‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ‬

‫ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬

‫ﺟﻤﻊ وﻧﻘﻞ‪:‬‬
‫ﺷﯿﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻘﯿﻞ ﺳﻠﻄﺎن اﻟﻌﻠﻤﺎء‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬ ‫ﻋﻨﻮان ﮐﺘﺎب‪:‬‬

‫ﺷﯿﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻘﯿﻞ ﺳﻠﻄﺎن اﻟﻌﻠﻤﺎء‬ ‫ﺟﻤﻊ و ﻧﻘﻞ‪:‬‬

‫ﻓﻘﻪ ﺷﺎﻓﻌﯽ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‪:‬‬

‫اول )دﯾﺠﯿﺘﺎل(‬ ‫ﻧﻮﺑﺖ اﻧﺘﺸﺎر‪:‬‬

‫اردﯾﺒﻬﺸﺖ )ﺛﻮر( ‪ ١٣٩٥‬ﺷﻤﺴﯽ‪ ،‬رﺟﺐ ‪ ١٤٣٧‬ﻫﺠﺮی‬ ‫ﺗﺎرﯾﺦ اﻧﺘﺸﺎر‪:‬‬

‫ﻣﻨﺒﻊ‪:‬‬

‫اﯾﻦ ﮐﺘﺎب از ﺳﺎﯾﺖ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﮥ ﻋﻘﯿﺪه داﻧﻠﻮد ﺷﺪه‬

‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪www.aqeedeh.com‬‬

‫‪book@aqeedeh.com‬‬ ‫اﯾﻤﯿﻞ‪:‬‬

‫ﺳﺎﯾﺖﻫﺎی ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻣﻮﺣﺪﯾﻦ‬

‫‪www.aqeedeh.com‬‬ ‫‪www.mowahedin.com‬‬
‫‪www.islamtxt.com‬‬ ‫‪www.videofarsi.com‬‬
‫‪www.shabnam.cc‬‬ ‫‪www.zekr.tv‬‬
‫‪www.sadaislam.com‬‬ ‫‪www.mowahed.com‬‬

‫‪contact@mowahedin.com‬‬
 ‫��ﻢ اﷲ ا����ﻦ ا����ﻢ‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ ‪ .......................................................‬أ‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪١ ...............................................................‬‬

‫ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه ‪٤ ..........................................................‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺣﺞ ‪٥ .........................................................‬‬

‫ﺷﺮوط ﺣﺞ ‪٥ ..........................................................‬‬

‫اﺳﺘﻄﺎﻋﺖ ‪٦ ............................................................‬‬

‫ﻣﻮاﻗﯿﺖ ﺣﺞ ‪٨ ..........................................................‬‬

‫اﻗﺴﺎم ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه ‪١٠ .................................................‬‬

‫اﻧﻮاع ﺑﺠﺎ آوردن ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه ‪١٠ .......................................‬‬

‫آداب ﺳﻔﺮ ﺣﺞ ‪١١ ......................................................‬‬

‫ارﮐﺎن ّ‬
‫ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه ‪٢٧ .................................................‬‬

‫واﺟﺒﺎت اﺣﺮام ‪٢٨ ......................................................‬‬

‫ﺳﻨﺖﻫﺎی اﺣﺮام ‪٢٩ ....................................................‬‬

 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬ ‫ب‬

‫ﻣﮑﺮوﻫﺎت اﺣﺮام ‪٣٠ ....................................................‬‬

‫ّ‬
‫ﻣﺤﺮﻣﺎت اﺣﺮام ‪٣٠ .....................................................‬‬

‫‪ -۱‬ﻓﺪﯾﻪ ‪٣١ .............................................................‬‬

‫‪ -۲‬وﻗﻮف ‪٣٤ ...........................................................‬‬

‫ﻣﮑﺮوﻫﺎت ﻋﺮﻓﻪ ‪٣٦ ...................................................‬‬

‫ﻣﺰدﻟﻔﻪ ‪٣٦ .............................................................‬‬

‫واﺟﺒﺎت ﻣﺰدﻟﻔﻪ‪٣٦ ......................... ................................ :‬‬
‫ﺳﻨﺖھﺎی ﻣﺰدﻟﻔﻪ‪٣٧ ....................... ................................ :‬‬
‫ﻣﮑﺮوھﺎت ﻣﺰدﻟﻔﻪ‪٣٧ ....................... ................................ :‬‬

‫ﻣﻨﯽ ‪٣٧ ................................................................‬‬

‫واﺟﺒﺎت ﻣﻨﯽ‪٣٨ ............................ ................................ :‬‬
‫ﺳﻨﺖھﺎی ﻣﻨﯽ‪٣٨ .......................... ................................ :‬‬

‫اﻋﻤﺎﻟﯽ ﮐﻪ در روز ﻋﯿﺪ ﺣﺞ در ﻣﻨﯽ و ﻏﯿﺮه ﺑﻪ ﺟﺎ آﯾﺪ ‪٣٩..............‬‬

‫‪ -۱‬رﻣﯽ‪٣٩ .................................. ................................:‬‬
‫واﺟﺒﺎت رﻣﯽ‪٤٠ .... ................................ ................................ :‬‬
‫ﺳﻨﺖھﺎی رﻣﯽ‪٤١ . ................................ ................................ :‬‬
‫ﺷﺮوط ﺻﺤﺖ رﻣﯽ‪٤١ ............................. ................................ :‬‬
‫‪ -۲‬ذﺑﺢ‪٤١ .................................. ................................ :‬‬
‫واﺟﺒﺎت ذﺑﺢ‪٤٣ ..... ................................ ................................:‬‬
‫ﺳﻨﺖھﺎی ذﺑﺢ‪٤٣ .. ................................ ................................ :‬‬
 ‫ج‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫‪ -۳‬ﺣﻠﻖ‪٤٣ ................................. ................................ :‬‬

‫واﺟﺒﺎت ﺣﻠﻖ‪٤٤ .... ................................ ................................ :‬‬
‫ﺳﻨﺖھﺎی ﺣﻠﻖ ‪٤٤ .. ................................ ................................‬‬
‫‪ -۴‬ﻃﻮاف‪٤٥ ................................ ................................ :‬‬
‫وﻗﺖ ﻃﻮاف و اﻧﻮاع ﻃﻮاف‪٤٥ ..................... ................................ :‬‬
‫ﺷﺮوط ﻃﻮاف‪٤٦ .... ................................ ................................:‬‬
‫واﺟﺒﺎت ﻃﻮاف‪٤٧ .. ................................ ................................ :‬‬
‫ﺳﻨﺖھﺎی ﻃﻮاف‪٤٨ ................................ ................................:‬‬
‫ﻣﮑﺮوھﺎت ﻃﻮاف‪٤٩ ................................ ................................ :‬‬
‫آداب ﻃﻮاف‪٤٩ ..... ................................ ................................ :‬‬
‫اﺣﮑﺎم ﻃﻮاف دﯾﮕﺮان دادن‪٤٩ .................... ................................:‬‬
‫‪ -۵‬ﺳﻌﯽ‪٥٠ ................................. ................................ :‬‬
‫وﻗﺖ ﺳﻌﯽ ‪٥٠ ........ ................................ ................................‬‬
‫ﺷﺮوط ﺳﻌﯽ‪٥٠ ..... ................................ ................................ :‬‬
‫واﺟﺒﺎت ﺳﻌﯽ‪٥١ ... ................................ ................................ :‬‬
‫ﺳﻨﺖھﺎی ﺳﻌﯽ‪٥١ . ................................ ................................ :‬‬
‫ﻣﮑﺮوھﺎت ﺳﻌﯽ‪٥١ . ................................ ................................ :‬‬

‫ﺳﻨﺖﻫﺎی ﺣﺞ‪٥١ ..................................................... :‬‬

‫ﻓﻮت ﺣﺞ ‪٥٥ ............................................................‬‬

‫ﻓﺎﺳﺪ ﮐﺮدن ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه ‪٥٥ ............................................‬‬

‫ﺗﺤﻠﻞ ‪٥٦ ................................................................‬‬

‫إﺣﺼﺎر ‪٥٨ .............................................................‬‬

 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬ ‫د‬

‫ﻫﺪی ‪٥٨ ...............................................................‬‬

‫ﻫﺪی ‪٥٩ ................................................................‬‬

‫ﺻﯿﺪ‪) :‬ﺷﮑﺎر( ‪٦٢ ............................. ................................‬‬
‫ّ‬
‫آﻧﭽﻪ از اﺣﮑﺎم ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺮم ﻣﮑﻪ اﺧﺘﺼﺎص دارد ‪٦٥ ....................‬‬

‫اﺧﺘﺼﺎص ﻣﮑﻪ ‪٦٦.....................................................‬‬

‫اﺧﺘﺼﺎص ﻣﺪﯾﻨﻪ ‪٦٦....................................................‬‬

‫ّ‬
‫ﺣﺞ زن ‪٦٧ .............................................................‬‬
‫ّ‬
‫ﺣﺞ ﮐﻮدک و ﻏﯿﺮ ﻣﻤ ّﯿﺰ ‪٦٧ ............................................‬‬

‫ﺣﺞ ﮐﻮدک ﻣﻤ ّﯿﺰ ‪٦٨ ...................................................‬‬

‫ّ‬
‫ﺣﺞ ﺻﺮوره ‪٦٨ ........................................................‬‬
‫ّ‬
‫ﺣﺞ ﻣ ّﯿﺖ ‪٦٩ ............................................................‬‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ّ‬
‫ﺣﺞ اﯾﺸﺎن ﺻﺤﯿﺢ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪٦٩ ............................‬‬

‫ﻋﻘﻮﺑﺖ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺣﺞ را ﻧﮑﺮد‪٧٠ ...................................... :‬‬

‫ﺣﮑﻤﺖ ﺣﺞ ‪٧١ .........................................................‬‬

‫ﺣﮑﻤﺖ ﺣﺞ در ﺗﻬﺬﯾﺐ اﺧﻼق ‪٧٤.......................................‬‬

 ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﲪﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ‬

‫اﳊﻤﺪﷲ اﻟﺬی ﺟﻌﻞ ﻛﻠﻤﺔ اﻟﺘﻮﺣﻴﺪ ﺣﺮزا ﻣﻦ اﻟﻨﺎر وﺣﺼﻨﺎ‪ ،‬وﺟﻌﻞ اﻟﺒﻴﺖ‬
‫ﻣﺜﺎﺑﺔ ﻟﻠﻨﺎس واﻣﻨﺎ‪ ،‬واﻟﺼﻠﻮة و اﻟﺴﻼم ﻋﻠﯽ ﺳﻴﺪﻧﺎ ﳏﻤﺪ ﺧﺎﻧﻢ اﻟﻨﺒﻴﲔ واﻣﺎم‬
‫اﻟـﻤﺘﻘﲔ وﻗﺎﺋﺪ اﻟﻐﺮ اﻟـﻤﺤﺠﻠﲔ‪ ،‬اﻟﺬی اﺻﻄﻔﺎه اﷲ ﻣﻦ ﺧﲑة ﺑﻨﯽ اﺳﻤـﺎﻋﻴﻞ‪ ،‬راﻓﻊ‬
‫ْ َ‬
‫ﻗﻮاﻋﺪ اﻟﺒﻴﺖ ﻣﻊ اﺑﻴﻪ اﳋﻠﻴﻞ اﺑﺮاﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻗﺎل اﷲ ﻷ ﰲ ﻛﺘﺎﺑﻪ اﳊﻜﻴﻢ‪�﴿ :‬ذ يَ ْر� ُع‬
‫الس ِم ُ‬
‫يع‬ ‫ك َ�ن ْ َ‬
‫ت َّ‬ ‫ْ َ ُ َ َّ َ َ َ َّ ْ َّ َّ َ‬ ‫ْ‬ ‫إب ْ َراه ُ ْ َ َ‬
‫ِيم الق َواعِد م َِن ا�َيْ ِ‬
‫ت �سما�ِيل ر�نا �قبل مِنا إِن‬ ‫ِ‬
‫ْ‬
‫ال َعل ُ‬
‫ِيم‪] ﴾١٢٧‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[۱۲۷ :‬‬
‫ﭼﮫﺎرﻣﯿﻦ رﮐﻦ از ارﮐﺎن ﭘﻨﺠﮕﺎﻧﻪ اﺳﻼم ﺣﺞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪای ﻣﮫﺮﺑﺎن ﺑﺮ‬
‫ﻣﺆﻣﻨﯿﻨﯽ ﮐﻪ دارای اﻣﮑﺎﻧﺎت و ﻗﺪرت ﻣﺎﻟﯽ و ﺟﺴﻤﯽ رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﮑﮥ ﻣﻌﻈﻤﻪ و‬
‫ﺣﻀﻮر در ﻋﺮﻓﺎت را در روز ﻧﮫﻢ ﻣﺎه ذی اﻟﺤﺠﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ واﺟﺐ ﻓﺮﻣﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬وﺟﻮب اﯾﻦ ﺳﻔﺮ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﺮای ﯾﮏ ﺑﺎر در ﻃﻮل ﻋﻤﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺗﮑﺮار آن‬
‫ﺑﻪ دﻓﻌﺎت اﻓﺰاﯾﺶ ﺣﺴﻨﺎت اﺳﺖ و ﻏﯿﺮ واﺟﺐ‪.‬‬
‫ﺧﺪای ﻣﺘﻌﺎل اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ ھﺮﮔﺎه ﻗﺼﺪ ﺣﺞ ﮐﺮدﯾﺪ و ﺧﺎﻧﻪ و وﻃﻦ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻗﺼﺪ زﯾﺎرت اﯾﻦ ﻣﮑﺎن ﻣﻘﺪس ﺗﺮک ﻧﻤﻮدﯾﺪ دلھﺎﯾﺘﺎن را ﭘﺎک و‬
‫ﺷﮫﻮات ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ را از ﺧﻮد ﺑﺰداﯾﯿﺪ و از ﻓﺴﻮق و ﺟﺪال و ﺧﻮﻧﺮﯾﺰی ﺑﭙﺮھﯿﺰﯾﺪ و‬
‫ﺑﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﺣﺎﻟﺘﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺧﺎﻧﻪ وارد ﺷﻮﯾﺪ‪ .‬ﻣﺴﺎﻓﺮﯾﻦ اﯾﻦ ﺳﻔﺮ ﮐﻪ ﻣﺎل و اوﻻد و‬
‫دﯾﮕﺮ ﻋﻼﯾﻖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧﺪای ﻣﯽﺳﭙﺎرﻧﺪ ﺿﻤﻦ رﻋﺎﯾﺖ ادب و اﺣﺘﺮام و اداء‬
‫ﮐﻠﯿﻪ ﺣﻘﻮق دﯾﮕﺮان و ﮐﻤﮏ ﺑﻪ ھﻤﺴﻔﺮان‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﺠﺰ و ﺧﺸﻮع ﺑﻪ ﺣﻀﻮر‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬ ‫‪٢‬‬

‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻘﺘﺪر و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای زﻣﯿﻦ و آﺳﻤﺎن ﮐﻪ ھﻤﻪ ﻣﺤﺘﺎج اوﯾﻨﺪ ﺷﺘﺎﻓﺘﻪ‪،‬‬

‫ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺷﻪ و ﻣﺎﻟﯽ ﺣﻼل و ﻗﻠﺒﯽ ﭘﺎک ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻀﺮع و‬
‫ﺧﺸﻮع و اﺧﻼص ﻧﺰد ﺧﺪای ﻣﮫﺮﺑﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮﻧﺪ و ﻋﺒﺎداﺗﯽ را ﮐﻪ ﺑﺮ ﻋﮫﺪه‬
‫دارﻧﺪ ﺑﺎ ﺣﻀﻮر ﻗﻠﺐ و ﺻﻔﺎی ﺑﺎﻃﻦ و رﻋﺎﯾﺖ آداب ﻻزم اﻧﺠﺎم دھﻨﺪ او ﻧﯿﺰ‬
‫اﺟﺮی ﻋﻈﯿﻢ و ﭘﺎداﺷﯽ ﺑﺰرگ ﺑﻪ آﻧﺎن اﻋﻄﺎ ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺧﻮد ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ‬
‫ﺛﻤﺮهی اﻋﻤﺎل اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻮﻓﯿﻖ و ﺗﺸﺮﯾﻒ ﺑﻪ ﻣﮑﮥ ﻣﻌﻈﻤﻪ و آن ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻣﻘﺪس و ھﻤﺎن ﺟﺎﯾﮕﺎھﯽ‬
‫ﮐﻪ اﻓﺰوﻧﯽ ﺑﺮ اﻓﺘﺨﺎرات ﻗﺪﯾﻤﺶ‪ ،‬ﺷﺮف و ﻓﺨﺮ ﻃﻠﻮع اﺳﻼم و ﺳﭙﺲ ﻗﺒﻠﻪی‬
‫ﻋﺎﻟﻢ ﺷﺪن ﻧﯿﺰ ﻧﺼﯿﺒﺶ ﮔﺸﺖ و ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﺄﺛﯿﺮات ﻋﻤﯿﻖ ﻣﻌﻨﻮی ﻧﺎﺷﯽ از‬
‫ﺣﻀﻮر در اﻣﺎﮐﻦ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﺤﺘﺮﻣﯽ ﮐﻪ در ﺑﺮدارد ﯾﺎدآور اﯾﺜﺎر و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداری و‬
‫ﺗﺴﻠﯿﻢ راﺳﺘﯿﻦ ﺣﻀﺮت اﺑﺮاھﯿﻢ ﺧﻠﯿﻞ و ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﺤﺒﻮب و ھﻤﺴﺮ ﻓﺪاﮐﺎر و ﺑﺎ‬
‫اﯾﻤﺎﻧﺶ ﭼﻪ در ﻗﺮﺑﺎﻧﮕﺎه و ﭼﻪ در ﺻﻔﺎ و ﻣﺮوه و زﻣﺰم اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺞ ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ ﻋﻈﯿﻢ اﺳﺖ از رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ و ﺣﻀﻮر ﯾﮏ رﻧﮓ زن و ﻣﺮد از‬
‫ﻣﻠﯿﺖھﺎ و رﻧﮓھﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﮐﻪ ﺑﺪور از ھﺮﻧﻮع ﻟﺒﺎس و اﻣﺘﯿﺎز ﻓﺨﺮآﻣﯿﺰ‬ ‫ّ‬
‫دﻧﯿﻮی‪ ،‬ﺗﮑﺒﯿﺮ ﮔﻮﯾﺎن و ﻋﺮق رﯾﺰان از ﺷﺪت ﺷﺮم در ﻣﺤﻀﺮ ﺣﻖ ﮔﺮد آﻣﺪه و‬
‫دﺳﺖ دﻋﺎ و ﺗﻀﺮع ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻗﺼﺪ اﺟﺎﺑﺖ ﺑﻪ درﮔﺎه ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﻠﻨﺪ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫وﻋﺪه ﭘﺬﯾﺮش دﻋﺎی ﻣﺨﻠﺼﺎﻧﻪ ﻋﺒﺎد ﺧﻮد را ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﻨﺖ ﻧﮫﺎده و زﯾﻮر ﭘﺎک‬
‫ﺑﻮدن از ﮔﻨﺎھﺎن را ﺑﻌﺪ از ﺣﺞ ﻣﺒﺮور ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ارزاﻧﯽ ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﯿﺖ‬
‫اﻟﻠﻪ اﻟﺤﺮام ﻣﺮﮐﺰی اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﻠﺐھﺎی ﺗﻤﺎم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻋﺎﺷﻖ آن ﺑﻪﺳﻮﯾﺶ‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و از ﺷﻮق زﯾﺎرﺗﺶ اﺷﮏ ﻣﯽرﯾﺰﻧﺪ‪ .‬ﻣﺠﻤﻊ ﺟﮫﺎﻧﯽ ﺳﺎﻟﯿﺎﻧﻪ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺟﻤﯿﻊ ﻧﻘﺎط در اﯾﻦ ﻣﮑﺎن ﮔﺮد ھﻢ ﻣﯽآﯾﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ و‬
‫ﻣﺸﮑﻼت را ﻣﻄﺮح و ﺣﻞ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﻣﮑﺎن در اراﺋﮥ ﺷﯿﻮهھﺎی ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه‬
‫اﯾﺠﺎد اﺗﺤﺎد و ﻣﺤﺒﺖ و اﺧﻮت ﺟﮫﺎﻧﯽ در ﺑﯿﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ‬
‫ﺟﻤﻌﯽ از ھﻢ ﻣﯿﮫﻨﺎن ارﺟﻤﻨﺪ و ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪ ﻧﯿﺰ ﺳﺎﻟﯿﺎﻧﻪ ﺗﻮﻓﯿﻖ زﯾﺎرت ﻣﮑﻪ‬
 ‫‪٣‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬

‫ﻣﻌﻈﻤﻪ و ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﻨﻮره را ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ و ﺟﮫﺖ ُﺣﺴﻦ اﻧﺠﺎم ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺑﻪ ﺷﯿﻮه‬

‫ﻣﺸﺮوع و ﻣﻄﻠﻮب ﺧﻮد را ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ارﺷﺎد و اﺳﺘﻔﺎده از رﺳﺎﻟﻪ و ﮐﺘﺎﺑﯽ ﻣﻔﯿﺪ در‬
‫ً‬
‫اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻣﯽدﯾﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﻘﯿﺮ ﻣﺮاﺟﻌﺎت ﻣﮑﺮر ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ ﻧﺎﭼﺎرا ﺑﺎ وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﻓﺮﺻﺖ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺿﺮورت‪ ،‬رﺳﺎﻟﮥ ﺣﺎﺿﺮ را ﺗﮫﯿﻪ و در دﺳﺘﺮس‬
‫ﻋﻼﻗﻤﻨﺪان ﻋﺰﯾﺰ ﻗﺮار ﺧﻮاھﻢ داد؛ ﺑﻪ اﯾﻦ اﻣﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﻘﺒﻮل ﺧﺎﻃﺮ آﻧﺎن واﻗﻊ و ﻣﺎ‬
‫را از دﻋﺎی ﺧﯿﺮ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﺑﻪ ھﻨﮕﺎم زﯾﺎرت ﺑﯿﺖ اﻟﻠﻪ و ﺣﻀﻮر در ﻋﺮﻓﺎت‬
‫و دﯾﮕﺮ اﻣﺎﮐﻦ ﻣﺘﺒﺮﮐﻪ ﻏﺎﻓﻞ ﻧﻔﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻻزم ﻣﯽداﻧﻢ از ﺑﺮادر ﻣﺘﺪﯾﻦ آﻗﺎی ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺆﻣﻦ ﮐﻪ در ﭼﺎپ اﯾﻦ‬
‫رﺳﺎﻟﻪ ﺑﺎ ﻣﺎ ھﻤﮑﺎری ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ ﺗﺸﮑﺮ و ﻗﺪرداﻧﯽ ﻧﻤﺎﯾﻢ و از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﻓﯿﻖ‬
‫اﯾﺸﺎن را در راه ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ دﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﺖ دارم‪.‬‬
‫وآﺧﺮ دﻋﻮاﻧﺎ ان اﳊﻤﺪﷲ رب اﻟﻌﺎﻟـﻤﲔ‪.‬‬
‫ﺷﯿﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻘﯿﻞ ﺳﻠﻄﺎن اﻟﻌﻠﻤﺎء‬
 ‫ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬

‫ﺗﺎرﯾﺦ ﻓﺮض ﺷﺪن ﺣﺞ‪ :‬در ﺳﺎل ﺷﺸﻢ ھﺠﺮی ﺣﺞ ﺑﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻓﺮض ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﺻﻠﻮات اﻟﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ‪ ،‬دو ﺣﺞ ﻗﺒﻞ از‬
‫ھﺠﺮت ﻓﺮﻣﻮده‪ :‬ﯾﮑﯽ در ﺳﺎل دوازدھﻢ ﺑﻌﺜﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﻌﺖ ﻋﻘﺒﻪ اوﻟﯽ در آن ﺳﺎل‬
‫اﺳﺖ و دوم در ﺳﺎل ﺳﯿﺰدھﻢ ﺑﻌﺜﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﻌﺖ ﻋﻘﺒﮥ ﺛﺎﻧﯽ در آن ﺳﺎل ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫و ﯾﮏ ﺣﺞ ﺑﻌﺪ از ھﺠﺮت در ﺳﺎل دھﻢ ھﺠﺮی ﺑﻪ ﺟﺎ آورده و ﺑﻌﺪ از ھﺠﺮت‬
‫ّ‬
‫ﭼﮫﺎر ﻋﻤﺮه ﻓﺮﻣﻮد؛ ﯾﮑﯽ در ﺳﺎل ﺷﺸﻢ ھﺠﺮی ﮐﻪ ﮐﻔﺎر ﻣﺎﻧﻊ از ورودﺷﺎن ﺑﻪ‬
‫ﻣﮑﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﺻﻠﺢ ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﺷﺪ و در ﺳﺎل ھﻔﺘﻢ ھﺠﺮی ﮐﻪ ﻋﻤﺮۀ ﻗﻀﺎ‬
‫ﺳﻮم در ﺳﺎل ھﺸﺘﻢ از ﺟﻌﺮاﻧﻪ ﮐﻪ ﻏﻨﺎﯾﻢ ﺣﻨﯿﻦ در آﻧﺠﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﺟﺎ آوردﻧﺪ و ّ‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬اﺣﺮام ﺑﻪ ﻋﻤﺮه ﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺷﺒﺎﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻋﻤﺮه را ﺑﻪ ﺟﺎ آورد و‬
‫ُﻋﻤﺮهی ﭼﮫﺎرم در ﺳﺎل دھﻢ ھﺠﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺣﺞ ﺑﻪ ﺟﺎ آورد‪ .‬اﺣﺮام‬
‫ﻋﻤﺮهھﺎ ھﻤﻪ در ﻣﺎه ذﯾﻘﻌﺪه ﻣﺆﯾﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ْ‬ ‫ﻓﺮﺿﯿﮥ ﺣﺞ‪» :‬ﻗَ َﺎل ج‪ :‬اﻟْ ُﻌ ْﻤ َﺮ ُة إ َﻰﻟ اﻟْ ُﻌ ْﻤ َﺮة َﻛ َّﻔ َ‬
‫ﺎر ٌة ل ِ َﻤﺎ ﺑَيْﻨَ ُﻬ َﻤﺎ َواﺤﻟ َ ُّﺞ ال ْ َﻤ ْ ُ‬
‫ﺮﺒ ُ‬
‫ور‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ ْ َ َ ُ َ َ ٌ َّ ْ َ‬
‫اء ِإﻻ اﺠﻟ َ َّﻨﺔ«‪) .‬رواه اﻟﺒﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ و ﺗﺮﻣﺬی واﻟﻨﺴﺎﯾﯽ(‪.‬‬ ‫ﻟيﺲ ﻪﻟ ﺟﺰ‬
‫ّ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﯽ ﮐﻪ‪ :‬ﻋﻤﺮه ﺑﻪ ﺟﺎ آوردن ﺑﻌﺪ از ﻋﻤﺮه ﮐﻔﺎره آﻧﭽﻪ واﻗﻊ‬
‫ﺷﻮد ﻣﯿﺎن آن دو اﺳﺖ و ﺣﺞ ﻣﺒﺮور ﻧﯿﺴﺖ ﺑﺮای آن ﺳﺰاﯾﯽ؛ ﻣﮕﺮ ﺑﮫﺸﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺼﺪ از ﺣﺞ ﻣﺒﺮور‪ :‬ﺣﺞ در زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻗﺼﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و در ُﻋﺮف‬
‫ﺷﺮع ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻗﺼﺪ ﺑﯿﺖ اﻟﺤﺮام ﺑﺮای اﯾﺠﺎد آوردن اﻋﻤﺎل ﻧﺴﮏ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﮔﻨﺎه ﭘﺎک و ﺳﻼﻣﺖ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ ﻣﺎﻟﯽ ﭘﺎک و‬ ‫ﺣﺞ ﻣﺒﺮور‪ّ :‬‬
‫اﺧﻼﻗﯽ ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه ﺑﻪ ﺟﺎ آﯾﺪ‪.‬‬
 ‫‪٥‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬

‫اس ح ُِّج ٱ ۡ َ‬ ‫َّ َ َ‬

‫ت‬‫� ۡي ِ‬ ‫دﻟﯿﻞ ﻓﺮض ﺑﻮدن ﺣﺞ‪ -‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و ِ�ِ � ٱ�َّ ِ‬
‫ٗ‬ ‫اع إ ِ َ ۡ‬
‫َ ۡ ََ َ‬
‫�هِ َسبِي� ۚ﴾‪ .‬ﻣﻌﻨﯽ‪» :‬و ﺑﺮای ﺧﺪا اﺳﺖ ﺑﺮ ﻣﺮدم ﺣﺞ ﻧﻤﻮدن ﮐﻌﺒﻪ‪،‬‬ ‫م ِن ٱستط‬
‫ﺑﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ّ َ ّ ُ َ ْ َ َ َ ُّ َ ْ ُ‬
‫َ‬
‫� ُﻢ اﺤﻟ َ ّﺞ ﻓ ُﺤ ّﺠﻮا«‪) .‬اﻟﺤﺪﯾﺚ رواه‬ ‫ﺣﺪﯾﺚ‪» :‬أ�ﻬﺎ اﻨﻟﺎس ﻗﺪ ﻓﺮض ا� ﻋﻠﻴ‬
‫ﻣﺴﻠﻢ و اﻟﻨﺴﺎﯾﯽ و اﻟﺘﺮﻣﺬی(‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﺻﻠﻮات اﻟﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ای ﻣﺮدم! ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮض ﻓﺮﻣﻮد ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﺞ؛ ﭘﺲ ﺣﺞ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‬
‫‪ِ -۳‬اﺟﻤﺎع ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ از ﻋﮫﺪ ﺣﻀﺮات ﺗﺎ اﻣﺮوز ﮐﻪ ﺣﺞ ﺑﺮ ﻣﺴﺘﻄﯿﻊ ﻓﺮض‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺣﺞ‬

‫ﻗﺼﺪ از ّ‬
‫ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺣﺞ‪ :‬ﺷﺮوط و ﻣﻮاﻗﯿﺖ آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺷﺮوط ﺣﺞ‬

‫ﺷﺮط ﺻﺤﺖ ﺣﺞ‪ :‬ﻓﻘﻂ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدن اﺳﺖ؛ زﯾﺮا وﻟﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اﺣﺮام از‬
‫ﮐﻮدک ﺷﯿﺮﺧﻮار ﺧﻮد ﺑﺒﻨﺪد و در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ ﮐﻮدک را ﺑﻪ ﺑﻐﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫اﻋﻤﺎل ﺣﺞ ﺑﻪ ﺟﺎی او اﻧﺠﺎم دھﺪ‪.‬‬
‫ﺻﺤﺖ ﺑﻪ ﺟﺎ آوردن ﺣﺞ دو ﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪ -۱ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدن ‪ -۲‬ﻣﻤﯿﺰ‬ ‫ﺷﺮط ّ‬
‫ﺑﻮدن؛ زﯾﺮا ﮐﻮدک ّ‬
‫ﻣﻤﯿﺰ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ِاذن وﻟﯽ اﺣﺮام ﺑﻪ ﺣﺞ ﺑﻨﺪد و آن را ﺑﻪ ﺟﺎ‬
‫آورد‪.‬‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬ ‫‪٦‬‬

‫ﺷﺮط ﮐﻔﺎﯾﺖ ﮐﺮدن از ﺣﺠﺔ اﻻﺳﻼم‪ ،‬ﺳﻪ ﭼﯿﺰ اﺳﺖ ‪ -۱‬ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدن ‪-۲‬‬
‫آزادی ‪ -۳‬ﺗﮑﻠﯿﻒ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎﻟﻎ ﺑﻮدن‪ .‬ﺷﺨﺺ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﻟﻎ ﻋﺎﻗﻞ آزاد ھﺮﮔﺎه ﺣﺞ‬
‫را ﺑﻪ ﺟﺎ آورد وﻟﻮ اﯾﻦﮐﻪ ﺑﺮ او واﺟﺐ ﻧﺒﺎﺷﺪ از ﺣﺠﺔ اﻻﺳﻼم ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺮط وﺟﻮب ﺣﺞ‪ :‬ﭘﻨﺞ اﺳﺖ ‪ -۱‬ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدن ‪ -۲‬ﺑﺎﻟﻎ و ﻋﺎﻗﻞ ﺑﻮدن ‪-۳‬‬
‫آزاد ﺑﻮدن ‪ -۴‬اﺳﺘﻄﺎﻋﺖ ‪ -۵‬وﻗﺖ ﺣﺞ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﻟﻎ ﻋﺎﻗﻞ‬
‫آزاد اﺳﺘﻄﺎﻋﺖ را ﯾﺎﻓﺖ وﻟﯽ ﻗﺒﻞ از اﯾﻨﮑﻪ وﻗﺖ ﺣﺞ را درﯾﺎﺑﺪ ُﻣﺮد در اﯾﻦ ﺣﺎل‬
‫ﺣﺞ ﺑﺮ او واﺟﺐ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫اﺳﺘﻄﺎﻋﺖ‬

‫اﺳﺘﻄﺎﻋﺖ ﺑﺮ دو ﻗﺴﻢ اﺳﺖ‪ -۱ :‬اﺳﺘﻄﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﺟﺎ آوردن ﺣﺞ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﺷﻪ‬

‫و ﺳﻮاری و راه و ﺑﺪن ﺗﻌﻠﻖ دارد‪.‬‬
‫)ﺗﻮﺷﻪ ﮐﻪ ﻣﺼﺮف اﯾﺎب و ذھﺎب زﯾﺎده از ﻣﺼﺮف ﺑﺴﺘﮕﺎن و ﺑﺪه ﺧﻮد ﻓﺮد‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﺎل ﺑﻪ ﻣﻘﺪار وﺟﻮب ﺣﺞ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮای ﻧﮕﮫﺪاری‬
‫ﻋﻔﺖ ﺧﻮد ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺑﻪ ازدواج ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺻﺮف ﻣﺎل در ازدواج ﻣﮫﻢﺗﺮ اﺳﺖ؛ اﮔﺮ‬
‫ّ‬
‫ﭼﻪ ﺣﺞ ﺑﻪ ﮔﺮدن او ﺗﻌﻠﻖ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ً‬
‫ﺳﻮاری؛ ﮐﻪ ﺣﯿﻮان ﯾﺎ ﻣﺎﺷﯿﻦ ﺳﻮاری را ﻣﺜﻼ ﺑﯿﺎﺑﺪ ﯾﺎ ھﻮاﭘﯿﻤﺎ ﯾﺎ ﻏﯿﺮه‪ .‬راه‪:‬‬
‫ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ اﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ و در راه ﺣﺞ ﺑﺮ ﺧﻮد و ﻣﺎل و ﻧﺎﻣﻮﺳﺶ اﯾﻤﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ً‬
‫ﺑﺪن‪ :‬ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﻧﮕﮫﺪاری ﺧﻮد را ﻣﺜﻼ ﺑﺮ ﺣﯿﻮان داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و در‬
‫ﻧﺎﺑﯿﻨﺎ ﺣﺞ ﺑﺮ او واﺟﺐ اﺳﺖ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻋﺼﺎﮐﺶ را ﺑﯿﺎﺑﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ ﻧﻔﻘﻪ و اﺟﺮۀ‬
‫ﻋﺼﺎﮐﺶ ﺗﻮاﻧﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ زن واﺟﺐ اﺳﺖ در ﺻﻮرﺗﯽﮐﻪ ﻣﺤﺮم ﺑﺎ او ھﻤﺮاه رود‬
‫و اﮔﺮ ﻣﺤﺮم ﺑﺪون ﮐﺮاﯾﻪ ھﻤﺮاھﺶ ﻧﺮود ﮐﺮاﯾﮥ ﻣﺤﺮم ﻧﯿﺰ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ‪ -‬ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎ‬
‫زﻧﺎﻧﯽ ﭼﻨﺪ ﺑﻪ ﺣﺞ رود؛ زﯾﺮا ﺳﻔﺮ زن ﺑﺪون ﻣﺤﺮم و ﺑﺪون ھﻤﺮاھﯽ زﻧﺎﻧﯽ‬
‫ﭼﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺮام اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪٧‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬

‫ﻧﻮع دوم اﺳﺘﻄﺎﻋﺖ؛ اﺳﺘﻄﺎﻋﺖ اﺳﺘﻨﺎﺑﻪ ﯾﻌﻨﯽ ﻧﺎﯾﺐ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ‬
‫ﺷﺨﺺ واﺟﺐ اﻟﺤﺞ ﻣﺮده ﺑﺎﺷﺪ و دارای ﻣﺎل ﺑﺎﺷﺪ از ﻣﺎل او ﺑﻪ ﺟﺎﯾﺶ دﯾﮕﺮی‬
‫را اﺟﺎره ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﺞ را ﺑﻪ ﺟﺎی او ﺑﻪ ﺟﺎ آورد و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ ﺣﺞ ﺑﺮ‬
‫او واﺟﺐ اﺳﺖ زﻣﯿﻦﮔﯿﺮ ﺑﺎﺷﺪ و اﻣﯿﺪ ﺑﮫﺒﻮدﯾﺶ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ دﯾﮕﺮی را‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎی ﺧﻮد اﺟﺎره ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ ﺣﺞ را از ﻃﺮف او ﺑﻪ ﺟﺎ آورد‪ .‬ﺣﺞ ﺑﻪ ﺟﺎی‬
‫ﻣﻐﺼﻮب )ﯾﻌﻨﯽ زﻣﯿﻦﮔﯿﺮ( ﺑﻪ ﺟﺎ آوردن ﺑﺪون اذن او ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ؛ اﻣﺎ ﺣﺞ‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎی ّﻣﯿﺖ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ وﻟﻮ اﯾﻨﮑﻪ وﺻﯿﺖ ﻧﻨﻤﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻪ وارث و ﭼﻪ‬
‫ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﺣﺞ را ﺑﻪ ﺟﺎی ّﻣﯿﺖ ﺑﻪ ﺟﺎ آورﻧﺪ‪ .‬درﺑﺎرۀ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺣﺞ ﮐﺮدن‬
‫اﺟﺎره ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﭼﻨﺪ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺑﺎﯾﺪ رﻋﺎﯾﺖ ﺷﻮد ّاول‪ :‬اﯾﻦﮐﻪ اﺟﯿﺮ ﺗﻮاﻧﺎ ﺑﺮ اﻋﻤﺎل‬
‫ﺣﺞ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﯿﻤﺎر ﺑﺎﺷﺪ و اﻋﻤﺎل ﺣﺞ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ وﻗﺖ ﺗﻨﮓ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﻣﺜﻼ و اﺟﺎره ﺑﺮ اﻋﻤﺎل ﺣﺞ در ھﻤﺎن ﺳﺎل ﺷﺪه‪ ،‬اﺟﺎره او ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ‪ّ .‬‬ ‫ً‬
‫دوم‬
‫ﺳﻮم اﯾﻦﮐﻪ ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﯾﻨﮑﻪ اﺟﯿﺮ ﺣﺞ‪ ،‬داﻧﺎ ﺑﻪ اﻋﻤﺎل ﺣﺞ ﺑﺎﺷﺪ‪ّ .‬‬
‫ﺣﺠﯿﻪ ﻏﯿﺮ‬ ‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ در اﻧﺠﺎم دادن ﺣﺞ ﺑﺮ ﺧﻮد اﻋﺘﻤﺎد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮔﺮﻓﺘﻦ ّ‬
‫ﻣﺆﺟﺮ ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ و در ھﺮ ﻗﺴﻤﺘﯽ ﮐﻪ ﺧﻼف ّ‬
‫ﻣﺆﺟﺮ‬ ‫ﺑﺮ وی ﺣﺮام اﺳﺖ و ﺧﻼف ّ‬
‫ً‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼ اﺣﺮام را از ﻣﯿﻘﺎت ﻧﺒﻨﺪد ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺣﺎل ﻓﺮق اﺣﺮام از ﻣﯿﻘﺎت و‬
‫اﺣﺮام از ﻣﮑﻪ از اﺟﺮهی او ﮐﺴﺮ ﻣﯽﺷﻮد ﯾﺎ اﯾﻦﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻓﺪﯾﻪ ﺑﺮ‬
‫وی ﻻزم ﺷﺪه‪ ،‬ﻓﺪﯾﻪ ﺑﺮ ﺧﻮد اﺟﯿﺮ اﺳﺖ‪ .‬ھﺮﮔﺎه اﺟﯿﺮ ﺑﻪ ﺣﺞ ﻧﺮﺳﯿﺪ و ﭘﺲ از‬
‫اﺣﺮام ﺑﺴﺘﻦ ﺑﻪ ﺣﺞ وﻗﻮف ﻋﺮﻓﻪ از او ﻓﻮت ﺷﺪ در اﯾﻦ ﺣﺎل در آن ﺳﺎل ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ّ‬
‫ﺗﺤﻠﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ ) ﭼﻨﺎنﮐﻪ ﺑﯿﺎﯾﺪ( و ﺳﺎل دﯾﮕﺮ ﻗﻀﺎء آن ﺣﺞ ﻧﻤﺎﯾﺪ؛ و اﮔﺮ اﺟﺮه را‬
‫ﺳﻮم ﺑﻪ ﺣﺞ رود؛ زﯾﺮا ﺣﺞ ﻓﻮت ﺷﺪه ﻗﻀﺎء آن ﺑﺮ ﺧﻮد اﺟﯿﺮ‬ ‫ﺑﺨﻮاھﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺳﺎل ّ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ اﺟﯿﺮ ﺣﺞ را ﻓﺎﺳﺪ ﻧﻤﻮد )ﺑﻪ وطء( ھﻤﺎن ﺣﺞ ﻓﺎﺳﺪ را ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻤﺎم ﮐﻨﺪ‬
‫ﺳﻮم اﮔﺮ اﺟﯿﺮ ﺑﺨﻮاھﺪ ﺑﺮای ﻣﺴﺘﺄﺟﺮ ﺑﻪ‬ ‫و ﺳﺎل دﯾﮕﺮ ﻗﻀﺎی آن ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺳﺎل ّ‬
‫ﺣﺞ رود؛ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﺟﯿﺮ در ﻣﯿﺎﻧﮥ ﺣﺞ ُﻣ ْﺮ ْد‪ِ ،‬ﻗ ْﺴ ِﻂ آن را ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬ ‫‪٨‬‬

‫ﻣﻮاﻗﯿﺖ ﺣﺞ‬

‫ﻣﯿﻘﺎت زﻣﺎﻧﯽ ﺑﺮای ﺣﺞ‪ ،‬ﻣﺎه ﺷﻮال و ذﯾﻘﻌﺪه و ﻧﻪ روز ذﯾﺤﺠﻪ و ﺷﺐ ﻋﯿﺪ‬
‫ﻣﺪت اﺣﺮام ﺑﻪ ﺣﺞ‬ ‫ﺣﺞ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻃﻠﻮع ﺻﺒﺢ ﻋﯿﺪ ﻓﻘﻂ‪ .‬اﮔﺮ ﻗﺒﻞ ﯾﺎ ﺑﻌﺪ اﯾﻦ ّ‬
‫ﺑﺴﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﻋﻤﺮه ﻣﻨﻌﻘﺪ ﺷﻮد؛ و وﻗﺖ ﺑﺮای اﺣﺮام ﻋﻤﺮه ھﻤﮥ ﺳﺎل ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و‬
‫ھﯿﭻ وﻗﺖ ﻣﮑﺮوه ﻧﯿﺴﺖ و ھﻤﻪی ﺳﺎل روا اﺳﺖ؛ ﻣﮕﺮ اﯾﻦﮐﻪ اﺣﺮام ﺑﻪ ﻋﻤﺮه‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﻗﺒﻞ از ﺗﺤﻠﻞ ﺣﺞ‪ ،‬ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﻌﺪ از ﺗﺤﻠﻞ ﺣﺞ‪ ،‬ھﻨﮕﺎم اﺷﺘﻐﺎل ﺑﻪ رﻣﯽ و‬
‫ّ‬
‫ﻣﺒﯿﺖ ﻣﻨﯽ‪ ،‬ﻣﮑﺮوه اﺳﺖ؛ اﻣﺎ ﻣﯿﻘﺎت ﻣﮑﺎﻧﯽ ﺑﺮای ﮐﺴﯽ ﮐﻪ در ﻣﮑﻪ اﻗﺎﻣﺖ‬
‫ّ‬
‫ﻣﮑﻪ ّ‬
‫ﻣﺤﻞ اﺣﺮام او اﺳﺖ و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﺮون از َﺣ َﺮم اﻗﺎﻣﺖ دارد‪،‬‬ ‫دارد‪ ،‬ھﻤﺎن‬
‫در ﯾﮑﯽ از ﻣﯿﻘﺎتھﺎی ﭘﻨﺞﮔﺎﻧﻪ اﺣﺮام ﺑﻨﺪد‪:‬‬
‫ُ َ‬
‫ذواﻟﺤﻠﯿﻔﻪ‪ :‬ﮐﻪ ْآﺑﯿﺎر ﻋﻠﯽ ﻧﯿﺰ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﻮد و ﻓﺮﺳﺨﯽ از ﻣﺪﯾﻨﻪ دور‬ ‫‪-۱‬‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از راه ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﻪ ﺣﺞ روﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﮑﻪ و ﻣﺪﯾﻨﻪ ﮐﻪ ُ‬‫ّ‬
‫راﺑﻎ ﻧﯿﺰ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪،‬‬ ‫‪ُ -۲‬ﺟ ْﺤ ِﻔ ْﻪ‪ :‬دھﯽ اﺳﺖ ﻣﯿﺎن‬
‫ﺑﺮای اھﻞ ﻣﺼﺮ و ﺷﺎم و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از آن راه ﺑﻪ ﺣﺞ روﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -۳‬ذات ﻋﺮق‪ :‬دھﯽ اﺳﺖ ﺷﺎﻧﺰده ﻓﺮﺳﺦ دور از ﻣﮑﻪ ﺑﺮای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از‬
‫آن راه ﺑﻪ ﺣﺞ روﻧﺪ‪ .‬ﻋﻘﯿﻖ ﮐﻪ ﻗﺪری دورﺗﺮ از ذات ﻋﺮق اﺳﺖ ﻧﯿﺰ‬
‫ﻣﺤﻞ اﺣﺮام آﻧﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ّ‬
‫‪ -۴‬ﻗﺮن اﻟﻤﻨﺎزل‪ :‬ﺷﮫﺮی اﺳﺖ ﺷﺎﻧﺰده ﻓﺮﺳﺦ دور از ﻣﮑﻪ و ﺗﮫﺎﻣﻪ ﻧﯿﺰ‬
‫ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺑﺮای اھﻞ ﺣﺠﺎز و ﻧﺠﺪ و ﯾﻤﻦ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از آن راه ﺑﻪ ﺣﺞ‬
‫روﻧﺪ‪.‬‬
‫ّ‬
‫‪ -۵‬ﯾﻠﻤﻠﻢ‪ :‬ﮐﻮھﯽ ﺷﺎﻧﺰده ﻓﺮﺳﺦ دور از ﻣﮑﻪ ﺑﺮای اھﻞ ﯾﻤﻦ و ﻓﺎرس و‬
‫ّ‬
‫ﺷﺮق ﮐﻪ از راه درﯾﺎ ﺑﻪ ﺣﺞ روﻧﺪ‪ .‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺣﺞ ﯾﺎ ﻋﻤﺮه ﺑﻪ ﻣﮑﻪ‬
‫رود ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ از ﯾﮑﯽ از ﻣﯿﻘﺎتھﺎی ﻧﺎﻣﺒﺮده ﺑﮕﺬرد ﺑﺪون آﻧﮑﻪ اﺣﺮام‬
‫ﺑﻨﺪد‪ ،‬در اﯾﻦﺣﺎل ﻓﺪﯾﻪی ﻻزم اﺳﺖ و ﻓﺪﯾﮥ ﺣﺞ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی اﺳﺖ ﮐﻪ‬
 ‫‪٩‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬

‫ﺑﻪ ﻓﻘﺮای ﺣﺮم دھﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻦﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﯿﻘﺎت ﺑﺮﮔﺮدد و از آﻧﺠﺎ ﻓﺪﯾﻪ ﻻزم‬
‫او ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ از ﻣﮑﻪ اﺣﺮام ﺑﻪ ﺣﺞ ﻣﯽﺑﻨﺪد ﻣﺎﻧﻨﺪ اھﻞ ﻣﮑﻪ‪،‬‬
‫ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ از در ﺧﺎﻧﻪ اﺣﺮام ﺑﻪ ﺣﺞ ﺑﻨﺪد‪ .‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﺮون از ﺣﺮم‬
‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﻣﮑﻪ ﺑﺎﺷﺪ و از ﻣﯿﻘﺎت ﺑﻪ ﻣﮑﻪ ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ ھﻤﺎن ﻣﺤﻞ اﻗﺎﻣﺖ‬
‫ّ‬
‫او‪ ،‬ﻣﺤﻞ اﺣﺮام او اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﻨﺰل او دورﺗﺮ از ﻣﯿﻘﺎتھﺎی‬
‫ﭘﻨﺞﮔﺎﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ درﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻣﻨﺰل ﺧﻮد اﺣﺮام ﺑﻪ ﺣﺞ ﺑﻨﺪد و از‬
‫ﻣﯿﻘﺎت اﺣﺮام ﺑﺴﺘﻦ ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ھﻮاﭘﯿﻤﺎ ﺑﻪ ﺣﺞ ﻣﯽروﻧﺪ‬
‫ﺟﺪه‬ ‫و ﻣﯿﻘﺎﺗﮕﺎه را ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺧﻮد ﻗﺼﺪ ّ‬
‫ﺟﺪه اﺣﺮام ﺑﻪ ﺣﺞ‬ ‫ﺟﺪه اﺣﺮام ﺑﻨﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﺮط اﻗﺎﻣﺖ در ّ‬ ‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬و از ّ‬
‫ﯾﺎ ﻋﻤﺮه‪ .‬ﺑﺮای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ دور از ﻣﯿﻘﺎت ﻧﺸﯿﻤﻦ دارﻧﺪ ﻣﺤﻞ‬
‫ّ‬
‫اﺣﺮامﺷﺎن ھﻤﺎن ﻣﯿﻘﺎتھﺎی ﭘﻨﺞﮔﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ از ﻣﮑﻪ ﺑﺨﻮاھﺪ‬
‫اﺣﺮام ﺑﻪ ﻋﻤﺮه ﺑﻨﺪد ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺣﺮام ﺑﻪ ﻋﻤﺮه از ﺟﻌﺮاﻧﻪ ﮐﻪ ﺷﺶ‬
‫ّ‬
‫ﻓﺮﺳﺨﯽ ﻣﮑﻪ در راه ﻃﺎﺋﻒ اﺳﺖ‪ ،‬اﺣﺮام ﺑﻨﺪد‪ .‬اﮔﺮ از آﻧﺠﺎ ﻧﻤﯽﺑﻨﺪد از‬
‫ّ‬
‫ﺗﻨﻌﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺟﺪ ﻋﺎﯾﺸﻪ ﻧﯿﺰ ﻣﻌﺮوف و ﯾﮏ ﻓﺮﺳﺨﯽ ﻣﮑﻪ اﺳﺖ‬
‫ّ‬
‫ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ‬ ‫اﺣﺮام ﺑﻨﺪد‪ -‬ﺑﻌﺪ از آن دو ﻣﺤﻞ در ﻓﻀﯿﻠﺔ‪ .‬اﺣﺮام ﺑﺴﺘﻦ از‬
‫ّ‬ ‫ﮐﻪ ﭼﺎھﯽ اﺳﺖ ﻣﯿﺎن ّ‬
‫ﺟﺪه و ﻣﺪﯾﻨﻪ و ﺷﺶ ﻓﺮﺳﺦ دور از ﻣﮑﻪ اﺳﺖ؛‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ ﺗﺎ ﻣﮑﻪ را ﻧﻪ ﻣﯿﻞ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ(‬ ‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﺑﻌﻀﯽ ﻋﻠﻤﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ‬
‫ّ‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺮای اﺣﺮام ﺑﻪ ﻋﻤﺮه ﺑﯿﺮون از ﺣﺮم ﻣﮑﻪ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ( ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‬
‫ّ‬
‫ﺑﺮای اﺣﺮام ﺑﻪ ﻋﻤﺮه ﺑﯿﺮون از ﺣﺮم ﻣﮑﻪ ﻧﺮود و در ﺣﺮم ﻣﮑﻪ اﺣﺮام ﺑﻪ‬
‫ﻋﻤﺮه ﺑﻨﺪد ﻓﺪﯾﻪ ﻻزم او اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬ ‫‪١٠‬‬

‫اﻗﺴﺎم ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬

‫ﭼﮫﺎر اﺳﺖ ‪ -۱‬ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه اﺳﻼم ‪ -۲‬ﺣﺞ و ﻋﻤﺮۀ ﻗﻀﺎء ‪ -۳‬ﺣﺞ و ﻋﻤﺮۀ‬
‫ﻧﺬر ‪ -۴‬ﺣﺞ و ﻋﻤﺮۀ ﺳﻨﺖ‪.‬‬

‫اﻧﻮاع ﺑﺠﺎ آوردن ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬

‫ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه را ﺑﻪ ﺳﻪ ﻧﻮع ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺟﺎ آورد‪:‬‬

‫‪ -۱‬اﻓﺮاد‪ :‬ﻋﺒﺎرت از اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ّاول ﺣﺞ را ﺑﻪ ﺟﺎ آورد‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آن ﻋﻤﺮه‬
‫را اداء ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﭼﻪ در ﻣﺎه ذﯾﺤﺠﻪ و ﭼﻪ در ﻏﯿﺮ ﻣﺎهھﺎی ﺣﺞ ﮐﻪ ﻗﺼﺪ‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﺣﺞ را ﭘﯿﺸﺘﺮ اﻧﺠﺎم دھﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺘﻊ‪ :‬و ﻋﺒﺎرت از اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ّاول ﻋﻤﺮه را ﺑﻪ ﺟﺎ آورد ﺑﻌﺪ از آن ﺣﺞ‬
‫ّ‬
‫‪-۲‬‬
‫ّ‬
‫را اﻧﺠﺎم دھﺪ در ھﻤﺎن ﺳﺎل‪ .‬در اﯾﻦ ﺣﺎل ﺑﺮ ﻣﺘﻤﺘﻊ ﻓﺪﯾﻪ ﻻزم اﺳﺖ‬
‫)ﻓﺪﯾﻪ ذﺑﺢ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ اﺳﺖ و ﺻﺪﻗﻪ ﻧﻤﻮدن آن ﺑﺮ ﻓﻘﺮاء ﺣﺮم( ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‬
‫ﻋﻤﺮه را ﻗﺒﻞ از ﻣﺎهھﺎی ﺣﺞ ﺑﻪ ﺟﺎ آورد ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻋﻤﺮه را در ﻣﺎهھﺎی‬
‫ﺣﺞ ﺑﻪ ﺟﺎ آورد و ﺣﺞ را در ﺳﺎل دﯾﮕﺮ اﻧﺠﺎم دھﺪ ﯾﺎ اﯾﻦﮐﻪ ﻣﺘﻤﺘﻊ از‬
‫اھﻞ ﺣﺮم ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ اﯾﻦﮐﻪ ﺑﺮای اﺣﺮام ﺑﺴﺘﻦ ﺑﻪ ﺣﺞ دوﺑﺎره ﺑﻪ ﻣﯿﻘﺎت‬
‫رود و از ﻣﯿﻘﺎت اﺣﺮام ﺑﻪ ﺣﺞ ﺑﻨﺪد ﮐﻪ در اﯾﻦ ﭼﮫﺎر ﺻﻮرت ﻓﺪﯾﻪ ﻻزم‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ّ‬
‫ﺗﻤﺘﻊ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺧﻮﺷﯽ ﻧﻤﻮدن؛ زﯾﺮا ﮐﺴﯽ ﮐﻪ در ﻣﺎه ﺣﺞ اﺣﺮام ﺑﻪ ﺣﺞ‬
‫ً‬ ‫ﺑﻨﺪد ﺗﺎ ﻓﺮاﻏﺖ از ﺣﺞ ﺑﺎﯾﺪ از ّ‬
‫ﻣﺤﺮﻣﺎت اﺣﺮام اﺟﺘﻨﺎب ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﮐﺴﯽ از اول‬
‫ﻣﺎه ﺷﻮال اﺣﺮام ﺑﻪ ﺣﺞ ﺑﺴﺖ؛ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺎ دھﻢ ذﯾﺤﺠﻪ از ﻟﺒﺎس دوﺧﺘﻪ و ﺑﻮ‬
‫ﺷﻮال اﺣﺮام ﺑﻪ ﻋﻤﺮه ﺑﺴﺖ‬ ‫ﺧﻮﺷﯽ و زن اﺟﺘﻨﺎب ﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ در ّاول ّ‬
‫ﭼﻮن ﻋﻤﺮه وﻗﻮف ﻋﺮﻓﻪ ﻧﺪارد‪ ،‬اﻋﻤﺎل ﻋﻤﺮه را در ﯾﮏ روز اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﺪ و ﺗﺎ‬
 ‫‪١١‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬

‫ھﺸﺘﻢ ذﯾﺤﺠﻪ از ﻟﺒﺎس و ﺑﻮ ﺧﻮش و زن و ﻏﯿﺮه ﺧﻮﺷﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ؛ اﯾﻦ اﺳﺖ‬

‫ّ‬
‫ﮐﻪ او را ﻣﺘﻤﺘﻊ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺮان‪ :‬ﻋﺒﺎرت از اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺣﺮام ﺑﻪ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه ﺑﺎ ھﻢ ﺑﻨﺪد‪ ،‬ﯾﺎ‬ ‫‪ -۳‬ﻗ ْ‬
‫ِ‬
‫اﯾﻦﮐﻪ اﺑﺘﺪا اﺣﺮام ﺑﻪ ﻋﻤﺮه ﺑﺒﻨﺪد و ﻗﺒﻞ از اﻧﺠﺎم دادن اﻋﻤﺎل ﻋﻤﺮه‪،‬‬
‫اﺣﺮام ﺑﻪ ﺣﺞ ﺑﻨﺪد ﮐﻪ در ھﺮ دو ﺻﻮرت ﻓﻘﻂ اﻋﻤﺎل ﺣﺞ را ﺑﻪ ﺟﺎ‬
‫ﻣﯽآورد و از ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ ِﻗﺮان ﮐﻨﻨﺪه ﻓﺪﯾﻪ ﻻزم‬
‫اﺳﺖ )ﻓﺪﯾﻪ ذﺑﺢ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی اﺳﺖ و ﺻﺪﻗﻪ ﻧﻤﻮدن ﺑﺮ ﻓﻘﺮاء ﺣﺮم(‪.‬‬
‫ﻗﺮان ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ دو ﭼﯿﺰ را ھﻤﺮاه ﻧﻤﻮدن؛ زﯾﺮا ﻗﺎرن اﻋﻤﺎل ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه را ﺑﺎ‬
‫ھﻢ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﺪ‪ .‬ﻗﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ھﻤﺮاه اﺳﺖ‪.‬‬

‫آداب ﺳﻔﺮ ﺣﺞ‬

‫ﻗﺒﻞ از ﺳﻔﺮ‪ ،‬ﺑﺪھﯽھﺎی ﺧﻮد را ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻌﻀﯽ ﺑﺪھﯽھﺎ ﺑﻤﺎﻧﺪ ﺑﺎﯾﺪ‬
‫از ﻃﻠﺒﮑﺎر اﺟﺎزهی ﺳﻔﺮ ﺑﺨﻮاھﯿﻢ؛ زﯾﺮا ﺑﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺑﺪه دارد‬
‫ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺑﺪون اذن ﻃﻠﺒﮑﺎر ﺣﺮام اﺳﺖ؛ آﻧﮕﺎه ﻣﻌﯿﺸﺖ اھﻞ و ﺑﺴﺘﮕﺎن را ﺑﺮای‬
‫ﻣﺪﺗﯽ ﮐﻪ ﻧﺰد آﻧﮫﺎ ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﮐﺮد‪ ،‬آن وﻗﺖ ﺑﺮای ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ً‬
‫دﺳﺘﻮرھﺎی ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ از ﮔﺬرﻧﺎﻣﻪ و ﺗﺰرﯾﻖ آﻣﭙﻮل ﺿﺪ آﺑﻠﻪ و وﺑﺎ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﺑﮑﻮﺑﯿﻢ‬
‫ﺗﺎ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﺑﺮ ﺻﺤﺘﻤﺎن ﮐﻪ واﺟﺐ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﺎ آورده ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺷﺮوط و‬
‫ﻣﺤﺮﻣﺎت ﺣﺞ را ﻣﯽآﻣﻮزﯾﻢ‪ .‬اﮔﺮ‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﺎت و ارﮐﺎن و واﺟﺒﺎت و ﻣﮑﺮوھﺎت و ّ‬ ‫ّ‬
‫ﮐﺴﯽ ﺑﯽﺳﻮاد ﺑﺎﺷﺪ از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﭙﺮﺳﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺎ ﺳﻮاد ﺑﺎﺷﺪ ﺧﻮاﻧﺪن ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫اﯾﻦ ﮐﺘﺎﺑﭽﻪ ﺑﺮای او ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ رھﻨﻤﺎﯾﯽ اﺳﺖ؛ ﺳﭙﺲ ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﻣﺎل ﺣﻼل را ﺑﺮای‬
‫ﺣﺞ ﻣﯽﮔﺰﯾﻨﯿﻢ؛ آن وﻗﺖ ﻣﯽﮐﻮﺷﯿﻢ ﺗﺎ رﻓﯿﻘﯽ داﻧﺎ و ﻣﮫﺮﺑﺎن را ھﻤﺮاه داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﯿﻢ ﺗﺎ اﮔﺮ ﻏﻔﻠﺖ ﻧﻤﻮدﯾﻢ ﯾﺎدآوریﻣﺎن ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬آن وﻗﺖ ﺑﺎ اﺻﻞ و ﺧﻮﯾﺸﺎن‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬ ‫‪١٢‬‬

‫ﺧﺪا ﺣﺎﻓﻈﯽ و از اﯾﺸﺎن ﺣﻼﻟﯽ ﻣﯽﻃﻠﺒﯿﻢ ‪ .‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﭘﺎی ﺑﻪ ﮐﺸﺘﯽ ﻧﮫﺎدﯾﻢ‬

‫ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ »ﺑﺴﻢ اﷲ ﳎﺮﻳـﻬﺎ و ﻣﺮﺳﺎﻫﺎ«‪.‬‬
‫ﺳﻪ ﺑﺎر آﯾﺔ اﻟﮑﺮﺳﯽ و ﺳﻪ ﺑﺎر ﻻﯾﻼف ﻗﺮﯾﺶ و ﺳﻪ ﺑﺎر ﻗﻞ ھﻮ اﻟﻠﻪ‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻧﯿﻢ‪ ،‬اﮔﺮ از راه ﺧﺸﮑﯽ ﺑﺮوﯾﻢ ﻧﯿﺰ ھﻤﯿﻦھﺎ را ﺳﻪ ﺑﺎر ﺳﻪ ﺑﺎر ﻣﯽﺧﻮاﻧﯿﻢ‬
‫َّ‬ ‫ُ ْ َ َ َّ‬
‫اﺬﻟي َﺳﺨ َﺮ‬ ‫و ھﻨﮕﺎم ﺳﻮار ﺷﺪن ﺑﺮ ﺣﯿﻮان ﯾﺎ در ﻣﺎﺷﯿﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪» :‬ﺳﺒﺤﺎن ِ‬
‫�«‪ .‬و در ﺣﺪﯾﺚ وارد اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﻀﺮت اﺑﺘﺪاء‬ ‫ﻪﻟ ُﻣ ْﻘﺮ� َ‬ ‫َﻨﻟَﺎ َﻫ َﺬا َو َﻣﺎ ُﻛ َّﻨﺎ َ ُ‬
‫ِِ‬
‫ﻬﻢ‬‫ﻣﺴﺎﻓﺮت را ﺑﻪ ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ ﻣﯽﻧﻤﻮدهاﻧﺪ و ھﻨﮕﺎم ﻣﺴﺎﻓﺮت ﻣﯽﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪» :‬الﻠَّ َّ‬
‫َّ َّ َ ْ َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َ َ َ ْ َّ َ َّ ْ‬ ‫َّ َ َ ُ َ‬
‫ﻬﻢ ﻫ ِّﻮن َﻋﻠﻴْﻨﺎ‬ ‫اﺘﻟﻘ َﻮى‪َ ،‬واﻟ َﻌ َﻤ ِﻞ ﻓﻴ َﻤﺎ ﺗ ْﺮﻰﺿ‪ ،‬الﻠ‬ ‫ِإﻧﺎ � ْﺴﺄلﻚ ِﻲﻓ ﺳﻔ ِﺮﻧﺎ ﻫﺬا اﻟ ِﺮﺒ و‬
‫َْ‬ ‫َّ َ َ ْ َ َ ُ‬ ‫الﺼ ُ‬ ‫ﺖ َّ‬ ‫ﻬﻢ أَﻧ ْ َ‬‫اﻃﻮ َ� َّﻨﺎ ُ� ْﻌ َﺪ ُه‪ ،‬الﻠَّ َّ‬ ‫َ َََ َ َ َ ْ‬
‫ﺎل‬ ‫ﺎﺣﺐ ِﻲﻓ الﺴﻔ ِﺮ‪ ،‬واﺨﻟ ِﻠﻴﻔﺔ ِﻲﻓ الﻤ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺳﻔ َﺮﻧﺎ ﻫﺬا‪ ،‬و ِ‬
‫َّ َ َ َ َ ْ َ ْ َ َ ُ ْ ُ ْ َ َ‬ ‫َ ْ ْ َ ْ َ َ َّ َّ ّٰ َ ُ ُ َ ْ َ ْ َ‬
‫ﺐ‬ ‫ﺪﻟ‪ ،‬الﻠﻬﻢ إِﻧﺎ �ﻌﻮذ ﺑِﻚ ِﻣﻦ و�ﺜﺎ ِء الﺴﻔ ِﺮ‪ ،‬و�ﺂﺑ ِﺔ الﻤﻨﻈ ِﺮ‪ ،‬وﺳﻮ ِء الﻤﻨﻘﻠ ِ‬ ‫واﻷﻫ ِﻞ والﻮ ِ‬
‫َْ َ ْ َ ْ َ َْ َ‬
‫ﺎل واﻷﻫ ِﻞ والﻮ ِﺪﻟ« و در ﮔﻔﺘﻦ اﯾﻦھﺎ اﯾﻤﻨﯽ از ﻏﺮق و ﭘﯿﺶ آﻣﺪ ﻧﺎھﻤﻮار‬ ‫ِﻲﻓ الﻤ ِ‬
‫اﺳﺖ در اﺛﻨﺎی ﺳﻔﺮ از ﻣﺠﺎدﻟﻪ و ﻣﺮاﻓﻌﻪ ﺑﺎ ﯾﺎران و ﺧﺪﻣﺘﮕﺰاران دوری‬
‫ﻣﯽﺟﻮﯾﯿﻢ و ﺗﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻪ ھﻤﺮاھﺎن ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و در ﺧﻮراک و ﻣﺼﺮف‬
‫ﻓﺮاﺧﯽ ﻣﯽﺳﺎزﯾﻢ‪ .‬اﮔﺮ در اﺛﻨﺎی راه ﮐﺴﯽ از ھﻤﺮاھﺎن ﯾﺎ ﻏﯿﺮه ﺑﯿﻤﺎر ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ‬
‫ﭘﺮﺳﺘﺎری او ﻗﯿﺎم ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و ﻗﺮصھﺎی ﻣﺴﮑﻦ و ﮔﻨﻪ ﮔﻨﻪ و ﻣﺮھﻢ زﺧﻢھﺎی‬
‫ﺟﺰﯾﯽ ھﻤﺮاه ﻣﯽدارﯾﻢ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻮم ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺧﻮﺷﺒﯿﻨﯽ و رأﻓﺖ‬
‫ﻣﯿﺴﺮ ﺷﻮد درﯾﻎ ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ‬ ‫ﻣﯽﻧﮕﺮﯾﻢ و ھﺮ ﺧﺪﻣﺘﯽ از ﻣﺎ در راه ّ‬
‫ﺑﻪ ﻣﯿﻘﺎت رﺳﯿﺪﯾﻢ ﺑﺪن را ﺷﺴﺘﺸﻮ داده‪ ،‬ﻟﺒﺎس اﺣﺮام را ﮐﻪ ﻟﻨﮓ ﭘﺎ و ﻟﻨﮓ‬
‫ﺳﻨﺖ اﺣﺮام‬ ‫دوش ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و رﻧﮓ ﺳﻔﯿﺪ دارد ﻣﯽﭘﻮﺷﯿﻢ و دو رﮐﻌﺖ ّ‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻧﯿﻢ و ﭘﺲ از ﻧﻤﺎز ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺎﺷﯿﻦ ﯾﺎ ﺣﯿﻮان ﺳﻮار ﺷﺪه و ﺣﺮﮐﺖ‬
‫اﳊ ﱠﺞ ﹶو ﹶأ ﹾﺣ ﹶﺮ ﹾﻣﺖ ﺑﹺ ﹺﻪ ﷲﱠﹺ ﹶﺗ ﹶﻌ ﹶﺎﱃ« و ﻣﯽﮐﻮﺷﯿﻢ ﮐﻪ‬ ‫ﻧﻤﻮده اﺣﺮام ﻣﯽﺑﻨﺪﯾﻢ‪» :‬ﻧ ﹶﹶﻮ ﹾﻳﺖ ﹾ ﹶ‬
‫َ َ َّ َ َ‬
‫دل و زﺑﺎن در اﯾﻦ ّﻧﯿﺖ ﯾﮑﯽ ﺑﺎﺷﺪ و » ﹶﻟ ﱠﺒ ﹾﻴﻚ« ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪َّ » :‬ﺒﻟﻴْﻚ الﻠ ُﻬ َّﻢ َّﺒﻟﻴْﻚ‬
 ‫‪١٣‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬
‫َّ ْ َ ْ َ َ ِّ ْ َ َ َ َ ْ ُ ْ َ َ َ َ َ‬ ‫َ َّ ْ َ َ َ َ َ َ َّ ْ َ‬
‫ﺮﺷ�ﻚ لﻚ« ﭘﺲ‬ ‫ﺮﺷ�ﻚ لﻚ ﺒﻟﻴﻚ ‪ ،‬إن اﺤﻟﻤﺪ واﻨﻟﻌﻤﺔ لﻚ والﻤﻠﻚ ﻻ ِ‬ ‫ﺒﻟﻴﻚ ﻻ ِ‬
‫ً‬
‫از آن ﺻﻠﻮات ﺑﺮ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ و آل و اﺻﺤﺎب او ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﯿﻢ‪ -‬و ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﺑﺮ ھﺮ ﻓﺮاز‬
‫و ﻧﺸﯿﺒﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ّﻟﺒﯿﮏ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ -‬آن وﻗﺖ ﮐﻪ ﺳﺮ ﺑﺮھﻨﻪ و ﭘﺎ ﺑﺮھﻨﻪ ھﺴﺘﯿﻢ و‬
‫ھﻤﻪ ﯾﺎران از ﺷﺎه و ﮔﺪا را ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ ﺑﻪ ﯾﺎد ﺧﻮد ﻣﯽآورﯾﻢ ﮐﻪ در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﺪاﻟﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ھﻤﻪ ﯾﮑﺴﺎﻧﯿﻢ و در درﮔﺎه ّ‬
‫ﻣﻘﺪس او ھﻤﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﯿﻢ و ﺑﻪ ﯾﺎد‬
‫ﺧﻮد ﻣﯽآورﯾﻢ ﮐﻪ ھﻨﮕﺎم رﻓﺘﻦ از اﯾﻦ ﺟﮫﺎن ﺟﺰ ﭼﻨﺪ واری ﺳﻔﯿﺪ ﭼﯿﺰی دﯾﮕﺮ ﺑﺎ‬
‫ﺧﻮد ﻧﻤﯽﺑﺮﯾﻢ؛ ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ ﻋﻤﺮ را ﮔﺮاﻣﯽ ﺷﻤﺮﯾﻢ و ﺗﺎ دﺳﺘﻤﺎن ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻮﺗﺎھﯽ‬
‫ﻧﮑﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫َْ‬
‫ﭘﯿﺶ از آن ﮐﺰ ﺗﻮ ﻧﯿﺎﯾﺪ ھﯿﭻ ﮐﺎر‬ ‫ای ﮐﻪ دﺳﺘﺖ ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﺎری ﺑﮑﻦ‬
‫آن وﻗﺖ از ﺻﻤﯿﻢ ﻗﻠﺐ رو ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﯽآورﯾﻢ زﯾﺮا ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﺗﻨﮫﺎ اوﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ھﻤﯿﺸﻪ ھﺴﺖ و ﻓﺮﯾﺎدرس ﺑﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ و ﺟﺰ او ھﺮﮔﺰ دﯾﮕﺮی را ﻧﭙﺮﺳﺘﯿﻢ؛‬
‫زﯾﺮا ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻨﯽآدم در ھﺮ ﻣﻘﺎﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ روزی ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﺑﻪ ﮐﻨﺎر آب‬
‫ﻣﯽروﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﺑﻨﺪﮔﺎن را ﻣﺤﺘﺮم ﻣﯽﺷﻤﺎرﯾﻢ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ھﺮ دﺳﺘﻮر‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر آﻧﺎن را ﮔﺮاﻣﯽ ﻣﯽﺷﻤﺎرﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی اﻧﺒﯿﺎء ﺻﻠﻮات اﻟﻠﻪ ﻋﻠﯿﮫﻢ‬
‫ﺑﻪﺳﻮی ﺧﺪای ﺗﻌﺎﻟﯽ دﻋﻮت ﺷﺪهاﯾﻢ‪ ،‬ھﺮﭼﻪ ﺑﺒﯿﻨﯿﻢ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﻋﺘﺒﺎر ﺑﻪ آن‬
‫ﺑﻨﮕﺮﯾﻢ و ﺳﭙﺎس ﺧﺪای ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﺟﺎ آرﯾﻢ ﺗﺎ ﺟﺰو ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻧﺒﺎﺷﯿﻢ ﮐﻪ از آﯾﺎت‬
‫َ ََ‬ ‫َْ‬
‫ات َوا� ْر ِض َ� ُم ُّرون عليْ َها‬
‫او ِ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪی روﮔﺮداﻧﻨﺪ‪َ ﴿ :‬و َ� َ� ّ� ْن م ِْن آيَة � َّ‬
‫الس َم َ‬
‫ٍ ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ ُ َ‬ ‫ُ َْ‬
‫َوه ْم �ن َها ُمع ِرضون‪] ﴾١٠٥‬ﯾﻮﺳﻒ‪ .[۱۰۵ :‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﮑﻪ رﺳﯿﺪﯾﻢ ﻗﺒﻞ از ھﺮ‬
‫ﻣﯿﺴﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑﻌﻀﯽ‬ ‫ﭼﯿﺰ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام ﻣﯽروﯾﻢ؛ اﮔﺮ رﻓﺘﻦ ھﻤﻪﻣﺎن ّ‬
‫را ﻧﺰدﻣﺎن ﻣﯽﻧﺸﺎﻧﯿﻢ و ﺑﻌﻀﯽ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام ﻣﯽروﯾﻢ و از دروازهای ﮐﻪ‬
‫ﺑﺎب اﻟﺴﻼم ﻧﺎم دارد ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ داﺧﻞ ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺪﺳﻪ اﻓﺘﺎد دو دﺳﺖ را ﺑﺎﻻ ﺑﺮده اﯾﻦ دﻋﺎ‬ ‫و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻧﻈﺮﻣﺎن ﺑﻪ ﮐﻌﺒﮥ ّ‬
‫ْ‬ ‫ً‬ ‫ً َ ْ ً‬ ‫َّ ُ َّ ْ َ َ َ ْ َ َ ْ ً َ ْ‬
‫ﺖ �ﺮﺸ�ﻔﺎ َو�ﻌ ِﻈﻴﻤﺎ َوﺗ� ِﺮ�ﻤﺎ َو َم َﻬﺎﺑَﺔ‪َ ،‬و ِزد‬ ‫را ﻣﯽﺧﻮاﻧﯿﻢ‪» :‬الﻠﻬﻢ ِزد ﻫﺬا اﺒﻟﻴ‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬ ‫‪١٤‬‬
‫ً ً‬ ‫َََْ َْ ً َ ْ ً َْ‬ ‫َ َّ َ ُ َ َ ُ َّ ْ َ َّ‬
‫ﺮﺸ�ﻔﺎ َوﺗ� ِﺮ�ﻤﺎ َو�ﻌ ِﻈﻴﻤﺎ َو�ِ ّﺮا‪ ،‬رواه‬‫ِﻣﻦ ﺮﺷﻓﻪ و�ﺮﻣﻪ ِمﻤﻦ ﺣﺠﻪ أو ا�ﺘﻤﺮه � ِ‬
‫ﻼم‪ ،‬ﻓَ َ‬
‫ﺤﻴِّﻨﺎ َر َّ�ﻨﺎ َّ‬ ‫الﺴ ُ‬
‫ﻚ َّ‬‫َّ ُ َّ ْ َ َّ ُ َ ْ َ‬
‫ﺑﺎلﺴﻼمِ «‪) .‬رواه‬ ‫اﻟﺸﺎﻓﻌﻲ ‪ :‬الﻠﻬﻢ أﻧﺖ الﺴﻼم و ِﻣﻨ‬
‫اﻟﺒﯿﮫﻘﯽ( آن وﻗﺖ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺣﺠﺮ اﻻﺳﻮد ﻣﯽروﯾﻢ‪ .‬ﺣﺠﺮ را ﻣﯽﺑﻮﺳﯿﻢ و ﻟﮑﻦ ﻧﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮری ﮐﻪ دھﻦ آواز دھﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻧﮫﺎدن دھﻦ ﺑﺮ آن ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺗﮑﺮﯾﻢ و در‬
‫ا� َوا َ َّ ُ‬ ‫َّ‬
‫�‬ ‫دل ّﻧﯿﺖ ﻃﻮاف ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ و ھﻨﮕﺎم ﺑﻮﺳﯿﺪن ﺣﺠﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ِ �» :‬‬
‫َّ ِّ‬ ‫ِّ َ ُ َ‬ ‫َّ‬ ‫َُ ٌ‬ ‫ﻳﻘﺎ ل ِ َﻤﺎ َﺟ َ‬ ‫َ ْ َ ُ َ ً َ َّ َ َ ْ ً‬
‫ﺎء ﺑِ ِﻪ � َّﻤﺪ ج الﻠ ُﻬ َّﻢ إ� أ ُﻋﻮذ ﺑِﻚ ِﻣ ْﻦ الﺸﻚ‬ ‫� وﺗﺼ ِﺪ‬ ‫أ�ﺮﺒ إﻳﻤﺎﻧﺎ ﺑِﺎ ِ‬
‫ْ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ِّ ْ َ ِّ َ َ ِّ َ‬
‫ﺎق َو ُﺳﻮ ِء اﻷﺧﻼ ِق«‪) .‬رواه اﻟﺒﺰار( و رو ﺑﻪ دﺳﺖ راﺳﺖ‬ ‫ﺎق والﺸﻘ ِ‬ ‫والﺮﺸ ِك واﻨﻟﻔ ِ‬
‫ﻣﯽروﯾﻢ و ﻣﯿﺎن ﺣﺠﺮ اﻻﺳﻮد و دروازه ﮐﻌﺒﻪ ﮐﻪ ﻣﻠﺘﺰم ﻧﺎم دارد ﺳﯿﻨﻪ و رو ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ ﮐﻌﺒﻪ ﻣﯽﭼﺴﺒﺎﻧﯿﻢ و ﺑﻪ ﺟﺎی اول آﻣﺪه ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻃﻮاف ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪.‬‬
‫وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ در ﮐﻌﺒﮥ ﻣﺸﺮﻓﻪ رﺳﯿﺪﯾﻢ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪» :‬اﻟ ﱠﻠ ﹸﻬ ﱠﻢ ا ﹾﻟ ﹶﺒ ﹾﻴ ﹸﺖ ﹶﺑ ﹾﻴﺘﹸﻚ‬
‫َ‬
‫ِ‬
‫◌‪ .‬و وﻗﺘﯽ ﻣﯿﺎن‬ ‫ﹶو ﹾ ﹶاﳊ ﹶﺮ ﹸم ﹶﺣ ﹶﺮ ﹸﻣﻚ ﹶو ﹾاﻷﹶ ﹾﻣ ﹸﻦ ﹶأ ﹾﻣﻨﹸﻚ ﹶو ﹶﻫ ﹶﺬا ﹶﻣ ﹶﻘﺎ ﹸم ا ﹾﻟ ﹶﻌ ﹺﺎﺋ ﹺﺬ ﺑﹺﻚ ﹺﻣ ﹾﻦ اﻟﻨﱠﺎر« ِ‬
‫ًَ‬ ‫ُّ ْ‬ ‫َ َ‬
‫اﺪﻟ�ﻴَﺎ َﺣ َﺴﻨﺔ َو ِ�‬ ‫رﮐﻦ ﺑﻤﺎﻧﯽ و ﺣﺠﺮاﻻﺳﻮد رﺳﯿﺪﯾﻢ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪َ » :‬ر َّ�ﻨﺎ آﺗِﻨﺎ ِﻲﻓ‬
‫ﺎر« و ھﻨﮕﺎم ﺑﻮﺳﯿﺪن ﺑﻪ رﮐﻦ ﻋﺮاﻗﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪:‬‬ ‫اب َّ‬
‫اﻨﻟ‬ ‫ْاﻵﺧ َﺮة َﺣ َﺴﻨَ ًﺔ َوﻗﻨَﺎ َﻋ َﺬ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َّ ِّ َ ِّ ْ َ ِّ َ َ ِّ َ‬ ‫ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫َّ ُ َّ‬
‫ﺎق َو ُﺳﻮ ِء اﻷﺧﻼ ِق َو ُﺳﻮ ِء‬ ‫ﺎق والﺸﻘ ِ‬ ‫»الﻠﻬﻢ إ� أﻋﻮذ ﺑِﻚ ِﻣﻦ الﺸﻚ والﺮﺸ ِك واﻨﻟﻔ ِ‬
‫َ ْ ْ‬ ‫َ َََْ ََ ْ‬ ‫َّ ُ َّ َ ِّ ْ‬ ‫ْ َ ْ َ َْ َ َْ َ‬ ‫ََْْ‬
‫ﺎرك ِﻲﻟ ِ�ﻴ ِﻪ َوأﺧ ِﻠﻒ‬ ‫ِ‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫ﺘ‬ ‫�‬ ‫ز‬ ‫ر‬ ‫ﺎ‬‫ﻤ‬ ‫ﺑ‬
‫ِ ِ‬‫�‬ ‫ﻌ‬ ‫ﻨ‬‫�‬ ‫ﻢ‬ ‫ﻬ‬ ‫الﻠ‬ ‫‪-‬‬ ‫ﺪﻟ‬
‫ِ‬ ‫ﺎل والﻮ‬ ‫الﻤﻨﻈ ِﺮ ِﻲﻓ اﻷﻫ ِﻞ والﻤ ِ‬
‫َّ‬ ‫ﺨﺑ ْ‬ ‫َ‬ ‫ﻞﻛ َﺎﻏﺋﺒَ‬ ‫َ َ َّ ُ َّ‬
‫�«‪ -‬و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﯿﺰاب رﺳﯿﺪﯾﻢ‪» :‬الﻠ ُﻬ َّﻢ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ﻚ‬ ‫ﻨ‬ ‫ﻣ‬
‫ِ‬ ‫ﻲﻟ‬ ‫ِ‬ ‫ﺔ‬
‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ﻲﻠﻋ‬
‫َ َ ً َ ً َ‬ ‫َُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫أَﻇﻠ� ﻲﻓ ﻇﻠﻚ ﻳَ ْﻮ َم اﻻﻇﻞ إﻻ ﻇﻠﻚ َو ْ‬
‫ُّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ِّ‬ ‫َّ‬
‫اﺳ ِﻘ ِ� ﺑِ�ﺄ ِس � َّﻤ ٍﺪ ج ﺮﺷاﺑﺎ ﻫ ِﻨيﺌﺎ ﻻ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ ِ‬
‫َ ْ َ ُ َ ْ َ ُ َ َ ً َ َ ْ َ َ َ ْ َْ‬
‫اﻹﻛﺮامِ « و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاﺑﺮ رﮐﻦ ﺷﺎﻣﯽ رﺳﯿﺪﯾﻢ‪:‬‬ ‫أﻇﻤﺄ �ﻌﺪه أﺑﺪا ﻳﺎ ذاﺠﻟﻼ ِل و ِ‬
‫ﺎر ًة ﻟَ ْﻦ َ�ﺒُ َ‬‫ﻮرا َو ِﺠﺗَ َ‬ ‫ﻜ ً‬ ‫َّ ُ َّ ْ َ ْ ُ َ ًّ َ ْ ُ ً َ َ ْ ً َ ْ ُ ً َ َ ْ ً َ ْ ُ‬
‫ﻮر ﻳٰﺎ‬ ‫»الﻠﻬﻢ اﺟﻌﻠﻪ ﺣﺠﺎ ﻣﺮﺒورا وذ�ﺒﺎ ﻣﻐﻔﻮرا وﺳﻌﻴﺎ مﺸ‬
‫َ ّ َّ َ َ‬ ‫�ﺰ ﻳٰﺎ َ� ُﻔ ُ‬ ‫َﻋﺰ ُ‬
‫ﻬﻢ َر َّ�ﻨﺎ آﺗِﻨﺎ‬ ‫ﻮر« و ﻣﯿﺎن رﮐﻦ ﯾﻤﺎﻧﯽ و ﺣﺠﺮاﻻﺳﻮد ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪» :‬الﻠ‬ ‫ِ‬
‫َ َ َ َ َ َ َ َ َ َّ‬ ‫ً‬ ‫ْ‬ ‫ً‬
‫ُّ ْ َ َ َ َ َ‬
‫ﺎر« و ھﺮ دﻋﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺧﻮاھﺪ‬ ‫ِﻲﻓ اﺪﻟ�ﻴﺎ ﺣﺴﻨﺔ و ِ� اﻵ ِﺧﺮ ِة ﺣﺴﻨﺔ وﻗِﻨﺎ ﻋﺬاب اﻨﻟ ِ‬
 ‫‪١٥‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬

‫ﻧﻤﺎﯾﺪ و دﻋﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ج ﯾﺎ از ﯾﮑﯽ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ ﺑﮫﺘﺮ‬

‫اﺳﺖ و از ﺑﯿﻦ دﻋﺎھﺎی ﻃﻮاف‪ ،‬ﻓﻘﻂ دو دﻋﺎ از ﺣﻀﺮت وارد اﺳﺖ و ﺻﺤﯿﺢ‬
‫ﺎر«‪ .‬و دوم‪:‬‬ ‫ُّ ْ َ َ َ َ ً َ ْ َ َ َ َ ً َ َ َ َ َ َّ‬ ‫َ َّ َ َ‬
‫ﯾﮑﯽ‪» :‬ر�ﻨﺎ آﺗِﻨﺎ ِﻲﻓ اﺪﻟ�ﻴﺎ ﺣﺴﻨﺔ و ِ� اﻵ ِﺧﺮ ِة ﺣﺴﻨﺔ وﻗِﻨﺎ ﻋﺬاب اﻨﻟ ِ‬
‫َ َ‬
‫ﺨﺑ ْ‬ ‫ﻞﻛ َﺎﻏﺋ َ‬‫َ َ ْ ْ َ َ َّ ُ َّ‬ ‫َ َََْ ََ ْ‬ ‫َّ ُ َّ َ ِّ ْ‬
‫�«‪.‬‬
‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ﻚ‬ ‫ﻨ‬ ‫ﻣ‬
‫ِ‬ ‫ﻲﻟ‬
‫ِ‬ ‫ﺔ‬
‫ٍ‬ ‫ﺒ‬ ‫ِ‬ ‫ﺎرك ِﻲﻟ ِ�ﻴ ِﻪ وأﺧ ِﻠﻒ ﻲﻠﻋ‬ ‫»الﻠﻬﻢ �ﻨﻌ ِ� ﺑِﻤﺎ رز�ﺘ ِ� و� ِ‬
‫دﻋﺎھﺎی ﻧﺎﻣﺒﺮده در ھﺮ ھﻔﺖ ﺑﺎر ﻃﻮاف ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ﺳﻨﺖ اﺳﺖ ﺷﺘﺎب‬
‫راه رﻓﺘﻦ و ﭘﺎھﺎ ﻧﺰدﯾﮏ ھﻢ ﮔﺬاردن در ﺳﻪ ﺑﺎر اول ﻃﻮاف و اﯾﻦ ﺷﺘﺎب رﻓﺘﻦ‬
‫را رﻣﻞ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬رﻣﻞ اﺧﺘﺼﺎص دارد ﺑﻪ ﻃﻮاﻓﯽ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از آن ﺳﻌﯽ ﻣﻄﻠﻮب ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻃﻮاف ﻗﺪوم و ﻃﻮاف ﻋﻤﺮه ‪) -‬ﻃﻮاف ﻗﺪوﻣﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از وﻗﻮف ﻋﺮﻓﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﺑﻌﺪ از وﻗﻮف و ﺑﻌﺪ از ﻧﯿﻤﻪ ﺷﺐ ﻋﯿﺪ( در ﺣﺎل رﻣﻞ در ﺟﺎھﺎﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫ْ‬
‫ﻮرا َو َﺳﻌﻴًﺎ‬ ‫ورا َو َذ ْ�ﺒًﺎ َﻣ ْﻐ ُﻔ ً‬ ‫ﺮﺒ ً‬ ‫دﻋﺎء وارد ﻧﺪارد ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» :‬الﻠَّ ُﻬ َّﻢ ا ُ ْﺟ َﻌﻠْ ُﻪ َﺣ ًّﺠﺎ َﻣ ْ ُ‬
‫َ ِّ ْ ْ َ ْ َ ْ َ َ َ َ َ‬ ‫َ ْ ُ‬
‫ﺎو َز � َّﻤﺎ‬ ‫ﻮرا«‪ -‬و در ﭼﮫﺎر ﺑﺎر آﺧﺮ ﻃﻮاف ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» :‬رب اﻏ ِﻔﺮ وارﺣﻢ وﺠﺗ‬ ‫ﻜ ً‬ ‫مﺸ‬
‫ًَ َ‬ ‫ْ‬ ‫ًَ‬ ‫ُّ ْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬
‫ْ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َ ْ َ ُ َّ ْ َ ْ‬
‫اﺪﻟ�ﻴَﺎ َﺣ َﺴﻨﺔ َو ِ� اﻵ ِﺧ َﺮ ِة َﺣ َﺴﻨﺔ َو ِﻗﻨﺎ‬ ‫ﺖ اﻷ َﻋ ُّﺰ اﻷ� َﺮ ُم َر َّ�ﻨﺎ آﺗِﻨﺎ ِﻲﻓ‬ ‫�ﻌﻠﻢ إﻧﻚ أﻧ‬
‫ﺎر«‪ .‬و ﺳﻨﺖ اﺳﺖ اﺿﻄﺒﺎع در ھﺮ ﻃﻮاﻓﯽ ﮐﻪ رﻣﻞ در آن ﺳﻨﺖ اﺳﺖ‬ ‫َ َ َ َّ‬
‫ﻋﺬاب اﻨﻟ ِ‬
‫و در ھﺮ ﺳﻌﯽ و ﻣﻘﺼﻮد از اﺧﻄﺒﺎع اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯿﺎﻧﻪی ﻟﻨﮓ روﯾﯽ را زﯾﺮ‬
‫ﺑﻐﻞ راﺳﺖ و دو ﺳﺮ آن را روی دوش ﭼﭗ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺷﻮد؛ اﻣﺎ رﻣﻞ و اﺿﻄﺒﺎع‬
‫ﺑﺮ زنھﺎ ﺳﻨﺖ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﮑﺮوه اﺳﺖ‪ -‬و ﻃﻮاف را ﺣﮑﻢ ﻧﻤﺎز اﺳﺖ‪ -‬ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﻗﺴﻤﺘﯽ از آﻧﭽﻪ در ﻧﻤﺎز ﺷﺮط ﺑﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻃﮫﺎرت ﺑﺪن و ﻟﺒﺎس و ﺳﺘﺮ ﻋﻮرت؛‬
‫در ﻃﻮاف ﺷﺮط اﺳﺖ و آﻧﭽﻪ در ﻧﻤﺎز ﺳﻨﺖ ﺑﻮد از ﺧﺸﻮع و ﻓﺮوﺗﻨﯽ و آراﻣﯽ‬
‫در ﻃﻮاف ﺳﻨﺖ اﺳﺖ و ھﻤﭽﻨﯿﻦ در ﺣﺎل دﻋﺎ دﺳﺖ را ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن و ﺳﺨﻦ‬
‫ﻧﮕﻔﺘﻦ؛ ﻣﮕﺮ ﺳﺨﻦ ﺧﯿﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻌﻠﯿﻢ ﺟﺎھﻞ و اﯾﻨﮑﻪ ﺷﺨﺺ ﻃﻮاف ﮐﻨﻨﺪه در‬
‫ﺣﺎل دﻋﺎ دﺳﺖھﺎ را ﺑﺎﻻ ﻣﯽﺑﺮد و در ﻏﯿﺮ دﻋﺎ دﺳﺖھﺎ را زﯾﺮ ﺳﯿﻨﻪ ﻣﯽﺑﻨﺪد‪،‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﺎز و آﻧﭽﻪ در ﻧﻤﺎز ﻣﮑﺮوه ﺑﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮ ﯾﮏ ﭘﺎ راه رﻓﺘﻦ و دﺳﺖھﺎ را ﺑﺮ‬
‫ﺗﮫﯿﮕﺎه ﻧﮫﺎدن و ﻧﻈﺮ ﺑﻪﺳﻮی آﺳﻤﺎن اﻓﮑﻨﺪن در ﻃﻮاف ﻣﮑﺮوه اﺳﺖ و ﺳﻨﺖ‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬ ‫‪١٦‬‬

‫اﺳﺖ ﺑﻌﺪ از ﻓﺮاﻏﺖ از ﻃﻮاف‪ ،‬ﺧﻮاﻧﺪن دو رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﺳﻨﺖ ﻃﻮاف – ﭘﺸﺖ ﻣﻘﺎم‬
‫ُۡ َ َ‬
‫�� ُّ� َها‬
‫اﺑﺮاھﯿﻢ ÷ و در رﮐﻌﺖ اوﻟﯽ ﺧﻮاﻧﺪن ﺳﻮرۀ ﻓﺎﺗﺤﻪ و ﴿قل ٰٓ‬
‫ۡ َٰ ُ َ‬
‫ون‪ ﴾١‬و در رﮐﻌﺖ دوﻣﯽ ﺧﻮاﻧﺪن ﺳﻮرۀ ﻓﺎﺗﺤﻪ و ﴿قُ ۡل ُه َو ٱ َّ ُ‬
‫�‬ ‫ٱل�فِر‬
‫َ‬
‫أ َح ٌد‪ ﴾١‬و در روز ﺑﻪ آھﺴﺘﻪ ﺧﻮاﻧﺪن و در ﺷﺐ ﺑﻪ ﺑﻠﻨﺪ ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز ﻃﻮاف‪.‬‬
‫ﻣﻮاﻻة در ﻃﻮاف و ﺧﻮاﻧﺪن ﺳﻨﺖ ﻃﻮاف در ﯾﮑﯽ از اﻗﻮال اﻣﺎم س واﺟﺐ اﺳﺖ‬
‫ﭘﺲ از ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز ﻃﻮاف ‪ -‬آب زﻣﺰم ﺑﯿﺎﺷﺎﻣﺪ و ﺑﺮ ﺳﺮ رﯾﺰد‪ ،‬ﺳﭙﺲ دﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺣﺠﺮ ﮐﺸﺪ و ﭘﯿﺸﺎﻧﯽ ﺑﺮ آن ﻧﮫﺪ ﭘﺲ از آن از دروازهی ﺻﻔﺎ ﺑﺮای ﺳﻌﯽ ﺑﯿﺮون‬
‫رود‪ ،‬و اﺑﺘﺪا ﺳﻌﯽ از ﺻﻔﺎ ﻧﻤﺎﯾﺪ )ﺻﻔﺎ‪ :‬ﮐﻨﺎر ﮐﻮه اﺑﯽ ﻗﺒﯿﺲ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ( و ﺳﻌﯽ‬
‫را ﺑﻌﺪ از ﻃﻮاف ﺑﻪ ﺟﺎ آرد‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻃﻮاف رﮐﻦ ﯾﺎ ﻃﻮاف ﻗﺪم )ﻃﻮاف ﻗﺪوم ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﻃﻮاف ورود ﺑﻪ ﻣﮑﻪ و اﯾﻦ ﻃﻮاف ﺑﻪ ﺟﺎی ﺳﻨﺖ ﺗﺤﯿﺔ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﺴﺎﺟﺪ و‬
‫ﻏﯿﺮ ﮐﻌﺒﻪ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد( و اﮔﺮ ﺑﻌﺪ از ﻃﻮاف ﺑﻪ ﻋﺮﻓﺎت رﻓﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺲ از‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﺖ اﺑﺘﺪا ﻃﻮاف رﮐﻦ را ﺑﻪ ﺟﺎ آرد ﭘﺲ از آن ﺳﻌﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ‬
‫از ﻃﻮاف ﻗﺪوم‪ ،‬ﺳﻌﯽ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻃﻮاف رﮐﻦ‪ ،‬اﻋﺎدهی ﺳﻌﯽ ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ؛ زﯾﺮا‬
‫دوﺑﺎره ﻧﻤﻮدن ﺳﻌﯽ ﻣﮑﺮوه اﺳﺖ( و در اﺑﺘﺪای ﺳﻌﯽ از ﺻﻔﺎ ﺑﺮ درﺟﻪھﺎی ﺻﻔﺎ‬
‫ﺑﺎﻻ رود و اﯾﻦ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ ﺳﻨﺖ اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ درﺟﻪھﺎ ﺑﺎﻻ رﻓﺖ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫َّ‬ ‫َ َ‬ ‫َّ ُ ْ َ ُ َّ ُ ْ َ ُ َّ ُ ْ َ ُ َّ َ ْ ُ َّ ُ ْ‬
‫ﺮﺒ ﻰﻠﻋ ﻣﺎ ﻫﺪاﻧﺎ‪ ،‬واﺤﻟ َ ْﻤ ُﺪ ِ�‬ ‫أ� َ ُ‬ ‫و� اﺤﻟﻤﺪ‪ ،‬ا�‬ ‫»ا� أ�ﺮﺒ ا� أ�ﺮﺒ ا� أ�ﺮﺒ ِ ِ‬
‫ُْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َ َ ُ ُ ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫ا� َو ْﺣ َﺪ ُ‬ ‫َ َّ‬
‫ﻻ َّ ُ‬
‫ﻪﻟ اﺤﻟ َ ْﻤ ُﺪ � ِي‬ ‫ﻚ َو ُ‬ ‫ﺮﺷ�ﻚ ﻪﻟ‪ ،‬ﻪﻟ الﻤﻠ‬ ‫ِ‬ ‫ﻻ‬ ‫ه‬ ‫ﻰﻠﻋ ﻣﺎ أوﻻﻧﺎ‪ ،‬ﻻ إِﻪﻟ إِ‬
‫َ‬
‫ﻲﺷ ٍء ﻗ ِﺪ ٌ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ُ‬
‫� َو ُﻫ َﻮ ﻰﻠﻋ ﻞﻛ ْ‬ ‫ﻴﺖ �ﻴَ ِﺪ ِه اﺨﻟ َ ْ ُ‬
‫و�ﻤ ُ‬‫ُ‬
‫ﻳﺮ« و اﯾﻦ ذﮐﺮ را دو ﺑﺎر ﺳﻪ ﺑﺎر ﺗﮑﺮار‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َّ َّ ُ َ َ َ ْ َ ُ َ َ َ َ َ ْ َ ُ َ َ َ َ ْ َ َ ْ‬
‫اب َوﺣ َﺪ ُه« ‪ -‬ﭘﺲ‬ ‫ﻧﻤﺎﯾﺪ ‪» -‬ﻻ ِإﻪﻟ ِإﻻ ا� أ�ﺰ وﻋﺪه‪ ،‬وﻧﺮﺼ �ﺒﺪه‪ ،‬وﻫﺰم اﻷﺣﺰ‬
‫از آن دﻋﺎ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ از دﯾﻦ و دﻧﯿﺎ ﺑﺨﻮاھﺪ و ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ اﯾﻦ دﻋﺎ را ﻧﻤﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ُ َ‬ ‫َ ِّ‬ ‫ُْ ُ‬ ‫َّ َ‬ ‫ْ َ ْ َ ُ‬ ‫َّ ُ َّ َّ َ ُ ْ َ ْ ُ‬
‫ﺐ ﻟ� ْﻢ‪َ ،‬و�ِﻧﻚ ﻻ ﺨﺗ ِﻠﻒ ال ِﻤﻴﻌﺎد‪ ،‬و�� أﺳﺄلﻚ‬ ‫ﻮ� أﺳﺘ ِﺠ‬ ‫»الﻠﻬﻢ ِإﻧﻚ ﻗﻠﺖ‪ :‬ادﻋ ِ‬
‫ْ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َّ‬ ‫ْ َْ ُ‬ ‫ﻛﻤﺎ َﻫ َﺪﻳْت� ل ْ‬
‫ﺣﻰﺘ �ﺘَ َﻮﻓﺎ� وأﻧﺎ ُم ْﺴ ِﻠ ٌﻢ‪ ،‬الﻠ ُﻬ َّﻢ اﻋ ِﺼ ْﻤﻨﺎ‬ ‫� َﻋﻪ ِﻣ ِّ�‬ ‫ﻺﺳﻼمِ أن ﻻ � ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬
 ‫‪١٧‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬
‫َ َ ِّ ْ َ ُ ُ َ َ َّ ُ َّ ْ َ ْ ُ َ‬ ‫ﻚ َو َﻃ َﻮ َ َ َ‬ ‫َ‬
‫� ُّﺒﻚ‪،‬‬ ‫َ َُ‬
‫ا�ﻴ ِﺘﻚ َوﻃ َﻮا ِ�ﻴ ِﺔ رﺳﻮل ِ ِﻚ وﺟﻨبﻨﺎ ﺣﺪودك‪ ،‬الﻠﻬﻢ اﺟﻌﻠﻨﺎ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺑِ ِﺪﻳ ِﻨ‬
‫ُ َْ‬ ‫َ َّ ُ َّ َ ِّْ‬ ‫َ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﺐ َمﻼﺋ�ﺘَﻚ وأﻧب َ َ ُ‬ ‫و� ُّ‬ ‫ُ‬
‫ﺎﺤﻟ�‪ ،‬الﻠﻬﻢ �ﺮﺴﻧﺎ لﻠيﺮﺴى‪،‬‬ ‫ﻴﺎءك َو ُرﺳﻠﻚ‪َ ،‬و ِﻋﺒﺎدك الﺼ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫الﻤ َّﺘﻘ َ‬
‫أﺋﻤﺔ ُ‬ ‫ْ َّ‬ ‫ْ َْ‬ ‫ْ َْ‬ ‫اﻟﻌ ْ َ‬
‫َو َﺟﻨِّبْﻨﺎ ُ‬
‫�« )و‬ ‫ِ‬ ‫اﻵﺧ َﺮ ِة واﻷو�‪َ ،‬واﺟﻌﻠﻨﺎ ِﻣﻦ ِ‬ ‫ﺮﺴى‪ ،‬واﻏ ِﻔﺮﻨﻟﺎ ﻲﻓ ِ‬
‫واﺟﺐ اﺳﺖ ﭘﺸﺖ ﭘﺎی ﺧﻮد را ﺑﻪ دﯾﻮار ﺻﻔﺎ ﺑﭽﺴﺒﺎﻧﺪ و ھﻨﮕﺎم رﺳﯿﺪن ﺑﻪ‬
‫ﻣﺮوه ﺳﺮ اﻧﮕﺸﺘﺎن را ﺑﻪ دﯾﻮار ﻣﺮوه ﺑﭽﺴﺒﺎﻧﺪ( و ﻣﯿﺎن دو ﺳﺘﻮن ﺳﺒﺰ ﭘﺎ ﺑﻪ‬
‫َ ِّ ْ ْ َ ْ َ ْ َ َ َ َ َ َ ْ َ َّ‬
‫ﺎو َز � َّﻤﺎ �ﻌﻠ ُﻢ إﻧﻚ‬ ‫دوﯾﺪن ﮔﺬارد و در آن ﺣﺎل ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» - :‬رب اﻏ ِﻔﺮ وارﺣﻢ وﺠﺗ‬
‫اﺪﻟ ْ�ﻴَﺎ َﺣ َﺴ َﻨ ًﺔ َو� ْاﻵﺧ َﺮة َﺣ َﺴﻨَ ًﺔ َوﻗﻨَﺎ َﻋ َﺬ َ‬ ‫َ ْ َ ْ َ َ ُّ ْ َ‬
‫اﻷ ْ� َﺮ ُم َر َّ�ﻨَﺎ آﺗﻨَﺎ ﻲﻓ ُّ‬
‫اب‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫أﻧﺖ اﻷﻋﺰ‬
‫ﺎر« ‪ -‬و در ﺣﺎل ﺳﻌﯽ‪ ،‬ﺧﻮاﻧﺪن ﻗﺮآن از دﻋﺎھﺎی ﻏﯿﺮ ﺳﻨﺖ ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫َّ‬
‫اﻨﻟ ِ‬
‫وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺮوه رﺳﯿﺪ )ﻣﺮوه‪ :‬ﮐﻨﺎره ﮐﻮه ﻗﯿﻘﻌﺎن اﺳﺖ( ﺑﺮ درﺟﻪھﺎی آن ﺑﺎﻻ‬
‫رود و ھﻤﺎن ذﮐﺮ و دﻋﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺻﻔﺎ ﺧﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﻣﺮوه ﺑﺨﻮاﻧﺪ؛ ﺳﻌﯽ را ھﻔﺖ ﺑﺎر‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﻧﻤﻮد ﯾﻌﻨﯽ رﻓﺘﻦ از ﺻﻔﺎ ﺗﺎ ﻣﺮوه ﯾﮑﺒﺎر اﺳﺖ و ﺑﺮﮔﺸﺘﻦ از ﻣﺮوه ﺑﻪ ﺻﻔﺎ ﺑﺎر‬
‫دﯾﮕﺮ‪ ،‬و از ﺳﻨﺖھﺎی ﺳﻌﯽ اﺳﺖ ﻣﻮاﻻة ﻣﯿﺎن ﻃﻮاف و ﺳﻌﯽ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن ﻃﻮاف و‬
‫ﺳﻌﯽ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﯿﺎﯾﺪ و از ﺳﻨﺖھﺎی ﺳﻌﯽ اﺳﺖ ﭘﯿﺎده ﺳﻌﯽ ﻧﻤﻮدن و ﭘﺎ ﺑﺮھﻨﻪ‬
‫ﺑﻮدن و در ﺣﺎل ﻃﮫﺎرت و ﺳﺘﺮ ﻋﻮرت ﺳﻌﯽ ﻧﻤﻮدن و ﮐﻮﺷﯿﺪن ﺑﺮای واﻗﻊ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺳﻌﯽ در ﺣﺎل ﺧﻠﻮت و ﻓﺮوﺗﻨﯽ ﻧﻤﻮدن و اﺧﻼص ﻋﺒﺎدت ﺑﺮای‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر‪) .‬ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ ﻣﻌﺬور ﺑﺎﺷﺪ ﺳﻮاره ﺳﻌﯽ ﻧﻤﻮدن او روا اﺳﺖ و ﺑﺪون‬
‫ﻋﺬر در ﺣﺎل ﺳﻌﯽ ﺳﻮار ﺑﻮدن ﻣﮑﺮوه اﺳﺖ )ﺧﻼف اوﻟﯽ اﺳﺖ( و ﻣﻘﺼﻮد از‬
‫ّ‬
‫ﺧﻠﻮت ﺑﻮدن ﻣﺤﻞ ﺳﻌﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎ آوردن ﺳﻌﯽ‪ ،‬ﺑﺪون ﻣﺸﻘﺖ ﻓﺮاھﻢ‬
‫آﯾﺪ‪ ،‬در روز ھﻔﺘﻢ ﻣﺎه ذﯾﺤﺠﻪ‪ ،‬ﺣﺠﺎج از ﻣﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﯽ ﻣﯽروﻧﺪ و ﺷﺐ ﻧﮫﻢ‬
‫ﻣﯽﻣﺎﻧﻨﺪ و ﺻﺒﺢ روز ﻧﮫﻢ ﺑﻌﺪ از ﻃﻠﻮع آﻓﺘﺎب ﻗﺼﺪ ﻋﺮﻓﺎت ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و در ﺣﺎل‬
‫ْ َ‬ ‫َّ ُ َّ َ ْ َ‬
‫ﻚ ﺗَ َﻮ َّﺟ ُ‬
‫ﻬﺖ‪َ ،‬و َوﺟ َﻬﻚ‬ ‫رﻓﺘﻦ ﺑﻪﺳﻮی ﻋﺮﻓﺎت اﯾﻦ دﻋﺎ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪» :‬الﻠﻬﻢ إﻴﻟ‬
‫َ ْ َّ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ﺮﺒوراً‪ْ ،‬‬
‫وار َ ْ‬ ‫ﻮراً‪َ ،‬و َﺣ ِّﻲﺠ َﻣ ْ ُ‬
‫ﻓﺎﺟ َﻌ ْﻞ َذﻧْﻲﺒ َﻣ ْﻐ ُﻔ َ‬
‫ْ‬ ‫َ َ َْ ُ‬
‫ﻤﺣ ِ� َوﻻ ﺨﺗﻴِّب� إﻧﻚ‬ ‫ِ‬ ‫‪،‬‬ ‫ت‬ ‫الﻜ ِﺮ�ﻢ أرد‬
‫ّ َ ْ َ‬
‫ﻰﻠﻋ ﻞﻛ ﻲﺷ ٍء ﻗ ِﺪﻳﺮ« و در ﻣﺤﻠﯽ ﮐﻪ ﻧﻤﺮه ﻧﺎم دارد و ﻧﺰدﯾﮏ ﻋﺮﻓﺎت اﺳﺖ‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬ ‫‪١٨‬‬

‫ﻣﯽﻣﺎﻧﻨﺪ و ﺑﻌﺪ از زوال آﻓﺘﺎب ﻣﯽروﻧﺪ و ﻧﻤﺎز ﻇﮫﺮ در ﻋﺮﻓﺎت ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﯽآورﻧﺪ‪.‬‬

‫)ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ھﻨﮕﺎم ﺑﯿﺮون رﻓﺘﻦ از ﻣﮑﻪ ﺑﻪﺳﻮی ﻣﻨﯽ ﻗﺼﺪ ﺳﻔﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﭘﺲ از وﻗﻮف ﻋﺮﻓﺎت و ﺑﻪ ﺟﺎ آوردن اﻋﻤﺎل ﻣﻨﯽ و ﺑﺮﮔﺸﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﮑﻪ ﺑﯿﺶ از‬
‫ﯾﮏ روز ﻣﺜﻼ در ﻣﮑﻪ ﻧﻤﺎﻧﻨﺪ و ﺑﻪ وﻃﻦ ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ؛ در اﯾﻦﺣﺎل ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ‬
‫ﻧﻤﺎز ﻗﺼﺮ و ﺟﻤﻊ ﮐﻨﻨﺪ و ﻧﻤﺎز ﻇﮫﺮ و ﻋﺼﺮ روز ﻧﮫﻢ ﻗﺼﺮ و ﺟﻤﻊ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﻧﻤﺎز‬
‫ﻣﻐﺮب و ﻋﺸﺎ‪ ،‬ﺷﺐ ﻋﯿﺪ در ﻣﺰدﻟﻔﺔ ﻗﺼﺮ و ﺟﻤﻊ ﻧﺪارﻧﺪ(‪.‬‬
‫وﻗﺖ وﻗﻮف ﻋﺮﻓﺎت از زوال آﻓﺘﺎب روز ﻧﮫﻢ ذﯾﺤﺠﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻃﻠﻮع ﺻﺒﺢ‬
‫ﺻﺎدق روز ﻋﯿﺪ ﺣﺞ و واﺟﺐ وﻗﻮف ﻋﺮﻓﺎت اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ در ﺣﺎل‬
‫اﺣﺮام و اھﻠﯿﺖ ﻋﺒﺎدت ﻟﺤﻈﻪای در وﻗﺖ ﻧﺎﻣﺒﺮده در زﻣﯿﻦ ﻋﺮﻓﺎت ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫)ﻗﺼﺪ از اھﻠﯿﺖ ﻋﺒﺎدت اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﺖ ﯾﺎ ﺑﯿﮫﻮش ﯾﺎ دﯾﻮاﻧﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ(‪ّ .‬اﻣﺎ زن‬
‫ﺣﺎﺋﺾ ﮐﻪ ھﻤﻪ اﻋﻤﺎل ﺣﺞ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﺎ آورد ﻏﯿﺮ از ﻃﻮاف و از ﺳﻨﺖھﺎی‬
‫ﻋﺮﻓﻪ اﺳﺖ‪ -۱ :‬ﻗﺼﺮ و ﺟﻤﻊ ﻧﻤﺎز ﻇﮫﺮ و ﻋﺼﺮ در آن ﺑﺮای ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺷﺮوط‬
‫ﻗﺼﺮ و ﺟﻤﻊ او ﺑﻪ ﺟﺎ آﯾﺪ ﭼﻨﺎنﮐﻪ ﮔﺬﺷﺖ ‪ -۲‬ﻣﺎﻧﺪن در ﻋﺮﻓﺎت ﺗﺎ ﺑﻌﺪ از‬
‫َ َ َُ َ‬ ‫َ َّ َّ ُ َ ْ َ ُ‬
‫ﻪﻟ‪ُ ،‬ﻪﻟ‬ ‫ﺮﺷ�ﻚ‬ ‫ﻏﺮوب آﻓﺘﺎب ‪ -۳‬ﺑﺴﯿﺎر دﻋﺎ ﻧﻤﻮدن و »ﻻ ِإﻪﻟ ِإﻻ ا� وﺣﺪه ﻻ ِ‬
‫ﻞﻛ َ ْ‬
‫ﻲﺷ ٍء ﻗَ ِﺪ ٌ‬ ‫ُّ‬ ‫َُْ ُ‬ ‫ُ ْ ُ ََُ ْ ُ ُْ‬
‫ﻳﺮ« ﮔﻔﺘﻦ‪ .‬و‬ ‫� َوﻫ َﻮ ﻰﻠﻋ‬ ‫ﻴﺖ ِ�ﻴَ ِﺪهِ اﺨﻟ‬ ‫و�ﻤ ُ‬‫ُ‬
‫الﻤﻠﻚ وﻪﻟ اﺤﻟَﻤﺪ � ِي ِ‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﯾﺎد ﺧﺪا ﻧﻤﻮدن و ﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔﺮت ﺑﺮای ﺧﻮد و ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ و ﻣﺆﻣﻨﺎت ﻧﻤﻮدن‬
‫‪ -۴‬ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﻣﺤﻞ وﻗﻮف ﺑﺮای دﻋﺎ ھﻤﺎن ﻣﺤﻠﯽ اﺳﺖ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﮐﻮه رﺣﻤﺔ ﮐﻪ‬
‫َّ‬
‫ﺳﻨﮓھﺎی ﺑﺰرگ ﮔﺴﺘﺮده اﺳﺖ‪ ،‬و از دﻋﺎھﺎی ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه اﺳﺖ‪ �﴿» :‬ٱ�ِ‬
‫ََ ً َ َ‬
‫ﺎء َﻋﻠﻴْﻚ‬
‫ُ ٰ َ َ َ ْ‬
‫ﺒﺤﺎﻧﻚ ﻻ � ِﻲﺼ �ﻨ‬ ‫�‪ ﴾٢‬ﺳ‬ ‫ِ‬ ‫ِيم‪ ١‬ٱ ۡ َ‬
‫� ۡم ُد ِ َّ�ِ َر ّب ٱ ۡل َ�ٰلَم َ‬
‫ٱ َّلر� ٱ َّلرح ِ‬
‫ِ‬
‫َ‬ ‫ِّ َ ُ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ‬ ‫َْ َ َ َ ََْْ َ َ َْ َ ََ َ ْ‬
‫ﺖ َﻰﻠﻋ �ﻔ ِﺴﻚ ﻓﻠﻚ اﺤﻟ َ ْﻤ ُﺪ َﺣ َّﻰﺘ ﺗ ْﺮﻰﺿ‪ -‬الﻠ ُﻬ َّﻢ َﺻﻞ َﻰﻠﻋ � َّﻤ ٍﺪ َو َﻰﻠﻋ‬ ‫أﻧﺖ ﻛﻤﺎ أﺛنﻴ‬
‫َّ‬ ‫ْ َ َ َّ َ ٌ َ ٌ‬ ‫ُ َ َّ َ َ َ َّ ْ َ َ ْ َ َ َ َ َ‬
‫�ﻴﺪ ‪ -‬ﻻ � َ إﻻ‬ ‫ﻤﺣﻴﺪ ِ‬ ‫آل إﺑﺮا ِﻫﻴﻢ‪ ،‬إﻧﻚ ِ‬ ‫آل �ﻤ ٍﺪ ﻛﻤﺎ ﺻﻠﻴﺖ ﻰﻠﻋ إﺑﺮا ِﻫﻴﻢ وﻰﻠﻋ ِ‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫َ ْ َ ُ َ َ َ َ ُ َ ُ ُ ْ ُ َ َ ُ َ ْ ُ َ ُ َ َ َ ُ ِّ َ ْ َ‬
‫ﺮﺷ�ﻚ ﻪﻟ ﻪﻟ الﻤﻠﻚ وﻪﻟ اﺤﻟﻤﺪ وﻫﻮ ﻰﻠﻋ ﻞﻛ ﻲﺷ ٍء ﻗ ِﺪﻳﺮ‪ -‬ر�ﻨﺎ آﺗﻨﺎ ﻲﻓ‬ ‫اﷲ وﺣﺪه ﻻ ِ‬
‫ُ ًْ‬ ‫َّ ُ َّ ِّ َ َ ْ ُ َ ْ‬ ‫َ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫اﺪﻟﻧْﻴﺎ َﺣ َﺴﻨَ ًﺔ و� ِ َ َ َ‬
‫ً‬ ‫ُّ‬
‫ﺎر‪ -‬الﻠﻬﻢ ِإ� ﻇﻠﻤﺖ �ﻔ ِﻲﺴ ﻇﻠﻤﺎ‬ ‫اﻵﺧﺮة ﺣﺴﻨﺔ و ِﻗﻨﺎ ﻋﺬاب اﻨﻟ ِ‬
 ‫‪١٩‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬
‫َّ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ ًَ ْ ْ َ َ َْ‬ ‫ْ‬ ‫َ ً َ َ َ ْ ُ ُّ ُ َ َّ َ ْ َ َ ْ‬
‫ﻛ ِﺜ�ا‪ ،‬وﻻ �ﻐ ِﻔﺮ اﺬﻟﻧﻮب إِﻻ أﻧﺖ ‪،‬ﻓﺎﻏ ِﻔﺮ ِﻲﻟ ﻣﻐ ِﻔﺮة ِﻣﻦ ِﻋﻨ ِﺪك‪ ،‬وارﻤﺣ ِ�‪ ،‬إِﻧﻚ‬
‫ُ َ‬
‫ﺎﻋ ِﺔ‪َ ،‬وا�ﻔ ِ�‬ ‫اﻟﻄ َ‬ ‫الﻤ ْﻌﺼﻴَﺔ إﻰﻟ ﻋ َّﺰ َّ‬ ‫ﻴﻢ‪ -‬الﻠَّ ُﻬ َّﻢ ْا� ُﻘﻠْ� ﻣ ْﻦ ُذ ِّل َ‬ ‫الﺮ ِﺣ ُ‬‫ﻮر َّ‬ ‫ﺖ اﻟْ َﻐ ُﻔ ُ‬‫أَﻧ ْ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ْ‬
‫ﺮﺒي وأ ِﻋﺬ ِ�‬ ‫اك َوﻧَ ِّﻮ ْر ﻗَﻠْﻲﺒ َو َ� ْ‬
‫ﻚ َ� َّﻤﻦ ﺳ َﻮ َ‬ ‫َ ْ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ﺤﺑَﻼلِﻚ � ْﻦ َﺣ َﺮا ِمﻚ وأﻏ ِﻨ ِ�‪ ،‬ﺑِﻔﻀ ِﻠ‬
‫َ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ََ َ‬ ‫ُّ َ‬ ‫ُ َ ُ َ‬ ‫ِّ‬ ‫َّ‬ ‫َ ْ َ ُ َّ ُ‬ ‫الﺮﺸ ُﻠﻛِّﻪ‪َ ْ ،‬‬ ‫ِﻣ َﻦ َّ َّ‬
‫واﻟﻌﻔﺎف‬ ‫واﺘﻟﻰﻘ‬ ‫الﻬﺪى‬ ‫� ﻠﻛﻪ ‪ -‬الﻠ ُﻬ َّﻢ إ� أﺳﺄلﻚ‬ ‫واﻤﺟ ْﻊ ﻲﻟ اﺨﻟ‬ ‫ِ‬
‫َّ‬ ‫ﻮرا‪َ ،‬و ﻲﻓ ﺑَ َﺮﺼي ﻧُ ً‬ ‫ﻮرا‪َ ،‬و ﻲﻓ َﺳ ْﻤﻲﻌ ﻧُ ً‬ ‫اﺟ َﻌﻞ ﻲﻓ ﻗَﻠﻲﺒ ﻧُ ً‬ ‫ْ‬
‫ﻮرا ‪ -‬الﻠ ُﻬ َّﻢ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َواﻟ ِﻐ َ� ‪ -‬ا َّ‬
‫�‬
‫ِّ ُ ْ‬ ‫َ َ َ َّ َ ْ َ ُ ْ َ َ‬ ‫َْ‬ ‫اﺮﺷ ْح ﻲﻟ َﺻ ْﺪري َو� َ ِّ ْ‬ ‫ْ َ‬
‫ﺤﺎﻧﻚ إ� ﻛﻨﺖ ِﻣ ْﻦ‬ ‫ﺮﺴ ِﻲﻟ أم ِﺮي ‪ -‬ﻻ إﻪﻟ إﻻ أﻧﺖ ﺳﺒ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ‬ ‫ﻰﻠﻋ ال ْ ُﻤ ْﺮ َﺳﻠ َ‬ ‫َ ُ ْ َ َ َ ِّ َ َ ِّ ْ َّ َ َّ َ ُ َ َ َ ٌ َ َ‬ ‫َّ‬
‫�‪َ ،‬واﺤﻟ َ ْﻤ ُﺪ‬ ‫ِ‬ ‫اﻟﻈﺎل ِ ِﻤ� ‪ -‬ﺳﺒﺤﺎن ر�ﻚ رب اﻟ ِﻌﺰ ِة �ﻤﺎ ﻳ ِﺼﻔﻮن‪ ،‬وﺳﻼم‬
‫�«‪ .‬و ﭼﻨﺎنﮐﻪ ﻣﯽداﻧﯽ ھﺮ دﻋﺎﯾﯽ را ﺳﻪ ﺑﺎر ﺗﮑﺮار ﻧﻤﺎﯾﺪ و دﻋﺎ‬ ‫َّ� َر ِّب اﻟْ َﻌﺎلَﻤ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫را ﺑﺎ ﺧﻠﻮص ﻧﯿﺖ و ﺷﮑﺴﺘﻪ ﻧﻔﺴﯽ و ﺣﻀﻮر دل ﺑﺎ آب و ﺧﻮراک ﺣﻼل ﺑﻪ ﺟﺎ‬
‫ً‬
‫آرد و در ده روز ذﯾﺤﺠﻪ ﺑﻪ ﮐﺎرھﺎی ﻧﯿﮑﻮ و ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﺻﺪﻗﻪ دادن و اﺣﺴﺎن‬
‫ﻧﻤﻮدن ﺑﭙﺮدازد و ﺑﺎ ﯾﺎران و ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ ﺑﭙﺮھﯿﺰد و اﻣﯿﺪ ﺧﻮد را در‬
‫ﺣﺼﻮل ﻣﻐﻔﺮت و ﻗﺒﻮل دﻋﺎ و ﺧﻮب ﺷﺪن ﺣﺎل ﻗﻮی ﺳﺎزد‪ ،‬و در ﺣﺎل دﻋﺎ‬
‫دارای ﮐﻤﺎل ﻃﮫﺎرت و رو ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ ﺑﺎﺷﺪ و در ﻣﺤﻞ اﯾﺴﺘﺎدن ﺣﻀﺮت ﺻﻠﻮات‬
‫اﻟﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﺪ ﮐﻪ ھﻤﺎن ﻧﺰد ﺳﻨﮓھﺎی ﺑﺰرگ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﮐﻮه رﺣﻤﺖ و ﺷﮑﺎﻓﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻣﯿﺎن ﮐﻮه رﺣﻤﺖ و ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ آدم ÷ اﺳﺖ ﺑﻮده‬
‫)ﯾﻌﻨﯽ از ﻋﻠﻤﺎء ﺑﺮای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﻋﺮﻓﺎت ﺣﺎﺿﺮ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﻧﯿﺰ ﺑﻌﺪ از ﻋﺼﺮ روز‬
‫ﻋﺮﻓﻪ ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪن ﺑﻪ ﯾﺎد ﺧﺪا و ﺻﻠﻮات و دﻋﺎ ﻣﺴﺘﺤﺐ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ؛ روزهی‬
‫روز ﻋﺮﻓﻪ ﺑﺮای ﻏﯿﺮ ﺣﺎج ﺳﻨﺖ اﺳﺖ(‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻏﺮوب آﻓﺘﺎب روز ﻋﺮﻓﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺰدﻟﻔﻪ ﻣﯽروﻧﺪ و ﻧﻤﺎز ﻣﻐﺮب را ﺗﺄﺧﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ در ﻣﺰدﻟﻔﻪ ﻧﻤﺎز ﻣﻐﺮب ﺑﺎ‬
‫ﻧﻤﺎز ﻋﺸﺎء ﺟﻤﻊ ﮐﻨﻨﺪ و ﺷﺐ در ﻣﺰدﻟﻔﻪ ﻣﯽﻣﺎﻧﻨﺪ و ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻧﯿﻤﻪی‬
‫دوم ﺷﺐ ﻋﯿﺪ ﺣﺞ در ﻣﺰدﻟﻔﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻌﺪ از ﻧﯿﻤﻪی دوم ﺷﺐ و ﻗﺒﻞ از‬
‫ﻃﻠﻮع ﻓﺠﺮ‪ ،‬ﮐﺴﯽ از ﻣﺰدﻟﻔﻪ ﺑﯿﺮون رود ﭼﯿﺰی ﺑﺮ او ﻧﯿﺴﺖ )وﻟﯽ اﮔﺮ ﻗﺒﻞ از‬
‫ﻧﯿﻤﮥ دوم از ﻣﺰدﻟﻔﻪ ﺑﯿﺮون رﻓﺖ و ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از ﻃﻠﻮع ﻓﺠﺮ ﺑﻪ ﻣﺰدﻟﻔﻪ ﺑﺮﻧﮕﺸﺖ‪،‬‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬ ‫‪٢٠‬‬

‫ذﺑﺢ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی ﻻزم او اﺳﺖ( واﺟﺐ ﻣﺰدﻟﻔﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﻧﯿﻤﻪ دوم‬
‫ﺷﺐ در ﻣﺰدﻟﻔﻪ ﻟﺤﻈﻪای ﺑﻤﺎﻧﯿﻢ و از ﺳﻨﺖھﺎی ﻣﺒﯿﺖ ﻣﺰدﻟﻔﻪ اﺳﺖ‪ -۱ :‬ﮔﺮد‬
‫ﻧﻤﻮدن ﺳﻨﮓھﺎی رﻣﯽ ﺟﻤﺮه ﻋﻘﺒﻪ از ﻣﺰدﻟﻔﻪ ‪ -۲‬اﯾﻦﮐﻪ زﻧﺎن و ﺿﻌﯿﻔﺎن ﺑﻌﺪ‬
‫از ﻧﯿﻤﻪ دوم ﺷﺐ ﻋﯿﺪ ﻗﺒﻞ از دﻣﯿﺪن ﺻﺒﺢ از ﻣﺰدﻟﻔﻪ ﺑﻪﺳﻮی ﻣﻨﯽ روﻧﺪ ‪-۳‬‬
‫اﯾﻦﮐﻪ درﺑﺎرۀ ﻏﯿﺮ زﻧﺎن و ﺿﻌﻔﺎ ﺳﻨﺖ ﻣﺆﮐﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﻧﯿﻤﻪ دوم ﺷﺐ در‬
‫ﻣﺰدﻟﻔﻪ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ ﺗﺎ اﯾﻦﮐﻪ ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ روز ﻋﯿﺪ را ﭘﮕﺎه و در ﺗﺎرﯾﮑﯽ )ﻗﺒﻞ از‬
‫روﺷﻦ ﺷﺪن ھﻮا( ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ ‪ -۴‬اﯾﻨﮑﻪ ﭘﺲ از ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ ﺑﻪﺳﻮی ﻣﻨﯽ رواﻧﻪ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ ‪ -۵‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺸﻌﺮ اﻟﺤﺮام )ﮐﻮه ﮐﻮﭼﮑﯽ اﺳﺖ در آﺧﺮ ﻣﺰدﻟﻔﻪ(‬
‫رﺳﯿﺪﻧﺪ ﻣﯽاﯾﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﯾﺎد ﺧﺪا ﺗﻌﺎﻟﯽ و دﻋﺎ و اﺳﺘﻐﻔﺎر و ﺻﻠﻮات ﻣﺸﻐﻮل‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺻﺪﻗﻪ ﻣﯽدھﻨﺪ ﮐﻪ ھﻤﮥ اﯾﻦھﺎ ﺳﻨﺖ اﺳﺖ و ﺑﺴﯿﺎر ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﺎر« و از‬ ‫اب َّ‬
‫اﻨﻟ‬ ‫ﻨﺔ َوﻗﻨﺎ َﻋ َﺬ َ‬ ‫َ َ ً‬
‫ﺴ‬ ‫ﺣ‬ ‫ﺮة‬ ‫اﻵﺧ‬ ‫و�‬ ‫ﺔ‬
‫ُّ ْ َ َ َ ً‬
‫ﻨ‬ ‫ﺴ‬ ‫ﺣ‬ ‫ﻴﺎ‬ ‫ﻧ‬ ‫اﺪﻟ‬ ‫ﻲﻓ‬ ‫آﺗﻨﺎ‬ ‫ﻨﺎ‬‫�‬‫»الﻠَّ ُﻬ َّﻢ َر َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫� أَ ْ� َﺮﺒُ‬ ‫ا�‪َ ،‬وا َ َّ ُ‬‫إﻪﻟ َّإﻻ َّ ُ‬
‫ﺮﺒ َﻻ َ َ‬ ‫ا� أَ ْ� َ ُ‬
‫ﺮﺒ َّ ُ‬ ‫ا� أَ ْ� َ ُ‬‫ﺮﺒ َّ ُ‬‫ا� أَ ْ� َ ُ‬‫ﺟﻤﻠﮥ اذﮐﺎر آﻧﺠﺎ اﺳﺖ‪ُ َّ » :‬‬
‫َْ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ُ َ ْ َ ُ َ َّ ْ‬
‫� اﺤﻟ َ ْﻤ ُﺪ« و از ﺟﻤﻠﮥ دﻋﺎھﺎی آن اﺳﺖ‪» :‬الﻠ ُﻬ َّﻢ ﻛﻤﺎ َو�ﻔﺘَﻨﺎ ِ�ﻴ ِﻪ‬ ‫ا� أ�ﺮﺒ و ِ ِ‬
‫َْ َ َ‬ ‫َ َ َْ َ ْ ْ َ َ َْ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ َ ّ َ ِّ ْ‬
‫ارﻤﺣﻨﺎ ﻛﻤﺎ َو َﻋﺪﺗﻨﺎ ﺑِﻘ ْﻮلِﻚ‬ ‫ﺬﻟﻛ ِﺮ َك ﻛﻤﺎ ﻫﺪﻳتﻨﺎ‪ ،‬واﻏ ِﻔﺮ ﻨﻟﺎ و‬ ‫وأر�تﻨﺎ إﻳﺎه‪ ،‬ﻓ َﻮ�ﻘﻨﺎ ِ‬
‫ْ‬ ‫َ ْ ْ‬ ‫َ ْ ُ ْ َّ‬ ‫َ َ َ َ ْ ُ ِّ ْ َ َ َ‬ ‫ََُْ َ‬
‫ﺎت ﻓﺎذﻛ ُﺮوا ا� ِﻋﻨﺪ ال َﻤﺸ َﻌ ِﺮ اﺤﻟ َ َﺮامِ‬ ‫وﻗﻮلﻚ اﺤﻟَﻖ ‪ -‬ﻓ ِﺈذا أﻓﻀﺘﻢ ﻣﻦ ﻋﺮﻓ ٍ‬
‫ّ‬
‫ُ‬ ‫َ ْ ُ ُ ُ َ َ َ َ ُ ْ َ ُ ُ ِّ َ ْ َ َ َّ ِّ َ ُ َّ َ ُ ْ‬
‫ﻴﻀﻮا ِﻣ ْﻦ َﺣﻴْﺚ‬ ‫واذﻛﺮوه ﻛﻤﺎ ﻫﺪا�ﻢ و�ِن ﻛﻨﺘﻢ ﻣﻦ �ﺒ ِﻠ ِﻪ ل ِﻤﻦ الﻀﺂﻟ�‪� ،‬ﻢ أ ِ�‬
‫ﻮر َّرﺣ ٌ‬ ‫ا� َ� ُﻔ ٌ‬ ‫َ َ َ َّ ُ َ ْ َ ْ ُ ْ َّ َّ َّ‬
‫ﻴﻢ« وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ھﻮا ﺧﻮب روﺷﻦ‬ ‫ِ‬ ‫أﻓﺎض اﻨﻟﺎس واﺳﺘﻐ ِﻔﺮوا ا� ِإن‬
‫ﺷﺪ ﺑﻪﺳﻮی ﻣﻨﯽ ﻣﯽروﻧﺪ؛ زﯾﺮا ﺑﻌﺪ از روﺷﻦ ﺷﺪن ھﻮا ﺗﺄﺧﯿﺮ ﻧﻤﻮدن ﺗﺎ ﻃﻠﻮع‬
‫آﻓﺘﺎب ﻣﮑﺮوه اﺳﺖ( و در ھﻤﻪی راه ﺑﺎ ﯾﺎد ﺧﺪا و ﻟﺒﯿﮏ ﮔﻮﯾﺎن ﻣﯽروﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﺴﺮ )ﻧﺎم درواﯾﯽ اﺳﺖ ‪ ۵۴۵‬ذرع ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ از آن ﺟﺰو ﻣﺰدﻟﻔﻪ و ﺑﻌﻀﯽ از‬
‫آن ﺟﺰو ﻣﻨﯽ اﺳﺖ( ﮐﻪ رﺳﯿﺪﻧﺪ ﺷﺘﺎب ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻃﻠﻮع آﻓﺘﺎب ﺑﻪ ﻣﻨﯽ‬
‫ً َ ْ ََْ َ ََ َ‬ ‫َّ َ‬
‫ﺘﻬﺎ َوأﻧﺎ �ﺒْ ُﺪك‬ ‫ﻣﯽرﺳﻨﺪ؛ ﺑﻪ ﻣﻨﯽ ﮐﻪ رﺳﯿﺪﻧﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬الﻠ ُﻬ َّﻢ ﻫ ِﺬهِ ِﻣ� ﻗﺪ أﺗي‬
‫ِّ َ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ َ‬
‫ﻲﻠﻋ ﺑِ َﻤﺎ َﻣﻨﻨﺖ ﺑِ ِﻪ َﻰﻠﻋ أ ْو ِﻴﻟَﺎﺋِﻚ الﻠ ُﻬ َّﻢ إ� أ ُﻋﻮذ ﺑِﻚ‬
‫َْ‬ ‫َو ْا� ُﻦ َ�ﺒْ ِﺪك أ ْﺳﺄلُﻚ أ ْن َ� ُﻤ َّﻦ َ َ َّ‬
 ‫‪٢١‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬
‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ‬ ‫ُْ َ‬ ‫ﻣ ْﻦ ْ ْ َ‬
‫اﻤﺣ�« و ﺑﻪﺳﻮی ﺟﻤﺮۀ ﻋﻘﺒﻪ‬ ‫ﺎن َوالﻤ ِﺼﻴﺒ ِﺔ ِﻲﻓ ِد ِﻳ� ﻳﺎ أرﺣﻢ الﺮ ِ ِ‬ ‫اﺤﻟﺮﻣ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﻣﯽرود و ھﻔﺖ ﺳﻨﮓ را ﯾﮑﯽ ﯾﮑﯽ ﺑﻪ ﺟﻤﺮهی ﻋﻘﺒﻪ ﻣﯽاﻧﺪازد و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ﻮرا« و ﺣﺎل در ﺳﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻦ رو ﺑﻪ‬ ‫ورا‪َ ،‬و َذ ْ�ﺒًﺎ َﻣ ْﻐ ُﻔ ً‬ ‫اﺟ َﻌﻠْ ُﻪ َﺣ ًّﺠﺎ َﻣ ْ ُ‬
‫ﺮﺒ ً‬ ‫َّ ُ َّ ْ‬
‫»الﻠﻬﻢ‬
‫روی ﺟﻤﺮهی ﻋﻘﺒﻪ ﻣﯽاﯾﺴﺘﺪ؛ در آن ﺣﺎل ﻣﻨﯽ از راﺳﺖ او و ﻣﮑﻪ از دﺳﺖ‬
‫ﭼﭗ او اﺳﺖ و ھﻤﯿﻦ ﮐﻪ ﺷﺮوع ﺑﻪ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺳﻨﮓ ﺑﻪ ﺟﻤﺮهی ﻋﻘﺒﻪ ﻧﻤﻮد‪،‬‬
‫ﻟﺒﯿﮏ ﮔﻔﺘﻦ را ﺗﺮک ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ؛ زﯾﺮا ﺑﻪ رﻣﯽ ﺟﻤﺮهی ﻋﻘﺒﻪ‪ ،‬وﻗﺖ ﻟﺒﯿﮏ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن‬
‫ﻣﯽرﺳﺪ و وﻗﺖ ﻟﺒﯿﮏ از اﺣﺮام ﺑﺴﺘﻦ اﺳﺖ ﺗﺎ رﻣﯽ ﺟﻤﺮهی ﻋﻘﺒﻪ و ھﻤﺮاه ھﺮ‬
‫ﯾﮏ ﺳﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﯾﮏ ﺑﺎر اﻟﻠﻪ اﮐﺒﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ؛ ﭘﺲ از ﻓﺮاﻏﺖ از ﺳﻨﮓ‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﻤﺮه؛ ھﺪی را ذﺑﺢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪) .‬ھﺪی ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ھﺪﯾﻪ ﻋﺒﺎرت از‬
‫ﺷﺘﺮ ﯾﺎ ﮔﺎو ﯾﺎ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ ﺣﺎج ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ ھﻤﺮاه ﻣﯽﺑﺮد(‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ھﺪی را ھﻤﺮاه ﻧﺪارد‪ ،‬ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ را ﺑﻪ دﺳﺖ آورده ذﺑﺢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﻪ ﻓﻘﺮا‬
‫ﻣﯽدھﺪ )ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ ھﺪی و ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ اﮔﺮ ﻧﻪ ھﺪی و ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ واﺟﺐ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺑﺮای ھﺪﯾﻪ دھﻨﺪه و ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﮐﻨﻨﺪه روا اﺳﺖ(‪ ،‬ﭘﺲ از آن ﺳﺮ را ﻣﯽﺗﺮاﺷﺪ ﯾﺎ‬
‫ﮐﻮﺗﺎه ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻣﻮی آن را‪ .‬ﺑﺮای ﻣﺮدان ﺳﺘﺮدن ﻣﻮی ﺳﺮ ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ و ﺑﺮای‬
‫زﻧﺎن ﮐﻮﺗﺎه ﮐﺮدن ﻣﻮی ﺳﺮ ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ‪) .‬ﺗﺮاﺷﯿﺪن ﺳﺮ ﺑﺮای زن ﻣﺸﺮوع‬
‫ﻧﯿﺴﺖ؛ ﻣﮕﺮ روز ھﻔﺘﻢ وﻻدت او‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺮ ﮐﻮدک ھﻔﺖ روزه ﺗﺮاﺷﯿﺪن ﭼﻪ‬
‫ﭘﺴﺮ ﭼﻪ دﺧﺘﺮ ﺳﻨﺖ اﺳﺖ و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ھﻢوزن ﻣﻮی ﺳﺮ‪ ،‬ﻃﻼ ﯾﺎ ﻧﻘﺮه ﺻﺪﻗﻪ‬
‫دادن( و از ﺳﻨﺖھﺎی ﺣﻠﻖ )ﺳﺮ ﺗﺮاﺷﯿﺪن( اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺸﻐﻮل ﺗﮑﺒﯿﺮ ﺷﺪن در‬
‫ﺣﺎل ﺳﺮ ﺗﺮاﺷﯿﺪن‪ ،‬رو ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ ﻧﺸﺴﺘﻦ و اﺑﺘﺪا از ﻃﺮف راﺳﺖ ﺳﺮ ﻧﻤﻮدن‪ .‬و‬
‫ﻗﺒﻼ ﻣﺰد ﺳﻠﻤﺎﻧﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻦ ‪ .‬اﻣﺎ واﺟﺐ ﺣﻠﻖ‪ :‬از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدن ﺳﻪ ﻣﻮی اﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫ھﺮ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺘﺮدن ﯾﺎ ﮐﻮﺗﺎه ﮐﺮدن ﯾﺎ ﮐﻨﺪن ﯾﺎ ﻏﯿﺮه‪ -‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺳﺮش‬
‫ﻃﺎس و ﺑﯽ ﻣﻮ ﺑﺎﺷﺪ ﺳﻨﺖ اﺳﺖ ﮐﺸﯿﺪن ﺗﯿﻎ ﺑﺮ ﺳﺮ او(‪ .‬ﭘﺲ از ﻓﺮاﻏﺖ از ﺣﻠﻖ‬
‫)ﺳﺮ ﺗﺮاﺷﯿﺪن( ﺑﻪ ﻣﮑﻪ ﻣﯽرود و ﻃﻮاف رﮐﻦ را ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﯽآورد )اﮔﺮ آن روز‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﮑﻪ ﺑﺮود در ﻣﻨﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ و ﭘﺲ از ﻓﺮاﻏﺖ از اﻋﻤﺎل ﻣﻨﯽ ﻗﺒﻞ از‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬ ‫‪٢٢‬‬

‫ﻏﺮوب آﻓﺘﺎب روز دوازدھﻢ ﯾﺎ ﺳﯿﺰدھﻢ ﺑﻪ ﻣﮑﻪ ﻣﯽرود و ﻃﻮاف را ﺑﻪ ﺟﺎ‬

‫ﻣﯽآورد(‪ .‬ﭘﺲ از ﻃﻮاف‪ ،‬ﺳﻌﯽ ﻣﯿﺎن ﺻﻔﺎ و ﻣﺮوه ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ )اﮔﺮ ﺑﻌﺪ از ﻃﻮاف‬
‫ﻗﺪوم‪ ،‬ﺳﻌﯽ ﻧﻨﻤﻮده( و ﺑﻪ ﻣﻨﯽ ﺑﺮ ﻣﯽﮔﺮدد )و ﺗﺮﺗﯿﺐ اﻋﻤﺎل روز ﻋﯿﺪ ﮐﻪ اول‬
‫ﺳﻨﮓ ﺑﻪ ﺟﻤﺮه اﻧﺪازد دﮔﺮ ذﺑﺢ ھﺪی ﯾﺎ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﭘﺲ از آن ﺳﺮ را ﺗﺮاﺷﯿﺪه‬
‫ﯾﺎ ﮐﻮﺗﺎه ﻧﻤﺎﯾﺪ و دﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﮑﻪ رود ﻃﻮاف رﮐﻦ ﺑﻪ ﺟﺎ آورد )ﻃﻮاف رﮐﻦ را ﻃﻮاف‬
‫ﻓﺮﺿﯽ و ﻃﻮاف زﯾﺎرت ﻧﯿﺰ ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ( ﺳﭙﺲ ﺳﻌﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ اﮔﺮ ﺑﻌﺪ ﻃﻮاف ﻗﺪوم‬
‫ﺳﻌﯽ ﻧﻨﻤﻮد‪ ،‬اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺳﻨﺖ اﺳﺖ اﮔﺮ ﺑﺮ ﺧﻼف اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ روا‬
‫اﺳﺖ وﻟﯽ ﺧﻼف ﺳﻨﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)اول وﻗﺖ رﻣﯽ ذﺑﺢ و ﺣﻠﻖ و ﻃﻮاف رﮐﻦ و ﺳﻌﯽ‪ :‬ھﻤﻪ از ﻧﯿﻤﻪی دوم‬
‫ﺷﺐ ﻋﯿﺪ ﺣﺞ اﺳﺖ‪ .‬و وﻗﺖ رﻣﯽ ﺟﻤﺮهی ﻋﻘﺒﻪ و ذﺑﺢ ھﺪی و ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﺑﺎﻗﯽ‬
‫ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ ﺗﺎ آﺧﺮ روزھﺎی ﺗﺸﺮﯾﻖ ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺎ ﻏﺮوب آﻓﺘﺎب روز ﺳﯿﺰدھﻢ ذﯾﺤﺠﻪ و‬
‫وﻗﺖ ﺣﻠﻖ و ﻃﻮاف و ﺳﻌﯽ آﺧﺮی ﻧﺪارد(‪ .‬از اﯾﻦ ﺳﻪ رﮐﻦ ﮐﻪ ﺣﻠﻖ و ﻃﻮاف و‬
‫رﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ھﺮﮔﺎه دو ﺗﺎی آن ﺑﻪ ﺟﺎ آورد ﺗﺤﻠﻞ اول ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺜﻼ ﺣﻠﻖ‬
‫و ﻃﻮاف ﻧﻤﻮد )ﻃﻮاف ﺑﺎ ﺳﻌﯽ ھﺮﮔﺎه ﺳﻌﯽ از ﭘﯿﺶ ﻧﻨﻤﻮده ﺑﺎﺷﺪ( ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ رﻣﯽ‬
‫ﺟﻤﺮهی ﻋﻘﺒﻪ و ﻃﻮاف ﻧﻤﻮد‪ ،‬در اﯾﻦ ﺣﺎل ﺗﺤﻠﻞ اول ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﮔﺮدد و ﻏﯿﺮ‬
‫زن )ﯾﻌﻨﯽ ﻋﻘﺪ ﻧﮑﺎح و وطء( ﺑﻘﯿﻪی ﻣﺤﺮﻣﺎت از ﻟﺒﺎس ﭘﻮﺷﯿﺪن و ﻧﺎﺧﻦ‬
‫ﭼﯿﺪن و ﺑﻮ ﺧﻮﺷﯽ و ﻏﯿﺮه ﺣﻼل ﻣﯽﺷﻮد و ھﺮﮔﺎه از آن ﺳﻪ ﺗﺎ ﮐﻪ رﻣﯽ و ﺣﻠﻖ‬
‫و ﻃﻮاف ﺑﺎﺷﺪ ھﺮ ﺳﻪ را ﺑﻪ ﺟﺎ آورد ھﻤﻪ ﻣﺤﺮﻣﺎت اﺣﺮام ﺣﻼل ﻣﯽﮔﺮدد و زن‬
‫ﺑﻪ ﺷﻮھﺮ ﺣﻼل ﻣﯽﮔﺮدد(‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﯿﻢ ﭘﺲ از ﻃﻮاف و ﺳﻌﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﯽ ﺑﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺷﺐ ﯾﺎزدھﻢ در ﻣﻨﯽ‬
‫ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ و روز ﯾﺎزدھﻢ ﺑﻌﺪ از زوال آﻓﺘﺎب و ﻗﺒﻞ از ﻧﻤﺎز ﻇﮫﺮ )اﮔﺮ وﻗﺖ ﻇﮫﺮ‬
‫ﺗﻨﮓ ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﯾﺎ ﻗﺼﺪ ﺟﻤﻊ ﺗﺄﺧﯿﺮ ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﺪ( ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﻪ ﺟﻤﺮۀ اوﻟﯽ؛ دﮔﺮ‬
‫ﺑﻪ ﺟﻤﺮه وﺳﻄﯽ‪ ،‬دﮔﺮ ﺑﻪ ﺟﻤﺮۀ ﻋﻘﺒﻪ ﺳﻨﮓ اﻧﺪازد ﺑﻪ ھﺮ ﺟﻤﺮهای ھﻔﺖ‬
‫ﺳﻨﮓ و ﺷﺐ دوازدھﻢ در ﻣﻨﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ و روز دوازدھﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ روز ﯾﺎزدھﻢ ﺑﻌﺪ‬
 ‫‪٢٣‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬

‫زوال ﺑﻪ ھﻤﺎن ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﻪ ﺟﻤﺮۀ اوﻟﯽ‪ ،‬دﮔﺮ وﺳﻄﯽ‪ ،‬دﮔﺮ ﻋﻘﺒﻪ ﺳﻨﮓ ﻣﯽاﻧﺪازد‪،‬‬
‫ﺷﺐ ﻣﺎﻧﺪن در ﻣﻨﯽ واﺟﺐ اﺳﺖ و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﯾﮏ ﺳﻨﮓ ﯾﮏ ﺳﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻦ‬
‫واﺟﺐ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ھﻔﺖ ﺳﻨﮓ را ﺑﻪ ﯾﮑﺒﺎره ﺑﻪ ﺟﻤﺮه اﻧﺪازد ﯾﮏ ﺳﻨﮓ ﺣﺴﺎب‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﯿﻦ ﺟﻤﺮهھﺎ واﺟﺐ اﺳﺖ؛ اﮔﺮ ﺧﻼف ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻧﻤﻮد‬
‫آﻧﭽﻪ ﻗﺒﻞ از ﺟﻤﺮهی اوﻟﯽ ﺳﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﯽﺷﻮد؛ اﮔﺮ ﻋﺠﻠﻪ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ روز دوازدھﻢ ﺑﻌﺪ از رﻣﯽ ﺟﻤﺮات و ﻗﺒﻞ از ﻏﺮوب آﻓﺘﺎب‬
‫از ﻣﻨﯽ ﺑﯿﺮون رود ‪ .١‬اﮔﺮ ﻗﺒﻞ از ﻏﺮوب آﻓﺘﺎب روز دوازدھﻢ از ﻣﻨﯽ ﺑﯿﺮون‬
‫ﻧﺮﻓﺖ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ آﻓﺘﺎب ﻏﺮوب ﻧﻤﻮد در اﯾﻦ ﺣﺎل ﻣﺎﻧﺪن ﺷﺐ ﺳﯿﺰدھﻢ و رﻣﯽ‬
‫ﺟﻤﺮهھﺎ ﺑﻪ ھﻤﺎن ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﻌﺪ از زوال روز ﺳﯿﺰدھﻢ واﺟﺐ اﺳﺖ؛ اﮔﺮ رﻣﯽ‬
‫ﺟﻤﺮهھﺎ ﯾﮏ روز از او ﻓﻮت ﺷﺪ در روز ﺑﻌﺪ ﺗﺪارک ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﭼﯿﺰی ﺑﺮ او ﻧﯿﺴﺖ؛‬
‫اﮔﺮ در روز ﺑﻌﺪ ﺗﺪارک ﻧﮑﺮد ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ آﻓﺘﺎب روز ﺳﯿﺰدھﻢ ﻏﺮوب ﮐﺮد ﻓﺪﯾﻪ ﻻزم‬
‫اﺳﺖ )ﻓﺪﯾﻪ ذﺑﺢ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی اﺳﺖ و ﺻﺪﻗﻪ دادن ﺑﻪ ﻓﻘﺮای ﺣﺮم( ﺣﺘﯽ از ﺳﻪ‬
‫ﺳﻨﮓھﺎ را ﺗﺮک ﮐﺮد ﯾﮏ ﻓﺪﯾﻪ ﻻزم او اﺳﺖ؛‪ -‬اﮔﺮ ﯾﮏ ﺷﺐ در ﻣﻨﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﯾﮏ‬
‫ُﻣﺪ )‪ ۵/۴‬ﻗﯿﺎﺳﯽ ﮔﻨﺪم( ﻻزم او اﺳﺖ؛ اﮔﺮ دو ﺷﺐ در ﻣﻨﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪ دو ُﻣﺪ ﻻزم‬
‫او اﺳﺖ؛ اﮔﺮ ﯾﮏ ﺳﻨﮓ را ﺗﺮک ﮐﺮد ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺷﺶ ﺳﻨﮓ ﺑﻪ ﺟﻤﺮه اﻧﺪاﺧﺖ‬
‫ﯾﮏ ُﻣﺪ ﻻزم او اﺳﺖ؛ اﮔﺮ دو ﺳﻨﮓ ﺗﺮک ﮐﺮد دو ُﻣﺪ و در ﺗﺮک ﺳﻪ ﺳﻨﮓ ﯾﮏ‬
‫ﻓﺪﯾﮥ ﮐﺎﻣﻞ ﯾﻌﻨﯽ ذﺑﺢ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی ﻻزم اﺳﺖ و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻋﺎﺟﺰ ﺷﺪ از رﻣﯽ‬
‫ﺣﺠﺮات ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺑﯿﻤﺎری ﺑﻪ ﻃﻮری ﮐﻪ اﯾﺴﺘﺎدن در ﻧﻤﺎز ﻓﺮﺿﯽ ﻧﺘﻮاﻧﺪ در اﯾﻦ‬
‫ﺣﺎل ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ دﯾﮕﺮی را ﺑﺮای ﺳﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻧﯿﺎﺑﺖ دھﺪ )و ﺷﺮط ﻧﯿﺖ در‬
‫رﻣﯽ ﺟﻤﺎر‪ ،‬آﻧﮑﻪ ﺳﻨﮓ در آن ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻠﯽ ﮐﻪ ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺳﻨﮓ اﻧﺪاز‬
‫زﻧﺪه ﺑﯿﺮون از ﻣﺤﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ( وﻗﺖ رﻣﯽ ھﺮ روزی از زوال آﻓﺘﺎب اﺳﺖ ﺗﺎ‬

‫‪ -١‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻗﺒﻞ از ﻏﺮوب روز دوازدھﻢ در ﻣﺎﺷـﯿﻦ ﻧﺸﺴـﺖ ﺑـﺮای ﺑﯿـﺮون رﻓـﺘﻦ از ﻣﻨـﯽ‬
‫وﻟﯿﮑﻦ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ ﻣﺮور ﺗﺎ ﺑﻌﺪ از ﻋﺸﺎء ﺑﯿﺮون رﻓﺖ ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد و ﻓﺪﯾﻪ ﻧﺪارد‪.‬‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬ ‫‪٢٤‬‬

‫ﻏﺮوب آﻓﺘﺎب آن روز و از واﺟﺒﺎت ﻣﻨﯽ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺎﻧﺪن ﺷﺐھﺎی آن ﮐﻪ ﺷﺐ‬

‫ﯾﺎزده و دوازده و ﺳﯿﺰده‪ ١‬ذﯾﺤﺠﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺳﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻦ در روزھﺎی ﯾﺎزده و‬
‫دوازده و ﺳﯿﺰده ذﯾﺤﺠﻪ و اﯾﻦﮐﻪ ﺳﻨﮓ را ﯾﮑﯽ ﯾﮑﯽ ﺑﯿﻨﺪازد و اﯾﻦﮐﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ‬
‫ﺟﻤﺮهھﺎ را ﻧﮕﮫﺪارد )در روز ﻋﯿﺪ ﺣﺞ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺟﻤﺮۀ ﻋﻘﺒﻪ ﺳﻨﮓ ﻣﯽاﻧﺪازد( و‬
‫اﯾﻦﮐﻪ ﺳﻨﮓ را ﺑﯿﻨﺪازد‪ ،‬اﮔﺮ ﻏﯿﺮ ﺳﻨﮓ ﺑﯿﻨﺪازد ﻣﺜﻞ اﯾﻨﮑﻪ ھﺴﺘﻪی ﺧﺮﻣﺎ را‬
‫ﺑﻪ ﺟﻤﺮه اﻧﺪازد ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ اﻣﺎ آﻧﭽﻪ ﺳﻨﮓ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ وﻟﻮ اﯾﻦﮐﻪ‬
‫ً‬
‫ﺳﻨﮓ آھﻦ ﯾﺎ ﺳﻨﮓ ﻋﻤﯿﻖ و ﻓﯿﺮوزه ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺜﻼ و اﯾﻦﮐﻪ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺑﺎﺷﺪ اﮔﺮ‬
‫ﺳﻨﮓ را در ﻣﺤﻞ رﻣﯽ ﺑﻨﮫﺪ ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و آﻧﮑﻪ ﻗﺼﺪ ﻣﺤﻞ رﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ و‬
‫ﻣﻘﺪار ﮐﻔﺎﯾﺖ ﺳﻪ ذرع اﺳﺖ از ھﺮ ﻃﺮف ﺳﺘﻮن ﺟﻤﺮات )ﻣﮕﺮ ﺳﺘﻮن ﺟﻤﺮهی‬
‫ﻋﻘﺒﻪ ﮐﻪ ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ ﻃﺮف ﻧﺪارد( و از ﺳﻨﺖھﺎی ﻣﻨﯽ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺴﯿﺎر ﻧﻤﺎز‬
‫ﺧﻮاﻧﺪن در ﻣﺴﺠﺪ ﺧﯿﻒ در ﻣﻨﯽ و ﺣﻀﻮر ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ در آن و ﺑﮑﻮﺷﺪ ﺑﺮای‬
‫ﻧﻤﺎز در ﻣﺤﻞ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ج و آن ﺟﻠﻮ ﻣﻨﺎرهای اﺳﺖ ﮐﻪ در‬
‫ﻣﯿﺎن ﻣﺴﺠﺪ ﺧﯿﻒ ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ ﻗﺒﻪ اﺳﺖ )زﯾﺮا آن ﻣﺴﺠﺪ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺑﺎر ﺑﺰرگﺗﺮ و‬
‫‪٢‬‬
‫ﮔﺸﺎدهﺗﺮ از ﺣﺪ اﺻﻠﯽ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ )ﮔﻮﯾﻨﺪ ﻗﺒﺮ آدم ÷ ﻧﺰدﯾﮏ ھﻤﺎن ﻣﻨﺎره‬
‫ﻣﻨﺎره اﺳﺖ در ﻣﺴﺠﺪ ﺧﯿﻒ ﻣﻨﯽ‪ ،‬ﻣﺜﻠﯽ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﻗﺒﺮ ﺣﻮا ﻋﻠﯿﮫﺎ اﻟﺮﺣﻤﺔ در‬
‫َّ‬
‫ﺟﺪه )ﺑﻨﺪر ﺣﺠﺎز( اﺳﺖ )و ﺑﻪ ﻧﺎم او ﺑﻪ ﺟﺪه ﻣﺸﮫﻮر( و دﻋﺎ ﮐﺮدن ﺑﻪ‪» :‬الﻠ ُﻬ َّﻢ‬
‫ﻮرا« ﺑﻌﺪ از ﻓﺮاﻏﺖ از ﺳﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺑﻪ‬ ‫ورا ‪َ ،‬و َذ ْ�ﺒًﺎ َﻣ ْﻐ ُﻔ ً‬ ‫اﺟ َﻌﻠْ ُﻪ َﺣ ًّﺠﺎ َﻣ ْ ُ‬
‫ﺮﺒ ً‬ ‫ْ‬

‫ﺳﺘﻮنھﺎی ﺳﻪ ﺗﺎ در ﻣﻨﯽ(‪ .‬ﭘﺲ از ﻓﺮاﻏﺖ از اﻋﻤﺎل ﻣﻨﯽ و ﺣﺼﻮل ارﮐﺎن ﺣﺞ‬

‫ﭼﻨﺎنﮐﻪ ﮔﺬﺷﺖ از ﺣﺞ ﮐﺎﻣﻼ ﻓﺎرغ ﮔﺮدﯾﺪه و ﻣﻮﻗﻌﯽ ﮐﻪ ﻗﺼﺪ ﻣﺴﺎﻓﺮت از ﻣﮑﻪ‬
‫ﻣﻌﻈﻤﻪ را دارد‪ ،‬واﺟﺐ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﺎ آوردن ﻃﻮاف وداع ‪ -‬و ﭘﺲ از آن ﺳﻨﺖ‬

‫‪ -١‬ﻣﺎﻧﺪن ﺷﺐ ﺳﯿﺰده و ﺳﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻦ روز آن در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ﻏـﺮوب دوازدھـﻢ از‬
‫ﻣﻨﯽ ﺑﯿﺮون ﻧﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﯾﺎد ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ اﺑﻮ ﺳﻌﯿﺪ در ﺷﺮف اﻟﻨﺒﻮة آورده اﺳﺖ ‪ ١-‬ھـ ع ح ﺗﺤﻔﻪ ‪.-‬‬
 ‫‪٢٥‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬

‫اﺳﺖ دو رﮐﻌﺖ ﺳﻨﺖ ﻃﻮاف و دﻋﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز ﻃﻮاف ذﮐﺮ ﺷﺪ و آﻣﺪن‬
‫ﻧﺰد ﻣﻠﺘﺰم )ﮐﻪ ﻣﯿﺎن ﺣﺠﺮاﻻﺳﻮد و دروازهی ﮐﻌﺒﻪی ﻣﻘﺪﺳﻪ اﺳﺖ( و دﻋﺎ‬
‫‪١‬‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻧﺰد ﭼﺎه زﻣﺰم رود و آب زﻣﺰم آﺷﺎﻣﺪ؛ ﺳﭙﺲ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﻧﻤﺎﯾﺪ؛ اﮔﺮ ﺑﻌﺪ‬
‫از ﻃﻮاف وداع ﺑﺪون ﻋﺬر و ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪن ﺑﻪ اﺳﺒﺎب ﺳﻔﺮ‪ ،‬ﺑﺪون ﻏﺮض ﺗﺄﺧﯿﺮ‬
‫ﻧﻤﻮد‪ ،‬اﻋﺎدهی ﻃﻮاف ﻻزم اﺳﺖ )ﻃﻮاف وداع ﺑﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ در ﻣﮑﻪ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ و‬
‫ﺮﺒ‬‫� أَ ْ� َ ُ‬ ‫� أَ ْ� َ ُ‬
‫ﺮﺒ ا َ َّ ُ‬ ‫ﺑﺮ زن ﺣﺎﺋﺾ ﻧﯿﺴﺖ( و ھﻨﮕﺎم ﺑﯿﺮون رﻓﺘﻦ از ﻣﮑﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» :‬ا َ َّ ُ‬
‫ﻞﻛ َ ْ‬ ‫َ َّ ُ َ ْ َ ُ َ َ َ َّ َّ ُ َ ْ َ ُ َ َ َ َ ُ َ ُ ْ ُ ْ ُ َ َ ُ ْ َ ْ ُ َ ُ َ َ َ ُ ِّ‬
‫ﻲﺷ ٍء‬ ‫ﺮﺷ�ﻚ ﻪﻟ‪ ،‬ﻪﻟ الﻤﻠﻚ وﻪﻟ اﺤﻟﻤﺪ وﻫﻮ ﻰﻠﻋ‬ ‫ا� أ�ﺮﺒ ﻻ إﻪﻟ إﻻ ا� وﺣﺪه ﻻ ِ‬
‫ا� َو ْﻋ َﺪ ُه‪َ ،‬وﻧَ َ َ‬ ‫َ‬
‫ون‪َ ،‬ﺻ َﺪق َّ ُ‬ ‫َ ٌ ُ َ َ ُ َ َ ُ َ َ ُ َ َ ِّ َ َ ُ َ‬
‫ﺮﺼ‬ ‫ﺎﺟﺪون‪ ،‬لِﺮ�ﻨﺎ ﺣﺎ ِﻣﺪ‬
‫ﻗ ِﺪﻳﺮ آﻳﺒﻮن ﺗﺎﺋِﺒﻮن ﺎﻋﺑِﺪون ﺳ ِ‬
‫ََُْ َََ َ َ َْ َ ْ‬
‫اب َوﺣ َﺪ ُه« ﺑﻌﺪ از ﻓﺮاﻏﺖ از ﺣﺞ و ﺑﯿﺮون آﻣﺪن از ﻣﮑﻪی‬ ‫�ﺒﺪه‪ ،‬وﻫﺰم اﻷﺣﺰ‬
‫ﻣﻌﻈﻤﻪ ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ ﺑﻪ زﯾﺎرت ﻗﺒﺮ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ﺻﻠﻮات اﻟﻠﻪ و ﺳﻼﻣﻪ ﻋﻠﯿﻪ‬
‫و آﻟﻪ و ﺻﺤﺒﻪ رﻓﺘﻦ و ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن در ﻣﺴﺠﺪ ﺷﺮﯾﻒﺷﺎن و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺮای‬
‫ﻏﯿﺮ ﺣﺎج‪ ،‬رﻓﺘﻦ ﺑﺮای زﯾﺎرت ﺣﻀﺮت ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ؛ اﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﺮای ﺣﺞ ﮐﻨﻨﺪه‬
‫زﯾﺎرت آراﻣﮕﺎه اﯾﺸﺎن ﻣﺆﮐﺪﺗﺮ اﺳﺖ و در ﺣﺪﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪َ » :‬ﻣ ْﻦ َز َ‬
‫ار ِ�‬
‫ﻴﻌﺎ ﻳَ ْﻮ َم اﻟْﻘﻴَ َ‬ ‫َْ َ َُْ ً ُ ْ َُ َ ً‬
‫ﻴﺪا َو َﺷﻔ ً‬
‫ﺎﻣ ِﺔ«‪) .‬رواه اﻟﺒﯿﮫﻘﯽ ﻓﯽ ﺷﻌﺐ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺑِﺎلﻤ ِﺪﻳﻨ ِﺔ �ت ِﺴﺒﺎ ﻛﻨﺖ ﻪﻟ ﺷ ِﻬ‬
‫اﻻﯾﻤﺎن‪ -‬ﻗﺎل اﻟﺴﯿﻮﻃﯽ ﺣﺪﯾﺚ ﺣﺴﻦ(‪.‬‬
‫ﻣﻌﻨﯽ‪ :‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ زﯾﺎرت ﻧﻤﻮد ﻣﺮا در ﻣﺪﯾﻨﻪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ زﯾﺎرﺗﺶ ﺑﺮای ﺧﺪا‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷﻢ ﮔﻮاه و ﺷﻔﺎﻋﺖﮐﺎر او در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ و در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻋﻼﻣﻪ اﺑﻦ‬
‫ﺣﺠﺮ اﻟﮫﯿﺘﻤﯽ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم‪» :‬اﻟﺠﻮھﺮ اﻟﻤﻨﻄﻢ ﻓﯽ زﯾﺎرة اﻟﻘﺒﺮ اﻟﻤﮑﺮم« ﺗﺄﻟﯿﻒ‬
‫ﻓﺮﻣﻮده و آﻧﭽﻪ ﺗﻌﻠﻖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺒﺤﺚ دارد در آن ﮔﺮدآوری ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ و ﻣﺴﺘﺤﺐ‬
‫اﺳﺖ ﺑﺮای ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻗﺼﺪ زﯾﺎرت ﺣﻀﺮت را دارد آﻧﮑﻪ در راه درود و ﺳﻼم‬

‫‪ -١‬از دروازهای ﮐﻪ ﺑﺎب اﻟﺤﺰون‪ -‬ﻧـﺎم دارد ﺧـﺎرج ﺷـﻮد اﮔـﺮ از آن ﻣﺴـﯿﺮ ﻧﺸـﻮد از ﺑـﺎب‬
‫اﻟﻌﻤﺮه‪.‬‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬ ‫‪٢٦‬‬

‫ﺑﺴﯿﺎر ﻓﺮﺳﺘﺪ و آﻧﮑﻪ ﻗﺒﻞ از داﺧﻞ ﺷﺪن ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﺪن را ﺷﺴﺘﺸﻮ دھﺪ و‬
‫ﭘﺎﮐﯿﺰهﺗﺮﯾﻦ ﻟﺒﺎس ﺧﻮد را ﭘﻮﺷﺪ و از دروازه ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺎب اﻟﺮﺣﻤﻪ ﻣﺸﮫﻮر اﺳﺖ‬
‫داﺧﻞ ﺷﻮد و ﺑﻪ روﺿﻪ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن ﻗﺒﺮ و ﻣﻨﺒﺮ اﺳﺖ رود و ﻧﻤﺎز ﺗﺤﯿﺔ ﻣﺴﺠﺪ را‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎ آورد؛ و ﺳﭙﺎس ﺧﺪای ﻣﺘﻌﺎل ﭘﺲ از ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز ﺑﻪ ﺟﺎ آورد ﭘﺲ از آن‬
‫ً‬
‫ﺑﻪﺳﻮی ﻗﺒﺮ ﺣﻀﺮت رود و ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﭼﮫﺎر ذرع دور از ﻗﺒﺮ اﯾﺴﺘﺪ و ﺳﺮ را ﺑﻪ ﺑﺰﯾﺮ‬
‫اﻓﮑﻨﺪ و ﻧﮫﺎﯾﺖ ادب و ﺗﻌﻈﯿﻢ ﺣﻀﺮت و ھﯿﺒﺖ اﯾﺸﺎن را در دل آرد و آھﺴﺘﻪ‬
‫ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬اﻟﺴﻼم ﻋﻠﯿﮑﻢ ﯾﺎ رﺳﻮل اﻟﻠﻪ و در دل ﺧﻮد از ﺧﺪای ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺨﻮاھﺪ ﮐﻪ‬
‫او را ﺑﻪ ﭘﯿﺮوی ﺣﻀﺮت ﻣﻮﻓﻖ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ؛ ﭘﺲ از آن ﯾﮏ ذرع ﺑﻪ دﺳﺖ راﺳﺖ رود‬
‫و ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» :‬اﻟﺴﻼم ﻋﻠﻴﻚ ﻳﺎ اﺑﺎﺑﻜﺮ« ﭘﺲ از آن ﯾﮏ ذرع ﺑﻪ دﺳﺖ راﺳﺖ رود و‬
‫ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» :‬اﻟﺴﻼم ﻋﻠﻴﻚ ﻳﺎ ﻋﻤﺮ« ﭘﺲ از آن ﺑﺮﮔﺮدد ﺑﻪ ﺟﺎی اول ﺧﻮد رو ﺑﺮوی‬
‫ﺣﻀﺮت و ﻓﺎﺗﺤﻪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» :‬اﻟﻠﻬﻢ اﺟﺰ ﺳﻴﺪﻧﺎ ﳏﻤﺪا ﻋﻨﯽ وﻋﻦ اﻻﺳﻼم‬
‫واﻟـﻤﺴﻠﻤﲔ ﺧﲑ ﻣﺎ ﺟﺎزﻳﺖ ﻧﺒﻴﺎ ﻋﻦ ﻗﻮﻣﻪ ورﺳﻮﻻ ﻋﻦ اﻣﺘﻪ أ ﹾﺷ ﹶﻬﺪﹸ أﻧ ﹶﱠﻚ ﹶﺑ ﱠﻠ ﹾﻐ ﹶﺖ‬
‫اﻟﺮﺳﺎ ﹶﻟ ﹶﺔ‪ ،‬وأ ﱠد ﹾﻳ ﹶﺖ اﻷﻣﺎ ﹶﻧ ﹶﺔ« و دﻋﺎی ﺧﯿﺮ ﺑﺮای ﺧﻮد و ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫ﱢ‬
‫ﭼﺴﺒﺎﻧﯿﺪن ﺧﻮد را ﺑﻪ دﯾﻮار ﻗﺒﺮ و دﺳﺖ ﮐﺸﯿﺪن ﺑﻪ آن و ﺑﻮﺳﯿﺪﻧﺶ ﭼﻨﺎنﮐﻪ‬
‫ﻋﻮام ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﺑﺪﻋﺖھﺎی ﻧﺎﭘﺴﻨﺪﯾﺪه اﺳﺖ؛ زﯾﺮا زﯾﺎرتﮐﻨﻨﺪه ﺑﺎﯾﺪ زﯾﺎرت را‬
‫ﻃﻮری اﻧﺠﺎم دھﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ در ﺣﯿﺎت اﯾﺸﺎن اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد در ﻧﻈﺮ اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﺟﺎ‬
‫ﺑﻮد و آﯾﺎ ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه اﺳﺖ در ﺣﻀﻮر ﺣﻀﺮت ﺻﻠﻮات اﻟﻠﻪ و ﺳﻼﻣﻪ ﻋﻠﯿﻪ آﻧﮑﻪ‬
‫ﮐﺴﯽ ﺧﻮد را ﺑﻪ دﯾﻮار ﭼﺴﺒﺎﻧﺪ ﯾﺎ آواز ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺧﻼف ادب ﺑﻠﻨﺪ ﻧﻤﺎﯾﺪ( و‬
‫ﻣﯽﺑﺎﯾﺪ ﭘﺮھﯿﺰ ﮐﺮد از ﻃﻮاف دور ﻗﺒﺮ ﺣﻀﺮت و از ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن درون ﺣﺠﺮه‬
‫ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺗﻌﻈﯿﻢ(‪.‬‬
‫ﺑﯿﺮون ﺑﺮدن ﺧﺎک ﺣﺮم ﻣﮑﻪ و ﻣﺪﯾﻨﻪ و ﮐﻮزهھﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﮔﻞ آﻧﺠﺎ درﺳﺖ‬
‫ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺣﺮام اﺳﺖ( و از ﺟﻤﻠﮥ ﻣﺴﺘﺤﺒﺎت اﺳﺖ زﯾﺎرت ﺑﻘﯿﻊ و ﻗﺒﺎء و‬
‫ﻣﺸﺎھﺪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﮐﻪ در ﺣﺪود ﺳﯽ ﻣﺸﮫﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ھﻤﭽﻨﯿﻦ آﺷﺎﻣﯿﺪن از آب‬
 ‫‪٢٧‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬

‫ﺑﺼﻪ‪ ،‬ﺑﺌﺮﺣﺎ‪ ،‬ﻋﮫﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و‬ ‫ﭼﺎهھﺎی ﻣﺪﯾﻨﻪ ﮐﻪ‪ :‬ارﭘﺲ‪ ،‬ﻏﺮس‪ ،‬روﻣﻪ‪ ،‬ﺑﻀﺎﻋﻪ‪ّ ،‬‬
‫ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﺑﺮ ﻧﻤﺎز در ﻣﺴﺠﺪ ﺣﻀﺮت ﮐﻪ ھﺮ ﻧﻤﺎزی در آن ﻣﺴﺠﺪ‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ھﺰار ﻧﻤﺎز اﺳﺖ و ﺻﺪﻗﻪ دادن ﺑﻪ ھﻤﺴﺎﯾﮕﺎن ﺣﻀﺮت ﭼﻪ ﻣﻘﯿﻤﯿﻦ و ﭼﻪ‬
‫ﻏﺮﺑﺎء و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻗﺼﺪ ﺑﯿﺮون آﻣﺪن از ﻣﺪﯾﻨﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ‬
‫دو رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ و وداع ﻣﺴﺠﺪ ﺑﮕﻮﯾﺪ و زﯾﺎرت ﺣﻀﺮت ﻧﻤﺎﯾﺪ و دﻋﺎ ﻧﻤﺎﯾﺪ‬
‫ﮐﻪ دوﺑﺎره زﯾﺎرت ﺣﻀﺮت ﻧﺼﯿﺒﺶ ﮔﺮدد‪ -‬و در ﺣﺪﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ وارد اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺮﺸا«‪.‬‬‫ا� َﻋﻠَﻴْ ِﻪ ﺑﻬﺎٰ َﻋ ْ ً‬
‫ﻲﻠﻋ َم َّﺮ ًة‪َ ،‬ﺻ َّ� َّ ُ‬
‫» َﻣ ْﻦ َﺻ َّ� َ َ َّ‬
‫ِ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ‪ :‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﯾﮑﺒﺎر درود ﺑﺮ ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﺪ ﺧﺪا در ﻣﻘﺎﺑﻞ ھﺮ ﯾﮏ ﺑﺎر درود‪،‬‬
‫َ‬ ‫َ َ ْ‬ ‫ُ َ َّ‬ ‫َّ ُ َ ّ َ َ َ ّ‬
‫اﺟ ِﻪ‬ ‫ﺤﺒ ِﻪ َوأ ْز َ‬
‫و‬ ‫ده ﺑﺎر درود ﺑﺮ او ﻓﺮﺳﺘﺪ‪» .‬الﻠﻬ َّﻢ ﺻ ِﻞ ﻰﻠﻋ ﺳﻴ ِﺪﻧﺎ �ﻤ ٍﺪ و ِ ِ‬
‫ِ‬ ‫آﻪﻟ و ﺻ ِ‬
‫َُ‬ ‫َْ َ ََ ْ َ‬ ‫َ َ َ َّ ْ َ َ‬ ‫ُ‬
‫ﺎرك َﻰﻠﻋ ﺳﻴﺪﻧﺎ � َّﻤ ٍﺪ‬ ‫آل ِإﺑﺮا ِﻫﻴﻢ‪ ،‬و� ِ‬ ‫ﻰﻠﻋ ِ‬‫ﺑﺮاﻫﻴﻢ َو َ ٰ‬
‫َ‬ ‫ﺖ َﻰﻠﻋ ِا‬ ‫َوذ ِّر َّ�ﺎﺗِ ِﻪ‪ ،‬ﻛﻤﺎ ﺻﻠﻴ‬
‫َّ َ‬ ‫ﻰﻠﻋ اﺑﺮاﻫﻴﻢ وﻰﻠﻋ آل إﺑ ْ َﺮا ِﻫ َ‬ ‫َ َ َ َْ َ ََ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ﻴﻢ ﻰﻓ اﻟﻌﺎﻤﻟ� إِﻧﻚ‬ ‫اﺟ ِﻪ َوذ ِّر َّ�ﺎﺗِ ِﻪ‪ ،‬ﻛﻤﺎ ﺑﺎر�ﺖ‬ ‫َ َْ‬
‫ِ ِ‬ ‫وأزو ِ‬
‫َ ٌ َ ٌ‬
‫�ﻴﺪ«‪.‬‬ ‫ﻤﺣﻴﺪ ِ‬ ‫ِ‬
‫اﮐﻨﻮن ارﮐﺎن و واﺟﺒﺎت و ﺳﻨﻦ و ﻣﮑﺮوھﺎت و ﻣﺒﺎﺣﺎت و ﻣﺤﺮﻣﺎت و‬
‫ﻣﻔﺴﺪات ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه ﺑﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﺑﯿﺸﺘﺮی از ﻧﻈﺮ ﺧﻮاﻧﻨﺪۀ ﻣﺤﺘﺮم ﻣﯽﮔﺬرد‪.‬‬

‫ارﮐﺎن ّ‬
‫ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬

‫ارﮐﺎن ﺣﺞ ﺷﺶ اﺳﺖ‪ -۱ :‬اﺣﺮام ﺑﺴﺘﻦ ﺑﻪ ﺣﺞ )اﮔﺮ ﺣﺞ را ﺑﻪ ﺗﻨﮫﺎﯾﯽ‬

‫َّ َ َ َ‬ ‫ْ َ َّ َ َ ْ َ ْ‬ ‫ََْ‬
‫� �ﻌﺎﻰﻟ« ﻗﺼﺪ ﺣﺞ ﻧﻤﻮدم و اﺣﺮام‬ ‫اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﺪ‪» :‬ﻧﻮ�ﺖ اﺤﻟﺞ وأﺣﺮﻣﺖ ﺑِ ِﻪ ِ ِ‬
‫ﺑﺴﺘﻢ ﺑﻪ آن‪ ،‬ﻟﻠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ و اﮔﺮ ﺣﺞ ﻗﺮان اﺳﺖ ﮐﻪ اﺣﺮام ﺑﻪ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه ﺑﺎ ھﻢ‬
‫اﳊ ﱠﺞ ﹶوا ﹾﻟ ﹸﻌ ﹾﻤ ﹶﺮ ﹶة ﹶو ﹶأ ﹾﺣ ﹶﺮ ﹾﻣﺖ ﺑﹺ ﹺﻪ ﷲﱠﹺ ﹶﺗ ﹶﻌ ﹶﺎﱃ«‪ :‬ﻗﺼﺪ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه ﺑﺎ ھﻢ‬
‫ﻣﯽﺑﻨﺪد‪» :‬ﻧ ﹶﹶﻮ ﹾﻳﺖ ﹾ ﹶ‬
‫ّ‬
‫ﻧﻤﻮدم و اﺣﺮام ﺑﺴﺘﻢ ﺑﻪ ھﺮدو ﻟﻠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ ‪ -‬و اﮔﺮ اﺣﺮام ﺑﻪ ﻋﻤﺮه ﻣﯽﺑﻨﺪد‪:‬‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬ ‫‪٢٨‬‬

‫»ﻧ ﹶﹶﻮ ﹾﻳ ﹸﺖ ا ﹾﻟ ﹸﻌ ﹾﻤ ﹶﺮ ﹶة ﹶو ﹶأ ﹾﺣ ﹶﺮ ﹾﻣﺖ ﺑﹺ ﹺﻪ ﷲﱠﹺ ﹶﺗ ﹶﻌ ﹶﺎﱃ«‪ :‬ﻗﺼﺪ ﻋﻤﺮه ﻧﻤﻮدم و اﺣﺮام ﺑﺴﺘﻢ ﺑﻪ آن‬
‫ﻟﻠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ( ‪ -۲‬وﻗﻮف ﻋﺮﻓﻪ ‪ -۳‬ﻃﻮاف رﮐﻦ ‪ -۴‬ﺳﻌﯽ ﻣﯿﺎن ﺻﻔﺎ و ﻣﺮوه ‪-۵‬‬
‫ﺣﻠﻖ )ﻣﻮی ﺳﺮ ﺗﺮاﺷﯿﺪن( ﯾﺎ ﺗﻘﺼﯿﺮ )ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻮی ﺳﺮ ﮐﻮﺗﺎه ﮐﺮدن( ‪ -۶‬ﺗﺮﺗﯿﺐ‬
‫)ارﮐﺎن ﻋﻤﺮه ھﻤﺎن ارﮐﺎن ﺣﺞ اﺳﺖ ﻓﻘﻂ وﻗﻮف ﻋﺮﻓﻪ ﻧﺪارد(‪.‬‬

‫واﺟﺒﺎت اﺣﺮام‬

‫‪ -۱‬اﺣﺮام ﺑﺴﺘﻦ از ﻣﯿﻘﺎت )ﺑﯿﺎن ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه در ﻓﺼﻞ ﻣﻮاﻗﯿﺖ ﮔﺬﺷﺖ(‪.‬‬

‫‪ -۲‬ﺑﺮھﻨﻪ ﻧﻤﻮدن ﺑﺪن از ھﺮ ﻟﺒﺎس دوﺧﺘﻪ و ھﺮ ﻟﺒﺎﺳﯽ ﮐﻪ اﺣﺎﻃﻪ ﺑﻪ ﺑﺪن‬
‫ُ‬ ‫ُ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ »ﻣﮕﺮ ازار و رداء‪ ،‬ﻟﻨﮓ ﭘﺎ و ﻟﻨﮓ دوش ﺑﺮای ﻣﺮد« ﺣﺘﯽ‬
‫ﭘﻮﺷﯿﺪن ﺳﺮ ﺑﻪ ﺑﺎﻻ ﭘﻮش در ﺣﺎل ﺧﻮاب ھﻢ روا ﻧﯿﺴﺖ ‪ -‬و ﺑﺮای‬
‫زﻧﺎن ﻟﺒﺎس دوﺧﺘﻪ و ﻣﺤﯿﻂ روا اﺳﺖ »ﻣﮕﺮ اﯾﻦﮐﻪ ﭘﻮﺷﯿﺪن روی روا‬
‫ﻧﯿﺴﺖ« ﺣﺘﯽ ﭘﻮﺷﯿﺪن رو ﺑﻪ ﺑﺎﻻﭘﻮش در وﻗﺖ ﺧﻮاب ھﻢ روا ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﺮد ﻟﺒﺎس دوﺧﺘﻪ ﯾﺎ ﻣﺤﯿﻂ ﯾﺎ ﺳﺮ را ﺑﭙﻮﺷﺪ ﻓﺪﯾﻪ ﻻزم او اﺳﺖ‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در ﻓﺼﻞ ﻓﺪﯾﻪ آﯾﺪ و ھﻤﭽﻨﯿﻦ اﮔﺮ زن رو را ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ ﻓﺪﯾﻪ ﻻزم‬
‫او اﺳﺖ )ﻣﮕﺮ ﭘﻮﺷﺎک رو ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ رو ﻧﺒﺎﺷﺪ(‪.‬‬
‫‪ -۳‬وﻗﺖ‪ :‬ﯾﻌﻨﯽ اﺣﺮام ﺑﻪ ﺣﺞ در وﻗﺖ آن ﮐﻪ ﺷﻮال و ذﯾﻘﻌﺪه و ده ﺷﺐ‬
‫ذﯾﺤﺠﻪ اﺳﺖ ﺑﺒﻨﺪد؛ اﮔﺮ ﺻﺒﺢ ﺻﺎدق روز ﻋﯿﺪ آﻣﺪ و اﺣﺮام ﻧﺒﺴﺘﻪ ﺑﻮد‬
‫وﻗﺖ اﺣﺮام ﺑﻪ ﺣﺞ ﻓﻮت ﺷﺪ و ھﻤﭽﻨﯿﻦ اﮔﺮ ﻗﺒﻞ از ﻣﺎه ﺷﻮال اﺣﺮام‬
‫ﺑﻪ ﺣﺞ ﻓﻮت ﺷﺪ و ھﻤﭽﻨﯿﻦ اﮔﺮ ﻗﺒﻞ از ﻣﺎه ﺷﻮال اﺣﺮام ﺑﻪ ﺣﺞ ﺑﺒﻨﺪد‬
‫‪ -‬ﺣﺞ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﻋﻤﺮه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫وﻗﺖ اﺣﺮام ﺑﻪ ﻋﻤﺮه ھﻤﻪی ﺳﺎل اﺳﺖ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺣﺎج ﻣﺎداﻣﯽ ﮐﻪ از‬
‫اﻋﻤﺎل ﺣﺞ ﻓﺎرغ ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ اﺣﺮام ﺑﻪ ﻋﻤﺮه ﺑﻨﺪد؛ زﯾﺮا ﻋﻤﺮه را ﺑﻪ‬
‫ً‬
‫ﺣﺞ ﻧﻤﯽﺗﻮان داﺧﻞ ﻧﻤﻮد ﯾﻌﻨﯽ ھﻤﯿﻦ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ اﺣﺮام ﺑﻪ ﺣﺞ ﺑﺴﺖ ﺗﺎ ﮐﺎﻣﻼ‬
 ‫‪٢٩‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬

‫از آن ﻓﺎرغ ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ اﺣﺮام ﺑﻪ ﻋﻤﺮه ﺑﻨﺪد‪ .‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ اﺣﺮام ﺑﻪ ﺣﺞ‬
‫ﺑﺴﺖ و ﺑﻪ ﻋﺮﻓﻪ ﻧﺮﺳﯿﺪ ﻋﻤﻞ ﻋﻤﺮه ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﯽآورد و ﺣﻼل ﻣﯽﺷﻮد و ﺳﺎل‬
‫دﯾﮕﺮ ﻗﻀﺎء ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ اﺣﺮام ﺑﻪ ﻋﻤﺮه ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺸﻐﻮل‬
‫اﻋﻤﺎل ﻋﻤﺮه ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اﺣﺮام ﺑﻪ ﺣﺞ ﺑﻨﺪد و اﻋﻤﺎل ﺣﺞ را ﺑﻪ ﺟﺎ‬
‫آورد و ﺑﻪ ﺟﺎی ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ وﻟﯽ ذﺑﺢ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی ﻻزم او اﺳﺖ‬
‫ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ اھﻞ ﺣﺮم ﻣﮑﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ذﺑﺢ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﻓﺪﯾﻪ ﺑﺮ او ﻧﯿﺴﺖ و‬
‫ﺗﻔﺼﯿﻞ اﯾﻦ ﺳﻪ ﻣﻮﺿﻮع در ﻓﺼﻞ ﻣﺤﺮﻣﺎت اﺣﺮام و ﻓﺼﻞ ﻓﺪﯾﻪ و ﻓﺼﻞ ﻣﻮاﻗﯿﺖ‬
‫ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺳﻨﺖﻫﺎی اﺣﺮام‬

‫ﺳﻨﺖھﺎی اﺣﺮام ﺑﺮ دو ﻗﺴﻢ اﺳﺖ‪ -۱ :‬ﺳﻨﺖھﺎی ﻗﺒﻞ از اﺣﺮام و آن‬

‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ‪ -۱‬ﺑﺪن ﺷﺴﺘﻦ ‪ -۲‬ﺑﺮھﻨﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﻮد از ﻏﯿﺮ ازار و رداء ‪-۳‬‬
‫ُ‬ ‫ُ‬
‫ﭘﻮﺷﯿﺪن ازار و رداء‪ :‬ﻟﻨﮓ ﭘﺎ و ﻟﻨﮓ دوش ﮐﻪ ھﺮ دو ﻧﻮ و ﺳﻔﯿﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ -۴‬ﺑﻪ‬
‫ﮐﺎر ﺑﺮدن ﺑﻮی ﺧﻮش ‪ -۵‬ﺧﻮاﻧﺪن دو رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﺳﻨﺖ اﺣﺮام )در ﻏﯿﺮ اوﻗﺎت‬
‫ﮐﺮاھﺖ ﻧﻤﺎز( و از ﺳﻨﺖھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ھﻤﺮاه اﺣﺮام اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺣﺮام راه روﻧﺪ‬
‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز ﻣﺸﻐﻮل راه رﻓﺘﻦ ﺷﺪ و اﺣﺮام ﺑﺴﺘﻦ ﺳﻮاره ھﻨﮕﺎﻣﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺳﻮار ﺷﺪ و ﺣﯿﻮاﻧﺶ ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎد و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺎﺷﯿﻦ و ﻏﯿﺮه ﻣﻮﻗﻌﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﻮد‪ -۲ .‬ﺳﻨﺖھﺎی ﺑﻌﺪ از اﺣﺮام ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪن ﺑﻪ ﻟﺒﯿﮏ ﮔﻔﺘﻦ‬
‫و درود ﺑﺮ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ج ﻓﺮﺳﺘﺎدن و ﺧﻮاﺳﺘﻦ ﺑﮫﺸﺖ از ﺧﺪا و ﭘﻨﺎه ﺑﺮدن ﺑﻪ او از‬
‫دوزخ و ﻏﯿﺮه ﻣﺎﻧﻨﺪ ھﺪی ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮدن ‪ -۳‬ﻣﺒﺎﺣﺎت اﺣﺮام‪ :‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎﻟﯽ ﺑﺮای‬
‫ﺗﺠﺎرت ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮدن‪.‬‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬ ‫‪٣٠‬‬

‫ﻣﮑﺮوﻫﺎت اﺣﺮام‬

‫ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ -۱ :‬ﻣﺠﺎدﻟﻪ و ﭘﺮﺧﺎش ﺑﺎ ﯾﺎران و ﺧﺪﻣﺘﮑﺎران در راه ﺣﺞ ‪ -۲‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ‬

‫ﺷﮫﻮت ﺑﻪ ﭼﯿﺰی ﻧﻤﻮدن ‪ -۳‬ﺑﺪون ﺗﻮﺷﻪ ﺑﻪ ﺣﺞ رﻓﺘﻦ از راه ﮔﺪاﯾﯽ ‪-۴‬‬
‫ﺧﺎراﻧﯿﺪن ﻣﻮی ﺑﻪ ﻧﺎﺧﻦ ‪ -۵‬ﺷﺎﻧﻪ زدن ﺑﻪ ﻣﻮی ﺳﺮ و رﯾﺶ )ﺗﺎ ﻣﻮی ﮐﻨﺪه ﻧﺸﻮد(‬
‫‪ -۶‬ﺳﺮﻣﻪای ﮐﻪ در آن زﯾﺒﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﮐﺸﯿﺪن )در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﻮی ﺳﺮﻣﻪ‬
‫ﺧﻮش ﻧﺒﺎﺷﺪ( اﻣﺎ ﺳﺮﻣﻪای ﮐﻪ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﻧﺪارد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻮﺗﯿﺎ ﮐﻪ ﻣﮑﺮوه ﻧﯿﺴﺖ و ﻏﯿﺮه‪.‬‬

‫ّ‬
‫ﻣﺤﺮﻣﺎت اﺣﺮام‬

‫‪ -۱‬وطء ‪ -۲‬ﺑﻮﺳﻪ )اﮔﺮ ﺷﮫﻮت را ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ آورد( ‪ -۳‬ﻣﺒﺎﺷﺮت ﺑﻪ ﺷﮫﻮت‬

‫ً‬
‫)ﻣﺜﻞ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺑﺪن زن ﮐﺸﯿﺪن ﻣﺜﻼ( ‪ -۴‬ﻣﻨﯽ را ﻧﺎزل ﺳﺎﺧﺘﻦ ‪ -۵‬ﻋﻘﺪ ﻧﮑﺎح‬
‫‪ -۶‬ﺑﻮﺧﻮﺷﯽ در ﺑﺪن ﯾﺎ ﻟﺒﺎس ﯾﺎ ﻓﺮاش ﺑﻪ ھﺮ ﭼﻪ ﺧﻮﺷﺒﻮ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺴﮏ و زﻋﻔﺮان و ﮔﻞ و ﺑﻨﻔﺸﻪ و روﻏﻦﺷﺎن ‪ -۷‬ﭘﻮﺷﯿﺪن دﺳﺘﮑﺶ ‪-۸‬‬
‫ﺷﮑﺎر ﮐﺮدن ھﺮ ﺣﻼل ﮔﻮﺷﺖ ّﺑﺮی وﺣﺸﯽ )ﯾﺎ ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﮐﻪ از ﭘﺪر و ﻣﺎدرش‬
‫ﯾﮑﯽ وﺣﺸﯽ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ( ﺣﺘﯽ ﻣﻠﺦ ‪ -۹‬ﮐﺸﺘﻦ ﺷﮑﺎر ‪ -۱۰‬راهﻧﻤﺎﯾﯽ دﯾﮕﺮی‬
‫ﺑﻪﺳﻮی ﺷﮑﺎر ‪ -۱۱‬ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ ﺷﮑﺎریﮐﻪ ﺑﺮای او ﺷﮑﺎر ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ‪-۱۲‬‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﺮدن ﻣﻮی از ﺳﺮ ﯾﺎ ﻏﯿﺮ ﺳﺮ ‪ -۱۳‬ﭼﯿﺪن ﻧﺎﺧﻦ ‪ -۱۴‬روﻏﻦ ﮐﺸﯿﺪن‬
‫اﮔﺮﭼﻪ ﺧﻮﺷﺒﻮ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺳﺮ ﯾﺎ رﯾﺶ‪ .‬در اﯾﻦ ﭼﮫﺎرده ﺗﺎ ﻣﺮد و زن ﯾﮑﺴﺎﻧﻨﺪ‬
‫‪ -۱۵‬ﭘﻮﺷﯿﺪن ﻣﺮد ﻟﺒﺎس دوﺧﺘﻪ را و دﺳﺘﺎر و ﮐﻼه ‪ ١‬و ﮐﻔﺶ )ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ‬

‫‪ -١‬و آﻧﭽﻪ ﺳﺮ را ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ )ﻣﺮگ در ﺻﻮرت ﻋﺬر ﻣﺜﻞ ﻟﺘﻪ ﺑﺮ زﺧﻢ ﺳـﺮ ﻧﮫـﺎدن( و ھﻤﭽﻨـﯿﻦ‬
‫ھﺮ ﻟﺒﺎﺳﯽ ﮐﻪ اﺣﺎﻃﻪ ﺑﻪ ﺑﺪن ﻧﻤﺎﯾﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎﻓﺘﻪ و آﻧﭽﻪ ﮔﺮده داده ﺷﻮد )ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﮔـﺮه‬
‫ُ‬
‫دادن ﻟﻨﮓ ﭘﺎ ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ(‪.‬‬
 ‫‪٣١‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬

‫ﭘﻮﺷﯿﺪن ﻧﻌﻠﯿﻦ روا و ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ( ‪ -۱۶‬ﭘﻮﺷﯿﺪن زن رو و دو ﮐﻒ دﺳﺖ را‬

‫و در ھﻤﻪی اﯾﻦھﺎ ﻓﺪﯾﻪ ﻻزم اﺳﺖ و ﺗﻔﺼﯿﻞ ﻓﺪﯾﻪ در ﻓﺼﻞ ﻓﺪﯾﻪ ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﻣﺤﺮم ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ ﻣﺤﺮﻣﺎت را در ﺣﺎل ﻓﺮاﻣﻮﺷﯽ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ در اﯾﻦ‬
‫ﺣﺎل اﮔﺮ ﻋﻤﻞ او از ﺟﻨﺲ اﺗﻼف اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻠﻒ ﮐﺮدن ﻣﻮی ﺑﻪ ﺳﺘﺮدن و‬
‫ﮐﺸﺘﻦ ﺷﮑﺎر ﮐﻪ ﻓﺪﯾﻪ ﻻزم اﺳﺖ و اﮔﺮ ﻋﻤﻞ او در ﺣﺎل ﻓﺮاﻣﻮﺷﯽ از ﺧﻮﺷﯽ‬
‫ﮐﺮدن اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻟﺒﺎس ﭘﻮﺷﯿﺪن ﺑﻪ ﻓﺮاﻣﻮﺷﯽ و ﺑﻮﺧﻮﺷﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮدن ﮐﻪ‬
‫ﻓﺪﯾﻪ در آن ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺷﺨﺺ دﯾﻮاﻧﻪ ﮐﻪ وﻟﯽ او را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم دادن اﻋﻤﺎل ﺣﺞ‬
‫وادار ﻣﯽﺳﺎزد‪ ،‬اﮔﺮ ﯾﮑﯽ از ﻣﺤﺮﻣﺎت ﻧﺎﻣﺒﺮده ﻧﻤﻮد ﻓﺪﯾﻪ ﺑﺮ او ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ اﻣﺎ‬
‫ﭼﯿﺪن ﻣﻮﯾﯽ ﮐﻪ در ﭼﺸﻢ ﺑﯿﺮون آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﻧﺎﺧﻨﯽ ﮐﻪ ﺷﮑﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﭘﺎ ﺑﺮ‬
‫ﻣﻠﺨﯽ ﮐﻪ ھﻤﻪی راه را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﮫﺎدن ﯾﺎ ﺷﮑﺎری ﮐﻪ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺮم ﻧﻤﻮده و‬
‫ﺑﺮای دﻓﺎع از ﺧﻮد آن را ﮐﺸﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﺷﮑﺎری ﮐﻪ از دھﻦ ﺟﺎﻧﻮر ﻧﺠﺎﺗﺶ دھﺪ و‬
‫در دﺳﺖ او ﺑﻤﯿﺮد‪ ،‬ﮐﻪ در ھﯿﭻ ﯾﮏ از اﯾﻦھﺎ ﻓﺪﯾﻪ ﻧﯿﺴﺖ ﻣﻔﺴﺪ اﺣﺮام ھﻤﺎن‬
‫وﻃﻪای اﺳﺖ ﭘﯿﺶ از ﺗﺤﻠﻞ اول‪ ،‬ﻣﺒﻄﻞ اﺣﺮام ّرده )از دﯾﻦ ﺑﺮﮔﺸﺘﻦ( اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -۱‬ﻓﺪﯾﻪ‬

‫ﻓﺪﯾﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺳﺮﺑﮫﺎ‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﻪ ﻗﺴﻢ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻗﺴﻢ اول‪ :‬آﻧﭽﻪ ﻓﺪﯾﻪ در آن دادن ﯾﮏ ﻣﺪ )‪ ۲/۱‬و ‪ ۴‬ﻗﺒﺎی ﮔﻨﺪم( ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫آن ﻋﺒﺎرت از‪ -۱ :‬ﻧﯿﺴﺖ ﮐﺮدن ﯾﮏ ﻣﻮی در ﺣﺎل اﺣﺮام ﯾﺎ ﺑﻌﻀﯽ از ﯾﮏ ﻣﻮی‬
‫‪ -۲‬ﭼﯿﺪن ﯾﮏ ﻧﺎﺧﻦ ﯾﺎ ﺑﻌﻀﯽ از آن در ﺣﺎل اﺣﺮام ‪ -۳‬ﺗﺮک ﺷﺐ ﻣﺎﻧﺪن ﯾﮑﯽ‬
‫از ﺷﺐھﺎی ﻣﻨﯽ ﺑﺪون ﻋﺬر ‪ -۴‬ﺗﺮک ﯾﮏ ﺳﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻦ از ﺳﻨﮓھﺎی ﺟﻤﺎر و‬
‫ﻣﻨﯽ ‪ -۵‬ﺑﺮﯾﺪن ﮔﯿﺎھﯽ از ﮔﯿﺎھﺎن ﺣﺮم ﮐﻪ ﻗﯿﻤﺘﺶ ﯾﮏ ﻣﺪ ﺑﺎﺷﺪ ‪ -۶‬ﮐﺸﺘﻦ‬
‫ﺷﮑﺎری ﮐﻪ ﻗﯿﻤﺘﺶ ﻣﺴﺎوی ﺑﺎ ﯾﮏ ﻣﺪ ﺑﺎﺷﺪ ‪ -۷‬ﺑﺮای اﻓﻄﺎر زن در روز‬
‫رﻣﻀﺎن ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﺮس ﺑﺮ ﺣﻤﻞ ﯾﺎ ﺑﭽﻪ ﺷﯿﺮﺧﻮارش ‪ -۸‬ﺑﺮای اﻓﻄﺎر ﭘﯿﺮ ﻣﺮد‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬ ‫‪٣٢‬‬

‫اﻓﺘﺎده ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ روزه داری ﻧﺪارد و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺑﯿﻤﺎری ﮐﻪ اﻣﯿﺪ‬

‫ﺑﮫﺒﻮدﯾﺶ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﻓﻄﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎی ھﺮ ﯾﮏ روز ﯾﮏ ﻣﺪ ﻣﯽدھﻨﺪ‬
‫‪ -۹‬ﺗﺄﺧﯿﺮ ﻗﻀﺎء روز ﯾﮏ روز از رﻣﻀﺎن ﺗﺎ دﯾﮕﺮ داﺧﻞ ﺷﻮد ﺑﺪون ﻋﺬر )و اﯾﻦ‬
‫ً‬ ‫ﻣﺪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﺄﺧﯿﺮ ّ‬
‫ﻣﮑﺮر ﻣﯽﺷﻮد ﻣﺜﻼ اﮔﺮ روزهی ﯾﮏ روز رﻣﻀﺎن ﺑﺮ او ﺑﻮد و‬
‫ﻗﻀﺎء ﻧﺮﻓﺖ ﺗﺎ اﯾﻦﮐﻪ رﻣﻀﺎن دﯾﮕﺮ داﺧﻞ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎی ﯾﮏ روز ﺑﺎ ﻗﻀﺎء رﻓﺘﻦ‬
‫ﯾﮏ ﻣﺪ ﻣﯽدھﺪ؛ اﮔﺮ دو رﻣﻀﺎن ﮔﺬﺷﺖ دو ﻣﺪ و ﺑﻪ ھﻤﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ( ‪ -۱۰‬از‬
‫ﺗﺮﮐﻪی ﮐﺴﯽ ﮐﻪ روزه ﺑﺮ او ﺑﻮده روزه ﻧﮕﺮﻓﺖ و ﻣﺮد ﺑﻪ ﺟﺎی ھﺮ ﯾﮏ روز ﯾﮏ‬
‫ﻣﺪ ‪ -۱۱‬ﺑﺮای اﻓﻄﺎر ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻧﺬر ﻧﻤﻮده ﺑﻮد ﮐﻪ ھﻤﯿﺸﻪ ﺑﻪ روزه ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﮏ‬
‫روز ﺑﻪ ﻋﯿﺪ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎی آن ﯾﮏ روز ﯾﮏ ﻣﺪ ﻣﯽدھﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺴﻢ دوم‪ :‬آﻧﭽﻪ ﻓﺪﯾﻪی آن دادن دو ﻣﺪ ﺑﺎﺷﺪ و آن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪-۱ :‬‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﺮدن دو ﻣﻮی ﯾﺎ ﺑﻌﻀﯽ از دو ﻣﻮی در ﺣﺎل اﺣﺮام ‪ -۲‬ﭼﯿﺪن دو ﻧﺎﺧﻦ‬
‫ﯾﺎ ﺑﻌﻀﯽ از دو ﻧﺎﺧﻦ در ﺣﺎل اﺣﺮام )ﻣﮕﺮ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﻗﯽ ﮔﺬاردن ﻣﻮ و‬
‫ّ‬
‫ﻧﺎﺧﻦ ﻣﻀﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻪ ﯾﮏ ﻧﺎﺧﻦ و ﻣﻮ و ﭼﻪ دو ﺗﺎ و ﻣﺤﻞ واﺟﺐ ﺷﺪن ﯾﮏ ﻣﺪ‬
‫در ﯾﮏ ﻣﻮ و ﯾﮏ ﻧﺎﺧﻦ و واﺟﺐ ﺷﺪن دو ﻣﺪ در دو ﻣﻮ و دو ﻧﺎﺧﻦ وﻗﺘﯽ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ اﺧﺘﯿﺎر ﺧﻮﻧﯽ ‪ ١‬را ﻧﻤﺎﯾﺪ؛ اﻣﺎ اﮔﺮ اﺧﺘﯿﺎر دادن ﺧﻮراﮐﯽ را ﻧﻤﻮدن ﮐﻪ در ﯾﮏ‬
‫ﻣﻮ ﯾﮏ ﺻﺎع )‪ ۱۸‬ﻗﯿﺎس ﮔﻨﺪم ﯾﺎ ﺳﻪ ﮐﯿﻠﻮﮔﺮام( ﻻزم اﺳﺖ و در دو ﻣﻮ‪ ،‬دو‬
‫ﺻﺎع و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﯾﮏ ﻧﺎﺧﻦ ﯾﮏ ﺻﺎع دو ﻧﺎﺧﻦ دو ﺻﺎع و اﮔﺮ اﺧﺘﯿﺎر روزه‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ در ﻓﺪﯾﻪ ﻧﻤﻮد در ﯾﮏ ﻣﻮ‪ ،‬ﯾﮏ روز روزه رﻓﺘﻦ و در دو ﻣﻮ دو روز روزه‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻻزم ﻣﯽﺷﻮد ‪ -۳‬ﺑﺮﯾﺪن درﺧﺖ ﺣﺮم ﮐﻪ ﻗﯿﻤﺘﺶ ﻣﺴﺎوی ﺑﺎ دو ﻣﺪ‬

‫‪ -١‬ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻗﺼﺪ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ در ﻧﯿﺴﺖ ﮐﺮدن ﺳﻪ ﻣﻮ ﯾﺎ ﺳﻪ ﻧﺎﺧﻦ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬

‫ﻓﺪﯾﻪ ذﺑﺢ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﻪ ﻓﻘﺮا ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت اﺳﺖ ﮐﻪ در ﯾﮏ ﻣﻮ و ﯾﮏ ﻧﺎﺧﻦ ﻧﯿﺴﺖ‬
‫ﮐﺮدن ﯾﮏ ﻣﺪ ﻓﺪﯾﻪ اﺳﺖ و در دو ﻣﻮ و ﯾﺎ دو ﻧﺎﺧﻦ دو ﻣﺪ ﺧﻮراک ﻻزم اﺳﺖ‪ ،‬ھﺮ ﻣﺪ‬
‫ﯾﮏ ﮐﯿﻠﻮ ﮐﻢ رﺑﻊ اﺳﺖ اﻣﺎ اﮔﺮ ﻗﺼﺪ ﺧﻮراک دادن در ﻓﺪﯾﻪ دارد؛ در ﯾﮏ ﻣﻮ و ﯾﺎ ﯾﮏ‬
‫ﻧﺎﺧﻦ ﯾﮏ ﺻﺎع ﯾﻌﻨﯽ ﺳﻪ ﮐﯿﻠﻮ ﻻزم اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪٣٣‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬

‫ﺑﺎﺷﺪ و ھﻤﭽﻨﯿﻦ در ﮐﺸﺘﻦ ﺷﮑﺎری ﺣﺮﻣﯽ ﯾﺎ در ﺣﺎل اﺣﺮام ﮐﻪ ﻗﯿﻤﺘﺶ‬

‫ﻣﺴﺎوی ﺑﺎ دو ّ‬
‫ﻣﺪ ﺑﺎﺷﺪ )در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ اﺧﺘﯿﺎر ﺧﻮراک دادن ﯾﺎ روزه ﮔﺮﻓﺘﻦ در‬
‫ﻓﺪﯾﻪ ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ ﭼﻨﺎنﮐﻪ ﮔﺬﺷﺖ( ‪ -۴‬ﺗﺮک ﺷﺐ ﻣﺎﻧﺪن دو ﺷﺐ از ﺷﺐھﺎی ﻣﻨﯽ‬
‫‪ -۵‬ﺗﺮک دو ﺳﻨﮓ از ﺳﻨﮓھﺎی ﺟﻤﺎر ﻣﻨﯽ‪.‬‬
‫ﺳﻮم‪ :‬آﻧﭽﻪ ﻓﺪﯾﻪ آن ذﺑﺢ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی ﺑﺎﺷﺪ و آن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪-۱ :‬‬ ‫ﻗﺴﻢ ّ‬

‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﺮدن ﺳﻪ ﻣﻮی ‪ ١‬ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﯾﮏ دﻓﻌﻪ در ﺣﺎل اﺣﺮام ‪ -۲‬ﮐﺸﺘﻦ ﺷﮑﺎر‬
‫ﺣﺮﻣﯽ ﯾﺎ در ﺣﺎل اﺣﺮام ﮐﻪ ﻗﯿﻤﺘﺶ از دو ﻣﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ‪ -۳‬ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮدن ﺑﻮ‬
‫ﺧﻮش ‪ -۴‬ﭘﻮﺷﯿﺪن )ﻟﺒﺎس ﻧﺎروا در ﺣﺎل اﺣﺮام( ‪ -۵‬ﺗﺮک اﺣﺮام از ﻣﯿﻘﺎت‬
‫)ھﺮﮔﺎه ﭘﯿﺶ از ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪن ﺑﻪ اﻋﻤﺎل ﻧﺴﮏ ﺑﻪ ﻣﯿﻘﺎت ﺑﺮ ﻧﮕﺸﺖ( ‪ -۶‬ﺗﺮک‬
‫ﻃﻮاف وداع )ﺑﺮ ﻏﯿﺮ ﺣﺎﺋﺾ( ‪ -۷‬ﺗﺮک ﺷﺐ ﻣﺎﻧﺪن ﺳﻪ ﺷﺐھﺎی ﻣﻨﯽ ‪ -۸‬ﺗﺮک‬
‫رﻣﯽ ﺳﻪ ﺳﻨﮓ از ﺳﻨﮓھﺎی ﻣﻨﯽ ‪ -۹‬ﺗﺮک ﺷﺐ ﻣﺎﻧﺪن در ﻣﺰدﻟﻔﻪ )ﺷﺐ ﻋﯿﺪ‬
‫ﺣﺞ( ‪ -۱۰‬ﺗﻤﺘﻊ‪ :‬ﯾﻌﻨﯽ در ﻣﺎهھﺎی ﺣﺞ‪ ،‬اﺣﺮام ﺑﻪ ﻋﻤﺮه ﺑﺴﺘﻦ در ھﻤﺎن ﺳﺎل‬
‫ّ‬
‫ﺣﺞ ﮐﺮدن )اﮔﺮ آن ﺷﺨﺺ از اھﻞ ﺣﺮم ﻣﮑﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ( ‪ -۱۱‬ﻗﺮان ﮐﻪ اﺣﺮام ﺑﻪ‬
‫ّ‬
‫ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه ﺑﺎھﻢ ﺑﻨﺪد )اﮔﺮ آن ﺷﺨﺺ از اھﻞ ﺣﺮم ﻣﮑﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ( ‪ -۱۲‬روﻏﻦ‬
‫ً‬
‫ﮐﺸﯿﺪن ﺑﻪ ﻣﻮی ﺳﺮ و رﯾﺶ ‪ -۱۳‬ﻓﻮت وﻗﻮف ﻋﺮﻓﻪ ﻣﺜﻼ ﭘﺲ از ﻃﻠﻮع ﻓﺠﺮ‬
‫روز ﻋﯿﺪ ﻗﺮﺑﺎن ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺲ از‪ :‬دﻣﯿﺪن ﺻﺒﺢ روز ﻋﯿﺪ ﻗﺮﺑﺎن ﺑﻪ ﻋﺮﻓﻪ ﺑﺮﺳﺪ ‪-۱۴‬‬
‫ّ‬
‫ﺑﺮﯾﺪن درﺧﺖ ﮐﻮﭼﮑﯽ از ﺣﺮم ﻣﮑﻪ ﮐﻪ ﻗﯿﻤﺖ آن درﺧﺖ از دو ﻣﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ‪ -۱۵‬ﻣﺤﺼﺮ ﺷﺪن ﻣﺤﺼﺮ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺤﺮم را از‬
‫ّ‬
‫رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺣﺞ ﺑﺎز دارﻧﺪ )ﭼﻨﺎنﮐﻪ در ﻓﺼﻞ ﺗﺤﻠﻞ ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ( در ھﺮ ﯾﮏ از‬

‫‪ -١‬در ﻧﯿﺴﺖ ﮐﺮدن ﺳﻪ ﻣﻮ ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﯾﺎ ﺳﻪ ﻧﺎﺧﻦ و ﺑﯿﺸﺘﺮ و در ﭘﻮﺷﯿﺪن ﻟﺒﺎس و ﺑﮑﺎر ﺑﺮدن‬
‫ﺑﻮی ﺧﻮش و ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺟﻤﺎع و ﺟﻤﺎع ﺑﻌﺪ از ﺗﺤﻠﻞ اول در ھﻤـﮥ اﯾﻨﮫـﺎ ھﻨﮕـﺎم اﺧﺘﯿـﺎر‬
‫ﻃﻌﺎم‪ ،‬ﻓﺪﯾﻪاش ﺳﻪ دو ﺻﺎع اﺳﺖ ﮐﻪ )‪ ١٣‬ﮐﯿﻠﻮ ﺑﺎﺷﺪ( و ﻓﺪﯾﻪ اﯾﻨﮫـﺎ در ﺻـﻮرت اﺧﺘﯿـﺎر‬
‫روزه ﺳﻪ روز روزه رﻓﺘﻦ اﺳﺖ )ﺑﻪ ‪ ٦‬ﻓﻘﯿﺮ( و ﻓﺪﯾﻪ اﯾﻨﮫﺎ در ﺻـﻮرت اﺧﺘﯿـﺎر ﺧـﻮد ذﺑـﺢ‬
‫ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﮐﻔﺎﯾﺖ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬ ‫‪٣٤‬‬

‫اﯾﻦ ﺷﺎﻧﺰده ﺗﺎ ذﺑﺢ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی ﻻزم اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻦ و ﺻﻔﺖ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ھﻤﺎن ﺳﻦ و‬
‫ﺻﻔﺖ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ذﺑﺢ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی ﮐﻪ در‬
‫ﺑﺮﯾﺪن درﺧﺖ ﺣﺮم و ﮐﺸﺘﻦ ﺷﮑﺎر ﻻزم ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺳﻦ و ﺻﻔﺖ آن ﺑﻪ ﺣﺴﺐ‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻠﺶ ﻓﺮق ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺴﻢ ﭼﮫﺎرم‪ :‬آﻧﭽﻪ ﻓﺪﯾﻪی آن ذﺑﺢ ﮔﺎوی ﺑﺎﺷﺪ و آن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪-۱ :‬‬
‫ّ‬
‫ﺑﺮﯾﺪن درﺧﺖ ﺑﺰرﮔﯽ از درﺧﺘﺎن ﺣﺮم ﻣﮑﻪ ‪ -۲‬ﮐﺸﺘﻦ ﮔﻮرﺧﺮ ﯾﺎ ﮔﺎو ﮐﻮھﯽ ﯾﺎ‬
‫ﮔﻮزن‪ ،‬ﺳﻦ و ﺻﻔﺖ اﯾﻦ ﮔﺎو ﺑﻪ ﺣﺴﺐ ﻣﻘﺎﺑﻠﺶ ﻓﺮق ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺴﻢ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬آﻧﭽﻪ ﻓﺪﯾﻪی آن ذﺑﺢ ﺷﺘﺮی ﺑﺎﺷﺪ و آن ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از‪-۱ :‬‬
‫ّ‬
‫ﮐﺸﺘﻦ ﺷﺘﺮ ﻣﺮﻏﯽ در ﺣﺮم ﻣﮑﻪ ﯾﺎ در ﺣﺎل اﺣﺮام‪ .‬ﺳﻦ و ﺻﻔﺖ اﯾﻦ ﺷﺘﺮ ﻣﺮغ‬
‫ﺑﻪ ﺣﺴﺐ ﻣﻘﺎﺑﻠﺶ ﻓﺮق ﻣﯽﮐﻨﺪ ﯾﻌﻨﯽ اﮔﺮ ﺷﺘﺮ ﻣﺮغ‪ ،‬ﺑﺰرگ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺪﯾﻪی آن‬
‫ﺷﺘﺮ ﺑﺰرﮔﯽ اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺷﺘﺮ ﻣﺮغ‪ ،‬ﮐﻮﭼﮏ ﺑﺎﺷﺪ ﻓﺪﯾﻪی آن ﺷﺘﺮ ﮐﻮﭼﮏ‪-۲ .‬‬
‫ّ‬
‫ﻓﺎﺳﺪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺣﺞ ﯾﺎ ﻋﻤﺮه ﺑﻪ وﻃﻪی ﻗﺒﻞ از ﺗﺤﻠﻞ ّاول‪ .‬ﺳﻦ و ﺻﻔﺖ اﯾﻦ ﺷﺘﺮ‬
‫ّ‬
‫ھﻤﺎن ﺳﻦ و ﺻﻔﺖ ﺷﺘﺮی ﮐﻪ در ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ذﺑﺢ ﻣﯽﺷﻮد ﻣﺤﻞ ذﺑﺢ ﺣﯿﻮاﻧﺎﺗﯽ ﮐﻪ‬
‫در ﻓﺪﯾﻪ ﻻزم اﺳﺖ و وﻗﺖ ذﺑﺢ آﻧﮫﺎ در ﻓﺼﻞ ﺟﺰاء ﺻﯿﺪ و ﻓﺼﻞ ھﺪی ﻣﺬﮐﻮر‬
‫ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -۲‬وﻗﻮف‬

‫واﺟﺒﺎت ﻋﺮﻓﻪ ﺳﻪ ﭼﯿﺰ از اﯾﻦ ﻗﺮار اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ -۱‬ﺣﻀﻮر ﻣﺤﺮم در زﻣﯿﻦ ﻋﺮﻓﺎت ‪ -۲‬اﯾﻦﮐﻪ ﺣﻀﻮر او در زﻣﯿﻦ ﻋﺮﻓﺎت‬
‫در وﻗﺖ وﻗﻮف ﺑﺎﺷﺪ )وﻗﺖ وﻗﻮف از زوال آﻓﺘﺎب روز ﻧﮫﻢ ذﯾﺤﺠﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ‬
‫دﻣﯿﺪن ﺻﺒﺢ ﺻﺎدق روز ﻋﯿﺪ ﻗﺮﺑﺎن( ‪ -۳‬اﯾﻦﮐﻪ در ﺣﺎل وﻗﻮف دارای اھﻠﯿﺔ‬
‫ﻋﺒﺎدت ﺑﺎﺷﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﯿﮫﻮش و ﻣﺴﺖ و دﯾﻮاﻧﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ )ﺑﺮای آﻧﺎن اﮔﺮ ﭼﻪ وﻗﻮف‬
‫ﻓﺮض ﺻﺤﯿﺢ ﻧﻤﯽﺷﻮد اﻣﺎ وﻗﻮف ﺳﻨﺖ آﻧﺎن را ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﮔﺮدد(‪.‬‬
 ‫‪٣٥‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬

‫ﺳﻨﺖھﺎی ﻋﺮﻓﻪ‪ :‬ھﯿﺠﺪه ﭼﯿﺰ اﺳﺖ از اﯾﻦ ﻗﺮار‪ -١ :‬در ﺣﺎل رﻓﺘﻦ ﺑﻪ‬
‫ْ ْ َْ‬ ‫َ َ َْ ُ‬ ‫ْ َ‬ ‫َّ ُ َّ َ ْ َ‬
‫ﻚ ﺗَ َﻮ َّﺟ ُ‬
‫أردت‪ ،‬ﻓﺎﺟ َﻌﻞ ذﻧ ِﻲﺒ‬ ‫ﻬﺖ‪َ ،‬و َوﺟ َﻬﻚ الﻜ ِﺮ�ﻢ‬ ‫ﻋﺮﻓﺎت ﮔﻔﺘﻦ »الﻠﻬﻢ إﻴﻟ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻲﺷ ٍء ﻗ ِﺪ ٌ‬ ‫ّ‬
‫ﻚ ﻰﻠﻋ ﻞﻛ ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫َ ْ ُ َ ً َ َ ِّ َ ْ ُ ً ْ َ ْ َ َ ِّ ْ َّ َ‬
‫ﻳﺮ«‪.‬‬ ‫ﻣﻐﻔﻮرا‪ ،‬وﺣﻲﺠ ﻣﺮﺒورا‪ ،‬وارﻤﺣ ِ� وﻻ ﺨﺗﻴب� إﻧ‬
‫‪ -۲‬دو ﺧﻄﺒﻪای ﮐﻪ اﻣﺎم ﺑﻌﺪ از زوال ﻗﺒﻞ از ﻧﻤﺎز ﻇﮫﺮ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ و اﻋﻤﺎل‬
‫ﺣﺞ ﮐﻪ در ﺟﻠﻮ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﯽآﻣﻮزد ‪ -۳‬ﺟﻤﻊ ﮐﺮدن ﻣﯿﺎن ﻧﻤﺎز ﻇﮫﺮ و‬
‫ﻋﺼﺮ در ﻋﺮﻓﺎت ﺑﺮای ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺷﺮوط ﺟﻤﻊ و ﻗﺼﺮ درﺑﺎرهی او ﺑﻪ ﺟﺎ آﯾﺪ ‪-۴‬‬
‫ﺟﻤﻊ ﻧﻤﻮدن ﻣﯿﺎن روز و ﺷﺐ در ﻋﺮﻓﺎت ﮐﻪ ﺗﺎ ﺑﻌﺪ از ﻏﺮوب آﻓﺘﺎب ﺑﻪ روز‬
‫ﻋﺮﻓﻪ ﺑﻤﺎﻧﺪ ‪ -۵‬ﺑﺴﯿﺎر ﻧﻤﻮدن دﻋﺎ و ذﮐﺮ ﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔﺮت ﺑﺮای ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ و‬
‫ﻣﺆﻣﻨﺎت )ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﮔﺬﺷﺖ( ‪ -۶‬آﻧﮑﻪ در وﻗﻮف ﺳﻮاره ﺑﺎﺷﺪ؛ )زﯾﺮا‬
‫ﺣﻀﺮت ﺻﻠﻮات اﻟﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﺳﻮاره وﻗﻮف ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ( ‪ -۷‬آﻧﮑﻪ در ﺣﺎل وﻗﻮف‬
‫دارای ﻃﮫﺎرت ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺎﺷﺪ ‪ -۸‬آﻧﮑﻪ رو ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ اﯾﺴﺘﺪ ‪ -۹‬دﺳﺖھﺎ را در ﺣﺎل‬
‫دﻋﺎ اﻓﺮاﺷﺘﻪ دارد ‪ -۱۰‬دﻋﺎ را آھﺴﺘﻪ ﺧﻮاﻧﺪ ﻣﮕﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ دﯾﮕﺮان را‬
‫ﻣﯽآﻣﻮزد ﯾﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ ﺗﺎ دﯾﮕﺮان آﻣﯿﻦ ﮔﻮﯾﻨﺪ ‪ -۱۱‬آﻧﮑﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آﻓﺘﺎب‬
‫ﺑﺎرز ﺷﻮد ‪ -۱۲‬ﺑﺴﯿﺎر ﻧﻤﻮدن از ﻓﺮوﺗﻨﯽ و ﺷﮑﺴﺘﻪ ﻧﻔﺴﯽ و اﻇﮫﺎر اﻓﺘﻘﺎر ﺑﻪ‬
‫درﮔﺎه ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻌﺎﻟﯽ ‪ -۱۳‬اﯾﻨﮑﻪ زﻧﺎن در ﻣﺤﻞ ﺳﺘﺮ وﻗﻮف ﻧﻤﺎﯾﺪ ‪-۱۴‬‬
‫ﻣﺤﻠﯽ ﮐﻪ ﺣﻀﺮت ّ‬ ‫ّ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺻﻠﻮات اﻟﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ اﯾﺴﺘﺎدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ‬ ‫اﯾﺴﺘﺎدن در‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻖ اﻟﺸﺮﯾﻒ ﺑﺪر ﺑﻦ ﺟﻤﺎﻋﻪ ھﻤﺎن ﺷﮑﺎﻓﯽ )ﻓﺠﻮهای( اﺳﺖ ﻣﯿﺎن ﮐﻮه‬
‫ﻣﺮﺑﻌﯽ ﮐﻪ از ﭼﭗ آن و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪی آدم ÷ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ و‬ ‫رﺣﻤﺖ و ﺧﺎﻧﻪی ّ‬
‫ّ‬
‫ﭘﺸﺖ آن ھﻤﺎن ﺳﻨﮓھﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ ﺻﺤﻦ ﮐﻮه رﺣﻤﺖ و وﻗﺘﯽ ﮐﻪ‬
‫وﻗﻮف ﮐﻨﻨﺪه رو ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ اﯾﺴﺘﺪ ﮐﻮه رﺣﻤﺔ در ﺟﻠﻮ او و ھﻤﺎن ﺧﺎﻧﻪی ﻣﺮﺑﻊ‬
‫ﻧﺎﻣﺒﺮده از دﺳﺖ ﭼﭗ او اﺳﺖ و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ را ﻧﯿﺎﺑﺪ ﺑﺮ ھﻤﻪ آن ﺳﻨﮓھﺎی‬
‫ﺑﺰرگ ﺑﺎﯾﺴﺘﺪ‪ ،‬ﺷﺎﯾﺪ ﺗﻮﻗﻒ ﻧﺒﻮی را درﯾﺎﺑﺪ )ﻣﻮﻗﻒ‪ :‬اﯾﺴﺘﮕﺎه( ‪ -۱۵‬ﺑﺴﯿﺎر ﺻﺪﻗﻪ‬
‫دادن ‪ -۱۶‬رﻓﺘﻦ از راھﯽ و ﺑﺮﮔﺸﺘﻦ از راه دﯾﮕﺮ ‪ -۱۷‬ﺣﺴﻦ ﻇﻦ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر‬
‫ﺗﻌﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻋﻘﯿﺪه ﻧﻤﺎﯾﺪ آﻣﺮزﯾﺪه و ﺣﺞ او ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ ‪ -۱۸‬ذﺑﺢ‪ :‬ﯾﻌﻨﯽ‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬ ‫‪٣٦‬‬

‫ﮐﺎرد دادن ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی و دادن ﮔﻮﺷﺖ آن ﺑﻪ ﻓﻘﺮای ﺣﺮم‪ ،‬ﺑﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از‬
‫ﻏﺮوب ﻋﺮﻓﺎت ﺑﯿﺮون رﻓﺖ و ﺑﻌﺪ از ﻏﺮوب ﺗﺎ دﻣﯿﺪن ﺻﺒﺢ ﺑﻪ ﻋﺮﻓﺎت ﺑﺮﻧﮕﺸﺖ‪.‬‬

‫ﻣﮑﺮوﻫﺎت ﻋﺮﻓﻪ‬

‫زﯾﺎده ﺑﺮ آﻧﭽﻪ در ﻣﮑﺮوھﺎت اﺣﺮام ﮔﺬﺷﺖ از اﯾﻦ ﻗﺮار اﺳﺖ‪ -۱ :‬ﺑﻠﻨﺪ‬

‫ﺧﻮاﻧﺪن دﻋﺎ ﺑﺪون ﻋﺬر ‪ -۲‬اﺧﺘﻼط زن ﺑﺎ ﻣﺮدان در وﻗﻮف ‪ -۳‬ﺑﺪون ﻃﮫﺎرت‬
‫وﻗﻮف را ﺑﻪ ﺟﺎ آوردن ‪ -۴‬اﻓﺮوﺧﺘﻦ ﭼﺮاغ در ﺷﺐ ﻋﺮﻓﻪ در زﻣﯿﻦ ﻋﺮﻓﺎت ‪-۵‬‬
‫َ‬
‫ازدﺣﺎم ﺑﺮ ﻋﻠﻤﯿﻦ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن ﻧ ِﻤﺮه و ﻋﺮﻓﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻏﯿﺮه‪.‬‬
‫ﻣﺤﺮﻣﺎت ﻋﺮﻓﻪ‪ :‬ھﻤﺎن ﻣﺤﺮﻣﺎت اﺣﺮام اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ّ‬

‫ﻣﺒﺎﺣﺎت ﺻﺤﯿﺢ‪ :‬ھﻤﺎن وﻗﻮﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ واﺟﺒﺎت ﻋﺮﻓﻪ در آن ﺑﻪ ﺟﺎ آﯾﺪ‪.‬‬

‫وﻗﻮف ﻓﺎﺳﺪ‪ :‬وﻗﻮﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ واﺟﺒﺎت ﻋﺮﻓﻪ در آن ﺑﻪ ﺟﺎ ﻧﯿﺎﯾﺪ‪ .‬ﻋﺮﻓﺎت را‬
‫ّ‬
‫از اﯾﻦ ﺟﮫﺖ ﻧﺎﻣﯿﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ آدم و ﺣﻮاء در آﻧﺠﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺤﻞ‬
‫ّ‬
‫ﺗﻌﺎرف و ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ در آﻧﺠﺎ ﻣﺠﺘﻤﻊ و از ﺣﺎل ھﻤﺪﯾﮕﺮ ﻣﻄﻠﻊ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬از ﺗﻮاﺑﻊ ﻋﺮﻓﻪ اﺳﺖ ﺷﺐ ﻣﺎﻧﺪن در ﻣﺰدﻟﻔﻪ‪.‬‬
‫ازدﻻف‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻗﺮب و ﻧﺰدﯾﮑﯽ‪.‬‬
‫ﻣﺰدﻟﻔﻪ را از ﺟﮫﺖ ﻧﺎﻣﯿﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﺰدﯾﮏ ﻋﺮﻓﺎت اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺴﺎﻓﺖ ﺑﯿﻦ ﻋﺮﻓﺎت‬
‫و ﻣﺰدﻟﻔﻪ ﯾﮏ ﻓﺮﺳﺦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺰدﻟﻔﻪ‬

‫واﺟﺒﺎت ﻣﺰدﻟﻔﻪ‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﺣﻀﻮر ﻣﺤﺮم در ﻣﺰدﻟﻔﻪ ﺑﻪ ﻗﺪر ﻟﺤﻈﻪای در ﻧﯿﻤﻪی دوم ﺷﺐ ﻋﯿﺪ‬
‫ﺣﺞ )ﮐﺴﯽ ﮐﻪ در ﻧﯿﻤﻪی ّ‬
‫دوم ﺷﺐ ﻋﯿﺪ ﺣﺞ در ﻣﺰدﻟﻔﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ واﺟﺐ اﺳﺖ ﺑﺮ‬
 ‫‪٣٧‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬

‫او ذﺑﺢ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی( ‪ -۲‬اﯾﻨﮑﻪ اﻋﻤﺎل ﻣﺰدﻟﻔﻪ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ وﻗﻮف ﻋﺮﻓﻪ اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﺗﺎ وﻗﻮف ﻋﺮﻓﻪ ﺑﻪ ﺟﺎ ﻧﯿﺎورد ﺷﺐ ﻣﺎﻧﺪن ﻣﺰدﻟﻔﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﮕﺮدد و )ﮐﺴﯽ ﮐﻪ در‬
‫دوم ﺷﺐ ﻋﯿﺪ ﺣﺞ ﻣﺸﻐﻮل وﻗﻮف ﻋﺮﻓﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺐ ﻣﺎﻧﺪن ﻣﺰدﻟﻔﻪ ﺑﺮ او‬ ‫ﻧﯿﻤﻪی ّ‬
‫واﺟﺐ ﻧﯿﺴﺖ( ‪ -۳‬اﯾﻨﮑﻪ در ﺣﺎل ﻣﺒﯿﺖ ﻣﺰدﻟﻔﻪ ﻣﺤﺮم و اھﻞ ﻋﺒﺎدت ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻨﺖﻫﺎی ﻣﺰدﻟﻔﻪ‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﮔﺮﻓﺘﻦ ھﻔﺖ ﺳﻨﮓ ﺑﺮای ﺳﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﺳﺘﻮن ﻋﻘﺒﻪ از ﻣﺰدﻟﻔﻪ‬
‫)ﺳﻨﮓ را از ھﻔﺖ ﺗﺎ ﮐﻤﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮدارد ﺗﺎ اﮔﺮ از او اﻓﺘﺪ در دﺳﺘﺮس داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ( ‪ -۲‬ﺟﻤﻊ ﻧﻤﻮدن ﻣﯿﺎن ﻧﻤﺎز ﻣﻐﺮب و ﻋﺸﺎء ‪ -‬ﺟﻤﻊ ﺗﺄﺧﯿﺮ‪) -‬درﺑﺎرهی‬
‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺷﺮاﯾﻂ ﺟﻤﻊ و ﻗﺼﺮ درﺑﺎرهی او ﺑﻪ ﺟﺎ آﯾﺪ( ‪ -۳‬ﺟﻠﻮ ﻓﺮﺳﺘﺎدن زﻧﺎن و‬
‫ﻣﺮدم ﺿﻌﯿﻒ ﺑﻌﺪ از ﻧﯿﻤﻪ ﺷﺐ ﺑﻪ ﻣﻨﯽ ‪ -۴‬ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﮑﯽ ﯾﻌﻨﯽ‬
‫اول وﻗﺖ در ﻣﺰدﻟﻔﻪ ‪ -۵‬رﻓﺘﻦ ﭘﺲ از ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ ﺑﻪ ﻣﺸﻌﺮاﻟﺤﺮام و اﯾﺴﺘﺎدن در‬
‫آﻧﺠﺎ ﺑﺮای دﻋﺎ ﺗﺎ روﺷﻦ ﺷﺪن ھﻮا ‪ -۶‬ﺷﺘﺎب راه رﻓﺘﻦ در ّ‬
‫ﻣﺤﺴﺮ ﮐﻪ درواﯾﯽ‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﻮل ‪ ۵۴۵‬ذرع ﻣﯿﺎن ﻣﺰدﻟﻔﻪ و ﻣﻨﯽ‪.‬‬

‫ﻣﮑﺮوﻫﺎت ﻣﺰدﻟﻔﻪ‪:‬‬
‫ﻃﻮل ﻣﺰدﻟﻔﻪ ‪ ۷۰۰۰‬ذرع اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻣﺄزﻣﯿﻦ ﻋﺮﻓﻪ ﺗﺎ وادی ّ‬
‫ﻣﺤﺴﺮ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺣﺮﮐﺖ از ﻣﺰدﻟﻔﻪ و آﻣﺪن ﺑﻪ ﻣﺸﻌﺮاﻟﺤﺮام و ﺑﯿﺮون رﻓﺘﻦ از آن‪ ،‬ﺑﻌﺪ از‬
‫ﻃﻠﻮع آﻓﺘﺎب ﺑﻪ ﻣﻨﯽ ﻣﯽرﺳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻨﯽ‬

‫ﻣﻨﯽ از اﯾﻦ ﺟﮫﺖ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در آن ﺧﻮن ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﮐﻪ در ﺣﺞ ذﺑﺢ‬

‫آﻧﮫﺎ ﻣﺸﺮوع اﺳﺖ رﯾﺨﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬أاﻣﻨﯽ‪ :‬رﯾﺨﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺎﻓﺖ ﺑﯿﻦ ﻣﺰدﻟﻔﻪ و ﻣﻨﯽ‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬ ‫‪٣٨‬‬
‫ﯾﮏ ﻓﺮﺳﺦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻃﻮل ﻣﻨﯽ از وادی ّ‬
‫ﻣﺤﺴﺮ ﺗﺎ ﺟﻤﺮهی ﻋﻘﺒﻪ اﺳﺖ اﮔﺮ ﭼﻪ‬
‫ِ‬
‫ﺧﻮد ﺳﺘﻮن ﻋﻘﺒﻪ ﻧﻪ از ﻣﻨﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫واﺟﺒﺎت ﻣﻨﯽ‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﻣﺎﻧﺪن ﺷﺐ و رﻣﯽ روز ﯾﺎزدھﻢ و دوازدھﻢ و ﺳﯿﺰدھﻢ ذﯾﺤﺠﻪ در‬
‫ﻣﻨﯽ )ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ﻏﺮوب آﻓﺘﺎب روز دوازدھﻢ از ﻣﻨﯽ ﺑﯿﺮون‬
‫رﻓﺖ‪ .‬ﺷﺐ ﻣﺎﻧﺪن ﺷﺐ ﺳﯿﺰدھﻢ و رﻣﯽ ﺳﯿﺰدھﻢ از او ﺳﺎﻗﻂ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد(‪.‬‬
‫‪ -٢‬ھﻔﺖ ﺳﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﺳﺘﻮن ﻋﻘﺒﻪ در روز ﻋﯿﺪ ﺣﺞ‪.‬‬
‫‪ -۳‬اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺳﻨﮓ ﺑﻪ ﺳﺘﻮنھﺎی ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ اوﻟﯽ‪ ،‬وﺳﻄﯽ‪ ،‬ﻋﻘﺒﻪ‪.‬‬
‫‪ -۴‬ﻧﮕﺎهداﺷﺘﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ّاول ﺑﻪ ﺳﺘﻮن اوﻟﯽ‪ ،‬دﮔﺮ وﺳﻄﯽ‪ ،‬دﮔﺮ‬
‫ﻋﻘﺒﻪ ﺳﻨﮓ اﻧﺪازد‪.‬‬
‫‪ -۵‬اﯾﻦﮐﻪ ﺳﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﺳﺘﻮنھﺎی ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ ﺑﻌﺪ از زوال آﻓﺘﺎب ﺑﺎﺷﺪ‬
‫)ﺗﻔﺼﯿﻞ ﺳﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻦ در ﻓﺼﻞ رﻣﯽ ﻣﯽآﯾﺪ(‪.‬‬

‫ﺳﻨﺖﻫﺎی ﻣﻨﯽ‪:‬‬
‫‪ -۱‬ھﻨﮕﺎم ورود ﺑﻪ ﻣﻨﯽ در ﺻﺒﺢ ﻋﯿﺪ ﺣﺞ‪ ،‬ﯾﮑﺴﺮه ﺑﻪ ﻧﺰد ﺳﺘﻮن ﻋﻘﺒﻪ‬
‫رﻓﺘﻦ‪.‬‬
‫‪ -۲‬اﺑﺘﺪاء ﺳﻨﮓ ﺑﻪ ﺳﺘﻮن ﻋﻘﺒﻪ زدن؛ دﮔﺮ ﮐﺎرد دادن ھﺪی ﯾﺎ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ‪،‬‬
‫ّ‬
‫دﮔﺮ ﺳﺮ ﺗﺮاﺷﯿﺪن‪ ،‬دﮔﺮ رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﮑﻪ و ﻃﻮاف رﮐﻦ ﺑﻪ ﺟﺎ آوردن‪ ،‬دﮔﺮ‬
‫ﺳﻌﯽ ﻣﯿﺎن ﺻﻔﺎ و ﻣﺮوه )اﮔﺮ ﺑﻌﺪ از ﻃﻮاف ﻗﺪوم ﺳﻌﯽ ﻧﻨﻤﻮده( ﮐﻪ‬
‫اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺳﻨﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ّ‬
‫‪ -۳‬ذﺑﺢ ﻧﻤﻮدن آﻧﭽﻪ ذﺑﺢ آن ﻻزم ﺑﺎﺷﺪ در ﻣﻨﯽ؛ زﯾﺮا ﺑﮫﺘﺮﯾﻦ ﻣﺤﻞ ﮐﺎرد‬
‫دادن ﺣﯿﻮان ﺑﺮای ﺣﺎج‪ ،‬ﻣﻨﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪٣٩‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬

‫‪ -۴‬ﺟﻤﻊ ﻧﻤﻮدن ﻣﯿﺎن ﻧﻤﺎز ﻇﮫﺮ و ﻋﺼﺮ و ﻣﻐﺮب و ﻋﺸﺎء در ﻣﻨﯽ ﺑﺮای‬
‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺷﺮوط ﺟﻤﻊ درﺑﺎرهی او ﺑﻪ ﺟﺎ آﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -۵‬ﺧﻮاﻧﺪن اذﮐﺎر و دﻋﺎھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﯿﻢ ھﻨﮕﺎم رﻣﯽ و ﻏﯿﺮه در ﻣﻨﯽ‬
‫ّ‬
‫ﺳﻨﺖ اﺳﺖ و در ﻏﯿﺮه‪ .‬ﻣﺴﺎﻓﺖ ﻣﯿﺎن ﻣﻨﯽ و ﻣﮑﻪ ﯾﮏ ﻓﺮﺳﺦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‬
‫ّ‬
‫و ﻣﻨﯽ از ﺷﺮق ﻣﮑﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﻋﻤﺎﻟﯽ ﮐﻪ در روز ﻋﯿﺪ ﺣﺞ در ﻣﻨﯽ و ﻏﯿﺮه ﺑﻪ ﺟﺎ آﯾﺪ‬

‫ﺣﺠﺎج )ﺣﺞﮐﻨﻨﺪﮔﺎن( ﺑﻪ ﻣﻨﯽ ﻣﯽرﺳﻨﺪ‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﻃﻠﻮع آﻓﺘﺎب ﺑﺮوز ﻋﯿﺪ ﺣﺞ‪ّ ،‬‬
‫ﯾﮑﺴﺮ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺳﺘﻮن ﻋﻘﺒﻪ ﻣﯽروﻧﺪ و ھﻔﺖ ﺳﻨﮓ ﺑﻪ آن ﻣﯽاﻧﺪازﻧﺪ و ھﻨﮕﺎم‬
‫ﺳﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﺳﺘﻮن ﻋﻘﺒﻪ رو ﺑﻪ ﺳﺘﻮن ﻋﻘﺒﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬دﮔﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫ھﺪی ھﻤﺮاه دارﻧﺪ ﯾﺎ ﻓﺪﯾﻪ ﻻزمﺷﺎن اﺳﺖ ﯾﺎ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ھﻤﻪ در ﻣﻨﯽ‬
‫ﮔﻮﺷﺘﯽ را ﮐﺎرد ﻣﯽدھﻨﺪ‪ ،‬دﮔﺮ ﻣﻮی ﺳﺮ ﯾﺎ ﺑﻌﻀﯽ از آن ﻣﯽﺗﺮاﺷﻨﺪ‪ ،‬آن وﻗﺖ ﺑﻪ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﻣﮑﻪ ﻣﯽروﻧﺪ )آداب دﺧﻮل ﻣﮑﻪ در ﻓﺼﻞ دﺧﻮل ﻣﮑﻪ ﻣﯽآﯾﺪ( و ﻃﻮاف رﮐﻦ را ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎ ﻣﯽآورﻧﺪ ﭘﺲ از آن ﺳﻌﯽ ﻧﻨﻤﻮدهاﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﻨﯽ ﺑﺮ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺣﺎل ھﻤﻪ‬
‫آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﻣﺤﺮم ﺣﻼل ﻧﺒﻮده روا ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﺨﻮاھﻨﺪ در روز ﻋﯿﺪ ﺣﺞ ﺑﻪ‬
‫ّ‬
‫ﻣﮑﻪ روﻧﺪ ﯾﺎ وﺳﺎﺋﻞ رﻓﺘﻦ ﻧﯿﺎﺑﻨﺪ در ﻣﻨﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﻨﺪ و ﭘﺲ از رﻣﯽ روز دوازدھﻢ ﯾﺎ‬
‫ّ‬
‫ﺳﯿﺰدھﻢ ﺑﻪ ﻣﮑﻪ ﻣﯽروﻧﺪ و ﻃﻮاف و ﺳﻌﯽ ﻧﻤﻮده از اﺣﺮام ﺑﯿﺮون ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦﮐﻪ‬
‫ﺗﻔﺼﯿﻞ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ :‬رﻣﯽ‪ ،‬ذﺑﺢ‪ ،‬ﺣﻠﻖ‪ ،‬ﻃﻮاف و ﺳﻌﯽ‪.‬‬

‫‪ -۱‬رﻣﯽ‪:‬‬
‫)ﯾﻌﻨﯽ ﺳﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﺳﺘﻮنھﺎی ﻣﻨﯽ(‪.‬‬
‫وﻗﺖ رﻣﯽ‪ :‬اﺑﺘﺪای وﻗﺖ رﻣﯽ ﺟﻤﺮهی ﻋﻘﺒﻪ از ﻧﯿﻤﻪی دوم ﺷﺐ ﻋﯿﺪ ﺣﺞ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ وﻗﺖ ﻓﻀﯿﻠﺖ آن ﺗﺎ ﻏﺮوب آﻓﺘﺎب روز ﻋﯿﺪ ﺣﺞ و وﻗﺖ ﺟﻮاز‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬ ‫‪٤٠‬‬

‫آن ﺗﺎ ﻏﺮوب آﻓﺘﺎب روز ﺳﯿﺰدھﻢ ذﯾﺤﺠﻪ و اﺑﺘﺪای ﺳﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺑﻪ‬
‫ﺳﺘﻮنھﺎی ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ از زوال روز ﯾﺎزدھﻢ ذﯾﺤﺠﻪ ﺗﺎ ﻏﺮوب آﻓﺘﺎب روز ﺳﯿﺰدھﻢ‪.‬‬
‫ھﺮﮔﺎه ﺳﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﯾﮑﯽ از ﺳﺘﻮنھﺎی ﺳﻪ ﺗﺎ در ﯾﮑﯽ از روزھﺎی ﻧﺎﻣﺒﺮده‬
‫ﻓﻮت ﺷﺪ در روز ﺑﻌﺪ ﺗﺪارک ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ از ﺳﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺑﻪ‬
‫ﺳﺘﻮنھﺎی ﻧﺎﻣﺒﺮده در وﻗﺖ رﻣﯽ ﻋﺎﺟﺰ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ دﯾﮕﺮی را ﻧﯿﺎﺑﺖ دھﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎی او ﺳﻨﮓ ﺑﻪ آن ﺳﺘﻮنھﺎ اﻧﺪازد )در ﻓﺼﻞ ﻓﺪﯾﻪ ﮔﺬﺷﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ‬
‫ﮐﺴﯽ ﺳﻨﮓ زدن از او ﻓﻮت ﺷﺪ ﻓﺪﯾﻪی آن ﭼﯿﺴﺖ( و ﺟﻤﻠﻪی ﺳﻨﮓھﺎﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺳﺘﻮنھﺎی ﻧﺎﻣﺒﺮده اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ھﻔﺘﺎد ﺳﻨﮓ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ :‬ھﻔﺖ ﺳﻨﮓ ﺑﻪ‬
‫ﺳﺘﻮن ﻋﻘﺒﻪ در روز ﻋﯿﺪ ﺣﺞ و ﺷﺼﺖ و ﺳﻪ ﺳﻨﮓ ﺑﻪ ﺳﺘﻮنھﺎی ﺳﻪ ﺗﺎ در‬
‫روزھﺎی ﯾﺎزدھﻢ و دوازدھﻢ و ﺳﯿﺰدھﻢ ذﯾﺤﺠﻪ‪ ،‬ھﺮ روزی ﺑﯿﺴﺖ و ﯾﮏ ﺳﻨﮓ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ھﺮ ﯾﮏ ﺳﺘﻮن ھﻔﺖ ﺳﻨﮓ‪.‬‬

‫واﺟﺒﺎت رﻣﯽ‪:‬‬
‫‪ -۱‬اﯾﻦﮐﻪ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺳﻨﮓ ﺑﻪ ﺳﺘﻮنھﺎی ﻧﺎﻣﺒﺮده در وﻗﺖ رﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻗﺒﻞ از وﻗﺖ رﻣﯽ‪ ،‬ﺳﻨﮓ ﺑﻪ ﺳﺘﻮنھﺎی ﻧﺎﻣﺒﺮده اﻧﺪازد ﮐﻔﺎﯾﺖ‬
‫ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -۲‬اﯾﻦﮐﻪ ﺳﻨﮓ ﺑﯿﻨﺪازد ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻏﯿﺮ از ﺳﻨﮓ ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮی ﻣﺎﻧﻨﺪ آھﻦ ﯾﺎ‬
‫زرﻧﯿﺦ ﻣﺜﻼ ﺑﯿﻨﺪازد ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -۳‬اﯾﻦﮐﻪ ﯾﮏ ﺳﻨﮓ ﯾﮏ ﺳﻨﮓ ﺑﯿﻨﺪازد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺳﻨﮓ را در‬
‫ﯾﮑﺒﺎر اﻧﺪاﺧﺖ‪ ،‬ﯾﮏ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺣﺴﺎب ﻣﯽﺷﻮد و ﺷﺶ ﺳﻨﮓ دﯾﮕﺮ ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﺑﯿﻨﺪازد‪.‬‬
‫‪ -۴‬اﯾﻦﮐﻪ ﺳﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﺳﺘﻮنھﺎی ﻧﺎﻣﺒﺮده ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺎﺷﺪ اﺑﺘﺪا ﺑﻪ‬
‫ﺳﺘﻮن اوﻟﯽ‪ ،‬دﮔﺮ وﺳﻄﯽ )ﻣﯿﺎﻧﻪ(‪ ،‬دﮔﺮ ﻋﻘﺒﻪ ﺳﻨﮓ ﺑﯿﻨﺪازد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‬
‫ً‬
‫ﺧﻼف اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﻓﻘﻂ ﺳﺘﻮن اوﻟﯽ ﻣﺤﺴﻮب اﺳﺖ؛ ﻣﺜﻼ اﮔﺮ‬
‫ّاول ﺳﻨﮓ ﺑﻪ ﺳﺘﻮن ﻋﻘﺒﻪ اﻧﺪاﺧﺖ‪ ،‬دﮔﺮ ﺑﻪ ﺳﺘﻮن وﺳﻄﯽ‪ ،‬دﮔﺮ ﺳﺘﻮن‬
 ‫‪٤١‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬

‫اوﻟﯽ ﮐﻪ ھﻤﺎن ﺳﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﺳﺘﻮن اوﻟﯽ ﺣﺴﺎب ﻣﯽﺷﻮد و آﻧﭽﻪ‬

‫ﻗﺒﻞ از ﺳﺘﻮن اوﻟﯽ ﺳﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ‬
‫ھﻤﺎن ﺗﺮﺗﯿﺐ واﺟﺐ ﺳﻨﮓ اﻧﺪازد‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫‪ -۵‬اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺳﻨﮓ و در ﻣﺤﻞ رﻣﯽ اﻓﺘﺎدن‪ ،‬اﮔﺮ ﺳﻨﮓ را در ﻣﺤﻞ رﻣﯽ‬
‫ّ‬
‫ﺑﻨﮫﺪ ﯾﺎ ﺳﻨﮓ از ﻣﺤﻞ رﻣﯽ ﺑﻪ ﺑﯿﺮون اﻓﺘﺪ ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻧﮑﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻨﺖھﺎی رﻣﯽ‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺳﻨﮓ ﺑﺮای اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﺳﺘﻮن ﻋﻘﺒﻪ در روز ﻋﯿﺪ از ﻣﺰدﻟﻔﻪ‪.‬‬
‫‪ -۲‬ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺳﻨﮓ ﺑﺮای اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﺳﺘﻮنھﺎی ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ در روزھﺎی‬
‫‪ ۱۱،۱۲،۱۳‬از ﻣﻨﯽ‪.‬‬
‫ً‬
‫‪ -۳‬ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺳﻨﮓ ﭘﺎک ﮐﻪ از ﺟﺎھﺎی ﮐﺜﯿﻒ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻣﺜﻼ‪.‬‬
‫ً‬
‫‪ -۴‬ﺑﻮدن ﺳﻨﮓ ﺑﻪ اﻧﺪازۀ ﺑﺎﻗﻼ ﻣﺜﻼ‪.‬‬
‫‪ -۵‬ﺑﺎ ھﺮ ﯾﮏ ﺳﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻦ؛ ﮔﻔﺘﻦ اﻟﻠﻪ اﮐﺒﺮ‪.‬‬
‫‪ -۶‬ﻗﻄﻊ ﻟﺒﯿﮏ ﮔﻔﺘﻦ از اﺑﺘﺪای ﺳﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﺳﺘﻮن ﻋﻘﺒﻪ در روز‬
‫ﻋﯿﺪ و ﻏﯿﺮه‪.‬‬

‫ﺷﺮوط ﺻﺤﺖ رﻣﯽ‪:‬‬

‫اﯾﻦﮐﻪ ﺳﻨﮓ اﻧﺪازﻧﺪه در ﺣﺎل اﻧﺪاﺧﺘﻦ‪ ،‬دارای اھﻠﯿﺖ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ دﯾﻮاﻧﻪ و‬
‫ً‬
‫ﻣﺴﺖ و ﺑﯿﮫﻮش ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻣﺜﻼ‪.‬‬

‫‪ -۲‬ذﺑﺢ‪:‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺎرد دادن ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﮐﻪ ﻻزم ﺣﺞﮐﻨﻨﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺧﺼﻮص ﺣﯿﻮاﻧﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻣﺤﺮم ﺑﺎ ﺧﻮد ھﻤﺮاه ﺑﺮده ﺑﺎﺷﺪ وﻗﺖ ذﺑﺢ آن ھﻤﺎن وﻗﺖ ذﺑﺢ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﯾﻌﻨﯽ‬
‫اﺑﺘﺪای وﻗﺖ ذﺑﺢ ﺑﺮای ﺣﺞﮐﻨﻨﺪه از ﻧﯿﻤﻪی دوم ﺷﺐ ﻋﯿﺪ ﺣﺞ اﺳﺖ و‬
‫ّ‬
‫ذﯾﺤﺠﻪ وﻗﺖ ذﺑﺢ ﺑﺮای‬ ‫ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ وﻗﺖ آن ﺗﺎ ﻏﺮوب ﮐﺮدن آﻓﺘﺎب روز ﺳﯿﺰدھﻢ‬
‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺣﺞ از او ﻓﻮت ﺷﺪ ﻣﻮﻗﻊ اﺣﺮام ﺑﺴﺘﻦ ﺑﻪ ﺣﺞ ﻗﻀﺎ اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺖ ذﺑﺢ‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬ ‫‪٤٢‬‬

‫ﺑﺮای ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺗﻤﺘﻊ ﻧﻤﻮد ھﻨﮕﺎم اﺣﺮام ﺑﺴﺘﻦ ﺑﻪ ﺣﺞ در ھﻤﺎن ﺳﺎل اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﻗﺖ ذﺑﺢ ﺑﺮای ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺣﺞ را ﺑﻪ وﻃﻪای ﻓﺎﺳﺪ ﮐﺮد ھﻨﮕﺎم اﺣﺮام ﺑﺴﺘﻦ ﺑﻪ‬
‫ﺣﺞ ﻗﻀﺎ اﺳﺖ اﻣﺎ ذﺑﺢ ﻓﺪﯾﻪای ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﮐﺮدن ﯾﮑﯽ از ﻣﺤﺮﻣﺎت اﺣﺮام ﯾﺎ‬ ‫ّ‬
‫ﺗﺮک ﯾﮑﯽ از واﺟﺒﺎت اﺣﺮام ﯾﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﻤﺘﻊ ﯾﺎ ﻗﺮان واﺟﺐ ﺷﻮد ھﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﻤﺘﻊ ﯾﺎ ﻗﺮان واﺟﺐ ﺷﻮد )ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ‬
‫ﺗﺮک ﯾﮑﯽ از ﺳﻨﻦ ﻣﺆﮐﺪه ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺮک ﻧﻤﺎز ﺑﻌﺪ ﻃﻮاف ﯾﺎ ﺗﺮک ﺟﻤﻊ ﻣﯿﺎن روز و‬
‫ﺷﺐ در ﻋﺮﻓﻪ ﻣﺴﺘﺤﺐ ﺑﺎﺷﺪ دارای وﻗﺖ ﻣﺨﺼﻮص ﻧﯿﺴﺖ( ‪.١‬‬
‫ﻣﺤﻞ ذﺑﺢ‪ :‬ﺑﺮای ﮐﺴﯽ ﮐﻪ در ﺣﺎل ﺣﺞ ﻓﺪﯾﻪ ﺑﺮ او ﻻزم ﺷﺪ ﻣﻨﯽ اﺳﺖ و‬
‫ﺑﺮای ﮐﺴﯽ ﮐﻪ در ﺣﺎل ﻋﻤﺮه ﻓﺪﯾﻪ ﻻزم او ﺷﺪ ﻣﺤﻞ ذﺑﺢ ﻓﺪﯾﮥ او ﻣﺮوه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)ﻗﺼﺎب ﺧﺎﻧﻪ( ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﺑﺮای ﺑﮫﺪاﺷﺖ ﻋﻤﻮم ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه و‬ ‫اﮐﻨﻮن ﮐﺸﺘﺎرﮔﺎه ّ‬
‫ّ‬
‫ذﺑﺢ در ﻣﮑﺎن ﮐﺸﺘﺎرﮔﺎه ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ زﯾﺮا ﮐﻪ واﺟﺐ اﺳﺖ در ﺣﺮم ﻣﮑﻪ ذﺑﺢ و‬
‫ّ‬
‫ﺑﻪ ﻓﻘﺮاء ﺣﺮم داده ﺷﻮد ) ﻣﮕﺮ در ﻓﺪﯾﻪی ﻣﺤﺼﺮ ﮐﻪ در ﻣﺤﻞ ﻣﻨﻊ ﺷﺪن از‬
‫ّ‬
‫ﺣﺞ ﺑﻪ ّﻧﯿﺖ ﺗﺤﻠﻞ ذﺑﺢ ﻣﯽﺷﻮد(‪.‬‬
‫ﺳﻦ ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﮐﻪ ذﺑﺢ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﮐﻪ در ﺣﺎل ﺣﺞ ﯾﺎ ﻋﻤﺮه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬ ‫ّ‬

‫ﻓﺪﯾﻪ ﻻزم ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺳﻦ و ﺻﻔﺖ ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﮐﻔﺎﯾﺖ‬

‫ً‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﻗﻮچ ﯾﺎ ﻣﯿﺶ ﯾﮑﺴﺎﻟﻪ و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ دو ﺳﺎﻟﻪ ﺑﺎﺷﺪ و اﮔﺮ ﻓﺪﯾﻪ ﮔﺎو‬
‫ﺳﻦ دو ﺳﺎل ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ دو ﺳﺎل ﮐﺎﻣﻞ ﮐﻪ ﭘﺎ در ﺳﻪ ﺳﺎﻟﮕﯽ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ھﻢ ﺑﻪ ّ‬
‫ﺳﻦ ﭼﮫﺎرﺳﺎل ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺎﺷﺪ )ﻣﮕﺮ‬ ‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و اﮔﺮ ﻓﺪﯾﻪ ﺷﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ھﻢ ﺑﻪ ّ‬
‫ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﯾﺎ ﮔﺎو ﯾﺎ ﺷﺘﺮی ﮐﻪ در ﻓﺪﯾﻪ ﺷﮑﺎر و ﺑﺮﯾﺪن درﺧﺖ ﻻزم ﺷﻮد ﮐﻪ از‬
‫ﺣﯿﺚ ﺳﻦ و ﺻﻔﺖ ﺑﻪ ﺣﺴﺐ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻓﺮق ﻣﯽﮐﻨﺪ(‪ .‬و اﯾﻦﮐﻪ در ﺻﻔﺖ ﺣﯿﻮاﻧﯽ‬
‫ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻌﯿﻮب ﻧﺒﺎﺷﺪ ﭼﻨﺎنﮐﻪ در ﻓﺼﻞ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ -١‬وﻟﯽ ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ در وﻗﺖ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﮐﻪ روز ﻋﯿﺪ ﺣﺞ و ﺳﻪ روز ﺑﻌﺪ آن اﺳﺖ ذﺑﺢ ﺷﻮد‪.‬‬
 ‫‪٤٣‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬

‫واﺟﺒﺎت ذﺑﺢ‪:‬‬
‫ّ‬
‫‪ -۱‬اﯾﻨﮑﻪ در ﻣﺤﻞ ذﺑﺢ ﮐﺎرد داده ﺷﻮد ‪ -۲‬در وﻗﺖ ذﺑﺢ ﮐﺎرد داده ﺷﻮد‬
‫‪ -۳‬ﺳﻦ و ﺻﻔﺖ ﺣﯿﻮان ﻓﺪﯾﻪ ﺑﺮاﺑﺮ دﺳﺘﻮر ﺷﺮع ﺑﺎﺷﺪ ‪ -۴‬اﯾﻨﮑﻪ ﮐﺎرد دھﻨﺪه‬
‫ً‬ ‫ّ‬
‫ﺣﻖ ﮐﺎرد دادن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺸﺮک ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻣﺜﻼ‪.‬‬

‫ﺳﻨﺖھﺎی ذﺑﺢ‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﺣﯿﻮان را ﻗﺒﻞ از ذﺑﺢ ﺧﻮراک و آب دھﺪ ‪ -۲‬اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮ ﭘﮫﻠﻮی راﺳﺖ‬
‫ﺧﻮاﺑﺎﻧﯿﺪه ﺷﻮد ‪ -۳‬ﺑﻪ رﻓﻖ و ﻣﮫﺮﺑﺎﻧﯽ ذﺑﺢ ﺷﻮد ‪ -۴‬در ّاول ذﺑﺢ ﻧﺎم ﺧﺪا ﺑﺮده‬
‫ﺷﻮد و ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﺧﺪاﯾﺎ! اﯾﻦ اﺳﺖ ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ دﺳﺘﻮرت ذﺑﺢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻢ‪ ،‬آن را‬
‫ﺑﭙﺬﯾﺮ ‪ -۵‬اﯾﻦﮐﻪ روی ﺣﯿﻮان و ﮐﺎرد دھﻨﺪه ﺑﻪﺳﻮی ﻗﺒﻠﻪ ﺑﺎﺷﺪ و اﯾﻨﮑﻪ ﺧﻮد‬
‫ﻣﺤﺮم ﺣﯿﻮاﻧﺶ را ﮐﺎرد دھﺪ )اﮔﺮ ﺑﺘﻮاﻧﺪ(‪.‬‬
‫ﺷﺮط ﮐﻔﺎﯾﺖ ﮐﺮدن ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﮐﻪ در ﻓﺪﯾﻪای ذﺑﺢ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫واﺟﺒﺎت ذﺑﺢ در آن ﺣﯿﻮان ﺑﻪ ﺟﺎ آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ّ‬
‫ﺷﺮوط ذﺑﺢ )ﮐﺎرد دھﻨﺪه(‪ :‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ داﻧﺎ ﺑﻪ ذﺑﺢ ﺑﻮده و ﺣﻖ ﮐﺎرد‬
‫دادن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ذاﺑﺢ ﺑﻪ ﻣﻮارد ﺑﺮﯾﺪن آﺷﻨﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﮐﺎﻓﺮ و‬
‫ﻣﺸﺮک ﺑﺎﺷﺪ ذﺑﺢ او ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﮐﻪ ذﺑﺢ ﻧﻤﻮده ﭘﻠﯿﺪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -۳‬ﺣﻠﻖ‪:‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻮی ﺳﺮ ﺗﺮاﺷﯿﺪن در ﺣﺞ ﯾﺎ ﻋﻤﺮه‪.‬‬
‫ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه ﺣﻠﻖ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻮی ﺳﺮ ﺳﺘﺮدن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﻮﻣﯿﻦ رﮐﻦھﺎی ّ‬‫ّ‬
‫وﻗﺖ ﺣﻠﻖ‪ :‬اﺑﺘﺪای وﻗﺖ ﺣﻠﻖ )ﺳﺘﺮدن ﻣﻮی ﺳﺮ( از ﻧﯿﻤﻪی دوم ﺷﺐ ﻋﯿﺪ‬
‫ﺣﺞ اﺳﺖ و آﺧﺮی ﻧﺪارد و در ﻋﻤﺮه ﭘﺲ از ﻓﺮاﻏﺖ از ﻃﻮاف و ﺳﻌﯽ‪.‬‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬ ‫‪٤٤‬‬

‫واﺟﺒﺎت ﺣﻠﻖ‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﻧﯿﺴﺖ ﮐﺮدن ﺳﻪ ﻣﻮی از ﺳﺮ‪ .‬ﭼﻪ ﺑﻪ ﺗﺮاﺷﯿﺪن ﯾﺎ ﮐﻮﺗﺎه ﮐﺮدن ﯾﺎ‬
‫ﺳﻮزاﻧﯿﺪن ﯾﺎ ﮐﻨﺪن ﺑﺎﺷﺪ )ﻣﮕﺮ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺗﺮاﺷﯿﺪن ﺳﺮ را در ﺣﺞ ﻧﺬر‬
‫ً‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦﺣﺎل ﻋﯿﻨﺎ ﺳﺮ ﺗﺮاﺷﯿﺪن ﺑﺮ او واﺟﺐ اﺳﺖ(‪.‬‬
‫ّ‬
‫‪ -‬ﺑﺮای ﻣﺮدان ﺳﺮ ﺗﺮاﺷﯿﺪن در وﻗﺖ آن ﺑﺎﺷﺪ؛ در ﺣﺞ ھﻨﮕﺎم ﺗﺤﻠﻞ ّاول و‬
‫در ﻋﻤﺮه ﺑﻌﺪ از ﻃﻮاف و ﺳﻌﯽ ﻋﻤﺮه‪.‬‬

‫ﺳﻨﺖھﺎی ﺣﻠﻖ‬
‫)ﺳﺮ ﺗﺮاﺷﯿﺪن( و ﺗﻘﺼﯿﺮ )ﮐﻮﺗﺎه ﮐﺮدن ﻣﻮی ﺳﺮ(‪:‬‬
‫‪-۱‬رو ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ ﻧﺸﺴﺘﻦ ‪ -۲‬اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﺳﺘﺮدن ﻣﻮی ﻃﺮف راﺳﺖ ﺳﺮ ‪-۳‬‬
‫ھﻤﻪی ﻣﻮی ﻃﺮف راﺳﺖ ﺳﺘﺮدن ﯾﺎ ﮐﻮﺗﺎه ﮐﺮدن‪ ،‬دﮔﺮ ﺑﻘﯿﻪی ﻣﻮی ﺳﺮ را‬
‫ّ‬
‫ﺳﺘﺮدن ﯾﺎ ﮐﻮﺗﺎه ﮐﺮدن ‪ -۴‬در ﺣﺎل ﺳﺘﺮدن ﻣﻮی ﻣﺸﻐﻮل ﺗﮑﺒﯿﺮ ﯾﻌﻨﯽ اﻟﻠﻪ‬
‫ُ ِّ َ ْ‬ ‫َّ‬
‫اﮐﺒﺮ ﺷﺪن ‪ -۵‬ﭘﺲ از ﻓﺮاﻏﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻦ »اﷲ اﻛﺮﺒ والﻠ ُﻬ َّﻢ آﺗِ ِ� ﺑِ�ﻞ ﺷﻌ َﺮ ٍة‬
‫َ ْ ُ َ ِّ َ ْ‬ ‫َ ََ َ ً َ ْ ْ‬ ‫َ َ َ ً َ ْ ُ َ ِّ َ َ ِّ َ ً َ ْ َ ْ‬
‫�‬ ‫ﺣﺴﻨﺔ واﻣﺢ �� ﺑِﻬﺎ ﺳيﺌﺔ وار�ﻊ ِﻲﻟ ﺑِﻬﺎ درﺟﺔ واﻏ ِﻔﺮ ِﻲﻟ ولِﻠﻤﺤﻠﻘ ِ‬
‫�« ‪ -۶‬دﻓﻦ ﻧﻤﻮدن ﻣﻮی ‪ -۷‬ﻣﺰد ﺳﻠﻤﺎﻧﯽ از‬ ‫َوال ْ ُﻤ َﻘ ِّﺮﺼ َ‬
‫�ﻦ َو ِﺠﻟَﻤﻴﻊ ال ْ ُﻤ ْﺴﻠﻤ َ‬
‫ِِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ﭘﯿﺶ دادن ‪ -۸‬ﭼﯿﺪن ﻧﺎﺧﻦھﺎ و ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﻣﻮی ﺳﺒﯿﻞ ‪ -۹‬ﺑﮑﺎر ﺑﺮدن‬
‫ﺑﻮﺧﻮﺷﯽ ‪ -۱۰‬ﭘﻮﺷﯿﺪن ﻟﺒﺎس ﺑﻌﺪ از ﺳﺮ ﺗﺮاﺷﯿﺪن ‪ -۱۱‬ﺳﺘﺮدن ﻣﻮی در‬
‫ﺣﺎل ﻃﮫﺎرت )ﺑﺮ زﻧﺎن ﺳﺘﺮدن ﻣﻮی ﺳﺮ ﺣﺮام اﺳﺖ ﻣﮕﺮ در ﺻﻮرت ﻋﺬر ﮐﻪ‬
‫ﺳﻨﺖ ﻧﯿﺴﺖ ھﺮﮔﺰ ﺑﺮای زﻧﺎن ﺗﺮاﺷﯿﺪن ﻣﻮی ﺳﺮ ﻣﮕﺮ ﺑﺮای‬ ‫ﺑﺮای ﻣﺪاوا ﺑﺎﺷﺪ و ّ‬
‫دﺧﺘﺮان در ّاوﻟﯿﻦ ﺑﺎری ﮐﻪ ﭘﺲ از وﻻدت ﻣﻮی را ﻣﯽﺗﺮاﺷﻨﺪ و ھﻢوزن آن زر‬
‫ﯾﺎ ﺳﯿﻢ ﺑﻪ ﻓﻘﺮاء ﻣﯽدھﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﮐﻪ در ﻓﺼﻞ ﻋﻘﯿﻘﻪ ﻣﯽآﯾﺪ(‪.‬‬
‫ﻣﮑﺮوھﺎت ﺣﻠﻖ و ﺗﻘﺼﯿﺮ )ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺮ ﺗﺮاﺷﯿﺪن و ﮐﻮﺗﺎه ﮐﺮدن ﻣﻮی(‪:‬‬
‫‪ -۱‬ﭘﺸﺖ ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ ﻧﺸﺴﺘﻦ ‪ -۲‬ﻣﻮی را در ﺣﺎل ﺟﻨﺎﺑﺖ ﺳﺘﺮدن ﯾﺎ ﮐﻮﺗﺎه‬
‫ﮐﺮدن ‪ -۳‬اﺑﺘﺪا از ﻃﺮف ﭼﭗ ﺳﺮ ﻧﻤﻮدن ‪ -۴‬ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﺑﺎ ﺳﻠﻤﺎﻧﯽ ‪ -۵‬رﯾﺨﺘﻦ‬
 ‫‪٤٥‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬

‫ﻣﻮی ﺑﺮ زﻣﯿﻦ ‪ -۶‬ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﺑﯿﮫﻮده ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪن و ﻏﯿﺮه )ﺟﻠﻮه ﮐﺮدن ﺣﻠﻖ‬
‫و ﺗﻘﺼﯿﺮ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻃﻮاف و ﺳﻌﯽ ّ‬
‫ﻣﻘﺪم ﻧﻤﻮدﯾﻢ ﺑﺮای ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ رﻓﺘﺎر‬
‫ّ‬
‫ﺣﺠﺎج ﺗﻄﺒﯿﻖ ﺷﻮد(‪.‬‬

‫‪ -۴‬ﻃﻮاف‪:‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ دور ﺧﺎﻧﮥ ﺧﺪا ﮔﺸﺘﻦ‪.‬‬

‫وﻗﺖ ﻃﻮاف و ‪ ١‬اﻧﻮاع ﻃﻮاف‪:‬‬

‫‪ -۱‬ﻃﻮاف رﮐﻦ‪ :‬ﮐﻪ ﭼﮫﺎرﻣﯿﻦ رﮐﻦ ﺣﺞ و دوﻣﯿﻦ رﮐﻦ ﻋﻤﺮه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و اﯾﻦ‬
‫را ﻃﻮاف ﻓﺮض و ﻃﻮاف زﯾﺎرت ﻧﯿﺰ ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﻃﻮاف ﻧﺬر‪ :‬اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﻧﺬر ﻧﻤﻮده ﻃﻮاف ﮐﻌﺒﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺟﺎ آوردن‬
‫ﻃﻮاف آن ﺑﺮ او واﺟﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -۳‬ﻃﻮاف وداع‪ :‬وداع ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺮک ﻧﻤﻮدن‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ اﯾﻦ ﻃﻮاف را ﻣﻮﻗﻊ‬
‫ّ‬
‫ﻓﺮاﻏﺖ از ﺣﺞ ھﻨﮕﺎم ﺗﺮک ﻣﮑﻪ و ﺑﺮﮔﺸﺘﻦ ﺑﻪ وﻃﻦ ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﯽآورﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻃﻮاف وداع ﺑﺮ ﻣﺮد و زن ﺣﺞ ﮐﻨﻨﺪه واﺟﺐ اﺳﺖ )ﻣﮕﺮ اﯾﻦﮐﻪ ﺑﺮ زن‬
‫ﺣﺎﺋﺾ ﻃﻮاف وداع واﺟﺐ ﻧﯿﺴﺖ(‪.‬‬
‫ّ‬
‫‪ -۴‬ﻃﻮاف ﻗﺪوم‪ :‬ﻗﺪوم ﯾﻌﻨﯽ ورود و آﻣﺪن؛ زﯾﺮا ھﻨﮕﺎم آﻣﺪن ﺑﻪ ﻣﮑﻪ آن‬
‫ّ‬
‫را ﺑﻪ ﺟﺎ آرﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻃﻮاف ﺑﺮ ﻋﻤﻮم آﯾﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﻣﮑﻪ ﺳﻨﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻄﻮع‪ّ :‬‬
‫ﺗﻄﻮ ع ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ راﯾﮕﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻋﺒﺎدت روزی‬ ‫‪ -۵‬ﻃﻮاف ّ‬

‫ﭼﻨﺪ ﺑﺎر آن را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﺪ و در ھﺮ دﻓﻌﻪای ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام‬

‫ﻣﯽآﯾﺪ و ﻃﻮاف ﮐﻌﺒﻪ را ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ؛ زﯾﺮا ﺗﺤﯿﺔ ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ھﻤﯿﻦ‬

‫‪ -١‬وﻗﺖ ﻃﻮاف رﮐﻦ در ﺣﺞ از ﻧﯿﻤﮥ دوم ﺷﺐ ﻋﯿﺪ ﺣﺞ اﺳﺖ و آﺧﺮی ﻧﺪارد‪ .‬وﻗـﺖ ﻃـﻮاف‬
‫ﻋﻤﺮه ﭘﺲ از اﺣﺮام آن اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺖ ﻃﻮاف وداع ھﻨﮕﺎم ﺑﺮون رﻓﺘﻦ از ﻣﮑﻪ اﺳـﺖ‪ .‬وﻗـﺖ‬
‫ﻃﻮاف ﻧﺬر ﭘﺲ از ﻧﯿﺖ آن اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺖ ﻃﻮاف ﻗﺪوم ھﻨﮕﺎم ورود ﺑﻪ ﻣﮑﻪ ﻣﻌﻈﻤﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬ ‫‪٤٦‬‬

‫ﻃﻮاف اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﻃﻮاف ﺑﺮ ﺳﻪﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪ -۱ :‬ﻃﻮاف‬

‫ﻓﺮض‪ :‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻃﻮاف رﮐﻦ ‪ -۲‬ﻃﻮاف واﺟﺐ‪ :‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻃﻮاف وداع و ﻧﺬر‬
‫‪ -۳‬ﻃﻮاف ﺳﻨﺖ‪ :‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻃﻮاف ﻗﺪوم و ّ‬
‫ﺗﻄﻮ ع‪.‬‬

‫ﺷﺮوط ﻃﻮاف‪:‬‬
‫‪ -١‬ﻃﮫﺎرت از ﺣﺪث اﮐﺒﺮ و اﺻﻐﺮ )ﯾﻌﻨﯽ ﺟﻨﺐ و ﺑﯽ وﺿﻮ ﻧﺒﻮدن(‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﻃﮫﺎرت از ﭘﻠﯿﺪی )اﮔﺮ در ﻣﯿﺎﻧﻪ ﻃﻮاف ﺑﯽوﺿﻮ ﺷﺪ وﺿﻮ ﺑﮕﯿﺮد و‬
‫ﺑﻘﯿﻪاش ﺑﺠﺎ آرد(‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺳﺘﺮ ﻋﻮرت )زﯾﺮا ﻃﻮاف در ﺣﮑﻢ ﻧﻤﺎز اﺳﺖ ﻣﮕﺮ اﯾﻦﮐﻪ ﺳﺨﻦ در ﺣﺎل‬
‫ﻃﻮاف روا اﺳﺖ(‪.‬‬
‫‪ -٤‬اﯾﻦﮐﻪ ﻃﻮاف )ﯾﻌﻨﯽ ﮔﺸﺘﻦ دور ﮐﻌﺒﻪ( در ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -٥‬اﯾﻦﮐﻪ ﻃﻮاف ﮐﻨﻨﺪه در ﺑﯿﺮون از ﮐﻌﺒﻪ ﻣﻘﺪﺳﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ھﻤﮥ ﺑﺪﻧﺶ‬
‫َ‬
‫)ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﺷﺎذروان راه ﺑﺮود( ﯾﺎ از ﻣﯿﺎن ﺣﺠﺮ اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ و ﮐﻌﺒﻪ‬
‫ﺑﮕﺬرد ﻃﻮاف و ﺻﺤﯿﺢ ﻧﺸﻮد‪.‬‬
‫ﺷﺎذروان‪ :‬ﺳﮑﻮﯾﯽ اﺳﺖ ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ ﮐﻌﺒﻪ ﺑﻪ ارﺗﻔﺎع ﯾﮏ ذرع دﺳﺖ‪ .‬ﺣﺠﺮ‪:‬‬
‫ﺣﯿﺎﻃﯽ اﺳﺖ از دﺳﺖ ﭼﭗ ﮐﻌﺒﻪ ﮐﻪ ﻣﯿﺰاب ﮐﻌﺒﻪ در آن ﻣﯽرﯾﺰد‪ .‬ﮐﻌﺒﻪ را از‬
‫اﯾﻦ ﺟﮫﺖ ﮐﻌﺒﻪ ﻧﺎﻣﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﮑﻌﺐ ھﻨﺪﺳﯽ ﯾﻌﻨﯽ دارای ﭼﮫﺎر ﮔﻮﺷﻪ و‬
‫ﺷﺶ ﺳﻄﺢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دور ﺣﺠﺮ دﯾﻮاری ﺑﻪ ارﺗﻔﺎع ﺳﻪ ذرع دﺳﺖ ﺑﻨﺎ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯿﺎن ﮐﻌﺒﻪ و ﺣﺠﺮ ﮔﺸﺎﯾﺸﯽ ﺑﻪ ﻋﺮض دو ذرع ﮐﻪ دﯾﻮار ﺣﺠﺮ را از دﯾﻮار‬
‫ﮐﻌﺒﻪ ﺟﺪا ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬ارﺗﻔﺎع دﯾﻮار ﮐﻌﺒﻪ ﺷﺎﻧﺰده ﻣﺘﺮ و ﻃﻮل آن دوازده ﻣﺘﺮ و‬
‫ﻣﻘﺪﺳﻪ را ﺑﻪ ﺷﺨﺼﯽ ﺗﺸﺒﯿﻪ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﻋﺮض آن ده ﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺮب ﮐﻌﺒﻪ ّ‬
‫روﺑﺮوی ﻣﺸﺮق اﯾﺴﺘﺎده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﮐﻌﺒﻪ دو ﻣﺘﺮ ارﺗﻔﺎع دارد و روﺑﺮوی ﻣﺸﺮق‬
‫اﺳﺖ‪ .‬دﺳﺖ راﺳﺖ ﮐﻌﺒﻪ دو رﮐﻦ ﯾﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ زﯾﺮا از ﯾﻤﯿﻦ ﯾﻌﻨﯽ از دﺳﺖ‬
‫راﺳﺖ ﮐﻌﺒﻪاﻧﺪ‪ .‬دو ﮔﻮﺷﮥ ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﯽ ﮐﻌﺒﻪ ﮐﻪ رﮐﻦ ﯾﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ‬
‫ﺣﺠﺮاﻻﺳﻮد ﻗﺮار دارد و ارﺗﻔﺎع آن از زﻣﯿﻦ ﯾﮏ ﻣﺘﺮ و ﻧﯿﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯿﺎن‬
 ‫‪٤٧‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬

‫ﺣﺠﺮاﻻﺳﻮد و َد ِر ﮐﻌﺒﻪ‪ ،‬ﻣﻠﺘﺰم ﻧﺎم دارد؛ زﯾﺮا دﻋﺎﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮای ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪن‬
‫دﻋﺎ ‪-‬ﻣﻼزم آن ﻣﺤﻞ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﺠﺮاﻻﺳﻮد ﺳﻨﮕﯽ اﺳﺖ ﻣﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺳﺒﺰی و‬
‫دور آن ﺑﻪ ﻗﻄﺮ ﯾﮏ وﺟﺐ‪ ،‬داﯾﺮهای از ﻧﻘﺮه ﮐﺸﯿﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ ﮔﻨﺠﺎﯾﺶ روی ﯾﮏ‬
‫ﻧﻔﺮ را دارد‪ .‬ﻃﻮاﻓﮕﺎه را ﺣﻄﯿﻢ ﯾﻌﻨﯽ ﻧﺎﺑﻮدﮐﻨﻨﺪه ﻧﺎﻣﻨﺪ؛ زﯾﺮا در آﻧﺠﺎ از آﻣﺮزش‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر‪ ،‬ﮔﻨﺎه آﻣﺮزﯾﺪﮔﺎن ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯽﮔﺮدد و ﮐﻌﺒﻪ ّاوﻟﯿﻦ ﺑﻨﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای‬
‫ﻋﺒﺎدت آﻓﺮﯾﺪﮔﺎر در ﺟﮫﺎن ﺑﻨﯿﺎدﮔﺬاری ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َْ َ َ‬ ‫َ َّ‬
‫ك َة ُم َب َ ً ُ ً‬
‫ار� َوهدى ل ِلعال ِم�‪] ﴾٩٦‬آل‬
‫َ َّ‬
‫اس ل�ِي بِب‬ ‫﴿إ َّن أَ َّو َل َ�يْت ُوض َع ل َّ‬
‫ِلن ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫ﻋﻤﺮان‪.[٩٦ :‬‬
‫‪ -٦‬اﯾﻦﮐﻪ ﻃﻮافﮐﻨﻨﺪه در ﺣﺎل ﻃﻮاف ﮐﻌﺒﻪ را از دﺳﺖ ﭼﭗ ﺧﻮد ﻗﺮار‬
‫دھﺪ‪.‬‬
‫‪ -٧‬ﺷﺸﻤﯿﻦ ﺷﺮط ﮐﻪ اﺧﺘﺼﺎص ﺑﻪ ﻃﻮاف ﻓﺮض دارد اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﻃﻮاف‬
‫ﻓﺮض در ﺣﺞ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از وﻗﻮف ﻋﺮﻓﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -٨‬اﯾﻨﮑﻪ در ﺣﺎل ﻃﻮاف دارای اھﻠﯿﺖ ﻋﺒﺎدت ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫واﺟﺒﺎت ﻃﻮاف‪:‬‬
‫‪ّ -١‬ﻧﯿﺖ ﻃﻮاف ﻧﻤﻮدن‪ :‬در ھﺮ ﻃﻮاﻓﯽ ﮐﻪ ﻧﯿﺖ ﺣﺞ ﯾﺎ ﻋﻤﺮه ﺷﺎﻣﻞ آن‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻃﻮاف وداع و ﻃﻮاف ﻧﺬر و ﻃﻮاف ﺗﻄﻮع‪.‬‬
‫‪ -٢‬اﯾﻦﮐﻪ ﻃﻮاف ھﻔﺖ ﺑﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -٣‬اﯾﻨﮑﻪ اﺑﺘﺪای ﻃﻮاف از ﺣﺠﺮاﻻﺳﻮد ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﺠﺮاﻻﺳﻮد ﺑﻪ ھﻤﮥ‬
‫ﺑﺪﻧﺶ ﺑﮕﺬرد ﯾﻌﻨﯽ ﺟﻠﻮ ﺣﺠﺮاﻻﺳﻮد روﯾﺶ ﺑﻪﺳﻮی ﺣﺠﺮاﻻﺳﻮد ﺑﺎﺷﺪ‬
‫و از ﺣﺠﺮاﻻﺳﻮد روﯾﺶ ﺑﻪﺳﻮی ﺣﺠﺮاﻻﺳﻮد ﺑﺎﺷﺪ و از ﺣﺠﺮ ﮐﻪ‬
‫ﮔﺬﺷﺖ دﺳﺖ ﭼﭗ ﺑﻪﺳﻮی ﮐﻌﺒﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬ ‫‪٤٨‬‬

‫‪ -٤‬ﻋﺪم ﺻﺎرف‪ :‬ﯾﻌﻨﯽ ﻃﻮاف را ﺑﻪﺳﻮی ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮ ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻃﻮاف را‬
‫ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﮔﺸﺘﻦ دور ﮐﻌﺒﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻧﻪ اﯾﻦﮐﻪ ﻗﺼﺪ او از ﮔﺸﺘﻦ دوﯾﺪن ﺑﻪ‬
‫ً‬
‫دﻧﺒﺎل ﺑﺪھﮑﺎر ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺜﻼ‪.‬‬

‫ﺳﻨﺖھﺎی ﻃﻮاف‪:‬‬
‫‪ -١‬آﻧﮑﻪ ﭘﯿﺎده ﻃﻮاف ﻧﻤﺎﯾﺪ )ﻣﮕﺮ در ﻋﺬر(‪.‬‬
‫‪ -٢‬آﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﺣﺠﺮاﻻﺳﻮد دﺳﺖ ﮐﺸﺪ و ﺑﺒﻮﺳﺪ آن را و ﭘﯿﺸﺎﻧﯽ ﻧﮫﺪ ﺑﺮ آن‬
‫در ّاول ھﺮ ﻃﻮاف؛ اﮔﺮ ﺑﻮﺳﯿﺪن و ﻧﮫﺎدن ﭘﯿﺸﺎﻧﯽ ﺑﺮ ﺣﺠﺮ ّ‬
‫ﻣﯿﺴﺮ ﻧﺸﻮد‬
‫دﺳﺖ ﺑﻪ آن ﮐﺸﺪ و دﺳﺖ ﺧﻮد را ﺑﺒﻮﺳﺪ اﮔﺮ دﺳﺖ ﮐﺸﯿﺪن ّ‬
‫ﻣﯿﺴﺮ‬
‫ﻧﺸﻮد اﺷﺎره ﺑﻪ آن ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ -‬و اﯾﻦ را در ّاول ھﺮ ﻃﻮاﻓﯽ رﻋﺎﯾﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻨﺖ ﻧﯿﺴﺖ(‪.‬‬ ‫‪ -٣‬دﺳﺖ ﮐﺸﯿﺪن ﺑﻪ رﮐﻦ ﯾﻤﺎﻧﯽ )ﺑﻮﺳﯿﺪن آن ّ‬
‫‪ -٤‬ﮔﻔﺘﻦ ﺑﺴﻢ اﻟﻠﻪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ اﮐﺒﺮ در ّاول ﻃﻮاف و ھﻤﭽﻨﯿﻦ اذﮐﺎر دﯾﮕﺮ ﻃﻮاف‬
‫ﮐﻪ ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫‪ -٥‬رﻣﻞ‪) :‬ﻣﻌﻨﯽ آن ﮔﺬﺷﺖ ﮐﻪ ﺷﺘﺎﺑﯿﺪن در ﺳﻪ دور ّاول ﻃﻮاف اﺳﺖ‬
‫ﺑﺮای ﻣﺮد(‪.‬‬
‫ُ‬
‫‪ -٦‬اﺿﻄﺒﺎع‪) :‬ﻣﻌﻨﯽ آن ﮔﺬﺷﺖ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن ﻟﻨﮓ دوش و زﯾﺮ ﺑﻐﻞ راﺳﺖ و‬
‫ﺳﻨﺖ اﺳﺖ ﺑﺮ ﻣﺮد(‪.‬‬‫دو ﺳﺮ ﻟﻨﮓ دوش ﺑﺮ دوش ﭼﭗ ﻧﮫﺎدن ّ‬
‫‪ -٧‬ﻧﯿﺖ ﻃﻮاف در ھﺮ ﻃﻮاﻓﯽ ﮐﻪ ّﻧﯿﺖ در آن واﺟﺐ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -٨‬ﺳﺨﻦ ﻧﮕﻔﺘﻦ در ﻃﻮاف‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺳﺨﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺧﯿﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -٩‬ﺑﻪ ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ و آراﻣﯽ ﻃﻮاف ﻧﻤﻮدن‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﺸﻮع و ﻓﺮوﺗﻨﯽ در‬
‫ﻋﺒﺎدت ﻣﻘﺘﻀﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -١٠‬ﺑﻠﻨﺪ ﻧﻤﻮدن دﺳﺖھﺎ در ﺣﺎل دﻋﺎ در ﻃﻮاف و در ﻏﯿﺮ دﻋﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﺎز‬
‫دﺳﺖ ﻧﮫﺎدن‪.‬‬
‫‪ -١١‬ﻣﻮاﻻت ﻃﻮاف‪ :‬ﯾﻌﻨﯽ ﭘﯽ در ﭘﯽ ﻃﻮاف ﻧﻤﻮدن ﮐﻪ آﻧﭽﻪ از ﻃﻮاف‬
‫ﻧﯿﺴﺖ در ﻣﯿﺎن ﻃﻮاف ﻧﯿﺎﯾﺪ‪.‬‬
 ‫‪٤٩‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬

‫‪ -١٢‬ﺧﻮاﻧﺪن دو رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﻃﻮاف ﺑﻌﺪ از ﻓﺮاﻏﺖ از ﻃﻮاف و ﺑﻌﺪ از دﻋﺎ‬

‫ﮐﺮدن از ﻃﻮاف ﻧﺰد ﻣﻠﺘﺰم‪.‬‬
‫ُۡ‬
‫‪ -١٣‬ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز ﻃﻮاف ﭘﺸﺖ ﻣﻘﺎم اﺑﺮاھﯿﻢ و ﺧﻮاﻧﺪن ﺳﻮرۀ ﴿قل‬
‫َ ٰٓ َ ُّ َ ۡ َ‬
‫�ٰفِ ُرو َن‪ ﴾١‬در رﮐﻌﺖ ّاوﻟﯽ و ﺳﻮرۀ ﴿قُ ۡل ُه َو ٱ َّ ُ‬
‫�‬ ‫���ها ٱل‬
‫َ‬
‫ﺳﻨﺖ ﻃﻮاف ﺑﻪ ﺷﺐ ﺧﻮاﻧﺪ ﺑﻠﻨﺪ‬ ‫دوﻣﯽ؛ اﮔﺮ ﻧﻤﺎز ّ‬‫أ َح ٌد‪ ﴾١‬در رﮐﻌﺖ ّ‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﺪ )ﻣﻮاﻻت ﻃﻮاف و دو رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﻃﻮاف در ﯾﮑﯽ از اﻗﻮال اﻣﺎم‬
‫ﺷﺎﻓﻌﯽ واﺟﺐ اﺳﺖ(‪.‬‬
‫‪ -١٤‬آﺷﺎﻣﯿﺪن آب زﻣﺰم ﺑﻌﺪ از ﻃﻮاف و ﺧﻮاﻧﺪن اذﮐﺎری ﮐﻪ در ﻃﻮاف‬
‫ﺳﻨﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﮐﻪ ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬ ‫ّ‬

‫ﻣﮑﺮوھﺎت ﻃﻮاف‪:‬‬
‫‪ -١‬آﻧﭽﻪ در ﻧﻤﺎز ﻣﮑﺮوه اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﮫﺎدن دﺳﺖ ﺑﺮ ﺗﮫﯿﮕﺎه و ﭘﮫﻠﻮ در‬
‫ﺣﺎل ﻃﻮاف‪ ،‬ﺑﺮ ﯾﮏ ﭘﺎ راه رﻓﺘﻦ‪ ،‬ﺳﺮ را ﺑﻪﺳﻮی آﺳﻤﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮدن‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﻃﻮاف را ﺷﻮط ﻧﺎﻣﯿﺪن‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺧﻮردن ﯾﺎ آﺷﺎﻣﯿﺪن در ﺣﺎل ﻃﻮاف‪.‬‬
‫‪ -٤‬رﻣﻞ و اﺿﻄﺒﺎع ﺑﺮای زن و ﻏﯿﺮه‪.‬‬

‫آداب ﻃﻮاف‪:‬‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎ آوردن واﺟﺒﺎت و ﺳﻨﺖھﺎی ﻃﻮاف و دوری ﺟﺴﺘﻦ از ﻣﮑﺮوھﺎت آن‬
‫و ﻣﺰاﺣﻢ دﯾﮕﺮان ﻧﺸﺪن و ﺑﺎ ﺣﻀﻮر ﻗﻠﺐ و ﻧﺸﺎط و ﻓﺮوﺗﻨﯽ و اﺧﻼص‪ ،‬ﻃﻮاف‬
‫را اﻧﺠﺎم دادن و ﻏﯿﺮه‪.‬‬

‫اﺣﮑﺎم ﻃﻮاف دﯾﮕﺮان دادن‪:‬‬

‫اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ اﺣﺮام ﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺤﺮم را ﺑﻪ دوش ﮔﯿﺮد و ﻃﻮاف دھﺪ ﻃﻮاف‬
‫ھﻤﺎن ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ دوش اﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﺎ آﯾﺪ و ھﻤﭽﻨﯿﻦ اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ اﺣﺮام‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬ ‫‪٥٠‬‬

‫ﺑﺴﺘﻪ و ﻃﻮاف ﺧﻮد را اﻧﺠﺎم داده و ﻣﺤﺮم دﯾﮕﺮی را ﺑﻪ دوش ﮔﯿﺮد و ﻃﻮاف‬
‫دھﺪ ﻃﻮاف آن ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ دوش اﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﺎ آﯾﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﺤﺮم ﮐﻪ‬
‫ﻃﻮاف ﺧﻮد را ﻧﻨﻤﻮده دﯾﮕﺮی را ﺑﻪ دوش ﮔﯿﺮد و ﻃﻮاف ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬در اﯾﻦﺣﺎل‬
‫ﻃﻮاف ﺑﺮای آن ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺎﻣﻞ ﻗﺼﺪ ﻃﻮاف او را ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -۵‬ﺳﻌﯽ‪:‬‬
‫»ﯾﻌﻨﯽ دوﯾﺪن ﻣﯿﺎن ﺻﻔﺎ و ﻣﺮوه«‪.‬‬

‫وﻗﺖ ﺳﻌﯽ‬
‫ﺳﻮﻣﯿﻦ رﮐﻦ ﻋﻤﺮه اﺳﺖ از ﺣﯿﺚ وﻗﺖ‬ ‫ﺳﻌﯽﮐﻪ ﭘﻨﺠﻤﯿﻦ رﮐﻦ ﺣﺞ و ّ‬
‫اﺑﺘﺪای آن از ﻧﯿﻤﮥ ّ‬
‫دوم ﺷﺐ ﻋﯿﺪ ﺣﺞ اﺳﺖ و آﺧﺮی ﻧﺪارد و در ﻋﻤﺮه وﻗﺖ آن‬
‫ﭘﺲ از ﻃﻮاف ﻋﻤﺮه اﺳﺖ )ﺳﻌﯽ ﭼﻪ در ﺣﺞ و ﭼﻪ در ﻋﻤﺮه ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻌﺪ از ﻃﻮاف‬
‫ﺑﺎﺷﺪ(‪.‬‬
‫ﻣﺤﻞ ﺳﻌﯽ‪ :‬ﻣﯿﺎن ﺻﻔﺎ و ﻣﺮوه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﺮوط ﺳﻌﯽ‪:‬‬
‫‪ -١‬اﯾﻦﮐﻪ ﺳﻌﯽ ﺑﻌﺪ از ﻃﻮاف ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻪ ﻃﻮاف رﮐﻦ و ﭼﻪ ﺑﻌﺪ از ﻃﻮاف‬
‫ً‬
‫ﻗﺪوم ﻣﺜﻼ‪.‬‬
‫‪ -٢‬اﯾﻦﮐﻪ ﺳﻌﯽ در وﻗﺖ آن ﺑﻪ ﺟﺎ آﯾﺪ )ﻣﮕﺮ اﯾﻦﮐﻪ اﮔﺮ ﺳﻌﯽ ﭘﺲ از‬
‫ﻃﻮاف ﻗﺪوم ﺑﺠﺎ آورده ﺷﺪ ھﻤﺎن ﺳﻌﯽ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ و دوﺑﺎره ﮐﺮدﻧﺶ‬
‫در وﻗﺖ آن ﭘﺲ از ﻃﻮاف رﮐﻦ ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ(‪.‬‬
‫ّ‬
‫‪ -٣‬اﯾﻦﮐﻪ ﺳﻌﯽ در ﻣﺤﻞ آن ﺑﻪ ﺟﺎ آﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -٤‬اﯾﻦﮐﻪ در ﺣﺎل ﺳﻌﯽ دارای ّ‬
‫اھﻠﯿﺖ ﻋﺒﺎدت ﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﺑﻪ ھﻤﺎن ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ‬
‫ﮔﺬﺷﺖ(‪.‬‬
 ‫‪٥١‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬

‫واﺟﺒﺎت ﺳﻌﯽ‪:‬‬
‫وﻗﻮع ﺳﻌﯽ ﺑﻌﺪ از ﻃﻮاف ﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن ﻃﻮاف و ﺳﻌﯽ وﻗﻮف ﻋﺮﻓﻪ‬
‫ﻧﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬ھﻔﺖ ﺑﺎر ﺳﻌﯽ ﻧﻤﻮدن ﮐﻪ رﻓﺘﻦ از ﺻﻔﺎ ﺑﻪ ﻣﺮوه ﯾﮑﺒﺎر و ﺑﺮﮔﺸﺘﻦ از ﻣﺮوه‬
‫ﺑﻪ ﺻﻔﺎ‪ ،‬ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﺣﺴﺎب ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﺑﺘﺪای ﺳﻌﯽ از ﺻﻔﺎ ﻧﻤﻮدن؛ اﮔﺮ اﺑﺘﺪا از‬
‫ﻣﺮوه ﻧﻤﻮد رﻓﺘﻦ از ﻣﺮوه ﺑﻪ ﺻﻔﺎ ﻧﻤﯽﺷﻮد و اﺑﺘﺪا از ﺻﻔﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺴﺒﺎﻧﯿﺪن‬
‫ﭘﺸﺖ ﭘﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﻠﯽ ﮐﻪ از آن ﺷﺮوع ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﭼﺴﺒﺎﻧﯿﺪن ﺳﺮ اﻧﮕﺸﺘﺎن ﭘﺎ ﺑﻪ‬
‫ّ‬
‫ﻣﺤﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻨﺖھﺎی ﺳﻌﯽ‪:‬‬
‫ﭘﯿﺎده و ﭘﺎ ﺑﺮھﻨﻪ ﺳﻌﯽ ﻧﻤﻮدن‪ّ ،‬اول و آﺧﺮ ﺳﻌﯽ راه رﻓﺘﻦ و ﻣﯿﺎن ﺳﻌﯽ‬
‫دوﯾﺪن )ﺑﺮای ﻣﺮد(‪ ،‬ﺳﻮار ﻧﺸﺪن ﺑﺪون ﻋﺬر‪ ،‬در ﻣﻮﻗﻊ ﺧﻠﻮت اﻧﺠﺎم دادن‬
‫ﺳﻌﯽ‪ ،‬ﭘﯽ در ﭘﯽ ﺳﻌﯽ ﻧﻤﻮدن‪ ،‬ﻣﻮاﻻت ﻣﯿﺎن ﻃﻮاف و ﺳﻌﯽ‪ ،‬ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ ﺑﺮ‬
‫درﺟﻪھﺎی ﺻﻔﺎ و ﻣﺮوه و ﺧﻮاﻧﺪن اذﮐﺎر و دﻋﺎی ﺻﻔﺎ و ﻣﺮوه‪.‬‬

‫ﻣﮑﺮوھﺎت ﺳﻌﯽ‪:‬‬
‫ﺑﺪون ﻃﮫﺎرت ﺳﻌﯽ ﻧﻤﻮدن‪ ،‬اﯾﺴﺘﺎدن در ﻣﯿﺎن ﺳﻌﯽ ﺑﺮای ﮔﻔﺘﮕﻮ ﯾﺎ ﻏﯿﺮه‪،‬‬
‫ﺳﻮاره ﺳﻌﯽ ﻧﻤﻮدن ﺑﺪون ﻋﺬر‪ ،‬دوﯾﺪن زن در ﺳﻌﯽ‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻣﯿﺎن‬
‫ﺳﻨﺖ ﺳﻌﯽ‪.‬‬ ‫ﻃﻮاف و ﺳﻌﯽ‪ ،‬ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز ﺑﻌﺪ از ﺳﻌﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ّ‬

‫ﺳﻨﺖﻫﺎی ﺣﺞ‪:‬‬

‫ّ‬ ‫ﻏﺴﻞ ﮐﺮدن ﺑﺮای اﺣﺮام ﺑﺴﺘﻦ ﺑﻪ ّ‬

‫ﺣﺞ اﻓﺮاد ﯾﺎ ﺗﻤﺘﻊ ﯾﺎ ﻗﺮان ﯾﺎ ﻧﺴﮏ‬
‫ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬ﻟﺒﯿﮏ ﮔﻔﺘﻦ از وﻗﺖ اﺣﺮام ﺑﺴﺘﻦ ﺗﺎ رﻣﯽ ﺟﻤﺮۀ ﻋﻘﺒﻪ در ﺻﺒﺢ ﻋﯿﺪ‬
‫ﺣﺞ و ﺻﻠﻮات ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﺑﻌﺪ از آن‪ ،‬ﻟﺒﯿﮏ ﮔﻔﺘﻦ در ﻃﻮاف ﻗﺪوم و ﺳﻌﯽ ﺑﻌﺪ‬
‫ّ‬
‫آن ﺳﻨﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ -‬ﻏﺴﻞ ﺑﺮای دﺧﻮل ﺣﺮم ﻣﮑﻪ‪ ،‬ﺑﺪن ﺷﺴﺘﻦ ﺑﺮای داﺧﻞ‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬ ‫‪٥٢‬‬
‫ﻣﮑﻪ از ّ‬‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﺛﻨﯿﻪ )ﮔﺮدﻧﻪ( ﮐﺪاء ﮐﻪ ﻣﺸﺮف ﺑﺮ ﻣﻘﺒﺮۀ‬ ‫ﺷﺪن ﺑﻪ ﻣﮑﻪ )داﺧﻞ ﺷﺪن ﺑﻪ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﻣﻌﻈﻤﻪ از ّ‬
‫ﺛﻨﯿﻪ )ﮔﺮدﻧﻪ( ﮐﺪی ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ‬ ‫ّﺑﺴﻤﺎة ﺑﻪ ﻣﻌﻠﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺮوج از ﻣﮑﻪ‬
‫ﺑﺎب ﺷﯿﺒﮑﻪ و داﺧﻞ ﺷﺪن ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام از ﺑﺎب )در( ﺑﻨﯽ ﺷﯿﺒﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺎب‬
‫اﻟﺴﻼم ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ اﺳﺖ و ﻣﻘﺎﺑﻞ در ﮐﻌﺒﻪ و ﺣﺠﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ‪ -‬ﺣﻀﺮت ج در‬
‫ﻋﻤﺮة اﻟﻘﻀﺎء از آن در ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ وارد ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺮون رﻓﺘﻦ از ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام‬
‫ﺑﺮای ﺳﻌﯽ از ﺑﺎب ﺑﻨﯽﻣﺨﺰوم ﮐﻪ ﺑﺎب ﺻﻔﺎ ﻧﺎم دارد‪ ،‬ﺑﯿﺮون رﻓﺘﻦ از ﺑﺎب‬
‫ّ‬
‫اﻟﺤﺰون ﺑﺮای ﺑﯿﺮون رﻓﺘﻦ از ﻣﮑﻪ ﻣﻌﻈﻤﻪ‪ ،‬آب ﺗﻨﯽ ﮐﺮدن ﺑﺮای وﻗﻮف ﻋﺮﻓﺎت‬
‫و ﺑﺮای ﺷﺐ ﻣﺎﻧﺪن در ﻣﺰدﻟﻔﻪ )اﮔﺮ ﺑﺮای وﻗﻮف ﺑﺪن ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ(‪ ،‬ﺑﺪن‬
‫ﺷﺴﺘﻦ ﺑﺮای اﯾﺴﺘﺎدن ﺑﻪ ﻣﺰدﻟﻔﻪ در ﻣﺸﻌﺮ اﻟﺤﺮام ﺻﺒﺢ ﻋﯿﺪ و ﺑﺮای ﺳﻪ روز‬
‫ّ‬
‫ﻣﻨﯽ ھﺮ روزی ﯾﮑﺒﺎر‪ ) ،‬و ﯾﮏ ﺧﻄﺒﻪ در ﻣﮑﻪ ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز ﻇﮫﺮ در روز ھﻔﺘﻢ‬
‫ذیاﻟﺤﺠﻪ‪ ،‬و دو ﺧﻄﺒﻪ در روز ﻧﮫﻢ در ﻧﻤﺮه ﻗﺒﻞ از ﻧﻤﺎز ﻇﮫﺮ و ﯾﮏ ﺧﻄﺒﻪ در‬
‫روز دوازدھﻢ در ﻣﻨﯽ ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز ﻇﮫﺮ ﮐﻪ اﻣﺎم در ھﻤﮥ اﯾﻦ ﭼﮫﺎر ﺧﻄﺒﻪ ﺑﻪ‬
‫ﯾﺎد ﻣﺮدم ﻣﯽدھﺪ آﻧﭽﻪ در ﺟﻠﻮ دارﻧﺪ از اﻋﻤﺎل ﺣﺞ و در ﺧﻄﺒﻪ روز دوازدھﻢ‬
‫ﻣﻮﻗﻊ ﻣﺮاﺟﻌﺖ از ﻣﻨﯽ و ﻓﺮاﻏﺖ از ﺣﺞ ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮد ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺧﺪا ﺣﺎﻓﻈﯽ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ(‪ ،‬ﻣﺎﻧﺪن ﺷﺐ ﻧﮫﻢ ذیاﻟﺤﺠﻪ در ﻣﻨﯽ‪ ،‬ﻣﺎﻧﺪن ﺷﺐ ﺳﯿﺰدھﻢ در ﻣﻨﯽ‪،‬‬
‫ﺗﻨﺪ دوﯾﺪن اﮔﺮ ﭘﯿﺎده ﻣﯽرود و ﺗﻨﺪ راﻧﺪن اﮔﺮ ﺳﻮاره اﺳﺖ در ﻣﯿﺎﻧﻪ وادی‬
‫ّ‬
‫ﻣﺤﺴﺮ ھﻨﮕﺎم ﻣﺮاﺟﻌﺖ از ﻣﺰدﻟﻔﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﯽ‪» ،‬اﮔﺮ ﻗﺒﻞ از ﻏﺮوب روز دوازدھﻢ از‬
‫ﻣﻨﯽ ﺑﯿﺮون رﻓﺖ ﭘﺲ ّ‬
‫ﻣﺤﺼﺐ ﻓﺮود آﯾﺪ و ﻧﻤﺎز ﻇﮫﺮ و ﻋﺼﺮ و ﻣﻐﺮب و ﻋﺸﺎ در‬
‫ّ‬
‫ﻣﮑﻪ آﯾﺪ«‪ .‬و از ّ‬
‫ﺳﻨﺖھﺎی ﺣﺞ اﺳﺖ داﺧﻞ ﺷﺪن در ﮐﻌﺒﮥ‬ ‫آﻧﺠﺎ ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﺑﻌﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻨﺖ در داﺧﻞ ﮐﻌﺒﻪ ﺧﻮاﻧﺪن در‬ ‫ﻣﻘﺪﺳﻪ و ﺑﺴﯿﺎر رﻓﺘﻦ در آن‪ ،‬دو رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎز ّ‬ ‫ّ‬
‫ّ‬
‫ھﻤﺎن ﻣﺤﻠﯽ ﮐﻪ ﺣﻀﺮت ج ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪ اﺳﺖ ﺑﻪ اﯾﻦﮐﻪ از در ﮐﻌﺒﻪ ﮐﻪ داﺧﻞ‬
‫ﺷﺪ ﯾﮑﺮاﺳﺖ ﺑﻪﺳﻮی دﯾﻮار روﺑﺮو ﺑﺮود ﺗﺎ اﯾﻦﮐﻪ ﻣﯿﺎن او و دﯾﻮار ﺳﻪ ذرع‬
‫ﻣﯿﺴﺮ ﻧﺸﻮد داﺧﻞ ﺣﺠﺮ ﻧﻤﺎز‬‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪ؛ اﮔﺮ داﺧﻞ ﮐﻌﺒﻪ ﻧﻤﺎز ّ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪ و زﯾﺎد ﻧﻤﻮدن ﻃﻮاف و ﻧﻤﺎز و دﻋﺎ در اﻃﺮاف ﮐﻌﺒﻪ ﺑﺎ ﻧﮫﺎﯾﺖ ﺧﺸﻮع و‬
 ‫‪٥٣‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬

‫ﭼﺸﻢ ﺑﻪ زﯾﺮ اﻓﮑﻨﺪن‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﻋﻤﺮه ﻧﻤﻮدن‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر آب زﻣﺰم آﺷﺎﻣﯿﺪن‪ ،‬ﺧﺘﻢ‬
‫ّ‬
‫ﻗﺮآن در ﻣﮑﻪ ﻧﻤﻮدن‪ ،‬در داﺧﻞ ﮐﻌﺒﻪ ﺳﺮ ﺑﻪ زﯾﺮ اﻓﮑﻨﺪن و ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﺳﻘﻒ و‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫اﻃﺮاف ﻧﻨﻤﻮدن‪ ،‬ھﻨﮕﺎم ﺑﯿﺮون رﻓﺘﻦ از ﻣﮑﻪ ﻣﻌﻈﻤﻪ ﺑﺎ ﺣﺎل ﺗﺄﻟﻢ و ﺗﺄﺛﺮ ﺑﯿﺮون‬
‫َ َّ ُ َ ْ َ ُ َ َّ ُ َ ْ َ ُ َ َّ ُ َ ْ َ ُ َ َ َ َّ َّ ُ ْ َ‬
‫ا� َوﺣﺪ ُه‬ ‫ﺷﺪن و اﯾﻦ اذﮐﺎر را ﺧﻮاﻧﺪن‪» :‬ا� أ�ﺮﺒ ا� أ�ﺮﺒ ا� أ�ﺮﺒ ﻻ إﻪﻟ إﻻ‬
‫َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫ﻞﻛ َ ْ‬
‫ﻲﺷ ٍء ﻗَ ِﺪ ٌ‬ ‫َ َ َ َ ُ َ ُ ْ ُ ْ ُ َ َ ُ ْ َ ْ ُ َ ُ َ َ َ ُ ِّ‬
‫ﻳﺮ آﻳﺒُﻮن ﺗﺎﺋِﺒُﻮن َﺎﻋﺑِ ُﺪون‬ ‫ﺮﺷ�ﻚ ﻪﻟ‪ ،‬ﻪﻟ الﻤﻠﻚ وﻪﻟ اﺤﻟﻤﺪ وﻫﻮ ﻰﻠﻋ‬ ‫ﻻ ِ‬
‫َ‬
‫ﺮﺼ َ�ﺒْ َﺪ ُه‪َ ،‬و َﻫ َﺰ َم اﻷ ْﺣ َﺰ َ‬ ‫ون‪َ ،‬ﺻ َﺪ َق َّ ُ‬
‫ا� َو ْﻋ َﺪ ُه‪َ ،‬وﻧَ َ َ‬ ‫َ ُ َ َ ِّ َ َ ُ َ‬
‫اب‬ ‫ﺎﺟﺪون‪ ،‬لِﺮ�ﻨﺎ ﺣﺎ ِﻣﺪ‬ ‫ﺳ ِ‬
‫ْ‬
‫َوﺣ َﺪ ُه«‪.‬‬
 ‫ﻓﻮت ﺣﺞ‬
‫ً‬
‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺣﺞ از او ﻓﻮت ﺷﺪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﻋﺮﻓﻪ ﻧﺮﺳﯿﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﺑﻌﺪ از ﺻﺒﺢ‬
‫ّ‬
‫روز ﻋﯿﺪ ﻗﺮﺑﺎن ﺑﻪ ﻣﮑﻪ رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﺣﺞ از او ﻓﻮت ﺷﺪه؛ ﺑﺎﯾﺪ ﻋﻤﻞ ﻋﻤﺮه را ﺑﻪ ﺟﺎ‬
‫آرد ﺗﺎ ﺧﻮد را از اﺣﺮام ﺑﯿﺮون آورد و واﺟﺐ اﺳﺖ ﺑﺮ او ﻗﻀﺎء آن ﺣﺞ و ذﺑﺢ‬
‫ّ‬
‫ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی ھﻨﮕﺎم اﺣﺮام ﺑﺴﺘﻦ و ﻋﻤﺮهای ﮐﻪ ﺑﺮای ﺗﺤﻠﻞ )ﯾﻌﻨﯽ ﺑﯿﺮون آﻣﺪن‬
‫از اﺣﺮام( از ﺣﺞ‪ ،‬ﻓﻮت ﺷﺪن ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﯽآورد ﺟﺎی ﻋﻤﺮة اﻻﺳﻼم را ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد؛‬
‫اﻣﺎ ﻋﻤﺮه ھﺮﮔﺎه اﺣﺮام آن ﺑﻪ ﺗﻨﮫﺎﯾﯽ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﻮد ﻓﻮت ﻧﺸﻮد؛ زﯾﺮا ﮐﻪ ھﻤﮥ ﺳﺎل‬
‫وﻗﺖ ﻋﻤﺮه اﺳﺖ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﺣﺮام ﺑﻪ ﻋﻤﺮه ﺑﺎ اﺣﺮام ﺑﻪ ﺣﺞ ھﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در‬
‫اﯾﻦ ﺻﻮرت اﮔﺮ ﺣﺞ ﻓﻮت ﺷﺪ ﻋﻤﺮه ھﻢ ﺑﻪ ﺗﺒﻌﯿﺖ ﺣﺞ ﻓﻮت ﻣﯽﺷﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫اﯾﻦﮐﻪ اﮔﺮ اﺣﺮام ﺑﻪ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه ﺑﺎ ھﻢ ﺑﺴﺖ و ﺣﺞ را ﻓﺎﺳﺪ ﮐﺮد ﻋﻤﺮه ھﻢ‬
‫ﻓﺎﺳﺪ ﻣﯽﺷﻮد و ﻗﻀﺎء ھﺮ دو ﺑﺎ ھﻢ ﯾﺎ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻓﺎﺳﺪ ﮐﺮدن ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬

‫ّ‬
‫ﺗﺤﻠﻞ ّاول‪ ،‬وطء ﻧﻤﻮد ّ‬
‫ﺣﺞ او ﻓﺎﺳﺪ ﻣﯽﮔﺮدد و ھﻤﺎن ﺣﺞ‬ ‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از‬
‫ﻓﺎﺳﺪ را ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ آﺧﺮ رﺳﺎﻧﺪ و ﺳﺎل دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻗﻀﺎ رود و ذﺑﺢ ﺷﺘﺮی ﻻزم او اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ھﻨﮕﺎم اﺣﺮام ﺑﺴﺘﻦ ﺑﻪ ّ‬
‫ﺣﺞ ﻗﻀﺎء ﺷﺘﺮ ﻧﺎﻣﺒﺮده را ذﺑﺢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺷﺘﺮ ﻧﯿﺎﺑﺪ‪،‬‬
‫ﮔﺎوی را ذﺑﺢ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﮔﺎو را ﻧﯿﺎﺑﺪ ھﻔﺖ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ را ذﺑﺢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی‬
‫را ﻧﯿﺎﺑﺪ ﭘﺲ ﺷﺘﺮ را ﻗﯿﻤﺖ ﻧﻤﻮده ﺑﻪ ﺑﮫﺎی آن ﺧﻮراک ﺧﺮﯾﺪه ﺑﻪ ﻓﻘﺮاء دھﺪ‪،‬‬
‫)ﺧﻮراک ﯾﻌﻨﯽ ﮔﻨﺪم(‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﮫﺎی ﺷﺘﺮ ﻧﯿﺎﺑﺪ ﮐﻪ ﮔﻨﺪم ﺑﺨﺮد‪ ،‬ﺷﺘﺮ را ﻗﯿﻤﺖ‬
‫ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ ﺑﮫﺎی آن ﻣﻘﺪار ﮔﻨﺪم را ﺗﻘﺪﯾﺮ و ﺑﺠﺎی ھﺮ ﯾﮏ ُﻣﺪ‪ ،‬ﯾﮏ روز ﺑﻪ روزه‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬ ‫‪٥٦‬‬
‫دوم وطء ﻧﻤﻮد ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﺣﺞ او ﻓﺎﺳﺪ‬ ‫ﺗﺤﻠﻞ ّ‬ ‫رود ّاﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﻌﺪ از ﺗﺤﻠﻞ ّاول و ﻗﺒﻞ از‬
‫ﻧﻤﯽﮔﺮدد ﺑﻠﮑﻪ ذﺑﺢ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﻻزم او اﺳﺖ و ھﻤﭽﻨﯿﻦ اﮔﺮ ﺑﻌﺪ از ﻓﺎﺳﺪ ﮐﺮدن‬
‫ﺣﺞ دوﺑﺎره وطء ﻧﻤﻮد ذﺑﺢ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﻻزم او اﺳﺖ؛ اﮔﺮ ﻋﻤﺮه را ﺑﻪ وطء‬
‫)ﺟﻤﺎع( ﻓﺎﺳﺪ ﮐﺮد آن ﻋﻤﺮه را ﺗﻤﺎم ﮐﻨﺪ و ﻋﻤﺮه ﻗﻀﺎء آورد و ھﻨﮕﺎم اﺣﺮام ﺑﻪ‬
‫ﻋﻤﺮه ﻗﻀﺎ ﺷﺘﺮی ﺑﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﺑﺎﻻ ذﺑﺢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺤﻠﻞ‬

‫ﺗﺤﻠﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺣﻼل ﺷﺪن‪ .‬ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﺤﺘﺮم ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دارﯾﺪ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﯿﻢ‬

‫ّﻧﯿﺖ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه را اﺣﺮام ﻧﺎﻣﻨﺪ؛ زﯾﺮا ﺑﺪان وﺳﯿﻠﻪ ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﭼﯿﺰھﺎ ﮐﻪ ﺣﻼل‬
‫ﺑﻮد ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﺣﺮام ﺑﺴﺘﻦ ﺣﺮام ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﻧﺠﺎم دادن ﻋﻤﻞ ﺣﺞ ﯾﺎ ﻋﻤﺮه ﺳﺒﺐ‬
‫ّ‬
‫روا داﺷﺘﻦ آن ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺒﺐ اﺣﺮام‪ ،‬ﺣﺮام ﺑﻮد و ﺗﺤﻠﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ‬
‫ﺑﯿﺮون آﻣﺪن از اﺣﺮام و روا داﺷﺘﻦ آﻧﭽﻪ ﻗﺒﻞ از اﺣﺮام روا ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺤﻠﻞ ﺑﻪ ﭼﮫﺎر ﻧﻮع اﺳﺖ‪:‬‬
‫ّ‬
‫‪ -١‬ﺗﺤﻠﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﯿﺮون آﻣﺪن از اﺣﺮام ﺑﻪ اﻧﺠﺎم دادن ھﻤﮥ اﻋﻤﺎل ﺣﺞ‬
‫ﯾﺎ ﻋﻤﺮه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و از اﯾﻦ ﻗﺴﻢ اﺳﺖ ﺑﻪ آﺧﺮ رﺳﺎﻧﯿﺪن اﻋﻤﺎل ﻋﻤﺮه‬
‫ﺑﺮای ﮐﺴﯽ ﮐﻪ اﺣﺮام ﺑﻪ ﺣﺞ ﻗﺒﻞ از ﻣﻮﻗﻊ آن ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ زﯾﺮا ھﺮﮔﺎه‬
‫اﺣﺮام ﺑﻪ ﺣﺞ در ﻏﯿﺮ ﻣﺎهھﺎی ﺣﺞ ﺑﺴﺖ در اﯾﻦﺣﺎل ﺑﻪ اﺣﺮام او ﻋﻤﺮه‬
‫ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﯽﮔﺮدد و ﻧﯿﺰ از اﯾﻦ ﻗﺴﻢ اﺳﺖ ﺗﻤﺎم ﻧﻤﻮدن اﻋﻤﺎل ﺣﺞ ﯾﺎ‬
‫ﻋﻤﺮه ﮐﻪ ﻓﺎﺳﺪ ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﺪ و در ﺣﺞ ھﺮﮔﺎه از اﯾﻦ ﺳﻪ ﺗﺎ‪ :‬رﻣﯽ‪ ،‬ﻃﻮاف‬
‫ﺑﺎ ﺳﻌﯽ و ﻧﯿﺴﺖ ﮐﺮدن ﻣﻮی از ﺳﺮ‪ ،‬ھﺮﮔﺎه از اﯾﻦ ﺳﻪ ﺗﺎ دو ﺗﺎ را اﻧﺠﺎم‬
‫ّ‬
‫داد ﺗﺤﻠﻞ ّاول ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد و در اﯾﻦﺣﺎل آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻧﺠﺎم‬
‫اﺣﺮام‪ ،‬ﺣﺮام ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﻼل ﻣﯽﺷﻮد )ﻣﮕﺮ ﻋﻘﺪ ﻧﮑﺎح و وطء و ّ‬
‫ﻣﻘﺪﻣﺎت‬
 ‫‪٥٧‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬
‫ﺟﻤﺎع(‪ .‬و ھﺮﮔﺎه ھﻤﮥ آن ﺳﻪ ﺗﺎ را اﻧﺠﺎم داد ھﻤﮥ ّ‬
‫ﻣﺤﺮﻣﺎت اﺣﺮام ﺑﺮ او‬
‫ّ‬
‫ﺣﻼل ﻣﯽﺷﻮد و ﺗﺤﻠﻞ دوم او را ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ّ‬ ‫‪ -٢‬ﻧﻮع ّ‬
‫دوم از اﻧﻮاع ﺗﺤﻠﻞ اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ اﺣﺮام ﺑﻪ ﺣﺞ ﺑﺒﻨﺪد و وﻗﻮف ﻋﺮﻓﻪ‬
‫ّ‬
‫از او ﻓﻮت ﺷﻮد ﮐﻪ ﻋﻤﻞ ﻋﻤﺮه را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﺪ و ﺗﺤﻠﻞ او را ﺣﺎﺻﻞ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و ﺳﺎل دﯾﮕﺮ ﺣﺞ را ﻗﻀﺎء ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫‪ -٣‬ﻧﻮع ّ‬
‫ﺳﻮم از اﻧﻮاع ﺗﺤﻠﻞ اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﺷﺮط ﻧﻤﺎﯾﺪ در اﺣﺮام ﺧﻮد ﺗﺤﻠﻞ‬
‫را ھﺮﮔﺎه ﻋﺬری ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﯿﻤﺎری ﯾﺎ ﺗﻤﺎم ﺷﺪن ﻣﺼﺮف ﯾﺎ ﮔﻢ ﮐﺮدن راه‬
‫ﭘﯿﺶ آﯾﺪ ﮐﻪ ّﻧﯿﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ّ :‬ﻧﯿﺖ ﻧﻤﻮده ﺣﺞ را و اﺣﺮام ﺑﺴﺘﻢ ﺑﻪ آن و‬
‫ً‬
‫ﻣﺜﻼ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺣﺎل ﺑﻪ ّ‬
‫ﻣﺠﺮد اﯾﻦﮐﻪ‬ ‫ھﺮﮔﺎه ﺑﯿﻤﺎر ﺷﻮم ﺣﻼل ﮔﺮدم‪،‬‬
‫ّ‬
‫ﺑﯿﻤﺎر ﺷﻮد از اﺣﺮام ﺑﯿﺮون ﻣﯽآﯾﺪ و ﻟﺰوﻣﯽ ﺑﻪ ّﻧﯿﺖ و ﻋﻤﻞ ﺗﺤﻠﻞ‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﺒﺎﻋﻪ دﺧﺘﺮ زﺑﯿﺮ ﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ‪ -‬ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ج ﻋﺮض ﮐﺮد ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاھﻢ ﺣﺞ ﻧﻤﺎﯾﻢ ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮ و ﮔﻤﺎن ﻣﯽﺑﺮم ﮐﻪ ﺑﯿﻤﺎر ﺷﻮم؛ ﺣﻀﺮت ج ﻓﺮﻣﻮد ﺑﮕﻮ‪» :‬ا� ��‬
‫ﺣﻴﺚ ﺣبﺴت�«‪» .‬ﺧﺪاﯾﺎ ﺣﻼل ﻓﺮﻣﺎﻧﯿﺪهای ﻣﺮا ھﺮ ﺟﺎ ﮐﻪ ﺑﺎز داﺷﺘﯽ ﻣﺮا(‬
‫ﺑﻪ ﺑﯿﻤﺎری«‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫‪ -٤‬ﻧﻮع ﭼﮫﺎرم از اﻧﻮاع ﺗﺤﻠﻞ‪ ،‬ھﻤﺎن ﺗﺤﻠﻞ ﺑﻪ ﻋﺬر اﺣﺼﺎر اﺳﺖ‪ .‬اﺣﺼﺎر‬
‫ً‬
‫ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ﻣﻨﻊ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ زﻧﯽ ﻣﺜﻼ اﺣﺮام ﺑﻪ ﺣﺞ ﺑﻨﺪد و ﺷﻮھﺮ او را از‬
‫رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺣﺞ ﻣﻨﻊ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦﺣﺎل ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی را )ﮐﻪ در ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﮐﻔﺎﯾﺖ ﮐﻨﺪ( ذﺑﺢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﺑﻪ ّﻧﯿﺖ ﺗﺤﻠﻞ و ﻣﻮی ﺳﺮ را ﺑﻪ ّﻧﯿﺖ ﺗﺤﻠﻞ‬
‫ﮐﻮﺗﺎه ﻣﯽﮐﻨﺪ و از اﺣﺮام ﺑﯿﺮون ﻣﯽآﯾﺪ ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺷﺨﺼﯽ اﺣﺮام ﺑﺴﺘﻪ‬
‫ّ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و او را از رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﮑﻪ ﻣﻨﻊ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و راه دﯾﮕﺮی ﺑﺮای رﻓﺘﻦ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﺑﻪ ذﺑﺢ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ و ﻧﯿﺴﺖ ﮐﺮدن ﻣﻮی ﺑﻪ‬
‫ّ‬
‫ّﻧﯿﺖ ﺗﺤﻠﻞ ﺧﻮد را ﺣﻼل ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ذﺑﺢ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ و ﻧﯿﺴﺖ ﮐﺮدن ﻣﻮی‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﺳﺮ‪ ،‬ھﺮ دو را در ﻣﺤﻠﯽ ﮐﻪ ﻣﻨﻊ ﺷﺪه ﺑﻪ ّﻧﯿﺖ ﺗﺤﻠﻞ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدھﺪ و‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬ ‫‪٥٨‬‬

‫ﮔﻮﺷﺖ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ را ﺑﻪ ﻓﻘﺮاء ﻣﯽدھﺪ؛ اﮔﺮ ﺣﯿﻮان را ﻧﯿﺎﺑﺪ ﺑﻪ ﻗﯿﻤﺖ آن‬

‫ّ‬
‫ﮔﻨﺪم ﺑﻪ ﻓﻘﺮاء ﻣﯽدھﺪ )و ﺗﺎ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ را ﺑﻪ ّﻧﯿﺖ ﺗﺤﻠﻞ ذﺑﺢ ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ و‬
‫ّ‬
‫ﻣﻮی ﺳﺮ را ﺑﻪ ّﻧﯿﺖ ﺗﺤﻠﻞ ﻧﯿﺴﺖ ﻧﮑﻨﺪ از اﺣﺮام ﺑﯿﺮون ﻧﻤﯽآﯾﺪ(‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺧﻮراک ﻧﯿﺰ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻓﻘﺮاء دھﺪ ﺑﺠﺎی ھﺮ ﯾﮏ ُﻣﺪ ﯾﮏ روز ﺑﻪ روزه‬
‫ّ‬
‫رود‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﻮﻗﻌﯽ ﮐﻪ ّﻧﯿﺖ ﺗﺤﻠﻞ ﺑﻪ روزه ﻧﻤﻮد و ﺳﺮ را ﺳﺘﺮد‪ ،‬از اﺣﺮام ﺑﯿﺮون‬
‫ﻣﯽآﯾﺪ اﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﻪ روزه ﻧﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫إﺣﺼﺎر‬

‫)ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ﻣﻨﻊ از اﻧﺠﺎم دادن ﺣﺞ ﭘﺲ از اﺣﺮام ﺑﺴﺘﻦ(‪.‬‬

‫اﺣﺼﺎر ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻪ ﻣﻨﻊ دﺷﻤﻦ از رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺣﺞ ﯾﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻊ ﮐﺮدن ﭘﺪر‪،‬‬
‫ﻓﺮزﻧﺪ را از رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺣﺞ ﯾﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻊ ﮐﺮدن ﺷﻮھﺮ زن را از رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺣﺞ ﯾﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻨﻊ ﮐﺮدن ﻃﻠﺒﮑﺎر ﺑﺪھﮑﺎر را از رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺣﺞ‪ .‬ھﺮﮔﺎه ﺑﺪھﮑﺎر ﭼﯿﺰی ﻧﺪارد ﮐﻪ‬
‫ﺑﺪھﯽ ﺧﻮد را ﺑﺪھﺪ و ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﯽ ﭼﯿﺰی ﺧﻮد را ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ّاﻣﺎ اﮔﺮ ﯾﮑﯽ از آﻧﺎن اﺟﺎزۀ ﺣﺞ را ﺑﻪ ﻧﺎﻣﺒﺮدﮔﺎن دادﻧﺪ و اﺣﺮام ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫ﺑﻌﺪا ّ‬
‫ﺣﻖ ﻣﻨﻊ از رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺣﺞ را ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼ ﺷﻮھﺮ اﺟﺎزه داد ﮐﻪ زوﺟﻪاش ﺑﻪ‬
‫ﺣﺞ رود و زوﺟﻪی او اﺣﺮام ﺑﺴﺖ‪ ،‬در اﯾﻦﺣﺎل ﺷﻮھﺮ ّ‬
‫ﺣﻖ ﻣﻨﻊ را ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﻫﺪی‬

‫ھﺪی ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ‪ :‬ارﻣﻐﺎن‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺤﺮم آن را ﺑﺎ ﺧﻮد ھﻤﺮاه‬

‫ّ‬
‫ﻣﯽﺑﺮد ﺗﺎ در ﺣﺮم ﻣﮑﻪ ذﺑﺢ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ارﻣﻐﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻓﻘﺮاء آﻧﺠﺎ ﺑﺮد‬
‫ﺳﻨﺖ ﺑﺎﺷﺪ ذﺑﺢ آن ﺑﺮ ﻣﺤﺮم اﻃﻼق ﻣﯽﺷﻮد و‬ ‫و ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ھﺮ ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﮐﻪ ﻻزم ﯾﺎ ّ‬
‫ﻗﺼﺪ از اﯾﻦ ﻓﺼﻞ ھﻤﯿﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪٥٩‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬

‫ھﺪی ﺑﺮ دو ﻧﻮع اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ -١‬ھﺪی واﺟﺐ‪ :‬و آن ذﺑﺢ ﺣﯿﻮاﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﮐﺮدن ﯾﮑﯽ از‬
‫ﻣﺤﺮﻣﺎت اﺣﺮام ﯾﺎ ﻧﮑﺮدن ﯾﮑﯽ از واﺟﺒﺎت ﺣﺞ و ﯾﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﺬر ﮐﺮدن‬ ‫ّ‬
‫ّ‬
‫)ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻧﺬر ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی را در ﺣﺮم ﻣﮑﻪ ذﺑﺢ و ﺑﻪ ﻓﻘﺮا‬
‫دھﺪ( واﺟﺐ ﺷﻮد‪ .‬در ھﺪی واﺟﺐ‪ ،‬ﺧﻮردن ﺻﺎﺣﺐ ھﺪی از آن روا‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻨﺖ‪ :‬ﮐﻪ ﺑﻪ راﯾﮕﺎﻧﯽ ﺣﯿﻮاﻧﯽ را ذﺑﺢ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺑﺪون اﯾﻦﮐﻪ ﺑﺮ او‬ ‫‪ -٢‬ھﺪی ّ‬
‫ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﺧﻮردن ﺻﺎﺣﺐ ھﺪی از آن رواﺳﺖ و‬ ‫واﺟﺐ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ھﺪی ّ‬
‫ﻻزم اﺳﺖ ﺻﺪﻗﻪ دادن از ﮔﻮﺷﺖ آن ﺑﻪ ﻣﻘﺪاری ﮐﻪ ﻧﺎم ﺻﺪﻗﻪ ﺑﺮ آن‬
‫ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﺳﻪ ﯾﮏ آن را ﺻﺎﺣﺐ‬ ‫اﻃﻼق ﺷﻮد و ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ در ھﺪی ّ‬
‫ھﺪﯾﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬و ﺳﻪ ﯾﮑﯽ‬ ‫ھﺪی و ﺑﺴﺘﮕﺎﻧﺶ ﺧﻮرﻧﺪ و ﺳﻪ ﯾﮑﯽ ﺑﻪ ﯾﺎران ّ‬
‫َْ‬ ‫َ ُُ ْ َ‬
‫ﺑﻪ ﻓﻘﺮا دھﺪ )زﯾﺮا در ﻗﺮآن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ف�وا ِمن َها َوأ ْطعِ ُموا القان َِع‬
‫�﴾ ]اﻟﺤﺞ‪ .[٣٦ :‬ﻣﻌﻨﯽ‪» :‬ﭘﺲ ﺑﺨﻮرﯾﺪ از ھﺪیھﺎ و ﺑﺨﻮراﻧﯿﺪ ﻓﻘﺮاﯾﯽ‬ ‫َوال ْ ُم ْع َ َّ‬
‫را ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻊاﻧﺪ و دﺳﺖ ﺳﺆال دراز ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻓﻘﺮاﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺣﺎﺟﺖ‬
‫دﺳﺖ ﺳﺆال دراز ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﻫﺪی‬

‫ھﺪی ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ‪ :‬ﺣﯿﻮاﻧﺎﺗﯽ ﮐﻪ در ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه ذﺑﺢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺑﺮ دو ﻧﻮعاﻧﺪ‪:‬‬

‫آﻧﭽﻪ در ﻗﺮآن وارد اﺳﺖ و آن ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﭼﮫﺎر ﭼﯿﺰ‪:‬‬
‫‪ -١‬ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی ﮐﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﺘﻤﺘﻊ ذﺑﺢ آن ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐﺸﺘﻦ ﺷﮑﺎر ذﺑﺢ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﺮاﺷﯿﺪن ﻣﻮی ﯾﺎ ﭼﯿﺪن ﻧﺎﺧﻦ ذﺑﺢ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ّ‬
‫‪ -٤‬ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی ﮐﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﺤﺼﺮ ھﻨﮕﺎم ﺗﺤﻠﻞ ذﺑﺤﺶ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬ ‫‪٦٠‬‬

‫اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﻣﺘﻤﺘﻊ ﺣﯿﻮان را ﻧﯿﺎﺑﺪ ﮐﻪ ذﺑﺢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺳﻪ روز در ﺣﺞ و ھﻔﺖ‬
‫ﻣﯿﺴﺮ ﻧﺸﺪ‬ ‫روز ﭘﺲ از ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﺑﻪ وﻃﻦ روزه دارد؛ اﮔﺮ در ﺣﺞ ﺑﻪ روزه رﻓﺘﻦ ّ‬
‫ﻣﻮﻗﻌﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ وﻃﻦ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬ﻣﯿﺎن ﺳﻪ روز و ھﻔﺖ روز روزه داری ﺑﻪ اﻧﺪازۀ‬
‫ﻣﺪﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﺮاﺟﻌﺖ از ﺣﺞ ﺑﻪ وﻃﻦ ﻣﯽﺷﻮد ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻗﺮار دھﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼ ﺳﻪ روز ﮐﻪ‬ ‫ّ‬
‫روزه ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺪ روز ﺻﺒﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬دﮔﺮ ھﻔﺖ روز ﺑﻪ روزه رود؛ زﯾﺮا در ﻗﺮآن‬
‫ام ثَ َ�ثَةِ َ�يَّا� � ْ َ ّ َ ْ َ َ َ ْ ُ ْ‬
‫ا� ِج َوسبع ٍة إِذا َرجعتم﴾‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ �َ ﴿ :‬م ْن ل َ ْم َ� ْد َفص َي ُ‬
‫ِ‬
‫ٍ ِ‬ ‫ِ‬
‫]اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٩٦ :‬‬
‫ّ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ‪» :‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺗﻤﺘﻊ ﻧﻤﻮد و ﻧﯿﺎﺑﯿﺪ ﺧﻮﻧﯽ را‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺮ او اﺳﺖ ﺳﻪ روز در ﺣﺞ‬
‫و ھﻔﺖ روز ﭘﺲ از ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﺑﻪ وﻃﻦ روزه ﮔﺮﻓﺘﻦ« ﺳﻦ و ﺻﻔﺖ ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﮐﻪ در‬
‫ّ‬
‫ﺗﻤﺘﻊ ذﺑﺢ ﻣﯽﺷﻮد ﺳﻦ و ﺻﻔﺖ ﺣﯿﻮان ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺨﯿﺮ اﺳﺖ ﻣﯿﺎن ذﺑﺢ‬ ‫‪ -٢‬اﮔﺮ ﺷﮑﺎری را در ﺣﺎل اﺣﺮام ﮐﺸﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ ّ‬
‫ّ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ آن و ﺻﺪﻗﻪ ﻧﻤﻮدﻧﺶ ﺑﺮ ﻓﻘﺮای ﺣﺮم ﻣﮑﻪ ﯾﺎ ﻗﯿﻤﺖ ﮐﺮدﻧﺶ و ﺧﺮﯾﺪن ﺑﻪ‬
‫ﻣﺪ‪ ،‬ﯾﺎ‬ ‫ﻗﯿﻤﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﮑﺎر ﮔﻨﺪم را و دادن آن ﺑﻪ ﻓﻘﺮاء ﺣﺮم ﺑﻪ ھﺮ ﻓﻘﯿﺮی ﯾﮏ ّ‬
‫ﻣﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﺠﺎی ھﺮ ﯾﮏ ﻣﺪ ﯾﮏ روز روزه ﮔﺮﻓﺘﻦ؛ زﯾﺮا در ﻗﺮآن‬ ‫ﺑﺠﺎی ھﺮ ﯾﮏ ّ‬
‫َ َ‬ ‫َ َ َ ٌ ُْ‬
‫اء مِثل َما � َتل م َِن ا�َّ َع ِم﴾ ]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪ .[٩٥ :‬ﻣﻌﻨﯽ‪ :‬ﭘﺲ ﺳﺰای‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فجز‬
‫آن ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺷﮑﺎر را ﮐﺸﺖ‪ ،‬ذﺑﺢ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن از ﺷﺘﺮ ﯾﺎ ﮔﺎو ﯾﺎ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ اﺳﺖ و‬
‫اما﴾ ]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪ .[٩٥ :‬ﻣﻌﻨﯽ‪» :‬ﯾﺎ ﺑﺮاﺑﺮ آن روزهداری‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﴿أَ ْو َع ْد ُل َذل َِك ص َي ً‬
‫ِ‬
‫ﻣﺪ ﯾﮏ روز روزه ﮔﯿﺮد«‪ .‬اﮔﺮ ﺷﮑﺎری را ﮐﻪ ﮐﺸﺘﻪ اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎی ﯾﮏ ّ‬

‫ﻣﺨﯿﺮ اﺳﺖ ﻣﯿﺎن ﻗﯿﻤﺖ ﮐﺮدن و ﺧﺮﯾﺪن ﺑﻪ ﻗﯿﻤﺖ آن ﺧﻮراﮐﯽ و‬ ‫ﻧﺪارد‪ ،‬ﭘﺲ ّ‬
‫دادن ﺑﻪ ﻓﻘﺮا ﺑﻪ ھﺮ ﻓﻘﯿﺮ ﯾﮏ ﻣﺪ ﯾﺎ روزه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﺎی ھﺮ ﯾﮏ ﻣﺪ ﯾﮏ روز‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﮐﻪ در ﻓﺪﯾﮥ ﻣﻮ ﺗﺮاﺷﯿﺪن ﯾﺎ ﻧﺎﺧﻦ ﭼﯿﺪن ذﺑﺢ ﺷﻮد ﮐﻪ در آن‬
‫ﻣﺨﯿﺮ اﺳﺖ ﻣﯿﺎن ذﺑﺢ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی )ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻦ و ﺻﻔﺖ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ( و‬ ‫ّ‬
‫دادن ﮔﻮﺷﺖ آن ﺑﻪ ﻓﻘﺮای ﺣﺮم ﯾﺎ روزه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺳﻪ روز ﯾﺎ ﺻﺪﻗﻪ دادن دوازده‬
 ‫‪٦١‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬
‫َ َ‬ ‫َ‬
‫ﻣﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ �﴿ :‬م ْن �ن‬ ‫ﻣﺪ ﮔﻨﺪم ﺑﻪ ﺷﺶ ﻣﺴﮑﯿﻦ ﺑﻪ ھﺮ ﮐﺪام دو ّ‬ ‫ّ‬
‫ْ‬
‫ك﴾‬
‫�ضا أَ ْو بهِ أَ ًذى م ِْن َرأ ِسهِ فَفِ ْديَ ٌة م ِْن ِ َ َ ْ َ َ َ َ ْ ُ ُ‬
‫ْ ُ ْ َ ً‬
‫صيا ٍ� أو صدق ٍة أو �س ٍ‬ ‫ِ‬ ‫مِن�م م ِر‬
‫]اﻟﺒﻘﺮة‪ .[١٩٦ :‬ﻣﻌﻨﯽ‪» :‬ﭘﺲ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﺷﺪ از ﺷﻤﺎ ﺑﯿﻤﺎر ﯾﺎ زﯾﺎن ﯾﺎﺑﺪ از ﻣﻮی ﺳﺮ )ﺑﻪ‬
‫اﯾﻦﮐﻪ ﺳﺮش ﺷﭙﺶ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ( و ﻣﻮی ﺳﺮ را ﺑﺘﺮاﺷﺪ ﭘﺲ در ﻓﺪﯾﮥ آن ّ‬
‫ﻣﺨﯿﺮ اﺳﺖ‬
‫ﻣﯿﺎن روزه داری ﺳﻪ روز ﯾﺎ ﺻﺪﻗﻪ دادن )دوازده ﻣﺪ ﺑﻪ ﺷﺶ ﻣﺴﮑﯿﻦ( ﯾﺎ ذﺑﺢ‬
‫ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی ﮐﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﺤﺼﺮ )ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻨﻊ ﺷﺪه از ﺣﺞ ﺑﻌﺪ از اﺣﺮام‬
‫ّ‬
‫ﺑﺴﺘﻦ( آن ھﻨﮕﺎم ﺗﺤﻠﻞ ذﺑﺢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺳﻦ و ﺻﻔﺖ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﮔﺮ‬
‫ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ را ﻧﯿﺎﺑﺪ ﭘﺲ ﺑﻪ ﻗﯿﻤﺖ آن ﮔﻨﺪم را ﺧﺮﯾﺪه و ﺑﻪ ﻓﻘﺮا دھﺪ ﺑﻪ ھﺮ‬
‫ﻓﻘﯿﺮی ﯾﮏ ﻣﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ ﺟﺎی ھﺮ ﯾﮏ ﻣﺪ‪ ،‬ﯾﮏ روز ﺑﻪ روزه رود‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ْ ْ‬ ‫� ُ� ْم َ� َما ْ‬
‫اس َتيْ َ َ‬ ‫َ ْ ُ ْ‬
‫� م َِن ال َهد ِي﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪ .[١٩٦ :‬ﻣﻌﻨﯽ‪:‬‬ ‫ح ِ ْ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فإِن أ‬
‫»اﮔﺮ ﻣﺤﺼﺮ ﺷﺪﯾﺪ ﭘﺲ آﻧﭽﻪ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪ از ھﺪی )ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ( ﺑﺪھﯿﺪ«‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ در ﻗﺮآن ذﮐﺮ ﻧﺸﺪه و آن ﺑﺮ دو ﻧﻮع اﺳﺖ‪:‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﺮک ﯾﮑﯽ از واﺟﺒﺎت ﺣﺞ ﻻزم ﺷﻮد و اﯾﻦ ﭘﻨﺞ ﻗﺴﻢ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -١‬ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﺣﺮام ﻧﺒﺴﺘﻦ از ﻣﯿﻘﺎت ﻻزم ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﺐ ﻧﻤﺎﻧﺪن در ﻣﺰدﻟﻔﻪ ﻻزم ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﺐ ﻧﻤﺎﻧﺪن در ﻣﻨﯽ ﻻزم ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﺮک رﻣﯽ ﻻزم ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -٥‬ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﺮک ﻃﻮاف وداع ﻻزم ﺷﻮد‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺧﻮش ﮐﺮدن واﺟﺐ ﺷﻮد و اﯾﻦ ﻧﯿﺰ ﭘﻨﺞ ﻗﺴﻢ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -١‬وطء ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﺣﺞ ﻓﺎﺳﺪ ﻣﯽﮔﺮدد و ذﺑﺢ ﺷﺘﺮی ﻻزم وطء‬
‫ﮐﻨﻨﺪه اﺳﺖ )ﺑﻪ ﻓﺼﻞ ﻓﺴﺎد ﺣﺞ رﺟﻮد ﺷﻮد(‪.‬‬
‫‪ -٢‬دﺳﺖ ﮐﺸﯿﺪن ﺑﻪ ﺷﮫﻮت‪ ،‬در آن ذﺑﺢ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی ﻻزم آﯾﺪ‪.‬‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬ ‫‪٦٢‬‬

‫‪ -٣‬ﺑﻮﺳﯿﺪن‪ ،‬ﮐﻪ در آن ذﺑﺢ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی ﻻزم اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -٤‬ﺑﻮ ﺧﻮش ﺑﮑﺎر ﺑﺮدن ﮐﻪ در آن ذﺑﺢ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی ﻻزم اﺳﺖ‪.‬‬
‫ُ‬ ‫ُ‬
‫‪ -٥‬ﻟﺒﺎس دوﺧﺘﻪ ﯾﺎ ﺑﺎﻓﺘﻪ ﭘﻮﺷﯿﺪن )ﻏﯿﺮ ﻟﻨﮓ ﭘﺎ و ﻟﻨﮓ دوش( ﮐﻪ در‬
‫ﭘﻮﺷﯿﺪن ﻟﺒﺎس‪ ،‬ذﺑﺢ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی ﻻزم اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺑﻮد ﺗﻔﺼﯿﻞ ھﺪی و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪:‬‬
‫ﺧﻮﻧﯽھﺎ ﺑﺮ ﭼﮫﺎر ﻧﻮعاﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ -١‬ﺧﻮﻧﯽ )ﺣﯿﻮان ﮐﺸﺘﻨﯽ( ﮐﻪ ﺷﺎرع ﺻﻠﻮات اﻟﻠﻪ و ﺳﻼﻣﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﺑﻪ‬
‫دوم‬ ‫ﻣﻘﺮر ﻓﺮﻣﻮده و ھﺮﮔﺎه ﯾﮑﯽ از ﻣﺮاﺗﺐ آن ّ‬
‫ﻣﯿﺴﺮ ﻧﺸﻮد ﻣﺮﺗﺒﮥ ّ‬ ‫ﺗﺮﺗﯿﺐ ّ‬
‫ﻣﻌﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ و اﯾﻦ را دم ﺗﺮﺗﯿﺐ و ﺗﻘﺪﯾﺮ ﻧﺎﻣﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮﻧﯽ‬ ‫را ّ‬
‫ّ‬
‫ﺗﻤﺘﻊ و ِﻗﺮان و ﻓﻮت ﻋﺮﻓﻪ و ﺗﺮک ﯾﮑﯽ از واﺟﺒﺎت ﭘﻨﺞﮔﺎﻧﻪ ﺣﺞ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺮر ﻓﺮﻣﻮده‬‫‪ -٢‬ﺧﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﺷﺎرع ﺻﻠﻮات اﻟﻠﻪ و ﺳﻼﻣﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ آن را ّ‬
‫و ھﻨﮕﺎم ﻣﯿﺴﺮ ﻧﺸﺪن ﯾﮑﯽ از ﻣﺮاﺗﺐ آن ھﻤﺴﺮ آن را ﺑﯿﺎن ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮﻧﯽ ﮐﻪ در وطء ﻣﻔﺴﺪ ﺣﺞ ﻻزم ﺷﻮد و ﺧﻮﻧﯽ ﮐﻪ در ﻣﺤﺼﺮ‬
‫ﺷﺪن ﻻزم آﯾﺪ و اﯾﻦ را دم ﺗﺮﺗﯿﺐ و ﺗﻌﺪﯾﻞ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺧﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﺷﺎرع ﺻﻠﻮات اﻟﻠﻪ و ﺳﻼﻣﻪ ﻋﻠﯿﻪ دھﻨﺪۀ آن را ّ‬
‫ﻣﺨﯿﺮ ﻓﺮﻣﻮده‬
‫ﻣﻌﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ و اﯾﻦ را دم ﺗﺨﯿﯿﺮ و ﺗﻘﺪﯾﺮ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬ ‫و اﻧﻮاع اﺧﺘﯿﺎر را ّ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮﻧﯽ ﮐﻪ در ﻟﺒﺎس ﭘﻮﺷﯿﺪن و ﺑﻮ ﺧﻮش و روﻏﻦ ﮐﺸﯿﺪه ﺑﻪ ﺳﺮ‬
‫ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺟﻤﺎع ﻻزم ﺷﻮد‪.‬‬ ‫و روﯾﺶ و ﺟﺪا ﮐﺮدن ﻣﻮی ﯾﺎ ﻧﺎﺧﻦ و ّ‬
‫‪ -٤‬ﺧﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﺷﺎرع ﺻﻠﻮات اﻟﻠﻪ و ﺳﻼﻣﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﺧﻮﻧﯽدھﻨﺪه را ّ‬
‫ﻣﺨﯿﺮ‬
‫ﻓﺮﻣﻮده و ھﻤﺴﺮ ھﺮ ﯾﮏ از اﻧﻮاع اﺧﺘﯿﺎر را ﺑﯿﺎن ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ و اﯾﻦ را دم‬
‫ﺗﺨﯿﯿﺮ و ﺗﻌﺪﯾﻞ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮﻧﯽ ﮐﻪ در ﮐﺸﺘﻦ ﺷﮑﺎر و ﺑﺮﯾﺪن‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫درﺧﺖ ﺣﺮم ﻣﮑﻪ ﻣﻌﻈﻤﻪ ﻻزم ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺻﯿﺪ‪) :‬ﺷﮑﺎر(‬
 ‫‪٦٣‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬

‫ﻣﺤﺮﻣﺎت اﺣﺮام ﮔﺬﺷﺖ ﮐﻪ ﮐﺸﺘﻦ ﺷﮑﺎر ﺑﺮ‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دارﯾﺪ ﮐﻪ در ﻓﺼﻞ ّ‬
‫ﻣﺤﺮم روا ﻧﯿﺴﺖ و در ﮐﺸﺘﻦ ﺷﮑﺎر ﻓﺪﯾﻪ ﻻزم اﺳﺖ و ﮐﻠﻤﮥ ﺻﯿﺪ و ﺷﮑﺎر ﺑﺮ‬
‫ھﺮ ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬از اﯾﻦ راه ﺧﻮب اﺳﺖ اﻧﻮاع ﺷﮑﺎر را ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و ﺷﮑﺎری‬
‫ﮐﻪ از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدن آن ﻣﻮﺟﺐ ﻓﺪﯾﻪ اﺳﺖ ﺑﺪاﻧﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺻﯿﺪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺣﯿﻮان ﺷﮑﺎر ﺷﺪﻧﯽ ﺑﺮ دو ﻧﻮع اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -١‬ﺻﯿﺪ درﯾﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺣﻼل اﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ و ﮐﺸﺘﻦ آن ﺑﺮای ﻣﺤﺮم و‬
‫ُ َّ َ ُ ْ َ ْ ُ ْ ْ‬
‫ﻏﯿﺮﻣﺤﺮم‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ آﯾﮥ ‪ / ٩٦‬ﺳﻮره ﻣﺎﺋﺪه ﴿أحِل ل�م صيد ا�َح ِر﴾‬
‫]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪ .[٩٦ :‬ﻣﻌﻨﯽ‪» :‬روا ﮔﺮداﻧﯿﺪه ﺷﺪ ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﺷﮑﺎر درﯾﺎﯾﯽ«‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺻﯿﺪ ّﺑﺮی و آن ﺑﺮ ﭼﮫﺎر ﻧﻮع اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -١‬آﻧﭽﻪ ﮐﺸﺘﻦ آن ﺑﺮای ﻣﺤﺮم روا ﺑﺎﺷﺪ و ﻏﺮاﻣﺖ آن ﻻزﻣﺶ ﮔﺮدد‪ .‬و‬
‫آن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺷﮑﺎری ﮐﻪ ﺑﺮای ﺿﺮورت ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ آن را ﺑﮑﺸﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -٢‬آﻧﭽﻪ ﺑﺮای ﻣﺤﺮم روا ﺑﺎﺷﺪ ﮐﺸﺘﻦ آن و ﻏﺮاﻣﺘﺶ ﻻزم ﻣﺤﺮم ﻧﮕﺮدد‪.‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ھﺮ زھﺮداری‪ :‬ﻣﺎر ﮔﮋدم و ﻏﯿﺮه‪ .‬و زاغ و ﻣﺮغ ﮔﻮﺷﺖﺧﻮار‪ .‬و‬
‫ﺳﮓ وﻟﮕﺮد و ﮐﺸﺘﻦ ھﺮ درﻧﺪه ﮐﻪ ﺣﻤﻠﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺷﮑﺎری ﮐﻪ ﺣﻤﻠﻪ‬
‫ﮐﻨﺪ‪ .‬و ھﺮ ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻊ از ﻋﺒﻮر در راه ﺑﺎﺷﺪ )ﺑﻠﮑﻪ ﮐﺸﺘﻦ‬
‫ﺳﻨﺖ اﺳﺖ(‪.‬‬ ‫ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﻣﺆذی ﺑﺮای ﻣﺤﺮم ّ‬
‫‪ ١ -٣‬آﻧﭽﻪ ﮐﺸﺘﻨﺶ روا ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ھﺮ ﺣﯿﻮان وﺣﺸﯽ ﺣﻼل ﮔﻮﺷﺖ از‬
‫ّ‬
‫ﻗﺒﯿﻞ ﺧﺮﮔﻮش و روﺑﺎه و آھﻮ و ﻏﯿﺮه ﮐﻪ اﮔﺮ در ﺣﺮم ﻣﮑﻪ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ ﯾﺎ‬
‫اﯾﻦﮐﻪ ﮐﺸﻨﺪۀ آن ﻣﺤﺮم ﺑﻮد ﮐﻪ ﻏﺮاﻣﺖ آن ﺑﻪ ذﺑﺢ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن در‬
‫ﺧﻠﻘﺖ )از ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ و ﮔﺎو و ﺷﺘﺮ(‪.‬‬

‫‪ -١‬آﻧﭽﻪ ﻧﻪ ﮐﺸﺘﻨﺶ روا ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻪ ﺑﻪ ﮐﺸﺘﻦ آن ﻏﺮاﻣﺖ ﻻزم ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ھﺮ ﺣﯿﻮان ﺣﺮام‬
‫ﮔﻮﺷﺖ ﻏﯿﺮ آﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷﺖ ﻣﺜﻞ ﺷﻐﺎل‪.‬‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬ ‫‪٦٤‬‬
‫ﻻزم ﮐﺸﻨﺪه اﺳﺖ اﮔﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ دارد‪ ،‬ﮐﺸﻨﺪه ّ‬
‫ﻣﺨﯿﺮ اﺳﺖ ﻣﯿﺎن ذﺑﺢ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن‬
‫ّ‬
‫و ﺻﺪﻗﻪ ﮐﺮدﻧﺶ ﺑﺮ ﻓﻘﺮای ﺣﺮم ﻣﮑﻪ ﯾﺎ ﻗﯿﻤﺖ ﮐﺮدن آن و ﺧﺮﯾﺪن ﺑﻪ ﺑﮫﺎی آن‬
‫ﺧﻮراﮐﯽ )ﮐﻪ در زﮐﺎت ﻓﻄﺮ ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ( و دادن آن ﺑﻪ ﻓﻘﺮای ﺣﺮم ﯾﺎ ﺑﻪ روزه‬
‫رﻓﺘﻦ ﺑﺠﺎی ھﺮ ﯾﮏ ﻣﺪ ﯾﮏ روز‪ .‬ﺷﮑﺎری ﮐﻪ ﺣﻼل ﮔﻮﺷﺖ و وﺣﺸﯽ و در‬
‫ﺧﻠﻘﺖ از ﮔﺎو و ﺷﺘﺮ و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ دارد ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از‪ :‬ﺷﺘﺮ ﻣﺮغ ﮐﻪ در‬
‫ﻓﺪﯾﻪی آﻧﻪ ذﺑﺢ ﺷﺘﺮی ﻻزم اﺳﺖ و ﮔﻮرﺧﺮ و ﮔﺎو ﮐﻮھﯽ و ﮔﻮزن ﮐﻪ در‬
‫ﻓﺪﯾﻪی آﻧﮫﺎ ذﺑﺢ ﻗﻮﭼﯽ ﻻزم اﺳﺖ و روﺑﺎه و ﺳﻮﺳﻤﺎر ﮐﻪ در ﻓﺪﯾﻪی آﻧﮫﺎ ذﺑﺢ‬
‫ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی ﻻزم اﺳﺖ و ﺧﺮﮔﻮﺷﯽ ﮐﻪ در ﻗﺪﯾﻪی آن ذﺑﺢ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی ﮐﻪ ﯾﮑﺴﺎل‬
‫ﻧﺮﺳﯿﺪه اﺳﺖ ﻻزم اﺳﺖ و ﻣﻮش دﺷﺘﯽ )ھﺮ ﻧﻮع( ﮐﻪ در ﻓﺪﯾﻪی آن ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ‬
‫ﭼﮫﺎر ﻣﺎھﻪ اﺳﺖ و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺒﻮﺗﺮ از ھﺮ ﭘﺮﻧﺪهای ﮐﻪ ﺑﻪ ﯾﮏ دھﻦ آب )ﺑﻪ ﯾﮏ‬
‫ﺑﺎر( ﻣﯽﺧﻮرد ﻣﺜﻞ ﻗﻤﺮی )ﮐﻮﮐﻮ( در ﻓﺪﯾﻪی آن ذﺑﺢ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪی اﺳﺖ و در‬
‫ﻓﺪﯾﻪی ﺑﺰرگﺗﺮ از ﮐﺒﻮﺗﺮ‪ ،‬ﺑﮫﺎی آن ﻻزم اﺳﺖ و آﻧﭽﻪ در ﺧﺼﻮص ﻓﺪﯾﮥ آن ﻧﻘﻞ‬
‫ﺛﺎﺑﺘﯽ ﻧﯿﺴﺖ دو ﻧﻔﺮ ﻋﺪل در ﺑﮫﺎی آن ﺣﮑﻢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و اﮔﺮ آن ﺷﮑﺎر ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻣﺨﯿﺮ اﺳﺖ ﻣﯿﺎن ﻗﯿﻤﺖ‬ ‫ﻧﺪارد )از ﺷﺘﺮ و ﮔﺎو و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ( در آﻧﺤﺎل ﮐﺸﻨﺪۀ آن ّ‬
‫ﮐﺮدن و ﺧﺮﯾﺪن ﺧﻮراک ﺑﻪ ﺑﮫﺎی آن و دادن ﺑﻪ ﻓﻘﺮا ﺣﺮم ﯾﺎ ﺑﻪ روزه رﻓﺘﻦ ھﺮ‬
‫ً‬
‫ﯾﮏ ﻣﺪ ﯾﮏ روز‪ .‬ﻣﺜﻼ ﺻﯿﺪی را ﮐﻪ ﮐﺸﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ ھﺸﺖ رﯾﺎل ﻗﯿﻤﺖ ﺷﺪ و آن‬
‫ﻣﺒﻠﻎ ﺑﮫﺎی ھﺸﺖ ﻣﺪ ﮔﻨﺪم ﺑﻮد ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺣﺎل اﮔﺮ ﮔﻨﺪم ﺑﻪ ﻓﻘﺮا ﻧﻤﯽدھﺪ‪،‬‬
‫ّ‬
‫ھﺸﺖ روز ﺑﻪ روزه ﻣﯽرود او ﻣﺤﻞ اﻋﺘﺒﺎر ﻗﯿﻤﺖ در ﺷﮑﺎری ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺪارد‬
‫ّ‬
‫ﻣﺤﻞ ﺗﻠﻒ ﮐﺮدن آن اﺳﺖ و در ﺷﮑﺎری ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ دارد ﻣﺤﻞ اﻋﺘﺒﺎر ﻗﯿﻤﺘﺶ‬
‫ّ‬
‫ﻣﮑﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ(‪.‬‬
 ‫ّ‬
‫آﻧﭽﻪ از اﺣﮑﺎم ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺮم ﻣﮑﻪ اﺧﺘﺼﺎص دارد‬
‫ّ‬
‫آﻧﭽﻪ در ﺣﺮم ﻣﮑﻪ ﺣﺮام اﺳﺖ و ارﺗﮑﺎب آن ﻣﻮﺟﺐ ﻏﺮاﻣﺖ اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬
‫ّ‬
‫‪ -١‬ﺣﺮام ﺑﻮدن ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﮑﺎر ﺣﺮم ﻣﮑﻪ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﺣﺮام ﺑﻮدن ﻗﺼﺪ ّ‬
‫اذﯾﺖ در ﺣﺮم‪.‬‬
‫ّ‬
‫‪ -٣‬ﺣﺮام ﺑﻮدن ﺑﺮﯾﺪن درﺧﺖ ﻣﮑﻪ‪.‬‬
‫ّ‬
‫‪ -٤‬ﺣﺮام ﺑﻮدن اﻧﺘﻘﺎل دادن ﮐﻮزهھﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﮔﻞ ﺣﺮم ﻣﮑﻪ درﺳﺖ ﺷﺪه‬
‫ّ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺧﺎرج از ﺣﺮم و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﻘﻞ ﺧﺎک ﯾﺎ ﺳﻨﮓ از ﺣﺮم ﻣﮑﻪ‬
‫)ﻧﻘﻞ ﺧﺎک و ﺳﻨﮓ و آﻧﭽﻪ از ﺧﺎک درﺳﺖ ﺷﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﻮزه از ﺣﺮم‬
‫ﻣﺪﯾﻨﻪ و ﻣﺘﻌﺮض ﺻﯿﺪ و درﺧﺖ ﺣﺮم ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺷﺪن ﻧﯿﺰ ﺣﺮام اﺳﺖ؛‬
‫ﺗﻌﺮض آن دو در ﺣﺮم ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻏﺮاﻣﺘﯽ ﻧﺪارد(‪.‬‬ ‫اﮔﺮﭼﻪ در ّ‬
‫آﻧﭽﻪ واﺟﺐ اﺳﺖ ﺑﺮای ﺣﺮم ﻣﮑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -١‬واﺟﺐ ﺑﻮدن ذﺑﺢ ھﺪی و ﭘﺨﺶ ﮐﺮدن ﮔﻮﺷﺖ آن و ﺧﻮراﮐﯽ ﮐﻪ در‬
‫ّ‬
‫ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻓﺪﯾﻪ ﯾﺎ ﻧﺬر ﻻزم ﺷﻮد ھﻤﻪ در ﺣﺮم ﻣﮑﻪ‪.‬‬
‫‪ -٢‬واﺟﺐ ﺑﻮدن ﭘﯿﺎده رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺣﺞ‪ ،‬ھﺮﮔﺎه ﭘﯿﺎده رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺣﺞ را ﻧﺬر ﮐﺮد‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫‪ -٣‬وﺟﻮب ﺗﺤﻠﻞ و ﺑﯿﺮون آﻣﺪن از اﺣﺮام در ﺣﺮم ﻣﮑﻪ ﮐﻪ در ﻏﯿﺮ ﺣﺮم‬
‫ّ‬
‫ﺗﺤﻠﻞ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ّ‬ ‫آﻧﭽﻪ از ﺣﯿﺚ ّ‬
‫ﺳﻨﺖ ﺑﻮدن اﺧﺘﺼﺎص ﺑﻪ ﺣﺮم ﻣﮑﻪ دارد‪:‬‬
‫ّ‬
‫اﯾﻦﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺮم ﻣﮑﻪ وارد ﻧﺸﻮﻧﺪ ﻣﮕﺮ در ﺣﺎل اﺣﺮام‪.‬‬
‫ً‬
‫آﻧﭽﻪ در ﺣﺮم ﻣﮑﻪ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ اﺻﻼ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬
‫ّ‬
‫‪ -١‬اﯾﻦﮐﻪ دﺧﻮل ﻣﺸﺮک در ﺣﺮم ﻣﮑﻪ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬ ‫‪٦٦‬‬
‫ّ‬
‫‪ -٢‬دﻓﻦ ﻣﺸﺮک در ﺣﺮم ﻣﮑﻪ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ؛ اﮔﺮ دﻓﻦ ﺷﺪ ﺑﯿﺮون آورده‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و از ﺣﺮم ﺑﯿﺮون ﺑﺮده ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ّ‬
‫‪ -٣‬ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻟﻘﻄﻪ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺎل اﻓﺘﺎده در راه )در ﺣﺮم( ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺗﻤﻠﮏ ﺟﺎﺋﺰ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ّ‬
‫‪ -٤‬اﺣﺮام ﺑﻪ ﻋﻤﺮه در ﺣﺮم ﻣﮑﻪ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺪت ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬‫آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺣﺮم‪ ،‬ﺣﮑﻢ آن ّ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫‪ -‬اﯾﻦﮐﻪ ﺧﻮنﺑﮫﺎ در ﺣﺮم ﻣﮑﻪ ﻣﻐﻠﻆ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ از اﺣﮑﺎم ﮐﻪ ﺑﺮ اھﻞ ﺣﺮم ﺗﺨﻔﯿﻒ ﻣﯽﺷﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫‪ -‬اﯾﻦﮐﻪ اھﻞ ﺣﺮم ﻣﮑﻪ اﮔﺮ ﺗﻤﺘﻊ ﯾﺎ ﻗﺮان ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﻓﺪﯾﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫اﺧﺘﺼﺎص ﻣﮑﻪ‬

‫ﻣﻘﺪﺳﻪ در آن اﺳﺖ و اﯾﻦﮐﻪ اھﻢ‬ ‫‪ -‬ﺑﻪ اﯾﻦﮐﻪ ﻗﺒﻠﻪﮔﺎه ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ‪ :‬ﮐﻌﺒﮥ ّ‬

‫ّ ّ‬ ‫ّ‬
‫ارﮐﺎن ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه در ﻣﮑﻪ اﻧﺠﺎم داده ﻣﯽﺷﻮد و اﯾﻦﮐﻪ ﻣﺤﻞ ﺗﻮﻟﺪ ﺣﻀﺮت‬
‫ّ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺼﻄﻔﯽ ج در آن اﺳﺖ و اﯾﻦﮐﻪ ّ‬
‫ﺳﻨﺖ اﺳﺖ داﺧﻞ ﺷﺪن ﺑﻪ ﻣﮑﻪ در‬
‫ّ‬
‫ﺣﺎل اﺣﺮام ﺑﺎﺷﺪ و اﯾﻦﮐﻪ داﺧﻞ ﺷﺪن ﺑﻪ ﻣﮑﻪ از ﮔﺮدﻧﮥ ﺑﺎﻻﯾﯽ )ﮐﺪاء( و ﺑﯿﺮون‬
‫ّ‬
‫ﻣﮑﻪ از ﮔﺮدﻧﮥ زﯾﺮی )ﮐﺪی( ّ‬
‫ﺳﻨﺖ اﺳﺖ و ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﻣﺨﺘﺼﺎت آن در‬ ‫ﺷﺪن ﺑﻪ‬
‫ّ‬
‫ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺣﺮم ﻣﮑﻪ ذﮐﺮ ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺧﺘﺼﺎص ﻣﺪﯾﻨﻪ‬

‫‪ -‬اﯾﻦﮐﻪ ھﺠﺮت ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ج و ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺑﻪﺳﻮی آن ﺑﻮده و داراﻟﮫﺠﺮه‬

‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و اﯾﻦﮐﻪ ّﻗﻮت ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺳﻼم و ﺗﺸﺮﯾﻊ اﮐﺜﺮ اﺣﮑﺎم اﺳﻼم در آﻧﺠﺎ ﺑﻮده‪.‬‬
‫‪ -‬و اﯾﻦﮐﻪ آراﻣﮕﺎه ﺣﻀﺮت و اﺻﺤﺎب ﮐﺒﺎر در آﻧﺠﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪٦٧‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬

‫ّ‬
‫ﺣﺞ زن‬

‫زن در ﺣﺞ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮد اﺳﺖ در ﻣﯿﻘﺎت و ﺷﺮاﯾﻂ ارﮐﺎن و واﺟﺒﺎت و ﻏﯿﺮه‪.‬‬

‫ﻣﮕﺮ اﯾﻦﮐﻪ در اﯾﻦ ﭼﻨﺪ ﭼﯿﺰ ﺑﺎ ﻣﺮد ﻓﺮق دارد‪:‬‬
‫‪ -١‬ﺑﻪ آواز ﺑﻠﻨﺪ ﻟﺒﯿﮏ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﺮای زن ﻣﮑﺮوه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﭘﻮﺷﯿﺪن ﺟﺎﻣﻪ و ﻣﻼﻓﻪ و ﺷﻠﻮار و ﻟﺒﺎس دوﺧﺘﻪ و ﺑﺎﻓﺘﻪ و ﮐﻔﺶ ﺑﺮای‬
‫زن ﺟﺎﺋﺰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺣﻨﺎ ﻧﮫﺎدن ﻗﺒﻞ از اﺣﺮام ﺑﺮای زن ﺳﻨﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ّ‬
‫‪ -٤‬واﻗﻊ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻃﻮاف و ﺳﻌﯽ ﺑﻪ ﺷﺐ ﺑﺮای زن ﺳﻨﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻨﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪ -٥‬رﻣﻞ و اﺿﻄﺒﺎع )ﻣﻌﻨﯽ ھﺮ دو ﮔﺬﺷﺖ( ﺑﺮای زن ّ‬
‫‪ -٦‬ﭘﻮﺷﯿﺪن رو ﺑﺮای زن روا ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ درﺻﻮرﺗﯽﮐﻪ ﺳﺎﺗﺮ ﺑﻪ روی او‬
‫ّ‬
‫ﻣﺘﺼﻞ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -٧‬ﻃﻮاف وداع ﺑﺮ زن ﺣﺎﺋﺾ واﺟﺐ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -٨‬و ھﺮﮔﺎه ﺷﻮھﺮ ﯾﺎ ﯾﮑﯽ از ﻣﺤﺎرم ﯾﺎ زﻧﺎن دﯾﮕﺮ ﺑﺪون ﮐﺮاﯾﻪ ﺑﺎ زن ھﻤﺮاه‬
‫ﻧﺸﻮﻧﺪ داﺷﺘﻦ ﻣﺰد ﯾﮑﯽ از آﻧﮫﺎ زﯾﺎده ﺑﺮ ﻣﺼﺮف رﻓﺖ و ﺑﺮﮔﺸﺖ او ﻻزم‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ّ‬
‫ﺣﺞ ﮐﻮدک و ﻏﯿﺮ ّ‬
‫ﻣﻤﯿﺰ‬

‫وﻟﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اﺣﺮام از ﮐﻮدک ﻏﯿﺮ ّ‬

‫ﻣﻤﯿﺰ ﺧﻮد ﺑﺒﻨﺪد‪ :‬اﺣﺮام از اﯾﻦ ﮐﻮدک‬
‫ﺑﺴﻢ اﻟﻠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ و آﻧﮕﺎه او را ﺑﻐﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻋﻤﺎل ﺣﺞ ﯾﺎ ﻋﻤﺮه را اﻧﺠﺎم دھﺪ‪.‬‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬ ‫‪٦٨‬‬
‫ﺣﺞ ﮐﻮدک ّ‬
‫ﻣﻤﯿﺰ‬

‫ﮐﻮدک ّ‬
‫ﻣﻤﯿﺰ ﺑﻪ اذن وﻟﯽ ﺧﻮد اﺣﺮام ﺑﺴﺘﻪ اﻋﻤﺎل را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ّ‬
‫ﺣﺞ ﺻﺮوره‬

‫ﺣﺞ ﺧﻮد را اﻧﺠﺎم ﻧﺪاده از اﯾﻦ ﺟﮫﺖ ﺻﺮوره ﻧﺎﻣﻨﺪ ﮐﻪ وﺟﻪ را در‬‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ّ‬
‫ﺻﺮه ﻧﮫﺎده و در راه ﺣﺞ ﻣﺼﺮف ﻧﻨﻤﻮده اﺳﺖ و ﻣﺎداﻣﯽ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺣﺞ ﺧﻮد را‬ ‫ّ‬
‫ﺣﺞ ﺧﻮد را‬ ‫اﻧﺠﺎم ﻧﺪاده ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﺎی ﺷﺨﺺ دﯾﮕﺮی ﺣﺞ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ّ‬
‫ﻧﻨﻤﻮده‪ ،‬اﺣﺮام ﺑﺮای دﯾﮕﺮی ﺑﻨﺪد در اﯾﻦ ﺣﺎل اﺣﺮام ﻓﺮض ﺑﺮ او واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد‬
‫ﺣﺞ ﻓﺮض ﺑﺮ او اﺳﺖ ّﻧﯿﺖ ﺣﺞ ﻏﯿﺮ ﻓﺮض ﻧﻤﻮد ﮐﻪ‬ ‫و ھﻤﭽﻨﯿﻦ اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ّ‬
‫ﺣﺞ ﯾﮏ‬ ‫ﺣﺞ ﻓﺮض او ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﮔﺎه اﺳﺖ ﭼﻨﺪﯾﻦ ّ‬ ‫در اﯾﻦ ﺣﺎل ھﻢ ّ‬
‫ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺳﺎل ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻪ اﯾﻦﮐﻪ ﺑﺮ ﺷﺨﺺ ّﻣﯿﺖ ﯾﺎ زﻣﯿﻦﮔﯿﺮ‬
‫ﺣﺞ ﻓﺮض در ﮔﺮدن او ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﺬر ﻓﺮض در ﮔﺮدن او ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﭼﻨﺪ ﺣﺞ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ّ‬
‫ﺳﻨﺖ ﮐﻨﺪ و ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﺑﺮای اﻧﺠﺎم ﺣﺞھﺎی او‬ ‫ﺣﺞ ّ‬‫وﺻﯿﺖ ﺑﻪ ّ‬‫و ﻧﺬر ﺣﺞ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ّ‬
‫اﺟﺎره ﺷﻮﻧﺪ و در ﯾﮏ ﺳﺎل اﻧﺠﺎم دھﻨﺪ و ﻋﻤﺮه ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎ‬
‫ﻋﻤﺮۀ ﻓﺮض را اﻧﺠﺎم ﻧﺪاده ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ از دﯾﮕﺮی ﻋﻤﺮه ﻧﻤﺎﯾﺪ و اﮔﺮ ﻗﺒﻞ از ﻋﻤﺮه‬
‫ﺳﻨﺖ ﻧﻤﻮد ھﻢ ﻓﺮض ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ اﮔﺮ‬ ‫ﻓﺮض ّﻧﯿﺖ ﻋﻤﺮهی ّ‬
‫ﮐﺴﯽ اﺣﺮام ﺑﻪ ﺣﺞ ﺑﺴﺖ و وﻗﻮف ﻋﺮﻓﻪ از او ﻓﻮت ﺷﺪ و ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻞ ﻋﻤﺮه‬
‫ﺧﻮد را ﺣﻼل ﻧﻤﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﻤﺮه ﺑﺠﺎی ﻋﻤﺮه ﻓﺮض را ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد ﯾﺎ اﯾﻦﮐﻪ ّﻧﯿﺖ‬
‫ﻧﺴﮏ ﻧﻤﻮد ﺑﻌﺪ ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮد ﮐﻪ آﯾﺎ ّﻧﯿﺖ ﺣﺞ ﻧﻤﻮد ﯾﺎ ﻋﻤﺮه ﯾﺎ ھﺮ دو ﮐﻪ در‬
‫اﯾﻦ ﺣﺎل ّﻧﯿﺖ ﻗﺮان )ﯾﻌﻨﯽ اداء ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه ﺑﺎ ھﻢ( ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﯾﺎ ّﻧﯿﺖ ﺣﺞ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﯾﺎ اﻧﺠﺎم دادن اﻋﻤﺎل ﺣﺞ ‪ّ -‬‬
‫ﺣﺠﺔ اﻻﺳﻼم او اداء ﻣﯽﮔﺮدد ّاﻣﺎ ﻋﻤﺮۀ‬
‫ﻓﺮض ﺑﺎﯾﺪ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ اﻧﺠﺎم دھﺪ‪.‬‬
 ‫‪٦٩‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬

‫ّ‬
‫ﺣﺞ ّ‬
‫ﻣﯿﺖ‬

‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺣﺞ ﺑﺮ او واﺟﺐ ﺷﺪ و ﺣﺞ ﻧﮑﺮد و ﻣﺮد‪ ،‬از آﺧﺮﯾﻦ ﺳﺎل ﻣﻤﮑﻦ‬

‫ﺑﻮدن ﺣﺞ ﮐﺮدﻧﺶ ﻋﺎﺻﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺎﯾﺪ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮهی ﻓﺮض را از‬
‫ﺗﺮﮐﻪی او اﻧﺠﺎم دھﻨﺪ در ﻓﺼﻞ اﺳﺘﻄﺎﻋﺖ ﮔﺬﺷﺖ ﮐﻪ ھﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ ﻣﺼﺮف رﻓﺖ‬
‫ﻣﺪت زﯾﺎده از ﺑﺪهھﺎی ﺧﻮد دارد ﺣﺞ ﺑﺮ او‬‫و ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﻧﻔﻘﻪی ﻋﯿﺎل در آن ّ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫واﺟﺐ اﺳﺖ؛ ﭘﺲ اﮔﺮ ﺷﺨﺺ دارای ﺗﮑﻪای ﻣﻠﮏ ﯾﺎ زﻣﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻏﻠﻪ آن‬
‫اﻣﺮار ﻣﻌﺎش ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و اﮔﺮ آن را ﺑﻔﺮوﺷﺪ ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻣﺼﺮف رﻓﺖ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺧﻮد‬
‫و ﻧﻔﻘﻪی ﻋﯿﺎﻟﺶ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺣﺎل ﺣﺞ ﺑﺮ او واﺟﺐ اﺳﺖ وﻟﯽ در ﺷﺮع‬
‫ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﻓﺮوش آن ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻟﮑﻦ اﮔﺮ ﺣﺞ ﻧﻨﻤﻮد و ﻣﺮد از ﻗﯿﻤﺖ آن ﻣﻠﮏ و‬
‫ﺣﺞ او اداء ﻣﯽﺷﻮد و ﭘﯿﺶ از ﺑﯿﺮون ﮐﺮدن ﺣﺠﻪاش ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺗﺮﮐﻪ ﺑﺮ‬ ‫زﻣﯿﻦ ّ‬
‫ﻣﯿﺮاث ﺑﺮان ﺣﺮام اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺞﺷﺎن ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ وﻟﯽ از ّ‬
‫ﺣﺞ ﻓﺮض ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ّ‬
‫ﻣﻤﯿﺰ ﺑﻪ اذن وﻟﯽ ﺧﻮد و ﺑﺮده‪ .‬ھﺮﮔﺎه ﺣﺞ ﯾﺎ ﻋﻤﺮه ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺣﺞ و‬‫ﮐﻮدک ّ‬
‫ﺣﺠﺔ اﻻﺳﻼم ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ اﮔﺮ‬ ‫ﻋﻤﺮهی اﯾﺸﺎن ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ وﻟﯽ از ّ‬
‫ﮐﻮدک ﺑﻪ ﺑﻠﻮغ رﺳﯿﺪ و اﺳﺘﻄﺎﻋﺖ دارد و ﺑﺮده آزاد ﺷﺪ و ﻣﺴﺘﻄﯿﻊ اﺳﺖ و‬
‫ﺣﻖﺷﺎن ﺑﺠﺎ آﻣﺪ ﺑﺎﯾﺪ دوﺑﺎره ﺣﺞ و ﻋﻤﺮهی ﻓﺮض اﻧﺠﺎم‬‫ﺷﺮوط وﺟﻮب ﺣﺞ در ّ‬
‫دھﻨﺪ؛ اﮔﺮ ﭘﺲ از اﯾﻦﮐﻪ اﺣﺮام را در ﺣﺎل ﮐﻮدﮐﯽ و ﺑﺮدﮔﯽ ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از‬
‫وﻗﻮف ﻋﺮﻓﻪ ﺑﻪ ﺑﻠﻮغ و آزادی رﺳﯿﺪﻧﺪ و ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه را اﻧﺠﺎم دادن از ﺣﺞ و‬
‫ﻋﻤﺮهی ﻓﺮض ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ّ‬
‫ﺣﺞ اﯾﺸﺎن ﺻﺤﯿﺢ ﻧﻤﯽﺷﻮد‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬ ‫‪٧٠‬‬
‫ﻣﻤﯿﺰ و ﮐﻮدک ّ‬
‫ﻣﻤﯿﺰ ﺑﺪون اذن‬ ‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﮐﺎﻓﺮ‪ ،‬دﯾﻮاﻧﻪ‪ ،‬ﮐﻮدک ﻏﯿﺮ ّ‬
‫ﻣﻤﯿﺰ و اﺣﺮام ﺑﺴﺘﻦ‬ ‫وﻟﯿﺶ ّ‬
‫)اﻣﺎ اﺣﺮام ﺑﺴﺘﻦ وﻟﯽ از دﯾﻮاﻧﻪ و ﮐﻮدک ﻏﯿﺮ ّ‬ ‫ّ‬
‫ﮐﻮدک ﺑﻪ اذن وﻟﯽ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ(‪.‬‬

‫ﻋﻘﻮﺑﺖ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺣﺞ را ﻧﮑﺮد‪:‬‬

‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫ْ َْ َْ َ َ ُ ْ ٌ‬ ‫َ ْ َ َ َ َ ْ َ ُ َّ َ َّ َ ْ ْ َ‬
‫� أن � ْﻤﻨ َﻌﻪ ُﺳﻠ َﻄﺎن َﺟﺎﺋِ ٌﺮ‪ ،‬أ ْو َم َﺮض‬ ‫ِ‬ ‫�‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬
‫ِ‬ ‫مِ‬ ‫ﻼ‬ ‫اﻹﺳ‬
‫»ﻣﻦ ﻣﺎت ولﻢ �ﺞ ﺣﺠﺔ ِ‬
‫ﺎء َ� ُﻬﻮ ِدﻳًّﺎ ‪َ ،‬و� ْن َﺷ َ‬
‫ﺎء ﻧَ ْ َ‬ ‫إن َﺷ َ‬ ‫َ ٌ َ ْ َ ُ ٌّ َ ٌ َ ْ َ ُ ْ ْ‬
‫ﺮﺼا ِ� ًّﻴﺎ«‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ﺣﺎ�ِﺲ ‪ ،‬أو ﻋﺪو ﻇﺎ ِﻫﺮ ‪ ،‬ﻓﻠﻴﻤﺖ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ‪» :‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﺮد و او ﺣﺠﺔاﻻﺳﻼم را ﺑﺠﺎ ﻧﯿﺎورده ﺑﺪون اﯾﻦﮐﻪ ﺷﺎه‬
‫ﺳﺘﻤﮕﺮی ﯾﺎ ﺑﯿﻤﺎری ﻣﻨﻊﮐﻨﻨﺪهای ﯾﺎ دﺷﻤﻨﯽ آﺷﮑﺎر او را از رﻓﺘﻦ ﺣﺞ ﺑﺎز دارد‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫ﯾﮫﻮدﯾﺖ و اﮔﺮ ﺧﻮاھﺪ در ﺣﺎل ﻧﺼﺮاﻧﯿﺖ«‪.‬‬ ‫ّ‬ ‫ﺑﻤﯿﺮد اﮔﺮ ﺧﻮاھﺪ در ﺣﺎل‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ اﺳﺘﻄﺎﻋﺖ رﻓﺘﻦ ﺣﺞ را ﯾﺎﻓﺖ و ﻋﺬری از ﻣﻨﻊ ﺷﺎه ﯾﺎ‬
‫ﺑﺎزداﺷﺘﻦ ﺑﯿﻤﺎری ﯾﺎ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی دﺷﻤﻦ ﻧﺪاﺷﺖ ﭘﺲ او ﺑﺮ دﯾﻦ اﺳﻼم ﻧﯿﺴﺖ؛ از‬
‫اﯾﻦ رو ﺑﺮ ھﺮ دﯾﻨﯽ ﮐﻪ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻤﯿﺮد‪ ،‬ﭼﻪ ﺧﻮاھﺪ ﺑﺮ دﯾﻦ ﯾﮫﻮد ﺑﻤﯿﺮد و ﯾﺎ ﺑﺮ‬
‫اﺣ ﹶﻠ ﹰﺔ ﹸﺗﺒ ﱢﻠ ﹸﻐﻪ ﹶإﱃ ﺑﻴ ﹺ‬
‫ﺖ اﷲﱠﹺ ﹾ‬
‫اﳊﹶ ﹶﺮا ﹺم‬ ‫دﯾﻦ ﻧﺼﺎری ‪ -‬ﯾﺎ دﯾﻦ ﻣﺠﻮﺳﯽ »ﻣﻦ ﻣ ﹶﻠ ﹶﻚ ﹶزادا ور ﹺ‬
‫ﹶ ﹸ ﹶﹾ‬ ‫ﹰ ﹶﹶ‬ ‫ﹶ ﹾ ﹶ‬
‫ﹶﴫاﻧﹺ ﹰﹼﻴﺎ«‪ .‬ﻣﻌﻨﯽ‪ :‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﯾﺎﻓﺖ ﺗﻮﺷﻪ و‬ ‫ﹺ‬ ‫ﳛ ﱠﺞ ﹶﻓ ﹶﻼ ﹶﻋ ﹶﻠ ﹾﻴ ﹺﻪ ﹶأ ﹾن ﹶﻳ ﹸﻤ ﹶ‬
‫ﻮت ﹶ ﹸﳞﻮد ﹰﹼﻳﺎ ﹶأ ﹾو ﻧ ﹾ ﹶ‬ ‫ﹶﻓ ﹶﻠ ﹾﻢ ﹶ ﹸ‬
‫ﻣﻘﺪﺳﻪ و ﺑﺎ آن ﺣﺎل ﺣﺞ ﻧﮑﺮد‪ ،‬ﭘﺲ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﺮ‬ ‫ﺳﻮاری ﮐﻪ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ او را ﺑﻪ ﮐﻌﺒﮥ ّ‬
‫او ﻣﺎﻧﻌﯽ از اﯾﻦﮐﻪ ﺑﻤﯿﺮد در ﺣﺎل ﯾﮫﻮدﯾﺖ ﯾﺎ ﻧﺼﺮاﻧﯿﺖ‪.‬‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا و روز ﻗﯿﺎﻣﺖ دارﻧﺪ ھﺮﮔﺰ راﺿﯽ ﻧﺨﻮاھﻨﺪ ﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺣﺞ ﻓﺮض ﺧﻮد را‬ ‫ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﺮک ﺣﺞ ﺑﺮ ﻏﯿﺮ دﯾﻦ اﺳﻼم از ﺟﮫﺎن روﻧﺪ و ّ‬
‫ﺑﺨﺼﻮص در اﯾﻦ دوره ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎر آﺳﺎن و ﺑﯽ ﺧﻄﺮ اﺳﺖ ھﺮﭼﻪ زودﺗﺮ اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﯽدھﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﭘﻨﺠﻤﯿﻦ رﮐﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ را اداء ﻧﻤﻮده ﺧﻮد را از اﯾﻦ وﻋﯿﺪ ﺷﺪﯾﺪ‬
‫ﻧﮕﮫﺪارﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪٧١‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬

‫ﺣﮑﻤﺖ ﺣﺞ‬

‫ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ از ﻧﻈﺮﺗﺎن ﮔﺬﺷﺖ ﮐﻪ ﺣﮑﻤﺖ ﻧﻤﺎز ﺑﺎ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﭼﯿﺴﺖ و اﯾﻦﮐﻪ‬

‫ﺑﺮای اﺷﺎره ﺑﻪ اﺗﺤﺎد و واداﺷﺘﻦ ﺑﺮ ﻧﮑﻮﮐﺎری اﺳﺖ و اﯾﻦﮐﻪ در ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ و‬
‫ﺟﻤﻌﻪ و ﻋﯿﺪ اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺮدم ﯾﮏ ﺷﮫﺮ ﻓﺮاھﻢ ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﻘﺼﻮد ﺷﺎرع ﺻﻠﻮات‬
‫اﻟﻠﻪ و ﺳﻼﻣﻪ ﻋﻠﯿﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن ھﻤﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ھﻢ اﺟﺘﻤﺎع ﮐﻨﻨﺪ؛‬
‫ّ‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺞ را ﻣﺸﺮوع و ﻣﺤﻞ اداء ﻣﻨﺎﺳﮏ آن و اﺟﺘﻤﺎع ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن و‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﺎن در اداء آن ﻣﻌﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮد و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ‬
‫اﺳﻼم ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﺷﺪ‪ ،‬ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ در ﺟﻨﮓ و ﮐﺸﺘﺎر و ﻧﺒﺮد و رزم و‬
‫روﮔﺮداﻧﯽ از ھﻢ و ﺑﺮﯾﺪﮔﯽ ﺑﺎ دلھﺎﯾﯽ ﭘﺮ از ﮐﯿﻨﻪ و ﺧﺸﻢ ﺑﻪ ﺧﻮﻧﺮﯾﺰی و ﮐﺎرزار‬
‫اداﻣﻪ ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻮﻗﻌﯽ ﺳﺮور اﻧﺒﯿﺎء را ﺑﻪ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮی‬
‫ّ‬
‫ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ و او را ﺑﻪ اﯾﺠﺎد اﺗﺤﺎد و ﻧﺰدﯾﮏ ﮐﺮدن دلھﺎ ﺑﻪ ھﻢ ﻣﺄﻣﻮر ﺳﺎﺧﺖ و‬
‫وﺳﺎﯾﻞ و راهھﺎی ھﻤﺪوﺳﺘﯽ را ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ او ﺑﻪ ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن ﺑﯿﺎﻣﻮﺧﺖ و ﭼﻮن‬
‫ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺗﻨﮫﺎ از ﻋﺮب ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﻃﺮﯾﻘﯽ ﻣﺸﺮوع ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻪ ھﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دﻧﯿﺎ‬
‫در ﯾﮑﺠﺎ ﻣﺠﺘﻤﻊ و ﻣﺤﺒﺖ را ﻣﺘﺒﺎدل و در ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ﺷﺄن ھﻤﺪﯾﮕﺮ و ﻓﺮاھﻢ‬
‫ﮐﺮدن آﺳﺎﯾﺶ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﮑﻮﺷﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺮدم از ﺟﺎھﺎی دور و اﻣﺎﮐﻦ ﻣﺨﺘﻠﻔﻪ در ﯾﮏ‬
‫ﻣﮑﺎن ﮔﺮد آﻣﺪه از ﺣﺎل ھﻤﺪﯾﮕﺮ واﻗﻒ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬و ﺑﻪ رﻣﻮز ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ و اﻧﻮاع‬
‫ﺟﺎدهی‬‫ﻣﺤﺼﻮل ﮐﺸﻮرھﺎ و راه ﺗﺒﺎدل ﻣﻌﺎﻣﻼت و ﻃﺮﯾﻖ ھﻤﺪﺳﺘﯽ و ّاﺗﺤﺎد و ّ‬
‫ّ‬
‫اﺗﺼﺎل را از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ و ﺑﺮای ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ھﻤﮕﺎﻧﯽ ﺑﮑﻮﺷﻨﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫َ‬ ‫ْ‬
‫ﻗﺮآن در ﺑﯿﺎن ﺣﮑﻤﺖ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ل ِيَش َه ُدوا َم َناف َِع ل ُه ْم﴾ ]اﻟﺤﺞ‪ .[٢٨ :‬ﺗﺎ‬
‫ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ ﺳﻮدھﺎی ﺧﻮد را؛ زﯾﺮا ﺑﻪ ﺣﻀﻮر در اﻣﺎﮐﻦ ﺣﺞ ﻣﺸﺎھﺪهی ﻣﺼﺎﻟﺢ و‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد و راه ﺗﺒﺎدل ﻣﺼﺎﻟﺢ و ﺗﻌﺎون ﺑﺮ ﺧﯿﺮ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآورﻧﺪ‪.‬‬
‫اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﺎ ﭼﯿﻨﯽ و ژاﭘﻨﯽ ﺑﺎ ﻣﺼﺮی و ھﻨﺪی ﺑﺎ آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ و ﺑﺮ اﯾﻦ ﻗﯿﺎس در‬
‫ّ‬
‫ﯾﮏ ﻣﺤﻞ ﺟﻤﻊ ﺷﺪه‪ ،‬از وﺿﻊ ﮐﺸﻮرھﺎی ﺟﮫﺎن و ﺣﺎل ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن ﻣﻄﻠﻊ‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬ ‫‪٧٢‬‬

‫ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬و ھﺮﮔﺎه در ﺑﯿﻦ آﻧﺎن ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ ﺳﺘﻤﮕﺮ ﯾﺎ ﻏﺎﺻﺐ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮی ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻃﺎﯾﻔﻪای در زﯾﺮ دﺳﺘﺶ ﺑﻪ ﻓﺮﯾﺎد ﺑﺎﺷﻨﺪ از ﻃﻮاﯾﻒ دﯾﮕﺮ اﺳﻼم ﻣﺪد‬
‫ﻋﺰت ﻣﻠﻞ راﻗﯿﻪ روح اﺳﺘﻘﻼل در آﻧﺎن ﺑﻪ ﺟﻮش آﯾﺪ و از‬ ‫ﺧﻮاھﻨﺪ و ﺑﻪ دﯾﺪن ّ‬
‫زﯾﺮ ﯾﻮغ اﺳﺘﻌﻤﺎر ﺑﻪ در روﻧﺪ و ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻣﯽداﻧﯿﺪ دﯾﻦ ﻣﺒﯿﻦ اﺳﻼم ﺑﺮای ھﺮ‬
‫ﺳﻨﺖ‬‫ﻓﺮﯾﻀﻪای ﺣﮑﻤﺖھﺎ ﻗﺮار داده اﺳﺖ و آﻧﭽﻪ در ﺣﺞ ﯾﺎ ﻏﯿﺮ ﺣﺞ ﻓﺮض ﯾﺎ ّ‬
‫ً‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺧﺎﻟﯽ از ﺣﮑﻤﺖ ﻧﯿﺴﺖ ﻣﺜﻼ ﺑﻮﺳﯿﺪن ﺣﺠﺮ اﻻﺳﻮد ﺧﻮد ﻧﺸﺎﻧﻪای اﺳﺖ‬
‫ﺑﺮ اﯾﻦ ّاول ﻃﻮاف ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻃﻮاف را از ﺑﺮاﺑﺮ آن آﻏﺎز ﮐﺮد ّاﻣﺎ ﺑﻮﺳﯿﺪن آن ﯾﺎ‬
‫ﻧﮫﺎدن ﭘﯿﺸﺎﻧﯽ ﺑﺮآن واﺟﺐ ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﻮﺳﯿﺪن و ﺗﮑﺮﯾﻢ آن از ﻟﺤﺎظ ﭘﯿﺮوی‬
‫ﺷﺎرع ﺻﻠﻮات اﻟﻠﻪ و ﺳﻼﻣﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ھﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ھﻤﮕﯽ در ﻧﻤﺎز روی‬
‫ﻣﻘﺪﺳﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ وﻟﯽ ھﺮﮔﺰ ﻋﺒﺎدت ﮐﻌﺒﻪ را ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ ﺑﻠﮑﻪ‬ ‫ﺑﻪﺳﻮی ﮐﻌﺒﻪی ّ‬

‫ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ اﺷﺮف ﮐﺎﯾﻨﺎت ج آن را ﻧﺸﺎﻧﮥ اﺳﺘﻘﺒﺎل در ﺣﺎل ﻧﻤﺎز ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺗﺎ‬

‫ّ‬
‫ﻋﻤﻮم ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ در ﺣﺎل اﺳﺘﻘﺒﺎل در ﻧﻤﺎز ﻣﺘﺤﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ھﺮ ﻓﺮﻗﻪ رو ﺑﻪ ﻃﺮﻓﯽ‬
‫ً‬
‫ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ و در ﻧﻤﺎز ﻓﺮض ﮐﻪ اﺻﻮﻻ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﻮد )ﻣﮕﺮ در ﺻﻮرت‬
‫ﻋﺬر( اﺳﺘﻘﺒﺎل ﮐﻌﺒﻪ در آن ﻓﺮض اﺳﺖ و آﻧﭽﻪ از ﻧﻤﺎز ﮐﻪ ﻧﻪ در ﺣﺎل اﺟﺘﻤﺎع‬
‫ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد و ﻗﺼﺪ از آن ﺻﯿﻘﻞ ﮐﺮدن دل ﺑﺮای ﺣﻀﻮر و ﻓﺮوﺗﻨﯽ در ﻧﻤﺎز‬
‫ﻓﺮض اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻮاﻓﻞ ﺳﻔﺮ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﮐﻌﺒﻪ‪ ،‬در آن ﻓﺮض ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ‬
‫ّ‬ ‫داﻧﺴﺘﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻗﺼﺪ از اﺳﺘﻘﺒﺎل ﮐﻌﺒﻪ ّ‬
‫ﻣﻘﺪﺳﻪ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪن وﺣﺪت اﺗﺤﺎد در‬
‫ﻧﻤﺎز اﺳﺖ‪ .‬ھﻤﭽﻨﯿﻦ ھﻢ ﻣﺒﺪأ ﻃﻮاف را ّﻣﻌﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ ﺗﺎ در ﻣﺒﺪأ ﻃﻮاف‬
‫ً‬
‫اﺧﺘﻼف ﻧﺸﻮد ﻣﺜﻼ ﻓﺮض ﺑﻔﺮﻣﺎﯾﯿﺪ ﻣﺒﺪأ ﻃﻮاف از ﻃﺮف ﺷﺎرع ﺻﻠﻮات اﻟﻠﻪ‬
‫ّ‬
‫ﻋﻠﯿﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﯽﺷﺪ آن وﻗﺖ ھﺮ ﻓﺮﻗﻪای اﺑﺘﺪای ﻃﻮاف را از ﻣﺤﻠﯽ آﻏﺎز‬
‫ﻣﻘﺪﺳﻪ را در ﺣﺎل ﻃﻮاف از دﺳﺖ ﭼﭗ‬ ‫ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ آن ﮔﺮوھﯽ ﮐﻌﺒﻪی ّ‬
‫ﻗﺮار ﻣﯽداد و ﮔﺮوه دﮔﺮ ﮐﻌﺒﻪ ﻣﻘﺪﺳﻪ را در ﺣﺎل ﻃﻮاف از دﺳﺖ راﺳﺖ؛ آن‬
‫وﻗﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﯿﺎورﯾﺪ ﭼﻪ ﺗﺼﺎدم و ﺗﻨﺎزﻋﯽ ﭘﯿﺶ ﻣﯽآﻣﺪ‪ .‬ﭘﺲ دﯾﻦ ﻣﺒﯿﻦ‬
‫ً‬
‫ﮐﺎﻣﻼ ّ‬
‫ﻣﻌﯿﻦ و روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺖ ﺗﺎ در آن اﺧﺘﻼﻓﯽ ﻧﯿﺎﯾﺪ و‬ ‫اﺳﻼم ﻣﻮارد ﻋﺒﺎدت را‬
 ‫‪٧٣‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬

‫ﻣﻘﺼﻮد در ھﻤﻪی ﻋﺒﺎدات ﺑﻨﺪﮔﯽ ﮐﺮدن ﺑﺮای ﺧﺪا و ﭘﺮﺳﺘﺶ او و‬

‫ﻣﻘﺪﺳﻪ او اﺳﺖ و ھﻤﭽﻨﺎن ﮐﻪ در ﺷﺮع ﻣﺤﻞھﺎی‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداری دﺳﺘﻮرات ّ‬
‫ﻣﻌﯿﻨﯽ ﺑﺮای ﺗﮑﺮﯾﻢ و ﺗﺠﻠﯿﻞ آن از ﻟﺤﺎظ ﻣﺒﺪأ ﻋﺒﺎدت ﺑﻮدن ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه‬ ‫ّ‬
‫اﺳﺖ ﺟﺎھﺎﯾﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺮای ﺗﻮھﯿﻦ و ﺧﻮارﺷﻤﺎری از ﻟﺤﺎظ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﻋﺒﺎدت‬
‫ً‬ ‫ﺧﺪا ّ‬
‫ﻣﻌﯿﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﺳﺘﻮنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﻣﻨﯽ ﺑﻪ آﻧﮫﺎ ﺳﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺮای ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آوردن اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﺎﻧﻊ از ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮی ﺧﺪای ﻣﺘﻌﺎل‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ آن ﺳﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺖ و در ﺟﺎی دﯾﮕﺮ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻓﺮﻣﻮدﯾﺪ ﮐﻪ‪ :‬دﯾﻦ‬
‫اﺳﻼم دارای ﻣﺒﺪأ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ و ﻧﮫﯽ از ﻣﻨﮑﺮ‪ .‬اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف ﯾﻌﻨﯽ‬
‫واداﺷﺘﻦ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ و ﺑﻪ ﻧﮑﻮﮐﺎری و ﻧﮑﻮداﺷﺘﻦ آن ﻧﮫﯽ از ﻣﻨﮑﺮ ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﺑﺎزداﺷﺘﻦ از ﺑﺪﮐﺮداری و ﺑﺪی و ﺧﻮار داﺷﺘﻦ ﺑﺪی‪ .‬در ﺑﺎب ﺣﺞ ھﻢ آﻧﭽﻪ ﻣﺒﺪأ‬
‫ﮐﺎر ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه ﺑﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺠﺮاﻻﺳﻮد ﻣﻮرد ﺗﮑﺮﯾﻢ و اﺣﺘﺮام ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و آﻧﭽﻪ‬
‫ّ‬
‫ﻣﺒﺪأ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪﯾﺪه ﺑﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺘﻮنھﺎی ﻣﻨﯽ ﮐﻪ در ﺟﺎھﻠﯿﺖ ﻣﺤﻞ ﺑﺖھﺎ و‬
‫دﻋﻮت ﻗﺒﺎﯾﻞ ﺑﻪﺳﻮی ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﯽ ﺑﻮد ﺟﺎی ﺳﻨﮕﺴﺎری اﺳﺖ و ﻧﯿﺰ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫اھﻤ ّﯿﺖ ھﺮ ﭼﯿﺰی از ﻟﺤﺎظ ﻋﻤﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ آن ﭼﯿﺰ ﻣﺒﺪأ آن اﺳﺖ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ذات‬ ‫ّ‬
‫ً‬
‫آن ﭼﯿﺰ‪ ،‬ﻣﺜﻼ ﻣﺴﺠﺪ را ﮐﻪ ﺟﺎی ﺑﻨﺪﮔﯽ ﮐﺮدن ﺑﺮای ﺧﺪا اﺳﺖ از ﺳﻨﮓ‬
‫ﺑﻨﯿﺎدﮔﺬاری ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام و ﺗﻘﺪﯾﺲ اﺳﺖ و ﮐﺎﻧﻮنھﺎی ﻓﺴﺎد ھﻢ از‬
‫ﺳﻨﮓ ﭘﯽ رﯾﺰی ﻣﯽﺷﻮد وﻟﯽ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ وﯾﺮان ﮐﺮدن و از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدن اﺳﺖ؛ ﮔﺮﭼﻪ‬
‫ھﺮ دو از ﺳﻨﮓاﻧﺪ ﺑﺮای اﯾﻦﮐﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﻪﺳﻮی ﺳﻨﮓ ﻧﯿﺴﺖ و ﺳﻨﮓ ﻧﻪ دارای ﺛﻮاب‬
‫ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻋﻘﺎب‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﻪﺳﻮی ﻋﻤﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻨﮓ ﺑﺮای آن ﺑﺮ‬ ‫ّ‬ ‫اﺳﺖ و ﻧﻪ‬
‫ھﻢ ﻧﮫﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﻢ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دارﯾﺪ ﮐﻪ در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ از زﺑﺎن‬
‫َْ َ‬ ‫ُ ْ‬ ‫َ َ ّ َ‬
‫ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﻟﻮط ÷ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قال إ ِ ِ� ل ِع َمل ِ�م م َِن القال ِ�‪] ﴾١٦٨‬اﻟﺸﻌﺮاء‪.[١٦٨ :‬‬
‫ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﻟﻮط ÷ ﺑﻪ ﮔﺮوه ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺎﻏﺾ ﮐﺮدار ﺷﻤﺎ ھﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﮐﺮدارﺗﺎن را دوﺳﺖ ﻧﻤﯽدارم ﻧﻔﺮﻣﻮد ﺷﻤﺎ را دوﺳﺖ ﻧﻤﯽدارم‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ آﻧﮫﺎ‬
‫ھﻢ اﻧﺴﺎﻧﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﮐﺮدارﺗﺎن را ﺑﺎﻏﺾ ھﺴﺘﻢ زﯾﺮا ﻣﺸﺨﺼﻪ اﻧﺴﺎن ھﻤﺎن‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬ ‫‪٧٤‬‬

‫ﻋﻤﻞ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﮑﻮﮐﺎری ﺳﺮ اﻓﺮاز و ارﺟﻤﻨﺪ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬و ﺑﻪ‬

‫ﺑﺪﮐﺮداری ﺳﺮ اﻓﮑﻨﺪه و ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﻮرد ﭘﺴﻨﺪ و ّ‬
‫ﻣﺤﺒﺖ ﯾﺎ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪی و‬
‫ﺑﻐﺾ ھﻤﺎن ﮐﺮدار ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺣﮑﻤﺖ ﺣﺞ در ﺗﻬﺬﯾﺐ اﺧﻼق‬

‫ھﺮﮔﺎه ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﯿﺎورﯾﺪ ﮐﻪ ﭘﺮورش ﻓﺮزﻧﺪان در ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺰد ﭘﺪر و ﻣﺎدر و‬

‫ّ‬
‫ﺗﺮﺑﯿﺖﺷﺎن ﻧﺰد آﻣﻮزﮔﺎران در ﻣﺪارس ﻣﺎﯾﻪی اﺳﺘﻔﺎده و ﺗﺮﻗﯽ ﻣﻌﻨﻮیﺷﺎن‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮد ﮐﻪ ﺣﺞ رﻓﺘﻦ دارای ﺳﻮدھﺎی ﻋﻤﻠﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫و ﻧﺘﺎﯾﺞ درﺧﺸﺎنﺗﺮی اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺣﺞﮐﻨﻨﺪه ﭘﺲ از دوری از وﻃﻦ و ﭘﯿﻤﻮدن‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ ﺳﻔﺮ و ﻣﻔﺎرﻗﺖ اھﻞ و ﻋﯿﺎل و ﭼﺸﯿﺪن رﻧﺞ ﺳﻔﺮ و ھﻤﻮار ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﺮ‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮات آب و ھﻮا و ﻏﯿﺮه و دﯾﺪن ﮔﺮوهھﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و دﺳﺘﻪھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ و‬
‫اﻓﺮاد ﺑﯽﺷﻤﺎری ﮐﻪ ھﺮ ﮐﺪام دارای ﺳﯿﺮﺗﯽ و ھﺮ ﯾﮏ ﺑﮫﺮهﻣﻨﺪ ﺑﻪ ﺻﻔﺖ و‬
‫ﺧﻮﯾﯽ اﺳﺖ درﯾﺎﺑﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ اﻗﺴﺎم ﺣﻮادث ﺟﮫﺎن دﻣﺴﺎزی و ﺑﺎ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﻣﻮﻓ ّ‬
‫ﻘﯿﺖ آنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻮﻓﻖ‬ ‫ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺳﺎزش ﻧﻤﺎﯾﺪ و درﯾﺎﺑﺪ ﮐﻪ رﻣﺰ‬
‫ّ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﭼﯿﺴﺖ و راز ﭘﺲ ﻣﺎﻧﺪﮔﯽ و ﺗﺄﺧﺮ آنھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ اﻓﺘﺎدهاﻧﺪ ﮐﺪام‬
‫اﺳﺖ و ﺑﻪ ﯾﺎد ﺧﻮد ﻣﯽآورد ﮐﻪ ﻋﻤﺮ زودﮔﺬر اﻧﺴﺎن در اﯾﻦ ﺟﮫﺎن ارزﺷﺶ‬
‫ﺑﯿﺶ از آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﮫﺎﻟﺖ و ﻧﺎداﻧﯽ ﺻﺮف ﺷﻮد و ﻗﯿﻤﺖ زﻧﺪﮔﯽ ﻧﻪ آن‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن از ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد ﻏﺎﻓﻞ ﺑﻤﺎﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ ھﻤﯿﺸﻪ ﺑﯿﻦ اﻧﺴﺎن و‬
‫آﻓﺮﯾﺪﮔﺎر ارﺗﺒﺎط ﻗﻮی و ﭘﺎﯾﺪاری ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ زﻧﺪﮔﯽ را ﺑﺮ اﻧﺴﺎن ﺑﮫﺸﺘﯽ ﺑﺮﯾﻦ‬
‫ﺳﺎزد و از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺧﺪای ﺗﻮاﻧﺎ از ﻏﯿﺮ ﺧﻮد ﺑﯽﻧﯿﺎز اﺳﺖ ارﺗﺒﺎط اﻧﺴﺎن را در‬
‫ﺑﺸﺮﯾﺖ و اﯾﻤﺎن آوران ﺑﻪ درﮔﺎه ّ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫اﻟﻮھﯿﺖ ﻗﺮار داده ﺗﺎ اﻧﺴﺎن‬ ‫ﺗﻔﻘﺪ ﺑﺮادران‬
‫ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ در ﻓﮑﺮ ﺑﮫﺒﻮد ﺑﺮادران و ﺟﮫﺎﻧﯿﺎن ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ اﯾﺠﺎد ﻧﯿﮑﺒﺨﺘﯽ دﯾﮕﺮان‬
‫ﻣﺎﯾﻪی ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﯽ ﺧﻮد ﺑﺪﺳﺖ آورد و ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن در اﯾﻦ ﺟﮫﺎن ﻧﺘﻮاﻧﺪ‬
 ‫‪٧٥‬‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬

‫ﺗﻨﮫﺎ زﯾﺴﺘﻦ و در ھﺮ ﻟﺤﻈﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﯽﺷﻤﺎری ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ او ﺗﺸﺮﯾﮏ‬

‫ﻣﺴﺎﻋﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﻘﺪر ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن در ھﻤﺎن اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺑﺮادران ﺧﻮد ﺑﺮاﺑﺮ و در ﺑﻨﺪﮔﯽ ﺑﺮای ﭘﺮوردﮔﺎر ﯾﮑﺴﺎن ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ روح اﯾﻤﺎن‬
‫ﺻﺤﯿﺢ و ﺧﺪﻣﺖ ﻧﺎﻓﻌﻪ را در ﺧﻮد ﺗﺤﺮﯾﮏ و ﺑﻪ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﺧﺪای ﻷ ﺧﺸﻨﻮد و‬
‫ﺑﺮای رﻓﺎه و ﺳﻌﺎدت دﯾﮕﺮان ﺑﮑﻮﺷﺪ و ﺑﻪ ﯾﺎد آورد ﮐﻪ ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪان ﮐﺴﺎﻧﯽ‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻪ ﺑﺮای اﻣﺮی ﺑﺎ ﻋﻤﻮم در ﺑﺮ ﻧﻤﻮده ﺧﻮد را ﺑﻨﺪهای از ﺑﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر داﻧﺴﺘﻪ ﺑﺮای آﺳﺎﯾﺶ ھﻤﮕﺎﻧﯽ در ﮐﻮﺷﺶ و َد ِوﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ و از‬
‫ﻟﺤﺎظ دﯾﮕﺮ درﯾﺎﺑﻨﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺗﻨﮫﺎ ﻧﯿﺴﺖ و در ﺣﺎل اﺟﺘﻤﺎع دارای راﺑﻄﻪی‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺘﯿﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم دﯾﻦ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ و اﻧﺴﺎن در روزی ﮐﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ‬
‫وار ﺳﻔﯿﺪ اﮐﺘﻔﺎ ﮐﺮده‪ ،‬ﭼﺸﻢ از اﯾﻦ ﺟﮫﺎن ﻣﯽﭘﻮﺷﺪ ﺗﻨﮫﺎ ﻣﺎﯾﮥ ﺳﻮد او دﯾﻨﺪاری‬
‫و ﺑﮫﺮهﻣﻨﺪی از اﯾﻤﺎن ﺻﺤﯿﺢ و ﮐﺮدار ﻧﯿﮏ اﺳﺖ از اﯾﻦ راه ﮐﻪ ھﻤﻪی ادﯾﺎن‬
‫ﺑﺮای اراﺋﻪ اﻣﺖھﺎ و ﭘﯿﺮوان ﺧﻮد زﻣﯿﻨﻪی اﺟﺘﻤﺎع ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻓﺮاھﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ و‬
‫ّ‬ ‫ً‬
‫ﻋﻤﻼ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺟﮫﺖ ﮐﻤﮏ ھﻤﺪﯾﮕﺮ و ﺑﺮادری و ﺑﺮاﺑﺮی ﺑﺎھﻢ ﻣﺤﻞ‬
‫ﺑﺨﺼﻮﺻﯽ ﺑﺎ ﮐﺎر و ﺑﺎر ﻣﺨﺼﻮص ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ وﻟﯽ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻓﺮق ﮐﻪ ادﯾﺎن‬
‫دﮔﺮ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آﻏﺸﺘﻪ ﺷﺪنﺷﺎن ﺑﻪ دﺳﺘﺒﺮدھﺎ و ﻣﻔﺎﺳﺪ راه ﯾﮑﺘﺎﭘﺮﺳﺘﯽ را‬
‫ﻣﺴﺪود و در زﻣﯿﻨﻪی ﺣﺞ ﮐﻪ راه ﻋﻤﻠﯽ وﺣﺪت اﺳﺖ ﻧﯿﺰ دﭼﺎر ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﯽ‬
‫ﻣﺪﻋﯽ ﯾﮑﺘﺎﭘﺮﺳﺘﯽ در ھﻤﻪی دﺳﺘﻮرات ﺧﻮد‬ ‫ﮔﺮدﯾﺪهاﻧﺪ‪ .‬دﯾﻦ ﻣﺒﯿﻦ اﺳﻼم ﮐﻪ ّ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ در اﯾﻦ ﻓﺮﯾﻀﻪ ھﻢ ﺣﻔﻆ وﺣﺪت ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬ﺷﻌﺎﺋﺮ ﺗﻮﺣﯿﺪ و ﺧﺪاﭘﺮﺳﺘﯽ‬
‫را ﻧﮕﮫﺪاﺷﺘﻪ ﻣﻠﺖ را در ھﻤﻪ اﻋﻤﺎل و اﻗﻮام ﺣﺞ ﺑﺮ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻣﺤﺾ و ﺗﻌﺎون ﺑﺮ‬
‫ﻧﯿﮑﺒﺨﺘﯽ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ وادار ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﺴﻠﻤﺎن ھﻨﮕﺎم رﻓﺘﻦ‬
‫ﺑﻪ ﺣﺞ ﺧﻮد را از ﻣﻈﺎﻟﻢ و ﺣﻘﻮق ﻋﺒﺎد ﺑﯿﺮون آورده ﺑﺎ اﻧﺪﯾﺸﻪی ﺧﯿﺮ و دﻟﯽ ﭘﺮ‬
‫ّ ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫اﻣﯿﺪ ﺑﻪ ﺑﺨﺸﺎﯾﺶ ﺧﺪا ﺑﻪﺳﻮی ﻣﮑﻪ ﻣﻌﻈﻤﻪ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺤﻞ ﺗﻮﻟﺪ و ﺑﻌﺜﺖ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ‬
‫ّ‬
‫ﺧﺎﺗﻢ ج و ﻣﮫﺒﻂ وﺣﯽ و ﻗﺒﻠﻪﮔﺎه اﻣﻢ ﺑﺮای اﻃﻼع ﺑﺮ ﻣﺒﺪأ اﯾﻦ و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻧﺸﻮ‬
‫و ﻧﻤﺎی آن و دﯾﺪن آن آﺛﺎر ﮔﺮانﺑﮫﺎی ﺳﺮور اﻧﺒﯿﺎء ج و ﭘﯿﺮوی از دﺳﺘﻮرات‬
 ‫اﺣﮑﺎم و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه‬ ‫‪٧٦‬‬

‫ﻣﻘﺪﺳﻪاش رھﺴﭙﺎر ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ اﺧﻼق اﻧﺴﺎن ﻗﺒﻞ از ﺣﺞ و ﺑﻌﺪ‬ ‫ّ‬
‫از ﺣﺞ ﺗﻔﺎوت ﺷﺎﯾﺎﻧﯽ اﺳﺖ و اﺳﺘﻌﺪاد اﻧﺴﺎن ﺑﺮ اﯾﻦ اﻧﺠﺎم ﺧﯿﺮ ﺑﯿﺶ از ﭘﯿﺶ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﲔ‬ ‫واﷲﹸ ﺳﺒﺤﺎ ﹶﻧﻪ و ﹶﺗﻌ ﹶﺎﱃ ﹶأ ﹾﻋ ﹶﻠﻢ وﺻ ﱠﲆ اﷲ ﹶﻋﲆ ﺳﻴ ﹺﺪﻧ ٰﺎ ﳏﻤﺪ وآﻟ ﹺ ﹺﻪ وﺻﺤﺒﹺ ﹺﻪ واﻟﺼ ﹺ‬
‫ﺎﳊ ﹶ‬ ‫ﹶ ﱣ‬ ‫ﹶ ﹶ ﹶ‬ ‫ٰ ﹶ ﱢ‬ ‫ﹸ ﹶ ﹶ‬ ‫ﹶ ﹸ ﹾ ﹶ ﹸ ﹶ ﹶ‬
‫ﹶو ﹶﺳ ﹼﻠ ﹶﻢ‪.‬‬