھﻤﻪ اﻧﻮاع ﺗﺠﺎوزات ﺑﺮای ﭘﺎﺳﺪاری از ھﻮﯾﺖ‬
‫اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻋﺰت‪ ،‬ﺳﺮﺑﻠﻨﺪی ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و آزادی ﺳﺮزﻣﯿﻦھﺎی ﻏﺼﺐ ﺷﺪه‪ ،‬آﻣﺎدﮔﯽ‬
‫ﻻزم و ﮐﺎﻓﯽ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫دﺷﻤﻨﺎن درﺳﺖ از زﻣﺎﻧﯽ ﺑﯿﺶ از ﭘﯿﺶ ﺑﻪ ﻃﻤﻊ ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﺳﺮزﻣﯿﻦھﺎی ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و‬
‫ﺗﺴﻠﻂ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدی‪ ،‬ﻓﺮھﻨﮕﯽ و ﻧﻈﺎﻣﯽ اﻓﺘﺎدﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ اﺻﻞ ﺟﮫﺎد را ﮐﻨﺎر ﻧﮫﺎدﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽس ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ھﺮ ﻣﻠﺘﯽ ﮐﻪ در ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺧﻮد ﻣﻮرد‬
‫ﺗﮫﺎﺟﻢ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﺧﻮار و ذﻟﯿﻞ ﺧﻮاھﻨﺪ ﮔﺮدﯾﺪ«‪ .‬و اﯾﻦ ھﺸﺪار ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﺷﺪﯾﺪﺗﺮ ﻣﻮرد‬
‫ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻗﺮآن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ۡ َُٰ ُ ۡ َ ۡ َٰ ُ ُ ۡ َ َ َ ُ ُ‬ ‫َ َ َ َُٓ ُ ۡ َََُۡٓ ُ‬ ‫ُۡ‬
‫�ت� ۡم َوأ ۡم َ�ٰل‬ ‫شِ‬ ‫ع‬ ‫و‬ ‫م‬‫�‬ ‫ج‬ ‫�‬ ‫ز‬ ‫أ‬‫و‬ ‫م‬‫�‬ ‫ن‬ ‫�‬ ‫�خ‬ ‫ۡ‬
‫م‬ ‫�‬ ‫﴿قل إِن �ن ءاباؤ�م و��ناؤ‬
‫َّ‬ ‫ۡ َ َ ۡ ُ ُ َ َ َ ٰ َ ‪ُ َ َّ َ َ ٓ َ َ ۡ َ ۡ َ ُ ٰ َ َ َ َ َ َ َ َ ۡ َ ۡ َ ٞ‬‬
‫ب إ ِ ۡ��م ّم َِن ٱ�ِ‬ ‫�ن ترضو�ها أح‬ ‫ٱ���تموها وت ِ�رة �شون كسادها وم� ِ‬
‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ٱ� بأ ۡمره ِۦ َو َّ ُ‬ ‫� َّ ُ‬ ‫َ َ َّ ُ ْ َ َّ ۡ‬
‫ٱ� � َ� ۡهدِي ٱلق ۡو َم‬ ‫ِ ِۗ‬ ‫� يَأ ِ َ‬ ‫��صوا ح ٰ‬ ‫و�ِۦ َوج َهادٖ � َسبيلِهِۦ � َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َو َر ُس ِ‬
‫سق َ‬ ‫َۡ‬
‫� ‪] ﴾٢٤‬اﻟﺘﻮﺑﺔ‪.[۲۴ :‬‬ ‫ٱل�ٰ ِ ِ‬
 ‫‪٢٥٣‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫»)ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ! ﺑﻪ آﻧﺎن( ﺑﮕﻮ‪ :‬اﮔﺮ ﭘﺪران‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪان و ﺑﺮادران )و ھﻤﺴﺮان و ﻗﻮم و ﻗﺒﯿﻠﻪ‬
‫ﺷﻤﺎ و اﻣﻮاﻟﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ آوردهاﯾﺪ و ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ و ﺗﺠﺎرﺗﯽ را ﮐﻪ از ﮐﺴﺎدی آن ھﺮاﺳﯽ‬
‫در دل دارﯾﺪ و ﺧﺎﻧﻪھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﻪ ﺷﻤﺎﺳﺖ اﯾﻦھﺎ در ﻧﻈﺮﺗﺎن از ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و‬
‫ﺟﮫﺎد در راه او ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﻧﺘﻈﺎر ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺎر ﺧﻮد را اﻧﺠﺎم ﺑﺪھﺪ و‬
‫)ﻋﺬاب ﺧﻮﯾﺶ را ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺪ( و ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻓﺮاد ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدار را )ﺑﻪ راه ﺳﻌﺎدت(‬
‫ھﺪاﯾﻦ ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾﺪ«‪.‬‬
‫اﺳﻼم اﺻﻞ ﻣﮫﻢ و ﺣﯿﺎﺗﯽ ﺟﮫﺎد را ﺗﻨﮫﺎ در ﺟﮫﺖ روﯾﺎروﯾﯽ ﺑﺎ ﺣﻤﻼت و ﺗﮫﺎﺟﻢ‬
‫دﺷﻤﻨﺎن ﻣﻘﺮر ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫َّ َ ُ ۡ ُ ْ‬ ‫ٌ‬ ‫ُ َ َّ َ ُ َ ٰ َ ُ َ َ َّ ُ ۡ ُ ُ ْ َّ َّ َ َ َ ٰ َ ۡ ۡ َ َ‬
‫�هِم لقدِير ‪ ٣٩‬ٱ�ِين أخ ِرجوا مِن‬‫﴿أذِن ل ِ�ِين ي�تلون بِ��هم ظل ِم ۚوا �ن ٱ� � ن ِ‬
‫ٱ�﴾ ]اﻟﺤﺞ‪.[۴۰ -۳۹ :‬‬‫د َِ�ٰرهِم ب َغ ۡ� َح ّق إ َّ�ٓ أَن َ� ُقولُوا ْ َر ُّ� َنا َّ ُ‬
‫ِ ِ ِ ٍ ِ‬
‫»اﺟﺎزه )دﻓﺎع از ﺧﻮد( ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ داده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ آنھﺎ ﺟﻨﮓ )ﺗﺤﻤﯿﻞ( ﺷﺪه و‬
‫ﺑﻪ آنھﺎ ﺳﺘﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﺎن را ﭘﯿﺮوز ﮔﺮداﻧﯿﺪ * ھﻤﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ از ﺧﺎﻧﻪ و ﮐﺎﺷﺎﻧﻪ ﺧﻮﯾﺶ راﻧﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ و ﺗﻨﮫﺎ ﮔﻨﺎھﺸﺎن اﯾﻦ ﺑﻮده ﮐﻪ‬
‫ﻣﯽﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺑﯿﺴﺖ و ھﻔﺖ ﺟﻨﮕﯽ ﮐﻪ در ﻋﺼﺮ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻋﻠﯿﻪ دﺷﻤﻨﺎن‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ آﻧﺎن دﺳﺖ زدﻧﺪ‪ ،‬در واﻗﻊ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دﻓﺎع و روﯾﺎروﯾﯽ ﺑﺎ آنھﺎ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ و‬
‫ھﯿﭻﯾﮏ از آنھﺎ ﺟﻨﮓ ﺗﮫﺎﺟﻤﯽ ﻧﺒﻮده و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﻏﺎزﮔﺮ آن ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ‪ .‬اﺻﻞ ﺟﮫﺎد اﺻﻠﯽ‬
‫ﻣﮫﻢ و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر اﺳﺖ ـ و ھﺮﭼﻨﺪ ﺑﺮﺧﯽ از ﻓﻘﮫﺎ آن را ﺟﻨﮓ ﺗﮫﺎﺟﻤﯽ ﻣﯽداﻧﻨﺪ ـ اﻣﺎ در‬
‫واﻗﻊ ﺟﻨﮓ دﻓﺎﻋﯽ اﺳﺖ؛ ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫ٱ� َ� ُ� ُّ‬
‫ِب ٱل ۡ ُم ۡع َتد َ‬ ‫َّ َّ َ ُ َ ٰ ُ َ ُ‬
‫� ۡم َو َ� َ� ۡع َت ُد ۚٓوا ْ إ َّن َّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُ ْ‬
‫ِين‬ ‫ِ‬ ‫﴿و�ٰتِلوا ِ� سب ِ ِ‬
‫يل ٱ�ِ ٱ�ِين ي�تِلون‬
‫‪] ﴾١٩٠‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[۱۹۰ :‬‬
‫»در راه ﺧﺪا ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ وارد ﺟﻨﮓ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺠﻨﮕﯿﺪ و ﺷﻤﺎ )ھﯿﭻﮔﺎه ﺑﻪ‬
‫دﯾﮕﺮان( ﺗﻌﺪی و ﺗﺠﺎوز ﻧﻨﻤﺎﯾﯿﺪ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﺗﺠﺎوزﮔﺮان را دوﺳﺖ ﻧﻤﯽدارد«‪.‬‬
‫از ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﺎی ﻣﺤﻘﻖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ رواﺑﻂ ﺑﺎ دﯾﮕﺮان اﺻﻞ ﺑﺮ ﺻﻠﺢ اﺳﺖ ﻧﻪ‬
‫ﺟﻨﮓ و ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدآوری اﺳﺖ ﮐﻪ اﻋﺘﺪاء و ﺗﺠﺎوزﮔﺮی دارای ﺻﻮرتھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ اﺳﺖ‬
‫ﮔﺎھﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺑﺨﺸﯽ و ﺟﺒﮫﻪای ﮐﻪ دﺷﻤﻨﺎن ﺟﻨﮓ را‬
‫ً‬
‫ﻗﺒﻼ آﻏﺎز ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬آﻏﺎزﮔﺮ ﺣﻤﻠﻪ و ﺗﮫﺎﺟﻤﯽ ﺗﺎﮐﺘﯿﮑﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺟﻨﮓ ﭼﻨﺎن‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٥٤‬‬

‫ﭼﯿﺰی را اﻗﺘﻀﺎء ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬در واﻗﻊ ﺧﻮد آن ھﻢ ﻧﻮﻋﯽ دﻓﺎع در ﻗﺎﻟﺐ ھﺠﻮم و ﺑﺮای روﯾﺎروﯾﯽ‬
‫ﺑﺎ ﺣﻤﻼت ﺳﻨﮕﯿﻦﺗﺮ دﺷﻤﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ در ﻋﻠﻞ و اﺳﺒﺎب ﺑﺮوز ﺟﻨﮓھﺎ‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﺸﻮد ﮐﻪ زﻣﯿﻨﻪﺳﺎز و آﻏﺎزﮔﺮ آنھﺎ ﭼﻪ ﻃﺮﻓﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﺎ در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ روح ﺟﮫﺎد‪ ،‬آﻣﺎدﮔﯽ‪ ،‬ﺗﻤﺮﯾﻦ ﺟﻨﮕﯽ و‬
‫آﻣﺎدﮔﯽ دﻓﺎﻋﯽ از ﻃﺮف اﻓﺮاد‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮادهھﺎ‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖھﺎ و ﮔﺮوهھﺎ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺟﺪی ﻗﺮار‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ زﯾﺮا ﺑﺴﯿﺎری از دﺷﻤﻨﺎن ﻗﺴﻢ ﺧﻮرده ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ھﺮ ﺷﺮاﯾﻄﯽ آﻣﺎدﮔﯽ‬
‫ﻧﻈﺎﻣﯽ و ﺟﻨﮕﯽ ﺧﻮد را ﺑﺮای ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﺎ ﺣﻔﻆ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ھﺮﭼﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﺎ دارای ﻣﻌﺎھﺪات و‬
‫ﭘﯿﻤﺎنﻧﺎﻣﻪھﺎی ﺻﻠﺢ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﺟﮫﺎد اوج ﮔﺮوﯾﺪن ﺑﻪ اﺳﻼم اﺳﺖ‬
‫و رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ھﺮﮐﺲ را ﻣﺮگ ﻓﺮا ﺑﺮﺳﺪ و ﺑﻪ ﺟﮫﺎد ﻧﺮود و ﯾﺎ در اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺟﮫﺎد ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ھﻤﺮاه ﺑﺎ‬
‫‪١‬‬
‫ﮔﻮﺷﻪای از ﻧﻔﺎق ﻣﺮده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﻧﺴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻻزم اﺳﺖ ﻋﻈﻤﺖ و اﻓﺘﺨﺎر ﺷﮫﺎدت در راه ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺳﻌﺎدت اﺑﺪی را‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ درک ﻧﻤﺎﯾﺪ و آن را دﺳﺖﮐﻢ ﻧﮕﯿﺮد و ﺷﮫﺪا ﺑﻨﯿﺎنﮔﺬاران ﺳﺮﺑﻠﻨﺪی و اﻓﺘﺨﺎر در‬
‫اﯾﻦ دﻧﯿﺎ و دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﺳﻌﺎدت و رﺿﺎﯾﺖ ﺧﺪاوﻧﺪی در دﻧﯿﺎی ﭘﺲ از ﻣﺮگ ھﺴﺘﻨﺪ؛ زﯾﺮا‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ۡ‬
‫َّ ُ ُ َ َ‬‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬
‫َّ َّ َ ۡ َ َ ٰ َ ُ ۡ َ ُ‬
‫ٱ� َّنة﴾ ]اﻟﺘﻮﺑﺔ‪.[۱۱۱ :‬‬ ‫ِ� أنف َس ُه ۡم َوأ ۡم َ�ٰل ُهم بِأن لهم‬ ‫﴿۞إِن ٱ� ٱش�ى مِن ٱلمؤ ِمن‬
‫»ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺎنھﺎ و اﻣﻮال اھﻞ اﯾﻤﺎن را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﮫﺸﺖ از آنھﺎ ﺧﺮﯾﺪاری‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ«‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ‬
 ‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪:‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎی ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‬
 ‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎی ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‬

‫ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺧﺎﻧﻮادهای ﻓﻌﺎل و ﭘﺮﺟﻨﺐ وﺟﻮش ﺑﻮده و در ﺟﮫﺖ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖھﺎ و‬

‫ﺳﺎزﻧﺪﮔﯽھﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن زﻧﺪﮔﯽ ﻧﻘﺶ و ﺣﻀﻮری ﻓﻌﺎل دارد و ﮐﺎرھﺎ و وﻇﺎﯾﻔﯽ را اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﯽدھﺪ‪ .‬ھﺮﭼﻨﺪ ﺑﺴﯿﺎری از آن ﻓﻌﺎﻟﯿﺖھﺎ رﯾﺸﻪ در اﯾﻤﺎن و اﺧﻼق دﯾﻨﯽ ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن دارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﮔﺎھﯽ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻋﺎدات و ﻓﺮھﻨﮓ ﺣﺎﮐﻢ‪ ،‬ﯾﺎ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺷﺪن ﺑﻪ اھﻮاء و‬
‫ﮐﺸﺶھﺎی ﻧﺎروای ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ ﭘﺎرهای از ﮐﺎرھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺮﺧﯽ از ﺧﺎﻧﻮادهھﺎ اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﯿﺎن ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﻮارد زﯾﺮ ﺿﺮوری‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻧﺴﻞ )ﯾﺎ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺧﺎﻧﻮاده(‬
‫‪ -۲‬ﻣﺮاﺳﻢھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﺮوﺳﯽ و ﻋﺰا‬
‫‪ -۳‬ﺗﻔﺮﯾﺢ‪ ،‬ﺳﺮﮔﺮﻣﯽ‪ ،‬ﻟﺒﺎس و ﺧﻮراک‬
‫‪ -۴‬اﻋﻤﺎل ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ زن و ﻣﺮد‬
‫‪ -۵‬ﺛﺮوت و ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ از دﯾﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬
‫‪ -۶‬رواﺑﻂ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﻏﯿﺮﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬

‫‪ -۱‬ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﺗﻔﺎوت ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺧﺎﻧﻮاده و ﺗﺤﺪﯾﺪ ﻧﺴﻞ و اﻧﻔﺠﺎر ﺟﻤﻌﯿﺖ‪ ،‬ﺣﮑﻢ‬
‫»ﻋﺰل« و ﻣﻨﻊ ﺣﻤﻞ وﺣﮑﻢ ﺳﻘﻂ ﺟﻨﯿﻦ‪.‬‬

‫ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻧﺴﻞ‬
‫ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻧﺴﻞ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﯿﺎن ﺗﻮﻟﺪ و ﻓﺮزﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﻔﻆ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺟﺴﻤﯽ‬
‫ﻣﺎدر و در اﺧﺘﯿﺎر ﺑﻮدن ﻣﺪت زﻣﺎن ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮای ﺗﺮﺑﯿﺖ و ﭘﺮورش ﻓﺮزﻧﺪ ﻗﺒﻠﯽ ﺗﻨﻈﯿﻢ‬
‫ﺑﺸﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺎر از ﻧﻈﺮ ﺷﺮﻋﯽ ﮐﺎری ﻣﻘﺒﻮل و ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﻓﺮاواﻧﯽ ﻧﺴﻞ و ازدﯾﺎد‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ و اﺳﺘﻄﺎﻋﺖ ﻣﺎﻟﯽ و ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ ﺧﺎﻧﻮاده اﺳﺖ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص‬
‫ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٥٨‬‬

‫»ازدواج ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ ﻧﺴﻞ ﺷﻤﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﻮد؛ زﯾﺮا ﻣﻦ در ﻣﯿﺎن ﻣﻠﺖھﺎ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ‬
‫‪١‬‬
‫اﻓﺘﺨﺎر ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻢ«‪.‬‬
‫اﻣﺎ ھﺮﮔﺎه اﯾﻦ ﻗﺪرت و اﺳﺘﻄﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﺣﺪ ﮐﺎﻓﯽ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬اﻗﺪام ﺑﻪ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از‬
‫ﺑﺎرداری و ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﻤﻮدن ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﻣﯿﺎن دو ﺣﻤﻞ ﮐﺎری اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻄﻠﻮب؛ زﯾﺮا‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ ﮐﻪ‪:‬‬
‫‪٢‬‬
‫»ﮐﻤﯽ ﺗﻌﺪاد ﺧﺎﻧﻮاده ﯾﮑﯽ از دو داراﯾﯽ و ﮐﺜﺮت آن ﯾﮑﯽ از دو ﻧﺎداری اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﻣﺎ »ﺗﺤﺪﯾﺪ ﻧﺴﻞ« ﯾﻌﻨﯽ ﻗﻄﻊ ﻧﺴﻞ از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﻘﯿﻢ ﻧﻤﻮدن ﻣﺮدان ﯾﺎ زﻧﺎن و اﻣﺜﺎل آن‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎری ﺑﺎ اھﺪاف دﯾﻦ و ﺷﺮﯾﻌﺖ در ﻣﻮرد ازدﯾﺎد ﻧﺴﻞ ﺑﺸﺮی در ﺣﺪ اﻣﮑﺎن‪،‬‬
‫ﮐﺎری اﺳﺖ ﻧﺎﻣﺸﺮوع‪.‬‬

‫ﺗﺤﺪﯾﺪ ﻧﺴﻞ و اﻧﻔﺠﺎر ﺟﻤﻌﯿﺖ‬

‫ﺟﻤﻌﯿﺖ اﻧﺴﺎنھﺎ در روی ﮐﺮه زﻣﯿﻦ از ﻣﺮز ﭘﻨﺞ ﻣﯿﻠﯿﺎرد ﻧﻔﺮ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﺮﺧﯽ از‬
‫اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ ﺛﺮوتھﺎ‪ ،‬ﻣﻌﺎدن و وﺳﺎﯾﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺮ روی ﮐﺮه زﻣﯿﻦ ﻣﺤﺪود‬
‫و در ﺣﺪ ﻣﻌﯿﻨﯽ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺣﺠﻢ ﮔﺴﺘﺮش داﻣﻨﻪ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺳﺎزﮔﺎری ﻧﺪارد و ھﺮﮔﺎه وﺿﻊ‬
‫ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺻﻮرت ﺑﻪ ﭘﯿﺶ ﺑﺮود ـ ﺑﻪ وﯾﮋه در آﺳﯿﺎ و ﺧﺎﺻﻪ در ھﻨﺪوﭼﯿﻦ و آﻓﺮﯾﻘﺎ‪ ،‬زﻣﯿﻨﻪ‬
‫ﺑﺮوز ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ‪ ،‬ﻓﻘﺮ‪ ،‬ﺑﯿﻤﺎریھﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎک و ‪ ...‬ﺧﻮاھﺪ ﮔﺮدﯾﺪ و ﺑﺮای ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از روی‬
‫دادن ﭼﻨﺎن وﺿﻊ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮﺑﯽ ﺗﺤﺪﯾﺪ ﻧﺴﻞ و ﻋﻘﺐ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺳﻦ ازدواج ـ از ﻧﻈﺮ آنھﺎ ـ‬
‫ﺿﺮوری اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﻦ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﯾﻮﻧﺴﮑﻮ از اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻧﻤﻮده و در‬
‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﮐﻨﺘﺮل ﺟﻤﻌﯿﺖ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲھﺎﯾﯽ را در ﻗﺎھﺮه‪ ،‬ﭼﯿﻦ‪ ،‬ﺳﻮرﯾﻪ و ﻣﻤﺎﻟﮏ دﯾﮕﺮ ﺑﺮﮔﺰار‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ و در ﮐﻨﺎر آن ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲھﺎ‪ ،‬ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت زﯾﺎدی ﺑﺮای ﺗﺮوﯾﺞ ﻓﺴﺎد‪ ،‬ﺑﯽﺑﻨﺪوﺑﺎری و‬
‫ارﺿﺎی ﻧﯿﺎزھﺎی ﺟﻨﺴﯽ از راهھﺎی ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ و ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﺟﻮاﻧﺎن دﺧﺘﺮ و‬
‫ﭘﺴﺮ را ﺑﻪ اﯾﺠﺎد رواﺑﻂ ﻧﺎﻣﺸﺮوع و اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﺮصھﺎی ﺿﺪ ﺑﺎرداری و دﯾﮕﺮ وﺳﺎﯾﻞ‬
‫ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﺣﻤﻞ‪ ،‬ﺗﺮﻏﯿﺐ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮدﯾﺪی ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ در ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اﯾﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪھﺎ و ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺻﮫﯿﻮﻧﯿﺴﻢ و ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ ﺟﮫﺎﻧﯽ‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و اھﺪاف ﺧﺒﯿﺜﯽ را در ﻣﻮرد ﺟﮫﺎن اﺳﻼم در ﺳﺮ ﻣﯽﭘﺮوراﻧﻨﺪ و ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق ﻓﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﻘﻀﺎﻋﯽ و اﻟﺪﯾﻠﻤﯽ‬
 ‫‪٢٥٩‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎی ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‬

‫ﺑﺮﺧﯽ از ﺣﮑﺎم و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﻦ ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻋﺮﺑﯽ و اﺳﻼﻣﯽ اﯾﻦ اﻧﺪﯾﺸﻪ و روش ﻏﯿﺮدﯾﻨﯽ و‬
‫ﻏﯿﺮاﻧﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ دﺷﻤﻨﺎن ﺗﻤﺎم ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎ آﻏﻮش ﺑﺎز ﻣﻮرد اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ اﻧﺪﯾﺸﻪھﺎ‪ ،‬روشھﺎ و اھﺪاف از اﯾﻦ ﺟﮫﺖ ﺿﺪدﯾﻨﯽ‪ ،‬ﺿﺪ اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﻓﺮﯾﺒﮑﺎراﻧﻪ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎ ھﺪاﯾﺖ و ﻗﻮاﻧﯿﻦ آﻓﺮﯾﻨﺶ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ھﻤﻪ‬
‫اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻻزم ﺑﺮای زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎنھﺎ ﺑﺮ روی ﮐﺮه زﻣﯿﻦ و در درون آن ﻗﺮار داده و ھﻤﻪ‬
‫ﺑﺸﺮﯾﺖ را ﺑﻪ ﺗﻼش‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ و اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻌﻤﺖھﺎی درون زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮی زﻣﯿﻦھﺎی‬
‫ﺑﺎﯾﺮ و اﺳﺘﻔﺎده ﻋﺎدﻻﻧﻪ از دﺳﺘﺎوردھﺎی ﺑﺸﺮی ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺛﺮوتھﺎ‪ ،‬ﻧﻌﻤﺖھﺎ‪ ،‬اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﻋﻤﻠﯽ و ﻓﻨﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﻣﯿﺎن‬
‫اﻧﺴﺎنھﺎ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺷﻮد و از اﯾﻦ دوﮔﺎﻧﮕﯽ و ﺗﻔﺎوت ﻓﺎﺣﺶ ﻣﯿﺎن ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﻤﺎﻟﮏ ﺗﺎ ﺳﯿﻨﻪ و‬
‫ﺳﺮ در اﺳﺮاف و رﯾﺨﺖ و ﭘﺎش ﻧﻌﻤﺖھﺎی ﺧﺪاوﻧﺪ ﻏﺮق ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ ﺑﺴﯿﺎری‬
‫دﯾﮕﺮ از ﻣﻤﺎﻟﮏ ﮐﻪ از ﺳﺎدهﺗﺮﯾﻦ اﻣﮑﺎﻧﺎت زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺤﺮوﻣﻨﺪ ﮐﺎﺳﺘﻪ ﻧﺸﻮد‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺸﮑﻞ‬
‫ھﻢﭼﻨﺎن اداﻣﻪ ﺧﻮاھﺪ داﺷﺖ‪ .‬در واﻗﻊ ﻣﺸﮑﻞ اﺻﻠﯽ در ﺳﺘﻢ و اﺟﺤﺎف ﻋﺪه اﻧﺪﮐﯽ از‬
‫اﻧﺴﺎھﺎ ﺑﻪ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻣﺮدم و ﻋﺪم ﺑﮫﺮهﺑﺮداری ﮐﺎﻓﯽ و ﺑﮫﯿﻨﻪ از ﻧﻌﻤﺖھﺎ و اﻣﮑﺎﻧﺎت ﺑﺎﻟﻘﻮه و‬
‫ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ ﻗﺮار دارد و ﻋﯿﺐ ﮐﺎر در ﮐﻤﺒﻮد اﻣﮑﺎﻧﺎت‪ ،‬زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﻣﻌﺪن‪ ،‬آب و ‪ ...‬ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﺑﺨﺶ دﯾﮕﺮی از ﻧﻘﺺ و ﮐﻤﺒﻮد ﺑﻪ ﮐﻮﺗﺎھﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖھﺎ و ﺻﻨﻌﺘﮕﺮان از‬
‫اﺧﺘﺮاﻋﺎت و اﺑﺘﮑﺎران ﻣﺎﺷﯿﻦآﻻت و ﻋﺪم ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاری ﺑﺮای اﺣﯿﺎی اراﺿﯽ ﺑﺎﯾﺮ در‬
‫ﺑﺴﯿﺎری از ﮐﺸﻮرھﺎ ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺑﺮای ﻣﺜﺎل ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ اﻗﺘﺼﺎد ﺻﻨﻌﺘﯽ از ژاﭘﻦ و‬
‫ُ‬
‫آﻟﻤﺎن و اﺗﻼف ﺳﺎﻟﯿﺎﻧﻪ ﻣﯿﻠﯿﻮنھﺎ ﺗﻦ ﮔﻨﺪم و ذرت در آﻣﺮﯾﮑﺎ ـ ﺑﺮای ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﭘﺎﯾﯿﻦ‬
‫آﻣﺪن ﻗﯿﻤﺖ آنھﺎ در ﺑﺎزارھﺎی ﺟﮫﺎﻧﯽ ـ اﺷﺎره ﮐﺮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻧﮕﺎه ﺳﻄﺤﯽ ﺑﻪ اوﺿﺎع ﻧﺎﻣﺘﻮازن و ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮﺧﯽ از ﮐﺸﻮرھﺎ از ﻧﻈﺮ ﺗﻌﺪاد‬
‫ﺟﻤﻌﯿﺖ‪ ،‬ﮐﻤﺒﻮد درآﻣﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻏﺬاﯾﯽ و ‪ ...‬ﻧﮕﺎھﯽ ﻣﺤﺪود‪ ،‬ﻧﺎﮐﺎﻓﯽ و ﻧﺎﻋﺎدﻻﻧﻪ اﺳﺖ؛‬
‫زﯾﺮا ﻣﺸﮑﻞ اﺻﻞ در ﺳﯿﺎﺳﺖھﺎی اﻗﺘﺼﺎدی ﺑﻪ وﯾﮋه اﻗﺘﺼﺎد ﺻﻨﻌﺘﯽ و ﮐﺸﺎورزی و‬
‫ﻧﺎھﻤﺎھﻨﮕﯽ ﻣﯿﺎن ﺗﻮﻟﯿﺪ‪ ،‬ﺗﻮزﯾﻊ و ﻣﺼﺮف ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﻧﻪ ﮐﻤﺒﻮد ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ ،‬ﻣﻌﺎدن‪ ،‬زﻣﯿﻦ و ‪...‬‬

‫ﺣﮑﻢ »ﻋﺰل« و ﻣﻨﻊ ﺑﺎرداری‬

‫ﻋﺰل ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ اﻧﺰال ﺧﺎرج از رﺣﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﮔﺎھﯽ ﺑﺮﺧﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از‬
‫ﺑﺎرداری ھﻤﺴﺮان ﺧﻮد‪ ،‬ھﻢﭼﻮن ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ از اﺑﺰار ﭘﯿﺸﮕﯿﺮی از ﺑﺎرداری ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺮص‬
‫ﺿﺪﺑﺎرداری و ﺑﺴﺘﻦ رﺣﻢ و وﺳﺎﯾﻠﯽ ﮐﻪ ﻣﺮد از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺑﻪ آن ﻣﺘﻮﺳﻞ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺎر از ﻧﻈﺮ ﺷﺮﻋﯽ ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد‪ .‬اﻣﺎ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ زن راﺿﯽ ﺑﻪ آن ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﺮاھﺖ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٦٠‬‬

‫دارد زﯾﺮا اﻗﺪام ﺑﻪ اﻧﺰال در رﺣﻢ ﺳﺒﺐ ﺑﺎرداری ﻣﯽﺷﻮد و او ﻧﯿﺰ در ﻣﻮرد ﻓﺮزﻧﺪدار ﺷﺪن‬
‫دارای ﺣﻖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﻧﻮوی‪ /‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻋﺰل« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻨﺎر ﮐﺸﯿﺪن از ﻋﻤﻞ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ ﻗﺒﻞ از‬
‫اﻧﺰال اﺳﺖ و از ﻧﻈﺮ ﻣﺎ در ھﺮ ﺷﺮاﯾﻄﯽ ـ ﭼﻪ ﺑﺎ رﺿﺎﯾﺖ ﯾﺎ ﻋﺪم رﺿﺎﯾﺖ ھﻤﺴﺮ ـ اﻧﺠﺎم‬
‫‪١‬‬
‫ﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬ﮐﺮاھﺖ دارد‪ .‬زﯾﺮا ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻋﺪم آﻓﺮﯾﻨﺶ ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫دﻟﯿﻞ ﺑﺮ ﺟﻮاز ﻋﺰل و اﻣﺜﺎل آن ﺣﺪﯾﺜﯽ اﺳﺖ از ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ اﻧﺼﺎری ﮐﻪ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬در ﻋﺼﺮ رﺳﻮل ﺧﺪاص و در ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﮐﻪ آﯾﺎت ﻗﺮآن ﻧﺎزل ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎ‬
‫ﮔﺎھﯽ اﻗﺪام ﺑﻪ ﻋﺰل ﻣﯽﻧﻤﻮدﯾﻢ و رﺳﻮل ﺧﺪاص از آن ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺑﻮد و ﻣﺎ را از آن ﻧﮫﯽ‬
‫‪٢‬‬
‫ﻧﻤﯽﻓﺮﻣﻮد«‪.‬‬
‫اﯾﻦ اﺣﺎدﯾﺚ و اﻣﺜﺎل آن ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖاﻧﺪ ﮐﻪ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﺑﺎرداری ﭘﯿﺶ از‬
‫اﻧﻌﻘﺎد ﻧﻄﻔﻪ ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا از آن رواﯾﺎت اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻓﮫﻢ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص از‬
‫آن ﮐﺎر ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ و اﻣﺎ از آن ﻧﮫﯽ ﻧﻤﯽﻓﺮﻣﻮد و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﮐﺎر ﺣﺮاﻣﯽ ﻣﯽﺑﻮد از آن‬
‫ﻧﮫﯽ ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ ،‬و ﺑﺎ ﺳﮑﻮت ﺧﻮﯾﺶ آن را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻧﻤﯽﮐﺮد‪ .‬اﻣﺎ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ـ ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ـ ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ آن اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص از آن اﻃﻼع داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ‬
‫ﺳﮑﻮت از ﻧﻈﺮ اﺻﻮﻟﯽ‪ ،‬اﮔﺮ ھﻤﺮاه ﺑﺎ آ ﮔﺎھﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺣﮑﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺮﻓﻮع را دارد و ﻇﺎھﺮ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص از آن ﻣﻄﻠﻊ ﺑﻮده و اﺳﺒﺎب زﯾﺎدی وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﮐﻪ‬
‫‪٣‬‬
‫اﺻﺤﺎب در ﻣﻮرد اﺣﮑﺎم از رﺳﻮل ﺧﺪاص ﭘﺮﺳﺶ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺒﺮ در ﻣﻮرد اﺟﺎزه و ﻋﺪم اﺟﺎزه ھﻤﺴﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﻠﻤﺎ اﺗﻔﺎقﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺪون اﺟﺎزه ھﻤﺴﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎری روا ﻧﯿﺴﺖ؛ زﯾﺮا در ﻋﻤﻞ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ و ﺑﭽﻪدار ﺷﺪن زن‪،‬‬
‫دارای ﺣﻖ اﻇﮫﺎر ﻧﻈﺮ و ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮی اﺳﺖ و اﺑﻦ ھﺒﯿﺮه ﻧﯿﺰ اﯾﻦ اﺟﻤﺎع را ﻣﻮرد‬
‫ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻗﺮار ﻣﯽدھﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻋﻠﻤﺎی ﻣﺘﺄﺧﺮ ﺣﻨﻔﯿﻪ ﻋﺰل را ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﺣﺎل ﻣﺴﺎﻓﺮت‬
‫ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺪاﺧﻼﻗﯽ ھﻤﺴﺮ و ﻗﺼﺪ اﺟﺮاﯾﯽ ﻣﺮد از او اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد و‬
‫ﺟﺎﯾﺰ ﻣﯽﺷﻤﺎرﻧﺪ ‪.٤‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬ﺷﺮح ﺻﺤﯿﺢ اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ج ‪ ،۵‬ص ‪۲۶۷‬‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫‪ -٣‬ﻧﯿﻞ اﻻوﻃﺎر‪ ،‬ج ‪ ،۶‬ص ‪۶۱۶‬‬
‫‪ -٤‬اﻟﻤﺮﺟﻊ اﻟﺴﺎﺑﻖ‬
 ‫‪٢٦١‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎی ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‬

‫ﺣﮑﻢ ﺳﻘﻂ ﺟﻨﯿﻦ‬

‫ﻋﻠﻤﺎی ﻣﺴﻠﻤﺎن در اﯾﻦ ﻣﻮرد اﺗﻔﺎقﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﻘﻂ ﺟﻨﯿﻦ ﭘﺲ از ﺳﭙﺮی ﺷﺪن‬
‫ﭼﮫﺎرﻣﺎه از اﻧﻌﻘﺎد ﻧﻄﻔﻪ و آﻏﺎز ﺧﻠﻘﺖ ﺟﻨﯿﻦ ﺣﺮام و ﻧﺎﻣﺸﺮوع اﺳﺖ‪ .‬ﻣﮕﺮ آنﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﯾﻘﯿﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد ﮐﻪ ﮐﻮدک دارای ﻋﯿﻮب ﺟﺴﻤﯽ آن ﭼﻨﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﮑﺎن زﻧﺪه ﻣﺘﻮﻟﺪ‬
‫ﺷﺪن او ﻣﺤﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦﮐﻪ دارای ﺳﺮ‪ ،‬ﮔﺮدن و ﯾﺎ ﻗﻠﺐ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺳﻘﻂ ﺟﻨﯿﻦ اﮔﺮ‬
‫ﻣﺮده ﺑﻪ دﻧﯿﺎ ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺮﺗﮑﺐ آن ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺒﻠﻎ ﭘﻨﺠﺎه دﯾﻨﺎر ﻏﺮاﻣﺖ ﺑﺪھﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ زﻧﺪه ﺑﻪ دﻧﯿﺎ‬
‫ﺑﯿﺎﯾﺪ و ﺳﭙﺲ ﻓﻮت ﮐﻨﺪ‪ ،‬دﯾﻪ ﮐﺎﻣﻞ آن ﺗﻮﺳﻂ ﺳﻘﻂ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺮداﺧﺖ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺳﻘﻂ ﺟﻨﯿﻦ ﻗﺒﻞ از ﺳﭙﺮی ﺷﺪن ﭼﮫﺎرﻣﺎه از آﻏﺎز ﺧﻠﻘﺖ آن ﯾﻌﻨﯽ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫دارای روح و ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺣﻨﻔﯿﻪ‪ ،‬ﺣﻨﺎﺑﻔﻪ و ﺷﺎﻓﻌﯿﻪ ‪ ١‬ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﺣﻨﻔﯿﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺖ ﭼﮫﻞ روز از آﻏﺎز ﺧﻠﻘﺖ آن‪ ،‬ﺳﻘﻄﺶ ﮐﺮاھﺖ ﺗﺤﺮﯾﻤﯽ‬
‫دارد و ﻗﺒﻞ از ﭼﮫﻞ روز ﻣﺎﻧﻌﯽ ﺷﺮﻋﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻋﻠﻤﺎی ﻣﺎﻟﮑﯿﻪ و اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﻏﺰاﻟﯽ و ﻋﻠﻤﺎی ﻣﺬھﺐ ﻇﺎھﺮﯾﻪ ‪ ٢‬ﺳﻘﻂ ﺟﻨﯿﻦ را ـ‬
‫ھﺮﭼﻨﺪ ﻟﺤﻈﺎﺗﯽ ﭘﺲ از آﻏﺎز ﺧﻠﻘﺖ ﺑﺎﺷﺪ ـ ﺣﺮام و ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﻣﯽداﻧﻨﺪ و آن را ھﻤﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻗﺘﻞ ﻋﻤﺪ و زﻧﺪه ﺑﻪ ﮔﻮر ﻧﻤﻮدن اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآورﻧﺪ؛ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ اﯾﻦ رأی‪،‬‬
‫رأی ﺻﺤﯿﺢ و ﺳﻨﺠﯿﺪه و ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎدی اﺳﺖ؛ زﯾﺮا اﮔﺮ ﺟﻨﯿﻦ را ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد رھﺎ ﮐﻨﻨﺪ‬
‫ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮐﺎﻣﻞ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮد و ﺗﻨﮫﺎ در ﺷﺮاﯾﻂ ﺳﺨﺖ و اﺿﻄﺮاری اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ رأی‬
‫ﺣﻨﻔﯿﻪ و ﺷﺎﻓﻌﯿﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﻣﺜﻞ اﯾﻦﮐﻪ ﺟﺎن ﻣﺎدر در اﺛﺮ ﺑﺎرداری در‬
‫ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ ﺟﺪی و ﯾﻘﯿﻨﯽ ﻣﺮگ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ زﯾﺮا ﺑﺮاﺳﺎس ﻗﻮاﻋﺪ اﺻﻮل ﻓﻘﻪ‬
‫»ﻣﺸﻘﺖ آﺳﺎﻧﮕﯿﺮی را ﻣﯽﻃﻠﺒﺪ« و »ھﺮ ﺿﺮورﺗﯽ در ﭼﮫﺎرﭼﻮب آن ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد« در اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮارد ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ رأی ﻋﻤﻞ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻗﻮاﻧﯿﻦ وﺿﻌﯽ‪ ،‬ﺳﻘﻂ ﺟﻨﯿﻦ را ﺟﺮم و ﺟﻨﺎﯾﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآورد و اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﺗﺄﯾﯿﺪی ﺑﺮ دﯾﺪﮔﺎه ﻣﺎﻟﮑﯿﻪ و اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﻏﺰاﻟﯽ و ﻇﺎھﺮﯾﻪ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﺷﺪ‪ :‬ﺟﻨﯿﻦ ﺳﺮآﻏﺎز ﺣﯿﺎت و زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ و ﭘﺰﺷﮑﺎن و ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ﻧﯿﺰ ھﻤﯿﻦ را‬
‫ﻣﻮرد ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬ﻓﺘﺢ اﻟﻘﺪﯾﺮ‪ ،‬ج ‪ ،۲‬ص ‪ ۲۹۵‬و ﻧﮫﺎﯾﻪ اﻟﻤﺤﺘﺎج‪ ،‬ج ‪ ،۸‬ص ‪۲۳۹‬‬
‫‪ -٢‬اﻟﻘﻮاﻋﺪ اﻟﻔﻘﮫﯿﻪ ص ‪ ،۲۱۱‬اﺣﯿﺎء ﻋﻠﻮم اﻟﺪﯾﻦ‪ ،‬ج ‪ ،۲‬ص ‪ ،۴۷‬اﻟﻤﺤﻠﯽ ‪ :‬ج ‪ ،۱۱‬ص ‪۳۸‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٦٢‬‬

‫ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدآوری اﺳﺖ ﮐﻪ »ﻋﻘﯿﻢ ﻧﻤﻮدن داﯾﻢ زﻧﺎن و ﻣﺮدان ﺣﺮام و ﻧﺎﻣﺸﺮوع اﺳﺖ«‪.‬‬
‫و ھﻢﭼﻨﯿﻦ »ﺗﻠﻘﯿﺢ ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ« ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮدن ﻣﻨﯽ ﻣﺮدی ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ در رﺣﻢ زﻧﯽ دﯾﮕﺮ‬
‫ﻧﯿﺰ ﺣﺮام و ﻧﺎﻣﺸﺮوع اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -۲‬ﻋﺎدات و رﺳﻮم ﺟﺸﻦ و ﻋﺰا‬

‫ﺑﺮﺧﯽ از ﻋﺎدات و رﺳﻮم ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺳﺎﯾﻪ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺮ ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﺮاﺳﻢھﺎی ﻋﺮوﺳﯽ و‬
‫ﻋﺰا ﮔﺴﺘﺮاﻧﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻣﺜﺎل ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻮارد زﯾﺮ اﺷﺎره ﻧﻤﻮد‪ :‬ﭘﻮﺷﯿﺪن ﻟﺒﺎس‬
‫ﺳﯿﺎه‪ ،‬ﺿﺠﻪ و زاری ﺑﺮ ﻣﺮدﮔﺎن‪ ،‬رﻓﺘﻦ ﮔﺮوه ﮔﺮوه زﻧﺎن ﺑﻪ زﯾﺎرت ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻗﺮاﺋﺖ ﻗﺮآن‬
‫ﺑﺮ ارواح اﻣﻮات و ادای ﺑﺮﺧﯽ از واﺟﺒﺎت ﻣﺎﻧﻨﺪ رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺣﺞ‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺘﻦ زﮐﺎت و دادن‬
‫ﻗﺮض ﻣﺮدﮔﺎن‪ .‬ﺗﮫﯿﻪ ﻏﺬا از ﻃﺮف ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﯿﺖ ﺑﺮای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺰﯾﻪ و ﺗﺸﯿﯿﻊ ﺟﻨﺎزه‬
‫آﻣﺪهاﻧﺪ‪ ،‬در روزھﺎی اول ﯾﺎ ھﻔﺘﻢ و ﭼﮫﻠﻢ ﯾﺎ ﺳﺎﻟﮕﺮد ﭘﺲ از ﻣﺮگ‪ .‬اﺣﺴﺎن و ﺻﺪﻗﻪ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﯾﺎ ھﻤﺴﺮ ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﭘﺪر و ﺷﻮھﺮ‪ .‬ﺣﻀﻮر در ﻣﺠﺎﻟﺲ و ﺷﺐﻧﺸﯿﻨﯽ ﮐﻪ در آنھﺎ‬
‫ﮔﺎھﯽ اوﻗﺎت ﺣﺎﺿﺮﯾﻦ زﺑﺎن ﺑﻪ ﻏﯿﺒﺖ و ﺳﺨﻦﭼﯿﻨﯽ ﺑﺎز ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬و ﮔﺎھﯽ ﺑﻪ ﺑﺎزی‪،‬‬
‫ﺳﺮﮔﺮﻣﯽ و ﮐﺸﯿﺪن ﺳﯿﮕﺎر ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ و در ﻏﺎﻟﺐ اوﻗﺎت زن و ﻣﺮد ﻧﺎﻣﺤﺮم ﺑﺎ ھﻢ ﻗﺎﻃﯽ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﺷﻄﺮﻧﺞ‪ ،‬ﻧﺮد‪ ،‬ﺑﺎزی ﺑﺎ ورق‪ ،‬ﺧﻮردن و آﺷﺎﻣﯿﺪن ﺑﺎ دﺳﺖ‬
‫ﭼﭗ‪ ،‬ﺗﺮک ﻗﺮاﺋﺖ ﻗﺮآن‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻓﺮاﻣﻮﺷﯽ ﺳﭙﺮدن اﺣﺎدﯾﺚ رﺳﻮل ﺧﺪاص‪ ،‬و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﮐﺘﺎبھﺎی دﯾﻨﯽ و ﻋﻠﻤﯽ و ‪ ،...‬ﻧﺸﺴﺘﻦ ﭘﺎی ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮن و ﺗﻤﺎﺷﺎی ﻓﯿﻠﻢھﺎی ﻏﯿﺮﻣﻔﯿﺪ و‬
‫ﮔﺎھﯽ ﻣﻀﺮ ﺗﺎ ﭘﺎﺳﯽ از ﺷﺐ و ﻧﻤﻮﻧﻪھﺎی ﺑﺴﯿﺎر دﯾﮕﺮ‪...‬‬
‫ً‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از اﯾﻦ ﻋﺎدات و رﺳﻮم ﺷﺮﻋﺎ ﺟﺎﯾﺰ و ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ ﻣﻤﻨﻮع ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ھﺮ ﺻﻮرت‬
‫آ ﮔﺎھﯽ از ﺣﮑﻢ ﺷﺮﻋﯽ آنھﺎ ﺑﺮای او و ﺧﺎﻧﻮاده ﺿﺮوی اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﺮوﺳﯽ‬
‫ﺑﺮﭘﺎﯾﯽ ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﺮوﺳﯽ از ﻧﻈﺮ ﺷﺮﻋﯽ ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد‪ .‬اﻣﺎ ﮔﺎھﯽ در ﻣﺮاﺳﻢھﺎی ﻋﺮوﺳﯽ‬
‫ﮐﺎرھﺎ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪھﺎی ﻧﺎﻣﺸﺮوع و زﺷﺘﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻗﺎﻃﯽ ﺷﺪن زﻧﺎن و ﻣﺮدان ﻧﺎﻣﺤﺮم‪ ،‬اﺳﺮاف‬
‫و رﯾﺨﺖ و ﭘﺎش‪ ،‬ﺷﺮاﺑﺨﻮاری‪ ،‬رﻗﺺ و ﭘﺎﯾﮑﻮﺑﯽ‪ ،‬ﺗﺮاﻧﻪھﺎی ﻣﺒﺘﺬل و آوازھﺎی‬
‫وﺳﻮﺳﻪاﻧﮕﯿﺰ‪ ،‬آراﯾﺶ و ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻧﯿﻤﻪ ﻋﺮﯾﺎن ﻋﺮوس در ﺣﻀﻮر ﻣﺮدان و ﺟﻮاﻧﺎن ﻧﺎﻣﺤﺮم‪،‬‬
‫در ﺳﺎﻟﻦھﺎی ﻋﺮوﺳﯽ ﯾﺎ ﺑﺎغھﺎ و ﺧﯿﻤﻪھﺎی اﺟﺎرهای و ﯾﺎ در ﻣﻨﺎزل و راه اﻧﺪاﺧﺘﻦ‬
‫ﮐﺎروانھﺎی ﻋﺮوﺳﯽ ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﺟﺎر و ﺟﻨﺠﺎل و ﻓﺮﯾﺎد و ‪ ...‬ﺑﺴﯿﺎری اﻣﻮر ﻧﺎروای دﯾﮕﺮ‬
‫ھﻤﺮاه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
 ‫‪٢٦٣‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎی ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‬

‫ھﻤﻪ آن ﻣﻮارد‪ ،‬ﺣﺮام و ﻧﺎروا ﺑﻮده و ﻋﺎداﺗﯽ زﺷﺖ و ﻗﺒﯿﺢاﻧﺪ و ﺑﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی اﻧﺴﺎن‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺣﻔﻆ ﺣﺮﻣﺖ‪ ،‬ﮐﺮاﻣﺖ و ﻏﯿﺮت در ﻣﻮرد ﻧﺎﻣﻮس ﺧﻮﯾﺶ ﺟﻮر در‬
‫ﻧﻤﯽآﯾﻨﺪ؛ زﯾﺮا اﻧﺴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن اھﻞ ﺷﺮف وﻏﯿﺮت ھﯿﭻﮔﺎه ﺑﻪ ﺧﻮد اﺟﺎزه ﻧﻤﯽدھﺪ ﮐﻪ‬
‫ھﻤﺴﺮش را در ھﻤﺎن ﺳﺎﻋﺎت آﻏﺎز زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺸﺘﺮک ﺟﻠﻮ ﭼﺸﻢ ﻣﺮدان ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﻧﯿﻤﻪ ﻋﺮﯾﺎن‬
‫ﺑﺒﯿﻨﺪ و رﯾﺨﺖ و ﭘﺎش و اﺳﺮاف و ﺗﺒﺬﯾﺮ را در اﻣﻮال و داراﯾﯽ ﺧﻮد و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﺣﺮام‬
‫ﻣﯽداﻧﺪ و اﺟﺎزه ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎری را ﻧﻤﯽدھﺪ و از ﮐﺎرھﺎی ﺧﻼف دﯾﮕﺮی ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬رﯾﺨﺘﻦ ﭘﻮل‬
‫ﺑﻪ ﺟﯿﺐ آوازﺧﻮانھﺎ و رﻗﺎﺻﻪھﺎ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﻼش ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ در‬
‫ﺻﻮرت ﺗﻮان ﺧﻮد و ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﮐﻤﮏھﺎﯾﯽ را ﺑﺮای ﺗﮫﯿﻪ ﻏﺬا و ﭘﻮﺷﺎک ﺑﺮای ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان‬
‫اﻧﺠﺎم ﺑﺪھﺪ و ﯾﺎ ﺑﻪ ﻃﻼب و داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻤﻌﯿﺖھﺎی ﺧﯿﺮﯾﻪ و ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﯽ‬
‫ﮐﻤﮏ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت آن ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ ﺷﺮﻋﯽ ﺟﺎﯾﺰﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬آوازھﺎ و‬
‫ﺳﺮودھﺎی ﺷﺎد و ﻣﺒﺎح‪ ،‬اﻇﮫﺎر ﺳﺮور و ﺷﺎدﻣﺎﻧﯽ از ﻃﺮف ﺧﺎﻧﻮادهھﺎ و دوﺳﺘﺎن‪ ،‬دفزﻧﯽ و‬
‫روﺷﻦ ﻧﻤﻮدن ﺷﻤﻊ و ﭼﺮاغ و زﯾﻨﺖ و آراﯾﺶ ﻣﺸﺮوع‪ ،‬اﺟﺮای ﻣﺮاﺳﻢ ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ‪ ،‬ﺷﻌﺮ‪،‬‬
‫ﻧﮑﺘﻪ و ﻟﻄﯿﻔﻪھﺎی ﭘﺎک و روا‪ ،‬ﺑﯿﺎن ﺿﺮورت ازدواج و اھﺪاف و آداب آن و ھﻢﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ روش و ﺳﯿﺮه رﺳﻮل ﺧﺪاص و اﺻﺤﺎب در ﻣﻮرد ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ازدواج و‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده‪.‬‬
‫از ﻋﺎﯾﺸﻪك رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ‪» :‬در روز ﻋﺮوﺳﯽ ﻣﺮد و زﻧﯽ از اﻧﺼﺎر ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻢ و‬
‫ﭘﺲ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻋﺎﯾﺸﻪ ﭼﯿﺰی از آواز و ﺳﺮﮔﺮﻣﯽ در ﻋﺮوﺳﯽ‬
‫‪١‬‬
‫وﺟﻮد داﺷﺖ؟ ﭼﻮن اﻧﺼﺎر از ﺳﺮﮔﺮﻣﯽ )و آواز( ﺷﺎدﻣﺎن ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬
‫و از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬ﻋﺎﯾﺸﻪ ام اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦل ﯾﮑﯽ از ﺑﺴﺘﮕﺎن را ﺑﻪ‬
‫ﻣﺮدی اﻧﺼﺎری ﺷﻮھﺮ داده ﺑﻮد‪ .‬و رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ ﻧﺰدﯾﮑﺎن او ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ھﺪﯾﻪای را ﺑﺮای‬
‫ﻋﺮوﺳﯽ ﺗﮫﯿﻪ ﮐﺮدهاﯾﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آری ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪص ﺗﮫﯿﻪ ﮐﺮدهاﯾﻢ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﮐﺴﯽ را‬
‫ﺑﺮای ﺧﻮاﻧﺪن ﺳﺮود و آواز ﺑﻪ ھﻤﺮاه او ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﯾﺪ؟ ﻋﺎﯾﺸﻪل ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧﯿﺮ ﯾﺎ رﺳﻮل‬
‫اﻟﻠﻪص ﮐﺴﯽ را ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدهاﯾﻢ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺮدم اﻧﺼﺎر ﺑﻪ ﺷﻌﺮ و ﺳﺮود‬
‫ﻋﻼﻗﻪ ﺧﺎﺻﯽ دارﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﮐﺴﯽ را ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺎدﯾﺪ و ﻣﯽﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎ ﺑﺎ ﮐﺎروان ﺷﺎدی ﺑﻪ‬
‫ﻣﯿﺎنﺗﺎن آﻣﺪهاﯾﻢ‪ ،‬زﻧﺪه و ﭘﺎﯾﻨﺪه ﺑﺎد ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯿﺎن ﻣﺎ و ﺷﻤﺎ«‪ .‬ﮐﺎر ﺧﻮﺑﯽ ﺑﻮد‪.‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٦٤‬‬

‫اﯾﻦ اﺣﺎدﯾﺚ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ و ﻣﺴﺘﺤﺐ ﺑﻮدن اﻋﻼن ﺟﺸﻦ ﻋﺮوﺳﯽ و ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮدن‬
‫دﻓﺖ و آواز ﻣﺒﺎح و ﺷﺮﮐﺖ ﺑﺰرﮔﺎن و ﭘﯿﺸﻮاﯾﺎن در آن ﻣﺮاﺳﻢ اﺳﺖ‪ .‬ھﺮﭼﻨﺪ در آنھﺎ‬
‫ﻣﻘﺪاری آواز‪ ،‬دف و ﺳﺮود ھﻢ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﮫﻤﺎﻧﯽ‬
‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺪون ھﯿﭻﮔﻮﻧﻪ ﭼﺸﻢ داﺷﺖ و ﻋﻼﻗﻤﻨﺪی ﺑﻪ ﻧﺎم و ﺷﮫﺮت‪ ،‬ﺗﺪارک ﻣﮫﻤﺎﻧﯽ‬
‫ﺑﺒﯿﻨﺪ و ﻣﺮدم ﺑﻪ وﯾﮋه ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪان را ﺑﺮ ﺳﺮ ﺳﻔﺮه ﺧﻮد ﻓﺮاﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬دارای اﺟﺮ و ﭘﺎداش‬
‫اﺧﺮوی اﺳﺖ‪ .‬اﺳﻼم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎری در ﺟﮫﺖ اﯾﺠﺎد اﻟﻔﺖ و ﻣﺤﺒﺖ ﻣﯿﺎن‬
‫ﻣﺮدم ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫»ای ﻣﺮدم! ﺳﻼم و اﺣﻮالﭘﺮﺳﯽ را ﺑﺎ ھﻢ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﻏﺬا ﺑﺪھﯿﺪ و‬
‫‪١‬‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺮدم در ﺧﻮاﺑﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﺎز ﺷﺐ ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ ﺑﺮوﯾﺪ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ اﺳﻼم ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﺧﺼﻠﺖ ﺳﺨﺎوت و ﺑﺨﺸﻨﺪﮔﯽ را ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻄﻠﻮب‬
‫ﺑﺮﺷﻤﺮده و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را از ﺑﺨﻞ و ﺗﻨﮓﭼﺸﻤﯽ ﺑﺮﺣﺬر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص‬
‫ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫‪٢‬‬
‫»ﺳﺨﺎوت و ﮐﺮم از اﺧﻼق و ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫و در ﻣﻮرد ﺑﺨﻞ و ﺗﻨﮓﭼﺸﻤﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫»از ﻇﻠﻢ ﭘﺮھﯿﺰ ﮐﻨﯿﺪ؛ زﯾﺮا ﻇﻠﻢ ﻇﻠﻤﺎت و ﺗﺎرﯾﮑﯽ ﻗﯿﺎﻣﺖ را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دارد و از ﺑﺨﻞ و‬
‫ﺗﻨﮓﭼﺸﻤﯽ دوری ﮐﻨﯿﺪ؛ زﯾﺮا ﺑﺨﻞ ﺑﺎﻋﺚ ﻧﺎﺑﻮدی ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﺮدم ﻗﺒﻞ از ﺷﻤﺎ ﮔﺮدﯾﺪه‬
‫ﺑﻮد و ﺑﺎﻋﺚ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﺧﻮن ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺑﺮ زﻣﯿﻦ ﺑﺮﯾﺰﯾﺪ و ﺣﺮﻣﺖ و ﮐﺮاﻣﺖ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را زﯾﺮﭘﺎ‬
‫‪٣‬‬
‫ﺑﮕﺬارﻧﺪ«‪.‬‬
‫زﻣﺎﻧﯽ دﻋﻮت‪ ،‬ﻣﮫﻤﺎﻧﯽ و ﺟﺸﻦ ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ در آن از اﺳﺮاف و ﺗﺒﺬﯾﺮ ﭘﺎک ﺑﻮده‬
‫و ﺣﺪ وﺳﻄﯽ ﻣﯿﺎن ﺳﺨﺎوت و ﺗﻨﮓﭼﺸﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ َ َ ۡ َ ۡ َ َ َ َ ۡ ُ َ ً َ ٰ ُ ُ َ َ َ َ ۡ ُ ۡ َ ُ َّ ۡ َ ۡ َ َ ۡ ُ َ َ ُ ٗ َّ ۡ‬
‫� ُس ً‬
‫ورا‬ ‫﴿و� �عل يدك مغلولة إِ� �نقِك و� تبسطها � ٱلبس ِط �تقعد ملوما‬
‫‪] ﴾٢٩‬اﻹﺳﺮاء‪.[۲۹ :‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺘﺮﻣﺬی‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻮاﻟﺸﯿﺦ اﺑﻦ ﺣﺒﺎن‬
‫‪ -٣‬اﺧﺮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫‪٢٦٥‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎی ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‬

‫»دﺳﺖ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﮔﺮدن ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺴﺘﻪ ﻣﺪار )و از ﺑﺨﻞ دوری ﮐﻦ( و آن را ﺑﯿﺶ از‬
‫اﻧﺪازه ھﻢ ﮔﺸﺎده ﻣﺴﺎز )و ﺑﯽﺣﺴﺎب و ﮐﺘﺎب ﺑﺬل و ﺑﺨﺸﺶ ﻣﮑﻦ(«‪.‬‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدآوری اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﻣﮫﻤﺎﻧﯽ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ و ﺑﯽﻧﯿﺎز ﺑﻪ آن دﻋﻮت‬
‫ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺎ ﺧﻮراﮐﯽھﺎ‪ ،‬اﻋﻤﺎل و ﮔﻔﺘﺎر ﺣﺮام آﻟﻮده ﻧﺸﻮد‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﻏﺬا و ﻣﮫﻤﺎﻧﯽ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان ﺑﻪ آن دﻋﻮت ﺷﻮﻧﺪ و ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان ﺑﻪ‬
‫‪١‬‬
‫دﺳﺖ ﻓﺮاﻣﻮﺷﯽ ﺳﭙﺮده ﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﺟﺸﻦ و ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﺮوﺳﯽ ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ و ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ دﻋﻮت ﺑﻪ آن ﺑﺮای ﮐﺴﯽ ﮐﻪ دارای‬
‫ﻋﺬری ﻧﺒﺎﺷﺪ واﺟﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻟﮑﯿﻪ و ﺷﺎﻓﻌﯿﻪ و ﺣﻨﺎﺑﻠﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ در ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﺮوﺳﯽ‬
‫ﻟﮫﻮ و ﻟﻌﺐ ﻧﺎﻣﺸﺮوع‪ ،‬اﺧﺘﻼط ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻧﺎﻣﺤﺮم‪ ،‬ﺷﺮاب و ﻗﻤﺎر و ‪ ...‬وﺟﻮد داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬رﻓﺘﻦ ﺑﻪ آن روا ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻗﺒﻮل دﻋﻮت ﺑﻪ ﻣﮫﻤﺎﻧﯽ ﻏﯿﺮﻋﺮوﺳﯽ ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ و‬
‫دﻟﯿﻞ ﺣﮑﻢ اول‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺑﻮھﺮﯾﺮه آن را رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ در آﺧﺮ آن رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪاص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»‪ ...‬ھﺮﮐﺲ دﻋﻮت ﮐﺴﯽ را ﻧﭙﺬﯾﺮد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ او را ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫و در ﺣﺪﯾﺜﯽ ﮐﻪ اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ و اﻣﺎم ﺑﺨﺎری آن را ﻧﻘﻞ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ھﺮﮔﺎه‬
‫ﮐﺴﯽ از ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻣﮫﻤﺎﻧﯽ دﻋﻮت ﺷﺪ‪ ،‬در آن ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ«‪.‬‬
‫ﺣﻨﻔﯿﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ ﻗﺒﻮل دﻋﻮت ﺑﻪ ﻣﺮاﺳﻢ ﺟﺸﻦ و ﻋﺮوﺳﯽ ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﺟﻤﮫﻮر ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ ﭘﺬﯾﺮش دﻋﻮت ﻣﺮاﺳﻢھﺎ و ﺟﺸﻦھﺎ را واﺟﺐ و ﺿﺮوری ﺑﻪ ﺷﻤﺎر‬
‫ﻣﯽآورﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ اﮔﺮ دﻋﻮت ﺑﺮای ﭼﯿﺰی ﻋﺎدی ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻗﺎﺿﯽ ﻋﯿﺎض و ﻧﻮوی ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫ﻣﮫﻤﺎﻧﯽھﺎ و ﻣﺮاﺳﻢھﺎ در ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﻤﺎﻟﮏ ھﺸﺖ ﮔﻮﻧﻪاﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺟﺸﻦ و ﻣﮫﻤﺎﻧﯽ ﻋﺮوﺳﯽ‪ ،‬ﺟﺸﻦ ﺗﻮﻟﺪ ﻓﺮزﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﻣﮕﺬاری ﻓﺮزﻧﺪ در روز ھﻔﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ‬
‫از ﻣﺴﺎﻓﺮت‪ ،‬ﻧﻘﻞ ﻣﮑﺎن ﺑﻪ ﻣﻨﺰل ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬ﺷﻔﺎ و ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﺑﯿﻤﺎر‪ ،‬ﮐﺴﺐ ﭘﯿﺮوزی و ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ‬
‫ﻋﻠﻤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ و ﭘﯿﺮوزی ﺳﭙﺎھﯿﺎن اﺳﻼم‪.‬‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ھﺮﮔﺎه اﻧﺴﺎﻧﯽ ھﻢ زﻣﺎن ﺑﻪ دو ﻣﮫﻤﺎﻧﯽ ﯾﺎ ﻣﺮاﺳﻢ دﻋﻮت ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﮫﺘﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮﯾﻦ آنھﺎ ﺑﺮود؛ زﯾﺮا ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮﯾﻦ آنھﺎ ھﻢﭼﻮن ھﻤﺴﺎﯾﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﯾﮑﯽ از‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٦٦‬‬

‫دﻋﻮتھﺎ زودﺗﺮ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ـ ﭘﺲ از ﻋﺬرﺧﻮاھﯽ از دوﻣﯽ ـ ﺷﺮﮐﺖ در اوﻟﯽ اوﻟﻮﯾﺖ‬
‫‪١‬‬
‫دارد«‪.‬‬
‫و ھﺮﮔﺎه ﮐﺴﯽ ﺑﻪ ﻣﮫﻤﺎﻧﯽ رﻓﺖ و ﺧﻼف و ﻧﺎرواﯾﯽ را در آن ﻣﺸﺎھﺪه ﻧﻤﻮد ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺐ‬
‫ﻣﺮاﺳﻢ و ﻣﮫﻤﺎﻧﯽ ﻣﺨﻔﯿﺎﻧﻪ ﺗﺬﮐﺮ ﺑﺪھﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺟﻠﻮ آن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻣﮫﻤﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در‬
‫ﺻﻮرت ﻟﺰوم ﻣﺠﻠﺲ ﻣﮫﻤﺎﻧﯽ را ﺗﺮک ﮐﻨﺪ؛ زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫ً‬
‫»ھﺮﯾﮏ از ﺷﻤﺎ ﮐﻪ ﺧﻼف و ﻣﻨﮑﺮی رادﯾﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻼ از آن ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ‬
‫ﺑﺎ ﮐﻼم و ﺗﺬﮐﺮ از آن ﭘﯿﺸﮕﯿﺮی ﮐﻨﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ اﯾﻦ را ھﻢ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ ﻗﻠﺐ ﺧﻮد ﺑﺎ آن‬
‫‪٢‬‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ورزد‪ ،‬و اﯾﻦ ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮﯾﻦ درﺟﻪ اﯾﻤﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﺗﻌﺰﯾﻪ و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن‬

‫ﺗﻌﺰﯾﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺗﺴﻠﯿﺖ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻮت ﮐﺮده و ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﮐﻠﻤﺎت‬
‫و ﻋﺒﺎرات ﺑﺮای ﺗﺴﻠﯽ ﺧﺎﻃﺮﺷﺎن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪» :‬أﻋﻈﻢ اﷲ أﺟﺮﻛﻢ وأﺣﺴﻦ‬
‫ﻋﺰاءﻛﻢ ورﺣﻢ اﷲ ﻣﻴﺘﻜﻢ«‪» ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ اﺟﺮ و ﭘﺎداش ﺷﻤﺎ را ﻓﺮاوان ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻋﺰا و ﺳﻮﮔﻮارﯾﺘﺎن‬
‫را ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮده ﺷﻤﺎ را ﻣﻮرد رﺣﻤﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار دھﺪ«‪ .‬و ﺻﺎﺣﺐ ﻋﺰا ھﻢ در‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ آنھﺎ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» :‬اﺳﺘﺠﺎب اﷲ دﻋﺎءك ورﲪﻨﺎ وإﻳﺎك«‪» ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ دﻋﺎﯾﺘﺎن را ﻗﺒﻮل‬
‫ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ و ﻣﺎ و ﺷﻤﺎ را ﻣﻮرد رﺣﻤﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار دھﺪ«‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﮐﻔﻦ و دﻓﻦ ﺗﺴﻠﯿﺖ ﺑﻪ ھﻤﻪ ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﯿﺖ و ﺑﺰرگ و ﮐﻮﭼﮏ آنھﺎ ﻣﺴﺘﺤﺐ‬
‫اﺳﺖ؛ زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ھﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم ﻣﺼﯿﺒﺘﯽ ﺑﻪ ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺧﻮد ﺗﺴﻠﯿﺖ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ ،‬روز‬
‫‪٣‬‬
‫ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻟﺒﺎس ﮐﺮاﻣﺖ را ﺑﺮ ﺗﻦ او ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدآوری اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﺮاﺳﻢ ﺑﺮای ﺗﻌﺰﯾﻪ و ﺟﻤﻊ ﺷﺪن ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﯿﺖ و‬
‫‪٤‬‬
‫ﻣﺮدم ﺑﺮای ﻓﺎﺗﺤﻪﺧﻮاﻧﯽ و ﻗﺮاﺋﺖ ﻗﺮآن ﺑﺪﻋﺖ و ﻣﮑﺮوه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺷﺮﮐﺖ در ﺗﻌﺰﯾﻪ اھﻞ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﮐﻪ در ﺳﺮزﻣﯿﻦ و ﻣﻤﺎﻟﮏ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن زﻧﺪﮔﯽ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و دارای ﻋﮫﺪ و ﻗﺮارداد دوﺳﺘﯽ ﺑﺎ آنھﺎ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد‪ .‬ﮔﺮﯾﻪ ﻋﺎدی ـ‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ و اﺑﻮداود‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٣‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‬
‫‪ -٤‬زاد اﻟﻤﻌﺎد ج ‪ ۱‬ص ‪۵۰۸‬‬
 ‫‪٢٦٧‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎی ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‬

‫ﺑﺪون ﺷﯿﻮن‪ ،‬زاری و داد و ﻓﺮﯾﺎد ـ ﺑﺮای ﻣﯿﺖ ﮐﺮاھﺖ ﻧﺪارد؛ زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ‬
‫ھﻨﮕﺎم ﻓﻮت ﻓﺮزﻧﺪش اﺑﺮاھﯿﻢ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﭼﺸﻤﺎن اﺷﮏ رﯾﺰاﻧﻨﺪ و دلھﺎ ﭘﺮﯾﺸﺎن و ﭼﯿﺰی را ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آن‬
‫‪١‬‬
‫راﺿﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮزﻧﺪم اﺑﺮاھﯿﻢ! ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﻣﺎ از ﻓﺮاق ﺗﻮ ﺑﺴﯿﺎر اﻧﺪوھﮕﯿﻦ ھﺴﺘﯿﻢ«‪.‬‬
‫اﻣﺎ رواﯾﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ زاری ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺮده در ﻗﺒﺮ ﺧﻮد دﭼﺎر ﻋﺬاب‬
‫ﻣﯽﺷﻮد«‪ .‬زﻣﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد ﻣﯿﺖ ﻗﺒﻞ از ﻣﺮگ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده ﺳﻔﺎرش ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﺑﺮ آن ﺷﯿﻮن و زاری ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدآوری اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺮدن ﺧﻮﺑﯽھﺎ و‬
‫ﻣﺤﺎﺳﻦ ﻣﯿﺖ ﺑﺪون ﺿﺮورﺗﯽ ﺷﺮﻋﯽ و ھﺪﻓﯽ ﻣﻄﻠﻮب ﮐﺮاھﺖ دارد‪.‬‬
‫در ﻣﺮاﺳﻢ ﺗﺸﯿﯿﻊ ﺟﻨﺎزه و ﺗﻌﺰﯾﻪ ﻣﻮارد زﯾﺮ ﺣﺮام و ﻧﺎﻣﺸﺮوع اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﮔﺮﯾﻪ و زاری و ﺷﯿﻮن ﺑﺎ ﺻﺪای ﺑﻠﻨﺪ‪ ،‬زدن و ﺧﺮاﺷﯿﺪن ﺻﻮرت‪ ،‬ﮐﻨﺪن ﻣﻮ‪ ،‬ﭘﻮﺷﯿﺪن‬
‫ﻟﺒﺎس ﺳﯿﺎه‪ ،‬ﻣﺎﻟﯿﺪن ِﮔﻞ ﺑﺮ ﺳﺮ و ﺷﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺗﮫﯿﻪ ﻏﺬا از ﻃﺮف ﺧﺪاوﻧﺪ و ﻧﺰدﯾﮑﺎن ﻣﯿﺖ ﺑﺮای‬
‫ﺷﺮﮐﺖﮐﻨﻨﺪﮔﺎن در ﺗﻌﺰﯾﻪ و ‪...‬؛ زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ھﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﺮ ﭼﮫﺮﻟﻪ ﺧﻮد ﺑﺰﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺒﺎﺳﺶ را ﭘﺎره ﮐﻨﺪ و ﺷﯿﻮن و زاری و ﻓﺮﯾﺎدھﺎی‬
‫ﺟﺎھﻼﻧﻪ ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬از ﻣﺎ ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
‫زﯾﺮا ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎری ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ اراده و ﻗﺎﻧﻮن ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺑﻪ ﻓﺮﯾﺎد ﻃﻠﺒﯿﺪن‬
‫دﯾﮕﺮان و اﻇﮫﺎر ﺧﺸﻢ و ﻧﺎرﺿﺎﯾﺘﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ دﭼﺎر ﻣﺼﯿﺒﺘﯽ ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﮫﺘﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺗﺤﻤﻞ و ﺑﺮدﺑﺎری در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮد و از او ﯾﺎری ﺑﺠﻮﯾﺪ و دﺳﺘﻮر او را در ﻣﻮرد ﺗﻮﺳﻞ ﺻﺒﺮ و ﻧﻤﺎز و‬
‫ﻋﺒﺎدت ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬و ﭘﺎداش ﺻﺎﺑﺮان را ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آن وﻋﺪه ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻪ ﺧﻮد ﯾﺎدآری‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ‬
‫ج ُعون ‪١٥٦‬‬ ‫َّ َ َ ٓ َ َ َ ۡ ُ ُّ َ ‪َ ۡ ٓ َّ َّ َّ ٓ َ ٞ‬‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬
‫ٱل�ٰ َ‬ ‫ََّ‬
‫��ن ‪ ١٥٥‬ٱ�ِين إِذا أ�ٰبتهم م ِصيبة قالوا إِنا ِ�ِ ��ا إِ�هِ � ٰ ِ‬ ‫ِِ‬ ‫�‬
‫﴿و� ِ ِ‬
‫َ‬ ‫ُ ْ َ َ َ َ ۡ ۡ َ َ َ ‪ۡ ُ َ َ ُ ٞ َ ۡ َ َ ۡ ّ َّ ّ ٞ‬‬
‫�ة ۖ َوأ ْو ٰٓ��ِك ه ُم ٱل ُم ۡه َت ُدون ‪] ﴾١٥٧‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[۱۵۷ -۱۵۵:‬‬ ‫أو ٰٓ��ِك علي ِهم صل�ٰت مِن ر� ِ ِهم ور‬
‫»‪ ...‬ﺑﺮدﺑﺎران را ﻣﮋده ﺑﺪه! آﻧﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽاﻧﺪ ﮐﻪ ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﺑﻪ ﺑﻼﯾﯽ دﭼﺎر ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ از آن ﺧﺪاﯾﯿﻢ و ﺑﻪ ﺳﻮی او ﺑﺎز ﻣﯽﮔﺮدﯾﻢ‪ .‬اﻟﻄﺎف‪ ،‬رﺣﻤﺖ و ﻣﻐﻔﺮت ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ً‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎل آنھﺎ ﻣﯽﮔﺮدد و ﻣﺴﻠﻤﺎ آﻧﺎن راه ﯾﺎﻓﺘﮕﺎن راه ھﺪاﯾﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ«‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٦٨‬‬

‫و از ام ﺳﻠﻤﻪك رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬از رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ھﺮ ﻣﺆﻣﻨﯽ ﮐﻪ دﭼﺎر ﻣﺼﯿﺒﺘﯽ ﺑﺸﻮد و ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺎ از آن ﺧﺪاوﻧﺪﯾﻢ و ﺑﻪ ﺳﻮی او ﺑﺎز‬
‫ُ‬
‫ﺧﻮاھﯿﻢ ﮔﺸﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪا ﺑﺮای ﺗﺤﻤﻞ اﯾﻦ ﻣﺼﯿﺒﺖ ﻣﺮا در ﮐﻨﻒ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار ﺑﺪه و‬
‫ﺑﮫﺘﺮ از آن را ﺑﺮاﯾﻢ ﺟﺒﺮان ﮐﻦ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮای آن ﻣﺼﯿﺒﺖ اﺟﺮ و ﭘﺎداش )زﯾﺎدی را(‬
‫‪١‬‬
‫ﻧﺼﯿﺒﺶ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ و ﺑﮫﺘﺮ از آن را ﺑﺮای او ﺟﺒﺮان ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد؛ زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﻦ ﭘﯿﺶﺗﺮ )ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻮدﻧﺘﺎن ﺑﻪ زﻣﺎن ﺟﺎھﻠﯿﺖ و اﻣﯿﺪ ﺟﻠﺐ ﻣﻨﻔﻌﺖ و دﻓﻊ‬
‫ﻣﻀﺮت از ﻣﺪرﮔﺎن( ﺷﻤﺎ را از رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن ﻣﻨﻊ ﻧﻤﻮدم‪ .‬اﻣﺎ اﮐﻨﻮن )ﮐﻪ اﯾﻤﺎنﺗﺎن‬
‫‪٢‬‬
‫اﺳﺘﻮار ﺷﺪه( ﺑﻪ ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن ﺑﺮوﯾﺪ؛ زﯾﺮا ﻣﺮگ را ﺑﻪ ﯾﺎد ﺷﻤﺎ ﻣﯽاﻧﺪازد«‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ از ﺑﺮﯾﺪه رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﯽآﻣﻮﺧﺖ ﮐﻪ ھﺮﮔﺎه‬
‫ﺑﻪ ﻣﯿﺎن ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن ﻣﯽروﻧﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪» :‬الﺴﻼم ﻋﻠﻴ�ﻢ أﻫﻞ اﺪﻟﻳﺎر اﻤﻟﺆﻣﻨ� واﻤﻟﺴﻠﻤ�‪ ،‬واﻧﺎ‬
‫ا�ﺸﺎء اﷲ ﺑ�ﻢ ﻻﺣﻘﻮن‪� ،‬ﺴﺄل اﷲ ﻨﻟﺎ وﻟ�ﻢ اﻟﻌﺎﻓﻴﻪ«‪» ،.‬درود و ﺳﻼم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ‬
‫ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﺎﮐﻦ اﯾﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﯿﺰ اﻧﺸﺎءاﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻠﺤﻖ ﺧﻮاھﯿﻢ ﺷﺪ‪ ،‬و‬
‫ﺳﻼﻣﺖ و ﻋﺎﻓﯿﺖ را ﺑﺮای ﺧﻮد و ﺷﻤﺎ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮاﺳﺘﺎرﯾﻢ«‪ .‬و در رواﯾﺘﯽ دﯾﮕﺮ اﺿﺎﻓﻪ‬
‫ﺑﺮ آن آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ا� ﻻ ﺤﺗﺮﻣﻨﺎ اﺟﺮﻫﻢ وﻻ ﺗﻔﺘﻨﺎ ﺑﻌﺪﻫﻢ واﻏﻔﺮﻨﻟﺎ وﻬﻟﻢ«‪» ،‬ﺧﺪاوﻧﺪا ﻣﺎ‬
‫را ﻧﯿﺰ از اﺟﺮ آﻧﺎن ﺑﯽﻧﺼﯿﺐ ﻣﮑﻦ و ﭘﺲ از آنھﺎ ﻣﺎ را دﭼﺎر ﻓﺘﻨﻪ و آزﻣﺎﯾﺶ ﻣﮕﺮدان! و ﻣﺎ‬
‫و آﻧﺎن را ﻣﻮرد ﻣﻐﻔﺮت ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار ﺑﺪه!«‪.‬‬
‫رﻓﺘﻦ زﻧﺎن ﺑﻪ ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن ﮐﺮاھﺖ دارد‪) .‬و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در آنﺟﺎ ﺑﺎ ﻣﺮدان ﻧﺎﻣﺤﺮم ﻗﺎﻃﯽ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ و ﺧﻮف ﮔﻨﺎه و ﻣﻌﺼﯿﺖ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﺮای ﺗﻮﺳﻞ‪ ،‬اﺳﺘﻐﺎﺛﻪ‪ ،‬ﮐﺴﺐ ﺗﺒﺮک‪،‬‬
‫ﺟﻠﺐ ﻣﻨﻔﻌﺖ و دﻓﻊ ﻣﻀﺮت از ﻣﺮدﮔﺎن ﺑﺮوﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺮام اﺳﺖ(‪ .‬زﯾﺮا ام ﻋﻄﯿﻪ رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده‬
‫ﮐﻪ‪) :‬رﺳﻮل ﺧﺪاص( ﻣﺎ را از رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن ﻣﻨﻊ ﻓﺮﻣﻮد و ﻟﻢ ﯾﻌﺰم ﻋﻠﯿﻨﺎ« ‪ ٣‬و رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﻓﯽ ﺻﺤﯿﺤﻪ‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫‪ -٣‬اﺧﺮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫‪٢٦٩‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎی ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‬

‫»ﺧﺪاوﻧﺪ زﻧﺎﻧﯽ را ﮐﻪ )ﺑﺮای ﻧﻮﺣﻪ و زاری‪ ،‬اﺧﺘﻼط ﺑﺎ ﻧﺎﻣﺤﺮﻣﺎن‪ ،‬ﺟﻠﺐ ﻣﻨﻔﻌﺖ و دﻓﻊ‬
‫‪١‬‬
‫ﻣﻀﺮت از ﻣﺮدﮔﺎن( ﺑﻪ ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن ﻣﯽروﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﻟﻌﻦ و ﻧﻔﺮﯾﻦ ﻗﺮار دھﺪ«‪.‬‬
‫ﻗﺮاﺋﺖ ﻗﺮآن در ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد‪ .‬از اﻣﺎم اﺣﻤﺪ‪ /‬رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬ھﺮﮔﺎه‬
‫ﺑﻪ ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن رﻓﺘﯿﺪ‪ ،‬آﯾﻪ اﻟﮑﺮﺳﯽ و ﺳﻪ ﺑﺎر ﺳﻮره اﺧﻼص را ﻗﺮاﺋﺖ ﮐﻨﯿﺪ؛ زﯾﺮا ﺛﻮاب آن ﺑﻪ‬
‫ﻣﺮدﮔﺎن ھﻢ ﻣﯽرﺳﺪ و ھﺮ ﮐﺎر ﺧﯿﺮی را ﮐﻪ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان و دوﺳﺘﺎن ﻣﯿﺖ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ اﺟﺮ او‬
‫اﻧﺠﺎم ﺑﺪھﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﻮاھﺪ ﺛﻮاﺑﺶ ﺑﻪ او ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬در ﺣﺪﯾﺚ دﯾﮕﺮی آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ھﺮﮐﺲ ﺑﻪ دﯾﺪار ﻗﺒﺮ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺧﻮد ﺑﺮود و در آنﺟﺎ ﺳﻮره »ﯾﺲ« را ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪،‬‬
‫ﺳﺒﺐ ﻣﻐﻔﺮت و اﺟﺮ آﻧﺎن ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس ھﺮﮔﺎه ﮐﺴﯽ در ﻣﻮرد رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺣﺞ و در ﺻﻮرت ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ‪ ،‬ﮐﻮﺗﺎھﯽ‬
‫ﮐﺮده و ﻓﻮت ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از اﻣﻮال ﺑﻪ ﺟﺎی ﻣﺎﻧﺪه او واﺟﺐ اﺳﺖ ھﺰﯾﻨﻪ رﻓﺖ و ﺑﺮﮔﺸﺖ‬
‫ﺣﺞ ﮐﺴﯽ ﺑﻪ ﺟﺎی او ﺗﮫﯿﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫و ھﺮﮔﺎه ﻗﺒﻞ از ﭘﺮداﺧﺖ زﮐﺎت ﮐﺴﯽ ﻓﻮت ﮐﻨﺪ‪ ،‬واﺟﺐ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﺎی او زﮐﺎت اﻣﻮاﻟﺶ‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم ﻣﺮگ ﺑﺪھﮑﺎری داﺷﺖ ﭘﺲ از ھﺰﯾﻨﻪ ﮐﻔﻦ و دﻓﻦ‪،‬‬
‫ﺑﺪھﮑﺎرﯾﺶ از اﻣﻮال ﺧﻮد او ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺮداﺧﺖ ﺷﻮد؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫َٓ َ‬ ‫ۡ‬
‫و� ب ِ َها أ ۡو ديۡ ٍن﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[۱۱ :‬‬
‫ص َّيةٖ يُ ِ‬
‫﴿ ِم ۢن َ�ع ِد َو ِ‬
‫»)ﺗﻘﺴﯿﻢ ارث ﻣﯿﺎن وارﺛﯿﻦ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ ﺑﺮای( ﺑﻌﺪ از اﺟﺮای وﺻﯿﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺮده اﻧﺠﺎم داده‬
‫و ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﺪھﮑﺎری ﮐﻪ دارد«‪.‬‬
‫ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد ﮐﻪ ﻧﺰدﯾﮑﺎن ﻣﯿﺖ ھﻤﺴﺎﯾﮕﺎن ﺑﺮای ﺧﺎﻧﻮاده او ﻏﺬا ﺗﮫﯿﻪ ﮐﻨﻨﺪ و آن را‬
‫ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺑﻔﺮﺳﺘﻨﺪ؛ زﯾﺮا آﻧﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻧﺪوه و ﻧﺎراﺣﺘﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮای ﺧﻮد‬
‫ﻏﺬا ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎری ﺳﺒﺐ ﺗﺴﻠﯽ ﺧﺎﻃﺮ و ﺧﺸﻨﻮدی آﻧﺎن ﻣﯽﺷﻮد؛ زﯾﺮا‬
‫اﺑﻮداود از ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ‪ :‬در روز ﻓﻮت ﺟﻌﻔﺮ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪاص‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻏﺬاﯾﯽ را ﺑﺮای ﺧﺎﻧﻮاده ﺟﻌﻔﺮ ﻓﺮاھﻢ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﭼﻮن وﺿﻌﯽ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﭘﯿﺶ آﻣﺪه ﮐﻪ‬
‫آنھﺎ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺸﻐﻮل ﻧﻤﻮده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﯾﻦﮐﻪ ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﯿﺖ ﺑﺮای ﻣﺮدم ﻗﺒﻞ ﯾﺎ ﺑﻌﺪ از دﻓﻦ ﯾﺎ در روز ﺳﻮم‪ ،‬ھﻔﺘﻢ‪ ،‬ﭼﮫﻠﻢ و‬
‫ﺳﺎﻟﮕﺮد‪ ،‬ﻏﺬا ﺗﮫﯿﻪ ﮐﻨﻨﺪ ﺑﺪﻋﺖ و ﻧﺎرواﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺑﺮ ﺑﺎر ﻣﺼﯿﺒﺖ و ﻧﺎراﺣﺘﯽ آنھﺎ ﻣﯽاﻓﺰاﯾﺪ‬
‫و در واﻗﻊ اداﻣﻪ ﻓﺮھﻨﮓ زﻣﺎن ﺟﺎھﻠﯿﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﯿﮫﻘﯽ و اﻟﺘﺮﻣﺬی و اﻟﻨﺴﺎﯾﯽ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٧٠‬‬

‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﮔﻨﺒﺪ و ﺑﺎرﮔﺎه و ﺳﻨﮓ ﮐﺎری و ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻃﺎﻗﭽﻪ آھﻨﯽ و ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺑﺮ روی ﻗﺒﺮ‬
‫ﮐﺮاھﺖ دارد؛ زﯾﺮا اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ از ﺟﺎﺑﺮ رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪» :‬رﺳﻮل ﺧﺪاص از ﮔﭻﮐﺎری و‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن و ﻧﺸﺴﺘﻦ و ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺑﺮ روی ﻗﺒﺮ ﻧﮫﯽ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ« ‪١‬؛ زﯾﺮا اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﮐﺎرھﺎ ﺑﻪ ﻣﻈﺎھﺮ زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﻮی ارﺗﺒﺎط دارﻧﺪ و ﻣﺮدﮔﺎن از آن ﺳﻮدی ﻧﻤﯽﺑﺮﻧﺪ و در واﻗﻊ‬
‫اﺳﺮاف و ﺗﺒﺬﯾﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ .‬ھﻢﭼﻨﯿﻦ اﺑﯽاﻟﻘﯿﻢ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻠﻨﺪ و ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﮐﺮدن و‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن و آﺟﺮ و ﺳﻨﮓﮐﺎری و ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻦ و آراﺳﺘﻦ و ﺳﺎﺧﺘﻦ ﮔﻨﺒﺪ و ﺑﺎرﮔﺎه‪ ،‬ﺟﺰو‬
‫‪٢‬‬
‫روش رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻧﺒﻮده و ﺑﺪﻋﺖ و ﻣﮑﺮوه ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻦ و ﺗﮑﯿﻪ دادن و راه رﻓﺘﻦ و ﻗﻀﺎی ﺣﺎﺟﺖ ﺑﺮ روی ﻗﺒﺮ ﮐﺮاھﺖ دارد؛ زﯾﺮا در‬
‫ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮ ﻣﺮﺷﺪ ﻏﻨﻮی آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬ﺑﺮ روی ﻗﺒﺮ ﻧﻨﺸﯿﻨﯿﺪ و رو ﺑﻪ روی آن ﻧﻤﺎز‬
‫‪٣‬‬
‫ﻧﺨﻮاﻧﯿﺪ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ روﺷﻦ ﮐﺮدن ﭼﺮاغ ﺑﺮ روی ﻗﺒﺮ روا ﻧﯿﺴﺖ؛ زﯾﺮا در ﺣﺪﯾﺚ ﻗﺒﻠﯽ آوردﯾﻢ ﮐﻪ‪:‬‬
‫»‪ ...‬ﺧﺪاوﻧﺪ زﻧﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﺑﺎ زﯾﺎرت ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن ﻣﯽروﻧﺪ و ﺑﺮ ﻣﯿﺎن ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺴﺠﺪ‬
‫‪٤‬‬
‫ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ و ﭼﺮاغ روﺷﻦ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﻟﻌﻦ و ﻧﻔﺮﯾﻦ ﻗﺮار دھﺪ«‪.‬‬
‫ھﻤﻪ ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ ﻃﻠﺐ ﺑﺨﺸﺶ‪ ،‬ﺻﺪﻗﻪ دادن و ادای واﺟﺒﺎﺗﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺣﺞ و‬
‫زﮐﺎت ﺑﺮای ﻣﺮدﮔﺎن ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﺮﻃﯽ ﮐﻪ آن واﺟﺒﺎت ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﯿﺎﺑﺖ در‬
‫آنھﺎ ﺟﺎﯾﺰ ﺑﺎﺷﺪ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫ِين َس َب ُقونَا ب ۡٱ� َ‬
‫ي� ٰ ِن﴾‬ ‫ٱغ ِف ۡر َ�َا َو ِ� ۡخ َ�ٰن َِنا َّٱ� َ‬
‫َ َّ َ َ ٓ ُ ۢ َ ۡ ۡ َ ُ ُ َ َ َّ َ ۡ‬
‫﴿وٱ�ِين جاءو ِمن �ع ِدهِم �قولون ر�نا‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫]اﻟﺤﺸﺮ‪.[۱۰ :‬‬
‫»آﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭘﺲ از اﯾﺸﺎن آﻣﺪه و ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﺎ و ﺑﺮادارن اﯾﻤﺎﻧﯽ ﻣﺎ را ﮐﻪ در‬
‫اﯾﻤﺎن آوردن ﺑﺮ ﻣﺎ ﭘﯿﺸﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﺑﺒﺨﺸﺎی«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ َ ۡ ۡ َ ۡ ۡ َ‬ ‫ۡ َۡ‬
‫ت﴾ ]ﻣﺤﻤﺪ‪.[۱۹ :‬‬ ‫﴿ َوٱستغفِ ۡر ِ��بِك َول ِل ُمؤ ِمن ِ� َوٱل ُمؤمِ�ٰ ِ‬
‫»ﺑﺮای ﺧﻄﺎی ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻣﺆﻣﻦ ﻃﻠﺐ ﺑﺨﺸﺶ ﺑﻨﻤﺎ«‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬رواه ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬زاد اﻟﻤﻌﺎد ج ‪ ۱‬ص ‪ ۵۰۴‬ﻣﺆﺳﺴﻪ اﻟﺮﺳﺎﻟﻪ‬
‫‪ -٣‬اﺧﺮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻢ و اﺑﻮداود و اﻟﺘﺮﻣﺬی‬
‫‪ -٤‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﯿﮫﻘﯽ‬
 ‫‪٢٧١‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎی ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‬

‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬

‫»ھﺮﮔﺎه ﺑﻨﯽ آدم ﻓﻮت ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮐﺮدار )و ﺛﻮاب( و ـ ﺑﻪ ﺟﺰ در ﺳﻪ ﻣﻮرد ـ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪:‬‬
‫ﺻﺪﻗﻪ و ﻧﯿﮑﻮﮐﺎری ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر‪ ،‬داﻧﺸﯽ ﮐﻪ ﭘﺲ از او ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﯿﺮد و ﻓﺮزﻧﺪ‬
‫‪١‬‬
‫ﺻﺎﻟﺤﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاﯾﺶ دﺳﺖ ﺑﻪ دﻋﺎ ﺑﺮدارد«‪.‬‬
‫اﯾﻦ دﻋﺎ ﻋﻤﻮﻣﯽ اﺳﺖ و ﺷﺎﻣﻞ دﻋﺎی ﻣﺴﺘﺤﺐ و ﻏﯿﺮه ھﻢ ﻣﯽﺷﻮد؛ زﯾﺮا اﻋﻤﺎل ﻧﯿﮏ‬
‫اﻃﺎﻋﺖ اﺳﺖ و اﺟﺮ و ﺛﻮاﺑﺶ ﺑﻪ او ﻣﯽرﺳﺪ و ھﻢﭼﻮن ﺻﺪﻗﻪ‪ ،‬روزه و ﺣﺞ واﺟﺐ اﺳﺖ اﻣﺎ‬
‫اھﺪاء ﺛﻮاب ﻗﺮاﺋﺖ ﻗﺮآن ﺑﺮای ﻣﯿﺖ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ اﺋﻤﻪ ﻣﺬاھﺐ ارﺑﻌﻪ ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫روزی ﺧﺎﻧﻤﯽ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪص‪ ،‬ﭘﺪرم ﭘﯿﺮﻣﺮد‬
‫ﺳﺎﻟﻤﻨﺪی اﺳﺖ و ﺣﺞ ﺑﺮ او واﺟﺐ ﺷﺪه و ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﺮ روی ﭼﮫﺎرﭘﺎ ﻧﮕﺎه دارد‪ .‬آﯾﺎ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﻢ ﺑﻪ ﺟﺎی او ﺑﻪ ﺣﺞ روم؟ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﮔﺮ ﭘﺪرت ﺑﺪھﮑﺎر ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﺑﺪھﮑﺎرﯾﺶ را ﻧﻤﯽﭘﺮداﺧﺘﯽ؟« ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﺮا ﻣﯽﭘﺮداﺧﺘﻢ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫‪٢‬‬
‫»ﭘﺮداﺧﺖ ﻗﺮض ﺧﺪاوﻧﺪ در اوﻟﻮﯾﺖ ﻗﺮار دارد«‪.‬‬
‫در اﯾﻦ اﺣﺎدﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻓﮫﻤﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ‪ :‬ﻣﯿﺖ از اﺟﺮ و ﭘﺎداش اﻋﻤﺎل‬
‫ﻧﯿﮏ و ﻋﺒﺎداﺗﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺣﺞ‪ ،‬روزه‪ ،‬دﻋﺎ و اﺳﺘﻐﻔﺎره ﺑﮫﺮهﻣﻨﺪ ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﺟﺮ و‬
‫ﭘﺎداش ﮐﺎرھﺎی دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺣﺎل آنھﺎ ﺳﻮدﻣﻨﺪ واﻗﻊ ﺷﻮد‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ آنھﺎ را ﻣﻮرد‬
‫ﺑﺨﺸﺶ ﻗﺮار دھﺪ؛ زﯾﺮا از رﺳﻮل ﺧﺪاص رواﯾﺖ ﺷﺪه‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن ﺑﺮود و‬
‫ﺳﻮره ﯾﺲ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺨﻔﯿﻒ آن روز آنھﺎ ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﻣﺮدﮔﺎن ھﻢ اﺟﺮ و‬
‫ﭘﺎداش ﻧﺼﯿﺐ او ﻣﯽﮔﺮدد«‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد ﺳﻮﮔﻮاری ﺑﺮای ﻣﯿﺖ ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدآوری اﺳﺖ ﮐﻪ زﻧﺎن ﺑﺮای ﻏﯿﺮﺷﻮھﺮان‬
‫ﺧﻮد ـ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﭘﺪر‪ ،‬ﺑﺮادر‪ ،‬ﻣﺎدر و ‪ ...‬ﺗﻨﮫﺎ ﺗﺎ ﺳﻪ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز ﻋﺰادار ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ زﯾﺮا ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫ﺣﻔﻆ ﺳﻼﻣﺘﯽ و ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﺑﯿﺶ از آن ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫ﺑﺮای ﺷﻮھﺮ ﻻزم اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺪت ﭼﮫﺎرﻣﺎه و ده روز ﻋﺰادار ﺑﻤﺎﻧﺪ؛ زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص‬
‫ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻢ و اﺑﻮداود و اﻟﺘﺮﻣﺬی و اﻟﻨﺴﺎﯾﯽ و اﻻﻣﺎم اﺣﻤﺪ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ و اﻟﺴﻨﺎﯾﯽ و اﻻﻣﺎم اﺣﻤﺪ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٧٢‬‬

‫»ﺑﺮای زﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و روز ﻗﯿﺎﻣﺖ اﯾﻤﺎن دارد‪ ،‬ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﯿﺶ از ﺳﻪ روز‬
‫ﺑﺮای ﻓﻮت ﮐﺴﯽ ﺳﻮﮔﻮاری ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺰ ﺷﻮھﺮ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺪت ﭼﮫﺎرﻣﺎه و ده روز ﻻزم اﺳﺖ‬
‫‪١‬‬
‫ﺳﻮﮔﻮاری ﻧﻤﺎﯾﺪ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ در ﻣﻮرد ﮐﺎرھﺎﯾﯽ ﮐﻪ زن ﺷﻮھﺮ ﻣﺮده در آن ﻣﺪت ﭼﮫﺎرﻣﺎه و ده روز از آن‬
‫ﭘﺮھﯿﺰ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ام ﻋﻄﯿﻪ رواﯾﺖ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬ﺑﺎﯾﺪ از‬
‫ﮐﺸﯿﺪن ﺳﺮﻣﻪ در ﭼﺸﻢ‪ ،‬ﭘﻮﺷﯿﺪن ﻟﺒﺎس زرق و ﺑﺮقدار‪ ،‬اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺑﻮی ﺧﻮش ـ ﺑﻪ ﺟﺰ ﺑﻪ‬
‫ھﻨﮕﺎم ﭘﺎک ﺷﺪن از ﻋﺎدت ﻣﺎھﯿﺎﻧﻪ و ﺗﻮﻟﺪ ﻓﺮزﻧﺪ ـ ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺮھﯿﺰ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ«‪ ٢ .‬ﻻزم ﺑﻪ ﺗﺬﮐﺮ‬
‫ﻋﺪه ﺑﺮای ﺷﻮھﺮ‪ ،‬از اﺳﺘﻌﻤﺎل زﯾﻨﺖآﻻت‪ ،‬اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺑﻮی‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ زن ﺳﻮﮔﻮار و در ﺣﺎل ّ‬
‫ﺧﻮش‪ ،‬ﺣﻨﺎ‪ ،‬ﻟﺒﺎسھﺎی رﻧﮕﺎرﻧﮓ و ﺑﯿﺮون رﻓﺘﻦ ﻏﯿﺮﺿﺮوری ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺷﮫﺎدت در دادﮔﺎه ﯾﺎ‬
‫ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﺑﯿﻤﺎری‪ ،‬رﻓﺘﻦ ﺑﻪ دﯾﺪار اﻗﻮام‪ ،‬رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺧﻮدداری ﮐﻨﺪ‪ .‬و در آﺧﺮ‬
‫ﮐﺘﺎب آراء ﻣﺬاھﺐ در اﯾﻦ ﻣﻮرد ذﮐﺮ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﭘﻮﺷﯿﺪن ﻟﺒﺎس ﺳﯿﺎه ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ و اﺳﺘﺤﻤﺎم اﯾﺮادی ﻧﺪارد‪ .‬در آن ﻣﺪت ّ‬
‫ﻋﺪه از‬
‫ﻣﻨﺰل ﺷﻮھﺮ ﻓﻮت ﺷﺪه ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ و از رﻓﺖ و آﻣﺪ ﺑﺎ ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن ﭘﺮھﯿﺰ ﻣﯽﮐﻨﺪ و‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎری و ازدواج ﺑﺎ او در آن ﻣﺪت ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺠﺎﻟﺲ ﻟﮫﻮ و ﻟﻌﺐ‬

‫ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﺮدم در ﻣﺠﺎﻟﺲ و ﺷﺐﻧﺸﯿﻨﯽھﺎ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﮐﺎرھﺎ و ﺳﺮﮔﺮﻣﯽھﺎ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ورقﺑﺎزی‪ ،‬ﻧﺮد و ﺷﻄﺮﻧﺞ ﻣﺸﻐﻮل ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﮔﺎھﯽ اوﻗﺎت ھﻢ ﺑﻪ ﻏﯿﺒﺖ‪،‬‬
‫ﺳﺨﻦﭼﯿﻨﯽ و ھﺘﮏ ﺣﺮﻣﺖ دﯾﮕﺮان ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻮرد ﺑﺎزی ﻧﺮد‪ ،‬ﺷﻄﺮﻧﺞ و ‪ ...‬اﮔﺮ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ُﺑﺮد و ﺑﺎﺧﺖ ﭘﻮل و اﺟﻨﺎس ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ آن را روا و ﻋﺪهای ھﻢ آن را ﻧﺎروا‬
‫ﻣﯽﺷﻤﺎرﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻏﯿﺒﺖ‪ ،‬ﺑﺪﮔﻮﯾﯽ و ﺳﻮءﻇﻦ ﺑﻪ دﯾﮕﺮان‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫َ َ‬
‫ْ َ‬ ‫َّ ۡ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫ٱج َتن ِ ُبوا ْ َكث ِ ٗ‬
‫�� ّم َِن ٱلظ ِّن إِن َ� ۡعض ٱلظ ِّن إِث ‪ٞ‬مۖ َو � �َ َّس ُسوا َو�‬ ‫�� ُّ� َها َّٱ� َ‬
‫ِين َء َام ُنوا ْ ۡ‬ ‫﴿ ٰٓ‬
‫َ ۡ ٗ َ َ ۡ ُ ُ ُ َ َّ ُ ْ‬ ‫َ ۡ َ َّ ۡ ُ ُ َ ۡ ً َ ُ ُّ َ َ ُ ُ ۡ َ َ ۡ ُ َ َ َ‬
‫� َم أخِيهِ ميتا فك ِرهتموهۚ وٱ�قوا‬ ‫�غتب �عض�م �عضا ۚ ��ِب أحد�م أن يأ�ل ۡ‬
‫اب َّرح ‪ٞ‬‬ ‫َّ َ َّ َّ َ َ َّ ‪ٞ‬‬
‫ِيم ‪] ﴾١٢‬اﻟﺤﺠﺮات‪.[۱۲ :‬‬ ‫ٱ�ۚ إِن ٱ� تو‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ ﻣﺎﻟﮏ و ﻣﺴﻠﻢ و اﻟﻨﺴﺎﯾﯽ‬
 ‫‪٢٧٣‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎی ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‬

‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ! از ﺑﺴﯿﺎری از ﮔﻤﺎنھﺎ ﺑﭙﺮھﯿﺰﯾﺪ؛ زﯾﺮا ﺑﺮﺧﯽ از آن‬
‫ﮔﻤﺎنھﺎ ﮔﻨﺎه اﺳﺖ و ﺟﺎﺳﻮﺳﯽ و ﭘﺮدهدری ﻧﮑﻨﯿﺪ و ﯾﮑﯽ از دﯾﮕﺮی ﻏﯿﺒﺖ ﻧﻨﻤﺎﯾﯿﺪ‪ ،‬آﯾﺎ‬
‫ھﯿﭻﮐﺪام از ﺷﻤﺎ دوﺳﺖ دارد ﮔﻮﺷﺖ ﺑﺮادر ﻣﺮده ﺧﻮد را ﺑﺨﻮرد؟ ﺑﯽﮔﻤﺎن ھﻤﻪ ﺷﻤﺎ از‬
‫ﻣﺮدهﺧﻮاری ﺑﺪﺗﺎن ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬از ﺧﺪا ﭘﺮوا ﮐﻨﯿﺪ ﺑﯽﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺴﯿﺎر ﺗﻮﺑﻪﭘﺬﯾﺮ و ﻣﮫﺮﺑﺎن‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫و رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫‪١‬‬
‫»ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﮐﺎرش ﺳﺨﻦﭼﯿﻨﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ ﻧﻤﯽرود«‪.‬‬
‫و از اﺑﻦ ﻋﺒﺎسب رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪاص روزی از ﮐﻨﺎر ﻗﺒﺮﺳﺘﺎﻧﯽ ﻋﺒﻮر‬
‫ﻧﻤﻮد و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺻﺎﺣﺒﺎن اﯾﻦ دو ﻗﺒﺮ ﻋﺬاب ﻣﯽﺑﯿﻨﻨﺪ و ﻋﺬاب آنھﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﮔﻨﺎه ﻣﮫﻤﯽ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ھﺮﭼﻨﺪ ﯾﮑﯽ از آنھﺎ ﮔﻨﺎه ﮐﺒﯿﺮه اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮑﯽ از آنھﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺳﺨﻦﭼﯿﻨﯽ و‬
‫ﻓﺘﻨﻪاﻧﮕﯿﺰی و دﯾﮕﺮی ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﺪم ﻃﮫﺎرت از ﻧﺠﺎﺳﺖ ﺧﻮﯾﺶ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺬاب‬
‫‪٢‬‬
‫ﻣﯽﺑﯿﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫و از ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻏﻨﻢ رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪» :‬ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ‬
‫ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ آنھﺎﯾﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ دﯾﺪارﺷﺎن اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﯾﺎد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﯿﻨﺪازد و ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺨﻦﭼﯿﻨﺎن و ﻓﺘﻨﻪاﻧﮕﯿﺰان ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاھﻨﺪ در ﻣﯿﺎن دوﺳﺘﺎن‪،‬‬
‫‪٣‬‬
‫دﺷﻤﻨﯽ اﯾﺠﺎد ﮐﻨﻨﺪ و دﻧﺒﺎل ﺗﮫﻤﺖ زدن ﺑﻪ ﺑﯽﮔﻨﺎھﺎن ھﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﺗﺤﺮﯾﻢ ﺳﺨﻦﭼﯿﻨﯽ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻣﻮرد ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻏﯿﺒﺖ‪ ،‬رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ھﻤﻪﭼﯿﺰ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن دﯾﮕﺮ ﺣﺮام اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻌﺮض ﺑﻪ ﺟﺎن‪ ،‬ﻣﺎل و ﺣﯿﺜﯿﺖ‬
‫‪٤‬‬
‫دﯾﮕﺮان ﺣﺮام اﺳﺖ«‪.‬‬
‫و ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﻣﯽداﻧﯿﺪ ﻏﯿﺒﺖ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ و ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ او ﺑﮫﺘﺮ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻧﺎم‬
‫ﺑﺮدن از ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﮐﻪ از آن ﻧﺎﺧﺸﻨﻮد ﺷﻮد«‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ آن ﭼﯿﺰ در‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ و اﺑﻮداود‬
‫‪ -٣‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ‬
‫‪ -٤‬اﺧﺮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻢ و اﻟﺘﺮﻣﺬی‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٧٤‬‬

‫ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﺎ ﺣﻘﯿﻘﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﯽ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﮔﺮ آنﭼﻪ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد در او‬
‫‪١‬‬
‫وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻏﯿﺒﺖ اﺳﺖ و اﮔﺮ در او وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﮫﻤﺖ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد ﺣﻀﻮر در ﻣﺠﺎﻟﺲ و ﻣﮫﻤﺎﻧﯽھﺎ اﻣﻮری ﻣﺴﺘﺤﺐ و آداﺑﯽ اﺳﻼﻣﯽ وﺟﻮد دارﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻣﺮاﻋﺎت آنھﺎ ﻣﺴﺘﺤﺐ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ آداب ﺧﻮردن و آﺷﺎﻣﯿﺪن اﺳﺖ از ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬
‫ﺷﺴﺘﻦ دﺳﺖھﺎ ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ از ﺻﺮف ﻏﺬا‪ ،‬ﮔﻔﺘﻦ ﺑﺴﻢ اﻟﻠﻪ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﯿﻢ ﻗﺒﻞ از ﺻﺮف‬
‫ﻏﺬا‪ ،‬ﺑﺮداﺷﺘﻦ از ﺟﻠﻮ ﺧﻮد و ﺑﺎ دﺳﺖ راﺳﺖ و ﻧﮕﺎه ﻧﮑﺮدن ﺑﻪ دﺳﺖ دﯾﮕﺮان اﺳﺖ‪.‬‬
‫از رﺳﻮل ﺧﺪاص رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ‪:‬‬
‫»ھﺮﮔﺎه ﺧﻮاﺳﺘﯿﺪ ﻏﺬا ﺑﺨﻮرﯾﺪ‪ ،‬ﻧﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ را اﺑﺘﺪا ذﮐﺮ ﮐﻨﯿﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻓﺮاﻣﻮش‬
‫‪٢‬‬
‫ﮐﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ‪ :‬آﻏﺎز و اﻧﺠﺎم آن را ﺑﺎ ﻧﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺮوع ﻣﯽﮐﻨﻢ«‪.‬‬
‫و در رواﯾﺖ دﯾﮕﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ھﯿﭻ ﯾﮏ از ﺷﻤﺎ ﺑﺎ دﺳﺖ ﭼﭗ ﻏﺬا و ﻧﻮﺷﯿﺪﻧﯽ را ﺑﺮ دھﺎن ﻧﮕﺬارد‪ ،‬زﯾﺮا ﺷﯿﻄﺎن ﺑﺎ‬
‫‪٣‬‬
‫دﺳﺖ ﭼﭗ ﻏﺬا ﻣﯽﺧﻮرد و آب ﻣﯽﻧﻮﺷﺪ«‪.‬‬

‫دﯾﺮ ﺧﻮاﺑﯿﺪن‬
‫ﺧﻮاﺑﯿﺪن ﭘﯿﺶ از ﻧﻤﺎز ﻋﺸﺎء ﮐﺮاھﺖ دارد و ﮔﻔﺘﮕﻮھﺎی ﻏﯿﺮﻣﻔﯿﺪ ﭘﺲ از آن ﻧﯿﺰ‬
‫ﻣﻄﻠﻮب ﻧﯿﺴﺖ و اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﻣﯽﺧﻮاھﺪ ﺳﺎﻋﺎﺗﯽ را ﭘﺲ از ﻧﻤﺎز ﻋﺸﺎء ﺑﯿﺪار ﺑﻤﺎﻧﺪ ﺑﮫﺘﺮ آن‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﺪﺑﺮ در ﻗﺮآن و ﺣﺪﯾﺚ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﺘﺎبھﺎی دﯾﻨﯽ‪ ،‬اﺧﻼﻗﯽ‪ ،‬ﻋﻠﻤﯽ و ‪ ...‬ﺑﭙﺮدازد‪.‬‬
‫اﯾﻦﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﻋﺎدت دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎری از ﺷﺐ را در ﺳﯿﻨﻤﺎھﺎ و ﻗﮫﻮهﺧﺎﻧﻪھﺎ ﯾﺎ ﭘﺎی‬
‫ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮن و وﯾﺪﯾﻮ ﺑﻨﺸﯿﻨﻨﺪ‪ ،‬ﮐﺎر درﺳﺖ و ﻋﺎﻗﻼﻧﻪای ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﺮﺧﯽ از آنھﺎ ﺣﺮام و‬
‫ﺑﺮﺧﯽ ھﻢ ﮐﺮاھﺖ دارد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﺐ ﺑﯿﺪاری ﺑﯽﻣﻮرد وﻏﯿﺮ ﺿﺮوری ﺳﺒﺐ ﺧﺴﺘﮕﯽ‪،‬‬
‫ﺧﻮابآﻟﻮدﮔﯽ‪ ،‬ﻓﻮت ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ و ﮐﺴﻠﯽ در ﮐﺎر و زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺸﻮد‪ ،‬ﺣﺮام و ﻧﺎﻣﺸﺮوع اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺮک ﻗﺮاﺋﺖ ﻗﺮآن‬

‫ﻗﺮآن ﻗﺎﻧﻮن و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ زﻧﺪﮔﯽ ھﻤﻪ زﻧﺎن و ﻣﺮدان ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﺑﺎران رﺣﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎنھﺎﺳﺖ و در آن از اﺣﮑﺎم ﺣﺮام و ﺣﻼل‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﻗﺼﺺ و ﯾﺎدآوری‬
‫وﺟﻮد و ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﻋﺮﺻﻪ ﻗﯿﺎﻣﺖ و دورﻧﻤﺎی آن ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن آﻣﺪه و اﯾﻦﮐﻪ‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻢ و اﺑﻮداود و اﻟﺘﺮﻣﺬی‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻮداود و اﻟﺘﺮﻣﺬی‬
‫‪ -٣‬اﺧﺮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻢ و اﻟﺘﺮﻣﺬی‬
 ‫‪٢٧٥‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎی ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‬

‫ﻣﺴﯿﺮ اﻧﺴﺎن ﯾﮑﯽ از او ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﯾﺎ رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺘﯽ ﮐﻪ ھﻤﻪاش ﻧﻌﻤﺖ و‬
‫ﺳﻌﺎدت اﺳﺖ ﯾﺎ دوزﺧﯽ ﮐﻪ ﺳﺮﺗﺎﭘﺎی آن ﻋﺬاب‪ ،‬ﺳﺨﺘﯽ و ﺳﻮﺧﺘﻦ اﺳﺖ و در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن‬
‫ﺗﻼوت ﻗﺮآن‪ ،‬ﺗﺪﺑﺮ در ﻣﻌﺎﻧﯽ آﯾﺎت‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ و ﭘﺎﯾﺒﻨﺪی در ﻣﻘﺎﺑﻞ راھﻨﻤﺎﯾﯽ آن‬
‫زﻣﯿﻨﻪﺳﺎز ﺳﺮﺑﻠﻨﺪی دﻧﯿﺎ و ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪی ﻋﻘﺒﯽ ﺧﻮاھﺪ ﮔﺮدﯾﺪ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬
‫ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫َ َ ۡ َ ُ َ َۡ َ‬
‫ب �ِيهِ ُه ٗدى ّل ِۡل ُم َّتق َ‬
‫� ‪] ﴾٢‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲ :‬‬ ‫ِ‬ ‫﴿�ٰل ِك ٱلكِ�ٰب � ر� ۛ �‬
‫»اﯾﻦ ﮐﺘﺎﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﮏ و ﺗﺮدﯾﺪ در ﻣﻮرد آن وﺟﻮد ﻧﺪارد و راھﻨﻤﺎی ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎران‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ َ َ َ َ َ َّ ُ َ ۡ ُ ۡ َ َ َ ۡ َ َ ٰ ُ ُ َ ۡ َ ُ َ ٓ‬
‫وب أ�فالها ‪] ﴾٢٤‬ﻣﺤﻤﺪ‪.[۲۴ :‬‬ ‫﴿أف� �تدبرون ٱلقرءان أم � قل ٍ‬
‫»ﭼﺮا در )آﯾﺎت( اﯾﻦ ﻗﺮآن ﻧﻤﯽاﻧﺪﯾﺸﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﺮ دلھﺎ ﻗﻔﻞ ﻧﮫﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻗﺮآن را ﻗﺮاﺋﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﻻزم اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺮاﺋﺘﺶ ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﺧﺸﻮع و ﻓﺮوﺗﻨﯽ در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ھﺪاﯾﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ و ھﺪف از ﻗﺮاﺋﺖ ﮐﺴﺐ ﻣﻌﺮﻓﺖ و ﯾﺎﻓﺘﻦ راه ھﺪاﯾﺖ و ﺗﻼش‬
‫ﺑﺮای ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﺳﻌﺎدت اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻻزم اﺳﺖ اﻧﺴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن در ھﺮ ﺷﺮاﯾﻂ و در ھﺮ ﻓﺮﺻﺘﯽ از ﺷﺒﺎﻧﻪ روز و ﺣﻀﻮر در‬
‫ﻣﻨﺰل‪ ،‬ﻣﺤﻞ ﮐﺎر‪ ،‬ﻣﺴﺎﻓﺮت ﻗﺮاﺋﺖ و اﻧﺪﯾﺸﯿﺪن در آﯾﺎت ﻗﺮآن را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻓﺮاﻣﻮﺷﯽ‬
‫ﻧﺴﭙﺎرد‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدآوری اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺘﻢ و دوره ﮐﺮدن ﻗﺮآن ﻧﺒﺎﯾﺪ ﮐﻤﺘﺮ از ﺳﻪ ﺷﺒﺎﻧﻪروز‬
‫ﺑﺎﺷﺪ؛ زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪١‬‬
‫»ھﺮﮐﺲ در ﮐﻤﺘﺮ از ﺳﻪ ﺷﺒﺎﻧﻪروز ﻗﺮآن را ﺧﺘﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﭼﯿﺰی از آن را ﻧﻤﯽﻓﮫﻤﺪ«‪.‬‬
‫و ﭘﺲ از ﺧﺘﻢ آن ﺧﻮاﻧﺪن دﻋﺎ ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ؛ ھﻢﭼﻨﯿﻦ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫‪٢‬‬
‫»ﻣﺪام ﻋﮫﺪ‪ ،‬ﭘﯿﻤﺎن و ارﺗﺒﺎط ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻗﺮآن ﺗﺎزه ﮐﻨﯿﺪ ‪«...‬‬
‫ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﮐﻪ ﻗﺮآن ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﺧﯿﺮ‪ ،‬ﺳﻌﺎدت و ھﺪاﯾﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺪام ﺑﺎ آن در‬
‫ارﺗﺒﺎط ﺑﻮد و از ﺗﻼوت و ﺗﺪﺑﺮ در آﯾﺎت آن ﺗﻼش و ﺟﺪﯾﺖ ﻧﻤﻮده و ﺗﻨﮫﺎ ﺑﻪ ﻣﺎه رﻣﻀﺎن‬
‫اﮐﺘﻔﺎء ﻧﮑﺮد‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻮداود و اﻟﺘﺮﻣﺬی‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٧٦‬‬

‫اﺑﯽ اﻟﺴﻨﯽ از اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ و او از رﺳﻮل ﺧﺪاص رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪا ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ھﺮﮐﺴﯽ در ﺷﺒﺎﻧﻪروز ﭘﻨﺠﺎه آﯾﻪ را ﻗﺮاﺋﺖ ﮐﻨﺪ ﺟﺰو ﻏﻔﻠﺖﮐﻨﻨﺪﮔﺎن از ﻗﺮآن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر‬
‫ﻧﻤﯽرود‪ ،‬ھﺮﮐﺲ ﯾﮑﺼﺪ آﯾﻪ را ﻗﺮاﺋﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺰو »ﻗﺎﻧﺘﯿﻦ« ﺷﻤﺮده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ھﺮﮐﺲ‬
‫دوﯾﺴﺖ آﯾﻪ را ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﻗﺮآن در ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺎ او ﻣﺠﺎدﻟﻪ و ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ ﻧﺨﻮاھﺪ ﻧﻤﻮد و ھﺮﮐﺲ‬
‫‪١‬‬
‫ﭘﺎﻧﺼﺪ آﯾﻪ را ﻗﺮاﺋﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﺟﺮ و ﭘﺎداش ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎدی را ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮاھﺪ آورد«‪.‬‬
‫و ھﻢﭼﻨﯿﻦ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﻗﺮآن و روزه در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮای اھﻞ ﻗﺮآن و روزهدار ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ‪«...‬‬

‫‪ -۳‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎی ورزﺷﯽ و ﺗﻔﺮﯾﺤﯽ‬

‫ﺑﺎزی و ﺳﺮﮔﺮﻣﯽ ﺟﺰو ﻃﺒﯿﻌﺖ اﻧﺴﺎن و آراﺳﺘﮕﯽ در ﺷﺄن او و رﻓﺘﺎر و ﻋﻤﻠﮑﺮد راھﯽ‬
‫اﺳﺖ ﺑﺮای ﺗﺒﻠﻮر اﻧﺪﯾﺸﻪ و ﺳﻠﻮک زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺸﺮی‪.‬‬
‫ﺑﺎزی و ﺳﺮﮔﺮﻣﯽ دارای ﻧﻤﻮدھﺎ و ﺷﯿﻮهھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺷﺮاﯾﻂ‬
‫زﻣﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﮑﺎﻧﯽ و ﺗﺤﻮﻻت ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ از آ ﻧﮫﺎ ﻣﺒﺎح و ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﻣﻤﻨﻮع‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎزیھﺎ و ﺳﺮﮔﺮﻣﯽھﺎی ﻣﺒﺎح‪ ،‬ورزشھﺎی ﻣﻔﯿﺪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ورزش‬
‫ﺗﺮدﯾﺪی ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻓﻮاﺋﺪ و ﻣﻨﺎﻓﻌﯽ ﮐﻪ ورزش ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دارد‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ آن‬
‫در ﺣﺪ ﺗﻮان ﺑﺮای ھﻤﻪ اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﭘﺪر‪ ،‬ﻣﺎدر‪ ،‬دﺧﺘﺮ و ﭘﺴﺮ ﺑﺴﯿﺎر ﺿﺮوری اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ھﻤﯿﻦ ﻓﻮاﺋﺪ و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺟﺴﻤﯽ و روﺣﯽ ورزش اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﻼم ﺑﻪ آن اھﺘﻤﺎم ﻧﻤﻮده‬
‫و از ﺧﻼل آن ﻣﯽﺧﻮاھﺪ اﻣﺘﯽ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪ و ﺑﺎاراده و ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ را ﺗﺮﺑﯿﺖ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫واژه »ﻗﻮت« ‪ ۴۲‬ﺑﺎر در ﻗﺮآن ﺗﮑﺮار ﺷﺪه و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﺗﺮﺑﯿﺖ و آﻣﺎدﮔﯽ اﻣﺘﯽ‬
‫اھﻞ ﺟﮫﺎد و ﺑﺮﺧﻮردار از ﺷﺠﺎﻋﺖ و ﻗﻮت ﺑﺮای روﯾﺎروﯾﯽ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن دﺳﺘﻮر ﻓﺮﻣﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫ُ‬ ‫﴿ َوأَع ُِّدوا ْ ل َ ُهم َّما ۡ‬
‫ٱس َت َط ۡع ُتم ّمِن ق َّو� ٖ﴾ ]اﻷﻧﻔﺎل‪.[۶۰ :‬‬
‫»ھﺮﭼﻪ را از ﻗﻮت )و آﻣﺎدﮔﯽ و اﻣﮑﺎﻧﺎت( ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺮای روﯾﺎروﯾﯽ ﺑﺎ آنھﺎ ﻓﺮاھﻢ‬
‫آورﯾﺪ«‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬رواه اﻟﺪارﻣﯽ و ھﻮ ﻣﺮﺳﻞ‬
 ‫‪٢٧٧‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎی ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‬

‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را در ﻣﻮرد ﺗﻘﻮﯾﺖ ھﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺧﻮد ﺗﺸﻮﯾﻖ‬
‫ﻧﻤﻮده و ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﺆﻣﻦ ﻗﻮی از ﻧﻈﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮫﺘﺮ و ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮ اﺳﺖ از ﻣﺆﻣﻦ ﺿﻌﯿﻒ و در ھﺮﯾﮏ از‬
‫‪١‬‬
‫آنھﺎ ﺧﯿﺮی وﺟﻮد دارد«‪.‬‬
‫و ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻋﺪهای از ﻃﺎﯾﻔﻪ اﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﺷﻤﺎ ﻓﺮزﻧﺪان اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ھﺴﺘﯿﺪ و ﭘﺪر ﺷﻤﺎ ﺗﯿﺮاﻧﺪاز ﻣﺎھﺮی ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﻤﺎ ھﻢ ﺗﯿﺮاﻧﺪازی‬
‫‪٢‬‬
‫را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﺑﯿﺎﻣﻮزﯾﺪ«‪.‬‬
‫در واﻗﻊ ﮐﺴﺐ ﻣﮫﺎرت‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ و آﻣﺎدﮔﯽ ﻧﺴﻠﯽ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﯾﮑﯽ از اھﺪاف اﺳﻼم در ھﻤﻪ‬
‫ﻗﻮاﻧﯿﻦ و اﺣﮑﺎم ﺧﻮد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫و در رواﯾﺖ دﯾﮕﺮی آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ھﺮ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ در ﺟﮫﺖ ذﮐﺮ و ﯾﺎد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻟﮫﻮ‬
‫و ﺑﯿﮫﻮده اﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﺰ ﭼﮫﺎر ﭼﯿﺰ‪» :‬ﭘﯿﺎدهروی و دوﯾﺪن‪ ،‬آﻣﻮزش اﺳﺐ‪ ،‬ﺷﻮﺧﯽ و ﺳﺮﮔﺮﻣﯽ‬
‫ﺑﺎ اھﻞ ﺧﺎﻧﻮاده و آﻣﻮﺧﺘﻦ ﺷﻨﺎ«‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎبس ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪» :‬ﺗﯿﺮاﻧﺪازی‪ ،‬ﺷﻨﺎ و اﺳﺐﺳﻮاری را ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان‬
‫‪٣‬‬
‫ﺧﻮﯾﺶ ﺑﯿﺎﻣﻮزﯾﺪ«‪.‬‬

‫ﻓﻮاﺋﺪ ورزش‬
‫ورزش دارای ﻓﻮاﺋﺪ ﺑﺴﯿﺎری اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از آنھﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﺗﻘﻮﯾﺖ ﺟﺴﻤﯽ و‬
‫اﻋﻀﺎی ﺑﺪن‪ ،‬ﮐﻢ ﺷﺪن ﭼﺮﺑﯽ و زواﺋﺪ ﺑﺪن‪ ،‬ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﺳﺘﯽ و ﭼﺎﻗﯽ ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ‪ ،‬ﭘﺎک‬
‫ﺷﺪن ﺟﺴﻢ از رﺳﻮﺑﺎت ﻣﻀﺮ‪ ،‬ﺗﻘﻮﯾﺖ و ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺟﺮﯾﺎن ﺧﻮن ﮐﻪ ﺳﺒﺐ ﺑﯿﺪاری ﻓﮑﺮ و‬
‫اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ورزش از ﺑﺴﯿﺎری از ﺑﯿﻤﺎریھﺎی رواﻧﯽ و ﻧﺎراﺣﺘﯽ ھﺎی ﻋﺼﺒﯽ و‬
‫ﺑﯿﻤﺎریھﺎی ﺟﺴﻤﯽ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺎھﯿﭽﻪھﺎی ﻗﻠﺐ را ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺟﺮﯾﺎن‬
‫ﺧﻮن را ﻣﻨﻈﻢ‪ ،‬ﻣﺎھﯿﭽﻪھﺎی ﺑﺪن را ﻣﺤﮑﻢ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﺗﺮک ورزش ﺑﺎﻋﺚ‬
‫ﺿﻌﻒ ﺟﺮﯾﺎن ﺧﻮن‪ ،‬اﻟﺘﮫﺎب ﻣﻔﺎﺻﻞ‪ ،‬ﺿﻌﻒ دﺳﺘﮕﺎه ﮔﻮارش‪ ،‬ﮐﻢاﺷﺘﮫﺎﯾﯽ‪ ،‬اﻓﺴﺮدﮔﯽ و‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻦ اﺑﯽ ھﺮﯾﺮه‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ و اﻟﺒﺨﺎری‬
‫‪ -٣‬اﻟﻄﺐ اﻟﻨﺒﻮی ‪۱۷۶ :‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٧٨‬‬

‫ﺑﺴﯿﺎری از ﺑﯿﻤﺎریھﺎی دﯾﮕﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدآوری اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺮک ورزش اﺛﺮات‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺎﻣﻄﻠﻮﺑﯽ را ﺑﺮای اﻧﺴﺎن در ﭘﯽ دارد‪.‬‬
‫اﺑﯽ اﻟﻘﯿﻢ ﺟﻮزﯾﻪ‪ /‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺳﺐﺳﻮاری‪ ،‬ﭘﺮﺗﺎب ﻧﯿﺰه‪ ،‬ﮐﺸﺘﯽﮔﯿﺮی و ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ دو‪،‬‬
‫ورزشھﺎﯾﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ھﻤﻪ ﺑﺪن را ﺑﻪ ﺟﻨﺐ و ﺟﻮش وادار ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺎﻋﺚ رﯾﺸﻪﮐﻦ‬
‫ﺷﺪن ﺑﯿﻤﺎریھﺎی ﻣﺰﻣﻨﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺟﺬام‪ ،‬اﺳﺘﺴﻘﺎء‪ ،‬ﻗﻮﻟﻨﺞ و ‪ ...‬ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ادای ﺑﺮﺧﯽ ﻋﺒﺎدات ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺣﺞ‪ ،‬ﻧﻤﺎز و ﺗﺸﯿﯿﻊ ﺟﻨﺎزه‬
‫ورزشھﺎی ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻔﯿﺪ و ﻣﻮﻓﻖ ﺟﺴﻤﯽ ﻧﯿﺰ ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ از ﻓﻮاﺋﺪ ورزش ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬اﯾﺠﺎد ﻧﺸﺎط و ﺷﺎداﺑﯽ؛ زﯾﺮا روان و روﺣﯿﻪ‬
‫اﻧﺴﺎن ﮔﺎھﯽ دﭼﺎر ﺳﺴﺘﯽ و ﺗﻨﺒﻠﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ آھﻦ زﻧﮓ ﻣﯽزﻧﺪ‪ ،‬دﭼﺎر‬
‫زﻧﮓزدﮔﯽ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬اﻣﺎ از ﻃﺮﯾﻖ ورزش‪ ،‬ﻧﺮﻣﺶ‪ ،‬ﺑﺎزیھﺎ و ﺳﺮﮔﺮﻣﯽھﺎی ﻣﻔﯿﺪ و ﺳﺎزﻧﺪه‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﻧﺸﺎط و ﺷﺎداﺑﯽ دوﺑﺎره را ﺑﻪ آن ﺑﺎزﮔﺮداﻧﯿﺪ‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ در ﺣﺪﯾﺚ ﺣﻨﻈﻠﻪس آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ...» :‬اﻣﺎ ﺣﻨﻈﻠﻪ! ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻤﺎﯾﯽ‬
‫ﮐﻪ ھﺮ ﺳﺎﻋﺘﯽ ﺑﻪ ﭼﯿﺰی ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ اﺳﺖ« و ﺳﻪ ﺑﺎر اﯾﻦ را ﺗﮑﺮار ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ از ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﻓﻮاﺋﺪ ورزش و ﺑﺎزیھﺎی ﻣﻔﯿﺪ ﻣﺘﻌﺎدل ﻧﻤﻮدن ﻏﺮاﯾﺰ و‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪھﺎ و ﭘﺮ ﮐﺮدن اوﻗﺎت ﻓﺮاﻏﺖ ـ ﺑﻪ وﯾﮋه اوﻗﺎت ﻓﺮاﻏﺖ ﺟﻮاﻧﺎن ـ اﺳﺖ‪ .‬ورزش‬
‫ﺳﺒﺐ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﮐﺸﺶھﺎی ﺟﻨﺴﯽ و ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از اﻓﺮاط و ﺗﻔﺮﯾﻂ در آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ورزش ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﺮداﻧﮕﯽ‪ ،‬ﺷﺨﺼﯿﺖ و ﻣﺘﺎﻧﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و ﺧﺼﻠﺖھﺎی‬
‫ﺑﺮدﺑﺎری‪ ،‬ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﺗﺤﻤﻞ ﺷﺎدﻣﺎﻧﯽ در اﺛﺮ ﭘﯿﺮوزی‪ ،‬ﭘﺮھﯿﺰ از ﺗﮑﺒﺮ و ﻏﺮور‪ ،‬ﻗﺒﻮل ﺷﮑﺴﺖ‪،‬‬
‫ھﺰﯾﻤﺖ و ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻧﺸﺪن ﺑﻪ ﯾﺄس را در اﻧﺴﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآورد و او را ﺑﻪ ﺗﻤﺮﯾﻦ‪ ،‬ﺗﻼش و‬
‫اﺻﻼح روش ﺧﻮد ﺑﺮای ﭘﯿﺮوزیھﺎی آﯾﻨﺪه وادار ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬و از دﭼﺎر ﺷﺪن ﺑﻪ ﻋﻘﺪه‪،‬‬
‫ﺣﻘﺪ و ﮐﯿﻨﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رﻗﺒﺎ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬ورزش و‬
‫ً‬
‫ﺳﺮﮔﺮﻣﯽھﺎی ﻣﻔﯿﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﭘﺮ ﮐﺮدن اوﻗﺎت ﻓﺮاﻏﺖ ﻣﯽﺷﻮد؛ زﯾﺮا ﺧﻼء و وﻗﺖ اﺿﺎﻓﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ‬
‫ﺳﺒﺐ اﻧﺤﺮاف و ﺑﺰهﮐﺎری ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﺳﺘﺎد ﻋﻠﯽ ﻃﻨﻄﺎوی در ﮐﺘﺎب ﺧﺎﻃﺮات ﺧﻮﯾﺶ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬ﺟﻮاﻧﺎن ورزش را‬
‫ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﮑﻨﯿﺪ؛ زﯾﺮا ورزش ﮐﺮدن ﺳﺒﺐ ﻗﻮت و ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪی ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ اﻓﺘﺨﺎر و‬
‫زﯾﺒﻨﺪﮔﯽ ﻣﺮدان در ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺟﺴﻤﯽ‪ ،‬ﻧﯿﺮوی اﻧﺪﯾﺸﻪ و ﻗﻮت اﯾﻤﺎن ﻗﺮار دارد و اﯾﻦ اﻣﻮر‬
‫ﻋﻮاﻣﻠﯽ اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺮای ﻋﺪم ﺳﻘﻮط در ﺑﺎﺗﻼق ﮐﺸﺶھﺎی ﻧﺎروای ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ و ﺷﮫﻮاﻧﯽ و‬
‫ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ و ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﭘﺮ ﮐﺮدن اوﻗﺎت ﭘﺲ از ادای ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺑﺰرﮔﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻃﺮﯾﻖ‬
 ‫‪٢٧٩‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎی ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‬

‫ﻋﺒﺎدت و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ رﺷﺪ ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ از ﻃﺮﯾﻖ آﻣﻮﺧﺘﻦ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﺤﻘﯿﻖ‪ ،‬ورزش‬
‫روا‪ ،‬ﻣﻔﯿﺪ و ﺑﻪ دور از ﻣﺤﺮﻣﺎت‪ ،‬ﮔﺮاﻣﯽﺗﺮﯾﻦ ﭼﯿﺰی اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎنھﺎ ﺑﻪ وﯾﮋه ﺟﻮاﻧﺎن‬
‫‪١‬‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ آن ﻣﺸﻐﻮل ﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ورزش ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﻓﻮاﺋﺪ ﻓﺮاﮔﯿﺮ دﯾﮕﺮی را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دارد ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻘﻮﯾﺖ‬
‫ﻧﯿﺮوھﺎی ﺟﺴﻤﯽ‪ ،‬زﻣﯿﻨﻪﺳﺎزی‪ ،‬آﺳﺎن ﮐﺮدن ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺳﺎﻟﻢ و ﺳﺎزﻧﺪه‪ ،‬اﺳﺘﻮار ﮔﺮداﻧﯿﺪن‬
‫ﭘﺎﯾﻪھﺎی رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﻋﺎدت ﮐﺮدن ﺑﻪ ﻓﻀﺎﯾﻞ‪ ،‬آداب و ارزشھﺎی اﺧﻼﻗﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺻﺪاﻗﺖ‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ‪ ،‬ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ و ‪ ...‬و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ اﺑﺪاع‪ ،‬ﻧﻮآوری و ﺑﻪ‬
‫ﮐﺎر اﻧﺪاﺧﺘﻦ اﺳﺘﻌﺪادھﺎی ﺳﺎزﻧﺪه وادار ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و او را ﻣﻮرد اﺛﺒﺎت ﺟﺎﯾﮕﺎه و ﻣﻨﺰﻟﺖ‬
‫ﺷﺨﺼﯿﺖ و ﻣﻌﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽھﺎ و ﻣﮫﺎرتھﺎی ﺧﻮد در ﺿﻤﻦ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ دﯾﮕﺮان ﯾﺎری‬
‫ﻣﯽدھﺪ و ﺳﺒﺐ رھﺎ ﺷﺪن ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽھﺎ و اﻧﺮژیھﺎی ﻣﺘﺮاﮐﻢ در ﻣﯿﺪان ورزش ﮔﺮدﯾﺪه و از‬
‫ﺣﻘﺪ‪ ،‬دﺷﻤﻨﯽ‪ ،‬اﺿﻄﺮاب و ﭘﺮﯾﺸﺎﻧﯽ ﺧﺎﻃﺮ ﭘﯿﺶﮔﯿﺮی ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻻزم را ﺑﺮای اﯾﺠﺎد ھﻤﺎھﻨﮕﯽ ﻣﯿﺎن ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽھﺎ و اﺳﺘﻌﺪادھﺎی‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺟﺴﻤﯽ‪ ،‬روﺣﯽ و ذھﻨﯽ ﻓﺮاھﻢ ﻣﯽﺳﺎزد؛ زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﺮ ﺗﻮ ﺣﻖ دارد و ﺑﺪن‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮاده و ﻣﮫﻤﺎﻧﺎن ھﺮﯾﮏ ﺑﺮ ﺗﻮ دارای‬
‫‪٢‬‬
‫ﺣﻖ و ﺣﻘﻮﻗﯽ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻼش ﮐﻦ ﮐﻪ ﺣﻖ ھﺮﯾﮏ را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ادا ﻧﻤﺎﯾﯽ«‪.‬‬
‫ورزش و ﺗﻤﺮﯾﻦھﺎی ورزﺷﯽ و ﺣﻀﻮر در ﻣﺮاﮐﺰ و ﺑﺎﺷﮕﺎهھﺎی ورزﺷﯽ ﺳﺒﺐ اﻧﺘﺨﺎب‬
‫دوﺳﺖ و رﻓﯿﻖ ﺻﺪﯾﻖ‪ ،‬ﭘﺎک و ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎر ﻣﯽﺷﻮد و آن اﻧﺪازه ﻓﮫﻢ‪ ،‬ﻣﺮداﻧﮕﯽ و دراﯾﺖ را ﺑﻪ‬
‫اﻧﺴﺎن ﻣﯽدھﺪ ﮐﻪ از دوﺳﺘﺎن ﻧﺎﺑﺎب و ﻧﺎﭘﺮھﯿﺰﮐﺎر دوری ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ؛ زﯾﺮا اﻧﺴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن‬
‫آ ﮔﺎه ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ در ﻣﻮرد اﻧﺘﺨﺎب دوﺳﺖ ﺧﻮب و ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎر و دوری از ھﻤﻨﺸﯿﻦ ﺑﺪ و‬
‫ﻧﺎﭘﺮھﯿﺰﮐﺎر ﺑﻪ او دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﻪ ﺟﺰ ﺑﺎ اھﻞ اﯾﻤﺎن رﻓﺎﻗﺖ و دوﺳﺘﯽ ﻣﮑﻦ و ﺑﻪ ﺟﺰ اﻧﺴﺎنھﺎی ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎر ﮐﺴﯽ را ﺑﺮ‬
‫‪٣‬‬
‫ﺳﻔﺮه ﺧﻮﯾﺶ دﻋﻮت ﻣﻨﻤﺎ«‪.‬‬
‫ورزش ﺑﺮای زﻧﺎن و دﺧﺘﺮان ﺑﺴﯿﺎر ﺿﺮوری اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻻزم اﺳﺖ در ﻣﮑﺎﻧﯽ ورزش‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ در ﻣﻌﺮض دﯾﺪ ﻣﺮدان ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ و ﺣﺘﯽ ﺑﮫﺘﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ در اﻃﺎق‪،‬‬
‫زﯾﺮزﻣﯿﻦ و ﯾﺎ ﺟﺎﯾﯽ ورزش ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان‪ ،‬آنھﺎ را ﻣﺸﺎھﺪه ﻧﻨﻤﺎﯾﻨﺪ؛ زﯾﺮا ﺣﺮﮐﺎت‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬ذﮐﺮﯾﺎت ﻋﻠﯽ اﻟﻄﻨﻄﺎوی‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫‪ -٣‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ و اﺑﻮداود و اﻟﺘﺮﻣﺬی‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٨٠‬‬

‫ورزﺷﯽ ﺗﺎ ﺣﺪودی ﺑﻪ رﻗﺺ و ﭘﺎﯾﮑﻮﺑﯽ ﻣﺸﺎﺑﮫﺖ دارد‪ ،‬و اﻧﺠﺎم آن ﺑﺮای زﻧﺎن و دﺧﺘﺮان‬
‫در ﺣﻀﻮر دﯾﮕﺮان ﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ورزشھﺎ در ﻣﺠﻤﻮع ﺑﻪ ﺳﻪ ﻧﻮع ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ورزشھﺎی ﻣﺴﺘﺤﺐ‪ ،‬ﻣﺒﺎح و‬
‫ﺣﺮام‪:‬‬
‫ً‬
‫ورزشھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺷﺮﻋﺎ ﻣﺴﺘﺤﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﺗﯿﺮاﻧﺪازی‪ ،‬ﺳﻮارﮐﺎری و ﺷﻨﺎ؛‬
‫‪١‬‬
‫زﯾﺮا رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ‪» :‬ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺗﯿﺮاﻧﺪازی‪ ،‬ﺷﻨﺎ و اﺳﺐﺳﻮاری آﺷﻨﺎ ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫ورزشھﺎی ﻣﺒﺎح ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﭘﯿﺎدهروی‪ ،‬دو‪ ،‬ﭘﺮش از ﻣﻮاﻧﻊ‪ ،‬ﭘﺮش ارﺗﻔﺎع‪ ،‬ﭘﺮش‬
‫ﺳﻪﮔﺎم‪ ،‬ﻧﺮمھﺎش ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﺴﻤﯽ و ‪...‬؛ زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺎ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪل‬
‫روزی ﺑﺎ ھﻢ ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ دو ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و ﺑﺎر اول ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ و ﺑﺎر دوم رﺳﻮل ﺧﺪاص اول‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫‪٢‬‬
‫»ﺣﺎﻻ ﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺷﺪﯾﻢ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﮐﺸﺘﯽﮔﯿﺮی ﻣﺒﺎح اﺳﺖ؛ زﯾﺮا روزی رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺎ ﻣﺮدی ﺑﻪ ﻧﺎم رﮐﺎﻧﻪ‬
‫ﮐﺸﺘﯽ ﮔﺮﻓﺖ و او را ﺑﺮ زﻣﯿﻦ زد و ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﮐﺸﺘﯽ آزاد ھﻢ ورزش ﻣﺒﺎﺣﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﺟﻮدو‪ ،‬ﮐﻮﻧﮓﻓﻮ و ﮐﺎراﺗﻪ ﯾﺎ در ﻣﺠﻤﻮع ورزشھﺎی رزﻣﯽ ورزشھﺎی‬
‫ﻣﺒﺎح ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ورزشھﺎﯾﯽ ھﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺷﻤﺸﯿﺮﺑﺎزی‪ ،‬ﭼﻮﮔﺎن‪ ،‬وزﻧﻪﺑﺮداری‪ ،‬ﻃﻨﺎبﮐﺸﯽ دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﯽ‪،‬‬
‫ﺗﻨﯿﺲ‪ ،‬واﻟﯿﺒﺎل‪ ،‬ﻓﻮﺗﺒﺎل و ‪ ...‬ورزشھﺎی ﻣﺒﺎﺣﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﻗﺎﯾﻘﺮاﻧﯽ‪ ،‬ﻣﻮﺗﻮرﺳﻮاری‪ ،‬ﭼﺘﺮﺑﺎزی‪ ،‬اﺳﮑﯽ روی ﯾﺦ و ﺑﺮف و ‪ ...‬و‬
‫ﺑﯿﺲﺑﺎل‪ ،‬ﮐﺮﮐﺖ و ھﺮ ﻧﻮع ورزﺷﯽ ﮐﻪ ﺳﺒﺐ ﺳﻼﻣﺘﯽ و ﻧﺸﺎط ﺟﺴﻤﯽ و روﺣﯽ ﺑﺸﻮد و‬
‫زﯾﺎﻧﯽ را ﺑﺮای اﻧﺴﺎنھﺎ در ﺑﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ورزشھﺎی ﻣﺒﺎﺣﯽ ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدآوری اﺳﺖ ﮐﻪ ھﯿﭻ دﻟﯿﻠﯽ ﺑﺮ ﻧﺎروا ﺑﻮدن راﻧﻨﺪﮔﯽ زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ دارای ﻣﮫﺎرت‬
‫ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﮐﻮھﻨﻮردی و ﺷﮑﺎر ﺣﯿﻮاﻧﺎت ورزشھﺎی ﻣﻔﯿﺪی ھﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫وﺳﺎﯾﻞ ﻗﺪﯾﻢ و ﺟﺪﯾﺪ و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺳﮓ ﺷﮑﺎری‪ ،‬ﺷﺎھﯿﻦ و ‪ ...‬ـ ﺑﻪ ﺟﺰ در ھﻨﮕﺎم اﺣﺮام‬
‫ﺣﺞ و در ﺣﺮم ﻣﮑﻪ ـ ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺣﺮﯾﻢ ﻣﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ از ھﺮﮔﻮﻧﻪ اذﯾﺖ و آزار ﺣﺘﯽ ﺑﺮای‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬ﭘﯿﺶﺗﺮ ﺗﺨﺮﯾﺞ آن ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ‬
 ‫‪٢٨١‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎی ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‬

‫ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﻣﺼﻮن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎزی و ورزشھﺎی ﺣﺮام ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﻣﺸﺖزﻧﯽ آزاد ـ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫زﯾﺎنھﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺮای ﻣﺸﺖزﻧﺎن ﺣﺮام اﺳﺖ ـ ‪ ،‬ﺑﺎزی ﺑﺎ ورق )ﭘﺎﺳﻮر( ـ اﮔﺮ ﺑﺮای ﺑﺮد‬
‫و ﺑﺎﺧﺖ ﺑﺎﺷﺪ ـ و ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﺷﻄﺮﻧﺞ از ﻧﻈﺮ ﺣﻨﻔﯿﻪ‪ ،‬ﻣﺎﻟﮑﯿﻪ و ﺣﻨﺎﺑﻠﻪ ﺣﺮام اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫ﺷﺎﻓﻌﯿﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﺣﺮام ﺑﻮدن آن ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻗﻤﺎر از آن اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﺑﺸﻮد و اﮔﺮ ﺑﺮای ﻗﻤﺎر ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺮام ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدآوری اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎن ھﻢ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻗﻮچ‪ ،‬ﺧﺮوس‪ ،‬ﮔﺎو و‬
‫‪ ...‬ﺣﺮام اﺳﺖ و ﺑﺎزی ﺗﺨﺘﻪ ﻧﺮد ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آنﮐﻪ رﻗﺎﺑﺖ و ﻣﮫﺎرﺗﯽ در آن وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﺑﻪ‬
‫ﺷﺎﻧﺲ و اﺗﻔﺎق ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ھﻤﻪ ﻣﺬاھﺐ آن را ﺣﺮام ﻣﯽﺷﻤﺎرﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا از رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪاص ھﻢ رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‪:‬‬
‫»ھﺮﮐﺲ ﯾﮏ ﻧﻮﺑﺖ ﺑﺎ ﻧﺮد ﺑﺎزی ﻧﻤﺎﯾﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن اﺳﺖ ﮐﻪ دﺳﺖ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﮔﻮﺷﺖ و‬
‫‪١‬‬
‫ﺧﻮن ﺧﻮک آﻟﻮده ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫ﺷﺮﮐﺖ در ﻣﺴﺎﺑﻘﻪای ﮐﻪ در آن ﺑﺎزﻧﺪه ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺒﻠﻐﯽ را ﺑﻪ ﺑﺮﻧﺪه ﺑﺪھﺪ‪ ،‬ﻗﻤﺎر ﺑﻪ ﺷﻤﺎر‬
‫ﻣﯽآﯾﺪ و ﺣﺮام اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺟﮫﺘﯽ ﺳﻮم ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺣﮑﻮﻣﺖ‪ ،‬ﯾﺎ ھﯿﺄتھﺎی ورزﺷﯽ ﻣﺮدﻣﯽ و‬
‫‪ ...‬ﺟﻮاﯾﺰی را ﺑﺮای ﺑﺮﻧﺪﮔﺎن در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻣﺸﺎھﺪه ﻣﺴﺎﺑﻘﺎت ﻣﺴﺘﺤﺐ و ﻣﺒﺎح در ﻣﺤﻞ ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﯾﺎ از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮن و وﯾﺪﯾﻮ‬
‫ﻣﺒﺎح اﺳﺖ؛ زﯾﺮا اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ و اﻣﺎم ﺑﺨﺎری رواﯾﺖ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪ ﻓﺮﻣﻮده‬
‫اﺳﺖ‪» :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ! ﺧﻮد رﺳﻮل ﺧﺪاص را دﯾﺪم ﮐﻪ در درب ﻣﻨﺰل ﻣﻦ‪ ،‬ﺑﺎزی و‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺣﺒﺸﯿﺎن را ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﯿﺰهھﺎی ﺧﻮد در داﺧﻞ ﻣﺴﺠﺪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺎزی‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺎھﺪه ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد و ﻣﯿﺎن ﻣﻦ و آنھﺎ ﺑﺎ ردای ﺧﻮد ﺣﺠﺎﺑﯽ رﺧﺖ ﺗﺎ ﻣﻦ ھﻢ‬
‫ﺑﺎزی و ﻧﻤﺎﯾﺶ آنھﺎ را ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ دﺧﺘﺮان ﻧﻮﺟﻮان ﺑﺴﯿﺎر ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ ﺑﻪ ﺑﺎزی ﻧﻤﺎﯾﺶ‬
‫‪٢‬‬
‫ﻣﯽدادﻧﺪ‪ ،‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﻢ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻦ اﯾﺸﺎن ﻣﺪﺗﯽ را ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﻦ ﻣﻨﺼﺮف ﺷﺪم«‪.‬‬
‫ﻣﺸﺎھﺪه ﻣﺴﺎﺑﻘﺎت ورزﺷﯽ از ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮن ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ ﻣﺮاﻋﺎت ﻣﻮازﯾﻦ ﺷﺮﻋﯽ و ﺳﺘﺮ‬
‫ﻋﻮرت اﺳﺖ و ﻓﻘﮫﺎ در اﯾﻦ ﻣﻮرد دارای دو ﻧﻮع دﯾﺪﮔﺎه ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻓﻘﮫﺎی ﺣﻨﻔﯿﻪ‬
‫و ﻣﺎﻟﮑﯿﻪ و ﺣﻨﺎﺑﻠﻪ در رواﯾﺘﯽ ﻗﻮیﺗﺮ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ‪ :‬زﻧﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ورزش ﻣﺮداﻧﯽ را‬
‫ﮐﻪ از زاﻧﻮ ﺗﺎ ﻧﺎف آنھﺎ ﭘﻮﺷﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻧﮕﺎه ﮐﺮدن آنھﺎ ﺧﺎﻟﯽ از ﺷﮫﻮت و ‪...‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻢ و ﻣﺎﻟﮏ و اﺣﻤﺪ‬
‫‪ -٢‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٨٢‬‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﮕﺎه ﮐﻨﻨﺪ و آﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺸﺎھﺪه ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺣﺒﺸﯿﺎن در ﻣﺴﺠﺪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﺣﻀﺮت ﺣﻀﺮت ﻋﺎﯾﺸﻪل اﺳﺘﺪﻻل ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﻦ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورم ﮐﻪ ﻧﮕﺎه ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻧﺎﻣﺤﺮم در ﺳﯿﻨﻤﺎ‪ ،‬ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮن‪ ،‬وﯾﺪﯾﻮ‬
‫و ‪ ...‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﮐﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﺤﺮﯾﮏ ﺷﮫﻮت ﺑﮕﺮدد ﺣﺮام اﺳﺖ و رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺳﯿﻨﻤﺎ و ﻧﮕﺎه‬
‫ﮐﺮدن ﺑﻪ ﻓﯿﻠﻢھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻮازﯾﻦ دﯾﻦ در آنھﺎ رﻋﺎﯾﺖ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺷﺮط ﺟﺪا ﺑﻮدن ﻣﮑﺎن‬
‫ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻧﺎﻣﺤﺮم‪ ،‬ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬

‫اراﺋﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﺑﻪ ﻣﺎدران و ﻧﻮزادان‬

‫ﺗﺄﺳﯿﺲ ﻣﺮاﮐﺰی ﺑﺮای اراﺋﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻣﺎدران و ﮐﻮدﮐﺎن آنھﺎ ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﺿﺮوری اﺳﺖ؛ زﯾﺮا در دﻧﯿﺎی ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻣﺎدران ـ ﺑﻪ وﯾﮋه ﻣﺎدران ﺑﺎردار ـ ﺑﻪ ﻣﺮاﻗﺒﺖ و اراﺋﻪ‬
‫ﺧﺪﻣﺎت ﻧﯿﺎزی ﺑﯿﺸﺘﺮ از دﯾﮕﺮان دارﻧﺪ و ﺑﺎﯾﺪ زﻣﯿﻨﻪ ﻻزم ﺑﺮای ﻣﺮاﺟﻌﻪ و ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ آنھﺎ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺘﺨﺼﺼﯿﻦ و ﻧﮕﮫﺪاری از ﻧﻮزادان و ﺗﮫﯿﻪ دارو و اﻣﮑﺎﻧﺎت ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻓﺮاھﻢ‬
‫ﺷﻮد و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﻮدن اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻻزم ﺑﺮای اﯾﻦ ھﺪف ﺑﺮﻋﮫﺪه ﺣﮑﻮﻣﺖھﺎ و ﭘﺲ‬
‫از آنھﺎ ھﯿﺄتھﺎ و ﺟﻤﻌﯿﺖھﺎی ﺧﯿﺮﯾﻪ ﻣﺮدﻣﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺷﺮاﯾﻂ و ﻓﻀﺎی ﻣﻨﺎﺳﺐ روﺣﯽ‪،‬‬
‫ﺟﺴﻤﯽ و ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ را ﺑﺮای ﻣﺎدران و ﻧﻮزادان ﻓﺮاھﻢ ﮔﺮداﻧﻨﺪ؛ زﯾﺮا اﮔﺮ ﻣﺎدران از ﺳﻼﻣﺖ‬
‫ﺟﺴﻤﯽ‪ ،‬رواﻧﯽ و اﺳﻮدﮔﯽ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻮزادان ﺳﺎﻟﻤﯽ را ﺑﻪ دﻧﯿﺎ ﺧﻮاھﻨﺪ‬
‫آورد و ﭘﺲ از ﺗﻮﻟﺪ ھﻢ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﮕﮫﺪاری و ﺗﺮﺑﯿﺖ از آﻧﺎن اﻗﺪام ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و‬
‫ﮐﻮدﮐﺎن آنھﺎ ﻧﯿﺰ در ﻣﻌﺮض ﺑﯿﻤﺎریھﺎی ﺟﺴﻤﯽ و روﺣﯽ ﻗﺮار ﻧﮕﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ھﻢﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﻣﺮاﻗﺒﺖ از ﮐﻮدﮐﺎن و واﮐﺴﯿﻨﻪ ﻧﻤﻮدن آنھﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﯿﻤﺎریھﺎی ﺧﻄﺮﻧﺎﮐﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻓﻠﺞ‬
‫اﻃﻔﺎل‪ ،‬ﺣﺼﺒﻪ‪ ،‬آﺑﻠﻪ و ‪ ...‬ﺑﺴﯿﺎر ﺿﺮوری اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻻزم اﺳﺖ ﭘﺪر‪ ،‬ﻣﺎدر و دﯾﮕﺮ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان رﺷﺪ ﺟﺴﻤﯽ و رواﻧﯽ ﮐﻮدﮐﺎن ﺧﻮد و‬
‫ﻧﺰدﯾﮑﺎن را زﯾﺮ ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و در ﺻﻮرت ﻧﯿﺎز و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺸﮑﻠﯽ را در ﻣﺴﯿﺮ‬
‫رﺷﺪ آنھﺎ ﻣﺸﺎھﺪه ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺰﺷﮏ و ﯾﺎ ﻣﺮﺑﯿﺎن ﻣﺘﺨﺼﺼﯽ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬از ھﻤﻪ‬
‫ﻣﮫﻢﺗﺮ ﮐﻮدﮐﺎن ﺑﺎﯾﺪ اﺣﺴﺎس ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﺪر‪ ،‬ﻣﺎدر و ﻧﺰدﯾﮑﺎن آنھﺎ را دوﺳﺖ ﻣﯽدارﻧﺪ و‬
‫ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ و ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻗﺮار ﻣﯽدھﻨﺪ و ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﭘﯿﺶﺗﺮ ﻧﯿﺰ ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ :‬اﺳﻼم اﺣﮑﺎم و‬
‫رھﻨﻤﻮدھﺎی ﺑﺴﯿﺎر ارزﺷﻤﻨﺪی را ﺑﺮای ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻓﮑﺮی‪ ،‬روﺣﯽ‪ ،‬ﺟﺴﻤﯽ و اﺧﻼﻗﯽ ﮐﻮدﮐﺎن‬
‫اراﺋﻪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ در ﺗﺮﺑﯿﺖ اﺳﻼم و ﻃﺒﯿﻌﯽ آنھﺎ ﻧﻘﺶ ﻣﮫﻤﯽ را ﺑﺮﻋﮫﺪه دارد ﮐﻪ‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از آنھﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
 ‫‪٢٨٣‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎی ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‬

‫ﺑﻐﻞ ﮐﺮدن ـ و ﺣﻤﻞ ﻧﻤﻮدن ﮐﻮدﮐﺎن‪ ،‬ﺗﺒﻠﻮر ﻣﺤﺒﺖ‪ ،‬ﺷﻔﻘﺖ و ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﮐﻮدﮐﺎن را ﺑﻐﻞ ﻣﯽﮐﺮد و ﺣﺘﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬روزی رﺳﻮل ﺧﺪاص از‬
‫ﻣﻨﺒﺮ ﺧﻄﺎﺑﻪاش ﭘﺎﯾﯿﻦ آﻣﺪ و ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﯿﻦب را ﺑﻐﻞ ﻧﻤﻮده و ﺑﺎﻻی ﻣﻨﺒﺮ ﺟﻠﻮ دﺳﺖ‬
‫‪١‬‬
‫ﺧﻮد ﻗﺮارﺷﺎن داد«‪.‬‬
‫ﺑﻮﺳﯿﺪن ﮐﻮدﮐﺎن ﻧﯿﺰ ﻧﻘﺶ ﻣﮫﻤﯽ را در ﻧﺸﺎط و ﺷﺎداﺑﯽ ﮐﻮدﮐﺎن ﺑﺮﻋﮫﺪه دارد‪ .‬اﻣﺎم‬
‫ﻣﺴﻠﻢ و اﻣﺎم ﺑﺨﺎریب از اﺑﻮھﺮﯾﺮه ﻧﻘﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ‪» :‬روزی اﻗﺮع ﺗﻤﯿﻤﯽ در ﺣﻀﻮر‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﯽك آﻣﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص او را ﺑﻐﻞ ﻧﻤﻮده‬
‫و ﺑﻮﺳﯿﺪ‪ .‬اﻓﺮع ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪص ﻣﻦ ده ﺗﺎ ﻓﺮزﻧﺪ دارم ﮐﻪ ﺗﺎﮐﻨﻮن ھﯿﭻ ﮐﺪام از‬
‫آﻧﺎن را ﻧﺒﻮﺳﯿﺪهام‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻧﮕﺎھﯽ ﺑﻪ او ﻧﻤﻮد و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﻣﮫﺮﺑﺎن‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬دﯾﮕﺮان ﺑﺎ او ﻣﮫﺮﺑﺎن ﻧﺨﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫ﺳﻼم ـ و اﺣﻮالﭘﺮﺳﯽ ﺑﺎ ﮐﻮدﮐﺎن ﮐﺎری ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻄﻠﻮب و ﺳﺎزﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬رواﯾﺖ ﺷﺪه‬
‫ﮐﻪ‪» :‬روزی رﺳﻮل ﺧﺪاص از ﮐﻨﺎر ﺟﻤﻌﯽ از ﮐﻮدﮐﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺎزی و ﺳﺮﮔﺮﻣﯽ ﻣﺸﻐﻮل‬
‫‪٢‬‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪ ﺑﻪ آنھﺎ ﺳﻼم ﻓﺮﻣﻮد«‪.‬‬
‫ﺑﺎزی ـ و ﺳﺮﮔﺮﻣﯽ ﻧﻤﻮدن ﺑﺎ ﮐﻮدﮐﺎن زﻣﯿﻨﻪ ﺧﻮﺑﯽ را ﺑﺮای رﺷﺪ ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﺗﻘﻮﯾﺖ‬
‫ﻧﺸﺎط و ﺷﺎداﺑﯽ در آنھﺎ ﻓﺮاھﻢ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬و ﺳﺒﺐ ﺗﻘﻮﯾﺖ اﺳﺘﻌﺪادھﺎی ﻓﮑﺮی و ﺟﺴﻤﯽ‬
‫و ﺳﻼﻣﺖ رواﻧﯽ آنھﺎ ﻣﯽﺷﻮد و اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺳﻼﻣﺘﯽھﺎ ﺑﺮای اﻧﺴﺎن ﺑﺴﯿﺎر ﻣﮫﻢ و ﺣﯿﺎﺗﯽ‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ و آﺷﻨﺎ ﻧﻤﻮدن آﻧﺎن ﺑﺎ ورزشھﺎی ﺷﻨﺎ‪ ،‬ﻓﻮﺗﺒﺎل‪ ،‬دو‪ ،‬واﻟﯿﺒﺎل‪ ،‬ﻃﻨﺎب ﺑﺎزی و ‪...‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺪھﺎی ﻣﻄﻠﻮﺑﯽ را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دارﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺎ ﮐﻮدﮐﺎن ﺑﺎزی و ﺷﻮﺧﯽ و‬
‫ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ و ﮔﺎھﯽ ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ در ﮐﻮدﮐﯽ ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم ﺳﺠﺪه ﺑﺮ‬
‫روی ﭘﺸﺖ ﻣﺒﺎرک رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺳﻮار ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ و ﮔﺎھﯽ در ﻏﯿﺮ ﻧﻤﺎز ھﻢ ھﻤﯿﻦ ﮐﺎر‬
‫را ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و » َﺣﻞ َﺣﻞ« ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ و رﺳﻮل ﺧﺪاص ھﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺮﮐﺐ ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﺧﻮﺑﯽ دارﯾﺪ«‪ ٣ .‬و ھﻢﭼﻨﯿﻦ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺘﺮﻣﺬی‬
‫‪-٢‬رواه اﺑﻮداود‬
‫‪ -٣‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻦ اﺑﯽ اﻟﺪﻧﯿﺎ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٨٤‬‬

‫»ھﺮ ﮐﺪام از ﺷﻤﺎ ﮐﻪ ﮐﻮدﮐﯽ دارﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺎ او ﺑﻪ ﺑﺎزیھﺎ و ﺳﺮﮔﺮﻣﯽھﺎی ﮐﻮدﮐﺎﻧﻪ‬

‫‪١‬‬
‫ﺑﭙﺮدازﯾﺪ«‪.‬‬

‫ﻟﺒﺎس و آراﺳﺘﮕﯽ‬
‫در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻟﺒﺎس و آراﺳﺘﮕﯽ اﻣﻮری ﻣﺴﺘﺤﺐ و ﺑﺮی ﻣﺒﺎح و ﺑﺮﺧﯽ ھﻢ ﺣﺮام‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬آراﺳﺘﮕﯽ و وﺳﺎﯾﻞ زﯾﻨﺘﯽ ھﻤﻪ آن ﺣﺎﻟﺘﯽ و ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺒﺐ زﯾﺒﺎﯾﯽ‬
‫و ﺑﺮازﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺷﺎﻣﻞ زﯾﺒﺎﯾﯽھﺎی ﺧﺪادادی و ﻟﺒﺎسھﺎ و آراﺳﺘﮕﯽھﺎی ﻣﺮﺑﻮط‬
‫ﺑﻪ زﯾﻮرآﻻت و ‪ ...‬ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ اﻣﻮر زﻣﺎﻧﯽ ﻣﺸﺮوع ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ زﻣﯿﻨﻪ ﻓﺘﻨﻪ و ﻓﺴﺎد را‬
‫ﻓﺮاھﻢ ﻧﻨﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺳﺒﺐ دلﺷﮑﺴﺘﮕﯽ و ﭼﺸﻢ و ھﻢﭼﺸﻤﯽ ﻧﮕﺮدد و ﺑﺎ ﺑﺪﻧﯿﺘﯽ و‬
‫ﺧﻮدﻧﻤﺎﯾﯽ و ﺗﮑﺒﺮ ھﻤﺮاه ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬زﻣﺨﺸﺮی در ﺗﻔﺴﯿﺮ »اﻟﮑﺸﺎف« ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬زﯾﻨﺖ ﺑﻪ‬
‫ً‬
‫ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬زﯾﻮرآﻻت ﯾﺎ ﻣﻮاد آراﯾﺸﯽ ﻣﺜﻞ ﺣﻨﺎ و ﺳﺮﻣﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ‬
‫زﻧﺎن ﺧﻮد را ﺑﺎ آنھﺎ آراﯾﺶ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬و ھﺮ ﮐﺪام از آنھﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬اﻧﮕﺸﺘﺮ ﯾﺎ ﺳﺮﻣﻪ‬
‫ﮐﺸﯿﺪن ﭼﺸﻢ ﻇﺎھﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺎن ﺑﻮدن آن ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد‪ .‬اﻣﺎ ﻧﻤﺎﯾﺎﻧﺪن زﯾﻮرآﻻﺗﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬
‫ً‬
‫دﺳﺖﺑﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺮدﻧﺒﻨﺪ و ﮔﻮﺷﻮاره ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ زﯾﺮ ﭘﻮﺷﺶ و روﺳﺮی ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن ﺣﺮام اﺳﺖ و ﺗﻨﮫﺎ ﻧﻤﺎﯾﺎﻧﺪن آنھﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﺎرﻣﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺷﻮھﺮ و ﻓﺮزﻧﺪان و ﺑﻘﯿﻪ‬
‫اﻗﻮام ﻣﺤﺮم ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ً‬
‫ﺷﻮﮐﺎﻧﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺻﻞ ﻗﻀﯿﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪن زﯾﻨﺖ و آراﺳﺘﮕﯽ ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ‬
‫ھﻨﮕﺎم ﺧﺮﯾﺪ‪ ،‬ﻓﺮوش و ﺣﻀﻮر در دادﮔﺎه ﺑﺮای ﺷﮫﺎدت‪ ،‬ﻧﺸﺎن دادن آنھﺎ ﺿﺮوری اﺳﺖ‬
‫ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد و اﯾﻦ اﻣﻮر از اﺻﻞ ﻋﻤﻮﻣﯿﺖ ﻧﮫﯽ از اﺑﺪای آنھﺎ ﻣﺴﺘﺜﻨﯽ اﺳﺖ‪ .‬و اﯾﻦ زﻣﺎﻧﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺼﯽ در ﻣﻮرد ﺟﻮاز آنھﺎ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ دارد و ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﻣﻨﻈﻮر از‬
‫زﯾﻨﺖ ﯾﮑﯽ از اﻣﻮر ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -۱‬اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻣﻮاد آراﯾﺸﯽ و ﺳﺮﻣﻪ ﺑﺮای زﯾﺒﺎﯾﯽ ﭼﮫﺮه‪.‬‬
‫‪ -۲‬ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮدن زﯾﻨﺖآﻻﺗﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬اﻧﮕﺸﺘﺮ‪ ،‬دﺳﺖﺑﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺮدنﺑﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻮﺷﻮاره و ‪...‬‬
‫‪ -۳‬ﻟﺒﺎسھﺎ و ﭘﻮﺷﺶھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ھﻤﻪ ﺑﺪن ـ ﺑﻪ ﺟﺰ دﺳﺖ و ﺻﻮرت ـ را ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺳﻼم ﻣﺮدان و زﻧﺎن را ﺑﻪ آراﺳﺘﮕﯽ‪ ،‬زﯾﺒﺎﯾﯽ‪ ،‬ﭘﺎﮐﯿﺰﮔﯽ و ﺣﻔﻆ ﭘﻮﺷﺶ اﺳﻼﻣﯽ و‬
‫ﺣﺠﺎب ﻓﺮا ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺮﯾﻌﻤﯽ‬
 ‫‪٢٨٥‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎی ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‬

‫ِ� َ‬‫َ ّ ۡ ُ ۡ َ َّ‬

‫ٱلرز ِ �ق قل ِ‬ ‫ِن‬ ‫م‬ ‫ت‬ ‫ٰ‬ ‫�‬ ‫� أَ ۡخ َر َج ل ِ ِع َبادِه ِۦ َو َّ‬
‫ٱلط ّي َ‬ ‫ٓ‬ ‫ُ ۡ َ ۡ َ َّ َ َ َ َّ َّ‬
‫ين‬ ‫�ل ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫﴿قل من حرم زِ�نة ٱ�ِ ِ‬
‫ٱل‬
‫َ َ‬ ‫َ‬
‫ت ل ِق ۡو ٖ� َ� ۡعل ُمون ‪﴾٣٢‬‬
‫َ‬ ‫َ َ َُ ّ ُ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬
‫ٱ� َي ٰوة ِ ُّ ۡ َ َ ٗ َ َ‬
‫ٱ�� َيا خال ِصة يَ ۡوم ٱلقِ�ٰ َمةِ� ك�ٰل ِك �ف ِصل ٱ�� ٰ ِ‬ ‫َء َام ُنوا ْ ِ� ۡ َ‬
‫]اﻷﻋﺮاف‪.[۳۲:‬‬
‫»)ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ( ﺑﮕﻮ‪ :‬زﯾﻨﺖھﺎﯾﯽ را ﮐﻪ ﺧﺪا ﺑﺮای ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﭘﺪﯾﺪ آورده و ﻧﯿﺰ روزیھﺎی‬
‫ﭘﺎﮐﯿﺰه را ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺣﺮام ﮔﺮداﻧﯿﺪه؟ ﺑﮕﻮ‪ :‬اﯾﻦ )ﻧﻌﻤﺖھﺎ( در زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﺎ ﺑﺮای ﮐﺴﺎﻧﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺧﺎص آﻧﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ آﯾﺎت ﺧﻮد را‬
‫ﺑﺮای ﮔﺮوھﯽ ﮐﻪ ﻣﯽداﻧﻨﺪ ﺑﻪ روﺷﻨﯽ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ«‪.‬‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫‪١‬‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ )ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ( زﯾﺒﺎﯾﯽ اﺳﺖ و زﯾﺒﺎﯾﯽ را دوﺳﺖ ﻣﯽدارد«‪.‬‬
‫آﺋﯿﻦ اﺳﻼم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ھﻤﻪ ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ ﮐﻪ ﻧﻈﺎﻓﺖ و زﯾﺒﺎﯾﯽ را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دارد از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ وﺿﻮ و ﻏﺴﻞ دﺳﺘﻮر داده و ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ده ﻣﻮﺿﻮع ﮐﻪ ﺟﺰو وﯾﮋﮔﯽھﺎی ﻓﻄﺮت ﺑﺸﺮی‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﺳﻔﺎرش ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬از ﻋﺎﯾﺸﻪل رواﯾﺖ ﺷﺪه‪ :‬ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮده‬
‫اﺳﺖ‪» :‬ده ﭼﯿﺰ ﺟﺰو ﺧﺼﻠﺖھﺎ و وﯾﮋﮔﯽھﺎی ﻓﻄﺮی اﺳﺖ‪ :‬ﮐﻮﺗﺎه ﮐﺮدن ﻣﻮی ﺳﺒﯿﻞ‪،‬‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻦ رﯾﺶ‪ ،‬ﻣﺴﻮاک ﮐﺮدن‪ ،‬زدن آب ﺑﻪ داﺧﻞ ﺑﯿﻨﯽ‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﺎﺧﻦ‪ ،‬ﺷﺴﺘﻦ دﺳﺘﺎن‬
‫)ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ از ﻏﺬا( ﮐﻨﺪن ﻣﻮی ﺑﻐﻞ‪ ،‬ﮐﻮﺗﺎه ﮐﺮدن ﻣﻮی ﺟﻠﻮ و ﻃﮫﺎرت )ﭘﺲ از ﻗﻀﺎی‬
‫‪٢‬‬
‫ﺣﺎﺟﺖ( و ﮔﺮداﻧﯿﺪن آب در دھﺎن و ﺧﺘﻨﻪ ﮐﺮدن«‪.‬‬
‫اﻣﺎم اﺣﻤﺪ و اﻟﻨﺴﺎﯾﯽ و اﻣﺎم ﺑﺨﺎری در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪاص ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﺿﺮورت ﻣﺴﻮاک ﮐﺮدن ﺗﺮﻏﯿﺐ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد و ﻣﯽﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﻣﺴﻮاک ﮐﺮدن ﺳﺒﺐ ﭘﺎﮐﯿﺰﮔﯽ دھﺎن و رﺿﺎﯾﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ اﺳﻼم زﻧﺎن اھﻞ اﯾﻤﺎن را ﺑﻪ دوری از ﻋﺮﯾﺎن ﻧﻤﻮدن ﺟﺴﻢ و ﻇﺎھﺮ ﺷﺪن در‬
‫ﺟﻠﻮ ﭼﺸﻢ ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن دﻋﻮت ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ھﻤﺴﺮان رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ُۡ َ‬ ‫� َج ۡٱل َ‬ ‫ِ� َّن َو َ� َ� َ َّ‬
‫� ۡج َن َ� َ ُّ‬ ‫ُُ ُ‬
‫�ٰ ِهل َِّي ِة ٱ� ٰ‬
‫و�﴾ ]اﻷﺣﺰاب‪.[۳۳ :‬‬ ‫﴿ ِ� �يوت‬
‫»در ﺧﺎﻧﻪھﺎی ﺧﻮﯾﺶ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺷﻮﯾﺪ و ھﻢﭼﻮن )زﻧﺎن( زﻣﺎن ﺟﺎھﻠﯿﺖ اول‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﻪ‬
‫دﯾﮕﺮان ﻧﻨﻤﺎﯾﺎﻧﯿﺪ«‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻢ و اﺣﻤﺪ و اﻟﺘﺮﻣﺬی‬
‫‪ -٢‬رواه اﺣﻤﺪ و ﻣﺴﻠﻢ و اﻟﻨﺴﺎﯾﯽ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٨٦‬‬

‫و ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﺑﻪ آﻧﺎن و زﻧﺎن و دﺧﺘﺮان ﻣﺴﻠﻤﺎن دﺳﺘﻮر ﻓﺮﻣﻮده ﮐﻪ در ﺣﻀﻮر ﻣﺮدان‬

‫ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﺣﺠﺎب‪ ،‬ﺣﺮﻣﺖ و ﻣﺘﺎﻧﺖ ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫َّ ُّ ُ ّ َ ۡ َ َ َ َ َ َ َ َ ٓ ۡ ُ ۡ َ ُ ۡ َ َ َ‬ ‫َ َ‬
‫ِ� عل ۡي ِه َّن مِن‬ ‫جك و�نات ِك و� ِساءِ ٱلمؤ ِمن ِ� يد�‬ ‫�� ُّ� َها ٱ� ِ� قل ِ�ز� ِٰ‬ ‫﴿ ٰٓ‬
‫َ‬
‫َج�ٰبِيب ِ ِه َّن﴾ ]اﻷﺣﺰاب‪.[۵۹ :‬‬
‫»ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ زﻧﺎن و دﺧﺘﺮاﻧﺖ و زﻧﺎن و دﺧﺘﺮان ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﮕﻮ‪ :‬ﭘﻮﺷﺶھﺎی ﺧﻮد را ﺑﺮ‬
‫ﺧﻮد ﻓﺮوﺗﺮ ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ«‪.‬‬
‫»ﺟﻠﺒﺎب« ﭘﺎرﭼﻪای ﺑﻮده ﮐﻪ ﺳﺮ و ﮔﺮدن و ﺳﯿﻨﻪ زﻧﺎن را ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﯿﺸﺎﺑﻮری در ﺗﻔﺴﯿﺮ آن آﯾﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬در آﻏﺎز ﻇﮫﻮر اﺳﻼم زﻧﺎن ﺑﺮاﺳﺎس ﻋﺎدت ﻋﺼﺮی‬
‫ﺟﺎھﻠﯽ ﻣﺤﺠﺒﻪ ﻧﺒﻮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﻟﺒﺎس و ﭘﻮﺷﺶ ﻋﺎدی ﺑﻪ ﻣﯿﺎن ﻣﺮدان ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬و ﭘﺲ از آن‬
‫ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺮ و ﮔﺮدن ﺧﻮد را ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﻨﺪ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آنﮐﻪ ﻟﺒﺎس را ﺑﺮای ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از ﺑﺪن در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫ﮔﺮﻣﺎ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎ و ﺑﺮای ﺳﺘﺮ ﻋﻮرت در اﺧﺘﯿﺎر اﻧﺴﺎن ﻗﺮار داده‪ ،‬ﺑﺮ او ﻣﻨﺖ ﻧﮫﺎده و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ُ ۡ َ ٗ َ َ ُ َّ ۡ َ ٰ َ َ‬ ‫ََٰ ٓ َ َ َ َ ۡ َ َ ۡ َ َ َۡ ُ‬
‫ى �ٰل ِك‬ ‫اسا يُ َ�ٰرِي َس ۡو�ت ِ�م ورِ�شاۖ و�ِ اس ٱ�قو‬
‫� ۡم �ِ َ ٗ‬ ‫﴿�ب ِ� ءادم قد أنز�ا علي‬
‫َ‬
‫خ ۡ�‪] ﴾ٞ‬اﻷﻋﺮاف‪.[۲۶ :‬‬
‫»ای ﻓﺮزﻧﺪان آدم ﺑﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﺎ ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ﻟﺒﺎس را ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ ﮐﻪ ﻋﻮرتھﺎی ﺷﻤﺎ‬
‫را ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﺪه و ﺑﺮای ﺷﻤﺎ زﯾﻨﺘﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﺟﺎﻣﻪ‪) ،‬ﻟﺒﺎس(‬
‫ﺗﻘﻮاﺳﺖ«‪.‬‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺷﺎره ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﺪن زﻧﺎن از زﯾﺮ ﻟﺒﺎس ﻣﻌﻠﻮم‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﻮﺷﺶ و ﺣﺠﺎب ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﯽآﯾﺪ و در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ھﺴﺘﻨﺪ زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ )در ﻇﺎھﺮ( ﻟﺒﺎس ﺑﺮ ﺗﻦ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻟﺨﺖ و ﻋﺮﯾﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻤﺮاه و‬
‫ﮔﻤﺮاهﮐﻨﻨﺪهاﻧﺪ‪ ،‬آنھﺎ ھﯿﭻﮔﺎه ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ ﺑﺮده ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻮی آن را ھﯿﭻﮔﺎه اﺣﺴﺎس‬
‫‪١‬‬
‫ﻧﺨﻮاھﻨﺪ ﮐﺮد«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ اﺳﻼم ﺳﺘﺮ ﻋﻮرت را ﺟﺰو ﻟﻮازم ﺷﺮم و ﺣﯿﺎء ﺑﺮﺷﻤﺮده و ﺣﯿﺎء و ﺷﺮم را‬
‫ﺟﺰو اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آورده اﺳﺖ و ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪن ﺟﺴﻢ‪ ،‬ﺧﺼﻠﺘﯽ ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﻓﻄﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ ﻣﯽﺧﻮاھﻨﺪ ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﭘﻮﺷﺶ آدم و ﺣﻮا را ﺑﺮای اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻢ و ﻣﺎﻟﮏ ﻓﯽ اﻟﻤﻮﻃﺄ‬
 ‫‪٢٨٧‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎی ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‬

‫اﺳﺘﻔﺎده از ھﻤﻪ وﺳﺎﯾﻞ اﻣﺮوز ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﯿﻠﻢ‪ ،‬ﻋﮑﺲ و ‪ ،...‬زﻧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن را ﺑﺎ آن ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ ُ‬ ‫َ َ‬ ‫َۡ‬ ‫َ َ ۡ َ َ َ ُ َ َّ ۡ َ ٰ ُ ُ ۡ َ َ‬
‫ِي ل ُه َما َما ُوۥرِ َي �ن ُه َما مِن َس ۡو�ت ِ ِه َما َوقال َما � َهٮٰك َما‬ ‫﴿فوسوس لهما ٱلشي�ن ِ�بد‬
‫َ ُ َ ََ َۡ ۡ َ ُ َ َ ۡ َ‬
‫�ٰ ِ� َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َ َّ ٓ‬ ‫َ ُّ ُ َ َ ۡ َ‬
‫ِين ‪٢٠‬‬ ‫� أو ت�ونا مِن ٱل‬ ‫ر��ما �ن �ٰ ِذه ِ ٱلشجرة ِ إِ� أن ت�ونا ملك ِ‬
‫ۡ َ‬ ‫َ َ َّ ٰ ُ َ ُ ُ َ َ َّ َ َ َّ َ َ‬ ‫َ َ َ َ ُ َ ٓ ّ َ ُ َ َ َ َّ‬
‫ج َرة بَ َدت ل ُه َما‬ ‫� ‪ ٢١‬فدلٮهما بِغرورٖ� فلما ذاقا ٱلش‬ ‫ٱل�ٰصح َ‬
‫ِ ِ‬ ‫وقاسمهما إ ِ ِ� لكما ل ِمن‬
‫ٱ� َّنةِ﴾ ]اﻷﻋﺮاف‪.[۲۲ -۲۰ :‬‬ ‫ان َع َل ۡيه َما مِن َو َر ِق ۡ َ‬ ‫َ ۡ ُُ َ ََ َ َۡ َ‬
‫سو��هما وط ِفقا � ِصف ِ‬
‫ِ‬
‫»ﭘﺲ آن دو را ﺑﺎ ﻓﺮﯾﺐ ﺑﻪ ﺳﻘﻮط ﮐﺸﺎﻧﯿﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﻮن آن دو از )ﻣﯿﻮه( آن درﺧﺖ‬
‫)ﻣﻤﻨﻮع( ﭼﺸﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮھﻨﮕﯽھﺎﯾﺸﺎن ﺑﺮ آﻧﺎن آﺷﮑﺎر ﺷﺪ و ﺑﻪ ﭼﺴﺒﺎﻧﯿﺪن ﺑﺮگ )ھﺎی‬
‫درﺧﺘﺎن( ﺑﮫﺸﺖ ﺑﺮ ﺧﻮد آﻏﺎز ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬و ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺑﺮ آن دو ﺑﺎﻧﮓ زد‪ :‬ﻣﮕﺮ ﺷﻤﺎ را از‬
‫اﯾﻦ درﺧﺖ ﻣﻨﻊ ﻧﮑﺮدم و ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﮕﻔﺘﻢ ﮐﻪ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺷﯿﻄﺎن ﺑﺮای ﺷﻤﺎ دﺷﻤﻨﯽ آﺷﮑﺎر‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻧﻈﺮ و ﻧﮕﺎه ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ رأی اﺑﻮﺣﻨﯿﻔﻪ اﮐﺘﻔﺎء ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻣﺮد‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ھﻤﻪ ﺑﺪن ﻣﺮدان دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺰ از زاﻧﻮ ﺗﺎ ﻧﺎف ﻧﮕﺎه ﻧﻤﺎﯾﺪ و ھﻢﭼﻨﯿﻦ زﻧﺎن‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺧﻮف ﮔﻨﺎه و ﻓﺘﻨﻪ را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺰ از زاﻧﻮ ﺗﺎ ﻧﺎف ﻣﺮدان را‬
‫‪١‬‬
‫ﻧﮕﺎه ﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﺣﺪود ﻋﻮرت ﻣﺮدان و زﻧﺎن‬

‫از ﻧﻈﺮ ﺷﺮﻋﯽ »ﻋﻮرت« ﺑﻪ ﻗﺴﻤﺖھﺎﯾﯽ از ﺑﺪن اﻧﺴﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪن آن‬
‫واﺟﺐ اﺳﺖ و زن و ﻣﺮد ھﺮﯾﮏ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺧﻮد ﻣﺤﺪوده ﻋﻮرﺗﺸﺎن ﺑﺎ دﯾﮕﺮی‬
‫ﻓﺮق ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺣﯿﺎء‪ ،‬ادب و ﺳﺘﺮ و ﭘﻮﺷﯿﺪن ﻋﻮرت را ﻻزم ﻣﯽﺷﻤﺎرﻧﺪ‪ .‬ﻋﻮرت ﻣﺮدان از‬
‫ﻧﺎف ﺗﺎ زاﻧﻮھﺎﺳﺖ و ﻋﻮرت زﻧﺎن ـ ﮐﻪ ﻧﺒﺎﯾﺪ آن را در ﺣﻀﻮر ﻣﺮدان ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ و ﻧﺎﻣﺤﺮم ﮐﺸﻒ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ـ ھﻤﻪ ﺑﺪن آﻧﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺰ ﻣﭻ ھﺮ دو دﺳﺖ و ﺻﻮرت اوﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ آن ﺧﻮاھﺪ‬
‫آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪن ﻋﻮرت را ﺑﺎ ﻟﺒﺎس ﻣﻨﺎﺳﺐ واﺟﺐ ﮔﺮداﻧﯿﺪه و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ٗ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ََٰ ٓ َ َ َ َ ۡ َ ۡ َ َ َۡ ُ‬
‫اسا يُ َ�ٰرِي َس ۡو�ت ِ� ۡم َورِ�شا﴾ ]اﻷﻋﺮاف‪.[۲۶ :‬‬
‫� ۡم �ِ َ ٗ‬ ‫﴿�ب ِ� ءادم قد أنز�ا علي‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬ﺗﮑﻤﻠﻪ ﻓﺘﺢ اﻟﻘﺪﯾﺮ ص ‪۱۰۲-۱۰۰‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٨٨‬‬

‫»ای ﻓﺮزﻧﺪان آدم! ﻣﺎ ﻟﺒﺎﺳﯽ را ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ﻣﮫﯿﺎ ﮐﺮدهاﯾﻢ ﮐﻪ ﻋﻮرتھﺎی ﺷﻤﺎ را‬
‫ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ و ﻟﺒﺎﺳﯽ زﯾﻨﺘﯽ را )ﻧﯿﺰ ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪاﯾﻢ(«‪.‬‬
‫ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم ﮐﺸﻒ ﻋﻮرت را در ﺣﻀﻮر ھﯿﭻﮐﺲ و ﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻋﻮرت را ﺑﻪ ھﯿﭻﮐﺲ‬
‫اﺟﺎزه ﻧﺪاده اﺳﺖ و ھﻤﻪ ﺣﺮفھﺎی ﻣﻮﺟﻮد ﻓﺎﺳﺪ و ﻧﺎروا در ﻣﯿﺎن ﺟﺎﻣﻌﻪھﺎی ﻏﯿﺮدﯾﻨﯽ و‬
‫ﻏﯿﺮاﺧﻼﻗﯽ را ﻣﺮدود ﻣﯽﺷﻤﺎرد و ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز را ﺑﺪون ﺳﺘﺮ ﻋﻮرت ﺻﺤﯿﺢ ﻧﻤﯽﺷﻤﺎرد‪.‬‬
‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ِند ُ ّ َ ۡ‬ ‫ُ ُ ْ ََ ُ‬
‫� ۡم ع َ‬
‫ج ٖد﴾ ]اﻷﻋﺮاف‪.[۳۱ :‬‬
‫� مس ِ‬‫ِ‬ ‫﴿خذوا زِ�نت‬
‫»در ھﺮ ﻣﺴﺠﺪ و )ﻋﺒﺎدﺗﮕﺎھﯽ( ﻟﺒﺎس ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﭙﻮﺷﯿﺪ و )آراﺳﺘﮕﯽ را ﺣﻔﻆ‬
‫ﮐﻨﯿﺪ(«‪.‬‬
‫ﺣﺘﯽ اﮔﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺧﻮد در ﺗﻨﮫﺎﯾﯽ و ﺧﻠﻮت ھﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ادب و اﺧﻼق اﯾﺠﺎب ﺣﮑﻢ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻋﻮرت ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﻼﺋﮏ ﺧﺪاوﻧﺪ را ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﺧﻮد اﺣﺴﺎس ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫دﻻﯾﻞ وﺟﻮب ﺳﺘﺮ ﻋﻮرت در ﺳﻨﺖ ﻧﺒﻮی ﺑﺴﯿﺎر ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ‬
‫ﻣﻮارد زﯾﺮ اﺷﺎره ﻧﻤﻮد‪» :‬ﺑﻪ ﺟﺰ در ﮐﻨﺎر ھﻤﺴﺮﺗﺎن ﻋﻮرت ﺧﻮد را ﺑﺮای دﯾﮕﺮان آﺷﮑﺎر‬
‫‪١‬‬
‫ﻧﺴﺎزﯾﺪ«‪.‬‬
‫‪٢‬‬
‫»ﺑﺎﻻﺗﺮ از زاﻧﻮ و ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ از ﻧﺎف ﻋﻮرت ھﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪٣‬‬
‫»ﻋﻮرت ﻣﺮد ﻣﯿﺎن ﻧﺎف و زاﻧﻮی اوﺳﺖ«‪.‬‬
‫»ﻣﺮدان ﺑﻪ ﻋﻮرت ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﺑﻪ ﻋﻮرت زﻧﺎن دﯾﮕﺮ ﻧﮕﺎه ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬و دو ﻣﺮد در ﯾﮏ‬
‫ﺑﺴﺘﺮ ﻧﺨﻮاﺑﻨﺪ و دو زن در ﯾﮏ ﺑﺴﺘﺮ در ﮐﻨﺎر ھﻢ ﻧﺨﻮاﺑﻨﺪ«‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ اﺧﯿﺮ دﻟﯿﻞ واﺿﺢ و ﻗﺎﻃﻊ در ﻣﻮرد ﺣﺮام ﺑﻮدن ﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻋﻮرت اﺳﺖ و ﻧﮕﺎه‬
‫ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ زن و ﻣﺮد ﺑﻪ ﻋﻮرت ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﺎرواﺳﺖ‪.‬‬

‫آراء ﻋﻠﻤﺎ در ﻣﻮرد ﺣﺪود ﻋﻮرت‬

‫اﻟﻒ‪ .‬ﻣﺮدان‬
‫ﺑﻪ ﺟﺰ ﻣﺎﻟﮑﯿﻪ ھﻤﻪ ﻓﻘﮫﺎ و ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﻮرت ﻣﺮد ﺣﺪ ﻓﺎﺻﻞ ﻧﺎف و زاﻧﻮی‬
‫اوﺳﺖ؛ »زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﺟﺎﯾﯽ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎد زاﻧﻮی او را ﮐﺸﻒ ﻧﻤﻮد‪ ،‬و‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ و اﺻﺤﺎب اﻟﺴﻨﻦ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺪار ﻗﻄﻨﯽ و اﻟﺒﯿﮫﻘﯽ‬
‫‪ -٣‬اﺧﺮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻢ و اﺣﻤﺪ و اﺑﻮداود‬
 ‫‪٢٨٩‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎی ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‬

‫در اﯾﻦ ھﻨﮕﺎم ﮐﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن داﺷﺖ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر اﯾﺸﺎن ﻣﯽرﺳﯿﺪ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪاص‬
‫‪١‬‬
‫زاﻧﻮﯾﺶ را ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪ«‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﮐﻪ آﯾﺎ ﺧﻮد ﻧﺎف و زاﻧﻮ ﻋﻮرتاﻧﺪ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟ اﻣﺎم ﻏﺰاﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬رأی‬
‫ﺻﺤﯿﺢ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد زاﻧﻮ و ﻧﺎف ﻋﻮرت ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﯽ رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫زاﻧﻮ ﻋﻮرت ﻧﯿﺴﺖ اﻣﺎ ﻧﺎف ﻋﻮرت اﺳﺖ و ﺷﺎﻓﻌﯿﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪن ﻣﻘﺪاری از‬
‫زاﻧﻮ و ﻧﺎف ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آنﮐﻪ ﻋﻮرت ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﺎﻣﻞ ﭘﻮﺷﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬واﺟﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻨﺎﺑﻠﻪ ھﻢ ھﻢﭼﻮن ﺷﺎﻓﻌﯿﻪ ﻋﻮرت ﻣﺮد را ﺣﺪ ﻓﺎﺻﻞ ﻣﯿﺎن ﻧﺎف و زاﻧﻮی او ﻣﯽداﻧﻨﺪ و‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ رﺳﻮل ﺧﺪاص اﺳﺘﺪﻻل ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ‪» :‬ﻋﻮرت ﻣﺮد از ﻧﺎف ﺗﺎ زاﻧﻮی‬
‫اوﺳﺖ«‪.‬‬

‫ب‪ .‬زﻧﺎن‬
‫ﻋﻠﻤﺎ در اﯾﻦ ﻣﻮرد اﺗﻔﺎقﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺰ دﺳﺖھﺎ و ﭼﮫﺮه زﻧﺎن‪ ،‬ھﻤﻪ ﺑﺪن آﻧﺎن‬
‫ﻋﻮرت اﺳﺖ و ﺑﺎﯾﺪ در ﺣﻀﻮر ﻣﺮدان ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﭘﻮﺷﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫ُۡ َ ََ‬
‫� عل ۡي ِه َّن مِن َج�ٰبِيب ِ ِه َّن﴾ ]اﻷﺣﺰاب‪.[۵۹ :‬‬ ‫﴿يد�ِ‬
‫»ﺟﻠﺒﺎبھﺎ ]روﺳﺮیھﺎی ﺑﻠﻨﺪ[ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺧﻮﯾﺶ ﻓﺮواﻓﮑﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﺳﻤﺎء ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ای اﺳﻤﺎء! ھﺮﮔﺎه زﻧﺎن ﺑﻪ ﺳﻦ ﺑﻠﻮغ رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺰ ﺻﻮرت و ﮐﻒ دﺳﺘﺎنﺷﺎن‪ ،‬ﻧﺒﺎﯾﺪ‬
‫‪٢‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ دﯾﮕﺮی از ﺑﺪنﺷﺎن دﯾﺪه ﺷﻮد«‪.‬‬
‫و اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ دﻟﯿﻠﯽ اﺳﺖ ﺑﺮ روا ﺑﻮدن ﮐﺸﻒ ﭼﮫﺮه و دﺳﺘﺎن‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ﻣﻮرد ﺣﺪود ﻋﻮرت زﻧﺎن ﻓﻘﮫﺎ ﺑﻪ ﺟﺰ ﻣﺎﻟﮑﯿﻪ اﺧﺘﻼفﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪ ،‬و در ﮐﻞ دارای‬
‫ﺳﻪﮔﻮﻧﻪ رأی ھﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -۱‬اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ھﻤﻪ ﺑﺪن زﻧﺎن ﺑﻪ ﺟﺰ ﮐﻒ دﺳﺘﺎن و ﺻﻮرت ﻋﻮرت ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -۲‬اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ھﻤﻪ ﺑﺪن زﻧﺎن ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از ﺻﻮرت و ﮐﻒ دﺳﺘﺎن ﻋﻮرت‬
‫‪٣‬‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﭘﺸﺖ و رو و ﮐﻒ ﭘﺎ ﻧﯿﺰ ﻋﻮرت اﺳﺖ‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﺨﺎری‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻮداود‬
‫‪ -٣‬اﻟﻮﺳﯿﻂ ج ‪ ۲‬ص ‪ ۷۸۰‬ـ اﻟﺮوﺿﻪ ﻣﻌﻨﻮی ‪ ۱۹۰ :‬ص ‪۳۸۳‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٩٠‬‬

‫‪ -۳‬اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﯿﻔﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ھﻤﻪ ﺑﺪن زﻧﺎن ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از ﮐﻒ دﺳﺘﺎن و ﭼﮫﺮه و ﮐﻒ و‬

‫ً‬
‫روی ﭘﺎ و ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺧﻠﺨﺎل ﻣﯽﺑﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻮرت ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﻇﺎھﺮا اﯾﻦ رأی از‬
‫‪١‬‬ ‫ً‬
‫آﺳﺎنﮔﯿﺮی ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ و ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺑﻪ آن ﻋﻤﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻠﺖ ﺗﻔﺎوت دﯾﺪﮔﺎه ﻋﻠﻤﺎ ﺑﻪ ﺗﻔﺎوت ﻧﻈﺮ آنھﺎ در ﻣﻮرد ﺗﻔﺴﯿﺮ »اﻻ ﻣﺎ ﻇﻬﺮ ﻣﻨﻬﺎ«‬
‫ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدآوری اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎنھﺎی ﺧﻨﺜﯽ ﻣﻨﺰﻟﺘﯽ ھﻢﭼﻮن ﻣﺮدھﺎ دارﻧﺪ و زﻧﺎن در‬
‫ﺣﻀﻮر آنھﺎ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻋﻮرتﺷﺎن را ﮐﺸﻒ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ؛ زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص اﺟﺎزه ﻧﻤﯽداد‬
‫آدمھﺎی ﺧﻨﺜﯽ وارد ﻣﺠﻠﺲ زﻧﺎن ﺑﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮداﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ زن ﻣﺤﺮم ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﭘﺪر‪ ،‬ﭘﺪرﺑﺰرگ‪ ،‬ﭘﺪر ھﻤﺴﺮ‪ ،‬ﭘﺴﺮان‬
‫ھﻤﺴﺮ )از زﻧﯽ دﯾﮕﺮ( و ﺑﺮادران رﺿﺎﻋﯽ و ﻧﺴﺒﯽ و ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﺮادر و ﺧﻮاھﺮ‪ ،‬ﮐﻪ زن‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﺣﻀﻮر آنھﺎ ﺗﻨﮫﺎ زﯾﻨﺖ و آراﺳﺘﮕﯽ ﺧﻮد را ﮐﺸﻒ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﭘﯿﺮﻣﺮدان‬
‫و ﮐﻮدﮐﺎن ﻧﺎﺑﺎﻟﻎ و زﻧﺎن ھﻢ دﯾﻦ ھﻢ ﺣﮑﻢ ﻣﺤﺎرم را دارﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫ٱ� َخب ُ‬ ‫� ل ُه ۡم إ َّن َّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫وج ُه ۡم َ�ٰل َِك أ ۡ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ِ� َ� ُغ ُّضوا م ِۡن �بۡ َ�ٰره ِۡم َو َ� ۡح َف ُظوا فُ ُر َ‬ ‫ْ‬ ‫ۡ‬
‫﴿قُل ّل ِل ُم ۡؤ ِمن َ‬
‫�ۢ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ۚ‬ ‫ٰ‬ ‫ز‬ ‫ۚ‬ ‫ِ‬
‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫ت َ� ۡغضض َن م ِۡن �ب�ٰره َِّن َو َ�حفظ َن ف ُروج ُه َّن َو� ُ�بد َ‬
‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ّۡ ۡ َ‬ ‫ۡ َُ َ‬
‫ِين‬ ‫ِ‬ ‫ب ِ َما يَصنعون ‪َ ٣٠‬وقل ل ِل ُمؤمِ�ٰ ِ‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫� ُج ُيو�ه َّنۖ َو َ� ُ� ۡبد َ‬ ‫� ُمره َِّن َ َ ٰ‬ ‫َ َ ُ َّ َّ َ َ َ َ ۡ َ َ ۡ َ ۡ ۡ َ ُ‬
‫ِين زِ�ن َت ُه َّن إِ�‬ ‫ِِ‬ ‫��ن ِ ِ‬ ‫زِ�نتهن إِ� ما ظهر مِنهاۖ و� ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ ُ َ َّ َ ۡ َ َ ٓ َّ َ ۡ َ َ ٓ ُ ُ َ َّ ۡ ۡ َ ٓ َّ ۡ ۡ َ ٓ ُ ُ َ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫�‬‫و� ِ ِه َّن أ ۡو إ ِ ۡخ َ�ٰن ِ ِه َّن أ ۡو بَ ِ ٓ‬ ‫�ِ عو� ِ ِهن أو ءابا� ِ ِهن أو ءابا ِء �عو� ِ ِهن أو ��نا� ِ ِهن أو ��نا ِء �ع‬
‫ُ‬
‫� َ� ۡ� أ ْو� ۡٱ� ۡر� ِةَ‬ ‫ٱل�ٰبع َ‬ ‫ۡ َ ٰ َّ َ ۡ َ ٓ َ َ َ ٰ َّ َ ۡ َ ٓ َّ َ ۡ َ َ َ َ ۡ َ ۡ َ ٰ ُ ُ َّ َ َّ‬
‫ِ ِ ِ‬ ‫ِِ‬ ‫إِخ�ن ِ ِهن أو ب ِ� أخ�ت ِ ِهن أو � ِسا� ِ ِهن أو ما ملكت �ي�نهن أوِ‬
‫ّ َ ٓ َ َ َ ۡ ۡ َ َ ۡ ُ َّ ُ ۡ ََ‬ ‫� َع ۡو َ‬ ‫ِين ل َ ۡم َ� ۡظ َه ُروا ْ َ َ ٰ‬
‫ٱلط ۡفل َّٱ� َ‬ ‫ٱلر َجال أَو ّ‬ ‫َ ّ‬
‫��ن بِأرجل ِ ِهن ِ�علم‬ ‫ِ‬ ‫ي‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫ء‬ ‫ا‬ ‫س‬ ‫ِ‬ ‫ٱلن‬ ‫ت‬ ‫ِ‬ ‫ٰ‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫مِن ِ ِ ِ‬
‫َ‬ ‫َ َ َّ ُ ُ ۡ‬ ‫َ َّ َ ُ ُ ٓ ْ َ َّ َ ً َ ۡ ۡ‬ ‫َ ُۡ‬
‫ِيعا �يُّ َه ٱل ُمؤم ُِنون ل َعل� ۡم �فل ُِحون ‪﴾٣١‬‬ ‫� مِن زِ�نت ِ ِهنۚ وتو�وا إِ� ٱ�ِ �‬ ‫�ف َ‬
‫ما ِ‬
‫]اﻟﻨﻮر‪.[۳۱ -۳۰:‬‬
‫»)ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ!( ﺑﻪ ﻣﺮدان ﻣﺆﻣﻦ ﺑﮕﻮ )از زﻧﺎن ﻧﺎﻣﺤﺮم( ﭼﺸﻤﺎن ﺧﻮﯾﺶ را ﻓﺮو ﮔﯿﺮﻧﺪن‬
‫و ﻋﻮرتھﺎی ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ را )ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪن و دوری از ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻧﺎﻣﺸﺮوع( ﻣﺼﻮن ﺑﺪارﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﺑﺮای اﯾﺸﺎن زﯾﺒﻨﺪهﺗﺮ و ﻣﺤﺘﺮﻣﺎﻧﻪﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﯽﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ از آنﭼﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﻨﺪ آ ﮔﺎه‬
‫اﺳﺖ * و ﺑﻪ زﻧﺎن ﻣﺆﻣﻨﻪ ﺑﮕﻮ‪ :‬ﭼﺸﻤﺎن ﺧﻮد را )از ﻧﺎﻣﺤﺮﻣﻦ( ﻓﺮو ﮔﯿﺮﻧﺪ و ﻋﻮرتھﺎی‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬ﻣﻐﻨﯽ اﻟﻤﺤﺘﺎج ج ‪ ۱‬ص ‪ ۱۸۵‬ـ اﻟﺸﺮح اﻟﮑﺒﯿﺮ ج ‪ ۱‬ص ‪۲۱۱‬‬
 ‫‪٢٩١‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎی ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‬

‫ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ را )ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪن و ﭘﺮھﯿﺰ از راﺑﻄﻪ ﻧﺎﻣﺸﺮوع( ﻣﺼﻮن دارﻧﺪ و زﯾﻨﺖ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ را‬
‫)ھﻢﭼﻮن ﺳﺮ‪ ،‬ﺳﯿﻨﻪ‪ ،‬ﺑﺎزو‪ ،‬ﺳﺎق ﮔﺮدن‪ ،‬ﺧﻠﺨﺎل‪ ،‬ﮔﺮدﻧﺒﻨﺪ و ﺑﺎزوﺑﻨﺪ( ﻧﻤﺎﯾﺎن ﻧﺴﺎزﻧﺪ؛ ﻣﮕﺮ‬
‫ً‬
‫آن ﻣﻘﺪاری ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﭘﯿﺪا ھﺴﺘﻨﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ دﺳﺘﺎن و ﺻﻮرت( و روﺳﺮیھﺎی ﺧﻮد را ﺑﻪ‬
‫ﯾﻘﻪ و ﮔﺮﯾﺒﺎنھﺎﯾﺸﺎن آوﯾﺰان ﮐﻨﻨﺪ و زﯾﻨﺖ )اﻧﺪام و زﯾﻮرآﻻت( ﺧﻮد را ﻧﻤﺎﯾﺎن ﻧﺴﺎزﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻣﮕﺮ ﺑﺮای ﺷﻮھﺮانﺷﺎن‪ ،‬ﭘﺪرانﺷﺎن‪ ،‬ﭘﺪران ﺷﻮھﺮانﺷﺎن‪ ،‬ﭘﺴﺮانﺷﺎن‪ ،‬ﭘﺴﺮان‬
‫ﺷﻮھﺮانﺷﺎن‪ ،‬ﺑﺮادرانﺷﺎن‪ ،‬ﭘﺴﺮان ﺑﺮادرانﺷﺎن‪ ،‬ﭘﺴﺮان ﺧﻮاھﺮانﺷﺎن و زﻧﺎن )ھﻢﮐﯿﺶ(‬
‫ﺧﻮدﺷﺎن‪ ،‬ﮐﻨﯿﺰانﺷﺎن و دﻧﺒﺎﻟﻪ رواﻧﯽ )ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬اﻓﺮاد ﺧﻨﺜﯽ و اﺑﻠﻪ‪ ،‬ﭘﯿﺮان ﻓﺮﺗﻮت و اﻓﺮاد‬
‫ﻓﻠﺞ( ﮐﻪ ﻧﯿﺎز ﺟﻨﺴﯽ در آنھﺎ ﻧﯿﺴﺖ و ﮐﻮدﮐﺎﻧﯽ ﮐﻪ ھﻨﻮز ﺑﺮ ﻋﻮرت زﻧﺎن آ ﮔﺎھﯽ ﭘﯿﺪا‬
‫ﻧﮑﺮدهاﻧﺪ و ﭘﺎھﺎی ﺧﻮد را )ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم راه رﻓﺘﻦ ﺑﻪ زﻣﯿﻦ( ﻧﮑﻮﺑﻨﺪ ﺗﺎ زﯾﻨﺖھﺎی ﭘﻨﮫﺎﻧﯽﺷﺎن‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺎن ﻧﺸﻮد‪ .‬ای ﻣﺆﻣﻨﺎن! ھﻤﮕﯽ ﺑﻪ ﺳﻮی ﺧﺪا ﺑﺮﮔﺮدﯾﺪ ﺗﺎ رﺳﺘﮕﺎر )و ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪ ﺷﻮﯾﺪ(«‪.‬‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ زﻧﺎن در ﺣﻀﻮر ﻣﺤﺎرم ﻣﺮد و زن ﺧﻮد و ﺧﺪﻣﺘﮑﺎراﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫دارای ﻏﺮﯾﺰه ﺟﻨﺴﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و ﺧﻮف و ﻓﺘﻨﻪ و ﻓﺴﺎد در ﻣﻮردﺷﺎن وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ‬
‫زﯾﻮرآﻻت و زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺧﻮد را ﻧﭙﻮﺷﺎﻧﻨﺪ و ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﺑﻪ ھﻢ زدن ﭘﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬دﺳﺖﺑﻨﺪ و ﻏﯿﺮه ﺑﺮای‬
‫ﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺎﻣﺤﺮﻣﺎن ﺣﺮام و ﻧﺎﻣﺸﺮوع اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺪود ﻋﻮرت زﻧﺎن ﮐﻪ در ﺣﻀﻮر اﻓﺮاد ﻣﺤﺮم اﻋﻢ از ﻣﺮد و زن ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ آن را ﻧﭙﻮﺷﺎﻧﺪ‪،‬‬
‫از ﺳﯿﻨﻪ ﺗﺎ زاﻧﻮﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺎﻟﮑﯿﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺟﺰ ﺳﺮ و دﺳﺖ ھﻤﻪ ﻗﺴﻤﺖھﺎی دﯾﮕﺮ ﺑﺪن‬
‫زﻧﺎن ﺣﺘﯽ در ﺣﻀﻮر ﻣﺤﺎرم او ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﻣﺜﺎل روا ﻧﯿﺴﺖ در ﺣﻀﻮر‬
‫اﻓﺮاد ﻣﺤﺮم ﺧﻮد ﺣﺘﯽ ﭘﺪر و ﺑﺮادر ﺳﯿﻨﻪ‪ ،‬ران و ﭘﺸﺖ ﺧﻮد را ﻧﭙﻮﺷﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻦ ﭘﯿﺮی رﺳﯿﺪهاﻧﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﭘﻮﺷﺶ و ﻟﺒﺎس ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ را ﺑﺪون‬
‫آنﮐﻪ ﺑﺪنﺷﺎن ﻧﻤﺎﯾﺎن ﺑﺎﺷﺪ ـ ﺑﯿﺮون ﺑﯿﺎورﻧﺪ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫احا فَلَ ۡي َس َعلَ ۡيه َّن ُج َن ٌ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ َ َ ٰ ُ َ ّ َ ٓ َّ ٰ َ َ ۡ ُ َ‬
‫اح أن يَض ۡع َن‬ ‫ِ‬
‫ِ� ٗ‬ ‫ن‬ ‫ون‬ ‫﴿وٱلق�عِد مِن ٱلنِساءِ ٱ� ِ� � يرج‬
‫يع َعل ‪ٞ‬‬ ‫�نة� َوأَن � َ ۡس َت ۡعفِ ۡف َن َخ ۡ�‪ ٞ‬ل َّ ُه َّن َو َّ ُ‬
‫ٱ� َس ِم ٌ‬ ‫َ‬ ‫ا� ُه َّن َ� ۡ َ‬
‫� ُم َت َ ّ َ‬ ‫� َِي َ‬
‫ِيم ‪] ﴾٦٠‬اﻟﻨﻮر‪.[۶۰ :‬‬ ‫ۗ‬ ‫ت ب ِ ِز ٖ‬ ‫�� ٰ ِۢ‬‫ِ‬
‫»زﻧﺎن زﻣﯿﻦﮔﯿﺮ ﺷﺪهای ﮐﻪ اﻣﯿﺪ و ﺗﻤﺎﯾﻠﯽ ﺑﻪ ازدواج ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻟﺒﺎس ھﺎی ﺧﻮد را‬
‫)ﺑﺎ ﺣﻔﻆ ﭘﻮﺷﺶ ﺑﺪن( ﺑﯿﺮون ﺑﯿﺎورﻧﺪ )و ﺑﺎ ﻟﺒﺎس ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ﺑﺎ دﯾﮕﺮان ﻣﻌﺎﺷﺮت ﮐﻨﻨﺪ(‬
‫ﮔﻨﺎھﯽ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ھﺪف آﻧﺎن )ﺧﻮدﻧﻤﺎﯾﯽ( و ﻧﺸﺎن دادن زﯾﻨﺖ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪) .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آنﮐﻪ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﺳﺮﻣﺸﻖ ﺟﻮاﻧﺎن ھﺴﺘﻨﺪ( اﮔﺮ ﻋﻔﺖ و اﺣﺘﯿﺎط را‬
‫ﻣﺮاﻋﺎت ﮐﻨﻨﺪ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻨﻮای )ﮔﻔﺘﺎرھﺎ( و آ ﮔﺎه )از ﮐﺮدارھﺎ(‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٩٢‬‬

‫اﻣﺎ زن و ﺷﻮھﺮ اﺟﺎزه دارﻧﺪ ﺑﻪ ھﻤﻪ ﺑﺪن ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ )ﺑﻪ ﺟﺰ ﻋﻮرت( ﻧﮕﺎه ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫ج‪ .‬ﻋﻮرت ﮐﻮدﮐﺎن‬

‫در ﻣﻮرد ﻣﺤﺪوده ﻋﻮرت ﮐﻮدﮐﺎن ﻋﻠﻤﺎ دارای دو دﯾﺪﮔﺎه ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬دﯾﺪﮔﺎه اول ﻣﺘﻌﻠﻖ‬
‫ﺑﻪ اﮐﺜﺮﯾﺖ و ﺟﻤﮫﻮر ﻋﻠﻤﺎ و دﯾﺪﮔﺎه دوم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﻘﮫﺎی ﻣﺬھﺐ اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﻤﮫﻮر ﯾﺎ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻋﻠﻤﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻋﻮرت ﮐﻮدﮐﺎن دﺧﺘﺮ ﺑﺎ ﮐﻮدﮐﺎن ﭘﺴﺮ ﺑﺎ ھﻢ ﻓﺮق‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -۱‬ﻋﻮرت دﺧﺘﺮان‪ :‬ﮐﻮدﮐﺎن دﺧﺘﺮ ﺣﺪود ﻋﻮرتﺷﺎن ﺑﻪ دو ﺻﻮرت اﺳﺖ‪ .‬اول‪:‬‬
‫ﺣﺪودی ﮐﻪ ھﻢﭼﻮن دﺧﺘﺮان ﻋﺎﻗﻞ و ﺑﺎﻟﻎ ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪن آن واﺟﺐ و ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‬
‫ﻣﺎﺑﯿﻦ زاﻧﻮ و ﻧﺎف‪ .‬دوم‪ :‬ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﺑﺪن ﮐﻪ ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪن آنھﺎ ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ و ﺑﻪ‬
‫دﺧﺘﺮاﻧﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺳﻦ آنھﺎ ﺑﻪ دوازده ﺳﯿﺰده ﺳﺎل رﺳﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮐﻪ‬
‫اﺿﺎﻟﻪ ﺑﺮ ﺣﺪود ﻧﺎف ﺗﺎ زاﻧﻮن ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ ﺳﯿﻨﻪ و ﺑﺎزوھﺎ و ﭘﺸﺖ و ﭘﮫﻠﻮ و ﺳﺮ و‬
‫ﺳﯿﻨﻪ و ﺳﺎق و ﮔﺮدن او ﭘﻮﺷﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدآوری اﺳﺖ ﮐﻪ دﺧﺘﺮان دوازده ﺳﯿﺰده ﺳﺎﻟﻪ اﮔﺮ آن ﻗﺴﻤﺖھﺎ از ﺑﺪنﺷﺎن‬
‫ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم ﻧﻤﺎز ﻧﻤﺎﯾﺎن ﺷﻮد‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﻧﻤﺎزﺷﺎن را ﭘﺲ از ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪن آن دوﺑﺎره ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ دﺧﺘﺮان ﮐﻢﺳﻦ و ﺳﺎلﺗﺮ اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﭼﯿﺰی ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﭘﯿﺶ ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ ﻧﻤﺎزﺷﺎن‬
‫را اﻋﺎده ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -۲‬ﻋﻮرت ﭘﺴﺮان‪ :‬در ﻣﻮرد ﭘﺴﺮان ﮐﻪ ﭼﻪ ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﺑﺪنﺷﺎن ﻋﻮرت ﺑﻪ ﺣﺴﺎب‬
‫ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬رأی راﺟﺢ آن اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺳﻦ آنھﺎ ﮐﻤﺘﺮ از ﻧﻪ ﺳﺎل ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﺸﻒ و‬
‫ﻧﮕﺎه ﮐﺮدن ﺑﻪ ﺣﺪ ﻓﺎﺻﻞ ﻧﺎف ﺗﺎ زاﻧﻮیﺷﺎن ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻘﯿﻪ ﺑﺪن او ﻣﺎﻧﻌﯽ‬
‫ﻧﺪارد‪.‬‬

‫اﻧﻮاع زﯾﻨﺖ و آراﯾﺶ‬

‫در ﻣﻮرد زﯾﻨﺖ و آراﯾﺶ اﺻﻞ ﺑﺮ ﻣﺒﺎح ﺑﻮدن آن اﺳﺖ‪ .‬و آراﯾﺶ زن ﺑﺮای ﺷﻮھﺮ و‬
‫ﺷﻮھﺮ ﺑﺮای ھﻤﺴﺮ ﺧﻮد ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ آراﯾﺶ زن ﺑﺮای ﻣﺮدان ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﺣﺮام‪،‬‬
‫ﻧﺎﻣﺸﺮوع و زﻣﯿﻨﻪﺳﺎز ﻓﺴﺎد و ﺑﯽﺑﻨﺪوﺑﺎری اﺳﺖ و زﯾﻨﺖ و آراﯾﺶ از ﻃﺮﯾﻖ وﺳﺎﯾﻞ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻟﺒﺎس‪ ،‬زﯾﻨﺖآﻻت‪ ،‬ﭘﺎﮐﯿﺰﮔﯽ‪ ،‬ﺑﻮی ﻣﻄﺒﻮع‪ ،‬آراﯾﺶ ﻣﻮ و ﭼﮫﺮه اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
 ‫‪٢٩٣‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎی ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‬

‫اول‪ :‬ﻟﺒﺎس‬
‫آراﺳﺘﮕﯽ از ﻃﺮﯾﻖ ﻟﺒﺎس ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺮد و زن ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺮای ﻣﺮد ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ‪:‬‬
‫ﺳﯿﻤﺎ‪ ،‬ﻇﺎھﺮ و ﻟﺒﺎس او زﯾﺒﺎ و آراﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و اﯾﻦ آراﺳﺘﮕﯽ از ﻧﻈﺮ ﺷﺮﻋﯽ و ﻃﺒﯿﻌﺖ‬
‫ﺑﺸﺮی ﮐﺎری ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺮای ﻣﺮدان ﭘﻮﺷﯿﺪن ﻟﺒﺎس اﺑﺮﯾﺸﻢ ﺧﺎﻟﺺ و اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫اﻧﮕﺸﺘﺮ‪ ،‬ﺳﺎﻋﺖ‪ ،‬دﺳﺖﺑﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺮدنﺑﻨﺪ‪ ،‬دﺳﺘﻪ ﮐﻠﯿﺪ و ‪ ...‬ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه از ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه ﺣﺮام‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ھﻢﭼﻨﯿﻦ اﺳﺘﻔﺎده از ﻇﺮوف ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه ﺑﺮای ﻣﺮد و زن ﺣﺮام اﺳﺖ‪ .‬رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﻟﺒﺎس اﺑﺮﯾﺸﻢ و دﯾﺒﺎج ﺑﺮ ﺗﻦ ﻧﮑﻨﯿﺪ و در ﻇﺮوف ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه آب و ﻏﺬا ﻧﻨﻮﺷﯿﺪ و‬
‫‪١‬‬
‫ﻧﺨﻮرﯾﺪ و ‪...‬؛ زﯾﺮا اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻇﺮوف در دﻧﯿﺎ و در ﻗﯿﺎﻣﺖ از آن ﺷﻤﺎ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫و رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬ھﺮﮐﺲ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺟﮫﺎن ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﺑﺎور دارد‪ ،‬از‬
‫‪٢‬‬
‫ﭘﻮﺷﯿﺪن ﻟﺒﺎس اﺑﺮﯾﺸﻢ و اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻃﻼ ﭘﺮھﯿﺰ ﻧﻤﺎﯾﺪ«‪.‬‬
‫ﻋﻠﺖ ﺣﺮام ﺑﻮدن اﺳﺘﻌﻤﺎل اﺑﺮﯾﺸﻢ و ﻃﻼ ﺑﺮای ﻣﺮدان ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﺗﮑﺒﺮ‪ ،‬ﺧﻮدﺧﻮاھﯽ‬
‫و ﺷﮑﺴﺘﻪ ﺷﺪن ﻗﻠﺐ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪان و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﻣﺮداﻧﮕﯽ و ﻏﯿﺮت ﺑﺎ ﭘﻮﺷﯿﺪن ﻟﺒﺎسھﺎی‬
‫ﻧﺎزک‪ ،‬زﻧﺎﻧﻪ و ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺮم ﺳﺎزﮔﺎری ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻃﻼ ﺑﺮای دﻧﺪان اﮔﺮ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﻣﻨﺎﺳﺐ دﯾﮕﺮی‪ ،‬ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬و‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎل اﺑﺮﯾﺸﻢ ﺑﺮای ﻣﺮداﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﺎراﺣﺘﯽ ﭘﻮﺳﺘﯽ دارﻧﺪ و ﭘﺰﺷﮏ ﻣﺘﺨﺼﺺ و ﻣﺴﻠﻤﺎن‪،‬‬
‫ھﯿﭻ ﭘﺎرﭼﻪ دﯾﮕﺮی را ﺑﺮای او ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﺪاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد‪ .‬ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم ﺧﻮاﻧﺪن‬
‫ﻧﻤﺎز ﺑﺮای ﺳﺘﺮ ﻋﻮرت اﮔﺮ ھﯿﭻ ﭘﺎرﭼﻪ و ﻟﺒﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﺟﺰ اﺑﺮﯾﺸﻢ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻌﻤﺎل آن ﺑﻼﻣﺎﻧﻊ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﻮﺷﯿﺪن ﻟﺒﺎس ﺣﺮﯾﺮ ﺑﺎ ھﺮ رﻧﮓ و ﮐﯿﻔﯿﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻣﻨﺰل و ﺑﺮای ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪ‬
‫ﺷﻮھﺮ و آراﯾﺶ ﻣﻮ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻧﻮارھﺎی اﺑﺮﯾﺸﻤﯽ و اﺳﺘﻔﺎده از زﯾﻮرآﻻت ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه و دﯾﮕﺮ‬
‫زﯾﻮرآﻻت ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺳﺎزﮔﺎری آنھﺎ ﺑﺎ ﺳﺮﺷﺖ زﻧﺎﻧﻪ و ﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮھﺮ ﺑﺮای زﻧﺎن ﺑﻪ وﯾﮋه‬
‫زﻧﺎن ﺷﻮھﺮدار ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺧﻮد را در ﻣﻌﺮض ﻧﮕﺎه ﻧﺎﻣﺤﺮﻣﺎن ﻗﺮار دھﻨﺪ‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫‪ -٢‬رواه اﺣﻤﺪ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٩٤‬‬

‫ﺷﺮوط ﻟﺒﺎس ﭘﻮﺷﯿﺪن‬

‫ﭘﻮﺷﯿﺪن ﻟﺒﺎس ﻧﻮ و ﺗﻤﯿﺰ ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﻮاﺿﻊ و ﺑﻪ دور از اﺳﺮاف و ﺗﺒﺬﯾﺮ ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ‬
‫زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»ھﺮﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻌﻤﺖ ﻣﺎل و ﺛﺮوﺗﯽ را ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﺪھﺪ‪ ،‬دوﺳﺖ دارد ﮐﻪ آﺛﺎرش را در او‬
‫‪١‬‬
‫ﻣﺸﺎھﺪه ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ«‪.‬‬
‫و در واﻗﻊ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻌﻤﺖھﺎی ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻟﺒﺎس و ﺧﻮراک ﻧﻮﻋﯽ ﺷﮑﺮ و‬
‫ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاری اوﺳﺖ و در روزھﺎی ﻋﯿﺪ‪ ،‬ﺟﻤﻌﻪ و ﺟﻤﺎﻋﺎت ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ و‬
‫ﭘﺎﮐﯿﺰهﺗﺮﯾﻦ ﻟﺒﺎس ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭘﻮﺷﯿﺪن ﻟﺒﺎس ﭘﺎﮐﯿﺰه و ﭘﺎﮐﯿﺰﮔﯽ ﺑﺪن و ﺳﺮ و ﺻﻮرت ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺟﺎﺑﺮ‪‬‬
‫رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ‪» :‬روزی رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﺎ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺮدی ژوﻟﯿﺪه ﻣﻮ را ﺑﺎ‬
‫ﻟﺒﺎسھﺎی ﻧﺎﻣﺮﺗﺐ و ﻧﺎﺗﻤﯿﺰ ﻧﺰد ﻣﺎ دﯾﺪ و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﯾﻦ ﻣﺮد ﭼﯿﺰی ﻧﺪاﺷﺖ ﮐﻪ ﻣﻮھﺎﯾﺶ را ﺑﺎ‬
‫‪٢‬‬
‫آن ﺷﺎﻧﻪ ﮐﻨﺪ و ﻟﺒﺎسھﺎﯾﺶ را ﺗﻤﯿﺰ و ﻣﺮﺗﺐ ﻧﻤﺎﯾﺪ«‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺣﮑﻢ ﺷﺎﻣﻞ زن و ﻣﺮد ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬ھﺮ ﯾﮏ از ﺷﻤﺎ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻮی )ﺳﺮ و روﯾﺶ( دارد‪ ،‬آن را ﻣﺮﺗﺐ و ﭘﺎﮐﯿﺰه ﻧﮕﺎه دارد«‪.‬‬
‫ﻣﺮﺗﺐ ﻧﻤﻮدن و اﺻﻼح ﻟﺒﺎس و ﮐﻔﺶ ﮐﺎری اﺳﺖ ﻣﺴﺘﺤﺐ و اﺑﻮھﺮﯾﺮه ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪاص رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ‪» :‬ھﺮﮔﺎه ﺑﻨﺪ ﮐﻔﺶﺗﺎن ﭘﺎره ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آن وﺿﻊ ﺑﻪ راه‬
‫‪٣‬‬
‫ﺧﻮد اداﻣﻪ ﻧﺪھﯿﺪ و آن را درﺳﺖ ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدآوری اﺳﺖ ﮐﻪ ھﺮﮔﻮﻧﻪ و ھﺮ ﻣﺪل ﻟﺒﺎﺳﯽ ﮐﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﮑﺒﺮ و ﺧﻮدﺧﻮاھﯽ‬
‫ﺑﺸﻮد‪ ،‬و ﯾﺎ ﭘﻮﺷﯿﺪن آن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﮔﺮوﯾﺪن و ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ دﯾﻦ و آﯾﯿﻦ ﻏﯿﺮ از اﺳﻼم ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ دﺳﺘﻪھﺎ و ﺑﺎﻧﺪھﺎی ﻣﻨﺤﺮف و ﻓﺎﺳﺪ ﺗﻠﻘﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺣﺮام و ﻧﺎﻣﺸﺮوع‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ ﻟﺒﺎس ﭘﻮﺷﯿﺪن از ﺧﺎﻧﻢھﺎ‪ :‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ زﻧﺎن در داﺧﻞ ﻣﻨﺰل و ﯾﺎ در ﺣﻀﻮر اﻓﺮاد‬
‫ﻣﺤﺮم و ﮐﻮدﮐﺎن ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪن آنھﺎ از ﺑﺎﻻی ﺳﯿﻨﻪ ﺗﺎ زاﻧﻮ و‬
‫ﭘﺸﺖ و ﭘﮫﻠﻮی آنھﺎ ﭘﻮﺷﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ﺧﺎرج ﻣﻨﺰل‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﺷﺮاﯾﻂ زﯾﺮ را ﻣﺮاﻋﺎت ﮐﻨﻨﺪ‪:‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﯿﮫﻘﯽ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻮداود‬
‫‪ -٣‬اﺧﺮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﻓﯽ ﺻﺤﯿﺤﻪ‬
 ‫‪٢٩٥‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎی ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‬

‫‪ -۱‬ﮔﺸﺎدﮔﯽ‪ :‬ﻟﺒﺎس زﻧﺎن ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺎ ﺣﺪودی راﺣﺖ و ﮔﺸﺎد ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺑﺪن ﺧﻮد را ـ‬
‫ﺑﻪ ﺟﺰ از ﻣﭻ دﺳﺖھﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ وﺻﻮرت ـ ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ؛ زﯾﺮا ﭘﻮﺷﯿﺪن ﻟﺒﺎس ﺗﻨﮓ و‬
‫ﺑﺪن ﭼﺴﺐ‪ ،‬ﻧﺎﻣﺸﺮوع اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -۲‬ﺿﺨﺎﻣﺖ‪ :‬ﻟﺒﺎس ﺧﺎﻧﻢھﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﺿﺨﯿﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺪن آنھﺎ ﻗﺎﺑﻞ رؤﯾﺖ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﯿﻨﻪ ﻓﺘﻨﻪ‪ ،‬ﻓﺴﺎد و ﻧﺎھﻨﺠﺎری را در ﺧﺎﻧﻮاده و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻓﺮاھﻢ ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -۳‬ﻋﺪم ﺗﻔﺎﺧﺮ‪ :‬ﻟﺒﺎس ﺧﺎﻧﻢھﺎ ﺑﺎﯾﺪ در ذات ﺧﻮد زﯾﻨﺖ و آراﯾﺶ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬و‬
‫اﮔﺮ اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ از ﻇﺎھﺮ ﺷﺪن ﺑﺎ آن در ﻣﻼء ﻋﺎم ﭘﺮھﯿﺰ ﻧﻤﺎﯾﺪ؛ زﯾﺮا‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ََ ُۡ َ َ‬
‫ِين زِ�ن َت ُه َّن إ ِ� �ِ ُ ُعو� ِ ِه َّن﴾ ]اﻟﻨﻮر‪.[۳۱ :‬‬
‫﴿و� �بد‬
‫»زﯾﺒﺎﯾﯽ )و آراﺳﺘﮕﯽ( ﺧﻮد را ﺟﺰ ﺑﺮای ﺷﻮھﺮان ﺧﻮد ﻧﻤﺎﯾﺎن ﻧﺴﺎزﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدآوری اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﻮﺷﯿﺪن ﻟﺒﺎسھﺎی رﻧﮕﺎرﻧﮓ‪ ،‬ﺳﺒﺰ‪ ،‬آﺑﯽ‪ ،‬ﻗﺮﻣﺰ‪ ،‬زرد و ﻏﯿﺮه‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺪنﻧﻤﺎ و ﻧﺎزک ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ و ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺑﺪن زن را ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺮام و ﻧﺎﻣﺸﺮوع‬
‫ﻧﯿﺴﺖ و ھﺮﭼﻨﺪ ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ زﻧﺎن در ﻣﻼء ﻋﺎم ﻟﺒﺎﺳﯽ ﺳﺎده ﺑﭙﻮﺷﻨﺪ و از ﭘﺎرﭼﻪای‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -۴‬ﻋﺪم اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺑﻮی ﻣﻌﻄﺮ‪ :‬ﻻزم اﺳﺖ زﻧﺎن ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻗﺼﺪ دارﻧﺪ از ﻣﻨﺰل‬
‫ﺧﺎرج ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬از اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻋﻄﺮ و ﻣﻮاد ﺧﻮﺷﺒﻮﮐﻨﻨﺪه ﭘﺮھﯿﺰ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ؛ زﯾﺮا رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ھﺮ ﺧﺎﻧﻤﯽ ﮐﻪ ﻣﻮاد ﺧﻮﺷﺒﻮﮐﻨﻨﺪه اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮده از ﺣﻀﻮر در ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ‬
‫‪١‬‬
‫»ﻋﺸﺎء« ﺧﻮدداری ﻧﻤﺎﯾﺪ«‪.‬‬
‫‪ -۵‬ﻟﺒﺎس ﺷﮫﺮت‪ :‬ﭘﻮﺷﯿﺪن ﻟﺒﺎسھﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻟﺒﺎس ﺷﺎھﺰادﮔﺎن و اﺷﺮاف ﺑﺮای ﺟﻠﺐ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ دﯾﮕﺮان ﻧﺎﻣﺸﺮوع اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -۶‬ﭘﻮﺷﯿﺪن ﻟﺒﺎس ﻣﺮدان و ﻟﺒﺎس زﻧﺎن ﮐﺎﻓﺮ‪ :‬ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ زﻧﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ و‬
‫ھﯿﺄت ﻣﺮدان درﺑﯿﺎورﻧﺪ و ﻟﺒﺎس آﻧﺎن را ﺑﺮ ﺗﻦ ﮐﻨﻨﺪ؛ زﯾﺮا »رﺳﻮل ﺧﺪاص‬
‫ﻣﺮداﻧﯽ ﮐﻪ ﻟﺒﺎس زﻧﺎن و زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻟﺒﺎس ﻣﺮدان را ﺑﺮ ﺗﻦ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﻟﻌﻦ و‬
‫‪٢‬‬
‫ﻧﻔﺮﯾﻦ ﻗﺮار داده اﺳﺖ«‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ و اﺑﻮداود و اﻟﻨﺴﺎﯾﯽ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٩٦‬‬

‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ زﻧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻟﺒﺎس وﯾﮋه زﻧﺎن ﻓﺎﺳﺪ و ﻏﯿﺮﻣﺴﻠﻤﺎن را ﺑﺮ ﺗﻦ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﭘﻮﺷﯿﺪن ﻟﺒﺎﺳﯽ ﺑﺎ ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ھﺮﭼﻨﺪ زﻧﺎن ﻏﯿﺮﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﯿﺰ از آن‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ ﺳﺨﻦ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ زﻧﺎن ﺑﺎ ﻟﺒﺎﺳﯽ آراﺳﺘﻪ و رﻧﮕﺎرﻧﮓ ﮐﻪ‬
‫ﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ‪ ،‬ﻣﻮ‪ ،‬ﺳﯿﻨﻪ‪ ،‬ﺑﺎزو و ﺳﺎق ﻋﺮﯾﺎن ﺑﻪ ﮐﻮﭼﻪ و ﺧﯿﺎﺑﺎن ﺑﺮود و ﯾﺎ‬
‫در ﻣﺤﻞ ﮐﺎر و ‪ ...‬در ﺣﻀﻮر ﻣﺮدان ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮد‪.‬‬

‫اﻧﻮاع زﯾﻨﺖ و آراﺳﺘﮕﯽ‬

‫اﺳﻼم ﻣﻮارد ﺑﺴﯿﺎری از اﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ را روا ﮔﺮداﻧﯿﺪه و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را از اﻧﺠﺎم‬
‫دادن اﻣﻮر ﺣﺮام ﺑﯽﻧﯿﺎز ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و ﻣﻮاردی را ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم ﺣﻼل و روا‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﻟﺒﺎس‪ :‬ﻟﺒﺎس زﯾﺒﺎ و آراﺳﺘﻪ ﻧﻮ و ﯾﺎ ﮐﮫﻨﻪ ﺑﻪ ﺷﺮﻃﯽ ﮐﻪ ﺗﻤﯿﺰ ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻨﺪان ﺟﻠﺐ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ ـ ﻣﻨﻈﻮر ﻟﺒﺎس ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ زﻧﺎن ـ ﯾﮑﯽ از ﻣﻈﺎھﺮ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﻣﻄﻠﻮب و‬
‫ﻣﻮرد ﭘﺴﻨﺪ ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -۲‬ﮔﻞ و درﺧﺖ‪ :‬آراﺳﺘﻦ و زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ ﻣﺤﯿﻂ ﮐﺎر و ﻣﻨﺰل ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﮔﻞ و‬
‫ﮔﯿﺎه ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ ﮐﺎری ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ و ﻣﻮرد ﺗﺄﯾﯿﺪ اﺳﻼم ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -۳‬اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺎﺑﻠﻮھﺎی ﻣﻨﺎﻇﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﯾﺎ ﻧﻘﺎﺷﯽ در‪ ،‬دﯾﻮار و دﮐﻮراﺳﯿﻮن زﯾﺒﺎی‬
‫ﻣﻨﺰل ﮐﺎری ﻣﺸﺮوع ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺠﺴﻤﻪ اﻧﺴﺎن و ﺟﺎﻧﺪاران در‬
‫ﻣﻨﺰل و ﻣﺤﻞ ﮐﺎر ﻧﺎﻣﺸﺮوع اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -۴‬زﯾﺒﺎﯾﯽ و آراﺳﺘﮕﯽ ﺳﺮ و ﺻﻮرت و ﺗﻔﻨﻦ در آن ﺑﺮای ﻣﺮد و زن ﺑﺎ ﻣﺮاﻋﺎت ﻣﻮازﯾﻦ‬
‫ﺷﺮﻋﯽ ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪ -۵‬ﮔﺬاﺷﺘﻦ رﯾﺶ و ﮐﻮﺗﺎه ﮐﺮدن ﺳﺒﯿﻞ ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ رﻧﮓ ﮐﺮدن ﻣﻮ ﺑﺎ رﻧﮓ‬
‫ﻣﺸﮑﯽ از ﻧﻈﺮ ﺑﺮﺧﯽ از ﻋﻠﻤﺎ ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ وﯾﮋه اﮔﺮ ﻗﺼﺪ ﻓﺮﯾﺐﮐﺎری ﺑﺮای‬
‫ﺟﻮان ﻧﺸﺎن دادن ﺧﻮد و ازدواج ﺑﺎ زﻧﺎن و دﺧﺘﺮان ﺟﻮان را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -۶‬اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺎﺑﻠﻮھﺎی ﻣﻨﺎﻇﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ دورﺑﯿﻦ ﻋﮑﺎﺳﯽ ﯾﺎ ﮐﻨﺪهﮐﺎری اﻧﺠﺎم‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪ -۷‬اﺳﺘﻔﺎده از اﻧﻮاع ﻗﺎﻟﯽ و ﻣﻮﮐﺐ ﺑﺎ ھﺮ ﻧﻮع رﻧﮓ و ﻃﺮﺣﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻼﻣﺎﻧﻊ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -۸‬ﭘﺮورش ﮔﻞ و ﮔﯿﺎه در ﺣﯿﺎط و داﺧﻞ ﻣﻨﺰل‪ ،‬زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﺷﺎداﺑﯽ ﺧﺎﺻﯽ را ﺑﻪ ﻣﻨﺰل‬
‫ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬
 ‫‪٢٩٧‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎی ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‬

‫‪ -۹‬در ﺻﻮرت اﻣﮑﺎن وﺟﻮد ﺣﻮض و اﺳﺘﺨﺮ در ﺣﯿﺎط و داﺧﻞ ﻣﻨﺰل ﺑﺎ ﻣﺮاﻋﺎت‬
‫ﻣﻮازﯾﻦ ﺷﺮﻋﯽ ﺑﺮای ﺷﻨﺎ ﺑﻼﻣﺎﻧﻊ اﺳﺖ‪.‬‬

‫رﻓﺘﺎرھﺎی اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﺸﺘﺮک ﻣﯿﺎن ﻣﺮد و زن‬

‫آداب و اﺣﮑﺎﻣﯽ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺮدان و زﻧﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ در ﺟﮫﺖ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از‬
‫ﻓﺴﺎد و ﻧﺎھﻨﺠﺎری‪ ،‬اﺳﻼم آنھﺎ را در ﭘﺎرهای ﻣﻮارد ﺣﺮام و ﻧﺎروا ﻣﯽﺷﻤﺎرد‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮدن ﺻﺪا‪ :‬ﻻزم ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻠﻤﺎ اﺗﻔﺎقﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺻﺪا و ﮐﻼم‬
‫زﻧﺎن ﻋﻮرت ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻧﻤﯽرود؛ زﯾﺮا ھﻤﺴﺮان رﺳﻮل ﺧﺪاص ﮔﺎھﯽ اﺣﮑﺎم دﯾﻨﯽ‬
‫را ﺑﺮای ﻣﺮدان ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﻧﻤﻮدن ﺻﺪا ﺗﻮﺳﻂ زﻧﺎن ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‬
‫ﺿﺮورﺗﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺎﻣﺸﺮوع اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -۲‬ﻏﻨﺎء و ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ‪ :‬از ﻧﻈﺮ اﺳﻼم در ﻣﻮرد اﻣﻮر و اﺷﯿﺎء اﺻﻞ ﺑﺮ ﻣﺒﺎح ﺑﻮدن‬
‫آنھﺎﺳﺖ‪ .‬ﻣﮕﺮ آنﮐﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻠﯽ از آنھﺎ ﻧﮫﯽ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ؛ زﯾﺮا ﺳﻌﺪﺑﻦ اﺑﯽ وﻗﺎص‬
‫از رﺳﻮل ﺧﺪاص رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ‪» :‬در ﻣﯿﺎن اﻧﺴﺎنھﺎ ﮔﻨﺎھﮑﺎرﺗﺮﯾﻦ و‬
‫ﻣﺠﺮمﺗﺮﯾﻦ اﻧﺴﺎن ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﯿﺰی را ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺮدم ﺣﺮام ﻧﺸﺪه ﺣﺮام‬
‫‪١‬‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ در ﻣﻮرد ﻏﻨﺎ و آواز اﺻﻞ ﺑﺮ ﻣﺒﺎح ﺑﻮدن آنھﺎ اﺳﺖ ﻣﮕﺮ آنﮐﻪ دﻟﯿﻠﯽ در‬
‫ﻣﻮرد ﺗﺤﺮﯾﻢﺷﺎن وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ در ﻣﻮرد ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ اﺻﻞ ﺑﺮ‬
‫ﻧﺎروا ﺑﻮدن آن اﺳﺖ؛ زﯾﺮا آواز و ﻏﻨﺎ ﮐﻼﻣﯽ ﻣﻮزون اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ ﺳﺒﺐ ھﯿﺠﺎن و‬
‫ﺗﺤﺮﯾﮏ ﻣﯽﺷﻮد و اﺳﻼم ﺑﺎ ھﺮ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ زﻣﯿﻨﻪ ﻓﺴﺎد و اﻧﺤﺮاف را ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻒ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از ﻋﻠﻤﺎی ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﻏﻨﺎ و آواز ﻓﺤﺶ‪ ،‬ﮐﻼم زﺷﺖ و‬
‫ﺗﺤﺮﯾﮏﮐﻨﻨﺪه ﺑﻪ ﮔﻨﺎه و ﻣﺨﺎﻟﻒ ارزشھﺎی دﯾﻨﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺮام ﻧﯿﺴﺖ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ آرام ﻧﯿﺰ ھﻤﺮاه ﺷﻮد ﺑﻼﻣﺎﻧﻊ اﺳﺖ‪ ٢ .‬اﻣﺎ ﺳﺮود و آواز دﯾﻨﯽ‪ ،‬ﺣﻤﺎﺳﯽ و ﻋﺎرﻓﺎﻧﻪ‬
‫ﺧﺎﻟﯽ از اﻣﻮر ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎورھﺎ و اﺣﮑﺎم دﯾﻨﯽ و ھﻢﭼﻨﯿﻦ آوازﺧﻮاﻧﯽ زﻧﺎن در ﺟﻤﻌﯽ زﻧﺎﻧﻪ‬
‫ﺑﻼﻣﺎﻧﻊ اﺳﺖ‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫‪ -٢‬اﻟﺤﻼل و اﻟﺤﺮام ﻓﯽ اﻻﺳﻼم ‪ :‬دﮐﺘﺮ ﯾﻮﺳﻒ ﻗﺮﺿﺎوی ص ‪۲۸۰‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٩٨‬‬

‫‪ -۳‬ﻣﺴﺎﻓﺮت زﻧﺎن‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻓﺮت رﻓﺘﻦ زﻧﺎن ﺑﺮای ﺣﺞ ﯾﺎ ﻣﺴﺎﻓﺖھﺎی ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺑﯿﺶ از‬
‫‪ ۸۶‬ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺮای آنھﺎ ﭘﯿﺶ ﺑﯿﺎﯾﺪ ﺑﺪون‬
‫ھﻤﺮاھﯽ ﻣﺤﺮم ﯾﺎ زﻧﺎن ﻣﻄﻤﺌﻦ دﯾﮕﺮ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺷﺎﻓﻌﯿﻪ رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺣﺞ‬
‫ﺧﺎﻧﻢھﺎ را ﺑﻪ ھﻤﺮاھﯽ زﻧﺎن ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺟﺎﯾﺰ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -۴‬ﺳﺮ ﺑﻪ زﯾﺮی‪ :‬ھﺮﯾﮏ از زن و ﻣﺮد ﺑﺮاﺳﺎس آﻓﺮﯾﻨﺶ ﺧﻮد ﺑﻪ دﯾﮕﺮی ﮔﺮاﯾﺶ دارﻧﺪ‬
‫ً‬
‫و ﻣﻮرد آزﻣﻮن ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و اﺳﺎﺳﺎ ﺑﺮای ﺗﺤﻘﻖ اﻧﺴﺠﺎم‪ ،‬ﺗﮑﺎﻣﻞ و ﺗﻌﺎون در‬
‫زﻧﺪﮔﯽ آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺷﺮاﯾﻊ و رھﻨﻤﻮدھﺎی آﺳﻤﺎﻧﯽ رواﺑﻂ ﺟﻨﺴﯽ ﻣﯿﺎن‬
‫آﻧﺎن را ﺑﺮاﺳﺎس ﻋﺪاﻟﺖ‪ ،‬ﺣﻖ و رﻋﺎﯾﺖ ﻣﺼﺎﻟﺢ آﯾﻨﺪه ھﺮﯾﮏ از آنھﺎ ﺗﺮﺗﯿﺐ داده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ ھﯿﭻﯾﮏ از آنھﺎ ﺑﻪ ﺣﻖ دﯾﮕﺮی ﺗﻌﺮض ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ و ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﺖ دﯾﮕﺮی‬
‫ﺻﺪﻣﻪ ﻧﺰﻧﺪ و ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ را زﯾﺮ ﭘﺎ ﻧﻨﮫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم در راﺳﺘﺎی ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﻓﺘﻨﻪ و ﻓﺴﺎد‬
‫ﭼﺸﻢﭼﺮاﻧﯽ را ﺣﺮام ﮔﺮداﻧﯿﺪه اﺳﺖ؛ زﯾﺮا زﻣﯿﻨﻪ را ﺑﺮای ﮔﻨﺎھﺎن ﺑﺰرگﺗﺮ ﻓﺮاھﻢ ﻣﯽﺳﺎزد‬
‫و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ھﺮ دوی آنھﺎ را ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻓﺮوھﺸﺘﻦ ـ ﺑﻪ وﯾﮋه در اﯾﺎم ﺟﻮاﻧﯽ ـ‬
‫ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪه و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ٱ� َخب ُ‬‫� ل َ ُه ۡم إ َّن َّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ُ ّ ۡ ُ ۡ َ َ ُ ُّ ْ ۡ ۡ َ ۡ َ َ ۡ َ ُ ْ ُ َ ُ ۡ َ َ ۡ َ‬
‫�ۢ‬ ‫ِ‬ ‫﴿قل ل ِلمؤ ِمن ِ� �غضوا مِن �ب� ٰ ِرهِم و�حفظوا ف ُروجه ۚم �ٰل ِك أز ٰ ۚ ِ‬
‫َ ۡ َ ۡ ُ َ ُ‬ ‫ۡ َۡ َ‬ ‫َ ُ ّ ۡ ُ ۡ َٰ َ ۡ ُ ۡ‬ ‫ۡ َُ َ‬
‫ت �غضض َن مِن �ب� ٰ ِره َِّن َو�حفظ َن ف ُروجه َّن﴾ ]اﻟﻨﻮر‪:‬‬ ‫ب ِ َما يَصنعون ‪ ٣٠‬وقل ل ِلمؤمِ� ِ‬
‫‪.[۳۱ -۳۰‬‬
‫»)ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ( ﺑﻪ ﻣﺮدان ﻣﺆﻣﻦ ﺑﮕﻮ‪ :‬ﭼﺸﻤﺎن ﺧﻮد را )از ﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻧﺎﻣﺤﺮم( ﻓﺮو ﺑﻨﺪﻧﺪ و‬
‫ﻧﺎﻣﻮس ﺧﻮد را )از زﻧﺎ( ﭘﺎک ﻧﮕﻪ دارﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺮای آنھﺎ زﯾﺒﻨﺪهﺗﺮ و ﻣﺤﺘﺮﻣﺎﻧﻪﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﯽﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ از آنﭼﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﻨﺪ آ ﮔﺎه اﺳﺖ * و ﺑﻪ زﻧﺎن ﻣﺆﻣﻦ ﺑﮕﻮ‪ :‬ﭼﺸﻤﺎن‬
‫ﺧﻮد را )از ﻧﺎﻣﺤﺮﻣﺎن( ﺑﺒﻨﺪﻧﺪ و ﻧﺎﻣﻮس ﺧﻮد را )ﺑﺎ ﭘﺮھﯿﺰ از زﻧﺎ( ﻣﺼﻮن ﺑﺪارﻧﺪ«‪.‬‬
‫و اﯾﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﺸﻢ ﻓﺮوﺑﺴﺘﻦ ﻧﻘﺶ ﻣﮫﻤﯽ را در ﭘﺎﮐﯽ ﻧﻔﺲ و ﺷﺨﺼﯿﺖ و‬
‫ﭘﺮھﯿﺰ از ﻓﺘﻨﻪ و ﻓﺴﺎد ﺑﺮ دوش دارد و ﭘﺮھﯿﺰ از ﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻧﺎﻣﺤﺮم ﯾﮑﯽ از آداب ارزﺷﻤﻨﺪ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ و رﻓﺘﺎری ﻣﺘﻤﺪﻧﺎﻧﻪ از ﻟﻮازم ﺣﯿﺎء و ﺷﺮم اﺳﺖ و ﺣﯿﺎء و ﺷﺮم ﺑﺨﺸﯽ از‬
‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽروﻧﺪ‪.‬‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﺴﻠﻤﺎن را از ﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻧﺎﻣﺤﺮم ﺑﺮﺣﺬر داﺷﺘﻪ و ﻋﻮاﻗﺐ ﺧﻄﺮﻧﺎک آن را‬
‫ﯾﺎدآور ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
 ‫‪٢٩٩‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎی ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‬

‫»ﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻧﺎﻣﺤﺮم ﺗﯿﺮی از ﺗﯿﺮھﺎی اﺑﻠﯿﺲ اﺳﺖ‪ ،‬ھﺮﮐﺲ آن را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ رﺿﺎﯾﺖ ﻣﻦ‬
‫‪١‬‬
‫ﺗﺮک ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻤﺎﻧﯽ را ﺑﻪ او ارزاﻧﯽ ﻣﯽدارم ﮐﻪ ﻟﺬﺗﺶ را در ﻗﻠﺐ ﺧﻮد اﺣﺴﺎس ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ«‪.‬‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدآوری اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﮕﺎه ﻧﺎﮔﮫﺎﻧﯽ و ﻏﯿﺮﻋﻤﺪی ﮔﻨﺎھﯽ ﻧﺪارد؛ زﯾﺮا رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪاص ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽس ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ای ﻋﻠﯽ! ﭘﺲ از ﻧﮕﺎه )ﻏﯿﺮﻋﻤﺪی( دوﺑﺎره‬
‫ﻧﮕﺎه ﻣﮑﻦ؛ زﯾﺮا ﻧﮕﺎه اوﻟﯽ ﻣﻮرد ﻋﻔﻮ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد و اﻣﺎ ﻧﮕﺎه دوم ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﺗﻮ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫‪٢‬‬
‫ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫‪ -۵‬آداب ورود ﺑﻪ ﻣﻨﺎزل‪ :‬ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم در ﻣﻮرد وارد ﺷﺪن ﺑﻪ ﻣﻨﺎزل ﺑﺮای اﻓﺮاد‬
‫ﻏﺮﯾﺐ‪ ،‬ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ و ﻓﺮزﻧﺪان در داﺧﻞ ﺧﺎﻧﻪ دارای آداﺑﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻓﺮاد ﻏﺮﯾﺐ و ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﺑﺮای وارد ﺷﺪن ﺑﻪ ﻣﻨﺎزل ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ اﺟﺎزه ﺑﺨﻮاھﻨﺪ و در ﮐﻨﺎر درب‬
‫ﻣﻨﺰل ﺗﺎ ﮐﺴﺐ اﺟﺎزه ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ۡ‬ ‫َ ٰٓ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ْ َ َ ۡ ُ ُ ْ ُ ُ ً َ ۡ َ ُ ُ ُ‬
‫� � َ ۡس َتأ� ُِسوا ْ َو� ُ َس ّل ُِموا ْ َ َ ٰٓ‬
‫�‬ ‫ِ� ۡم َح َّ ٰ‬ ‫﴿���ها ٱ�ِين ءامنوا � تدخلوا �يوتا �� �يوت‬
‫َ ۡ َ َ ٰ ُ ۡ َ ۡ ‪َ ُ َّ َ َ ۡ ُ َّ َ َ ۡ ُ َّ ٞ‬‬
‫]اﻟﻨﻮر‪.[۲۷ :‬‬ ‫﴾‬ ‫‪٢٧‬‬ ‫ون‬ ‫أهل ِها ۚ �ل ِ�م خ� ل�م لعل�م تذكر‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ! وارد ﺧﺎﻧﻪھﺎﯾﯽ ﻧﺸﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺴﺖ ﻣﮕﺮ‬
‫ﭘﺲ از اﺟﺎزه ﮔﺮﻓﺘﻦ و ﺳﻼم ﮐﺮدن ﺑﺎ ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ آن‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﯿﺪ‬
‫اﺳﺖ ﺷﻤﺎ )اﯾﻦ دو ﻣﻮرد را ھﻨﮕﺎم رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﻨﺎزل دﯾﮕﺮان رﻋﺎﯾﺖ و آنھﺎ را( ﻣﺪﻧﻈﺮ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ«‪.‬‬
‫زﻧﮓ زدن و اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺘﻦ ﺗﺎ ﺳﻪ ﺑﺎر رواﺳﺖ و ﭘﺲ از آن اﮔﺮ ﺑﻪ او اﺟﺎزه داده ﻧﺸﺪ‬
‫ﯾﺎ ﺟﻮاﺑﯽ را ﻧﺸﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ از وارد ﺷﺪن ﺑﻪ ﻣﻨﺰل ﻣﻨﺼﺮف ﺷﻮد؛ زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص‬
‫ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫‪٣‬‬
‫»ھﺮﮔﺎه ﮐﺴﯽ از ﺷﻤﺎ ﺳﻪ ﺑﺎر اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺖ و ﺑﻪ او اﺟﺎزه داده ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺮدد«‪.‬‬
‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ وارد ﻣﻨﺰل دﯾﮕﺮان ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺷﺮم و ﺣﯿﺎء و آداب اﺳﻼﻣﯽ را ﻣﺮاﻋﺎت‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ و ھﻨﮕﺎم ورود و ﺧﺮوج اﯾﻦ ﻃﺮف و آن ﻃﺮف را ﻧﮕﺎه ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬و رو ﺑﻪ درب اﻃﺎﻗﯽ ﮐﻪ‬
‫اھﻞ ﻣﻨﺰل دﯾﺪه ﺷﻮﻧﺪ ﻧﻨﺸﯿﻨﺪ و ﭘﺲ از ﭘﺎﯾﺎن ﮐﺎر ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺎ اﺟﺎزه ﺻﺎﺣﺐ ﺧﺎﻧﻪ از آنﺟﺎ‬
‫ﺧﺎرج ﺷﻮد‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﻄﺒﺮاﻧﯽ و اﻟﺤﺎﮐﻢ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﻻﻣﺎم اﺣﻤﺪ‬
‫‪ -٣‬اﺧﺮﺟﻪ ﻣﺎﻟﮏ و اﺣﻤﺪ و اﻟﺸﯿﺨﺎن‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٣٠٠‬‬

‫ﻓﺮزﻧﺪان و ﺧﺪﻣﺘﮑﺎر ﻣﻨﺰل ھﻢ ﺑﺎﯾﺪ آداﺑﯽ را در ﻣﻮرد ورود ﺑﻪ اﻃﺎق ﭘﺪر و ﻣﺎدر در ﺳﻪ‬
‫وﻗﺖ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﺮاﻋﺎت ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ُ ُ َّ َ َ َ َ ۡ َ ۡ َ ُ ُ ۡ َ َّ َ َ ۡ َ ۡ ُ ُ ْ‬ ‫َ َ‬
‫�ٔذِن�م ٱ�ِين ملكت �ي�ٰن�م وٱ�ِين لم �بلغوا‬ ‫�� ُّ� َها َّٱ� َ‬
‫ِين َء َام ُنوا ْ ل ِيَ ۡس َ ۡ‬ ‫﴿ ٰٓ‬
‫ُ ۡ َ َ ٰ َ َ َّ ٰ ّ َ ۡ َ َ ٰ ۡ َ ۡ َ َ َ َ ُ َ َ َ ُ ّ َ َّ‬
‫ٱلظه َ‬ ‫ٱ�لُ َ‬
‫ُ‬ ‫ۡ‬
‫�ة ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِن‬ ‫م‬ ‫م‬ ‫�‬ ‫اب‬ ‫ِي‬ ‫�‬ ‫ون‬ ‫ع‬‫ض‬ ‫ت‬ ‫ِ�‬ ‫ح‬‫و‬ ‫ر‬
‫ِ‬ ‫ج‬ ‫ف‬ ‫ٱل‬ ‫ِ‬ ‫ة‬‫و‬ ‫ل‬ ‫ص‬ ‫ل‬‫ِ‬ ‫ب‬ ‫�‬ ‫ِن‬ ‫م‬ ‫ت‬
‫�‬ ‫ٖ‬ ‫�‬ ‫م‬ ‫ث‬ ‫�‬‫ث‬ ‫م‬ ‫ِن�‬ ‫م‬ ‫م‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ُ ۡ ۡ َ َ ۡ ُ ۡ َ َ ۡ ۡ ُ َ ُ ۢ َ ۡ َ ُ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ََۡ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َۡ َ َ ۡ َ ٓ‬ ‫َ‬
‫ت ل� ۚم ليس علي�م و� علي ِهم جناح �عدهنۚ‬ ‫و ِم ۢن �ع ِد صل ٰوة ِ ٱلعِشاءِ � ث�ٰث عو� ٰ ٖ‬
‫ٱ� َعل ٌ‬ ‫ت َو َّ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ُ َ ّ ُ َّ ُ َ ُ ُ‬ ‫� ۡم َ َ ٰ َ ۡ‬ ‫َ َّ ٰ ُ َ َ َ ۡ ُ َ ۡ ُ ُ‬
‫ِيم‬ ‫ض ك�ٰل ِك يب ِ� ٱ� ل�م ٱ�� ٰ ِ �‬ ‫� �ع ٖ �‬ ‫ط�فون علي�م �عض‬
‫ِيم ‪] ﴾٥٨‬اﻟﻨﻮر‪.[۵۸ :‬‬ ‫َحك ‪ٞ‬‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ! ﺧﺪﻣﺘﮑﺎران و ﮐﻮدﮐﺎن ﺷﻤﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺪ ﺑﻠﻮغ‬
‫ﻧﺮﺳﯿﺪهاﻧﺪ )ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺳﻦ ﺗﻤﯿﯿﺰ و ﻗﺼﺪ ورود ﺑﻪ اﻃﺎقھﺎی ﺧﻮاب زن و‬
‫ﺷﻮھﺮ( ﺑﺎﯾﺪ در ﺳﻪ وﻗﺖ ﺑﺎﯾﺪ اﺟﺎزه ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ :‬ﭘﯿﺶ از ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ‪ ،‬در ﻧﯿﻤﺮوز ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻟﺒﺎسھﺎی )ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ( ﺧﻮد را در ﻣﯽآورﯾﺪ و ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز ﻋﺸﺎ )اﯾﻦ اوﻗﺎت( ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ‬
‫)اوﻗﺎت ﺧﻠﻮت و ﮐﺸﻒ( ﻋﻮرت ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از اﯾﻦ ﺳﻪ وﻗﺖ ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد ﮐﻪ‬
‫ﺑﺪون اﺟﺎزه وارد )اﻃﺎق( ﺷﻮﻧﺪ؛ زﯾﺮا آنھﺎ دور و ﺑﺮ ﺷﻤﺎ در رﻓﺖ و آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ‬
‫)ﺻﺮﯾﺢ و روﺷﻦ( ﺧﺪاوﻧﺪ آﯾﻪھﺎ را ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ«‪.‬‬
‫‪ -۶‬ﻣﺮد و زن ﻧﻤﺎﯾﯽ‪ :‬در ﻓﺮھﻨﮓ و ﻣﻨﻄﻖ ﻏﺮب و در ﺳﺎﯾﻪ ﻣﺴﺎوات ﮐﺎذب‪ ،‬ﻣﯿﺎن ﻣﺮد‬
‫و زن ﺑﺴﯿﺎری از ارزشھﺎ و ﻣﻔﺎھﯿﻢ اﺧﻼﻗﯽ در ھﻢ رﯾﺨﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻃﺮﻓﺪاران‬
‫اﯾﻦ ﻓﺮھﻨﮓ ﺑﯿﮫﻮده ﻣﯽﺧﻮاھﻨﺪ ھﻤﻪ ﺗﻔﺎوتھﺎی ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﯿﺎن ﻣﺮد و زن را ﮐﻨﺎر‬
‫ﺑﮕﺬارﻧﺪ و ﺑﺎ ﻓﻄﺮت و آﻓﺮﯾﻨﺸﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاﺳﺎس آن ﻣﺮدان و زﻧﺎن را آﻓﺮﯾﺪه‬
‫ً‬
‫ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺮﻣﯽﺧﯿﺰﻧﺪ و ﻣﻄﻠﻘﺎ اﯾﻦ اﻧﺪﯾﺸﻪ‪ ،‬ﻓﺮھﻨﮓ و روش ﺑﻪ ھﯿﭻوﺟﻪ در‬
‫ﺟﮫﺖ ﺧﺮﯾﺪ و ﻣﺼﻠﺤﺖ زﻧﺎن ﮔﺎم ﺑﺮﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻠﮑﻪ در ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻮارد ﮐﺮاﻣﺖ‪،‬‬
‫ﺷﺨﺼﯿﺖ‪ ،‬ﺣﯿﺜﯿﺖ و ﺣﻘﻮقﺷﺎن را زﯾﺮﭘﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﺴﯿﺎری از زﻧﺎن‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﺣﺘﯽ زﻧﺎن ﻏﺮﺑﯽ دﺳﺘﻪدﺳﺘﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ اﺷﺘﺒﺎه ﺧﻮد ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪھﺎی‬
‫ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺎزﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﻨﻄﻖ و ﻓﺮھﻨﮓ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻨﻄﻖ ﻓﻄﺮت و ﺳﺎزﮔﺎری ﺑﺎ واﻗﻌﯿﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس آن اﻧﺴﺎنھﺎ را آﻓﺮﯾﺪه واﻗﻌﯿﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ھﯿﭻوﺟﻪ روا ﻧﯿﺴﺖ ﺑﺎ آن روﯾﺎروﯾﯽ ﺑﺸﻮد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻖ و ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﻟﮫﯽ از ﻇﺎھﺮ و ﺑﺎﻃﻦ آن ﺗﻔﺎوتھﺎ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ھﺮﯾﮏ از‬
‫آنھﺎ را در ﻋﺮﺻﻪ ﺣﯿﺎت دارای ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺘﯽ وﯾﮋه ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآورد‪.‬‬
 ‫‪٣٠١‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎی ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‬

‫‪ -۷‬اﻓﺸﺎی اﺳﺮار ھﻤﺴﺮی‪ :‬اﻣﺎﻧﺘﺪاری ﺳﺘﻮن ﻓﻘﺮات اﺣﮑﺎم و آداب ھﻤﺴﺮداری‬

‫اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎﻧﺘﺪاری در ﺷﻨﯿﺪن‪ ،‬دﯾﺪن‪ ،‬ﻋﻔﺖ‪ ،‬ﭘﻮﺷﺶ‪ ،‬رﻓﺘﺎر و اﻣﺎﻧﺘﺪاری در ﮔﻔﺘﺎر‬
‫در ﭘﻨﮫﺎن و آﺷﮑﺎر و در زﻧﺪﮔﯽ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ و ﻓﺮزﻧﺪان و در ﺗﻼش ﺑﺮای ﭘﺎﺳﺪاری‬
‫از ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺧﺎﻧﻮاده و اداﻣﻪ آن و اﻣﺎﻧﺘﺪاری در ﻣﻮرد رواﺑﻂ ﺧﺎص زن و ﺷﻮھﺮ‪،‬‬
‫ارﺗﺒﺎط ﻣﯿﺎن ﺧﺎﻧﻮاده و ھﻤﺴﺎﯾﻪھﺎ و ﻣﺮدم و ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﻣﺮاﻋﺎت‬
‫اﻣﺎﻧﺘﺪاری در ھﻤﻪ اﻣﻮر ﻻزم و ﺿﺮوری اﺳﺖ‪ .‬و ﻻزﻣﻪ اﯾﻦ اﻣﺎﻧﺘﺪاری ﻣﺮاﻋﺎت‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﻋﺪم اﻓﺸﺎی اﺳﺮار‪ :‬ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم ھﺮﯾﮏ از زن و ﺷﻮھﺮ را ﺑﻪ ﺣﻔﻆ اﺳﺮار و ﻧﮫﺎﻧﯽ‬
‫ھﺎی ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﺮﻏﯿﺐ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ؛ زﯾﺮا اﻓﺸﺎی اﺳﺮار رﻓﺘﺎری ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ اﺳﺖ و ﺑﺎ اﺧﻼق و‬
‫ﮐﺮاﻣﺖ ﺳﺎزﮔﺎری ﻧﺪارد و ﮔﻨﺎه ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺰرﮔﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬از اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪریس رواﯾﺖ‬
‫ﺷﺪه ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﺟﺎﯾﮕﺎه در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ و در ﭘﯿﺸﮕﺎه‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ از آن زن و ﻣﺮدی اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﺮار زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ ﺧﻮد را ﺑﺮای دﯾﮕﺮان اﻓﺸﺎ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ«‪ .‬و‬
‫در رواﯾﺘﯽ دﯾﮕﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﮔﻔﺘﺎر ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه در ﻣﺠﺎﻟﺲ اﻣﺎﻧﺖ ھﺴﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺟﺰ ﺳﻪ‬
‫ﺳﺨﻦ )ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﺿﺮر و ﻓﺴﺎد آن را اﻓﺸﺎء ﮐﺮد( ﺳﺨﻨﺎﻧﯽ ﺑﺮای‬
‫رﯾﺨﺘﻦ ﺧﻮن دﯾﮕﺮان‪ .‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی ﺑﺮای زﻧﺎ و ﺧﻼﻓﮑﺎری و ﺗﻮﻃﺌﻪﭼﯿﻨﯽ ﺑﺮای دزدی‬
‫‪١‬‬
‫اﻣﻮال دﯾﮕﺮان«‪.‬‬
‫ب‪ -‬ﺗﻮﺻﯿﻒ زﯾﺒﺎﯾﯽ زﻧﺎن‪ :‬ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ اﻣﺎم ﻧﻮوی در ﮐﺘﺎب »رﯾﺎض اﻟﺼﺎﻟﺤﯿﻦ«‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم از ﺗﻮﺻﯿﻒ و ﺑﯿﺎن زﯾﺒﺎﯾﯽ زﻧﺎن ﺑﺮای ﻣﺮدان ﻧﺎﻣﺤﺮم ﻧﮫﯽ ﻧﻤﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ در ﻣﻮاردی ﮐﻪ آن ﻣﺮد ﻗﺼﺪ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎری او را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ زﯾﺮا از اﺑﻦ‬
‫ﻣﺴﻌﻮد رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪» :‬زﻧﺎن از زﯾﺒﺎﯾﯽ زﻧﺎن دﯾﮕﺮ‬
‫ﺑﺮای ﺷﻮھﺮان ﺧﻮد ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﮐﻪ اﻧﮕﺎر آنھﺎ را ﻣﯽﺑﯿﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﻧﮕﻮﯾﻨﺪ«‪ ٢ .‬ھﻢﭼﻨﯿﻦ از‬
‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺮداﺷﺖ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﻣﺮد ھﻢ ﻧﺒﺎﯾﺪ در ﺣﻀﻮر ھﻤﺴﺮ ﺧﻮد از زﯾﺒﺎﯾﯽ و‬
‫آراﺳﺘﮕﯽ ﻣﺮدان دﯾﮕﺮ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪.‬‬
‫ج‪ -‬ﻓﺘﻨﻪﮔﻮﯾﯽ ﻣﯿﺎن زن و ﺷﻮھﺮ‪ :‬ﺑﺮﺧﯽ از آدمھﺎی ﻓﺎﺳﻖ و ﻓﺎﺟﺮ ﺗﻼش ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺑﺎ‬
‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﯿﺎن زن و ﻣﺮد اﯾﺠﺎد اﺧﺘﻼف ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و زن را ﺑﺮای ﻃﻼق ﮔﺮﻓﺘﻦ از‬
‫ﺷﻮھﺮش ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ او ﺗﻠﻘﯿﻦ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﻮھﺮش ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎ او را‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻮداود‬
‫‪-٢‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٣٠٢‬‬

‫ﻧﺪارد و ھﻤﻪ ﺗﻼش ﺧﻮد را ﺑﺮای ﺟﺪاﯾﯽ از او ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺎر ﺟﻨﺎﯾﺖ و ﺧﯿﺎﻧﺘﯽ‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺰرگ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺑﺮﯾﺪهس رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪» :‬ﮐﺴﯽ‬
‫ﮐﻪ در ﻣﻮرد اﻣﺎﻧﺖھﺎ ﺧﯿﺎﻧﺖ ﮐﻨﺪ و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ زﻧﺎن ﺷﻮھﺮدار را ﻓﺮﯾﺐ ﺑﺪھﺪ‪ ،‬از ﻣﺎ‬
‫‪١‬‬
‫)ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن( ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﯽآﯾﺪ«‪.‬‬
‫د‪ -‬درﺧﻮاﺳﺖ ﻃﻼق‪ :‬ھﺮﮔﺎه زﻧﯽ ﺑﺪون ﻋﺬر و ﺑﮫﺎﻧﻪ ﻣﻮﺟﻪ و ﻣﺸﺮوع ﯾﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻓﺮﯾﺐ‬
‫ﺧﻮردن از ﻃﺮف دﯾﮕﺮان ﺑﺮای ازدواج ﺑﺎ آنھﺎ‪ ،‬از ﺷﻮھﺮ ﺧﻮد ﺗﻘﺎﺿﺎی ﻃﻼق ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﮐﺎر‬
‫زﺷﺖ و ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺎﭘﺴﻨﺪی را ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺗﺤﺮﯾﮏ و ﺗﺸﻮﯾﻖ‬
‫زﻧﺎن ﺷﻮھﺮدار ﺑﺮای ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻃﻼق و وﻋﺪه ازدواج ﺑﺎ آنھﺎ را ﻓﺘﻨﻪ و ﻓﺴﺎدﺑﺮاﻧﮕﯿﺰی‬
‫ﺑﺮﺷﻤﺮده و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»ھﺮ زﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺪون دﻟﯿﻞ ﻣﺸﺮوع از ﺷﻮھﺮ ﺧﻮد ﺗﻘﺎﺿﺎی ﻃﻼق ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ ﺑﻮی ﺑﮫﺸﺖ ﺑﺮ‬
‫‪٢‬‬
‫او ﺣﺮام ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫‪ -۱‬ﻣﺴﺠﺪ در ﻣﻨﺰل‪ :‬ھﺮﭼﻨﺪ اﻗﺎﻣﻪ ﻧﻤﺎز در ھﺮ ﻣﮑﺎن ﭘﺎک و ﻏﯿﺮﻏﺼﺒﯽ ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪،‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ در داﺧﻞ ﻣﻨﺰل ﺟﺎﯾﯽ را ﺑﺮای اﻗﺎﻣﻪ ﻧﻤﺎز ﺧﺎﻧﻮاده در ﻧﻈﺮ‬
‫ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ ۡ َ ُ ْ ُ ُ َ ُ ۡ ۡ َ ٗ َ َ ُ ْ َّ َ َ‬
‫ٱلصل ٰوة﴾ ]ﯾﻮﻧﺲ‪.[۸۷ :‬‬ ‫﴿وٱجعلوا �يوت�م ق ِبلة وأ�ِيموا‬
‫»ﺧﺎﻧﻪھﺎﯾﺘﺎن را ﻗﺒﻠﻪﮔﺎه ﮐﻨﯿﺪ و ﻧﻤﺎز را اﻗﺎﻣﻪ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ«‪.‬‬

‫‪ -۴‬ﮐﺎر و ﻣﺸﻐﻠﺖ ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫ھﯿﭻ اﻧﺴﺎﻧﯽ در زﻧﺪﮔﯽ از ﮐﺎر ﺑﯽﻧﯿﺎز ﻧﯿﺴﺖ؛ زﯾﺮا ﮐﺎر و ﻣﺸﻐﻠﺖ ﻣﺎﯾﻪ ﺳﺮﺑﻠﻨﺪی و‬
‫اﻓﺘﺨﺎر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ از اﯾﻦ راه اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺧﻮد را از ﺧﻮاری دﺳﺖ دراز ﻧﻤﻮدن ﺑﻪ ﺳﻮی‬
‫دﯾﮕﺮان و ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ ﻣﺼﻮن ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﺮ ﺧﻮد ﻣﺘﮑﯽ ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺎری ﺑﺮ دوش دﯾﮕﺮان‬
‫ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮐﺎر و ﮐﺴﺐ درآﻣﺪ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﮫﻢ ﻻزم‬
‫اﺳﺖ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ .‬اول‪ :‬درآﻣﺪ ﺣﻼل و ﻣﺸﺮوع‪ .‬دوم‪ :‬ﮐﺎر زﻧﺎن‪ ،‬ﺳﻮم‪ :‬وارد‬
‫ﮐﺮدن ﺿﺮر و زﯾﺎن‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻢ و اﺑﻮداود‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻮداود و اﻟﺘﺮﻣﺬی‬
 ‫‪٣٠٣‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎی ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‬

‫درآﻣﺪ ﺣﻼل‪ :‬اﺳﻼم ﺑﺎ ﮐﺴﺐ ﺛﺮوت زﯾﺎد از ﻃﺮﯾﻖ درآﻣﺪ ﺣﻼل ـ ﺑﻪ ﺷﺮط ادای زﮐﺎت‬
‫و ﻣﺼﺮف و ھﺰﯾﻨﻪ ﺻﺤﯿﺢ آن ـ ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﯽ ﻧﺪارد؛ زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﺎل و داراﯾﯽ ﭘﺎک و ﺣﻼل ﺑﺮای اﻧﺴﺎن ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎر ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺒﻨﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﮐﺴﺐ روزی و درآﻣﺪ در ﮔﺮو ﮐﺎر و ﺗﻼش اﺳﺖ و دﺳﺖ روی دﺳﺖ ﮔﺬاﺷﺘﻦ و‬
‫اﻧﺘﻈﺎر ﺑﺎرﯾﺪن روزی از آﺳﻤﺎن ﻣﻌﻘﻮل و ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺨﺶ ﻧﯿﺴﺖ و ﻻزم اﺳﺖ اﻧﺴﺎن ھﻤﻪ‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽھﺎی ﺧﻮد را ﺑﺮای ﮐﺴﺐ و درآﻣﺪ از ﻃﺮﯾﻖ ﮐﺎر‪ ،‬ﺗﺠﺎرت‪ ،‬آﻣﻮﺧﺘﻦ ﺻﻨﻌﺖ‪ ،‬ﺣﺮﻓﻪ و‬
‫‪ ،...‬ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﮕﯿﺮد ﺗﺎ ﺧﻮد و ﺧﺎﻧﻮادهاش را از ﻓﻘﺮ و ﻣﺸﮑﻼت ﻧﺠﺎت دھﺪ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ َُ ٗ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ َ َّ‬
‫ٱم ُشوا ْ ِ� َم َناكِب َها َو ُ�ُوا ْ مِن ّر ۡزقِهِۦ َ ۡ‬
‫��هِ‬ ‫و� فَ ۡ‬ ‫ل‬‫ذ‬ ‫�ض‬‫ٱ�‬ ‫�ُ‬
‫م‬
‫َ ََ َ ُ‬
‫ل‬ ‫ل‬ ‫ع‬‫ج‬ ‫ِي‬‫ٱ�‬ ‫﴿هو‬
‫ِ ۖ‬ ‫ِ‬
‫ُّ‬
‫ٱلن ُش ُ‬
‫ور ‪] ﴾١٥‬اﻟﻤﻠﮏ‪.[۱۵ :‬‬
‫»او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ زﻣﯿﻦ را ﺑﺮای ﺷﻤﺎ رام ﮔﺮداﻧﯿﺪ‪ ،‬ﭘﺲ در ﻓﺮاﺧﻨﺎی آن رھﺴﭙﺎر‬
‫ﺷﻮﯾﺪ و از روزی )ﺧﺪاوﻧﺪ( ﺑﺨﻮرﯾﺪ و رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ ﺑﻪ ﺳﻮی اوﺳﺖ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»دﺳﺖ ﺑﺨﺸﻨﺪه و اﻧﻔﺎق ﮐﻨﻨﺪه از دﺳﺖ ﮔﯿﺮﻧﺪه و ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ و ﮔﺪا ﺑﮫﺘﺮ و ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣﺮد اﺳﺖ ﮐﻪ ھﻤﻪ ﻧﯿﺎزھﺎی ﺿﺮوری زﻧﺪﮔﯽ اﻋﻢ از ﻣﺴﮑﻦ و ﺧﻮراک و‬
‫ﭘﻮﺷﺎک ﺧﺎﻧﻮاده را ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬و وﺳﺎﯾﻞ ﻣﻨﺰل را ﺗﮫﯿﻪ ﮐﻨﺪ و ﻣﮫﺮﯾﻪ ھﻤﺴﺮش را‬
‫ﺑﭙﺮدازد‪ ،‬اﻣﺎ اﻧﺴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ ﮐﻪ از راه ﻣﺸﺮوع و ﺻﺤﯿﺢ ﮐﺴﺐ درآﻣﺪ ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ‬
‫و از راهھﺎی ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺑﺮای ﮐﺴﺐ و ﮐﺎر اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ و از ﻣﻮارد ﻣﺸﮑﻮک ﭘﺮھﯿﺰ ﮐﻨﺪ؛‬
‫زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ درآﻣﺪ ﺣﻼل و روا را ﻣﺒﺎرک ﮔﺮداﻧﯿﺪه و داراﯾﯽ ﺣﺮام و ﻧﺎﻣﺸﺮوع را ﻣﺎﯾﻪ‬
‫ﺧﻮاری و ﮔﺮﻓﺘﺎری ﮔﺮداﻧﯿﺪه اﺳﺖ و ﺟﺴﻢ و ﺟﺎﻧﯽ را ﮐﻪ از راه ﺣﺮام ﺗﻐﺬﯾﻪ ﺷﻮد‬
‫ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻋﺬاب و آﺗﺶ ﻣﯽداﻧﺪ‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﺻﺪﻗﻪ و اﺣﺴﺎن از اﻣﻮال ﺣﺮام ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺮار ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد؛ زﯾﺮا‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه از رﺳﻮل ﺧﺪاص رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺎک اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺟﺰ ﭘﺎﮐﯽ‬
‫ﭼﯿﺰی را ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮد«‪ ١ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫ۡ ُ‬ ‫َ َ ُّ َ َّ َ َ ُ ْ ُ ُ ْ‬
‫ت َما َر َزق َ�ٰ� ۡم﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۱۷۲ :‬‬ ‫َ‬
‫ِين َءامنوا �وا مِن َط ّيِ�ٰ ِ‬
‫���ها ٱ�‬ ‫﴿ ٰٓ‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬رواه ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٣٠٤‬‬

‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬از ﭼﯿﺰھﺎی ﭘﺎک )و ﺣﻼﻟﯽ ﮐﻪ( ﻧﺼﯿﺐ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻮدهاﯾﻢ‬
‫ﺑﺨﻮرﯾﺪ )و اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ(«‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ درآﻣﺪ و روزی از راهھﺎی ﺣﺮام ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬رﺑﺎ‪ ،‬ﺳﺮﻗﺖ‪ ،‬ﻏﺎرت‪ ،‬ﻏﺼﺐ‪،‬‬
‫ﺧﯿﺎﻧﺖ و اﻣﺎل آنھﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﺮﮔﺮداﻧﯿﺪه‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺧﻮد ﺷﺨﺺ ﺑﺨﻮاھﺪ آنھﺎ را ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺐ آن ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺰد‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬درﺳﺖﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺿﺎﯾﻊ و ﺗﺒﺎه ﻧﻤﻮدن اﻣﻮال ﺣﺮام ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ و‬
‫ﺑﮫﺘﺮ آن اﺳﺖ ـ اﮔﺮ ﻣﺎﻟﮑﯿﻦ و وارﺛﯿﻦ آن اﻣﻮال در دﺳﺘﺮس ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ ـ در ﻣﯿﺎن‬
‫ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺷﻮد ﯾﺎ در اﻣﻮر ﺧﯿﺮﯾﻪ ﻣﺼﺮف ﮔﺮدد؛ زﯾﺮا ﺗﺒﺎه ﻧﻤﻮدن اﻣﻮال ﺣﺮام‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺳﻼم ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﮐﺎر و ﺗﻼش و ﺻﻨﻌﺖ ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻧﻤﻮده و آنھﺎ را از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮی ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺧﻮدﮐﻔﺎﯾﯽ و ﺳﺮﺑﻠﻨﺪی ﺳﻮق ﻣﯽدھﺪ و آنھﺎ را از واﺑﺴﺘﮕﯽ اﻗﺘﺼﺎدی‬
‫رھﺎﯾﯽ ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬
‫در ﮔﺬﺷﺘﻪ و در دﻧﯿﺎی ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺗﺠﺎرت ﯾﮑﯽ از ﻣﮫﻢﺗﺮﯾﻦ وﺳﺎﯾﻞ ﮐﺴﺐ درآﻣﺪ ﺑﻮده و‬
‫ھﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﻣﺸﺮوع ﺑﺎﺷﺪ و ﻗﻮاﻧﯿﻦ و اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻋﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬رﺿﺎﯾﺖ ﻃﺮﻓﯿﻦ‬
‫ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻣﺮاﻋﺎت ﺷﻮد و از اﻣﻮر ﻧﺎرواﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬دروغ‪ ،‬ﺧﯿﺎﻧﺖ‪ ،‬رﺑﺎ‪ ،‬ﮐﻼھﺒﺮداری و ﻓﺮوش‬
‫اﺷﯿﺎﯾﯽ ﮐﻪ وﺟﻮد ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺗﺤﻮﯾﻞ دادن آنھﺎ ﺑﻪ ﻣﺸﺘﺮی اﻣﮑﺎنﭘﺬﯾﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺎک و‬
‫ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻻزم اﺳﺖ از اﺟﺒﺎر‪ ،‬ﻓﺮﯾﺐﮐﺎری و زﯾﺎن ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ و ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫ﻧﺎآ ﮔﺎھﯽ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ در ﻣﻮرد ﻣﺎھﯿﺖ ﺟﻨﺲ ﻣﻮرد ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ و ﺑﮫﺎی واﻗﻌﯽ آن‪ ،‬اﺣﺘﮑﺎر و‬
‫ﺑﺎزی ﺑﺎ ﻗﯿﻤﺖھﺎ دوری ﺷﻮد و ھﻢﭼﻨﯿﻦ از ﻣﻌﺎﻣﻼﺗﯽ ﮐﻪ در ﺻﻮرت ﻇﺎھﺮ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و در ﺑﺎﻃﻦ رﺑﺎﺧﻮاری ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﻨﺪ و ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﺮ روی ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ دﯾﮕﺮان و ﺧﺮﯾﺪ‬
‫و ﻓﺮوش اﺷﯿﺎء ﻣﻀﺮ و ﺣﺮام و ﮐﻢﻓﺮوﺷﯽ و ﮔﺮانﻓﺮوﺷﯽ ﺧﻮدداری ﺷﻮد‪.‬‬

‫رﺷﻮه دادن ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﻦ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ‬

‫ﯾﮑﯽ از ﺑﺪﯾﮫﯿﺎت اﺣﮑﺎم اﺳﻼم‪ ،‬ﺣﺮام ﺑﻮدن رﺷﻮه و ھﺪﯾﻪ دادن ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﻦ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ‬
‫اﺳﺖ؛ زﯾﺮا اﺑﻮھﺮﯾﺮه از رﺳﻮل ﺧﺪاص رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬رﺳﻮل ﺧﺪاص‬
‫‪١‬‬
‫رﺷﻮهدھﻨﺪه و رﺷﻮهﮔﯿﺮﻧﺪه ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ را ﻣﻮرد ﻟﻌﻦ و ﻧﻔﺮﯾﻦ ﻗﺮار داده اﺳﺖ«‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ و ﻣﻌﺠﻢ ﮐﺒﯿﺮ ﻃﺒﺮاﻧﯽ ج ‪ ۲۳‬ص ‪۳۹۸‬‬
 ‫‪٣٠٥‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎی ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‬

‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ھﺮﮔﺎه ﮐﺴﯽ ﺑﺮای دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﺣﻖ ﺧﻮﯾﺶ و دﻓﻊ ﺳﺘﻢ ھﯿﭻ راھﯽ ﺑﻪ ﺟﺰ‬
‫رﺷﻮهدادن ﭘﯿﺶ رو ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬رﺷﻮه دادن او ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ و ﮔﻨﺎه آن ﺑﺮ رﺷﻮهﮔﯿﺮﻧﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫درآﻣﺪ ﺣﺮام‪ :‬اﻧﺴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ھﻤﻪ ﺗﻼش ﺧﻮد را ﺑﺮای دوری از درآﻣﺪ ﺣﺮام ﺑﻪ ﮐﺎر‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد؛ زﯾﺮا آن را ﺑﺮای ﺧﺮﯾﺪ و ﺳﻌﺎدت ﺧﻮد و ﺧﺎﻧﻮاده زﯾﺎنﺑﺎر ﻣﯽﺷﻤﺎرد و ﺳﻮء‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از اﻣﻮال ﻋﻤﻮﻣﯽ و داراﯾﯽ ﻣﺮدم را ﻣﺎﯾﻪ ﺧﻮاری و ﮔﺮﻓﺘﺎری دﻧﯿﺎ و ﻋﺬاب دردﻧﺎک‬
‫آﺧﺮت ﻣﯽﺷﻤﺎرد و ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را از ﺣﺮامﺧﻮاری و ﮐﺴﺐ درآﻣﺪھﺎی ﺣﺮام‬
‫ﺑﺮﺣﺬر ﻣﯽدارد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫�قا ّمِنۡ‬ ‫ۡ‬
‫َ ُ ۡ ُ ْ َ ٓ َ ۡ ُ َّ ِ َ ُ ُ ْ َ ٗ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َ َ ۡ ُ ُ ْٓ َ ۡ ََٰ ُ َ ۡ َ ُ‬
‫ٰ‬
‫﴿و� تأ�لوا أم�ل�م بين�م ب ِٱل� ِط ِل وتدلوا بِها إِ� ٱ��م �ِ أ�لوا ف ِر‬
‫ۡ ۡ ََ ُ َ َ َ‬ ‫أَ ۡم َ� ٰل ٱ�َّ‬
‫نت ۡم � ۡعل ُمون ‪] ﴾١٨٨‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[۱۸۸ :‬‬ ‫ٱ�ث ِم وأ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫ِ‬
‫اس‬ ‫ِ‬
‫»اﻣﻮالﺗﺎن را در ﺑﯿﻦ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﺎروا ﻣﺨﻮرﯾﺪ‪) ،‬و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﺷﻮه ﻗﺴﻤﺘﯽ از( آن را ﺑﻪ‬
‫ﻗﻀﺎت ﻣﺪھﯿﺪ ﺗﺎ ﺑﺨﺸﯽ از اﻣﻮال ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﮔﻨﺎه ﺑﺨﻮرﯾﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺧﻮدﺗﺎن )ھﻢ‬
‫ﺧﻮب( ﻣﯽداﻧﯿﺪ«‪.‬‬
‫و رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﺴﻠﻤﺎن راﺳﺘﯿﻦ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ دﯾﮕﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را از دﺳﺖ و زﺑﺎن او در اﻣﺎن‬
‫‪١‬‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ«‪.‬‬
‫و ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫‪٢‬‬
‫»ﻣﺎل ھﯿﭻﮐﺲ ﺑﺮای دﯾﮕﺮی ﺟﺰ ﺑﺮاﺳﺎس رﺿﺎﯾﺖ او روا ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
‫ﺳﻮم‪ :‬وارد ﮐﺮدن ﺿﺮر و زﯾﺎن‪ :‬وارد ﻧﻤﻮدن ﺿﺮر و زﯾﺎن ﻣﺎدی و ﻣﻌﻨﻮی ﺑﻪ ﻣﺮدم و‬
‫ﺗﻌﺮض ﺑﻪ ﺟﺎن‪ ،‬ﻣﺎل‪ ،‬آﺑﺮو و ﻧﺎﻣﻮس آنھﺎ ﺣﺮام اﺳﺖ؛ زﯾﺮارﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫‪٣‬‬
‫»ﺿﺮر وارد ﮐﺮدن ﺑﻪ دﯾﮕﺮان و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺿﺮر ﺑﺎ ﺿﺮر ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﺳﺘﻢ ﮐﺮدن ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﺣﺮام اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﺳﺘﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﻖ دارد از راهھﺎی ﺷﺮﻋﯽ و ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ از ﺣﻖ ﺧﻮد دﻓﺎع ﮐﻨﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ از اﯾﻦ راه ﺑﻪ‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ و اﻟﺒﯿﮫﻘﯽ‬
‫‪ -٣‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺤﺎﮐﻢ و اﻟﺒﯿﮫﻘﯽ و اﻟﺪار ﻗﻄﻨﯽ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٣٠٦‬‬

‫ﺣﻖ ﺧﻮد ﻧﺮﺳﯿﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮای رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺣﻖ ﺧﻮد ﺗﻼش ﻧﻤﺎﯾﺪ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫َ ْ َ ٰٓ َ َ َ َ ۡ ّ َ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َ َ َۡ َ ُ‬ ‫َََ‬
‫يل ‪] ﴾٤١‬اﻟﺸﻮری‪.[۴۱ :‬‬ ‫﴿ولم ِن ٱنت� �عد ظل ِمهِۦ فأو��ِك ما علي ِهم مِن سب ِ ٍ‬
‫»ھﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺳﺘﻢ دﯾﺪن ﺧﻮد‪ ،‬ﯾﺎری ﺟﻮﯾﺪ )و اﻧﺘﻘﺎم ﮔﯿﺮد( راه )ﻧﮑﻮھﺸﯽ(‬
‫ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َۡ‬
‫ٱلس ٓوءِ م َِن ٱلق ۡو ِل إِ� َمن ظل َِم﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[۱۴۸ :‬‬ ‫ٱ� ۡ َ‬
‫ٱ� ۡه َر ب ُّ‬ ‫ِب َّ ُ‬ ‫َّ‬
‫۞� ُ� ُّ‬ ‫﴿‬
‫ِ‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎﻧﮓ ﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮدن ﺑﻪ ﺑﺪزﺑﺎﻧﯽ را دوﺳﺖ ﻧﻤﯽدارد‪ ،‬ﻣﮕﺮ از ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ او ﺳﺘﻢ‬
‫رﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺧﺪا ﺷﻨﻮای داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫و رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﺧﻄﺎﺑﻪ ﺣﺠﻪ اﻟﻮداع ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫‪١‬‬
‫»)ﺗﻌﺮض ﺑﻪ( ﺟﺎن‪ ،‬ﻣﺎل و آﺑﺮوی ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﺮام اﺳﺖ«‪.‬‬
‫و ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺣﺴﺪ ﻧﻮرزﯾﺪ‪ ،‬در ﻣﻮرد ﻗﯿﻤﺖ اﺟﻨﺎس ﺳﻮداﮔﺮی ﻧﻨﻤﺎﯾﯿﺪ و ﺑﻪ ھﻤﺪﯾﮕﺮ‬
‫ﭘﺸﺖ ﻧﮑﻨﯿﺪ و ﺑﺮ روی ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ھﻤﺪﯾﮕﺮ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻧﻨﻤﺎﯾﯿﺪ‪ .‬ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺑﺮادر ھﻢ‬
‫ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ و ﺑﻪ او ﺳﺘﻢ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬و او را ﺧﻮار ﻧﻤﯽﮔﺮداﻧﺪ و او‬
‫را دروﻏﮕﻮ ﻧﻤﯽﭘﻨﺪارد و ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﯿﺮ ﻗﺮار ﻧﻤﯽدھﺪ و ﺗﻌﺮض ﺑﻪ ﺟﺎن‪ ،‬ﻣﺎل و ﺣﯿﺜﯿﺖ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺮ دﯾﮕﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺣﺮام اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﮐﺎر ﺧﺎرج از ﻣﻨﺰل‬

‫ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬ﮐﺎر ﺑﺎﻋﺚ ﺳﺮﺑﻠﻨﺪی و اﻓﺘﺨﺎر ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺎ ﭘﺪﯾﺪه وﻗﺖﮐﺸﯽ‪،‬‬
‫ﺳﺴﺘﯽ و ﻓﺮو رﻓﺘﻦ در ﺳﺨﻦھﺎی ﺑﯿﮫﻮده روﯾﺎروﯾﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﮐﺎر و ﺗﻼش ھﻢ ﺑﺮای زن و‬
‫ھﻢ ﺑﺮای ﻣﺮد ﻣﻄﻠﻮب و ﺳﺎزﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ از ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ‪» :‬ھﺮﮔﺎه‬
‫ﻣﯽﺧﻮاھﯽ ﮐﺴﯽ را ﻧﯿﺴﺖ و ﻧﺎﺑﻮد و ﺑﺪﺑﺨﺖ ﻧﻤﺎﯾﯽ او را ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﺑﯿﮑﺎری رھﺎ ﮐﻦ«‪.‬‬
‫از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﻧﺴﺎن ﺑﯿﮑﺎر و ﺑﯽاراده را دوﺳﺖ ﻧﻤﯽدارد؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫اﯾﻦ را ﻣﯽﺧﻮاھﺪ ﮐﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ از ﻃﺮﯾﻖ ﮐﺎر و ﺗﻼش وﺟﻮد و ﺷﺨﺼﯿﺖ ﺧﻮد را اﺛﺒﺎت‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و دﺳﺘﺎوردھﺎ و ﻣﻨﺎﻓﻌﯽ را ﺑﺮای ﺧﻮد و ﺟﺎﻣﻌﻪای ﮐﻪ در آن زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬اراﺋﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺳﺴﺘﯽ‪ ،‬و ﺑﯿﮑﺎری و ﮐﺎر ﻧﮫﺎدن ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی زﻧﺪﮔﯽ را ﺑﺮای آنھﺎ ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪد‪.‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ‬
 ‫‪٣٠٧‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎی ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‬

‫ﻣﻘﺘﻀﺎی ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﻼﻣﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺎرھﺎ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی روزﻣﺮه زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫ﻓﻄﺮت‪ ،‬ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺧﺎص ھﺮﯾﮏ ﻣﯿﺎن آنھﺎ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺷﻮد‪ .‬در ھﻤﯿﻦ راﺑﻄﻪ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﮐﺎرھﺎی ﺧﺎرج از ﻣﻨﺰل را ﺑﻪ ﻣﺮدان و ﮐﺎرھﺎی داﺧﻞ ﺧﺎﻧﻪ را ﺑﻪ زﻧﺎن ﺳﭙﺮده اﺳﺖ و‬
‫اﯾﻦ را از ﻋﻤﻠﮑﺮد و ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﻣﻮرد ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ و ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪم‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﻓﮫﻤﯿﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺮﺻﻪ ﮐﺎر و ﺗﻼش در ﻣﺤﯿﻂ ﺧﺎﻧﻪ و ﻣﻨﺰل ﺑﺮای زﻧﺎن ﻋﺮﺻﻪ ﮔﺴﺘﺮده و ﻣﺘﻨﻮﻋﯽ‬
‫اﺳﺖ و ھﻤﻪ اﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﮫﯿﻪ ﻏﺬا‪ ،‬ﻧﻈﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺷﺴﺘﺸﻮ‪ ،‬ﺧﯿﺎﻃﯽ‪ ،‬ﻣﺮﺗﺐ ﻧﻤﻮدن ﺧﺎﻧﻪ و‬
‫‪ ،...‬را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ داﻧﺶ و آﻣﻮزش ﻗﺮآن و اﺣﺎدﯾﺚ رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪاص و آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ اﺣﮑﺎم ﺷﺮﯾﻌﺖ‪ ،‬ﻓﻘﻪ‪ ،‬اﺧﻼق و ‪ ،...‬را در ﺑﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ھﻤﻪ از ﻧﻈﺮ ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم ﮐﺎر ﮐﺮدن زﻧﺎن در ﻣﺤﯿﻂ ﺧﺎرج از ﻣﺤﯿﻂ ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﺣﻖ ﻣﺸﺮوع آنھﺎﺳﺖ و آﻧﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﮐﺎرھﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺸﺎورزی‪ ،‬ﺗﺠﺎرت و ﮐﺎرھﺎی‬
‫ﺻﻨﻌﺘﯽ و اﺷﺘﻐﺎل در ادارات ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﺑﻪ وﯾﮋه در ﻋﺮﺻﻪ آﻣﻮزش و ﭘﺮورش‪ ،‬ﺑﯿﻤﺎرﺳﺘﺎن و‬
‫درﻣﺎﻧﮕﺎهھﺎی وﯾﮋه ﺧﺎﻧﻢھﺎ ﺑﺎ ﻣﺮاﻋﺎت ﺷﺮوط و ﻣﻮازﯾﻦ زﯾﺮ اﻧﺠﺎم ﺑﺪھﻨﺪ‪:‬‬

‫‪ -۱‬ﺣﻔﻆ ﭘﻮﺷﺶ اﺳﻼﻣﯽ‬

‫زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ھﺮ دﻟﯿﻞ ﻻزم اﺳﺖ در ﺧﺎرج از ﻣﻨﺰل ﮐﺎر ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺣﺘﯽاﻻﻣﮑﺎن در‬
‫ﻣﺤﯿﻄﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﻧﺸﻮﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﺮدان ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ و ﻧﺎﻣﺤﺮم در اﺗﺎق و ﻣﺤﻠﯽ ﺧﻠﻮت ﮐﺎر‬
‫ﮐﻨﻨﺪ و در ﺣﻀﻮر ﻣﺮدان ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ و ﻧﺎﻣﺤﺮم در اﺗﺎق و ﻣﺤﻠﯽ ﺧﻠﻮت ﮐﺎر ﮐﻨﻨﺪ و در ﺣﻀﻮر‬
‫ﻣﺮدان ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺟﺰ دﺳﺖ و ﺻﻮرت ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮی از ﺑﺪن آنھﺎ ﻧﻤﺎﯾﺎن ﻧﺒﺎﺷﺪ؛ زﯾﺮا ﺣﻔﻆ‬
‫ﺣﺠﺎب از ﮐﺮاﻣﺖ و ﺣﺮﻣﺖ و ﺷﺨﺼﯿﺖ آﻧﺎن ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و از ﺑﺎزﯾﭽﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫آﻧﺎن ﺗﻮﺳﻂ آدمھﺎی ھﻮسﺑﺎز و ھﺮزه ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و از ﮐﺎﻧﻮن ﺧﺎﻧﻮاده و اداﻣﻪ‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﺳﺎﻟﻢ و ﻃﺒﯿﻌﯽ ﭘﺎﺳﺪاری ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -۲‬اﺟﺎزه وﻟﯽ ﯾﺎ ﺷﻮھﺮ‬

‫زﻣﺎﻧﯽ دﺧﺘﺮان و ﺧﺎﻧﻢھﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﺧﺎرج از ﻣﻨﺰل ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﺸﻐﻮل ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ اوﻟﯿﺎء‬
‫و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﺎن آنھﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺪر‪ ،‬ﺟﺪ ﯾﺎ ﺷﻮھﺮ اﯾﻦ ﮐﺎر را ﺑﻪ ﺧﯿﺮ و ﻣﺼﻠﺤﺖ آنھﺎ ﺗﺸﺨﯿﺺ‬
‫دھﻨﺪ و ﻣﺤﯿﻂ ﮐﺎر را ﻣﺎﯾﻪ ﮔﺮﻓﺘﺎری و ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪن ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ ﺑﺮای او ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻧﺪھﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در اﯾﻦﺑﺎره ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٣٠٨‬‬
‫َ َُ ْ‬ ‫َ َٓ‬ ‫ٱ� َ� ۡع َض ُه ۡم َ َ ٰ‬ ‫ّ َ ُ َ َّ ٰ ُ َ َ َ ّ‬
‫ٱلن ِ َسآءِ ب َما فَ َّض َل َّ ُ‬
‫أنفقوا م ِۡن‬ ‫َ� ۡع ٖض و�ِما‬
‫�‬ ‫ِ‬ ‫ٱلرجال ق�مون �‬ ‫﴿ ِ‬
‫َ‬
‫أ ۡم َ�ٰل ِ ِه ۡم﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[۳۴ :‬‬
‫»ﻣﺮدان ﺑﺮ زﻧﺎن ﺣﻖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ )و در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮐﻮﭼﮏ ﺧﺎﻧﻮاده ﺣﻖ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ و‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣﺸﻮرت را( دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪان ﺳﺒﺐ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮﺧﯽ را ﺑﺮ ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﺮﺗﺮی‬
‫ً‬
‫ﺑﺨﺸﯿﺪه و ﺑﺪﯾﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﮐﻪ )ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﺮدان ﮐﺎر و درآﻣﺪ دارﻧﺪ و ﻣﺨﺎرج ﺧﺎﻧﻮاده را ﺗﺄﻣﯿﻦ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ( و از اﻣﻮال ﺧﻮد ھﺰﯾﻨﻪ )ﻣﻨﺰل را( ﺗﮫﯿﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪ -۳‬ﺿﺮورت ﮐﺎر ﮐﺮدن‬

‫اﺻﻞ و ﻗﺎﻋﺪه در ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ زﻧﺎن در ﻣﻘﺎﺑﻞ ھﺰﯾﻨﻪ و ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﯽ‬
‫ﺧﻮد و ﺧﺎﻧﻮاده )در ﻣﻘﺎم ﻣﺎدر‪ ،‬ھﻤﺴﺮ‪ ،‬دﺧﺘﺮ ﯾﺎ ﺧﻮاھﺮ ﺑﻮدن( ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺘﯽ ﺑﺮ دوش ﻧﺪارﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ وﻟﯽ ﯾﺎ ﺷﻮھﺮ آنھﺎ ﻣﺴﺌﻮل ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﯿﺎزھﺎی زﻧﺪﮔﯿﺸﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ھﺮﮔﺎه ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫ﻓﻮت ﭘﺪر ﯾﺎ ﺷﻮھﺮ ﯾﺎ ﻧﺎﮐﺎﻓﯽ ﺑﻮدن ﻧﻔﻘﻪای ﮐﻪ ﺑﻪ او ﻣﯽدھﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﺷﻮھﺮ‪،‬‬
‫ﻓﺮزﻧﺪ و ‪ ،...‬ﺑﻪ ﺳﺮﮔﺮﻣﯽ و ﻣﺸﻐﻮﻟﯿﺘﯽ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﺧﺎرج از ﻣﻨﺰل ﺑﻪ ﮐﺎری‬
‫ﻣﺸﺮوع و ﻣﺒﺎح ﺑﺎ ﺣﻔﻆ ﻣﻮازﯾﻦ اﺧﻼﻗﯽ و اﯾﻤﺎﻧﯽ ﺑﭙﺮدازد؛ زﯾﺮا »ﺿﺮورتھﺎ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﯽھﺎ‬
‫را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ«‪ .‬و »ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪی ﻋﻤﻮﻣﯽ ﯾﺎ ﻓﺮدی ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﺿﺮورت اﺳﺖ« و »ھﺮ‬
‫ﺿﺮورﺗﯽ در ﺣﺪ ﺧﻮد ﻣﻮرد ﺳﻨﺠﺶ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد«‪ .‬و ھﻤﯿﻦ ﺿﺮورت اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺒﺐ‬
‫ﻋﺪول از اﺻﻞ ﺑﻮدن زﻧﺎن از ﮐﺎﻧﻮن ﺧﺎﻧﻮاده و ﻣﻨﺰل ﻣﯽﺷﻮد؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ُ‬ ‫َ َ‬
‫﴿ َوق ۡرن ِ� ُ� ُيوت ِ� َّن﴾ ]اﻷﺣﺰاب‪.[۳۳ :‬‬
‫»در ﺧﺎﻧﻪھﺎﯾﺘﺎن ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺷﻮﯾﺪ«‪.‬‬
‫ﻣﻮاردی ﻣﺎﻧﻨﺪ رﻓﺘﻦ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺗﺤﺼﯿﻞ‪ ،‬ﺗﺠﺎرت‪ ،‬ﺷﮫﺎدت در دادﮔﺎه‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﭘﺰﺷﮏ‬
‫و اﻣﺜﺎل آن را ﻣﯽﺗﻮان ﺟﺰو ﺿﺮورتھﺎی ﺧﺎرج ﺷﺪن زﻧﺎن از ﻣﻨﺰل ﺑﺮﺷﻤﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻻزﻣﻪ‬
‫دﯾﻦ ﺑﻮدن و ﮐﺎر ﮐﺮدن در ﺧﺎرج از ﻣﻨﺰل اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻣﺮد و زن ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ و ﻧﺎﻣﺤﺮم‬
‫در ﯾﮏ اﺗﺎق ﺑﻪ ﮐﺎر اداری ﻣﺸﻐﻮل ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ھﯿﭻﮔﺎه ﻣﺮدی ﺑﺎ زﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ او ﻧﺎﻣﺤﺮم اﺳﺖ ﺧﻠﻮت ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ؛ زﯾﺮا ﻧﻔﺮ ﺳﻮم آنھﺎ‬
‫‪١‬‬
‫ﺷﯿﻄﺎن اﺳﺖ )و ﺑﺮای اﯾﺠﺎد ﻓﺴﺎد و ﺗﺒﺎھﯽ ﺗﻼش ﻣﯽﮐﻨﺪ(«‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ ﻓﯽ ﻣﺴﻨﺪه‬
 ‫‪٣٠٩‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎی ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‬

‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻓﺮت رﻓﺘﻦ ﺑﯿﺶ از ‪ ۸۵‬ﺗﺎ ‪ ۸۹‬ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ ﺧﺎﻧﻢھﺎ‪ ،‬ﺑﺪون اﺟﺎزه ﭘﺪر ﯾﺎ‬
‫ﺷﻮھﺮ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ؛ زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﺮای زﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و دﻧﯿﺎی ﭘﺲ از ﻣﺮگ اﯾﻤﺎن دارد‪ ،‬روا ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺪون‬
‫‪١‬‬
‫اﺟﺎزه ھﻤﺮاھﯽ ﻣﺤﺮﻣﯽ ﺑﻪ ﺳﻔﺮھﺎی ﺑﯿﺶ از ﺳﻪ ﺷﺒﺎﻧﻪروز ﺑﺮود«‪.‬‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدآوری اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ زﻧﺎن و دﺧﺘﺮان درﺧﺎﻧﻪای ﺑﻪ ﺗﻨﮫﺎﯾﯽ زﻧﺪﮔﯽ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ؛ زﯾﺮا اﺣﺘﻤﺎل دﭼﺎر ﺷﺪن ﺑﻪ ھﺮﮔﻮﻧﻪ ﻣﺸﮑﻞ و ﻧﺎھﻨﺠﺎری و ﺗﺮس و اﺿﻄﺮاب ﺑﺮای‬
‫آنھﺎ وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫‪ -۴‬ﮐﺎر ﻣﺸﺮوع‬
‫ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬از ﻧﻈﺮ ﺷﺮﻋﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻦ زﻧﺎن ﺑﻪ ﮐﺎرھﺎی ﺗﺠﺎری‪ ،‬ﮐﺸﺎورزی‪،‬‬
‫اداری و آﻣﻮزﺷﯽ ھﯿﭻ ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد و در ھﺮﯾﮏ از آن اﻋﻤﺎل آنﭼﻪ ﺑﺮ ﺧﺎﻧﻢھﺎ واﺟﺐ‬
‫اﺳﺖ ﻣﺮاﻋﺎت اﺻﻮل و ﻣﻮازﯾﻦ ﺷﺮﻋﯽ در آن ﮐﺎرھﺎ و ﺣﻔﻆ اﺻﻮل و ارزشھﺎی اﺧﻼﻗﯽ و‬
‫ﭘﺎﺳﺪاری از ﺣﺮﻣﺖ و ﮐﺮاﻣﺖ ﺧﻮد و ﺧﺎﻧﻮاده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -۵‬ﮐﺎر ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ‬
‫ﻻزم اﺳﺖ ﮐﺎر ﺧﺎرج از ﻣﻨﺰل ﺧﺎﻧﻢھﺎ ﺑﺎ ﺳﺮﺷﺖ و ﻃﺒﯿﻌﺖ زن ﺑﻮدن آنھﺎ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﻣﺜﺎل ﮐﺎرھﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻨﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺟﻮﺷﮑﺎری‪ ،‬آھﻨﮕﺮی‪ ،‬ﮐﺎر در ﻣﻌﺎدن‪ ،‬راﻧﻨﺪﮔﯽ‬
‫ﻣﺎﺷﯿﻦھﺎی ﺳﻨﮕﯿﻦ راھﺴﺎزی و ﻣﺴﺎﻓﺮﺑﺮی‪ ،‬ﺟﺎرو ﮐﺮدن ﮐﻮﭼﻪ و ﺧﯿﺎﺑﺎن‪ ،‬ﺣﻤﺎﻟﯽ‪،‬‬
‫ﻣﮫﻨﺪﺳﯽ ﺻﻨﺎﯾﻊ ﺳﻨﮕﯿﻦ‪ ،‬ﻣﮫﻨﺪﺳﯽ ﮐﺸﺎورزی و ‪ ،...‬ﺑﺮای آﻧﺎن ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﯿﺴﺖ؛ زﯾﺮا‬
‫اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﮐﺎرھﺎ ﺑﻪ روﺣﯿﺎﺗﯽ ﺧﺎص‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺟﺴﻤﯽ و ﺷﺮاﯾﻂ وﯾﮋه ﻣﺮدان ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﮐﺎر ﺳﯿﺎﺳﯽ‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻦ زﻧﺎن ﺑﻪ ﮐﺎر ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺮﮐﺖ در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺷﻮراھﺎ و ﻣﺠﺎﻟﺲ و ﺣﻖ‬
‫اﻧﺘﺨﺎب و ﮐﺎﻧﺪﯾﺪا ﺷﺪن از ﻧﻈﺮ ﺷﺮﻋﯽ ھﯿﭻﮔﻮﻧﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﻤﻠﮑﺖ و ﺑﺎ ﺣﻔﻆ اﺻﻮل و ﻣﻮازﯾﻦ دﯾﻨﯽ ﺑﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺟﻤﻌﯿﺖھﺎ و اﺣﺰاب‬
‫ﺳﯿﺎﺳﯽ اﻗﺪام ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻢ و اﻟﺘﺮﻣﺬی و اﺑﻮداود‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٣١٠‬‬

‫ﮐﺎر ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬاری‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪن زﻧﺎن ﺑﻪ ﻋﻀﻮﯾﺖ ﻣﺠﺎﻟﺲ ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬازی ﻣﺸﺎرﮐﺖ در ﺗﮫﯿﻪ ﻟﻮاﯾﺢ و‬
‫ﻗﻮاﻧﯿﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺣﮑﺎم و ارزشھﺎی اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻨﺎﻓﺎت ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻼﻣﺎﻧﻊ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا زﻧﺎن‬
‫ﻧﯿﺰ ھﻢﭼﻮن ﻣﺮدان از ﺣﻖ و اﺳﺘﻌﺪاد »ﻓﺘﺎء و اﺟﺘﮫﺎد« ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدآوری‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ وﻇﺎﯾﻒ اﺻﻠﯽ ﺧﺎﻧﻢھﺎ ﮐﻪ اداره اﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻨﺰل اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻨﮫﺎ در‬
‫ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﮐﻪ ﺿﺮورﺗﯽ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺼﻠﺤﺘﯽ اﯾﺠﺎب ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ زﻧﺎن ﺑﻪ ﮐﺎر‬
‫ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬاری و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ و اﯾﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﻋﺪم اھﻤﯿﺖ و ﻋﺪم ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ آنھﺎ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺪان ﺳﺒﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﯾﮏ ﻃﺮف ﺑﺮﺧﯽ از اﻣﻮر ﺑﻪ ﻋﺰم‪ ،‬ﻗﺎﻃﻌﯿﺖ و‬
‫دوراﻧﺪﯾﺸﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮی ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ اﺳﺖ و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺧﺎﻧﻢھﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫ﻣﺸﮑﻼت ﻣﺘﻌﺪد ﮐﺎر ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬاری و ﻗﻀﺎﯾﯽ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻋﺎﻃﻔﻪ و اﺣﺴﺎس‬
‫ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ و ﮐﺎرآﻣﺪﺷﺎن در ﺣﺪ ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﺮدھﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﻣﺎﻣﺖ و ﻗﻀﺎوت زﻧﺎن‬

‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی ﺳﯿﺎﺳﯽ و اداری ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻣﺎﻣﺖ و رھﺒﺮی‪ ،‬رﯾﺎﺳﺖ ﺟﻤﮫﻮری‪،‬‬
‫ﻣﻘﺎم ﻗﺎﺿﯽ اﻟﻘﻀﺎه‪ ،‬وزارت ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﻧﯿﺮوھﺎی اﻣﻨﯿﺘﯽ‪ ،‬اﻧﺘﻈﺎﻣﯽ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪھﯽ ارﺗﺶ ﺑﺮای‬
‫ﺧﺎﻧﻢھﺎ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﯿﺴﺖ و اﯾﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﯽﮐﻔﺎﯾﺘﯽ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ آنھﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫ﺳﻨﮕﯿﻦ و ﭘﺮﺣﺠﻢ ﺑﻮدن ﺑﺎر ﻣﺸﮑﻼت و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی ﻧﺎﺷﯽ از آن ﻣﻘﺎم و‬
‫ﻣﻮﻗﻌﯿﺖھﺎﺳﺖ؛ زﯾﺮا از رﺳﻮل ﺧﺪاص رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺧﺒﺮدار ﺷﺪن اﯾﺸﺎن از ﺑﺮ‬
‫ﺗﺨﺖ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻧﺸﺴﺘﻦ دﺧﺘﺮ ﮐﺴﺮی ﭘﺎدﺷﺎه اﯾﺮان ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻣﻠﺘﯽ ﮐﻪ زﻣﺎم اﻣﻮر ﺧﻮد را‬
‫ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﺎﻧﻤﯽ ﺑﺴﭙﺎرد‪ ،‬ﭘﯿﺮوز ﻧﻤﯽﺷﻮد«‪ ١ .‬ﻋﺪم ﺗﻨﺎﺳﺐ آن ﻣﻘﺎم و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎ ﺑﺮای‬
‫ﮐﻞ و ﻣﺠﻤﻮ ع زﻧﺎن اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﮔﺎھﯽ ﺑﺮﺧﯽ از زﻧﺎن ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﺮدان‬
‫در ادای ھﺮﭼﻪ ﺑﮫﺘﺮ آن ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎ ﻣﻮﻓﻖﺗﺮ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻧﻤﻮﻧﻪھﺎﯾﯽ ھﻢ در ﮔﺬﺷﺘﻪ و‬
‫ً‬
‫در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و دارد‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﻮارد ﻧﺎدر و ﮐﻢ‪ ،‬ﻣﺒﻨﺎی اﺻﻞ و ﻗﺎﻋﺪه‬
‫ﻗﺮار ﻧﻤﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و اﯾﻦ رأی ﻣﻮرد ﺗﺄﯾﯿﺪ اﮐﺜﺮﯾﺖ اﺋﻤﻪ ﻣﺬاھﺐ و ﻓﻘﮫﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ھﻤﻪ در ﻣﻮرد ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی ﻗﻀﺎﯾﯽ‪ ،‬اﺑﻮﺣﻨﯿﻔﻪ و اﺑﻦ اﻟﻘﺎﺳﻢ ﻣﺎﻟﮑﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ‬
‫ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ در زﻣﯿﻨﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻣﻮر ﻣﺪﻧﯽ و ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ زﻧﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻘﺎم‬
‫ﻗﻀﺎوت را ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻣﻮرد ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻣﻮر ﺟﻨﺎﯾﯽ و اﻣﻨﯿﺘﯽ ﺟﺎﯾﺰ‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ و اﻟﻨﺴﺎﯾﯽ‬
 ‫‪٣١١‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎی ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‬

‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻗﻀﺎوت در ﻣﺤﺎﮐﻢ و دادﮔﺎهھﺎ ﺑﺮﻋﮫﺪه زﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ ﻃﺒﺮی و اﺑﻦ‬
‫‪١‬‬
‫ﺣﺰم ﻇﺎھﺮی ﻗﻀﺎوت زﻧﺎن در ھﻤﻪ اﻣﻮر و ﻣﺴﺎﺋﻞ را ﺟﺎﯾﺰ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻨﻔﯿﻪ ھﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﮐﺜﺮ ﻋﻠﻤﺎء ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ زﻧﺎن ﺣﻖ اﺣﺮاز ﻣﻘﺎم ﻗﻀﺎوت را ﻧﺪارﻧﺪ‪،‬‬
‫اﻣﺎ ﻋﻼﻣﻪ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﯾﮑﯽ از ﻋﻠﻤﺎی ﺣﻨﻔﯿﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻘﺎم ﻗﻀﺎوت ﺗﻮﺳﻂ زﻧﺎن را‬
‫ﺟﺎﯾﺰ ﻣﯽﺷﻤﺎرد‪.‬‬
‫ﺑﺮای ﺧﺎﻧﻢھﺎی ﻣﺆﻣﻦ و ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎری ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﻪ اﺻﻮل‪ ،‬ارزشھﺎ و اھﺪاف‬
‫ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﭘﺎﯾﺒﻨﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮫﺘﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻋﺮﺻﻪھﺎی ﭘﺰﺷﮑﯽ‪ ،‬ﺑﯿﻤﺎرﺳﺘﺎنھﺎی‬
‫وﯾﮋه زﻧﺎن‪ ،‬ﻣﺪارس و داﻧﺸﮕﺎهھﺎ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل از ﻧﻈﺮ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺎر زﻧﺎن در ﻣﺤﯿﻂ ﺧﺎرج از ﻣﻨﺰل‬
‫ﺑﻪ ﻗﯿﻤﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﺪن ﻣﺸﮑﻼت و زﺣﻤﺎت ﻣﺮدان ﺗﻤﺎم ﻣﯽﺷﻮد و زﻣﯿﻨﻪ را ﺑﺮای ﺑﯿﮑﺎری‬
‫ﻣﯿﺎن ﻣﺮدان ﺟﻮان ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﺎﻧﻮاده و ﺗﺄﻣﯿﻦ ھﺰﯾﻨﻪھﺎی زﻧﺪﮔﯽ را ﺑﺮ دوش‬
‫دارﻧﺪ ﻓﺮاھﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﮔﺎھﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻮدن ﻣﺤﯿﻂ ﮐﺎر زﻧﺎن‪ ،‬زﻣﯿﻨﻪ رواﺑﻂ‬
‫ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﺧﺎﻧﻮادهھﺎ و اﯾﺠﺎد دﺷﻤﻨﯽ و ﻧﺎھﻨﺠﺎری را ﻓﺮاھﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ -۵‬ﺛﺮوت و ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ از ﻧﻈﺮ اﺳﻼم‬

‫از ﻧﻈﺮ اﺳﻼم ﻣﺎل و ﺛﺮوت وﺳﯿﻠﻪاﻧﺪ ﻧﻪ ھﺪف و در ﺟﮫﺖ ﺣﻔﻆ ﮐﺮاﻣﺖ و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﻓﺮد‪،‬‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ و اﻣﺖ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ‬
‫ﺧﺼﻮﺻﯽ و ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ از ﻧﻈﺮ اﺳﻼم ـ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ از راهھﺎی ﻣﺸﺮوع ﻓﺮاھﻢ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ و از‬
‫راه روا و ﻣﺸﺮوع ﺧﺮج ﺷﻮد و ﺣﻘﻮق ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪان و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان از آن ﺗﺄﻣﯿﻦ ﮔﺮدد و در‬
‫ﺟﮫﺖ ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺟﺎﻣﻌﻪ و اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﯿﺮد ـ ﺑﻼﻣﺎﻧﻊ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در واﻗﻊ ﺛﺮوت و داراﯾﯽ اﮔﺮ درﺳﺖ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ و در راهھﺎی ﻣﻔﯿﺪ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاری ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ دﯾﻨﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺟﮫﺎد اﻗﺘﺼﺎدی و ﺗﺤﻘﻖ ﻋﺪاﻟﺖ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ را ﻓﺮاھﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدآوری اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎل و ﺛﺮوت از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻣﺎﻧﺖ در اﺧﺘﯿﺎر ﻣﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و اﻧﺴﺎنھﺎ در ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن‪ ،‬ھﺰﯾﻨﻪ ﻧﻤﻮدن و‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاری آن ﻣﻮﻇﻒ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻮازﯾﻦ دﯾﻨﯽ را ﻣﺮاﻋﺎت ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﻟﺒﺪاﯾﻊ ‪ ،۳-۷ :‬اﻻﺣﮑﺎم اﻟﺴﻠﻄﺎﻧﯿﻪ‪ ،‬ص ‪ ،۶۱‬ﺑﺪاﯾﻪ اﻟﻤﺠﺘﮫﺪ‪ :‬ج ‪ ،۲‬ص ‪۴۶۰‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٣١٢‬‬
‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫� �ِيهِ فَ َّٱ� َ‬‫�م ُّم ۡس َت ۡخلَف َ‬ ‫َ ُ ْ َّ َ َ ُ ِ ِ َ َ ُ ْ َّ َ َ َ ُ‬
‫ِين َء َام ُنوا مِن� ۡم‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫﴿ءامِنوا ب ِٱ�ِ ورسو�ۦ وأنفِقوا مِما جعل‬
‫َ‬ ‫َ َُ ْ َ َ‬
‫َوأنفقوا ل ُه ۡم أ ۡج ‪ٞ‬ر كبِ�‪] ﴾٧ ٞ‬اﻟﺤﺪﯾﺪ‪.[۷ :‬‬
‫»ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورﯾﺪ و از ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را در آن ﻧﺎﯾﺐ و‬
‫ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ ﺧﻮد ﮔﺮداﻧﯿﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﻔﺎق و ھﺰﯾﻨﻪ ﮐﻨﯿﺪ؛ زﯾﺮا ﮐﺴﺎﻧﯽ از ﺷﻤﺎ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورﻧﺪ‬
‫و )در راه ﺧﺪا( ﺑﺬل و ﺑﺨﺸﺶ ﺑﻨﻤﺎﯾﻨﺪ ﭘﺎداش ﺑﺰرﮔﯽ دارﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﻣﺎﻟﮏ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺛﺮوتھﺎ و اﻣﻮال‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ و ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ اﻧﺴﺎن ﺗﻨﮫﺎ ﻣﺎﻟﮑﯿﺘﯽ اﻧﺘﻔﺎﻋﯽ‪،‬‬
‫ﺑﮫﺮهﮔﯿﺮی‪ ،‬ﻣﺠﺎزی و ﻣﻮﻗﺘﯽ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ َّ ُ َ َ ٰ ُ ّ‬ ‫َ َّ ُ ۡ ُ َّ َ َ َ ۡ َ‬
‫ِير ‪] ﴾١٨٩‬آل ﻋﻤﺮان‪.[۱۸۹ :‬‬ ‫�ءٖ قَد ٌ‬ ‫� َ ۡ‬ ‫�ض وٱ�‬ ‫ت وٱ� ِ �‬ ‫﴿و ِ�ِ ملك ٱلس�ٰ� ٰ ِ‬
‫� ِ‬
‫»ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ آﺳﻤﺎنھﺎ و زﻣﯿﻦ )و ھﻤﻪ آنﭼﻪ در آنھﺎ ﻗﺮار دارد( از آن ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ و‬
‫او ﺑﺮ ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ از ﻧﻈﺮ اﺳﻼم دارای وﯾﮋﮔﯽھﺎی زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ -۱‬ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﻣﻄﻠﻖ ﻧﯿﺴﺖ‬

‫از ﻧﻈﺮ ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ اﻧﺴﺎن ﺑﺮ درآﻣﺪ و ﺛﺮوت ﺧﻮد ﻣﺎﻟﮑﯿﺘﯽ اﻓﺴﺎرﮔﺴﯿﺨﺘﻪ و‬
‫ﻣﻄﻠﻖ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻘﯿﺪ ﺑﻪ ﻗﻮاﻧﯿﻦ و اﺣﮑﺎﻣﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬زﮐﺎت‪ ،‬ﺻﺪﻗﺎت‪ ،‬ﻧﺬر‪ ،‬وﻗﻒ‪ ،‬ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ‪،‬‬
‫ﺗﺄﻣﯿﻦ ھﺰﯾﻨﻪ ﺟﮫﺎد ﺑﺮای ﺣﻔﻆ ﺣﺪود و ﺣﺮﻣﺖ اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ و ﻧﺸﺮ دﻋﻮت و رﺳﺎﻟﺖ اﺳﻼم‬
‫در ھﻤﻪ ﻣﻤﺎﻟﮏ اﺳﺖ و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﺑﺎﯾﺪ از ﻃﺮﯾﻖ روا ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ و از ﻃﺮﯾﻖ ﺻﺤﯿﺢ و ﺳﺎزﻧﺪه ھﺰﯾﻨﻪ ﺷﻮد و ﺣﻘﻮق آن ﭘﺮاﺧﺖ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ -۲‬ﺛﺮوت و ﻓﺴﺎد‬
‫در ﻏﺎﻟﺐ اوﻗﺎت ﺛﺮوت و داراﯾﯽ زﻣﯿﻨﻪ را ﺑﺮای ﮔﻨﺎه‪ ،‬ﺧﻼفﮐﺎری‪ ،‬ﺳﺮﮐﺸﯽ و‬
‫ﺳﺘﻢﮐﺎری ﻓﺮاھﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺷﻮاھﺪ زﯾﺎدی در ﺟﺎﻣﻌﻪھﺎ وﺟﻮد دارد و ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﻓﺮﻣﻮده ﮐﻪ در ﻣﻮرد آن ﺷﮑﯽ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫� ‪] ﴾٨‬اﻟﻌﻠﻖ‪-۶:‬‬‫ٱلر ۡج َ ٰٓ‬
‫ك ُّ‬‫َّ َ ٰ َ ّ َ‬
‫� ‪ ٧‬إِن إِ� ر ِ�‬ ‫� ‪ ٦‬أَن َّر َءاهُ ۡ‬
‫ٱس َت ۡغ َ ٰٓ‬ ‫�� َن َ َ‬
‫� ۡط َ ٰٓ‬ ‫ٱ� َ ٰ‬
‫َ َّ ٓ َّ ۡ‬
‫﴿� إِن ِ‬
‫‪.[۸‬‬
‫ً‬
‫»ﻗﻄﻌﺎ )اﻏﻠﺐ( اﻧﺴﺎنھﺎ ھﺮﮔﺎه ﺧﻮد را ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ و ﺑﯽﻧﯿﺎز ﻣﯽﺑﯿﻨﻨﺪ * راه ﺳﺮﮐﺸﯽ )و‬
‫ً‬
‫ﺳﺘﻢﮐﺎری( را در ﭘﯿﺶ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ * ﻣﺴﻠﻤﺎ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ھﻤﻪ ﺑﻪ ﺳﻮی ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫‪٣١٣‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎی ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‬

‫‪ -۳‬اﻧﺘﻔﺎع از اﻣﻮال‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻌﻘﻮل و ﻣﻨﺎﺳﺐ از اﻣﻮال را روا ﮔﺮداﻧﯿﺪه و ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫ٗ‬ ‫َ‬ ‫َۡ‬ ‫َ ََ َ ُ‬ ‫ُ َّ‬
‫�م َّما ِ� ٱ� ِ‬
‫�ض �ِيعا﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۹ :‬‬ ‫﴿ه َو ٱ�ِي خلق ل‬
‫»او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ھﻤﻪ آنﭼﻪ ﮐﻪ را در زﻣﯿﻦ ﻗﺮار دارد ﺑﺮای ھﻤﻪ ﺷﻤﺎ آﻓﺮﯾﺪه‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫و اﯾﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ھﻤﻪ ﺛﺮوتھﺎ‪ ،‬ﻣﻌﺎدن‪ ،‬اﻧﺮژی‪ ،‬ﺟﻨﮕﻞھﺎ و زﻣﯿﻦھﺎ را‬
‫ﺑﺮای اﺳﺘﻔﺎده اﻧﺴﺎنھﺎ آﻓﺮﯾﺪه ﺗﺎ ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻌﺎون‪ ،‬ﺗﻔﺎھﻢ‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ و ﺑﻪ دور از دﺷﻤﻨﯽ و‬
‫ﮐﯿﻨﻪدوزی در راﺳﺘﺎی ﺧﯿﺮ و ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻓﺮدی‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬دﻧﯿﻮی و اﺧﺮوی آنھﺎ را ﻣﻮرد‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار دھﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -۴‬ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﺛﺮوت‬
‫ﺑﺮ اھﻞ اﯾﻤﺎن واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ھﻤﻪ ﺗﻮان ﺧﻮد را ﺑﺮای ﺣﻼل و ﻣﺸﺮوع ﺑﻮدن ﻣﻨﺒﻊ‬
‫درآﻣﺪ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﮕﯿﺮد و از دروغ‪ ،‬دزدی‪ ،‬اﺧﺘﻼس‪ ،‬ﻣﻌﺎﻣﻼت ﻣﺸﮑﻮک‪ ،‬ﺧﯿﺎﻧﺖ‪ ،‬ﺳﻮء‬
‫اﺳﺘﻔﺎده‪ ،‬ﻓﺮﯾﺐﮐﺎری‪ ،‬اﺟﺒﺎر در ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ‪ ،‬ﻏﺼﺐ‪ ،‬ﻏﺎرت و دﯾﮕﺮ اﻣﻮر ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﭘﺮھﯿﺰ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در اﯾﻦﺑﺎره ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َّ‬
‫ٱلش ۡي َ�ٰن إنَّهۥُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ َ ِ َ َ ٰ ٗ َ ّ ٗ َ َ َ َّ ُ ْ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ ُّ َ َّ ُ ُ ُ ْ‬
‫ِ� ِ‬ ‫ت‬ ‫ٰ‬
‫���ها ٱ�اس �وا مِما ِ� ٱ��ض ح�� طيِبا و� تتبِعوا خط� ِ‬ ‫﴿ ٰٓ‬
‫َ ُ‬
‫� ۡم َع ُد ّ ‪ٞ‬و ُّمب ٌ‬
‫� ‪] ﴾١٦٨‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[۱۶۸ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ل‬
‫»ای ﻣﺮدم! از ﺣﻼل و ﭘﺎﮐﯽھﺎی ﻣﻮﺟﻮد در زﻣﯿﻦ ﺑﺨﻮرﯾﺪ )و اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﺪ( اﻣﺎ از‬
‫)ﻓﺮﯾﺐﮐﺎریھﺎی( ﮔﺎم ﺑﻪ ﮔﺎم ﺷﯿﻄﺎن دﻧﺒﺎﻟﻪروی ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ او ﺑﺮای ﺷﻤﺎ دﺷﻤﻨﯽ‬
‫آﺷﮑﺎر اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -۵‬ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاری ﺳﺎزﻧﺪه‬
‫اﻧﺴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺛﺮوت و داراﯾﯽ ﺧﻮﯾﺶ را در ﺟﮫﺖ ﮐﺴﺐ ﻣﻨﺎﻓﻊ‬
‫ﻣﺸﺮوع ﺑﺮای ﺧﻮد‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ و در ﻧﯿﺎزھﺎی ﺿﺮورﺗﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﮕﯿﺮد؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ اﻧﺪوﺧﺘﻦ‪،‬‬
‫اﻧﺒﺎر ﮐﺮدن و ﺑﻪ ﮐﺎر ﻧﯿﻨﺪاﺧﺘﻦ ﭘﻮل و ﺛﺮوت را ﺣﺮام ﮔﺮداﻧﯿﺪه و ﺣﺒﺲﮐﻨﻨﺪﮔﺎن داراﯾﯽ را‬
‫ﺑﻪ ﺳﺨﺖﺗﺮﯾﻦ ﻋﺬاب ﺗﮫﺪﯾﺪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬
‫َ ٰٓ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ٓ ْ َّ َ ٗ ّ َ ۡ ۡ َ َ ُّ ۡ َ َ َ ُ ُ َ‬
‫َ‬
‫�لون أ ۡم َ�ٰل ٱ�َّاسِ‬ ‫ان �أ‬
‫﴿۞���ها ٱ�ِين ءامنوا إِن كثِ�� مِن ٱ�حبارِ وٱلرهب ِ‬
‫ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ َ َّ َ َ ۡ ُ َ َّ‬
‫ٱ� َه َ‬ ‫َ َ ُ ُّ َ‬
‫ون َعن َ‬ ‫ۡ‬
‫ٱل َ‬
‫ب َوٱلفِضة َو� يُنفِقو� َها ِ�‬ ‫يل ٱ�ِۗ وٱ�ِين ي� ِ�ون‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫س‬ ‫د‬ ‫ص‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫ل‬
‫ِ‬ ‫ط‬
‫ِ‬ ‫ٰ‬ ‫�‬ ‫بِ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٣١٤‬‬
‫ُ‬ ‫َ َ َ َّ َ َ ُ ۡ‬ ‫ََۡ َُۡ َ َ‬ ‫َّ َ َ ّ ۡ ُ َ َ َ‬
‫ج َباه ُه ۡم‬ ‫ك َو ٰ َ‬
‫ى بِها ِ‬ ‫� عل ۡي َها ِ� نارِ جهنم �ت‬‫اب أ ِ� ٖ� ‪ ٣٤‬يوم � ٰ‬
‫يل ٱ�ِ فب ِ�هم بِعذ ٍ‬
‫َ‬
‫سب ِ ِ‬
‫ُ ۡ َُ ُ ْ َ ُ ُۡ َ ۡ ُ َ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ ُ ُ ُُ ۡ َُ ُ ُ ُ َ َ َ َ َُۡ‬
‫�ون ‪﴾٣٥‬‬ ‫وره ۡمۖ �ٰذا ما ك�� ۡم ِ�نفسِ�م فذوقوا ما كنتم ت� ِ‬ ‫وجنو�هم وظه‬
‫]اﻟﺘﻮﺑﺔ‪.[۳۵ -۳۴:‬‬
‫»ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه )و ﭘﻮل و ﺛﺮوت( را ﭘﻨﮫﺎن ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬و آن را در راه ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺑﻪ ﮐﺎر ﻧﻤﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺬاب ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺨﺖ و دردﻧﺎﮐﯽ را ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﮋده ﺑﺪه * روزی )ﻓﺮا‬
‫ﺧﻮاھﺪ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ( آن ﺳﮑﻪھﺎ در آﺗﺶ دوزخ ﮔﺪاﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﭘﯿﺸﺎﻧﯽھﺎ‪ ،‬ﭘﮫﻠﻮھﺎ‪ ،‬و‬
‫ﭘﺸﺖھﺎﯾﺸﺎن ﺑﺎ آنھﺎ داغ ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ‪ :‬اﯾﻦ ھﻤﺎن ﭼﯿﺰی اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮای ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ اﻧﺪوﺧﺘﻪاﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﮐﻨﻮن ﻣﺰه آنﭼﻪ را ﮐﻪ اﻧﺪوﺧﺘﻪاﯾﺪ ﺑﭽﺸﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ روی ﺛﺮوتاﻧﺪوزی‬
‫ﺑﯿﻤﺎرﮔﻮﻧﻪ و ﺑﻪ ﮐﺎر ﻧﯿﻨﺪاﺧﺘﻦ ﻗﺎرون ﺻﻔﺘﺎﻧﻪ آن ﺧﻂ ﺑﻄﻼن ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ھﺮﭼﻨﺪ‬
‫در ﻋﺎﻟﻢ واﻗﻊ ﺑﺴﯿﺎری از اﻧﺴﺎنھﺎ ﺛﺮوتھﺎی ﺧﻮد را در راهھﺎی ﻓﺴﺎد‪ ،‬اﺳﺮاف و ﺗﺒﺬﯾﺮ ﺑﻪ‬
‫ﮐﺎر ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ؛ زﯾﺮا ﺣﺒﺲ ﺛﺮوتھﺎ‪ ،‬ﻓﺴﺎد و ﺧﻼفﮐﺎری ﺑﺎ ھﻢ دارای ارﺗﺒﺎط ﻧﺰدﯾﮏ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﻗﺮآن در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻗﺼﻪ ﻗﺎرون اﺷﺎره ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ٓ َّ َ‬ ‫ۡ ُ‬ ‫َ‬ ‫َۡ ُ َ ٰ َََٰ َ‬ ‫َّ َ َ َ َ‬
‫ا�َ ُهۥ‬ ‫� َعل ۡي ِه ۡمۖ َو َءا� ۡي َ�ٰ ُه م َِن ٱلك ُنوزِ َما إِن َمف ِ‬ ‫﴿۞إِن � ٰ ُرون �ن مِن قو ِم مو� �ب‬
‫ِ� ‪َ ٧٦‬و ۡٱ� َتغِ‬‫ِب ۡٱل َفرح َ‬ ‫ٱل ُع ۡص َبةِ أُ ْو� ۡٱل ُق َّوة ِ إ ۡذ قَ َال َ ُ�ۥ قَ ۡو ُم ُهۥ َ� َ� ۡف َر ۡح ۖ إ َّن َّ َ‬
‫ٱ� َ� ُ� ُّ‬ ‫ََُ ُٓ ۡ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫�نوأ ب ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ٱ� ۡ� َياۖ َوأ ۡحسِن َك َما ٓ أ ۡح َس َن َّ ُ‬
‫ك م َِن ُّ‬ ‫ََ ََ َ َ َ َ َ‬ ‫ٱ� َّ‬‫ك َّ ُ‬ ‫َٓ َ َٰ َ‬
‫ٱ�‬ ‫ٱ� َار ٱ�خِرة ۖ و� تنس ن ِصيب‬ ‫�ِيما ءاتٮ‬
‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬
‫ٱ� � ُ� ُّ‬‫�ض إ َّن َّ َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َ ََ َۡ َ َ َ‬
‫ۡ‬
‫ِين ‪] ﴾٧٧‬اﻟﻘﺼﺺ‪.[۷۷ -۷۶ :‬‬ ‫سد َ‬ ‫ِب ٱل ُمف ِ‬ ‫إ ِ ۡ�ك ۖ و� �بغِ ٱلفساد ِ� ٱ� ِ � ِ‬
‫»ﻗﺎرون از ﻗﻮم ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮ ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺧﻮد ﺳﺘﻢ ورزﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻪ آن اﻧﺪازه ﺑﻪ او ﮔﻨﺞ و‬
‫ﺛﺮوت داده ﺑﻮدﻣﯽ ﮐﻪ )ﺣﻤﻞ ﺻﻨﺪوقھﺎی( ﺧﺰاﺋﻦ او ﺑﺮ ﮔﺮوه ﺗﻮاﻧﺎ و ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪی‬
‫ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬روزی ﻗﻮﻣﺶ ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬ﻣﻐﺮوراﻧﻪ( ﺷﺎدﻣﺎﻧﯽ ﻣﮑﻦ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺳﺮﻣﺴﺘﺎن ﻣﻐﺮور را دوﺳﺖ ﻧﻤﯽدارد * ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آنﭼﻪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻮ داده‪ ،‬ﺳﺮای‬
‫دﯾﮕﺮ را ﺑﺠﻮی و ﺳﮫﻢ ﺧﻮد را از دﻧﯿﺎ ھﻢ ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﮑﻦ و ھﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻮ‬
‫ﺑﺨﺸﺶ و ﻧﯿﮑﯽ ﻧﻤﻮده ﺗﻮ ﻧﯿﺰ )ﺑﺎ دﯾﮕﺮان( ﻧﯿﮑﯽ ﮐﻦ و )در ﻣﯿﺎن ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ( روی زﻣﯿﻦ‬
‫ﻓﺴﺎد و ﺗﺒﺎھﯽ راه ﻣﯿﻨﺪاز؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺴﺎداﻧﮕﯿﺰان را دوﺳﺖ ﻧﻤﯽدارد«‪.‬‬
‫اﯾﻦ آﯾﻪ اﺻﻮل ﭼﮫﺎرﮔﺎﻧﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﯾﺎ ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﯽ را ﻣﻌﯿﻦ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﺗﻼش در راﺳﺘﺎی ﺟﻠﺐ رﺿﺎﯾﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺧﻼل ﮐﺎر و ﻧﯿﮑﻮﮐﺎری‬
 ‫‪٣١٥‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎی ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‬

‫‪ -۲‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ و ﮐﺴﺐ و ﮐﺎر ﺑﺮای ﺑﺮآورده ﻧﻤﻮدن ﻧﯿﺎزھﺎی زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﻮی؛ زﯾﺮا دﻧﯿﺎ‬
‫ﮐﺸﺘﺰار آﺧﺮت ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -۳‬اﻧﺠﺎم دادن ﮐﺎر و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺑﻪ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ روش ﻣﻤﮑﻦ‪.‬‬
‫‪ -۴‬ﭘﺮھﯿﺰ از ھﻤﻪ اﻧﻮاع ﻓﺴﺎد و اﯾﺠﺎد ﺿﺮر و زﯾﺎن ﺑﺮای دﯾﮕﺮان از ﻃﺮﯾﻖ ﻧﯿﺮوی ﻣﺎل‬
‫و ﺛﺮوت ﯾﺎ ﮐﺸﺶھﺎی ﻧﺎروای ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از راهھﺎی ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮی درﺳﺖ داراﯾﯽ و ﺛﺮوت ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﺗﮫﯿﻪ اﻣﮑﺎﻧﺎت و‬
‫ﺗﺪارﮐﺎت ﻻزم ﺑﺮای ﺟﮫﺎد‪ ،‬روﯾﺎروﯾﯽ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن دﯾﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺮداﻧﯿﺪن ﺳﺮزﻣﯿﻦھﺎ‪،‬‬
‫ﺣﻘﻮق ﻏﺼﺐ ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﺸﺮ دﻋﻮت و ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ و ﻋﺪاﻟﺖ در ھﻤﻪ ﻧﻘﺎط ﺟﮫﺎن‪ .‬اﻣﻮری‬
‫ﮐﻪ دارای اﺟﺮ و ﭘﺎداش ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺰرگ و ارزﺷﻤﻨﺪی ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫ُ‬
‫َّ ُ ُ َ َّ َ ُ َ ٰ َ‬‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬
‫َّ َّ َ ۡ َ َ ٰ َ ُ ۡ َ ُ َ ُ ۡ َ ۡ َ ُ‬
‫﴿۞إِن ٱ� ٱش�ى مِن ٱلمؤ ِمن ِ� أنفسهم وأم�ٰلهم بِأن لهم ٱ�نة ۚ ي�تِلون ِ� سب ِ ِ‬
‫يل‬
‫َ‬ ‫ُۡ‬ ‫َّ ۡ َ ٰ َ ۡ‬ ‫َّ َ َ ۡ ُ ُ َ َ ُ ۡ َ ُ َ َ ۡ ً َ َ ۡ َ ّٗ‬
‫ان َو َم ۡن أ ۡو َ ٰ‬
‫� ب ِ َع ۡه ِده ِۦ‬ ‫يل َوٱلق ۡر َء ِ �‬ ‫�‬
‫ِ ِ ِ‬‫ٱ�‬ ‫و‬ ‫ة‬
‫ِ‬ ‫ٮ‬ ‫ر‬ ‫و‬ ‫ٱ�‬ ‫�‬‫ِ‬ ‫ا‬ ‫ق‬ ‫ٱ�ِ �يقتلون و�قتلونۖ وعدا عليهِ ح‬
‫يم ‪﴾١١١‬‬ ‫� ُم َّٱ�ِي بَ َا� ۡع ُتم بهِۦ َو َ�ٰل َِك ُه َو ۡٱل َف ۡو ُز ۡٱل َع ِظ ُ‬ ‫َ َّ َ ۡ َ ۡ ُ ْ َ ۡ ُ‬
‫مِن ٱ�ِۚ فٱستب ِ�وا بِبي ِع‬
‫ِۚ‬
‫]اﻟﺘﻮﺑﺔ‪.[۱۱۱:‬‬
‫»ﺑﯽﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ )ﮐﺎﻻی( ﺟﺎن و ﻣﺎل ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﻪ )ﺑﮫﺎی( ﺑﮫﺸﺖ ﺧﺮﯾﺪاری ﻣﯽ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪) .‬آﻧﺎن ﺑﺎﯾﺪ( در راه ﺧﺪا ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮑﺸﻨﺪ‪ ،‬و ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ وﻋﺪهای اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ آن را در )ﮐﺘﺎبھﺎی آﺳﻤﺎﻧﯽ( ﺗﻮرات‪ ،‬اﻧﺠﯿﻞ و ﻗﺮآن )ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﻘﯽ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺑﯿﺎن‬
‫ﻧﻤﻮده و( وﻋﺪه داده اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻪ ﮐﺴﯽ از ﺧﺪا ﺑﻪ ﻋﮫﺪه ﺧﻮد وﻓﺎﮐﻨﻨﺪهﺗﺮ اﺳﺖ؟ ﭘﺲ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﺎﻣﻠﻪای ﮐﻪ ﮐﺮدهاﯾﺪ ﺷﺎد ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﭘﯿﺮوزی و رﺳﺘﮕﺎری ﺑﺰرﮔﯽ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻻزم اﺳﺖ در ﺷﺮاﯾﻂ ﺻﻠﺢ و در زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺳﺮزﻣﯿﻦھﺎی اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻮرد‬
‫ﺗﮫﺎﺟﻢ ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬ﻓﺮھﻨﮕﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﻗﺘﺼﺎدی ﻗﺮار ﻧﺪارد‪ .‬اﻣﻮال و داراﯾﯽھﺎی ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫در ﻃﺮحھﺎی ﻋﺎم اﻟﻤﻨﻔﻌﻪ و ﭘﺮوژهھﺎی اﻗﺘﺼﺎدی‪ ،‬ﻓﺮھﻨﮕﯽ و ﻣﺆﺳﺴﻪھﺎی ﺧﯿﺮﯾﻪ‪ ،‬ﭘﺰﺷﮑﯽ‬
‫و ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﺪھﮑﺎری ﺑﺪھﮑﺎران و اﻣﻮر ﺧﺪﻣﺎﺗﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد و ﻗﺒﻞ از آنھﺎ ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ھﺰﯾﻨﻪ و ﻣﺨﺎرج ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان و ﺑﯿﻤﺎران ﺗﺄﻣﯿﻦ ﮔﺮدد‪.‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٣١٦‬‬

‫‪ -۶‬اﻋﺘﺪال در ﺧﺮج ﮐﺮدن‬

‫ﺧﺮج و ھﺰﯾﻨﻪ ﺑﺎﯾﺪ دارای ﻧﻈﻢ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﻌﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ و از ﺑﺨﻞ‪ ،‬ﺗﻨﮓﭼﺸﻤﯽ و رﯾﺨﺖ و‬
‫ﭘﺎش ﭘﺮھﯿﺰ ﺷﻮد و ﺑﻪ روش ﻣﺸﺮوع و ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮای ﻣﺨﺎرج ﺧﺎﻧﻮاده و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان و رﻓﻊ‬
‫ﻧﯿﺎز ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪان ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در اﯾﻦﺑﺎره ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ َ َ ۡ َ ۡ َ َ َ َ ۡ ُ َ ً َ ٰ ُ ُ َ َ َ َ ۡ ُ ۡ َ ُ َّ ۡ َ ۡ َ َ ۡ ُ َ َ ُ ٗ َّ ۡ‬
‫� ُس ً‬
‫ورا‬ ‫﴿و� �عل يدك مغلولة إِ� �نقِك و� تبسطها � ٱلبس ِط �تقعد ملوما‬
‫‪] ﴾٢٩‬اﻹﺳﺮاء‪.[۲۹ :‬‬
‫»دﺳﺖ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﮔﺮدن ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺴﺘﻪ ﻣﺪار )و از ﮐﻤﮏ ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﺧﻮدداری ﻣﮑﻦ و‬
‫ﺑﺨﻞورزی ﻣﻨﻤﺎ( و ﺑﯿﺶ از اﻧﺪازه ﮔﺸﺎدهدﺳﺘﯽ ﻣﮑﻦ؛ زﯾﺮا ﺳﺒﺐ ﻣﯽﺷﻮد از ﮐﺎر ﺑﻤﺎﻧﯽ و‬
‫ﻣﻮرد ﻣﻼﻣﺖ )ﻣﺮدم( ﻗﺮار ﺑﮕﯿﺮی و ﻣﺴﺘﻤﻨﺪ و اﻧﺪوھﮕﯿﻦ ﺷﻮی«‪.‬‬
‫و در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺻﺪﻗﻪ و اﺣﺴﺎن و رﻓﻊ ﻧﯿﺎز ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪان رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ھﺮﮐﺲ ﻣﺸﮑﻠﯽ از ﻣﺸﮑﻼت دﻧﯿﺎﯾﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ را ﺑﺮﻃﺮف ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪی ﯾﮑﯽ از‬
‫ﻣﺸﮑﻼت آﺧﺮﺗﺶ را ﺑﺮﻃﺮف ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ھﺮﮐﺲ ﻧﯿﺎز ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪی را ﺑﺮآورده ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪی دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت او را ﺑﺮآورده ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ھﺮﮐﺲ ﻋﯿﺐ و ﮔﻨﺎه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ را ﭘﻨﮫﺎن‬
‫دارد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﯿﺐ و ﮔﻨﺎه او را در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﭘﻨﮫﺎن ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻨﺪه‬
‫‪١‬‬
‫ﺧﺪاﯾﯽ در ﺟﮫﺖ ﯾﺎری دﯾﮕﺮان ﮔﺎم ﺑﺮدارﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﯿﺰ او را ﯾﺎری ﺧﻮاھﺪ ﻧﻤﻮد«‪.‬‬

‫‪ -۷‬ﻋﺪم ﺗﺒﻌﯿﺾ‬
‫اﺳﻼم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺗﻮﺟﯿﻪ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ در ﻣﻮرد ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺎﯾﺤﺘﺎج ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻮراک‪ ،‬و‬
‫ﻣﺴﮑﻦ و ﻟﺒﺎس در ﻣﯿﺎن ﻓﺮزﻧﺪان‪ ،‬ﺧﺪﻣﺘﮑﺎران و ﮐﺎرﮔﺮان ﺗﺒﻌﯿﺾ ﻗﺎﯾﻞ ﻧﺸﻮﻧﺪ و ھﻨﮕﺎم‬
‫ﮐﻤﮏ ﺑﻪ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪان ﺑﺮ آﻧﺎن ﺗﮑﺒﺮ ﻧﻮرزﻧﺪ و ﻓﺨﺮ ﻧﻔﺮوﺷﻨﺪ؛ زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»آﻧﺎن ﺑﺮادران ﺷﻤﺎ ھﺴﺘﻨﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ آنھﺎ را زﯾﺮدﺳﺖ ﺷﻤﺎ ﻗﺮار داده‪ .‬ھﺮﮐﺲ ﺑﺮادر‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ را ﺗﺤﺖ رﻋﺎﯾﺖ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ دارد از ھﻤﺎن ﻏﺬای ﺧﻮد ﺑﻪ او ﺑﺪھﺪ و از ھﻤﺎن‬
‫ﻟﺒﺎس ﺧﻮد ﺑﺮای او ﺗﮫﯿﻪ ﮐﻨﺪ و ﮐﺎر ﺳﺨﺖ و ﻃﺎﻗﺖﻓﺮﺳﺎ را ﺑﻪ او ﻧﺴﭙﺎرد و اﮔﺮ ﮐﺎر ﺳﺨﺘﯽ‬
‫‪٢‬‬
‫را ﺑﻪ او ﻣﺤﻮل ﻧﻤﻮد او را ﮐﻤﮏ ﻧﻤﺎﯾﺪ«‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻢ و اﺑﻮداود و اﻟﺘﺮﻣﺬی و اﻟﻨﺴﺎﯾﯽ و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ و اﻟﺤﺎﮐﻢ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﺨﺎری‬
 ‫‪٣١٧‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎی ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‬

‫‪ -۸‬ﺷﮑﺮ ﻧﻌﻤﺖ و ﺗﻮاﺿﻊ‬

‫اﯾﻦ دو ﺧﺼﻠﺖ‪ ،‬از ﻣﺎل و ﺛﺮوت ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ؛ زﯾﺮا اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﻌﻤﺖھﺎی‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاری ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و آنھﺎ را در ﺟﮫﺖ ﺧﯿﺮ و ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺧﻮد‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮاده و‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽدھﺪ‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎری‪ ،‬ازدﯾﺎد و ﺑﺮﮐﺖ ﺛﺮوﺗﺶ ﻣﯽﺷﻮد؛ زﯾﺮا‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ ‪ٞ‬‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُ َّ َ َ‬ ‫َ َ َ ۡ ُ ۡ َ َ َ َّ ُ َ‬
‫�دن� ۡمۖ َول�ِن �ف ۡر� ۡم إِن عذ ِا� لشدِيد ‪] ﴾٧‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ‪.[۷ :‬‬‫﴿ل�ِن شكر�م �زِ‬
‫»اﮔﺮ )ﺑﺎ ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮی ﻧﻌﻤﺖھﺎ در ﻣﺴﯿﺮ ﺻﺤﯿﺢ( ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاری ﮐﻨﯿﺪ )ﻧﻌﻤﺖھﺎی ﺧﻮد‬
‫ً‬
‫را( ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺮاﯾﺘﺎن اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽدھﯿﻢ و اﮔﺮ راه ﮐﻔﺮ و ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﯽ را در ﭘﯿﺶ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ ،‬ﻋﺬاب‬
‫ﻣﻦ ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺨﺖ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫ھﺮﮐﺲ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮوﺗﻦ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺳﺮﺑﻠﻨﺪ و ﮔﺮاﻣﯽ‬
‫ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ و ھﺮﮐﺲ ﺑﻪ ﻣﺮدم اﺣﺘﺮام ﺑﮕﺬارد و در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﺘﻮاﺿﻊ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم ﻧﯿﺰ ﺑﻪ او‬
‫اﺣﺘﺮام ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ و ﺑﺮاﯾﺶ دﺳﺖ ﺑﻪ دﻋﺎ ﺑﺮﻣﯽدارﻧﺪ؛ زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ ﮐﻪ‪:‬‬
‫»ھﯿﭻﮔﺎه ﺻﺪﻗﻪ و اﺣﺴﺎن از داراﯾﯽ اﻧﺴﺎن ﻧﻤﯽﮐﺎھﺪ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻋﻔﻮ و ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﻋﺰت‬
‫و ﺳﺮﺑﻠﻨﺪی ﻧﺼﯿﺐ اﻧﺴﺎن ﻣﯽﺷﻮد و ھﺮﮐﺲ ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻮاﺿﻊ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدار‬
‫‪١‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺳﺮﺑﻠﻨﺪ و ﮔﺮاﻣﯽ ﺧﻮاھﺪ داﺷﺖ«‪.‬‬
‫اﺑﻮذر ﻏﻔﺎریس ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﺮا ﺑﻪ ﺧﺼﻠﺖھﺎی ارزﺷﻤﻨﺪ ﺳﻔﺎرش‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ‪» :‬ﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺧﻮد ﻧﮕﺎه ﻧﮑﻨﻢ و ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ از ﺧﻮﯾﺶ را‬
‫ﺑﻨﮕﺮم و ﺑﻪ ﻣﻦ ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان را دوﺳﺖ ﺑﺪارم و ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﻌﺎﺷﺮت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ و‬
‫‪٢‬‬
‫ﺑﺎ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪاﻧﻢ ـ اﮔﺮﭼﻪ آنھﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ ﭘﺸﺖ ﮐﻨﻨﺪ ـ رﻓﺖ و آﻣﺪ ﻧﻤﺎﯾﻢ«‪.‬‬

‫‪ -۶‬رواﺑﻂ ﺑﺎ ﻏﯿﺮﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫زن و ﻣﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن ﭼﺮاغ ﭘﺮﻓﺮوﻏﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ھﺮ ﺷﺮاﯾﻄﯽ روﺷﻨﯽﺑﺨﺶ راه‬
‫دﯾﮕﺮان ھﺴﺘﻨﺪ و ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺳﻮی دﯾﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮا ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ و اﻟﮕﻮھﺎی‬
‫ارزﺷﻤﻨﺪی ﺑﺮای ھﻢﮐﯿﺸﺎن ﺧﻮد و ﭘﯿﺮوان دﯾﮕﺮ ادﯾﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺳﺮﭼﺸﻤﻪھﺎی ﺧﯿﺮ و‬
‫ﻧﯿﮑﯽ ھﺴﺘﻨﺪ و از اﻋﻤﺎق درون و در ﻋﻤﻞ ﺑﻪ دﯾﮕﺮان اﺣﺘﺮام ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ و ﺧﯿﺮﺧﻮاه آﻧﺎن‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻦ اﺑﯽ ھﺮﯾﺮه‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﻄﺒﺮاﻧﯽ و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن ﻓﯽ ﺻﺤﯿﺤﻪ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٣١٨‬‬

‫ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و دوﺳﺖﺷﺎن ﻣﯽدارﻧﺪ و در ﭘﯽ آن ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﺣﻖ‪ ،‬دادﮔﺮی‪،‬‬

‫ﻧﯿﮑﻮﮐﺎری و ﺧﯿﺮﺧﻮاھﯽ ﺑﺎ آنھﺎ زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺴﺎنھﺎی ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎ آﻓﺮﯾﺪهھﺎی ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺳﺮ ﺳﺘﯿﺰ ﺑﺮﻧﻤﯽآﯾﻨﺪ؛ زﯾﺮا ﻣﯽداﻧﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﯿﺮ و ﺷﺮ‪ ،‬زﯾﺒﺎ‪ ،‬زﺷﺖ‪ ،‬اﯾﻤﺎن‪ ،‬ﮐﻔﺮ‪ ،‬ﻧﯿﮑﯽ و ﺑﺪی را در راﺳﺘﺎی ھﻤﺎھﻨﮕﯽ ﺑﺮای‬
‫ﺗﺤﻘﻖ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺑﺸﺮی آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬و وﺟﻮد ﺗﻔﺎوتھﺎی ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم را از آنﺟﺎ ﮐﻪ ﺗﺒﻠﻮر و‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ ﺣﮑﻤﺖ و ﻣﺸﯿﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ او ﻣﺤﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در اﯾﻦﺑﺎره‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ُ ُّ ُ ۡ َ ً َ َ ُ ۡ ُ َّ َ َ َّ َ ُ ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َ ۡ َ ٓ َ َ ُّ َ‬
‫� ي�ونوا‬ ‫�ض �هم �ِيعا ۚ أفأنت ت�رِه ٱ�اس ح ٰ‬ ‫�م َن َمن ِ� ٱ� ِ‬
‫ك َ‬ ‫﴿ولو شاء ر�‬
‫َّ َ َ ۡ َ ُ ّ ۡ َ َ َ َّ َ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ ُ ۡ َ َّ‬ ‫َ َۡ‬ ‫َ‬ ‫ََ‬ ‫ُۡ َ‬
‫ٱلرجس � ٱ�ِين �‬ ‫مؤ ِمن ِ� ‪ ٩٩‬وما �ن �ِ ف ٍس أن تؤمِن إِ� �ِإِذ ِن ٱ�ِۚ و�جعل ِ‬
‫ُ َ‬
‫َ� ۡعقِلون ‪] ﴾١٠٠‬ﯾﻮﻧﺲ‪.[۹۹ :‬‬
‫»و اﮔﺮ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ھﺮﮐﺲ در زﻣﯿﻦ اﺳﺖ ھﻤﻪ آنھﺎ اﯾﻤﺎن ﻣﯽآوردﻧﺪ‬
‫ﭘﺲ آﯾﺎ ﺗﻮ ﻣﺮدم را ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورﻧﺪ؟ ھﯿﭻﮐﺲ ﺟﺰ ﺑﺎ اﺟﺎزه ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫اﯾﻤﺎن ﻧﻤﯽآورد و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﻤﯽاﻧﺪﯾﺸﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻠﯿﺪی )و ﺑﺪﺑﺨﺘﯽ را( ﻗﺮار داده‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﯾﻦ آﯾﻪ آﺑﯽ ﺳﺮد را ﺑﺮ روی آﺗﺶ ﺗﻌﺼﺐ و ﮐﯿﻨﻪورزی ﻣﯽﭘﺎﺷﺪ و ﻧﮫﺎل اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اراده‬
‫و ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻄﻠﻖ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺳﭙﺮدن ھﻤﻪ اﻣﻮر ﺑﻪ او را در دل اﻧﺴﺎن ﺑﺮ زﻣﯿﻦ ﻣﯽﻧﺸﺎﻧﺪ و‬
‫ﺛﻤﺮ آن ﻧﮫﺎل اﯾﻤﺎن‪ ،‬ﺳﻤﺎﺣﺖ‪ ،‬ﺑﺮدﺑﺎری و ﭘﺮھﯿﺰ از اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ اﻧﺪﯾﺸﻪھﺎ و آرﻣﺎنھﺎ‪،‬‬
‫اﺣﺰاب‪ ،‬ﻣﺬاھﺐ‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﺖھﺎ و ﺑﺮداﺷﺖھﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و ادﯾﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ھﺮﮔﺎه ﺳﻤﺎﺣﺖ و ﺗﺤﻤﻞﭘﺬﯾﺮی ﺑﺮ ﻗﻠﻮب و اﻧﺪﯾﺸﻪھﺎ ﻣﺴﻠﻂ ﺷﻮد‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ آن ھﻤﮑﺎری‬
‫و دوﺳﺘﯽ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ و ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ ﻣﯿﺎن ھﻤﻪ ﻣﺮدم ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻏﯿﺮﻣﺴﻠﻤﺎن ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﮔﺎھﯽ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﻏﯿﺮﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ھﻤﺴﺎﯾﻪ ﯾﺎ ھﻤﮑﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻦﺟﺎ اﯾﻦ ﺳﺌﻮال‬
‫ﭘﯿﺶ ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ رواﺑﻂ ﺧﻮد را ﺑﺎ او ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ؟‬
‫ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﭼﮫﺎرﭼﻮب و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ رواﺑﻂ ﺑﺎ ﻏﯿﺮﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻣﺸﺨﺺ ﻓﺮﻣﻮده و ﺑﻪ‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖآﻣﯿﺰ دﯾﻨﯽ اﮐﺘﻔﺎء ﻧﻨﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﮔﺎﻣﯽ ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ را ﺑﺮداﺷﺘﻪ و آن را ﺑﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ‬
‫زﻧﺪﮔﯽ و رواﺑﻂ ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﻣﺤﺒﺖ و ﺗﻔﺎھﻢ اوج ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﻨﺰﻟﺖ واﻻی‬
‫اﺳﻼم و اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻓﺮادﯾﻨﯽ و ﻓﺮاﻣﻠﯽ آن اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ﻣﻘﺎم ﺑﯿﺎن ﺗﻔﺎوت ﻣﯿﺎن‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و دﺷﻤﻨﺎن آنھﺎ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
 ‫‪٣١٩‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎی ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‬
‫َ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ُۡ‬ ‫َّ َ ۡ َ ٰ ُ ُ َّ ُ َ َّ َ َ ۡ ُ َ ٰ ُ ُ‬
‫ِين َول ۡم � ِر ُجو�م ّمِن دِ� ٰ ِر� ۡم أن‬ ‫ِ‬
‫و� ۡم � ّ‬
‫ٱ�‬ ‫ِ‬ ‫﴿� �نهٮ�م ٱ� ع ِن ٱ�ِين لم ي�تِل‬
‫َّ‬
‫ٱ� َعن ٱ� َ‬ ‫� ُم َّ ُ‬ ‫َّ َ َ ۡ َ ٰ ُ‬ ‫سط َ‬ ‫َ َ ُّ ُ ۡ َ ُ ۡ ُ ٓ ْ َ ۡ ۡ َّ َّ َ ُ ُّ ۡ ُ ۡ‬
‫ِين‬ ‫ِ‬ ‫ٮ‬‫ه‬ ‫ن‬‫�‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫�‬‫ِ‬ ‫إ‬ ‫‪٨‬‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ق‬ ‫��وهم و�قسِ طوا إِ� ِه ۚم إِن ٱ� �ِب ٱلم‬
‫َ َّ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َٰ ُ ۡ َ َ ٰ َ ُ ْ َ‬ ‫ََ ۡ َ ُ ُ‬ ‫ََٰ ُ ُ ۡ‬
‫ج� ۡم أن ت َول ۡوه ۡ ۚم َو َمن‬
‫ُ‬
‫ا‬ ‫� إ ِ ۡخ َ‬
‫ر‬ ‫ٰٓ‬ ‫و�م ّ‬ ‫ِين وأخرج‬ ‫ّ‬
‫ِ‬ ‫وا‬ ‫ر‬ ‫ه‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫م‬ ‫�‬‫ر‬
‫ِ‬ ‫ِ�‬ ‫د‬ ‫ِن‬‫م‬ ‫�تلو�م ِ� ٱ� ِ‬
‫َ‬ ‫َّ َ ُ َ َ ُ َّ‬
‫َ� َت َول ُه ۡم فأ ْو ٰٓ��ِك ه ُم ٱل�ٰل ُِمون ‪] ﴾٩‬اﻟﻤﻤﺘﺤﻨﺔ‪.[۹ -۸ :‬‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در دﯾﻦ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻧﺠﻨﮕﯿﺪه و ﺷﻤﺎ را از دﯾﺎرﺗﺎن ﺑﯿﺮون‬
‫ﻧﮑﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻧﻤﯽدارد ﮐﻪ ﺑﺎ آنھﺎ ﻧﯿﮑﯽ ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﺎ اﯾﺸﺎن ﻋﺪاﻟﺖ ورزﯾﺪ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫دادﮔﺮان را دوﺳﺖ ﻣﯽدارد * ﻓﻘﻂ ﺧﺪاوﻧﺪ را از ﺷﻤﺎ دوﺳﺘﯽ ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﺎز ﻣﯽدارد ﮐﻪ‬
‫در )ﮐﺎر( دﯾﻦ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺟﻨﮕﯿﺪهاﻧﺪ و ﺷﻤﺎ را از ﺧﺎﻧﻪھﺎﯾﺘﺎن ﺑﯿﺮون ﮐﺮدهاﻧﺪ و در ﺑﯿﺮون‬
‫راﻧﺪنﺗﺎن ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ھﻤﮑﺎری ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ھﺮﮐﺴﯽ آنھﺎ را ﺑﻪ دوﺳﺘﯽ ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬آﻧﺎن ھﻤﺎن‬
‫ﺳﺘﻤﮕﺮان ھﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﻏﯿﺮﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺧﻮاھﺎن زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖآﻣﯿﺰ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ھﺴﺘﻨﺪ و در ﯾﮏ‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﺎ ھﻢ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و دارای وﻃﻦ واﺣﺪی ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ رواﺑﻂ ﺑﺎ آنھﺎ ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﯿﮑﯽ‪ ،‬دوﺳﺘﯽ‪ ،‬ﺗﻔﺎھﻢ و دادﮔﺮی اﺳﺘﻮار ﺑﺎﺷﺪ؛ زﯾﺮا آﻧﺎن ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دﺷﻤﻨﯽ‬
‫ﻧﻮرزﯾﺪهاﻧﺪ و از در ﺟﻨﮓ وارد ﻧﺸﺪه و از ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺧﻮد آنھﺎ را ﺑﯿﺮون ﻧﮑﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ھﻤﻪ دﺷﻤﻨﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﺧﺎرج ﻣﻤﺎﻟﮏ اﺳﻼﻣﯽ ﻗﺮار دارﻧﺪ و در ﻋﻤﻞ دﺷﻤﻦ ﺧﻮد‬
‫را از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﻮﻃﺌﻪھﺎ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪھﺎ و ﻋﻤﻠﮑﺮدھﺎی ﮐﯿﻨﻪﺗﻮزاﻧﻪ ﺧﻮد در ﻋﺮﺻﻪھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎدی‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدی و ﻓﺮھﻨﮕﯽ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﺎﻧﯿﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ھﯿﭻوﺟﻪ ﻣﻮرد اﻃﻤﯿﻨﺎن‬
‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ آنھﺎ ﺑﺴﯿﺎر ھﻮﺷﯿﺎراﻧﻪ رﻓﺘﺎر ﮐﺮد و دوﺳﺘﯽ‪ ،‬ﻣﺤﺒﺖ و ﻣﺸﻮرت ﺑﺎ آنھﺎ‬
‫ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺧﻮﺑﯽ را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻧﺨﻮاھﺪ داﺷﺖ و اﯾﻦ روش و اﻧﺪﯾﺸﻪ را از اﯾﻦ آﯾﻪ ﻗﺮآن ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮﺑﯽ ﻣﯽﺗﻮان ﻓﮫﻤﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ۡ َّ َ‬ ‫ٓ ُُۡ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ٰٓ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ْ َ َ َّ ُ ْ َ‬
‫خذوا ع ُد ّوِي َوع ُد َّو� ۡم أ ۡو ِ�َا َء تلقون إ ِ ۡ� ِهم ب ِٱل َم َودة ِ َوق ۡد‬ ‫﴿���ها ٱ�ِين ءامنوا � �ت ِ‬
‫ُ‬ ‫ُ ۡ ْ َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ ُ ْ َ َ ٓ َ ُ ّ َ ۡ َ ّ ُ ۡ ُ َ َّ َ‬
‫ٱلر ُسول �يَّا� ۡم أن تؤم ُِنوا ب ِٱ�ِ َر ّ�ِ� ۡم﴾‬ ‫�فروا بِما جاء�م مِن ٱ� ِق � ِرجون‬
‫]اﻟﻤﻤﺘﺤﻨﺔ‪.[۱ :‬‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬دﺷﻤﻦ ﻣﻦ و دﺷﻤﻦ ﺧﻮدﺗﺎن را ﺑﻪ دوﺳﺘﯽ ﻧﮕﯿﺮﯾﺪ و‬
‫ﺑﺎ آنھﺎ اﻇﮫﺎر دوﺳﺘﯽ ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﺣﻘﯿﻘﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺎزل ﺷﺪه ﮐﺎﻓﺮ‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا و ﺷﻤﺎ را از ﻣﮑﻪ ﺑﯿﺮون ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﺮا ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن‬
‫اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ؟«‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٣٢٠‬‬

‫اﮔﺮ آنﻧﻪ دﺷﻤﻨﺎن ﺗﮫﺎﺟﻢ ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬ﻓﺮھﻨﮕﯽ و اﻗﺘﺼﺎدی را ﻋﻠﯿﻪ ﻣﺎ آﻏﺎز ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آنھﺎ‬
‫ﺑﻪ روﯾﺎروﯾﯽ ﺧﻮاھﯿﻢ ﭘﺮداﺧﺖ و ﺑﻪ ھﯿﭻوﺟﻪ ﺑﻪ آنھﺎ اﺟﺎزه ﺗﺠﺎوز و زﯾﺮﭘﺎ ﻧﮫﺎدن ﺣﻘﻮق‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن داده ﻧﺨﻮاھﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻏﯿﺮﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ھﻢوﻃﻨﺎﻧﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در‬
‫ﺣﻘﻮق ھﻢوﻃﻨﯽ و دﯾﮕﺮ ﺣﻘﻮق ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﯾﮑﺴﺎن ھﺴﺘﻨﺪ و ﺣﻘﻮق‬
‫و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎﯾﺸﺎن آﻧﺎن )ﻏﯿﺮﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن( در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪھﺎ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﯾﮏ ردﯾﻒ ﻗﺮار‬
‫دارد؛ زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»ھﺮﮐﺲ ﺑﺎ ﻏﯿﺮﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﯿﻤﺎن دوﺳﺘﯽ و زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖآﻣﯿﺰ دارد‪،‬‬
‫ﺳﺘﻢ ﮐﻨﺪ و ﺣﻘﯽ از ﺣﻘﻮق او را ﺿﺎﯾﻊ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﯾﺎ او را ﺑﻪ ﮐﺎری ﺳﺨﺖ وادارد و ﯾﺎ ﭼﯿﺰی را‬
‫‪١‬‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ آن راﺿﯽ ﻧﯿﺴﺖ از او ﺑﺴﺘﺎﻧﺪ‪ ،‬در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻣﻦ ﺑﺎ او ﻃﺮف ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫و ھﺮﮔﺎه راﺟﻊ ﺑﻪ دﯾﻦ‪ ،‬اﯾﻤﺎن‪ ،‬ﻧﺒﻮت و اﻧﺒﯿﺎء ﺑﺤﺚ و ﻣﺠﺎدﻟﻪای ﭘﯿﺶ ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ آراﻣﺶ‪ ،‬ﺗﺄﻣﻞ و ﭘﺮھﯿﺰ از ﻃﻌﻦ‪ ،‬ﺗﻮھﯿﻦ و اﯾﺠﺎد دﺷﻤﻨﯽ و ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از‬
‫ﺷﻌﻠﻪور ﺷﺪن آﺗﺶ ﮐﯿﻨﻪ و ﺣﻘﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺑﺤﺚ و ﮔﻔﺘﮕﻮی ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه و ﺣﮑﯿﻤﺎﻧﻪ اﻗﺪام‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در اﯾﻦﺑﺎره ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫ع إ َ ٰ� َ‬
‫َّ‬
‫� أ ۡح َس ُنۚ إِن‬
‫َّ‬
‫�‬ ‫ٱ� ِۡك َمةِ َوٱل ۡ َم ۡوع َِظةِ َ‬
‫ٱ� َس َنةِ َو َ‬
‫�ٰدِل ُهم ب ِٱل� ِ َ‬ ‫ب‬ ‫ك‬
‫َّ َ‬
‫�‬ ‫ر‬ ‫يل‬ ‫ب‬ ‫س‬
‫ۡ ُ‬
‫﴿ٱد ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ِين ‪] ﴾١٢٥‬اﻟﻨﺤﻞ‪.[۱۲۵ :‬‬ ‫ك ُه َو أَ ۡعلَ ُم ب َمن َض َّل َعن َسبيلِهِۦ َو ُه َو أَ ۡعلَ ُم بٱل ۡ ُم ۡه َتد َ‬ ‫َ َّ َ‬
‫ر�‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫»ﺑﺎ ﺣﮑﻤﺖ و اﻧﺪرز ﻧﯿﮑﻮ ﺑﻪ راه ﭘﺮوردﮔﺎرت دﻋﻮت ﮐﻦ و ﺑﺎ اﻧﺎن ﺑﻪ ﺷﯿﻮهای ﮐﻪ ﻧﯿﮑﻮﺗﺮ‬
‫اﺳﺖ ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﺑﻨﻤﺎ‪ .‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ )ﺟﺎن( ﮐﺴﯽ ﮐﻪ از راه ﻣﻨﺤﺮف ﺷﺪه داﻧﺎﺗﺮ و‬
‫او ﺑﻪ ﺣﺎل راهﯾﺎﻓﺘﮕﺎن ﻧﯿﺰ داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ ۡ َ ُ َّ َّ َ َ َ ُ ْ ۡ ُ ۡ َ ُ ُ ٓ ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ َّ‬ ‫ََ ُ َٰ ُْٓ َ ۡ َ ۡ َ‬
‫ب إِ� ب ِٱل ِ� ِ� أحسن إِ� ٱ�ِين ظلموا مِنهمۖ وقولوا‬ ‫ٰ‬
‫﴿۞و� ت�دِلوا أهل ٱلكِ� ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫‪ۡ ٞ‬‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َّ َّ ٓ ُ َ َ ۡ َ َ ُ َ َ ُ‬
‫نزل إ ِ ۡ�� ۡم ��ٰ ُه َنا �� ٰ ُه� ۡم َ�ٰحِد َو� ُن ُ�ۥ ُم ۡسل ُِمون ‪﴾٤٦‬‬ ‫نزل إِ�نا وأ ِ‬ ‫ءامنا ب ِٱ�ِي أ ِ‬
‫]اﻟﻌﻨﮑﺒﻮت‪.[۴۶:‬‬
‫»ﺑﺎ اھﻞ ﮐﺘﺎب ﺟﺰ ﺑﻪ ﺷﯿﻮهای ﮐﻪ ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ از آﻧﺎن ﮐﻪ‬
‫ﺳﺘﻢ ﮐﺮدهاﻧﺪ و ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ‪ :‬ﺑﻪ آنﭼﻪ ﺑﻪ ﺳﻮی ﻣﺎ ﻧﺎزل ﺷﺪه و آنﭼﻪ ﺑﻪ ﺳﻮی ﺷﻤﺎ ﻧﺎزل‬
‫ﮔﺮدﯾﺪه اﯾﻤﺎن آوردﯾﻢ و ﺧﺪای ﻣﺎ و ﺧﺪای ﺷﻤﺎ ﯾﮑﯽ اﺳﺖ و ﻣﺎ ﺗﺴﻠﯿﻢ او ھﺴﺘﯿﻢ«‪.‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻮداود‬
 ‫‪٣٢١‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎی ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‬

‫ﻻزم ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮردن ﻏﺬا و ﻧﻮﺷﯿﺪﻧﯽ ﺣﻼل ﺑﺎ اھﻞ ﮐﺘﺎب و ازدواج ﺑﺎ زﻧﺎن‬
‫و دﺧﺘﺮان آنھﺎ ﺑﻼﻣﺎﻧﻊ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ازدواج آنھﺎ ﺑﺎ زﻧﺎن و دﺧﺘﺮان ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﻋﻠﺖ ﮐﻪ رواﺑﻂ ﻣﯿﺎن زن و ﻣﺮد ﻧﺒﺎﯾﺪ دﭼﺎر ﺗﺰﻟﺰل و ﺻﺪﻣﻪ ﺑﺸﻮد؛ زﯾﺮا اﻧﺴﺎن‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻪ ھﻤﻪ اﻧﺒﯿﺎء و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﭘﯿﺶ از ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪص اﯾﻤﺎن دارد‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫ﻏﯿﺮﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻪ ﻧﺒﻮت ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪص ﺑﺎور ﻧﺪارﻧﺪ و ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻣﯿﺎن زن و ﺷﻮھﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻏﯿﺮﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﺰاع و اﺧﺘﻼف ﺑﺮوز ﻧﻤﺎﯾﺪ و زﻧﺪﮔﯽ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‬
‫آنھﺎ از ھﻢ ﻓﺮو ﭘﺎﺷﺪ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در اﯾﻦﺑﺎره ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ّ‪ٞ‬‬ ‫ۡ َ ۡ َ ُ َّ َ ُ ُ َّ ّ َ ٰ ُ َ َ َ ُ َّ َ ُ ُ ْ ۡ َ ٰ َ ّ ‪ُ ُ َ َ َ ۡ ُ َّ ٞ‬‬
‫ام� ۡم حِل‬ ‫﴿ٱ�وم أحِل ل�م ٱلطيِ�تۖ وطعام ٱ�ِين أوتوا ٱلكِ�ب حِل ل�م وطع‬
‫َۡ ُ ۡ َٓ‬ ‫َ‬ ‫ٰ‬ ‫َّ ُ ۡ َ ۡ ُ ۡ َ َ ٰ ُ َ ۡ ُ ۡ َ ٰ َ ۡ ُ ۡ َ َ ٰ ُ َ َّ َ ُ ُ ْ ۡ َ‬
‫ت وٱلمحص�ت مِن ٱ�ِين أوتوا ٱلكِ�ب مِن �بل ِ�م إِذا‬ ‫لهمۖ وٱلمحص�ت مِن ٱلمؤمِ� ِ‬
‫َ‬
‫ٓ ۡ َ‬ ‫ُ َّ‬ ‫َ‬ ‫�ف َ‬ ‫َ‬
‫َ َۡ ُ َ‬ ‫َ َ ۡ ُ ُ ُ َّ ُ ُ َ ُ ُ ۡ‬
‫ان﴾ ]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[۵ :‬‬‫خذِي أخد ٖ‬ ‫ح� َو� مت ِ‬ ‫�م ٰ ِ ِ‬ ‫وره َّن � ِصن ِ� �‬ ‫ءاتيتموهن أج‬
‫»اﻣﺮوز ﭼﯿﺰھﺎی ﭘﺎﮐﯿﺰه ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ﺣﻼل ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻃﻌﺎم ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اھﻞ ﮐﺘﺎب‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ﺣﻼل و ﻃﻌﺎم ﺷﻤﺎ ﺑﺮای آنھﺎ ﺣﻼل اﺳﺖ و )ازدواج ﺷﻤﺎ( ﺑﺎ زﻧﺎن‬
‫ﭘﺎﮐﺪاﻣﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎن و زﻧﺎن ﭘﺎﮐﺪاﻣﻦ از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از ﺷﻤﺎ ﮐﺘﺎب )آﺳﻤﺎﻧﯽ( ﺑﻪ آﻧﺎن‬
‫داده ﺷﺪه ﺑﻪ ﺷﺮط آنﮐﻪ ﻣﮫﺮھﺎﯾﺸﺎن را ﺑﻪ آنھﺎ ﺑﺪھﯿﺪ‪ ،‬ﺣﻼل اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺧﻮد‬
‫ﭘﺎﮐﺪاﻣﻦ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﻧﻪ زﻧﺎﮐﺎر و ﻧﻪ آنﮐﻪ زﻧﺎن را در ﭘﻨﮫﺎﻧﯽ دوﺳﺖ ﺧﻮد ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪.«...‬‬
‫ھﺮﮔﺎه ﻏﯿﺮﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﺎﮐﻦ در ﻣﻤﺎﻟﮏ اﺳﻼﻣﯽ ﺧﻮاھﺎن ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در‬
‫ﺟﻨﮓ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺎرﮐﺖ آنھﺎ ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد‪ .‬ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ‬
‫در زﻣﯿﻨﻪ اﻣﻮر اداری‪ ،‬ﻣﺪﻧﯽ‪ ،‬ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﻓﻨﯽ‪ ،‬ﮐﺸﺎورزی‪ ،‬ﺻﻨﻌﺖ‪ ،‬ﺗﺠﺎرت‪ ،‬ﻃﺒﺎﺑﺖ و ‪ ،...‬از‬
‫ﻏﯿﺮﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ھﻤﻪ ﻣﺬاھﺐ در اﯾﻦ ﻣﻮرد اﺗﻔﺎقﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ‬
‫رھﺒﺮی و ُﭘﺴﺖھﺎی ﮐﻠﯿﺪی ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬اداری‪ ،‬ﻓﺮھﻨﮕﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدی‪ ،‬آﻣﻮزﺷﯽ و ﻧﻈﺎﻣﯽ در‬
‫اﺧﺘﯿﺎر ﺧﻮد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪص ﺑﺮای ھﺠﺮت ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ از راھﻨﻤﺎﯾﯽ‬
‫ﻣﺸﺮﮐﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ارﯾﻘﻂ و در ﻏﺰوه ﺣﻨﯿﻦ از ﺻﻔﻮان ﺑﻦ اﻣﯿﻪ ﻃﻠﺐ ھﻤﮑﺎری‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬ھﻢﭼﻨﯿﻦ زھﺮی رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺮای ﻓﺘﺢ ﭘﺎﯾﮕﺎه اﺻﻠﯽ ﯾﮫﻮد در‬
‫‪١‬‬
‫ﺧﯿﺒﺮ از ﺑﺮﺧﯽ از ﺧﻮد ﯾﮫﻮدﯾﺎن ھﻢ ﺑﮫﺮه ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻮداود ﻓﯽ ﻣﺮاﺳﯿﻠﻪ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٣٢٢‬‬

‫ﻣﺮاﻗﺒﺖ و ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﺣﯿﻮاﻧﺎت‬

‫اﺳﻼم ﭘﯿﺶ از ھﻤﻪ اﻧﺪﯾﺸﻪھﺎ و ﻣﮑﺎﺗﺐ دﯾﮕﺮ از ﻧﻈﺮ ﺗﺌﻮری و ﻋﻤﻞ ﻣﺮدم را ﺑﻪ‬
‫ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪه و دادن ﻃﻌﺎم‪ ،‬آب و ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ آنھﺎ را واﺟﺐ ﮔﺮداﻧﯿﺪه اﺳﺖ‬
‫و در اﯾﺎم ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺮﮐﺰ ﺑﺰرﮔﯽ ﺑﺮای داﻣﭙﺰﺷﮑﯽ ﺷﮫﺮداری دﻣﺸﻖ و ﻧﻤﺎﯾﺸﮕﺎه‬
‫ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺷﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ اﮐﻨﻮن ﺑﻪ ﺟﺎی آن‪ ،‬ورزﺷﮕﺎه ﺷﮫﺮداری دﻣﺸﻖ و ﻧﻤﺎﯾﺸﮕﺎه‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ھﻢﭼﻨﯿﻦ اﺳﻼم ﮐﺸﺘﻦ ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﺑﯿﻤﺎر را ﺑﺮای رھﺎﯾﯽ از‬
‫آنھﺎ ﺑﻪ ﺟﺰ در ﻣﻮارد ﺑﺴﯿﺎر ﺿﺮوری ﺣﺮام ﮔﺮداﻧﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد ﻣﺮاﻋﺎت ﺣﺎل ﺣﯿﻮاﻧﺎت و ﻧﮕﮫﺪاری از آنھﺎ اﺳﻼم ﺗﻮﺻﯿﻪ و ﺳﻔﺎرشھﺎی‬
‫ﻓﺮاواﻧﯽ را ﺑﯿﺎن ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از آنھﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ در ھﺮ ﮐﺎری روش درﺳﺖ و ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه را واﺟﺐ ﮔﺮداﻧﯿﺪه‪ ،‬ھﺮﮔﺎه )ﻣﺤﮑﻮم ﺑﻪ‬
‫اﻋﺪاﻣﯽ( را ﮐﺸﺘﯿﺪ ﺑﻪ روﺷﯽ درﺳﺖ او را ﺑﮑﺸﯿﺪ و ھﺮﮔﺎه ﺣﯿﻮاﻧﯽ را ذﺑﺢ ﮐﺮدﯾﺪ ﺧﻮب‬
‫‪١‬‬
‫آن را ذﺑﺢ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﭼﺎﻗﻮیﺗﺎن را ﺧﻮب ﺗﯿﺰ ﮐﻨﯿﺪ و ﺣﯿﻮان را راﺣﺖ ﺳﺮ ﺑﺒﺮﯾﺪ«‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﻤﺮب از رﺳﻮل ﺧﺪاص رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ‪» :‬ﺧﺎﻧﻤﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﺒﺲ ﮐﺮدن‬
‫‪٢‬‬
‫ﮔﺮﺑﻪای و ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﺧﻮردن و آﺷﺎﻣﯿﺪن آن‪ ،‬ﺑﻪ آﺗﺶ ﺟﮫﻨﻢ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺷﺪ«‪.‬‬
‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه رواﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪» :‬روزی ﻣﺮدی از راھﯽ‬
‫ﻣﯽﮔﺬﺷﺖ و ﺳﺨﺖ دﭼﺎر ﺗﺸﻨﮕﯽ ﺷﺪ و ﭼﺎھﯽ را ﯾﺎﻓﺖ و داﺧﻞ آن ﺷﺪ و آب ﻧﻮﺷﯿﺪ و از‬
‫آن ﺧﺎرج ﺷﺪ و در ﮐﻨﺎر ﭼﺎه ﺳﮕﯽ را دﯾﺪ ﮐﻪ از ﺗﺸﻨﮕﯽ ﻟﻪﻟﻪ ﻣﯽزﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮد ﺑﺎ ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫اﯾﻦ ﺣﯿﻮان ھﻢ دﭼﺎر ھﻤﺎن ﺗﺸﻨﮕﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎ ﭼﻨﺪ ﻟﺤﻈﻪ ﭘﯿﺶ ﺑﺮای ﻣﻦ ﭘﯿﺶ آﻣﺪه ﺑﻮد‬
‫و دوﺑﺎره ﭘﺎﯾﯿﻦ رﻓﺖ و ﮐﻔﺶھﺎﯾﺶ را ﭘﺮ از آب ﮐﺮد و آن را ﺑﺮای آن ﺳﮓ ﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ‬
‫ﺗﺸﻨﮕﯽاش ﺑﺮﻃﺮف ﺷﺪ و آن ﺣﯿﻮان ﺑﺮای آن ﻣﺮد درﺧﻮاﺳﺖ ﻋﻔﻮ ﮐﺮد و ﺧﺪاوﻧﺪ او را‬
‫ﻣﻮرد ﻋﻔﻮ ﻗﺮار داد«‪ .‬ﺧﺪﻣﺖ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪص ﯾﻌﻨﯽ‬
‫‪٣‬‬
‫ﻧﮕﮫﺪاری و ﻣﺮاﻗﺒﺖ از ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﺗﺎ اﯾﻦ اﻧﺪازه دارای اﺟﺮ و ﭘﺎداش اﺳﺖ؟«‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﺨﺎری‬
‫‪ -٣‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ ‪ :‬رﯾﺎض اﻟﺼﺎﻟﺤﯿﻦ‪۷۰-۶۹ ،‬‬
 ‫‪٣٢٣‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎی ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ‬

‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ رﺳﻮل ﺧﺪاص »ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را از ﺑﻪ ﺟﺎن ھﻢ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﻧﮫﯽ‬

‫‪١‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫و ﺷﺮﯾﮏس ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ھﺮﮐﺲ ﺑﯿﮫﻮده ﮔﻨﺠﺸﮑﯽ را ﺑﮑﺸﺪ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ در ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ دادﺧﻮاھﯽ‬
‫‪٢‬‬
‫ﻣﯽﭘﺮدازد‪ ،‬و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا ﻓﻼﻧﯽ ﺑﯿﮫﻮده ﻣﺮا ﮐﺸﺖ‪.«.....‬‬
‫اﯾﻦ اﺣﺎدﯾﺚ و اﺣﺎدﯾﺚ ﺑﺴﯿﺎر دﯾﮕﺮی ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻣﯿﺰان اھﺘﻤﺎم اﺳﻼم ﺑﻪ ﻣﺮاﻗﺒﺖ و‬
‫ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﺣﯿﻮاﻧﺎت اﺳﺖ و اﯾﻦ ﺧﺼﻠﺖ ﯾﮑﯽ از وﯾﮋﮔﯽھﺎی رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻮده؛ زﯾﺮا‬
‫اﯾﺸﺎن رﺣﻤﻪ ﻟﻠﻌﺎﻟﻤﯿﻦ ﺑﻮدهاﻧﺪ و رﺣﻤﺖ‪ ،‬ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ و ﻣﺮاﻗﺒﺖ اﯾﺸﺎن ھﻤﻪ اﻧﺴﺎنھﺎ‪،‬‬
‫ﺟﺎﻧﺪاران‪ ،‬ﺟﻤﺎدات‪ ،‬ﮔﯿﺎھﺎن‪ ،‬درﺧﺘﺎن و ھﻤﻪ ﭼﯿﺰ را در ﺑﺮ ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و اﯾﻦ روش‪،‬‬
‫راھﮑﺎر و راھﻨﻤﺎﯾﯽ ﯾﮑﯽ از درﺧﺸﺎنﺗﺮﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪھﺎی ﺑﺮﺗﺮی ﻓﺮھﻨﮓ و ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﯽ‬
‫اﺳﺖ و ﻗﺮنھﺎ ﻗﺒﻞ از ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺟﻤﻌﯿﺖھﺎی دﻓﺎع از ﺣﯿﻮاﻧﺎت و ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از اﻧﻘﺮاض ﻧﺴﻞ‬
‫آنھﺎ و ﺟﻤﻌﯿﺖھﺎی ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ اﯾﻦ اﻣﻮر ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻮداود و اﻟﺘﺮﻣﺬی‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﻨﺴﺎﯾﯽ و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن‬
 ‫ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‪:‬‬
‫ﭘﺎﯾﺎن زﻧﺪﮔﯽ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ و ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی آن‬
 ‫ﭘﺎﯾﺎن زﻧﺪﮔﯽ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ و ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی آن‬

‫ﮔﺎھﯽ زﻧﺪﮔﯽ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ دﭼﺎر ﺗﻨﺶھﺎی ﺷﺪﯾﺪ ﻣﯽﺷﻮد و از ھﻢ ﻓﺮو ﻣﯽﭘﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﺮﯾﻌﺖ‬
‫اﺳﻼم در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺪھﺎی ﺟﺪاﯾﯽ ﻣﯿﺎن زن و ﺷﻮھﺮ و ﻣﺮاﻋﺎت ﺣﻘﻮق ھﺮﯾﮏ از آنھﺎ‬
‫اﺣﮑﺎم و رھﻨﻤﻮدھﺎﯾﯽ وﺿﻊ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺎﺗﻤﻪ دادن ﺑﻪ رواﺑﻂ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ ﯾﺎ ﺑﺮاﺳﺎس ﺧﻮاﺳﺖ ﯾﮏ ﻃﺮﻓﻪ ﻣﺮد از ﻃﺮﯾﻖ »ﻃﻼق«‬
‫ُ‬
‫و ﯾﺎ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی ﺧﻮاﺳﺖ و اراده ﻃﺮﻓﯿﻦ از ﻃﺮﯾﻖ »ﺧﻠﻊ« اﻧﺠﺎم ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪ .‬ﮔﺎھﯽ ﻣﻤﮑﻦ‬
‫اﺳﺖ اﯾﻦ ﺟﺪاﯾﯽ از ﻃﺮﯾﻖ »رﺟﻌﺖ« ﯾﺎ »ﻋﻘﺪی ﺟﺪﯾﺪ« دوﺑﺎره ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ اوﻟﯿﻪ اداﻣﻪ‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯿﺎن ﻣﺮد و زن ﺑﺎزﮔﺮدد و ﯾﺎ از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺷﺮﻋﯽ ﯾﺎ دادﮔﺎه ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﺳﺒﺎب و‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻌﯿﻨﯽ ﻣﯿﺎن آنھﺎ ﻃﻼق و ﺟﺪاﯾﯽ اﻧﺠﺎم ﭘﺬﯾﺮد و ﯾﺎ از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪای‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ »اﯾﻼء و ﻇﮫﺎر و ﻟﻌﺎن« ﭘﺎﯾﺎن زﻧﺪﮔﯽ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ آنھﺎ رﻗﻢ زده ﺷﻮد و در ھﻤﻪ ﺣﺎﻻت‬
‫ﺟﺪاﯾﯽ ﻣﯿﺎن زن و ﺷﻮھﺮ ﻣﺮاﻋﺎت ﻋﺪه و ﺑﻪ ﻋﺰا ﻧﺸﺴﺘﻦ زن ﺿﺮوری اﺳﺖ‪ .‬دراﯾﻦ ﺑﺨﺶ‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﺑﻪ ﺑﯿﺎن اﺣﮑﺎم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن ﻣﻮارد ﺿﻤﻦ ھﺸﺖ ﻣﺒﺤﺚ زﯾﺮ ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ‪:‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع دوم‪ :‬رﺟﻌﺖ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع اول‪ :‬ﻃﻼق‬
‫ُ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﭼﮫﺎرم‪ :‬ﺟﺪاﯾﯽ از ﻃﺮﯾﻖ دادﮔﺎه‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع ﺳﻮم‪ :‬ﺧﻠﻊ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺷﺸﻢ‪ :‬ﻟﻌﺎن‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬اﯾﻼء‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ھﺸﺘﻢ‪ّ :‬‬
‫ﻋﺪه‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع ھﻔﺘﻢ‪ :‬ﻇﮫﺎر‬

‫ﻣﻮﺿﻮع اول‪ :‬ﻃﻼق‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻃﻼق‪ ،‬ﺗﻔﺎوت ﻣﯿﺎن ﻃﻼق و ﻓﺴﺦ‪ ،‬ﺣﮑﻢ و ﺣﮑﻤﺖ ﻃﻼق‪ ،‬ﺷﺮوط وﻗﻮع و اﻧﻮاع‬
‫ﻃﻼق و ﺣﮑﻢ ھﺮﯾﮏ از آنھﺎ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﯾﺎ ﻣﻌﻨﺎی ﻃﻼق‪:‬‬

‫ﻃﻼق ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺑﺮداﺷﺘﻦ و ﻓﺴﺦ ﮐﺮدن ﻋﻘﺪ ﻧﮑﺎح و ﭘﺎﯾﺎن دادن ﺑﻪ آن از ﻃﺮﯾﻖ‬
‫ﻣﺮد و ﯾﺎ از ﻃﺮف زﻧﯽ ﮐﻪ ﻃﻼق از ﻃﺮف ﺷﻮھﺮ ﺑﻪ او ﺗﻔﻮﯾﺾ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻔﺎوت ﻓﺴﺦ ﻧﮑﺎح و ﻃﻼق‬

‫ﻃﻼق و ﻓﺴﺦ ﺑﺎ ھﻢ ﺳﻪ ﺗﻔﺎوت دارﻧﺪ‪:‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٣٢٨‬‬

‫‪ -۱‬ﻓﺴﺦ ﻧﻘﺾ‪ ،‬ﺑﺎﻃﻞ و ﺑﯽاﺛﺮ ﮔﺮداﻧﯿﺪن اﺳﺎس ﻋﻘﺪ ازدواج و ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﺣﮑﻢ ﺣﻼل‬
‫و روا ﺑﻮدن رواﺑﻂ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ آن اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻃﻼق ﭘﺎﯾﺎن دادن ﺑﻪ رواﺑﻂ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺮاﺳﺎ ﻋﻘﺪ ﻧﮑﺎح ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ و اﯾﻦ ﺟﺪاﯾﯽ و اﻧﻔﺼﺎل ﺗﻨﮫﺎ ﭘﺲ از‬
‫ﺗﺤﻘﻖ ﻃﻼق ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪.‬‬
‫‪ -۲‬ﻓﺴﺦ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﺎﻟﺖھﺎ و روﯾﺪادھﺎی ﻋﺎرﺿﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪن زن‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ زن‬
‫ﺑﺎ اﺣﮑﺎم و ارزشھﺎی ﻗﻄﻌﯽ اﺳﻼم و ﯾﺎ ﻓﺮا رﺳﯿﺪن زﻣﺎن ﺷﺮوﻃﯽ ﮐﻪ در ﻋﻘﺪ‬
‫ﻧﮑﺎح اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻖ اﺧﺘﯿﺎر ﻓﺴﺦ ﭘﺲ از رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺳﻦ ﺑﻠﻮغ ﯾﺎ ﻋﺪم‬
‫ﮐﻔﺎﯾﺖ و ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻣﯿﺎن آنھﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻃﻼق در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ‬
‫ﻋﻘﺪ ﻧﮑﺎح ﺻﺤﯿﺢ و ﻣﻠﺰم اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪.‬‬
‫‪ -۳‬ﻓﺴﺦ‪ ،‬ﮐﺎری ﺑﻪ ﻧﻘﺾ و ﮐﻢ ﮐﺮدن از ﻃﻼق ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ ﻧﺪارد‪ ،‬اﻣﺎ ﻃﻼق از ﺗﻌﺪد آن‬
‫ﻣﯽﮐﺎھﺪ‪.‬‬

‫ﺣﮑﻢ ﻃﻼق‬
‫ﻃﻼق و ﺟﺪاﯾﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺮاﻋﺎت ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻃﺮﻓﯿﻦ و از روی ﺿﺮورت و ﻧﺎﭼﺎری ﻣﺒﺎح و‬
‫ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ و اﯾﻦ ﺟﻮاز را ﻗﺮآن‪ ،‬ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﺧﺪاص‪ ،‬اﺟﻤﺎع ﻋﻠﻤﺎ‪ ،‬ﻋﻘﻞ و ﺗﺪﺑﯿﺮ ﻣﻮرد‬
‫ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺮآن در ﻣﻮرد ﻃﻼق و ﺟﺪاﯾﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ ُ ُ ْ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ ۡ َ ۡ ُ ۢ ۡ َ ٰ َ َ َ ُّ َ ُ‬ ‫ٱلط َ� ٰ ُق َم َّرتَ َ ۡ َ ُ َ ۡ‬‫﴿ َّ‬
‫��ح �ِإِح� ٖن� و� �ِل ل�م أن تأخذوا‬ ‫وف أو � ِ‬‫ان� فإِمساكۢ بِمع ُر ٍ‬‫ِ‬
‫َ َّ‬
‫يما ُح ُدود ٱ�ِ‬ ‫ٱ�ِۖ فَإ ۡن خ ِۡف ُت ۡم َ� َّ� يُقِ َ‬ ‫َّ ٓ َ َ ۡ ُ ُ ُ َّ َ ۡ ً َّ ٓ َ َ َ َ ٓ َ َّ ُ َ ُ ُ َ َّ‬
‫مِما ءاتيتموهن ش�ٔا إِ� أن �افا �� يقِيما حدود‬
‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ُ َّ َ َ‬ ‫ۡ َ‬ ‫َ ۡ ۡ‬ ‫ََ َُ َ ََ‬
‫ِيما ٱ� َت َدت بِهِۗۦ ت ِلك ُح ُدود ٱ�ِ ف� � ۡع َت ُدوها ۚ َو َمن َ� َت َع َّد ُح ُدود‬ ‫اح عل ۡي ِه َما �‬ ‫ف� جن‬
‫ۢ َ ۡ ُ َ َّ ٰ َ‬ ‫ُّ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َ ُ َ َ ُ‬
‫� تنك َِح َز ۡو ًجا‬ ‫ٱ�ِ فأ ْو ٰٓ��ِك ه ُم ٱل�ٰل ُِمون ‪ ٢٢٩‬فإِن َطلق َها ف� �ِل ُ�ۥ ِمن �عد ح‬
‫�هُ﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۳۰ -۲۲۹:‬‬ ‫َ� ۡ َ‬
‫»ﻃﻼق ]رﺟﻌﯽ[ دو ﺑﺎر اﺳﺖ ﭘﺲ ]از آن ﺑﺎﯾﺪ زن را[ ﺑﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻦ ﯾﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻧﯿﮑﯽ رھﺎ ﮐﺮدن‪ .....‬ﭘﺲ اﮔﺮ ]ﺷﻮھﺮ[ او را ]ﺑﺮای ﺳﻮﻣﯿﻦ ﺑﺎر[ ﻃﻼق داد‪ ،‬ﭘﺲ از آن ﺑﺮای‬
‫او )ﺷﻮھﺮ( ﺣﻼل ﻧﻤﯽﺷﻮد«‬
‫و رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
 ‫‪٣٢٩‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﭘﺎﯾﺎن زﻧﺪﮔﯽ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ و ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی آن‬
‫‪١‬‬
‫»ﻧﺎﭘﺴﻨﺪﺗﺮﯾﻦ اﻣﻮر ﺣﻼل در ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻃﻼق دادن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ً‬
‫و ﻋﻤﻼ رﺳﻮل ﺧﺪاص »ام اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﺣﻔﺼﻪ را ﻃﻼق داد‪ ،‬اﻣﺎ دوﺑﺎره او را‬
‫‪٢‬‬
‫ﺑﺎزﮔﺮداﻧﯿﺪ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻓﻘﮫﺎی ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در اﯾﻦ ﻣﻮرد اﺗﻔﺎقﻧﻈﺮ دارﻧﺪﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس دو ﻣﻨﺒﻊ ﻗﺒﻠﯽ‬
‫)ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ( ﻃﻼق و ﺟﺪاﯾﯽ زن و ﺷﻮھﺮ ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و از ﻧﻈﺮ ﻋﻘﻠﯽ ﺗﺮدﯾﺪی وﺟﻮد ﻧﺪارد ﮐﻪ ﮔﺎھﯽ رواﺑﻂ زن و ﺷﻮھﺮ ﺑﻪ اﻧﺪازهای ﺗﺒﺎه و‬
‫ﺧﺮاب ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ ﺣﺪی از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﯾﺎ ﻃﺮﻓﯽ از دﯾﮕﺮی ﻣﺘﻨﻔﺮ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﻣﮑﺎن آﺷﺘﯽ‬
‫و ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ ﻣﯿﺎن آنھﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﺗﻨﮫﺎ راه ﭼﺎره و رھﺎﯾﯽ آنھﺎ از ﺑﻨﺪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻃﻼق و‬
‫ﺟﺪاﯾﯽ اﺳﺖ و اﯾﻦ ﺟﺪاﯾﯽ در ﺟﮫﺖ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﻧﮕﺮاﻧﯽ‪ ،‬ﺳﺮﮔﺮداﻧﯽ‪ ،‬ﻓﺴﺎد و ﺗﺒﺎھﯽ‬
‫ھﺮﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدآوری اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻏﺮﺑﯽ آﻣﺎر ﻃﻼق در ﺣﺪ ﺑﺎﻻﯾﯽ ﻗﺮار دارد و‬
‫آ ﮔﺎھﯽ ﺑﻪ ﺑﯿﺶ از ‪ ۷۰‬درﺻﺪ ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﻣﻤﺎﻟﮏ اﺳﻼﻣﯽ در ﻏﺎﻟﺐ اوﻗﺎت از ‪۱۰‬‬
‫درﺻﺪ ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ آن ھﻢ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻪ ﺑﻦﺑﺴﺖ رﺳﯿﺪن ﻃﺮﻓﯿﻦ و ﻗﺒﻮل واﻗﻌﯿﺖ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ھﻤﻪ ﺣﮑﻤﺖ و ھﺪف از ﻃﻼق ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬راه ﺣﻞ ﻣﺸﮑﻼت ﺳﺨﺘﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ زن‪ ،‬ﺷﻮھﺮ و اﻃﺮاﻓﯿﺎن آنھﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻧﺒﻮده و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﺪم‬
‫ﺗﻮاﻓﻖ اﺧﻼﻗﯽ و ﻧﻔﺮت ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﯾﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﺎرﺟﯽ ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻤﻞ ﺑﺮای‬
‫آنھﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از زﯾﺎن و ﻧﮕﺮاﻧﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﭼﺎرهای ﺑﻪ ﺟﺰ ﻃﻼق ﭘﯿﺶ او ﻧﺒﻮده‬
‫اﺳﺖ؛ زﯾﺮا اﯾﻦ اﺻﻞ در ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم اﺻﻞ ﻣﻌﺘﺒﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬از ﻣﯿﺎن دو ﺷﺮ و ﺑﺪی‬
‫آﻧﯽ ﮐﻪ زﯾﺎﻧﺶ ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﺷﻮد«‪ ،‬اﻣﺎ اﺳﻼم ھﺮﯾﮏ از زﻧﺎن و ﻣﺮدان را ﺑﺮ‬
‫اداﻣﻪ رواﺑﻂ ھﻤﺴﺮی و وﻓﺎداری ﺑﻪ ﺣﻘﻮق و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی ﻧﺎﺷﯽ از آن ـ ﮐﻪ ﻗﺮآن را‬
‫»ﻣﯿﺜﺎق اﺳﺘﻮار« ﻣﯽﻧﺎﻣﺪ ـ ﻓﺮا ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ و آنھﺎ را ﺑﻪ ﺗﺤﻤﻞ و ﺑﺮدﺑﺎری در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺧﻼق‬
‫و رﻓﺘﺎر ھﻤﺴﺮ‪ ،‬ﺗﺮﻏﯿﺐ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در اﯾﻦﺑﺎره ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ َ ۡ ُ ُ ُ َّ َ َ َ ٰٓ َ َ ۡ َ ُ ْ َ ۡ ٗ‬
‫�ٔا َو َ� ۡج َع َل َّ ُ‬ ‫ۡ ۡ‬ ‫َ َ ُ ُ‬
‫ٱ� �ِيهِ‬ ‫وف فإِن ك ِرهتموهن �ع� أن ت�رهوا ش‬ ‫�وه َّن ب ِٱل َمع ُر ِ �‬ ‫﴿و� ِ‬
‫�� ‪] ﴾١٩‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[۱۹ :‬‬ ‫�� َكث ِ ٗ‬
‫َخ ۡ ٗ‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻮداود و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ و اﻟﺤﺎﮐﻢ‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻮداود و اﻟﻨﺴﺎﯾﯽ و اﺣﻤﺪ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٣٣٠‬‬

‫»ﺑﺎ ھﻤﺴﺮان ﺧﻮد ﺑﻪ ﻃﻮر ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ )در ﮔﻔﺘﺎر و ﮐﺮدار( ﻣﻌﺎﺷﺮت ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ و اﮔﺮ از آﻧﺎن‬
‫)ﺑﻪ دﻻﯾﻠﯽ( ﺑﺪﺗﺎن آﻣﺪ )ﺷﺘﺎب ﻧﮑﻨﯿﺪ و زود ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﻪ ﺟﺪاﯾﯽ ﻧﮕﯿﺮﯾﺪ( زﯾﺮا ﭼﻪ ﺑﺴﺎ از‬
‫ﭼﯿﺰی ﺑﺪﺗﺎن ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﯿﺮ و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻓﺮاواﻧﯽ را در آن ﻗﺮار داده ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫و رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫»ھﯿﭻ ﻣﺮد ﻣﺆﻣﻨﯽ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﺎ ھﻤﺴﺮش دﺷﻤﻨﯽ ورزد؛ زﯾﺮا ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﺧﻼﻗﯽ از او را‬
‫‪١‬‬
‫ﻧﭙﺴﻨﺪد‪ ،‬اﻣﺎ از اﺧﻼق دﯾﮕﺮ او راﺿﯽ ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ اﺳﻼم زﻧﺎن را ﺑﻪ ﺻﺒﺮ و ﺑﺮدﺑﺎری دﻋﻮت ﻧﻤﻮده و آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺗﺤﻤﻞ ﻣﺸﮑﻼت‬
‫ُ‬
‫ﺗﺎ ﻓﺮا رﺳﯿﺪن ﺗﻐﯿﯿﺮ در ﺧﻠﻖ و ﺧﻮ و وﺿﻊ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺮد ﺑﻪ ﺷﮑﯿﺒﺎﯾﯽ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ھﺮ زﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺪون دﻟﯿﻞ و )ﻧﺎراﺣﺘﯽ ﺳﺨﺖ( ﺑﺮای ﻃﻼق‪ ،‬ﺷﻮھﺮش را ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر‬
‫‪٢‬‬
‫ﻗﺮار دھﺪ‪ ،‬او را ﺑﻪ ﺑﮫﺸﺖ راه ﻧﺨﻮاھﺪ داد«‪.‬‬
‫ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم در راﺳﺘﺎی ﺣﻞ ﻧﺰاع ﻣﯿﺎن زن و ﺷﻮھﺮ آنھﺎ را ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫روشھﺎی ﻣﻄﻠﻮب و دوﺳﺘﺎﻧﻪ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪه و ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ و ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮﯾﻦ راه را ﻣﻮﻋﻈﻪ و‬
‫ﻧﺼﯿﺤﺖ و ﺗﻨﮫﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻦ در ﺑﺴﺘﺮ‪ ،‬و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ زن ﻣﻘﺼﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻨﺒﯿﻪ ﺳﺎده ﺑﺪﻧﯽ‪ ،‬و در‬
‫ﺻﻮرت ﺑﯽﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﻮدن و ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ و آﺷﺘﯽ ﻧﺮﺳﯿﺪن آنھﺎ‪ ،‬ﭘﺎ در ﻣﯿﺎﻧﯽ دو ﻧﻔﺮ ﯾﮑﯽ از‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﻣﺮد و دﯾﮕﺮی از ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان زن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﮑﻢ اﺻﻠﯽ ﻃﻼق ھﻢﭼﻮن ﻧﮑﺎح ـ ﻣﺒﺎح و ﺟﺎﯾﺰ ﺑﻮدن اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ در ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﺎﺻﯽ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬در ﻋﺎدت ﻣﺎھﯿﺎﻧﻪ ﻗﺮار داﺷﺘﻦ زن‪ ،‬ﯾﺎ در اﯾﺎم ﭘﺎک ﺷﺪن ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ھﻤﺒﺴﺘﺮ‬
‫ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ )ﻃﻼق ﺑﺪﻋﯽ( ﯾﺎ در ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﮐﻪ اﮔﺮ زن ﻃﻼق داده ﺷﻮد ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻓﺴﺎد و‬
‫ﻓﺤﺸﺎ ﺑﺸﻮد‪ ،‬ﯾﺎ ﻋﺪم اﻣﮑﺎن ازدواج ﻣﺠﺪد‪ ،‬در اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮارد ﻃﻼق دادن زن ﺣﺮام و‬
‫ﻧﺎﻣﺸﺮوع اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻃﻼق ﺑﺪون دﻟﯿﻞ و ﺳﺒﺐ ﻣﮑﺮوه اﺳﺖ و ﮔﺎھﯽ ھﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ »اﯾﻼء« و ﺳﭙﺮی ﺷﺪن‬
‫ﭼﮫﺎرﻣﺎه از »اﯾﻼء« و زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺣﮑﻤﯿﻦ رأﯾﺸﺎن ﺑﺮ ﺟﺪاﯾﯽ ﻣﯿﺎن آنھﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻃﻼق دادن‬
‫واﺟﺐ اﺳﺖ و زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ زن ﺑﺪزﺑﺎن و ﺑﺪرﻓﺘﺎر ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ وﻇﺎﯾﻒ دﯾﻨﯽ ﺧﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﺎز‪،‬‬
‫روزه و ﭘﺮھﯿﺰ از دروغ‪ ،‬ﺗﮫﻤﺖ‪ ،‬ﻓﺘﻨﻪﮔﺮی و ‪ ،...‬ﻋﻤﻞ ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻃﻼق دادن او ﻣﺴﺘﺤﺐ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻦ اﺑﯽ ھﺮﯾﺮه‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ و اﺻﺤﺎب اﻟﺴﻨﻦ‬
 ‫‪٣٣١‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﭘﺎﯾﺎن زﻧﺪﮔﯽ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ و ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی آن‬

‫ﺷﺮوط وﻗﻮع ﻃﻼق‪ :‬ﺑﺮای وﻗﻮع ﻃﻼق وﺟﻮد ﭘﻨﺞ ﺷﺮط ﻻزم و ﺿﺮوری اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ -۱‬اھﻠﯿﺖ ﻃﻼق دھﻨﺪه‬

‫ﻣﺮدی ﮐﻪ ﻣﯽ ﺧﻮاھﺪ ھﻤﺴﺮش را ﻃﻼق دھﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﻋﺎﻗﻞ‪ ،‬ﺑﺎﻟﻎ و ھﻮﺷﯿﺎر ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ‬
‫اراده و اﺧﺘﯿﺎر ﺧﻮد ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر اﻗﺪام ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﺮ ھﻤﯿﻦ اﺳﺎس ﻃﻼق دادن اﻓﺮاد ﻧﺎﺑﺎﻟﻎ‪،‬‬
‫دﯾﻮاﻧﻪ و ﻣﺪھﻮﺷﯽ ﮐﻪ در ﺣﺎﻟﺘﯽ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺧﯿﺮ و ﻣﺼﻠﺤﺖ و ﺿﺮر و زﯾﺎن ﺧﻮد‬
‫را ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻧﺪھﺪ و ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ ﻣﻌﻤﻮل دﭼﺎر ﺧﺸﻢ و ﻋﺼﺒﺎﻧﯿﺖ‬
‫ﺑﺸﻮد و ھﻮﺷﯿﺎری ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﺑﺪھﺪ و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ او را ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﻃﻼق دادن ﺑﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪،‬‬
‫واﻗﻊ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺟﺰ ﻣﺎﻟﮑﯿﻪ ﺑﻘﯿﻪ ﻣﺬاھﺐ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ اﻗﺪام ﺑﻪ ﻃﻼق دادن زن‪ ،‬از ﻃﺮف ﺷﻮھﺮ‬
‫ﮐﺎﻓﺮ ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ و اﻗﺪام ﺑﻪ ﻃﻼق آدم ﺳﻔﯿﻪ )ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ دارای ﻋﻘﻞ و ﻓﮫﻢ ﻃﺒﯿﻌﯽ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ و ﺳﺒﮏ ﻣﻐﺰ و ﮐﻢدرک و ﻣﻌﺮﻓﺖ اﺳﺖ( ﺑﻪ ﺷﺮط ﺑﺎﻟﻎ ﺑﻮدن واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ھﺮﭼﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ وﻟﯽ او رﺿﺎﯾﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ وﻗﻮع ﻃﻼق ھﻤﺴﺮ ﻣﺮدی ﮐﻪ از دﯾﻦ ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ و ﻣﺮﺗﺪ‬
‫ﺷﺪه ﻣﻮﮐﻮل ﺑﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ در زﻣﺎن ﻋﺪه زن دوﺑﺎره ﺑﻪ اﺳﻼم ﺑﺎزﮔﺮدد ﻃﻼﻗﺶ‬
‫ﺟﺎری ﻣﯽﺷﻮد؛ زﯾﺮا ﻧﮑﺎح ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم آوردن دوﺑﺎرهاش ﺑﺎﻃﻞ ﮔﺮدﯾﺪه و ﺑﺎﯾﺪ دوﺑﺎره‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻋﻘﺪی ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺎ ھﻤﺴﺮش زﻧﺪﮔﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ و اﮔﺮ در اﯾﺎم ﻋﺪه‪ ،‬ﺗﺠﺪﯾﺪ اﯾﻤﺎن و اﺳﻼم‬
‫ﻧﻨﻤﻮد ﻧﮑﺎح او ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﻔﺎوت دﯾﻦ او و ھﻤﺴﺮش ﺑﺎﻃﻞ و ﺑﯽاﻋﺘﺒﺎر ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﺬاھﺐ‬
‫ﭼﮫﺎرﮔﺎه رأﯾﺸﺎن ﺑﺮ وﻗﻮع ﻃﻼق زﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻮھﺮش در ﺣﺎل ﻣﺴﺘﯽ او را ﻃﻼق داده‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫زن در ﻣﻮرد ﻃﻼق دادن ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮﻧﺪه ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ھﺮﮔﺎه ﺷﻮھﺮش ﻃﻼق دادن را ﺑﻪ‬
‫او ﺗﻔﻮﯾﺾ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﯾﺎ در ھﻨﮕﺎم ﻋﻘﺪ اﯾﻦ ﺣﻖ را ﺑﺮای ھﻤﺴﺮ ﺧﻮد ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زن‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اﻗﺪام ﺑﻪ ﻃﻼق و ﺟﺪاﯾﯽ ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ‪ .‬و ﺗﻨﮫﺎ در ﻣﻮارد ﺑﺴﯿﺎر ﺿﺮوری اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺎﺿﯽ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﯿﺎن زن و ﺷﻮھﺮ ﺣﮑﻢ ﺑﻪ ﺟﺪاﯾﯽ ﺑﺪھﺪ‪.‬‬

‫‪ -۲‬ﻗﺼﺪ ﻃﻼق دادن‬

‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ اﻟﻔﺎظ ﻃﻼق را ﺑﺮ زﺑﺎن ﻣﯽآورد ﺑﺎﯾﺪ ﻧﯿﺖ و ﻗﺼﺪ ﺟﺪاﯾﯽ از ھﻤﺴﺮش را‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ از دﯾﮕﺮی ﻧﻘﻞ ﻗﻮل ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﻮﺿﻮع ﻃﻼق‬
‫اﺷﺘﻐﺎل دارد‪ ،‬ﯾﺎ ﮐﺴﯽ ﻏﯿﺮﻋﺮب ﮐﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﻃﻼق را ﻧﻤﯽداﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ آن را ﺑﺮ زﺑﺎن ﺑﯿﺎورﻧﺪ و‬
‫ﻗﺼﺪ ﻃﻼق را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻃﻼﻗﺸﺎن واﻗﻊ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺰاح و ﺷﻮﺧﯽ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٣٣٢‬‬

‫اﻟﻔﺎظ ﻃﻼق را ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻃﻼق او واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد؛ زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮده‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﺳﻪ ﭼﯿﺰ ﺟﺪی و ﺷﻮﺧﯽ ﺑﻮدﻧﺸﺎن ﺟﺪی ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﻧﮑﺎح‪ ،‬ﻃﻼق و رﺟﻌﺖ‬
‫‪١‬‬
‫دادن«‪.‬‬

‫‪ -۳‬وﺟﻮد زوﺟﯿﺖ ﺣﮑﻤﯽ ﯾﺎ ﺣﻘﯿﻘﯽ‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﻃﻼق ﻣﻌﻨﺎ دارد ﮐﻪ ﻣﯿﺎن ﻣﺮد و زﻧﯽ زﻧﺪﮔﯽ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ ﺣﻘﯿﻘﯽ )در ﺣﺎﻟﺖ ﻋﺎدی‬
‫ھﻤﺴﺮی( و ﺣﮑﻤﯽ )در زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ زن ﻣﺸﻐﻮل ﮔﺬراﻧﯿﺪن ﻋﺪه اﺳﺖ( وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﻃﻼق دان زن ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﺪارد‪ ،‬و ﻃﻼق دادن در اﯾﺎم ﮔﺬراﻧﯿﺪن ﻋﺪه‬
‫ﻃﻼق »ﺑﯿﻨﻮﻧﻪ ﮐﺒﺮی« ﯾﻌﻨﯽ ﻣﮑﻤﻞ ﻃﻼق ﺛﻼﺛﻪ و زن ﻣﻄﻠﻘﻪای ﮐﻪ ﺑﺎ او رواﺑﻂ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ‬
‫ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ﺣﺎﻟﺖ ﻋﺎدی وﺟﻮد راﺑﻄﻪ ﺣﻘﯿﻘﯽ ھﻤﺴﺮی و راﺑﻄﻪ ﺣﮑﻤﯽ ﯾﻌﻨﯽ در اﯾﺎم ﻋﺪه‬
‫»ﻃﻼق رﺟﻌﯽ« ﻃﻼق واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد و ﻃﻼق در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ازدواﺟﯽ ﮐﻪ ﺷﺮاﯾﻂ ﻻزم را‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﻣﺪه ﯾﺎ ﭘﺲ از ﭘﺎﯾﺎن ﻋﺪه واﻗﻊ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -۴‬ﻃﻼق ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺻﺮﯾﺢ ﯾﺎ ﮐﻨﺎﯾﻪ‬

‫ﻃﻼق ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻟﻔﺎظ ﺻﺮﯾﺢ ﯾﺎ ﮐﻨﺎﯾﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬اﻟﻔﺎظ ﺻﺮﯾﺢ و روﺷﻦ اﻟﻔﺎﻇﯽ‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻃﻼق‪ ،‬ﺟﺪاﯾﯽ‪ ،‬ﻓﺮﻗﺖ و ‪ ،...‬ﮐﻪ ﻣﻨﻈﻮر از آن ﻣﻌﻠﻮم و ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﻟﻔﺎظ ﻏﯿﺮﺻﺮﯾﺢ و ﮐﻨﺎﯾﻪ آن اﺳﺖ ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻣﻨﻈﻮر از ﻃﻼق در آنھﺎ وﺟﻮد‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦﮐﻪ ﻣﺮد ﺑﻪ ھﻤﺴﺮ ﺧﻮد ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﺳﺮﻧﻮﺷﺘﺖ را ﺧﻮد ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻦ ﯾﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﭘﺪرﯾﺖ ﺑﺮﮔﺮد و ‪ ...‬ﮐﻪ در اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮارد اﮔﺮ ﻗﺼﺪ و ﻧﯿﺖ ﻃﻼق وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻃﻼق واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﺤﻘﻖ ﺳﻪ ﺷﺮط اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﻼق دادن ﺑﺎ ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ دارد‪:‬‬
‫‪ -۱‬دﻟﯿﻞ و ﺿﺮورﺗﯽ ﺑﺮای ﻃﻼق دادن وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -۲‬در ھﻨﮕﺎم ﭘﺎﮐﯽ زن از ﻋﺎدت ﻣﺎھﯿﺎﻧﻪ اﻧﺠﺎم ﺑﮕﯿﺮد ﮐﻪ در آن ﺑﺎ ھﻤﺴﺮ ﺧﻮد‬
‫ھﻤﺒﺴﺘﺮ ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ و اﺻﺤﺎب اﻟﺴﻨﻦ‬
 ‫‪٣٣٣‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﭘﺎﯾﺎن زﻧﺪﮔﯽ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ و ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی آن‬

‫‪ -۳‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺘﻔﺮق و ﯾﮑﯽ ﯾﮑﯽ و ﭘﺲ از ﮔﺬراﻧﯿﺪن ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻮﻋﻈﻪ و ﻗﮫﺮ‬
‫َ‬
‫ﮐﺮدن و ﺗﻨﺒﯿﻪ ﺑﺪﻧﯽ )در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ زن ﻣﻘﺼﺮ ﺑﺎﺷﺪ( و ﻋﺪم ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ َﺣﮑ َﻤ ْﯿﻦ‪،‬‬
‫اﻧﺠﺎم ﺑﮕﯿﺮد‪.‬‬

‫اﻧﻮاع ﻃﻼق‬
‫ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎراﺗﯽ ﭼﮫﺎرﮔﺎﻧﻪ ﻃﻼق اﻗﺴﺎم ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫اول‪ :‬ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﮐﻠﻤﺎت‬

‫ﺑﻪ ﻃﻼق ﺻﺮﯾﺢ و ﻃﻼق ﮐﻨﺎﯾﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬ﻃﻼق ﺻﺮﯾﺢ‬
‫آن اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﻔﺎظ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺷﺪه ﺑﻪ وﺿﻮح و ﺻﺮاﺣﺖ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻃﻼق‪ ،‬ﻓﺮﻗﺖ و ﺟﺪاﯾﯽ‬
‫ً‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﺑﯿﺎن آن ـ ھﺮﭼﻨﺪ ﻗﺼﺪ ﻃﻼق در ﻣﯿﺎن ﻧﺒﺎﺷﺪ ـ واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﺜﻼ اﮔﺮ‬
‫ﻣﺮدی ﺑﻪ ھﻤﺴﺮ ﺧﻮد ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻃﻼﻗﺖ واﻗﻊ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﯾﺎ از اﯾﻦ ﻟﺤﻈﻪ ﻣﻦ و ﺗﻮ از ھﻢ ﺟﺪا‬
‫ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ و از ﻧﻈﺮ ﺣﻨﻔﯿﻪ اﮔﺮ ﻣﺮد ﺑﻪ ھﻤﺴﺮش ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﺗﻮ ﺑﺮ ﻣﻦ ﺣﺮام ﺑﺎﺷﯽ‪ ،‬ﻃﻼق او‬
‫واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﮐﻨﺎﯾﻪ‪:‬‬
‫ﻧﯿﺰ اﯾﻦ اﺳﺖ اﻟﻔﺎﻇﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻃﻼق و ﺟﺪاﯾﯽ از آنھﺎ ﻓﮫﻤﯿﺪه‬
‫ً‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬و ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﺮدم آنھﺎ را ﺑﺮای ﺟﺪاﯾﯽ از ھﻤﺴﺮ ﺧﻮد ﺑﻪ ﮐﺎر ﻧﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ اﯾﻦﮐﻪ ﻣﺮدی‬
‫ﺑﻪ ھﻤﺴﺮ ﺧﻮد ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﭘﺪرﯾﺖ ﺑﺎزﮔﺮد‪ ،‬از اﯾﻦ ﻟﺤﻈﻪ اﺧﺘﯿﺎر ﺳﺮﻧﻮﺷﺘﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫ﺧﻮد ﺗﻮﺳﺖ و ‪ ...‬در اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮارد اﮔﺮ ﻣﺮد ﻗﺼﺪ ﻃﻼق و ﺟﺪاﯾﯽ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻃﻼق‬
‫او واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻃﻼق از ﻃﺮﯾﻖ ﮐﺘﺎﺑﺖ‪:‬‬

‫اﮔﺮ ﺑﻪ دﻻﯾﻠﯽ ﻣﺮد و زن از ھﻤﺪﯾﮕﺮ دور ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻣﺮد از ﻃﺮﯾﻖ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﯾﺎ ارﺳﺎل‬
‫ﻓﺎﮐﺲ ﯾﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﮐﺴﯽ ﺑﻪ ﻧﯿﺎﺑﺖ از ﺧﻮد ﯾﺎ ﻣﺮدی ﮐﻪ زﺑﺎن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ‬
‫وﺳﯿﻠﻪ اﺷﺎره ﻗﺎﺑﻞ ﻓﮫﻢ‪ ،‬ﻃﻼﻗﺸﺎن واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺗﻌﺪاد ﻃﻼق‪:‬‬
‫ﻃﻼق ﯾﮑﯽ ﯾﺎ دو ﯾﺎ ﺳﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺬاھﺐ ﭼﮫﺎرﮔﺎﻧﻪ و ﻣﺬھﺐ ﻇﺎھﺮی در اﯾﻦ ﻣﻮرد‬
‫اﺗﻔﺎقﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻃﻼق ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺳﻪ ﯾﺎ ﺛﻼﺛﻪ ﯾﺎ ﺳﻪ ﺑﺎر ﭘﺸﺖ ﺳﺮھﻢ ﮔﻔﺘﻦ‪» :‬ﻃﻼﻗﺖ واﻗﻊ‬
‫ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ« ﺳﺒﺐ واﻗﻊ ﺷﺪن ﻃﻼق ﺛﻼﺛﻪ ﻣﯽﺷﻮد و آن زن و ﺷﻮھﺮ ﺑﺮ ھﻢ ﺣﺮام‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٣٣٤‬‬
‫ً‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آنﮐﻪ زن ﭘﺲ از ﺳﭙﺮی ﺷﺪن ﻋﺪه‪ ،‬ﻣﺠﺪدا ازدواج دﯾﮕﺮی ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﯽ از ھﻢ ﺟﺪا ﺷﻮﻧﺪ و ﭘﺲ از ﺳﭙﺮی ﺷﺪن ﻋﺪه ﻃﻼق و ﭘﺲ از‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎری‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ زن‪ ،‬ﻋﻘﺪ‪ ،‬ﻧﮑﺎح و ﻣﮫﺮﯾﻪ ﺟﺪﯾﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ھﻢ ازدواج ﺑﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫اﻣﺎم اﺑﻦ ﺗﯿﻤﯿﻪ‪ ،‬اﻣﺎم اﺑﻦ اﻟﻘﯿﻢ ﺟﻮزی و ﺑﺴﯿﺎری دﯾﮕﺮ از ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ ﻃﻼق‬
‫ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﻋﺪد ﻟﻔﻈﯽ ﯾﺎ اﺷﺎره ﻋﺪدی‪ ،‬ﻋﺪد ﻟﻔﻈﯽ و اﺷﺎرهای آن ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻧﯿﺴﺖ و ﺗﻨﮫﺎ ﯾﮏ‬
‫ﻃﻼق آن واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد و ﻧﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ‪.‬‬

‫دوم‪ :‬ﻃﻼق از ﻧﻈﺮ ﺳﻨﺖ و ﺑﺪﻋﺖ ﺑﻮدن‬

‫از اﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﻃﻼق ﺑﻪ دو ﻧﻮع »ﻃﻼق ﺳﻨﺘﯽ« و »ﻃﻼق ﺑﺪﻋﯽ« ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ّ‬
‫ﻃﻼق ﺳﻨﺘﯽ‪:‬‬
‫ﻃﻼﻗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺳﺎزﮔﺎری داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و زﻣﺎﻧﯽ ﻃﻼق ﺑﺎ‬
‫روش رﺳﻮل ﺧﺪاص ﮐﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻋﻤﻠﯽ ﻗﺮآن اﺳﺖ ﺳﺎزﮔﺎری دارد ﮐﻪ دﻟﯿﻞ و ﺿﺮورﺗﯽ‬
‫ﺑﺮای ﺟﺪاﯾﯽ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻨﮫﺎ ﯾﮏ ﻃﻼق او را در اﯾﺎم ﭘﺎﮐﯽ ﻣﺎھﯿﺎﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﺎ او‬
‫ھﻤﺒﺴﺘﺮ ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺟﺎری ﻧﻤﺎﯾﺪ و زن ﺣﺎﻣﻠﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ھﺮﯾﮏ از ﻣﻮارد ﻓﻮق ﻣﺮاﻋﺎت‬
‫ﻧﺸﻮد ﻃﻼق‪ ،‬ﻃﻼق ﺑﺪﻋﯽ اﺳﺖ و ﺟﺎری ﻧﻤﻮدن آن ﺣﺮام اﺳﺖ و اﻧﺠﺎم دھﻨﺪه آن‬
‫ﮔﻨﺎھﮑﺎر ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻃﻼق ﺑﺪﻋﯽ‪:‬‬
‫ﻃﻼق ﺑﺪﻋﯽ ﻃﻼﻗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺳﺎزﮔﺎری ﻧﺪارد و ﺷﺮﯾﻌﺖ‬
‫اﺳﻼم آن را ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪد‪ .‬ﻣﺜﻞ اﯾﻦﮐﻪ ﮐﺴﯽ ھﻤﺴﺮش را ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم ﻋﺎدت ﻣﺎھﯿﺎﻧﻪ‪ ،‬اﯾﺎم‬
‫ﺑﺎرداری ھﻤﺴﺮ ﯾﺎ در ﭘﺎﮐﯽ ﮐﻪ در آن ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ھﻤﺒﺴﺘﺮ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻃﻼق ﺑﺪھﺪ‪.‬‬
‫ھﺮﭼﻨﺪ اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻃﻼق دادنھﺎ ﺣﺮام اﺳﺖ ﮐﻪ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻋﻠﻤﺎ ـ ﺑﻪ ﺟﺰ اﻣﺎم اﺑﻦ ﺗﯿﻤﯿﻪ‪ ،‬اﻣﺎم‬
‫اﺑﻦ اﻟﻘﯿﻢ و ‪ ،...‬ـ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺳﻮم‪ :‬ﻃﻼق از ﻧﻈﺮ اﻣﮑﺎن ﺑﺎزﮔﺮداﻧﯿﺪن ﯾﺎ ﻋﺪم ﺑﺎزﮔﺮداﻧﯿﺪن ھﻤﺴﺮ‬

‫ﺑﻪ دو ﻧﻮع »ﻃﻼق رﺟﻌﯽ« و »ﻃﻼق ﺑﺎﺋﻦ« ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
 ‫‪٣٣٥‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﭘﺎﯾﺎن زﻧﺪﮔﯽ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ و ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی آن‬

‫ﻃﻼق رﺟﻌﯽ‪:‬‬
‫آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻮھﺮ ﺣﻖ ﺗﺠﺪﯾﺪﻧﻈﺮ و ﺑﺎزﮔﺮداﻧﯿﺪن ھﻤﺴﺮش را ﻗﺒﻞ از ﺳﭙﺮی ﺷﺪن‬
‫ﻋﺪه ﺑﺪون ﻋﻘﺪ ﺟﺪﯾﺪ دارا ﺑﺎﺷﺪ و اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﭘﺲ از ﻃﻼق اول ﯾﺎ دوم »ﺑﺎﺋﻨﻪ« ﻧﺸﺪه و‬
‫ﻗﺒﻞ از ﭘﺎﯾﺎن ﻋﺪه اﺳﺖ و ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ رﺿﺎﯾﺖ ھﻤﺴﺮ ﻧﺪارد‪ ،‬اﻣﺎ ﭘﺲ از ﺳﭙﺮی ﺷﺪن ﻋﺪه در‬
‫ﻃﻼق دوم‪» ،‬ﻃﻼق رﺟﻌﯽ« ﺑﻪ ﺻﻮرت »ﻃﻼق ﺑﺎﺋﻨﻪ« در ﻣﯽآﯾﺪ و ﻣﺮد ﺗﻨﮫﺎ ﭘﺲ از ﻋﻘﺪی‬
‫ﺟﺪﯾﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ھﻤﺴﺮ ﻣﻄﻠﻘﻪاش را ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻃﻼق ﺑﺎﺋﻦ‪:‬‬
‫ﻃﻼق ﺑﺎﺋﻦ ھﻢ ﺑﺮ دو ﻧﻮع اﺳﺖ‪» :‬ﺑﯿﻨﻮﻧﻪ ﺻﻐﺮی« و »ﺑﯿﻨﻮﻧﻪ ﮐﺒﺮی«‪ .‬ﺑﯿﻨﻮﻧﻪ ﺻﻐﺮی‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻮھﺮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ھﻤﺴﺮش را ﭘﺲ از ﻋﻘﺪ و ﻣﮫﺮﯾﻪ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﻧﮑﺎح ﺧﻮد‬
‫ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در »ﺑﯿﻨﻮﻧﻪ ﮐﺒﺮی« ﺗﻨﮫﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﻣﺮد ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ھﻤﺴﺮ ﻣﻄﻠﻘﻪاش دوﺑﺎره‬
‫ازدواج ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ زن ﺑﺎ ﻣﺮدی دﯾﮕﺮ ازدواﺟﯽ ﺻﺤﯿﺢ ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ و ﻣﺪﺗﯽ را ﺑﺎ او زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻨﺪ و‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ از ھﻢ ﺟﺪا ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺷﻮھﺮ ﺟﺪﯾﺪش ﺑﻤﯿﺮد و ﻋﺪهاش ﺳﭙﺮی ﺷﻮد‬
‫‪ ...‬و زﻣﺎﻧﯽ ﻃﻼق ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﯾﻌﻨﯽ »ﺑﯿﻨﻮﻧﻪ ﮐﺒﺮی« در ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ھﺮ ﺳﻪ ﻃﻼق زن‬
‫واﻗﻊ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ﻃﻼق ﺑﻪ ﺻﻮرت »ﺑﺎﺋﻨﻪ ﮐﺒﺮی ﯾﺎ ﺻﻐﺮی« در ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ھﻤﺒﺴﺘﺮی در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭘﺮداﺧﺖ اﻣﻮاﻟﯽ از ﻃﺮف زن‪ ،‬ﻃﻼق ﺳﻮﻣﯽ و ﯾﺎ ﻃﻼق از ﻃﺮف ﻗﺎﺿﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫ﻣﺤﺒﻮس‪ ،‬ﺑﯿﻤﺎر‪ ،‬ﻣﻌﯿﻮب و ﻏﺎﯾﺐ ﺷﺪن ﺷﻮھﺮ‪ ،‬واﻗﻊ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﻣﻮارد ﻃﻼق‬
‫رﺟﻌﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺮد ﺑﺪون ﻧﯿﺎز ﺑﻪ رﺿﺎﯾﺖ زن و ﺑﺪون اﺣﺘﯿﺎج ﺑﻪ ﻋﻘﺪ و ﻣﮫﺮﯾﻪ ﺟﺪﯾﺪ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ او را ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ھﻤﺴﺮ ﻗﺒﻠﯽ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭼﮫﺎرم‪ :‬ﻃﻼق ﺗﻨﺠﯿﺰ و ﺗﻌﻠﯿﻖ و اﺿﺎﻓﻪ‬

‫ﱠ‬
‫ﻃﻼق ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر روش آن ﺑﻪ ﺳﻪ ﻧﻮع ُﻣ ْﻨﺠﺰ‪َ ،‬ﻣ َﻌﻠﻖ و ُﻣﻀﺎف ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ْ َ‬
‫ﻃﻼق ُﻣﻨﺠﺰ‪:‬‬
‫ﻃﻼﻗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮد ﺑﺎ ھﺪف وﻗﻮع ﻓﻮری آن را ﺑﺮ زﺑﺎن ﻣﯽآورد‪ .‬ﺑﺮای ﻣﺜﺎل اﮔﺮ‬
‫ﺷﻮھﺮ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ھﻤﺴﺮ ﺧﻮد ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻃﻼق ﺗﻮ واﻗﻊ ﺷﻮد‪ ،‬ﯾﺎ اﯾﻨﮏ ﺗﻮ ﻣﻄﻠﻘﻪ ھﺴﺘﯽ‪ .‬ﻃﻼق‬
‫ھﻤﺴﺮ در ھﻤﺎن ﺣﺎل ﺟﺎری ﻣﯽﺷﻮد و اﯾﻦ ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ اھﻠﯿﺖ زن و ﺷﻮھﺮ ﺑﺮای وﻗﻮع‬
‫ﻃﻼﻗﻨﺪ‪.‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٣٣٦‬‬

‫ﻃﻼق ﻣﻌﻠﻖ‪:‬‬
‫ﻃﻼق ﻣﻌﻠﻖ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻮھﺮ وﻗﻮع ﻃﻼق را ﺑﻪ روی دادن ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ در آﯾﻨﺪه‬
‫ﻣﻮﮐﻮل ﻧﻤﺎﯾﺪ و آن را ﺑﺎ ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬اﻣﺎ‪ ،‬اﮔﺮ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‪ ،‬ھﺮﮔﺎه‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ و ‪،...‬‬
‫ﻣﺸﺮوط ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﻣﺜﺎل ﺷﻮھﺮ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ھﻤﺴﺮش ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬اﮔﺮ وارد ﻣﻨﺰل ﻓﻼﻧﯽ‬
‫ﺑﺸﻮی ﻃﻼﻗﺖ واﻗﻊ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺬاھﺐ ارﺑﻌﻪ رأﯾﺸﺎن ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ زن ﺑﺎ ﻋﻠﻢ‪،‬‬
‫آ ﮔﺎھﯽ و ﻋﻤﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ آن ﺷﺨﺺ ﺑﺮود ﻃﻼق او واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ُ‬
‫ﻃﻼق ﻣﻀﺎف‪:‬‬
‫ﻃﻼق ﻣﻀﺎف آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ زﻣﺎن ﻣﻌﯿﻨﯽ در آﯾﻨﺪه ﻣﻮﮐﻮل ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮای ﻣﺜﺎل ﺷﻮھﺮ‬
‫ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ھﻤﺴﺮش ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻓﺮدا ﯾﺎ ﯾﮏ ﻣﺎه دﯾﮕﺮ ﻃﻼق ﺗﻮ واﻗﻊ ﺑﺸﻮد‪ .‬در اﯾﻦﺻﻮرت ﭘﺲ‬
‫از ﻓﺮارﺳﯿﺪن اوﻟﯿﻦ ﻟﺤﻈﺎت از زﻣﺎن ﻣﻮردﻧﻈﺮ ﻃﻼق او واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد و اﯾﻦ وﻗﻮع ﻣﺸﺮوط‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻮھﺮ اھﻠﯿﺖ ﻃﻼق دادن را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و زن در آن زﻣﺎن ﻣﻌﯿﻦ ﺷﺮاﯾﻂ‬
‫ﻃﻼق داده ﺷﺪن را دارا ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫از ﻧﻈﺮ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻋﻠﻤﺎ‪ ،‬ﺷﺎھﺪ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺮای ﻃﻼق ھﻢﭼﻮن وﺟﻮد ﺷﺎھﺪ ﺑﺮای ﺗﺠﺪﯾﺪﻧﻈﺮ‬
‫و رﺟﻌﺖ دادن زن‪ ،‬ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در اﯾﻦﺑﺎره ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫ۡ‬ ‫ََۡ ُ ْ ََ ۡ َ ۡ ّ ُ‬
‫﴿وأش ِهدوا ذوي عد ٖل مِن�م﴾ ]اﻟﻄﻼق‪.[۲ :‬‬
‫»دو ﻧﻔﺮ ﻋﺎدل را از ﻣﯿﺎن ﺧﻮدﺗﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺎھﺪ ﻣﻌﯿﻦ ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﺑﻦ ﺣﺰم وﺟﻮد ﺷﺎھﺪ ﺑﺮای رﺟﻌﺖ دادن زن را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺻﯿﻐﻪ وﺟﻮب از اﻣﺮی ﮐﻪ‬
‫در آﯾﻪ وﺟﻮد دارد‪ ،‬واﺟﺐ ﻣﯽﺷﻤﺎرد‪.‬‬

‫ﻣﻮﺿﻮع دوم‪ :‬رﺟﻌﺖ‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ ،‬ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ‪ ،‬ﺣﮑﻤﺖ‪ ،‬اﻧﻮاع و اﺣﮑﺎم رﺟﻌﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ رﺟﻌﺖ‪:‬‬
‫رﺟﻌﺖ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ وﺿﻊ ﻗﺒﻠﯽ زﻧﺪﮔﯽ زن و ﻣﺮد ﻗﺒﻞ از ﭘﺎﯾﺎن »ﻋﺪه« در ﻃﻼق رﺟﻌﯽ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ‪:‬‬
‫ﻣﺒﻨﺎی ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ رﺟﻌﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮده ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺒﺎرک و ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ٗ‬ ‫ٰ‬ ‫َٰ َ ۡ َ َ ُ ٓ ْ ۡ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ ُ ُ َ ُ ُ َّ َ َ ُّ َ ّ‬
‫﴿و�عو�هن أحق بِر ِدهِن ِ� �ل ِك إِن أرادوا إِص�حا﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۲۸ :‬‬
 ‫‪٣٣٧‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﭘﺎﯾﺎن زﻧﺪﮔﯽ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ و ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی آن‬

‫»ﺷﻮھﺮاﻧﺸﺎن ﺑﺮای ﺑﺮﮔﺮداﻧﯿﺪنﺷﺎن )ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ( در اﯾﻦ ﻣﺪت )ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺪت‬
‫ﻋﺪه از دﯾﮕﺮان( ﺳﺰاوارﺗﺮﻧﺪ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ )ﺷﻮھﺮان ﺑﻪ راﺳﺘﯽ( ﺧﻮاھﺎن اﺻﻼح و آﺷﺘﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ«‪.‬‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ ﮐﻪ‪» :‬ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ﻧﺰد ﻣﻦ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﻔﺼﻪ را ﺑﺎزﮔﺮدان؛‬
‫زﯾﺮا ﺑﺴﯿﺎر ﻧﻤﺎزﺧﻮان‪ ،‬روزهدار و ھﻤﺴﺮ ﺗﻮ در ﺑﮫﺸﺖ اﺳﺖ«‪ ١ .‬و ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﺑﻦ‬
‫‪٢‬‬
‫ﺧﻄﺎب‪ ‬ﺑﻪ ﭘﺴﺮش ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ ھﻤﺴﺮ ﻣﻄﻠﻘﻪاش را ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻤﺎ در اﯾﻦ ﻣﻮرد اﺗﻔﺎقﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﮐﻪ در ﻃﻼق اول و دوم در ﻣﺪت ﻋﺪه ﻣﺮد ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ھﻤﺴﺮش را ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺣﮑﻤﺖ رﺟﻌﺖ‪:‬‬
‫ھﺪف از »رﺟﻌﺖ« ﻓﺮﺻﺖ و ﻣﺠﺎل ﭘﯿﺪا ﮐﺮدن ﻣﺮد و زن ﺑﺮای ﺣﻞ اﺧﺘﻼف و‬
‫ﺗﺠﺪﯾﺪﻧﻈﺮ در ﻣﻮرد ﻃﻼق و ﺟﺪاﯾﯽ اﺳﺖ و در آن ﻣﺪت ھﺮ دو ﻓﺮﺻﺖ دارﻧﺪ ﺗﺎ در ﻣﻮرد‬
‫آﺧﺮ و ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺟﺪاﯾﯽ و ﻣﺸﮑﻼت ﭘﺲ از آن ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﺑﯿﻨﺪﯾﺸﻨﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺮای اﺻﻼح و‬
‫ﺣﻞ اﺧﺘﻼف ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ رﺳﯿﺪﻧﺪ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ ﻗﺒﻞ از ﻃﻼق ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﺪت ﻋﺪه اﯾﻦ ﻣﺮد اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﻖ دارد ھﻤﺴﺮش را ھﺮﭼﻨﺪ ﺑﻪ اداﻣﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎ‬
‫ﺷﻮھﺮ ﻧﺎراﺿﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ و ﻣﺒﻨﺎی اﯾﻦ ﺣﮑﻢ‪ ،‬آﯾﻪای اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺶﺗﺮ ذﮐﺮ ﺷﺪ و اﯾﻦ‬
‫ﺣﻖ را ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم ﺑﻪ ﻣﺮد داده و ھﺮﭼﻨﺪ ﺑﺨﻮاھﺪ ﺧﻮد را از آن ﻣﺤﺮوم ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺎز از‬
‫آن ﺣﻖ ﺑﺮﺧﻮردار ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫اﻧﻮاع رﺟﻌﺖ‬
‫رﺟﻌﺖ ﺑﺮ دو ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪ :‬رﺟﻌﺖ در ﻃﻼق رﺟﻌﯽ و رﺟﻌﺖ در ﻃﻼق ﺑﺎﺋﻦ‪.‬‬
‫ً‬
‫رﺟﻌﺖ در ﻃﻼق رﺟﻌﯽ ﺑﺎ ﮐﻼم و ﺳﺨﻦ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ اﮔﺮ ﺷﻮھﺮ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ‬
‫ھﻤﺴﺮش ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﺗﻮ را ﺑﻪ ھﻤﺴﺮی و ﻧﮑﺎح ﻗﺒﻠﯽ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﯿﺪم‪ ،‬رﺟﻌﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﯿﻔﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬رﺟﻌﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻤﻠﯽ و از ﻃﺮﯾﻖ ارﺗﺒﺎط زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ و ﯾﺎ‬
‫ﻣﻘﺪﻣﺎت آن اﻧﺠﺎم ﮔﯿﺮد‪ .‬در اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ رﺟﻌﺖ و ﺑﺎزﮔﺮداﻧﯿﺪن ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﭘﺪر ﯾﺎ وﻟﯽ ھﻤﺴﺮ و‬
‫ﻣﮫﺮﯾﻪ و اﺟﺎزه او ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺑﻮداود‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺪار ﻗﻄﻨﯽ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٣٣٨‬‬

‫اﻣﺎ رﺟﻌﺖ در ﻃﻼق ﺑﺎﺋﻦ ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺲ از ﺳﭙﺮی ﺷﺪن ﻋﺪه در ﻃﻼق اول ﯾﺎ دوم اﮔﺮ‬
‫ﻣﺮد ﺑﺨﻮاھﺪ ھﻤﺴﺮش را ﺑﻪ ﮐﺎﻧﻮن ﺧﺎﻧﻮاده و اداﻣﻪ زﻧﺪﮔﯽ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺲ‬
‫از اﺟﺎزه ھﻤﺴﺮ‪ ،‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﮫﺮﯾﻪ و ﻋﻘﺪ ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬اﻗﺪام ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫اﺣﮑﺎم زن ﻣﺮﺗﺠﻌﻪ‪:‬‬
‫زﻧﯽ ﮐﻪ ﺷﻮھﺮش اﻗﺪام ﺑﻪ رﺟﻌﺖ و ﺑﺎزﮔﺮداﻧﯿﺪن او ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ھﻤﻪ ﺣﻘﻮق و‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی ﮔﺬﺷﺘﻪ رواﺑﻂ ھﻤﺴﺮی را ﭘﯿﺪا ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ھﻤﻪ ﺣﻘﻮق ھﻤﺴﺮان اﻋﻢ از‬
‫ھﺰﯾﻨﻪ‪ ،‬ﻣﺨﺎرج روزاﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺴﮑﻦ‪ ،‬ﻟﺒﺎس و ‪ ،...‬ﺑﻪ او ﺗﻌﻠﻖ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬و »اﯾﻼء‪ ،‬اﻇﮫﺎر‪ ،‬ﻃﻼق و‬
‫ﻟﻌﺎن« او ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ و از ﺷﻮھﺮش ارث ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدآوری اﺳﺖ ﮐﻪ ھﺮﯾﮏ از زن و‬
‫ﺷﻮھﺮ در اﯾﺎم ﻋﺪه ﻓﻮت ﮐﻨﻨﺪ دﯾﮕﺮی از او ارث ﻣﯽﺑﺮد‪.‬‬
‫در ﻣﺬھﺐ اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﯿﻔﻪ و اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ در اﯾﺎم ﻋﺪه زن و ﺷﻮھﺮ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‬
‫ﻣﻌﺎﺷﺮت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ھﻤﺮاه ﺑﺎ ھﻢ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺑﺮوﻧﺪ و رواﺑﻂ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و‬
‫زن و ﺷﻮھﺮ ﺧﻮد را ﺑﺮای ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ آراﺳﺘﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ؛ زﯾﺮا ﻗﺮآن در آن ﻣﺪت آنھﺎ را زن و‬
‫ّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺷﻮھﺮ ﻣﯽﺷﻤﺎرد و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و ُ� ُعو�ُ ُه َّن أ َح ُّق ب ِ َر ِده َِّن﴾ »ﺷﻮھﺮانﺷﺎن ﺑﺮای ﺑﺎز‬
‫ﮔﺮداﻧﯿﺪنﺷﺎن ﺳﺰاوارﺗﺮﻧﺪ«‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻣﺮد دارای ھﻤﺴﺮان دﯾﮕﺮی ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﺎم ﻋﺪه ﺣﻖ‬
‫ھﻤﺒﺴﺘﺮی زن ﻣﺮﺗﺠﻌﻪ ﺳﺎﻗﻂ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ﻣﺬھﺐ اﻣﺎم ﻣﺎﻟﮏ و اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﯽ زن و ﻣﺮد در اﯾﺎم ﻋﺪه ﺣﻖ ھﯿﭻﮔﻮﻧﻪ ارﺗﺒﺎط‪،‬‬
‫ﻣﻌﺎﺷﺮت و رواﺑﻂ را ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﺪارﻧﺪ و ﺣﺘﯽ ﻧﮕﺎه ﮐﺮدن آنھﺎ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﺎﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ؛‬
‫زﯾﺮا ﻧﮑﺎح ﻣﺠﻮز رواﺑﻂ و ﻣﻌﺎﺷﺮت اﺳﺖ و ﻃﻼق اﯾﻦ ﻣﺠﻮز را از ﻣﯿﺎن ﺑﺮﻣﯽدارد و آﻧﺎن‬
‫ً‬
‫در آن ﺷﺮاﯾﻂ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ از ھﻢ ﺟﺪا ﺷﺪه ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ُ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺳﻮم‪ :‬ﺧﻠﻊ‬
‫ُ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ‪ ،‬ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ‪ ،‬ﺣﮑﻤﺖ‪ُ ،‬ﺣﮑﻢ و ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺷﺮاﯾﻂ »ﺧﻠﻊ« و آﺛﺎر و ﭘﯿﺎﻣﺪھﺎی آن‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺧﻠﻊ‪ :‬ﺧﻠﻊ‪ ،‬ﺻﻠﺢ و ﻓﺪﯾﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﭘﺎﯾﺎن دادن ﺑﻪ ﺣﮑﻢ رواﺑﻂ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ و در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻘﺪار ﻣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ زن آن را ﺑﻪ ﺷﻮھﺮش ﻣﯽﭘﺮدازد‪ ،‬ﯾﺎ ﻣﮫﺮﯾﻪ‪ ،‬ﺟﮫﺎز و ‪ ،...‬را ﺑﻪ‬
‫او ﻣﯽدھﺪ‪.‬‬
 ‫‪٣٣٩‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﭘﺎﯾﺎن زﻧﺪﮔﯽ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ و ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی آن‬

‫ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﺧﻠﻊ‪:‬‬
‫اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻋﻠﻤﺎ رأﯾﺸﺎن ﺑﺮ ﺟﺎﯾﺰ ﺑﻮدن »ﺧﻠﻊ« اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﻣﺮدم ﺑﻪ آن ﻧﯿﺎز ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫و ﮔﺎھﯽ زن از ﺷﻮھﺮش ﺗﻨﻔﺮ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻋﺪم ﺗﺤﻤﻞ اﺧﻼق‪ ،‬رﻓﺘﺎر و دﯾﺎﻧﺖ و‬
‫ﯾﺎ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﭘﯿﺮی‪ ،‬ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ و ﺑﯿﻤﺎری ﻧﻤﯽﺧﻮاھﺪ زﻧﺪﮔﯽ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ را ﺑﺎ او اداﻣﻪ ﺑﺪھﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺧﺎﻃﺮ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﻖ ﺷﻮھﺮ در ﻣﻮرد ﻃﻼق‪ ،‬ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم اﯾﻦ ﺣﻖ را ﺑﻪ‬
‫زﻧﺎن داده ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻘﺪاری ﻣﺎل ﯾﺎ ﺻﺮفﻧﻈﺮ از ﻣﮫﺮﯾﻪ و ﺟﮫﯿﺰﯾﻪ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ‬
‫ﺑﺎ ﺷﻮھﺮ ﺧﻮد ﭘﺎﯾﺎن ﺑﺪھﺪ‪ ،‬ﺗﺎ دﭼﺎر زﯾﺎن و ﻧﺎراﺣﺘﯽ اداﻣﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎ او ﻧﺸﻮد‪ ،‬و ﻣﺮﺗﮑﺐ‬
‫ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﮕﺮدد‪ .‬دﻟﯿﻞ ﺟﺎﯾﺰ ﺑﻮدن »ﺧﻠﻊ« اﯾﻦ آﯾﻪ ﻗﺮآن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ ۡ ۡ ُ ۡ َ َّ ُ َ ُ ُ َ َّ َ َ ُ َ َ َ َ ۡ َ َ ۡ ۡ‬
‫ِيما ٱ� َت َدت بِهِ﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۲۹ :‬‬ ‫﴿فإِن خِفتم �� يقِيما حدود ٱ�ِ ف� جناح علي ِهما �‬
‫»اﮔﺮ ﻧﮕﺮان ﺑﻮدﯾﺪ ﮐﻪ )زن و ﺷﻮھﺮ( ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺣﺪود ﺧﺪاوﻧﺪ را )در ﻣﻮرد ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ(‬
‫رﻋﺎﯾﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪) .‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺟﺪا ﺷﺪن( زن ﭼﯿﺰی را )ﺑﻪ ﺷﻮھﺮش( ﺑﺪھﺪ‪ ،‬ﮔﻨﺎھﯽ ﺑﺮ‬
‫آﻧﺎن ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
‫و از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ‪ :‬ھﻤﺴﺮ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ رﺳﻮل ﺧﺪاص‬
‫رﺳﯿﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪص! ﻣﻦ از دﯾﻦ و اﺧﻼق ﺷﻮھﺮم ھﯿﭻ ﻋﯿﺐ و اﯾﺮادی‬
‫ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﻢ‪ ،‬اﻣﺎ دوﺳﺖ ﻧﺪارم ﮐﻪ ﭘﺲ از ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪن دوﺑﺎره ﺑﻪ ﮐﻔﺮ ﺑﺎزﮔﺮدم )و او را‬
‫دوﺳﺖ ﻧﺪارم و ﻧﻤﯽﺧﻮاھﻢ ﺑﺎ او زﻧﺪﮔﯽ ﻧﻤﺎﯾﻢ(‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯽ ﺑﺎﻏﯽ‬
‫)را ﮐﻪ ﻣﮫﺮ( ﺗﻮ ﮐﺮده ﺑﻪ او ﺑﺎزﮔﺮداﻧﯽ؟« ﮔﻔﺖ‪ :‬آری ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪص! رﺳﻮل ﺧﺪاص‬
‫‪١‬‬
‫ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺎغ را ﻗﺒﻮل ﮐﻦ و او را ﯾﮏ ﻃﻼق ﺑﺪه«‪.‬‬
‫ﺣﻨﻔﯿﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ زن ﺧﻮاھﺎن ﺟﺪاﯾﯽ از ﺷﻮھﺮ ﺧﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺘﺤﺐ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮد اﯾﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺧﻮد را ﺑﭙﺬﯾﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ زن ﺑﺪون دﻟﯿﻞ از ﺷﻮھﺮش‬
‫ﺑﺨﻮاھﺪ او را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺨﺸﯿﺪن ﻣﮫﺮﯾﻪ ﯾﺎ ﭘﺮداﺧﺖ اﻣﻮاﻟﯽ ﻃﻼق ﺑﺪھﺪ‪ ،‬ﮐﺮاھﺖ دارد‪.‬‬
‫ﻋﻠﻤﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺟﺪاﯾﯽ از ﻃﺮﯾﻖ »ﺧﻠﻊ« رﺿﺎﯾﺖ ﻣﺮد و زن از ﻃﺮﯾﻖ »اﯾﺠﺎب و‬
‫ﻗﺒﻮل« ﺿﺮوری اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﻋﻘﺪی اﺳﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻣﻮاﻟﯽ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻃﻼق و ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺪون ﻗﺒﻮل ﻣﺮد‪ ،‬ﺧﻠﻊ ﻋﻤﻠﯽ ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﺟﺪاﯾﯽ ﻣﯿﺎن آنھﺎ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮد و‬
‫ﭼﯿﺰی ﺑﻪ ﻣﺮد ﺗﻌﻠﻖ ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﺨﺎری و اﻟﻨﺴﺎﯾﯽ و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٣٤٠‬‬

‫ﻣﺎل ﺧﻠﻌﯽ‪:‬‬
‫ھﺮ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﮫﺮﯾﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮای ﭘﺮداﺧﺖ آن ﺑﻪ ﻣﺮد در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫ﺟﺪاﯾﯽ ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ھﺮ ﻧﻮع ﭘﻮل‪ ،‬ﮐﺎﻻ‪ ،‬اﻣﻮال ﻣﻨﻘﻮل و ﻏﯿﺮﻣﻨﻘﻮل ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده و‬
‫ﻣﺸﺮوﻋﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﻃﻼ‪ ،‬ﻧﻘﺮه‪ ،‬ﺣﯿﻮان و ‪ ،...‬را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺎل ﺧﻠﻌﯽ‬
‫ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻣﻨﺎﻓﻌﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﮑﻮﻧﺖ در ﻣﻨﺰل‪ ،‬ﮐﺸﺎورزی در زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺷﯿﺮدادن و‬
‫ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﮐﻮدک و اﺳﻘﺎط ﻧﻔﻘﻪ اﯾﺎم ﻋﺪه ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺎل ﺧﻠﻌﯽ ﻣﻮرد ﺗﻮاﻓﻖ‬
‫ﻃﺮﻓﯿﻦ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫ﺷﺮوط ﺧﻠﻊ‪:‬‬
‫ﺑﺮای ﺻﺤﺖ ﺧﻠﻊ وﺟﻮد ﺳﻪ ﺷﺮط ﻻزم اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﺷﻮھﺮ اھﻠﯿﺖ ﻃﻼق دادن را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻋﺎﻗﻞ و ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ‬
‫ﮐﻪ ھﺮﮐﺲ ﻃﻼق دادن او ﺻﺤﯿﺢ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﻮدک‪ ،‬دﯾﻮاﻧﻪ‪ ،‬ﮐﻢﺧﺮد و ﮐﺴﺎﻧﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﭘﯿﺮی و ﺑﯿﻤﺎری‪ ،‬ﻋﻘﻞ و اراده ﺳﺎﻟﻤﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺒﻮل ﮐﺮدن ﺧﻠﻊ از‬
‫ﻃﺮف آنھﺎ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -۲‬زن ﻧﯿﺰ دارای ﻋﻘﺪ ﻧﮑﺎح ﺻﺤﯿﺤﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﻓﺮق ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﻣﺮد ﺑﺎ او ھﻤﺒﺴﺘﺮ ﺷﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ‪ .‬ﯾﺎ اﯾﻦﮐﻪ ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻃﻼق رﺟﻌﯽ ﻗﺒﻞ از ﭘﺎﯾﺎن ﻋﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ھﻢﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﻣﮑﻠﻒ‪ ،‬ﻋﺎﻗﻞ و ﺑﺎﻟﻎ ﺑﻮدن زن ﻧﯿﺰ ﺿﺮوری اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -۳‬ﻣﺎﻟﯽ ﮐﻪ زن آن را ﺑﻪ ﻣﺮد ﻣﯽﭘﺮدازد‪ ،‬ﺟﺰو اﻣﻮال ﻣﺸﺮوع‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻤﻠﯿﮏ و دارای‬
‫ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺪھﺎی ﺧﻠﻊ‬
‫ﺧﻠﻊ دارای آﺛﺎر و ﭘﯿﺎﻣﺪھﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪ -۱‬از ﻃﺮﯾﻖ ﺧﻠﻊ ﯾﮏ ﻃﻼق ﺑﺎﺋﻨﻪ واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬رأی اﮐﺜﺮ ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ‬
‫ﭘﻮل و ﻣﺎﻟﯽ ھﻢ در ﺟﺮﯾﺎن ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ھﻢ ﭘﺲ از ﺗﻮاﻓﻖ ﺧﻠﻊ واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -۲‬ﺧﻠﻊ ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ ﻗﻀﺎوت و ﺗﺼﻤﯿﻢ ﻗﺎﺿﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪ -۳‬ﺷﺮوط ﻓﺎﺳﺪ و ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب‪ ،‬اﺻﻞ ﺧﻠﻊ را ﺑﺎﻃﻞ ﻧﻤﯽﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -۴‬زن ﺑﺎﯾﺪ ﭼﯿﺰی را ﮐﻪ ﻣﺘﻌﮫﺪ ﺷﺪه ﺑﻪ ﺷﻮھﺮش ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
 ‫‪٣٤١‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﭘﺎﯾﺎن زﻧﺪﮔﯽ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ و ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی آن‬

‫‪ -۵‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﻣﻮرد ھﻤﻪ ﺣﻘﻮق‪ ،‬ﻃﻠﺐ و ﺑﺪھﮑﺎری ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ رﺳﯿﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ ھﻤﻪ‬
‫آنھﺎ ﺑﻪ ھﻤﺎن ﺻﻮرت ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آنﮐﻪ در ﻣﻮرد اﺳﻘﺎط آن ﺗﻮاﻓﻖ ﻧﻤﻮده‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -۶‬اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ زﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﻮھﺮش در ﻣﻮرد ﺟﺪاﯾﯽ از ﻃﺮﯾﻖ ﺧﻠﻊ‬
‫ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ رﺳﯿﺪهاﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﺪت ﻋﺪه‪ ،‬ﺷﻮھﺮش ﺣﻖ رﺟﻌﺖ و ﺑﺎزﮔﺮداﻧﯿﺪﻧﺶ را‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬ﻓﺮق ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻠﻊ آنھﺎ ﻓﺴﺦ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﻃﻼق‪.‬‬
‫‪ -۷‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ زن و ﻣﺮد در ﻣﻮرد اﺻﻞ ﺧﻠﻊ ﯾﺎ ﻣﻘﺪار ﻣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻗﺮار ﺑﻮده زن ﺑﻪ‬
‫ﺷﻮھﺮش ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬اﺧﺘﻼفﻧﻈﺮ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬و زن ﻣﺪﻋﯽ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺷﻮھﺮش ﻗﺮارﺷﺎن ﺑﺮ ﺟﺪاﯾﯽ از ﻃﺮﯾﻖ ﺧﻠﻊ ﺑﻮده ﯾﺎ ﻣﻘﺪار ﻣﻮرد ﺗﻮاﻓﻖ را ﺗﺤﻮﯾﻞ او‬
‫داده‪ ،‬اﮔﺮ ﺷﺎھﺪ و ﻣﺪرﮐﯽ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬و ﺷﻮھﺮ آن را اﻧﮑﺎر ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬اﮔﺮ ﺷﻮھﺮ ﺣﺎﺿﺮ‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ او ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﻮﺿﻮع ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺟﺪاﯾﯽ از ﻃﺮﯾﻖ دادﮔﺎه‬

‫ﺳﭙﺮدن ﻃﻼق ﺑﻪ زن در اﺛﻨﺎء ﻋﻘﺪ ﻧﮑﺎح و ﯾﺎ ﭘﺲ از آن و ﺑﺮﺧﻮرداری از ﺣﻖ‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﺧﻠﻊ و ﺣﮑﻢ ﺑﻪ ﺟﺪاﯾﯽ زن و ﺷﻮھﺮ در ﺷﺶ ﯾﺎ ھﻔﺖ ﻣﻮرد و اﺿﺎﻓﻪ ﺑﺮ آنھﺎ‬
‫ﺟﺪاﯾﯽ از ﻃﺮﯾﻖ »اﯾﻼء‪ ،‬ﻟﻌﺎن و ﻇﮫﺎر«‪ ،‬ھﻤﻪ ﺣﻘﻮق و اﻣﺘﯿﺎزاﺗﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ زﻧﺎن داده‬
‫ﺷﺪه و ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻮرداری ﻣﺮد از ﺣﻖ ﻃﻼق ﺑﺮاﺑﺮی ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﺑﺮﺧﻮرداری ﻣﺮد از ﺣﻖ ﻃﻼق اﻧﺘﻘﺎد ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﯾﻦ ھﻤﻪ‬
‫ﺣﻘﻮﻗﯽ ﮐﻪ ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻢھﺎ داده‪ ،‬ھﯿﭻ ﭘﺎﺳﺦ ﻗﺎﻧﻊﮐﻨﻨﺪهای ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ اراﺋﻪ‬
‫ﺑﺪھﻨﺪ‪ .‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﻣﻌﺎﺷﺮت و زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ از روی ﺟﺒﺮ و اﮐﺮاه اﻣﮑﺎنﭘﺬﯾﺮ ﻧﯿﺴﺖ و ھﺮﮔﺎه‬
‫ھﻤﺴﺮ ﻗﮫﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﭘﺪری ﺑﺮﮔﺮدد‪ ،‬ﺟﺰ ﺑﺎ رﺿﺎﯾﺖ او ھﯿﭻﮔﺎه ﺷﻮھﺮش ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از زور و اﮐﺮاه او را ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺎﯾﺪ از ﻃﺮﯾﻖ ﻃﻼق ﯾﺎ ﺧﻠﻊ دﯾﺮ ﯾﺎ زود از‬
‫او ﺟﺪا ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻔﺎوت ﺟﺪاﯾﯽ از ﻃﺮﯾﻖ ﺣﮑﻢ دادﮔﺎه ﺑﺎ ﻃﻼق در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺣﮑﻢ ﻗﺎﺿﯽ‬
‫دادﮔﺎه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن زن و ﺷﻮھﺮ ﺟﺪاﯾﯽ اﻓﮑﻨﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و اﯾﻦ زﻣﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از‬
‫ﻃﺮﯾﻖ وﺳﺎﯾﻞ اﺧﺘﯿﺎری ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻃﻼق و ﺧﻠﻊ ﻣﺸﮑﻞ زن و ﺷﻮھﺮ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻧﺸﻮد‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫ﻃﻼق زﻣﺎﻧﯽ واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺷﻮھﺮ ﺑﺎ ﻣﯿﻞ و اراده ﺧﻮﯾﺶ آن را ﺟﺎری ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٣٤٢‬‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﻗﺎﺿﯽ دادﮔﺎه ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﺪاﯾﯽ ﻣﯿﺎن زن و ﺷﻮھﺮ ﺣﮑﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ »اﯾﻼء« ‪ ١‬ﻋﯿﺐ و ﻧﻘﺺ‪ ،‬اﺧﺘﻼف ﺷﺪﯾﺪ و ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ ﺣﻞ ﻣﯿﺎن زن و ﻣﺮد‪ ،‬ﻏﯿﺒﺖ‬
‫ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ و ﻣﻔﻘﻮداﻻﺛﺮ ﯾﺎ زﻧﺪاﻧﯽ ﺷﺪن‪ ،‬ﻃﻼق رﺟﻌﯽ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺮد ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﻔﻘﻪ‬
‫را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻃﻞ ﻧﻤﻮدن ﻋﻘﺪی ﮐﻪ ﺷﺮاﯾﻂ ﻻزم را ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﯾﺎ ﺑﮫﺨﺎﻃﺮ ﻣﺮﺗﺪ ﯾﺎ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪن ﯾﮑﯽ از آنھﺎ‪ ،‬در ﻣﯿﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻏﯿﺮاﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﺣﺎﮐﻢ ﺷﺮﻋﯽ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ھﯿﺄتھﺎﯾﯽ ﻣﺮاﺟﻌﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﻮرد ﺗﺄﯾﯿﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺻﻼﺣﯿﺖ آنھﺎ ھﻢﭼﻮن ﺻﻼﺣﯿﺖ ﻗﺎﺿﯽ در‬
‫ﻣﻤﺎﻟﮏ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻮرد ﺗﻮﺿﯿﺢ و ﺑﯿﺎن اﺳﺒﺎﺑﯽ ﮐﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ و دادﮔﺎهھﺎ ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫آنھﺎ ﺑﻪ ﺟﺪاﯾﯽ ﻣﯿﺎن زن و ﺷﻮھﺮ ﺣﮑﻢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪ -۱‬ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ ﺷﻮھﺮ در ﺗﮫﯿﻪ ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﯽ‬

‫ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﺣﻮال ﺷﺨﺼﯿﻪ در ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﺳﻮرﯾﻪ و ﺑﺴﯿﺎری از ﮐﺸﻮرھﺎی اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫رأی اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻋﻠﻤﺎ ـ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از ﺣﻨﻔﯿﻪ ‪ ٢‬ـ ﺑﺪﯾﻦ ﺻﻮرت اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺷﻮھﺮ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺧﻮد در ﻣﻮرد ﺗﮫﯿﻪ ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬ﺧﻮراک‪ ،‬ﻟﺒﺎس و ﻣﺴﮑﻦ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﯾﺎ‬
‫ً‬
‫دارای ﻣﺎل و ﺛﺮوت ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﻤﻼ ﻧﻔﻘﻪ و ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﯽ ھﻤﺴﺮش را ﻧﻤﯽﺧﻮاھﺪ ﻓﺮاھﻢ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ھﻤﺴﺮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ از دادﮔﺎه ﺗﻘﺎﺿﺎی ﻃﻼق ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫ٱ�﴾‬‫﴿ ِ�ُنفِ ۡق ُذو َس َعة ّمِن َس َعتِهِۦ َو َمن قُد َِر َعلَ ۡيهِ ر ۡزقُ ُهۥ فَ ۡل ُينفِ ۡق م َِّما ٓ َءاتَٮ ٰ ُه َّ ُ‬
‫ِ‬ ‫ۖ‬ ‫ٖ‬
‫]اﻟﻄﻼق‪.[۷:‬‬
‫»ھﺮﮐﺲ ﮐﻪ داراﯾﯽ و ﺛﺮوت دارد )ﺑﺮ اھﻞ و ﺧﺎﻧﻮادهاش( از آن ﺧﺮج و ھﺰﯾﻨﻪ ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ‪،‬‬
‫اﻣﺎ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ روزی ﺑﺮ او ﺗﻨﮓ ﺷﺪه )و ﻣﺎل‪ ،‬ﺛﺮوت و درآﻣﺪ ﮐﺎﻓﯽ ﻧﺪارد( از ھﻤﺎن ﮐﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺼﯿﺐ او ﻧﻤﻮده )در ﺣﺪ ﺗﻮان( ﻣﺨﺎرج )زﻧﺪﮔﯽ ﺧﺎﻧﻮادهاش( را ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾﺪ«‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﮔﺮ ﺷﻮھﺮ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﺪم اﻧﻔﺎق ﮔﻨﺎھﮑﺎر ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از‬
‫ﺳﺘﻢ و ﺧﻼفﮐﺎری او از ﻃﺮﯾﻖ ﻃﻼق درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ از راهھﺎی دﯾﮕﺮی ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﻌﮫﺪ از او ﺑﺮای ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﯽ ھﻤﺴﺮ و در ﺻﻮرت اﻣﺘﻨﺎع‪ ،‬ﺣﺒﺲ او و‬
‫ﻓﺮوش اﻣﻮاﻟﺶ در ﺣﺪ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﻔﻘﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺸﮑﻞ را ﺣﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪» -١‬اﯾﻼء« در ﺻﻔﺤﺎت ﺑﻌﺪ ﺧﻮاھﺪ آﻣﺪ‬
‫‪ -٢‬ﺑﺪاﯾﻪ اﻟﻤﺠﺘﮫﺪ ج ‪ ۲‬ص ‪۵۱‬‬
 ‫‪٣٤٣‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﭘﺎﯾﺎن زﻧﺪﮔﯽ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ و ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی آن‬

‫‪ -۲‬ﺟﺪاﯾﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﯿﺐ و ﻧﻘﺺ ﺷﻮھﺮ‬

‫ﺟﻤﮫﻮر و اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻓﻘﮫﺎ ـ و ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺣﻮال ﺷﺨﺼﯿﻪ در ﻣﺼﺮ ـ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﮐﻢ‬
‫ﺷﺮﻋﯽ و دادﮔﺎهھﺎی ﺧﺎﻧﻮاده ﺣﻖ ﻣﯽدھﻨﺪ ﮐﻪ در ﺻﻮرت ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ ﺟﻨﺴﯽ‪ ،‬ﯾﺎ ﻣﺒﺘﻼ‬
‫ﺑﻮدن ﺷﻮھﺮ ﺑﻪ ﺟﻨﻮن‪ ،‬ﺟﺬام و ﺑﺮص ﯾﺎ ھﺮﮔﻮﻧﻪ ﺑﯿﻤﺎری ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ ﻋﻼج ﯾﺎ ﺑﯿﻤﺎری‬
‫آنﭼﻨﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ آن ﺑﺴﯿﺎر ﺑﻪ ﻃﻮل ﺑﮑﺸﺪ‪ ،‬و ﻓﺮق ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ آن ﺑﯿﻤﺎری ﻗﺒﻞ ﯾﺎ ﺑﻌﺪ‬
‫از ﻋﻘﺪ ﻧﮑﺎح ﻋﺎرﺿﻪ ﮔﺮدﯾﺪه و زن آن را ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ھﺮ ﻋﯿﺐ دﯾﮕﺮی ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ‬
‫ﻧﻔﺮت زن و ﺷﻮھﺮ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺸﻮد‪ ،‬آنھﺎ را از ھﻢ ﺟﺪا ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺷﺎﻓﻌﯿﻪ و ﺣﻨﺎﺑﻠﻪ ﺑﺮ‬
‫اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﮑﻢ ﻗﺎﺿﯽ در ﻣﻮرد ﺟﺪاﯾﯽ زن و ﻣﺮد ﻓﺴﺦ ﻧﮑﺎح اﺳﺖ ﻧﻪ ﻃﻼق؛ زﯾﺮا از‬
‫ﻃﺮﯾﻖ ﻓﺴﺦ زن در زﯾﺎن و ﮔﺮﻓﺘﺎری ﻧﺠﺎت ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻃﻼق دادن ﺣﻖ ﺧﺎص‬
‫ﺷﻮھﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -۳‬ﺟﺪاﯾﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺪرﻓﺘﺎری و ﺑﺪﺧﻠﻘﯽ ﺷﻮھﺮ‬

‫ﻧﺰاع ﺷﺪﯾﺪ در اﺛﺮ ﻃﻌﻦ و ﺗﻮھﯿﻦ ﺑﻪ ﺷﺨﺼﯿﺖ و ﮐﺮاﻣﺖ زن و اذﯾﺖ و آزار او ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ‬
‫ﮔﻔﺘﺎر و ﮐﺮدار ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻓﺤﺶ و ﺑﺪ و ﺑﯽراه زﺷﺖ و ﻗﺒﯿﺢ و ﺿﺮب و ﺷﺘﻢ ﺳﺨﺖ و ﻣﺠﺒﻮر‬
‫ﻧﻤﻮدن ﺑﻪ اﻧﺠﺎم دادن ﮐﺎر ﺧﻼف ﺷﺮع و ﻗﮫﺮ و دوری ﺑﺪون دﻟﯿﻞ و ‪ ،...‬زﻣﯿﻨﻪ را ﺑﺮای‬
‫اﺧﺘﻼف و ﮐﯿﻨﻪ ﺷﺪﯾﺪ ﻣﯿﺎن زن و ﺷﻮھﺮ ﻓﺮاھﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و رواﺑﻂ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ را از ھﻢ‬
‫ﻣﯽﭘﺎﺷﺪ و در ﻏﺎﻟﺐ اوﻗﺎت دﺧﺎﻟﺖ اﻗﻮام و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﺑﺮای آﺷﺘﯽ ﻣﯿﺎن آنھﺎ ﻧﺘﯿﺠﻪای‬
‫را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻧﺨﻮاھﺪ داﺷﺖ‪ ،‬و ھﯿﭻ راھﯽ ﺑﻪ ﺟﺰ ﭘﻨﺎه ﺑﺮدن زن ﺑﻪ ﻗﺎﺿﯽ و دادﮔﺎه ﺑﺎﻗﯽ‬
‫ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ زن ﺗﻮاﻧﺴﺖ ادﻋﺎی ﺧﻮد را ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺬھﺐ اﻣﺎم ﻣﺎﻟﮏ ـ ﻗﺎﺿﯽ‬
‫ﻣﯿﺎن زن و ﺷﻮھﺮ ﺑﻪ ﺟﺪاﯾﯽ ﺣﮑﻢ ﻣﯽدھﺪ‪ .‬و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ از اﺛﺒﺎت ادﻋﺎی اذﯾﺖ و آزار ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﺷﻮھﺮش ﻋﺎﺟﺰ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ادﻋﺎی او ﻣﺮدود ﺷﻤﺮده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ زن ادﻋﺎی ﺧﻮد را‬
‫ﺗﮑﺮار ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺿﯽ دو ﻧﻔﺮ داور ﯾﮑﯽ از ﺧﺎﻧﻮاده زن و دﯾﮕﺮی ﯾﮏ ﻧﻔﺮ از ﺧﺎﻧﻮاده ﺷﻮھﺮ را‬
‫ﺑﺮای اﯾﺠﺎد آﺷﺘﯽ و ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ ﻣﯿﺎن زن و ﺷﻮھﺮ و ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ ﯾﺎ ﺣﮑﻢ ﺑﻪ ﺟﺪاﯾﯽ ﻣﯿﺎن آنھﺎ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َۡ ٓ‬ ‫َ‬ ‫َۡ‬ ‫ۡ ۡ ُ ۡ َ َ َۡ َ َ ۡ ُ ْ َ‬
‫ٱ� َعثوا َحك ٗما ّم ِۡن أهلِهِۦ َو َحك ٗما ّم ِۡن أهل َِها﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[۳۵ :‬‬ ‫﴿�ن خِفتم شِقاق بين ِ ِهما ف‬
‫َ َ‬ ‫َ َ‬
‫»اﮔﺮ ﻧﮕﺮان ﺟﺪاﯾﯽ ﻣﯿﺎن آﻧﺎن ﺑﻮدﯾﺪ‪ ،‬ﺣﮑﻤﯽ را از ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺮد و ﺣﮑﻤﯽ را از ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫زن )ﺑﺮای ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮی در ﻣﻮرد آﺷﺘﯽ ﯾﺎ ﺟﺪاﯾﯽ( ﻧﺰد آنھﺎ ﺑﻔﺮﺳﺘﯿﺪ«‪.‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٣٤٤‬‬

‫‪ -۴‬ﻣﻔﻘﻮداﻻﺛﺮ ﯾﺎ ﻣﺤﺒﻮس ﺷﺪن ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺷﻮھﺮ‬

‫در ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺼﺮ و ﺳﻮرﯾﻪ )ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺬھﺐ ﻣﺎﻟﮑﯽ و ﺣﻨﺒﻠﯽ( ھﺮﮔﺎه ﺷﻮھﺮ ﺑﻪ ﻣﺪت‬
‫ﻃﻮﻻﻧﯽ ﻣﻔﻘﻮداﻻﺛﺮ ﯾﺎ ﻣﺤﺒﻮس ﺷﻮد و زن در اﺛﺮ آن دﭼﺎر ﺿﺮر و زﯾﺎن ﺑﮕﺮدد‪ ،‬ـ ھﺮﭼﻨﺪ‬
‫ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﯽ و اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻻزم را ﺑﺮای او ﻓﺮاھﻢ ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﺪ ـ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮای ﺗﻌﯿﯿﻦ‬
‫ﺗﮑﻠﯿﻒ ﺑﻪ دادﮔﺎه ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ؛ زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﺿﺮررﺳﺎﻧﯽ و ﺿﺮرﭘﺬﯾﺮی در اﺳﻼم ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫و ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪ ‬ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺪﺗﯽ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﻏﯿﺒﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﯾﺎ ھﺰﯾﻨﻪ و ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﯽ زﻧﺎن ﺧﻮد را ﺗﺄﻣﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪ ﯾﺎ آﻧﺎن را ﻃﻼق ﺑﺪھﻨﺪ و از‬
‫ﻧﻄﺮ ﻓﻘﮫﺎی ﻣﺎﻟﮑﯽ ﻣﺪت ﻏﯿﺒﺖ ﯾﮏ ﺳﺎل ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﻣﺮوزی رأی اﻣﺎم‬
‫اﺑﻮﺣﻨﯿﻔﻪ را ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﻣﺪت ‪ ۶‬ﻣﺎه را ﺑﺮای ﻣﺠﺎھﺪﯾﻦ ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد را‬
‫ﺑﺮای ﺟﮫﺎد ﺗﺮک ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﯿﻦ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -۵‬ﻣﺮﺗﺪ ﯾﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪن زن ﯾﺎ ﺷﻮھﺮ‬

‫در ﻣﻮرد ﺟﺪاﯾﯽ ﻣﯿﺎن زن و ﺷﻮھﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪن ﯾﮑﯽ از زوﺟﯿﻦ ﻓﻘﮫﺎ دارای دو‬
‫دﯾﺪﮔﺎه ھﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﯿﻔﻪ و اﺑﻮﯾﻮﺳﻒ و اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﯽ و ﺣﻨﺎﺑﻠﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ‪ :‬ھﺮﮔﺎه ﻣﺮد ﯾﺎ زن‬
‫از اﺳﻼم ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ دﯾﻨﯽ دﯾﮕﺮ درآﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪون ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﻣﺮد در ﻣﻮرد ﻃﻼق ﻧﮑﺎح‬
‫آنھﺎ ﺑﺎﻃﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﻓﺴﺦ از ﻃﺮف ﻗﺎﺿﯽ ھﻢ ﻧﺪارد‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﺎﻓﻌﯿﻪ و‬
‫ﺣﻨﺎﺑﻠﻪ رأﯾﺸﺎن ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺴﺦ ﻃﻼق ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ ﺳﭙﺮی ﺷﺪن ﻋﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ در‬
‫ﻣﺪت ﻋﺪه آن ﯾﮑﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪه دوﺑﺎره ﺑﻪ اﺳﻼم ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ ،‬ﻧﮑﺎح آنھﺎ ﭘﺎﺑﺮﺟﺎ ﺧﻮاھﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫و اﮔﺮ ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎن ﻋﺪه ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﻔﺎوت دﯾﻦ آنھﺎ زن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺎﺋﻨﻪ ﻣﻄﻠﻘﻪ‬
‫ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ .‬و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺎ ھﻢ رواﺑﻂ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮد ﺑﺎﯾﺪ ھﻤﻪ ﻣﮫﺮﯾﻪ او را ﺑﭙﺮدازد‬
‫و اﮔﺮ زن ﻗﺒﻞ از ارﺗﺒﺎط زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻣﮫﺮﯾﻪای ﺑﻪ او ﺗﻌﻠﻖ ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪن زن ﯾﺎ ﺷﻮھﺮ دارای اﺛﺮات زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ھﺮﮔﺎه زن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﮔﺮدد و ﺷﻮھﺮش ﮐﺎﻓﺮ ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺿﯽ ﺑﻪ ﻣﺮد ﭘﯿﺸﻨﮫﺎد‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮد و اﮔﺮ ﻣﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ‪ ،‬زن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ھﻤﺴﺮ او ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ؛‬
‫زﯾﺮا ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺟﺪاﯾﯽ آنھﺎ ﺑﺸﻮد روی ﻧﺪاده اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻣﺮد ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن‬
‫ﺷﺪن ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻗﺎﺿﯽ ﺑﻪ ﺟﺪاﯾﯽ ﻣﯿﺎن آنھﺎ ﺣﮑﻢ ﻣﯽدھﺪ؛ زﯾﺮا زﻧﺪﮔﯽ زن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎ ﻣﺮد‬
‫ﮐﺎﻓﺮ ﻣﺸﺮوع ﻧﯿﺴﺖ؛ ﭼﻮن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در اﯾﻦﺑﺎره ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
 ‫‪٣٤٥‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﭘﺎﯾﺎن زﻧﺪﮔﯽ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ و ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی آن‬
‫َ َ َّ ۡ ْ‬ ‫ََ ُ ُ ْ ُۡ ۡ‬
‫� يُؤم ُِنوا﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۲۱ :‬‬ ‫�� ِ� ح ٰ‬
‫﴿و� تنكِحوا ٱلم ِ‬
‫»ﺑﻪ ﻣﺮدان ﻣﺸﺮک زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن ﻧﯿﺎورﻧﺪ‪ ،‬زن ﻧﺪھﯿﺪ«‪.‬‬
‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ َ َ ُ ْ ۡ ُ ۡ َ ٰ َ َّ ٰ ۡ‬
‫� يُؤم َِّن﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۲۱ :‬‬ ‫تح‬‫�� ِ‬ ‫﴿و� تنكِحوا ٱلم ِ‬
‫»زﻧﺎن ﻣﺸﺮک را ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن ﻧﯿﺎوردهاﻧﺪ ﻧﮑﺎح ﻧﮑﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫ھﺮﮔﺎه زﻧﯽ در ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻏﯿﺮاﺳﻼﻣﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎن ﻋﺪهاش ﻣﯿﺎن او و ﺷﻮھﺮش‬
‫ﺟﺪاﯾﯽ اﻓﮑﻨﺪه ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺲ از ﺳﭙﺮی ﻧﻤﻮدن ﺳﻪ ﺑﺎر ﻋﺎدت ﻣﺎھﯿﺎﻧﻪ ﯾﺎ ﺳﭙﺮی‬
‫ﺷﺪن ﺳﻪ ﻣﺎه ﯾﺎ وﺿﻊ ﺣﻤﻞ اﮔﺮ ﺣﺎﻣﻠﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯿﺎن آنھﺎ ﺟﺪاﯾﯽ اﻓﮑﻨﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ھﻤﻪ ھﺮﮔﺎه ﯾﮑﯽ از زوﺟﯿﻦ از ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻏﯿﺮاﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﻣﻤﺎﻟﮏ اﺳﻼﻣﯽ ﺳﻔﺮ ﮐﻨﺪ‬
‫و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮد‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﻓﻘﮫﺎی ﺣﻨﻔﯿﻪ آنھﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﻔﺎوت ﺳﺮزﻣﯿﻦ و ﻣﻤﻠﮑﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬
‫و ﻏﯿﺮاﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺼﺎﻟﺢ ھﻤﺴﺮی ﻣﺘﻀﺎر اﺳﺖ‪ ،‬از ھﻢ ﺟﺪا ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ از ﻧﻈﺮ ﺑﻘﯿﻪ‬
‫ﻓﻘﮫﺎ از ھﻢ ﺟﺪا ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ھﺮﮔﺎه زن اھﻞ ﮐﺘﺎب )ﯾﮫﻮدی و ﻣﺴﯿﺤﯽ( ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺸﻮد‪،‬‬
‫اداﻣﻪ زﻧﺪﮔﯽ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ آنھﺎ ﺑﻼﻣﺎﻧﻊ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ازدواج ﺑﺎ زﻧﺎن اھﻞ ﮐﺘﺎب ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻮﺿﻮع ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬إﯾﻼء‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ ،‬دﻟﯿﻞ و ﻣﺒﻨﺎ‪ ،‬ﺣﮑﻤﺖ‪ ،‬ﺷﺮوط و ﺣﮑﻢ اﯾﻼء‪:‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ‪:‬‬
‫اﯾﻼء در زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻗﺴﻢ ﺧﻮردن و ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﮐﺮدن اﺳﺖ‪ .‬و در اﺻﻄﻼح‬
‫ﻓﻘﮫﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﮐﺮدن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﯾﺎ ﺻﻔﺘﯽ از ﺻﻔﺎت او در ﻣﻮرد ﺗﺮک ﻋﻤﻞ‬
‫زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ ﺑﺎ ھﻤﺴﺮ در ﻣﺪﺗﯽ ﺑﯿﺶ از ﭼﮫﺎرﻣﺎه ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫دﻟﯿﻞ اﯾﻼء‪:‬‬
‫اﯾﻼء ﻣﻮﺿﻮﻋﯿﺖ ﺧﻮد را از اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در اﯾﻦﺑﺎره ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ون مِن � ّ َِسآ�ه ۡم تَ َر ُّ� ُص أَ ۡر َ� َعةِ أَ ۡش ُهر فَإن فَا ٓ ُءو فَإ َّن َّ َ‬
‫ٱ� َ� ُفور‪َّ ٞ‬رح ‪ٞ‬‬
‫ِيم ‪٢٢٦‬‬
‫ّ َّ َ ُ ۡ ُ َ‬
‫﴿ل ِ�ِين يؤل‬
‫ِ‬ ‫ٖ ِ‬ ‫�‬ ‫ِِ‬
‫ِيم ‪] ﴾٢٢٧‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۲۷ -۲۲۶ :‬‬ ‫يع َعل ‪ٞ‬‬ ‫ٱ� َس ِم ٌ‬ ‫�ن َع َز ُموا ْ َّ‬
‫ٱلط َ� ٰ َق فَإ َّن َّ َ‬ ‫ۡ‬
‫ِ‬
‫»ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ زﻧﺎن ﺧﻮد را »ﯾﻼء« ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ )ﯾﻌﻨﯽ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ آنھﺎ‬
‫رواﺑﻂ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻨﻤﺎﯾﻨﺪ( ﺗﺎ ﭼﮫﺎرﻣﺎه اﻧﺘﻈﺎر ﺑﮑﺸﻨﺪ )و ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪی ﺧﺸﻨﻮد ﻧﯿﺴﺖ و در ﺿﻤﻦ ﺑﺎﯾﺪ آن ﭼﮫﺎرﻣﺎه ﺗﮑﻠﯿﻒ ھﻤﺴﺮ ﺧﻮد را ﺑﺎ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٣٤٦‬‬

‫اداﻣﻪ ﻣﻌﺎﺷﺮت ﯾﺎ ﻃﻼق دادن روﺷﻦ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ(‪ .‬اﮔﺮ از ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺧﻮد ﻋﺪول ﮐﺮدﻧﺪ )و‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮد را ﺷﮑﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎ زﻧﺎن ﺧﻮد ھﻤﺒﺴﺘﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﭼﻪ ﺑﮫﺘﺮ‪ ،‬ﮐﻔﺎره ﺳﻮﮔﻨﺪ را‬
‫ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ و ازدواج ﺑﺎ ھﻤﺴﺮی ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ( زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺴﯿﺎر آﻣﺮزﻧﺪه و‬
‫ﻣﮫﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ اﮔﺮ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﺮ ﺟﺪاﯾﯽ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ )و در آن ﻣﺪت از ﻣﻌﺎﺷﺮت و‬
‫زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ اﻣﺘﻨﺎع ﮐﺮدﻧﺪ( ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻨﻮا و داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﺣﮑﻤﺖ اﯾﻼء‬
‫ﺣﮑﻤﺖ اﯾﻼء ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﺳﺘﻢ ﻣﺮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ھﻤﺴﺮ ﺧﻮﯾﺶ اﺳﺖ زﯾﺮا ﻣﺮدم ﻋﺮب‬
‫زﻣﺎن ﺟﺎھﻠﯿﺖ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ اذﯾﺖ و آزار زن ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺳﺎل و ﮔﺎھﯽ ﺑﯿﺶ‬
‫از آن ﺑﺎ او ھﻤﺒﺴﺘﺮ ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم آن را ﺳﻮﮔﻨﺪی ﻗﺮار داده ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺳﭙﺮی‬
‫ﺷﺪن ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﭼﮫﺎرﻣﺎه ﭘﺎﯾﺎن ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و ﭘﺲ از آن ﻣﺮد ﺑﺎﯾﺪ ﯾﮑﯽ را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺗﺠﺪﯾﺪﻧﻈﺮ از ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﻗﺮاری راﺑﻄﻪ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ و ﯾﺎ ﻃﻼق و ﺟﺪاﯾﯽ ﺑﺮﮔﺰﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺳﻮﮔﻨﺪش را ﻧﻘﺺ ﮐﻨﺪ ﺗﻨﮫﺎ ﮐﻔﺎره آن را ﻣﯽﭘﺮدازد و ﻧﮑﺎح و‬
‫ھﻤﺴﺮی آنھﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﻋﺎدی ﺧﻮد اداﻣﻪ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬در ﻏﯿﺮ اﯾﻦﺻﻮرت ﺑﺎﯾﺪ او را ﻃﻼق‬
‫ﺑﺪھﺪ‪.‬‬

‫ﺷﺮوط اﯾﻼء‬
‫ﺑﺮای اﻧﻌﻘﺎد اﯾﻼء ﺑﺎﯾﺪ ﭼﮫﺎر ﺷﺮط وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -۱‬ﺷﻮھﺮ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﯾﺎ ﯾﮑﯽ از اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت او ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﺶ از‬
‫ﭼﮫﺎرﻣﺎه ﺑﺎ ھﻤﺴﺮش ھﻤﺒﺴﺘﺮ ﻧﺸﻮد‪.‬‬
‫‪ -۲‬ﺳﻮﮔﻨﺪ او در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺗﺮک ﻋﻤﻞ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ ﺑﯿﺶ از ﭼﮫﺎرﻣﺎه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -۳‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﻤﻞ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ ﻣﺸﺮوع را ﺗﺮک ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﺪون ﺳﻮﮔﻨﺪ آن‬
‫ﻋﻤﻞ را ﺑﺮای ﻣﺪﺗﯽ ﺗﺮک ﮐﻨﺪ »اﯾﻼء« ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻧﻤﯽرود‪.‬‬
‫‪ -۴‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ در ﻣﻮرد او ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ھﻤﺴﺮ ﺷﺮﻋﯽ او ﺑﺎﺷﺪ‪» .‬اﯾﻼء« در ﻣﻮرد‬
‫ھﻤﺴﺮ ﻣﻄﻠﻘﻪ در ﻃﻼق رﺟﻌﯽ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ اﻣﺎ در ﻃﻼق ﺑﺎﺋﻨﻪ ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺣﮑﻢ اﯾﻼء‬
‫اﯾﻼء دارای دو ﺣﮑﻢ ﯾﮑﯽ اﺧﺮوی و دﯾﮕﺮی دﻧﯿﻮی اﺳﺖ‪ .‬ﺣﮑﻢ اﺧﺮوی اﯾﻼء اﯾﻦ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺷﻮھﺮ از آن ﺑﺎز ﻧﮕﺮدد ﯾﺎ زن را ﻃﻼق ﻧﺪھﺪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮔﻨﺎه و ﻣﻌﺼﯿﺖ ﺑﺰرﮔﯽ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪٣٤٧‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﭘﺎﯾﺎن زﻧﺪﮔﯽ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ و ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی آن‬

‫اﻣﺎ در ﻣﻮرد ﺣﮑﻢ دﻧﯿﻮی آن ﻻزم ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﺑﺎﯾﺪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮد را ﻧﻘﺺ ﻧﻤﺎﯾﺪ‬
‫و ﮐﻔﺎره آن را ھﻢﭼﻮن ﺳﺎﯾﺮ ﺳﻮﮔﻨﺪھﺎ ﺑﭙﺮدازد‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ھﻢﭼﻨﺎن ﺑﺮ ﺳﻮﮔﻨﺪ و ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺧﻮد‬
‫اﺻﺮار ﺑﻮرزد‪ ،‬ﭘﺲ از ﺳﭙﺮی ﺷﺪن ﭼﮫﺎرﻣﺎه‪ ،‬ﻃﻼق او ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺎﺋﻦ واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد و‬
‫ﻧﯿﺎزی ھﻢ ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﻣﺤﮑﻤﻪ ﺷﺮﻋﯽ و دادﮔﺎه ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﯾﻦ رأی ﺣﻨﻔﯿﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ از ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﺬاھﺐ دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﭼﮫﺎرﻣﺎه ﻃﻼق او واﻗﻊ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ اﯾﻼء ﮐﻨﻨﺪه ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﺷﻮھﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﯾﺎ از ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮﯾﺶ ﺗﺠﺪﯾﺪﻧﻈﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﯾﺎ زن را ﻃﻼق ﺑﺪھﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ از ﻃﻼق‬
‫زن و ﺗﺠﺪﯾﺪﻧﻈﺮ در ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮد اﻣﺘﻨﺎع ورزﯾﺪ‪ ،‬ﻣﯿﺎن آنھﺎ ﺣﺎﮐﯽ ﺑﻪ ﺟﺪاﯾﯽ داده ﻣﯽﺷﻮد‬
‫و اﮔﺮ اﻣﺘﻨﺎع ﻧﻤﻮده‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﺣﻨﻔﯿﻪ ﻗﺎﺿﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺣﮑﻢ ﻃﻼق رﺟﻌﯽ را ﺻﺎدر ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﺗﺠﺪﯾﺪﻧﻈﺮ از اﯾﻼء از ﻃﺮﯾﻖ اﻗﺪام ﺑﻪ ﻋﻤﻞ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ ـ اﮔﺮ ﺷﻮھﺮ ﺑﻪ دﻟﯿﻠﯽ‬
‫ﻣﻌﺬورﯾﺘﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ـ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻗﺒﻞ از ﭘﺎﯾﺎن ﭼﮫﺎرﻣﺎه ﺳﻮﮔﻨﺪش را‬
‫ﻧﻘﺾ ﻧﻤﻮد از ﻧﻈﺮ اﮐﺜﺮ ﻓﻘﮫﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻔﺎره ﺳﻮﮔﻨﺪ را ﺑﭙﺮدازد‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﺎﻓﻌﯿﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﮐﻔﺎره‬
‫ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدآوری اﺳﺖ ﮐﻪ زﻧﯽ ﮐﻪ از ﻃﺮﯾﻖ »اﯾﻼء« از ھﻤﺴﺮش ﺟﺪا ﺷﺪه ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺲ از‬
‫ﺟﺪاﯾﯽ ﻋﺪه زن ﻣﻄﻠﻘﻪ را ﻣﺮاﻋﺎت ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻮﺿﻮع ﺷﺸﻢ‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ِﻇﻬﺎر‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ ،‬ﺣﮑﻢ ﺷﺮﻋﯽ‪ ،‬ﺷﺮوط و آﺛﺎر و ﮐﻔﺎره و ﭘﺎﯾﺎن ﺣﮑﻢ ﻇﮫﺎر‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻇﮫﺎر‪:‬‬
‫ﻇﮫﺎر آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدی ھﻤﺴﺮش را ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از زﻧﺎن ﻣﺤﺮم ﺧﻮد ـ زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ازدواج‬
‫ً‬
‫ﺑﺎ آنھﺎ ﻣﻄﻠﻘﺎ و ﺑﺮای ھﻤﯿﺸﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪی و ﯾﺎ ﺷﯿﺮﺧﻮارﮔﯽ ﯾﺎ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪی‬
‫ﺳﺒﺐ ﺣﺮام اﺳﺖ ـ ﺗﺸﺒﯿﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺣﮑﻢ ﺷﺮﻋﯽ‪:‬‬
‫ﻇﮫﺎر ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻋﻠﻤﺎ ﺣﺮام اﺳﺖ و اﻧﺠﺎم دھﻨﺪه آن دﭼﺎر ﻣﻌﺼﯿﺖ ﻣﯽﺷﻮد؛ زﯾﺮا‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در اﯾﻦﺑﺎره ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ ۡ‬ ‫َ َ َ َ َ َ ۡ َ ٰ َ ُ ُ َّ ٰٓ ُ َ‬
‫ٱ� ِـٔي ت�ٰ ِه ُرون مِن ُه َّن أ َّم َ�ٰتِ� ۡم﴾ ]اﻷﺣﺰاب‪.[۴ :‬‬ ‫﴿وما جعل أز�ج�م‬
‫»آن ھﻤﺴﺮاﻧﯽ را ﮐﻪ ﻣﻮرد »ﻇﮫﺎر« ﻗﺮار ﻣﯽدھﯿﺪ‪ ،‬ﻣﺎدران ﺷﻤﺎ ﻧﮕﺮداﻧﯿﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٣٤٨‬‬

‫ﺷﺮوط ﻇﮫﺎر‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺷﻮھﺮی ﺑﺎﻟﻎ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎن )در رأی ﺣﻨﻔﯿﻪ و ﻣﺎﻟﮑﯿﻪ( و ﻣﺨﺘﺎر )در رأی‬
‫اﮐﺜﺮﯾﺖ( و ﺑﺎ ﻣﯿﻞ و اراده ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬در ﻣﻮرد ھﻤﺴﺮی ﻣﺴﻠﻤﺎن ﯾﺎ اھﻞ ﮐﺘﺎب ﺧﺮدﺳﺎل ﯾﺎ‬
‫ﺑﺰرﮔﺴﺎل ﺑﺎ ﻟﻔﻈﯽ ﺻﺮﯾﺢ و ﯾﺎ ﮐﻨﺎﯾﻪ ﺟﺎری ﺷﻮد‪ .‬ﻟﻔﻆ ﺻﺮﯾﺢ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﺮد ﺑﻪ‬
‫ھﻤﺴﺮش ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﺗﻮ ﺑﻪ ﺟﺎی ﻣﺎدرم ھﺴﺘﯽ و ﮐﻨﺎﯾﻪ ﻣﺜﻞ اﯾﻦﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﺗﻮ ﺑﻪ ﻣﺎدرم‬
‫ﺷﺒﺎھﺖ داری‪ .‬اﻣﺎ در ﮐﻨﺎﯾﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻗﺼﺪ و ﻧﯿﺖ ﻇﮫﺎر وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ً‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدآوری اﺳﺖ ﮐﻪ ﻇﮫﺎر زن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺮد ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼ اﮔﺮ زﻧﯽ ﺧﻄﺎب‬
‫ﺑﻪ ﺷﻮھﺮش ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﺗﻮ ھﻢﭼﻮن ﺑﺮادرم ھﺴﺘﯽ‪ ،‬ﻟﻐﻮ و ﺑﯽاﻋﺘﺒﺎر اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﮐﻔﺎره‬
‫ﻇﮫﺎر را ﺑﺮ زﻧﯽ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﮕﻮﯾﺪ واﺟﺐ ﻣﯽداﻧﺪ؛ زﯾﺮا ﺳﺨﻦ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ و ﻧﺎدرﺳﺘﯽ را ﮔﻔﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺪھﺎی ﻇﮫﺎر‬
‫‪ -۱‬اﮐﺜﺮ ﻋﻠﻤﺎ اﺗﻔﺎقﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از دادن ﮐﻔﺎره‪ ،‬ارﺗﺒﺎط زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ و ھﻤﺒﺴﺘﺮی و‬
‫ﻣﻘﺪﻣﺎت آن و ﻧﮕﺎه ﺷﮫﻮتآﻣﯿﺰ ﺑﻪ ھﻤﺴﺮ ﺣﺮام اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﺎﻓﻌﯿﻪ رأﯾﺸﺎن ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻓﻘﻂ ﻋﻤﻞ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ در ﺣﺎل ﻇﮫﺎر و ﻗﺒﻞ از ﮐﻔﺎره ﺣﺮام اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در‬
‫اﯾﻦﺑﺎره ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ َ‬ ‫ّ َ ٓ ۡ ُ َّ َ ُ ُ َ َ َ ُ ْ َ َ ۡ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ َ‬
‫�ر َر� َبةٖ ّمِن � ۡب ِل أن‬ ‫ِين يُ�ٰ ِه ُرون مِن � ِسا� ِ ِهم �م �عودون ل ِما قالوا �تح ِر‬‫﴿وٱ�‬
‫ٓ‬
‫َ� َت َما َّسا﴾ ]اﻟﻤﺠﺎدﻟﺔ‪.[۳ :‬‬
‫»ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ زﻧﺎنﺷﺎن را ﻇﮫﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺳﭙﺲ از آنﭼﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﭘﺸﯿﻤﺎن‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮایﺷﺎن ﻓﺮض اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از ھﻤﺒﺴﺘﺮی ﺑﻨﺪهای را آزاد ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ‪.«...‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﭘﯿﺶ از ﮐﻔﺎره زن و ﺷﻮھﺮ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ھﻤﺒﺴﺘﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺑﻪ و اﺳﺘﻐﻔﺎر‬
‫ﺑﻨﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺑﻪ ﺟﺰ ﮐﻔﺎره دادن ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮی ﺑﺮ آﻧﺎن واﺟﺐ ﻧﻤﯽﺷﻮد؛ زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص‬
‫ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﺮدی ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از ﮐﻔﺎره ﺑﺎ ھﻤﺴﺮش ھﻤﺒﺴﺘﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﻗﺒﻞ از ﻋﻤﻠﯽ ﻧﻤﻮدن آنﭼﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را ﺑﻪ آن دﺳﺘﻮر داده‪ ،‬ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﺑﺎ او ھﻤﺒﺴﺘﺮ‬
‫‪١‬‬
‫ﻣﺸﻮ«‪.‬‬
‫‪ -۲‬ھﻤﺴﺮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ از ﺷﻮھﺮش ﺧﻮاھﺎن ھﻤﺒﺴﺘﺮی ﺑﺸﻮد؛ زﯾﺮا اﯾﻦ ﺟﺰو ﺣﻘﻮق‬
‫ﻣﺴﻠﻢ اوﺳﺖ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﮐﺎرﺷﺎن ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻤﻪ و دادﮔﺎه ﮐﺸﺎﻧﯿﺪه ﺑﺸﻮد‪ ،‬ﻗﺎﺿﯽ ﺷﻮھﺮ را در‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﺻﺤﺎب اﻟﺴﻨﻦ‬
 ‫‪٣٤٩‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﭘﺎﯾﺎن زﻧﺪﮔﯽ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ و ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی آن‬

‫ارﺗﺒﺎط ﻋﻤﻞ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ ﺑﺎ ھﻤﺴﺮش ﺑﻪ دادن ﮐﻔﺎره ﻣﺠﺒﻮر ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ‬
‫اﯾﻦ ﮐﺎر ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻗﺎﺿﯽ ﺑﻪ ﺟﺪاﯾﯽ ﻣﯿﺎن آنھﺎ ﺣﮑﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -۳‬ﻇﮫﺎر ﺳﺒﺐ ﻗﻄﻊ رواﺑﻂ زن و ﺷﻮھﺮ ﻧﻤﯽﺷﻮد؛ زﯾﺮا ﻇﮫﺎر ﭼﯿﺰی ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻃﻼق ﺳﺒﺐ ﺟﺪاﯾﯽ ﻣﯿﺎن زن و ﺷﻮھﺮ ﺑﺸﻮد‪.‬‬
‫‪ -۴‬ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم ﺑﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ اﻗﺪام ﺑﻪ ﻇﮫﺎر ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﮐﻔﺎرهای را واﺟﺐ ﮔﺮداﻧﯿﺪه‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫در زﻣﺎن ﺟﺎھﻠﯿﺖ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺒﻮده و ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﻇﮫﺎر‪ ،‬زن ﺑﺮای ھﻤﯿﺸﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻮھﺮش‬
‫ﺣﺮام ﻣﯽﮔﺸﺖ‪ .‬ﮐﻔﺎره ﻇﮫﺎر ﺑﺮ اﺳﺎس آﯾﻪ ‪ ۲‬و ‪ ۴‬ﺳﻮره اﻟﻤﺠﺎدﻟﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﯾﮑﯽ از ﺳﻪ‬
‫ﻣﻮرد زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫آزاد ﻧﻤﻮدن ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﺑﺮده ﻗﺒﻞ از ﻋﻤﻞ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ‪ ،‬ﯾﺎ دو ﻣﺎه روزه ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ھﻢ‪ ،‬و ﯾﺎ اﮔﺮ‬
‫ھﯿﭻﯾﮏ از آنھﺎ را ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺷﺼﺖ ﻧﻔﺮ ﻣﺴﺘﻤﻨﺪ ﻏﺬا ﺑﺪھﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺎﯾﺎن ﺣﮑﻢ ﻇﮫﺎر‪:‬‬

‫ﺣﮑﻢ ﻇﮫﺎر از اﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﮐﻪ ﻣﻮﻗﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﻣﺆﺑﺪ‪ ،‬ﭘﺎﯾﺎنﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻟﻒ‪ -‬اﻇﮫﺎر ﻣﻮﻗﺖ‪:‬‬

‫اﮔﺮ ﻣﺮدی ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ھﻤﺴﺮش ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» :‬ﺑﺮای ﻣﺪت ﯾﮏ روز ﯾﺎ ﯾﮏ ﻣﺎه ﯾﺎ ﯾﮏ ﺳﺎل ﺗﻮ‬
‫ھﻢﭼﻮن ﻣﺎدرم ﺧﻮاھﯽ ﺑﻮد«‪ .‬اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ‪ ،‬ﭘﺲ از ﭘﺎﯾﺎن ﯾﺎﻓﺘﻦ آن ﻣﺪت‬
‫ﺑﺪون ﻧﯿﺎز ﺑﻪ دادن ﮐﻔﺎره ﺣﮑﻢ ﻇﮫﺎر ﻧﯿﺰ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫ب‪ -‬ﻇﮫﺎر ﻣﺆﺑﺪ‪:‬‬

‫ﺣﮑﻢ ﻇﮫﺎر ﻣﻄﻠﻖ ﯾﺎ ﻣﺆﺑﺪ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻋﻠﻤﺎ ﭘﺲ از ﺗﺼﻤﯿﻢ ﻧﻘﺾ‪ ،‬ﮐﻔﺎره و ﯾﺎ ﭘﺲ از‬
‫ﺳﭙﺮی ﺷﺪن آن و ﻃﻼق ﭘﺎﯾﺎن ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد؛ زﯾﺮا ﺑﻘﺎی ﺣﮑﻢ ﺑﺪون ﻣﺤﮑﻮم ﻋﻠﯿﻪ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﻣﻮﺿﻮع ﻫﻔﺘﻢ‪ِ :‬ﻟﻌﺎن‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ ،‬ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ‪ ،‬ﺣﮑﻤﺖ‪ ،‬ﺷﺮوط‪ ،‬ﮐﯿﻔﯿﺖ و ﺻﻔﺖ‪ ،‬و ﺣﮑﻢ و اﺛﺮ آن‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻟﻌﺎن‪:‬‬
‫از ﻧﻈﺮ ﻟﻐﻮی ﻟﻌﺎن از رﯾﺸﻪ »ﻟﻌﻦ« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻃﺮد و دور ﮐﺮدن از رﺣﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و از ﻧﻈﺮ ﺷﺮﻋﯽ ﺷﮫﺎدت ﻣﻮرد ﺗﺄﮐﯿﺪ ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺗﻮﺳﻂ زن و ﺷﻮھﺮ در‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٣٥٠‬‬

‫ﺣﻀﻮر ﻗﺎﺿﯽ اﺳﺖ‪ .‬در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺘﮫﻢ ﺷﺪن زن ﺑﻪ زﻧﺎﮐﺎری ﺗﻮﺳﻂ ﺷﻮھﺮش ﯾﺎ اﻧﮑﺎر‬
‫ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪه‪.‬‬
‫ﺣﻨﻔﯿﻪ و ﺣﻨﺎﺑﻠﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ آن ﺳﻮﮔﻨﺪھﺎ در ﺣﻀﻮر ﻗﺎﺿﯽ‪ ،‬ﺷﮫﺎدت دادن اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫ﻣﺎﻟﮑﯿﻪ و ﺷﺎﻓﻌﯿﻪ آن را »أﯾﻤﺎن« و ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﯽﺷﻤﺎرﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ و ﺣﮑﻤﺖ‪:‬‬
‫ﻗﺮآن در ﻣﻮرد ﻟﻌﺎن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ‬
‫َ َ‬ ‫ُ َّ ُ ٓ ٓ ُ‬ ‫َ‬ ‫﴿ َو َّٱ� َ‬
‫ِين يَ ۡر ُمون أ ۡز َ� ٰ َج ُه ۡم َول ۡم يَ�ن ل ُه ۡم ش َه َدا ُء إِ� أنف ُس ُه ۡم فش َ� ٰ َد ُة أ َح ِده ِۡم أ ۡر َ� ُع‬
‫َ َ‬ ‫َ ۡ َ ٰ َ ُ َ َّ َ ۡ َ َ َّ َ َ‬ ‫َّ َّ ُ َ َ َّ‬
‫ٱل�ٰ ِد� َ‬ ‫َ َ َ‬
‫ت ٱ�ِ عل ۡيهِ إِن �ن م َِن‬ ‫ِ� ‪ ٦‬وٱل� ِمسة أن لعن‬ ‫ت ب ِٱ�ِ إِنهۥ ل ِمن‬ ‫ش�ٰ� ٰ ِۢ‬
‫�ٰذِ� َ‬ ‫َّ َّ ُ َ َ ۡ َ‬ ‫َ َ ۡ َ ُ ْ َ ۡ َ ۡ َ َ َ َ َ ۡ َ َ َ ۡ َ َ َ َٰ َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ َ‬
‫�‪٨‬‬ ‫ِ‬ ‫ٱل‬ ‫ن‬ ‫م‬
‫ِ‬ ‫ل‬ ‫ۥ‬ ‫ه‬ ‫ن‬‫ِ‬ ‫إ‬ ‫ِ‬ ‫ٱ�‬‫ٱل�ٰذِ�ِ� ‪ ٧‬و�درؤا �نها ٱلعذاب أن �شهد أر�ع ش� ِۢ ِ‬
‫ب‬ ‫ت‬ ‫ٰ‬ ‫�‬
‫َ‬ ‫ٰ‬ ‫َ ۡ َ ٰ َ َ َ َّ َ َ َ َّ َ َ ۡ َ ٓ َ َ َ َّ‬
‫وٱل� ِمسة أن غضب ٱ�ِ عليها إِن �ن مِن ٱل� ِد�ِ� ‪] ﴾٩‬اﻟﻨﻮر‪.[۹ -۶ :‬‬
‫»ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ زﻧﺎن ﺧﻮد ﻧﺴﺒﺖ زﻧﺎ ﻣﯽدھﻨﺪ و ﺑﻪ ﺟﺰ ﺧﻮدﺷﺎن ﮔﻮاھﺎن دﯾﮕﺮی‬
‫ً‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ھﺮﯾﮏ از آنھﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﭼﮫﺎر ﺑﺎر ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ او ﻗﻄﻌﺎ از‬
‫راﺳﺘﮕﻮﯾﺎن اﺳﺖ * )و ﮔﻮاھﯽ او در ﺑﺎر( ﭘﻨﺠﻢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ )ﺷﻮھﺮ او ﺑﮕﻮﯾﺪ * ﻟﻌﻨﺖ‬
‫ﺧﺪا ﺑﺮ او ﺑﺎد اﮔﺮ دروغ ﺑﮕﻮﯾﺪ * و از ‪۰‬زن( ﮐﯿﻔﺮ ﺳﺎﻗﻂ ﻣﯽﺷﻮد و در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﭼﮫﺎرﺑﺎر‬
‫ً‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﻮھﺮ او ﺟﺪا دروغ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ * ﮔﻮاھﯽ ﭘﻨﺠﻢ آنﮐﻪ ﺧﺸﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ‬
‫او ﺑﺎد اﮔﺮ )ﺷﻮھﺮش( راﺳﺖ ﺑﮕﻮﯾﺪ«‪.‬‬

‫ﺣﮑﻤﺖ ﻟﻌﺎن‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﻞ ﻣﺸﮑﻞ ﻣﺮداﻧﯽ ﮐﻪ زﻧﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ زﻧﺎ ﻣﺘﮫﻢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﻓﺮزﻧﺪ را‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮد اﻧﮑﺎر ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﻮرد ﻣﺠﺎزات ﺣﺪ ﺗﮫﻤﺖ ﻗﺬف ﻗﺮار ﻧﮕﯿﺮﻧﺪ؛ زﯾﺮا اﺛﺒﺎت آن از‬
‫ﻃﺮﯾﻖ ﺷﺎھﺪاﻧﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﺴﯿﺎر دﺷﻮار اﺳﺖ‪ ،‬و ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﺑﺮای ﺣﻔﻆ ﺣﺮﻣﺖ و ﮐﺮاﻣﺖ ھﺮ دو‬
‫ﻧﺴﺒﺖ واﻗﻌﯽ ﻓﺮزﻧﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻟﻌﺎن اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫ﺷﺮوط ﻟﻌﺎن‬
‫زن و ﺷﻮھﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﻋﺎﻗﻞ و ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺎﺷﻨﺪ و زن ﭘﺎﮐﺪاﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ و زﻧﺎﮐﺎری او ﭘﯿﺶﺗﺮ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت‬
‫ﻧﺮﺳﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﮑﯽ از آنھﺎ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺗﮫﻤﺖﮔﺮی ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺤﺪود ﺑﻪ زن و ﻣﺮد ﺣﺘﯽ‬
‫ﻗﺒﻞ از ھﻤﺒﺴﺘﺮی ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﻮھﺮ ھﻤﺴﺮش را ﺑﻪ زﻧﺎ ﯾﺎ ﻧﻔﯽ ﺗﻌﻠﻖ ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺘﮫﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‬
 ‫‪٣٥١‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﭘﺎﯾﺎن زﻧﺪﮔﯽ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ و ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی آن‬

‫و زن ﻧﯿﺰ ﺳﺨﻦ و ادﻋﺎی ﺷﻮھﺮش را ﺗﮑﺬﯾﺐ ﻧﻤﺎﯾﺪ و اﯾﻦ ﮐﺎر و ﺗﮑﺬﯾﺐ ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎن ﻟﻌﻦ‬
‫ھﻢﭼﻨﺎن اداﻣﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻟﻌﺎن‪:‬‬
‫ھﺮﮔﺎه ﻣﺮدی ھﻤﺴﺮ ﺧﻮد را ﺑﻪ زﻧﺎ ﻣﺘﮫﻢ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﻓﺮزﻧﺪ را ﺑﻪ ﺧﻮد اﻧﮑﺎر ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬و‬
‫ﺑﺮای اﺛﺒﺎت آنھﺎ دﻟﯿﻞ و ﺷﺎھﺪی ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و زن ﻧﯿﺰ ﺳﺨﻦ او را اﻧﮑﺎر ﮐﻨﺪ و از‬
‫ﺷﻮھﺮش ﺷﮑﺎﯾﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺧﻮاھﺎن اﺟﺮی ﺣﺪ »ﻗﺬف« و ﺗﮫﻤﺖ ﺑﺮ او ﺑﺸﻮد ﻗﺎﺿﯽ ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻟﻌﺎن را ﻣﯿﺎن آنھﺎ ﻣﻄﺮح ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺎﺿﯽ از ﺷﻮھﺮ ﺷﺮوع ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و از او ﻣﯽﺧﻮاھﺪ ﮐﻪ در ﺣﻀﻮر او ﭼﮫﺎرﺑﺎر ﺑﮕﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﻪ ﺷﮫﺎدت ﻣﯽﮔﯿﺮم آنﭼﻪ را در ﻣﻮرد زﻧﺎﮐﺎری ﯾﺎ ﻧﻔﯽ ﻓﺮزﻧﺪ در ﻣﻮرد ھﻤﺴﺮم‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ ﺣﻘﯿﻘﺖ دارد‪.‬‬
‫ﭘﺲ از او ھﻤﺴﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﭼﮫﺎرﺑﺎر ﺑﮕﻮﯾﺪ؛ »ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﻪ ﺷﮫﺎدت ﻣﯽﮔﯿﺮم ﮐﻪ ﺷﻮھﺮم‬
‫راﺟﻊ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع دروغ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ«‪.‬‬
‫و ﺳﭙﺲ ﺷﻮھﺮ ﺑﺮای ﺑﺎر ﭘﻨﺠﻢ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬اﮔﺮ دروغ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺸﻤﻮل ﻟﻌﻦ و ﻧﻔﺮﯾﻦ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد«‪.‬‬
‫و زن ﻧﯿﺰ ﺑﺮای ﺑﺎر ﭘﻨﺠﻢ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬اﮔﺮ ﺷﻮھﺮش در آن ﻣﻮرد راﺳﺖ ﺑﮕﻮﯾﺪ ﻣﻮرد‬
‫ﺧﺸﻢ و ﻏﻀﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد«‪.‬‬

‫ﺟﺪاﯾﯽ از ﻃﺮﯾﻖ ﻟﻌﺎن‬

‫ﭘﺲ از ﺳﻮﮔﻨﺪھﺎی ﻟﻌﺎن ﺣﺪ‪ ،‬ﻣﺠﺎزات ﻗﺬف و ﺗﮫﻤﺖ در ﻣﻮرد ﺷﻮھﺮ اﺟﺮا ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬و‬
‫ﺳﭙﺲ ھﻤﻪ ﻣﺬاھﺐ ـ ﺑﻪ ﺟﺰ ﺣﻨﻔﯿﻪ ـ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ آن زن و ﺷﻮھﺮ ﺑﺮای ھﻤﯿﺸﻪ از‬
‫ھﻢ ﺟﺪا ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﻗﺎﺿﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬اﻣﺎ ﺣﻨﻔﯿﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺑﯿﺎن‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪھﺎی ﻟﻌﺎن ﺗﻮﺳﻂ ﺷﻮھﺮ و ھﻤﺴﺮ‪ ،‬ﻗﺎﺿﯽ ﺣﮑﻢ ﺑﻪ ﺟﺪاﯾﯽ آنھﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻃﻼق‬
‫ﺑﺎﺋﻦ ﻣﯽدھﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻮﺿﻮع ﻫﺸﺘﻢ‪ :‬ﻋﺪه زﻧﺎن‬

‫ﻣﻌﻨﯽ‪ ،‬ﺣﮑﻤﺖ‪ ،‬ﺣﮑﻢ ﺷﺮﻋﯽ‪ ،‬ﺳﺒﺐ‪ ،‬اﻧﻮاع ﻋﺪه‪.‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٣٥٢‬‬

‫ﻣﻌﻨﺎی ﻋﺪه‪:‬‬
‫ﻋﺪه در ﻟﻐﺖ ﻋﺮب ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺷﻤﺎرش اﺳﺖ و از ﻧﻈﺮ ﺷﺮﻋﯽ ﺑﻪ ﻣﺪت زﻣﺎﻧﯽ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ زﻧﯽ ﺑﺮای ﺣﻼل و ﺟﺎﯾﺰ ﺷﺪن ازدواج ﺑﺎ ﻣﺮدی دﯾﮕﺮ ـ ﺑﺮای اﻃﻤﯿﻨﺎن از ﻋﺪم‬
‫ﺣﺎﻣﻠﮕﯽ و ﯾﺎ ﻋﺰاداری و ﺳﻮﮔﻮاری ﺑﺮای ﺷﻮھﺮش ـ ﺻﺒﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺣﮑﻤﺖ ﻋﺪه‬
‫ﻣﺮاﻋﺎت ﻣﺪت ﻋﺪه ﺑﺮای آ ﮔﺎھﯽ از وﺿﻊ ﺣﺎﻣﻠﮕﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷﻮھﺮ ﻗﺒﻠﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از آﻣﯿﺨﺘﻪ ﺷﺪن ﻧﺴﺐ ﻓﺮزﻧﺪ اﺳﺖ و در دﻧﯿﺎی ﻣﻌﺎﺻﺮ از ﻃﺮﯾﻖ آزﻣﺎﯾﺶھﺎی‬
‫ﭘﺰﺷﮑﯽ ھﻢ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ وﺿﻊ ﺣﺎﻣﻠﮕﯽ زﻧﺎن آ ﮔﺎھﯽ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دادن‬
‫ﻓﺮﺻﺖ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮای ﻓﮑﺮ ﮐﺮدن ﻣﺮد و زن و آﯾﻨﺪهﻧﮕﺮی و ﺗﺠﺪﯾﺪﻧﻈﺮ در ﻣﻮرد ﺟﺪاﯾﯽ و‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ و ﯾﺎ ﺳﻮﮔﻮاری ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ وﻓﺎداری ﺑﻪ ﺷﻮھﺮ ﻓﻮت ﮐﺮده و‬
‫اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻣﺸﺎﻋﺮ ﺧﺎﻧﻮاده ﺷﻮھﺮ‪ ،‬و ﯾﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﭘﺎﺳﺪاری از ﺣﺮﻣﺖ و ﮐﺮاﻣﺖ زن اﺳﺖ ﺗﺎ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺣﺮف و ﮔﻔﺘﮕﻮی دﯾﮕﺮان و ﺷﺎﯾﻌﻪﭘﺮاﮐﻨﯽ ﻧﺸﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﻣﺮاﻋﺎت ﻋﺪه ﺑﺮای ھﻤﻪ زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻃﻼق داده ﺷﺪه و ﯾﺎ ﺷﻮھﺮانﺷﺎن‬
‫ﻓﻮت ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﯾﺎ ﻧﮑﺎح ﺷﺎن ﺑﺎﻃﻞ ﮔﺮدﯾﺪه ـ ﺣﺘﯽ اﮔﺮ زن ﺳﺎﻟﻤﻨﺪ و ﻧﺎزا ھﻢ ﺑﺎﺷﺪ و دﭼﺎر‬
‫ﻋﺎدت ﻣﺎھﯿﺎﻧﻪ ﻧﺸﻮد ـ ﻻزم اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﻣﻨﺘﻔﯽ ﺑﻮدن ﻋﻠﺘﯽ‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﻣﻨﺘﻔﯽ ﺑﻮدن ﻋﻠﺖھﺎی‬
‫دﯾﮕﺮ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺣﮑﻢ ﺷﺮﻋﯽ و ﺳﺒﺐ ﻋﺪه‬

‫ﻣﺮاﻋﺎت ﻋﺪه ﺑﺮای ھﻤﻪ زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺷﻮھﺮانﺷﺎن ﺑﺎ آﻧﺎن ھﻤﺒﺴﺘﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫ﻧﮑﺎﺣﯽ ﺻﺤﯿﺢ ﯾﺎ ﻧﺎﺻﺤﯿﺢ ﺑﻪ ﻋﻘﺪ ﻧﮑﺎح او درآﻣﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و از ﻃﺮﯾﻖ ﻃﻼق ﯾﺎ ﻓﺴﺦ ﻧﮑﺎح از‬
‫ھﻢ ﺟﺪا ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬واﺟﺐ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از ﻋﺮوﺳﯽ و ارﺗﺒﺎط زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ ﻃﻼق‬
‫داده ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ ﻣﺮاﻋﺎت ﻋﺪه ﻧﺪارد؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در اﯾﻦﺑﺎره ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ُ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َّ ۡ ُ‬ ‫َ ٰٓ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ٓ ْ َ َ َ ۡ ُ ُ ۡ ُ ۡ َ ٰ ُ‬
‫ت � َّم َطلق ُت ُموه َّن مِن � ۡب ِل أن � َم ُّسوه َّن‬
‫﴿���ها ٱ�ِين ءامنوا إِذا ن�حتم ٱلمؤمِ� ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُ ََ‬
‫� َما ل� ۡم عل ۡي ِه َّن م ِۡن ع َِّدة ٖ � ۡع َت ُّدو� َها﴾ ]اﻷﺣﺰاب‪.[۴۹ :‬‬
‫»ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ اﮔﺮ زﻧﺎن ﻣﺆﻣﻦ را ﺑﻪ ﻧﮑﺎح ﺧﻮد درآورﯾﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﭘﯿﺶ از‬
‫آن ﮐﻪ ﺑﺎ آنھﺎ ھﻤﺒﺴﺘﺮی ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻃﻼقﺷﺎن دادﯾﺪ‪ .‬ﺑﺮﻋﮫﺪه آنھﺎ ﻋﺪهای ﮐﻪ آن را در ﻧﻈﺮ‬
‫ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ ،‬ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
 ‫‪٣٥٣‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﭘﺎﯾﺎن زﻧﺪﮔﯽ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ و ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی آن‬

‫دﻻﯾﻞ واﺟﺐ ﺑﻮدن رﻋﺎﯾﺖ ﻋﺪه‪:‬‬

‫دﻻﯾﻠﯽ در ﻗﺮآن‪ ،‬ﺳﻨﺖ و اﺟﻤﺎع ﺑﺮای واﺟﺐ ﺑﻮدن ﻣﺮاﻋﺎت ﻋﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﺧﺎﻧﻢھﺎ آﻣﺪه‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪ -۱‬ﻗﺮآن‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در اﯾﻦﺑﺎره ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ٓ‬ ‫ُ‬ ‫َ ۡ ُ َ َّ َ ٰ ُ َ َ َ َّ ۡ َ َ ُ َّ َ َ ٰ َ َ ُ‬
‫س ِهن ث�ثة قرو ٖء﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۲۸ :‬‬ ‫﴿وٱلمطل�ت ���صن بِأنف ِ‬
‫»زﻧﺎن ﻃﻼق داده ﺷﺪه ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺪت ﺳﻪ ﭘﺎﮐﯽ را اﻧﺘﻈﺎر ﺑﮑﺸﻨﺪ«‪.‬‬
‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫سه َّن أ ۡر َ� َع َة أ ۡش ُهر َو َع ۡ ٗ‬ ‫َ‬
‫ُ ۡ َ َ َ ُ َ ۡ َ ٰ ٗ َ َ َ َّ ۡ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ ُ َ َ َّ ۡ َ‬
‫�� ﴾‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫نف‬ ‫أ‬‫ِ‬ ‫ب‬ ‫ن‬‫ص‬ ‫�‬ ‫�‬‫�‬ ‫ا‬ ‫ج‬ ‫�‬ ‫ز‬ ‫أ‬ ‫ون‬ ‫ر‬ ‫ذ‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫م‬‫ِن�‬ ‫م‬ ‫ن‬ ‫﴿وٱ�ِين �توفو‬
‫]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۳۴ :‬‬
‫»ﮐﺴﺎﻧﯽ از ﺷﻤﺎ ﮐﻪ ﻣﯽﻣﯿﺮﻧﺪ و ھﻤﺴﺮان را از ﺧﻮد ﺑﺮﺟﺎی ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ )ھﻤﺴﺮان‬
‫ﺑﺎﯾﺪ( ﭼﮫﺎرﻣﺎه و ده روز اﻧﺘﻈﺎر ﺑﮑﺸﻨﺪ«‪.‬‬
‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ ٓ ُ‬ ‫ٱ� ِـٔي يَ� ۡس َن م َِن ٱل ۡ َ‬‫َّ‬
‫ٱرتَ ۡب ُت ۡم فَعِ َّد ُ� ُه َّن ثَ َ� ٰ َث ُة أ ۡش ُهر َو ٰٓ‬
‫ٱ� ِـٔي‬ ‫� ۡم إن ۡ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫�‬ ‫ا‬ ‫ِس‬ ‫�‬ ‫ِن‬
‫م‬ ‫يض‬ ‫ِ‬ ‫ح‬
‫ِ‬ ‫م‬ ‫ِ‬ ‫﴿ َو ٰٓ‬
‫ٖ‬
‫ََۡ‬ ‫َ ۡ َ ۡ َ َ ُ ْ َٰ ُ ۡ َ ۡ َ َ ُ َ َ‬
‫�ا ِل أ َجل ُه َّن أن يَض ۡع َن �ل ُه َّن﴾ ]اﻟﻄﻼق‪.[۴ :‬‬ ‫لم �ِضنۚ وأو�ت ٱ�‬
‫»و آن زﻧﺎن ﺷﻤﺎ ﮐﻪ از ﻋﺎدت ﻣﺎھﺎﻧﻪ ﻣﺄﯾﻮﺳﻨﺪ ‪ ،‬اﮔﺮ ﺷﮏ دارﯾﺪ )ﮐﻪ ﻋﺎدت ﻣﺎھﺎﻧﻪ‬
‫دارﻧﺪ ﯾﺎ ﻧﻪ( ﻋﺪه آنھﺎ ﺳﻪ ﻣﺎه اﺳﺖ و دﺧﺘﺮاﻧﯽ ﮐﻪ ھﻨﻮز ﻋﺎدت ﻣﺎھﯿﺎﻧﻪ ﭘﯿﺪا ﻧﮑﺮدهاﻧﺪ‬
‫)ﻧﯿﺰ ﻋﺪهﺷﺎن ﺳﻪ ﻣﺎه اﺳﺖ( و ﻣﺪت زﻣﺎن ﻋﺪه زﻧﺎن ﺣﺎﻣﻠﻪ وﺿﻊ ﺣﻤﻞ آنھﺎﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﺳﻨﺖ‪:‬‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﺮای زﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و دﻧﯿﺎی ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﺑﺎور دارد ﺳﻮﮔﻮاری ﺑﯿﺶ از ﺳﻪ روز‬
‫ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ـ ﻣﮕﺮ ﺑﺮای ﻓﻮت ﺷﻮھﺮ ﮐﻪ ﭼﮫﺎرﻣﺎه و ده روز ﺑﺮای ازدواج ﻣﺠﺪد ﺻﺒﺮ‬
‫‪١‬‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ«‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٣٥٤‬‬

‫اﺟﻤﺎع‪:‬‬
‫ﻋﻠﻤﺎ و ﻓﻘﮫﺎی اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ در ﻣﻮرد واﺟﺐ ﺑﻮدن ﻣﺮاﻋﺎت ﻋﺪه اﺗﻔﺎقﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻧﻮاع ﻋﺪه‬
‫ﻋﺪه دارای ﺳﻪ ﻧﻮع ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ‪ -۱ :‬ﻋﺪه از ﻃﺮﯾﻖ »ﻗﺮءم ﯾﺎ ﻋﺎدت زﻧﺎﻧﻪ‪ -۲ ،‬ﺑﻪ‬
‫وﺳﯿﻠﻪ ﻋﺎدت ﻣﺎھﯿﺎﻧﻪ ‪ -۳‬وﺿﻊ ﺣﻤﻞ‪.‬‬

‫‪ -۱‬ﻋﺪه از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﺎدت زﻧﺎﻧﻪ‬

‫رﻋﺎﯾﺖ اﯾﻦ ﻋﺪه ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﺎی ﺣﻨﻔﯽ و ﺣﻨﺒﻠﯽ‪ ،‬ﺳﭙﺮی ﺷﺪن ﺳﻪ ﻋﺎدت ﻣﺎھﯿﺎﻧﻪ و‬
‫از ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﺎی ﺷﺎﻓﻌﯽ و ﻣﺎﻟﮑﯽ‪ ،‬ﺳﭙﺮی ﺷﺪن ﺳﻪ ﺑﺎر ﭘﺎک ﺷﺪن و ﻃﮫﺎرت از ﻋﺎدت‬
‫ﻣﺎھﯿﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ زﻧﺎن ﻣﻄﻠﻘﻪای واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﮑﺎحﺷﺎن ﺻﺤﯿﺢ ﯾﺎ ﻧﺎﺻﺤﯿﺢ ﺑﻮده و‬
‫ﻋﻤﻞ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ ﺑﺎ آنھﺎ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -۲‬ﻋﺪه ﻣﺎھﯿﺎﻧﻪ‬
‫دﺧﺘﺮاﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻦ ﻋﺎدت ﻣﺎھﯿﺎﻧﻪ ﻧﺮﺳﯿﺪه و زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪی ﻋﺎدت‬
‫ﻣﺎھﯿﺎﻧﻪ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﭘﯿﺶ ﻧﻤﯽآﯾﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺲ از ﻃﻼق و ﻗﺒﻞ از ازدواج ﻣﺠﺪد ﺳﻪ ﻣﺎه ﺗﻤﺎم‬
‫ﺻﺒﺮ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ از روز ﺷﺮوع و در ﭘﺎﯾﺎن ﺳﻪ ﻣﺎه ﻗﮫﺮی ﺧﺎﺗﻤﻪ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﯿﻦ زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺷﻮھﺮانﺷﺎن ﻓﻮت ﻧﻤﻮده و ﻧﮑﺎحﺷﺎن ﺻﺤﯿﺢ ﺑﻮده ـ ھﺮﭼﻨﺪ ﻋﻤﻞ‬
‫زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ ﺑﺎ آنھﺎ اﻧﺠﺎم ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ـ ﯾﺎ زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﻣﺪت ﻃﻼق رﺟﻌﯽ ﻗﺮار دارﻧﺪ ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﻣﺪت ﭼﮫﺎرﻣﺎه و ده روز ﺑﺮای ازدواج ﻣﺠﺪد ﺻﺒﺮ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -۳‬وﺿﻊ ﺣﻤﻞ‬
‫ﺑﺮ زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ھﻨﮕﺎم ﺑﺎرداری ﻃﻼق داده ﻣﯽﺷﻮد ﯾﺎ ﺷﻮھﺮان آنھﺎ ﻓﻮت ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪،‬‬
‫واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎ وﺿﻊ ﺣﻤﻞ‪ ،‬از ازدواج ﻣﺠﺪد ﺧﻮدداری ﮐﻨﻨﺪ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در‬
‫اﯾﻦﺑﺎره ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ََۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ت ۡٱ�َ ۡ َ‬
‫﴿ َوأُ ْو َ� ٰ ُ‬
‫�ا ِل أ َجل ُه َّن أن يَض ۡع َن �ل ُه َّن﴾ ]اﻟﻄﻼق‪.[۴ :‬‬
‫»ﻣﺪت زﻣﺎن زﻧﺎن ﺑﺎردار ﺗﺎ وﻗﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ وﺿﻊ ﺣﻤﻞ ﺑﻨﻤﺎﯾﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺧﺎﻧﻤﯽ ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم ﮔﺬراﻧﯿﺪن ﻋﺪه ﻋﺎدت ﻣﺎھﯿﺎﻧﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺣﺎﻣﻠﻪ ﺑﻮدن ﺧﻮد‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻋﺪه او از ﻋﺪه ﻋﺎدت ﻣﺎھﯿﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﺪه وﺿﻊ ﺣﻤﻞ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ھﻢﭼﻨﯿﻦ اﮔﺮ‬
‫ً‬
‫ﺧﺎﻧﻢ ﻧﻮﺟﻮاﻧﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻼ ﻋﺎدت ﻣﺎھﯿﺎﻧﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﺧﺎﻧﻢ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪی ﮐﻪ ﻋﺎدت ﻣﺎھﯿﺎﻧﻪاش‬
 ‫‪٣٥٥‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﭘﺎﯾﺎن زﻧﺪﮔﯽ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ و ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی آن‬

‫ﻗﻄﻊ ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬در اﺛﻨﺎی ﮔﺬراﻧﯿﺪن ﻣﺪت ﺳﻪ ﻣﺎه‪ ،‬ﻋﺪه ﻋﺎدتﺷﺎن ﻋﻮد ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻋﺪه آنھﺎ از‬
‫ﻣﺪت ﺳﻪ ﻣﺎه ﺑﻪ ﺳﻪ ﭘﺎﮐﯽ ﯾﺎ ﺳﻪ ﻋﺎدت ﻣﺎھﯿﺎﻧﻪ ﻣﺒﺪل ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫در دو ﻣﻮرد ﻋﺪه ﻋﺎدت ﻣﺎھﯿﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﺪه ﻣﺎھﯿﺎﻧﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫‪ -۱‬ھﺮﮔﺎه ﺧﺎﻧﻤﯽ ﻋﺪه را از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﺎدت ﻣﺎھﯿﺎﻧﻪ آﻏﺎز ﮐﻨﺪ و ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺳﻦ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪی ﻋﺎدت او ﻗﻄﻊ ﺷﻮد‪ ،‬ﻋﺪهاش را ﺑﻪ روش ﻋﺎدت ﺳﻪ‬
‫ﻣﺎھﻪ ﻣﯽﮔﺬراﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -۲‬ھﺮﮔﺎه ﺧﺎﻧﻤﯽ ﮐﻪ ﻃﻼق رﺟﻌﯽ داده ﺷﺪه و ﻋﺪهاش را آﻏﺎز ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ‬
‫ﺷﻮھﺮش ﻓﻮت ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺪه ﻃﻼق رﺟﻌﯽ او ﺑﻪ ﻋﺪه وﻓﺎت ﺷﻮھﺮ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -۳‬ﺳﻮﮔﻮاری ﺷﺮﻋﯽ زﻧﺎن‪ :‬ھﺮﮔﺎه ﻓﺎﻣﯿﻞ ﻧﺰدﯾﮏ ﺧﺎﻧﻤﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮادر‪ ،‬ﻋﻤﻪ‪ ،‬ﻣﺎدر‪،‬‬
‫ﻋﻤﻮ و ‪ ،...‬ﻓﻮت ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺪت ﺳﻪ روز از آراﯾﺶ‪ ،‬اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺑﻮی ﻣﻌﻄﺮ‪،‬‬
‫ﮐﺸﯿﺪن ﺳﺮﻣﻪ ﺑﺮ ﭼﺸﻢ‪ ،‬اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺣﻨﺎ و اﺳﺘﻔﺎده از زﯾﻨﺖآﻻت و ﻟﺒﺎسھﺎی‬
‫رﻧﮕﺎرﻧﮓ ﺧﻮدداری ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ھﺮﮔﺎه ﺷﻮھﺮش ﻓﻮت ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺳﻮﮔﻮاری او ﺗﺎ‬
‫ﻣﺪت ﭼﮫﺎرﻣﺎه و ده روز واﺟﺐ اﺳﺖ اداﻣﻪ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ؛ زﯾﺮا از ام ﺳﻠﻤﻪ رواﯾﺖ ﺷﺪه‬
‫ﮐﻪ‪» :‬ﺑﺮای ھﯿﭻ ﺧﺎﻧﻤﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و آﺧﺮت اﯾﻤﺎن دارد روا ﻧﯿﺴﺖ ﺑﯿﺶ از‬
‫ﺳﻪ روز ﺑﺮای ﮐﺴﯽ ﺳﻮﮔﻮار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﺮای ﺷﻮھﺮ ﺧﻮد ﮐﻪ ﺗﺎ ﭼﮫﺎرﻣﺎه و ده روز‬
‫‪١‬‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﺰا ﺑﻨﺸﯿﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺧﺎﻧﻤﯽ ﮐﻪ ﺷﻮھﺮش ﻓﻮت ﮐﺮده‪ ،‬ﻣﺪت ﭼﮫﺎرﻣﺎه و ده روز ﺳﻮﮔﻮاری را در ﻣﻨﺰل‬
‫ھﻤﺴﺮی ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺧﺎﻧﻤﯽ ﮐﻪ ﻃﻼق رﺟﻌﯽ داده ﺷﺪه ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ آن ﻣﺪت را‬
‫ﺑﻪ ﻋﺰا ﺑﻨﺸﯿﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﮐﺜﺮ ﻋﻠﻤﺎ آن را ﺑﺮای آن ﺧﺎﻧﻢ ﻧﯿﺰ ﻣﺴﺘﺤﺐ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺎﻧﻤﯽ ﮐﻪ ﺷﻮھﺮش ﻓﻮت ﮐﺮده در ﻣﺪت ﭼﮫﺎرﻣﺎه و ده روز ﻋﺰاداری ﺑﺮای ﮐﺎرھﯿﺎ‬
‫ً‬
‫ﺿﺮوری روزاﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ از ﻣﻨﺰل ﺧﺎرج ﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺣﺘﻤﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺷﺐھﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﺰل ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺮدد‪.‬‬
‫ھﻢﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﺳﻮﮔﻮاری ﺑﺮ ﺧﺎﻧﻤﯽ ﮐﻪ ﺷﻮھﺮش ﻓﻮت ﮐﺮده واﺟﺐ اﺳﺖ و‬
‫ﺣﻨﻔﯿﻪ آن را ﺑﺮ زﻧﺎن ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻃﻼق ﺑﺎﺋﻨﻪ ﺻﻐﺮی و ﮐﺒﺮی واﺟﺐ ﻣﯽﺷﻤﺎرﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﮐﺜﺮﯾﺖ‬
‫ﻓﻘﮫﺎ آن را ﻣﺴﺘﺤﺐ ﻣﯽداﻧﻨﺪ و زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﻃﻼق »رﺟﻌﯽ ﯾﺎ ﺑﺎﺋﻦ« ﻃﻼق داده‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ از ﻧﻈﺮ ﺣﻨﻔﯿﻪ ﻧﻪ ﺷﺐ و ﻧﻪ روز را ﻧﺒﺎﯾﺪ از ﻣﻨﺰل ﺧﺎرج ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﺎﻓﻌﯿﻪ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﺗﻨﮫﺎ در ﺻﻮرﺗﯽ زن در ﺣﺎل ﮔﺬراﻧﯿﺪن ﻋﺪه ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻨﺰل را ﺗﺮک ﮐﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺿﺮورﺗﯽ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ -١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٣٥٦‬‬

‫ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدآوری اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻨﺰل ﺷﻮھﺮی در اﯾﺎم ﮔﺬراﻧﯿﺪن ﻋﺪه ﺑﺮای ھﻤﺴﺮ‬
‫ﻧﺎاﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺤﺮﻣﯽ را ﻧﺰد ﺧﻮد ﻧﮕﺎه دارد ﯾﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﺤﺎرم ﺧﻮد ﻣﻨﺘﻘﻞ‬
‫ﺷﻮد و در ﻣﺪت ﻋﺰاداری ﺑﺮای ﺷﻮھﺮ ﻓﻮت ﮐﺮده اﺳﺘﺤﻤﺎم‪ ،‬ﺷﺎﻧﻪ ﮐﺮدن‪ ،‬ﻧﻈﺎﻓﺖ‪،‬‬
‫ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﯾﯽ ﺑﻪ ﺗﻠﻔﻦ و ﺑﺮﺧﯽ رﻓﺖ و آﻣﺪھﺎی ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ﺑﺎ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻔﻘﻪ زﻧﺎن در ﻣﺪت ﻋﺪه‬

‫اﻟﻒ‪ -‬ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﻔﻘﻪ زن ﻣﻄﻠﻘﻪ در ﻃﻼق رﺟﻌﯽ ـ ﭼﻮن ﺣﮑﻢ ھﻤﺴﺮ را دارد ـ ﺑﺮ‬
‫ﺷﻮھﺮش واﺟﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ب‪ -‬ھﻢﭼﻨﯿﻦ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﻔﻘﻪ زﻧﯽ ﮐﻪ ﻋﺪهاش را از ﻃﺮﯾﻖ وﺿﻊ ﺣﻤﻞ ﻣﯽﮔﺬراﻧﺪن‬
‫واﺟﺐ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫ََۡ‬ ‫ُ َّ ُ ْ َ ٰ َ ۡ َ َ ُ ْ َ َ ۡ َّ َ َّ ٰ َ‬
‫� يَض ۡع َن �ل ُه َّن﴾ ]اﻟﻄﻼق‪.[۶ :‬‬ ‫ت � ٖل فأن ِفقوا علي ِهن ح‬ ‫﴿�ن �ن أو� ِ‬
‫»ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ زﻧﺎن )ﻣﻄﻠﻘﻪ( ﺑﺎردار ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ وﺿﻊ ﺣﻤﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻔﻘﻪ )و‬
‫ﻣﺨﺎرج( آنھﺎ را ﻓﺮاھﻢ ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫ج‪ -‬ﺧﺎﻧﻤﯽ ﮐﻪ ﻃﻼق ﺑﺎﺋﻨﻪ داده ﺷﺪه و ﻋﺪهاش را ﻣﯽﮔﺬراﻧﺪ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﺣﻨﻔﯿﻪ ﻧﻔﻘﻪاش‬
‫ﺑﺮ ﺷﻮھﺮ واﺟﺐ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎن ﻋﺪه ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﻌﻠﻖ آن ﺑﻪ ﺷﻮھﺮ ﺻﺒﺮ ﮐﻨﺪ؛ اﻣﺎ‬
‫ﻣﺎﻟﮑﯿﻪ و ﺷﺎﻓﻌﯿﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺴﮑﻦ او ﺑﺮ ﺷﻮھﺮ واﺟﺐ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬
‫در اﯾﻦﺑﺎره ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫ُ‬ ‫َ ۡ ُ ُ َّ ۡ َ ۡ ُ َ َ‬
‫نتم ّمِن ُو ۡجدِ� ۡم﴾ ]اﻟﻄﻼق‪.[۶ :‬‬
‫ك ُ‬ ‫﴿أسكِنوهن مِن حيث س‬
‫»ھﻤﺎنﺟﺎ ﮐﻪ ﺧﻮد ﺳﮑﻮﻧﺖ دارﯾﺪ‪،‬ﺑﻪ ﻗﺪر اﺳﺘﻄﺎﻋﺖ ﺧﻮﯾﺶ آنھﺎ را ھﻢ ﻣﺴﮑﻦ‬
‫دھﯿﺪ«‪.‬‬
‫د‪ -‬ﻓﻘﮫﺎ در اﯾﻦ ﻣﻮرد اﺗﻔﺎقﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﻔﻘﻪ ﺧﺎﻧﻤﯽ ﮐﻪ ﺷﻮھﺮش ﻓﻮت ﮐﺮده در‬
‫ﻣﺪت ﮔﺬراﻧﯿﺪن ﻋﺪه از ﻣﺎل ﺷﻮھﺮ واﺟﺐ ﻧﯿﺴﺖ؛ ﭼﻮن راﺑﻄﻪ ھﻤﺴﺮی آنھﺎ ﺑﺎ ﻣﺮگ‬
‫ﺷﻮھﺮ ﻗﻄﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺎﻟﮑﯿﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﺑﺎﯾﺪ در ﻣﺪت ﻋﺪه در ﻣﻨﺰل ﺷﻮھﺮ ﺑﺎﻗﯽ‬
‫ً‬
‫ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺷﻮھﺮ ﻣﺴﺘﺄﺟﺮ ﺑﻮده و ﮐﺮاﯾﻪ ﻣﻨﺰل را ﻗﺒﻼ ﭘﺮدﺧﺖ ﻧﻨﻤﻮده ﻣﺎﻧﺪن ﺧﺎﻧﻢ او‬
‫در ﻣﻨﺰل اﺟﺎرهای واﺟﺐ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
 ‫ﺳﺨﻦ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ‬

‫در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ُﺑﻌﺪ ﺗﻤﺪن و اﻧﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬دﯾﻨﯽ‪ ،‬ﻓﺮھﻨﮕﯽ‪ ،‬ﻣﻌﻨﻮی‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و اﻗﺘﺼﺎدی ﻧﻈﺎم‬
‫ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ اﺳﻼﻣﯽ‪:‬‬

‫ﻧﻬﺎد ﺧﺎﻧﻮاده‪:‬‬
‫در اﺳﻼم ﻧﮫﺎدی اﻟﮫﯽ و اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻋﺮﺻﻪھﺎی دﯾﻨﯽ‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ‪،‬‬
‫ﺗﻤﺪن‪ ،‬ﻓﺮھﻨﮓ‪ ،‬ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎع و اﻗﺘﺼﺎد دارای اﺑﻌﺎد‪ ،‬ﻣﻘﺎﺻﺪ و اھﺪاف داﻣﻨﻪداری در‬
‫ﺣﺎل و آﯾﻨﺪه اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺑﺮاﺳﺎس اﻣﻮر ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر زﯾﺮ اﺳﺘﻮار ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫دﯾﻦ و اﺧﻼق‪:‬‬
‫ﻧﻈﺎم ﺧﺎﻧﻮاده از ﻧﻈﺮ اﺳﻼم ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ دﯾﻮار ﻣﺤﮑﻢ و اﺳﺘﻮار اﯾﻤﺎن و اﺧﻼق ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و آﺳﺎﯾﺶ‪ ،‬اﺳﺘﻘﺮار‪ ،‬ﺗﻔﺎھﻢ‪ ،‬اﺳﺘﻤﺮار و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎری را در آن ﺿﻤﺎﻧﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﻪ‬
‫وﺳﯿﻠﻪ ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﮐﺎر‪ ،‬ﺳﺎزﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬ﻗﻨﺎﻋﺖ و ﭘﺮھﯿﺰ از ﺑﯿﮫﻮدﮔﯽ و ﭘﻮﭼﯽ زﺷﺖ و وﯾﺮاﻧﮕﺮ‬
‫زﻣﯿﻨﻪھﺎی ﻻزم را ﺑﺮای آنﮐﻪ ﻧﮫﺎد ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺘﻮاﻧﺪ رﺳﺎﻟﺘﺶ را در زﻧﺪﮔﯽ در ﺟﮫﺖ ﮐﺴﺐ‬
‫رﺿﺎﯾﺖ‪ ،‬ﻓﻀﻞ‪ ،‬ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ و ﺑﺨﺸﺶ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮاھﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫در واﻗﻊ زﻧﺪﮔﯽ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺳﺎﯾﻪ ارزشھﺎی دﯾﻨﯽ و اﺧﻼﻗﯽ‪ ،‬ﭘﺎﯾﻪھﺎی اﻃﻤﯿﻨﺎن و‬
‫ﺧﺎﻃﺮﺟﻤﻌﯽ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﯿﺎن زن وﺷﻮھﺮ را اﺳﺘﻮار ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و از آﻟﻮده ﺷﺪن ﺑﻪ ﺧﯿﺎﻧﺖ ﺑﻪ‬
‫رواﺑﻂ ھﻤﺴﺮی و دروغ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و اﺳﺘﻘﺮار و آراﻣﺶ ﮐﺎﻓﯽ را ﻓﺮاھﻢ ﻣﯽﺳﺎزد‬
‫و ھﻤﻪ اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﻮاده را ﺑﻪ ﺗﻌﺎون و اﺣﺘﺮام ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ وادار ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ؛ زﯾﺮا دﯾﻦ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪش ارﺗﺒﺎط ﻣﯽدھﺪ و در ﭘﯿﺪا و ﭘﻨﮫﺎن ھﺮاس از او را در دل دارد و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ‬
‫ارزشھﺎی اﺧﻼﻗﯽ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻣﮫﻢ و ﺣﯿﺎﺗﯽ در ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ارﺗﮑﺎب ﻓﺴﺎد‪ ،‬ﻓﺤﺸﺎ و‬
‫ﺑﯽﺑﻨﺪوﺑﺎری اﺳﺖ و اﺳﺎس زﻧﺪﮔﯽ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ را ﺑﺮ ﺧﯿﺮ و ﻧﯿﮑﯽ ﻗﺮار ﻣﯽدھﺪ‪.‬‬

‫ﻋﺮﺻﻪ ﺗﻤﺪن‪:‬‬
‫اﻣﺎ در ُﺑﻌﺪ ﺗﻤﺪن و ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﺎدی‪ ،‬ﻣﺪﻧﯽ‪ ،‬ﻣﻌﻨﻮی و اﺧﻼﻗﯽ‪ ،‬ﻧﮫﺎد ﺧﺎﻧﻮاده در ﻓﻀﺎﯾﯽ‬
‫آرام و ﺑﺪون ﺟﺎر و ﺟﻨﺠﺎل ﺑﻪ ﺗﻼش‪ ،‬ﺗﺮﺑﯿﺖ و ﺳﺎزﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﭘﺮدازد و از ﮐﺮاﻣﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺰﻟﺖ و‬
‫ﺷﺨﺼﯿﺖ اﻧﺴﺎن ﭘﺎﺳﺪاری ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬و از ﻣﺤﯿﻂ و ﻓﻀﺎی داﺧﻠﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﻨﺰل ﺑﺎ‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٣٥٨‬‬

‫ﻣﺮاﻋﺎت ﻣﻘﺮرات ﺑﮫﺪاﺷﺖ و ﻧﻈﺎﻓﺖ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ؛ زﯾﺮا »ﭘﺎﮐﯽ ﻧﯿﻤﻪ اﯾﻤﺎن اﺳﺖ«‪ ١ .‬و‬
‫ﺑﺮای ﻗﯿﺎم و ﺣﺮﮐﺖ ﻓﺮاﮔﯿﺮ در راﺳﺘﺎی رﺳﯿﺪن ﺑﻪ اﺻﻮل و ارزشھﺎ و آرزوھﺎی ﺑﻠﻨﺪ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﺟﺎﻣﻌﻪای ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ و ﭘﯿﺸﮕﺎم ﺑﺎ دﯾﮕﺮان‪ ،‬ھﻤﮑﺎری ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ُ‬
‫ﺑﻌﺪ اﻧﺴﺎﻧﯽ‪:‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺎس رواﺑﻂ ﺧﻮد را ﺑﺎ دﯾﮕﺮان ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی ﻣﻌﯿﺎرھﺎی اﯾﻤﺎن‪ ،‬دوﺳﺘﯽ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‬
‫اﻧﺴﺎنھﺎ‪ ،‬ﻣﻌﺎﺷﺮت ﻣﺤﺘﺮﻣﺎﻧﻪ ھﻤﺴﺎﯾﮕﯽ و دوﺳﺘﺎﻧﻪ و ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﻣﺎل و ﻧﺎﻣﻮس او در‬
‫ھﻨﮕﺎم ﻏﯿﺒﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺎﻓﺮت‪ ،‬اﺣﺘﺮام و اﮐﺮام ﺑﻪ آنھﺎ ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم ﺣﻀﻮر و ﭘﺮھﯿﺰ از داد و ﻓﺮﯾﺎد‪،‬‬
‫درﮔﯿﺮی‪ ،‬اذﯾﺖ‪ ،‬آزار و ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﺣﯿﺜﯿﺖ و ﺣﺮﻣﺖ دﯾﮕﺮان ﻗﺮار ﻣﯽدھﻨﺪ‪.‬‬
‫ُ‬
‫ﺑﻌﺪ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪:‬‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻪ آﻣﻮﺧﺘﻦ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﻋﺸﻖ ﻣﯽورزﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ آﻏﻮش ﺑﺎز ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎل‬
‫ارزشھﺎ و زﯾﺒﺎﯾﯽھﺎی داﻧﺶ‪ ،‬ھﻨﺮ‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﺖ و رﻓﺘﺎر ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه ﻣﯽروﻧﺪ و اﻟﮕﻮﯾﯽ ارزﺷﻤﻨﺪ‬
‫از زﻧﺪﮔﯽ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ را در اﺑﻌﺎد اﯾﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬اﺧﻼﻗﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدی‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﯽ‪،‬‬
‫زﺑﺎن و ﻓﺮھﻨﮓ ﺑﺮای دﯾﮕﺮان اراﺋﻪ ﻣﯽدھﻨﺪ‪.‬‬
‫ُ‬
‫ﺑﻌﺪ ﻣﻌﻨﻮی‪:‬‬
‫ﻓﻀﺎی ﻋﻄﺮآ ﮔﯿﻦ اﯾﻤﺎﻧﯽ و ﻣﻌﻨﻮی ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺮﭘﺎﯾﻪ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و دﻧﯿﺎی‬
‫ﭘﺲ از ﻣﺮگ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺮﺻﻪ ﺗﻼش و ﺗﮑﺎﭘﻮی اﻋﻀﺎی آن ﺑﺮای ﮔﺴﺘﺮش داﻣﻨﻪ‬
‫آراﻣﺶ‪ ،‬اﻃﻤﯿﻨﺎن‪ ،‬ﻣﺤﺒﺖ و ﭘﺮھﯿﺰ از اﺿﻄﺮاب‪ ،‬ﺗﺸﻨﺞ‪ ،‬ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ و دﯾﮕﺮ ﻧﺎھﻨﺠﺎریھﺎﺳﺖ‬
‫و ھﻤﻪ ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﮐﻪ زﻣﯿﻨﻪ ﻧﺎراﺣﺘﯽ و ﻧﮕﺮاﻧﯽ را ﻓﺮاھﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ از ﻣﯿﺎن ﺑﺮﻣﯽدارﻧﺪ و‬
‫ھﻤﻪ ﻧﯿﺎزھﺎی ﺑﮫﺪاﺷﺘﯽ‪ ،‬ﻣﺎدی و ﻣﻌﻨﻮی را در دﺳﺘﺮس ﻗﺮار ﻣﯽدھﻨﺪ؛ زﯾﺮا ﺗﻼوت و ﺗﺪﺑﺮ‬
‫در ﻗﺮآن‪ ،‬ﻃﻨﺎب ﻧﺠﺎت ﻏﺮقﺷﺪﮔﺎن‪ ،‬آراﻣﺶﺑﺨﺶ دلھﺎی ھﺮاﺳﺎن و ﭘﻨﺠﺮه اﻣﯿﺪ ﺑﺮ روی‬
‫ﻏﻤﻨﺎﮐﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺪام ﺧﻮد را ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺑﻪ وﻇﺎﯾﻒ و ﻋﺒﺎدتھﺎی دﯾﻨﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬
‫ﻧﻤﺎز‪ ،‬روزه‪ ،‬زﮐﺎت و اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﮫﯽ از ﻣﻨﮑﺮ ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؛ زﯾﺮا‪:‬‬
‫ۡ َّ‬
‫ٱ�ِ َ� ۡط َم� ُّن ۡٱل ُقلُ ُ‬ ‫ََ‬
‫وب ‪] ﴾٢٨‬اﻟﺮﻋﺪ‪.[۲۸ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ر‬
‫﴿� ِ ِ‬
‫ِ�‬
‫ذ‬ ‫ب‬ ‫�‬
‫»آ ﮔﺎه ﺑﺎش ﺗﻨﮫﺎ ﺑﺎ ﯾﺎد ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ دلھﺎ آراﻣﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ«‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬ﻣﺴﻠﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ ﺑﺎ ﻟﻔﻆ‪ :‬اﻟﻄﮫﻮر ﺷﻄﺮ اﻹﯾﻤﺎن‬
 ‫‪٣٥٩‬‬ ‫ﺳﺨﻦ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ‬
‫ُ‬
‫ﺑﻌﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪:‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺪام در راﺳﺘﺎی ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﺪون ﺗﺒﻌﯿﺾ ﻣﯿﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و‬
‫ﻏﯿﺮﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﭘﯿﺸﮕﺎم ھﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮای ﮔﺴﺘﺮش ﺧﯿﺮ‪ ،‬ﻧﯿﮑﯽ‪ ،‬ﻣﺤﺒﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﺗﻔﺎھﻢ و‬
‫ﺗﻌﺎون ﺑﺎ دﯾﮕﺮان در ﭘﯿﺪا و ﭘﻨﮫﺎن از ھﯿﭻ ﺗﻼﺷﯽ درﯾﻎ ﻧﻤﯽورزﻧﺪ و از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﺒﺎدت زﮐﺎت‬
‫ﻓﻘﺮا و ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان را ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻗﺮار ﻣﯽدھﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﯿﺎدت ﺑﯿﻤﺎران ﻣﯽروﻧﺪ و از‬
‫ﺳﺨﺘﯽھﺎ و ﻣﺼﯿﺒﺖھﺎ ﺑﺎ دﯾﮕﺮان اﻇﮫﺎر ھﻤﺪردی ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺻﻔﺎ‪ ،‬ﺻﻤﯿﻤﯿﺖ و دوﺳﺘﯽ‬
‫را در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ﮔﺴﺘﺮش ﻣﯽدھﻨﺪ و ﺷﻌﺎر ھﻤﯿﺸﮕﯽ آنھﺎ اﺳﻼم و اﺣﻮالﭘﺮﺳﯽ اﺳﺖ و‬
‫ﻣﺪام ﭼﮫﺮهھﺎﯾﺸﺎن ﺷﺎدﻣﺎن و درﺧﺸﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪١‬‬
‫»ھﺮﭼﻨﺪ ﺧﻮد ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬رﻓﻊ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪی دﯾﮕﺮان را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻣﯽدھﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ از ﻣﮫﻤﺎن را دوﺳﺖ ﻣﯽدارﻧﺪ‪ ،‬اھﻞ ﺳﺨﺎوت و ﺑﺨﺸﻨﺪﮔﯽ ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﺨﻞ‪،‬‬
‫ﺗﻨﮓﭼﺸﻤﯽ و ﺧﻮاری ﻣﯿﺎﻧﻪ ﺧﻮﺷﯽ ﻧﺪارﻧﺪ و از ﺗﮫﺪﯾﺪ و ھﺮاﺳﺎﻧﯿﺪن دﯾﮕﺮان ﭘﺮھﯿﺰ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ؛ زﯾﺮا ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﯽ اﺳﻼمص در اﯾﻦﺑﺎره ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬
‫‪٢‬‬
‫»ﺑﻪ ھﯿﭻ وﺟﻪ روا ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ دﯾﮕﺮ را ﻣﻮرد ﺗﮫﺪﯾﺪ ﻗﺮار دھﺪ«‪.‬‬
‫ُ‬
‫ﺑﻌﺪ اﻗﺘﺼﺎدی‪:‬‬
‫از ﻧﻈﺮ اﺳﻼم ﺑﺨﺶ اﻗﺘﺼﺎدی ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺮاﺳﺎس روش »اﻋﺘﺪال و ﺗﻮازن« در دﺧﻞ و‬
‫ﺧﺮج و ﭘﺮھﯿﺰ از رﯾﺨﺖ و ﭘﺎش‪ ،‬ﺑﺨﻞ و ﺗﻨﮓﭼﺸﻤﯽ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ و ﮐﻮﺗﺎھﯽ در ﻣﻮرد‬
‫وﻇﺎﯾﻒ و ﻏﺮق ﺷﺪن در ﺑﺎﺗﻼق و وﻟﺨﺮﺟﯽھﺎی ﻏﯿﺮﺿﺮوری و ﺑﯽارزش را روا ﻧﻤﯽﺷﻤﺎرد‬
‫و ھﺰﯾﻨﻪ و ﻣﺨﺎرج را ﺑﻪ اﻣﻮر ﺿﺮوری و ﺑﺮای رﻓﻊ ﻧﯿﺎزھﺎی اﺳﺎﺳﯽ اﺧﺘﺼﺎص ﻣﯽدھﺪ و از‬
‫اﻧﺒﺎر ﮐﺮدن اﺷﯿﺎء ﻟﻮﮐﺲ و اﺷﺮاﻓﯽ و ﺑﺪون اﺳﺘﻔﺎده و ﺧﻮاﺳﺘﻪھﺎی ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﺳﯿﺮیﻧﺎﭘﺬﯾﺮ‬
‫ﭘﺮھﯿﺰ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ؛ زﯾﺮا ﭼﻨﯿﻦ روﺷﯽ زﻣﯿﻨﻪ را ﺑﺮای ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺮای درآﻣﺪ و ﻣﺨﺎرج‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده ﻓﺮاھﻢ ﻣﯽﺳﺎزد و از روی ﺣﺴﺎب و ﮐﺘﺎب ﺧﺮج ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺧﻮد را در ﺑﺎﺗﻼق‬
‫ﺑﺪھﮑﺎریھﺎی ﮐﻮﺗﺎه و درازﻣﺪت ـ ﺑﻪ وﯾﮋه وامھﺎی دارای رﺑﺎ و ﺳﻮد ـ ﻏﺮق ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ و‬
‫ھﻤﻪ اﯾﻦ اﺣﺘﯿﺎطﮐﺎریھﺎی ﺿﺮوری‪ ،‬زﻣﯿﻨﻪ را ﺑﺮای ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ ﻣﯿﺰان رﺷﺪ‪ ،‬آﻣﻮزش‪،‬‬
‫ﺳﻼﻣﺖ‪ ،‬رﻓﺎه و آﺳﻮدﮔﯽ ﺧﺎﻃﺮ ﭘﺪر‪ ،‬ﻣﺎدر و ھﻤﻪ اﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮاده ﻓﺮاھﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و آنھﺎ‬
‫را از ﺑﺴﯿﺎری ﻣﺸﮑﻼت و ﻟﻐﺰشھﺎی زﯾﺎنﺑﺎر ﻣﺼﻮن ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ -١‬اﻟﺤﺸﺮ ‪۹ :‬‬
‫‪ -٢‬اﺧﺮﺟﻪ اﺣﻤﺪ و اﺑﻮداود‪.‬‬
 ‫ﻓﻘﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪٣٦٠‬‬

‫ﮐﺎر و ﺗﻼش ﺳﺎﻟﻢ و ﺳﺎزﻧﺪه ﻓﺮاوان ﺧﺎﻧﻮاده در ﻣﺤﯿﻄﯽ ﭘﺎک و ﻣﺤﺘﺮﻣﺎﻧﻪ و ھﻤﮑﺎری‬
‫زن ﻣﺴﻠﻤﺎن در ھﻤﻪ ﻃﺮحھﺎ و ﭘﺮوژهھﺎی ﻣﻔﯿﺪ و ﺳﻮدآور ﺑﻪ ﺷﺮﻃﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ او‬
‫در ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﺣﺮﻣﺖ و ﮐﺮاﻣﺘﺶ ﺧﺪﺷﻪای وارد ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ‪ ،‬ھﻢﭼﻨﯿﻦ‬
‫اﻧﺪﯾﺸﯿﺪن و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی ﺑﺮای ﻣﺮاﺣﻞ آﯾﻨﺪه زﻧﺪﮔﯽ ﺿﺮوری اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ راھﯽ و ﺷﯿﻮهای ﮐﻪ ﻻزم اﺳﺖ ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺴﻠﻤﺎن آن را در ﭘﯿﺶ ﮔﯿﺮد و ﻣﻦ‬
‫در ﻣﻤﺎﻟﮏ ﺷﺮق و ﻏﺮب اﻏﻠﺐ ﺧﺎﻧﻮادهھﺎی ﻣﺴﻠﻤﺎن را اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ دﯾﺪهام و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از ﺧﺎﻧﻮادهھﺎی ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻈﺎھﺮی ﻧﻔﯽ و ﻧﺎھﻨﺠﺎریھﺎی ﻧﺎروا‪ .‬ﻋﯿﻮﺑﯽ وﺟﻮد دارد‬
‫ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺟﮫﻞ و ﻧﺎآ ﮔﺎھﯽ و ﻋﺪم ﭘﺎﯾﺒﻨﺪی ﺑﻪ ﺑﺎﻧﮓ و ﻓﺮاﺧﻮاﻧﯽ ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺮآن و‬
‫ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﺧﺪاﺳﺖ‪ .‬ﭘﺪﯾﺪهای ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از ﺧﺎﻧﻮادهھﺎی ﻣﺴﻠﻤﺎن را در ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪﮔﯽ‪،‬‬
‫ﺗﺒﺎھﯽ‪ ،‬ﺳﺮﮔﺮداﻧﯽ و اﻧﺤﺮاف ﻗﺮار ﻣﯽدھﺪ‪.‬‬
‫از آنﺟﺎ ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺴﻠﻤﺎن ھﻤﻪ ﺳﻌﯽ و اھﺘﻤﺎم ﺧﻮﯾﺶ را از ھﻤﺎن آﻏﺎز ﭘﺎﯾﻪرﯾﺰی و‬
‫در اداﻣﻪ آن‪ ،‬در ﻣﺮاﻋﺎت ﻣﻘﺮرات ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ دﺷﻤﻨﯽھﺎ و‬
‫روﯾﺎروﯾﯽھﺎی دﺷﻤﻨﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﻼش ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﺑﯽﺑﻨﺪوﺑﺎری و رواﺑﻂ ﻧﺎﻣﺸﺮوع را ﻣﯿﺎن‬
‫ﭘﺴﺮان و دﺧﺘﺮان ﺟﻮان ﮔﺴﺘﺮش ﺑﺪھﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺴﺎن ﻗﻠﻌﻪای اﺳﺘﻮار و ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺷﺪه در‬
‫ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫و ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻮادهھﺎ ﺑﻪ راه و رﺳﻢ‪ ،‬ﻣﻘﺮرات و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖھﺎی دﯾﻨﯽ ﺧﻮد ﭘﺎﯾﺒﻨﺪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ھﯿﭻ ﺧﻄﺮی ﺟﺪی داﺧﻠﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﮐﺎﻧﻮن ﮔﺮم آنھﺎ را ﻣﻮرد ﺗﮫﺪﯾﺪ‬
‫ﻗﺮار دھﺪ و واﻗﻌﯿﺖ و آﻣﺎرھﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدھﺪ ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻮادهھﺎی ﻣﺴﻠﻤﺎن در زﻣﯿﻨﻪ رواﺑﻂ‬
‫ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﺳﺎﻟﻢ و ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﻋﺸﻖ و ﻣﺤﺒﺖ ﻣﯿﺎن زن‪ ،‬ﺷﻮھﺮ و ﻓﺮزﻧﺪان و اﺣﺘﺮام ﺑﻪ‬
‫ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان اﻟﮕﻮ و ﻧﻤﻮﻧﻪای ﻣﺘﻤﺪﻧﺎﻧﻪ و ﺑﯽﻧﻈﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺎس و ﺳﺘﺎﯾﺶ ﭘﺮوردﮔﺎری را ﮐﻪ ﺑﻪ ﯾﺎری او ﺧﻮﺑﯽھﺎ ﮐﺎﻣﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﭘﺎﯾﺎن‬