‫ﺷﺠﺎع اﻟﺪﻳﻦ ﺷﻔﺎ‬

‫ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ‬

‫ﭘﺎﺳﺨﻬﺎﺋﯽ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎﯼ هﺰارﺳﺎﻟﻪ‬

‫ﭘﮋوهﺸﯽ ﻣﺴﺘﻨﺪ در ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺗﺎرﻳﺨﯽ و ﻓﻜﺮﯼ و ﻣﺬهﺒﯽ‬

‫ﻣﻜﺘﺐ هﺰار و ﺻﺪ ﺳﺎﻟﻪ دآﺎﻧﺪاران دﻳﻦ‬

‫از ﻛﻠﻴﻨﻲ ﺗﺎ ﺧﻤﻴﻨﻲ‬

‫ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎﯼ دﻩهﺰارﺣﺪﻳﺚ و ﺣﻜﻢ ﻓﻘﻬﯽ‬

‫ﻧﻘﻞ از ﻣﻌﺘﺒﺮﺗﺮﻳﻦ آﺘﺎﺑﻬﺎﯼ ﺣﺪﻳﺚ و ﻓﻘﻪ اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ‬

‫از اﺻﻮل آﺎﻓﯽ ﺗﺎ ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ‬
 ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫دﻳﺒﺎﭼﻪاﯼ ﺑﺮ ﭼﺎپ ﺟﺪﻳﺪ‬
‫ﺳﺮﺁﻏﺎز ‪١ ..............................................................................‬‬
‫ﺑﺨﺶ اول‬
‫ﺑﺨﺶ اول‪ :‬ﻧﮕﺎهﯽ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺸﻴﻊ دراﻳﺮان‪۵٣ ......................................‬‬
‫ﺗﺸﻴﻊ دﻳﻨﺪاران‪ :‬از ﺁﻏﺎز ﻗﺮن اول ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻗﺮن ﺳﻮم ‪۵٧ ..........................‬‬
‫ﺗﺸﻴﻊ ﺣﺪﻳﺚ ﺳﺎزان‪ :‬از ﻗﺮن ﭼﻬﺎرم ﺗﺎ ﻗﺮن هﻔﺘﻢ )ﻋﺼﺮ ﻣﺤﺪﺛﺎن(‪۶۶ ..........‬‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪاﯼ از ﺣﺪﻳﺚ و ﺣﺪﻳﺚ ﺳﺎزان ‪٧۶ ...........................................‬‬
‫ﺗﺸﻴﻊ دآﺎﻧﺪاران دﻳﻦ‪ :‬دآﺎﻧﺪاران دﻳﻦ در ﻋﺼﺮ ﺻﻔﻮﯼ ‪١٠١ .......................‬‬
‫از دوران ﺻﻔﻮﻳﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز ‪١١۵ ...................................................‬‬

‫ﺑﺨﺶ دوم‬
‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻣﺬهﺒﯽ ﻣﻜﺘﺐ دآﺎﻧﺪاران دﻳﻦ ‪١٢٩ .................................‬‬

‫ﻗﺴﻤﺖ اول‪:‬‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ از اﺣﺎدﻳﺚ )ﻧﻈﺮﯼ ﺑﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺪارك ﻓﻘﻪ و ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻜﺘﺐ از ﻗ ﺮن ﭼﻬ ﺎرم‬
‫ﺗﺎ ﻗﺮن ﭼﻬﺎردهﻢ(‪١٣٣ ....................................................................‬‬
‫اﺻﻮل آﺎﻓﯽ و روﺿﺔ ﻣﻦ اﻟﻜﺎﻓﯽ ‪١٣٨ ................................................‬‬
‫ﺟﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳﯽ ‪١۴١ .........................................................................‬‬
‫ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار )و ﺣﻠﻴﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ( ‪١۴٢ ......................................................‬‬
‫ﻣﻔﺎﺗﻴﺢ اﻟﺠﻨﺎن )و ﺑﺎﻗﻴﺎت و ﺻﺎﻟﺤﺎت( ‪١۴۶ ............................................‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ و ﺗﺤﺮﻳﺮاﻟﻮﺳﻴﻠﻪ ‪١۴٧ ................................................‬‬

‫ﻗﺴﻤﺖ دوم‪:‬‬
‫ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪﯼ اﺣﺎدﻳﺚ و ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎﺋﯽ ازهﺮ آﺪام از ﺁﻧﻬﺎ ‪١۴٧ ............................‬‬
 ‫ﻗﺴﻤﺖ ﺳﻮم‪:‬ﻓﺮهﻨﮓ ﺁﺧﻮﻧﺪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎﯼ اﺣﺎدﻳﺚ‬
‫ﺧﺪا‪ :‬هﺎرون اﻟﺮﺷﻴﺪ ﺁﺳﻤﺎن ‪٢٢١.........................................................‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ واﺋﻤﻪ‪ :‬ﺣﻜﺎم هﺎرون اﻟﺮﺷﻴﺪ ‪٢٣٨................................................‬‬
‫ﺗﻘﻠﻴﺪ و اﺟﺘﻬﺎد‪ :‬ﻣﻜﺘﺐ داﻣﭙﺮورﯼ‪٢۴٣..................................................‬‬
‫ﺗﻘﻴﻪ‪ :‬دروغ واﺟﺐ‪ ،‬و ﺑﯽ ﻏﻴﺮﺗﯽ ﻣﺴﺘﺤﺐ ‪٢۴۶......................................‬‬
‫ﺷﻚ‪ :‬ﻣﺸﻜﻞﮔﺸﺎﯼ ﺷﺮع ‪٢۵٢.............................................................‬‬
‫وﺟﻮﻩ ﺑﺮ ّﻳﻪ‪ :‬ﺳﻔﻴﺪ ﻣﻬﺮ ﻣﻔﺖ ﺧﻮارﯼ ‪٢۵۶..............................................‬‬
‫ﺷﻴﻌﻪ و ﺳﻨﯽ‪" :‬اﺳﺘﺤﻤﺎر" ﺑﺰرگ ‪٢۵٨.................................................‬‬
‫ﺳﺎدات‪ :‬ﻋﺰﻳﺰان ﺑﯽ ﺟﻬﺖ ‪٢۶۵.........................................................‬‬
‫اﻣﺎﻣﺰادﻩ‪ :‬دآﺎﻧﯽ ﭘﺮﺑﺮآﺖ ‪٢٧٣..........................................................‬‬
‫ﮔﺮﻳﻪ و ﻋﺰا‪ :‬ﺷﺎﻩ ﻓﺼﻞ ﻓﺮهﻨﮓ ﺗﺸﻴﻊ )ﻓﺮهﻨﮓ ﺑﻬﺸﺖ زهﺮا( ‪٢٧۴..............‬‬
‫دﻋﺎ و ﻧﻔﺮﻳﻦ‪ :‬ﺣﻼل ﻣﺸﻜﻼت ‪٢٨٠......................................................‬‬
‫ﻋﻠﻢ‪ :‬آﺎﻻﯼ ﺻﺎدراﺗﯽ ﻗﻢ ‪٢٨۶...........................................................‬‬
‫هﻨﺮ‪ :‬آﺎرﮔﺎﻩ ﺷﻴﻄﺎن ‪٢٩٠.................................................................‬‬
‫ﻣﻘﺎم واﻻﯼ زن! ‪٢٩۴......................................................................‬‬
‫ﺻﻴﻐﻪ‪ :‬ﻓﺤﺸﺎﯼ اﺳﻼﻣﯽ‪٣٠١.............................................................‬‬
‫ﺟﻤﺎع‪ :‬ﺳﺘﻮن ﻣﻜﺘﺐ دﻳﻦ ‪٣٠٣............................................................‬‬
‫ﻣﺴﺘﻀﻌﻒ‪ :‬ﻧﺎﻗﺺ اﻟﻌﻘﻞ اﻟﻬﯽ ‪٣٠۵.....................................................‬‬
‫ﺷﺒﻜﻪ وﺣﺸﺖ ‪٣٠۶.........................................................................‬‬
‫درﺑﺎرﻩ ﺁﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن ‪٣١۵...................................................................‬‬
‫اﺣﻜﺎم ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮاﻟﻬﯽ ‪٣١٩............................................................‬‬
‫اﻧﺴﺎن ﺳﺎﺧﺖ ﻓﻴﻀﻴﻪ ‪٣٢١................................................................‬‬
‫دآﺎﻧﺪاران دﻳﻦ در دﻳﺪﮔﺎﻩ ﻓﺮهﻨﮓ اﻳﺮاﻧﯽ ‪٣٢٨........................................‬‬
 ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‬
‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ اﺣﺎدﻳﺚ )ﻧﻘﻞ ازﻣﻌﺘﺒﺮﺗﺮﻳﻦ آﺘﺎﺑﻬﺎ و رﺳﺎﻻت هﺰارﺳ ﺎﻟﻪ ﻣﻜﺘ ﺐ‬
‫دآﺎﻧﺪاران دﻳﻦ از اﺻﻮل آﺎﻓﯽ ﺗﺎ ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ( ‪٣٣٧ ...........................‬‬

‫ﻗﺴﻤﺖ اول‪ :‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻜﺮﯼ و ﻓﻠﺴﻔﯽ ‪٣٣٩ ...............................................‬‬

‫اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ‪٣۴١ ..........................................................‬‬
‫اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ‪٣۵۵ ..........................................................‬‬
‫ﺧﺼﺎﺋﺺ ﺣﻀﺮت رﺳﺎﻟﺖ ﭘﻨﺎﻩ در اﻣﺮ ﻧﻜﺎح ‪٣۵٧ ...................................‬‬
‫درﺑﺎرﻩ ﻟﻴﻠﺔ اﻟﻤﻌﺮاج ‪٣۵٨ .................................................................‬‬
‫اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺋﻤﻪ ‪٣٧۶ .............................................................‬‬
‫درﺗﻮﻟﺪ اﺋﻤﻪ ‪٣٧۶ ...........................................................................‬‬
‫در ﻣﻌﺠﺰات اﺋﻤﻪ ‪٣٨٢ ....................................................................‬‬
‫درﻋﻠﻢ اﺋﻤﻪ‪٣٨۶ ............................................................................‬‬
‫ﻧﺎﺳﺦ و ﻣﻨﺴﻮخ‪٣٩٣ .......................................................................‬‬
‫در ﻓﻀﺎﺋﻞ ﻧﻔﺮﻳﻦ ‪٣٩٧ ....................................................................‬‬
‫در ﺛﺮوت و ﻓﻘﺮ اﺋﻤﻪ ‪٣٩۶ ...............................................................‬‬
‫درﺳﻬﻢ اﻣﺎم ‪۴٠١ ...........................................................................‬‬
‫اﺋﻤﻪ و اﺟﻨﻪ ‪۴٠٣ ...........................................................................‬‬
‫اﺋﻤﻪ و زﻧﺎن ‪۴٠٧ ..........................................................................‬‬
‫اﺋﻤﻪ و ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﻴﻦ ‪۴١۵ ...................................................................‬‬
‫درﺑﺎرﻩ ﻋﺮب و ﻋﺠﻢ‪۴١۵ ................................................................‬‬
‫درﺑﺎرﻩ ﻣﺠﻮﺳﺎن ‪۴١۶ .....................................................................‬‬
‫اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن ‪۴١٨ .........................................................‬‬
‫در ﻓﻀﺎﺋﻞ ﺗﻘﻴﻪ ‪۴٢٢ .......................................................................‬‬
‫در ﻓﻀﺎﺋﻞ ﺷﻚ ‪۴٢۴ .......................................................................‬‬
‫در ﻓﻀﺎﺋﻞ ﮔﺮﻳﻪ و ﺷﻴﻮن ‪۴٢۶ ...........................................................‬‬
‫در آﺮاﻣﺎت ادﻋﻴﻪ ‪۴٣٠ ...................................................................‬‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺘﯽ از ادﻋﻴﻪ آﺒﻴﺮﻩ و ﺻﻐﻴﺮﻩ ‪۴۴٣...............................................‬‬
‫در ﺧﻮاص زﻳﺎرات ‪۴۴۴.................................................................‬‬
‫در اﺣﻮال ﻣﻠﻚ اﻟﻤﻮت ‪۴۴۶...............................................................‬‬
‫اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺁﺧﺮ اﻟﺰﻣﺎن ‪۴۴٩....................................................‬‬
‫ﻳﺄﺟﻮج و ﻣﺎﺟﻮج ‪۴۴٩.....................................................................‬‬
‫دﺟﺎل ﺑﺪﺳﮕﺎل ‪۴۵٠........................................................................‬‬
‫در ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺧﺮوج‪۴۵۴...................................................................‬‬
‫در آﻴﻔﻴﺖ ﻇﻬﻮر ﺧﻼﺻﻪ آﺎﺋﻨﺎت ‪۴۵۶.................................................‬‬
‫در وﻗﺎﻳﻊ ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﻮر ‪۴۶٠.............................................................‬‬

‫ﻗﺴﻤﺖ دوم‪:‬اﺣﻜﺎم و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ‪۴۶۵.........................................................‬‬

‫در ﮔﻨﺎهﺎن آﺒﻴﺮﻩ ‪۴۶٧.....................................................................‬‬
‫در اﺣﻜﺎم ﺟﻬﺎد ‪۴۶٧.......................................................................‬‬
‫در اﺣﻜﺎم ﻗﺼﺎص و دﻳﺎت‪۴٧٠..........................................................‬‬
‫در اﺣﻜﺎم ﻧﺠﺎﺳﺎت ‪۴٨٢...................................................................‬‬
‫در اﺣﻜﺎم ﻏﺴﻞ ‪۴٨٣.......................................................................‬‬
‫در اﺣﻜﺎم ﻧﻤﺎز ‪۴٨۵........................................................................‬‬
‫در ﻧﻤﺎزهﺎﯼ واﺟﺒﻪ و ﻣﺴﺘﺤﺒﻪ ‪۴٨٧.....................................................‬‬
‫در اﺣﻜﺎم روزﻩ ‪۴٩٢......................................................................‬‬
‫در اﺣﻜﺎم ﺣﺞ ‪۴٩۵.........................................................................‬‬
‫در اﺣﻜﺎم ﺧﻤﺲ و زآﻮة ‪۴٩۶............................................................‬‬
‫در اﺣﻜﺎم ﻣﻌﺎﻣﻼت ‪۴٩٨..................................................................‬‬
‫در اﺣﻜﺎم ﻧﻜﺎح ‪۵٠٠.......................................................................‬‬
‫در اﺣﻜﺎم دﺧﻮل ﺑﺮ زن ‪۵٠٨.............................................................‬‬
‫در ﺳﺎﻳﺮ اﺣﻜﺎم ﺟﻤﺎع ‪۵١١...............................................................‬‬
‫در اﺣﻜﺎم ﻃﻔﻞ ‪۵١٨........................................................................‬‬
‫در اﺣﻜﺎم دﺧﻮل ﺑﺮ ﺣﻴﻮاﻧﺎت‪۵١٩.......................................................‬‬
‫در اﺣﻜﺎم ﺷﻜﺎر و ذﺑﺢ ‪۵٢٠..............................................................‬‬
‫در اﺣﻜﺎم ﺧﻮردن وﻧﻮﺷﻴﺪن ‪۵٢۴ ........................................................‬‬
‫در اﺣﻜﺎم دراﻟﺨﻼء ‪۵٢٨ ..................................................................‬‬
‫در اﺣﻜﺎم ﺧﺎﻧﻪ ‪۵٣٣ .......................................................................‬‬
‫در اﺣﻜﺎم ﻟﺒﺎس ﭘﻮﺷﻴﺪن ‪۵٣۵ .............................................................‬‬
‫در اﺣﻜﺎم آﻔﺶ ﭘﻮﺷﻴﺪن ‪۵٣٧ .............................................................‬‬
‫در اﺣﻜﺎم اﻧﮕﺸﺘﺮ ﺑﺮ اﻧﮕﺸﺖ زدن ‪۵٣٧ ................................................‬‬
‫در اﺣﻜﺎم رﻳﺶ ‪۵٣٨ .......................................................................‬‬
‫در ﺁداب ﻧﺎﺧﻦ ﮔﺮﻓﺘﻦ ‪۵۴٠ ...............................................................‬‬
‫در ﺁداب واﺟﺒﯽ آﺸﻴﺪن و ﺣﺠﺎﻣﺖ آﺮدن ‪۵۴١ .......................................‬‬
‫در اﺣﻜﺎم ﻧﺸﺴﺘﻦ ‪۵۴٣ .....................................................................‬‬
‫در اﺣﻜﺎم ﻣﺼﺎﻓﺤﻪ ‪۵۴۴ ..................................................................‬‬
‫در اﺣﻜﺎم ﻋﻄﺴﻪ آﺮدن و ﺁروق زدن ‪۵۴۴ ............................................‬‬
‫درﺑﺎرﻩ ﻏﻨﺎ و ﻃﻨﺒﻮر ‪۵۴۶ ................................................................‬‬
‫درﺑﺎرﻩ ﺻﻮرﺗﮕﺮﯼ ‪۵۴٨ .................................................................‬‬
‫درﺑﺎرﻩ ﺷﻌﺮ ‪۵۴٨ ..........................................................................‬‬
‫درﺑﺎرﻩ ﺷﻄﺮﻧﺞ و ﮔﺮوﺑﻨﺪﯼ ‪۵۴٩ .......................................................‬‬
‫در اﺣﻜﺎم ﺳﻔﺮ ‪۵۵١ ........................................................................‬‬
‫درﺑﺎرﻩ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ‪۵۵۴ .....................................................................‬‬
‫درﺑﺎرﻩ اﻃﻌﻤﻪ و اﺷﺮﺑﻪ ‪۵۶٠ .............................................................‬‬
‫در ﻓﻀﺎﺋﻞ روزهﺎ و ﻣﺎﻩ هﺎ ‪۵۶۵ ........................................................‬‬
‫ﻣﻨﺘﺨﺒﺎﺗﯽ از "آﻴﻤﻴﺎﯼ ﺳﻌﺎدت" ‪۵٧٠ ....................................................‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﺮاﺟﻊ‬
‫ﻣﺘﻮن ‪۵٨۵ ...................................................................................‬‬
‫آﺘﺎﺑﻬﺎﯼ ﻣﺬهﺒﯽ ‪۵٩٠ ......................................................................‬‬
‫آﺘﺎﺑﻬﺎﯼ ﺗﺎرﻳﺨﯽ ‪۵٩۴ .....................................................................‬‬
‫ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت‪۵٩٧ .............................................................................‬‬
 ‫دﻳﺒﺎﭼﻪاﯼ ﺑﺮ ﭼﺎپ ﺟﺪﻳﺪ‬

‫آﺘ ﺎب ﺣﺎﺿ ﺮ ﺑ ﺮاﯼ ﻧﺨ ﺴﺘﻴﻦ ﺑ ﺎر در ﺳ ﺎل ‪ (١٩٨٣)١٣۶٢‬در ﭘ ﺎرﻳﺲ ﺑ ﻪ‬

‫ﭼﺎپ رﺳﻴﺪ و ﺑﺼﻮرت اوﻟﻴﻦ آﺘﺎب ﻧ ﻮع ﺧ ﻮد در زﺑ ﺎن ﻓﺎرﺳ ﯽ ﺑ ﺎ اﺳ ﺘﻘﺒﺎل ﺑ ﺴﻴﺎر‬
‫ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮرﻳﻜﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد ﺣﺠﻢ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ هﺰارﺻﻔﺤﻪاﯼ و ﺑﻬﺎﯼ ﻧﺴﺒﺘﺎ ﺳ ﻨﮕﻴﻦ ﺁن‬
‫در ﻣﺪت آﻮﺗﺎهﯽ هﺮ ﺳﻪه ﺰار ﻧ ﺴﺨﻪ ﺗﻴ ﺮاژ اول آﺘ ﺎب ﺑﻔ ﺮوش رﺳ ﻴﺪ و ﺑ ﻪ ﺗﺠﺪﻳ ﺪ‬
‫ﭼ ﺎپ ﺁن اﻗ ﺪام ﺷ ﺪ‪ .‬ﺑﻌ ﺪا ﭼ ﺎپ ﺟﺪاﮔﺎﻧ ﻪا ﯼ ﻧﻴ ﺰ از اﻳ ﻦ آﺘ ﺎب ﺑ ﺼﻮرت ﺟﻴﺒ ﯽ در‬
‫ﻓﺮاﻧﻜﻔﻮرت ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر آ ﻪ آﺘ ﺎب ﺑﺘﻮاﻧ ﺪ ﺑ ﺎ ﻗﻄ ﻊ آ ﻮﭼﻜﺘﺮ و ﺑ ﺎ ﺑﻬ ﺎﯼ‬
‫آﻤﺘ ﺮﯼ در دﺳ ﺘﺮس ﻋﻼﻗﻤﻨ ﺪان ﺁن ﮔﺬاﺷ ﺘﻪ ﺷ ﻮد‪ .‬ﺑ ﺎ وﺟ ﻮد اﻳ ﻦ ﺗﺠﺪﻳ ﺪ ﭼﺎﭘﻬ ﺎ‪ ،‬اﻳ ﻦ‬
‫آﺘ ﺎب در ﺳ ﺎﻟﻬﺎﯼ اﺧﻴ ﺮ ﺑﻜﻠ ﯽ ﻧﺎﻳ ﺎب ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد‪ .‬ﻣﻨﺘﻬ ﺎ ﻋﻠﻴ ﺮﻏﻢ اﻳﻨﻜ ﻪ ﺑﻄ ﻮر ﻣ ﻨﻈﻢ‬
‫ﺑ ﺮاﯼ ﺧﺮﻳ ﺪ ﺁن ﺑ ﻪ ﻣﻮﺳ ﺴﺎت ﻓ ﺮوش آﺘ ﺎبه ﺎﯼ ﻓﺎرﺳ ﯽ ﻣﺮاﺟﻌ ﻪ ﻣ ﯽﺷ ﺪ‪ ،‬ﻟ ﺰوم‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬارﯼ ﻧ ﺴﺒﺘﺎ ﺳ ﻨﮕﻴﻦ و ﻋ ﺪم اﻃﻤﻴﻨ ﺎن ﺑ ﻪ وﺟ ﻮد ﺷ ﻤﺎر آ ﺎﻓﯽ از ﺧﺮﻳ ﺪاران‬
‫ﺗﺎزﻩ ﺳﺎزﻣﺎنهﺎﯼ ﻧﺎﺷﺮ را از ﺗﺠﺪﻳﺪ ﭼﺎپ ﺗﺎزﻩ آﺘﺎب ﺑﺎز ﻣﯽداﺷﺖ‪.‬‬
‫اﻧﺘﺸﺎر آﺘﺎب اﺧﻴﺮ ﻣﻦ ﺑﺎ ﻧﺎم "ﺗﻮﻟﺪﯼ دﻳﮕﺮ"‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌﺎت ﺑ ﺴﻴﺎر ﯼ را ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﺧﺮﻳ ﺪ "ﺗﻮﺿ ﻴﺢ اﻟﻤ ﺴﺎﺋﻞ" ﺑ ﻪ هﻤ ﺮاﻩ ﺁورد آ ﻪ اﻳ ﻦ ﺑ ﺎر ﺳ ﺎزﻣﺎن اﻧﺘ ﺸﺎرات ﻓ ﺮزاد‬
‫ﻧﺎﺷﺮ آﺘﺎب "ﺗﻮﻟﺪﯼ دﻳﮕﺮ" را داوﻃﻠﺐ اﻧﺸﺎر ﭼﺎپ ﺗﺎزﻩاﯼ از ﺁن آﺮد و ﻣ ﻦ ﻃﺒﻌ ﺎ‬
‫از اﻳ ﻦ ﺑﺎﺑ ﺖ ﺧﻮﺷ ﻮﻗﺘﻢ‪ .‬زﻳ ﺮا ﻣﺎﻳ ﻞ ﻧﺒ ﻮدم آ ﻪ ﺑﻄ ﻮر ﭘﻴﮕﻴ ﺮ ﺑ ﻪ ﻋﻼﻗﻤﻨ ﺪاﻧﯽ آ ﻪ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ ﻳﺎ از ﻃﺮﻳ ﻖ ﻣﻜﺎﺗﺒ ﻪ ﺧﻮاﺳ ﺘﺎر ﺗﻬﻴ ﻪ اﻳ ﻦ آﺘ ﺎب ﻣ ﯽﺷ ﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺎﺳ ﺦ ﻣﻨﻔ ﯽ دادﻩ‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑ ﯽ ﻣ ﻮرد ﻧﻴ ﺴﺖ در اﻳ ﻦ ﻓﺮﺻ ﺖ ﻣ ﺎﺟﺮاﯼ ﺟﺎﻟ ﺐ و ﻣ ﺴﻠﻤﺎ ﻧﺎﺷ ﻨﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﭼﮕ ﻮﻧﮕﯽ ﺗ ﺎﻟﻴﻒ و اﻧﺘ ﺸﺎر اﻳ ﻦ آﺘ ﺎب و ﭘﻴﺎﻣ ﺪهﺎﯼ ﺁن را ﺑ ﺮاﯼ ﺧﻮاﻧﻨ ﺪﮔﺎن ﺟﺪﻳ ﺪ‬
‫"ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ" ﺑﻄﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﺣﻜﺎﻳﺖ آﻨﻢ‪ .‬زﻳﺮا اآﺜﺮﻳ ﺖ ﻧﺰدﻳ ﻚ ﺑ ﻪ اﺗﻔ ﺎق اﻳ ﻦ‬
‫ﺧﻮاﻧﻨ ﺪﮔﺎن اﺣﺘﻤ ﺎﻻ از اﻓ ﺮاد ﻧ ﺴﻞ ﺗ ﺎزﻩاﯼ از اﻳﺮاﻧﻴ ﺎن ﺑﺮوﻧﻤ ﺮزﯼ و دروﻧﻤ ﺮزﯼ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ آﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﺳﻨﯽ ﺁﻧﺎن اﺟﺎزﻩ ﺧﻮاﻧ ﺪن ﭼ ﺎپه ﺎﯼ ﮔﺬﺷ ﺘﻪ آﺘ ﺎب را ﺑ ﻪ ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ‬
‫از اﻳﺸﺎن ﻧﻤﯽدادﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ ﭼﻨﻴﻦ آﺘﺎﺑﯽ از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻦ در ﺳﺎل‪ ،١٣۶٢‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑ ﺮاﯼ ﺧﻮاﻧﻨ ﺪﮔﺎﻧﯽ‬
‫آﻪ در ﻃﻮل ﺳﺎﻟﻬﺎﯼ ﭘﻴﺶ از اﻧﻘ ﻼب ﺑ ﺎ ﻧﻮﺷ ﺘﻪ ه ﺎ ﻳ ﺎ ﺗﺮﺟﻤ ﻪ ه ﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠ ﻒ ﻣ ﻦ در‬
‫اﻳﺮان ﺁﺷﻨﺎﺋﯽ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮاﯼ ﺧﻮد ﻣﻦ ﻧﻴﺰ اﻣ ﺮﯼ ﭘ ﻴﺶﺑﻴﻨ ﯽ ﻧ ﺸﺪﻩ ﺑ ﻮد‪ .‬زﻳ ﺮا ﺗ ﺎ‬

‫‪i‬‬
‫ﺁن ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻦ ﻧﻪ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﭘﮋوهﺶهﺎﯼ ﻣﺬهﺒﯽ داﺷﺘﻢ و ﻧﻪ ﺑﺮاﯼ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪاﯼ‬
‫در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﻣﯽاﻧﺪﻳ ﺸﻴﺪم‪ .‬زﻣﻴﻨ ﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴ ﺖ ﻓﺮهﻨﮕ ﯽ ﻣ ﻦ آ ﻼ ﻳ ﺎ رﺷ ﺘﻪ ادﺑﻴ ﺎت و ﻳ ﺎ‬
‫ﻣ ﺴﺎﺋﻞ ﺗ ﺎرﻳﺨﯽ ﺑ ﻮد و در ﺳ ﺎﻟﻬﺎﯼ اﺧﻴ ﺮ ﺑﺨ ﺼﻮص ﻋﻤ ﺪﻩ اﻳ ﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴ ﺖ ﺑ ﺮ ﻣ ﺴﺎﺋﻞ‬
‫اﻳﺮانﺷﻨﺎﺳﯽ ﻳﻌﻨﯽ ﭘﮋوهﺶهﺎﯼ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ و ﻓﺮهﻨﮓ اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻮﻳﮋﻩ در ﺟﻨﺒﻪ‬
‫ﺟﻬ ﺎﻧﯽ ﺁن ﺗﻤﺮآ ﺰ ﻳﺎﻓﺘ ﻪ ﺑ ﻮد‪ .‬ﺑﺮﻧﺎﻣ ﻪاﯼ ﻧﻴ ﺰ آ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﺳ ﺎﻟﻬﺎﯼ ﺑﺎزﻧﺸ ﺴﺘﮕﯽ ﺧ ﻮد‬
‫ﭘ ﻴﺶﺑﻴﻨ ﯽ آ ﺮدﻩ ﺑ ﻮدم‪ ،‬ﺗﻜﻤﻴ ﻞ و ﻧ ﺸﺮ ﻓﺮهﻨﮕﻨﺎﻣ ﻪ "ﺟﻬ ﺎن اﻳ ﺮانﺷﻨﺎﺳ ﯽ" ﺑ ﻮد آ ﻪ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﻳﺴﺖ ﺗﺎرﻳﺦ رواﺑﻂ ﻓﺮهﻨﮕﯽ اﻳﺮان را ﺑ ﺎ ﻳﻜﺎﻳ ﻚ آ ﺸﻮرهﺎﯼ ﺟﻬ ﺎن از ﺁﻏ ﺎز ﺗ ﺎ‬
‫ﺑﻪ اﻣﺮوز‪ ،‬و ﻧﻘﺶ ﻓﺮهﻨﮓ اﻳﺮاﻧﯽ را در ﺗﻤﺪن و ﻓﺮهﻨﮓ هﺮ ﻳ ﻚ از اﻳ ﻦ آ ﺸﻮرهﺎ‬
‫ﺑﻄﻮر ﮔﺴﺘﺮدﻩاﯼ در ﺑﺮﮔﻴﺮد‪ .‬و ﺑﺎ هﻤﻴﻦ هﺪف ﺑ ﻮد آ ﻪ ﺑ ﻴﺶ از‪ ۶٠٫٠٠٠‬ﻣ ﺪرك و‬
‫ﺳﻨﺪ در ﻃﻮل ﺑﻴﺶ از ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل ﺑﻄ ﻮر ﺑ ﯽوﻗﻔ ﻪ در داﺧ ﻞ و ﺧ ﺎرج آ ﺸﻮر ﺗﻮﺳ ﻂ‬
‫ﻣﻦ ﮔﺮدﺁورﯼ و ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪﯼ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺟﻠ ﺪ اﻳ ﻦ ﻓﺮهﻨﮕﻨﺎﻣ ﻪ ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ ﭘ ﻨﺞ‬
‫آﺸﻮر از ﺷﺼﺖ آﺸﻮرﯼ آﻪ ﻣﯽﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺗﻘﺪم اﻟﻔﺒ ﺎﺋﯽ اﺳ ﺎﻣﯽ ﺧ ﻮد در ﺁن‬
‫ﺟﺎﯼ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ آﺸﻮرهﺎﯼ ﺁﻟﻤﺎن‪ ،‬اﺗﺮﻳﺶ‪ ،‬اﺗﺤﺎد ﺟﻤ ﺎهﻴﺮ ﺷ ﻮروﯼ‪ ،‬ﺁرژاﻧﺘ ﻴﻦ و‬
‫ﺁﻟﺒ ﺎﻧﯽ‪ ،‬در ﺳ ﺎل ‪ ١٣۵۵‬در ‪ ١۵٠٠‬ﺻ ﻔﺤﻪ در ﺗﻬ ﺮان ﻣﻨﺘ ﺸﺮ ﺷ ﺪ و هﻤﺎﻧﻮﻗ ﺖ از‬
‫ﺟﺎﻧﺐ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻳﻜﺼﺪ ﺁآﺎدﻣﯽ وداﻧﺸﮕﺎﻩ و اﻧﺴﺘﻴﺘﻮﯼ ﺧﺎورﺷﻨﺎﺳﯽ در ﭼﻬﻞ آ ﺸﻮر‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻬﺎن ﻣﻮرد ﺗﻘﺪﻳﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬آﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاﯼ از اﻇﻬ ﺎر ﻧﻈﺮه ﺎﯼ ﺁن ﺑ ﻪ‬
‫ﺳﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ و اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ و ﻓﺮاﻧﺴﻪ درﺗﻬﺮان ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻓﺎﺟﻌﻪ ‪ ١٣۵٧‬آ ﺎر‬
‫ﺗ ﺪوﻳﻦ و ﭼ ﺎپ ﺟﻠ ﺪهﺎﯼ ﺑﻌ ﺪﯼ اﻳ ﻦ ﻓﺮهﻨﮕﻨﺎﻣ ﻪ را آ ﻪ اﻣﻴ ﺪ داﺷ ﺘﻢ در ﻃ ﻮل ﺗﻘﺮﻳﺒ ﺎ‬
‫ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل ‪ -‬در ﺻﻮرﺗﯽ آﻪ ﮔﺬﺷﺖ اﻳ ﺎم ﭼﻨ ﻴﻦ ﻣﻬﻠﺘ ﯽ را ﺑ ﻪ ﻣ ﻦ ﺑﺪه ﺪ ‪ -‬ﺑ ﻪ اﻧﺠ ﺎم‬
‫ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﺑﺴﻴﺎر و ﺑﺴﻴﺎر از دﻳﮕﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪهﺎﯼ ﺁﻳﻨﺪﻩﻧﮕﺮاﻧﻪاﯼ آﻪ در آﺸﻮر ﻣﺎ در‬
‫دﺳﺖ اﺟﺮا ﺑﻮد ﻣﺘﻮﻗﻒ ﮔﺬاﺷﺖ و ﺑﺎ اﻳﻦ وﺻﻒ ﻣﻦ هﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮ اﯼ ﺁرزو هﺴﺘﻢ آ ﻪ‬
‫ﺑﺘ ﻮاﻧﻢ ﭼﻨ ﻴﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋ ﻪاﯼ را ﺑ ﻪ ﻋﻨ ﻮان ﺳ ﻨﺪ اﻓﺘﺨ ﺎرﯼ از ﻓﺮهﻨﮕ ﯽ ﮔﺮاﻧﻤﺎﻳ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫ﻧﺴﻞهﺎﯼ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﻣﻴﻬﻨﻢ اهﺪا آﻨﻢ‪.‬‬
‫اﻧﻘﻼب وﻳﺮاﻧﮕﺮ "اﺳﻼﻣﯽ" آﻪ ﺑ ﻪ ﮔﻔﺘ ﻪ ﻓﺮاﻧ ﺴﻮا ﻣﻴﺘ ﺮان رﺋ ﻴﺲ ﺟﻤﻬ ﻮرﯼ‬
‫ﻓﻘﻴﺪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ )در آﺘﺎب "اﻳﻨﺠﺎ و اآﻨﻮن" او( ﺑﺮﺧﻼف دﻳﮕﺮ اﻧﻘﻼﺑﻬﺎﯼ ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﻬﺎن‬
‫ﻧﻪ ﺟﻬﺸﯽ ﺑﻪ ﺳﻮﯼ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻼش ﺑﺮاﯼ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﻴﻠﯽ زود ﻧﺸﺎن‬
‫داد آﻪ ﺧﻤﻴﺮﻣﺎﻳﻪ اﻳﻦ اﻧﻘﻼب دﺷﻤﻨﯽ اﺻﻮﻟﯽ ﺑ ﺎ هﻤ ﻪ ارزشه ﺎﯼ ﺗ ﺎرﻳﺨﯽ و ﺳ ﻨﺘﯽ‬
‫اﻳ ﻦ ﻓﺮهﻨ ﮓ ﻣﻠ ﯽ و ﻧﻔ ﯽ آﻠ ﯽ ﻣﺎهﻴ ﺖ و هﻮﻳ ﺖ اﻳﺮاﻧ ﯽ آ ﺸﻮرﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ‬

‫‪ii‬‬
‫آﺎرﮔﺮداﻧﺎن اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﺑ ﻪ اﻗﺘ ﺪاﯼ ﺷﻤﺸﻴﺮآ ﺸﺎن ه ﺰار و ﭼﻬﺎرﺻ ﺪ ﺳ ﺎل ﭘ ﻴﺶ "ﺳ ﻌﺪ‬
‫وﻗﺎص" ﺁن را آﺸﻮرﯼ ﻣﻘﻠﻮب و ﺗﺼﺮف ﺷﺪﻩ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽآﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮرﯼ آﻪ ﻧﺨ ﺴﺖ‬
‫وزﻳﺮ ﺁن ﺑﺎ ﺗﻔﺎﺧﺮ اﻋﻼم ﻣﯽآﺮد آ ﻪ ﺗ ﺎرﻳﺦ ﻣ ﺎ ﻗﺒ ﻞ اﺳ ﻼﻣﯽ اﻳ ﺮان اﻓ ﺴﺎﻧﻪاﯼ اﺳ ﺖ‬
‫آﻪ اﺳ ﺘﻌﻤﺎر ﺑ ﺮاﯼ دﺷ ﻤﻨﯽ ﺑ ﺎ اﺳ ﻼم ﺳ ﺎﺧﺘﻪ اﺳ ﺖ و ﺻ ﺤﺒﺖ از ﺧﺮاﺑ ﻪه ﺎﯼ ﺗﺨ ﺖ‬
‫ﺟﻤﺸﻴﺪ ﺑﻬﺎﻧﻪاﯼ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ آﻪ ﺑ ﺮاﯼ اﻳ ﻦ اﻓ ﺴﺎﻧﻪ ﺳ ﻨﺪ اﺻ ﺎﻟﺘﯽ ﭘﺮداﺧﺘ ﻪ ﺷ ﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪،‬‬
‫هﻤﭽﻨﺎﻧﻜ ﻪ ﺑﺰرﮔﺪاﺷ ﺖ ه ﺰارﻩ ﻓﺮدوﺳ ﯽ در ﺁﻏ ﺎز ﻋ ﺼﺮ ﭘﻬﻠ ﻮﯼ ﺗﻼﺷ ﯽ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫آﻤﺮﻧﮓ آﺮدن ﺣﻤﺎﺳﻪ آﺮﺑﻼ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬و درﺳﺖ در هﻤﺎن زﻣﺎن ﺧﻮد وﻟﯽﻓﻘﻴ ﻪ و‬
‫رهﺒﺮ ﻋﻈﻴﻢاﻟﺸﺎن اﻧﻘﻼب ﻧﻴﺰ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﯽآﺮد آﻪ اﺻﻮﻻ ﺑﺮاﯼ آﺸﻮرﯼ ﺑﻨﺎم اﻳﺮان‬
‫در ﺧﺎرج از ﻣﺤﺪودﻩ اﺳﻼم ﻣﻮﺟﻮدﻳﺘﯽ ﻗﺎﺋﻞ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫در ﭼﻨ ﻴﻦ ﺷ ﺮاﺋﻂ ﻧ ﻮ‪ ،‬اﺣ ﺴﺎس ﻣ ﻦ اﻳ ﻦ ﺑ ﻮد آ ﻪ وﻇﻴﻔ ﻪ اوﻟﻮﻳ ﺖدار ه ﺮ‬
‫ﻓﺮهﻨﮕ ﯽ اﻳﺮاﻧ ﯽ‪ ،‬روﻳ ﺎروﺋﯽ ﺳﺮﻧﻮﺷ ﺖﺳ ﺎز ﺑ ﺎ ﺧﻄ ﺮﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻣﻮﺟﻮدﻳ ﺖ اﻳ ﻦ‬
‫ﻓﺮهﻨ ﮓ را هﻤ ﺮاﻩ ﺑ ﺎ هﻮﻳ ﺖ ﻣﻠ ﯽ ﻣ ﺎ از ﺑﻨﻴ ﺎد ﻣ ﻮرد ﺗﻬﺪﻳ ﺪ ﻗ ﺮاردادﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬و در‬
‫اﺟﺮاﯼ هﻤﻴﻦ وﻇﻴﻔﻪ اوﻟﻮﻳﺖدار ﺑﻮد آﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻢ ﺗﻼشهﺎﯼ ﻓﺮهﻨﮕ ﯽ ﺧ ﻮد را‬
‫ﺻﺮﻓﺎ‪ ،‬ﺗﺎ ﺁﻧﺠﺎ آﻪ ﺿﺮورت اﻳﺠﺎب آﻨﺪ و ﺗﺎ ﺁﻧﺠﺎ آ ﻪ در ﻗ ﺪرت و اﻣﻜ ﺎن ﺧ ﻮد ﻣ ﻦ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻳﻮرش ﻣﺮﮔﺒﺎر ﺗﺎزﻩ‪ ،‬ﺑﻪ ﺁﻧﭽﻪ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻣﻠﯽ ﻣﺎ را در ﻃﻮل‬
‫ﺳﻪ هﺰار ﺳﺎل ﺗﻀﻤﻴﻦ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻤﺮآﺰ آ ﻨﻢ‪ .‬و ﻣﻬﻤﺘ ﺮﻳﻦ ﻻزﻣ ﻪ ﭼﻨ ﻴﻦ ﺗﻼﺷ ﯽ‬
‫از ﻧﻈ ﺮ ﻣ ﻦ دﻓ ﺎع از ارزشه ﺎﯼ آ ﺎذﺑﯽ ﺑ ﻮد آ ﻪ آﺎرﮔﺮداﻧ ﺎن روﺣﺎﻧﻴ ﺖ ﺷ ﻴﻌﻪ در‬
‫ﻃﻮل ﺑﻴﺶ از هﺰار ﺳﺎل ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺬهﺐ وﻟﯽ واﻗﻌﺎ ﺑﺎ ه ﺪف ﺗ ﺎﻣﻴﻦ ﻣﻨ ﺎﻓﻊ ﺧ ﺼﻮﺻﯽ‬
‫و ﺻﻨﻔﯽ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮ ﻣﻠﺖ ﻣﺎ ﺗﺤﻤﻴﻞ آﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﺑﻬ ﺮﻩ ﮔﻴ ﺮﯼ از هﻤﺎﻧﻬ ﺎ ﻧﻴ ﺰ‬
‫در ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺳﺎﻟﻬﺎﯼ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺑ ﺮاﯼ ﻧﺨ ﺴﺘﻴﻦ ﺑ ﺎر در ﺗ ﺎرﻳﺦ اﻳ ﺮان روﺿ ﻪﺧﻮاﻧ ﺎن‬
‫ﺑﺮ ﻣﺴﻨﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آﺎر اﺻﻠﯽ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻋﻨ ﻮان ﻳ ﻚ ﭘﮋوه ﺸﮕﺮ در ﭼﻨ ﻴﻦ‬
‫ﺷﺮاﺋﻄﯽ ﻋﺮﺿﻪ آﺮدن آﺘﺎﺑﯽ ﺑﻮد آﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ درهﻤﻪ اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪهﺎ ﻧﻘ ﺶ روﺷ ﻨﮕﺮﯼ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ ﺁﻧﭽﻪ روﺷﻨﮕﺮان ﺟﻬﺎن ﻏﺮب در ﻗﺮن ﻣﻌﺮوف ﻓﺮوغ در ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ‬
‫ﺑﺎ آﻠﻴﺴﺎﯼ آﺎﺗﻮﻟﻴﻚ و دﻳﻮاﻧﻬﺎﯼ ﺗﻔﺘﻴﺶ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺁن آ ﺮدﻩ ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ .‬و ﺗ ﺎﻟﻴﻒ ﭼﻨ ﻴﻦ آﺘ ﺎﺑﯽ‬
‫در درﺟﻪ اول ﻧﻴﺎز ﺑ ﻪ ﺑﺮرﺳ ﯽه ﺎﯼ ﮔ ﺴﺘﺮدﻩاﯼ در ﻣﺒ ﺎﻧﯽ ﻓﻜ ﺮﯼ و ﻋﻘﻴ ﺪﺗﯽ ﻣﻜﺘ ﺐ‬
‫ﺁﺧﻮﻧﺪ داﺷﺖ آﻪ ﺳﻪ ﺳ ﺎل ﺗﻤ ﺎم از ﻋﻤ ﺮ ﻣ ﻦ ﻣﻨﺤ ﺼﺮا ﺑ ﺪان ﮔﺬﺷ ﺖ‪ .‬ﭼﻨ ﻴﻦ ﺑ ﻮد آ ﻪ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر‪ ،‬ﺟﺎﺋﯽ آﻪ ﺗﺎ ﺁن زﻣﺎن ﺷﺎهﻜﺎرهﺎﯼ ﺑﺰرگ ادﺑﻴ ﺎت ﺟﻬ ﺎن و ﺁﺛ ﺎر‬
‫واﻻﯼ ﭘﮋوه ﺸﮕﺮان ﺗ ﺎرﻳﺦ و ﻓﺮهﻨ ﮓ اﻳ ﺮان در روﯼ ﻣﻴ ﺰ آ ﺎر ﻣ ﻦ داﺷ ﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑ ﻪ‬

‫‪iii‬‬
‫ﺁﺛ ﺎرﯼ از ﻗﺒﻴ ﻞ اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ آﻠﻴﻨ ﯽ و ﺟ ﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳ ﯽ ﺷ ﻴﺦ ﺑﻬ ﺎء اﻟ ﺪﻳﻦ ﻋ ﺎﻣﻠﯽ و‬
‫ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار و ﺣﻠﻴ ﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ و زاداﻟﻤﻌ ﺎد ﻣ ﻼ ﺑ ﺎﻗﺮ ﻣﺠﻠ ﺴﯽ و ﻣﻔ ﺎﺗﻴﺢ اﻟﺠﻨ ﺎن ﺁﺧﻮﻧ ﺪ‬
‫ﻋﺒ ﺎس ﻗﻤ ﯽ و ﻣﻌ ﺮاج و ﻣﻌ ﺎد و ﺗﻮﺣﻴ ﺪ دﺳ ﺘﻐﻴﺐ ﺷ ﻴﺮازﯼ و ﺗﻮﺿ ﻴﺢ اﻟﻤ ﺴﺎﺋﻞ و‬
‫ﺗﺤﺮﻳﺮاﻟﻮﺳﻴﻠﻪ روح اﷲ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ ودﻩه ﺎ اﺛ ﺮ دﻳﮕ ﺮ از هﻤ ﻴﻦ ﻗﻤ ﺎش ﺗﻌﻠ ﻖ ﮔﺮﻓ ﺖ آ ﻪ‬
‫ﻣﻜﺘﺐ ﺁﺧﻮﻧﺪ ازهﺰار ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺗﺎ آﻨﻮن‪ ،‬ﺁﻧﻬ ﺎ را ﺑ ﺎ ﻗﻴ ﺪ ﺳ ﻮﮔﻨﺪ و در ﻋ ﻴﻦ ﺣ ﺎل ﺑ ﺎ‬
‫ﭘ ﺸﺘﻮاﻧﻪ ﺗﻜﻔﻴ ﺮ و ﭼﻤ ﺎق‪ ،‬ﻣ ﻨﻌﻜﺲ آﻨﻨ ﺪﻩ ﻗ ﻮاﻧﻴﻦ اﺑ ﺪﯼ ﺛﺎﺑ ﺖ و ﺗﻐﻴﻴ ﺮ ﻧﺎﭘ ﺬﻳﺮ اﻟﻬ ﯽ‬
‫ﻣﻌﺮﻓﯽ آﺮدﻩ ﺑﻮد آﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و اﺋﻤﻪ اﻃﻬﺎر ﺑﻪ ﺑﻨ ﺪﮔﺎن ﻣﻘ ﺮب ﺧ ﺪا اﺑ ﻼغ ﺷ ﺪﻩ‬
‫اﺳ ﺖ‪ .‬وﻟ ﯽ در ﻋﻤ ﻞ ﻣﺠﻤﻮﻋ ﻪاﯼ از ﺳ ﺨﻴﻒﺗ ﺮﻳﻦ و ﮔ ﺎﻩ اﺑﻠﻬﺎﻧ ﻪﺗ ﺮﻳﻦ ﺟﻌﻠﻴ ﺎت‬
‫دآﺎﻧﺪاران دﻳﻦ ﺑﻴﺶ ﻧﺒﻮد آﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ه ﻴﭻ ﭘﻴ ﺎﻣﺒﺮ و اﻣ ﺎﻣﯽ ﺁﻧﻬ ﺎ را ﻧﻘ ﻞ ﻧﻜ ﺮدﻩ ﺑ ﻮد‪،‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺘﯽ ﻣﻼ ﻧﺼﺮاﻟﺪﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﭼﻨﻴﻦ اراﺟﻴﻔﯽ را ﺑﺮ زﺑ ﺎن ﺁوردﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪.‬‬
‫و ﺁﻧﭽﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺸﺖ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺧﺮوار در ﺻﺪهﺎ ﺻﻔﺤﻪ آﺘﺎب ﺣﺎﺿﺮ از اﻳ ﻦ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋ ﻪ ﺁوردﻩام‪ ،‬ﺣﺘ ﯽ ﻳﻜﻬ ﺰارم ﺁﻧﭽ ﻪ را آ ﻪ ﻓ ﻮج ﻋﻈ ﻴﻢ "راوﻳ ﺎن اﺣﺎدﻳ ﺚ" در‬
‫ﻃﻮل ﻗﺮون ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ زﺑﺎن ﺑﺴﺘﻪ دادﻩاﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻧﺘﺸﺎر آﺘﺎب ﻗﻄﻮر ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻮاهﺪ و ﻣ ﺪارآﯽ‪ ،‬ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﻦ‬
‫در ﺷ ﺮاﻳﻂ زﻣ ﺎﻧﯽ ﺁن روز در ﺣﻜ ﻢ ﻧ ﻮﻋﯽ ﺧﻮدآ ﺸﯽ ﺑ ﻮد‪ .‬زﻳ ﺮا درﺳ ﺖ درهﻤ ﺎن‬
‫زﻣﺎن ﻣﻮج ﺁدﻣﻜﺸﯽهﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳﯽ در داﺧﻞ وﺧﺎرج اﻳﺮان ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺘ ﻪ ﺑ ﻮد و دﺳ ﺘﮕﺎﻩ‬
‫ﺗﺮورﻳﺴﻢ اﺳﻼﻣﯽ هﺮ روز ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن ﺗﺎزﻩاﯼ ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاﯼ ﺧ ﺎﻧﻮادﻩ ﺧ ﻮد‬
‫ﻣﻦ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮاﯼ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ هﻤﻪ دوﺳﺘﺎن دور و ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺗﺮدﻳﺪﯼ ﻧﺒﻮد آﻪ ذآﺮ ﻧ ﺎم‬
‫واﻗﻌﯽ ﻣ ﻦ در ﺑ ﺎﻻﯼ آﺘ ﺎب ﻋﻤ ﻼ در ﺣﻜ ﻢ ﺻ ﺪور ﻓﺘ ﻮاﯼ ﻣﻬﺪوراﻟ ﺪﻣﯽ ﻣ ﻦ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫وﻟﯽ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻦ ﺑﻪ هﻤﻪ اﻳﻦ ﻧﺰدﻳﻜﺎن ودوﺳﺘﺎن اﻳﻦ ﺑﻮد آﻪ ﻣﺒ ﺎرزﻩاﯼ اﺻ ﻮﻟﯽ را در‬
‫ﺗﺎرﻳﻜﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮان آﺮد و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩاﯼ آﻪ ﺑﻪ اﺻﺎﻟﺖ ﮔﻔﺘ ﻪه ﺎﯼ ﺧ ﻮد اﻳﻤ ﺎن دارد و از‬
‫ﺁرﻣﺎن ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﺧﻮﻳﺶ دﻓﺎع ﻣﯽآﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﻳ ﺪ ﻳ ﺎ ﺁﺷ ﻜﺎرا ﻋﻮاﻗ ﺐ ﻧﺎﺷ ﯽ از ﺁن را‬
‫ﺑﭙﺬﻳﺮد و ﻳﺎ اﺳﺎﺳﺎ ﭘﺎ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻴﺪان ﻧﮕﺬارد‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻨﻬﻤﻪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻼف اﻳﻦ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﯽهﺎ و ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ هﻤﻪ ﺟﻨﺠﺎﻟﯽ آﻪ اﻧﺘﺸﺎر اﻳﻦ‬
‫آﺘ ﺎب ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨ ﺖ‪ ،‬ﺁدﻣﻜ ﺸﺎن اﺳ ﻼﻣﯽ ﺑﺪﻳ ﺪار ﻣ ﻦ ﻧﻴﺎﻣﺪﻧ ﺪ‪ .‬واﻳ ﻦ ﻣﻌﻤ ﺎﺋﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫هﻨﻮز هﻢ ﺑﺮاﯼ ﺧﻮد ﻣﻦ و ﺑﺮاﯼ ﺑﺴﻴﺎر آﺴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺣﻞ ﻧﺸﺪﻩ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺗ ﺎ‬
‫ﺁﻧﺠ ﺎ آ ﻪ ﻣ ﯽداﻧ ﻢ ﻧ ﺴﺨﻪه ﺎﯼ ﻣﺘﻌ ﺪدﯼ از اﻳ ﻦ آﺘ ﺎب در هﻤ ﺎن ﻧﺨ ﺴﺘﻴﻦ روزه ﺎﯼ‬
‫اﻧﺘ ﺸﺎر ﺁن ﺑﻮﺳ ﻠﻴﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪﮔﯽه ﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳ ﯽ اﻳ ﺮان در آ ﺸﻮرهﺎﯼ اروﭘ ﺎﺋﯽ ﺑ ﺮاﯼ‬

‫‪iv‬‬
‫ﻣﺮاﺟﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ دوﻟﺘﯽ در ﺗﻬﺮان ارﺳﺎل ﺷﺪﻩ ﺑﻮد و ﻧ ﺴﺨﻪاﯼ از ﺁن ﻧﻴ ﺰ اﺧﺘ ﺼﺎﺻﺎ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻬﺪﯼ ﺑﺎزرﮔﺎن)آﻪ در ﺁن هﻨﮕﺎم دﻳﮕ ﺮ ﻧﺨ ﺴﺖوزﻳ ﺮ ﻧﺒ ﻮد( ﺑﻮﺳ ﻴﻠﻪ ﭘ ﺴﻨﺪﻳﺪﻩ‬
‫ﺑ ﺮادر ارﺷ ﺪ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ ﺑ ﺮاﯼ او ﻓﺮﺳ ﺘﺎدﻩ ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد‪ ،‬و ﺑ ﻪ ﺣﻜﺎﻳ ﺖ ﻳﻜ ﯽ از ﻧﺰدﻳﻜ ﺎن‬
‫درﺟﻪ اول ﺧﻤﻴﻨﯽ وﯼ ﺷﺨﺼﺎ ﺁﻧﺮا آﻼ ﻳﺎ ﺟﺰﺋﺎ ﺑﻪ دﻗﺖ ﺧﻮاﻧﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺴﻴﺎرﯼ دﻳﮕ ﺮ‬
‫از ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺑﻠﻨﺪ ﭘﺎﻳﻪ دﺳﺘﮕﺎﻩ ﺣﺎآﻤﻪ ﻧﻴﺰ ﻧﺴﺨﻪهﺎﯼ دﻳﮕﺮﯼ از اﻳ ﻦ آﺘ ﺎب را ﺧﻮاﻧ ﺪﻩ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ واآﻨﺶ ﺷﺪﻳﺪ ﺁﺧﻮﻧﺪ ﻣﻌﺮوف ه ﺎدﯼ ﻏﻔ ﺎرﯼ در ﺟﻠ ﺴﻪ ﻣﺤﺮﻣﺎﻧ ﻪ آﻤ ﺴﻴﻮن‬
‫اﻣ ﻮر ﺧﺎرﺟ ﻪ ﻣﺠﻠ ﺲ ﺷ ﻮراﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ ﻧﻤ ﻮدارﯼ از ﺁن ﺑ ﻮد‪ .‬وﯼ در اﻳ ﻦ ﺟﻠ ﺴﻪ‪،‬‬
‫ﻃﺒﻖ ﺻﻮرت ﻣﺠﻠﺴﯽ ﻣﺎﺷ ﻴﻦ ﺷ ﺪﻩ از ﻣ ﺬاآﺮات ﺁن آ ﻪ ﻧﻤ ﯽداﻧ ﻢ ﭼﮕﻮﻧ ﻪ ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ‬
‫دوﺳ ﺖ روزﻧﺎﻣ ﻪﻧﮕ ﺎر ﻣ ﻦ ﺑﻬ ﺮوز ﺻﻮراﺳ ﺮاﻓﻴﻞ رﺳ ﻴﺪﻩ ﺑ ﻮد و او در ﭘ ﺎرﻳﺲ ﻳ ﻚ‬
‫ﻓﺘ ﻮآﭙﯽ از ﺁن را ﺑ ﻪ ﻣ ﻦ داد‪ ،‬ﺟ ﺎر و ﺟﻨﺠ ﺎل ﺑ ﺮ ﭘ ﺎ آ ﺮدﻩ ﺑ ﻮد آ ﻪ ﺣ ﺎﻻ دﻳﮕ ﺮ‬
‫ﻃﺎﻏﻮﺗﯽه ﺎ ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﺎ ﺗﻮﺿ ﻴﺢ اﻟﻤ ﺴﺎﺋﻞ ه ﻢ ﻣ ﯽﻧﻮﻳ ﺴﻨﺪ ﻣ ﺎ ﺑﺎﻳ ﺪ ﺗﻜﻠﻴﻔﻤ ﺎن راﺑ ﺎ اﻳﻨﻬ ﺎ‬
‫ﻃﻮرﯼ روﺷﻦ آﻨﻴﻢ آﻪ ﺑﻌﺪهﺎ آﺴﯽ ﺑﻔﻜﺮ اﻳﻦ ﻓﻀﻮﻟﯽهﺎ ﻧﻴﻔﺘﺪ‪ .‬ه ﺸﺪارهﺎﯼ ﻣﺘﻌ ﺪدﯼ‬
‫آﻪ از ﺟﺎﻧﺐ دوﺳﺘﺎن داﺧﻞ آﺸﻮر در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ دادﻩ ﺷ ﺪ‪ ،‬در ﻋ ﻴﻦ ﺣ ﺎل آ ﻪ‬
‫از ﺟ ﺪﯼ ﺑ ﻮدن ﺧﻄ ﺮ ﺣﻜﺎﻳ ﺖ داﺷ ﺖ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳ ﺎﻧﮕﺮ ﭘﺨ ﺶ ﻣﺤﺮﻣﺎﻧ ﻪ آﺘ ﺎب در درون‬
‫آﺸﻮر و اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻋﻼﻗﻤﻨﺪان از ﺁن ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ هﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﺧﻮد ﺧﻤﻴﻨ ﯽ‪ ،‬ﺷ ﺎﻳﺪ ﺑ ﺮاﯼ اﻳﻨﻜ ﻪ ﺗﻮﺟ ﻪ ﺑﻴ ﺸﺘﺮﯼ را ﺑ ﺪﻳﻦ آﺘ ﺎب‬
‫ﺑﺮﻧﻴﺎﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﺷﺎﻳﺪ هﻢ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜﻪ در ﻣﺘﻦ آﺘﺎب اﻧﺘﻘ ﺎد ﻣ ﺴﺘﻘﻴﻤﯽ از ﭘﻴ ﺎﻣﺒﺮ‬
‫و اﺋﻤﻪ ﺑﻌﻤﻞ ﻧﻴﺎﻣ ﺪﻩ و ﺗﻨﻬ ﺎ از ﻓﺮﻳﺒﻜ ﺎرﯼه ﺎﯼ دآﺎﻧ ﺪاران دﻳ ﻦ ﺳ ﺨﻦ رﻓﺘ ﻪ ﺑ ﻮد‪ ،‬از‬
‫ﻣﻬﺪوراﻟﺪم ﺷﻤﺮدن ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ ﺁن ﺧﻮددارﯼ آﺮدﻩ و در ﻋﻮض ﺗﻮﺻﻴﻪ آ ﺮدﻩ ﺑ ﻮد آ ﻪ‬
‫هﻴﺌﺘﯽ از ﻣﺤﻘﻘﺎن ﻣﺎﻣﻮر ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﺋﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﺪرﺟﺎت آﺘﺎب ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﺁﻧﺠ ﺎ آ ﻪ ﻣ ﯽداﻧ ﻢ‬
‫ﭼﻨ ﻴﻦ هﻴﺌﺘ ﯽ ه ﻢ ﺗﻌﻴ ﻴﻦ ﺷ ﺪ‪ ،‬آ ﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳ ﺘﯽ ﺁن را ﺑ ﺼﻮرت ﺗﻌﺠ ﺐﺁورﯼ اﺑ ﺮاهﻴﻢ‬
‫ﻳ ﺰدﯼ ﺑﻌﻬ ﺪﻩ داﺷ ﺖ آ ﻪ ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ اﻃﻼﻋ ﺎت ﻣ ﺬهﺒﯽ زﻳ ﺎدﯼ ﻧﺪاﺷ ﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ در ﻋ ﻴﻦ‬
‫ﺑﯽاﻃﻼﻋﯽ از زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﺣﺘﯽ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳ ﯽ را ه ﻢ ﺑﺨ ﻮﺑﯽ ﺣ ﺮف ﻧﻤ ﯽزد‪ .‬وﻟ ﯽ‬
‫اﻳﻦ هﻴﺌﺖ آﺎر ﺧﻮد را ﺑﻄﻮر ﺟﺪﯼ ﺷﺮوع ﻧﻜﺮد‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻ ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜ ﻪ اﺻ ﺎﻟﺖ ه ﻴﭻ‬
‫ﻳﻚ از اﺣﺎدﻳﺚ و رواﻳﺎت ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ در آﺘﺎب ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻜﺎر ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻤﻮازات اﻳﻦ ﻓﻌﻞ و اﻧﻔﻌﺎله ﺎﯼ دروﻧﻤ ﺮزﯼ‪ ،‬ﺗ ﻼشه ﺎﺋﯽ ﺑﺮوﻧﻤ ﺮزﯼ ﻧﻴ ﺰ‬
‫در ﺟﻬﺖ ﺗﺨﻄﺌﻪ آﺘﺎب ﻣﻦ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ آﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪاﯼ ازﺁن ﻣﺒﺎرزﻩ ﻗﻠﻤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‬
‫ﺳﻴﺪ ﻣﻬﺪﯼ روﺣﺎﻧﯽ‪ ،‬رهﺒﺮ ﺧﻮدﺧﻮاﻧ ﺪﻩ ﺷ ﻌﻴﺎن اروﭘ ﺎ در ﭘ ﺎرﻳﺲ ﺑ ﻮد‪ .‬وﯼ ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ‬

‫‪v‬‬
‫ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻣﺒﺴﻮﻃﯽ ﻋﻠﻴﻪ اﻳ ﻦ آﺘ ﺎب در هﻔﺘ ﻪﻧﺎﻣ ﻪ ﺳﺮﺷ ﻨﺎس اﻳ ﺮان و ﺟﻬ ﺎن در ﭘ ﺎرﻳﺲ‬
‫ﻧﻮﺷﺖ آﻪ از ﺟﺎﻧ ﺐ ﻣ ﻦ ﭘﺎﺳ ﺨﯽ ﺑﻬﻤ ﺎن اﻧ ﺪازﻩ ﻣﺒ ﺴﻮط در هﻤ ﺎن ﻧ ﺸﺮﻳﻪ ﺑ ﺪان دادﻩ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﻃﺒﻖ ﺁﻧﭽﻪ ﺑﻌﺪا ﻳﻜﯽ از ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﺁﻳﺖاﷲ ﺳﻴﺪ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﺧ ﻮﺋﯽ ﻣﺮﺟ ﻊ ﺗﻘﻠﻴ ﺪ‬
‫ﺷ ﻴﻌﻴﺎن در ﻧﺠ ﻒ ﺑﻄ ﻮر ﻣﺤﺮﻣﺎﻧ ﻪ ﺑ ﻪ ﻣ ﻦ اﻃ ﻼع داد)وﻣ ﻦ ﻧﻤ ﯽﺗ ﻮاﻧﻢ ﺷﺨ ﺼﺎ در‬
‫ﻣﻮرد ﺻﺤﺖ ﻳ ﺎ ﺳ ﻘﻢ ﺁن اﻇﻬ ﺎر ﻧﻈ ﺮ ﻗﻄﻌ ﯽ ﺑﻜ ﻨﻢ( هﻤ ﻴﻦ رهﺒ ﺮ ﺷ ﻴﻌﻴﺎن اروﭘ ﺎ از‬
‫ﺁﻗﺎﯼ ﺧﻮﺋﯽ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺻﺪور ﻓﺘﻮاﯼ ﻣﻬﺪوراﻟ ﺪم ﺑ ﻮدن ﻧﻮﻳ ﺴﻨﺪﻩ اﻳ ﻦ آﺘ ﺎب ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد‬
‫آﻪ روﺣﺎﻧﯽ ﻓﻘﻴﺪ از ﻗﺒﻮل ﺁن ﺧﻮددارﯼ آﺮدﻩ ﺑﻮد‪.‬‬
‫آﺘ ﺎب ﺗﻮﺿ ﻴﺢ اﻟﻤ ﺴﺎﺋﻞ )آ ﻪ در داﺧ ﻞ اﻳ ﺮان ﺑ ﺮاﯼ اﺣﺘ ﺮاز از ﻋﻮﺿ ﯽ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪن ﺁن ﺑﺎ رﺳﺎﻟﻪ اﺟﺘﻬﺎدﯼ ﺁﻳﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨﯽ از هﻤﺎن ﺁﻏﺎز ﺑﺎ ﻋﻨﻮان از آﻠﻴﻨ ﯽ‬
‫ﺗ ﺎ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ ﺷ ﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ( در ﻃ ﻮل ﺳ ﺎﻟﻬﺎﯼ ﭘ ﺲ از اﻧﺘ ﺸﺎر‪ ،‬راﻩ ﺧ ﻮد را در‬
‫هﺰاران ﺧﺎﻧﻮادﻩ اﻳﺮاﻧﯽ ﺧﺎرج از آﺸﻮر ودر ﻋﻴﻦ ﺣ ﺎل در ﺧ ﺎﻧﻮادﻩ ه ﺎﯼ ﻣﺘﻌ ﺪدﯼ‬
‫در درون آ ﺸﻮر ﺑ ﺎز آ ﺮد‪ .‬ﺑﻄﻮرﻳﻜ ﻪ اآﻨ ﻮن ﻧ ﺴﺨﻪه ﺎﯼ ﻓﺮاواﻧ ﯽ از ﺁن در ﺑ ﺴﻴﺎر‬
‫ﺧﺎﻧ ﻪه ﺎﯼ اﻳﺮاﻧ ﯽ ﻣ ﯽﺗ ﻮان ﻳﺎﻓ ﺖ‪ ،‬و ﺑ ﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴ ﺐ اﻳ ﻦ آﺘ ﺎب ﺁﻏ ﺎزﮔﺮ ﻳ ﻚ ﺣﺮآ ﺖ‬
‫ﻓﻜﺮﯼ در ﻣﺴﻴﺮ ﺁن روﺷﻨﮕﺮﯼ ﺷﺪ آﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺁﺧﻮﻧﺪزدﻩ ﻣﺎ از ﻣﺪﺗﻬﺎ ﭘﻴﺶ ﺑﺪان ﻧﻴﺎز‬
‫ﺣﻴﺎﺗﯽ داﺷﺖ ﺗﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺁﺳﺎن دﭼﺎر ﻓﺎﺟﻌﻪهﺎﺋﯽ ﻧﻈﻴﺮ ﻓﺎﺟﻌ ﻪ ‪ ١٣۵٧‬ﻧ ﺸﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬اﻳ ﻦ‬
‫ﺟﻨﺒﺶ روﺷﻨﮕﺮﯼ ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ در ﺑﻴﺴﺖ ﺳ ﺎﻟﻪ ﺑﺮوﻧﻤ ﺮزﯼ ﺑ ﺼﻮرت ﭘﻮﻳ ﺎﺋﯽ اداﻣ ﻪ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﭘﺪﻳﺪﺁورﻧﺪﻩ ﺁﺛﺎر ﻣﺘﻌﺪد دﻳﮕﺮﯼ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ آﺘﺎب ﺗ ﺎزﻩ ﺧ ﻮدم ﺑﻨ ﺎم "ﺗﻮﻟ ﺪﯼ‬
‫دﻳﮕﺮ" اﺣﺘﻤﺎﻻ از ﺗﺎزﻩ ﺗﺮﻳﻦ ﺁﻧﻬﺎ اﺳﺖ و هﻤﻪ اﻳ ﻦ ﺁﺛ ﺎر ﺑ ﯽﮔﻤ ﺎن در اﻳ ﺮان ﺑﻌ ﺪ از‬
‫ﺁﺧﻮﻧﺪ ﻓﺮدا‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﺳﺎزﻧﺪﻩ و ﺁﻣﻮزﻧﺪﻩاﯼ ﺑﻌﻬﺪﻩ ﺧﻮاهﻨﺪ داﺷﺖ‬
‫ﭘﺎرﻳﺲ ﻣﻬﺮﻣﺎﻩ ‪١٣٧٨‬‬
‫ﺷﺠﺎع اﻟﺪﻳﻦ ﺷﻔﺎ‬

‫‪vi‬‬
 ‫ﺳﺮآﻏﺎز‬

‫اﻳﻦ آﺘ ﺎب ﺑﺨ ﺎﻃﺮ ﺁن ﻧﻮﺷ ﺘﻪ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﮔﻮﻳ ﺎﯼ ﭘﻴ ﺎﻣﯽ اﺳ ﺖ‪ .‬و ﺷ ﺮاﻳﻂ‬

‫آﻨﻮﻧﯽ اﻳﺠﺎب ﻣﯽآﻨﻨﺪ آﻪ اﻳﻦ ﭘﻴﺎم ﺑﮕﻮش ﺷﻤﺎر هﺮ ﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ از ﻓﺮزﻧﺪان اﻳ ﺮان‬
‫آﻪ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻮد ﭘﻴﺎم ﺷﺎﻳﺪ ﻧﻪ واﻗﻌ ﺎ ﺗ ﺎزﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ و ﻧ ﻪ واﻗﻌ ﺎ ﻧﺎﮔﻔﺘ ﻪ‪ .‬زﻳ ﺮا از ه ﺰار ﺳ ﺎل‬
‫ﭘﻴﺶ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻬﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺑﺎ ﺗﻌﺒﻴﺮات ﻣﺨﺘﻠ ﻒ از زﺑ ﺎن هﻤ ﻪ ﺑﺰرﮔ ﺎن اﻧﺪﻳ ﺸﻪ و‬
‫ادب اﻳ ﺮان ﺷ ﻨﻴﺪﻩ ﺷ ﺪﻩ و ﺑﮕ ﻮش هﻤ ﻪ ﺻ ﺎﺣﺒﻨﻈﺮان رﺳ ﻴﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ هﻤ ﻪ از‬
‫دﻳﺪﮔﺎهﯽ دﻳﮕﺮ‪ ،‬هﻤﭽﻨﺎن ﭘﻴﺎﻣﯽ ﻧﺎﮔﻔﺘ ﻪ و ﻧﺎﺷ ﻨﻴﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬زﻳ ﺮا اﻳ ﻦ ﺑ ﺎر ﻧﺤ ﻮﻩ اﺑ ﻼغ‬
‫ﺁن‪ ،‬ﻧﺤﻮﻩ ﻇﺮﻳﻔﺎﻧﻪ و ﻋﺎرﻓﺎﻧﻪ ﺑﺰرﮔﺎن ﻓﺮهﻨﮓ ﭘﺎرﺳﯽ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻧﺤﻮﻩ ﺧﺸﻦ‪ ،‬ﺻ ﺮﻳﺢ‬
‫وﺑﯽﭘ ﺮدﻩاﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﺎ ﺷ ﺮاﻳﻂ ﻋ ﺼﺮ ﻣ ﺎ‪ ،‬ﺑﺨ ﺼﻮص ﺷ ﺮاﻳﻂ آﻨ ﻮﻧﯽ اﻳ ﺮان ﻣ ﺎ‪،‬‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﯽآﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا در اﻳﻦ اﻳﺮان اﺻﻮﻻ ﺟ ﺎﯼ زﻳ ﺎدﯼ ﺑ ﺮاﯼ ﺧ ﻮد ﻓﺮهﻨ ﮓ‬
‫ﭘﺎرﺳﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺮاﯼ ﻇﺮاﻓﺘﻬﺎ و زﻳﺒﺎﺋﻴﻬﺎﯼ ﺁن ﻣﺎﻧﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ!‬
‫آﺘﺎب ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬آﺘﺎﺑﯽ ﭼﻨﺪ ﺻ ﺪ ﺻ ﻔﺤﻪاﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺗﻤ ﺎم ﺁن ﺑ ﻪ ﺑﻴ ﺎن ﻣ ﺴﺘﻨﺪ‬
‫واﻗﻌﻴﺎﺗﯽ ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ اﻣﺎ ﻣﺘﻜﯽ ﺑﻪ ﻣﺪارك ﮔﻮﻳﺎ و ﻗ ﺎﻃﻊ اﺧﺘ ﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬اﮔ ﺮ‬
‫آﺘﺎب از اﻳﻦ ﻗﻄﻮرﺗﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑ ﺮاﯼ اﻳﻨ ﺴﺖ آ ﻪ ﻣﻨﻄﻘ ﺎ ﻧﻤ ﯽﺑﺎﻳ ﺴﺖ ﻗﻄ ﻮرﺗﺮاز اﻳ ﻦ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺁﻧﻜﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳ ﺖ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬ﻣﻨ ﺎﺑﻊ ﻣﻮﺟ ﻮد ﺁﻧﻘ ﺪر زﻳ ﺎد اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫اﻳ ﻦ آﺘ ﺎب ﻣ ﯽﺗﻮاﻧ ﺴﺖ ﺑ ﻪ ﺁﺳ ﺎﻧﯽ دﻩه ﺰار ﺻ ﻔﺤﻪ داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬و ﻣ ﯽﺗﻮاﻧ ﺴﺖ‬
‫داﺋﺮةاﻟﻤﻌﺎرﻓﯽ در ﺻﺪهﺰار ﺻﻔﺤﻪ ﺑﺸﻮد‪ .‬زﻳ ﺮا ه ﺮ آﺘ ﺎب ﺣ ﺪﻳﺚ‪ ،‬ه ﺮ آﺘ ﺎب ﻓﻘ ﻪ‬
‫واﺻﻮل‪ ،‬هﺮ رﺳﺎﻟﻪ از رﺳﺎﻻت ﻣﺮاﺟﻊ ﻋﺎﻟﯽ اﺟﺘﻬﺎد و هﺮ اﺛﺮ ﺷﺮح وﺗﻔﺴﻴﺮﯼ آﻪ‬

‫‪١‬‬
‫ﻏﺎﻟ ﺐ ﻋﻠﻤ ﺎﯼ ﻋﻈ ﺎم در ﻣ ﻮرد ﺁﻧﻬ ﺎ در ﻃ ﻮل ه ﺰار ﺳ ﺎل ﮔﺬﺷ ﺘﻪ ﻧﻮﺷ ﺘﻪاﻧ ﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺒ ﻊ‬
‫ﻣﺴﺘﻨﺪﯼ ﺑﺮاﯼ اﻳﻦ آﺘﺎب اﺳﺖ واﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ از ﺻﺪهﺎ هﺰار ﺻﻔﺤﻪ ﺗﺠﺎوز ﻣﯽآﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ اﻳﻦ آﺘﺎب ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﻦ‪ ،‬اﻧﺠ ﺎم ﻳ ﻚ وﻇﻴﻔ ﻪ ﻣﻠ ﯽ و در ﻋ ﻴﻦ ﺣ ﺎل وﻇﻴﻔ ﻪ‬
‫ﻓﺮهﻨﮕﯽ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬و اﮔﺮ ﻧﮕﺎرش اﻳ ﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋ ﻪ را وﻇﻴﻔ ﻪ ﺧ ﻮد داﻧ ﺴﺘﻪام‪ ،‬ﺑ ﺮاﯼ‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﻋﻤﻴﻘﺎ اﺣﺴﺎس ﻣﯽآﻨﻢ آﻪ هﻢ هﻮﻳﺖ ﻣﻠﯽ اﻳﺮاﻧﯽ‪ ،‬ه ﻢ ﻓﺮهﻨ ﮓ ﭘﺎرﺳ ﯽ‬
‫و هﻢ ﻓﺮهﻨﮓ اﺳﻼﻣﯽ اﻳﺮان در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻮرد دﺳﺘﺒﺮد ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫در زﻣﻴﻨ ﻪ ﻣﺒ ﺎرزﻩ ﺳﻴﺎﺳ ﯽ ﺑ ﺎ ﻧﻈ ﺎم واﭘ ﺴﮕﺮاﺋﯽ آ ﻪ اآﻨ ﻮن ﺑ ﺮ آ ﺸﻮر ﻣ ﺎ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﯽآﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺮوهﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ در ﺟﺒﻬﻪهﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ اﻳ ﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻬﺎ و ه ﺪﻓﻬﺎ و‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪهﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﺮﮔﺮم ﺗﻼﺷﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ اﻳﻦ ﻣﺒﺎرزﻩ در ﺟﺒﻬ ﻪ ﻓﺮهﻨﮕ ﯽ‪ ،‬ﺑ ﺎ وﺟ ﻮد‬
‫هﻤﻪ آﻮﺷﺸﻬﺎﯼ ارزﻧﺪﻩاﯼ آﻪ ﺗﺎآﻨﻮن در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺎزﻣﻨ ﺪ‬
‫ﺗﻼش ﺑﺎز هﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ اﺳﺖ‪ .‬زﻳ ﺮا اﺻ ﻮﻻ ﺑﻘ ﺎﯼ هﻮﻳ ﺖ ﻣﻠ ﯽ ﻣ ﺎ در ﻃ ﻮل ه ﺰاران‬
‫ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ در درﺟﻪ اول ﻣﺮهﻮن ﺑﻘﺎﯼ هﻤﻴﻦ ﻓﺮهﻨﮓ ﻣﻠﯽ ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬و ﻳﻮرﺷ ﯽ‬
‫ﻧﻴﺰ آﻪ اآﻨﻮن ﺑﻪ اﺻﺎﻟﺖ ﺗﺎرﻳﺨﯽ و ﻣﻠﯽ ﻣﺎ وارد ﻣﯽﺁﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺶ از هﺮ ﭼﻴ ﺰ ﻳﻮرﺷ ﯽ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺒﺎﻧﯽ و ارزﺷﻬﺎﯼ ﻓﺮهﻨﮕﯽ ﻣﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ‪ ،‬آﺘﺎب دﻳﮕﺮﯼ از ﻣﻦ ﺑﻪ ﻧﺎم "اﻳﺮان در ﭼﻬﺎرراﻩ ﺳﺮﻧﻮﺷ ﺖ"‬
‫ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ آﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻌﻀﯽ از ﺷﻤﺎ ﺁﻧﺮا ﺧﻮاﻧﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﻴﺪ‪ .‬در ﺁن آﺘ ﺎب ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ‬
‫از ﻣ ﺴﺎﺋﻠﯽ آ ﻪ درآﺘ ﺎب ﺣﺎﺿ ﺮ ﻣﻄ ﺮح ﺷ ﺪﻩ ﻣ ﻮرد ﺑﺮرﺳ ﯽ اﺟﻤ ﺎﻟﯽ و آﻠ ﯽ ﻗ ﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ اﺣﺴﺎس ﺧ ﻮد ﻣ ﻦ هﻤ ﻮارﻩ اﻳ ﻦ ﺑ ﻮد آ ﻪ ﭼﻨ ﻴﻦ ﺑﺮرﺳ ﯽ آﻠ ﯽ آ ﺎﻓﯽ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬و ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻮﺟﻮد اﻳﺠﺎب ﻣ ﯽآﻨ ﺪ آ ﻪ اﻳ ﻦ آ ﺎر ﺑ ﺼﻮرت ﺑ ﺴﻴﺎر ﺑﻨﻴ ﺎدﯼﺗ ﺮ و‬
‫ﮔﺴﺘﺮدﻩﺗﺮ اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد‪ ،‬زﻳﺮا زهﺮ "ﻣﻐﺰﺷﻮﺋﯽ" ﭼﻨﻴﻦ وﺳﻴﻌﯽ ﺑ ﻪ ﭘ ﺎدزهﺮﯼ ﻣ ﺸﺎﺑﻪ‬
‫ﻧﻴﺎز دارد‪.‬‬
‫آﺘ ﺎب ﺣﺎﺿ ﺮ ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ اﻧﮕﻴ ﺰﻩ ﻧﻮﺷ ﺘﻪ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬آ ﻪ در ﺻ ﻮرت اﻣﻜ ﺎن‬
‫روﺷ ﻨﮕﺮ ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ از واﻗﻌﻴﺘﻬ ﺎﯼ ﻧﺎﺷ ﻨﺎﺧﺘﻪ ﻳ ﺎ آ ﻢﺷ ﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷ ﺪﻩ ه ﺰار ﺳ ﺎﻟﻪ ﮔﺬﺷ ﺘﻪ‬
‫اﻳﺮان ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاﯼ ﺁﻧﻜﻪ اﻣﺮوز در دﺳﺘﺮس اﻳﺮاﻧﻴ ﺎن ﺧ ﺎرج از آ ﺸﻮر ﻗ ﺮار‬
‫ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺨﺼﻮص ﺑ ﺮاﯼ ﺁﻧﻜ ﻪ ﻓ ﺮدا‪ ،‬در روزه ﺎﯼ ﭘ ﺲ از ﺳ ﻘﻮط ﻧﻈ ﺎم آﻨ ﻮﻧﯽ‬
‫در دﺳﺘﺮس هﺮ ﺟﻮان از ﺑﻨﺪ رﺳﺘﻪ اﻳﺮاﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ در ﻣﻴ ﺎن اﻧ ﻮاع ﻣ ﺪارآﯽ‬
‫آ ﻪ ﺑ ﺎ ﻋﻄ ﺶ ﺷﻨﺎﺳ ﺎﺋﯽ ﺑ ﺴﺮاغ ﺁﻧﻬ ﺎ ﺧﻮاه ﺪ رﻓ ﺖ‪ ،‬اﻣﻜ ﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌ ﻪ ﺁﻧ ﺮا ﻧﻴ ﺰ داﺷ ﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻣﻨﺎﺑﻊ وﯼ ﺑﻪ ﺁﺛﺎر ﻳﻚ ﻳﺎ دو اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﯼ ﺧﺎص ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﻣﻨﺤ ﺼﺮ ﻧﻤﺎﻧ ﺪ‪.‬‬

‫‪٢‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ اﻧﺘﻈﺎر ﺁﻧﺮا ﻧﺪارم‪ ،‬و ﻧﻤﯽﺧ ﻮاهﻢ داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﻢ آ ﻪ او هﻤ ﻪ ﺁﻧﭽ ﻪ را آ ﻪ در اﻳ ﻦ‬
‫آﺘﺎب ﺁﻣﺪﻩ اﺳ ﺖ ﺑﭙ ﺬﻳﺮد‪ ،‬وﻟ ﯽ ﻣ ﯽﺗ ﻮاﻧﻢ ﻻاﻗ ﻞ ﻧﻈﺮﻳ ﺎت ﻣﺸﺨ ﺼﯽ را ﺑ ﺪو ﻋﺮﺿ ﻪ‬
‫آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﻢ‪ ،‬و ﻣﻬﻤﺘﺮ از ﺁن ﻣﺪراك و اﺳﻨﺎد روﺷ ﻨﯽ را در اﺧﺘﻴ ﺎرش ﮔﺬاﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﻢ‬
‫آﻪ ﺑﺮاﯼ او در ﻣﻮرد اﺻﺎﻟﺖ ﺁﻧﻬﺎ دﻳﮕﺮ ﺟﺎﯼ ﺗﺮدﻳﺪﯼ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺁﺷﻨﺎﺋﯽ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﺎ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺎت‪ ،‬ﺑﺮاﯼ ﺟﻮان اﻳﺮاﻧﯽ آ ﻪ اﻣ ﺮوز در ﻣﻌ ﺮض‬
‫ﻳﻚ ﻣﻐﺰﺷﻮﺋﯽ ﺣﺴﺎب ﺷﺪﻩ و هﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺿ ﺮورت آﺎﻣ ﻞ دارد‪.‬‬
‫زﻳﺮا وﯼ ﭼﻪ ﺑﺨﻮاهﺪ و ﭼ ﻪ ﻧﺨﻮاه ﺪ‪ ،‬ﻣ ﺴﺌﻮل ﺳﺮﻧﻮﺷ ﺖ اﻳ ﺮان ﻓ ﺮدا اﺳ ﺖ‪ .‬اﻋﺘﻘ ﺎد‬
‫راﺳﺦ ﻣﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺧﻤﻴﺮﻣﺎﻳ ﻪ ﺁن اﻳ ﺪﺋﻮﻟﻮژﯼ‪ ،‬آ ﻪ ﺑﺎﻳ ﺪ ﭘﺎﻳ ﻪﮔ ﺰار ﻓﻜ ﺮﯼ اﻳ ﺮان‬
‫ﻓﺮدا ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣ ﺮوز در آ ﻮرﻩ ﺗﻔﺘ ﻪ و ﮔﺪاﺧﺘ ﻪ اﺟﺘﻤ ﺎع اﻳﺮاﻧ ﯽ در ﺣ ﺎل ﺷ ﻜﻞ ﮔ ﺮﻓﺘﻦ‬
‫اﺳ ﺖ‪ .‬زﻳ ﺮا اﻳ ﻦ ﻣﻠﺘ ﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ از ﺁﻏ ﺎز ورود ﺧ ﻮد ﺑ ﻪ ﺻ ﺤﻨﻪ ﺗ ﺎرﻳﺦ‪ ،‬هﻤ ﻮارﻩ‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪﺳﺎز و ﻧﻮﺁور ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬روزﯼ ﻳﻜﯽ از ﻣﻌﻨﻮﯼﺗ ﺮﻳﻦ و زﻳﺒ ﺎﺗﺮﻳﻦ ﺁﺋ ﻴﻦه ﺎﯼ‬
‫ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﺟﻬ ﺎن را ﺑﻮﺟ ﻮد ﺁوردﻩ و روز دﻳﮕ ﺮ ﻣﻜﺘﺒﻬ ﺎﯼ ﻓﻜ ﺮﯼ ﺗ ﺎزﻩ و ﺟﻬ ﺎﻧﮕﻴﺮﯼ‬
‫ﭼ ﻮن ﻣﻬ ﺮﯼ و ﻣ ﺎﻧﻮﯼ و ﻣﺰدآ ﯽ ﺳ ﺎﺧﺘﻪ و روزﯼ ﻧﻴ ﺰ ﻣﻜﺘ ﺐ ﺗ ﺸﻴﻊ را ﺑ ﺼﻮرت‬
‫ﻣﻜﺘﺐ اﻳﺮاﻧﯽ ﺁﺋﻴﻦ اﺳﻼم ﻗﻮام ﺑﺨﺸﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬و وﻗﺘﯽ آﻪ هﻤﻴﻦ ﺗﺸﻴﻊ ﺑﺪﺳﺖ ﻣ ﺪﻋﻴﺎن‬
‫رهﺒﺮﯼ ﺁن ﺑﻪ راﻩ اﻧﺤﺮاف رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻜﺘ ﺐ ﺑ ﺪﻳﻊ و واﻻﯼ ﻋﺮﻓ ﺎن را ﭘﺮداﺧﺘ ﻪ وﺑ ﺎوج‬
‫زﻳﺒ ﺎﺋﯽ رﺳ ﺎﻧﻴﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬هﻤﭽﻨﺎﻧﻜ ﻪ در ﻗ ﺮون ﺟﺪﻳ ﺪ‪ ،‬ﻧﺨ ﺴﺘﻴﻦ ﺁزﻣ ﺎﻳﺶ ﻣﻜﺘ ﺐ‬
‫دﻣﻮآﺮاﺳﯽ ﻏﺮب در "ﺟﻬﺎن ﺳﻮم" از راﻩ اﻧﻘﻼب ﻣﺸﺮوﻃﻴﺖ ﺗﻮﺳﻂ هﻤﻴﻦ ﺟﺎﻣﻌ ﻪ‬
‫اﻳﺮاﻧ ﯽ ﺻ ﻮرت ﮔﺮﻓﺘ ﻪ‪ ،‬و در دوران ﻣﻌﺎﺻ ﺮ هﻤ ﻴﻦ آ ﺸﻮر‪ ،‬ﭘﻴ ﺸﮕﺎم "ﻣ ﺪرﻧﻴﺰﻩ"‬
‫ﺷﺪن ﺳﺎﻳﺮ آﺸﻮرهﺎﯼ ﺟﻬ ﺎن ﺳ ﻮم ﺑ ﻮدﻩ‪ ،‬ﺑﻌ ﺪ ه ﻢ در ﺑﺎزﮔ ﺸﺖ ﺑ ﻪ ﻧﻘﻄ ﻪ ﻣﻘﺎﺑ ﻞ ﺁن‪،‬‬
‫ﭘﻴﺸﮕﺎم هﻤﻪ ﻧﻬﻀﺘﻬﺎﯼ ارﺗﺠﺎﻋﯽ ﺟﻬﺎن ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫هﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺖ آﻪ در ﻧﻬ ﺎد اﻳ ﻦ ﻣﻠ ﺖ ﺧﻼﻗﻴ ﺖ ﻏﺎﻟﺒ ﺎ‬
‫"ﻧﺎﺧﻮدﺁﮔﺎهﯽ" ﺑﺮاﯼ ﺟﺴﺘﻦ و ﻳﺎﻓﺘﻦ و ﭘﯽ رﻳﺨﺘﻦ ﺷﺎﻟﻮدﻩهﺎﯼ ﻓﻜ ﺮﯼ ﺗ ﺎزﻩ و ﻣ ﻮرد‬
‫ﻧﻴﺎز ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﺮاﻧ ﯽ ﻣﺜ ﻞ اﻣ ﺮوز ﺟﺎﻣﻌ ﻪاﯼ ﺳﺮﮔ ﺸﻪ و ﻋﻤﻴﻘ ﺎ‬
‫ﺑﻴﻤﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﺁزﻣﺎﻳﺸﻬﺎﯼ ﻣﺘﻌ ﺪد ﮔﺬﺷ ﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻴﺘ ﻮان اﺣ ﺴﺎس آ ﺮد آ ﻪ اﻣ ﺮوز‬
‫ﻧﻴﺰ‪ ،‬در آﻮرﻩ ﮔﺪاﺧﺘ ﻪ رﻧﺠﻬ ﺎ ودرده ﺎ و ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﻬ ﺎ و ﻣﺤﺮوﻣﻴﺘﻬ ﺎﯼ ﺟﺎﻣﻌ ﻪ اﻳﺮاﻧ ﯽ‪،‬‬
‫ﺑﻨﻴ ﺎد ﻓﻜ ﺮﯼ و ﻓﺮهﻨﮕ ﯽ ﺗ ﺎزﻩاﯼ در ﺣ ﺎل ﺷ ﻜﻞ ﮔ ﺮﻓﺘﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﻪ هﻴﭽﻴ ﻚ از‬
‫راهﻬﺎﯼ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﻣﺮوزﯼ ﺑﻄﻮر آﺎﻣﻞ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻄﺒﺎق ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬و ﺷﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻓﻘﻂ راﻩ‬
‫ﺁﻳﻨ ﺪﻩ اﻳ ﺮان ﻧﺒﺎﺷ ﺪ‪ ،‬راه ﯽ ﺑ ﺮاﯼ هﻤ ﻪ ﺟﻬ ﺎن ﺳ ﻮم ﺑﺎﺷ ﺪ آ ﻪ ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ از ﻣ ﺴﺎﺋﻞ ﺁن‬

‫‪٣‬‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﺮاﻧﯽ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﻧﻪ ﺑﻪ اﻧ ﺪازﻩ اﻳ ﻦ ﺟﺎﻣﻌ ﻪ در آ ﻮرﻩ ﺣ ﻮادث‬
‫ﮔﺪاﺧﺘ ﻪ ﺷ ﺪﻩ وﻧ ﻪ ﺑ ﻪ اﻧ ﺪازﻩ ﺁن دروﻧﮕﺮاﺋ ﯽ ﭘﻴ ﺪا آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑﺘﻮاﻧ ﺪ راهﮕ ﺸﺎﯼ‬
‫دﻳﮕﺮان ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻧﺴﻞ ﺟ ﻮاﻧﯽ آ ﻪ در ﻃﺮﻳ ﻖ اﻳ ﻦ راهﮕ ﺸﺎﺋﯽ ﺑ ﺮاﯼ ﺧ ﻮدش و اﺣﺘﻤ ﺎﻻ‬
‫ﺑﺮاﯼ دﻳﮕﺮان ﻗﺪم ﺑﺮﻣﯽدارد‪ ،‬اﻃﻼع هﺮ ﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮ واﻗﻌﻴ ﺎت ﮔﺬﺷ ﺘﻪ و درﻳﺎﻓ ﺖ‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺮ ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﭘﺮﺳﺸﻬﺎ ﺿﺮورﯼ اﺳﺖ‪ .‬و اﻳ ﻦ آ ﺎرﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ آﻮﺷ ﻴﺪﻩام ﺗ ﺎ‬
‫در اﻳﻦ آﺘﺎب در ﻣﻮرد ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﻳﻜﯽ از ﭘﺮﺳﺸﻬﺎﯼ اﺳﺎﺳﯽ اﻧﺠﺎم دهﻢ‪ .‬ﺑﻬﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﺑﺮاﯼ اﻳﻦ آﺘﺎب ﻋﻨﻮان ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻟﻤ ﺴﺎﺋﻞ را ﺑﺮﮔﺰﻳ ﺪﻩام‪ .‬زﻳ ﺮا‬
‫ﺗﻤﺎم آﺘﺎب ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ در رﺷﺘﻪ هﻤﻴﻦ ﭘﺮﺳﺶ اﺳﺎﺳ ﯽ اﺧﺘ ﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘ ﻪ آ ﻪ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر از ﺁﻧﻬﺎ در هﺰار ﺳﺎﻟﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﯽ ﺟﻮاب ﻣﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻪ از اﻳﻦ ﺑﺎﺑﺖ آ ﻪ‬
‫ﭘﺎﺳ ﺨﯽ ﺑ ﺮاﯼ ﺁﻧﻬ ﺎ ﻧﺒ ﻮدﻩ و ﻳ ﺎ ﭘﺎﺳ ﺨﮕﻮﯼ ﺑ ﺮاﯼ ﺁﻧﻬ ﺎ ﻧﺒ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺑﻠﻜ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ ﺑ ﺪﻳﻦ‬
‫ﺟﻬﺖ آﻪ هﻤﻮارﻩ ﭼﻤﺎق ﺗﻜﻔﻴﺮ‪ ،‬ﺑﺮاﯼ ﺧﺎﻣﻮش آ ﺮدن ه ﺮ ﺻ ﺪاﺋﯽ در ﺑﺮاﺑ ﺮ ﺑﺎﻧ ﮓ‬
‫"وا اﺳﻼﻣﺎ" ﺑﻠﻨﺪ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‬
‫ﺗ ﺼﻮر ﻣﻜﻨﻴ ﺪ در اﻧﺘﺨ ﺎب اﻳ ﻦ ﻋﻨ ﻮان ﺣﻘ ﯽ از ﺁﻳ ﺖاﷲ اﻟﻌﻈﻤ ﯽ ﻣﻮﺳ ﻮﯼ‬
‫ﺧﻤﻴﻨﯽ ﻣﻮﻟﻒ ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ ﻣﻌﺮوف ﺳﻠﺐ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا اﻳﻦ ﻋﻨ ﻮان‪ ،‬ﻋﻨ ﻮاﻧﯽ‬
‫راﻳﺞ اﺳﺖ آﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺮ رﺳ ﺎﻻت ﻣﺘﻌ ﺪد دﻳﮕ ﺮﯼ از ﻋ ﺼﺮ ﺻ ﻔﻮﻳﻪ ﺗ ﺎ‬
‫اﻣﺮوز ﻧﻬﺎدﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﺣﻖ ﻣﻮﻟﻒ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﺬآﺮ ﺷﻮم آﻪ هﺮ ﭼﻨﺪ اﻳ ﻦ آﺘ ﺎب را ﺑ ﺮاﯼ ﻋﻤ ﻮم ه ﻢ‬
‫ﻣﻴﻬﻨﺎﻧﻢ ﻧﻮﺷﺘﻪام‪ ،‬وﻟﯽ ﺧﻮاﻧﺪن ﺁن را ﺑﻪ ﭘﻴﺮوان ﻣﻜﺘﺐ "ﺗﻌﺼﺐ" ﺗﻮﺻ ﻴﻪ ﻧﻤ ﯽآ ﻨﻢ‪.‬‬
‫زﻳﺮا ﺁﻧﻬ ﺎ درﺳ ﺖ ﺑ ﻪ هﻤ ﺎن ﻣﻜﺘﺒ ﯽ ﺗﻌﻠ ﻖ دارﻧ ﺪ‪ ،‬آ ﻪ اﻳ ﻦ آﺘ ﺎب ﺑﻤﻨﻈ ﻮر اﻓ ﺸﺎﮔﺮﯼ‬
‫رازهﺎﯼ ﻧﻬﻔﺘﻪ ﺁن ﻧﻮﺷ ﺘﻪ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬اﻳﻨﻬ ﺎ ﻓﻘ ﻂ ﻣﻐﺰﺷ ﻮﺋﯽﺷ ﺪﮔﺎن اﻣ ﺮوزﯼ ﻣﻜﺘ ﺐ‬
‫روﺣﺎﻧﻴﺖ ﻣﺒﺎرز ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻓﻘﻂ وارﺛﺎن ﻧ ﺴﻠﻬﺎﯼ ﻣﻐﺰﺷ ﻮﺋﯽ ﮔﺬﺷ ﺘﻪ اﻳ ﻦ ﻣﻜﺘ ﺐ ﻧﻴ ﺰ‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻃﺒﻘﻪ ﺧﺎﺻﯽ از ﺟﺎﻣﻌ ﻪ ﺑ ﺸﺮﯼ ه ﺴﺘﻨﺪ آ ﻪ در هﻤ ﻪ ادوار ﺗ ﺎرﻳﺦ‬
‫ﺟﻬﺎن در هﻤ ﻪ ﺳ ﺮزﻣﻴﻨﻬﺎ و هﻤ ﻪ ﺟﻮاﻣ ﻊ ﺑﺨ ﺼﻮص در هﻤ ﻪ دﺳ ﺘﮕﺎﻩه ﺎﯼ ﻣ ﺬهﺒﯽ‬
‫ﺟﻬﺎن وﺟﻮد داﺷﺘﻪاﻧﺪ و ﺳﺮاﺳﺮ ﺗﺎرﻳﺦ را ﻧﻴﺰ از ﺧﺎﻃﺮات ﻓﺠﺎﻳﻊ ﺧﻮدﺁآﻨﺪﻩاﻧﺪ‪ ،‬ﭼ ﻪ‬
‫در ﻣ ﺼﺮ و آﻠ ﺪﻩ و ﺁﺷ ﻮر و ﻳﻮﻧ ﺎن و رم‪ ،‬ﭼ ﻪ در اﻳ ﺮان زرﺗ ﺸﺘﯽ و ﺁﺧﻮﻧ ﺪان‬
‫ﻣﺰدآ ﯽآ ﺶ ﺁن‪ ،‬ﭼ ﻪ در آ ﺸﺘﺎرهﺎﯼ ﻣ ﺬهﺒﯽ ﺳ ﻠﻄﺎن ﻣﺤﻤ ﻮد ﻏﺰﻧ ﻮﯼ و ﺗﻴﻤ ﻮر و‬
‫ﻣﺒﺎرزاﻟﺪﻳﻦ‪ ،‬ﭼﻪ در ﺳﺮﺑﺮﻳﺪﻧﻬﺎﯼ ﺑﻴﺪرﻳﻎ ودﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﯽ ﺳﻼﻃﻴﻦ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ و ﺻﻔﻮﯼ‬

‫‪٤‬‬
‫ﭼ ﻪ در ﻗ ﺮون ﺷ ﻮم ﺗﻔﺘ ﻴﺶ ﻋﻘﺎﻳ ﺪ ﺟﻬ ﺎن ﻣ ﺴﻴﺤﻴﺖ و آ ﺸﺘﺎر وﺣ ﺸﻴﺎﻧﻪ و ﻗﺘ ﻞ ﻋ ﺎم‬
‫ﺧﻮﻧﻴﻦ ﺳﻦ ﭘﺎرﺗﻠﻤﯽ‪ ،‬ﭼﻪ در ﺗﺮورهﺎﯼ ﻋﻘﻴﺪﺗﯽ و ﺑﺪﻧﯽ ﺗﺮآﻤ ﺎدا و ﻟﻮﻳ ﻮﻻ و آ ﺎﻟﻮن‬
‫و ﺳﺎوﻧﺎروﻻ‪ ،‬ﭼﻪ در ﭘﺮوﮔﺮامهﺎﯼ ﺿﺪ ﻳﻬﻮد روﺳﻴﻪ و ارﻣﻨﯽآﺸﯽهﺎﯼ ﻋﺜﻤﺎﻧﻴ ﺎن‪،‬‬
‫ﭼﻪ در آﺸﺘﺎرهﺎﯼ اﻧﻘﻼب ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬و ﭼﻪ در ﺑﺎﺑﯽآﺸﯽهﺎ و ﺑﻬﺎﺋﯽآﺸﯽه ﺎﯼ اﻳ ﺮان‪،‬‬
‫ﭼﻪ در آﺸﺘﺎرهﺎﯼ "ﺻﻨﻌﺘﯽ" ﺷﺪﻩ "اساس"ه ﺎﯼ هﻴﺘﻠ ﺮﯼ و آ ﻮرﻩه ﺎﯼ ﺁدﻣ ﺴﻮزﯼ‬
‫ﺁﻧﺎن‪ ،‬ﭼﻪ در ﻗﺘﻞﻋﺎم اردوﮔﺎهﻬﺎﯼ ﺻﺒﺮا و ﺷﺎﺗﻴﻼ‪ ،‬ﭼﻪ در آﺸﺘﺎرهﺎ و ﺷ ﻜﻨﺠﻪه ﺎﯼ‬
‫ﭼﻬﺎر ﺳﺎﻟﻪ "ﺣﻜﻮﻣﺖ اﷲ در روﯼ زﻣﻴﻦ"‪...‬‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ دﻧﻴﺎ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از هﺮ ﭼﻴﺰ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻴﺮﺣﻤﯽهﺎ و ﺳﺘﻤﮕﺮﻳﻬﺎ اﺳﺖ‪ .‬وﻟ ﯽ در‬
‫ﻣﻴﺎن هﻤﻪ اﻳﻦ ﻓﺠﺎﻳﻊ‪ ،‬ﺑﻴﺮﺣﻤﺎﻧﻪﺗﺮﻳﻦ و ﺳﺘﻤﮕﺮاﻧﻪﺗﺮﻳﻦ ﺁﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻓﺠﺎﻳﻌﯽ اﺳﺖ آ ﻪ زﻳ ﺮ‬
‫ﻟﻮاﯼ ﺗﻌﺼﺒﺎت ﻣﺬهﺒﯽ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا در ﺁﻧﺠ ﺎ آ ﻪ دﻳﮕ ﺮان اﻳ ﻦ ﻓﺠ ﺎﻳﻊ‬
‫را ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ اﺗﻜﺎء ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن زور در ﻗﺎﻟﺐ اﺻﻴﻞ ﺁن ﻳﺎ در ﻗﺎﻟﺐ ﻗﻮاﻧﻴﻦ "ﻣﺘﻤ ﺪن ﺷ ﺪﻩ"‬
‫ﺐ ﻣ ﺬهﺒﯽ‪ ،‬ﺁﻧﻬ ﺎ را ﺑﻨ ﺎم "ﺧ ﺪا" اﻧﺠ ﺎم دادﻩ‪،‬‬‫اﺳﺘﻌﻤﺎر ﻳﺎ اﺳﺘﺜﻤﺎر اﻧﺠﺎم دادﻩاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺼ ِ‬
‫و در راﻩ ﺧﺪا ﺑﻨﺪﮔﺎن او را آﺸﺘﻪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺷﻘﻪ آ ﺮدﻩ‪ ،‬ﻳ ﺎ زﻧ ﺪﻩ در ﺁﺗ ﺶ ﺳ ﻮزاﻧﺪﻩ‪ ،‬ﻳ ﺎ در‬
‫ﺳﻴﺎهﭽﺎﻟﻬﺎ ﺷﻜﻨﺠﻪ دادﻩ‪ ،‬ﻳﺎ از ﺑ ﺎﻻﯼ ﺻ ﺨﺮﻩه ﺎ ﭘ ﺎﺋﻴﻦ اﻧﺪاﺧﺘ ﻪ‪ ،‬ﻳ ﺎ ﺑ ﺴﺎدﮔﯽ ﻗﺘ ﻞﻋ ﺎم‬
‫آﺮدﻩ‪ ،‬وﺑﻌﺪهﺎ هﻢ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ﻋﺎﻟﻴﻘﺪر ﺧﺪا ﺑﺮاﯼ اداﯼ ﮔﺰارش ﺑﺤﻀﻮر رﺋ ﻴﺲ ﺧ ﻮد ﺑ ﻪ‬
‫ﻣﻌﺒﺪ ﻳﺎ آﻨﻴﺴﻪ ﻳﺎ آﻠﻴﺴﺎ ﻳﺎ ﻣﺴﺠﺪ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺘﻌﺼﺐ "ﺣﺰب اﷲ" ﻧﻴﺰ ﻣﺜﻞ هﺮ ﻣﺘﻌﺼﺐ دﻳﮕﺮﯼ‪ ،‬از هﺮ ﻣﺬهﺐ دﻳﮕﺮﯼ‬
‫ﻳﺎ از هﺮ ﻋﻘﻴﺪﻩ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻗﺸﺮﯼ وﺷﺒﻪ ﻣﺬهﺒﯽ دﻳﮕﺮﯼ‪ ،‬ﻓ ﺮدﯼ ﺟ ﺪا از ﭘﻴ ﺸﻴﻨﻴﺎن ﺧ ﻮد‬
‫و ﺗﺎﺑﻊ ﻗﺎﻧﻮن ﺣﺰباﻟﻠﻬﯽهﺎﯼ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮاﯼ او ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﺧﺪا وﺟﻮد دارد و ﻳﻚ‬
‫روح ﺧﺪا‪ .‬هﻤﺎﻧﻄﻮر آﻪ ﺑﺮاﯼ اساس هﻴﺘﻠﺮﯼ ﻓﻘ ﻂ ﻳ ﻚ ﻧ ﮋاد ﺑﺮﺗ ﺮ وﺟ ﻮد داﺷ ﺖ و‬
‫ﻳﻚ ﭘﻴﺸﻮاﯼ ﺑﺮﺗﺮ‪ .‬و از دﻳﺪﮔﺎﻩ او اﻳﻦ رهﺒﺮان ﻣﺎﻓﻮق ﺑﺸﺮﯼ‪ ،‬ﺣﻘﻴﻘ ﺖ ﻣﻄﻠ ﻖ را در‬
‫اﻧﺤﺼﺎر ﺧ ﻮد دارﻧ ﺪ و "اﻣ ﺖ" وﻇﻴﻔ ﻪاﯼ ﻧ ﺪارد ﺟ ﺰ ﺁﻧﻜ ﻪ ﺑ ﻪ ﻓﺮﻣ ﺎن ﺁﻧﻬ ﺎ ﺑﻜ ﺸﻨﺪ و‬
‫ﺑﺴﻮزاﻧﺪ و ﭼﻤﺎق ﺑﻜ ﺸﺪ و ﮔ ﺎهﯽ ه ﻢ ﭼﻬ ﺮﻩ ﻣﺒﺎرآ ﺸﺎن را در ﻣ ﺎﻩ ﺑﺒﻴﻨ ﺪ و ﻣﺘﺎﺳ ﻔﺎﻧﻪ‬
‫ﺑﻌﻀﯽ اوﻗﺎت هﻢ ﺧﻮدش ﺷﻬﻴﺪ ﺑﺸﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ آﻪ ﺧﻮاﻧﺪن اﻳﻦ آﺘﺎب را ﺑﻪ اﻳﻦ دﺳ ﺘﻪ از اﻳﺮاﻧﻴ ﺎن ﺗﻮﺻ ﻴﻪ‬
‫ﻧﻤﯽآﻨﻢ‪ .‬زﻳﺮا آﻪ ﺑﻬﺮﺣﺎل اﮔﺮ هﻢ ﺁﻧﺮا ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺷ ﺮﻋﺎ اﺧﺘﻴ ﺎر ﺗ ﺸﺨﻴﺺ ﻧﺪارﻧ ﺪ ﺗ ﺎ‬
‫در ﺑﺎرﻩ ﺁن ﻓﻜﺮﯼ و ﻗﻀﺎوﺗﯽ ﺑﻜﻨﻨ ﺪ‪ .‬اﻳﻨﻬ ﺎ ﺑﻬ ﺮ ﺣ ﺎل ﺳ ﻬﻤﯽ در ﺑﻨﻴﺎﻧﮕ ﺬارﯼ اﻳ ﺮان‬

‫‪٥‬‬
‫ﻓ ﺮدا ﻧﺨﻮاهﻨ ﺪ داﺷ ﺖ‪ ،‬زﻳ ﺮا اﻳ ﻦ وﻇﻴﻔ ﻪ را ﺑ ﻪ ﻧﺤ ﻮ اآﻤ ﻞ در وﻳﺮاﻧﮕ ﺮﯼ اﻳ ﺮان‬
‫اﻣﺮوز اﻧﺠﺎم دادﻩاﻧﺪ‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫ﺑ ﺮاﯼ ﺗ ﺎﻟﻴﻒ اﻳ ﻦ آﺘ ﺎب اﺣﺘﻴ ﺎج ﺑ ﻪ ﮔ ﺮدﺁورﯼ ﻃﺒﻘ ﻪﺑﻨ ﺪﯼ و ﺗﻨﻈ ﻴﻢ ﻣﻄﺎﻟ ﺐ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﺮا اﺻﻞ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﻮد آﻪ آﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﻣﻄﻠ ﺐ و اﺷ ﺎرﻩ ﻏﻴﺮﻣ ﺴﺘﻨﺪﯼ در‬
‫ﺁن وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و اﻳﻨﻜﺎر ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺑﺮرﺳ ﯽ ﺻ ﺪهﺎ آﺘ ﺎب و رﺳ ﺎﻟﻪ وﺗﺤﻘﻴ ﻖ و‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻧﺸﺮﻳﺎت ﻓ ﺮاوان اﻳﺮاﻧ ﯽ وﺧ ﺎرﺟﯽ داﺷ ﺖ آ ﻪ آ ﺎر ﺳ ﻪ ﺳ ﺎﻟﻪ اﺧﻴ ﺮ ﻣ ﻦ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬زﻳﺮا ﻳﺎدداﺷﺘﻬﺎﯼ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ در زﻣﻴﻨﻪ ﻓﺮهﻨﮓ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ اﻳﺮان ﺑﻮد واﻳﻦ‬
‫ﻳﺎدداﺷﺘﻬﺎ ﻧﻴﺎزهﺎﯼ آﺘﺎب ﺣﺎﺿ ﺮ را ﺑ ﺮﺁوردﻩ ﻧﻤ ﯽآ ﺮد‪ .‬ﺑ ﺪﻳﻦ ﺟﻬ ﺖ ﻣﻨ ﺎﺑﻊ ﺗ ﺎزﻩاﯼ‬
‫ﻣ ﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌ ﻪ و ﺑﺮرﺳ ﯽ ﻣ ﻦ ﻗ ﺮار ﮔﺮﻓ ﺖ آ ﻪ در درﺟ ﻪ اول ﺁﺛ ﺎر ﻣﻌﺘﺒ ﺮ ﻓﻘ ﻪ و‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﺑﻮد آﻪ در ﻃﻮل هﺰار ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ از "اﺻﻮل آ ﺎﻓﯽ" آﻠﻴﻨ ﯽ در ﺁﻏ ﺎز ﻗ ﺮن‬
‫ﭼﻬﺎرم هﺠﺮﯼ ﮔﺮﻓﺘ ﻪ ﺗ ﺎ "ﺗﺤﺮﻳﺮاﻟﻮﺳ ﻴﻠﻪ" ﺧﻤﻴﻨ ﯽ در ﭘﺎﻳ ﺎن ﻗ ﺮن ﭼﻬ ﺎردهﻢ ﺗﻮﺳ ﻂ‬
‫"اﻋﺎﻇﻢ" رﺟﺎل دﻳﻦ ﺗﺎﻟﻴﻒ ﺷﺪﻩ و ﻣﺒﻨﺎﯼ آﺎر ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ اﻳﻦ آﺘﺎﺑﻬﺎ و رﺳﺎﻻت‪ ،‬آ ﻪ ﻣ ﻦ ﻧﻴ ﺰ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ از ﺷ ﻤﺎ ﺁﺷ ﻨﺎﺋﯽ‬
‫ﻗﺒﻠﯽ آﺎﻣﻠﯽ ﺑﺎ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﺪاﺷﺘﻢ‪ ،‬ﺑﺮاﻳﻢ روﺷﻦ آﺮد آ ﻪ ﺁن ﻗﺪاﺳ ﺘﯽ آ ﻪ در درازاﯼ ﻗ ﺮون‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮد اﻳﻦ اﻋﺎﻇﻢ راﺳﺘﻴﻦ ﻳﺎ دروﻏﻴﻦ ﻣﻜﺘﺐ دﻳ ﻦ‪ ،‬ﺑ ﺎ اﺳ ﺘﻔﺎدﻩ از ﻋﺮﺑ ﯽ ﺑ ﻮدن‬
‫ﻣﺘﻦ ﻏﺎﻟﺐ اﻳ ﻦ ﺁﺛ ﺎر و ﻋ ﺪم دﺳﺘﺮﺳ ﯽ ﻋﻤ ﻮﻣﯽ ﺑ ﺪاﻧﻬﺎ و ﻧﻘ ﻞ اﻧﺤ ﺼﺎرﯼ ﻣﻄﺎﻟﺒ ﺸﺎن‬
‫ﺗﻮﺳﻂ اﻓﺮاد هﻤﻴﻦ ﻣﻜﺘﺐ ﺑﺮاﯼ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮﻳ ﺐ ﺑﺰرﮔ ﯽ ﺑ ﻴﺶ ﻧﻴ ﺴﺖ‪.‬‬
‫و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺗﻤﺎم اﻳﻦ آﺘﺐ اﺣﺎدﻳﺚ و اﺣﻜﺎم‪ ،‬ﺑﺎ هﻤﻪ ﺗﻘﺪﺳﯽ آﻪ ﺑﺮاﯼ ﺁﻧﻬﺎ ﻗﺎﺋﻞ ﺷ ﺪﻩاﻧ ﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋ ﻪاﯼ اﺳ ﺖ ازﻣﻄﺎﻟ ﺐ ﻏﺎﻟﺒ ﺎ ﺟﻌﻠ ﯽ‪ ،‬ﺿ ﺪ و ﻧﻘ ﻴﺾ‪ ،‬ﺑ ﯽ ﭘﺎﻳ ﻪ‪ ،‬ﺳ ﺨﻴﻒ‪،‬‬
‫ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل‪ ،‬اﺣﻤﻘﺎﻧﻪ و ﮔﺎﻩ ﺣﺘﯽ ﻧﻴﺰ ﺧﻼف ﻣﺘﻮن ﺻﺮﻳﺢ ﻗﺮﺁﻧﯽ آﻪ ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ هﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﺎ آﻤﺎل ﺑﯽﭘﺮواﺋﯽ و ﮔﺎﻩ واﻗﻌﺎ وﻗﻴﺤﺎﻧ ﻪ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺧ ﺪاو ﺑ ﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ و اﻣﺎﻣ ﺎن ﻧ ﺴﺒﺖ دادﻩ‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ ﺁﻧﺠﺎ آﻪ ﺧﻮد ﻣﻦ ﺑﻪ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻣﻤﺘ ِﺪ ﺳﺮ و آﺎر داﺷﺘﻦ ﺑ ﺎ ادﺑﻴ ﺎت و ﻣ ﺴﺎﺋﻞ‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﯽ ﻓﺮهﻨﮕﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪهﺎﯼ ﻣﺬهﺒﯽ و ﻏﻴﺮﻣﺬهﺒﯽ ﺟﻬﺎن ﺁﺷﻨﺎﺋﯽ دارم‪ ،‬ﻣ ﯽﺗ ﻮام‬
‫ﺑ ﺎ اﻃﻤﻴﻨ ﺎن ﺑﮕ ﻮﻳﻢ آ ﻪ در ﺗﻤ ﺎم ﻧﻮﺷ ﺘﻪه ﺎﯼ ﻣ ﺬهﺒﯽ ﺟﻬ ﺎن‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧ ﻪاﯼ ﺳ ﺨﻴﻒﺗ ﺮ و‬
‫اﺣﻤﻘﺎﻧﻪﺗﺮ از ﺁﻧﭽﻪ در ﻃﻮل ﺑﻴﺶ از دﻩ ﻗﺮن از ﺟﺎﻧﺐ اﻳ ﻦ ﻣ ﺪﻋﻴﺎن دﻳ ﻦ ﺑ ﻪ ﺟﺎﻣﻌ ﻪ‬
‫ﺗﺸﻴﻊ ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬و ﻧﻤﻮﻧ ﻪاﯼ ﻧﻴ ﺰ وﺟ ﻮد ﻧ ﺪارد آ ﻪ آﻠﻴ ﺪداران‬
‫ﺁﺋﻴﻦ دﻳﮕﺮﯼ ﺗﺎ ﺑﺪﻳﻦ اﻧﺪازﻩ ﺑﻪ ﻣﺮاﺟﻊ ﻣﻘﺪس ﻳﻚ دﻳﻦ دروغ واﻓﺘﺮا ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬

‫‪٦‬‬
‫ﻣ ﻮرد ﻣﺸﺨ ﺼﯽ را ﺧﻮاﺳ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﻴﺪ‪ ،‬ﻣ ﯽﺗ ﻮاﻧﻢ ﺑﮕ ﻮﻳﻢ آ ﻪ ﻓ ﯽ اﻟﻤﺜ ﻞ در ﺗﻤ ﺎم آﺘ ﺐ‬
‫ﻣﺬهﺒﯽ ﺟﻬﺎن آﺘﺎﺑﯽ آﻪ از ﺣﻴﺚ اﺑﺘﺬال ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﻳ ﺴﻪ ﺑ ﺎ "ﺑﺤ ﺎراﻻﻧﻮار" ﺑﺎﺷ ﺪ وﺟ ﻮد‬
‫ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎﺋﯽ از ﻣﺘﻮن روﺷﻦ هﻤﻴﻦ ﺁﺛﺎر ﻋﻈﻴﻤﻪ و ﺟﻠﻴﻠﻪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ‬
‫ﺑﻪ ﺁﺳﺎﻧﯽ درﺧﻮاهﻴﺪ ﻳﺎﻓﺖ آﻪ ﺑﺰرﮔﻮاراﻧﯽ آﻪ ﻓﺮهﻨ ﮓ ﻣﻜﺘ ﺐ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ را ﺑ ﺮ اﺳ ﺎس‬
‫اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ اﺣﺎدﻳﺚ و اﺣﻜﺎم ﺑﻨﻴﺎد ﻧﻬﺎدﻩاﻧﺪ‪ ،‬هﺮ ﻗﺪر هﻢ آ ﻪ ﺁﻳ ﺔاﻟﻌﻈﻤﯽ و ﻏﻴﺮﻋﻈﻤ ﯽ‪،‬‬
‫ﺛﻘﺔاﻻﺳ ﻼم‪ ،‬ﺷ ﻴﺦاﻻﺳ ﻼم‪ ،‬ﺣﺠﺔاﻻﺳ ﻼم‪ ،‬ﻋﻤﻮداﻻﺳ ﻼم‪ ،‬ﻣﺠﺪاﻻﺳ ﻼم‪ ،‬ﺳ ﻴﺪاﻟﻌﻠﻤﺎ‪،‬‬
‫ﺑﺤﺮاﻟﻌﻠ ﻮم‪ ،‬اﻗﻴ ﺎﻧﻮساﻟﻌﻠ ﻮم‪ ،‬اﻋﻈ ﻢ اﻟﻤﺤ ﺪﺛﻴﻦ‪ ،‬ﺧﻼﺻ ﺔاﻟﻤﺘﻘﺪﻣﻴﻦ‪ ،‬زﺑ ﺪةاﻟﻤﺘﺎﺧﺮﻳﻦ‪،‬‬
‫اﻓﻘﻪاﻟﻔﻘﻬﺎ‪ ،‬اﻋﻠﻢ اﻟﻌﻠﻤﺎ و‪...‬و‪ ...‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺠﺎﯼ راوﻳﺎن اﻣﺎﻧﺘﺪار اﺣﻜﺎم ﺧﺪا و ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و‬
‫اﻣﺎﻣ ﺎن‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒ ﺎ ﺟ ﺎﻋﻼﻧﯽ ﺑ ﻴﺶ ﻧﺒ ﻮدﻩاﻧ ﺪ و درﺧﻮاهﻴ ﺪ ﻳﺎﻓ ﺖ آ ﻪ دﻳﻨ ﺪارﯼ اﻳ ﻦ‬
‫ﺑﺰرﮔﻮاران ﻧﻴﺰ ﻓﻘﻂ "دآﺎﻧﺪارﯼ دﻳﻦ" ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ادﻋﺎﺋﯽ اﺳﺖ آ ﻪ ﻃﺒﻌ ﺎ اﺣﺘﻴ ﺎج ﺑ ﻪ اراﺋ ﻪ دﻻﻳ ﻞ و ﻣ ﺪارك ﻗ ﺎﻃﻊ دارد و‬
‫ﻳﻜﯽ از هﺪﻓﻬﺎﯼ آﺘﺎب ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬اراﺋﻪ هﻤﻴﻦ دﻻﻳﻞ و هﻤﻴﻦ ﻣﺪارك اﺳﺖ‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬

‫ﺑ ﺎ ﺗﻮﺟ ﻪ ﺑ ﻪ اﻳﻨﻜ ﻪ ﻣﻜﺘ ﺐ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ هﻤ ﻮارﻩ ﺧ ﻮدش را ﻣﺘ ﺮادف ﺑ ﺎ "اﺳ ﻼم"‬

‫ﺷﻤﺮدﻩ و هﺮ ﺟﺴﺎرﺗﯽ را ﺑﻪ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺧﻮد‪ ،‬ﺟﺴﺎرت ﺑﻪ ﻣﻘﺪﺳ ﺎت دﻳ ﻦ ﻣﺤ ﺴﻮب‬
‫ﻣ ﯽداﺷ ﺘﻪ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻣ ﯽﺗ ﻮاﻧﻢ اﺣﺘﻤ ﺎل ده ﻢ آ ﻪ اﮔ ﺮ ﺑﻨ ﺎ ﺑﺎﺷ ﺪ واﺑ ﺴﺘﮕﺎن راﺳ ﺘﻴﻦ ﻳ ﺎ‬
‫ﻣﺼﻠﺤﺘﯽ اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ‪ ،‬در ﻣﻮرد اﻳﻦ آﺘﺎب واآﻨﺸﯽ ﻧﺸﺎن دهﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ واآ ﻨﺶ ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ‬
‫دوﺳ ﺘﺎﻧﻪ ﻧﺨﻮاه ﺪ ﺑ ﻮد‪ ،‬ﺑﻴﻄﺮﻓﺎﻧ ﻪ ه ﻢ ﻧﺨﻮاه ﺪ ﺑ ﻮد و اﮔ ﺮ ﺟ ﺎﯼ اﻳ ﺮادﯼ ﺑ ﻪ اﺻ ﺎﻟﺖ‬
‫ﻣﺘ ﻮن ﻣﻨﻘ ﻮل در ﺁن ﻧﺒﺎﺷ ﺪ‪ ،‬اﻳ ﻦ اﻳ ﺮاد را در ﺧ ﻮد ﻣﻮﻟ ﻒ ﺧﻮاهﻨ ﺪ ﻳﺎﻓ ﺖ و آ ﺸﻒ‬
‫ﺧﻮاهﻨﺪ آﺮد آﻪ اﻳﻦ آﺎر از روﺣﻴﻪ ﻃﺎﻏﻮﺗﯽ‪ ،‬آﻔﺮ واﻟﺤ ﺎد‪ ،‬ﻣ ﺰدورﯼ اﺳ ﺘﻌﻤﺎر‪ ،‬ﻳ ﺎ‬
‫ﺧﺪﻣﺘﮕﺰارﯼ ﺻﻬﻴﻮﻧﻴﺴﻢ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﯽﮔﻴﺮد‬
‫ﺑﺠﺎﯼ هﺮ ﺗﻮﺿﻴﺤﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ هﻤﻪ ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ "ﻣﻜﺘﺒﯽ" ﻣﺘﻌ ﺼﺐ و ﻣﻌﺘﻘ ﺪ را ﺑ ﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻣﻌﺮوف ﻣﻨﺘﺴﺐ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﺟﻠﺐ ﻣﯽآﻨﻢ آﻪ‪" :‬اﻗﺒﻞ اﻟﺤﻖ ﻣﻤﻦ اﺗ ﺎك‬
‫ﺑﻪ ﻣﻦ ﺻﻐﻴﺮا و آﺒﻴﺮ وان آﺎن ﺑﻐﻴﻀﺎ ﺑﻌﻴﺪا وارد واﻟﺒﺎﻃ ﻞ ﻋﻠ ﯽ ﻣ ﻦ ﺟﺎﺋ ﻚ ﺑ ﻪ ﻣ ﻦ‬
‫ﺻﻐﻴﺮا و آﺒﻴﺮ وان آﺎن ﺣﺒﻴﺒﺎ ﻗﺮﻳﺒ ﺎ" )ﺳ ﺨﻦ درﺳ ﺖ را از ه ﺮ آ ﻪ ﺷ ﻨﻴﺪﯼ ﺑﭙ ﺬﻳﺮ‪،‬‬

‫‪٧‬‬
‫اﮔﺮ ﭼﻪ دﺷﻤﻦ و ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺳ ﺨﻦ ﻧﺎدرﺳ ﺖ را از ه ﺮ آ ﻪ ﺷ ﻨﻴﺪﯼ ﻧﭙ ﺬﻳﺮ‪ ،‬اﮔ ﺮ‬
‫ﭼﻪ دوﺳﺖ و ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﺎﺷﺪ(‬
‫واﮔﺮ هﻢ اﻳﻦ ﺳ ﺨﻦ ﺑﺮاﻳ ﺸﺎن آﻔﺎﻳ ﺖ ﻧﻜﻨ ﺪ‪ ،‬اﻳ ﻦ ﮔﻔﺘ ﻪ ﺁﻳ ﺔاﻟﻌﻈﻤﯽ ﻧﺎﻳ ﺐ اﻣ ﺎم‬
‫زﻣ ﺎن و ﻓﻘﻴ ﻪ وﻟ ﯽ ﻋ ﺼﺮ ﻧﻴ ﺰ در ﻧﻘ ﻞ ﻗ ﻮل از هﻤ ﻴﻦ رﺳ ﻮل اآ ﺮم ﺑ ﺮ ﺁن اﺿ ﺎﻓﻪ‬
‫ﻣﯽآﻨﻢ آ ﻪ‪" :‬اﻧﻈ ﺮ اﻟ ﯽ ﻣﺎﻗ ﺎل وﻻﺗﻨﻈ ﺮ اﻟ ﯽ ﻣ ﻦ ﻗ ﺎل" )ﺑﺒ ﻴﻦ ﭼ ﻪ ﻣﻴﮕﻮﻳ ﺪ ﻧﺒ ﻴﻦ آ ﻪ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ( ‪ ١‬و ﻓﻜﺮ ﻣﯽآﻨﻢ آﻪ اﻳﻦ دﻳﮕﺮ ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﺣﺠ ﺖ ﺧﻮاه ﺪ ﺑ ﻮد‪ ،‬زﻳ ﺮا آ ﻪ اﻳ ﻦ‬
‫ﻓﻘﻂ ﮔﻔﺘﻪ ﺧﺪا ﻳﺎ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ "اﻣﺎم" ﻧﻴﺰ هﺴﺖ‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬

‫ﭼﻬ ﺎر ﺳ ﺎل ﭘ ﻴﺶ‪ ،‬زﻟﺰﻟ ﻪاﯼ وﻳﺮاﻧﮕ ﺮ ﺑﻨﻴ ﺎد ﺳﻴﺎﺳ ﯽ و اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ ﺟﺎﻣﻌ ﻪ‬
‫اﻳﺮاﻧﯽ را ﺑﻠﺮزﻩ اﻓﻜﻨﺪ‪ .‬ﻧﻈﺎﻣﯽ آﻪ اﻳﻦ ﺟﺎﻣﻌ ﻪ‪ ،‬در آ ﺸﺎآﺶ ﻗ ﺮون‪ ،‬ﺑ ﺎ ﺑﻬ ﺮﻩ ﮔﻴ ﺮﯼ‬
‫از ﺗﺠ ﺎرب ﻧﻴ ﻚ و ﺑ ﺪ ﺗ ﺎرﻳﺦ ﺧ ﻮد ﺑ ﺮاﯼ ﺧ ﻮﻳﺶ ﺑﻮﺟ ﻮد ﺁوردﻩ ﺑ ﻮد‪ ،‬ﺑﻜﻠ ﯽ دره ﻢ‬
‫رﻳﺨ ﺖ و ﻧﻈ ﺎم ﻧﺎﺷ ﻨﺎﺧﺘﻪاﯼ آ ﻪ ﺑﻌ ﺪا "اوﻟ ﻴﻦ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ اﷲ در روﯼ زﻣ ﻴﻦ" ﻟﻘ ﺐ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ ﺑﺠﺎﯼ ﺁن ﺁﻣﺪ‪ .‬ﺟﻬﺶ ﺑﻠﻨﺪ ﭘﺮوازاﻧﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﺮاﻧﯽ در ﻧﻴﻤﻪ راﻩ از ﻧﻔ ﺲ اﻓﺘ ﺎد‬
‫و ﺣﺮآﺖ ﺷﺘﺎبﺁﻣﻴﺰ اﻳﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺴﻮﯼ ﺁﻳﻨﺪﻩ‪ ،‬ﺟﺎﯼ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺣﺮآﺘﯽ ﺑﻬﻤﺎن ﺷﺘﺎب‬
‫ﺁﻣﻴﺰ در ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ داد‪ .‬ﺁزﻣﺎﻳﺸﯽ آﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺴﺎﻋﺪ ﻣﻠﯽ و ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠ ﯽ ﻓﻘ ﻂ‬
‫ﻳﻚ ﺑﺎر ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ اﻣﻜﺎن ﺁﻧﺮا ﺑﻪ اﻳﻦ آﺸﻮر ﺑﺪه ﺪ‪ ،‬و دادﻩ ﺑ ﻮد‪ ،‬ﺑ ﺼﻮرﺗﯽ دردﻧ ﺎك‬
‫ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرد و در هﻤﺎن ﻣﻮﻗﻊ‪ ،‬ﺑﺎ ﺁﻳﻨ ﺪﻩﻧﮕ ﺮﯼ ﺧ ﺎص‪ ،‬ﭘﻴ ﺸﮕﻮﺋﯽ ﺷ ﺪ آ ﻪ "اﻳ ﺮان‬
‫دﻳﮕﺮ اﻳﻦ درس را ﺁﻣﻮﺧﺘﻪ آﻪ ﺑﺮاﯼ هﻤﻴﺸﻪ روﻳﺎﯼ ﺗﻤﺪن ﺑﺰرگ را ﻓﺮاﻣﻮش آﻨﺪو‬
‫‪٢‬‬
‫ﺑﻪ داﺷﺘﻦ ﻣﻘﺎﻣﯽ هﻤﭙﺎﻳﻪ آﺸﻮر هﻤﺠﻮارش اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اآﺘﻔﺎ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪".‬‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﭘﺪﻳﺪﺁورﻧﺪﻩ اﻳﻦ ﻓﺎﺟﻌﻪ‪ ،‬ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻣﺘﻨﻮع ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ ﺗﺎآﻴﺪ آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ‬
‫و ﻣﯽآﻨﻨﺪ آﻪ اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺻﺮﻓﺎ ﺟﻨﺒ ﻪ داﺧﻠ ﯽ داﺷ ﺖ‪ ،‬ﺑﻌ ﻀﯽ دﻳﮕ ﺮ ﺁﻧﻬ ﺎ را ﺻ ﺮﻓﺎ‬
‫ﺧﺎرﺟﯽ داﻧﺴﺘﻪ و ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬واﻗﻌﻴﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ‪ ،‬ﺗﺮآﻴﺒﯽ ازاﻳﻦ هﺮ دو‬
‫ﺑ ﻮد‪ .‬زﻳ ﺮا ﺑ ﺮاﯼ ﻣﻮﻓﻘﻴ ﺖ آﺎﻣ ﻞ اﻳ ﻦ ﺁزﻣ ﺎﻳﺶ وﻳﺮاﻧﮕ ﺮﯼ‪ ،‬ه ﺮ دوﯼ ﺁﻧﻬ ﺎ ﻻزم و‬
‫ﻣﻠﺰوم ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺁﻳﺖ اﷲ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺧﻄﺎب رﺋﻴﺴﻪ ﺳﭙﺎﻩ ﭘﺎﺳﺪاران اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺟﻤﺎران‪ ٢٢ ،‬ﺁذرﻣﺎﻩ ‪١٣۵٩‬‬
‫‪ -٢‬ﺑﺨﺶ ﻓﺎرﺳﯽ رادﻳﻮ ﺑﯽﺑﯽﺳﻲ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺟﺎم ﺟﻬﺎن ﻧﻤﺎ‪ ٨ ،‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪١٩٧٨‬‬

‫‪٨‬‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﻦ در اﻳﻨﺠﺎ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺳﻴﺎﺳﯽ وﻗﺎﻳﻌﯽ آﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ آ ﺎر ﺗ ﺎآﻨﻮن‬
‫ﺗﻮﺳ ﻂ ﭘﮋوهﻨ ﺪﮔﺎن ﻣﺘﻌ ﺪد اﻳﺮاﻧ ﯽ و ﺧ ﺎرﺟﯽ اﻧﺠ ﺎم ﮔﺮﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ وﺑ ﺎز ه ﻢ اﻧﺠ ﺎم‬
‫ﺧﻮاه ﺪ ﮔﺮﻓ ﺖ‪ .‬واﮔ ﺮ ه ﻢ ﻣ ﻦ ﺧ ﻮد ﺑﺨ ﻮاهﻢ در ﭼﻨ ﻴﻦ ﺗﺤﻠﻴﻠ ﯽ از دﻳ ﺪﮔﺎﻩ ﺧ ﻮﻳﺶ‬
‫ﺷﺮآﺖ آﻨﻢ‪ ،‬ﺟﺎﯼ ﺁن آﺘﺎب دﻳﮕﺮﯼ اﺳﺖ‪ .‬ﺑ ﺪﻳﻦ ﺟﻬ ﺖ در اﻳﻨﺠ ﺎ‪ ،‬ﻓﻘ ﻂ ﺁن ﻧﻜ ﺎﺗﯽ را‬
‫ﻳﺎد ﺁورﯼ ﻣﯽآﻨﻢ آﻪ اﺷﺎرﻩ ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﺑﺮاﯼ ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮﯼ ﺑﻌﺪﯼ ﻻزم اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻨﻴﺎدﯼ اﻳﻦ دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎ در داﺧ ﻞ ﺧ ﻮد اﺟﺘﻤ ﺎع اﻳ ﺮان ﺑ ﻮد‪ ،‬و‬
‫اﻳ ﻦ واﻗﻌﻴ ﺖ را رﺋ ﻴﺲ وﻗ ﺖ آ ﺸﻮر ﻧﻴ ﺰ اﻧﻜ ﺎر ﻧﻜ ﺮد‪ .‬ﻗ ﺴﻤﺘﯽ از اﻳ ﻦ ﻋﻮاﻣ ﻞ ﺑ ﻪ‬
‫دﺳﺘﮕﺎﻩ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻮد‪ ،‬و ﻗﺴﻤﺘﯽ دﻳﮕﺮ ﻧﺘﻴﺠ ﻪ اﺟﺘﻨ ﺎبﻧﺎﭘ ﺬﻳﺮ ﺗﺤ ﻮﻻت ﺳ ﺮﻳﻊ‬
‫و ﻏﻴﺮﻣﻨﺘﻈ ﺮﻩ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ واﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ ﺟﺎﻣﻌ ﻪ ﺑ ﻮد آ ﻪ ﺗﺮآﻴ ﺐ ﺁﻧﻬ ﺎ‪ ،‬ﺧ ﻮاﻩ ﻧ ﺎﺧﻮاﻩ‬
‫وﺿﻌﯽ اﻧﻔﺠﺎرﯼ ﭘﺪﻳﺪ ﺁوردﻩ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻨﻬﻤﻪ اﻳﻦ وﺿﻊ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﺋﯽ آ ﺎﻓﯽ ﺑ ﺮاﯼ ﺑ ﺮوز اﻧﻔﺠ ﺎر ﻧﺒ ﻮد‪ .‬زﻳ ﺮا ﻧﻈﻴ ﺮ‬
‫ﺁن و ﺑﻤﺮاﺗﺐ ﺟ ﺪﯼﺗ ﺮ از ﺁن در ﺑ ﺴﻴﺎر از دﻳﮕ ﺮ ﺟﻮاﻣ ﻊ ﺟﻬ ﺎن اﻣ ﺮوز ﻧﻴ ﺰ وﺟ ﻮد‬
‫داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﯽ ﺁﻧﻜﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻧﻔﺠﺎرﯼ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاﯼ وﻗ ﻮع اﻧﻔﺠ ﺎر آﺒﺮﻳﺘ ﯽ ه ﻢ ﻻزم‬
‫ﺑﻮد واﻳﻦ آﺒﻴﺮت در ﺧﺎرج از ﻣﺮزهﺎﯼ اﻳﺮان آﺸﻴﺪﻩ ﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﻗﻤ ﺎر ﺳﺮﻧﻮﺷ ﺖ ﺑ ﺎ ﺁﻳﻨ ﺪﻩ آ ﺸﻮرﯼ ﭘﻴ ﺸﺮو و ﺑﻠﻨ ﺪ ﭘ ﺮواز ﺑﻨ ﺎم اﻳ ﺮان‪،‬‬
‫ﻧﻴﺮوه ﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻔ ﯽ از ﺟﺒﻬ ﻪ زر واز ﺟﺒﻬ ﻪ زور ﺷ ﺮآﺖ ﺟ ﺴﺘﻨﺪ و ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔ ﺬارﯼ‬
‫آﺮدﻧ ﺪ‪" .‬ﺧ ﻮاهﺮان ﻧﻔﺘ ﯽ" ﻣﻌ ﺮوف‪ ،‬ﺑ ﻪ ﻋﻨ ﻮان ﮔﺮداﻧﻨ ﺪﮔﺎن ﻳﻜ ﯽ از ﺑﺰرﮔﺘ ﺮﻳﻦ‬
‫آﺎرﺗﻞهﺎﯼ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬار اﺻﻠﯽ ﻗﻤ ﺎر ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ .‬دوﻟ ﺖ ﺳ ﺎﺑﻘﺎ ﻓﺨﻴﻤ ﻪ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴ ﺎﯼ‬
‫آﺒﻴﺮ‪ ،‬و "ﻋﻤﻮﺳﺎم" ﻓﺨﻴﻤﻪ آﻨﻮﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد در ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔ ﺬارﯼ ﺷ ﺮآﺖ ﺟ ﺴﺘﻨﺪ‬
‫و اﻧﺪآﯽ ﺑﻌﺪ "ﺗﺮاﺳ ﺖ" ﺿ ﺪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪدارﯼ "رﻓﻘ ﺎ" ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﺪاﻧﻬﺎ ﭘﻴﻮﺳ ﺖ‪ .‬و ﻣﻮﻓﻘﻴ ﺖ‬
‫اﻳﻦ ﻗﻤﺎر ﭼﻨﺪ ﻣﻠﻴﺘﯽ وﻗﺘﯽ ﺑﻴﻤﻪ ﺷﺪ آﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ ﺑﻨﺎم "ﻣﻮﺳﺎد" ه ﻢ ﺳ ﻬﻢ ﻣ ﻮﺛﺮ ﺧ ﻮد‬
‫را در ﺁن ﺑﻪ ﻋﻬﺪﻩ ﮔﺮﻓ ﺖ‪ .‬ﺷ ﺎﻳﺪ ﺑﻌ ﺪهﺎ ﺑ ﺮاﯼ ﺧﻴﻠ ﯽ از آﻨﺠﻜ ﺎوان روﺷ ﻦ ﺷ ﻮد آ ﻪ‬
‫ﺗ ﻀﻤﻴﻦ آﻨﻨ ﺪﻩ اﺻ ﻠﯽ اﻧﻔﺠ ﺎر‪ ،‬ﻧﻘ ﺶ ﺗﺨﺮﻳﺒ ﯽ هﻤ ﻴﻦ ﺳ ﺎزﻣﺎن در داﺧﻠ ﻪ اﻳ ﺮان‪،‬‬
‫ﺑﺼﻮرت ﮔﺮداﻧﻨﺪﻩ واﻗﻌﯽ دﺳﺘﮕﺎﻩ اﻣﻨﻴﺘﯽ وﻗﺖ ﺑ ﻮد‪) ،‬آ ﻪ ﻇ ﺎهﺮا هﻨ ﻮز ه ﻢ ه ﺴﺖ(‬
‫وﻟﯽ ﺑﻪ هﺮ ﺣ ﺎل اﻳ ﻦ واﻗﻌﻴ ﺖ دﻳﮕ ﺮ از ه ﻢ اآﻨ ﻮن ﻧﻴ ﺰ روﺷ ﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ در ﭼﻬ ﺎر‬
‫ﺳ ﺎل ﮔﺬﺷ ﺘﻪ ﺑﺮﻧ ﺪﻩ اﻳ ﻦ ﻗﻤ ﺎر ﺑ ﺰرگ در ﺗﻤ ﺎم زﻣﻴﻨ ﻪ ه ﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳ ﯽ و ﻧﻈ ﺎﻣﯽ و‬
‫اﻗﺘﺼﺎدﯼ هﻤﺎن دوﻟﺘﯽ اﺳﺖ آﻪ "ﻣﻮﺳﺎد" ﺑﻪ ﺁن ﺗﻌﻠﻖ دارد‪.‬‬

‫‪٩‬‬
‫ﺑ ﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴ ﺐ ﻋﻮاﻣ ﻞ ﺑ ﺮوز اﻧﻔﺠ ﺎز‪ ،‬ه ﻢ در داﺧ ﻞ و ه ﻢ در ﺧ ﺎرج اﻳ ﺮان‬
‫وﺟﻮد داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و وﻗﺘﻴﻜ ﻪ اﻳ ﻦ دو ﺑﻬ ﻢ ﺁﻣﻴﺨﺘﻨ ﺪ‪ ،‬ﻣﻘ ﺪﻣﺎت وﻗ ﻮع ﻓﺎﺟﻌ ﻪ از ه ﺮ ﺟﻬ ﺖ‬
‫ﺁﻣ ﺎدﻩ ﺷ ﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ ﻗﺪرﻣ ﺴﻠﻢ اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺗﻤ ﺎم اﻳ ﻦ ﻋﻮاﻣ ﻞ‪ ،‬در ﺟﺒﻬ ﻪ داﺧﻠ ﯽ اﻳ ﺮان‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﺮاغ ﻣﺮﺟﻊ واﺣ ﺪﯼ رﻓﺘﻨ ﺪ آ ﻪ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ ﻧ ﺎم داﺷ ﺖ و‬
‫از ﻧﻴ ﺮوﯼ ﺗﺨﺮﻳﺒ ﯽ واﺣ ﺪﯼ آﻤ ﻚ ﮔﺮﻓﺘﻨ ﺪ آ ﻪ در آﺎرﮔ ﺎﻩ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ ﺳ ﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘ ﻪ‬
‫ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﻴﺮوﯼ ﺗﺨﺮﻳﺒﯽ‪ ،‬ﺳﭙﺎﻩ ﺻﺪ هﺰار ﻧﻔﺮﯼ ﺗﻌﻠﻴﻢ دﻳﺪﻩ و ﺁﻣﺎدﻩ ﺑﺨﺪﻣﺖ ﺧ ﻮد‬
‫راآﻪ در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﻣﻤﻠﻜﺖ‪ ،‬در هﺮ ﺷﻬﺮ‪ ،‬و هﺮ ﻣﺤﻠﻪ‪ ،‬و هﺮ ﺑ ﺎزار‪ ،‬و ه ﺮ روﺳ ﺘﺎ‪،‬‬
‫و هﺮ ﻗﺮﻳﻪ‪ ،‬ﺑﺼﻮرت ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒﯽ‪ ،‬از ﻣﺠﺘﻬﺪﻳﻦ ﻋﻈﺎم و ﻋﻠﻤﺎﯼ اﻋ ﻼم و ﻓﻘﻬ ﺎﯼ‬
‫آﺮام و ﺣﺠﺔاﻻﺳﻼمهﺎﯼ ﻓﻴ ﻀﻴﻪﻧ ﺸﻴﻦ ﮔﺮﻓﺘ ﻪ‪ ،‬ﺗ ﺎ ﻣﻼه ﺎﯼ ﻣﺤ ﻞ‪ ،‬روﺿ ﻪﺧ ﻮانه ﺎ‪،‬‬
‫ﻣﺘﻮﻟﻴﺎن‪ ،‬ﻣﺪرﺳﺎن‪ ،‬ﻗﺎرﻳﺎن‪ ،‬دﻋﺎﻧﻮﻳﺴﺎن‪ ،‬رﻣﺎﻻن‪ ،‬ﻣ ﺮدﻩﺷ ﻮهﺎ‪ ،‬آ ﻪ ﻓﻌﺎﻻﻧ ﻪ ﻣ ﺸﻐﻮل‬
‫اﻧﺠﺎم وﻇﺎﻳﻒ ﺷﺮﻋﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺞ آ ﺮد و ﺑ ﺪﻧﺒﺎل ﺁﻧﻬ ﺎ‪ ،‬ﻧﻴ ﺮوﯼ ﭼﻨ ﺪ ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ﻧﻔ ﺮﯼ‬
‫ﻣﻮﻣﻨﻴﻨﯽ را آﻪ دﺳﺖ ﭘﺮوردﮔﺎن هﺰار ﺳﺎﻟﻪ هﻤﻴﻦ ﻣﻜﺘﺐ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻤﻴﺪان ﺁورد‪.‬‬
‫در هﻤ ﺎن ﮔﻴ ﺮودار‪ ،‬ﮔﺮوهﻬ ﺎﯼ ﻣﺘﻌ ﺪد دﻳﮕ ﺮﯼ ﻧﻴ ﺰ وارد ﻣﻴ ﺪان "اﻧﻘ ﻼب"‬
‫ﺷﺪﻧﺪ آﻪ هﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ در هﺪف ﻓﺮرﻳﺨﺘﻦ ﻧﻈﻢ ﻣﻮﺟﻮد هﻤﺪاﺳﺘﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ در ﺧﺎرج‬
‫از اﻳﻦ هﺪف ﻣﺸﺘﺮك هﺮ آ ﺪام راﻩ ﺧ ﻮﻳﺶ را دﻧﺒ ﺎل ﻣ ﯽآﺮدﻧ ﺪ و ﺣ ﺴﺎب ﻳﻜﺎﻳ ﻚ از‬
‫ﺁﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﺑﻮد آﻪ ﭘﺲ از ﺣﺼﻮل ﭘﻴﺮوزﯼ ﺁﺧﻮﻧﺪ را آﻪ ﻃﺒﻌﺎ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬آﻨﺎر ﺑﮕﺬارﻧﺪ وﺧﻮدﺷﺎن آ ﺎرﮔﺮدان اﻣ ﻮر ﺷ ﻮﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘ ﻪ در ﺻ ﻮرت درﺳ ﺖ‬
‫درﺁﻣﺪن هﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﺣﺴﺎﺑﻬﺎ‪ ،‬اﻣﺮوز اﻳﺮان وﺿﻌﯽ ﻏﻴﺮ از اﻳﻦ داﺷ ﺖ آ ﻪ دارد‪.‬‬
‫ﻳﻌﻨﯽ ﻧﻈﻢ ﺗﺎزﻩاﯼ در ﺁن ﺑﺮﻗﺮار ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬آﻪ ‪ -‬ﺧﻮب ﻳﺎ ﺑﺪ‪ -‬ﺑﻬﺮ ﺣﺎل ﺗﻌﻠﻖ ﺑﻪ دﻧﻴﺎﯼ‬
‫ﺣﺎﺿ ﺮ داﺷ ﺖ‪ .‬ﻳ ﺎ رژﻳ ﻢ ﮔﺬﺷ ﺘﻪ ﺑ ﺼﻮرت ﻣ ﺸﺮوﻃﻪ ﺳ ﻠﻄﻨﺘﯽ اداﻣ ﻪ ﻣ ﯽﻳﺎﻓ ﺖ‪ ،‬ﻳ ﺎ‬
‫ﺣﻜ ﻮﻣﺘﯽ ﺟﻤﻬ ﻮرﯼ ﺑ ﺎ ﻣﻌﻴﺎره ﺎﯼ راﻳ ﺞ ﺑ ﻴﻦاﻟﻤﻠﻠ ﯽ ﺑﺠ ﺎﯼ ﺁن ﻣ ﯽﺁﻣ ﺪ‪ ،‬ﻳ ﺎ ﻳ ﻚ‬
‫دﻳﻜﺘﺎﺗﻮرﯼ ﻧﻈﺎﻣﯽ دﺳﺖ راﺳﺘﯽ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻴﺸﺪ‪ ،‬و ﻳﺎ ﻳﻚ رژﻳﻢ دﺳﺖ ﭼﭙﯽ اﻓﺮاﻃ ﯽ‪،‬‬
‫و در هﺮ آﺪام از اﻳﻦ ﻣﻮارد ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﺮاﻧ ﯽ ﺑﻬ ﺮ ﺗﻘ ﺪﻳﺮ در ﻳﻜ ﯽ از ردﻩ ﺑﻨ ﺪﯼ ه ﺎﯼ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز ﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫وﻟﯽ ﺑﺠﺎﯼ هﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ‪ ،‬در اﻳﺮان ﻣﻌﺠﺰﻩ اﺻ ﺤﺎب آﻬ ﻒ ﺑ ﻪ وﻗ ﻮع ﭘﻴﻮﺳ ﺖ‪،‬‬
‫ﻣﻨﺘﻬﺎ در ﺟﻬﺖ ﻋﻜﺲ ﺁﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﮔﺮوﻩ ﺧﻔﺘﮕﺎن ﻏﺎر ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑ ﻮد‪ .‬ﺟﺎﻣﻌ ﻪاﯼ ﺁﻳﻨ ﺪﻩﻧﮕ ﺮ‬
‫در ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺳﺎﻟﻴﺎن ﻗﺮن ﺑﻴ ﺴﺘﻢ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺧ ﻮاب ﺧﻔﺘﮕ ﺎن ﻏ ﺎر رﻓ ﺖ و وﻗﺘﻴﻜ ﻪ ﺑﻴ ﺪار ﺷ ﺪ‪،‬‬

‫‪١٠‬‬
‫ﺧ ﻮدش را در ﻧﻴﻤ ﻪ راﻩ ﻋ ﺼﺮ ﺟﺎهﻠﻴ ﺖ ﻳﺎﻓ ﺖ‪ .‬در ﻋ ﺼﺮ ﺷ ﺘﺮ و ﻧﻴ ﺰﻩ و رﺟ ﻢ و‬
‫ﺗﻌﺰﻳﺮ و ﻣﻘﻨﻌﻪ و ﺗﺤﺖ اﻟﺤﻨﻚ‪ ،‬در ﻋﺼﺮ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺷﻴﻄﺎﻧﻬﺎﯼ ﺑﺰرگ و آﻮﭼ ﻚ ﺑ ﻪ‬
‫ﺑﻼد آﻔﺮ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻳﺰﻳﺪهﺎ و اﺑﻦ زﻳﺎدهﺎ و ﺷ ﻤﺮهﺎﯼ ذﯼاﻟﺠﻮﺷ ﻦ ﺑ ﻪ ﺑ ﻼد اﺳ ﻼم‪،‬‬
‫ﻋﺼﺮﯼ آﻪ در ﺁن ﻏﺮﻳﻮ ﺟﻬﻞ و ﻇﻠﻤ ﺖ ﻗ ﺮون‪ ،‬هﻤ ﻪ ﺻ ﺪاهﺎﯼ دﻳﮕ ﺮ را ﺧ ﺎﻣﻮش‬
‫آ ﺮد و ﻓﻘ ﻂ "ﺁواﯼ وﺣ ﺶ" ﺑ ﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧ ﺪ و ﻓﺮﻳﺎده ﺎﯼ ﮔﻮﺷ ﺨﺮاش "ﺗ ﺎ اﻧﻘ ﻼب‬
‫ﻣﻬﺪﯼ‪!"...‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد آﻪ اﻧﻘﻼﺑﯽ آﻪ در ﺁﻏﺎز ‪ -‬ﺑﻪ ﺣﻖ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺧﻄ ﺎ‪ -‬هﻤ ﺪﻟﻴﻬﺎﯼ ﻓﺮاواﻧ ﯽ‬
‫را در ﺟﻬﺎن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﻴﺎم هﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﻣﻠﺘﯽ ﺑ ﺮاﯼ ﮔﺴ ﺴﺘﻦ زﻧﺠﻴﺮه ﺎﯼ آﻬ ﻦ‬
‫ﺑﺸﻤﺎر ﺁﻣﺪﻩ ﺑ ﻮد‪ ،‬ﺻ ﻼﯼ ﻋ ﺪاﻟﺖﻃﻠﺒ ﯽ ﺗ ﻮدﻩه ﺎﯼ ﻣﺤ ﺮوم ﺗﻠﻘ ﯽ ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد‪ ،‬ﻋ ﺼﻴﺎن‬
‫ﺟﻬﺎن ﺳﻮم در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺮﺗﺮﯼﺟ ﻮﺋﯽ ﺳ ﺘﻤﮕﺮان ﻏ ﺮب و ﺷ ﺮق و ﺳ ﺮﺁﻏﺎز ﻋ ﺼﺮﯼ‬
‫ﻧﻮﻳﻦ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺸﺮﻳﺖ آﻬﻦ ﻋﻨﻮان ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑ ﻮد‪ ،‬در آﻮﺗ ﺎﻩ ﻣ ﺪﺗﯽ در ﺑﺮاﺑ ﺮ دﻳ ﺪﮔﺎن‬
‫ﺷﮕﻔﺖ زدﻩ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﺑﺼﻮرت ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ از واﭘﺴﮕﺮاﺋﯽهﺎ‪ ،‬ﺗﻌﺼﺐهﺎ‪ ،‬آﻴﻨﻪﺗﻮزﻳﻬ ﺎ‪،‬‬
‫زﺷ ﺘﯽه ﺎ و ﺣﻤﺎﻗ ﺖه ﺎ در ﺁﻣ ﺪ آ ﻪ آ ﺴﯽ ﺣﺘ ﯽ ﺗ ﺼﻮر ﺁﻧ ﺮا ه ﻢ ﻧﻜ ﺮدﻩ ﺑ ﻮد‪.‬‬
‫"روﺷﻨﻔﻜﺮان" ﺧﻴﺎﻟﺒﺎﻓﯽ آﻪ ﺑﺮاﯼ اﻳﺸﺎن آﻠﻤﻪ اﻧﻘﻼب ﺑﻬﺮ ﺻﻮرت ﺟﺎذﺑﻪاﯼ ﺧﺎص‬
‫داﺷﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺎر ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻧﻮع ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪاﯼ از اﻧﻘ ﻼب ﻣﻮاﺟ ﻪ دﻳﺪﻧ ﺪ آ ﻪ ﺑ ﺎهﻴﭻ ﻳ ﻚ‬
‫از ﻣﻌﻴﺎرهﺎﯼ ﺁﻧﺎن ﺟﻮردرﻧﻤﯽﺁﻣﺪ‪ .‬و ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن ﺗﺤﻠﻴﻠﮕﺮ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺧﺎﺻﯽ از ﻳﻚ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻧﻘﻼﺑﯽ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ آﻪ ﻣﻤﻴﺰات ﺁن‪ ،‬در ﻗﺎﻣﻮس ه ﻴﭻ اﻧﻘﻼﺑ ﯽ‬
‫ﺛﺒﺖ ﻧﺸﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺑ ﺮاﯼ اوﻟ ﻴﻦ ﺑ ﺎر در ﺗ ﺎرﻳﺦ ﺟﻬ ﺎن ﻣﺮدﻣ ﯽ اﻧﻘ ﻼب آ ﺮدﻩ ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ ،‬ﻧ ﻪ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺁﻧﻜﻪ از راهﯽ ﻣﻴﺎﻧﺒﺮ ﺑﺴﻮﯼ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺑﺮوﻧ ﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ اﻳﻨﻜ ﻪ از راه ﯽ ﻣ ﺴﺘﻘﻴﻢ‬
‫ﺑﺴﻮﯼ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻨﻬﺎ دو ﺳﺎل ﭘ ﺲ از اﻳ ﻦ اﻧﻘ ﻼب ﻧﻮﻇﻬ ﻮر ﺑ ﻮد آ ﻪ ﻓﺮاﻧ ﺴﻮا ﻣﻴﺘ ﺮان رﺋ ﻴﺲ‬
‫ﺟﻤﻬﻮرﯼ آﻨﻮﻧﯽ ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬ﺑﻌﻨﻮان ﻳﻚ ﺻﺎﺣﺒﻨﻈﺮ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺟﻬ ﺎن ﻏ ﺮب ﺑ ﺎ ﺗ ﺼﺮﻳﺢ‬
‫ﺑﺎﻳﻨﻜ ﻪ از دﻳ ﺪﮔﺎﻩ ﻳ ﻚ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴ ﺴﺖ ﻣﻌﺘﻘ ﺪ‪ ،‬هﺮﮔ ﺮ ﻧﻈ ﺮ ﻣ ﺴﺎﻋﺪﯼ ﺑ ﺎ رژﻳ ﻢ ﮔﺬﺷ ﺘﻪ‬
‫اﻳ ﺮان ﻧﺪاﺷ ﺘﻪ و اﻧﻘ ﻼب را ﺣ ﻖ ﻣ ﺸﺮوع ﻣﻠ ﺖ اﻳ ﺮان ﻣ ﯽداﻧ ﺴﺘﻪ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻧﻮﺷ ﺖ‪:‬‬
‫"ﺑﺮاﯼ ﻧﺠﺎت اﻳﻦ ﺁزﻣﺎﻳﺶ دﻳﮕﺮ راهﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ه ﻴﭻ ﻣﻠﺘ ﯽ را ﻧﻤ ﯽﺗ ﻮان ﺑ ﺪﻳﻦ‬

‫‪١١‬‬
‫دﻟﻴ ﻞ آ ﻪ ﺧﻮاﺳ ﺘﺎر ﺁﻳﻨ ﺪﻩ ﺑﻬﺘ ﺮﯼ ﺑ ﺮاﯼ ﺧ ﻮدش اﺳ ﺖ‪ ،‬ﭼﻬ ﺎردﻩ ﻗ ﺮن ﺑ ﻪ ﻋﻘ ﺐ ﺑ ﺎز‬
‫‪١‬‬
‫ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬و ﺧﻤﻴﻨﯽ و ﻣﻼهﺎﯼ او اﻧﻘﻼب را ﻋﻮﺿﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪".‬‬
‫ﻧﻮﺟﻮﻳ ﺎن ﻋ ﺼﺮ ﺟﺪﻳ ﺪ آ ﻪ اﻳ ﻦ اﻧﻘ ﻼب را ﻗﻴ ﺎم ﻣﻌﻨﻮﻳ ﺖ در ﻗ ﺮن ﻣ ﺎدﯼ ﻣ ﺎ‬
‫ﺗﻠﻘﯽ آ ﺮدﻩ ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ ،‬و در رﺳ ﺎﻧﻪه ﺎﯼ ﮔﺮوه ﯽ اﻋ ﻢ از ﺧﺒﺮﮔﺰارﻳﻬ ﺎ و ﻣﻄﺒﻮﻋ ﺎت و‬
‫رادﻳﻮهﺎ و ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻬﺎ‪ ،‬آﻪ ﺑﺮاﯼ ﺑﻬ ﺮﻩﮔﻴ ﺮﯼ از ﺟﺎذﺑ ﻪ ﭼﻨ ﻴﻦ اﻧﻘﻼﺑ ﯽ‪ ،‬ﻧﻘ ﺶ ﺑ ﺴﻴﺎر‬
‫ﻣﻮﺛﺮ در اﻳﺠﺎد ﻳﻚ ﺟﻮ ﻣﺴﺎﻋﺪ اﻓﻜﺎرﻋﻤﻮﻣﯽ اﻳﻔﺎ آﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺧﻮد را ﺑﺠﺎﯼ‬
‫ﻳ ﻚ "ﮔﺎﻧ ﺪﯼ" ﺗ ﺎزﻩ‪ ،‬ﺑ ﺎ ﻳ ﻚ هﻴﺘﻠ ﺮ ﻳ ﺎ اﺳ ﺘﺎﻟﻴﻦ ﺗ ﺎزﻩ روﺑ ﺮو ﻳﺎﻓﺘﻨ ﺪ‪ .‬ﺑﺠ ﺎﯼ ﻋ ﺼﺮ‬
‫ﺁزادﻳﻬ ﺎﯼ ﻧﺎﺷ ﻨﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑ ﺎ دوران ﺷ ﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷ ﺪﻩ ﺗﻔﺘ ﻴﺶ ﻋﻘﺎﻳ ﺪ ﻣﻮاﺟ ﻪ ﺷ ﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺠ ﺎﯼ‬
‫ﺳﻤﻔﻮﻧﯽ "دﻧﻴﺎﯼ ﻓﺮدا" ﺧﺮوش ﻣﺎﻣﻮﺗﻬﺎ ﻣﺎﻗﺒ ﻞ ﺗ ﺎرﻳﺦ را ﺷ ﻨﻴﺪﻧﺪ و درﻳﺎﻓﺘﻨ ﺪ آ ﻪ در‬
‫ﺁزﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻩ اﻧﻘﻼب ﺑﺠﺎﯼ ژاﻧﺪارك‪ ،‬ﻓﺮاﻧﻜﺸﺘﺎﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪....‬‬
‫واﺳﻼمﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﺰرﮔﻮار ﻧﻴﺰ آﻪ ﺑﺎ ﺁﻧﻬﻤﻪ ﺁب و ﺗﺎب از ﺑﻴﺪارﯼ اﺳ ﻼم ﺧﺒ ﺮ‬
‫دادﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺷﺎهﺪ ﺑﻴﺪارﯼ "دآﺎﻧﺪاران اﺳﻼم" ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺑﺮﺧﻮرد ﺧﺸﻦ روﻳﺎهﺎ و واﻗﻌﻴﺘﻬﺎ‪ ،‬ﻣﺪﺗﯽ هﻤﻪ ﺁﻧﺎن را ﺷﮕﻔﺖزدﻩ و ﺑﻌ ﺪ‬
‫ﺳ ﺮﺧﻮردﻩ آ ﺮد‪ .‬و ﺑﻌ ﺪ اﻳ ﻦ ﺳ ﺮﺧﻮردﮔﯽ ﺗﺒ ﺪﻳﻞ ﺑ ﻪ ﻧﻔ ﺮت واﻧﺰﺟ ﺎر ﺷ ﺪ‪ .‬و ﺑﻌ ﺪ‬
‫ﺁﻧﻄﻮرﻳﻜﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎ اﺗﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺪ‪ ،‬هﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﺟﺎﯼ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺑ ﯽﺗﻔ ﺎوﺗﯽ ﺳ ﭙﺮد‪ .‬زﻳ ﺮا‬
‫در اﻳﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺣﻮادث هﻴﺠ ﺎناﻧﮕﻴ ﺰ ﺗ ﺎزﻩﺗ ﺮﯼ در دﻧﻴ ﺎ اﺗﻔ ﺎق اﻓﺘ ﺎدﻩ ﺑ ﻮد‪ ،‬آ ﻪ ﺧ ﻮاﻩ‬
‫ﻧﺎﺧﻮاﻩ ﻳﻚ ﻣﺎﺟﺮاﯼ آﻬﻨﻪ‪ ،‬ﺁن هﻢ ﻣﺎﺟﺮاﺋﯽ زﺷﺖ و ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ را ﺑﺪﺳﺖ ﻓﺮاﻣﻮﺷ ﯽ‬
‫ﻣﯽﺳﭙﺮد‪.‬‬
‫اﻓﻜ ﺎر ﻋﻤ ﻮﻣﯽ ﺟﻬﺎﻧﻴ ﺎن ﻧﻴ ﺰ ﺑﺨ ﺼﻮص در دﻧﻴ ﺎﯼ ﻏ ﺮب آ ﻪ ﺗﺤ ﺖ ﺗ ﺎﺛﻴﺮ‬
‫رﺳ ﺎﻧﻪه ﺎﯼ ﮔﺮوه ﯽ ﺧ ﻮد‪" ،‬اﻧﻘ ﻼب" اﻳ ﺮان را رﺳ ﺘﺎﺧﻴﺰ ﺁﮔﺎهﺎﻧ ﻪ ﻣﻠﺘ ﯽ در راﻩ‬
‫ﭘ ﯽرﻳ ﺰﯼ ﻧﻈ ﺎم اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ ﻣﺘﺮﻗ ﯽﺗ ﺮ واﻧ ﺴﺎﻧﯽﺗ ﺮ ﭘﻨﺪاﺷ ﺘﻪ ﺑ ﻮد‪ ،‬در ﺑﺮﺧ ﻮرد ﺑ ﺎ‬

‫‪ -١‬ﻓﺮاﻧﺴﻮا ﻣﻴﺘﺮان‪ :‬اﻳﻨﺠﺎ و اآﻨﻮن ‪ Ici et maintenant‬ﭼﺎپ ﭘﺎرﻳﺲ‪ ،‬ﺳﺎل‪١٩٨٠‬‬

‫ﺷﺎﻳﺎن ﺗﺬآﺮ اﺳﺖ آﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺑﺰرﮔﺎن "اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ" از ﻣﻔﻬﻮم اﻧﻘﻼب‪ ،‬هﻢ ﺑﺎ اﻳ ﻦ ﺗﻌﺒﻴ ﺮ ﻓﺮاﻧ ﺴﻮا‬
‫ﻣﻴﺘﺮان و هﻢ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﺗﻌﺒﻴﺮاﺗﯽ آﻪ ﺗﺎآﻨﻮن از اﻧﻘﻼب ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و ﻣﯽﺷﻮد ﻓﺮق دارد‪ .‬و ﺁﻧﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ‬
‫آﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم دﻳﮕﺮ ﺟﻬﺎﻧﻨﺪ آﻪ ﻣﻌﻨﯽ اﻧﻘﻼب را ﻋﻮﺿﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻔﻬ ﻮﻣﯽ آ ﻪ ﺟﻤﻬ ﻮرﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ‬
‫ﺑ ﺮاﯼ اﻧﻘ ﻼب ﻗﺎﺋ ﻞ اﺳ ﺖ‪ ،‬اﺧﻴ ﺮا ﺗﻮﺳ ﻂ ﻳﻜ ﯽ از ﻣﻐﺰه ﺎﯼ ﻣﺘﻔﻜ ﺮ اﻳ ﻦ ﺟﻤﻬ ﻮرﯼ اﺳ ﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺁﻳ ﺖاﷲ‬
‫ﻣﺤﻤﺪﯼ ﮔﻠﭙﺎﻳﮕﺎﻧﯽ رﺋﻴﺲ دادﮔﺎﻩهﺎﯼ ﺷﺮﻋﯽ ﻣﺮآﺰ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻼﺻﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ)روزﻧﺎﻣﻪ اﻃﻼﻋﺎت ‪٧‬‬
‫ﻣﻬﺮ ‪:(١٣۶١‬‬
‫"اﻧﻘﻼب ﻳﻌﻨﯽ ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ ،‬ﻗ ﺮﺁن ه ﻢ اﻧﻘ ﻼب را ﺑ ﻪ ﻣﻌﻨ ﯽ ﺑﺎزﮔ ﺸﺖ ﺑ ﻪ ﮔﺬﺷ ﺘﻪ ﻣﻌﻨ ﯽ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪ .‬اﻧﻘ ﻼب‬
‫اﺳﻼﻣﯽ ﻳﻌﻨﯽ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺣﺎﻻت اوﻟﻴﻪ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ‪ ،‬ﭼﻪ در ﻣﺮﺛﻴﻪﺧﻮاﻧﻲ‪ ،‬ﭼﻪ در ﺳﺎﻳﺮ ﭼﻴﺰهﺎ"‬

‫‪١٢‬‬
‫واﻗﻌﻴ ﺖه ﺎﺋﯽ آ ﻪ ﺑﻌ ﺪا هﻤ ﻴﻦ رﺳ ﺎﻧﻪه ﺎﯼ ﮔﺮوه ﯽ در دﺳ ﺘﺮس او ﮔﺬاﺷ ﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑ ﺎ‬
‫ﮔﺰارﺷﻬﺎﯼ هﻤﻴﻦ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت و ﺧﺒﺮهﺎﯼ هﻤﻴﻦ رادﻳﻮهﺎ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪهﺎﯼ ﺧﺒﺮﯼ هﻤ ﻴﻦ‬
‫ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮنهﺎ اول دﭼﺎر ﺳﺮﺧﻮردﮔﯽ "روﺷﻨﻔﻜﺮان" ﺧﻮد ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ هﻤﺎن ﻧﻔ ﺮت ﺁﻧﻬ ﺎ‬
‫را ﭘﻴﺪا آﺮد‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻣﺜﻞ ﺁﻧﻬﺎ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮاﯼ ﺷﻮم را آﻪ زﻳﺎدﻩ از ﺣﺪ ﺑﻮﯼ‬
‫ﺟﺎهﻠﻴ ﺖ و ﺗﻌ ﺼﺐ و ﻣ ﺮگ و اﺑﺘ ﺬال ﻣ ﯽداد ﻓﺮاﻣ ﻮش آﻨ ﺪ‪ .‬ﻣﻨﻄ ﻖ ﺁﮔﺎهﺎﻧ ﻪ ﻳ ﺎ‬
‫ﻧﺎﺁﮔﺎهﺎﻧﻪ او‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد آﻪ آﺸﻮرﯼ ﺑﻨ ﺎم اﻳ ﺮان آ ﻪ ﺳ ﺎﺑﻘﺎ آﻮﺷ ﺶ داﺷ ﺖ ﻋ ﻀﻮﯼ از‬
‫اﻋﻀﺎﯼ دﻧﻴﺎﯼ ﻣﺘﻤﺪن ﺑﺸﻤﺎر ﺁﻳ ﺪ ‪ -‬و ﺑﻬﻤ ﻴﻦ ﺟﻬ ﺖ دﻧﻴ ﺎﯼ ﻣﺘﻤ ﺪن ﻧﻴ ﺰ اﻧﺤﺮاﻓ ﺎت و‬
‫اﺷﺘﺒﺎهﺎت ﺑﺰرگ و آﻮﭼﻚ او را زﻳﺮ ذرﻩﺑﻴﻦ ﻗﺮار دادﻩ و ﺑﻜ ّﺮات ﺁﻧﻬﺎ را ﺑ ﻪ اﻧﺘﻘ ﺎد‬
‫واﻋﺘﺮاض ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،-‬اآﻨﻮن اﺻ ﻮﻻ از اﻳ ﻦ دﻧﻴ ﺎﯼ ﻣﺘﻤ ﺪن آﻨ ﺎرﻩ ﺟ ﺴﺘﻪ و اﻋ ﻼم‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ آﻪ ﺧﻮدش ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺁﺳﻤﺎﻧﯽ ﺑﻬﺘﺮﯼ دارد آﻪ ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﺮاﯼ ﺑﻘﻴﻪ ﻣ ﺮدم دﻧﻴ ﺎ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻣﯽآﻨﺪ‪ .‬و ﺑﻬﺮ ﺣﺎل اﺣﺘﻴﺎﺟﯽ ﺑﻪ رﻋﺎﻳﺖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺎرﯼ اﻳﻦ دﻧﻴﺎﯼ ﻣﺘﻤﺪن‬
‫ﻧﺪارد )اﺗﻔﺎﻗﺎ هﻤﺎن وﻗﺖ آﺘﺎب ﺳﺒﺰﯼ ﻧﻴ ﺰ ﺣ ﺎوﯼ ﻣﻨﺘﺨﺒ ﺎﺗﯽ از "ﺗﻮﺿ ﻴﺢ اﻟﻤ ﺴﺎﺋﻞ"‬
‫رهﺒﺮ اﻳﻦ اﻧﻘﻼب ﺑﻪ ﻏﺎﻟﺐ زﺑﺎنهﺎﯼ زﻧﺪﻩ ﺟﻬﺎن ﻏﺮب اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﻓﺖ آﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎﺋﯽ‬
‫از اﻳﻦ ﻗ ﻮاﻧﻴﻦ اﻟﻬ ﯽ را ﺑ ﻪ ﺁﮔ ﺎهﯽ ﻣ ﺮدم ﺟﻬ ﺎن ﻣ ﯽرﺳ ﺎﻧﻴﺪ(‪ .‬ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ ﻣﻨﻄ ﻖ‪ ،‬اﻓﻜ ﺎر‬
‫ﻋﻤﻮﻣﯽ دﻧﻴﺎﯼ ﻣﺘﻤﺪن‪ ،‬ﺣ ﺴﺎب اﻳ ﺮان اﻧﻘ ﻼبزدﻩ را از ﺣ ﺴﺎب دﻧﻴ ﺎﯼ ﺧ ﻮدش ﺟ ﺪا‬
‫آ ﺮد و ﭘ ﺬﻳﺮﻓﺖ آ ﻪ ﭘﺮوﻧ ﺪﻩ اﻳ ﻦ آ ﺸﻮر را ﺑ ﻪ ﺑﺨ ﺶ ﻗﺒﺎﺋ ﻞ ﻣ ﺎ ﻗﺒ ﻞ ﺗ ﺎرﻳﺨﯽ درون‬
‫ﺟﻨﮕﻠﻬﺎﯼ ﺁﻣﺎزون و ﻳﺎ ﺑﻮﻣﻴﺎن "ﺁﺑﺮﻳﮋن" اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎ ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ و دﻳﮕﺮ آﺎرﯼ ﺑﺪﺁﻧﭽﻪ در‬
‫اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻧﻔﺮﻳﻦﺷﺪﻩ ﻣ ﯽﮔ ﺬرد‪ ،‬ﻧﺪاﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ و ﻧ ﻖزدنه ﺎﯼ ﮔ ﺎﻩ و ﺑﻴﮕ ﺎﻩ آﻤﻴﺘ ﻪ‬
‫ﺣﻘ ﻮق ﺑ ﺸﺮ ﻳ ﺎ ﺳ ﺎزﻣﺎن ﻋﻔ ﻮ ﺑ ﻴﻦاﻟﻤﻠﻠ ﯽ را درﺑ ﺎرﻩ روﻳ ﺪادهﺎﯼ اﻳ ﻦ ﻗﺒﻴﻠ ﻪ ﻣ ﺎ ﻗﺒ ﻞ‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﯽ ﻧﻴﺰ ﻧﺎﺷﻨﻴﺪﻩ ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘ ﻪ ﻳ ﻚ ﻓﺎﻳ ﺪﻩ ﺟﻨﺒ ﯽ درﻳ ﻦ ﻣ ﺎﺟﺮا ﻋﺎﻳ ﺪ ﺟﻬﺎﻧﻴ ﺎن ﺷ ﺪ و ﺁن ورود آﻠﻤ ﻪ‬
‫ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪاﯼ ﺑﻨﺎم "ﺁﻳﺖاﷲ" ﺑﻪ ﺻﻔﺤﺎت ﻟﻐﺘﻨﺎﻣﻪه ﺎ ﺑ ﻮد‪ .‬ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ ﻧ ﻮﺁورﯼ‪ ،‬از ﺁن ﭘ ﺲ‬
‫ﺑﻪ آ ّﺮات از "ﻋﺪاﻟﺖ ﺁﻳﺖاﷲهﺎ"‪" ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﺁﻳ ﺖاﷲه ﺎ"‪" ،‬ﻣﻨﻄ ﻖ ﺁﻳ ﺖاﷲه ﺎ" و ﺧﻴﻠ ﯽ‬
‫ﭼﻴﺰهﺎﯼ دﻳﮕﺮ ﺁﻳﺖاﷲهﺎ ﻳﺎد ﺷﺪﻩ وﻟﯽ درﺑﺎرﻩ اﻳﻨﻜ ﻪ از اﻳ ﻦ ﻋﻨ ﻮان ﺑ ﺎ ﭼ ﻪ ﻣﻔﻬ ﻮﻣﯽ‬
‫ﻳﺎد ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ ﺑﻪ ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﺮاﺟﻌﻪ آﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫در ﺧﺎرج از دﻧﻴﺎﯼ روﺷﻨﻔﻜﺮان و دﻧﻴﺎﯼ اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻊ ﺑ ﻴﻦاﻟﻤﻠﻠ ﯽ‬
‫زور و زر ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﺎ ﺗﻮﺟ ﻪ ﺑ ﻪ ﻣ ﺼﺎﻟﺢ و ﻣﻨ ﺎﻓﻊ ﺧ ﺎص ﺧ ﻮد درﺑﺮداﺷ ﺖه ﺎﯼ ﻗﺒﻠ ﯽ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ آﺮدﻧﺪ و ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﺟﺪﻳﺪ ﺗﻄﺒﻴﻖ دادﻧ ﺪ‪ .‬اﺗﻔﺎﻗ ﺎ ﺧﻴﻠ ﯽ زود‬

‫‪١٣‬‬
‫هﻢ ﭘﯽ ﺑﺮدﻧﺪ آﻪ اﻳ ﻦ ﺷ ﺮاﻳﻂ ﺟﺪﻳ ﺪ ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ ﺑ ﺮاﯼ ﺁﻧﻬ ﺎ ﺿ ﺮرﯼ ﻧ ﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ ﻣﻨ ﺎﻓﻊ‬
‫ﺧ ﺎص ه ﺮ آ ﺪام از ﺁﻧﻬ ﺎ را ﺑﻴ ﺸﺘﺮ و ﺑﻬﺘ ﺮ از ﮔﺬﺷ ﺘﻪ ﺗ ﺎﻣﻴﻦ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪ :‬ﻣﻨ ﺎﻓﻊ‬
‫ﺷﺮآﺖهﺎﯼ ﺑﺰرگ ﻧﻔﺘ ﯽ را‪ ،‬ﻣﻨ ﺎﻓﻊ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ اﺳ ﻠﺤﻪﻓﺮوﺷ ﺎن را‪ ،‬ﻣﻨ ﺎﻓﻊ ﻣﻨﻄﻘ ﻪاﯼ‬
‫ﺁﻣﺮﻳﻜ ﺎ را‪ ،‬ﻣﻨ ﺎﻓﻊ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ وﺳﻴﺎﺳ ﯽ ﺷ ﻮروﯼ را‪ ،‬ﻣﻨ ﺎﻓﻊ ﻣﻄﻤ ﺌﻦ دوﻟ ﺖ ﻓﺨﻴﻤ ﻪ‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن را‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ ژاﭘﻦ و آﺸﻮرهﺎﯼ ﺑ ﺎزار ﻣ ﺸﺘﺮك و ﺗﺮآﻴ ﻪ و هﻨ ﺪ و‬
‫ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ دﻳﮕ ﺮ را‪ ،‬ﻣﻨ ﺎﻓﻊ "ﻧﻔ ﺖ ﻣﻔ ﺖ" ﮔﻴ ﺮﯼ ﺳ ﻮرﻳﻪ را و در ﺣ ﺪﯼ اﻳ ﺪﺁل ﻣﻨ ﺎﻓﻊ‬
‫هﻤ ﻪ ﺟﺎﻧﺒ ﻪ اﺳ ﺮاﺋﻴﻞ را‪ ،‬و در ﺑﺮاﺑ ﺮ هﻤ ﻪ اﻳﻨﻬ ﺎ ﻓﻘ ﻂ ﻳ ﻚ ﺑﺎزﻧ ﺪﻩ وﺟ ﻮد دارد و ﺁن‬
‫ﺧﻮد ﻣﻠﺖ اﻳﺮان اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪاﯼ ﺑﻮد داﺧﻠﯽ آﻪ ﺑﻪ هﻴﭻ ﻳ ﻚ از ﺁﻧﻬ ﺎ ارﺗﺒ ﺎط‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ و ﺟﺪاﻧﺸﺎن را ﻧﻴﺰ ﻧﺎراﺣﺖ ﻧﻤﯽآﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻨﻬﻤﻪ ﺑﺮاﯼ ﺧﻮد ﻣﻠ ﺖ اﻳ ﺮان‪ ،‬هﻨ ﻮز ﭘﺮوﻧ ﺪﻩ ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ ﺳ ﺎدﮔﯽ ﻣﺨﺘﻮﻣ ﻪ‬
‫ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎر و ﺑﺴﻴﺎر از ﻣﺮدم اﻳﻦ آ ﺸﻮر ﭼ ﻪ در داﺧ ﻞ و ﭼ ﻪ در ﺧ ﺎرج ﺁن‪،‬‬
‫هﻨﻮز هﻢ ﺑﻬﺖزدﻩ و ﺳﺮﺧﻮردﻩ از ﺧﻮد ﻣﯽﭘﺮﺳﻨﺪ‪ :‬ﭼﻄﻮر ﺷﺪ آ ﻪ ﻋﺎﻗﺒ ﺖ آ ﺎر اﻳ ﻦ‬
‫از ﺁب در ﺁﻣﺪ؟‬
‫اﻳﻨﻬ ﺎ ه ﺮ آ ﺪام‪ ،‬اﮔ ﺮ ﺑ ﺮ ﻣﻮاﺿ ﻊ دﻳﮕ ﺮان و اﻧﮕﻴ ﺰﻩه ﺎﯼ ﺁﻧﻬ ﺎ در ﺟﺮﻳ ﺎن‬
‫"اﻧﻘ ﻼب" آ ﺎﻣﻼ واﻗ ﻒ ﻧﺒﺎﺷ ﻨﺪ‪ ،‬ﻻاﻗ ﻞ ﺑ ﺮ ﻣﻮﺿ ﻌﯽ آ ﻪ ﺧﻮدﺷ ﺎن داﺷ ﺘﻪاﻧ ﺪ واﻗ ﻒ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻴﺪاﻧﻨﺪ آﻪ ﺟﺰو آﺪام ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻮدﻩاﻧﺪ‪ :‬ﺁﻧﺎﻧﯽ آﻪ آﻮﺷ ﻴﺪﻧﺪ ﺗ ﺎ از ﺑ ﺮوز ﻓﺎﺟﻌ ﻪ‬
‫ﻣﺎﻧﻊ ﺷﻮﻧﺪ و ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ؟ ﻳﺎ آﺴﺎﻧﯽ آﻪ ﺑﺎ داﺷﺘﻦ هﺪف ﻣﻌﻴﻨﯽ در اﻳ ﻦ ﻣ ﺎﺟﺮا ﺷ ﺮآﺖ‬
‫ﺟﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ در ﻣﻮﻗﻊ ﻣﻘﺘﻀﯽ ﺑﻨﻔﻊ ﺧﻮد از ﺁن ﺑﻬﺮﻩﺑﺮدارﯼ آﻨﻨﺪ؟ ﻳﺎ ﺁﻧﻬ ﺎﺋﯽ آ ﻪ واﻗﻌ ﺎ‬
‫ﻣﯽﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﺑﺎ درهﻢ ﺷﻜﺴﺘﻦ ﻧﻈ ﻢ ﻣﻮﺟ ﻮد هﻤ ﻪ ﻧ ﺎﺑﺮاﺑﺮﯼه ﺎ و ﻣﺤﺮوﻣﻴ ﺖه ﺎ را از‬
‫ﻣﻴﺎن ﺧﻮاهﻨﺪ ﺑﺮد و ﺁن دﻧﻴﺎﯼ روﺣﺎﻧﯽ "ﻧﺎن و ﺻﻠﻮات" را آﻪ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن وﻋﺪﻩ دادﻩ‬
‫ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد‪ ،‬ﺑﺠ ﺎﯼ ﺁن ﺧﻮاهﻨ ﺪ ﮔﺬاﺷ ﺖ؟ ﻳ ﺎ ﺟ ﺰو ﺁن اآﺜﺮﻳ ﺖ ﺧ ﺎﻣﻮش ﺑﻮدﻧ ﺪ آ ﻪ در‬
‫ﺁﻧﺮوز ﻓﻘﻂ ﻧﺎﻇﺮ ﺣﻮادث ﺑﻮد و اﻣﺮوز ﻧﻴﺰ آﻤﺎآﺎن ﻧﺎﻇﺮ ﺣﻮادث اﺳﺖ؟‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻳﻚ دﺳﺘﻪ دﻳﮕﺮ هﻢ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬آﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮان در اﻳﻦ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪﯼ ﺟﺎﺋﯽ ﺑ ﺪﺁﻧﻬﺎ‬
‫داد اﻳﻨ ﺎن "ﺁﺧﻮﻧ ﺪ ﭘﺮوردﮔ ﺎن" ﺳ ﻨﺘﯽ ﺟﺎﻣﻌ ﻪ اﻳﺮاﻧ ﯽ ﺑﻮدﻧ ﺪ آ ﻪ ﺑ ﺮ ﺣ ﺴﺐ وﻇﻴﻔ ﻪ‬
‫ﺷﺮﻋﯽ ﺧﻮد اﺻﻮﻻ ﺣﻖ ﺗﺸﺨﻴﺺ و ﻗﻀﺎوت ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﻓﻘﻂ "ﻣﻘﺎم اﺟﺘﻬﺎد" ﺑﻮد آ ﻪ‬
‫ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻓﻜﺮ ﻣﯽآﺮد و ﺑﺮاﯼ ﺁﻧﻬﺎ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ واﻳﻦ ﻣﻘ ﺎم ﺗ ﺼﻤﻴﻢ ﻣﻘﺘ ﻀﯽ را‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺁﻧﻬﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪١٤‬‬
‫و هﻤ ﻪ اﻳ ﻦ ﮔ ﺮوﻩه ﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠ ﻒ‪ ،‬ﺑ ﺎ ﻃ ﺮز ﻓﻜﺮه ﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠ ﻒ ﺑ ﺎ ه ﺪفه ﺎﯼ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺟﺰاﯼ ﻣﺒ ﺎرز ﻳ ﺎ ﻏﻴ ﺮ ﻣﺒ ﺎرز و ﻣ ﻮﺛﺮ ﻳ ﺎ ﻏﻴ ﺮ ﻣ ﻮﺛﺮ اﻳ ﻦ "اﻧﻘ ﻼب" ﺑﻮدﻧ ﺪ‬
‫وﻟﯽ هﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎﺋﯽ هﻢ آﻪ ﺑﺮهﻢ ﺧﻮردن ﻧﻈ ﺎم ﻣﻮﺟ ﻮد را ﺑﻬ ﺮ ﻗﻴﻤ ﺖ ﺧﻮاﺳ ﺘﺎر ﺑﻮدﻧ ﺪ‬
‫ﺑﻌﺪا در اﻳ ﻦ ﺑ ﺎرﻩ اﺷ ﺘﺮاك ﻧﻈ ﺮ ﻳﺎﻓﺘﻨ ﺪ آ ﻪ ﻣﻄﻠﻘ ﺎ ﺁن ﭼﻴ ﺰﯼ را ﻧﺨﻮاﺳ ﺘﻪ ﺑﻮدﻧ ﺪ آ ﻪ‬
‫اﻣ ﺮوز ﺗﺤﻘ ﻖ ﻳﺎﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬ه ﻴﭻ ﻳ ﻚ از ﺁﻧﻬ ﺎ‪ ،‬ﺟ ﺰو ﻣﻐﺰﺷ ﻮﺋﯽﺷ ﺪﮔﺎن ﺳ ﻨﺘﯽ ﻣﻜﺘ ﺐ‬
‫ﺁﺧﻮﻧﺪ‪ ،‬هﺰﮔﺮ اﺣ ﺴﺎس ﻧﻜ ﺮدﻩ ﺑﻮدﻧ ﺪ آ ﻪ ﺑﺨ ﺎﻃﺮ "اﺳ ﻼم" ﺑ ﻪ ﻣﻴ ﺪان ﺁﻣ ﺪﻩاﻧ ﺪ‪ .‬زﻳ ﺮا‬
‫هﺮﮔﺰ اﺣﺴﺎس ﻧﻜﺮدﻩ ﺑﻮد آﻪ اﻳﻦ اﺳﻼم ﺑﺨﻄﺮ اﻓﺘﺎدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﻧﻔﻮذ ﻣﻄﻠﻘ ﻪ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ‬
‫در ﺷﺌﻮن ﻣﻤﻠﻜﺖ ﺑﺨﻄﺮ اﻓﺘﺎدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ اﺳﻼم هﺰار و ﭼﻬﺎرﺻﺪ ﺳﺎﻟﻪ ﭘﺪرﺑﺰرﮔﺎن‬
‫و ﻣﺎدرﺑﺰرﮔ ﺎن ﺁﻧﻬ ﺎ‪ ،‬اﺳ ﻼم ﭘ ﺪران و ﻣ ﺎدران ﺁﻧﻬ ﺎ‪ ،‬واﺳ ﻼم ﺧ ﻮد ﺁﻧﻬ ﺎ ه ﻴﭻ وﻗ ﺖ‬
‫ﺑﺨﻄﺮ ﻧﻴﺎﻓﺘﺎدﻩ ﺑﻮد‪ .‬هﻴﭽﻜﺪاﻣﺸﺎن ﻧﻴ ﺰ ﺧﻮاﺑﻨﻤ ﺎ ﻧ ﺸﺪﻩ ﺑﻮدﻧ ﺪ آ ﻪ ﻳ ﻚ ﺳ ﻴﺪ ﻧ ﻮراﻧﯽ ﺑ ﻪ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ ﭼﻨﻴﻦ هﺸﺪارﯼ را دادﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اآﺜﺮﻳ ﺖ ﻗﺮﻳ ﺐ ﺑ ﻪ اﺗﻔ ﺎق اﻳﻨ ﺎن ﻓﻘ ﻂ ﺧﻮاﺳ ﺘﺎر از‬
‫ﻣﻴ ﺎن ﺑ ﺮدن ﻧ ﺎﺑﺮاﺑﺮﯼه ﺎ وﻣﺤﺮوﻣﻴ ﺖه ﺎ ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ .‬دﺳ ﺘﻪ آﻤﺘ ﺮﯼ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ ﻗ ﺎﻧﻮن و‬
‫دﻣﻮآﺮاﺳ ﯽ را ﻣ ﯽﺧﻮاﺳ ﺘﻨﺪ و دﺳ ﺘﻪاﯼ ه ﻢ از "ﭼ ﭗ رو"ه ﺎ درﺟ ﺎت ﻣﺨﺘﻠ ﻒ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﺎر اﺳﺘﻘﺮار ﻧﻈﺎﻣﯽ ﻏﻴﺮ ﻧﻈﺎم ﺟﻬ ﺎن ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪدارﯼ در اﻳ ﺮان ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ .‬درﻋ ﻴﻦ‬
‫ﺣﺎل ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎﻧﯽ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد داﺷ ﺘﻨﺪ آ ﻪ ﻓﻘ ﻂ ﺑ ﺮاﯼ ﻗﻬﺮﻣ ﺎن ﺷ ﺪن وارد ﻣﻴ ﺪان "ﺑ ﺰن‬
‫ﺑ ﺰن" ﺷ ﺪﻩ ﺑﻮدﻧ ﺪ و اﻟﺒﺘ ﻪ در هﻤ ﻪ اﻳ ﻦ ﺻ ﻔﻮف‪ ،‬آ ﺴﺎﻧﯽ ﺳ ﺮ ﻧ ﺦه ﺎ را در دﺳ ﺖ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻪ در ﻣﻮﻗﻊ ﻟﺰوم ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﻪ هﺮ ﺳﻮ آﻪ ﻣﯽﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻜﺸﻨﺪ ﻣ ﯽآ ﺸﻴﺪﻧﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ‬
‫اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ در هﺮ اﻧﻘﻼﺑ ﯽ‪ ،‬ه ﺮ ﺷﻮرﺷ ﯽ‪ ،‬ه ﺮ ﺑﻠ ﻮاﺋﯽ وﺟ ﻮد داﺷ ﺘﻪاﻧ ﺪ و دارﻧ ﺪ و‬
‫ﺣﺴﺎب ﺗﻮدﻩهﺎﺋﯽ آﻪ ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ وﺳﺎدﻩﻟﻮﺣﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻴ ﺪان ﻣ ﯽﺁﻳﻨ ﺪ‪ ،‬از ﺣ ﺴﺎب ﺁﻧﻬ ﺎ ﺟ ﺪا‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫هﻴﭽﻜﺪام از اﻳﻦ ﺻﻔﻮف ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ آﻪ در ﺳﻘﻮط ﻧﻈﻢ ﻣﻮﺟ ﻮد ﺷ ﺮآﺖ ﺟ ﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﻧﻪ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﯽ روﯼ آﺎر ﺁﻣﺪن ﺁن ﻧﻈﺎﻣﯽ را ﻣﯽآﺮدﻧﺪ آﻪ روﯼ آﺎر ﺁﻣﺪ‪ ،‬وﻧﻪ اﺻﻮﻻ‬
‫ﭼﻨ ﻴﻦ ﭼﻴ ﺰﯼ را ﻣﻤﻜ ﻦ ﻣ ﯽداﻧ ﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ هﻤ ﻪ در آﻮﺗ ﺎﻩ ﻣ ﺪﺗﯽ هﻤ ﻴﻦ ﻧﻈ ﺎم‬
‫واﭘﺴﮕﺮاﯼ ﺗﺎرﻳﻚ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﺳﺘﻘﺮار ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ ﺑ ﺎ ﺳ ﺮآﻮﺑﯽ هﻤ ﻪ ﺻ ﻔﻮف دﻳﮕ ﺮ‪ ،‬و‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدن آﺎرﮔﺮداﻧﺎن ﺁﻧﻬ ﺎ ﺑ ﻪ ﺑﻬ ﺸﺖ زهﺮاه ﺎ ﻳ ﺎ ﺑ ﻪ زﻧ ﺪاﻧﻬﺎ و ﺷ ﻜﻨﺠﻪﮔ ﺎﻩه ﺎ ﻳ ﺎ ﺑ ﻪ‬
‫ﺑﻴﺮون ﻣﺮزهﺎ‪ ،‬و ﻳﺎ ﺑﺎ ﺧﺎﻣﻮش آﺮدن ﺻﺪاﻳﺸﺎن در آﻨﺞ ﺧﺎﻧﻪهﺎ‪" ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻟﻬ ﯽ"‬
‫روﺿﻪﺧﻮاﻧﺎن و ﻣﺮدﻩﺷﻮﻳﺎن را در آﺸﻮر ﺁﺧﻮﻧﺪزدﻩ ﺑﺮﻗﺮار آﺮد‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬

‫‪١٥‬‬
‫ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ ﺗﻌﺠﺒﯽ آﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻳﻦ ﺗﺬآﺮ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰد‪ ،‬ﻳﻚ ﺑﺮرﺳ ﯽ ﺳ ﺎدﻩ‪ ،‬اﻣ ﺎ‬
‫اﺻﻮﻟﯽ در ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼﻣﯽ اﻳﺮان روﺷﻦ ﻣﯽآﻨﺪ آ ﻪ ﺁﻧﭽ ﻪ در اﻳ ﻦ ﭼﻬ ﺎر ﺳ ﺎل روﯼ‬
‫داد‪ ،‬آﺎﻣﻼ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺎت اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑ ﻮد و ﺟﺮﻳ ﺎن وﻗ ﺎﻳﻊ اﺻ ﻮﻻ ﻧﻤ ﯽﺗﻮاﻧ ﺴﺖ‬
‫ﻏﻴﺮ از اﻳﻦ ﺑﺸﻮد آﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫اآﻨﻮن آﻪ ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﻧﺴﺒﺘﺎ آﺎﻓﯽ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان از دﻳﺪﮔﺎهﯽ واﻗﻊ ﺑﻴﻨﺎﻧ ﻪﺗ ﺮ‬
‫ﺑﺪﺁﻧﭽﻪ روﯼ داد ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ‪ ،‬ﺧﻮب روﺷﻦ ﻣﯽﺷﻮد آﻪ از ﺁﻏﺎز ﺑﺮاﯼ اﻳﻦ اﻧﻘ ﻼب دو‬
‫راﻩ ﺑﻴ ﺸﺘﺮ وﺟ ﻮد ﻧﺪاﺷ ﺖ‪ :‬ﻳ ﺎ ﺑ ﺪون دﺧﺎﻟ ﺖ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ و ﺧﻴ ﻞ ﻋﻈ ﻴﻢ ﭘﻴ ﺮوان او اﻧﺠ ﺎم‬
‫ﮔﻴﺮد‪ ،‬آﻪ در ﺁﻧ ﺼﻮرت اﻳ ﻦ ﺁزﻣ ﺎﻳﺶ ﺣﺘ ﯽ ﺑ ﺎ هﻤﺒ ﺴﺘﮕﯽ ﺗﻤ ﺎم ﺻ ﻔﻮف ﮔﺮوهﻬ ﺎﯼ‬
‫دﻳﮕﺮ ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺖ ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﺮا هﻴﭻ ﻳ ﻚ ازﻳ ﻦ ﺻ ﻔﻮف ﭘﺎﻳﮕ ﺎهﯽ واﻗﻌ ﺎ ﺗ ﻮدﻩاﯼ‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﮔﺮوﻩهﺎﯼ ﻣﺤﺪود روﺷﻨﻔﻜﺮ ﻳ ﺎ ﻏﻴ ﺮ روﺷ ﻨﻔﻜﺮ‪ ،‬ه ﺮ ﻗ ﺪر ه ﻢ ﺁﮔ ﺎﻩ و ﻣﻄﻠ ﻊ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬هﺮ ﻗﺪر هﻢ ﻣﺒﺎﻧﯽ اﺳﺘﻮار ﻓﻜﺮﯼ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬هﺮ ﻗ ﺪر ه ﻢ ﻣ ﺼﻤﻢ و ﻣﺒ ﺎرز‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ از راﻩ ﺑﻨﺪ و ﺑﺴﺘﻬﺎﯼ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ و ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ ﻳﺎ از راﻩ آﻮدﺗﺎ و‬
‫ﻳﺎ ﺑﺎ دﺧﺎﻟﺖ ﻧﻴ ﺮوﯼ ﺧ ﺎرﺟﯽ زﻣ ﺎم آ ﺸﻮرﯼ را در دﺳ ﺖ ﺑﮕﻴﺮﻧ ﺪ‪ ،‬وﻟ ﯽ ﺑ ﺎ اﻧﻘ ﻼب‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬اﻧﻘﻼب ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻓﻜﺮ و ﻣﻨﻄﻖ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺷﺮآﺖ دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﯽ ﺗﻮدﻩهﺎ‬
‫و ﺗﺎﺛﻴﺮﭘﺬﻳﺮﯼ ﺁﻧﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻌﺎرهﺎﯼ ﻗﺎﺑﻞ درك‪ ،‬و ﺑﻪ آﺎرﮔﺮاﻧﺎن زﺑﺮدﺳﺖ دارد‬
‫ﻧﻪ ﺑﻪ ﺷﻌﻮر و ادراك ﺗﻮدﻩهﺎ‪ .‬و اﻳﻦ درﺳﺖ هﻤ ﻴﻦ آ ﺎرﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ در اﻳ ﺮان ﺑ ﻴﺶ‬
‫از هﺰار ﺳﺎل آﻪ آﺎر ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺁﺧﻮﻧﺪ اﺳﺖ‪" .‬اﻧﻘﻼب‪ :‬اﮔﺮ ﺑﯽ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ وارد ﻣﻴ ﺪان‬
‫ﻣﯽﺷﺪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﻴﺮوﯼ ﻣﺴﻠﻂ و ﻣﺘﺸﻜﻞ ﺣﺎآﻢ ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺖ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎﻟﻌﻜﺲ اﮔ ﺮ‬
‫از ﺁﺧﻮﻧﺪ آﻤﻚ ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ ﺑﻜﺎر ﮔ ﺮﻓﺘﻦ ﺗ ﻮدﻩه ﺎﯼ ﭼﻨ ﺪ ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ﻧﻔ ﺮﯼ‬
‫وﺑﻜﺎر ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﺎآﺘﻴﻜﻬﺎﯼ ﺁزﻣﺎﻳﺶ ﺷﺪﻩ و دﻳﺮﭘﺎﯼ "اﺳﺘﺤﻤﺎر" و ﺑﻬﺮﻩ ﮔﻴ ﺮﯼ ﺑﻴ ﺪرﻳﻎ‬
‫از ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻌﺼﺒﯽ دﻳﻨﯽ‪ ،‬و ﺑﺎ اﺗﻜﺎ ﺑﻪ روح ﻋﺒﻮدﻳﺖ ﻣﻄﻠﻖ ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺮاﺟﻊ‬
‫اﺟﺘﻬﺎد‪ ،‬و ﺑﺎ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ راﻳﺞ ﺷﻬﺎدت ﺧﺮﻳﺪن وﺑﻬ ﺸﺖ ﻓ ﺮوﺧﺘﻦ ﺗ ﻮدﻩه ﺎﯼ ﭼﻨ ﺪ ﻣﻴﻠﻴ ﻮن‬
‫ﻧﻔﺮﯼ را ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎل هﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﻄﺮ ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ و ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ اﻧﻘﻼب را ﺗﻀﻤﻴﻦ آﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ را ﺳﺎﻳﺮ اﻧﻘﻼﺑﻴﻮن از ﺁﻏﺎز درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬هﻤﺎﻧﻄﻮر آﻪ آﺎرﮔﺮداﻧﺎن‬
‫ﭘﺸﺖ ﭘﺮدﻩ "ﺑﺮون ﻣﺮزﯼ" ﭘﻴﺶ از ﺁﻧﺎن درﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ اﻳ ﻦ ﺑﺎﻋ ﺚ ﻣ ﯽﺷ ﺪ آ ﻪ‬
‫اﺧﺘﻴﺎر آﺎر ﻧﻴﺰ از دﺳﺖ هﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻴﺮون ﺁﻳﺪ ودر دﺳﺖ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ ﺑﻴﻔﺘ ﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ اﻳ ﻦ ﺑ ﺎر‬
‫ﺁﻧﻬﺎ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ را ﺧﻮب درﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻣ ﺸﺘﺮك از ﻗ ﻮاﻧﻴﻦ اﻟ ﻮاح‬

‫‪١٦‬‬
‫ﻋﺸﺮﻩ ﺁﺧﻮﻧﺪ و اوﻻد ﻣﻮﺳ ﯽ را درﻧﻴﺎﻓﺘ ﻪ ﺑﻮدﻧ ﺪ آ ﻪ‪" :‬ﺁﻧﭽ ﻪ را آ ﻪ ﺑﺪﺳ ﺖ ﺁوردﻩاﯼ‬
‫ﭘﺲ ﻧﺨﻮاهﯽ داد!"‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫روﺷﻨﻔﻜﺮان اﻳﺮان در ﺗﺤﻠﻴﻞ هﺎﯼ اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ و اﻳ ﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺧ ﻮد هﻤ ﻪ ﭼﻴ ﺰ‬
‫را ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺑﺎ ﺷﻴﻮﻩ ﻣﻨﻄﻖ ﻳﺎ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻣﻮﺷﻜﺎﻓﯽ آﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ از اﻳﻦ ﻧﻜﺘ ﻪ اﺳﺎﺳ ﯽ‬
‫آﻢ و ﺑﻴﺶ ﻏﺎﻓﻞ ﻣﺎﻧﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﺮاﻧﯽ از ﻧﻈ ﺮ اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ‪ ،‬ﺑ ﻴﺶ از ﺁﻧﻜ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫ﻓﻼت ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﺋﯽ ﺧﻮد ﺷﺒﻴﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻮﻩهﺎﯼ ﻣﻌﺮوف ﻳ ﺦه ﺎﯼ ﺷ ﻨﺎور ﺷ ﺒﻴﻪ اﺳ ﺖ‬
‫آﻪ ﺁﻧﭽﻪ از ﺁﻧﻬﺎ دﻳﺪﻩ ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺴﻴﺎر آﻤﺘﺮ از ﻗﺴﻤﺖ ﻧﺎدﻳﺪﻩاﯼ اﺳﺖ آ ﻪ در زﻳ ﺮ ﺁب‬
‫اﺳ ﺖ‪ ،‬واﻳ ﻦ ﻗ ﺴﻤﺖ ﭘﻨﻬ ﺎن در ﺟﺎﻣﻌ ﻪ اﻳﺮاﻧ ﯽ هﻤ ﺎن ﻣﺸﺨ ﺼﺎﺗﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻣﻜﺘ ﺐ‬
‫ﺁﺧﻮﻧﺪ ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬و ﻧ ﻪ ﻣﻜﺘ ﺐ ﺗ ﺸﻴﻊ‪ ،‬در ﻃ ﻮل ه ﺰار و ﺻ ﺪ ﺳ ﺎل ﮔﺬﺷ ﺘﻪ ﺑ ﺪﻳﻦ ﺟﺎﻣﻌ ﻪ‬
‫دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ درﺳﺖ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺑﻮد آﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺰرﮔﯽ از ﺟﺎﻣﻌ ﻪ اﻳﺮاﻧ ﯽ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌ ﻪاﯼ‬
‫اﺳ ﺖ آ ﻪ از آﺎرﮔ ﺎﻩ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ ﺑﻴ ﺮون ﺁﻣ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬و ﭼﻨ ﻴﻦ ﺟﺎﻣﻌ ﻪاﯼ ﻧﻤ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ ﺗ ﺎﺑﻊ‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻨﻄﻘﯽ ﻳﺎ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﺟﻮاﻣﻊ ﺳﺎﻟﻢ ﻳﺎ آﻤﺘﺮ ﺑﻴﻤﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑ ﺮاﯼ ﭘﻴ ﺮوزﯼ ه ﺮ ﺗﻼﺷ ﯽ آ ﻪ در ﺁﻳﻨ ﺪﻩ در راﻩ ﺗﺠﺪﻳ ﺪ ﺣﻴ ﺎت ﺳﻴﺎﺳ ﯽ و‬
‫ﻓﺮهﻨﮕ ﯽ اﻳ ﺮان ﺻ ﻮرت ﮔﻴ ﺮد‪ ،‬ﺗﻮﺟ ﻪ ﺑ ﺪﻳﻦ واﻗﻌﻴ ﺖ ﺿ ﺮورت آﺎﻣ ﻞ دارد‪ .‬زﻳ ﺮا‬
‫درد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎ‪ ،‬دردﯼ از ﻧﻮع ﺣﺎد‪ ،‬ﺁﻧﻄﻮر آﻪ ﻣﻤﻜ ﻦ اﺳ ﺖ ﺗﺤﻠﻴ ﻞﮔ ﺮان ﺑ ﻴﻦاﻟﻤﻠﻠ ﯽ‬
‫ﺑﭙﻨﺪارﻧﺪ و ﺁﻧﻄﻮر آﻪ ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﺗﺤﻠﻴﻞﮔ ﺮان ﻣ ﺎ ﻣ ﯽﭘﻨﺪارﻧ ﺪ‪ ،‬ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬دردﯼ ﻣ ﺰﻣﻦ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻜﻞ ﺳﺮﻃﺎﻧﯽ اﻳﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻣﺮوز ﺁﻏ ﺎز ﻧ ﺸﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬دﻳ ﺮوز ه ﻢ ﺁﻏ ﺎز‬
‫ﻧﺸﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬هﺰار و ﺻﺪ ﺳﺎل اﺳﺖ آﻪ ﺁﻏﺎز ﺷﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺑ ﺮاﯼ اآﺜﺮﻳ ﺖ اﻳ ﻦ ﺟﺎﻣﻌ ﻪ‪،‬‬
‫ﻣﻌﻴﺎرهﺎ‪ ،‬ارزﺷﻬﺎ‪ ،‬دﻳﺪﮔﺎﻩهﺎ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻘﺎ ﺑﺎ ﻣ ﻮازﻳﻦ دﻧﻴ ﺎﯼ اﻣ ﺮوز و ﺑ ﺎﻟﻄﺒﻊ ﺑ ﺎ ﻣ ﻮازﻳﻦ‬
‫دﻧﻴﺎﯼ ﻓﺮدا ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻧﻤﯽآﻨﻨﺪ‪ .‬ﺟﺎﻣﻌ ﻪ ﻣ ﺎ هﻨ ﻮز ه ﻢ روﻧﻮﺷ ﺖ ﺟﺎﻣﻌ ﻪاﯼ ﺳ ﺖ آ ﻪ در‬
‫ﻋ ﺼﺮ ﺻ ﻔﻮﻳﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﺟﻮاﺑﮕ ﻮﺋﯽ ﺑ ﻪ ﺳﻴﺎﺳ ﺘﻬﺎﯼ ﺟﻨﮕ ﯽ داﺧﻠ ﯽ ﭘﺎدﺷ ﺎهﺎن ﺻ ﻔﻮﯼ‬
‫ﺳ ﺎﺧﺘﻪ ﺷ ﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ اﻣ ﺮوز دﻳﮕ ﺮ اﻳ ﻦ ﺳ ﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﻬ ﻴﭻ ﺻ ﻮرت‪ ،‬در ه ﻴﭻ ﻣﻘﻴﺎﺳ ﯽ‪،‬‬
‫ﺟﻮاﺑﮕﻮﯼ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪﻳﻬﺎ وﻣﺼﺎﻟﺢ اﻳﺮان ﭘﺎﻳﺎن هﺰارﻩ دوم وﺁﻏﺎز هﺰارﻩ ﺳﻮم ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺁﻧﭽﻪ در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﺮاﻧﯽ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨ ﻪ در ﻃ ﻮل ه ﺰار و ﻳﻜ ﺼﺪ ﺳ ﺎﻟﻪ اﺧﻴ ﺮ‬
‫روﯼ داد‪ ،‬اﻣﺮﯼ ﺑﻮد آﻪ ﻓﻘﻂ در هﻤ ﻴﻦ ﺟﺎﻣﻌ ﻪ ﻳﻌﻨ ﯽ در ﺟﺎﻣﻌ ﻪ ﺷ ﻴﻌﻪ ﻣ ﯽﺗﻮاﻧ ﺴﺖ‬
‫روﯼ ده ﺪ‪ .‬ودر ه ﻴﭻ ﺟ ﺎﯼ دﻳﮕ ﺮ‪ ،‬ﭼ ﻪ در ﻗﻠﻤ ﺮو ﺳ ﺎﻳﺮ ﻣ ﺬاهﺐ و ﭼ ﻪ در ﺟﻬ ﺎن‬

‫‪١٧‬‬
‫اﺳ ﻼم ﻏﻴﺮﺷ ﻴﻌﻪ اﻣﻜ ﺎن ﺗﻜ ﺮار ﺁن ﻧﺒ ﻮد و ﺗﻜ ﺮار ه ﻢ ﻧ ﺸﺪ‪ .‬ﻋﻠ ﺖ وﺟ ﻮدﯼ ﺁن ﻧﻴ ﺰ‬
‫درﺳﺖ هﻤﻴﻦ وﻳﮋﮔﯽ ﺑﻮد‪.‬‬
‫در ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻓﺼﻞ آﺘﺎب ﺣﺎﺿ ﺮ‪ ،‬اﺟﻤ ﺎﻻ ﺗﻮﺿ ﻴﺢ دادﻩ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺗ ﺸﻴﻊ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻣﺪ‪ ،‬و ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻣﺬهﺒﯽ و ﻓﻜﺮﯼ ﺁن ﭼ ﻪ ﺑ ﻮد‪ .‬و ﻧﻴ ﺰ ﺗﻮﺿ ﻴﺢ دادﻩ ﺷ ﺪﻩ‬
‫اﺳ ﺖ آ ﻪ ﭼﮕﻮﻧ ﻪ در ﺁﻏ ﺎز آ ﺎر اﻳ ﻦ ﺁﺋ ﻴﻦ درونﮔ ﺮا‪ ،‬ﺑ ﺎ اﻳ ﺪﺋﻮﻟﻮژﯼ ﭘﻴﻜ ﺎرﺟﻮ و‬
‫ﺳﺮﺳﺨﺖ ﺧﻮد و ﺑﺎ ﻣﺒﺎرزﻩﻃﻠﺒ ﯽ ﺁﺷ ﺘﯽﻧﺎﭘ ﺬﻳﺮش ﺑ ﺎ دﺳ ﺘﮕﺎﻩ ﻓ ﺴﺎد و ﺟ ﻮر ﺧﻼﻓ ﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺒﺎرزﻩ ﺑﺎ هﺮ دﺳﺘﮕﺎﻩ ﺣﺎآﻢ را ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺑﻨﻴﺎدﯼ آﺎر ﺧﻮد ﻗﺮاردادﻩ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮ ﻣﻨﺒﺎﯼ هﻤﻴﻦ ﺁﺷﺘﯽﻧﺎﭘﺬﻳﺮﯼ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺁﺋﻴﻨﯽ ﻣﺤﻜﻮم ﺑﺪﻳﻦ ﺑﻮد آﻪ ﻳﺎ ﺑﺼﻮرت‬
‫ﻧﻬﻀﺘﯽ ژرف و ﺟﻮﺷﺎن هﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮاﻩ ﺧﻮد رود و ﻣﻜﺘﺒ ﯽ "اﻧ ﺴﺎن ﺳ ﺎز" ﺷ ﻮد‪ ،‬ﻳ ﺎ‬
‫ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺿﺪ ﺣﻜﻮﻣﺘﯽ ﺑﻮدن اﺻﻮﻟﯽ ﺧﻮد‪ ،‬در داﻣﻦ آ ﺴﺎﻧﯽ ﺑﻴﻔﺘ ﺪ آ ﻪ ﺧ ﻮﻳﺶ را در‬
‫ﺑﺮاﺑ ﺮ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ ﻏﺎﺻ ﺐ‪ ،‬دﺳ ﺘﮕﺎﻩ ﺣ ﻖ و وآ ﻼﯼ ﺗ ﺎماﻻﺧﺘﻴ ﺎر ﺧ ﺪا اﻋ ﻼم آﻨﻨ ﺪ و‬
‫روﺣﺎﻧﻴﺖ را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ ﺳ ﺎزﻧﺪ‪ .‬و از اﻳ ﻦ راﻩ ﺧ ﻮد ﺣﻜ ﻮﻣﺘﯽ دﻳﮕ ﺮ ﺑ ﺎ هﻤ ﻪ‬
‫ﻣﻌﺎﻳﺐ و ﻣﻔﺎﺳﺪ ﺁن ﺑﻮﺟﻮد ﺁورﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﺿﺎﻓﻪ ﻓﺴﺎد ﺑﻬﺮﻩﮔﻴ ﺮﯼ از ﻧ ﺎم ﺧ ﺪا و دﻳ ﻦ‪ ،‬آ ﻪ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺣﻜﻮﻣﺘﻬﺎﯼ ﻏﻴﺮروﺣﺎﻧﯽ ﻣﻘﺪور ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺘﺎﺳ ﻔﺎﻧﻪ دﻗﻴﻘ ﺎ هﻤﻴﻨﻄ ﻮر ه ﻢ ﺷ ﺪ‪ .‬و ﭼﻨ ﻴﻦ ﺑ ﻮد آ ﻪ از ﺁﻏ ﺎز ﻗ ﺮن ﭼﻬ ﺎرم‬
‫هﺠ ﺮﯼ‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ ﺑﻼﻓﺎﺻ ﻠﻪ ﭘ ﺲ از ﭘﺎﻳ ﺎن ﻋ ﺼﺮ اﻣﺎﻣ ﺎن زﻧ ﺪﻩ‪ ،‬ﺗﻮﻃﺌ ﻪاﯼ ﺑ ﺰرگ‪،‬‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺗﻮﻃﺌﻪ ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان و ﺷﺎﻳﺪ هﻢ دراز ﻋﻤﺮﺗﺮﻳﻦ ﺗﻮﻃﺌﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﻬ ﺎن‪ ،‬در‬
‫ﻋﺎﻟﻢ ﺗﺸﻴﻊ ﺁﻏﺎز ﺷﺪ و اﻳﻦ ﺗﻮﻃﺌﻪاﯼ اﺳﺖ آﻪ ﺗﺎ ﺑﺎﻣﺮوز ﻳﻌﻨﯽ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳ ﺎﻟﻴﺎن ﻗ ﺮن‬
‫ﭘﺎﻧﺰدﻩ هﺠﺮﯼ هﻤﭽﻨﺎن اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫ﺗﻮﻃﺌﻪ ﺑﺰرگ از هﻨﮕﺎم درﮔﺬﺷﺖ ﺣ ﺴﻦ ﺑ ﻦ ﻋﻠ ﯽ ﻣﻠﻘ ﺐ ﺑ ﻪ اﻣ ﺎم ﻋ ﺴﮕﺮﯼ‬
‫اﻣﺎم ﻳﺎزدهﻢ ﺁﻏﺎز ﺷﺪ‪ .‬زﻳ ﺮا ﺑ ﺎ وﻓ ﺎت او ﺑ ﺮاﯼ ﻧﺨ ﺴﺘﻴﻦ ﺑ ﺎر در دوران ‪ ٢٣٠‬ﺳ ﺎﻟﻪ‬
‫اﻣﺎﻣﺎن‪ ،‬دﻳﮕﺮ اﻣﺎم زﻧﺪﻩاﯼ در ﺻ ﺤﻨﻪ ﺣ ﻀﻮر ﻧﺪاﺷ ﺖ ﺗ ﺎ ﺑ ﺮاﯼ ﻃ ﺮح ﻣ ﺸﻜﻼت و‬
‫ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣ ﺬهﺒﯽ ﺑ ﺪو ﻣﺮاﺟﻌ ﻪ و آ ﺴﺐ ﺗﻜﻠﻴ ﻒ ﺷ ﻮد‪ .‬در دوران ﻏﻴﺒ ﺖ ﺻ ﻐﺮاﯼ‬
‫اﻣﺎم دوازدهﻢ اﻳﻦ راﻩ ﺣﻞ ﻣﻴﺎﻧ ﻪ ﭘﻴ ﺪا ﺷ ﺪ‪ ،‬آ ﻪ ﺟﻮاﺑﮕ ﻮﺋﯽ ﻣ ﺴﺎﺋﻞ از راﻩ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪﮔﺎن‬
‫اﻣﺎم آﻪ اﺑﻮاب ﻳﺎ وآﻼ ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد‪ .‬وﻟﯽ ﭘ ﺲ از ﺁﻏ ﺎز ﻏﻴﺒ ﺖ آﺒ ﺮﯼ‬
‫ﻋﻤﺮ رﺳﺎﻟﺖ اﻳﻦ اﺑﻮاب ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﻧﻴﺰ ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬و ﭼﻮن اﺻ ﻮل ﺗ ﺸﻴﻊ ﺻ ﺮاﺣﺖ‬
‫داﺷﺖ آﻪ هﻴﭻ ﺣﻜﻢ ﻳﺎ ﻓﺘﻮاﺋﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺁﻧﻜﻪ از ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻳﺎ اﺋﻤﻪ رﺳ ﻴﺪﻩ‬

‫‪١٨‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﺎرﻩ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷ ﺪ آ ﻪ در ه ﺮ ﻣ ﻮرد ﻣﻌﻠ ﻮم ﺷ ﻮد اﻣﺎﻣ ﺎن در ﺁن ﺑ ﺎرﻩ‬
‫ﭼﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳ ﻦ آ ﺎر‪ ،‬آ ﺎر ﺟﻤﺎﻋ ﺖ ﻣﺤ ﺪﺛﺎن اﻋ ﻼم ﺷ ﺪ‪ ،‬آ ﻪ راوﯼ اﺣﺎدﻳ ﺚ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ و‬
‫اﻣﺎﻣ ﺎن ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ .‬زﻳ ﺮا ﺧ ﻮد هﻤ ﻴﻦ ﻣﺤ ﺪﺛﺎن ﺑ ﻪ ﻣ ﻮﻣﻨﻴﻦ اﻃ ﻼع دادﻩ ﺑﻮدﻧ ﺪ آ ﻪ اﻣ ﺎم‬
‫دوازدهﻢ‪ ،‬در ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺗﻮﻗﻴﻊ ﺧﻮﻳﺶ ﺿﻤﻦ اﻋﻼم ﺧﺒﺮ ﺁﻏﺎز ﻏﻴﺒﺖ آﺒﺮاﯼ ﺧﻮد ﮔﻔﺘ ﻪ‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫"در ﺣﻮادث ﺑﻪ راوﻳﺎن اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ آﻨﻴﺪ آﻪ ﺁﻧﺎن ﺣﺠﺘﻬ ﺎﯼ ﻣﻨﻨ ﺪ ﺑ ﺮ‬
‫‪١‬‬
‫ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻦ ﺣﺠﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ ﺁﻧﺎﻧﻢ‪".‬‬
‫و از هﻤﺎﻧﻮﻗ ﺖ از اﻳ ﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ‪ ،‬هﻤ ﺎن ﻧﺘﻴﺠ ﻪﮔﻴ ﺮﯼ ﺷ ﺪ آ ﻪ ه ﺰار ﺳ ﺎل ﺑﻌ ﺪ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﺁﻳﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪:‬‬
‫"‪ ...‬ﭘ ﺲ ﻣﻌﻠ ﻮم ﺷ ﺪ آ ﻪ ﺗﻜﻠﻴ ﻒ ﻣ ﺮدم در زﻣ ﺎن ﻏﻴﺒ ﺖ اﻣ ﺎم‪ ،‬ﺁﻧ ﺴﺖ آ ﻪ در‬
‫ﺗﻤﺎم اﻣﻮرش رﺟﻮع آﻨﻨﺪ ﺑﻪ راوﻳﺎن ﺣﺪﻳﺚ و اﻃﺎﻋﺖ از ﺁﻧﻬﺎ آﻨﻨﺪ‪ .‬ﭼﻪ اﻣﺎم ﺁﻧﻬ ﺎ را‬
‫ﺣﺠﺖ ﺧﻮد آﺮدﻩ و ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﻗﺮار دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬و ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ اﻣﺎم‪ ،‬ﺟﺎﻧ ﺸﻴﻦ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ‬
‫و ﺣﺠﺖ اﻣﺎم ﻋﺼﺮ در روﯼ زﻣﻴﻦ اﺳﺖ و ﺧﺪا اﻃﺎﻋﺘﺶ را واﺟﺐ ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫‪٢‬‬
‫رد او رد اﻣﺎم‪ ،‬رد اﻣﺎم رد ﺧﺪا‪ ،‬و رد ﺧﺪا ﺷﺮك ﺑﻪ ﺧﺪاﺳﺖ‪".‬‬
‫آﺎر‪ ،‬آﺎرﯼ ﺑﻨﻴﺎدﯼ ﺑﻮد‪ .‬هﻢ اﻧﺠﺎم ﻳﻚ وﻇﻴﻔﻪ ﺷﺮﻋﯽ ﺑ ﻮد‪ .‬زﻳ ﺮا ﻣ ﻮﻣﻨﻴﻦ را‬
‫از ﺑﯽﺗﻜﻠﻴﻔﯽ ﻧﺠﺎت ﻣﯽداد‪ ،‬هﻢ اﺟﺮ دﻧﻴﻮﯼ داﺷﺖ‪ ،‬زﻳ ﺮا اﻳ ﻦ اﻧﺠ ﺎم وﻇﻴﻔ ﻪ ﺷ ﺮﻋﯽ‬
‫ﻣﻘﺎم دﻧﻴﺎﺋﯽ ﻣﺴﺌﻮﻻن ﺁن را ﺗ ﺎﻣﻴﻦ ﻣ ﯽآ ﺮد در ﺿ ﻤﻦ ﺗﻜﻠﻴ ﻒ وﺟ ﻮﻩ ﺷ ﺮﻋﻴﻪ‪ ،‬ﺳ ﻬﻢ‬
‫اﻣ ﺎم‪ ،‬ﺧﻤ ﺲ و زآ ﺎت و ردﻣﻈ ﺎﻟﻢ‪ ،‬وﺟ ﻮﻩ ﺑﺮﻳ ﻪ‪ ،‬اوﻗ ﺎف‪ ،‬ﻧ ﺬورات‪ ،‬وﺟ ﻮﻩ ﻣﻴ ﺖ و‬
‫ﻏﻴﺮﻩ ﻧﻴﺰ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﺪ‪.‬‬
‫روﺷﻦ ﺷﺪن اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺨﺼﻮص ﺿﺮورت آﺎﻣﻞ داﺷﺖ‪ ،‬زﻳﺮا در اﻳ ﻦ‬
‫ﻣ ﻮرد روﺣ ﺎﻧﯽ ﺷ ﻴﻌﻪ ﻧﻤ ﯽﺗﻮاﻧ ﺴﺖ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ هﻤﻜ ﺎر ﺳ ﻨﯽ ﺧ ﻮد از دﺳ ﺘﮕﺎﻩ ﺧﻼﻓ ﺖ‬
‫اﻧﺘﻈﺎرﯼ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ ﺧ ﻮد را ﺟﺰﺋ ﯽ از ﺁن دﺳ ﺘﮕﺎﻩ ﺑﺪاﻧ ﺪ و درﻳﺎﻓ ﺖ ﺣﻘ ﻮق‬
‫وﻣ ﺴﺘﻤﺮﯼ را ﺣ ﻖ ﻗ ﺎﻧﻮﻧﯽ و ﻣ ﺸﺮوع ﺧ ﻮﻳﺶ ﺗﻠﻘ ﯽ آﻨ ﺪ‪ .‬ﺗ ﺸﻴﻊ اﺻ ﻮﻻ در ﺟﻬ ﺖ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑ ﺎ دﺳ ﺘﮕﺎﻩ ﺣ ﺎآﻢ ﭘ ﯽ رﻳ ﺰﯼ ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد و راه ﯽ آ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ روﺣﺎﻧﻴ ﺖ ﺷ ﻴﻌﻪ‬

‫‪ -١‬ﺻﺎدق هﺪاﻳﺖ از راﻩ ﺷﻮﺧﻲ‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﻴﻜﻪ در ﻧﻘﻞ ﺷﺎهﺪﯼ از ﺑﺰرﮔﺎن ادب ﮔﺬﺷ ﺘﻪ اﻳ ﺮان در ﺗﺎﺋﻴ ﺪ‬
‫ﻳﻜﯽ از ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺧﻮد "ﮔﻴ ﺮ ﻣ ﯽآ ﺮد"‪ ،‬ﺷ ﻌﺮﯼ از ﺧ ﻮدش ﻣ ﯽﺳ ﺎﺧﺖ و در ﺗﻮﺿ ﻴﺢ ﺁن ﻣ ﯽﻧﻮﺷ ﺖ‪:‬‬
‫"ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﻮد ﮔﻔﺘﻪاﻳﻢ"‪.‬‬
‫‪ -٢‬آﺸﻒ اﻻﺳﺮار ﺻﻔﺤﻪ ‪٣٢۶‬‬

‫‪١٩‬‬
‫وﺟ ﻮد داﺷ ﺖ‪ ،‬راﻩ دوﻟ ﺖ ﻧﺒ ﻮد‪ ،‬راﻩ ﺧ ﻮد ﻣ ﺮدم ﺑ ﻮد‪ ،‬ﻳ ﺎ از ﻃﺮﻳ ﻖ ﭘﻴﻮﺳ ﺘﻦ واﻗﻌ ﯽ‬
‫ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﻳﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﻬﺮﻩ ﮔﻴﺮﯼ از ﺁﻧﻬﺎ‪ .‬از هﻤﺎﻧﻮﻗﺖ ﺑﻮد آﻪ اﻳﻦ روﺣﺎﻧﻴﺖ ﺷﻴﻌﻪ ﺑ ﻪ‬
‫دو ﺷﻌﺒﻪ ﻣﺠﺰا ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷ ﺪ‪ :‬ﻳﻜﺪﺳ ﺘﻪ از اﻓ ﺮاد ﺁن در راﻩ دﻳ ﻦ ﺑ ﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪﻧ ﺪ و ﻳﻜﺪﺳ ﺘﻪ‬
‫دﻳﮕﺮ راﻩ "دآﺎﻧﺪارﯼ دﻳﻦ" را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫دﺳﺘﻪ اول اﻗﻠﻴﺖ ﺑﻮدﻧﺪ و دﺳﺘﻪ دوم اآﺜﺮﻳﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬و ﺑﻪ هﻤﺖ هﻤﻴﻦ اآﺜﺮﻳﺖ‬
‫ﺑﻮد آﻪ ﺳﻨﮓ ﺑﻨﺎﯼ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺑﺎزار ﺳﻮداﮔﺮﯼ ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان ﻧﻬﺎدﻩ ﺷﺪ و ﻣﻜﺘﺒﯽ ﺑﻨﺎم‬
‫"ﻣﻜﺘ ﺐ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ" ﭘ ﺎ ﺑ ﻪ ﺻ ﺤﻨﻪ اﺟﺘﻤ ﺎع و ﺳﻴﺎﺳ ﺖ اﻳ ﺮان ﻧﻬ ﺎد‪" .‬ﺁﺧﻮﻧ ﺪ" اﺻ ﻄﻼح‬
‫ﭘﺮﻣﻌﻨ ﯽ و ﮔﻮﻳ ﺎﺋﯽ ﺑ ﻮد آ ﻪ ﺑﻌ ﺪهﺎ ﺗﻮﺳ ﻂ ﺧ ﻮد ﻣ ﺮدم اﻳ ﺮان ﺑ ﺮاﯼ واﺑ ﺴﺘﮕﺎن ﺑ ﺪﻳﻦ‬
‫ﺑﺎزار و ﻳﺎ در هﺮ ﻣﻘﺎم از ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ اﻳ ﻦ ﻣﻜﺘ ﺐ آ ﻪ ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ ،‬ﺑﻜ ﺎر رﻓ ﺖ و درك‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﺿﻤﻨﯽ ﺁن ﺟﺰ ﺑﺮاﯼ ﺧﻮد اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮار اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺶ از ﺁﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﭘﺮداﺧﺘ ﻪ ﺷ ﻮد‪ ،‬ﺗ ﺬآﺮ اﻳ ﻦ واﻗﻌﻴ ﺖ ﺿ ﺮورﯼ‬
‫اﺳ ﺖ آ ﻪ از هﻤ ﺎن ﺁﻏ ﺎز آ ﺎر ﺣ ﺴﺎب اﻳ ﻦ دآﺎﻧ ﺪاران دﻳ ﻦ‪ ،‬از ﺣ ﺴﺎب دﻳﻨ ﺪاران‬
‫راﺳﺘﻴﻦ ﺟ ﺪا ﺑ ﻮدﻩ و ﺟ ﺪا ﻧﻴ ﺰ ﻣﺎﻧ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬در ﺗﻤ ﺎم اﻳ ﻦ دوران ه ﺰار و ﺻ ﺪ ﺳ ﺎﻟﻪ‬
‫ﺑ ﺴﻴﺎر از ﻣ ﺮدان دﻳ ﻦ ﺑﻮدﻧ ﺪ آ ﻪ در ه ﺮ ﺷ ﺮاﺋﻄﯽ اﺻ ﺎﻟﺖ و وارﺳ ﺘﮕﯽ روﺣ ﺎﻧﯽ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ را ﺣﻔﻆ آﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدان دﻳﻦ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﺮدان دﻳﻦ ﻣﺎﻧﺪﻧ ﺪ ﻣ ﺮدان ﺧ ﺪا زﻳ ﺴﺘﻨﺪ‬
‫و ﻣﺮدان ﺧﺪا ﻣﺮدﻧﺪ و ﻏﺎﻟﺒﺎ ﻧﺎﻣﯽ هﻢ از ﺧﻮد ﻧﮕﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا اﺻ ﻮﻻ ﺧﻮدﺷ ﺎن در‬
‫ﭘ ﯽ ﻧ ﺎم ﻧﺒﻮدﻧ ﺪ‪ .‬ﺑ ﺎ وﺟ ﻮد ﻓ ﺮاهﻢ ﺑ ﻮدن ﺷ ﺮاﺋﻄﯽ ﻏﺎﻟﺒ ﺎ ﻣ ﺴﺎﻋﺪ در درازاﯼ ﻗ ﺮون‪،‬‬
‫اﻳﻨﺎن ﻧﻪ ﺁﻳﺖاﻟﻪ اﻟﻌﻈﻤﯽ و ﻏﻴﺮﻋﻈﻤﯽ‪ ،‬ﺣﺠﺖاﻻﺳﻼم و اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ ﻳ ﺎ ﺣﺠ ﺖاﻻﺳ ﻼم‬
‫ﺳﺎدﻩ‪ ،‬ﺛﻘﺔاﻻﺳﻼم‪ ،‬ﺷﻴﺦ اﻻﺳﻼم‪ ،‬ﻋﻤﻮداﻻﺳﻼم‪ ،‬ﺧﻼﺻﺔاﻟﻤﺘﻘﺪﻣﻴﻦ‪ ،‬زﺑﺪةاﻟﻤﺘ ﺎﺧﺮﻳﻦ‪،‬‬
‫ﺧﺎﺗﻢ اﻟﻤﺠﺘﻬﺪﻳﻦ‪ ،‬اﻗﻴﺎﻧﻮس اﻟﻌﻠﻮم‪ ،‬ﺑﺤﺮاﻟﻌﻠﻮم‪ ،‬ﺷﻴﺦ اﻟﻤﺸﺎﻳﺦ‪ ،‬اﻋﻈ ﻢ اﻟﻤﺤ ﺪﺛﻴﻦ ﺷ ﺪﻧﺪ‬
‫و ﻧﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﺸﻮﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا از هﻤﺎن ﺁﻏﺎز ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺰرﮔﻮاران ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺎ ز دوﺳﺖ‪ ،‬ﻏﻴﺮ از دوﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻄﻠﺒﯽ ﻧﻤﯽﺧﻮاهﻴﻢ‬
‫ﺣﻮر و ﺟﻨﺖ اﯼ زاهﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺗـــﻮ ﺑﺎد ارزاﻧﯽ!‬
‫ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ ﺗﻮﺿ ﻴﺢ‪ ،‬ﻧﻴ ﺎزﯼ ﺑ ﺪﻳﻦ ﺗ ﺬآﺮ ﻧﻴ ﺴﺖ آ ﻪ در ﺗﻤ ﺎم اﻳ ﻦ آﺘ ﺎب‪ ،‬وﻗﺘﻴﻜ ﻪ‬
‫ﺻﺤﺒﺖ از ﻓﺮهﻨﮓ ﺁﺧﻮﻧﺪ‪ ،‬از دآﺎﻧﺪاران دﻳﻦ و از ﺳﻮداﮔﺮان رﻳﺎ ﻣﯽﺷ ﻮد‪ ،‬ﻣﻄﻠﻘ ﺎ‬
‫ﺻﺤﺒﺖ از اﻳﻦ ﻃﺒﻘﻪ ﻣﺮدان ﺧ ﺪا و ﻣ ﺮدان دﻳ ﻦ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬اﻳﻨ ﺎن ﺧ ﻮد اﻧﺘﻈ ﺎر ﺳ ﺘﺎﻳﺶ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﺘﻮدﻩ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﺮادﯼ ﻧﻴﺰ در آﺎرﺷﺎن ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ ﺗ ﺎ ﻣ ﻮرد اﻳ ﺮاد ﻗ ﺮار‬
‫ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺟﺎﯼ ﺳﺨﻨﯽ هﻢ در ﺑﺎرﻩ ﺁﻧﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺟﺰ درودﯼ ﺧﺎص ﺑﻪ ﺧ ﺎﻃﺮﻩ‬

‫‪٢٠‬‬
‫ﺑ ﺴﻴﺎر از اﻳ ﺸﺎن آ ﻪ در درازاﯼ ﻗ ﺮون ﺑ ﺎ ﺗﻜﻔﻴ ﺮ دآﺎﻧ ﺪاران ﺑﺰرﮔ ﻮاردﻳﻦ ﺑ ﺎ‬
‫ﻓﺠﻴ ﻊﺗ ﺮﻳﻦ وﺿ ﻊ آ ﺸﺘﻪ ﺷ ﺪﻧﺪ ﻳ ﺎ ﺑ ﻪ ﺷ ﻜﻨﺠﻪ و زﻧ ﺪان و ﺗﺒﻌﻴ ﺪ ﮔﺮﻓﺘ ﺎر ﺁﻣﺪﻧ ﺪ‪ ،‬و‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺖ اﺳﺎﻣﯽ ﺁﻧﺎن از ﺻﺪهﺎ و هﺰارهﺎ ﻣﯽﮔﺬرد‪.‬‬
‫اﻣ ﺎ اﮔ ﺮ از اﻳﻨ ﺎن ﻧ ﺎم و ﻧ ﺸﺎن زﻳ ﺎدﯼ ﺑ ﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧ ﺪ‪ ،‬از دآﺎﻧ ﺪاران دﻳ ﻦ ﺁﺛ ﺎر‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﺑﻴﺶ از ﺁﻧﭽﻪ ﺧﻮدﺷﺎن در ﺁﻏﺎز ﻣﯽﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻳﺎ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا‬
‫اﻳﻨﺎن در راهﯽ آﻪ ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻤﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬از هﻤﺎن اول آ ﺎر‪ ،‬دو ﺷ ﺮﻳﻚ و‬
‫هﻤﻜﺎر دﻳﮕﺮ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ آﻪ ﺑﺎ ﺁﻧﻬﺎ هﺪف ﻣﺸﺘﺮك ﺑﻬﺮﻩﮔﻴﺮﯼ از ﺗ ﻮدﻩه ﺎﯼ ﻣ ﺮدم داﺷ ﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫دﺳﺘﮕﺎﻩ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮآﺰﯼ ﺑﺎ ﻣﻠﻮكاﻟﻄﻮاﻳﻔﯽ آﻪ زور داﺷﺖ و ﺑﺎ اﺗﻜ ﺎ ﺑ ﺪان ﺑ ﻪ ﺷ ﻴﻮﻩ‬
‫اﺳﺘﺒﺪادﯼ ﻋﻤﻞ ﻣﯽآﺮد‪ ،‬و دﺳﺘﮕﺎﻩ "ﺑﺎزار" آﻪ ﭘ ﻮل داﺷ ﺖ و ﺑ ﺎ اﺗﻜ ﺎء ﺑ ﺪان ﺑ ﻪ راﻩ‬
‫"اﺳﺘﺜﻤﺎر" ﻣﯽرﻓﺖ‪ .‬دﺳﺘﮕﺎﻩ "روﺣﺎﻧﻴﺖ" ﻧﻪ زور داﺷﺖ ﻧﻪ ﭘﻮل‪ ،‬وﻟ ﯽ از اﻣﻜﺎﻧ ﺎت‬
‫ﻓﺮاوان ﺑﺮاﯼ ﻧﻔﻮذ در روح و ﻓﻜﺮ ﺗﻮدﻩهﺎ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد‪ ،‬ﺑ ﺪﻳﻦ ﺟﻬ ﺖ راﻩ ﺳ ﻮﻣﯽ‬
‫‪١‬‬
‫را ﺑﺮاﯼ ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ آﻪ ﺑﻌﺪهﺎ آﻠﻤﻪ "اﺳﺘﺤﻤﺎر" ﺑﺮاﯼ ﺁن وﺿﻊ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺣﻜ ﻢ واﻗ ﻊﺑﻴﻨ ﯽ‪ ،‬از هﻤ ﺎن ﺁﻏ ﺎز آ ﺎر‪ ،‬ﻣﻴ ﺎن اﻳ ﻦ ﻧﻴﺮوه ﺎﯼ ﺳ ﻪ ﮔﺎﻧ ﻪ آ ﻪ‬
‫اﺷﺘﺮاك هﺪف داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﺋﺘﻼﻓ ﯽ"ﻣﻘ ﺪس" ﺑﺮﻗ ﺮار ﺷ ﺪ آ ﻪ در ﺗﻤ ﺎم دوران ﺑﻌ ﺪ از ﺁن‬
‫ﺑ ﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧ ﺪ و ﻣﺨﺎﻟﻔ ﺖ اﺻ ﻮﻟﯽ ﺗ ﺸﻴﻊ ﺑ ﺎ دﺳ ﺘﮕﺎﻩ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ‪ ،‬ﻧﻴ ﺰ ﺧﻠﻠ ﯽ ﻋﻤﻠ ﯽ ﺑ ﺪﻳﻦ‬
‫هﻤﻜﺎرﯼ "واﻗﻊﺑﻴﻨﺎﻧﻪ" وارد ﻧﻴﺎورد‪ .‬ﻣﻨﺘﻬﺎ در ادوار ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺑ ﺮ اﺳ ﺎس ﺷ ﺮاﻳﻂ و‬
‫اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺳﻴﺎﺳﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﮔﺎﻩ اﻳﻦ دو دﺳ ﺘﮕﺎﻩ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ و روﺣﺎﻧﻴ ﺖ ﺑ ﺮ‬
‫ﺳﺮ ﺗﺜﺒﻴﺖ اوﻟﻮﻳﺖ ﺑﻪ زورﺁزﻣﺎﻳﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و ﮔ ﺎﻩ ﺁﺷ ﻜﺎرا دﺳ ﺖ در دﺳ ﺖ ﻳﻜ ﺪﻳﮕﺮ‬
‫دادﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ در هﻤﻜﺎرﯼ ﻧﺰدﻳﻚ روﺣﺎﻧﻴﺖ و ﺑﺎزار هﻴﭽﻮﻗﺖ ﺧﻠﻠ ﯽ ﻋ ﺎرض ﻧ ﺸﺪ‪ ،‬و‬
‫اﺳﺘﺜﻤﺎر و اﺳﺘﺤﻤﺎر در ﺗﻤﺎم ﺷﺮاﻳﻂ ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪ در آﻨﺎر هﻢ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﺑﻌﺪ از ﺁﻧﻜﻪ‬
‫در ﻗﺮن ﻧﻮزدهﻢ ﺷﺮﻳﻚ ﺗﺎزﻩاﯼ ﺑﻨﺎم اﺳﺘﻌﻤﺎر ﭘﺎ ﺑﻪ ﻣﻴﺪان اﻳﻦ اﺋﺘﻼف ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫ﻣﻜﺘﺐ ﺳﻮداﮔﺮان دﻳﻦ‪ ،‬ﻋﻠﺖ وﺟﻮدﯼ ﺧﻮد را ﺑﺮ اﻳﻦ ﻗﺮار دادﻩ ﺑﻮد آ ﻪ اﻳ ﻦ‬
‫ﻣﻜﺘﺐ هﻤﺎن "راوﯼ ﺣﺪﻳﺚ" اﺳﺖ آﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﻗﻴﻊ اﻣﺎم دوازده ﻢ ﺑ ﻪ وآﺎﻟ ﺖ ﺑﻼﻋ ﺰل و‬
‫ﺗﺎماﻻﺧﺘﻴﺎر او ﻣﻨﺼﻮب ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﺣ ﺴﻦ اﺟ ﺮاﯼ اﻳ ﻦ رﺳ ﺎﻟﺖ‪ ،‬ﻧﻴ ﺎز ﺑ ﻪ‬

‫‪ -١‬ﻇﺎهﺮا اﻳﻦ اﺻﻄﻼح ﺗﻮﺳﻂ دﮐﺘﺮ ﻋﻠﯽ ﺷﺮﻳﻌﺘﯽ وﺿﻊ ﺷﺪﻩ و ﺑﺮاﯼ اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر وﯼ ﺁﻧﺮا در ﮐﺘﺎب‬
‫"ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻃﺒﻬﺎﯼ ﺁﺷﻨﺎ" ﺑﮑ ﺎر ﺑ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬اﺣﺘﻴ ﺎج ﺑ ﻪ ﺗ ﺬﮐﺮ ﻧ ﺪارد ﮐ ﻪ اﻳ ﻦ ﮐﻠﻤ ﻪ ﻣﻌﻨ ﯽ "ﺗﺒ ﺪﻳﻞ ﺁدم ﺑ ﻪ‬
‫اﻻغ" را دارد‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺷﺪﻳﺪﺗﺮﯼ از هﻤﺎن اﺻﻄﻼح راﻳﺞ "ﺧﺮ ﮐﺮدن" اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٢١‬‬
‫ﻣﻨﺒﻊ ﺳﺮﺷﺎرﯼ از ﺣﺪﻳﺚ داﺷﺖ آﻪ ﺟﻮاﺑﮕﻮﯼ ﻧﻴﺎزهﺎﯼ هﻤﻪ ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ ﻳﺎ "ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن"‬
‫دآﺎن دﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺷﻜﺎل در اﻳﻦ ﺑﻮد آﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟ ﻪ ﺑ ﻪ ﻓﺮاواﻧ ﯽ ﻣ ﺴﺎﺋﻞ آﻠ ﯽ و ﺟﺰﺋ ﯽ ﻣ ﻮﻣﻨﻴﻦ‪،‬‬
‫ﺣﺪﻳﺚ آﺎﻓﯽ ﺑﺮاﯼ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﯽ ﺑﻪ هﻤﻪ ﺁﻧﻬ ﺎ وﺟ ﻮد ﻧﺪاﺷ ﺖ ﻳ ﺎ ﺁﻧﻜ ﻪ وﺟ ﻮد داﺷ ﺖ‪ ،‬و‬
‫در دﺳﺘﺮس ﻧﺒﻮد‪ .‬وﻟﯽ ﻣﺸﺘﺮﯼ ﻧﻤﯽﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳ ﻦ "ﺟ ﻮر ﻧﺒ ﻮدن" ﺟ ﻨﺲ دﺳ ﺖ‬
‫ﺧﺎﻟﯽ ﺑﺎز ﮔﺮدد‪ .‬ﻣ ﯽﺑﺎﻳ ﺴﺖ ﺑ ﺮاﻳﺶ راﻩ ﭼ ﺎرﻩاﯼ ﭘﻴ ﺪا ﺷ ﻮد و زود ه ﻢ اﻳ ﻦ راﻩ ﭘﻴ ﺪا‬
‫ﺷﺪ‪ :‬ﻳﻚ راوﯼ ﺑﺰرﮔ ﻮار‪ ،‬از ﻳ ﻚ راوﯼ ﺑﺰرﮔ ﻮار دﻳﮕ ﺮ‪ ،‬و او از راوﯼ ﺑﺰرﮔ ﻮار‬
‫ﺳﻮﻣﯽ‪ ،‬و او از راوﯼ ﺑﺰرﮔﻮار ﭼﻬﺎرﻣﯽ‪ ،‬ﻣﯽﺷﻨﻴﺪ ﻳﺎ ﻣ ﯽﺗﻮاﻧ ﺴﺖ ﺷ ﻨﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ آ ﻪ‬
‫ﻓ ﻼن اﻣ ﺎم‪ ،‬در ﻓ ﻼن ﻣ ﻮرد ﻣ ﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬ﻓ ﻼن ﻣﻄﻠ ﺐ را ﻓﺮﻣ ﻮدﻩ‪ ،‬ﻳ ﺎ ﻓ ﻼن ﺗﻮﺻ ﻴﻪ را‬
‫آﺮدﻩ ﻳﺎ ﻓﻼن ﻋﻤﻞ را اﻧﺠﺎم دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮﻣﻦ هﻢ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺒﻨﺎﯼ آﻠﯽ آ ﻪ در ﺻ ﺤﺖ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ راوﻳﺎن ﺑﺰرﮔﻮار ﺗﺮدﻳﺪ ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﺘﺎ ﻣﻮﻇﻒ ﺑﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﺁﻧﭽﻪ ﺑﻮد‪ ،‬آﻪ‬
‫ﺑﻪ وﯼ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ‪.‬‬
‫درﺑﺎرﻩ ﺗﺎرﻳﺨﭽ ﻪ ﺣ ﺪﻳﺚ ﺳ ﺎزﯼ و ﺣ ﺪﻳﺚ ﭘ ﺮدازﯼ‪ ،‬در ﻓ ﺼﻞ ﻧﺨ ﺴﺘﻴﻦ اﻳ ﻦ‬
‫آﺘﺎب ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺻﺤﺒﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و ﻧﻤﯽﺧﻮاهﻢ در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺁﻧﺮا ﺗﻜ ﺮار آ ﻨﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻄﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ آﻪ از ﺁن هﻨﮕﺎم آﻪ دﻳﻦدارﯼ ﺑﺪل ﺑﻪ دﻳﻦﻓﺮوﺷﯽ ﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎزار ﺣﺪﻳﺚ ﻧﻴﺰ ﺑﻘﺪرﯼ ﮔﺮم ﺷﺪ آﻪ از اﻃﺮاف ﻣﺜ ﻞ ﻣ ﻮر و ﻣﻠ ﺦ ﺑ ﺪﻳﻦ ﺳ ﻮداﯼ ﭘ ﺮ‬
‫ﻣﻨﻔﻌﺖ و آﻢ زﺣﻤﺖ روﯼ ﺁوردﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳ ﻦ ﻣﻮﺿ ﻮع ﻧﻴ ﺰ در ﺟ ﺎﯼ ﺧ ﻮد ﺗﻮﺿ ﻴﺢ دادﻩ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﭼ ﺮا در اﻳ ﻦ‬
‫زﻣﻴﻨ ﻪ ﺑ ﻴﻦ ﻣﺤ ﺪﺛﺎن ﺳ ﻨﯽ و ﻣﺤ ﺪﺛﺎن ﺷ ﻴﻌﻪ ﺗﻔ ﺎوﺗﯽ اﺳﺎﺳ ﯽ وﺟ ﻮد داﺷ ﺖ آ ﻪ دﺳ ﺘﻪ‬
‫اﺧﻴﺮ را ﺧﻴﻠﯽ ﺑﻴﺸﺘﺮ از دﺳﺘﻪ اول ﻧﻘ ﻞ اﺣﺎدﻳ ﺚ و در ﺻ ﻮرت ﻟ ﺰوم ﺑ ﻪ ﺟﻌ ﻞ ﺁﻧﻬ ﺎ‬
‫راﻏﺐ ﻣﯽآﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻬﺮ ﺣﺎل‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﺷ ﺪ آ ﻪ در "دآ ﺎن دﻳ ﻦ" ﺗﻌ ﺪاد اﺣ ﺎدﻳﺜﯽ آ ﻪ ﺑ ﺼﻮرت‬
‫آﺎﻻه ﺎﯼ ﺁﻣ ﺎدﻩ ﻓ ﺮوش ﺑ ﻪ ﺟﻤﺎﻋ ﺖ ﻣﻮﻣﻨ ﺎن ﻋﺮﺿ ﻪ ﺷ ﺪ‪ ،‬در آﻮﺗ ﺎﻩ ﻣ ﺪﺗﯽ از ‪١٧‬‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺴﻠﻢ آﻪ اﻧﺪآﯽ ﭘﺲ از درﮔﺬﺷﺖ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ ﻣﻌﺮوف ﻣ ﺸﺨﺺ‬
‫ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ هﺰار و ﺑﻌﺪ ﺑﻪ دﻩ هﺰار و ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺻﺪ هﺰار‪ ،‬و ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺷﺸﺼﺪ ه ﺰار‪،‬‬
‫و ﭘ ﺲ از ﺁن ﺑ ﻪ ﻳ ﻚ ﻣﻴﻠﻴ ﻮن‪ ،‬و ﺳ ﭙﺲ ﺑ ﻪ دو ﻣﻴﻠﻴ ﻮن‪ ،‬و در زﻣ ﺎن ﻣ ﻼ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ‬
‫ﻣﺠﻠﺴﯽ ﻣﻮﻟﻒ آﺘﺎب ﻣﺴﺘﻄﺎب "ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار" ﺳﺮ ﺑﻪ دو ﻣﻴﻠﻴﻮن و ﭼﻬﺎرﺻﺪ ه ﺰار‬
‫زد‪ ،‬آ ﻪ ﭼﻨﺎﻧﻜ ﻪ ﺧ ﻮد ﺁن ﺑﺰرﮔ ﻮار در ﻣﻘﺪﻣ ﻪ آﺘ ﺎب دﻳﮕ ﺮش ﺑﻨ ﺎم "ﺣﻠﻴ ﺔ اﻟﻤﺘﻘ ﻴﻦ"‬

‫‪٢٢‬‬
‫ﺗ ﺼﺮﻳﺢ آ ﺮدﻩ‪" :‬اﻳ ﻦ اﺣﺎدﻳ ﺚ از ﻃﺮﻳ ﻖ اﺋﻤ ﻪ ﻃ ﺎهﺮﻳﻦ ﺳ ﻼماﻟ ﻪ ﻋﻠ ﻴﻬﻢ ﺑ ﻪ اﺳ ﺎﺗﻴﺪ‬
‫ﻣﻌﺘﺒﺮﻩ ﺑﻪ اﻳﻦ "ﻗﻠﻴﻞ اﻟﺒﻀﺎﻋﻪ" رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪".‬‬
‫از اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﺑﺘﻨﻬﺎﻳﯽ ﺑﻴﺶ از ﺳﻴ ﺼﺪ ه ﺰار ﺣ ﺪﻳﺚ ﺗﻮﺳ ﻂ ﻣﺤ ﺪﺛﺎن‬
‫ﺑﺰرﮔ ﻮار رواﻳ ﺖ ﺷ ﺪ آ ﻪ ﺟ ﺰ اﻧ ﺪآﯽ از ﺁﻧﻬ ﺎ‪ ،‬ﻣ ﺎ ﺑﻘ ﯽ ﻳ ﺎ آ ﺎﻣﻼ ﺿ ﺪ و ﻧﻘ ﻴﺾ ﺑ ﺎ‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ ﺑﺎ اﺣﺎدﻳﺚ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و ﺳﺎﻳﺮ اﺋﻤﻪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺧﻼف ﺑﺪﻳﻬﻴﺎت‪ ،‬ﻳ ﺎ ﻣﺨ ﺎﻟﻒ‬
‫واﻗﻌﻴﺎت ﻋﻠﻤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ‪ ،‬ﻳﺎ ﺣﺘ ﯽ ﺧ ﻼف ﻣﺘ ﻮن ﺻ ﺮﻳﺢ ﻗ ﺮﺁن‪ ،‬و ﻳ ﺎ ﭼﻨ ﺎن ﻣﺒﺘ ﺬل و‬
‫ﺳﺨﻴﻒ و ﮔﺎﻩ ﻧﻴﺰ رآﻴﻜﻨﺪ آﻪ ﺑ ﺎور آ ﺮدن اﻳﻨﻜ ﻪ ﭼﻨ ﻴﻦ ﻣﻄ ﺎﻟﺒﯽ را ﺣﺘ ﯽ ﻳ ﻚ دﻳﻮاﻧ ﻪ‬
‫ﺗﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ دﺷﻮار اﺳﺖ‪ ،‬و ﺷﻤﺎ در هﻤ ﻴﻦ آﺘ ﺎب ﭼﻨ ﺪ ﺻ ﺪ ﻧﻤﻮﻧ ﻪ از اﻳ ﻦ‬
‫ﭼﻨﺪ هﺰار ﺣﺪﻳﺚ را ﺑﺎ ذآﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺁﻧﻬﺎ ﺧﻮاهﻴﺪ ﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻴﻜﻪ اﻳﻦ رواﻳﺎت را )ﺑﺎ ﺁﻧﻜﻪ هﺮ آﺪام از ﺁﻧﻬﺎ ﺳﻠﺴﻠﻪاﯼ از راوﻳﺎن ﻣﻌﺘﺒ ﺮ‬
‫ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ ﺧﻮد دارﻧﺪ( ﻣﯽﺧﻮاﻧﻴﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻ اﻳﻦ ﺳﻮال ﺑﺮاﻳﺘ ﺎن ﻣﻄ ﺮح ﻣ ﯽﺷ ﻮد آ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫ﻓ ﺮض ه ﻢ ﺣ ﺪﻳﺚﭘ ﺮداز ﺑﺰرﮔ ﻮار در ﺿ ﻤﻴﺮ ﺑ ﺎﻃﻦ ﺧ ﻮد ﺑ ﻪ اﺻ ﺎﻟﺖ اﻣ ﺎم و ﻣﻘ ﺎم‬
‫اﻣﺎﻣ ﺖ اﻋﺘﻘ ﺎد ﻧﺪاﺷ ﺘﻪ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺑﻔ ﺮض ه ﻢ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﺧ ﻮد ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ و رﺳ ﺎﻟﺖ او اﻋﺘﻘ ﺎد‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻔﺮض هﻢ آﻪ اﺻﻮﻻ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴ ﺰ اﻋﺘﻘ ﺎد ﻧﺪاﺷ ﺘﻪ اﺳ ﺖ ﺗ ﺎ ﻧﮕﺮاﻧ ﯽ‬
‫از ﻋﺎﻗﺒﺖ اﺧﺮوﯼ اﻳﻦ ﮔﻨﺎﻩ ﺧﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻬﺮ ﺣﺎل ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳ ﺖ ﻣﻨﻜ ﺮ‬
‫اﻳ ﻦ واﻗﻌﻴ ﺖ ﻣﺤ ﺴﻮس ﺷ ﻮد و ﻳ ﺎ ﺁﻧ ﺮا ﻧﺎدﻳ ﺪﻩ ﺑﮕﻴ ﺮد آ ﻪ هﻤ ﻪ اﻳ ﻦ اﻣﺎﻣﻬ ﺎ وراث‬
‫ﺧ ﺎﻧﻮادﮔﯽ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ اﺳ ﻼم و روﺳ ﺎﯼ ﺷ ﺎﺧﺺﺗ ﺮﻳﻦ ﺧﺎﻧ ﺪان ﺟﻬ ﺎن اﺳ ﻼم‪ ،‬ﺁﻧﻬ ﻢ در‬
‫دوران اوج ﻗﺪرت و ﺷﻜﻮﻩ اﻳﻦ دﻧﻴﺎﯼ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮدﻩاﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻘﺎم و ﭘﻴﺸﻮاﻳﯽ روﺣ ﺎﻧﯽ‬
‫و ﻣﺮﺟﻌﻴﺖ ﻣﺬهﺒﯽ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﺗﻮدﻩهﺎﯼ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﻴﻌﻪ اﻳﺠﺎب ﻣﯽآﺮدﻩ اﺳﺖ آﻪ ﺣﺘﯽ‬
‫اﮔﺮ ﺧﻮدﺷﺎن هﻢ ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در ﻣﺤﻴﻂ ﻋﻠﻢ و آﺘ ﺎب و درس و ﺑﺤ ﺚ ﭘ ﺮورش‬
‫ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﺑﺨﺼﻮص اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق آﻪ ﺣﺘﯽ ﺑﮕﻮاهﯽ دﺷﻤﻨﺎن او از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻋﻠﻤ ﺎﯼ‬
‫اﻟﻬﻴ ﺎت و ﻓﻘ ﻪ و ﺣﻜﻤ ﺖ ﻋ ﺼﺮ ﺧ ﻮد ﺑ ﻮد‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺣ ﺪﯼ آ ﻪ ﻣﺎﻟ ﻚ اﺑ ﻦ اﻧ ﺲ ﺑﻨﻴﺎﻧﮕ ﺬار‬
‫ﻣﻜﺘﺐ ﻣﺎﻟﻜﯽ و ﻳﻜ ﯽ از اﺋﻤ ﻪ ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧ ﻪ ﺗ ﺴﻨﻦ‪ ،‬آ ﻪ ﻃﺒﻌ ﺎ ارادﺗ ﯽ ﺑ ﻪ ﺗ ﺸﻴﻊ ﻧﺪاﺷ ﺘﻪ‪،‬‬
‫درﺑﺎرﻩ او ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ‪" :‬ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ از ﺟﻬﺖ ﻋﻠﻢ و ﻓﻀﻞ و ﻋﺒﺎدت‪ ،‬ﻧﻪ‬
‫‪١‬‬
‫ﭼﺸﻤﯽ دﻳﺪﻩ و ﻧﻪ ﮔﻮﺷﯽ ﺷﻨﻴﺪﻩ و ﻧﻪ ﺑﻪ ﻓﻜﺮ آﺴﯽ رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪".‬‬
‫در اﻳﻨ ﺼﻮرت ﭼﮕﻮﻧ ﻪ ﻣ ﯽﺗ ﻮان ﭘ ﺬﻳﺮﻓﺖ آ ﻪ ﭼﻨ ﻴﻦ آ ﺴﯽ‪ ،‬ﺣﺘ ﯽ اﮔ ﺮ اﻣ ﺎم‬
‫ﻣﻌﺼﻮم هﻢ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ اﮔﺮ در ﻣﻘﺎﻣﯽ ﺑﻠﻨﺪ از ﻓﻀﻞ و داﻧﺶ ﻧﻴﺰ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺘ ﯽ اﮔ ﺮ‬

‫‪ -١‬ﻧﻘﻞ از "ﻣﻨﺎﻗﺐ" ﺷﻬﺮ ﺁﺷﻮب‬

‫‪٢٣‬‬
‫ﺳﻄﺢ ﻓﻜﺮﯼ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻳﻚ ﻃﻠﺒﻪ ﻓﻴﻀﻴﻪ ه ﻢ ﻧﺪاﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬در "ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ" ﮔﻔﺘ ﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ آﻪ‪" :‬ﻧﻌﻠﻴﻦ ﺳﻴﺎﻩ ﻣﭙﻮﺷﻴﺪ آﻪ ذآﺮﺗﺎن را ﺳﺴﺖ ﻣﯽآﻨﺪ و ﻧﻌﻠﻴﻦ زرد ﺑﭙﻮﺷﻴﺪ آﻪ‬
‫ﭼﺸﻢ را ﺟﻼ ﻣﯽدهﺪ و ﺁﻟﺖ را ﺳﺨﺖ ﻣﯽآﻨﺪ!"‬
‫ﺑﺪﻳﻬﯽ اﺳﺖ ﺟﻌﻞ ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺎﺗﯽ از اﻣﺎم ﺻﺎدق آﻤﻜﯽ ﺑ ﻪ ﺗﺠﻠﻴ ﻞ اﻣﺎﻣ ﺖ ﻳ ﺎ‬
‫اﻋﻠﻤﻴﺖ او ﻧﻤﯽآﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬وﻟ ﯽ ه ﺪف ﺣ ﺪﻳﺚﭘ ﺮداز ه ﻢ اﻳ ﻦ ﻧﺒ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺁﻧﭽ ﻪ او‬
‫ﻣ ﯽﺧﻮاﺳ ﺘﻪ‪ ،‬ﺟ ﻮرﯼ ﺟ ﻨﺲ "دآ ﺎن" ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬و ﻣ ﺸﺘﺮﯼﭘ ﺴﻨﺪﺑﻮدن ﺟ ﻨﺲ و ﺑ ﻪ‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ آﻪ ﺟﻨﺴﯽ آﻪ ﺑﺪرد زﻳ ﺎد آ ﺮدن ﻗ ﻮت ﺟﻤ ﺎع ﺑﺨ ﻮرد‪ ،‬ﺟ ﻨﺲ‬
‫ﻣﺮﻏﻮب و ﭘﺮﻓﺮوﺷﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﻜﺘ ﺐ دﻳ ﻦ‪ ،‬رﺿ ﻮان اﷲ ﻋﻠ ﻴﻬﻢ اﺟﻤﻌ ﻴﻦ‪ ،‬از هﻤ ﺎن اول ﺧﻮدﺷ ﺎن‬
‫ﻣﺘﻮﺟ ﻪ اﻳ ﻦ اﺷ ﻜﺎل ﺷ ﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻘ ﻮل ﻣﻌ ﺮوف "ﺁﻧﻘ ﺪر ﺷ ﻮر ﺑ ﻮد آ ﻪ ﺧ ﺎن ه ﻢ ﻓﻬﻤﻴ ﺪ"‪.‬‬
‫ﺑﻬﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﺧﻮد ﺁﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ رﻓ ﻊ اﺷ ﻜﺎل ﭘﺮداﺧﺘﻨ ﺪ‪ ،‬و اﻳ ﻦ راﻩ ﺣ ﻞ را ﭘﻴ ﺪا آﺮدﻧ ﺪ‬
‫آﻪ اﺣﺎدﻳﺚ را ﺑﺮ ﺣ ﺴﺐ ﻧ ﻮع ﺁﻧﻬ ﺎ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ آﻨﻨ ﺪ و ﭼﻨ ﻴﻦ اﺳ ﺘﺪﻻل آﺮدﻧ ﺪ آ ﻪ‪" :‬اﻟﺒﺘ ﻪ‬
‫ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ از اﺣﺎدﻳ ﺚ ﺛﻘ ﻪ ﻧﻴ ﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺿ ﻌﻴﻒ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺳﻠ ﺴﻠﻪ روات ﺁن ﻣ ﺸﺨﺺ ﻧ ﺸﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮاﺗﺮ ﻧﺮﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎذ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺤﻠﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣ ﺪﻟﺲ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻣﻨﻔ ﺮد اﺳ ﺖ‪".‬‬
‫ﺑﺎﺿﺎﻓﻪ اﻧﻮاع دﻳﮕﺮﯼ آﻪ در ﺁﺛﺎر ﻣﺘﻌﺪد ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﻜﺘﺐ ﺗﺸﻴﻊ ﺑﺘﻔ ﻀﻴﻞ ﻣ ﻮرد ﺑﺤ ﺚ‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑ ﺎ ﻃﺒﻘ ﻪﺑﻨ ﺪﯼ اﺟﻨ ﺎس دآ ﺎن ﺑ ﻪ درﺟ ﺎت ﻣﺨﺘﻠﻔ ﯽ از ﻣﺮﻏﻮﺑﻴ ﺖ اﺷ ﻜﺎل آ ﺎر‬
‫ﻋﻠﯽاﻟﻈﺎهﺮ ﺣﻞ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬وﻟ ﯽ ه ﻴﭻ ﻳ ﻚ از اﻳ ﻦ اﻋ ﺎﻇﻢ ﺑﺰرﮔ ﻮار دﻳ ﻦ‪ ،‬ﻧﺨﻮاﺳ ﺖ ﻳ ﺎ‬
‫ﻧﺘﻮاﻧ ﺴﺖ روﺷ ﻦ آﻨ ﺪ آ ﻪ اﻳ ﻦ ﺟ ﺎﻋﻠﻴﻦ ﺣ ﺪﻳﺜﻬﺎﯼ ﺿ ﻌﻴﻒ و ﻣ ﺮدود‪ ،‬اﻳ ﻦ‬
‫رواﻳﺖﺳﺎزان‪ ،‬اﻳﻦ ﺷﻴﺎداﻧﯽ آﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺁﺳ ﺎن ﺑ ﻪ ﺧ ﺪا و ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ او و اﻣﺎﻣ ﺎﻧﺶ دروغ‬
‫ﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ آﺴﺎﻧﯽ ﺑﻮدﻩاﻧﺪ و از آﺪام ﻃﺒﻘﻪاﯼ ﺑﻮدﻩاﻧﺪ؟ ﻋﻤﺎل ﻇﻠﻤ ﻪ و آ ﺎرﮔﺰاران‬
‫دوﻟﺘ ﯽ ﺑ ﻮدﻩاﻧ ﺪ؟ ﭘﻴ ﺸﻪ ور ﺑ ﻮدﻩاﻧ ﺪ؟ آ ﺸﺎورز ﺑ ﻮدﻩاﻧ ﺪ؟ ﻟﻴﺒ ﺮال ﻏ ﺮبزدﻩ و ﻣﻨ ﺎﻓﻖ‬
‫ﺷ ﺮقزدﻩ ﺑ ﻮدﻩاﻧ ﺪ؟ ﻳ ﺎ ﺁﻧﻜ ﻪ هﻤ ﻪ ﺁﻧﻬ ﺎ ﺛﻘ ﺔاﻻﺳ ﻼم‪ ،‬ﺣﺠﺔاﻻﺳ ﻼم‪ ،‬ﺷ ﻴﺦاﻻﺳ ﻼم‪،‬‬
‫ﻋﻤﻮداﻻﺳﻼم ﺑﻮدﻩاﻧﺪ؟‬
‫ﻃﺒﻘﻪ ﻏﻴﺮ ﺁﺧﻮﻧﺪ ﻧ ﻪ ﻣ ﯽﺗﻮاﻧ ﺴﺖ و ﻧ ﻪ اﺟ ﺎزﻩ داﺷ ﺖ وارد ﻣﻌﻘ ﻮﻻت ﺷ ﻮد‪،‬‬
‫ﺑﻔ ﺮض ه ﻢ آ ﻪ ﻣ ﯽﺷ ﺪ‪ ،‬ﺣﻜ ﻢ ﺷ ﺮﻋﯽ او را ﺳ ﺮ ﺟ ﺎﻳﺶ ﻣ ﯽﻧ ﺸﺎﻧﻴﺪ آ ﻪ‪ :‬ﻓ ﻀﻮﻟﯽ‬
‫ﻣﻮﻗﻮف!‬

‫‪٢٤‬‬
‫و اﮔ ﺮ ﺑ ﺎﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴ ﺐ‪ ،‬هﻤ ﻪ اﻳ ﻦ ﺣ ﺪﻳﺚﺳ ﺎزﯼه ﺎ‪ ،‬هﻤ ﻪ اﻳ ﻦ دروغﺑﻨ ﺪﯼه ﺎ‪،‬‬
‫ﻣﻨﺤ ﺼﺮا از ﺟﺎﻧ ﺐ هﻤ ﺎن آ ﺴﺎﻧﯽ ﺻ ﻮرت ﮔﺮﻓﺘ ﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ آ ﻪ ﺑ ﻪ ادﻋ ﺎﯼ ﺧﻮدﺷ ﺎن‬
‫"ﺣ ﺎﻓﻆ ﺑﻴ ﻀﻪ اﺳ ﻼم" و "ﭘﺎﺳ ﺪار ﺷ ﺮع ﻣﺒ ﻴﻦ" ﺑ ﻮدﻩاﻧ ﺪ و ه ﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﺻ ﻮﻻ درﺑ ﺎرﻩ‬
‫اﺻﺎﻟﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻜﺘﺐداراﻧﯽ ﭼﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ؟ و ﭼﻄ ﻮر ﻣ ﯽﺗ ﻮان از ﻣﻄ ﺮح ﺷ ﺪن‬
‫اﻳﻦ ﺳﻮال ﻣﺎﻧﻊ ﺷﺪ آﻪ ﺁﻧﻬﺎﻳﯽ آﻪ در ﭘﻨﺎﻩ ﻋﻤﺎﻣﻪ و ﺗﺤﺖ اﻟﺤﻨﻚ و ﻳ ﺎ ﻋﻨ ﻮان ﻋ ﺎﻟﻢ و‬
‫ﻣﺤﺪث ﭼﻨﻴﻦ ﺁﺳﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺧﺪا و رﺳﻮل و اﻣﺎﻣﺎن ﺧﻮﻳﺶ را دﺳﺘﺎوﻳﺰ آ ﺴﺐ ﻧ ﺎن‬
‫و ﺁب آﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺟﻤﺎﻋﺖ "ﻣﻘﻠﺪي" آ ﻪ ﭼ ﺸﻢ و ﮔ ﻮش ﺑ ﺴﺘﻪ در اﺧﺘﻴﺎرﺷ ﺎن ﺑﺎﺷ ﻨﺪ ﭼ ﻪ‬
‫ﺧﻮاهﺪ آﺮد؟‬
‫راﻩ ﺗﻮﺟﻴ ﻪ دﻳﮕ ﺮﯼ آ ﻪ اﻋ ﺎﻇﻢ ﻣﻜﺘ ﺐ دآﺎﻧ ﺪاران دﻳ ﻦ در ﻣ ﻮرد اﻳ ﻦ اﻧﺒ ﻮﻩ‬
‫ﺣﺪﻳﺜﻬﺎﯼ ﻣﺒﺘﺬل ﻳﺎ ﺳﺨﻴﻒ ﻳﺎﻓﺘﻨ ﺪ‪ ،‬اﻳ ﻦ ﺑ ﻮد آ ﻪ ﺑﮕﻮﻳﻨ ﺪ راوﻳ ﺎن ﺁﻧﻬ ﺎ ﻣﺤ ﺪﺛﺎن ﻣﻌﺘﺒ ﺮ‬
‫ﻧﺒﻮدﻩاﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ آﺎﻣﻼ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻧﺒﻮدﻩاﻧﺪ ﻳﺎ ﻧﻴﻤﻪ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺑﻮدﻩاﻧﺪ و ﺑﺎﻳ ﺪ ﺑ ﺮاﯼ اﺣﺎدﻳ ﺚ واﻗﻌ ﺎ‬
‫ﻣﻮﺛﻖ و ﻣﻌﺘﺒﺮﯼ آﻪ ﺟﺎﯼ ﺣﺮﻓﯽ در اﺻﺎﻟﺖ ﺁﻧﻬ ﺎ ﻧﺒﺎﺷ ﺪ ﺑ ﻪ آﺘ ﺐ روات درﺟ ﻪ اول‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ آﻨﻴﺪ‪ ،‬و ﺧﻮدﺷﺎن از اﻳﻦ آﺘﺐ ﻗﺪر اول ﭼﻬﺎر آﺘﺎب را ﺑﻨﺎم "اﺻﻮل آﺎﻓﻲ"‬
‫اﺑﻮﺟﻌﻔﺮ ﻣﺤﻤﺪ آﻠﻴﻨ ﯽ‪" ،‬ﻣ ﻦ ﻻﻳﺤ ﻀﺮﻩ اﻟﻔﻘﻴ ﻪ" اﺑ ﻦ ﺑﺎﺑﻮﻳ ﻪ ﺷ ﻴﺦ ﺻ ﺪوق‪" ،‬ﺗﻬ ﺬﻳﺐ‬
‫اﻻﺣﻜﺎم" و "اﺳﺘﺒﺼﺎر" ﺷﻴﺦ ﻃﻮﺳﯽ را "آﺘﺐ ارﺑﻌﻪ" ﺣ ﺪﻳﺚ ﺷ ﻴﻌﻪ داﻧ ﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و از‬
‫اﻳﻦ آﺘﺐ ارﺑﻌﻪ ﻧﻴﺰ آﺘﺎب "اﺻﻮل آﺎﻓﻲ" ﻳﺎ "آﺎﻓﯽ ﻓﯽ ﻋﻠﻢ اﻟ ﺪﻳﻦ" را آ ﻪ از ﻟﺤ ﺎظ‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺎﻟﻴﻒ ﻣﻘﺪم ﺑﺮ ﺑﻘﻴﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻋﻈﻢ ﺁﻧﻬﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫دﻩ ﻗ ﺮن اﺳ ﺖ آ ﻪ "آ ﺎﻓﻲ" هﻤﭽﻨ ﺎن ﻣﻘ ﺎم ﺧ ﻮد را ﺑﻌﻨ ﻮان ﻣﻌﺘﺒﺮﺗ ﺮﻳﻦ اﺛ ﺮ‬
‫ﺣ ﺪﻳﺚ ﺟﻬ ﺎن ﺗ ﺸﻴﻊ ﺣﻔ ﻆ آ ﺮدﻩ و ﻣﻮﻟ ﻒ ﺁن "اﺑﻮﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤ ﺪﺑﻦ ﻳﻌﻘ ﻮب ﺑ ﻦ اﺳ ﺤﻖ‬
‫آﻠﻴﻨﻲ"‪ ،‬ﺷﻴﺦ اﻟﻤﺸﺎﻳﺦ ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬ﺷﻴﺦ اﻟﻤﺤﺪﺛﻴﻦ‪ ،‬ﺛﻘﺔاﻻﺳ ﻼم‪"،‬اوﺛ ﻖ و اﻋ ﺪل و اﺛﺒ ﺖ و‬
‫اﺿ ﺒﻂ" ﻋﻠﻤ ﺎﯼ اﻣﺎﻣﻴ ﻪ‪ ،‬ﺻ ﺎﺣﺐ اﻟﺠ ﻼل ﻓ ﺮﻳﻘﻴﻦ‪ ،‬ﻟﻘ ﺐ ﮔﺮﻓﺘ ﻪ و آﺘ ﺎب او "ﻗ ﺮﺁن‬
‫دوم" و "اﺟﻞ آﺘﺐ اﺳﻼﻣﻲ" و "اﻋﻈﻢ ﻣﺼﻨﻔﺎت ﺷ ﻴﻌﻪ" و "آﺘ ﺎﺑﯽ آ ﻪ ﺛ ﺎﻧﯽ ﺁن در‬
‫ﻋﺎﻟﻢ ﺗﺸﻴﻊ ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ" ﺷﻤﺮدﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﯽ ﻃﺒﻖ رواﻳﺖ ﻣﻌﺮوف‪ ،‬ﺧ ﻮد اﻣ ﺎم زﻣ ﺎن‬
‫)آ ﻪ آ ﺎﻓﯽ در زﻣ ﺎن ﻏﻴﺒ ﺖ ﺻ ﻐﺮﯼ او ﺗ ﺎﻟﻴﻒ ﺷ ﺪﻩ( ﺷﺨ ﺼﺎ درﺑ ﺎرﻩ ﺁن ﮔﻔﺘ ﻪ ﻳ ﺎ‬
‫ﻧﻮﺷ ﺘﻪ اﺳ ﺖ آ ﻪ‪" :‬آ ﺎﻓﯽ ﺷ ﻴﻌﻴﺎن ﻣ ﺎ را آ ﺎﻓﯽ اﺳ ﺖ"‪ .‬و ﻣﺠﻠ ﺴﯽ ﻧﻴ ﺰ آ ﻪ ﺧ ﻮدش‬
‫"ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺤﺪﺛﻴﻦ" ﻟﻘﺐ دارد‪ ،‬در وﺻﻒ ﺁن ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ آﻪ‪" :‬آﻠﻴﻨﯽ در ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻳ ﻦ‬
‫آﺘﺎب از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﻮﻳﺪ ﺑﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬وﮔﺮﻧ ﻪ ﻳ ﻚ اﻧ ﺴﺎن ﻣﺨﻠ ﻮق‬
‫ﻧﻤ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ ﺑ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎﻳﯽ ﭼﻨ ﻴﻦ اﺛ ﺮﯼ را ﺗﺮﺗﻴ ﺐ ده ﺪ"‪ .‬ﺑﺎﻳ ﺪ اﻓ ﺰود آ ﻪ آﻠﻴﻨ ﯽ از ﻧﻈ ﺮ‬

‫‪٢٥‬‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ﻧﻴﺰ اوﻟﻴﻦ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺟﺎﻣﻊ اﻟﺸﺮاﻳﻂ ﺑﻌ ﺪ از ﻏﻴﺒ ﺖ اﻣ ﺎم ﻋ ﺼﺮ ﺑ ﻮد‪ ،‬و در ﻣﻘ ﺎم‬
‫اﻋﻠ ﻢ ﻣﺠﺘﻬ ﺪان زﻣ ﺎن ﺧ ﻮد ﺑ ﻪ ﻣﺮﺟﻌﻴ ﺖ ﺑ ﺮ ﮔﺰﻳ ﺪﻩ ﺷ ﺪ و ﺣﺘ ﯽ ﭘ ﺲ از ﻣ ﺮﮔﺶ‬
‫آﺮاﻣﺎت ﺑﺮاﯼ او ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﻪ رواﻳ ﺖ ﺁﻳ ﺖاﷲ ﺳ ﻴﺪ ﻋﺒﺪاﻟﺤ ﺴﻴﻦ دﺳ ﺘﻐﻴﺐ‪،‬‬
‫ﺷﻬﻴﺪ ﺑﺰرﮔﻮار ﻣﺤﺮاب‪ ،‬ﺻﺪ ﺳﺎل ﭘﺲ از وﻓﺎت او اﺳ ﺘﺨﻮاﻧﻬﺎﻳﺶ را ﺗ ﺎزﻩ ﻳﺎﻓﺘﻨ ﺪ و‬
‫ﺑﭽﻪ ﺷﻴﺮﯼ را هﻢ ﭘﻬﻠﻮﯼ او دﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎﯼ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﻮاﺑﻘﯽ‪ ،‬ه ﺰار ﺳ ﺎل اﺳ ﺖ ﻣﻜﺘ ﺐ "دآﺎﻧ ﺪاران دﻳ ﻦ" آﺘ ﺎب‬
‫"اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﻲ" را "ﻣﻔﺘ ﺎح اﻟﻤﻔ ﺎﺗﻴﺢ" ﻣ ﺸﻜﻼت ﺷ ﻴﻌﻪ داﻧ ﺴﺘﻪ و در ه ﺮ ﻣ ﻮرد آ ﻪ‬
‫"ﺣﺠ ﺖ ﻗ ﺎﻃﻊ" ﻻزم ﺁﻣ ﺪﻩ ﻣ ﻮﻣﻨﻴﻦ را ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ آﺘ ﺎب ارﺟ ﺎع آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺣﺘ ﯽ در‬
‫ﻋﺼﺮ ﺧ ﻮد ﻣ ﺎ‪ ،‬ﻓﻘﻴ ﻪ اﻋﻈ ﻢ ﻋ ﺼﺮ و ﺟﺎﻧ ﺸﻴﻦ هﻤ ﻴﻦ ﺛﻘﺔاﻻﺳ ﻼم‪ ،‬ﺁﻳ ﺖاﷲ ﻣﻮﺳ ﻮﯼ‬
‫ﺧﻤﻴﻨ ﯽ‪ ،‬در اﻳ ﻦ زﻣﻴﻨ ﻪ ﻧﻮﺷ ﺘﻪ اﺳ ﺖ آ ﻪ‪" :‬ﻋﻠﻤ ﺎ و ﻣﺤ ﺪﺛﻴﻦ ﻣ ﺎ ه ﺮ ﺣ ﺪﻳﺜﯽ را آ ﻪ‬
‫ﻣ ﯽﺁورﻧ ﺪ ﻣ ﯽﺗﻮاﻧﻨ ﺪ از روﯼ آﺘﺎﺑﻬ ﺎﯼ رﺟ ﺎل ﺛﺎﺑ ﺖ آﻨﻨ ﺪ آ ﻪ ﺁن ﺧﺒ ﺮ ﻣ ﻮرد وﺛ ﻮق‬
‫اﺳ ﺖ ﻳ ﺎ ﺻ ﺤﻴﺢ اﺳ ﺖ و ﻳ ﺎ ﻣ ﻮرد اﻃﻤﻴﻨ ﺎن ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬اﻻن ﻣ ﺎ اﺣﺎدﻳ ﺚ آﺘ ﺎﺑﯽ را از‬
‫هﺰار ﺳﺎل ﭘﻴﺶ از اﻳ ﻦ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ آﺘ ﺎب آ ﺎﻓﯽ آ ﻪ ﺑﺰرﮔﺘ ﺮﻳﻦ آﺘﺎﺑﻬ ﺎﯼ ﺣ ﺪﻳﺚ اﺳ ﺖ ﺑ ﺎ‬
‫وﺳﻴﻠﻪ اﺷﺨﺎص ﻣﻮرد اﻃﻤﻴﻨﺎن و وﺛﻮق ﺑﻄﻮر ﻣﺴﻠﺴﻞ ﻧﻘﻞ ﻣﯽآﻨ ﻴﻢ‪ ،‬و اﺣ ﻮال ﺧ ﻮد‬
‫آﺎﻓﯽ ﻧﻴﺰ ﻣﻌﻠﻮم و ﻣﻀﺒﻮط اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ اﺧﺒ ﺎر ﺗ ﺎرﻳﺦ را ه ﻢ آ ﺴﯽ ﻧﭙ ﺬﻳﺮد‪ ،‬ﺣ ﻖ‬
‫‪١‬‬
‫ﻧﺪارد اﺧﺒﺎر ﭼﻨﻴﻦ آﺘﺎﺑﯽ را ﻧﭙﺬﻳﺮد‪".‬‬
‫ﺑﻌﺪ از هﻤﻪ اﻳ ﻦ ﻣﻘ ﺪﻣﺎت‪ ،‬اﮔ ﺮ ﻣ ﺘﻦ ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ از اﺣﺎدﻳ ﺚ آﺘ ﺎب آ ﺎﻓﯽ ﻋﻴﻨ ﺎ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺷﻤﺎ ﻧﻘﻞ ﺷﻮد و اﮔ ﺮ ﺑﺒﻴﻨﻴ ﺪ آ ﻪ هﻤ ﻪ اﻳ ﻦ اﺣﺎدﻳ ﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ ﻧﻘ ﻞ از هﻤ ﻴﻦ آﺘ ﺎب‬
‫ﻣﻌﺘﺒ ﺮ‪ ،‬ﭼﻘ ﺪر ﺳ ﺨﻴﻒ و ﻧ ﺎﻣﺮﺑﻮط‪ ،‬ﭼﻘ ﺪر ﻣﺨ ﺎﻟﻒ ﺁﺷ ﻜﺎر ﺑ ﺪﻳﻬﻴﺎت ﻋﻘﻠ ﯽ و ﻧﻘﻠ ﯽ‪،‬‬
‫ﭼﻘﺪر ﺿﺪ و ﻧﻘﻴﺾ و ﻳﺎ در ﻣﻮاردﯼ ﭼﻘﺪر آﻔ ﺮ ﺁﻣﻴ ﺰ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﭼ ﻪ ﺧﻮاهﻴ ﺪ ﮔﻔ ﺖ؟ و‬
‫در ﭼﻨﻴﻦ ﺻﻮرﺗﯽ درﺑ ﺎرﻩ ﺳ ﺎﻳﺮ آﺘ ﺐ "ﻣﻌﺘﺒ ﺮ" اﺣﺎدﻳ ﺚ آ ﻪ اهﻤﻴﺘ ﯽ آﻤﺘ ﺮ از اﻳ ﻦ‬
‫آﺘﺎب دارﻧﺪ ﭼﻪ ﻗﻀﺎوت ﺧﻮاهﻴﺪ آﺮد؟‬
‫در آﺘ ﺎب ﺣﺎﺿ ﺮ‪ ،‬ﻣ ﻦ ﺑﺨ ﺼﻮص ﺑ ﻪ ﻧﻘ ﻞ اﺣﺎدﻳ ﺚ هﻤ ﻴﻦ آﺘ ﺎب "اﺻ ﻮل‬
‫آ ﺎﻓﻲ" ﺗﻮﺟ ﻪ داﺷ ﺘﻪام‪ ،‬ﺑ ﺪﻳﻦ ﻣﻨﻈ ﻮر آ ﻪ از ﻳ ﻚ ﻃ ﺮف هﺎﻟ ﻪ ﻗﺪاﺳ ﺘﯽ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﻋﻠ ﺖ‬
‫ﻋﺮﺑﯽ ﺑﻮدن ﻣﺘﻦ آﺘﺎب و ﺑﯽاﻃﻼﻋﯽ ﻗ ﺴﻤﺖ اﻋﻈ ﻢ ﻣ ﺮدم ﻏﻴﺮﺁﺧﻮﻧ ﺪ از ﻣﻨ ﺪرﺟﺎت‬
‫ﺁن‪ ،‬در ﻃﻮل زﻣﺎن ﺑﺮاﯼ ﺁن اﻳﺠﺎد ﺷﺪﻩ اﺳ ﺖ ﺑﺮآﻨ ﺎر رود و ﺷﻨﺎﺳ ﺎﻳﯽ ﻧﺰدﻳﻜﺘ ﺮ ﺁن‬
‫ﺑﺮاﯼ هﻤﻪ ﻣﻤﻜﻦ ﺷﻮد‪ ،‬ﺛﺎﻧﻴﺎ اﻳﻦ ﺗﺼﻮر از ﻣﻴ ﺎن ﺑ ﺮود آ ﻪ ﺟﻌ ﻞ اﻳ ﻦ ﻧ ﻮع اﺣﺎدﻳ ﺚ‬

‫‪ -١‬آﺸﻒ اﻻﺳﺮار ﺻﻔﺤﻪ ‪.٣٢٧‬‬

‫‪٢٦‬‬
‫ﻓﻘﻂ ﻳﺎدﮔﺎر ﻋﺼﺮ ﺻﻔﻮﯼ و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺁﺧﻮﻧﺪﭘﺮور ﺁن دورﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و روﺷﻦ ﺷﻮد آﻪ‬
‫دآ ﺎن دﻳ ﻦ از هﻤ ﺎن ﺁﻏ ﺎز ﻗ ﺮن ﭼﻬ ﺎرم هﺠ ﺮﯼ‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ ﺣﺘ ﯽ در زﻣ ﺎن ﺧ ﻮد اﻣ ﺎم‬
‫ﻣﻬﺪﯼ‪ ،‬ﺷﺮوع ﺑﻜﺎر آ ﺮدﻩ و دآﺎﻧ ﺪاران دﻳ ﻦ ﻧﻴ ﺰ از هﻤ ﺎن هﻨﮕ ﺎم ﺑ ﻪ آ ﺴﺐ و آ ﺎر‬
‫ﭘﺮﺑﺮآﺖ ﺧﻮد ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫در آﺘ ﺎب ﺣﺎﺿ ﺮ ﭼﻨ ﺪ ﺻ ﺪ ﺣ ﺪﻳﺚ از ﻣﻴ ﺎن ﺷ ﺎﻧﺰدﻩ ه ﺰار ﺣ ﺪﻳﺚ آﺘ ﺎب‬
‫"آﺎﻓﻲ" را ﺧﻮاهﻴﺪ ﻳﺎﻓﺖ آﻪ هﺮ آﺪام از ﺁﻧﻬﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﻜﺪﺳ ﺘﻪ ﺧ ﺎص از اﺣﺎدﻳ ﺚ اﻳ ﻦ‬
‫آﺘﺎب اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﺬآﺮ ﺷﻮم آﻪ اﻳ ﻦ ﺣ ﺪﻳﺜﻬﺎﯼ ﻧﻤﻮﻧ ﻪ هﻴﭽﻜ ﺪام ﺟﻨﺒ ﻪ اﺳ ﺘﺜﻨﺎﻳﯽ‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬و ﺑﺎ ﻣﺮورﯼ ﺳﺎدﻩ در اﺻﻞ آﺘﺎب ﺑﻪ ﺁﺳﺎﻧﯽ دهﻬﺎ و ﺣﺘﯽ ﺻﺪهﺎ ﻧﻈﻴﺮ ﺑﺮاﯼ‬
‫هﺮ ﻳﻚ ﺧﻮاهﻴﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫‪١‬‬
‫ﺣﺪﻳﺜﯽ آﻪ واﻗﻌﺎ ﺟﻨﺒ ﻪ اﺳ ﺘﺜﻨﺎﻳﯽ دارد ‪ ،‬ﺣ ﺎوﯼ ﻣ ﺘﻦ آﻠﻤ ﻪ ﺑ ﻪ آﻠﻤ ﻪ ﻧﺎﻣ ﻪاﯼ‬
‫اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﺁﻧ ﺮا ﺷﺨ ﺼﺎ دﻳﻜﺘ ﻪ و اﻧ ﺸﺎء و اﻣ ﻀﺎء آ ﺮدﻩ و ﺑﻌ ﺪ در ﻣﻜﺘ ﻮب‬
‫ﺳﺮﺑﺴﺘﻪاﯼ ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﺑﺎ ﻣﻬ ﺮ ﻃ ﻼﯼ ﺁﺗ ﺶ ﻧﺪﻳ ﺪﻩ ﻣﻬ ﺮ آ ﺮدﻩ‪ ،‬ﺳ ﭙﺲ ﺗﻮﺳ ﻂ ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﻤﺪ رﺳﻮل ﺧﺪا ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻌﺪا ﺗﻮﺳﻂ ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑ ﻪ‬
‫ﻳﻜ ﯽ از دوﺳ ﺘﺎن ﺧ ﺎﻧﻮادﮔﯽ اه ﺪاء ﺷ ﺪﻩ‪ ،‬و ﺑﻨ ﺎ ﺑ ﻪ ﺗ ﺼﺮﻳﺢ ﺣ ﺪﻳﺚ ﻻاﻗ ﻞ ﺗ ﺎ زﻣ ﺎن‬
‫ﺣﻴ ﺎت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق در ﺧ ﺎﻧﻮادﻩ هﻤ ﻴﻦ ﺻ ﺤﺎﺑﯽ ﻣﺤﻔ ﻮظ ﻣﺎﻧ ﺪﻩ‪ ،‬زﻳ ﺮا راوﯼ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ آﻪ ﺧﻮدش ﻣﺘﻦ ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﺮاﯼ اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻗﺮاﺋﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﻄﻌ ﺎ‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺁن هﻢ اﻳﻦ ﻣﺘﻦ ﺗﻮﺳﻂ هﺮ ﻳ ﻚ از راوﻳ ﺎن ﺑﻌ ﺪﯼ آﭙﻴ ﻪ و اﺳﺘﻨ ﺴﺎخ ﺷ ﺪﻩ زﻳ ﺮا‬
‫ﺛﻘﺔاﻻﺳﻼم آﻠﻴﻨﯽ ﻗﺮﻳﺐ ﺳﻴﺼﺪ ﺳ ﺎل ﺑﻌ ﺪ از وﻓ ﺎت ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل ﺗﻮاﻧ ﺴﺘﻪ اﺳ ﺖ‬
‫ﺁﻧﺮا ﻋﻴﻨﺎ در " آﺎﻓﻲ" ﻧﻘﻞ آﻨﺪ )!(‬
‫ﺑ ﺎ ﺧﻮاﻧ ﺪن ﭼﻨ ﻴﻦ ﺣ ﺪﻳﺜﯽ درﺑ ﺎرﻩ راوﻳ ﺎن ﺁن‪ ،‬ه ﺮ ﻗ ﺪر ه ﻢ ﺛﻘﺔاﻻﺳ ﻼم و‬
‫ﺷﻴﺦاﻻﺳﻼم ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﻗﻀﺎوت ﻣﯽﺗﻮان آﺮد؟ ﻳ ﺎ ﺑ ﺎ ﺧﻮاﻧ ﺪن ﺣ ﺪﻳﺚ دﻳﮕ ﺮﯼ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ‬
‫ﺣ ﺪﻳﺚ ﺟﺎﺑﻠﻘ ﺎ و ﺟﺎﺑﻠ ﺴﺎ‪ ،‬آ ﻪ ﺁن ﻧﻴ ﺰ در هﻤ ﻴﻦ آﺘ ﺎب آ ﺎﻓﯽ ﺁﻣ ﺪﻩ‪ ،‬و در ﺁن از ﻗ ﻮل‬
‫اﻣ ﺎم ﺣ ﺴﻦ ﻣﺠﺘﺒ ﯽ از وﺟ ﻮد دو ﺷ ﻬﺮ در روﯼ زﻣ ﻴﻦ ﻳ ﺎد ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺣ ﺼﺎر‬
‫ﺁهﻨ ﻴﻦ ه ﺮ آ ﺪام از ﺁﻧﻬ ﺎ ﺑ ﻪ ﻃ ﻮل ﺻ ﺪ ه ﺰار آﻴﻠ ﻮﻣﺘﺮ ﻳﻌﻨ ﯽ دو ﺑﺮاﺑ ﺮ و ﻧ ﻴﻢ ﺗﻤ ﺎم‬
‫ﻣﺤﻴﻂ آﺮﻩ زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬و هﺮ ﻳﻚ از ﺁﻧﻬﺎ ﺣﺪاﻗﻞ هﻔﺖ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻧﻔﺮ ﺟﻤﻌﻴ ﺖ دارد‪ ،‬و‬
‫در هﺮ آﺪام ﺑ ﻪ هﻔﺘ ﺎد ﻣﻴﻠﻴ ﻮن زﺑ ﺎن ﺣ ﺮف ﻣ ﯽزﻧﻨ ﺪ آ ﻪ ﻣﻌﻨ ﯽ ﺁﻧﻬ ﺎ را ﺟ ﺰ اﻣﺎﻣ ﺎن‬
‫ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ آﺴﯽ ﻧﻤﯽﻓﻬﻤﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎ ﺧﻮاﻧ ﺪن ﺣ ﺪﻳﺚ دﻳﮕ ﺮﯼ از هﻤ ﻴﻦ آﺘ ﺎب آ ﺎﻓﯽ‬

‫‪ -١‬ﺑﻪ ﺻﻔﺤﺎت ‪ ١٤٩‬ﺗﺎ ‪ ١٥٨‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪٢٧‬‬
‫در ﻣﻮرد ﮔﻔﺘﮕﻮﯼ اﻻغ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎ ﺻﺎﺣﺒﺶ در ﻟﺤﻈﻪ ﻣﺮگ ﺁن هﺮ دو‪ ،‬آ ﻪ‬
‫از ﺗ ﻪ ﭼ ﺎﻩ ﺑﻨ ﯽﺧﻄﻤ ﻪ ﺑ ﻪ ﻋﺮﺑ ﯽ ﻓ ﺼﻴﺢ ﺻ ﻮرت ﮔﺮﻓﺘ ﻪ و ﻃﺒ ﻖ اﻳ ﻦ ﮔﻔﺘﮕ ﻮ آ ﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ ﺁﻧﺮا ﺷﺨﺼﺎ ﺷ ﻨﻴﺪﻩ و ﻧﻘ ﻞ آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬اﻻغ ﺑ ﻪ رﺳ ﻮل اآ ﺮم اﻃ ﻼع‬
‫ﻣﯽدهﺪ آﻪ اﮔﺮ او ﺳﻴﺪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان ﺑ ﻮدﻩ‪ ،‬وﯼ ﻧﻴ ﺰ ﺳ ﻴﺪ اﻻﻏ ﺎن ﺑ ﻮدﻩ و ﻧ ﺴﺒﺶ از راﻩ‬
‫اﺟﺪادﯼ ﺑﺰرﮔﻮار ﺑﻪ هﻤﺎن اﻻﻏﯽ ﻣ ﯽرﺳ ﻴﺪﻩ آ ﻪ ﺑ ﻪ آ ﺸﺘﯽ ﺟﻨ ﺎب ﻧ ﻮح ﺳ ﻮار ﺷ ﺪﻩ‬
‫‪١‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﺿ ﻊ ﻗ ﺎﻧﻮﻧﯽ اﻳ ﻦ اﺣﺎدﻳ ﺚ آ ﺎﻣﻼ روﺷ ﻦ اﺳ ﺖ‪ :‬ﺛﻘﺔاﻻﺳ ﻼم آﻠﻴﻨ ﯽ ﺁﻧﻬ ﺎ و‬
‫ﻧﻈﺎﻳﺮ ﻓﺮاوان ﺁﻧﻬﺎ را در ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ رواﻳﺎﺗﯽ ﺷﻨﻴﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺁﺧ ﺮ ﺧ ﻂ ﺁﻧﻬ ﺎ ﺑ ﻪ‬
‫ﻳﻜﯽ از اﻣﺎﻣﺎن )ﻏﺎﻟﺒﺎ اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻ ﺎدق( ﻣ ﯽرﺳ ﺪ‪ .‬ﺑﻨ ﺎﺑﺮاﻳﻦ دو راﻩ ﺗﻮﺟﻴ ﻪ ﺑﻴ ﺸﺘﺮ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺁﻧﻬﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ :‬ﻳﺎ راوﻳﺎن ﻣﻌﺘﺒﺮ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ را ﺑﺎ اﻣﺎﻧﺘﺪارﯼ ﻧﻘﻞ آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ‪،‬‬
‫و درﻳﻦ ﺻﻮرت ﻻزم ﻣﯽﺁﻳﺪ آﻪ اﻳﻦ اراﺟﻴﻒ را واﻗﻌ ﺎ اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق و ﺳ ﺎﻳﺮ‬
‫اﺋﻤ ﻪ ﮔﻔﺘ ﻪ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ ،‬ﻳ ﺎ اﻳﻨﻜ ﻪ ﻗﺎﺑ ﻞ ﻗﺒ ﻮل ﻧﻴ ﺴﺖ آ ﻪ ﻳﻜ ﯽ اﻣ ﺎم ﻋﺎﻟﻴﻘ ﺪر ﮔﻮﻳﻨ ﺪﻩ ﭼﻨ ﻴﻦ‬
‫ُﺗـﺮهﺎﺗﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬درﻳﻦ ﺻﻮرت ﺳﺎزﻧﺪﻩ ﺁﻧﻬﺎ ﻳ ﺎ راوﯼ ﺑﺰرﮔ ﻮار اوﻟ ﯽ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻳ ﺎ ﻳﻜ ﯽ‬
‫از راوﻳﺎن ﺑﺰرﮔﻮار دوم و ﺳﻮم و ﭼﻬﺎرم‪ ،‬و در ﺗﻤﺎم اﻳﻦ اﺣﻮال ﺛﻘﺔاﻻﺳ ﻼم آﻠﻴﻨ ﯽ‬
‫اﮔﺮ ﺧﻮدش ﺟﺎﻋﻞ دﺳﺖ اول ﻧﺒﺎﺷﺪ دﺳﺖ آﻢ ﺷﺮﻳﻚ ﺟﺮم ﺟﺎﻋﻼن ﻗﺒﻠﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻮﺿ ﻮع‪ ،‬اﻧﺤ ﺼﺎر ﺑ ﻪ آﻠﻴﻨ ﯽ و آ ﺎﻓﯽ ﻧ ﺪارد و در هﻤ ﻴﻦ آﺘ ﺎب ﺣﺎﺿ ﺮ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻔﺼﻠﯽ را از ﺷ ﻴﺦ ﺻ ﺪوق‪ ،‬اﺑ ﻦ ﺑﺎﺑﻮﻳ ﻪ ﻣﻌ ﺮوف‪ ،‬ﻣﻮﻟ ﻒ دوﻣ ﻴﻦ‬
‫آﺘ ﺎب از آﺘ ﺐ ارﺑﻌ ﻪ و ﻣﻮﺛ ﻖﺗ ﺮﻳﻦ ﻣﺤ ﺪث ﺑﻌ ﺪ از آﻠﻴﻨ ﯽ‪ ،‬ﺑﺨﻮاﻧﻴ ﺪ ﺑ ﻀﻤﻴﻤﻪ‬
‫ﺗﻮﺿ ﻴﺤﺎﺗﯽ آ ﻪ "ﻋﻼﻣ ﻪ ﺑ ﺰرگ‪ ،‬ﻋ ﺎرف رﺑ ﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺧﺰاﻧ ﻪدار ﻋﻠ ﻢ‪ ،‬وﺿ ﻮ ﺳ ﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﭼﺸﻤﻪ ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﺷﻬﻴﺪ ﻣﺤﺮاب" ﺁﻳ ﺖاﷲ دﺳ ﺘﻐﻴﺐ ﺷ ﻴﺮازﯼ درﺑ ﺎرﻩ هﻤ ﺎن ﺣ ﺪﻳﺚ دادﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﺁﻧﻮﻗﺖ ﺑﻪ ﺁﺳﺎﻧﯽ ﺧﻮاهﻴﺪ دﻳﺪ آﻪ اﻳﻦ ﻳﻜﯽ در ﻣﻴﺪان اﺑﺘﺬال و ﺳﺨﺎﻓﺖ دﺳ ﺖ‬
‫آﻤ ﯽ از هﻴﭽﻴ ﻚ از ﺁﻧﻬ ﺎﯼ دﻳﮕ ﺮ ﻧﻤ ﯽﺁورد‪ .‬ﺑ ﻪ ﺁﺳ ﺎﻧﯽ ﻧﻴ ﺰ ﻗ ﻀﺎوت ﺧﻮاهﻴ ﺪ آ ﺮد‬
‫وﻗﺘﻴﻜ ﻪ زﺑﺪةاﻟﻤﺤ ﺪﺛﻴﻦ ﻣﻜﺘ ﺐ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ ﭼﻨ ﻴﻦ راﺳ ﺘﮕﻮﻳﺎن ﺑﺰرﮔ ﻮارﯼ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‬
‫ﻏﻴﺮزﺑﺪﻩهﺎﯼ ﺁﻧﻬﺎ ﭼﻪ ﺧﻮاهﻨﺪ ﺑﻮد؟ و از ﺧﻮد ﺧﻮاهﻴﺪ ﭘﺮﺳﻴﺪ آﻪ اﮔﺮ اﻳﻨﻬﺎ ﺧﻮدﺷﺎن‬
‫ﺑﺪﺁﻧﭽﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ ﺑﺎور داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻄﻮر آﺴﺎﻧﯽ ﭼﻨ ﻴﻦ ﺿ ﻌﻴﻒاﻟﻌﻘ ﻞ ﻣ ﯽﺗﻮاﻧ ﺴﺘﻪاﻧ ﺪ‬
‫ﺷﻴﺦ اﻟﻤﺤ ﺪﺛﻴﻦ ﻣﻜﺘ ﺐ ﺗ ﺸﻴﻊ ﺷ ﻮﻧﺪ؟ و اﮔ ﺮ ﺑ ﺎور ﻧﺪاﺷ ﺘﻪاﻧ ﺪ ﺑ ﺎز ه ﻢ ﭼﻄ ﻮر آ ﺴﺎﻧﯽ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ رﻳﺎآﺎر ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﺷﻴﺦ اﻟﻤﺤﺪﺛﻴﻦ ﻣﻜﺘﺐ ﺗﺸﻴﻊ ﺷﻮﻧﺪ؟‬

‫‪ -١‬ﺑﻪ ﺻﻔﺤﺎت ‪ ١٥٩‬و ‪ ١٦٨‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪٢٨‬‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺖهﺎﻳﯽ هﺰار ﺳﺎل ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺑ ﻮدﻩ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ ،‬وﻟ ﯽ اﻳ ﻦ دﻟﻴ ﻞ‬
‫ﺑﺮ ﺁن ﻧﻴﺴﺖ آﻪ اﻳﻦ ﺑﺘﻬﺎ اﺻﺎﻟﺖ هﻢ داﺷ ﺘﻪاﻧ ﺪ‪ .‬ﺧ ﺪاﻳﺎن ﻣ ﺼﺮﯼ را ﻣ ﺼﺮﻳﺎن ﺑ ﻴﺶ‬
‫از ﺳﻪ هﺰار ﺳ ﺎل ﭘﺮﺳ ﺘﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑ ﺖه ﺎﯼ ﺑﺘﻜ ﺪﻩه ﺎﯼ آﻠ ﺪﻩ و ﺁﺷ ﻮر و ﻓﻨﻴﻘﻴ ﻪ و اﻋ ﺮاب‬
‫ﺟﺎهﻠﻴﺖ ﻧﻴﺰ ﻗﺮﻧﻬ ﺎ ﻋﻤ ﺮ آﺮدﻧ ﺪ‪ .‬ﻋﻤﺎﻣ ﻪ داﺷ ﺘﻦ ﻳ ﻚ ﺑ ﺖ ﻳ ﺎ ﻳ ﻚ ﺑ ﺖﺳ ﺎز ﺑ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎﻳﯽ‬
‫اﺻﺎﻟﺖ ﺁﻧﺮا ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻧﻤﯽآﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻩ اﻳ ﻦ ﺑ ﺖ در ﺁﻏ ﺎز ﻗ ﺮن ﭼﻬ ﺎرم هﺠ ﺮﯼ ﺳ ﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ و ﺧﻮاﻩ در ﭘﺎﻳﺎن ﻗﺮن ﭼﻬﺎردهﻢ‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ آﻪ ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﺁن اﺣﺎدﻳﺜﯽ آ ﻪ ﺳ ﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘ ﻪ ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد ﺿ ﺪ و‬
‫ﻧﻘﻴﺾ ﺑﻮد‪ ،‬و ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ آﻪ ﺑﺎ ﻃﺒﻘ ﻪﺑﻨ ﺪﯼ اﺣﺎدﻳ ﺚ ﺑ ﻪ ﻣﺤﻜ ﻢ و ﻣﺘﻮﺳ ﻂ و ﺿ ﻌﻴﻒ ﺗ ﺎ‬
‫ﺣﺪﯼ اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﮔﺮدﻳ ﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ ﭼﻨ ﻴﻦ ﺗ ﻮﺟﻴﻬﯽ ﻓﻘ ﻂ در ﻣ ﻮرد ﻣﺤ ﺪﺛﺎن درﺟ ﻪ‬
‫دوم و ﺳﻮم اﻣﻜﺎن داﺷﺖ‪ ،‬و در ﻣﻮرد آﺴﺎﻧﯽ ﻣﺜ ﻞ ﺧ ﻮد ﺛﻘﺔاﻻﺳ ﻼم آﻠﻴﻨ ﯽ و دﻳﮕ ﺮ‬
‫ﺷ ﻴﻮخ درﺟ ﻪ اول ﻋ ﺎﻟﻢ ﺣ ﺪﻳﺚ‪ ،‬دﻳﮕ ﺮ اﺷ ﻜﺎل از اﻳ ﻦ راﻩ ﻗﺎﺑ ﻞ ﺗﻮﺟﻴ ﻪ ﻧﺒ ﻮد‪ .‬ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﺧﻮد اﻳ ﻦ ﺑﺰرﮔ ﻮاران ﻧﻴ ﺰ اﻣﻜ ﺎن ﻧﺪاﺷ ﺖ آ ﻪ از اﻳ ﻦ راﻩ ﺿ ﺪ و ﻧﻘ ﻴﺾ ﮔ ﻮﺋﯽه ﺎﯼ‬
‫ﻣﺤﺪﺛﺎن ﻗﺒﻞ از ﺧﻮدﺷﺎن را ﺗﻮﺟﻴﻪ آﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻨﺠ ﺎ ﻧﻴ ﺎز ﺑ ﻪ راﻩﺣ ﻞه ﺎﯼ ﺗ ﺎزﻩاﯼ اﺣ ﺴﺎس ﺷ ﺪ‪ ،‬و اﻳ ﻦ راﻩﺣ ﻞه ﺎ ﻧﻴ ﺰ‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻣﺪ‪ .‬ﺁﻧﺠﺎ آﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻣﺎم ﺑﻮد‪ ،‬از ﻗﻮل ﺧﻮد او ﮔﻔﺘ ﻪ ﺷ ﺪ آ ﻪ اﮔ ﺮ ﻣﻄ ﺎﻟﺒﯽ‬
‫آﻪ ﻣﺎ از رﺳﻮلاﷲ ﻧﻘﻞ ﻣﯽآﻨﻴﻢ ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑ ﻪ ﻣ ﺎ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ ،‬ﺧ ﻮد‬
‫اﻳﺸﺎن ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ ﮔ ﺎﻩ ﺑ ﻪ ﮔ ﺎﻩ ﺳﺨﻨﺎﻧ ﺸﺎن را ﻋ ﻮض ﻣ ﯽآﺮدﻧ ﺪ‪ .‬و در ﺗﺎﻳﻴ ﺪ اﻳ ﻦ ﮔﻔﺘ ﻪ‬
‫ﺣﺪﻳﺜﻬﺎﯼ ﻣﺘﻌﺪد از راوﻳﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ در "آ ﺎﻓﯽ" و ﺳ ﺎﻳﺮﻳﻦ ﻧﻘ ﻞ ﺷ ﺪ‪ ١ .‬وﻗﺘ ﯽ ه ﻢ آ ﻪ‬
‫ﭘﺮﺳﻴﺪﻩ ﺷﺪ ﭼﺮا از ﻳﻚ ﺻﺤﺎﺑﯽ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺳ ﺨﻨﺎن او دو ﺟ ﻮر رواﻳ ﺖ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬از‬
‫ﻗﻮل اﻣﺎم ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ آﻪ اﺻﻮﻻ ﺣ ﺪﻳﺚ ﻧﺎﺳ ﺦ و ﻣﻨ ﺴﻮخ دارد ‪ ...‬و در ﺗﺎﻳﻴ ﺪ اﻳ ﻦ ﮔﻔﺘ ﻪ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺣﺪﻳﺜﻬﺎﯼ ﻣﺘﻌﺪد در آﺎﻓﯽ و آﺘ ﺐ دﻳﮕ ﺮ ﻧﻘ ﻞ ﺷ ﺪ‪ ٢ .‬وﻗﺘ ﯽ ه ﻢ آ ﻪ ﭘﺮﺳ ﻴﺪﻧﺪ ﭼ ﺮا‬
‫ﺑﺮﺧ ﯽ از ﭘﻴ ﺸﮕﻮﺋﻴﻬﺎﯼ ﺧ ﻮد اﻣ ﺎم ﺗﺤﻘ ﻖ ﻧﻴﺎﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ‪ ،‬از ﻗ ﻮل اﻣ ﺎم ﮔﻔﺘ ﻪ ﺷ ﺪ آ ﻪ‪:‬‬
‫ﻋﺠﻠ ﻪ ﻧﻜﻨﻴ ﺪ‪ ،‬ﭘﻴ ﺸﮕﻮﺋﻴﻬﺎﯼ ﻣ ﺎ ﺳ ﻮﺧﺖ و ﺳ ﻮز ﻧ ﺪارد‪ ،‬ﻣﻨﺘﻬ ﺎ دﻳ ﺮ و زود دارد‪ ،‬و‬

‫‪ -١‬ﺑﻪ ﺻﻔﺤﻪ ‪ ٣٩٢‬رﺟﻮع ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺑﻪ ﺻﻔﺤﻪ ‪ ٣٩٢‬رﺟﻮع ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪٢٩‬‬
‫ﮔﺎهﯽ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﺤﻘﻖ ﺁﻧﻬﺎ ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺘﺎﺧﻴﺮ اﻓﺘﺪ‪ ١ .‬و ﺑ ﺎز در ﺗﺎﻳﻴ ﺪ اﻳ ﻦ ﮔﻔﺘ ﻪ‬
‫ﺣﺪﻳﺜﻬﺎﯼ ﻣﺘﻌﺪد در آﺎﻓﯽ و آﺘﺎﺑﻬﺎﯼ دﻳﮕﺮ ﻧﻘﻞ ﺷﺪ‪.‬‬
‫وﻟﯽ در ﭘﯽ اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻞ ﺑﺎز هﻢ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯼ ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﻌﻀﯽ از‬
‫اﺣﺎدﻳﺚ ﺑﻮد آ ﻪ ﮔﻔﺘ ﻪ ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد ﻣ ﻀﻤﻮن ﺁﻧﻬ ﺎ از راﻩ وﺣ ﯽ اﻟﻬ ﯽ ﺑ ﻪ ﻳﻜ ﯽ از اﻧﺒﻴ ﺎء‬
‫اﻟﻮاﻟﻌﺰم رﺳﻴﺪﻩ و او ﺁﻧﺮا ﺑﻪ ﻣﺮدم اﺑﻼغ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺎ اﻳﻦ وﺻﻒ ﺁن اﻣﺮ ﺗﺤﻘﻖ‬
‫ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺜﻼ از ﻗﻮل اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق رواﻳﺖ ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد آ ﻪ ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﺑ ﻪ ﻋﻤ ﺮان‬
‫ﭘﺪر ﻣﺮﻳﻢ وﺣﯽ آﺮد ﺑﻪ ﺗ ﻮ ﭘ ﺴﺮﯼ ﻣ ﯽﺑﺨ ﺸﻢ آ ﻪ آ ﻮران را ﺑﻴﻨ ﺎ آﻨ ﺪ و ﻣﺮدﮔ ﺎن را‬
‫زﻧﺪﻩ آﻨﺪ‪ ،‬و او ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﺧﺒﺮ را ﺑﻪ هﻤﺴﺮش دادﻩ ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ وﻗﺘﻴﻜﻪ هﻤ ﺴﺮش وﺿ ﻊ‬
‫ﺣﻤﻞ آﺮد ﺑﻪ ﺟﺎﯼ ﭘﺴﺮﯼ آ ﻪ ﻣﻨﺘﻈ ﺮش ﺑ ﻮد ﻣ ﺮﻳﻢ ﺑ ﻪ دﻧﻴ ﺎ ﺁﻣ ﺪ‪ ٢ .‬ﻳ ﺎ ﺁﻧﻜ ﻪ ﺣ ﻀﺮت‬
‫ﻋﻴﺴﯽ ﺑﻪ ﻋﺮوﺳﯽ ﺧﺒﺮ دادﻩ ﺑﻮد آﻪ ﺑﻪ ارادﻩ ﺧﺪاوﻧ ﺪ در ﻣﺠﻠ ﺲ زﻧﺎﺷ ﻮﻳﯽ ﺧ ﻮاهﯽ‬
‫ﻣ ﺮد‪ ،‬وﻟ ﯽ او زﻧ ﺪﻩ ﻣﺎﻧ ﺪ‪ ٣ .‬ﻳ ﺎ ﺁﻧﻜ ﻪ از اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق رواﻳ ﺖ ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد آ ﻪ ﺧﺪاوﻧ ﺪ‬
‫ﺗ ﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘ ﻪ ﺑ ﻮد ﺣ ﺴﻴﻦ ﺑ ﻦ ﻋﻠ ﯽ را در ﺳ ﺎل ‪ ٧٠‬هﺠ ﺮﯼ ﻣ ﺎﻣﻮر ﻓ ﺘﺢ ﻋ ﺎﻟﻢ و‬
‫اﺳﺘﻘﺮار ﺣﻜﻮﻣ ﺖ ﻋ ﺪل در ﺟﻬ ﺎن آﻨ ﺪ‪ ،‬وﻟ ﯽ ﭼ ﻮن ﺣ ﺴﻴﻦ را در ﺳ ﺎل ‪ ۶١‬هﺠ ﺮﯼ‬
‫آ ﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬او ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﻪ ﺧ ﺸﻢ ﺁﻣ ﺪ و اﻳ ﻦ اﻣ ﺮ را ﺑ ﻪ ﺑﻌ ﺪ ﻣﻮآ ﻮل ﺳ ﺎﺧﺖ‪ ٤ .‬اﻳﻨﺠ ﺎ دﻳﮕ ﺮ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺷﻮﺧﯽﺑ ﺮدار ﻧﺒ ﻮد‪ ،‬و اﺣﺘﻴ ﺎج ﺑ ﻪ راﻩ ﺣ ﻞ اﺻ ﻮﻟﯽﺗ ﺮ داﺷ ﺖ ﺧﻮﺷ ﺒﺨﺘﺎﻧﻪ‬
‫اﻳﻦ راﻩ ﺣﻞ ﻧﻴﺰ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻣﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ اﻋﻼم ﺷ ﺪ آ ﻪ در اﻳ ﻦ ﮔﻮﻧ ﻪ ﻣ ﻮارد ﺧ ﻮد ﺧﺪاوﻧ ﺪ‬
‫اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺗ ﺼﻤﻴﻢ ﺧ ﻮﻳﺶ را ﺗﻐﻴﻴ ﺮ ﻣ ﯽده ﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻬ ﺎ اﻳ ﻦ آ ﺎر در دو ﻣﺮﺣﻠ ﻪ اﻧﺠ ﺎم‬
‫ﻣ ﯽﮔﻴ ﺮد‪ :‬در ﺻ ﻮرت اول اﻳ ﻦ ﺗﻐﻴﻴ ﺮ ﺗ ﺼﻤﻴﻢ ﻗ ﺒﻼ ﺑ ﺎﻃﻼع ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮان ﻣﺮﺳ ﻞ‬
‫ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬و ﺁﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﺁﻧﺮا ﺑﻪ ﭘﻴﺮوان ﺧﻮد ﺧﺒﺮ دهﻨﺪ‪ .‬در ﺻ ﻮرت‬
‫دوم‪ ،‬ﻣﻄﻠﺐ ﺣﺘﯽ از ﺧﻮد ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان هﻢ ﭘﻮﺷﻴﺪﻩ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ اﻣﺮﯼ اﺳﺖ آﻪ ﺑﺪان‬
‫"ﺑﺪاء" ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬آﻪ در ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺁن‪ ،‬ﻓﻘﻴﻪ اﻋﻈﻢ ﺁﻳﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ در رﺳ ﺎﻟﻪ ﻣ ﺼﺒﺎح‬
‫اﻟﻬﺪاﻳﻪ ﺧﻮد ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪" :‬اآﻨﻮن ﺑﺎﻳﺪ ﺣﻘﻴﻘ ﺖ ﺣ ﺪﻳﺜﯽ را آ ﻪ در آﺘ ﺎب ﺟ ﺎﻣﻊ‬
‫آﺎﻓﯽ رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ ﺑﻔﻬﻤﯽ‪ ،‬آﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺷ ﻴﺦ اﻟﻤﺤ ﺪﺛﻴﻦ ﺛﻘﺔاﻻﺳ ﻼم آﻠﻴﻨ ﯽ رﺿ ﻮان‬
‫اﻟﻪ ﻋﻠﻴﻪ در ﺑﺎب ﺑﺪاء رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬آﻪ اﺑﻦاﺑﯽﺑﺼﻴﺮ از اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻧﻘﻞ‬
‫ﻣﯽآﻨﺪ آﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬هﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاﻳﺘﻌﺎﻟﯽ را دو ﮔﻮﻧﻪ ﻋﻠﻢ اﺳﺖ‪ :‬ﻋﻠﻤﯽ ﭘﻮﺷﻴﺪﻩ و ﻧﻬﺎن‪ ،‬و‬

‫ﺑﻪ ﺻﻔﺤﻪ ‪ ٣٩٣‬رﺟﻮع ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪-١‬‬

‫ﺑﻪ ﺻﻔﺤﻪ ‪ ٣٩٣‬رﺟﻮع ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪-٢‬‬
‫ﺑﻪ ﺻﻔﺤﻪ ‪ ٧۵‬رﺟﻮع ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪-٣‬‬
‫ﺑﻪ ﺻﻔﺤﻪ ‪ ٧٣‬رﺟﻮع ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪-٤‬‬

‫‪٣٠‬‬
‫ﺁﻧﺮا ﺑﺠﺰ او هﻴﭽﻜﺲ ﻧﻤﯽداﻧﺪ و اﻳﻦ ﻋﻠﻢ اﺳﺖ آﻪ ﻣﻨﺸﺎء ﺑﺪاء اﺳﺖ‪ ،‬و ﻋﻠﻢ دﻳﮕ ﺮﯼ‬
‫آ ﻪ ﺁﻧ ﺮا ﺑ ﻪ ﻓﺮﺷ ﺘﮕﺎن و رﺳ ﻮﻻن و ﭘﻴ ﺎﻣﺒﺮان ﺁﻣﻮﺧ ﺖ‪ ،‬و ﻣ ﺎ ﻧﻴ ﺰ از ﺁن ﻋﻠ ﻢ‬
‫ﺑﺮﺧﻮردارﻳﻢ و ﺑ ﺪان آ ﻪ ﺻ ﺤﻴﺢ ﻧﻴ ﺴﺖ آ ﻪ ﺑﻌ ﻀﯽ ﮔﻔﺘ ﻪاﻧ ﺪ آ ﻪ ﻣﻨ ﺸﺎء ﺑ ﺪاء ﻧ ﻪ از‬
‫ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺧﻠﻖ اول اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻓﻘﻂ از ﺧﻠﻖ دوم اﺳﺖ‪".‬‬
‫اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻﻟﻬﺎﯼ ﺳﻔﺴﻄﻪﺁﻣﻴﺰ و ﺑﯽﻣﺤﺘﻮا ﺑ ﺮاﯼ ﭼﻴ ﺴﺖ؟ ﺑ ﺮاﯼ اﻳﻨﻜ ﻪ ﻣﻜﺘ ﺐ‬
‫"روﺣﺎﻧﻴ ﺖ ﻣﺒ ﺎرز" ﺣﺎﺿ ﺮ ﺑ ﺪﻳﻦ اﻋﺘ ﺮاف ﻧﻴ ﺴﺖ آ ﻪ اﮔ ﺮ ﻓ ﯽاﻟﻤﺜ ﻞ در ﺣ ﺪﻳﺚ‬
‫ﻣﻌﺘﺒﺮﯼ از ﻗﻮل ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻳﺎ اﻣﺎﻣﯽ دو ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑ ﻪ ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﻧ ﺴﺒﺖ‬
‫دادﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮﻣﺶ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ آﻪ واﻗﻌ ﺎ دﺳ ﺘﮕﺎﻩ اﻟﻬ ﯽ روﯼ ﻳ ﻚ ﻓﺮﻣ ﺎن ازﻟ ﯽ‬
‫ﺧ ﻮد ﺧ ﻂ ﺑﻄ ﻼن آ ﺸﻴﺪﻩ‪ ،‬و ﻣﻔﻬ ﻮﻣﺶ اﻳ ﻦ ه ﻢ ﻧﻴ ﺴﺖ آ ﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﻳ ﺎ اﻣ ﺎم ﻧ ﺴﺒﺖ‬
‫ﻧﺎرواﺋﯽ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ دادﻩاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻔﻬﻮم ﺻﺎف و ﺳﺎدﻩاش اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨ ﺪ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ‬
‫ﺑﺰرﮔﻮار ﺑﻨﺎم ﺻﺤﺎﺑﯽ‪ ،‬ﺑﻨﺎم راوﯼ‪ ،‬ﺑﻨﺎم ﻣﺤﺪث‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا و رﺳ ﻮل و اﻣ ﺎم او دروغ‬
‫ﺑﺴﺘﻪ و ﺑﻌﺪ در ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺁن درﻣﺎﻧﺪﻩاﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﮔﻮﻳﺎﺗﺮﯼ ﻧﻴ ﺰ در ﺁن ﻧﻬﻔﺘ ﻪ اﺳ ﺖ‪،‬‬
‫و ﺁن اﻳﻦ اﺳﺖ آ ﻪ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ در ه ﺮ ﻣﻘ ﺎﻣﯽ آ ﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺎ آﻮﺗ ﺎﻩﺑﻴﻨ ﯽ و ﻣﺤ ﺪود ﻓﻜ ﺮﯼ‬
‫ﺧﻮد ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻔﻬﻤﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻧﻤ ﯽﺧﻮاه ﺪ ﺑﻔﻬﻤ ﺪ آ ﻪ ﻧﻈ ﻢ ﻓﺮاﮔﻴ ﺮ ﺁﻓ ﺮﻳﻨﺶ آ ﻪ ﻣﻴﻠﻴﺎرده ﺎ‬
‫آﻬﻜﺸﺎن را ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺛﺎﻧﻴﻪاﯼ ﺻﺪ هﺰار آﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در ﺣﺮآﺖ دارد‪ ،‬آﻪ ه ﺮ ﻳ ﻚ از‬
‫اﻳﻦ آﻬﻜ ﺸﺎﻧﻬﺎ ﺷ ﺎﻣﻞ ﻣﻴﻠﻴﺎرده ﺎ ﺧﻮرﺷ ﻴﺪ اﺳ ﺖ‪ ،‬آ ﻪ وﺳ ﻌﺖ اﻳ ﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋ ﻪ ﺳﺮﺳ ﺎم‬
‫ﺁور از ﭘﺎﻧﺰدﻩ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﻧﻮرﯼ ﺗﺠﺎوز ﻣﯽآﻨﺪ‪ ،‬آﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺧﻮد ﻧﻮر ﺳ ﺎﻋﺘﯽ ﻳ ﻚ‬
‫ﻣﻴﻠﻴ ﺎرد آﻴﻠ ﻮﻣﺘﺮ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﭼﻨ ﻴﻦ ﻧﻈﻤ ﯽ ﻧﻤ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ ﺣﺘ ﯽ ﻳ ﻚ ﺳ ﺮ ﺳ ﻮزن‪ ،‬ﺣﺘ ﯽ ﻳ ﻚ‬
‫هﺰارم ﺳﺮ ﺳﻮزن ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬وﮔﺮﻧﻪ در ﺳﺮاﺳﺮ اﻳ ﻦ دﺳ ﺘﮕﺎﻩ ﺑﻴﻜ ﺮان ﺳ ﻨﮓ روﯼ‬
‫ﺳﻨﮓ ﺑﻨﺪ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ هﻢ ﺁﺧﻮﻧﺪ ﺑﺰرﮔﻮار ﺧﻮب ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻧ ﺸﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ اﻳ ﻦ ﺧ ﺪا‬
‫ﻏﻴﺮ از ﺁن ﺧﺪاﻳﯽ اﺳﺖ آﻪ ﻃﺒﻖ اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒﺮﻩ‪ ،‬ﺑ ﺮاﯼ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮش ﻣﻌﺠ ﻮن ﺗﻘﻮﻳ ﺖ‬
‫ﻗﻮﻩ ﺟﻤﺎع ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ و ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ دﻳﮕﺮش ﺑﺮاﯼ دﻓ ﻊ ﺑﻮاﺳ ﻴﺮ هﻠﻴﻠ ﻪ و ﺑﻠﻴﻠ ﻪ و ﻣﻠﻴﻠ ﻪ‬
‫ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻣﯽآﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﺮاﻗﺐ اﺳﺖ آ ﻪ آ ﺪاﻣﻴﻚ از ﻟ ﺸﻜﺮﻳﺎن ﺑﻨ ﯽﻣ ﺮوان رﻳ ﺶ ﺧ ﻮد را‬
‫‪١‬‬
‫ﻣﯽﺗﺮاﺷﺪ و ﺳﺒﻴﻠﺶ را ﺗﺎب ﻣﯽدهﺪ ﺗﺎ او را ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻣﺎهﯽ ﺑﯽﻓﻠﺲ آﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻓﻘﻴﻪ اﻋﻈﻢ ﺁﻳﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨﯽ‪ ،‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯼ اﺳﻼﻣﯽ )‪۶‬‬
‫ﺧ ﺮداد ‪ (١٣۶٠‬در ﻣﻌﺮﻓ ﯽ ﻧﻘ ﺶ ﻋﻈ ﻴﻢ روﺣ ﺎﻧﻴﻮن در ﺗ ﺪوﻳﻦ ﻓﻘ ﻪ و ﺣ ﺪﻳﺚ ﺷ ﻴﻌﻪ‬
‫اﻇﻬﺎر ﻣﯽدارد آ ﻪ‪" :‬در زﻣ ﺎن ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق ﺳ ﻼم اﻟ ﻪ ﻋﻠﻴ ﻪ هﻤ ﻴﻦ روﺣ ﺎﻧﻴﻮن‬

‫‪ -١‬ﺑﻪ ﺻﻔﺤﺎت ‪ ٣۵٢‬و ‪ ۵٣٨‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪٣١‬‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و در ﻏﻴﺒﺖ آﺒﺮﯼ هﻢ هﻤﻴﻦ روﺣﺎﻧﻴﻮن ﺑﻮدﻧﺪ آ ﻪ اﺣﻜ ﺎم اﺳ ﻼم را دﺳ ﺖ ﺑ ﻪ‬
‫دﺳﺖ دادﻧ ﺪ و دﺳ ﺘﻪ ﺑﻨ ﺪﯼ آﺮدﻧ ﺪ و ﺁﻧﻬ ﺎ را دﺳ ﺖ ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ و ﻧ ﺴﻞ ﺑ ﻪ ﻧ ﺴﻞ ﻣﻨﺘﻘ ﻞ‬
‫آﺮدﻧ ﺪ ﺗ ﺎ ﺑ ﻪ ﻣ ﺎ رﺳ ﻴﺪ"‪ .‬وﻟ ﯽ ﺧ ﻮد ﻓﻘﻴ ﻪ اﻋﻈ ﻢ ﻧﺨﻮاﺳ ﺘﻪ اﺳ ﺖ ﺑﺪاﻧ ﺪ آ ﻪ درﺳ ﺖ‬
‫هﻤﻴﻦهﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ ﺗﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ از ﻗﻮل هﻤﻴﻦ اﻣﺎم ﺻﺎدق و از ﻗﻮل ﺳﺎﻳﺮ اﻣﺎﻣ ﺎن‬
‫ﭼ ﻪ ﻗﺒ ﻞ از ﻏﻴﺒ ﺖ آﺒ ﺮﯼ و ﭼ ﻪ ﺑﺨ ﺼﻮص ﺑﻌ ﺪ از ﺁن‪ ،‬ه ﺮ ﻗ ﺪر ﺧﻮاﺳ ﺘﻨﺪ ﺣ ﺪﻳﺚ‬
‫ﺳ ﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ه ﺮ ﻗ ﺪر ﺧﻮاﺳ ﺘﻨﺪ ﺑ ﺪاﻧﻬﺎ ﺗﻬﻤ ﺖ ﻧ ﺎروا زدﻧ ﺪ‪ ،‬و ه ﺮ ﻗ ﺪر ﺧﻮاﺳ ﺘﻨﺪ ﺁﻧ ﺎﻧﺮا‬
‫ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺁوردﻧﺪ ﺗﺎ روﻧﻖ دآﺎن ﺧﻮد را ﺑﺎﻻ ﺑﺮدﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬

‫در اﻳﻦ "دآﺎن دﻳﻦ" از هﻤﺎن ﺁﻏﺎز آ ﺎر‪ ،‬ﺧ ﺪا و اﻧﺒﻴ ﺎء اوﻟ ﻮاﻟﻌﺰم و اﻣﺎﻣ ﺎن‬
‫و ﻣﻌ ﺼﻮﻣﺎن‪ ،‬ﺑ ﺼﻮرت آﺎﻻه ﺎﻳﯽ در درﺟ ﺎت ﻣﺨﺘﻠ ﻒ از ﻣﺮﻏﻮﺑﻴ ﺖ ﻃﺒﻘ ﻪﺑﻨ ﺪﯼ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎزﻩ در اﻳﻦ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪﯼ ﺑﺨ ﻼف ﺁﻧﭽ ﻪ ﻣﻤﻜ ﻦ اﺳ ﺖ اﻧﺘﻈ ﺎر رود‪ ،‬ﻣﻘ ﺎم واﻗﻌ ﯽ‬
‫ﺁﻧﺎن ﻣﻼك ﻣﺮﻏﻮﺑﻴﺖ ﻧﺒﻮد‪ ،‬درﺟﻪ ﻣﺸﺘﺮﯼﭘﺴﻨﺪﯼ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻼك ﺑﻮد‪ .‬ﻣ ﺜﻼ ﺧ ﻮد رﺳ ﻮل‬
‫اآ ﺮم‪ ،‬ﺟ ﺎﯼ درﺟ ﻪ اوﻟ ﯽ را در اﻳ ﻦ ﻗﻴﻤ ﺖﮔ ﺬارﯼ ﻧﺪاﺷ ﺖ و ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﻋﻠ ﯽ ﺟﻨ ﺴﯽ‬
‫ﮔﺮاﻧﻘﻴﻤﺖ وﻟﯽ آﻢ ﻣﺼﺮف ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬اﻣ ﺎم ﺣ ﺴﻦ‪ ،‬اﻣ ﺎم ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ‪ ،‬اﻣ ﺎم ﻣﺤﻤ ﺪ‬
‫ﺗﻘﯽ‪ ،‬اﻣﺎم ﻋﻠﯽ اﻟﻨﻘﯽ‪ ،‬اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻋﺴﮕﺮﯼ‪ ،‬اﺻﻼ ﺟﻨﺲهﺎﯼ ﻣﺮﻏ ﻮب ﻧﺒﻮدﻧ ﺪ‪ .‬اﻣ ﺎم‬
‫ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺼﻮرت ﻋﻤﺪﻩﻓﺮوش و ﺗﻬﻴ ﻪآﻨﻨ ﺪﻩ و ﺗﺤﻮﻳ ﻞدهﻨ ﺪﻩ "ﺟ ﻨﺲ‬
‫ﺟﻮر" ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻮد و ﺧﻮدش آﺎﻻﻳﯽ ﻣﺸﺘﺮﯼﭘﺴﻨﺪ ﻧﺒﻮد‪ .‬در ﻋﻮض اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ‪،‬‬
‫اﻣﺎم زﻳﻦاﻟﻌﺎﺑ ﺪﻳﻦ‪ ،‬اﻣ ﺎم ﻣﻮﺳ ﯽ ﺑ ﻦ ﺟﻌﻔ ﺮ‪ ،‬اﻣ ﺎم رﺿ ﺎ‪ ،‬اﺟﻨ ﺎس ﺧﻴﻠ ﯽ ﻣﺮﻏ ﻮب ﺑ ﻪ‬
‫ﺷﻤﺎر ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ اﻟﻌﺒﺎس و ﻋﻠﯽ اآﺒﺮ و ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﺴﻠﻢ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺁﻧﻜﻪ اﻣ ﺎم‬
‫ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﺟﺰو اﺟﻨﺎس درﺟﻪ اول ﻗﻴﻤﺖﮔﺬارﯼ ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫در دآﺎن دﻳﻦ‪،‬آ ﻪ روز ﺑ ﻪ روز ﭘﺮروﻧ ﻖﺗ ﺮ ﻣ ﯽﺷ ﺪ‪،‬آﺎﻻه ﺎﯼ درﺟ ﻪ دوم و‬
‫ﺳﻮﻣﯽ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻓﺮاواﻧﯽ ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪ آ ﻪ آ ﺎر ه ﺮ ﺟ ﻮر ﻣ ﺸﺘﺮﯼ را راﻩ ﻣ ﯽاﻧ ﺪاﺧﺖ‪:‬‬
‫ﺻ ﺪهﺎ ﻧ ﺴﺨﻪ از اﺋﻤ ﻪ‪ ،‬ﺑﺨ ﺼﻮص از اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق‪ ،‬ﺑ ﺮاﯼ اﻧ ﻮاع ﺑﻴﻤﺎرﻳﻬ ﺎ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮد‪ :‬ﺁﺑﻠﻪ رﻳﺰﻩ‪ ،‬درد آﻤﺮ و درد ﻧﺎف‪ ،‬ﻗﺮاﻗﺮ ﺷﻜﻢ‪ ،‬ﺟﻦزدﮔﯽ‪ ،‬درد ﺑﻮاﺳﻴﺮ‬
‫و ﺷ ﻘﻴﻘﻪ‪ ،‬درد ﻋ ﻮرت‪ ،‬ﺑ ﺎز آ ﺮدن ﻳﺒﻮﺳ ﺖ‪ ،‬ﻋﻘ ﺮب ﮔﺰﻳ ﺪﮔﯽ‪ ،‬اﺧ ﺘﻼل ﻣ ﺸﺎﻋﺮ و‬
‫ﻏﻴﺮﻩ وﻏﻴﺮﻩ )آﻪ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺟﺎﻣﻌﯽ از ﺁﻧﻬﺎ را هﻢ در آﺘﺎب ﻣﺴﺘﻄﺎب ﻣﻔﺎﺗﻴﺢاﻟﺠﻨﺎن و‬
‫ه ﻢ در ﺻ ﻔﺤﺎت ‪ ۴۴٢‬و ‪ ۴۴٣‬آﺘ ﺎب ﺣﺎﺿ ﺮ ﺧﻮاهﻴ ﺪ ﻳﺎﻓ ﺖ(‪ .‬هﻤﭽﻨ ﻴﻦ ﻧ ﺴﺨﻪه ﺎﯼ‬

‫‪٣٢‬‬
‫ﻣﺘﻌ ﺪدﯼ ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﻮردﯼ ﺧ ﺎص آ ﻪ ﻇ ﺎهﺮا ﻃﺎﻟﺒ ﺎن ﻓﺮاواﻧ ﯽ ﭼ ﻪ در ﻣﻴ ﺎن ﺧ ﻮد‬
‫دآﺎﻧﺪاران دﻳﻦ و ﭼﻪ در ﻣﻴﺎن ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن دآﺎن داﺷﺖ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮد‪ :‬ادوﻳﻪ و اﻃﻌﻤ ﻪ و‬
‫ادﻋﻴﻪ ﻧﺎﻓﻊ ﺑﺮاﯼ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻗﻮﻩ ﻣﺠﺎﻣﻌ ﺖ آ ﻪ ﺣﺘ ﯽ ﻧ ﺴﺨﻪ ﺑﻌ ﻀﯽ از ﺁﻧﻬ ﺎ ﻣ ﺴﺘﻘﻴﻤﺎ در‬
‫ﻋﺮش اﻟﻬﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد )ﺑﺮاﯼ اﻳﻨﻜﻪ ﺗ ﺼﻮر ﺟ ﺴﺎرﺗﯽ را در اداﯼ اﻳ ﻦ ﻣﻄﺎﻟ ﺐ‬
‫ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺪﻳﺚه ﺎﯼ "ﻣﻌﺘﺒ ﺮي" آ ﻪ ﺑﺨ ﺼﻮص ﺗﻮﺳ ﻂ ﻋﻼﻣ ﻪ ﺑﺰرﮔ ﻮار ﻣﺠﻠ ﺴﯽ‪،‬‬
‫اﻋﻈﻢ ﻣﺤﺪﺛﻴﻦ‪ ،‬از ﻗﻮل ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ و ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ و اﻗ ﻼ ﺷ ﺶ ﺗ ﻦ از اﺋﻤ ﻪ و‬
‫ﺑﺨﺼﻮص از اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق‪ ،‬در ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار و ﺣﻠﻴﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ ﺁﻣﺪﻩ و ﺗﻌ ﺪادﯼ از‬
‫ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻌﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧ ﻪ در ﺻ ﻔﺤﺎت ‪ ۵١٢‬ﺗ ﺎ ‪ ۵١۶‬آﺘ ﺎب ﺣﺎﺿ ﺮ ﻧﻘ ﻞ ﺷ ﺪﻩاﻧ ﺪ ﻣﺮاﺟﻌ ﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﺋﻴﺪ(‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﯽ آﺎﻻه ﺎﯼ دﻳﮕ ﺮ را‪ ،‬دآﺎﻧ ﺪاران دﻳ ﻦ از ﺻ ﻮرت ﻗﺒﻠ ﯽ ﺧﻮدﺷ ﺎن آ ﻪ‬
‫ﺧﻴﻠﯽ ﻣﺸﺘﺮﯼﭘﺴﻨﺪ ﻧﺒﻮد‪ ،‬درﺁوردﻧﺪ و ﺑﺼﻮرﺗﯽ ﺑﺎب ﭘ ﺴﻨﺪ ﻋﺮﺿ ﻪ آﺮدﻧ ﺪ‪ .‬ﻳﻜ ﯽ از‬
‫ﺁﻧﻬ ﺎ "ﺗﻘﻴ ﻪ" ﺑ ﻮد آ ﻪ از ﻣﻔﻬ ﻮم اوﻟﻴ ﻪ ﺧ ﻮد آ ﻪ ﻳ ﻚ ﺗﺎآﺘﻴ ﻚ ﺟﻨﮕ ﯽ ﺑ ﺮاﯼ ﻣﺒ ﺎرزﻩ ﺑ ﺎ‬
‫دﺳ ﺘﮕﺎﻩ ﺧﻼﻓ ﺖ ﺑ ﻮد ﺑﻴ ﺮون ﺁﻣ ﺪ و ﺻ ﻮرت ﻳ ﻚ دروﻏﮕ ﻮﻳﯽ واﺟ ﺐ ﭘﻴ ﺪا آ ﺮد و‬
‫ﻣﺠﻮز ﺷﺮﻋﯽ ﺗﺮﺳﻮ ﺑﯽﻏﻴﺮﺗﯽ ﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﮕﻔﺘ ﻪ ﺷ ﺮﻳﻌﺘﯽ ﺑ ﻪ ﻓﻠ ﺴﻔﻪ "ﺣ ﻖ ﻧ ﺸﺎﻳﺪ ﮔﻔ ﺖ‬
‫‪١‬‬
‫ﺟﺰ زﻳﺮ ﻟﺤﺎف" ﺗﺒﺪﻳﻞ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫دﻳﮕﺮﯼ "ﺷﻚ" و آﺮاﻣﺎت ﻓﺮاوان ﺁن ﺑﻮد آﻪ ﻣﺸﻜﻞﮔﺸﺎﯼ ﻏﺎﻟﺐ ﮔﺮﻓﺘﺎرﻳﻬ ﺎ‬
‫‪٢‬‬
‫ﻣﯽﺷﺪ و ﻧﻴﺰ ﺳﻴﺪ ﺑﺎزﯼ‪ ،‬و اﻣﺎﻣﺰادﻩ ﺳ ﺎزﯼ آ ﻪ ﺁﻧﻬ ﺎ ﻧﻴ ﺰ آﺮاﻣ ﺎت ﺑ ﺴﻴﺎر داﺷ ﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘ ﻪ اﺟﻨ ﺎس دﻳﮕ ﺮﯼ ه ﻢ در هﻤ ﻴﻦ زﻣﻴﻨ ﻪ ﺳ ﺎﺧﺘﻪ و ﻋﺮﺿ ﻪ ﺷ ﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﻣﻌﺠ ﺰﻩ‬
‫ﺳﺎزﯼ‪ ،‬ﺧﻮاﺑﻨﻤﺎ ﺷﺪن‪ ،‬آ ﺸﻒ آﺮاﻣ ﺎت‪ ،‬ﺟ ﻦ‪ ،‬هﻤ ﺰاد‪ ،‬ﺁل و ﺑﺨﺘ ﻚ‪ ،‬ﺳ ﺤﺮ و ﺟ ﺎدو‪،‬‬
‫ﻃﻠﺴﻢ و ﻋﺰاﺋﻢ‪ ،‬ﭼﺸﻢ ﺑﺪ و ﻏﻴﺮﻩ و ﻏﻴﺮﻩ آﻪ اﺣﺘﻴﺎج زﻳﺎد ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺑﻤﻮازات ﺁﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻳﻜﺪﺳﺘﻪ اﺟﻨ ﺎس ﭘﺮﻣ ﺸﺘﺮﯼ از ﻧ ﻮع دﻳﮕ ﺮﯼ ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﺮاﯼ رﻓ ﻊ‬
‫ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﮔﺮﻓﺘﺎرﻳﻬﺎﯼ ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ ﺑﻪ دآ ﺎن ﺁﻣ ﺪ‪ ،‬آ ﻪ ﺑ ﺎ اﺳ ﺘﻔﺎدﻩ از ﺁﻧﻬ ﺎ دﻳﮕ ﺮ ﻣ ﻮﻣﻦ‬
‫اﺣﺘﻴﺎج ﻧﺪاﺷﺖ ﻣ ﺜﻼ ﺑ ﺮاﯼ ﭘﺮداﺧ ﺖ ﻗ ﺮض ﺧ ﻮد‪ ،‬ﻳ ﺎ ﺑ ﺮاﯼ ﺧﻼﺻ ﯽ از زﻧ ﺪان‪ ،‬ﻳ ﺎ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻃﻌﺎم ﻳﺎ ﺑﺮاﯼ ﭘﻴﺪا آﺮدن ﻗﺎﻃﺮ ﻳﺎ ﻏﻼم ﮔﻤﺸﺪﻩاش ﻳﺎ دﻓ ﻊ ﺷ ﺮ دﺷ ﻤﻦ‬
‫ﻧﺎﺑﻜﺎرش‪ ،‬از راهﻬﺎﯼ ﺳﻨﺘﯽ آ ﻪ آ ﻢ و ﺑ ﻴﺶ زﺣﻤ ﺖ داﺷ ﺖ و ﻧﺘﻴﺠ ﻪاش ﻧﻴ ﺰ ﻗﻄﻌ ﯽ‬
‫ﻧﺒ ﻮد‪ ،‬ﻋﻤ ﻞ آﻨ ﺪ‪ .‬هﻤ ﻪ اﻳ ﻦ ﻣ ﺸﻜﻼت ﺑ ﺎ ادﻋﻴ ﻪ ﻣﺠ ّﺮﺑ ﻪ ﻳ ﺎ ﺑ ﺎ ﻧﻔ ﺮﻳﻦه ﺎ ﻣﺠﺮّﺑ ﻪ ﺣ ﻞ‬

‫‪ -١‬ﺑﻪ ﺻﻔﺤﺎت ‪ ٢۴٧‬ﺗﺎ ‪ ٢۵٣‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺑﻪ ﺻﻔﺤﺎت ‪٢٥٣‬ﺗﺎ ‪ ٢٥٧‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪٣٣‬‬
‫ﻣ ﯽﺷ ﺪ‪ ،‬آ ﻪ اﻟﺒﺘ ﻪ هﻤ ﻪ ﺁﻧﻬ ﺎ اﻣﺘﺤ ﺎن ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد‪ ،‬زﻳ ﺮا از ﻃﺮﻳ ﻖ ﻣ ﺴﺘﻘﻴﻢ اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ‬
‫ﺻﺎدق ﺑﻪ دآﺎن رﺳﻴﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬و رﺳﺎﻧﻨﺪﮔﺎن ﺁن ﻧﻴﺰ راوﻳ ﺎﻧﯽ ﺑ ﺴﻴﺎر ﺑﺰرﮔ ﻮار ﺑﻮدﻧ ﺪ‪،‬‬
‫هﻤ ﻪ ﻋ ﺎﻟﻢ رﺑ ﺎﻧﯽ‪ ،‬هﻤ ﻪ رﺿ ﻮان ﻣﻘ ﺎم‪ ،‬و ﻏﺎﻟﺒ ﺎ زﺑﺪةاﻟﻤﺤ ﺪﺛﻴﻦ‪ .‬و ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ آﺎﻻه ﺎﯼ‬
‫ﺟﻤﻊ و ﺟﻮر ﺑﻮد آﻪ دآﺎن دﻳﻦ ﭘﺎ ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﭘﺮ ﺑﺮآﺖ ﺻﻔﻮﯼ ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫دوران ﺻ ﻔﻮﻳﻪ‪ ،‬دوران ﺗﺤ ﻮﻟﯽ ﺑﻨﻴ ﺎدﯼ در ﺗ ﺎرﻳﺦ اﻳ ﺮان ﺑ ﻮد‪ .‬دورﻩاﯼ ﺑ ﻮد‬
‫آ ﻪ در ﺁن اﻳ ﺮان ﻗﺮﻳ ﺐ ه ﺰار ﺳ ﺎل ﭘ ﺲ از ﺳ ﻘﻮط ﺷﺎهﻨ ﺸﺎهﯽ ﺧ ﻮد ﺑ ﺎر دﻳﮕ ﺮ ﺑ ﻪ‬
‫وﺣﺪت ﻣﻠﯽ و ﻳﻜﭙﺎرﭼﮕﯽ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﯽ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ و ﺑﺎر دﻳﮕﺮ از ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳ ﯽ و‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺮﺧﻮردار ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻋﺼﺮ اﻳﺮاﻧﯽ ﺑﻨﻴﺎد ﻧﻬﺎدﻩ ﺷ ﺪ آ ﻪ هﻨ ﻮز‬
‫هﻢ ﺣﺎآﻤﻴﺖ ﻣﻠ ﯽ و ﻣﺮزه ﺎﯼ ﺟﻐﺮاﻓﻴ ﺎﻳﯽ ﺷ ﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷ ﺪﻩ ﺧ ﻮد را ﻣﺮه ﻮن ﺁن دوران‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﻟﯽ اﻳﻦ ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﺟﺎﻧ ﺐ آ ﺎر‪ ،‬و ﺑ ﻪ اﺻ ﻄﻼح اﻣ ﺮوزﯼ ﻳﻜ ﺮوﯼ ﺳ ﻜﻪ ﺑ ﻮد‪.‬‬
‫روﯼ دﻳﮕﺮ ﺳﻜﻪ اﻳﻦ ﺑﻮد آﻪ درﺳﺖ در هﻤﻴﻦ دوران ﺑﺴﺎط ﺳﻮداﯼ ﭼﻨ ﺪ ﺻ ﺪ ﺳ ﺎﻟﻪ‬
‫دآﺎﻧﺪاران دﻳﻦ از ﺻﻮرت اوﻟﻴﻪ دآﺎن ﺧﺎرج ﺷﺪ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻚ "ﺳﻮﭘﺮﻣﺎرآﺖ"‬
‫ﻋﺼﺮ ﺟﺪﻳﺪ درﺁﻣﺪ‪ ،‬آﻪ اﻳﻦ ﺑﺎر ﺧﻮد ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻴﺰ در ﺁن ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬارﯼ آﺮدﻩ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ‪" ،‬ﻓﺮوﺷﮕﺎﻩ"‪ ،‬آﺎر ﺧﻮد را وﺳﻌﺖ داد و در ﺳﺮاﺳ ﺮ‬
‫اﻳﺮان در هﺮ ﺷﻬﺮ‪ ،‬هﺮ ﻣﺤﻠﻪ‪ ،‬هﺮ روﺳﺘﺎ‪ ،‬هﺮ ﻗﺮﻳﻪ‪ ،‬ﺷﻌﺒﻪ داﻳ ﺮ آ ﺮد‪ .‬ادارﻩ اﻣ ﻮر‬
‫ﻓﺮوﺷﮕﺎﻩ ﻣﺮآ ﺰﯼ را ﻓﻘﻬ ﺎﯼ اﻋﻈ ﻢ‪ ،‬ﻣﺠﺘﻬ ﺪﻳﻦ ﻋﻈ ﺎم‪ ،‬ﺻ ﺪرهﺎﯼ ﺧﺎﺻ ﻪ و ﻋﺎﻣ ﻪ‪،‬‬
‫ﺷﻴﺦ اﻻﺳﻼمهﺎ‪ ،‬ﺛﻘﺔاﻻﺳﻼمهﺎ‪ ،‬زﺑﺪةاﻻﻣﺤﺪﺛﻴﻦهﺎ و ﺣﻜﺎم آﻞ و ﺟﺰء ﺷﺮع ﺑﻪ ﻋﻬ ﺪﻩ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ادارﻩ ﺷﻌﺐ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺁﻧﺮا ﺑﺘﺮﺗﻴﺐ اهﻤﻴﺖ اﻳﻦ ﺷﻌﺒﻪهﺎ درﺟﺎت ﻣﺨﺘﻠﻔ ﯽ از‬
‫ﻣﺪرﺳﺎن‪ ،‬ﻣﺘﻮﻟﻴﺎن‪ ،‬ﻣﻼﻳﺎن‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻤﺎزهﺎ‪ ،‬رﻣﺎﻻن و ﻏﻴﺮﻩ و ﻏﻴﺮﻩ ﻋﻬﺪﻩ دار ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬و‬
‫اﻟﺒﺘﻪ وﺳﻌﺖ آﺎر‪ ،‬ﻧﺤﻮﻩ آﺎر را ﻋﻮض ﻧﻜﺮد‪ ،‬ﻓﻘﻂ روﻧﻖ ﺑ ﺎزار زﻳ ﺎدﺗﺮ ﺷ ﺪ‪ .‬رﻳ ﺎﯼ‬
‫آﻬ ﻦ اداﻣ ﻪ ﻳﺎﻓ ﺖ و دروغﭘﺮدازﻳﻬ ﺎ ﻧﻴ ﺰ ﺑﺮﻗ ﺮار ﻣﺎﻧ ﺪ‪ ،‬و ﺑ ﻪ ﻃﺒﻘ ﻪﺑﻨ ﺪﯼ آﺎﻻه ﺎﯼ‬
‫ﻣﺮﻏﻮب و ﻧﺎﻣﺮﻏﻮب ﺧﻠﻠﯽ وارد ﻧﻴﺎﻣﺪ‪.‬‬
‫وﻟﯽ اﻳﻦ ﺑﺎر آﺎرﮔﺮداﻧﺎن ﺑﺰرﮔ ﻮار ﭘ ﺎ از ﻣﻘ ﺎم دآﺎﻧ ﺪارﯼ ﻓﺮاﺗ ﺮ ﮔﺬاﺷ ﺘﻨﺪ و‬
‫ﺟﺰﺋﯽ از اﺟﺰاﯼ دﺳﺘﮕﺎﻩ ﺣﺎآﻢ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ذاآ ﺮ ﺳ ﻴﺪ اﻟ ﺸﻬﺪاء ﺑﻤﻘ ﺎم "ﺑﻴ ﻀﻪدار اﺳ ﻼم"‬
‫رﺳ ﻴﺪ و روﺿ ﻪ ﺧ ﻮان دﻋ ﺎﮔﻮ ﺑ ﻪ ﻣﻼذاﻻﻧ ﺎﻣﯽ و ﺣﺠﺔاﻻﺳ ﻼﻣﯽ و "ﭘﺮﭼﻤ ﺪارﯼ‬
‫ﺷﻴﻌﻪ ﻋﻠﻲ" ارﺗﻘﺎ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺻﻔﻮﯼ "آﻠﺐ ﺁﺳﺘﺎن ﻋﻠﻲ" ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺎﻳﺐ ﺑﺮ ﺣﻖ‬

‫‪٣٤‬‬
‫ﻋﻠﯽ ﻧﻴﺰ ﻣﻘﺎم ﺳﮕﺒﺎن ﻳﺎﻓﺖ و اﻋﻼم آﺮد آﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺨ ﺎﻃﺮ ﭘﻴ ﺸﺮﻓﺖ اﺳ ﻼم‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣ ﺖ‬
‫را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ از اﻣﺎم ﻋ ﺼﺮ‪ ،‬ﺁﻧﻬ ﻢ ﺑﻄ ﻮر ﻣﻮﻗ ﺖ ﺑ ﻪ ﭘﺎدﺷ ﺎﻩ ﺷ ﻴﻌﻪ ﺗﻔ ﻮﻳﺾ آ ﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﺑ ﺎزار ﺳ ﻮداﻳﯽ آ ﻪ اآﻨ ﻮن ﭘﻬﻨ ﺎﻳﯽ ﺑ ﻪ وﺳ ﻌﺖ ﺳﺮﺗﺎﺳ ﺮ اﻳ ﺮان ﻳﺎﻓﺘ ﻪ ﺑ ﻮد‪،‬‬
‫دآﺎﻧﺪاران دﻳﻦ زاﻧﻮ ﺑﻪ زاﻧﻮﯼ ﺷﺎهﺎن ﺻﻔﻮﯼ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ رﺗﻖ و ﻓﺘﻖ اﻣﻮر ﺷ ﻴﻌﻪ‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻨ ﺪ‪ :‬ه ﺰاران ﻣﻬﺪوراﻟ ﺪم‪،‬ﻣﺮﺗ ﺪ‪ ،‬زﻧ ﺪﻳﻖ‪ ،‬ﻣﺤ ﺎرب‪ ،‬ﻣﻠﺤ ﺪ‪ ،‬ﻣﻨ ﺎﻓﻖ‪ ،‬ﻣﻔ ﺴﺪ ﻓ ﯽ‬
‫اﻻرض و ﻳﺎﻏﯽ و ﻃﺎﻏﯽ را ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻴﺮﻏ ﻀﺒﺎن ﺷ ﺎهﯽ ﺳ ﭙﺮدﻧﺪ‪ ،‬و دﻩه ﺎ ه ﺰار از‬
‫ﻣﻼﻋ ﻴﻦ دﺳ ﺖ دوم ﭼ ﻮن زﻧﺎآ ﺎران و ﻻﻃﻴ ﺎن و دزدان و ﻃﻨﺒﻮرزﻧ ﺎن و دﻳﻮﺛ ﺎن‪،‬‬
‫ﺑﺨﺼﻮص ﺁﻧﻬ ﺎﻳﯽ را آ ﻪ در اﻃﺎﻋ ﺖ از اﺣﻜ ﺎم ﺣﺠ ﺞ اﺳ ﻼم آﻮﺗ ﺎهﯽ ﻣ ﯽآﺮدﻧ ﺪ و‬
‫اﺣﻴﺎﻧﺎ وﺟﻮﻩ ﺑﺮﻳّﻪ و ﺧﻤﺲ و زآﺎت و ﺣﻖ ﺳﺎدات را هﻢ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﻧﻤﯽرﺳ ﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬در‬
‫اﺧﺘﻴﺎر ﻓﺮاﺷﺎن رﺟﻢ و ﺣﺪ و ﺗﻌﺰﻳﺮ و ﺗﺎدﻳﺐ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫وﻟﯽ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن‪ ،‬داﻣﻨ ﻪ ﻋﻤ ﻞ ﺁﻧ ﺎن از اﻳ ﻦ ﺣ ﺪ ﺑ ﺎﻻﺗﺮ رﻓ ﺖ و "رﺗ ﻖ و‬
‫ﻓﺘﻖ اﻣﻮر ﻏﻴﺮﺷﺮﻋﻴﻪ" را ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻣﻞ ﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﺎ ﻣﺴﺎﻋﺪ ﺷﺪن ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﻴ ﺎد ﺁوردﻧ ﺪ‬
‫آﻪ در ﻣﻨﻄﻖ وﻻﻳﺖ ﻓﻘﻴﻪ اﺻﻮﻻ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻏﻴﺮﺷﺮﻋﻴﻪاﯼ وﺟ ﻮد ﻧ ﺪارد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﺑ ﺮ‬
‫هﻤ ﻪ اﻣ ﻮر دﻳﮕ ﺮ ﻣﻤﻠﻜ ﺖ ﻧﻴ ﺰ از ﺳﻴﺎﺳ ﺖ و ﺗﺠ ﺎرت و ﺻ ﻠﺢ و ﺟﻨ ﮓ و ﻣﺎﻟﻴ ﺎت‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﻃﺒﺎﺑﺖ و ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﺪرﻳﺲ و هﻨﺮ و ادب‪ ،‬اﻧﮕ ﺸﺖ ﮔﺬاﺷ ﺘﻨﺪ و ﺗﺮﺗﻴﺒ ﯽ دادﻧ ﺪ‬
‫آﻪ هﻴﭽﻴﻚ از اﻳﻦ اﻣﻮر‪ ،‬ﺟﺮﻳ ﺎﻧﯽ در ﺟﻬ ﺖ ﺧ ﻼف راﯼ و ﻧﻈ ﺮ ﻧ ﻮاب اﻣ ﺎم زﻣ ﺎن‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاﯼ ﻏﺎﻟ ﺐ ﭘﺎدﺷ ﺎهﺎن ﺻ ﻔﻮﯼ‪ ،‬ﺗﻌ ﺼﺐ در ﺷ ﻴﻌﻴﮕﺮﯼ ﺑ ﻴﺶ از ﺁﻧﻜ ﻪ‬
‫ﻳﻚ اﻋﺘﻘﺎد ﻣﺬهﺒﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﻚ ﺗﺎآﺘﻴﻚ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺑﻮد‪ ،‬زﻳ ﺮا در ﻧﻔ ﺲاﻻﻣ ﺮ دوﻟ ﺖ ﺻ ﻔﻮﯼ‬
‫ﻳﻚ دوﻟﺖ ﻟﺸﮕﺮﯼ ﺑﻮد آﻪ ﻣﺬهﺐ را ﻓﻘﻂ اﺑﺰار آﺎر ﺧﻮد ﻗﺮار دادﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ هﻤﻪ‬
‫ﺷﺎهﺎن ﺻﻔﻮﯼ )ﺑﺨﺼﻮص ﺷﺎﻩ ﻋﺒ ﺎس اول( ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ ﺑ ﺎ ﻣ ﺴﻴﺤﻴﺎن ﻧﺎﺳ ﺎزﮔﺎر ﻧﺒ ﻮد‪،‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ رواﺑﻂ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮﺑﯽ هﻢ ﺑﺎ ﺁﻧﺎن داﺷ ﺘﻨﺪ‪ .‬ﺟﻬ ﺎﻧﮕﺮدان ﻣ ﺴﻴﺤﯽ ﻣﺘﻌ ﺪدﯼ ﺑ ﺎ‬
‫ﮔﺮﻣﯽ ﺗﻤﺎم ﺗﻮﺳﻂ درﺑ ﺎر ﺻ ﻔﻮﯼ ﭘ ﺬﻳﺮاﻳﯽ ﻣ ﯽﺷ ﺪﻧﺪ و ﮔ ﺎﻩ ﻧﻴ ﺰ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﭘﻴﺘﺮودﻻواﻟ ﻪ‬
‫اﻳﺘﺎﻟﻴﺎﻳﯽ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺑﻠﻨﺪ در درﺑﺎر ﻣﯽﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﻩ ﻋﺒ ﺎس ﺑ ﻪ آ ّﺮات هﻴﺌ ﺖه ﺎﻳﯽ را ﺑ ﻪ‬
‫درﺑﺎرهﺎﯼ ﻣﺴﻴﺤﯽ ﻟﻬﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺠﺎرﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻮهﻴﻤﺎ‪ ،‬اﺗﺮﻳﺶ و اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ ﺑﺎ اﻳ ﻦ‬
‫دوﻟﺘﻬ ﺎ ﻋﻠﻴ ﻪ دوﻟ ﺖ ﻋﺜﻤ ﺎﻧﯽ ﭘﻴﻤ ﺎن اﺗﺤ ﺎد ﺑﺒﻨﺪﻧ ﺪ‪ .‬ﺗﻌ ﺼﺒﯽ آ ﻪ او و ﺳ ﺎﻳﺮ ﭘﺎدﺷ ﺎهﺎن‬
‫ﺻ ﻔﻮﯼ اﺑ ﺮاز ﻣ ﯽداﺷ ﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻓﻘ ﻂ در ﻣ ﻮرد دﺷ ﻤﻨﯽ ﺑ ﺎ اه ﻞ ﺗ ﺴﻨﻦ ﺑ ﻮد‪ .‬زﻳ ﺮا ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﺗﺎﻣﻴﻦ وﺣﺪت ﻣﻠﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ دوﻟﺘﻬ ﺎﯼ ﺳ ﻨﯽ ﻋﺜﻤ ﺎﻧﯽ و ازﺑ ﻚ در دو ﺳ ﻮﯼ ﻏ ﺮب و‬
‫ﺷﺮق اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ دﺷﻤﻨﯽ اﺣﺘﻴﺎج داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ را ﻋﻠﻤﺎ و ﻓﻘﻬﺎﯼ ﺑﺰرﮔﻮار‬

‫‪٣٥‬‬
‫ﻋ ﺼﺮ ﻧﻴ ﺰ ﺑﺨ ﻮﺑﯽ ﻣ ﯽداﻧ ﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟ ﯽ اﺷ ﻜﺎل ﺷ ﺮﻋﯽ ﺑ ﺮاﯼ ﺁن ﻧﻤ ﯽدﻳﺪﻧ ﺪ ﻳ ﺎ ﻻاﻗ ﻞ‬
‫ﺿﺮورﯼ ﻧﻤﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ آﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺷﻜﺎﻟﯽ را ﺑ ﺮوﯼ ﺧ ﻮد ﺑﻴﺎورﻧ ﺪ‪ ،‬زﻳ ﺮا اﻳ ﻦ اﻣ ﺮ ﺑ ﺎ‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ واﻗﻌﯽ ﺁﻧﺎن آﻪ ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻧﻔﻮذ روﺣﺎﻧﻴﺖ در هﻤﻪ اﻣﻮر ﻣﺬهﺒﯽ و ﻏﻴ ﺮ ﻣ ﺬهﺒﯽ‬
‫ﻣﻤﻠﻜﺖ ﺑﻮد ﺗﻀﺎدﯼ ﭘﻴﺪا ﻧﻤﯽآﺮد‪ .‬ﺧﻮد ﺷ ﺎﻩ اﺳ ﻤﺎﻋﻴﻞ ﻧﻴ ﺰ ﻣﺨ ﺎﻟﻔﺘﯽ ﻧﺪاﺷ ﺖ آ ﻪ در‬
‫ﺟﻨﮓ ﭼﺎﻟﺪران ﺳﭙﺎهﻴﺎن ﻗﺰﻟﺒﺎش او ﺑ ﺎ ﻓﺮﻳ ﺎد "اﺷ ﻬﺪ ان اﺳ ﻤﻌﻴﻞ وﻟ ﯽ اﷲ" ﺧ ﻮد را‬
‫ﺑﻪ ﻋﺴﺎآﺮ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺑﺰﻧﻨﺪ!‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺳﻴﺎﺳﺘﯽ‪ ،‬اﮔ ﺮ ه ﻢ در آﻮﺗ ﺎﻩ ﻣ ﺪت از ﻧﻈ ﺮ آﻤ ﻚ ﺑ ﻪ اﺳ ﺘﻘﺮار وﺣ ﺪت‬
‫ﻣﻠﯽ و ﺗﺜﺒﻴﺖ هﻮﻳﺖ ﺳﻴﺎﺳﯽ اﻳ ﺮان ﺑ ﻪ ﺳ ﻮد اﻳ ﻦ آ ﺸﻮر ﺑ ﻮد‪ ،‬در درازﻣ ﺪت ﺑﻘ ﺪرﯼ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﺮاﻧﯽ ﺷﻮم و ﻧﺎﻓﺮﺟ ﺎم ﺑ ﻮد آ ﻪ واﻗﻌ ﺎ ﻧﻤ ﯽﺗ ﻮان ﺑ ﺎ ﻗﺎﻃﻌﻴ ﺖ ﻗ ﻀﺎوت‬
‫آﺮد آﻪ ﺁﻳﺎ اﻳ ﻦ ﺁزﻣ ﺎﻳﺶ ﺑ ﺰرگ ﺗ ﺎرﻳﺦ اﻳ ﺮان در ﻧﻬﺎﻳ ﺖ اﻣ ﺮ ﺑ ﻪ ﺳ ﻮد ﻳ ﺎ ﺑ ﻪ زﻳ ﺎن‬
‫آﺸﻮر ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ ؟ ﺑﻬ ﺮ ﺣ ﺎل ﺷ ﻚ ﻧﻴ ﺴﺖ آ ﻪ از دوران ﺻ ﻔﻮﻳﻪ ﺑ ﻪ ﺑﻌ ﺪ‪ ،‬ﻣﻮرﻳﺎﻧ ﻪ‬
‫ﺁﺧﻮﻧﺪ دﻳﮕ ﺮ ﻧ ﻪ ﺑ ﻪ ﺻ ﻮرت ﭘﻨﻬ ﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ ﺁﺷ ﻜﺎرا ﺑ ﻪ ﻓﺮﺳ ﻮدن و ﭘ ﻮك آ ﺮدن اﻳ ﻦ‬
‫ﺑﻨﺎﯼ ﻇﺎهﺮا اﺳﺘﻮار ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬و زﻣﻴﻨﻪ ﻗﻄﻌﯽ ﺁﻧ ﺮا ﻓ ﺮاهﻢ ﺁورد آ ﻪ اﻳ ﻦ ﺑﻨ ﺎ روزﯼ‬
‫ﺧﻮاﻩ ﻧﺎﺧﻮاﻩ ﻓﺮو رﻳﺰد‪ ،‬وﻟﻮ ﺁﻧﻜ ﻪ اﺳ ﺘﺤﻜﺎم ﺑﻨ ﺎ‪ُ ،‬ﺑ ﺮو ِز ﭼﻨ ﻴﻦ ﻓﺎﺟﻌ ﻪاﯼ را ﺗ ﺎ ﭘﺎﻳ ﺎن‬
‫ﻗﺮن ﭼﻬﺎردهﻢ و ﺁﻏﺎز ﻗﺮن ﭘﺎﻧﺰدهﻢ هﺠﺮﯼ ﺑﻪ ﺗﻌﻮﻳﻖ اﻧﺪازد‪.‬‬
‫درﺑﺎرﻩ ﺁﺛﺎر دﻳﺮﭘﺎﯼ اﻳﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺁﺧﻮﻧﺪﭘﺮورﯼ ﺷﺎهﺎن ﺻ ﻔﻮﯼ‪ ،‬ﻣﺤﻘ ﻖ ﻓﻘﻴ ﺪ‬
‫ﻋﻴ ﺴﯽ ﺻ ﺪﻳﻖ در آﺘ ﺎب " ﺗ ﺎرﻳﺦ ﻓﺮهﻨ ﮓ اﻳ ﺮان" ﺑﺮرﺳ ﯽ ﺟ ﺎﻣﻌﯽ دارد آ ﻪ ﺁﻧ ﺮا‬
‫ﺑﻄﻮر ﺧﻴﻠﯽ ﺧﻼﺻﻪ ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﻧﻘﻞ ﻣﯽآﻨﻢ‪:‬‬
‫"ﺑﺮ اﺛﺮ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺗﺸﺪﻳﺪ دﺷﻤﻨﯽ ﺷ ﻴﻌﻪ و ﺳ ﻨﯽ در ﻋ ﺼﺮ ﺻ ﻔﻮﯼ‪ ،‬اﻳ ﺮان از‬
‫ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻮد ﺑﺎ ﻣﻐﺮب زﻣ ﻴﻦ ﺑﻌﻠ ﺖ ﺣﺎﺋ ﻞ ﺑ ﻮدن دوﻟ ﺖ وﺳ ﻴﻊ ﻋﺜﻤ ﺎﻧﯽ ﻣﻴ ﺎن‬
‫اﻳ ﺮان و اروﭘ ﺎ ﻣﺤ ﺮوم ﺷ ﺪ‪ ،‬و در اﻳ ﻦ دورﻩ آ ﻪ درﺳ ﺖ ﻣﻘ ﺎرن ﺑ ﺎ ﻧﻬ ﻀﺖ ﻋﻈ ﻴﻢ‬
‫رﻧﺴﺎﻧﺲ و ﺟﻬﺶ ﻋﻠﻤﯽ و ﺻ ﻨﻌﺘﯽ و اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ ﻏ ﺮب و ﺗﺤ ﻮﻻت ﺷ ﮕﺮف ﻋ ﺼﺮ‬
‫ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻮد‪ ،‬اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ از ﺁﺷﻨﺎﻳﯽ ﺑﺎ ﻋﻠﻮم و ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻧﻮﻳﻦ اروﭘﺎ ﺑﯽﻧ ﺼﻴﺐ‬
‫ﻣﺎﻧﺪﻧ ﺪ و از آ ﺎروان ﺗﻤ ﺪن ﺟﻬ ﺎن ﺑ ﺪور اﻓﺘﺎدﻧ ﺪ‪ .‬از ﻃ ﺮف دﻳﮕ ﺮ ﺟﺎذﺑ ﻪ ﻗ ﺪرت و‬
‫ﺷﺎﺧﺼﻴﺖ ﻋﻠﻤﺎ و ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن ﻣﺬهﺒﯽ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ آﻪ هﺮ آﺲ آ ﻪ ﻗﺮﻳﺤ ﻪ و اﺳ ﺘﻌﺪادﯼ‬
‫داﺷﺖ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻋﻠﻮم دﻳﻨﯽ ﺑﭙﺮدازد ﺗﺎ ﺷﺎﻳﺪ او ﻧﻴ ﺰ روزﯼ ﺑ ﻪ درﺟ ﻪ اﺟﺘﻬ ﺎد‬
‫ﺑﺮﺳﺪ و ﺻﺎﺣﺐ ﺟﻼل و ﻣﻨﺎل ﺷﻮد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻨﻈﻤﺎ ﺑﺮ ﺗﻌﺪاد ﻃﻼب ﻓﻘﻪ و اﺻ ﻮل‬
‫و اﺣﺎدﻳ ﺚ و اﺧﺒ ﺎر و ﺗﻔ ﺴﻴﺮ و ﻗ ﺮﺁن اﻓ ﺰودﻩ ﺷ ﺪ و در ﻋ ﻮض ﺷ ﻤﺎرﻩ ﻣﺤ ﺼﻠﻴﻦ‬

‫‪٣٦‬‬
‫ﻋﻠ ﻮم ﻃﺒﻴﻌ ﯽ و رﻳﺎﺿ ﯽ و ﺣﻜﻤ ﺖ و ادب و ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﺁن رو ﺑ ﻪ آ ﺎهﺶ رﻓ ﺖ و‬
‫ﻋﻘﺐاﻓﺘﺎدﮔﯽ ﻓﺎﺟﻌﻪاﻧﮕﻴﺰ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﺮاﻧﯽ در زﻣﻴﻨﻪ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﺟﻬﺎن ﻧﻮ‪ ،‬از هﻤ ﺎن‬
‫زﻣﺎن ﺁﻏﺎز ﺷﺪ‪.‬‬
‫در رﺷ ﺘﻪه ﺎﯼ ﻋﻠﻤ ﯽ و ﻓﻠ ﺴﻔﯽ و ادﺑ ﯽ روح اﺑﺘﻜ ﺎر در اﻳ ﻦ دورﻩ از ﺑ ﻴﻦ‬
‫رﻓﺖ‪ .‬اﻏﻠﺐ آﺘﺒﯽ آﻪ در اﻳﻦ رﺷﺘﻪهﺎ ﺗﺎﻟﻴﻒ ﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺷﺮح ﺑﺮ ﺁﺛﺎر ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﻗﺮون‬
‫ﭘﻴﺶ از ﺁن و ﻳﺎ ﺷﺮﺣﯽ ﺑﻪ ﺷﺮح دﻳﮕﺮان ﻳﺎ ﺣﺎﺷﻴﻪاﯼ ﺑﺮ ﺣﺎﺷﻴﻪ دﻳﮕﺮان ﺑﻮد‪.‬‬
‫در هﻤ ﻴﻦ دورﻩ‪ ،‬ﻣﺨ ﺼﻮﺻﺎ ﭘ ﺲ از ﻣ ﺮگ ﺷ ﺎﻩ ﻋﺒ ﺎس ﺑ ﺰرگ‪ ،‬اوه ﺎم و‬
‫ﺧﺮاﻓﺎت و ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺳﺨﻴﻒ ﺑﻪ ﺣﺪ اﻋﻼ ﻧﻴﺮو ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺗﺸﺒﺚ ﺑﻪ ﺳ ﺤﺮ و ﺟ ﺎدو و ﻃﻠ ﺴﻢ‬
‫و ﭼﻠﻪﻧﺸﻴﻨﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ اﺳﺘﺨﺎرﻩ و ﻧ ﺬر و ﻧﻴ ﺎز ﺑ ﺪون آﻮﺷ ﺶ و ﺣﺮآ ﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺳ ﻞ ﺑ ﻪ‬
‫ﻧﻔﺮﻳﻦ ﺑﺮ ﺿﺪ دﺷﻤﻦ‪ ،‬اﺷﺘﻐﺎل داﺋﻤﯽ ﺑﻪ ﻣﺴﺘﺤﺒﺎت دﻳﻨﯽ ﺣﺘﯽ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ آﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻦ‬
‫واﺟﺒ ﺎت‪ ،‬ﻣﻘﻴ ﺪ آ ﺮدن ﺗﻤ ﺎم آﺎره ﺎﯼ آﻮﭼ ﻚ و ﺑ ﺰرگ روزﻣ ﺮﻩ ﺑ ﻪ ﺁداب ﻣﻌ ﻴﻦ‪،‬‬
‫رﻳﺎآﺎرﯼ و ﺧﺸﻜﻪ ﻣﻘﺪﺳﯽ و ﺗﻈﺎهﺮ ﺑﻪ دﻳﻨﺪارﯼ‪ ،‬ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺻﺮف در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺘﺼﺪﻳﺎن‬
‫اﻣﻮر ﻣﺬهﺒﯽ‪ ،‬ﻣﻨﺴﻮب آﺮدن ﺁﺛﺎر ﻃﺒﻴﻌﯽ ﭼﻮن ﺑﺎران و ﺗﻨ ﺪر و ﻃﻮﻓ ﺎن و زﻟﺰﻟ ﻪ و‬
‫آﺴﻮف و ﺧﺴﻮف و ﻗﻮس و ﻗﺰح ﺑﻪ رﺣﻤﺖ و ﻏﻀﺐ اﻟﻬﯽ‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﺗﻤ ﺎم ﻃﺒﻘ ﺎت‬
‫ﻣﻌﻤﻮل ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻃﺮز ﻓﻜﺮ آﻪ از ﻃﺮف ﺳﻼﻃﻴﻦ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﯽﺷﺪ ﻣﻮﺟﺐ اﻧﺤﻄﺎط‬
‫اﺧﻼق و رآﻮد داﻧﺶ و ﻋﺪم رﺷﺪ ﻗﻮﻩ ﺗﻤﻴﺰ و ﺗﺤﺠﺮ و ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧ ﺪﮔﯽ و ﺑ ﯽﺣﺮآﺘ ﯽ‬
‫و ﺗﻌﺒﺪ و ﺷﻜﺴﺖ ﺑﻮد آﻪ ﻋﺎﻗﺒﺖ آﺎر ﺻﻔﻮﻳﻪ ﺁﻧﺮا ﺛﺎﺑﺖ آﺮد"‪.‬‬
‫ﺑﺤﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺁﺛﺎر ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺁﺧﻮﻧﺪﭘﺮورﯼ ﻋﺼﺮ ﺻ ﻔﻮﯼ‪ ،‬و ﺗ ﺎﺧﻴﺮ ﻗ ﺎﻃﻊ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ را در ﺗﺤﻮﻻت ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻗﺮون ﺑﻌﺪ ﺗﺎ ﻓﺎﺟﻌﻪ ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﺣﻘﺎ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺑ ﺪون‬
‫ﻧﻘﻞ ﻧﻈﺮﻳﺎت دآﺘﺮ ﺷﺮﻳﻌﺘﯽ‪ ،‬آﻪ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨ ﻪ ﺑﺨ ﺼﻮص ﻣﻄﺎﻟﻌ ﺎﺗﯽ اﻃ ﻮﻟﯽ آ ﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺎﻳﺎن داد‪ .‬ﺑﺨﺼﻮص ﺑﺎ درﻧﻈ ﺮ ﮔ ﺮﻓﺘﻦ اﻳ ﻦ آ ﻪ ﺷ ﺮﻳﻌﺘﯽ‪ ،‬اﮔ ﺮ ه ﻢ از ﻟﺤ ﺎظ‬
‫ﻧﻈﺮﻳ ﺎت ﺧ ﺎص ﻣ ﺬهﺒﯽ و ﺳﻴﺎﺳ ﯽ ﻣ ﻮرد ﻗﺒ ﻮل ﻣﻴﻠﻴ ﻮن اﻳﺮاﻧ ﯽ و ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ از‬
‫روﺷﻨﻔﻜﺮان اﻳﺮاﻧﯽ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷ ﻴﻌﻪ ﻣ ﻮﻣﻦ و ﻣﺒ ﺎرز آ ﻪ ﻧ ﻪ در‬
‫ﺧ ﻂ "ﻃ ﺎﻏﻮت" ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻧ ﻪ ﺳﺮﺳ ﭙﺮدﻩ اﺳ ﺘﻌﻤﺎر‪ ،‬ﻧ ﻪ ﻋﺎﻣ ﻞ ﺻﻬﻴﻮﻧﻴ ﺴﻢ‪ ،‬و ﻧ ﻪ‬
‫ﺁﺷﻨﺎﻳﯽ دور ﻳﺎ ﻧﺰدﻳﻜﯽ ﺑﺎ ﺻﺪام ﻋﻔﻠﻘﯽ داﺷ ﺘﻪ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻣ ﻮرد ﺗﺎﻳﻴ ﺪ ﻗ ﺴﻤﺖ ﻣﻬﻤ ﯽ از‬
‫روﺣﺎﻧﻴﺖ ﻣﺒﺎرز اﺳ ﺖ‪ ،‬و اﮔ ﺮ دﻟﻴﻠ ﯽ ﺑ ﺮ اﻳ ﻦ ﮔﻔﺘ ﻪ ﻻزم ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺷ ﺎﻳﺪ ﻧﻘ ﻞ ﻧﻈﺮﻳ ﺎت‬
‫ذﻳﻞ درﺑﺎرﻩ او )ﻧﻘﻞ از ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻣﺨ ﺼﻮص روزﻧﺎﻣ ﻪ اﻃﻼﻋ ﺎت‪ ،‬ﺑﻤﻨﺎﺳ ﺒﺖ ﺳ ﺎﻟﺮوز‬
‫درﮔﺬﺷﺖ دآﺘﺮ ﻋﻠﯽ ﺷﺮﻳﻌﺘﯽ‪ ٢٩ ،‬ﺧﺮداد ‪ (١٣۶١‬آﺎﻓﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫‪٣٧‬‬
‫‪"-‬ﺷﺮﻳﻌﺘﯽ ﻣﺠﺎهﺪ ﻣﺴﺌﻮل ﺻ ﺎدﻗﯽ ﺑ ﻮد آ ﻪ ه ّﻤ ﺶ را ﻣ ﺼﺮوف اﺳ ﻼم آ ﺮدﻩ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬او ﺗﻨﻬﺎﯼ ﺧﻮد ﺟﻮش و دردﻣﻨﺪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺎ ﺑﻮد‪) ".‬ﻋﻠﯽ ﺧﺎﻣﻨ ﻪ اﯼ‪ ،‬رﺋ ﻴﺲ‬
‫ﺟﻤﻬﻮرﯼ اﺳﻼﻣﻲ(‬
‫‪"-‬ﺷ ﺮﻳﻌﺘﯽ از اﻓ ﺮادﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ واﻗﻌ ﺎ ﺑ ﻪ ﻧﻬ ﻀﺖ اﺳ ﻼﻣﯽ ﻣ ﺎ ﺧ ﺪﻣﺖ آ ﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎﯼ او در ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﻪ اﺧﻴﺮ ﺑ ﺮ ﻗ ﺸﺮ وﺳ ﻴﻌﯽ اﺛ ﺮ داﺷ ﺘﻪ و ﺁﻧﻬ ﺎ را‬
‫ﺑﻪ ﻣﻴ ﺪان آ ﺸﺎﻧﻴﺪﻩ و ﺑ ﺎ وﺿ ﻊ روﺣ ﯽ و اﻧ ﺴﺎﻧﯽ و ﺷ ﺮاﻳﻂ ﻧ ﺴﻞ ﻧ ﻮ ﺳ ﺮوآﺎر‬
‫دادﻩ اﺳﺖ"‪).‬هﺎﺷﻤﯽ رﻓﺴﻨﺠﺎﻧﯽ‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯼ اﺳﻼﻣﻲ(‬
‫‪"-‬هﺮ آﺲ آﻪ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺷ ﺮﻳﻌﺘﯽ را در ﺗﻜﺎﻣ ﻞ ﻓﻜ ﺮﯼ ﻧ ﺴﻞ ﺟ ﻮان اﻣ ﺮوز ﻧﺎدﻳ ﺪﻩ‬
‫ﺑﮕﻴ ﺮد ﻓ ﺮد ﻏﻴﺮﻣﻨ ﺼﻔﯽ اﺳ ﺖ‪)".‬ﺣ ﺴﻴﻦ ﻣﻮﺳ ﻮﯼ‪ ،‬ﻧﺨ ﺴﺖوزﻳ ﺮ ﺟﻤﻬ ﻮرﯼ‬
‫اﺳﻼﻣﻲ(‬
‫‪"-‬ﺷﺮﻳﻌﺘﯽ ﻳﻚ اﻧﺴﺎن ﻣﺘﻌﺎﻟﯽ ﺑﻮد‪ ،‬در اﺳﻼﻣﯽ آﻪ ﻣﺴﺦ ﺷﺪﻩ و دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫و ﺣﺮﻓ ﻪ ﺑ ﻪ ﺣﺮﻓ ﻪ دآ ﺎن ﺗﺤ ﺼﻴﻞ ﻣﺮﻳ ﺪ ﻗ ﺮار ﮔﺮﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬ﭼﻬ ﺮﻩاﯼ اﺑ ﻮذر‬
‫ﮔﻮﻧ ﻪ ﺑ ﻮد آ ﻪ در ﺗ ﺎرﻳﺦ اﺳ ﻼم و اﻧﻘ ﻼب اﺳ ﻼﻣﯽ ﺣﻴ ﺎت ﺟﺎوﻳ ﺪان ﺧﻮاه ﺪ‬
‫داﺷﺖ‪) ".‬ﻣﺤﻤﻮد ﻃﺎﻟﻘﺎﻧﻲ(‬
‫‪"-‬ﺷﺮﻳﻌﺘﯽ از اﺳﺘﻌﺪادهﺎﯼ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ زﻣﺎن ﻣﺎﺳ ﺖ آ ﻪ ﮔﻔﺘ ﻪه ﺎ و ﻧﻮﺷ ﺘﻪه ﺎﻳﺶ‬
‫ﻣﻮج ﻋﻈﻴﻤﯽ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻮﺟﻮد ﺁورد‪) ".‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻬﺸﺘﻲ(‬
‫و اﻳﻨ ﻚ ﻧﻤﻮﻧ ﻪاﯼ از ﻗ ﻀﺎوﺗﻬﺎﯼ هﻤ ﻴﻦ "ﻣ ﺴﻠﻤﺎن ﻣ ﺴﺌﻮل ﺻ ﺎدق" درﺑ ﺎرﻩ ﻣﻜﺘ ﺐ‬
‫هﻤﻴﻦ دآﺎﻧﺪاران دﻳﻦ‪:‬‬
‫"ﭘﺘﺮوﺷﻴﻤﯽ اﺳﺘﺤﻤﺎر" ﺻﻔﻮﯼ‪ ،‬ﺑﺪﺳﺖ ﺁﺧﻮﻧﺪ از ﺧﻮن ﺗﺮﻳﺎك ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬و از‬
‫ﺷ ﻬﺎدت ﻣﺎﻳ ﻪ ذﻟ ﺖ‪ ،‬و از ﺷ ﻬﻴﺪ زﻧ ﺪﻩ ﻗﺒ ﺮ ﻣ ﺮدﻩ‪ .‬از ﺗ ﺸﻴﻊ ﺟﻬ ﺎد و اﺟﺘﻬ ﺎد و‬
‫اﻋﺘﺮاض‪ ،‬ﺗﺸﻴﻊ ﺗﻘﻴﻪ و ﺗﻘﻠﻴﺪ و اﻧﺘﻈﺎر ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬و ﮔﺮﻳﺰ از ﻓﻬﻢ و ﻓﺮار از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ‬
‫را آ ﻪ ﻣﺘ ﺮادف ﺑ ﺎ ﻟ ﺸﯽ و ﺑ ﯽﻏﻴﺮﺗ ﯽ اﺳ ﺖ‪ ،‬وﻇﻴﻔ ﻪ ﻣ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﻗ ﺮار داد‪ .‬ﻋﻠ ﯽ را‬
‫ﭘﻬﻠﻮان ﺧﺎﻧﻘﺎﻩ آﺮد‪ ،‬و ﻓﺎﻃﻤﻪ را زﻧﯽ ﻧﺎﻻن آ ﻪ ﺗﻤ ﺎم ه ّﻤ ﺶ اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻣﻠﻜ ﯽ را‬
‫آﻪ ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ از او ﻣﺼﺎدرﻩ آﺮدﻩاﻧ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺎ ﻧﺎﻟ ﻪ و ﻧﻔ ﺮﻳﻦ ﭘ ﺲ ﺑﮕﻴ ﺮد‪ .‬و ﺣ ﺴﻴﻦ را ﺑ ﻪ‬
‫ﺻ ﻮرت آ ﺴﯽ درﺁورد آ ﻪ ﺑﻌ ﺪ از ﺁﻧﻜ ﻪ هﻤ ﻪ ﻣ ﺮدان ﺧﺎﻧ ﺪاﻧﺶ ﺑ ﺎ ﺳ ﺮاﻓﺮازﯼ‬
‫ﻣﯽﻣﻴﺮﻧﺪ ﺗﺎ ﺗﻦ ﺑﻪ ذﻟﺖ ﻧﺪهﻨﺪ‪ ،‬او آﻮدآﺶ ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ را ﺑﺮﻣﯽﮔﻴﺮد و ﺑﺎ ﻟﺤﻨﯽ آ ﻪ‬
‫دﺷ ﻤﻦ را ﺑ ﻪ رﻗ ﺖ ﻣ ﯽﺁورد و ﺟ ﻼد را ﺑ ﻪ رﺣ ﻢ؛ از ﻣ ﺎﻣﻮران دﺳ ﺘﮕﺎﻩ ﻳﺰﻳ ﺪ ﺁب‬
‫ﺧ ﻮردن اﻟﺘﻤ ﺎس ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪ ،‬و زﻳﻨ ﺐ را وﺳ ﻴﻠﻪ ﻧﻮﺣ ﻪ ﻗ ﺮار ﻣ ﯽده ﺪ و ﻋﺒ ﺎس را‬

‫‪٣٨‬‬
‫ﭘﺮﺳﻮﻧﺎژ ﺳﻔﺮﻩ ﻋﺒﺎس‪ ،‬و اﻣﺎم ﺳﺠﺎد را اﻣﺎم ﺑﻴﻤﺎر و ﻧﺎﻻﻧﯽ آﻪ دل ﺳﻨﮓ ﺑﻪ ﺣ ﺎﻟﺶ‬
‫آﺒﺎب ﻣﯽﺷﻮد‪".‬‬
‫‪"-‬ﻓﻘ ﻪ ﺁﻧﻬ ﺎ ه ﺰار ﻣ ﺴﺌﻠﻪ در ﺁداب ﺑﻴ ﺖ اﻟﺨ ﻼء ﻃ ﺮح و آ ﺸﻒ آ ﺮد‪ ،‬اﻣ ﺎ‬
‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺷﻮم ﻣﻠﺖ و ﻣﺬهﺐ ﺑﺮاﻳﺶ ﻣﺴﺌﻠﻪاﯼ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺁﻧﭽﻪ ﺑﻮد اﻳﻤﺎن ﻧﺒﻮد‪ ،‬دآﺎﻧﻬﺎﯼ‬
‫اﻳﻤﺎن ﺑﻮد‪ .‬هﺪف ﺁﺧﻮﻧﺪ ﻓﻘﻂ اﻳﻦ ﺑﻮد آﻪ هﺮ آﺴﯽ در ﻳﻚ دﻏﺪﻏﻪ وﺟﻮدﯼ ﮔﻨﺎﻩ ﺑ ﺴﺮ‬
‫ﺑﺮد‪ ،‬و ﺗﻤﺎم رﺳﺎﻟﺖ ﻣﺬهﺒﯽ ﺧﻮد را ﻧﺠ ﺎت ﺷ ﺨﺺ ﺧ ﻮﻳﺶ از زﻧ ﺪان دﻧﻴ ﺎ و دوزخ‬
‫ﺑﺒﻴﻨﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﻋﺎﻟﻴﺘﺮﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ اﺳ ﺖ ﺑ ﺮاﯼ ﺳ ﻪ ﭼﻬ ﺮﻩ ﺣ ﺎآﻢ آ ﻪ ﻳﻜ ﯽ ﺧﻠ ﻖ را ﺑ ﻪ ﺑﻨ ﺪ‬
‫ﺑﻜﺸﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮﯼ ﺟﻴﺒﺶ را ﺧﺎﻟﯽ آﻨﺪ و ﺳﻮﻣﯽ در ﮔﻮﺷ ﺶ از زﺑ ﺎن ﺧ ﺪا زﻣﺰﻣ ﻪ آﻨ ﺪ‬
‫آﻪ‪ :‬ﺑﺮادر! ﮔﺮﺳ ﻨﮕﯽ را ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﺨ ﺸﺶ ﮔﻨﺎهﺎﻧ ﺖ ﺑﻜ ﻦ و ﺳ ﺮ و آ ﺎر اﻳﻨﻬ ﺎ را ﺑ ﻪ‬
‫ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﮕﺬار آﻪ ﺁﺧﺮﺗﺸﺎن ﺧﺮاب اﺳﺖ" !‬
‫‪"-‬اﻳﻦ ﻣﺤﺪﺛﺎن ﻋﺎﻟﻴﻘ ﺪر ﺑﺠ ﺎﯼ ﺳ ﺨﻦ ﮔﻔ ﺘﻦ از اﻧﺪﻳ ﺸﻪ ﻋﻠ ﯽ‪ ،‬اﻧ ﺰواﯼ ﻋﻠ ﯽ‪،‬‬
‫ﻣﺒ ﺎرزﻩ ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﺎ ﻇﻠ ﻢ و ﭼﺎﭘﻠﻮﺳ ﯽ و زور و ﺗﺰوﻳ ﺮ و ﻓﻘ ﺮ و دزدﯼ و ﺣ ﻖآ ﺸﯽ و‬
‫ﺗﻔﺮﻗﻪ‪ ،‬ﺻﺪهﺎ آﺘﺎب و ﻣﺠﻠﺲ و ﺷﻌﺮ و ﻗﺼﻪ و ﻧﻘﺎﻟﯽ و ﻣﻨﺒﺮ و ﻏﻴﺮﻩ ﻣﯽﺳ ﺎزﻧﺪ‪ ،‬و‬
‫داد ﺳﺨﻦ ﻣﯽدهﻨﺪ در اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻮﻻ ﻋﻠﯽ دﺷﻤﻦ ﺧﻮد را ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑ ﻪ ﺳ ﮓ آ ﺮد و‬
‫رﻗﻴﺐ ﺧ ﻮدش را ﺑ ﺎ ﻳ ﻚ ﻓ ﻮت ﺗﺒ ﺪﻳﻞ ﺑ ﻪ زن ﻧﻤ ﻮد و ﺁن زن ازدواج آ ﺮد و ﭼﻨ ﺪﻳﻦ‬
‫ﺑﭽﻪ ﺑﺮاﯼ ﺷﻮهﺮش ﺁورد و ﺳﺎﻟﻬﺎﯼ ﺳ ﺎل در ﺧﺎﻧ ﻪ او زﻧ ﺪﮔﯽ آ ﺮد‪ ،‬و ﺑﻌ ﺪ دوﺑ ﺎرﻩ‬
‫ﺑﺼﻮرت ﺳﮓ درﺁﻣﺪ‪ ،‬و دﻳﺪ آﻪ از ﺁن ﻣﻮﻗﻊ ﺗﺎ ﺑﺤ ﺎل ﻳ ﻚ ﭼ ﺸﻢ ﺑ ﺮ ه ﻢ زدن ﺑﻴ ﺸﺘﺮ‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪".‬‬
‫‪"-‬ﺁﺧﻮﻧ ﺪ‪ ،‬در ﻣﻘ ﺎم ﺣ ﻴﺾ و ﻧﻔ ﺎس و ﺟﻨﺎﺑ ﺖ و ﺁداب ﺑﻴ ﺖاﻟﺨ ﻼء و اﺣﻜ ﺎم‬
‫ﺑﺮدﻩدارﯼ‪ ،‬آﺎر ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ اﻧﺠﺎم داد‪ .‬ﻓﻘﻂ در ﺁداب ﻣﺴﺘﺮاح رﻓﺘﻦ ﺑ ﻪ اﻧ ﺪازﻩ‬
‫ﺷﺶ ﻣﺎﻩ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت دﻗﻴﻖ و ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻣﻔﺼﻞ ﻋﻠﻤﯽ در ﻣﻜﺘﺐ او اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓ ﺖ‪ .‬وﺑ ﺪﻳﻦ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ از ﻣﺬهﺐ وﺳﻴﻠﻪاﯼ ﺑﺮاﯼ ﺛﺒﻮت و ﺟﻤ ﻮد ﺳ ﺎﺧﺖ و ﺑ ﺮاﯼ ﺟﻠ ﻮﮔﻴﺮﯼ از ه ﺮ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﭘﻴ ﺸﺮﻓﺖ و ﺗﻐﻴﻴ ﺮ و ﺗﺤ ﻮل و ﻧ ﻮﺁورﯼ‪ ،‬و ﻣﺤﻜﻮﻣﻴ ﺖ ﻣﻄﻠ ﻖ ه ﺮ آ ﺎر ﺗ ﺎزﻩ و‬
‫ﺣﺮف ﺗﺎزﻩ ﭼﻪ در دﻳﻦ و ﭼﻪ در ﻧﻈﺎم زﻧﺪﮔﯽ و ﻓﻜﺮ و ﻋﻠﻢ و ﺟﺎﻣﻌ ﻪ و هﻤ ﻪ ﭼﻴ ﺰ‪.‬‬
‫دﻋ ﺎﯼ ﻣ ﻮﻣﻦ را ﺧﻄ ﺎب ﺑ ﻪ ﺧﺪاوﻧ ﺪ و هﻤ ﻪ واﺳ ﻄﻪه ﺎﻳﺶ ﻣﻨﺤ ﺼﺮ ﺑ ﺎﻳﻦ آ ﺮد آ ﻪ‪:‬‬
‫ﻗﺮﺿ ﻬﺎﻳﻢ را ﺑ ﺪﻩ‪ ،‬ﻣ ﺴﺎﻓﺮم را )اﻟﺒﺘ ﻪ ﻓﻘ ﻂ ﻣ ﺴﺎﻓﺮ ﺧ ﻮدم را( از ﺳ ﻔﺮ ﺑ ﺴﻼﻣﺖ‬
‫ﺑﺮﮔ ﺮدان‪ ،‬دﺷ ﻤﻨﻢ را ذﻟﻴ ﻞ آ ﻦ‪ .‬و ﺗ ﺸﻴﻊ را ﺑﻜﻤ ﻚ رواﻳ ﺎت و اﺣﺎدﻳ ﺚ‪ ،‬ﺑ ﺼﻮرت‬

‫‪٣٩‬‬
‫ﻣﻜﺘﺐ ﺟﻬﻞ‪ ،‬ﺑﺪﻋﺖ‪ ،‬ﺗﻔﺮﻗ ﻪ‪ ،‬ﺟﻤ ﻮد‪ ،‬ﻋﺒﻮدﻳ ﺖ‪ ،‬ﮔﺮﻳ ﻪ و ﻋ ﺰا‪ ،‬ﺗﻘﻠ ﺐ ﺑ ﺮاﯼ ﺷ ﻔﺎﻋﺖ‬
‫اوﻟﻴﺎء‪ ،‬ﺗﻘﻴﻪ‪ ،‬ﺗﺮس و ﺑﻴﻜﺎرﮔﯽ درﺁورد!"‬
‫‪"-‬ﺷ ﻴﻌﻪ ﺳ ﺎﺧﺖ اﻳ ﻦ ﻣﻜﺘ ﺐ ﻣ ﯽﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬اﻣ ﺎم ﺣ ﺴﻴﻦ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻔ ﻀﻞ‪ ،‬ﺣ ﻀﺮت‬
‫زﻳﻨﺐ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ اآﺒﺮ و ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ‪ ،‬ﻣﺮا در ﺁﺧ ﺮت ﺷ ﻔﺎﻋﺖ ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ‪ ،‬ﭼ ﻮن‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺘﯽ آﻪ ﻣﺎ "اﻣﺖ ﻣﺮﺣﻮﻣﻪ" ﺑﺎ ﺧﺪا دارﻳﻢ اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑﻴﻤ ﻪ اﺷ ﻚ ه ﺴﺘﻴﻢ‪،‬‬
‫درﺳﺖ ﻣﺜﻞ ﻣﺤﺼﻠﯽ آﻪ ﺳﺮ ﺟﻠﺴﻪ اﻣﺘﺤ ﺎن ﺗﻘﻠ ﺐ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ و ﻧﻤ ﺮﻩ ﺑﻴ ﺴﺖ ﻣ ﯽﮔﻴ ﺮد‪.‬‬
‫ﺷ ﻔﺎﻋﺖ در اﻳ ﻦ ﺗ ﺸﻴﻊ از ﺗﻘﻠ ﺐ در اﻣﺘﺤ ﺎن ه ﻢ اﺛ ﺮش ﺑ ﺎﻻﺗﺮ اﺳ ﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘ ﻪ اﻳ ﻦ اﻣ ﺮ‬
‫ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺧﺮج هﻢ دارد‪ :‬ﺑﻬ ﺸﺖ ﻓﻘ ﻂ در ازاﯼ ﻣﺒﻠ ﻎ ﻻزم ﺧﺮﻳ ﺪ و ﻓ ﺮوش ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ .‬ﺑ ﺎ‬
‫اﻋﻤﺎل ﻧﻔﻮذ و ﭘﺎرﺗﯽﺑﺎزﯼ ﺟﻨﺎزﻩ ﻣﺘﻌﻔﻦ ﻳﻚ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﭘﻮﻟﺪار ﺑﻪ ﺧﺎك ﻣﻘ ﺪس آ ﺮﺑﻼ‬
‫ﻳ ﺎ ﻧﺠ ﻒ ﺳ ﭙﺮدﻩ ﻣ ﯽﺷ ﻮد و اﻳ ﻦ ﺗﺮﺑ ﺖ ﻣﻘ ﺪس ه ﻢ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﻣﻴ ﺰان ﭘ ﻮﻟﯽ آ ﻪ اﻳ ﻦ ﻣﻴ ﺖ‬
‫ﭘﺮداﺧﺘ ﻪ و ﻣ ﻮﻗﻌﻴﺘﯽ آ ﻪ ﺑﺎزﻣﺎﻧ ﺪﮔﺎﻧﺶ در دﻧﻴ ﺎ دارﻧ ﺪ‪ ،‬او را ﺗﻨﮕﺘ ﺮ در ﺁﻏ ﻮش‬
‫ﻣﯽﻓﺸﺎرد و ﺑﻪ ﺧ ﻮد ﻧﺰدﻳﻜﺘ ﺮ ﻣ ﯽﺳ ﺎزد و از ﭼ ﺸﻢ ﻧﻜﻴ ﺮ و ﻣﻨﻜ ﺮ ﻣﺨﻔ ﯽ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ و‬
‫اﮔ ﺮ ﻣﻤﻜ ﻦ ﺷ ﻮد از ﺣ ﺴﺎب و آﺘ ﺎب و ﻣﻌﺮآ ﻪ ﻗﺒ ﺮ و ﻗﻴﺎﻣ ﺖ ﺑ ﻪ ﻳ ﻚ ﺟﻮره ﺎﻳﯽ آ ﻪ‬
‫ﺧﻮدش ﻣﯽداﻧﺪ درش ﻣﯽﺑﺮد و اﮔﺮ هﻢ ﻧﺸﺪ ﺧﻴﻠﯽ ﺑﺎرش را ﺳﺒﻚ ﻣﯽآﻨ ﺪ و زود از‬
‫ﮔﻤﺮك ردش ﻣﯽآﻨﺪ!" )از آﺘﺎب ﺗﺸﻴﻊ ﻋﻠﻮﯼ و ﺗﺸﻴﻊ ﺻﻔﻮي(‬
‫‪"-‬اﻳﻦ ﺁﺧﻮﻧﺪهﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮﯼ آﻪ اﻣﺮوز ﺑ ﺎ ﻣ ﺮدم از دﻳ ﻦ و از ﻋﻠ ﯽ و از‬
‫ﺣﺴﻴﻦ و از روﺣﺎﻧﻴﺖ ﺷﻴﻌﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ و ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﻨﺪ‪ ،‬در دﺷﻤﻨﯽ و ﺣﻖآﺸﯽ و‬
‫ﺣﺴﺪ و ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻣﺮدم ﺑﺮاﯼ ﺣﻔﻆ ﭼﻨﺪ ﻣﺮﻳﺪ ﺑﺪﺑﺨﺖ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﻪ هﻤﻪ آﺎرﯼ ﺣﺎﺿﺮﻧﺪ‬
‫‪ .‬از هﺮ ﺟﻌﻠﯽ‪ ،‬هﺮ دروﻏﯽ‪ ،‬ه ﺮ ﺗﺤﺮﻳﻔ ﯽ و ﺗﻬﻤﺘ ﯽ آ ﻪ ﻣﻨﺎﻓﻌ ﺸﺎن اﻗﺘ ﻀﺎ آﻨ ﺪ‪ ،‬اﺑ ﺎ‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ هﻤﻪ ﻓﻦ ﺣﺮﻳﻔﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاﯼ ﭘﻮل و ﺣﺘﯽ ﺑ ﺮاﯼ ﺑ ﻮﯼ ﭘ ﻮل‪ ،‬ه ﺮ آ ﺎرﯼ از‬
‫دﺳﺘﺸﺎن ﺑﺮﺁﻳﺪ ﻣﯽآﻨﻨﺪ‪) ".‬از آﺘﺎب "ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻃﺒﻬﺎﯼ ﺁﺷﻨﺎ"(‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻮد آﻪ ﻳﻚ ﻋﺼﺮ ﺑﺰرگ ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان آﻪ در ﻗﺮن دهﻢ هﺠﺮﯼ‬
‫ﺑ ﺎ ﺗﺠﻠ ﯽ ﭘﺮﺷ ﻜﻮﻩ ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴ ﺴﻢ اﻳﺮاﻧ ﯽ )وﻟ ﻮ در ﻗﺎﻟ ﺐ ﻣ ﺬهﺒﻲ( و ﺑ ﺎ ه ﺪف ﺑﺎزﻳ ﺎﺑﯽ‬
‫ﻧﻴﺮوﻣﻨ ﺪﯼ و ﺳ ﺮﻓﺮازﯼ ﮔﺬﺷ ﺘﻪ ﺁﻏ ﺎز ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد‪ ،‬دو ﻗ ﺮن و اﻧ ﺪﯼ ﺑﻌ ﺪ در ﻟﺠﻨ ﺰار‬
‫ﺿﻌﻒ و ﻓﺴﺎد ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪ و اﻳﻦ درﺳﺖ در ﻣ ﻮﻗﻌﯽ ﺑ ﻮد آ ﻪ ﻧﻔ ﻮذ ﻣﻜﺘ ﺐ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ‬
‫در ﺳﺮاﺳﺮ آﺸﻮر ﺑﻪ اوج ﺧ ﻮد رﺳ ﻴﺪﻩ ﺑ ﻮد‪ ،‬و ﺁﺧ ﺮﻳﻦ ﺷ ﺎﻩ ﺻ ﻔﻮﯼ دﺳ ﺖ ﭘ ﺮوردﻩ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻣﻌﺮوﻓﺘﺮﻳﻦ ﺁﺧﻮﻧﺪ ﻋﺼﺮ ﺧﻮد ﻣﻼ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﻣﺠﻠﺴﯽ ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽرﻓﺖ‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬

‫‪٤٠‬‬
‫ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺖ دو دوران آﻮﺗﺎﻩ اﻓﺸﺎر و زﻧﺪ‪ ،‬آﺸﻮر اﻳﺮان ﭘ ﺎ ﺑ ﻪ دﻧﻴ ﺎﯼ ﭘ ﺮ‬
‫ﺟﻮش و ﺧ ﺮوش ﻗ ﺮن ﻧ ﻮزدهﻢ ﮔﺬاﺷ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﺟﺎﻣﻌ ﻪ ﺑ ﺸﺮﯼ ﻗﺮﻧ ﯽ ﺳﺮﻧﻮﺷ ﺖ‬
‫ﺳﺎز ﺑﻮد‪ .‬زﻳﺮا در هﻤﻴﻦ ﻗﺮن ﺑﻮد آﻪ ﺟﻬﺶ ﻋﻈﻴﻢ ﻋﻠﻤﯽ و ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺟﻬﺎن ﻏﺮب –‬
‫آﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﺳﺘﻴﻼﯼ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺁن ﺑﺮ ﺑﻘﻴﻪ دﻧﻴﺎ ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻧﻴﻤﻪ اول ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺷﺪ – ﺁﻏ ﺎز‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬در اﻳﻦ دوران ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬اﻳﺮان ﻣﻨﻄﻘﺎ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ در ﻻك ﺧﻮد ﻓ ﺮو رود‬
‫و وﺿﻌﯽ را آ ﻪ داﺷ ﺖ ﺣﻔ ﻆ آﻨ ﺪ‪ .‬ﻣﺠﺒ ﻮر ﺑ ﻮد ﭼ ﻪ ﺑﺨﻮاه ﺪ و ﭼ ﻪ ﻧﺨﻮاه ﺪ‪ ،‬ﻳ ﺎ ﺑ ﻪ‬
‫راهﯽ ﺑﺮود آﻪ در هﻤﺎن ﻗﺮن آﺸﻮر ﺁﺳﻴﺎﻳﯽ دﻳﮕ ﺮﯼ ﺑﻨ ﺎم ژاﭘ ﻦ رﻓ ﺖ ﻳ ﺎ ﺑ ﻪ راه ﯽ‬
‫آﻪ ﺧﻮد اﻳﺮان رﻓﺖ‪ .‬راﻩ ﺳﻮﻣﯽ ﺑﺮاﻳﺶ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﯼ رﻓﺘﻦ ﺑﻪ راﻩ اول ﻣﯽﺑﺎﻳﺴﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﺮاﻧﯽ ﺑﺎﻓﺖ آﻬﻨﻪ را ﻋﻮض آﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻓﺮهﻨﮓ ﺟﻬﻞ و ﺧﺮاﻓﺎت و دروغ و ﺣﻤﺎﻗﺖ را آﻪ در ﻃﻮل ﻗﺮون ﺑﺪو ﺗﺤﻤﻴﻞ ﺷ ﺪﻩ‬
‫ﺑﻮد ﺑ ﺪور اﻓﻜﻨ ﺪ و ﺣ ﺴﺎب ﺁﻧ ﺮا از ﺣ ﺴﺎب ﻓﺮهﻨ ﮓ ﻣﻠ ﯽ ﺧ ﻮد ﺟ ﺪا ﺳ ﺎزد‪ .‬ﺗﺤ ﺼﻴﻞ‬
‫داﻧﺶ و ﺑﻴﻨﺶ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﻏﺮب را ﺧﻼف ﻣﻘﺘﻀﻴﺎت ﺷﺮع ﻧﺸﻤﺎرد‪ -‬هﻤﭽﻨﺎﻧﻜ ﻪ دﻧﻴ ﺎﯼ‬
‫ﻏ ﺮب‪ ،‬ﻗﺮﻧﻬ ﺎ ﭘ ﻴﺶ از ﺁن‪ ،‬ﺗﺤ ﺼﻴﻞ داﻧ ﺶ و ﺑﻴ ﻨﺶ ﭘﻴ ﺸﺮﻓﺘﻪ اﺳ ﻼﻣﯽ را ﺧ ﻼف‬
‫ﻣﻘﺘ ﻀﻴﺎت ﺷ ﺮع ﺧ ﻮد ﻧ ﺸﻤﺮدﻩ ﺑ ﻮد‪ -‬و ﻣ ﺼﻤﻤﺎﻧﻪ و ﺁﮔﺎهﺎﻧ ﻪ ﺑ ﺎ ﺟﻬ ﺎن ﻣﺘﺮﻗ ﯽ‪ ،‬در‬
‫ﻋﺼﺮﯼ آﻪ هﻨﻮز اﻣﻜﺎن هﻤﮕﺎﻣﯽ ﺑﺎ ﺁن وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬هﻤﮕﺎم ﺷﻮد‪.‬‬
‫وﻟﯽ اﻳﻦ راﻩ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻠﺖ اﻳﺮان را ﺑﻪ ﺳ ﻮﯼ ﭘﻴ ﺸﺮﻓﺖ ﻣ ﯽﺑ ﺮد‪ ،‬دآ ﺎﻧﯽ را آ ﻪ‬
‫از ﺳﻴﺼﺪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ از ﺁن ﺑ ﺼﻮرت ﻳ ﻚ "ﺳ ﻮﭘﺮﻣﺎرآﺖ" ﺣ ﺎآﻢ ﻣ ﺸﻐﻮل آ ﺎر ﺑ ﻮد‪،‬‬
‫ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪ ﺗﻌﻄﻴﻠﯽ ﻣﯽآﺮد‪ ،‬و اﻳﻦ ﺑﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬارﯼ آﻼﻧ ﯽ آ ﻪ در ﺁن اﻧﺠ ﺎم ﮔﺮﻓﺘ ﻪ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺟﻮر ﻧﻤﯽﺁﻣ ﺪ‪ .‬و ﺣ ﺎﻻ آ ﻪ ﻻزم ﻣ ﯽﺁﻣ ﺪ ﻓﺮوﺷ ﮕﺎﻩ ﺑ ﺰرگ ﺑ ﻪ آ ﺎر ﺧ ﻮد اداﻣ ﻪ‬
‫دهﺪ‪ ،‬ﻃﺒﻌﺎ ﻻزم ﻣﯽﺁﻣﺪ آ ﻪ در ه ﻢ ﺑ ﺮ هﻤ ﺎن ﭘﺎﺷ ﻨﻪ ﺑﭽﺮﺧ ﺪ‪ ،‬و ﺑ ﺪﻋﺘﻬﺎﯼ ﻧﺎﺑ ﺎﺑﯽ از‬
‫ﻗﺒﻴﻞ ﺗﺤﻮل و ﺗﺮﻗﯽ و هﻤﮕﺎﻣﯽ ﺑﺎ ﻣﻘﺘﻀﻴﺎت ﻋﺼﺮ‪ ،‬ﻣﺴﻜﻮت ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫درﺳﺖ در هﻤﻴﻦ ﻣﻮﻗﻊ ﺑﻮد آﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬارﯼ ﺗﺎزﻩ و آﻼن دﻳﮕ ﺮﯼ در اﻳ ﻦ‬
‫ﺑﺎزار ﺳﻮدا اﻧﺠﺎم ﺷﺪ آﻪ اﻳﻦ ﺑ ﺎر ﺁﻧ ﺮا از ﺻ ﻮرت ﺳ ﻮﭘﺮﻣﺎرآﺖ "دوﻟﺘ ﯽ ﻣ ﺬهﺒﻲ"‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺷﺮآﺖ ﻣﺨﺘﻠﻂ اﻳﺮاﻧﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ آﺮد‪ ،‬زﻳﺮا ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬار ﺟﺪﻳ ﺪ دوﻟ ﺖ‬
‫ﻓﺨﻴﻤﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫در ﻗﺴﻤﺖ اﻋﻈﻢ ﻗﺮن ﻧﻮزدهﻢ و ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﻗﺮن ﺑﻴ ﺴﺘﻢ اﻳ ﻦ ﺷ ﺮآﺖ ﻣﺨ ﺘﻠﻂ‬
‫ﺑﺎ روﻧﻖ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ آ ﺎر ﺧ ﻮد اداﻣ ﻪ داد و ﺑ ﺮاﯼ ﺗ ﻀﻤﻴﻦ اﻳ ﻦ روﻧ ﻖ‪ ،‬آﺎرﺷﻨﺎﺳ ﺎن و‬

‫‪٤١‬‬
‫ﻣ ﺸﺎوران ﻓﺮاواﻧ ﯽ از ﻃ ﺮف ﺳ ﻬﺎﻣﺪار ﺧ ﺎرﺟﯽ ﺑ ﺼﻮرته ﺎﯼ ﺛﺎﺑ ﺖ ﻳ ﺎ ﻣﻮﻗ ﺖ ﺑ ﺎ‬
‫هﻴﺎت ﻣﺪﻳﺮﻩ داﺧﻠﯽ ﺷﺮآﺖ ﻣﺨﺘﻠﻂ هﻤﻜﺎرﯼ آﺮدﻧﺪ‪:‬‬
‫‪"-‬ﻏﻴﺮ از درﺑﺎر و ﻣﺎﻣﻮران دوﻟﺘﯽ‪ ،‬دﺳ ﺘﻪ ﻣﺘﻨﻔ ﺬ دﻳﮕ ﺮﯼ در اﻳ ﺮان ه ﺴﺘﻨﺪ‬
‫آﻪ ﺑﺎﻳﺪ هﻤﻴﺸﻪ ﺁﻧﻬﺎ را ﺣﻔﻆ آﺮد‪ ،‬و اﻳﻨﻬﺎ ﻋﻠﻤﺎ و روﺣﺎﻧﻴﻮن ﻋﺎﻟﻢ ﺗﺸﻴﻊ ه ﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳ ﻦ‬
‫ﻃﺒﻘﻪ ﻣﻮﻗﻮﻓ ﺎت ﺳﺮﺷ ﺎر و ﻓﺮاواﻧ ﯽ در اﺧﺘﻴ ﺎر دارﻧ ﺪ آ ﻪ روﺣ ﺎﻧﻴﻮن و ﻣﺪرﺳ ﻴﻦ و‬
‫ﻃﻼب در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ اﻳﺮان از درﺁﻣﺪ اﻳﻦ ﻣﻮﻗﻮﻓﺎت و ﺳﻬﻢ اﻣﺎم و ﻧﺬوز ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻬﺮﻩ‬
‫آﺎﻓﯽ ﻣﯽﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎ)اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن( ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاﯼ ﻧﻔﻮذ در اﻳﻦ ﻃﺒﻘﻪ از دﺳﺘﮕﺎﻩ ﺣﺎآﻤﻪ اﻳﺮان‬
‫ﺑﺎ اﻋ ﺰام ﻋ ﺪﻩاﯼ ﺳ ﻴﺪ و ﻣ ﻼ و دروﻳ ﺶ از هﻨﺪوﺳ ﺘﺎن ﺑ ﻪ ﻣﺮاآ ﺰ دﻳﻨ ﯽ و ﻣﻘﺪﺳ ﻪ و‬
‫ﻣﺘﺒﺮآﻪ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﺘﺪرﻳﺞ دﺳﺘﮕﺎﻩ ﻋﺎﻟﻴﻪ روﺣﺎﻧﻴﺖ اﻳﺮان را ﺑﺮ ﻃﺒﻖ دﻟﺨ ﻮاﻩ ﺧ ﻮد ادارﻩ‬
‫آﻨﻴﻢ‪)".‬ﺳﺮ هﻮارد ﺟﻮﻧﺲ‪ ،‬وزﻳﺮ ﻣﺨﺘﺎر اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در اﻳﺮان‪ ،‬ﮔﺰارش ﻣﺤﺮﻣﺎﻧ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫وزارت ﺧﺎرﺟ ﻪ اﻧﮕﻠ ﻴﺲ‪ ،‬ﻧﻘ ﻞ از اﺳ ﻨﺎد ﻣﻨﺘ ﺸﺮ ﺷ ﺪﻩ وزارت اﻣ ﻮر ﺧﺎرﺟ ﻪ‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن(‬
‫‪"-‬اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ "وﺟﻮﻩ ﻣﻮﻗﻮﻓ ﻪ هﻨ ﺪ" در دﺳ ﺖ ﻣ ﻦ در ﺣﻜ ﻢ اهﺮﻣ ﯽ ﺑ ﻮد‬
‫آﻪ ﺑﺎ ﺁن ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ هﻤﻪ ﭼﻴﺰ را در اﻳﺮان ﺑﻠﻨﺪ آﻨﻢ و هﺮ ﻣﺸﻜﻠﯽ را ﺣﻞ ﻧﻤﺎﻳﻢ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫اﻣﻜ ﺎن ﻓﺮﺻ ﺘﻬﺎﯼ ﻣﻨﺎﺳ ﺒﯽ را ﺑ ﺮاﻳﻢ ﭘ ﻴﺶ ﺁورد آ ﻪ ﺑ ﺎ ﻋﻠﻤ ﺎﯼ ﺑ ﺰرگ روﺣ ﺎﻧﯽ در‬
‫اﻳﺮان ﻣﺮﺑﻮط ﺷﻮم و از وﺟﻮد ﺁﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻻزم را ﺑﺒﺮم‪)".‬ﺳ ﺮ ﺁرﺗ ﻮر هﺎردﻳﻨ ﮓ‪،‬‬
‫وزﻳ ﺮ ﻣﺨﺘ ﺎر اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن در اﻳ ﺮان‪ ،‬از آﺘ ﺎب او ﺑﻨ ﺎم ﻳ ﻚ دﻳﭙﻠﻤ ﺎت در ﺷ ﺮق‪ ،‬ﭼ ﺎپ‬
‫ﻟﻨﺪن(‬
‫"دراﻳ ﺮان ﻋ ﻼوﻩ ﺑ ﺮ ﻧﻴﺮوه ﺎ و ﺳ ﺎزﻣﺎﻧﻬﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳ ﯽ و اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ‪ ،‬ﻳ ﻚ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻮﺛﺮ و آﺎﻣﻼ ﻣﺘﻨﻔﺬ دﻳﮕﺮﯼ هﻢ ه ﺴﺖ آ ﻪ از ﺗﻤ ﺎم ﻣﻨ ﺎﺑﻊ دﻳﮕ ﺮ ﻗ ﺪرت در‬
‫اﻳﻦ آﺸﻮر ﻗﻮﻳﺘﺮ و از ﻟﺤﺎظ ﻣ ﺎ ﻣ ﻮرد اﻋﺘﻤ ﺎدﺗﺮ اﺳ ﺖ و ﺁن روﺣﺎﻧﻴ ﺖ ﺷ ﻴﻌﻪ اﺳ ﺖ‬
‫آ ﻪ از ﺳ ﺎﻟﻬﺎﯼ ﻃ ﻮﻻﻧﯽ در اﻳ ﺮان ﻧﻘ ﺸﯽ ﺑﻨﻴ ﺎدﯼ و آﺎرﺳ ﺎز داﺷ ﺘﻪ اﺳ ﺖ و‬
‫ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ ﻣﺎ در ﻣﻴﺎن ﺁﻧﻬﺎ دوﺳﺘﺎن ﺧﻮب و ﻧﺰدﻳﻜﯽ داﺷ ﺘﻪاﻳ ﻢ و دارﻳ ﻢ‪ .‬اﻳ ﻦ ﻧﻴ ﺮو‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در اﻳﺮان آﺎرﺁﻣﺪ ﺑﺎﺷﺪ و هﺮ وﻗﺖ ﻻزم ﺑﺸﻮد‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﺑﺮ ﻧﻴﺮوهﺎﯼ دﻳﮕﺮ از‬
‫ﻗﺒﻴﻞ درﺑﺎر و دوﻟﺖ و ارﺗﺶ اﺛﺮ ﺑﮕﺬارد و ﺑﺎ ﺳﻼح ﻣﺬهﺐ و ﺟﻬ ﺎد ه ﺮ ﻣ ﺸﻜﻠﯽ را‬
‫ﺣﻞ آﻨﺪ‪ .‬ﻣﻬﻢ ﺁﻧﺴﺖ آ ﻪ ﺗﻮﻗﻌ ﺎت ﺁﻧﻬ ﺎ ه ﻢ از ﻣ ﺎ زﻳ ﺎد ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬ه ﺮ وﻗ ﺖ ﻻزم ﺑﺎﺷ ﺪ‪،‬‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺁﻧﻬﺎ را وارد ﺻﺤﻨﻪ آﻨﻴﻢ و هﺮ وﻗﺖ هﻢ آﻪ ﻣﻘﺘﻀﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺁﺳﺎﻧﯽ ﺳﺎآﻦ‬
‫و ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺸﻴﻦ ﺳﺎزﻳﻢ‪) ".‬ﻟﺮد وﻳﻮل‪ ،‬وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن‪ ،‬در ﺟﻠ ﺴﻪ ﺳ ّﺮﯼ‬

‫‪٤٢‬‬
‫در ﺳ ﻔﺎرت ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴ ﺎﯼ آﺒﻴ ﺮ در ﺗﻬ ﺮان‪ ١١ ،‬اآﺘﺒ ﺮ ‪ ،١٩۴١‬ﻧﻘ ﻞ از ﺧ ﺎﻃﺮات‬
‫ﻣﮕﺮدﻳﭻ‪ ،‬از آﺘﺎب اﺳﺮار و ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﻘﻮط اﻳﺮان(‪.‬‬
‫‪"-‬دﺳﺘﮕﺎﻩ ﺟﺎﺳﻮﺳﯽ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن آﻪ ﻋﺠﻴﺐ ﺗﺮﻳﻦ دﺳ ﺘﮕﺎهﻬﺎﯼ ﺟﺎﺳﻮﺳ ﯽ دﻧﻴ ﺎ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاﯼ ﺟﻠﺐ هﻤﻜ ﺎرﯼ‪ ،‬ﺑﺨ ﺼﻮص ﺑ ﺴﺮاغ آ ﺴﺎﻧﯽ ﻣ ﯽرود آ ﻪ دﻋ ﻮﯼ ﻋﻠ ﻢ و‬
‫ﺑﺮﺗﺮﯼ دارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ داﻧﺶ را ﺑﺮاﯼ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ و زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺎدﯼ ﺧﻮد ﻣﯽﺧﻮاهﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎﻩ اﻋﻮان و اﻧﺼﺎر ﺧﻮد را هﻤﻴﺸﻪ از ﺑﻴﻦ اﻳﻨﻬ ﺎ ﺑ ﺮ ﻣ ﯽﮔﺰﻳﻨ ﺪ‪ ،‬و دﻟﻴ ﻞ ﺁن‬
‫هﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوﻩ ﺷﻜﻤﭙﺮﺳﺖ و ﭘﺴﺖ و ﺳﻮرﭼﺮان هﻤﻴﺸﻪ در ﭘﯽ ﻧﻴﺮوﻳ ﯽ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ آﻪ ﻧﻔﻊ ﺁﻧﻬﺎ را ﺗﺎﻣﻴﻦ آﻨﺪ‪) " ١ .‬دآﺘﺮ ﺣ ﺴﻦ ﺁﻳ ﺖ‪ ،‬ﻋﻼﻣ ﻪ ﺷ ﻬﻴﺪ ﺟﻤﻬ ﻮرﯼ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻧﻘﻞ از ﻣﺠﻠﻪ ﻧﮕﻬﺒﺎن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺷﻤﺎرﻩ ‪.(٧٣‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬

‫ﺁﺧ ﺮﻳﻦ و ﻣﻬﻤﺘ ﺮﻳﻦ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪﮔ ﺬارﯼ در اﻳ ﻦ ﺑ ﺎزار ﺳ ﻮدا‪ ،‬در اواﺳ ﻂ ده ﻪ‬
‫ﮔﺬﺷ ﺘﻪ ﺻ ﻮرت ﮔﺮﻓ ﺖ‪ .‬وﺿ ﻊ "دآ ﺎن اﻳﻤ ﺎن" ﺑ ﺎ هﻤ ﻪ روﻧ ﻖ ﮔﺬﺷ ﺘﻪ ﺁن‪ ،‬در اﻳ ﻦ‬
‫ﻣﻮﻗﻊ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﯽ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠ ﯽ و رواج ﺑ ﺪﻋﺘﻬﺎﯼ ﻧﺎﺑ ﺎﺑﯽ‬
‫از ﻗﺒﻴﻞ ﺳﻮاد‪ ،‬ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﺻ ﻨﻌﺖ‪ ،‬داﻧ ﺸﮕﺎﻩ‪ ،‬ﺣﻘ ﻮق ﻣ ﺪﻧﯽ‪ ،‬ﺁزادﯼ زﻧ ﺎن‪" ،‬آ ﻼﻩ ﻟﮕﻨ ﻲ"‬
‫ﻣ ﺮدان‪ ،‬اﺷ ﺎﻋﻪ ﺗﻌ ﺎﻟﻴﻢ "ﻏﻴﺮﻣﻜﺘﺒ ﻲ" هﻨﺮه ﺎﯼ زﻳﺒ ﺎ‪ ،‬ﻗ ﺎﻧﻮن ﺣﻤﺎﻳ ﺖ ﺧ ﺎﻧﻮادﻩ‪ ،‬و‬
‫ﺑﺨﺼﻮص زﻣﺰﻣﻪهﺎﯼ ﺗﺮدﻳﺪﺁﻣﻴﺰ در اﺻ ﺎﻟﺖ ﮔﻔﺘ ﻪه ﺎﯼ ﺑﻌ ﻀﯽ از اﻋ ﺎﻇﻢ دﻳ ﻦ‪ ،‬و‬
‫از هﻤﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮ آﺎهﺶ وﺟﻮﻩ ﺑﺮﻳّﻪ و وﺟﻮﻩ رد ﻣﻈﺎﻟﻢ و ﺳ ﻬﻢ اﻣ ﺎم‪ ،‬آ ﺎر دآ ﺎن را ﺗ ﺎ‬
‫اﻧﺪازﻩاﯼ ﺗﻖ و ﻟﻖ آﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬دﺳﺖ ﺑﺮ ﻗﻀﺎ در هﻤ ﻴﻦ ﻣﻮﻗ ﻊ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪﮔ ﺬار ﺧ ﺎرﺟﯽ‬
‫ﻧﻴ ﺰ ﻳ ﺎ ﺑ ﻪ ﻋﻠ ﺖ ﻣ ﺸﻜﻼت داﺧﻠ ﯽ ﺧ ﻮدش‪ ،‬آﻤﻜ ﯽ ﺑ ﻪ رﻓ ﻊ ﻣﺤﻈ ﻮرات ﺷ ﺮآﺖ‬
‫ﻧﻤﯽآﺮد‪ ،‬و ﻳﺎ ﺑﺮ اﺛﺮ آﺎرﺷﻜﻨﯽ رﻗﺒﺎ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻜﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ از ﻧﻈﺮ ﺣﻔﻆ ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن اﺻﻠﯽ ﺟ ﺎﯼ ﻧﮕﺮاﻧ ﯽ ﻧﺒ ﻮد‪ .‬ﻏﺎﻟ ﺐ ﺁﻧﻬﺎﺋﻴﻜ ﻪ در‬
‫ﻃﻮل ﻗﺮﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻧﺴﻞ ﺑﻌﺪ ﻧﺴﻞ ﻣﺸﺘﺮﯼ دآﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺘﺮﯼ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬دﻩ ﻗ ﺮن‬
‫ﺁﺧﻮﻧﺪزدﮔﯽ ﺁﻧﺎﻧﺮا ﻋﺎدت دادﻩ ﺑﻮد آﻪ در هﺮ ﺣﺎل‪ ،‬دﻧﻴﺎ و ﺁﺧﺮت ﺧ ﻮد را از ﻣ ﻼﯼ‬

‫‪ -١‬اﺣﺘﻤ ﺎﻻ اﻇﻬ ﺎر ﻧﻈ ﺮ ﻋ ﺎرف‪ ،‬ﺳ ﺨﻨﺮاﯼ ﻣﻠ ﯽ ﻧﻴ ﺰ در اﻳ ﻦ زﻣﻴﻨ ﻪ ﺷ ﺎﻳﺎن ﻳ ﺎدﺁورﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ‪:‬‬

‫"ﻧﻤﯽداﻧﻢ ﭼﺮا هﺮ وﻗﺖ ﻣﻨﺎﻓﻊ دوﻟﺖ ﻓﺨﻴﻤﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در اﻳﺮان ﺑﺨﻄﺮ ﻣﯽاﻓﺘ ﺪ‪ ،‬ﺁﺧﻮﻧ ﺪهﺎ ﺑ ﻪ ﺧﻴﺎﺑ ﺎن‬
‫ﻣﯽرﻳﺰﻧﺪ و ﻓﺮﻳﺎد "وا اﺳﻼﻣﺎ! " ﺳﺮ ﻣﯽدهﻨﺪ"‪.‬‬

‫‪٤٣‬‬
‫ﻣﺤﻞ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ﻣﺤﻠﯽ دآﺎن دﻳﻦ ﺑﺨﻮاهﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاﯼ ﺁﻧﻬﺎ ﺧﻮد دﻳ ﻦ ﺗﺮﻳ ﺎك ﻧﺒ ﻮد‪،‬‬
‫دآﺎن دﻳﻦ ﺗﺮﻳﺎك ﺑﻮد‪.‬‬
‫وﻗﺘﻴﻜ ﻪ ﻣﻨ ﺎﻓﻊ ﻣ ﺸﺘﺮك ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ از ﻣﺮاﺟ ﻊ ﺑ ﻴﻦاﻟﻤﻠﻠ ﯽ زور و زر‪ ،‬اﻳﺠ ﺎب‬
‫آﺮد آﻪ ﺳﻴﺮ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺷﺘﺎبﺁﻣﻴﺰ ﻣﻤﻠﻜﺘﯽ ﺑﻨﺎم اﻳﺮان در هﻢ ﺷﻜﻨﺪ و ﺟﻬﺶ ﺧﻄﺮﻧﺎك‬
‫ﺁن ﻣﺘﻮﻗﻒ ﮔﺮدد‪ ،‬هﻤﻪ اﻳﻦ ﻣﺮاﺟ ﻊ زور و زر‪ ،‬ﺑ ﺮاﯼ ﺑﻬ ﺮﻩﮔﻴ ﺮﯼ ﺗ ﻀﻤﻴﻦ ﺷ ﺪﻩ از‬
‫ﻧﺎهﻤﺎهﻨﮕﯽهﺎ و ﻧﺎرﺿ ﺎﻳﯽه ﺎ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﺣ ﻖ ﻳ ﺎ ﻧ ﺎﺣﻖ در داﺧ ﻞ ﺟﺎﻣﻌ ﻪ اﻳﺮاﻧ ﯽ وﺟ ﻮد‬
‫داﺷﺖ ‪ -‬و در داﺧﻞ هﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ در ﺣ ﺎل ﺗﺤ ﻮﻟﯽ وﺟ ﻮد دارد‪ -‬ﺑ ﺴﺮاغ هﻤ ﺎن دآ ﺎﻧﯽ‬
‫رﻓﺘﻨ ﺪ آ ﻪ اﻳﻨﻬﻤ ﻪ ﻣ ﺸﺘﺮﻳﺎن وﻓ ﺎدار و ﺛﺎﺑ ﺖ در اﺧﺘﻴ ﺎر داﺷ ﺖ‪ ،‬و اﻳ ﻦ ﺑ ﺎر ﻧﻴ ﺰ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻣﺜﻞ هﻤﻴﺸﻪ‪ ،‬داروﯼ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را ﺑﻪ ﺻ ﻮرت ﻣﻌﺠ ﻮﻧﯽ ﮔ ﻮارا ﺑ ﺪاﻧﺎن‬
‫ﻋﺮﺿﻪ آﻨﺪ‪ ،‬هﺮ ﭼﻨﺪ آﻪ در ﺁن زهﺮﯼ آﺸﻨﺪﻩ ﻧﻬﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ!‬
‫ﺑ ﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴ ﺐ ﺑ ﻮد آ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﺳ ﻮﻣﻴﻦ ﺑ ﺎر‪ ،‬در اﻳ ﻦ ﻣﻮﺳ ﺴﻪ ﺳ ﺎﺑﻘﻪدار‬
‫ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪﮔ ﺬارﯼ ﺗ ﺎزﻩاﯼ ﺻ ﻮرت ﮔﺮﻓ ﺖ‪ ،‬و ﭼﻨﺎﻧﻜ ﻪ ﻗ ﺒﻼ ﮔﻔﺘ ﻪ ﺷ ﺪ اﻳﻨﺒ ﺎر اﻳ ﻦ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬارﯼ "ﭼﻨﺪﻣﻠﻴﺘﻲ" ﺑﻮد آﻪ ﺷﺮآﺘﻬﺎﯼ ﺑﺰرگ ﻧﻔﺘﯽ و ﻋﻤﻮﺳﺎم و اﻳﻨﺘﻠﻴﺠ ﻨﺲ‬
‫ﺳﺮوﻳﺲ‪ ،‬و "رﻓﻘﺎ" و"ﻣﻮﺳﺎد" هﻤﻪ در ﺁن ﺷﺮآﺖ آﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ اﺗﻜﺎ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﭘ ﺸﺘﻮاﻧﻪ‬
‫ﻣﺤﻜﻢ ﺑﻮد آﻪ روﺣﺎﻧﻴﺖ ﻣﺒﺎرز ﺑﺎ آﺎرﮔﺮداﻧﯽ ﺳﭙﺎﻩ ﭼﻨﺪ هﺰار ﻧﻔﺮﯼ ذاآﺮان ﺣﺴﻴﻦ‪،‬‬
‫ﻗﺪرت ﺗﺨﺮﻳﺒﯽ ﻣﻜﺘﺐ هﺰار ﺳﺎﻟﻪاش را ﺑﺮاﯼ ﻓﺮو رﻳﺨﺘﻦ ﺑﻨﻴﺎدﯼ ﻳ ﻚ ﺟﺎﻣﻌ ﻪ و ﻳ ﻚ‬
‫ﻓﺮهﻨﮓ آﻬﻦ ﺑﻜﺎر ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫‪ ...‬و ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد آﻪ در ﭘﺎﻳﺎن ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻓﺎﺟﻌﻪ ﺗ ﺎرﻳﺦ اﻳ ﺮان ﺑ ﻪ‬
‫وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺖ‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫ﺑﺎ اﺳﺘﻘﺮار ﻧﻈﻢ ﺗﺎزﻩاﯼ آﻪ از ﻃ ﺮف ﺑﻨﻴﺎﻧﮕ ﺬار ﺁن "اوﻟ ﻴﻦ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ اﷲ در‬
‫روﯼ زﻣ ﻴﻦ" ﻋﻨ ﻮان ﮔﺮﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ‪ ،‬ه ﻢ ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ از ﺧ ﻮد ﻣ ﺮدم اﻳ ﺮان و ه ﻢ ﻣ ﺮدم‬
‫ﺷﮕﻔﺖزدﻩ ﺟﻬﺎن ﺑﺎ ﻧﻮع ﺧﺎﺻﯽ از اﻧﺴﺎن‪ ،‬اﻧ ﺴﺎن "ﺁﺧﻮﻧ ﺪزدﻩ" و "ﺁﺧﻮﻧ ﺪﭘﺮوردﻩ"‬
‫از ﻧﺰدﻳﻚ ﺁﺷﻨﺎ ﺷﺪﻩاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳ ﻦ اﻧ ﺴﺎن‪ ،‬اﻧ ﺴﺎن ﺑ ﺴﻴﺎر ﺟ ﺎﻟﺒﯽ اﺳ ﺖ و ﺧ ﺼﺎﺋﺺ ﺷ ﻨﺎﺧﺘﻪ و ﻧﺎﺷ ﻨﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﻓﺮاواﻧﯽ دارد‪ .‬وﻟﯽ ﺑﻬﺮﺣﺎل‪ ،‬اهﻢ اﻳ ﻦ ﺧ ﺼﺎﺋﺺ اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﭼﻨ ﻴﻦ اﻧ ﺴﺎﻧﯽ ﻣﻐ ﺰ‬
‫دارد و ﻓﻜﺮ ﻧﻤﯽآﻨﺪ و از دﻳﮕﺮان ﻣﯽﺧﻮاهﺪ آﻪ اﻳﻦ ﻓﻜﺮ را ﺑﺮاﻳﺶ ﺑﻜﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٤٤‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺘﻌﺪد دﻳﮕﺮﯼ در دﻧﻴﺎﯼ ﻣﺎ هﺴﺘﻨﺪ آﻪ ﺑﻪ ﻣ ﺮدم ﺁﻧﻬ ﺎ ﻧﻴ ﺰ اﺟ ﺎزﻩ‬
‫ﻓﻜ ﺮ آ ﺮدن دادﻩ ﻧﻤ ﯽﺷ ﻮد‪ ،‬وﻟ ﯽ اﻳ ﻦ اﻣ ﺮ ﺑ ﺼﻮرت "ﻣﺤ ﺪودﻳﺘﻲ" ﺑ ﻪ ﺁﻧﻬ ﺎ ﺗﺤﻤﻴ ﻞ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬وﻟﻮ ﺁﻧﻜﻪ ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﺘﻮﺟﻪ اﻳﻦ ﻣﺤﺪودﻳﺖ و اﻳﻦ ﺗﺤﻤﻴ ﻞ ﻧﺒﺎﺷ ﻨﺪ‪ .‬در ﺟﺎﻣﻌ ﻪ‬
‫اﻧﺴﺎن ﺁﺧﻮﻧﺪزدﻩ‪ ،‬اﺻﻮﻻ اﻳﻦ ﻓﻜﺮ ﻧﻜ ﺮدن و وآﺎﻟ ﺖ ﺁﻧ ﺮا ﺑ ﻪ دﻳﮕ ﺮﯼ دادن‪ ،‬ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ‬
‫ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﻮﻣﻦ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ ،‬ﺧﻴﻠ ﯽ ه ﻢ ﻣﻄﻠ ﻮب اوﺳ ﺖ‪ .‬وﻇﻴﻔ ﻪ ﺷ ﺮﻋﯽ اوﺳ ﺖ‪ ،‬ﻗ ﺎﻧﻮن‬
‫اﺑﺪﯼ اﻟﻬﯽ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺗﻨﻬﺎ راهﯽ اﺳﺖ آﻪ ﺑﺎ آﻤﻚ ﻋﻼﺋﻢ ﻣﻄﻤﺌﻦ راهﻨﻤﺎﻳﯽ‪ ،‬ﻣﻮﻣﻦ را‬
‫ﺑﻪ ﻃﺮف ﺑﻬﺸﺖ ﻣﯽﺑﺮد‪.‬‬
‫از دﻳﺪﮔﺎﻩ اﻳﻦ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ اﺧﺘﻴﺎر آﻠﻴﻪ ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ را درﺑﺴﺖ ﺑ ﻪ ﻋ ﺪﻩاﯼ از‬
‫ﺑﻨ ﺪﮔﺎن ﺧ ﺎص ﺧ ﻮد دادﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ در دوران ﻏﻴﺒ ﺖ اﻣ ﺎم زﻣ ﺎن‪ ،‬ﻋﺠ ﻞ اﷲ ﺗﻌ ﺎﻟﯽ‬
‫ﻓﺮﺟ ﻪ اﻟ ﺸﺮﻳﻒ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪﮔﺎن ﺗ ﺎماﻻﺧﺘﻴ ﺎر او ه ﺴﺘﻨﺪ و ﺑ ﺮ "اﻣ ﺖ ﺣ ﺰب اﷲ" هﻤ ﺎن‬
‫ﺳﻠﻄﻪ اﻟﻬﯽ را دارﻧﺪ آﻪ ﺷﺨﺺ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ داﺷﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎن ﺑﺮ ﺣﻖ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و اﻣﺎم ﻋﺼﺮ‪ ،‬ﺣﺎﻓﻆ و ﻣﺠﺮﯼ ﻗﻮاﻧﻴﻨﯽ ه ﺴﺘﻨﺪ‬
‫آﻪ "ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺛﺎﺑﺖ و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺎﭘ ﺬﻳﺮ اﻟﻬ ﻲ" اﺳ ﺖ‪ ،‬و در آ ﺸﻒ اﻻﺳ ﺮار ﺗ ﺼﺮﻳﺢ ﺷ ﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ آﻪ " ﺣﺪود اﻳﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻟﺒﺘﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﻬﺎﯼ آﻠﯽ اﺳﻼم ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎﻟﻴﺎت و ﻗﻀﺎ و ﻧﻈ ﺎم‬
‫و ازدواج و ﻃ ﻼق و ﺣ ﺪود و ﻗ ﺼﺎص و ﻣﻌ ﺎﻣﻼت و ﻗ ﻮاﻧﻴﻦ ﺗﻄﻬﻴ ﺮ و ﺗﻨﻈﻴ ﻒ و‬
‫وﺿﻮ و ﻏﺴﻞ و ﺟﻠ ﻮﮔﻴﺮﯼ از ﻣ ﺴﻜﺮات و ﺳ ﺎز و ﻧ ﻮاز و زﻧ ﺎ و ﻟ ﻮاط و ﻏﻴ ﺮﻩ را‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻪ اﻳﻨﻬ ﺎ ﻣﺤ ﺪود ﻧﻤ ﯽﻣﺎﻧ ﺪ‪ ،‬زﻳ ﺮا ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ اآ ﺮم ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﺴﺘﺮاح‬
‫رﻓ ﺘﻦ‪ ،‬ﻣﺠﺎﻣﻌ ﻪ آ ﺮدن‪ ،‬ﺷ ﻴﺮ دادن‪ ،‬ﭼﻨ ﺪﻳﻦ ﺣﻜ ﻢ ﺧ ﺪاﻳﯽ و ﻓﺮﻣ ﺎن ﺁﺳ ﻤﺎﻧﯽ ﺁوردﻩ‪،‬‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻗﺒﻞ از اﻧﺠﺎم ﻧﻜﺎح و اﻧﻌﻘﺎد ﻧﻄﻔ ﻪ ﻗ ﺎﻧﻮن دارد‪ ،‬دﺳ ﺘﻮر ﻣ ﯽده ﺪ آ ﻪ ﻣﺠﺎﻣﻌ ﺖ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺻﻮرت ﺑﮕﻴﺮد و ﺧﻮراك اﻧﺴﺎن در ﺁن هﻨﮕﺎم ﻳﺎ در ﻣﻮﻗﻊ اﻧﻌﻘ ﺎد ﻧﻄﻔ ﻪ‬
‫ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻄﻮر آﻠﯽ ﺑﺮاﯼ هﻴﭻ ﭼﻴﺰ آﻮﭼﻚ و ﺑﺰرگ ﻧﻴﺴﺖ آﻪ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻣﻌ ﻴﻦ‬
‫ﻧﻜﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪".‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺷﺎﻳﺪ درك اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮاﯼ ﺧﻮد ﻣﻮﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﻣ ﺸﻜﻞ ﺑﺎﺷ ﺪ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﭼ ﻪ‬
‫ﻣﻨﺎﺳ ﺒﺖ ﺑﺎﻳ ﺪ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ‪ ،‬ﺑ ﺎ هﻤ ﻪ وﻇ ﺎﻳﻒ و ﮔﺮﻓﺘﺎرﻳﻬ ﺎﯼ اﺳﺎﺳ ﯽ دﻳﮕ ﺮﯼ آ ﻪ دارد‪،‬‬
‫ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﺴﺘﺮاح رﻓ ﺘﻦ ﻗ ﺎﻧﻮن وﺿ ﻊ آﻨ ﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ ﺑﻬ ﺮ ﺣ ﺎل اﻳ ﻦ ﻓ ﻀﻮﻟﯽه ﺎ ﺑ ﻪ ﻣ ﻮﻣﻦ‬
‫ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬وﻇﻴﻔﻪ او ﻓﻘﻂ اﻃﺎﻋﺖ از ﻣﺮﺟﻊ ﻋﺎﻟﯽ ﺗﻘﻠﻴ ﺪ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪﻩ ﺧ ﺪا در‬
‫روﯼ زﻣﻴﻦ و واﻗﻒ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم اﺣﻜﺎم و ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻟﻬﯽ و ﺻ ﺎﺣﺐ اﺧﺘﻴ ﺎر دﻧﻴ ﺎ و ﺁﺧ ﺮت‬
‫ﻣ ﻮﻣﻦ اﺳ ﺖ‪ .‬اﻣ ﺮوز اﻣ ﺎم او اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻓ ﺮدا ﺷ ﻔﻴﻊ او در ﺻ ﺤﺮاﯼ ﻣﺤ ﺸﺮ‪ .‬ﭼﻨ ﺎن‬

‫‪٤٥‬‬
‫ﺑﺰرﮔﻮارﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ اﮔ ﺮ ﻓﺮﻣ ﺎن ﺟﻨ ﮓ ﺑ ﺎ دﺷ ﻤﻦ آ ﺎﻓﺮ را ﺑﺪه ﺪ‪ ،‬ﺣﺘ ﯽ ﺧ ﻮد اﻣ ﺎم‬
‫زﻣﺎن ادارﻩ ﻋﺴﺎآﺮش را در ﺟﺒﻬﻪه ﺎﯼ ﺟﻨ ﮓ اﺳ ﻼم و آﻔ ﺮ ﺑﻌﻬ ﺪﻩ ﻣ ﯽﮔﻴ ﺮد‪ .‬اﮔ ﺮ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ آﺴﯽ از ﻳﻚ ﻣﻮﻣﻦ ﺑﺨﻮاهﺪ آﻪ ﺷﻬﻴﺪ ﺷﻮد‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﺣﺮف ﻧﺪارد و ﺟﺎﯼ ﭘﺮﺳ ﺶ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ آﻪ ﺁﻳﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻬﺎدﺗﯽ ﻻزم اﺳ ﺖ ﻳ ﺎ ﻧ ﻪ؟ ﺑ ﺮاﯼ اﺳ ﻼم ﺿ ﺮورﯼ اﺳ ﺖ ﻳ ﺎ ﻧ ﻪ؟‬
‫ﺟﺎﻳﯽ در دﻓﺘﺮ ﺣﺴﺎب و آﺘﺎب ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮاﻳﺶ ﺑﺎز ﻣﯽﺷ ﻮد ﻳ ﺎ ﻧﻤ ﯽﺷ ﻮد؟ ﺧ ﺎﻧﻮادﻩاﯼ‬
‫آﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﻣﯽدهﺪ اﻳﻦ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﻋﺰﻳ ﺰ را ﺑ ﻪ ﺣ ﻖ ﻣ ﯽده ﺪ ﻳ ﺎ ﺑ ﻪ ﻋﺒ ﺚ؟ ﻣﻤﻠﻜﺘ ﯽ آ ﻪ‬
‫ﻧﻮﺟﻮان ﺑ ﺎﻟﻎ و ﻧﺎﺑ ﺎﻟﻎ ﺧ ﻮدش را دﺳ ﺘﻪ دﺳ ﺘﻪ ﺑ ﻪ روﯼ ﻣ ﻴﻦه ﺎﯼ دﺷ ﻤﻦ ﻣ ﯽﻓﺮﺳ ﺘﺪ‬
‫واﻗﻌﺎ از ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﻠﯽ و ﻣﺬهﺒﯽ ﺧﻮدش دﻓﺎع ﻣﯽآﻨﺪ ﻳﺎ ﻓﻘﻂ از رژﻳﻢ ﺣﺎآﻢ ﺧ ﻮدش؟‬
‫اﻳﻨﻬﺎ ﺳﻮاﻻﺗﯽ اﺳﺖ آﻪ ﺑﺮاﯼ ﻣﻮﻣﻦ ﻗﺎﺑﻞ ﻃﺮح ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺣﺘﯽ ﻓﻜﺮ آﺮدن درﺑﺎرﻩ ﺁﻧﻬﺎ‬
‫ﻧﻴﺰ ﻗﺒﺎﺣﺖ دارد‪ .‬ﻧﺎﻳﺐ ﺑﺮ ﺣﻖ اﻣ ﺎم ﮔﻔﺘ ﻪ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻣ ﻮﻣﻦ ﺑﺎﻳ ﺪ ﺷ ﻬﻴﺪ ﺑ ﺸﻮد‪ ،‬درﻳ ﻦ‬
‫ﺻﻮرت ﺑﺎﻳﺪ ﺷﻬﻴﺪ ﺑ ﺸﻮد‪ .‬اﻳ ﻦ ﻣ ﻮﻣﻦ ﺑﺨ ﺎﻃﺮ ﺁن ﺷ ﻬﻴﺪ ﻧﻤ ﯽﺷ ﻮد آ ﻪ ﺷ ﻬﺎدت را ﺑ ﺎ‬
‫ﺗ ﺸﺨﻴﺺ و ﺷ ﻌﻮر ﺧ ﻮد ﺧﻮاﺳ ﺘﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺑﺨ ﺎﻃﺮ ﺁن ﺷ ﻬﻴﺪ ﻣ ﯽﺷ ﻮد آ ﻪ وآﻴ ﻞ‬
‫ﺗﺎماﻻﺧﺘﻴﺎر اﻣﺎم زﻣﺎن آﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﯼ او ﻓﻜﺮ ﻣﯽآﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬و ﺣ ﻖ اﻳ ﻦ‬
‫ﭘﺮﺳﺶ را ﻧﺪارد آﻪ ﺑﺨ ﺎﻃﺮ اﻣ ﺎم ﺣ ﺴﻴﻦ آ ﺸﺘﻪ ﻣ ﯽﺷ ﻮد ﻳ ﺎ ﺑﺨ ﺎﻃﺮ روﺿ ﻪﺧﻮاﻧ ﺎن‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ‪ ،‬و ﺷ ﻬﺎدت او اﺳ ﻼم را ﺣﻔ ﻆ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ ﻳ ﺎ اﺳ ﻼمﻓﺮوﺷ ﺎن را؟‪ ...‬درﺳ ﺖ‬
‫هﻤﺎﻧﻄﻮر آﻪ ﭼﻬﺎر ﺳﺎل ﭘﻴﺶ‪ ،‬ﻧﻬﺼﺪ و ﭼﻨﺪ ﻧﻔ ﺮ از ﻣﺮﻳ ﺪان ﺁﺧﻮﻧ ﺪزدﻩ ﻳ ﻚ آ ﺸﻴﺶ‬
‫ﺷ ﻴﺎد ﺁﻣﺮﻳﻜ ﺎﻳﯽ‪ ،‬ﺑﺪﺳ ﺘﻮر او در ﺟﻨﮕﻠﻬ ﺎﯼ وﺣ ﺸﯽ ﮔﻮﻳﺎﻧ ﺎ‪ ،‬دﺳ ﺘﻪ ﺟﻤﻌ ﯽ ﺳ ﻴﺎﻧﻮر‬
‫ﺧﻮردﻧﺪ و ﻣﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاﯼ اﻳﻨﻜﻪ "اﻣﺎم" ﺁﻧﻬﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﻳ ﻦ ﻣﻐﺰﺷ ﻮﻳﯽﺷ ﺪﮔﺎن ﺑ ﯽ ﮔﻨ ﺎﻩ‪ ،‬ﻋﻠﻴ ﺮﻏﻢ ﺁرزو و اﻣﻴ ﺪ ﺧ ﻮد‪ ،‬ﺷ ﻬﺪاﯼ دﻳ ﻦ‬
‫ﻧﻴ ﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷ ﻬﺪاﯼ دﻳ ﻦﻓﺮوﺷ ﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺷ ﻬﺪاﯼ دﻻﻻن ﺑ ﺎزار رﻳ ﺎ ه ﺴﺘﻨﺪ و از وراﯼ اﻳ ﻦ‬
‫دﻻﻻن‪ ،‬ﺷ ﻬﺪاﯼ ﺗ ﺎﻣﻴﻦ ﻣﻨ ﺎﻓﻊ ﺳ ﻮداﮔﺮان ﻧﻔ ﺖ و ﺑﺎزرﮔﺎﻧ ﺎن اﺳ ﻠﺤﻪ‪ ،‬و ﺗﺤﻘ ﻖ‬
‫ﻣﺤﺎﺳ ﺒﺎت ﺳﻴﺎﺳ ﯽ ﻗ ﺪرﺗﻬﺎ و اﺑﺮﻗ ﺪرﺗﻬﺎ‪ ،‬و ﺑﺨ ﺼﻮص "ﭘﻴ ﺎدﻩ ﺷ ﺪن" ﻃ ﺮحه ﺎﯼ‬
‫آﻮﺗﺎﻩﻣﺪت و درازﻣﺪت آﺸﻮرﯼ آﻪ ﺗﺎ آﻨﻮن ﺑﺮﻧﺪﻩ ﺑﺰرگ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ﺟﻨ ﮓ‬
‫ﻗﻮاﯼ آﻔﺮ و اﺳﻼم ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳ ﻦ ﻋﺒﻮدﻳ ﺖ ﻣﻄﻠ ﻖ و ﺑ ﯽ ﻗﻴ ﺪ و ﺷ ﺮط از ﻧﻈ ﺮ ﻓﺮهﻨ ﮓ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ اﻣ ﺮﯼ‬
‫ﻋﺎرﺿﯽ‪ ،‬ﻳﺎ ﻓﺮﻋﯽ‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ دورﻩاﯼ ﻣﻌﻴﻦ و ﺷﺮاﻳﻄﯽ ﻣﻌﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺧﺎﺻﻴﺖ‬
‫اﺻﻠﯽ و ﺑﻨﻴﺎدﯼ ﻣﻜﺘﺐ اوﺳﺖ‪ .‬اﺻﻠﯽ اﺳﺖ آﻪ ﺗﻤﺎم ﺑﻨﺎﯼ ﻓﻜﺮﯼ و ﻓﻠ ﺴﻔﯽ و ﻣ ﺬهﺒﯽ‬
‫ﻣﻜﺘﺐ ﺁﺧﻮﻧﺪ ﺑﺮ ﺁن ﺑﻨﻴﺎد ﻧﻬﺎدﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻓﻘﻂ ﺑﺎ اﺗﻜ ﺎ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﻋﺒﻮدﻳ ﺖ ﻣﻄﻠ ﻖ‬

‫‪٤٦‬‬
‫ﻣ ﻮﻣﻨﻴﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﮔ ﺮوﻩ ﻋﻈ ﻴﻢ روﺣﺎﻧﻴ ﺖ و ﭘﺎﺳ ﺪاران ﭼﻤﺎﻗ ﺪار و ﺑ ﯽ ﭼﻤ ﺎق ﺁﻧﻬ ﺎ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﺣ ﺪاآﺜﺮ ﺑﺮآ ﺎت اﻟﻬ ﯽ آ ﻪ ﺷ ﺮﻋﺎ ﺑ ﻪ دﻋﺎﮔﻮﻳ ﺎن دﻳ ﻦ و ﺣﺎﻓﻈ ﺎن ﺑﻴ ﻀﻪ‬
‫اﺳﻼم ﺗﻌﻠﻖ ﻣﯽﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﻬﺮﻩ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫آﺘﺎب ﺟﺎﻟﺒﯽ ﺑﻨﺎم "ﺁﺧﻮﻧﺪﻳﺴﻢ" آﻪ اﺧﻴﺮا ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷ ﺪﻩ‪ ،‬اﻳ ﻦ ﺧ ﺼﺎﺋﺺ ﻣﻜﺘ ﺐ‬
‫ﺁﺧﻮﻧﺪ را ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻼﺻﻪ ﻣﯽآﻨﺪ‪:‬‬
‫" هﺪف ﻧﻬﺎﻳﯽ ﻣﻜﺘﺐ ﺁﺧﻮﻧﺪ هﻤ ﻮارﻩ اﻋﻤ ﺎل ﺣﺎآﻤﻴ ﺖ داﺋﻤ ﯽ و ﺑﻼﻣﻌ ﺎرض‬
‫ﺁﺧﻮﻧ ﺪ ﺑ ﺮ ﺗ ﻮدﻩه ﺎﯼ ﻣ ﺮدم و ﺑﺪﺳ ﺖ ﺁوردن ﻗﻄﻌ ﯽ ﮔ ﻮﯼ وﺣ ﯽ و رﺳ ﺎﻟﺖ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﺗﻘﻮﻳ ﺖ ﻣﺒ ﺎﻧﯽ ﻗ ﺪرت ﻏﺎﺻ ﺒﺎﻧﻪ ﺧ ﻮد زﻳ ﺮ ﭘﻮﺷ ﺶ ﻣ ﺬهﺐ و درﭘﻨ ﺎﻩ ﻣﻌﺘﻘ ﺪات دﻳﻨ ﯽ‬
‫ﻣﺮدم ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ راﻩ‪ ،‬ﻣﻜﺘﺐ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ‪ ،‬دﻳ ﻦ و اﺧ ﻼق و ﻋﻠ ﻢ و ﺗ ﺎرﻳﺦ ﺟﺎﻣﻌ ﻪ‬
‫اﻳﺮاﻧﯽ را هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ هﻮﻳﺖ و ﻓﺮهﻨﮓ ﻣﻠﯽ و ﺷﺨﺼﻴﺖ اﻧ ﺴﺎﻧﯽ واﻧﺪﻳ ﺸﻪ و ﺧﻼﻗﻴ ﺖ‬
‫ﭘﻮﻳ ﺎﯼ ﺁن ﻧ ﺴﺦ و ﻧ ﺎﺑﻮد آ ﺮد‪ .‬ﻣﻠ ﺖ ﻣ ﺎ را از ﺧﻮدﺁﮔ ﺎهﯽ و ﺧﺪاﺷﻨﺎﺳ ﯽ واﻗﻌ ﯽ‬
‫ﻣﻨﺤﺮف ﺳﺎﺧﺖ و از ﻓﻜﺮ و ﺗﻌﻘﻞ ﻣﺤﺮوم آﺮد‪ .‬درﻋﻮض ﺁﻧﻬ ﺎ را اﺳ ﻴﺮان دﺳ ﺖ و‬
‫ﭘﺎ ﺑﺴﺘﻪ ﺟﻬ ﻞ و ﺧﺮاﻓ ﺎت و اﺳ ﺘﺮﺣﺎم و اﺳ ﺘﺬﻻل و اﺳ ﺘﻌﺒﺎد و اﺳﺘ ﺸﻔﺎع و اﺳ ﺘﺤﻤﺎر‬
‫آﺮد‪ .‬ﻣﺮوج ﺑﻴﺴﻮادﯼ ﺷﺪ ﺑﺮاﯼ ﺁﻧﻜﻪ ﺑﺰﻋﻢ ﺧﻮدش از اﻣﺖ ﺷ ﻴﻌﻪ "ﻋ ﻮام آﺎﻻﻧﻌ ﺎم"‬
‫ﺑﺴﺎزد و ﺁﻧﺎﻧﺮا "ﻣﻘﻠﺪاﻧﻲ" ﻣﻄﻴﻊ آﻨﺪ آﻪ ﺑﻄﻴﺐ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺎر ﺑﺒﺮﻧﺪ و ﺳﻮارﯼ ﺑﺪهﻨﺪ‪ .‬و‬
‫در ﻋﻮض ﺧﻮد در ﺳﻤﺖ ﻋ ﺎﻟﻢ و وﺻ ﯽ وآﻴ ﻞ ﺟﻤﺎﻋ ﺖ ﻣﻘﻠ ﺪ‪ ،‬واﺳ ﻄﻪ ﻣﺨﻠ ﻮق در‬
‫دادﮔﺎﻩ ﺑﺎرﻳﺘﻌﺎﻟﯽ و اﺧﺘﻴﺎردار هﻤﻪ اﻣﻮر دﻧﻴﻮﯼ و اﺧﺮوﯼ اﻣﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ آﻪ در ﻣﻜﺘﺐ ﺁﺧﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮهﻨﮓ ﺑﺎرور و ﺣﻤﺎﺳﯽ اﻳﺮان‪ ،‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮهﻨﮓ زﺑﻮﻧﯽ‪ ،‬ﺑ ﯽﭘﻨ ﺎهﯽ و ﻧﻮﻣﻴ ﺪﯼ‪ ،‬ﺛﻨ ﺎﮔﻮﺋﯽ و ﻋﺠ ﺰ و اﺳ ﺘﺮﺣﺎم و ذﻟ ﺖ ﺷ ﺪ و‬
‫ﻓﺮهﻨ ﮓ زﻧ ﺪﮔﯽ و اﻣﻴ ﺪ ﺟ ﺎﯼ ﺧ ﻮد را ﺑ ﻪ ﻓﺮهﻨ ﮓ ﺑﻬ ﺸﺖ زه ﺮا ﺳ ﭙﺮد‪ .‬اﺗﻜ ﺎء ﺑ ﻪ‬
‫ﻧﻔﺲ‪ ،‬ﺑﺪل ﺑﻪ ﮔﺪاﻳﯽ و ﺳﻔﻠﻪﭘﺮورﯼ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺒﺎرزﻩ و ﭘﺎﻳﺪارﯼ ﺑﺼﻮرت ﺗﻮآﻞ و ﺗ ﺴﻠﻴﻢ‬
‫درﺁﻣﺪ‪ .‬و آﺎر و آﻮﺷﺶ‪ ،‬ﺟﺎﯼ ﺧﻮد را ﺑﻪ دﻋﺎ و ﻧﺬر و ﻧﻴ ﺎز و زﻳ ﺎرت داد‪ .‬ﺑﻬ ﺸﺖ‬
‫ﺑﺠﺎﯼ ﺁﻧﻜﻪ ﭘﺎداش ﭘﺮهﻴﺰآﺎرﯼ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺳ ﺎدات و ﺁلﻣﺤﻤ ﺪ ﺷ ﺪ آ ﻪ‬
‫راﻩ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺁن‪ ،‬اﺷﻚ رﻳﺨ ﺘﻦ ﺑ ﺮ ﺳ ﻮگ ﺁﻧ ﺎن ﻳ ﺎ زﻳ ﺎرت ﺁﻧﻬ ﺎ در اﻳ ﺎم ﻣﻌ ﻴﻦ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫ﺁزادﮔﯽ ﺟﺎﯼ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺑﻨ ﺪﮔﯽ ﻣﻄﻠ ﻖ در ﺁﺳ ﻤﺎن و در زﻣ ﻴﻦ ﺳ ﭙﺮد‪،‬و ﺗﻔﻜ ﺮ ﺟ ﺎﯼ‬
‫ﺧ ﻮد را ﺑ ﻪ ﺗﻌﺒ ﺪ‪ ،‬و اﺑﺘﻜ ﺎر ﺑ ﻪ ﺗﻘﻠﻴ ﺪ‪ ،‬و ﺣﺮآ ﺖ ﺑ ﻪ ﺳ ﻜﻮن و ﺗﻜﺎﻣ ﻞ ﺑ ﻪ ﺟﻤ ﻮد و‬
‫ﺗﺤﺠﺮ‪".‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬

‫‪٤٧‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳ ﺖ ﺣ ﺴﺎب ﺷ ﺪﻩ ﻣﻜﺘ ﺐ دآﺎﻧ ﺪاران دﻳ ﻦ‪ ،‬آﻮﺷ ﺶ در ﺑﻬ ﺮﻩﮔﻴ ﺮﯼ از‬
‫ﺣﻴﺜﻴ ﺖ و اﺣﺘ ﺮام ﻋﻈﻴﻤ ﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻓﺮهﻨ ﮓ اﺳ ﻼﻣﯽ در ﻃ ﻮل ﻗ ﺮون از ﺁن‬
‫ﺑﺮﺧ ﻮردار ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ و هﻨ ﻮز ه ﻢ ﺑﺮﺧ ﻮردار اﺳ ﺖ‪ .‬وﻟ ﯽ ه ﺮ ﺻ ﺎﺣﺐ ﻧﻈ ﺮﯼ‬
‫ﺑﺨﻮﺑﯽ ﺁﮔﺎﻩ اﺳﺖ آﻪ ﻣﻜﺘﺐ ﺁﺧﻮﻧﺪ در ﻃﻮل ﺑﻴﺶ از ه ﺰار ﺳ ﺎل ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ ﺳ ﻬﻤﯽ در‬
‫ﺗﻜﻮﻳﻦ و اﻋﺘﻼﯼ اﻳﻦ ﻓﺮهﻨﮓ ﻧﺪاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻄﻮر ﺑﯽوﻗﻔﻪ ﺑﺎ ﺁن ﻣﺒﺎرزﻩ و در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﺁن ﺻ ﻒﺁراﻳ ﯽ آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬داﻧ ﺸﻤﻨﺪان‪ ،‬ﻣﺤﻘﻘ ﺎن‪ ،‬و ﻣﺘﻔﻜ ﺮان ﺑ ﺰرگ ﻓﺮهﻨ ﮓ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬در رﺷﺘﻪهﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﻠﻮم ﻋﻘﻠ ﯽ و ﻧﻘﻠ ﯽ‪ ،‬هﻤﻴ ﺸﻪ ﻣ ﻮرد دﺷ ﻤﻨﯽ و ﺁزار‬
‫اﻳ ﻦ دﺳ ﺘﻪ ﺑ ﻮدﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ ﭘﻴﻮﺳ ﺘﻪ ﺑ ﺎ ﻣﻨﻄ ﻖ ﺗﻌ ﺼﺐ و ﭼﻤ ﺎق ﺑ ﺎ ﺁﻧ ﺎن ﺑ ﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠ ﻪ‬
‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺣﻼجهﺎ و ﺳﻬﺮوردﯼهﺎ ﺑﻪ ﻓﺘﻮاﯼ ﺁﻧﺎن آﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻮﻋﻠﯽ ﺳ ﻴﻨﺎه ﺎ و‬
‫رازﯼهﺎ ﺗﻜﻔﻴﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺮاﻗﯽهﺎ و ﻣﻼﺻﺪراهﺎ راﻩ ﻓﺮار ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﻓﺮدوﺳ ﯽ‬
‫اﺟﺎزﻩ دﻓﻦ در ﮔﻮرﺳ ﺘﺎن ﻣ ﺴﻠﻤﻴﻦ دادﻩ ﻧ ﺸﺪ‪ ،‬ﺁراﻣﮕﺎهﻬ ﺎﯼ ﺧﻴ ﺎم و ﺣ ﺎﻓﻆ ﺑ ﻪ آ ّﺮات‬
‫دﺳﺘﺨﻮش وﻳﺮاﻧﮕﺮﯼ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻓﺘﻮاﯼ ﺷﺮﻋﯽ ﺻﺎدر ﺷﺪ آﻪ ﻣﺜﻨﻮﯼ ﻣﻮﻻﻧ ﺎ و دﻳ ﻮان‬
‫ﺣ ﺎﻓﻆ را ﺑﺎﻳ ﺪ ﺑ ﺎ اﻧﺒ ﺮ ﺟﺎﺑﺠ ﺎ آ ﺮد‪ .‬از زﻣ ﺎن ﺻ ﻔﻮﻳﻪ ﺑ ﻪ ﺑﻌ ﺪ‪ ،‬اﺻ ﻮﻻ و ﺑ ﺼﻮرﺗﯽ‬
‫ن‬
‫ن ﺧ ﺎرج ﺑ ﺪرو ِ‬ ‫ﺶ ﺟﻬ ﺎ ِ‬
‫ﺁﺷﻜﺎرا و رﺳﻤﯽ ﺑﺎ ه ﺮ ﮔﻮﻧ ﻪ آﻮﺷ ﺸﯽ در راﻩ رﺳ ﻮخ داﻧ ِ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﺮاﻧﯽ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ و آﺎرﺷﻜﻨﯽ ﺷﺪ‪.‬‬
‫و ﺑﺎ اﻳﻦ هﻤﻪ ﻣﻜﺘﺐ ﺁﺧﻮﻧﺪ هﻴﭻ ﻣﺎﻧﻊ ﺷﺮﻋﯽ ﻧﺪﻳ ﺪﻩ اﺳ ﺖ و ﻧﻤ ﯽﺑﻴﻨ ﺪ آ ﻪ در‬
‫ﻣﻮﻗﻊ ﺿﺮورت در ﭘﺸﺖ ﺣ ﺼﺎر ﻓﺮهﻨ ﮓ اﺳ ﻼﻣﯽ ﻣﻮﺿ ﻊ ﺑﮕﻴ ﺮد‪ ،‬ﺗ ﺎ در اﻳ ﻦ راﻩ‬
‫ﺣﻴﺜﻴﺖ ﺁﻧﻬﺎﻳﯽ را ﺑﻜﺎر ﮔﻴﺮد آﻪ ﺧﻮدﺷ ﺎن دﺳ ﺘﻪ دﺳ ﺘﻪ ﺑﺪﺳ ﺖ هﻤ ﻴﻦ ﮔ ﺮوﻩ آ ﺸﺘﻪ ﻳ ﺎ‬
‫ﻃﺮد و ﻳﺎ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻪ ﺟﻼﯼ وﻃﻦ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫از دﻳﮕﺮ ﺗﺎآﺘﻴﻚهﺎﯼ ﺳ ﻨﺘﯽ ﻣﻜﺘ ﺐ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ‪ ،‬هﻤﻜ ﺎرﯼ دﺳ ﺘﻪ ﺟﻤﻌ ﯽ اﻋ ﻀﺎﯼ‬
‫ﻣﻜﺘﺐ در اﻳﺠﺎد هﺎﻟﻪاﯼ از ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ و ﻋﻠ ّﻮ ﻣﻘﺎم ﺑﺮاﯼ ﺗﻤﺎم واﺑ ﺴﺘﮕﺎن ﭼﻨ ﻴﻦ ﻣﻜﺘﺒ ﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ اﺟﺮاﯼ اﻳﻦ رهﻨﻤﻮد ﻣﻌﺮوف آﻪ‪" :‬اﺣﺘ ﺮام اﻣ ﺎﻣﺰادﻩ ﺑ ﺎ ﻣﺘ ﻮﻟﯽ اﺳ ﺖ"‪.‬‬
‫ﻃﺒﻘﻪ ﺁﺧﻮﻧﺪ آﻪ ﻋﺎدﺗﺎ هﻴﭻ ﻧﺰاآﺘ ﯽ در ﻣ ﻮرد اﻓ ﺮاد و ﻣﻘﺎﻣ ﺎت ﻏﻴﺮﺁﺧﻮﻧ ﺪ ﻧ ﺪارد‪ ،‬و‬
‫ﺑﺎﻟﻌﻜﺲ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺑﺎ آﻤﺘﺮﻳﻦ ﺑﺮﺧﻮردﯼ از ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن زﻧﺪﻩ و ﻣﺮدﻩ ﺧﻮد ﺑﺎ ﻟﺤﻨﯽ وﻗﻴﺤﺎﻧﻪ‬
‫و دﺷ ﻨﺎمﺁﻣﻴ ﺰ ﻳ ﺎد ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪ ،‬و در اﻧﺘ ﺴﺎب ه ﺮ ﺟ ﻮر ﻧ ﺴﺒﺖ زﻧﻨ ﺪﻩ و زﺷ ﺖ ﺑ ﺪاﻧﺎن‬
‫آﻮﺗﺎهﯽ ﻧﻤﯽورزد‪ ،‬ﺁﻧﺠﺎ آﻪ ﭘﺎﯼ ﻳﻜﯽ از "ﺑﺰرﮔﺎن " ﻣﻜﺘﺐ ﺑ ﻪ ﻣﻴ ﺎن ﺁﻳ ﺪ ﺑﻼﻓﺎﺻ ﻠﻪ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺟﻬﺖ ﻣﯽده ﺪ و ﺑ ﻪ ﻣ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﻣ ﯽﻓﻬﻤﺎﻧ ﺪ آ ﻪ اﻳ ﻦ ﺑﺰرﮔ ﻮار از ﺁن ﺑﺰرﮔﻮاره ﺎ‬

‫‪٤٨‬‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺳﺮ و آ ﺎرش ﺑ ﺎ ﻋ ﺮش اﻟﻬ ﯽ اﺳ ﺖ و ﺑ ﺎ آﺮاﻣ ﺎت و ﻣﻐﻴﺒ ﺎت و ﻋ ﻮاﻟﻢ ﻓ ﻮق‬
‫ﺑ ﺸﺮي‪ .‬اﮔ ﺮ ﻣ ﺮدﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ ﻧ ﺎﻣﺶ را ﺑ ﺪون ذآ ﺮ زواﺋ ﺪﯼ از ﻗﺒﻴ ﻞ‪ :‬ﻋﻠﻴ ﻪ اﻟﺮﺣﻤ ﺔ و‬
‫اﻟﺮﺿﻮان‪ ،‬اﻋﻠﯽ اﷲ ﻓ ﺮدوس ﻣﻘﺎﻣ ﻪ‪ ،‬رﺣﻤ ﺔ اﷲ و رﺿ ﻮان ﻋﻠﻴ ﻪ‪ ،‬ﻗ ﺪس اﷲ ﻧﻔ ﺴﻪ‪،‬‬
‫رﺿﻮان اﷲ ﻣﻘﺎﻣﻪ‪ ،‬اﻋﻠﯽ اﷲ ﻣﻘﺎﻣﻪ‪ ،‬رﺿﻮان اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‪ ،‬ﻗﺪس ﺳﺮﻩ‪ ،‬رﺣﻤﺔ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ‬
‫و اﺳ ﻌﻪ‪ ،‬و‪ ...‬ﻧﻤ ﯽﺗ ﻮان ﺑ ﺮد‪ ،‬ﺑﺎﺿ ﺎﻓﻪ اﻟﻘ ﺎﺑﯽ از ﻗﺒﻴ ﻞ‪ :‬ﻋ ﺎﻟﻢ رﺑ ﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻋﻼﻣ ﻪ ﻋﻠ ﯽ‬
‫اﻻﻃ ﻼق‪ ،‬اﺳ ﺘﺎد آ ﻞ ﻓ ﯽ اﻟﻜ ﻞ‪ ،‬ﺧﻼﺻ ﺔ اﻟﻤﺘﻘ ﺪﻣﻴﻦ‪ ،‬زﺑ ﺪة اﻟﻤﺘ ﺎﺧﺮﻳﻦ‪ ،‬ﺧ ﺎﺗﻢ‬
‫اﻟﻤﺠﺘﻬﺪﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻬﺎء اﻟﻤﻠ ﺔ و اﻟ ﺪﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺤ ﺮ اﻟﻌﻠ ﻮم‪ ،‬ﻋﻤ ﺎد اﻟ ﺪﻳﻦ‪ ،‬و ‪ ...‬و ‪ ...‬و اﮔ ﺮ زﻧ ﺪﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪،‬ﺳﻠ ﺴﻠﻪ ﻧﺎﻣﺤ ﺪودﯼ ازﻋﻨ ﺎوﻳﻨﯽ آ ﻪ ﻗ ﺒﻼ ﺑ ﻪ ﺑﻌ ﻀﯽ ازﺁﻧﻬ ﺎ اﺷ ﺎرﻩ ﺷ ﺪ ﺑﺎﺿ ﺎﻓﻪ‬
‫ﻣﻜﻤﻞهﺎﻳﯽ از ﻗﺒﻴﻞ روﺣﯽ ﻓﺪاﻩ‪ ،‬ﻣﺪﻇﻠﻪ اﻟﻌﺎﻟﯽ‪ ،‬اﻳﺪﻩ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ و‪ ...‬و‪...‬‬
‫هﺎﻟﻪ ﺗﻘﺪس ﺑﺮﻃﺮف ﺷﺪﻧﯽ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ه ﺮ ﻗ ﺪر ه ﻢ آ ﻪ دﻻﺋ ﻞ ﻣﺘﻘﻨ ﯽ در ﺟﻬ ﺖ‬
‫ﺧﻼف ﺁن در دﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﻋﺎﻟﻢ رﺑﺎﻧﯽ‪ ،‬اﻋﻈﻢ اﻟﻤﺤﺪﺛﻴﻦ‪ ،‬ﻋﻼﻣ ﻪ ﺑ ﺰرگ ﻣﺤﻤ ﺪ‬
‫ﺑﺎﻗﺮ ﻣﺠﻠ ﺴﯽ‪ ،‬ﺑ ﺎ وﺟ ﻮد ﺁﻧﻜ ﻪ ﻏﺎﻟ ﺐ ﺁﺧﻮﻧ ﺪهﺎﯼ ﺑﻌ ﺪ از او اﺟﺒ ﺎرا ﻗﺒ ﻮل و اﻋﺘ ﺮاف‬
‫آﺮدﻩاﻧﺪ آﻪ ﺑﺴﻴﺎرﯼ از اﺣﺎدﻳﺚ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ او ﻣﻌﺘﺒ ﺮ ﻧﻴ ﺴﺖ )در ﺣﺎﻟﻴﻜ ﻪ هﻤ ﻴﻦ‬
‫ﺑﺰرﮔﻮار ﺁﻧﻬﺎ را "ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒﺮ" ﻣﺤ ﺴﻮب داﺷ ﺘﻪ و اﻳ ﻦ را ﺗ ﺼﺮﻳﺢ آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ(‪،‬‬
‫ﺑﺎز ﺗﻮﺳﻂ هﻴﭻ ﻳﻚ از ﺁﺧﻮﻧ ﺪهﺎﯼ ﺑﻌ ﺪ از ﺧ ﻮدش ﻣ ﻮرد اﻋﺘ ﺮاض ﻗ ﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘ ﻪ و‬
‫آﻤﺎآﺎن ﻋﺎﻟﻢ رﺑﺎﻧﯽ و ﺷﻴﺦاﻟﻤﺤﺪﺛﻴﻦ و ﻋﻼﻣﻪ ﺑﺰرك ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬ه ﺮ ﭼﻨ ﺪ آ ﻪ‬
‫هﺸﺘﺎددرﺻﺪ اﺣﺎدﻳﺚ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ او ﺗﻬﻤﺖ واﻓﺘﺮاﻳﯽ ﺁﺷﻜﺎرا ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻳﺎ اﻣﺎﻣﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ "ﺗﺎآﺘﻴﻚ" رواﻧﯽ ﻣﻜﺘ ﺐ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ‪ ،‬ﻃﺒﻌ ﺎ ﺑ ﺮ ﺁزﻣ ﺎﻳﺶ دﻳﺮﻳﻨ ﻪ ﺗﺎﺛﻴﺮﭘ ﺬﻳﺮﯼ‬
‫ﺗ ﻮدﻩه ﺎ در ﻣﻘﺎﺑ ﻞ ﺗﻠﻘ ﻴﻦ ﺗﻜﻴ ﻪ دارد‪ .‬و ﻣﻜﺘ ﺐ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ از اﻳ ﻦ راﻩ هﻤ ﻮارﻩ ﻣﺮاﻗﺒ ﺖ‬
‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎن هﺎﻟﻪ ﺗﻘﺪس و ﻣﻌﻨﻮﻳﺘﯽ ﺑﺮ ﮔِﺮ ِد ﺑﺰرﮔﺎن زﻧﺪﻩ و ﻣﺮدﻩ اﻳ ﻦ ﻣﻜﺘ ﺐ‬
‫ﺑﮕﺴﺘﺮاﻧﺪ آﻪ ﻣﻮﻣﻦ زﺑﺎن ﺑﺴﺘﻪ ﺣﺘﯽ ﺗ ﺼﻮر ﺧﻄ ﺎ ﻳ ﺎ ﺿ ﻌﻒ ﻳ ﺎ اﺷ ﺘﺒﺎهﯽ را ه ﻢ از‬
‫ﺟﺎﻧ ﺐ اﻳ ﻦ ﺑﺰرﮔ ﻮاران ﻧﻜﻨ ﺪ‪ ،‬ﭼ ﻪ رﺳ ﺪ ﺑ ﻪ ﺁﻧﻜ ﻪ ﺷ ﺒﻬﻪ ﻏ ﺮض ﻳ ﺎ ﻓ ﺴﺎدﯼ در ﺁﻧﻬ ﺎ‬
‫ﺑﺮاﻳﺶ ﭘﻴﺪا ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑ ﺮ اﻳ ﻦ ﻣﺒﻨ ﺎ‪ ،‬درك اﻳ ﻦ اﻣ ﺮ ﻣ ﺸﻜﻞ ﻧﻴ ﺴﺖ آ ﻪ ﻋﻠﻴ ﺮﻏﻢ ﺗﻤ ﺎم ﺿ ﺪ و‬
‫ﻧﻘ ﻴﺾﮔﻮﺋﻴﻬ ﺎﺋﯽ آ ﻪ ﺑﻄ ﻮر ﻣ ﺴﺘﻤﺮ ﺗﻮﺳ ﻂ ﺁﻳ ﺖاﷲ اﻻﻋﻈ ﻢ‪ ،‬وﻟ ﯽ ﻓﻘﻴ ﻪ‪ ،‬در اﻳ ﺮان‬
‫اﻣﺮوز اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد)و ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﺨﺘﺼﺮﯼ از ﺁﻧﻬﺎ در ﺻﻔﺤﺎت ‪ ٨٣٣‬و ‪ ٨۵۶‬هﻤ ﻴﻦ‬
‫آﺘﺎب ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ(‪ ،‬رﺋﻴﺲ دﻳﻮان ﻋﺎﻟﯽ آﺸﻮر ﺑﮕﻮﻳﺪ‪" :‬ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺗﻘﺮﻳﺒ ﺎ در ﺣ ﺪ‬
‫ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﺖ ﻗﺮار دارﻧﺪ"‪.‬‬

‫‪٤٩‬‬
 ‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫ﺑﺎز هﻢ از روﺷﻬﺎﯼ اﺻﻮﻟﯽ ﻣﻜﺘﺐ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ‪ ،‬ﺟﻌ ﻞ ﺳ ﺎدﻩ و ﺁﺳ ﺎن ه ﺮ ﺧﺒ ﺮ و‬
‫ﻣﻄﻠﺐ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ از ﻗﻮل ه ﺮ ﻣﺮﺟ ﻊ ﮔﺬﺷ ﺘﻪ و ﺣ ﺎل اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺑ ﯽ ﺁﻧﻜ ﻪ از اﻳ ﻦ ﺑﺎﺑ ﺖ‬
‫اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﺗﻤﺎم ﻓﺼﻮل آﺘ ﺎب ﺣﺎﺿ ﺮ‪ ،‬اﻳ ﻦ واﻗﻌﻴ ﺖ ﺑﺮوﺷ ﻨﯽ اراﺋ ﻪ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫ﺟﻌﻞ ﺣﺪﻳﺚ از روز اول ﻳﻜﯽ از ﻣﺒﺎﻧﯽ آﺎر ﻣﻜﺘ ﺐ دآﺎﻧ ﺪاران دﻳ ﻦ ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬در‬
‫اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺎﻳﺪ اﻓﺰودﻩ ﺷﻮد آﻪ اﻳﻦ روش اﻧﺤﺼﺎر ﺑﻪ ﻣﻮرد اﺣﺎدﻳﺚ ﻧﺪارد‪ ،‬و اﻳﻦ اﻣﺮﯼ‬
‫ﻃﺒﻴﻌﯽ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا آﻪ اﮔﺮ ﺑﺘﻮان از ﻗﻮل ﺧﺪا و ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و اﻣ ﺎم ﻣﻄﻠﺒ ﯽ ﺟﻌ ﻞ آ ﺮد‪،‬‬
‫از ﻗ ﻮل دﻳﮕ ﺮان ﺁﺳ ﺎﻧﺘﺮ ﻣ ﯽﺗ ﻮان اﻳ ﻦ آ ﺎر را آ ﺮد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ اﺣﺎدﻳ ﺚ و‬
‫رواﻳﺎت ﻣﺬهﺒﯽ ﻣﻨﻘﻮﻟﻪ اﻳﻦ ﺑﺰرﮔﻮاران ﻣﻄﻠﻘﺎ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻧﻘﻞ ﻗﻮﻟﻬﺎﻳﯽ‬
‫س ﻗ ﺎﻃﻊ" از دﻳﮕ ﺮان‬ ‫ﺿﺮ ِ‬ ‫آ ﻪ در زﻣﻴﻨ ﻪه ﺎﯼ ﻋﻠﻤ ﯽ و ﺗ ﺎرﻳﺨﯽ و ﻓﺮهﻨﮕ ﯽ ﺑ ﻪ " ِ‬
‫ﻣﯽآﻨﻨﺪ ﻧﻴﺰ ﻣﻄﻠﻘﺎ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭼ ﻪ ﺁﻧﻬ ﺎﻳﯽ آ ﻪ در ﮔﺬﺷ ﺘﻪ ﺷ ﺪﻩ‪ ،‬و ﭼ ﻪ ﺣﺘ ﯽ‬
‫ﺁﻧﻬﺎﻳﯽ آﻪ هﻤﻴﻦ اﻣﺮوز ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﻜﺘ ﺐ‪ ،‬اﻋﻠ ﯽ اﷲ ﻣﻘ ﺎﻣﻬﻢ اﺟﻤﻌ ﻴﻦ‪ ،‬ﮔﻔﺘ ﻪ ﻳ ﺎ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫‪" -‬ﻣﯽداﻧﻴﻢ آﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﻏﻴﺐﮔﻮﻳﯽ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺗﻨ ﻮﻳﻢ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴ ﺴﯽ در آﺘ ﺐ ﻃ ﺐ‬
‫اﻣﺮوز ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ" )ﺁﻳﺖ اﷲ ﺧﻤﻴﻨﯽ‪ ،‬آﺸﻒ اﻻﺳﺮار(‬
‫‪"-‬ﻋﻠﻤﺎﯼ ﻃﺐ ﺛﺎﺑﺖ آﺮدﻩاﻧﺪ آﻪ در ﺑ ﺪن ﺁدﻣ ﯽ ‪ ٣۶٠‬رگ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻧ ﺼﻒ‬
‫ﺁﻧﻬ ﺎ ﻣ ﯽﺟﻨﺒ ﺪ و ﻧ ﺼﻒ دﻳﮕ ﺮ ﻧﻤ ﯽﺟﻨﺒ ﺪ‪) ".‬ﺁﻳ ﺖ اﷲ دﺳ ﺘﻐﻴﺐ‪ ،‬آﺘ ﺎب ﻣﻌ ﺮاج‪ ،‬در‬
‫ﺗﻜﻮﻳﻦ و ﺗﺸﺮﻳﺢ اﻧﺴﺎن(‬
‫‪"-‬اﺧﻴ ﺮا داﻧ ﺸﻤﻨﺪان آﻤﻮﻧﻴ ﺴﺖ ﺑ ﻪ وﺟ ﻮد ﺟ ﻦ ﭘ ﯽ ﺑ ﺮدﻩ و ﺁﻧ ﺮا ﺗ ﺼﺪﻳﻖ‬
‫آﺮدﻩاﻧﺪ‪) ".‬ﺁﻳﺖاﷲ ﻣﺸﻜﻴﻨﯽ‪ ،‬در ﺧﻄﺒﻪ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ ﻗﻢ(‬
‫‪"-‬ﻳﻜﯽ از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﺰرگ ﻏﺮب ﻣﯽﮔﻮﻳ ﺪ اﮔ ﺮ ﻋﻠ ﯽ ﻋﻠﻴ ﻪ اﻟ ﺴﻼم ﺑﺪﺳ ﺖ‬
‫اﺑﻦ ﻣﻠﺠﻢ ﺷﻬﻴﺪ ﻧﻤﯽﺷﺪ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد ﺑﺮاﯼ هﻤﻴ ﺸﻪ زﻧ ﺪﻩ ﺑﻤﺎﻧ ﺪ‪ ،‬زﻳ ﺮا اﻋﺘ ﺪال در ﺗﻤ ﺎم‬
‫ﺟﻨﺒﻪهﺎﯼ ﺣﻴﺎﺗﯽ ﺑﺮ وﺟﻮد او ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﯽآﺮد‪) ".‬ﺁل آﺎﺷﻒ اﻟﻐﻄﺎء‪ :‬ﺁﺋﻴﻦ ﻣﺎ(‬
‫‪"-‬اﻣﺎ درﺑﺎرﻩ اﻳﻨﻜﻪ ﺟﻦ ﭼﻮن از ﺁﺗ ﺶ ﺁﻓﺮﻳ ﺪﻩ آ ﻪ ﺟ ﺴﻢ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﭼ ﺮا ﺧ ﻮدش‬
‫ﺟﺴﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺮوز ﻋﻠﻤﺎ رﺳﻴﺪﻩ اﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺎ ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﻧﻮع ﺟﺴﻢ ﻧ ﺪارﻳﻢ آ ﻪ ﺟ ﺴﻢ‬
‫ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﻣﻜﺎن دارد اﺟﺴﺎﻣﯽ ﺑﺎ اﺑﻌﺎد ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻳﺎ آﻤﺘﺮ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‬
‫در آﺮات ﺁﺗﺸﻴﻦ‪) .‬ﻋﻼﻣﻪ ﻣﻄﻬﺮﯼ‪ ،‬ﺷﻬﻴﺪ ﻣﺤﺮاب‪ :‬ﺧﻄﺎﺑﻪ و ﻣﻨﺒﺮ‪(.‬‬

‫‪٥٠‬‬
 ‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫ﺷ ﺎﻳﺪ ﺗ ﺬآﺮ ﻧﻜﺘ ﻪاﯼ ﺧ ﺎص در اﻳ ﻦ ﻣﺒﺤ ﺚ ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﯽﻣ ﻮرد ﻧﺒﺎﺷ ﺪ و ﺁن ﺗ ﺎﺛﻴﺮ‬
‫ﻣﻌﺠﺰﻩﺁﺳﺎﯼ اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ در ﻗﻠﺐ ﻣﺎهﻴﺖ اﺷﺨﺎص اﺳﺖ‪ ،‬وﻟ ﻮ ﺁﻧﻜ ﻪ اﻳ ﻦ اﺷ ﺨﺎص در‬
‫ﺳﻄﻮح ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺑ ﺎﻻﻳﯽ از اﻧﺪﻳ ﺸﻪ و ﻣﻌﺮﻓ ﺖ ﻗ ﺮار داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ .‬ﺑ ﺮاﯼ ﺧ ﻮد ﻣ ﻦ اﻳ ﻦ‬
‫ﻣﻌﻤﺎﻳﯽ ﺣﻞ ﻧ ﺸﺪﻩ ﺑ ﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻣ ﺜﻼ ﺷﺨ ﺼﯽ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ اﻣ ﺎم ﻣﺤﻤ ﺪ ﻏﺰاﻟ ﯽ ﺑ ﺎ‬
‫داﺷ ﺘﻦ ﻣﻘ ﺎﻣﯽ ﺷ ﺎﻣﺦ در رﺷ ﺘﻪه ﺎﯼ وﺳ ﻴﻌﯽ از ﻓﺮهﻨ ﮓ و ﻣﻌﺮﻓ ﺖ ﺑ ﺸﺮﯼ و‬
‫اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﻗﻌﯽ آﻪ در ﻏﺎﻟﺐ ﺁﺧﻮﻧﺪ ﻣﯽرود‪ ،‬ﻣﻬﻤﻼﺗﯽ را ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‬
‫آﻪ ﺑﺮاﯼ داﺷﺘﻦ ﺗﺼﻮرﯼ ازﺁﻧﻬﺎ آﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﺑﻪ "آﻴﻤﻴﺎﯼ ﺳ ﻌﺎدت" او ﻣﺮاﺟﻌ ﻪ آﻨﻴ ﺪ‬
‫ﻳ ﺎ ﻣ ﺜﻼ ﺷﺨ ﺼﯽ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﺷ ﻴﺦ ﺑﻬ ﺎﻳﯽ آ ﻪ اﺷ ﻌﺎر ﻋﺎرﻓﺎﻧ ﻪ و ﺳﺮﺷ ﺎر از زﻳﺒ ﺎﻳﯽ و‬
‫ﻣﻌﻨ ﻮﻳﺘﺶ از ﮔﻮهﺮه ﺎﯼ ﮔﻨﺠﻴﻨ ﻪ ادب ﭘﺎرﺳ ﯽ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﭼﻄ ﻮر ﻣ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ در ﻗﺎﻟ ﺐ‬
‫ن ﺣﻤﺎﻗ ﺖ‬ ‫ﺁﺧﻮﻧﺪ‪،‬آﺘﺎﺑﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳﯽ ﺑﻨﻮﻳ ﺴﺪ آ ﻪ ﺁﻧ ﺮا ﺟ ﺰ ﻳ ﻚ ﻣﺠﻤﻮﻋ ﻪ ﻣ ﺪو ِ‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺷﻤﺮد‪ ،‬و ﻳﺎ در ﻗﺮن ﺧﻮد ﻣﺎ‪ ،‬ﻣﺘﻔﻜﺮﯼ ﻋﺎﻟﻴﻘﺪر در ﻣﻘﺎم ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒ ﺎﻳﯽ‬
‫ﭼﮕﻮﻧ ﻪ ﻣ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ در ﻗﺎﻟ ﺐ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ ﻧﻈﺮﻳ ﺎﺗﯽ را اراﺋ ﻪ آﻨ ﺪ آ ﻪ ﻧﻤﻮﻧ ﻪاﯼ ازﺁﻧﻬ ﺎ در‬
‫ﺻﻔﺤﺎت ‪ ٢٩٩‬ﺗﺎ ‪ ٣٠٢‬هﻤﻴﻦ آﺘﺎب ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺣﺘﻤ ﺎﻻ اﻳ ﻦ ﻳﻜ ﯽ از آﺮاﻣ ﺎت ﻣﻜﺘ ﺐ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ اﺳ ﺖ آ ﻪ هﻨ ﻮز آ ﺎرﺁﻣﻮزان‬
‫ﻏﺮﺑﯽ و ﺷﺮﻗﯽ ﺑﺨﺶ ﻣﻐﺰﺷﻮﻳﯽ ﺑﻪ اﺳﺮار ﺁن دﺳﺖ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫ﺣﺘﯽ ﭘﻴﺶ از دوران ﺻ ﻔﻮﯼ‪ ،‬در ه ﺮ ﻣﻮﻗ ﻊ آ ﻪ اﻣﻜﺎﻧ ﺎت ﻣ ﺴﺎﻋﺪ ﺑ ﻮد‪ ،‬اﻳ ﻦ‬
‫دآﺎﻧﺪاران دﻳﻦ ﺑﺎ ﺣﻜﺎم و اﻣﺮاﺋﯽ آﻪ ﻋﻠﯽ اﻟﺮﺳﻢ از "ﻇﻠﻤﻪ" ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽرﻓﺘﻨ ﺪ‪ ،‬و ﺑ ﺎ‬
‫ﺑﺎزارﻳﺎﻧﯽ آﻪ آﺎرﺷﺎن ﻏﺎﻟﺒ ﺎ ﺟ ﺰ اﻧﺒﺎﺷ ﺘﻦ ﺟﻴ ﺐ از راﻩ ﻏ ﺎرت ﺧﻠ ﻖ ﻧﺒ ﻮد ﺑ ﻪ زﻳ ﺎن‬
‫هﻤﻴﻦ ﻣﺮدم ﺳﺎدﻩدل ﺳﺎزش آﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ از ﺁﻏ ﺎز ﻋ ﺼﺮ ﺻ ﻔﻮﯼ ﺑﺒﻌ ﺪ‪ ،‬اﻳﻨ ﺎن‬
‫ﭼﻨﺎن ﺷﺒﻜﻪ ﺟﻬﻞ و ﺧﺮاﻓﺎت ﺧﻮد را ﺑﯽﭘ ﺮوا و ﺁﺷ ﻜﺎرا وﺳ ﻌﺖ ﺑﺨ ﺸﻴﺪﻧﺪ آ ﻪ اﻳﻨﺒ ﺎر‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﺮاﻧﯽ ﺑﻜﻠﯽ ﺗﻐﻴﻴ ﺮ ﺷ ﻜﻞ داد‪ ،‬و ﺑ ﺼﻮرت ﺟﺎﻣﻌ ﻪاﯼ ﻋﻤﻴﻘ ﺎ ﻧﺎﺳ ﺎﻟﻢ‪ ،‬ﻣ ﻨﺤﻂ‪،‬‬
‫واﭘﺲﮔﺮا‪ ،‬و ﺁﻣﺎدﻩ ﺳﻘﻮط در داﻣ ﺎن اﺳ ﺘﻌﻤﺎر ﺗ ﺎزﻩ ﻧﻔ ﺲ ﻏ ﺮب درﺁﻣ ﺪ‪ ،‬و اﻳ ﻦ آ ﺎر‬
‫در ﻗﺮن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎ دﺳﺘﻴﺎرﯼ و هﻤﻜﺎرﯼ ﻧﺰدﻳﻚ دآﺎﻧﺪاران دﻳﻦ ﺑﺨﻮﺑﯽ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪاﯼ آﻪ ﺑﺎ ﻧﻔﻮذ "اﺳﺘﺤﻤﺎري" دﻳﺮﭘﺎﯼ ﻣﻜﺘ ﺐ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ ﺳ ﺎﺧﺘﻪ ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد‪،‬‬
‫در ﭘﺎﻳﺎن ﻗﺮن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻠﺘﯽ را آﻪ وارث ﻳﻜﯽ از ﻏﻨﯽﺗﺮﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦهﺎ و ﻓﺮهﻨﮓه ﺎﯼ‬
‫ﺟﻬﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺪل ﺑﻪ ﻳﻜﯽ از ﻋﻘﺐاﻓﺘ ﺎدﻩﺗ ﺮﻳﻦ ﻣﻠ ﻞ روﯼ زﻣ ﻴﻦ آ ﺮدﻩ ﺑ ﻮد‪ .‬ﺑ ﺮاﯼ ﻳ ﻚ‬

‫‪٥١‬‬
‫دوران آﻮﺗ ﺎﻩ‪ ،‬ﺷ ﺮاﻳﻂ اﺳ ﺘﺜﻨﺎﻳﯽ ﺑ ﻴﻦاﻟﻤﻠﻠ ﯽ اﻣﻜ ﺎن ﺁﻧ ﺮا ﻓ ﺮاهﻢ ﺁورد آ ﻪ اﻳ ﻦ ﻣﻠ ﺖ‬
‫ﻋﻘ ﺐاﻓﺘ ﺎدﻩ در راﻩ ﺗﺠﺪﻳ ﺪ ﺣﻴ ﺎت ﻣﻠ ﯽ و ﻓﺮهﻨﮕ ﯽ ﺧ ﻮد ﮔ ﺎم ﺑ ﺮدارد‪ ،‬وﻟ ﯽ اﻳ ﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮاﯼ ﻣﻜﺘﺐ ﺁﺧﻮﻧﺪ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﯽ ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﺮا اﻳ ﻦ ﻣﻜﺘ ﺐ ﻓﻘ ﻂ ﻣ ﯽﺗﻮاﻧ ﺴﺖ در‬
‫ﻣﺤﻴﻂ ﺟﻬﻞ و ﺗﻌﺼﺐ ﺗﻐﺬﻳﻪ آﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ در ﺗﻤ ﺎم اﻳ ﻦ دوران ﻣﻜﺘ ﺐ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ‬
‫ﺑﺎ هﺮ ﭼﻪ ﺑﻮﯼ ﺗﺤﻮل و ﺗﺮﻗﯽ ﻣﯽداد ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ آﺮد‪ :‬ﺑﺎ ﺗﺎﺳ ﻴﺲ ﻣ ﺪارس اﻣ ﺮوزﯼ ﺑ ﺎ‬
‫اﻳﺠﺎد داﻧﺸﮕﺎهﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺎ رﻓﻊ ﺣﺠﺎب زﻧﺎن‪ ،‬ﺑ ﺎ"آ ﻼﻩ ﻟﮕﻨ ﻲ" ﻣ ﺮدان‪ ،‬ﺑ ﺎ اﻳﺠ ﺎد دادرﺳ ﯽ‬
‫ﻣﺪﻧﯽ‪ ،‬ﺑﺎ آﺸﻴﺪن راﻩﺁهﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺎﺳ ﻴﺲ ارﺗ ﺶ ﻣ ﻨﻈﻢ‪ ،‬ﺑ ﺎ ﻗ ﺎﻧﻮن ﺣﻤﺎﻳ ﺖ ﺧ ﺎﻧﻮادﻩ‪ ،‬و‪...‬‬
‫و‪...‬‬
‫و وﻗﺘﻴﻜﻪ ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ هﻤﻪ اﻳﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﻬﺎ و هﻤﻪ آﺎرﺷﻜﻨﯽهﺎ‪ ،‬اﻳﺮان راﻩ ﺧﻮد را‬
‫ﺑ ﻪ ﺳ ﻮﯼ ﺁﻳﻨ ﺪﻩ اداﻣ ﻪ داد‪ ،‬ﻣﻜﺘ ﺐ رﻳ ﺎﯼ آﻬ ﻦ ﺑ ﺎ ﺑﻬ ﺮﻩﮔﻴ ﺮﯼ از ﺷ ﺮاﻳﻂ ﻧ ﻮ‪ ،‬و از‬
‫ﻣﺤﻴﻄ ﯽ "ﻗﺎﺑ ﻞ اﻧﻔﺠ ﺎر"‪ ،‬آ ﻪ ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ زادﻩ ﻧﺎﺗﻨﺪرﺳ ﺘﯽه ﺎﯼ ﻣﻮﺟ ﻮد ﺟﺎﻣﻌ ﻪ اﻳﺮاﻧ ﯽ‬
‫ﺑ ﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ اﺋﺘﻼﻓ ﯽ از ﻧﻴﺮوه ﺎﯼ زور و زر ﺑﻴﮕﺎﻧ ﻪ ﻧﻴ ﺰ در ﭘﺪﻳ ﺪ ﺁوردن ﺁن ﺳ ﻬﻤﯽ‬
‫ﻣﻬﻢ اﻳﻔﺎ آﺮد‪ ،‬ﭘ ﺎ ﺑ ﻪ ﻧﺒ ﺮد ﻣ ﺮگ و زﻧ ﺪﮔﯽ ﺧ ﻮد ﻧﻬ ﺎد‪ ،‬و درﻳ ﻦ راﻩ ﺗﻤ ﺎم ﻧﻴﺮوه ﺎﯼ‬
‫ﭘﺸﺖ ﺟﺒﻬﻪ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺴﻴﺞ آﺮد‪ :‬ﺑﺪﺳﺖ ﺳ ﭙﺎﻩ ﭼﻨ ﺪ ﺻ ﺪ ه ﺰار ﻧﻔ ﺮﯼ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ‪ ،‬ﺳ ﭙﺎﻩ‬
‫ﭼﻨ ﺪ ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ﻧﻔ ﺮﯼ ﺁﺧﻮﻧ ﺪزدﮔﺎن را ﺑﻤﻴ ﺪان ﺁورد‪ .‬و ﺑﻤﻴ ﺪان ﺁﻣ ﺪن اﻳ ﻦ ﻧﻴ ﺮو‬
‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺳﺎز ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاﯼ رژﻳﻢ وﻗ ﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﺳ ﺎﻳﺮ ﺁﻧﻬ ﺎﻳﯽ ﻧﻴ ﺰ آ ﻪ ﺑ ﺎ‬
‫داﺷﺘﻦ راهﻬﺎ و هﺪﻓﻬﺎﯼ ﻣﺘﻔﺎوت درﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﺎدرﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻠ ﯽ ﻳ ﺎ ﺿ ﺪ ﻣﻠ ﯽ‪ ،‬دﻣ ﻮآﺮات‬
‫ﻳﺎ ﻏﻴﺮدﻣﻮآﺮات‪ ،‬ﺑﺮاﯼ ﺳﺮﻧﮕﻮن آﺮدن اﻳﻦ رژﻳﻢ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺁﺧﻮﻧﺪ ﻣﻮﺿﻊ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ اﻣﻴﺪ آ ﻪ ﺑ ﻪ زودﯼ ﺟ ﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺁن ﺷ ﻮﻧﺪ‪ ،‬وﻟ ﯽ هﻤ ﻪ ﺁﻧﻬ ﺎ ﻗﻤ ﺎر ﻣ ﺮگ و زﻧ ﺪﮔﯽ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا در ﻧﻈﻢ ﺗ ﺎزﻩاﯼ آ ﻪ ﺟﺎﻧ ﺸﻴﻦ ﻧﻈ ﻢ ﮔﺬﺷ ﺘﻪ ﺷ ﺪ‪ ،‬ﻏﺮﻳ ﻮ ﺟﻬ ﻞ و‬
‫ﺖ ﻗﺮون هﻤﻪ ﺻﺪاهﺎﯼ دﻳﮕﺮ را ﺧﺎﻣﻮش آﺮد‪.‬‬ ‫ﻇﻠﻤ ِ‬

‫‪٥٢‬‬
 ‫ﺑﺨﺶ اول‬

‫ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺸﻴﻊ‬

‫در اﻳﺮان‬

‫‪٥٣‬‬
٥٤
‫زﻣﺎﻧﯽ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻴﺎﻳﺪ آﻪ ﭼﻴﺰﯼ در ﻣﻴﺎن ﺁﻧﺎن ﭘﻮﺷﻴﺪﻩﺗﺮ از‬
‫ﺣﻖ و ﺁﺷﻜﺎرﺗﺮ از ﺑﺎﻃﻞ و راﻳﺞﺗﺮ از دروغزﻧﯽ ﻧﺒﺎﺷ ﺪ‪ .‬ﺑ ﯽارزشﺗ ﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﺘ ﺎع‪ ،‬آﺘ ﺎب ﺧ ﺪا ﺑﺎﺷ ﺪ در ﺻ ﻮرﺗﻴﻜﻪ ﺑ ﻪ ﺣ ﻖ ﺗﻔ ﺴﻴﺮ ﺷ ﻮد‪ ،‬و‬
‫ﭘﺮﻣﺸﺘﺮﯼﺗﺮﻳﻦ ﻣﺘ ﺎع ﻧﻴ ﺰ هﻤ ﺎن آﺘ ﺎب ﺧ ﺪا ﺑﺎﺷ ﺪ در ﺻ ﻮرﺗﻴﻜﻪ ﺑ ﻪ ﺳ ﻮد‬
‫دﻧﻴﺎداران ﺗﻔﺴﻴﺮ ﮔﺮدد‪ .‬ﺁﻧﺎﻧﯽ آﻪ دﻳﻦ را دام دروغ آﻨﻨﺪ و ﺁﻧ ﺮا ﺑ ﻪ ﺑﻬ ﺎﻳﯽ‬
‫ﻧﺎﭼﻴﺰ در ﻣﻌﺮض ﺧﺮﻳﺪ و ﻓﺮوش ﮔﺬارﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﺁن زﻣﺎن اه ﻞ ﻗ ﺮﺁن‪ ،‬ﺑﻈ ﺎهﺮ در ﻣﻴ ﺎن ﻣﺮدﻣﻨ ﺪ و در ﺑ ﺎﻃﻦ‬
‫ﻧﻴ ﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣ ﺴﺎﺟﺪﺷﺎن از ﮔﻤﺮاه ﯽ ﺁﺑ ﺎد‪ ،‬وﻟ ﯽ از ه ﺪاﻳﺖ وﻳ ﺮان اﺳ ﺖ‪ .‬ﺑ ﻪ‬
‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻬﺎﯼ ﺧﻮﻳﺶ وﻓﺎ ﻧﻜﻨﻨﺪ و ﺁﻧﺎﻧﯽ را آﻪ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ زﻣﺎﻣﺪاران ﺧ ﻮد ﺑ ﻪ‬
‫ﻧ ﺎﺣﻖ در ﺟﻨﮕﻬ ﺎ آ ﺸﺘﻪ ﺷ ﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﺑﺠ ﺎ ﺷ ﻬﻴﺪ ﺧﻮاﻧﻨ ﺪ‪ .‬و از اﻳ ﻦ ﺑﺎﺑ ﺖ ﺑ ﺎ‬
‫ﺗﻮﺷ ﻪاﯼ از ﻓﺮﻳ ﺐ و اﻓﺘ ﺮا ﺑﻨ ﺰد ﺧ ﺪا روﻧ ﺪ‪ .‬هﻤﺎﻧ ﺎ آ ﻪ ﭼ ﻮن اﻳ ﺸﺎن را‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻋﺘﻬﺎﻳﺸﺎن را ﻧﻴﺰ ﺧﻮاهﻴﺪ ﺷﻨﺎﺧﺖ و اﻓﺘﺮاﯼ ﺁﻧﺎن را ﺑﺮ ﺧﺪا و‬
‫رﺳ ﻮل و ﺗﺤﺮﻳ ﻒ و ﺗﻐﻴﻴ ﺮ ﺳ ﺨﻨﺎن ﺁﻧﻬ ﺎ را درﺧﻮاهﻴ ﺪ ﻳﺎﻓ ﺖ‪ ،‬زﻳ ﺮا آ ﻪ‬
‫راوﻳﺎن و ﻧﺎﻗﻼن آﺘﺎﺑﻬﺎ ﺑﺴﻴﺎرﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻋﻤﻞآﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺪاﻧﻬﺎ اﻧﺪآﻨﺪ‪.‬‬

‫از ﺧﻄﺒﻪ ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﯽ اﺑﻴﻄﺎﻟ ﺐ در وادﯼ‬

‫ذﯼ ﻗ ﺎر )ﻣﻴ ﺎن آﻮﻓ ﻪ و واﺳ ﻂ( ﻧﻘ ﻞ از‬
‫آﺘ ﺎب "روﺿ ﻪ ﻣ ﻦ اﻟﻜ ﺎﻓﻲ" ﺗ ﺎﻟﻴﻒ ﺛﻘ ﺔ‬
‫اﻻﺳ ﻼم اﺑ ﯽ ﺟﻌﻔ ﺮ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻳﻌﻘ ﻮب ﺑ ﻦ‬
‫اﺳ ﺤﻖ آﻠﻴﻨ ﯽ‪ ،‬ﺟﻠ ﺪ دوم‪" :‬ﺧﻄﺒ ﻪ‬
‫اﻻﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪ اﻻﺳﻼم"‪.‬‬

‫‪٥٥‬‬
٥٦
 ‫ﺗﺸﻴﻊ) ِ‪ -‬دﻳﻨﺪاران(‪ ،‬از ﺁﻏﺎز ﻗﺮن اول ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻗﺮن ﺳﻮم‬
‫ﭼﻬﺎردﻩ ﻗﺮن ﭘﻴﺶ‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﻮرش اﺳﻼم ﻧﻮﺧﺎﺳﺘﻪ ﺑﻪ اﻳ ﺮان آﻬ ﻦ‪ ،‬ﻧﻈ ﻢ ه ﺰار و‬
‫ﭼﻬﺎرﺻﺪ ﺳﺎﻟﻪ ﺷﺎهﻨ ﺸﺎهﯽ اﻳ ﺮان ﻓ ﺮو رﻳﺨ ﺖ‪ ،‬و دوران ﺗ ﺎزﻩاﯼ در ﺗ ﺎرﻳﺦ اﻳ ﺮان‬
‫زﻣﻴﻦ ﺑﻨﺎم دوران اﺳﻼﻣﯽ ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان ﺁﻏﺎز ﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﺁن روزﮔ ﺎر‪ ،‬اﻳ ﺮان ﺑ ﻪ هﻤ ﺮاﻩ ﭼ ﻴﻦ و روم‪ ،‬ﻳﻜ ﯽ از ﺳ ﻪ اﻣﭙﺮاﺗ ﻮرﯼ‬
‫ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ روﯼ زﻣﻴﻦ ﺑ ﻮد‪ .‬ﺑ ﺎ ﻓ ﺮو رﻳﺨ ﺘﻦ ﺑﻨ ﺎﻳﯽ آ ﻪ در درازاﯼ ﻗ ﺮون ﺑﺪﺳ ﺖ ﻗ ﻮم‬
‫ﻦ اﻳﺮاﻧ ﺸﻬﺮ ﻧﻴ ﺰ ﭘﺎﻳ ﺎن ﮔﺮﻓ ﺖ و دﻳﮕ ﺮ‬ ‫اﻳﺮاﻧﯽ ﺳ ﺎﺧﺘﻪ ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد‪ ،‬ﺷ ﻜﻮﻩ و ﻓ ّـّﺮ دﻳ ﺮﻳ ِ‬
‫هﺮﮔﺰ اﻳﺮان درﺧﺸﻨﺪﮔﯽ و ﺷﻜﻮﻩ ﭘﻴﺸﻴﻦ را ﺑﺎز ﻧﻴﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ هﻤ ﻪ‪ ،‬ﻇ ﺎهﺮا وﻗ ﻮع ﭼﻨ ﻴﻦ ﻓﺎﺟﻌ ﻪاﯼ اﺟﺘﻨ ﺎبﻧﺎﭘ ﺬﻳﺮ ﺑ ﻮد‪ .‬اﻣﺘﻴ ﺎزات‬
‫ﮔﺴﺘﺮدﻩ ﻃﺒﻘﺎﺗﯽ‪ ،‬ﺗﺒﻌﻴﻀﺎت اﺷﺮاﻓﯽ‪ ،‬ﺑﯽﻋﺪاﻟﺘﯽهﺎﯼ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ ﻓﺮﺳﻮدﮔﯽ‬
‫ﻧﻈﺎﻣﯽ آﻪ زادﻩ ﺟﻨﮕﻬﺎﯼ ﺑﯽﺣﺎﺻﻞ ﺑﺎ ﺑﻴﺰاﻧﺲ ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﺨﺼﻮص هﻤﺮاﻩ ﺑ ﺎ آ ﺎﺑﻮس‬
‫ﻧﻔ ﻮذ ﺑ ﯽﺣ ﺴﺎب ﺁﺧﻮﻧ ﺪان زرﺗ ﺸﺘﯽ در هﻤ ﻪ اﻣ ﻮر ﻣﻤﻠﻜ ﺖ ﺑ ﺎ زﻧﺠﻴ ﺮﻩ ﺗﻜﻔﻴﺮه ﺎ و‬
‫ﻣﺠﺎزاﺗﻬ ﺎ و ﺗﻔﺘ ﻴﺶ ﻋﻘﻴ ﺪﻩه ﺎﯼ ﻣ ﺬهﺒﯽ ﺁﻧ ﺎن‪ ،‬از دﻳ ﺮ ﺑ ﺎز آﺎﺳ ﻪ ﺻ ﺒﺮ ﻣ ﺮدم اﻳ ﻦ‬
‫ﺷﺎهﻨﺸﺎهﯽ ﺑﺰرگ را ﻟﺒﺮﻳﺰ آﺮدﻩ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺳﻼم ﺑﺮاﯼ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻋﺮب‪ ،‬ﻳﻜﺘﺎﭘﺮﺳﺘﯽ و وﺣﺪت ﻗﻮﻣﯽ و ﺑﺮداﺷﺖ ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﯽ‬
‫ﻧﺎﺷ ﻨﺎﺧﺘﻪاﯼ را هﻤ ﺮاﻩ ﺁوردﻩ ﺑ ﻮد‪ .‬وﻟ ﯽ ﺑ ﺮاﯼ اﻳﺮاﻧﻴ ﺎن هﻴﭽﻜ ﺪام از اﻳﻨﻬ ﺎ ﺗ ﺎزﮔﯽ‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﻗﺮﻧﻬﺎ ﺑﻮد آ ﻪ ﻗ ﻮم اﻳﺮاﻧ ﯽ ﻳﻜﺘﺎﭘﺮﺳ ﺖ ﺑ ﻮد)ه ﺮ ﭼﻨ ﺪ آ ﻪ ﺁﻳ ﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ در‬
‫"آﺸﻒ اﻻﺳﺮار" ﺧﻮد ﺑﻌﻨﻮان ﻳﻜﯽ از "اﺳ ﺮار ﻣﻜ ﺸﻮﻓﻪ" اﻋ ﻼم ﻓﺮﻣ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫ﻣﺠﻮﺳ ﺎن ﻃ ﻮاﻳﻔﯽ ﻣ ﺸﺮك و ﺑ ﺖ ﭘﺮﺳ ﺖ و ﺗﺨ ﻢ ﻧﺎﭘ ﺎك ﺑﻮدﻧ ﺪ(‪ ،‬و ﻗﺮﻧﻬ ﺎ ﺑ ﻮد آ ﻪ‬
‫اﻳﺮاﻧﻴ ﺎن از وﺣ ﺪت ﻣﻠ ﯽ ﻧﻴﺮوﻣﻨ ﺪﯼ ﺑﺮﺧ ﻮردار ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ ،‬و ﺟﻬ ﺎنﺑﻴﻨ ﯽ ﻧﻴ ﺰ از ﺁﻏ ﺎز‬
‫‪١‬‬
‫ﻳﻜﯽ از اﺟﺰاء ﺑﻨﻴﺎدﯼ ﻓﺮهﻨﮓ اﻳﺮاﻧﯽ ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽرﻓﺖ‪.‬‬
‫اﺻﻮل ﻋﻘﻴﺪﺗﯽ ﺁﺋﻴﻦ ﻧﻮﺧﺎﺳﺘﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاﯼ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ هﻤ ﻪ‬
‫اﺻ ﻮل ﺁن ﻳ ﺎ در ﻣﻌﺘﻘ ﺪات آﻬ ﻦ اﻳﺮاﻧ ﯽ وﺟ ﻮد داﺷ ﺖ ﻳ ﺎ ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ ﻣﻌﺘﻘ ﺪات ﺗﻄﺒﻴ ﻖ‬

‫‪ -١‬ﻋﻼﻣﻪ آﺎﺷ ﻒ اﻟﻐﻄ ﺎ‪ ،‬ﻳﻜ ﯽ از اﻋ ﺎﻇ ِﻢ ﻣﺘﻔﻜ ﺮان ﻣﻜﺘ ﺐ ﺗ ﺸﻴﻊ در ﻧﺠ ﻒ‪ ،‬اﺧﻴ ﺮا در ﻣﻘﺪﻣ ﻪ آﺘ ﺎب‬
‫اﺻﻞ اﻟﺸﻴﻌﻪ ﺧﻮد‪ ،‬ﻃﺮز ﻓﻜﺮ ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﻜﺘﺐ ﻓﻜﺮﯼ ﺧﻮد را ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻨﻌﻜﺲ آﺮدﻩ اﺳ ﺖ‬
‫آﻪ‪" :‬ﻣﺴﻠﻤﺎن اﻣﺮوز ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻴﺎد ﺑﻴﺎورد آﻪ در هﻨﮕﺎم ﻇﻬﻮر اﺳﻼم اﻓﺮادﯼ ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ در ﻧﻬﺎﻳ ﺖ ﻣ ﺬﻟﺖ‬
‫و ﺑﺪﺑﺨﺘﯽ ﺑﺴﺮ ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ و اﻧ ﻮاع ﺑﻼﻳ ﺎ ﺁﻧﻬ ﺎ را ﻓ ﺮا ﮔﺮﻓﺘ ﻪ و ﺟﻬ ﻞ و ﻧ ﺎداﻧﯽ ﺑ ﺮ اﻓﻜﺎرﺷ ﺎن ﺳ ﺎﻳﻪاﯼ‬
‫ﺷﻮم و ﺳﻨﮕﻴﻦ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑ ﻮد و در ﺑﺮاﺑ ﺮ ﺳ ﻨﮕﻬﺎ و ﭼﻮﺑﻬ ﺎﯼ ﺑ ﯽارزش آ ﻪ ﻧ ﺎم ﻣﻘ ﺪس ﺧ ﺪا را ﺑ ﺮ ﺁن‬
‫ﮔ ﺬاردﻩ ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ ،‬ﺳ ﺠﺪﻩ ﻣ ﯽﻧﻤﻮدﻧ ﺪ"‪ .‬ﻇ ﺎهﺮا اﻳ ﺸﺎن ه ﻢ ﻣﺜ ﻞ ﺁﻳ ﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨ ﻲ‪ ،‬اﻳﺮاﻧﻴ ﺎن را ﺑ ﺎ اﻋ ﺮاب‬
‫ﻋﺼﺮ ﺟﺎهﻠﻴﺖ ﻋﻮﺿﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٥٧‬‬
‫ﻣﯽآﺮد‪" .‬اﷲ" ﺑﺮاﯼ اﻳﺮاﻧﻴ ﺎن ﺟﻠ ﻮﻩاﯼ ﺗ ﺎزﻩ از اه ﻮراﻣﺰداﯼ آﻬ ﻦ ﺑ ﻮد‪ ،‬و ﺷ ﻴﻄﺎن‬
‫ﭼﻬ ﺮﻩاﯼ ﻧ ﻮﻳﻦ از اه ﺮﻳﻤﻦ دﻳ ﺮﻳﻦ‪ .‬اﻋﺘﻘ ﺎد ﺑ ﻪ رﺳ ﺘﺎﺧﻴﺮ و زﻧ ﺪﻩ ﺷ ﺪن ﻣﺮدﮔ ﺎن و‬
‫ﺳ ﻨﺠﺶ آﺎره ﺎﯼ ﺧ ﻮب و ﺑ ﺪ ﺁﻧ ﺎن در ﺗ ﺮازوﯼ ﺣ ﺴﺎب و ﮔﺬارﺷ ﺎن از ﭼﻴﻨ ﻮد ﭘ ﻞ‬
‫)ﺻ ﺮاط( ﺑ ﺮاﯼ رﻓ ﺘﻦ ﺑ ﻪ ﺑﻬ ﺸﺖ ﻳ ﺎ دوزخ‪ ،‬هﻤ ﻪ اﻳﻨﻬ ﺎ اﺻ ﻮﻻ از ﺁﺋ ﻴﻦ اﻳﺮاﻧ ﯽ‬
‫ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪" .‬ﻣﻼﺋﻜ ﻪ" ﻧﻴ ﺰ هﻤ ﺎن اﻣ ﺸﺎﺳﭙﻨﺪان آﻬ ﻦ ﺑﻮدﻧ ﺪ آ ﻪ ﻧ ﺎﻣﯽ ﺗ ﺎزﻩ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻘﻮل دارﻣﺴﺘﺘﺮ ﭘﮋوهﺸﮕﺮ ﺳﺮﺷﻨﺎس ﻗﺮن ﮔﺬﺷﺘﻪ‪" :‬ﺑﺮاﯼ ﻣ ﺮدم اﻳ ﺮان‬
‫ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺬهﺐ هﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺗﺎزﻩاﯼ ﭼﻪ در ﺁﺳﻤﺎن و ﭼﻪ در زﻣﻴﻦ دﮔﺮﮔﻮن ﻧﺸﺪﻩ ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﻓﻘﻂ ﻻزم ﺁﻣﺪﻩ ﺑ ﻮد ﺗ ﺎ ﻧ ﺎم اه ﻮراﻣﺰدا و زرﺗ ﺸﺖ را ﺑ ﺎ اﷲ و ﻣﺤﻤ ﺪ ﻋ ﻮض آﻨﻨ ﺪ و‬
‫ه ﺸﺖ اﺻ ﻞ اﺳ ﻼم را ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﺮ ﺟ ﺎﯼ ﺑﻴ ﺴﺖ و ﻳ ﻚ اﺻ ﻞ هﺮﻧ ﻮور ﺑﮕﺬارﻧ ﺪ‪".‬‬
‫)دارﻣﺴﺘﺘﺮ‪ ،‬ﭼﺸﻢاﻧﺪازﯼ در ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان(‬
‫وﻟ ﯽ اﮔ ﺮ اﻳ ﻦ ﺁﺋ ﻴﻦ ﻧﻮﺧﺎﺳ ﺘﻪ و ﭘﻴ ﺮوز از ﻧﻈ ﺮ اﻳ ﺪﺋﻮﻟﻮژﯼ ﺑ ﺮاﯼ اﻳﺮاﻧﻴ ﺎن‬
‫ﺗﺎزﮔﯽ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬از ﻧﻈﺮﮔﺎهﯽ دﻳﮕﺮ ﺑﺮاﯼ ﺁﻧﺎن هﻢ ﺗ ﺎزﻩ ﺑ ﻮد و ه ﻢ ﺟﺎذﺑ ﻪ داﺷ ﺖ‪ ،‬و‬
‫اﻳﻦ ﺟﺎذﺑﻪ در ﺷﻌﺎر دﻟﻨﺸﻴﻦ "اﻧﻤﺎ اﻟﻤﻮﻣﻨﻮن اﺧﻮﻩ" ﻧﻬﻔﺘﻪ ﺑﻮد و اﻳﻦ آﻪ ﺑﺪاﻧﻬﺎ اﻋﻼم‬
‫ﻣﯽﺷﺪ در دﻳﻦ ﺗﺎزﻩ ﺗﺒﻌﻴﻀﺎت ﻃﺒﻘﺎﺗﯽ‪ ،‬اﻣﺘﻴﺎزات اﺷﺮاﻓﯽ‪ ،‬ﻣﺮزهﺎﯼ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑ ﻞ ﮔ ﺬر‬
‫اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮﻳﻬ ﺎﯼ ﺑﻴﺪادﮔﺮاﻧ ﻪ ﺧ ﺎﻧﻮادﮔﯽ‪ ،‬و در ﻋ ﻴﻦ ﺣ ﺎل ﻧﻔ ﻮذ ﺧﻔﻘ ﺎنﺁور‬
‫ﻣﻮﺑﺪان زرﺗ ﺸﺘﯽ ﺟ ﺎﺋﯽ ﻧ ﺪارد و در ﻗ ﺮﺁن ﻣﻨ ﺸﻮر رﺳ ﻤﯽ اﻳ ﻦ ﺁﺋ ﻴﻦ‪ ،‬ﺗ ﺼﺮﻳﺢ ﺷ ﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ آﻪ‪" :‬ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدم ﻧﺰد ﺧﺪا آﺴﺎﻧﯽ هﺴﺘﻨﺪ آﻪ ﻣﺘﻘﯽﺗﺮﻳﻦ ﺁﻧﻬﺎﻳﻨﺪ"‪.‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد آﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺁﻧﺮوز‪ ،‬از ﺁﻣﺪن ﭘﻴ ﺎمﺁوران اﺳ ﻼم هﻤ ﺎن ﻧﺘﻴﺠ ﻪاﯼ را‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ آﻪ ﭼﻬﺎردﻩ ﻗﺮن ﺑﻌﺪ ﻧﻮادﮔﺎن ﺁﻧﻬﺎ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ :‬ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ داﺷﺘﻨﺪ از دﺳﺖ دادﻧﺪ‬
‫و ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺪﺳﺖ ﻧﻴﺎوردﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺒﺐ اﻳﻦ ﻧﺒ ﻮد آ ﻪ اﺻ ﻮﻟﯽ آ ﻪ ﺧﻮاﺳ ﺖ ﺁﻧ ﺎن ﺑ ﻮد‪ ،‬واﻗﻌ ﺎ از اﺻ ﻮل اﻋ ﻼم‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﻼﻣﯽ ﻧﺒﻮد‪ .‬هﻢ ﺑﻮد و هﻢ ﺻﺮﻳﺤﺎ در ﻗﺮﺁن و در آﻼم ﻣﺤﻤﺪ اﻋﻼم ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺒﺐ اﻳﻦ ﺑﻮد آﻪ ﻓﺎﺗﺤﺎن‪ ،‬ﺑﺠﺎﯼ ﺁﻧﻜﻪ ﺑﺼﻮرت دﻳﻦﺁور ﻋﻤﻞ آﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺻ ﻮرت‬
‫ﻓ ﺎﺗﺢ ﻋﻤ ﻞ آﺮدﻧ ﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨ ﯽ ﺑ ﺎ ﻣﻨﻄ ﻖ ﭘﻴ ﺮوزﯼ‪ ،‬از هﻤ ﺎن ﺁﻏ ﺎز اﺳ ﺘﻴﻼﯼ ﺧ ﻮد‪،‬‬
‫ﺑﺨ ﺼﻮص در دوران ﺧﻼﻓ ﺖ اﻣ ﻮﯼ‪ ،‬ﺳﺮﺳ ﺨﺘﺎﻧﻪ ﺑ ﻪ ﺳ ﺮآﻮﺑﯽ ﻣﻐﻠﻮﺑ ﺎن و‬
‫ﻓﺮوﻧ ﺸﺎﻧﺪن ﭘﺎﻳ ﺪارﯼ ﺁﻧ ﺎن در ﺁﺗ ﺶ و ﺧ ﻮن و ﺗﺤﻘﻴ ﺮ ﻧ ﮋادﯼ و ﻏ ﺎرت اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ‬
‫اﻳ ﺸﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻨ ﺪ‪ .‬ه ﻴﭻ ﭼﻴ ﺰ از ﺗﺒﻌﻴ ﻀﺎت و ﺑﻴ ﺪادﮔﺮﻳﻬﺎﯼ ﮔﺬﺷ ﺘﻪ در اﻳ ﺮان آﺎﺳ ﺘﻪ‬
‫ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﺑﺎﺿﺎﻓﻪ ﺁﻧﻜﻪ اﻳﻦ ﺑﺎر هﻮﻳﺖ ﻣﻠﯽ و اﺻﺎﻟﺖ ﻓﺮهﻨﮕﯽ اﻳﺮاﻧﯽ ﻧﻴﺰ ﻟﮕﺪﻣﺎل ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪٥٨‬‬
‫اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﺗﺎرﻳﺨﯽ را اﺳﺘﺎد ﺟﻼل هﻤﺎﻳﯽ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻮﺻﻴﻒ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪" :‬در‬
‫اﺳﺘﻴﻼﯼ ﺗﺎزﻳﺎن ﺑﺮ اﻳﺮان‪ ،‬هﻤﻪ ﺷﺌﻮن و ﺣﻴﺜﻴﺖ اﻳﺮاﻧﻴ ﺎن ﺑ ﺮ ﺑ ﺎد رﻓ ﺖ‪ .‬در ﻋ ﻮض‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﺧ ﺸﻨﻮد ﺑﻮدﻧ ﺪ آ ﻪ ﻧﻈ ﻢ ﺟﺪﻳ ﺪ ﻣﺒﺘﻨ ﯽ ﺑ ﺮ ﺣﺮﻳ ﺖ و ﻣ ﺴﺎوات و ﺑ ﺮادرﯼ‬
‫ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬وﻟﯽ ﻓﺎﺗﺤﺎن اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن را از ﺁﻏﺎز زﻳﺮ ﭘﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و ﺁن ﻣﺎﻳﻪ ﺗﺴﻠﻴﺖ را‬
‫هﻢ از دﺳﺖ اﻳﺮاﻧﻴﺎن رﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺎﻟﻨﺘﻴﺠﻪ ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻗﻴﺎم و ﻧﻬﻀﺖ ﻋﻠﻴﻪ ﻋ ﺮب وادار‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪) ".‬از آﺘﺎب ﺗ ﺎرﻳﺦ اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ اﻳ ﺮان‪ ،‬ﺗ ﺎﻟﻴﻒ ﻣﺮﺗ ﻀﯽ راوﻧ ﺪﯼ‪ ،‬ﺟﻠ ﺪ دوم(‪.‬‬
‫اﺳ ﺘﺎد روﺳ ﯽ ﭘﺘﺮوﺷﻔ ﺴﻜﯽ ﻧﻴ ﺰ در آﺘ ﺎب "اﺳ ﻼم در اﻳ ﺮان" ﺧ ﻮد در هﻤ ﻴﻦ ﺑ ﺎرﻩ‬
‫ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ‪" :‬اﻳﺮاﻧﻴﺎن در هﻮاﯼ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻋ ﺪاﻟﺖ و ﻣﺨ ﺼﻮﺻﺎ ﻣ ﺴﺎوات ﺗ ﻦ ﺑ ﻪ ﻳ ﻮرش‬
‫ﺗﺎزﻳﺎن دادﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ در ﻋﻤ ﻞ ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ ﺑ ﻪ ﺁرزوﯼ ﺧ ﻮد ﻧﺮﺳ ﻴﺪﻧﺪ آ ﻪ ﻓﺮهﻨ ﮓ و‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ و اﺳﺘﻘﻼل ﺧﻮﻳﺶ را ﻧﻴﺰ ﺑﺎﺧﺘﻨﺪ"‪.‬‬
‫درﺑﺎرﻩ اﻳﻦ ﺑﻴﺪادﮔﺮﻳﻬﺎ و آﺸﺘﺎرهﺎ و ﺣﺒﺲهﺎ و ﺷﻜﻨﺠﻪهﺎ و آﺘﺎﺑﺴﻮزﯼهﺎ و‬
‫ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻧﮋادﯼ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﻌﻨﻮان ﻧﻴﻤﻪ ﻏﻼﻣﺎن )ﻣﻮاﻟﻲ( و ﺑﺴﻴﺎر ﻓﺠ ﺎﻳﻊ دﻳﮕ ﺮ‪ ،‬ﺷ ﻮاهﺪ‬
‫ﻓﺮاواﻧﯽ در ﺗﻮارﻳﺦ اﺳﻼﻣﯽ و ﻏﻴﺮاﺳ ﻼﻣﯽ ﺁﻣ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ از ﻧﻘ ﻞ ﻧﻤﻮﻧ ﻪه ﺎﯼ ﺁﻧﻬ ﺎ‬
‫ﺧﻮددارﯼ ﻣﯽآﻨﻢ‪ ،‬زﻳﺮا هﺪف آﺘﺎب ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﺑﺤﺚ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬وﻟﯽ ﺧ ﻮد‬
‫ﺷﻤﺎ‪ ،‬در ﺻﻮرت ﺗﻤﺎﻳﻞ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺑﺮاﯼ اﻃﻼع ﺑﺮ اﻳﻦ ﺷﻮاهﺪ ﺑ ﻪ ﻣﺮاﺟ ﻊ ﻣﺘﻌ ﺪدﯼ‬
‫ﻣﺮاﺟﻌ ﻪ آﻨﻴ ﺪ آ ﻪ از ﺟﻤﻠ ﻪ ﺁﺛ ﺎر اﺳ ﻼﻣﯽ ﺁﻧﻬ ﺎ ﺗ ﺎرﻳﺦ ﻃﺒ ﺮﯼ‪ ،‬ﺗ ﺎرﻳﺦ اﺑ ﻦ ﺧﻠ ﺪون‪،‬‬
‫ﻣﺮ ّوج اﻟﺬهﺐ ﻣﺴﻌﻮدﯼ‪ ،‬اﻟﻜﺎﻣﻞ ﻓﯽ اﻟﺘﺎرﻳﺦ اﺑﻦ اﺛﻴﺮ‪ ،‬ﺁﺛ ﺎر اﻟﺒﺎﻗﻴ ﻪ اﺑﻮرﻳﺤ ﺎن‪ ،‬زﻳ ﻦ‬
‫اﻻﺧﺒ ﺎر ﮔﺮدﻳ ﺰﯼ‪ ،‬ﻋﻘﺪاﻟﻔﺮﻳ ﺪ‪ ،‬ﻓﺎرﺳ ﻨﺎﻣﻪ اﺑ ﻦ ﺑﻠﺨ ﯽ‪ ،‬ﺗ ﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮﺳ ﺘﺎن اﺑ ﻦ زﻳ ﺎر‪،‬‬
‫ﺗﺠﺎرب اﻟﺴﻠﻒ هﻨﺪوﺷﺎﻩ ﻧﺨﺠﻮاﻧﯽ‪ ،‬ﺿﺤﯽ اﻻﺳﻼم اﻣﻴﻦ ﻣ ﺼﺮﯼ‪ ،‬دو ﻗ ﺮن ﺳ ﻜﻮت‬
‫اﺳﺘﺎد زرﻳﻦ آﻮب ﺷﺎﻳﺎن ﺗﺬآﺮ ﺧﺎص اﺳﺖ‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬

‫ﻧﻔﻮذ ﺗﺸﻴﻊ در اﻳﺮان و ﮔﺮاﻳﺶ ﺗﺪرﻳﺠﯽ ﺗﻮدﻩهﺎﯼ اﻳﺮاﻧ ﯽ ﺑ ﺪﻳﻦ اﻳ ﺪﺋﻮﻟﻮژﯼ‪،‬‬

‫و ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻨﻈﻢ ﺁن در ﻧ ﺰد اﻳﺮاﻧﻴ ﺎن‪ ،‬واآ ﻨﺶ اﻧ ﺴﺎﻧﯽ و اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ ﻣﻠﺘ ﯽ ﻓﻬﻤﻴ ﺪﻩ و‬
‫ﺳﺮﺧﻮردﻩ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻈﻢ ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪاﯼ ﺑﻮد آﻪ ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ از ﺟﺎﻧ ﺐ دﺳ ﺘﮕﺎﻩ ﺣ ﺎآﻢ ﺑ ﺪان‬
‫ﺗﺤﻤﻴﻞ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺗ ﺸﻴﻊ در اﺻ ﻞ ﻧﻬ ﻀﺘﯽ اﻳﺮاﻧ ﯽ ﻧﺒ ﻮد‪ ،‬ﻧﻬ ﻀﺘﯽ ﺑ ﻮد آ ﻪ در داﺧﻠ ﻪ ﺧ ﻮد‬
‫ﻋﺮﺑ ﺴﺘﺎن و در ﺑﻄ ﻦ دﺳ ﺘﮕﺎﻩ دﻳﻨ ﯽ و دوﻟﺘ ﯽ اﺳ ﻼﻣﯽ ﺑﻮﺟ ﻮد ﺁﻣ ﺪﻩ ﺑ ﻮد و ﻇ ﺎهﺮا‬

‫‪٥٩‬‬
‫هﺴﺘﻪ ﻣﺮآﺰﯼ ﺁن دﺳ ﺘﻪ آ ﻮﭼﻜﯽ از ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺻ ﺪر اول اﺳ ﻼم‪ ،‬ﻣﺮآ ﺐ از ﻋﻤ ﺎر‬
‫ﻳﺎﺳﺮ‪ ،‬اﺑﺎذر ﻏﻔﺎرﯼ‪ ،‬ﺳﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺟﺎﺑﺮﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ‪ ،‬ﻋﺒ ﺎس ﺑ ﻦ ﻋﺒ ﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ‪ ،‬اﺑ ﯽ‬
‫ﺑﻦ آﻌﺐ‪ ،‬و ﺣﺬﻳﻔﻪ ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ ﭘﺲ از درﮔﺬﺷﺖ ﭘﻴ ﺎﻣﺒﺮ ﺑ ﻪ ﺧﻼﻓ ﺖ اﺑ ﻮﺑﻜﺮ اﻋﺘ ﺮاض‬
‫آﺮدﻧﺪ و ﺁﻧﺮا ﺣﻖ ﻋﻠﯽ داﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻬﻀﺖ ﭘﺲ از ﺁﻏﺎز ﺗﻼﺷﻬﺎﯼ ﻋﻠﻨ ﯽ ﻣﻌﺎوﻳ ﻪ و‬
‫ﺧﺎﻧﺪان اﻣﻮﯼ ﺑ ﺮاﯼ آ ﺴﺐ ﻗ ﺪرت )آ ﻪ ﺳ ﺮ اﻧﺠ ﺎم ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﻪ اﺳ ﺘﻘﺮار ﺧﻼﻓ ﺖ در اﻳ ﻦ‬
‫ﺧﺎﻧ ﺪان ﻣﻨﺠ ﺮ ﺷ ﺪ( ﺳ ﺮﻳﻌﺎ ﮔ ﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓ ﺖ‪ ،‬و ﺑﻌﻨ ﻮان ﻳ ﻚ اﻳ ﺪﺋﻮﻟﻮژﯼ ﺳ ﺮآﺶ و‬
‫اﻧﻘﻼﺑﯽ ﻋﻠﻴﻪ دﺳﺘﮕﺎﻩ زور و ﻓﺴﺎد ﺧﻼﻓﺖ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل و اﺳ ﺘﻘﺒﺎل ﺗ ﻮدﻩه ﺎﯼ وﺳ ﻴﻌﯽ‬
‫از ﻧﻮﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺑﺨﺼﻮص در اﻳﺮان ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪" .‬ﺷ ﻴﻌﻴﺎن" ﺗ ﺎزﻩ ﻧﻔ ﺲ در درﺟ ﻪ‬
‫اول ﻣ ﻮاﻟﯽ اﻳﺮاﻧ ﯽ ﺑﻮدﻧ ﺪ آ ﻪ ﻣ ﯽآﻮﺷ ﻴﺪﻧﺪ ﺗ ﺎ ﻧﻈ ﻢ ﻏﻴﺮﻋﺎدﻻﻧ ﻪاﯼ را آ ﻪ ﺑ ﻪ ﺑﻬﺎﻧ ﻪ‬
‫دروﻏﻴﻦ ﻣﺬهﺐ ﺑﺪاﻧﺎن ﺗﺤﻤﻴﻞ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد در هﻢ ﺷﻜﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻨ ﻮان ﺷ ﻴﻌﻪ در ﺁﻏ ﺎز ﺧ ﺎص ﭘﻴ ﺮوان ﻋﻠ ﯽ ﻧﺒ ﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ ﻓﻘ ﻂ ﻣﻔﻬ ﻮم آﻠ ﯽ‬
‫"ﭘﻴ ﺮوان" را داﺷ ﺖ‪ .‬ﺑﻬﻤ ﻴﻦ ﺟﻬ ﺖ ﺑﻤ ﻮازات ﺷ ﻴﻌﻪ ﻋﻠ ﯽ‪ ،‬ﺷ ﻴﻌﻪ ﻋﺒﺎﺳ ﻴﻪ )ﻓﺮﻗ ﻪ ﻳ ﺎ‬
‫ﺣﺰب ﻋﺒﺎﺳﻴﺎن( و ﺷﻴﻌﻪهﺎﯼ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻮﺟ ﻮد ﺁﻣﺪﻧ ﺪ‪ .‬ﺑ ﻪ ﻋﻨ ﻮان ﻧﻤﻮﻧ ﻪ اﺳ ﺘﺎد ﻓﻘﻴ ﺪ‬
‫ﺳ ﻌﻴﺪ ﻧﻔﻴ ﺴﯽ در ﻓ ﺼﻞ "ﻓ ﺮق ﺷ ﻴﻌﻪ در ﺁﻏ ﺎز اﺳ ﻼم" در آﺘ ﺎب "ﺗ ﺎرﻳﺦ اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ‬
‫اﻳﺮان" از ﭘﻴﺮوان ﺷﻴﻌﻪ اﻳﻦ اﺷﺨﺎص را ﻧﺎم ﻣﯽﺑﺮد‪:‬‬
‫ﺣ ﺎرث اﻋ ﻮر‪ ،‬ﺻﻌ ﺼﻌﺔ ﺑ ﻦ ﺻ ﻮﺣﺎن‪ ،‬اﺻ ﺒﻎ ﺑ ﻦ ﻧﺒﺎﺗ ﻪ‪ ،‬ﻋﻄﻴ ﻪ ﻋ ﻮﻓﯽ‪،‬‬
‫اﻋﻤﺶ‪ ،‬اﺑﻮاﺳﺤﻖ ﺳﺒﻴﻌﯽ‪ ،‬اﺑﻮﺻﺎدق‪ ،‬ﺳﻠﻤﺔ ﺑ ﻦ آﻬﻴ ﻞ‪ ،‬ﺣﻜ ﻢ ﺑ ﻦ ﻋﺘﻴﺒ ﻪ‪ ،‬ﺣﺒﻴ ﺐ اﺑ ﻦ‬
‫اﺑ ﯽ ﺛﺎﺑ ﺖ‪ ،‬ﻣﻨ ﺼﻮر ﺑ ﻦ اﻟﻤﻌﺘﻤ ﺮ‪ ،‬ﻗﻄ ﺮﺑﻦ ﺧﻠﻴﻔ ﻪ‪ ،‬ﺣ ﺴﻦ ﺑ ﻦ ﺻ ﺎﻟﺢ ﺑ ﻦ ﺣ ﯽ‪،‬‬
‫ﺷﺮﻳﻚ‪،‬اﺑﻮاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻣﻼﺋﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻓﻀﻴﻞ‪ ،‬وآﻴﻊ‪ ،‬ﺣﻤﻴﺪ رواﺳﯽ‪ ،‬زﻳ ﺪﺑﻦ اﻟﺤﺒ ﺎب‪،‬‬
‫ﻓﻀﻞ ﺑﻦ دآﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺴﻌﻮدﯼ اﺻﻐﺮ‪ ،‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑ ﻦ ﻣﻮﺳ ﯽ‪ ،‬ﺟﺮﻳ ﺮﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﻴ ﺪ‪ ،‬هﻴ ﺜﻢ‪،‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻪ ﺑﻦ داود‪ ،‬ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺗﻴﻤﯽ‪ ،‬ﻋﺮف اﻋﺮاﺑ ﯽ‪ ،‬ﻳﺤ ﯽ ﺑ ﻦ ﺳ ﻌﻴﺪ ﻗﻄ ﺎن‪ ،‬اﺑ ﻦ ﻟﻬﻴﻌ ﻪ‪،‬‬
‫ﻣﻐﻴ ﺮﻩ ﺻ ﺎﺣﺐ‪ ،‬اﺑ ﺮاهﻴﻢ ﻣﻌ ﺮوف‪ ،‬ﺳ ﻔﻴﺎن ﺷ ﻮرﯼ‪ ،‬ﻣﻜﺤ ﻮل ﺷ ﺎﻣﯽ‪ ،‬ﻋﺒ ﺪاﻟﺮزاق‪،‬‬
‫ﻣﻌﻤﺮ‪ ،‬هﺸﺎم ﺑﻦ ﻋﻤﺎر‪ ،‬آﻤﻴﻞ ﺑﻦ زﻳﺎد‪.‬‬
‫ﻋﻨﻮان "ﺷ ﻴﻌﻪ" ﺑ ﺼﻮرت ﺧ ﺎص‪ ،‬ﺗﻨﻬ ﺎ ﭘ ﺲ از ﻗﻴ ﺎم ﺧ ﻮارج ﺑ ﻪ ﺁن آ ﺴﺎﻧﯽ‬
‫ﺗﻌﻠﻖ ﮔﺮﻓ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﻋﻠ ﯽ و اﺳ ﻼف او وﻓ ﺎدار ﻣﺎﻧﺪﻧ ﺪ و از ﻋﻘﻴ ﺪﻩ اداﻣ ﻪ اﻣﺎﻣ ﺖ در‬
‫ﺧﺎﻧ ﺪان ﻋﻠ ﯽ ﭘﻴ ﺮوﯼ آﺮدﻧ ﺪ‪ .‬از ﺁن زﻣ ﺎن اﻳ ﺮان ﺳ ﻨﮕﺮ ﺁﺋ ﻴﻦ ﺷ ﻴﻌﻪ ﺷ ﺪ و ﺗ ﺸﻴﻊ‬
‫ﺑﺼﻮرت ﻧﻬﻀﺘﯽ اﻧﻘﻼﺑ ﯽ‪ ،‬ﻣﺒ ﺎرز و ﺧﻮدﺟ ﻮش و ﺳ ﺨﺖ ﺟ ﺎن درﺁﻣ ﺪ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﮔﻔﺘ ﻪ‬
‫ﭘﺘﺮوﺷﻔﺴﻜﯽ "داﺋﻤﺎ ﺷﺎﺧﻪهﺎ و ﺟﻮاﻧ ﻪه ﺎﯼ ﺗ ﺎزﻩ و ﺗ ﺎزﻩﺗ ﺮﯼ از ﺁن ﺳ ﺮ ﺑﺮﻣ ﯽزد"‪.‬‬

‫‪٦٠‬‬
‫ﺷ ﻴﻌﻪ اﻗﻠﻴﺘ ﯽ ﺑ ﻮد آﺎرﺁﻣ ﺪ و ﻓﻌ ﺎل آ ﻪ در ﻧﻬ ﻀﺘﻬﺎﯼ ﻣﻠ ﯽ و ﺗﻌ ﺎﻟﻴﻢ و ﻣﻌﺘﻘ ﺪات‬
‫اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ ﻋﻤﻴﻘ ﺎ اﺛ ﺮ ﻣ ﯽﮔﺬاﺷ ﺖ و هﻤ ﻮارﻩ ﻋﻠﻴ ﻪ ﻃﺒﻘ ﻪ ﺣ ﺎآﻢ‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ واﺑ ﺴﺘﮕﺎن‬
‫ﺧﻼﻓﺖ اﻣﻮﯼ و زﻣﻴﻨ ﺪاران ﺑﺰرﮔ ﯽ آ ﻪ ﺑﺨ ﺎﻃﺮ ﻣﻨ ﺎﻓﻊ ﺧ ﻮد ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ ﺧﻼﻓ ﺖ ﺳ ﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﺑﻮدﻧ ﺪ و ﻧﻴ ﺰ ﻋﻠﻴ ﻪ روﺣﺎﻧﻴ ﺖ واﺑ ﺴﺘﻪ ﺑ ﻪ دﻳ ﻦ دﺳ ﺘﮕﺎﻩ ﺳ ﺮﮔﺮم ﻗﻴ ﺎم و ﻣﺒ ﺎرزﻩ ﺑ ﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻠ ﺴﻠﻪ اﻳ ﻦ ﻗﻴﺎﻣﻬ ﺎ‪ ،‬آ ﻪ ه ﺴﺘﻪ ﻣﺮآ ﺰﯼ ﺁﻧﻬ ﺎ را ﺗﻘﺮﻳﺒ ﺎ هﻤﻴ ﺸﻪ روﺳ ﺘﺎﺋﻴﺎن اﻳﺮاﻧ ﯽ‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﯽدادﻧﺪ‪ ،‬از ﺳﺪﻩ دوم هﺠﺮﯼ ﺁﻏﺎز ﺷﺪ و ﺗﺎ ﻗﺮن ﭼﻬ ﺎرم ﺑ ﻪ ﺻ ﻮرت ﻣ ﺪاوم‬
‫اداﻣ ﻪ ﻳﺎﻓ ﺖ‪ .‬ﻗﻴ ﺎم ﺳ ﺮخ ﺟﺎﻣﮕ ﺎن ﺑﺎﺑ ﻚ درﺷ ﻤﺎل و ﻏ ﺮب اﻳ ﺮان ﺑ ﺎ ﺁﻧﻜ ﻪ رﻧ ﮓ‬
‫زرﺗ ﺸﺘﯽ داﺷ ﺖ درواﻗ ﻊ ﻋ ﺼﻴﺎﻧﯽ از ﺟﺎﻧ ﺐ ﺗ ﻮدﻩه ﺎﯼ روﺳ ﺘﺎﺋﻴﺎن اﻳﺮاﻧ ﯽ ﻋﻠﻴ ﻪ‬
‫اﺋﺘﻼف ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ دﺳﺘﮕﺎﻩ ﺧﻼﻓﺖ و ﻣﺎﻟﻜﺎن ﺑﺰرگ و روﺣﺎﻧﻴﺖ ﺣﺎآﻢ ﺑ ﻮد‪ .‬هﻤﭽﻨ ﻴﻦ‬
‫ﺑ ﻮد ﻗﻴ ﺎم ﺳ ﺎدات ﻃﺎﻟﺒﻴ ﻪ در ﻣﺎزﻧ ﺪران آ ﻪ ﺑ ﻪ ﺗ ﺸﻜﻴﻞ دوﻟ ﺖ ﻣ ﺴﺘﻘﻠﯽ ﻣﻨﺠ ﺮ ﺷ ﺪ‪ ،‬و‬
‫ﻗﻴﺎﻣﻬﺎﯼ ﺷﻴﻌﻴﺎن در دﻳﻠﻢ و ﮔﻴﻼن و ﻃﺒﺮﺳﺘﺎن و اﺳﺘﺮﺁﺑﺎد و ﺧﺮاﺳﺎن‪ ،‬آﻪ ﻣﻬﻤﺘ ﺮﻳﻦ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ ﻗﻴﺎم ﻣﻌﺮوف ﺳ ﺮﺑﺪاران در ﺧﺮاﺳ ﺎن در ﻗ ﺮون ﻣﺘ ﺎﺧﺮﺗﺮ ﺑ ﻮد‪ .‬ﺷ ﺎﻳﺪ اﻳ ﻦ ﻧﻜﺘ ﻪ‬
‫ﻧﻴﺰ ﻻزم ﺑﻪ ﺗﺬآﺮ ﺑﺎﺷﺪ آﻪ ﻧﻬﻀﺖ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺷﻴﻌﻪ هﻤﻴﺸﻪ ﻳﻚ ﻧﻬﻀﺖ ﺷﻴﻌﻪ اﻣﺎﻣﻴ ﻪ و‬
‫اﺛﻨﯽ ﻋﺸﺮﻳﻪ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻗﻴﺎﻣﻬﺎﯼ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﺨﺼﻮص در ﻗﺮون اوﻟﻴ ﻪ هﺠ ﺮﯼ ﻋﻤ ﺪﺗﺎ‬
‫ﺗﻮﺳ ﻂ ﻓﺮﻗ ﻪه ﺎﯼ دﻳﮕ ﺮ ﺗ ﺸﻴﻊ‪ ،‬از ﻗﺒﻴ ﻞ زﻳﺪﻳ ﻪ و ﻗﺮﻣﻄﻴ ﺎن و اﺳ ﻤﺎﻋﻴﻠﻴﻪ و ﻏ ﻼة‬
‫ﺻ ﻮرت ﮔﺮﻓ ﺖ‪ ،‬و ﺷ ﻴﻌﻪ اﺛﻨ ﯽﻋ ﺸﺮﻳﻪ ﺑﻄ ﻮر ﻣ ﻮﺛﺮ ﻓﻘ ﻂ در دورﻩه ﺎﯼ ﺑﻌ ﺪ وارد‬
‫ﻣﻴﺪان ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞﮔﺮان ﻧﻬﻀﺘﻬﺎﯼ ﺷﻴﻌﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﻣﺘﺬآﺮ ﺷ ﺪﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ ﺗ ﺸﻴﻊ در ﻗ ﺮون اوﻟﻴ ﻪ‬
‫ﺧﻮد هﻤﻮارﻩ ﺑﺎزﺗﺎب آﻮﺷ ﺸﻬﺎﯼ ﭘﻴ ﺮوان ﺁن ﺑ ﺮاﯼ ﻣﺒ ﺎرزﻩ ﺑ ﺎ ﻇﻠ ﻢ و ﻓ ﺴﺎد دﺳ ﺘﮕﺎﻩ‬
‫ﺣﺎآﻢ ﺑﻮد و ﻣﻈﻬ ﺮ ﺧﻮاﺳ ﺘﻬﺎ و درده ﺎ و ﺳﺮآ ﺸﻴﻬﺎﯼ آ ﺴﺎﻧﯽ ﺑ ﻪ ﺷ ﻤﺎر ﻣ ﯽﺁﻣ ﺪ آ ﻪ‬
‫ﺧﻮاهﺎن ﺣﻖ و ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺟﺒﻬﻪاﯼ ﺑﻮد در ﺑﺮاﺑﺮ اﺳ ﺘﻴﻼﯼ ﺧ ﺎرﺟﯽ و اﺷ ﺮاﻓﻴﺖ‬
‫ﻋ ّﻤ ﺎل اﻳﺮاﻧ ﯽ ﺁﻧ ﺎن و‬‫داﺧﻠ ﯽ ﺑ ﺮاﯼ ﻣﺒ ﺎرزﻩ ﺑ ﺎ ﻓ ﺸﺎر و ﻓ ﺴﺎد ﺧﻼﻓ ﺖ اﻣ ﻮﯼ و ُ‬
‫ﺑﻬﺮﻩآﺸﯽ از روﺳ ﺘﺎﺋﻴﺎن و اﺧﺘﻨ ﺎق ﻓﻜ ﺮﯼ و ﺗﻌ ﺼﺐ ﻧ ﮋادﯼ و رﻳ ﺎ و ﺗﺰوﻳ ﺮ ﻃﺒﻘ ﻪ‬
‫روﺣﺎﻧﯽ آﻪ در ﺧﺪﻣﺖ ﺧﻼﻓﺖ ﺣﺎآﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺼﻴﺎﻧﯽ ﺑﻮد ﻋﻠﻴ ﻪ ﺣﺎآﻤﻴ ﺖ‬
‫ﺁﻧﻬﺎﻳﯽ آﻪ ﺑﺮ ﺗﺎرﻳﺦ اﺳ ﻼم ﺗ ﺴﻠﻂ ﻳﺎﻓﺘﻨ ﺪ و ﺑﺠ ﺎﯼ ﺑﺮﻗ ﺮارﯼ ﻣ ﺴﺎوات و ﻋ ﺪاﻟﺘﯽ آ ﻪ‬
‫ﻃﺒﻘ ﺎت ﻣﺤ ﺮوم ﺑ ﻮﻳﮋﻩ روﺳ ﺘﺎﺋﻴﺎن اﻳﺮاﻧ ﯽ در اﻧﺘﻈ ﺎرش ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣ ﺖ ﺁﻣﺮاﻧ ﻪ‬
‫ﺧﻼﻓ ﺖ و ﺟ ﺎﻩ و ﺟ ﻼل و آﺎﺧﻬ ﺎﯼ ﭘﺮﺷ ﻜﻮﻩ و ﻇﻠﻤﻬ ﺎ و ﺣ ﻖ آ ﺸﻴﻬﺎ و ﺗﺤﻘﻴﺮه ﺎ و‬
‫ﺳ ﺮآﻮﺑﻴﻬﺎ و رﻳﺎآﺎرﻳﻬ ﺎﯼ ﺁﻧ ﺮا در ﺑﺮاﺑ ﺮ ﺧ ﻮﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻨ ﺪ‪ .‬ﺗ ﺸﻴﻊ ﺗﺠ ﺴﻢ درده ﺎ و‬

‫‪٦١‬‬
‫ﺁرزوه ﺎﯼ ﺗ ﻮدﻩه ﺎﯼ ﺁﮔ ﺎﻩ و ﻣﺒ ﺎرز و در ﻋ ﻴﻦ ﺣ ﺎل ﻣﻈﻬ ﺮ اﻋﺘ ﺮاض ﺁﻧﻬ ﺎ ﺑ ﻪ‬
‫روﺣﺎﻧﻴﺖ رﻳﺎآﺎر در ﺑﻬﺮﻩ آﺸﯽ از ﺗﻮدﻩهﺎﯼ روﺳﺘﺎﺋﯽ ﻣﺤﺮوم ﺑﻮد‪ ،‬روﺣﺎﻧﻴﺘﯽ آ ﻪ‬
‫ﺑﺎ ﺣﺮﺑﻪ ﺗﻈﺎهﺮ ﺑ ﻪ دﻳ ﻦ و ﺗﻜﻔﻴ ﺮ و ﺗﻌ ﺼﺐ و اﺧﺘﻨ ﺎق ﻣ ﯽآﻮﺷ ﻴﺪ ﺗ ﺎ ﺑ ﺪﺑﺨﺘﯽ ﺁﻧ ﺎﻧﺮا‬
‫"ﻣﺸﻴﺖ ﺑﺎﻟﻐﻪ اﻟﻬﻲ" ﻣﻌﺮﻓﯽ آﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺁﻧﭽ ﻪ در ﻋ ﻴﻦ ﺣ ﺎل راﺑﻄ ﻪ اﻳﺮاﻧﻴ ﺎن را ﺑ ﺎ اﺻ ﻮل ﺗ ﺸﻴﻊ ﺗﺤﻜ ﻴﻢ ﻣ ﯽآ ﺮد‪،‬‬
‫ﻧﺰدﻳﻜﯽ اﻳﻦ اﺻﻮل ﺁن ﺑﺎ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﯼ دﻳﺮﻳﻨﻪ اﻳﺮاﻧﯽ ﺑﻮد‪ ،‬هﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ﻗﺒﻼ درﺑﺎرﻩ اﻳﻦ‬
‫ﻧﺰدﻳﻜﯽ ﺑﻴﻦ دو ﺁﺋﻴﻦ اﺳﻼم و زرﺗﺸﺘﯽ ﺑﺼﻮرت آﻠﯽﺗﺮ ﺗﺬآﺮ دادﻩ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺰدﻳﻜ ﯽ‬
‫ﭼﻪ در اﺻﻞ اداﻣﻪ اﻣﺎﻣﺖ در ﺧﺎﻧﺪان ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﺼﻮرت ارﺛﯽ )ﺑﺠ ﺎﯼ اﺻ ﻞ ﺧﻼﻓ ﺖ‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ(‪ ،‬ﭼ ﻪ در اﻋﺘﻘ ﺎد ﺑ ﻪ ﻋ ﺼﻤﺖ اﻣ ﺎم آ ﻪ ﻳ ﺎدﺁور اﺻ ﻞ ﻓ ّـﺮﻩ اﻳ ﺰدﯼ اﻳﺮاﻧﻴ ﺎن‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬و ﭼﻪ در اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﻬﺪﯼ ﻣﻮﻋﻮد ﺑ ﺮاﯼ اﺳ ﺘﻘﺮار ﻋ ﺪاﻟﺖ ﺟﻬ ﺎﻧﯽ آ ﻪ‬
‫در ﻣﻌﺘﻘ ﺪات زرﺗ ﺸﺘﯽ ﺑ ﻪ ﺻ ﻮرت هﻮﺷ ﻴﺎﻧﺲ و هﻮﺷ ﻴﺪر زرﺗ ﺸﺖ وﺟ ﻮد داﺷ ﺖ‪،‬‬
‫آ ﺎﻣﻼ ﺁﺷ ﻜﺎر ﺑ ﻮد‪ .‬ﭘﻴﻮﻧ ﺪ ﺧ ﺎﻧﻮادﮔﯽ آ ﻪ ﺳ ﻌﯽ ﺷ ﺪ از راﻩ اﻓ ﺴﺎﻧﻪ زﻧﺎﺷ ﻮﻳﯽ دﺧﺘ ﺮ‬
‫ﻳﺰدﮔﺮد ﺑﺎ ﭘﺴﺮ اﻣﺎم اول در ﻣﻴﺎن ﺧﺎﻧﺪان اﻣﺎﻣﺖ و ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺳﺎﺳ ﺎﻧﯽ ﺑ ﺮ ﻗ ﺮار ﺷ ﻮد‪،‬‬
‫ﻧﻴﺰ آﻮﺷﺸﯽ در راﻩ ﮔﺴﺘﺮش هﻤﻴﻦ ﻧﺰدﻳﻜﯽ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪"-‬ﻓﻜﺮ رﺟﻌﺖ اﻣﺎم ﻏﺎﻳﺐ ﺑﺎ اﻣﻴ ﺪهﺎﯼ ﻋﺎﻣ ﻪ ﻳﻌﻨ ﯽ ﭘﻴ ﺸﻪوران و روﺳ ﺘﺎﺋﻴﺎن‬
‫و ﻗﺸﺮهﺎﯼ ﻣﺤﺮوم ﻋﺸﺎﻳﺮ و ﺻﺤﺮاﻧﺸﻴﻨﺎن در اﻣﻴ ﺪ ﺑ ﻪ ﻳ ﻚ ﺗﺤ ﻮل اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ ﺗﻠﻔﻴ ﻖ‬
‫ﻳﺎﻓﺘ ﻪ ﺑ ﻮد‪ .‬در ﻧﻈ ﺮ ﺷ ﻴﻌﻪ‪ ،‬ﺑﺨ ﺼﻮص در ﻣﺤ ﻴﻂ روﺳ ﺘﺎﺋﻴﺎن اﻳ ﺮان‪ ،‬اﻣ ﺎم ﻣﻬ ﺪﯼ‬
‫ﭘﻴﺎمﺁور ﻳﻚ ﻧﻈﻢ ﻧﻮﻳﻦ اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ و ﻣﺒ ﺸﺮ ﻏﻠﺒ ﻪ ﺑ ﺮ ﻇﻠ ﻢ و ﻓ ﺴﺎد ﺑ ﺮاﯼ اﺳ ﺘﻘﺮار ﻳ ﻚ‬
‫ﺳ ﺎزﻣﺎن ﻋﺎدﻻﻧ ﻪﺗ ﺮ و اﻣﻴ ﺪﺑﺨﺶﺗ ﺮ ﺑ ﻮد‪ .‬از ﻧﻈ ﺮ ﻣﺮدﻣ ﯽ آ ﻪ زﻧ ﺪﮔﯽ ﺁﻧﻬ ﺎ در‬
‫ﭼﻬ ﺎرﭼﻮب ﻳ ﻚ ﺟﺎﻣﻌ ﻪ ﭘ ﺮ از ﺗﺒﻌ ﻴﺾ و ﻓ ﺴﺎد ﺻ ﻮرﺗﯽ ﺷ ﻬﺎدتﮔﻮﻧ ﻪ داﺷ ﺖ‪ ،‬اﻳ ﻦ‬
‫اﻋﺘﻘ ﺎد‪ ،‬ﺳﺮﭼ ﺸﻤﻪ ﺟﻮﺷ ﺎﻧﯽ ﺑ ﺮاﯼ اداﻣ ﻪ اﻣﻴ ﺪ و ﺗ ﻼش ﺑ ﺸﻤﺎر ﻣ ﯽرﻓ ﺖ‪".‬‬
‫)ﭘﺘﺮوﺷﻔﺴﻜﻲ‪ :‬اﺳﻼم در اﻳﺮان(‬
‫در ﺗﻤ ﺎم دورﻩ زﻧ ﺪﮔﯽ اﻣﺎﻣ ﺎن‪ ،‬اﻳ ﻦ روح ﻋ ﺼﻴﺎﻧﯽ و اﻧﻘﻼﺑ ﯽ ﺗ ﺸﻴﻊ اداﻣ ﻪ‬
‫ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬هﺮﭼﻨﺪ آﻪ ﺧﻮد اﻣﺎم وﻗﺖ‪ ،‬ﮔﺎﻩ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺳﻴﺎﺳ ﯽ ﺑ ﺎ ﺁن ﺗﻮاﻓ ﻖ ﻧﺪاﺷ ﺖ و‬
‫روش ﺻﺒﺮ و ﻣﺪارا را ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻣﯽآﺮد‪ .‬در دوران ‪ ٢٣٠‬ﺳ ﺎﻟﻪ اﻣﺎﻣ ﺖ‪ ،‬ﺷ ﺎﺧﻪه ﺎﯼ‬
‫ﺑﺴﻴﺎرﯼ از درﺧﺖ ﺗﺸﻴﻊ ﺳﺮ ﺑﺮ زد آﻪ وﺟﻪ ﻣﺸﺘﺮك هﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ اﻣﺎﻣ ﺖ )ﺑ ﺎ‬
‫اﺧ ﺘﻼف ﻧﻈ ﺮ ﺗﻌ ﺪاد اﻣﺎﻣ ﺎن( و داﺷ ﺘﻦ ﺳ ﻨﻦ و ﺁرﻣﺎﻧﻬ ﺎﯼ ﻣ ﺸﺘﺮك‪ ،‬ﻣﻨﺠﻤﻠ ﻪ‬
‫ﺑﺰرﮔﺪاﺷ ﺖ ﻓ ﺪاآﺎرﯼ و ﺷ ﻬﺎدت ﺣ ﺴﻴﻦ ﺑ ﻦ ﻋﻠ ﯽ ﺑﻌﻨ ﻮان ﺳﺮﻣ ﺸﻘﯽ از هﻤ ﻴﻦ‬

‫‪٦٢‬‬
‫ﺗ ﺴﻠﻴﻢﻧﺎﭘ ﺬﻳﺮﯼ در ﺑﺮاﺑ ﺮ زور و ﻓ ﺴﺎد ﺑ ﻮد‪ .‬ﺻ ﻮرت ﻋ ﺰا و ﻣ ﺼﻴﺒﺖ و‬
‫روﺿﻪﺧﻮاﻧﯽ و ﺳﻴﻨﻪزﻧﯽ آﻪ ﺑﻌﺪهﺎ در اﻳﺮان ﺷﻴﻌﻪ ﺑﺪﻳﻦ ﺑﺰرﮔﺪاﺷ ﺖ دادﻩ ﺷ ﺪ‪ ،‬در‬
‫ﺁن هﻨﮕﺎم ﺑﻜﻠﯽ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫در ﺧﻼل اﻳﻦ دوران‪ ،‬ﺧﺎﻧﺪان اﻣﻮﯼ ﺟﺎﯼ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧﺎﻧ ﺪان ﻋﺒﺎﺳ ﯽ ﺳ ﭙﺮد‬
‫و ﻣﺮآ ﺰ ﺧﻼﻓ ﺖ از ﺷ ﺎم ﺑ ﻪ ﺑﻐ ﺪاد اﻧﺘﻘ ﺎل ﻳﺎﻓ ﺖ‪ ،‬وﻟ ﯽ در ﻓ ﺴﺎد دﺳ ﺘﮕﺎﻩ ﺧﻼﻓ ﺖ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮﯼ روﯼ ﻧﺪاد‪ .‬از اﻳﻦ ﻣﺪت ‪ ٢٣٠‬ﺳ ﺎل‪ ،‬آﻤﺘ ﺮﻳﻦ ﻣ ﺪت اﻣﺎﻣ ﺖ ﻣﺘﻌﻠ ﻖ ﺑ ﻪ ﻋﻠ ﯽ‬
‫ﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ )‪ ۶‬ﺳﺎل( و اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻋﺴﮕﺮﯼ )‪ ٢‬ﺳ ﺎل( و ﺑﻴ ﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣ ﺪت ﻣﺘﻌﻠ ﻖ ﺑ ﻪ‬
‫اﻣﺎم ﺳﺠﺎد )‪ ٣۶‬ﺳﺎل(‪ ،‬اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق )‪٣۴‬ﺳﺎل( اﻣﺎم ﻣﻮﺳ ﯽ آ ﺎﻇﻢ )‪ ٣۵‬ﺳ ﺎل(‬
‫اﻣﺎم ﻋﻠﯽ اﻟﻨﻘ ﯽ )‪ ٣٧‬ﺳ ﺎل( ﺑ ﻮد‪ .‬اﻣﺎﻣ ﺎن ﺣ ﺴﻦ ﺑ ﻦ ﻋﻠ ﯽ و ﺣ ﺴﻴﻦ ﺑ ﻦ ﻋﻠ ﯽ و اﻣ ﺎم‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ و اﻣﺎم رﺿﺎ و اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﯽ هﺮ آﺪام ﺑﺘﻔ ﺎوت ‪ ١٢‬ﺗ ﺎ ‪ ١٩‬ﺳ ﺎل اﻣﺎﻣ ﺖ‬
‫آﺮدﻧﺪ‪ .‬هﻤ ﻪ اﻳ ﻦ اﻣﺎﻣ ﺎن ﺑﻌﻠ ﺖ زﻋﺎﻣ ﺖ ﻣ ﺬهﺒﯽ و ﺳﻴﺎﺳ ﯽ ﺧ ﻮد ﺑ ﺮ ﺷ ﻴﻌﻴﺎن ﻣ ﻮرد‬
‫ﺳﻮء ﻇﻦ و دﺷﻤﻨﯽ ﺁﺷﻜﺎرا ﻳﺎ ﭘﻨﻬﺎن ﺧﻠﻔﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻃﺒﻖ ﻣﻌﺘﻘﺪات ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬ﻋﻤﻮم ﺁﻧﻬ ﺎ‬
‫ﺑﻪ اﻧﺤﺎء ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻋﻤﺎل ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫از هﻨﮕﺎم درﮔﺬﺷﺖ اﻣﺎم اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠ ﯽ اﻟﻌ ﺴﻜﺮﯼ در ﺳ ﺎل ‪،٢۶٠‬‬
‫دوران اﻣﺎﻣﺖ ﻣﻬ ﺪﯼ )اﻣ ﺎم زﻣ ﺎن( ﺁﻏ ﺎز ﺷ ﺪ‪ .‬وﯼ ﺑﻄﻮرﻳﻜ ﻪ در اﺣ ﻮال زﻧ ﺪﮔﺎﻧﻴﺶ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬در روز ﺟﻤﻌ ﻪ ده ﻢ ﺷ ﻮال در ﺳ ﺎﻣﺮﻩ ﻏﺎﻳ ﺐ ﺷ ﺪ‪ ،‬و ﻏﻴﺒ ﺖ ﺻ ﻐﺮاﯼ او‬
‫ﺷ ﺼﺖ و ﻧ ﻪ ﺳ ﺎل اداﻣ ﻪ ﻳﺎﻓﺘ ﻪ ﺑ ﻮد‪ ،‬ﺑ ﺼﻮرت ﻏﻴﺒ ﺖ آﺒ ﺮﯼ درﺁﻣ ﺪ‪ .‬در اﻳ ﻦ ﻣ ﺪت‬
‫دﻳﺪار اﻣﺎم ﺑﺮاﯼ ﭘﻴﺮوان او اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ ﻧﺒﻮد‪ ،‬و ﻓﻘﻂ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮﯼ اﻳﻦ اﺧﺘﻴ ﺎر را ﻳﺎﻓﺘﻨ ﺪ‬
‫آ ﻪ ﻋ ﺮاﻳﺾ اﻣ ﺖ را ﺑ ﻪ ﺣ ﻀﻮر او ﺑﺒﺮﻧ ﺪ و اواﻣ ﺮش را ﺑ ﺪاﻧﺎن اﺑ ﻼغ آﻨﻨ ﺪ‪ .‬اﻳ ﻦ‬
‫اﻓ ﺮاد آ ﻪ "وآ ﻼ" ﻳ ﺎ "اﺑ ﻮاب" ﻧﺎﻣﻴ ﺪﻩ ﻣ ﯽﺷ ﺪﻧﺪ و در ﺗﻤ ﺎم دوران ﻏﻴﺒ ﺖ ﺻ ﻐﺮﯼ‪،‬‬
‫ﻳﻌﻨﯽ ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ ٣٢٩‬هﺠﺮﯼ اﻳﻦ وﻇﻴﻔﻪ را ﻋﻬﺪﻩدار ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻬ ﺎر ﻧﻔ ﺮ ﺑﻮدﻧ ﺪ آ ﻪ ه ﺮ‬
‫ﻳ ﻚ از ﺁﻧﻬ ﺎ ﺟﺎﻧ ﺸﻴﻦ ﻧﻔ ﺮ ﻗﺒﻠ ﯽ ﺷ ﺪﻧﺪ‪ :‬اﺑ ﻮﻋﻤﺮو ﻋﺜﻤ ﺎن ﺑ ﻦ ﺳ ﻌﻴﺪ ﻣﻌ ﺮوف ﺑ ﻪ‬
‫ﺳ ﻤﺎن)روﻏ ﻦ ﻓ ﺮوش(‪ ،‬اﺑ ﻮﺟﻌﻔﺮ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻋﺜﻤ ﺎن ﭘ ﺴﺮ او‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳ ﻢ ﺣ ﺴﻴﻦ ﺑ ﻦ‬
‫روح ﻧﻮﺑﺨﺘﯽ از ﺧﺎﻧﺪان اﻳﺮاﻧﯽ ﻧﻮﺑﺨﺖ‪ ،‬و اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺳ ﻤﺮي‪ .‬ﻃﺒ ﻖ‬
‫رواﻳ ﺎت ﺷ ﻴﻌﻪ‪ ،‬ﺷ ﺨﺺ اﺧﻴ ﺮ ﺷ ﺶ روز ﭘ ﻴﺶ از ﻣ ﺮﮔﺶ‪ ،‬ﺗ ﻮﻗﻴﻌﯽ از ﺟﺎﻧ ﺐ اﻣ ﺎم‬
‫درﻳﺎﻓﺖ داﺷﺖ آﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺁن اﺟﺎزﻩ ﻧﺪاﺷﺖ اﻣﺮ وآﺎﻟﺖ را ﭘ ﺲ از ﺧ ﻮد ﺑ ﻪ آ ﺲ‬
‫دﻳﮕ ﺮ اﻧﺘﻘ ﺎل ده ﺪ‪ ،‬زﻳ ﺮا دوران "ﻏﻴﺒ ﺖ آﺒ ﺮي" از ‪ ١۵‬ﺷ ﻌﺒﺎن ﺳ ﺎل ‪ ٣٢٩‬ﺁﻏ ﺎز‬
‫ﻣﯽﺷﺪ و ﻇﻬﻮر ﻣﺠﺪد اﻣﺎم‪ ،‬ﻣﻮآﻮل ﺑﻪ وﻗﺘﯽ ﺑ ﻮدﻩ آ ﻪ ه ﻴﭽﻜﺲ را ﺑﺠ ﺰ ﺧﺪاوﻧ ﺪ از‬

‫‪٦٣‬‬
‫ﺁن ﺁﮔﺎهﯽ ﻧﺒﻮد‪ .‬و از هﻤﻴﻦ هﻨﮕﺎم ﺑﻮد آﻪ دوران ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺗﻘﻠﺐ ﻣﺬهﺒﯽ در ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫اﻳﺮان و در ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺸﻴﻊ ﺁﻏﺎز ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺘﯽ در هﻤﺎن زﻣﺎن ﻏﻴﺒﺖ ﺻﻐﺮﯼ‪ ،‬ﻋﺪﻩاﯼ ﭘﻴﺪا ﺷﺪﻧﺪ آﻪ دﻋﻮﯼ "وآﺎﻟﺖ"‬
‫آﺮدﻧﺪ و ﺧﻮد را ﺑ ﺎباﻻﻣ ﺎم ﺧﻮاﻧﺪﻧ ﺪ )اﺑﻮﻣﺤﻤ ﺪ ﺣ ﺴﻦ اﻟ ﺸﺮﻳﻌﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻧ ﺼﻴﺮ‬
‫ﻧﻤﻴ ﺮﯼ‪ ،‬اﺣﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﺑ ﺎﻻ آﺮﺧ ﯽ‪ ،‬اﺑﻮﻃﺎهﺮﻣﺤﻤ ﺪﺑﻦ ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ ه ﻼل‪ ،‬ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻋﻠ ﯽ‬
‫ﺷﻠﻤﻐﺎﻧﯽ و ﻏﻴﺮﻩ( آﻪ ﺑﻌﺪا "اﺑﻮاب آﺬاب" ﻧﺎم ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺁﻧﻜﻪ در ﺗﻮﻗﻴﻌﯽ آﻪ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻣﺤﺪﺛﺎن از اﻣﺎم ﻏﺎﻳﺐ ﺑ ﻪ ﺁﺧ ﺮﻳﻦ "وآﻴ ﻞ"‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ وﯼ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺳ ﻤﺮﯼ‪ ،‬ﺻ ﺎدر ﺷ ﺪ ﺗ ﺼﺮﻳﺢ ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد آ ﻪ‪:‬‬
‫"ﺁن آﺴﺎن آﻪ ﭘﻴﺶ از روز ﻇﻬﻮر ﻣﺎ ادﻋﺎﯼ دﻳﺪار ﻣﺎ را ﺑﻜﻨﻨﺪ دروﻏﮕﻮ و ﻣﻔﺘ ﺮﯼ‬
‫ه ﺴﺘﻨﺪ"‪ ،‬ﻣﻌﻬ ﺬا از زﻣ ﺎن ﻏﻴﺒ ﺖ آﺒ ﺮﯼ ﺗ ﺎ آﻨ ﻮن اﻓ ﺮاد ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ از ﺳ ﺮزﻣﻴﻨﻬﺎﯼ‬
‫ﻣﺨﺘﻠ ﻒ و در ادوار ﻣﺨﺘﻠ ﻒ‪ ،‬ادﻋ ﺎﯼ دﻳ ﺪار اﻣ ﺎم ﻏﺎﺋ ﺐ را آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ رواﻳ ﺎت‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺪﺁﻧﻬﺎ‪ ،‬از آﺘﺎب آﺎﻓﯽ در ﺁﻏﺎز ﻗﺮن ﭼﻬﺎرم هﺠﺮﯼ )ﻳﻌﻨﯽ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺑﻼﻓﺎﺻ ﻠﻪ‬
‫ﭘﺲ از ﻏﻴﺒﺖ اﻣ ﺎم( ﮔﺮﻓﺘ ﻪ ﺗ ﺎ ﻋ ﺼﺮ ﺣﺎﺿ ﺮ اداﻣ ﻪ ﻳﺎﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ‪) .‬اﻟﺒﺘ ﻪ ﮔﺰارﺷ ﻬﺎﯼ‬
‫دوﺳﺎﻟﻪ اﺧﻴﺮ از ﺟﺒﻬﻪ ﺟﻨﮓ اﺳﻼم و آﻔﺮ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﻮزﺳﺘﺎن و ﺑﺼﺮﻩ ﻧﻴ ﺮ ﺟ ﺎﯼ‬
‫ﺧﻮد دارد‪(.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻣﺪت اﺣﺎدﻳﺚ ﺑﺴﻴﺎرﯼ درﺑﺎرﻩ اﻣﺎم ﻋ ﺼﺮ و ذآ ﺮ ﻋﻼﺋ ﻢ و ﻣﻘ ﺪﻣﺎت‬
‫ﻇﻬ ﻮر او در ﺁﺧﺮاﻟﺰﻣ ﺎن ﺗﻮﺳ ﻂ ﻣﺤ ﺪﺛﺎن ﺑﺰرﮔ ﻮار رواﻳ ﺖ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠ ﻪ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋ ﻪه ﺎﯼ اﻳ ﻦ اﺣﺎدﻳ ﺚ‪ ،‬آﺘ ﺎب "ارﺑﻌ ﻴﻦ ﻓ ﯽ ذآﺮاﻟﻤﻬ ﺪﯼ و ﻧﻌﻮﺗ ﻪ و ﺣﻘﻴﻘ ﻪ‬
‫ﻣﺨﺮﺟﻪ و ﺛﺒﻮﺗﻪ" ﺗﺎﻟﻴﻒ اﺑﻮاﻟﻨﻌﻴﻢ ﻣﺤﺪث ﻗﺮن ﭼﻬﺎرم هﺠﺮﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺷ ﺎﻣﻞ ﺑ ﻴﺶ‬
‫از ‪ ٣٠٠‬رواﻳ ﺖ و ﺣ ﺪﻳﺚ اﺳ ﺖ‪ .‬دﻳﮕ ﺮﯼ آﺘ ﺎب "اﻟﻤﻘ ﺘﺺ ﻋﻠ ﯽ ﻣﺤ ﺪث اﻻﻋ ﻮام‬
‫ﻣﻼﺣ ﻢ ﻋ ﺎﺑﺮ اﻻﻳ ﺎم" ﺗ ﺎﻟﻴﻒ ﺣﺠﺔاﻻﺳ ﻼم اﺑ ﯽ اﻟﺤ ﺴﻴﻦ اﺣﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﺟﻌﻔ ﺮ ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ‬
‫ﻣﻨ ﺎدﯼ ﺷ ﺎﻣﻞ ‪ ١۵۶‬ﺣ ﺪﻳﺚ‪ .‬اﺿ ﺎﻓﻪ ﺑ ﺮ ﺁن از ‪ ١١٠‬ﺣ ﺪﻳﺚ دﻳﮕ ﺮ ﻧﻴ ﺰ در ﺷ ﺎﻧﺰدﻩ‬
‫آﺘﺎب ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻳﺎد ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻳﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨﯽ در "آﺸﻒ اﻻﺳﺮار" ﺑﻪ آﺘﺎﺑﻬﺎﯼ دﻳﮕﺮﯼ‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ "اﺣﻘﺎق اﻟﺤﻖ" ﻗﺎﺿﯽ ﻧﻮراﷲ و "ﻏﺎﻳﻪ اﻟﻤﺮام" ﺳﻴﺪ ﺟﻠﻴﻞ هﺎﺷﻢ ﺑﺤﺮاﻧ ﯽ و‬
‫"ﻋﻘﺒﺎت اﻻﻧﻮار" ﻣﻴﺮ ﺣﺎﻣﺪ ﺣﺴﻴﻦ هﻨﺪﯼ و ﭼﻬﻞ آﺘﺎب دﻳﮕ ﺮ آ ﻪ ﻋﻨ ﻮان هﻤ ﻪ ﺁﻧﻬ ﺎ‬
‫"اﻻﻣﺎﻣﺔ" اﺳﺖ اﺷﺎرﻩ آﺮدﻩ و ﺑﻌﻼوﻩ ﻣﺘﺬآﺮ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ ﺁﻳﺖاﷲ ﺟﻤﺎلاﻟﺪﻳﻦ ﺣﺴﻦ‬
‫ﺑﻦ ﻳﻮﺳﻒ ﺑﻦ ﻣﻄﻬﺮ ﺣﻠ ﯽ‪ ،‬ﻣﻌ ﺮوف ﺑ ﻪ ﻋﻼﻣ ﻪ‪ ،‬ﻳﻜﻬ ﺰار دﻟﻴ ﻞ در اﺛﺒ ﺎت اﻣﺎﻣ ﺖ و‬
‫ﻳﻜﻬﺰار دﻟﻴﻞ دﻳﮕﺮ در رد ﺷﺒﻬﺎت ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٦٤‬‬
‫ﺑﺰرﮔﺎﻧﯽ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺪا ﺷﺪﻩاﻧﺪ آﻪ ﻏﻴﺒﺖ اﻣﺎم ﻋﺼﺮ را ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻳ ﻚ ﻏﻴﺒ ﺖ‬
‫ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ "ادﻟﻪ ﻣﺴﺘﺤﻜﻤﻪ" ﻣﺪت اﻳﻦ ﻏﻴﺒ ﺖ را ﺟ ﺰو ﻋﻤ ﺮ ﺟ ﺴﻤﺎﻧﯽ ﺑ ﺸﺮﯼ‬
‫او ﺑﺸﻤﺎرﺁوردﻩاﻧﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ ﺑﺰرﮔﻮاران ﻋﻼﻣﻪ ﺁل آﺎﺷﻒ اﻟﻐﻄ ﺎء اﺳ ﺖ آ ﻪ در‬
‫آﺘﺎب "ﺁﺋﻴﻦ ﻣﺎ" ﭼﻨﻴﻦ ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬
‫‪"-‬ﻋﻤﺮ ﻃﻮﻻﻧﯽ اﻣﺎم ﻣﻬﺪﯼ زﻣ ﺎن ﻋﺠﻴ ﺐ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ ،‬ﻣﮕ ﺮ ﻓﺮاﻣ ﻮش آ ﺮدﻩاﻳ ﺪ‬
‫آﻪ ﻧﻮح ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ‪ ٩۵٠‬ﺳﺎل ﻓﻘﻂ ﻣ ﺸﻐﻮل ﺗﺒﻠﻴ ﻎ ﻗ ﻮم ﺧ ﻮد ﺑ ﻮد و ﺟﻤﻌ ﺎ ‪ ١۶٠٠‬و‬
‫ﺑﻘﻮﻟﯽ ‪ ٣٠٠٠‬ﺳﺎل ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻋﻤﺮ آﺮد؟ ﺳﻴﺪ ﻣﺮﺗ ﻀﯽ در "اﻣ ﺎﻟﻲ" و ﺷ ﻴﺦ ﺻ ﺪوق‬
‫در "اآﻤﺎل اﻟﺪﻳﻦ" ﺧﻴﻠﯽ اﻓﺮاد را اﺳﻢ ﺑﺮدﻩاﻧﺪ آﻪ ﺻﺪهﺎ ﺳﺎل زﻧﺪﮔﯽ آﺮدﻩاﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜ ﯽ‬
‫از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﺰرگ ﻏﺮب )!( ﻣ ﯽﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬اﮔ ﺮ ﻋﻠ ﯽ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﺑﺪﺳ ﺖ اﺑ ﻦ ﻣﻠﺠ ﻢ‬
‫ﺷﻬﻴﺪ ﻧﻤﯽﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد ﺑﺮاﯼ هﻤﻴﺸﻪ در ﺟﻬﺎن ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا اﻋﺘﺪال آﺎﻣ ﻞ در ﺗﻤ ﺎم‬
‫ﺟﻨﺒﻪهﺎﯼ ﺣﻴﺎﺗﯽ ﺑﺮ وﺟﻮد او ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﯽآﺮد"‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﺁﺧﺮﻳﻦ "وآﻴﻞ" و ﺁﻏﺎز ﻏﻴﺒﺖ آﺒﺮﯼ‪ ،‬ﭼﻮن ﺷﻴﻌﻴﺎن در ﻣﻮرد‬
‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ او ﺑﯽﺗﻜﻠﻴﻒ ﺑﻮدﻧﺪ درﺳﺖ در "ﺳﺮﺑﺰﻧﮕﺎﻩ " اﻋﻼم ﺷﺪ آ ﻪ ﺁن ﺣ ﻀﺮت در‬
‫ﺗ ﻮﻗﻴﻌﯽ )آ ﻪ ﻗ ﺒﻼ ﺑ ﺪان اﺷ ﺎرﻩ ﺷ ﺪ( ﻣﻘ ﺮر داﺷ ﺘﻪاﻧ ﺪ آ ﻪ "و اﻣ ﺎ اﻟﺤ ﻮادث اﻟﻮاﻗﻌ ﻪ‬
‫ﻓﺎرﺟﻌﻮا ﻓﻴﻬﺎ اﻟﯽ رواة اﺣﺎدﻳﺜﻨﺎ‪ ،‬ﻓﺎﻧﻬﻢ ﺣﺠﺘﯽ ﻋﻠ ﻴﻜﻢ و اﻧ ﺎ ﺣﺠ ﺔ اﷲ ﻋﻠ ﻴﻬﻢ" )و اﻣ ﺎ‬
‫در ﺣ ﻮادث ﺑ ﻪ ﺁﻧﻬﺎﺋﻴﻜ ﻪ راوﻳ ﺎن ﮔﻔﺘ ﻪه ﺎﯼ ﻣ ﺎ ه ﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌ ﺖ آﻨﻴ ﺪ‪ ،‬آ ﻪ ﺁﻧ ﺎن‬
‫ﺣﺠﺘﻬﺎﯼ ﻣﻨﻨﺪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ‪ ،‬هﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻦ ﺣﺠﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ ﺁﻧﺎﻧﻢ(‪.‬‬
‫و اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ آﻮﺗﺎﻩ‪ ،‬آﻪ ﺿﻤﻦ اﻳﻨﻜﻪ ﺳﻔﻴﺪ ﻣﻬﺮﯼ ﺑﺮاﯼ ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻋﺘﺒ ﺎر هﻤ ﻪ‬
‫اﺣﺎدﻳﺚ ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺁﻳﻨ ﺪﻩ ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﻮد‪ ،‬ﻣﻨﺒ ﻊ ﭼﻨ ﺎن ﺧﻴ ﺮ و ﺑﺮآﺘ ﯽ ﺷ ﺪ آ ﻪ از آﺮاﻣ ﺖ ﺁن‬
‫ﺑﻴﺶ از ه ﺰار ﺳ ﺎل اﺳ ﺖ ﮔ ﺮوﻩ ﺑﻴ ﺸﻤﺎرﯼ از دﻋﺎﮔﻮﻳ ﺎن‪ ،‬اﻋ ﻢ از ﻓﻘﻴ ﻪ و ﻣﺠﺘﻬ ﺪ و‬
‫ﻣﺮﺟﻊ ﺗﻘﻠﻴﺪ و ﺁﻳﺖاﷲ اﻟﻌﻈﻤ ﯽ و ﺁﻳ ﺖاﷲ ﻏﻴﺮﻋﻈﻤ ﯽ و ﺣﺠﺔاﻻﺳ ﻼم و اﻟﻤ ﺴﻠﻤﻴﻦ و‬
‫ﺣﺠﺔاﻻﺳﻼم ﺳ ﺎدﻩ و ﺛﻘﺔاﻻﺳ ﻼم و ﺷ ﻴﺦ اﻻﺳ ﻼم و ﻋﻤ ﻮد اﻻﺳ ﻼم و ﺑﺤ ﺮ اﻟﻌﻠ ﻮم و‬
‫ﻗﺎﺿﯽ ﺷ ﺮع و ﻣﺤﺘ ﺴﺐ و ﻣﺘ ﻮﻟﯽ و اﻣ ﺎم ﺟﻤﺎﻋ ﺖ و ﭘﻴ ﺸﻨﻤﺎز دﺳ ﺖ دوم و ﻣﺤ ﺪث‬
‫ﺛﻘﻪ و ﻣﺤﺪث ﻏﻴﺮﺛﻘﻪ و راوﯼ و ﺳﻴﺪ ﺻﺤﻴﺢاﻟﻨﺴﺐ و ﺳ ﻴﺪ ﺷ ﻚدار و روﺿ ﻪﺧ ﻮان‬
‫و زﻳﺎرﺗﻨﺎﻣﻪﺧﻮان و واﻋﻆ و ﺧﻄﻴﺐ و ﻣﺪرس و اﺳ ﺘﺨﺎرﻩﮔ ﺮ و ﻋﺎﻗ ﺪ و ﻣﻜﺘﺒ ﺪار و‬
‫دﻋﺎﻧﻮﻳﺲ و رﻣﺎل و ﺟﻦﮔﻴﺮ و ﻗﺎرﯼ و ﻣﺮدﻩﺷﻮ و ﺣﺰباﻟﻬﯽ و ﭘﺎﺳﺪار و ﭼﻤﺎﻗ ﺪار‬
‫اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﺎ درﻳﺎﻓﺖ ﺳﻬﻤﻴﻪ ﺧ ﻮد از وﺟ ﻮﻩ ﺳ ﻬﻢ اﻣ ﺎم و رد ﻣﻈ ﺎﻟﻢ و وﺟ ﻮﻩ ﺑﺮ ّﻳ ﻪ و‬
‫ﺧﻤ ﺲ و زآ ﻮﻩ و اوﻗ ﺎف و ﻧ ﺬورات‪ ،‬و اﺧﻴ ﺮا ﻧﻴ ﺰ ﻣ ﺴﺘﻘﻴﻤﺎ از ﺑﻮدﺟ ﻪ ﺑﻴ ﺖاﻟﻤ ﺎل‬

‫‪٦٥‬‬
‫اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﺪون دﻏﺪﻏﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم وﻇﺎﻳﻒ ﺷﺮﻋﯽ و ﻏﻴﺮﺷﺮﻋﯽ ﺧﻮد ﻣ ﺸﻐﻮل‬
‫ﺑﻮدﻩاﻧﺪ و هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻋﺼﺮ ﻣﺤﺪﺛﺎن‬
‫ﺑ ﺎ ﭘﺎﻳ ﺎن ﻳ ﺎﻓﺘﻦ ﻋ ﺼﺮ اﻣﺎﻣ ﺎن‪ ،‬دورﻩ ﻃﻼﺋ ﯽ اﺣﺎدﻳ ﺚ و ﻣﺤ ﺪﺛﺎن در ﺟﻬ ﺎن‬
‫ﺗﺸﻴﻊ ﺁﻏﺎز ﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ آﻪ اﺋﻤﻪ زﻧﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻃﺒﻌﺎ ﺧﻮد ﺁﻧ ﺎن ﻣﺮاﺟ ﻊ اﺻ ﻠﯽ‬
‫ﺷ ﻴﻌﻴﺎن در ﺣ ﻞ ﻣ ﺸﻜﻼت و ﻣ ﺴﺎﺋﻞ دﻳﻨ ﯽ ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ ،‬و آ ﺴﯽ ﻧﻤ ﯽﺗﻮاﻧ ﺴﺖ ﺑ ﺎ ﺑ ﻮدن‬
‫ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻪ ﺁﺳﺎﻧﯽ ﻣﻄﻠﺒ ﯽ را از ﻗ ﻮل ﺁﻧ ﺎن ﺟﻌ ﻞ آﻨ ﺪ ﻳ ﺎ ﻣﻄﻠﺒ ﯽ را ﻣ ﻮرد ﺗﺤﺮﻳ ﻒ‬
‫ﻗ ﺮار ده ﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ ﺑﻌ ﺪ از ﻏﻴﺒ ﺖ اﻣ ﺎم دوازده ﻢ )و ﺣﺘ ﯽ از زﻣ ﺎن اﺑ ﻮاب و وآ ﻼﯼ‬
‫اﻣﺎم( اﻳﻦ وﺿﻊ ﺑﻜﻠﯽ ﻋﻮض ﺷﺪ‪ .‬دﻳﮕﺮ اﻣﺎم زﻧﺪﻩاﯼ ﺑﺮاﯼ ﻣﺮاﺟﻌﻪ در آﺎر ﻧﺒ ﻮد و‬
‫آ ﺴﯽ ﻧﻤ ﯽﺗﻮاﻧ ﺴﺖ ﺑ ﺮاﯼ اﻃ ﻼع ﺑ ﺮ ﺻ ﺤﺖ ﻳ ﺎ ﺳ ﻘﻢ ﺣﻜ ﻢ ﻳ ﺎ ﻓﺘ ﻮا ﻳ ﺎ رواﻳﺘ ﯽ ﺑ ﺎو‬
‫دﺳﺘﺮﺳ ﯽ ﻳﺎﺑ ﺪ‪ .‬اﻣ ﺎ ﭼ ﻮن اﺻ ﻞ ﺑ ﺮ اﻳ ﻦ ﺑ ﻮد آ ﻪ ه ﻴﭻ ﺧﺒ ﺮ و ﻧﻈﺮﻳ ﻪاﯼ در ﻣ ﺴﺎﺋﻞ‬
‫ﺷﺮﻋﯽ و ﻓﻘﻬﯽ ﺷﻴﻌﻪ ﺟﺰ از راﻩ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و اﺋﻤﻪ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﻧﺒﺎﺷ ﺪ‪ ،‬راه ﯽ ﺟ ﺰ اﻳ ﻦ‬
‫ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ آﻪ ﺑﺠﺎﯼ ﺧﻮد اﻣﺎﻣﺎن‪ ،‬ﺑﻪ اﺣﺎدﻳﺜﯽ آﻪ ﻧﺎﻗﻞ ﮔﻔﺘﻪهﺎ و اﺣﻜﺎم و ﻓﺘﺎوﯼ اﻳﺸﺎن‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ آﺎرﯼ ﺑﻮد آﻪ ﻗﺒﻼ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺤﺪﺛﺎن َﺗ ﺴﻨﻦ در ﻣ ﻮرد اﺣﻜ ﺎم و‬
‫ﮔﻔﺘﻪهﺎﯼ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت آﻪ دﺳﺖ ﻣﺤﺪﺛﺎن ﺷ ﻴﻌﻪ در اﻳ ﻦ‬
‫ﻣﻮرد از هﻤﻜﺎران ﺳﻨﯽ ﺧﻮدﺷﺎن ﺧﻴﻠﯽ ﺑﺎزﺗﺮ ﺑﻮد‪ :‬ﻣﺤﺪﺛﺎن ﺳ ﻨﯽ ﻓﻘ ﻂ ﻣ ﯽﺗﻮاﻧ ﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﻓﻘ ﻂ از ﻣﺤﻤ ﺪ و ﺻ ﺤﺎﺑﻪ ﻧﺰدﻳ ﻚ او ﻧﻘ ﻞ ﻗ ﻮل آﻨﻨ ﺪ‪ ،‬در ﺻ ﻮرﺗﻴﻜﻪ راوﻳ ﺎن ﺷ ﻴﻌﻪ‬
‫ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ ﺧﻮد ﻣﺤﻤ ﺪ‪ ،‬ﻳ ﻚ ﻣﻨﺒ ﻊ دوازدﻩ ﻧﻔ ﺮﯼ دﻳﮕ ﺮ از اﻣﺎﻣ ﺎن را ﻧﻴ ﺰ در اﺧﺘﻴ ﺎر‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻪ ﺑﺨﺼﻮص ﻳﻜﯽ از ﺁﻧﻬﺎ اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق‪ ،‬ﺑ ﺰودﯼ در ﻣﻜﺘ ﺐ ﻣﺤ ﺪﺛﺎن‬
‫ﺑﺰرﮔ ﻮار ﺑ ﺼﻮرت ﻣ ﺸﻜﻞﮔ ﺸﺎﯼ ﻣﻌ ﻀﻼت و آﻠﻴ ﺪﯼ ﺑ ﺮاﯼ ﮔ ﺸﻮدن ﺗﻤ ﺎم دره ﺎﯼ‬
‫ﺑﺴﺘﻪ درﺁﻣﺪ‪ ،‬ﻣﺮﺟﻌﯽ ﺷﺪ آ ﻪ ه ﺮ ﺣ ﺪﻳﺚﭘ ﺮدازﯼ‪ ،‬ه ﺮ ﻃﻠﺒ ﻪاﯼ‪ ،‬ه ﺮ ﺁﺧﻮﻧ ﺪﯼ‪ ،‬ه ﺮ‬
‫ﺷﺎﮔﺮد ﻓﻴﻀﻴﻪاﯼ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ ﺧﻴﺎل راﺣﺖ هﺮ ﺣ ﺮف ﻣﺮﺑ ﻮط ﻳ ﺎ ﻧ ﺎﻣﺮﺑﻮﻃﯽ را‬
‫آﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ او ﻧﺴﺒﺖ دهﺪ‪ ،‬ﺑﯽ ﺁﻧﻜﻪ ﻧﮕﺮاﻧﯽ ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در هﻤ ﺎن زﻣ ﺎن ﮔﻔﺘ ﻪ ﺷ ﺪ آ ﻪ در دوران ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق ﮔﻔﺘ ﻪه ﺎﯼ وﯼ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﺷ ﺎﮔﺮداﻧﺶ در ﭼﻬﺎرﺻ ﺪ ﻣﺠﻠ ﺪ ﮔ ﺮدﺁورﯼ ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد‪ ،‬و ﻣﺤ ﺪﺛﺎن ﻏﺎﻟﺒ ﺎ ﻣﻨﺒ ﻊ‬
‫ﺧﻮد را هﻤﻴﻦ ﻣﺠﻠﺪات ﻧﺎدﻳﺪﻩ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٦٦‬‬
‫‪"-‬اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ وﺷﺎء ﺑﻪ ﻳﻜﯽ از اهﺎﻟﯽ آﻮﻓﻪ ﻣ ﯽﮔﻔ ﺖ‪ :‬در هﻤ ﻴﻦ ﻣ ﺴﺠﺪ آﻮﻓ ﻪ‬
‫‪ ۴٠٠٠‬ﻧﻔﺮ از اﻓ ﺮاد ﺑ ﺎ ﺷﺨ ﺼﻴﺖ و اه ﻞ ورع و دﻳ ﻦ را دﻳ ﺪم آ ﻪ هﻤ ﻪ ﻣ ﯽﮔﻔﺘﻨ ﺪ‪:‬‬
‫ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺮاﯼ ﻣﺎ ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ آﺮد" )آﺎﺷﻒ اﻟﻐﻄﺎء؛ ﺁﺋﻴﻦ ﻣ ﺎ( و ﺟ ﺎﺑﺮ ﺑ ﻦ‬
‫ﻓﺮﻳﺪ ﺟﻌﻔﯽ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ آﻪ اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ هﻔﺘﺎدهﺰار ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺎو ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻓﺮﻣﻮدﻩاﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ از ﺻﺤﺎﺑﻪ درﺟﻪ اول اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ آﻪ ﺳ ﯽ ه ﺰار ﺣ ﺪﻳﺚ را از اﻣ ﺎم‬
‫ﺑ ﺎﻗﺮ و ﺷ ﺎﻧﺰدﻩ ه ﺰار ﺣ ﺪﻳﺚ دﻳﮕ ﺮ را از اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق ﮔﺮﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ" )ﻧﮕﻬﺒﺎﻧ ﺎن‬
‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ٢۵ ،‬ﺷﻬﺮﻳﻮر ‪.(١٣۶١‬‬
‫‪"-‬ﺑﻪ دوران ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق‪ ،‬ﭼﻬﺎرهﺰار آﺲ از او ﺣ ﺪﻳﺚ ﺷ ﻨﻴﺪﻧﺪ و رواﻳ ﺖ‬
‫آﺮدﻧ ﺪ" )ﺷ ﻴﺦ ﻣﻔﻴ ﺪ در آﺘ ﺎب ارﺷ ﺎد(‪ ،‬و "از ﺗﻘﺮﻳ ﺮات اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋ ﻪه ﺎ ﻓ ﺮاهﻢ ﺁوردﻧ ﺪ آ ﻪ ﺷ ﻤﺎرﻩ ﺁﻧﻬ ﺎ ﺑ ﻪ ‪ ۴٠٠‬ﻣ ﯽرﺳ ﻴﺪ‪ ،‬و ﺑ ﻪ "اﺻ ﻮل‬
‫ﭼﻬﺎرﺻﺪﮔﺎﻧﻪ" ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ" )ﺳﻴﺪ ﻣﺤﺴﻦ ﺻﺪر ﺗﺎﺳﻴﺲ اﻟ ﺸﻴﻌﻪ ﻟﻌﻠ ﻮم اﻻﺳ ﻼم(‪.‬‬
‫ﺗﻌﺪاد اﺣﺎدﻳﺜﯽ آﻪ از زﻣﺎن ﻋﻼﻣﻪ آﻠﻴﻨﯽ ﺗﺎ دوران ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴﯽ در آﺘ ﺐ ﻣﺨﺘﻠ ﻒ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ از اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ ﻣﺘﺠﺎوز از ﺳﻴﺼﺪ ه ﺰار اﺳ ﺖ‪ ،‬آ ﻪ اﮔ ﺮ ﺁﻧﻬ ﺎ‬
‫را ﺑﻪ ﺗﻤﺎم اﻳﺎم اﻣﺎﻣﺖ وﯼ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ آﻨ ﻴﻢ‪ ،‬ﺁن ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻣ ﯽﺑﺎﻳ ﺴﺖ در ﻃ ﻮل ‪٣۴‬‬
‫ﺳﺎل اﻣﺎﻣﺖ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻄﻮر ﻣﺪاوم و ﻻ ﻳﻨﻘﻄﻊ روزﯼ ‪ ٣٠‬ﺣﻜﻢ و ﻓﺘ ﻮاﯼ ﺗ ﺎزﻩ و دﺳ ﺖ‬
‫اول ﺻﺎدر آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﻣﺤﺪﺛﺎن اآﺘﻔﺎ ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﻧﻜﺮدﻧﺪ آ ﻪ ﻣﻨﺒ ﻊ اﻳ ﻦ اﺣﺎدﻳ ﺚ و‬
‫اﺧﺒﺎر ﻓﻘﻂ اﻣﺎم ﺻﺎدق ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا اﺻﺎﻟﺖ و اﻋﺘﺒﺎر اﺣﺎدﻳﺚ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻣﻨﺒﻌﺚ ﺷ ﺪن‬
‫ﺁﻧﻬ ﺎ از ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ و از ﺧ ﺪا ﺑ ﻮد‪" :‬در زﻣ ﺎن ﺣ ﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬و در هﻤ ﺎن‬
‫دوران ﺣﻴﺎت رﺳﻮلاﷲ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاﯼ از اﺣﺎدﻳ ﺚ وﯼ ﺗﻮﺳ ﻂ ﺣ ﻀﺮت ﻋﻠ ﯽ ﻧﻮﺷ ﺘﻪ‬
‫ﺷﺪﻩ ﺑﻮد آ ﻪ ﻣ ﺪﺗﻬﺎ ﺑﻌ ﺪ ﻧﻴ ﺰ هﻤ ﺎن آﺘ ﺎب ﺑﺨ ﻂ ﻋﻠ ﯽ در ﺧﺎﻧ ﺪان او وﺟ ﻮد داﺷ ﺖ و‬
‫ﻧﺴﻞ ﺑﻪ ﻧﺴﻞ ﻣﯽرﻓﺖ‪ .‬و ازﺁن ﭘﺲ ﻣﻔﻘﻮد ﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻓﺮزﻧﺪان وﯼ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺜﻬﺎ را ﻧﻘﻞ‬
‫و رواﻳ ﺖ و ﺗﻔﻬ ﻴﻢ و ﺗﻮﺿ ﻴﺢ آﺮدﻧ ﺪ و ﻳ ﺎران ﺧ ﺎص از ﺗﻘﺮﻳ ﺮ و ﻧﻘ ﻞ اﻳ ﺸﺎن‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋ ﻪه ﺎﯼ "اﺻ ﻞ" ﻳ ﺎ "اﺻ ﻮل" را ﻓ ﺮاهﻢ ﺳ ﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻗ ﺴﻤﺘﯽ از اﻳ ﻦ اﺣﺎدﻳ ﺚ‬
‫ﺧﺎﺻﻪ در "ﺑﺼﺎﺋﺮاﻟﺪرﺟﺎت" ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﺣﺴﻦ ﺻﻔﺎر ﺛﺒﺖ اﻓﺘ ﺎدﻩ اﺳ ﺖ" )ﺳ ﻴﺪ ﻣﺤﻤ ﺪ‬
‫ﺻﺪر‪ :‬ﺗﺎﺳﻴﺲ اﻟﺸﻴﻌﻪ ﻟﻌﻠﻮم اﻻﺳﻼم(‪.‬‬
‫‪"-‬اﻣﺎﻣﻴﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ آﻪ اﺣﺎدﻳﺚ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ را از ﻃﺮﻳﻖ رواﻳﺎت اهﻞﺑﻴﺖ ﺑﺎﻳ ﺪ‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ‪ .‬ﻣﺜﻼ اﺣﺎدﻳﺜﯽ آﻪ اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻧﻘﻞ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﻳﺪ از ﭘﺪرش اﻣﺎم ﺑ ﺎﻗﺮ اﺳ ﺖ‪ ،‬و‬
‫او از ﭘ ﺪرش اﻣ ﺎم ﺳ ﺠﺎد‪ ،‬و او از ﭘ ﺪرش اﻣ ﺎم ﺣ ﺴﻴﻦ‪ ،‬و او از ﭘ ﺪرش ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ‬

‫‪٦٧‬‬
‫اﺑﻴﻄﺎﻟ ﺐ‪ ،‬و او از ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﻧﻘ ﻞ ﻣ ﯽﻓﺮﻣﺎﻳ ﺪ‪ ،‬آ ﻪ او ﻧﻴ ﺰ ﺁﻧﻬ ﺎ را در ﻣﻌ ﺮاج درﻳﺎﻓ ﺖ‬
‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳ ﻦ ﺗﺮﺗﻴ ﺐ ﺷ ﻴﻌﻪ رواﻳ ﺎت ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ را از ﻃ ﺮق ﺻ ﺤﻴﺤﻪاﯼ آ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫اهﻞﺑﻴﺖ ﻣﻨﺘﻬﯽ ﻣﯽﮔﺮدد درﻳﺎﻓﺖ ﻣﯽدارد" )ﺁل آﺎﺷﻒ اﻟﻐﻄﺎء‪ :‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﺁﺋﻴﻦ ﻣﺎ(‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫اﻟﺒﺘﻪ وﺟﻮد اﻳﻨﻬﻤﻪ اﺣﺎدﻳﺚ و ﻓﺘﺎوﯼ و اﺣﻜﺎم ﺑﺮاﯼ ﻣﺤ ﺪﺛﺎن ﻋﺎﻟﻴﻘ ﺪر ﻣ ﺸﻜﻞ‬
‫ﻣﻬﻤﯽ ﭘﺪﻳﺪ ﻧﻤﯽﺁورد‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﻨﺒﻊ ﺁﻧﻬﺎ "اﻣﺎم" ﺑﻮد و اﻣﺎم ﻣﯽﺗﻮاﻧ ﺴﺖ آﺮاﻣ ﺎت ﺑﻜﻨ ﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻬﺮ ﺣﺎل در اﻳ ﻦ ﻣ ﻮرد ﻣﺤ ﺪﺛﺎن ﺷ ﻴﻌﻪ ﺣﺎﺿ ﺮ ﻧﺒﻮدﻧ ﺪ ﺑ ﻪ ه ﻴﭻ ﻣ ﺼﺎﻟﺤﻪاﯼ ﺗ ﻦ در‬
‫دهﻨﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ اﻣﺮﯼ آﺎﻣﻼ ﻗﺎﺑﻞ درك ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﺮا اهﻤﻴﺖ و اﻋﺘﺒﺎر ﺁﻧ ﺎن ﻧ ﺰد ﻣ ﻮﻣﻨﻴﻦ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد اﺣﺎدﻳﺜﯽ آ ﻪ از ﺑﺮداﺷ ﺘﻨﺪ و ﻧﻘ ﻞ ﻣ ﯽآﺮدﻧ ﺪ ﺑ ﺴﺘﮕﯽ داﺷ ﺖ‪ ،‬و ﻏﺎﻟﺒ ﺎ ﻣﻘ ﺪار‬
‫رزق و روزﯼ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ اﻳﻦ اهﻤﻴﺖ و اﻋﺘﺒﺎر ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﺪ‪.‬‬
‫وﻟ ﯽ از هﻤ ﺎن ﺁﻏ ﺎز آ ﺎر اﻳ ﻦ اﺷ ﻜﺎل ﭘ ﻴﺶ ﺁﻣ ﺪ آ ﻪ در ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ از ﻣ ﻮارد‪،‬‬
‫اﺣ ﺎدﻳﺜﯽ آ ﻪ رواﻳ ﺖ ﻣ ﯽﺷ ﺪ ﺑ ﺎ ﻳﻜ ﺪﻳﮕﺮ ﺗﻄﺒﻴ ﻖ ﻧﻤ ﯽآ ﺮد‪ ،‬و ﮔ ﺎﻩ ﻧﻴ ﺮ ﺣﺘ ﯽ ﺑﻜﻠ ﯽ‬
‫ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ از آﺎر در ﻣﯽﺁﻣﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﻃﺒﻖ ﻳﻚ ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬اﻣ ﺎم درﺑ ﺎرﻩ ﻣﻄﻠﺒ ﯽ ﺣﻜﻤ ﯽ دادﻩ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬و ﻃﺒﻖ ﺣﺪﻳﺚ دﻳﮕﺮ هﻤﺎن اﻣ ﺎم درﺑ ﺎرﻩ هﻤ ﺎن ﻣﻄﻠ ﺐ ﺣﻜ ﻢ ﻣﺨ ﺎﻟﻔﯽ دادﻩ ﺑ ﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺒﺐ اﻳﻦ ﺑﻮد آ ﻪ اوﻻ راوﻳ ﺎن ﺣ ﺪﻳﺚ ﻏﺎﻟﺒ ﺎ ﺑ ﺎ ﻳﻜ ﺪﻳﮕﺮ در ارﺗﺒ ﺎط ﻧﺒﻮدﻧ ﺪ ﺗ ﺎ ﺑﺪاﻧﻨ ﺪ‬
‫دﻳﮕﺮﯼ ﻗﺒﻼ درﺑﺎرﻩ ﻓﻼن ﻣﻮﺿﻮع ﭼ ﻪ رواﻳ ﺖ "ﻣ ﻮﺛﻘﻲ" ﺁوردﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺛﺎﻧﻴ ﺎ ﺑﻌﻠ ﺖ‬
‫آﺜﺮت ﺗﻌﺪاد اﺣﺎدﻳﺚ‪ ،‬ﺧﻮدﺷ ﺎن ﻧﻴ ﺰ ﻧﻤ ﯽﺗﻮاﻧ ﺴﺘﻨﺪ در ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ از ﻣ ﻮارد ﻣ ﻀﻤﻮن‬
‫ﺣﺪﻳﺜﻬﺎﯼ ﻗﺒﻠﯽ رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ ﺷﺨﺺ ﺧﻮد را در ﺧﺎﻃﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺸﻜﻞ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﺑﻮد آﻪ اﮔﺮ ﻣﺤﺪﺛﺎن ﻣﻜﺘ ﺐ ﺗ ﺴﻨﻦ ﻣ ﯽﺗﻮاﻧ ﺴﺘﻨﺪ ﺑﮕﻮﻳﻨ ﺪ آ ﻪ‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻓﻼن ﺻﺤﺎﺑﯽ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ در ﻧﻘﻞ ﺣ ﺪﻳﺚ اﺷ ﺘﺒﺎﻩ آ ﺮدﻩ ﻳ ﺎ اﺣﻴﺎﻧ ﺎ ﺁﻧ ﺮا ﺑ ﺪ ﻓﻬﻤﻴ ﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺤﺪﺛﺎن ﻣﻜﺘﺐ ﺗﺸﻴﻊ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ هﻤ ﻴﻦ اﺳ ﺘﺪﻻل را در ﻣ ﻮرد اﻣﺎﻣ ﺎن ﺷ ﻴﻌﻪ‬
‫ﺑﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻳﻚ ﺻﺤﺎﺑﯽ ﺑﺸﺮ اﺳﺖ و ﺟﺎﻳﺰاﻟﺨﻄ ﺎ اﺳ ﺖ‪ ،‬اﻣ ﺎ اﻣ ﺎم ﻣﻌ ﺼﻮم اﺳ ﺖ و‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺑﻜﻨﺪ‪ .‬و ﻧﺎﭼﺎر هﺮ ﭼﻪ از ﻗ ﻮل او ﻧﻘ ﻞ ﺷ ﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻳ ﺪ ﺑ ﺮ اﻳ ﻦ ﻣﺒﻨ ﺎ ﻧﻘ ﻞ‬
‫ﻦ ﺣﻘﻴﻘﺘ ﯽ ﻣ ﺴﻠّـّﻢ اﺳ ﺖ و ﺟ ﺎﯼ ﺗﺮدﻳ ﺪﯼ در ﺁن ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬ﻣﻌﻬ ﺬا‬ ‫ﺷ ﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ آ ﻪ ُﻣ َﺒ ِّﻴ ِ‬
‫ﻣﺤ ﺪﺛﺎن ﺑﺰرﮔ ﻮار‪ ،‬ﺧﻴﻠ ﯽ زود راﻩ ﺣ ﻞ اﻳ ﻦ ه ﺮ دو ﻣ ﺸﻜﻞ را ﭘﻴ ﺪا آﺮدﻧ ﺪ ﺗ ﺎ ه ﻢ‬
‫ﻧﮕﺮاﻧﯽ ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ را ﺑﺮ ﻃﺮف آﻨﻨﺪ‪ ،‬و هﻢ ﺧﻴﺎل ﻣﻜﺘﺐ روﺣﺎﻧﻴﺖ ﻣﺒﺎرز را ﺗﺎ زﻣ ﺎن‬
‫ﻇﻬﻮر وﻟﯽﻋﺼﺮ از اﻳﻦ ﺑﺎﺑﺖ راﺣ ﺖ ﺳ ﺎزﻧﺪ‪ :‬راﻩ ﺣ ﻞ اﻳ ﻦ ﺑ ﻮد آ ﻪ ﺑﺠ ﺎﯼ راوﻳ ﺎن‬
‫ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬ﺧﻮد اﻣﺎﻣﺎن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺿﺪ ﻧﻘﻴﺾ ﮔﻔﺘﻦ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪﻩ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٦٨‬‬
‫ﺛﻘﺔاﻻﺳ ﻼم آﻠﻴﻨ ﯽ‪ ،‬در "اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﻲ" اوﻟ ﻴﻦ ﺑ ﺎر اﻳ ﻦ ﻣﻮﺿ ﻮع را ﺑ ﻪ‬
‫روﺷﻨﯽ ﻣﻄﺮح آﺮد‪:‬‬
‫‪"-‬ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﺮاهﻴﻢ از ﭘﺪرش‪ ،‬و او از اﺑﻦ اﺑﯽ ﻧﺠ ﺮان‪ ،‬و او از ﻋﺎﺻ ﻢ ﺑ ﻦ‬
‫ﺣﻤﻴﺪ و او از ﻣﻨ ﺼﻮر ﺑ ﻦ ﺣ ﺎزم رواﻳ ﺖ دارد آ ﻪ از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق‬
‫ﭘﺮﺳﻴﺪم‪ :‬ﭼﻪ ﻣﯽﺷﻮد آﻪ ﺷﻤﺎ در ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ اﺷﺨﺎص ﻣﺨﺘﻠ ﻒ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑ ﺮ ﻳ ﻚ ﭘﺮﺳ ﺶ‬
‫واﺣﺪ‪ ،‬ﺟﻮاﺑﻬﺎﯼ ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﺋﻴﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺎ ﻣﺮدم را ﺑ ﻪ اﻧ ﺪازﻩ زﻳ ﺎدﯼ و آﻤ ﯽ‬
‫ﻋﻘﻠﺸﺎن ﺟﻮاب ﻣﯽﮔﻮﻳﻴﻢ‪ .‬ﻋﺮض آﺮدم‪ :‬ﻋﻘﻞ اﺻﺤﺎب ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ آﻪ آﻢ ﻧﺒ ﻮد‪ ،‬اﮔ ﺮ از‬
‫ﻗ ﻮل ﺁن ﺣ ﻀﺮت راﺳ ﺖ ﻣ ﯽﮔﻔﺘﻨ ﺪ ﭼ ﺮا ﺁﻧﻬ ﺎ ﻧﻴ ﺰ در ﻧﻘ ﻞ اﻳ ﻦ اﻗ ﻮال اﺧ ﺘﻼف ﭘﻴ ﺪا‬
‫آﺮدﻧﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻧ ﻪ‪ ،‬اﺧ ﺘﻼف ﭘﻴ ﺪا ﻧﻜﺮدﻧ ﺪ‪ ،‬اﻳ ﻦ ﺧ ﻮد رﺳ ﻮلاﷲ ﺑ ﻮد آ ﻪ ﻓﺮﻣﺎﻳ ﺸﺎت‬
‫ﺧﻮدش را ﻋﻮض ﻣﯽآﺮد ‪ ...‬و ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬ﺑ ﻪ ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق ﻋ ﺮض‬
‫آﺮدم‪ :‬ﺣﺎﻻ آﻪ رﺳﻮلاﷲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﭼﺮا ﺧﻮد ﺷﻤﺎ ﮔﺎهﯽ ﺧﻼف ﺁﻧﭽ ﻪ را آ ﻪ از اﻳ ﺸﺎن‬
‫ﻧﻘ ﻞ ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻪ ﻣ ﺎ ﻣ ﯽﮔﻮﺋﻴ ﺪ؟ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺁﺧ ﺮ ﺣ ﺪﻳﺚ ه ﻢ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﻗ ﺮﺁن ﻧﺎﺳ ﺦ و ﻣﻨ ﺴﻮخ‬
‫دارد"‪) ١ .‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪.(٣٩٣‬‬
‫در هﻤ ﻴﻦ آﺘ ﺎب "آ ﺎﻓﻲ" ﺑ ﺮاﯼ ﻣﺤﻜ ﻢآ ﺎرﯼ ﺑﻴ ﺸﺘﺮ‪ ،‬از ﻗ ﻮل اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ‬
‫ﺻﺎدق )ﻃﺒﻖ ﻣﻌﻤﻮل( ﺗﺬآﺮ دادﻩ ﻣﯽﺷﻮد آﻪ‪" :‬ﺁن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ اﺑﻮﺑﺼﻴﺮ ﻓﺮﻣﻮد آ ﻪ‬
‫اﮔﺮ هﻢ ﻣﺎ ﭼﻴﺰﯼ ﻣﯽﮔﻮﺋﻴﻢ و ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺧﻴﺎل ﻧﻜﻨﻴﺪ آﻪ هﻴﭽﻮﻗ ﺖ ﻧﺨﻮاه ﺪ ﺷ ﺪ‪ .‬ﻣ ﺜﻼ ﻣ ﺎ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﻣﺮدﯼ ﭼﻴﺰﯼ ﻣﯽﮔﻮﺋﻴﻢ و ﺗﺤﻘﻖ ﭘﻴﺪا ﻧﻤﯽآﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ آ ﻪ در ﻓﺮزﻧ ﺪ ﻳ ﺎ‬
‫ﻓﺮزﻧ ﺪزادﻩ او ﺗﺤﻘ ﻖ ﭘﻴ ﺪا آﻨ ﺪ ‪ .‬ﻣﻤﻜ ﻦ اﺳ ﺖ ﻣ ﻮﻣﻦ دﻋ ﺎﻳﯽ ﺑﻜﻨ ﺪ آ ﻪ ﻃﺒ ﻖ ﮔﻔﺘ ﻪ ﻣ ﺎ‬
‫اﺟﺎﺑ ﺖ ﺷ ﻮد‪ ،‬اﻣ ﺎ ﭼ ﻪ ﺑ ﺴﺎ آ ﻪ وﻗ ﺖ اﺟﺎﺑ ﺖ اﻳ ﻦ دﻋ ﺎ ﺗ ﺎ ﺟﻤﻌ ﻪ ﺁن هﻔﺘ ﻪ ﻳ ﺎ ﺗ ﺎ روز‬
‫ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺘﺎﺧﻴﺮ اﻓﺘﺪ"‪ .‬و ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﺳﺤﺎق ﺑﻦ ﻋﻤﺎر ﻓﺮﻣﻮد‪" :‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ دﻋ ﺎﯼ ﻣ ﺮدﯼ‬
‫ﻣﺴﺘﺠﺎب ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻤﺪت ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل اﺟﺎﺑﺖ ﺁن ﺑﻪ ﺗﺎﺧﻴﺮ اﻓﺘﺪ‪) ".‬ﻣ ﺘﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ‬
‫در ﺻ ﻔﺤﻪ ‪ . (٣٩۴‬در ﺣ ﺪﻳﺜﯽ آ ﻪ در ﻣﻔ ﺎﺗﻴﺢ اﻟﺠﻨ ﺎن ﺁﻣ ﺪﻩ‪ ،‬اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق‬
‫ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ آﻪ هﺮآﺴﯽ هﺰارﻣﺮﺗﺒﻪ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ هﻢ "ﻣﺎﺷﺎءاﷲ" ﺑﮕﻮﻳﺪ در هﻤﺎن ﺳ ﺎل او‬

‫‪ -١‬ﺁﻳﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺪﻇﻠﻪ اﻟﻌﺎﻟﯽ در آﺸﻒ اﻻﺳﺮار ﺻﻔﺤﻪ ‪ ،٣١۴‬ﺻﺮﻳﺤﺎ ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ آ ﻪ "در ﺗﻤ ﺎم‬
‫اﺣﺎدﻳﺚ ﮔﻤﺎن ﻧﺪارم ﺑﺘﻮان ﻳﻚ ﻧﺎﺳﺦ و ﻣﻨﺴﻮخ ﭘﻴﺪا آﺮد" ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑ ﻪ اﻳﻨﻜ ﻪ ﺛﻘﺔاﻻﺳ ﻼم ﻣﺤﻤ ﺪ ﺟﻌﻔ ﺮ‬
‫آﻠﻴﻨﯽ اوﻟﻴﻦ ﻧﺎﻳﺐ اﻣﺎم ﻋﺼﺮ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ و ﺁﻳﺖاﷲ اﻻﻋﻈﻢ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﻧﻴﺰ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺁﺧﺮﻳﻦ ﻧﺎﻳ ﺐ‬
‫اﻣ ﺎم ﻋ ﺼﺮ ه ﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻃﺒﻌ ﺎ ﻧ ﻮاب اﻣ ﺎم ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﺧ ﻮد اﻣ ﺎم ﺣ ﺮف ﺧ ﻼف واﻗ ﻊ ﻳ ﺎ ﺿ ﺪ و ﻧﻘ ﻴﺾ‬
‫ﻧﻤﯽزﻧﻨﺪ‪،‬ﺣﻞ اﻳﻦ ﻣ ﺸﻜﻞ ﺷ ﺮﻋﯽ آ ﻪ اﺣﻜ ﺎم اﻳ ﻦ ﻧ ﻮاب دوﮔﺎﻧ ﻪ اﻣ ﺎم ﭼﮕﻮﻧ ﻪ ﺑ ﺎ ﻳﻜ ﺪﻳﮕﺮ ﺗﻄﺒﻴ ﻖ دادﻩ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻨﻈﺮ دﺷﻮار ﻣﯽﺁﻳﺪ‪.‬‬

‫‪٦٩‬‬
‫را ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺣﺞ ﻧﺼﻴﺐ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽآﻨ ﺪ آ ﻪ "اﮔ ﺮ ه ﻢ ﺁن ﺳ ﺎل‬
‫ﻧﺸﻮد ﺑﻬﺮ ﺣﺎل در ﻳﻜﯽ از ﺳﺎﻟﻬﺎﯼ دﻳﮕﺮ ﺑﺸﻮد" )ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪.(٣٩۴‬‬
‫ﺷﻴﺦ ِآﺸﯽ‪ ،‬رﺿﻮان اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‪ ،‬در ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣﻌﺮوﻓ ﯽ ﻧﻘ ﻞ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ آ ﻪ‪" :‬ﻳﻜ ﯽ‬
‫از ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﺎل ﺑﺴﻴﺎرﯼ را ﻣﺪﻳﻮن ﺑﻮد‪ .‬زرارﻩ اﻋﻠ ﯽ اﷲ ﻣﻘﺎﻣ ﻪ ﻧ ﺰد ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم‬
‫ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﺁﻣﺪ و ﻣﺎوﻗﻊ را ﮔﻔﺖ و ﺑﻌﺪ ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻗﺮﺑﺎﻧﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﻇﻬﻮر ﺣﻀﺮت ﻗ ﺎﺋﻢ‬
‫ﻧﺰدﻳ ﻚ اﺳ ﺖ اﻳ ﻦ ﺷ ﺨﺺ ﺻ ﺒﺮ آﻨ ﺪ ﺗ ﺎ ﺁن ﺣ ﻀﺮت ﻇﻬ ﻮر ﻓﺮﻣﺎﻳ ﺪ و او را از‬
‫ﭘﺮداﺧ ﺖ دﻳ ﻦ ﻣﻌ ﺎف دارد‪ ،‬و اﮔ ﺮ در اﻳ ﻦ اﻣ ﺮ ﺗ ﺎﺧﻴﺮﯼ اﺳ ﺖ اﻳ ﻦ ﺷ ﺨﺺ ﺑ ﺎ‬
‫ﻃﻠﺒﻜﺎران ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ ﺑﭙﺮدازد‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﻴﺪ ﺗ ﺎ ﻳﻜ ﺴﺎل‬
‫دﻳﮕﺮ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻧﺸﺎءاﷲ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬ﺗﺎ دو ﺳﺎل دﻳﮕﺮ؟ ﺑﺎر ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻧ ﺸﺎءاﷲ‬
‫ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪".‬‬
‫هﺸﺎم ﺑﻦ ﺳﺎﻟﻢ آﻪ اﻳ ﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ را ﻧﻘ ﻞ آ ﺮدﻩ‪ ،‬ﻣ ﯽﻧﻮﻳ ﺴﺪ‪" :‬از هﻤ ﻴﻦ زرارﻩ‪،‬‬
‫اﻋﻠﯽ اﷲ ﻣﻘﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻧﻘﻞ اﺳﺖ آﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻳﻘﻴﻦ ﻣﯽداﻧﻢ آﻪ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ‬
‫ﺻ ﺎدق ﺑﺠ ﺎﯼ ﺧﻠﻴﻔ ﻪ ﻏﺎﺻ ﺐ آﻨ ﻮﻧﯽ ﺑ ﺮ ﻣ ﺴﻨﺪ ﺧﻼﻓ ﺖ ﺧﻮاه ﺪ ﻧﺸ ﺴﺖ‪ .‬ﭼ ﻮن ﺁن‬
‫ﺣﻀﺮت وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ از او ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ ﭼﺮا ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﯽ و ﻧ ﺸﺪ؟ ﮔﻔ ﺖ‪ :‬از ﺟ ﺎﯼ ﻣﻮﺛ ﻖ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدم و ﺑﺎﻳﺪ درﺳﺖ از ﺁب در ﻣﯽﺁﻣﺪ‪) ".‬ﻣﺘﻦ هﺮ دو ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪(٣٩۵‬‬
‫در رواﻳﺖ دﻳﮕﺮﯼ در آﺘﺎب "اﺻﻮل آ ﺎﻓﻲ" در اﻳ ﻦ ﺑ ﺎرﻩ از ﺧ ﻮد ﺧﺪاوﻧ ﺪ‬
‫ﻧﻴﺰ آﻤﻚ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫"ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻳﺤﻴﯽ از اﺣﻤﺪ ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ و ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ اﺑ ﺮاهﻴﻢ‪ ،‬و او از ﭘ ﺪرش و‬
‫هﻤﮕ ﯽ ﺁﻧﻬ ﺎ از اﺑ ﻦ ﻣﺤﺒ ﻮب‪ ،‬و او از اﺑ ﻦ رﺑ ﺎب‪ ،‬و او از اﺑ ﯽ ﺑ ﺼﻴﺮ رواﻳ ﺖ‬
‫آﺮدﻩاﻧﺪ آﻪ اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺧ ﺪاﯼ ﺗﻌ ﺎﻟﯽ ﺑ ﻪ ﻋﻤ ﺮان )ﭘ ﺪر‬
‫ﻣﺮﻳﻢ( وﺣﯽ آ ﺮد آ ﻪ ﻣ ﻦ ﺑ ﻪ ﺗ ﻮ ﭘ ﺴﺮﯼ ﻣ ﯽﺑﺨ ﺸﻢ آ ﻪ ﺑ ﻪ اذن ﺧ ﺪا آ ﻮر و ﭘ ﻴﺲ را‬
‫درﻣﺎن آﻨﺪ و ﻣﺮدﮔﺎن را زﻧﺪﻩ آﻨﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮان اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﻪ زﻧ ﺶ ﺣﻨ ﻪ اﻃ ﻼع داد‬
‫و وﯼ ﭼﻮن ﺑﻪ ﻣﺮﻳﻢ ﺣﺎﻣﻠﻪ ﮔ ﺸﺖ‪ ،‬ﻓﻜ ﺮ ﻣ ﯽآ ﺮد آ ﻪ ﺣﺘﻤ ﺎ ﻓﺮزﻧ ﺪش ﭘ ﺴﺮ اﺳ ﺖ‪ .‬و‬
‫ﭼﻮن ﻣﺮﻳﻢ را زاﺋﻴﺪ ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧ ﺪﮔﺎرا! ﭼﮕﻮﻧ ﻪ ﭘ ﺴﺮﯼ ﺑ ﻪ ﻣ ﻦ دادﯼ آ ﻪ دﺧﺘ ﺮ از‬
‫ﺁب درﺁﻣﺪ؟ ‪ ...‬ﺳﭙﺲ ﺧﺪاﯼ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻴﺴﯽ را ﺑﻪ ﻣﺮﻳﻢ ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ ،‬او هﻤﺎن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮﯼ ﺑﻮد‬
‫آﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﺮان وﻋﺪﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ هﺮ ﮔﺎﻩ ﻣﺎ درﺑﺎرﻩ ﻣﺮدﯼ از ﺧﺎﻧﺪان ﺧ ﻮد ﭼﻴ ﺰﯼ‬
‫ﮔﻔﺘﻴﻢ و ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﺁﻧﺮا اﻧﻜﺎر ﻣﻜﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺴﺎ آﻪ در ﻓﺮزﻧﺪ ﻳﺎ ﻓﺮزﻧﺪزادﻩ او ﭘﻴﺪا ﺷﻮد‪) ".‬ﻣ ﺘﻦ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪.(٣٩۴‬‬

‫‪٧٠‬‬
‫‪-‬راﻩ ﺣﻞ ﺳﻮﻣﯽ هﻢ ﭘﻴﺪا ﺷﺪ و ﺁن اﻳﻦ ﺑﻮد آﻪ ﺷﻨﻮﻧﺪﻩ اﺻﻮﻻ ﺣ ﺮف اﻣ ﺎم را‬
‫درﺳ ﺖ ﻧﻔﻬﻤﻴ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪" :‬ﻳﻮﺳ ﻒ ﺑ ﻦ رﺑ ﺎط ﺑﺎﺗﻔ ﺎق آﺎﻣ ﻞ در ﺧ ﺪﻣﺖ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم‬
‫ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق رﺳﻴﺪ‪ .‬آﺎﻣﻞ ﻋﺮض آ ﺮد‪ :‬ﻗﺮﺑﺎﻧ ﺖ ﮔ ﺮدم! ﻓ ﻼن ﺷ ﺨﺺ رواﻳ ﺖ آﻨ ﺪ‬
‫آﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا در روز وﻓﺎﺗﺶ ﺑﻪ ﻋﻠﯽ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ه ﺰار ﺑ ﺎب ﺣ ﺪﻳﺚ ﺁﻣﻮﺧ ﺖ آ ﻪ‬
‫هﺮ ﺑﺎﺑﯽ ﺧ ﻮدش ﻣﻔﺘ ﺎح ه ﺰار ﺣ ﺪﻳﺚ ﺑ ﻮد )ﺟﻤﻌ ﺎ ﻳ ﻚ ﻣﻴﻠﻴ ﻮن(‪ .‬ﻓﺮﻣ ﻮد‪:‬ﺁرﯼ ﭼﻨ ﻴﻦ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺮض آﺮد‪ :‬ﻗﺮﺑﺎﻧﺖ ﺁﻳﺎ ﺁن ﺑﺎبهﺎ را ﻣﺎ ﺷ ﻴﻌﻴﺎن ﺷ ﻤﺎ ه ﻢ ﻣ ﯽﻓﻬﻤ ﻴﻢ؟ ﻓﺮﻣ ﻮد‪:‬‬
‫ﻳﻚ ﻳﺎ دو ﺑﺎب ﺁن را‪ .‬ﻋﺮض آﺮد‪ :‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ از هﺰارهﺰار ﺟﺰء ﻓﻀﻞ ﺷﻤﺎ ﻓﻘﻂ ﻳ ﻚ‬
‫ﺟﺰء ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﯽرﺳﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭼﻪ ﺗﻮﻗﻊ دارﻳ ﺪ؟ ﺁﻳ ﺎ هﻤ ﻴﻦ ﺑ ﺮاﯼ ﺷ ﻤﺎ آ ﺎﻓﯽ ﻧﻴ ﺴﺖ؟"‬
‫)ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪.(٣٨٨‬‬
‫وﻗﺘﻴﻜﻪ آﺎر ﺑﻪ ﺧﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻜ ﺸﺪ آ ﻪ ﺑﺮواﻳ ﺖ ﺣ ﺪﻳﺜﯽ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ‪ ،‬ﺁﻧﻬ ﻢ از ﻗ ﻮل‬
‫ﻳ ﻚ اﻣ ﺎم ﻣﻌ ﺼﻮم‪ ،‬اﻣ ﺮﯼ را ﻣﻘ ﺮر ﻓﺮﻣ ﻮدﻩ وﻟ ﯽ ﺑﻌ ﺪ اﻳ ﻦ اﻣ ﺮ ﺗﺤﻘ ﻖ ﻧﻴﺎﻓﺘ ﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪،‬‬
‫دﻳﮕﺮ ﻣﻮﺿﻮع از ﺻﻮرت "ﻧﺎﺳﺦ و ﻣﻨﺴﻮخ" ﺑﻴﺮون ﻣﯽﺁﻳﺪ و ﺻﻮرت "ﺑﺪاء" ﭘﻴﺪا‬
‫ﻣﯽآﻨﺪ‪ ،‬آﻪ ﺁن ﻧﻴﺰ در ﻣﻜﺘﺐ روﺣﺎﻧﻴﺖ ﻣﺒﺎرز راﻩ ﺣ ﻞ ﺑ ﺴﻴﺎر ﻣ ﺸﻜﻞﮔ ﺸﺎﻳﯽ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﺁﻳﺖ اﻟﻌﻈﻤﯽ ﺧﻤﻴﻨﯽ‪ ،‬در آﺘﺎب "ﻣﺼﺒﺎح اﻟﻬﺪاﻳﻪ" ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪-‬اآﻨﻮن هﻨﮕﺎم ﺁن اﺳﺖ آﻪ ﺑﻪ اذن ﺧﺪا و ﺣ ﺴﻦ ﺗ ﻮﻓﻴﻘﺶ‪ ،‬ﺣﻘﻴﻘ ﺖ ﺣ ﺪﻳﺜﯽ را‬
‫آﻪ در آﺘﺎب ﺟﺎﻣﻊ آﺎﻓﯽ رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ ﺑﻔﻬﻤﯽ‪ ،‬و ﺁن ﺣﺪﻳﺚ از ﻃﺮﻳﻖ ﺷﻴﺦ اﻟﻤﺤ ﺪﺛﻴﻦ‬
‫ﺛﻘﺔاﻻﺳﻼم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻳﻌﻘﻮب آﻠﻴﻨﯽ رﺿﻮان اﷲ ﻋﻠﻴﻪ در ﺑﺎب ﺑﺪاء رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬آ ﻪ‬
‫اﺑﯽ ﺑﺼﻴﺮ از اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪ اﺳﻼم ﻧﻘﻞ ﻣﯽآﻨﺪ آﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬هﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاﯼ ﺗﻌ ﺎﻟﯽ را‬
‫دو ﮔﻮﻧﻪ ﻋﻠﻢ اﺳﺖ‪ :‬ﻋﻠﻤﯽ ﭘﻮﺷﻴﺪﻩ و ﻧﻬﺎن‪ ،‬و ﺁﻧﺮا ﺑﺠ ﺰ او ه ﻴﭽﻜﺲ ﻧﻤ ﯽداﻧ ﺪ و اﻳ ﻦ‬
‫ﻋﻠ ﻢ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻣﻨ ﺸﺎء ﺑ ﺪاء اﺳ ﺖ‪ ،‬و ﻋﻠ ﻢ دﻳﮕ ﺮﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺁن را ﺑ ﻪ ﻓﺮﺷ ﺘﮕﺎن و‬
‫رﺳﻮﻻن و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺁﻣﻮﺧ ﺖ و ﻣ ﺎ ﻧﻴ ﺰ از ﺁن ﻋﻠ ﻢ ﺑﺮﺧ ﻮردارﻳﻢ ‪ ...‬و در ﺑ ﺎب ﻋﻠ ﻢ‬
‫ﻏﻴﺐ ﺧﺪاﯼ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﻳﺪ آﻪ او ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ را ﺑﻪ رﺳﻮﻟﯽ آﻪ ﺟﻠﺐ رﺿ ﺎﻳﺖ ﺣ ﻖ‬
‫را آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﯽﺁﻣﻮزد )!( و اﻣﺎم ﺑ ﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴ ﻪ اﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺑﺨ ﺪا ﻗ ﺴﻢ آ ﻪ ﻣﺤﻤ ﺪ‬
‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ از ﺟﻤﻠﻪ آ ﺴﺎﻧﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺟﻠ ﺐ رﺿ ﺎﯼ ﺣ ﻖ ﺗﻌ ﺎﻟﯽ را ﻧﻤ ﻮدﻩ‬
‫اﺳ ﺖ‪ .‬و ﻣﻨ ﺸﺎء ﺑ ﺪاء هﻤ ﺎن ﺣ ﻀﺮت اﻋﻴ ﺎن اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺟ ﺰ او ه ﻴﭽﻜﺲ را از ﺁن‬
‫ﺣﻀﺮت اﻃﻼﻋﯽ ﻧﻴﺴﺖ و ﺁﻧﭽﻪ ﮔﺎهﯽ ﺑ ﺮاﯼ ﺑﻌ ﻀﯽ از اوﻟﻴ ﺎء اﺗﻔ ﺎق ﻣ ﯽاﻓﺘ ﺪ و او‬
‫ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺴﺎن آﺎﻣﻞ ﺑﺮ ﻋﻴﻦ ﺛﺎﺑﺖ اﻃﻼﻋﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽآﻨﺪ ﺁﻧﺮا ﺑﺎﻳﺪ در ﺷﻤﺎر ﻋﻠﻢ‬
‫رﺑ ﻮﺑﯽ ﺁورد‪ ،‬ﻧ ﻪ ﻋﻠ ﻢ اﻧﺒﻴ ﺎ و رﺳ ﻞ‪ .‬ﺑﻨ ﺎﺑﺮ ﺁﻧﭽ ﻪ در ﻧ ﺰد ﺣﻜﻤ ﺎﯼ ﻣﺤﻘ ﻖ ﺑ ﻪ ﺗﺤﻘﻴ ﻖ‬

‫‪٧١‬‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪاء ﺑﻪ ﺣﺴﺐ ﻧﺸﺎة ﻋﻴﻨﯽ‪ ،‬هﺮ ﭼﻨ ﺪ در ﻋ ﺎﻟﻢ ﻣﻠﻜ ﻮت واﻗ ﻊ ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪،‬‬
‫وﻟﯽ ﻣﻨﺸﺄش هﻤﺎن ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨ ﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺁﻧﭽ ﻪ ﺑﻌ ﻀﯽ از ﻣﺤﻘﻘ ﻴﻦ ﮔﻔﺘ ﻪاﻧ ﺪ‬
‫آﻪ ﻣﻨﺸﺎء ﺑﺪاء ﻧﻪ از ﻧﺰد ﺧﺪا اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺣﺘﯽ از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺧﻠﻖ اول اﺳ ﺖ ﺑﻠﻜ ﻪ ﻣﻨ ﺸﺎء‬
‫ﺑ ﺪاء ﻓﻘ ﻂ ﺧﻠ ﻖ دوم اﺳ ﺖ‪ ،‬و اﻳ ﻦ ﺳ ﺨﻦ از ﺁن رو ﮔﻔﺘ ﻪاﻧ ﺪ آ ﻪ ﮔﻤ ﺎن آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ اﮔ ﺮ‬
‫ﻣﻨﺸﺎء ﺑﺪاء ﻏﻴﺮ از اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻻزم ﻣﯽﺁﻳﺪ آﻪ ﺑ ﻪ ﺳ ﺎﺣﺖ ﻣﻘ ﺪس ﻋ ﺎﻟﻢ ﻋﻠ ﯽ اﻻﻃ ﻼق‬
‫ﺟﻬﻞ راﻩ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﺎر از ﺗﻨﮕﯽ ﻗﺎﻓﻴﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺁرﯼ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧ ﺪارد آ ﻪ ﺑ ﺪاء‬
‫ﺑﻪ ﺁن ﻣﻌﻨﯽ آﻪ ﺁﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ در ﺧﻠﻖ دوم اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻟﻜﻦ ﻣﻨﺸﺎء و ﻣﺒﺪاﺋﯽ آﻪ ﺑﺪاء‬
‫از ﺁن ﻧ ﺸﻮ ﻳﺎﻓﺘ ﻪ هﻤ ﺎن اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺷ ﻨﺎﺧﺘﻲ!" )ﺁﻳ ﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ در رﺳ ﺎﻟﻪ ﻣ ﺼﺒﺎح‬
‫اﻟﻬﺪاﻳ ﻪ اﻟ ﯽ اﻻﺧﻼﻗ ﺔ و اﻟﻮﻻﻳ ﻪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤ ﻪ ﺣﺠ ﺖاﻻﺳ ﻼم ﺳ ﻴﺪ اﺣﻤ ﺪ ﻓﻬ ﺮﯼ‪ ،‬ﻧﻘ ﻞ از‬
‫روزﻧﺎﻣﻪ آﻴﻬﺎن‪ ٢۶ ،‬اﺳﻔﻨﺪ ‪(١٣۶١‬‬
‫ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻗﻮﯼ‪ ،‬ﺷﻤﺎ هﻢ ﻣﺜﻞ ﻣﻦ ﭼﻴﺰ زﻳﺎدﯼ از اﻳﻦ اﺳ ﺘﺪﻻل ﻧﻔﻬﻤﻴ ﺪﻩاﻳ ﺪ و‬
‫ﺷ ﺎﻳﺪ ﺧ ﻮد ﻧﻮﻳ ﺴﻨﺪﻩ ﻧﻴ ﺰ ازﻳ ﻦ ﺑﺎﺑ ﺖ اﺷ ﻜﺎل داﺷ ﺘﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺧﻮﺷ ﺒﺨﺘﺎﻧﻪ ﺁﻳ ﺖاﷲ ﻻزم‬
‫دﻳﺪﻩاﻧﺪ ﺷﺨ ﺼﺎ اﻳ ﻦ ﻣﻮﺿ ﻮع را در آﺘ ﺎب دﻳﮕﺮﺷ ﺎن "آ ﺸﻒ اﻻﺳ ﺮار" ﺑ ﻪ زﺑ ﺎﻧﯽ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ درك ﻋﻮام ﺗﻮﺿﻴﺢ دهﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ "-‬ﺑﺪاء در ﻟﻐﺖ ﻋﺮب ﺑ ﻪ ﻣﻌﻨ ﺎﯼ ﻇ ﺎهﺮ ﺷ ﺪن اﺳ ﺖ‪ .‬ﺧ ﺪاﻳﺘﻌﺎﻟﯽ ﮔ ﺎهﯽ ﻳ ﻚ‬
‫ﭼﻴ ﺰﯼ را ﺑﻮاﺳ ﻄﻪ ﻳ ﻚ ﻣ ﺼﺎﻟﺤﯽ آ ﻪ ﻋﻠ ﻢ ﺑ ﺸﺮ از ﻓﻬﻤﻴ ﺪن ﺁن آﻮﺗ ﺎﻩ اﺳ ﺖ ﻇ ﺎهﺮ‬
‫ﻣﯽآﻨﺪ و ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﯽدهﺪ ﺑﻄﻮرﯼ آﻪ اﻧﺴﺎن ﮔﻤﺎن ﻣﯽآﻨﺪ ﺧﺪا ﻣﯽﺧﻮاهﺪ اﻳﻦ آ ﺎر را‬
‫ﺑﻜﻨ ﺪ وﻟ ﯽ ﻧ ﻪ ﺁن آ ﺎر را ﻣ ﯽآﻨ ﺪ و ﻧ ﻪ از اول ﻣ ﯽﺧﻮاﺳ ﺘﻪ اﺳ ﺖ ﺁن آ ﺎر را ﺑﻜﻨ ﺪ‪.‬‬
‫روزه ﺎﯼ ﻓ ﺮوردﻳﻦ اﺳ ﺖ‪ :‬رﻋ ﺪ و ﺑﺮﻗ ﯽ ﻣ ﯽﺷ ﻮد اﺑ ﺮﯼ ﺗﻴ ﺮﻩ روﯼ ﺧﻮرﺷ ﻴﺪ را‬
‫ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺁﺛﺎر ﺑﺎران ﺁﻣﺪن ﺑﻪ هﻤﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﭘﻴﺪا ﻣﯽﺷﻮد ﻣﺮدم ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ ﺧﺪاﯼ ﺟﻬﺎن‬
‫ﺑ ﺎران ﻓﺮﺳ ﺘﺎد و ﻣ ﺎ را ﻣ ﻮرد رﺣﻤ ﺖ ﺑ ﺎراﻧﯽ ﻗ ﺮار داد وﻟ ﯽ ﻃ ﻮﻟﯽ ﻧﻤ ﯽآ ﺸﺪ آ ﻪ‬
‫اﺑﺮهﺎ ﻣﺘﻔﺮق ﻣﯽﺷﻮد و ﺧﻮرﺷﻴﺪ روﯼ ﺧﻮد را از ﺷﻜﺎف اﺑﺮهﺎ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﯽدهﺪ‪ .‬ﻧ ﻪ‬
‫ﺑﺎراﻧﯽ ﺁﻣﺪ و ﻧﻪ ﺑﻨﺎ ﺑ ﻮد ﺑﻴﺎﻳ ﺪ‪ .‬ﭼ ﺮا اﺑ ﺮ ﺁﻣ ﺪ و ﺁﻧﻬ ﻢ ﻏ ﺮش آ ﺮد و رﻋ ﺪ و ﺑ ﺮق از‬
‫ﺧﻮد ﻇﺎهﺮ آﺮد آﻪ ﻣﺮدم را ﺑﻪ اﻳﻦ اﺷﺘﺒﺎﻩ اﻧ ﺪاﺧﺖ؟ اﺳ ﺮار ﺟﻬ ﺎن ﺑ ﺴﻴﺎر اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫ﻣﺎ ﻧﻤﯽداﻧﻴﻢ ﺷﺎﻳﺪ اﻳﻦ هﻢ ﻳﻜﯽ از ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪) ".‬آﺸﻒ اﻻﺳﺮار ﺻﻔﺤﻪ ‪.(٨۵‬‬
‫ﻣﻨﻄ ﻖ ﺁﻳ ﺖاﷲ‪ ،‬ﻣﻨﻄ ﻖ وﻻﻳ ﺖ ﻓﻘﻴ ﻪ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ ﺣﺘ ﯽ ﺑ ﺪون ﭘ ﺸﺘﻮاﻧﻪ‬
‫ﭼﻤﺎﻗﺪاران اﺳﻼﻣﯽ ﻧﻴﺰ ﺟﺎﯼ ﭼﻮن و ﭼﺮا ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﺎ اﻳ ﻦ وﺻ ﻒ اﻳ ﻦ ﻣ ﺸﻜﻞ ﻇ ﺎهﺮا‬
‫ﺣﻞ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ اﮔ ﺮ ﺑ ﺮ اﺳ ﺎس رواﻳ ﺖ ﻳ ﻚ ﻣﺤ ﺪث ﺑ ﺴﻴﺎر ﻣﻌﺘﺒ ﺮ‪ ،‬در ﻳ ﻚ آﺘ ﺎب‬

‫‪٧٢‬‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻌﺘﺒﺮ‪ ،‬ﻳﻚ اﻣﺎم ﻋﺎﻟﻢ و ﻣﻌﺼﻮم ﺻﺮﻳﺤﺎ اﻋ ﻼم ﻓﺮﻣﺎﻳ ﺪ آ ﻪ ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﺑ ﺎ‬
‫اﻧﺠ ﺎم ﻓ ﻼن اﻣ ﺮ ﻣ ﺸﺨﺺ در ﻓ ﻼن ﺗ ﺎرﻳﺦ ﻣ ﺸﺨﺺ ارادﻩ ﻓﺮﻣ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ ﻳ ﺎ اﻋ ﻼم‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ آﻪ ﺧﺪاﯼ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﻪ آﺴﯽ وﺣﯽ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﻓ ﻼن آ ﺎر را در ﻣ ﻮرد ﻧ ﻮزاد ﺗ ﻮ‬
‫ﻣﯽآﻨﻢ‪ ،‬و ﺑﻌﺪ هﻴﭽﻜﺪام از ﺁﻧﻬﺎ ﺗﺤﻘﻖ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺁﻳﺎ اهﻤﻴ ﺖ اﻳ ﻦ ﻣﻮﺿ ﻮع‪ ،‬ﺑﻬﻤ ﺎن‬
‫اﻧﺪازﻩ اهﻤﻴﺖ رﻋﺪ و ﺑﺮق روزهﺎﯼ ﻓﺮوردﻳﻦ و ﻧﻴﺎﻣﺪن ﺑﺎران اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﺨﺘ ﺼﺮﯼ‬
‫ﺑﺎ ﺁن ﻓﺮق دارد؟‬
‫از ﺁﻳ ﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ‪ ،‬در اﻳ ﻦ ﺑ ﺎرﻩ اﺳ ﺘﺪﻻﻟﻬﺎﯼ ﻣﻨﻄﻘ ﯽ و ﻣﺤﻜ ﻢ دﻳﮕ ﺮﯼ در‬
‫دﺳﺖ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -‬ﻃﺒ ﻖ ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮﯼ آ ﻪ در "اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﻲ" ﻧﻘ ﻞ ﺷ ﺪﻩ‪ ،‬ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم‬
‫ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﺑ ﻪ ﺟﻤﻌ ﯽ از اﺻ ﺤﺎب ﺧ ﻮد ﻓﺮﻣ ﻮدﻩاﻧ ﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﻋ ﺎﻟﻢ ارادﻩ ﻓﺮﻣ ﻮدﻩ‬
‫ﺑﻮد آﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ در ﺳﺎل ‪ ٧٠‬هﺠﺮﯼ ﻗﻴﺎم آﻨ ﺪ و ﻋ ﺎﻟﻢ را ﺑ ﺮاﯼ ﺑ ﺴﻂ ﻋ ﺪاﻟﺖ‬
‫در روﯼ زﻣ ﻴﻦ ﻣ ﺴﺨّـﺮ ﻓﺮﻣﺎﻳ ﺪ‪ ،‬ﻟﻜ ﻦ ﭼ ﻮن او را ﻗﺒ ﻞ از ﺁن ﺗ ﺎرﻳﺦ ﺷ ﻬﻴﺪ آﺮدﻧ ﺪ‪،‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﻏﻀﺐ ﻓﺮﻣﻮد و اﻳ ﻦ ﻗﻴ ﺎم را ﺑ ﻪ ﺳ ﺎل ‪ ١۴٠‬ﻣﻮآ ﻮل آ ﺮد‪ ،‬و اﻣ ﺎﻣﯽ را‬
‫آ ﻪ در ﺁن زﻣ ﺎن اﺳ ﺖ ﻣﻮﻇ ﻒ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﻗﻴ ﺎم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ ،‬وﻟ ﯽ اﻣﺎﻣ ﺎن اﻳ ﻦ راز را ﺑ ﻪ‬
‫ﺑﻌ ﻀﯽ از ﺧ ﻮاص ﮔﻔﺘﻨ ﺪ و ﺁﻧﻬ ﺎ ﻧﻴ ﺰ ﺁن را ﻓ ﺎش آﺮدﻧ ﺪ‪ .‬درﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﺑ ﺎز ه ﻢ‬
‫ﻏ ﻀﺐ ﻓﺮﻣ ﻮد و اﻳ ﻦ ﺑ ﺎر ﻗﻴ ﺎم را ﺑ ﻪ ﺗ ﺎرﻳﺨﯽ آ ﻪ ﺑ ﺮ هﻤ ﻪ ﭘﻮﺷ ﻴﺪﻩ اﺳ ﺖ ﻣﻮآ ﻮل‬
‫ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫در اﻳ ﻦ ﺑ ﺎرﻩ‪ ،‬از هﻤ ﺎن زﻣ ﺎن اﻧﺘ ﺸﺎر "آ ﺎﻓﻲ" ﻏﺎﻟﺒ ﺎ اﻳ ﻦ ﭘﺮﺳ ﺶ ﻣﻄ ﺮح‬
‫ﻣﯽﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ ﻣﮕ ﺮ ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﺑ ﺎ ﻋﻠ ﻢ َﻟﺪُﻧ ّـﯽ ﺧ ﻮﻳﺶ از اول ﻧﻤ ﯽداﻧ ﺴﺘﻪ آ ﻪ واﻗﻌ ﻪ‬
‫آ ﺮﺑﻼ روﯼ ﺧﻮاه ﺪ داد؟ ﭘﺎﺳ ﺨﯽ آ ﻪ ﺁﻳ ﺖاﷲ اﻟﻌﻈﻤ ﯽ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ در آﺘ ﺎب "آ ﺸﻒ‬
‫اﻻﺳﺮار" ﺑﺪﻳﻦ ﺳﻮال دادﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪاﯼ اﺳ ﺖ از ﻃ ﺮز اﺳ ﺘﺪﻻل ﻗ ﺎﻃﻊ و روﺷ ﻦ‬
‫"ﻣﻜﺘﺐ روﺣﺎﻧﻴﺖ ﻣﺒﺎرز"‪:‬‬
‫‪-‬اﮔﺮ ﻓﺘﻨﻪ آﺮﺑﻼ ﺑﺮ ﭘﺎ ﻧﻤﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺪاﯼ ﻋﺎﻟﻢ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد آﻪ ﺣ ﺴﻴﻦ ﺑ ﻦ‬
‫ﻋﻠﯽ در ﺳﺎل ‪ ٧٠‬هﺠﺮﯼ ﻗﻴﺎم آﻨﺪ و ﻋ ﺎﻟﻢ را ﻣ ﺴﺨﺮ آﻨ ﺪ‪ ،‬ﻟﻜ ﻦ ﭼ ﻮن ﺁن ﻓﺘﻨ ﻪ واﻗ ﻊ‬
‫ﺷ ﺪ آ ﺎر ﻋﻘ ﺐ اﻓﺘ ﺎد‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﺁﻧ ﺮا ﺑ ﻪ ﺳ ﺎل ‪ ١۴٠‬هﺠ ﺮﯼ ﻣﺤ ﻮل ﻓﺮﻣ ﻮد‪ .‬و اﮔ ﺮ‬
‫ﻣﺮدم در ﺁن ﻣﻮﻗﻊ ﺳ ّﺮ اﻣﺎﻣﺎن را ﻓ ﺎش ﻧﻤ ﯽآﺮدﻧ ﺪ‪ ،‬ﻳﻜ ﯽ دﻳﮕ ﺮ از اﻣﺎﻣ ﺎن در ﺳ ﺎل‬
‫ﺻﺪ و ﭼﻬﻞ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﯽآﺮد و ﻋﺎﻟﻢ را ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻟﻜﻦ ﺁﻧﻬ ﺎ ﺁن ﺳ ّﺮ را ﻓ ﺎش آﺮدﻧ ﺪ‬
‫و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﺎز ﺑﻪ ﺗﻌﻮﻳﻖ اﻧﺪاﺧﺖ ﺗﺎ وﻗﺖ ﻇﻬﻮر‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺧ ﺪاﯼ ﻋ ﺎﻟﻢ از اول‬

‫‪٧٣‬‬
‫ﻣﯽداﻧﺴﺖ آﻪ واﻗﻌﻪ آﺮﺑﻼ واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﺮدم اﺳﺮار را ﻓﺎش ﻣﯽآﻨﻨ ﺪ و ﺗ ﺼﻤﻴﻢ‬
‫او اﻳﻦ ﺑﻮد آﻪ اﮔﺮ واﻗﻌﻪ آﺮﺑﻼ ﭘﻴﺶ ﻧﻴﺎﻳﺪ ﭼﻨ ﻴﻦ ﺷ ﻮد‪ ،‬ﻟﻜ ﻦ ﻣ ﯽداﻧ ﺴﺖ آ ﻪ ﭘﻴ ﺸﺂﻣﺪ‬
‫ﻣﯽآﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺗﺼﻤﻴﻢ از اول ﻧﮕﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﺜﻞ اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺷ ﻤﺎ ﭘ ﺴﺮﯼ دارﻳ ﺪ ﻋﺰﻳ ﺰ‪،‬‬
‫ﺑﺎزﻳﮕﻮﺷﯽ ﻣﯽآﻨﺪ ﻣﯽﺧﻮاهﻴﺪ او را ﺑﺘﺮﺳﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬ﭼﻮب و ﻓﻠﻚ ﺣﺎﺿﺮ ﻣ ﯽآﻨﻴ ﺪ و اﻣ ﺮ‬
‫ﻣﯽآﻨﻴﺪ او را ﺑﻪ ﻓﻠ ﻚ ﺑﺒﻨﺪﻧ ﺪ‪ ،‬اﻣ ﺎ ﺧ ﻮد اﺷ ﺎرﻩ ﻣ ﯽآﻨﻴ ﺪ آ ﻪ ﻣﻴ ﺎﻧﺠﯽﮔ ﺮﯼ آﻨﻨ ﺪ و ﺑ ﺎ‬
‫ﻣﻴﺎﻧﺠﯽ دﻳﮕﺮان دﺳﺖ از آﺘﻚ زدن ﻣﯽآﺸﻴﺪ‪ .‬ﻧ ﻪ از اول ﺗ ﺼﻤﻴﻢ زدن داﺷ ﺘﻴﺪ و ﻧ ﻪ‬
‫از ﺗﺼﻤﻴﻢ اوﻟﯽ آ ﻪ هﻤﻴﻨﻘ ﺪر اﻇﻬ ﺎر زدن ﺑ ﻮد ﺑﺮﮔ ﺸﺘﻴﺪ‪ .‬ﻳ ﺎ ﻓ ﯽ اﻟﻤﺜ ﻞ ﺷ ﻤﺎ ﺗ ﺼﻤﻴﻢ‬
‫دارﻳﺪ آﻪ اﮔﺮ ﺑ ﻴﻦ ﻗ ﻢ و اﺻ ﻔﻬﺎن رﻳ ﻞ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﻣ ﺴﺎﻓﺮت ﺑ ﺎ ﻗﻄ ﺎر ﺑ ﻪ اﺻ ﻔﻬﺎن آﻨﻴ ﺪ‪.‬‬
‫وﻟﯽ ﭼﻮن رﻳﻞ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﺎ اﺗﻮﻣﺒﻴ ﻞ رﻓﺘﻴ ﺪ اآﻨ ﻮن ﺷ ﻤﺎ از ﺗ ﺼﻤﻴﻢ اول ﺑﺮﮔ ﺸﺘﻴﺪ ﻳ ﺎ ﺁن‬
‫ﺗ ﺼﻤﻴﻢ ﺑ ﻪ ﺟ ﺎﯼ ﺧ ﻮد اﺳ ﺖ وﻟ ﯽ ﭘﻴﻮﺳ ﺘﻪ ﺑ ﻪ اﻣ ﺮﯼ آ ﻪ ﺗ ﺎ ﺁن ﻧ ﺸﻮد اﻳ ﻦ ﻣﺤﻘ ﻖ‬
‫ﻧﻤ ﯽﺷ ﻮد؟ و ﺷ ﻤﺎ را وﻗﺘ ﯽ ﻣ ﯽﮔﻮﻳﻨ ﺪ از ﺗ ﺼﻤﻴﻢ ﺑﺮﮔ ﺸﺘﻴﺪ آ ﻪ اول ﺗ ﺼﻤﻴﻢ داﺷ ﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷ ﻴﺪ آ ﻪ اﮔ ﺮ رﻳ ﻞ ﺑﺎﺷ ﺪ ﺑﺮوﻳ ﺪ‪ ،‬و ﺑﻌ ﺪ راﯼ ﺷ ﻤﺎ ﺑﺮﮔ ﺮدد آ ﻪ اﮔ ﺮ رﻳ ﻞ ه ﻢ ﺑﺎﺷ ﺪ‬
‫ﻧﺮوﻳﺪ‪ .‬ﺧﺪاﯼ ﻋﺎﻟﻢ از ازل ﺗﺼﻤﻴﻢ داﺷﺖ آﻪ اﮔﺮ واﻗﻌﻪ آﺮﺑﻼ ﻧ ﺸﻮد اﻣ ﺎم ﺁن زﻣ ﺎن‬
‫را ﻗﺎﺋﻢ ﺑﻪ اﻣﺮ آﻨﺪ‪ ،‬وﻟ ﯽ از ازل ﻣ ﯽداﻧ ﺴﺖ آ ﻪ ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ ،‬ﭘ ﺲ در ﺗ ﺼﻤﻴﻢ او ه ﻴﭻ‬
‫ﺧﻠﻠ ﯽ وارد ﻧﻴﺎﻣ ﺪ و ﻧﻘ ﺼﺎﻧﯽ ﺑ ﻪ ﻋﻠ ﻢ او ﻧﻴ ﺰ وارد ﻧ ﺸﺪ‪ .‬آ ﺴﺎﻧﻴﻜﻪ در اﻳ ﻦ ﻣ ﺴﺎﺋﻞ و‬
‫ﺣﺪﻳﺜﻬﺎ ﺷﻚ ﻣﯽآﻨﻨﺪ ﻣﯽﺧﻮاهﻨﺪ آﻴﻨﻪهﺎﯼ دﻳﺮﻳﻨﻪ را از ﻋﺮب و اوﻻد ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻋ ﺮب‬
‫ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ " )آﺸﻒ اﻻﺳﺮار‪ ،‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ ٨٧‬و ‪(٨٨‬‬
‫ﺁﻳﺖاﷲ از اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮﯼ ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣ ﻮدﻩ اﻧ ﺪ‪" :‬روال ﺧﺪاوﻧ ﺪ هﻤ ﻴﻦ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻚ ﮔﺮوهﯽ را ﺧﻠﻖ ﻣﯽآﻨ ﺪ‪ ،‬وﻟ ﯽ ﻓ ﺮدا از ﺁن ﭘ ﺸﻴﻤﺎن ﻣ ﯽﺷ ﻮد و ﻳ ﻚ ﮔ ﺮوﻩ‬
‫دﻳﮕﺮﯼ ﺧﻠﻖ ﻣﯽآﻨﺪ و اﻳﻨﻬﺎ را ﻣﯽﺑﺮد ‪ ...‬اﺑﺮاهﻴﻢ ﺧﻠﻴﻞ را اﻣﺮ ﻣﯽآﻨﺪ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ را‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺳﺮ ﺑﺒﺮﯼ‪ ،‬وﻗﺘﯽ وﯼ ﺑﺪﻳﻨﻜﺎر ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﯽﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻓﺪاﺋﯽ ﺑﺮاﯼ او ﺑﺠ ﺎﯼ اﺳ ﻤﺎﻋﻴﻞ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﻋﻤﺮان وﻋﺪﻩ ﺳﯽ روزﻩ ﻣﯽدهﺪ ﭼﻮن ﺳﯽ روز ﺗﻤ ﺎم ﺷ ﺪ‪،‬‬
‫دﻩ روز دﻳﮕ ﺮ اﺿ ﺎﻓﻪ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪ .‬هﻤ ﻪ اﻳ ﻦ ﺗ ﺼﺮﻓﺎت ﺣ ﻖ ﺧﺪاوﻧ ﺪ اﺳ ﺖ و ﺳ ﻨﮕﯽ از‬
‫ﺟﺎﻳﯽ ﺣﺮآﺖ ﻧﻤﯽآﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﺎ ارادﻩ او" )آﺸﻒ اﻻﺳﺮار‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ‪.(٨٩‬‬
‫اﻟﺒﺘ ﻪ ﻓﻘ ﻂ ﺁﻳ ﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ ﻧﻴ ﺴﺖ آ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﺣ ﻞ ﻣ ﺸﻜﻼت ﺷ ﺮﻋﯽ از ﭼﻨ ﻴﻦ‬
‫ﻣﻨﻄﻖ ﻣﺤﻜﻤﯽ آﻤﻚ ﻣﯽﮔﻴﺮد‪ .‬هﻤ ﻪ اﻋ ﺎﻇﻢ ﻣﻜﺘ ﺐ روﺣﺎﻧﻴ ﺖ ﻣﺒ ﺎرز‪ ،‬از ﺑ ﺪو اﻳﺠ ﺎد‬
‫اﻳ ﻦ ﻣﻜﺘ ﺐ در ﻳ ﺎزدﻩ ﻗ ﺮن ﭘ ﻴﺶ‪ ،‬از هﻤ ﻴﻦ ﻗ ﺪرت اﺳ ﺘﺪﻻل ﻧﺒ ﻮغﺁﻣﻴ ﺰ ﺑﺮﺧ ﻮردار‬

‫‪٧٤‬‬
‫ﺑ ﻮدﻩاﻧ ﺪ‪ .‬ﻣ ﺜﻼ در هﻤ ﻴﻦ زﻣﻴﻨ ﻪ آﺎﺷ ﻒ اﻟﻐﻄ ﺎء ﻋﻼﻣ ﻪ ﻣﻌ ﺮوف‪ ،‬ﭼﻨ ﻴﻦ اﺳ ﺘﺪﻻل‬
‫ﻣﯽآﻨﺪ‪:‬‬
‫‪"-‬ﺑﺪاء از اﺳﺮار ﺁل ﻣﺤﻤﺪ و ﻋﻠﻮم اﻳﻦ ﺧﺎﻧﺪان اﺳﺖ‪ ،‬و ﺁﻧﻘﺪر ﺑﻪ ﺁن اهﻤﻴ ﺖ‬
‫دادﻩ ﺷﺪﻩ آﻪ در اﺧﺒﺎر اهﻞﺑﻴﺖ ﻣﯽﺧﻮاﻧﻴﻢ‪ :‬هﺮﮔﺰ آ ﺴﯽ ﺧ ﺪا را ﺑ ﻪ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﻋﻘﻴ ﺪﻩ ﺑ ﻪ‬
‫ﺑﺪاء ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻧﻜﺮدﻩ‪ ،‬و آﺴﻴﻜﻪ ﻋﻘﻴﺪﻩ ﺑﻪ ﺑ ﺪاء ﻧ ﺪارد درﺳ ﺖ ﺧ ﺪا را ﻧ ﺸﻨﺎﺧﺘﻪ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺑﺪاء ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اﻳﻨﻜﻪ وﻗﻮع ﺣﺎدﺛﻪاﯼ در ﻟ ﻮح "ﻣﺤ ﻮ و اﺛﺒ ﺎت" ﭘ ﻴﺶﺑﻴﻨ ﯽ‬
‫ﺷ ﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪،‬و ﺑﻮﺳ ﻴﻠﻪ ﻳﻜ ﯽ از ﻓﺮﺷ ﺘﮕﺎﻧﯽ آ ﻪ از اﻳ ﻦ ﻟ ﻮح ﻣﺤ ﻮ و اﺛﺒ ﺎت ﺑ ﺎ ﺧﺒﺮﻧ ﺪ‪،‬‬
‫وﻗﻮع ﺁن ﺣﺎدﺛﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮﯼ ﺧﺒﺮ دادﻩ ﺷ ﻮد‪ .‬و او ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﻪ اﻣ ﺖ ﺧ ﻮد ﺧﺒ ﺮ ﺑﺪه ﺪ آ ﻪ‬
‫ﭼﻨﺎن ﺣﺎدﺛﻪاﯼ وﻗﻮع ﺧﻮاهﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪا اﻳﻦ ﺣﺎدﺛﻪ ﺑﻮﻗﻮع ﻧﭙﻴﻮﻧﺪد‪.‬‬
‫ﻋﻠﺖ اﻳﻨﻜﻪ اﻳ ﻦ ﺣﺎدﺛ ﻪ واﻗ ﻊ ﻧﻤ ﯽﺷ ﻮد‪ ،‬اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺗ ﺼﻤﻴﻢ ﺧ ﻮد ﺧﺪاوﻧ ﺪ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ آﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬زﻳ ﺮا ﺣ ﻮادث ﭘ ﻴﺶﺑﻴﻨ ﯽﺷ ﺪﻩ در ﻟ ﻮح ﻣﺤ ﻮ و اﺛﺒ ﺎت ﻗﺎﺑ ﻞ ﺗﻐﻴﻴ ﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺧﺪا ﺁن را ﻣﺤﻮ آﺮدﻩ و ﺣﺎدﺛﻪ دﻳﮕﺮﯼ را ﺑﺠﺎﯼ ﺁن ﻗﺮار دهﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ هﻴﭽﻜﺲ در آﺎر ﺧﺪا ﺣﻖ ﻓﻀﻮﻟﯽ ﻧﻴﺎﻣ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬زﻳ ﺮا اﻳ ﻦ هﻤ ﺎن ﻣﻘ ﺎ ِم ﻋﻠ ﻢِ‬
‫ﻣﻜﻨ ﻮن و ﺧ ﺎص اﺳ ﺖ آ ﻪ ه ﻴﭻ ﭘﻴ ﺎﻣﺒﺮﯼ و ﻣﻠﻜ ﯽ ﺑ ﻪ ﺁن راﻩ ﻧ ﺪارد‪ ،‬و اﻳ ﻦ هﻤ ﺎن‬
‫ﺣﻮادث ِ"ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮظ" اﺳﺖ آﻪ در ﻗﺮﺁن از ﺁن ﺗﻌﺒﻴ ﺮ ﺑ ﻪ "ام اﻟﻜﺘ ﺎب" ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪،‬‬
‫وﻟﯽ اﻧﺒﻴﺎء و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺗﻨﻬﺎ از ﺣﻘ ﺎﻳﻖ ﻟ ﻮح ﻣﺤ ﻮ و اﺛﺒ ﺎت ﺑﺎﺧﺒﺮﻧ ﺪ و ﻋﻠ ﻮم ﺁﻧﻬ ﺎ از‬
‫ﺁن ﺗﺠ ﺎوز ﻧﻤ ﯽآﻨ ﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳ ﺪ ﺗﻮﺟ ﻪ داﺷ ﺖ آ ﻪ اﻳﻨﮕﻮﻧ ﻪ اﻣ ﻮر ﺣﺘﻤ ﺎ داراﯼ ﻣ ﺼﺎﻟﺢ و‬
‫ﺣﻜﻤﺘﻬﺎﯼ اﺳﺖ آﻪ از ﻗﺪرت درك ﻣﺎ ﺧﺎرج اﺳ ﺖ‪ .‬هﻤ ﺎﻧﻄﻮر آ ﻪ "ﻧـَ ﺴﺦ" از ﻧﻈ ﺮ‬
‫ﺷ ﺮﻳﻌﺖ ﺟ ﺎﺋﺰ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ ﻣﻤﻜ ﻦ اﺳ ﺖ ﺣﻜﻤ ﯽ در ﺷ ﺮﻳﻌﺖ وﺿ ﻊ ﺷ ﻮد و ﻣ ﺮدم‬
‫ﺗﺼﻮر آﻨﻨﺪ آﻪ ﻳﻚ ﺣﻜ ﻢ اﺑ ﺪﯼ اﺳ ﺖ‪ ،‬وﻟ ﯽ ﺑ ﺎ ﮔﺬﺷ ﺖ زﻣ ﺎن ﻣ ﺪت آﻮﺗ ﺎهﯽ ﺑﻮﺳ ﻴﻠﻪ‬
‫ﺧﻮد ﭘﻴ ﺎﻣﺒﺮ ﻓ ﺴﺦ ﺁن ﺣﻜ ﻢ اﻋ ﻼم ﮔ ﺮدد و ﺣﻜ ﻢ دﻳﮕ ﺮﯼ ﺑﺠ ﺎﯼ ﺁن ﻗ ﺮار دادﻩ ﺷ ﻮد‪،‬‬
‫"ﺑ ﺪاء" ﻧﻴ ﺰ ﺑﻬﻤ ﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴ ﺐ اﺳ ﺖ و ﺣﻜﻤ ﺖ و ﻣ ﺼﻠﺤﺘﯽ دارد‪ ،‬ﻣﻨﺘﻬ ﺎ ﺑ ﺪاء در ﻋ ﺎﻟﻢ‬
‫ﺗﻜﻮﻳﻨﯽ و در ﻣﻮرد ﺣﻮادث ﺗﻜﻮﻳﻨﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻧَﺴﺦ در ﻋﺎﻟ ِﻢ ﺗﺸﺮﻳﻊ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ دﻳﻨ ﯽ‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ ﻳﻜﻨﻮع "ﺑﺪاء" ﻧﻴﺰ هﺴﺖ آﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ اﺗﺼﺎل ارواح ﭘﺎك اﻧﺒﻴﺎ ﺑ ﻪ ﺟﻬ ﺎن‬
‫ﺑﺎﻻ ﭘﻴﺪا ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ آﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﺻﻞ وﻗ ﻮع‬
‫ﺣ ﺪﻳّﺖ ﻣﻄﻠ ﻊ ﻧﮕﺮدﻧ ﺪ!‬ ‫تاَ‬‫ﺣﻮادﺛﯽ را درﻳﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ از ﺷﺮاﻳﻂ و ﻣﻮاﻧﻊ ﺁن ﺑﺮاﯼ ذا ِ‬
‫ﻣ ﺜﻼ دراﺣ ﺎدﻳﺜﯽ آ ﻪ از ﺣ ﻀﺮت ﻣ ﺴﻴﺢ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻧﻘ ﻞ ﺷ ﺪﻩ ﻣ ﯽﺑﻴﻨ ﻴﻢ ﺣ ﻀﺮت‬
‫درﺑﺎرﻩ ﻳﻚ ﻋﺮوس ﺧﺒ ﺮ داد آ ﻪ ﺁن ﻋ ﺮوس در هﻤ ﺎن ﺷ ﺐ زﻓ ﺎف ﺧ ﻮد ﻣ ﯽﻣﻴ ﺮد‪،‬‬

‫‪٧٥‬‬
‫ﻳﻌﻨ ﯽ روح ﭘ ﺎك ﻋﻴ ﺴﯽ ﺑﻮاﺳ ﻄﻪ اﺗ ﺼﺎل ﺑ ﻪ ﺟﻬ ﺎن ﻣ ﺎوراء ﻃﺒﻴﻌ ﺖ اﻳ ﻦ ﻣﻄﻠ ﺐ را‬
‫درك آﺮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ او ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺪاﺷﺖ آﻪ ﺣ ﺪوث اﻳ ﻦ واﻗﻌ ﻪ ﻣ ﺸﺮوط ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ‬
‫آ ﻪ آ ﻪ آ ﺴﺎن ﻋ ﺮوس ﺑ ﻪ ﺑﻴﻨ ﻮاﻳﯽ ﺻ ﺪﻗﻪ ﻧﺪهﻨ ﺪ‪ ،‬و ﭼ ﻮن اﺗﻔﺎﻗ ﺎ ﻣ ﺎدر ﻋ ﺮوس ﺑ ﻪ‬
‫ﺑﻴﻨﻮاﻳﯽ آﻤﻚ آﺮد‪ ،‬ﻋﺮوس ﺑﺮ ﺧﻼف ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﯽ ﺣﻀﺮت ﻣﺴﻴﺢ زﻧ ﺪﻩ ﻣﺎﻧ ﺪ‪ .‬اﺻ ﻮﻻ‬
‫اﮔﺮ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺪاء ﻧﺒﻮد‪ ،‬دﻋﺎ وﺷﻔﺎﻋﺖ و ﺻﺪﻗﻪ ﺑﺮاﯼ رﻓﻊ ﮔﺮﻓﺘﺎرﻳﻬﺎ و ﺣ ﻞ ﻣ ﺸﻜﻼت‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﻧﺪاﺷﺖ‪) ".‬ﺁل آﺎﺷﻒ اﻟﻐﻄﺎء‪،‬ﺁﺋﻴﻦ ﻣﺎ‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ‪(٢٨٠‬‬
‫ﺑ ﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴ ﺐ ﺑ ﻮد آ ﻪ دﺳ ﺖ ﻣﺤ ﺪﺛﺎن ﺑﺰرﮔ ﻮار در اﻣ ﺮ ﺣ ﺪﻳﺚﺳ ﺎزﯼ و‬
‫ﺣﺪﻳﺚﭘﺮدازﯼ در ﻣﻘﻴﺎﺳﯽ ﮔﺴﺘﺮدﻩ و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻧﺎﻣﺤﺪود ﺑ ﺎز ﺷ ﺪ‪ ،‬و از اﻳ ﻦ راﻩ ﺳ ﻨﮓ‬
‫اول ﺑﻨ ﺎﯼ ﻣﻜﺘ ﺐ هﺰاروﺻ ﺪ ﺳ ﺎﻟﻪاﯼ ﻧﻬ ﺎدﻩ ﺷ ﺪ آ ﻪ ﺑ ﺎ ﺑﺮﺧ ﻮردارﯼ از آﺮاﻣ ﺎت‬
‫اﺻ ﻮل ﺑﻨﻴ ﺎدﯼ دﻳﮕ ﺮﯼ ﭼ ﻮن اﺟﺘﻬ ﺎد و ﺗﻘﻠﻴ ﺪ‪ ،‬ﺗﻘﻴ ﻪ‪ ،‬ﺷ ﻚ‪ ،‬ﻧﺎﺳ ﺦ و ﻣﻨ ﺴﻮخ‪ ،‬ﺑ ﺪاء‬
‫ﺑﺼﻮرت ﭘﺮﺑﺮآﺖﺗﺮﻳﻦ ﺑﺎزار ﺳﻮداﯼ ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﺑ ﺎزار "دآﺎﻧ ﺪاران دﻳ ﻦ"‬
‫درﺁﻣﺪ‪.‬‬
‫وﻟ ﯽ ﭘ ﻴﺶ از ﺑﺮرﺳ ﯽ ﺟ ﺎﻣﻊﺗ ﺮﯼ در اﻳ ﻦ ﺑ ﺎرﻩ‪ ،‬آ ﻪ اﺳ ﺎس آ ﺎر آﺘ ﺎب‬
‫ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮورﯼ اﺻﻮﻟﯽ و آﻮﺗﺎﻩ در ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ آﻠ ﯽ ﺣ ﺪﻳﺚ و ﺣ ﺪﻳﺚﭘ ﺮدازﯼ‬
‫ﺿﺮورﯼ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪاﯼ از ﺣﺪﻳﺚ و ﺣﺪﻳﺚ ﺳﺎزان‬

‫‪"-‬ﭘﺲ از ﻗﺘﻞ ﻋﺜﻤﺎن آﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺧﻼﻓﺖ‪ ،‬ﻓﺘﻨﻪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺑﺴﻴﺎرﯼ داوﻃﻠﺐ‬
‫اﺣﺮاز اﻳﻦ ﻣﻘﺎم ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬هﺮ دﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﻃﺮﻓﺪارﯼ از ﮔﺮوﻩ ﺧﻮد دﻧﺒﺎل دﻟﻴﻞﺗﺮاﺷﯽ رﻓﺘﻪ‬
‫و دﻻﻳ ﻞ ﺧ ﻮد را ﺑ ﻪ اﺣﺎدﻳ ﺚ ﺗﺤﻜ ﻴﻢ آﺮدﻧ ﺪ و ه ﺮ ﺟ ﺎ آ ﻪ ﻻزم ﻣ ﯽﺷ ﺪ ﺣ ﺪﻳﺜﯽ‬
‫ﻣ ﯽﺳ ﺎﺧﺘﻨﺪ و از ﺁن اﺳ ﺘﻔﺎدﻩ آﺮدﻧ ﺪ‪ ،‬و درﻧﺘﻴﺠ ﻪ‪ ،‬ﺟﻌ ﻞ ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣﻌﻤ ﻮل ﺷ ﺪ‪ .‬ﻣ ﺜﻼ‬
‫ﻣﻬﻠﺐ ﺑﻦ اﺑﯽ ﺻﻔﺮﻩ آﻪ از ﻧـُﺠﺒﺎﯼ زﻣﺎن ﺧﻮد ﺑ ﻮد ﺑ ﺮاﯼ ﺗ ﻀﻌﻴﻒ ﺧ ﻮارج ﺣ ﺪﻳﺚ‬
‫ﺟﻌﻞ ﻣﯽآﺮد‪ ،‬و اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﺴﻴﺎرﯼ هﻢ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ وﻟﯽ ﻣﻌﺘﻘ ﺪ ﺑﻮدﻧ ﺪ آ ﻪ ﺑﺎﻳ ﺪ‬
‫از هﺮ ﻧﻴﺮﻧﮕﯽ در ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺟﻨﮓ اﺳﺘﻔﺎدﻩ آﺮد‪ .‬ﺣﺪﻳﺚﺳ ﺎزان در ﭘ ﺎرﻩاﯼ ازﻣ ﻮارد‬
‫ﺑﻪ ﮔﻨﺎﻩ ﺧ ﻮﻳﺶ اﻋﺘ ﺮاف ﻣ ﯽآﺮدﻧ ﺪ‪ .‬ﻣ ﺜﻼ هﻤﻴﻨﻜ ﻪ ﻣﺤﻤ ﺪﺑﻦ ﺳ ﻠﻴﻤﺎن واﻟ ﯽ آﻮﻓ ﻪ در‬
‫ﺳﺎل ‪ ١۵٣‬هﺠﺮﯼ ﻓﺮﻣﺎن ﻗﺘﻞ اﺑ ﻦ اﺑﻮاﻟﻌﻮﺟ ﺎء را ﺻ ﺎدر آ ﺮد‪ ،‬وﯼ ﮔﻔ ﺖ ﺣ ﺎﻻ آ ﻪ‬
‫ﻣﺮا ﺣﺘﻤﺎ ﻣﯽآﺸﻴﺪ ﺑﺪاﻧﻴﺪ آﻪ ‪ ۴٫٠٠٠‬ﺣ ﺪﻳﺚ ﺟﻌﻠ ﯽ ﺳ ﺎﺧﺘﻪ و ﭘ ﺮداﺧﺘﻢ و ﺑﺪاﻧﻮﺳ ﻴﻠﻪ‬
‫ﺣﺮام ﺷﻤﺎ را ﺣ ﻼل و ﺣ ﻼل ﺷ ﻤﺎ را ﺣ ﺮام آ ﺮدم و ﺑ ﺎ ﺁن اﺣﺎدﻳ ﺚ ﺑ ﯽﺟﻬ ﺖ روزﻩ‬

‫‪٧٦‬‬
‫ﺧ ﻮد را ﮔ ﺸﻮدﻳﺪ و ﺑ ﯽﺟﻬ ﺖ روزﻩ ﮔﺮﻓﺘﻴ ﺪ‪ .‬دﻳﮕ ﺮ از ﺣ ﺪﻳﺚﺳ ﺎزان ﻣ ﺸﻬﻮر اﺣ ﺪ‬
‫ﺟﻮﺑﺎرﯼ و اﺑﻦ ﻋﻜﺎﺷﻪ آﺮﻣﺎﻧﯽ و اﺑﻦ ﺗﻤﻴﻢ ﻓﺮﻳﺎﺑﯽ هﺴﺘﻨﺪ ﺑﻄﻮرﻳﻜﻪ اﺑﻦ ﺳﻬﻞ ﺳﺮﯼ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ اﻳﻨﺎن دﻩ هﺰار ﺣ ﺪﻳﺚ از ﭘ ﻴﺶ ﺧ ﻮد ﺟﻌ ﻞ آﺮدﻧ ﺪ و هﻤ ﻴﻦ ﺣ ﺪﻳﺚﺳ ﺎزﯼه ﺎ‬
‫ﻣﻨﺸﺎء ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﺟﻨﮕﻬﺎ و ﻓﺘﻨﻪهﺎ ﺷﺪ ")ﺟﺮﺟﯽ زﻳﺪان‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻤﺪن اﺳﻼم(‬
‫ﺑﺮ اﺛﺮ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚﭘﺮدازﻳﻬﺎ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد اﺣﺎدﻳﺚ ﺳﺎﺧﺘﮕﯽ در هﻤﺎن ﺁﺧﺮ ﻗﺮن اول‬
‫هﺠﺮﯼ ﻳﻌﻨﯽ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ آﻤﯽ ﭘﺲ از درﮔﺬﺷﺖ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﻪ ﺻﺪهﺎ هﺰار رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮﺣﻨﻴﻔ ﻪ‪ ،‬ﻣﻌ ﺮوف ﺑ ﻪ "اﻣ ﺎم اﻋﻈ ﻢ" و ﻣﻮﺳ ﺲ ﻓﻘ ﻪ ﺣﻨﻔ ﯽ‪ ،‬آ ﻪ از ﻓﻘﻬ ﺎﯼ‬
‫درﺟﻪ اول ﻋﺼﺮ ﺧﻮد ﺑﻮد و ﻓﻘﻂ ﭼﻨ ﺪ ده ﻪ ﭘ ﺲ از ﻣﺤﻤ ﺪ ﻣ ﯽزﻳ ﺴﺖ‪ ،‬ﺑ ﺎ وﺳ ﻮاس‬
‫ﺧﺎﺻﯽ آ ﻪ ﺑﻌ ﺪا ﺑ ﺼﻮرت ﺿ ﺮباﻟﻤﺜ ﻞ درﺁﻣ ﺪ‪ ،‬از ﻣﻴ ﺎن ‪ ٧٠٠٫٠٠٠‬ﺣ ﺪﻳﺚ راﻳ ﺞ‬
‫ﻋﺼﺮ ﺧﻮد‪ ،‬ﻓﻘﻂ ‪ ١٠۶٧‬ﺣﺪﻳﺚ را ﺻﺤﻴﺢ داﻧﺴﺖ‪ ،‬ﺁﻧﻬﻢ ﺑ ﺮ اﺳ ﺎس ﮔﻔﺘ ﻪ ﺷ ﺎﮔﺮدش‬
‫اﺑﻮﻳﻮﺳ ﻒ آ ﻪ ﺁﻧﻬ ﺎ را در آﺘ ﺎﺑﯽ ﺑﻨ ﺎم "ﻣ ﺴﻨﺪ اﺑﻮﺣﻨﻴﻔ ﻪ" ﮔ ﺮدﺁورﯼ آ ﺮد‪ .‬وﻟ ﯽ ﺑ ﻪ‬
‫ﺗﺼﺮﻳﺢ "اﺑﻦ ﺧﻠﺪون" ﻣﻮرخ ﻣﻌﺮوف ﻋﺮب‪ ،‬ﺗﻌﺪاد اﺣﺎدﻳﺜﯽ آﻪ ﻣﻮرد ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻗﻄﻌ ﯽ‬
‫اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ ﻗ ﺮار ﮔﺮﻓ ﺖ‪ ،‬ﻓﻘ ﻂ ‪ ١٧‬ﻋ ﺪد ﺑ ﻮد و ﺑ ﻪ اﺣﺘﻤ ﺎل ﻗ ﻮﯼ اﻳ ﻦ ﻧﻈ ﺮ ﺑ ﻪ ﺣﻘﻴﻘ ﺖ‬
‫ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ اﺳﺖ زﻳﺮا در ﻣﻴﺎن ‪ ١٠۶٧‬ﺣﺪﻳﺚ "ﻣﻮﺛ ﻖ" ﻣ ﺴﻨﺪ اﺑﻮﺣﻨﻴﻔ ﻪ ﻧﻴ ﺰ ﺣ ﺪﻳﺜﻬﺎﯼ‬
‫ﺑﯽﻣﻌﻨﯽ زﻳﺎد ﻣﯽﺗﻮان ﻳﺎﻓ ﺖ‪ ،‬آ ﻪ ﻧﻤﻮﻧ ﻪاﯼ از ﺁﻧﻬ ﺎ اﻳ ﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ اﺳ ﺖ آ ﻪ از ﻋﺎﻳ ﺸﻪ‬
‫هﻤﺴﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪" :‬ﭘﻴﺶ از ﺁﻧﻜ ﻪ ﺑ ﻪ ﻋﻘ ﺪ رﺳ ﻮلاﷲ درﺁﻳ ﻢ‪ ،‬ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮﯼ از او ﺑﺮاﯼ ﻣﻦ ﺁورد‪ ،‬و ﻣﺮا دﻳﺪن ﺟﻤﺎل رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮش ﺁﻣﺪ" ‪.‬‬
‫اﻣ ﺎم ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑﺨ ﺎرﯼ و اﻣ ﺎم ﻣ ﺴﻠﻢ ﻧﻴ ﺸﺎﺑﻮرﯼ‪" ،‬ﺷ ﻴﺨﻴﻦ" ﺟﻬ ﺎن ﺣ ﺪﻳﺚ‪ ،‬در دو‬
‫"ﺻﺤﺎح" ﻣﻌﺮوف و ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺧﻮد‪ ،‬ﺿﻤﻦ ﻧﻘﻞ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ اﺿﺎﻓﻪ آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ‬
‫"اﻳﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺑﺮ ﭘﺎرﭼﻪاﯼ اﺑﺮﻳﺸﻤﯽ ﻧﻘ ﺶ ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد"‪ ،‬وﻟ ﯽ هﻤ ﻴﻦ دو ﺑﺰرﮔ ﻮار در‬
‫ﺣﺪﻳﺚ دﻳﮕﺮﯼ از هﻤﺎن آﺘ ﺎب "اﺑﻮﺣﻨﻴﻔ ﻪ" در هﻤ ﻴﻦ دو آﺘ ﺎب ﺧ ﻮد ﻧﻘ ﻞ آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ‪،‬‬
‫رواﻳﺖ ﻣﯽآﻨﻨﺪ آﻪ "ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬دﻳﺮوز ﺁﻣ ﺪﻩ ﺑ ﻮدم ﺗ ﺎ ﻓﺮﻣ ﺎﻧﯽ‬
‫را ﺑ ﻪ ﺗ ﻮ اﺑ ﻼغ آ ﻨﻢ‪ ،‬اﻣ ﺎ ﺑ ﺮ ﺳ ﺮ در ﺧﺎﻧ ﻪات ﭘ ﺮدﻩ ﻣ ﺼﻮرﯼ را دﻳ ﺪم و ﺑ ﻪ درون‬
‫ﻧﻴﺎﻣﺪم" و هﻴﭻ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﻣﺤ ﺪﺛﺎن و ﻣﺤ ﺪﺛﺎن ﺑﺰرﮔ ﻮار ﺑﻌ ﺪ از ﺁﻧﻬ ﺎ ﺿ ﺮورﺗﯽ در‬
‫ﺣﻞ اﻳﻦ ﭼﻨﺪ ﻣﺸﻜﻞ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ آﻪ‪ :‬اوﻻ ﻋﺎﻳﺸﻪ زﻣﺎﻧﻴﻜﻪ هﻨﻮز هﻤﺴﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻧﺸﺪﻩ ﺑﻮد‬
‫و ﺳ ﻨﺶ ه ﻢ از هﻔ ﺖ ﺳ ﺎل ﺗﺠ ﺎوز ﻧﻤ ﯽآ ﺮد‪ ،‬ﭼ ﻪ ﻣﻘ ﺎﻣﯽ داﺷ ﺖ آ ﻪ ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ ﺑ ﺮ او‬
‫ﻧ ﺎزل ﺷ ﻮد؟ ﺛﺎﻧﻴ ﺎ اﮔ ﺮ ﺗ ﺼﻮﻳﺮ ﺗ ﺎ ﺑ ﺪﻳﻦ ﺣ ﺪ در ﻧﻈ ﺮ ﺧ ﺪا ﻣﻜ ﺮوﻩ ﺑ ﻮد‪ ،‬ﭼ ﺮا ﺧ ﻮد‬
‫ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺁﻧﺮا ﺑﺮ "ﭘﺎرﭼﻪ اﺑﺮﻳﺸﻤﻲ" ﺑﺮاﯼ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺁورد؟ ﺛﺎﻟﺜ ﺎ ﭼ ﺮا ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل‬

‫‪٧٧‬‬
‫ﺧﻮدش ﺑﺮ در ﺧﺎﻧﻪ اش ﺗﺼﻮﻳﺮﯼ ﺁوﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮد؟ راﺑﻌﺎ ﺁﻳﺎ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺖ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﺑ ﻪ ﺧ ﺎﻃﺮ دﻳ ﺪن ﭼﻨ ﻴﻦ ﺗ ﺼﻮﻳﺮﯼ ﺑ ﺪون اﺟ ﺎزﻩ ﺧﺪاوﻧ ﺪ و ﺑ ﯽﺁﻧﻜ ﻪ ﻓﺮﻣ ﺎن او را ﺑ ﻪ‬
‫رﺳﻮﻟﺶ اﺑﻼغ آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺁﺳﻤﺎن ﺑﺎز ﮔﺮدد؟‬
‫دآﺘﺮ ﺣﺴﻴﻦ هﻴﻜ ﻞ در آﺘ ﺎب زﻧ ﺪﮔﺎﻧﯽ ﻣﺤﻤ ﺪ ﻣ ﯽﻧﻮﻳ ﺴﺪ آ ﻪ در هﻤ ﺎن ﻗ ﺮن‬
‫دوم هﺠﺮﯼ ﺷﻤﺎرﻩ اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﻨﺴﻮب ﺑ ﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﺑ ﻪ ‪ ۶٧٠٫٠٠٠‬رﺳ ﻴﺪﻩ ﺑ ﻮد‪ ،‬آ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫ﻗﻮل دارﻗﻄﻨﯽ ﺻﺎﺣﺐ "ﺻﺤﻴﺢ" ﻣﻌﺮوف‪ ،‬ﺣﺪﻳﺚ درﺳﺖ در ﻣﻴﺎن ﺁﻧﻬﺎ ﭼﻮن ﻣﻮﯼ‬
‫ﺳﭙﻴﺪ ﺑﺮ ﮔﺎو ﺳﻴﺎﻩ ﺑﻮد‪.‬‬
‫در ﻟﻐﺘﻨﺎﻣﻪ دهﺨﺪا ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ آ ﻪ‪" :‬اﺑ ﻮﺑﻜﺮ ﺑ ﻦ راﺷ ﺪ در ﺗ ﺼﺤﻴﺢ اﻟﻤ ﺼﺒﺎح‬
‫از اﺑﻮداوود ﺳﺠﺴﺘﺎﻧﯽ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ اﺷﻌﺚ ﺑﻦ اﺳﺤﻖ ﺑﻦ ﺑﺸﻴﺮﺑﻦ ﺷﺪاد ﺑ ﻦ ﻋﻤ ﺮو ﺑ ﻦ‬
‫ﻋﻤ ﺮان اﻟﺴﺠ ﺴﺘﺎﻧﯽ اﻻزدﯼ ﺑ ﺎﻟﻮﻻء ﺣﻜﺎﻳ ﺖ آﻨ ﺪ آ ﻪ ﮔﻔ ﺖ‪ :‬از ﭘﻴ ﺎﻣﺒﺮ ‪۵٠٠٫٠٠٠‬‬
‫ﺣ ﺪﻳﺚ ﻧﻮﺷ ﺘﻢ‪ ،‬ﭘ ﺲ ‪ ۴٨٫٠٠٠‬ﺣ ﺪﻳﺚ از ﺁن ﻋ ﺪﻩ آﺜﻴ ﺮ ﺑﺮﮔﺰﻳ ﺪم و آﺘ ﺎب ﺳ ﻨﻦ را‬
‫ﺗﺮﺗﻴ ﺐ دادم ﻣﺮآ ﺐ از اﺧﺒ ﺎر ﺻ ﺤﺎح و ﻧﺰدﻳ ﻚ ﺑ ﻪ ﺻ ﺤﺎح‪ ،‬اﻣ ﺎ ﺧ ﻮدم ﺗﻨﻬ ﺎ ﺑ ﻪ‬
‫اﺻﺎﻟﺖ ‪ ۴‬ﺣﺪﻳﺚ از ﺁﻧﻬﺎ ﻳﻘﻴﻦ د ارم‪".‬‬
‫ﺟﺮﺟﯽ زﻳﺪان در "ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻤ ﺪن اﺳ ﻼم" ﻣﺘ ﺬآﺮ ﻣ ﯽﺷ ﻮد آ ﻪ‪ :‬اﺑ ﻮهﺮﻳﺮﻩ از‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ در ﺟﻨﮓ ﺧﻴﺒﺮ ﺟﺰو اﺻﺤﺎب درﺁﻣﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑ ﻴﺶ از‬
‫ﭼﻬﺎر ﺳ ﺎل ﻣ ﺼﺎﺣﺒﺖ او را ﻧﺪاﺷ ﺖ و از ﻣﻘﺮﺑ ﺎن و ﻧﺰدﻳﻜ ﺎن ﻧﻴ ﺰ ﻧﺒ ﻮد‪ ،‬ﻣﻌﻬ ﺬا ﺑ ﻪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎﻳﯽ ﻗﺮﻳﺐ ‪ ۵٠٣٫٠٠٠‬ﺣﺪﻳﺚ از او رواﻳﺖ آﺮد‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧ ﻪاﯼ از ﺁن ﻗ ﺴﻤﺖ از اﺣﺎدﻳ ﺚ اﺑ ﻮهﺮﻳﺮﻩ آ ﻪ در "ﺻ ﺤﺎح" ﺑﺨ ﺎرﯼ و‬
‫ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﻮﺛﻖ و ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩاﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪"-‬اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ از رﺳﻮل اآﺮم ﺻﻠﯽاﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ رواﻳ ﺖ آﻨ ﺪ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت‬
‫ﻣﻮﺳﯽ هﻤﻴﺸﻪ ﻧﻬ ﺎن از ﺑﻨ ﯽاﺳ ﺮاﺋﻴﻞ ﺁبﺗﻨ ﯽ ﻣ ﯽآ ﺮد ‪ .‬ﻣ ﯽﮔﻔﺘﻨ ﺪ‪ :‬ﻗﻄﻌ ﺎ ﻓﺘ ﻖ دارد‪.‬‬
‫ﻳﻜﺮوز آﻪ ﻟﺒﺎس ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﻨﮕﯽ ﻧﻬﺎدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﻨﮓ ﺑﻪ راﻩ اﻓﺘﺎد و ﻣﻮﺳﯽ ﺑ ﻪ دﻧﺒ ﺎل‬
‫ﺁن دوﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻴ ﺎن ﻗ ﻮم رﺳ ﻴﺪ و او را ﺑﺪﻳﺪﻧ ﺪ‪ .‬ﺁﻧﮕ ﺎﻩ ﺳ ﻨﮓ اﻳ ﺴﺘﺎد و ﻣﻮﺳ ﯽ ﻟﺒ ﺎس‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮداﺷﺖ و ﺳﻨﮓ را زدن ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﭼﻨﺪ زﺧ ﻢ ﻣﻨﻜ ﺮ ﺑ ﺪان زد‪ ،‬و هﻤﺎﻧ ﺎ آ ﻪ‬
‫ﺁﻳﻪ ﺷﺼﺖ و ﻧﻬﻢ از ﺳﻮرﻩ اﺣﺰاب آﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪" :‬ﻻ ﺗﻜﻮﻧﻮا آﺎاﻟﺬﻳﻦ ﺁذوا ﻣﻮﺳ ﯽ ﺧﺒ ﺮاﻩ‬
‫اﷲ ﻣﻤﺎﻗﺎﻟﻮا" اﺷﺎرﻩ ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺣﺎدﺛﻪ اﺳﺖ" و‪" :‬در ﺣﺪﻳﺚ اﺳﺖ از رﺳﻮل اآﺮم‪ ،‬آﻪ‬
‫ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺷ ﻴﻄﺎن در ﻧﻤ ﺎز ﻣ ﺰاﺣﻢ ﻣ ﻦ ﺷ ﺪ ﺑ ﺎ او آ ﺸﺘﯽ ﮔ ﺮﻓﺘﻢ و ﻣﻐﻠ ﻮﺑﺶ آ ﺮدم‪ .‬و‬

‫‪٧٨‬‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻢ او را ﺑﻪ ﺑﻨﺪ آﺸﻢ ﺗﺎ ﺑﺎزﻳﭽﻪ آﻮدآﺎن ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷ ﻮد‪ ،‬وﻟ ﯽ از اﻳﻨﻜ ﺎر اﻧ ﺼﺮاف‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻢ" )ﻧﻘﻞ از ﻣﻘﺪﻣﻪ آﺘﺎب ﻧﻬﺞاﻟﻔﺼﺎﺣﻪ(‬
‫ﻋﺒ ﺪاﻟﻤﻠﻚ ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ اﺑﻮﻓﻼﺑ ﻪ رﻓﺎﺷ ﯽ آ ﻪ در ه ﺮ ﺷ ﺒﺎﻧﻪ روز ﺻ ﺪ رآﻌ ﺖ‬
‫ﻧﻤﺎز ﻣﯽﮔﺬاﺷ ﺖ ﻣ ﺪﻋﯽ ﺑ ﻮد آ ﻪ ‪ ۶٠٫٠٠٠‬ﺣ ﺪﻳﺚ از ﻣﺤﻤ ﺪ از ﺑ ﺮ دارد‪ ،‬و ﻗﺎﺿ ﯽ‬
‫ﻣﻮﺻﻠﯽ ادﻋﺎ ﻣﯽآﺮد آ ﻪ ﺗﻌ ﺪاد اﺣ ﺎدﻳﺜﯽ آ ﻪ از ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎ اﺳ ﻨﺎد ﺁﻧﻬ ﺎ در ﺣﻔ ﻆ دارد‬
‫‪ ٢٠٠٫٠٠٠‬اﺳ ﺖ‪ ،‬و اﺑ ﻦ ﻋﻘ ﺪﻩ ﺗﻌ ﺪاد اﺣﺎدﻳ ﺚ رﺳ ﻮل را آ ﻪ از ﺑ ﺮ داﺷ ﺖ از‬
‫‪ ٢۵٠٫٠٠٠‬ﻣﺘﺠﺎوز ﻣﯽداﻧﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻳﺤﻴﯽ ﺑﻦ ﻣﻌﻴﻦ ﻣﺮﯼ ﻣﺪﻋﯽ ﺑﻮد آﻪ ‪ ۶٠٠٫٠٠٠‬ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺎ دﺳﺖ ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫اﺳ ﺖ‪ ،‬و ﺗ ﺎزﻩ درﺑ ﺎرﻩ او رواﻳ ﺖ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻣﺤ ﺮرﻳﻦ او ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﻪ اﻣ ﺮ وﯼ دو‬
‫ﺷﺸﺼﺪ هﺰار ﺣﺪﻳﺚ دﻳﮕﺮ ﻳﻌﻨﯽ ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن و دوﻳﺴﺖ ه ﺰار ﺣ ﺪﻳﺚ را آ ﻪ ﺑ ﺎ ﻣ ﺎل‬
‫ﺧﻮد ﺟﻤﻌﺎ ‪ ١٫٨٠٠٫٠٠٠‬ﺣﺪﻳﺚ ﻣﯽﺷﺪ ﺿﺒﻂ آﺮدﻩاﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎز رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ‬
‫ﭘﺲ از وﻓﺎت ﻳﺤﻴ ﯽ "ﻳﻜ ﺼﺪ ﺻ ﻨﺪوق دﺳ ﺖ ﻧﺨ ﻮردﻩ دﻳﮕ ﺮ از اﺣﺎدﻳ ﺚ از او ﺑ ﺎﻗﯽ‬
‫ﻣﺎﻧﺪﻩ ﺑﻮد‪".‬‬
‫وﻟﯽ اﺣﺘﻤﺎﻻ ﺣﺪ ﻧ ﺼﺎب ﺣ ﺪﻳﺚ ﻧﻮﻳ ﺴﯽ ﻣﺘﻌﻠ ﻖ ﺑ ﻪ ﻣﺤ ﺪﺛﯽ ﺑﻨ ﺎم اﺑ ﻮ ﻣ ﺴﻌﻮد‬
‫اﺣﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻓ ﺮات اﻟ ﺮازﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻃﺒ ﻖ رواﻳ ﺖ "ﺣﺒﻴ ﺐ اﻟ ﺴﻴﺮ" ﺑ ﻪ ﺧ ﻂ ﺧ ﻮدش‬
‫‪١‬‬
‫دوهﺰارهﺰاروﭘﺎﻧﺼﺪهﺰار )‪ (٢٫۵٠٠٫٠٠٠‬ﺣﺪﻳﺚ آﺘﺎﺑﺖ آﺮدﻩ ﺑﻮد!"‬
‫در ﻗ ﺮن ﺳ ﻮم هﺠ ﺮﯼ‪ ،‬اﻣ ﺎم ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ اﺳ ﻤﺎﻋﻴﻞ اﻟﺒﺨ ﺎرﯼ ﻣﻠﻘ ﺐ ﺑ ﻪ "اﻣ ﺎم‬
‫اﻟﻤﺤ ﺪﺛﻴﻦ" از ﻗﺮﻳ ﺐ ‪ ٧٠٠٫٠٠٠‬ﺣ ﺪﻳﺚ‪ ٩٫٢٠٠ ،‬ﺣ ﺪﻳﺚ را ﺑﺮﮔﺰﻳ ﺪ آ ﻪ از ﻣﻴ ﺎن‬
‫ﺁﻧﻬﺎ ‪ ٧٫٠٠٠‬ﺣﺪﻳﺚ را در آﺘﺎب "ﺻﺤﻴﺢ" ﺧﻮد ﮔﺮدﺁورﯼ آ ﺮد )آ ﻪ ﺗ ﺎزﻩ ‪٣٫٠٠٠‬‬
‫ﺣﺪﻳﺚ از ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻜﺮر اﺳﺖ(‪ ،‬و ﺑ ﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴ ﺐ از ه ﺮ ‪ ١۵٠‬ﺣ ﺪﻳﺚ راﻳ ﺞ زﻣ ﺎن ﺧ ﻮد‬
‫ﻓﻘﻂ ﻳﻜﯽ را ﺻ ﺤﻴﺢ داﻧ ﺴﺖ )ﻧﻤﻮﻧ ﻪاﯼ از هﻤ ﻴﻦ اﺣﺎدﻳ ﺚ ﺑﺮﮔﺰﻳ ﺪﻩ و ﻏﺮﺑ ﺎل ﺷ ﺪﻩ‪،‬‬
‫در ﺻ ﻔﺤﺎت ﻗﺒ ﻞ و در ﺻ ﻔﺤﻪ ‪ ١٣٨‬آﺘ ﺎب ﻣ ﺬآﻮر ﺁﻣ ﺪﻩ اﺳ ﺖ(‪ .‬در هﻤ ﺎن زﻣ ﺎن‬
‫اﺑﻮاﻟﺤ ﺴﻦ ﻣ ﺴﻠﻢ ﺑ ﻦ ﺣﺠ ﺎج ﻧﻴ ﺸﺎﺑﻮرﯼ "ﺻ ﺤﻴﺢ" ﺧ ﻮد را از روﯼ ‪٣٠٠٫٠٠٠‬‬

‫‪ -١‬ﻳﻚ ﺣﺴﺎب ﺳﺎدﻩ رﻳﺎﺿﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدهﺪ آﻪ اﮔﺮ ﺑﺮاﯼ اﺳﺘﺨﺮاج و ﺗﻨﻈﻴﻢ و ﭘﺎآﻨﻮﻳﺲ هﺮ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺎ‬
‫وﺟ ﻮد ﻃ ﻮﻻﻧﯽ ﺑ ﻮدن ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ از ﺁﻧﻬ ﺎ ﻓﻘ ﻂ ‪ ١٠‬دﻗﻴﻘ ﻪ وﻗ ﺖ ﺻ ﺮف ﺷ ﻮد‪ ،‬و اﮔ ﺮ اﻳ ﻦ آ ﺎر ﺑ ﺪون‬
‫اﺣﺘﺴﺎب ﺳﺎﻋﺎت ﻧﻤﺎز و ﻋﺒﺎدت و ﺧﻮاب و ﺧﻮراك و ﺳﺎﻳﺮ اﻣﻮر روزﻣﺮﻩ ﺁﻧﻬﻢ ﭼﻬﺎردﻩ ﺳ ﺎﻋﺖ در‬
‫هﺮ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد‪ ،‬و اﮔﺮ ﺗﻤﺎم اﻳﺎم ﺳﺎل‪ ،‬ﺑﺪون اﺣﺘﺴﺎب ﺟﻤﻌﻪ و ﺗﻌﻄﻴﻞ و اﻳ ﺎم ﻧﺎﺧﻮﺷ ﯽ و‬
‫ﺣﺞ و ﻏﻴﺮﻩ ﺻﺮف ﺣﺪﻳﺚ ﻧﻮﻳﺴﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎز هﻢ ﺣﺠ ﺔ اﻻﺳ ﻼم ﻗﺮﻳ ﺐ ﻳﻜ ﺼﺪ ﺳ ﺎل ﻳﻌﻨ ﯽ ﻇ ﺎهﺮا از‬
‫روز ﺗﻮﻟﺪ ﺗﺎ ﺁﺧﺮ ﻋﻤﺮ ﻳﻜﺼﺪ ﺳﺎﻟﻪ ﻣﺸﻐﻮل اﻳﻦ آﺎر ﺑﻮدﻩاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٧٩‬‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﺗﺮﺗﻴﺐ داد‪ ،‬آﻪ اﻳﻦ دو ﻣﺤﺪث ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺤ ﺪﺛﺎن درﺟ ﻪ اول ﻋﻨ ﻮان "ﺷ ﻴﺨﻴﻦ"‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻨ ﺪ و "ﺻ ﺤﺎح" ﺁﻧﻬ ﺎ ﺑﻌ ﺪا هﻤ ﺮاﻩ ﺑ ﺎ آﺘﺎﺑﻬ ﺎﯼ ﺣ ﺪﻳﺚ اﺑ ﻮداوود و ﺗﺮﻣ ﺪﯼ و اﺑ ﻦ‬
‫ﻣﺎﺟﻪ وﻧﺴﺎﻧﯽ "ﺻﺤﺎح ﺳﺘﻪ" )ﺻﺤﻴﺢهﺎﯼ ﺷﺸﮕﺎﻧﻪ( ﻧﺎم ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻣﻌﺘﺒﺮﺗﺮﻳﻦ آﺘ ﺐ‬
‫ﺣ ﺪﻳﺚ ﻋ ﺎﻟﻢ ﺗ ﺴﻨﻦ ﺷ ﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷ ﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌ ﺪا اﺣﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﺣﻨﺒ ﻞ آﺘ ﺎب "ﻣ ﺴﻨﺪ" ﺧ ﻮد را از‬
‫روﯼ ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺣﺪﻳﺚ ﺗﺪوﻳﻦ آﺮد آﻪ ﺑﺮاﯼ ﺻﺪ وﭘﻨﺠ ﺎﻩ ه ﺰار از ﺁﻧﻬ ﺎ ﺳ ﻨﺪ ﺁوردﻩ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺴﻴﺎرﯼ از اﻳﻦ اﺣﺎدﻳﺚ ﺑﻌﺪهﺎ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل و ﻧﻘﻞ و اﺳﺘﻨﺎد ﻣﺤﺪﺛﺎن ﺷ ﻴﻌﻪ ﻗ ﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ ...‬و ﻧﻤﻮﻧﻪاﯼ از اﻳﻦ اﺣﺎدﻳﺚ "ﻣﻌﺘﺒﺮ"‪ ،‬اﻳﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ ﺗﺮﻣ ﺪﯼ درﺑ ﺎرﻩ ﺗﻔ ﺴﻴﺮ‬
‫اﺳﺖ آﻪ در "ﺻﺤﻴﺢ" او ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪"-‬ﺧ ﺪا ﭼ ﻮن ﺁدم ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم را ﺑﻴﺎﻓﺮﻳ ﺪ‪ ،‬هﻤ ﻪ ذرﻳ ﻪ او را روﯼ زﻣ ﻴﻦ‬
‫ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﺑﺪو ﻧ ﺸﺎن داد‪ .‬وﯼ ﺣ ﻀﺮت داود ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم را ﺑﺪﻳ ﺪ و دﻟﺒ ﺴﺘﻪ او ﺷ ﺪ و‬
‫از ﺧﺪا ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬اﻳﻦ آﻴﺴﺖ ؟ ﺟﻮاب ﺁﻣﺪ آ ﻪ اﻳ ﻦ ﻣ ﺮدﯼ اﺳ ﺖ داود ﻧ ﺎم‪ ،‬و ﭼ ﻮن ﺁدم‬
‫ﺑﺪاﻧ ﺴﺖ آ ﻪ ﻋﻤ ﺮ داود ﻓﻘ ﻂ ﺷ ﺼﺖ ﺳ ﺎل اﺳ ﺖ از ﺧ ﺪا ﺧﻮاﺳ ﺖ آ ﻪ ﭼﻬ ﻞ ﺳ ﺎل از‬
‫ﻋﻤﺮ او ﺑﮕﻴﺮد و ﺑﺮ ﻋﻤﺮ داود ﺑﻴﺎﻓﺰاﻳﺪ‪ ...‬و ﭼﻮن ﻋﺰراﺋﻴﻞ در هﻨﮕ ﺎم ﻣ ﻮت ﺑ ﺮ او‬
‫درﺁﻣﺪ‪ ،‬ﺁدم ﮔﻔﺖ‪ :‬زود ﺁﻣﺪﻩاﯼ آﻪ ﻋﻤﺮ ﻣﻦ هﺰار ﺳﺎل ﺗﻤﺎم ﻣﻘﺪر ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﮔﻔ ﺖ‪:‬‬
‫ﻣﮕﺮ ﻧﻪ از ﺁن ﭼﻬﻞ ﺳﺎل ﺑﻪ داود ﺑﺪادي؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻨ ﻴﻦ ﻧﻜ ﺮدم و از ﺁن روز ﺑ ﻮد آ ﻪ‬
‫ﺳﻨﺪ ﻧﻮﺷﺘﻦ و ﺷﺎهﺪ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺮاﯼ ﻣﺮدﻣﺎن ﻣﻘﺮر ﮔﺸﺖ‪".‬‬
‫و اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺣﺪﻳﺜﯽ دﻳﮕﺮ‪ ،‬آﻪ ه ﻢ در "ﺻ ﺤﻴﺢ" ﺑﺨ ﺎرﯼ و ه ﻢ در "ﺻ ﺤﻴﺢ"‬
‫ﻣﺴﻠﻢ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪" -‬ﻋﺰراﺋﻴﻞ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﯽ درﺁﻣﺪ آﻪ ﺟﺎﻧﺶ را ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻮﺳﯽ ﻣﺸﺘﯽ ﺑ ﺰد و‬
‫ﻧﺎﺑﻴﻨ ﺎﻳﺶ آ ﺮد‪ .‬ﭘ ﻴﺶ ﺧ ﺪا رﻓ ﺖ آ ﻪ ﻣ ﺮا ﻧ ﺰد ﺑﻨ ﺪﻩاﯼ از ﺑﻨ ﺪﮔﺎﻧﺖ ﻓﺮﺳ ﺘﺎدﻩاﯼ آ ﻪ‬
‫ﻧﻤ ﯽﺧﻮاه ﺪ ﺑﻤﻴ ﺮد‪ ،‬و ﭼ ﺸﻤﻢ را ه ﻢ آ ﻮر آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺧ ﺪا ﭼ ﺸﻢ وﯼ ﺑ ﺪو داد و‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺎﻳﻦ ﺑﻨﺪﻩ ﻣﻦ ﺑﮕﻮ اﮔﺮ دوﺳﺖ دارﯼ زﻧﺪﻩ ﺑﻤﺎﻧﯽ دﺳﺖ ﺑ ﺮ ﭘﻮﺳ ﺖ ﮔ ﺎوﯼ ﻧ ﻪ‬
‫و ﺑﺸﻤﺎر‪ ،‬هﺮ ﻣﻮ آﻪ زﻳﺮ دﺳﺖ ﺗﻮ ﭘﻨﻬﺎن ﺷﻮد ﺳﺎﻟﯽ زﻧﺪﻩ ﺧﻮاهﯽ ﺑﻮد‪".‬‬
‫و اﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ در "ﻣﺴﻨﺪ" ﺧﻮد در ﺗﻜﻤﻴﻞ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺁوردﻩ اﺳﺖ آﻪ‪:‬‬
‫‪"-‬هﻤﺎﻧﺎ آﻪ ﺗﺎ زﻣﺎن اﻳﻦ واﻗﻌﻪ ﻋﺰراﺋﻴﻞ ﺁﺷﻜﺎرا ﻧﺰد آ ﺴﺎن ﻣ ﯽﺷ ﺪ و از ﺁن‬
‫ﭘﺲ آﻪ ﺿﺮب ﺷﺴﺖ ﻣﻮﺳﯽ را ﺑﺪﻳﺪ ﻧﻬﺎن ﮔﺸﺖ"‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬

‫‪٨٠‬‬
‫ﺑ ﺮاﯼ اﻳﻨﻜ ﻪ ﺗ ﺼﻮرﯼ آﻠ ﯽ از روﻧ ﻖ ﺑ ﺎزار ﭘ ﺮ ﺑﺮآ ﺖ ﺣ ﺪﻳﺚﺳ ﺎزﯼ و‬
‫ﺣﺪﻳﺚﭘﺮدازﯼ در ﻗﺮون اوﻟﻴﻪ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﺨﺼﻮص در ﺟﻬ ﺎن ﺗ ﺸﻴﻊ )از ﺁﻏ ﺎز ﻗ ﺮن‬
‫ﭼﻬﺎرم هﺠﺮي( داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻓﻬﺮﺳﺖ زﻳﺮ را آﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺤ ﺪﺛﺎن‬
‫و راوﻳ ﺎﻧﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻧﺎﻣ ﺸﺎن ﺑ ﺎ ﭘﻴ ﺸﻮﻧﺪ "اﺑ ﻮ" ﺷ ﺮوع ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ ،‬از ﻟﻐ ﺖ ﻧﺎﻣ ﻪ‬
‫ﻣﻌﺮوف دهﺨﺪا ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﻧﻘﻞ ﻣﯽآﻨﻢ و اﻟﺒﺘﻪ اﮔﺮ ﺑﻨﺎ ﺑﻮد "اﺑﻦهﺎ" و "اﺑﯽه ﺎ" و ﻏﻴ ﺮ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻳ ﻦ ﻓﻬﺮﺳ ﺖ ﭼﻨ ﺪﻳﻦ ﺑﺮاﺑ ﺮ ﻃ ﻮﻻﻧﯽﺗ ﺮ ﻣ ﯽﺷ ﺪ‪ ،‬ﺗ ﺎزﻩ هﻤ ﻴﻦ‬
‫ﻓﻬﺮﺳ ﺖ آ ﻪ ‪ ٢٫۴٠٠‬ﻧ ﺎم را ﺷ ﺎﻣﻞ ﻣ ﯽﺷ ﻮد ﺑ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎﻳﯽ ﻗﺮﻳ ﺐ ﺑ ﻪ ‪ ۶٠٠‬ﺻ ﻔﺤﻪ از‬
‫ﺣﺮوف اﻟ ﻒ ﻟﻐﺘﻨﺎﻣ ﻪ دهﺨ ﺪا را از ﺻ ﻔﺤﻪ ‪ ٣۶۵‬ﺗ ﺎ ﺻ ﻔﺤﻪ ‪ ٩۵۵‬ﺁن در ﺑ ﺮ ﮔﺮﻓﺘ ﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎرﯼ از اﻳﻦ ﻣﺤﺪﺛﻴﻦ آﺴﺎﻧﯽ هﺴﺘﻨﺪ آﻪ آﻨﻴﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻳﻜﯽ اﺳ ﺖ و ﻓﻘ ﻂ اﺳ ﺎﻣﯽ‬
‫ﺧﺎص ﺧﻮدﺷﺎن و ﭘﺪراﻧﺸﺎن ﻓﺮق دارد‪ .‬هﻤﻪ اﻳﻦ اﺳﺎﻣﯽ ﺧﺎص در ﻟﻐﺘﻨﺎﻣﻪ ﺁﻣﺪﻩاﻧ ﺪ‪،‬‬
‫وﻟﯽ در اﻳﻨﺠﺎ از ﻧﻘﻞ اﻳﻦ اﺳﺎﻣﯽ ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ ﺷﺪﻩ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑ ﻪ ﺗ ﺬآﺮ اﻳﻨﻜ ﻪ ﭼﻨ ﺪ ﻧﻔ ﺮ ﻳ ﻚ‬
‫آﻨﻴﻪ ﻣﺸﺘﺮك داﺷﺘﻪاﻧﺪ اآﺘﻔﺎ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪:‬‬
‫اﺑ ﻮاﺑﺮاهﻴﻢ ﻧﺎﺻ ﺮ ﻋﻠ ﻮﯼ‪ ،‬اﺑﻮاﺣﻤ ﺪ ﺑ ﻦ اﻟ ﻀﻴﺢ‪ ،‬اﺑﻮاﺳ ﺤﻖ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﺒﺮآ ﺎت‪،‬‬
‫اﺑﻮﺑﺸﻴﺮ اﻟﻌﻤﯽ‪ ،‬اﺑﻮﺑﺸﻴﺮ دوﻻﺑﯽ‪ ،‬اﺑﻮﺟﻌﻔﺮ اﻟﻘﻤﯽ‪ ،‬اﺑ ﻮﺟﻌﻔﺮ ﺁﻣﻠ ﯽ‪ ،‬اﺑ ﻮﺟﻌﻔﺮ ﻧﺒﻴ ﺮﻩ‬
‫ﺷ ﻴﺪ ﺛ ﺎﻧﯽ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﺤ ﺴﻦ ﻣ ﺪاﺋﻨﯽ‪ ،‬اﺑ ﻮﺣﻔﺾ )‪ ٣٣‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑ ﻮاﻟﺤﻠﻢ )‪ ١٣‬ﻣﺤ ﺪث(‪،‬‬
‫اﺑ ﻮﺣﻜﻴﻢ )‪ ۶‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﺣﻤ ﺎد )‪ ٣‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﺣﺠﻤ ﺪان )‪ ۴٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑ ﻮﺣﻤﺰﻩ‬
‫)‪ ٢٠‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﺣﻤﻴ ﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺣﻤﻴ ﻪ‪ ،‬اﺑﻮﺣﻨﻴﻔ ﻪ)‪ ۵‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟﺤ ﻮﻳﺮث‪،‬اﺑﻮﺣﻴ ﺎن‬
‫اﻻﺷ ﺠﻌﻲ؛ اﺑ ﻮﺣﻴﺮﻩ‪ ،‬اﺑﻮﺧ ﺎزم)‪ ٩‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﺧﺎﻟ ﺪ )‪ ٢۶‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﺧﺒﻴﻨ ﻪ‪،‬‬
‫اﺑﻮﺧﺒﻴ ﺐ‪ ،‬اﺑﻮﺧ ﺪاش‪ ،‬اﺑ ﻮﺧﺮاش‪ ،‬اﺑﻮﺧﺮﻳ ﻖ‪ ،‬اﺑ ﻮﺧﺮﻳﻢ)‪ ٢‬ﻣﺤ ﺪث( اﺑﻮﺧﺰاﻣ ﻪ‪،‬‬
‫اﺑﻮﺣﺰﻳﻤﻪ)‪ ۵‬ﻣﺤﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟﺨﺸﺨﺎش‪ ،‬اﺑﻮﺧﺸﻪ‪ ،‬اﺑﻮﺧﺸﻴﻨﻪ)‪ ٢‬ﻣﺤﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟﺨﺼﻴﺐ‪،‬‬
‫اﺑﻮاﻟﺨﻄ ﺎب)‪ ۵‬ﻣﺤ ﺪث( اﺑﻮﺧﻔ ﺎف )‪ ٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑ ﻮﺧﻼﻩ‪ ،‬اﺑﻮﺧﻠ ﻒ)‪ ۶‬ﻣﺤ ﺪث(‪،‬‬
‫اﺑ ﻮاﻟﺨﻠﻴﺞ‪ ،‬اﺑﻮﺧﻠﻴ ﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺧﻠﻴﻔ ﻪ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﺨﻠﻴ ﻞ)‪ ٣‬ﻣﺤ ﺪث( اﺑﻮﺧﻤﻴ ﺼﻪ‪ ،‬اﺑﻮﺧﻴﺜﻤ ﻪ)‪۴‬‬
‫ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑ ﻮاﻟﺨﻴﺮ‪ ،‬اﺑ ﻮﺣﺒﺮﻩ)‪ ٣‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟ ﺪاﻻن‪ ،‬اﺑ ﻮداوود ﺣﻔ ﺮﯼ‪ ،‬اﺑ ﻮداود‬
‫ﺣﻜﻢ‪ ،‬اﺑﻮداود)‪ ٨‬ﻣﺤﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟﺤﺪاج‪ ،‬اﺑﻮدراس‪ ،‬اﺑﻮاﻟ ﺪرداء‪ ،‬اﺑﻮدﺳ ﻤﻪ‪ ،‬اﺑﻮدﻋﺎﻣ ﻪ‪،‬‬
‫اﺑﻮدﻏﻔ ﻞ‪ ،‬اﺑ ﻮدوس‪ ،‬اﺑ ﻮدهﻢ‪ ،‬اﺑ ﻮدﻳﻠﻢ‪ ،‬اﺑ ﻮذر)‪ ٩‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟ ﺬرﯼ‪ ،‬اﺑﻮراﺷ ﺪ)‪۵‬‬
‫ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮراﻓ ﻊ‪ ،‬اﺑﻮرﺑ ﺎح)‪ ٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟﺮﺑﻴ ﻊ)‪ ٩‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮرﺑﻴﻌ ﻪ)‪۴‬‬
‫ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮرﺟ ﺎء)‪ ١۴‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟﺮﺟ ﺎل)‪ ۴‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟﺮﺣ ﺎل)‪ ٣‬ﻣﺤ ﺪث(‪،‬‬
‫اﺑﻮرﺣﻤ ﻪ‪ ،‬اﺑ ﻮرﺣﯽ‪ ،‬اﺑ ﻮاﻟﺮداد‪ ،‬اﺑ ﻮرزام‪ ،‬اﺑﻮرزاﻣ ﻪ‪ ،‬اﺑﻮرزﻣ ﻪ‪ ،‬اﺑﻮرزﻳ ﻖ‪،‬‬

‫‪٨١‬‬
‫اﺑ ﻮرزﻳﻦ)‪ ٣‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮرﺷ ﺪ‪ ،‬اﺑﻮرﺷ ﺪﻳﻦ)‪ ٣‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟﺮﺷ ﻴﺪ‪ ،‬اﺑﻮرﺳ ﻴﺪ‪،‬‬
‫اﺑﻮاﻟﺮﺿ ﺎ‪ ،‬اﺑﻮرﻓﺎﻋ ﻪ)‪ ٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮرﻓﻴ ﻖ‪ ،‬اﺑﻮرﻗ ﺎد)‪ ٣‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟﺮﻣ ﺎح‪،‬‬
‫اﺑﻮرﻣﻠ ﻪ‪ ،‬اﺑﻮرواﺣ ﻪ‪ ،‬اﺑ ﻮاﻟﺮواغ‪ ،‬اﺑﻮروﺑ ﻪ)‪ ٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑ ﻮروح)‪ ١٩‬ﻣﺤ ﺪث(‪،‬‬
‫اﺑ ﻮروق‪ ،‬اﺑﻮروﻳﺒ ﻪ‪ ،‬اﺑﻮروﻳﺤ ﻪ‪ ،‬اﺑ ﻮرهﻢ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﺮﻳ ﺎح)‪ ٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮرﻳ ﺎح‪،‬‬
‫اﺑﻮرﻳﺤﺎﻧ ﻪ‪ ،‬اﺑﻮزاﻧ ﺪﻩ‪ ،‬اﺑﻮزاه ﺪ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﺰاهﺮﻳ ﻪ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﺰﺑ ﺎن‪ ،‬اﺑﻮزﺑﻴ ﺪ)‪ ٣‬ﻣﺤ ﺪث(‪،‬‬
‫اﺑ ﻮزﺑﻴﺮ‪ ،‬اﺑﻮزﺣ ﺎرﻩ‪ ،‬اﺑ ﻮزرارﻩ)‪ ٣‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮزرﻋ ﻪ )‪ ٨‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟﺰرﻗ ﺎء‪،‬‬
‫اﺑ ﻮاﻟﺰﻋﺮاء )‪ ٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟﺰﻋﺰﻋ ﻪ‪ ،‬اﺑﻮزآﺮﻳ ﺎ)‪ ٢۴‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮزﻣﻴ ﻞ‪،‬‬
‫اﺑﻮاﻟﺰﻧ ﺎد‪ ،‬اﺑﻮاﻟﺰﻧﺒ ﺎع‪ ،‬اﺑ ﻮزهﻴﺮ)‪ ۶‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮزﻧ ﺎد)‪ ١٠‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮزﻳ ﺪ)‪١٨‬‬
‫ﻣﺤﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﺳﺎج‪ ،‬اﺑﻮﺳﺎﺳﺎن‪ ،‬اﺑﻮﺳﺎﻟﻢ)‪ ۶‬ﻣﺤﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﺳﺒﺎ‪ ،‬اﺑﻮﺳ ﻴﺎﻋﻴﻪ‪ ،‬اﺑﻮﺳ ﻴﺮﻩ)‪٢‬‬
‫ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟ ﺴﺤﻤﺎء‪ ،‬اﺑﻮاﻟ ﺴﺮي)‪ ٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﺳ ﺮﻳﺮﻩ‪ ،‬اﺑﻮاﻟ ﺴﻌﺎدات‪،‬‬
‫اﺑﻮﺳ ﻌﺪ)‪ ٢٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﺳ ﻌﺪﻩ‪ ،‬اﺑﻮﺳ ﻌﻴﺪ)‪ ٧۶‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟ ﺴﻔﺮ‪ ،‬اﺑﻮﺳ ﻔﻴﺎن)‪٢٣‬‬
‫ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟ ﺴﻘﺮ‪ ،‬اﺑﻮاﻟ ﺴﻘﻴﺮ‪ ،‬اﺑﻮاﻟ ﺴﻜﻦ)‪ ۴‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﺳ ﻜﻴﻦ)‪ ٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪،‬‬
‫اﺑﻮﺳ ﻜﻴﻨﻪ)‪ ٣‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﺳ ﻼم)‪ ٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﺳ ﻼﻣﻪ)‪ ٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﺳ ﻠﻤﻪ)‪٢٩‬‬
‫ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﺳ ﻠﻤﻲ)‪ ٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟ ﺴﻠﻴﻞ)‪ ٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﺳ ﻠﻴﻢ)‪ ٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪،‬‬
‫اﺑﻮﺳ ﻠﻴﻤﺎن)‪ ٣٧‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟ ﺴﻤﺢ‪ ،‬اﺑﻮاﻟ ﺴﻤﻴﺮ‪ ،‬اﺑﻮاﻟ ﺴﻤﻴﻂ‪ ،‬اﺑﻮﺳ ﻨﺎن)‪ ۵‬ﻣﺤ ﺪث(‪،‬‬
‫اﺑﻮاﻟ ﺴﻮاد‪ ،‬اﺑﻮﺳ ﻮادﻩ‪ ،‬اﺑﻮاﻟ ﺴﻮار‪ ،‬اﺑﻮاﻟ ﺴﻮداء‪ ،‬اﺑﻮﺳ ﻮﻳﺪﺑﻦ ﻏﻔﻠ ﻪ‪ ،‬اﺑﻮﺳ ﻮﻳﻪ)‪٢‬‬
‫ﻣﺤﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﺳﻬﻞ)‪ ٢٢‬ﻣﺤﺪث(‪،‬اﺑﻮﺳﻬﻴﻞ‪ ،‬اﺑﻮﺳ ﻴﺎر‪ ،‬اﺑﻮﺳ ﻴﻒ‪ ،‬اﺑﻮﺷ ﺒﺮﻣﻪ‪ ،‬اﺑﻮﺷ ﺒﻞ‪،‬‬
‫اﺑﻮﺷ ﺒﻴﻞ‪ ،‬اﺑﻮﺷ ﺠﺎع‪ ،‬اﺑﻮﺷ ﺠﺮﻩ)‪ ٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﺷ ﺪاد‪ ،‬اﺑﻮﺷ ﺮﺟﻠﻴﻞ)‪ ٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪،‬‬
‫اﺑﻮﺷ ﺮﻗﯽ‪ ،‬اﺑﻮﺷ ﺮﻳﺢ)‪ ٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﺷ ﺮﻳﻚ‪ ،‬اﺑﻮﺷ ﻌﺒﻪ)‪ ۴‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟ ﺸﻌﺜﺎء)‪٧‬‬
‫ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﺷ ﻌﻴﺐ)‪ ۶‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﺷ ﻘﻴﻖ)‪ ٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﺷ ﻤﺎل‪ ،‬اﺑﻮﺷ ﻬﺎب)‪۶‬‬
‫ﻣﺤﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﺷﻴﺒﺎن)‪ ٢‬ﻣﺤﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﺷﻴﺒﻪ)‪ ٩‬ﻣﺤﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﺷﻴﺦ)‪ ۴‬ﻣﺤﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﺷ ﻴﻄﻢ‪،‬‬
‫اﺑﻮﺻﺎﻟﺢ)‪ ١٩‬ﻣﺤﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟﺼﺒﺎح)‪ ٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﺻ ﺨﺮ)‪ ٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﺻ ﺨﺮﻩ‪،‬‬
‫اﺑﻮﺻﺪﻗﻪ)‪ ٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟ ﺼﺪﻳﻖ)‪ ٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﺻ ﻌﺪﻩ‪ ،‬اﺑﻮﺻ ﻔﻮان)‪ ۶‬ﻣﺤ ﺪث(‪،‬‬
‫اﺑﻮﺻ ﻐﻴﺮﻩ‪ ،‬اﺑﻮاﻟ ﺼﻠﺖ)‪ ۵‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟ ﺼﻬﺒﺎء‪ ،‬اﺑﻮاﻟ ﺼﻴﺪاء‪ ،‬اﺑﻮﺿ ﺮﻏﺎم‪،‬‬
‫اﺑﻮاﻟ ﻀﺮﻳﺲ‪ ،‬اﺑﻮﺿ ﻤﺮﻩ)‪ ٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﺿ ﻤﻨﯽ‪ ،‬اﺑﻮﻃﺎﻟ ﺐ‪ ،‬اﺑﻮﻃ ﺎﻟﻮت‪،‬‬
‫اﺑﻮﻃ ﺎهﺮ)‪٣‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻃﺮﻓ ﻪ‪ ،‬اﺑﻮﻃﻌﻤ ﻪ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻄﻔﻴ ﻞ‪ ،‬اﺑﻮﻃﻠﺤ ﻪ)‪ ١١‬ﻣﺤ ﺪث(‪،‬‬
‫اﺑﻮﻃﻮاﻟ ﻪ‪ ،‬اﺑﻮﻋﺎﻧ ﺪ)‪ ٣‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻋﺎﻧ ﺸﻪ)‪ ۴‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻋﺎﺻ ﻢ)‪ ٢۵‬ﻣﺤ ﺪث(‪،‬‬
‫اﺑﻮاﻟﻌﺎﻟﻴ ﻪ)‪٣‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻋ ﺎﻣﺮ)‪ ٨‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻋﺒ ﺎد‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻌﺒ ﺎس)‪ ١‬ﻣﺤ ﺪث(‪،‬‬

‫‪٨٢‬‬
‫اﺑﻮﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﻴ ﺪ‪ ،‬اﺑ ﻮرب ﻋﺒ ﺪاﻟﻌﺰﻩ‪ ،‬اﺑﻮﻋﺒ ﺪرب اﻟﻮﺿ ﻮء‪ ،‬اﺑﻮﻋﺒ ﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ)‪٢۶‬‬
‫ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻋﺒﺪاﻻﺳ ﻼم)‪ ٣‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻋﺒﺪاﻟ ﺼﻤﺪ)‪ ٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻋﺒ ﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ)‪٢‬‬
‫ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻋﺒﺪاﻟﻘ ﺪوس‪ ،‬اﺑﻮﻋﺒ ﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ)‪ ٣‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻋﺒ ﺪاﷲ)‪ ١٣٧‬ﻣﺤ ﺪث(‪،‬‬
‫اﺑﻮﻋﺒ ﺪاﻟﻤﻠﻚ)‪٩‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻋﺒﺪاﻟﻮاﺣ ﺪ‪ ،‬اﺑﻮﻋﺒﻴ ﺪ)‪ ٨‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻋﺒﻴ ﺪاﷲ‪،‬‬
‫اﺑﻮﻋﺒﻴ ﺪﻩ)‪ ١۴‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻋﺘ ﺎب)‪ ٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻋﺘﺒ ﻪ)‪ ۴٧‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻋﺘﻴ ﻖ)‪٢‬‬
‫ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻋﺜﻤ ﺎن)‪ ۴٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻌﺠﻔ ﺎء‪ ،‬اﺑﻮﻋﺠﻴﻨ ﻪ‪ ،‬اﺑﻮﻋ ﺪﻳﺲ )‪ ٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪،‬‬
‫اﺑﻮﻋ ﺪي)‪ ۴‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻋﺬﺑ ﻪ‪ ،‬اﺑﻮﻋﺮاﺑ ﻪ‪ ،‬اﺑﻮﻋﺮوﺑ ﻪ)‪ ٣‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻌﺮﻳ ﺎن)‪٣‬‬
‫ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑ ﻮﻋﺰﻩ‪ ،‬اﺑﻮﻋ ﺼﺎم)‪ ۵‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻋ ﺼﻤﻪ)‪ ٣‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻋﻄ ﺎ)‪٣‬‬
‫ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻋﻄ ﺎرد‪ ،‬اﺑﻮﻋﻄ ﺎف‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻌﻄ ﻮف‪ ،‬اﺑﻮﻋﻄﻴ ﻪ)‪ ٣‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻋﻔ ﺎن‪،‬‬
‫اﺑ ﻮﻋﻔﺮاء‪ ،‬اﺑﻮﻋﻘ ﺎب‪ ،‬اﺑﻮﻋﻘ ﺎل‪ ،‬اﺑ ﻮﻋﻘﺮب‪ ،‬اﺑﻮﻋﻘﻴ ﻞ)‪ ١٠‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻋﻜﺎﺷ ﻪ‪،‬‬
‫اﺑﻮﻋﻜﺮﻣﻪ‪ ،‬اﺑ ﻮاﻟﻌﻼء)‪ ٢۶‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻋﻼﻗ ﻪ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻌﻼﻧﻴ ﻪ‪ ،‬اﺑﻮﻋﻠﻘﻤ ﻪ)‪ ۴‬ﻣﺤ ﺪث(‪،‬‬
‫اﺑ ﻮﻋﻠﻲ)‪ ۴١‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻋﻤ ﺎر)‪ ١٠‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻋﻤ ﺎرﻩ)‪ ۵‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻌﻤ ﺎﻗﺮ‪،‬‬
‫اﺑ ﻮﻋﻤﺮ)‪٣٣‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑ ﻮﻋﻤﺮان)‪ ۴‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑ ﻮﻋﻤﺮو)‪ ۵٨‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑ ﻮﻋﻤﺮﻩ‪،‬‬
‫اﺑ ﻮﻋﻤﻴﺮ)‪ ۴‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑ ﻮﻋﻤﻴﺮﻩ‪ ،‬اﺑﻮﻋﻨ ﺎن‪ ،‬اﺑ ﻮاﻟﻌﻨﺒﺮ‪ ،‬اﺑ ﻮاﻟﻌﻨﺒﺲ)‪۶‬ﻣﺤ ﺪث(‪،‬‬
‫اﺑﻮاﻟﻌ ﻮام)‪ ٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻋﻮاﻧ ﻪ)‪ ٣‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻋﻮﺳ ﺠﻪ‪ ،‬اﺑﻮﻋ ﻮف‪ ،‬اﺑﻮﻋ ﻮن)‪٩‬‬
‫ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻋﻴ ﺎض‪ ،‬اﺑ ﻮاﻟﻌﻴﺰار‪ ،‬اﺑﻮﻋﻴ ﺴﻲ)‪ ٩‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻌﻴﻨ ﺎء‪ ،‬اﺑﻮﻋﻴﻨﻴ ﻪ‪،‬‬
‫اﺑﻮﻏﺎﻟ ﺐ)‪ ٣‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻏ ﺎﻧﻢ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻐ ﺪﻳﺮ‪ ،‬اﺑ ﻮﻏﺮارﻩ‪ ،‬اﺑﻮﻏﺮﻗ ﺪ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻐﺮﻳ ﻒ‬
‫)‪٢‬ﻣﺤﺪث(‪،‬اﺑﻮﻏﺴﺎن)‪ ١٢‬ﻣﺤﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻐﺼﻦ‪ ،‬اﺑﻮﻏﻄﻴ ﻒ)‪ ٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻏﻔ ﺎر)‪٢‬‬
‫ﻣﺤﺪث( اﺑﻮﻏﻼب‪ ،‬اﺑﻮﻏﻨﻴﻢ)‪ ٢‬ﻣﺤﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻐﻮث‪ ،‬اﺑﻮﻏﻴﺎث)‪ ٢‬ﻣﺤﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻐﻴﺚ‪،‬‬
‫اﺑﻮﻓﺎﺧﺘ ﻪ‪ ،‬اﺑﻮﻓﺎﻃﻤ ﻪ‪ ،‬اﺑﻮﻓ ﺪﻳﻚ‪ ،‬اﺑ ﻮاﻟﻔﺮات‪ ،‬اﺑ ﻮﻓﺮاس‪ ،‬اﺑ ﻮاﻟﻔﺮج‪ ،‬اﺑ ﻮﻓﺮوﻩ)‪۴‬‬
‫ﻣﺤﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻓﺰارﻩ‪ ،‬اﺑﻮﻓﻀﺎﻟﻪ)‪ ٢‬ﻣﺤﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ)‪ ١٠٠‬ﻣﺤﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳ ﻢ)‪١٧‬‬
‫ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻗﺒﻴ ﺼﻪ‪ ،‬اﺑﻮﻗﺒﻴ ﻞ‪ ،‬اﺑﻮﻗﺘ ﺎدﻩ)‪ ٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻗﺘ ﺎن‪ ،‬اﺑﻮﻗﺘﻴﺒ ﻪ‪ ،‬اﺑﻮﻗﺘﻴﻠ ﻪ)‪٢‬‬
‫ﻣﺤﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻗﺪاﻣﻪ)‪ ۶‬ﻣﺤﺪث(‪ ،‬اﺑ ﻮﻗﺮﻩ)‪ ۵‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑ ﻮﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬اﺑﻮﻗﻄﻴﻔ ﻪ‪ ،‬اﺑﻮﻗﻼﺑ ﻪ‪،‬‬
‫اﺑﻮاﻟﻘ ﺼﺎص‪ ،‬اﺑﻮﻗﻤﺎﻣ ﻪ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻘﻤ ﻮس‪ ،‬اﺑﻮﻗﻨ ﺎن‪ ،‬اﺑ ﻮﻗﻴﺲ)‪ ۵‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻗﻴﻠ ﻪ‪،‬‬
‫اﺑﻮآﺎﻣﻞ)‪ ۵‬ﻣﺤﺪث(‪ ،‬اﺑﻮآﺒﺎش)‪ ٣‬ﻣﺤﺪث(‪ ،‬اﺑﻮآﺒﺸﻪ‪ ،‬اﺑﻮآﺜﻴﺮ)‪ ٧‬ﻣﺤﺪث(‪ ،‬اﺑﻮآﺪﻳﻨﻪ‪،‬‬
‫اﺑ ﻮآﺮدوس‪ ،‬اﺑ ﻮآﺮز‪ ،‬اﺑﻮآﺮﻳﻤ ﻪ‪ ،‬اﺑﻮآﻌ ﺐ)‪ ۴‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑ ﻮآﻠﺜﻢ‪ ،‬اﺑﻮآﻠﺜ ﻮم)‪٢‬‬
‫ﻣﺤﺪث(‪ ،‬اﺑﻮآﻨﺎﻧﻪ)‪ ٣‬ﻣﺤﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻜﻨﻮد)‪ ٣‬ﻣﺤﺪث(‪ ،‬اﺑﻮآﻴﺮان‪ ،‬اﺑﻮﻟﺒﺎﺑﻪ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﺒﻴﺪ)‪٣‬‬
‫ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻟﻘﻤ ﺎن‪ ،‬اﺑﻮﻟﻮﻟ ﻮﻩ)‪ ٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻟﻴ ﺚ‪ ،‬اﺑ ﻮﻟﻴﻠﯽ‪ ،‬اﺑﻮﻟﻴﻨ ﻪ)‪ ٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪،‬‬

‫‪٨٣‬‬
‫اﺑﻮﻣﺎﺟ ﺪ‪ ،‬اﺑﻮﻣ ﺎﻏﺮ‪ ،‬اﺑﻮﻣﺎﻟ ﻚ)‪٣٠‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻤﺘﻮآ ﻞ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻤﺘﻴ ﺪ‪ ،‬اﺑ ﻮاﻟﻤﺜﻨﻲ)‪١٠‬‬
‫ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻣﺠﺎﻟ ﺪ‪ ،‬اﺑﻮﻣﺠﺎه ﺪ)‪ ٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻣﺠ ﺸﺮ‪ ،‬اﺑﻮﻣﺤ ﺎرش‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻤﺤﺎﺳ ﻦ‪،‬‬
‫اﺑ ﻮﻣﺤﺮز)‪ ٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻣﺤ ﻞ‪ ،‬اﺑ ﻮﻣﺤﻠﻢ‪ ،‬اﺑﻮﻣﺤﻤ ﺪ)‪ ١٢٨‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻣﺨ ﺎرق)‪٢‬‬
‫ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻤﺨﺘ ﺎر)‪ ۵‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑ ﻮﻣﺨﺮاق‪ ،‬اﺑ ﻮﻣﺨﺰوم‪ ،‬اﺑﻮﻣﺨﻠ ﺪ)‪ ۵‬ﻣﺤ ﺪث(‪،‬‬
‫اﺑ ﻮﻣﺨﻴﺲ‪ ،‬اﺑﻮﻣ ﺪرك‪ ،‬اﺑﻮﻣﺪرآ ﻪ‪ ،‬اﺑﻮﻣﺪﻟ ﻪ‪ ،‬اﺑﻮﻣﺪﻳﻨ ﻪ‪ ،‬اﺑ ﻮﻣﺮار‪ ،‬اﺑ ﻮﻣﺮارﻩ‪،‬‬
‫اﺑﻮﻣﺮاﻧ ﻪ‪ ،‬اﺑﻮﻣﺮﺣ ﻮم)‪ ۴‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑ ﻮﻣﺮزوق)‪ ٣‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑ ﻮﻣﺮوان)‪ ٨‬ﻣﺤ ﺪث(‪،‬‬
‫اﺑ ﻮﻣﺮﻩ)‪٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑ ﻮﻣﺮﯼ‪ ،‬اﺑ ﻮﻣﺮﻳﻢ)‪ ٧‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻤ ﺴﺎﻓﺮ‪ ،‬اﺑﻮﻣ ﺴﻌﺪﻩ)‪٣‬‬
‫ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻣ ﺴﻌﻮد)‪ ۴٨‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻣ ﺴﻜﻴﻦ)‪ ٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻣ ﺴﻠﻢ)‪ ٨‬ﻣﺤ ﺪث(‪،‬‬
‫اﺑﻮﻣﺴﻠﻤﻪ)‪ ٣‬ﻣﺤﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻣ ﺴﻤﺮ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻤ ﺸﺎء‪ ،‬اﺑﻮﻣ ﺼﺮف‪ ،‬اﺑﻮﻣ ﺼﻌﺐ)‪ ۵‬ﻣﺤ ﺪث(‪،‬‬
‫اﺑﻮﻣ ﻀﺮ)‪ ۵‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑ ﻮﻣﻄﺮ‪ ،‬اﺑ ﻮﻣﻄﺮف)‪ ٣‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻣﻄﻴ ﻊ)‪ ٣‬ﻣﺤ ﺪث(‪،‬‬
‫اﺑﻮﻣﻌﺎذ)‪ ١٨‬ﻣﺤﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻣﻌﺎرك‪ ،‬اﺑﻮﻣﻌﺎوﻳﻪ)‪ ١٨‬ﻣﺤﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ‪ ،‬اﺑ ﻮاﻟﻤﻌﺘﻤﺮ)‪۴‬‬
‫ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑ ﻮﻣﻌﺮوف‪ ،‬اﺑ ﻮﻣﻌﺰل)‪ ٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻣﻌ ﺸﺮ)‪ ٣‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑ ﻮاﻟﻤﻌﻠﻲ)‪٧‬‬
‫ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑ ﻮﻣﻌﻤﺮ)‪ ٨‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑ ﻮﻣﻌﻦ)‪ ۵‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑ ﻮاﻟﻤﻐﻠﺲ)‪ ٣‬ﻣﺤ ﺪث(‪،‬‬
‫اﺑ ﻮﻣﻐﻴﺮﻩ)‪ ١٩‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑ ﻮﻣﻔﺮح‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻤﻔ ﻀﻞ)‪ ٣‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻣﻘﺎﺗ ﻞ‪ ،‬اﺑﻮﻣﻘ ﺪام‪،‬‬
‫اﺑﻮاﻟﻤﻘ ﺪام)‪ ۶‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑ ﻮﻣﻘﺮن‪ ،‬اﺑ ﻮﻣﻜﺮم‪ ،‬اﺑ ﻮاﻟﻤﻠﻴﺢ)‪٣‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻤﻨ ﺎزل‪،‬‬
‫اﺑﻮﻣﻨﺎزل‪ ،‬اﺑﻮﻣﻨﺒﻮذ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻤﻨﺒ ﻪ)‪ ٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻤﻨ ﺬر)‪ ١٠‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻣﻨ ﺼﻮر)‪٧‬‬
‫ﻣﺤﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻣﻨﻘﺬ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻤﻨﻬ ﺎل)‪ ٧‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻣﻨﻴ ﺐ)‪ ٣‬ﻣﺤ ﺪث(‪،‬اﺑ ﻮﻣﻨﻴﺮ‪ ،‬اﺑﻮﻣﻨﻴ ﻊ‪،‬‬
‫اﺑ ﻮﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬اﺑﻮﻣ ﻮدود)‪ ٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻣ ﻮرع)‪ ٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻣﻮﺳ ﻲ)‪ ١١‬ﻣﺤ ﺪث(‪،‬‬
‫اﺑﻮﻣﻮﻣﻞ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻤﻬﺎﺟﺮ)‪ ٣‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻤﻬﻠ ﺐ)‪ ۶‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻤﻬﻨ ﺎ‪ ،‬اﺑﻮﻣﻴ ﺴﺮﻩ)‪٢‬‬
‫ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻣﻴﻤ ﻮن‪ ،‬اﺑﻮﻣﻴﻤﻮﻧ ﻪ‪ ،‬اﺑﻮﻧ ﺎﻓﻊ)‪ ٣‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻨﺒ ﺎح‪ ،‬اﺑ ﻮﻧﺠﻴﺢ)‪٢‬‬
‫ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻧ ﺼﺮ)‪ ١٧‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻨ ﻀﺮ)‪ ٢٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻧ ﻀﺮﻩ)‪ ٣‬ﻣﺤ ﺪث(‪،‬‬
‫اﺑﻮﻓ ﻀﻠﻪ‪ ،‬اﺑﻮﻧﻌﺎﻣ ﻪ)‪ ۵‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑ ﻮﻧﻤﻴﺮ‪ ،‬اﺑﻮﻧ ﻮح)‪ ٣‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻧ ﻮش‪،‬‬
‫اﺑﻮﻧﻮﻓ ﻮل)‪ ٣‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻧﻬ ﺸﻞ)‪ ٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻧﻬﻴ ﻚ)‪ ٣‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑ ﻮاﻟﻨﻴﺮ‪،‬‬
‫اﺑﻮاﻟﻨﻴ ﻞ‪ ،‬اﺑﻮراﺋ ﻞ)‪ ٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟ ﻮازع)‪ ۴‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮواﺻ ﻞ)‪ ۴‬ﻣﺤ ﺪث(‪،‬‬
‫اﺑﻮواﻗ ﺪ)‪ ۵‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑ ﻮوﺑﺮﻩ‪ ،‬اﺑﻮاﻟ ﻮداك‪ ،‬اﺑﻮاﻟ ﻮرد‪ ،‬اﺑ ﻮوردان‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻮرﻗ ﺎء)‪٢‬‬
‫ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻮﺿ ﺎح‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻮﺿ ﻲ)‪ ٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻮﺿ ﻴﻦ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﺮﻗ ﺎص‪،‬‬
‫اﺑﻮوآﻴ ﻊ)‪ ٣‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻮﻟﻴ ﺪ)‪ ٢٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮوﻧﻘ ﻪ‪ ،‬اﺑﻮوه ﺐ)‪ ١٠‬ﻣﺤ ﺪث(‪،‬‬
‫اﺑﻮوهﺒ ﻪ‪ ،‬اﺑﻮه ﺎرون)‪ ٨‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮهﺎﺷ ﻢ)‪ ١۵‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮه ﺎﻧﻲ)‪ ٧‬ﻣﺤ ﺪث(‪،‬‬

‫‪٨٤‬‬
‫اﺑ ﻮهﺒﻴﺮﻩ)‪ ٣‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻬ ﺪاج‪ ،‬اﺑﻮهﺪﺑ ﻪ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻬ ﺬﻳﻞ)‪ ۵‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑ ﻮهﺰﻳﺮﻩ)‪٣‬‬
‫ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑ ﻮهﺰار‪ ،‬اﺑ ﻮهﺰان)‪ ٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻬﺰه ﺎز‪ ،‬اﺑﻮه ﺸﺎم)‪ ١٧‬ﻣﺤ ﺪث(‪،‬‬
‫اﺑ ﻮهﻼل)‪ ١٠‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮهﻤ ﺎم)‪ ٩‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮهﻨ ﺪ)‪ ۴‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮهﻨﻴ ﺪﻩ)‪۴‬‬
‫ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮهﻴ ﺎج‪ ،‬اﺑ ﻮاﻟﻴﺜﻢ)‪ ٢۵‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑ ﻮﻳﺤﻴﻲ)‪ ۴٧‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻳﺰﻳ ﺪ)‪٣۴‬‬
‫ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻳ ﺴﺎر‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻴ ﺴﻊ)‪ ۴‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻴ ﺴﻴﺮ)‪ ٢‬ﻣﺤ ﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻳﻌﻔ ﻮر‪،‬‬
‫اﺑﻮﻳﻌﻘﻮب)‪ ١٣‬ﻣﺤﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻳﻌﻠﻲ)‪ ۶‬ﻣﺤﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻴﻘﻈﺎن)‪ ٣‬ﻣﺤﺪث(‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻴﻤﺴﺎن)‪٨‬‬
‫ﻣﺤﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻳﻮﺳﻒ)‪ ١۴‬ﻣﺤﺪث(‪ ،‬اﺑﻮﻳﻮﻧﺲ)‪ ١١‬ﻣﺤﺪث(‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻣﺤﺪﺛﻴﻦ ﺑﺰرﮔﻮار‪ ،‬اﻳﻦ اﻗﻴﺎﻧﻮساﻟﻌﻠﻮمهﺎ و ﺑﺤﺮاﻟﻌﻠﻮمهﺎ آ ﻪ ﻣﺜ ﻞ "ﻣ ﻮر‬

‫و ﻣﻠﺦ" ﺑﻪ ﻣﻴﺪان دﻳﻦ هﺠﻮم ﺁوردﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﭼﻴ ﺰ ﺗ ﺎزﻩاﯼ داﺷ ﺘﻨﺪ آ ﻪ ﺑ ﺮ رواﻳ ﺎت‬
‫ﻣﺤ ﺪﺛﺎن ﻗﺒﻠ ﯽ ﺑﻴﻔﺰاﻳﻨ ﺪ؟ در آﻮﺗ ﺎﻩ ﻣ ﺪﺗﯽ ﭘ ﺲ از درﮔﺬﺷ ﺖ ﭘﻴ ﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬هﻤ ﻪ رواﻳ ﺎت‬
‫"ﺻ ﺤﺎﺑﻪ" ﺷ ﻨﻴﺪﻩ ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد‪ ،‬و ﺑﻌ ﺪ ه ﻢ ﺁن ﺻ ﺤﺎﺑﻪ ﻣ ﺮدﻩ ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ .‬ﺟ ﺴﺖ و ﺟﻮه ﺎﯼ‬
‫ﻓ ﺮاوان و ﻏﺎﻟﺒ ﺎ ﻋﻮاﻣﻔﺮﻳﺒﺎﻧ ﻪ ﻧﻴ ﺰ ﺗﻮﺳ ﻂ ﻋ ﺪﻩاﯼ از ﻣﺤ ﺪﺛﺎن ﺑﻌ ﺪﯼ‪ ،‬ﺑ ﺼﻮرت‬
‫"رﺣﻠﻪ"هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﺳﺮزﻣﻴﻨﻬﺎﯼ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﭘﻴﺪا آﺮدن ﻣﻨ ﺎﺑﻊ اﺣﺘﻤ ﺎﻟﯽ‬
‫دﺳﺖ ﻧﺨﻮردﻩاﯼ از ﺣ ﺪﻳﺜﻬﺎﯼ ﻧﺎﺷ ﻨﻴﺪﻩ‪ ،‬اﻧﺠ ﺎم ﮔﺮﻓﺘ ﻪ ﺑ ﻮد‪ .‬در اﻳﻨ ﺼﻮرت ﺁن آ ﺴﯽ‬
‫آﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺨﺎﻃﺮ "ﻣﺤ ﺪث" ﺷ ﺪن دﺳ ﺖ ﺑ ﻪ ﺗ ﺎﻟﻴﻒ آﺘ ﺎب ﺗ ﺎزﻩاﯼ در ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣ ﯽزﻧ ﺪ‪،‬‬
‫ﻏﻴﺮ از ﺟﻌﻞ ﺣﺪﻳﺜﻬﺎﯼ ﺗﺎزﻩ "ﻧﺎﺷﻨﻴﺪﻩ" و "دﺳﺖ اول" ﭼﻪ راه ﯽ در اﺧﺘﻴ ﺎر داﺷ ﺖ‬
‫ﺗ ﺎ اﺛ ﺮش ﻣ ﻮرد ﺗﻮﺟ ﻪ ﻗﺮارﮔﻴ ﺮد؟ و ﭼ ﻪ ﻣ ﯽﺗﻮاﻧ ﺴﺖ ﺑﻜﻨ ﺪ اﮔ ﺮ ﻧﻤ ﯽﺧﻮاﺳ ﺖ‬
‫"ﺣﺪﻳﺚﺳﺎز" و ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ "ﺣﺪﻳﺚﮔﻮ" ﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫ﺧﻮد ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬از هﻤﺎن ﺁﻏﺎز آﺎ ِر ﺳﻮداﮔﺮﯼ اﻳ ﻦ دﻳ ﻦﻓﺮوﺷ ﺎن و ﺑ ﺎزارﮔﺮﻣﯽ‬
‫دآﺎﻧﺪاران ﺑﺎزار رﻳﺎ را ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﯽ آﺮدﻩ و ﭘﻴﺮوان ﺧ ﻮﻳﺶ را از ﺁن ﺑ ﺮ ﺣ ﺬر داﺷ ﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪"-‬هﻤﺎﻧ ﺎ اﺣ ﺎدﻳﺜﯽ آ ﻪ در دﺳ ﺘﺮس ﻣ ﺮدم اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺣ ﻖ و ﺑﺎﻃ ﻞ و راﺳ ﺖ و‬
‫دروغ و ﻧﺎﺳﺦ و ﻣﻨﺴﻮخ و ﻣﺤﻔﻮظ و ﻣﻮهﻮم اﺳ ﺖ و ﺑﺘﺤﻘﻴ ﻖ آ ﻪ در زﻣ ﺎن رﺳ ﻮل‬
‫ﺧﺪا ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺁن ﺣﻀﺮت از اﻳﻦ ﺑﺎﺑﺖ دروﻏﻬﺎ ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺁﻧﻜﻪ رﺳﻮل اآ ﺮم ﺑ ﻪ ﺧﻄﺒ ﻪ‬
‫اﻳﺴﺘﺎد و ﻓﺮﻣ ﻮد ه ﺮ آ ﻪ از روﯼ ﻋﻤ ﺪ ﺑ ﺮ ﻣ ﻦ دروغ ﺑﻨ ﺪد ﺧ ﻮد را در ﺁﺗ ﺶ دوزخ‬
‫ﮔﺬارد‪) ".‬ﻧﻬﺞاﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﺧﻄﺒﻪ ‪(٢٠١‬‬

‫‪٨٥‬‬
‫‪"-‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﺟ ﺰ ﻗ ﺮﺁن ﭼﻴ ﺰﯼ از ﻣ ﻦ ﻧﻘ ﻞ ﻧﻜﻨﻴ ﺪ و اﮔ ﺮ آ ﺴﯽ ﺑﺠ ﺰ‬
‫ﻗ ﺮﺁن ﭼﻴ ﺰﯼ از ﻣ ﻦ ﺿ ﺒﻂ آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ ﺁﻧ ﺮا ﻣﺤ ﻮ آﻨ ﺪ"‪) .‬اﻣ ﺎم ﻣ ﺴﻠﻢ ﺑ ﻦ ﺣﺠ ﺎج‬
‫ﻧﻴﺸﺎﺑﻮرﯼ‪ ،‬در آﺘﺎب "ﺻﺤﻴﺢ" ﻧﻘﻞ از اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ ﺧﺬرﯼ ﺻﺤﺎﺑﯽ ﻣﺤﻤﺪ(‪.‬‬
‫‪"-‬ﻣﺤﻤ ﺪ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ‪ :‬ﭘ ﺲ از ﻣ ﻦ ﭼﻴ ﺰﯼ از ﻣ ﻦ‬
‫ﻧﻨﻮﻳﺴﻴﺪ‪ ،‬و هﺮ آﺲ آﻪ ﺟﺰ ﻗﺮﺁن ﭼﻴﺰﯼ از ﻣﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺁﻧﺮا ﻣﺤﻮ آﻨ ﺪ‪) ".‬ﺷ ﻴﺦ‬
‫ﺻﺪوق اﺑﻦ ﺑﺎﺑﻮﻳﻪ‪ ،‬در ﺧﺼﺎل(‬
‫‪"-‬رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﭘ ﺲ از ﻣ ﻦ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ دﻳﮕ ﺮ‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺴﻴﺎر از ﻣﻦ ﻧﻘﻞ ﺧﻮاهﻨﺪ آﺮد‪ .‬ﭘﺲ هﺮ ﭼ ﻪ را آ ﻪ از ﻣ ﻦ ﺑ ﻪ ﺷ ﻤﺎ‬
‫رﺳ ﻴﺪ ﺑ ﺮ آﺘ ﺎب ﺧ ﺪا ﻋﺮﺿ ﻪ دارﻳ ﺪ‪ ،‬اﮔ ﺮ ﻣﻮاﻓ ﻖ ﺁن ﺑ ﻮد ﻣ ﻦ ﮔﻔﺘ ﻪام‪ ،‬اﮔ ﺮ ﺑ ﺎ ﺁن‬
‫ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﺒﻮد ﺑﺪاﻧﻴﺪ آﻪ ﻣﻦ ﻧﮕﻔﺘﻪام‪) ".‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪ ،‬در ﻃﺒﻘﺎت اﻟﻜﺒﻴﺮ(‬
‫‪"-‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ از ﭘﺪر ﺧﻮد ﻧﻘﻞ ﻣﯽآﻨﺪ آﻪ ﺑ ﻪ او ﮔﻔ ﺘﻢ‪ :‬ﭼ ﺮا ﺗ ﻮ ﻧﻴ ﺰ آ ﻪ‬
‫از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺑﻮدﻩ اﯼ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﻓﻼن و ﻓﻼن ﺣ ﺪﻳﺚ از او ﻧﮕ ﻮﻳﻲ؟ ﺟ ﻮاب داد‪ :‬آ ﻪ‬
‫ﻣﻦ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺼﺤﺒﺖ وﯼ ﺑﻮدم‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﻨﻴﺪم آﻪ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬هﺮ آ ﺲ ﺑ ﺮ ﻣ ﻦ دروغ ﺑﻨ ﺪد‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺟﻬﻨﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و از اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ رواﻳﺖ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﮔﻔﺘ ﻪ ﺑ ﻮد‪ :‬اﻳ ﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ آ ﻪ‬
‫هﺮ آﻪ ﺑﺮ ﻣﻦ دروغ ﺑﻨﺪد ﺟﻬﻨﻤﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ ﺁن اﺳﺖ آﻪ ﺷﻤﺎ را از ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺣ ﺪﻳﺚ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﮔﻮﻳﻢ‪) ".‬اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺨﺎرﯼ در "ﺻﺤﻴﺢ"(‬
‫‪ "-‬ﺳﺎﻳﺐ ﺑﻦ زﻳﺪ ﮔﻮﻳﺪ ﺑﺎ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ رﻓ ﺘﻢ و ﻧ ﺸﻨﻴﺪم آ ﻪ‬
‫از ﭘﻴﻤﺒﺮ ﺣﺘﯽ ﻳﻚ ﺣﺪﻳﺚ ﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﺷﻌﺒﯽ ﮔﻮﻳﺪ آﻪ ﺳﺎﻟﯽ ﺗﻤﺎم ﺑﺎ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑ ﻦ ﻋﻤ ﺮ‬
‫رﻓﺖ و ﺁﻣﺪ داﺷﺘﻢ و ﻧﺸﻨﻴﺪم ﭼﻴﺰﯼ از ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻧﻘﻞ آﻨﺪ‪) .‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﺪ‪ ،‬در " ﺳﻨﻦ"(‬
‫‪"-‬از ﻋﺒﺪاﻟﻮارث ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ‪ :‬وارد ﻣﻜﻪ ﺷﺪم و اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ‬
‫را ﺁﻧﺠﺎ دﻳﺪم‪ .‬ﭘﺮﺳﻴﺪم در ﺑﻴﻊ ﺷﺮﻃﯽ ﭼﻪ ﻋﻘﻴﺪﻩ دارﯼ آﻪ ﻣ ﺜﻼ ﺷﺨ ﺼﯽ ﻣﺘ ﺎع ﺧ ﻮد‬
‫را ﺑﺸﺮط ﻣﯽﻓﺮوﺷﺪ؟ ﭘﺎﺳﺦ داد‪ .‬هﻢ ﺑﻴﻊ ﺑﺎﻃ ﻞ و ه ﻢ ﺷ ﺮط ﺑﺎﻃ ﻞ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺳ ﭙﺲ ﻧ ﺰد‬
‫اﺑﻦ اﺑﯽ ﻟﻴﻠﯽ رﻓﺘﻢ و هﻤﺎن ﻣﺴﺌﻠﻪ را از او ﭘﺮﺳﻴﺪم‪ .‬او ﺟﻮاب داد ﺑﻴﻊ واﻗ ﻊ و ﺟ ﺎﻳﺰ‬
‫اﺳﺖ و ﺷﺮط ﺑﺎﻃﻞ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻧﺰد اﺑﻦ ﺑﺸﺮﻣﻪ رﻓ ﺘﻢ و هﻤ ﺎن ﻣﻮﺿ ﻮع را ﻣﻄ ﺮح آ ﺮدم‪.‬‬
‫او ﮔﻔﺖ هﻢ ﺑﻴﻊ ﺟﺎﻳﺰ و هﻢ ﺷﺮط ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ‪ ،‬و هﺮ ﻳﻚ از ﺁﻧﻬﺎ ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را ﻣ ﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪهﺎﯼ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪) ".‬اﺣﻤﺪ ﺑﻦ اﻟﻤﺼﺮﯼ در ﺿﺤﯽ اﻻﺳﻼم(‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد هﻤﻪ اﻳﻦ اﺣﻜﺎم ﺻﺮﻳﺢ و روﺷﻦ‪ ،‬ﻇﺎهﺮا "ﺑﻴﻀﻪ داران اﺳ ﻼم" از‬
‫ﺁﻏﺎز ﺗﺮﺟﻴﺢ دادﻧﺪ ﺑﺠﺎﯼ ﭘﻴﺮوﯼ از اواﻣﺮﯼ آﻪ ﻃﺒﻌﺎ ﺑﺎب روﻧﻖ دآﺎن ﻧﺒﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪،‬‬

‫‪٨٦‬‬
‫از ﺣﺪﻳﺚهﺎﯼ "ﻣﻮﺛﻖ" دﻳﮕ ﺮﯼ ﭘﻴ ﺮوﯼ آﻨﻨ ﺪ آ ﻪ ﺑﻌ ﺪهﺎ ﺗﻮﺳ ﻂ ﻋ ﺪﻩاﯼ از ﻣﺤ ﺪﺛﺎن‪،‬‬
‫ﻣﻨﺠﻤﻠﻪ ﻣﻼ ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ ﻣﺠﻠﺴﯽ رﺿﻮان اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‪ ،‬در ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار ﻧﻘﻞ ﺷﺪ‪:‬‬
‫‪"-‬رﺳﻮل اآﺮم ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮد آ ﻪ ﺗ ﺎ ﻣ ﯽﺗﻮاﻧﻴ ﺪ‬
‫ﺣ ﺪﻳﺚ ﻧﻘ ﻞ آﻨﻴ ﺪ و در ﺁن آﻮﺗ ﺎهﯽ ﻧﻜﻨﻴ ﺪ‪ ،‬آ ﻪ ﺣ ﺪﻳﺜﻬﺎ دﻟﻬ ﺎ را ﺟ ﻼ ﻣ ﯽده ﺪ‪ ،‬و‬
‫ﺑﺪرﺳ ﺘﻴﻜﻪ دﻟﻬ ﺎ زﻧ ﮓ ﻣ ﯽﮔﻴﺮﻧ ﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜ ﻪ ﺷﻤ ﺸﻴﺮ زﻧ ﮓ ﻣ ﯽﮔﻴ ﺮد‪ ،‬و ﺟ ﻼﯼ ﺁﻧﻬ ﺎ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ اﺳﺖ‪".‬‬
‫و‪" :‬اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬اﺣﺎدﻳ ﺚ و اﺧﺒ ﺎر را زود ﻳ ﺎد ﻓﺮزﻧ ﺪ ﺧ ﻮد‬
‫دهﻴﺪ ﺗﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن دﻳﻦ ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ او را ﮔﻤﺮاﻩ آﻨﻨﺪ"‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﭼﻨ ﻴﻦ ﺗﺄآﻴ ﺪ‪ ،‬در ﻋ ﺼﺮ ﺧ ﻮد ﻣ ﺎ ﻧﻴ ﺰ ﺗﻮﺳ ﻂ ﺳﺘﺎﻳ ﺸﮕﺮ ﻋﺎﻟﻴﻘ ﺪ ِر ﻋﻼﻣ ﻪ‬
‫ﻣﺠﻠﺴﯽ‪ ،‬ﺁﻳﺖاﷲ ﻣﻮﺳﻮﯼ ﺧﻤﻴﻨﯽ‪ ،‬در "آﺸﻒ اﻻﺳﺮار" اﻳﺸﺎن ﺑﻪ آ ّﺮات ﺗﻜﺮار ﺷﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -‬در ﻣﻌ ﺎﻧﯽ اﻻﺧﺒ ﺎر ﺷ ﻴﺦ ﺻ ﺪوق و آﺘ ﺎب ﻓﻘﻴ ﻪ آ ﻪ ﻳﻜ ﯽ از ﺑﺰرﮔﺘ ﺮﻳﻦ‬
‫آﺘﺎﺑﻬﺎﯼ ﺷﻴﻌﻪ اﺳﺖ‪ ،‬از اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ اآ ﺮم ﮔﻔ ﺖ ﺧ ﺪاﻳﺎ‬
‫رﺣﻤﺖ آﻦ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻬﺎﯼ ﻣﺮا‪ .‬ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ :‬آﻴﺎﻧﻨﺪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻬﺎﯼ ﺷﻤﺎ؟ ﮔﻔﺖ ﺁﻧﻬﺎﺋﯽ آ ﻪ ﭘ ﺲ‬
‫از ﻣﻦ ﺣﺪﻳﺚ و ﺳﻨﺖ ﻣﺮا رواﻳﺖ ﻣﯽآﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ آﻪ ﺁﻧﻬﺎﺋﻴﻜﻪ رواﻳﺖ ﺳ ﻨﺖ‬
‫و ﺣﺪﻳﺚ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻣﯽآﻨﻨﺪ ﺟﺎﻧ ﺸﻴﻦ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮﻧ ﺪ و ه ﺮ ﭼ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ از ﻻزم ﺑ ﻮدن‬
‫اﻃﺎﻋ ﺖ و وﻻﻳ ﺖ و ﺣﻜﻮﻣ ﺖ ﺛﺎﺑ ﺖ اﺳ ﺖ ﺑ ﺮاﯼ ﺁﻧﻬ ﺎ ه ﻢ ﺛﺎﺑ ﺖ اﺳ ﺖ‪) ".‬آ ﺸﻒ‬
‫اﻻﺳﺮار‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ‪(١٨٨‬‬
‫‪"-‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺣﻨﻈﻠﻪ رواﻳﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ آﻪ رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا ﮔﻔ ﺖ‪ :‬راوﻳ ﺎن ﺣ ﺪﻳﺚ‬
‫ﺣﻜّـﺎ ِم ﻣﻨﻨﺪ‪ ،‬و ر ّد ﺁﻧﻬﺎ ر ّد اﻣ ﺎم‪ ،‬ر ّد اﻣ ﺎم ر ّد ﺧ ﺪا‪ ،‬و ر ّد ﺧ ﺪا در ﺣ ﺪ ﺷ ﺮك ﺑ ﻪ ﺧ ﺪا‬
‫اﺳﺖ"‪.‬‬
‫‪ "-‬ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻣﺮدم در زﻣﺎن ﻏﻴﺒﺖ اﻣﺎم زﻣﺎن ﺁن اﺳﺖ آ ﻪ در ﺗﻤ ﺎم اﻣﻮرﺷ ﺎن‬
‫رﺟﻮع آﻨﻨﺪ ﺑﻪ راوﻳﺎن ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬و اﻃﺎﻋﺖ آﻨﻨﺪ از ﺁﻧﻬﺎ‪ ،‬ﭼﻪ اﻣﺎم ﺁﻧﻬﺎ را ﺣﺠ ﺖ ﺧ ﻮد‬
‫آﺮدﻩ و ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﻗﺮار دادﻩ‪) ".‬آﺸﻒ اﻻﺳﺮار‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ‪(١٨٨‬‬

‫ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ هﻤﻪ اﻳﻦ ﻓﺘﺎوﯼ و اﺣﻜﺎم "ﻣﻮﺛﻖ" و ﻻزم اﻻﺟﺮاء‪ ،‬از هﻤﺎن ﻗ ﺮون‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺴﻴﺎرﯼ از راوﻳﺎن ﺣﺪﻳﺚ ﻧﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ "ﺣﻜ ﺎم واﺟ ﺐ اﻻﻃﺎﻋ ﻪ رﺳ ﻮل‬
‫ﺧﺪا و ﺣﺠﺞ اﻣﺎم ﻏﺎﻳﺐ و ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎن ﺑﺤﻖ رﺳﻮل اآﺮم" ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ درﺳﺖ‬

‫‪٨٧‬‬
‫در ﺟﻬﺖ ﻋﻜﺲ ﺁن‪ ،‬از اﻳﺸﺎن ﺻ ﺮاﺣﺘﺎ ﺑ ﺼﻮرت دروغ ﭘ ﺮدازان و ﺷ ﻴﺎدان ﺷ ﺮع‬
‫ﻧﺎم ﺑﺮدﻩ ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﺟﻮزﯼ در ﺗﺬآﺮﻩ اﻟﻤﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ آﻪ‪" :‬ﻏﻴﺎث ﺑﻦ اﺑ ﺮاهﻴﻢ ﺑﻨ ﺰد‬
‫ﻣﻬ ﺪﯼ ﻋﺒﺎﺳ ﻲ)ﺧﻠﻴﻔ ﻪ( ﺷ ﺪ و ﺑ ﺎو ﮔﻔﺘﻨ ﺪ ﺑ ﺮاﯼ ﺧﻠﻴﻔ ﻪ ﺣ ﺪﻳﺚ ﮔ ﻮي‪ .‬وﯼ از ﭘﻴﻤﺒ ﺮ‬
‫رواﻳﺖ آﺮد آ ﻪ ﻣ ﺴﺎﺑﻘﻪ ﻓﻘ ﻂ در ﺗﻴﺮاﻧ ﺪازﯼ و ﺳ ﻮارﯼ و آﺒ ﻮﺗﺮﭘﺮاﻧﯽ روا اﺳ ﺖ و‬
‫در ﺑﻘﻴ ﻪ اﻣ ﻮر ﺑﺎﻃ ﻞ اﺳ ﺖ‪ ،‬و اﻟﺒﺘ ﻪ ﺣ ﺪﻳﺚ ﭘﻴﻤﺒ ﺮ ﺑ ﻴﺶ از ﺗﻴ ﺮ و اﺳ ﺐ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬اﻣ ﺎ‬
‫ﺧﻠﻴﻔﻪ دﻟﺒﺴﺘﻪ آﺒﻮﺗﺮان ﻣﯽﺑﻮد و ﻻزم ﺑﻮد آﻪ ﺳﺨﻨﯽ درﻳﻦ ﺑﺎﺑ ﺖ ﻧﻴ ﺰ در ﺣ ﺪﻳﺚ ﺁﻳ ﺪ‬
‫و ﻻﺟﺮم ﺧﻠﻴﻔﻪ آﻴﺴﻪ زرﯼ ﺑﺪو ﺑﺨﺸﻴﺪ‪".‬‬
‫در ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻧﻬﺞ اﻟﻔﺼﺎﺣﻪ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ‪" :‬ﻣﺨﺘﺎر ﺑ ﻦ ﻋﺒﻴ ﺪﻩ ﺛﻘﻔ ﻲ)ﻣﺨﺘ ﺎر‬
‫ﻣﻌﺮوف( ﺑﻪ ﻳﻜﯽ از ﻣﺤﺪﺛﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ :‬از ﮔﻔﺘﺎر ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﺣ ﺪﻳﺜﯽ درﺑ ﺎرﻩ ﻣ ﻦ ﺑﻴ ﺎور‬
‫آﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬از ﭘﺲ ﻣﻦ ﻣﺮدﯼ ﺑﻴﺎﻳ ﺪ و اﻧﺘﻘ ﺎم ﺧ ﻮن ﻓﺮزﻧ ﺪم ﺣ ﺴﻴﻦ را ﺑﮕﻴ ﺮد‪،‬‬
‫در ﻋ ﻮض ﺁن ﺣ ﺪﻳﺚ اﻳ ﻦ ﺧﻠﻌ ﺖ و ﻣﺮآ ﺐ و ﺧ ﺎدم را ﺑ ﺎ دﻩ ه ﺰار دره ﻢ از ﻣ ﻦ‬
‫ﺑﮕﻴﺮ‪ ،‬و ﺁن ﻣﺮد ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ :‬ﮔ ﺮدﻧﻢ ﻣﮕ ﺬار آ ﻪ ﺣ ﺪﻳﺚ دروغ از ﺧ ﻮد ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﮔ ﻮﻳﻢ‪،‬‬
‫اﻣﺎ از ﮔﻔﺘﻪ اﺻﺤﺎب او هﺮ ﭼﻪ ﺧﻮاهﯽ رواﻳﺖ آﻨﻢ"‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﺳﻌﺪ در ﻃﺒﻘﺎت اﻟﻜﺒﻴﺮ ﻧﻘﻞ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ آ ﻪ‪" :‬از اﻧ ﺲ ﺑ ﻦ ﻣﺎﻟ ﻚ آ ﻪ دﻩ ﺳ ﺎل‬
‫ﺗﻤ ﺎم از ﻳ ﺎران ﻧﺰدﻳ ﻚ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﺑ ﻮد‪ ،‬ﭘﺮﺳ ﻴﺪﻧﺪ‪ :‬ﺁﻳ ﺎ ﺁﻧﭽ ﻪ را آ ﻪ از رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا ﻧﻘ ﻞ‬
‫ﻣ ﯽآﻨ ﯽ از ﺧ ﻮد او ﺷ ﻨﻴﺪﻩ اي؟ او درﻣﺎﻧ ﺪ و ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﭼﻨ ﻴﻦ ﻧﻴ ﺴﺖ آ ﻪ ه ﺮ ﭼ ﻪ ﻧﻘ ﻞ‬
‫آﺮدﻩاﻳﻢ از او ﺷﻨﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﻣﺎ اﺻﺤﺎب ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺳﺨﻨﯽ را آﻪ ﻳﻜ ﯽ از ﻣ ﺎ ﮔﻔﺘ ﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻧﻤﯽآﻨﻴﻢ‪".‬‬
‫در "اﻟﺠﺎﻣﻊ اﻻﺣﻜﺎم اﻟﻘ ﺮﺁن" ﻗﺮﻃﺒ ﯽ‪ ،‬از "اﺣﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﺣﻨﺒ ﻞ" ﻓﻘﻴ ﻪ و ﻣﻮﻟ ﻒ‬
‫ﻣﻌﺮوف آﺘﺎب "ﻣ ﺴﻨﺪ" رواﻳ ﺖ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ‪" :‬ﻣ ﻦ و ﻳﺤﻴ ﯽ ﺑ ﻦ ﻣﻌ ﻴﻦ در ﻣ ﺴﺠﺪ‬
‫رﺿﺎﻓﻪ ﺑﻐﺪاد ﻧﻤﺎز آﺮدﻳﻢ‪ .‬ﭘﺲ از ﻧﻤ ﺎز ﻳﻜ ﯽ ﺑﭙ ﺎ اﻳ ﺴﺘﺎد و ﮔﻔ ﺖ‪ :‬اﺣﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﺣﻨﺒ ﻞ و‬
‫ﻳﺤﻴﯽ ﺑﻦ ﻣﻌﻴﻦ رواﻳﺖ آﺮدﻩاﻧﺪ آﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ه ﺮ آ ﻪ ﻻ اﻟ ﻪ اﻻاﷲ ﺑﮕﻮﻳ ﺪ ﺧ ﺪا‬
‫از هﺮ آﻠﻤﻪ او ﻣﺮﻏﯽ ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﻨﻘﺎر ﻃﻼ و ﭘﺮ ﻣﺮﺟﺎن‪ ،‬و ﻗ ﺼﻪه ﺎﯼ دﻳﮕ ﺮ ﻧﻴ ﺰ‬
‫ﮔﻔﺖ هﻤ ﻪ دروغ‪ .‬ﭘﺮﺳ ﻴﺪم اﻳ ﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ ﺑ ﺎ ﺗ ﻮ آ ﻪ ﮔﻔ ﺖ؟ ﺟ ﻮاب داد آ ﻪ از اﺣﻤ ﺪ ﺑ ﻦ‬
‫ﺣﻨﺒﻞ و ﻳﺤﻴﯽ ﺑﻦ ﻣﻌﻴﻦ ﺷﻨﻴﺪﻩام‪ .‬ﻳﺤﻴﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﺤﻴﯽ ﺑﻦ ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻨﻢ و اﻳﻦ آﺴﯽ آ ﻪ ﺑ ﺎ‬
‫ﻣﻦ اﺳﺖ ﻧﻴ ﺰ اﺣﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﺣﻨﺒ ﻞ اﺳ ﺖ و از ﺣ ﺪﻳﺚ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﭼﻨ ﻴﻦ ﺳ ﺨﻨﺎﻧﯽ ﻧ ﺸﻨﻴﺪﻩاﻳ ﻢ‪.‬‬
‫ﻗﺼﻪ ﮔﻮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﺗﻮ ﻳﺤﻴﯽ ﺑﻦ ﻣﻌﻴﻦ ﺑﺎﺷﯽ‪ ،‬ﺷﻨﻴﺪﻩ ﺑﻮدم آﻪ اﺣﻤﻘ ﯽ و اآﻨ ﻮن ﺑ ﺪان‬

‫‪٨٨‬‬
‫ﻳﻘﻴﻦ آﺮدم‪ .‬ﻣﮕ ﺮ در اﻳ ﻦ دﻧﻴ ﺎ ﻳﺤﻴ ﯽ ﺑ ﻦ ﻣﻌ ﻴﻦ و اﺣﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﺣﻨﺒ ﻞ ﻓﻘ ﻂ ﺷ ﻤﺎ دو ﻧﻔ ﺮ‬
‫هﺴﺘﻴﺪ؟ ﻣﻦ از هﻔﺪﻩ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ رواﻳﺖ ﺷﻨﻴﺪﻩام‪".‬‬
‫در "ﺣﻀﺎرةاﻻﺳﻼﻣﻴﻪ" ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ‪" :‬اﻟﺪارﻗﻄﻨﯽ ﻣﺤﺪث ﻣﺸﻬﻮر رواﻳ ﺖ‬
‫آﻨﺪ آﻪ اﺑﻮاﻟﻔﺮج اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ وارد ﺳﻮق اﻟ ﻮراﻗﻴﻦ)ﺑ ﺎزار آﺘﺎﺑﻔﺮوﺷ ﻬﺎ( ﻣ ﯽﺷ ﺪ و ه ﺮ‬
‫ﭼﻪ آﺘﺎب ﻣﯽدﻳﺪ ﻣﯽﺧﺮﻳﺪ و ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣ ﯽﺑ ﺮد و ﺁﻧﻬ ﺎ را ﻣﺎﺧ ﺬ رواﻳ ﺎت ﺧ ﻮد‬
‫ﻗﺮار ﻣﯽداد‪ ،‬و اﺑﻮزرﻋﻪ رازﯼ ﮔﻮﻳﺪ آ ﻪ ﻣﻴ ﺴﺮﻩ ﺣ ﺪﻳﺚ ﺁﺳ ﺎن ﻣ ﯽﺳ ﺎﺧﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜ ﻪ‬
‫ﭼﻬﻞ ﺣﺪﻳﺚ ﺗﻨﻬﺎ در ﻓ ﻀﻴﻠﺖ ﻗ ﺰوﻳﻦ ﺳ ﺎﺧﺘﻪ ﺑ ﻮد‪ ،‬و ﻣﻴﮕﻔ ﺖ آ ﻪ اﻳ ﻦ آ ﺎر ﺑ ﻪ ﻗ ﺼﺪ‬
‫رﺿﺎﯼ ﺧﺪا ﻣﯽآﻨﻢ‪ .‬و‪ :‬رواﻳﺖ اﺳﺖ آﻪ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻃﺮﻳ ﻒ ﻓﺮزﻧ ﺪ ﺧ ﻮﻳﺶ را دﻳ ﺪ آ ﻪ‬
‫از ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻣﻌﻠﻢ ﻣﯽﮔﺮﻳﺴﺖ هﻤﺎﻧﻮﻗﺖ ﺣﺪﻳﺜﯽ از ﻋﻜﺮﻣﻪ ﺳﺎﺧﺖ آ ﻪ از اﺑ ﻦ ﻋﺒ ﺎس‬
‫و او از رﺳﻮل اآﺮم رواﻳﺖ آﺮدﻩ ﺑﻮد آﻪ ﻣﻌﻠﻤﺎن اﻃﻔﺎل ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﺧﻠﻖ ﺧﺪاﻳﻨﺪ"‪.‬‬
‫و ﺑﺎز در ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻧﻬﺞاﻟﻔﺼﺎﺣﻪ ﺁﻣﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ‪ :‬ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻋﻤ ﺮو واﻗ ﺪﯼ آ ﻪ‬
‫در ﺁﻏﺎز ﻗﺮن دوم ﻣﯽزﻳﺴﺖ ﺳ ﯽ ه ﺰار ﺣ ﺪﻳﺚ رواﻳ ﺖ ﻣ ﯽآ ﺮد آ ﻪ ﺣﺘ ﯽ ﻳﻜ ﯽ از‬
‫ﺁﻧﻬﺎ درﺳﺖ ﻧﺒﻮد‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﺗﺬآﺮ هﻢ از ﻋﻠﯽ ﺷﺮﻳﻌﺘﯽ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ -‬ﻳﻜﯽ از راوﻳﺎن ﻋﺎﻟﻴﻘﺪر ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬در ﺟﻮاب آﺴﯽ آﻪ ﮔﻔﺘ ﻪ ﺑ ﻮد‪ :‬ﺑﺮﺧ ﯽ از‬
‫اﺣﺎدﻳﺜﯽ آﻪ از ﻃﺮف ﺷﻤﺎ رواﻳﺖ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ ﺳ ﻨﺪ ﻧ ﺪارد‪ ،‬ﻓﺮﻣ ﻮدﻩ ﺑ ﻮد‪ :‬ﺗ ﻮ ﺧ ﻮدت‬
‫آﻪ ادﻋﺎ ﻣﯽآﻨﯽ ﺑﭽﻪ ﭘﺪرت هﺴﺘﯽ‪ ،‬ﺳﻨﺪ داري؟‬

‫وﻟﯽ ﮔﻤﺎن ﻣﺒﺮﻳﺪ آ ﻪ اﻳ ﻦ ﺳ ﻨﺖ ﻣﺮﺿ ﻴﻪ ﻣﻨﺤ ﺼﺮ ﺑ ﻪ ﻗ ﺮون اوﻟﻴ ﻪ اﺳ ﻼﻣﯽ‬

‫ﺑﻮدﻩ و در ﻋﺼﺮ ﻣﺎ ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻜﺮ آﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻏﺎﻓ ﻞ از اﻳ ﻦ ه ﺴﺘﻴﺪ‬
‫آﻪ ﻣﻜﺘﺐ روﺣﺎﻧﻴﺖ ﻣﺒﺎرز هﻴﭻ ﺳﺠ ّﻴﻪ ﺣﺴﻨﻪاﯼ را آﻪ از ﺑﺰرﮔﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ دﻳ ﻦ ﺑ ﺪان‬
‫رﺳ ﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ ﻣﺘ ﺮوك ﻧﻤ ﯽﮔ ﺬارد‪ ،‬و ﻳﻜ ﯽ از هﻤ ﻴﻦ ﺳ ﺠﺎﻳﺎﯼ ﻣﺮﺿ ﻴﻪ ﺳ ﻨﺖ‬
‫ﺣﺪﻳﺚﺳﺎزﯼ در راﻩ اهﺪاف "دﻳﻦ ﻧﺎﺟﻴﻪ اﺛﻨﯽﻋﺸﺮﻳﻪ " اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺗ ﺼﺎدﻓﺎ هﻤﻴ ﺸﻪ ﺑ ﺎ‬
‫هﺪﻓﻬﺎﯼ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻣﻜﺘﺐ روﺣﺎﻧﻴﺖ ﻣﺒﺎرز ﻧﻴﺰ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﯽآﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﺎﻧﻤﻮﻧﻪاﯼ از اﻳﻦ ﺷﻴﻮﻩ ﻣﺮﺿﻴﻪ ﺣﻔﻆ ﺳﻨﻦ ﻣﻜﺘﺒﯽ ﺁﺷﻨﺎ ﺷﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫‪٨٩‬‬
‫در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ ١٣۶١‬در ﮔﺮﻣﺎﮔﺮم ﭘﻴﻜﺎر ﺳﭙﺎهﻴﺎن اﺳﻼم ﺑ ﺎ ﻗ ﻮاﯼ آﻔ ﺮ ﺻ ﺪام‬
‫ﻋﻔﻠﻘﯽ ﻧﺎﮔﻬﺎن اﺳ ﺮاﺋﻴﻞ ﺻ ﻬﻴﻮﻧﯽ ﺑ ﻪ ﻟﺒﻨ ﺎن ﺣﻤﻠ ﻪ ﻣ ﯽﺑ ﺮد و ﻣﺒ ﺎرزان ﻓﻠ ﺴﻄﻴﻨﯽ را‬
‫هﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﻪ ﮔﻠﻮﻟﻪ ﻣﯽﺑﻨﺪد و ﺑﻴﺮوت را ﺑﻪ ﺁﺗﺶ و ﺧﻮن ﻣﯽآﺸﺪ‪ ،‬ﻟﺸﻜﺮ اﺳﻼم اﺟﺒﺎرا‬
‫در وﺿﻌﯽ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﻴﺮد آﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﺧﻮدش را ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﻋﺮاق ﺻﺪاﻣﯽ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ‬
‫ﺑﺎ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺻﻬﻴﻮﻧﯽ ﻧﻴﺰ ﻣﻌﻠﻮم آﻨﺪ؛ ﺑﺨ ﺼﻮص در ﺷ ﺮاﻳﻄﯽ آ ﻪ ﺣﻴﺜﻴ ﺖ ﺣ ﻀﺮت‬
‫اﻣﺎم زﻣﺎن ﻓﺮﻣﺎﻧ ﺪﻩ ﻣ ﺴﺘﻘﻴﻢ ﻏﺎﻟ ﺐ ﻋﻤﻠﻴ ﺎت ﻟ ﺸﻜﺮ اﺳ ﻼم ﻋﻠﻴ ﻪ آﻔ ﺮ در ﻣﻴ ﺎن اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫درﺳ ﺖ در هﻤ ﻴﻦ ﻣﻮﻗ ﻊ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻳﻜ ﯽ از اﻋ ﺎﻇﻢ ﻋﻠﻤ ﺎﯼ ﻣﻜﺘ ﺐ ﺷ ﻴﻌﻪ‪ ،‬ﺣﻔ ﻆ اﷲ‬
‫ﺗﻌﺎﻟﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻮردارﯼ از اﻟﻬﺎﻣﺎت ﻏﻴﺒ ﯽ ﭼﻨ ﺪﻳﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ " دﺳ ﺖ اول" و ﻧﺎﺷ ﻨﺎﺧﺘﻪ‬
‫از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق آ ﺸﻒ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ آ ﻪ آ ﺎﻣﻼ روﺷ ﻦ اﺳ ﺖ ﺁن ﺣ ﻀﺮت‬
‫ﺁﻧﻬ ﺎ را دﻗﻴﻘ ﺎ ﺑ ﺮاﯼ هﻤ ﻴﻦ ﻣ ﻮرد ﺑﻴ ﺎن ﻓﺮﻣ ﻮدﻩاﻧ ﺪ‪ ،‬وﻟ ﯽ ﻣﺤ ﺪﺛﺎن ﺑﺰرﮔ ﻮار ﺑ ﺎ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﺎرﻳﻬﺎﯼ دﻳﮕﺮﯼ آﻪ داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻮﺟﻪ آﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ اﺑﺰار ﻧﺪاﺷ ﺘﻪاﻧ ﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺘﻦ اﻳﻦ اﺣﺎدﻳﺚ‪ ،‬ﺑﺎر اول ﺗﻮﺳ ﻂ ﺧ ﻮد ﺣﺠﺔاﻻﺳ ﻼم رﺿ ﻮاﻧﯽ در ﻣﺠﻠ ﺲ ﺷ ﻮراﯼ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻴﺎن ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﺑﺎر دوم در روزﻧﺎﻣﻪ ﺟﻤﻬﻮرﯼ اﺳﻼﻣﯽ ﺑ ﻪ ﭼ ﺎپ رﺳ ﻴﺪﻩ اﺳ ﺖ‪،‬‬
‫و اآﻨ ﻮن ﺑ ﺮاﯼ ﺑ ﺎر ﺳ ﻮم ﺑﻤﻨﻈ ﻮر اﺳﺘﻔﺎﺿ ﻪ ﻋ ﺪﻩ زﻳ ﺎدﺗﺮﯼ از ﻣ ﻮﻣﻨﻴﻦ در اﻳﻨﺠ ﺎ‬
‫ﺑﺎزﮔﻮ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬

‫" در آﺘﺎب " ﻳﻮم اﻻﺧﻼص" از ﺣﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪ اﻟ ﺴﻼم‬
‫ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻗﺒﻞ از ﻗﻴﺎم ﺣﻀﺮت ﺻﺎدق ﻣﻬﺪﯼ ﻋﺠﻞ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻓﺮﺟﻪ‬
‫اﻟﺸﺮﻳﻒ‪ ،‬ﻣ ﺮدﯼ از ذرﻳ ﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ در اﻳ ﺮان ﻗﻴ ﺎم آﻨ ﺪ و ﺑﻤ ﺪت ه ﺸﺖ ﻳ ﺎ هﺠ ﺪﻩ ﻣ ﺎﻩ‬
‫اﺳﻠﺤﻪ ﺑﺮ دوش ﻣﯽﺟﻨﮕﺪ‪ ،‬و ﺳﭙﺲ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺑﻴ ﺖاﻟﻤﻘ ﺪس ﻣ ﯽﺷ ﻮد و در آﺘ ﺎب ﻋﻘﺎﻳ ﺪ‬
‫اﻻﻣﺎم اﻻﺛﻨﯽﻋﺸﺮﻳﻪ رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﺎن ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم در روﯼ ﻣﻨﺒ ﺮ‬
‫درﺑ ﺎرﻩ ﺁﻳﻨ ﺪﻩ ﺟﻬ ﺎن اﺳ ﻼم ﻓﺮﻣﻮدﻧ ﺪ‪ :‬دﻳ ﺮﯼ ﻧﺨﻮاه ﺪ ﭘﺎﻳﻴ ﺪ آ ﻪ ﻳﻬﻮدﻳ ﺎﻧﯽ از ﻏ ﺮب‬
‫ﻣ ﯽﺁﻳﻨ ﺪ ﺗ ﺎ دوﻟﺘ ﯽ اﺳ ﺮاﺋﻴﻠﯽ ﭘ ﺲ از اﺷ ﻐﺎل ﻓﻠ ﺴﻄﻴﻦ درﺁن ﭘﺪﻳ ﺪ ﺁورﻧ ﺪ و ﻣ ﺮدم ﺑ ﺎ‬
‫ﺷ ﮕﻔﺘﯽ ﭘﺮﺳ ﻴﺪﻧﺪ‪ :‬ﻳ ﺎ ﻋﻠ ﻲ! ﭘ ﺲ ﺁن روز ﺟﺎﻣﻌ ﻪ ﻋ ﺮب و ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﺠ ﺎ ه ﺴﺘﻨﺪ؟‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺁن روز ﻧﻴﺮوه ﺎﯼ ﻋ ﺮب از ه ﻢ ﮔﺴ ﺴﺘﻪاﻧ ﺪ و زﻣﺎﻣﺪاراﻧ ﺸﺎن از ه ﻢ ﺟ ﺪا‬

‫‪٩٠‬‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺁﻧﻜﻪ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳ ﻴﺪﻧﺪ‪ :‬ﺁﻳ ﺎ اﻳ ﻦ ﺑ ﻼ اداﻣ ﻪ ﺧﻮاه ﺪ ﻳﺎﻓ ﺖ ؟‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺁرﯼ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ آﻪ ﻋﺮﺑﻬﺎ ﺧﻮد را از ﺑﻨﺪهﺎﯼ اﺳﺘﻌﻤﺎر ﺁزاد آﻨﻨﺪ ‪. ١‬‬
‫و در هﻤﻴﻦ آﺘﺎب ﺣ ﺪﻳﺚ دﻳﮕ ﺮﯼ از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم در‬
‫راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺻﻬﻴﻮﻧﻴﺴﻢ ﻧﻘ ﻞ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ‪ :‬ﺁﻧﮕ ﺎﻩ آ ﻪ اﺳ ﺮاﺋﻴﻞ در زﻣ ﻴﻦ ﻓ ﺴﺎد آﻨ ﺪ و‬
‫ﺣ ﺲ ﺑﺮﺗ ﺮﯼ ﺟ ﻮﺋﻴﺶ ﺑ ﻪ ﻧ ﺎﺑﻮدﯼ اﻧ ﺴﺎﻧﻬﺎ اﻧﺠﺎﻣ ﺪ‪ ،‬ﺧ ﺪاﯼ ﺗﻌ ﺎﻟﯽ ﺑ ﻪ اﻧﺘﻘ ﺎمﮔﻴ ﺮﯼ‬
‫ﭘﺮدازد‪ ،‬و ﺧﺪا در ﺳ ﻮرﻩ اﺳ ﺮا ﻣ ﯽﻓﺮﻣﺎﻳ ﺪ‪ :‬ﻣ ﺎ ﺑ ﺮ ﺷ ﻤﺎ ﻣﺮدﻣ ﯽ را ﻣ ﯽﮔﻤ ﺎرﻳﻢ آ ﻪ‬
‫ﺑﻨ ﺪﮔﺎن ﺧ ﺎص ﻣ ﺎ ه ﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨ ﺪﮔﺎﻧﯽ ﺳ ﺨﺘﻜﻮش و ﺟﻨﮕﺠ ﻮ و ﻧ ﺮﻣﺶﻧﺎﭘ ﺬﻳﺮ‪ .‬از اﻣ ﺎم‬
‫ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ " :‬اﻳﻨﻬﺎ آﺪام ﻣﺮدﻣﻨﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺮدم اﻳﺮاﻧﻨﺪ آﻪ ﻣﺮآﺰﺷ ﺎن ﻗ ﻢ اﺳ ﺖ و ﺳ ﻪ‬
‫ﺑﺎر ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻳﻨﻬﺎ ﻗﻴﺎم ﻣﯽآﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻓﺮﻣﻮد‪ " :‬اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ‬
‫ﭼﻮن ﻧﻴﺮوهﺎﯼ اﻳﺮان‪ ،‬ﻋﺮاق را ﻓﺘﺢ آﻨﻨﺪ ‪ ٢‬ﺑﺎ ﻋﺮب هﻤﺪاﺳﺘﺎن ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ را‬
‫ﺁزاد ﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻴﻜﻪ وارد ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﺷﺪﻧﺪ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ و ﺳﻨﮕﺮ ﺑ ﻪ ﺳ ﻨﮕﺮ ﺑ ﻪ ﺳ ﺮاغ‬
‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺻﻬﻴﻮﻧﻴﺴﺖ ﻣﯽروﻧﺪ ‪ ٣‬و ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﻴ ﺮون ﻣ ﯽآ ﺸﻨﺪ و ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﻣ ﻴﺶ ﺳﺮﺷ ﺎن‬
‫را ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻄﻮرﻳﻜﻪ ﻳﻚ ﻳﻬﻮدﯼ در ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ‪".‬‬
‫‪" -‬و ﻧﻴ ﺰ در ﺟﻠ ﺪ دوم آﺘ ﺎب اﻟ ﺰاماﻟﻐﺎﺻ ﺐ ﻧﻘ ﻞ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﭼ ﻮن‬
‫اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم درﺑ ﺎرﻩ ﻣ ﺴﺎﺋﻞ ﻧﺰدﻳ ﻚ ﺑ ﻪ ﻇﻬ ﻮر ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم زﻣ ﺎن‬
‫ﻋﺠﻞ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻓﺮﺟﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻨ ﮓ آﻨ ﻮﻧﯽ اﻳ ﺮان و ﻋ ﺮاق ﻧﻴ ﺰ اﺷ ﺎرﻩ‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻩ و اﻳﻨﻄﻮر ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﯼ ﺑﻐﺪاد! واﯼ ﺑﺮ ﺗﻮ از رﯼ‪ ،‬ﺁﻧﺮوز آﻪ ﻧﻴﺮوهﺎﯼ رزﻣﯽ‬
‫و ﺟﻨﮕﺠ ﻮ از ﺗﻬ ﺮان ﺑ ﻪ ﺳ ﻮﯼ ﺑﻐ ﺪاد ﺣﺮآ ﺖ آﻨﻨ ﺪ! و در ﺟ ﺎﯼ دﻳﮕ ﺮ هﻤ ﻴﻦ آﺘ ﺎب‬
‫رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ)ع( ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﯽﺑﻴﻨﻢ آﻪ اﻳﺮاﻧ ﯽه ﺎ ﺑ ﺮ اﻋ ﺮاب‬
‫ﻣﯽﺷﻮرﻧﺪ و ﺑﺼﺮﻩ را ﻓﺘﺢ ﻣﯽآﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﻧﻴ ﺰ در ﺑﺤ ﺎراﻻﻧﻮار ﻋﻼﻣ ﻪ ﻣﺠﻠ ﺴﯽ رﺣﻤ ﺔ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ ﻧﻘ ﻞ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺮدم را ﻣﯽﺑﻴﻨﻨﻢ آﻪ در ﻣﺘﻦ اﻧﻘ ﻼب)!( دﺳ ﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺟﻨﮕﯽ ﻣﯽزﻧﻨ ﺪ آ ﻪ از ﻧ ﺼﺮﺗﻬﺎﯼ اﻟﻬ ﯽ ﺑﺮﺧ ﻮردار اﺳ ﺖ و در ﺑﺮاﺑ ﺮ ﻣ ﺸﻜﻼت‬
‫ﺑﺴﻴﺎرﯼ ﭘﺎﻳﺪارﯼ ﻣﯽآﻨﻨﺪ‪ .‬رهﺒﺮ اﻳﻦ اﻧﻘ ﻼب‪ ،‬اﻳﺮاﻧ ﯽ اﺳ ﺖ و ﻧﻴﺮوه ﺎﯼ ﺧ ﻮدش را‬

‫‪ -١‬ﻇ ﺎهﺮا ذآ ﺮ ﻧ ﺎم ﻣﻨ ﺎﺧﻢ ﺑﮕ ﻴﻦ در ﺣ ﺪﻳﺚ ﻓﺮاﻣ ﻮش ﺷ ﺪﻩ ﻳ ﺎ ﺣﺠﺔاﻻﺳ ﻼم ﻧﻘ ﻞ ﺁﻧ ﺮا ﻣ ﺼﻠﺤﺖ‬

‫ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -٢‬اﺣﺘﻤﺎﻻ در اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ اﺷﺘﺒﺎهﯽ ﺷﺪﻩ و ﻣﻨﻈﻮر اﻣﺎم " ﻧﻴﺮوهﺎﯼ اﺳﻼم " ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺗﺎ آﻨﻮن ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺗﺼﻮر ﻣﯽﺷﺪ آﻪ ﻋﻨﻮان "ﺻﻬﻴﻮﻧﻴﺴﻢ " در اواﺧﺮ ﻗ ﺮن ﻧ ﻮزدهﻢ ﺗﻮﺳ ﻂ ﺧ ﻮد‬
‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن وﺿﻊ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٩١‬‬
‫ﻣﺘﻮﺟ ﻪ ﺑﻴ ﺖاﻟﻤﻘ ﺪس ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪) ".‬ﺣﺠ ﺔ اﻻﺳ ﻼم رﺿ ﻮاﻧﯽ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪﻩ ﻣﺠﻠ ﺲ ﺷ ﻮراﯼ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ و ﻋﻀﻮ آﻤﻴﺴﻴﻮن دﻓﺎع ﻣﺠﻠﺲ ﻧﻘﻞ از روزﻧﺎﻣﻪ ﺟﻤﻬﻮرﯼ اﺳﻼﻣﻲ‪(.‬‬
‫ﭘﻴﺶ از ﺣﺠﺔاﻻﺳﻼم رﺿﻮاﻧﯽ ﻧﻴﺰ‪" ،‬ﻣﻜﺎﺷ ﻔﺎت" ﻣ ﺸﺎﺑﻬﯽ در ﻣ ﻮاردﯼ آ ﻪ‬
‫روﺣﺎﻧﻴﺖ ﻣﺒﺎرز ﺑﻪ دردﺳﺮهﺎﯼ ﺧﺎﺻﯽ اﻓﺘﺎدﻩ ﺑ ﻮد‪ ،‬ﺻ ﻮرت ﮔﺮﻓﺘ ﻪ ﺑ ﻮد‪ ،‬ﻣ ﺜﻼ در‬
‫هﻤﺎن زﻣﺎﻧﯽ آﻪ آﺮدهﺎﯼ ﺳ ﻨﯽ ﻣ ﺬهﺐ ﻣﺎﻳ ﻪ ﻣﺰاﺣﻤ ﺖ ﭘﺎدﺷ ﺎهﺎن ﺷ ﻴﻌﻪ ﺻ ﻔﻮﯼ را‬
‫ﻓ ﺮاهﻢ ﺁوردﻩ ﺑﻮدﻧ ﺪ و ﻧﺎﺳ ﺎزﮔﺎرﯼ ﺁﻧ ﺎن در آﻔ ﻪ زورﺁزﻣ ﺎﻳﯽ ﻗﺰﻟﺒﺎﺷ ﺎن ﺻ ﻔﻮﯼ ﺑ ﺎ‬
‫ﻋﺴﺎآﺮ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺳ ﻨﮕﻴﻨﯽ ﻣ ﯽآ ﺮد‪ ،‬ﻋﻼﻣ ﻪ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﯽ ﻣﺠﻠ ﺴﯽ ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮﯼ از‬
‫ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق آﺸﻒ آﺮد آﻪ‪" :‬زﻧﻬﺎر ﺑﺎ آ ﺮدان ﻣﺨﺎﻟﻄ ﺖ ﻣﻜﻨﻴ ﺪ‪ ،‬آ ﻪ‬
‫اﻳﻨﺎن ﮔﺮوهﯽ هﺴﺘﻨﺪ از ﺟﻨﻴﺎن آﻪ ﺣﻘﺘﻌﺎﻟﯽ ﭘﺮدﻩ از اﻳﺸﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻪ اﺳﺖ!"‬
‫و اﻧﺪآﯽ ﭘ ﻴﺶ از ﺁن‪ ،‬در ﺷ ﺮاﻳﻄﯽ ﻣ ﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬اﺳ ﺘﺎد هﻤ ﻴﻦ ﻣﺤ ﺪث ﺑﺰرﮔ ﻮار‪،‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﺷﻴﺦ ﺑﻬﺎﻳﯽ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ ،‬در ﻓﻘﻪ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻜﻢ ﺷﺮﻋﯽ ﭘﯽ ﺑﺮدﻩ ﺑﻮد‬
‫آﻪ‪" :‬ﻣﻜﺮوﻩ اﺳﺖ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﺎ ﺳﻔﻠﮕﺎن و دوﻧﺎن و اهﻞ ﺑﺮص و ﺟﺬاﻣﻴﺎن و آﺮدان‪".‬‬
‫و ﺑ ﺎز در هﻤ ﺎن ﻣﻮﻗ ﻊ آ ﻪ ﭘﺎدﺷ ﺎهﺎن ﺻ ﻔﻮﯼ ﺳ ﺨﺖ در اﺷ ﺘﻴﺎق ﺳ ﻘﻮط‬
‫ﻗﺴﻄﻨﻄﻨﻴﻪ)اﺳﺘﺎﻧﺒﻮل( ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ دﺷﻤﻦ ﺳﺮﺳﺨﺖ ﺧﻮد ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻼﻣ ﻪ ﻣﺠﻠ ﺴﯽ‬
‫ﺑﺎﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻮﺛﻖ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ آﻪ‪:‬‬
‫‪"-‬رﺳ ﻮلاﷲ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬اﻳ ﻦ ﺟﻬ ﺎن ﺑ ﻪ ﺁﺧ ﺮ ﻧﺮﺳ ﺪ ﻣﮕ ﺮ‬
‫ﺁﻧﻜ ﻪ ﻣ ﺮدﯼ از اه ﻞﺑﻴ ﺖ ﻣ ﻦ ﺑ ﻪ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ رﺳ ﺪ و ﻗ ﺴﻄﻨﻄﻨﻴﻪ ﻣﻠﻌ ﻮن را ﺑﮕ ﺸﺎﻳﺪ‪".‬‬
‫)ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﺳﻴﺰدهﻢ(‪.‬‬
‫‪"-‬و از ﻣﻘﺪﻣﺎت ﻇﻬﻮر ﻣﻬﺪﯼ اﺳﺖ ﺧﺮوج ﺧ ﻮارج از ﺑﺤ ﺮ ﻓ ﺎرس‪ ،‬و ﻗﺘ ﻞ‬
‫ﺑ ﺴﻴﺎر ﻣﻴ ﺎن دو ﻃﺎﻳﻔ ﻪ ﻋﺠ ﻢ و ﺧ ﺮوج ﻋ ﺮب ﺑ ﺮ ﺷ ﺎﻩ ﻋﺠ ﻢ و اﺳ ﺘﻴﻼﯼ اﻳ ﺸﺎن ﺑ ﺮ‬
‫ﺷﻬﺮهﺎ و ﻧﺰول در رﻣﻠﻪ و اﻧﻘ ﺮاض ﺣﻜ ﺎم ﻗ ﺴﻄﻨﻄﻨﻴﻪ ‪ ...‬و ﭼ ﻮن ﺣ ﻀﺮت ﺧﺘﻤ ﯽ‬
‫ﻣﺮﺗﺒﺖ ﻇﻬﻮر ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ ﻟﺸﻜﺮﯼ ﺑﻪ اﺳﺘﺎﻧﺒﻮل ﻓﺮﺳ ﺘﺪ و ﺁﻧﻬ ﺎ ﺑ ﻪ ﻓﺮﻧ ﮓ ﻓ ﺮار ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ و‬
‫ﭼﻠﻴﭙﺎ ﺑﮕﺮدن اﻧﺪازﻧﺪ و اهﻞ ﻓﺮﻧﮓ اﻳ ﺸﺎن را اﻣ ﺎن دهﻨ ﺪ‪ ،‬اﻣ ﺎ ﻟ ﺸﮕﺮ ﺣ ﻀﺮت ﻗ ﺎﺋﻢ‬
‫اﻳ ﺸﺎن را ﺗﻌﺎﻗ ﺐ آﻨ ﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜ ﻪ ﻓﺮﻧﮕﻴ ﺎن اﻣ ﺎن ﻃﻠﺒﻨ ﺪ و اﺻ ﺤﺎب ﺣ ﻀﺮت ﻗ ﺎﺋﻢ‬
‫ﺑﺸﺮﻃﯽ اﻣﺎن دهﻨﺪ آﻪ ﮔﺮﻳﺨﺘ ﻪه ﺎ را ﮔﺮﻓﺘ ﻪ و ﭘ ﺲ دهﻨ ﺪ ﺗ ﺎ هﻤ ﻪ را ﮔ ﺮدن ﺑﺰﻧﻨ ﺪ"‬
‫)ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﺳﻴﺰدهﻢ(‪.‬‬
‫و ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺁﻧﻜﻪ ﺛﻘﺔاﻻﺳﻼﻣﯽ ﺑﻨﺎم ﻃﺎﻟﻘﺎﻧﯽ‪ ،‬در ﻋ ﺼﺮ هﻤ ﺎن ﻋﻼﻣ ﻪ ﻣﺠﻠ ﺴﯽ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ "ﻣﺮﺷﺪ آﺎﻣﻞ" ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬اﻳ ﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ از اﺑ ﻦ اﻋ ﺜﻢ آ ﻮﻓﯽ‬

‫‪٩٢‬‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻣﺪ آﻪ‪" :‬اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬رﺣﻤﺖ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻃﺎﻟﻘﺎن آﻪ ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ‬
‫ﮔﻨﺠﻬﺎﯼ ﺧﺪاﯼ ﻋﺰ و ﺟﻞ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﺮدﻣﯽ در ﺁن ﺑﺴﺮ ﻣ ﯽﺑﺮﻧ ﺪ آ ﻪ ﻳ ﺎوران ﻣﻬ ﺪﯼ‬
‫در ﺁﺧﺮ اﻟﺰﻣﺎن ﺧﻮاهﻨﺪ ﺑﻮد‪".‬‬
‫و ﺳﯽ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ آﻪ "روﺣﺎﻧﻴﺖ ﻣﺒﺎرز" ﻋﺼﺮ ﻃﺎﻏﻮت از وﺿﻊ "ﻓ ﺴﻖ و‬
‫ﻓﺠﻮر" ﺗﻬﺮان)و ﺿﻤﻨﺎ از ﺗﻘﻠﻴﻞ وﺟﻮﻩ ﺑﺮﻳّﻪ( راﺿﯽ ﻧﺒﻮد‪ ،‬اﻳ ﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ در "رﺳ ﺎﻟﻪ‬
‫ﻏﻴﺒﺖ ﻧﻌﻤﺎﻧﻲ" آﺸﻒ ﺷﺪ آﻪ ﻋﻴﻨﺎ از "ﻣﻌ ﺼﻮم ﭼﻬ ﺎردهﻢ ﺣﺠ ﺔ ﺑ ﻦ اﻟﺤ ﺴﻦ" ﺟ ﻮاد‬
‫ﻓﺎﺿﻞ‪ ،‬ﻧﻘﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫‪"-‬در ﺣﺪﻳﺚ اﺳﺖ از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم آﻪ ﺑ ﻪ ﻣﻔ ﻀﻞ‬
‫ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻴ ﺪاﻧﯽ زورا آﺠﺎﺳ ﺖ؟ ﻋ ﺮض آ ﺮد‪ :‬ﺧﻴ ﺮ! ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬در ﻧﺰدﻳﻜ ﯽ‬
‫رﯼ آ ﻮﻩ ﺳ ﻴﺎهﯽ اﺳ ﺖ و ﺑ ﺮ داﻣﻨ ﻪ ﺁن ﺷ ﻬﺮﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻃﻬ ﺮان ﻧ ﺎم دارد و‬
‫"داراﻟ ﺰورا" ﺁﻧﺠﺎﺳ ﺖ‪ .‬ﻗ ﺼﺮهﺎﯼ ﺁن هﻤﺎﻧﻨ ﺪ آﺎﺧﻬ ﺎﯼ ﺑﻬ ﺸﺖ اﺳ ﺖ و زﻧ ﺎﻧﺶ از‬
‫زﻳﺒﺎﻳﯽ ﺑﻪ ﺣﻮراﻟﻌﻴﻦ ﻣﯽﻣﺎﻧﻨﺪ‪ .‬و ﭼﻮن ﺁﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻮد زﻧﺎن ﻃﻬ ﺮان ﺟﺎﻣ ﻪ‬
‫آﻔﺎر ﺑﺮ ﺗﻦ آﻨﻨﺪ و ﻣﺎﻧﻨ ﺪ آ ﺎﻓﺮان ﺧ ﻮدﺁراﺋﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ‪ ،‬ﺷ ﻮهﺮان را از ﺧ ﻮد ﺑﺮاﻧﻨ ﺪ و‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﺁﻧﺎن را ﺑﺮاﯼ ﺧﻮﻳﺶ آﻮﭼ ﻚ ﺷ ﻤﺎرﻧﺪ و از اﻳ ﺸﺎن ﻃ ﻼق ﺑﻄﻠﺒﻨ ﺪ‪ ،‬و ﻣ ﺮدان‬
‫ﺧﻮد را ﭼﻮن زﻧﺎن ﺑﻴﺎراﻳﻨﺪ و زﻧﺎن ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻪ ﻣﺮدان درﺁﻳﻨﺪ‪".‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻤﺎم اﻳﻨﻬﺎ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ اﺳﺘﺪﻻل ﺣﻀﺮت ﺁﻳﺖاﷲ ﻋﻠﯽ ﺧﺎﻣﻨﻪ اﯼ‪ ،‬اﻳﺪﻩ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‪،‬‬
‫آﻤﺎآ ﺎن ﺑﻘ ﻮت ﺧ ﻮد ﺑ ﺎﻗﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ‪" :‬اﻳ ﻦ ﻓﻘ ﻂ ﺧﻠﻔ ﺎﯼ ﺟ ﻮر ﺑﻮدﻧ ﺪ )ﺑﻨ ﯽاﻣﻴ ﻪ و‬
‫ﺑﻨﯽﻋﺒﺎس( آﻪ ﺣﺪاآﺜﺮ اﺳﺘﻔﺎدﻩ را از ﻣﺤﺪﺛﻴﻦ و ﻋﻠﻤﺎﯼ دﻳﻨﯽ زﻣﺎن ﺧﻮد ﻣﯽآﺮدﻧ ﺪ‪،‬‬
‫و از ﺁﻧﻬ ﺎ ﻣ ﯽﺧﻮاﺳ ﺘﻨﺪ آ ﻪ اﺣ ﺎدﻳﺜﯽ را از زﺑ ﺎن ﭘﻴ ﺎﻣﺒﺮ و ﺻ ﺤﺎﺑﻪ ﺑ ﺰرگ ﺁن‬
‫ﺣﻀﺮت ﻃﺒﻖ ﻣﻴﻞ و ﺧﻮاﺳﺖ ﺁﻧﻬﺎ ﺟﻌﻞ آﻨﻨﺪ‪ .‬در آﺘﺐ ﺗﺬآﺮﻩ و رﺟ ﺎل و ﺣ ﺪﻳﺚ از‬
‫اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ اﺣﺎدﻳﺚ زﻳﺎد اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻌﻞ ﺣﺪﻳﺚ ﺁﻧﻘﺪر ﺁﺳﺎن ﺑﻮد آﻪ ﺑﻪ اﻧﺪك ﻣﻨﻈ ﻮرﯼ ﻳ ﻚ‬
‫ﺣ ﺪﻳﺚ ﻋﻠﻴ ﻪ اﻳ ﻦ و ﺁن درﺳ ﺖ ﻣ ﯽآﺮدﻧ ﺪ‪ .‬اﻳ ﻦ وﺿ ﻌﻴﺖ ﻣﻮﺟ ﺐ ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد آ ﻪ ﻳ ﻚ‬
‫ذهﻨﻴﺖ و ﻓﺮهﻨﮕﯽ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺨﻠﻮط و ﻣﺠﻌ ﻮل و ﻧﺎدرﺳ ﺖ از اﺳ ﻼم در ﺟﻬ ﺎن اﺳ ﻼم‬
‫وﺟﻮد داﺷﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻣﻨﺸﺎء اﻳ ﻦ ذهﻨﻴ ﺖ ﻏﻠ ﻂ هﻤ ﺎن ﻣﺤ ﺪﺛﻴﻦ و ﻋﻠﻤ ﺎ ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ .‬و ه ﻴﭻ‬
‫ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ آﻪ ﻋﻠﻴﻪ اﻣﺎم ﺳﺠﺎد و ﺗﺸﻜﻴﻼت ﺧﺎﻧﺪان ﻋﻠﻮﯼ ه ﻢ اﺣ ﺎدﻳﺜﯽ ﺟﻌ ﻞ‬
‫آﻨﻨﺪ‪) ".‬ﻧﻘﻞ از ﻣﺠﻠﻪ ﭘﺎﺳﺪار اﺳﻼم‪ ،‬ﭼﺎپ ﻗﻢ‪ ،‬ﺁﺑﺎن ‪(١٣۶١‬‬

‫‪٩٣‬‬
‫ﻣﺤﺘ ﺎج ﺑ ﻪ ﺗ ﺬآﺮ ﻧﻴ ﺴﺖ آ ﻪ ﺁﻳ ﺖاﷲ ه ﻴﭻ ﻣ ﻮردﯼ را از اﻳﻨﻜ ﻪ ﻣﺤ ﺪﺛﺎن‬
‫ﺑﺰرﮔﻮار ﻣﻜﺘﺐ ﺗﺸﻴﻊ ﻧﻴﺰ ﺣ ﺪﻳﺜﯽ را از ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ و اﺋﻤ ﻪ ﺷ ﻴﻌﻪ ﺟﻌ ﻞ آ ﺮدﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ در‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺪارﻧﺪ!‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫از ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻤﺮ اﻣﺎﻣﺎن زﻧﺪﻩ‪ ،‬ادارﻩ ﻣﻜﺘﺐ روﺣﺎﻧﻴﺖ ﺷﻴﻌﻪ ﺧﻮاﻩ ﻧ ﺎﺧﻮاﻩ وارد‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﺎزﻩاﯼ ﺷﺪ آﻪ ﻣﯽﺑﺎﻳ ﺴﺖ ﻣ ﺴﻴﺮ ﺁﻳﻨ ﺪﻩ اﻳ ﻦ ﻣﻜﺘ ﺐ را ﺑ ﺮاﯼ ﻗﺮﻧﻬ ﺎﯼ ﻣﺘ ﻮاﻟﯽ‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ آﻨ ﺪ‪ .‬ﻣ ﺴﺌﻠﻪ در ﺗﻔ ﺎوﺗﯽ ﺑﻨﻴ ﺎدﯼ ﻧﻬﻔﺘ ﻪ ﺑ ﻮد آ ﻪ ﺑ ﻴﻦ وﺿ ﻊ روﺣﺎﻧﻴ ﺖ ﺷ ﻴﻌﻪ و‬
‫روﺣﺎﻧﻴﺖ ﺳﻨﯽ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ :‬روﺣﺎﻧﻴﺖ ﺳﻨﯽ هﻴﭽﻮﻗﺖ از ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺟ ﺪا ﻧ ﺸﺪﻩ ﺑ ﻮد‪،‬‬
‫ﺑﻠﻜ ﻪ هﻤ ﺮاﻩ ﺑ ﺎ ﺁن و اﺻ ﻮﻻ ﺟﺰﺋ ﯽ از ﺁن ﺑ ﻮد‪ .‬ﺧﻠﻴﻔ ﻪ در هﻤ ﺎن ﺣ ﺎل آ ﻪ رهﺒ ﺮﯼ‬
‫ﺳﻴﺎﺳ ﯽ ﺟﺎﻣﻌ ﻪ اﺳ ﻼﻣﯽ را داﺷ ﺖ‪ ،‬رهﺒ ﺮﯼ روﺣ ﺎﻧﯽ ﺁﻧ ﺮا ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﺮ ﻋﻬ ﺪﻩ داﺷ ﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻬﻤﺎن ﺻﻮرت آﻪ در زﻣﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﺧﻠﻔﺎﯼ راﺷﺪﻳﻦ ﻣﻌﻤﻮل ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻠﻤﺎ‪ ،‬ﻣﺪرﺳ ﻴﻦ‪،‬‬
‫وﻋ ﺎظ‪ ،‬ﺧﻄﺒ ﺎ‪ ،‬ﻓﻘﻬ ﺎ‪ ،‬ﻣﺤ ﺪﺛﺎن‪ ،‬اﺋﻤ ﻪ ﺟﻤﺎﻋ ﺖ و دارﻧ ﺪﮔﺎن ﺳ ﺎﻳﺮ ﻣﻨﺎﺻ ﺐ ﻣ ﺬهﺒﯽ‪،‬‬
‫هﻤﮕ ﯽ ﺑ ﺼﻮرت ﻗ ﺎﻧﻮﻧﯽ و ﻣﺠ ﺎز ﺑ ﻪ آ ﺎر ﺧ ﻮد اﺷ ﺘﻐﺎل داﺷ ﺘﻨﺪ و ﻣﻌ ﺎش ﺁﻧﻬ ﺎ ﻧﻴ ﺰ‬
‫رﺳﻤﺎ ﺗﻮﺳﻂ دﺳﺘﮕﺎﻩ ﺳﻴﺎﺳﯽ – روﺣﺎﻧﯽ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﯽﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺬهﺒﯽ ﺷ ﻴﻌﻪ وﺿ ﻊ درﺳ ﺖ ﺑﻌﻜ ﺲ ﺑ ﻮد‪ :‬ﻣﻜﺘ ﺐ ﺷ ﻴﻌﻪ ﺧﻼﻓ ﺖ‬
‫را‪ ،‬در هﻴﭻ ﻳﻚ از ﺻﻮر ﺁن‪ ،‬ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﻧﻤﯽﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺁﻧﺮا ﻏﺎﺻﺐ ﺣ ﻖ ﻣ ﺸﺮوع‬
‫اﻣﺎﻣ ﺎن ﻣ ﯽداﻧ ﺴﺖ‪ .‬ﺣﻜﻮﻣﺘﻬ ﺎﯼ ﻣ ﺴﺘﻘﻠﯽ ﻧﻴ ﺰ آ ﻪ از ﻗ ﺮن ﺳ ﻮم هﺠ ﺮﯼ در ﻧ ﻮاﺣﯽ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻳﺮان روﯼ آﺎر ﺁﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻩ ﺑﻪ ﻇﺎهﺮ ﻣﻄﻴﻊ دﺳﺘﮕﺎﻩ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺧ ﻮاﻩ‬
‫ﺟ ﺪا از ﺁن ﻳ ﺎ ﻣﺨ ﺎﻟﻒ ﺁن هﻴﭽﻜ ﺪام ﻣ ﻮرد ﺗﺎﻳﻴ ﺪ روﺣﺎﻧﻴ ﺖ ﺷ ﻴﻌﻪ ﻧﺒﻮدﻧ ﺪ‪ ،‬زﻳ ﺮا از‬
‫دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﺸﻴﻊ هﺮ ﺣﻜﻮﻣﺘﯽ‪ ،‬ﺧﺎرج از داﺋﺮﻩ اﻣﺎﻣﺎن‪ ،‬ﺑﻬﺮ ﺻﻮرت آﻪ ﺑﻮد ﻏﺎﺻ ﺐ و‬
‫ﺟﺎﺑﺮ و "ﻇﻠﻤﻪ" ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑ ﺮ اﻳ ﻦ ﻣﺒﻨ ﺎ دﻳﮕ ﺮ ﻓﻘﻬ ﺎ‪ ،‬ﻋﻠﻤ ﺎ‪ ،‬وﻋ ﺎظ‪ ،‬ﻣﺪرﺳ ﺎن‪ ،‬ﺧﻄﺒ ﺎ‪ ،‬ﻣﺤ ﺪﺛﺎن‪ ،‬و‬
‫ﭘﻴ ﺸﻨﻤﺎزان ﻣﻜﺘ ﺐ ﺗ ﺸﻴﻊ ﻧﻤ ﯽﺗﻮاﻧ ﺴﺘﻨﺪ از ﺟﺎﻧ ﺐ دﺳ ﺘﮕﺎﻩ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ اﻧﺘﻈ ﺎر درﻳﺎﻓ ﺖ‬
‫ﺣﻘﻮق و ﻣﺆوﻧﻪاﯼ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و ﺗﻨﻬﺎ راهﯽ آﻪ ﺑﺮوﯼ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎز ﺑﻮد ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺧﻮد‬
‫ﻣﺮدم‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ ﺑ ﻪ "ﻣ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﺷ ﻴﻌﻪ" ﺑ ﻮد‪ .‬اﻳ ﻦ ارﺗﺒ ﺎط از دو راﻩ ﻣﺨﺘﻠ ﻒ ﻣ ﯽﺗﻮاﻧ ﺴﺖ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد‪ :‬ﻳﺎ راﻩ ﺧﻂ ﺗ ﺸﻴﻊ اﺻ ﻴﻞ‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ راﻩ ﺗﻌﻠ ﻴﻢ و ﺗﻔﻬ ﻴﻢ اﺻ ﻮﻟﯽ آ ﻪ ﻣﺒﻨ ﺎﯼ‬
‫آﺎر ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬاران ﻣﻜﺘﺐ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻮد‪ ،‬در ﺟﻬﺖ هﺪاﻳﺖ ﺗ ﻮدﻩه ﺎ و ﭘﻴ ﺸﺒﺮد ﻣﺒ ﺎرزﻩ ﺁﻧﻬ ﺎ‬
‫ﺑﺎ ﻓﺴﺎد و ﺳﺘﻢ دﺳ ﺘﮕﺎﻩ ﺧﻼﻓ ﺖ و ﺗﺒﻌﻴ ﻀﺎت و اﻣﺘﻴ ﺎزات ادارﯼ و ﻗ ﻮﻣﯽ و ﻃﺒﻘ ﺎﺗﯽ‬

‫‪٩٤‬‬
‫ﺁن و در ﺟﻬ ﺖ دﻓ ﺎع از ﻣﻨ ﺎﻓﻊ ﻣﺤ ﺮوﻣﻴﻦ در ﺑﺮاﺑ ﺮ زﻣﻴﻨ ﺪاران ﻣﺤﻠ ﯽ واﺑ ﺴﺘﻪ ﺑ ﻪ‬
‫ﺳ ﺎزﻣﺎن ﺧﻼﻓ ﺖ و روﺣﺎﻧﻴ ﺖ واﺑ ﺴﺘﻪ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ه ﺮ دو‪ ،‬و ﻻزﻣ ﻪ اﻳﻨﻜ ﺎر ﭘ ﺮورش‬
‫ﻣﺮدﻣﯽ ﺁﮔﺎﻩ ﺑﻮد آﻪ ﭘﻴﺶ از هﺮ ﭼﻴﺰ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻓﻜﺮ آﻨﻨﺪ و ﺗﺸﺨﻴﺺ دهﻨ ﺪ و راﻩ ﺧ ﻮد‬
‫را ﺑﺎ وﻗﻮف ﻻزم ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻨﺪ و ﺁﻣﺎدﻩ ﺳﺎزش و ﻣﺼﺎﻟﺤﻪاﯼ ﻧﻴﺰ ﻧﺒﺎﺷ ﻨﺪ‪ ،‬وﻟ ﯽ ﭘﻴ ﺮوﯼ‬
‫از اﻳﻦ راﻩ اﮔﺮ ﺑﻪ اﺳﺘﻮارﯼ ﺗﺸﻴﻊ آﻤﻚ ﻣﯽآﺮد ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﺎص "روﺣﺎﻧﻴﺖ ﻣﺒﺎرز"‬
‫آﻤﻚ ﻧﻤﯽآﺮد‪ ،‬ﺑﺎﻟﻌﻜﺲ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮش ﻣﯽﺳﺎﺧﺖ آﻪ ﺧﻮد ﻧﻴﺰ از هﻤﻴﻦ ﺳﺮﻣﺸﻖ ﭘﻴﺮوﯼ‬
‫آﻨﺪ و اﻣﻴﺪ رزق و روزﯼ ﻣﻔﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬راﻩ دوﻣﯽ وﺟﻮد داﺷﺖ آﻪ در ﺁن اﺟﺰاء ﻣﻌﺎدﻟﻪ آ ﺎﻣﻼ دﮔﺮﮔ ﻮن‬
‫ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬هﻤﺎﻧﻨﺪ ﺁن راهﯽ آﻪ در ﻗﺮن اول هﺠﺮﯼ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺮاﯼ ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺰﻳ ﺪﻩ ﺑ ﻮد‪،‬‬
‫و اﻳﻦ راﻩ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد آﻪ ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺑﺠ ﺎﯼ ﻣﺮدﻣ ﯽ ﺁﮔ ﺎﻩ و "ﭘﺮﻣ ﺪﻋﺎ" ﺗﺒ ﺪﻳﻞ ﺑ ﻪ ﮔﺮوه ﯽ‬
‫"ﻣﻘﻠ ﺪ" ﺣ ﺮفﺷ ﻨﻮ و ﻣﻌﻘ ﻮل ﺷ ﻮﻧﺪ آ ﻪ ﺷ ﺮﻋﺎ اﺟ ﺎزﻩ دﺧ ﻞ و ﺗ ﺼﺮﻓﯽ را در ﺁﻧﭽ ﻪ‬
‫ﺑﺰرﮔﺎن دﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ و ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و در راﻩ اﺟﺮاﯼ دﻗﻴﻖ اﺣﻜﺎم ﺷﺮع‬
‫ﻣﺒ ﻴﻦ‪ ،‬اﺧﺘﻴ ﺎر ﺗ ﺸﺨﻴﺺ و ﻗ ﻀﺎوت و اﺧ ﺬ ﺗ ﺼﻤﻴﻢ و ه ﺮ اﻣ ﺮ دﻳﮕ ﺮﯼ را آ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫ﺻﻼح ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻄﻮر درﺑﺴﺖ ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﻮاران دﻳﻦ‪ ،‬اﻋﻠﯽ اﷲ ﻣﻘﺎﻣﻬﻢ اﺟﻤﻌﻴﻦ‬
‫و رﺿﻮان اﷲ ﻋﻠﻴﻬﻢ‪ ،‬واﮔﺬار آﻨﻨﺪ )آﻪ اﻟﺒﺘﻪ رﺳﺎﻧﺪن ﻣﻨﻈﻢ وﺟﻮﻩ ﺧﻤﺲ و زآﺎت و‬
‫ﺳ ﻬﻢ اﻣ ﺎم و وﺟ ﻮﻩ ﺑﺮ ّﻳ ﻪ و ﻣﻮﻗﻮﻓ ﺎت و ﻧ ﺬورات و ﺳ ﺎﻳﺮ وﺟ ﻮﻩ واﺟﺒ ﻪ و ﻣ ﺴﺘﺤﺒﻪ‬
‫ﺷﺮﻋﻴﻪ ﺑﻪ دﺳﺘﮕﺎﻩ ﻧﻮاب ﺑﺮ ﺣﻖ اﻣﺎم ﻋﺼﺮ از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ اﻣﻮر اﺳﺖ(‪.‬‬
‫از هﻤﺎن اول ﻓﺘﺎوﯼ و اﺣﻜﺎم "ﻣﻌﺘﺒﺮي" از اﺋﻤﻪ اﻃﻬﺎر ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻣﺪ‪ ،‬آﻪ اﻳ ﻦ‬
‫ﻣﻨ ﺸﻮر ﺧﺪاﭘ ﺴﻨﺪاﻧﻪ را ﻣﻬ ﺮ و اﻣ ﻀﺎ ﻣ ﯽآ ﺮد‪ .‬ﺣ ﺪﻳﺜﻬﺎﻳﯽ ﺑ ﺴﻴﺎر ﻣﻮﺛ ﻖ از اﻣﺎﻣ ﺎن‬
‫آﺸﻒ ﺷﺪ آﻪ در اﺻﺎﻟﺖ ﺁﻧﻬﺎ ﺗﺮدﻳﺪﯼ ﺟ ﺎﻳﺰ ﻧﺒ ﻮد‪ ،‬آﻤ ﺎ اﻳﻨﻜ ﻪ در ﻋﻠ ﻮ ﻣﻘ ﺎم راوﻳ ﺎن‬
‫ﺁﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺗﺮدﻳﺪ ﺟﺎﺋﺰ ﻧﺒﻮد‪ ،‬و اﺻﻼ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺮدﻳﺪﯼ ﺑﻬﺮ ﺻﻮرﺗﯽ آﻪ ﺑﻮد ﺑﺮاﯼ ﻣﻮﻣﻦ‬
‫ﺷﻴﻌﻪ آﻪ وﻇﻴﻔﻪاش ﻓﻘﻂ ﺗﻘﻠﻴﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ اﺟﺘﻬﺎد اﺳﺖ ﻗﺒﺎﺣﺖ داﺷﺖ‪:‬‬
‫‪ "-‬اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻋﻴ ﺴﯽ از اﺑ ﻦ ﺳ ﻨﺎن‪ ،‬و او از اﺑ ﻦ ﻣ ﺴﻜﺎن‪ ،‬و او از‬
‫ﺳ ﺪﻳﺮ ﻧﻘ ﻞ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ آ ﻪ ﺑ ﻪ اﻣ ﺎم ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴ ﻪ اﻟ ﺴﻼم ﻋ ﺮض آ ﺮدم‪ :‬هﻨﮕﺎﻣﻴﻜ ﻪ‬
‫ﭘﻴﺮوان ﺷﻤﺎ را در آﻮﻓﻪ ﺗﺮك ﮔﻔﺘﻢ ﺗﺎ ﺑﻨﺰد ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺎﻳﻢ ﺁﻧﺎن ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺧﺘﻼف داﺷﺘﻨﺪ‬
‫و از هﻢ دورﯼ ﻣﯽﺟﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺗﺮا ﺑﻪ آﺎر ﺁﻧﺎن آﺎرﯼ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺷ ﻴﻌﻴﺎن ﺳ ﻪ‬
‫ﺗﻜﻠﻴﻒ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﺪارﻧﺪ‪ :‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ اﺋﻤﻪ‪ ،‬ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺑﻮدن در ﺑﺮاﺑ ﺮ ﺁﻧﻬ ﺎ و ارﺟ ﺎع اﺧﺘﻼﻓ ﺎت‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ اﻳﺸﺎن‪.‬‬

‫‪٩٥‬‬
‫‪ -‬و زﻳﺪ ﺑﻦ ﺷﺤﺎم ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻋﺮض آﺮدم‪:‬‬
‫در ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻣﺎ ﻣﺮدﯼ اﺳﺖ آﻪ اﺳﻤﺶ آﻠﻴﺐ اﺳﺖ‪ .‬هﺮ دﺳﺘﻮرﯼ آ ﻪ از ﺷ ﻤﺎ ﻣ ﯽرﺳ ﺪ‪،‬‬
‫هﺮ ﭼﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬او ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ ﻣﻦ ﺗﺴﻠﻴﻤﻢ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﻣﺎ او را "آﻠﻴﺐ ﺗﺴﻠﻴﻢ" ﻧﺎﻣﻴ ﺪﻩاﻳ ﻢ‪.‬‬
‫ﺣ ﻀﺮت ﺑ ﺎو رﺣﻤ ﺖ ﻓﺮﺳ ﺘﺎد و ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺧ ﺪا ﻋﺰﻳ ﺰش ﺑ ﺪارد‪ .‬ﭼ ﻪ ﻧ ﺎزﻧﻴﻦ ﻣ ﺮدﯼ‬
‫اﺳﺖ!" )اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻟﺤﺠﻪ‪ ،‬ﺑﺎب اﻟﺘﺴﻠﻴﻢ و ﻓﻀﻞ اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ(‬
‫‪"-‬اﺣﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﺧﺎﻟ ﺪ‪ ،‬و او از ﭘ ﺪرش‪ ،‬و او از اﺑ ﯽ اﻟﺒﺨﺘ ﺮي‪ -‬آ ﻪ‬
‫ﺧﺪاﻳﺶ ﺑﻴﺎﻣﺮزد‪ -‬رواﻳﺖ آﻨﺪ آﻪ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺷ ﻴﻌﻴﺎن ﻣ ﺎ‬
‫ﺑ ﺎ وﻗ ﺎر و ﺁراﻣ ﺶ ه ﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﺷ ﺘﺮ ﻧ ﺮﯼ آ ﻪ ﻣﻬ ﺎر در ﺑﻴﻨ ﯽ دارد‪ ،‬ﭼ ﻮن او را‬
‫ﺑﻜ ﺸﻨﺪ ﺑ ﺮاﻩ اﻓﺘ ﺪ و ﭼ ﻮن او را ﺑ ﺮ ﺻ ﺨﺮﻩاﯼ ﺑﺨﻮاﺑﺎﻧﻨ ﺪ ﺑﺨﻮاﺑ ﺪ"‪) .‬اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪،‬‬
‫آﺘﺎب اﻻﻳﻤﺎن و اﻟﻜﻔﺮ‪ ،‬ﺑﺎب ﻣﻮﻣﻦ و ﻋﻼﻣﺎﺗﻪ و ﺻﻔﺎﺗﻪ(‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘ ﻪ ﺑ ﻪ ﺷ ﻴﻌﻴﺎن در ﻣﻘﺎﺑ ﻞ اﻳ ﻦ ﺣ ﺮفﺷ ﻨﻮﯼ اﻣﺘﻴ ﺎزاﺗﯽ ﺧ ﺎص ﻧﻴ ﺰ دادﻩ‬
‫ﻣﯽﺷﺪ‪:‬‬
‫‪"-‬ﺳ ﻬﻞ ﺑ ﻦ زﻳ ﺎد از اﺑ ﻦ اﺑ ﯽ ﻧﺠ ﺮان و او از ﻣﺜﻨ ﯽ اﻟﺤﻨ ﺎط و او از آﺎﻣ ﻞ‬
‫اﻟﺘﻤﺎر ﻧﻘﻞ آﻨﺪ آﻪ ﺷﻨﻴﺪم آﻪ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺮدم هﻤﮕ ﯽ‬
‫ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎﻧﻨﺪ‪ -‬و اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ را ﺳﻪ ﺑﺎر ﺗﻜﺮار ﻓﺮﻣﻮد‪ -‬و ﭘﺲ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺟ ﺰ ﻗﻠﻴﻠ ﯽ‬
‫از ﻣ ﻮﻣﻨﻴﻦ )ﺷ ﻴﻌﻴﺎن( و اﻳ ﻦ ﺟﻤﻠ ﻪ را ه ﻢ ﺳ ﻪ ﺑ ﺎر ﺗﻜ ﺮار ﻓﺮﻣ ﻮد" )اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪،‬‬
‫آﺘﺎب اﻻﻳﻤﺎن و اﻟﻜﻔﺮ‪ ،‬ﺑﺎب ﻓﯽ ﻗﻠﻪ ﻋﺪد اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ(‪.‬‬
‫‪"-‬اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ از اﺑ ﯽ ﻳﺤﻴ ﯽ اﻟﻮاﺳ ﻄﯽ و او از ﻳﻜ ﯽ دﻳﮕ ﺮ از اﺻ ﺤﺎب‬
‫ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ آﻪ اﻣﺎم اﺑﯽ ﻋﺒﺪاﷲ ﺟﻌﻔﺮ ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺧ ﺪا ﻣ ﺎ اﺋﻤ ﻪ‬
‫را از ﻋﻠ ّـﻴﻴﻦ و ارواح ﻣ ﺎ را از ﺑ ﺎﻻﯼ ﻋﻠ ّـﻴﻴﻦ و ارواح ﺷ ﻴﻌﻴﺎن ﻣ ﺎ را از وﺳ ﻂ‬
‫ﻋﻠّـﻴﻴﻦ و ﭘﻴﻜﺮهﺎﯼ ﺁﻧﻬﺎ را از ﻗﺴﻤﺖ ﺳ ﻔﻼﯼ ﺁن ﺁﻓﺮﻳ ﺪ‪ .‬از اﻳ ﻦ رو ﻣ ﺎ و ﺁﻧﻬ ﺎ ﺁدﻣ ﯽ‬
‫ﺷﺪﻳﻢ‪ ،‬و هﻤﻪ ﻣ ﺮدم دﻳﮕ ﺮ ﺧﺮﻣﮕ ﺴﺎﻧﯽ ﺷ ﺪﻧﺪ آ ﻪ ﺳ ﺰاوار دوزﺧﻨ ﺪ و ﺑ ﺴﻮﯼ ﺟﻬ ﻨﻢ‬
‫ﻣ ﯽروﻧ ﺪ‪) ".‬اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘ ﺎب اﻟﺤﺠ ﻪ‪ ،‬ﺑ ﺎب ﺧﻠ ﻖ اﻻﺑ ﺪان اﻻﺋﻤ ﻪ و ارواﺣﻬ ﻢ و‬
‫ﻗﻠﻮﺑﻬﻢ(‬
‫‪"-‬و اﻣﺎم اﺑﯽ ﻋﺒ ﺪاﷲ ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﻣ ﺮدم دﻧﻴ ﺎ ﺑ ﺮ ﺳ ﻪ‬
‫دﺳ ﺘﻪاﻧ ﺪ‪ :‬ﻋﻠﻤ ﺎ و ﻃﺎﻟﺒ ﺎن ﻋﻠ ﻢ و ﺧﺎﺷ ﺎآﻬﺎﯼ روﯼ ﺁب و ﺑﺪرﺳ ﺘﻴﻜﻪ داﻧ ﺸﻤﻨﺪان‪ ،‬ﻣ ﺎ‬
‫اﺋﻤﻪاﻳﻢ و ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﺎ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن و ﻣﺎ ﺑﻘﯽ ﻣﺮدم ﺧﺎﺷﺎك روﯼ ﺁﺑﻨﺪ"‪) .‬اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪،‬‬
‫آﺘﺎب ﻓﻀﻞ و اﻟﻌﻠﻢ‪ ،‬ﺑﺎب اﺻﻨﺎف اﻟﻨﺎس(‬

‫‪٩٦‬‬
‫‪"-‬ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﺮاهﻴﻢ از ﭘﺪرش‪ ،‬و او از اﺑﻦ اﺑﯽ ﻋﻤﻴﺮ و او از ﺳﻴﻒ رواﻳ ﺖ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ آﻪ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم اﺑﯽ ﻋﺒﺪاﷲ ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ‬
‫ﭼﻴ ﺰﯼ ﻣﺜ ﻞ ﮔﻠﻮﻟ ﻪ ﻣ ﯽﺁﻳ ﺪ و ﺑ ﻪ ﭘ ﺸﺖ ﻣ ﻮﻣﻦ ﻣ ﯽزﻧ ﺪ ﺗ ﺎ او را داﺧ ﻞ ﺑﻬ ﺸﺖ آﻨ ﺪ‪.‬‬
‫)اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻻﻳﻤﺎن و اﻟﻜﻔﺮ‪ ،‬ﺑﺎب اﻟﺒ ّﺮ ﺑﺎﻟﻮاﻟﺪﻳﻦ(‪.‬‬
‫‪ "-‬ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬اﯼ اﺑ ﺎن ﺑ ﻦ ﺗﻐﻠ ﺐ‪ ،‬ﭼ ﻮن روز‬
‫ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺷﻮد و هﻤﻪ اوﻟﻴﻦ و ﺁﺧﺮﻳﻦ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﺮد ﺁﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ "ﻻ اﻟ ﻪ اﻻاﷲ" را‬
‫از هﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﺑﺮاﯼ ﺁﻧﻬﺎ آﻪ ﺷﻬﺎدت دادﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ آﻪ ﻣﻌﺒﻮدﯼ ﺟﺰ ﺧﺪاﯼ ﻋﺰوﺟﻞ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﺑﮕﻴ ﺮد ﺟ ﺰ ﺁﻧﻜ ﺲ آ ﻪ ﺷ ﻴﻌﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪) ".‬اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘ ﺎب اﻟﺤﺠ ﻪ‪ ،‬ﺑ ﺎب ﻓ ﯽ‬
‫ﻣﻌﺮﻓﺘﻬﻢ اوﻟﻴﺎﺋﻬﻢ و اﻟﺘﻔﻮﻳﺾ اﻟﻴﻬﻢ(‪.‬‬
‫‪"-‬از هﺎرون ﺑﻦ ﻣﻮﻓﻖ ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ روزﯼ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻣﻮﺳ ﯽ آ ﺎﻇﻢ‬
‫ﻣ ﺮا ﻃﻠﺒﻴﺪﻧ ﺪ و در ﺧ ﺪﻣﺖ ﺁن ﺣ ﻀﺮت ﻃﻌ ﺎﻣﯽ ﺧ ﻮردم‪ ،‬و ﺣﻠ ﻮاﯼ ﺑ ﺴﻴﺎر ﺁوردﻩ‬
‫ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ .‬ﮔﻔ ﺘﻢ‪ :‬ﭼ ﻪ ﺑ ﺴﻴﺎر اﺳ ﺖ ﺣﻠ ﻮا! ﻓﺮﻣﻮدﻧ ﺪ آ ﻪ ﻣ ﺎ ﺷ ﻴﻌﻴﺎن از ﺷ ﻴﺮﻳﻨﯽ ﺧﻠ ﻖ‬
‫ﺷﺪﻩاﻳﻢ‪ ،‬ﭘﺲ ﺣﻠﻮا را دوﺳﺖ دارﻳﻢ‪) ".‬ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴﯽ‪ ،‬ﺑﺤ ﺎراﻻﻧﻮار و ﺣﻠﻴ ﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪،‬‬
‫ﺑﺎب دهﻢ‪ ،‬ﻓﺼﻞ هﻔﺘﻢ(‪.‬‬
‫"ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻳﺤﻴﯽ از اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻴﺴﯽ‪ ،‬و او از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ‪،‬‬
‫و او از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﻟﻔﻀﻴﻞ‪ ،‬و او از اﺑ ﯽ اﻟ ﺼﺒﺎح اﻟﻜﻨ ﺎﻧﯽ رواﻳ ﺖ آﻨ ﺪ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت‬
‫اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﻣ ﻮﻣﻦ )ﺷ ﻴﻌﻪ( ﺑ ﻪ ه ﺮ ﻣﺮﮔ ﯽ ﻣ ﯽﻣﻴ ﺮد ﺟ ﺰ ﺑ ﻪ‬
‫ﺻﺎﻋﻘﻪ! و اﺑﻮﺑﺼﻴﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﭘﺮﺳ ﻴﺪم از ﻣ ﺮدن‬
‫ﻣﻮﻣﻦ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺷﻴﻌﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳ ﺖ ﺑ ﻪ ه ﺮ ﻣﺮﮔ ﯽ ﺑﻤﻴ ﺮد‪،‬ﻳﻌﻨ ﯽ ﻏ ﺮق ﺷ ﻮد‪ ،‬ﻳ ﺎ زﻳ ﺮ‬
‫ﺁوار ﺑﻤﺎﻧ ﺪ‪ ،‬ﻳ ﺎ ﺑ ﻪ درﻧ ﺪﻩ دﭼ ﺎر ﮔ ﺮدد وﻟ ﯽ ﺑ ﻪ ه ﺮ ﺣ ﺎل ﺑ ﻪ ﺻ ﺎﻋﻘﻪ ﻧﻤ ﯽﻣﻴ ﺮد‪".‬‬
‫)اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻟﺪﻋﺎء‪ ،‬ﺑﺎب ان اﻟﺼﺎﻋﻘﺔ ﻻ ﺗﺼﻴﺐ ذاآﺮا(‪.‬‬
‫)اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎﻻت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣ ﻮﻗﻌﯽ ﺑ ﻮد آ ﻪ هﻨ ﻮز ادﻋﻴ ﻪ ﻣﻌﺘﺒ ﺮﻩاﯼ آ ﻪ‬
‫ﺑﺎﻳ ﺪ ﻣ ﻮﻣﻦ ﺑﺨﻮاﻧ ﺪ ﺗ ﺎ ﻏ ﺮق ﻧ ﺸﻮد‪ ،‬زﻳ ﺮ ﺁوار ﻧﻤﺎﻧ ﺪ و درﻧ ﺪﻩ ﻗ ﺪرت درﻳ ﺪن او را‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از هﻤﻴﻦ اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬وﻟﯽ اﻳﻦ ادﻋﻴ ﻪ ﻣﺠﺮﻳ ﻪ اآﻨ ﻮن‬
‫در دﺳﺘﺮس هﻤﻪ ﻣﻮﻣﻨﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و اﻳﻦ ﺧﻄ ﺮات ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﺮ ﻃ ﺮف ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ ﺑ ﻪ‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ادﻋﻴ ﻪ در ﺻ ﻔﺤﻪ ‪ ۴۴٣‬و ﻣ ﺘﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ درﻧ ﺪﻩ در ﺻ ﻔﺤﻪ ‪۴٣٣‬‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻓﺮﻣﺎﺋﻴﺪ(‪.‬‬

‫‪٩٧‬‬
‫وﻟ ﯽ ﻣﻬﻤﺘ ﺮ از اﻳﻨﻬ ﺎ‪ ،‬ﺑﻌ ﻀﯽ اﻣﺘﻴ ﺎزات دﻳﮕ ﺮ ﺑ ﻮد آ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﺧﻴﻠ ﯽ از‬
‫ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ ﺑﻪ هﻤﻪ دردﺳ ﺮهﺎﯼ روزﻣ ﺮﻩ ﺁﻧ ﺎن و هﻤ ﻪ زﺣﻤﺘﻬﺎﻳ ﺸﺎن در ﺟﻠ ﺐ رﺿ ﺎﯼ‬
‫روﺣﺎﻧﻴﺖ ﻣﺒﺎرز ﻣﯽارزﻳﺪ‪:‬‬
‫‪ "-‬از رﺳﻮل ﺧﺪا ﻣ ﺮوﯼ اﺳ ﺖ ﺿ ﻤﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣﻔ ﺼﻠﯽ آ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺧﺪاوﻧ ﺪ‬
‫ﺣﻮرﻳﺎﻧﯽ را ﺧﻠﻖ ﻓﺮﻣﻮدﻩ آﻪ ﺑﺮ ﮔﻮﻧﻪ راﺳﺘ ﺸﺎن ﻧﻮﺷ ﺘﻪ ﺷ ﺪﻩ "ﻣﺤﻤ ﺪ رﺳ ﻮلاﷲ" و‬
‫ﺑﺮﮔﻮﻧ ﻪ ﭼﭙ ﺸﺎن "ﻋﻠ ﯽ وﻟ ﯽ اﷲ" و ﺑ ﺮ ﭘﻴ ﺸﺎﻧﯽ ﺁﻧﻬ ﺎ "اﻟﺤ ﺴﻦ" و ﺑ ﺮ زﻧ ﺦ ﺁﻧﻬ ﺎ‬
‫"اﻟﺤ ﺴﻴﻦ" و ﺑ ﺮ دو ﻟﺒ ﺸﺎن "ﺑ ﺴﻢ اﷲ اﻟ ﺮﺣﻤﻦ اﻟ ﺮﺣﻴﻢ"‪ .‬اﺑ ﻦ ﻣ ﺴﻌﻮد ﭘﺮﺳ ﻴﺪ‪ :‬اﻳﻨﻬ ﺎ‬
‫ﺑ ﺮاﯼ ﭼ ﻪ آ ﺴﺎﻧﻨﺪ؟ ﻓﺮﻣ ﻮد ﺑ ﺮاﯼ ﺷ ﻴﻌﻴﺎن ﻣ ﺎ‪) ".‬ﺁﻳ ﺖاﷲ دﺳ ﺘﻐﻴﺐ ﺷ ﻴﺮازﯼ‪ ،‬ﺷ ﻬﻴﺪ‬
‫ﻣﺤﺮاب‪ ،‬ﻧﻘﻞ از آﺘﺎب ﻣﻌﺎد(‪.‬‬
‫در ﺷﺮاﻳﻄﯽ آﻪ اراﺋﻪ ﺗﻌﺪاد هﺮ ﭼ ﻪ زﻳ ﺎدﺗﺮﯼ از اﺣﺎدﻳ ﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ در اﺛﺒ ﺎت‬
‫ﻓ ﻀﺎﺋﻞ ﺷ ﻴﻌﻴﺎن ﺿ ﺮورﯼ ﺗ ﺸﺨﻴﺺ دادﻩ ﻣ ﯽﺷ ﺪ‪ ،‬ﻃﺒﻌ ﺎ اﺷ ﻜﺎﻟﯽ ﻧﺪاﺷ ﺖ آ ﻪ اﻳ ﻦ‬
‫اﺣﺎدﻳﺚ ﮔﺎهﯽ "ﻧﺎﺳﺦ و ﻣﻨﺴﻮخ" و "ﺿﺪ و ﻧﻘ ﻴﺾ" از آ ﺎر درﺁﻳﻨ ﺪ‪ ،‬زﻳ ﺮا ﻗ ﺒﻼ از‬
‫ﻗﻮل اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد آﻪ ﻣﻌﻤ ﻮﻻ در اﻳ ﻦ ﻣﻮاﻗ ﻊ ﺧ ﻮد ﺧﺪاوﻧ ﺪ اﺳ ﺖ‬
‫آﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻋﻘﻴﺪﻩ دادﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻮد آﻪ در ﻳﻚ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒﺮ از آﺘﺎب اﺻﻮل آﺎﻓﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ "-‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻳﺤﻴ ﯽ از ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ اﻟﺤ ﺴﻴﻦ‪ ،‬و او از ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ اﺳ ﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑ ﻦ‬
‫ﺑﺮﻳﻊ‪ ،‬و او از ﺻﺎﻟﺢ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ‪ ،‬و او از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪاﻟﺠﻌﻔﺮﯼ ﻧﻘ ﻞ آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ‬
‫آﻪ اﻣﺎم اﺑﯽ ﺟﻌﻔﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺧ ﺪا از ﺷ ﻴﻌﻴﺎن ﻣ ﺎ ﺁﻧﮕ ﺎﻩ آ ﻪ در‬
‫ﻋ ﺎﻟﻢ ذَر ﺑﻮدﻧ ﺪ ﺑ ﻪ وﻻﻳ ﺖ ﻣ ﺎ ﭘﻴﻤ ﺎن ﮔﺮﻓ ﺖ و ارواح ﺷ ﻴﻌﻴﺎن ﻣ ﺎ را دو ه ﺰار ﺳ ﺎل‬
‫ﭘ ﻴﺶ از ﺑﺪﻧﻬﺎﻳ ﺸﺎن ﺁﻓﺮﻳ ﺪ‪ ،‬و اﻳ ﺸﺎن را ﺑ ﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﻋﺮﺿ ﻪ‬
‫داﺷﺖ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﺁﻧﻬﺎ را ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻋﻠ ﯽ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ه ﻢ ﺁﻧﻬ ﺎ را ﺷ ﻨﺎﺧﺖ و ﻣ ﺎ ﻧﻴ ﺰ‬
‫ﺁﻧ ﺎﻧﺮا ﻣ ﯽﺷﻨﺎﺳ ﻴﻢ‪) ".‬اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘ ﺎب اﻟﺤﺠ ﻪ‪ ،‬ﺑ ﺎب ﻓ ﯽ ﻣﻌ ﺮﻓﺘﻬﻢ اوﻟﻴ ﺎﺋﻬﻢ و‬
‫اﻟﺘﻔﻮﻳﺾ اﻟﻴﻬﻢ(‪.‬‬
‫و در ﺣﺪﻳﺚ دﻳﮕﺮ از هﻤﻴﻦ آﺘﺎب‪ ،‬از ﻗﻮل "ﻓ ﻀﻴﻞ ﺑ ﻦ ﻳ ﺴﺎر" رواﻳ ﺖ ﺷ ﺪ‬
‫آ ﻪ‪" :‬ﺑ ﻪ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق ﻋ ﺮض آ ﺮدم‪ :‬ﺁﻳ ﺎ ﻣ ﺮدم را ﺑ ﻪ اﻣ ﺮ ﺗ ﺸﻴﻊ‬
‫دﻋﻮت آﻨﻢ؟ ﻓﺮﻣﻮد ﻧ ﻪ‪ ،‬اﯼ ﻓ ﻀﻴﻞ‪ ،‬زﻳ ﺮا آ ﻪ اﮔ ﺮ ﺧ ﺪا ﺧﻴ ﺮ ﺑﻨ ﺪﻩاش را ﺧﻮاه ﺪ ﺑ ﻪ‬
‫ﻓﺮﺷ ﺘﻪاﯼ ﻓﺮﻣ ﺎن ده ﺪ آ ﻪ ﮔ ﺮدن ﺁن ﺑﻨ ﺪﻩ را ﺑﮕﻴ ﺮد و او را در ﺣﻠﻘ ﻪ ﺷ ﻴﻌﻴﺎن‬
‫درﺁورد" )اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎب اﻟﻬﺪاﻳﻪ(‪.‬‬

‫‪٩٨‬‬
‫از هﻤﺎن زﻣ ﺎن ﺑ ﻮد آ ﻪ رهﺒ ﺮﯼ ﺗ ﺸﻴﻊ در ﺟﺎﻣﻌ ﻪ اﻳﺮاﻧ ﯽ در دو راﻩ آ ﺎﻣﻼ‬
‫ﻣﺨ ﺎﻟﻒ اﻓﺘ ﺎد‪ :‬ﻳﻜ ﯽ راﻩ اﻗﻠﻴﺘ ﯽ آ ﻪ دﻳ ﻦ را ﻓﻘ ﻂ ﺑﺨ ﺎﻃﺮ دﻳ ﻦ ﻣ ﯽﺧﻮاﺳ ﺖ‪ ،‬و ه ﺪف‬
‫ﺧﻮد را آﻤﺎآﺎن هﻤﺎن هﺪف ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬاران ﺗﺸﻴﻊ ﻣﯽداﻧﺴﺖ‪ .‬دﻳﮕﺮﯼ راﻩ اآﺜﺮﻳﺘ ﯽ آ ﻪ‬
‫دﻳﻦ را ﺑﻪ ﺻﻮرت "دآﺎن دﻳﻦ" ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﯽﭘﺴﻨﺪﻳﺪ‪ .‬و هﻤﻴﻦ دآﺎﻧﺪاران دﻳﻦ ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ‬
‫آﻬﻨ ﺴﺎﻟﺘﺮﻳﻦ "ﻣﺎﻓﻴ ﺎي" ﺗ ﺎرﻳﺦ را ﺑﻨﻴ ﺎد ﻧﻬﺎدﻧ ﺪ‪ :‬ﻣﺎﻓﻴ ﺎﯼ هﺰاروﺻ ﺪ ﺳ ﺎﻟﻪ " ﻣﻜﺘ ﺐ‬
‫ﻓﻴﻀﻴﻪ" اﯼ را‪ ،‬آﻪ از هﻤﺎن ﺁﻏﺎز ﺣﺼﺎرﯼ از رﻳﺎ و ﻓﺮﻳ ﺐ ﺑ ﻪ ﮔ ﺮد ﺟﺎﻣﻌ ﻪ ﺗ ﺸﻴﻊ‬
‫آﺸﻴﺪ و اﻳﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ دﻳﮕﺮ هﺮﮔﺰ از ﺁن ﺧﻼﺻﯽ ﻧﻴﺎﻓﺖ‪ .‬ﻣﺎﻓﻴﺎﻳﯽ آﻪ ﺑﻌﺪهﺎ‪ ،‬ﻣﺎآﻴ ﺎول‬
‫ﭘﺮورشﻳﺎﻓﺘﻪ ﻧﺎﺧﻮدﺁﮔﺎﻩ ﺁن ﺷﺪ‪ ،‬هﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ آﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﺗﻜﻨﻴ ﻚ ﻣﻐﺰﺷ ﻮﻳﯽ ﻋ ﺼﺮ ﻣ ﺎ‬
‫دﺳﺖﺁﻣﻮزان ﻧﺎﺧﻮدﺁﮔﺎﻩ ﺁﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫راﻩ اول ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑ ﺎ راﻩ دﻳﺮﻳﻨ ﻪ ﻓﺮهﻨ ﮓ اﻳﺮاﻧ ﯽ ﺑ ﻮد‪ .‬ﻣﻌﻴﺎره ﺎ و ارزﺷ ﻬﺎﯼ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻳﻜ ﺪﻳﮕﺮ ﻣﻄﺎﺑﻘ ﺖ داﺷ ﺖ‪ ،‬زﻳﺒﺎﺋﻴﻬ ﺎ و ﻧﺎرﺳﺎﺋﻴﻬﺎﻳ ﺸﺎن ﻧﻴ ﺰ هﻤﺎهﻨ ﮓ ﺑ ﻮد‪ .‬در‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻓﺮهﻨﮓ اﻳﺮاﻧﯽ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺁﻧﺮا ﺑﻪ ﺁﺳﺎﻧﯽ ﭘ ﺬﻳﺮا ﺷ ﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ ﺧ ﻮد ﻧﻴ ﺰ از راﻩ ﺳ ﻬﻢ‬
‫ﮔﺮاﻧﯽ آﻪ در ﮔ ﺴﺘﺮش آﻠﻴ ﻪ رﺷ ﺘﻪه ﺎﯼ ﻓﺮهﻨ ﮓ اﺳ ﻼﻣﯽ ﺑﻌﻬ ﺪﻩ ﮔﺮﻓ ﺖ‪ ،‬و ﻧﻴ ﺰ از‬
‫راﻩ ﻋﺮﻓﺎن و ﺗﺼﻮف واﻻﯼ اﻳﺮاﻧﯽ‪ ،‬ﻧﻘﺶ درﺟﻪ اوﻟﯽ را در اداﻣﻪ و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺁن اﻳﻔﺎ‬
‫آﺮد‪.‬‬
‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻳﻦ ﮔﺮوﻩ‪ ،‬دآﺎﻧﺪاران دﻳﻦ ﺑﻪ راﻩ دوم رﻓﺘﻨ ﺪ‪ ،‬آ ﻪ ﻧ ﻪ راﻩ ﻣﻌﻨﻮﻳ ﺖ‬
‫و اﺻﺎﻟﺖ ﺑ ﻮد‪ ،‬ﻧ ﻪ ﺑ ﺎ ﻓﺮهﻨ ﮓ اﻳﺮاﻧ ﯽ ﺳ ﺎزﮔﺎرﯼ داﺷ ﺖ‪ .‬ﻓﻘ ﻂ راﻩ ﺑﻬ ﺮﻩ ﮔﻴ ﺮﯼ از‬
‫ﺗﺪﻟﻴﺲ و رﻳﺎ ﺑﻮد‪ ،‬و از ﺟﻬﻞ و ﺧﺮاﻓﺎت‪ ،‬راﻩ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻮﻣﻨ ﺎن زﺑ ﺎنﺑ ﺴﺘﻪ ﺑ ﻪ ﻣﻘﻠ ﺪاﻧﯽ‬
‫ﺑﯽارادﻩ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺮاﺟﻊ اﺟﺘﻬﺎد‪ ،‬راهﯽ آ ﻪ ﭘ ﺎﻧﺰدﻩ ﺳ ﺎل ﭘ ﻴﺶ‪ ،‬ﺑ ﺮاﯼ ﺗﻮﺻ ﻴﻒ ﺁن‬
‫در ﻳ ﻚ آﻠﻤ ﻪ‪ ،‬اﺻ ﻄﻼح ﺑ ﺴﻴﺎر ﮔﻮﻳ ﺎﻳﯽ ﺑﻨ ﺎم "اﺳ ﺘﺤﻤﺎر" ﺳ ﺎﺧﺘﻪ ﺷ ﺪ و اﻳ ﻦ‬
‫"اﺳ ﺘﺤﻤﺎر" ﺑ ﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣ ﻪاﯼ آ ﺎﻣﻼ ﺣ ﺴﺎب ﺷ ﺪﻩ و روﺷ ﻦ اﻧﺠ ﺎم ﮔﺮﻓ ﺖ‪ :‬ﻣ ﻮﻣﻦ ﺷ ﻴﻌﻪ‬
‫ﻣ ﯽﺑﺎﻳ ﺴﺖ از ﻟﺤﻈ ﻪ ﺗﻮﻟ ﺪ ﺗ ﺎ ﻣ ﺮگ ﭼ ﻪ در ﺧﻮﺷ ﯽ و ﭼ ﻪ در ﻧﺎﺧﻮﺷ ﯽ ﭼ ﻪ در‬
‫ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ و ﭼﻪ در ﺑﻴﻤ ﺎرﯼ‪ ،‬ﭼ ﻪ در ﺳ ﻔﺮ و ﭼ ﻪ در ﺣ ﻀﺮ‪ ،‬ﭼ ﻪ در ﺑﻴ ﺪارﯼ و ﭼ ﻪ‬
‫در ﺧﻮاب‪ ،‬ﭼﻪ در داﺧﻞ ﺧﺎﻧﻪ و ﺧ ﺎﻧﻮادﻩ و ﭼ ﻪ در ﺧ ﺎرج ﺁن‪ ،‬در هﻤ ﻪ ﻃ ﻮل ﺳ ﺎل‬
‫در هﺮ هﻔﺘﻪ‪ ،‬هﺮ ﺳﺎﻋﺖ‪ ،‬ﺑﻄﻮر درﺑﺴﺖ در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻜﺘﺐ ﺁﺧﻮﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ و در ﺑﻴﺮون‬
‫از ﺣﻴﻄﻪ اﻳﻦ ﻧﻔﻮذ اﺟﺎزﻩ آﺎر ﻳﺎ اﺑﺘﻜﺎرﯼ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺟ ﺮاﯼ دﻗﻴ ﻖ اﻳ ﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣ ﻪ ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ دآﺎﻧ ﺪاران دﻳ ﻦ را ﺑ ﻪ ﺷﺎﺧ ﺼﻴﺖ و‬
‫ﻣﺮﺟﻌﻴ ﺖ و ﻣﻠ ﻚ و ﺁب و ﻣﻮﻗﻮﻓ ﺎت و ﻣ ﺴﺘﻐﻼت رﺳ ﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ ﺑ ﻪ ﺑﺰرﮔ ﺎن ﻣﻜﺘ ﺐ‬

‫‪٩٩‬‬
‫اﻣﻜﺎن ﺁن ﻧﻴﺰ داد آﻪ در هﺮ ﺷﺮاﻳﻄﯽ از ﺷﺮاﻳﻂ زﻣﺎﻧﯽ و ﻣﻜﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﻣﺮاﺟ ﻊ زور و‬
‫زر‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﺑﺎ دﺳﺘﮕﺎهﻬﺎﯼ ﺣﺎآﻤ ﻪ از ﻳﻜﻄ ﺮف و ﺑ ﺎ ﮔﺮداﻧﻨ ﺪﮔﺎن "ﺑ ﺎزار" از ﻃ ﺮف‬
‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬از ﻣﻮﺿﻊ ﻗ ﺪرت وارد ﻣﻌﺎﻣﻠ ﻪ ﺷ ﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑ ﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴ ﺐ ﻣﺜﻠ ﺚ ﻧﻴﺮوﻣﻨ ﺪ "ﺣ ﺎآﻢ‪،‬‬
‫ﺑ ﺎزارﯼ‪ ،‬ﺁﺧﻮﻧ ﺪ" ﺑﻮﺟ ﻮد ﺁﻣ ﺪ آ ﻪ از ﺁن ﭘ ﺲ ﻋﻤ ﻼ آ ﺎرﮔﺮدان هﻤ ﻪ اﻣ ﻮر ﺷ ﺪ‪ ،‬و‬
‫ﺷﺮآﺎﯼ ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ در ﭘﺮﺗﻮ اﻳﻦ "اﺗﺤﺎد ﻧﺎﻣﻘ ﺪس" ﻣﻨ ﺎﻓﻊ ﺣﻘ ﻪ ﺧ ﻮﻳﺶ را در ه ﺮ دورﻩ‬
‫ﺑﻪ ﺣﺴﺎب "ﻋﻮام آﺎﻻﻧﻌﺎم" ﺗ ﺎﻣﻴﻦ آﺮدﻧ ﺪ‪ .‬ﻣﻨﺘﻬ ﺎ در اﻳ ﻦ ﻣﺜﻠ ﺚ‪ ،‬ﺁﺧﻮﻧ ﺪ و ﺣ ﺎآﻢ ﮔ ﺎﻩ‬
‫دﺳﺖ در دﺳﺖ هﻢ داﺷﺘﻨﺪ و ﮔﺎﻩ ﺑﺮ ﺳﺮ اوﻟﻮﻳﺖ زورﺁزﻣﺎﻳﯽ ﻣﯽآﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﺋ ﺘﻼف‬
‫ﺁﺧﻮﻧﺪ و ﺑﺎزارﯼ ﻋﻤﻼ در هﺮ ﺷﺮاﻳﻄﯽ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﺎﻧﺪ و ﺧﻠﻠﯽ در ﺁن روﯼ ﻧﺪاد‪.‬‬
‫در هﻤﻪ اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﻜﺘﺐ دآﺎﻧﺪاران دﻳﻦ‪ ،‬زﻳﺮ هﺮ ﭘﻮﺷ ﺶ و ﺗﺤ ﺖ‬
‫هﺮ ﻋﻨﻮان‪ ،‬هﻤﺎن ﺑﻮد آﻪ ﺑﻮد‪ :‬اول ﺣﻔ ﻆ و ﺑﻌ ﺪ ﺗﻘﻮﻳ ﺖ ﻣﻮﻗﻌﻴ ﺖ و اﻣﺘﻴ ﺎزات ﻃﺒﻘ ﻪ‬
‫ﺁﺧﻮﻧ ﺪ‪ .‬درك ﻋﻤﻴ ﻖ اﻳ ﻦ واﻗﻌﻴ ﺖ ﺗ ﺎرﻳﺨﯽ ﺑ ﺮاﯼ ﺟﺎﻣﻌ ﻪ اﻣ ﺮوز اﻳ ﺮان ﺑ ﺴﻴﺎر ﻣﻬ ﻢ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﭘﯽرﻳﺰﯼ ﺁﻳﻨﺪﻩاﯼ ﺳﺎﻟﻢ ﻳﺎ ﻧﺎﺳﺎﻟﻢ ﺑﺮاﯼ اﻳﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ درﺟ ﻪ درك هﻤ ﻴﻦ‬
‫واﻗﻌﻴﺖ ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ از اول ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز‪ ،‬ﻣﺬهﺐ وﺳﻴﻠﻪ ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‬
‫و ﻧﻪ هﺪف‪ ،‬و ﺧﺪا و رﺳﻮل و اهﻞﺑﻴﺖ و ﺷﺮع و ﻃﺮﻳﻘﺖ‪ ،‬وﺟﻪاﻟﻤ ﺼﺎﻟﺤﻪ ﺑ ﻮدﻩاﻧ ﺪ‬
‫ﻧﻪ ﻏﺎﻳﺖ ﻣﺮام‪ .‬در ﻣﻮاردﯼ آﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر اﺻﻠﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺳ ﻂ ﺣﻜﻮﻣﺘﻬ ﺎﯼ وﻗ ﺖ ﺗ ﺎﻣﻴﻦ‬
‫ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﺁن ﺣﻜﻮﻣﺘﻬﺎ ﺧﺎدم ﺷﺮع ﻣﺒﻴﻦ و ﺑﻴﻀﻪدار اﺳﻼم ﻣﺤﺴﻮب ﺷﺪﻩاﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻋﻜﺲ‬
‫در ﻣﻮاﻗﻌﯽ آﻪ دﺳﺘﮕﺎﻩ ﺣﺎآﻢ آﻢ ﻳ ﺎ ﺑ ﻴﺶ ﻗ ﺼﺪ ﭼﻤﻮﺷ ﯽ داﺷ ﺘﻪ‪ ،‬ﺷ ﺮع ﻣﺒ ﻴﻦ ﺑﻄ ﻮر‬
‫ﺧﻮدآﺎر ﺑﺨﻄﺮ اﻓﺘﺎدﻩ و اﺟﺮاﯼ اواﻣﺮ اﻟﻬﯽ دﭼﺎر وﻗﻔﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮔﻮﻳﺎﯼ اﻳﻦ ﻓﻌﻞ و اﻧﻔﻌ ﺎﻻت‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣ ﺖ ﺻ ﻔﻮﯼ و ﺗﺤ ﻮﻻت ﺳﻴﺎﺳ ﯽ و‬
‫ﻣﺬهﺒﯽ ﻧﺎﺷﯽ از روﯼ آﺎر ﺁﻣﺪن اﻳﻦ ﺳﻠﺴﻠﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٠٠‬‬
 ‫دآﺎﻧﺪاران دﻳﻦ در ﻋﺼﺮ ﺻﻔﻮي‬
‫ﻋ ﺼﺮ ﺻ ﻔﻮﯼ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜ ﻪ ﻣ ﯽداﻧ ﻴﻢ دوران رﺳ ﻤﻴﺖ ﺗ ﺸﻴﻊ در اﻳ ﺮان و‬
‫"ﺣﻜﻮﻣﺘﯽ ﺷﺪن" ﺁن ﺑﻮد‪ .‬ﻃﺒﻌﺎ دورﻩ ﻃﻼﻳﯽ ﺗ ﺎرﻳﺦ "روﺣﺎﻧﻴ ﺖ ﻣﺒ ﺎرز" ﺷ ﻴﻌﻪ ﻧﻴ ﺰ‬
‫ﺑ ﻮد‪ :‬ذاآ ﺮ ﺳ ﻴﺪ اﻟ ﺸﻬﺪا ﻧﺎﮔﻬ ﺎن ﺑﻤﻘ ﺎم "ﺑﻴ ﻀﻪدار اﺳ ﻼم" رﺳ ﻴﺪﻩ‪ ،‬و روﺿ ﻪﺧ ﻮان‬
‫دﻋﺎﮔﻮ ﺑﻪ ﻣﻼذاﻻﻧﺎﻣﯽ و ﺣﺠﺔاﻻﺳﻼﻣﯽ و "ﭘﺮﭼﻤﺪارﯼ ﺷ ﻴﻌﻪ ﻋﻠ ﻲ" ارﺗﻘ ﺎ ﻳﺎﻓ ﺖ ‪. ١‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ در هﻤﻪ اﻳﻦ ﻣﻮارد ﺳﻴﻄﺮﻩ اﻳﻦ ﻧﻮاب ﺑﺮ ﺣﻖ اﻣﺎم ﻋﺼﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﻴﻄﺮﻩ آﻠ ﺐه ﺎﯼ‬
‫ﺁﺳﺘﺎن ﻋﻠﯽ دوش ﺑﻪ دوش ﻣ ﯽرﻓ ﺖ‪ .‬وﻟ ﯽ اﺷ ﻜﺎل در اﻳ ﻦ ﺑ ﻮد آ ﻪ هﻤ ﻴﻦ آﻠ ﺐه ﺎﯼ‬
‫ﺁﺳﺘﺎن ﻋﻠ ﯽ‪ ،‬هﻤ ﻴﻦ ﻣﺮﺷ ﺪان آﺎﻣ ﻞ‪ ،‬ﺑ ﺎ ﺁﻧﻜ ﻪ ﺳﻠ ﺴﻠﻪ ﺁﻧ ﺎن‪ ،‬اﻳ ﺮان را ﭘ ﺲ از دوران‬
‫ﺳﺎﺳ ﺎﻧﯽ ﺑ ﺮاﯼ ﻧﺨ ﺴﺘﻴﻦ ﺑ ﺎر ﺑ ﻪ وﺣ ﺪت و ﻳﻜﭙ ﺎرﭼﮕﯽ ﻣﻠ ﯽ و ﻗ ﺪرت و ﻋﻈﻤ ﺖ‬
‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ رﺳﺎﻧﻴﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﺎ ﺁﻧﻜ ﻪ ﺗﻨ ﯽ ﭼﻨ ﺪ از ﭘﺎدﺷ ﺎهﺎن ﺁن ﭼ ﻮن ﺷ ﺎﻩ اﺳ ﻤﺎﻋﻴﻞ و‬
‫ﺷﺎﻩ ﻋﺒﺎس اول از ﻧﻈﺮ ﻣﻠﯽ از ﭘﺎدﺷﺎهﺎن و ﺳﺮداران ﺑﺰرگ ﺗﺎرﻳﺦ اﻳ ﺮان ه ﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫از دﻳﺪﮔﺎﻩ ﻣﻌﻴﺎرهﺎ و ﻣﻮازﻳﻦ ﺷﺮﻋﯽ آﻪ "ﺁﺧﻮﻧﺪ " ﻓﻘﻂ ﺁﻧﻬﺎ را ﻣ ﻼك ﺗﻤﻴ ﺰ ﻓ ﻀﺎﻳﻞ‬
‫از ﻣﻨﺎهﯽ ﻣﯽﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاﯼ از رزاﺋﻞ و ﻣﻔﺎﺳﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از ﺁدﻣﻜﺸﯽ ﺑﻴﺪرﻳﻎ و‬
‫ﺑﻴﺤﺴﺎب و ﺳﺘﻤﮕﺮﯼ و ﺑﻴﺮﺣﻤﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﺑﺎدﻩﺧﻮارﯼ و اﻣﺮدﺑﺎزﯼ و اﻧﻮاع ﻓﺴﻖه ﺎ‬
‫و ﻓﺠﻮرهﺎ‪ .‬و در ﺗﻤﺎم ﻣﻨﺎهﯽ و ﻣﻔﺎﺳﺪ‪ ،‬ﺟﺰ ﺁﺧﺮﻳﻦ ﭘﺎدﺷﺎﻩ اﻳ ﻦ ﺳﻠ ﺴﻠﻪ ﺁﻧﻬ ﻢ ﻓﻘ ﻂ در‬
‫اﻣﺮ ﺁدﻣﻜﺸﯽ و ﺑﻴﺮﺣﻤﯽ‪ ،‬اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﯽ در ﺁﻧﺎن وﺟ ﻮد ﻧﺪاﺷ ﺖ‪ .‬اﻳ ﻦ واﻗﻌﻴ ﺖ را آ ﻪ ه ﺮ‬
‫ﻓﺮد ﻋﺎدﯼ ﺑﺮ ﺁن ﺁﮔﺎﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﻃﺒﻌﺎ ﻋﻠﻤﺎﯼ اﻋﻼم و ﻣﺠﺘﻬﺪان ﻋﻈﺎم ﻋﺼﺮ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑ ﺎ‬
‫اﻟﻬﺎﻣ ﺎت ﻏﻴﺒ ﯽ و ﭼ ﻪ از راﻩ ﻋﻤ ﺎل و ﺟﻮاﺳ ﻴﺲ و ﻣﺮاﺟﻌ ﺎن ﺧ ﻮد ﺑ ﻪ ﺧ ﻮﺑﯽ‬
‫ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ و اﻳﻦ را هﻢ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ آ ﻪ از ﻧﻈ ﺮ ﺷ ﺮع و ﻃﺒ ﻖ ﻣ ﻮازﻳﻦ ﻓﻘﻬ ﯽ ﻃﺒﻘ ﻪ‬
‫ﻧﺎﺟﻴﻪ اﺛﻨﯽﻋﺸﺮﻳﻪ‪ ،‬ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﺑﻴﻦ ﻗﻮﯼ و ﺿﻌﻴﻒ و ﻣﺴﺘﻜﺒﺮ و ﻣﺴﺘ ﻀﻌﻒ در اﺟ ﺮاﯼ‬
‫ﻣﺠﺎزاﺗﻬﺎﯼ اﺳﻼﻣﯽ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬و ﭼﻮن ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ اﻳﻦ‪ ،‬هﻴﭻ ﻣﺪرآﯽ آﻪ ﺣ ﺎآﯽ از ﻗﺘ ﻞ ﻳ ﺎ‬
‫رﺟﻢ ﻳ ﺎ ﺣ ﺪ و ﺗﻌﺰﻳ ﺮ ﻳﻜ ﯽ از اﻳ ﻦ آﻠ ﺐه ﺎﯼ ﺁﺳ ﺘﺎن ﻋﻠ ﯽ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺑﺪﺳ ﺖ ﻣ ﺎ ﻧﺮﺳ ﻴﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﻳﺪ ﺑﻨﺎﭼﺎر ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓ ﺖ آ ﻪ ﻳ ﺎ اﻳ ﻦ ﺑﺰرﮔ ﻮاران ﺑ ﺎ ﮔﺮﻓﺘﺎرﻳﻬ ﺎﯼ ﺷ ﺮﻋﯽ‬
‫ﻓﺮاوان ﺧﻮد‪ ،‬اﺻﻼ از اﻳﻦ اﻣﻮر ﻏﻴﺮﺷﺮﻋﯽ ﻣﻄﻠﻊ ﻧﺸﺪﻩ ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ ،‬و ﻳ ﺎ ﻣﻄﻠ ﻊ ﺷ ﺪﻩ و‬
‫ﺁﻧﻬﺎ را ﻣﺒﺎﻳﻦ ﺑﺎ ﺷﺮع ﻣﺒﻴﻦ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻧﺪادﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑ ﺮاﯼ ﺁﻧﻜ ﻪ درك ﻣﺎهﻴ ﺖ واﻗﻌ ﯽ اﻳ ﻦ ﺧ ﻂ ﻣ ﺸﯽ ﻣﻜﺘ ﺐ روﺣﺎﻧﻴ ﺖ ﻣﺒ ﺎرز‬
‫ﺁﺳﺎﻧﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺪ ﻧﻴﺴﺖ آﻪ ﻧﮕﺎهﯽ آﻮﺗﺎﻩ ﺑﻪ ﺗﺮازﻧﺎﻣﻪ زﻧﺪﮔﯽ اﻳﻦ " ﭘﺎدﺷﺎهﺎن واﻗﻌﯽ‬

‫‪ -١‬ﺑﻪ ﺻﻔﺤﺎت ‪ ٢٢‬ﺗﺎ ‪ ٢٦‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪١٠١‬‬
‫و ﺷﻴﻌﻴﺎن دروﻏﻴﻦ" ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺻﻔﻮﯼ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺗﻨﻬﺎ از دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺷ ﺮﻋﯽ و ﻣ ﺬهﺒﯽ و ﻧ ﻪ از‬
‫دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﺎرﻳﺨﯽ و ﻣﻠﯽ ﺑﻴﻔﻜﻨﻴﻢ‪:‬‬
‫ﺷ ﺎﻩ اﺳ ﻤﺎﻋﻴﻞ‪ ،‬ﺑﻨﻴﺎﻧﮕ ﺬاز ﺳﻠ ﺴﻠﻪ ﭘﺎدﺷ ﺎهﯽ ﺻ ﻔﻮﯼ‪ ،‬در ﻋ ﻴﻦ ﺁﻧﻜ ﻪ از‬
‫آﺎرﺁﻣ ﺪﺗﺮﻳﻦ ﺷ ﺎهﺎن ﺗ ﺎرﻳﺦ اﻳ ﺮان ﺑ ﻮد‪ ،‬ﻳﻜ ﯽ از ﺳ ﻔﺎآﺘﺮﻳﻦ و ﻓ ﺎﺟﺮﺗﺮﻳﻦ اﻳ ﻦ‬
‫ﭘﺎدﺷﺎهﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺗﻤﺎم دوران ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻳﻦ "ﻣﺮﺷﺪ آﺎﻣﻞ" ﺑﻪ ﻗﺘ ﻞ و آ ﺸﺘﺎر‬
‫و ﺷ ﻜﻨﺠﻪ ﺑﻴﮕﻨﺎه ﺎن ﮔﺬﺷ ﺖ‪ .‬در ﺷ ﻮرش ﺗﺒﺮﻳ ﺰ‪ ،‬در ﻋ ﺮض دو ﺷ ﺒﺎﻧﻪ روز ﺑﻴ ﺴﺖ‬
‫هﺰار ﻧﻔﺮ را ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن او ﺳﺮ ﺑﺮﻳﺪﻧﺪ و در هﻤﺎن ﺷﻬﺮ ﺑ ﺎ وﺟ ﻮد ﺣ ﺮام ﺑ ﻮدن ﻧ ﺒﺶ‬
‫ﻗﺒ ﺮ در اﺳ ﻼم‪ ،‬ﺑﺪﺳ ﺘﻮر او اﺳ ﺘﺨﻮاﻧﻬﺎﯼ دﺷ ﻤﻨﺎﻧﺶ را از ﮔﻮره ﺎ ﺑﻴ ﺮون آ ﺸﻴﺪﻧﺪ و‬
‫در ﻣ ﻼ ﻋ ﺎم در آﻨ ﺎر ﺳ ﺮهﺎﯼ ﺑﺮﻳ ﺪﻩ ﮔﺮوه ﯽ از دزدان و روﺳ ﭙﻴﺎن در ﺁﺗ ﺶ‬
‫ﺳﻮزاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﺣﺴﻦ روﻣﻠﻮ در "اﺣﺴﻦ اﻟﺘﻮارﻳﺦ" ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ آﻪ ﺑﻔﺮﻣﺎن ﺷ ﺎﻩ اﺳ ﻤﺎﻋﻴﻞ‪،‬‬
‫ﺑ ﺪن ﺣ ﺎآﻢ اﺑﺮﻗ ﻮ را ﻋ ﺴﻞ ﻣﺎﻟﻴﺪﻧ ﺪ و او را در ﻗﻔ ﺴﯽ ﮔﺬاﺷ ﺘﻨﺪ و در ﻣﻌ ﺮض ﻧ ﻴﺶ‬
‫زﻧﺒﻮران ﺑﻴﺸﻤﺎر ﻗﺮار دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻓﺮﻳﺎدهﺎﯼ هﻮﻟﻨﺎآﯽ ﭘ ﺲ از ﭼﻨ ﺪ ﺷ ﺒﺎﻧﻪ روز ﺟ ﺎن‬
‫ﺳ ﭙﺮد‪ .‬در "ﻋ ﺎﻟﻢ ﺁراﯼ ﻋﺒﺎﺳ ﻲ" ﺗ ﺎرﻳﺦ رﺳ ﻤﯽ و ﻣ ﻮرد ﺗﺎﻳﻴ ﺪ ﭘﺎدﺷ ﺎهﺎن ﺻ ﻔﻮﯼ‬
‫رواﻳ ﺖ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ "ﭼ ﻮن ﻻﺷ ﻪ ﺷ ﻴﺒﻚﺧ ﺎن ازﺑ ﻚ را آ ﺸﺎن آ ﺸﺎن ﺑﻨ ﺰد ﻣﺮﺷ ﺪ‬
‫آﺎﻣﻞ ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬وﯼ ﺑﻪ ﻗﻮرﭼﻴﺎن ﻗﺰﻟﺒﺎش ﻓﺮﻣﺎن داد ﺗﺎ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ اﻓﺘﻨ ﺪ و ﮔﻮﺷ ﺖ ﻻﺷ ﻪ‬
‫او را ﺑﻪ دﻧﺪان ﭘﺎرﻩ آﻨﻨﺪ و ﺑﺨﻮرﻧﺪ"‪ .‬ﻣﺮﺷ ﺪ آﺎﻣ ﻞ اﺳﺎﺳ ﺎ ﻣﻮﺳ ﺲ و ﻣﺒﺘﻜ ﺮ ﺗ ﺸﻜﻴﻞ‬
‫ﮔﺮوﻩ ‪ ١٢‬ﻧﻔﺮﯼ "زﻧﺪﻩﺧﻮاران" ﺑﻮد آﻪ زﻳﺮ ﻧﻈﺮ ﻗﻮرﭼﯽ ﺑﺎﺷﯽ ﺷ ﺎﻩ اﻧﺠ ﺎم وﻇﻴﻔ ﻪ‬
‫ﻣﯽآﺮدﻧﺪ و ﻣﺎﻣﻮرﻳﺖ داﺷﺘﻨﺪ آﻪ ﺑﻤﺤﺾ اﺷﺎرﻩ وﯼ ﮔﻮﺷﺖ ﺑﺪن ﻣﺠﺮم را ﺑﻪ دﻧﺪان‬
‫ﻗﻄﻌﻪ ﻗﻄﻌﻪ آﻨﻨﺪ و ﺑﺨﻮرﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ رﺳﻢ ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻋﺼﺮ ﺻﻔﻮﯼ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﺎﻧﺪ و ﺗ ﺎرﻳﺦ‬
‫ﻧﻮﻳﺴﺎن ﻣﺘﻌﺪد اﻳﺮاﻧﯽ و اروﭘ ﺎﻳﯽ آ ﻪ ﮔ ﺎﻩ ﺧ ﻮد ﺷ ﺎهﺪ ﺁن ﺑﻮدﻧ ﺪ ﻋﻤﻮﻣ ﺎ ﺑ ﺪان اﺷ ﺎرﻩ‬
‫آﺮدﻩاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻧ ﻮاع دﻳﮕ ﺮ ﺷ ﻜﻨﺠﻪ آ ﻪ درﺁﺛ ﺎر ﻣﻮرﺧ ﺎن درﺑ ﺎرﯼ ﻋﻬ ﺪ ﺻ ﻔﻮﯼ و در‬
‫ﺳ ﻔﺮﻧﺎﻣﻪه ﺎﯼ ﺟﻬ ﺎﻧﮕﺮدان ﺧ ﺎرﺟﯽ از ﺁﻧﻬ ﺎ ﺑﺘﻔ ﺼﻴﻞ ﻳ ﺎد ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺳ ﻂ ﺷ ﺎﻩ‬
‫اﺳ ﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑ ﺮ ﻗ ﺮار ﺷ ﺪ و درﺗﻤ ﺎم دوران ﺻ ﻔﻮﻳﻪ ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﺮ ﻗ ﺮار ﻣﺎﻧ ﺪ‪ ،‬از ﻗﺒﻴ ﻞ ﮔ ﭻ‬
‫ﮔ ﺮﻓﺘﻦ‪ ،‬ﻗﻄﻌ ﻪ ﻗﻄﻌ ﻪ آ ﺮدن اﻋ ﻀﺎء و ﺟ ﻮارح‪ ،‬ﺷ ﻜﻢ ﭘ ﺎرﻩ آ ﺮدن‪ ،‬زﻧ ﺪﻩ ﭘﻮﺳ ﺖ‬
‫آﻨﺪن‪ ،‬ﻣﻴﻞ در ﭼﺸﻢ آﺸﻴﺪن‪ ،‬ﮔﻮش و ﺑﻴﻨﯽ ﺑﺮﻳ ﺪن‪ ،‬ﺳ ﺮب ﮔﺪاﺧﺘ ﻪ در ﮔﻠ ﻮ رﻳﺨ ﺘﻦ‪،‬‬
‫ﺑ ﻪ ﺳ ﻴﺦ آ ﺸﻴﺪن‪ ،‬ﭘﻮﺳ ﺖ را از آ ﺎﻩ ﭘ ﺮ آ ﺮدن‪ ،‬در روﻏ ﻦ ﮔﺪاﺧﺘ ﻪ ﺟﻮﺷ ﺎﻧﻴﺪن‪ ،‬در‬

‫‪١٠٢‬‬
‫ﭘﻮﺳﺖ ﮔ ﺎو آ ﺸﻴﺪن‪ ،‬و در دوراﻧ ﯽ ه ﻢ آ ﻪ ﺗ ﻮپ و ﺑ ﺎروت ﺑ ﻪ اﻳ ﺮان ﺁﻣ ﺪ‪ ،‬ﺷ ﺨﺺ‬
‫ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را ﺑﻪ ﺟﺎﯼ ﮔﻠﻮﻟﻪ در ﺗﻮپ ﮔﺬاﺷﺘﻦ‪.‬‬
‫"ﻣﺮﺷﺪ آﺎﻣﻞ" ﺑﺎ وﺟﻮد ﺁﻧﻜﻪ از ﻧﻬﯽ اآﻴﺪ ﻣ ﺴﻜﺮات در اﺳ ﻼم ﺁﮔ ﺎﻩ ﺑ ﻮد‪ ،‬ﺗ ﺎ‬
‫ﺁﺧﺮ ﻋﻤﺮ در آﺎﺳﻪ ﺳﺮ ﺷﻴﺒﻚﺧﺎن آﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن او در ﻃﻼ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﭘﻴﺎﻟﻪﻧﻮﺷ ﯽ‬
‫آﺮد و ﻋﺎﻗﺒﺖ هﻢ در ﻣﺴﺘﯽ ﻣﺮد‪.‬‬
‫ﺟﺎﻧ ﺸﻴﻦ او ﺷ ﺎﻩ ﻃﻬﻤﺎﺳ ﺐ‪ ،‬ﺑ ﺮادرش اﻟﻘ ﺎص ﻣﻴ ﺮزا را آ ﺸﺖ و ﻋﻠﻴ ﺮﻏﻢ‬
‫اﺻﻮل اﻣﺎن اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺰﻳﺪ ﭘﺴﺮ ﺳﻠﻄﺎن ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ را آﻪ رﺳﻤﺎ در ﭘﻨﺎﻩ او ﺑﻮد ﺗﺴﻠﻴﻢ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﺳﻠﻄﺎن آ ﺮد آ ﻪ او را ﺟﺎﺑﺠ ﺎ ﺧﻔ ﻪ آﺮدﻧ ﺪ‪ .‬ﺑﻔﺮﻣ ﺎن وﯼ ﺣ ﺎآﻢ رﺷ ﺖ را‬
‫در ﺗﺒﺮﻳﺰ ﺑﺎ ﻗﻔﺲ ﺁهﻨﻴﻦ در ﺷﻬﺮ ﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ و ﺳﭙﺲ در هﻤ ﺎن ﻗﻔ ﺲ ﺁﺗ ﺶ زدﻧ ﺪ‪ .‬ﻧﻴ ﺰ‬
‫ﺑﺤﻜﻢ او دهﺎن ﻳﻜﯽ از رﺟﺎم ﺻﻔﻮﯼ را ﺑﻨﺎم "ﻣﺤﻤﺪ ﺻﺎﻟﺢﺑﻴﻚ" دوﺧﺘﻨﺪ و او را در‬
‫ﺧﻤﺮﻩاﯼ اﻓﻜﻨﺪﻧﺪ و از ﻓﺮاز ﻣﻨﺎرﻩ ﭘﺮﺗﺎب آﺮدﻧ ﺪ‪ ،‬و ﻳﻜ ﯽ از ﺑﺰرﮔ ﺎن اه ﻞ ﺳ ﻨﺖ را‬
‫زﻧ ﺪﻩ زﻧ ﺪﻩ ﭘﻮﺳ ﺖ آﻨﺪﻧ ﺪ‪ ،‬و "رآ ﻦاﻟ ﺪﻳﻦ ﻣ ﺴﻌﻮد آ ﺎزروﻧﻲ" از ﻋﻠﻤ ﺎﯼ ﻓ ﺎرس را‬
‫زﻧﺪﻩ زﻧﺪﻩ در ﺁﺗﺶ اﻓﻜﻨﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫"ﻣﺮﺷﺪ آﺎﻣﻞ" ﺑﻌﺪﯼ‪ ،‬ﺷﺎﻩ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ دوم‪ ،‬در ﻃﻮل ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻳﻜﺴﺎﻟﻪ ﺧﻮﻳﺶ‪،‬‬
‫ﺗﻘﺮﻳﺒ ﺎ هﻤ ﻪ ﺷ ﺎهﺰادﮔﺎن ﺻ ﻔﻮﯼ اﻋ ﻢ از ﺑ ﺮادران و ﺑﺮادرزادﮔ ﺎن و ﻋﻤﻮه ﺎ‬
‫وﻋﻤﻮزادﻩهﺎﯼ ﺧﻮد‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﻣﻴﺮزاﯼ ‪ ٢‬ﺳﺎﻟﻪ را ﺑﺎ ﺳﺎﻃﻮر و ﻃﻨﺎب و زﻩ‬
‫و آﻤﺎن ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﺗﻨﻬﺎ در ﻳﻜ ﺮوز ﺑﺪﺳ ﺘﻮر او ‪ ۵٠٠‬ﻧﻔ ﺮ از ﺻ ﻮﻓﻴﺎن آ ُـﺮد‬
‫را در ﻗﺰوﻳﻦ ﺳﺮ ﺑﺮﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﺎﻗﺒﺖ هﻢ "آﻠﺐ ﺁﺳﺘﺎن ﻋﻠﻲ" در ﺷﺐ ‪ ١٣‬رﻣﻀﺎن ﺳﺎل‬
‫‪ ٩٨۵‬در ‪ ۴۴‬ﺳﺎﻟﮕﯽ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺷﺮاﺑﺨﻮارﯼ و ﺑﻨﮓآﺸﯽ ﺑﯽﺣﺴﺎب ﻣﺮد‪.‬‬
‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ او "ﺳﻠﻄﺎن ﻣﺤﻤ ﺪ ﺧﺪاﺑﻨ ﺪﻩ" ﺑ ﺎ ﺁﻧﻜ ﻪ آ ﻮر ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد در هﻤ ﺎن ﺳ ﺎل‬
‫اول ﺳ ﻠﻄﻨﺖ ﺧ ﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺑ ﺮادر و ﺧ ﻮاهﺮ ﺧ ﻮد و اﻧ ﺪآﯽ ﺑﻌ ﺪ ﻓﺮزﻧ ﺪ ﺧ ﻮدش ﺣﻤ ﺰﻩ‬
‫ﻣﻴ ﺮزا را ﺑ ﻪ ﻗﺘ ﻞ رﺳ ﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﻓﺮﻣ ﺎن ﻗﺘ ﻞ ﺑﻘﻴ ﻪ ﺷ ﺎهﺰادﮔﺎن ﺻ ﻔﻮﯼ را ﻧﻴ ﺰ ﺻ ﺎدر‬
‫آﺮد‪.‬‬
‫ﺷ ﺎﻩ ﻋﺒ ﺎس آﺒﻴ ﺮ ﻓﺮزﻧ ﺪ وﯼ‪ ،‬ﭘ ﺪرش را ﺗ ﺎ ﺁﺧ ﺮ ﻋﻤ ﺮ زﻧ ﺪاﻧﯽ آ ﺮد‪ ،‬و‬
‫ﭼﺸﻤﻬﺎﯼ هﺮ دو ﺑﺮادرش را درﺁورد‪ .‬ﺻ ﻔﯽ ﻣﻴ ﺮزا ﭘ ﺴﺮ ﺧ ﻮدش را آ ﺸﺖ و ﭼﻨ ﺪ‬
‫ﭘ ﺴﺮ دﻳﮕ ﺮش را آ ﻮر آ ﺮد و ﻳﻜ ﯽ از دﺧﺘ ﺮان ﺧ ﻮد را در ﺳ ﻦ ﺷ ﺶ ﺳ ﺎﻟﮕﯽ در‬
‫ﻣﻮﻗ ﻊ ﻏ ﻀﺐ ﺑ ﺎ دﺳ ﺖ ﺧ ﻮد ﺷ ﻘﻪ آ ﺮد‪ .‬ﺑ ﺮاﯼ ذواﻟﻘ ﺪرﺧﺎن اﻣﻴ ﺮ ﺳ ﺮآﺶ ﻓ ﺎرس‬
‫ﺳ ﻮﮔﻨﺪﻧﺎﻣﻪاﯼ در ﺣﺎﺷ ﻴﻪ ﻗ ﺮﺁن ﺑ ﺎ ﺧ ﻂ و ﻣﻬ ﺮ ﺧ ﻮد ﻧﻮﺷ ﺖ و ﺗﻮﺳ ﻂ ﺷ ﻴﺦ ﺑﻬ ﺎﻳﯽ‬

‫‪١٠٣‬‬
‫ﻣﻌ ﺮوف ﻧ ﺰد او ﻓﺮﺳ ﺘﺎد و او را اﻣ ﺎن داد‪ ،‬وﻟ ﯽ ﺑﻌ ﺪ از ﺁﻧﻜ ﻪ وﯼ ﺗ ﺴﻠﻴﻢ ﺷ ﺪ ﺑ ﻪ‬
‫دﺳﺘﻮر هﻤﻴﻦ ﺷﺎﻩ ﻋﺒ ﺎس او را ﮔﺮﻓﺘﻨ ﺪ و آ ﺸﺘﻨﺪ‪ .‬درﺗﻤ ﺎم دوران ﺳ ﻠﻄﻨﺖ او ﮔ ﺮدن‬
‫زدن و ﭼﺸﻢ درﺁوردن و ﺷﻘﻪ آﺮدن از اﻣ ﻮر روزﻣ ﺮﻩ ﺑ ﺸﻤﺎر ﻣ ﯽرﻓ ﺖ ﺑﻄﻮرﻳﻜ ﻪ‬
‫"وﻗﺘﯽ ﺷﺎﻩ ﺑﺎر ﻣﻴ ﺪاد ‪ ١٢‬ﻗ ﻼدﻩ ﺳ ﮓ و ‪ ١٢‬ﺗ ﻦ از "زﻧ ﺪﻩﺧ ﻮاران" در ﺣ ﻀﻮرش‬
‫اﻳﺴﺘﺎدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ هﺮ آﺲ را آﻪ وﯼ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻗﺘﻠﺶ ده ﺪ ﺁﻧ ﺎ ﺑﻜ ﺸﻨﺪ‪ .‬هﻨﮕﺎﻣﻴﻜ ﻪ ﺣﻜﻤ ﯽ‬
‫ﺻ ﺎدر ﻣ ﯽآ ﺮد‪ ،‬اﮔ ﺮ آ ﺴﯽ ﭼﻴ ﺰﯼ ﺑ ﺎب ﭘ ﺴﻨﺪ او ﻧﻤ ﯽﮔﻔ ﺖ ﻓﺮاﺷ ﺎن ﭼﻤ ﺎق ﺑﺪﺳ ﺖ‬
‫ﺷﺎهﯽ ﺻﺪاﯼ ﺧﻼﻓﻜﺎر را ﺟﺎﺑﺠﺎ ﺧﺎﻣﻮش ﻣﯽآﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮﺷﺪ آﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﺁﻧﻜﻪ ﺑﺎرهﺎ ﭘﺎﯼ ﭘﻴﺎدﻩ ﺑ ﻪ زﻳ ﺎرت ﺣ ﻀﺮت رﺿ ﺎ ﻣ ﯽرﻓ ﺖ و‬
‫ﺑﻴﺶ از دﻳﮕ ﺮان ﺧ ﻮد را "آﻠ ﺐ ﺁﺳ ﺘﺎن ﻋﻠ ﻲ" ﻣ ﯽداﻧ ﺴﺖ‪ ،‬ﻳﻜ ﯽ از ﺗﺎﻻره ﺎﯼ آ ﺎخ‬
‫ﻋ ﺎﻟﯽ ﻗ ﺎﭘﻮ را ﺑ ﻪ ﺑ ﺰم ﺷ ﺮاﺑﺨﻮارﯼ اﺧﺘ ﺼﺎص دادﻩ ﺑ ﻮد و ﺷ ﺒﻬﺎ ﻋﻠﻨ ﺎ ﺑ ﻪ ﻣﺤﻠ ﻪ‬
‫وﻧﻴﺰﯼهﺎ در ﺑﺎزار اﺻﻔﻬﺎن ﻣﯽرﻓﺖ و ﺑﺎ ﻏﻼمﺑﭽﮕﺎن وﻧﻴﺰﯼ ﺑ ﺎدﻩﻧﻮﺷ ﯽ ﻣ ﯽآ ﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻄﻮرﻳﻜﻪ "ﺷﺎردن" در ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪاش ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ‪" :‬ﺗﻨﻬﺎ روﺳﭙﻴﺎن اﺻﻔﻬﺎن در ﻋﻬﺪ او‬
‫‪ ١٢٫٠٠٠‬ﻧﻔﺮ ﺑﻮدﻧ ﺪ آ ﻪ ه ﺮ ﺳ ﺎل ه ﺸﺖ ه ﺰار ﺗﻮﻣ ﺎن ﻣﺎﻟﻴ ﺎت ﻣ ﯽدادﻧ ﺪ" وﻟ ﯽ در‬
‫ﺷﻬﺮهﺎﯼ دﻳﮕﺮ ﺑﺨﺼﻮص ﺁﻧﻬﺎﺋﻴﻜ ﻪ در ﻣ ﺴﻴﺮ ﺣﺮآ ﺖ ﻟ ﺸﻜﺮﻳﺎن ﺳ ﭙﺎﻩ ﻗ ﺮار داﺷ ﺖ‬
‫روﺳﭙﻴﺎن ﻓﺮاوان ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺎﻩ ﺻﻔﯽ‪ ،‬ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺷﺎﻩ ﻋﺒﺎس و ﭘﺴﺮ ﺻﻔﯽ ﻣﻴﺮزا آﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﭘﺪرش ﺷﺎﻩ‬
‫ﻋﺒ ﺎس آ ﺸﺘﻪ ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد‪ ،‬ﭼﻨ ﺎن آ ﺸﺘﺎرﯼ از ﺷ ﺎهﺰادﮔﺎن و رﺟ ﺎل ﻋ ﺼﺮ ﺧ ﻮد‬
‫ﺑﺮاﻧ ﺪاﺧﺖ آ ﻪ ﺑﻘ ﻮل ﻳﻜ ﯽ از ﺳ ﻴﺎﺣﺎن "ﻋﻬ ﺪﯼ ﺑ ﺪﻳﻦ ﺧ ﻮنﺁﻟ ﻮدﯼ در ﺗ ﺎرﻳﺦ اﻳ ﺮان‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ"‪ .‬اﻳﻦ "ﻣﺮﺷﺪ آﺎﻣﻞ" آﻪ ﻣﺎدر و زن ﺑﺎردار ﺧﻮد را ﻧﻴﺰ آﺸﺖ‪،‬‬
‫در‪ ٣١‬ﺳﺎﻟﮕﯽ ﺑﺮ اﺛﺮ اﻓﺮاط در ﺑﺎدﻩﺧﻮارﯼ و ﻋﻴﺎﺷﯽ درﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺷ ﺎﻩ ﻋﺒ ﺎس دوم ﺟﺎﻧ ﺸﻴﻦ ﺷ ﺎﻩ ﺻ ﻔﯽ ﺑﻨﻮﺑ ﻪ ﺧ ﻮد در‪ ٣٢‬ﺳ ﺎﻟﮕﯽ از‬
‫"ﺑﺎدﻩﮔﺴﺎرﯼ ﺑﯽﺣﺴﺎب" ﻣﺮد‪.‬‬
‫ﺷ ﺎﻩ ﺳ ﻠﻴﻤﺎن‪" ،‬ﻣﺮﺷ ﺪ آﺎﻣ ﻞ" ﺑﻌ ﺪﯼ‪ ،‬از اول ﺗ ﺎ ﺁﺧ ﺮ ﺳ ﻠﻄﻨﺖ ﺧ ﻮد را ﺑ ﺎ‬
‫ﺑﻴﺮﺣﻤﯽ‪ ،‬ﺧﻮﻧﺮﻳﺰﯼ‪ ،‬ﺧﺸﻮﻧﺖ‪ ،‬ﺑﺎدﻩﻧﻮﺷﯽ‪ ،‬و ﻋ ﺸﺮت ﺑ ﯽﺣ ﺴﺎب ﮔﺬراﻧﻴ ﺪ‪ ،‬و ﺑﻘ ﻮل‬
‫ﻣﻮرﺧﺎن ه ﺮ ﭼ ﻪ ﭘﻴﺮﺗ ﺮ ﺷ ﺪ در ﻣﻴﮕ ﺴﺎرﯼ ﺣ ﺮﻳﺺﺗ ﺮ ﮔﺮدﻳ ﺪ‪ ،‬ﺗ ﺎ ﺳ ﺮاﻧﺠﺎم در‪۴٧‬‬
‫ﺳﺎﻟﮕﯽ درﮔﺬﺷ ﺖ‪ .‬در ﻳﻜ ﯽ از هﻤ ﻴﻦ ﺑﺰﻣﻬ ﺎﯼ ﺑ ﺎدﻩﮔ ﺴﺎرﯼ وﯼ ﺑ ﻮد آ ﻪ ﻣ ﻼ ﻣﺤﻤ ﺪ‬
‫ﺑﺎﻗﺮ ﻣﺠﻠﺴﯽ )آ ﻪ ﺑ ﻪ ﻓﺮﻣ ﺎن ﺷ ﺎﻩ ﻟﻘ ﺐ "ﺷ ﻴﺦ اﻻﺳ ﻼم" ﮔﺮﻓﺘ ﻪ ﺑ ﻮد( از او در ﻋ ﺎﻟﻢ‬
‫ﻣﺴﺘﯽ اﺟﺎزﻩ ﮔﺮﻓﺖ آﻪ زرﺗﺸﺘﻴﺎن و اراﻣﻨﻪ و آﻠﻴﻤﯽهﺎﯼ اﺻﻔﻬﺎن را "آﻪ ﺑ ﺎ ﻋﻘﺎﻳ ﺪ‬

‫‪١٠٤‬‬
‫ﺿﺎﻟﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ اﺳﻼم ﻟﻄﻤﻪ ﻣﯽزﻧﻨﺪ" ﺑﻘﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬و در ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ از آﻠﻴﻤﻴ ﺎن‬
‫و ارﻣﻨﻴﺎن ﺑﻬﻼآﺖ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻋﺪﻩاﯼ ﻧﻴﺰ ﺑ ﺎ ﭘﺮداﺧ ﺖ رﺷ ﻮﻩه ﺎﯼ آ ﻼن ﺟ ﺎن ﺧ ﻮد‬
‫را ﺧﺮﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺎﻩ ﺳﻠﻄﺎن ﺣﺴﻴﻦ "ﺁﺧﺮﻳﻦ ﻣﺮﺷﺪ آﺎﻣﻞ" آﻪ ﻣﺮدﯼ ﺁﮔﺎﻩ در ﺣﺪﻳﺚ و ﻓﻘ ﻪ و‬
‫دﻳ ﻦ ﺑ ﻮد‪ ،‬ﺑ ﻴﺶ از ادارﻩ اﻣ ﻮر ﺑ ﻪ ذآ ﺮ و دﻋ ﺎ و اوراد و ﺟ ﺎدو ﻋﻼﻗ ﻪ داﺷ ﺖ‪ .‬در‬
‫ﺁﻏﺎز ﺳ ﻠﻄﻨﺖ ﺧ ﻮد ﺑﺘﻘﺎﺿ ﺎﯼ "ﻣ ﻼ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ ﻣﺠﻠ ﺴﻲ" ﻃﺒ ﻖ ﻓﺮﻣ ﺎﻧﯽ " ﻧﻮﺷ ﻴﺪن‬
‫ﻣ ﺴﻜﺮات و آﺒﻮﺗﺮﺑ ﺎزﯼ را ﻧﻬ ﯽ ﻓﺮﻣ ﻮد" و در اﺟ ﺮاﯼ اﻳ ﻦ ﻓﺮﻣ ﺎن ﻣﻴﺨﺎﻧ ﻪه ﺎ را‬
‫ﺧﺮاب آﺮدﻧﺪ و آ ﻮزﻩه ﺎﯼ ﺷ ﺮاب را ﺷﻜ ﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻌﻨ ﻮان ﺳﺮﻣ ﺸﻖ ‪ ۶٫٠٠٠‬ﺑﻄ ﺮﯼ‬
‫ﺷ ﺮاب اﻋ ﻼﯼ ﺷ ﻴﺮازﯼ وﮔﺮﺟ ﯽ را آ ﻪ در ﺳ ﺮداﺑﻬﺎﯼ آ ﺎخ ﺳ ﻠﻄﻨﺖ ﺑ ﻮد‬
‫)ﻳﺎدﮔﺎر"آﻠﺐهﺎﯼ ﻗﺒﻠﯽ ﺁﺳﺘﺎن ﻋﻠﻲ!"( در ﻣﻼ ﻋﺎم ﺷﻜﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫وﻟﯽ دﻳﺮﯼ ﻧﻜﺸﻴﺪ آﻪ هﻤﻴﻦ "ﻣﺮﺷﺪ آﺎﻣﻞ" ﺑﺎ هﻤﻪ ﺗﻘﺪس و ﭘﺎرﺳﺎﻳﯽ ﺧ ﻮﻳﺶ‬
‫ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻮد ﺑﺎدﻩﻧﻮش ﻗﻬﺎرﯼ ﺷ ﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ ﻋﻄ ﺶ ﺳ ﻴﺮﯼ ﻧﺎﭘ ﺬﻳﺮﯼ ﻧﻴ ﺰ در ﮔ ﺮدﺁورﯼ‬
‫"زﻧﺎن ﺧﻮﺑﺮو" و ﻣﺠﺎﻣﻌﺖ ﺷﺒﺎﻧﻪ روزﯼ ﺑﺎ ﺁﻧﻬ ﺎ ﭘﻴ ﺪا آ ﺮد‪" .‬آﺮﻧﻠﻴ ﻮس دوﺑ ﺮوﻳﻦ"‬
‫ﺳ ﻴﺎح و ﻧﻘ ﺎش هﻠﻨ ﺪﯼ در ﺳ ﻔﺮﻧﺎﻣﻪ اﻳﺮاﻧ ﯽ ﺧ ﻮد ﻣ ﯽﻧﻮﻳ ﺴﺪ آ ﻪ "ﺧﻮاﺟ ﻪ ﺳ ﺮاﻳﺎن‬
‫ﺷﺎهﯽ در آﻮﭼﻪهﺎﯼ ﺟﻠﻔﺎ ﮔﺮدش ﻣﯽآﺮدﻧﺪ و هﺮ دﺧﺘﺮ زﻳﺒﺎﻳﯽ را ﻣ ﯽﻳﺎﻓﺘﻨ ﺪ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﺷﺎﻩ ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ و در ﻳﻚ ﻣﻮرد ﻧﻴﺰ راهﺒﻪ ﺟ ﻮاﻧﯽ از ﻣ ﺴﻴﺤﻴﺎن ﺟﻠﻔ ﺎ را آ ﻪ ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ‬
‫ﺁﻧﻬ ﺎ اﻓﺘ ﺎدﻩ ﺑ ﻮد‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺣﺮﻣ ﺴﺮا ﻓﺮﺳ ﺘﺎدﻧﺪ‪ ".‬ﺗﻘﺮﻳﺒ ﺎ هﻤ ﻪ ﻣﻮرﺧ ﺎن ﻧﻮﺷ ﺘﻪاﻧ ﺪ آ ﻪ ﺷ ﺎﻩ‬
‫ﺳ ﻠﻄﺎن ﺣ ﺴﻴﻦ در ﺳ ﺎﻟﻬﺎﯼ ﺁﺧ ﺮ ﺳ ﻠﻄﻨﺖ ﺧ ﻮد ﻗ ﺴﻤﺖ اﻋﻈ ﻢ وﻗ ﺖ ﺧ ﻮﻳﺶ را ﺑ ﻪ‬
‫زنﺑﺎزﯼ و ﺑﺎدﻩﮔﺴﺎرﯼ ﻣﯽﮔﺬراﻧﻴﺪ‪.‬در زﻣﺎن او ﻣﻼﻣﺤﻤﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ ﻣﺠﻠ ﺴﯽ و اﻋ ﻮان و‬
‫اﻧ ﺼﺎر وﯼ آﺎرﮔﺮداﻧ ﺎن واﻗﻌ ﯽ اﻣ ﻮر ﻣﻤﻠﻜ ﺖ ﺷ ﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑ ﻪ ﺗﺤﺮﻳ ﻚ ﻣ ﻼ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ‪،‬‬
‫ﺁﺧ ﺮﻳﻦ ﺁﺗ ﺸﻜﺪﻩه ﺎﯼ زرﺗ ﺸﺘﯽ را وﻳ ﺮان آﺮدﻧ ﺪ و آﻠﻴﻤﻴ ﺎن را ﺑ ﻪ اﺗﻬ ﺎم ﺟ ﺎدوﮔﺮﯼ‬
‫ﻣﻮرد ﺁزار و اﻳﺬاء ﺷﺪﻳﺪ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﺑﺎ اهﻞ ﺗﺴﻨﻦ )ﻳ ﺎ آ ﺴﺎﻧﻴﻜﻪ ﺑ ﻪ‬
‫ﺗ ﺴﻨﻦ ﻣ ﺘﻬﻢ ﻣ ﯽﺷ ﺪﻧﺪ( ﺑ ﺎ ﺧ ﺸﻦﺗ ﺮﻳﻦ وﺿ ﻊ ﻋﻤ ﻞ آﺮدﻧ ﺪ‪ .‬داﻧ ﺸﻤﻨﺪان و ادﺑ ﺎ و‬
‫ﺁزادﻓﻜﺮان ﻧﻴﺰ ﺑﻌﻨﻮان اﻳﻨﻜﻪ "ﻣﺮﻳﺪان ﻓﻠﺴﻔﻪ اﻓﻼﻃﻮن و ارﺳﻄﻮ دو ﻳﻮﻧ ﺎﻧﯽ ﺑ ﯽدﻳ ﻦ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ" دﺳﺘﻪ دﺳﺘﻪ دﭼﺎر ﺣﺪ و زﻧﺪان ﻳﺎ ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪ ﺗﺒﻌﻴﺪ و ﺟﻼﯼ وﻃﻦ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ ﺑﺮرﺳ ﯽ آﻠ ﯽ در ﺗ ﺎرﻳﺦ دوﻳ ﺴﺖ ﺳ ﺎﻟﻪ ﺳﻠ ﺴﻠﻪ ﺻ ﻔﻮﯼ‪ ،‬و زﻧ ﺪﮔﯽ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﯽ و ﺷﺨﺼﯽ ﭘﺎدﺷﺎهﺎن ﺁن‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ اﻧﺘﻈﺎر ﺁن ﺑﺮود آ ﻪ ﻓﻘﻬ ﺎﯼ ﻋﺎﻟﻴﻘ ﺪر ﻋ ﺼﺮ‪،‬‬
‫ﺑﻌﻨﻮان ﺣﺎﻓﻈﺎن دﻳﻦ ﻣﺒﻴﻦ و ﭘﺮﭼﻤﺪارﯼ وﻻﯼ ﻋﻠﯽ و ﻧﺎﻳﺒﺎن ﺑﺮ ﺣﻖ اﻣﺎم زﻣﺎن‪ ،‬آﻪ‬

‫‪١٠٥‬‬
‫در اﻳﻦ دوران در اوج ﻣﺮﺟﻌﻴﺖ و ﻧﻔﻮذ آﻠﻤ ﻪ ﺑﻮدﻧ ﺪ و ﺑﻨ ﺎ ﺑ ﻪ وﻇﻴﻔ ﻪ ﺷ ﺮﻋﯽ ﺧ ﻮد‬
‫در ﻣﻮرد "ﻣﺘﺨﻠﻔﻴﻦ از اﺻ ﻮل ﺷ ﺮع ﻣﺒ ﻴﻦ" ﻣﻨﻈﻤ ﺎ ﻓﺘ ﺎوﯼ و اﺣﻜ ﺎم ﺷ ﺪاد و ﻏ ﻼظ‬
‫ﺻﺎدر ﻣﯽآﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ هﻢ در ﻣﻮرد ﻣﺮﺷﺪان آﺎﻣﻞ ﭼﻨﻴﻦ اﺣﻜﺎﻣﯽ ﺻﺎدر ﻧﻤﯽآﺮدﻧﺪ‬
‫ﻻاﻗﻞ "ﺗﺬآﺮي" درﺑﺎرﻩ رﻋﺎﻳﺖ ﻣﻮازﻳﻦ هﻤﻴﻦ ﺷﺮع اﻧﻮر ﺑﻪ اﻳﻦ "آﻠﺐه ﺎﯼ ﺁﺳ ﺘﺎن‬
‫ﻋﻠﻲ" ﺑﺪهﻨﺪ آﻪ دﺳﺖ هﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﻮﻧﻬﺎﯼ ﻧﺎﺣﻖ ﺁﻟﻮدﻩ ﺑ ﻮد و ﻳﻜ ﯽ ﭘ ﺲ از دﻳﮕ ﺮﯼ‬
‫در ﻓﺴﻖ و ﻓﺠﻮر ﻣﯽﻣﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫وﻟﯽ ﻧﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ در ﺗﻤ ﺎم ﻧﻮﺷ ﺘﻪه ﺎ و رﺳ ﺎﻻﺗﯽ آ ﻪ از اﻳ ﻦ اﻋ ﺎﻇﻢ رﺟ ﺎل دﻳ ﻦ‪،‬‬
‫رﺣﻤﺔ اﷲ و رﺿﻮاﻧﻪ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﺟﻤﻌﻴﻦ در اﻳﻦ دوران دوﻳ ﺴﺖ و ﺳ ﯽ ﺳ ﺎﻟﻪ در دﺳ ﺖ‬
‫اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺗ ﺬآﺮﯼ در اﻳ ﻦ ﺑ ﺎرﻩ دادﻩ ﻧ ﺸﺪﻩ‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ ﺣﺘ ﯽ اﻳ ﻦ ﻣﻮﺿ ﻮع ﺑ ﻪ ﺳ ﻜﻮت ﻧﻴ ﺰ‬
‫ﺑﺮﮔﺰار ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺣﺪﻳﺚ ﭘﺸﺖ ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬اﻳﺸﺎن ﻣﺸﻤﻮل ﻣﺮاﺣﻢ ﺧ ﺪا و رﺳ ﻮل‬
‫و اﺋﻤﻪ اﻃﻬﺎر و اﻣﺎم ﻋﺼﺮ ﻧﻴﺰ داﻧﺴﺘﻪ ﺷﺪﻩاﻧﺪ‪:‬‬
‫‪"-‬ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﻣﻌﺘﺒﺮ از ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اآﺮم ﻣﻨﻘﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﻋﺎﻟﻤﻴ ﺎن‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻣﻨﻢ ﺁﻓﺮﻳﻨﻨﺪﻩ ﭘﺎدﺷﺎهﺎن‪ ،‬و دﻟﻬﺎﯼ اﻳ ﺸﺎن ﺑﻔﺮﻣ ﺎن ﻣ ﻦ اﺳ ﺖ ﭘ ﺲ ﻣ ﺸﻐﻮل‬
‫ﻣﮕﺮداﻧﻴﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ دﺷﻤﻨﯽ ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﻳﺎ ﺑﺪﮔﻮﺋﯽ ﺁﻧﺎن‪ ،‬و ﺗﻮﺑﻪ آﻨﻴﺪ ﺗﺎ دﻟﻬﺎﯼ ﺁﻧﻬﺎ را‬
‫ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﻬﺮﺑﺎن ﮔﺮداﻧﻢ‪".‬‬
‫و‪" :‬ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ه ﺮ آ ﻪ ﺑ ﺎ ﭘ ﺪر و ﭘﺎدﺷ ﺎﻩ ﺧ ﻮد‬
‫ﺑﺴﺘﻴﺰد ذﻟﻴﻞ و ﺑﯽﻣﻘﺪار ﮔﺮدد‪".‬‬
‫و‪" :‬ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻣﻮﺳ ﯽ ﺑ ﻦ ﺟﻌﻔ ﺮ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬اﯼ ﮔ ﺮوﻩ ﺷ ﻴﻌﻪ‪ ،‬زﻧﻬ ﺎر آ ﻪ‬
‫ﺗﺮك اﻃﺎﻋﺖ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺧﻮد ﻣﻜﻨﻴﺪ‪".‬‬
‫و‪" :‬ﻧﻘﻞ اﺳﺖ از ﺣﻀﺮت رﺿﺎ آﻪ اﮔﺮ ﺷ ﻄﺮﻧﺞ ﺣ ﺮام اﺳ ﺖ‪ ،‬از ﺁن اﺳ ﺖ‬
‫آﻪ در ﺁن ﮔﻮﻳﻨﺪ ﺷﺎﻩ ﻣﺎت ﺷﺪ و ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ آﻪ ﺷﺎﻩ ﻣﺎت ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬زﻳﺮا آﻪ ﺷ ﺎﻩ از‬
‫اﺳﺎﻣﯽ ﺧﺪاﯼ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪) ١ ".‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﻣﺠﻠﺴﯽ‪ ،‬ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار و ﺣﻠﻴﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ(‬

‫‪ -١‬ﺑ ﻪ اﺣﺘﻤ ﺎل ﻗ ﻮي‪ ،‬اﻋﻈ ﻢ اﻟﻤﺤ ﺪﺛﻴﻦ ﻋﻼﻣ ﻪ ﻣﺠﻠ ﺴﻲ‪ ،‬رﺿ ﻮان اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ‪ ،‬در ﺧ ﺎﻃﺮ ﻧﺪاﺷ ﺘﻪ ﻳ ﺎ‬
‫اﺷﻜﺎﻟﯽ از ﻧﻈ ﺮ ﺷ ﺮﻋﯽ ﻧﻤ ﯽدﻳ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻗﺒ ﻞ از او ﺳ ﻠﻄﺎن اﻟﻤﺤ ﺪﺛﻴﻦ آﻠﻴﻨ ﯽ در آﺘ ﺎب "اﺻ ﻮل‬
‫آﺎﻓﻲ" از ﻗﻮل هﻤﻴﻦ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻ ﺎدق ﻧﻮﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪" :‬ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‬
‫ﻓﺮﻣﻮد آﺴﯽ آﻪ در ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ‪ ،‬ﭼﻪ ﺣﻖ و ﭼﻪ ﺑﺎﻃﻞ‪ ،‬ﻧ ﺰد ﺳ ﻠﻄﺎن وﻗ ﺖ ﺑ ﻪ دادﺧ ﻮاهﯽ رود‪ ،‬ﭼﻨ ﺎن‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﻧﺰد ﻃﻐﻴﺎﻧﮕﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻣﺤﺎآﻤﻪ رﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻈﺮ آﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﺨﺼﯽ از ﺧﻮد‬
‫ﺷﻤﺎ آ ﻪ ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣ ﺎ را رواﻳ ﺖ آﻨ ﺪ و اﺣﻜ ﺎم ﻣ ﺎ را ﺑﻔﻬﻤ ﺪ‪) ".‬اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﻲ‪ ،‬آﺘ ﺎب ﻓ ﻀﻞ اﻟﻌﻠ ﻢ‪ ،‬ﺑ ﺎب‬
‫اﺧﺘﻼف اﻟﺤﺪﻳﺚ(‪.‬‬

‫‪١٠٦‬‬
‫ﺷ ﻴﺦ ﺑﻬ ﺎﻳﯽ ﻓﻘﻴ ﻪ و ﻣﺠﺘﻬ ﺪ و ﻋﻼﻣ ﻪ ﻧ ﺎﻣﯽ در ﻣﻘﺪﻣ ﻪ آﺘ ﺎب ﻣﻌ ﺮوف ﺧ ﻮد‬
‫"ﺟﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳﻲ" آﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺪون ﻓﻘﻪ ﺷﻴﻌﻪ و ﻣﺮﺟﻊ ﻣﻮرد اﺳﺘﻨﺎد داﺋﻤﯽ‬
‫ﻓﻘﻬﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ‪" :‬ﭼﻮن ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻠﻜﻮت ﻧﺎﻇﺮ اﺷ ﺮف اﻗ ﺪس آﻠ ﺐ ﺁﺳ ﺘﺎن‬
‫ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟ ﺐ ﺷ ﺎﻩ ﻋﺒ ﺎس اﻟﺤ ﺴﻴﻨﯽ اﻟﻤﻮﺳ ﻮﯼ اﻟ ﺼﻔﻮﯼ ﺑﻬﺎدرﺧ ﺎن آ ﻪ اﺳ ﻢ‬
‫اﺷ ﺮﻓﺶ از ﺑﻴﻨ ﺎت ﺧﻠ ﺪ ﻟ ﻪ ﻣﻠﻜ ﻪ هﻮﻳ ﺪا و ﻇ ﺎهﺮ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺑ ﻪ اﻧﺘ ﺸﺎر ﻣ ﺴﺎﺋﻞ دﻳﻨ ﯽ و‬
‫اﺷﺘﻬﺎر ﻣﻌﺎرف ﻏﻴﺒﯽ ﻣﻌﺮوف و ﻣﻌﻄﻮف اﺳﺖ‪ .‬و ارادﻩ ﺧﺎﻃﺮ اﻗﺪس ﺁن اﺳﺖ آ ﻪ‬
‫ﺟﻤﻴﻊ ﺧﻼﻳ ﻖ و ﺷ ﻴﻌﻴﺎن و ﻏﻼﻣ ﺎن ﺣ ﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻋ ﺎرف ﺑ ﻪ‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ دﻳﻦ ﻣﺒﻴﻦ و واﻗ ﻒ ﺑ ﻪ اﺣﻜ ﺎم ﺣ ﻀﺮت اﺋﻤ ﻪ ﻣﻌ ﺼﻮﻣﻴﻦ ﺻ ﻠﻮات اﻟ ﻪ ﻋﻠ ﻴﻬﻢ‬
‫اﺟﻤﻌ ﻴﻦ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ ،‬ﻟﻬ ﺬا اﻣ ﺮ اﺷ ﺮف اﻗ ﺪس ﻋ ﺰ ﺻ ﺪور ﻳﺎﻓ ﺖ آ ﻪ اﻳ ﻦ ﺑﻨ ﺪﻩ دﻋ ﺎﮔﻮﯼ‬
‫ﺑﻬﺎءاﻟﺪﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺎﻣﻠﯽ آﺘﺎﺑﯽ ﺗﺮﺗﻴ ﺐ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ آ ﻪ ﻣ ﺸﺘﻤﻞ ﺑﺎﺷ ﺪ ﺑ ﺮ ﻣ ﺴﺎﺋﻞ ﺿ ﺮورﯼ‬
‫دﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺜﻼ وﺿﻮ و ﻏﺴﻞ و ﺗﻴﻤﻢ و ﻧﻤﺎز و زآﺎت و ﺣﺞ و ﺟﻬﺎد و زﻳﺎرت ﺣ ﻀﺮت‬
‫رﺳ ﺎﻟﺖ ﭘﻨ ﺎﻩ و ﺣ ﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ و ﺑ ﺎﻗﯽ ﺣ ﻀﺮات اﺋﻤ ﻪ ﻣﻌ ﺼﻮﻣﻴﻦ و اﻳ ﺎم‬
‫ﻣﻮﻟﻮد و وﻓﺎت اﻳﺸﺎن و ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ آﻪ اﻏﻠﺐ اوﻗﺎت ﺑﻪ ﺁن واﻗﻊ ﻣ ﯽﺷ ﻮد اﺣﺘﻴ ﺎج‪ ،‬ﻣﺜ ﻞ‬
‫ﻣ ﺴﺎﺋﻞ وﻗ ﻒ و ﺗ ﺼﺪق و ﺑﻴ ﻊ و ﻧﻜ ﺎح و ﻃ ﻼق و ﻧ ﺬر و آﻔ ﺎرﻩ دادن و ﺑﻨ ﺪﻩ ﺁزاد‬
‫آ ﺮدن‪ ،‬و ﻣﻘ ﺪار ﺧﻮﻧﺒﻬ ﺎﯼ ﻗﺘ ﻞ ﺁدﻣ ﯽ و ﻣﻘ ﺪار ﺧﻮﻧﺒﻬ ﺎﯼ ﻗﻄ ﻊ اﻋ ﻀﺎﯼ او و‬
‫زﺧﻤﻬﺎﻳﯽ آﻪ ﺷﺨﺼﯽ ﺑ ﺮ ﺷﺨ ﺼﯽ زﻧ ﺪ و ﺁداﺑ ﯽ آ ﻪ از ﺣ ﻀﺮت اﺋﻤ ﻪ ﻣﻌ ﺼﻮﻣﻴﻦ‬
‫ﺻﻠﻮات اﷲ و ﺳﻼﻣﻪ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﺟﻤﻌﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ در ﺑﺎب ﻃﻌﺎم ﺧ ﻮردن و ﺁب ﻧﻮﺷ ﻴﺪن‬
‫و رﺧ ﺖ ﭘﻮﺷ ﻴﺪن و ﺷ ﻜﺎر آ ﺮدن و اﻣﺜ ﺎل ﺁن‪ ،‬اﻣﺘﺜ ﺎﻻ ﻻﻣ ﺮ اﻻﺷ ﺮف اﻻرﻓ ﻊ اﻳ ﻦ‬
‫آﺘﺎب ﺳﻤﺖ ﺗﺤﺮﻳﺮ ﻳﺎﻓﺖ‪،‬و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺁن را ﺑ ﺎ ﻋﺒ ﺎرت واﺿ ﺢ ﻧﺰدﻳ ﻚ ﺑ ﻪ ﻓﻬ ﻢ ﻣ ﻮدﯼ‬
‫ﺳ ﺎﺧﺖ ﺗ ﺎ ﺟﻤﻴ ﻊ ﺧﻼﻳ ﻖ از ﺧ ﻮاص و ﻋ ﻮام از ﻣﻄﺎﻟﻌ ﻪ ﺁن ﻧﻔ ﻊ ﻳﺎﺑﻨ ﺪ و ﺑﻬ ﺮﻩ ﻣﻨ ﺪ‬
‫ﮔﺮدﻧﺪ‪".‬‬
‫ﺑﻌ ﺪ از ﺷ ﻴﺦ ﺑﻬ ﺎﻳﯽ ﺷ ﺎﮔﺮد ﺑﺰرﮔ ﻮارش ﻋﻼﻣ ﻪ ﻣﺤﻤ ﺪﺑﺎﻗﺮ ﻣﺠﻠ ﺴﯽ‪ ،‬ﺷ ﻴﺦ‬
‫اﻻﺳ ﻼم‪ ،‬اﻋﻈ ﻢ اﻟﻤﺤ ﺪﺛﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻮﻟ ﻒ داﺋ ﺮﻩاﻟﻤﻌ ﺎرف "ﺑﺤ ﺎراﻻﻧﻮار" ﻧﻴ ﺰ‪ ،‬در ﻣﻘﺪﻣ ﻪ‬
‫آﺘﺎب ﻣﻌﺮوﻓﺶ "زاد اﻟﻤﻌﺎد" ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬
‫" و اﺗﻤﺎم اﻳﻦ رﺳﺎﻟﻪ )زاد اﻟﻤﻌﺎد( ﺗﻮﺳﻂ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﺮ ﺑﻨﺪﻩ ﻋﺎﺻﯽ‪ ،‬ﻣﻘﺎرن ﺷ ﺪ‬
‫ﺑﺎ زﻣﺎن دوﻟﺖ ﻋﺪاﻟﺖ ﺛﻤﺮ و اوان ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺳﻌﺎدت اﺛ ﺮ اﻋﻠﻴﺤ ﻀﺮت ﺳ ﻴﺪ ﺳ ﻼﻃﻴﻦ‬
‫زﻣ ﺎن و ﺳ ﺮور ﺧ ﻮاﻗﻴﻦ دوران‪ ،‬ﺷ ﻴﺮازﻩ اوراق ﻣﻠ ﺖ و دﻳ ﻦ و ﻧﻘ ﺎوﻩ اﺣﻔ ﺎد‬
‫ﺳﻴﺪاﻟﻤﺮﺳﻠﻴﻦ‪ ،‬ﺁب و رﻧﮓ ﮔﻠﺴﺘﺎن ﻣﺼﻄﻔﻮﯼ‪ ،‬ﭼﺸﻢ و ﭼ ﺮاغ دودﻣ ﺎن ﻣﺮﺗ ﻀﻮﯼ‪،‬‬

‫‪١٠٧‬‬
‫ﺳﻠﻄﺎن ﺟﻢ ﺧﺪم‪ ،‬ﺧﺎﻗﺎن ﻓﺮﺷﺘﻪ ﺣﺸﻢ‪ ،‬ﺷﺠﺎﻋﺖﻧﮋادﯼ آﻪ ﺗﻴﻎ ﺁﺑﺪارش ﺑﺮاﯼ ﺳﺮهﺎﯼ‬
‫آﻔ ﺎر ﻧﻬ ﺮﯼ اﺳ ﺖ ﺑ ﻪ ﺳ ﻮﯼ دارﺑ ﻮار‪ ،‬و ﺣ ﺴﺎم ﺁﺗ ﺶ ﺑ ﺎرش ﺑ ﺮاﯼ ﺧ ﺮﻣﻦ ﺣﻴ ﺎت‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔ ﺎن و ﻣﻌﺎﻧ ﺪان ﻣ ﻀﺪوﻗﻪ ﻳﺮﺳ ﻞ ﻋﻠﻴﻜﻤ ﺎ ﺷ ﻮاظ ﻣ ﻦ ﻧ ﺎر‪ ،‬دﺳ ﺘﺎن داﻋﻴ ﺎن ﻣﺰﻳ ﺪ‬
‫رﻓﻌﺘﺸﺎن در ﺁﺳﺘﺎن رﻓﻴﻊ اﻟﺒﻨﻴﺎﻧﺶ ﺑﺎ آﻒ اﻟﺨﻀﻴﺐ هﻤﺪﺳ ﺘﺎن‪ ،‬و ﺧ ﺮوش ﺻ ﻮﻓﻴﺎن‬
‫ﺻﻔﻮتﻧﺸﺎن ﺑﻪ زﻣﺰﻣﻪ دﻋﺎﯼ ﺧﻠ ﻮد دوﻟ ﺖ اﺑ ﺪ ﺗﻮأﻣ ﺎن ﺑ ﺎ ﻋﻨ ﺪﻟﻴﺒﺎن اﻋ ﺼﺎن ﺳ ﺪرة‬
‫اﻟﻤﻨﺘﻬ ﯽ هﻤﺪاﺳ ﺘﺎن‪ .‬ه ﺮ آ ﻪ ﺗﻴ ﻎ ﺧﻼﻓ ﺖ از ﻧﻴ ﺎم آ ﻴﻦ در آ ﺸﻴﺪ ﭼ ﻮن ﺑﻴ ﺪ ﺑ ﺮ ﺧ ﻮد‬
‫ﻟﺮزﻳﺪ‪ ،‬و هﺮ آﻪ ﺟﻬﺎز ﺁﺋﻴﻨﻪ ﻧﻘ ﺎق در ﺑﺮآ ﺸﻴﺪ ﺻ ﻮرت ﻣ ﺮگ ﺧ ﻮد را در زﻳ ﺮ ﺁن‬
‫دﻳﺪ‪ .‬ﮔﺮﻩ ﺟﺒﻴﻦ ﻗﻬﺮش ﻋﻘﺪﻩﮔﺸﺎﯼ ﮔﺮﻩهﺎﯼ آﺎر ﺑﺴﺘﮕﺎن‪ ،‬ﮔﺸﺎدﮔﯽ آﻒ درﻳﺎ ﻧ ﻮاﻟﺶ‬
‫ﺳﺤﺎب ﻣﺰارع اﻣ ﻞه ﺎﯼ ﭘﮋﻣﺮدﮔ ﺎن‪ ،‬ﻣﻮﺳ ﺲ ﻗﻮاﻋ ﺪ ﻣﻠ ﺖ و دﻳ ﻦ‪ ،‬ﻣ ﺮوج ﺷ ﺮﻳﻌﺖ‬
‫ﺁﺑﺎﯼ‪ ،‬ﻃﺎهﺮﻳﻦ‪ ،‬ﺣﻴﺎض ﺳﺎﺣﺖ درﮔﺎﻩ ﺧﻼﻳﻖ ﭘﻨﺎهﺶ از ﺗﻘﺒﻴﻞ ﺷﻔﺎء ﺳ ﻼﻃﻴﻦ زﻣ ﺎن‬
‫ﻟﺒﺮﻳﺰ‪ ،‬و ﺧﻮاﻗﻴﻦ دوران در ﺻﺮح ﻣﻤﺮد ﻋﺰت و ﺟﻼﻟﺶ ﺗﺮزﺑﺎن ﺑﻪ ﻧﺪاﯼ ﻗﺪﻣ ﺴﻨﺎ‬
‫اﻟ ﺼﺮاﻳﻬﺎ اﻟﻌﺰﻳ ﺰ‪ ...،‬ﺳ ﻠﻄﺎن اﻻﻋﻈ ﻢ و اﻟﺨﺎﻗ ﺎن اﻻﻏ ﺪد اﻟﻘ ﻮم‪ ،‬ﻣﻠﺠ ﺎء اﻻآﺎﺳ ﺮﻩ و‬
‫ﻣﻼ ذاﻟﻘﻴﺎﺻﺮﻩ‪ ،‬ﻣﺤﻴﯽ ﻣﺮاﺳﻢ اﻟﺸﺮﻳﻌﻪ اﻟﻌﺰاء و ﻣﺸﻴﺪ ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﻠﺔ اﻟﺒﻴﻀﺎء اﻟ ﺴﻠﻄﺎن‬
‫ﺑ ﻦ اﻟ ﺴﻠﻄﺎن و اﻟﺨﺎﻗ ﺎن ﺑ ﻦ اﻟﺨﺎﻗ ﺎن‪ ،‬اﻟ ﺸﺎﻩ اﻟ ﺴﻠﻄﺎن ﺣ ﺴﻴﻦ اﻟﻤﻮﺳ ﻮﯼ اﻟﺤ ﺴﻴﻨﯽ‬
‫اﻟﺼﻔﻮﯼ ﺑﻬﺎدرﺧﺎن‪ ،‬ﻻزاﻟﺖ راﻳﺎت دوﻟﺘﻪ ﻣﺮﻓﻮﻋﻪ و هﺎﻣﺎت اﻋﺪاﺋﻪ ﻣﻘﻤﻮﻣﻪ"‬
‫اﻳ ﻦ ﺷ ﻴﻮﻩ ﻣﺮﺿ ﻴﻪ ﺣﺘ ﯽ ﺑﻌ ﺪ از دوران اﻳ ﻦ ﺑﺰرﮔ ﻮاران ﻧﻴ ﺰ در "ﻣﻜﺘ ﺐ‬
‫روﺣﺎﻧﻴ ﺖ ﻣﺒ ﺎرز" اداﻣ ﻪ ﻣ ﯽﻳﺎﺑ ﺪ‪ ،‬آ ﻪ ﻧﻤﻮﻧ ﻪ ﺁن ﻣﻘﺪﻣ ﻪ "ﻣﻌ ﺮاج اﻟ ﺴﻌﺎدﻩ" رﺳ ﺎﻟﻪ‬
‫ﻣﻌﺮوف ﻣﻼ اﺣﻤﺪ ﻧﺮاﻗﯽ در ﻋﻠﻢ اﺧﻼق و ﺁداب و ﺳﻨﻦ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ آﻪ در زﻣﺎن‬
‫ﻓﺘﺤﻌﻠﻴﺸﺎﻩ ﻗﺎﺟﺎر ﺗﺎﻟﻴﻒ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪:‬‬
‫"اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺟﻢ ﺟﺎﻩ ﻣﻼﻳ ﻚ ﺳ ﭙﺎﻩ ﮔ ﺮدون ﺑﺎرﮔ ﺎﻩ‪ ،‬و ﺧ ﺪﻳﻮ زﻣ ﺎن‪،‬‬
‫ﻗﺒﻠﻪ ﺳﻼﻃﻴﻦ ﺟﻬ ﺎن و ﺳ ﺮور ﺧ ﻮاﻗﻴﻦ دوران‪ ،‬ﺑ ﺎﻧﯽ ﻣﺒ ﺎﻧﯽ دﻳ ﻦ و ﻣ ﺮوج ﺷ ﺮﻳﻌﺖ‬
‫ﺳﻴﺪاﻟﻤﺮﺳﻠﻴﻦ‪ ،‬ﻃﻐﺮاﯼ زﻳﺒﺎﯼ ﻣﻨﺸﻮر ﺧﻼﻓﺖ و روﻧﻖ ﺟﻤﺎل آﻤ ﺎل ﻣﻤﻠﻜ ﺖ‪ ،‬ﺁﻓﺘ ﺎب‬
‫ﺗﺎﺑﺎن ﻓﻠﻚ ﺳﻠﻄﻨﺖ‪ ،‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ درﺧﺸﺎن ﺳﭙﻬﺮ ﺟﻼﻟﺖ‪ ،‬ﻣ ﺎ ﺣ ﯽ ﻣ ﺎﺛﺮ ﻇﻠ ﻢ و ﻋ ﺪوان‪،‬‬
‫ﻣﻈﻬﺮ ان اﷲ ﻳﺎﻣﺮﺑﺎﻟﻌﺪل و اﻻﺣﺴﺎن‪ ،‬ﺧﺴﺮوﯼ آﻪ اﻧﺠﻢ ﺑﺎ وﺟﻮد ﺁﻧﻜﻪ هﻤﮕ ﯽ ﭼ ﺸﻢ‬
‫ﺷ ﺪﻩ ﺻ ﺎﺣﺒﻘﺮاﻧﯽ ﭼ ﻮن او در ه ﻴﭻ ﻗﺮﻧ ﯽ ﻧﺪﻳ ﺪﻩ‪ ،‬و ﺳ ﭙﻬﺮ ﭘﻴ ﺮ ﺑ ﺎ ﺁﻧﻜ ﻪ هﻤ ﻪ ﺗ ﻦ و‬
‫ﮔﻮش ﮔﺸﺘﻪ ﻃﻨ ﻴﻦ ﻃﻨﻄﻨ ﻪ آﺸﻮرﮔ ﺸﺎﻳﯽ ﭼﻨ ﻴﻦ ﻧ ﺸﻨﻴﺪﻩ )!( ‪ ...‬ﻣﻤﺎﻟ ﻚ دل و ﺟ ﺎن را‬
‫از ﻟ ﻮث ﻓﺮﻧﮕﻴ ﺎن رذاﻳ ﻞ ﺻ ﻔﺎت ﭘ ﺎك ﻧﻤ ﻮدﻩ‪ ،‬دﻳ ﺎر ﻣﻤﺎﻟ ﻚ اﺧ ﻼق را ﭼ ﻮن ﻣﻤﺎﻟ ﻚ‬
‫ﺁﻓﺎق در ﻗﺒﻀﻪ ﺗﺼﺮف درﺁوردﻩ ‪" ...‬‬

‫‪١٠٨‬‬
‫ﺷﺎﻳﺪ ﺗﺬآﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺑﻴﻤﻮرد ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻪ ﺷﺨﺺ ﺁﻳ ﺖاﷲ اﻟﻌﻈﻤ ﯽ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ ﻧﻴ ﺰ‬
‫در زﻣ ﺎن ﺗ ﺎﻟﻴﻒ "آ ﺸﻒ اﻻﺳ ﺮار" ﻳﻌﻨ ﯽ در ﻣ ﻮﻗﻌﯽ آ ﻪ هﻨ ﻮز آ ﺎﻣﻼ "ﺑ ﺖﺷ ﻜﻦ"‬
‫ﻧﺸﺪﻩ ﺑﻮد ﻳﺎ ﻻاﻗﻞ اﻃﻤﻴﻨﺎن زﻳﺎدﯼ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﺑ ﺖﺷ ﻜﻨﯽ ﺧ ﻮد ﻧﺪاﺷ ﺖ‪ ،‬درﺑ ﺎرﻩ هﻤ ﻴﻦ‬
‫دو ﻋﻼﻣﻪ )ﺷﻴﺦ ﺑﻬﺎﻳﯽ و ﻣﺠﻠﺴﻲ( و ﺑﻄﻮر آﻠﯽﺗ ﺮ درﺑ ﺎرﻩ راﺑﻄ ﻪ ﺳ ﻠﻄﻨﺖ ﺑ ﺎ ﻓﻘﻬ ﺎ‬
‫در آﺘﺎب ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪:‬‬
‫"هﻴﭻ ﻓﻘﻴﻬﯽ ﺗﺎ آﻨ ﻮن ﻧﮕﻔﺘ ﻪ و در آﺘ ﺎﺑﯽ ه ﻢ ﻧﻨﻮﺷ ﺘﻪ آ ﻪ ﺳ ﻠﻄﻨﺖ ﺣ ﻖ ﻓﻘﻬ ﺎ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺁري! اﮔ ﺮ ﭼﻨ ﻴﻦ ﺳ ﻠﻄﺘﻨﯽ و ﺣﻜ ﻮﻣﺘﯽ ﺗ ﺸﻜﻴﻞ ﺷ ﻮد‪ ،‬ه ﺮ ﺧﺮدﻣﻨ ﺪﯼ ﺗ ﺼﺪﻳﻖ‬
‫ﻣ ﯽآﻨ ﺪ آ ﻪ ﺁن ﺧ ﻮب اﺳ ﺖ و ﻣﻄ ﺎﺑﻖ ﻣ ﺼﺎﻟﺢ آ ﺸﻮر و ﻣ ﺮدم اﺳ ﺖ ‪ ...‬ﻟﻜ ﻦ ﻓﻘﻬ ﺎ‬
‫اﺳ ﺎس ﺣﻜﻮﻣ ﺖ ﺳ ﻼﻃﻴﻦ را ﻧﺨﻮاﺳ ﺘﻨﺪ ﺑﻬ ﻢ ﺑﺰﻧﻨ ﺪ‪ ،‬و اﮔ ﺮ ﮔ ﺎهﯽ ه ﻢ ﺑ ﺎ ﺷ ﺨﺺ‬
‫ﺳﻠﻄﺎﻧﯽ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ آﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎ هﻤﺎن ﺷ ﺨﺺ ﺑ ﻮدﻩ از ﺑ ﺎب ﺁﻧﻜ ﻪ ﺑ ﻮدن او‬
‫را ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺻﻼح آﺸﻮر ﺗﺸﺨﻴﺺ دادﻧﺪ‪ ،‬و ﮔﺮﻧ ﻪ ﺑ ﺎ اﺻ ﻞ اﺳ ﺎس ﺳ ﻠﻄﻨﺖ ﺗ ﺎآﻨﻮن‬
‫از اﻳ ﻦ ﻃﺒﻘ ﻪ ﻣﺨ ﺎﻟﻔﺘﯽ اﺑ ﺮاز ﻧ ﺸﺪﻩ ﺑﻠﻜ ﻪ ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ از ﻋﻠﻤ ﺎﯼ ﺑ ﺰرگ ﻋﺎﻟﻴﻤﻘ ﺎم در‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻼت ﺣﻜﻮﻣﺘﯽ ﺑﺎ ﺳﻼﻃﻴﻦ هﻤﺮاهﯽهﺎ آﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻼﻣﻪ ﺣﻠ ﯽ و ﻣﺤﻘ ﻖ ﺛ ﺎﻧﯽ‬
‫و ﺷﻴﺦ ﺑﻬﺎﻳﯽ و ﻣﺤﻘ ﻖ داﻣ ﺎد و ﻣﺠﻠ ﺴﯽ و اﻣﺜ ﺎل ﺁﻧﻬ ﺎ‪ ،‬و هﻴﭽﻮﻗ ﺖ ﺑ ﺎ اﺻ ﻞ اﺳ ﺎس‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻼت و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﯽ از ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺮوز ﻧﻜﺮدﻩ و ﺗﻮارﻳﺦ هﻤﻪ در دﺳﺖ اﺳ ﺖ و‬
‫ﭘ ﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻬﺎﻳﯽ آ ﻪ ﻣﺠﺘﻬ ﺪﻳﻦ از ﺁﻧﻬ ﺎ آﺮدﻧ ﺪ در ﺗ ﻮارﻳﺦ ﻣ ﺬآﻮر اﺳ ﺖ‪) ".‬آ ﺸﻒ‬
‫اﻻﺳﺮار‪ ،‬ﺻﻔﺤﺎت ‪.(١٨٧ ،١٨۶‬‬
‫و اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ اﻇﻬ ﺎر ﻧﻈ ﺮ ﺁﻳ ﺖاﷲ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓ ﺎﺗﯽ ﺑ ﺎ اﻇﻬ ﺎر ﻧﻈ ﺮ اﻳ ﺸﺎن در دوران‬
‫ﺑﻌﺪ از "ﺑﺖﺷﻜﻨﻲ" ﻧﺪارد‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﻬﺮﺣﺎل ﻓﺘﺎوﯼ "وﻻﻳ ﺖ ﻓﻘﻴ ﻪ" ﻣ ﯽﺗﻮاﻧﻨ ﺪ ﻣﺘﻨ ﺎﻗﺾ‬
‫ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺣﺘﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ "اﺣﻜﺎم ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﻟﻬﻲ" ﻧﻴ ﺰ ﻣﻨﺎﻓ ﺎت داﺷ ﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬ﺳ ﻠﻄﻨﺖ از اﺻ ﻞ ﭼﻴ ﺰ ﻣﺰﺧﺮﻓ ﯽ ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬و رژﻳ ﻢ ﺳ ﻠﻄﻨﺘﯽ اﺻ ﻮﻻ‬
‫رژﻳﻢ ﻏﻠﻄﯽ اﺳﺖ )ﻧﻮﻓﻞ ﻟﻮﺷﺎﺗﻮ‪ ٢٢ ،‬ﺁﺑﺎن ‪(١٣۵٧‬‬
‫‪ -‬ﺧﺪاوﻧﺪ اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻩ آﻪ ﻣﺮدم ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻋﻤﻮم ﺳﻼﻃﻴﻦ آﺎﻓﺮ ﺷﻮﻧﺪ و رﺟ ﻮع‬
‫ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎ آﻔﺮ ورزﻳﺪن ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻨﺎﻓﺎت دارد )ﻗﻢ ‪ ۴‬ﺗﻴﺮ ﻣﺎﻩ ‪(١٣۵٨‬‬
‫‪ -‬اﺻﻮﻻ اﺳﻼم ﺑﺎ اﺳﺎس ﭘﺎدﺷﺎهﯽ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ هﺮ آﺲ ﺳﻴﺮﻩ رﺳﻮل اآﺮم‬
‫را در وﺿﻊ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻼﺣﻈﻪ آﻨﺪ ﻣ ﯽﺑﻴﻨ ﺪ اﺳ ﻼم ﺁﻣ ﺪﻩ اﺳ ﺖ اﻳ ﻦ آﺎﺧﻬ ﺎﯼ ﻇﻠ ﻢ را‬

‫‪١٠٩‬‬
‫وﻳ ﺮان ﺳ ﺎزد‪ .‬ﺳ ﻠﻄﻨﺖ از ﻣﺒﺘ ﺬلﺗ ﺮﻳﻦ ﻣﻈ ﺎهﺮ ارﺗﺠ ﺎع اﺳ ﺖ‪) .‬در اﺷ ﺎرﻩ ﺑ ﻪ‬
‫ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ ﺷﺎهﻨﺸﺎهﯽ – ﻧﻘﻞ از آﺘﺎب زﻧﺪﮔﻴﻨﺎﻣﻪ ﻧﺎﻳﺐ اﻻﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ(‬
‫ﺁﻳﺎ اﺻﻮﻻ اﻳﻦ ﻋﺼﺮ ﺻﻔﻮﯼ‪ ،‬آﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ را از ﻣﻘ ﺎم ﻣ ﺪرس و واﻋ ﻆ‬
‫و روﺿﻪﺧﻮان ﺑﻪ ﻣﻘﺎم آﺎرﮔﺮدان ﻋﻤﻠﯽ اﻣﻮر ﻣﻤﻠﻜﺖ و ﺣﺎآﻢ ﺳﺮﻧﻮﺷ ﺖ ﻣ ﺮدم ﺁن‬
‫رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻋﺼﺮ اﻋﺘﻼﯼ ﺗﺸﻴﻊ ﺑﻮد ﻳﺎ ﺿﺎﻣﻦ ﻓﺴﺎد و اﻧﺤﻄﺎط ﺁن؟‬
‫ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﻣﺤﻘﻘﺎن ﭼﻪ اﻳﺮاﻧﯽ و ﭼﻪ ﻏﻴ ﺮ اﻳﺮاﻧ ﯽ‪ ،‬ﺑﻜ ّـﺮات ﻣﺘ ﺬآﺮ ﺷ ﺪﻩاﻧ ﺪ‬
‫آﻪ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ ﺻ ﻔﻮﻳﻪ از ﺁﻏ ﺎز ه ﻢ ﺑ ﺮ ﭘﺎﻳ ﻪ واﺑ ﺴﺘﮕﯽ واﻗﻌ ﯽ ﺑ ﻪ اﺻ ﻮل ﺗ ﺸﻴﻊ ﺑﻨﻴ ﺎد‬
‫ﻧﻬﺎدﻩ ﻧﺸﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬و دﻳﻨﺪارﯼ ﭘﺎدﺷﺎهﺎن اﻳﻦ ﺳﻠﺴﻠﻪ )ﺑﺨﻼف ﻣﻤﻠﻜﺘﺪارﯼ ﺁﻧ ﺎن( هﻤﺎﻧﻨ ﺪ‬
‫دﻳﻨﺪارﯼ ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﻋﻠﻤﺎﯼ اﻋﻼﻣﺸﺎن‪ ،‬ﻓﻘﻂ "دآﺎﻧﺪارﯼ دﻳﻦ" ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﺻﻔﯽ اﻟ ﺪﻳﻦ اﺳ ﺤﻖ اردﺑﻴﻠ ﯽ‪ ،‬ﺟ ﺪ ﺑ ﺰرگ ﺳﻠ ﺴﻠﻪ ﺻ ﻔﻮﯼ آ ﻪ در ﻧﻴﻤ ﻪ‬
‫دوم ﻗﺮن هﻔﺘﻢ و ﻧﻴﻤﻪ اول ﻗﺮن هﺸﺘﻢ هﺠﺮﯼ ﻣﯽزﻳﺴﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺁﺧﺮ ﻋﻤ ﺮ ﺧ ﻮد ﻋﻨ ﻮان‬
‫ﺷﻴﺦ داﺷﺖ و هﻴﭽﻮﻗﺖ ادﻋﺎﯼ ﺳﻴﺪ ﺑﻮدن ﻧﻜﺮد‪ .‬ﺣﺘ ﯽ ﺑ ﻪ ﮔﻔﺘ ﻪ ﺣﻤ ﺪاﷲ ﻣ ﺴﺘﻮﻓﯽ در‬
‫"ﺗﺎرﻳﺦ ﮔﺰﻳﺪﻩ" وﯼ اﺻﻮﻻ ﻣﺬهﺐ ﺳ ﻨﺖ داﺷ ﺖ و ﺷ ﻴﺦ ﺻ ﺪراﻟﺪﻳﻦ ﺟﺎﻧ ﺸﻴﻦ او ه ﻢ‬
‫ﺧ ﻮدش را ﺳﻨ ّـﯽ ﺷ ﺎﻓﻌﯽ ﻣﻌﺮﻓ ﯽ ﻣ ﯽآ ﺮد‪ .‬ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ هﻤ ﻪ‪ ،‬ﭘ ﺲ از روﯼ آ ﺎر ﺁﻣ ﺪن‬
‫ﺻﻔﻮﻳﻪ در ﺁﻏﺎز ﻗﺮن دهﻢ هﺠﺮﯼ‪"،‬ﻋﻠﻤﺎﯼ اﻋﻼم" آﺸﻒ آﺮدﻧﺪ آﻪ ﺷ ﻴﺦ ﺻ ﻔﯽ از‬
‫ﺳﺎدات ﺻﺤﻴﺢ اﻟﻨﺴﺐ ﺣﺴﻴﻨﯽ ﺑﻮدﻩ و ﺑﺎ ‪ ٢١‬ﭘﺸﺖ ﺑﻪ اﻣ ﺎم ﻣﻮﺳ ﯽ آ ﺎﻇﻢ ﻣ ﯽرﺳ ﻴﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦﺑﺎرﻩ‪ ،‬ﺑﺎ "ﺧﻮض و ﻏﻮر در اﺧﺒﺎر و اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮﻩ" ﺳﻠ ﺴﻠﻪ اﻟﻨ ﺴﺐ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر دﻗﻴﻘﯽ هﻢ ﺗﺮﺗﻴﺐ دادﻧﺪ آﻪ ﻣﻮرد ﭘﺴﻨﺪ ﺧﺎﻃﺮ "ﻣﺮﺷﺪ آﺎﻣﻞ" ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺎﻳﺎن ﺗﺬآﺮﺳﺖ آﻪ ﺑﻪ ﺗﺼﺮﻳﺢ "ﺻﻔﻮةاﻟﺼﻔﺎ" ﺗﺮاﺟﻢ اﺣﻮال رﺳﻤﯽ ﺧﺎﻧﺪان‬
‫ﺻﻔﻮﯼ‪" ،‬ﺷﻴﺦ ﺻﻔﯽاﻟﺪﻳﻦ درﺁﻏﺎز ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﻣﺰرﻋﻪ داﺷﺖ آﻪ ﺑﺎ ﺣﺎﺻ ﻞ ﺁن اﻋﺎﺷ ﻪ‬
‫ﻣﯽآﺮد‪ ،‬وﻟﯽ ﭼﻮن ﺑﻤﺮد ﺻﺎﺣﺐ ﺑﻴﺶ از ﺑﻴﺴﺖ ﻗﺮﻳﻪ ﻳﺎ ﻣﻠﻚ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻮد‪".‬‬
‫و درﺑ ﺎرﻩ اﻳ ﻦ ﺻ ﻮﻓﯽ وارﺳ ﺘﻪ‪ ،‬در ﻣﻜﺎﺗﺒ ﺎت رﺷ ﻴﺪاﻟﺪﻳﻦ ﻓ ﻀﻞاﷲ وزﻳ ﺮ‬
‫ﻣﻌﺮوف ﻋﺼﺮ ﻣﻐﻮل ﭼﻨﻴﻦ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪:‬‬
‫"ﺑﻤﻨﺎﺳﺒﺖ ﻋﻴﺪ ﻓﻄﺮ اﺟﻨﺎس ذﻳﻞ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻴ ّﻤﻦ و ﺗﺒ ّﺮك ﺑﺤ ﻀﻮر ﺁن ﻗﻄ ﺐ‬
‫اﻻﻗﻄﺎب اهﺪاء ﺷﺪ‪ ١۵٠ :‬ﺟﺮﻳﺐ ﮔﻨﺪم – ‪ ٣٠٠‬ﺟﺮﻳﺐ ﺑﺮﻧﺞ ﺳﻔﻴﺪ آﺮدﻩ ‪ ۴٠٠ -‬ﻣﻦ‬
‫روﻏ ﻦ ﮔ ﺎو‪ ٨٠٠ -‬ﻣ ﻦ ﻋ ﺴﻞ – ‪ ٢٠‬ﻣ ﻦ ﻣﺎﺳ ﺖ – ‪ ١٠٠‬ﻣ ﻦ دوﺷ ﺎب – ‪ ۴٠٠‬ﻣ ﻦ‬
‫ﺷﻜﺮ – ‪١٠٠‬ﻣﻦ ﻧﺒ ﺎت – ‪ ٣٠‬راس ﮔ ﺎو ﻧ ﺮ – ‪ ١٣٠‬راس ﮔﻮﺳ ﻔﻨﺪ – ‪ ١٩٠‬ﻏ ﺎز –‬

‫‪١١٠‬‬
‫‪ ۶٠٠‬ﻣﺮغ – ‪ ٣٠‬ﻗﺎرورﻩ ﮔﻼب – ‪ ١٠٫٠٠٠‬دﻳﻨﺎر وﺟ ﻪ ﻧﻘ ﺪ‪ .‬هﻤ ﻪ اﻳﻨﻬ ﺎ از اﻣ ﻼك‬
‫رﺷﻴﺪﯼ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪) .‬ﭘﺘﺮوﺷﻔﺴﻜﻲ‪ :‬اﺳﻼم در اﻳﺮان(‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜ ﻪ در ﻣﻘﺪﻣ ﻪ آﺘ ﺎب ﺣﺎﺿ ﺮ ﮔﻔﺘ ﻪ ﺷ ﺪ ﺑ ﺮاﯼ ﻏﺎﻟ ﺐ ﭘﺎدﺷ ﺎهﺎن ﺻ ﻔﻮﯼ‬
‫ﺗﻌ ﺼﺐ در ﺷ ﻴﻌﻴﮕﺮﯼ‪ ،‬ﺑ ﻴﺶ از ﺁﻧﻜ ﻪ ﻳ ﻚ اﻋﺘﻘ ﺎد ﻣ ﺬهﺒﯽ ﺑﺎﺷ ﺪ ﻳ ﻚ ﺗﺎآﺘﻴ ﻚ ﺳﻴﺎﺳ ﯽ‬
‫ﺑ ﻮد‪ .‬زﻳ ﺮا اﻳ ﻦ ﺗﻌ ﺼﺐ ﺑ ﺮاﯼ ﺟﻠ ﺐ ﺣﻤﺎﻳ ﺖ ﺑﻴ ﺪرﻳﻎ ﺗ ﻮدﻩه ﺎﯼ اﻳﺮاﻧ ﯽ از ﺁﻧ ﺎن در‬
‫ﻣﺒ ﺎرزﻩ ﺑ ﺎ دوﻟﺘﻬ ﺎﯼ ﺳ ﻨﯽ ﻣ ﺬهﺐ ﻋﺜﻤ ﺎﻧﯽ و ازﺑ ﻚ ﺿ ﺮورت داﺷ ﺖ‪ .‬در ﺟﻨ ﮓ‬
‫ﭼﺎﻟﺪران آﻪ ﺻ ﺤﻨﻪ زورﺁزﻣ ﺎﺋﯽ ﺳ ﭙﺎهﻴﺎن اﻳ ﺮان و ﻋﺜﻤ ﺎﻧﯽ ﺑ ﻮد‪ ،‬ﺷ ﺎﻩ اﺳ ﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑ ﺎ‬
‫ﺗﻤﺎم ﺗﻈﺎهﺮ ﺧﻮد ﺑﻪ اﻳﻨﻜ ﻪ "آﻠ ﺐ ﺁﺳ ﺘﺎن ﻋﻠ ﻲ" ﺑ ﻴﺶ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ ،‬اﺷ ﻜﺎﻟﯽ ﻧﺪﻳ ﺪﻩ ﺑ ﻮد آ ﻪ‬
‫ﺳﭙﺎهﻴﺎن ﻗﺰﻟﺒ ﺎش او را ﺑ ﻪ ﻋﻨ ﻮان "ﻣﺮﺷ ﺪ آﺎﻣ ﻞ" ﺑﺠ ﺎﯼ ﻋﻠ ﯽ ﺑﮕﺬارﻧ ﺪ و ﺑ ﺎ ﻓﺮﻳ ﺎد‬
‫"اﺷ ﻬﺪان اﺳ ﻤﻌﻴﻞ وﻟ ﯽ اﷲ" ﺑ ﻪ ﻋ ﺴﺎآﺮ ﺗ ﺮك ﺑﺰﻧﻨ ﺪ‪ ،‬وﻟ ﯽ هﻤ ﻴﻦ ﺷ ﺎﻩ اﺳ ﻤﺎﻋﻴﻞ‬
‫ﻣﺮاﻗﺒﺖ آﺎﻣﻞ داﺷﺖ آﻪ در ﺗﺤﺮﻳﻚ اﺧﺘﻼف و دﺷﻤﻨﯽ ﺷ ﻴﻌﻪ و ﺳ ﻨﯽ و ﻧﺎﺳ ﺰاﮔﻮﻳﯽ‬
‫داﺋ ﻢ ﻃ ﺮﻓﻴﻦ ﺑﻴﻜ ﺪﻳﮕﺮ‪ ،‬آﻤﺘ ﺮﻳﻦ آﺎه ﺸﯽ روﯼ ﻧﺪه ﺪ‪ .‬در زﻣ ﺎن ﺳ ﻠﻄﻨﺖ او‪،‬‬
‫دروﻳﺶهﺎ)ﻳﺎ دروﻳﺶﻧﻤﺎهﺎﻳﻲ( ﺑﻨﺎم "ﺗﺒﺮاﺋﻲ" ﭘﻴ ﺪا ﺷ ﺪﻧﺪ آ ﻪ ﺟﻠ ﻮ اﺳ ﺐ ﻓ ﻼن وزﻳ ﺮ‬
‫ﻳﺎ اﻣﻴﺮ ﻣﯽاﻓﺘﺎدﻧﺪ و در هﺮ ﻗﺪم ﺑﻪ ﺧﻠﻔﺎﯼ ﺳﻨﯽ ﻟﻌﻨﺖ و دﺷ ﻨﺎم ﻣ ﯽﻓﺮﺳ ﺘﺎدﻧﺪ و ﺧ ﻮد‬
‫ﺷﺎﻩ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ وﻗﺘﯽ آﻪ در ﻣﻌ ﺎﺑﺮ ﻣ ﯽرﻓ ﺖ ﻣﺮاﻗ ﺐ ﺑ ﻮد آ ﻪ ﻣ ﺮدم ه ﺮ ﭼ ﻪ ﺑﻠﻨ ﺪ ﺑ ﺮ‬
‫ﻋﻤ ﺮ و اﺑ ﺎﺑﻜﺮ و ﻋﺜﻤ ﺎن ﻟﻌﻨ ﺖ ﺑﻔﺮﺳ ﺘﻨﺪ‪ ،‬و ه ﺮ ﺟ ﺎ آ ﻪ دﺷ ﻨﺎﻣﯽ ﺑ ﺪﺁﻧﻬﺎ ﻣ ﯽﺷ ﻨﻴﺪ‪،‬‬
‫ﻣ ﯽﮔﻔ ﺖ‪" :‬ﺑ ﻴﺶ ﺑ ﺎد‪ ،‬آ ﻢ ﻣﺒ ﺎد!" و اﮔ ﺮ آ ﺴﺎﻧﯽ ﺑﻮدﻧ ﺪ آ ﻪ ﻋﻤ ﺪا ﻳ ﺎ ﺳ ﻬﻮا در اﻳ ﻦ‬
‫دﺷ ﻨﺎﻣﮕﻮﻳﯽ ﺷ ﺮآﺖ ﻧﻤ ﯽآﺮدﻧ ﺪ‪ ،‬ﻗ ﺮاوﻻن ﻣﺨ ﺼﻮص ﺟﺎﺑﺠ ﺎ ﺣ ﺴﺎب ﺁﻧﻬ ﺎ را‬
‫ﻣ ﯽرﺳ ﻴﺪﻧﺪ )اﻳ ﻦ آ ﺎر در ﻧﻴﻤ ﻪ دوم دوران ﻗﺎﺟ ﺎر ﻧﻴ ﺰ ﻣﻌﻤ ﻮل ﺑ ﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ ﺷ ﻐﻞ‬
‫آﺴﺎﻧﯽ اﻳﻦ ﺑ ﻮد آ ﻪ ﭘﻴ ﺸﺎﭘﻴﺶ آﺎﻟ ﺴﻜﻪ "ﺑﺰرﮔ ﺎن" راﻩ ﺑﺮوﻧ ﺪ و ﺑ ﻪ ﺧﻠﻔ ﺎﯼ ﺳ ﻪ ﮔﺎﻧ ﻪ‬
‫ﻓﺤﺶ ﺑﺪهﻨﺪ( ﺳﺮﺑﺎزان ﻗﺰﻟﺒﺎش ﺑﺼﻮرت ﮔﺮوهﻬﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ادارﻩ ﻳﻚ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ‬
‫در ﻣﻌﺎﺑﺮ ﺣﺮآ ﺖ ﻣ ﯽآﺮدﻧ ﺪ و دﺳ ﺘﻪﺟﻤﻌ ﯽ ﻓﺮﻳ ﺎد ﻣ ﯽزدﻧ ﺪ‪" :‬ﺑ ﺮ ﻋﻤ ﺮ ﻟﻌﻨ ﺖ‪ ،‬ﺑ ﺮ‬
‫اﺑﺎﺑﻜﺮ ﻟﻌﻨ ﺖ!" و ﻣ ﯽﺑﺎﻳ ﺴﺖ درﻳ ﻦ ﻣﻮاﻗ ﻊ آ ﺴﺒﻪ ﻣﺤ ﻞ و رهﮕ ﺬران ﻧﻴ ﺰ ﺑﻼﻓﺎﺻ ﻠﻪ‬
‫ﻓﺮﻳﺎد ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ :‬ﺑﻴﺶ ﺑﺎد! اﮔﺮ آﺴﯽ ﺗﺮدﻳﺪ ﻣﯽآﺮد ﻳﺎ اﻳﻦ ﺣﺮف را ﻳﻮاش ﻣ ﯽﮔﻔ ﺖ‪ ،‬ﻳ ﺎ‬
‫ﻓﺮﻣﻮل دﻳﮕﺮﯼ ﺑﺠﺎﯼ ﺁن ﻣ ﯽﮔﻔ ﺖ‪ ،‬ﻓ ﻮرا ﺑ ﻪ دﺳ ﺘﻮر ﺁﺧﻮﻧ ﺪ راهﻨﻤ ﺎ ﺑ ﻪ اﺗﻬ ﺎم اﻳﻨﻜ ﻪ‬
‫ﻋﻤﺮﯼ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺳﺎﻃﻮر ﻗﺰﻟﺒﺎش آﺸﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ‪.‬‬
‫روز ﻗﺘﻞ ﻋﻤﺮ‪" ،‬ﻋﻴﺪ ﻋﻤﺮآﺸﺎن" اﻋﻼم ﺷﺪ‪ ،‬و ﺁﺧﻮﻧﺪهﺎ ﺗﻮﺻﻴﻪ آﺮدﻧ ﺪ آ ﻪ‬
‫ﻣﺮدم اﻳﻦ روز را ﺟﺸﻦ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و ﺷﺒﻴﻪ ﻣﻘﻮاﻳﯽ ﻳﺎ ﭘﺎرﭼﻪاﯼ ﻋﻤ ﺮ را ﺁﺗ ﺶ ﺑﺰﻧﻨ ﺪ و‬

‫‪١١١‬‬
‫ﺖ ﻣﻔﻌﻮل ﺑﻮدن هﻢ ﺑﻪ او ﺑﺪهﻨ ﺪ‪ .‬ﺁﺛ ﺎر اﻳ ﻦ ﺳﻴﺎﺳ ﺖ ﺁﺧﻮﻧ ﺪﭘﺮورﯼ و ﺑﺎزﮔﺬاﺷ ﺘﻦ‬‫ﻧﺴﺒ ِ‬
‫ﺖ دآﺎﻧ ﺪاران دﻳ ﻦ در هﻤ ﻪ ﺷ ﺌﻮن ﺳﻴﺎﺳ ﯽ و اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ و ﺁﻣﻮزﺷ ﯽ و اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ‬ ‫دﺳ ِ‬
‫ﻣﻤﻠﻜﺖ و ﺗﺤﺮﻳﻚ دﺷ ﻤﻨﯽ دﻳﺮﭘ ﺎﯼ ﺷ ﻴﻌﻪ و ﺳ ﻨﯽ‪ ،‬اﮔ ﺮ ه ﻢ در آﻮﺗ ﺎﻩ ﻣ ﺪت از ﻧﻈ ﺮ‬
‫ﺗﺎﻣﻴﻦ وﺣﺪت ﻣﻠﯽ ﺑﻪ ﺳﻮد آﺸﻮر ﺑ ﻮد‪ ،‬در درازﻣ ﺪت ﺑ ﺮاﯼ ﺟﺎﻣﻌ ﻪ اﻳﺮاﻧ ﯽ ﺑﻘ ﺪرﯼ‬
‫ﺷﻮم و ﻧﺎﻓﺮﺟﺎم ﺑﻮد آﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺑﺎ ﻗﺎﻃﻌﻴﺖ ﮔﻔﺖ ﺁﻳﺎ اﻳ ﻦ ﺁزﻣ ﺎﻳﺶ ﺑ ﺰرگ ﺗ ﺎرﻳﺨﯽ‬
‫در ﻧﻬﺎﻳﺖ اﻣﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺿﺮر اﻳﺮان ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ؟ زﻳﺮا ﻣﻮرﻳﺎﻧﻪ "ﺁﺧﻮﻧﺪ" آﻪ از‬
‫ﺁن ﺗ ﺎرﻳﺦ ﺑ ﺼﻮرت ﻋﻠﻨ ﯽ و رﺳ ﻤﯽ ﺑ ﻪ ﭘ ﻮك آ ﺮدن ﺳ ﺘﻮﻧﻬﺎﯼ اﻳ ﻦ ﺑﻨ ﺎﯼ ﻇ ﺎهﺮا‬
‫اﺳﺘﻮار ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬ﺧﻮاﻩ ﻧﺎﺧﻮاﻩ ﻣﯽﺑﺎﻳﺴﺖ روزﯼ آﺎر ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎن ﺑﺒﺮد و اﻳﻦ‬
‫ﺑﻨﺎ را ﺑﺼﻮرﺗﯽ ﻳﻜﺠﺎ و ﺑﻨﻴﺎدﯼ ﻓﺮو رﻳﺰد‪ ،‬وﻟﻮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮوز ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺎﺟﻌﻪاﯼ ﺗﺎ ﺁﻏ ﺎز‬
‫ﻗﺮن ﭘﺎﻧﺰدهﻢ هﺠﺮﯼ ﺑﺘﻌﻮﻳﻖ اﻓﺘﺪ‪.‬‬
‫‪"-‬ﺷﺎﻩ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑ ﺮ اﺛ ﺮ اﺗﺨ ﺎذ ﺳﻴﺎﺳ ﺖ اﻓﺮاﻃ ﯽ دﺷ ﻤﻨﯽ ﺑ ﺎ ﺗ ﺴﻨﻦ و از ﺑ ﻴﻦ‬
‫ﺑﺮدن ﻣﺸﺎﻳﺦ و ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﺘﺼﻮﻓﻪ‪ ،‬ﺑﻴﻦ دو ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺰرگ ﻧﻔﻮذ ﺗﻤ ﺪن اﻳﺮاﻧ ﯽ اﻓﺘ ﺮاق‬
‫اﻧ ﺪاﺧﺖ و ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﺪت ﭼﻬ ﺎر ﻗ ﺮن از زﻣ ﺎن ﺳ ﻠﻄﺎن ﺳ ﻠﻴﻢ ﺗ ﺎ دورﻩ ﺁﺗ ﺎﺗﻮرك )آ ﻪ‬
‫اﺻﻮﻻ ﺗﻤﺪن ﺷﺮﻗﯽ را ﺗَﺮك ﮔﻔﺖ(‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ راﺑﻄ ﻪ ﺷ ﺮق و ﻏ ﺮب را ﻗﻄ ﻊ آ ﺮد و‬
‫ﭘﺨﺶ ﺗﻤﺪن و ﻓﺮهﻨﮓ اﻳﺮاﻧﯽ در ﺟﺎﻧ ﺐ ﻏﺮﺑ ﯽ اﻳ ﻦ ﺳ ﺮزﻣﻴﻦ ﭘﻬﻨ ﺎور ﻣﻨﻘﻄ ﻊ ﺷ ﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ اﻳ ﺮان در ﻣﻨﻄﻘ ﻪ ﺷ ﺮﻗﯽ ﻧﻔ ﻮذ ﺗﻤ ﺪن و ﻓﺮهﻨ ﮓ ﺧ ﻮد ﻧﻴ ﺰ ﺑﻤﻨﺎﺳ ﺒﺖ اﻓ ﺮاط در‬
‫اﺧ ﺘﻼف ﺷ ﻴﻌﻪ و ﺳ ﻨﯽ از ﮔ ﺴﺘﺮش اﻳ ﻦ ﻧﻔ ﻮذ ﻣﺤ ﺮوم ﻣﺎﻧ ﺪ‪ .‬ﺑﻌ ﻼوﻩ ﺑﻤﻨﺎﺳ ﺒﺖ اﻳ ﻦ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻜﻤﺖ و ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﻓﺪاﯼ ﺷﺮﻳﻌﺖ و ﻓﺤﺺ و ﺑﺤﺚ در ﺁن ﺷﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬
‫ﺑﻮد آﻪ ﻓﺮهﻨﮓ و ﺗﻤﺪن اﻳﺮاﻧﯽ ﺑﻪ ﻳﻜﺒﺎرﻩ از روﻧﻖ و ﺟﻼل ﺧﻮد اﻓﺘﺎد و دﻳﮕﺮ ﺁﻧ ﺮا‬
‫ﺑﺎز ﻧﮕﺮﻓﺖ‪) ".‬ﺁرﻧﻮﻟﺪ ﺗﻮﻳﻦ ﺑﯽ‪ ،‬در آﺘﺎب ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺎرﻳﺦ"‬
‫از ﺷ ﻮم ﺗ ﺮﻳﻦ ﻳﺎدﮔﺎره ﺎﯼ ﻋ ﺼﺮ ﺻ ﻔﻮﯼ‪ ،‬روﻧ ﻖ ﻓ ﺮاوان ﻣﻜﺘ ﺐ ﻣ ﺮگ و‬
‫ﻋ ﺰا اﺳ ﺖ آ ﻪ از ﺁن ﭘ ﺲ ﺑ ﺮ هﻤ ﻪ ﺷ ﺌﻮن اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ و ﻓ ﺮدﯼ ﻣ ﺮدم اﻳ ﺮان ﺳ ﺎﻳﻪ‬
‫ﺖ زه ﺮا"‬ ‫اﻧ ﺪاﺧﺖ و ﻓﺮهﻨ ﮓ ﻣﻠ ﯽ ﻣ ﺎ را از هﻤ ﺎن دورﻩ ﺗﺒ ﺪﻳﻞ ﺑ ﻪ "ﻓﺮهﻨ ﮓ ﺑﻬ ﺸ ِ‬
‫آﺮد‪.‬‬
‫در اﻳﻨﺒ ﺎرﻩ‪ ،‬اﻳ ﻦ ﺗﺤﻠﻴ ﻞ ﺗ ﺎرﻳﺨﯽ در آﺘ ﺎب "ﺗ ﺸﻴﻊ ﻋﻠ ﻮﯼ و ﺗ ﺸﻴﻊ ﺻ ﻔﻮي"‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ " -‬ﻣﺮاﺳ ﻤﯽ از ﻧ ﻮع ﺗﻌﺰﻳ ﻪﮔﺮداﻧ ﯽ‪ ،‬ﺷ ﺒﻴﻪﺳ ﺎزﯼ‪ ،‬ﻧﻌ ﺶ و ﻋﻠ ﻢ و آﺘ ﻞ و‬
‫ﻋﻤﺎرﯼ و ﭘ ﺮدﻩدارﯼ و ﺷ ﻤﺎﻳﻞآ ﺸﯽ و ﻣﻌﺮآ ﻪﮔﻴ ﺮﯼ و ﻗﻔ ﻞ ﺑﻨ ﺪﯼ و زﻧﺠﻴﺮزﻧ ﯽ و‬

‫‪١١٢‬‬
‫ﺗﻴ ﻎزﻧ ﯽ و ﻣﻮزﻳ ﻚ و ﺳ ﻨﺞزﻧ ﯽ و ﺗﻌﺰﻳ ﻪﺧ ﻮاﻧﯽ و ﻣ ﺼﻴﺒﺖﺧ ﻮاﻧﯽ و ﻧﻮﺣ ﻪﺳ ﺮاﻳﯽ‬
‫ﺟﻤﻌﯽ‪ ،‬ﻣﺮاﺳﻢ و ﻣﻈﺎهﺮﯼ اﺳﺖ آﻪ از ﻋﻬﺪ ﺻﻔﻮﯼ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ در اﻳ ﺮان ﻣﻌﻤ ﻮل ﺷ ﺪ‪،‬‬
‫زﻳﺮا ﺗﺎ ﺁن وﻗﺖ ﻧﻪ در ﻧﺰد ﻣﻠﺖ اﻳﺮان ﺳ ﺎﺑﻘﻪ داﺷ ﺖ‪ ،‬ﻧ ﻪ در دﻧﻴ ﺎﯼ اﺳ ﻼم و ﻧ ﻪ در‬
‫ﻣ ﺬهﺐ ﺷ ﻴﻌﻲ‪ .‬ﻣﺤﻘﻘ ﺎ ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ از ﻣ ﺮدم ﻧﻤ ﯽداﻧﻨ ﺪ آ ﻪ ﺗﻤ ﺎم اﻳ ﻦ ﻣﺮاﺳ ﻢ از‬
‫ﻋﺰادارﯼهﺎﯼ ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن اﻗﺘﺒﺎس ﺷ ﺪ و ﺑ ﺮاﯼ اﻳ ﻦ آ ﺎر دوﻟ ﺖ ﺻ ﻔﻮﯼ ﻣﻘ ﺎﻣﯽ را ﺑ ﻪ‬
‫ﺖ "وزﻳ ﺮ اﻣ ﻮر روﺿ ﻪﺧ ﻮاﻧﯽ و ﺗﻌﺰﻳ ﻪداري" ﻣﺎﻣﻮرﻳ ﺖ داد ﺗ ﺎ ﺑ ﻪ اروﭘ ﺎﯼ‬ ‫ﺳﻤ ِ‬
‫ِ‬
‫ﺷﺮﻗﯽ آﻪ در ﺁن هﻨﮕﺎم ﺻﻔﻮﻳﻪ رواﺑﻂ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺰدﻳﻜﯽ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎﯼ دﺷﻤﻨﯽ ﻣ ﺸﺘﺮك ﺑ ﺎ‬
‫دوﻟﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﺁﻧﻬﺎ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮود و درﺑﺎرﻩ ﻣﺮاﺳﻢ دﻳﻨﯽ و ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت ﻣ ﺬهﺒﯽ ﺁﻧﺠ ﺎ‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ آﻨﺪ‪ .‬وﯼ ﻣﺪﺗﯽ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ آﺮد و ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﺁن ﺳﻨﺘﻬﺎ و ﻣﺮاﺳﻢ ﺟﻤﻌﯽ ﻣ ﺬهﺒﯽ‬
‫و ﺗﻈﺎهﺮات اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ‪ ،‬و ﺑﺮﮔﺰارﯼ و ﻧﻘﻞ ﻣﺼﻴﺒﺘﻬﺎﯼ ﻣﺴﻴﺢ و ﺣﻮارﻳ ﻮن‬
‫و ﺷﻬﺪاﯼ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ‪ ،‬و ﻧﻴ ﺰ ﻋﻼﺋ ﻢ و ﺷ ﻌﺎﺋﺮ و اﺑﺰاره ﺎ و وﺳ ﺎﻳﻞ ﺧ ﺎص اﻳ ﻦ‬
‫ﻣﺮاﺳﻢ و دآﻮرهﺎﯼ وﻳﮋﻩ ﻣﺤﺎﻓﻞ دﻳﻨﯽ و آﻠﻴﺴﺎ را اﻗﺘﺒﺎس آ ﺮد و هﻤ ﻪ را ﺑ ﻪ اﻳ ﺮان‬
‫ﺁورد‪ ،‬و در ﺁﻧﺠﺎ ﺑﺎ آﻤﻚ روﺣﺎﻧﻴﻮن ﺁن ﻓُـﺮمهﺎ و رﺳﻮم را ﺑ ﺎ ﺗ ﺸﻴﻊ و ﺗ ﺎرﻳﺦ ﺗ ﺸﻴﻊ‬
‫و ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﻠﯽ و ﻣﺬهﺒﯽ اﻳ ﺮان ﺗﻄﺒﻴ ﻖ دادﻧ ﺪ و ﺑ ﻪ ﺁﻧﻬ ﺎ ﻗﺎﻟﺒﻬ ﺎﯼ ﻣ ﺴﻴﺤﯽ اروﭘ ﺎﻳﯽ‪،‬‬
‫ﻣﺤﺘﻮاﯼ ﺷﻴﻌﯽ اﻳﺮاﻧﯽ ﺑﺨﺸﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺳ ﺎس ﻣﺮاﺳ ﻢ ﻋ ﺰادارﯼ ﻣ ﺴﻴﺤﻴﺎن‪ ،‬ﺑ ﺮ ﻧﻤ ﺎﻳﺶ زﻧ ﺪﮔﯽ ﺷ ﻬﺪاﯼ ﻧﺨ ﺴﺘﻴﻦ‬
‫ﻧﻬﻀﺖ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ و ﻧﺸﺎن دادن ﻣﻈﻠﻮﻣﻴﺖ و ﺷﻬﺎدت ﺁﻧﺎن در دوران ﺣﻜﻮﻣﺖِ ﺷﺮك‬
‫و آﻔﺮ اﻣﭙﺮاﺗﻮرﯼ ﺳﺰارهﺎ و ﺳﺮداران ﺁﻧﻬ ﺎ اﺳ ﺖ‪ ،‬و ﻧﻴ ﺰ ﺷ ﺮح ﺣ ﺎل ﺣﻮارﻳ ﻮن و‬
‫ﺑﺨﺼﻮص ﺗﺮاژدﯼ ﻣﺮﻳﻢ و ﺑﻴﺎن ﻓﻀﺎﻳﻞ و آﺮاﻣﺎت و رﻧﺠﻬﺎ و ﻣﻈﻠﻮﻣﻴﺘﻬ ﺎﯼ او‪ ،‬و‬
‫از هﻤ ﻪ ﻣﻬﻤﺘ ﺮ اﺣﻴ ﺎﯼ ﺧ ﺎﻃﺮﻩ ﺧ ﻮﻧﻴﻦ ﻋﻴ ﺴﯽ ﻣ ﺴﻴﺢ و ﺷ ﻜﻨﺠﻪه ﺎ و ﻇﻠ ﻢه ﺎ و‬
‫ﺳﺨﺘﯽهﺎﻳﯽ آﻪ از ﻗﻮم ﺧﻮد )ﻳﻬﻮدﻳﻬﺎ( و از ﻇﻠﻤﻪ )روﻣﯽهﺎ( ﺗﺤﻤ ﻞ آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬و‬
‫اﻳ ﻦ ﻣﺮاﺳ ﻢ و اﺷ ﻜﺎل ﺑﺮﮔ ﺰارﯼ و ﻧﻤ ﺎﻳﺶ و ﺑﻴ ﺎن ﺁن در اﻳ ﺮان ﺻ ﻔﻮﻳﻪ ﺗﻘﻠﻴ ﺪ و‬
‫اﻗﺘﺒﺎس ﺷﺪﻩ و در ﺧﺪﻣﺖ ﺗﺎرﻳﺦ ﺧﺎص ﺷﻴﻌﻪ و ﺑﻴ ﺎن ﻣ ﺼﺎﺋﺐ اه ﻞﺑﻴ ﺖ و ﺑ ﺎﻻﺧﺺ‬
‫ﺷﻬﺎدت اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ و ﺧﺎﻧﺪان و اﺻﺤﺎﺑﺶ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﻔﻞزﻧﯽ و زﻧﺠﻴﺮزﻧﯽ و ﺳﻴﻨﻪزﻧﯽ و ﺗﻴﻎزﻧﯽ‪ ،‬ﺣﺘﯽ هﻢ اآﻨﻮن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ هﻤ ﻴﻦ‬
‫ﺷﻜﻞ هﺮ ﺳ ﺎل در ﺷ ﻬﺮ " ﻟ ﻮرد" در ﺳ ﺎﻟﺮوز ﺷ ﻬﺎدت ﻣ ﺴﻴﺢ ﺑﺮﮔ ﺰار ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ ،‬و‬
‫اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﻣﺮاﺳ ﻢ در اﻳ ﺮان‪ ،‬آ ﻪ از ﻧﻈ ﺮ اﺳ ﻼﻣﯽ ﺑﻜﻠ ﯽ ﻣﺤﻜ ﻮم و ﺧ ﻼف ﻣ ﻮازﻳﻦ‬
‫ﻋﻠﻤﯽ ﺷﺮع اﺳﺖ و هﻤ ﻮارﻩ و هﻤ ﻪ ﺳ ﺎﻟﻪ در دو ﺳ ﻪ ﻗ ﺮن اﺧﻴ ﺮ اﻧﺠ ﺎم ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪،‬‬

‫‪١١٣‬‬
 ‫روﺷﻦ آﻨﻨﺪﻩ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ اﺳﺖ آﻪ اﻳﻦ ﻣﺮاﺳﻢ اﺑﺘﻜﺎر ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ ﻧ ﻪ روﺣﺎﻧﻴ ﺖ‬
‫واﻗﻌﻲ‪ .‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل اﻳﻦ ﻣﺮاﺳﻢ ﺑﻪ روﺷﻨﯽ ﺑﺎ ﺳﻨﺘﻬﺎ و ﺣﺘﯽ اﺣﻜﺎم ﺷ ﺮﻋﯽ ﻣﻨﺎﻓ ﺎت‬
‫دارد‪ .‬در ﺷﺒﻴﻪﺧﻮاﻧﯽهﺎ ﻳﻚ ﻧﺮﻩﻣﺮد ﻧﺘﺮاﺷﻴﺪﻩ ﺳﻜﻴﻨﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﻳ ﺎ زﻳﻨ ﺐ و در ﺻ ﺤﻨﻪ‬
‫ﻇﺎهﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﻮﺳﻴﻘﯽ آﻪ ﻋﻠﻤﺎ ﺁن هﻤ ﻪ ﻣ ﺪﻋﯽ آﺮاه ﺖ و ﺣﺮﻣ ﺖ ﺁن ه ﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در‬
‫ﺗﻌﺰﻳﻪهﺎ ﺣﻔ ﻆ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ و ﭘﻴﺪاﺳ ﺖ آ ﻪ از ﻣ ﺴﻴﺤﻴﺖ ﺁﻣ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺷ ﺒﻴﻪ و ﺗﻌﺰﻳ ﺮ و‬
‫ﻧﻌﺶ‪ ،‬ﺗﻘﻠﻴﺪ آﻮرآﻮراﻧﻪ از ﻣﺮاﺳﻢ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻧﻌﺶ ﻋﻴﺴﯽ ﺑﺮ ﺻﻠﻴﺐ و ﻓ ﺮود ﺁوردن و‬
‫دﻓ ﻦ ﺁن اﺳ ﺖ‪ .‬ﻧﻮﺣ ﻪه ﺎﯼ دﺳ ﺘﻪﺟﻤﻌ ﯽ درﺳ ﺖ ﻳ ﺎدﺁور "آ ﻮر"ه ﺎﯼ آﻠﻴ ﺴﺎ اﺳ ﺖ و‬
‫ﭘﺮدﻩهﺎﯼ ﺳﻴﺎﻩ آﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺧﺎﺻﯽ ﺑ ﺮ ﺳ ﺮ در ﺗﻜﻴ ﻪه ﺎ و ﭘﺎﻳ ﻪه ﺎ و آﺘﻴﺒ ﻪه ﺎ ﺁوﻳﺨﺘ ﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و ﻏﺎﻟﺒﺎ اﺷﻌﺎر ﺟﻮدﯼ و ﻣﺤﺘﺸﻢ و ﻏﻴﺮﻩ ﺑ ﺮ ﺁن ﻧﻘ ﺶ ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﯽ آ ﻢ و آﺎﺳ ﺖ‬
‫از ﭘﺮدﻩهﺎﯼ آﻠﻴﺴﺎ در ﻣﺮاﺳﻢ ﻣ ﺬهﺒﯽ ﺗﻘﻠﻴ ﺪ ﺷ ﺪﻩ و ﺷ ﻤﺎﻳﻞﮔﺮداﻧ ﯽ و ﻧﻘ ﺶ ﺻ ﻮرت‬
‫اﺋﻤ ﻪ و دﺷ ﻤﻨﺎن ﺁﻧﻬ ﺎ و ﺣ ﻮادث آ ﺮﺑﻼ و ﻏﻴ ﺮﻩ آ ﻪ در ﻣﻴ ﺎن ﻣ ﺮدم ﻧﻤ ﺎﻳﺶ دادﻩ‬
‫ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪" ،‬ﭘﺮﺗ ﺮﻩ"ﺳ ﺎزﯼ ﻣ ﺴﻴﺤﯽ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺣﺘ ﯽ اﺳ ﻠﻮب ﻧﻘﺎﺷ ﻴﻬﺎ هﻤ ﺎن اﺳ ﺖ‪ ،‬در‬
‫ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺻﻮرتﺳﺎزﯼ در ﻣﺬهﺐ اﺳﻼم ﻣﻜﺮوﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﯽ ﻧﻮرﯼ آﻪ ﺑ ﺼﻮرت ﻳ ﻚ‬
‫هﺎﻟﻪ ﮔﺮداﮔﺮدِ ﺳ ِﺮ اﺋﻤﻪ و اهﻞﺑﻴﺖ دﻳﺪﻩ ﻣﯽﺷﻮد درﺳﺖ ﺗﻘﻠﻴﺪﯼ اﺳﺖ و ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻓ َـ ّﺮ ِﻩ‬
‫اﻳﺰدﯼ و ﻓﺮوغ ﻳﺰداﻧﯽ در اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳ ﻦ ﺗﻘﻠﻴ ﺪ از ﻣﺮاﺳ ﻢ و ﺗ ﺸﺮﻳﻔﺎت ﻋ ﺰادارﯼ ﻣ ﺴﻴﺤﻴﺖ اروﭘ ﺎﻳﯽ ﮔ ﺎﻩ ﺑﻘ ﺪرﯼ‬
‫ﻧﺎﺷﻴﺎﻧﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ آﻪ ﺷﻜﻞ ﺻﻠﻴﺐ را هﻢ آﻪ در ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﺬهﺒﯽ ﻣﺴﻴﺤﯽهﺎ ﺟﻠﻮ‬
‫دﺳ ﺘﻪ ﻣ ﺴﻴﺤﯽه ﺎ ﻣ ﯽﺑﺮﻧ ﺪ‪ ،‬ﺻ ﻔﻮﻳﻪ ﺑ ﺪون اﻳﻨﻜ ﻪ آﻤﺘ ﺮﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴ ﺮﯼ در ﺁن ﺑﺪهﻨ ﺪ ﺑ ﻪ‬
‫ﻞ رﻣ ﺰﯼ و ﻣ ﺬهﺒﯽ ﺁن در‬ ‫اﻳ ﺮان ﺁوردﻧ ﺪ‪ ،‬و هﻤ ﻴﻦ اآﻨ ﻮن ه ﻢ ﺑ ﺪون ﺗﻮﺟ ﻪ ﺑ ﻪ ﺷ ﻜ ِ‬
‫ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﺟﻠﻮ دﺳﺘﻪهﺎ راﻩ ﻣﯽﺑﺮﻧ ﺪ و هﻤ ﻪ ﻣ ﯽﺑﻴﻨﻨ ﺪ آ ﻪ ﺷﺎﺧ ﺼﻪ ﻧﻤﺎﻳ ﺎن ه ﺮ دﺳ ﺘﻪ‬
‫ﺳ ﻴﻨﻪزﻧ ﯽ هﻤ ﻴﻦ ﺻ ﻠﻴﺐ ﻳﻌﻨ ﯽ ﺟﺮﻳ ﺪﻩ )آﺘ ﻞ( اﺳ ﺖ‪ ،‬آ ﻪ در ﻧﻈ ﺮ ه ﻴﭽﻜﺲ ﻣﻌﻠ ﻮم‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﺑﺮاﯼ ﭼﻴ ﺴﺖ؟ و هﻴﭽﻴ ﻚ از ﺁﻧﻬ ﺎﻳﯽ ه ﻢ آ ﻪ ﺁﻧ ﺮا ﻣ ﯽﺳ ﺎزﻧﺪ و ﺣﻤ ﻞ ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ‬
‫ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ ﺑﺮاﯼ ﭼﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﯽآﻨﻨﺪ؟ ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ وﺟ ﻮد‪ ،‬ﺑ ﺎ اﻳﻨﻜ ﻪ اﻳ ﻦ ﺟﺮﻳ ﺪﻩ در ﻣﻴ ﺎن ﻣ ﺎ‬
‫هﻴﭻ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﻧﺪارد و آﺎرﯼ ﻧﻤﯽآﻨﺪ‪ ،‬هﻤﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ و ﻋﻈﻤﺖ و اﻓﺘﺨﺎر ﻳ ﻚ دﺳ ﺘﻪ‬
‫ﻋ ﺰادارﯼ ﺑ ﻪ هﻤ ﺎن ﺟﺮﻳ ﺪﻩاش واﺑ ﺴﺘﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬دﻋﻮاه ﺎ ﺳ ﺮ ﺟﺮﻳ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬ارزش و‬
‫اﻋﺘﺒ ﺎر و ﺷ ﻜﻮﻩ و ﻓ ﺪاآﺎرﯼ و اﻧ ﺪازﻩ اﻳﻤ ﺎن و ﺷ ﻮر دﻳﻨ ﯽ ﻳ ﻚ دﺳ ﺘﻪ ﺑ ﻪ ﺑﺰرﮔ ﯽ و‬
‫ﺳﻨﮕﻴﻨﯽ و زﻳﺒﺎﻳﯽ و ﮔﺮاﻧﯽ ﺟﺮﻳ ﺪﻩاش ﺑ ﺴﺘﮕﯽ دارد‪ .‬ﺟﺮﻳ ﺪﻩ ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ از ﻧﻈ ﺮ ﺷ ﻜﻞ‬
‫هﻤﺎن ﺻﻠﻴﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ از ﻧﻈﺮ ﻟﻔﻆ ه ﻢ ﻓ ﺮم ﺗﺤ ﻮلﻳﺎﻓﺘ ﻪاﯼ از ﺗﻠﻔ ﻆ آﻠﻤ ﻪ ﺻ ﻠﻴﺐ‬

‫‪١١٤‬‬
‫)‪ (croix‬در اروﭘﺎﯼ ﺷﺮﻗﯽ اﺳﺖ‪ ،‬و اﻳﻦ آﻠﻤﻪ ﻧﻪ در ﻓﺎرﺳﯽ و ﻧﻪ در ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺎ اﻳﻦ‬
‫ﺷﻜﻞ هﻴﭻ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﻧﺪارد‪ .‬دآﻮرهﺎ و ﭘﻮﺷﺸﻬﺎ و ﭘﺮدﻩهﺎﺋﯽ آﻪ در اروﭘﺎﯼ ﺷ ﺮﻗﯽ و‬
‫ﻏﺎﻟﺐ آﻠﻴﺴﺎهﺎﯼ آﺎﺗﻮﻟﻴﻚ وﺟﻮد دارد و هﻤﻪ ﻣﯽﺑﻴﻨﻨﺪ ﺑﺎ هﻤﺎن ﺷﻜﻞ ﺑﻪ اﻳﺮان ﺁﻣﺪ‪ ،‬و‬
‫ﭼﻮن ﻣﺴﺠﺪ اﻣﻜﺎن ﭘ ﺬﻳﺮش اﻳ ﻦ ﻣﺮاﺳ ﻢ و ﺗﺰﺋﻴﻨ ﺎت ﺟﺪﻳ ﺪ را ﻧﺪاﺷ ﺖ و ﺑ ﺮاﯼ ﭼﻨ ﻴﻦ‬
‫آﺎرهﺎﻳﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻬﺎﯼ ﺧﺎص اﻳﻦ اﻣﻮر ﺑﻨﺎ ﺷﺪ ﺑﻨﺎم ﺗﻜﻴﻪ"‪.‬‬

‫از ﺻﻔﻮﻳﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز‬

‫ﭘ ﺲ از دورﻩه ﺎﯼ آﻮﺗ ﺎﻩ ﻧ ﺎدر و آ ﺮﻳﻢﺧ ﺎن زﻧ ﺪ و ﺁﻏ ﺎ ﻣﺤﻤ ﺪﺧﺎن ﻗﺎﺟ ﺎر‪،‬‬
‫دآﺎﻧﺪاران دﻳﻦ از ﺁﻏﺎز ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻓﺘﺤﻌﻠﻴﺸﺎﻩ دوﺑﺎرﻩ ﺑﺎ "آﺒﻜﺒﻪ و دﺑﺪﺑ ﻪ" ﺑﻤﻘ ﺎم ﻗ ﺪرت‬
‫و ﻣﺮﺟﻌﻴﺖ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ و ﺑ ﻪ اداﻣ ﻪ اﻳﻔ ﺎﯼ ﻧﻘ ﺸﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻨ ﺪ آ ﻪ در دوران ﺻ ﻔﻮﯼ در‬
‫ادارﻩ اﻣﻮر ﻣﻤﻠﻜﺖ ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫وﻟﯽ اﻳ ﻦ ﺑ ﺎر اﻳﻔ ﺎﯼ اﻳ ﻦ ﻧﻘ ﺶ ﻓﺎﺟﻌ ﻪاﻧﮕﻴﺰﺗ ﺮ ﺑ ﻮد‪ ،‬زﻳ ﺮا اﻳ ﻦ ﻗ ﺮن درﺳ ﺖ‬
‫هﻤﺎن ﻗﺮﻧﯽ ﺑﻮد آﻪ اﻳﺮان ﻳﺎ ﻣﯽﺑﺎﻳﺴﺖ ﻃﯽ ﺁن ﺧﻮد را ﺑﺎ آﺎروان ﺗﺮﻗﻴﺎت ﻋﻠﻤ ﯽ و‬
‫ﺻﻨﻌﺘﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺟﻬﺎن ﻏ ﺮب هﻤﮕ ﺎم ﺳ ﺎزد – ﻧﻈﻴ ﺮ هﻤ ﺎن آ ﺎرﯼ آ ﻪ در ﻧﻴﻤ ﻪ‬
‫دوم هﻤ ﺎن ﻗ ﺮن در ژاﭘ ﻦ اﻧﺠ ﺎم ﮔﺮﻓ ﺖ – و ﻳ ﺎ روز ﺑ ﺮوز ﺑﻴ ﺸﺘﺮ از اﻳ ﻦ آ ﺎروان‬
‫ﺗﺮﻗ ﯽ و ﺗﻤ ﺪن ﻓﺎﺻ ﻠﻪ ﺑﮕﻴ ﺮد‪ -‬و اﻳ ﻦ آ ﺎرﯼ ﺑ ﻮد آ ﻪ ﺑ ﺎ هﻤ ﺖ دﺳ ﺘﮕﺎﻩ ﺣﺎآﻤ ﻪ و‬
‫روﺣﺎﻧﻴﺖ ﻣﺒﺎرز‪ ،‬در اﻳﺮان اﻧﺠﺎم ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺿﺮورت هﻤﮕﺎﻣﯽ ﺑﺎ ﺗﺮﻗﻴ ﺎت زﻣ ﺎن‪ ،‬از هﻤ ﺎن اواﺳ ﻂ ﻋ ﺼﺮ ﺻ ﻔﻮﻳﻪ‬
‫ﻣﺤ ﺴﻮس ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد‪ ،‬وﻟ ﯽ در ﺁن ﻣﻮﻗ ﻊ دوﻟ ﺖ ﺻ ﻔﻮﯼ ﻳ ﻚ دوﻟ ﺖ ﻣﻘﺘ ﺪر ﺑ ﻮد‪ ،‬و‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎر اروﭘﺎﻳﯽ ﻧﻴﺰ هﻨﻮز ﻣﺮاﺣ ﻞ اوﻟﻴ ﻪ ﺧ ﻮد را ﻣ ﯽﮔﺬراﻧﻴ ﺪ‪ .‬در ﻋ ﺼﺮ ﻗﺎﺟ ﺎر‪،‬‬
‫ﻗ ﺪرت ﺳﻴﺎﺳ ﯽ و ﻧﻈ ﺎﻣﯽ ﻋﻬ ﺪ ﺻ ﻔﻮﯼ در اﻳ ﺮان از ﻣﻴ ﺎن رﻓﺘ ﻪ ﺑ ﻮد و در ﻋ ﻮض‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎر در ﺟﺮﻳﺎن ﮔﺴﺘﺮش ﺧ ﻮد ﺑ ﻮد‪ .‬ﺳﻴﺎﺳ ﺖ اﺳ ﺘﻌﻤﺎرﯼ اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن‪ ،‬آ ﻪ اهﻤﻴ ﺖ‬
‫اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﯽ اﻳﺮان را از ﻧﻈﺮ وﺿﻊ هﻨﺪوﺳﺘﺎن آﺎﻣﻼ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ‪ ،‬و در ﻋﻴﻦ ﺣ ﺎل‬
‫ﺑ ﺮ اﺛ ﺮ رﻗﺎﺑ ﺖ داﺋﻤ ﯽ روﺳ ﻴﻪ ﻧﻤ ﯽﺗﻮاﻧ ﺴﺖ اﻳ ﻦ آ ﺸﻮر را ﺻ ﺎف و ﺳ ﺎدﻩ ﺿ ﻤﻴﻤﻪ‬
‫اﻣﭙﺮاﺗ ﻮرﯼ ﻓﺨﻴﻤ ﻪ ﺧ ﻮد آﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﻪ اﻋﻤ ﺎل ﻧﻔ ﻮذ در داﺧﻠ ﻪ اﻳ ﺮان و ﺗﺒ ﺪﻳﻞ ﺁن ﺑ ﻪ ﻳ ﻚ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻮرد اﻃﻤﻴﻨﺎن و ﺑﯽﺧﻄﺮ ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬و ﭼﻮن ﺑﻪ دﺳﺘﮕﺎﻩ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮآﺰﯼ آﻪ‬
‫روﺳ ﻴﻪ ﻧﻴ ﺰ درﺁن ﻻاﻗ ﻞ ﺑﺎﻧ ﺪازﻩ اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن ﻧﻔ ﻮذ داﺷ ﺖ اﺗﻜ ﺎء اﻧﺤ ﺼﺎرﯼ ﻧﻤ ﯽﺷ ﺪ‬
‫داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺶ از هﺮ ﭼﻴ ﺰ ﺑ ﺴﺮاغ ﻗ ﺪرت و ﻧﻔ ﻮذ روﺣﺎﻧﻴ ﺖ رﻓ ﺖ آ ﻪ آﻠﻴ ﺪ ﺁن ﺟﻠ ﺐ‬

‫‪١١٥‬‬
‫هﻤﻜ ﺎرﯼ آﺎرﮔﺮداﻧ ﺎن "روﺣﺎﻧﻴ ﺖ ﻣﺒ ﺎرز" ﺑ ﻮد‪ ،‬و اﺗﻔﺎﻗ ﺎ دوﻟ ﺖ ﻓﺨﻴﻤ ﻪ از هﻤ ﺎن‬
‫زﻣﺎن ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺳﺮﺁﻧﺘﻮﻧﯽ ﺷﺮﻟﯽ و ﺳﺮراﺑﺮت ﺷ ﺮﻟﯽ ﺑ ﻪ اﻳ ﺮان ﻋ ﺼﺮ ﺻ ﻔﻮﯼ‪ ،‬و‬
‫ارﺗﺒﺎط ﻧﺰدﻳﻚ اﻳﻦ دو ﺑﺮادر ﺑ ﺎ روﺣﺎﻧﻴ ﺖ وﻗ ﺖ‪ ،‬در اﻳ ﻦ زﻣﻴﻨ ﻪ از اﻃﻼﻋ ﺎت و از‬
‫ﺗﺠﺎرب ﻻزم ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺒﻨﺎ‪ ،‬ﻣﺜﻠﺚ هﺰار ﺳﺎﻟﻪ "ﺣﻜﻮﻣﺖ – روﺣﺎﻧﻴﺖ‬
‫– ﺑﺎزار" در ﻗﺮن ﻧﻮزدهﻢ ﺑﺎ ورود ﻋﺎﻣﻞ ﺗﺎزﻩ ﻧﻔ ﺲ و ﻧﻴﺮوﻣﻨ ﺪﯼ ﺑﻨ ﺎم "اﺳ ﺘﻌﻤﺎر"‬
‫در ﺻ ﺤﻨﻪ اﺳ ﺘﺤﻜﺎم ﺑﻴ ﺸﺘﺮﯼ ﻳﺎﻓ ﺖ‪ ،‬و درﻳ ﻦ ﻣﺜﻠ ﺚ‪ ،‬ﮔ ﺎﻩ اﺳ ﺘﻌﻤﺎر اﺻ ﻮﻻ ﺟ ﺎﯼ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ را ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ اﮔﺮ در اﻣﺮﯼ ﻣﺼﺎﻟﺢ دﺳﺘﮕﺎﻩ ﺣﻜﻮﻣﺘﯽ اﻳﺮان ﺑﻪ ﻣ ﺼﺎﻟﺢ‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎر اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن هﻤﺎهﻨﮓ ﻧﺒﻮد‪" ،‬روﺣﺎﻧﻴﺖ ﻣﺒﺎرز" ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ هﻤﻴﺸﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺆﺗﻠﻔﻴﻦ‬
‫ﺗﺎزﻩ َﻧﻔَﺲ ﺧﻮد را ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫درﺑﺎرﻩ ﻧﻘﺶ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎﯼ آﺒﻴﺮ و راﺑﻄﻪ داﺋﻤﯽ ﺁن ﺑﺎ روﺣﺎﻧﻴﻮن ﻣﺘﻨﻔ ﺬ‬
‫اﻳﺮان در ﻗﺮن ﻧﻮزدهﻢ و ﺑﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬ﺁﻧﻘﺪر ﺑﺮرﺳﯽ و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آ ﻪ در اﻳﻨﺠ ﺎ ﻧ ﻪ‬
‫اﻣﻜﺎن ﻧﻘﻞ ﺁﻧﻬﺎﺳﺖ و ﻧﻪ اﺻﻮﻻ اﺣﺘﻴﺎﺟﯽ ﺑﺪان هﺴﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺧﻮد ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﺳ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﻴﺪ‬
‫در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ آﻨﻴ ﺪ ﻣ ﺪارآﯽ را از ﻗﺒﻴ ﻞ ﺗ ﺎرﻳﺦ ه ﺸﺖ ﺟﻠ ﺪﯼ رواﺑ ﻂ ﺳﻴﺎﺳ ﯽ‬
‫اﻳﺮان و اﻧﮕﻠ ﻴﺲ ﺗ ﺎﻟﻴﻒ ﻣﺤﻤ ﻮد ﻣﺤﻤ ﻮد‪ ،‬دﺳ ﺖ ﭘﻨﻬ ﺎﻧﯽ ﺳﻴﺎﺳ ﺖ اﻧﮕﻠ ﻴﺲ در اﻳ ﺮان‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ ﺧﺎن ﻣﻠﻚ ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺑﮕﻴﺮان اﻧﮕﻠﻴﺲ در اﻳﺮان ﺗﺎﻟﻴﻒ اﺳ ﻤﺎﻋﻴﻞ راﺋ ﺒﻦ‪،‬‬
‫و ﺧﺎﻃﺮات و ﻳﺎدداﺷﺘﻬﺎﯼ ﻣﺨﺒﺮاﻟﺴﻠﻄﻨﻪ هﺪاﻳﺖ‪ ،‬ﺣ ﺎﺟﯽ ﺳ ﻴﺎح‪ ،‬ﻋﺒ ﺪاﷲ ﻣﻮﺳ ﺘﻮﻓﯽ‪،‬‬
‫اﻳﺮان و ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻳﺮان ﻟﺮد آﺮزن را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﯽآﻨﻢ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﻘﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ آﻨﻨﺪﻩ ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در اﻳﺮان‪ ،‬آﻪ در ﺗﻤﺎم ﻃﻮل ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎرﯼ ﺁن آﺸﻮر ﺑﺎ هﻤﻜﺎرﯼ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﻨﺘﻔﺬ روﺣﺎﻧﯽ ﺑﻪ اﺟﺮا در ﺁﻣﺪ‪ ،‬از‬
‫هﻤﺎن ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﺎله ﺎﯼ ﻗ ﺮن ﻧ ﻮزدهﻢ ﺗﻮﺳ ﻂ ﻧ ﺎﭘﻠﺌﻮن ﺑﻨﺎﭘ ﺎرت در دوران ﺗﺒﻌﻴ ﺪ او‬
‫در ﺟﺰﻳﺮﻩ ﺳﻨﺖ هﻠﻦ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪:‬‬
‫‪"-‬ﺑ ﺴﻴﺎر اﻣﻴ ﺪوار ﺑ ﻮدم آ ﻪ اﻳ ﺮان را ﺣﻠﻘ ﻪ دوﺳ ﺘﺎن ﺛﺎﺑ ﺖ ﺧ ﻮد درﺁورم و‬
‫ﺑﺮاﯼ اﻳﻨﻜﺎر آﻮﺷﻴﺪم ﺗﺎ ﺁﻧ ﺮا ﺗﺒ ﺪﻳﻞ ﺑ ﻪ آ ﺸﻮرﯼ ُﻣ ﺪرن و ﻣﺘﺮﻗ ﯽ و ﻓﻌ ﺎل آ ﻨﻢ‪ .‬ﻓﻜ ﺮ‬
‫ﻣﯽآﺮدم آﻪ اﻳﻦ آﺸﻮر ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻨ ﺎﻓﻊ ﺣﻘﻴﻘ ﯽ ﺧ ﻮد ﭘ ﯽ ﺑ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬وﻟ ﯽ درﺳ ﺖ در‬
‫ﻣﻮﻗﻊ ﺣﺴﺎس و ﺣﻴﺎﺗﯽ‪ ،‬درﻳﺎﻓﺘﻢ آﻪ ﻣَﺴﺎﻋﯽ دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و ﻋﻤ ﺎل در ﺟﻠ ﻮﮔﻴﺮﯼ‬
‫از اﻳ ﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣ ﻪ از ﺗﻤ ﺎم آﻮﺷ ﺸﻬﺎﯼ ﻣ ﻦ ﻣ ﺆﺛﺮﺗﺮ ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪) ".‬ﻧ ﺎﭘﻠﺌﻮن‪ ،‬ﺧ ﺎﻃﺮات‬
‫ﺳﻨﺖ هﻠﻦ(‪.‬‬

‫‪١١٦‬‬
‫‪"-‬در ﻧﻴﻤﻪ دوم ﻗﺮن ﻧﻮزدهﻢ‪ ،‬ﺻ ﺪ ﺳ ﺎل ﭘ ﻴﺶ‪ ،‬درﺳ ﺖ در هﻤ ﺎن ﺳ ﺎﻟﻬﺎ آ ﻪ‬
‫دوﻟﺘﻬﺎﯼ اروﭘﺎ ﺧﻴﻤﻪه ﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳ ﯽ و اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ و ﻓﺮهﻨﮕ ﯽ ﺧ ﻮد را ﭘ ﺲ از ﺗ ﺴﺨﻴﺮ‬
‫ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺁﺳﻴﺎ و ﺁﻓﺮﻳﻘﺎ در اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻨﻬﺎ ﺑﺮ ﭘﺎ ﻣﯽآﺮدﻧﺪ و روﺷﻨﻔﻜﺮان و داﻧ ﺸﻤﻨﺪان‬
‫و ﻧﻮﻳ ﺴﻨﺪﮔﺎن اروﭘ ﺎﻳﯽ از اﺳ ﺘﺜﻤﺎر ﺳ ﺨﻦ ﻣ ﯽﮔﻔﺘﻨ ﺪ و ﺟﻨ ﮓ ﻃﺒﻘ ﺎﺗﯽ و ﻣﻮﺿ ﻮع‬
‫رهﺎﻳﯽ ﻃﺒﻘ ﻪ آ ﺎرﮔﺮ و ﻣﺒ ﺎرزﻩ ﺑ ﺎ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪدارﯼ ﻣ ﻮرد ﺑﺤ ﺚ ﺑ ﻮد و ﻣ ﺴﺌﻠﻪ ﺟﺎﻣﻌ ﻪ‬
‫ﺁزاد و ﺑﺮاﺑﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﻄﺮح ﻣ ﯽﺷ ﺪ و آﺘﺎﺑﻬ ﺎ در اﻳ ﻦ زﻣﻴﻨ ﻪ ﺑ ﻪ ﺗﺤﺮﻳ ﺮ در ﻣ ﯽﺁﻣ ﺪ‬
‫و‪ ،...‬در هﺮ ﻳﻚ از آﺸﻮرهﺎﯼ اﺳﻼﻣﯽ ﻳﻚ ﻋﺪد "اﻣ ﺎم زﻣ ﺎن" ﻇﻬ ﻮر ﻣ ﯽآ ﺮد‪ .‬در‬
‫اﻳﺮان ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل دو ﺗﺎ ﭘﻴﺪا ﺷﺪ آﻪ دوﻣ ﯽ ﺑ ﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ و ﺑﻌ ﺪ ﺑ ﻪ ﺧ ﻮد ﺧ ﺪا‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ‪ ،‬و هﻤ ﻴﻦ اﻣ ﺎم زﻣ ﺎن ﺑ ﺎزﯼ در هﻔ ﺪﻩ ﺟ ﺎﯼ دﻳﮕ ﺮ از آ ﺸﻮرهﺎﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ‬
‫ﺗﻜﺮار ﺷﺪ‪ .‬ﻳﻜﺠﺎ ﺑﺤﺚ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻮﺿﻮع اﻣﺎﻣﺖ و ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺎب ﻣﻬ ﺪﯼ ﻗ ﺎﺋﻢ ﺑ ﻮد و‬
‫ﺟ ﺎﯼ دﻳﮕ ﺮ آ ﺸﻒ ﻋ ﺎﻟﻢ هﻮرﻗﻠﻴ ﺎﯼ ﺷ ﻴﺦ اﺣﻤ ﺪ اﺣ ﺴﺎﻧﯽ و اﺧﺘ ﺮاع رآ ﻦ راﺑ ﻊ در‬
‫ﺟﻨﺲ اﻣﺎم و آﻨﺪ و آﺎو در ﺳﺘﻮن رواﻳﺎت و اﺧﺒﺎر "ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار" ﺑﺮاﯼ ﭘﻴﺪا آﺮدن‬
‫ﻋﻼﺋﻢ ﻇﻬﻮر و ﺧﺼﺎﺋﺺ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻋﺼﺮ و اﻧﻄﺒﺎق ﺁن ﺑﺎ ﻣ ﺪﻋﻴﺎن ﻣﻬ ﺪوﻳﺖ و‬
‫آﺸﻤﻜﺶ ﻣﻴﺎن ﻓﻘﻴﻪ و ﺷﻴﺨﯽ و ﺻﻮﻓﯽ و ﻏﺎﺋﻠﻪ دﻳﻦﺳﺎزﯼ و ﺟﻨﮓ و ﺟﻬﺎد در هﻤ ﻪ‬
‫ﺷ ﻬﺮهﺎ و روﺳ ﺘﺎهﺎ‪ ،‬و هﻤ ﻪ ﺁﻧﻬ ﺎ از ﻳﻜﺠ ﺎ ﺁب ﻣ ﯽﺧ ﻮرد‪)".‬ﺷ ﺮﻳﻌﺘﯽ‪ ،‬ﺑﺎزﮔ ﺸﺖ ﺑ ﻪ‬
‫ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ(‬
‫از زﻣﺎن ﻓﺘﺤﻌﻠﻴ ﺸﺎﻩ ﺑ ﻪ ﺑﻌ ﺪ‪ ،‬دوﺑ ﺎرﻩ ﭘ ﺎﯼ ﻣﻜﺘ ﺐ ﻗ ﺪﻳﻤﯽ دآﺎﻧ ﺪاران دﻳ ﻦ در‬
‫ﺗﻤ ﺎم ﺷ ﺌﻮن ادارﯼ و اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ و ﺳﻴﺎﺳ ﯽ و ﻓﺮهﻨﮕ ﯽ ﻣﻤﻠﻜ ﺖ ﺑ ﺎز ﺷ ﺪ‪ .‬ﺑﻘ ﻮل ﻳ ﻚ‬
‫ﻣﺤﻘﻖ ﺷﻮخ‪" :‬ﺣﺎﻓﻈﺎن ﺷﺮع ﻣﺒﻴﻦ‪ ،‬از ﺟﻮار ﻋﺘﺒﺎت ﻋﺎﻟﻴﺎت ﺗﻘﻴ ﻪ و اﻧ ﺰوا را آﻨ ﺎر‬
‫ﮔﺬاﺷ ﺘﻨﺪ وﻣ ﺸﻜﻞﮔ ﺸﺎﯼ ﻣ ﺴﺎﺋﻞ ﺷ ﺮﻋﯽ و اﺳﺎﺳ ﯽ‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ ﮔﺮﻓﺘﺎرﻳﻬ ﺎﯼ ﺣﺮﻣ ﺴﺮاﯼ‬
‫ه ﺰار ﻧﻔ ﺮﯼ ﺧﺎﻗ ﺎن اﻋﻈ ﻢ ﺷ ﺪﻧﺪ‪ ،‬و از ﺁﻧﺠ ﺎ ﺑ ﻪ ﻣ ﺸﻜﻞﮔ ﺸﺎﻳﯽ ﮔﺮﻓﺘﺎرﻳﻬ ﺎﯼ آﺎﻓ ﻪ‬
‫ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪".‬‬
‫ﺑﺴﺎط ﺳﻴﻨﻪزﻧﯽ و ﻗﻤﻪزﻧﯽ و ﻋﻠﻢ و آﺘﻞ و ﺷﻴﺮ و ﻓﻀﻪ و ﺗﻌﺰﻳ ﻪ و ﻧﻤ ﺎﻳﺶ‪،‬‬
‫ﺑﺎ وﺳﻌﺘﯽ ﻣﻌﺎدل ﻋﺼﺮ ﺻ ﻔﻮﯼ در اﻳ ﺮان ﺑ ﺮاﻩ اﻓﺘ ﺎد‪ ،‬و ﺑ ﺰودﯼ از ﺁن ﻧﻴ ﺰ ﻓﺮاﺗ ﺮ‬
‫رﻓ ﺖ‪ .‬ﺳﻴﺎﺳ ﺖ ﺟﻠ ﻮﮔﻴﺮﯼ از ﺗﺠ ﺪد و ﺗﺤ ﻮل‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔ ﺖ ﺑ ﺎ ﺗﺎﺳ ﻴﺲ ﻣﺮاآ ﺰ ﻋﻠﻤ ﯽ و‬
‫ﻓﺮهﻨﮕﯽ ﻧﻮع ﻏﺮﺑﯽ در اﻳﺮان‪ ،‬ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻨﻈﻢ ﺗﻌﺼﺐ و ﺟﻬﻞ و ﺧﺮاﻓﺎت‪ ،‬هﻤ ﺮاﻩ ﺑ ﺎ‬
‫ﺗﺮﻳ ﺎك و ارﺗ ﺸﺎء و ﻓ ﺴﺎد و ﺑﻴﮕﺎﻧ ﻪﭘﺮﺳ ﺘﯽ‪ ،‬ﻧﻔ ﻮذ ﻃﺒﻘ ﻪ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ را در ﺗﻤ ﺎم ﺷ ﺌﻮن‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺮدم اﻳﺮان از ﻳﻜﻄ ﺮف‪ ،‬و ﻧﻔ ﻮذ اﺳ ﺘﻌﻤﺎرﯼ دوﻟ ﺖ ﻓﺨﻴﻤ ﻪ اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن را از‬

‫‪١١٧‬‬
‫ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺨ ﺸﻴﺪ‪ ،‬و ﻃﺒﻌ ﺎ ﺟﺎﻣﻌ ﻪ اﻳﺮاﻧ ﯽ را ﻧﻴ ﺰ ﻣﻨﻈﻤ ﺎ ﻋﻘ ﺐاﻓﺘ ﺎدﻩﺗ ﺮ‪،‬‬
‫ﻣﻨﺤﻂ ﺗﺮ‪ ،‬ﺣﻘﻴﺮﺗﺮ‪ ،‬ﺟﺎهﻞﺗﺮ ﻳﻌﻨﯽ "ﻣﻼﭘﺴﻨﺪﺗﺮ" و "اﺳﺘﻌﻤﺎر ﭘﺴﻨﺪﺗﺮ" آﺮد‪ .‬ﺁﮔﺎهﺎن‬
‫ﺧﺎرﺟﯽ و ﻣﺮاآﺰ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬ﻋﺎدت آﺮدﻧﺪ آﻪ دو ﻧ ﺎم ﺁﺧﻮﻧ ﺪ واﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن را‬
‫آﻨﺎر هﻤﺪﻳﮕﺮ ﺑﮕﺬارﻧﺪ و ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز ﻧﻴﺰ ﺿﺮورﺗﯽ ﺑﺮاﯼ ﺗﻐﻴﻴﺮ اﻳﻦ روﻳﻪ اﺣﺴﺎس‬
‫ﻧﻜﺮدﻩاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻧﺎﻣﺒﺎرك‪ ،‬ﺑﺮاﯼ اﻣﺖ ﺷﻴﻌﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﺜﺒﺘﯽ ﺑﺒ ﺎر ﻧﻴ ﺎورد‪ ،‬وﻟ ﯽ‬
‫ﺑﺮاﯼ دآﺎﻧﺪاران دﻳﻦ ﺧﻴﻠﯽ ﺑﺮآﺎت ﺑﻪ هﻤﺮاﻩ ﺁورد‪:‬‬
‫‪ "-‬اﻣ ﺮوزﻩ روﺣ ﺎﻧﻴﻮن ه ﺮ ﻳﻜ ﯽ ﺧ ﻮد در ﻣﻘ ﺎم اﻣﻴﺮاﻻﻣ ﺮاﯼ ﻣﻠ ﺖ ه ﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫آ ﺴﺐ و ﺗﺠ ﺎرت ﺁﻧﻬ ﺎ‪ ،‬ﻓﻼﺣ ﺖ ﺁﻧﻬ ﺎ‪ ،‬ﺧ ﻮردن ﺧ ﻮن و ﮔﻮﺷ ﺖ ﻳ ﻚ ﻣ ﺸﺖ رﻋﻴ ﺖ‬
‫ﺑﯽﺻﺎﺣﺐ و ﺑﯽﭘﻨﺎﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻨﺎب ﻣﺠﺪاﻻﺳﻼم ﻧﺎﻳﺐ ﻣﻨﺎب ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اآﺮم آﺎﻟ ﺴﻜﻪ ﭼﻨ ﺪ‬
‫اﺳﺒﻪ ﺳﻮار ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻋﻤﺎرﺗﻬﺎﯼ رﻓﻴﻊ و زﻧﺎن ﻣﺘﻌﺪد دارد‪ ،‬هﺮ آﺪام از ﺁﻗﺎزادﮔ ﺎﻧﺶ‬
‫ﺑ ﻪ ﻓﺮاﺧ ﻮر ﻣﺘ ﺎع دآﺎﻧ ﺪارﯼ ﭘ ﻨﺞ ﻧﻔ ﺮ ﻋﻴ ﺎر ﻃ ﺮار ﺑ ﻪ اﺳ ﻢ ﻣﺤ ﺮر دارد‪ .‬ﺧ ﺮج ﺁن‬
‫دﺳﺘﮕﺎﻩ ﻣﺤﺘﺮم را از ﻣﺎل ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻴﭽﺎرﻩ ﺑ ﻪ واﺳ ﻄﻪ اﺣﻜ ﺎم ﺑﺎﻃﻠ ﻪ و ﺗ ﺼﺮف در‬
‫اﻣﻮال ﺻﻐﻴﺮ و آﺒﻴﺮ و ﻇﻠﻢ و ﺗﻌﺪﯼ در ﺣﻖ ﻋﻤﻮم ﺑﺮﻧﺎ و ﭘﻴﺮ ﻣ ﯽﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ‪) ".‬ﻣﻴ ﺮزا‬
‫ﻣﻠﻜﻢﺧﺎن‪ :‬اﺳﻨﺎد وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن(‪.‬‬
‫‪"-‬هﺮ آﺴﯽ را آﻪ ﻣﻼهﺎ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ "ﺑﺎﺑﻲ" اﺳﺖ آﺎرش ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎرﯼ‬
‫از اﻳﻦ ﻣﻼهﺎ از ﻣﺮدم ﺗﻮﻗﻌﺎﺗﯽ داﺷﺘﻪاﻧﺪ آﻪ ﺑﺮﻧﻴﺎﻣﺪﻩ‪ ،‬و ﺑﺪون ه ﺮاس ﺁن ﺑﻴﭽ ﺎرﻩه ﺎ‬
‫را ﺑﻪ ﺗﻬﻤﺖ ﺑﺎﺑﯽ و ﻳﺎ ﺑﻬﺎﻳﯽ ﺑﻮدن ﻧﺎﺑﻮد آﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺤﺖ اﻳﻦ ﻋﻨﻮان ﭼﻪ ﺧ ﺎﻧﻮادﻩه ﺎ از‬
‫ﻣﻴﺎن رﻓﺘﻨﺪ و ﭼﻪ ﺳﺮهﺎ ﺑ ﺮ ﺑ ﺎد رﻓ ﺖ و ﺣﻜ ﺎم ﭼ ﻪ دﺧﻠﻬ ﺎ آﺮدﻧ ﺪ و ﺣﻜ ﺎم ﺷ ﺮع ﭼ ﻪ‬
‫ﭘﻮﻟﻬ ﺎ ﺑ ﻪ ﺟﻴ ﺐ زدﻧ ﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜ ﻪ هﻤ ﻪ اﻳﻨﻬ ﺎ ﻓﻘ ﻂ ﺗﻬﻤ ﺖ ﺑ ﻮد و ﺑ ﺲ‪ .‬روزﯼ در‬
‫ﻣﺤﻀﺮ ﻣﻼ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ آﻪ از ﻋﻠﻤﺎﯼ ﺑﺰرگ ﻋﺼﺮ ﺑﻮد ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدم‪ .‬ﻣﺮدﯼ ﺁﻣ ﺪ و‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁﻗﺎ‪ ،‬ﺁﻳﺎ هﺮ ﮔﻨﺎهﯽ ﺗﻮﺑﻪ دارد؟ ﻗﺎﺿﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﺎ ﮔﻨ ﺎﻩ ﭼ ﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ! ﺁن ﻣ ﺮد ﮔﻔ ﺖ‪:‬‬
‫ﻳﻘ ﻪ ﻣ ﺮدﯼ را ﮔ ﺮﻓﺘﻢ ﺗ ﺎ ﭘ ﻮل ﻧﻬ ﺎرﯼ از او ﺑﮕﻴ ﺮم‪ ،‬وﻟ ﯽ او ﻧ ﺪاد‪ .‬ﺷ ﻴﺨﯽ رﺳ ﻴﺪ و‬
‫ﭘﺮﺳﻴﺪ ﭼﻪ ﺧﺒﺮ اﺳﺖ ؟ ﮔﻔ ﺘﻢ اﻳ ﻦ ﻣ ﺮد ﺑ ﺎﺑﯽ اﺳ ﺖ‪ ،‬ه ﺮ دو او را ﺑ ﺮدﻳﻢ ﭘ ﻴﺶ ﺣ ﺎآﻢ‬
‫ﺷﺮع ﺗﻬﺮان‪ .‬ﭘﺮﺳﻴﺪ ﭼﻪ ﻣﯽﮔﻮﺋﻴﺪ؟ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﺑﺎﺑﯽ ﺁوردﻩ اﻳﻢ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻧ ﺪارد ﺑﺒﺮﻳ ﺪ‬
‫ﺁﺳﻮدﻩاش آﻨﻴﺪ‪ .‬ﺑﺮدﻳﻢ و ﻣﻴﺮ ﻏﻀﺐ ﺳﺮش را ﺑﺮﻳﺪ" )ﺧﺎﻃﺮات ﺣﺎج ﺳﻴﺎح(‪.‬‬
‫‪"-‬ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﻣﺮدم هﺴﺘﻨﺪ آ ﻪ روزه ﺎ اﺳ ﺖ ﻧ ﺎن ﭘﻴ ﺪا ﻧﻜ ﺮدﻩاﻧ ﺪ و ﺑ ﺎ ﺷ ﻠﻐﻢ‬
‫زﻧ ﺪﮔﯽ ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ‪ .‬ﺑﻌﻠ ﺖ اﺣﺘﻜ ﺎر ﮔﻨ ﺪم و ﺟ ﻮ ﺗﻮﺳ ﻂ روﺣ ﺎﻧﻴﻮن ﻣ ﻼك از ﺷ ﺪت‬

‫‪١١٨‬‬
‫ﭘﺮﻳ ﺸﺎﻧﯽ دﺧﺘ ﺮان ‪ ٩‬ﺳ ﺎﻟﻪ ﺧ ﻮد ﺑ ﻪ ﻣﻘﺎﻃﻌ ﻪ ﻣ ﯽدهﻨ ﺪ ﺑﺎﺳ ﻢ ﺻ ﻴﻐﻪ ﻳ ﺎ ﻓ ﺮوش‪ .‬در‬
‫ﻣﺪرﺳﻪ ﻧﻤﺪﻣﺎﻻن و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺪارس ﻃﻠﺒﻪهﺎ آﺎرﺷﺎن ﺻﻴﻐﻪدادن زن و دﺧﺘﺮ اﺳﺖ آﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮد ﺁن زﻧﺎن وﺟﻪ ﻣﺨﺘﺼﺮﯼ ﻣﯽدهﻨﺪ و ﺑﻘﻴﻪ دﺧﻞ ﺧﻮدﺷﺎن اﺳ ﺖ‪ .‬ه ﺮ آ ﺲ در‬
‫اﻳﻦ ﻣﺪارس )ﻃﻠﺒﻪﺧﺎﻧﻪهﺎ( وارد ﺷﻮد ﻃﻠﺒﻪهﺎ ﻗﻠﻴﺎن ﻣ ﯽدهﻨ ﺪ و ﺑﻌ ﺪ ﻣ ﯽﭘﺮﺳ ﻨﺪ‪ :‬زن‬
‫ﻣﯽﺧﻮاهﯽ ﻳﺎ دﺧﺘﺮ؟" )ﻧﻘﻞ از هﻤﺎن آﺘﺎب(‬
‫‪"-‬در ﺳ ﻠﻄﺎن ﺁﺑ ﺎد )اراك( ارﺑ ﺎﺑﯽ ﺑﺰرﮔﺘ ﺮ از ﺣ ﻀﺮت ﺣ ﺎج ﺁﻗ ﺎ ﻣﺤ ﺴﻦ‬
‫ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬ﺻ ﺪ ﭘﺎرﭼ ﻪ ﻣﻠ ﻚ ﺷ ﺶ داﻧﮕ ﯽ دارد‪ .‬ﻏﻴ ﺮ از ﺁﻧﭽ ﻪ در ﺁﻧﻬ ﺎ ﺷ ﺮﻳﻚ اﺳ ﺖ و‬
‫دﻧﺪان ﺑﺮاﯼ ﺗﺼﺎﺣﺐ هﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ در ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺗﻴ ﺰ آ ﺮدﻩ‪ .‬اﻳ ﻦ ﺟﻨ ﺎب ﺣﺠﺔاﻻﺳ ﻼم ﺣ ﺎﺟﯽ‬
‫ﺁﻗ ﺎ ﻣﺤ ﺴﻦ ﻣﺠﺘﻬ ﺪ رﻳ ﺶ ﺳ ﻔﻴﺪ ﻧ ﻮد ﺳ ﺎﻟﻪاﯼ اﺳ ﺖ و ﺳ ﺎﻟﯽ ‪ ٢۵٫٠٠٠‬ﺧ ﺮوار ﮔﻨ ﺪم‬
‫ﺿﺒﻂ اﻧﺒﺎر دارد آﻪ از ﻗﺮار ﻧﺎن ﻳ ﻚ ﻣ ﻦ ﻳ ﻚ ﻗ ﺮان ﻣ ﯽﺷ ﻮد ﻳ ﻚ آ ﺮور ﺗﻮﻣ ﺎن در‬
‫ﺳﺎل‪ .‬ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ آﻪ دوﻳﺴﺖ هﺰار ﺗﻮﻣﺎن ه ﻢ ﻧﻘ ﺪﯼ اﻣ ﻼك و اﺟ ﺎرﻩ ﻣ ﺴﺘﻐﻼت ﺷ ﻬﺮﯼ‬
‫دارد ﺑﺎ ‪ ٣٫٠٠٠‬ﺗﻔﻨﮕﭽﯽ در اﻣﻼآﺶ‪ .‬زﻳﺎدﺗﺮ از ‪ ٣٠‬زن دارد‪ ،‬و ﻋﺠ ﺐ اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ ﭘﺪر ﻣﺮﺣ ﻮم ﺣﺠﺔاﻻﺳ ﻼم ﻓﻘ ﻂ ﺻ ﺎﺣﺐ ﻳ ﻚ ﻗﻄﻌ ﻪ زﻣ ﻴﻦ آ ﻮﭼﻜﯽ و ﺳ ﺎل‬
‫‪ ١٧‬ﻣ ﻦ ﮔﻨ ﺪم ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘ ﻪ هﻤ ﻪ اﻳ ﻦ ﻣﻜﻨ ﺖ را ﺟﻨ ﺎب ﺁﻗ ﺎ از راﻩ ﺣ ﻼل ﺟﻤ ﻊ‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻩاﻧﺪ و هﺮ ﭼﻪ ﺷ ﺐ و ﻧ ﺼﻒ ﺷ ﺐ ﻣﻨﺎﺟ ﺎت آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ‪ :‬اﯼ ﺧ ﺪاﯼ ﻣﻬﺮﺑ ﺎن‬
‫اﻳﻦ هﻤﻪ ﻣ ﺎل و ﻣﻨ ﺎل را ﻣ ﯽﺧ ﻮاهﻢ ﭼ ﻪ آ ﻨﻢ؟ ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﻋ ﺎدل ﺑ ﺎ زﺑ ﺎن ﺑ ﯽزﺑ ﺎﻧﯽ ﺑ ﻪ‬
‫اﻳﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪ :‬ﺗﻮ ﻧﻤﯽداﻧ ﯽ‪ ،‬ﻣ ﻦ ﻳ ﻚ دوﺳ ﺘﯽ ﻣﺨ ﺼﻮﺻﯽ ﺑ ﺎ ﺗ ﻮ دارم آ ﻪ ﺑ ﺎ‬
‫اﺟﺪادت ﻣﺤﻤﺪ و ﻋﻠﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻢ ‪ ...‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ارادﻩ آﺮدﻩام ﻟﻘﻤﻪ را از ﮔﻠﻮﯼ ه ﺰار‬
‫ﻧﻔﺮ ﻣﻈﻠﻮم ﮔﺪا ﺑﺒﺮم و ﺑﻪ زور ﺑﻪ ﺗﻮ ﺟﻨﺎب ﺣﺠﺔاﻻﺳﻼم ﺣ ﺎﺟﯽ ﺁﻗ ﺎ ﻣﺤ ﺴﻦ ﺑ ﺪهﻢ‪".‬‬
‫)از ﺧﺎﻃﺮات ﻇﻬﻴﺮاﻟﺪوﻟﻪ – ﻧﻘﻞ از آﺘﺎب اﺳﺮار و ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﻘﻮط اﻳﺮان(‬
‫‪"-‬ﺣ ﺎﺟﯽ ﻣ ﻼ ﻋﻠ ﯽ آﻨ ﯽ ﺗﻤ ﺎم دهﻜ ﺪﻩ آ ﻦ و اراﺿ ﯽ وﺳ ﻴﻊ ﺁﻧ ﺮا ﺗ ﺎ ﺣ ﻮاﻟﯽ‬
‫ﺟﺎدﻩ آﺮج و ﭘﺸﺖ اوﻳﻦ و درآﻪ ﺗﺼﺎﺣﺐ آ ﺮدﻩ ﺑ ﻮد و ه ﺮ ﺳ ﺎل ﭼﻨ ﺪ ﺻ ﺪ ﺧ ﺮوار‬
‫ﮔﻨ ﺪم اﺣﺘﻜ ﺎر ﻣ ﯽآ ﺮد و ﺑ ﺎ اﻳﺠ ﺎد ﺑ ﺎزار ﺳ ﻴﺎﻩ ﻣ ﺼﻨﻮﻋﯽ و ﻗﺤﻄ ﯽ ﺳ ﺎﺧﺘﮕﯽ ﺁن‬
‫ﮔﻨﺪﻣﻬﺎ را ﺑﻪ دو ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﯽﻓﺮوﺧﺖ‪ ،‬و اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را آﺮﻳﻢ ﺷ ﻴﺮﻩاﯼ‬
‫ﻣﺎ ﺑﻪ ﻟﻄﻴﻔﻪهﺎﯼ ﻣﺘﻌﺪد ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﻴﺪ ﻋﻠﯽ ﺁﻗﺎ ﻳﺰدﯼ ﻣﺠﺘﻬﺪ در هﻤﺎن ﺳ ﺎﻟﻬﺎ ﻓﺘ ﻮا ﺑ ﻪ‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻬﺎ ﻣﯽﻓﺮوﺧﺖ و ﭘﻮل ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪) ".‬از هﻤﺎن آﺘﺎب(‬
‫‪"-‬دﻳﮕﺮ از ﻋﻠﻤﺎﯼ اﻋﻼم ﺣﺎﺟﯽ ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮﺑﻦ ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘ ﯽ ﻣﻮﺳ ﻮﯼ‬
‫ﺷﻔﺘﯽ ﻣﻌﺮوف ﺑ ﻪ ﺣﺠﺔاﻻﺳ ﻼم ﺳ ﺎآﻦ اﺻ ﻔﻬﺎن اﺳ ﺖ‪ .‬آﻨﻴ ﺰ او ﺣﻜﺎﻳ ﺖ آﻨ ﺪ آ ﻪ ﺁن‬

‫‪١١٩‬‬
‫ﺑﺰرﮔ ﻮار ه ﺮ ﺷ ﺐ از ﻧ ﺼﻒ ﺷ ﺐ ﺗ ﺎ ﺻ ﺒﺢ ﺑ ﻪ ﮔﺮﻳ ﻪ و زارﯼ و ﺗ ﻀﺮع اﺷ ﺘﻐﺎل‬
‫داﺷﺖ و ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻳﻮاﻧﮕﺎن ﺑﺮ ﺳﺮ و روﯼ ﺧﻮد ﻣﯽزد و دﻋ ﺎ و ﻣﻨﺎﺟ ﺎت ﻣ ﯽﺧﻮاﻧ ﺪ و‬
‫ﭘﺲ هﺎﯼهﺎﯼ ﮔﺮﻳﻪ ﻣﯽآﺮد و در اواﺧﺮ زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ ﺁﻧﻘﺪر ﮔﺮﻳﺴﺘﻪ ﺑ ﻮد آ ﻪ او را ﻓﺘ ﻖ‬
‫ﻋﺎرض ﺷﺪﻩ ﺑﻮد و ﺑﺎ ﻓﺘﻖﺑﻨﺪ ﻓﺘﻖ او را ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و ﭼﻮن ﺻﺒﺢ ﻣﯽﺷﺪ ﻋﻤﺎﻣ ﻪ ﺑ ﺮ ﺳ ﺮ‬
‫و ﻋﺒﺎ ﺑﺮ دوش ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ و ﺗﺎ ﺷﺐ ﺁرام ﺑﻮد‪ .‬و دوﻟﺖ و ﺛﺮوت ﺣﺠﺔاﻻﺳﻼم ﺑﻌﺪ از‬
‫اﻧﺠﺎم ﻓﻘﺮ و اﻓﺎﻗﻪ ﭼﻨﺎن اﺳﺖ آﻪ ﮔﻮﻳﺎ از اﺣﺼﺎء ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺣ ﻀﺮت ﺁﻓﺮﻳ ﺪﮔﺎر‬
‫ﻗ ﺪرت ﺧ ﻮد را در ﺁن ﺑﺰرﮔ ﻮار ﺁﺷ ﻜﺎر ﺳ ﺎﺧﺘﻪ آ ﻪ ﻋﺒ ﺮت ﺟﻤﻴ ﻊ اﻧﻈ ﺎر و ﻣﺎﻳ ﻪ‬
‫اﻋﺘﺒﺎر ارﺑﺎب اﻋﺘﺒﺎر ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺁن ﺑﺰرﮔﻮار را رﺳﻢ ﺑ ﺮ اﻳ ﻦ ﺑ ﻮد آ ﻪ ﭼ ﻮن ﺗﻨﺨ ﻮاهﯽ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻣﺼﺎرف ﻣﻌﻴﻨﻪ ﭘﺲ از وﻓﺎت واﻗﻒ در اﺧﺘﻴﺎر اﻳﺸﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣ ﯽﺷ ﺪ ﺁن ﻣ ﺎل‬
‫را ﺑ ﻪ ﻣﻌﺎﻣﻠ ﻪ ﺗﺠ ﺎرت ﻣ ﯽداد و ﻣﻨ ﺎﻓﻊ ﺣﺎﺻ ﻠﻪ ﻣ ﺎل ﺧﻮدﺷ ﺎن ﻣ ﯽﺷ ﺪ‪ .‬ﺗ ﺎ اﻳﻨﻜ ﻪ در‬
‫اﻧﺪك زﻣﺎﻧﯽ رﺑﺢ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﻤﻮد و اﮔ ﺮ ﻣ ﺎﻟﯽ ﻣ ﯽداد ﺑ ﻪ ﺑﻴ ﻊ ﺷ ﺮﻃﯽ‪ ،‬ﭘ ﺲ از رﺳ ﻴﺪن‬
‫ﻣﻮﻋﺪ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺁن ﺑﻴﻊ را ﺗﺼﺮف ﻣﯽآﺮد و ﻧﮕ ﺎﻩ ﻣ ﯽداﺷ ﺖ ﺗ ﺎ ﻣ ﯽﻓﺮوﺧ ﺖ‪ .‬ﭘ ﺲ‬
‫ﺷﺘﺮﺧﺎﻧﻪ و ﻗﺎﻃﺮﺧﺎﻧﻪ داﺷﺖ و ﻣﺤﻮﻃﻪ ﺧﺎﻧﻪاش‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺮﺣﻮم ﺁﻗﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻴ ﺪ ﺁﺑ ﺎدﯼ‬
‫ﺑﻮد آﻪ از ﻋﺮﻓﺎ و ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺑﺎﻃﻦ و ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ آﻴﻤﻴﺎ ﺑﻮد و ﺧﺎﻧ ﻪ اش ﻣ ﺸﺘﻤﻞ ﺑ ﻮد‬
‫ﺑ ﺮ دورو و ﺑﻴ ﻮت ﺑ ﺴﻴﺎر داﺷ ﺖ‪ .‬هﻔ ﺖ ﭘ ﺴﺮ داﺷ ﺖ ه ﺮ ﻳ ﻚ اﻧ ﺪروﻧﯽ و ﺑﻴﺮوﻧ ﯽ‬
‫ﻋﻠﻴﺤ ﺪﻩ و ﻣﺨ ﺎرج اﻳ ﺸﺎن ﺟ ﺪا ﺑ ﻮد و ﻓﺮزﻧ ﺪ اآﺒ ﺮش ﺁﻗ ﺎ ﻣﻴ ﺮزا زﻳ ﻦاﻟﻌﺎﺑ ﺪﻳﻦ در‬
‫اﺻﻄﺒﻞ او هﻔﺪﻩ راس اﺳﺐ ﺧﻮب ﺑﺴﺘﻪ داﺷﺖ و ﻋﻴﺎل ﺣﺠﺔاﻻﺳ ﻼم‪ ،‬ﻗﻄ ﻊ ﻧﻈ ﺮ از‬
‫ﭘﺴﺮان و ﻋﻴﺎل اﻳﺸﺎن‪ ،‬ﺻﺪ ﻧﻔﺮ در ﺷﻤﺎرﻩ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬از ﺧﺎدﻣﺎن و آﻨﻴﺰان و زﻧﺎن‪،‬‬
‫و ﻗ ﺮاء و ﺿ ﻴﺎع و ﻋﻘ ﺎر ﺑ ﯽاﻧ ﺪازﻩ داﺷ ﺘﻪ‪ ،‬در ﺷ ﻬﺮ اﺻ ﻔﻬﺎن ﮔﻮﻳ ﺎ ﭼﻬﺎرﺻ ﺪ‬
‫آﺎرواﻧﺴﺮا از ﻣﺎل ﺧﻮد داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﮔﻮﻳﺎ زﻳﺎدﻩ از دو هﺰار ﺑ ﺎب دآ ﺎآﻴﻦ داﺷ ﺘﻪ و ﻳﻜ ﯽ‬
‫از ﻗﺮاﯼ او در اﺻﻔﻬﺎن آﺮوﻧﺪ ﺑﻮد آﻪ ﻧﻬﺼﺪ ﺧﺮوار ﺑﺮﻧﺞ ﻣﻘﺮرﯼ ﺁﻧﺠﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﻄﻊ‬
‫ﻧﻈ ﺮ از ﮔﻨ ﺪم و ﺟ ﻮ و ﺣﺒﻮﺑ ﺎت دﻳﮕ ﺮ‪ .‬و ﻳ ﻚ ﺑ ﺎب ﺁﺳ ﻴﺎ در ﻧﺠ ﻒﺁﺑ ﺎد داﺷ ﺖ آ ﻪ‬
‫ﻣﺴﺘﻤﺮا روزﯼ ﻳﻚ ﺗﻮﻣﺎن اﺟﺎرﻩ او ﺑ ﻮد و هﻜ ﺬا و اﻣﻼآ ﯽ آ ﻪ در ﺑﺮوﺟ ﺮد داﺷ ﺖ‬
‫ﻣ ﺪاﺧﻞ ﺁن ه ﺮ ﺳ ﺎﻟﯽ ﺗﻘﺮﻳﺒ ﺎ ﺷ ﺶ ه ﺰار ﺗﻮﻣ ﺎن ﺑ ﻮد و اﻣﻼآ ﯽ آ ﻪ در ﻳ ﺰد داﺷ ﺖ‬
‫ﺳ ﺎﻟﯽ دو ه ﺰار ﺗﻮﻣ ﺎن ﻣ ﺪﺧﻞ ﺁﻧﻬ ﺎ ﺑ ﻮد و ده ﺎﺗﯽ آ ﻪ در ﺷ ﻴﺮاز داﺷ ﺖ ﺳ ﺎﻟﯽ ﭼﻨ ﺪ‬
‫هﺰار ﺗﻮﻣﺎن ﻣﺪاﺧﻞ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺠﻤﻼ ﺳﺎﻟﯽ هﻔﺪﻩ هﺰار ﺗﻮﻣﺎن ﻣﺎﻟﻴﺎت دﻳﻮاﻧﯽ ده ﺎت‬
‫ﺁن ﺟﻨﺎب در اﺻﻔﻬﺎن ﺑﻮد آﻪ ﺑﻪ دﻳ ﻮان ﻣ ﯽرﺳ ﻴﺪ" ‪).‬از رﺳ ﺎﻟﻪ ﺧﻴﺮاﺗﻴ ﻪ در رد ﺑ ﺮ‬

‫‪١٢٠‬‬
‫ﺻ ﻮﻓﻴﻪ‪ ،‬ﻧﻘ ﻞ از آﺘ ﺎب‪ :‬ﺗ ﺎرﻳﺦ اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ اﻳ ﺮان در دورﻩ ﻣﻌﺎﺻ ﺮ‪ ،‬ﺗ ﺎﻟﻴﻒ ﺳ ﻌﻴﺪ‬
‫ﻧﻔﻴﺴﻲ(‪.‬‬
‫"ﻣﺮﺣﻮم ﺁﻗﺎ ﺳ ﻴﺪ ﺻ ﺎدق ﭘﻴ ﺸﻨﻤﺎز ﺗﻨﻜ ﺎﺑﻨﯽ ﺣﻜﺎﻳ ﺖ آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ‪ :‬زﻣ ﺎﻧﯽ‬
‫ﻣﺮا ﻣﺴﺎﻓﺮت از ﻋﺘﺒﺎت ﺑﺠﺎﻧﺐ اﺻﻔﻬﺎن اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪ .‬ﭘﺲ از راﻩ ﻧﻬﺎوﻧﺪ ﻋﺒﻮر آﺮدم‬
‫آ ﻪ ﺑﻠﻜ ﻪ از آﺮاﻣ ﺎت ﻋ ﺎﻟﻢ ﺑﺰرﮔ ﻮار رﺑ ﺎﻧﯽ ﺳ ﻴﺪ ﻣﻬ ﺪﯼ ﺑ ﻦ ﺳ ﻴﺪ ﻣﺮﺗ ﻀﯽ ﺑ ﻦ ﺳ ﻴﺪ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻨﯽ ﺣﺴﻴﻨﯽ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﯽ ﺑﺮوﺟﺮدﯼ ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﺑﺤﺮاﻟﻌﻠﻮم آﻪ در ﺷﺐ ﺁدﻳﻨﻪ‬
‫ﻣﺎﻩ ﺷﻮال ‪ ١١۵۵‬در آﺮﺑﻼ ﺗﻮﻟﺪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺰﯼ درﻳ ﺎﺑﻢ‪ .‬ﭘ ﺲ ﺑ ﻪ ﺧ ﺪﻣﺖ اﻳ ﺸﺎن‬
‫رﺳ ﻴﺪم‪ .‬ﻧﻬﺎﻳ ﺖ ﺑﺎﺻ ﻔﺎ و ﺑ ﺎ اﺧ ﻼق ﺑ ﻪ ﻧﻈ ﺮم ﺁﻣ ﺪ‪ .‬در ﺁن ﺻ ﻔﺤﺎت ﻣ ﺮدم را ﺑ ﺎو‬
‫اﺧﻼص زﻳﺎدﯼ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ از ﭘﺮﺳ ﺶ از ﺣ ﺎل ﻣ ﻦ ﺳ ﻮال آ ﺮد آ ﻪ‪ :‬ﺳ ﺒﺐ ﺁﻣ ﺪن ﺷ ﻤﺎ‬
‫ﺑﺎﻳﻨﺠﺎ ﭼﻴﺴﺖ ؟ ﮔﻔﺘﻢ ﭼﻮن آﺮاﻣﺎت ﺷﻤﺎ در اﺻﻘﺎع ﻣﻘﺮوع اﺳﻤﺎع ﮔﺮدﻳ ﺪﻩ ﺧﻮاﺳ ﺘﻢ‬
‫آﻪ ﻓﻴﺾ ﻋﻤﻴﻢ ﺷﻤﺎ ﻋﺎﻳﺪم ﮔﺮدد و ﭼﻴﺰﯼ از ﺁن را ﺑﻪ رأﯼاﻟﻌﻴﻦ ﻣ ﺸﺎهﺪﻩ آ ﻨﻢ‪ .‬ﺳ ﻴﺪ‬
‫ﮔﻔﺖ ﻣﺮا آﺮاﻣﺘﯽ ﻧﻴﺴﺖ و ﺳﺒﺐ اﺷﺘﻬﺎر آﺮاﻣﺖ ﺁﻧﺴﺖ آﻪ‪ :‬هﺮآﺴﯽ از ﻣﺎدر ﻣﺘﻮﻟﺪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد در ﻣﻴﺎن ﻃﺎﻳﻔﻪ اﺟﻨﻪ ﻧﻴﺰ در ﺁن ﺣﻴﻦ آﻮدآﯽ از ﻣ ﺎدر ﻣﺘﻮﻟ ﺪ ﻣ ﯽﺷ ﻮد و ﺁن‬
‫آﻮدك را هﻤﺰاد اﻳﻦ ﺷﺨﺺ ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ و ﻣﺮا هﻤﺰادﻳﺴﺖ آ ﻪ ﺁن هﻤ ﺰاد ﭼﻨ ﺎن اﺗﻔ ﺎق‬
‫اﻓﺘﺎدﻩ آﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﻃﺒﻘﻪاﯼ ازﻃﺒﻘﻪ ﺟﻨﻴﺎﻧﺴﺖ و اﻳﻦ هﻤﺰاد ﻣﻦ ﭘ ﻨﺞ ﺷ ﺶ ﻧﻔ ﺮ از اﺟﻨ ﻪ‬
‫ﺑﺮاﻳﻢ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ آﻪ در ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻣﺮا ﺧﺪﻣﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼ ﮔ ﺎهﯽ ﻇ ﺮف ﺧﺎﻧ ﻪ‬
‫ﻣﻦ ﺧﺎﻟﯽ از ﺁب اﺳﺖ‪ ،‬ﻳ ﻚ دﻓﻌ ﻪ ﻣﻼﺣﻈ ﻪ ﻣ ﯽآﻨ ﯽ ﭘ ﺮ ﺁب اﺳ ﺖ و ﮔ ﺎهﯽ ﻃﻔ ﻞ در‬
‫ﮔﻬ ﻮارﻩ ﮔﺮﻳ ﻪ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ و ﺑ ﺴﺎ ﺑﺎﺷ ﺪ آ ﻪ ﮔﻬ ﻮارﻩ ﻣ ﯽﺟﻨﺒ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺪون اﻳﻨﻜ ﻪ آ ﺴﯽ او را‬
‫ﺑﺠﻨﺒﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻦ آﻪ هﻴﺰم ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭘ ﺲ ﻧﺎﮔ ﺎﻩ هﻴ ﺰم ﺁوردﻩ ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ .‬ﻳ ﺎ اﻳﻨﻜ ﻪ ﺧ ﺎﻣﻮش‬
‫ﺷ ﺪ‪ ،‬ﺑﻴ ﻚ دﻓﻌ ﻪ ﺁﺗ ﺶ زدﻩ ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ .‬ﺑ ﺪون اﻳﻨﻜ ﻪ آ ﺴﯽ ﺁﺗ ﺶ ﺑﭽﻴﻨ ﺪ و ﭼ ﻮن ﻣ ﺮدم‬
‫اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ اﻣﻮرات را ﻣﯽﺑﻴﻨﻨﺪ ﮔﻤﺎن ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ آ ﻪ اﻳ ﻦ از آﺮاﻣ ﺖ اﺳ ﺖ و ﺣ ﺎل اﻳﻨﻜ ﻪ‬
‫ﻣﺮا آﺮاﻣﺘﯽ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ آﺎرهﺎ از ﺁن اﺟﻨﻪ ﻣ ﯽﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬ﻣﻮﻟ ﻒ آﺘ ﺎب ﮔﻮﻳ ﺪ‬
‫آﻪ‪ :‬ﺣﻜﺎﻳ ﺖ هﻤ ﺰاد ﻣﻌﺮوﻓ ﺴﺖ و از ﺷ ﻴﺦ اﺣﻤ ﺪ اﺣ ﺴﺎﺋﯽ ﺳ ﻮال ﻧﻤﻮدﻧ ﺪ آ ﻪ‪ :‬ﺳ ﺒﺐ‬
‫ﭼﻴﺴﺖ آﻪ اﻧﺴﺎن در ﺑﻌﻀﯽ از اﺣﻮال ﺑﺪون ﺳﺒﺒﯽ از اﺳﺒﺎب ﻇﺎهﺮﻩ ﻣﻠﻮل و ﻣﻜ ﺪر‬
‫ﻣﯽﺷﻮد؟ ﺷﻴﺦ اﺣﻤﺪ ﭼﻨﺪ وﺟﻪ در ﺟﻮاب ﮔﻔﺘﻪ‪ :‬ﻳﻜﯽ اﻳﻨﻜﻪ ه ﺮ آ ﺴﯽ را هﻤﺰادﻳ ﺴﺖ‬
‫از اﺟﻨ ﻪ‪ ،‬ﭼ ﻮن او ﻣﻠ ﻮل ﺷ ﻮد اﻧ ﺴﺎن ﺑ ﺪون ﺟﻬﺘ ﯽ ﺑ ﺴﺒﺐ ارﺗﺒ ﺎﻃﯽ آ ﻪ ﺑ ﺎ او دارد‬
‫ﻣﻠﻮل ﻣﯽﺷﻮد و ﺳ ﺒﺒﺶ را ﻧﻤ ﯽﻓﻬﻤ ﺪ‪ .‬دوم اﻳﻨﻜ ﻪ ﭼ ﻮن اﻣ ﺎم ﺑﺮﻧﺎﻣ ﻪ اﻋﻤ ﺎل ﺷ ﻴﻌﻴﺎن‬
‫ﺁﮔﺎﻩ ﻣﯽﺷﻮد از ﺑﺮاﯼ ﺻﺪور ﻣﻌﺎﺻﯽ ﻣﻠﻮل ﻣﯽﺷﻮد و ﭼﻮن اﻣﺎم ﻗﻠ ﺐِ ﻋ ﺎﻟﻢ اﻣﻜ ﺎن‬

‫‪١٢١‬‬
‫اﺳ ﺖ و ه ﺮ وﻗ ﺖ آ ﻪ ﻗﻠ ﺐ او را آﻼﻟ ﺖ و ﻣﻼﻟﺘ ﯽ روﯼ داد ﺁن ﻣﻼﻟ ﺖ در هﻤ ﻪ‬
‫اﻋﻀﺎء ﺳﺮاﻳﺖ ﻣﯽآﻨﺪ هﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻼﻟﺖ اﻣﺎم ﺑﺮ هﻤ ﻪ ﺳ ﻜﻨﻪ ﻋ ﺎﻟﻢ ﺳ ﺮاﻳﺖ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪".‬‬
‫)ﻧﻘﻞ از هﻤﺎن آﺘﺎب(‬
‫"ﺟﻨ ﺎب ﺷ ﻴﺦ ﺟﻌﻔ ﺮ ﺑ ﻦ ﺧ ﻀﺮ ﺑ ﻦ ﻳﺤﻴ ﯽ ﺣﻠ ﯽ ﺟﻨ ﺎﺣﯽ ﻧﺠﻔ ﯽ ﻣﻌ ﺮوف ﺑ ﻪ‬
‫آﺎﺷﻒ اﻟﻐﻄﺎء رﺣﻤ ﺔ اﷲ‪ ،‬ﺑ ﺴﻴﺎر آﺜﻴﺮاﻻآ ﻞ ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ .‬ﮔﻮﻳﻨ ﺪ آ ﻪ‪ :‬ه ﺮ ﻧ ﻮﺑﺘﯽ ﻳ ﻚ ﻣ ﻦ‬
‫ﺗﺒﺮﻳﺰ ﻃﻌﺎم و ﺻﺪ درم ﭘﻴﺎز و دﻩ ﺗﺨﻢ ﻓﻠﻔﻞ و ﻳﻚ راس ﺑ ّﺮﻩ ﻏﺬاﯼ اﻳﺸﺎن ﺑ ﻮد و ه ﺮ‬
‫ﺷﺐ را هﻢ ﺑﺎ زﻧﯽ ﻣﻘﺎرﺑﺖ ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ و ه ﺮ ﺷ ﺐ‪ ،‬دو ﺛﻠ ﺚ ﺷ ﺐ را ﺑﻴ ﺪار ﺑﻮدﻧ ﺪ و‬
‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﺣﻀﺮت ﺁﻓﺮﻳ ﺪﮔﺎر اﺷ ﺘﻐﺎل داﺷ ﺘﻨﺪ‪ ...‬و ﺁن ﺟﻨ ﺎب‪ ،‬ﻓﺘﺤﻌﻠﻴ ﺸﺎﻩ را اذن در‬
‫ﺳﻠﻄﻨﺖ دادﻧﺪ و او را ﻧﺎﻳﺐ ﺧﻮد ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﭼﻨﺪ آ ﻪ‪ :‬در ه ﺮ ﻓ ﻮﺟﯽ‬
‫از ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻮذﻧﯽ ﻗﺮار دهﺪ و اﻣﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ در ﻣﻴﺎن ﻟﺸﻜﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ه ﺮ هﻔﺘ ﻪ ﻳ ﻚ‬
‫روز وﻋﻆ آﻨﻨﺪ و ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻣﺴﺎﺋﻞ آﻨﻨﺪ و آﻴﻔﻴﺖ ﺁن را در ﭼﻬ ﺎر آﺘ ﺎب آ ﺸﻒ اﻟﻐﻄ ﺎء‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﻤﻮع ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﺣﻀﺮت ﺷﻴﺦ رﺳ ﻴﺪ آ ﻪ ﻣ ﺴﺌﻠﻪ‬
‫ﻣﺤﺘ ﺎجاﻟﻴ ﻪ ﺧ ﻮد را ﺳ ﻮال ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﮔ ﺎﻩ ﻏ ﺬاﯼ ﺷ ﻴﺦ را ﺁوردﻧ ﺪ‪ .‬دﻳ ﺪ ﻏ ﺬاﯼ ﺑ ﺴﻴﺎر‬
‫ﺲ اﻋﻴ ﺎن ﺁن‬ ‫ﺁوردﻧﺪ و در ﺁﻧﺠﺎ ﺑﺠﺰ ﺷﻴﺦ آﺴﯽ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﺧﻮد اﻧﺪﻳﺸﻴﺪ آﻪ ﻗ ﺎﻧﻮن ﻣﺠﻠ ِ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﻏﺬا ﺑﺴﻴﺎر ﻣ ﯽﺁورﻧ ﺪ ﻟ ﻴﻜﻦ هﻤ ﻪ ﺁﻧ ﺮا ﻧﻤ ﯽﺧﻮرﻧ ﺪ‪ ،‬ه ﺮ ﭼ ﻪ ﺿ ﺮور اﺳ ﺖ‬
‫ﺻﺮف ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺎﻗﯽ را ﻣﻼزﻣﺎن ﺻﺮف ﻣﯽﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺷﻴﺦ ﺑﻪ اآَﻞ ﭘﺮداﺧ ﺖ و‬
‫ﺗﻤﺎم ﺁن ﻏﺬا را ﻣﺼﺮوف داﺷ ﺖ‪ .‬ﺁن ﻣ ﺮد ﺗﻌﺠ ﺐ آ ﺮد و ﺑ ﺎ ﺧ ﻮد اﻧﺪﻳ ﺸﻴﺪ آ ﻪ‪ :‬اﻳ ﻦ‬
‫ﻏﺬاﻳﯽ آﻪ ﺷﻴﺦ ﺧﻮردﻩ اآﻨﻮن اﺑﺨﺮﻩ ﺁن ﺑﻪ دﻳﻮاﻧﺨﺎﻧﻪ دِﻣﺎغ او ﻣ ﯽﻧ ﺸﻴﻨﺪ و ﻣﻌﻠ ﻮم و‬
‫ﻣﺠﻬﻮل او ﻳﻜﺴﺎن ﺧﻮاه ﺪ ﺑ ﻮد و در ﭼﻨ ﻴﻦ وﻗﺘ ﯽ ﺳ ﻮال ﻧﻤ ﻮدن ﺑﻴﺠﺎﺳ ﺖ و ﺑﻴﻔﺎﻳ ﺪﻩ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺁن ﻣﺮد ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ آﻪ رﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﻴﺦ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﭘ ﺲ ﺑ ﺮاﯼ ﭼ ﻪ آ ﺎر ﺁﻣ ﺪﻩ اي؟‬
‫ﮔﻔﺖ آﺎرﯼ ﻧﺪاﺷﺘﻢ‪ .‬ﭘﺲ از اﺻﺮار ﺑﺴﻴﺎر ﺁن ﻣ ﺮد ﺣﺎﺟ ﺖ ﺧ ﻮﻳﺶ را اﺑ ﺮاز داﺷ ﺖ‬
‫و ﻋﺮض آﺮد آﻪ ﺑﺠﻬﺖ آﺜﺮت اآﻞ ﺷﻤﺎ از ﺧﻴ ﺎل ﺳ ﻮال ﮔﺬﺷ ﺘﻢ‪ .‬ﭘ ﺲ ﺷ ﻴﺦ ﻓﺮﻣ ﻮد‬
‫آﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺧﻮد را ﺑﻴﺎن آﻦ‪ .‬ﺁن ﻣ ﺮد ﺑﻴ ﺎن آ ﺮد‪ .‬ﺷ ﻴﺦ ﺟ ﻮاب ﺁن ﻣ ﺴﺎﺋﻞ را ﺑ ﻪ ﻧﺤ ﻮ‬
‫اﺳﺘﻴﻔﺎ ﺑﺎ ﻓﺮوع ﺑﻴ ﺎن ﻓﺮﻣ ﻮد‪ .‬ﭘ ﺲ از ﺁن ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ‪ :‬ﺣ ﻀﺮت ﺧ ﻼق ﻋ ﺎﻟﻢ ﻣ ﺮا در‬
‫ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻓَـﺮﻳ ِﺪ دهﺮﺳﺎﺧﺘﻪ و هﻤﻴ ﺸﻪ ﺑ ﻪ ﻟﺬاﻳ ﺬ روﺣﺎﻧ ّﻴ ﻪ ﻣﺘﻠ ﺬذ ﻣ ﯽﺑﺎﺷ ﻢ‪ ،‬و در اآ ﻞ ﻧﻴ ﺰ‬
‫اﺷ ﺘﻬﺎﯼ واﻓ ﺮ ﺑ ﻪ ﻣ ﻦ ﻋﻄ ﺎ ﻓﺮﻣ ﻮدﻩ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﻟ ﺬت ﻧﻌﻤﺘﻬ ﺎﯼ او ﻋﻠ ﯽ اﻟ ﺪوام ﻣﺘﻠ ﺬذ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﻢ‪ ،‬و ﭼﻨﺎن ﺷﻬﻮﺗﯽ ﺑﻪ ﻣﻦ آﺮاﻣﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻩ آﻪ هﺮ ﺷ ﺐ ﺑﺎﻳ ﺪ ﻣﺠﺎﻣﻌ ﺖ ﻧﻤ ﺎﻳﻢ‪،‬‬
‫و ﭼﻨﺎن ﻗﻮﻩ اﻃﺎﻋﺖ و ﻃﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻮهﺒﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻩ آﻪ هﻤﻴ ﺸﻪ از ﻧ ﺼﻒ ﺷ ﺐ ﺗ ﺎ‬

‫‪١٢٢‬‬
‫ﺻ ﺒﺢ ﺑ ﻪ راز و ﻧﻴ ﺎز ﺣ ﻀﺮت ﺑ ﯽﻧﻴ ﺎز دﻣ ﺴﺎز و ﻣ ﺪاوﻣﺖ دارم‪ ،‬و ﺗ ﺮا ﻧ ﻪ ﻓﻬ ﻢ و‬
‫ادراك اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻏ ﺬاﯼ روﺣ ﺎﻧﯽ اﺳ ﺖ و ﻧ ﻪ ﺁن اﺷ ﺘﻬﺎﯼ ﺑ ﻪ ﻣﻄﻌﻮﻣ ﺎت آ ﻪ ﻏ ﺬاﯼ‬
‫ﺟ ﺴﻤﺎﻧﯽ اﺳ ﺖ و ﻧ ﻪ ﺁن ﻗ ﻮﻩ ﺷ ﻬﻮﻳﻪ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﻣﺒﺎﺷ ﺮت ﻣﺘﻠ ﺬذ ﺷ ﻮﯼ و ﻧ ﻪ ﺁن ﻗ ﻮﻩ‬
‫ﺷﺐﺧﻴﺰﯼ آﻪ ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﻗﻴﺎم ﻧﻤﺎﻳﯽ‪ ،‬ﭘﺲ ﻧﻪ ﻟﺬت دﻧﻴﺎ را ﺑﺮدﻩاﯼ وﻧﻪ ﻟﺬت ﺁﺧﺮت‪.‬‬
‫ﺁن ﺟﻨﺎب ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮش اﺣﻮال ﺑﻮد و هﻤﻴ ﺸﻪ آﻨﻴ ﺰﯼ ﺑ ﻪ هﻤ ﺮاﻩ داﺷ ﺖ و در‬
‫اﺳﻔﺎر هﺮ آﺠﺎ آﻪ ﺷﻬﻮت ﺑﺮ او ﻏﺎﻟﺐ ﻣﯽﺁﻣﺪ ﺣﻜﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد آ ﻪ ﭼ ﺎدر ﻣ ﯽزدﻧ ﺪ و‬
‫رﻓﻊ ﺣﺎﺟﺖ ﻣﯽﻧﻤﻮد" )ﻧﻘﻞ از هﻤﺎن آﺘﺎب(‬
‫ﺳ ﺎزﻣﺎن روﺣﺎﻧﻴ ﺖ ﺷ ﻴﻌﻪ در ﺗﻤ ﺎم دوران ﻗﺎﺟ ﺎر‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺻ ﻮرت ﻳﻜ ﯽ از‬
‫ﻣﻘﺘﺪرﺗﺮﻳﻦ و ﻣﺘﻨﻔﺬﺗﺮﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎﯼ ﺗﺼﻤﻴﻢ و اﺟﺮا‪ ،‬ﻣﺸﻐﻮل آﺎر ﺑﻮد‪ ،‬و اﻳ ﻦ ﻧﻔ ﻮذ‬
‫ﺟ ﺰ در ﻣ ﻮارد ﻣﻌ ﺪودﯼ ﻧﻈﻴ ﺮ اﻧﻘ ﻼب ﻣ ﺸﺮوﻃﻴﺖ )ﺁﻧﻬ ﻢ ﺗﻨﻬ ﺎ ﺗﻮﺳ ﻂ ﭼﻨ ﺪ ﺗ ﻦ از‬
‫ﻣﺮاﺟﻊ( هﻤﻴﺸﻪ در ﺟﻬ ﺖ ﺟﻠ ﻮﮔﻴﺮﯼ از ﭘﻴ ﺸﺮﻓﺖ و ﺗﺤ ﻮل ﻓﻜ ﺮﯼ واﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ ﺗ ﻮدﻩ‬
‫ﺑﻜﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪" .‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺛﺎﺑﺖ و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﻟﻬﻲ"‪ ،‬ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺣﻔﻆ وﺿ ﻊ وﺟ ﻮد و‬
‫ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ از هﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺟﺮح و ﺗﻌﺪﻳﻠﯽ در ﻣﻘﺮرات ﺷﺮﻋﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺮﺳ ﺪ ﺑ ﻪ ﺗﻐﻴﻴ ﺮ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ‪ .‬و ﻃﺒﻌﺎ اﻳﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻻ ﻳﺘﻐﻴﺮ و اﺑﺪﯼ ﺑﺮ اﺣﺎدﻳ ﺚ و اﺣﻜ ﺎم ﻣﺤ ﺪﺛﺎن ﺑﺰرﮔ ﻮار و‬
‫روات ﻋﺎﻟﻴﻘﺪر و آﺘﺐ و اﺳﺎﺗﻴﺪ ﻣﻌﺘﺒﺮﻩاﯼ ﺗﻜﻴﻪ داﺷﺖ آﻪ در ﻃﻮل ﻗﺮون ﺑ ﺼﻮرت‬
‫ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎﯼ ﻓﻘﻪ و ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺮ روﯼ هﻢ اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑ ﻮد‪ .‬و ﺗ ﺎزﻩ در ﺧ ﻮد ﻗ ﺮن‬
‫ﻧﻮزدهﻢ ﻧﻴﺰ‪" ،‬ﻏﻨﺎﯼ ﺑﺎز هﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﻦ ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ" آﻮﺷﺶ ﻻزم ﺑﻌﻤﻞ ﺁﻣﺪ‪:‬‬
‫‪"-‬از ﺗﺎﻟﻴﻔ ﺎت ﺁن ﻋ ﺎﻟﻢ ﺟﻠﻴ ﻞاﻟﻘ ﺪر )ﺁﻗ ﺎ ﺳ ﻴﺪ ﻣﺤﻤ ﺪ ﻃ ﺎب ﺛ ﺮاﻩ( ﺟ ﺎﻣﻊ‬
‫اﻟﻌﺒﺎﺑﺮاﺳﺖ آﻪ ﻳﻚ ﻣﺠﻠﺪ ﺁن در ﻣﺒﺤﺚ ﻏﺴﻞ ﺟﻨﺎﺑﺖ ﻧﺰد ﻣ ﻦ اﺳ ﺖ و در اﻳ ﻦ آﺘ ﺎب‬
‫ﻣﺒﺤﺚ ﻏﺴﻞ زﻳﺎدﻩ از ‪ ٧٠‬آﺘﺎب را ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﻧﻴﺰ ﻣﻔ ﺎﺗﻴﺢ اﻻﺻ ﻮل و ﻣﻨﺎه ﻞ و‬
‫ﻣﻀﺎﺑﻴﺢ و اﺻﻼح اﻟﻌﻤﻞ و اﻻآﻠﻴﻞ اﻟﻤﺼﺎﺋﺐ‪ .‬و ﺣﺠﺔاﻻﺳﻼم ﺁﻗ ﺎ ﺷ ﻔﻴﻊ ﺑﺮوﺟ ﺮدﯼ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ آﻪ از ﺁن ﺟﻨﺎب ﺷﻨﻴﺪم آﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻮﻟﻔﺎت ﻣ ﻦ ﺷ ﺎﻣﻞ ﺳﻴ ﺼﺪ ه ﺰار‬
‫ﺑﻴﺖ ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬وﻟ ﯽ ﻣﻮﻟﻔ ﺎت اﻳ ﻦ ﻓﻘﻴ ﺮ)ﻣﻮﻟ ﻒ ﻗ ﺼﺺ اﻟﻌﻠﻤ ﺎء( زﻳ ﺎدﻩ از اﻳ ﻦ‬
‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ اﺳﺖ و ﺑﻠﻜﻪ زﻳﺎدﺗﺮ از دو آﺮور ﺑﻴﺖ اﺳ ﺖ‪ ،‬در ﺻ ﻮرﺗﻴﻜﻪ ﻣﺮﺣ ﻮم ﺣ ﺎﺟﯽ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺻﺎﻟﺢ ﺑﺰﻏﺎﻧﯽ از ﺗﻼﻣ ﺬﻩ ﺁﻗ ﺎ ﺳ ﻴﺪ ﻣﺤﻤ ﺪ ﻣ ﯽﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ اﻳ ﺸﺎن در ﻣ ﺪت ه ﺮ‬
‫ﺷ ﺒﺎﻧﺮوز ﺷ ﺶ ﺗ ﺎﻟﻴﻒ داﺷ ﺘﻪ اﻧ ﺪ! )ﻗ ﺼﺺ اﻟﻌﻠﻤ ﺎء ﺗ ﺎﻟﻴﻒ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﺳ ﻠﻴﻤﺎن‬
‫اﻟﺘﻨﻜﺎﺑﻨﯽ‪ ،‬از ﻓﻘﻬﺎﯼ اﺻﻮﻟﯽ ﻗﺮن ‪ ،١٩‬ﻧﻘﻞ از آﺘ ﺎب ﻣﻠﻴ ﺖ و زﺑ ﺎن ﺗ ﺎﻟﻴﻒ ﺷ ﺎهﺮخ‬
‫ِﻣﺴﻜﻮب(‪.‬‬

‫‪١٢٣‬‬
‫ن اﻋﻈ ﻢ‪ ،‬ﺧ ﻮد ﻧﻴ ﺰ در ُزﻣ ﺮﻩ اﻳ ﻦ‬
‫و ﻓﺮاﻣ ﻮش ﻧﺒﺎﻳ ﺪ آ ﺮد آ ﻪ ﮔ ﺎهﯽ ﺧﺎﻗ ﺎ ِ‬
‫"ﺧﺎدﻣﺎن ﺷﺮع اﻧﻮر" در ﻣﯽﺁﻣﺪ و از راﻩ ﻗﻠﻢ و آﺘﺎﺑﺖ ﺳﻌﯽ در ﺗﻮﺿ ﻴﺢ و ﺗ ﺸﺮﻳﺢ‬
‫اﺻﻮل دﻳﻦ ﻣﺒﻴﻦ ﻣﯽآﺮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺎﺻﺮاﻟﺪﻳﻦ ﺷﺎﻩ آﻪ ﻣﯽﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫ﺷ ﻮق دﮔ ﺮش ﺑ ﻪ ﺟ ﺎن و دل ﻏﺎﻟ ﺐ ﺑ ﻮد‬ ‫ﺁدم ﻧ ﻪ ﺑ ﻪ ﮔﻨ ﺪم ﺟﻨ ﺎن راﻏ ﺐ ﺑ ﻮد‬
‫ﻣﻘ ﺼﻮدش ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟ ﺐ ﺑ ﻮد!‬ ‫ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻬﺎﻧﻪاﯼ آﻪ ﺁﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﺠﻒ‬

‫و اﻟﺒﺘﻪ ﺧﺎﻗﺎن اﻋﻈﻢ ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﻤﯽدﻳﺪ آ ﻪ در هﻤ ﺎن ﻋ ﺼﺮ ﻧﻴ ﺰ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨ ﺪ دوران‬

‫ﺻ ﻔﻮﯼ ﺑ ﻪ ﺁﺳ ﺎﻧﯽﺁب ﺧ ﻮردن ﻓﺮﻣ ﺎن ﻃﻨ ﺎب اﻧ ﺪاﺧﺘﻦ‪ ،‬ﻗﻬ ﻮﻩ ﻗﺠ ﺮﯼ دادن‪ ،‬ﺳ ﺮ‬
‫ﺑﺮﻳ ﺪن‪ ،‬ﺷ ﻼق زدن و ﺳ ﺎﻳﺮ دﺳ ﺘﻮرهﺎﻳﯽ آ ﻪ در ﺳ ﻔﺮﻧﺎﻣﻪه ﺎ و آﺘﺎﺑﻬ ﺎﯼ ﻣﺘﻌ ﺪد‬
‫دﻳﮕ ﺮﯼ از رﺟ ﺎل ﺁن ﻋ ﺼﺮ ﺑﺘﻔ ﺼﻴﻞ از ﺁن ﺳ ﺨﻦ رﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ ﺑﺪه ﺪ‪ ،‬و اﻳ ﻦ اﻣ ﺮ‬
‫ﻣﻨﺎﻓ ﺎﺗﯽ ﺑ ﺎ ﺳ ﺘﺎﻳﺶ ﻋﻠ ﯽ ﻧﺪاﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬زﻳ ﺮا ﻳ ﻚ "ﺷ ﻔﺎﻋﺖ ﻋﻠ ﻲ" در روز ﺟ ﺰا‪،‬‬
‫ﺑﻬﺮﺣﺎل ﺑﺮاﯼ آﺸﻴﺪن ﺧﻂ ﺑﻄﻼن ﺑ ﺮ هﻤ ﻪ اﻳﻨﻬ ﺎ آ ﺎﻓﯽ اﺳ ﺖ و ﻋﻠ ﯽ را ه ﻢ ﻓﻘ ﻂ ﺑ ﺎ‬
‫اﻳﻦ ﻧﻮع ﺳﺘﺎﻳﺸﻬﺎ راﺿﯽ ﻣﯽﺗﻮان آﺮد‪.‬‬
‫ﻣﺮاﺟﻊ ﺗﻘﻠﻴﺪ دورﻩ ﻗﺎﺟﺎر ﻋﻤﻮﻣﺎ ﻧﻘﺶ ﻓﻌ ﺎل و آﺎرﺳ ﺎزﯼ در اﻣ ﻮر ﻣﻤﻠﻜﺘ ﯽ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎﻳﯽ از ﺁﻧﺮا در اﻋﻼم ﺟﻬﺎد اﻳﺮان ﻋﻠﻴ ﻪ دوﻟ ﺖ روس )آ ﻪ ﻣﻨﺠ ﺮ‬
‫ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺖ اﻳﺮان و اﻧﻌﻘﺎد ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪ ﺗﺮآﻤﺎﻧﭽﺎﯼ ﺷﺪ(‪ ،‬و ﻣﺎﺟﺮاﯼ ﺗﻨﺒﺎآﻮ )آﻪ ﻣﺎهﻴ ﺖ‬
‫واﻗﻌ ﯽ ﺁن ﺑ ﺮ اﺳ ﺎس اﺳ ﻨﺎد وزارت اﻣ ﻮر ﺧﺎرﺟ ﻪ اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن در آﺘ ﺎب "اﺳ ﺮار و‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﻘﻮط اﻳﺮان" ﺑﺘﻔﻀﻴﻞ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ( و ﻧﻘﺶ ﺷ ﻴﺦ ﻓ ﻀﻞ اﻟ ﻪ ﻧ ﻮرﯼ را‬
‫در ﻣﺸﺮوﻃﻴﺖ ﻣﯽﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺮﺷﻨﺎسﺗﺮﻳﻦ اﻳﻦ ﻣﺮاﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﻘﺪم و ﺗﺄﺧﺮ زﻣﺎﻧﯽ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧ ﺪ از‪:‬‬
‫ﺣ ﺎج ﻣ ﻼ ه ﺎدﯼ ﺳ ﺒﺰوارﯼ‪ ،‬ﺳ ﻴﺪ ﺣ ﺴﻦ ﺗﻘ ﻮﯼ ﺗﻬﺮاﻧ ﻲ)آ ﻪ ﻓﺘﺤﻌﻠﻴ ﺸﺎﻩ ﺑ ﺎ او ﺻ ﻴﻐﻪ‬
‫اﺧﻮت ﺧﻮاﻧﺪ ﺗﺎ در ﻣﺤﺸﺮ ﺷﻔﺎﻋﺘﺶ را ﺑﻜﻨ ﺪ‪ ،‬و ﺑﻬﻤ ﻴﻦ ﺟﻬ ﺖ اوﻻد وﯼ ﺑ ﻪ ﺳ ﺎدات‬
‫اﺧﻮﯼ ﻣﻌﺮوف ﺷﺪﻧﺪ(‪ ،‬ﺣﺎج ﻣﻼ ﻋﻠ ﯽ آﻨ ﯽ‪ ،‬ﺣ ﺎج ﻣﻴ ﺮزا ﺣ ﺴﻦ ﺷ ﻴﺮازي)ﻗﻬﺮﻣ ﺎن‬
‫رژﯼ ﺗﻨﺒﺎآﻮ(‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ‪ ،‬ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ آﺎﻇﻢ ﻳﺰدﯼ‪ ،‬ﺳﻴﺪ ﻋﺒﺪاﻟﻪ ﺑﻬﺒﻬ ﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺣ ﺎج ﺷ ﻴﺦ‬
‫ﻓﻀﻞاﻟﻪ ﻧﻮرﯼ‪ ،‬ﺣﺎج ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺪاﻟﻨﺒﯽ ﻧﺒﻮﯼ ﻧﻮرﯼ‪ ،‬ﺣﺎج ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ ﺣﺎﺋﺮﯼ‪ ،‬ﺁﻗﺎ‬
‫ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ آﺎﻇﻢ ﻳ ﺰدﯼ‪ ،‬ﺁﻗ ﺎ ﺿ ﻴﺎء ﻋﺮاﻗ ﯽ‪ ،‬ﺁﻗ ﺎ ﺳ ﻴﺪ اﺑﻮاﻟﺤ ﺴﻦ اﺻ ﻔﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺁﻗ ﺎ ﺳ ﻴﺪ‬
‫آﺎﻇﻢ ﺑﺮوﺟﺮدﯼ‪ ،‬ﻣﻴﺮزا ﻣﻬ ﺪﯼ ﺷ ﻴﺮازﯼ‪ ،‬ﺳ ﻴﺪ ﻋﺒ ﺪاﻟﻬﺎدﯼ‪ ،‬ﺁﻗ ﺎ ﺳ ﻴﺪ ﺣ ﺴﻦ ﻋ ﺮب‪،‬‬
‫ﺷﺎهﺮودﯼ‪ ،‬ﺳﻴﺪ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ آﺎﺷﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺳﻴﺪ آ ﺎﻇﻢ ﺷ ﺮﻳﻌﺘﻤﺪارﯼ‪ ،‬ﮔﻠﭙﺎﻳﮕ ﺎﻧﯽ‪،‬‬

‫‪١٢٤‬‬
‫ﻣﺮﻋﺸﯽ‪ ،‬ﺧﻮﺋﯽ‪ ،‬ﺷﻴﺮازﯼ‪ ،‬ﺧﻤﻴﻨﻲ‪ .‬ﻣﺮآﺰ اﺻﻠﯽ آ ﺎر اﻳﻨ ﺎن ﻗ ﻢ ﻳ ﺎ ﻧﺠ ﻒ ﺑ ﻮد‪ ،‬آ ﻪ‬
‫ﺣﻮزﻩهﺎﯼ ﻣﺸﻬﺪ‪ ،‬اﺻﻔﻬﺎن‪ ،‬ﺗﻬﺮان و ﻏﻴﺮﻩ ﻧﻴﺰ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﺪﻳﻦ دو ﻣﺮآﺰﻧﺪ‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫از ﻋﺠﺎﻳﺐ ﺁﻧﻜﻪ اﻳﻦ ﻣﺮاﺟﻊ ﺗﻘﻠﻴﺪ‪ ،‬آﻪ ﻃﺒﻌﺎ از ﺣﺪ اﻋﻼﯼ وﻗ ﻮف ﺑ ﺮ اﺣﻜ ﺎم‬
‫و ﻓﺘﺎوﯼ ﺷﺮع اﻧﻮر ﺑﺮﺧﻮردار ﺑ ﻮدﻩاﻧ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺷ ﻴﻮﻩ ﻣﺮﺿ ﻴﻪ ﺑﺰرﮔ ﺎن ﮔﺬﺷ ﺘﻪ ﻣﻜﺘ ﺐ‬
‫دﻳﻦ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﺎت و اﺣﻜﺎﻣﯽ درﺳﺖ ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺻﺎدر آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ ﮔ ﺎﻩ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﻣﻤﻠﻜﺖ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺳﺎز ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﻜﯽ از اﻳﻦ ﻣﻮارد آﻪ ﺷﺎﻳﺪ از ﻧﻈﺮ ﻣﻠﯽ ﺣﻴﺎﺗﯽﺗ ﺮﻳﻦ ﺁﻧﻬ ﺎ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﻓﺮﻣﺎﺋﻴﺪ‪.‬‬
‫در اواﺧﺮ ﺳﺎل ‪ ١٣٠١‬هﺠ ﺮﯼ ﺷﻤ ﺴﯽ‪ ،‬در ﮔﺮﻣ ﺎﮔﺮم آﺸﻤﻜ ﺸﻬﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳ ﯽ‬
‫آﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ را از ﻗﺎﺟﺎرﻳﻪ ﺑ ﻪ ﭘﻬﻠ ﻮﯼ ﺑ ﺪﻧﺒﺎل ﺁورد‪ ،‬رﺿ ﺎﺧﺎن ﺳ ﺮدار‬
‫ﺳ ﭙﻪ ﺑ ﻪ ﺻ ﻼﺣﺪﻳﺪ ﻋ ﺪﻩاﯼ ازﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠ ﺲ و ﻣ ﺸﺎوران ﺧ ﻮد‪ ،‬ﭘﻴ ﺸﻨﻬﺎد ﺗﻐﻴﻴ ﺮ‬
‫رژﻳﻢ اﻳﺮان را از ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﺑﻪ ﺟﻤﻬﻮرﯼ ﻣﻄﺮح آ ﺮد‪ ،‬وﻟ ﯽ اﻳ ﻦ ﻣﻮﺿ ﻮع‪ ،‬ﺟﻨﺠ ﺎل‬
‫ﻓﺮاواﻧﯽ را از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻮاﻓﻘﺎن و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن در ﻣﺠﻠﺲ و ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت و ﺑﻄ ﻮر آﻠ ﯽ در‬
‫ﺟﻮ ﺳﻴﺎﺳﯽ اﻳﺮان ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ‪.‬‬
‫در ﺁن هﻨﮕﺎم ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮاﺟﻊ اﺟﺘﻬ ﺎد ﺷ ﻴﻌﻪ ﺳ ﻪ ﻧﻔ ﺮ از ﺁﻳ ﺎت ﻋِﻈ ﺎم ﺑﻨ ﺎم‬
‫ﺳﻴﺪ اﺑﻮاﻟﺤ ﺴﻦ ﻣﻮﺳ ﻮﯼ اﺻ ﻔﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻤ ﺪ ﺣ ﺴﻦ ﻏ ﺮوﯼ ﻧ ﺎﺋﻴﻨﯽ و ﺷ ﻴﺦ ﻋﺒ ﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ‬
‫ﺣﺎﺋﺮﯼ در ﻧﺠﻒ و در ﻗﻢ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬آﻪ درﺑﺎرﻩ اﻓﻀﻞ ﺁﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺁﻳﺖاﷲ اﺻ ﻔﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺁﻳ ﺖاﷲ‬
‫ﺧﻤﻴﻨﯽ درآﺘﺎب آﺸﻒ اﻻﺳﺮار ﺧﻮد )ﺻﻔﺤﻪ ‪ (٢١١‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪"-‬اﻣﺮوز در ﻗﻄﺮ ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬ﺁن روﺣﺎﻧﯽ آﻪ اﺣﺘﺮاﻣﺶ از هﻤ ﻪ ﺑﻴ ﺸﺘﺮ اﺳ ﺖ و‬
‫ﺷ ﺘﺮ ﺗﻘﻠﻴ ﺪ در ﺧﺎﻧ ﻪ او زاﻧ ﻮ ﺑ ﺮ زﻣ ﻴﻦ ﻧﻬ ﺎدﻩ‪ ،‬رﺋ ﻴﺲ روﺣ ﺎﻧﻴﻴﻦ ﺁﻗ ﺎﯼ ﺁﻗ ﺎ ﺳ ﻴﺪ‬
‫اﺑﻮاﻟﺤ ﺴﻦ اﺻ ﻔﻬﺎﻧﯽ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺷ ﻤﺎ از اﻳ ﻦ ﻣ ﺮد ﺑ ﺰرگ آ ﺪام ﻣﺤﺎﻓﻈ ﻪآ ﺎرﯼ و آ ﺪام‬
‫ﺣﺮف ﺧﺮاﻓﯽ ﺷﻨﻴﺪﻩ اﻳﺪ؟"‬
‫اﻳ ﻦ ﺁﻳ ﺖاﷲ اﻟﻌﻈﻤ ﯽ ﺁﻗ ﺎ ﺳ ﻴﺪ اﺑﻮاﻟﺤ ﺴﻦ اﺻ ﻔﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑ ﻪ هﻤ ﺮاﻩ دو ﺁﻳ ﺖاﷲ‬
‫ﻧ ﺎﻣﺒﺮدﻩ دﻳﮕ ﺮ در ﺗ ﺎرﻳﺦ ‪ ١۶‬ﻓ ﺮوردﻳﻦ ‪ ١٣٠٢‬ﺗﻠﮕ ﺮام زﻳ ﺮ را در ﻣ ﻮرد ﭘﻴ ﺸﻨﻬﺎد‬
‫رﺿﺎﺧﺎن ﺳﺮدار ﺳﭙﻪ ﺑﻪ ﺗﻬﺮان ﻣﺨﺎﺑﺮﻩ آﺮدﻧﺪ‪:‬‬
‫" ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ ﺟﻨﺎﺑﺎن ﻣﺴﺘﻄﺎﺑﺎن ﺣﺠﺞ اﺳﻼم و ﻃﺒﻘﺎت اﻋﻴﺎن و‬
‫ﺗﺠﺎر و اﺻﻨﺎف و ﻗﺎﻃﺒﻪ ﻣﻠﺖ اﻳﺮان داﻣﺖ ﺗﺎﻳﻴﺪاﺗﻬﻢ‪ ،‬ﭼﻮن اﺧﻴﺮا اﻇﻬﺎراﺗﯽ درﺑﺎرﻩ‬

‫‪١٢٥‬‬
‫ﺗ ﺸﻜﻴﻞ ﺟﻤﻬﻮرﻳ ﺖ ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد آ ﻪ ﻣﺮﺿ ﯽ ﻋﻤ ﻮم ﻧﺒ ﻮد و ﺑ ﺎ ﻣﻘﺘ ﻀﻴﺎت اﻳ ﻦ ﻣﻤﻠﻜ ﺖ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﻟﻬﺬا ﻧﻘﺾ ﻋﻨﻮان ﺟﻤﻬﻮرﻳﺖ و اﻟﻐﺎء اﻇﻬ ﺎرات ﻣ ﺬآﻮرﻩ و اﻋ ﻼن‬
‫ﺁﻧ ﺮا ﺑ ﻪ ﺗﻤ ﺎم ﺑ ﻼد ﺧﻮاﺳ ﺘﺎرﻳﻢ‪ .‬ﺑ ﻪ ﺗ ﺎرﻳﺦ ‪ ١۶‬ﺣﻤ ﻞ ‪ – ١٣٠٢‬اﻻﺣﻘ ﺮ اﺑﻮاﻟﺤ ﺴﻦ‬
‫اﻟﻤﻮﺳ ﻮﯼ اﻻﺻ ﻔﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬اﻻﺣﻘ ﺮ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺣ ﺴﻦ ﻏ ﺮوﯼ ﻧ ﺎﺋﻴﻨﯽ‪ ،‬اﻻﺣﻘ ﺮ ﻋﺒ ﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ‬
‫ﺣﺎﺋﺮي"‪.‬‬
‫ﭘﻴ ﺮو اﻳ ﻦ ﺗﻠﮕ ﺮام‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴ ﺖ ﮔ ﺴﺘﺮدﻩاﯼ در ﻣﺤﺎﻓ ﻞ ﺳﻴﺎﺳ ﯽ ﺑﺨ ﺼﻮص در‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯼ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻠﯽ ﺑﻤﻨﻈﻮر ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑ ﺎ ﻓﻜ ﺮ ﺗﺎﺳ ﻴﺲ ﺟﻤﻬ ﻮرﯼ در اﻳ ﺮان‬
‫ﺁﻏ ﺎز ﺷ ﺪ آ ﻪ رهﺒ ﺮﯼ ﺁﻧﻬ ﺎ را در ﻣﺠﻠ ﺲ‪ ،‬ﺳ ﻴﺪ ﺣ ﺴﻦ ﻣ ﺪرس ﺷﺨ ﺼﻴﺖ ﻣﻌ ﺮوف‬
‫ﺳﻴﺎﺳ ﯽ ﻣ ﺬهﺒﯽ وﻗ ﺖ ﺑﻌﻬ ﺪﻩ داﺷ ﺖ )هﻤ ﺎن آ ﺴﯽ آ ﻪ ﺗﻮﺳ ﻂ زﻋﻤ ﺎﯼ ﺟﻤﻬ ﻮرﯼ‬
‫اﺳ ﻼﻣﯽ‪ ،‬از ﺁﻳ ﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ ﺗ ﺎ ﻣ ﺴﺌﻮﻻن رادﻳ ﻮ و ﺗﻠﻮﻳﺰﻳ ﻮن و ﻣﻄﺒﻮﻋ ﺎت‪ ،‬از‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺑﺖﺷ ﻜﻨﺎن روﺣﺎﻧﻴ ﺖ ﻣﺒ ﺎرز ﺷ ﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ(‪ .‬در اﻳ ﻦ ﺑ ﺎرﻩ ﻳﻜ ﯽ از‬
‫"رﻳ ﺶ ﺳ ﻔﻴﺪان" ﻋ ﺎﻟﻢ ﻣﻄﺒﻮﻋ ﺎت در ﺁن دوران‪ ،‬ﺣ ﺴﻦ ﺣ ﻼج ﻣ ﺪﻳﺮ روزﻧﺎﻣ ﻪ‬
‫ﻣﻌﺮوف ﺣﻼج‪ ،‬ﻣﺬاآﺮات ﺣﻀﻮرﯼ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻣﺪرس ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪"-‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ در هﻤﺎن روزهﺎ ﺑﺎ ﻣﺮﺣﻮم ﻣﺪرس ﻣﻼﻗﺎت و درﺑﺎرﻩ ﺟﻤﻬﻮرﻳﺖ‬
‫از او ﭘﺮﺳﺶ آﺮدم‪ .‬ﺁن ﻣﺮﺣﻮم ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﺟﻤﻬﻮرﻳ ﺖ در اﻳ ﺮان ﻣﺨ ﺎﻟﻔﻢ‪ .‬وﻟ ﯽ ﺑ ﺎ‬
‫ﺳﻠﻄﻨﺖ هﺮ ﺁدم ﻻﻳﻘﯽ در اﻳﻦ ﻣﻤﻠﻜﺖ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻣﯽآﻨﻢ‪ ،‬زﻳﺮا ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ ﺁﻧﻜ ﻪ اﺻ ﻮﻻ‬
‫ﺟﻤﻬﻮرﻳﺖ ﺑﺎ ﻃﺮﻳﻘﻪ ﺟﻌﻔﺮﯼ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻠﺖ ﻧﻴﺰ هﺮ روز ﮔﺮﻓﺘﺎر دﺳﺘﻪ ﺑﻨ ﺪﯼ‬
‫ﺑ ﺮاﯼ اﻧﺘﺨﺎﺑ ﺎت رﺋ ﻴﺲ ﺟﻤﻬ ﻮر ﻧﻤ ﯽﺷ ﻮد‪) ".‬ﺣ ﺴﻦ ﺣ ﻼج‪ ،‬ﻧﻘ ﻞ از آﺘ ﺎب ﺗ ﺎرﻳﺦ‬
‫ﺗﺤﻮﻻت ﺳﻴﺎﺳﯽ اﻳﺮان در ﻗﺮن ﻣﻌﺎﺻﺮ(‪.‬‬
‫و در هﻤﻴﻦ ﻣﻮرد‪ ،‬ﺣﺎج ﻣﺨﺒﺮاﻟﺴﻠﻄﻨﻪ هﺪاﻳﺖ‪ ،‬ﺷﺨ ﺼﻴﺖ ﻣﻌ ﺮوف ﺳﻴﺎﺳ ﯽ‬
‫اﻳﺮان‪ ،‬در آﺘﺎب "ﺧﺎﻃﺮات و ﺧﻄﺮات" ﺧﻮد ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬
‫‪َ " -‬ﻣﺮاﻣ ﯽ آ ﻪ ﻣ ﻮرد ﺗﻮﺟ ﻪ دﺳ ﺘﻪاﯼ در ﻣﺮآ ﺰ وﻻﻳ ﺎت اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺟﻤﻬ ﻮرﯼ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﻣﯽﺑﺎﻳﺪ ﺑﺤﺚ ﺁن ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺳ ﻌﯽ ﻣ ﺪرس اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫اآﺜﺮﻳ ﺖ ﺑ ﺎ ﻣﺨ ﺎﻟﻔﻴﻦ ﺟﻤﻬ ﻮرﯼ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬و ﻟ ﺬا از ﮔﺬﺷ ﺘﻦ اﻋﺘﺒﺎرﻧﺎﻣ ﻪه ﺎﯼ ﻣ ﻮاﻓﻘﻴﻦ‬
‫ﺟﻤﻬﻮرﯼ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮﯼ ﻣﯽآﻨﺪ‪".‬‬
‫ﻣﻘﺎرن ﺑﺎ هﻤﻴﻦ ﻣﻮﻗﻊ‪ ،‬ﺳﺮدار ﺳﭙﻪ در "ﻳﺎدداﺷ ﺘﻬﺎﯼ ﺳ ﻔﺮ ﺧﻮزﺳ ﺘﺎن" ﺧ ﻮد‬
‫ﻣﺘﺬآﺮ ﻣﯽﺷﻮد آﻪ‪:‬‬

‫‪١٢٦‬‬
‫‪ "-‬در ﺧﻼل اﻳﻦ اﺣﻮال ﺑﻪ ﻣﻦ )در ﺑﻮﺷﻬﺮ( ﺗﻠﮕﺮاﻓﯽ از ﻋﻠﻤ ﺎ رﺳ ﻴﺪ آ ﻪ ﺑ ﺎ‬
‫ﻋﻘﻴﺪﻩ ﻣﻦ در ﻣﻮرد ﺗﺎﺳﻴﺲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺟﻤﻬﻮرﯼ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ آﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺟﻤﻬ ﻮرﯼ را‬
‫ﻣﺨ ﺎﻟﻒ ﻣ ﺼﺎﻟﺢ ﻣﻤﻠﻜ ﺖ ﺗ ﺸﺨﻴﺺ دادﻩ ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ .‬ﺧﻮﺷ ﺤﺎل ﺷ ﺪم آ ﻪ ﻋﻠﻤ ﺎء اﻋ ﻼم ﺑ ﻪ‬
‫ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﻤﻠﻜﺖ آﺎﻣﻼ وارد و ﺁﺷﻨﺎ هﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﭼﺸﻢ و دل ﺑﻴﺪار ﻣﻘﺘ ﻀﻴﺎت زﻣ ﺎن و‬
‫ﻣﻜﺎن و ﻣﺤﻴﻂ را ﺧﻮب ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﯽدهﻨﺪ‪".‬‬
‫و ﺑ ﺎ هﻤ ﻪ اﻳﻨﻬ ﺎ‪ ،‬در ﺳ ﺎل ‪ ،١٣۵٨‬ﺣ ﻀﺮت ﺁﻳ ﺖاﷲ اﻟﻌﻈﻤ ﯽ ﻣﻮﺳ ﻮﯼ‬
‫ﺧﻤﻴﻨ ﯽ‪ ،‬ﻣﺪﻇﻠ ﻪ اﻟﻌ ﺎﻟﯽ‪ ،‬آ ﻪ ﺁﻳ ﺖاﷲ اﻟﻌﻈﻤ ﯽ ﺁﻗ ﺎ ﺳ ﻴﺪ اﺑﻮاﻟﺤ ﺴﻦ اﺻ ﻔﻬﺎﻧﯽ را‬
‫"ﺑﺰرﮔﺘ ﺮﻳﻦ ﻣ ﺮد در ﻗﻄ ﺮ ﺷ ﻴﻌﻪ" اﻋ ﻼم ﻓﺮﻣ ﻮدﻩاﻧ ﺪ‪،‬و ﺧﻮدﺷ ﺎن ﺗﻠﻤﻴ ﺬ ﺁﻳ ﺖاﷲ‬
‫اﻟﻌﻈﻤ ﯽ ﺁﻗ ﺎ ﺷ ﻴﺦ ﻋﺒ ﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ ﺣ ﺎﺋﺮﯼ ﺑ ﻮدﻩاﻧ ﺪ‪ ،‬و ﺳ ﻴﺪ ﺣ ﺴﻦ ﻣ ﺪرس را اﺳ ﻄﻮرﻩ‬
‫روﺣﺎﻧﻴﺖ ﻣﺒﺎرز ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻜﻢ ﻗﺎﻃﻊ ﺻﺎدر و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ آﻪ "دﺷﻤﻨﯽ ﺑﺎ ﺟﻤﻬ ﻮرﯼ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ دﺷﻤﻨﯽ ﺑﺎ اﺳﻼم اﺳﺖ"‪ ،‬و ﭘﺲ از اﻋ ﻼم رﺳ ﻤﻴﺖ اﻳ ﻦ ﺟﻤﻬ ﻮرﯼ‪ ،‬در ﭘﻴ ﺎم‬
‫ﺧ ﻮد ﺑ ﻪ ﻣﻠ ﺖ اﻳ ﺮان ﺗ ﺼﺮﻳﺢ آﺮدﻧ ﺪ آ ﻪ‪ " :‬ﺻ ﺒﺤﮕﺎﻩ ‪ ١٢‬ﻓ ﺮوردﻳﻦ آ ﻪ ﺟﻤﻬ ﻮرﯼ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﻗﺮار ﺷﺪﻩ‪ ،‬روز اوﻟﻴﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﷲ در ﺟﻬﺎن اﺳﺖ!"‬

‫‪١٢٧‬‬
١٢٨
 ‫ﺑﺨﺶ دوم‬

‫ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻓﻜﺮي و ﻣﺬﻫﺒﻲ‬

‫ﻣﻜﺘﺐ دﻛﺎﻧﺪاران دﻳﻦ‬

‫‪١٢٩‬‬
١٣٠
‫" ‪ ...‬اﻳ ﻦ ﻣ ﺎﺟﺮاﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻣ ﺴﺦ ﺷ ﺪﻩ و دﺳ ﺖ ﺑ ﻪ‬
‫دﺳﺖ و ﺣﺮﻓﻪ ﺑﻪ ﺣﺮﻓﻪ دآﺎن ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻣﺮﻳﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ "‬

‫ﺁﻳﺖ اﷲ ﻣﺤﻤﻮد ﻃﺎﻟﻘﺎﻧﯽ )ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻣﺨﺼﻮص‬

‫روزﻧﺎﻣﻪ اﻃﻼﻋﺎت‪ ٢٩ ،‬ﺧﺮداد ‪(١٣۶١‬‬

‫" ﺑﺮاﯼ اﻳﻨﻬﺎ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﻠﺖ و ﻣ ﺬهﺐ ﻣ ﺴﺌﻠﻪاﯼ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬زﻳ ﺮا‬
‫ﺁﻧﭽﻪ هﺴﺖ اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬دآﺎﻧﻬﺎﯼ اﻳﻤﺎن اﺳﺖ‪" .‬‬

‫ﻋﻠﯽ ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ‪ :‬ﺗﺸﻴﻊ ﻋﻠﻮﯼ و ﺗﺸﻴﻊ ﺻﻔﻮي‬

‫‪١٣١‬‬
١٣٢
 ‫ﺗﺤﻠﻴﻠﯽ از اﺣﺎدﻳﺚ‬
‫ﭘ ﺲ از ﺑﺮرﺳ ﯽ آﻠ ﯽ در ﺗ ﺎرﻳﺦ ﺗ ﺸﻴﻊ و ﺗﺤ ﻮﻻت ﺁن در دوران دﻳ ﻦ و در‬
‫دوران دآﺎﻧﺪاران دﻳﻦ‪ ،‬اآﻨﻮن ﺑ ﻪ ﺑﺤ ﺚ اﺻ ﻠﯽ آﺘ ﺎب ﺣﺎﺿ ﺮ ﻳﻌﻨ ﯽ ﺗﺤﻠﻴ ﻞ اﺣﺎدﻳ ﺚ‬
‫ﻣﯽﭘﺮدازﻳﻢ‪ ،‬آﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﯼ ﻣﻜﺘﺐ "روﺣﺎﻧﻴ ﺖ ﻣﺒ ﺎرز" آ ﻼ ﺑ ﺮ ﺁن ﺑﻨﻴ ﺎد ﻧﻬ ﺎدﻩ ﺷ ﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﺷﺼﺖ ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ﻣ ﺮدم اﻳ ﺮان ﻧﻴ ﺰ اﻣ ﺮوز ﻃﻮﻋ ﺎ ﻳ ﺎ آﺮه ﺎ‪ ،‬در زﻳ ﺮ ﺳ ﻠﻄﻪ‬
‫هﻤﻴﻦ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﯼ ﺑﺴﺮ ﻣﯽﺑﺮﻧ ﺪ‪.‬ﭼ ﻮن اﻳ ﻦ ﺑﺮرﺳ ﯽ ﻣ ﺴﺘﻠﺰم اﺳ ﺘﻨﺎد ﺑ ﻪ اﺣﻜ ﺎم ﻗ ﺎﻃﻊ‬
‫ﺷﺮﻋﯽ در ﻣﻮرد اﺣﺎدﻳﺚ و ﻓﺘﺎوﯼ ﻧﺎﺷﯽ از ﺁﻧﻬﺎﺳ ﺖ‪ ،‬و اﻳﻨﻜ ﻪ ﻣﺠﺮﻳ ﺎن اﻳ ﻦ ﻓﺘ ﺎوﯼ‬
‫و اﺣﻜﺎم ﭼﻪ آﺴﺎﻧﯽ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺣﻜﺎم را از ﻗﻮل ﺻ ﺎﻟﺤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘ ﺎم ﻣﻤﻜ ﻦ ﻳﻌﻨ ﯽ‬
‫ﺁﻳ ﺖاﷲ اﻟﻌﻈﻤ ﯽ ﻣﻮﺳ ﻮﯼ اﻟﺨﻤﻴﻨ ﯽ ﻧﻘ ﻞ ﻣ ﯽآ ﻨﻢ و ﻋﻠ ﺖ ﻧﻴ ﺰ ﺧﻴﻠ ﯽ روﺷ ﻦ اﺳ ﺖ‪:‬‬
‫ﺁﻳﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨﯽ‪ ،‬ﺣﻔﻆ اﻟﻪ ﺗﻌﺎﻟﯽ‪ ،‬ﺑﺮاﯼ اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر در ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم و در ﺗﺎرﻳﺦ ﺗ ﺸﻴﻊ‬
‫ﺗﺼﺪﯼ اﻣﺮ "وﻻﻳﺖ ﻓﻘﻴﻪ " را ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ دارﻧﺪ‪ .‬و ﭼﻮن در ﺣﺪﻳﺚ اﺳﺖ از ﺣﻀﺮت‬
‫اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق آﻪ‪" :‬ﻗﺎل رﺳﻮلاﷲ‪ :‬ﻣﻦ ام ﻗﻮﻣﺎ و ﻓﻴﻬﻢ ﻣﻦ ه ﻮ اﻋﻠ ﻢ ﻣﻨ ﻪ اواﻓﻘ ﻪ‬
‫ﻣﻨﻪ‪ ،‬ﻟﻢ ﻳﺰل اﻣﺮهﻢ ﻓﯽ ﺳﻔﺎل اﻟﯽ اﻟﻴﻮم اﻟﻘﻴﺎﻣﻪ " )رﺳﻮل ﺧﺪا ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬آ ﺴﻴﻜﻪ زﻣ ﺎم‬
‫اﻣﻮر ﻣﺮدﻣﯽ را ﺑﺪﺳﺖ ﮔﻴﺮد در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ در ﺑﻴﻦ ﺁﻧﻬﺎ ﻓﺮدﯼ ﻋﺎﻟﻢﺗﺮ از او ﻳ ﺎ ﻓﻘﻴ ﻪﺗ ﺮ‬
‫از او وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬روزﮔﺎر ﺁن ﻣﺮدم ﺗ ﺎ ﻗﻴﺎﻣ ﺖ رو ﺑ ﻪ ﺗﺒ ﺎهﯽ رود( )رواﻳ ﺖ‬
‫اﺑﯽ اﻟﻘﺎﺳﻢ ﺑﻦ ﻗﻮﻟﻮﻳﻪ‪ ،‬ﻧﻘ ﻞ از اﺑ ﻦ ادرﻳ ﺲ( و ﺑ ﺎ ﺗﻮﺟ ﻪ ﺑ ﻪ اﻳﻨﻜ ﻪ ﺑﺤﻤ ﺪاﷲ روزﮔ ﺎر‬
‫ﻣﺮدم اﻳﺮان در دوران وﻻﻳﺖ ﻓﻘﻴﻪ ﺑﻬﻴﭽﻮﺟﻪ رو ﺑﻪ ﺗﺒﺎهﯽ ﻧﺮﻓﺘﻪ اﺳ ﺖ و ﺑﻌ ﻮن اﻟ ﻪ‬
‫ﺗ ﺎ روز ﻗﻴﺎﻣ ﺖ ه ﻢ ﻧﺨﻮاه ﺪ رﻓ ﺖ‪ ،‬ﺑﻨ ﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺟ ﺎﯼ ﺗﺮدﻳ ﺪﯼ ﻧﻤ ﯽﻣﺎﻧ ﺪ آ ﻪ ﺁﻳ ﺖاﷲ‬
‫اﻟﻌﻈﻤﯽ ﻣﻮﺳ ﻮﯼ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ‪ ،‬در ﺳ ﻤﺖ ﻓﻘﻴ ﻪ واﻟ ﯽ‪ ،‬اﻋﻠ ﻢ ﻋﻠﻤ ﺎء و اﻓﻘ ﻪ ﻓﻘﻬ ﺎﯼ ﻋ ﺼﺮ‬
‫ﺧ ﻮد ه ﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘ ﻪ ﺻ ﺮﻓﻨﻈﺮ از اﻧﻜ ﻪ ﺑ ﻪ ﺗ ﺼﺮﻳﺢ ﻧﺎﺷ ﺮ ﺗﻮﺿ ﻴﺢ اﻟﻤ ﺴﺎﺋﻞ‪" :‬زﻋ ﻴﻢ‬
‫اآﺒﺮ‪ ،‬ﻗﺎﺋﺪ اﻋﻈﻢ‪ ،‬ﻣﻮﺳﯽ زﻣﺎن‪ ،‬درهﻢ آﻮﺑﻨ ﺪﻩ ﺳ ﺘﻤﮕﺮان‪ ،‬ﺑ ﺖﺷ ﻜﻦ ﻋ ﺼﺮ‪ ،‬ﻣﻨﺠ ﯽ‬
‫ﻧﺴﻞ" ﻧﻴﺰ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬درﻳﻦ ﺻﻮرت اﮔﺮ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺮﺟﻌﯽ اﺳﺘﻨﺎد ﺷﺮﻋﯽ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﻪ‬
‫ﻣﻘﺎم دﻳﮕﺮﯼ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﺸﻮد؟‬

‫اﻣ ﺎم ﺧﻤﻴﻨ ﯽ‪ ،‬در "ﻧﺎﻣ ﻪاﯼ از اﻣ ﺎم ﻣﻮﺳ ﯽ آﺎﺷ ﻒ اﻟﻐﻄ ﺎء" )ﺻ ﻔﺤﺎت‬
‫‪ ٨٠،٨۵‬و ‪ (٩٢‬ﺗﺼﺮﻳﺢ آﺮدﻩ اﺳﺖ آﻪ‪:‬‬

‫‪١٣٣‬‬
‫‪"-‬اﺟ ﺮاﯼ ﺗﻤ ﺎم ﻗ ﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ ﺑﻌﻬ ﺪﻩ ﻓﻘﻬﺎﺳ ﺖ ‪ ، ١‬از ﮔ ﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﺧﻤ ﺲ و زآ ﻮة و ﺻ ﺪﻗﺎت و ﺟﺰﻳ ﻪ و ﺧ ﺮاج ﺗ ﺎ اﺟ ﺮاﯼ ﺣ ﺪود و ﻗ ﺼﺎص و ﺣﻔ ﻆ‬
‫ﻣﺮزهﺎ و ﻧﻈﻢ ﺷﻬﺮهﺎ‪ ،‬هﻤﻪ و هﻤﻪ‪ .‬هﻤﺎﻧﻄﻮر آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ اﺳ ﻼم را رﺋ ﻴﺲ‬
‫و ﺣ ﺎآﻢ ﻣ ﺴﻠﻤﻴﻦ ﻗ ﺮار دادﻩ و اﻃ ﺎﻋﺘﺶ را واﺟ ﺐ ﺷ ﻤﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻓﻘﻬ ﺎﯼ ﻋ ﺎدل ه ﻢ‬
‫ﺑﺎﻳ ﺴﺘﯽ رﺋ ﻴﺲ و ﺣ ﺎآﻢ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ و اﺟ ﺮاﯼ اﺣﻜ ﺎم آﻨﻨ ﺪ و ﻧﻈ ﺎم اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ را ﻣ ﺴﺘﻘﺮ‬
‫ﮔﺮداﻧﻨﺪ"‪.‬‬
‫‪ "-‬در ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﻼم ﺑﺎﻳﺪ ﻓﻘﻬﺎ ﻣﺘ ﺼﺪﯼ اﻣ ﻮر ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ .‬اﻳ ﺸﺎن ه ﺴﺘﻨﺪ آ ﻪ ﺑ ﺮ‬
‫ﺗﻤﺎم اﻣﻮر ﺟﺰاﺋﯽ و ادارﯼ و ﺑﺮﻧﺎﻣ ﻪ رﻳ ﺰﯼ آ ﺸﻮر ﻣﺮاﻗﺒ ﺖ دارﻧ ﺪ‪ .‬ﻧﺒﺎﻳ ﺪ ﺑﮕﺬارﻧ ﺪ‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺳﻼم ﻣﻌﻄﻞ ﺑﻤﺎﻧﺪ ﻳﺎ در اﺟﺮاﯼ ﺁن آﻢ و زﻳﺎد ﺷﻮد‪".‬‬
‫‪ "-‬ﻓﻘﻬ ﺎ اوﺻ ﻴﺎﯼ دﺳ ﺖ دوم رﺳ ﻮل اآ ﺮم ه ﺴﺘﻨﺪ و اﻣ ﻮرﯼ آ ﻪ از ﻃ ﺮف‬
‫رﺳﻮلاﷲ ﺑﻪ اﺋﻤﻪ واﮔﺬار ﺷﺪﻩ ﺑﺮاﯼ ﺁﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺛﺎﺑﺖ اﺳ ﺖ‪ .‬ﻓﻘﻴ ﻪ وﺻ ﯽ رﺳ ﻮل اآ ﺮم‬
‫اﺳﺖ و در ﻋﺼﺮ ﻏﻴﺒﺖ هﻢ اﻣﺎم اﻟﻤﻌﻠﻤﻴﻦ و هﻢ رﺋﻴﺲ اﻟﻤﻠّـﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻘﻬ ﺎ ﺣﺠ ﺖ ﺑ ﺮ‬
‫ﻣﺮدم هﺴﺘﻨﺪ هﻤﺎﻧﻄﻮر آﻪ ﺣﻀﺮت رﺳ ﻮل ﺣﺠ ﺖ ﺧ ﺪا ﺑ ﻮد و ه ﻴﭽﻜﺲ ﺣ ﻖ ﺗﺨﻠ ﻒ‬
‫از او را ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬هﻤﻪ اﻣﻮر و ﺗﻤﺎم آﺎرهﺎﯼ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﻪ ﺁﻧﺎن واﮔﺬار ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ه ﺮ‬
‫آﺲ ﺗﺨﻠﻒ آﻨﺪ از ﺁﻧﻬﺎ‪ ،‬از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺨﻠﻒ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪".‬‬
‫ﺑ ﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴ ﺐ‪ ،‬ﺗﺮدﻳ ﺪﯼ ﻧﻤ ﯽﺑﺎﻳ ﺪ داﺷ ﺖ آ ﻪ از زﻣ ﺎن ﻏﻴﺒ ﺖ اﻣ ﺎم ﻋ ﺼﺮ ﺗ ﺎ‬
‫زﻣﺎن ﻇﻬﻮر ﻣﺠﺪد اﻳﺸﺎن‪ ،‬آﻪ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺁﻳﺖاﷲ اﻋﻈ ﻢ)در آﺘ ﺎب وﻻﻳ ﺖ ﻓﻘﻴ ﻪ( ﻣﻤﻜ ﻦ‬
‫اﺳﺖ ﺗﺎ ﺻﺪ هﺰار ﺳﺎل دﻳﮕﺮ ﻃﻮل ﺑﻜﺸﺪ‪ ،‬آﺎر ﻧﻈ ﺎرت ﺑ ﺮ اﺟ ﺮاﯼ دﻗﻴ ﻖ ﻗ ﻮاﻧﻴﻦ و‬
‫ﻣﻘﺮرات اﻟﻬﯽ ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ وﻟﯽﻓﻘﻴﻪ و ﻋﻤﺎل اوﺳﺖ‪.‬‬
‫وﻟﯽ ﺣﺪود اﻳﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺛﺎﺑﺖ و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﻟﻬﯽ آﺪام اﺳﺖ؟ اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺎز ﺧ ﻮد‬
‫اﻣﺎم ﻣﻮﺿﻮع را روﺷﻦ ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪"-‬ﻗﺎﻧﻮﻧﻬﺎﯼ اﺳﻼم ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺎﻟﻴﺎت و ﻗﻀﺎ و ﻧﻈ ﺎم و ازدواج و ﻃ ﻼق و‬
‫ﺣﺪود و ﻗﺼﺎص و ﺟﻠﻮﮔﻴﺮﯼ از ﻣﺴﻜﺮات و ﺳ ﺎز و ﻧ ﻮاز و زﻧ ﺎ و ﻟ ﻮاط و ﻗ ﻮاﻧﻴﻦ‬

‫‪ -١‬اﻟﺒﺘﻪ ﺁﻳﺖاﷲ در آﺘﺎب دﻳﮕﺮ ﺧﻮد‪ ،‬آﺸﻒ اﻻﺳﺮار )ﺻﻔﺤﻪ ‪ (٢٣٤‬ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ آﻪ "ﻣﺎ ﻧﮕﻔﺘﻪاﻳﻢ‬
‫و ﻧﻤﯽﮔﻮﻳﻴﻢ آﻪ ﻓﻘﻴﻪ ﺧﻮدش ﺑﺎﻳﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ آﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻩ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﻓﻘﻂ از ﻗﺎﻧﻮن رﺳﻤﯽ ﻣﻤﻠﻜﺖ‬
‫ﻧﺨﻠ ﻒ ﻧﻜﻨ ﺪ" ‪ .‬و ﺑ ﺎز در هﻤ ﺎن آﺘ ﺎب )ﺻ ﻔﺤﻪ ‪ (١٨٦‬ﻓﺮﻣ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪" :‬ﻓﻘﻬ ﺎ و ﻣﺠﺘﻬ ﺪﻳﻦ هﻴﭽﻮﻗ ﺖ‬
‫ﻃﺎﻟﺐ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﺒﻮدﻩ و ﺑﺎ اﺻﻞ و اﺳﺎس ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﻧﺪ"‪ .‬وﻟﯽ ﺗﻨﺎﻗﻀﺎت ﺟﺰﺋ ﯽ اﺳ ﺖ‬
‫و اﺷﻜﺎل ﺷﺮﻋﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪١٣٤‬‬
‫ﺗﻄﻬﻴﺮ و ﺗﻨﻈﻴﻒ و وﺿﻮ و ﻏﺴﻞ و اﻣﺜ ﺎل ﺁﻧﻬ ﺎ ﻗ ﻮاﻧﻴﻦ ﺛﺎﺑ ﺖ اﻟﻬ ﯽ اﺳ ﺖ‪) ".‬آ ﺸﻒ‬
‫اﻻﺳﺮار‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ‪(٣١۵‬‬
‫‪"-‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اآﺮم ﺑﺮاﯼ ﻣ ﺴﺘﺮاح رﻓ ﺘﻦ‪ ،‬ﻣﺠﺎﻣﻌ ﺖ آ ﺮدن‪ ،‬ﺷ ﻴﺮ دادن‪ ،‬ﭼﻨ ﺪﻳﻦ‬
‫ﺣﻜﻢ ﺧﺪاﻳﯽ و ﻓﺮﻣﺎن ﺁﺳﻤﺎﻧﯽ ﺁوردﻩ‪ ،‬و ﺑﺮاﯼ هﻴﭻ ﭼﻴﺰ آﻮﭼﻚ و ﺑﺰرگ ﻧﻴ ﺴﺖ آ ﻪ‬
‫ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻣﻌﻴﻦ ﻧﻜﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪) ".‬آﺸﻒ اﻻﺳﺮار‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ‪(١٠٧‬‬
‫‪ "-‬ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﺑ ﺮاﯼ ﻗﺒ ﻞ از اﻧﺠ ﺎم ﻧﻜ ﺎح و اﻧﻌﻘ ﺎد ﻧﻄﻔ ﻪ ﻗ ﺎﻧﻮن دارد‪ .‬دﺳ ﺘﻮر‬
‫ﻣﯽدهﺪ آﻪ ﻣﺠﺎﻣﻌﺖ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺻﻮرت ﺑﮕﻴﺮد وﺧﻮراك اﻧﺴﺎن در ﺁﻧﻬﻨﮕﺎم ﻳﺎ درﻣﻮﻗﻊ‬
‫اﻧﻌﻘﺎد ﻧﻄﻔﻪ ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ؟")ﻧﺎﻣﻪاﯼ از اﻣﺎم ﻣﻮﺳﯽ آﺎﺷﻒاﻟﻐﻄﺎء‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ‪(٢٨‬‬
‫‪"-‬ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴﯽ ﻣﺘﺬآﺮ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﭼ ﻮن ﺑﻌﺜ ﺖ ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل اآ ﺮم‬
‫ﻣﺨ ﺼﻮص زﻣ ﺎن او ﻧﺒ ﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ ﻣﺒﻌ ﻮث ﺑ ﺮ آﺎﻓ ﻪ ﺧﻠ ﻖ ﺗ ﺎ روز ﻗﻴﺎﻣ ﺖ‪ ،‬از ﺑ ﺮاﯼ‬
‫اﻳ ﺸﺎن آﺘ ﺎﺑﯽ ﺁورد و ﺷ ﺮﻳﻌﺘﯽ از ﺟﺎﻧ ﺐ ﺧ ﺪا ﻣﻘ ﺮر ﺷ ﺪ‪ ،‬و ﺁداب و ﺳ ﻨﻦ در ه ﺮ‬
‫اﻣﺮﯼ ﺣﺘﯽ ﺧﻮردن و ﺁﺷﺎﻣﻴﺪن و ﺟﻤﺎع آﺮدن و ﺑﻴ ﺖ اﻟﺨ ﻼ رﻓ ﺘﻦ از ﺑ ﺮاﯼ اﻳ ﺸﺎن‬
‫ﻣﻘﺮر آﺮد‪ ،‬و در ﻓﺮاﻳﺾ و ﻣﻮارﻳﺚ و ﻗ ﻀﺎﻳﺎ و ﻣﻌ ﺎﻣﻼت و اﺣﻜ ﺎم واﻗﻔ ﻪ ﺣﻘ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫وﺣﯽ اﻟﻬﯽ ﻣﻘﺮر ﻧﻤﻮد"‪) .‬هﻤﺎن آﺘﺎب(‬
‫ﺗ ﺎ اﻳﻨﺠ ﺎ ﺗﻜﻠﻴ ﻒ اﻳ ﻦ دو ﻣﻮﺿ ﻮع روﺷ ﻦ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ‪ :‬اوﻻ ﻓﻘﻬ ﺎ ﺗﻨﻬ ﺎ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن و ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎن اﻣﺎم ﻏﺎﻳﺐ و ﺣﺠﺖ ﺧﺪا و اﻣﺎم ﺑ ﺮ ﺳ ﺎﻳﺮ ﺑﻨ ﺪﮔﺎن در اﺟ ﺮاﯼ‬
‫اﺣﻜﺎم و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺛﺎﺑﺖ اﻟﻬﯽ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺛﺎﻧﻴﺎ اﻳ ﻦ اﺣﻜ ﺎم و ﻗ ﻮاﻧﻴﻦ از ﺣﻜﻮﻣ ﺖ و ﻗ ﻀﺎ و‬
‫ﻣﺎﻟﻴﺎت و ﺟﻨﮓ و ﺻﻠﺢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﺁداب ﺑﻴﺖ اﻟﺨﻼء و ﺟﻤ ﺎع و ﺧ ﻮردن و ﺁﺷ ﺎﻣﻴﺪن‬
‫دﻗﻴﻘﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﺳﻼم ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪﻩاﻧﺪ‪.‬‬
‫اآﻨﻮن ﺳﻮال ﺳ ﻮم ﭘ ﻴﺶ ﻣ ﯽﺁﻳ ﺪ آ ﻪ ﻣ ﻮﻣﻦ‪ ،‬ﺑ ﺮاﯼ ﺁﮔ ﺎهﯽ ﺑ ﺮ اﻳ ﻦ ﻗ ﻮاﻧﻴﻦ و‬
‫اﺣﻜ ﺎم دﻗﻴ ﻖ اﻟﻬ ﯽ و ﻧﺒ ﻮﯼ‪ ،‬آ ﻪ ﺑ ﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴ ﺐ در ﺗﻤ ﺎم اﻣ ﻮر زﻧ ﺪﮔﯽ‪ ،‬از آﻮﭼ ﻚ ﺗ ﺎ‬
‫ﺑﺰرگ‪ ،‬در ﺗﻤﺎم ﺳﻨﻮات و ﺷﻬﻮر و اﻳ ﺎم و ﺳ ﺎﻋﺎت و دﻗ ﺎﻳﻖ ﻋﻤ ﺮ ﺑ ﻪ رﻋﺎﻳ ﺖ ﺁﻧﻬ ﺎ‬
‫اﻟ ﺰام دارد‪ ،‬ﺑ ﻪ آﺠ ﺎ ﺑﺎﻳ ﺪ ﻣﺮاﺟﻌ ﻪ ﺑﻜﻨ ﺪ؟ اﻳ ﻦ ﻣ ﺸﻜﻞ ﻧﻴ ﺰ ﺗﻮﺳ ﻂ ﺁﻳ ﺖاﷲ اﻟﻌﻈﻤ ﯽ‬
‫ﺑﺼﻮرت ﺧﻴﻠﯽ روﺷﻦ ﺣﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ)آﺸﻒ اﻻﺳﺮار‪ ،‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ ١٨٨‬و ‪:(١٨٩‬‬
‫ﺼﻠﻪ ﺧ ﻮد در آﺘ ﺎب اآﻤ ﺎل اﻟ ﺪﻳﻦ‪ ،‬و ﺷ ﻴﺦ‬ ‫‪"-‬ﺷ ﻴﺦ ﺻ ﺪوق ﺑ ﻪ اﺳ ﺘﻨﺎد ﻣﺘ ّ‬
‫ﻃﻮﺳﯽ در آﺘﺎب ﻏﻴﺒﺖ‪ ،‬و ﻃﺒﺮﺳﯽ در آﺘﺎب اﺣﺘﺠﺎج‪ ،‬ﺗﻮﻗﻴﻊ ﺷﺮﻳﻒ اﻣﺎم ﻏﺎﻳﺐ را‬
‫ﻧﻘﻞ ﻣﯽآﻨﻨﺪ‪ .‬و درﺁن ﺗﻮﻗﻴﻊ اﺳﺖ آﻪ‪ :‬ه ﺮ ﺣﺎدﺛ ﻪاﯼ آ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﺷ ﻤﺎ اﺗﻔ ﺎق اﻓﺘ ﺎد ﺑﺎﻳ ﺪ‬
‫رﺟﻮع آﻨﻴﺪ در ﺁن ﺑﻪ راوﻳ ﺎن اﺣﺎدﻳ ﺚ‪ ،‬زﻳ ﺮا آ ﻪ ﺁﻧﻬ ﺎ ﺣﺠ ﺖ ﻣﻨﻨ ﺪ ﺑ ﺮ ﺷ ﻤﺎ‪ ،‬و ﻣ ﻦ‬

‫‪١٣٥‬‬
‫ﺣﺠ ﺖ ﺧ ﺪا ه ﺴﺘﻢ ﺑ ﺮ ﺁﻧﻬ ﺎ‪ .‬ﭘ ﺲ ﻣﻌﻠ ﻮم ﺷ ﺪ آ ﻪ ﺗﻜﻠﻴ ﻒ ﻣ ﺮدم در زﻣ ﺎن ﻏﻴﺒ ﺖ اﻣ ﺎم‬
‫ﺁﻧﺴﺖ آﻪ در ﺗﻤﺎم اﻣﻮرﺷﺎن رﺟﻮع آﻨﻨﺪ ﺑﻪ راوﻳﺎن ﺣﺪﻳﺚ و اﻃﺎﻋ ﺖ از ﺁﻧﻬ ﺎ آﻨﻨ ﺪ‪،‬‬
‫ﭼﻪ اﻣﺎم ﺁﻧﻬﺎ را ﺣﺠﺖ ﺧﻮد آﺮدﻩ و ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﻗﺮار دادﻩ اﺳﺖ‪".‬‬
‫‪"-‬اﺣﺎدﻳﺜﯽ آﻪ از ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﺳﻼم و ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن دﻳ ﻦ ﺑﻤ ﺎ رﺳ ﻴﺪﻩ در آﺘﺎﺑﻬ ﺎ ﺛﺒ ﺖ‬
‫اﺳ ﺖ‪ ،‬و از هﻤ ﻴﻦ زﻣ ﺎن ﻣ ﺎ ﺗ ﺎ زﻣ ﺎن ﭘﻴ ﺸﻮاﻳﺎن دﻳ ﻦ و اﺋﻤ ﻪ ﻣﻌ ﺼﻮﻣﻴﻦ ﺳ ﻼم اﷲ‬
‫ﻋﻠﻴﻬﻢ در هﻤﻪ ﻃﺒﻘ ﺎت اﺷﺨﺎﺻ ﯽ آ ﻪ ﺁن رواﻳ ﺎت را ﻧﻘ ﻞ آﺮدﻧ ﺪ ﺣﺎﻻﺗ ﺸﺎن در ﻋﻠ ﻢ‬
‫رﺟﺎل ﻣﺬآﻮر اﺳﺖ‪ .‬و از اﻳﻦ ﻋﻠﻢ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد آﻪ ﺣﺪﻳﺚ از ﭼﻪ اﺷﺨﺎﺻﯽ دﺳﺖ‬
‫ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﻪ ﻣ ﺎ رﺳ ﻴﺪﻩ و ﺷ ﺮح ﺣ ﺎﻻت ﺁﻧﻬ ﺎ و ﺧ ﻮﺑﯽ و ﺑ ﺪﯼ و ﭼﮕ ﻮﻧﮕﯽ زﻧ ﺪﮔﺎﻧﯽ‬
‫ﺁﻧﻬ ﺎ هﻤ ﻪ در آﺘﺎﺑﻬ ﺎ ﺿ ﺒﻂ اﺳ ﺖ‪ .‬ﭘ ﺲ ﻣﻴ ﺎن اﺧﺒ ﺎر ﺑﻴ ﺸﺘﺮ ﺗ ﻮارﻳﺦ و اﺧﺒ ﺎر آﺘ ﺐ‬
‫اﺣﺎدﻳ ﺚ اﻳ ﻦ ﻓ ﺮق روﺷ ﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ در ﺗ ﺎرﻳﺦ وﺛ ﻮق و اﻃﻤﻴﻨ ﺎن ﻧﻴ ﺴﺖ‪ ،‬زﻳ ﺮا از‬
‫اﺣﻮال اﺷﺨﺎﺻﯽ آﻪ ﻧﻘﻞ ﺷ ﺪﻩ و وﺳ ﻴﻠﻪه ﺎﻳﯽ آ ﻪ ﺧﺒ ﺮ ﺑﻤ ﺎ رﺳ ﻴﺪﻩ درﺳ ﺖ اﻃﻼﻋ ﯽ‬
‫ﻧﺪارﻳﻢ‪ ،‬ﻟﻜ ﻦ در اﺧﺒ ﺎر ﻣ ﺎ اﻳﻨﻄ ﻮر ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬ﻋﻠﻤ ﺎء و ﻣﺤ ﺪﺛﻴﻦ ﻣ ﺎ ه ﺮ ﺣ ﺪﻳﺜﯽ را آ ﻪ‬
‫ﻣﯽﺁورﻧﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨ ﺪ از روﯼ آﺘﺎﺑﻬ ﺎﯼ رﺟ ﺎل ﺛﺎﺑ ﺖ آﻨﻨ ﺪ آ ﻪ اﻳ ﻦ ﺧﺒ ﺮ ﻣ ﻮرد وﺛ ﻮق‬
‫اﺳﺖ ﻳﺎ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻣﻮرد اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻧﻴﺴﺖ و ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺁن ﻋﻤﻞ آﺮد‪".‬‬
‫‪"-‬ﺗﺤﻔ ﻪ اﻟﻌﻘ ﻮل از ﺳ ﻴﺪ اﻟ ﺸﻬﺪا رواﻳ ﺖ آﻨ ﺪ آ ﻪ اﺟ ﺮاء هﻤ ﻪ اﻣ ﻮر ﺑﺪﺳ ﺖ‬
‫ﻋﻠﻤﺎ ِء ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﺖ آﻪ اﻣﻴﻦ ﺑﺮ ﺣﻼل و ﺣﺮاﻣﻨﺪ‪) ".‬آﺸﻒاﻻﺳﺮار‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ‪(١٨٨‬‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ه ﺴﺘﻴﺪ آ ﻪ ﻓﺘ ﻮاﯼ ﺁﻳ ﺖاﷲ ﻣﺜ ﻞ هﻤﻴ ﺸﻪ ﻗ ﺎﻃﻊ و ﺻ ﺮﻳﺢ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺟ ﺎﯼ‬
‫"اﮔﺮ" و "اﻣﺎ" ﻧﻴﺰ در ﺁن ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬راوﻳﺎن ﺣﺪﻳﺚ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا‬
‫و ﺟﺎﻧ ﺸﻴﻦ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮﻧ ﺪ‪ .‬اﻣ ﺎم ﻋ ﺼﺮ ﺁﻧﻬ ﺎ را ﺣﺠ ﺖ ﺧ ﻮد ﻗ ﺮار دادﻩ و اﻃﺎﻋﺘ ﺸﺎن را‬
‫واﺟﺐ ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ و رد ﺁﻧﺎن رد اﻣﺎم‪ ،‬رد ﺧﺪا و ﺷِﺮك ﺑﻪ ﺧﺪا اﺳﺖ‪.‬‬
‫اآﻨﻮن ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ و ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺳﻮال ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷ ﻮد‪ ،‬و ﺁن اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ‪ :‬اﻳ ﻦ‬
‫ﺣ ﺪﻳﺜﻬﺎ را آ ﻪ راوﻳ ﺎن ﺁﻧﻬ ﺎ ﺣﻜ ﺎم رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا و ﺟﺎﻧ ﺸﻴﻦ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ و ﺣﺠ ﺖ اﻣ ﺎم‬
‫ﻋﺼﺮﻧﺪ‪ ،‬در آﺠﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﺎﻓﺖ و ﺑﺮاﯼ دﺳﺘﻴﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﭼ ﻪ ﻣﺮاﺟﻌ ﯽ ﺑﺎﻳ ﺪ ﻣﺮاﺟﻌ ﻪ‬
‫آﺮد؟ اﻳﻦ ﺑﺎر ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺁﻳ ﺖاﷲ اﻟﻌﻈﻤ ﯽ ﺷﺨ ﺼﺎ راهﻨﻤ ﺎﻳﯽ ﻻزم را آ ﺮدﻩ وﻟ ﯽ درﻋ ﻴﻦ‬
‫ﺣ ﺎل ﻣﺮاﺟﻌ ﻪ ﺑ ﻪ ﺁﺛ ﺎر ﺳ ﺎﻳﺮ ﻣﺤ ﺪﺛﺎن ﺑﺰرﮔ ﻮار و راوﻳ ﺎن ﻋﺎﻟﻴﻘ ﺪر را ﻧﻴ ﺰ ﺗﻮﺻ ﻴﻪ‬
‫ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪"-‬اﻻن ﻣﺎ آﺘﺎﺑﯽ ﻣﺜﻞ " آﺎﻓﻲ" را از هﺰار ﺳﺎل ﭘﻴﺶ در دﺳﺖ دارﻳﻢ آﻪ از‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ آﺘﺎﺑﻬﺎﯼ ﺣﺪﻳﺚ اﺳﺖ‪ ،‬و رواﻳﺎت ﺁﻧﺮا ﺑﺎ وﺳﻴﻠﻪ اﺷﺨﺎص ﻣ ﻮرد اﻃﻤﻴﻨ ﺎن‬

‫‪١٣٦‬‬
‫و وﺛ ﻮق ﺑﻄ ﻮر ﻣﺴﻠ ﺴﻞ ﻧﻘ ﻞ ﻣ ﯽآﻨ ﻴﻢ‪ .‬اﺣ ﻮال رﺟ ﺎل ﺧ ﻮد "آ ﺎﻓﻲ" ﻧﻴ ﺰ ﻣﻌﻠ ﻮم و‬
‫ﻣ ﻀﺒﻮط اﺳ ﺖ‪ .‬ﭘ ﺲ اﮔ ﺮ اﺧﺒ ﺎر ﺗ ﺎرﻳﺦ را ه ﻢ آ ﺴﯽ ﻧﭙ ﺬﻳﺮد ﺑ ﺮاﯼ ﺁﻧﻜ ﻪ از ﻧ ﺎﻗﻠﻴﻦ‬
‫اﺧﺒﺎر ﺁن ﺑﯽاﻃﻼع اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻖ ﻧﺪارد اﺧﺒﺎر آﺘﺎب ﺣﺪﻳﺜﯽ ﻣﺜ ﻞ "آ ﺎﻓﻲ" را ﻧﭙ ﺬﻳﺮد‪".‬‬
‫)آﺸﻒ اﻻﺳﺮار‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ‪(٣٢٧‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﺁﻳﺖاﷲ اﻟﻌﻈﻤﯽ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ وﻟﯽ ﻓﻘﻴﻪ ﺗ ﺎرﻳﺦ ﺗ ﺸﻴﻊ‪ ،‬دو‬
‫ﻣﺤﺪث را از ﻣﻴﺎن هﻤﻪ ﻣﺤ ﺪﺛﻴﻦ )ﺛﻘﺔاﻻﺳ ﻼم اﺑ ﻮﺟﻌﻔﺮ آﻠﻴﻨ ﯽ و ﻋﻼﻣ ﻪ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ‬
‫ﻣﺠﻠﺴﻲ( و دو آﺘ ﺎب را از ﻣﻴ ﺎن هﻤ ﻪ آﺘ ﺐ ﺣ ﺪﻳﺚ )اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ و ﺑﺤ ﺎراﻻﻧﻮار(‬
‫ﺑﻄﻮر ﺧﺎص ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬در ﻋﻴﻦ ﺁﻧﻜﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺤﺪﺛﺎن و آﺘﺐ اﺣﺎدﻳ ﺚ را‬
‫ﻧﻴﺰ ﻧﻔﯽ ﻧﻜﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬در اﺟ ﺮاﯼ هﻤ ﻴﻦ ﺗﻮﺻ ﻴﻪه ﺎﯼ ﺷ ﺮﻋﯽ‪ ،‬ﻣ ﻦ در ﮔ ﺮدﺁورﯼ و‬
‫اراﺋ ﻪ ﻧﻤﻮﻧ ﻪه ﺎﻳﯽ از اﺣﺎدﻳ ﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ و ﻣﻮﺛ ﻖ در درﺟ ﻪ اول از هﻤ ﻴﻦ دو آﺘ ﺎب‬
‫اﺳﺘﻔﺎدﻩ آﺮدﻩ ام‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻮﺿﻴﺢ آﻪ ﭼﻮن ﺧﻮد ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴﯽ ﺧﻼﺻ ﻪاﯼ از اﺣﻜ ﺎم‬
‫ﻋﻤﻠﯽ ﺑﺤ ﺎراﻻﻧﻮار را ﺑﻌ ﺪا ﺑ ﻪ زﺑ ﺎن ﻓﺎرﺳ ﯽ در آﺘ ﺎﺑﯽ ﺑﻨ ﺎم "ﺣﻠﻴ ﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ" ﺗ ﺪوﻳﻦ‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻩ‪ ،‬در ﻧﻘﻞ اﺣﺎدﻳﺚ ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار از ﻣﻨﺪرﺟﺎت آﺘﺎب اﺧﻴﺮ ﻧﻴﺰ اﺳﺘﻔﺎدﻩ آﺮدﻩام‪.‬‬
‫اﺟﺎزﻩ دهﻴ ﺪ ﺑ ﺪﻳﻦ ﻣﻨﺎﺳ ﺒﺖ ﺗﻮﺿ ﻴﺢ آﻮﺗ ﺎهﯽ درﺑ ﺎرﻩ اﻳ ﻦ دو آﺘ ﺎب و ﺳ ﺎﻳﺮ‬
‫آﺘ ﺐ ﻣﻬ ﻢ ﺣ ﺪﻳﺚ و ﻓﻘ ﻪ ﺷ ﻴﻌﻪ‪ ،‬ﻣﻨﺠﻤﻠ ﻪ آﺘﺎﺑﻬ ﺎﯼ دﻳﮕ ﺮﯼ آ ﻪ در اﻧﺘﺨ ﺎب و ﺗﻨﻈ ﻴﻢ‬
‫اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻄﻮر ﺧﺎص ﻣﻮرد ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪهﻢ‪:‬‬
‫ﺗﻌﺪاد آﺘﺐ اﺣﺎدﻳﺚ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻄﻮر دﻗﻴﻖ اﺣﺼﺎء ﻧﺸﺪﻩ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﺴﻠﻢ ﺁن اﺳﺖ آ ﻪ‬
‫اﻳﻦ رﻗﻢ‪ ،‬از ﺁﻏﺎز ﻗﺮن ﭼﻬﺎرم هﺠﺮﯼ آﻪ "آﺎﻓﻲ" اوﻟﻴﻦ اﺛ ﺮ ﺟ ﺎﻣﻊ و آﺎﻣ ﻞ ﺣ ﺪﻳﺚ‬
‫ﺷﻴﻌﻪ ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻗﺮن ﭼﻬﺎردهﻢ آﻪ زﻣﺎن ﺗﺎﻟﻴﻒ و اﻧﺘﺸﺎر ﺗﺤﺮﻳﺮاﻟﻮﺳ ﻴﻠﻪ و‬
‫آﺘﺎب اﻟﻄﻬﺎرﻩ و رﺳﺎﺋﻞ و ﺗﻮﺿﻴﺢاﻟﻤﺴﺎﺋﻞ و ﺳﺎﻳﺮ ﺁﺛﺎر ﺁﻳﺖاﷲ اﻟﻌﻈﻤ ﯽ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ در‬
‫ﻓﻘﻪ و ﺣﺪﻳﺚ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻴﺶ از ﻳﻜﻬﺰار ﺑﺎﻟﻎ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﻣﻴﺎن هﻤﻪ اﻳﻦ آﺘﺎﺑﻬﺎﯼ "اﺣﺎدﻳﺚ ﺷﻴﻌﻪ اﺛﻨﯽ ﻋﺸﺮﻳﻪ" ﭼﻬﺎر آﺘﺎب ﺗﻮﺳ ﻂ‬
‫ﻋﻠﻤ ﺎ و ﻓﻘﻬ ﺎﯼ ﺑ ﺰرگ ﺗ ﺸﻴﻊ ﻣﻌﺘﺒﺮﺗ ﺮﻳﻦ آﺘ ﺐ ﺷ ﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷ ﺪﻩ و "آﺘ ﺐ ارﺑﻌ ﻪ" ﻧ ﺎم‬
‫ﮔﺮﻓﺘ ﻪاﻧ ﺪ آ ﻪ ﻣﻮﻟﻔ ﺎن ﺁﻧﻬ ﺎ ﺑﺰرﮔﺘ ﺮﻳﻦ ﻣﺤ ﺪﺛﺎن ﻋ ﺎﻟﻢ ﺷ ﻴﻌﻪ ﻣﻌ ﺮوف ﺑ ﻪ "ﻣﺤﻤ ﺪﻳﻦ‬
‫ﺛﻼث" هﺴﺘﻨﺪ ﺑﺪﻳﻨﻘﺮار‪:‬‬
‫"اﺻﻮل آﺎﻓﻲ" ﻳﺎ "آﺎﻓﯽ ﻓﯽ ﻋﻠﻢ اﻟﺪﻳﻦ" ﺗﺎﻟﻴﻒ "اﺑﻮﺟﻌﻔﺮﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻳﻌﻘ ﻮب‬
‫ﺑﻦ اﺳﺤﻖ آﻠﻴﻨﯽ رازي" ﻣﻠﻘﺐ ﺑﻪ "ﺛﻘﺔاﻻﺳﻼم" )ﻣﺘﻮﻓﯽ در ‪ ٣٢٩‬هﺠﺮي(‪.‬‬

‫‪١٣٧‬‬
‫"ﻣﻦ ﻻ ﻳﺤﻀﺮﻩ اﻟﻔﻘﻴﻪ"‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ "اﺑﻮﺟﻌﻔﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ ﺣ ﺴﻴﻦ ﺑﺎﺑﻮﻳ ﻪ‬
‫ﻗﻤﻲ" ﻣﻠﻘﺐ ﺑﻪ "اﺑﻦﺑﺎﺑﻮﻳﻪ" )ﻣﺘﻮﻓﯽ در ‪ ٣٨١‬هﺠﺮي(‬
‫"ﺗﻬﺬﻳﺐ اﻻﺣﻜﺎم" و "اﺳﺘﺒﺼﺎر"‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ "اﺑﻮﺟﻌﻔﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ‬
‫ﻃﻮﺳﻲ" )ﻣﺘﻮﻓﯽ در ‪ ۴۶٠‬هﺠﺮي(‬
‫از ﺳﺎﻳﺮ اﻋﺎﻇﻢ ﻣﺤﺪﺛﺎن و ﻓﻘﻬﺎﯼ ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﻳﺪ از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﻟﺤﺴﻦ اﻟﻘﻤﻲ"‬
‫)ﻣﺘ ﻮﻓﯽ در ‪ ٢٩١‬هﺠ ﺮي(‪ ،‬ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ اﻟﻨﻌﻤ ﺎن اﻟﺒﻐ ﺪادﯼ ﻣﻠﻘ ﺐ ﺑ ﻪ "ﺷ ﻴﺦ ﻣﻔﻴ ﺪ"‬
‫)ﻣﺘﻮﻓﯽ در ‪ ۴١٣‬هﺠﺮي( ﻣﻮﻟﻒ اﻻرﺷﺎد و اﻻﺧﺘﺼﺎص و اﻻﻣ ﺎﻟﯽ و ﻏﻴ ﺮﻩ‪ ،‬ﺷ ﻴﺦ‬
‫ﻃﺒﺮﺳ ﯽ ﻣﻮﻟ ﻒ "ﺟ ﺎﻣﻊ اﻟﺘ ﻮارﻳﺦ ﻓ ﯽ ﺗﻔ ﺴﻴﺮ اﻟﻘ ﺮﺁن"‪ ،‬ﻧﺠ ﻢ اﻟ ﺪﻳﻦ ﺟﻌﻔ ﺮﺑﻦ‬
‫ﻣﺤﻤﺪاﻟﺤﻠّـﯽ ﻣﻮﻟﻒ "ﺷﺮاﻳﻊ اﻻﺳﻼم"‪ ،‬ﺟﻤﺎل اﻟﺪﻳﻦ ﺣ ﺴﻦ ﺑ ﻦ اﻟﻤﻄﻬ ﺮ اﻟﺤﻠ ﯽ ﻣﻠﻘ ﺐ‬
‫ﺑﻪ "ﻋﻼﻣﻪ ﺣﻠﻲ" ﻣﻮﻟﻒ "ﻣﻨﻬﺎج اﻟﻜﺮاﻣﻪ ﻓﯽ ﻣﻌﺮﻓﺔ اﻻﻣﺎﻣﻪ" و "ﺗ ﺬآﺮة اﻟﻔﻘﻬ ﺎ" در‬
‫اﺻ ﻮل اﻟﻬﻴ ﺎت و ﻓﻘ ﻪ اﻣﺎﻣﻴ ﻪ ﻧ ﺎم ﺑ ﺮد آ ﻪ آﺘﺎﺑﻬ ﺎﯼ اﻳ ﻦ دو ﻓﻘﻴ ﻪ "ﺣﻠ ﻲ" در ﻋ ﺼﺮ‬
‫ﺻﻔﻮﻳﻪ ﻣﺒﻨﺎﯼ ﺗﺪوﻳﻦ "ﻓﻘﻪ ﺷﻴﻌﻪ و ﺣﻘﻮق اﻣﺎﻣﻴﻪ" ﺑﺼﻮرت آﺘ ﺎب "ﺟ ﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳ ﻲ"‬
‫ﺗﻮﺳ ﻂ ﺷ ﻴﺦ ﺑﻬ ﺎءاﻟ ﺪﻳﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ ﻋ ﺎﻣﻠﯽ ﻣﻌ ﺮوف‪ ،‬ﻣﻠﻘ ﺐ ﺑ ﻪ "ﺷ ﻴﺦ ﺑﻬ ﺎﻳﻲ" ﻗ ﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬

‫اﺻﻮل آﺎﻓﻲ‬
‫‪"-‬اﺑ ﻮﺟﻌﻔﺮ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻳﻌﻘ ﻮب ﺑ ﻦ اﺳ ﺤﻖ آﻠﻴﻨ ﯽ رازﯼ ﻣﻌ ﺮوف ﺑ ﻪ‬
‫"ﺛﻘﺔاﻻﺳ ﻼم"‪" ،‬ﺷ ﻴﺦ اﻟﻤ ﺸﺎﻳﺦ" ﺷ ﻴﻌﻪ و رﺋ ﻴﺲ ﻣﺤ ﺪﺛﻴﻦ ﻋﻠﻤ ﺎﯼ اﻣﺎﻣﻴ ﻪ و اوﺛ ﻖ و‬
‫اﻋ ﺪل و اﺛﺒ ﺖ و اﺿ ﺒﻂ اﻳ ﺸﺎن‪ ،‬و ﻣ ﺮ ّوج ﻣ ﺬهﺐ ﺷ ﻴﻌﻪ در ﻏﻴﺒ ﺖ اﻣ ﺎم و ﻣﻤ ﺪوح‬
‫ﺧﺎص و ﻋﺎم و ﻣﻔﺘﯽ ﻃﻮاﻳﻒ اﺳﻼم‪ ،‬و ﺟﻼﻟﺖ وﯼ ﻣ ﺴﻠﻢ ﻓ ﺮﻳﻘﻴﻦ اﺳ ﺖ‪ ،‬و ﻋﺎﻣ ﻪ و‬
‫ﺧﺎﺻﻪ در ﻓﺘﺎوﯼ ﺑﻪ او ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣ ﯽآﺮدﻧ ﺪ و ﺑ ﺪان ﺟﻬ ﺖ ﺑ ﻪ "ﺛﻘﺔاﻻﺳ ﻼم" ﺷ ﻬﺮت‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳ ﺖ‪ ،‬و او ﻧﺨ ﺴﺘﻴﻦ آ ﺴﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ در دورﻩ اﺳ ﻼﻣﯽ ﺑ ﺪﻳﻦ ﻟﻘ ﺐ اﺧﺘ ﺼﺎص‬
‫داﺷ ﺘﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬وﯼ ﺻ ﺎﺣﺐ آﺘ ﺎب "اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﻲ" اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻣﻬﻤﺘ ﺮﻳﻦ آﺘ ﺐ ارﺑﻌ ﻪ‬
‫اﺳﺖ و در ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻓﻘﻪ اﺳﻼﻣﻴﻪ و اﺳﺘﻨﺒﺎط اﺣﻜﺎم دﻳﻨﯽ ﻣﺮﺟ ﻊ اآ ﺎﺑﺮ و ﻣ ﻮرد اﺳ ﺘﻔﺎدﻩ‬
‫ﻓﺤﻮل ﻓﻘﻬﺎ و ﻣﺤﺪﺛﻴﻦ ﺑﺰرگ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴ ﺪ "اﺟ ﻞ آﺘ ﺐ اﺳ ﻼﻣﯽ و‬
‫اﻋﻈﻢ ﻣﺼﻨﻔﺎت ﺷﻴﻌﻪ اﺳ ﺖ"‪ ،‬و ﺣ ﺎوﯼ ‪ ١۶١٠‬ﺣ ﺪﻳﺚ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺛﻘﺔاﻻﺳ ﻼم آﻠﻴﻨ ﯽ از‬
‫ﺖ ﺻ ﻐﺮﯼ اﺳ ﺖ و وﻓ ﺎت او ‪ ۶٩‬ﺳ ﺎل ﺑﻌ ﺪ از وﻓ ﺎت اﻣ ﺎم ﺣ ﺴﻦ‬ ‫ن ﻏﻴﺒ ِ‬ ‫ﻋﻠﻤﺎﯼ زﻣ ﺎ ِ‬
‫ﻋ ﺴﮕﺮﯼ در ﻣ ﺎﻩ ﺷ ﻌﺒﺎن ﺳ ﺎل ‪ ٣٢٩‬هﺠ ﺮﯼ اﺗﻔ ﺎق اﻓﺘ ﺎدﻩ اﺳ ﺖ و ﻗﺒ ﺮش در‬

‫‪١٣٨‬‬
‫ﺑﺎباﻟﻜﻮﻓﻪ در ﺑﻐﺪاد ﻧﺰدﻳﻜﯽ ﺟﺴﺮ ﻣﺸﻬﻮر و ﻣﺰار ﻋﻤ ﻮم اﺳ ﺖ‪) ".‬ﻧﻘ ﻞ از ﻟﻐﺘﻨﺎﻣ ﻪ‬
‫دهﺨﺪا(‬
‫‪"-‬آﺘ ﺎب "اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﻲ" آ ﻪ "ﻣﻌﺘﺒﺮﺗ ﺮﻳﻦ آﺘ ﺎب ﺷ ﻴﻌﻪ ﺑﻌ ﺪ از ﻗ ﺮﺁن" و‬
‫"ﺣﺠ ﺖ و ﺳ ﻨﺪ ﻣ ﺬهﺒﯽ ﺟﺎﻣﻌ ﻪ ﺗ ﺸﻴﻊ" ﻣﻌﺮﻓ ﯽ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺗ ﺎﻟﻴﻒ ﻋﻼﻣ ﻪ ﺑ ﺰرگ‬
‫ﺛﻘﺔاﻻﺳﻼم ﺷﻴﺦ اﺑﻮﺟﻌﻔﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻳﻌﻘﻮب ﺑﻦ اﺳﺤﺎق آﻠﻴﻨﯽ رازﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻳ ﺎزدﻩ‬
‫ﻗﺮن ﭘﻴﺶ ﺗﺎﻟﻴﻒ ﺷ ﺪﻩ و اﻳ ﻦ ﻣﺤ ﺪث ﺑ ﺼﻴﺮ‪ ،‬ﻣ ﺪت ﺑﻴ ﺴﺖ ﺳ ﺎل از ﻋﻤ ﺮ ﺧ ﻮد را ﺑ ﺎ‬
‫آﻤﺎل اﺧﻼص و ﻣ ّﻮدت در راﻩ ﺗﺎﻟﻴﻒ ﺁن از ﮔﺮدﺁورﯼ ﻣﻌﺘﺒﺮﺗﺮﻳﻦ اﺣﺎدﻳﺚ واﺧﺒ ﺎر‬
‫اﺋﻤ ﻪ ﻣﻌ ﺼﻮﻣﻴﻦ ﻋﻠ ﻴﻬﻢ اﻟ ﺴﻼم‪ ،‬از ﺧِ ﻼل آﺘ ﺐ و رﺳ ﺎﻟﻪه ﺎ ﺻ ﺮف آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻼﻣﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﯼ ﻣﻜﯽ ﺷﻬﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻘﻖ ﮔـَﺮَآﯽ‪ ،‬ﻓ ﻴﺾ آﺎﺷ ﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺷ ﻬﻴﺪ ﺛ ﺎﻧﯽ‪،‬‬
‫ﻣ ﻮﻟﯽ ﻣﺤﻤ ﺪ اﻣ ﻴﻦ اﺳ ﺘﺮﺁﺑﺎدﯼ و ﻏﻴ ﺮﻩ از زﻣ ﺮﻩ آ ﺴﺎﻧﯽ ه ﺴﺘﻨﺪ آ ﻪ اﻳ ﻦ آﺘ ﺎب را‬
‫"ﺟﻠﻴﻞ ﺗﺮﻳﻦ آﺘﺐ ﺷ ﻴﻌﻪ" داﻧ ﺴﺘﻪاﻧ ﺪ‪ .‬اﻳ ﻦ آﺘ ﺎب ﺷ ﺮﻳﻒ ﻣ ﺪت ﭘ ﺎﻧﺰدﻩ ﻗ ﺮن ﻣﺘ ﻮاﻟﯽ‬
‫ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌ ﻪ و ﺗﺤﻘﻴ ﻖ و ﺑﺮرﺳ ﯽ داﻧ ﺸﻤﻨﺪان ﻣﻨﺘﻘ ﺪ و ﻧﻜﺘ ﻪﺳ ﻨﺞ‪ ،‬ﻣﺤ ﺪﺛﻴﻦ دﻗﻴ ﻖ و‬
‫ﺑﺎرﻳﻚﺑﻴﻦ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ و هﺮ ﻳﻚ از اﺣﺎدﻳﺜﺶ از ﻧﻈﺮ هﺰارهﺎ ﻓﻘﻴﻪ و ﺣﻜﻴﻢ و ﻣﺘﻜﻠﻢ و‬
‫ﻣﺤ ﺪث و ﺧﻄﻴ ﺐ ﮔﺬﺷ ﺘﻪ و روات و ﻣﻌﺒﺮﻳﻨ ﯽ آ ﻪ ﺁن اﺣﺎدﻳ ﺚ را از زﺑ ﺎن اﻣ ﺎم‬
‫ﻣﻌﺼﻮم ﮔﺮﻓﺘﻪ و دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻩ ﻳﺎ ﺑ ﻪ ﺷ ﻴﺦ آﻠﻴﻨ ﯽ رﺳ ﺎﻧﻴﺪﻩاﻧ ﺪ ﻳ ﻚ ﺑ ﻪ ﻳ ﻚ‬
‫ﻣﻮرد آﻨﺠﻜﺎوﯼ ﻋﻠﻤﺎء رﺟﺎل و دراﻳﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑ ﻪ ﺻ ﺤﺖ و وﺛ ﻮق و اﻣﺜ ﺎل‬
‫اﻳﻦ ﺗﻐﺒﻴﺮات اﻋﺘﺒﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﺑﺰرﮔﻮار ﺧﻮد درﺑﺎرﻩ اﻳﻦ آﺘﺎب ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ ‪".‬ﺧﺪا را ﺷ ﻜﺮ ﻣ ﯽآ ﻨﻢ آ ﻪ‬
‫وﺳﺎﺋﻞ ﺗ ﺎﻟﻴﻒ و ﺗ ﺪوﻳﻦ ﭼﻨ ﻴﻦ آﺘ ﺎﺑﯽ را ﺁﻣ ﺎدﻩ آ ﺮد آ ﻪ ﺷ ﺎﻣﻞ ﺟﻤﻴ ﻊ ﻋﻠ ﻮم دﻳﻨ ﯽ از‬
‫ﮔﻔﺘﺎر اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ و اﻣﺎم ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم و ﺳ ﻨﺘﻬﺎﯼ اﺳ ﺘﻮارﯼ آ ﻪ ﺑﺎﻳ ﺪ ﻃﺒ ﻖ ﺁﻧﻬ ﺎ‬
‫ﻋﻤ ﻞ آ ﺮد‪ ،‬ﺑﺎﺷ ﺪ و اﻣﻴ ﺪوارم ﻣ ﺎ ﺑ ﺎ آ ﺴﺎﻧﻴﻜﻪ از اﻳ ﻦ زﻣ ﺎن ﺗ ﺎ روز ﻗﻴﺎﻣ ﺖ از اﻳ ﻦ‬
‫آﺘﺎب اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽآﻨﻨﺪ در اﺟﺮ و ﺛﻮاب ﺷﺮﻳﻚ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪".‬‬
‫ﺁن ﺑﺰرﮔ ﻮار ﺷﺨ ﺼﺎ ﻧ ﻮاب ﺧ ﺎص ﺣ ﻀﺮت ﻣﻬ ﺪﯼ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم را درك‬
‫آ ﺮدﻩ و ﺑ ﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴ ﺐ اﺣﺎدﻳ ﺚ و اﺧﺒ ﺎر را از دﺳ ﺖ اوﻟ ﺶ اﺧ ﺬ آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺣﺘ ﯽ‬
‫ﺑﻌﻀﯽ از ﻋﻠﻤﺎ رواﻳﺖ آﺮدﻩاﻧﺪ آﻪ آﺘﺎب آﺎﻓﯽ ﺑﺮ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم زﻣﺎن ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪﻩ و ﺁن ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻩاﻧﺪ‪" :‬اﻟﻜﺎﻓﯽ آ ﺎف ﻟ ﺸﻴﻌﺘﻨﺎ" )هﻤ ﻴﻦ آﺘ ﺎب آ ﺎﻓﯽ‬
‫ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﺎ را ﺑﺲ اﺳﺖ(‪.‬‬

‫‪١٣٩‬‬
‫‪"-‬و ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﯽ ﻣﺠﻠﺴﯽ ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﻖ اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ در ﺷ ﻴﻌﻪ ﭼﻨ ﻴﻦ‬
‫آﺘﺎﺑﯽ ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ اﺳﺖ و هﺮ آﻪ در اﺧﺒﺎر و ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺁن دﻗﺖ آﻨﺪ درﻣﯽﻳﺎﺑﺪ آﻪ آﻠﻴﻨﯽ از‬
‫ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﻮﻳﺪ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪) ".‬اﺳﺘﺎد ﺟﻮاد ﻣﺼﻄﻔﻮﯼ‪ ،‬ﻣﺘ ﺮﺟﻢ و‬
‫ﺷﺎرح اﺻﻮل آﺎﻓﻲ(‪.‬‬
‫‪" -‬اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺳﻤﺮﯼ آﻪ ﺁﺧﺮﻳﻦ وآﻴﻞ و ﻧﺎﻳﺐ اﻣﺎم زﻣ ﺎن در‬
‫دوران ﻏﻴﺒ ﺖ ﺻ ﻐﺮﯼ ﺑ ﻮد‪ ،‬ﭘ ﺲ از اﻋ ﻼم ﻏﻴﺒ ﺖ آﺒ ﺮاﯼ ﺁن ﺣ ﻀﺮت و اﺑ ﻼغ‬
‫اواﻣﺮﺷ ﺎن درﺑ ﺎرﻩ ﺷ ﺮاﻳﻂ اﺣ ﺮاز ﻣﻘ ﺎم ﻧﻴﺎﺑ ﺖ اﻣ ﺎم و ﻣﺮﺟﻌﻴ ﺖ ﺗﻘﻠﻴ ﺪ ﺷ ﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬از‬
‫ﺟﻬﺎن رﺧﺖ ﺑﺮ ﺑﺴﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﭼﻬﺎر ﺷﺮﻃﯽ آﻪ ﻣﻌﻴﻦ ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد )ﻣﺠﺘﻬ ﺪ ﻣ ﺴﻠﻢ ﺑﺎﺷ ﺪ‪،‬‬
‫ﺣﺎرس ﻧﻔﺲ وﺣﺎﻓﻆ دﻳ ﻦ ﺧ ﻮد ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﻣﻄﻴ ﻊ اﻣ ﺮ ﺧ ﺪا ﺑ ﻮدﻩ و ﻣﺨﺎﻟﻔ ﺖ ه ﻮاﯼ ﻧﻔ ﺲ‬
‫ﺑﻮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ( ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را روﺷﻦ ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﻮد دﻳﮕ ﺮ ﺟ ﺎﯼ ﺗﺮدﻳ ﺪ ﺑ ﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧ ﺪ‪ ،‬و‬
‫ﻣ ﺮدم ﺑ ﻪ ﺳ ﺮاغ اﻋﻠ ﻢ و اﺗﻘ ﺎﯼ زﻣ ﺎن ﺧ ﻮد رﻓﺘ ﻪ او را ﺑ ﻪ ﻣﺮﺟﻌﻴ ﺖ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧ ﺪ‪ .‬و‬
‫ﺳﺨﻦ او را ﺳﺨﻦ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧﺪا داﻧﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺑ ﺪان ﻋﻤ ﻞ ﻧﻤﻮدﻧ ﺪ‪ .‬از آ ﺴﺎﻧﻴﻜﻪ در ﻧﺨ ﺴﺘﻴﻦ‬
‫ﺳ ﺎﻟﻬﺎﯼ ﭘ ﺲ از ﻏﻴﺒ ﺖ آﺒ ﺮﯼ ﻣﻘ ﺎم اﻋﻠﻤﻴ ﺖ و ﻣﺮﺟﻌﻴ ﺖ ﻳﺎﻓ ﺖ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻳﻌﻘ ﻮب‬
‫آﻠﻴﻨ ﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ از ﻣﻘ ﺪﻣﻴﻦ و ﻣ ﺸﻬﻮرﺗﺮﻳﻦ ﻓﻘﻬ ﺎﯼ ﺷ ﻴﻌﻪ ﺑ ﻮد و در روزﮔ ﺎر ﺧ ﻮد‬
‫ت آﺘ ﺐ اﺳ ﻼم‬ ‫ﺗﺎﻟﯽ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬وﯼ ﻣﻮﻟﻒ آﺘﺎب ﮔﺮاﻧﺒﻬ ﺎﯼ "آ ﺎﻓﻲ" اﺳ ﺖ آ ﻪ از اﻣﻬ ﺎ ِ‬
‫اﺳﺖ‪) ".‬ﻧﮕﻬﺒﺎن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ۴ ،‬ﺁﺑﺎن ‪(١٣۶١‬‬
‫‪"-‬ﻗﺒﺮ ﺷﺮﻳﻒ آﻠﻴﻨﯽ ﺻﺎﺣﺐ آﺎﻓﯽ در ﺑﻐﺪاد ﺳﺮ ﭘﻞ ﻗ ﺮار دارد‪ .‬وﻗﺘ ﯽ ﻳﻜ ﯽ‬
‫از ﺣﻜﺎم ﺟﻮر ﺑﻔﻜﺮ اﻓﺘﺎد آ ﻪ ﻗﺒ ﺮ ﺣ ﻀﺮت ﻣﻮﺳ ﯽ ﺑ ﻦ ﺟﻌﻔ ﺮ)ع( را ﺧ ﺮاب آﻨ ﺪ ﺗ ﺎ‬
‫آﺴﯽ ﺑﻪ زﻳﺎرت آﺎﻇﻤﻴﻦ ﻧﺮود‪ ،‬وزﻳﺮش آﻪ در ﺑ ﺎﻃﻦ ﺷ ﻴﻌﻪ ﺑ ﻮد‪ ،‬ﻣﺘﺤﻴ ﺮ ﻣﺎﻧ ﺪ ﭼ ﻪ‬
‫آﻨ ﺪ و ﻧﻤ ﯽﺗﻮاﻧ ﺴﺖ ﺣﺮﻓ ﯽ ﺑﺰﻧ ﺪ‪ ،‬ﭼ ﻮن اﮔ ﺮ ﺑﻔﻬﻤﻨ ﺪ ﺷ ﻴﻌﻪ اﺳ ﺖ ﺟ ﺎﻧﺶ در ﺧﻄ ﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬هﻤﻴﻨﻄ ﻮر آ ﻪ ﻣ ﯽﺁﻣﺪﻧ ﺪ ﺑ ﻪ ﺳ ﺮ ﭘ ﻞ رﺳ ﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬وزﻳ ﺮ ﮔﻔ ﺖ اﻳﻨﺠ ﺎ ﻗﺒ ﺮ ﻳﻜ ﯽ از‬
‫ﻋﻠﻤﺎﯼ اﻳﻦ ﻣﺬهﺐ اﺳﺖ و از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ ﺟﺴﺪ‬
‫ﺻﻼح ﻧﻴﺴﺖ دﺳ ﺖ‬ ‫اﻳﻦ ﺷﺨﺺ ﺗﺎزﻩ اﺳﺖ و ﻧﻤﯽﭘﻮﺳﺪ‪ .‬اﮔﺮ دﻳﺪﯼ راﺳﺖ ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ َ‬
‫ﺑﻪ ﻗﺒﺮ ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﺰﻧﻲ‪ .‬ﺣﺎآﻢ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و ﻓ ﻮرا اﻣ ﺮ آ ﺮد ﻗﺒ ﺮ آﻠﻴﻨ ﯽ را ﻧ ﺒﺶ‬
‫آﺮدﻧﺪ دﻳﺪﻧﺪ ﺟﺴﺪ اﻳﺸﺎن ﺗﺮ و ﺗﺎزﻩ اﺳﺖ و از ﺁن ﻋﺠﻴﺐﺗ ﺮ ﺑﭽ ﻪ ﺷ ﻴﺮﯼ ه ﻢ ﭘﻬﻠ ﻮﯼ‬
‫اوﺳ ﺖ آ ﻪ ﺟ ﺴﺪش ﺗ ﺎزﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﻣﻌﻠ ﻮم ﻧﻴ ﺴﺖ ﺁﻳ ﺎ ﺑﭽ ﻪ ﺁن ﺑﺰرﮔ ﻮار ﺑ ﻮدﻩ ﻳ ﺎ ﻣ ﺎل‬
‫دﻳﮕﺮي" )ﺁﻳﺖاﷲ ﺳﻴﺪ ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ دﺳﺘﻐﻴﺐ‪ ،‬در آﺘﺎب ﻣﻌﺎد(‪.‬‬

‫‪١٤٠‬‬
 ‫ﺟﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳﻲ‬
‫" ﺷﻴﺦ ﺑﻬﺎء اﻟﺪﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣ ﺴﻴﻦ ﺑ ﻦ ﻋﺒﺪاﻟ ﺼﻤﺪ ﺣ ﺎرﺛﯽ ﻋ ﺎﻣﻠﯽ ﻣﻌ ﺮوف‬
‫ﺑﻪ ﺷﻴﺦ ﺑﻬ ﺎﻳﯽ‪ ،‬ﻋﻼﻣ ﻪ ﻋﻠ ﯽ اﻻﻃ ﻼق اﺳ ﻼم‪ ،‬آ ﻪ او را اﺳ ﺘﺎد آ ﻞ ﻓ ﯽ اﻟﻜ ﻞ‪ ،‬ﺧ ﺎﺗﻢ‬
‫اﻟﻤﺠﺘﻬﺪﻳﻦ و ﺧﻼﺻﺔ اﻟﻤﺘﻘﺪﻣﻴﻦ و زﺑﺪة اﻟﻤﺘﺎﺧﺮﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻬﺎء اﻟﻤﻨﻪ و اﻟﺸﺮﻳﻌﻪ و اﻟﺤﻘﻴﻘﺔ‬
‫و اﻟ ﺪﻳﻦ ﻣ ﯽﻧﺎﻣﻴﺪﻧ ﺪ‪ ،‬ﻧﺎﺑﻐ ﻪ ﻋﻠ ﻮم و ادﺑﻴ ﺎت و ﺗ ﺼﻮف اﺳ ﺖ و داﻧ ﺸﻤﻨﺪان ﺑ ﺴﻴﺎر‬
‫ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ آﻪ در وﺻﻒ او هﺮ ﻗﺪر ﻣﺒﺎﻟﻐ ﻪ ﺷ ﻮد ﮔ ﺰاف ﻧﻴ ﺴﺖ‪ ،‬وﯼ اه ﻞ ﺟﺒ ﻞ ﻋﺎﻣ ﻞ‬
‫ﺑﻮد و در آﻮدآﯽ هﻤﺮاﻩ ﭘﺪرش ﺑﻪ اﻳﺮان ﺁﻣﺪ و در اﺻﻔﻬﺎن ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻳﺎﻓ ﺖ و در زﺑ ﺎن‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ و ﻋﺮﺑﯽ از ﻧﻈﻢ و ﻧﺜﺮ اﺳﺘﺎد ﺑﻮد‪ .‬ﺷﻴﺦ اﺟﻞ ﺻ ﺎﺣﺐ ‪ ٧٣‬ﺗ ﺼﻨﻴﻒ و ﺗ ﺎﻟﻴﻒ‬
‫و رﺳﺎﻟﻪ و ﺣﺎﺷﻴﻪ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻣﻬﻤﺘ ﺮﻳﻦ ﺁﻧﻬ ﺎ ﺟ ﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳ ﯽ و ه ﺪاﻳﺖ اﻟﻬﺪاﻳ ﻪ در ﻓﻘ ﻪ‬
‫ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺬﻳﺐ در ﻧﺤﻮ‪ ،‬ﻋﺮوة اﻟﻮﺛﻘﯽ و ﺻﺮاط اﻟﻤﺴﺘﻘﻴﻢ و ﻋﻴﻦ اﻟﺤﻴﺎت در ﺗﻔ ﺴﻴﺮ‪،‬‬
‫ﺣﺒ ﻞ اﻟﻤﺘ ﻴﻦ و ﻣ ﺸﺮق اﻟﺸﻤ ﺴﻴﻦ و ارﺑﻌ ﻴﻦ در ﺁﻳ ﺎت اﺣﻜ ﺎم و اﺣﺎدﻳ ﺚ‪ ،‬آ ﺸﻜﻮل و‬
‫ﻣﺨﻠﺪات در ﻋﻠﻮم و ادﺑﻴﺎت‪ ،‬ﺑﺤﺮ اﻟﺤﺴﺎب و ﺧﻼﺻ ﺔ اﻟﺤ ﺴﺎب و ﺟﺒ ﺮ و ﻣﻘﺎﺑﻠ ﻪ در‬
‫رﻳﺎﺿﻴﺎت‪ ،‬ﺗﺸﺮﻳﺢ اﻻﻓ ﻼك و ﺻ ﺤﻨﺔ اﻻﻣﻜ ﺎن در هﻴ ﺎت و اﺷ ﻌﺎر او ﻧﻴ ﺰ ﻣﻌ ﺮوف‬
‫ﺧ ﺎص و ﻋ ﺎم اﺳ ﺖ‪ .‬ﻋﻼﻣ ﻪ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ ﻣﺠﻠ ﺴﯽ ﺻ ﺎﺣﺐ ﺑﺤ ﺎراﻻﻧﻮار و‬
‫ﺻﺪراﻟﻤﺘﺎﻟﻬﻴﻦ ﺷﻴﺮازﯼ از ﺷﺎﮔﺮدان ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ او ﺑ ﻮدﻩاﻧ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺳ ﺎل ‪ ١٠٣٠‬هﺠ ﺮﯼ‬
‫در اﺻﻔﻬﺎن وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ" )از آﺘﺎب ﺣﺠﺔ ﺑﻦ اﻟﺤﺴﻦ ﻣﻌ ﺼﻮم ﭼﻬ ﺎردهﻢ‪ ،‬ﺷ ﺮح ﺑ ﺮ‬
‫ﻗﺼﻴﺪﻩ و اﺋﻤﻪ ﺷﻴﺦ ﺑﻬﺎﻳﻲ(‬
‫‪"-‬ﺟﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳﯽ اوﻟﻴﻦ آﺘﺎب ﺟﺎﻣﻊ ﻓﻘﻪ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﺶ از‬
‫ﺁن رﺳﺎﻻﺗﯽ در ﺑﺎب ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﻘﻬﯽ ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﯽ ﻓ ﺮاهﻢ ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد‪ ،‬اﻣ ﺎ ﻧ ﻪ‬
‫آﺘﺎﺑﯽ آﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻘﻬﯽ را در ﺑﺮ ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳ ﻦ آﺘ ﺎب ﺑﻌ ﺪهﺎ ﺳﺮﻣ ﺸﻖ ﻋﻠﻤ ﺎ ﺷ ﻴﻌﻪ‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬و ﺳﻨﺖ رﺳﺎﻟﻪهﺎﯼ ﻋﻠﻤﻴﻪ آﻪ ﺗﺎ ﺑ ﻪ اﻣ ﺮوز ﺑﻮﺳ ﻴﻠﻪ ﻣﺮاﺟ ﻊ و ﻋﻠﻤ ﺎء ﺗ ﺮاز اول‬
‫در ﺑﺎب ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻘﻬﯽ و ﺑﺮاﯼ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﻘﻠﺪان و راهﻨﻤ ﺎﻳﯽ ﺁﻧ ﺎن ﻧﻮﺷ ﺘﻪ ﻣ ﯽﺷ ﻮد ﺑ ﻪ‬
‫زﻣ ﺎن ﺻ ﻔﻮﻳﻪ ﻣ ﯽرﺳ ﺪ و از هﻤ ﻴﻦ ﺳﺮﻣ ﺸﻖ ﭘﻴ ﺮوﯼ ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ )ﻣ ﺴﻜﻮب‪ ،‬ﻣﻠ ﺖ و‬
‫زﺑﺎن‪ ،‬ﻧﻘﺶ دﻳﻦ و ﻋﺮﻓﺎن در ﻧﺜﺮ ﻓﺎرﺳﻲ(‬
‫‪ "-‬آﺘﺎب "ﺟﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳﻲ" اﺛﺮ ﻣﺮﺣﻮم ﻣﻐﻔﻮر ﻋﻼﻣﻪ دوران ﺷﻴﺦ ﺑﻬﺎءاﻟ ﺪﻳﻦ‬
‫ﻋﺎﻣﻠﯽ رﺿ ﻮان اﻟ ﻪ ﻋﻠﻴ ﻪ‪ ،‬آ ﻪ ﺣ ﺪود ﺳﻴ ﺼﺪ و اﻧ ﺪﯼ ﺳ ﺎل از ﺗ ﺎﻟﻴﻒ ﺁن ﻣ ﯽﮔ ﺬرد‪،‬‬
‫ﺷﺎﻣﻞ اﺣﻜﺎم ﻓﻘﻬﻴﻪ از ﻃﻬﺎرت ﺗﺎ دﻳﺎت اﺳﺖ آﻪ ﻣﺪﺗﻬﺎﺳﺖ ﺟﺰء رﺳﺎﺋﻞ ﻋﻠﻤﻴﻪ ﺁﻳ ﺎت‬
‫ﻋﻈﺎم ﺳ ﺎﺑﻖ ﻗ ﺮار ﮔﺮﻓﺘ ﻪ و ﺑ ﺮ ﺁن ﺣﻮاﺷ ﯽ ﺑ ﺴﻴﺎر ﻧﻮﺷ ﺘﻪاﻧ ﺪ‪ .‬اﻣﻴ ﺪوار اﺳ ﺖ ﺟﻤﻴ ﻊ‬

‫‪١٤١‬‬
‫ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ از ﭼﺎپ اﻳﻦ آﺘﺎب ﻣﺴﺘﻄﺎب ﺑﻬﺮﻩ ﻣﻨﺪ ﺷﺪﻩ و اﻳ ﻦ ﺟﺎﻧ ﺐ را از دﻋ ﺎﯼ ﺧﻴ ﺮ‬
‫ﻓﺮاﻣ ﻮش ﻧﻔﺮﻣﺎﻳﻨ ﺪ‪ .‬واﻟ ﺴﻼم ﻋﻠ ﯽ ﻣ ﻦ اﺗﺒ ﻊ اﻟﻬ ﺪﯼ‪،‬ﺧ ﺎدم ﻋﻠ ﻮم اه ﻞاﻟﺒﻴ ﺖ ﻋﻠ ﻴﻬﻢ‬
‫اﻟﺴﻼم‪) ،‬ﺁﻳﺖاﷲ اﻟﻌﻈﻤﻲ( ﺷﻬﺎب اﻟﺪﻳﻦ اﻟﺤﺴﻴﻨﯽ اﻟﻤﺮﻋﺸﯽ اﻟﻨﺠﻔﻲ"‪.‬‬

‫ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار‬
‫‪"-‬ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺤﺪﺛﻴﻦ ﻣﺠﻠﺴﯽ در زﻣﺎن ﺻﻔﻮﻳﻪ زﻳﺴﺖ ﻣ ﯽآ ﺮدﻩ و آﺘ ﺐ او در‬
‫ﺁن زﻣ ﺎن ﺗ ﺎﻟﻴﻒ ﺷ ﺪﻩ‪ .‬ﺑﺤ ﺎراﻻﻧﻮار آ ﻪ ﻣﻔ ﺼﻞﺗ ﺮﻳﻦ آﺘﺎﺑﻬ ﺎﯼ اوﺳ ﺖ ﺑ ﺎ ﻋﻨﺎﻳ ﺖ و‬
‫آﻤﻜﻬﺎﻳﯽ از ﺳﻼﻃﻴﻦ ﺻﻔﻮﻳﻪ ﺗﺎﻟﻴﻒ ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﻟﻜﻦ ﺑﺎﻳﺪ دﻳﺪ آﻪ ﺑﺤ ﺎر ﭼ ﻪ آﺘ ﺎﺑﯽ اﺳ ﺖ و‬
‫ﻣﺪارك ﺁن ﭼﻴﺴﺖ؟ ﺑﺤﺎر ﻳﻚ آﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﻬﻤﯽ اﺳﺖ ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻩ و اﻳﻦ آﺘﺎب را ﺗ ﺸﻜﻴﻞ‬
‫دادﻩ و ﻣﺪارك ﺑﺤﺎر در ﺧﻮد او‪ ،‬ﺑﺘﻔﺼﻴﻞ ﺑﺎ اﺳﻢ و رﺳﻢ ﻣﻮﻟﻔﻴﻦ ﺁن ﺛﺒﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻨ ﻚ‬
‫ﻣ ﺪارك ﺑﺤ ﺎر ﻏﺎﻟﺒ ﺎ دردﺳ ﺖ اﺳ ﺖ و آ ﺴﻴﻜﻪ ﻣ ﯽﮔﻮﻳ ﺪ ﺳﻴﺎﺳ ﺖ ﺻ ﻔﻮﻳﻪ‪ ،‬آﺘﺎﺑﻬ ﺎ را‬
‫ﺑﺰرگ آﺮدﻩ ﺧﻮب اﺳﺖ اول ﺑﺤﺎر را ﺑﺒﻴﻨﺪ و رواﻳﺎت ﺁﻧﺮا ﻧﻈﺮ آﻨﺪ‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻣ ﺪارك‬
‫ﺁﻧﺮا ﺑﺪﺳﺖ ﺑﻴﺎورد‪ ،‬و اﮔﺮ اﻳﺮادﯼ در آﺎر دﻳ ﺪ اﺷ ﻜﺎل آﻨ ﺪ‪)".‬ﺁﻳ ﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨﯽ‪،‬آ ﺸﻒ‬
‫اﻻﺳﺮار(‬
‫‪"-‬ﺑﺤ ﺎراﻻﻧﻮار ﺗ ﺎﻟﻴﻒ ﻋﻼﻣ ﻪ ﻣﺤ ﺪﺛﻴﻦ‪ ،‬ﻋ ﺎﻟﻢ ﺑﺰرﮔ ﻮار و ﻣﺤ ﺪث ﻋﺎﻟﻴﻘ ﺪر‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﻣﺠﻠﺴﯽ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاﯼ اﺳﺖ از ﻗﺮﻳ ﺐ ﭼﻬﺎرﺻ ﺪ رﺳ ﺎﻟﻪ و آﺘ ﺎب‪ ،‬آ ﻪ در‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻳﻚ آﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ آﻮﭼﻜﯽ اﺳﺖ آ ﻪ ﺑ ﺎ ﻳ ﻚ اﺳ ﻢ ﻧ ﺎم ﺑ ﺮدﻩ ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ ،‬و در ﺣﻘﻴﻘ ﺖ‬
‫ﺧﺰاﻧﻪ هﻤﻪ اﺣﺎدﻳﺚ و اﺧﺒﺎرﯼ اﺳﺖ آﻪ ﺑ ﻪ ﭘﻴ ﺸﻮاﻳﺎن اﺳ ﻼم ﻧ ﺴﺒﺖ دادﻩ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫ﻣ ﺪارك اﺣﺎدﻳ ﺚ و اﺧﺒ ﺎر ﺑﺤ ﺎراﻻﻧﻮار ﻏﺎﻟﺒ ﺎ در دﺳ ﺖ اﺳ ﺖ و در ﺧ ﻮد او ﻧﻴ ﺰ‬
‫ﺑﺘﻔﻀﻴﻞ ﺑﺎ اﺳﻢ و رﺳﻢ ﻣﻮﻟﻔﻴﻦ ﺁن ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ هﻢ آﺴﯽ ﻧﺘﻮاﻧ ﺪ اﻳ ﻦ آﺘ ﺎب را آ ﻪ‬
‫ﺑﺰﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮب اﺳﺖ آﺘﺎﺑﻬﺎﯼ ﻓﺎرﺳﯽ را آﻪ اﻳﻦ ﻋﺎﻟﻢ‬
‫ﺑﺰرﮔ ﻮار وﻣﺤ ﺪث ﻋﺎﻟﻴﻤﻘ ﺪار ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﺮدم ﭘﺎرﺳ ﯽ زﺑ ﺎن ﻧﻮﺷ ﺘﻪ ﺑﺨﻮاﻧ ﺪ"‪).‬هﻤ ﺎن‬
‫آﺘﺎب(‬
‫" ﻣﻼ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﻣﺠﻠﺴﯽ ﺷﻴﺦ اﻻﺳ ﻼ ِم درﺑ ﺎ ِر ﺷ ﺎﻩ ﺳ ﻠﻄﺎن ﺣ ﺴﻴﻦ ﺻ ﺎﺣﺐ‬
‫‪ ۶٠‬ﺗﺎﻟﻴﻒ اﺳﺖ آﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺤ ﺎراﻻﻧﻮار آ ﻪ ﭼ ﺎپ ﺑ ﺰرگ ﺳ ﻨﮕﯽ ﺁن در ‪٢۶‬‬
‫ﺟﻠﺪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﺮﺑﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻘﻴﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﯽ اﺳ ﺖ‪ :‬ﺣ ﻖ اﻟﻴﻘ ﻴﻦ در اﺻ ﻮل دﻳ ﻦ‪،‬‬
‫ﺣﻠﻴﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ در ﺁداب و ﺳ ﻨﻦ‪ ،‬ﺣﻴ ﺎت اﻟﻘﻠ ﻮب در ﺗ ﺎرﻳﺦ اﻧﺒﻴ ﺎء و ﭘﺎدﺷ ﺎهﺎن و اﺋﻤ ﻪ‪،‬‬
‫ﻋﻴﻦ اﻟﺤﻴ ﺎت در وﻋ ﻆ و زه ﺪ و ﻣ ﺬﻣﺖ دﻧﻴ ﺎ‪ ،‬زاد اﻟﻤﻌ ﺎد‪ ،‬ﺟ ﻼء اﻟﻌﻴ ﻮن در ﺗ ﺎرﻳﺦ‬

‫‪١٤٢‬‬
‫ﺣﻴ ﺎت و ﻣ ﺼﺎﺋﺐ و ﻣﻌﺠ ﺰات اﺋﻤ ﻪ ﺷ ﻴﻌﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻔ ﻪ اﻟﺰاﺋ ﺮ‪ ،‬رﺑﻴ ﻊ اﻻﺳ ﺎﺑﻴﻊ‪ ،‬ﻣ ﺸﻜﻮة‬
‫اﻻﻧ ﻮار در ﻓ ﻀﻴﻠﺖ ﻗ ﺮﺁن‪ ،‬ﻣﻘﻴ ﺎس اﻟﻤ ﺼﺎﺑﻴﺢ در ﺗﻌﻘﻴﺒ ﺎت ﻧﻤﺎزه ﺎ‪ ،‬و رﺳ ﺎﻟﻪه ﺎﯼ‬
‫ﻣﺘﻔﺮق ﺑﺴﻴﺎر‪ .‬وﯼ در ﻣﺪت ﻋﻤﺮ ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن و دوﻳﺴﺖ هﺰار ﺳﻄﺮ ﻣﻄﻠﺐ‬
‫ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣﺬهﺐ ﺷﻴﻌﻪ ﻧﻮﺷﺖ آﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ‪ ٧۵‬ﺳﺎﻟﻪ او ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﻮد‪ .‬ﺳﺎﻟﯽ ﻧﺰدﻳﻚ‬
‫ﺑﻪ ﺑﻴﺴﺖ هﺰار ﺳﻄﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪) .‬ﻣﻠﻚ اﻟﺸﻌﺮاء ﺑﻬﺎر‪ ،‬ﺳﺒﻚ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪(٣‬‬
‫‪"-‬ﺷﻴﺦ اﻻﺳ ﻼم ﻋﻼﻣ ﻪ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ ﻣﺠﻠ ﺴﯽ‪ ،‬ﺻ ﺎﺣﺐ ﺑﺤ ﺎراﻻﻧﻮار در ‪٢۶‬‬
‫ﻣﺠﻠﺪ در اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﻘﺒﻮل ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬و ﺣﻴ ﺎت اﻟﻘﻠ ﻮب و ﺟ ﻼء اﻟﻌﻴ ﻮن و ﻋ ﻴﻦ اﻟﺤﻴ ﺎت و‬
‫ﻣ ﺸﻜﻮة اﻻﻧ ﻮارو ﻣﻌ ﺮاج اﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ و زاداﻟﻤﻌ ﺎد و ﺣﻠﻴ ﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬و ﻏﻴ ﺮﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬از‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻔﺎت ﻋﺮﺑﯽ او ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار‪ ،‬ﻣﺮﺁت اﻟﻌﻘﻮل )در ﺷﺮح اﺻﻮل آ ﺎﻓﯽ و آﻠﻴﻨ ﻲ(‪ ،‬و‬
‫ﻣﻼذاﻻﺧﺒ ﺎر )ﺷ ﺮح ﺑ ﺮ ﺗﻬ ﺬﻳﺐ ﺷ ﻴﺦ ﻃﻮﺳ ﻲ(‪ ،‬و از ﻣﻬﻤﺘ ﺮﻳﻦ ﺗﺎﻟﻴﻔ ﺎت ﻓﺎرﺳ ﯽ او‬
‫ﺣﻠﻴﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﻋﻴﻦ اﻟﺤﺴﺎب‪ ،‬ﺣﻴﺎت اﻟﻘﻠﻮب‪ ،‬ﺟﻼء اﻟﻌﻴﻮن‪ ،‬ﺣﻖ اﻟﻴﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺗﺤﻔﻪ اﻟﺰاﺋﺮ‪،‬‬
‫زاداﻟﻤﻌ ﺎد‪ ،‬و ‪ ٢۵‬رﺳ ﺎﻟﻪ دﻳﮕ ﺮ اﺳ ﺖ‪ .‬در ﺣ ﺪود ه ﺰار ﻧﻔ ﺮاز ﻃ ﻼب ﭘﻴﻮﺳ ﺘﻪ در‬
‫ﻣﺠﻠﺲ درسهﺎﯼ وﯼ ﺣﺎﺿﺮ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻌﺪا ﻋﻘﺎﻳﺪ و ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﺶ را درﺑ ﺎرﻩ ﻣ ﺴﺎﺋﻞ‬
‫ﻣﺨﺘﻠ ﻒ‪ ،‬در اآﻨ ﺎف ﻣﻤﻠﻜ ﺖ ﻣﻨﺘ ﺸﺮ ﻣ ﯽآﺮدﻧ ﺪ‪ .‬ﻣﺠﻠ ﺴﯽ ﺑ ﺎ ﺗﺎﻟﻴﻔ ﺎت و ﺗ ﺼﻨﻴﻔﺎت‬
‫ﻓﺮاوان ﻓﺎرﺳﯽ و ﻋﺮﺑﯽ ﺧﻮد در ﺑﺎب ﻣﺬهﺐ ﺷﻴﻌﻪ ﺑ ﻪ ﻋﻘﺎﻳ ﺪ و اﺧﺒ ﺎر و اﺣﺎدﻳ ﺚ و‬
‫ﻓﻘﻪ و ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﻴﻌﻪ در اﻳﺮان رواج داد و ﺑﺎﻋ ﺚ رﺳ ﻮخ ﺁﻧﻬ ﺎ در ﺧ ﺎﻧﻮادﻩه ﺎ ﮔﺮدﻳ ﺪ‪.‬‬
‫)ﺷﺎهﺮخ ﻣﺴﻜﻮب‪ :‬ﻧﻘﺶ دﻳﻦ و ﻋﺮﻓﺎن در ﻧﺜﺮ ﭘﺎرﺳﻲ(‪.‬‬
‫‪"-‬ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ ﻣﺠﻠﺴﯽ‪ ،‬ﻣﻠﻘ ﺐ ﺑ ﻪ "ﺷ ﻴﺦ اﻻﺳ ﻼم"‪ ،‬ﻣﻮﻟ ﻒ ﺑﺰرﮔﺘ ﺮﻳﻦ‬
‫آﺘﺎب ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻴﻌﻪ اﺛﻨﯽﻋﺸﺮﻳﻪ ﺑﻨﺎم "ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار ﻓﯽ اﺧﺒﺎر اﻻﺋﻤ ﻪ اﻻﻃﻬ ﺎر" اﺳ ﺖ‬
‫آﻪ "داﺋﺮﻩ اﻟﻤﻌﺎرف ﺷﻴﻌﻪ" و "ﻣﻬﻤﺘ ﺮﻳﻦ ﻣ ﻀﺒﻮﻃﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﺣﻔ ﻆ ذﺧ ﺎﺋﺮ ﺷ ﻴﻌﻪ" ﻧ ﺎم‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬و ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاﯼ ﺷﺎﻣﻞ ‪ ٢۶‬ﺟﻠﺪ در ﺑﻴﺶ از ﺑﻴﺴﺖ ه ﺰار ﺻ ﻔﺤﻪ اﺳ ﺖ آ ﻪ از‬
‫اﻧﺪﻣﺎج ﻳﻜ ﺼﺪ آﺘ ﺎب ﻣﻌﺘﺒ ﺮ و ﻣﺘ ﺪاول ﺷ ﻴﻌﻪ ﻓ ﺮاهﻢ ﺁﻣ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪)".‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳ ﻢ ﭘﺎﻳﻨ ﺪﻩ‪:‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻧﻬﺞاﻟﻔﺼﺎﺣﻪ(‪.‬‬
‫ﻗ ﺴﻤﺘﯽ از ﻓﻬﺮﺳ ﺖ ﻣﻄﺎﻟ ﺐ ﻓ ﺼﻮل و اﺑ ﻮاب ﻣﺨﺘﻠ ﻒ آﺘ ﺎب ﺣﻠﻴ ﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪،‬‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ ﻣﺠﻠ ﺴﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺳ ﻂ ﺧ ﻮد او ﺑ ﺼﻮرت ﺧﻼﺻ ﻪ ﺷ ﺪﻩ ﻓﺎرﺳ ﯽ‬
‫اﺣﻜﺎم ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار ﺗﺪوﻳﻦ و ﺗﺎﻟﻴﻒ ﺷﺪﻩ‪ ،‬و در ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺁن ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪:‬‬
‫"ﺟﻤﻌ ﯽ از ﺳ ﺎﻟﻜﺎن ﻣ ﺴﻠﻚ ﺳ ﻌﺎدت و ﻧﺎهﺠ ﺎنِ ﻣَﻨ ﺎهِﺞ ﻣﺘﺎﺑﻌ ﺖ اه ﻞﺑﻴ ﺖ‬
‫رﺳﺎﻟﺖ ﻋﻠﻴﻬﻢاﻟﺴﻼم از اﻳﻦ ذرﻩ ﺣﻘﻴﺮ اﻟﺘﻤﺎس ﻧﻤﻮدﻧﺪ آﻪ رﺳﺎﻟﻪاﯼ در ﺑﻴﺎن ﻣﺤﺎﺳ ﻦ‬

‫‪١٤٣‬‬
‫ﺁداب آﻪ از ﻃﺮﻳﻘﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻪ اﺋﻤﻪ ﻃﺎهﺮﻳﻦ ﺑ ﻪ اﺳ ﺎﺗﻴﺪ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﻗﻠﻴ ﻞ اﻟﺒ ﻀﺎﻋﻪ رﺳ ﻴﺪﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮ وﺟﻪ اﺧﺘﺼﺎر ﺗﺤﺮﻳﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺑﺠﻬﺖ ﻋﻤﻮم ﻧﻔﻊ ﺑﺎﻳﻦ دﻳﺎر‪ ،‬ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ اﺧﺒ ﺎر‬
‫را در ﻟﻐﺖ ﻓﺎرﺳﯽ ﻗﺮﻳﺐاﻟﻔﻬﻢ ﺑﺠﻠﻮﻩ در ﺁورد‪".‬‬
‫و ﻓﻬﺮﺳ ﺘﯽ آﻠ ﯽ از ﻓ ﺼﻮل ﻣﺨﺘﻠ ﻒ "ﺣﻠﻴ ﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ" اﻳ ﻦ ﻋﻼﻣ ﻪ ﺑﺰرﮔ ﻮار‬
‫ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪" -‬در ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺗﺠﻤﻞ و زﻳﻨﺖ آﺮدن‪ ،‬در ﺑﻴ ﺎن ﺟﺎﻣ ﻪه ﺎﯼ ﺣ ﺮام‪ ،‬در ﺁداب ﭘﻮﺷ ﻴﺪن‬
‫ﭘﻨﺒ ﻪ و آﺘ ﺎن و ﭘ ﺸﻢ‪ ،‬در رﻧﮕﻬ ﺎﯼ ﻣ ﺴﺘﺤﺐ و ﻣﻜ ﺮوﻩ در ﺟﺎﻣ ﻪ‪ ،‬در ﺁداب ﺟﺎﻣ ﻪ‬
‫ﭘﻮﺷ ﻴﺪن‪ ،‬در ﻟﺒ ﺎس ﻣﺨ ﺼﻮص زﻧ ﺎن و آﻔ ﺎر‪ ،‬در ﺁداب ﻋﻤﺎﻣ ﻪ ﺑ ﺮ ﺳ ﺮ ﺑ ﺴﺘﻦ‪ ،‬در‬
‫ﺁداب زﻳ ﺮ ﺟﺎﻣ ﻪ ﭘﻮﺷ ﻴﺪن‪ ،‬در ﺟﺎﻣ ﻪ ﻧ ﻮ ﺑﺮﻳ ﺪن‪ ،‬در ﺁداب ﻟﺒ ﺎس ﭘﻮﺷ ﻴﺪن و ﻟﺒ ﺎس‬
‫آﻨﺪن‪ ،‬در آﻔﺶ و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺁن‪ ،‬در ﺁداب ﭘﻮﺷﻴﺪن آﻔﺶ‪.‬‬
‫‪ -‬در ﻓﻀﻴﻠﺖ اﻧﮕﺸﺘﺮ‪ ،‬در ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻋﻘﻴﻖ و ﻳ ﺎﻗﻮت و زﺑﺮﺟ ﺪ و زﻣ ﺮد و ﻓﻴ ﺮوزﻩ و‬
‫ﺟﺰع ﻳﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬در ﻧﻘﺶ ﻧﮕﻴﻦ اﻧﮕﺸﺘﺮ‪ ،‬در زﻳﻮر زﻧﺎن و اﻃﻔﺎل‬
‫‪ -‬ﺁداب ﺳ ﺮﻣﻪ آ ﺸﻴﺪن‪ ،‬در ﻧﻈ ﺮ آ ﺮدن ﺑ ﻪ ﺁﺋﻴﻨ ﻪ‪ ،‬در ﻓ ﻀﻴﻠﺖ ﺧ ﻀﺎب‪ ،‬در آﻴﻔﻴ ﺖ‬
‫ﺧﻀﺎب‪.‬‬
‫‪ -‬در ﺁداب و اوﻗ ﺎت ﻃﻌ ﺎم ﺧ ﻮردن‪ ،‬در ﻇﺮوﻓ ﯽ آ ﻪ اﺳ ﺘﻌﻤﺎل ﻳ ﺎ ﻧﻬ ﯽ ﺷ ﺪﻩ از‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺁن‪ ،‬در ﺳﺎﻳﺮ ﺁداب ﻃﻌﺎم ﺧﻮردن‪ ،‬در ﺁداب ﺑﻌﺪ از ﺣﻤﺎم‪ ،‬در ﺧﻮردن ﻧﺎن‬
‫ﺳﻮﻳﻖ و ﻏﻴﺮﻩ‪ ،‬در ﺳ ﺒﺰﻳﻬﺎ و ﻣﻴ ﻮﻩه ﺎ‪ ،‬در ﻣﻬﻤ ﺎﻧﯽ و ﺁداب ﺁن‪ ،‬در ﺧَ ﻼل آ ﺮدن و‬
‫ﺁداب ﺁن‪ ،‬در ﺁب و اﻧﻮاع ﺁن‪ ،‬در ﺁداب ﺁب ﺧﻮردن‪.‬‬
‫‪ -‬در اﻣﻮر ﺗﺰوﻳﺞ دراﺻﻨﺎف و ﺻﻔﺎت زﻧ ﺎن‪ ،‬در ﺁداب ﻧﻜ ﺎح‪،‬در ﺁداب زﻓ ﺎف‪ ،‬در‬
‫ﺁداب ﻧﻤﺎز و دﻋﺎ در ﺷﺐ زﻓﺎف‪ ،‬در دﻋﺎهﺎﯼ ﻃﻠﺐ ﻓﺮزﻧﺪ‪ ،‬در اﺣﻜ ﺎم اﻳ ﺎم ﺣﻤ ﻞ و‬
‫ﺁداب وﻻدت‪ ،‬در ﺁداب ﺳﺮ ﺗﺮاﺷﻴﺪن و ﻋﻘﻴﻘﻪ‪ ،‬در ﺁداب ﺧﺘﻨﻪ آﺮدن‪.‬‬
‫‪ -‬در ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻣ ﺴﻮاك آ ﺮدن‪ ،‬در ﻓ ﻀﻴﻠﺖ ﺳ ﺮ ﺗﺮاﺷ ﻴﺪن‪ ،‬در ﺁداب ﻣ ﻮﯼ ﺳ ﺮ ﻧﮕ ﺎﻩ‬
‫داﺷﺘﻦ‪ ،‬در ﺁداب ﺷﺎرب ﮔﺮﻓﺘﻦ‪ ،‬در ﺁداب رﻳﺶ ﺑﻠﻨﺪ آﺮدن‪ ،‬در ﻣﻮﯼ ﺳ ﻔﻴﺪ و آﻨ ﺪن‬
‫ﺁن‪ ،‬در آﻨ ﺪن ﻣ ﻮﯼ ﺑﻴﻨ ﯽ‪ ،‬در ﻓ ﻀﻴﻠﺖ ﻧ ﺎﺧﻦ ﮔ ﺮﻓﺘﻦ‪ ،‬در اوﻗ ﺎت ﻧ ﺎﺧﻦ ﮔ ﺮﻓﺘﻦ‪ ،‬در‬
‫دﻓﻦ آﺮدن ﻣﻮ و ﻧﺎﺧﻦ‪ ،‬در ﺷﺎﻧﻪ آﺮدن ﺳﺮ و رﻳ ﺶ‪ ،‬در اوﻗ ﺎت ﺷ ﺎﻧﻪ آ ﺮدن رﻳ ﺶ‬
‫و اﻧﻮاع ﺷﺎﻧﻪهﺎ و دﻋﺎهﺎﯼ ﺁن‪.‬‬
‫‪ -‬در ﺁداب ﺑ ﻮﯼ ﺧ ﻮش ﺑﻮﻳﻴ ﺪن و روﻏ ﻦ ﻣﺎﻟﻴ ﺪن‪ ،‬در ﻓ ﻀﻴﻠﺖ ﻋﺎﻟﻴ ﻪ‪ ،‬در ﺁداب‬
‫روﻏﻦ ﻣﺎﻟﻴﺪن ﺑﺮ ﺑﺪن‪ ،‬در ﻓﻮاﺋ ﺪ روﻏ ﻦ ﺑﻨﻔ ﺸﻪ‪ ،‬در ﻓﻮاﺋ ﺪ روﻏ ﻦ زﻧﺒ ﻖ‪ ،‬در ﺳ ﺎﻳﺮ‬

‫‪١٤٤‬‬
‫روﻏﻨﻬﺎ‪ ،‬در ﺑﺨﻮر و اﻧﻮاع ﺁن و دﻋﺎه ﺎﯼ وﻗ ﺖ ﺑﺨ ﻮر دادن‪ ،‬در ﻓ ﻀﻴﻠﺖ ﮔ ﻼب و‬
‫ﮔﻞ ﺳﺮخ‪ ،‬در ﺁداب ﮔﻞ ﺑﻮﺋﻴﺪن‪.‬‬
‫‪ -‬در ﺣﻤﺎم رﻓﺘﻦ و ﺁداب ﺁن‪ ،‬در ﺁداب داﺧﻞ ﺷﺪن ﺑﻪ ﺣﻤﺎم و ﺧ ﺎرج ﺷ ﺪن از ﺣﻤ ﺎم‬
‫و دﻋﺎهﺎﯼ ﺣﻤﺎم‪ ،‬در ﺁﻧﭽ ﻪ در ﺣﻤ ﺎم ﺑﺎﻳ ﺪ آ ﺮد و ﺁﻧﭽ ﻪ ﻧﺒﺎﻳ ﺪ آ ﺮد‪ ،‬در ﺁداب ﺷ ﺴﺘﻦ‬
‫ﺳ ﺮ و ﺑ ﺪن و دﻓ ﻊ آﺜﺎﻓ ﺎت‪ ،‬در ﺷ ﺴﺘﻦ ﺳ ﺮ ﺑ ﺎ ﺳ ﺪر و ﺧﻄﻤ ﯽ‪ ،‬در ﺁداب واﺟﺒ ﯽ‬
‫آﺸﻴﺪن‪ ،‬در ﺁداب ازاﻟﻪ آﺮدن ﻣ ﻮﯼ ﺑﻐ ﻞ‪ ،‬در ﻏﺎﻳ ﺖ ﺗ ﺎﺧﻴﺮ زﻣ ﺎن واﺟﺒ ﯽ آ ﺸﻴﺪن‪،‬‬
‫در دﻋﺎهﺎﯼ وﻗﺖ واﺟﺒﯽ‪ ،‬در اوﻗﺎت واﺟﺒﯽ آﺸﻴﺪن‪ ،‬در ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺣﻨﺎ ﻣﺎﻟﻴﺪن‪.‬‬
‫‪ -‬در ﺁداب ﺧﻮاﺑﻴ ﺪن و ﺑﻴ ﺪار ﺷ ﺪن‪ ،‬در اوﻗ ﺎت ﺧ ﻮاب‪ ،‬در ﻣﻜ ﺎن و ﺁداب ﻗﺒ ﻞ از‬
‫ﺧ ﻮاب‪ ،‬در ﺗﺮﺳ ﻴﺪن و ﺧ ﻮاب ﭘﺮﻳ ﺸﺎن دﻳ ﺪن و ﻣﺤ ﺘﻠﻢ ﺷ ﺪن‪ ،‬در دﻋﺎه ﺎﯼ رﻓ ﻊ‬
‫ﺑﻴﺨﻮاﺑﯽ و ﺑﺮاﯼ ﺑﻴﺪار ﺷﺪن‪ ،‬در ﻧﻤﺎز و دﻋﺎ ﺑﺮاﯼ ﺧﻮاب ﻧﻴ ﻚ دﻳ ﺪن و ﺁداب ﺑﻴ ﺪار‬
‫ﺷﺪن‪ ،‬در ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺧﻮاب راﺳﺖ و دروغ ﺁن در ﺁداب ﺑﻴﺪارﯼ و ﻣﺬﻣﺖ ﺧﻮاب زﻳﺎد‪.‬‬
‫‪ -‬در ﺁداب ﺑﻴﺖ اﻟﺨﻼء‪ ،‬در ﺳﺘﺮ ﻋﻮرﺗﻴﻦ و ﺁداب ﺁن‪.‬‬
‫‪ -‬در ﺁداب ﺣﺠﺎﻣﺖ و ﺗﻨﻘﻴﻪ و ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ و ادوﻳﻪ ﺑﻌﻀﯽ اﻣﺮاض و ادﻋﻴﻪ و اﺣﺮاز‪.‬‬
‫‪ -‬در ﺛﻮاب ﺑﻴﻤﺎرﯼ و ﺻﺒﺮ ﺑ ﺮ ﺁن‪ ،‬در اﻧ ﻮاع ﺗ ﺪاوﯼ و رواﻳ ﺎت اﺋﻤ ﻪ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‪،‬‬
‫در ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ اﻧﻮاع ﺗﺐ‪ ،‬در ادﻋﻴﻪ و ادوﻳﻪ ﻧﺎﻓﻌﻪ‪ ،‬در ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ درد ﺳﺮو ﻏﻴﺮﻩ ﺑ ﺪﻋﺎ و‬
‫دوا‪ ،‬در ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ درد ﺳﺮ و ﮔﻠﻮ‪ ،‬در ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﺧﻨ ﺎزﻳﺮ و ﺳ ﺎﻳﺮ اﻣ ﺮاض‪ ،‬در ﻣﻌﺎﻟﺠ ﻪ‬
‫اﻣ ﺮاض اﻧ ﺪروﻧﯽ و ﻗ ﻮﻟﻨﺞ و ﻏﻴ ﺮﻩ‪ ،‬در اوﺟ ﺎع ﻣﻔﺎﺻ ﻞ‪ ،‬در ﻗﻠﻴﻠ ﯽ از ﺗﻌﻮﻳ ﺬات و‬
‫ادﻋﻴﻪ رﻓﻊ اﻣﺮاض‪ ،‬در ﻓﻮاﺋﺪ ﺗﺮﺑﺖ اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم‪.‬‬
‫‪ -‬در ﺁداب ﻣ ﺼﺎﻓﺤﻪ و ﻏﻴ ﺮﻩ‪ ،‬در ﺁداب ﻣﺠﺎﻟ ﺴﺖ‪ ،‬در ﺁداب ﻣﻼﻗ ﺎت ﻣﻴﺰﺑ ﺎن ﺑ ﺎ‬
‫ﻣﻴﻬﻤ ﺎن‪ ،‬در ﻣﺠﺎﻟ ﺴﯽ آ ﻪ ورود در ﺁن روا اﺳ ﺖ‪ ،‬در ﺁداب ﻋﻄ ﺴﻪ و ﺁروق و‬
‫ﻏﻴﺮﻩ‪ ،‬در ﺁداب ﻣﺰاح و ﺳﺮﮔﻮﺷﯽ‪ ،‬در ﺁداب ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻦ‪.‬‬
‫‪ -‬در ﺁداب وارد و ﺧﺎرج ﺷﺪن از ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬در ﻣﺬﻣﺖ ﻧﻘﺎﺷﯽ و ﺗ ﺼﻮﻳﺮ در ﺧﺎﻧ ﻪ‪ ،‬در‬
‫ﺁداب ﻓﺮش ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬در اﺣﻜﺎم ﻧﮕﺎﻩ داﺷﺘﻦ ﺳ ﮓ در ﺧﺎﻧ ﻪ‪ ،‬در اﺣﻜ ﺎم ﺧﺎﻧ ﻪ ﺧﺮﻳ ﺪن و‬
‫ﭼﺮاغ اﻓﺮوﺧﺘﻦ‪.‬‬
‫‪ -‬در ﺁداب ﭘﻴ ﺎدﻩ و ﺳ ﻮار ﺷ ﺪن‪ ،‬در ﺳ ﻮار ﺷ ﺪن اﺳ ﺐ و ﻏﻴ ﺮﻩ‪ ،‬در اﺣﻜ ﺎم زﻳ ﻦ و‬
‫ﻟﺠﺎم‪ ،‬در اﺣﻜﺎم ﺳﻮارﯼ‪ ،‬در اﺣﻜﺎم ﭘﻴﺎدﻩ رﻓﺘﻦ‪ ،‬در اﺣﻜﺎم ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻦ ﺷﺘﺮ و ﮔ ﺎو و‬
‫ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ‪ ،‬در اﺣﻜﺎم ﺧﺮﻳﺪن و ﻧﮕﺎهﺪاﺷﺘﻦ ﺣﻴﻮاﻧ ﺎت‪ ،‬در ﻣﺠﻤ ﻞ اﻗ ﺴﺎم ﺣﻴﻮاﻧ ﺎت‪ ،‬در‬
‫اﺣﻜﺎم ﺗﺠﺎرت‪ ،‬در اﺣﻜﺎم زراﻋﺖ‪ ،‬و درﺧﺖ آﺎﺷﺘﻦ‪.‬‬

‫‪١٤٥‬‬
‫‪ -‬در دﻓﻊ ﻧﺤﻮﺳﺖ ﺳ ﻔﺮ ﺑ ﻪ دﻋ ﺎ و ﺗ ﺼﺪﻳﻖ‪ ،‬در دﻋﺎه ﺎﯼ وﻗ ﺖ ﺑﻴ ﺮون رﻓ ﺘﻦ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﺳﻔﺮ‪ ،‬در ﺳﺎﻳﺮ اﺣﻜﺎم ﺳﻔﺮ‪ ،‬در ﺗﻮﺷﻪ ﺑﺮاﯼ ﺳﻔﺮ و ﺁداب ﺁن‪ ،‬در اﺣﻜﺎم رﻓﻴﻖ ﺳ ﻔﺮ‪،‬‬
‫در اﺣﻜﺎم راﻩ رﻓﺘﻦ و ﻓﺮود ﺁﻣﺪن در ﺳﻔﺮ‪ ،‬در دﻋﺎهﺎﯼ ﻣﻨﺎزل در ﺳ ﻔﺮ‪ ،‬در اﺣﻜ ﺎم‬
‫و ﺁداب ﺳﻔﺮ درﻳﺎ‪ ،‬در اﺣﻜﺎم اﺳﺘﻘﺒﺎل و ﻣﺸﺎﻳﻌﺖ ﻣﺴﺎﻓﺮ‪.‬‬
‫‪ -‬در اﺣﻜﺎم اﺳﺐ ﺗﺎﺧﺘﻦ و ﺗﻴﺮاﻧﺪازي‪.‬‬

‫ﻣﻔﺎﺗﻴﺢ اﻟﺠﻨﺎن‬
‫‪"-‬اﻳ ﻦ آﺘ ﺎب ﺷ ﺮﻳﻒ از ﺗﺎﻟﻴﻔ ﺎت ﻣﺮﺣ ﻮم ﻧﺨﺒﺔاﻟﻤﺤ ﺪﺛﻴﻦ‪ ،‬ﻋﻤ ﺎد اﻟﻌﻠﻤ ﺎء‬
‫اﻟﻌ ﺎﻟﻤﻴﻦ‪ ،‬ﻋ ﺎﻟﻢ ﻋﺎﻣ ﻞ و ﻣﺤ ﺪث زاه ﺪ آﺎﻣ ﻞ اﻟﺤ ﺎج ﺷ ﻴﺦ ﻋﺒ ﺎس ﻗﻤ ﯽ رﺿ ﻮان اﷲ‬
‫ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻠﻴ ﻪ اﺳ ﺖ در ادﻋﻴ ﻪ و ﺗﻨﻘﻴ ﻪ و ﺗﻬ ﺬﻳﺐ ﺁﻧﻬ ﺎ از ﺣ ﺸﻮ و زاﺋ ﺪ‪ .‬و اﻣ ﺮوز اﻳ ﻦ‬
‫آﺘﺎب ﺷﺮﻳﻒ ﺑﺎ وﺟﻮد ﺑﻮدن آﺘﺐ ادﻋﻴﻪ ﺑ ﺼﻮرﺗﯽ در ﺁﻣ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ ه ﻴﭻ ﺧﺎﻧ ﻪاﯼ‬
‫از داﺷﺘﻦ اﻳﻦ ﻣﺼﺒﺎح ﻣﺠﺘﻬﺪﻳﻦ ﺑﯽﺑﻬﺮﻩ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﭘﺎرﺳﯽ زﺑﺎﻧﺎﻧﯽ آﻪ ﺁﺷﻨﺎ ﺑﻪ زﺑﺎن ﭘﺮارزش و ﺟﻬﺎﻧﮕﻴﺮ ﻋﺮﺑﯽ ﻧﻴ ﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫از درك ﺣﻘ ﺎﻳﻖ و دﻗ ﺎﻳﻖ و ﻣﻌ ﺎﻧﯽ ﺑﻠﻨ ﺪ ﺁن ﺑ ﯽ ﺑﻬ ﺮﻩ ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ ،‬اﻳ ﻦ ﺑ ﺪﻳﻊ ﺗﻮﺳ ﻂ‬
‫ﺣﺠﺔاﻻﺳ ﻼم و اﻟﻤ ﺴﻠﻴﻤﻦ ﺻ ﺪراﻟﻤﺘﺎﻟﻬﻴﻦ ﺣ ﺎج ﺷ ﻴﺦ ﻣﻬ ﺪﯼ اﻟﻬ ﯽ ﻗ ﺸﻤﻪاﯼ اﺳ ﺘﺎد‬
‫داﻧﺸﮕﺎﻩ ﺗﻬﺮان و اﺳﺘﺎد اﺟﻞ ﺣﺎج ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺎس ﻣﺼﺒﺎح زادﻩ ﻣﻨﺠﻢ ﻣﻌﺮوف در ﻣﺪت‬
‫هﻔﺖ ﺳﺎل ﺑ ﻪ ﻓﺎرﺳ ﯽ ﺳ ﻠﻴﺲ ﺗﺮﺟﻤ ﻪ ﺷ ﺪ‪ .‬از ﺧﻮاﻧﻨ ﺪﮔﺎن اﻧﺘﻈ ﺎر دﻋ ﺎﯼ ﺧﻴ ﺮ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﺷﺎدﯼ روح ﭘ ﺮ ﻓﺘ ﻮح ﻣﻮﻟ ﻒ ﺑﺰرﮔ ﻮار و ﻣ ﺎ ﺳ ﻪ ﺗ ﻦ ﻣﺘﺮﺟﻤ ﺎن و ﻧﺎﺷ ﺮان آﺘ ﺎب و‬
‫واﻟﺪﻳﻦ ﻣﺎ و ﻋﻤﻮم ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ دارﻳﻢ‪ .‬واﻟﺴﻼم"‪) .‬ﻧﻘﻞ از ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﻔﺎﺗﻴﺢ اﻟﺠﻨ ﺎن‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤ ﻪ‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺗﻬﺮان‪.(١٣۴٢ ،‬‬
‫‪"-‬ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻮﻳﺪ اﻳﻦ ﮔﻨﻬﻜ ﺎر روﺳ ﻴﺎﻩ ﻋﺒ ﺎس ﻗﻤ ﯽ ﻋﻔ ﯽ اﷲ ﻋﻨ ﻪ آ ﻪ ﺑﻌ ﻮن اﷲ‬
‫ﺗﻌﺎﻟﯽ آﺘﺎب ﻣﻔﺎﺗﻴﺢ اﻟﺠﻨﺎن را ﺗ ﺎﻟﻴﻒ ﻧﻤ ﻮدم و در اﻗﻄ ﺎر ﻣﻨﺘ ﺸﺮ ﮔ ﺸﺖ‪ ...‬ﺑ ﺴﺎ ﺷ ﻮد‬
‫ﺑﻌﻀﯽ از ﻓﻀﻮﻻن ﺑﻌﺪ از اﻳ ﻦ در ﺁن آﺘ ﺎب ﺑﻌ ﻀﯽ از ادﻋﻴ ﻪ دﻳﮕ ﺮ ﺑﻴﻔﺰاﻳ ﺪ ﻳ ﺎ از‬
‫ﺁن آﻢ آﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﻬﺎر ﺣﻮاﻟﻪ ﻧﻤﻮدم آﺴﯽ را آﻪ در ﻣﻔﺎﺗﻴﺢ ﺗﺼﺮف‬
‫آﻨﺪ‪) ".‬از ﺷﺮح ﻣﻮﻟﻒ‪ ،‬در ﻓﺼﻞ ﻣﻠﺤﻘﺎت ﻣﻔﺎﺗﻴﺢ اﻟﺠﻨﺎن(‪.‬‬

‫‪١٤٦‬‬
 ‫ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ‬
‫اﺛﺮ ﻣﻌﺮوف ﺣﻀﺮت ﺁﻳﺖاﷲ اﻟﻌﻈﻤﯽ ﺧﻤﻴﻨﯽ‪ ،‬آ ﻪ ﺗﺤ ﺖ ﻋﻨ ﻮان‪" :‬ﺗﻮﺿ ﻴﺢ‬
‫اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ‪ ،‬ﺑﺎ اﺿﺎﻓﺎت ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ ﻣﺮﺟ ﻊ ﻣﺠﺎه ﺪ‪ ،‬زﻋ ﻴﻢ اآﺒ ﺮ‪ ،‬ﻗﺎﺋ ﺪ اﻋﻈ ﻢ‪،‬‬
‫ﻣﻮﺳﯽ زﻣﺎن‪ ،‬در ه ﻢ آﻮﺑﻨ ﺪﻩ ﻣ ﺴﺘﻜﺒﺮان‪ ،‬ﺑ ﺖﺷ ﻜﻦ ﻋ ﺼﺮ‪ ،‬ﻣﻨﺠ ﯽ ﻧ ﺴﻞ‪ ،‬ﺣ ﻀﺮت‬
‫ﺁﻳﺖاﷲ اﻟﻌﻈﻤﯽ اﻻﻣﺎم روح اﷲ ﻣﻮﺳﻮﯼ ﺧﻤﻴﻨﯽ ارواﺣﻨ ﺎ ﻓ ﺪاﻩ" در ﺳ ﺎل ‪ ١٣۵٧‬در‬
‫‪ ۶٣٩‬ﺻ ﻔﺤﻪ ﺗﻮﺳ ﻂ اﻧﺘ ﺸﺎرات ﻧ ﺪاﯼ اﺳ ﻼم در ﻣ ﺸﻬﺪ ﺑ ﻪ ﭼ ﺎپ رﺳ ﻴﺪﻩ‪ ،‬و ﺁﻳ ﺖ اﷲ‬
‫ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺑﺎ ﺧﻂ و ﻣﻬﺮ و اﻣﻀﺎﯼ ﺧﻮد در ﺻﻔﺤﻪ اول آﺘﺎب ﻋﻤﻞ ﺑﺪان را ﺻ ﺤﻴﺢ و‬
‫ﻣﺠﺮﯼ اﻋﻼم ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬اﺻ ﻞ رﺳ ﺎﻟﻪ ﺷ ﺎﻣﻞ ‪ ٢٨٩٠‬ﻣ ﺴﺌﻠﻪ اﺳ ﺖ‪ ،‬و اﺿ ﺎﻓﺎت ﺁن‬
‫ﻧﻴﺰ در ‪ ٢٨‬ﺻﻔﺤﻪ ﺗﻜﻤﻴﻠﯽ ﭼﺎپ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫آﺘﺎﺑﻬ ﺎﯼ ﻓ ﻮق ﻣﻨ ﺎﺑﻊ اﺻ ﻠﯽ ﺣ ﺪﻳﺜﻬﺎ و اﺣﻜ ﺎﻣﯽ ه ﺴﺘﻨﺪ آ ﻪ در ﺻ ﻔﺤﺎت‬
‫ﻣﺨﺘﻠ ﻒ آﺘ ﺎب ﺣﺎﺿ ﺮ ﻧﻘ ﻞ ﺷ ﺪﻩاﻧ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺪﻳﻦ ﻣﻨﻈ ﻮر آ ﻪ از ه ﺮ دورﻩ از ادوار‬
‫ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ه ﺰار و ﺻ ﺪ ﺳ ﺎﻟﻪ اﺧﻴ ﺮ اﻳ ﺮان )دوران ﭘ ﻴﺶ از ﺻ ﻔﻮﻳﻪ‪ ،‬ﻋ ﺼﺮ‬
‫ﺻﻔﻮﯼ‪ ،‬دوران ﺑﻌﺪ از ﺻﻔﻮﻳﻪ‪ ،‬ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ( ﻣﻌﺘﺒﺮﺗﺮﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎﯼ آﺘﺐ ﺣ ﺪﻳﺚ‬
‫و ﻓﻘ ﻪ ﻣ ﻮرد اﺳ ﺘﻔﺎدﻩ ﻗ ﺮار ﮔﺮﻓﺘ ﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ ﻧﻴ ﺎز ﺑ ﻪ ﺗ ﺬآﺮ ﻧ ﺪارد آ ﻪ ﺑﻬﻤ ﺮاﻩ اﻳ ﻦ‬
‫ﻣﻨ ﺎﺑﻊ اﺻ ﻠﯽ‪ ،‬ﺑ ﻴﺶ از ﭘﻨﺠ ﺎﻩ آﺘ ﺎب و رﺳ ﺎﻟﻪ دﻳﮕ ﺮ‪ ،‬از ﺗﻤ ﺎم دوران ﻳ ﺎزدﻩ ﻗ ﺮن‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ و اﻣﺮوز‪ ،‬ﻣﻮرد ﻣﺮاﺟﻌﻪ و ﻧﻘﻞ ﻗ ﺮار ﮔﺮﻓﺘ ﻪاﻧ ﺪ آ ﻪ ﻓﻬﺮﺳ ﺘﯽ از ﺁﻧﻬ ﺎ را در‬
‫ﭘﺎﻳﺎن هﻤﻴﻦ آﺘﺎب ﺧﻮاهﻴﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺿ ﻤﻨﺎ در زﻳ ﺮ ه ﺮ ﻳ ﻚ از اﺣﺎدﻳ ﺚ و ﻣﻄﺎﻟ ﺐ ﻧﻘ ﻞ‬
‫ﺷﺪﻩ ﺑﻪ ﻣﻨﺒﻊ ﺁن اﺷﺎرﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪﯼ اﺣﺎدﻳﺚ و ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎﺋﯽ از هﺮ آﺪام از ﺁﻧﻬﺎ‬

‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻗﺒﻼ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد آﻠﯽ ﺣﺪﻳﺜﻬﺎﻳﯽ آﻪ هﻤﻪ ﻣﻜﺘﺐ ﻓﻜ ﺮﯼ‪ ،‬ﻣ ﺬهﺒﯽ و‬
‫ﻓﺮهﻨﮕﯽ روﺣﺎﻧﻴﺖ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻨﻴﺎد ﻧﻬﺎدﻩ ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﻣﺘﺠﺎوز از دو ﻣﻴﻠﻴﻮن اﺳ ﺖ‪ ،‬آ ﻪ‬
‫رﻗﻢ اﺣﺎدﻳﺚ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل در ﺁﻧﻬﺎ ﺣﺘﯽ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺻﺪم اﻳﻦ ﺗﻌﺪاد ﻧﻴﺰ ﻧﻤ ﯽرﺳ ﺪ‪ ،‬و ﻣ ﺎﺑﻘﯽ‬
‫ﺁن اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﺠﻌﻮل و ﺳﺎﺧﺘﮕﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﺮﺳﺎمﺁور آ ﻪ ﺑ ﻪ اﺣﺘﻤ ﺎل ﻗ ﻮﯼ از ﺑﺰرﮔﺘ ﺮﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋ ﻪه ﺎﯼ‬
‫دروغ در ﺗ ﺎرﻳﺦ ﺑ ﺸﺮﯼ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻃﺒﻌ ﺎ اﻧ ﻮاع ﻣﺘﻌ ﺪد و ﻣﺨﺘﻠﻔ ﯽ از ﺣ ﺪﻳﺚ را در ﺑ ﺮ‬
‫ﻣ ﯽﮔﻴ ﺮد آ ﻪ از ﺳ ﻄﻮح ﺑ ﺎﻻ ﻳﻌﻨ ﯽ اﺣﺎدﻳ ﺚ ﺑ ﻪ ﻇ ﺎهﺮ ﻣﺎﻳ ﻪدار و وزﻳ ﻦ‪ ،‬ﺗ ﺎ ﺳ ﻄﺢ‬
‫اﺣﺎدﻳﺜﯽ در ﺣ ﺪ اﻋ ﻼﯼ اﺑﺘ ﺬال و ﺣﺘ ﯽ رآﺎآ ﺖ را ﺷ ﺎﻣﻞ ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ ،‬و اﻟﺒﺘ ﻪ در اﻳ ﻦ‬

‫‪١٤٧‬‬
‫ﻣ ﻮرد درﺟ ﻪ ﺷ ﻌﻮر و روﺣﻴ ﻪ ﺣ ﺪﻳﺚﺳ ﺎزان و ﻧﻴ ﺰ ﺷ ﺮاﻳﻂ ﻣﺘﻔ ﺎوﺗﯽ آ ﻪ ﺳ ﺎﺧﺘﻦ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ را اﻳﺠﺎب ﻣﯽآﺮدﻩ ﻧﻘﺶ ﻣﻮﺛﺮ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻬﻤﻴﻦ ﻣﻘﻴ ﺎس ﻧ ﻮع اﺣﺎدﻳ ﺚ ﻧﻴ ﺰ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻨﻮع و ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻨﻬﻤﻪ ﻣﯽﺗﻮان در ﻳﻚ ﻃﺒﻘ ﻪﺑﻨ ﺪﯼ آﻠ ﯽ‪ ،‬هﻤ ﻪ ﺁﻧﻬ ﺎ‬
‫را ﺑﻪ دﻩ دﺳﺘﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ آ ﺮد آ ﻪ ه ﺮ آ ﺪام ﺑ ﺎ آﻤ ﯽ اﺧ ﺘﻼف ﺑ ﻪ ﻳﻜ ﯽ از اﻳ ﻦ‬
‫ﻃﺒﻘﺎت ﺗﻌﻠﻖ ﻣﯽﮔﻴﺮد‪:‬‬
‫دﺳﺘﻪ اول‪ ،‬اﺣﺎدﻳﺜﯽ آﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻈﺮات دﻳﻨ ﯽ‪ ،‬اﺧﻼﻗ ﯽ و ﻓﻜ ﺮﯼ و ﻣﻨﻄﻘ ﯽ و‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل اﺳ ﺖ‪ ،‬و ﻣ ﯽﺗ ﻮان درﻳﺎﻓ ﺖ آ ﻪ اﮔ ﺮ ه ﻢ واﻗﻌ ﺎ اﺻ ﻴﻞ ﻧﺒﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺮ اﺳﺎﺳ ﯽ‬
‫اﺻﻴﻞ و ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻣﺬهﺒﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﺗﻌ ﺪاد اﻳ ﻦ ﻗﺒﻴ ﻞ‬
‫اﺣﺎدﻳﺚ‪ ،‬ﺣﺘﯽ در ﻣﻌﺘﺒﺮﺗﺮﻳﻦ آﺘﺐ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺤﺪود اﺳﺖ‪ ،‬و ﻏﺎﻟﺒﺎ ه ﻢ‪ ،‬ﭼ ﻪ در‬
‫هﻤﺎن آﺘﺎﺑﻬﺎ و ﭼﻪ در آﺘﺐ ﻣﺘﻌﺪد دﻳﮕﺮ ﺗﻜﺮارﯼ اﺳﺖ‪.‬‬
‫دﺳﺘﻪ دوم‪ ،‬اﺣﺎدﻳﺜﯽ آﻪ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺿﺪ و ﻧﻘﻴﻀﻨﺪ‪ ،‬هﺮ ﭼﻨﺪ آ ﻪ هﻤ ﻪ ﺁﻧﻬ ﺎ ﺑ ﻪ‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻳﻜﯽ از اﻣﺎﻣﺎن ﻧﺴﺒﺖ دادﻩ ﺷﺪﻩاﻧﺪ و ﺣﺘﯽ ﺑﻪ آ ّـﺮات از ﻳ ﻚ اﻣ ﺎم واﺣ ﺪ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺣﺪﻳﺜﻬﺎﯼ ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ رواﻳﺖ ﺷﺪﻩاﻧﺪ‪.‬‬
‫دﺳﺘﻪ ﺳﻮم‪ ،‬اﺣﺎدﻳﺜﯽ آﻪ اﺻﻮﻻ ﺑﺎ ﻣﻔﺎد ﺁﻳﺎت و اﺣﻜﺎم ﻗﺮﺁن ﻣﺒﺎﻳﻨﺖ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫دﺳ ﺘﻪ ﭼﻬ ﺎرم‪ ،‬اﺣ ﺎدﻳﺜﯽ آ ﻪ ﻣﻄﺎﻟ ﺐ ﺁﻧﻬ ﺎ ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ ﻣﺒ ﺎﻳﻦ اﺣﻜ ﺎم و ﻣﻘ ﺮرات‬
‫روﺷﻦ ﻣﺬهﺒﯽ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺎوﯼ آﻔﺮهﺎﯼ ﺁﺷﻜﺎرﯼ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑ ﺎ ﺗ ﻮهﻴﻦ ﻣ ﺴﺘﻘﻴﻤﯽ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻳﺎ ﺑﻪ اﺋﻤﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫دﺳﺘﻪ ﭘ ﻨﺠﻢ‪ ،‬اﺣ ﺎدﻳﺜﯽ آ ﻪ ﺑﻄ ﻮر روﺷ ﻦ ﺑ ﺎ ﺑ ﺪﻳﻬﻴﺎت ﻋﻠﻤ ﯽ‪ ،‬در زﻣﻴﻨ ﻪه ﺎﯼ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻃﺒﯽ‪ ،‬ﻳﺎ رﻳﺎﺿ ﯽ‪ ،‬ﻳ ﺎ هﻴﺌ ﺖ‪ ،‬ﻳ ﺎ ﺗ ﺎرﻳﺦ و ﺟﻐﺮاﻓﻴ ﺎ‪ ،‬ﻳ ﺎ زﺑﺎﻧ ﺸﻨﺎﺳﯽ و ﻏﻴ ﺮﻩ‬
‫ﻣﺒﺎﻳﻨﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﺗﺒ ﺎﻳﻦ ﺑ ﻪ ﻗ ﺪرﯼ ﺁﺷ ﻜﺎر اﺳ ﺖ آ ﻪ راﻩ ﺗ ﻮﺟﻴﻬﯽ ﺑ ﺮاﯼ ﺁن ﺑ ﺎﻗﯽ‬
‫ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫دﺳﺘﻪ ﺷﺸﻢ‪ ،‬اﺣﺎدﻳﺜﯽ آﻪ اﺻﻮﻻ ﺑﺎ ﻋﻘﻞ ﺳﻠﻴﻢ ﻣﻐﺎﻳﺮت دارﻧ ﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ در ﺁﻧﻬ ﺎ‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ ﺑﺼﻮرت ﻋﻠﺖ و ﻣﻌﻠﻮل ﻣﻄﺮح ﺷﺪﻩ و آﺮاﻣﺎﺗﯽ ﺑﻪ اﻋﻤ ﺎل ﻣﻌ ﻴﻦ ﻳ ﺎ دﻋﺎه ﺎ‬
‫و ﻧﻔﺮﻳﻨﻬﺎﯼ ﻣﻌﻴﻦ ﻧﺴﺒﺖ دادﻩ ﺷﺪﻩ آﻪ هﺮ ﺑﭽﻪاﯼ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺁﺳ ﺎﻧﯽ درﻳﺎﺑ ﺪ آ ﻪ ﺑ ﻴﻦ‬
‫اﻳﻦ ﻋﻠﺘﻬﺎ و ﻣﻌﻠﻮﻟﻬﺎ آﻤﺘﺮﻳﻦ راﺑﻄﻪاﯼ ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﺪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫دﺳﺘﻪ هﻔﺘﻢ‪ ،‬اﺣﺎدﻳﺜﯽ آﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﺎﻟﻐﻪه ﺎﯼ ﻏﻴ ﺮ ﻗﺎﺑ ﻞ ﻗﺒ ﻮل ﺗﻜﻴ ﻪ دارﻧ ﺪ‪ ،‬و اﻳ ﻦ‬
‫ﻣﺒﺎﻟﻐ ﺎت‪ ،‬وﻟ ﻮ ﺁﻧﻜ ﻪ ﺑ ﻪ ﺧ ﺪا ﻳ ﺎ رﺳ ﻮل ﻳ ﺎ اﻣﺎﻣ ﺎن ﻧ ﺴﺒﺖ دادﻩ ﺷ ﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ ،‬ﺑ ﺎ ه ﻴﭻ‬

‫‪١٤٨‬‬
‫ﺿﺎﺑﻄﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﺸﺮﯼ ﻧﻴﺰ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﺬﻳﺮش ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺮﺳﺪ ﺑ ﻪ ﺁﻧﻜ ﻪ ﺑ ﻪ ﻋ ﺪاﻟﺖ اﻟﻬ ﯽ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ دادﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫دﺳﺘﻪ هﺸﺘﻢ‪ ،‬اﺣﺎدﻳﺚ رآﻴﻚ و ﻣﺴﺘﻬﺠﻦ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻧﺴﺨﻪهﺎﯼ ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﻳ ﺎ ﭘﻴ ﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﻳﺎ اﺋﻤﻪ درﺑﺎرﻩ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻗﻮﻩ ﻣﺠﺎﻣﻌﺖ ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻳﺎ ﺗﻮﺻ ﻴﻪه ﺎﯼ دﻗﻴ ﻖ ﺁﻧ ﺎن در ﺑﻬﺘ ﺮﻳﻦ‬
‫اﻧ ﻮاع ﺟﻤ ﺎع و ﺑﻬﺘ ﺮﻳﻦ اوﻗ ﺎت ﺟﻤ ﺎع‪ ،‬و اﺣﻜ ﺎم دﺧ ﻮل ﺑ ﺮ زن و ﺑ ﺮ آﻨﻴ ﺰ و ﺑ ﺮ‬
‫ﭼﻬﺎرﭘﺎ و ﻏﻴﺮﻩ‪.‬‬
‫دﺳ ﺘﻪ ﻧﻬ ﻢ‪ ،‬اﺣﺎدﻳ ﺚ آ ﺎﻣﻼ اﺣﻤﻘﺎﻧ ﻪ‪ ،‬آ ﻪ ﺧﻮاﻧ ﺪن ﺁﻧﻬ ﺎ ﺣﺘ ﯽ ﻋ ﺎﻣﯽﺗ ﺮﻳﻦ و‬
‫ﺳﺎدﻩﻟﻮحﺗﺮﻳﻦ اﻓﺮاد را ‪-‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻐﻴﺮ از "ﻣﻘﻠﺪان" َﭘ ﺮ و ﭘ ﺎ ﻗ ُـﺮص آ ﻪ اﺻ ﻮﻻ اﺟ ﺎزﻩ‬
‫ﺷ ﻚ آ ﺮدن ﻧﺪارﻧ ﺪ‪ -‬ﺑ ﻪ اﺳ ﺘﻬﺰاء واﻣﻴ ﺪارد‪ .‬و اﻳ ﻦ ﺁن ﻧ ﻮع از اﺣ ﺎدﻳﺜﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫ﺑﺨﺼﻮص در ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴﯽ و آﺘﺒﯽ آﻪ ﺑﻌﺪ از او ﺑ ﻪ ﭘﻴ ﺮوﯼ از اﻳ ﻦ‬
‫آﺘﺎب ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻣﯽﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫دﺳﺘﻪ دهﻢ‪ ،‬اﺣﺎدﻳﺜﯽ آﻪ ﺁﺷﻜﺎرا ﺑﺮاﯼ اﻏﺮاض و ﻣﻨﻈﻮرهﺎﯼ ﺧ ﺎص ﺳ ﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﺷ ﺪﻩاﻧ ﺪ‪ ،‬و در ﻧﺘﻴﺠ ﻪ واﻗﻌ ﻪاﯼ آ ﻪ ﻓ ﯽ اﻟﻤﺜ ﻞ ﺑ ﻪ ﻗ ﺮن ده ﻢ ارﺗﺒ ﺎط دارد‪ ،‬ﺑ ﻪ ﻧﺤ ﻮ‬
‫ﻣ ﻀﺤﻜﯽ ﺑ ﻪ ﻗ ﺮن دوم ﻳ ﺎ ﺑ ﻪ ﻣﺎﻗﺒ ﻞ اﺳ ﻼم ﻳ ﺎ اﺻ ﻮﻻ ﺑ ﻪ ﻗﺒ ﻞ از ﺧﻠﻘ ﺖ رﺑ ﻂ دادﻩ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳ ﯽ اﻳ ﻦ اﻧ ﻮاع دﻩ ﮔﺎﻧ ﻪ‪ ،‬وﻟ ﻮ ﺑ ﺼﻮرﺗﯽ ﺑ ﺴﻴﺎر آﻠ ﯽ و ﻣﺤ ﺪود‪ ،‬ﻃﺒﻌ ﺎ‬
‫ﻣ ﺴﺘﻠﺰم اﺧﺘ ﺼﺎص ﺻ ﻔﺤﺎﺗﯽ ﺑ ﺴﻴﺎر زﻳ ﺎدﺗﺮ از ﺁن اﺳ ﺖ آ ﻪ در ﮔﻨﺠ ﺎﻳﺶ آﺘ ﺎب‬
‫ﺣﺎﺿ ﺮ ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﻣ ﻦ ﻓﻘ ﻂ ﺳ ﻌﯽ آ ﺮدﻩام در ﺻ ﻔﺤﺎت ﺑﻌ ﺪ ﻧﻤﻮﻧ ﻪه ﺎﯼ‬
‫اﻧﮕﺸﺖﺷﻤﺎرﯼ را از هﺮ ﻳﻚ از اﻧﻮاع اﻳ ﻦ ﻃﺒﻘ ﻪﺑﻨ ﺪﯼ‪ ،‬از ﻣﻬﻤﺘ ﺮﻳﻦ و ﻣﻌﺘﺒﺮﺗ ﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻮرد ﻗﺒ ﻮل ﻣﻜﺘ ﺐ روﺣﺎﻧﻴ ﺖ ﺷ ﻴﻌﻪ ﻧﻘ ﻞ آ ﻨﻢ‪ ،‬ﺗ ﺎ ﺑﺮداﺷ ﺘﯽ آﻠ ﯽ از ﭘﺎﻳ ﻪه ﺎﯼ‬
‫ﻓﻜﺮﯼ آﻪ "ﻓﺮهﻨﮓ ﺁﺧﻮﻧﺪ" ﺑﺮ ﺁن ﺑﻨﻴ ﺎد ﻧﻬ ﺎدﻩ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﻴﺪ‪ .‬اﻳ ﺪﺋﻮﻟﻮژﯼ‬
‫اﻳﻦ ﻓﺮهﻨﮓ ﺑﺮ اﺳﺎس هﻤﻴﻦ ﻣﺒﺎﻧﯽ‪ ،‬در ﻗﺴﻤﺖ دوم هﻤﻴﻦ ﺑﺨﺶ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎﻳﯽ از هﺮ آﺪام از اﻳﻦ اﻧﻮاع ﺣ ﺪﻳﺜﻬﺎ را‪ ،‬ﺑ ﺎ ﺣ ﺪﻳﺜﯽ ﺷ ﺮوع‬
‫ﻣﯽآﻨﻢ آﻪ در آﺘﺎب "اﺻﻮل آﺎﻓﻲ" ﻣﻘﺎﻣﯽ ﺧﺎص و اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﯽ ﺑﺪان دادﻩ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪،‬‬
‫و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻀﻤﻮن ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬ﺧﻮاهﻴﺪ دﻳﺪ آﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻘﺎﻣﯽ ﺣﻖ ﺁن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻮد ﺛﻘﺔاﻻﺳﻼم آﻠﻴﻨﯽ در آﺘﺎب "اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﻲ" از زﺑ ﺎن اﺑﻮﺑ ﺼﻴﺮ ﻧﻮﺷ ﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ آﻪ‪ " :‬اﮔ ﺮ در دوران ﻋﻤ ﺮت ﺟ ﺰ اﻳ ﻦ ﻳ ﻚ ﺣ ﺪﻳﺚ ﻧ ﺸﻨﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﯽ‪ ،‬ﺗ ﺮا آﻔﺎﻳ ﺖ‬
‫آﻨ ﺪ‪ ".‬و وﻗﺘ ﯽ آ ﻪ "ﺳ ﻠﻄﺎن اﻟﻤﺤ ﺪﺛﻴﻦ" در آﺘ ﺎﺑﯽ آ ﻪ ﺁﻧ ﺮا " ﻗ ﺮﺁن دوم ﺷ ﻴﻌﻪ"‬

‫‪١٤٩‬‬
‫ﻧﺎﻣﻴﺪﻩاﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺪﻳﺜﯽ را "ﺳ ﻠﻄﺎن اﻻﺣﺎدﻳ ﺚ" ﺑﺨﻮاﻧ ﺪ‪ ،‬ﻃﺒﻌ ﺎ اﻳ ﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ ﺑﺎﻳ ﺪ در ﺻ ﺪر‬
‫ﺳﺎﻳﺮ اﺣﺎدﻳﺚ ﺟﺎﯼ ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﻣﻨﻄﻘﺎ ﻧﻴﺰ هﻤﻴﻨﻄﻮر اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺣ ﺪﻳﺚ ﺣ ﺎوﯼ ﻣ ﺘﻦ وﺻ ﻴﺖ ﻧﺎﻣ ﻪاﯼ اﺳ ﺖ‬
‫آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺨ ﺼﺎ ﺁﻧ ﺮا ﻧﻮﺷ ﺘﻪ و ﻣﻬ ﺮ و اﻣ ﻀﺎ آ ﺮدﻩ و در ﭘﺎآ ﺖ ﻣﻬ ﺮ ﺷ ﺪﻩاﯼ از‬
‫ﻃ ﻼﯼ ﺧ ﺎم ﺗﻮﺳ ﻂ ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ ﻋﻠﻴ ﻪ اﻟ ﺴﻼم ﺑ ﺮاﯼ رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا ﻓﺮﺳ ﺘﺎدﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺗ ﺎزﻩ‬
‫ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ ﻧﻴ ﺰ ﺁﻧ ﺮا ﺑ ﻪ ﺳ ﺎدﮔﯽ ﺗ ﺴﻠﻴﻢ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﻧﻜ ﺮدﻩ‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ ﺷ ﺮط آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫ﺣ ﻀﺮت ﻋﻠ ﯽ ﺷﺨ ﺼﺎ ﺣ ﻀﻮر ﻳﺎﺑ ﺪ و ﺁﻧ ﺮا در ﺣ ﻀﻮر ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ و ﻣﻴﻜﺎﺋﻴ ﻞ آ ﻪ‬
‫هﻤ ﺮاهﺶ ﺁﻣ ﺪﻩاﻧ ﺪ از ﺣ ﻀﺮت ﻣﺤﻤ ﺪ ﺗﺤﻮﻳ ﻞ ﺑﮕﻴ ﺮد و ﻣ ﻀﻤﻮن ﺁﻧ ﺮا ﺑﺨﻮاﻧ ﺪ و‬
‫ﺿﻤﺎﻧﺖ ﺑﻜﻨﺪ آﻪ ﻧﺎﻣﻪ را ﺗﺤﻮﻳﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺧﻮاﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘ ﺎﻧﺰدﻩ راوﯼ ﺑﺰرﮔ ﻮار‪ ،‬رﺿ ﻮان اﻟ ﻪ ﻋﻠ ﻴﻬﻢ اﺟﻤﻌ ﻴﻦ‪ ،‬ﺣ ﺴﻴﻦ ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ‬
‫اﻻﺷﻌﺮﯼ‪ ،‬ﻣﻌﻠﯽ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ‪،‬اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﺣﺎرث ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑ ﻦ‬
‫ﻳﻘﻄﻴﻦ‪ ،‬ﻋﻴﺴﯽ ﺑﻦ اﻟﻤﺴﺘﻔﺎد‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑ ﻦ ﺣﻴ ﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻋﺒ ﺪاﷲ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟ ﻪ ﺑ ﻦ ﺟﻌﻔ ﺮ‪،‬‬
‫ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻇﺮﻳﻒ‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﺻﺎﻟﺢ ﺑﻦ اﺑﯽ ﺣﻤﺎد‪ ،‬ﺑﻜﺮﻳﻦ ﺻ ﺎﻟﺢ‪ ،‬ﻋﺒ ﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ‬
‫ﺑﻦ ﺳﺎﻟﻢ‪ ،‬اﺑﯽ ﺑﺼﻴﺮ‪ ،‬ﺻﺤﺖ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را آﻪ ﺧﻮد ﺁﻧﺎن راوﯼ ﺁن ه ﺴﺘﻨﺪ ﺿ ﻤﺎﻧﺖ‬
‫آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ‪ ،‬و ﺷ ﺨﺺ اﺧﻴ ﺮ‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ اﺑ ﯽ ﺑ ﺼﻴﺮ ﺗ ﺼﺮﻳﺢ آ ﺮدﻩ آ ﻪ ﻣ ﺘﻦ ﻗ ﺴﻤﺖ دوم‬
‫ﺣﺪﻳﺚ را ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ از ﺣﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق ﺷ ﻨﻴﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﻳﻜ ﯽ دﻳﮕ ﺮ از اﻳ ﻦ‬
‫ﻋﺪﻩ‪ ،‬ﻋﻴﺴﯽ ﺑﻦ اﻟﻤﺴﺘﻔﺎد اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ ﻧﻴﺰ ﺗﺼﺮﻳﺢ آ ﺮدﻩ آ ﻪ ﻗ ﺴﻤﺖ اول ﺣ ﺪﻳﺚ را از‬
‫ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻣﻮﺳ ﯽ آ ﺎﻇﻢ ﺷ ﻨﻴﺪﻩ آ ﻪ او ﻧﻴ ﺰ ﺁﻧ ﺮا از واﻟ ﺪ ﺧ ﻮﻳﺶ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم‬
‫ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﺷﻨﻴﺪﻩ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑ ﺮاﯼ اﻳﻨﻜ ﻪ ﺗ ﺼﻮر ﺷ ﻮﺧﯽ ﻳ ﺎ ﻣﺒﺎﻟﻐ ﻪاﯼ ﻧﻜﻨﻴ ﺪ ﺗﺮﺟﻤ ﻪ دﻗﻴ ﻖ ﺣ ﺪﻳﺚ را ﺑ ﻪ‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﻴﺰ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽآﻨﻢ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را از ﻓﻴﺾ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺎﻣﻪاﯼ آﻪ ﻇﺎهﺮا ﺑﺎ ﺧﻂ‬
‫و اﻣﻀﺎﯼ ﺷﺨﺼﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ در دﺳﺖ اﺳﺖ ﻣﺤ ﺮوم ﻧﻜ ﺮدﻩ ﺑﺎﺷ ﻢ‪ .‬ﺑﻄﻮرﻳﻜ ﻪ ﺧﻮاهﻴ ﺪ‬
‫دﻳﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﺎ ﻋﻨﻮان "ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ" ﺷﺮوع ﻓﺮﻣﻮدﻩ و ﭘﺲ‬
‫از ﺳ ﺘﺎﻳﺶ ﺧﻮﻳ ﺸﺘﻦ‪ ،‬ﺗ ﺼﻤﻴﻢ ﺧ ﻮد را درﺑ ﺎرﻩ اﻣﺎﻣ ﺖ ﺣ ﻀﺮت ﻋﻠ ﯽ و اوﻻد او‬
‫ﺑﺎﺳﺘﺤﻀﺎر رﺳ ﻮل ﺧ ﻮﻳﺶ رﺳ ﺎﻧﻴﺪﻩ اﺳ ﺖ )ه ﺮ ﭼﻨ ﺪ آ ﻪ ﻃﺒ ﻖ دﻳﮕ ﺮ رواﻳ ﺎت ﺧ ﻮد‬
‫آﺘ ﺎب آ ﺎﻓﯽ‪ ،‬اﻳ ﻦ ﻣﻮﺿ ﻮع از روز ازل ﺑ ﺎﻃﻼع ﻣﺤﻤ ﺪ و اﺋﻤ ﻪ و ﺑ ﺎﻃﻼع آﻠﻴ ﻪ‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان رﺳﻴﺪﻩ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ(‪.‬‬

‫‪١٥٠‬‬
‫ن ﻧﺎﻣ ﻪ ﺣ ﺎوﯼ ﻧﻜﺘ ﻪ ﻇﺮﻳﻔ ﯽ ﻧﻴ ﺰ ه ﺴﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﺑ ﺎ ﻋﻠ ﻢ ﻟ ﺪﻧﯽ ﺧ ﻮد‬ ‫ﭘﺎﻳ ﺎ ِ‬
‫ﻣﯽداﻧﺴﺘﻪ آﻪ ﻣﺘﻦ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﺗﻮﺳﻂ ﺛﻘﺔاﻻﺳﻼم ﻳﻌﻘ ﻮب آﻠﻴﻨ ﯽ ﺳ ﺎآﻦ ﺑﻐ ﺪاد‬
‫در اواﺋﻞ ﻗﺮن ﭼﻬﺎرم هﺠﺮﯼ ﺑ ﺎﻃﻼع ﻣ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﺧﻮاه ﺪ رﺳ ﻴﺪ‪ ،‬ﺑ ﺪﻳﻦ ﺟﻬ ﺖ در ﺁﺧ ﺮ‬
‫ﻣﻜﺘ ﻮب ﺧ ﻮد ﺑﻌﻨ ﻮان ﻧﻤﻮﻧ ﻪ ﺳ ﺘﻤﻜﺎران‪ ،‬ﺑ ﻪ دو ﻃﺎﻳﻔ ﻪ ﺗ ﺮك و دﻳﻠ ﻢ اﺷ ﺎرﻩ ﻓﺮﻣ ﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ درﺳﺖ ﺑﻪ هﻤﺎن دو ﻃﺎﻳﻔ ﻪاﯼ آ ﻪ در ﺑﻐ ﺪاد دورﻩ ﻣﺮﺣ ﻮم آﻠﻴﻨ ﯽ دﺳ ﺖ‬
‫ﺑ ﻪ ﻗﺘ ﻞ و ﻏ ﺎرت زدﻩ و ﻣ ﺮدم را ﻧﮕ ﺮان آ ﺮدﻩ ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ ،‬در ﺻ ﻮرﺗﻴﻜﻪ در ﻣﻮﻗ ﻊ‬
‫درﻳﺎﻓﺖ اﻳﻦ ﻣﻜﺘﻮب ﺗﻮﺳﻂ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬وﺟﻮد اﻳﻦ دو ﻗ ﻮم اﺻ ﻼ ﻣﻄ ﺮح ﻧﺒ ﻮدﻩ‬
‫و اﺣﺘﻤﺎﻻ ﺣﺘﯽ ﻧﺎم ﺁﻧﺎن – ﻳﺎ ﻻاﻗﻞ ﻧﺎم دﻳﻠﻤﺎن‪ -‬ﺑﮕﻮش آﺴﯽ ﻧﻴﺰ ﻧﺮﺳﻴﺪﻩ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻳ ﻚ راهﻨﻤ ﺎﻳﯽ ﺧﻴﺮﺧﻮاهﺎﻧ ﻪ را ﻧﻴ ﺰ در اﻳﻨﺠ ﺎ ﺑﻴﻔﺎﻳ ﺪﻩ ﻧﻤ ﯽداﻧ ﻢ‪ :‬ﻃﺒ ﻖ ﻣ ﺘﻦ‬
‫ﺻ ﺮﻳﺢ ﺣ ﺪﻳﺚ "ﺟ ﺎﺑﺮﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟ ﻪ اﻻﻧ ﺼﺎري" در ﻗ ﺮن ﺳ ﻮم هﺠ ﺮﯼ ﻋ ﻴﻦ ﻣﻜﺘ ﻮب‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ را در دﺳﺖ داﺷﺘﻪ و ﺁﻧﺮا ﺑﺮاﯼ ﻗﺮاﺋﺖ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق اراﺋﻪ‬
‫دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬هﻴﭻ دﻟﻴﻠﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد آﻪ اﻳﻦ ﻣﻜﺘﻮب ﭘﺲ از ﺁن ﺑﻜﻠ ﯽ ﻣﻔﻘ ﻮداﻻﺛﺮ ﺷ ﺪﻩ‬
‫ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬در ﭼﻨ ﻴﻦ ﺻ ﻮرﺗﯽ وﻇﻴﻔ ﻪ ﺟﻤﻬ ﻮرﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﭘ ﻴﺶ از ﺁﻧﻜ ﻪ ﭼﻨ ﻴﻦ‬
‫ﻧﺎﻣ ﻪاﯼ ﺑﺪﺳ ﺖ ﻳﻜ ﯽ از ﻋﺘﻴﻘ ﻪ ﻓﺮوﺷ ﺎن ﺻﻬﻴﻮﻧﻴ ﺴﺖ ﺑﻴﺎﻓﺘ ﺪ‪ ،‬ﻳ ﺎ ﻳ ﻚ آﻠﻜ ﺴﻴﻮﻧﺮ‬
‫ﺁﻣﺮﻳﻜﺎﻳﯽ ﺟﻬﺎﻧﺨﻮار ﺁﻧﺮا ﺗﺼﺎﺣﺐ آﻨﺪ‪ ،‬هﻴﺌﺘﯽ را ﻣﺎﻣﻮر ردﻳﺎﺑﯽ ﻧﺎﻣ ﻪ آﻨ ﺪ‪ ،‬ﺗ ﺎ اﮔ ﺮ‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻ هﻨﻮز در ﺧﺎﻧﻮادﻩ ﺟ ﺎﺑﺮﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟ ﻪ اﻧ ﺼﺎرﯼ اﺛ ﺮﯼ از ﺁن ﺑ ﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧ ﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪،‬‬
‫ﺁﻧﺮا ﺧﺮﻳﺪارﯼ آﻨﺪ و ﺑﻪ داراﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻗﻢ اﻧﺘﻘﺎل دهﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺘﻦ اﺻﻠﯽ ﺣﺪﻳﺚ و ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﺎرﺳﯽ ﺁن ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -‬اﻟﺤﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪاﻻﺷ ﻌﺮﯼ‪ ،‬ﻋ ﻦ ﻣﻌﻠ ﯽ ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ‪ ،‬ﻋ ﻦ اﺣﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ‪،‬‬
‫ﻋﻦ اﻟﺤﺎرث ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ‪ ،‬ﻋﻦ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑﻦ ﻳﻘﻄ ﻴﻦ‪ ،‬ﻋ ﻦ ﻋﻴ ﺴﯽ ﺑ ﻦ اﻟﻤ ﺴﺘﻔﺎد‬
‫اﺑ ﯽ ﻣﻮﺳ ﯽ اﻟ ﻀﺮﻳﺮ ﻗ ﺎل‪ :‬ﺣ ﺪﺛﻨﯽ ﻣﻮﺳ ﯽ اﺑ ﻦ ﺟﻌﻔ ﺮ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻗ ﺎل‪ :‬ﻗﻠ ﺖ ﻻﺑ ﯽ‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم‪ :‬اﻟﻴﺲ آﺎن اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم آﺎﺗ ﺐ اﻟﻮﺻ ﻴﻪ و رﺳ ﻮلاﷲ‬
‫ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ و ﺳ ﻠﻢ اﻟﻤﻤﻠ ﯽ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ و اﻟﻤﻼﺋﻜ ﺔ اﻟﻤﻘﺮﺑ ﻮن ﻋﻠ ﻴﻬﻢ‬
‫اﻟﺴﻼم ﺷﻬﻮد؟ ﻗﺎل‪ :‬ﻓﺎﻃﺮق ﻃﻮﻳﻼ ﺛﻢ ﻗﺎل‪ :‬ﻳﺎ اﺑﺎاﻟﺤﺴﻦ! ﻗﺪ آﺎن ﻣﺎ ﻗﻠﺖ و ﻟﻜ ﻦ ﺣ ﻴﻦ‬
‫ﻧﺰل ﺑﺮﺳﻮلاﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ و ﺳﻠﻢ اﻻﻣﺮ‪ ،‬ﻧﺰﻟ ﺖ اﻟﻮﺻ ﻴﺔ ﻣ ﻦ ﻋﻨ ﺪاﷲ آﺘﺎﺑ ﺎ‬
‫ﻣﺴﺠﻼ‪ ،‬ﻧﺰل ﺑﻪ ﺟﺒﺮﻳﻴﻞ ﻣﻊ اﻣﻨﺎء اﷲ ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﻦ اﻟﻤﻼﺋﻜﻪ‪ ،‬ﻓﻘﻞ ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ‪ :‬ﻳ ﺎ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ! ﻣﺮ ﺑﺎﺧﺮاج ﻣﻦ ﻋﻨﺪك اﻻ وﺻ ﻴﻚ‪ ،‬ﻟﻴﻘﺒ ﻀﻬﺎ ﻣﻨ ﺎ و ﺗ ﺸﻬﺪﻧﺎ ﺑ ﺪﻓﻌﻚ اﻳﺎه ﺎ اﻟﻴ ﻪ‬
‫ﺿﺎﻣﻨﺎ ﻟﻬﺎ ﻳﻌﻨﯽ ﻋﻠﻴﺎ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم‪ ،‬ﻓﺎﻣﺮ اﻟﻨﺒ ﯽ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ و ﺳ ﻠﻢ ﺑ ﺎﺧﺮاج‬

‫‪١٥١‬‬
‫ﻣﻦ آﺎن ﻓﯽ اﻟﺒﻴﺖ ﻣﺎ ﺧﻼ ﻋﻠﻴﺎ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم‪ ،‬و ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻓﻴﻤﺎ ﺑ ﻴﻦ اﻟ ﺴﺘﺮ و اﻟﺒ ﺎب‪ ،‬ﻓﻘ ﺎل‬
‫ﺟﺒﺮﻳﻴﻞ‪ :‬ﻳﺎ ﻣﺤﻤ ﺪ! رﺑ ﻚ ﻳﻘﺮﺋ ﻚ اﻟ ﺴﻼم و ﻳﻘ ﻮل ه ﺬا آﺘ ﺎب ﻣ ﺎ آﻨ ﺖ ﻋﻬ ﺪت اﻟﻴ ﻚ و‬
‫ﺷﺮﻃﺖ ﻋﻠﻴﻚ و ﺷﻬﺪت ﺑﻪ ﻋﻠﻴﻚ و اﺷﻬﺪت ﺑ ﻪ ﻋﻠﻴ ﻚ ﻣﻼﺋﻜﺘ ﯽ و آﻔ ﯽ ﺑ ﯽ ﻳ ﺎ ﻣﺤﻤ ﺪ‬
‫ﺷﻬﻴﺪا‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﻓﺎرﺗﻌﺪت ﻣﻔﺎﺻﻞ اﻟﻨﺒ ﯽ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ‪ ،‬ﻓﻘ ﺎل ﻳ ﺎ ﺟﺒﺮﻳﻴ ﻞ! رﺑ ﯽ‬
‫هﻮ اﻟﺴﻼم و ﻣﻨﻪ اﻟ ﺴﻼم و ﻣﻨ ﻪ اﻟ ﺴﻼم و اﻟﻴ ﻪ ﻳﻌ ﻮد اﻟ ﺴﻼم ﺻ ﺪق – ﻋ ﺰ و ﺟ ﻞ‪ -‬و‬
‫ﺑﺮ‪ ،‬هﺎت اﻟﻜﺘﺎب‪ ،‬ﻓﺪﻓﻌﻪ اﻟﻴﻪ و اﻣﺮﻩ ﺑﺪﻓﻌﻪ اﻟﯽ اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‪ ،‬ﻓﻘ ﻞ ﻟ ﻪ‪:‬‬
‫اﻗﺮاﻩ! ﻓﻘﺮاﻩ ﺣﺮﻓﺎ ﺣﺮﻓﺎ‪ ،‬ﻓﻘﺎل‪ :‬ﻳﺎ ﻋﻠﻲ! هﺬا ﻋﻬﺪ رﺑﯽ ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌ ﺎﻟﯽ اﻟ ﯽ و ﺷ ﺮط‬
‫ﻋﻠﯽ و اﻣﺎﻧﺘﻪ‪ ،‬و ﻗﺪ ﺑﻠﻐﺖ و ﻧﺼﺤﺖ و ادﻳﺖ ﻓﻘﺎل ﻋﻠﯽ ﻋﻠﻴﻪاﻟ ﺴﻼم‪ :‬و اﻧ ﺎ اﺷ ﻬﺪ ﻟ ﻚ‬
‫)ﺑ ﺎﺑﯽ اﻧ ﺖ و اﻣ ﻲ( ﺑ ﺎﻟﺒﻼغ و اﻟﻨ ﺼﻴﺤﻪ و اﻟﺘ ﺼﺪﻳﻖ ﻋﻠ ﯽ ﻣ ﺎ ﻗﻠ ﺖ و ﻳ ﺸﻬﺪ ﻟ ﻚ ﺑ ﻪ‬
‫ﺳﻤﻌﯽ و ﺑﺼﺮﯼ و ﻟﺤﻤﯽ و دﻣﯽ‪ ،‬ﻓﻘﺎل ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻋﻠﻴﻪ اﻟ ﺴﻼم‪ :‬و اﻧ ﺎ ﻟﻜﻤ ﺎ ﻋﻠ ﯽ ذﻟ ﻚ‬
‫ﻣﻦ اﻟﺸﺎهﺪﻳﻦِ‪ ،‬ﻓﻘﺎل رﺳﻮلاﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ و ﺳﻠﻢ‪ :‬ﻳﺎ ﻋﻠﯽ اﺧﺬت وﺻﻴﺘﯽ و‬
‫ﻋﺮﻓﺘﻬﺎ و ﺿﻤﻨﺖ ﷲ وﻟﯽ اﻟﻮﻓﺎء ﺑﻤﺎﻓﻴﻬﺎ؟ ﻓﻘﺎل ﻋﻠﯽ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‪ :‬ﻧﻌ ﻢ‪ ،‬ﺑ ﺎﺑﯽ اﻧ ﺖ و‬
‫اﻣﯽ ﻋﻠﯽ ﺿﻤﺎﻧﻬﺎ و ﻋﻠﯽ اﷲ ﻋﻮﻧﯽ و ﺗﻮﻓﻴﻘﯽ ﻋﻠﯽ اداﺋﻬﺎ‪ ،‬ﻓﻘﺎل رﺳﻮلاﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ و ﺳﻠﻢ‪ :‬ﻳﺎ ﻋﻠﯽ اﻧﯽ ارﻳﺪ ان اﺷﻬﺪ ﻋﻠﻴ ﻚ ﺑﻤﻮاﻓ ﺎﺗﯽ ﺑﻬ ﺎ ﻳ ﻮم اﻟﻘﻴﺎﻣ ﻪ‪ ،‬ﻓﻘ ﺎل‬
‫ﻋﻠﯽ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم‪ :‬ﻧﻌﻢ اﺷﻬﺪ‪ ،‬ﻓﻘﺎل اﻟﻨﺒﯽ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ و ﺳ ﻠﻢ‪ :‬ان ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ و‬
‫ﻣﻴﻜﺎﺋﻴﻞ ﻓﻴﻤﺎ ﺑﻴﻨﯽ و ﺑﻴﻨﻚ اﻻن و هﻤﺎ ﺣﺎﺿﺮان ﻣﻌﻬﻤﺎ اﻟﻤﻼﺋﻜﺔ اﻟﻤﻘﺮﺑ ﻮن ﻻﺷ ﻬﺪهﻢ‬
‫ﻋﻠﻴﻚ‪ ،‬ﻓﻘﺎل‪ :‬ﻧﻌﻢ اﻳ ﺸﻬﺪوا و اﻧ ﺎ – ﺑ ﺎﺑﯽ اﻧ ﺖ و اﻣ ﻲ‪ -‬اﺷ ﻬﺪهﻢ‪ ،‬ﻓﺎﺷ ﻬﺪهﻢ رﺳ ﻮلاﷲ‬
‫ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ و ﺳ ﻠﻢ ‪ – ...‬ﺛ ﻢ دﻋ ﺎ رﺳ ﻮلاﷲ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ و ﺳ ﻠﻢ‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ و اﻟﺤﺴﻦ و اﻟﺤﺴﻴﻦ و اﻋﻠﻤﻬﻢ ﻣﺜ ﻞ ﻣ ﺎ اﻋﻠ ﻢ اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻓﻘ ﺎﻟﻮا ﻣﺜ ﻞ ﻗﻮﻟ ﻪ‬
‫ﻓﺨﺘﻤ ﺖ اﻟﻮﺻ ﻴﺔ ﺑﺨ ﻮاﺗﻴﻢ ﻣ ﻦ ذه ﺐ‪ ،‬ﻟ ﻢ ﺗﻤ ﺴﻪ اﻟﻨ ﺎر و دﻓﻌ ﺖ اﻟ ﯽ اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻳﺤﻴﯽ و ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ‪ ،‬ﻋﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑ ﻦ ﺟﻌﻔ ﺮ‪ ،‬ﻋ ﻦ اﻟﺤ ﺴﻦ ﺑ ﻦ‬
‫ﻇﺮﻳ ﻒ و ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ‪ ،‬ﻋ ﻦ ﺻ ﺎﻟﺢ ﺑ ﻦ اﺑ ﯽ ﺣﻤ ﺎد‪ ،‬ﻋ ﻦ ﺑﻜ ﺮ ﺑ ﻦ ﺻ ﺎﻟﺢ‪ ،‬ﻋ ﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﺳﺎﻟﻢ‪ ،‬ﻋ ﻦ اﺑ ﯽ ﺑ ﺼﻴﺮ‪ ،‬ﻋ ﻦ اﺑ ﯽ ﻋﺒ ﺪاﷲ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻗ ﺎل‪ :‬ﻗ ﺎل اﺑ ﯽ‬
‫ﻟﺠﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ اﻻﻧﺼﺎرﯼ ان ﻟﯽ اﻟﻴﻚ ﺣﺎﺟﺔ ﻓﻤﺘﯽ ﻳﺨﻒ ﻋﻠﻴﻚ ان اﺧﻠﻮﺑﻚ ﻓﺎﺳﺎﻟﻚ‬
‫ﻋﻨﻬ ﺎ؟ ﻓﻘ ﺎل ﻟ ﻪ ﺟ ﺎﺑﺮ‪ :‬اﯼ اﻻوﻗ ﺎت اﺣﺒﺒﺘ ﻪ‪ .‬ﻓﺨ ﻼ ﺑ ﻪ ﻓ ﯽ ﺑﻌ ﺾ اﻻﻳ ﺎم ﻓﻘ ﺎل ﻟ ﻪ‪ :‬ﻳ ﺎ‬
‫ﺟﺎﺑﺮ! اﺧﺒﺮﻧﯽ ﻋﻦ اﻟﻠﻮح اﻟﺬﯼ راﻳﺘﻪ ﻓﯽ ﻳﺪ اﻣﯽ ﻓﺎﻃﻤﺔ ﻋﻠﻴﻬﺎاﻟﺴﻼم ﺑﻨ ﺖ رﺳ ﻮلاﷲ‬
‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ و ﺳﻠﻢ‪ ،‬و ﻣﺎ اﺧﺒﺮﺗﻚ ﺑﻪ اﻣﯽ اﻧﻪ ﻓﯽ ذﻟ ﻚ اﻟﻠ ﻮح ﻣﻜﺘ ﻮب؟ ﻓﻘ ﺎل‬

‫‪١٥٢‬‬
‫ﺟﺎﺑﺮ‪ :‬اﺷﻬﺪ ﺑﺎﷲ اﻧﯽ دﺧﻠﺖ ﻋﻠﯽ اﻣﻚ ﻓﺎﻃﻤﺔ ﻋﻠﻴﻬﺎاﻟﺴﻼم ﻓﯽ ﺣﻴ ﺎة رﺳ ﻮلاﷲ ﺻ ﻠﯽ‬
‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﻓﻬﻨﻴﺘﻬﺎ ﺑﻮﻻدة اﻟﺤﺴﻴﻦ و راﻳﺖ ﻓﯽ ﻳﺪﻳﻬﺎ ﻟﻮﺣﺎ اﺧ ﻀﺮ‪ ،‬ﻇﻨﻨ ﺖ‬
‫اﻧﻪ ﻣﻦ زﻣﺮد و راﻳﺖ ﻓﻴﻪ آﺘﺎﺑﺎ اﺑﻴﺾ‪ ،‬ﺷﺒﻪ ﻟﻮن اﻟﺸﻤﺲ‪ ،‬ﻓﻘﻠﺖ ﻟﻬﺎ‪ :‬ﺑ ﺎﺑﯽ و اﻣ ﯽ ﻳ ﺎ‬
‫ﺑﻨﺖ رﺳﻮلاﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ و ﺳﻠﻢ‪ ،‬ﻣﺎ هﺬا اﻟﻠﻮح؟ ﻓﻘﺎﻟﺖ‪ :‬هﺬا ﻟﻮح اهﺪاء اﷲ‬
‫اﻟﯽ رﺳﻮﻟﻪ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﻓﻴﻪ اﺳﻢ اﺑﯽ و اﺳﻢ ﺑﻌﻠﯽ و اﺳ ﻢ اﺑﻨ ﯽ و اﺳ ﻢ‬
‫اﻻوﺻ ﻴﺎء ﻣ ﻦ وﻟ ﺪﯼ و اﻋﻄﺎﻧﻴ ﻪ اﺑ ﯽ ﻟﻴﺒ ﺸﺮﻧﯽ ﺑ ﺬﻟﻚ‪ ،‬ﻗ ﺎل ﺟ ﺎﺑﺮ‪ :‬ﻓﺎﻋﻄﺘﻨﻴ ﻪ اﻣ ﻚ‬
‫ﻓﺎﻃﻤﺔ ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻟﺴﻼم ﻓﻘﺮاﺗﻪ و اﺳﺘﻨﺴﺨﺘﻪ‪ ،‬ﻓﻘﺎل ﻟﻪ اﺑﻲ‪ :‬ﻓﻬﻞ ﻟ ﻚ ﻳ ﺎ ﺟ ﺎﺑﺮ ان ﺗﻌﺮﺿ ﻪ‬
‫ﻋﻠﯽ ﻗﺎل‪ :‬ﻧﻌﻢ ﻓﻤﺸﯽ ﻣﻌﻪ اﺑ ﯽ اﻟ ﯽ ﻣﻨ ﺰل ﺟ ﺎﺑﺮ ﻓ ﺎﺧﺮج ﺻ ﺤﻴﻔﺔ ﻣ ﻦ رق‪ ،‬ﻓﻘ ﺎل‪ :‬ﻳ ﺎ‬
‫ﺟ ﺎﺑﺮ! اﻧﻈ ﺮ ﻓ ﯽ آﺘﺎﺑ ﻚ ﻻﻗ ﺮء )اﻧ ﺎ( ﻋﻠﻴ ﻚ‪ ،‬ﻓﻨﻈﺮﺟ ﺎﺑﺮ ﻓ ﯽ ﻧ ﺴﺨﺘﻪ ﻓﻘ ﺮاﻩ اﺑ ﯽ ﻓﻤ ﺎ‬
‫ﺧﺎﻟﻒ ﺣﺮف ﺣﺮﻓﺎ‪ ،‬ﻓﻘﺎل ﺟﺎﺑﺮ‪ :‬ﻓﺎﺷﻬﺪ ﺑﺎﷲ اﻧﯽ هﻜﺬا راﻳﺘﻪ ﻓﯽ ا ﻟﻠﻮح ﻣﻜﺘﻮﺑﺎ‪:‬‬
‫ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ‬
‫هﺬا آﺘﺎب ﻣﻦ اﷲ اﻟﻌﺰﻳﺰ اﻟﺤﻜﻴﻢ ﻟﻤﺤﻤﺪ ﻧﺒﻴﻪ ﻧﻮرﻩ و ﺳﻔﻴﺮﻩ و ﺣﺠﺎﺑﻪ و دﻟﻴﻠﻪ‬
‫ﻧﺰل ﺑﻪ اﻟﺮوحاﻻﻣﻴﻦ ﻣﻦ ﻋﻨﺪ رب اﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ‪ ،‬ﻋﻈﻢ ﻳﺎ ﻣﺤﻤﺪ اﺳﻤﺎﺋﯽ و اﺷﻜﺮ ﻧﻌﻤ ﺎﺋﯽ‬
‫و ﻻﺗﺠﺤ ﺪ اﻻﺋ ﯽ‪ ،‬اﻧ ﯽ اﻧ ﺎ اﷲ ﻻ اﻟ ﻪ اﻻ اﻧ ﺎ ﻗﺎﺻ ﻢ اﻟﺠﺒ ﺎرﻳﻦ و ﻣ ﺪﻳﻞ اﻟﻤﻈﻠ ﻮﻣﻴﻦ و‬
‫دﻳ ﺎن اﻟ ﺪﻳﻦ اﻧ ﯽ اﻧ ﺎ اﷲ ﻻ اﻟ ﻪ اﻻ اﻧ ﺎ‪ ،‬ﻓﻤ ﻦ رﺟ ﺎ ﻏﻴ ﺮ ﻓ ﻀﻠﯽ اوﺧ ﺎف ﻏﻴ ﺮ ﻋ ﺪﻟﯽ‪،‬‬
‫ﻋﺬﺑﺘﻪ ﻋﺬاﺑﺎ ﻻاﻋﺬب ﺑﻪ اﺣﺪا ﻣﻦ اﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ‪ ،‬ﻓﺎﻳﺎﯼ ﻓﺎﻋﺒﺪ و ﻋﻠﯽ ﻓﺘﻮآﻞ؛ اﻧﯽ ﻟﻢ اﺑﻌ ﺚ‬
‫ﻧﺒﻴﺘﺎ ﻓﺎآﻤﻠﺖ اﻳﺎﻣﻪ و اﻧﻘﻀﺖ ﻣﺪﺗﻪ اﻻ ﺟﻌﻠﺖ ﻟﻪ وﺻﻴﺎ و اﻧ ﯽ ﻓ ﻀﻠﺘﻚ ﻋﻠ ﯽ اﻻﻧﺒﻴ ﺎء‬
‫و ﻓ ﻀﻠﺖ وﺻ ﻴﻚ ﻋﻠ ﯽ اﻻوﺻ ﻴﺎء و اآﺮﻣﺘ ﻚ ﺑ ﺸﺒﻠﻴﻚ و ﺳ ﺒﻄﻴﻚ ﺣ ﺴﻦ و ﺣ ﺴﻴﻦ‪،‬‬
‫ﻓﺠﻌﻠﺖ ﺣﺴﻨﺎ ﻣﻌﺪن ﻋﻠﻤ ﯽ‪ ،‬ﺑﻌ ﺪ اﻧﻘ ﻀﺎء ﻣ ﺪة اﺑﻴ ﻪ و ﺟﻌﻠ ﺖ ﺣ ﺴﻴﻨﺎ ﺧ ﺎزن وﺣﻴ ﯽ و‬
‫اآﺮﻣﺘ ﻪ ﺑﺎﻟ ﺸﻬﺎدﻩ و ﺧﺘﻤ ﺖ ﻟ ﻪ ﺑﺎﻟ ﺴﻌﺎدﻩ‪ ،‬ﻓﻬ ﻮ اﻓ ﻀﻞ ﻣ ﻦ اﺳﺘ ﺸﻬﺪ و ارﻓ ﻊ اﻟ ﺸﻬﺪاء‬
‫درﺟﺔ ﺟﻌﻠﺖ آﻠﻤﺘﯽ اﻟﺘﺎﻣﻪ ﻣﻌﻪ و ﺣﺠﺘﯽ اﻟﺒﺎﻟﻐﻪ ﻋﻨﺪﻩ‪ ،‬ﺑﻌﺘﺮﺗﻪ اﺛﻴﺐ و اﻋﺎﻗ ﺐ اوﻟﻬ ﻢ‬
‫ﻋﻠﯽ ﺳﻴﺪاﻟﻌﺎﺑﺪﻳﻦ و زﻳ ﻦ اوﻟﻴ ﺎﻳﯽ اﻟﻤﺎﺿ ﻴﻦ و اﺑﻨ ﻪ ﺷ ﺒﻪ ﺟ ﺪﻩ اﻟﻤﺤﻤ ﻮد ﻣﺤﻤ ﺪ اﻟﺒ ﺎﻗﺮ‬
‫ﻋﻠﻤﯽ و اﻟﻤﻌﺪن ﻟﺤﻜﻤﺘﯽ ﺳﻴﻬﻠﻚ اﻟﻤﺮﺗﺎﺑﻮن ﻓﯽ ﺟﻌﻔﺮ‪ ،‬اﻟﺮاد ﻋﻠﻴﻪ آﺎﻟﺮاد ﻋﻠ ﯽ‪ ،‬ﺣ ﻖ‬
‫اﻟﻌﻘ ﻮل ﻣﻨ ﯽ ﻻآ ﺮ ﻣ ﻦ ﻣﺜ ﻮﯼ ﺟﻌﻔ ﺮ و ﻻ ﺳ ﺮﻧﻪ ﻓ ﯽ اﺷ ﻴﺎﻋﻪ و اﻧ ﺼﺎرﻩ و اوﻟﻴﺎﺋ ﻪ‪،‬‬
‫اﺗﻴﺤﺖ ﺑﻌﺪﻩ ﻣﻮﺳﯽ ﻓﺘﻨﺔﻩ ﻋﻤﻴﺎء ﺣﻨﺪس ﻻن ﺧﻂ ﻓﺮﺿﯽ ﻻ ﻳﻨﻘﻄﻊ و ﺣﺠﺘﯽ ﻻ ﺗﺨﻔﯽ‬
‫و ان اوﻟﻴﺎﺋﯽ ﻳﺴﻘﻮن ﺑﺎﻟﻜﺎس اﻻوﻓﯽ‪ ،‬ﻣﻦ ﺟﺤﺪ واﺣ ﺪا ﻣ ﻨﻬﻢ ﻓﻘ ﺪ ﺟﺤ ﺪ ﻧﻌﻤﺘ ﯽ و ﻣ ﻦ‬
‫ﻏﻴ ﺮ ﺁﻳ ﻪ ﻣ ﻦ آﺘ ﺎﺑﯽ ﻓﻘ ﺪ اﻓﺘ ﺮﯼ ﻋﻠ ﯽ‪ ،‬وﻳ ﻞ ﻟﻠﻤﻔﺘ ﺮﻳﻦ اﻟﺠﺎﺣ ﺪﻳﻦ ﻋﻨ ﺪ اﻧﻘ ﻀﺎء ﻣ ﺪة‬
‫ﻣﻮﺳﯽ ﻋﺒﺪﯼ و ﺣﺒﻴﺒﯽ و ﺧﻴﺮﺗﯽ ﻓﯽ ﻋﻠﯽ وﻟﻴﯽ و ﻧﺎﺻﺮﯼ و ﻣﻦ اﺿ ﻊ ﻋﻠﻴ ﻪ اﻋﺒ ﺎء‬

‫‪١٥٣‬‬
‫اﻟﻨﺒﻮﻩ و اﻣﺘﺤﻨﻪ ﺑﺎﻻﺿﻄﻼع ﺑﻬﺎ‪ ،‬ﻳﻘﺘﻠﻪ ﻋﻔﺮﻳﺖ ﻣﺴﺘﻜﺒﺮﻩ ﻳﺪﻓﻦ ﻓﯽ اﻟﻤﺪﻳﻨﺔ اﻟﺘﯽ ﺑﻨﺎه ﺎ‬
‫اﻟﻌﺒﺪ اﻟﺼﺎﻟﺢ اﻟﯽ ﺷﺮ ﺧﻠﻘﯽ‪ ،‬ﺣﻖ اﻟﻘﻮل ﻣﻨﯽ ﻻ ﺳﺮﻧﻪ ﺑﻤﺤﻤﺪ اﺑﻨﻪ و ﺧﻠﻴﻔﺘ ﻪ ﻣ ﻦ ﺑﻌ ﺪ‬
‫و وارث ﻋﻠﻴﻪ‪ ،‬ﻓﻬﻮ ﻣﻌﺪن ﻋﻠﻤﯽ و ﻣﻮﺿﻊ ﺳﺮﯼ و ﺣﺠﺘﯽ ﻋﻠﯽ ﺧﻠﻘﯽ ﻻ ﻳﻮﻣﻦ ﻋﺒ ﺪ‬
‫ﺑﻪ اﻻ ﺟﻌﻠﺖ اﻟﺠﻨﻪ ﻣﺜﻮاﻩ و ﺷﻔﻌﺘﻪ ﻓﯽ ﺳﺒﻌﻴﻦ ﻣﻦ اهﻞ ﺑﻴﺘﻪ آﻠﻬ ﻢ ﻗ ﺪ اﺳ ﺘﻮﺟﺒﻮا اﻟﻨ ﺎر‬
‫و اﺧ ﺘﻢ ﺑﺎﻟ ﺴﻌﺎدﻩ ﻻﺑﻨ ﻪ ﻋﻠ ﯽ وﻟﻴ ﯽ و ﻧﺎﺻ ﺮﯼ و اﻟ ﺸﺎهﺪ ﻓ ﯽ ﺧﻠﻘ ﯽ و اﻣﻴﻨ ﯽ ﻋﻠ ﯽ‬
‫وﺣﻴﯽ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺮج ﻣﻨﻪ اﻟﺪاﻋﯽ اﻟﯽ ﺳﺒﻴﻠﯽ و اﻟﺨﺎزن ﻟﻌﻠﻤﯽ اﻟﺤ ﺴﻦ و اآﻤ ﻞ ذﻟ ﻚ ﺑﺎﺑﻨ ﻪ‬
‫"م ح م د" رﺣﻤ ﺔ ﻟﻠﻌ ﺎﻟﻤﻴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪ آﻤ ﺎل ﻣﻮﺳ ﯽ و ﺑﻬ ﺎء ﻋﻴ ﺴﯽ و ﺻ ﺒﺮ اﻳ ﻮب ﻓﻴ ﺬل‬
‫اوﻟﻴﺎﻳﯽ ﻓﯽ زﻣﺎﻧﻪ و ﺗﻨﻬﺎدﯼ روؤﺳﻬﻢ آﻤﺎ ﺗﻨﻬ ﺎدﯼ روؤس اﻟﺘ ﺮك واﻟ ﺪﻳﻠﻢ ﻓﻴﻘﺘﻠ ﻮن و‬
‫ﻳﺤﺮﻗ ﻮن و ﻳﻜﻮﻧ ﻮن ﺧ ﺎﺋﻔﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺮﻋ ﻮﺑﻴﻦ و ﺟﻠ ﻴﻦ‪ ،‬ﺗ ﺼﺒﻎ اﻻرض ﺑ ﺪ ﻣ ﺎﺋﻬﻢ وﻳﻔ ﺸﻮا‬
‫اﻟﻮﻳﻞ واﻟﺮﻧﻪ ﻓﯽ ﻧﺴﺎﺋﻬﻢ اوﻟﺌﻚ اوﻟﻴﺎﻳﯽ ﺣﻘﺎ‪ ،‬ﺑﻌﻢ ادﻓﻊ آﻞ ﻓﺘﻨ ﺔ ﻋﻤﻴ ﺎء ﺣﻨ ﺪس و ﺑﻬ ﻢ‬
‫اآ ﺸﻒ اﻟ ﺰﻻزل و ادﻓ ﻊ اﻻﺻ ﺎر و اﻻ ﻏ ﻼل اوﻟﺌ ﻚ ﻋﻠ ﻴﻬﻢ ﺻ ﻠﻮات ﻣ ﻦ رﺑﻬ ﻢ و‬
‫رﺣﻤﺔ و اوﻟﺌﻚ هﻢ اﻟﻤﻬﺘﺪون‪.‬‬
‫ﻗ ﺎل ﻋﺒ ﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑ ﻦ ﺳ ﺎﻟﻢ‪ :‬ﻗ ﺎل اﺑﻮﺑ ﺼﻴﺮ‪ :‬ﻟ ﻮﻟﻢ ﺗ ﺴﻤﻊ ﻓ ﯽ ده ﺮك‪ ،‬اﻻ ه ﺬا‬
‫اﻟﺤﺪﻳﺚ ﻟﻜﻔﺎف‪ ،‬ﻓﺼﻨﻪ اﻻ ﻋﻦ اهﻠﻪ‪.‬‬
‫و اﻳﻨﻚ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺣﺪﻳﺚ‪:‬‬
‫‪ -‬ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ اﻻﺷﻌﺮﯼ از ﻣﻌﻠﯽ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬و او از اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬و‬
‫او از ﺣ ﺎرث ﺑ ﻦ ﺟﻌﻔ ﺮ و او از ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ اﺳ ﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑ ﻦ ﻳﻘﻄ ﻴﻦ و او از ﻋﻴ ﺴﯽ ﺑ ﻦ‬
‫اﻟﻤ ﺴﺘﻔﺎد اﺑ ﯽ ﻣﻮﺳ ﯽ ﺿ ﺮﻳﺮ )ﻧﺎﺑﻴﻨ ﺎ( ﭼﻨ ﻴﻦ ﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬ﻣﻮﺳ ﯽ ﺑ ﻦ ﺟﻌﻔ ﺮ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‬
‫ﻓﺮﻣﻮد ﺑﻪ اﺑﯽ ﻋﺒ ﺪ اﷲ )اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق( ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﮔﻔ ﺘﻢ‪ :‬ﻣﮕ ﺮ اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ‬
‫ﻋﻠﻴ ﻪ اﻟ ﺴﻼم آﺎﺗ ﺐ وﺻ ﻴﺖ و رﺳ ﻮلاﷲ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ اﻣ ﻼء آﻨﻨ ﺪﻩ ﺁن و‬
‫ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ و ﻣﻼﺋﻜﻪ ﻣﻘﺮب ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﺷ ﻬﻮد ﺁن ﻧﺒﻮدﻧ ﺪ؟ ﺁن ﺣ ﻀﺮت ﻣ ﺪﺗﯽ ﺳ ﺮ ﺑ ﻪ‬
‫زﻳﺮ اﻧﺪاﺧﺖ و ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭼﻨﺎن ﺑﻮد آﻪ ﮔﻔﺘﯽ اﯼ اﺑﺎاﻟﺤﺴﻦ! وﻟﯽ زﻣﺎﻧﻴﻜﻪ وﻓ ﺎت‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ رﺳﻴﺪ‪ ،‬اﻣﺮ وﺻﻴﺖ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا در ﻣﻜﺘ ﻮﺑﯽ ﺳ ﺮ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻬﺮ ﻓﺮود ﺁْﻣﺪ‪ .‬ﺁن ﻣﻜﺘﻮب را ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ هﻤﺮاﻩ ﻣﻼﺋﻜﻪ اﻣﻴﻦ ﺧﺪاﯼ ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌ ﺎﻟﯽ‬
‫ﻓ ﺮود ﺁورد‪ .‬ﭘ ﺲ ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ ﮔﻔ ﺖ‪ :‬اﯼ ﻣﺤﻤ ﺪ! دﺳ ﺘﻮر دﻩ ه ﺮ آ ﻪ ﻧ ﺰدت ه ﺴﺖ ﺟ ﺰ‬
‫وﺻﯽ ﺗﻮ ﺑﻴﺮون روﻧﺪ ﺗﺎ او ﻣﻜﺘﻮب را از ﻣﺎ ﺑﮕﻴﺮد و ﻣﺎ را ﮔﻮاﻩ ﮔﻴﺮد آﻪ ﺗ ﻮ ﺁﻧ ﺮا‬
‫ﺑﺎو دادﯼ و ﺧﻮدش آﻪ ﻋﻠ ﯽ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﺑﺎﺷ ﺪ ﺿ ﺎﻣﻦ ﺁن ﺷ ﻮد‪ .‬ﭘ ﺲ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﺻ ﻠﯽ‬

‫‪١٥٤‬‬
‫اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﺑ ﺎﺧﺮاج ه ﺮ آ ﻪ در ﺧﺎﻧ ﻪ ﺑ ﻮد ﺟ ﺰ ﻋﻠ ﯽ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم دﺳ ﺘﻮر داد‪ .‬و‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ در ﻣﻴﺎن در و ﭘﺮدﻩ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﮔﻔﺖ‪:‬اﯼ ﻣﺤﻤﺪ! ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﺘﻮ ﺳﻼم ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ و ﻣ ﯽﮔﻮﻳ ﺪ‬
‫اﻳﻦ هﻤ ﺎن ﻣﻜﺘﻮﺑﻴ ﺴﺖ آ ﻪ )ﺑ ﺮاﯼ ﻓﺮﺳ ﺘﺎدن ﺁن( ﺑ ﺎ ﺗ ﻮ ﭘﻴﻤ ﺎن آ ﺮدم و ﺑ ﺮ ﺗ ﻮ ﺷ ﺮط‬
‫ﻧﻤﻮدم و ﺧﻮدم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺁن ﺑﺮ ﺗﻮ ﺷﺎهﺪ ﺑﻮدم و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺧﻮد را ه ﻢ ﮔ ﻮاﻩ ﮔ ﺮﻓﺘﻢ‪،‬‬
‫در ﺻ ﻮرﺗﯽ آ ﻪ ﺷ ﻬﺎدت ﺧ ﻮدم ﺗﻨﻬ ﺎ آﺎﻓﻴ ﺴﺖ اﯼ ﻣﺤﻤ ﺪ! ﭘ ﺲ ﺑﻨ ﺪهﺎﯼ اﺳ ﺘﺨﻮان‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﺑﻪ ﻟ ﺮزﻩ در ﺁﻣ ﺪ و ﮔﻔ ﺖ‪ :‬اﯼ ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ! ﭘﺮوردﮔ ﺎر ﻣ ﻦ‬
‫ﺧﻮدش ﺳﻼم اﺳﺖ و ﺳﻼم از ﺟﺎﻧﺐ اوﺳﺖ و ﺳﻼم ﺑﻪ ﺳﻮﯼ او ﺑﺎزﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺧﺪاﯼ‬
‫ﻋﺰ و ﺟﻞ راﺳﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻩ و اﺣﺴﺎن آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻜﺘ ﻮب را ﺑ ﺪﻩ‪ .‬ﭘ ﺲ ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ ﺁﻧ ﺮا‬
‫ﺑ ﺎو داد و اﻣ ﺮ آ ﺮد آ ﻪ ﺑ ﻪ اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪ اﻟ ﺴﻼم ﺑﺪه ﺪ و ﺑ ﺎو ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﺁن را‬
‫ﺑﺨﻮان‪ .‬ﺣﻀﺮت ﺁﻧﺮا ﺣﺮف ﺑﻪ ﺣﺮف ﻗﺮاﺋﺖ آﺮد‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﯼ ﻋﻠﻲ! اﻳﻦ ﭘﻴﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ آﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرم ‪ -‬ﺗﺒ ﺎرك و‬
‫ﺗﻌ ﺎﻟﻲ‪ -‬ﺑ ﺎ ﻣ ﻦ آ ﺮدﻩ و اﻣﺎﻧ ﺖ او و ﺷ ﺮط او ﺑ ﺮ ﻣ ﻦ اﺳ ﺖ‪ ،‬و ﻣ ﻦ ﺁﻧ ﺮا رﺳ ﺎﻧﻴﺪم و‬
‫ﺧﻴﺮﺧﻮاهﯽ آﺮدم و ادا ﻧﻤ ﻮدم و ﻋﻠ ﯽ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﮔﻔ ﺖ )ﭘ ﺪر و ﻣ ﺎدرم ﺑ ﻪ ﻓ ﺪاﻳﺖ(‬
‫ﻣﻦ در اﻳﻦ رﺳﺎﻧﻴﺪن و ﺧﻴﺮﺧﻮاهﯽ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﺁﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﯽ ﮔﻮاﻩ ﺗﻮام و ﮔﻮش و ﭼﺸﻢ و‬
‫ﮔﻮﺷﺖ و ﺧﻮﻧﻢ ﺑﺪان ﮔ ﻮاهﯽ ﻣ ﯽده ﺪ‪ .‬ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ ﻋﻠﻴ ﻪ اﻟ ﺴﻼم ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﻣ ﻦ ه ﻢ در اﻳ ﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﮔﻮاﻩ ﺷﻤﺎ هﺴﺘﻢ‪ ،‬ﭘﺲ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬اﯼ ﻋﻠ ﻲ!‬
‫وﺻﻴﺖ ﻣﺮا ﮔﺮﻓﺘﯽ و ﺁﻧﺮا ﻓﻬﻤﻴﺪﯼ و وﻓﺎء ﺑﻤﻀﺎﻣﻴﻨﺶ را ﺑﺮاﯼ ﺧﺪا و ﻣﻦ ﺿﻤﺎﻧﺖ‬
‫آﺮدي؟ ﻋﻠﯽ ﻋﻠﻴ ﻪ اﻟ ﺴﻼم ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﺁرﯼ ﭘ ﺪر و ﻣ ﺎدرم ﺑﻘﺮﺑﺎﻧ ﺖ! ﺿ ﻤﺎﻧﺖ ﺁن ﺑ ﺮ ﻣ ﻦ‬
‫اﺳﺖ و ﻳﺎرﯼ ﻣﻦ و ﺗﻮﻓﻴﻖ دادن ﻣﻦ ﺑﺮ اﻧﺠﺎم ﺁن ﺑﺮ ﺧﺪاﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ‬
‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﯼ ﻋﻠﻲ! ﻣﻦ ﻣ ﯽﺧ ﻮاهﻢ ﺑ ﺮ ﺗ ﻮ ﮔ ﻮاﻩ ﮔﻴ ﺮم آ ﻪ ﻋﻤ ﻞ آ ﺮدن‬
‫ﺑﺪان را روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﻤﻦ ﺧﺒﺮ دهﻲ‪ .‬ﭘ ﺲ ﻋﻠ ﯽ ﻋﻠﻴ ﻪاﺳ ﻼم ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﺁرﯼ‪ ،‬ﮔ ﻮاﻩ ﺑﮕﻴ ﺮ‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬اﻻن ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ و ﻣﻴﻜﺎﺋﻴ ﻞ ﻣﻴ ﺎن ﻣ ﻦ و ﺗ ﻮ‬
‫ﺣﺎﺿﺮﻧﺪ و ﻣﻼﺋﻜﻪ ﻣﻘﺮﺑﻴﻦ ﻧﻴﺰ هﻤﺮاﻩ اﻳﺸﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬هﻤﻪ ﺁﻧﻬ ﺎ را ﺑ ﺮ ﺗ ﻮ ﮔ ﻮاﻩ ﻣ ﯽﮔﻴ ﺮم‪،‬‬
‫ﮔﻔﺖ ﺁرﯼ ﮔﻮاﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ هﻢ ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ﺑﻘﺮﺑﺎﻧﺖ اﻳ ﺸﺎن را ﮔ ﻮاﻩ ﻣ ﯽﮔﻴ ﺮم‪ .‬ﭘ ﺲ‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ اﻳﺸﺎن را ﮔﻮاﻩ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ و ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ و‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﻪ اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ اﻋﻼم ﻓﺮﻣﻮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ اﻋﻼم ﮔﺮد‪ ،‬اﻳﺸﺎن هﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬

‫‪١٥٥‬‬
‫او ﺟﻮاب دادﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺁن ﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎ ﻣﻬﺮهﺎﺋﯽ از ﻃﻼ آﻪ ﺁﺗﺶ ﺑﻪ ﺁن ﻧﺮﺳﻴﺪﻩ ﺑﻮد ﻣﻬ ﺮ‬
‫ﺷﺪ و ﺑﻪ اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺗﺤﻮﻳﻞ دادﻩ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻳﺤﻴﯽ و ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔ ﺮ‪ ،‬و او از ﺣ ﺴﻦ ﺑ ﻦ ﻇﺮﻳ ﻒ‬
‫او از ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ و او از ﺻﺎﻟﺢ ﺑﻦ اﺑ ﯽ ﺣﻤ ﺎد و او از ﻣﻜ ﺮ ﺑ ﻦ ﺻ ﺎﻟﺢ و او از‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﺳﺎﻟﻢ‪ ،‬و او از اﺑﯽﺑﺼﻴﺮ رواﻳﺖ ﻣﯽآﻨﺪ آﻪ اﺑ ﯽﻋﺒ ﺪاﷲ )اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ‬
‫ﺻﺎدق( ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭘﺪرم ﺑﻪ ﺟﺎﺑﺮﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ اﻧﺼﺎرﯼ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺑ ﺎ ﺗ ﻮ آ ﺎرﯼ‬
‫دارم‪ ،‬ﭼﻪ وﻗﺖ ﺑﺮاﻳﺖ ﺁﺳﺎنﺗ ﺮ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺗ ﺮا ﺗﻨﻬ ﺎ ﺑﺒﻴ ﻨﻢ و از ﺗ ﻮ ﺳ ﻮال آ ﻨﻢ؟ ﺟ ﺎﺑﺮ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬هﺮ وﻗﺖ ﺷﻤﺎ ﺑﺨﻮاهﻲ‪ .‬ﭘﺲ روزﯼ ﺑﺎ او در ﺧﻠ ﻮت ﻧﺸ ﺴﺖ و ﺑ ﻪ او ﻓﺮﻣ ﻮد‪:‬‬
‫اﯼ ﺟﺎﺑﺮ‪ ،‬درﺑﺎرﻩ ﻟﻮﺣﯽ آﻪ ﺁﻧﺮا ﻣﺎدرم ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم دﺧﺘ ﺮ رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا ﺻ ﻠﯽ‬
‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ دﻳﺪﻩاﯼ وﺁﻧﭽﻪ ﻣﺎدرم ﺑﺘﻮ ﻓﺮﻣﻮدآﻪ درﺁن ﻟﻮح ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪،‬ﺑﻤﻦ ﺧﺒﺮدﻩ‪.‬‬
‫ﺟﺎﺑﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪا را ﮔﻮاﻩ ﻣﯽﮔﻴﺮم آﻪ ﻣﻦ در زﻣﺎن ﺣﻴ ﺎت رﺳ ﻮل ﺻ ﻠﯽ اﷲ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﻣﺎدرت ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻋﻠﻴﻬﺎاﻟ ﺴﻼم رﻓ ﺘﻢ و او را ﺑ ﻮﻻدت ﺣ ﺴﻴﻦ ﺗﺒﺮﻳ ﻚ‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ ،‬و در دﺳﺘﺶ ﻟﻮح ﺳﺒﺰﯼ دﻳﺪم آﻪ ﮔﻤﺎن آﺮدم از زﻣﺮد اﺳﺖ و ﻣﻜﺘ ﻮﺑﯽ ﺳ ﻔﻴﺪ‬
‫در ﺁن دﻳﺪم آﻪ ﭼﻮن رﻧﮓ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﺎو ﻋ ﺮض ﮔ ﺮدم‪ :‬دﺧﺘ ﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ! ﭘ ﺪر و ﻣ ﺎدرم‬
‫ﺑﻘﺮﺑﺎﻧﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻟﻮح ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻟﻮﺣﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺧ ﺪا ﺁن را ﺑﺮﺳ ﻮﻟﺶ ﺻ ﻠﯽ اﷲ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ اهﺪا ﻓﺮﻣﻮدﻩ‪ ،‬اﺳﻢ ﭘﺪرم و اﺳ ﻢ ﺷ ﻮهﺮم و اﺳ ﻢ دو ﭘ ﺴﺮم و اﺳ ﻢ اوﺻ ﻴﺎء‬
‫از ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻢ در ﺁن ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ وﭘﺪرم ﺁن را ﺑﻌﻨﻮان ﻣﮋدﮔﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻋﻄﺎ ﻓﺮﻣﻮدﻩ‪.‬‬
‫ﺟﺎﺑﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳ ﭙﺲ ﻣ ﺎدرت ﻓﺎﻃﻤ ﻪ ﻋﻠﻴﻬﺎاﻟ ﺴﻼم ﺁن را ﺑ ﻪ ﻣ ﻦ داد‪ ،‬و ﻣ ﻦ ﺁن‬
‫را ﺧﻮاﻧﺪم و رو ﻧﻮﻳﺴﯽ آﺮدم‪ .‬ﭘﺪرم ﺑﻪ او ﮔﻔ ﺖ‪ :‬اﯼ ﺟ ﺎﺑﺮ! ﺁن را ﺑ ﺮ ﻣ ﻦ ﻋﺮﺿ ﻪ‬
‫ﻣ ﯽداري؟ ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﺁري! ﺁﻧﮕ ﺎﻩ ﭘ ﺪرم هﻤ ﺮاﻩ ﺟ ﺎﺑﺮ ﺑﻤﻨ ﺰل او رﻓ ﺖ‪ ،‬ﺟ ﺎﺑﺮ ورق‬
‫ﺻﺤﻴﻔﻪاﯼ ﺑﻴﺮون ﺁورد‪ .‬ﭘﺪرم ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯼ ﺟﺎﺑﺮ‪ ،‬ﺗﻮ در ﻧﻮﺷﺘﻪات ﻧﮕ ﺎﻩ آ ﻦ ﺗ ﺎ ﺑﺮاﻳ ﺖ‬
‫ﺑﺨ ﻮاﻧﻢ‪ ،‬ﺟ ﺎﺑﺮ در ﺻ ﺤﻴﻔﻪ ﺧ ﻮد ﻧﮕﺮﻳ ﺴﺖ و ﭘ ﺪرم ﻗﺮاﺋ ﺖ آ ﺮد‪ ،‬ﺣﺘ ﯽ ﺣﺮﻓ ﯽ ﺑ ﺎ‬
‫ﺣﺮﻓﯽ اﺧﺘﻼف ﻧﺪاﺷ ﺖ ‪ .‬ﺁﻧﮕ ﺎﻩ ﺟ ﺎﺑﺮ ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﺧ ﺪا را ﮔ ﻮاﻩ ﻣ ﯽﮔﻴ ﺮم آ ﻪ در ﺁن ﻟ ﻮح‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪:‬‬
‫ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ‬
‫اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪاﯼ اﺳﺖ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺰﻳﺰ و ﺣﻜﻴﻢ ﺑ ﺮاﯼ ﻣﺤﻤ ﺪ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ او و‬
‫ﻧ ﻮر و ﺳ ﻔﻴﺮ و ﺣﺎﺟ ﺐ و دﻟﻴ ﻞ او آ ﻪ روحاﻻﻣ ﻴﻦ از ﻧ ﺰد ﭘﺮوردﮔ ﺎر ﺟﻬ ﺎن ﺑ ﺮ او‬

‫‪١٥٦‬‬
‫ﻧﺎزل ﺷﻮد )و ﺑﻪ وﯼ ﺗﺴﻠﻴﻢ دارد( اﯼ ﻣﺤﻤﺪ! اﺳ ﻤﺎء ﻣ ﺮا ﺑ ﺰرگ ﺷ ﻤﺎر و ﻧﻌﻤﺘﻬ ﺎﯼ‬
‫ﻣﺮا ﺳﭙﺎس ﮔﺰار و اﻟﻄﺎف ﻣﺮا اﻧﻜﺎر ﻣﺪار‪.‬‬
‫هﻤﺎﻧ ﺎ ﻣ ﻨﻢ ﺧﺪاﺋﻴﻜ ﻪ ﺑﺠ ﺰ ﻣ ﻦ ﺧ ﺪاﻳﯽ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ ،‬ﻣ ﻨﻢ ﺷ ﻜﻨﻨﺪﻩ ﺟﺒ ﺎران و‬
‫دوﻟﺖرﺳﺎن ﺑﻤﻈﻠﻮﻣﺎن و ﺟﺰا دهﻨ ﺪﻩ روز رﺳ ﺘﺎﺧﻴﺰ‪ ،‬ﻣ ﻨﻢ ﺧﺪاﺋﻴﻜ ﻪ ﺟ ﺰ ﻣ ﻦ ﺧ ﺪاﻳﯽ‬
‫ﻧﻴ ﺴﺖ ه ﺮ آ ﻪ ﺟ ﺰ ﻓ ﻀﻞ ﻣ ﺮا اﻣﻴ ﺪوار ﺑﺎﺷ ﺪ ﻳ ﺎ از ﻏﻴ ﺮ ﻋ ﺪاﻟﺖ ﻣ ﻦ ﺑﺘﺮﺳ ﺪ‪ ،‬او را‬
‫ﻋﺬاﺑﯽ آﻨﻢ آﻪ هﻴﭻ ﻳ ﻚ از ﺟﻬﺎﻧﻴ ﺎن را ﻧﻜ ﺮدﻩ ﻧﺒﺎﺷ ﻢ‪ .‬ﭘ ﺲ ﺗﻨﻬ ﺎ ﻣ ﺮا ﭘﺮﺳ ﺘﺶ آ ﻦ و‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ ﻣﻦ ﺗﻮآﻞ ﻧﻤﺎ‪.‬‬
‫ﻣﻦ هﻴﭻ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮﯼ را ﻣﺒﻌﻮث ﻧﺴﺎﺧﺘﻢ آﻪ دوراﻧﺶ آﺎﻣﻞ ﺷﻮد و ﻣ ﺪﺗﺶ ﺗﻤ ﺎم‬
‫ﮔﺮدد‪ ،‬ﺟﺰ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮاﯼ او وﺻﯽ ﻣﻘﺮر آﺮدم‪ .‬و ﻣﻦ ﺗ ﺮا ﺑ ﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮان ﺑﺮﺗ ﺮﯼ دادم‬
‫و وﺻ ﯽ ﺗ ﺮا ﺑ ﺮ اوﺻ ﻴﺎء دﻳﮕ ﺮ‪ ،‬و ﺗ ﺮا ﺑ ﻪ دو ﺷ ﻴﺮزادﻩ و دو ﻧ ﻮﻩ ﺣ ﺴﻦ و ﺣ ﺴﻴﻦ‬
‫ﮔﺮاﻣﯽ داﺷﺘﻢ و ﺣﺴﻦ را ﺑﻌﺪ از ﺳﭙﺮﯼ ﺷﺪن روزﮔﺎر ﭘﺪرش آﺎﻧﻮن ﻋﻠﻢ ﺧﻮد ﻗﺮار‬
‫دادم‪ ،‬و ﺣ ﺴﻴﻦ را ﺧﺰاﻧ ﻪدار وﺣ ﯽ ﺧ ﻮد ﺳ ﺎﺧﺘﻢ و او را ﺑ ﺸﻬﺎدت ﮔﺮاﻣ ﯽ داﺷ ﺘﻢ و‬
‫ﭘﺎﻳﺎن آﺎرش را ﺑﺴﻌﺎدت رﺳﺎﻧﻴﺪم‪ ،‬ﭘﺲ او ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ ﺷﻬﺪاﺳﺖ و ﻣﻘﺎﻣﺶ از هﻤ ﻪ ﺁﻧﻬ ﺎ‬
‫ﻋﺎﻟﻴﺘﺮ اﺳ ﺖ‪ .‬آﻠﻤ ﻪ ﺗﺎﻣ ﻪ ﺧ ﻮد را هﻤ ﺮاﻩ او و ﺣﺠ ﺖ رﺳ ﺎﯼ ﺧ ﻮد را ﻧ ﺰد او ﻗ ﺮار‬
‫دادم و ﺑﻪ ﻋﺘ ﺮت او ﭘ ﺎداش و آﻴﻔ ﺮ ده ﻢ آ ﻪ ﻧﺨ ﺴﺘﻴﻦ ﺁﻧﻬ ﺎ ﺳ ﺮور ﻋﺎﺑ ﺪان و زﻳﻨ ﺖ‬
‫اوﻟﻴ ﺎء ﮔﺬﺷ ﺘﻪ ﻣ ﻦ اﺳ ﺖ و ﭘ ﺴﺮ او آ ﻪ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﺟ ﺪ ﻣﺤﻤ ﻮدش ﻣﺤﻤ ﺪ ﻧ ﺎم دارد‬
‫ﺑ ﺎﻗﺮ)ﺷ ﻜﺎﻓﻨﺪﻩ( ﻋﻠ ﻢ ﻣ ﻦ و آ ﺎﻧﻮن ﺣﻜﻤ ﺖ ﻣ ﻦ اﺳ ﺖ‪ .‬و ﭘ ﺴﺮ او ﺟﻌﻔ ﺮ اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫ﺷﻚآﻨﻨﺪﮔﺎن درﺑ ﺎرﻩ او ه ﻼك ﻣ ﯽﺷ ﻮﻧﺪ ه ﺮ آ ﻪ او را ﻧﭙ ﺬﻳﺮد ﻣ ﺮا ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘ ﻪ‪ ،‬ﺳ ﺨﻦ‬
‫ﭘﺎﺑﺮﺟﺎﯼ ﻣﻦ اﺳﺖ آ ﻪ‪ :‬ﻣﻘ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ را ﮔﺮاﻣ ﯽ دارم و او را از ﭘﻴ ﺮوان و ﻳ ﺎران و‬
‫دوﺳﺘﺎﻧﺶ ﻣﺴﺮور ﺳﺎزم‪ .‬ﭘﺲ از او ﻣﻮﺳﯽ اﺳﺖ آﻪ)در زﻣﺎن او( ﺁﺷﻮﺑﯽ ﺳ ﺨﺖ و‬
‫ﮔﻴﺞ آﻨﻨﺪﻩ ﻓﺮا ﮔﻴﺮد‪ ،‬و رﺷﺘﻪ وﺟﻮب اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻦ ﻣﻨﻘﻄﻊ ﻧﮕﺮدد و ﺣﺠﺖ ﻣﻦ ﭘﻨﻬ ﺎن‬
‫ﻧﺸﻮد و هﻤﺎﻧﺎ اوﻟﻴﺎء ﻣﻦ ﺑﺎ ﺟﺎﻣﯽ ﺳﺮﺷﺎر ﺳ ﻴﺮاب ﺷ ﻮﻧﺪ‪ .‬ه ﺮ آ ﺲ ﻳﻜ ﯽ از ﺁﻧﻬ ﺎ را‬
‫اﻧﻜﺎر آﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻌﻤﺖ ﻣﺮا اﻧﻜﺎر آﺮدﻩ و ﺁﻧﻜﻪ ﻳﻚ ﺁﻳﻪ از آﺘ ﺎب ﻣ ﺮا ﺗﻐﻴﻴ ﺮ ده ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺮ ﻣ ﻦ‬
‫دروغ ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘ ﺲ از ﮔﺬﺷ ﺘﻦ دوران ﺑﻨ ﺪﻩ و دوﺳ ﺖ ﺑﺮﮔﺰﻳ ﺪﻩام‪ ،‬ﻣﻮﺳ ﯽ واﯼ ﺑ ﺮ‬
‫دروغﺑﻨﺪان و ﻣﻨﻜﺮﻳﻦ ﻋﻠﯽ دوﺳ ﺖ و ﻳ ﺎور ﻣ ﻦ‪ ،‬آ ﺴﻴﻜﻪ ﺑﺎره ﺎﯼ ﺳ ﻨﮕﻴﻦ ﻧﺒ ﻮت را‬
‫ﺑ ﺪوش او ﮔ ﺬارم و ﺑ ﻪ اﻧﺠ ﺎم دادن ﺁﻧﻬ ﺎ اﻣﺘﺤ ﺎﻧﺶ آ ﻨﻢ‪ .‬او را ﻋﻔﺮﻳﺘ ﯽ ﮔ ﺮدﻧﻜﺶ‬
‫ﻣﯽآﺸﺪ و در ﺷﻬﺮﯼ آﻪ ﺑﻨﺪﻩاﯼ ﺻﺎﻟﺢ ﺁﻧ ﺮا ﺳ ﺎﺧﺘﻪ اﺳ ﺖ در آﻨ ﺎر ﺑ ﺪﺗﺮﻳﻦ ﻣﺨﻠ ﻮﻗﻢ‬

‫‪١٥٧‬‬
‫ث‬
‫دﻓ ﻦ ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ .‬وﻋ ﺪﻩ ﻣ ﻦ ﺛﺎﺑ ﺖ ﺷ ﺪﻩ آ ﻪ او را ﺑﻮﺟ ﻮد ﭘ ﺴﺮش و ﺟﺎﻧ ﺸﻴﻦ و ورا ِ‬
‫ﻋﻠﻤﺶ ﻣﺤﻤﺪ ﺷ ﺎدﻣﺎن ﺳ ﺎزم آ ﻪ آ ﺎﻧﻮن ﻋﻠ ﻢِ ﻣ ﻦ و ﻣﺤ ﻞِ را ِز ﻣ ﻦ و ﺣﺠ ﺖ ﻣ ﻦ ﺑ ﺮ‬
‫ﺧﻠﻘﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬هﺮ ﺑﻨﺪﻩاﯼ آﻪ ﺑﻪ او اﻳﻤ ﺎن ﺁورد ﺑﻬ ﺸﺖ را ﺟﺎﻳﮕ ﺎهﺶ ﺳ ﺎزم و ﺷ ﻔﺎﻋﺖ‬
‫او را ﻧﺴﺒﺖ ﺑ ﻪ هﻔﺘ ﺎد ﺗ ﻦ از ﺧﺎﻧ ﺪاﻧﺶ آ ﻪ هﻤﮕ ﯽ ﺳ ﺰاوار دوزخ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ ﺑﭙ ﺬﻳﺮم‪ .‬و‬
‫ﻋﺎﻗﺒﺖ آﺎر ﭘﺴﺮش ﻋﻠﯽ را آﻪ دوﺳﺖ و ﻳ ﺎور ﻣ ﻦ و ﮔ ﻮاﻩ در ﻣﻴ ﺎن ﻣﺨﻠ ﻮق ﻣ ﻦ و‬
‫اﻣ ﻴﻦ وﺣ ﯽ ﻣ ﻦ اﺳ ﺖ ﺑ ﻪ رﺳ ﺘﮕﺎرﯼ رﺳ ﺎﻧﻢ‪ .‬و از او ﺑﻮﺟ ﻮد ﺁورم دﻋ ﻮت آﻨﻨ ﺪﻩ‬
‫ﺑ ﺴﻮﯼ راﻩ ﻣ ﻦ و ﺧﺰاﻧ ﻪدار ﻋﻠ ﻢ ﻣ ﻦ ﺣ ﺴﻦ را‪ ،‬و اﻳ ﻦ رﺷ ﺘﻪ را ﺑﻮﺟ ﻮد ﭘ ﺴﺮ او‬
‫"م ح م د" آ ﻪ رﺣﻤ ﺖ ﺑ ﺮاﯼ ﺟﻬﺎﻧﻴ ﺎن اﺳ ﺖ آﺎﻣ ﻞ آ ﻨﻢ او آﻤ ﺎل ﻣﻮﺳ ﯽ و روﻧ ﻖ‬
‫ﻋﻴﺴﯽ و ﺻﺒﺮ اﻳﻮب دارد‪ .‬در زﻣﺎن )ﻏﻴﺒﺖ( او دوﺳ ﺘﺎﻧﻢ ﺧ ﻮار ﮔﺮدﻧ ﺪ و ﻣﺮدﻣ ﺎن‬
‫ﺳﺮهﺎﯼ ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﺮاﯼ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ هﺪﻳﻪ ﻓﺮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺳ ﺮهﺎﯼ ﺗ ﺮك و دﻳﻠ ﻢ را ﺑﻬﺪﻳ ﻪ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬و اﻳﺸﺎن را ﺑﻜﺸﻨﺪ و ﺑﺴﻮزاﻧﻨﺪ‪ ،‬و ﺁﻧﻬﺎ ﺗﺮﺳﺎن و ﺑﻴﻤﻨﺎك و هﺮاﺳ ﺎن ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪،‬‬
‫زﻣﻴﻦ از ﺧﻮﻧﺸﺎن رﻧﮕﻴﻦ ﮔﺮدد و ﻧﺎﻟ ﻪ و واوﻳ ﻼ در ﻣﻴ ﺎن زﻧﺎﻧ ﺸﺎن ﺑﻠﻨ ﺪ ﺷ ﻮد‪ .‬ﺁﻧﻬ ﺎ‬
‫دوﺳﺘﺎن ﺣﻘﻴﻘﯽ ﻣﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺁﻧﻬﺎ هﺮ ﺁﺷﻮب ﺳﺨﺖ و ﺗﺎرﻳ ﻚ را ﺑ ﺰداﻳﻢ و از ﺑﺮآ ﺖ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ ﺷﺒﻬﺎت و زﻧﺠﻴﺮهﺎ را ﺑﺮدارم‪ .‬درود و رﺣﻤﺖ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷ ﺎن ﺑ ﺮ ﺁﻧﻬ ﺎ ﺑ ﺎد‪ ،‬و‬
‫اﻳﺸﺎﻧﻨﺪ هﺪاﻳﺖﺷﺪﮔﺎن‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﺳﺎﻟﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮﺑﺼﻴﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ در دوران ﻋﻤﺮت ﺟ ﺰ اﻳ ﻦ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻧﺸﻨﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷﯽ ﺗﺮا آﻔﺎﻳﺖ آﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺁن را از ﻧﺎاهﻠﺶ ﭘﻨﻬﺎن دار‪.‬‬
‫ﻣﻤﻜ ﻦ اﺳ ﺖ از ﺧ ﻮد ﺑﭙﺮﺳ ﻴﺪ آ ﻪ اﺻ ﻮﻻ اﻧﮕﻴ ﺰﻩ ﺳ ﺎﺧﺘﻦ ﺣ ﺪﻳﺜﯽ ﭼﻨ ﻴﻦ‬
‫ﺑ ﯽﻣﻌﻨ ﯽ و آﻔﺮﺁﻣﻴ ﺰ ﭼﻴ ﺴﺖ؟ وﻟ ﯽ ﻣﻮﺿ ﻮع ﺧﻴﻠ ﯽ روﺷ ﻦ اﺳ ﺖ‪ :‬آﺘ ﺎب آ ﺎﻓﯽ در‬
‫ﻣ ﻮﻗﻌﯽ ﺗ ﺎﻟﻴﻒ ﺷ ﺪ آ ﻪ دوران اﻣ ﺎم زﻧ ﺪﻩ ﺑ ﻪ ﭘﺎﻳ ﺎن رﺳ ﻴﺪﻩ ﺑ ﻮد و ﺑ ﺎ ﻏﻴﺒ ﺖ اﻣ ﺎم‬
‫دوازدهﻢ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻴﻌﻪ از ﻟﺤﺎظ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺧﻮد در ﻧﮕﺮاﻧﯽ ﺑﺴﺮ ﻣﯽﺑﺮد ﻣﻮﺿﻊ ﺗﺸﻴﻊ در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻼﻓ ﺖ ﺣ ﺎآﻢ ﻧﻴ ﺰ ﺑﻬﻤ ﻴﻦ دﻟﻴ ﻞ از ه ﺮ وﻗ ﺖ دﻳﮕ ﺮ ﺿ ﻌﻴﻒﺗ ﺮ ﺑ ﻮد‪ .‬از هﻤ ﻪ‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮ ﺁﻧﻬﺎﺋﯽ آﻪ ﺑﺎﺗﻜﺎء ﺗﻮﻗﻴﻊ رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ از اﻣ ﺎم ﻣﻬ ﺪﯼ ﺧ ﻮد را وارﺛ ﺎن ﺷ ﺮﻋﯽ‬
‫او ﺑﺮاﯼ رهﺒﺮﯼ ﺷﻴﻌﻴﺎن اﻋﻼم آﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ اﺣﺘﻴﺎج ﺑﻪ ﺗﺤﻜ ﻴﻢ ﻣﻮﺿ ﻊ ﺧ ﻮد داﺷ ﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫هﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ اﻳﺠﺎب ﻣﯽآ ﺮد آ ﻪ از راﻩ اﺣﺎدﻳ ﺚ و رواﻳ ﺎﺗﯽ اﺳ ﺘﺜﻨﺎﻳﯽ آ ﻪ ﺑﺘﻮاﻧ ﺪ ﺗ ﺎﺛﻴﺮ‬
‫ﻗﺎﻃﻊ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬روﺣﻴﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن و اﻋﺘﻤﺎد ﺁﻧﻬﺎ ﺑ ﻪ ﻣ ﺸﺮوﻋﻴﺖ راه ﯽ آ ﻪ در ﭘ ﻴﺶ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻬﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ آﻪ ﺣﺪﻳﺚﭘﺮداز ﺑ ﻪ ﻓﻜ ﺮ اراﺋ ﻪ ﻣ ﺪارآﯽ‬
‫ﻣﯽاﻓﺘﺪ آﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ و ﻣﺤﻜﻤﺘﺮ از ﺁﻧﺮا ﻧﺘﻮان ﺗﺼﻮر آﺮد‪ ،‬و ﺣﺪود ﻣﻄﺎﻟﺐ اﻳﻦ ﻣﺪرك‬

‫‪١٥٨‬‬
‫ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﻪ اﻣﺎﻣ ﺎن دوازدﻩﮔﺎﻧ ﻪ و ﻏﻴﺒ ﺖ اﻣ ﺎم دوازده ﻢ و ﺗ ﺼﻮﻳﺮﯼ از ﺗ ﺮك و دﻳﻠ ﻢ‬
‫ﻣﺤﺪود ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﻨﺘﻬﺎ ﺣﺪﻳﺚﺳﺎز ﻣﺘﻮﺟ ﻪ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ ،‬ﻳ ﺎ زﻳ ﺎد ﻣﻬ ﻢ ﻧﺪاﻧ ﺴﺘﻪ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﺎ‬
‫ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ راﻩﺣﻠﻬﺎﻳﯽ‪ ،‬هﻤﺎﻧﻘﺪر آﻪ ﻣﻘﺎم اﻣﺎﻣﺖ را از ﻧﻈﺮ ﻣ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﺑ ﺎﻻ ﺑ ﺮدﻩ‪،‬‬
‫ﺧ ﺪا را ﺑ ﻪ ﺣ ﺪ ﻳ ﻚ آﺎﺗ ﺐ ﻣ ﺴﺠﺪ ﺷ ﺎﻩ ﭘ ﺎﻳﻴﻦ ﺁوردﻩ ﺳ ﺖ‪ .‬ﻣ ﯽﺗ ﻮان اﺣﺘﻤ ﺎل داد آ ﻪ‬
‫ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞ ﻓﺎرﺳﯽ "دوﺳﺘﯽ ﺧﺎﻟﻪ ﺧﺮﺳﻪ" ﺑﺮاﯼ هﻤﻴﻦ ﻣﻮارد وﺿﻊ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫ﻳﻜﯽ دﻳﮕﺮ از ﺣﺪﻳﺜﻬﺎﯼ ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﻣﻌﺮوف "آﺎﻓﻲ" ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌ ﺮوف ﺟﺎﺑُﻠﻘ ﺎ و‬
‫ﺟﺎﺑُﻠ ﺴﺎ اﺳ ﺖ آ ﻪ ه ﺰار ﺳ ﺎل ﭘ ﻴﺶ ﺑ ﻪ آ ّـﺮات در آﺘ ﺐ ﻣ ﺬهﺒﯽ ﺷ ﻴﻌﻪ و در ادﺑﻴ ﺎت‬
‫ﭘﺎرﺳﯽ ﺑﺪان اﺷﺎرﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪"-‬اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ و ﻣﺤﻤﺪ ﺑ ﻦ ﻳﺤﻴ ﯽ از ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ اﻟﺤ ﺴﻦ‪ ،‬و او از ﻳﻌﻘ ﻮب‬
‫ﺑﻦ ﺑﺮﻳﺪ و او از اﺑﻦ اﺑﯽ ﻋﻤﻴﺮ‪ ،‬و او از آﺴﯽ آﻪ ﻧ ﺎﻣﺶ را ﻧﻴ ﺎﻓﺘﻢ و از اﺑ ﯽﻋﺒ ﺪاﷲ‬
‫ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ آﻪ‪ :‬ﺣﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺣ ﺴﻦ ﻣﺠﺘﺒ ﯽ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺧ ﺪا دو ﺷ ﻬﺮ‬
‫دارد آﻪ ﻳﻜﯽ از ﺁﻧﻬﺎ در ﻣﺸﺮق و دﻳﮕﺮﯼ در ﻣﻐﺮب اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺮداﮔﺮد ﺁﻧﻬ ﺎ دﻳ ﻮارﯼ‬
‫از ﺁهﻦ اﺳﺖ و هﺮ ﻳﻚ از ﺁﻧﻬﺎ هﺰار هﺰار دروازﻩ دارد‪ ،‬و در ﺁﻧﺠﺎ ﺑﻪ هﻔﺘﺎد هﺰار‬
‫هﺰار ﻟﻐﺖ ﺣﺮف ﻣﯽزﻧﻨﺪ آﻪ ﺗﻜﻠﻢ هﺮ ﻟﻐﺖ ﺑﺎ ﻟﻐﺖ دﻳﮕﺮ ﻓﺮق دارد‪ .‬و ﻣﻦ هﻤ ﻪ ﺁن‬
‫ﻟﻐ ﺎت و ﺁﻧﭽ ﻪ را آ ﻪ درﺁن دو ﺷ ﻬﺮ و در ﻣ ﺎ ﺑ ﻴﻦ ﺁﻧﻬﺎﺳ ﺖ ﻣ ﯽداﻧ ﻢ‪ ،‬و ﺟ ﺰ ﻣ ﻦ و‬
‫ﺑﺮادرم ﺣﺴﻴﻦ آﺴﯽ اﻳﻦ را ﻧﻤﯽداﻧﺪ"‪) .‬آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻟﺤﺠ ﻪ‪ ،‬ﺑ ﺎب ﻣﻮﻟ ﺪ اﻟﺤ ﺴﻦ ﺑ ﻦ‬
‫ﻋﻠﻲ‪ .‬و ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار‪ ،‬ﺟﻠﺪ هﻔﺘﻢ‪ ،‬در اﺣﻮال اﺋﻤﻪ اﻃﻬﺎر(‪.‬‬
‫در هﻤﻴﻦ ﻣﻮرد ﺣﺪﻳﺚ دﻳﮕ ﺮ در ﺣﺒﻴ ﺐ اﻟ ﺴﻴﺮ )ﺟﻠ ﺪ اول‪ ،‬ﺻ ﻔﺤﻪ ‪ (٢٠۴‬و‬
‫ﻋﻴﻮن اﻻﺧﺒﺎر )ﺟﻠﺪ دوم‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ (١٧٢‬ﺗ ﺼﺮﻳﺢ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ آ ﻪ اﻣ ﺎم ﺣ ﺴﻦ در ﺧﻄﺒ ﻪ‬
‫ﺧ ﻮد ﻓﺮﻣ ﻮد‪ " :‬اﻳﻬ ﺎ اﻟﻨ ﺎس‪ ،‬ﻟ ﻮﻃﻠﺒﺘﻢ اﺑﻨ ﺎء ﻟﻨﺒ ﻴﻜﻢ ﻣ ﺎ ﺑ ﻴﻦ ﺟ ﺎﺑﺮس اﻟ ﯽ ﺟ ﺎﺑﻠﻒ ﻟ ﻢ‬
‫ﺗﺠ ﺪوﻩ ﻏﻴ ﺮﯼ و ﻏﻴ ﺮ اﺧ ﻲ")اﯼ ﻣ ﺮدم‪ ،‬ﺑﺪرﺳ ﺘﻴﻜﻪ اﮔ ﺮ ﻃﻠ ﺐ آﻨﻴ ﺪ از ﺟﺎﺑﻠﻘ ﺎ ﺗ ﺎ‬
‫ﺟﺎﺑﻠﺴﺎ‪ ،‬ﻧﻮادﮔﺎن ﻣﺤﻤﺪ رﺳﻮلاﷲ را‪ ،‬آﺴﯽ را ﻏﻴﺮ از ﻣﻦ و ﺑﺮادرم ﻧﻴﺎﺑﻴﺪ(‪.‬‬
‫ن ﻏﻴ ﺮ‬ ‫در ﺳﺎﻟﻬﺎﯼ ﺑﻌﺪ از ﻧﺸﺮ اﻳﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ در "آ ﺎﻓﻲ" ﺑ ﺎ ﺗﻮﺟ ﻪ ﺑ ﻪ ﻣ ﻀﻤﻮ ِ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﯽ ﺁن‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﻋﺮﻓﺎ و ﺻﺎﺣﺒﻨﻈﺮان اﻳﺮاﻧﯽ آﻮﺷﻴﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺮاﯼ ﺁن ﻣﻔﻬ ﻮﻣﯽ‬
‫ﺳ ﻠﻮك ﻣﻌﻨ ﻮﯼ ﺑﺪاﻧﻨ ﺪ‪" :‬ﮔﻮﻳﻨ ﺪ ﺷ ﻬﺮﯼ‬ ‫ﻣَﺠﺎزﯼ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﻮﻧﺪ و ﺁﻧﺮا ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳ ﻴﺮ و ُ‬
‫اﺳﺖ ﺑﻄﺮف ﻣﻐﺮب ﻟﻴﻜﻦ در ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜ ﻪ ﮔﻔﺘ ﻪ اﻧ ﺪ‪ :‬ﺟﺎﺑﻠﻘ ﺎ و ﺟﺎﺑﻠ ﺴﺎ و هﻤ ﺎ‬
‫ﻣﺪﻳﻨﺘﺎن ﻓﯽ ﻋﺎﻟﻢ اﻟﻤﺜﻞ‪ .‬و ﺑﺎﻋﺘﻘﺎد ﻣﺤﻘﻘﻴﻦ ﻣﻨﺰل ﺁﺧﺮ ﺳﺎﻟﻚ اﺳ ﺖ در ﺳ ﻌﯽ وﺻ ﻮل‬

‫‪١٥٩‬‬
‫ﻗﻴﺪ ﺑﺎﻃﻼق و ﻣﺮآﺰ ﺑﻤﺤﻴﻂ‪) ".‬ﺑﺮهﺎن ﻗﺎﻃﻊ و ﺁﻧﻨ ﺪراج(‪" .‬ﮔﻮﻳﻨ ﺪ ﺷ ﻬﺮﯼ اﺳ ﺖ در‬
‫ﺐ ﻣﺸﺮق‪ ،‬و ﻣﻨﺰل اول ﺳ ﺎﻟﻚ ﺑﺎﺷ ﺪ در ﺳ ﻌﯽ وﺻ ﻮل ﺑ ﻪ ﺣﻘﻴﻘ ﺖ‪".‬‬ ‫ﻋﺎَﻟ ِﻢ ﻣﺜﺎل ﺑﺠﺎﻧ ِ‬
‫)ﻟﻐﺘﻨﺎﻣﻪ دهﺨﺪا(‪ .‬وﻟﯽ هﺮ ﺑﺎر ﻋﻠﻤﺎﯼ ﻋﺎﻟﻴﻘﺪر ﻣﻜﺘﺐ ﺗﺸﻴﻊ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺑﺮداﺷﺘﻬﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬
‫آﺮدﻧﺪ‪ ،‬آﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺎرز ﺁﻧﻬﺎ اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﻣﻼ ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ ﻣﺠﻠ ﺴﯽ در " ﺑﺤ ﺎراﻻﻧﻮار"‬
‫اﺳﺖ‪" :‬اﻳ ﻦ ﺣﺮﻓﻬ ﺎ ﺷ ﺒﻴﻪ اﺳ ﺖ ﺑ ﻪ ﺧﺮاﻓ ﺎت و ﺗ ﺼﺤﻴﺢ ﺁﻳ ﺎت و ﻣﻄﺎﻟ ﺐ روﺷ ﻦ‪ ،‬و‬
‫هﻴﭻ اﺣﺘﻴﺎﺟﯽ ﺑﺎرﺗﻜﺎب اﻳﻦ اﻋﻤﺎل ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﻘ ﺎﻳﻖ ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ ﻋ ﻮاﻟﻢ و‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات را ﺑﻬﺘﺮ ﻣﯽداﻧﺪ‪".‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺎرز دﻳﮕﺮﯼ از اﻳﻦ ﻃﺮز ﻓﻜﺮ‪ ،‬در ﻋﺼﺮ ﺧﻮد ﻣﺎ‪ ،‬اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﻓﻘﻴﻪ‬
‫اﻋﻈﻢ ﺁﻳﺖاﷲ اﻟﻌﻈﻤﯽ ﻣﻮﺳﻮﯼ ﺧﻤﻴﻨﯽ‪ ،‬ﻣﺪﻇﻠﻪ اﻟﻌﺎﻟﯽ‪ ،‬در آﺘﺎب "آ ﺸﻒ اﻻﺳ ﺮار"‬
‫اﺳﺖ آﻪ‪" :‬ﺗﺮدﻳﺪ درﺑﺎرﻩ ﺟﺎﺑﻠﻘﺎ و ﺟﺎﺑﻠﺴﺎ وارد ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻧﻤﯽداﻧ ﻴﻢ در ﻣ ﺸﺮق و‬
‫ﻣﻐ ﺮب دﻧﻴ ﺎ ﭼﻨ ﻴﻦ ﺷ ﻬﺮهﺎﻳﯽ ه ﺴﺖ ﻳ ﺎ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬ﺷ ﺎﻳﺪ ه ﻢ در آ ُـﺮات دﻳﮕ ﺮ ﻳ ﺎ در‬
‫ﻣﻨﻈﻮﻣﻪهﺎﯼ ﺷﻤﺴﯽ دﻳﮕﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻬﺮهﺎﻳﯽ ﺑﺎﺷﺪ"‪) .‬آﺸﻒ اﻻﺳﺮار‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ‪(٣٢٠‬‬
‫ﺑﺮاﯼ اﻳﻨﻜﻪ درﺟ ﻪ اﻃ ﻼع "ﻓﻘﻴ ﻪ اﻋﻈ ﻢ" ﻋ ﺼﺮ ﻣ ﺎ در ﻋُﻠ ﻮ ِم ﻋﻘﻠ ﯽ و ﻧﻘﻠ ﯽ‬
‫درﻳﺎﺑﻴﺪ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺳﺎدﻩ رﻳﺎﺿﯽ ﺗﻮﺟﻪ ﻓﺮﻣﺎﺋﻴﺪ‪:‬‬
‫دو ﺷ ﻬﺮ "ﺟﺎﺑﻠﻘ ﺎ " و "ﺟﺎﺑﻠ ﺴﺎ " ﻃﺒ ﻖ ﻧ ﺺ ﺣ ﺪﻳﺚ ه ﺮ آ ﺪام داراﯼ ه ﺰار‬
‫ه ﺰار دروازﻩ‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ ﻳ ﻚ ﻣﻴﻠﻴ ﻮن دروازﻩاﻧ ﺪ‪ .‬اﮔ ﺮ ﻓﺎﺻ ﻠﻪ ه ﺮ دروازﻩ ﺑ ﺎ دروازﻩ‬
‫دﻳﮕﺮ ﻓﻘﻂ ﺻﺪ ﻣﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻃﻮل ﺣﺼﺎر ﺁهﻨﻴﻦ هﺮ آﺪام از اﻳﻦ دوﺷﻬﺮ ﺻ ﺪ ﻣﻴﻠﻴ ﻮن‬
‫ﻣﺘﺮ ﻳﻌﻨﯽ ‪ ١٠٠٫٠٠٠‬آﻴﻠﻮﻣﺘﺮ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ درازاﯼ هﺮ ﺿﻠﻊ ﺁن ‪ ٢۵٫٠٠٠‬آﻴﻠﻮﻣﺘﺮ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻳﻌﻨﯽ اﮔ ﺮ ﭼﻨ ﻴﻦ دو ﺷ ﻬﺮﯼ را آ ﻪ ﻳﻜ ﯽ در ﻣ ﺸﺮق و دﻳﮕ ﺮﯼ در ﻣﻐ ﺮب‬
‫اﺳ ﺖ ﺑ ﺪون ه ﻴﭻ ﻓﺎﺻ ﻠﻪاﯼ در آﻨ ﺎر ﻳﻜ ﺪﻳﮕﺮ ﻗ ﺮار دهﻨ ﺪ‪ ،‬ﻃ ﻮل دو ﺗ ﺎﯼ ﺁﻧﻬ ﺎ‬
‫‪ ۵٠٫٠٠٠‬آﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و اﻳﻦ رﻗﻢ دﻩ هﺰار آﻴﻠﻮﻣﺘﺮ از ﺗﻤﺎم ﻣﺤﻴﻂ آﺮﻩ زﻣ ﻴﻦ‬
‫ﺁﻧﻬﻢ در ﺧﻂ اﺳﺘﻮا آﻪ ﻋﺮﻳﺾ ﺗﺮﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ آﺮﻩ اﺳﺖ زﻳ ﺎدﺗﺮ اﺳ ﺖ! ﺁﻧﻮﻗ ﺖ "وﻟ ﯽ‬
‫ﻓﻘﻴﻪ" ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ آﻪ "ﻧﻤﯽداﻧﻢ در ﻣﺸﺮق و ﻣﻐ ﺮب دﻧﻴ ﺎ ﭼﻨ ﻴﻦ ﺷ ﻬﺮهﺎﻳﯽ ه ﺴﺖ ﻳ ﺎ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ" )ﻇ ﺎهﺮا ﺗ ﺼﻮر ﻓﺮﻣ ﻮدﻩاﻧ ﺪ ﻣﻤﻜ ﻦ اﺳ ﺖ اﻳ ﻦ ﺷ ﻬﺮهﺎ در اﻋﻤ ﺎق ﺟﻨﮕﻠﻬ ﺎﯼ‬
‫دﺳﺖﻧﺨﻮردﻩ ﺑﺮزﻳﻞ ﻳﺎ در ﮔﻮﺷﻪ و آﻨﺎر ﻗﻄﺐ ﺷﻤﺎل و ﺟﻨﻮب ﭘﻴﺪا ﺷﻮﻧﺪ!‬
‫از ﻃ ﺮف دﻳﮕ ﺮ در ه ﺮ ﻳ ﻚ از اﻳ ﻦ دو ﺷ ﻬﺮ‪ ،‬ﻃﺒ ﻖ ﻣ ﺘﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ ﺑ ﻪ هﻔﺘ ﺎد‬
‫هﺰار هﺰار زﺑﺎن ﺣ ﺮف ﻣ ﯽزﻧﻨ ﺪ آ ﻪ ﻣﻌﻨ ﯽ ﺁن زﺑﺎﻧﻬ ﺎ را آ ﺴﯽ ﺟ ﺰ اﻣ ﺎم ﺣ ﺴﻦ و‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬هﻔﺘﺎد هﺰار هﺰار زﺑﺎن ﻳﻌﻨﯽ هﻔﺘﺎد ﻣﻴﻠﻴﻮن زﺑ ﺎن‪ ،‬اﮔ ﺮ ﺗﻌ ﺪاد‬

‫‪١٦٠‬‬
‫آﺴﺎﻧﯽ آﻪ ﺑﻪ هﺮ زﺑﺎن ﺣﺮف ﻣﯽزﻧﻨﺪ ﻓﻘﻂ هﺰار ﻧﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺟﻤﻌﻴﺖ هﺮ ﻳﻚ از اﻳ ﻦ‬
‫دو ﺷ ﻬﺮ ﻣ ﯽﺷ ﻮد ‪ ٧٠‬ﻣﻴﻠﻴ ﺎرد ﻧﻔ ﺮ‪ ،‬و اﮔ ﺮ ه ﻢ ﺗﻨﻬ ﺎ ﺻ ﺪ ﻧﻔ ﺮ ﺑﺎﺷ ﺪ اﻳ ﻦ ﺟﻤﻌﻴ ﺖ‬
‫ﻣ ﯽﺷ ﻮد ‪ ٧‬ﻣﻴﻠﻴ ﺎرد ﻧﻔ ﺮ‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ ﺟﻤﻌﻴ ﺖ دو ﺷ ﻬﺮ ﻣ ﯽﺷ ﻮد ‪ ١۴‬ﻣﻴﻠﻴ ﺎرد ﻧﻔ ﺮ و ﻻﺑ ﺪ‬
‫ﻣﯽداﻧﻴﺪ آ ﻪ در زﻣ ﺎن ﺣﺎﺿ ﺮ آ ﻪ ﺟﻤﻌﻴ ﺖ ﺟﻬ ﺎن ﺑ ﻪ ﺑ ﺎﻻﺗﺮﻳﻦ رﻗ ﻢ ﺧ ﻮد در ﻃ ﻮل‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪،‬هﻨﻮز رﻗﻢ آﻞ ﺟﻤﻌﻴﺖ دﻧﻴﺎ از ‪۶‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻧﻔﺮ ﺗﺠﺎوزﻧﻜﺮدﻩ اﺳﺖ!‬
‫ﺁﻳﺖاﷲ اﻻﻋﻈﻢ‪ ،‬ﺣﻔﻆ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‪ ،‬آ ﻪ ﻇ ﺎهﺮا ﺧﻮدﺷ ﺎن ه ﻢ ﭼﻨ ﺪان اﻃﻤﻴﻨ ﺎﻧﯽ‬
‫ﻞ دﻳﮕ ﺮﯼ را ﻧﻴ ﺰ اراﺋ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮدﻩ‬ ‫ﺑﻪ ﭘﻴﺪا ﺷﺪن اﻳﻦ دو ﺷﻬﺮ آﺬاﻳﯽ ﻧﺪاﺷ ﺘﻪاﻧ ﺪ‪ ،‬را ِﻩ ﺣ ِ‬
‫ﻳﻌﻨ ﯽ ﮔﻔﺘ ﻪاﻧ ﺪ آ ﻪ اﮔ ﺮ ﭼﻨ ﻴﻦ دو ﺷ ﻬﺮﯼ در ﻳﻜ ﯽ از ﻧﻘ ﺎط آ ﺸﻒ ﻧ ﺸﺪﻩ زﻣ ﻴﻦ ﭘﻴ ﺪا‬
‫ﻧ ﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺷ ﺎﻳﺪ ﺑﺘ ﻮان ﺳ ﺮاغ ﺁﻧﻬ ﺎ را در "آ ُـﺮات دﻳﮕ ﺮ" ﻳ ﺎ در "ﻣﻨﻈﻮﻣ ﺎت ﺷﻤ ﺴﯽ‬
‫دﻳﮕﺮ!" ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬هﺮ ﭼﻨﺪ اﺻﻮﻻ ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺮاﺣﺖ دارد آ ﻪ ﺻ ﺤﺒﺖ ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ‬
‫زﻣ ﻴﻦ اﺳ ﺖ و ﻧ ﻪ ﻣ ﺎوراء زﻣ ﻴﻦ‪ ،‬وﻟ ﯽ ﻣ ﺴﺌﻠﻪ ﻣﻬﻤﺘ ﺮ ﭘﺎﺳ ﺦ اﻳ ﻦ ﺳ ﻮال اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫ن ﻗﺮﺁﻧ ﯽ ﻧﺪاﺷ ﺘﻪ‬
‫ﺑﻔﺮض‪ ،‬ﻳﻚ ﻃﻠﺒ ﻪ ﺗ ﺎزﻩ آ ﺎر ﻣﺪرﺳ ﻪ ﻓﻴ ﻀﻴﻪ اﻃ ﻼع آ ﺎﻓﯽ ﺑ ﺮ ﻣﺘ ﻮ ِ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺁﻳﺎ "اﻓﻘﻪ ﻓﻘﻬﺎﯼ ﻋﺼﺮ" ﻧﻴﺰ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ درﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﺑﯽاﻃﻼع ﺑﺎﺷ ﺪ آ ﻪ در ﻗ ﺮﺁن‬
‫ﻣﻄﻠﻘﺎ ﺻﺤﺒﺘﯽ از ﺗﻌﺪد آُـﺮات ﻣﺴﻜﻮﻧﯽ ﺑﻤﻴﺎن ﻧﻴﺎﻣ ﺪﻩ اﺳ ﺖ و در ﺗﻤ ﺎم ‪ ١۵٧‬ﻣ ﻮرد‬
‫در ﺳﻮرﻩهﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺁن ﺑﻪ "ﺳﻤﺎوات و اﻻرض" اﺷﺎرﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬ﭼﻪ‬
‫ﺛﻮاﺑﺖ و ﭼﻪ ﺳﻴﺎرات‪ ،‬در ﻗﺮﺁن ﻓﻘﻂ ﭼﺮاﻏﻬﺎﻳﯽ ﺑﺮاﯼ راهﻨﻤﺎﻳﯽ ﺁدﻣﻴ ﺎن ه ﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧ ﻪ‬
‫آُـﺮات ﻣﺴﻜﻮﻧﯽ آﻪ ﺷﻬﺮهﺎﯼ دروازﻩدار ﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬
‫"ﺧﺪاوﻧﺪ زﻣﻴﻦ را در دو روز ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﺪ‪ ،‬و در روﯼ ﺁن آﻮهﻬﺎ ﺑﺮاﻓﺮاﺷ ﺖ و‬
‫اﻧﻮاع ﺑﺮآﺎت را در ﺁﻧﻬﺎ ﻗﺮار داد‪ .‬و ﭘﺲ روزﯼ اه ﻞ زﻣ ﻴﻦ را ﻣﻘ ﺪر ﻓﺮﻣ ﻮد و ﺑ ﻪ‬
‫ﻣﺮدم اﺧﺘﻴﺎر داد آﻪ در ﻃﻠﺐ آﺴﺐ روزﯼ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺑ ﻪ ﺧﻠﻘ ﺖ ﺁﺳ ﻤﺎن ﭘﺮداﺧ ﺖ‬
‫‪ ...‬و ﺁﺳﻤﺎﻧﻬﺎﯼ هﻔﺘﮕﺎﻧﻪ را در دو روز اﺳﺘﻮار ﺳﺎﺧﺖ و ﺑﺮ هﺮ ﺁﺳ ﻤﺎﻧﯽ اﻣ ﺮ ﺧ ﻮد‬
‫را وﺣ ﯽ ﻓﺮﻣ ﻮد و ﺁﺳ ﻤﺎن دﻧﻴ ﺎ را ﺑ ﻪ ﭼﺮاﻏﻬ ﺎﯼ آﻮاآ ﺐ زﻳﻨ ﺖ داد" )ﺳ ﻮرﻩ‬
‫ﻓﺼﻠﺖ‪،‬ﺁﻳﻪ ‪ ٩‬ﺗﺎ ‪.(١٢‬‬
‫"و ﭼﺮاﻏﻬ ﺎﯼ ﺳ ﺘﺎرﮔﺎن را ﺑ ﺮاﯼ راهﻨﻤ ﺎﻳﯽ ﺷ ﻤﺎ در ﺗﺎرﻳﻜﻴﻬ ﺎﯼ ﺑﻴﺎﺑ ﺎن و‬
‫درﻳ ﺎ روﺷ ﻦ داﺷ ﺘﻴﻢ" )ﺳ ﻮرﻩ اﻧﻌ ﺎم ﺁﻳ ﻪ ‪ (٩٧‬و‪" :‬ﺁﺳ ﻤﺎن دﻧﻴ ﺎ را ﺑ ﺎ ﭼﺮاﻏﻬ ﺎﯼ‬
‫درﺧﺸﺎن زﻳﻨﺖ دادﻳﻢ" )ﺳﻮرﻩ ﻣﻠﻚ‪ ،‬ﺁﻳﻪ ‪.(۵‬‬
‫"و ﺁﺳ ﻤﺎن را ﺑﺮاﻓﺮاﺷ ﺘﻴﻢ و زﻣ ﻴﻦ را ﺑﮕ ﺴﺘﺮدﻳﻢ و در روﯼ ﺁن از ه ﺮ‬
‫ﭼﻴﺰﯼ دو ﻧﻮع ﻧﺮ و ﻣﺎدﻩ ﺁﻓﺮﻳﺪﻳﻢ" )ﺳﻮرﻩ ذارﻳﺎت‪ ،‬ﺁﻳﻪ ‪ ۴٧‬ﺗﺎ ‪(۴٩‬‬

‫‪١٦١‬‬
‫"ﺧﺪاﺳﺖ آﻪ ﺁﺳﻤﺎﻧﻬﺎ را ﺑﯽﺳﺘﻮن ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺖ‪ ،‬و ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣ ﺎﻩ را ﻣ ﺴﺨّـﺮ‬
‫ﺧ ﻮد ﺳ ﺎﺧﺖ آ ﻪ در ﻣ ﺴﻴﺮﯼ ﻣﻌ ﻴﻦ ﺑﮕﺮدﻧ ﺪ‪ ،‬و زﻣ ﻴﻦ را ﺑﮕ ﺴﺘﺮد و در ﺁن آﻮهﻬ ﺎ‬
‫ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺖ و ﻧﻬﺮه ﺎ ﺟ ﺎرﯼ ﺳ ﺎﺧﺖ‪ ،‬و ﺷ ﺐ را ﺑ ﻪ روز ﭘﻴﻮﻧ ﺪ داد‪) ".‬ﺳ ﻮرﻩ رﻋ ﺪ‪،‬‬
‫ﺁﻳﻪهﺎﯼ ‪٢‬و‪(٣‬‬
‫در ﻧﻬﺞاﻟﺒﻼﻏﻪ)ﺧﻄﺒﻪ‪ (٢٠٢‬اﻳﻦ ﺣﻜﻢ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ دﻗﻴﻘﺘﺮ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫"ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺁب درﻳﺎﯼ ﺁﺷﻔﺘﻪ و ﻣﺘﻼﻃﻢ‪ ،‬زﻣﻴﻦ ﺧﺸﻚ ﺑﻴﺤﺮآﺖ را ﺁﻓﺮﻳ ﺪ‪ ،‬و‬
‫ﺁﻧﮕ ﺎﻩ ﻃﺒﻘ ﺎت اﻓ ﻼك را ﺳ ﺎﺧﺖ و زﻣ ﻴﻦ را ﺑ ﺮ ﭘ ﺸﺖ ﺁب آﺒ ﻮد ﺑ ﯽﻣﻨﺘﻬ ﺎ اﺳ ﺘﻮار‬
‫ﮔﺮداﻧﻴ ﺪ‪ ،‬و ﺻ ﺨﺮﻩه ﺎﯼ ﺳ ﺨﺖ و ﺗﭙ ﻪه ﺎﯼ ﺑﻠﻨ ﺪ را ﺁﻓﺮﻳ ﺪ‪ ،‬و آﻮهﻬ ﺎ را ﺳ ﺘﻮﻧﻬﺎﯼ‬
‫زﻣﻴﻦ ﻗﺮار داد و در ﺁن ﻓﺮو ﺑﺮد ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﺼﻮرت ﻣﻴﺨﻬﺎﯼ زﻣﻴﻦ درﺁﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻻﺟ ﺮم‬
‫ﻦ ﻣﺘﺤﺮك ﺳﺎآﻦ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺳﺎآﻨﺎن ﺧﻮد را ﻧﺠﻨﺒﺎﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﺎ ﺑﺎرهﺎﯼ ﺧﻮد ﻓ ﺮو ﻧ ﺮود ﻳ ﺎ‬ ‫زﻣﻴ ِ‬
‫از ﺟﺎﻳﯽ ﺑﺠﺎﻳﯽ ﻧﻘﻞ ﻣﻜﺎن ﻧﻜﻨﺪ و ﻣُﻨﺰﻩ اﺳﺖ ﺧ ﺪاﻳﯽ آ ﻪ زﻣ ﻴﻦ را ﺑ ﺮاﯼ ﺁدﻣﻴ ﺎن ﺑ ﺮ‬
‫روﯼ درﻳﺎﯼ ژرف ﺑﺼﻮرﺗﯽ ﺳﺎآﻦ ﺑﮕﺴﺘﺮاﻧﻴﺪ‪".‬‬
‫در اﻳﻨ ﺼﻮرت ﺁﻳ ﺖاﷲ اﻻﻋﻈ ﻢ ﺑ ﺮ ﭼ ﻪ اﺳ ﺎس ﺷ ﺮﻋﯽ و ﻣ ﺬهﺒﯽ از وﺟ ﻮد‬
‫ﺷﻬﺮهﺎﯼ ﺟﺎﺑﻠﻘﺎ و ﺟﺎﺑﻠﺴﺎ‪ ،‬هﺮ آﺪام ﺑﺎ هﻔ ﺖ ﺗ ﺎ هﻔﺘ ﺎد ﻣﻴﻠﻴ ﺎرد ﻧﻔ ﺮ ﺟﻤﻌﻴ ﺖ‪ ،‬و ﺻ ﺪ‬
‫هﺰار آﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﺣ ﺼﺎر ﺁهﻨ ﻴﻦ‪ ،‬در آ ﺮات دﻳﮕ ﺮ ﻳ ﺎ در ﻣﻨﻈﻮﻣ ﺎت ﺷﻤ ﺴﻲ)!( دﻳﮕ ﺮ‬
‫ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽآﻨﻨﺪ؟‬
‫ﺁﻳﺎ ﺑﻬﺘﺮ ﻧﻴﺴﺖ آﻪ هﻤﺎﻧﻄﻮر آﻪ ﻋﻘﻞ ﺳﻠﻴﻢ ﺣﻜﻢ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪ ،‬ﻗﺒ ﻮل ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﻨ ﺪ آ ﻪ‬
‫اﻳ ﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ‪ ،‬ﻣﺜ ﻞ ه ﺰاران ﺣ ﺪﻳﺚ ﺳ ﺨﻴﻒ و ﻧ ﺎﻣﺮﺑﻮط دﻳﮕ ﺮ‪ ،‬ﻓﻘ ﻂ ﺟﻌ ﻞ ﻗ ﻮﻟﯽ از‬
‫ﺟﺎﻧﺐ اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ ﺗ ﺎ آ ﺎﻻﯼ ﭘﺮﺧﺮﻳ ﺪار ﺗ ﺎزﻩاﯼ در آﻨ ﺎر ﺳ ﺎﻳﺮ آﺎﻻه ﺎﯼ‬
‫دآﺎﻧ ﺪاران دﻳ ﻦ ﺑﺎﺷ ﺪ؟ و اﺻ ﻮﻻ اﻣ ﺎم ﺣ ﺴﻦ از اﻳ ﻦ ﮔﻔﺘ ﻪ ﺳ ﺨﻴﻒ ﺗﻨﻬ ﺎ ﺑ ﺮاﯼ ﺛﺎﺑ ﺖ‬
‫آﺮدن اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﺴﻠﻢ آﻪ "در ﺗﻤﺎم دﻧﻴ ﺎ ﻧﻮادﮔ ﺎن ﺣ ﻀﺮت ﻣﺤﻤ ﺪ ﺟ ﺰ ﻣ ﻦ و ﺑ ﺮادرم‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ؟" ﭼﻪ ﺳﻮدﯼ ﻣﯽﺑﺮدﻩ اﺳﺖ؟‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫ﺣﺪﻳﺜﻬﺎﯼ "ﻣﻌﺘﺒﺮ" و ﻣﺘﻌﺪد دﻳﮕﺮﯼ هﺴﺖ آﻪ ﻇﺎهﺮا ﻣﺤﺪﺛﺎن ﺑﺰرﮔﻮار ﺁﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﻬﻤ ﺎن اﻧ ﺪازﻩ آ ﻪ در ﻋﻠ ﻢ ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣﺘﺒﺤ ﺮ ﺑ ﻮدﻩاﻧ ﺪ از ﺑ ﺪﻳﻬﻴﺎت رﻳﺎﺿ ﯽ ﺑ ﯽاﻃ ﻼع‬
‫ﺑﻮدﻩاﻧﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪاﯼ از ﺁﻧﻬﺎ ﺣﺪﻳﺜﯽ اﺳﺖ آﻪ ﺗﻮﺳ ﻂ ﺁﻳ ﺖاﷲ ﻣﻌ ﺮوف‪ ،‬اﻗﻴ ﺎﻧﻮس ﻋﻠ ﻢ و‬
‫درﻳﺎﯼ ﻣﻨﻄﻖ‪ ،‬ﺷ ﻬﻴﺪ ﻣﺤ ﺮاب‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺤ ﺴﻴﻦ دﺳ ﺘﻐﻴﺐ ﺷ ﻴﺮازﯼ در آﺘ ﺎب "ﻣﻌ ﺮاج"‬
‫از رﺳﻮل اآﺮم ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪١٦٢‬‬
‫" در ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺼﺎدﻗﻴﻦ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ وﺁﻟ ﻪ‬
‫ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬دﻳ ﺪم ﻣﻠﻜ ﯽ را در ﻣﻌ ﺮاج آ ﻪ ه ﺰار ه ﺰار دﺳ ﺖ داﺷ ﺖ و در ه ﺮ دﺳ ﺘﯽ‬
‫هﺰارهﺰار اﻧﮕﺸﺖ و درهﺮ اﻧﮕﺸﺘﯽ هﺰارهﺰار ﺑﻨﺪ")ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ‪(٣۶٢‬‬
‫ﺑﺎ ﻳﻚ ﺣﺴﺎب ﺳﺎدﻩ‪ ،‬اﻳﻦ ﻏﻮل ﺑﯽ ﺷﺎخ و دم )آﻪ ﻧﺎم ﻣﻠﻚ ﺑ ﺮ او ﻧﻬ ﺎدﻩ ﺷ ﺪﻩ(‬
‫ﻣﻮﺟﻮدﯼ اﺳﺖ ﺻﺎﺣﺐ ﻳ ﻚ ﻣﻴﻠﻴ ﻮن دﺳ ﺖ ﺑ ﺎ ه ﺰار ﻣﻴﻠﻴ ﺎرد اﻧﮕ ﺸﺖ و ﻳ ﻚ ﻣﻴﻠﻴ ﺎرد‬
‫ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺑﻨﺪ اﻧﮕﺸﺖ آﻪ اﮔ ﺮ رﻗ ﻢ ﺁﻧﻬ ﺎ را ﺑ ﺎ اﻋ ﺪاد هﻨﺪﺳ ﯽ ﺛﺒ ﺖ آﻨﻨ ﺪ ﻋ ﺪدﯼ ﺑ ﺎ ‪١٨‬‬
‫ﺻﻔﺮ ﻣﯽﺷﻮد )‪ (١٫٠٠٠٫٠٠٠٫٠٠٠٫٠٠٠٫٠٠٠٫٠٠٠‬ﻳﻌﻨﯽ اﮔﺮ هﺮ ﺑﻨ ﺪ اﻧﮕ ﺸﺖ‬
‫اﻳ ﻦ "ﻣﻠ ﻚ" ﻓﻘ ﻂ ﻳ ﻚ ﺳ ﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﺑﺎﺷ ﺪ ﻣﺠﻤ ﻮع ﺑﻨ ﺪهﺎﯼ اﻧﮕ ﺸﺖ او ﺑ ﻪ دﻩ ﻣﻴﻠﻴ ﺎرد‬
‫آﻴﻠﻮﻣﺘﺮ )‪ ٢۵٫٠٠٠‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﻴﻦ ﺗﺎ ﻣﺎﻩ و ﺑﻴﺶ از دو ﺑﺮاﺑﺮ وﺳﻌﺖ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ‬
‫ﺷﻤﺴﯽ‪ ،‬از ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺗﺎ ﻧﭙﺘ ﻮن( ﺳ ﺮ ﻣ ﯽزﻧ ﺪ و ﺑﻔ ﺮض ه ﻴﭻ اﺷ ﻜﺎل دﻳﮕ ﺮﯼ ه ﻢ در‬
‫آ ﺎر ﻧﺒﺎﺷ ﺪ اﻳ ﻦ ﻣ ﺴﺌﻠﻪ ﭘ ﻴﺶ ﻣ ﯽﺁﻳ ﺪ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت ﻣﺤﻤ ﺪ ﭼﻄ ﻮر در ﺑﺮاﺑ ﺮ ﭼﻨ ﻴﻦ‬
‫هﻴﻮﻻﻳﯽ اﻳﺴﺘﺎدﻩ و ﺑﺎ او ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ؟‬
‫ﺁﻳﺎ واﻗﻌﺎ اﻳﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ آﻪ ﺑﺮاﯼ اﺛﺒﺎت ﻋﻈﻤﺖ ﻣﻘﺎم ﺧﻮد ﺑ ﻪ ﺁﻓﺮﻳ ﺪن ﻳ ﻚ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻏﻮل آﺮﻳﻪاﻟﻤﻨﻈﺮ ﻧﺘﺮاﺷﻴﺪﻩ و ﺑ ﯽﻣ ﺼﺮﻓﯽ اﺣﺘﻴ ﺎج دارد‪ ،‬ﻳ ﺎ اﻳ ﻦ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ اﺳ ﺖ‬
‫آﻪ ﻣﯽﺧﻮاهﺪ ﺑﺎ ﺁﻓﺮﻳﻨﺶ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ هﻴﻮﻻﻳﯽ "ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ" زﺑﺎنﺑﺴﺘﻪ را ﺑﺘﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬و در‬
‫اﻳﻦ راﻩ اﺷﻜﺎﻟﯽ ﻧﻤﯽﺑﻴﻨ ﺪ آ ﻪ "رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ را وﺟ ﻪاﻟﻤ ﺼﺎﻟﺤﻪ‬
‫ﻗﺮار دهﺪ و ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ " :‬دﻳﺪم ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻠﻜﯽ را در ﻣﻌﺮاج؟"‬
‫ﻇﺎهﺮا اﻳﻦ رﻗﻢ "هﺰار ه ﺰار" ﺑ ﺮاﯼ ﻣﺤ ﺪﺛﺎن ﻣﺤﺘ ﺮم‪ ،‬رﺿ ﻮان اﷲ ﻋﻠ ﻴﻬﻢ‬
‫اﺟﻤﻌﻴﻦ‪ ،‬ﺟﺎذﺑﻪ ﺧﺎﺻﯽ دارد و ﺑﻘﻮل ﻣﻌﺮوف ﺧﻴﻠﯽ "ﺁﺧﻮﻧﺪ ﭘﺴﻨﺪ" اﺳﺖ‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫اﻳ ﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ دﻳﮕ ﺮ را از ﺁﻳ ﺖاﷲ ﻓﻘﻴ ﺪ دﺳ ﺘﻐﻴﺐ ﺷ ﻴﺮازﯼ‪ ،‬در هﻤ ﺎن آﺘ ﺎب‬
‫ﻣﻌﺮاج‪ ،‬از زﺑﺎن ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺸﻨﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﺳ ﺪرةاﻟﻤﻨﺘﻬﯽ رﺳ ﻴﺪم‪ ،‬و ﺁن درﺧﺘ ﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ ه ﺰار‬ ‫"در ﻋ ﺮش اﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻪ ِ‬
‫هﺰار )ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن( ﺷﺎﺧﻪ دارد‪ ،‬و هﺮ ﺷﺎﺧﻪاش هﺰار هﺰار )ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن( ﺑﺮگ آﻪ‬
‫اﮔﺮ ﻳﻜﯽ از ﺁن ﺑﺮﮔﻬﺎ را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻴﺎورﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ هﻤﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺳﺎﻳﻪ ﻣ ﯽاﻧ ﺪازد و اﮔ ﺮ‬
‫آﺴﯽ هﺰار ﺳﺎل زﻳﺮ ﻳﻚ ﺷ ﺎﺧﻪ ﺁن راﻩ ﺑ ﺮود ﺑ ﻪ ﺁﺧ ﺮش ﻧﻤ ﯽرﺳ ﺪ‪ .‬و دﻳ ﺪم آ ﻪ ﺑ ﺮ‬
‫روﯼ ه ﺮ ﺑﺮﮔ ﯽ از ﺑﺮﮔﻬ ﺎﯼ اﻳ ﻦ درﺧ ﺖ ﺻ ﺪ ه ﺰار ه ﺰار )ﺻ ﺪ ﻣﻴﻠﻴ ﻮن( ﻣﻠ ﻚ‬
‫ﻣﺸﻐﻮل ﺗﺴﺒﻴﺤﻨﺪ"‪) .‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪(٣۵٩‬‬

‫‪١٦٣‬‬
‫اﻳﻦ ﺑﺎر ﻣﺤﺪث ﻳﺎ ﻣﺤﺪﺛﺎن ﻣﺤﺘﺮم‪ ،‬آ ﻪ در ﻣ ﻮرد ﺗﻌ ﺪاد ﺷ ﺎﺧﻪه ﺎ و ﺑﺮﮔﻬ ﺎﯼ‬
‫هﺮ ﺷﺎﺧﻪ ﺳﺪرةاﻟﻤﻨﺘﻬﯽ ﺑﻪ هﻤﺎن رﻗﻢ "هﺰار هﺰار" ﺟﺎﺑﻠﻘ ﺎ و ﺟﺎﺑﻠ ﺴﺎ و ﻓﺮﺷ ﺘﻪ ﻳ ﻚ‬
‫ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺑﻨﺪ اﻧﮕﺸﺘﯽ رﺿ ﺎﻳﺖ دادﻩاﻧ ﺪ در ﻣ ﻮرد ﺗﻌ ﺪاد ﻣﻼﺋﻜ ﯽ آ ﻪ در روﯼ‬
‫هﺮ ﺑﺮگ ﻧﺸﺴﺘﻪاﻧ ﺪ اﻳ ﻦ رﻗ ﻢ را آ ﺎﻓﯽ ﻧﺪاﻧ ﺴﺘﻪ و ﺑ ﺎ ﻳ ﻚ "ﻧ ﻴﺶ ﻗﻠ ﻢ" ﺁﻧ ﺮا ﺑ ﻪ "ﺻ ﺪ‬
‫هﺰار هﺰار" ﺑﺎﻻ ﺑﺮدﻩاﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ را روﺷﻦ ﻧﻜ ﺮدﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ ﭼ ﺮا ﺧﺪاوﻧ ﺪ در‬
‫ﺁﻓﺮﻳﻨﺶ ﺗﻤﺎم ﻋﺠﺎﻳﺐ ﺧﻮد ﻓﻘﻂ از ﺿﺮﻳﺐ ﺻﺪ و هﺰار و ﻣﻴﻠﻴﻮن و ﻣﻴﻠﻴﺎرد اﺳﺘﻔﺎدﻩ‬
‫ﻣﯽآﻨ ﺪ و ﻳ ﻚ ﺧ ﻮردﻩ ﭘ ﺎﻳﻴﻦ و ﺑ ﺎﻻ را ﻗﺒ ﻮل ﻧ ﺪارد؟ ﺣﺘ ﯽ وﻗﺘ ﯽ آ ﻪ ﭘ ﺎﯼ ﻣ ﺰد دادن‬
‫راﻳﮕﺎن ﺑﻪ ﺷﻬﺎدﺗﻴﻦ ﻳﻚ ﻣﻮﻣﻦ در ﻣﻴﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪"-‬ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ‪ :‬ه ﺮ آ ﺲ ﺑﮕﻮﻳ ﺪ "اﺷ ﻬﺪ‬
‫ان ﻻ اﻟ ﻪ اﻻ اﷲ و اﺷ ﻬﺪ ان ﻣﺤﻤ ﺪا رﺳ ﻮلاﷲ"‪ ،‬ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﺑ ﺮاﻳﺶ ه ﺰار ه ﺰار )ﻳ ﻚ‬
‫ﻣﻴﻠﻴﻮن( ﺣﺴﻨﻪ ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‪".‬‬
‫"و از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ه ﺮ ﺑﻨ ﺪﻩاﯼ آ ﻪ ﺁب‬
‫ﺑﺨﻮرد و اهﻞﺑﻴﺖ ﺣﺴﻴﻦ را ﻳﺎد آﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺻﺪ هﺰار ﺣﺴﻨﻪ ﺑﺮاﻳﺶ ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‪ ،‬و‬
‫ﺻﺪ هﺰار ﮔﻨﺎﻩ از او ﺑﻴﻨﺪازد و ﺻﺪ هﺰار درﺟ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ او ﺑﻠﻨ ﺪ آﻨ ﺪ‪ ،‬و ﭼﻨ ﺎن ﺑﺎﺷ ﺪ‬
‫آﻪ ﺻﺪ هﺰار ﺑﻨﺪﻩ ﺁزاد آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﻣﺘﻦ دو ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪ ۵٢٧‬و ‪(۴٣٢‬‬
‫در ﺗ ﻮارﻳﺦ ﻣﺘﻌ ﺪد اﺳ ﻼﻣﯽ ﻧﻮﺷ ﺘﻪ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻋﺒ ﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑ ﻦ ﻋ ﻮفِ‪،‬‬
‫ﺸﺮﻩ( ﺑ ﻮد‪،‬‬‫ﺻﺤﺎﺑﯽ ﻣﻌﺮوف ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ آ ﻪ ﻳﻜ ﯽ از دﻩ ﺻ ﺤﺎﺑﻪ درﺟ ﻪ اول )ﻋ ﺸﺮﻩ ﻣﺒ ّ‬
‫وﺻﻴﺖ آﺮد آﻪ ﭘﺲ از ﻣﺮگ او ‪ ٣٠٫٠٠٠‬ﺑﺮدﻩاﯼ را آﻪ ﺧﺮﻳﺪﻩ ﺑ ﻮد‪ ،‬ﺁزاد آﻨﻨ ﺪ و‬
‫از اﻳﻦ آﺎر او ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺑﺼﻮرت ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞ ﻳﺎد ﻣﯽﺷ ﻮد‪ .‬اﮔ ﺮ ﺁن ﻣﺮﺣ ﻮم ﻋﻠ ﻢ ﻏﻴ ﺐ‬
‫داﺷﺖ و ﻣﯽداﻧﺴﺖ آﻪ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺁب ﺧﻮردن اهﻞﺑﻴﺖ را ﻳﺎد آ ﺮدن‪ ،‬ﺛ ﻮاب ﺁزاد آ ﺮدن‬
‫‪ ١٠٠٫٠٠٠‬ﺑﻨﺪﻩ ﺑﺮاﻳﺶ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد )ﺑﺎﺿﺎﻓﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺰاﻳ ﺎﺋﯽ آ ﻪ در ﺣ ﺪﻳﺚ ذآ ﺮ‬
‫ﺁن ﻧﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ( ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﯽﺷﺪ آﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺁب ﻧﺨﻮردﻩ‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ ﺑﺎﻧ ﺪازﻩ ‪ ٧٠٫٠٠٠‬ﺑﻨ ﺪﻩ‬
‫ﻣﻐﺒﻮن هﻢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫‪ -‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ هﺮ ﻣ ﻮﻣﻦ را ﻗ ﺼﺮﯼ ﻧ ﺼﻴﺐ‬
‫اﺳﺖ در ﺑﻬﺸﺖ از ﻟﺆﻟﺆ‪ ،‬آﻪ در ﺁن ‪ ٧٠‬ﺧﺎﻧﻪ اﺳﺖ از ﻳﺎﻗﻮت ﺳ ﺮخ و در ه ﺮ ﺧﺎﻧ ﻪ‬
‫‪ ٧٠‬ﺣﺠﺮﻩ اﺳﺖ از زﻣﺮد ﺳﺒﺰ و در هﺮ ﺣﺠﺮﻩ ‪ ٧٠‬ﺗﺨﺖ اﺳﺖ و ﺑﺮ هﺮ ﺗﺨﺘﯽ ‪٧٠‬‬
‫ﻓ ﺮش از ه ﺮ رﻧﮕ ﯽ و ﺑ ﺮ ه ﺮ ﻓ ﺮش رﻧﮕ ﯽ ﺣ ﻮراﻟﻌﻴﻨﯽ ﻧﺸ ﺴﺘﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬و در ه ﺮ‬

‫‪١٦٤‬‬
‫ﺣﺠﺮﻩ ‪ ٧٠‬ﺧﻮان ﻃﻌﺎم اﺳﺖ‪ ،‬و در هﺮ ﺧﻮاﻧﯽ ‪ ٧٠‬ﻗﺴﻢ ﻃﻌﺎم‪ ،‬و در ه ﺮ ﺣﺠ ﺮﻩاﯼ‬
‫‪ ٧٠‬ﺧﺎدﻣﻪ‪ ،‬و ﺧﺪاﯼ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﭼﻨﺎن ﻗﻮﻩاﯼ ﺑ ﻪ ﻣ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﻣ ﯽده ﺪ آ ﻪ از ﺗﻤ ﺎم ﺁﻧﻬ ﺎ ﺑﻬ ﺮﻩ‬
‫ﻣﯽﺑﺮد )ﺁﻳﺖاﷲ ﺳﻴﺪ ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ دﺳﺘﻐﻴﺐ‪ ،‬در آﺘﺎب ﻣﻌﺎد(‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس ارﻗ ﺎم دﻗﻴ ﻖ ﺣ ﺪﻳﺚ‪ ،‬ﻗ ﺼﺮ ﺷﺨ ﺼﯽ ﻣ ﻮﻣﻦ در ﺑﻬ ﺸﺖ ﺷ ﺎﻣﻞ ‪٧٠‬‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎ ‪ ۴٩٠٠‬ﺣﺠﺮﻩ و ‪ ٣۴٣٫٠٠٠‬ﺗﺨﺖ و اﻧﺪآﯽ ﺑﻴﺶ از ‪ ٢۴‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻓﺮش اﺳﺖ‬
‫آﻪ روﯼ هﺮ ﻓﺮﺷﯽ ﺣﻮراﻟﻌﻴﻨﯽ ﻧﺸﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﻗﻊ ﻣﯽﺗﻮان داﺷﺖ آﻪ ﻣ ﻮﻣﻦ ﺑ ﺪون‬
‫ﺁﻧﻜﻪ "ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎو ﭼﻨﺎن ﻗﻮﻩاﯼ ﺑﺪهﺪ‪ "...‬ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺮﻣﺴﺮاﻳﯽ را ادارﻩ آﻨﺪ؟‬
‫‪"-‬اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺪرﺳﺘﻴﻜﻪ ﺣﺰﻳﺮان ﻣﺎﻩ ﻧﺤﺴﯽ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳ ﺮا در‬
‫اﻳ ﻦ ﻣ ﺎﻩ ﺣ ﻀﺮت ﻣﻮﺳ ﯽ ﻧﻔ ﺮﻳﻦ آ ﺮد ﺑ ﺮ ﺑﻨ ﯽاﺳ ﺮاﺋﻴﻞ و در ﻳ ﻚ ﺷ ﺐ و ﻳ ﻚ روز‬
‫ﺳﻴﺼﺪ هﺰار ﺗﻦ از اﻳﺸﺎن ﻣﺮدﻧﺪ"‪ .‬اﺣﺘﻴ ﺎج ﺑ ﻪ ﺗ ﺬآﺮ ﻧﻴ ﺴﺖ آ ﻪ در زﻣ ﺎن ﺣ ﻀﺮت‬
‫ﻣﻮﺳﯽ‪ ،‬ﺟﻤﻊ آﻞ اﻓﺮاد اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﻪ ﺳﻴﺼﺪ هﺰار ﻧﻤﯽرﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫‪"-‬ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ اﺑ ﺮاهﻴﻢ از ﭘ ﺪرش رواﻳ ﺖ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ آ ﻪ ﮔﺮوه ﯽ از ﺷ ﻴﻌﻴﺎن از‬
‫ﺷﻬﺮهﺎﯼ دور ﺁﻣﺪﻧﺪ و از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻮاد ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم اﺟ ﺎزﻩ ﺗ ﺸﺮف ﮔﺮﻓﺘﻨ ﺪ و‬
‫ﺑﺨﺪﻣﺘﺶ رﺳﻴﺪﻧﺪ و در ﻳﻚ ﻣﺠﻠﺲ ‪ ٣٠٫٠٠٠‬ﻣﺴﺌﻠﻪ از او ﭘﺮﺳ ﻴﺪﻧﺪ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت ﺑ ﻪ‬
‫هﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺟﻮاب داد و در ﺁن زﻣﺎن ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم دﻩ ﺳﺎﻟﻪ ﺑ ﻮد‪) :‬ﻣ ﺘﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ‬
‫در ﺻﻔﺤﻪ ‪(٣٨٧‬‬
‫ﺛﻘﺔاﻻﺳﻼم آﻠﻴﻨﯽ‪ ،‬ﻗﺪس ﺳ ﺮﻩ‪ ،‬ﻣ ﯽﺗﻮاﻧ ﺴﺘﻨﺪ ﻗﺒ ﻞ از درج اﻳ ﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ‬
‫در "آ ﺎﻓﻲ" ﻳﻜ ﯽ از ﻣ ﻮﻣﻨﻴﻦ را آ ﻪ ﻗ ﺪرﯼ اﺳ ﺘﻌﺪاد رﻳﺎﺿ ﯽ داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﻣ ﺎﻣﻮر‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺮاﻳﺸﺎن روﺷﻦ ﺷﻮد آﻪ اﮔﺮ ﺑﺮاﯼ ﺳﻮال و ﺟﻮاب ه ﺮ ﻣ ﺴﺌﻠﻪ و‬
‫ﺗﻮﺿ ﻴﺤﺎت ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﺪان ﻓﻘ ﻂ ‪ ۵‬دﻗﻴﻘ ﻪ وﻗ ﺖ ﺻ ﺮف ﺷ ﻮد‪ ،‬اﻳ ﻦ ﺟﻠ ﺴﻪ "ﺗﻮﺿ ﻴﺢ‬
‫اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ" ﻣﺪت ﺳﻪ ﻣﺎﻩ و ﻧﻴﻢ ﺁﻧﻬ ﻢ ﺑ ﯽ وﻗﻔ ﻪ اداﻣ ﻪ ﻳﺎﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ و در هﻤ ﻪ اﻳ ﻦ ﻣ ﺪت‬
‫ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﺰرﮔﻮار در ﺟﺎﯼ ﺧﻮد ﻧﺸﺴﺘﻪ و ﺟﻮاب ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺷﻨﻴﺪﻩاﻧﺪ!‬
‫‪"-‬ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ه ﺮ آ ﺲ در ﻳ ﻚ ﺷ ﺐ ه ﺰار ﺁﻳ ﻪ از‬
‫ﻗﺮﺁن ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﺑﺮاﯼ او ﻳﻚ ﻗﻨﻄﺎر از ﻃﻼ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬و ﺑﺪرﺳ ﺘﯽ آ ﻪ ﻗﻨﻄ ﺎر ﭘ ﺎﻧﺰدﻩ‬
‫ه ﺰار ﻣﺜﻘ ﺎل ﻃﻼﺳ ﺖ آ ﻪ ه ﺮ ﻣﺜﻘ ﺎﻟﯽ ﺑﻴ ﺴﺖ و ﭼﻬ ﺎر ﻗﻴ ﺮاط اﺳ ﺖ و آ ﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﻗﻨﻄﺎرهﺎ ﺑﻪ اﻧﺪازﻩ آﻮﻩ اﺣﺪ‪ ،‬و ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎﻧﺪازﻩ ﺁﻧﭽﻪ اﺳﺖ آ ﻪ ﻣﻴ ﺎن زﻣ ﻴﻦ و‬
‫ﺁﺳﻤﺎن اﺳﺖ‪) ".‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪(۴٣٩‬‬

‫‪١٦٥‬‬
‫ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ "آ ﺎﻓﻲ" ﭼﻨ ﺪ درس اﺳﺎﺳ ﯽ ﺑﻬﻤ ﺮاﻩ دارد‪ :‬اول ﺁﻧﻜ ﻪ ﺛ ﻮاب‬
‫ﺑﻌﻀﯽ از اﻣﻮر ﺣﺴﻨﻪ در دﺳﺘﮕﺎﻩ اﻟﻬﯽ ﺑﺎ "ﻗﻨﻄﺎر ﻃﻼ " ﻣﯽﻧﻮﻳ ﺴﻨﺪ‪ .‬دوم ﺁﻧﻜ ﻪ ه ﺮ‬
‫ﭼﻨﺪ هﺮ ﻗﻨﻄﺎر ﭘﺎﻧﺰدﻩ هﺰار ﻣﺜﻘﺎل ﻃﻼﺳﺖ و هﺮ ﻣﺜﻘﺎﻟﯽ ‪ ٢۴‬ﻗﻴﺮاط و ﺑ ﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴ ﺐ‬
‫وزن و اﻧﺪازﻩ ه ﺮ ﻗﻨﻄ ﺎر آ ﺎﻣﻼ ﻣ ﺸﺨﺺ اﺳ ﺖ‪ ،‬در ﻋﻤ ﻞ اﻧ ﺪازﻩ ﻗﻨﻄﺎره ﺎ از آ ﻮﻩ‬
‫اﺣﺪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﺁﻧﭽﻪ ﻣﻴﺎن زﻣﻴﻦ و ﺁﺳﻤﺎن اﺳﺖ ﺑﺰرگ و آﻮﭼﻚ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺳ ﻮم اﻳﻨﻜ ﻪ‬
‫هﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﻮﻣﻦ هﺰار ﺁﻳﻪ را ﻗﺮﺑﺔ اﻟﯽ اﷲ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ وﻟﯽ ﺿ ﺮر ﻧ ﺪارد آ ﻪ ﺑﺪاﻧ ﺪ ه ﺮ‬
‫ﺁﻳﻪاﯼ ‪ ٣۶٠‬ﻗﻴﺮاط ﻃﻼ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاﻳﺶ ﻋﺎﻳﺪﯼ دارد‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫از رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا رواﻳ ﺖ ﺷ ﺪﻩ آ ﻪ ﺷ ﺐ ﺟﻤﻌ ﻪ و روز ﺟﻤﻌ ﻪ ﺟﻤﻌ ﺎ ﺑﻴ ﺴﺖ و‬
‫ﭼﻬﺎر ﺳﺎﻋﺖ اﺳﺖ‪ ،‬و در هﺮ ﺳﺎﻋﺖ ﺁن ﺣﻘﺘﻌ ﺎﻟﯽ ﺷﺸ ﺼﺪ ه ﺰار آ ﺲ را از ﺟﻬ ﻨﻢ‬
‫ﺁزاد آﻨﺪ" )ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪(۵۶۵‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ ﻋﺎﻟﻢ رﺑﺎﻧﯽ ﻣﻼ ﻋﺒﺎس ﻗﻤ ﯽ ﻋﻔ ﯽ اﷲ ﻋﻨ ﻪ و ﻣﻮﻟ ﻒ آﺘ ﺎب‬
‫ﻣﺴﺘﻄﺎب ﻣﻔﺎﺗﻴﺢاﻟﺠﻨﺎن زﺣﻤﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺑﻜ ﺸﻨﺪ‪ ،‬وﻟ ﯽ ﻗﻄﻌ ﺎ در دﺳ ﺘﮕﺎﻩ وﺳ ﻴﻊ اﻟﻬ ﯽ‬
‫دﻓﺘﺮداراﻧ ﯽ ﻳﺎﻓ ﺖ ﻣ ﯽﺷ ﻮﻧﺪ آ ﻪ ﺣ ﺴﺎب آﻨﻨ ﺪ ﺳ ﺎﻋﺘﯽ ﺷﺸ ﺼﺪ ه ﺰار ﻧﻔ ﺮ ﻣ ﯽﺷ ﻮد‬
‫ﺷ ﺒﺎﻧﻪروزﯼ ‪ ١۴‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن و ﭼﻬﺎرﺻ ﺪ ه ﺰار ﻧﻔ ﺮ‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ در‪ ۵٢‬ﺟﻤﻌ ﻪ ه ﺮ ﺳ ﺎل‬
‫ﻧﺰدﻳ ﻚ ﺑ ﻪ ‪ ٧۵٠‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ﻧﻔ ﺮ از ﺟﻬ ﻨﻢ ﺁزاد ﻣﻴ ﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ ﺣ ﺴﺎب ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﻳﺴﺖ آﻠﻴﻪ ﺟﻬﻨﻤﯽهﺎﯼ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﺎ آﻨﻮن ﺁزاد ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ از ﺑﺎﺑﺖ دوزﺧﻴﺎن‬
‫آﻨﻮﻧﯽ ﻧﻴﺰ ﺟﻬﻨﻢ ﻣﻘﺪار زﻳﺎدﯼ ﻃﻠﺒﻜ ﺎر ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ ،‬زﻳ ﺮا ﺗﻤ ﺎم ﺟﻤﻌﻴ ﺖ ﺷ ﺶ ﻣﻴﻠﻴ ﺎرد‬
‫ﻧﻔﺮﯼ روﯼ زﻣﻴﻦ )ﺑﺎﺳ ﺘﺜﻨﺎﯼ ﺷ ﻴﻌﻴﺎن ﻣﻜﺘ ﺐ ﻓﻴ ﻀﻴﻪ آ ﻪ ﺟﺎﻳ ﺸﺎن در ﺑﻬ ﺸﺖ اﺳ ﺖ(‬
‫در ﻇﺮف هﻔﺖ ﺳﺎل و دﻩ ﻣﺎﻩ دوزخ را ﺗﺮك ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻨﺼﻮرت ﺳ ﺎﻟﻬﺎﯼ ﺑﻌ ﺪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻪ آﺴﺎﻧﯽ را ﺑﺎﻳﺪ از ﺟﻬﻨﻢ ﺧﺎﻟﯽ ﺁزاد ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ؟‬
‫ﭼﻮن ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ آﻪ ﻣﺤﺪﺛﺎن ﺑﺰرﮔﻮار‪،‬اﻋﻠﯽ اﷲ ﻣﻘﺎﻣﻬﻢ از ﻗﻮل رﺳﻮل ﺧ ﺪا‬
‫دروغ ﻧﺴﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺎﭼﺎر ﭘﻴﺶﺑﻴﻨ ﯽ آ ﺮد آ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﺟﻬ ﻨﻢ ﺁﻳﻨ ﺪﻩ ﻣﺒﻬﻤ ﯽ در ﭘ ﻴﺶ‬
‫اﺳﺖ!‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫‪"-‬در ﺑﻠﺪ اﻻﻣﻴﻦ از ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ اﺳ ﺖ‬
‫آﻪ هﺮآﻪ هﺮ روز دﻩ ﻣﺮﺗﺒﻪ اﻳﻦ دﻋﺎ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻘﺘﻌﺎﻟﯽ ‪ ۴٫٠٠٠‬ﮔﻨﺎﻩ آﺒﻴﺮﻩ او را‬
‫)!( ﺑﻴﺎﻣﺮزد" )ﻣﺘﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ در ﺻ ﻔﺤﻪ ‪ (۴٣٨‬ﺗﻮﺿ ﻴﺢ ﺁﻧﻜ ﻪ ﻋﻼﻣ ﻪ ﺷ ﻴﺦ ﺑﻬ ﺎﻳﯽ در‬

‫‪١٦٦‬‬
‫آﺘﺎب ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺟﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳﯽ ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬ﺑﺪاﻧﻜﻪ ﻣﺠﺘﻬﺪﻳﻦ ﻋﺪد ﮔﻨﺎه ﺎن آﺒﻴ ﺮﻩ را‬
‫ﺑﻪ ﺗﻔﺎوت از ﺑﻴﺴﺖ ﺗﺎ هﻔﺘﺎد ذآﺮ آﺮدﻩاﻧﺪ‪ ،‬و در ﺑﻌﻀﯽ از اﺣﺎدﻳ ﺚ ﻧﻴ ﺰ ﺁﻣ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‬
‫آﻪ ﻋﺪد ﮔﻨﺎهﺎن آﺒﻴﺮﻩ ﺑ ﻪ هﻔﺘ ﺼﺪ ﻧﺰدﻳﻜﺘ ﺮ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﻪ هﻔﺘ ﺎد‪ .‬ﻇ ﺎهﺮا رﻗ ﻢ واﻗﻌ ﯽ‬
‫ﮔﻨﺎهﺎن آﺒﻴﺮﻩ )ﭼﻪ ﺑﺮﺳﺪ ﺑﻪ ﮔﻨﺎهﺎن ﺻﻐﻴﺮﻩ( از اﻳﻦ ﺣﺪاآﺜﺮ ﻧﻴﺰ ﺧﻴﻠﯽ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑ ﻮدﻩ‪،‬‬
‫و ﺷﻴﺦ ﺑﻬﺎﻳﯽ‪ ،‬رﺿﻮان اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ‪ ،‬ﺑ ﺎ هﻤ ﻪ ﺗﺒﺤ ﺮ ﺧ ﻮد در ﻣ ﺴﺎﺋﻞ ﻓﻘﻬ ﯽ‪ ،‬از ﻣﺮﺣﻠ ﻪ‬
‫ﭘﺮت ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ!‬
‫ﺟﺎذﺑ ﻪ ارﻗ ﺎم ه ﺰار‪ ،‬و ه ﺰار ه ﺰار ﻣﻨﺤ ﺼﺮ ﺑ ﻪ اﻗﻄ ﺎب ﺑ ﺰرگ دﻳ ﻦ‪،‬‬
‫رﺿﻮان اﷲ ﻋﻠ ﻴﻬﻢ‪ ،‬در ﻗ ﺮون ﮔﺬﺷ ﺘﻪ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬ﻇ ﺎهﺮا اﻳ ﻦ ﺟﺎذﺑ ﻪ اﺻ ﻮﻻ ﺑ ﺼﻮرت‬
‫ﻳﻜﯽ از ارآﺎن ﺷﺮع ﻣﺒﻴﻦ درﺁﻣﺪﻩ زﻳﺮا اﻣﺮوز هﻢ ﺁﺛﺎر ﺁﻧﺮا در ﻧ ﺰد ﻓﻘﻬ ﺎ و ﻋﻠﻤ ﺎﯼ‬
‫اﻋﻼم‪ ،‬ﻣﻨﺠﻤﻠﻪ در ﻧﻮﺷﺘﻪهﺎﯼ "اﻋﻠﻢ و اﻓﻀﻞ و اﻓﻘﻪ ﺁﻧﻬ ﺎ" ﺁﻳ ﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ‪ ،‬اﻳ ﺪﻩ اﷲ‬
‫ﺗﻌﺎﻟﯽ‪ ،‬ﺑﻪ وﻓﻮر ﻣﯽﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ‪:‬‬
‫‪-‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﻣﻴﻠﻴﻮن )!( ﺳﻼﻃﻴﻦ و ﺑﺰرﮔﺎن و ﻓﻼﺳﻔﻪ در ﻋ ﺎﻟﻢ ﺁﻣﺪﻧ ﺪ‪ .‬ﭼﻄ ﻮر‬
‫ﺷﺪ ﻣﺎ ﺑﺎ آ ﺴﯽ ﺑ ﺮ ﺳ ﺮ ﺁﻧﻬ ﺎ ﮔﻔﺘﮕ ﻮﻳﯽ ﻧﻜ ﺮدﻳﻢ و ﻧ ﺎم و ﻧ ﺸﺎن ﺁﻧﻬ ﺎ را ﻧﻴ ﺰ ﻓﺮاﻣ ﻮش‬
‫آﺮدﻳﻢ؟ )آﺸﻒ اﻻﺳﺮار ﺻﻔﺤﻪ ‪.(١٧۶‬‬
‫‪ -‬ﻣﻘ ﺼﻮد اﻳ ﻦ ﻗﻠﻤﻬ ﺎﯼ ﺧ ﻮﻧﻴﻦ ﻣ ﺴﻤﻮم از ﺧ ﺪﻣﺖ ﺑ ﻪ دﻳ ﻦ ﺁن اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻣ ﺎ‬
‫ﭼﻨ ﺪﻳﻦ ه ﺰار ﻣﻴﻠﻴ ﻮن )!( ﺟﻤﻌﻴ ﺖ ﺧ ﺪﻣﺘﮕﺰاران ﺑ ﻪ دﻳ ﻦ و ﺁﺋ ﻴﻦ و ﺑﺰرﮔ ﺎن دﻳ ﻦ و‬
‫ﻓﺪاآﺎرﯼ و ﺷﻬﻴﺪان در راﻩ ﺧﺪا را ﺟﻤﺎد و ﭘﻮﺳﻴﺪﻩ ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪).‬هﻤﺎن آﺘﺎب ﺻﻔﺤﻪ ‪(۴٠‬‬
‫‪ -‬ﻣﻴﻨﻴﺎﺗﻴﺰم ﻳﺎ ﻧﻮم ﻣﻐﻨﺎﻃﻴ ﺴﯽ ﺗﻜ ﺎن ﺑﺰرﮔ ﯽ ﺑ ﻪ ﺟﻬ ﺎن دادﻩ و ﻧﻔ ﺴﻬﺎﯼ ﺁﺧ ﺮ‬
‫ﻣﺎدﻳﻴﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎرﻩ اﻓﺘﺎدﻩ و در ﺁﺗﻴﻪ ﻧﺰدﻳ ﻚ اﺳ ﺎس ﻣﺎدﻳ ﺖ را ﺑ ﺮاﯼ هﻤﻴ ﺸﻪ از ﺟﻬ ﺎن‬
‫ﺑﺮ ﻣﯽﭼﻴﻨ ﺪ‪ .‬ﻣﻌﺠ ﺰات و آﺮاﻣ ﺎت و اﻃ ﻼع ﺑ ﻪ ﻣﻐﻴﺒ ﺎت آ ﻪ در ﻧﻈ ﺮ ﻣ ﺎدﻳﻴﻦ ﺟ ﺰء‬
‫اﻓﺴﺎﻧﻪهﺎ ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽرﻓﺖ در ﺟﻬﺎن ﻋﻠﻢ اﻣﺮوز ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ واﺿﺤﺎت اﺳﺖ‪ ،‬آﻤﺎ ﺁﻧﻜﻪ‬
‫از ﻏﻴﺒﮕﻮﺋﯽ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺗﻨﻮﻳﻢ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ از اﻣﺜﺎل ﺁن)!( در آﺘﺐ ﻃﺐ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫ﺷﺪﻩ )هﻤﺎن آﺘﺎب‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ‪(۵۴‬‬
‫‪ -‬ﺷﻤﺎ ﻳﺎوﻩﮔﻮﻳﺎن ﺑﺎ زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ ﻣﻌﻨﻮﯼ و ﺣﻴﺎت و ﺳﻌﺎدت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻳﻚ ﮔﺮوﻩ‬
‫اﻧﺒﻮﻩ ﺻﺪهﺎ هﺰار ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻲ)!( ﺑﺎزﯼ ﻣﯽآﻨﻴﺪ و ﺷﺎﻟﻮدﻩ ﺑﺪﺑﺨﺘﯽ ﻳﻚ ﻣﻠﺖ ﺁﺑﺮوﻣﻨ ﺪ را‬
‫ﻣﯽرﻳﺰﻳﺪ )هﻤﺎن آﺘﺎب‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ‪) .(٧۴‬ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ وﻻﻳﺖ ﻓﻘﻴ ﻪ ﺗﻮﺟ ﻪ داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ آ ﻪ‬
‫در ﻳﻚ دﻧﻴﺎﯼ ‪ ۶‬ﻣﻴﻠﻴ ﺎرد ﻧﻔ ﺮﯼ‪ ،‬ﮔ ﺮوﻩ ﺁﺑﺮوﻣﻨ ﺪ ﺁﻧﻬ ﺎ ﺑﺘﻨﻬ ﺎﻳﯽ ﺷ ﺎﻣﻞ ﺻ ﺪهﺎ ﻣﻴﻠﻴ ﺎرد‬
‫ﻧﻔﺮ اﺳﺖ آﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻳﺎوﻩﮔﻮﻳﺎن ﺑﺎ ﺳﻌﺎدت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎزﯼ ﻣﯽﺷﻮد(‬

‫‪١٦٧‬‬
‫‪-‬از ﺳﺮداران اﺳﻼم ﻳﺎد ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ .‬ﻳﻜﯽ از ﺁﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ ‪ ٣٠‬ﻧﻔﺮ هﻤﺮاﻩ ﻣﻦ ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ‬
‫ﺗ ﺎ ‪ ۶٠٫٠٠٠‬ﻧﻔ ﺮ ﻃﻠﻴﻌ ﻪ ﻟ ﺸﮕﺮ روم را رد آﻨ ﻴﻢ‪ .‬ﭼ ﻚ و ﭼﻮﻧ ﻪ آﺮدﻧ ﺪ آ ﻪ ﺁﻗ ﺎ‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﻗﺒﻮل آﺮد ﺷﺼﺖ ﻧﻔﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ۶٠ .‬ﻧﻔ ﺮ ﺁدم رﻓﺘﻨ ﺪ و ‪ ۶٠٫٠٠٠‬ﻧﻔ ﺮ روﻣ ﯽ‬
‫را از دم ﺷﻤ ﺸﻴﺮ ﮔﺬراﻧﺪﻧ ﺪ و ﺑﺮﮔ ﺸﺘﻨﺪ )ﺳ ﺨﻨﺮاﻧﯽ در ﭘ ﺎرﻳﺲ ﺑ ﺮاﯼ ﮔﺮوه ﯽ از‬
‫اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻣﻘﻴﻢ اروﭘﺎ‪ ١۴ ،‬ﺁﺑﺎن ‪) (١٣۵٧‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﻋﻼﻗﻤﻨﺪان آﺘﺎﺑﻬﺎﯼ ﺣ ﺴﻴﻦ آ ﺮد‬
‫و اﻣﻴﺮ ارﺳﻼن‪ ،‬ﺑﺮاﯼ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ و ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺁﻧﻬﺎ(‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫اﻳﻨﻚ ﺑﻪ ﺳﺮاغ ﻧﻮع دﻳﮕﺮﯼ از اﺣﺎدﻳﺚ " ﻣﻌﺘﺒﺮ" ﺑﺮوﻳﻢ‪.‬‬
‫ﺣﺪﻳﺜﯽ آﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻳﻜﯽ دﻳﮕﺮ از ﺣﺪﻳﺜﻬﺎﯼ ﺧﻴﻠﯽ ﻣﺤﻜﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺶ ﻣﺤﺪث ﺑﺰرﮔﻮار‪ ،‬رﺿ ﻮان اﷲ ﻋﻠ ﻴﻬﻢ اﺟﻤﻌ ﻴﻦ‪ ،‬ﺁﻧ ﺮا ﻳﻜ ﯽ از دﻳﮕ ﺮﯼ‬
‫ﻧﻘﻞ آﺮدﻩاﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﺮ رﺷﺘﻪ ﺁن ﺑﻪ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ‬
‫اﻟﺤ ﺴﻴﻦ و ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ از ﺳ ﻬﻞ ﺑ ﻦ زﻳ ﺎد و ﺳ ﻬﻞ ﺑ ﻦ زﻳ ﺎد از ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ اﻟﻮﻟﻴ ﺪ‬
‫ﺷﺒﺎب اﻟﺼﻴﺮﻓﯽ و ﺷ ﺒﺎب اﻟ ﺼﻴﺮﻓﯽ از اﺑ ﺎن ﺑ ﻦ ﻋﺜﻤ ﺎن آ ﻪ او از اﺑ ﯽﻋﺒ ﺪ اﷲ اﻣ ﺎم‬
‫ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﺳﻼم ﺷﻨﻴﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻮﺿﻮع ﺣﺪﻳﺚ راز و ﻧﻴﺎز اﻻغ ﺣ ﻀﺮت ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﺑ ﺎ‬
‫ﺧﻮد ﺁن ﺣﻀﺮت‪ ،‬در ﻟﺤﻈﻪ وﻓﺎت ﺁﻧﻬﺎ اﺳﺖ آ ﻪ درﺳ ﺖ ﺑ ﺎ ه ﻢ ﻣﻘ ﺎرن ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫درﻳﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮ اﻻغ ﻣﺮﺣﻮم‪ ،‬ﺑﺮاﯼ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر اﻳﻦ راز را ﺑﺮاﯼ ﺻﺎﺣﺐ ﺧ ﻮد ﻓ ﺎش‬
‫ﻣﯽآﻨﺪ آﻪ اﮔﺮ او ﺳﻴﺪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان ﺑ ﻮدﻩ‪ ،‬اﻻﻏ ﺶ ﻧﻴ ﺰ ﺳ ﻴﺪ اﻻﻏ ﺎن ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺷ ﺎهﺪ‬
‫زﻧﺪﻩ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﮕ ﻮ )آ ﻪ ﺑ ﻪ ﻋﺮﺑ ﯽ ﻓ ﺼﻴﺢ از ﺗ ﻪ ﭼ ﺎﻩ ﺑﻨ ﯽﺧﻄﻤ ﻪ ﺑﻴ ﺎن ﺷ ﺪﻩ( ﺣ ﻀﺮت‬
‫اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺷﺨ ﺼﺎ ﺁﻧ ﺮا ﺷ ﻨﻴﺪﻩ و ﻧﻘ ﻞ ﻓﺮﻣ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪" :‬در ﺳ ﺎﻋﺘﯽ آ ﻪ‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ در ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﺁن اﻻغ ﻧﻴﺰ آ ﻪ ﻋﻔﻴ ﺮ ﻧ ﺎم داﺷ ﺖ اﻓ ﺴﺎرش‬
‫را ﭘﺎرﻩ آﺮد و ﺗﺎﺧﺖ ﺗﺎ در ﻣﺤﻠﻪ ﻗﺒﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ ﭼﺎﻩ ﺑﻨﯽﺧﻄﻤﻪ رﺳ ﻴﺪ و ﺧ ﻮد را در ﺁن‬
‫اﻓﻜﻨ ﺪ و در هﻤﺎﻧﺠ ﺎ ﻧﻴ ﺰ وﻓ ﺎت ﻳﺎﻓ ﺖ و ﻣ ﻦ ﺷ ﻨﻴﺪم آ ﻪ اﻳ ﻦ اﻻغ ﺧﻄ ﺎب ﺑ ﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ‬
‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺪر و ﻣ ﺎدرم ﺑﻘﺮﺑﺎﻧ ﺖ‪ ،‬هﻤﺎﻧ ﺎ آ ﻪ ﭘ ﺪرم از ﭘ ﺪرش و‬
‫او از ﺟﺪ ﺑﺰرﮔﻮارش و او از ﭘﺪرش ﻧﻘﻞ آﺮد آﻪ ﺟﺪ اﻋﻼﯼ ﻣﺎ هﻤ ﺎن اﻻﻏ ﯽ ﺑ ﻮدﻩ‬
‫آﻪ ﺑﺎ ﺟﻨﺎب ﻧﻮح ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم در آ ﺸﺘﯽ ﺑ ﻮدﻩ‪ ،‬و ﻧ ﻮح ﺑﺮﺧﺎﺳ ﺘﻪ و دﺳ ﺖ ﺑ ﻪ آﻔ ﻞ او‬
‫آﺸﻴﺪﻩ و ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬از ﭘﺸﺖ اﻳﻦ اﻻغ‪ ،‬اﻻﻏ ﯽ ﺁﻳ ﺪ آ ﻪ ﺳ ﻴﺪ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮان ﺑ ﺮ ﺁن ﺳ ﻮار‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﺧﺪا را ﺷﻜﺮ آﻪ ﻣﺮا هﻤﺎن اﻻغ ﻗﺮار داد‪) ".‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪(٣۶٧‬‬

‫‪١٦٨‬‬
‫در اﺳﺘﺤﻜﺎم ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬و در اﻳﻨﻜﻪ ﻃﺒﻖ ﻧﻴﺖ ﺧﻴﺮ ﻣﺤﺪﺛﺎن ﺑﺰرﮔﻮار ﻧﻘﻞ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﺣﺪﻳﺜﯽ ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻨﻮﯼ رﺳﻮل اآﺮم را ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻ ﺑﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺎﯼ ﺗﺮدﻳ ﺪ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬ﻓﻘ ﻂ‬
‫اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ آ ﻪ در ﺣ ﺪﻳﺚ ﺑ ﺪان ﭘﺎﺳ ﺦ روﺷ ﻨﯽ دادﻩ ﻧ ﺸﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬و ﺁن‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﭼﻮن از ه ﺮ ﻧ ﻮع ﺣﻴ ﻮاﻧﯽ ﻳ ﻚ ﺟﻔ ﺖ ﺑﻴ ﺸﺘﺮ در آ ﺸﺘﯽ ﺣ ﻀﺮت ﻧ ﻮح‬
‫ﺳ ﻮار ﻧﺒ ﻮدﻩاﻧ ﺪ‪ ،‬ﺳ ﺎﻳﺮ اﻻﻏﻬ ﺎﯼ زﻣ ﺎن ﺣ ﻀﺮت ﻣﺤﻤ ﺪ از ﭘ ﺸﺖ آ ﺪام اﻻغ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ؟‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫ﺑﺎ ﺁﻧﻜﻪ ﺁﻳﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﻣﺆآ ﺪا اﻇﻬ ﺎر داﺷ ﺘﻪاﻧ ﺪ آ ﻪ "در ﺗﻤ ﺎم اﺣﺎدﻳ ﺚ ﮔﻤ ﺎن‬
‫ﻧﺪارم ﺑﺘﻮان ﻳ ﻚ ﻧﺎﺳ ﺦ و ﻣﻨ ﺴﻮخ ﭘﻴ ﺪا آ ﺮد" )آ ﺸﻒ اﻻﺳ ﺮار‪ ،‬ﺻ ﻔﺤﻪ ‪ (٣١۴‬و ﺑ ﺎ‬
‫ﺁﻧﻜﻪ ﻧﻈﺮ ﻳﻚ ﻣﺮﺟﻊ ﻋﺎﻟﯽ ﺗﻘﻠﻴﺪ‪ ،‬ﺣﺘ ﯽ اﮔ ﺮ ﺑﻤﻘ ﺎم اﻋ ﻼﯼ "وﻟ ﯽ ﻓﻘﻴ ﻪ " ه ﻢ ﻧﺮﺳ ﻴﺪﻩ‬
‫ﺑﺎﺷ ﺪ ﺣﺠ ﺖ اﺳ ﺖ و در ﺁن ﺟ ﺎﯼ ﭼ ﻮن و ﭼ ﺮا ﻧﻴ ﺴﺖ‪ ،‬ﺑ ﺎز ﻣﺘﺎﺳ ﻔﺎﻧﻪ واﻗﻌﻴ ﺖ اﻳ ﻦ‬
‫اﺳﺖ آﻪ آﻤﺘﺮ اﺣﺎدﻳﺜﯽ در هﻤﻪ آﺘﺐ ﻣﻌﺘﺒﺮﻩ ﻓﻘﻪ و ﺣﺪﻳﺚ ﺷ ﻴﻌﻪ ﻣ ﯽﺗ ﻮان ﻳﺎﻓ ﺖ آ ﻪ‬
‫ﻧﺎﺳﺦ و ﻣﻨﺴﻮخ و ﻧﺎﻗﺾ و ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬هﺮ ﭼﻨﺪ آﻪ ﺗﻤﺎم ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎ "اﺳﻨﺎد ﻣﻌﺘﺒﺮ"‬
‫وﺗﻮﺳﻂ ﺳﻠﺴﻠﻪ راوﻳﺎن ﻣﻮﺛﻖ‪ ،‬ﻳﺎ از رﺳﻮل اآﺮم وﻳﺎ از اﺋﻤﻪ اﻃﻬﺎر ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻃﺒﻖ اﻳﻦ اﺣﺎدﻳﺚ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎ ﻳ ﻚ اﻣ ﺎم ﻣﻌ ﺼﻮم از ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﻳ ﺎ از رﺳ ﻮل او و ﻳ ﺎ‬
‫از اﻣﺎﻣﺎن ﻗﺒﻠﯽ ﻣﻄﻠﺒﯽ را رواﻳﺖ ﻣﯽآﻨﺪ آﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﻳﺎ ﺣﺪﻳﺜﻬﺎﯼ دﻳﮕﺮ؛ از ﻗﻮل ﺧﻮد‬
‫ﺁن اﻣ ﺎم ﻳ ﺎ از ﻗ ﻮل اﺋﻤ ﻪ دﻳﮕ ﺮ‪ ،‬ﻣﻄﻠﺒ ﯽ ﺧ ﻼف ﺁﻧ ﺮا ﻧﻘ ﻞ آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ‪ ،‬و ﺗ ﺎزﻩ ﺁﻧ ﺮا ﺑ ﻪ‬
‫"ﺑﺪاء" ﻳﺎ "ﺗﻘﻴﻪ" ﻳﺎ "ﻧﺎﺳﺦ و ﻣﻨﺴﻮخ" ﻧﻴﺰ ارﺗﺒﺎط ﻧﻤﯽﺗﻮان داد‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ ﺧﻴﻠ ﯽ ﺁﺳ ﺎﻧﺘﺮ‬
‫ﻣ ﯽﺗ ﻮان ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ داﻧ ﺴﺖ آ ﻪ ﻣﺤ ﺪﺛﺎن ﺑﺰرﮔ ﻮار از ﺣ ﺪﻳﺜﻬﺎﯼ ﻣﺨ ﺎﻟﻒ ﻗﺒﻠ ﯽ‬
‫ﺑﯽاﻃﻼع ﺑﻮدﻧﺪ و ﮔﺎﻩ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮارد ﻣﺘﻌﺪدﯼ آﻪ ذﻳ ﻼ از آﺘ ﺎب آ ﺎﻓﯽ ﻧﻘ ﻞ ﻣ ﯽﺷ ﻮد(‬
‫ﺣﺪﻳﺚهﺎﻳﯽ را آﻪ ﻗﺒﻼ ﺧﻮدﺷﺎن در آﺘﺎﺑﻬﺎﯼ ﺧﻮد ﻧﻘﻞ آﺮدﻩاﻧﺪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧ ﻮع دﻳﮕ ﺮﯼ از اﺣﺎدﻳ ﺚ "ﻣﻌﺘﺒ ﺮ" ﻧﻴ ﺰ ه ﺴﺖ آ ﻪ اﺻ ﻮﻻ ﺑ ﺎ ﻧ ﺺ ﺻ ﺮﻳﺢ‬
‫ﺁﻳﺎت ﻗﺮﺁﻧﯽ ﻣﻨﺎﻓﺎت دارﻧﺪ‪ ،‬و ه ﺮ ﻗ ﺪر ه ﻢ آ ﻪ اﻓﺎﺿ ﻞ و ﻣﻔ ﺴﺮان ﻋﺎﻟﻴﻘ ﺪر ﺑ ﺎ آﻤ ﻚ‬
‫ﺗﻌﺒﻴﺮات و اﺻﻼﺣﺎت ﭘﺮ ﻃﻤﻄﺮاق ﻋﺮﺑﯽ و ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻣﻐﻠﻄ ﻪ و ﺳﻔ ﺴﻄﻪ در اﺛﺒ ﺎت‬
‫اﻳﻦ ﺑﻜﻮﺷﻨﺪ آﻪ در اﺻﻞ ﺗﻨﺎﻗﻀﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣ ﺸﻜﻞ ﺣ ﻞ ﻧﻤ ﯽﺷ ﻮد‪ .‬درﻳ ﻦ ﻣ ﻮرد‬
‫ﻧﻴﺰ ﻋﻠﺖ واﻗﻌﯽ را ﺑﺎﻳﺪ در اﻳﻦ ﺟﺴﺖ آﻪ ﻣﺤ ﺪث ﺑﺰرﮔ ﻮار ﻏﺎﻟﺒ ﺎ ﻓﻘ ﻂ ﻧﻘ ﻞ ﻣﻄﻠﺒ ﯽ‬
‫را در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ آﻪ ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬و اﺻ ﻮﻻ ﺑ ﻪ ذه ﻦ او ﻧﮕﺬﺷ ﺘﻪ اﺳ ﺖ‬
‫آﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﺎ اﺣﻜﺎم ﻗﺮﺁﻧﯽ ﺗﻄﺒﻴ ﻖ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ ﻳ ﺎ ﻧ ﻪ؟ و ﻃﺒﻌ ﺎ ﺑﻌ ﺪ از ﻧﻘ ﻞ و اﻧﺘ ﺸﺎر‬

‫‪١٦٩‬‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﭼﻮن دﻳﮕﺮ ﺣﺬف ﺁن از آﺘﺐ و رﺳ ﺎﻻت ﻣﻤﻜ ﻦ ﻧﺒ ﻮدﻩ‪" ،‬روﺣﺎﻧﻴ ﺖ ﻣﺒ ﺎرز"‬
‫از راﻩ ﺗﻌﺒﻴﺮه ﺎ و ﺗﻔ ﺴﻴﺮهﺎﻳﯽ ﻧﻈﻴ ﺮ ﺁﻧﭽ ﻪ ﻧﻤﻮﻧ ﻪه ﺎﯼ ﻣﺘﻌ ﺪد ﺁﻧﻬ ﺎ را در "آ ﺸﻒ‬
‫اﻻﺳ ﺮار" ﺁﻳ ﺖاﷲ اﻟﻌﻈﻤ ﯽ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ ﻣ ﯽﺗ ﻮان دﻳ ﺪ‪ ،‬در ﺻ ﺪد ﺗﺎوﻳ ﻞ و ﺗﻮﺟﻴ ﻪ ﺁﻧﻬ ﺎ‬
‫ﺑﺮﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎﯼ ﻓﺮاواﻧﯽ از اﻳﻦ هﺮ دو ﻧ ﻮع اﺣﺎدﻳ ﺚ‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ ﺣ ﺪﻳﺜﻬﺎﻳﯽ را آ ﻪ ﺑ ﺎ‬
‫هﻤﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﻨﺎﻗﻀﻨﺪ‪ ،‬و ﺣﺪﻳﺜﻬﺎﻳﯽ را آﻪ ﺑﺎ ﻧﺼﻮص ﻗﺮﺁﻧﯽ ﺗﺒﺎﻳﻦ دارﻧﺪ‪ ،‬در ﺻﻔﺤﺎت‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ آﺘﺎب ﺣﺎﺿﺮ )از ﺻﻔﺤﻪ ‪ ٣۴١‬ﺗ ﺎ ﺻ ﻔﺤﻪ ‪ (۵٧٠‬ﻣ ﯽﺗ ﻮان ﻳﺎﻓ ﺖ‪ ،‬آ ﻪ ﺗ ﺎزﻩ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ در ﻣﻴﺎن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻋﻈﻴﻢ اﺣﺎدﻳﺜﯽ آﻪ در آﺘ ﺐ ﻣﺨﺘﻠ ﻒ ﺣ ﺪﻳﺚ و ﻓﻘ ﻪ ﺷ ﻴﻌﻪ‬
‫ﻳﺎﻓﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﻣﺸﺖ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺧﺮوار ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺻﻔﺤﺎت زﻳﺮ‪ ،‬ﻣﻦ ﻓﻘﻂ ﻣﻮارد اﻧﮕﺸﺖﺷﻤﺎرﯼ را از اﻳﻦ دو ﻧﻮع ﺣ ﺪﻳﺚ‬
‫ﺑﻌﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎﻳﯽ ﭼﻨﺪ ﺑﺮاﯼ ﺷﻤﺎ ﻧﻘﻞ ﻣﯽآﻨﻢ‪.‬‬
‫ﺣ ﺪﻳﺚ اول‪ ،‬ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺣ ﺴﻴﻦ و ﺷ ﻬﺎدت اوﺳ ﺖ آ ﻪ ﻃﺒﻌ ﺎ‬
‫هﻤﻴﺸﻪ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺗﻮﺟﻪ ﺟﻬﺎن ﺷﻴﻌﻪ ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽرﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺮﺣ ﻮم ﻣﺤﻤ ﺪ ﺟﻌﻔ ﺮ ﻳﻌﻘ ﻮب آﻠﻴﻨ ﯽ "ﺳ ﻠﻄﺎن اﻟﻤﺤ ﺪﺛﻴﻦ" در ﻣﻌﺘﺒﺮﺗ ﺮﻳﻦ‬
‫آﺘ ﺎب ﺣ ﺪﻳﺚ ﺷ ﻴﻌﻪ "اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﻲ" از ﻗ ﻮل اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق ﻧﻘ ﻞ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ آ ﻪ‪:‬‬
‫ﺧﺪاوﻧ ﺪ در ﻋ ﺎﻟﻢ ازل ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮان ﺧ ﻮد را ﺁﻓﺮﻳ ﺪ‪ ،‬و اﻣﺎﻣ ﺎن را ﺁﻓﺮﻳ ﺪ و از هﻤ ﻪ‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان درﺑﺎرﻩ وﻻﻳﺖ ﻋﻠﯽ و اوﻻد او ﺑﻴﻌﺖ ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﺤﻤﺪ و اﻣﺎﻣﺎن را از ﻋﻠ ﻢ‬
‫آﻞ و از وﻗﻮف ﺑ ﻪ ﺗﻤ ﺎم ﺁﻧﭽ ﻪ از اول ﺗ ﺎ ﺑ ﻪ ﺁﺧ ﺮ ﺟﻬ ﺎن روﯼ ﺧﻮاه ﺪ داد )ﻣﻨﺠﻤﻠ ﻪ‬
‫ﻣﺎﺟﺮاﯼ ﺷﻬﺎدت ﺳﻴﺪ اﻟﺸﻬﺪاء( ﺑﺮﺧﻮردار ﺳ ﺎﺧﺖ )ﻣ ﺘﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ در ﺻ ﻔﺤﻪ ‪.(٣٨٠‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ واﻗﻔﻴ ﺪ اﺻ ﻮﻻ از ارآ ﺎن ﻣﻌﺘﻘ ﺪات ﺷ ﻴﻌﻪ درﺑ ﺎرﻩ اﺋﻤ ﻪ ﺑ ﺸﻤﺎر‬
‫ﻣﯽرود‪.‬‬
‫ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ وﺟ ﻮد هﻤ ﺎن ﻣﺮﺣ ﻮم آﻠﻴﻨ ﯽ‪ ،‬در ﺟ ﺎﯼ دﻳﮕ ﺮ هﻤ ﺎن آﺘ ﺎب"اﺻ ﻮل‬
‫آﺎﻓﻲ"‪ ،‬از ﻗﻮل هﻤﺎن اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻ ﺎدق ﻧﻘ ﻞ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ آ ﻪ ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ ﺑ ﻪ رﺳ ﻮل اآ ﺮم‬
‫ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﻧ ﺎزل ﺷ ﺪ و از ﺟﺎﻧ ﺐ ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﺑ ﻪ اﻃ ﻼع او رﺳ ﺎﻧﻴﺪ آ ﻪ از‬
‫ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ،‬دﺧﺘﺮ ﺧﻮد‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ ﻓﺮزﻧﺪﯼ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ آﻪ ﺑﻌﺪا اﻣ ﺖ او‪ ،‬وﯼ را‬
‫ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت ﺧﻮاهﻨﺪ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ .‬و ﺁن ﺣﻀﺮت ﺳﺨﺖ ﻧﺎراﺣﺖ ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ آﻪ ﺳ ﻼم ﻣ ﺮا‬
‫ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮﺳﺎن و ﺑﮕﻮ آﻪ ﻣﺮا ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮﻩاﯼ آﻪ از دﺧﺘﺮم ﺑ ﻪ دﻧﻴ ﺎ ﺁﻳ ﺪ و ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ‬
‫اﻣ ﺖ ﺧ ﻮد آ ﺸﺘﻪ ﺷ ﻮد‪ ،‬ﻧﻴ ﺎزﯼ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ رﻓ ﺖ و ﺑﺮﮔ ﺸﺖ و ﺑ ﺎز از ﺟﺎﻧ ﺐ‬

‫‪١٧٠‬‬
‫ﺧﺪاوﻧ ﺪ در هﻤ ﻴﻦ ﺑ ﺎرﻩ ﺗﺎآﻴ ﺪ آ ﺮد‪ ،‬و ﺑ ﺎز ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ هﻤ ﻴﻦ ﺟ ﻮاب را داد‪ .‬ﺑ ﺎر ﺳ ﻮم‬
‫ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﮔﻔﺖ آﻪ ﺧﺪاﻳﺘﻌﺎﻟﯽ ﺗﺮا ﺳﻼم ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ و ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ ﺑﺪان آﻪ ﻣﻦ اﻣ ﺮ اﻣﺎﻣ ﺖ‬
‫و وﻻﻳﺖ را ﻧﻴﺰ در اوﻻد هﻤﻴﻦ ﻓﺮزﻧﺪ ﻗﺮار ﺧﻮاهﻢ داد‪ .‬ﺁﻧﻮﻗ ﺖ رﺳ ﻮل اآ ﺮم ﮔﻔ ﺖ‬
‫ﺣﺎﻻ آﻪ اﻳﻨﻄﻮر اﺳﺖ رﺿ ﺎﻳﺖ ﻣ ﯽده ﻢ )ﻣ ﺘﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ در ﺻ ﻔﺤﻪ ‪ (٣۵٠‬در ﺣ ﺪﻳﺚ‬
‫آﺎﻓﯽ اﻓﺰودﻩ ﺷﺪﻩ آﻪ ﻋﻴﻦ هﻤﻴﻦ ﻣﻄﻠﺐ را رﺳﻮل اآﺮم ﺑﻪ دﺧﺘﺮ ﺧﻮد ﻓﺎﻃﻤﻪ زه ﺮا‬
‫ﭘﻴﻐ ﺎم داد‪ ،‬و او ﻧﻴ ﺰ )ﺑ ﺎ ﺁﻧﻜ ﻪ ﺑﻌﻨ ﻮان ﻳﻜ ﯽ از ﻣﻌ ﺼﻮﻣﻴﻦ ﻣ ﯽﺑﺎﻳ ﺪ از ﻓﺮﻣ ﺎن ازﻟ ﯽ‬
‫درﺑ ﺎرﻩ ﺷ ﻬﺎدت ﺣ ﺴﻴﻦ ﺑ ﻦ ﻋﻠ ﯽ ﺁﮔ ﺎﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ( از اﻳ ﻦ ﺑﺎﺑ ﺖ ﻧﺎراﺣ ﺖ ﺷ ﺪ و دو ﺑ ﺎر‬
‫ﺢ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺁن اﺑﺮاز داﺷﺖ و ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ او هﻢ ﭘﺲ از ﺁﮔﺎهﯽ ﺑﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ‬ ‫ﺖﺻﺮﻳ ِ‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻔ ِ‬
‫اﻣﺎﻣﺖ در ذرﻳﻪ هﻤﻴﻦ ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﺪ و ﺷﻬﺎدت او رﺿﺎ داد‪.‬‬
‫وﻟﯽ ﺑﺎز هﻤﺎن ﻣﺮﺣﻮم آﻠﻴﻨﯽ‪ ،‬در ﺟﺎﯼ دﻳﮕﺮ هﻤﺎن آﺘﺎب "اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﻲ"‪،‬‬
‫از ﻗﻮل هﻤﺎن اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻧﻘﻞ ﻣﯽآﻨﺪ آﻪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺎﻟﻢ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد آ ﻪ‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ در ﺳﺎل ‪ ٧٠‬هﺠﺮﯼ ﻗﻴﺎم آﻨﺪ و ﻋﺎﻟﻢ را ﻣ ﺴﺨّـﺮ آﻨ ﺪ‪ .‬ﻟ ﻴﻜﻦ ﭼ ﻮن او‬
‫را ﻗﺒ ﻞ از اﻳ ﻦ ﺗ ﺎرﻳﺦ ﺷ ﻬﻴﺪ آﺮدﻧ ﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﻧﻴ ﺰ ﻏ ﻀﺐ ﻓﺮﻣ ﻮد و اﻳ ﻦ ﻗﻴ ﺎم را ﺑ ﻪ‬
‫ﻋﻬﺪﻩ اﻣﺎﻣﯽ آﻪ در ﺳﺎل ‪ ١۴٠‬هﺠﺮﯼ وﻻﻳﺖ ﺧﻮاهﻨﺪ داﺷﺖ ﻣﻮآﻮل آﺮد‪ ،‬وﻟ ﯽ در‬
‫اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻴﺰ ﭼﻮن اﻣﺎﻣﺎن اﻳ ﻦ ﺳ ّﺮ ﭘﻨﻬ ﺎن را ﺑ ﻪ ﺑﺮﺧ ﯽ از ﺧ ﻮاص ﮔﻔﺘ ﻪ ﺑﻮدﻧ ﺪ و‬
‫ﺁﻧ ﺎن ه ﻢ ﺁﻧ ﺮا ﺑ ﺮاﯼ ﺟﻤﻌ ﯽ از ﺷ ﻴﻌﻴﺎن ﻓ ﺎش آ ﺮدﻩ ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﻣﺠ ﺪدا ﻏ ﻀﺐ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد و اﻳﻦ ﺑﺎر اﻳﻦ اﻣﺮ را ﺑﻪ وﻗﺖ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮﻣﯽ ﻣﻮآﻮل ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫در ﺗﻮﺟﻴ ﻪ اﻳ ﻦ "ﺑ ﺪاء" ﺁﻳ ﺖاﷲ اﻟﻌﻈﻤ ﯽ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ در آﺘ ﺎب آ ﺸﻒ اﻻﺳ ﺮار‬
‫)ﺻ ﻔﺤﻪ ‪ (٨٧‬ﻣ ﯽﻧﻮﻳ ﺴﺪ آ ﻪ‪" :‬اﻟﺒﺘ ﻪ اﻳ ﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ آ ﺎﻓﯽ‪ ،‬دﻟﻴ ﻞ ﺁن ﻧﻴ ﺴﺖ آ ﻪ ﺧﺪاوﻧ ﺪ‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺧﻮد را ﺗﻐﻴﻴ ﺮ دادﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺧ ﺪاﯼ ﻋ ﺎﻟَﻢ از اول ﻣ ﯽداﻧ ﺴﺖ آ ﻪ واﻗﻌ ﻪ آ ﺮﺑﻼ‬
‫واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و ﺗﺼﻤﻴﻢ او اﻳﻦ ﺑﻮد آﻪ اﮔﺮ اﻳﻦ واﻗﻌﻪ ﭘﻴﺶ ﻧﻴﺎﻳﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ در‬
‫ﺳﺎل هﻔﺘﺎد هﺠﺮﯼ ﻗﻴﺎم آﻨﺪ و ﻋﺎﻟﻢ را ﻣﺴﺨﺮ آﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺧﻮدش ﻣﯽداﻧﺴﺖ آﻪ واﻗﻌﻪ‬
‫آﺮﺑﻼ ﭘﻴﺶﺁﻣﺪ ﺧﻮاهﺪ آﺮد‪".‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‪ ،‬هﻤﻴﻦ ﺁﻳﺖاﷲ اﻻﻋﻈﻢ‪ ،‬ﻓﻘﻴﻪ واﻟﯽ‪ ،‬اﻓﻀﻞ اﻟﻤﺠﺘﻬﺪﻳﻦ‪ ،‬ﻣ ﺪ ﻇﻠ ﻪ‬
‫اﻟﻌ ﺎﻟﯽ‪ ،‬در ﺟ ﺎﯼ دﻳﮕ ﺮ هﻤ ﻴﻦ آﺘ ﺎب آ ﺸﻒ اﻻﺳ ﺮار )ﺻ ﻔﺤﻪ ‪ (١٧۴‬ﻣ ﯽﻧﻮﻳ ﺴﺪ‪:‬‬
‫ل اﺳ ﻼم ﻣﺘﺰﻟ ﺰل‬ ‫"ﺧ ﺪاﯼ ﻋ ﺎﻟَﻢ وﻗﺘﻴﻜ ﻪ دﻳ ﺪ ﺑَﻨ ﺎﯼ دﻳ ﻦ را ﻣﺎﺟﺮاﺟﻮﻳ ﺎنِ ﺻ ﺪ ِر او ِ‬
‫آﺮدﻩاﻧﺪ و ﺟﺰ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﻣﻌﺪودﯼ ﺑﺠﺎ ﻧﻤﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ آﻪ‬

‫‪١٧١‬‬
‫ﺑﺎ ﺟﺎﻧﻔﺸﺎﻧﯽ و ﻓﺪاآﺎرﯼ ﺧﻮد ﻣﻠﺖ را ﺑﻴﺪار آﻨﺪ‪ ،‬و ﺛﻮاﺑﻬﺎﯼ ﺑﺴﻴﺎر ﺑ ﺮاﯼ ﻋ ﺰادارﯼ‬
‫ﻓﺎﻋﺘﺒﺮوا ﻳﺎ اوﻟﯽ اﻻﺑﺼﺎر!‬ ‫او ﻣﻘﺮر آﺮد ﺗﺎ ﻣﺮدم را ﺑﻴﺪار ﻧﮕﻪ دارﻧﺪ‪".‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫در "اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﻲ" از اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق ﻧﻘ ﻞ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ‪ :‬ﺧ ﺪا ﭼ ﻮن‬
‫ﺁﺳ ﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣ ﻴﻦ را ﺁﻓﺮﻳ ﺪ ﺑ ﻪ ﻣﻨ ﺎدﯼ دﺳ ﺘﻮر داد ﺗ ﺎ ﺳ ﻪ ﺑ ﺎر ﻓﺮﻳ ﺎد ﺑﺰﻧ ﺪ آ ﻪ ﻣﺤﻤ ﺪ‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪاﺳﺖ و ﻋﻠﯽ وﻟﯽ اوﺳﺖ‪ ،‬و اﻣﺎﻣﺎن ﺟﺎﻧ ﺸﻴﻨﺎن او ه ﺴﺘﻨﺪ )ﻣ ﺘﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ در‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ (٣٨٠‬و اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ آ ﻪ ﭼ ﺮا در ﻋ ﺮش اﻟﻬ ﯽ ﻧﻴ ﺰ ﺑﺎﻳ ﺪ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ‬
‫ﺑﻐﺪاد ﻋﺼﺮ ﻣﺮﺣﻮم آﻠﻴﻨﯽ‪ ،‬ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت "ﺧﻠﻴﻔﻪ" ﺗﻮﺳ ﻂ ﺟ ﺎرﭼﯽ ﻣﺨ ﺼﻮص اﻋ ﻼم‬
‫ﺷﻮد‪،‬زﻳﺮا ﻇﺎهﺮا ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻋﺮش از روﯼ درﺑﺎر ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﻐﺪاد آﭙﻴﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫وﻟﯽ ﺁﻳﺖاﷲ دﺳﺘﻐﻴﺐ ﺷﻴﺮازﯼ‪ ،‬ﻋﻼﻣﻪ ﻓﻘﻴ ﺪ و ﺷ ﻬﻴﺪ ﺑﺰرﮔ ﻮار ﻣﺤ ﺮاب‪ ،‬از‬
‫ﻗ ﻮل هﻤ ﻴﻦ اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق در آﺘ ﺎب ﻣﻌ ﺮاج ﻧﻘ ﻞ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل‬
‫اآﺮم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬در ﻟﻴﻠﺔاﻟﻤﻌﺮاج ﭘﺲ از ﺁﻧﻜﻪ ﻣﻨﺎﺟﺎت ﻣﻦ ﺑ ﺎ ﭘﺮوردﮔ ﺎرم ﺧ ﻼص ﺷ ﺪ‪،‬‬
‫ﻧﺪا رﺳﻴﺪ ﻳﺎ اﺣﻤﺪ ﭼﻪ آﺲ را در روﯼ زﻣﻴﻦ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣ ﯽده ﻲ؟ ﻋ ﺮض‬
‫ﻋ ّﻤ ﺖ آﻴ ﺴﺖ؟ ﻋ ﺮض آ ﺮدم‪ :‬ﺗ ﻮ ﺧ ﻮد ﺑﻬﺘ ﺮ‬ ‫آ ﺮدم ﭘ ﺴﺮ ﻋﻤ ﻮﻳﻢ را‪ .‬ﻓﺮﻣ ﻮد ﭘ ﺴﺮ َ‬
‫ﻣﯽداﻧﯽ آ ﻪ ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟ ﺐ اﺳ ﺖ‪ .‬هﻔ ﺖ ﺑ ﺎر اﻳ ﻦ ﺳ ﻮال ﺗﻜ ﺮار ﺷ ﺪ و هﻔ ﺖ ﺑ ﺎر‬
‫هﻤﻴﻦ ﺟﻮاب را دادم‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﯼ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻋﻠﯽ ﺑﮕﻮ آﻪ ﺣﺎﻻ آﻪ‬
‫اﻳﻨﻄ ﻮر اﺳ ﺖ ﻣ ﺎ ﻧﻴ ﺰ او را اﻣ ﺎم ﻗ ﺮار دادﻳ ﻢ‪ .‬و ﭼ ﻮن رﺳ ﻮل اآ ﺮم از ﻣﻌ ﺮاج‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬ﻓﺮداﯼ ﺁن ﺷﺐ آﺴﯽ ﺑﻪ ﺳﺮاغ ﻋﻠﯽ ﻓﺮﺳ ﺘﺎد و ﺑ ﺪو ﮔﻔ ﺖ آ ﻪ ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﺑﺘ ﻮ‬
‫ﺳﻼم رﺳﺎﻧﻴﺪ و ﺗﺮا اﻣﺎم ﻗﺮار داد‪).‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪(٣۶٣‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫ﺁﻳﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨﯽ در ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ﺑ ﺮاﯼ ﮔﺮوه ﯽ از اﻳﺮاﻧﻴ ﺎن ﻣﻘ ﻴﻢ اروﭘ ﺎ )ﻧﻮﻓ ﻞ‬
‫ﻟﻮﺷﺎﺗﻮ‪ ١٧ ،‬ﺁﺑﺎن ‪ (١٣۵٧‬ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﯽآﻨﺪ آﻪ‪" :‬ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮ و ﺣ ﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤ ﻪ‪،‬‬
‫ﻒ ﺷﺘﺮ ﻣﯽﺧﻮاﺑﻴﺪﻧﺪ"‪.‬‬ ‫هﻴﭻ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و روزهﺎ روﯼ ﻋﻠ ِ‬
‫و ﺁﻳﺖاﷲ دﺳﺘﻐﻴﺐ ﺷﻴﺮازﯼ‪ ،‬از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق رواﻳﺖ ﻣﯽآﻨ ﺪ‬
‫آﻪ‪" :‬ﻋﻠﯽ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم هﻨﮕﺎم ازدواج ﺑﺎ ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻓﻘﻂ ﻳﻚ زرﻩ و ﻳﻚ ﺷﻤ ﺸﻴﺮ‬
‫و ﻳ ﻚ ﺷ ﺘﺮ داﺷ ﺖ‪ ،‬و ﺁن زرﻩ را ﻓﺮوﺧ ﺖ ﺗ ﺎ ﺧ ﺮج ﻋﺮوﺳ ﯽ را ﺗ ﺎﻣﻴﻦ آﻨ ﺪ )ﻣ ﺘﻦ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪.(۴٠٠‬‬

‫‪١٧٢‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ "اﺻﻮل آﺎﻓﻲ" در ﺣﺪﻳﺜﯽ ﻧﻘ ﻞ از هﻤ ﻴﻦ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ‬
‫ﺻﺎدق )ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪ (۴٠٠‬آﻪ ﺁﻳ ﺖاﷲ اﻟﻌﻈﻤ ﯽ ﺑﺮوﺟ ﺮدﯼ ﻧﻴ ﺰ ﺁﻧ ﺮا در‬
‫ﺟ ﻮاهﺮاﻟﻜﻼم ﺧ ﻮد ﺗﺎﻳﻴ ﺪ آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬رواﻳ ﺖ دارد آ ﻪ‪ :‬ﺣ ﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم در هﻨﮕﺎم ﻧﻤﺎز‪ ،‬اﻧﮕ ﺸﺘﺮ ﺧ ﻮد را ﺑ ﻪ ﺳ ﺎﺋﻠﯽ ﺻ ﺪﻗﻪ داد‪ ،‬و اﻳ ﻦ اﻧﮕ ﺸﺘﺮ‬
‫ن ﺣﻠﻘ ﻪاش ﭼﻬ ﺎر ﻣﺜﻘ ﺎل ﻧﻘ ﺮﻩ و وزن ﻧﮕﻴ ﻨﺶ ﭘ ﻨﺞ ﻣﺜﻘ ﺎل ﻳ ﺎﻗﻮت ﺳ ﺮخ ﺑ ﻮد آ ﻪ‬ ‫وز ِ‬
‫ﻗﻴﻤﺘﺶ ﺧ ﺮاج ﻳﻜ ﺴﺎﻟﻪ آ ﺸﻮر ﺷ ﺎم ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ )ﮔﺬﺷ ﺘﻪ از ﺟﺎﻟ ﺐ ﺑ ﻮدن ﻣ ﺘﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﺼﻮرﯼ آﻪ ﺛﻘﺔاﻻﺳﻼم آﻠﻴﻨﯽ از ﻣﻘﺪار ﺧﺮاج ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺷ ﺎم‪ ،‬آ ﺸﻮر اﺻ ﻠﯽ‬
‫اﻣﭙﺮاﺗﻮرﯼ ﭘﻬﻨﺎور اﺳﻼم داﺷﺘﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ(‬
‫و "ﺗﺠﺎرب اﻟﺴﻠﻒ" ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ آﻪ‪ :‬ﻋﻠﯽ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم در ﺷ ﻬﺮ ﻳﻨﺒ ﻊ اراﺿ ﯽ‬
‫و اﻣﻼك ﺑﺴﻴﺎر داﺷﺖ و ﺻﺎﺣﺐ ﻧﺨﻠﺴﺘﺎﻧﯽ ﺑﻮد آﻪ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﭼﻬﻞ ه ﺰار دﻳﻨ ﺎر درﺁﻣ ﺪ‬
‫ﺁن ﺑﻮد‪ .‬و اﻳﻦ ﺣﺰم در "اﻟﻔﻀﻞ ﻓﯽ اﻟﻤﻠﻞ و اهﻮاء و اﻟﻨﺤﻞ" )ﺟﻠﺪ ﭼﻬﺎرم( ﺗ ﺼﺮﻳﺢ‬
‫ﻣ ﯽآﻨ ﺪ آ ﻪ‪ :‬اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻧﺨﻠ ﺴﺘﺎﻧﻬﺎ و آ ﺸﺘﺰارهﺎﯼ ﻣﺘﻌ ﺪدﯼ را ﺑ ﻪ‬
‫ﺻﺪﻗﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺘﺎﺟﺎن ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ ،‬و اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺻﺪﻗﺎت در ﺑﺮاﺑﺮ ﺛﺮوت او اﻧﺪك ﺑﻮد‪.‬‬
‫و اﺳﺘﺎد اﺣﻤﺪ ﺁذرﯼ ﻗﻤﯽ‪ ،‬اﺳﺘﺎد اﻟﻬﻴﺎت اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻃﯽ ﻳﻚ ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ﺗﺤﻘﻴﻘﯽ‬
‫در ﻣﺪرﺳﻪ ﻓﻴﻀﻴﻪ ﻗﻢ‪ ،‬آﻪ ﻣﺘﻦ ﺁن در آﺘ ﺎب ﻣﺎﻟﻜﻴ ﺖ اﺳ ﻼم ﻧ ﺸﺮﻳﻪ ﺟﻬ ﺎد ﺳ ﺎزﻧﺪﮔﯽ‬
‫ﺟﻤﻬﻮرﯼ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﭽﺎپ رﺳﻴﺪﻩ‪ ،‬ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ‪" :‬در ﺳﻔﻴﻨﺔ اﻟﺒﺤ ﺎر ﺗ ﺼﺮﻳﺢ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‬
‫آ ﻪ درﺁﻣ ﺪ ﺳ ﺎﻻﻧﻪ اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﭼﻬ ﺎر ه ﺰار دﻳﻨ ﺎر ﻳﻌﻨ ﯽ ﺗﻘﺮﻳﺒ ﺎ دو‬
‫ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻮﻣﺎن ﺑﻪ ﭘﻮل اﻣﺮوز ﺑﻮدﻩ‪ ،‬و ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤ ﻪ ﻋﻠﻴﻬﺎاﻟ ﺴﻼم از ﻓ ﺪك ﺳ ﺎﻻﻧﻪ‬
‫ﺻﺪ و ﺑﻴﺴﺖ هﺰار دﻳﻨ ﺎر ﻳﻌﻨ ﯽ ﺗﻘﺮﻳﺒ ﺎ ﺷ ﺶ ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ﺗﻮﻣ ﺎن ﺑ ﻪ ﭘ ﻮل اﻣ ﺮوز درﺁﻣ ﺪ‬
‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪".‬‬
‫در هﻤ ﻴﻦ زﻣﻴﻨ ﻪ ﺛ ﺮوت و ﻓﻘ ﺮ اﺋﻤ ﻪ "آ ﺎﻓﻲ" از اﺑ ﺮاهﻴﻢ ﺑ ﻦ ﻣﻮﺳ ﯽ ﻧﻘ ﻞ‬
‫ﻣ ﯽآﻨ ﺪ آ ﻪ‪ :‬از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم رﺿ ﺎ ﻃﻠﺒ ﯽ داﺷ ﺘﻢ آ ﻪ وﺻ ﻮل ﺁن اﻣ ﺮوز و ﻓ ﺮدا‬
‫ﻣ ﯽﺷ ﺪ ﺑ ﺎﻻﺧﺮﻩ در ﻳ ﻚ ﻣﻼﻗ ﺎت ﺧ ﺼﻮﺻﯽ ﺑ ﺎو ﻋ ﺮض آ ﺮدم آ ﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧ ﺖ‪ ،‬ﻋﻴ ﺪ‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ و ﻣ ﻦ ﺣﺘ ﯽ درهﻤ ﯽ ﻧ ﺪارم‪ ،‬ﺁﻧﻮﻗ ﺖ ﺣ ﻀﺮت ﺑ ﺎ ﺗﺎزﻳﺎﻧ ﻪ اش زﻣ ﻴﻦ را‬
‫ﺧﺮاﺷﻴﺪ و از ﺁﻧﺠﺎ ﺷﻤﺶ ﻃﻼﻳﯽ ﺑﺮداﺷﺖ و ﺑﻤﻦ داد و ﺳﻔﺎرش آ ﺮد آ ﻪ اﻳ ﻦ را ﺑ ﻪ‬
‫آﺴﯽ ﻧﮕﻮﻳﻢ‪.‬‬
‫و ﻧﻴﺮ آﺎﻓﯽ از ﻳﻜﯽ دﻳﮕﺮ از اﺻﺤﺎب رواﻳﺖ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ آ ﻪ ﺧ ﺪﻣﺖ ﺣ ﻀﺮت‬
‫اﻣﺎم رﺿﺎ ﺑﻮدم آﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﯼ ﻏﻼم ﺁﻓﺘﺎﺑﻪ و ﻟﮕﻦ ﺑﻴﺎور‪ .‬ﺳﭙﺲ روﯼ ﺗﺨﺘ ﯽ ﻧﺸ ﺴﺖ‬

‫‪١٧٣‬‬
‫و ﺑﻪ ﻏﻼم ﻓﺮﻣﻮد ﺁب ﺑﺮﻳﺰ‪ .‬و ﭼﻮن ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻢ دﻳﺪم آ ﻪ ﻃ ﻼ از ﻣﻴ ﺎن اﻧﮕ ﺸﺘﺎﻧﺶ در‬
‫ﻃ ﺸﺖ ﻣ ﯽرﻳﺨ ﺖ )ﻇ ﺎهﺮا در ﻣﻜﺘ ﺐ ﻣ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﻓﻴ ﻀﻴﻪ ﺑ ﺎ ﻃ ﻼ ه ﻢ ﻣ ﯽﺷ ﻮد دﺳ ﺖ‬
‫ﺷﺴﺖ(‪) .‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺣﻔﺤﻪ ‪(٣٩٧‬‬
‫وﻟﯽ در "ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار" )ﺟﻠﺪ ﻳﺎزدهﻢ‪ ،‬در ﺣﺎﻻت اﻣﺎم ﻣﻮﺳﯽ ﻋﻠﻴ ﻪ اﻟ ﺴﻼم(‬
‫رواﻳﺖ اﺳﺖ آﻪ "اﻣﺎم ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬هﺎرون اﻟﺮﺷﻴﺪ ﻣﺮا اﺣﻀﺎر آ ﺮد و‬
‫ﺑﺮ او وارد ﺷﺪم‪ .‬ﺳ ﻼم آ ﺮدم‪ ،‬ﺟ ﻮاب ﺳ ﻼﻣﻢ را ﻧ ﺪاد‪ .‬ﻓﻬﻤﻴ ﺪم آ ﻪ ﻏ ﻀﺒﻨﺎك اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﺧﺮاج ﺁﻓﺎق از اهﻞ ﺷﻴﻌﻪ ﻧﺰد ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﻣﯽﺁﻳ ﺪ و ﺑ ﻪ‬
‫دﺳﺖ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻧﻤﯽرﺳﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ ﻳﺎ اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻗ ﺴﻢ ﺑ ﻪ آ ﺴﯽ آ ﻪ ﻣﺤﻤ ﺪ را ﺑ ﻪ ﻧﺒ ﻮت‬
‫ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨ ﺖ آ ﻪ ه ﻴﭻ آ ﺲ دﻳﻨ ﺎرﯼ و درهﻤ ﯽ از ﻃﺮﻳ ﻖ ﺧ ﺮاج ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﻦ ﻧﻴ ﺎوردﻩ‪.‬‬
‫وﻟﯽ ﻣﺎ ﺧﺎﻧﻮادﻩ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﻴﻢ و ﻓﺸﺎر زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺮ ﻣﺎ ﺳﺨﺖ ﺷﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬و ﭼ ﻮن‬
‫ﺻﺪﻗﻪ ﺑﺮ ﻣﺎ ﺣﺮام اﺳﺖ هﺪﻳﻪ ﻗﺒﻮل ﻣﯽآﻨﻴﻢ‪ .‬ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬ﻳﺎ اﺑﺎاﻟﺤﺴﻦ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﻧﺎنﺧﻮر‬
‫داري؟ ﮔﻔﺘﻢ از ﭘﺎﻧ ﺼﺪ ﺑﻴ ﺸﺘﺮﻧﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳ ﻴﺪ‪ :‬هﻤ ﻪ ﺑﭽ ﻪه ﺎﯼ ﺗﻮاﻧ ﺪ؟ ﮔﻔ ﺘﻢ ﻧ ﻪ ﺑﻴ ﺸﺘﺮﺷﺎن‬
‫ﺧﺪَم و ﺣَﺸﻢ )!( هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻓﺮزﻧ ﺪاﻧﻢ زﻳ ﺎدﻩ از ﺳ ﯽ ﭘ ﺴﺮﻧﺪ از اﻳﻨﻘ ﺮار‪ ،‬و دﺧﺘ ﺮان‬
‫َ‬
‫ﻧﻴﺰ از اﻳ ﻦ ﻗ ﺮار‪ .‬ﭘﺮﺳ ﻴﺪ‪ :‬ﭼ ﺮا دﺧﺘﺮه ﺎ را ﺑ ﻪ ﭘﺴﺮﻋﻤﻮهﺎﻳ ﺸﺎن ﺷ ﻮهﺮ ﻧﻤ ﯽده ﻲ؟‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭘﻮل ﺟﻬﻴﺰﻳﻪ ﺁﻧﻬ ﺎ را ﻧ ﺪارم‪ .‬ﭘﺮﺳ ﻴﺪ‪ :‬ﻗ ﺮض داري؟ ﮔﻔ ﺘﻢ‪ :‬ﻗﺮﻳ ﺐ ﺑ ﻪ دﻩ ه ﺰار‬
‫دﻳﻨﺎر‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻏﻢ ﻣﺨﻮر‪ ،‬ﺁﻧﻘﺪر ﺑﺘ ﻮ ﭘ ﻮل ﻣ ﯽده ﻢ آ ﻪ ﭘ ﺴﺮان و دﺧﺘﺮاﻧ ﺖ را هﻤ ﺴﺮ‬
‫ﺑ ﺪهﯽ و ﻗﺮوﺿ ﺖ را ﺑﭙ ﺮدازي‪ .‬او را دﻋ ﺎ آ ﺮدم و ﮔﻔ ﺘﻢ‪ :‬ﺧ ﺪا اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ را‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻣﺎ ﻳﻚ ﻣﺸﺖ ﭘﺴﺮﻋﻤﻮهﺎﻳﺶ ﺑﺎﻗﯽ ﺑﺪارد‪)".‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪.(٣٩٩‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫در "اﺻﻮل آﺎﻓﻲ" از ﻗﻮل اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﻧﻘﻞ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ‪" :‬ﺧﺪاوﻧ ﺪ از‬
‫ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﺎ ﺁﻧﮕﺎﻩ آﻪ هﻨﻮز ﺑﺪﻧﻴﺎ ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ وﻻﻳﺖ ﻣﺎ اهﻞﺑﻴ ﺖ ﭘﻴﻤ ﺎن ﮔﺮﻓ ﺖ‪ ،‬و‬
‫ارواح ﺷ ﻴﻌﻴﺎن ﻣ ﺎ را ‪ ٢٠٠٠‬ﺳ ﺎل ﭘ ﻴﺶ از ﺑﺪﻧﻬﺎﻳ ﺸﺎن ﺁﻓﺮﻳ ﺪ‪ ،‬و هﻤ ﻪ اﻳ ﺸﺎن را ﺑ ﺮ‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و ﻋﻠ ﯽ و ﻣ ﺎ ﻋﺮﺿ ﻪ داﺷ ﺖ و ﻣ ﺎ هﻤ ﻪ ﺁﻧﻬ ﺎ را ﻣ ﯽﺷﻨﺎﺳ ﻴﻢ و از اﺣﻮاﻟ ﺸﺎن‬
‫ﺁﮔﺎهﻴﻢ‪) ".‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪(۴١٨‬‬
‫ﺳ ﺪﻳﺮ ﺻ ﻴﺮﻓﻲ" از ﻓﺮزﻧ ﺪ هﻤ ﻴﻦ اﻣ ﺎم‬ ‫وﻟﯽ در هﻤﻴﻦ آﺘﺎب آﺎﻓﯽ از ﻗ ﻮل " ُ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ‪ " :‬ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق در ﭘﺎﺳﺦ ﺳﻮال ﻣ ﻦ‬
‫ﺳ ﺪﻳﺮ ﻓﻜ ﺮ ﻣ ﯽآﻨ ﯽ ﺷ ﻴﻌﻴﺎن ﻣ ﺎ ﭼ ﻪ اﻧ ﺪازﻩ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ؟ ﻋ ﺮض آ ﺮدم ﺻ ﺪ‬ ‫ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬اﯼ ُ‬
‫هﺰار‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ دوﻳﺴﺖ هﺰار‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ هﻢ ﻧﺼﻒ دﻧﻴﺎ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﺳﻜﻮت ﻓﺮﻣ ﻮد‪ .‬ﺳ ﭙﺲ ﺑ ﻪ‬

‫‪١٧٤‬‬
‫راﻩ اﻓﺘﺎدﻳﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ زﻣ ﻴﻦ ﺳ ﺮخ رﻧﮕ ﯽ رﺳ ﻴﺪﻳﻢ‪ .‬ﺣ ﻀﺮت ﺑ ﺴﻮﯼ ﺟ ﻮاﻧﯽ آ ﻪ ﻣ ﺸﻐﻮل‬
‫ﭼﺮاﻧﺪن ﺑﺰﻏﺎﻟﻪهﺎﯼ ﺧﻮد ﺑﻮد ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﯼ ﺳﺪﻳﺮ ﺑﺨﺪا اﮔﺮ ﻓﻜﺮ ﻣﯽآﺮدم‬
‫آﻪ ﺗﻌﺪاد ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎرﻩ ﺑﺰﻏﺎﻟﻪهﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪﻧﺸﻴﻨﯽ ﺑﺮاﻳﻢ روا ﻧﺒﻮد و ﭼ ﻮن‬
‫ﺑﺰﻏﺎﻟﻪهﺎ را ﺷﻤﺮدم ‪ ١٧‬راس ﺑﻮدﻧﺪ!" )ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪(۴٢١‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫در "اﺻﻮل آﺎﻓﻲ" از اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ‪ :‬ﭼﻮن اﻣﺎم ﺗﻮﻟ ﺪ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬از ﻋﺮش ﺑﺎو ﻧﺪا رﺳﺪ آﻪ‪ :‬اﯼ ﻓﻼن ﺑﻦ ﻓﻼن‪ ،‬ﺗﻮ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻩ ﻣ ﻦ و ﻣﺤ ﻞ راز و‬
‫ﺻﻨﺪوق ﻋﻠﻢ و اﻣﻴﻦ وﺣ ﯽ ﻣ ﻦ ه ﺴﺘﻲ‪ .‬و ﻣ ﻦ ﻋﻠ ﻢ اول و ﻋﻠ ﻢ ﺁﺧ ﺮ را ﺑ ﻪ ﺗ ﻮ ﻋﻄ ﺎ‬
‫آﺮدم )ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪ .(٣٧٨‬و ﺑ ﺎز از هﻤ ﺎن اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق ﻧﻘ ﻞ ﺷ ﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ آﻪ اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺎ اﺋﻤﻪ ﻣﺮگ ﻣﺮدم و ﺑﻼه ﺎ و ﻧﮋاده ﺎ و‬
‫ﻓﺼﻞ اﻟﺨﻄﺎب را از اول ﺗﺎ ﺁﺧﺮ ﻣﯽداﻧﻴﻢ )ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪.(٣٨٠‬‬
‫و در ﺑ ﺼﺎﺋﺮاﻻﻧﻮار ﺗ ﺼﺮﻳﺢ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت ﻋﻠ ﯽ ﻓﺮﻣ ﻮد ﻣ ﻦ ﺑ ﻪ‬
‫ﺿﻤﺎﺋﺮ دﻟﻬﺎ ﺁﮔﺎهﻢ‪ ،‬و اﻣﺎﻣﺎن از ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﻦ ﻧﻴ ﺰ اﻳ ﻦ ﻋﻠ ﻢ را دارﻧ ﺪ ه ﺮ ﮔ ﺎﻩ ﺑ ﺪان‬
‫ارادﻩ آﻨﻨﺪ )ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪.(٣٨١‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد در ﺟ ﺎﯼ دﻳﮕ ﺮ هﻤ ﻴﻦ آﺘ ﺎب "آ ﺎﻓﻲ" ﺁﻣ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ " ﺳ ﺪﻳﺮ‪،‬‬
‫ﻳﻜ ﯽ از ﺻ ﺤﺎﺑﻪ ﻣ ﺴﺘﻘﻴﻢ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﻣ ﻦ و اﺑﻮﺑ ﺼﻴﺮ و‬
‫ﻳﺤﻴﺎﻳﯽ ﺑ ﺰاز و داود ﺑ ﻦ آﺜﻴ ﺮ در ﻣﺠﻠ ﺴﯽ ﻧﺸ ﺴﺘﻪ ﺑ ﻮدﻳﻢ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺸﻢ وارد ﺷ ﺪ و ﭼ ﻮن در ﻣ ﺴﻨﺪ ﺧ ﻮﻳﺶ ﻗ ﺮار ﮔﺮﻓ ﺖ ﻓﺮﻣ ﻮد‪:‬‬
‫ﺗﻌﺠﺐ ﻣﯽآﻨﻢ از ﻣﺮدﻣﯽ آﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﯽآﻨﻨﺪ ﻣﺎ ﻏﻴﺐ ﻣﯽداﻧﻴﻢ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜ ﻪ آ ﺴﯽ ﺟ ﺰ‬
‫ﺧﺪاﯼ ﻋﺰوﺟﻞ ﻏﻴﺐ ﻧﻤﯽداﻧﺪ‪ .‬هﻤﻴﻦ اﻣﺮوز ﻣﻦ ﻣﻴﺨﻮاﺳﺘﻢ آﻨﻴﺰ ﺧ ﻮد را ﺑ ﺰﻧﻢ‪ ،‬اﻣ ﺎ‬
‫او از ﻣﻦ ﮔﺮﻳﺨﺖ و ﻣﻦ ﺣﺘ ﯽ ﻧﺪاﻧ ﺴﺘﻢ آ ﻪ در آ ﺪام اﻃ ﺎق ﻣﻨ ﺰل ﭘﻨﻬ ﺎن ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫)ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪.(٣٨٨‬‬
‫اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ آﻪ ﺳﻪ ﺟﺎﯼ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ در آﺘﺎب آﺎﻓﯽ از راوﻳﺎن ﻣﺨﺘﻠ ﻒ ﺗﻜ ﺮار‬
‫ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﻇﺎهﺮا ﻣﺎﻳ ﻪ دردﺳ ﺮ ﻣﺤ ﺪﺛﺎن ﺑﺰرﮔ ﻮار ﻣﻨﺠﻤﻠ ﻪ ﻋﻼﻣ ﻪ ﻣﺠﻠ ﺴﯽ رﺿ ﻮان اﷲ‬
‫ﻋﻠﻴ ﻪ را ﻓ ﺮاهﻢ آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺑﻄﻮرﻳﻜ ﻪ ﻧ ﺎﮔﺰﻳﺮ ﺷ ﺪﻩاﻧ ﺪ ﺑﮕﻮﻳﻨ ﺪ آ ﻪ‪ " :‬ﻣﻤﻜ ﻦ اﺳ ﺖ‬
‫ﺷﻨﻮﻧﺪﮔﺎن اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎﻳﺶ اﻣ ﺎم‪ ،‬ﺷ ﻴﻌﻴﺎن ﺿ ﻌﻴﻒاﻟﻌﻘﻠ ﯽ ﺑ ﻮدﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ ﺑﺎﻳ ﺪ از ﺁﻧﻬ ﺎ ﺗﻘﻴ ﻪ‬
‫ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ"‪ .‬وﻟﯽ اﻳﻦ ﻣﻔﺴﺮان و ﺷﺎرﺣﺎن ﺑﺰرﮔﻮار‪ ،‬ﺑﺮ اﺛﺮ ﺣﻞ اﻳﻦ ﻣ ﺸﻜﻞ‪ ،‬ﻣ ﺸﻜﻞ‬
‫دﻳﮕﺮﯼ را ﺑﻮﺟﻮد ﺁوردﻧﺪ‪ ،‬و ﺁن اﻳﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ اﮔ ﺮ ﺻ ﺤﺎﺑﻪ دﺳ ﺖ اول و ﺑﻴﻮاﺳ ﻄﻪ‬

‫‪١٧٥‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق و ﺳﺎﻳﺮ اﺋﻤ ﻪ‪" ،‬ﺷ ﻴﻌﻴﺎن ﺿ ﻌﻴﻒاﻟﻌﻘ ﻞ و ﺷﺎﻳ ﺴﺘﻪ ﺗﻘﻴ ﻪ"‬
‫ﺑﻮدﻩاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻜﻠﻴﻒ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ ﺷﻴﻌﻪ ﭼﻪ ﻣﯽﺷﻮد؟‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫در ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ "آ ﺎﻓﻲ" از اﻣ ﺎم ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ درﺑ ﺎرﻩ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ‬
‫اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ ﺑﺮ ﺟﻦ و اﻧﺲ رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ هﻨﮕﺎﻣﻴﻜ ﻪ اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‬
‫ﺑﺮ ﻣﻨﺒﺮ‪ ،‬وﻋﻆ ﻣﯽآﺮد‪ ،‬اژدهﺎﺋﯽ داﺧﻞ ﻣﺴﺠﺪ ﺷﺪ و ﺳﻴﻨﻪآ ﺸﺎن ﭘ ﺎﯼ ﻣﻨﺒ ﺮ رﻓ ﺖ و‬
‫روﯼ دم ﺧﻮد اﻳﺴﺘﺎد و ﺳﻼم آﺮد‪ ،‬و ﭼﻮن ﺧﻄﺒﻪ ﺁن ﺣﻀﺮت ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺖ ﺑ ﻪ اﻳ ﺸﺎن‬
‫ﻋﺮض آﺮد آﻪ ﻣﻦ ﻋﻤﺮو ﺑ ﻦ ﻋﺜﻤ ﺎن)!( ﺧﻠﻴﻔ ﻪ ﺷ ﻤﺎ ﺑ ﺮ ﻃﺎﻳﻔ ﻪ ﺟ ﻦ ه ﺴﺘﻢ و ﭼ ﻮن‬
‫ﭘﺪرم ﻣﺮدﻩ‪ ،‬ﺁﻣﺪﻩام ﺗﺎ از ﺷﻤﺎ اﺟﺎزﻩ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﯽ او را ﺑ ﺮاﯼ ﺧﻼﻓ ﺖ ﺑ ﺮ اﺟﻨ ﻪ ﺑﮕﻴ ﺮم‪.‬‬
‫ﺁن ﺣ ﻀﺮت اﺟ ﺎزﻩ ﺻ ﺎدر ﻓﺮﻣ ﻮد‪ ،‬و ﻋﻤ ﺮوﺑﻦ ﻋﺜﻤ ﺎن اﺟ ﺎزﻩ ﻣﺮﺧ ﺼﯽ ﮔﺮﻓ ﺖ و‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ در ﭘﺎﺳﺦ ﺳﻮال ﺟﺎﺑﺮ رﺣﻤ ﺔ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﺑ ﺮ اﺟﻨ ﻪ‬
‫واﺟﺐ اﺳﺖ ﺧﺪﻣﺖ ﻣﺎ ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ و دﺳﺘﻮر ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ )ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪.(۴٠۴‬‬
‫وﻟﯽ ﺣﺪﻳﺚ دﻳﮕﺮ در ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار و ﺣﻠﻴﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬از ﻗﻮل اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮﺻ ﺎدق‬
‫ﻧﻘﻞ ﻣﯽآﻨﺪ آﻪ‪" :‬ﺟﻨﺎب اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﭼﺎهﯽ در ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد آﻨﺪﻩ ﺑﻮد و ﺧﺒﺮ دادﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺁن ﺟﻨ ﺎب آ ﻪ ﺟﻨﻴ ﺎن در ﺁن ﭼ ﺎﻩ ﺳ ﻨﮓ ﻣ ﯽاﻧﺪازﻧ ﺪ و از اﻳﻨﻜ ﻪ ﭼ ﺎﻩ ﻣﺘﻌﻠ ﻖ ﺑ ﻪ ﺁن‬
‫ﺣ ﻀﺮت اﺳ ﺖ ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﺎك ﻧﺪارﻧ ﺪ‪ .‬ﺣ ﻀﺮت ﺁﻣﺪﻧ ﺪ ﺑ ﺮ ﺳ ﺮ ﭼ ﺎﻩ و ﻓﺮﻣﻮدﻧ ﺪ‪ :‬اﯼ ﻗ ﻮم‬
‫ﺟﻦ‪ ،‬ﭼﺮا ﻣﺎ را ﺁزار ﻣﯽدهﻴﺪ؟ از اﻳﻦ آﺎر ﺧ ﻮد دﺳ ﺖ ﺑﺮدارﻳ ﺪ و ﮔﺮﻧ ﻪ آﺒ ﻮﺗﺮ در‬
‫اﻳﻦ ﭼﺎﻩ ﺟﺎ ﻣﯽدهﻢ" )ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪.(۵۵٨‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫در "اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﻲ" اﺳ ﺖ آ ﻪ‪ :‬ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد "ﻣ ﺎ‬
‫اهﻞﺑﻴﺖ ﻧﺒﻮت ﻧﺨ ﺴﺘﻴﻦ ﺧﺎﻧ ﺪاﻧﯽ ه ﺴﺘﻴﻢ آ ﻪ ﺧ ﺪا ﻧﺎﻣﻤ ﺎن را ﺑﻠﻨ ﺪ ﺳ ﺎﺧﺖ‪ ،‬در هﻤ ﺎن‬
‫هﻨﮕﺎم آﻪ ﺁﺳﻤﺎن و زﻣ ﻴﻦ را ﺁﻓﺮﻳ ﺪ‪ ،‬و ﻣ ﺎ را از ﻗ ﺴﻤﺖ ﺑ ﺎﻻﯼ ﻋﻠ ّﻴ ﻴﻦ ﺁﻓﺮﻳ ﺪ و ﻧ ﻮر‬
‫ﻋﻈﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ را در ﻣﺎ ﺟ ﺎﯼ داد‪ .‬ﭘ ﺲ وﻻﻳ ﺖ ﻣ ﺎ را ﺑ ﺮ ﺁﺳ ﻤﺎن و زﻣ ﻴﻦ ﻋﺮﺿ ﻪ‬
‫آﺮد و ﺑﺮ ﺁﺑﻬﺎ و ﻣﻴﻮﻩه ﺎ و ﮔﻠﻬ ﺎ و ﮔﻴﺎهﻬ ﺎ و ﺳ ﻨﮕﻬﺎ ﻧﻴ ﺰ ﻋﺮﺿ ﻪ آ ﺮد‪ .‬و ﺣ ﻀﺮت‬
‫رﺿﺎ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣَﻠﻜﯽ ﻣُﻘﺮّب ﻳﺎ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻣُﺮﺳ ﻞ ﻳ ﺎ ﻣ ﻮﻣﻨﯽ ﺑ ﺎﻗﯽ ﻧﻤ ﯽﻣﺎﻧ ﺪ‬
‫آ ﻪ ﻣﺤﺘ ﺎج ﺑ ﻪ ﺷ ﻔﺎﻋﺖ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﺁﺧﺮاﻟﺰﻣ ﺎن و ﻣ ﺎ ﻓﺮزﻧ ﺪان او ﻧﺒﺎﺷ ﺪ )ﺗﺮآﻴﺒ ﯽ از‬
‫ﺣﺪﻳﺜﻬﺎﯼ ﻣﻨﺪرج در ﺻﻔﺤﺎت ‪ ٣٧٧‬و ‪.(٣٨١‬‬

‫‪١٧٦‬‬
‫وﻟﯽ در هﻤﻴﻦ "اﺻﻮل آﺎﻓﻲ" درﺑﺎرﻩ ﻳﻜﯽ از اﻓﺮاد هﻤﻴﻦ ﺧﺎﻧ ﺪان ﻋ ﺼﻤﺖ‬
‫و ﻧﺒﻮت‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺣﻀﺮت رﺿﺎ و ﺑﺮادر اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﯽ ﭼﻨﻴﻦ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪:‬‬
‫"ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﺣﺴﻦ اﻟﺤﺴﻨﯽ ﮔﻮﻳﺪ آﻪ اﺑﻮﻟﻄﻴﺐ اﻟﻤﺜﻨﯽ ﻳﻌﻘﻮب ﺑﻦ ﻳﺎﺳﺮ ﺑﻪ ﻣ ﻦ‬
‫ﮔﻔﺖ آﻪ ﻣﺘﻮآﻞ )ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻋﺒﺎﺳﻲ( ﺑﻪ اﻃﺮاﻓﻴﺎﻧﺶ ﺷﻜﺎﻳﺖ آﺮد آﻪ اﻳﻦ اﺑﻦ رﺿﺎ )اﻣ ﺎم‬
‫ﻣﺤﻤ ﺪ ﺗﻘ ﻲ( ﻣ ﺮا ﺧ ﺴﺘﻪ آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬زﻳ ﺮا از ﻣﻴﮕ ﺴﺎرﯼ ﺑ ﺎ ﻣ ﻦ ﺳ ﺮﺑﺎز ﻣ ﯽزﻧ ﺪ و‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ از اﻳﻦ راﻩ ﺑﻬﺎﻧﻪاﯼ ﺑ ﺮاﯼ ﺗﺨﻔﻴ ﻒ او ﻧ ﺰد ﻣ ﺮدم ﭘﻴ ﺪا آ ﻨﻢ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨ ﺪ‪ :‬ﻣ ﺸﻜﻠﯽ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮاغ ﺑﺮادرش ﻣﻮﺳﯽ )ﻣﻮﺳﯽ ﻣﺒﺮﻗﻊ ﻓﺮزﻧﺪ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم رﺿ ﺎ( ﺑ ﺮو‬
‫آﻪ هﻢ اهﻞ ﺳ ﺎز و ﺁواز اﺳ ﺖ‪ ،‬ه ﻢ ﻣِ ﯽ ﻣ ﯽﺧ ﻮردو ه ﻢ ﻋ ﺸﻘﺒﺎزﯼ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪ .‬ﻣﺘﻮآ ﻞ‬
‫َآ ﺲ ﻧ ﺰد او ﻓﺮﺳ ﺘﺎد و وﯼ را ﺑ ﻪ ﺳ ﺎﻣﺮﻩ ﺧﻮاﻧ ﺪ‪ .‬ﭼ ﻮن ﺑ ﻪ ﻧﺰدﻳ ﻚ ﺷ ﻬﺮ رﺳ ﻴﺪ‪،‬‬
‫ﺣ ﻀﺮت اﺑﻮاﻟﺤ ﺴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم آ ﻪ در ﻣﺤ ﻞ ﭘ ﻞ وﺻ ﻴﻒ ﺑ ﻪ اﻧﺘﻈ ﺎر او ﺑ ﻮد ﺑ ﻮﯼ‬
‫ﺳ ﻼم ﮔﻔ ﺖ و ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﻣﺒ ﺎدا ﻧ ﺰد ﻣﺘﻮآ ﻞ اﻗ ﺮار آﻨ ﯽ آ ﻪ ﺷ ﺮاب ﻣ ﯽﺁﺷ ﺎﻣﯽ‪ ،‬آ ﻪ‬
‫ﻣﯽﺧﻮاهﺪ ﻣﺎ را رﺳﻮا آﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻮﺳ ﯽ ﺧ ﻮاهﺶ او را ﻧﭙ ﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬ﮔﻔ ﺖ ﺧ ﻮش دارم‬
‫آﻪ ﺷﺮاب ﺑﻨﻮﺷﻢ و ﺳﺎز ﺑﺸﻨﻮم و ﻋﺸﻘﺒﺎزﯼ هﻢ ﺑﻜﻨﻢ" )ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪٣٨۵‬‬
‫– ﺑﻪ اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﻌﻔﺮ آﺬاب ﻧﻴﺰ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد(‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫در "ﻣﺠﻤﻊ اﻟﻤﻌﺎرف و ﻣﺨﺰن اﻟﻌﻮارف" ﻋﺎﻟﻢ رﺑﺎﻧﯽ ﻣﺤﻤﺪ ﺷﻔﻴﻊ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﺻﺎﻟﺢ ﻗﺪس ﺳﺮهﻤﺎ‪ ،‬ﻧﻘﻞ از ﻋﻼﻣ ﻪ ﻣ ﻼ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ ﻣﺠﻠ ﺴﯽ رﺿ ﻮان اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ در‬
‫ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ‪" :‬وﻗﺘ ﯽ ﺑ ﺮاﯼ ﻇﻬ ﻮر ﺣ ﻀﺮت ﻗ ﺎﺋﻢ ﻋﺠ ﻞ اﷲ‬
‫ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻓﺮﺟﻪ ﻣﻌﻴﻦ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ و ﺑﻴﺨﺒﺮ ﻇﺎهﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و هﺮ آ ﻪ ﺗﻌﻴ ﻴﻦ وﻗ ﺖ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‬
‫ﺧﻮد را در ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﺑﺎ ﺧﺪا ﺷﺮﻳﻚ آﺮدﻩ اﺳﺖ"‪.‬‬
‫ب‬
‫وﻟﯽ در هﻤﻴﻦ آﺘﺎب‪ ،‬درﺳ ﺖ در ﭼﻨ ﺪ ﺳ ﻄﺮ ﺑﻌ ﺪ ﺁﻣ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ‪ :‬ﺁن ﺟﻨ ﺎ ِ‬
‫وﻻﻳﺖ ﻣﺂب در ﺳ ﺎل ﻃ ﺎق از هﺠ ﺮت‪ ،‬در روز ﺟﻤﻌ ﻪ ﻧ ﻮروز ﻋﺠ ﻢ آ ﻪ ﻣ ﺼﺎدف‬
‫ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﺑﺎ دهﻢ ﻣﺤﺮم‪ ،‬ﺑﺼﻮرت ﺟﻮاﻧﯽ آﺎﻣﻞ‪ ،‬ﭼﻬﻞﺳﺎﻟﻪ ﻳﺎ آﻤﺘﺮ‪،‬ﺑﺎ ﻋﻤﺎﻣﻪ زرد‬
‫ﺑﺮﺳﺮ وﻧﻌﻠﻴﻦ رﺳ ﻮلاﷲ ﺑﺮﭘ ﺎ وﻋ ﺼﺎﯼ ﺁن ﺟﻨ ﺎب دردﺳ ﺖ‪ ،‬ﺑ ﺎ ُﺑ ﺰﯼ ﭼﻨ ﺪ درﭘ ﻴﺶ‪،‬‬
‫داﺧﻞ ﻣﻜﻪ ﻣﻌﻈﻤﻪ ﺷﻮﻧﺪ وهﻤﺎن ﺷﺐ ﻇﻬﻮر ﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ)ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ‪.(۴۵۶‬‬
‫و در هﻤﻴﻦ ﺑﺎرﻩ در "ﻣﻔﺎﺗﻴﺢ اﻟﺠﻨ ﺎن" اﺛ ﺮ ﺑ ﺰرگ دﻳﮕ ﺮ ﺷ ﻴﻌﻪ‪ ،‬ﺁﻣ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‬
‫آ ﻪ‪ :‬روز ﺑﻴ ﺴﺖ و ﭘ ﻨﺠﻢ ذﯼ اﻟﻘﻌ ﺪﻩ روز دﺣ ﻮاﻻرض اﺳ ﺖ‪ ،‬و ﺁن ﺷ ﺒﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫ﺗﻤ ﺎﻣﯽ زﻣ ﻴﻦ از زﻳ ﺮ ﺧﺎﻧ ﻪ آﻌﺒ ﻪ ﺑ ﺮ روﯼ ﺁب ﭘﻬ ﻦ ﺷ ﺪ‪ ،‬و ﺣ ﻀﺮت رﺿ ﺎ‬

‫‪١٧٧‬‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﺣﻀﺮت اﺑﺮاهﻴﻢ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم و ﺣﻀﺮت ﻋﻴﺴﯽ ﻋﻠﻴﻪ اﻟ ﺴﻼم‬
‫در اﻳﻦ روز ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪﻩاﻧﺪ و ﺣﻀﺮت ﻗ ﺎﺋﻢ در اﻳ ﻦ روز ﻗﻴ ﺎم ﺧﻮاه ﺪ ﻓﺮﻣ ﻮد‪) .‬ﻣ ﺘﻦ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪.(۵۶٩‬‬
‫و درﺑﺎرﻩ ﻣﺤﻞ ﻇﻬ ﻮر ﺁن ﺣ ﻀﺮت ﻧﻴ ﺰ‪ ،‬ﺑ ﺎ ﺁﻧﻜ ﻪ در ﺑﺤ ﺎراﻻﻧﻮار و ﻣﺠﻤ ﻊ‬
‫اﻟﻤﻌ ﺎرف و آﺘ ﺐ ﻣﻌﺘﺒ ﺮﻩ دﻳﮕ ﺮ ﺧﺎﻧ ﻪ آﻌﺒ ﻪ ﺗ ﺼﺮﻳﺢ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪" ،‬اﺑﻮاﻟ ﺸﻴﺦ‬
‫اﺻﻔﻬﺎﻧﻲ" ﻣﺤﺪث ﻣﺸﻬﻮر‪ ،‬در آﺘﺎب "ﻋﻮاﻟﻲ" از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﻧﻘ ﻞ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ آ ﻪ‬
‫"ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮلاﷲ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﻣﻬ ﺪﯼ ﻣﻮﻋ ﻮد در ﻗﺮﻳ ﻪاﯼ‬
‫ﻇﻬﻮر ﺧﻮاهﺪ آﺮد آﻪ ﻧﺎﻣﺶ آﺮﻋﻪ اﺳﺖ‪) ".‬ﻧﻘﻞ از آﺘﺎب ﻣﻌ ﺼﻮم ﭼﻬ ﺎردهﻢ ﺣﺠ ﺔ‬
‫ﺑﻦ اﻟﺤﺴﻦ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ ﺟﻮاد ﻓﺎﺿﻞ(‪ ،‬و رواﻳ ﺎت "ﻣﻌﺘﺒ ﺮ" دﻳﮕ ﺮﯼ ﻧﻴ ﺰ وﺟ ﻮد دارد آ ﻪ‬
‫در ﺁﻧﻬﺎ ﻣﺤﻞ ﻇﻬﻮر اﻣﺎم ﻏﺎﻳﺐ‪ ،‬ﺑﻴﺖ اﻟﻤﻘﺪس و آﻮﻓﻪ و ﻃﺎﻟﻘﺎن ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫در "ﻧﻬﺞاﻟﻔﺼﺎﺣﻪ" ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺘﺨﺮج از اﺣﺎدﻳ ﺚ‬
‫ﻣﺸﺘﺮك ﻣﻌﺘﺒﺮﺗﺮﻳﻦ آﺘﺎﺑﻬﺎﯼ ﺣﺪﻳﺚ ﻋﺎﻟﻢ ﺗﺸﻴﻊ و ﺗﺴﻨﻦ )آﺘﺐ ارﺑﻌﻪ و ﺻﺤﺎح ﺳﺘﻪ(‬
‫از ﺣﻀﺮت رﺳﻮل رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ‪":‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﻬﺸﺖ ﺧﺸﺘﯽ از ﻧﻘﺮﻩ وﺧ ﺸﺘﯽ‬
‫از ﻃﻼ اﺳﺖ‪ ،‬و ﮔﻞ ﺁن ﻣﺸﻚ اذﻓﺮ اﺳﺖ و ﺳﻨﮕﺮﻳﺰﻩاش ﻟﺆﻟﺆ و ﻳﺎﻗﻮت اﺳﺖ"‪.‬‬
‫وﻟﯽ در هﻤﻴﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‪ ،‬ﺣ ﺪﻳﺜﯽ دﻳﮕ ﺮ از ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل ﻧﻘ ﻞ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‬
‫آ ﻪ‪" :‬ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﺑﻬ ﺸﺖ را ﺳ ﻔﻴﺪ ﺁﻓﺮﻳ ﺪﻩ اﺳ ﺖ و ﺳ ﻔﻴﺪﯼ از هﻤ ﻪ رﻧﮕﻬ ﺎ ﭘ ﻴﺶ ﺧ ﺪا‬
‫ﻣﺤﺒﻮﺑﺘﺮ اﺳﺖ"‪.‬‬
‫روﺷ ﻦ ﻧ ﺸﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺗﺮآﻴﺒ ﯽ از ﻃ ﻼ و ﻧﻘ ﺮﻩ و ﻣ ﺸﮓ اذﻓ ﺮ و ﻟﺆﻟ ﺆ و‬
‫ق ﺳﺒﺰ" آﻪ در ﻗ ﺮﺁن‬ ‫ﻳﺎﻗﻮت ﺑﺎﺿﺎﻓﻪ درﺧﺘﺎن ﻓﺮاوان‪ ،‬ﺑﺎﺿﺎﻓﻪ "ﻣﺴﻨﺪهﺎﻳﯽ ﺑﺎ اﺳﺘ َﺒ َﺮ ِ‬
‫ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ اﺷﺎرﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻄﻮر ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺳﻔﻴﺪ از آﺎر در ﺑﻴﺎﻳﺪ؟‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫ﻋﻼﻣ ﻪ ﺷ ﻴﺦ ﺑﻬ ﺎﻳﯽ‪ ،‬ﻓﻘﻴ ﻪ و ﻋ ﺎﻟﻢ و ﻣﺤ ﺪث ﺑ ﺰرگ در "ﺟ ﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳ ﻲ"‬
‫ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ‪" :‬در ﺣﺪﻳﺚ اﺳﺖ از ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اآﺮم ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ و ﺳ ﻠﻢ‪،‬‬
‫ﻀﺮ اﺳ ﺖ" )ﻣ ﺘﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ در ﺻ ﻔﺤﻪ‬ ‫آﻪ ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺎهﯽ ﺑﺪن را ﻣﯽرﻳﺰاﻧﺪ و ﺑﺴﻴﺎر ﻣ ّ‬
‫‪ .(۵٢۵‬وﻟﯽ ﺷﺎﮔﺮد ﺑﺰرﮔﻮار هﻤﻴﻦ اﺳﺘﺎد‪ ،‬ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﻣﺠﻠ ﺴﯽ رﺿ ﻮان اﷲ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ‪ ،‬در ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار وﺣﻠﻴﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﯽآﻨﺪآﻪ‪:‬ﺣﻀﺮت ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟ ﺴﻼم‬
‫ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل اآ ﺮم ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﭼ ﻮن ﻣ ﺎهﯽ ﺗﻨ ﺎول‬

‫‪١٧٨‬‬
‫ﻣ ﯽﻓﺮﻣﻮدﻧ ﺪ ﻣ ﯽﮔﻔﺘﻨ ﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧ ﺪا ﺑﺮآ ﺖ دﻩ ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﺎ در اﻳ ﻦ ﻣ ﺎهﯽ‪ ،‬و ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﻪ ﺳ ﻨ ِﺪ‬
‫ﻣﻌﺘﺒﺮ از ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ)ع( ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑ ﺎد ﺧ ﻮردن ﻣ ﺎهﯽ‬
‫آﻪ اﮔﺮ ﺑﯽﻧﺎن ﺑﺨﻮرﻳﺪ آﺎﻓﯽ اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺑﺎ ﻧﺎن ﺑﺨﻮرﻳﺪ ﮔﻮارا اﺳﺖ‪".‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫در ﻣﻔﺎﺗﻴﺢاﻟﺠﻨﺎن اﺛﺮ ﻣﻌﺮوف ﻣﻜﺘﺐ ﻓﻴﻀﻴﻪ‪ ،‬ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آ ﻪ‪" :‬و از‬
‫ﺁﻧﭽﻪ ﻗﺒﺎﺣﺖ دارد و ﻣﻌﺼﻴﺖ اﺳﺖ هﺮ آﻼﻣﯽ اﺳﺖ آﻪ ﺷﻌﺮ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬اﮔ ﺮ ﭼ ﻪ ﻣﻬ ﻴﺞ‬
‫و ﺷﻬﻮاﻧﯽ ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ و ﻟﻬﻮ ﻳﺎ هﺠﻮ و هﺘﻚ ﻋﺮض ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ از‬
‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اآﺮم ﻣﻨﻘﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ "ﻻن ﻳﻤﺘﻠ ﯽ اﻟﻤ ﺮء ﻗﻴﺤ ﺎ ﺧﻴ ﺮ ﻣ ﻦ ان ﻳﻤﺘﻠ ﯽ‬
‫ﺷﻌﺮا" )ﺷﻜﻢ آﺴﯽ ﭘﺮ از ﭼﺮك ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻬﺘﺮ از ﺁن اﺳﺖ آ ﻪ ﭘ ﺮ از ﺷ ﻌﺮ ﺑﺎﺷ ﺪ( اﻟﺒﺘ ﻪ‬
‫راوﯼ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻧﺪادﻩ اﺳﺖ آﻪ ﭼﮕﻮﻧ ﻪ ﺷ ﻜﻢ آ ﺴﯽ ﻣ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ ﭘ ﺮ از‬
‫ﺷﻌﺮ ﺑﺎﺷﺪ! و ﻧﻴﺰ از ﺁن ﺣﻀﺮت ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ "ﻟﻤ ﺎ ﻧ ﺸﺄت ﺑﻐ ﻀﺖ اﻟ ﯽ اﻻوﺗ ﺎن‬
‫و ﺑﻐﺾ اﻟﯽ اﻟﺸﻌﺮ" )وﻗﺘ ﯽ آ ﻪ ﺑ ﺰرگ ﺷ ﺪم ﺑﺘﻬ ﺎ را ﻣﻨﻔ ﻮر داﺷ ﺘﻢ و از ﺷ ﻌﺮ ﻧﻴ ﺮ‬
‫ﻣﺘﻨﻔﺮ ﺑﻮدم( و ﺑﺎز " ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ه ﺮ آ ﻪ ﻳ ﻚ‬
‫ﺷ ﻌﺮ ﺑﺨﻮاﻧ ﺪ در ﺷ ﺐ ﻳ ﺎ روز ﺟﻤﻌ ﻪ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻘ ﺎ ﺑﻬ ﺮﻩاﯼ از ﺛ ﻮاب ﺁن ﺷ ﺐ و روز‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻤﺎزش ﻣﻘﺒﻮل ﻧﮕﺮدد‪) ".‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪.(۵۴٩‬‬
‫و ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴﯽ در "ﻋﻴﻦ اﻟﺤﻴﻮة" ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ‪" :‬ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ از ﺣ ﻀﺮت‬
‫رﺳﻮل اآﺮم ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ اﮔﺮ ﺑﺸﻨﻮﻳﺪ آﺴﯽ در ﻣﺴﺠﺪ ﺷﻌﺮ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ ﺑﮕﻮﻳﻴ ﺪ ﺑ ﻪ‬
‫او ﺧﺪا َد َهﻨﺖ را ﺑﺸﻜﻨﺪ" و ﻋﻼﻣﻪ ﺷﻴﺦ ﺑﻬ ﺎﻳﯽ در "ﺟ ﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳ ﻲ" در زﻣ ﺮﻩ ﺁﻧﭽ ﻪ‬
‫ﺑﺮاﯼ روزﻩدار ﻣﻜﺮوﻩ اﺳﺖ ﺷﻌﺮ ﺧﻮاﻧﺪن اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﻣﺪاح ﺣ ﻀﺮات ﻣﻘﺪﺳ ﺎت‬
‫ﺳﻨ ّـﺖ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ" و‪" :‬اﮔﺮ ﻣﺮد زﻳﺎدﻩ ﺑﺮ ﭼﻬﺎر ﺑﻴﺖ ﺷﻌﺮ ﺑﺎﻃﻞ ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﻧﺠﺲ ﻣﯽﺷﻮد و ُ‬
‫اﺳﺖ آﻪ وﺿﻮ ﺳﺎزد"‪) .‬ﻣﺘﻦ اﺣﻜﺎم در ﺻﻔﺤﻪ ‪(۴٨۵‬‬
‫و در"آﺎﻓﻲ" رواﻳﺖ اﺳﺖ از اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮﺻﺎدق آﻪ"ﻓﺮﻣﻮد از ﮔﻔﺘﻦ ﺑ ﺴﻢ اﷲ‬
‫ﻓﺮوﮔﺬار ﻧﻜﻨﻴﺪ ﺣﺘﯽ اﮔﺮ در دﻧﺒﺎل ﺁن ﺷﻌﺮﯼ ﺑﺎﺷﺪ‪)".‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ‪.(۵۴٩‬‬
‫و ﺑﺎز در ﻣﻔﺎﺗﻴﺢ اﻟﺠﻨﺎن از اﻣﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق "ﺑ ﻪ ﺣ ﺪﻳﺚ ﺻ ﺤﻴﺢ" ﻣﻨﻘ ﻮل‬
‫اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻣﻜ ﺮوﻩ اﺳ ﺖ رواﻳ ﺖ ﺷ ﻌﺮ ﺑ ﺮاﯼ ﺁدم روزﻩدار و در روز ﺟﻤﻌ ﻪ و در‬
‫ﺷ ﺒﻬﺎ‪ ،‬ه ﺮ ﭼﻨ ﺪ ه ﻢ آ ﻪ ﺷ ﻌﺮ ﺣ ﻖ ﺑﺎﺷ ﺪ )ﻣ ﺘﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ در ﺻ ﻔﺤﻪ ‪ ،(۵۴٩‬و در‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢاﻟﻤﺴﺎﺋﻞ ﺁﻳﺖاﷲ اﻟﻌﻈﻤﯽ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ "ﻣﻜ ﺮوﻩ اﺳ ﺖ ﺧﻮاﻧ ﺪن ﺷ ﻌﺮ‬
‫در ﻣ ﺴﺠﺪ اﮔ ﺮ ﻧ ﺼﻴﺤﺖ و ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﺁن ﻧﺒﺎﺷ ﺪ" )ﻣ ﺴﺌﻠﻪ ‪ ،(٩١۴‬و اﻳ ﻦ رواﻳ ﺖ ﺑ ﺴﻴﺎر‬

‫‪١٧٩‬‬
‫ﺟﺎﻟ ﺐ ﻧﻴ ﺰ در ﺑﺤ ﺎراﻻﻧﻮار و ﻣﻔ ﺎﺗﻴﺢ اﻟﺠﻨ ﺎن و آﺘ ﺐ ﻣﺘﻌ ﺪد دﻳﮕ ﺮ ﺁﻣ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ‪:‬‬
‫"ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻮاد ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم از ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮلاﷲ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﻧﻘ ﻞ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﻋﺒﺎدت ﻓﻘﻂ ذآﺮ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم اﺳﺖ‪ ،‬و از ﻋﻼﻣ ﺎت ﻣﻨﺎﻓﻘ ﺎن‬
‫اﺳﺖ ﺑﺠﺎﯼ ذآﺮ او ﻧﻘﻞ آﺮدن ﻗﺼﻪهﺎ و اﺷﻌﺎر ﺑﺎﻃﻞ‪ ،‬از ﻗﺒﻴﻞ اﻓ ﺴﺎﻧﻪه ﺎﯼ ﻣﺠ ﻮس‬
‫و ﺷﺎهﻨﺎﻣﻪ )ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪ (١٨١‬و ﺗﻮﺟ ﻪ داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﻴﺪ آ ﻪ ﺑﮕﻔﺘ ﻪ ﻣﺤ ﺪﺛﻴﻦ‬
‫ﺑﺰرﮔ ﻮار ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل اآ ﺮم ﭼﻬ ﺎر ﻗ ﺮن ﻗﺒ ﻞ از ﺳ ﺮودﻩ ﺷ ﺪن ﺷ ﺎهﻨﺎﻣﻪ اﻳ ﻦ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ را ﻓﺮﻣﻮدﻩاﻧﺪ و ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﯽ ﻧﻴﺰ دو ﻗ ﺮن و ﻧ ﻴﻢ ﭘ ﻴﺶ از ﺁن اﻳ ﻦ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ را ﻧﻘﻞ ﻗﻮل ﻓﺮﻣﻮدﻩاﻧﺪ‪.‬‬
‫وﻟﯽ ﺑﺎ وﺟﻮد هﻤﻪ اﻳﻦ اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒﺮ‪ ،‬ﺛﻘﺔاﻻﺳﻼم واﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ ﻋﻠﯽ ﺧﺎﻣﻨﻪاﯼ‬
‫رﺋ ﻴﺲ ﺟﻤﻬ ﻮرﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ در "ﺳ ﻴﺮﻩ اﺋﻤ ﻪ" ﺧ ﻮد ﻣ ﯽﻧﻮﻳ ﺴﺪ‪" :‬ﻳﻜ ﯽ از‬
‫ﺷ ﻮراﻧﮕﻴﺰﺗﺮﻳﻦ ﻣﺒﺎﺣ ﺚ زﻧ ﺪﮔﯽ اﺋﻤ ﻪ ﻋﻠ ﻴﻬﻢ اﻟ ﺴﻼم ﺑﺤ ﺚ در ﺑﺮﺧ ﻮرد ﺁن‬
‫ﺑﺰرﮔ ﻮاران ﺑ ﺎ ﺳﺮرﺷ ﺘﻪداران ﻓﻜ ﺮ و ﻓﺮهﻨ ﮓ در ﺟﺎﻣﻌ ﻪ اﺳ ﻼﻣﯽ ﻳﻌﻨ ﯽ ﻋﻠﻤ ﺎ و‬
‫ﺷﻌﺮا اﺳﺖ آﻪ ﻓﻜﺮ و ﺟﻬﺖ ذهﻨﯽ ﻣﺮدم را هﺪاﻳﺖ ﻣﯽآﺮدﻧﺪ‪".‬‬
‫و ﻧﻴ ﺰ در دﻳ ﺪار ﺑ ﺎ ﺟﻤﻌﻴ ﺖ اﺳ ﻼﻣﯽ ﺷ ﻌﺮاﯼ ﺧﻮزﺳ ﺘﺎن )‪٢٠‬دﯼ ‪(١٣۶١‬‬
‫ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ‪" :‬ﺷ ﻤﺎ ﺑﺎﻳ ﺪ ﺑ ﺮاﯼ ﻣﻠ ﺖ و اﻳ ﻦ اﻧﻘ ﻼب و ﺑ ﺮاﯼ ﻗ ﺮﺁن ﺷ ﻌﺮ ﺑﮕﻮﺋﻴ ﺪ‪ .‬زﺑ ﺎن‬
‫ﺷ ﻌﺮ ه ﻴﭻ ﻣﻠﺘ ﯽ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ زﺑ ﺎن ﺷ ﻌﺮ ﻋ ﺮب ﮔ ﺸﻮدﻩ و ﮔ ﺴﺘﺮدﻩ ﻧﻴ ﺴﺖ )ﻗ ﻀﺎوت‬
‫ﺑﻴﻐﺮﺿﺎﻧﻪاﯼ از ﺟﺎﻧﺐ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮرﯼ اﻳﺮان درﺑ ﺎرﻩ ﺷ ﻌﺮ ﭘﺎرﺳ ﻲ!( و در ﻃ ﻮل‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ داراﯼ ﻧﻘﺶ ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﻴﺰﯼ در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻬﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺗﺎرﻳﺨﯽ و اﻋﺘﻘﺎدﯼ و‬
‫ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪".‬‬
‫و ﻋﻼﻣﻪ آﺎﺷﻒاﻟﻐﻄﺎء در "اﺻ ﻞ اﻟ ﺸﻴﻌﻪ" ﻣ ﯽﻧﻮﻳ ﺴﺪ‪" :‬ﺷ ﺮﻳﻒ اﺑﻮاﻟﺤ ﺴﻦ‬
‫ﻋﻠﯽ اﻟﺤﻤﺎﻧﯽ ﻓﺮزﻧﺪ زﻳﻦاﻟﻌﺎﺑﺪﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑ ﻦ ﺷ ﺮﻳﻒ ﺑ ﻦ زﻳ ﺪ ﺑ ﻦ‬
‫ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﻟﺤﺴﻴﻦ اﻣﺎم زﻳ ﻦاﻟﻌﺎﺑ ﺪﻳﻦ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‪ ،‬ﺑ ﺎ ﺗﻔ ﺎﺧﺮ ﻣ ﯽﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﻣ ﻦ ﺷ ﺎﻋﺮم و‬
‫ﭘﺪرم هﻢ ﺷﺎﻋﺮ ﺑﻮد‪ ،‬و ﺟﺪم هﻢ ﺷﺎﻋﺮ ﺑﻮد"‪ ،‬و ﻣﺠﻠﻪ ﻧﮕﻬﺒ ﺎن اﻧﻘ ﻼب اﺳ ﻼﻣﯽ )‪٢۵‬‬
‫ﺷﻬﺮﻳﻮر ‪ (١٣۶١‬اﻃﻼع ﻣﯽدهﺪ آﻪ‪" :‬از آﺎرهﺎﯼ ﻋﻤﺪﻩ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺑ ﺎﻗﺮ‪ ،‬ﻧ ﺸﺮ‬
‫ادﺑﻴﺎت و اﺷﻌﺎر اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺑﻮد!"‬
‫ﻋﻼﻣﻪ ﺑﺰرﮔﻮار‪ ،‬ﺁﻳﺖاﷲ ﻋﺒﺪاﻟﺤ ﺴﻴﻦ اﻣﻴﻨ ﯽ در ﻣﺒﺤﺜ ﯽ ﺑﻨ ﺎم "ﻣﻘ ﺎم ﺷ ﻌﺮ و‬
‫ﺷ ﻌﺮا در ﻧ ﺰد اﺋﻤ ﻪ ه ﺪي" ﻣ ﯽﻧﻮﻳ ﺴﺪ‪" :‬دﻋ ﻮت روﺣ ﯽ آ ﻪ ﺑ ﻪ وﺳ ﻴﻠﻪ ﺷ ﻌﺮ اﻧﺠ ﺎم‬
‫ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ از ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻗﺮﺁن و ﺣﺪﻳﺚ هﻢ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد و در زﻣﺎن اﺋﻤﻪ ﻃ ﺎهﺮﻳﻦ ﻧﻴ ﺰ‬

‫‪١٨٠‬‬
‫ﭼ ﻮن زﻣ ﺎن رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا ﺑﺮﻗ ﺮار ﺑ ﻮد و ﻣ ﺮدم ﻣﺠﺘﻤ ﻊ ﺁﻧ ﺮوز از ﺷ ﻌﺮ و ﺷ ﻌﺮاﯼ‬
‫اهﻞﺑﻴﺖ‪ ،‬ﻗﻠﻮﺑﺸﺎن ﻣﺴﺨّـﺮ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﺷﻌﺮا ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ از ﻧﻘﺎط دور ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ اﺋﻤﻪ ﻋﻠ ﻴﻬﻢ‬
‫اﻟﺴﻼم ﻣﺸﺮف ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و ﻣﻮرد ﺗﻔﻘﺪ و اآﺮام اﻳﺸﺎن واﻗﻊ ﻣﯽﮔ ﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺤ ﺪﯼ آ ﻪ ﺑ ﺮ‬
‫ﭘﺎ ﻧﻤﻮدن ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻌﺮ در ﻣﻜﺘﺐ اهﻞﺑﻴﺖ ﺟﺰو ﻃﺎﻋﺎت ﺷ ﻤﺮدﻩ ﻣ ﯽﺷ ﺪ و ﮔ ﺎهﯽ ﺑ ﺮ‬
‫ﺖ ﺷﺎﻋﺮ ﻋﺮب‬ ‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ اﻋﻤﺎل ﻋﺒﺎدﺗﯽ و ﻣﺴﺘﺤﺒﻪ ﻣﻘﺪم ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ وﻗﺘﯽ آﻤُﻴ ِ‬
‫ﺷ ﻌﺮ "هﺎﺷ ﻤﻴﺎت" ﺧ ﻮد را در ﻣ ﺪح ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﺧﻮاﻧ ﺪ‬
‫ﺣ ﻀﺮت درﺑ ﺎرﻩاش دﻋ ﺎ ﻓﺮﻣ ﻮد وهﺰاردﻳﻨ ﺎر و ﻳﻜﺪﺳ ﺖ ﺧﻠﻌ ﺖ ﺑ ﻪ او ﻣﺮﺣﻤ ﺖ‬
‫ﻧﻤ ﻮد" )ﻧﻘ ﻞ از ﺳﻠ ﺴﻠﻪ ﻣﻘ ﺎﻻت ﺁﻳ ﺖاﷲ اﻣﻴﻨ ﯽ در روزﻧﺎﻣ ﻪ اﻃﻼﻋ ﺎت‪ ١۶،‬دﻳﻤ ﺎﻩ‬
‫‪.(١٣۶١‬‬
‫و هﻤﻴﻦ ﺁﻳ ﺖاﷲ ﻣ ﯽﻧﻮﻳ ﺴﺪ آ ﻪ "ﺷ ﻴﺦ ﻋﻈ ﻴﻢ اﻟ ﺸﺎن و ﺑﺰرﮔ ﻮار ﻣ ﺎ ﻣﺮﺣ ﻮم‬
‫آﻠﻴﻨﯽ آﻪ ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل از ﻋﻤﺮ ﺷﺮﻳﻒ ﺧﻮد را در راﻩ ﺗﺎﻟﻴﻒ آﺘ ﺎب "آ ﺎﻓﻲ" ﺻ ﺮف‬
‫ﻧﻤ ﻮد آﺘ ﺎب اﺷ ﻌﺎرﯼ ﮔ ﺮد ﺁوردﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬و ﻋﻴﺎﺷ ﯽ ﻋ ﺎﻟﻢ ﺑﺰرﮔ ﯽ آ ﻪ داراﯼ آﺘ ﺐ‬
‫ﺑﺴﻴﺎرﯼ اﺳﺖ در ﻓﻘﻪ ﺷﻴﻌﻪ آﺘﺎﺑﯽ هﻢ ﺑﻨ ﺎم ﻣﻌ ﺎرﻳﺾ اﻟ ﺸﻌﺮا دارد‪ ،‬و ﻣﺮﺣ ﻮم ﺷ ﻴﺦ‬
‫ﺻﺪوق ﺁن ﺟﺎنﺑﺎﺧﺘﻪ اﺣﻴﺎﯼ ﻓﻘﻪ و ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬داراﯼ آﺘﺎب ﺷﻌﺮﯼ اﺳﺖ و ﻧﻴ ﺰ ﺳ ﺮور‬
‫ﻋﻠ َـﻢاﻟﻬ ﺪﯼ داراﯼ دﻳ ﻮان ﻣﻔ ﺼﻞ‬ ‫ﻃﺎﻳﻔ ﻪ ﺳ ﻴﺪ ﺟﻠﻴ ﻞ اﻟﻘ ﺪر ﻣﺮﺣ ﻮم ﺳ ﻴﺪ ﻣﺮﺗ ﻀﯽ َ‬
‫ﺷ ﻌﺮﯼ اﺳ ﺖ"‪) ١ .‬ﻣﺨﻔ ﯽ ﻧﻤﺎﻧ ﺪ آ ﻪ در آﺘ ﺐ ه ﺮ آ ﺪام از ﺧ ﻮد اﻳ ﻦ ﺑﺰرﮔ ﻮاران‬
‫ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒﺮ در ﻣﺬﻣﺖ ﺷﻌﺮ از ﻗﻮل رﺳﻮل اآﺮم و اﺋﻤﻪ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ(‪.‬‬
‫در هﻤﻴﻦ زﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻪ ﺣﺪﻳﺚ ذﻳﻞ ﻧﻴﺰ آﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ از ارزش ﺧ ﺎص ﻣ ﺬهﺒﯽ‬
‫و ﻣﻌﻨ ﻮﯼ‪ ،‬ﻧ ﺸﺎﻧﯽ از وﺳ ﻌﺖ اﻃﻼﻋ ﺎت اﻋ ﺎﻇﻢ ﻣﺤ ﺪﺛﻴﻦ‪" ،‬ﻋﻼﻣ ﻪه ﺎ" و‬
‫"ﺑﺤﺮاﻟﻌﻠﻮم"هﺎﯼ ﻋﺎﻟﻴﻘﺪر در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﺮهﻨﮕﯽ و ﻣﻠﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﻓﺮﻣﺎﺋﻴﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬اﻣ ﺎم ﻣﺤﻤ ﺪ ﺗﻘ ﯽ از ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ رواﻳ ﺖ آﻨ ﺪ آ ﻪ ﻳ ﺎد آ ﺮدن ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟ ﺐ‬
‫ﻋﺒ ﺎدت اﺳ ﺖ و ﺷ ﻨﻴﺪن ﻗ ﺼﻪه ﺎﯼ دروغ و اﻓ ﺴﺎﻧﻪه ﺎﯼ ﻣﺠ ﻮس ﻋﻼﻣ ﺖ ﻣﻨﺎﻓﻘ ﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﺪح ﮔﺒﺮآﺎن ﺧﻮاﻧﺪن ﺑﺪﻋﺖ و ﺿﻼﻟﺖ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺣﻜﺎﻳﺎت ﺑﯽاﺻ ﻞ در ﺣ ﻖ‬
‫رﺳﺘﻢ و ﺳﺮﺧﺎب)!( و اﺳﻔﻨﺪﻳﺎر و آﺎووس و زال و ﻏﻴ ﺮﻩ ر ّد ﺑﺎﺷ ﺪ ﺑ ﺮ ﺷ ﺠﺎﻋﺖ و‬

‫‪ -١‬در ﻗﺮﺁن ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ‪ " :‬واﻟ ﺸﻌﺮاء ﻳﺘ ﺒﻌﻬﻢ اﻟﻐ ﺎوون" )از ﺷ ﻌﺮا ﻣ ﺮدم ﮔﻤ ﺮاﻩ ﭘﻴ ﺮوﯼ آﻨﻨ ﺪ( و‬
‫"ﻳﻘﻮﻟﻮن اﺛﻨﺎ ﻟﺘﺎرآﻮا اﻟﻬﺘﻨﺎ ﻟﺸﺎﻋﺮ ﻣﺠﻨﻮن" )ﺁﻳﺎ ﺑﺮاﯼ ﺧﺎﻃﺮ ﺷﺎﻋﺮ دﻳﻮاﻧﻪاﯼ دﺳﺖ از ﺧﺪاﻳﺎن ﺧ ﻮد‬
‫ﺑﺮدارﻳﻢ؟( و "ﻣﺎ ﻋﻠﻤﻨﺎﻩ اﻟﺸﻌﺮ و ﻣ ﺎ ﻳﻨﺒﻐ ﯽ ﻟ ﻪ ان ه ﻮ اﻻذآ ﺮ و ﻗ ﺮﺁن ﻣﺒ ﻴﻦ" )و ﻣ ﺎ ﺑ ﻪ او )ﻣﺤﻤ ﺪ(‬
‫ﺷﻌﺮ ﻧﻴﺎﻣﻮﺧﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺳﺰاوار او ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ ذآﺮ و ﻗﺮﺁﻧﯽ ﺁﺷﻜﺎر(‪.‬‬

‫‪١٨١‬‬
‫ﻓﻀﻞ اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم )ﻧﻘﻞ از ﻣﺜﺎﻟﺐ اﻟﻨﻮاﺻﺐ ﻣﻦ ﻧﻘﺾ ﺑﻌ ﻀﯽ ﻓ ﻀﺎﻳﺢ‬
‫اﻟﺮواﻓﺾ‪ ،‬ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ اﻟﻨﻘﺾ‪ ،‬از ﻧﺼﻴﺮاﻟﺪﻳﻦ اﺑﻮاﻟﺮﺷﻴﺪ رازي(‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ رواﻳﺘﻬﺎ رواﻳﺖ دروغ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻗﺼﻪهﺎﯼ راﺳﺘﯽ هﻢ آﻪ ﻟﻐ ﻮ و‬
‫ﺑﺎﻃﻞ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺎهﻨﺎﻣﻪ و ﻏﻴﺮ ﺁن از ﻗﺼﻪهﺎﯼ ﻣﺠ ﻮس و آﻔﺎرآ ﻪ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم‬
‫ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق ﺁﻧ ﺮا ﻧﻬ ﯽ ﻓﺮﻣ ﻮدﻩاﻧ ﺪ‪ ،‬و ﺑﻌ ﻀﯽ از ﻋﻠﻤ ﺎ ﮔﻔﺘ ﻪاﻧ ﺪ آ ﻪ ﺣ ﺮام اﺳ ﺖ‬
‫)ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴﯽ در ﻋﻴﻦاﻟﺤﻴﻮة(‬
‫‪ -‬ﺑ ﻪ دو ﻓﺘ ﻮﯼ هﻤﺎهﻨ ﮓ ﺷ ﺮﻋﻲ)!( از ﺟﺎﻧ ﺐ دو ﻣﻘ ﺎم اﻋ ﻼﯼ ﻗ ﻀﺎﯼ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ در ﺟﻤﻬﻮرﯼ "وﻻﻳﺖ ﻓﻘﻴﻪ" ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺟﻪ ﻓﺮﻣﺎﺋﻴﺪ‪:‬‬
‫‪" -‬در ﻓﻘﻪ ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬ﺣﻜﻤﯽ آﻪ ﺣﺎآﻢ ﺷﺮع ﻣﯽده ﺪ ﺑﻤﺎﻧﻨ ﺪ ﺣﻜﻤ ﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ از‬
‫ﻃﺮف ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻋﺼﺮ ﻋﺠﻞ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻓﺮﺟﻪ و وﻟﯽ اﻣﺮ ﺻ ﺎدر ﺷ ﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬و‬
‫اﻳﻦ ﺣﻜﻢ ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻘﺾ ﻧﻴﺴﺖ" )ﺣﺠﺔاﻻﺳ ﻼم ﻣﺮﺗ ﻀﯽ ﻣﻘﺘ ﺪاﻳﯽ ﻋ ﻀﻮ ﺷ ﻮراﯼ ﻋ ﺎﻟﯽ‬
‫ﻗﻀﺎوت ﺟﻤﻬﻮرﯼ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻧﻘﻞ از روزﻧﺎﻣﻪ اﻃﻼﻋﺎت‪ ١٩ ،‬ﻣﻬﺮ ‪(١٣۶١‬‬
‫‪" -‬اﮔﺮ از راﻩ ﺷﺮﻋﯽ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد آﻪ آﺴﯽ ﺷ ﻴﻌﻪ دوازدﻩ اﻣ ﺎﻣﯽ ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‬
‫و ﺑ ﺪﻳﻦ ﺳ ﺒﺐ زآ ﻮة ﺑﮕﻴ ﺮد و ﺑﻌ ﺪا زآ ﻮة ﺗﻠ ﻒ ﺷ ﻮد و ﺷ ﺮﻋﺎ ﺛﺎﺑ ﺖ ﺷ ﻮد آ ﻪ ﺁن‬
‫ﺷ ﺨﺺ ﺷ ﻴﻌﻪ ﻧﺒ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻻزم ﻧﻴ ﺴﺖ دوﺑ ﺎرﻩ زآ ﻮة ﺑﺪه ﺪ‪) ".‬ﺁﻳ ﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ‪،‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ(‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫ﻳﻜﺪﺳﺘﻪ دﻳﮕﺮ از اﺣﺎدﻳﺚ "ﻣﻌﺘﺒ ﺮ"‪ ،‬هﻤ ﺎﻧﻄﻮر آ ﻪ ﺗ ﺬآﺮ دادﻩ ﺷ ﺪ‪ ،‬اﺣ ﺎدﻳﺜﯽ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ آﻪ ﻧﻪ ﻓﻘ ﻂ ﺑ ﺎ اﺣﺎدﻳ ﺚ دﻳﮕ ﺮ ﻣﺘﻨﺎﻗ ﻀﻨﺪ ﺑﻠﻜ ﻪ ﺑ ﺎ ﻧ ﺺ ﺻ ﺮﻳﺢ ﺁﻳ ﺎت و اﺣﻜ ﺎم‬
‫ﻗﺮﺁﻧﯽ ﺗﺒﺎﻳﻦ دارﻧﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎﯼ ذﻳﻞ ﻓﻘﻂ ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد اﻧﮕﺸﺖ ﺷﻤﺎر از ﺁﻧﻬﺎﺳﺖ‪:‬‬
‫در ﻗ ﺮﺁن‪ ،‬ﺑﻜ ّـﺮات ﺗ ﺼﺮﻳﺢ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ‪" :‬اﺟ ﻞ ه ﺮ آ ﺲ در ﻟ ﻮح اﻟﻬ ﯽ‬
‫ﺑﻮﻗﺖ ﻣﻌﻴﻦ ﺛﺒﺖ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ" )ﺳ ﻮرﻩ ﺁل ﻋﻤ ﺮان‪ ،‬ﺁﻳ ﻪ ‪ (١۴۵‬و‪" :‬ﭼ ﻮن اﺟ ﻞ آ ﺴﯽ‬
‫ﻓﺮا رﺳﺪ ﺳﺎﻋﺘﯽ ﻣﻘ ﺪم و ﻣ ﻮﺧﺮ ﻧ ﺸﻮد" )ﺳ ﻮرﻩ اﻋ ﺮاف‪ ،‬ﺁﻳ ﻪ ‪ – ٣۴‬ﺳ ﻮرﻩ ﻳ ﻮﻧﺲ‪،‬‬
‫ﺁﻳﻪ ‪ ،(۴٩‬و‪" :‬اﺟﻞ هﻴﭻ آﺴﯽ زودﺗﺮ و دﻳﺮﺗﺮ ﻧﺨﻮاهﺪ ﺷﺪ" )ﺳﻮرﻩ ﺣﺠﺮ‪ ،‬ﺁﻳ ﻪ ‪– ۵‬‬
‫ﺳﻮرﻩ ﻣﻮﻣﻨﻮن‪ ،‬ﺁﻳﻪ ‪ ،(۴٣‬و‪" :‬ﭼﻮن اﺟﻞ اﻟﻬﯽ ﻓﺮا رﺳ ﺪ وﻗ ﺖ ﺁن ﺑ ﻪ ﺗ ﺎﺧﻴﺮ ﻧﻴﻔﺘ ﺪ"‬
‫)ﺳﻮرﻩ ﻧﻮح‪ ،‬ﺁﻳﻪ ‪ ،(۴‬و‪" :‬آﺴﯽ ﻋﻤ ﺮ دراز ﻳ ﺎ آﻮﺗ ﺎﻩ ﻧﻜﻨ ﺪ ﻣﮕ ﺮ ﺁﻧﻜ ﻪ ﻗ ﺒﻼ در ﻟ ﻮح‬
‫ﻣﺤﻔﻮظ ﺛﺒﺖ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ" )ﺳﻮرﻩ ﻓﺎﻃﺮ‪ ،‬ﺁﻳﻪ ‪.(١١‬‬

‫‪١٨٢‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﻃﺒﻖ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒﺮ آﺎﻓﯽ‪" ،‬ﺳﻴﺪ ﺑﻦ ﻃ ﺎوس ﺑ ﻪ ﺳ ﻨﺪ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ از‬
‫ﺟﻤﻴﻞ ﺑﻦ دراج رواﻳﺖ آﻨﺪ آﻪ ﻣﺮدﯼ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﺁﻣ ﺪ و ﮔﻔ ﺖ‪ :‬اﯼ‬
‫ﻣﻮﻻﯼ ﻣﻦ‪ ،‬ﺳﻨّـﻢ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺧﻮﻳﺸﺎﻧﻢ ﻣ ﺮدﻩاﻧ ﺪ و ﻣﻮﻧ ﺴﯽ ﻧ ﺪارم و ﻣ ﯽﺗﺮﺳ ﻢ‬
‫آﻪ ﻣﺮگ ﻣﺮا ﻧﻴﺰ درﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد آﻪ اﮔﺮ درازﯼ ﻋﻤﺮ ﺑﺮاﯼ ﺧﻮد و ﺣﺘ ﯽ ﺧﻮﻳ ﺸﺎن‬
‫و دوﺳﺘﺎم ﺧﻮد ﺧﻮاهﯽ‪ ،‬اﻳﻦ دﻋﺎ را ﺑﻌﺪ از هﺮ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮان‪ ،‬و اﮔﺮ ﺧﻮاهﯽ ﻳ ﻚ ﻳ ﻚ‬
‫از دوﺳﺘﺎن ﺧﻮد را ﻧﻴﺰ ﺑﺮاﯼ ﻃﻮل ﻋﻤ ﺮ ﻧ ﺎم ﺑﺒ ﺮ و ﺁن ﻣ ﺮد ﮔﻔ ﺖ ﺑﺨ ﺪا ﺳ ﻮﮔﻨﺪ آ ﻪ‬
‫ﭼﻮن ﺑﺮ اﻳﻦ دﻋﺎ ﻣﺪاوﻣﺖ آﺮدم ﭼﻨﺪان ﻋﻤﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪام آﻪ از زﻧ ﺪﮔﺎﻧﯽ ﻣﻠ ﻮل ﺷ ﺪﻩ ام"‬
‫)ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪ (۴۴٢‬و‪" :‬از ﺣﻀﺮت رﺳ ﻮلاﷲ ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ه ﺮ آ ﻪ‬
‫ﺑﺨﻮاهﺪ اﺟﻠﺶ ﺑﺘﺎﺧﻴﺮ ﺑﻴﺎﻓﺘﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﺳﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ در ﺷ ﺐ و ﺳ ﻪ ﻣﺮﺗﺒ ﻪ در وﻗ ﺖ‬
‫ﺻﺒﺢ اﻳﻦ دﻋﺎ را" )ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪(۴٣٨‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫درﺑﺎرﻩ ﻧﺮ ﻳﺎ ﻣﺎدﻩ ﺑﻮدن ﻓﺮزﻧﺪﯼ آﻪ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﺁﻳﺪ‪ ،‬ﺁﻳ ﺎت ﺻ ﺮﻳﺢ ﻗ ﺮﺁن ﺣ ﺎآﯽ‬
‫اﺳ ﺖ آ ﻪ‪" :‬اوﺳ ﺖ )ﺧﺪاوﻧ ﺪ( آ ﻪ ﺷ ﻤﺎ را در رﺣ ﻢه ﺎﯼ ﻣﺎدراﻧﺘ ﺎن ﺑﻬ ﺮ ﺷ ﻜﻞ آ ﻪ‬
‫ﺧﻮاهﺪ درﺁورَد" )ﺳﻮرﻩ ﺁل ﻋﻤﺮان‪،‬ﺁﻳﻪ ‪ ،(۶‬و‪" :‬ﺁﻧﭽﻪ زﻧﺎن ﺑﺎر ﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺑﺰاﻳﻨﺪ ﺟﺰ‬
‫ﺑ ﻪ ﻋﻠ ﻢ و ارادﻩ او ﻧﺨﻮاه ﺪ ﺑ ﻮد" )ﺳ ﻮرﻩ ﻓ ﺎﻃﺮ ﺁﻳ ﻪ ‪ ،(١١‬و ﺗﻮﺿ ﻴﺤﺎت روﺷ ﻦ‬
‫دﻳﮕﺮﯼ آﻪ درﺑﺎرﻩ ﺗﻜﻮﻳﻦ ﺟﻨﻴﻦ در ﺳ ﻮرﻩ ﺣ ﺞ )ﺁﻳ ﻪ ‪ (۵‬و ﺳ ﻮرﻩ ﻣﻮﻣﻨ ﻮن)ﺁﻳ ﻪه ﺎﯼ‬
‫‪ ١٢‬ﺗﺎ ‪ (١۴‬دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌﺮوف ﻧﻴﺰ از رﺳﻮل اآﺮم ﭼﻪ در آﺘﺐ ارﺑﻌﻪ ﺷ ﻴﻌﻪ و ﭼ ﻪ در‬
‫ﺻﺤﺎح ﺳﺘﻪ ﺳﻨﯽ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ‪" :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻜﻢ ﻣﺎدر هﺮ آ ﺲ ﻣﻠﻜ ﯽ ﮔﻤﺎﺷ ﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﮔﻮﻳﺪ ﺧﺪاﻳﺎ‪ ،‬اآﻨﻮن ﻧﻄﻘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اآﻨﻮن ﻋﻠﻘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اآﻨﻮن ﻣ ﻀﻐﻪ اﺳ ﺖ‪ ،‬و‬
‫وﻗﺘﻴﻜﻪ ﺧﻠﻘﺖ او ﺑﻪ ارادﻩ ﺧ ﺪا ﺗﻜﻤﻴ ﻞ ﺷ ﻮد‪ ،‬ﻣ ﯽﭘﺮﺳ ﺪ‪ :‬ﺧ ﺪاﻳﺎ‪ ،‬ﻧ ﺮ ﺑﺎﺷ ﺪ ﻳ ﺎ ﻣ ﺎدﻩ؟ و‬
‫روزﯼ و ﻋﻤﺮ او ﭼﻪ ﺑﺎﺷﺪ ؟ و ﺁﻧﺮا ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﺪا ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ رﻗﻢ ﻣﯽزﻧﺪ"‪.‬‬
‫ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ وﺟ ﻮد‪ ،‬ﻋﻼﻣ ﻪ ﻣﺠﻠ ﺴﯽ ﻗ ﺪس اﷲ ﻧﻔ ﺴﻪ‪ ،‬در ﺑﺤ ﺎراﻻﻧﻮار ﭼﻨ ﻴﻦ ﻧﻘ ﻞ‬
‫ﻣﯽآﻨﺪ‪:‬‬
‫‪"-‬در رواﻳﺖ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ آﻪ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻨﺰد ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﺁﻣﺪ‬
‫و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﺎ اﺑﻦ رﺳﻮلاﷲ‪ ،‬هﺸﺖ دﺧﺘﺮ ﺑﻬﻢ رﺳﺎﻧﻴﺪﻩام و روﯼ ﭘ ﺴﺮ ﺗ ﺎ ﺣ ﺎل ﻧﺪﻳ ﺪﻩام‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺮو و در ﻣﻴﺎن دو ﭘ ﺎﯼ زﻧ ﺖ ﺑﻨ ﺸﻴﻦ و دﺳ ﺖ راﺳ ﺖ ﺧ ﻮد را ﺑ ﺮ‬
‫ﺟﺎﻧﺐ راﺳﺖ ﻧﺎف او ﺑﮕﺬار و هﻔﺖ ﻧﻮﺑﺖ اﻧﺎ اﻧﺰﻟﻨﺎ ﺑﺨﻮان و ﺑﻌ ﺪ ﺑ ﺎ او ﺟﻤ ﺎع آ ﻦ‪،‬‬

‫‪١٨٣‬‬
‫و ﭼﻮن اﺛﺮ ﺣﻤﻞ در وﯼ ﻇﺎهﺮ ﺷﻮد ﭘﺲ در ﺷﺒﻬﺎ دﺳﺖ راﺳ ﺖ ﺧ ﻮد را ﺑ ﺮ ﺟﺎﻧ ﺐ‬
‫راﺳﺖ ﻧﺎف زﻧﺖ ﺑﮕ ﺬار و ﺑ ﺎز هﻔ ﺖ ﻧﻮﺑ ﺖ اﻧ ﺎ اﻧﺰﻟﻨ ﺎ ﺑﺨ ﻮان‪ .‬ﺁن ﻣ ﺮد ﮔﻔ ﺖ ﭼﻨ ﻴﻦ‬
‫آﺮدم و هﻔﺖ ﭘﺴﺮ در ﭘﯽ هﻢ ﻳﺎﻓﺘﻢ‪) ".‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪.(۴٣٠‬‬
‫و ﺑﺎﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺮ ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ روﺷﻦ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ آﺴﯽ آﻪ در ﻣﻴﺎن ﭘﺎﯼ زﻧﺶ‬
‫ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ دﺳﺖ راﺳﺖ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺟﺎﻧﺐ راﺳﺖ ﻧﺎف او ﺑﮕﺬارد و اﻧﺎ اﻧﺰﻟﻨﺎﻩ ﺑﺨﻮاﻧﺪ و‬
‫ﺟﻤﺎع آﻨﺪ‪ ،‬ارادﻩاش از ارادﻩ ﺧﺪاوﻧﺪ دﺳﺖ آﻢ ﻧﻤﯽﺁورد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ "ﺳﺮﻧﻮﺷﺖﺳﺎز" هﻢ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺸﻮد‪.‬‬
‫وﻟ ﯽ ﻇ ﺎهﺮا ﺗﻌ ﺪاد اﻧ ﺪآﯽ از ﻣ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﺗ ﺎ آﻨ ﻮن ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ ﺁﺷ ﻨﺎ‬
‫ﺷﺪﻩاﻧﺪ زﻳﺮا در ﻏﻴﺮ اﻳﻨﺼﻮرت ﺑﺎ ﻋﻼﻗﻪ ﺧﺎﺻ ﯽ آ ﻪ ه ﺮ ﻣ ﻮﻣﻦ ﺑ ﻪ داﺷ ﺘﻦ ﻓﺮزﻧ ﺪ‬
‫ﭘﺴﺮ دارد‪ ،‬هﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻴﺎن دو ﭘﺎﯼ زﻧﺸﺎن ﻣﯽﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و دﺳﺖ ﺑﺮ ﺟﺎﻧﺐ راﺳﺖ ﻧ ﺎف‬
‫او ﻣﯽﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و ﺟﻤﺎع ﻣﯽآﺮدﻧﺪ و آﻢ آﻢ ﻧﺴﻞ دﺧﺘﺮ در ﻣﻴﺎن اﻣﺖ ﺷ ﻴﻌﻪ ﻣﻨﻘ ﺮض‬
‫ﻣﯽﺷﺪ‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫در ﻗ ﺮﺁن ﺁﻣ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ‪" :‬ان اﻧﻜ ﺮ اﻻﺻ ﻮات ﻟ ﺼﻮت اﻟﺤﻤﻴ ﺮ" )ﺳ ﻮرﻩ‬
‫ﻟﻘﻤﺎن‪ ،‬ﺁﻳﻪ ‪ ،(١٩‬و هﻤﻪ ﻣﺤﺪﺛﺎن ﺑﺰرﮔﻮار ﻣ ﯽداﻧﻨ ﺪ آ ﻪ اﻳ ﻦ ﻣﻄﻠ ﺐ در ﻗ ﺮﺁن آ ﺮﻳﻢ‬
‫ﺑﺎ ﺟﻨﺒﻪ ﺗﺎﻳﻴﺪ از زﺑﺎن ﻟﻘﻤﺎن ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‪ ،‬ﺛﻘﺔاﻻﺳﻼم آﻠﻴﻨﯽ در "اﺻﻮل آﺎﻓﻲ" ﻧﻘ ﻞ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ آ ﻪ‪" :‬اﺣﻤ ﺪ‬
‫ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪاﻟﻜﻮﻓﯽ از ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ اﻟﺤ ﺴﻦ‪ ،‬و او از ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ اﺳ ﺒﺎط‪ ،‬و او از ﻋ ﻢ ﺧ ﻮد‬
‫ﻳﻌﻘﻮب ﺑﻦ ﺳﺎﻟﻢ‪ ،‬و او از اﺑﯽ ﺑﻜﺮ اﻟﺤﻀﺮﻣﯽ‪ ،‬رواﻳﺖ دارد آ ﻪ ﮔﻔ ﺖ‪ :‬از ﺣ ﻀﺮت‬
‫اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﭘﺮﺳﻴﺪم درﺑﺎرﻩ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺧﺪاﯼ ﻋﺰ و ﺟﻞ آﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻩ‬
‫اﺳ ﺖ‪ :‬ﻧ ﺎﺧﻮشﺗ ﺮﻳﻦ ﺻ ﺪاهﺎ ﺑﺎﻧ ﮓ ﺧ ﺮان اﺳ ﺖ‪ .‬ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﻧ ﻪ‪ ،‬ﻋﻄ ﺴﻪ ﻗﺒ ﻴﺢ اﺳ ﺖ"‬
‫)ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪ .(۵۴۴‬ﻣﻔﻬ ﻮم ﺻ ﺮﻳﺢ ﺣ ﺪﻳﺚ اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم‬
‫ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﺑﺎ آﻤﺎل راﺣﺘﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ را در ﻗﺮﺁن ﺗ ﺼﺤﻴﺢ ﻓﺮﻣ ﻮدﻩاﻧ ﺪ ﺗ ﺎ ﺁﻧ ﺮا‬
‫"ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ اﺣﺴﻦ" آﺮدﻩ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ هﻴﭽﻴ ﻚ از ﺣﺠﺔاﻻﺳ ﻼمه ﺎ و ﺣﺠ ﺞ اﻻﺳ ﻼم و‬
‫اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ‪ ،‬اﻋﻠﯽ اﷲ آﻠﻤﺘﻬﻤﺎ در ﻃﻮل ﺑﻴﺶ از دﻩ ﻗﺮن آ ﻪ از ﺗ ﺎﻟﻴﻒ آﺘ ﺎب "آ ﺎﻓﻲ"‬
‫ﻣﯽﮔﺬرد‪ ،‬ﺑﺮ روﯼ ﺧﻮد ﻧﻴﺎوردﻩاﻧﺪ آﻪ اﮔﺮ ﺣﻀﺮت ﺻﺎدق ﭼﻪ ﺷﺮﻋﺎ و ﭼﻪ ﻣﻨﻄﻘ ﺎ‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧ ﺴﺘﻪ اﺳ ﺖ ﭼﻨ ﻴﻦ ﺣﺮﻓ ﯽ را ﺑﺰﻧ ﺪ‪ ،‬ﭘ ﺲ اﺣﺘﻤ ﺎﻻ اﻳ ﻦ ﺛﻘﺔاﻻﺳ ﻼم آﻠﻴﻨ ﯽ و ﻳ ﺎ‬
‫ﺳ ﺎﻳﺮ راوﻳ ﺎن ﺑﺰرﮔ ﻮار ﺣ ﺪﻳﺚ ﺑ ﻮدﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ ﺻ ﺪاﯼ اﻻغ از ﻋﻄ ﺴﻪ ﻗﺒ ﻴﺢ ﺑﻴ ﺸﺘﺮ‬

‫‪١٨٤‬‬
‫ﻣﯽﭘﺴﻨﺪﻳﺪﻩاﻧﺪ‪ ،‬و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺎ ﻧﻘﻞ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻮﺛﻖ ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ را در ﻣﺨﻤﺼﻪ ﺑﺰرﮔ ﯽ‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫در ﻗﺮﺁن ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ‪" :‬اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ اﺣﻜ ﺎم ﺣ ﺞ‪ ،‬و ه ﺮ آ ﺲ اﻣ ﻮرﯼ را آ ﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺁن ﺣﺮﻣﺖ ﻧﻬﺎدﻩ ﺑﺰرگ ﺷﻤﺎرد و ﻣﻘ ﺎﻣﺶ ﻧ ﺰد ﺧ ﺪا ﺑﻴ ﺸﺘﺮ ﺧﻮاه ﺪ ﺑ ﻮد"‬
‫)ﺳﻮرﻩ ﺣﺞ ﺁﻳﻪ ‪.(٣٠‬‬
‫و هﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﯽداﻧﺪ آﻪ ﺣﺞ ﻳﻜﯽ از ﻓﺮاﺋﺾ اﺻﻠﯽ اﺳﻼم اﺳﺖ و اهﻤﻴﺘﯽ‬
‫ﻣﻌﺎدل ﻧﻤﺎز و روزﻩ ﺧﻤ ﺲ و زآ ﻮة دارد‪ .‬زﻳ ﺎرت ﺣ ﺞ زﻳ ﺎرت ﺧﺎﻧ ﻪ ﺧ ﺪا اﺳ ﺖ و‬
‫زﻳﺎرت اﻣﺎم ﻳﺎ اﻣﺎﻣﺰادﻩ زﻳﺎرت ﺑﻨﺪﻩ ﺧ ﺪا و ﻃﺒﻌ ﺎ زﻳ ﺎرت ﺑﻨ ﺪﻩ ﺧ ﺪا ﺁﻧﻬ ﻢ ﺑ ﺼﻮرت‬
‫ﻣﺴﺘﺤﺐ هﺮ ﻗﺪر هﻢ ﻣﺄﺟﻮر ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ زﻳﺎرت ﺧ ﺪا‪ ،‬آ ﻪ ﻳ ﻚ ﻓﺮﻳ ﻀﻪ‬
‫دﻳﻨﯽ اﺳﺖ ﮔﺮدد‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺮﺳﺪ ﺑﻪ ﺁﻧﻜﻪ ارزﺷﯽ "هﺰارهﺰار" ﺑﺮاﺑﺮ ﺁن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ وﺻﻒ ﺣﺪﻳﺜﻬﺎﯼ "ﻣﻌﺘﺒﺮ" ﻣﺤﺪﺛﺎن ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﺣ ﺎآﯽ از اﻳﻨﻨ ﺪ‬
‫آﻪ‪:‬‬
‫‪"-‬از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺛ ﻮاب ﻳ ﻚ زﻳ ﺎرت اﻣ ﺎم ﺣ ﺴﻴﻦ‬
‫ﺑﺮاﺑ ﺮ ﺛ ﻮاب ﺟﻬ ﺎد ﺑ ﺎ ه ﺰار اﺳ ﺐ ﻣ ﺴﻠﺢ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺑﺎﺿ ﺎﻓﻪ ﺛ ﻮاب ه ﺰار ﻏ ﺰوﻩ از‬
‫ﻏ ﺰوات اﺳ ﻼم‪ ،‬ﺑﺎﺿ ﺎﻓﻪ اﺟ ﺮ ﺻ ﺪ ه ﺰار ﺷ ﻬﻴﺪ از ﺷ ﻬﺪاﯼ ﺟﻨ ﮓ ﺑ ﺪر‪ ،‬ﺑﺎﺿ ﺎﻓﻪ‬
‫ﻣﺮاﻓﻘﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺼﻄﻔﯽ‪ ،‬ﺑﺎﺿﺎﻓﻪ ﺿﻤﺎﻧﺖ ﻋﻠﯽ ﻣﺮﺗﻀﯽ آ ﻪ ﺁن ﺷ ﺨﺺ ﺑ ﻪ ﺑﻬ ﺸﺖ‬
‫ﺑ ﺮود‪ ،‬و ﺑ ﺮ ه ﺮ ﻗ ﺪﻣﯽ از ﺁن ﺛ ﻮاب ﻳ ﻚ ﺣ ﺞ وارد ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ"‪) .‬ﻣ ﺘﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ در‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪.(۴۴۶‬‬
‫و‪"- :‬ﺑﺰﻧﻄﯽ رﺣﻤﺔ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‪ ،‬ﺷﺨﺼﺎ ﻧﺎﻣﻪاﯼ را ﺧﻮاﻧﺪﻩ ﺑﻮد ﺑﻪ ﺧﻂ ﺷﺮﻳﻒ‬
‫ﺣﻀﺮت اﻣﺎم رﺿﺎ‪ ،‬آﻪ‪ :‬ﺑﺮﺳﺎن ﺑﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﻦ آﻪ ﻳﻜﺒﺎر زﻳ ﺎرت ﻣ ﻦ ﺑﺮاﺑ ﺮ ه ﺰار‬
‫ﺣﺞ و هﺰار ﻋﻤﺮﻩ ﻣﺤﺴﻮب اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻌﺠﺐ ﭘﺮﺳﻴﺪ آﻪ هﺰار ﺣﺞ؟ ﻓﺮﻣﻮد ﻧ ﻪ‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ‬
‫ه ﺰار ه ﺰار ﺣ ﺞ‪ ،‬و ﺑﺪرﺳ ﺘﯽ آ ﻪ ﻣ ﻦ و ﭘ ﺪراﻧﻢ ﺗﻌﻬ ﺪ دارﻳ ﻢ آ ﻪ ﺷ ﻔﻴﻊ ﭼﻨ ﻴﻦ آ ﺴﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﻴﻢ در روز ﻗﻴﺎﻣ ﺖ‪ ،‬ه ﺮ ﭼﻨ ﺪ آ ﻪ ﮔﻨﺎه ﺎن او ﺑﺮاﺑ ﺮ ﺑﺎﺷ ﺪ ﺑ ﺎ هﻤ ﻪ ﮔﻨﺎه ﺎن ﺟ ﻦ و‬
‫اﻧﺲ" )ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪.(۴۴۶‬‬
‫)ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺁﻧﻜﻪ ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ ﻣﺤ ﺪﺛﺎن ﻋﺎﻟﻴﻘ ﺪر اﻋﻠ ﯽ اﷲ ﻣﻘ ﺎﻣﻬﻢ اﺟﻤﻌ ﻴﻦ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜ ﻪ‬
‫ﻗﺒﻼ ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ رﻗ ﻢ "هﺰاره ﺰار" ﻋﻼﻗ ﻪ ﺧ ﺎص داﺷ ﺘﻪ اﻧ ﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ "ﻋﻠ ﯽ‬
‫اﻻﺣﻮط" اﺋﻤﻪ اﻃﻬﺎر را ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﻋﻼﻗﻪ ﺷ ﺮﻳﻚ آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ‪ .‬از ﻃ ﺮف دﻳﮕ ﺮ ﻃﺒ ﻖ‬

‫‪١٨٥‬‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻮﺛ ﻖ ﻓ ﻮق‪ ،‬ﻇ ﺎهﺮا ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم رﺿ ﺎ ﺑ ﺎ ﭘﺪرﺷ ﺎن ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻣﻮﺳ ﯽ‬
‫آﺎﻇﻢ درﺑﺎرﻩ ارزﻳﺎﺑﯽ ﺛﻮاب اﻳﻦ زﻳﺎرت ﺗﻮاﻓﻖ ﻧﻈﺮ ﻧﺪاﺷ ﺘﻪاﻧ ﺪ‪ ،‬زﻳ ﺮا هﻤ ﺎن آﺘ ﺎب‬
‫"ﻣﻔ ﺎﺗﻴﺢ اﻟﺠﻨ ﺎن" آ ﻪ اﻳ ﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ را از ﺣ ﻀﺮت رﺿ ﺎ ﺁوردﻩ‪ ،‬از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم‬
‫ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ رواﻳﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ آﻪ‪ :‬زﻳﺎرت ﻗﺒﺮ ﭘﺴﺮم ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ ﻣﻮﺳ ﯽ اﻟﺮﺿ ﺎ‬
‫ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاﺑﺮ هﻔﺘﺎد هﺰارﺣﺞ ﻣﻘﺒﻮل اﺳﺖ )ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪.(۴۴۶‬‬
‫و‪ ..."- :‬وارد ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻧﻤ ﺎز آ ﺮدن در ﻣ ﺸﻬﺪ ﺣ ﻀﺮت رﺿ ﺎ ه ﺮ‬
‫رآﻌﺘﯽ ﻣﻌﺎدل هﺰار ﺣ ﺞ ﺑﺎﺿ ﺎﻓﻪ ه ﺰار ﻋﻤ ﺮﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺑﺎﺿ ﺎﻓﻪ ه ﺰار ﺑﻨ ﺪﻩ آ ﻪ ﺁزاد‬
‫آﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﺿﺎﻓﻪ هﺰار ﺟﻨﮓ آﻪ در راﻩ ﺧﺪاﻳﺘﻌﺎﻟﯽ آﻨﺪ ﺁﻧﻬﻢ ﺑﺎ ﺣﻀﻮر ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻣﺮﺳ ﻞ‪،‬‬
‫و ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻣﻮﺳﯽ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﺣﻤﺪ ﺑﺰﻧﻄﯽ ﻓﺮﻣﻮدﻧ ﺪ ه ﺮ آ ﺲ آ ﻪ در روز‬
‫ﻋﻴﺪ ﻏﺪﻳﺮ ﻗﺒﺮ ﺟﺪم ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ را زﻳﺎرت آﻨﺪ ﻓﯽ اﻟﻔﻮر ﮔﻨﺎهﺎن ﺷﺼﺖ‬
‫ﺳﺎﻟﻪ او ﺑﺨﺸﻴﺪﻩ ﺷﻮد‪) ".‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪.(۴۴۵‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺤ ﺪث ﺑﺰرﮔ ﻮار‪ ،‬رﺿ ﯽ اﷲ ﻋﻨ ﻪ‪ ،‬از ﻃ ﺮف ﺣ ﻀﺮت رﺿ ﺎ‬
‫اﺟﺎزﻩ ﻓﺮﻣﻮدﻩاﻧﺪ آﻪ ﻣﻮﻣﻦ ﺗﺎ ﺷﺼﺖ ﺳﺎل اول ﻋﻤﺮ در هﺮ ﻓﺴﻖ و ﻓﺠﻮرﯼ ﻣﺨﺘﺎر‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺸﺮط ﺁﻧﻜﻪ در روز ﻋﻴﺪ ﻏﺪﻳﺮ ﺷﺼﺖ و ﻳﻜﻤﻴﻦ ﺳﺎل از زﻳﺎرت ﻧﺠ ﻒ ﻏﺎﻓ ﻞ‬
‫ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ ﻧﻴﺰ اﻳﺸﺎن را در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻳﻦ راهﻨﻤ ﺎﻳﯽ از دﻋ ﺎﯼ ﺧﻴ ﺮ ﻓﺮاﻣ ﻮش‬
‫ﻧﺨﻮاهﻨﺪ آﺮد!‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫در ﻗ ﺮﺁن آ ﺮﻳﻢ ﻓﻘ ﻂ از ﻳﻜﺒ ﺎر ﻣﻌ ﺮاج ﺣ ﻀﺮت ﻣﺤﻤ ﺪ ﺳ ﺨﻦ رﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ‬
‫)ﺳﻮرﻩ ﻧﺠﻢ‪ ،‬ﺁﻳﻪهﺎﯼ ‪ ١‬ﺗﺎ ‪ ،(١٨‬وﻟﯽ رواﻳﺖ ﺛﻘﺔاﻻﺳﻼم آﻠﻴﻨ ﯽ در "اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﻲ"‬
‫ﺣﺎآﯽ اﺳﺖ آﻪ‪" :‬ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﯽ ﺣﻤ ﺰﻩ ﮔﻔ ﺖ آ ﻪ اﺑ ﻮ ﺑ ﺼﻴﺮ از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ‬
‫ﺻﺎدق ﭘﺮﺳﻴﺪ – و ﻣﻦ در ﺁﻧﺠﺎ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮدم – آﻪ‪ :‬ﻗﺮﺑﺎﻧ ﺖ‪،‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ‬
‫و ﺁﻟﻪ را ﭼﻨﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑ ﻪ ﻣﻌ ﺮاج ﺑﺮدﻧ ﺪ؟ ﻓﺮﻣ ﻮد دو ﻣﺮﺗﺒ ﻪ" )ﻣ ﺘﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ در ﺻ ﻔﺤﻪ‬
‫‪.(٣۵٩‬‬
‫و در ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴﯽ‪ ،‬از هﻤﻴﻦ اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق رواﻳﺖ ﺷ ﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ آﻪ‪ :‬ﻓﺮﻣﻮد "رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ را ﺻ ﺪ و ﺑﻴ ﺴﺖ ﻣﻌ ﺮاج واﻗ ﻊ‬
‫ﺷﺪ"‪) .‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪(٣۵٩‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫از ﺁﻳﺎت ﻗﺮﺁن اﺳﺖ آﻪ‪:‬‬

‫‪١٨٦‬‬
‫"آﺎﻓﺮان ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ ﭼﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺁﻳﺖ و ﻣﻌﺠﺰﻩاﯼ ﻧﻔﺮﺳ ﺘﺎد؟ ﺑ ﺪاﻧﺎن‬
‫ﺑﮕ ﻮ ﺗﻨﻬ ﺎ وﻇﻴﻔ ﻪاﯼ آ ﻪ ﺗ ﻮ دارﯼ‪ ،‬ارﺷ ﺎد ﺁﻧﻬ ﺎ و ه ﺸﻴﺎر آ ﺮدن ﺁﻧﻬﺎﺳ ﺖ‪) ".‬ﺳ ﻮرﻩ‬
‫رﻋﺪ‪ ،‬ﺁﻳﻪ ‪.(٧‬‬
‫"ﮔﻔﺘﻨ ﺪ ﭼ ﺮا ﻣﻌﺠ ﺰﻩاﯼ از ﺟﺎﻧ ﺐ ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﺑ ﺮ او ﻓ ﺮود ﻧﻤ ﯽﺁﻳ ﺪ؟" )ﺳ ﻮرﻩ‬
‫رﻋﺪ‪ ،‬ﺁﻳﻪ ‪.(٢٧‬‬
‫" و ﮔﻔﺘﻨﺪ ﭼﺮا ﻣﻌﺠﺰاﺗﯽ از ﺟﺎﻧ ﺐ ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﺑ ﺮ او ﻓ ﺮود ﻧﻤ ﯽﺁﻳ ﺪ؟ ﺁﻳ ﺎ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﺁﻧﻬ ﺎ آ ﺎﻓﯽ ﻧﻴ ﺴﺖ اﻳ ﻦ آﺘ ﺎﺑﯽ )ﻗ ﺮﺁن( آ ﻪ ﻣ ﺎ ﺑﺮاﻳ ﺸﺎن ﻓﺮﺳ ﺘﺎدﻳﻢ؟" )ﺳ ﻮرﻩ‬
‫ﻋﻨﻜﺒﻮت‪،‬ﺁﻳﻪهﺎﯼ ‪ ۵٠‬و ‪.(۵١‬‬
‫"و ﻣﯽﮔﻮﻳﻨ ﺪ ﭼ ﺮا ﺑ ﺮ ﻣﺤﻤ ﺪ ﻣﻌﺠ ﺰﻩاﯼ از ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﻓ ﺮود ﻧﻤ ﯽﺁﻳ ﺪ؟ ﺑ ﻪ ﺁﻧ ﺎن‬
‫ﺑﮕﻮ آﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﺪاﯼ را اﺳﺖ‪) ".‬ﺳﻮرﻩ ﻳﻮﻧﺲ‪ ،‬ﺁﻳﻪ ‪.(٢٠‬‬
‫ﻣﻔﺎهﻴﻢ هﻤﻪ اﻳ ﻦ ﺁﻳ ﺎت‪ ،‬از اﺑﺘ ﺪا ﺻ ﺮﻳﺢ و روﺷ ﻦ ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬وﻟ ﯽ ﻋﻠﻤ ﺎﯼ‬
‫ﺑﺰرﮔﻮار ﺷﺮع ﻣﺒﻴﻦ هﻴﭽﻮﻗﺖ ﺑﻪ ﺁن "رﺿﺎﻳﺖ ﻧﺪادﻩ اﻧ ﺪ"‪ ،‬زﻳ ﺮا ﺑ ﺮاﯼ ﺗﻠﻘ ﯽ ﻗ ﺮﺁن‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻋﺠﺎز واﻗﻌﯽ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮردارﯼ از ﺳﻄﺢ ﻣﻌﻴﻨﯽ از ادراك و ﻣﻨﻄ ﻖ و‬
‫ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ ﻻزم ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ آﻪ اﮔ ﺮ ه ﻢ ﺑﻔ ﺮض ﺧ ﻮد ﺁﻧﻬ ﺎ از ﺁن ﺑﺮﺧ ﻮردار ﺑ ﻮدﻩاﻧ ﺪ‪،‬‬
‫ﺑ ﺮاﯼ ﺟﻤﺎﻋ ﺖ "ﻣﻘﻠ ﺪ" ﻣﻔﻬ ﻮﻣﯽ ﻧﺪاﺷ ﺘﻪ اﺳ ﺖ‪ ،‬و ﺁﻧﻬ ﺎ ﻣﻌﺠ ﺰات ﻗﺎﺑ ﻞ ﻟﻤ ﺲﺗ ﺮ و‬
‫روﺷﻦﺗﺮﯼ را ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻪاﻧﺪ آ ﻪ "ﻋ ﺎﻟﻢ رﺑ ﺎﻧﯽ ﻋﻼﻣ ﻪ ﻗﺪﺳ ﯽ‪ ،‬ﺷ ﻴﺦ ﻣﻔﻴ ﺪ اﻋﻠ ﯽ اﷲ‬
‫ﻣﻘﺎﻣﻪ" ﻣﻠﻘﺐ ﺑﻪ اﺑﻦ ﻣﻌﻠﻢ‪ ،‬در رﺳﺎﻟﻪ ﻣﻌﺮوف ﺧﻮد "اﻟﻨﻜ ﺖ اﻻﻋﺘﻘﺎدﻳ ﻪ" آ ﻪ اﺳ ﺎس‬
‫ﻋﻘﻴﺪﺗﯽ ﻣﻜﺘﺐ اﺛﻨﯽﻋﺸﺮﻳﻪ" ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﺼﻮرت "ﻧﺎﻟ ﻪ درﺧ ﺖ ﺧﺮﻣ ﺎ‪ ،‬و ﺟﻮﺷ ﻴﺪن ﺁب‬
‫از ﻣﻴﺎن اﻧﮕﺸﺘﺎن ﺁن ﺣﻀﺮت‪ ،‬و ﺷﻜﺎﻳﺖ ﺷﺘﺮ‪ ،‬و ﺳ ﻼم ﺁه ﻮ و ﺳ ﺨﻦ ﮔﻔ ﺘﻦ ﺑﺰﻏﺎﻟ ﻪ‬
‫ﻣﺴﻮم ﺑﺮﻳﺎن‪ ،‬و ﻋﺮض ﺣﺎل ﮔﺮگ‪ ،‬و اﻟﺘﻤﺎس ﺳﻮﺳﻤﺎر و ذراع زهﺮﺁﮔﻴﻦ‪ ،‬و ﻣﻬ ﺮ‬
‫زدن ﺑﺮ ﺳﻨﮓ و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺁﻧﻬﺎ" ﻧﻘﻞ ﻣﯽآﻨﺪ‪.‬‬
‫و در هﻤ ﻴﻦ ﻣ ﻮرد‪ ،‬ﺣ ﻀﺮت ﺁﻳ ﺖاﷲ اﻻﻋﻈ ﻢ ﻣﻮﺳ ﻮﯼ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ‪ ،‬ﺣﻔﻈ ﻪ اﷲ‬
‫ﺗﻌﺎﻟﯽ‪ ،‬در آﺘ ﺎب آ ﺸﻒ اﻻﺳ ﺮار )ﺻ ﻔﺤﻪ ‪ (١٢١‬ﻧﻮﺷ ﺖ اﺳ ﺖ‪" :‬ﻋﻼﻣ ﻪ ﺑﺰرﮔ ﻮار‬
‫ﻣﺠﻠﺴﯽ‪ ،‬در آﺘﺎب "ﺣﻖ اﻟﻴﻘﻴﻦ" ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ آﻪ ﻣﻌﺠ ﺰات ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﺎﻟﺖ ﭘﻨ ﺎهﯽ را‬
‫ﻧﻤﯽﺗ ﻮان اﺣ ﺼﺎء آ ﺮد‪ ،‬و ﻣ ﻦ زﻳ ﺎدﻩ از ه ﺰار ﻣﻌﺠ ﺰﻩ از او در ﺳ ﺎﻳﺮ آﺘ ﺐ اﻳ ﺮاد‬
‫آﺮدﻩام‪".‬‬
‫ﻋﺒ ﺪاﷲ ﻣ ﺴﺘﻮﻓﯽ‪ ،‬ﻣ ﻮرخ و ﻣﺤﻘ ﻖ ﺷ ﻮخ ﻃﺒ ﻊ دوران ﻣﺘ ﺄﺧﺮ‪ ،‬داﺳ ﺘﺎﻧﯽ را‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ آﻪ‪ :‬ﻳﻜ ﯽ از ﺻ ﺎﺣﺐ ﻧﻈ ﺮان ﺗﻬﺮاﻧ ﯽ ﺑﺪﻳ ﺪار دوﺳ ﺖ‬

‫‪١٨٧‬‬
‫اﺻ ﻔﻬﺎﻧﯽ ﺧ ﻮد رﻓ ﺖ آ ﻪ از ﻣﻮﻣﻨ ﺎن دوﺁﺗ ﺸﻪ ﺑ ﻮد‪ ،‬و اﻋﺘﻘ ﺎد راﺳ ﺦ ﺑ ﻪ آﺮاﻣ ﺎت‬
‫ﻣﺮﺣﻮم ﺁﻗﺎ ﻧﺠﻔ ﯽ ﻣﺠﺘﻬ ﺪ ﻣﻌ ﺮوف اﺻ ﻔﻬﺎﻧﯽ داﺷ ﺖ‪ ،‬آ ﻪ از ﺟﻤﻠ ﻪ ﺁﻧﻬ ﺎ ﺟﻔ ﺖ ﺷ ﺪن‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد آﻔﺶ در ﭘﻴﺶ ﭘﺎﯼ او ﺑ ﻮد‪ .‬ﭼ ﻮن ﻣﻬﻤ ﺎن ﺗﻬﺮاﻧ ﯽ در اﻳ ﻦ ﺑ ﺎرﻩ اﻇﻬ ﺎر‬
‫ﺗﺮدﻳﺪ ﻣﯽآﺮد‪ ،‬ﻗﺮار ﺷﺪ ﻣﻮﺿﻮع را از ﺧﻮد " ﺁﻗﺎ" ﺑﭙﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬و ﭼﻮن ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬وﯼ‬
‫در ﺟﻮاب ﮔﻔﺖ آﻪ آﺮاﻣﺖ ﻣﺨﺼﻮص ﺧﺎﺻ ﺎن اﺳ ﺖ و هﺮﮔ ﺰ آﻔ ﺶ ﭘ ﻴﺶ ﭘ ﺎﯼ او‬
‫ﺟﻔ ﺖ ﻧ ﺸﺪﻩ اﺳ ﺖ و وﻗﺘﻴﻜ ﻪ ﺁن دو از ﻧ ﺰد "ﺁﻗ ﺎ" ﺑ ﺎز ﮔ ﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣ ﻮﻣﻦ اﺻ ﻔﻬﺎﻧﯽ آ ﻪ‬
‫ﺳ ﺨﺖ دﻟﺨ ﻮر ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد ﺑ ﺎ ﻟﻬﺠ ﻪ ﻣﻌ ﺮوف اﺻ ﻔﻬﺎﻧﯽ ﮔﻔ ﺖ‪" :‬ﺁﻗ ﺎ ﮔ ُـﻪ ﺧ ﻮردﻩاﻧ ﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﻤﯽﻓﻬﻤﻨﺪ آﻪ آﻔﺶ ﭘﻴﺶ ﭘﺎﻳﺸﺎن ﺟﻔﺖ ﻣﯽﺷﻮد!‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫ﺑﺎ ﺁﻧﻜﻪ در ﻗﺮﺁن ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آ ﻪ‪" :‬ان اآ ﺮﻣﻜﻢ ﻋﻨ ﺪ اﷲ اﺗﻘﻜ ﻢ"‪ ،‬و از‬
‫اﻳﻦ ﺑﺎﺑﺖ هﻴﭻ ﻓﺮﻗﯽ ﻣﻴ ﺎن ﻋ ﺮب و ﻋﺠ ﻢ ﮔﺬاﺷ ﺘﻪ ﻧ ﺸﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ از ﻣﺤ ﺪﺛﺎن‬
‫ﺑﺰرﮔﻮار‪ ،‬ﺑﺘﺼﻮر ﺁﻧﻜﻪ دﺷﻤﻨﯽ ﺑﺎ ﻋﺠﻢ‪ ،‬وﻟﻮ ﺧﻮدﺷﺎن از ﺟﻤﻠﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣ ﺴﺘﻠﺰم‬
‫ﻗ ﺮب ﺑﻴ ﺸﺘﺮ ﺑ ﺪرﮔﺎﻩ اﻟﻬ ﯽ و ﺑﻬﺮﺣ ﺎل ﻣﻮﺟ ﺐ آ ﺴﺐ ﻋﻨ ﻮان و ﺷﺎﺧ ﺼﻴﺖ ﺑﻴ ﺸﺘﺮﯼ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻴﺢ دادﻩاﻧﺪ آﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻗﺮﺁن را ﺑﻪ ﻧﻘﻞ اﺣﺎدﻳﺚ "ﻣﻌﺘﺒ ﺮي" از زﺑ ﺎن ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ‬
‫او و اه ﻞﺑﻴ ﺖ ﻧﺒ ﻮت او‪ ،‬در اﻳ ﻦ ﻣ ﺴﻴﺮ اﺻ ﻼح آﻨﻨ ﺪ‪" :‬از ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل اآ ﺮم‬
‫ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ اﻣﺖ ﻣﻦ ﺑﺎ ﺧﻴﺮ و ﻧﻌﻤﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﺎدام آﻪ ﻟﺒﺎس ﻋﺠﻤﺎن را ﻧﭙﻮﺷﻨﺪ و‬
‫ﻃﻌﺎﻣﻬﺎﯼ ﻋﺠﻤﺎن را ﻧﺨﻮرﻧﺪ آﻪ اﮔ ﺮ ﭼﻨ ﻴﻦ آﻨﻨ ﺪ ﺧ ﺪا اﻳ ﺸﺎن را ذﻟﻴ ﻞ ﮔﺮداﻧ ﺪ‪ ".‬و‪:‬‬
‫"از ﻓ ﻀﻞ ﺑ ﻦ ﻣﻮﺳ ﯽ ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻣﻮﺳ ﯽ آ ﺎﻇﻢ ﺑ ﻪ ﻣﻨ ﺰل ﻣ ﻦ‬
‫ﺁﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﭼﻮن ﻃﻌﺎم ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪ دﺳ ﺘﻤﺎل ﺁوردم آ ﻪ در داﻣ ﻦ اﻳ ﺸﺎن ﺑﻴﻨ ﺪازم‪ ،‬ﻗﺒ ﻮل‬
‫ﻧﻜﺮدﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ آﻪ اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻘﻪ ﻋﺠﻤﺎن اﺳﺖ"‪.‬‬
‫و‪" :‬از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻣﻨﻘﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻧ ﺎن را ﺑ ﺎ آ ﺎرد ﻣﺒﺮﻳ ﺪ‬
‫آﻪ اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻘﻪ ﻋﺠﻤﺎن اﺳﺖ"‪.‬‬
‫و‪" :‬ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺨﺪﻣﺖ اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﻋ ﺮض آ ﺮد آ ﻪ ﺷﺨ ﺼﯽ ﺑ ﺮ ﻓﺮﺷ ﯽ‬
‫ﻣﯽﻧﺸﻴﻨﺪ آﻪ ﺻﻮرﺗﻬﺎ ﺑﺮ ﺁن ﻧﻘﺶ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﻋﺠﻤ ﺎن ﻣ ﯽﭘ ﺴﻨﺪﻧﺪ ﭼﻨ ﻴﻦ‬
‫ﻓﺮﺷﯽ را‪ ،‬و ﻣﺎ ﺁﻧﺮا دﺷﻤﻦ ﻣﯽدارﻳﻢ"‪) .‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ‪.(۴١۶‬‬
‫ﺣ ﻀﺮت ﺁﻳ ﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ ﻧﻴ ﺰ‪ ،‬وﻗﺘ ﯽ آ ﻪ ﺑ ﻪ اﻇﻬ ﺎر ﻧﻈﺮه ﺎﯼ ﺗﺮدﻳ ﺪﺁﻣﻴﺰﯼ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﺑﻌﻀﯽ از اﺣﺎدﻳﺚ ﺟﻮاﺑﮕﻮﻳﯽ ﻣﯽآﻨﻨ ﺪ‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﻣ ﯽﮔﻴﺮﻧ ﺪ آ ﻪ‪" :‬ﺷ ﻤﺎ آ ﻪ در‬

‫‪١٨٨‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﺣﺪﻳﺜﻬﺎ ﺷﻚ ﻣﯽآﻨﻴﺪ ﻣﯽﺧﻮاهﻴﺪ آﻴﻨﻪه ﺎﯼ دﻳﺮﻳﻨ ﻪ را از ﻋ ﺮب و اوﻻد‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻋﺮب ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ" )آﺸﻒ اﻻﺳﺮار‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ‪.(٨٩‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫ﺷﻤﺎر زﻳﺎدﯼ از اﺣﺎدﻳ ﺚ ه ﺴﺘﻨﺪ آ ﻪ درﺳ ﺖ در ﺟﻬ ﺖ ﺧ ﻼف ﺣﻜ ﻢ روﺷ ﻦ‬
‫ﻗ ﺮﺁن آ ﻪ "ﻟ ﻴﺲ ﻟﻼﻧ ﺴﺎن اﻻ ﻣ ﺎ ﺳ ﻌﻲ" )ﺳ ﻮرﻩ ﻧﺠ ﻢ ﺁﻳ ﻪ ‪ (٣٩‬و "ان ﺳ ﻌﻴﻪ ﺳ ﻮف‬
‫ﻳﺮي" )ﺳﻮرﻩ ﻧﺠﻢ‪،‬ﺁﻳﻪ ‪ ،(۴٠‬و "ﻳﻮم ﻳﺘ ﺬآﺮ اﻻﻧ ﺴﺎن ﻣ ﺎ ﺳ ﻌﯽ ")ﺳ ﻮرﻩ اﻟﻨﺎزﻋ ﺎت‪،‬‬
‫ﺁﻳﻪ ‪ ،(٣۵‬آ ﺴﺐ ﻣ ﺰد و ﭘ ﺎداش را از ﺟﺎﻧ ﺐ ﻣ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﻧ ﻪ ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ درﺟ ﻪ آﻮﺷ ﺶ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ و ﺣﺎﺻﻞ ﺗﻼش و ﻋﻤﻠﺸﺎن‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ واﺑ ﺴﺘﻪ ﺑ ﻪ ﺧﻮاﻧ ﺪن ﻓ ﻼن دﻋ ﺎ‪ ،‬ﮔ ﺮﻓﺘﻦ روزﻩ‬
‫در ﻓﻼن روز ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬ﻓﻼن ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺁب ﺧﻮردن و ﻓﻼن ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻧﺨﻮردن‪ ،‬اﻧﮕﺸﺘﺮ در‬
‫ﻓﻼن اﻧﮕﺸﺖ آﺮدن‪ ،‬ﻧﻌﻠﻴﻦ ﺳﻴﺎﻩ ﻳﺎ ﻧﻌﻠﻴﻦ زرد ﭘﻮﺷﻴﺪن‪ ،‬ﺳﺒﻴﻞ را ﻓﻼن ﻃﻮر ﺗﺎﺑﻴ ﺪن‬
‫و ﻓﻼن ﻃﻮر ﻧﺘﺎﺑﻴﺪن‪ ،‬رﻳﺶ را ﺑﺪﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ و ﻧﺎﻟﻪ آﺮدن‪ ،‬داﻧﻪ ﺧﺮﻣﺎ را از زﻣ ﻴﻦ‬
‫ﺑﺮداﺷﺘﻦ و ﺧﻮردن‪ ،‬و ﻏﻴﺮﻩ و ﻏﻴﺮﻩ آﺮدﻩاﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺣﺎدﻳﺚ هﻤﺎﻧﻘ ﺪر آ ﻪ ﻣﺨ ﺎﻟﻒ ﺑ ﺎ‬
‫ﻣﺘ ﻮن ﻗﺮﺁﻧﻨ ﺪ‪ ،‬اﺣﻤﻘﺎﻧ ﻪ و زﺷ ﺖ و ﺷ ﺮمﺁور ﻧﻴ ﺰ ه ﺴﺘﻨﺪ و وﻟ ﯽ اﺗﻔﺎﻗ ﺎ درﺳ ﺖ ﻧ ﺸﺮ‬
‫هﻤ ﻴﻦ دﺳ ﺘﻪ از اﺣﺎدﻳ ﺚ اﺳ ﺖ آ ﻪ هﻤ ﻮارﻩ ﻣ ﻮرد ﻋﻼﻗ ﻪ ﺧ ﺎص ﻣﺤ ﺪﺛﺎن ﺑﺰرﮔ ﻮار‬
‫ﻣﻜﺘﺐ ﻓﻴﻀﻴﻪ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﭘﻴﺮوﯼ از ﺁﻧﻬﺎ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺿ ﺎﻣﻦ ﻣﺮاﺟﻌ ﻪ داﺋ ﻢ ﻣﻘﻠ ﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺠﺘﻬﺪ‪ ،‬ﻣﻮﻣﻦ ﺑﻪ ﺁﺧﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﺮاد و واﺑﺴﺘﮕﯽ ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ او ﺑﺪاﻧﺎن اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫درﻳﻦ اﺣﺎدﻳﺚ‪ ،‬هﻴﺞ وﺟﻪ ﺗﻨﺎﺳﺒﯽ ﺑﻴﻦ ﺛﻮاب و ﭘﺎداش ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬هﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ هﻴﭻ ﺗﻨﺎﺳﺒﯽ‬
‫ﺑﻴﻦ ﮔﻨﺎﻩ و آﻴﻔﺮ ﻧﻴﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﮔﺎﻩ هﻤﻪ ﮔﻨﺎه ﺎن ﻣ ﻮﻣﻦ ﺑ ﻪ ﺁﺳ ﺎﻧﯽ ﺁب ﺧ ﻮردن ﺑﺨ ﺸﻴﺪﻩ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺣﺘ ﯽ ﻣ ﻮﻣﻦ ﺑﺰرﮔ ﻮار ﭼﻴ ﺰﯼ ه ﻢ از ﺧ ﺪا ﻃﻠﺒﻜ ﺎر ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ ،‬و ﮔ ﺎﻩ ﻧﻴ ﺰ‬
‫ﺑﻬﻤﻴﻦ ﺁﺳﺎﻧﯽ ﺗﻤﺎم اﺟﺮ و ﺛﻮاب او از ﺑﻴﻦ ﻣﯽرود و ﺑﺎ ﺳﺮ ﺑﻪ ﻗﻌ ﺮ ﺟﻬ ﻨﻢ ﺳ ﺮﻧﮕﻮن‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭼﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ از اﻳﻦ اﺣﺎدﻳﺚ "ﻣﻌﺘﺒﺮ" ذﻳﻼ ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻧﻘ ﻞ ﻣ ﯽﺷ ﻮﻧﺪ‪ ،‬وﻟ ﯽ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺑﺮرﺳﯽ ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺻﻔﺤﺎت ‪ ۴٣٠‬ﺗ ﺎ ‪ ۴۴۴‬هﻤ ﻴﻦ‬
‫آﺘﺎب ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻓﺮﻣﺎﺋﻴﺪ‪:‬‬
‫"ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬هﺮ آﺲ ﺑﺪﻧﺒﺎل ﻧﻤﺎز واﺟﺐ ﺳﻪ ﺑﺎر‬
‫ﺑﮕﻮﻳ ﺪ "اﺳ ﺘﻐﻔﺮ اﷲ اﻟ ﺬﯼ ﻻ اﻟ ﻪ اﻻ ه ﻮ اﻟﺤ ﯽ اﻟﻘﻴ ﻮم"‪ ،‬ﺧ ﺪاﯼ ﻋ ﺰ و ﺟ ﻞ ﺗﻤ ﺎم‬
‫ﮔﻨﺎهﺎﻧﺶ را ﺑﻴﺎﻣﺮزد اﮔﺮ ﭼﻪ از زﻳ ﺎدﯼ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨ ﺪ آ ﻒ درﻳ ﺎ ﺑﺎﺷ ﺪ!" )ﻣ ﺘﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ در‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪.(۴٣۶‬‬

‫‪١٨٩‬‬
‫"ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ه ﺮ آ ﺲ هﻨﮕﺎﻣﻴﻜ ﻪ ﺑ ﻪ ﺑ ﺴﺘﺮ‬
‫ﺧ ﻮاب ﻣ ﯽرود ﻗ ﻞ ه ﻮ اﻟ ﻪ ﺑﺨﻮاﻧ ﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﮔﻨﺎه ﺎن ﮔﺬﺷ ﺘﻪ او را ﺗ ﺎ ﭘﻨﺠ ﺎﻩ ﺳ ﺎل‬
‫ﺑﻴﺎﻣﺮزد"! )ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪.(۴٣۵‬‬
‫"و ﻧﻴﺰ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ه ﺮ آ ﺲ در ه ﺮ روز ﺑﮕﻮﻳ ﺪ‬
‫"ﻻ اﻟ ﻪ اﻻ اﷲ ﺣﻘ ﺎ ﺣﻘ ﺎ" ﺧﺪاوﻧ ﺪ از او روﯼ ﺑﺮﻧﮕﺮداﻧ ﺪ ﺗ ﺎ ﺑ ﻪ ﺑﻬ ﺸﺖ رود" )ﻣ ﺘﻦ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪.(۴٣٢‬‬
‫"و ﻧﻴﺰ از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ‪ :‬آ ﺴﯽ آ ﻪ ﻳﻜ ﺮوز از ﻣ ﺎﻩ‬
‫ﺷ ﻌﺒﺎن را روزﻩ ﺑ ﺪارد ﺑﺨ ﺪا ﻗ ﺴﻢ آ ﻪ ﺑﻬ ﺸﺖ ﻧ ﺼﻴﺐ او اﺳ ﺖ"! )ﻣ ﺘﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ در‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪.(۵۶٧‬‬
‫" و ﻧﻴﺰ ﺁن ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد آﻪ اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﺁب ﺑﺨﻮرد و هﻨﻮز ﺳﻴﺮ ﻧﺸﺪﻩ‬
‫ﺣﻤﺪ ﺧﺪا ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎز ﺑﺨﻮرد و هﻨﻮز ﺳﻴﺮ ﻧﺸﺪﻩ از ﻟﺐ ﺑﺎز ﮔﻴﺮد و ﺣﻤﺪ ﺧﺪا را‬
‫ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻦ ﺑﻬﺸﺖ را ﺑ ﺮ او واﺟ ﺐ ﮔﺮداﻧ ﺪ"‪) .‬ﻣ ﺘﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ‬
‫در ﺻﻔﺤﻪ ‪.(۵٢٧‬‬
‫"ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻓﺮﻣﻮد آﻪ اﮔﺮ ﻗﻄﺮﻩ اﺷﻚ ﺗﺮﺣﻢ ﺑﺮ ﺣ ﺴﻴﻦ ﻣ ﺎ‬
‫ﺑﺮﻳﺰﯼ ﺧﺪا ﺟﻤﻴﻊ ﮔﻨﺎهﺎن ﻋﻤﺮ ﺗﻮ را ﺑﻴﺎﻣﺮزد‪ ،‬از ﺻ ﻐﻴﺮﻩ ﺗ ﺎ آﺒﻴ ﺮﻩ‪ ،‬ﭼ ﻪ آ ﻢ ﺑﺎﺷ ﺪ‬
‫ﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎر"‪) .‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪.(۴٢٩‬‬
‫"از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم رﺿﺎ ﻋﻠﻴﻪاﺳ ﻼم ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ه ﺮ آ ﻪ روز ﺑﻴ ﺴﺖ و‬
‫ﭘﻨﺠﻢ ذﯼ اﻟﻘﻌﺪﻩ را روزﻩ ﺑﺪارد‪ ،‬از ﺑﺮاﯼ او ﻣﺰد ﻋﺒ ﺎدت ﺻ ﺪ ﺳ ﺎﻟﻪ ﻧﻮﺷ ﺘﻪ ﺷ ﻮد و‬
‫در رواﻳﺘ ﯽ روزﻩ اﻳ ﻦ ﻳﻜ ﺮوز ﻣﻌ ﺎدل روزﻩ هﻔﺘ ﺎد ﺳ ﺎل اﺳ ﺖ" )ﻣ ﺘﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ در‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪.(۵۶٩‬‬
‫"اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد آﻪ هﺮ آﺲ ﺳﻪ ﺑ ﺎر در ﺷ ﺐ ﺟﻤﻌ ﻪ‬
‫ﻳﺎﺳﻴﻦ ﺑﺨﻮاﻧﺪ در ﺁﺧﺮت ﺻﺪ ﺣﻮرﯼ ﺑﻬﺸﺘﯽ ﺑﻪ او ﺗ ﺰوﻳﺞ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ"‪) .‬ﻣ ﺘﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ در‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪.(۵۶۵‬‬
‫ﺑﺮاﯼ آﺴﺐ اﺟﺮ‪ ،‬ﻃﺒﻖ ﺑﺮﺧﯽ از اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ ﻋ ﻼوﻩ ﺑ ﺮ ﺧﻮاﻧ ﺪن ادﻋﻴ ﻪ‬
‫ﻳﺎ روزﻩ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻧﺠﺎم آﺎر ﺧﺎﺻﯽ ﻧﻴ ﺰ ﺿ ﺮورﯼ اﺳ ﺖ‪ .‬ﻣ ﺜﻼ ﺛﻘﺔاﻟ ﺴﻼم آﻠﻴﻨ ﯽ‪ ،‬از‬
‫راﻩ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﭼﻨﺪ ﻣﺤﺪث ﺑﺰرﮔﻮار دﻳﮕﺮ‪ ،‬در آﺘﺎب "آﺎﻓﻲ" از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم‬
‫ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق رواﻳﺖ ﻣﯽآﻨﺪ آﻪ‪ " :‬هﺮ آﻪ ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز رﻳﺶ ﺧﻮد را ﺑﺪﺳﺖ راﺳﺖ‬
‫ﺧ ﻮد ﺑﮕﻴ ﺮد و ﺳ ﻪ ﻣﺮﺗﺒ ﻪ ﺑﮕﻮﻳ ﺪ ﻳ ﺎ ذواﻟﺠ ﻼل و اﻻآ ﺮام ارﺣﻤﻨ ﯽ ﻣ ﻦ اﻟﻨ ﺎر‪ ،‬ﭘ ﺲ‬

‫‪١٩٠‬‬
‫دﺳ ﺖ راﺳ ﺖ از رﻳ ﺶ ﺑ ﺮدارد و ه ﺮ دو دﺳ ﺖ را ﺑ ﻪ ﺁﺳ ﻤﺎن ﺑﻠﻨ ﺪ آﻨ ﺪ و ﺳ ﻪ ﺑ ﺎر‬
‫ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻳﺎ ﻋﺰﻳﺰ ﻳﺎ آﺮﻳﻢ ﻳﺎ رﺣﻤﻦ ﻳﺎ ﻏﻔﻮر ﻳ ﺎ رﺣ ﻴﻢ‪ ،‬ﭘ ﺲ ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﺟﻤﻴ ﻊ ﮔﻨﺎه ﺎن او‬
‫را ﺑﻴﺎﻣﺮزد اﮔﺮﭼﻪ ﺑﺎﻧﺪازﻩ آﻒ درﻳﺎ ﺑﺎﺷ ﺪ"‪).‬ﻣ ﺘﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ در ﺻ ﻔﺤﻪ ‪) .(۴۴٢‬ﻟﻄﻔ ﺎ‬
‫ﻣﻮﻣﻨﻴﻨﯽ آﻪ رﻳﺶ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ﻋ ﺎﻟﻴﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺎﻣ ﺎت ﺣﻜﻮﻣ ﺖ اﺳ ﻼﻣﯽ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ ،‬و‬
‫ﻧﻴﺰ ﺧﻮاهﺮان ﻣﻮﻣﻨﻪ؛ آﻼ و ﺟﺰﺋﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را ﻧﺎﺷﻨﻴﺪﻩ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪(.‬‬
‫"ﺣﻀﺮت ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ه ﺮ آ ﻪ ﮔﻠ ﯽ را ﺑﮕﻴ ﺮد و ﺑﺒﻮﻳ ﺪ و‬
‫ﺑﮕﻮﻳﺪ اﻟﻬﻢ ﺻﻠﯽ ﻋﻠﯽ ﻣﺤﻤﺪ و ﺁل ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬هﻨﻮز ﮔﻞ را ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻧﮕﺬاﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ آ ﻪ‬
‫ﺟﻤﻴﻊ ﮔﻨﺎهﺎن او ﺁﻣﺮزﻳﺪﻩ ﺷﻮد‪ ،‬و ﺣﻘﺘﻌﺎﻟﯽ ﺑﺮاﯼ او ﺑﻘﺪر ﺑﻴﺎﺑﺎن ﻋﺎﻟﺞ آﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻜ ﻪ‬
‫و ﺷﺎم و ﻋﺮاق ﻓﺎﺻﻠﻪ اﺳﺖ ﺣﺴﻨﻪ ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ و از ﮔﻨﺎه ﺎن او ﺑ ﻪ ﻋ ﺪد رﻳﮕﻬ ﺎﯼ هﻤ ﻴﻦ‬
‫ﺑﻴﺎﺑﺎن ﻣﺤﻮ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪) ".‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪.(۴۴٣‬‬
‫‪" ...‬و ﻧﻴﺰ از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻣﻨﻘﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ه ﺮ آ ﻪ ﺧﺮﻣ ﺎﻳﯽ ﺑﺒﻴﻨ ﺪ‬
‫آﻪ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ اﻓﺘﺎدﻩ ﭘﺲ ﺁﻧﺮا ﺑﺮدارد و ﭘﺎك آﻨ ﺪ و ﺑﺨ ﻮرد‪ ،‬در ﺷ ﻜﻤﺶ ﻗ ﺮار ﻧﮕﻴ ﺮد‬
‫ﻣﮕ ﺮ ﺁﻧﻜ ﻪ ﺑﻬ ﺸﺖ او را واﺟ ﺐ ﺷ ﻮد‪ ،‬و ﺗ ﺎ هﻔ ﺖ ﭘ ﺸﺖ از ﻓﺮزﻧ ﺪان او ﻧﻴ ﺰ از‬
‫دﻳ ﻮاﻧﮕﯽ و ﺧ ﻮرﻩ و ﭘﻴ ﺴﯽ و زرداب و ﺣﻤﺎﻗ ﺖ ﻣ ﺼﻮن ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪) ".‬ﻣ ﺘﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ در‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ،۴۴٣‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻮرد اﺧﻴﺮ اﺣﺘﻤﺎل ﻣﯽرود آ ﻪ ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ از ﻣﻮﻣﻨ ﺎن‬
‫ﺗﺎآﻨﻮن ﺧﺮﻣﺎﻳﯽ را از زﻣﻴﻦ ﺑﺮﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﻧﺨﻮردﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ(‪.‬‬
‫"ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ ﻋﻠﻴ ﻪ اﻟ ﺴﻼم ﺑ ﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﻋ ﺮض آ ﺮد آ ﻪ ه ﺮ آ ﺲ از اﻣ ﺖ ﺗ ﻮ آ ﻪ‬
‫اﻧﮕﺸﺘﺮ در دﺳﺖ راﺳ ﺖ ﺧ ﻮد آﻨ ﺪ و ﺑﺒﻴ ﻨﻢ او را آ ﻪ در روز ﻗﻴﺎﻣ ﺖ ﻣﺘﺤﻴ ﺮ ﻣﺎﻧ ﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬دﺳﺘﺶ را ﺑﮕﻴﺮم و ﺑﻪ ﺗ ﻮ و ﺑ ﻪ ﺣ ﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﺑﺮﺳ ﺎﻧﻢ آ ﻪ از ﺑﺎﺑ ﺖ‬
‫ﺗﻤ ﺎم ﮔﻨﺎه ﺎن او ﺷ ﻔﺎﻋﺘﺶ آﻨﻴ ﺪ" )ﻣ ﺘﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ در ﺻ ﻔﺤﻪ ‪ .(۵٣٨‬ﻣﺨﻔ ﯽ ﻧﻤﺎﻧ ﺪ آ ﻪ‬
‫ﺁﻧﻬﺎﺋﻴﻜ ﻪ اﻧﮕ ﺸﺘﺮ در دﺳ ﺖ ﭼ ﭗ آﺮدﻧ ﺪ ﺑ ﺎ هﻤ ﻴﻦ ﻳ ﻚ ﻏﻔﻠ ﺖ ﺧ ﻮد را از ﺷ ﻔﺎﻋﺖ‬
‫رﺳﻮل و اﻣﺎم در روز ﺟﺰا ﻣﺤﺮوم ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫"ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ هﺮ ﮔﺎﻩ ﻣﻮﻣﻨﯽ دﺳﺖ در ﮔﺮدن ﻣ ﻮﻣﻦ‬
‫دﻳﮕﺮ اﻧﺪازد و ﺑﺎ او ﻣﺼﺎﻓﺤﻪ آﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﻣﻼﺋﻜﻪ ﻣﺒﺎهﺎت آﻨ ﺪ و ﻓﺮﻣﺎﻳ ﺪ‬
‫ﺑ ﺮ ﻣ ﻦ ﻻزم اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑﻌ ﺪ از اﻳ ﻦ اﻳ ﺸﺎن را ﻋ ﺬاب ﻧﻜ ﻨﻢ‪ .‬ﭘ ﺲ ﭼ ﻮن ﺁن ﺷ ﺨﺺ‬
‫ﺑﺮﮔﺮدد او را ﻣ ﺸﺎﻳﻌﺖ آﻨﻨ ﺪ ﺁﻧﻘ ﺪر از ﻣﻼﺋﻜ ﻪ آ ﻪ ﺗﻌﺪادﺷ ﺎن ﺑ ﻪ ﻋ ﺪد ﻧﻔ ﺴﻬﺎﯼ او و‬

‫‪١٩١‬‬
‫ﻗﺪﻣﻬﺎﯼ او ﺑﺎﺷﺪ و او را ﺣﻔ ﻆ آﻨﻨ ﺪ از ﺟﻤﻴ ﻊ ﺑﻼه ﺎﯼ دﻧﻴ ﺎ و ﺁﺧ ﺮت ﺗ ﺎ روز دﻳﮕ ﺮ‬
‫در هﻤﺎن وﻗﺖ"‪) .‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪.(۵۴۴‬‬
‫‪"...‬ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﻓ ﻀﻴﻠﺖ روزﻩ اول ﻣ ﺎﻩ ﺷ ﻌﺒﺎن‬
‫ن ﺣ ﺮام ﺷ ﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ و اﻳ ﻦ روز را روزﻩ‬ ‫ﭼﻨ ﺎن اﺳ ﺖ آ ﻪ اﮔ ﺮ ﻣ ﺮدﯼ ﻣﺮﺗﻜ ﺐ ﺧ ﻮ ِ‬
‫ﺑﮕﻴﺮد ﺁﻣﺮزﻳﺪﻩ ﻣﯽﺷﻮد‪) .‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪.(۵۶٧‬‬
‫هﻤﭽﻨﺎﻧﻜ ﻪ ﮔﻔﺘ ﻪ ﺷ ﺪ‪ ،‬ﻣﺠ ﺎزات ﻧﻴ ﺰ در "ﻣﻜﺘ ﺐ ﻋ ﺪل ﻓﻴ ﻀﻴﻪ"‪ ،‬و ﻣﺤ ﺪﺛﺎن‬
‫ﺑﺰرﮔﻮار ﺁن ﺑﻬﻤﻴﻦ اﻧﺪازﻩ ﺑﺎ ﮔﻨﺎهﯽ آﻪ اﻧﺠﺎم ﺷﺪﻩ ﺗﻨﺎﺳ ﺐ دارد آ ﻪ ﭘ ﺎداش ﺑ ﺎ ﺛ ﻮاب‬
‫ﺁن ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪"-‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ه ﺮ آ ﻪ ﻳ ﻚ دره ﻢ ﺑ ﻪ ﺻ ﺎﺣﺐ‬
‫ﺳﺎز و ﺁواز ﺑﺪهﺪ‪ ،‬ﻧ ﺰد ﺧ ﺪا ﻣﻌ ﺼﻴﺖ او ﺷ ﺪﻳﺪﺗﺮ از زﻧ ﺎ ﺑ ﺎ ﻣ ﺎدر ﺧ ﻮد هﻔﺘ ﺎد ﺑ ﺎر"‬
‫)ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪.(۵۴۶‬‬
‫‪"-‬ﺣﻀﺮت ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﺴﯽ آﻪ ﺑﻪ ﻧﺮد ﻳﺎ ﺷﻄﺮﻧﺞ ﻧﮕﺎﻩ آﻨﺪ‬
‫ﭼﻨﺎن اﺳﺖ آﻪ ﺑﻪ ﻓﺮج ﻣﺎدر ﺧﻮد ﻧﻈﺮ آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪)".‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪.(۵۴٩‬‬
‫‪"-‬و ﻧﻴﺰ ﺣﻀﺮت ﺻﺎدق ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬آﺴﯽ آﻪ در ﻣﺠﻠﺴﯽ ﺑﺎﺷﺪ آ ﻪ در ﺁن ﻧ ﺮد‬
‫ﻳﺎ ﺷﻄﺮﻧﺞ ﺑﺎزﯼ آﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ آﻪ ﺟﺎﯼ ﺧﻮد را در ﺟﻬﻨﻢ ُﻣﻬ ّﻴﺎ ﺑﺪاﻧﺪ"‪) .‬ﻣ ﺘﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ در‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪.(۵۵٠‬‬
‫‪"-‬ﻧﻘﻞ اﺳﺖ از ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اآﺮم‪ ،‬آﻪ آﺴﯽ آﻪ ﺳﺨﻨﯽ ﺑﮕﻮﻳﺪ آﻪ ﺟﻤﻌﯽ‬
‫را ﺑﺨﻨﺪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﮔﻨﺎﻩ ﻓﺮو ﻣﯽرود در ﻃﺒﻘﺎت ﺟﻬﻨﻢ‪ ،‬ﺑﻘﺪرﯼ آﻪ ﻣﻴ ﺎن ﺁﺳ ﻤﺎن‬
‫و زﻣﻴﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﺎﺷﺪ و واﯼ ﺑﺮ آﺴﯽ آﻪ ﺑﻪ ﺷﻮﺧﯽ ﺳﺨﻨﯽ دروغ ﮔﻮﻳﺪ آﻪ ﻣ ﺮدم را‬
‫ﺑﺨﻨﺪاﻧﺪ واﯼ ﺑﺮ او! واﯼ ﺑﺮ او! واﯼ ﺑﺮ او! ")ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪.(۴٢٧‬‬
‫‪"-‬رﺳﻮل اآﺮم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﺴﯽ آﻪ ﺑ ﻪ ﻗﻬﻘﻬ ﻪ ﺑﺨﻨ ﺪد ﺑ ﺮ او ﺑ ﺮ ﺳ ﺮ ه ﺮ ﻣ ﻮﺋﯽ‬
‫ﻣﺎرﯼ و ﻋﻘﺮﺑﯽ ﻣﺴﻠﻂ ﮔﺮدد ﺗﺎ ﻗﻴﺎﻣﺖ‪) ".‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪.(۴۴٨‬‬
‫و اﻳ ﻦ ﻋﺎﻗﺒ ﺖ ﻧﻴ ﺰ در اﻧﺘﻈ ﺎر آ ﺴﺎﻧﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻣ ﻮﯼ ﺳ ﺒﻴﻞ را آ ﻢ ﻧﻜﻨﻨ ﺪ و‬
‫"ﺷﺎرب" را ﺑﺘﺎﺑﻨﺪ‪:‬‬
‫‪"-‬ﭘﺲ ﻣﻠﻚ اﻟﻤﻮت ﺑﺎ روﯼ ﺗُـ ُﺮش وﻧﻔﺲ ﭼﻮن ﺁﺗﺶ و دو دﻳﺪﻩ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﺑ ﺮق و‬
‫ﺻﺪاﯼ ﭼﻮن رﻋﺪ ﺑﺎ ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ ﻣﺸﺘﻌﻞ ﺑ ﺴﻮﯼ او ﺗ ﺎزد‪ ،‬ﭘ ﺲ ﺳ ﻘﻄﺎﺋﻴﻞ آ ﻪ از ﺧﺎزﻧ ﺎن‬
‫ﺟﻬﻨﻢ اﺳﺖ ﺷﺮﺑﺘﯽ ﺳﻮزان از ﺟﻬﻨﻢ در آﺎم او رﻳﺰد‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺰﻧﻨ ﺪ ﺁن ﺳ ﻴﺦ ﺁﺗ ﺸﻴﻦ را‬
‫ﺑ ﺪو و روح او را ﺑﻜ ﺸﻨﺪ از ﺟﺎﻧ ﺐ ﭘﺎه ﺎﻳﺶ‪ ،‬و ﺳ ﻴﺦ را داﺧ ﻞ ﺑ ﺪن او ﺑﮕﺮداﻧﻨ ﺪ‬

‫‪١٩٢‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜ ﻪ ﺟ ﺎن از ﺟﻤﻴ ﻊ رﮔﻬ ﺎ و ﺑﻨ ﺪهﺎ و اﻋ ﻀﺎﻳﺶ ﺑ ﺪر ﺁﻳ ﺪ‪ .‬ﺁﻧﮕ ﺎﻩ ﺑ ﺪﻧﺶ را ﻣﻴ ﺎن‬
‫ﻣﻄﺮﻗﻪ و ﺳﻨﺪان درهﻢ ﺷﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﻜﻴﺮ و ﻣﻨﻜﺮ درﺁﻳﻨﺪ ﺑﺎ روﯼهﺎﯼ ﺳﻴﺎﻩ و دﻳ ﺪﻩه ﺎﯼ‬
‫آﺒﻮد و ﺣﺪﻗﻪهﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻳﮓ ﺳﺮخ‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺴﻠﻂ ﮔﺮداﻧ ﺪ ﺑ ﺮ او ﻣ ﺎر ﺳ ﻴﺎهﯽ اﺑﻠ ﻖ‬
‫ﻧﺎم را آﻪ روزﯼ ﺳﯽ و ﺷﺶ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑ ﺮ او ﻋ ﺬاب آﻨ ﺪ‪ ،‬ﭘ ﺲ آ ﺮور آ ﺮور ﺑ ﻀﺮب‬
‫ﮔﺮزهﺎﯼ ﺁهﻨﻴﻦ ﺑ ﺮ او ﺑﺰﻧﻨ ﺪ ﺗ ﺎ روز ﻗﻴﺎﻣ ﺖ‪ .‬و اﻳ ﻦ ﻋ ﺬاب ﺁن آ ﺲ ﺑﺎﺷ ﺪ آ ﻪ ﻣ ﻮﯼ‬
‫ﺷﺎرب را ﻧﭽﻴﻨﺪ‪ ،‬و ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اآﺮم ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﻓﺮﻣﻮد آ ﻪ ﻳ ﺎ ﻋﻠ ﯽ‪،‬‬
‫هﺮ آﻪ ﻣﻮﯼ ﻟﺐ را ﻧﮕﻴﺮد از ﻣﺎ ﻧﻴ ﺴﺖ و ﺷ ﻔﺎﻋﺖ ﻣ ﺎ را درﻧﻴﺎﺑ ﺪ‪ ،‬و هﺮآ ﻪ ﺷ ﺎرب‬
‫ﮔﺬارد هﻤﻴﺸﻪ در ﻟﻌﻨ ﺖ ﺧ ﺪا ﺑﺎﺷ ﺪ و ﺑ ﻪ ه ﺮ ﻣ ﻮﻳﯽ و ﻋﻘﺮﺑ ﯽ ﺑ ﺮ او ﻣ ﺴﻠﻂ ﺷ ﻮد ﺗ ﺎ‬
‫ﻗﻴﺎﻣﺖ‪ ،‬و ﭼ ﻮن از ﻗﺒ ﺮ ﺑﺮﺧﻴ ﺰد ﺑ ﺮ ﭘﻴ ﺸﺎﻧﯽ او ﻧﻮﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ اه ﻞ ﺁﺗ ﺶ‪ .‬و هﻤﭽﻨ ﻴﻦ‬
‫اﺳﺖ ﺑﻘﻬﻘﻬﻪ ﺧﻨﺪﻳﺪن آﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻇﻠﻤﺖ ﻗﺒﺮ اﺳﺖ‪) .‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪.(۴۴٨‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫اﺣ ﺎدﻳﺜﯽ ﻧﻴ ﺰ ه ﺴﺖ آ ﻪ ﺑ ﺮ اﺳ ﺎس اﺗﻜ ﺎء ﺑ ﻪ ﻳﻜ ﯽ از اﺷ ﺎرات ﻗ ﺮﺁن ﺳ ﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﺷﺪﻩ‪ ،‬وﻟﯽ هﻤﻴﻦ ﻳﻚ اﺷﺎرﻩ ﻣﻮرد ﺣﺪ اﻋﻼﯼ ﺧﻴ ﺎلﭘ ﺮدازﯼ و دروغﺳ ﺎزﯼ ﻣﺤ ﺪﺛﺎن‬
‫ﺑﺰرﮔﻮار ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻄﻮرﻳﻜﻪ ﻣﻮﺿ ﻮع ﺑﻜﻠ ﯽ از ﻣﺠ ﺮاﯼ اﺻ ﻠﯽ ﺧ ﻮد ﻣﻨﺤ ﺮف‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼ در دو ﺟﺎﯼ ﻗﺮﺁن ﺻﺤﺒﺖ از ﻣﺴﺦ ﻋﺪﻩاﯼ از ﺑﻨﯽاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪:‬‬
‫"ﺁﻧﮕﺎﻩ آﻪ ﺟﻤﻌﯽ از ﺑﻨﯽاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺳﺮآﺸﯽ آﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﺪل ﺑﻪ ﺑﻮزﻳﻨﻪ‬
‫آﺮدﻳﻢ ﺗﺎ از رﺣﻤﺖ ﺧﺪا ﺑﺪور ﺑﺎﺷﻨﺪ" )ﺳﻮرﻩ اﻋﺮاف ﺁﻳﻪ ‪.(١۶۶‬‬
‫و ﺑﺒﻴﻨﻴ ﺪ آ ﻪ در ﻣﻜﺘ ﺐ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ‪ ،‬از اﻳ ﻦ ﻳ ﻚ ﺁﻳ ﻪ و ﻳ ﻚ ﻧﻤﻮﻧ ﻪ ﭼ ﻪ ﻣﻌﺠ ﻮﻧﯽ‬
‫ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪:‬‬
‫"از ﺣﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻣﻮﺳ ﯽ آ ﺎﻇﻢ در ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ دوازدﻩ‬
‫ﺻﻨﻒ ﺣﻴﻮاﻧﻨﺪ آﻪ در اﺻ ﻞ ﺁدﻣﻴ ﺎن ﺑ ﻮدﻩاﻧ ﺪ و ﺑﻌ ﺪا از ﺟﺎﻧ ﺐ ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﻣ ﺴﺦ ﺷ ﺪﻧﺪ‪:‬‬
‫ﭘﺲ ﻓﻴﻞ ﭘﺎدﺷﺎهﯽ ﺑﻮد آﻪ زﻧﺎ و ﻟﻮاط ﻣﯽآﺮد‪ ،‬و ﺧﺮس ﻋ ﺮب ﺑﺎدﻳ ﻪﻧ ﺸﻴﻨﯽ ﺑ ﻮد آ ﻪ‬
‫دﻳﻮﺛﯽ ﻣﯽآﺮد‪ ،‬و ﺧﺮﮔﻮش زﻧﯽ ﺑ ﻮد آ ﻪ ﺑ ﻪ ﺷ ﻮهﺮ ﺧ ﻮد ﺧﻴﺎﻧ ﺖ ﻣ ﯽآ ﺮد و ﻏ ﺴﻞ‬
‫ﺣﻴﺾ و ﺟﻨﺎﺑﺖ ﻧﻴﺰ ﻧﻤﯽآﺮد و ﺷﺐﭘﺮﻩ آﺴﯽ ﺑﻮد آﻪ ﺧﺮﻣﺎﯼ ﻣﺮدم را ﻣﯽدزدﻳ ﺪ و‬
‫ﻣﻴﻤ ﻮن و ﺧ ﻮك ﺟﻤ ﺎﻋﺘﯽ ﺑﻮدﻧ ﺪ ازﺑﻨ ﯽاﺳ ﺮاﺋﻴﻞ آ ﻪ در روز ﺷ ﻨﺒﻪ ﻣ ﺎهﯽ ﺷ ﻜﺎر‬
‫ﻣﯽآﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﻮﺳﻤﺎر و ﭼﻠﭙﺎﺳﻪ ﮔﺮوهﯽ دﻳﮕﺮ ﺑﻮدﻧ ﺪ ازﺑﻨ ﯽاﺳ ﺮاﺋﻴﻞ آ ﻪ در زﻣ ﺎن‬
‫ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳ ﯽ ﺑ ﻪ ﻣﺎﺋ ﺪﻩ ﺁﺳ ﻤﺎﻧﯽ اﻳﻤ ﺎن ﻧﻴﺎوردﻧ ﺪ و ﻣ ﺴﺦ ﺷ ﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘ ﺲ ﮔﺮوه ﯽ از‬

‫‪١٩٣‬‬
‫اﻳﺸﺎن ﺑﻪ درﻳﺎ رﻓﺘﻨﺪ و ﮔﺮوﻩ دﻳﮕﺮ ﺑ ﻪ ﺻ ﺤﺮا‪ ،‬و ﻋﻘ ﺮب ﻣ ﺮد ﺳ ﺨﻦﭼﻴﻨ ﯽ ﺑ ﻮد آ ﻪ‬
‫ﻣﺮدم ﺑﺎ او ﻋﻤﻞ ﻗﺒﻴﺢ ﻣﯽآﺮدﻧﺪ" )ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪.(۵۵۴‬‬
‫و‪" :‬ﺣ ﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ در زﻣ ﺎن ﭘ ﻴﺶ ﮔﺮوه ﯽ ﺑﻮدﻧ ﺪ آ ﻪ‬
‫رﻳ ﺶ را ﻣ ﯽﺗﺮاﺷ ﻴﺪﻧﺪ و ﺷ ﺎرب را ﻣ ﯽﺗﺎﺑﻴﺪﻧ ﺪ‪ ،‬و ﺣﻘﺘﻌ ﺎﻟﯽ اﻳ ﺸﺎن را ﻣ ﺴﺦ آ ﺮد"‬
‫)ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪.(۵٣٨‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫ﺑﻌ ﻀﯽ اوﻗ ﺎت ﻧﻴ ﺰ اﺗﻔ ﺎق ﻣ ﯽاﻓﺘ ﺪ آ ﻪ ﻣﺤ ﺪث ﺑﺰرﮔ ﻮار در ﻧﻘ ﻞ اﺻ ﻞ ﻳ ﻚ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻳﺎ رواﻳﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻦ ﺁﻧﺮا ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﯽدهﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺻﻼح ﻣﯽداﻧ ﺪ آ ﻪ ﻗ ﺴﻤﺘﯽ از ﺁﻧ ﺮا‬
‫ﺣﺬف آﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻮ ﺁﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻨ ﺪﻩ ﻣﻄﻠ ﺐ رﺳ ﻮل ﻳ ﺎ ﻳﻜ ﯽ از اﺋﻤ ﻪ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪،‬و ﭼﻨ ﻴﻦ ﻣﺤ ﺪﺛﯽ‬
‫ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﻓﻘﻴﻪ اﻋﻈﻢ و ﻧﺎﻳﺐ اﻣﺎم ﻋﺼﺮ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ .‬در ﭼﻨ ﻴﻦ ﻣ ﻮردﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺁﻳ ﺖاﷲ‬
‫ﺧﻤﻴﻨﯽ در آﺸﻒ اﻻﺳﺮار )ﺻﻔﺤﻪ ‪ (٢۴۵‬ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ‪ " :‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﺳﻼم ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد آ ﻪ‬
‫هﻤ ﻪ ﺑ ﺎزﻳﮕﺮﯼه ﺎﯼ ﻣ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﺑﻴﻬ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ ﻣﮕ ﺮ ﺑ ﺎزﯼ آ ﺮدن ﺑ ﺮاﯼ ﺗﺮﺑﻴ ﺖ آ ﺮدن‬
‫اﺳﺒﻬﺎ‪ ،‬و ﺑﺮاﯼ ﺗﻴﺮاﻧﺪازي"‪.‬‬
‫وﻟﯽ اﺻﻞ ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬آﻪ ﺑﻜّـﺮات هﻢ در آﺘﺐ "ﻣﻌﺘﺒﺮ" ﺣﺪﻳﺚ ﻧﻘﻞ ﺷ ﺪﻩ‪ ،‬ﭼﻨ ﻴﻦ‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫"اﻟﻠﻬ ﻮ ﻓ ﯽ ﺛ ﻼث‪ :‬ﺗﺎدﻳ ﺐ ﻓﺮﺳ ﻚ‪ ،‬ﺗﺮﻣﻴ ﻚ ﺑﻘﻮﺳ ﻚ‪ ،‬و ﻣﻼﻋﺒﺘ ﻚ اهﻠ ﻚ"‪.‬‬
‫)ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴﯽ در ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار‪ :‬از ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اآﺮم ﻣﻨﻘﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫هﺮ ﻟﻬﻮ و ﺑﺎزﯼ آﻪ ﻣﻮﻣﻦ ﺑﻜﻨﺪ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ ﻣﮕﺮ در ﺳﻪ ﭼﻴﺰ‪ :‬ﺗﻌﻠﻴﻢ اﺳﺐ آ ﺮدن‪ ،‬و‬
‫ﺗﻴﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻦ‪ ،‬و ﻣﻼﻋﺒﺖ آﺮدن ﺑﺎ زن ﺧ ﻮد(‪ .‬و ﻣ ﯽﺗ ﻮان اﺣﺘﻤ ﺎل داد آ ﻪ ﺁﻳ ﺖاﷲ ﺑ ﺎ‬
‫ﺳﻮم ﻓﺮﻣﺎﻳﺶ ﺣﻀﺮت‪ ،‬ﻳﺎ ﻻاﻗﻞ ﺑﺎ ﻧﻘﻞ ﺁن‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫ﭘﻴﺶ از ﭘﺎﻳﺎن ﻣﺒﺤﺚ اﺣﺎدﻳﺚ و ﻓﺘﻮاهﺎﻳﯽ آﻪ ﻣﻀﻤﻮن ﺁﻧﻬ ﺎ اﺻ ﻮﻻ ﺑ ﺎ ﺁﻳ ﺎت‬
‫ﻗﺮﺁﻧﯽ ﺗﻨﺎﻗﺾ دارد‪ ،‬اﺟﺎزﻩ دهﻴ ﺪ ﺑ ﻪ از ﻋﺠﻴ ﺐﺗ ﺮﻳﻦ ﻣﻄ ﺎﻟﺒﯽ آ ﻪ ﺗ ﺎآﻨﻮن در هﻤ ﻴﻦ‬
‫ﻣﻮرد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ اﺷﺎرﻩ آﻨﻢ‪ ،‬و ﻳﻘﻴﻦ دارم آﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ درﺑ ﺎرﻩ ﺁن هﻤ ﻴﻦ ﻧﻈ ﺮ‬
‫را ﺧﻮاهﻴﺪ داﺷﺖ‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺣﺎوﯼ ﺗﻮهﻴﻨﯽ ﺁﺷﻜﺎر و زﻧﻨﺪﻩ‪ ،‬هﻢ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و‬
‫ه ﻢ ﺑ ﻪ رﺳ ﻮل او اﺳ ﺖ‪ ،‬و ﻧﻮﻳ ﺴﻨﺪﻩ ﺁن ﺣ ﻀﺮت ﺁﻳ ﺖاﷲ اﻟﻌﻈﻤ ﯽ ﻣﻮﺳ ﻮﯼ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪١٩٤‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺮﺑﻮط ﺑ ﻪ دﻓ ﺎع اﻳ ﺸﺎن از اﺻ ﻞ اﻣﺎﻣ ﺖ و ﺟﻮاﺑﮕ ﻮﻳﯽ ﺑ ﻪ ﺁﻧﻬ ﺎﻳﯽ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﻣﯽﭘﺮﺳﻨﺪ اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﺑ ﻪ اﺳ ﺘﻘﺮار اﻣﺎﻣ ﺖ در ﺧﺎﻧ ﺪان ﻋﻠ ﯽ ارادﻩ ﻓﺮﻣ ﻮدﻩ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﺮا اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺻﺮﻳﺤﺎ در ﻗﺮﺁن ﺑﻴﺎن ﻧﻔﺮﻣﻮد ﺗﺎ ﺟ ﺎﯼ ﺗﺮدﻳ ﺪ و اﻧﻜ ﺎرﯼ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪ و ﻣﻮﺟ ﺐ ﺑ ﺮوز اﻳﻨﻬﻤ ﻪ ﺑﺤ ﺚ و اﺧ ﺘﻼف در ﻋ ﺎﻟﻢ اﺳ ﻼم‬
‫ﻧﺸﻮد؟‬
‫ﻋﻴﻦ ﭘﺎﺳﺨﯽ آﻪ ﺁﻳﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨﯽ در آﺘﺎب "آﺸﻒ اﻻﺳﺮار" )ﺻﻔﺤﺎت ‪١٣٠‬‬
‫و ‪ (١٣١‬ﺑﻪ اﻳﻦ اﻋﺘﺮاض دادﻩاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪"-‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ از اﻳﻨﻜﻪ اﻣﺎم را ﺑﺎ اﺳﻢ و رﺳﻢ درﻗ ﺮﺁن ذآ ﺮ آﻨ ﺪ ﻣ ﯽﺗﺮﺳ ﻴﺪ‪ ،‬آ ﻪ‬
‫ﻣﺒﺎدا ﭘﺲ از ﺧﻮدش ﻗﺮﺁن را دﺳﺖ ﺑﺰﻧﻨﺪ و اﺧﺘﻼف ﺑﻴﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻬﺎ ﺷﺪﻳﺪﺗﺮ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬ﺧ ﺪا ه ﻢ در ﻗ ﺮﺁن در اﻇﻬ ﺎر اﻣﺎﻣ ﺖ ﺑ ﺎ اﺳ ﻢ و رﺳ ﻢ‪ ،‬ﻣﺤﺎﻓﻈ ﻪ آ ﺎرﯼ‬
‫ﻣﯽآﺮدﻩ و از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺗﺮس داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻮاﺳﻄﻪ اﺣﺎدﻳﺚ آﺜﻴﺮﻩ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد آﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ در ﺗﺒﻠﻴ ﻎ اﻣﺎﻣ ﺖ ﺧ ﻮف‬
‫از ﻣﺮدم داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪".‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﺘﻦ روﺷﻦ و ﺻﺮﻳﺢ ﺣﻀﺮت ﺁﻳﺖاﷲ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻣﻌﻨ ﯽ هﻤ ﺮاﻩ دارد آ ﻪ ه ﺮ‬
‫ﻳﻚ از ﺁﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻬﻤﻴﻦ اﻧﺪازﻩ ﺻﺮﻳﺢ روﺷﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫اول اﻳﻨﻜﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﺧﺘﻴﺎر آﺎﻣﻞ دارد آﻪ ﭼﻴﺰﯼ را آﻪ ﺑﻪ ﻣ ﺼﻠﺤﺖ ﺑﺪاﻧ ﺪ در‬
‫ﻗﺮﺁن ذآﺮ آﻨﺪ و ﭼﻴﺰﯼ را آﻪ ﺑ ﻪ ﻣ ﺼﻠﺤﺖ ﻧﺪاﻧ ﺪ ﻳ ﺎ از ﺗ ﺬآﺮ ﺁن "ﺑ ﺎ اﺳ ﻢ و رﺳ ﻢ"‬
‫ﺑﺘﺮﺳﺪ در ﻗﺮﺁن ذآﺮ ﻧﻜﻨﺪ‪.‬‬
‫دوم اﻳﻨﻜ ﻪ اﮔ ﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ از ﺗ ﺼﺮﻳﺢ اﻳ ﻦ ﻣﻮﺿ ﻮع در ﻗ ﺮﺁن‪ ،‬ﺑ ﺎ ﺁﻧﻜ ﻪ ارادﻩ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺧﻮد او ﺑﺮ ﺁن ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻮدﻩ ﺧﻮددارﯼ آﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺑ ﺮاﯼ اﻳ ﻦ ﺑ ﻮدﻩ آ ﻪ از‬
‫ﻣﺮدم ﺧﻮف داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻮم اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ از اﻳﻦ ﺑﺎﺑﺖ ﺧﻮف داﺷ ﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ ﺧ ﻮد ﺧﺪاوﻧ ﺪ ه ﻢ‬
‫در اﻳ ﻦ زﻣﻴﻨ ﻪ "ﻣﺤﺎﻓﻈ ﻪآ ﺎرﯼ ﻣ ﯽآ ﺮدﻩ" زﻳ ﺮا او ﻧﻴ ﺰ "از ﻣﻨﺎﻓﻘ ﺎن ﺗ ﺮس داﺷ ﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ"‪.‬‬
‫آﺪام ﺣﺎآﻢ واﻗﻌﯽ ﺷﺮع ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻴﺎن آﻨﻨ ﺪﻩ ﭼﻨ ﻴﻦ ﻣﻄ ﺎﻟﺒﯽ را ﻣﺮﺗﻜ ﺐ آﻔ ﺮ‬
‫ﺁﺷﻜﺎر و ﻣﺴﺘﻮﺟﺐ ﺣ ّﺪ اﺷﺪ ﻣﺠﺎزات ﺷﺮﻋﯽ ﻧﺸﻤﺎرد؟‬
‫ﺁﻳﺖاﷲ اﻻﻋﻈﻢ ﺑﺎ ﺁﻧﻜ ﻪ ﻃﺒ ﻖ ﻣﻘ ﺮرات ﻣ ﻮرد ﻗﺒ ﻮل ﻣﻜﺘ ﺐ ﻓﻴ ﻀﻴﻪ ﺧ ﻮدش‪،‬‬
‫اﻋﻠﻢ ﻋﻠﻤﺎ و اﻓﻘﻪ ﻓﻘﻬﺎ و اﻓﻀﻞ ﻣﺠﺘﻬﺪﻳﻦ اﺳ ﺖ‪ ،‬زﻳ ﺮا آ ﻪ ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ ﺟﻬ ﺎت در ﻣﻘ ﺎم‬

‫‪١٩٥‬‬
‫وﻻﻳﺖ ﻓﻘﻴﻪ ﻗ ﺮار ﮔﺮﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻇ ﺎهﺮا از اﻳ ﻦ واﻗﻌﻴ ﺖ روﺷ ﻦ اﺳ ﻼﻣﯽ ﺑ ﯽاﻃ ﻼع‬
‫اﺳﺖ آﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﻘﺎ در اﺧﺘﻴﺎر ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻧﻴﺴﺖ آﻪ اﮔﺮ هﻢ ﺑﺮدن ﻧﺎم اﻣ ﺎم را ﺑ ﺎ اﺳ ﻢ و‬
‫رﺳ ﻢ در ﻗ ﺮﺁن ﺻ ﻼح ﻧﺪاﻧ ﺪ ﺁﻧ ﺮا ذآ ﺮ ﺑﻜﻨ ﺪ ﻳ ﺎ ﻧﻜﻨ ﺪ‪ ،‬زﻳ ﺮا ﻧﻘ ﺶ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﻏﻴ ﺮ از‬
‫درﻳﺎﻓﺖ وﺣﯽ و اﺑﻼغ ﺁن ﺑﻪ ﻣ ﺮدم ﻧﻴ ﺴﺖ و ﺑﻬﻴﭽﻮﺟ ﻪ اﻳ ﻦ اﺧﺘﻴ ﺎر ﺑ ﻪ ﺧ ﻮد او دادﻩ‬
‫ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ اﮔﺮ ﻣﻄﻠﺒ ﯽ ﺑ ﻪ او وﺣ ﯽ ﺷ ﻮد ﺁﻧ ﺮا ﺑ ﻪ ﺻ ﻼﺣﺪﻳﺪ ﺧ ﻮد اﺑ ﻼغ آﻨ ﺪ ﻳ ﺎ‬
‫ﻣﺴﻜﻮت ﺑﮕﺬارد‪ ،‬و در اﻳﻦ زﻣﻴﻨ ﻪ ﺻ ﺮﻳﺤﺎ در ﻗ ﺮﺁن )ﺳ ﻮرﻩ اﺣﻘ ﺎف‪ ،‬ﺁﻳ ﻪ ‪ (٩‬ﺁﻣ ﺪﻩ‬
‫اﺳ ﺖ‪" :‬اﯼ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﺑ ﻪ ﺁﻧﻬ ﺎ ﺑﮕ ﻮ آ ﻪ ﻣ ﻦ ﺑ ﻪ ﺷ ﻤﺎ اﺑ ﻼغ ﻧﻤ ﯽآ ﻨﻢ ﻣﮕ ﺮ ﺁﻧﭽ ﻪ را آ ﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻦ وﺣ ﯽ ﻓﺮﻣ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪ ".‬و در ﺳ ﻮرﻩ اﻧﻌ ﺎم ﺁﻳ ﻪ ‪ ،١۵‬ﺁﻣ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪" :‬اﻳ ﻦ‬
‫آﻼم ﺧﺪاﺳﺖ و هﻴﭽﻜﺲ ﺣﻖ ﺗﺒﺪﻳﻞ آﻠﻤﺎت ﺁﻧﺮا ﻧﺪارد" و در ﺳﻮرﻩ واﻗﻌﻪ )ﺁﻳﻪ ‪(٨٠‬‬
‫ﺁﻣ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪" :‬ﺳﺮاﺳ ﺮ اﻳ ﻦ ﻗ ﺮﺁن ﺗﻨﺰﻳﻠ ﯽ از ﺟﺎﻧ ﺐ ﭘﺮوردﮔ ﺎر اﺳ ﺖ" و در ﺳ ﻮرﻩ‬
‫ﻓﺮﻗﺎن )ﺁﻳﻪ ‪ (۴‬ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪" :‬آﺎﻓﺮان ﮔﻔﺘﻨﺪ آﻪ اﻳﻦ آﺘﺎب را ﺧﻮد ﻣﺤﻤ ﺪ ﺳ ﺎﺧﺘﻪ اﺳ ﺖ‬
‫و اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻇﻠﻤﯽ و ﻧﺴﺒﺖ ﻧﺎﻗﺼﯽ ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺖ‪ ".‬و در ﺳ ﻮرﻩ ﺣﺎﻗ ﻪ )ﺁﻳ ﻪه ﺎﯼ‬
‫‪ ۴۵‬و ‪ (۴۶‬ﺁﻣ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪" :‬اﮔ ﺮ رﺳ ﻮل ﻣ ﺎ ﮔﻔﺘ ﻪه ﺎﻳﯽ را ﺑ ﻪ دروغ ﺑﻤ ﺎ ﻧ ﺴﺒﺖ ده ﺪ‪،‬‬
‫دﺳﺖ راﺳﺘﺶ را ﻣﯽﮔﻴﺮﻳﻢ و ﺷﺎهﺮﮔﺶ را ﻣﯽﺑﺮﻳﻢ‪".‬‬
‫اﻣ ﺎ درﺑ ﺎرﻩ اﻳ ﻦ ﮔﻔﺘ ﻪ آ ﻪ‪" :‬ﺑﻮاﺳ ﻄﻪ اﺣﺎدﻳ ﺚ آﺜﻴ ﺮﻩ ﻣﻌﻠ ﻮم ﻧﻤ ﯽﺷ ﻮد آ ﻪ‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ در ﺗﺒﻠﻴﻎ اﻣﺎﻧ ﺖ ﺧ ﻮف از ﻣ ﺮدم داﺷ ﺘﻪ اﺳ ﺖ؟ ﻧﻴ ﺰ اﺣﺘﻤ ﺎﻻ ﺁﻳ ﺖاﷲ اﻻﻋﻈ ﻢ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧ ﺪ آ ﻪ اﮔ ﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﻣ ﯽﺧﻮاﺳ ﺖ ﻳ ﺎ اﺟ ﺎزﻩ داﺷ ﺖ در اﻧﺠ ﺎم ﻣﺎﻣﻮرﻳ ﺖ‬
‫ﺧﻮد از ﻣﺮدم ﺑﺘﺮﺳﺪ و ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﺗ ﺮس از ﺁن ﺻ ﺮﻓﻨﻈﺮ آﻨ ﺪ‪ ،‬اﻳ ﻦ اﺣﺘﻴ ﺎط را در‬
‫هﻨﮕﺎم ﺗﺒﻠﻴﻎ رﺳﺎﻟﺖ ﺧﻮﻳﺶ آﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺁﻧﻮﻗﺖ آﻪ ﺗﻤﺎم ﺟﺰﻳﺮﻩاﻟﻌﺮب ﺑﺖﭘﺮﺳ ﺖ ﺑ ﻮد‬
‫و اﻋ ﻼم ﭼﻨ ﻴﻦ رﺳ ﺎﻟﺘﯽ ﺑ ﺮاﯼ ه ﺮ آ ﺲ ﺧﻄ ﺮ ﻣﺤﺘ ﻮم در ﺑ ﺮ داﺷ ﺖ‪ ،‬وﯼ ﺑﻴ ﺸﺘﺮ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﺘﺮﺳ ﺪ ﻳ ﺎ هﻨﮕﺎﻣﻴﻜ ﻪ ﭘﻴ ﺸﻮاﯼ ﻣ ﺴﻠﻢ ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑ ﻮد و اواﻣ ﺮ و ﻧ ﻮاهﯽ او‬
‫اﺑﻼغ اواﻣﺮ و ﻧﻮاهﯽ اﻟﻬﯽ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﺪ؟‬
‫ﺁﻳﺎ وﻇﻴﻔﻪ روﺷﻦ و ﺗﺨﻄﯽﻧﺎﭘﺬﻳﺮ او‪ ،‬از ﻃﺮف ﺧﺪاوﻧﺪ در اﻳﻦ ﺁﻳﻪ ﻣ ﺸﺨﺺ‬
‫ﻧﺸﺪﻩ ﺑ ﻮد آ ﻪ‪" :‬اﯼ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﺁﻧﭽ ﻪ را آ ﻪ از ﺟﺎﻧ ﺐ ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﺑﺘ ﻮ اﺑ ﻼغ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ ﺑ ﻪ‬
‫ﺧﻠﻖ ﺑﺮﺳﺎن آﻪ اﮔﺮ ﻧﺮﺳﺎﻧﯽ ﺗﺒﻠﻴﻎ رﺳﺎﻟﺖ ﻧﻜﺮدﻩاﯼ‪ ،‬و از ه ﻴﭻ ﭼﻴ ﺰ ﺑ ﻴﻢ ﻧ ﺪار‪ ،‬آ ﻪ‬
‫ﺧﺪا ﺗﺮا از ﺁزار دﺷﻤﻨﺎن ﻣﺤﻔﻮظ ﺧﻮاهﺪ داﺷﺖ" )ﺳﻮرﻩ ﻣﺎﺋﺪﻩ‪ ،‬ﺁﻳ ﻪ ‪ .(۶٧‬و ﺁﻳ ﺎ ﺑ ﺎز‬
‫ﺑﻪ او اﺑﻼغ ﻧﺸﺪﻩ ﺑﻮد آﻪ‪" :‬اﯼ ﭘﻴﻤﺒﺮ‪ ،‬از ﺧ ﺪا ﺑﺘ ﺮس و هﺮﮔ ﺰ ﺗ ﺎﺑﻊ راﯼ آ ﺎﻓﺮان و‬

‫‪١٩٦‬‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻘ ﺎن ﻣ ﺸﻮ‪ ،‬و ﺗﻨﻬ ﺎ ﺁﻧﭽ ﻪ را ﭘﻴ ﺮوﯼ آ ﻦ آ ﻪ از ﺟﺎﻧ ﺐ ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﺑ ﻪ ﺗ ﻮ وﺣ ﯽ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪) ".‬ﺳﻮرﻩ اﺣﺰاب‪ ،‬ﺁﻳﻪ ‪ ١‬و ‪(٢‬‬
‫اﺣﺘﻤ ﺎﻻ در اﻳ ﻦ ﻣ ﻮرد ﻧﻴ ﺰ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﻣ ﻮاردﯼ آ ﻪ ﮔﻔﺘ ﻪه ﺎﯼ ﻣﺤ ﺪﺛﺎن ﻋﺎﻟﻴﻘ ﺪر‬
‫"ﻣﻜﺘﺐ دآﺎﻧﺪاران دﻳﻦ" ﺑﺎ اﺣﻜﺎم ﻗﺮﺁن ﻣﺘﺒ ﺎﻳﻦ اﺳ ﺖ‪" ،‬اﺣﺎدﻳ ﺚ آﺜﻴ ﺮﻩ" آ ﻪ ﺁﻳ ﺖاﷲ‬
‫ﺑﺪاﻧﻬﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﻣﯽآﻨﻨﺪ وزن و اهﻤﻴﺘﯽ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻧﺺ ﺻﺮﻳﺢ ﺁﻳﺎت ﻗﺮﺁﻧﯽ دارﻧﺪ!‬
‫اﻣ ﺎ درﺑ ﺎرﻩ اﻇﻬ ﺎر ﻧﻈ ﺮ ﺳ ﻮم ﺁﻳ ﺖاﷲ آ ﻪ‪" :‬ﺧ ﺪا ه ﻢ در ﻗ ﺮﺁن در اﻇﻬ ﺎر‬
‫اﻣﺎﻣﺖ ﺑﺎ اﺳﻢ و رﺳﻢ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪآﺎرﯼ ﻣﻴﻜﺮدﻩ و از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺗﺮس داﺷ ﺘﻪ اﺳ ﺖ"‪ ،‬ﺑﺎﻳ ﺪ‬
‫ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﻣﺘﺬآﺮ ﺷﺪ آﻪ اﻳ ﻦ ﻣﻄﻠ ﺐ از ﺟﺎﻧ ﺐ ه ﺮ آ ﺲ آ ﻪ ﮔﻔﺘ ﻪ ﺷ ﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ه ﻢ‬
‫ﺳ ﻔﻴﻬﺎﻧﻪ و ه ﻢ ﺷ ﺮمﺁور اﺳ ﺖ‪ .‬اﻳ ﻦ "ﻣﻨﺎﻓﻘ ﺎن" آ ﻪ ﭼﻤﺎﻗ ﺪاران ﺟﻤﻬ ﻮرﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ هﺮ روز ﺟﻤ ﻊ آﺜﻴ ﺮﯼ از ﺁﻧﻬ ﺎ را ﺑ ﻪ ﺑﻬ ﺸﺖ زه ﺮا ﺑﻔﺮﺳ ﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼ ﻪ ﻗ ﺪرﺗﯽ‬
‫دارﻧ ﺪ آ ﻪ ﺧ ﺪاﯼ ﻗﻬ ﺎر ﺗ ﺎ ﺑ ﺪﻳﻦ درﺟ ﻪ از ﺁﻧﻬ ﺎ ﺑﺘﺮﺳ ﺪ؟ ﻣﮕ ﺮ هﻤ ﻴﻦ ﺧ ﺪا ﻧﻴ ﺴﺖ آ ﻪ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﺧﻮدش ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ‪" :‬اوﺳﺖ آﻪ ﺑﻪ هﺮ ﭼﻪ ﺑﺨﻮاهﺪ ﻓﺮﻣ ﺎن ﻣ ﯽده ﺪ و ه ﻴﭽﻜﺲ‬
‫را ﻗﺪرت ر ّد ﻓﺮﻣﺎﻧﺶ ﻧﻴﺴﺖ" )ﺳ ﻮرﻩ رﻋ ﺪ‪ ،‬ﺁﻳ ﻪ ‪ (۴١‬و‪" :‬اوﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﺮ ﺑﻨ ﺪﮔﺎﻧﺶ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯼ ﻣﻄﻠﻖ اﺳﺖ و ﺑﺮ ﺟﻤﻠﻪ اﻣﻮر ﺁﮔ ﺎهﯽ دارد" )ﺳ ﻮرﻩ اﻧﻌ ﺎم ﺁﻳ ﻪ ‪ .(١٨‬ﺁﻳ ﺎ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺧﺪاﻳﯽ ﻃﻮرﯼ از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺑﻴﻤﻨﺎك اﺳﺖ آﻪ ﺧﻮد او هﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮش ﺟ ﺮأت‬
‫اﺑﻼغ وﺣﯽ ﺧﻮﻳﺶ را ﻧﻤﯽآﻨﺪ؟ و ﭼﺮا اﻳﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬درﺁن وﻗﺘﯽ آﻪ ﻳﻚ ﺟﻮان ﺑﯽﻧﺎم‬
‫و ﻧ ﺸﺎن و ﺗﻨﻬ ﺎ و ﺑ ﯽﭘ ﺸﺘﻴﺒﺎن ﻗ ﺮﻳﺶ را ﻣ ﺎﻣﻮر ﺷﻜ ﺴﺘﻦ ﺑﺘﻬ ﺎﻳﯽ آ ﺮد آ ﻪ ه ﺰاران‬
‫ﺳﻠﺤﺸﻮر ﻋﺮب ﺑﺨ ﺎﻃﺮ ﺁﻧﻬ ﺎ ﺷﻤ ﺸﻴﺮ ﻣ ﯽآ ﺸﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺘﺮﺳ ﻴﺪ و ﻣﺤﺎﻓﻈ ﻪآ ﺎرﯼ ﻧﻜ ﺮد‪،‬‬
‫وﻟ ﯽ ﺣ ﺎﻻ آ ﻪ رﺳ ﻮل او در اوج ﻗ ﺪرت ﻣﺮﺟﻌﻴ ﺖ ﺑ ﻮد‪ ،‬ﺑ ﺴﺮاغ اﻳ ﻦ ﺗ ﺮس و‬
‫ﻣﺤﺎﻓﻈﻪآﺎرﯼ رﻓﺖ؟‬
‫ﺁﻳﺎ اﻳ ﻦ هﻤ ﺎن ﺧ ﺪا ﻧﺒ ﻮد آ ﻪ ﺑ ﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮش دﺳ ﺘﻮر دادﻩ ﺑ ﻮد‪" :‬اﯼ ﭘﻴﻤﺒ ﺮ‪ ،‬ﺑ ﺎ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻘ ﺎن ﭘﻴﻜ ﺎر آ ﻦ و ﺑ ﺮ ﺁﻧﻬ ﺎ ﺳ ﺨﺖ ﮔﻴ ﺮ آ ﻪ ﻣﺄواﻳ ﺸﺎن دوزخ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﺴﻴﺎر ﺑ ﺪ‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺎهﯽ اﺳﺖ" )ﺳﻮرﻩ ﺗﺤﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺁﻳﻪ ‪ ٩‬و ﺳﻮرﻩ ﺗﻮﺑﻪ‪ ،‬ﺁﻳ ﻪ ‪ (٧٣‬و دﺳ ﺘﻮر دادﻩ ﺑ ﻮد‪:‬‬
‫"اﯼ رﺳﻮل‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺑﮕﻮ آﻪ اﮔﺮ ﺧﺪا ﺑﻼ و ﺷ ّﺮﯼ ﺑﺮاﯼ ﺷﻤﺎ ﺑﺨﻮاهﺪ‪ ،‬آﻴﺴﺖ آﻪ‬
‫ﺷ ﻤﺎ را از ﺁن ﻧﺠ ﺎت ﺗﻮاﻧ ﺪ داد؟" )ﺳ ﻮرﻩ اﺣ ﺰاب‪ ،‬ﺁﻳ ﻪه ﺎﯼ ‪ ١۶‬و ‪ .(١٧‬وﻟ ﯽ آﺠ ﺎ‬
‫دﺳﺘﻮر دادﻩ ﺑ ﻮد آ ﻪ‪ :‬آ ﺎر را ﺧ ﻮب ﺳ ﺒﻚ و ﺳ ﻨﮕﻴﻦ ﺑﻜ ﻦ‪ ،‬اﮔ ﺮ اﺣﺘﻤ ﺎل ﺧﻄ ﺮﯼ از‬
‫ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺑﻮد‪ ،‬و ﻣﻦ و ﺧﻮدت را ﺑﻪ دردﺳﺮ ﻧﻴﻨﺪاز؟‬

‫‪١٩٧‬‬
‫ﺧﻮد ﺁﻳﺖاﷲ در ﺟﺎﯼ دﻳﮕﺮ )ﻧﺎﻣﻪاﯼ از اﻣﺎم ﻣﻮﺳﯽ آﺎﺷﻒ اﻟﻐﻄ ﺎء‪ ،‬ﺻ ﻔﺤﻪ‬
‫‪ (۴٧‬ﻣﺮﻗﻮم ﻓﺮﻣﻮدﻩاﻧﺪ‪" :‬ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻣﯽرﻓﺖ اﺧﺘﻼﻓﺎﺗﯽ در اﻣﺖ ﭘﺪﻳﺪ ﺁﻳﺪ‪،‬‬
‫ﭼ ﻮن ﺗ ﺎزﻩ ﺑ ﻪ اﺳ ﻼم اﻳﻤ ﺎن ﺁوردﻩ و ﺟﺪﻳ ﺪ اﻟﻌﻬ ﺪ ﺑﻮدﻧ ﺪ ﺧ ﺪاﻳﺘﻌﺎﻟﯽ از راﻩ وﺣ ﯽ‬
‫رﺳﻮل اآﺮم را اﻟﺰام آﺮد آ ﻪ ﻓ ﻮرا‪ ،‬هﻤﺎﻧﺠ ﺎ‪ ،‬وﺳ ﻂ ﺑﻴﺎﺑ ﺎن‪ ،‬اﻣ ﺮ ﺧﻼﻓ ﺖ را اﺑ ﻼغ‬
‫آﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ رﺳﻮل اآﺮم ﺑﺤﻜﻢ ﻗﺎﻧﻮن و ﺑﻪ ﺗﺒﻌﻴﺖ از ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ را‬
‫ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ آﺮد‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ آﻪ داﻣﺎدش ﺑﻮد ﻳﺎ ﺧﺪﻣﺎﺗﯽ آﺮدﻩ ﺑ ﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ‬
‫ﭼﻮن ﻣﺎﻣﻮر و ﺗﺎﺑﻊ ﺣﻜﻢ ﺧﺪا و ﻣﺠﺮﯼ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا ﺑﻮد‪".‬‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻣﻮﻗﻊ ﻟﺰوم در اﺑﻼغ اﻣﺮ ﺧﻮد داﺋﺮ ﺑ ﻪ اﻋ ﻼم‬
‫ﺧﻼﻓﺖ و اﻣﺎﻣﺖ ﻋﻠﯽ "ﻣﺤﺎﻓﻈﻪآﺎري" ﺑﺨﺮج ﻧﺪادﻩ و رﺳﻮل او ﻧﻴﺰ از اﺟﺮاﯼ اﻳﻦ‬
‫اﻣ ﺮ ﻧﺘﺮﺳ ﻴﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬و اﮔ ﺮ دو ﻣ ﺎﻩ ﺑﻌ ﺪ ﺧﺪاوﻧ ﺪ از ﻧﻘ ﻞ اﻳ ﻦ ﺣﻜ ﻢ در آﺘ ﺎب ﺧ ﻮد‬
‫اﺣﺘﺮاز ﻓﺮﻣﻮدﻩ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻓﻘﻂ ﺑﺮاﯼ اﻳﻦ ﺑﻮدﻩ آﻪ ﻣ ﯽﺧﻮاﺳ ﺘﻪ اﺳ ﺖ ﻣ ﺪرك آﺘﺒ ﯽ ﺑ ﻪ‬
‫دﺳﺖ آﺴﯽ ﻧﺪادﻩ ﺑﺎﺷﺪ!‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﻨﺎ ﺑﻮد ﻣﺤﻤﺪ ﭘﺮﭼﻤﺪار ﺁﺋﻴﻨﯽ ﺑﺎﺷﺪ آﻪ هﻢ ﺧﺪاﯼ ﺁن و هﻢ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮش ﺑ ﺮ‬
‫اﺛﺮ ﺗﺮس و ﻣﺤﺎﻓﻈﻪآﺎرﯼ‪ ،‬ﺁﻧﻬ ﻢ در ﺑﺮاﺑ ﺮ ﺟﻤﻌ ﯽ ﻣﻨ ﺎﻓﻖ ﻣﻔﻠ ﻮك‪ ،‬از اﺑ ﻼغ ﻣ ﺸﻴﺖ‬
‫اﻟﻬﯽ ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ آﻨﻨﺪ و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺷﺎﻩ ﺳﻠﻄﺎن ﺣ ﺴﻴﻦ ﻣﺮﺣ ﻮم را ﭘ ﻴﺶ ﮔﻴﺮﻧ ﺪ‪ ،‬اﺻ ﻮﻻ‬
‫رﺳﺎﻟﺖ اﻳﻦ ﺁﺋﻴﻦ ﭼﻪ ارزﺷﯽ داﺷ ﺖ آ ﻪ اﻣﺎﻣ ﺖ ﺁن داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﻳ ﺎ وﻻﻳ ﺖ ﻓﻘﻴ ﻪاش‬
‫داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ ﺗ ﺎ ﺁن ﻓﻘﻴ ﻪ ﺑﺰرﮔ ﻮار ﻃﺒ ﻖ ﺿ ﺮباﻟﻤﺜ ﻞ ﻣﻌ ﺮوف ﻓﺎرﺳ ﯽ "ﺑﺨ ﺎﻃﺮ‬
‫ﺑﺮداﺷﺘﻦ زﻳﺮ اﺑﺮو‪ ،‬ﭼﺸﻤﺶ را آﻮر آﻨﺪ"؟‬
‫ﻳﺎد ﺁن ﺻﺎﺣﺒﻨﻈﺮ ﺑﺨﻴﺮ‪ ،‬آﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ " :‬ﺧﺪاﻳﺎ‪ ،‬ﻣ ﺮا از ﺷ ﺮ دوﺳ ﺘﺎن ﻧ ﺎداﻧﻢ‬
‫ﺣﻔﻆ آﻦ‪ ،‬ﺧﻮدم ﺗﻜﻠﻴﻔﻢ را ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎﻧﻢ ﻣﻴﺪاﻧﻢ"!‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫ﻳﻜﺪﺳﺘﻪ دﻳﮕﺮ از اﺣﺎدﻳﺚ "ﻣﻌﺘﺒﺮ" ﺁﻧﻬﺎﻳﯽ اﺳﺖ آﻪ از ﻓ ﺮط ﺳ ﺨﺎﻓﺖﮔ ﻮﻳﯽ‪،‬‬
‫ﻣﺤﺪﺛﺎن ﺑﺰرﮔﻮار در ﻧﻘﻞ ﺁﻧﻬﺎ ﺧﻴﺎل ﺷﻮﺧﯽ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻗﺒ ﻮل ﺁﻧﻜ ﻪ ﺣﺠ ﺞاﺳ ﻼم‬
‫و ﻋﻼﻣﻪهﺎ و ﺑﺤﺮاﻟﻌﻠﻮمه ﺎﯼ ﻋﺎﻟﻴﻘ ﺪرﯼ ﭼ ﻮن ﺛﻘﺔاﻻﺳ ﻼم آﻠﻴﻨ ﯽ و ﺷ ﻴﺦ ﺻ ﺪوق و‬
‫ﺷﻴﺦاﻻﺳﻼم ﻣﺠﻠﺴﯽ‪ ،‬ﺧﻮدﺷﺎن ﺁﻧﻬﺎ را‪ ،‬ﺑﺎ ﺁﻧﻜﻪ از ﻗﻮل ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻳﺎ ﻋﻠﯽ ﻳﺎ اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ‬
‫ﺻﺎدق ﻧﻘﻞ آﺮدﻩاﻧ ﺪ‪ ،‬ﺟ ﺪﯼ ﺗﻠﻘ ﯽ آ ﺮدﻩ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ دﺷ ﻮار اﺳ ﺖ‪ ،‬و در ﻋ ﻴﻦ ﺣ ﺎل ﻗﺒ ﻮل‬
‫ﺁﻧﻜﻪ ﺧ ﻮد اﻳ ﻦ ﺑﺰرﮔ ﻮاران ﻧﻴ ﺰ ﺗ ﺎ اﻳ ﻦ درﺟ ﻪ ﺧﻔ ﺖ ﻋﻘ ﻞ داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ ﺑﻬﻤ ﻴﻦ ﻗ ﺪر‬
‫دﺷﻮار اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٩٨‬‬
‫‪"-‬اﺣﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻣﻬ ﺮان از ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻋﻠ ﯽ‪ ،‬و او از ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻳﺤﻴ ﯽ‪ ،‬و او از‬
‫اﺣﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ‪ ،‬و او از ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﺳ ﻨﺎن‪ ،‬و او از ﻣﻔ ﻀﻞ ﺑ ﻦ ﻋﻤ ﺮ ﻧﻘ ﻞ آﻨ ﺪ آ ﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﺻ ﻠﻮات اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ‬
‫ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﻣ ﻦ از ﻃ ﺮف ﺧ ﺪا ﻗ ﺴﻤﺖ آﻨﻨ ﺪﻩ ﺑﻬ ﺸﺖ و دوزﺧ ﻢ‪ ،‬ﻣ ﻦ ﺻ ﺎﺣﺐ ﻋ ﺼﺎ و‬
‫ﻣﻴﺴﻤﻢ‪ ،‬ﻣﺮا ﺑﺮ ﻣﺴﻨﺪﯼ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﻣ ﺴﻨﺪ ﻣﺤﻤ ﺪ ﻧ ﺸﺎﻧﺪﻩاﻧ ﺪ و ﺁن ﻣ ﺴﻨﺪ ﺧ ﺪاﻳﯽ اﺳ ﺖ‪ .‬ﻣ ﻦ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮﻇﻢ‪ ،‬ﻣﻦ ﺧﺎﺗﻢ اوﺻﻴﺎﺋﻢ‪ ،‬ﻣ ﻨﻢ اﻣ ﺮاﷲ و ﺷ ﻨﺎﺧﺘﻦ ﻣ ﻦ ﺑ ﻪ ﻧﻮراﻧﻴ ﺖ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﺧﺪا اﺳﺖ"‪).‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪.(٣٨٠‬‬
‫وﻟ ﯽ در هﻤ ﻴﻦ آﺘ ﺎب "اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﻲ"‪،‬از ﻗ ﻮل هﻤ ﻴﻦ اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق‬
‫درﺑ ﺎرﻩ وﻇ ﺎﻳﻒ و ﻣ ﺸﺎﻏﻞ ﻣﻬ ﻢ هﻤ ﻴﻦ "ﺻ ﺎﺣﺐ ﻟ ﻮح ﻣﺤﻔ ﻮظ‪ ،‬ﺧ ﺎﺗﻢ اوﺻ ﻴﺎء‪،‬‬
‫اﻣ ﺮاﷲ‪ ،‬ﻗ ﺴﻤﺖ آﻨﻨ ﺪﻩ ﺑﻬ ﺸﺖ و دوزخ" ﺁﻣ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ‪" :‬ﻋﻠ ﯽ ﻋﻠﻴ ﻪ اﻟ ﺴﻼم در‬
‫اردوﮔ ﺎﻩ ﻟ ﺸﮕﺮ اﻳ ﺴﺘﺎدﻩ ﺑ ﻮد و ﺑ ﺎ ﺷ ﻼﻗﯽ آ ﻪ در دﺳ ﺖ داﺷ ﺖ ﻣ ﺎهﯽ ﻓﺮوﺷ ﺎن را‬
‫ﻣﯽزد و ﻣ ﯽﮔﻔ ﺖ‪ :‬اﻳ ﻦ ﻣ ﺎهﯽه ﺎﻳﯽ آ ﻪ ﻣ ﯽﻓﺮوﺷ ﻴﺪ ﺁدﻣﻬ ﺎﯼ ﺑﻨ ﯽاﺳ ﺮاﺋﻴﻞ و ﻟ ﺸﮕﺮ‬
‫ﺑﻨ ﯽﻣ ﺮوان ه ﺴﺘﻨﺪ آ ﻪ ﻣ ﺴﺦ ﺷ ﺪﻩاﻧ ﺪ و ﭼ ﻮن راوﯼ از او ﺗﻮﺿ ﻴﺢ ﺧﻮاﺳ ﺖ‪ ،‬ﮔﻔ ﺖ‬
‫ﺑﻨ ﯽاﺳ ﺮاﺋﻴﻞ از ﺁن ﺟﻬ ﺖ آ ﻪ روز ﺷ ﻨﺒﻪ ﻣ ﺎهﯽ ﺧﻮرﻧ ﺪ و ﻟ ﺸﮕﺮﺑﻨﯽﻣ ﺮوان از ﺁن‬
‫ﺑﺎﺑ ﺖ آ ﻪ رﻳ ﺶه ﺎﯼ ﺧ ﻮد را ﺗﺮاﺷ ﻴﺪﻧﺪ و ﺳ ﺒﻴﻠﻬﺎ را ﺗ ﺎب دادﻧ ﺪ‪) ".‬ﻣ ﺘﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ در‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪.(۵٣٩‬‬
‫و در ﺑﺤ ﺎراﻻﻧﻮار و ﺣﻠﻴ ﺔاﻟﻤﻘﻴﻦ ﻋﻼﻣ ﻪ ﻣﺠﻠ ﺴﯽ از ﻗ ﻮل هﻤ ﻴﻦ ﺣ ﻀﺮت‬
‫ﻋﻠﯽ ﺑﻪ "ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒﺮ" رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آ ﻪ "ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮلاﷲ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ‬
‫و ﺁﻟﻪ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ ﺗﻤﺎم ﺳﮕﻬﺎﯼ ﺁﻧﺠﺎ را ﺑﻜﺸﻢ"‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫در ﻗﺮﺁن ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ "ﺑﺎد را در ﺧ ﺪﻣﺖ ﺳ ﻠﻴﻤﺎن ﻗ ﺮار دادﻳ ﻢ ﺗ ﺎ ﺑ ﺎﻣﺮ او‪،‬‬
‫وﯼ را ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻨﯽ آﻪ ﺑﺪان ﺑﺮآﺖ دادﻩاﻳ ﻢ ﺑﺒ ﺮد" )ﺳ ﻮرﻩ اﻧﺒﻴ ﺎء ﺁﻳ ﻪ ‪ (٨١‬و‪" :‬ﺑ ﺎد‬
‫را ﻣﺴﺨﺮ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ ﺗﺎ او ﺻﺒﺤﮕﺎﻩ ﻳﻜﻤ ﺎﻩ و ﺷ ﺎﻣﮕﺎﻩ ﻳﻜﻤ ﺎﻩ راﻩ ﺑﺒ ﺮد" )ﺳ ﻮرﻩ‬
‫ﺳﺒﺎء ﺁﻳﻪ ‪ .(١٢‬و از اﻳ ﻦ دو ﻣﻄﻠ ﺐ "ﻣﻜﺘ ﺐ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ" ﺣ ﺪﻳﺜﯽ ﺑ ﺪﻳﻦ ﻣ ﻀﻤﻮن ﺳ ﺎﺧﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫"ﺑﺴﺎط ﺣﻀﺮت ﺳﻠﻴﻤﺎن را ﺑﺎد هﺮ ﺻﺒﺢ از ﺷﺎم ﺣﺮآﺖ ﻣﯽداد و ﻇﻬ ﺮ ﺑ ﻪ‬
‫اﺳ ﺘﺨﺮ ﻓ ﺎرس ﻣ ﯽرﺳ ﻴﺪ و ﻓ ﺮود ﻣ ﯽﺁورد‪ ،‬و ﺣ ﺎل ﺁﻧﻜ ﻪ ﺑ ﺴﺎط ﺳ ﻠﻴﻤﺎن دو ﻓﺮﺳ ﺦ‬
‫ﻃ ﻮل و ﻓﺮﺳ ﺦ ﻋ ﺮض ﺁن ﺑ ﻮد و ﺷﺸ ﺼﺪ ه ﺰار آﺮﺳ ﯽ روﯼ ﺁن ﻧ ﺼﺐ ﺑ ﻮد آ ﻪ‬

‫‪١٩٩‬‬
‫وﺳﻂ ﺁن ﻣﻨﺒﺮ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻮد" )ﺁﻳ ﺖاﷲ دﺳ ﺘﻐﻴﺐ ﺷ ﻴﺮازﯼ‪ ،‬ﺷ ﻬﻴﺪ ﻣﺤ ﺮاب‪ ،‬در آﺘ ﺎب‬
‫ﻣﻌﺮاج(‪.‬‬
‫ﻧﻈﻴﺮ ﻣﻮرد ﺟﺎﺑﻠﻘﺎ و ﺟﺎﺑﻠﺴﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺧﻴﻠﯽ ﺑ ﻪ دل ﺁﻳ ﺖاﷲ اﻻﻋﻈ ﻢ‪ ،‬اﻓﻘ ﻪ‬
‫اﻟﻔﻘﻬﺎ‪ ،‬روحاﷲ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﻣﺪﻇﻠﻪ اﻟﻌ ﺎﻟﯽ ﻧﻴ ﺰ ﻧﺸ ﺴﺘﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺑﻬﻤ ﻴﻦ ﺟﻬ ﺖ ﺑ ﺎ ﻧﻴ ﺸﺨﻨﺪ و‬
‫ﺗﻔﺎﺧﺮ ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ‪" :‬ﺷﻤﺎ ﺑﺎ هﻮاﭘﻴﻤﺎ اﮔ ﺮ روزﯼ دو ﻣ ﺎﻩ راﻩ ﺑﺮوﻳ ﺪ‪ ،‬ﺳ ﻠﻴﻤﺎن ﺑ ﻦ داوود‬
‫ﺑﺎ هﻤﻪ ﺑ ﺴﺎﻃﯽ آ ﻪ داﺷ ﺖ دو ﻣ ﺎﻩ را در ﻧ ﺼﻒ روز ﻣ ﯽرﻓ ﺖ" )آ ﺸﻒ اﻻﺳ ﺮار‪،‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪.(۵٢‬‬
‫وﻟﯽ ﻧﻪ ﺣﻀﺮت ﻧﺎﻳﺐ اﻣﺎم‪ ،‬و ﻧﻪ ﺷﻬﻴﺪ ﻋﺎﻟﻴﻘﺪر ﻣﺤﺮاب‪ ،‬اﻋﻠﯽ اﷲ ﻣﻘ ﺎﻣﻬﻢ‪،‬‬
‫هﻴﭽﻜﺪام روﺷﻦ ﻧﻔﺮﻣ ﻮدﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ‪ :‬اوﻻ اﮔ ﺮ ﭘﺎﻳﺘﺨ ﺖ ﺣ ﻀﺮت ﺳ ﻠﻴﻤﺎن اورﺷ ﻠﻴﻢ ﺑ ﻮد‬
‫ﭼﺮا ﺑﺴﺎط او هﺮ ﺻﺒﺢ از ﺷﺎم ﺣﺮآﺖ دادﻩ ﻣﯽﺷ ﺪ و ه ﺮ ﺷ ﺐ ﺑ ﻪ ﺷ ﺎم ﺑﺎزﮔﺮداﻧ ﺪﻩ‬
‫ﻣﯽﺷﺪ؟ ﺛﺎﻧﻴﺎ ﭼﻄﻮر اﻳﻦ ﺑﺴﺎط ﺑﻪ اﺳﺘﺨﺮ ﻓﺎرس ﻓﺮود ﻣﯽﺁﻣﺪ آ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ ه ﺰار و ﺻ ﺪ‬
‫ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ؟ ﺛﺎﻟﺜﺎ ﻣ ﺼﻠﺤﺖ اﻳ ﻦ آ ﺎر ﭼ ﻪ ﺑ ﻮد آ ﻪ در ه ﺮ روز‪ ،‬ﺑ ﺎد‬
‫ﻧﺼﻒ روز را در راﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﺑﺴﺎط را از اﺳ ﺘﺨﺮ ﺑ ﻪ ﺷ ﺎم ﺑﺮﮔﺮداﻧ ﺪ؟ و درﻳ ﻦ‬
‫ﻣﻴﺎن‪ ،‬ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻧﺒﯽ ﭼﻪ وﻗﺖ ﺑ ﻪ رﺗ ﻖ و ﻓﺘ ﻖ اﻣ ﻮر ﺳ ﻠﻄﻨﺖ ﺧ ﻮد و آ ﯽ ﺑ ﻪ وﻇ ﺎﻳﻒ‬
‫ﻧﺒﻮت ﺧﻮد ﻣﯽرﺳﻴﺪ؟‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫‪ -‬از ﻏﻴﺐ ﺻﻐﺮﯼ ﺗ ﺎ آﻨ ﻮن ه ﺰار و ﭼﻨ ﺪ ﺻ ﺪ ﺳ ﺎل ﻣ ﯽﮔ ﺬرد )ﻧﺎﻣ ﻪاﯼ از‬
‫اﻣﺎم ﻣﻮﺳﻮﯼ‪ ،‬آﺎﺷﻒ اﻟﻐﻄﺎء(‪.‬‬
‫دﻳﺪﻳﻢ آﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﺗﺎرﻳﺨﯽ ﻓﻘﻴﻪ اﻋﻈﻢ درﻣﻮرد "اﻧﺒﺬﻗﻠﺲ" و "ﻓﻴﺜ ﺎﻏﻮرث"‬
‫ﭼﻨ ﺪان ﺗﻌﺮﻳﻔ ﯽ ﻧ ﺪارد‪ .‬وﻟ ﯽ اﻳ ﻦ ﻣﻮﺿ ﻮع ﻟﻄﻤ ﻪ زﻳ ﺎدﯼ ﺑ ﻪ اﻋﺘﺒ ﺎر ﺷ ﺮﻋﯽ اﻳ ﺸﺎن‬
‫ﻧﻤﯽزﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا داﻧﺴﺘﻦ ﻳﺎ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻦ دﻗﻴﻖ ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﻣﻠﺤﺪﻳﻦ از ﺿﺮورﻳﺎت دﻳ ﻦ‬
‫ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬اﻣ ﺎ در ﻣ ﻮرد ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم زﻣ ﺎن‪ ،‬دﻳﮕ ﺮ ﻣ ﺴﺌﻠﻪ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﺳ ﺎدﮔﯽ ﻧﻴ ﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻮﺿ ﻮع ﺟ ﺪﯼ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ از ﺁن ﺟﻬ ﺖ آ ﻪ ﻣ ﺴﺘﻘﻴﻤﺎ ﺑ ﺎ اﺳ ﻼم و ﺑ ﺎ ﺗ ﺸﻴﻊ و ﺑ ﺎ‬
‫اﻣﺎﻣﺖ ﺳﺮ و آﺎر دارد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﺧﺘ ﺼﺎﺻﺎ از اﻳ ﻦ ﺟﻬ ﺖ آ ﻪ ﻣ ﯽﺑﺎﻳ ﺪ ﻧﺎﻳ ﺐ ﻗ ﺎﻧﻮﻧﯽ و‬
‫وآﻴ ﻞ ﺑ ﺮ ﺣ ﻖ اﻣ ﺎم ﻋ ﺼﺮ‪ ،‬دﻗﻴﻘ ﺎ ﺗ ﺎرﻳﺦ ﺻ ﺪور وآﺎﻟﺘﻨﺎﻣ ﻪ ﺧ ﻮد را ﺑﺪاﻧ ﺪ و ﺧ ﺪاﯼ‬
‫ﻧﺎآﺮدﻩ از ﺁن ﺗﺠﺎوز ﻧﻜﻨﺪ آﻪ در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺷﺪﻳﺪﻩ دارد‪.‬‬
‫ﻋﻠﻴﻬﺬا‪ ،‬ﺑﻌﻨﻮان ﻳﻚ وﻇﻴﻔﻪ ﺷﺮﻋﯽ‪ ،‬ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻪ وﻻﻳﺖ ﻓﻘﻴﻪ‪ ،‬ﻣﺪﻇﻠ ﻪ اﻟﻌ ﺎﻟﯽ‬
‫را ﻻزم ﻣﯽداﻧﺪ آﻪ از زﻣﺎن ﻏﻴﺒﺖ ﺻﻐﺮاﯼ اﻣﺎم زﻣ ﺎن ﻓﻘ ﻂ ه ﺰار و ﺻ ﺪ و اﻧ ﺪﯼ‬

‫‪٢٠٠‬‬
‫ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬واز زﻣﺎن ﻏﻴﺒﺖ آﺒﺮاﯼ اﻳﺸﺎن ﺣﺘﯽ هﺰار و ﺻﺪ ﺳﺎل ﻧﮕﺬﺷﺘﻪ اﺳ ﺖ‪،‬‬
‫ودر ﻓﺎﺻﻠﻪ اﻳﻦ ﻣﺪت ﺗﺎ "هﺰار و ﭼﻨ ﺪ ﺻ ﺪ ﺳ ﺎل" آ ﻪ اﻳ ﺸﺎن ﺗ ﺼﺮﻳﺢ ﻓﺮﻣ ﻮدﻩاﻧ ﺪ‪،‬‬
‫وآﺎﻟﺘﻨﺎﻣﻪ ﺣﻀﺮﺗﺸﺎن ﻓﺎﻗﺪ اﻋﺘﺒﺎر ﺷﺮﻋﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫‪"-‬درﺑﺎب وﻻدت ﺑﺎ ﺳﻌﺎدت اﻣﺎم دوازدهﻢ ﺣﺠﺔ ﺑﻦ اﻟﺤﺴﻦ اﻟﻌﺴﻜﺮﯼ)ﻋﺞ(‪،‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﻃﻮﺳﯽ و ﺷﻴﺦ ﺻﺪوق در آﺘﺎﺑﻬﺎﯼ ﺧﻮد و ﻣﺴﻌﻮدﯼ در آﺘ ﺎب اﺛﺒ ﺎت اﻟﻮﺻ ﻴﻪ‬
‫رواﻳ ﺖ آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ ﺑ ﺸﺮ ﺑ ﻦ ﺳ ﻠﻴﻤﺎن از ﻧ ﻮادﻩه ﺎﯼ اﺑﻮاﻳ ﻮب اﻧ ﺼﺎرﯼ ﺻ ﺤﺎﺑﯽ‬
‫ﻣﺤﺘ ﺮم ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ اآ ﺮم رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا‪ ،‬در هﻤ ﺴﺎﻳﮕﯽ اﻣ ﺎم ده ﻢ ﺣ ﻀﺮت ه ﺎدﯼ)ع(‬
‫ﺳﻜﻮﻧﺖ داﺷﺖ‪ .‬روزﯼ ﺣﻀﺮت ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ آﺎﻓﻮر ﺧﺎدم ﺧﻮد دﻧﺒ ﺎﻟﺶ ﻣ ﯽﻓﺮﺳ ﺘﺪ‪ ،‬و او‬
‫ﺧﺪﻣﺖ اﻣﺎم ﻣﺸﺮف ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺧﻮدش ﻧﺎﻗ ﻞ ﺣ ﺪﻳﺚ اﺳ ﺖ آ ﻪ وﻗﺘ ﯽ ﺧ ﺪﻣﺖ ﺣ ﻀﺮت‬
‫هﺎدﯼ)ع( رﺳﻴﺪم‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻧﺎﻣ ﻪاﯼ ﺑ ﻪ زﺑ ﺎن روﻣ ﯽ ﻧﻮﺷ ﺘﻨﺪ و ﻣﻬ ﺮ ﻣﺒﺎرآ ﺸﺎن را‬
‫ﭘ ﺎﺋﻴﻦ ﻧﺎﻣ ﻪ زدﻧ ﺪ‪ ،‬و آﻴ ﺴﻪ زردﯼ در ﺁوردﻧ ﺪ آ ﻪ در ﺁن دوﻳ ﺴﺖ و ﺑﻴ ﺴﺖ اﺷ ﺮﻓﯽ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﻐﺪاد ﺑﺮو و آﻨﺎرﺷ ﻂ در ﻣﺤﻠ ﯽ آ ﻪ ﺑ ﺮدﻩﻓﺮوﺷ ﺎن ﺟﻤ ﻊ ﻣ ﯽﺷ ﻮﻧﺪ‬
‫ﻣﻨﺘﻈﺮﺑﺎش‪ .‬ﻋﻤﺮوﺑﻦ زﻳﺪ آﻨﻴﺰهﺎﺋﯽ ﺑﺮاﯼ ﻓﺮوش ﻣﯽﺁورد‪ .‬در ﺑﻴﻦ ﺁﻧﻬ ﺎ آﻨﻴ ﺰﯼ ﺑ ﻪ‬
‫اﻳﻦ اوﺻﺎف‪ ...‬و ﺑﻪ زﺑﺎن روﻣﯽ ﻣﯽﻧﺎﻟﺪ و هﺮآﺲ ﻣ ﯽﺧﻮاه ﺪ او را ﺑﺨ ﺮد ﺣﺎﺿ ﺮ‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﺑﻪ ﻣﺸﺘﺮﯼ ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ ﺑﻴﺠﺎ ﭘﻮل ﺧﻮدت را هﺪر ﻧﺪﻩ‪ .‬در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ ﻳﻜﻨﻔﺮ ﭘﻴﺪا‬
‫ﻣ ﯽﺷ ﻮد آ ﻪ ‪ ٣٠٠‬اﺷ ﺮﻓﯽ ﺑﺪه ﺪ و او را ﺑﺨ ﺮد‪ ،‬وﻟ ﯽ آﻨﻴ ﺰ ﺣﺎﺿ ﺮ ﻧﻤ ﯽﺷ ﻮد و‬
‫ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ اﮔﺮ ﻣﺜﻞ ﺳﻠﻴﻤﺎن هﻢ ﺑﺸﻮﯼ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺗﻮ ﻧﺨﻮاهﻢ ﺷﺪ‪ .‬ﺁﻧﻮﻗﺖ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻣ ﺮا ﻧ ﺰد‬
‫ﺁن آﻨﻴﺰ ﺑﺒﺮ و ﺑﺎو ﺑﺪﻩ‪.‬‬
‫ﺑﺸﺮ ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ هﻤﻴﻦ آﺎر را آﺮدم‪ ،‬و آﻨﻴﺰ ﻧﺎﻣﻪ را ﮔﺮﻓﺖ و ﺧﻮاﻧﺪ ﺑﻮﺳ ﻴﺪ و‬
‫ﺑﺮ دﻳﺪﻩ ﮔﺬاﺷﺖ و ﺑ ﻪ ﺻ ﺎﺣﺒﺶ ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﻣ ﺮا ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ ﺷ ﺨﺺ ﺑﻔ ﺮوش‪ .‬ﺧﻼﺻ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫هﻤﺎن ﻣﺒﻠﻐﯽ آﻪ ﺣﻀﺮت هﺎدﯼ)ع( دادﻩ ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﻌﺎﻣﻠ ﻪ ﺗﻤ ﺎم ﺷ ﺪ‪ .‬او را ﺑ ﺎ ﺧ ﻮدم ﺑ ﻪ‬
‫ﻣﻨ ﺰل ﺁوردم‪ .‬ﻣﺮﺗﺒ ﺎ ﻧﺎﻣ ﻪ را ﻣ ﯽﺑﻮﺳ ﻴﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳ ﻴﺪم‪ :‬از آﺠ ﺎ ﺻ ﺎﺣﺐ اﻳ ﻦ ﻧﺎﻣ ﻪ را‬
‫ﻣ ﯽﺷﻨﺎﺳ ﯽ؟ ﮔﻔ ﺖ اﯼ آ ﻢﻣﻌﺮﻓ ﺖ‪ ،‬ﻣﮕ ﺮ ﺧ ﻮدت او را ﻧﻤ ﯽﺷﻨﺎﺳ ﯽ؟ ﮔﻔ ﺘﻢ‪:‬ﭼ ﺮا‪ ،‬او‬
‫اﻣﺎم ﻣﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺖ ﻣﻦ هﻢ دﺧﺘﺮزادﻩ ﻗﻴﺼﺮ روم هﺴﺘﻢ‪.‬‬
‫ﭘ ﺲ ﻧﻘ ﻞ آ ﺮد آ ﻪ‪ :‬در ﺳ ﻴﺰدﻩ ﺳ ﺎﻟﮕﯽ ﺟ ﺪم در ﺻ ﺪد ﺑﺮﺁﻣ ﺪ ﻣ ﺮا ﺑ ﻪ ﻋﻘ ﺪ‬
‫ﺑﺮادرزادﻩاش درﺁورد‪ .‬ﻣﺠﻠﺲ ﻋﻘﺪ ﻣﻔ ﺼﻠﯽ ﻓ ﺮاهﻢ ﺁورد و ﺳﻴ ﺼﺪ ﻧﻔ ﺮ از آﺸﻴ ﺸﻬﺎ‬
‫و هﻔﺘ ﺼﺪ ﻧﻔ ﺮ از اﻣ ﺮا و ﭼﻬ ﺎرهﺰارﻧﻔﺮ از اﻋﻴ ﺎن و اﺷ ﺮاف دﻋ ﻮت ﺷ ﺪﻧﺪ‪ .‬ﺗﺨ ﺖ‬

‫‪٢٠١‬‬
‫ﺑﺰرﮔ ﯽ ه ﻢ ﺑ ﺮاﯼ ﺟﻠ ﻮس داﻣ ﺎد زدﻧ ﺪ‪ .‬آﺸﻴ ﺸﻬﺎ ﻣ ﺸﻐﻮل ﺧﻮاﻧ ﺪن اﻧﺠﻴ ﻞ ﺷ ﺪﻧﺪ آ ﻪ‬
‫ﻧﺎﮔﻬ ﺎن زﻣ ﻴﻦﻟ ﺮزﻩاﯼ ﺷ ﺪ و ﭘﺎﻳ ﻪه ﺎﯼ ﺗﺨ ﺖ ﻟﺮزﻳ ﺪ و ﺷﻜ ﺴﺖ و ﺻ ﻠﻴﺐه ﺎ اﻓﺘ ﺎد‪.‬‬
‫آﺸﻴﺸﻬﺎ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﻪ ﻓﺎل ﺑﺪ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺟﺪم ﮔﻔﺘﻨﺪ از اﻳ ﻦ داﻣ ﺎد ﺻ ﺮف ﻧﻈ ﺮ‬
‫آﻦ‪ ،‬ﭼﻮن اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺒﯽ آﻪ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد ﻧﺸﺎﻧﻪ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ دﻳﻦ ﻣﺴﻴﺢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﻴ ﺼﺮ ﭘ ﺬﻳﺮﻓﺖ و ﻣﺠﻠ ﺲ دﻳﮕ ﺮﯼ ﻓ ﺮاهﻢ آ ﺮد ﺗ ﺎ ﻣ ﺮا ﺑ ﻪ ﻋﻘ ﺪ ﺑ ﺮادرزادﻩ‬
‫دﻳﮕﺮش در ﺁورد‪ ،‬ﺑ ﺎز ه ﻢ هﻤ ﺎن ﺟﺮﻳ ﺎن ﺗﻜ ﺮار ﺷ ﺪ و از دوﻣ ﯽ ه ﻢ ﺻ ﺮف ﻧﻈ ﺮ‬
‫آ ﺮد‪ .‬ﺷ ﺐ در ﺧ ﻮاب ﺣ ﻀﺮت ﻣ ﺴﻴﺢ و وﺻ ﯽ او ﺷ ﻤﻌﻮن اﻟ ﺼﻔﺎ را آ ﻪ از‬
‫ﺣﻮارﻳﻮن و ﺟﺪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻴﺮود ﻣﺸﺎهﺪﻩ آﺮدم‪ .‬ﺣ ﻀﺮت ﺧ ﺎﺗﻢاﻟﻨﺒﻴ ﺎء ﺻ ﻠﯽ اﷲ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ هﻢ هﻤﺮاﻩ ﺁﻗﺎﯼ دﻳﮕﺮﯼ ﺗﺸﺮﻳﻒ ﺁوردﻧﺪ‪ ،‬و رو ﺑﻪ ﺣ ﻀﺮت ﻣ ﺴﻴﺢ آ ﺮدﻩ‬
‫و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻣﯽﺧﻮاهﻢ ﺑﺎ دﺧﺘﺮ ﺷﻤﻌﻮن وﺻ ﯽ ﺷ ﻤﺎ وﺻ ﻠﺖ آ ﻨﻢ ﺑ ﺮاﯼ اﻳ ﻦ ﻓﺮزﻧ ﺪم‬
‫ﺣﺴﻦ‪ .‬ﻣﺴﻴﺢ ﮔﻔﺖ زهﯽ ﺷﺮف ﺑﺮاﯼ ﻣﺎ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺁﻧﮕ ﺎﻩ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ)ص( ﺑ ﺮ ﺗﺨﺘ ﯽ ﻗ ﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺖ و ﺧﻄﺒﻪ ﻋﻘﺪ ﻗﺮاﺋﺖ ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬از ﺧﻮاب ﺑﻴﺪار ﺷﺪم وﻟﯽ ﺟﺮﺋﺖ ﻧﻜ ﺮدم ﺧ ﻮاب‬
‫راﺑ ﺮاﯼ آ ﺴﯽ ﻧﻘ ﻞ آ ﻨﻢ‪ .‬ﺷ ﻮق ﺣ ﺴﻦ ﻋ ﺴﻜﺮﯼ آ ﻪ در ﺧ ﻮاب هﻤ ﺮاﻩ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ او را‬
‫دﻳ ﺪﻩ ﺑ ﻮدم در ﻣ ﻦ روز اﻓ ﺰون ﺷ ﺪ‪ ،‬ﺑﻘ ﺴﻤﯽ آ ﻪ از اﺷ ﺘﻴﺎﻗﺶ ﺑﻴﻤ ﺎر ﺷ ﺪم‪ .‬ﭘ ﺪرم‬
‫ﻃﺒﻴﺐهﺎ را ﺣﺎﺿﺮ آﺮد‪ ،‬وﻟﯽ اﻧﻮاع داروهﺎﯼ ﺁﻧﻬﺎ ﻓﺎﻳﺪﻩ ﻧﻜﺮد‪.‬‬
‫روزﯼ ﻗﻴﺼﺮ ﻧﺰد ﻣﻦ ﺁﻣ ﺪ و ﮔﻔ ﺖ دﺧﺘ ﺮآﻢ ﭼ ﻪ ﺁرزوﺋ ﯽ دارﯼ؟ ﮔﻔ ﺘﻢ اﮔ ﺮ‬
‫اﺳ ﺮاﯼ ﻣ ﺴﻠﻤﺎن را ﺁزاد آﻨ ﯽ ﻣﻤﻜ ﻦ اﺳ ﺖ ﺣ ﺎل ﻣ ﻦ ﺑﻬﺘ ﺮ ﺷ ﻮد‪ .‬ﺟ ﺪم دﺳ ﺘﻮر داد‬
‫ﮔﺮوهﯽ از اﺳﺮاﯼ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ را ﺁزاد آﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ هﻢ ﻗﺪرﯼ ﺧﻮراك ﺧﻮردم‪.‬‬
‫ﺷﺐ در ﺧﻮاب دﻳﺪم ﺣﻀﺮت زهﺮا و ﻣﺮﻳﻢ ﺑﻪ ﺳﺮاﻏﻢ ﺁﻣﺪﻧ ﺪ‪ .‬ﺷ ﻜﺎﻳﺖ ﺣ ﺎﻟﻢ‬
‫را ﺑ ﺎ ﻣ ﺮﻳﻢ آ ﺮدم‪ .‬ﮔﻔ ﺖ ﭼ ﺮا ﺑ ﻪ ﻣ ﻦ ﻣ ﯽﮔ ﻮﺋﯽ؟ ﺧ ﺪﻣﺖ ﻣ ﺎدر ﺷ ﻮهﺮت ﺑﮕ ﻮ‪ .‬ﺗ ﺎ‬
‫ﺣﻀﺮت زهﺮا را ﺷﻨﺎﺧﺘﻢ از ﻓﺮزﻧﺪش ﺣﺴﻦ ﻋﺴﻜﺮﯼ ﮔﻠﻪ آﺮدم آﻪ از ﺁن ﺷ ﺐ آ ﻪ‬
‫رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا)ص( ﻣ ﺮا ﺑ ﻪ او ﺗ ﺰوﻳﺞ ﻓﺮﻣ ﻮدﻩ ﺑ ﻪ ﺳ ﺮاغ ﻣ ﻦ ﻧﻴﺎﻣ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﻓﺮﻣ ﻮد‪:‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧ ﻪ ﺑ ﺴﺮاﻏﺖ ﺑﻴﺎﻳ ﺪ در ﺣﺎﻟﻴﻜ ﻪ ﻣ ﺴﻠﻤﺎن ﻧﻴ ﺴﺘﯽ؟ ﺑﮕ ﻮ‪ :‬اﺷ ﻬﺪ ان ﻻ اﻟ ﻪ اﻻ اﷲ و‬
‫اﺷ ﻬﺪ ان ﻣﺤﻤﺪارﺳ ﻮلاﷲ‪ .‬در هﻤ ﺎن ﻋ ﺎﻟﻢ روﻳ ﺎ ﺑﺪﺳ ﺖ ﻓﺎﻃﻤ ﻪ زه ﺮا)ع( ﻣ ﺴﻠﻤﺎن‬
‫ﺷﺪم‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻓﺮﻣﻮد ازاﻳﻦ ﭘﺲ هﺮ ﺷﺐ ﻓﺮزﻧﺪم را ﺧﻮاهﯽ دﻳﺪ‪ .‬ﻣﻦ هﻢ از ﺁن ﺑ ﻪ ﺑﻌ ﺪ‬
‫هﺮ ﺷﺐ ﺁن ﺣﻀﺮت را در ﺧﻮاب ﻣﯽدﻳﺪم ﺗﺎ ﺁﻧﻜ ﻪ ﭼﻨ ﺪﯼ ﻗﺒ ﻞ ﺑﻤ ﻦ ﻓﺮﻣ ﻮد وﺻ ﺎل‬
‫ﻣﺎ ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻬﻤﻴﻦ زودﯼ ﺟﻨﮕﯽ ﻣﻴ ﺎن ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و روﻣﻴ ﺎن ﺑﺮﭘ ﺎ ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ .‬ﺗ ﻮ‬
‫از ﻓﻼن راﻩ ﺧﻮدت را ﻣﻴﺎن اﺳﻴﺮان ﺑﻴﻨﺪاز ﺑﻘﺴﻤﯽ آﻪ ﺗﺮا ﻧﺸﻨﺎﺳﻨﺪ ﻣﻦ هﻢ ﺑﺮﺣﺴﺐ‬

‫‪٢٠٢‬‬
‫اﻣﺮ اﻣﺎم ﺧﻮدم را در ﻣﻴﺎن اﺳﺮاء ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻧﺪاﺧﺘﻢ و ﻣﺮا ﺁوردﻧﺪ‪ .‬هﺮﺷﺐ اﻣ ﺎم را‬
‫در ﺧﻮاب ﻣﯽﺑﻴﻨﻢ ﺗﺎ اﻳﻨﺠﺎ رﺳﻴﺪم‪.‬‬
‫ﺑ ﺸﺮ ﮔﻮﻳ ﺪ او را ﺑ ﻪ ﺳ ﺎﻣﺮا ﺧ ﺪﻣﺖ اﻣ ﺎم ه ﺎدﯼ)ع( ﺁوردم‪ .‬ﺣ ﻀﺮت ﺑ ﻪ او‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬دﻩ هﺰار اﺷﺮﻓﯽ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺪهﻢ ﻳ ﺎ ﻳ ﻚ ﻣ ﮋدﻩ آ ﻪ ﺳ ﻌﺎدت در ﺁن اﺳ ﺖ؟ ﮔﻔ ﺖ‬
‫ﺁﻗﺎ‪ ،‬ﻣﮋدﻩ را ﺑﺪهﻴﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد ﺑﺸﺎرت ﺑﺎد ﺑﺮﺗﻮ آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از رﺣﻢ ﺗﻮ ﺑﻴﺮون‬
‫ﻣ ﯽﺁورد ﺁن ﺁﻗ ﺎﺋﯽ را آ ﻪ زﻣ ﻴﻦ را ﭘ ﺮ از ﻋ ﺪل و داد ﺧﻮاه ﺪ آ ﺮد‪ .‬ﺁﻧﮕ ﺎﻩ او را ﺑ ﻪ‬
‫ﺧﻮاهﺮش ﺣﻜﻴﻤﻪ ﺧﺎﺗﻮن دﺧﺘﺮ ﺣﻀﺮت ﺟﻮاد و ﻋﻤﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﺴﻜﺮﯼ ﻣ ﯽﺳ ﭙﺎرد‬
‫ﺗ ﺎ واﺟﺒ ﺎت و ﻣﺤﺮﻣ ﺎت و اﺣﻜ ﺎم ﻋﺒ ﺎدات و ﻏﻴ ﺮﻩ را ﺗﻌﻠ ﻴﻤﺶ ده ﺪ‪ .‬و ﺣ ﻀﺮت‬
‫ﻋﺴﻜﺮﯼ در ‪ ٢٢‬ﺑﺎ ﻧﺮﺟﺲ ﺧﺎﺗﻮن ازدواج ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﻳﺪ و ﻧﻄﻔﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﻬﺪﯼ ﻋﺠﻞ‬
‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻓﺮﺟﻪ ﺑﺴﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪) ".‬ﺁﻳﺖاﷲ ﺳﻴﺪ ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ دﺳﺘﻐﻴﺐ‪ ،‬ﺷ ﻬﻴﺪ ﻣﺤ ﺮاب‪،‬‬
‫ﻧﻘﻞ از روزﻧﺎﻣﻪ آﻴﻬﺎن‪٢۶ ،‬اﺳﻔﻨﺪ ‪.(١٣۶١‬‬
‫اﻳ ﻦ رواﻳ ﺖ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ‪ ،‬ﮔﺬﺷ ﺘﻪ از اﻃﻼﻋ ﺎت ﺗ ﺎرﻳﺨﯽ و دﻳﻨ ﯽ ﮔﺮاﻧﺒﻬ ﺎﺋﯽ آ ﻪ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ ﺧﻮاﻧﻨ ﺪﻩ ﺧ ﻮد ﻣ ﯽده ﺪ ﺷ ﺎﻣﻞ اﻃﻼﻋ ﺎت دﻳﮕ ﺮﯼ ﻧﻴ ﺰ ه ﺴﺖ آ ﻪ‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻓﺮاﺳﺖ درﻳﺎﻓﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺧﻮد‬
‫ﺣﺪﻳﺚ اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ‪ :‬اوﻻ اﺷ ﺮﻓﯽ ﺳ ﻜﻪ ﺷ ﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷ ﺪﻩ و راﻳ ﺞ ﻋ ﺼﺮ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم‬
‫هﺎدﯼ)ﻋﻠﯽ اﻟﻨﻘﯽ( ﺑﻮدﻩ اﺳ ﺖ ﺛﺎﻧﻴ ﺎ ﺁن ﺣ ﻀﺮت ﻋﻨ ﺪاﻟﻠﺰوم ﺑﺰﺑ ﺎن روﻣ ﯽ ﻧﻴ ﺰ ﻧﺎﻣ ﻪ‬
‫ﻣﯽﻧﻮﺷﺘﻪاﻧ ﺪ‪ .‬ﺛﺎﻟﺜ ﺎ اﻳﻨﻜ ﻪ زﻣ ﻴﻦ ﻟ ﺮزﻩ ﺑﺎرﮔ ﺎﻩ ﻗﻴ ﺼﺮ ﻣ ﯽﺗﻮاﻧ ﺴﺘﻪ اﺳ ﺖ ﺁﻧﻘ ﺪر ﺷ ﺪﻳﺪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ آﻪ ﭘﺎﻳﻪهﺎﯼ ﺗﺨﺖ او را ﺑﺸﻜﻨﺪ‪ ،‬و ﺻﻠﻴﺐهﺎ را ﺑﻴﻨﺪازد‪ ،‬وﻟﯽ ﻧﺘﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ ﺧﻢ‬
‫ﺑﻪ اﺑﺮوﯼ ﺳﻴﺼﺪ آﺸﻴﺶ و هﻔﺘﺼﺪ اﻣﻴﺮ و ﭼﻬﺎر هﺰار اﻋﻴﺎن و اﺷﺮاف ﺣﺎﺿﺮ در‬
‫ﻣﺠﻠ ﺲ ﺑﻴ ﺎورد راﺑﻌ ﺎ )واﺣﺘﻤ ﺎﻻ ﻣﻬﻤﺘ ﺮ از هﻤ ﻪ( اﻳ ﻦ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل اﺷ ﻜﺎل‬
‫ﺷﺮﻋﯽ ﻧﻤﻴﺪﻳﺪﻩاﻧﺪ آ ﻪ دﺧﺘﺮﺷ ﻤﻌﻮن اﻟ ﺼﻔﺎﯼ ﻧ ﺼﺎرﯼ را آ ﻪ ﺑﻌ ﺪا ﻧ ﻮﻩ ﻗﻴ ﺼﺮ روم‬
‫ﻧﻴﺰ از آﺎر در ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ اﺳﻼم ﺁوردﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﯼ اﻣﺎم ﺣ ﺴﻦ ﻋ ﺴﻜﺮﯼ‬
‫از ذرﻳﻪ ﺧﻮد ﻋﻘﺪ اﺳﻼﻣﯽ آﻨﻨﺪ و ﺧﻮدﺷﺎن ﺧﻄﺒﻪ ﻋﻘﺪ را ﻗﺮاﺋﺖ ﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻌﺪا‬
‫ﺧ ﻮد اﻣ ﺎم ﺑ ﺎ ﺁﻧﻜ ﻪ ﺷ ﻮهﺮ اﻳ ﻦ ﻣﺨ ﺪرﻩ ﺑ ﻮدﻩاﻧ ﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟ ﻪ ﺷ ﺪﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ ﻣﺘﻌﻠﻘ ﻪ اﻳ ﺸﺎن‬
‫ﻣ ﺴﻠﻤﺎن ﻧﻴ ﺴﺖ‪ ،‬و از اﻧﺠ ﺎم وﻇ ﺎﻳﻒ ﺷ ﺮﻋﯽ ﺷ ﻮهﺮﯼ ﺧ ﻮد)ﺑ ﻪ ﻣ ﺴﺌﻠﻪ ‪٢۴١٨‬‬
‫ﺗﻮﺿ ﻴﺢ اﻟﻤ ﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮاﺟﻌ ﻪ ﺷ ﻮد( اﺳ ﺘﻨﻜﺎف ورزﻳ ﺪﻩاﻧ ﺪ‪ .‬ﻣﻌﻬ ﺬا ﻣ ﺎدر ﺷﻮهﺮﺷ ﺎن‬
‫ﺣﻀﺮت زهﺮا اﺷﻜﺎﻟﯽ در ﻣﻼﻗﺎت ﻋﺮوس ﺧ ﻮد ﻧﺪﻳ ﺪﻩاﻧ ﺪ و هﻤ ﻴﻦ ﻣﻼﻗ ﺎت ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﻪ‬
‫ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﺳ ﻼم ﺁوردن اﻳ ﻦ ﻋ ﺮوس ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺧﺎﻣ ﺴﺎ اﻳﻨﻜ ﻪ راﻩ ﺁﺳ ﺎﻧﺘﺮﯼ از اﻳ ﻦ‬

‫‪٢٠٣‬‬
‫ﺑ ﺮاﯼ ﺧﻮاﺳ ﺘﮕﺎرﯼ ﺣ ﻀﺮت از ﻧ ﻮﻩ ﻗﻴ ﺼﺮ ﻣﻠﻌ ﻮن روم آ ﻪ ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را اﺳ ﻴﺮ‬
‫ﻣ ﯽآ ﺮد ﻧﺒ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ اﻳ ﻦ دﺧﺘ ﺮ ﺧ ﻮدش را در ﻣﻴ ﺎن اﺳ ﺮاﯼ ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻴﻨ ﺪازد‬
‫ﺑﯽﺁﻧﻜﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺎﺷﺪ در آﺪام ﺑﺎزار ﺑ ﺮاﯼ ﻓ ﺮوش ﻋﺮﺿ ﻪ ﺧﻮاه ﺪ ﺷ ﺪ‪ .‬ﺳﺎدﺳ ﺎ اﻳﻨﻜ ﻪ‬
‫ﻧ ﺎم "ﻧ ﺮﺟﺲ ﺧ ﺎﺗﻮن" )ﻣﻌ ﺮب ﻧ ﺮﮔﺲ( ﻳ ﻚ ﻧ ﺎم راﻳ ﺞ ﺑ ﻼد روم ﺑ ﻮدﻩ و ﻓﺎرﺳ ﻬﺎ‬
‫ﺑﯽﺟﻬﺖ اﻳ ﻦ آﻠﻤ ﻪ را از آﻠﻤ ﺎت زﺑ ﺎن ﺧ ﻮد ﻣ ﯽداﻧﻨ ﺪ‪ .‬ﺳ ﺎﺑﻌﺎ)و اﻳ ﻦ ه ﻢ از دروس‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ ﺣﺪﻳﺚ اﺳﺖ( اﻳﻨﻜﻪ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻋﺼﺮ‪ ،‬هﻤﺎﻧﻄﻮر آﻪ از ﺳﻤﺖ ﭘ ﺪر)از‬
‫راﻩ ﺷ ﻬﺮﺑﺎﻧﻮ( ﻧ ﻮادﻩ ﭘﺎدﺷ ﺎﻩ اﻳ ﺮان ﺑ ﻮدﻩاﻧ ﺪ‪ ،‬از ﺳ ﻤﺖ ﻣ ﺎدر ﻧﻴ ﺰ)از راﻩ ﻧ ﺮﺟﺲ‬
‫ﺴﺐ از دو ﺳﻮ ﻣﻴﺒﺮدﻩاﻧﺪ‪.‬‬‫ﺧﺎﺗﻮن( ﻧﻮادﻩ ﻗﻴﺼﺮ روم ﺑﻮدﻩ و َﻧ َ‬
‫اﮔﺮ ﺗﺎ آﻨ ﻮن ﺗﺮدﻳ ﺪ داﺷ ﺘﻪاﻳ ﺪ آ ﻪ ه ﺮ ﺣ ﺪﻳﺚ از اﺣﺎدﻳ ﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮﻩ ﺟﺰﺋ ﯽ از‬
‫درﻳﺎﯼ ﺑﻴﻜﺮان ﻣﻌﺮﻓﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪاﯼ آ ﻪ ﺧﻮاﻧﺪﻳ ﺪ دﺳ ﺖ از اﻳ ﻦ‬
‫ﺷﻚ ﺑﯽﻣﻌﻨﯽ ﺑﺮدارﻳﺪ‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫ﮔﻤ ﺎن ﻣﻜﻨﻴ ﺪ آ ﻪ ﻓﻘ ﻂ ﻧ ﻮادﻩ "ﺷ ﻤﻌﻮن اﻟ ﺼﻔﺎ" اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻣ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ در ﻋ ﺎﻟﻢ‬
‫ﺧ ﻮاب اﺳ ﻼم ﺑﻴ ﺎورد‪ .‬ﻣ ﻮاردﯼ ه ﻢ رواﻳ ﺖ ﺷ ﺪﻩ آ ﻪ ﻧﻮﻣ ﺴﻠﻤﺎن ﻧ ﻪ ﻓﻘ ﻂ ﻧ ﺴﺒﺘﯽ ﺑ ﺎ‬
‫ﺷﻤﻌﻮن اﻟﺼﻔﺎ ﻧﺪاﺷ ﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ اﺻ ﻼ از ﻧ ﻮع اﻧ ﺴﺎن)وﺣﺘ ﯽ از ﻧ ﻮع ﺟ ﻦ( ﻧﻴ ﺰ ﻧﺒ ﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪" -‬رواﻳ ﺖ اﺳ ﺖ از ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‪ ،‬آ ﻪ ﭼ ﻮن ﺣ ﻀﺮت‬
‫ﻧﻮح)ع( ﺳﻮار آﺸﺘﯽ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻨﻊ ﻓﺮﻣﻮد ﻋﻘﺮب را از ﺳ ﻮار ﺷ ﺪن ﺑ ﺮ آ ﺸﺘﯽ‪ ،‬از ﺑ ﻴﻢ‬
‫ﺁﻧﻜ ﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗ ﺎت دﻳﮕ ﺮ را ﺑﮕ ﺰد‪ ،‬ﻋﻘ ﺮب ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﻣ ﻦ ﻋﻬ ﺪ ﻣ ﯽآ ﻨﻢ ﺑ ﺎ ﺗ ﻮ آ ﻪ ﻧﮕ ﺰم‬
‫هﺮآﺴﯽ را آﻪ اﺳﻼم ﺑﻴﺎورد و ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻼم ﻋﻠ ﯽ ﻣﺤﻤ ﺪ و ﺁل ﻣﺤﻤ ﺪ‪ ،‬و ﻋﻠ ﯽ ﻧ ﻮح‬
‫ﻓﯽ اﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ"‪).‬اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻟﻘﺮﺁن‪ ،‬ﺑﺎب ﻓﻀﻞ اﻟﻘﺮﺁن(‬
‫ﻋﻘﺮب "ﻧ ﺎﻗﻼ" ﮔﺬﺷ ﺘﻪ از ﺁﻧﻜ ﻪ ﻋﺮﺑ ﯽ ﺧ ﻮب ﻣ ﯽداﻧ ﺴﺘﻪ‪ ،‬و ﺧ ﻮدش ه ﻢ از‬
‫هﻤ ﺎن زﻣ ﺎن ﺣ ﻀﺮت ﻧ ﻮح اﺳ ﻼم ﺁوردﻩ ﺑ ﻮدﻩ‪ ،‬ﻇ ﺎهﺮا در ﺳﻴﺎﺳ ﺘﻤﺪارﯼ ﻧﻴ ﺰ‬
‫ﺗﺨﺼﺺ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﻜﻢآﺎرﯼ اداﯼ ﺟﻤﻠﻪ "ﻋﻠﯽ ﻧﻮح ﻓﯽ اﻟﻌ ﺎﻟﻤﻴﻦ"‬
‫را ﻧﻴﺰ ﺷﺮط ﻧﮕﺰﻳﺪن ﻗﺮار دادﻩ اﺳﺖ ﺗﺎ اﺟﺎزﻩ ورودش ﺑﻪ آﺸﺘﯽ ﻣﻄﻤﺌﻦﺗﺮ ﺻ ﺎدر‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬

‫‪٢٠٤‬‬
‫ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻳﺤﻴ ﯽ از ﺳ ﻠﻤﺔ ﺑ ﻦ اﻟﺨﻄ ﺎب و او از ﻋﺒ ﺪاﷲ ﺑ ﻦ اﻟﻘﺎﺳ ﻢ و او از‬
‫ﻋﻴﺴﯽ ﺳﻠﻘﺎن رواﻳﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ آﻪ ﺷﻨﻴﺪم اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪:‬‬
‫ﺟﺪم اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم داﺋﯽهﺎﺋﯽ در ﻗﺒﻴﻠ ﻪ ﺑﻨ ﯽﻣﺨ ﺰوم داﺷ ﺖ‪ .‬ﻳﻜ ﯽ از ﺁﻧﻬ ﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺧ ﺪﻣﺘﺶ ﺁﻣ ﺪ و ﻋ ﺮض آ ﺮد ﺑ ﺮادرم ُﻣ ﺮدﻩ و در ﻣ ﺮﮔﺶ ﺳ ﺨﺖ ﻏﻤﮕ ﻴﻦ ﺷ ﺪﻩام‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﯽﺧﻮاهﯽ اورا ﺑﺒﻴﻨﯽ؟ ﻋﺮض آﺮد‪ :‬اﻟﺒﺘﻪ‪ .‬ﻓﺮﻣ ﻮد ﭘ ﺲ ﻗﺒ ﺮش را‬
‫ﺑ ﻪ ﻣ ﻦ ﻧ ﺸﺎن ﺑ ﺪﻩ‪ .‬ﭘ ﺲ رﻓﺘﻨ ﺪ ﺗ ﺎ ﻧﺰدﻳ ﻚ ﻗﺒ ﺮ رﺳ ﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘ ﺲ ﺣ ﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ‬
‫ﻟﺒﻬﺎﻳ ﺸﺎن ﺑﻬ ﻢ ﺧ ﻮرد و ﺑ ﺎ ﭘ ﺎﻳﺶ ﺑ ﻪ ﻗﺒ ﺮ زد‪ُ .‬ﻣ ﺮدﻩ از ﻗﺒ ﺮ ﺑﻴ ﺮون ﺁﻣ ﺪ و ﺑ ﻪ زﺑ ﺎن‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪ .‬اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬ﻣﮕ ﺮ ﺗ ﻮ وﻗﺘ ﯽ آ ﻪ ُﻣ ﺮدﯼ از‬
‫ﻋﺮب ﻧﺒﻮدﯼ؟ ﮔﻔﺖ ﭼﺮا‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺮوش ﻓﻼن ﻣﺮدم‪ ،‬و در ﺁن دﻧﻴ ﺎ ﺑ ﻪ ﻓﺎرﺳ ﯽ ﺑ ﺎ ﻣ ﻦ‬
‫ﺣﺮف زدﻧﺪ و زﺑﺎﻧﻢ ﻋﻮض ﺷﺪ")ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪.(٣٨٢‬‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﮔﺬﺷﺘﻪ از ا ُﺑ َﻬﺖ و وزن ﻓﺮاوان ﺧﻮد‪ ،‬ﭼﻨ ﺪ درس ﺑ ﺰرگ ﻧﻴ ﺰ هﻤ ﺮاﻩ‬
‫دارد‪ :‬اول ﺁﻧﻜﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻗﺪرت زﻧﺪﻩ آﺮدن ﻣﺮدﻩ را داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬وﻟ ﯽ از‬
‫داﻧ ﺴﺘﻦ اﻳﻨﻜ ﻪ ﻗﺒ ﺮ داﺋ ﯽ ﻣﺮﺣ ﻮﻣﺶ در آﺠﺎﺳ ﺖ ﻋ ﺎﺟﺰ اﺳ ﺖ و ﺑ ﻪ داﺋ ﯽ دﻳﮕ ﺮ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ ﻗﺒﺮ را ﻧﺸﺎﻧﻢ ﺑﺪﻩ‪ .‬دوم ﺁﻧﻜﻪ وﺻﯽ و ﺟﺎﻧ ﺸﻴﻦ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ‪ ،‬ﻓﻘ ﻂ ﺑ ﻪ ﺧ ﺎﻃﺮ ﻣﻴ ﻞ‬
‫داﺋ ﯽﺟ ﺎن و ﻧ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﻳ ﻚ اﻣ ﺮ ﺑ ﺰرگ ﺷ ﺮﻋﯽ و اﻟﻬ ﯽ‪ ،‬در آﺎرﺧﺎﻧ ﻪ ﺧ ﺪا دﺳ ﺖ‬
‫ﻣ ﯽﺑ ﺮد و از ﻗ ﺪرت ﺧ ﻮد ﺑ ﺮاﯼ زﻧ ﺪﻩ آ ﺮدن ﻣﺮدﮔ ﺎن اﺳ ﺘﻔﺎدﻩ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪ .‬ﺳ ﻮم ﺁﻧﻜ ﻪ‬
‫اﻣﻮات در ﺻﻮرت زﻧﺪﻩ ﺷﺪن اﺣﺘﻤﺎﻻ ﺑﻪ زﺑﺎن دﻳﮕ ﺮﯼ ﺣ ﺮف ﻣ ﯽزﻧﻨ ﺪ و اﮔ ﺮ ﻓ ﯽ‬
‫اﻟﻤﺜ ﺎل ﻣ ﻮﻣﻨﯽ اﻳﺮاﻧ ﯽ ﺑﺒﻴﻨ ﺪ آ ﻪ ﺧﻮﻳ ﺸﺎوﻧﺪ ﻣﺮﺣ ﻮم او زﻧ ﺪﻩ ﺷ ﺪﻩ و ﺑ ﺎ او ﺑ ﻪ زﺑ ﺎن‬
‫ﭼﻴﻨﯽ ﺣﺮف ﻣﯽزﻧﺪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻌﺪ از ﺧﻮاﻧﺪن اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬ﺗﻌﺠﺒﯽ ﺑﻜﻨﺪ‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫‪" -‬ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ اﺑ ﺮاهﻴﻢ از ﭘ ﺪرش‪ ،‬و او از اﺑ ﻦ اﺑ ﯽ ﻋﻤﻴ ﺮ و او از ﻋﻤ ﺎد ﺑ ﻦ‬
‫ﻋﺜﻤ ﺎن و او از ﺳ ﻴﻒ ﺑ ﻦ ﻋﻤﻴ ﺮﻩ‪ ،‬رواﻳ ﺖ آﻨ ﺪ آ ﻪ ﺷ ﻨﻴﺪم از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ‬
‫ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم آﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺁﻧﮕﺎﻩ آ ﻪ ﻳﻮﺳ ﻒ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم در‬
‫زﻧﺪان ﺑﻮد ﻧ ﺰد وﯼ ﺁﻣ ﺪ و ﮔﻔ ﺖ اﯼ ﭘ ﺴﺮك در اﻳﻨﺠ ﺎ ﭼ ﻪ ﻣ ﯽآﻨ ﯽ؟ ﮔﻔ ﺖ هﻤﺎﻧ ﺎ آ ﻪ‬
‫ﺑﺮادران ﻣﻦ ﻣﺮا در ﭼﺎﻩ اﻓﻜﻨﺪﻧﺪ‪ .‬ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﺧ ﺪاﯼ ﺗﻌ ﺎﻟﯽ ﻓﺮﻣ ﻮدﻩ‬
‫اﺳ ﺖ آ ﻪ اﮔ ﺮ ﻣ ﯽﺧ ﻮاهﯽ از ﭼ ﺎﻩ ﺑﻴ ﺮون ﺁﺋ ﯽ و ﻣﻘﺎﻣ ﺎت ﻳ ﺎﺑﯽ در ﻋﻘ ﺐ ه ﺮ ﻧﻤ ﺎز‬
‫ﺑﮕ ﻮ‪":‬اﻟﻠﻬ ﻢ اﺟﻌ ﻞ ﻓﺮﺟ ﺎ و ﻣﺨﺮﺟ ﺎ و ارزﻗﻨ ﯽ ﻣ ﻦ ﺣﻴ ﺚ اﺣﺘ ﺴﺐ و ﻣ ﻦ ﺣﻴ ﺚ ﻻ‬
‫اﺣﺘﺴﺐ"‪ .‬ﻣﺮا ﺑﺎ اﻳﻦ دﻋﺎ ﺑﺨﻮان ﺗﺎ از ﭼﺎﻩ ﺑﻴﺮوﻧﺖ ﺁورم و ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪﻩ آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑ ﻪ‬

‫‪٢٠٥‬‬
‫ﺟﺰء اول اﻳ ﻦ دﻋ ﺎ او را از زﻧ ﺪان ﺁزاد آ ﺮد و ﺑ ﻪ ﺟ ﺰء دوﻣ ﺶ او را ﺑ ﻪ ﺳ ﻠﻄﻨﺖ‬
‫رﺳﺎﻧﻴﺪ")ﺗﺮآﻴﺐ دو ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ‪.(۴٣١‬‬
‫ﻣ ﺴﻠﻢ اﺳ ﺖ آ ﻪ ه ﺮ ﺣ ﺪﻳﺜﯽ‪ ،‬ﻋ ﻼوﻩ ﺑ ﺮ ﺁﻣ ﻮزش ﻣ ﺬهﺒﯽ ﻣ ﻮﻣﻨﻴﻦ درﺳ ﻬﺎﯼ‬
‫ذﻳﻘﻴﻤﺘﯽ ﻧﻴﺰ هﻤﺮاﻩ دارد‪ .‬ﻗﺴﻤﺘﯽ از دروس ﺷﺮﻋﯽ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺎﻻ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫اول‪ :‬ﻳﻮﺳﻒ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم در زﻧ ﺪان ﻣ ﺼﺮ ﻳ ﺎ در ﭼ ﺎﻩ آﻨﻌ ﺎن ﺑ ﻪ ﺟ ﺎﯼ زﺑ ﺎن‬
‫ﻗﻮﻣﯽ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻋﺮﺑ ﯽ ﻓ ﺼﻴﺢ دﻋ ﺎ ﻣ ﯽﺧﻮاﻧ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ در ﻋ ﺼﺮ او اﺻ ﻮﻻ زﺑ ﺎن‬
‫راﻳﺞ اﻗﻮام ﻋﺮب ﺑﺼﻮرت ﻗﺮﺁﻧﯽ ﻧﺒﻮدﻩ و اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ آﻠﻤﺎﺗﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻴﺸﺪ‪ ،‬اﻣﻜﺎن ﻓﻬﻢ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ ﺣﺘﯽ ﺑﺮاﯼ ﺧﻮد اﻋﺮاب وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫دوم‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮدش ﺑﻪ ﻳﻮﺳﻒ ﻳﺎد ﻣﯽدهﺪ آ ﻪ اﯼ ﭘ ﺴﺮك‪ ،‬ﻣ ﻦ ﺣﺎﺿ ﺮم ﺗ ﻮ‬
‫را ﺁزاد آﻨﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ دﻋﺎﺋﯽ را آﻪ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻳﺎدت دادﻩ اﺳﺖ ﺑﺮاﻳﻢ ﺑﺨﻮاﻧﯽ‪.‬‬
‫ﺳﻮم‪ :‬ﺑﺮاﯼ ﺁزاد ﺷﺪن از زﻧﺪان ﻧﺼﻒ دﻋﺎ آﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺮاﯼ رﺳ ﻴﺪن‬
‫ﺑ ﻪ ﺳ ﻠﻄﻨﺖ ﺧﻮاﻧ ﺪن ﻧﻴﻤ ﻪ دﻳﮕ ﺮ ﺁن ﻧﻴ ﺰ ﻻزم اﺳ ﺖ‪ .‬ﻣﻨﺘﻬ ﺎ هﻤﻴﻨﻘ ﺪر ﺑ ﺲ اﺳ ﺖ ﺗ ﺎ‬
‫ﺑﯽهﻴﭻ ﺷﺮط و زﺣﻤﺖ دﻳﮕﺮﯼ اﻳﻦ هﺮ دو ﻣﻨﻈﻮر ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫‪"-‬ﻧﻘﻞ اﺳﺖ از آﺘﺎب ﻧﺜﺮاﻟﻠﺌﺎﻟﯽ ﺣﺠﺔاﻻﺳ ﻼم ﺳ ﻴﺪ ﺳ ﻌﻴﺪ ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ ﻓ ﻀﻞ اﷲ‬
‫اﻟﺤ ﺴﻴﻨﯽ راوﻧ ﺪﯼ‪ ،‬آ ﻪ ﻣ ﺮدﯼ ﺑﺨ ﺪﻣﺖ ﺣ ﻀﺮت ﻋﻴ ﺴﯽ ﺑ ﻦ ﻣ ﺮﻳﻢ ﺷ ﻜﺎﻳﺖ آ ﺮد از‬
‫ﺑﺎﺑﺖ ﻗﺮوض ﺧﻮد‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﮕﻮ اﻟﻠﻬﻢ ﻳﺎ ﻓﺎرج اﻟﻬﻢ و ﻣﻨﻔﺲ اﻟﻐﻢ و ﻣﺬهﺐ اﻻﺣ ﺰان‬
‫و ﻣﺠﻴﺐ دﻋﻮة اﻟﻤﻀﻄﺮﻳﻦ‪ .‬ﭘﺲ هﺮ ﮔﺎﻩ ﺑﻘﺪر ﺗﻤﺎم روﯼ زﻣﻴﻦ ﻃ ﻼ ﻣ ﺪﻳﻮن ﺑﺎﺷ ﯽ‪،‬‬
‫ﺣﻘﺘﻌﺎﻟﯽ ﺁﻧﺮا ﺑﺠﺎﯼ ﺗﻮ ادا ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ")ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ‪.(۴٣٨‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﻧﻴﺰ ﺣﻀﺮت ﻋﻴ ﺴﯽ ﺑ ﻦ ﻣ ﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺑ ﻪ زﺑ ﺎن ﻋﺮﺑ ﯽ ﻓ ﺼﻴﺢ‬
‫ﺑﻴ ﺎن ﻓﺮﻣ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ ﺗ ﺎ ﻧ ﺸﺎن ده ﺪ آ ﻪ اﮔ ﺮ ﺣ ﻀﺮت ﻳﻮﺳ ﻒ آ ﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﺑ ﻮد وﻟ ﯽ‬
‫اوﻟﯽاﻟﻌﺰم ﻧﺒﻮد ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﭼﻨﻴﻦ آﺎرﯼ را ﺑﻜﻨ ﺪ ‪،‬او آ ﻪ اوﻟ ﯽاﻟﻌ ﺰم ه ﻢ ﺑ ﻮدﻩ ﺑﻬﺘ ﺮ‬
‫اﻣﻜﺎن ﺁﻧﺮا داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬وﻟ ﯽ اﻳ ﻦ اﺷ ﻜﺎل ﺣ ﻞ ﻧ ﺸﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ اﮔ ﺮ آ ﺴﯽ ﺑﻘ ﺪر ﺗﻤ ﺎم‬
‫روﯼ زﻣﻴﻦ ﺳﻜﻪ ﻃﻼ ﻣﺪﻳﻮن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻃﻠﺒﻜﺎر او را ﺑﺎﻳﺪ آﺠﺎ ﭘﻴﺪا آﺮد؟‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫ﻧﻘ ﻞ اﺳ ﺖ در رﺑﻴ ﻊ اﻻﺑ ﺮار آ ﻪ ﻣ ﺄﻣﻮن ﺧﻠﻴﻔ ﻪ را در ﻃ ﻮس ﺳ ﺮدردﯼ‬
‫ﻋ ﺎرض ﺷ ﺪ آ ﻪ ﺑﻬﻴﭽﻮﺟ ﻪ ﻋ ﻼج ﺁن ﻧ ﺸﺪ‪ .‬ﺑ ﺎﻻﺧﺮﻩ ﻗﻴ ﺼﺮ روم آﻼه ﯽ ﺑ ﺮاﯼ او‬
‫ﺻﺪاع ﺳﺎآﻦ ﺷﻮد ‪...‬‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻧﻮﺷﺖ اﻳﻦ آﻼﻩ را ﻓﺮﺳﺘﺎدم آﻪ ﺑﺮ ﺳﺮت ﮔﺬارﯼ و ُ‬

‫‪٢٠٦‬‬
‫ﻣ ﺄﻣﻮن ﺁﻧ ﺮا ﺑ ﺮ ﺳ ﺮ ﻧﻬ ﺎد و ﻓ ﯽ اﻟﻔ ﻮر دردش ﺳ ﺎآﻦ ﮔ ﺸﺖ‪ .‬ﺗﻌﺠ ﺐ ﻧﻤ ﻮد و او را‬
‫ﺷﻜﺎﻓﺖ و دﻳﺪ آﻪ ﻗﻴﺼﺮ روم در ﺁن ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪" :‬ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ‪ ،‬آﻢ ﻣ ﻦ‬
‫ﻧﻌﻤ ﺔ اﷲ ﻓ ﯽ ﻋ ﺮق ﺳ ﺎآﻦ ه ﻢ ﻋ ﺴﻖ ﻻﻳ ﺼﺪﻋﻮن ﻋﻨﻬ ﺎ"‪).‬ﻣ ﺘﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ در‬
‫ﺻﻔﺤﻪ‪.(۴۴١‬‬
‫ﺑ ﺮاﯼ ﺗﻮﺳ ﻌﻪ اﻃﻼﻋ ﺎت ﺗ ﺎرﻳﺨﯽ و ﻣ ﺬهﺒﯽ ﻣ ﻮﻣﻨﻴﻦ‪ :‬اوﻻ ﻗﻴ ﺼﺮ روم در‬
‫ﻋﻴﻦ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﺧﻼﻓﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﻋﻼﻗﻪ ﻓﺮاواﻧﯽ ﺑﻪ ﻋﻼج ﺳﺮدرد ﺧﻠﻴﻔﻪ دﺷﻤﻦ اﺻ ﻠﯽ‬
‫ﺧ ﻮد داﺷ ﺘﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺛﺎﻧﻴ ﺎ ﻗﻴ ﺼﺮ اﺣﺎﻃ ﻪ وﺳ ﻴﻌﯽ ﺑ ﻪ زﺑ ﺎن ﻋﺮﺑ ﯽ و ﻣﺘ ﻮن ﻣ ﺬهﺒﯽ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ داﺷﺘﻪ و ﺗﺎ ﺁﻧﻮﻗﺖ ﺑﺮوز ﻧﻤﻴﺪادﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺛﺎﻟﺜ ﺎ اﻳ ﻦ ﻗﻴ ﺼﺮ ﻣﻠﻌ ﻮن ﺑ ﺎ ﺁﻧﻜ ﻪ ﺑ ﺮ‬
‫آﺮاﻣ ﺎت اﻳ ﻦ ﻣﺘ ﻮن آ ﺎﻣﻼ وﻗ ﻮف داﺷ ﺘﻪ و ﺧ ﻮدش "ﺑ ﺴﻢ اﷲ اﻟ ﺮﺣﻤﻦ اﻟ ﺮﺣﻴﻢ"‬
‫ﻣﯽﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ از آﻮر ﺑﺎﻃﻨﯽ در آﻔﺮ ﺧﻮد ﭘﺎ ﺑﺮﺟﺎ ﻣﺎﻧ ﺪﻩ و اﺳ ﻼم ﻧﻴ ﺎوردﻩ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫راﺑﻌﺎ اﻃﻼﻋﺎت اﺳ ﻼﻣﯽ ﻗﻴ ﺼﺮ روم از ﺧ ﻮد اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﺧﻠﻴﻔ ﻪ رﺿ ﯽ اﷲ ﻋﻨ ﻪ‬
‫ﺧﻴﻠﯽ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫‪"-‬اﺣﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻣﻬ ﺮان و ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ اﺑ ﺮاهﻴﻢ ﻣﺘﻔﻘ ﺎ ً از ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻋﻠ ﯽ‪ ،‬و او از‬
‫ﺣ ﺴﻦ ﺑ ﻦ راﺷ ﺪ‪ ،‬و او از ﻳﻌﻘ ﻮب ﺑ ﻦ ﺟﻌﻔ ﺮ ﺑ ﻦ اﺑ ﺮاهﻴﻢ ﻧﻘ ﻞ آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ‪ :‬ﺧ ﺪﻣﺖ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﺑ ﻮدم آ ﻪ ﻣ ﺮدﯼ ﻧ ﺼﺮاﻧﯽ ﻧ ﺰد ﺁن ﺣ ﻀﺮت‬
‫ﺁﻣﺪ و ﮔﻔﺘﮕﻮﯼ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻴﺎن ﺁن ﺣﻀﺮت و او ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ از‬
‫او ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬ﺑﻤﻦ ﺑﮕﻮ آﻪ اﺳﻢ ﻣ ﺎدر ﺣ ﻀﺮت ﻣ ﺮﻳﻢ ﭼ ﻪ ﺑ ﻮد؟ و در ﭼ ﻪ روزﯼ روح‬
‫ﻋﻴﺴﯽ در ﺷﻜﻢ او دﻣﻴﺪﻩ ﺷ ﺪ؟ و در ﭼ ﻪ روزﯼ و ﭼ ﻪ ﺳ ﺎﻋﺘﯽ ازروز او را زاﺋﻴ ﺪ؟‬
‫ﻧﺼﺮاﻧﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬وﷲ ﻧﻤﯽداﻧﻢ ﭘﺲ ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﺟﻌﻔ ﺮ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮدﻧ ﺪ‪ :‬اﻣ ﺎ ﻣ ﺎدر‬
‫ﻣﺮﻳﻢ ﻧﺎﻣﺶ ﻣﺮﺛﺎ ﺑﻮد آﻪ او را در ﻋﺮﺑﯽ وهﺒﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪ اﻣﺎ روزﯼ آ ﻪ ﻣ ﺮﻳﻢ ﺑ ﺎردار‬
‫ﺷ ﺪ ﻇﻬ ﺮ ﺟﻤﻌ ﻪ ﺑ ﻮد آ ﻪ روح اﻻﻣ ﻴﻦ از ﺁﺳ ﻤﺎن ﻓ ﺮود ﺁﻣ ﺪ‪ ،‬اﻣ ﺎ روزﯼ آ ﻪ ﻣ ﺮﻳﻢ‬
‫ﻋﻴﺴﯽ را زاﺋﻴﺪ ﺳﻪﺷﻨﺒﻪ ﺑﻮد و در ﺳﺎﻋﺖ ﭼﻬﺎر ﻧﻴﻢ از روز ﺑﺮﺁﻣﺪﻩ‪ .‬اﻣ ﺎ ﻧﻬ ﺮﯼ آ ﻪ‬
‫ﻣﺮﻳﻢ ﻋﻴﺴﯽ را در آﻨﺎر ﺁن زاﺋﻴﺪ ﻧﻬﺮ ﻓﺮات ﺑﻮد آﻪ درﺧﺘﺎن اﻧﮕﻮر و ﺧﺮﻣﺎ در دو‬
‫ﻃﺮف ﺁن ﻣﯽروﻳﺪ و هﻴﭻ ﻧﻬﺮﯼ از ﻟﺤﺎظ درﺧﺘﺎن ﺧﺮﻣ ﺎ و اﻧﮕ ﻮر ﺑ ﺎ ﻓ ﺮات ﺑﺮاﺑ ﺮ‬
‫ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬و اﻣ ﺎ روزﯼ آ ﻪ زﺑ ﺎن ﻣ ﺮﻳﻢ ﺑ ﺴﺘﻪ ﺷ ﺪ ﻗﻴ ﺪوس ﭘﺎدﺷ ﺎﻩ ﻳﻬ ﻮد ﻓﺮزﻧ ﺪان و‬
‫ﭘﻴﺮوان ﺧ ﻮد و هﻤ ﻪ ﺁلﻋﻤ ﺮان را از ﺷ ﻬﺮ ﺑﻴ ﺮون ﺑ ﺮد و ﺑﻨ ﺰد ﻣ ﺮﻳﻢ ﺑ ﺮد آ ﻪ ﺁﻧﻬ ﺎ‬

‫‪٢٠٧‬‬
‫ﺁﻧﭽﻪ را ﺧﺪا در آﺘﺎب ﺗﻮ و آﺘ ﺎب ﻣ ﺎ ﺑﻴ ﺎن آ ﺮدﻩ اﻃﺎﻋ ﺖ آﻨﻨ ﺪ‪ .‬ﺣ ﺎﻻ هﻤ ﻪ ﭼﻴ ﺰ را‬
‫ﻓﻬﻤﻴﺪﯼ؟")ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﺎت‪ ٣٩١‬و‪.(٣٩٢‬‬
‫ﺑ ﺎ ﺗﻮﺟ ﻪ ﺑ ﻪ اﻋﺘﺒ ﺎر هﻤﻴ ﺸﮕﯽ اﺣﺎدﻳ ﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ "آ ﺎﻓﯽ" ﺟ ﺎﯼ ﺗﺮدﻳ ﺪﯼ ﺑ ﺎﻗﯽ‬
‫ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ آﻪ ﻣ ﺮﻳﻢ ﻓﺮزﻧ ﺪ ﺧ ﻮد را آﻨ ﺎر ﻧﻬ ﺮ ﻓ ﺮات زاﺋﻴ ﺪﻩ‪ ،‬و در ﺁﻧﻮﻗ ﺖ ﺳ ﺮزﻣﻴﻦ‬
‫ﻳﻬﻮد اﺳﺘﺎﻧﯽ از اﻣﭙﺮاﺗﻮرﯼ رم ﻧﺒﻮدﻩ ﺑﻠﻜﻪ ﭘﺎدﺷﺎهﯽ ﺑﻨﺎم ﻗﻴﺪوس داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و اﻳﻦ‬
‫ﻗﻴﺪوس ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺁﻧﻜﻪ ﻧﻬﺮ ﻓﺮات ﻧﻪ ﺟﺰء ﺳ ﺮزﻣﻴﻦ او و ﻧ ﻪ اﺻ ﻮﻻ ﺟ ﺰو اﻣﭙﺮاﺗ ﻮرﯼ‬
‫رم ﺑﻮدﻩ‪ ،‬ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ارﺿﯽ ﺷﺎهﻨ ﺸﺎهﯽ اﻳ ﺮان ﺗﺠ ﺎوز آ ﺮدﻩ و ﺧ ﻮدش و‬
‫ﺗﻤﺎم ﺁلﻋﻤﺮان ﺑﺼﻮرت ﻃﯽاﻻرض ﺑﺪﻳﺪار ﻣﺮﻳﻢ رﻓﺘﻪاﻧﺪ ﺗ ﺎ ﺑ ﺪون ﺟ ﺮ و ﺑﺤ ﺚ ﺑ ﻪ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪش اﻳﻤﺎن ﺁورﻧﺪ‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫‪"-‬در ﺣﺪﻳﺚ اﺳﺖ از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق‪ ،‬آﻪ ﻓﺮﻣﻮد ﻣ ﺮدﯼ ﺑ ﻪ ﻧ ﺎم‬
‫زردﺷﺖ زﻣﺰﻣﻪ را ﺑﺮاﯼ ﻣﺠﻮﺳﯽه ﺎ ﺁورد و ادﻋ ﺎﯼ ﻧﺒ ﻮت ﻧﻤ ﻮد‪ ،‬و ﻋ ﺪﻩاﯼ ﺑ ﻪ او‬
‫اﻳﻤﺎن ﺁوردﻧﺪ و ﻋﺪﻩاﯼ هﻢ اورا ﺗﻜﺬﻳﺐ آﺮدﻧ ﺪ‪ ،‬و ازﻣﻴ ﺎن ﺧ ﻮد ﺑﻴ ﺮوﻧﺶ آﺮدﻧ ﺪ‪ ،‬و‬
‫ﻃﻌﻤﻪ درﻧﺪﮔﺎن ﺻﺤﺮا ﺷﺪ‪ .‬و اﻟﺒﺘﻪ ﻋﺮب ﺟﺎهﻠﻴﺖ ﺑﻪ ﺣﻖ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ ﺑ ﻮد ﺗ ﺎ ﻣﺠ ﻮس‪.‬‬
‫ﻏ ﺴﻞ ﺟﻨﺎﺑ ﺖ ﻧﻤ ﯽﻧﻤ ﻮد‪ ...‬ﺑﺎﺿ ﺎﻓﻪ آﻴﺨ ﺴﺮو ﭘﺎدﺷ ﺎﻩ ﻣﺠ ﻮس ﺳﻴ ﺼﺪ‬ ‫ﭼ ﻮن ﻣﺠ ﻮس ُ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا را آﺸﺖ‪)".‬ﺁﻳﺖاﷲ ﻣﺤﻤﺪﯼ رﯼﺷﻬﺮﯼ دادﺳ ﺘﺎن آ ﻞ دادﮔ ﺎﻩه ﺎﯼ ﻧﻈ ﺎﻣﯽ‬
‫ﺟﻤﻬﻮرﯼ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬در آﺘﺎب ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﯼ‪:‬ﻣﻨ ﺎﻇﺮﻩ اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق ﺑ ﺎ ﻳ ﻚ‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻣﺎدﯼ(‪.‬‬
‫‪"-‬ﻣﺠﻮﺳ ﺎن ﻗ ﻮﻣﯽ ﻣ ﺸﺘﺮك ﺑﻮدﻧ ﺪ و ﻣﺠﻤﻮﻋ ﻪاﯼ از ﻃﻮاﻳ ﻒ آﻴﻮﻣﺮﺛﻴ ﻪ و‬
‫زرواﻧﻴﻪ و زردﺷﺘﻴﻪ و ﺣﺮﻧﺎﻧﻴﻮن و ﺛﻨﻮﻳﻪ و ﻣﺰدآﻴﻪ‪ ،‬آﻪ هﻤﻪ ﺁراء ﻋﺠﻴﺒ ﻪ و ﻋﻘﺎﻳ ﺪ‬
‫ﻏﺮﻳﺒﻪ داﺷﺘﻪاﻧﺪ و ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﺮاﻧﻴﺎن در ﺁﻧﺰﻣ ﺎن ﺑ ﺖﭘﺮﺳ ﺖ ﺑ ﻮدﻩاﻧ ﺪ"‪).‬ﺁﻳ ﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ‬
‫در آﺸﻒ اﻻﺳﺮار(‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫‪"-‬ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬هﺮﮔ ﺎﻩ ﺑ ﻪ درﻧ ﺪﻩاﯼ‬
‫ﺑﺮﺧ ﻮرد آ ﺮدﯼ رو در روﯼ او ﺑﺎﻳ ﺴﺖ و ﺁﻳﺔاﻟﻜﺮﺳ ﯽ را ﺑﺘﻤ ﺎم ﺑﺨ ﻮان و ﺑﻌ ﺪ‬
‫ﺼﻞ دﻋﺎ ﺑﺰﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ(‪ ،‬آﻪ اﻧﺸﺎءاﷲ ﺁن درﻧﺪﻩ روﯼ از ﺗﻮ ﺑﺮﮔﺮداﻧ ﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﮕﻮ‪):‬ﻣﺘﻦ ﻣﻔ ّ‬
‫ﻋﺒ ﺪاﷲ ﺑ ﻦ ﻳﺤﻴ ﯽ آ ﺎهﻠﯽ ﮔﻮﻳ ﺪ آ ﻪ ﻣ ﻦ زﻣ ﺎﻧﯽ از ﺷ ﻬﺮ ﺑﻴ ﺮون رﻓ ﺘﻢ و ﻧﺎﮔﻬ ﺎن‬
‫درﻧ ﺪﻩاﯼ ﺳ ﺮ راﻩ ﻣ ﺮا ﮔﺮﻓ ﺖ‪ .‬ﭘ ﺲ ﻣ ﻦ هﻤﭽﻨ ﺎن آ ﺮدم آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‬

‫‪٢٠٨‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬و ﭼﻮن هﻤﻪ دﻋﺎهﺎ را ﺑﺨﻮاﻧﺪم‪ ،‬ﺑﻪ درﻧﺪﻩ ﮔﻔﺘﻢ از راﻩ ﻣﺎ ﺑﺎزﮔﺮد و ﻣ ﺎ‬
‫را ﻣﻴﺎزار‪ .‬ﭘﺲ دﻳﺪم آﻪ ﺳﺮش را ﺑﻪ زﻳﺮ اﻧﺪاﺧﺖ و دﻣﺶ را ﻣﻴﺎن دو ﭘﺎﻳﺶ ﺑ ﺮد و‬
‫ﺑﺮﮔﺸﺖ‪)".‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ‪.(۴٣٣‬‬
‫درﺳ ﻬﺎﯼ ﺣ ﺪﻳﺚ‪ :‬اول ﺁﻧﻜ ﻪ ﺣﻴﻮاﻧ ﺎت درﻧ ﺪﻩ ﻣﻌﻤ ﻮﻻ ﺑ ﺮ اﺛ ﺮ اﻃ ﻼع از‬
‫ﻣ ﻀﻤﻮن اﻳ ﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ و "اﻋﺘﺒ ﺎر" ﺑ ﯽﭼ ﻮن و ﭼ ﺮاﯼ ﺁن در ﺗﻤ ﺎم ﻣ ﺪت ﻧ ﻴﻢ ﺗ ﺎ ﻳ ﻚ‬
‫ﺳﺎﻋﺘﯽ آﻪ ﺧﻮاﻧﺪن دﻋﺎ ﻃﻮل ﻣﯽآﺸﺪ ﺑﺠﺎﯼ ﺧﻮد ﻣﯽاﻳﺴﺘﻨﺪ و ﮔﻮش ﻣﯽدهﻨﺪ و ﺑﻌ ﺪ‬
‫هﻢ ﺑﺎ ﺧﺠﺎﻟﺖ ﺑﺮ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬دوم ﺁﻧﻜﻪ ﺧﻮن هﺮ آ ﺲ آ ﻪ ﻋﺮﺑ ﯽ ﻧﺪاﻧ ﺪ و ﻳ ﺎ در ﻋ ﺎﻟﻢ‬
‫"دﺳﺘﭙﺎﭼﮕﯽ" ﻣﺘﻦ دﻋﺎ را ﻓﺮاﻣﻮش آﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺎﯼ ﺧﻮدش اﺳﺖ‪ .‬ﺳ ﻮم ﺁﻧﻜ ﻪ در ﺻ ﻮرت‬
‫ﺗﺮدﻳﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﻣﻨﻴﻨﯽ آﻪ در راﻩ ﺧﻮد ﺑ ﻪ درﻧ ﺪﻩاﯼ ﺑﺮﺧ ﻮردﻩ و ﺑﺒﺮآ ﺖ اﻃ ﻼع از‬
‫اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ زﻧﺪﻩ ﺑﺮﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫‪"-‬ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻳﺤﻴ ﯽ از اﺣﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ‪ ،‬و او از ﻗﺎﺳ ﻢ ﺑ ﻦ ﻳﺤﻴ ﯽ‪ ،‬و او از‬
‫ﺟﺪش ﺣﺴﻦ اﺑﻦ راﺷﺪ رواﻳﺖ آﻨﺪ آﻪ ﺣﻀﺮت اﺑﯽﻋﺒﺪاﷲ ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟ ﺴﻼم‬
‫ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ه ﺮ آ ﻪ ﻋﻄ ﺴﻪ زﻧ ﺪ و دﺳ ﺘﺶ را ﺑ ﺮ اﺳ ﺘﺨﻮان ﺗﻴﻐ ﻪ ﺑﻴﻨ ﯽ ﻧﻬ ﺪ و ﺑﮕﻮﻳ ﺪ‬
‫"اﻟﺤﻤﺪ ﷲ رب اﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ"‪ ،‬هﻤﺎن وﻗﺖ از ﺳﻮراخ ﺑﻴﻨﯽ او ﭘﺮﻧﺪﻩاﯼ آﻮﭼﻜﺘﺮ از ﻣﻠﺦ‬
‫و ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﻣﮕﺲ ﺑﻴﺮون ﺁﻳﺪ و ﻳﻜﺴﺮﻩ ﺑﺮود ﺗﺎ ﺑﻪ زﻳﺮ ﻋﺮش ﺑﺮﺳﺪ و در ﺁﻧﺠ ﺎ ﺗ ﺎ‬
‫روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺮاﯼ او اﺳﺘﻐﻔﺎر آﻨﺪ")ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪.(۵۴۵‬‬
‫ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ ﺗﻮﺟ ﻪ ﺧﻮاهﻨ ﺪ داﺷ ﺖ آ ﻪ ﺑﻌ ﺪ از اﻳ ﻦ‪ ،‬ﭘ ﺲ از ﻋﻄ ﺴﻪ راﻩ ﺳ ﻮراخ‬
‫ﭼﭗ ﺑﻴﻨﯽ ﺧ ﻮد را ﺑ ﺮاﯼ ﺧ ﺮوج "ﭘﺮﻧ ﺪﻩاﯼ آ ﻮﭼﻜﺘﺮ از ﻣﻠ ﺦ وﺑﺮزﮔﺘ ﺮ از ﻣﮕ ﺲ"‬
‫ﺑﺎز ﺑﮕﺬارﻧﺪ و اﺣﻴﺎﻧﺎ ﻣ ﺰاﺣﻢ ﭘﺮﻧ ﺪﻩ زﺑ ﺎن ﺑ ﺴﺘﻪ ﻧ ﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬زﻳ ﺮا از ﺧﺎﻧ ﻪ ﺁﻧﻬ ﺎ ﺗ ﺎ زﻳ ﺮ‬
‫ﻋﺮش ﺧﻴﻠﯽ دور اﺳﺖ‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫ﻳ ﻚ دﺳ ﺘﻪ از اﺣﺎدﻳ ﺚ‪ ،‬آ ﻪ ﺟ ﺎﯼ ﺧﻴﻠ ﯽ زﻳ ﺎدﯼ را در ﻏﺎﻟ ﺐ آﺘ ﺐ ﺣ ﺪﻳﺚ‬
‫اﺷﻐﺎل ﻣﯽآﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺨﻨﺎن ﺣﻜﻤﺖﺁﻣﻴﺰ و ﺣﺎوﯼ راهﻨﻤﺎﺋﯽهﺎﯼ ﻓﻜﺮﯼ ﻳﺎ ﻋﻤﻠ ﯽ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ‬
‫ﻳﺎ اﺋﻤﻪ اﻃﻬﺎرو ﻳﺎ "آﺮاﻣﺎﺗﯽ" هﺴﺘﻨﺪ آﻪ از ﺁﻧﻬ ﺎ ﻧﻘ ﻞ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬و ﻋﻼﻣ ﻪ ﻣﺠﻠ ﺴﯽ‬
‫آﻪ ﺑﺨﺼﻮص ﻣﺘﺨﺼﺺ ﻧﻘﻞ اﻳﻦ ﻧﻮع اﺣﺎدﻳﺚ اﺳﺖ ﺗﺼﺮﻳﺢ آﺮدﻩ آﻪ هﻤﻪ ﺁﻧﻬ ﺎ از‬
‫ﻃﺮﻳﻘﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻪ اﺋﻤﻪ ﻃﺎهﺮﻳﻦ ﺑﺎو رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧ ﻪه ﺎﺋﯽ از اﻳ ﻦ دو ﻧ ﻮع ﺣ ﺪﻳﺚ‬
‫را ذﻳﻼ ﺑﺮاﯼ ﺷﻤﺎ ﻧﻘﻞ ﻣﯽآﻨﻢ‪:‬‬

‫‪٢٠٩‬‬
‫‪"-‬ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺻﺎﻟﺢ رواﻳﺖ آﻨﺪ آﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻨﻴﺰﯼ داﺷﺘﻢ آﻪ‬
‫از او ﺧﻮﺷﻢ ﻣﯽﺁﻣﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻣﻬﺪﯼ)در زﻣﺎن ﻏﻴﺒﺖ ﺻﻐﺮي( ﻧﺎﻣ ﻪ ﻧﻮﺷ ﺘﻢ‬
‫و از ﺁن ﺟﻨ ﺎب ﺧﻮاﺳ ﺘﻢ آ ﻪ ﺑ ﺎﻋﻠﻢ آﺎﻣ ﻞ ﺧ ﻮد ﻣ ﺮا در اﻣ ﺮ ﺑ ﺎردار ﺳ ﺎﺧﺘﻦ او‬
‫راهﻨﻤﺎﺋﯽ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ .‬ﺟﻮاب ﺁﻣﺪ‪" :‬ﺑﺎردارش ﺳ ﺎز"‪.‬ﭘ ﺲ ﺑ ﺎ او ﻧﺰدﻳﻜ ﯽ آ ﺮدم و ﺁﺑ ﺴﺘﻦ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﭽﻪ را ﺳﻘﻂ آﺮد و ﺧﻮدش هﻢ ﻣﺮد‪)".‬آﻠﻴﻨﯽ اﺻﻮل آﺎﻓﯽ آﺘﺎب اﻟﺤﺠ ﻪ‪،‬‬
‫ﺑﺎب ﻣﻮﻟﺪ اﻟﺼﺎﺣﺐ اﻟﺰﻣﺎن ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم(‪.‬‬
‫‪ -‬ازﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔﺮﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت‬
‫رﺳﺎﻟﺖ ﭘﻨﺎﻩ ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ را ﻧﺰد ﺧﻮد ﻃﻠﺒﻴﺪﻧﺪ و ﺑﺪﺳﺖ ﻣﺒﺎرك ﻋﻤﺎﻣﻪ ﺑ ﺮ‬
‫ﺳﺮﺷﺎن ﭘﻴﭽﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻳﻚ ﺳﺮ ﻋﻤﺎﻣ ﻪ را از ﭘ ﻴﺶرو ﺁوﻳﺨﺘﻨ ﺪ و ﻃ ﺮف دﻳﮕ ﺮ را ﺑﻘ ﺪر‬
‫ﭼﻬ ﺎر اﻧﮕ ﺸﺖ آﻮﺗ ﺎﻩﺗ ﺮ از ﻋﻘ ﺐ ﺁوﻳﺨﺘﻨ ﺪ‪ .‬ﭘ ﺲ ﻓﺮﻣﻮدﻧ ﺪ آ ﻪ‪ :‬ﺑ ﺮو‪ ،‬رﻓ ﺖ‪ .‬ﭘ ﺲ‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ آﻪ‪ :‬ﺑﻴﺎ‪ ،‬ﺁﻣﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬واﷲ آ ﻪ از اﻳ ﻦ ﺑﻬﺘ ﺮ ﻧﻤ ﯽﺷ ﻮد و ﭼﻨ ﻴﻦ اﺳ ﺖ‬
‫ﺗﺎﺟﻬﺎﯼ ﻣﻼﺋﻜﻪ!)ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪.(٣٧٣‬‬
‫‪ -‬ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اآﺮم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬از آﻮزﻩهﺎﺋﯽ آ ﻪ در ﻣ ﺼﺮ ﻣ ﯽﺳ ﺎزﻧﺪ ﺁب‬
‫ﻣﺨﻮرﻳﺪ آﻪ ﻏﻴﺮت را ﻣﯽﺑﺮد‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣﻮد آﻪ زﻧﺎن ﺑﻨﯽاﺳﺮاﺋﻴﻞ هﻼك ﺷﺪﻧﺪ ﺑﺴﺒﺐ ﺁﻧﻜﻪ ﻣ ﻮﯼ ﺳ ﺮ ﺧ ﻮد را‬
‫از ﺟﻠﻮ ﮔﺮﻩ ﻣﯽزدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺳﺮ را ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺎﻧﻪ آﺮدن‪ ،‬ﻗﻮت ﺟﻤﺎع را زﻳﺎد ﻣﯽآﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻧﻌﻠﻴﻦ ﺳﻴﺎﻩ ﻣﭙﻮﺷﻴﺪ آﻪ ذآﺮ را ﺳ ﺴﺖ‬
‫ﻣﯽآﻨﺪ و ﻧﻌﻠﻴﻦ زرد ﺑﭙﻮﺷﻴﺪ آﻪ ذآﺮ را ﺳﺨﺖ ﻣﯽآﻨﺪ و ﭘﻮﺷﺶ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﺑﻪ ﺣﺪﻳﺚ دﻳﮕﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬هﺮ آ ﻪ ﻧﻌﻠ ﻴﻦ زرد ﻳ ﺎ ﺳ ﻔﻴﺪ ﺑﭙﻮﺷ ﺪ‪ ،‬او را ﻣ ﺎل و‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﻬﻢ رﺳﺪ و هﺮ آﻪ ﻧﻌﻠﻴﻦ ﺳﻴﺎﻩ ﺑﭙﻮﺷﺪ ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ هﻴﭽﻜ ﺪام از اﻳ ﻦ دو را ﻧﻴﺎﺑ ﺪ‬
‫و ﺑﻠﻜﻪ ذآﺮش ﻧﻴﺰ ﺳ ﺴﺖ ﺷ ﻮد‪ .‬و ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺳ ﺮﻣﻪ ﺑﭽ ﺸﻢ ﺑﻜ ﺸﻴﺪ آ ﻪ ﻗ ﻮت ﺟﻤ ﺎع را‬
‫زﻳﺎد ﻣﯽآﻨﺪ و آﻤﻚ ﻣﯽآﻨﺪ ﺑﺮ ﻃﻮل دادن ﺳﺠﻮد‪).‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ‪.(۵١۴‬‬
‫‪ -‬و ﻧﻴ ﺰ ﺁن ﺣ ﻀﺮت ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬آ ﻪ رﻳ ﺶ را ﺷ ﺎﻧﻪ آ ﺮدن دﻧ ﺪاﻧﻬﺎ را ﻣﺤﻜ ﻢ‬
‫ﻣﯽآﻨﺪ و ﻓﻘ ﺮ را ﺑ ﺮ ﻃ ﺮف ﻣ ﯽآﻨ ﺪ و ﺑﻠﻐ ﻢ را ﻗﻄ ﻊ ﻣ ﯽآﻨ ﺪو ﻗ ﻮت ﺟﻤ ﺎع را زﻳ ﺎد‬
‫ﻣﯽآﻨﺪ ﺑﺸﺮﻃﯽ آﻪ رﻳﺶ را از ﭘﺎﺋﻴﻦ ﺑﻪ ﺑﺎﻻ ﺷﺎﻧﻪ آﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﻮد آ ﻪ ﺷ ﺎﻧﻪ آ ﺮدن ﭘ ﺎﺋﻴﻦ رﻳ ﺶ‪ ،‬ﻃ ﺎﻋﻮن را از اﻳ ﻦ آ ﺲ دور‬
‫ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٢١٠‬‬
‫‪ -‬در ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒﺮ از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ ﻓﺮﻣﻮد هﺮ آﻪ‬
‫ﻧﺎﺧﻨﻬ ﺎﯼ ﺧ ﻮد را در روز ﭘ ﻨﺞﺷ ﻨﺒﻪ ﺑﮕﻴ ﺮد و ﻳ ﻚ ﻧ ﺎﺧﻦ را ﺑ ﺮاﯼ روز ﺟﻤﻌ ﻪ‬
‫ﺑﮕﺬارد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﯽ را از او زاﺋﻞ ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﻮد هﺮ آﻪ در ﭘ ﻨﺞﺷ ﻨﺒﻪ‬
‫ﻧﺎﺧﻦ ﺑﮕﻴﺮد ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﻮد و درد ﭼ ﺸﻢ ﻧﺒﻴﻨ ﺪ‪ .‬و ﻧﻴ ﺰ ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﺳ ﺮ را ﺑ ﺎ‬
‫ﺧﻄﻤﯽ ﺷﺴﺘﻦ در روز ﺟﻤﻌﻪ ﻓﻘﺮ را ﺑﺮ ﻃﺮف آﻨﺪ‪).‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ‪.(۵۴١‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﻣﺎم رﺿﺎ ﻓﺮﻣﻮد ﺑﺪرﺳﺘﯽ آﻪ َد َهﻦ د ّرﻩ از ﺟﺎﻧ ﺐ ﺷ ﻴﻄﺎن اﺳ ﺖ و‬
‫ﻋﻄﺴﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺎﻟﻤﻴﺎن اﺳﺖ‪).‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ‪.(۵۴۵‬‬
‫‪ -‬و ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق ﻓﺮﻣ ﻮد اﮔ ﺮ ﺻ ﺪاﯼ ﻋﻄ ﺴﻪ آ ﺴﯽ را‬
‫ﺷﻨﻴﺪﯼ‪ ،‬ﺣﻤﺪ و ﺻﻠﻮات ﺑﮕﻮ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﻣﻴﺎن ﺗ ﻮ و ﺁن آ ﺲ درﻳ ﺎ ﻓﺎﺻ ﻠﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪).‬ﻣ ﺘﻦ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪) (۵۴۴‬ﻣﺮﺣﻮم آﻠﻴﻨﯽ در ﻧﻘﻞ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻧ ﺪادﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫ﺗﺎ آﻨﻮن آﺪام ﻣﻮﻣﻦ ﺻﺪاﯼ ﻋﻄﺴﻪ آﺴﯽ را از ﺁن ﻃﺮف درﻳﺎ ﺷﻨﻴﺪﻩ اﺳﺖ؟(‬
‫‪ -‬از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ‪ :‬در ﻋ ﺎﻟﻢ ‪ ٢١‬ﻧ ﻮع ﮔ ﻞ‬
‫وﺟﻮد دارد آﻪ ﺳ ّﻴﺪ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻮرد اﺳﺖ و‪ ١٢٠‬ﻗ ﺴﻢ ﻣﻴ ﻮﻩ وﺟ ﻮد دارد آ ﻪ ﺑﻬﺘ ﺮﻳﻦ ﺁﻧﻬ ﺎ‬
‫اﻧﺎر اﺳﺖ)ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ‪.(۵۶٢‬‬
‫‪ -‬ﺣﻀﺮت ﻳﻌﻘﻮب ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺑ ﻪ ﻓﺮزﻧ ﺪ ﺧ ﻮد ﮔﻔ ﺖ‪ :‬زﻧﻬ ﺎر زﻧ ﺎ ﻣﻜ ﻦ‪ ،‬آ ﻪ‬
‫ﻣﺮﻏﯽ آﻪ زﻧﺎ ﻣﯽآﻨﺪ ﭘﺮهﺎﻳﺶ ﻣﯽرﻳﺰد‪) .‬ﻗﻄﻌ ﺎ ﻋﻼﻣ ﻪ ﻣﺠﻠ ﺴﯽ رﺿ ﻮان اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮﯼ هﻢ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻧﻮﺷﺘﻪ و ﻣﺸﺨﺺ ﻓﺮﻣﻮدﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ ﻣﺮﻏﻬ ﺎﺋﯽ آ ﻪ ﺑﺨﻮاهﻨ ﺪ‬
‫زﻧﺎ ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﯼ ﺟﺎرﯼ آ ﺮدن ﺻ ﻴﻐﻪ ازدواج ﺷ ﺮﻋﯽ داﺋ ﻢ ﻳ ﺎ ﻣﻮﻗ ﺖ ﺑﺎﻳ ﺪ ﺑ ﻪ آ ﺪام‬
‫ﺣﺠﺔاﻻﺳﻼم ﻣﺮﻏﻬﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ آﻨﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﻳ ﻦ ﺗﻔ ﺴﻴﺮ ﺑﺪﺳ ﺖ ﻣ ﺎ ﻧﺮﺳ ﻴﺪﻩ اﺳ ﺖ‪) .‬ﻣ ﺘﻦ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ‪.(۵۵٧‬‬
‫‪ -‬ﺣﻀﺮت اﻣﺎم رﺿﺎ )ع( ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺎدروج ﺑﺨﻮرﻳﺪ آﻪ ﺳ ﺒﺰﯼ ﻣ ﺎ اه ﻞﺑﻴ ﺖ‬
‫اﺳﺖ و ﺗﺮﻩ ﺗﻴﺰك ﻣﺨﻮرﻳﺪ آﻪ ﺳﺒﺰﯼ ﺑﻨﯽاﻣﻴﻪ اﺳﺖ‪).‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ‪.(۵۶٣‬‬
‫‪ -‬از ﻣﻜﺮوه ﺎﺗﯽ آ ﻪ ﻓﻘ ﺮ ﻣ ﯽﺁورد اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻗ ﺎب ﭘﻠ ﻮ را روﯼ ﻧ ﺎن‬
‫ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪).‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ‪.(۵٣۵‬‬
‫‪ -‬از ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آ ﻪ ﻧﻤ ﺎز آ ﺴﯽ آ ﻪ اﻧﮕ ﺸﺘﺮ ﻋﻘﻴ ﻖ‬
‫در دﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮ ﻧﻤﺎز آﺴﯽ آﻪ اﻧﮕﺸﺘﺮ ﻏﻴﺮﻋﻘﻴﻖ در دﺳ ﺖ داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ ﺑ ﻪ‬
‫ﭼﻬﻞ درﺟﻪ زﻳﺎدﺗﯽ دارد‪) .‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ‪.(۵٣٨‬‬

‫‪٢١١‬‬
‫‪ -‬ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اآﺮم ﻓﺮﻣﻮدﻧ ﺪ ﺑ ﻪ دو اﻧﮕ ﺸﺖ ﻏ ﺬا ﺧ ﻮردن آ ﺎر ﺷ ﻴﻄﺎن‬
‫اﺳ ﺖ‪ ،‬و ﻧﻬ ﯽ ﻓﺮﻣﻮدﻧ ﺪ از ﺧ ﻮردن و ﺁﺷ ﺎﻣﻴﺪن ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ ﭼ ﭗ‪ .‬و ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم‬
‫ﻣﻮﺳﯽ آﺎﻇﻢ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ آﻪ ﭘﺲ از ﻏﺬا ﺧﻮردن ﺧﻼل آﻨﻴﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺧﻼل ﻣﻜﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﭼﻮب‬
‫ﮔﻞ و درﺧﺖ اﻧﺎر آﻪ هﺮ دو‪ ،‬رگ ﺧﻮرﻩ را ﺑﻪ ﺣﺮآﺖ ﻣ ﯽﺁورﻧ ﺪ‪).‬ﻣ ﺘﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ در‬
‫ﺻﻔﺤﻪ‪.(۵٢٧‬‬
‫‪ -‬در ﺣ ﺪﻳﺚ ﺁﻣ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺧ ﺪاﻳﺘﻌﺎﻟﯽ را ﺧ ﻮش ﻧﻤ ﯽﺁﻳ ﺪ آ ﻪ ﻣ ﺮدم ﻣﺮﺑ ﻊ‬
‫)ﭼﻬﺎر زاﻧﻮ( ﺑﻨﺸﻴﻨﻨﺪ)ﺟﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳﯽ(‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫دﺳ ﺘﻪ دﻳﮕ ﺮﯼ از اﺣﺎدﻳ ﺚ "ﻣﻌﺘﺒ ﺮﻩ"‪ ،‬ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ اﺣﻜ ﺎم و ﻓﺘ ﺎوﯼ ﻣﺨﺘﻠﻔ ﯽ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﭼﻮن هﺮ ﻳﻚ از ﺁﻧﻬﺎ از ﻗﻮل ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻳﺎ ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ اﻣﺎم ﺑﻴ ﺎن ﻣ ﯽﺷ ﻮد ﻃﺒﻌ ﺎ‬
‫ﺻﻮرت ﺣﻜﻢ ﻓﻘﻬﯽ و "دﺳﺘﻮرات ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﻟﻬﯽ" ﭘﻴﺪا ﻣﯽآﻨﺪ و اﻳﻦ اﺣﻜﺎم ﻏﺎﻟﺒﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻗﺎﻃﻊ در آﺘﺐ ﻣﻬﻢ ﻓﻘﻪ‪ ،‬از ﻗﺒﻴ ﻞ ﺗ ﺬآﺮة اﻟﻔﻘﻬ ﺎﯼ ﻋﻼﻣ ﻪ ﺣﻠ ﯽ و "ﺟ ﺎﻣﻊ‬
‫ﻋﺒﺎﺳ ﯽ" ﺷ ﻴﺦ ﺑﻬ ﺎﺋﯽ و "ﺗﺤﺮﻳﺮاﻟﻮﺳ ﻴﻠﻪ" و "ﺗﻮﺿ ﻴﺢ اﻟﻤ ﺴﺎﺋﻞ" ﺣ ﻀﺮت ﺁﻳ ﺖاﷲ‬
‫ﺧﻤﻴﻨﯽ اﻋﻼم ﺷﺪﻩاﻧﺪ‪.‬‬
‫هﺰاره ﺎ از اﻳ ﻦ اﺣﺎدﻳ ﺚ و اﺣﻜ ﺎم ﻧﺎﺷ ﯽ از ﺁﻧﻬ ﺎ در آﺘ ﺐ ﻣﺨﺘﻠ ﻒ ﺣ ﺪﻳﺚ‬
‫"ﻣﻜﺘ ﺐ ﻓﻴ ﻀﻴﻪ" رواﻳ ﺖ ﺷ ﺪﻩ و ﺻ ﺪهﺎ ﻧﻤﻮﻧ ﻪ از ﻣﻴ ﺎن ﺁﻧﻬ ﺎ ﻧﻴ ﺰ در آﺘ ﺎب ﺣﺎﺿ ﺮ‬
‫ﺁﻣﺪﻩاﻧﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎﯼ زﻳﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد اﻧﮕﺸﺖﺷﻤﺎر از ﺁﻧﻬﺎﻳﻨﺪ‪:‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫‪"-‬ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﻣﻌﺘﺒﺮ از ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اآﺮم ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﻣﻨﻘﻮل اﺳ ﺖ‬
‫آﻪ ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم را ﺑﻨﺰد ﺧﻮد ﻃﻠﺒﻴﺪ و ﺑﻮﯼ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﻳﺎ ﻋﻠﯽ‬
‫ﺁﻧﭽ ﻪ ﺑﺘ ﻮ ﻣ ﯽﮔ ﻮﻳﻢ از ﺣ ﻀﺮت ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ ﺁﻣﻮﺧﺘ ﻪام آ ﻪ از ﺟﺎﻧ ﺐ ﺧ ﺪا ﺑ ﺮاﯼ ﺁوردﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﺁﻧﺮا ﺑﺘﻮ وﺻﻴﺖ ﻣﯽآﻨﻢ آﻪ ﺑﺪﻗﺖ اﻧﺠﺎم دهﯽ‪ :‬ﻳﺎ ﻋﻠﯽ‪ ،‬اﻳﺴﺘﺎدﻩ ﺑ ﺎ زن ﺧ ﻮد‬
‫ﺟﻤﺎع ﻣﻜﻦ‪ ،‬و در ﺷﺐ ﻋﻴﺪ ﻓﻄﺮ ﺟﻤﺎع ﻣﻜﻦ‪ ،‬و در ﺷﺐ ﻋﻴﺪ ﻗﺮﺑﺎن ﺟﻤ ﺎع ﻣﻜ ﻦ‪ ،‬و‬
‫در ﺷ ﺐ ﻧﻴﻤ ﻪ ﺷ ﻌﺒﺎن و در روز ﺁﺧ ﺮ ﺷ ﻌﺒﺎن ﺟﻤ ﺎع ﻣﻜ ﻦ‪ ،‬و ﻧﻴ ﺰ در زﻳ ﺮ درﺧ ﺖ‬
‫ﻣﻴﻮﻩدار ﺟﻤﺎع ﻣﻜﻦ‪ ،‬و در ﻣﻴﺎن اذان و اﻗﺎﻣﻪ ﺟﻤﺎع ﻣﻜﻦ‪ ،‬و در ﺑﺮاﺑﺮ ﺁﻓﺘﺎب ﺟﻤﺎع‬
‫ﻣﻜﻦ‪ ،‬و ﺑﺮ ﭘ ﺸﺖ ﺑ ﺎم ﺟﻤ ﺎع ﻣﻜ ﻦ‪ ،‬و در ﺳ ﺎﻋﺖ اول ﺷ ﺐ ﺟﻤ ﺎع ﻣﻜ ﻦ‪ ،‬و در زﻳ ﺮ‬
‫ﺁﺳﻤﺎن ﺟﻤﺎع ﻣﻜﻦ‪ ،‬و ﺑﺮ ﺳﺮ راﻩ ﺗﺮدد ﻣ ﺮدم ﺟﻤ ﺎع ﻣﻜ ﻦ‪ ،‬و ﻣﻴ ﺎن ﺻ ﺒﺢ ﺗ ﺎ ﻃﻠ ﻮع‬
‫ﺁﻓﺘ ﺎب ﺟﻤ ﺎع ﻣﻜ ﻦ‪ ،‬و در ﻣﻮﻗ ﻊ ﺗﺤ ﺖاﻟ ﺸﻌﺎع ﺟﻤ ﺎع ﻣﻜ ﻦ‪ ،‬و در روزﯼ آ ﻪ ﺁﻓﺘ ﺎب‬

‫‪٢١٢‬‬
‫ﺑﮕﻴﺮد ﺟﻤﺎع ﻣﻜﻦ‪ ،‬و در ﺷﺒﯽ آﻪ ﻣﺎﻩ ﻣﯽﮔﻴﺮد ﺟﻤﺎع ﻣﻜﻦ‪ ،‬و در ﺷﺐ و روزﯼ آﻪ‬
‫ﺑ ﺎد ﺳ ﻴﺎﻩ ﻳ ﺎ ﺑ ﺎد ﺳ ﺮخ ﻳ ﺎ ﺑ ﺎد زرد ﺣ ﺎدث ﺷ ﻮد ﺟﻤ ﺎع ﻣﻜ ﻦ‪)".‬ﻋﻼﻣ ﻪ ﻣﺠﻠ ﺴﯽ در‬
‫ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار و در ﺣﻠﻴﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ ‪ .‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﺎت‪۵١٢‬و‪.(۵١٣‬‬
‫و ﺑﻌﺪ از ﺁﻧﻜﻪ ﻣﻮﻣﻦ ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑ ﻪ ﺗﻘ ﺎوﻳﻢ و ﺑ ﻪ ﭘ ﻴﺶ ﺑﻴﻨ ﯽه ﺎﯼ ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ‬
‫آﺴﻮف و ﺧﺴﻮف و ﺑﺎدهﺎﯼ ﺳﺮخ و ﺳﻴﺎﻩ‪ ،‬ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ وﻗﺘﯽ را ﺑﺮاﯼ ﻣﺠﺎﻣﻌﺖ ﺑ ﺎ زن‬
‫ﺧﻮد ﭘﻴﺪا آﻨﺪ آﻪ اﺷﻜﺎل ﺷﺮﻋﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻮﺑﺖ رﻋﺎﻳﺖ اﻳﻦ ﺣﻜﻢ دﻳﮕ ﺮ ﺷ ﺮﻋﯽ‬
‫ﻣﻴﺮﺳ ﺪ آ ﻪ اﻳ ﻦ ﺑ ﺎر راوﯼ ﺁن ﺣﺠﺔاﻻﺳ ﻼم ﻏﺰاﻟ ﯽ‪ ،‬در آﺘ ﺎب "آﻴﻤﻴ ﺎﯼ ﺳ ﻌﺎدت"‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪"-‬ﭘﺲ ﭼﻮن ﺑ ﺮ ﻓ ﺮج زن دﺧ ﻮل آﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮﻳ ﺪ‪" :‬ﺑ ﺴﻢ اﷲ اﻟﻌﻠ ﯽ اﻟﻌﻈ ﻴﻢ‪ ،‬اﷲ‬
‫اآﺒﺮ! اﷲ اآﺒﺮ! اﷲ اآﺒﺮ!" ‪ ١‬و اﮔﺮ ﭘﻴﺶ از ﺁن ﻗ ﻞ ه ﻮ اﷲ اﺣ ﺪ را ﺑﺮﺧﻮاﻧ ﺪ ﻧﻜ ﻮﺗﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ...‬و در وﻗﺖ اﻧﺰال ﺑﮕﻮﻳﺪ اﻟﺤﻤﺪ اﷲ اﻟﺬﯼ ﺧﻠﻖ ﻣﻦ اﻟﻤﺎء ﺑﺸﺮا و ﺟﻌﻠﻪ ﻧ ﺴﺒﺎ و‬
‫ﺻﻬﺮا‪ .‬آﻪ اﻳﻦ را رﺳﻮل ﺻﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ"‪.‬‬
‫و ﻧﻴ ﺰ اﻳ ﻦ ﺣﻜ ﻢ ﺷ ﺮﻋﯽ ﻣ ﺸﺎﺑﻪ آ ﻪ در ﺟ ﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳ ﯽ ﺗﻮﺳ ﻂ ﻋﻼﻣ ﻪ ﺷ ﻴﺦ‬
‫ﺑﻬﺎﺋﯽ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -‬ﻣﻜﺮوﻩ اﺳﺖ در ﺣﺎل ﺟﻤﺎع ﺳﺨﻦ ﮔﻔ ﺘﻦ‪ ،‬ﻣﺨ ﺼﻮﺻﺎ ﻣ ﺮد را‪ ،‬ﻣﮕ ﺮ ﺁﻧﻜ ﻪ‬
‫ذآﺮ ﺧﺪاﯼ ﺗﻌﺎﻟﯽ آﻨﺪ"‪).‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ‪.(۵٠٩‬‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ آﻪ ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ ﺑﺎ اﻃﻼع ﺑﺮ اﻳﻦ اﺣﺎدﻳﺚ و اﺣﻜﺎم روﺷﻦ‪ ،‬ﺑ ﺎز ه ﻢ‬
‫در ﻧﻴﺖ ﻣﺠﺎﻣﻌﺖ ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ ﻳﺎ ﺗﺮﺟﻴﺢ دهﻨﺪ آﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﯼ ﺁن ﻧﻤﺎزه ﺎﯼ ﻗ ﻀﺎﯼ ﺧ ﻮد‬
‫را ادا آﻨﻨﺪ آﻪ زﺣﻤﺘﺶ آﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﺣﻮط ﺁن اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ اﺧ ﺬ ﺗ ﺼﻤﻴﻢ ﻗﻄﻌ ﯽ‪،‬‬
‫ﻗ ﺒﻼ از ﭼﻨ ﺪ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ ﺑﺰرﮔ ﻮار ﭼ ﻪ ﺁﻳ ﺖاﷲ‪ ،‬ﭼ ﻪ ﺣﺠﺔاﻻﺳ ﻼم و اﻟﻤ ﺴﻠﻤﻴﻦ‪ ،‬و ﭼ ﻪ‬
‫ﻗﺎﺿ ﯽ ﺷ ﺮع و ﭼ ﻪ ﻃﻠﺒ ﻪ ﺗ ﺎزﻩآ ﺎر ﻣﺪرﺳ ﻪ ﻓﻴ ﻀﻴﻪ‪ ،‬ﺟﻮﻳ ﺎ ﺷ ﻮﻧﺪ آ ﻪ ﺁﻳ ﺎ در ﻣﻮﻗ ﻊ‬
‫ﻣﺠﺎﻣﻌﺖ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻗﺮاﺋﺖ ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ادﻋﻴﻪ و اذآﺎر‪ ،‬ﺑﺎز ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ آﺎر را ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎن‬
‫ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ؟‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻ اﺧﺬ ﮔﻮاهﯽ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻧﻴ ﺰ در ﻣ ﻮرد رﻋﺎﻳ ﺖ اﻳ ﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣﻮﺛ ﻖ آ ﻪ در‬
‫"ﻧﻬ ﺞاﻟﻔ ﺼﺎﺣﻪ" ﺑ ﺮ اﺳ ﺎس اﺣﺎدﻳ ﺚ آﺘ ﺐ ارﺑﻌ ﻪ و ﺻ ﺤﺎص ﺳ ﺘﻪ‪ ،‬از ﺣ ﻀﺮت‬
‫رﺳﻮل اآﺮم ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﺿﺮورت دارد‪:‬‬

‫‪ -١‬ﺑﺎ ﺷﻌﺎرهﺎﯼ ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ اﺳﻼم و آﻔﺮ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﻧﺸﻮد‪.‬‬

‫‪٢١٣‬‬
‫‪"-‬رﺳﻮلاﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ‪ :‬وﻗﺘﯽ ﻳﻜﯽ از ﺷﻤﺎ ﺑﺎ هﻤﺴﺮ ﻳ ﺎ‬
‫آﻨﻴﺰ ﺧﻮد ﻣﻘﺎرﺑﺖ آﻨﺪ ﺑﻪ ﻓﺮج او ﻧﻨﮕﺮد آﻪ ﻣﺎﻳﻪ آﻮرﯼ اﺳﺖ‪".‬‬
‫در اﻳﻦ ﻣﻮرد‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان ﺣﺘﯽ ﺑﻪ ﮔﻮاهﯽ ﻳ ﻚ ﺷ ﺎهﺪ ﻋ ﺎدل ﻧﻴ ﺰ اآﺘﻔ ﺎ آ ﺮد‪،‬‬
‫ﻳﻌﻨﯽ اﮔﺮ از ﻣﻴﺎن ﺗﻤﺎم ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ ﻣﻜﺘﺐ روﺣﺎﻧﻴ ﺖ ﻣﺒ ﺎرز اﻋ ﻢ از ﺁﻳ ﺖاﷲ اﻟﻌﻈﻤ ﯽ و‬
‫ﺁﻳﺎتاﷲ ﻏﻴﺮﻋﻈﻤﯽ و ﺣﺠﺞ اﻻﺳﻼم و ﺛﻘ ﺎت اﻻﺳ ﻼم و ﻗ ﻀﺎت ﺷ ﺮﻋﯽ و ﺷ ﻴﻮخ و‬
‫ﻣﺤﺪﺛﺎن و وﻋﺎظ و روﺿﻪﺧﻮاﻧﺎن ﺟﻠﻴ ﻞ‪ ،‬و ﻧﻴ ﺰ از ﻣ ﻮﻣﻨﻴﻦ روﺣﺎﻧﻴ ﺖ ﻏﻴﺮﻣﺒ ﺎرز‪،‬‬
‫ﻳﻌﻨﯽ آﺎﻓﻪ ﻣﻮﻣﻨﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﻳﻜﻨﻔﺮ ﭘﻴﺪا ﺷﻮد آﻪ ﺑﺎ ﻗﻴﺪ ﻗﺴﻢ ادﻋﺎ آﻨﺪ هﻴﭽﻮﻗ ﺖ ﺑ ﻪ‬
‫ﻓﺮج زن ﺧﻮد ﻧﻨﮕﺮﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاﯼ اﺳﺘﺤﻜﺎم ﺣﻜﻢ آﺎﻓﯽ اﺳ ﺖ‪ ،‬و ﻣ ﻮﻣﻦ ﺑﺎﻳ ﺪ ﺁﻧ ﺮا‬
‫ﺣ ﺪﻳﺚ ﺻ ﺪ در ﺻ ﺪ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ ﺑﺪاﻧ ﺪ و اﺟ ﺮاﯼ ﺁن ﺑﻜﻮﺷ ﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ اﮔ ﺮ اﺻ ﻮﻻ ﭼﻨ ﻴﻦ‬
‫ﺷﻮهﺮﯼ در دﻧﻴﺎ ﭘﻴﺪا ﻧﺸﻮد آﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬در ﺁﻧﺼﻮرت ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاﯼ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺟﻮاﺑﯽ‬
‫ﻳﺎﻓﺖ آﻪ ﭼﻄﻮر هﻨﻮز ﻣﻮﻣﻦ ﻣﺒﺎرز و ﻏﻴﺮﻣﺒﺎرزﯼ در روﯼ زﻣﻴﻦ ﭘﻴﺪا ﻣﯽﺷﻮد آﻪ‬
‫آﻮر ﻧﺸﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫ﺷﺎﻳﺪ اﺣﺎدﻳﺚ دﻳﮕﺮﯼ آﻪ در هﻤﻴﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺤ ﺪﺛﺎن ﺑﺰرﮔ ﻮار ﻣﺨﺘﻠ ﻒ‬
‫ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩاﻧ ﺪ)اﻟﺒﺘ ﻪ ﺑ ﺎ ﻧﻴ ﺖ ﺧﻴ ﺮ(‪ ،‬ﺗ ﺎ ﺣ ﺪﯼ ﻗﺎﻃﻌﻴ ﺖ ﺣﻜﻤ ﯽ را آ ﻪ ﻧﻘ ﻞ ﺷ ﺪﻩ‪ ،‬ﺗﻌ ﺪﻳﻞ‬
‫آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪"-‬از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ :‬اﮔﺮ آﺴﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ و اﻧﮕﺸﺖ ﺑ ﺎ‬
‫ﻓﺮج زن ﻳﺎ آﻨﻴﺰ ﺧﻮد ﺑﺎزﯼ آﻨﺪ ﭼﻮن اﺳﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد ﺑﺎآﯽ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻣ ﺎ ﭼﻴ ﺰ دﻳﮕ ﺮﯼ‬
‫را ﺑﻐﻴﺮ از اﺟﺰاﯼ ﺑﺪن ﺧﻮد در ﺁﻧﺠﺎ داﺧﻞ ﻧﻜﻨﺪ"‪) .‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ‪(۵١۵‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫‪"-‬اﮔﺮ ﺳﮕﯽ ﺑﻪ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪﯼ ﺑﺠﻬﺪ و ﺑﭽﻪ از اﻳﺸﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﭘ ﺲ اﮔ ﺮ ﺁن‬
‫ﺑﭽ ﻪ ﺑ ﻪ ﺳ ﮓ ﺷ ﺒﻴﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ ﻧﺠ ﺲ اﺳ ﺖ‪ ،‬و اﮔ ﺮ ﺑ ﻪ ﮔﻮﺳ ﻔﻨﺪ ﺷ ﺒﻴﻪ اﺳ ﺖ ﻳ ﺎ ﺑ ﻪ ه ﻴﭻ‬
‫ﺣﻴﻮاﻧﯽ ﺷﺒﻴﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻃﺎهﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺳ ﮕﯽ ﺑ ﻪ ﺧ ﻮآﯽ ﺑﺠﻬ ﺪ و ﺑﭽ ﻪاﯼ ﺣﺎﺻ ﻞ‬
‫ﺷﻮد آﻪ ﺑﻪ هﻴﭽﻜﺪام ﺷﺒﻴﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ در ﻧﺠﺲ ﺑ ﻮدن ﺁن ﻣﻴﺎﻧ ﻪ ﻣﺠﺘﻬ ﺪﻳﻦ ﺧ ﻼف اﺳ ﺖ‪".‬‬
‫)ﺷﻴﺦ ﺑﻬﺎﺋﯽ ﺟﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳﯽ ﺑﺎب ﻧﻮزدهﻢ(‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘ ﻪ ﻋﻠﻤ ﺎﯼ اﻋ ﻼم‪ ،‬ه ﻢ ﺑﺤﺮاﻟﻌﻠ ﻮم ه ﺴﺘﻨﺪ و ه ﻢ از اﻟﻬﺎﻣ ﺎت ﻏﻴﺒ ﯽ‬
‫ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﻣﻮرد اﺣﻜﺎم ﺻﺎدرﻩ از ﺟﺎﻧﺐ اﻳ ﺸﺎن ﻓ ﻀﻮﻟﯽ ﻧﻤ ﯽﺗ ﻮان‬
‫آﺮد ﻣﻌﻬﺬا ﺗﺬآﺮ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺿﺮورت دارد آﻪ‪:‬‬

‫‪٢١٤‬‬
‫هﻴﭻ وﻗﺖ از ﺳﮕﯽ آﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪﯼ ﺑﺠﻬﺪ ﻳﺎ از ﺳﮕﯽ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﺧ ﻮآﯽ ﺑﺠﻬ ﺪ‪،‬‬
‫ﺑﭽ ﻪاﯼ ﺣﺎﺻ ﻞ ﻧ ﺸﺪﻩ اﺳ ﺖ و ﻧﻤ ﯽﺷ ﻮد ﺗ ﺎ در ﭘ ﺎك ﺑ ﻮدن ﻳ ﺎ ﻧﺠ ﺲ ﺑ ﻮدن ﺁن ﻣﻴ ﺎن‬
‫ﻣﺠﺘﻬﺪﻳﻦ ﻋﻈﺎم اﺧﺘﻼف اﻓﺘﺪ‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﻦ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺜﻞ ﻣﺴﺘﻠﺰم هﻤﺎهﻨﮕﯽ "ژنهﺎ" اﺳ ﺖ‬
‫آ ﻪ در ﺁن ﺣﻴﻮاﻧ ﺎت ﻳﻜ ﺴﺎن ﻧﻴ ﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻬﻤ ﻴﻦ ﺟﻬ ﺖ اﺻ ﻮﻻ ﻧ ﻪ ﺳ ﮕﯽ ﺑ ﻪ ﮔﻮﺳ ﻔﻨﺪﯼ‬
‫ﻣ ﯽﺟﻬ ﺪ‪ ،‬و ﻧ ﻪ ﮔﻮﺳ ﻔﻨﺪﯼ ﺑ ﻪ ﺧ ﻮآﯽ‪ ،‬و ه ﺮ آ ﺪام از ﺁﻧﻬ ﺎ ﻓﻘ ﻂ ﺑ ﻪ هﻤﻨ ﻮع ﺧ ﻮد‬
‫ﻣﯽﺟﻬﻨﺪ‪ ،‬ﺁن هﻢ در ﻓﺼﻠﯽ آﻪ ﻏﺮﻳﺰﻩ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺜﻞ در ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺪﻳﻦ آﺎر ﺣﻜﻢ ﻣﯽآﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻇﺎهﺮا ﺗﻨﻬﺎ ﺣﻴﻮاﻧﯽ آﻪ ﺗﺎ آﻨﻮن ﺑﺪون ﺗﺒﻌﻴﺾ و ﺗﻔ ﺎوت در ه ﺮ ﻣ ﻮﻗﻌﯽ آ ﻪ‬
‫"ﭘﺎ دادﻩ" ﺑﻪ هﺮ ﺣﻴﻮان ﺑﯽدﻓﺎﻋﯽ "ﺟﻬﻴﺪﻩ" اﺳﺖ‪ ،‬ﺁﺧﻮﻧﺪ ﻳﺎ اﺗﺒﺎع ﺁﺧﻮﻧﺪ ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ در اﻳﻦ ﻣ ﻮرد ﻧﻴ ﺰ آ ﺎر ﺑ ﻪ "ﺣﺎﺻ ﻞ ﺷ ﺪن ﺑﭽ ﻪاﯼ" ﻧﺮﺳ ﻴﺪﻩ اﺳ ﺖ ﺗ ﺎ اﻳ ﻦ ﺳ ﻮال‬
‫ﻣﻄ ﺮح ﺷ ﻮد آ ﻪ ﻓ ﯽاﻟﻤﺜ ﻞ اﮔ ﺮ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ ﺑ ﻪ اﻻﻏ ﯽ ﺟﻬﻴ ﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ و ﺑﭽ ﻪاﯼ از اﻳ ﺸﺎن‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﭽﻪ ﺑﻪ ﺁﺧﻮﻧﺪ ﺷﺒﻴﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺣﻜﻤﺶ ﭼﻴﺴﺖ و اﮔﺮ ﺑﻪ اﻻغ ﺷ ﺒﻴﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺣﻜﻤﺶ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻋﻠﺖ هﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﻃﺒﻖ اﺣﻜﺎم روﺷﻦ و ﺻﺮﻳﺢ در ﻣ ﻮرد‬
‫"وﻃ ﯽ ﺑ ﺎ ﺣﻴﻮاﻧ ﺎت" و "دﺧ ﻮل ﺑ ﺮ ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳ ﺎن" در ﺗﻤ ﺎم آﺘ ﺐ ﻓﻘﻬ ﯽ ﺑﻴ ﺎن ﺷ ﺪﻩ‬
‫)ﻣﻨﺠﻤﻠ ﻪ در ﺗﻮﺿ ﻴﺢ اﻟﻤ ﺴﺎﺋﻞ ﺣ ﻀﺮت ﺁﻳ ﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ ﻣ ﺴﺎﺋﻞ‪٣۵١،٢۶٣١،٨۶‬‬
‫و‪ (٢۶٣٢‬ﭘﻴﺶ از ﺁﻧﻜﻪ آﺎر ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻜﺸﺪ‪ ،‬ﺣﻴﻮان زﺑﺎنﺑ ﺴﺘﻪاﯼ را آ ﻪ ﻣ ﻮرد‬
‫ﺗﺠﺎوز ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ)و ﻧﻪ ﻣﺘﺠﺎوز ﮔﺮدن آﻠﻔﺖ را( آﺸﺘﻪ و ﺳﻮزاﻧﺪﻩاﻧﺪ‪ ،‬و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ "ﺑﭽﻪ" هﻤﭽﻨﺎن ﻻﻳﻨﺤﻞ ﻣﺎﻧﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬و ﺑ ﺮاﯼ اﻳﻨﻜ ﻪ درﻳﺎﺑﻴ ﺪ ﻓﻘﻬ ﺎﯼ ﺑﺰرﮔ ﻮار‬
‫اﻣﻜ ﺎن هﻴﭽﮕﻮﻧ ﻪ ﻣ ﺴﺎﻣﺤﻪ ﻳ ﺎ ﺗﺨﻄ ﯽ را در اﺟ ﺮاﯼ اﻳ ﻦ ﺣﻜ ﻢ "اﻟﻬ ﯽ" ﺑ ﺎﻗﯽ‬
‫ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻜﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺮﻋﯽ و ﺑﺴﻴﺎر ﻋﺎدﻻﻧﻪ آﻪ در اﻳ ﻦ زﻣﻴﻨ ﻪ در هﻤ ﻪ‬
‫آﺘﺐ ﻓﻘﻪ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ ﺗﻮﺟﻪ ﻓﺮﻣﺎﺋﻴﺪ‪:‬‬
‫‪"-‬اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﺣﻴﻮاﻧﯽ را وﻃﯽ آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻮﺷ ﺖ ﺁن ﺣﻴ ﻮان و ﺁﻧﭽ ﻪ از‬
‫او ﻣﺘﻮﻟﺪ ﻣﯽﺷﻮد ﺣﺮام اﺳﺖ اﮔﺮ ﮔﻮﺷﺖ او را ﺧﻮرﻧﺪ‪ .‬و ﺑﺎﻳﺪ آ ﻪ در اﻳ ﻦ ﺻ ﻮرت‬
‫ﺁن ﺣﻴ ﻮان را ﺑﻜ ﺸﻨﺪ و ﺑ ﺴﻮزاﻧﻨﺪ‪ .‬واﮔ ﺮ ﺁن ﺣﻴ ﻮان ﺑ ﺎ ﺣﻴﻮاﻧ ﺎت دﻳﮕ ﺮ ﻣ ﺸﺘﺒﻪ و‬
‫ﻣﺨﻠﻮط ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺟﻤﻴﻊ ﺁن ﺣﻴﻮاﻧﺎت را دو ﻗ ﺴﻢ آﻨﻨ ﺪ و ﻗﺮﻋ ﻪ زﻧﻨ ﺪ و‬
‫اﻧﻜ ﺎر را هﻤﭽﻨ ﺎن اداﻣ ﻪ دهﻨ ﺪ ﺗ ﺎ ﺁﻧﻜ ﻪ ﻳﻜ ﯽ ﺑﻤﺎﻧ ﺪ و ﺁن ﻳﻜ ﯽ را ﺑ ﺴﻮزاﻧﻨﺪ"‪) .‬ﺷ ﻴﺦ‬
‫ﺑﻬﺎﺋﯽ در ﺟﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳﯽ ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ‪(۵١٩‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬

‫‪٢١٥‬‬
‫زﻧﻬ ﺎﯼ ﺳ ﻴﺪﻩ ﺑﻌ ﺪ از ﺗﻤ ﺎم ﺷ ﺪن ﺷ ﺼﺖ ﺳ ﺎل ﻳﺎﺋ ﺴﻪ ﻣ ﯽﺷ ﻮﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨ ﯽ ﺧ ﻮن‬
‫ﺣ ﻴﺾ ﻧﻤ ﯽﺑﻴﻨﻨ ﺪ و زﻧﻬ ﺎﺋﯽ آ ﻪ ﺳ ﻴﺪ ﻧﻴ ﺴﺘﻨﺪ ﺑﻌ ﺪ از ﺗﻤ ﺎم ﺷ ﺪن ﭘﻨﺠ ﺎﻩ ﺳ ﺎل ﻳﺎﺋ ﺴﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪).‬ﺁﻳﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ‪.(۴٣۵‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ اﻓﺘﺨﺎر اﻳﻦ آﺸﻒ ﺑﺰرگ ﻋﻠﻤ ﯽ و ﻣ ﺬهﺒﯽ ﺑ ﺎ ﺣ ﻀﺮت ﺁﻳ ﺖاﷲ ﻧﻴ ﺴﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺣﺮف ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل را از هﻤﺎن ﻗﺮون اوﻟﻴﻪ ﭘﻴﺪاﻳﺶ "ﻣﻜﺘ ﺐ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ" و ﺟ ﺰو ﺳ ﺎﻳﺮ‬
‫اﺣﻜﺎم و اﺣﺎدﻳﺜﯽ آ ﻪ ﺑﻘ ﺼﺪ ﻓ ﻀﻴﻠﺖﺗﺮاﺷ ﯽ ﺑ ﺮاﯼ ﺳ ﺎدات اوﻻد ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ اﺑ ﺪاع ﺷ ﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻤﻴﺎن ﺁوردﻩاﻧﺪ و ﺁﻳﺖاﷲ اﻋﻈﻢ ﻧﻴﺰ ﺁﻧﺮا ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ رواﻳﺎت "ﻣﻌﺘﺒﺮﻩ" ﺑﺰرﮔ ﺎن ﻓﻘ ﻪ‬
‫و ﺣﺪﻳﺚ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑ ﺎ اﻳﻨﻬﻤ ﻪ ﺷ ﺎﻳﺪ ﺟ ﺎﯼ ﺗﻌﺠ ﺐ ﺑﺎﺷ ﺪ آ ﻪ ﻳ ﻚ ﻣﺮﺟ ﻊ ﻋ ﺎﻟﯽ ﻣﻜﺘ ﺐ "روﺣﺎﻧﻴ ﺖ‬
‫ﻣﺒ ﺎرز" ﺣﺘ ﯽ زﺣﻤ ﺖ اﻳ ﻦ را ﺑﺨ ﻮد ﻧ ﺪادﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ آ ﻪ در ﺑ ﺎرﻩ ﺻ ﺤﺖ ﻳ ﺎ ﺳ ﻘﻢ ﭼﻨ ﻴﻦ‬
‫ادﻋ ﺎﺋﯽ ﺑ ﺪﻳﻦ اﻧ ﺪازﻩ ﺑ ﯽاﺳ ﺎس و ﺑﭽﮕﺎﻧ ﻪ و ﻣ ﻀﺤﻚ از ﻳ ﻚ ﺷ ﺎﮔﺮد ﻣﺒﺘ ﺪﯼ رﺷ ﺘﻪ‬
‫ﭘﺰﺷﻜﯽ‪ ،‬از ﻳﻚ ﻣﺎﻣﺎﯼ ﺳﺮ ﮔﺬر‪ ،‬و دﺳﺖ آﻢ از ﻧﺰدﻳﻜﺎن و ﻣﺤﺎرم ﺧﻮد ﺗﺤﻘﻴ ﻖ آﻨ ﺪ‬
‫ﺗﺎ در ﺻ ﻮرت اﺛﺒ ﺎت ﺁن از ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﺑﭙﺮﺳ ﺪ آ ﻪ ﺳ ﺎداﺗﯽ آ ﻪ ﺧ ﻮد ﺑﺨ ﻮد ﺟ ﺰ ﺑ ﺸﺮط‬
‫"ان اآ ﺮﻣﻜﻢ ﻋﻨ ﺪاﷲ اﺗﻘ ﻴﻜﻢ" ه ﻴﭻ اﻣﺘﻴ ﺎزﯼ ﺑ ﺮ دﻳﮕ ﺮﯼ ﻧﺪارﻧ ﺪ‪ ،‬ﭼ ﻪ ﺗ ﺎﺟﯽ ﺑ ﺮ ﺳ ﺮ‬
‫ﺧ ﺪاو ﻣﻼﺋﻜ ﻪ زدﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ در ﻣ ﻮرد ﺁﻧﻬ ﺎ ﻗ ﻮاﻧﻴﻦ ﻋ ﺎم و آﻠ ﯽ زﻳ ﺴﺖﺷﻨﺎﺳ ﯽ زﻳ ﺮ ﭘ ﺎ‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮد؟‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫آﺴﯽ ﺁﻟﺘﺶ را ﺑﺮﻳﺪﻩاﻧﺪ اﮔﺮ آﻤﺘﺮ از ﻣﻘﺪار ﺧﺘﻨ ﻪﮔ ﺎﻩ را ه ﻢ داﺧ ﻞ ﻓ ﺮج زن‬
‫آﻨﺪ روزﻩاش ﺑﺎﻃﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬وﻟﯽ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ آﺴﯽ آﻪ ﺁﻟﺘﺶ را ﺑﺮﻳﺪﻩاﻧﺪ ﺷﻚ آﻨﺪ آﻪ‬
‫دﺧﻮل ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ روزﻩاش ﺻ ﺤﻴﺢ اﺳ ﺖ‪)".‬ﺁﻳ ﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ ﺗﻮﺿ ﻴﺢ اﻟﻤ ﺴﺎﺋﻞ‪،‬‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ‪١۵٨۵‬و‪(١۵٨۶‬‬
‫اﻳ ﻦ ﺑ ﺎر دﻳﮕ ﺮ ﺗﻮﺿ ﻴﺢ درﺳ ﺖ ﻳ ﺎ ﻏﻠ ﻂ ﺑ ﻮدن ﻳ ﻚ ﺣ ﺪﻳﺚ در ﻣﻴ ﺎن ﻧﻴ ﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻳﻚ "ﻣﻌﺠﺰﻩ اﺳ ﻼﻣﯽ" ﻳ ﺎ ﻻاﻗ ﻞ "ﻣﻌﺠ ﺰﻩاﯼ از ﻣﻌﺠ ﺰات ﻣﻜﺘ ﺐ اﺳ ﻼﻣﯽ‬
‫ﻓﻴﻀﻴﻪ" در ﻣﻴﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮد ﺷﻤﺎ هﻢ ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻜﻨﻴﺪ آﻪ اﮔﺮ ﻳﻜﻮﻗﺖ)ﺧﺪاﯼ ﻧﺎآﺮدﻩ(‬
‫ﺟﺰو آﺴﺎﻧﯽ در ﺁﻣﺪﻳﺪ آﻪ "ﺁﻟﺘﺸﺎن را ﺑﺮﻳﺪﻩاﻧﺪ" و ﺑﺎ اﻳﻦ وﺻﻒ دﭼﺎر ﺷﻚ ﺷﺪﻳﺪ آﻪ‬
‫دﺧﻮل آﺮدﻩاﻳﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬واﮔﺮ دﺧﻮل آﺮدﻩاﻳﺪ ﺑﺎﻧﺪازﻩ ﺧﺘﻨﻪﮔﺎﻩ ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ وﻳﺎ آﻤﺘﺮ از ﺁن‬
‫دﺧﻮل آﺮدﻩاﻳﺪ‪ ،‬ﺣﻖ دارﻳﺪ ﺑﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺧﺎﻃﺮ ادﻋﺎﯼ ﻣﻌﺠﺰﻩ ﺑﻜﻨﻴﺪ‪ .‬ﻣﺤﺎآﻢ ﺷﺮع ﻧﻴﺰ‬
‫ﻃﺒﻌﺎ اﻳﻦ ادﻋﺎﯼ ﺷﻤﺎ را ﺛﺒﺖ ﺧﻮاهﻨ ﺪ آ ﺮد‪ .‬زﻳ ﺮا ﺣﻜ ﻢ ﺣﻜﻤ ﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ از ﻃ ﺮف‬

‫‪٢١٦‬‬
‫وﻟ ﯽ ﻓﻘﻴ ﻪ در وﻻﻳ ﺖ ﻓﻘﻴ ﻪ ﺻ ﺎدر ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ و "ﺣﻜﻤ ﯽ آ ﻪ از ﻃ ﺮف ﻧﺎﻳ ﺐ اﻣ ﺎم‬
‫ﺻﺎدر ﺷﻮد در ﺣﺪ ﺣﻜﻢ ﺧﻮد اﻣﺎم‪ ،‬و ﺣﻜﻢ اﻣﺎم در ﺣﺪ ﺣﻜﻢ اﻟﻬﯽ اﺳﺖ"‪.‬‬
‫ﺿﻤﻨﺎ ﺑﺪﻳﻦ اﺣﻜﺎم و ﻓﺘﺎوﯼ ﻋﻼﻣﻪ ﺷﻴﺦ ﺑﻬﺎﺋﯽ اﺳﺘﺎد ﻓﻘ ﺎهﺘﯽ ﺁﻳ ﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ‬
‫ﻣﺪ ﻇﻠﻪ اﻟﻌﺎﻟﯽ در ﺟﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳﯽ ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺟﻪ ﻓﺮﻣﺎﺋﻴﺪ‪.‬‬
‫‪"-‬ﺟﻤﻴﻊ اﺣﻜﺎﻣﯽ آﻪ ذآﺮ ﺷﺪ‪ ،‬دﺧﻮل در ﻗﺒﻞ)ﺟﻠﻮ( و دﺧﻮل در دﺑ ﺮ)ﻋﻘ ﺐ(‬
‫را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮد وﻟﯽ در هﺮ دو ﺣﺎل ﺷﺮط ﺁن اﺳﺖ آ ﻪ ﺗﻤ ﺎم ﺣ ﺸﻔﻪ ﻳ ﺎ ﻗ ﺴﻤﺘﯽ از‬
‫ﺁن در دﺑﺮ ﻳﺎ در ﻗﺒﻞ ﻏﺎﻳﺐ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ام ﺁﻳﺎ اﻳﻦ اﺣﻜﺎم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﺴﯽ آﻪ ﺣﺸﻔﻪاش‬
‫را ﺑﺮﻳ ﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻴ ﺰ ﻣﺘﺮﺗ ﺐ ﻣ ﯽﺷ ﻮد ﻳ ﺎ ﻧ ﻪ؟ ﻣﻴﺎﻧ ﻪ ﻣﺠﺘﻬ ﺪﻳﻦ در اﻳ ﻦ ﺑ ﺎب ﺧ ﻼف‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫"ﺑﺴﺘﻦ رﺣﻢ زن ﺑﻤﻨﻈﻮر ﺟﻠﻮﮔﻴﺮﯼ از ﺣﻤﻞ در ﺻ ﻮرﺗﯽ آ ﻪ ﻣﻮﺟ ﺐ ﻋﻘ ﻴﻢ‬
‫ﺷ ﺪن ﻧﻴ ﺴﺖ اﺷ ﻜﺎل ﻧ ﺪارد‪ ،‬اﻣ ﺎ ﺑﻌ ﺪ از اﻧﻌﻘ ﺎد ﻧﻄﻔ ﻪ ﺟ ﺎﻳﺰ ﻧﻴ ﺴﺖ")از ﺗ ﺎزﻩﺗ ﺮﻳﻦ‬
‫اﺳﺘﻔﺘﺎﺋﺎت اﻣﺎم ﻧﻘﻞ از ﻧﺸﺮﻳﻪ ﭘﺎﺳﺪار اﺳﻼم‪ ،‬روزﻧﺎﻣﻪ اﻃﻼﻋﺎت ‪ ١٧‬ﻣﻬﺮ‪(١٣۶١‬‬
‫ﻇ ﺎهﺮا در آﺘ ﺐ ﻃﺒ ﯽ روﺣﺎﻧﻴ ﺖ ﻣﺒ ﺎرز ﻣﻴﺘ ﻮان ﺑﻌ ﺪ از اﻧﻌﻘ ﺎد ﻧﻄﻔ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر ﺟﻠﻮﮔﻴﺮﯼ از ﺣﻤ ﻞ‪ ،‬رﺣ ﻢ را ﺑ ﺴﺖ‪ .‬ﺑ ﺪﻳﻦ ﺟﻬ ﺖ در اﺻ ﻞ ﻣﻮﺿ ﻮع ﺗﺮدﻳ ﺪ‬
‫ﻧﺸﺪﻩ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﺟﺎﺋﺰ ﺑﻮدن ﺁن ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﻟﯽ در هﻤﻴﻦ ﻣﻜﺘ ﺐ‪ ،‬ﻗ ﺒﻼ راﻩ دﻳﮕ ﺮﯼ ﺑ ﺮاﯼ "اﻋ ﺎدﻩ ﺣ ﻴﺾ" و در ﻧﺘﻴﺠ ﻪ‬
‫رﻓﻊ ﺧﻄ ﺮ ﺣ ﺎﻣﻠﮕﯽ اراﺋ ﻪ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ دردﺳ ﺮ ﺑ ﺴﺘﻦ ﻳ ﺎ ﺑ ﺎز آ ﺮدن رﺣ ﻢ را ﺑ ﺮ‬
‫ﻃﺮف ﻣﯽآﻨ ﺪ‪ .‬راﻩﺣ ﻞ ﻃﺒ ﻖ ﻣﻌﻤ ﻮل ﺗﻮﺳ ﻂ ﻋﻼﻣ ﻪ ﻣﺠﻠ ﺴﯽ اﻋﻈ ﻢ اﷲ اﺟ ﻮرﻩ‪ ،‬آ ﻪ‬
‫هﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎﻧﯽ ﺧﻴﺮ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪"-‬در ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣﻮﺛ ﻖ اﺳ ﺖ از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻣﻮﺳ ﯽ آ ﺎﻇﻢ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم آ ﻪ‬
‫ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ه ﺮ زﻧ ﯽ آ ﻪ ﺣﻴ ﻀﺶ ﻗﻄ ﻊ ﺷ ﺪ ﺑﺎﻳ ﺪ ﺑ ﻪ ﺣﻨ ﺎ ﺧ ﻀﺎب آﻨ ﺪ ﺗ ﺎ ﺣﻴ ﻀﺶ‬
‫ﺑﺮﮔﺮدد‪)".‬ﺣﻠﻴﺔ اﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎب دوم‪ ،‬ﻓﺼﻞ دوازدهﻢ(‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫ﺑﻤﻮازات اﺣﺎدﻳﺚ و رواﻳﺎت‪ ،‬رآﻦ دﻳﮕﺮ ﻣﻜﺘﺐ "دآﺎﻧ ﺪاران دﻳ ﻦ" اﺣﻜ ﺎم و‬
‫ﻓﺘ ﺎوﯼ ﻓﻘﻬ ﺎ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻋﻤﻮﻣ ﺎ ﺑ ﺮ اﺳ ﺎس اﺣﺎدﻳ ﺚ وﺿ ﻊ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬و ﺑﻬﻤ ﻴﻦ دﻟﻴ ﻞ‬
‫ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﺁﻧﻬﺎ ﭼﻮن ﭘﺎﻳﻪاﯼ ﺳﺴﺖ و ﺳﺎﺧﺘﮕﯽ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﺳ ﺎﺧﺘﮕﯽ و ﺳ ﺴﺖ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺣﻜﺎم و ﻓﺘﺎوﯼ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎ هﻴﭻ ﻣﺘﻦ ﻗﺮﺁﻧﯽ ﻳﺎ ﻣﺘﻦ آﺎﻣﻼ ﻣﻮﺛﻘﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮان‬

‫‪٢١٧‬‬
‫ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬وﻟﯽ ﻓﻘﻪ ﻣﻜﺘ ﺐ ﻓﻴ ﻀﻴﻪ هﻤ ﻮارﻩ ﺁﻧﻬ ﺎ را اﺣﻜ ﺎم ﺛﺎﺑ ﺖ و ﻻ ﻳﺘﻐﻴ ﺮ اﻟﻬ ﯽ اﻋ ﻼم‬
‫آﺮدﻩ و ﻓﻘﻬﺎ و ﻗﻀﺎت ﺷﺮع ﻣﺒﻴﻦ را ﻧﻴﺰ ﺑﺮاﯼ اﺟﺮاﯼ ﺁﻧﻬﺎ داراﯼ ﺻﻼﺣﻴﺖ آﺎﻣ ﻞ‬
‫داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻖ‪ ،‬و ﺑﺮ اﺳ ﺎس هﻤ ﻴﻦ اﺣﻜ ﺎم و ﻓﺘ ﺎوﯼ ﻓﻘﻬ ﯽ‪ ،‬در ﻃ ﻮل دﻩ‬
‫ﻗﺮن اﺧﻴ ﺮ ﺑﻔﺮﻣ ﺎن ﻣﺠﺘﻬ ﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺿ ﯽ‪ ،‬ﺣ ﺎآﻢ ﺷ ﺮع‪ ،‬ﻓﻘﻴ ﻪ‪ ،‬ﻣﺤﺘ ﺴﺐ‪ ،‬اﻣ ﺎم ﺟﻤﺎﻋ ﺖ و‬
‫ﺁﺧﻮﻧﺪ ﻣﺤﻞ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑﻴﺸﻤﺎرﯼ را ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﻣﻬﺪوراﻟﺪم‪ ،‬ﻣﺮﺗﺪ‪ ،‬ﻣﻠﺤ ﺪ‪ ،‬زﻧ ﺪﻳﻖ‪ ،‬آ ﺎﻓﺮ‪،‬‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻖ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪﻩ‪ ،‬ﺳﻨﮕﺴﺎر آﺮدﻩ‪ ،‬دﺳﺖ و ﭘ ﺎ ﺑﺮﻳ ﺪﻩ‪ ،‬ﻗ ﺼﺎص آ ﺮدﻩ‪ ،‬ﺣ ّﺪ زدﻩ‪،‬‬
‫ﺗﻌﺰﻳﺮ ﻳﺎ ﻧﻔﯽ ﺑﻠ ﺪ آ ﺮدﻩ‪ ،‬و اﺣﻜ ﺎم ﺑ ﯽﺣ ﺪ و ﺣ ﺼﺮ ﺣ ﻖ ﻳ ﺎ ﻧ ﺎﺣﻖ در ﺿ ﺒﻂ اﻣ ﻮال‪،‬‬
‫ﻣ ﺼﺎدرﻩ‪ ،‬دﻳ ﻪ و ﺧﻮﻧﺒﻬ ﺎ‪ ،‬ﻋﻘ ﺪ و ﺻ ﻴﻐﻪ‪ ،‬ﺣ ﻴﺾ وﻧﻔ ﺎس‪ ،‬ﻧﺠﺎﺳ ﺎت و ﻃﻬ ﺎرات‪،‬‬
‫ﻣﻌ ﺎﻣﻼت‪ ،‬وﺟ ﻮﻩ ﺑﺮﻳ ﻪ‪ ،‬و آﻠﻴ ﻪ اﻣ ﻮر روزﻣ ﺮﻩ زﻧ ﺪﮔﯽ اﻓ ﺮاد‪ ،‬از ﻣﻬﻤﺘ ﺮﻳﻦ ﺗ ﺎ‬
‫ﻧﺎﭼﻴﺰﺗﺮﻳﻦ اﻳﻦ اﻣﻮر‪ ،‬ﺻﺎدر آﺮدﻩاﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻓﺼﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻣﻮر ﻗﻀﺎﺋﯽ آﺘﺎب ﺣﺎﺿﺮ)ﺻ ﻔﺤﺎت ‪ ۴۶۵‬ﺗ ﺎ‪ (۵٧٠‬و‬
‫ﻣ ﺘﻦ اﺣﺎدﻳ ﺚ و اﺣﻜ ﺎم ﺑ ﺪان)ﺻ ﻔﺤﺎت‪ ۴٧٠‬ﺗ ﺎ ‪ (۵٣٧‬در اﻳ ﻦ زﻣﻴﻨ ﻪ اﻃﻼﻋ ﺎت‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ ﺧﻮاهﻴﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻓﻘﻂ ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎﺋﯽ از اﻳﻦ اﺣﻜﺎم و ﺑﻄ ﻮر ﻏﻴﺮﻣ ﺴﺘﻘﻴﻢ‬
‫از اﺣﺎدﻳ ﺚ ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﺪاﻧﻬﺎ ﻧﻘ ﻞ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ ﺑ ﺪﻳﻦ ﻣﻨﻈ ﻮر آ ﻪ ﻓ ﺼﻞ ﺣﺎﺿ ﺮ درﺑ ﺎرﻩ‬
‫ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪﯼ اﺣﺎدﻳﺚ ﺗﻜﻤﻴﻞ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻳ ﻦ اﺣﻜ ﺎم و ﻓﺘ ﺎوﯼ‪ ،‬از ﻳﻜ ﯽ از ﻣﻌﺘﺒﺮﺗ ﺮﻳﻦ آﺘ ﺐ ﻓﻘ ﻪ ﺷ ﻴﻌﻪ در ﻣﻜﺘ ﺐ‬
‫روﺣﺎﻧﻴﺖ ﻣﺒﺎرز ﻳﻌﻨﯽ ﺟﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳﯽ ﺗﺎﻟﻴﻒ ﺷﻴﺦ ﺑﻬﺎﺋﯽ ﻣﻌ ﺮوف آ ﻪ در زﻣ ﺎن ﺷ ﺎﻩ‬
‫ﻋﺒﺎس ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﺛﺮ ﺟ ﺎﻣﻊ ﻓﻘ ﻪ ﺷ ﻴﻌﻪ ﺑ ﺸﻤﺎر ﻣ ﯽرود‪ ،‬اﺳ ﺘﺨﺮاج‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪:‬‬
‫"ﺧﺮﻳ ﺪن و ﻓ ﺮوﺧﺘﻦ ﺑﭽ ﻪاﯼ آ ﻪ در ﺷ ﻜﻢ ﻣ ﺎدر و ﭘ ﺸﺖ ﭘ ﺪر ﺑﺎﺷ ﺪ ﻣﻜ ﺮوﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﮕ ﺮ ﺁﻧﻜ ﻪ ﭼﻴ ﺰ دﻳﮕ ﺮﯼ را ﺑ ﺪان ﺿ ﻤﻴﻤﻪ آ ﺮدﻩ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ .‬و ﻧﻴ ﺰ ﻣﻜ ﺮوﻩ اﺳ ﺖ‬
‫ﺧﺮﻳﺪارﯼ ﺑﺮادر و ﻋﻢ و ﺧﺎل و ﺳﺎﻳﺮ ﺧﻮﻳﺸﺎن‪".‬‬
‫‪"-‬و اﮔ ﺮ ﻣ ﺮد ﺁزاد ﺑﻨ ﺪﻩاﯼ را آ ﺸﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ او را ﻧﻤ ﯽآ ﺸﻨﺪ‪ ،‬واﮔ ﺮ ﻣﻘﺘ ﻮل‬
‫ﺟﻬﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﻓﻘﻂ ﺗﻌﺰﻳﺮش ﻣﯽآﻨﻨﺪ و دﻳﻪ ﻣﯽدهﻨﺪ‪ .‬و ﭘﺪر و ﺟﺪ را ﺟﻬﺖ ﻗﺘﻞ ﭘ ﺴﺮ و‬
‫ﭘﺴﺮزادﻩ ﻧﻤﯽآﺸﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ اﻳﺸﺎﻧﺮا ﻓﻘﻂ ﺗﻌﺰﻳﺮ ﻣﯽآﻨﻨﺪ‪".‬‬
‫‪"-‬اﮔﺮ آﺴﯽ ﻟﺐ ﭘﺎﺋﻴﻦ ﺷﺨﺼﯽ را ﺑﺒﺮد ﺑﺎﻳﺪ دو ﺛﻠﺚ ﺧﻮﻧﺒﻬﺎ ﺑﺪهﺪ‪ .‬واﮔﺮ ﻟﺐ‬
‫ﺑﺎﻻﯼ او را ﺑﺒﺮد ﺑﺎﻳﺪ ﻳ ﻚ ﺛﻠ ﺚ‪ ،‬و اﮔ ﺮ ﺧﺎﻳ ﻪ ﭼ ﭗ او را ﺑﺒ ﺮد ﺑﺎﻳ ﺪ دو ﺛﻠ ﺚ ﺧﻮﻧﺒﻬ ﺎ‬

‫‪٢١٨‬‬
‫ﺑﺪهﺪ و اﮔﺮ ﺧﺎﻳ ﻪ راﺳ ﺖ او را ﺑﺒ ﺮد ﺑﺎﻳ ﺪ ﻳ ﻚ ﺛﻠ ﺚ ﺑﺪه ﺪ واﮔ ﺮ آ ﺎرﯼ آﻨ ﺪ آ ﻪ ﺑ ﻮل‬
‫ﺷﺨﺼﯽ ﺗﺎ ﻧﺼﻒ روز ﻣﻨﻘﻄﻊ ﺷﻮد ﺑﺎﻳﺪ ﺛﻠﺚ ﺧﻮﻧﺒﻬﺎ ﺑﺪهﺪ‪".‬‬
‫‪"-‬ﺧﻮﻧﺒﻬﺎﯼ زﻧﯽ آﻪ ﺣﺎﻣﻠﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺳﻪ رﺑﻊ ﺧﻮﻧﺒﻬﺎﯼ ﻣ ﺮد اﺳ ﺖ‪ .‬و ﺧﻮﻧﺒﻬ ﺎﯼ‬
‫ﻣ ﺮد ﺟﻬ ﻮد هﺸﺘ ﺼﺪ دره ﻢ اﺳ ﺖ و ﺧﻮﻧﺒﻬ ﺎﯼ زن ﺟﻬ ﻮد ﭼﻬﺎرﺻ ﺪ دره ﻢ‪ .‬و در‬
‫آﺸﺘﻦ ﺟﻬﻮدان و ﺗﺮﺳﺎﻳﺎن و ﻏﻴﺮ اﻳﺸﺎن از اﺻﻨﺎف آﻔﺎر‪ ،‬آﻔﺎرﻩ واﺟﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪".‬‬
‫‪"-‬ﺣﺪ دزدﯼ ﺁن اﺳﺖ آﻪ دﺳﺖ او را ﻗﻄﻊ آﻨﻨ ﺪ‪ ،‬و ﺳ ﻨﺖ اﺳ ﺖ آ ﻪ دﺳ ﺖ و‬
‫ﭘﺎﯼ دزد را ﺑﻌﺪ از ﺑﺮﻳﺪن ﺑﻪ روﻏﻦ زﻳﺘﻮن داغ آﻨﻨﺪ‪".‬‬
‫‪"-‬و ﺣﺪ زﻧﺎ ﺳﻨﮕﺴﺎر اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺎﻳﺪ ﺳ ﻨﮕﻬﺎﺋﯽ آ ﻪ ﻣ ﯽزﻧﻨ ﺪ ﺑ ﺰرگ ﻧﺒﺎﺷ ﺪ ﺗ ﺎ‬
‫زود او را ﻧﻜﺸﺪ‪ .‬و ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ آﻪ ﺑﺠﺎﯼ ﺳﻨﮕﺴﺎر از ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻳﺎ ﮔﻠﻮﻟ ﻪ و اﻣﺜ ﺎل ﺁن‬
‫اﺳ ﺘﻔﺎدﻩ ﺷ ﻮد‪ ،‬زﻳ ﺮا ﻗﺘ ﻞ از ﻃﺮﻳ ﻖ ﺳﻨﮕ ﺴﺎر ﻻزﻣ ﻪ اﺳ ﻼم اﺳ ﺖ ﺗ ﺎ ﻣﻨ ﺸﺎء ﻧ ﺰول‬
‫ﺑﺮآﺎت اﻟﻬﯽ ﮔﺮدد و ﺷﺨﺼﯽ آﻪ ﻣﺴﺘﺤﻖ اﻳﻦ ﻣﺠﺎزات اﺳﺖ ﺧﻮاﻩ ﻣ ﺮﻳﺾ ﺑﺎﺷ ﺪ و‬
‫ﺧﻮاﻩ ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺎﻳﺪ آﻪ ﺳﻨﮕﺴﺎر ﺷﻮد‪".‬‬
‫‪"-‬و ﺣﺪ ﺗﻌﺰﻳﺮ اﺳﺖ آﺴﯽ را آﻪ ﭘﺴﺮ ﺧﻮد را ﺑﻜﺸﺪ ﻳﺎ ﻏﻼم ﺧﻮد را ﺑﻜﺸﺪ‪،‬‬
‫ﻳﺎ ﻣﺎهﯽ ﺑﯽﻓﻠﺲ ﺑﺨﻮرد‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎ ﺣﺮآﺖ دﺳﺖ ﻣﻨﯽ را از ﺧﻮد ﺑﻴﺮون ﺁورد‪".‬‬
‫‪"-‬و اﮔﺮ ﻳﻜﯽ از ﻣﺮد ﻳﺎ زن ﺑﻌﺪ از ﻋﻘﺪ ﻧﻜﺎح دﻳﻮاﻧﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ زن دﻳﻮاﻧ ﻪ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺮد ﻧﻜﺎح را ﻓﺴﺦ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ آﺮد و اﮔﺮ ﻣ ﺮد دﻳﻮاﻧ ﻪ ﺷ ﻮد‪ ،‬زن ﻧﻜ ﺎح را ﻓ ﺴﺦ‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ آﺮد‪ .‬و اﮔﺮ ﻣﺮد ﻳﺎ زن ﺟﺬام ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮد ﻓﺴﺦ ﻧﻜﺎح ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ آﺮد و زن‬
‫ﻓﺴﺦ ﻧﻜﺎح ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ آﺮد‪ .‬واﮔﺮ ﻣﺮد ﺑﻴﺶ از ﻋﻘﺪ ﺧﺎﻳﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ زن ﻓ ﺴﺦ ﻧﻜ ﺎح‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ آﺮد‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﻌﺪ از دﺧﻮل ﺧﺎﻳﻪاش را ﺑﻜﻮﺑﻨﺪ ﻳ ﺎ ﺑﺒﺮﻧ ﺪ درﺑ ﺎرﻩ اﻳ ﻦ ﺧﺎﻳ ﻪ‬
‫ﻣﺠﺘﻬﺪﻳﻦ ﻋﻈﺎم را دو ﻗﻮل اﺳﺖ و اﺻﺢ ﺁن اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ اﮔﺮ ﻓﻘﻂ ﺧﺎﻳﻪ آﻮﺑﻴﻪ ﺷ ﺪﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زن اﺧﺘﻴﺎر ﻓﺴﺦ ﻧﺪارد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺪون هﺮ دو ﺧﺎﻳﻪ آﺎر اﺷﻜﺎل ﭘﻴﺪا ﻣﯽآﻨﺪ‪".‬‬
‫‪"-‬و اﮔ ﺮ ﻣ ﺮد ﭘ ﻴﺶ از ﺁﻧﻜ ﻪ دﺧﺘ ﺮ ﻋﻤ ﻪ ﻳ ﺎ دﺧﺘ ﺮ ﺧﺎﻟ ﻪ ﺧ ﻮد را ﺑﮕﻴ ﺮد‪ ،‬ﺑ ﺎ‬
‫ﻣﺎدر ﺁﻧﻬﺎ زﻧﺎ آﻨﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑ ﺎ ﺁﻧﻬ ﺎ ازدواج آﻨ ﺪ‪ .‬اﻣ ﺎ اﮔ ﺮ ﺑﻌ ﺪ از ازدواج ﺑ ﺎ‬
‫دﺧﺘﺮ ﻋﻤﻪ ﻳﺎ دﺧﺘﺮ ﺧﺎﻟﻪ ﺧﻮد ﺑﺎ ﻣﺎدرﺷﺎن زﻧﺎ آﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻘﺪ ﺁﻧﺎن ﺑﺎﻃﻞ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬و اﮔﺮ‬
‫ﺑﺎ زﻧﯽ ﻏﻴﺮ از ﻋﻤﻪ و ﺧﺎﻟﻪ ﺧﻮد زﻧ ﺎ آﻨ ﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻴ ﺎط واﺟ ﺐ ﺁﻧ ﺴﺖ آ ﻪ ﺑ ﺎ دﺧﺘ ﺮ ﺁﻧﻬ ﺎ‬
‫ازدواج ﻧﻜﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ اﮔﺮ زﻧﯽ را ﻋﻘﺪ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺑﻌﺪ ﺑﺎ ﻣ ﺎدر او زﻧ ﺎ آﻨ ﺪ‪ ،‬ﺁن زن ﺑ ﺮ او‬
‫ﺣﺮام ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬هﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺖ اﮔﺮ ﭘﻴﺶ از ﻧﺰدﻳﻜﯽ ﺑﺎ او ﺑﺎ ﻣﺎدرش زﻧﺎ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪".‬‬

‫‪٢١٩‬‬
‫‪"-‬اﮔﺮ آﺴﯽ دﺧﺘﺮ ﻧﺎﺑﺎﻟﻐﯽ را ﺑﺮاﯼ ﺧﻮد ﻋﻘ ﺪ آﻨ ﺪ و ﭘ ﻴﺶ از ﺁﻧﻜ ﻪ ﻧ ﻪ ﺳ ﺎل‬
‫دﺧﺘﺮ ﺗﻤﺎم ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ او دﺧﻮل آﻨ ﺪ و راﻩ ﺑ ﻮل و ﺣ ﻴﺾ ﻳ ﺎ ﺣ ﻴﺾ و ﻏ ﺎﻳﻂ او را‬
‫ﻳﻜ ﯽ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪ ،‬دﻳﮕ ﺮ ﻧﺒﺎﻳ ﺪ ﺑ ﺎ او ﻧﺰدﻳﻜ ﯽ آﻨ ﺪ‪ .‬اﻣ ﺎ اﮔ ﺮ راﻩ ﺑ ﻮل و ﻏ ﺎﻳﻂ او را ﻳﻜ ﯽ‬
‫ﻧﻜﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻ اﺷﻜﺎﻟﯽ ﻧﺪارد‪".‬‬
‫‪"-‬اﮔ ﺮ آ ﺴﯽ ﺑ ﺎ اﺳ ﺐ و ﻗ ﺎﻃﺮ و اﻻغ ﻣﻘﺎرﺑ ﺖ آﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳ ﺪ ﺁﻧﻬ ﺎ را از ﺷ ﻬﺮ‬
‫ﺑﻴﺮون ﺑﺒﺮﻧﺪ و در ﺟﺎﯼ دﻳﮕﺮ ﺑﻔﺮوﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﺎ ﮔ ﺎو و ﮔﻮﺳ ﻔﻨﺪ و ﺷ ﺘﺮ ﻣﻘﺎرﺑ ﺖ‬
‫آﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﯽﺗﺄﺧﻴﺮ ﺑﻜﺸﻨﺪ و ﺑﺴﻮزاﻧﻨﺪ‪".‬‬
‫‪"-‬و اﮔﺮ ﻣﺮدﯼ ﺑﺮ زن ﻣﺮدﻩ ﺧﻮد دﺧﻮل آﻨﺪ ﺗﻌﺰﻳﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪".‬‬
‫‪"-‬ودر دﻳﻪ‪ ،‬ﻧﺼﻒ ﺧﻮﻧﺒﻬﺎ واﺟﺐ اﺳﺖ ﺑﺮ آ ﺴﯽ آ ﻪ ﻳ ﻚ ﻟ ﺐ و ﻳ ﻚ ﺧ ﺼﻴﻪ‬
‫ﻣﺮدﯼ را‪ ،‬ﻳﺎ ﻳﻚ ﻃﺮف ﻓﺮج زﻧﯽ را‪ ،‬ﻳﺎ ﻳﻚ ﻃﺮف ﻣﻘﻌﺪ آﺴﯽ را ﺑﺒ ﺮد‪ ،‬و دو ﺛﻠ ﺚ‬
‫ﺧﻮﻧﺒﻬﺎ واﺟﺐ اﺳﺖ ﺑﺮ ﺑﺮﻳﺪن ﺧﺎﻳﻪ ﭼﭗ ﺷﺨﺼﯽ‪ ،‬و ﻳﻚ ﺛﻠﺚ ﺧﻮﻧﺒﻬﺎ ﻻزم اﺳﺖ ﺑﺮ‬
‫ﺑﺮﻳﺪن ﺧﺎﻳﻪ راﺳﺖ ﺷﺨﺼﯽ‪)".‬ﻣﺘﻦ ﺣﻜﻢ ﻓﻘﻬﯽ در ﺻﻔﺤﺎت‪ ۴٧١‬و‪.(۴٧٢‬‬
‫ﻓﺘ ﻮاﯼ ﺷ ﺮﻋﯽ روﺷ ﻦ و ﻣﺤﻜﻤ ﯽ اﺳ ﺖ ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ وﺻ ﻒ ﻣ ﺸﻜﻞ آ ﻮﭼﻜﯽ در‬
‫ﻣﻮرد ﺁن وﺟﻮد دارد آﻪ ﭼﻮن در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺮاﯼ ﺧ ﻮد ﻣ ﻦ اﻣﻜ ﺎن دﺳﺘﺮﺳ ﯽ ﺑ ﻪ‬
‫ﺁﻳﺎتاﷲ ﻣﺪرﺳﻪ ﻓﻴﻀﻴﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺷ ﻤﺎ ﭼﻨ ﻴﻦ اﻣﻜ ﺎﻧﯽ را داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ ﻟﻄﻔ ﺎ ﺟ ﻮاب‬
‫اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ را از ﻃﺮف ﻳﻜ ﯽ از ﻣﺮاﺟ ﻊ ﻋ ﺎﻟﯽ ﺗﻘﻠﻴ ﺪ ﺑ ﻪ ﻣ ﻦ اﻃ ﻼع دهﻴ ﺪ آ ﻪ آ ﺴﯽ‬
‫اﮔﺮ ﺑﻔﺮض هﻢ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻓﻘﻂ "ﻳﻜﻄﺮف ﻣﻘﻌﺪ آﺴﯽ را ﺑﺒﺮد"‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧ ﺪ‬
‫اﻳﻦ آﺎر را ﺑﻜﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻄﻮرﻳﻜﻪ ﻃ ﺮف دﻳﮕ ﺮ ﻣﻘﻌ ﺪ ﺳ ﺎﻟﻢ ﺑﻤﺎﻧ ﺪ؟ واﻳ ﻦ ﻣ ﺴﺌﻠﻪ ه ﻢ روش‬
‫ﺷﻮد آﻪ آﺴﯽ آﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ زﺣﻤﺖ و دﻗﺖ ﺑﺴﺮاغ اﻳﻦ آﺎر ﻣ ﯽروﻧ ﺪ ﭼ ﻪ ﻣﺮﺿ ﯽ ﺑﺎﻳ ﺪ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ آﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺑﺮﻳﺪن ﻧﺼﻒ ﻣﻘﻌﺪ ﻃﺮف اآﺘﻔﺎ آﻨﺪ؟‬
‫‪"-‬و اﮔﺮ زن ﺑﺰرگ آﺴﯽ زن آﻮﭼﻚ او را ﺷﻴﺮ دهﺪ‪ ،‬و هﺮ دو ﺑ ﺮ ﺷ ﻮهﺮ‬
‫ﺣ ﺮام ﻣ ﯽﺷ ﻮﻧﺪ‪ ،‬در ﺻ ﻮرﺗﻴﻜﻪ ﺷ ﻮهﺮ ﺑ ﺮ زن ﺑ ﺰرگ دﺧ ﻮل آ ﺮدﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬واﮔ ﺮ‬
‫دﺧ ﻮل ﻧﻜ ﺮدﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ ﻓﻘ ﻂ زن ﺑ ﺰرگ ﺑ ﺮ او ﺣ ﺮام ﻣ ﯽﺷ ﻮد!")ﻣ ﺘﻦ ﺣﻜ ﻢ ﻓﻘﻬ ﯽ در‬
‫ﺻﻔﺤﻪ‪.(۵٠١‬‬
‫ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ ﻧﮕﺮان ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ زن ﺑﺰرگ اﻳﻦ آ ﺎر ﻧ ﺴﻨﺠﻴﺪﻩ را ﺑﻜﻨ ﺪ‪ ،‬ﺧ ﻮدش‬
‫از ﺑﺎﺑﺖ ﺁن ﺗﻨﺒﻴﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬وﻟﯽ دﺧﻮل ﺑﺮ زوﺟﻪ ﺷ ﻴﺮﺧﻮارﻩ‪ ،‬آﻤﺎآ ﺎن ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﻮﻣﻦ‬
‫ﻣﺠﺎز اﺳﺖ‪".‬‬

‫‪٢٢٠‬‬
‫ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﻓﺘ ﺎوﯼ ﺑ ﺴﻴﺎر اﺧﻼﻗ ﯽ و اﻧ ﺴﺎﻧﯽ آ ﻪ از ﻗ ﻮل ﺳ ﻪ ﺗ ﻦ از اﺋﻤ ﻪ در‬
‫ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار و ﺣﻠﻴﺔ اﻟﻤﺘﻘﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺟﻪ ﻓﺮﻣﺎﺋﻴﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ آ ﻪ ﻓﺎﺧﺘ ﻪ در ﺁوازﺧ ﻮاﻧﯽ آ ﻪ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪،‬‬
‫ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ ﻓﻘﺪﺗﻚ ﻓﻘﺪﺗﻜﻢ ﻳﻌﻨﯽ ﻧﻴﺴﺖ ﺷﻮﻳﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺷﻤﺎ هﻢ او را ﺑﻜﺸﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﺎآﯽ ﻧﻴ ﺴﺖ ﺑ ﻪ آ ﺸﺘﻦ‬
‫ﻣﻮرﭼﻪ‪ ،‬وﻟﻮ ﺁﻧﻜﻪ ﺁزارت ﻧﻜﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﺣﻀﺮت اﻣﺎم رﺿﺎ ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﺑ ﺎآﯽ ﻧﻴ ﺴﺖ ﺷ ﺐ ﻣﺮﻏ ﺎن را از ﺁﺷ ﻴﺎن‬
‫ﺁﻧﻬﺎ ﮔﺮﻓﺘﻦ‪.‬‬

‫ﺧﺪا‪:‬هﺎرون اﻟﺮﺷﻴﺪ ﺁﺳﻤﺎن‬

‫ﭘﺲ از ﺑﺮرﺳﯽ آﻮﺗﺎهﯽ آﻪ درﺑﺎرﻩ ﺣﺪﻳﺚ و اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒﺮﻩ و آ ﻢاﻋﺘﺒ ﺎر و‬
‫ﻏﻴﺮﻣﻌﺘﺒﺮﻩ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺁﻣﺪ‪ ،‬اآﻨﻮن ﻣﯽﺗﻮان ﺧﻄﯽ اﺳﺎﺳﯽ ﺁن ﻓﺮهﻨﮕ ﯽ را آ ﻪ ه ﺰار و‬
‫ﺻﺪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺠﻤﻮﻋ ﻪ هﻤ ﻴﻦ ﺣ ﺪﻳﺜﻬﺎ و رواﻳ ﺎت ﺑﺪﺳ ﺖ "ﻣﻜﺘ ﺐ‬
‫روﺣﺎﻧﻴ ﺖ ﻣﺒ ﺎرز" ﭘ ﯽرﻳ ﺰﯼ ﺷ ﺪ )و در ﻗ ﺮون ﺑﻌ ﺪ ﺑ ﺎ ﺗﻮﺟ ﻪ ﺑ ﻪ ﺷ ﺮاﺋﻂ ﻣﺨﺘﻠ ﻒ‬
‫زﻣﺎﻧﯽ و ﻣﻜﺎﻧﯽ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻳﺎ ﺗﻜﻤﻴﻞ ﮔﺮدﻳﺪ( ﻣﺸﺨﺺ آﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺧﻄﻮط اﺳﺎﺳﯽ‪ ،‬اﺟﺰاﯼ‬
‫ﺳﺎزﻧﺪﻩ هﻤﻴﻦ ﻓﺮهﻨﮕ ﯽ ه ﺴﺘﻨﺪ آ ﻪ ﺑ ﻴﺶ از دﻩ ﻗ ﺮن اﺳ ﺖ راﻳ ﺞﺗ ﺮﻳﻦ ﻣﻜﺘ ﺐ ﻓﻜ ﺮﯼ‬
‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺎ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و هﻨﻮز هﻢ هﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻜﺘﺐ ﻓﻜﺮﯼ ﺁﺧﻮﻧﺪ در ﺟﺎﻣﻌﻪاﯼ ﭘﯽ رﻳﺰﯼ ﺷﺪ آ ﻪ ﭘ ﻴﺶ از ﺁن از ﻓﺮهﻨ ﮓ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻏﻨﯽ و رﻳﺸﻪدارﯼ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﺮداﺷﺖ واﻻﺋ ﯽ از ﻣﻔ ﺎهﻴﻢ ﺁﻓ ﺮﻳﻨﺶ‪،‬‬
‫اﻧﺴﺎن‪ ،‬زﺷﺖ و زﻳﺒﺎ‪ ،‬ﺧﻮب و ﺑﺪ‪ ،‬ﻣ ﺎدﻩ و ﻣﻌﻨ ﯽ داﺷ ﺖ‪ .‬ﺧ ﺪا را از ﺁﻏ ﺎز در ﺟﻠ ﻮﻩ‬
‫ﻳﻜﺘ ﺎﺋﯽ او دﻳ ﺪﻩ و ﻻاﻗ ﻞ ه ﺰار ﺳ ﺎل ﭘ ﻴﺶ از ﺑﻨﻴ ﺎنﮔ ﺬارﯼ ﻣﻜﺘ ﺐ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ‪ ،‬از وﯼ‬
‫ﺑﺼﻮرت "ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺰرﮔﯽ آﻪ از روز ﻧﺨ ﺴﺖ اﻓ ﻼك را ﺑ ﺎ ﻓ ﺮوغ ﺧ ﻮد روﺷ ﻦ‬
‫ﺳﺎﺧﺖ و ﺑﺎ ﺧ ﺮد ﺧ ﻮﻳﺶ ﻧﻈ ﻢ ﺑﺨ ﺸﻴﺪ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔ ﺎرﯼ آ ﻪ ﺳ ﺮﺁﻏﺎز و ﺳ ﺮاﻧﺠﺎم هﻤ ﻪ‬
‫ﭼﻴﺰ اﺳﺖ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﺧﺮد و اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬ﺁﻓﺮﻳﻨﻨﺪﻩ راﺳﺘﯽ و ﭘﺎآﯽ‪ ،‬داور ﻧﻴﻚآﺮدار هﻤ ﻪ‬
‫ﻣﺮدﻣﺎن ﺟﻬﺎن‪ ،‬و ﺁﻧﻜﻪ هﻤﺎرﻩ ﺟﺎوﻳﺪ اﺳﺖ" ﻳﺎد آﺮدﻩ اﺳﺖ)اوﺳﺘﺎ‪ ،‬ﮔﺎﺗﺎهﺎ‪(٣١،‬‬
‫وهﻤﻴﻦ ﻓﺮهﻨ ﮓ دوران اﺳ ﻼﻣﯽ ﺧ ﻮد ﻧﻴ ﺰ‪ ،‬هﻤﭽﻨ ﺎن ﺧ ﺪا و ﺁﻓ ﺮﻳﻨﺶ را در‬
‫هﻤﻴﻦ ﺟﻠﻮﻩ آﻤﺎل زﻳﺒﺎﺋﯽ و ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ ﺁﻧﻬﺎ دﻳﺪﻩ‪ ،‬از زﺑﺎن ﻋﻄﺎر ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫‪٢٢١‬‬
 ‫ﻋ ﺮش و ﻋ ﺎﻟﻢ ﺟ ﺰ ﻃﻠ ﺴﻤﯽ ﺑ ﻴﺶ ﻧﻴ ﺴﺖ‬
‫اوﺳ ﺖ اﻳ ﻦ‪ ،‬ﭘ ﺲ ﺟﻤﻠ ﻪ اﺳ ﻤﯽ ﺑ ﻴﺶ ﻧﻴ ﺴﺖ‬
‫و از زﺑﺎن ﻣﻮﻻﻧﺎ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫دوﺋ ﯽ از ﺧ ﻮد ﺑ ﺮون آ ﺮدم‪ ،‬ﻳﻜ ﯽ دﻳ ﺪم دو ﻋ ﺎﻟﻢ را‬
‫ﻳﻜ ﯽ ﺟ ﻮﻳﻢ ﻳﻜ ﯽ ﮔ ﻮﻳﻢ ﻳﻜ ﯽ داﻧ ﻢ ﻳﻜ ﯽ ﺧ ﻮاﻧﻢ‬
‫و از زﺑﺎن ﺣﺎﻓﻆ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﺣ ﺴﻦ روﯼ ﺗ ﻮ ﺑ ﻪ ﻳ ﻚ ﺟﻠ ﻮﻩ آ ﻪ در ﺁﻳﻨ ﻪ آ ﺮد‬
‫اﻳ ﻦ هﻤــ ـﻪ ﻧـﻘ ـﺶ در ﺁﺋﻴ ـﻨﻪ اوهـ ـﺎم اﻓـﺘـ ـﺎد‬
‫و از زﺑﺎن ﺑﺎﺑﺎ اﻓﻐﺎﻧﯽ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﻳ ﻚ ﭼ ﺮاغ اﺳ ﺖ در اﻳ ﻦ ﺧﺎﻧ ﻪ‪ ،‬آ ﻪ از ﭘﺮﺗ ﻮ ﺁن‬
‫ه ﺮ آﺠ ـﺎ ﻣ ﯽﻧـ ـﮕﺮم اﻧﺠﻤﻨ ﯽ ﺳــﺎﺧـﺘ ـﻪاﻧـ ـﺪ‬
‫ﻣﻜﺘﺐ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ در اﻳ ﺮان ﺑ ﺎ ﺑ ﺖﭘﺮﺳ ﺘﺎن ﺟﺎهﻠﻴ ﺖ ﻋ ﺮب ﺻ ﺪر اﺳ ﻼم ﺳ ﺮ و‬
‫آﺎر ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﻚ ﻓﺮهﻨﮓ آﻬﻨﺴﺎل ﻏﻨﯽ و ﺳﺮﺷﺎر از ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ و از زﻳﺒﺎﺋﯽ ﺳﺮ و‬
‫آﺎرداﺷ ﺖ‪ .‬وﻟ ﯽ اﻳ ﻦ زﻳﺒ ﺎﺋﯽ و ﻣﻌﻨﻮﻳ ﺖ ﺑ ﺮاﯼ ﻗ ﺸﺮﻳﻮن اﻳ ﻦ ﻣﻜﺘ ﺐ‪ ،‬آ ﻪ ﺑ ﻪ ﮔﻔﺘ ﻪ‬
‫ﻣﻮﻻﻧﺎ دل ﺑﻪ ﻣﺤﺮاب و روﯼ ﺑﻪ ﺑﺎزار داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺑ ﻞ درك ﻧﺒ ﻮد و ﺗ ﺎزﻩ از درك ﺁن‬
‫ﺳﻮدﯼ ﻧﻴﺰ ﻧﻤﯽﺟﺴﺘﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺳﺮ و آﺎرﺷﺎن ﺑﺎ آ ﺴﺎﻧﯽ ﻧﺒ ﻮد آ ﻪ ﻇﺮﻓﻴ ﺖ ادراك اﻳ ﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آﺴﺎﻧﯽ ﺑﻮد آﻪ ﺁﺧﻮﻧﺪ از ﺁﻧﺎن ﻇﺮﻓﻴ ﺖ ادارك و ﻇﺮﻓﻴ ﺖ‬
‫ﺗﻔﻜ ﺮ و ﺗﻌﻘ ﻞ هﺮﭼ ﻪ آﻤﺘ ﺮﯼ اﻧﺘﻈ ﺎر داﺷ ﺖ ﺗ ﺎ ﻣﻘﻠ ﺪان ه ﺮ ﭼ ﻪ ﻣﻄﻤ ﺌﻦﺗ ﺮﯼ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﻣﺠﺘﻬﺪان ﺑﺰرﮔﻮار ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﺗﻀﺎد روﺷﻦ ﺑﻮد‪ .‬اﮔ ﺮ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ ﻧﻤ ﯽﺗﻮاﻧ ﺴﺖ ﺧ ﻮدش را و ﺑ ﺎﻟﻄﺒﻊ‬
‫ﻣﻮﻣﻨ ﺎن ﻣﻘﻠ ﺪ ﺧ ﻮدش را‪ ،‬ﺗ ﺎ ﺳ ﻄﺢ درك ﺧ ﺪا و دﻳ ﻦ ﺁﻧﻄ ﻮر آ ﻪ ﻓﺮهﻨ ﮓ واﻻﯼ‬
‫اﻳﺮاﻧﯽ ﻣﯽﺧﻮاﺳ ﺖ ﺑ ﺎﻻ ﺑﺒ ﺮد‪ ،‬ﻣ ﯽﺗﻮاﻧ ﺴﺖ ﺧ ﺪا و دﻳ ﻦ را ﺗ ﺎ ﺳ ﻄﺢ ادراك ﺧ ﻮدش‬
‫وﻣﻘﻠﺪﻳﻦ ﺧﻮدش‪ ،‬ﭘﺎﺋﻴﻦ ﺑﻴﺎورد‪.‬‬
‫هﻤ ﻴﻦ آ ﺎر را ه ﻢ آ ﺮد‪ ،‬و در ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﺧ ﺪا در ﻓﺮهﻨ ﮓ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ ﺑﻤﻘ ﺎم ﻳ ﻚ‬
‫ه ﺎروناﻟﺮﺷ ﻴﺪ "ﺁﺳ ﻤﺎﻧﯽ" ﺗﻨ ﺰل ﻳﺎﻓ ﺖ‪ .‬ﺧﻠﻴﻔ ﻪاﯼ ﺷ ﺪ ﺑ ﺴﻴﺎر ﻣﻘﺘ ﺪر و ﺗﻮاﻧ ﺎ وﻟ ﯽ ﺑ ﺎ‬
‫هﻤﺎن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺿﻌﻒهﺎ و ﻏﺮاﻳﺰﯼ آﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ زﻣﻴﻨﯽ داﺷﺖ‪ :‬ﺧﻮدآﺎﻣ ﻪ‪ ،‬اﻧﺘﻘ ﺎﻣﺠﻮ‪،‬‬
‫آﻴﻨ ﻪﺗ ﻮز‪ ،‬ﻟﺠﺒ ﺎز و "دﻣ ﺪﻣﯽ"‪ ،‬ﺑﻄﻮرﻳﻜ ﻪ ﮔ ﺎﻩ ﺑ ﺎ ﻳ ﻚ ﺻ ﻠﻮات ﻳ ﺎ ﻳ ﻚ ﻗﻄ ﺮﻩ اﺷ ﻚ‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﻃﻮرﯼ دﻟﺶ را ﺑﺪﺳﺖ ﺁورد آﻪ ﻳﻚ ﻗﺼﺮ ﺷﺸﺪاﻧﮕﯽ از زﻣﺮد و ﻳ ﺎﻗﻮت ﺑ ﺎ‬
‫ﭼﻨ ﺪﻳﻦ ه ﺰار ﺣ ﻮرﯼ در ﺑﻬ ﺸﺖ ﺑ ﻪ ﻣ ﻮﻣﻦ ﺑﺒﺨ ﺸﺪ و ﮔ ﺎﻩ ﺑ ﺎ ﻳ ﻚ رﻳ ﺶ ﻧﺘﺮاﺷ ﻴﺪن و‬

‫‪٢٢٢‬‬
‫ﺳﺒﻴﻞ ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻣﯽﺗﻮان ﭼﻨﺎن ﺧﺸﻤﮕﻴﻨﺶ ﺳﺎﺧﺖ آﻪ هﻤﻴﻦ ﻣﻮﻣﻦ را ﺑ ﺪل ﺑ ﻪ آﺮﮔ ﺪن‬
‫آﻨﺪ و ﻳﺎ از ﺳﺮ ﺑﻪ ﻗﻌﺮ هﻔﺘﺎد ﻃﺒﻘﻪ از ﻃﺒﻘﺎت ﺟﻬﻨﻢ ﺑﻴﻨﺪازد‪.‬‬
‫ﺗ ﺼﻮﻳﺮ ﺟ ﺎﻣﻌﯽ از اﻳ ﻦ ﺧ ﺪا‪ ،‬ﻧ ﻪ ﻓﻘ ﻂ در ﺁﺛ ﺎر درﺟ ﻪ دوم و ﺳ ﻮم ﻣﻜﺘ ﺐ‬
‫ﺁﺧﻮﻧ ﺪ‪ ،‬و ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ در ﻋ ﺼﺮ ﺁﺧﻮﻧ ﺪﭘﺮور ﺻ ﻔﻮﯼ ﺑﻠﻜ ﻪ درﺳ ﺖ از هﻤ ﺎن هﻨﮕ ﺎم‬
‫ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬارﯼ ﻣﻜﺘﺐ دآﺎﻧﺪاران دﻳﻦ‪ ،‬در ﻣﻬﻤﺘ ﺮﻳﻦ اﺛ ﺮ اﻳ ﻦ ﻣﻜﺘ ﺐ "اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ" و‬
‫در آﺘﺐ ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ دﻳﮕﺮ از آﺘﺐ ارﺑﻌﻪ‪ ،‬ﻃﯽ اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﺘﻌﺪدﯼ ‪ -‬آﻪ ﻃﺒﻌ ﺎ ه ﺮ ﻳ ﻚ از‬
‫ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ زﻧﺠﻴﺮﻩاﯼ از راوﻳﺎن ﻣﻮﺛﻖ ﺑﻪ ﻳﻜﯽ از اﺋﻤﻪ اﻃﻬ ﺎر ﻳ ﺎ ﺑ ﻪ رﺳ ﻮل اآ ﺮم‬
‫ﻣﻴﺮﺳﺪ‪ -‬ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺷﺪ‪ ،‬آﻪ از ه ﺮ آ ﺪام از ﮔﺮوهﻬ ﺎﯼ اﻳ ﻦ اﺣﺎدﻳ ﺚ ﻧﻤﻮﻧ ﻪ آﻮﺗ ﺎهﯽ در‬
‫آﺘﺎب ﺣﺎﺿﺮ دﻳﺪﻳﺪ و ﺧﻮاهﻴﺪ دﻳ ﺪ‪ .‬ﺗ ﺼﻮر ﺁن ﻣ ﺸﻜﻞ ﻧﻴ ﺴﺖ آ ﻪ وﻗﺘﻴﻜ ﻪ ﻳ ﻚ ﻣﺮﺟ ﻊ‬
‫درﺟﻪ اول ﺟﻬﺎن ﺗﺸﻴﻊ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺛﻘﺔاﻻﺳ ﻼم آﻠﻴﻨ ﯽ)آ ﻪ ﺷﺨ ﺼﺎ ﻣﻌﺎﺻ ﺮ اﻣ ﺎم دوازده ﻢ‬
‫ﺑﻮدﻩ و ﺑﺎ دوران ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﺋﻤﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪاﯼ ﺑﺴﻴﺎر آﻮﺗﺎﻩ داﺷ ﺘﻪ اﺳ ﺖ( ﭼﻨ ﻴﻦ ﺗ ﺼﻮﻳﺮﯼ‬
‫را از ﺧ ﺪا ودﻳ ﻦ اراﺋ ﻪ ده ﺪ‪ ،‬ﺣ ﺪﻳﺚﭘ ﺮداز ﺷ ﻴﺎدﯼ ﭼ ﻮن ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ ﻣﺠﻠ ﺴﯽ‪،‬‬
‫ﻣﻼﺑﺎﺷﯽ درﺑﺎر ﺷﺎﻩ ﺳﻠﻄﺎن ﺣﺴﻴﻦ‪ ،‬ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازﻩ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در اﻳﻦ راﻩ ﭘﻴﺶ ﺑﺮود‪.‬‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋ ﻪ اﻳ ﻦ اﺣﺎدﻳ ﺚ‪ ،‬ﺧ ﺪاﺋﯽ را ﺑ ﻪ ﺷ ﻤﺎ ﻋﺮﺿ ﻪ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ آ ﻪ در واﻗ ﻊ‬
‫هﺎروناﻟﺮﺷﻴﺪﯼ ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑ ﻪ ه ﺮ ﻣﺨﻠ ﻮق ﺧ ﻮد‪ ،‬در ﻣﻮﻗ ﻊ ﺗﻮﻟ ﺪش ﺑ ﯽﺁﻧﻜ ﻪ دﻟﻴ ﻞ‬
‫ﺧﺎﺻ ﯽ در آ ﺎر ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺑﺘﻔ ﺎوت از ﻳ ﻚ ﺟ ﺰء ﺗ ﺎ ‪ ۴٩٠‬ﺟ ﺰء از ﻣﻮاه ﺐ دﻧﻴ ﺎ را‬
‫ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﯽ ﻣﺮدﻣﺎن را از هﻤﺎن ﻟﺤﻈﻪ وﻻدت ﺑﻪ ‪ ۴٩٠‬ﻧﻮع ﺁدم ﺑﺎﻻ و ﻣﺘﻮﺳ ﻂ‬
‫و ﭘﺎﺋﻴﻦ در درﺟﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﯽآﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻌﺪ هﻢ ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧﻮدش ﺣﻀﺮت ﺁدم‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﯽدهﺪ آﻪ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ اﻳﻨﻄﻮر آﺮدم آﻪ ﺑﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺳﻴﺎﺳ ﺖ "ﺗﻔﺮﻗ ﻪ ﺑﻴﺎﻧ ﺪاز‬
‫و ﺣﻜﻮﻣﺖ آﻦ" ﺁﺳ ﺎﻧﺘﺮ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ آ ﻨﻢ‪ ،‬و ﺑ ﻪ آ ﺴﯽ ه ﻢ ﻓ ﻀﻮﻟﯽ در آ ﺎر ﻣ ﻦ ﻧﻴﺎﻣ ﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ )ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪.(٣۴٨‬‬
‫هﻤﻴﻦ ﺧﺪا‪ ،‬وﻗﺖ دﻳﮕﺮﯼ ﺑﺎ ﻳ ﻚ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮش ﻳ ﻚ ﺑ ﻪ دو ﻣ ﯽآﻨ ﺪ ﺑ ﺎ ﻳﻜ ﯽ دﻳﮕ ﺮ‬
‫ﭼﺎﻧﻪ ﻣﯽزﻧﺪ ﺗﺎ ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﯽ آﻠﻨﺠﺎر رﻓﺘﻦ‪ ،‬ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ را ﺑﺎ دادن ﺗﺨﻔﻴ ﻒ ﻗ ﺎﺑﻠﯽ ﺟ ﻮش‬
‫ﺑﺪهﺪ‪ .‬ﺑﺮاﯼ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮﯼ ﻧﺴﺨﻪ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺑﺎﻩ ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاﯼ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ دﻳﮕ ﺮش ﻣﻌﺠ ﻮن‬
‫ﺣﺎﺿﺮ و ﺁﻣﺎدﻩاﯼ را ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ آﻪ در ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮاﯼ هﻤﻴﻦ ﻣﻨﻈ ﻮر ﺗﻬﻴ ﻪ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺴﺨﻪاﯼ هﻢ ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ رﺳﻮل اآﺮم ﻣﯽدهﺪ آﻪ ﻗﺮاﻗﺮ ﺷﻜﻢ و ﺑﻮاﺳﻴﺮ را ﺁرام ﻣﯽآﻨ ﺪ‬
‫و ﻣﺎﻳﻪ اﺻﻠﯽ ﺁن ﺳﻴﺮ ﻣﻘﺸﺮ و ﺷﻴﺮ ﮔﺎو و ﺑﺎﺑﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﻤﻨﻈ ﻮر اﺑ ﺮاز رﺿ ﺎﻳﺖ‬
‫از ﭼﻨﺪ ﺑﻨﺪﻩ ﻣﻘ ّﺮب ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﻘ ﺪاد ﺑ ﻦ اﺳ ﻮد و اﺑ ﻮذر ﻏﻔ ﺎرﯼ و ﺳ ﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳ ﯽ ﺑ ﺮاﯼ‬

‫‪٢٢٣‬‬
‫هﻤﺨ ﻮاﺑﮕﯽ ﺑ ﺎ ﺁﻧﻬ ﺎ‪ ،‬ﺣﻮرﻳ ﺎﻧﯽ ﺑﻬ ﺸﺘﯽ ﺑ ﻪ ﻟﻄﺎﻓ ﺖ در و ﻣﺮﺟ ﺎن ﻣ ﯽﻓﺮﺳ ﺘﺪ")ﻣ ﺘﻦ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ آﺎﻓﯽ در ﺻﻔﺤﺎت ‪ ٣۵۴‬و‪ ٣۵۵‬ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ(‬
‫ﻳﻚ وﻗﺖ ﺑﺎ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮش در ﻣﻌ ﺮاج ﺳﺮﺑ ﺴﺮ ﻣ ﯽﮔ ﺬارد وﺑ ﺮاﻳﺶ ﺗﻘﻠﻴ ﺪ ﺻ ﺪاﯼ‬
‫ﻋﻠﯽ را در ﻣﯽﺁورد)ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ‪ .(٣۶۴‬وﻗﺖ دﻳﮕ ﺮ ﻣﻠﻜ ﯽ را در ﻋ ﺮش‬
‫ﮔ ﺮﻳﻢ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ و او را ﺑ ﻪ ﻗﻴﺎﻓ ﻪ و ﻟﺒ ﺎس ﻋﻠ ﯽ در ﻣ ﯽﺁورد آ ﻪ روﯼ آﺮﺳ ﯽ‬
‫ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ و هﺮ ﺷﺐ ﺟﻤﻌﻪ هﻔﺘﺎد ه ﺰار از ﻣﻼﺋﻜ ﻪ زﻳ ﺎرﺗﺶ آﻨﻨ ﺪ)ﺁﻳ ﺖ اﷲ‬
‫دﺳﺘﻐﻴﺐ‪ :‬ﻣﻌﺮاج(‪ .‬ﮔﺎهﯽ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ آﺎرﯼ ﻣﯽﮔﻴﺮد و ﺑﻌﺪ ﺑﺨ ﺎﻃﺮ آ ﺎر دﻳﮕ ﺮﯼ آ ﻪ‬
‫ﺧﻮدش هﻢ از ﺁن ﻣﻄﻠﻊ ﺑ ﻮدﻩ‪ ،‬ﻏ ﻀﺐ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ و ﺗ ﺼﻤﻴﻤﺶ را ﺗﻐﻴﻴ ﺮ ﻣ ﯽده ﺪ)ﻣ ﺘﻦ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ‪ .(٣۵١‬ﮔﺎهﯽ ﺑﻨ ﺪﮔﺎن ﺧ ﻮد را ﺗﺒ ﺪﻳﻞ ﺑ ﻪ ﺣﻴﻮاﻧ ﺎت ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪ :‬ﻋ ﺮب‬
‫ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻨﯽ را آﻪ دﻳﻮﺛﯽ آﺮدﻩ اﺳﺖ ﺑ ﺼﻮرت ﺧ ﺮس در ﻣ ﯽﺁورد‪ ،‬و ﭘﺎدﺷ ﺎهﯽ را‬
‫آ ﻪ زﻧ ﺎ و ﻟ ﻮاط آ ﺮدﻩ ﺑ ﺼﻮرت ﻓﻴ ﻞ‪ ،‬و زﻧ ﯽ را ﻏ ﺴﻞ ﺣ ﻴﺾ ﻧﻜ ﺮدﻩ‪ ،‬ﺑ ﺼﻮرت‬
‫ﺧﺮﮔ ﻮش و ﻣ ﺮدﯼ را آ ﻪ ﻣ ﺮدم ﺑ ﺎ او ﻋﻤ ﻞ ﻗﺒ ﻴﺢ آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ ﺑ ﺼﻮرت آﺮﮔ ﺪن)ﻣ ﺘﻦ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ‪.(۵۵۴‬‬
‫هﻤﻴﻦ ﺑﺮداﺷﺖ را ﻣﻜﺘ ﺐ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ از ﭘﻴﻤﺒ ﺮ و از اﻣﺎﻣ ﺎن دارد‪ ،‬و اﻳ ﻦ ﻋﺠ ﺐ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا وﻗﺘﻴﻜﻪ ﺑﺘﻮان ﺑﺎ ﺧﺪا ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ آﺮد‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ را ﺑﺎ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ واﻣﺎم‬
‫او ﺁﺳﺎﻧﺘﺮ ﻣﯽﺗﻮان آﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﺳﺖ آﻪ در ﻣﻜﺘﺐ ﺁﺧﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻤ ﺪ ﻣ ﺮد ﺁزﻣ ﻮدﻩاﯼ ﻣ ﯽﺷ ﻮد آ ﻪ‬
‫ﺑﺘﻔ ﺼﻴﻞ ﺑﻬﺘ ﺮﻳﻦ ﻃﺮﻳ ﻖ ﺁزﻣ ﺎﻳﺶ ﺷ ﺪﻩ ﻣﺠﺎﻣﻌ ﺖ و ﻣﻨﺎﺳ ﺒﺘﺮﻳﻦ اوﻗ ﺎت ﺁﻧ ﺮا ﺑ ﺮاﯼ‬
‫داﻣﺎدش ﻋﻠﯽ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣ ﯽده ﺪ‪ ،‬و ﺑ ﻪ ﻣ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﺧ ﻮد ﻣ ﯽﻓﺮﻣﺎﻳ ﺪ‪" :‬ﻧﻤ ﯽداﻧﻴ ﺪ ﺗﺮآﻴ ﺐ‬
‫هﻠﻴﻠ ﻪ ﺳ ﻴﺎﻩ و هﻠﻴﻠ ﻪ زرد و ﺳ ﻘﻤﻮﻧﻴﺎ و ﺧ ﺸﺨﺎش ﺳ ﺮخ و ﻧﻤ ﻚ هﻨ ﺪﯼ )و ﻏﻴ ﺮﻩ و‬
‫ﻏﻴﺮﻩ( ﭼﻪ اﻧﺪازﻩ ﻗﻮت ﺟﻤﺎع ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ!"‪.‬‬
‫وﻋﻠﯽ ﻣﺮد آﺎرﺁزﻣﻮدﻩ دﻳﮕﺮﯼ ﻣﯽﺷﻮد آﻪ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﯽآﻨ ﺪ آ ﻪ‪" :‬ﺑﺨ ﻮاﻩ زن‬
‫ﮔﻨ ﺪمﮔ ﻮن ﺳ ﻴﺎﻩﭼ ﺸﻢ ﺳ ﻴﺎﻩﻣ ﻮﯼ و ﺑ ﺰرگ ﺳ ﺮﻳﻦ را‪ ،‬ﭘ ﺲ اﮔ ﺮ از او ﺧﻮﺷ ﺖ ﻧﻴﺎﻣ ﺪ‬
‫ﺑﻴﺎورش و ﻣﻬﺮش را از ﻣﻦ ﺑﮕﻴﺮ‪ ".‬و ﺑ ﻪ ﻣ ﻮﻣﻦ دﺳ ﺘﻮر ﻣ ﯽده ﺪ آ ﻪ‪" :‬ه ﺮ دردﯼ‬
‫آﻪ ﺗﻮ راﻋﺎرض ﺷﻮدف ﭘﺲ ﺑ ﺎ زن ﺧ ﻮد ﺟﻤ ﺎع آ ﻦ ﺗ ﺎ ﺳ ﺎآﻦ ﺷ ﻮد" و ﺑ ﺎ ﻣﺒﺎه ﺎت‬
‫اﻇﻬﺎر ﻣﯽدارد آﻪ‪" :‬ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ﻣﺮا ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﺗ ﺎ هﻤ ﻪ ﺳ ﮕﻬﺎﯼ ﺁﻧﺠ ﺎ‬
‫را ﺑﻜﺸﻢ‪".‬‬

‫‪٢٢٤‬‬
‫در ﻓﺮهﻨ ﮓ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ‪ ،‬ﻋ ﺮش اﻋﻠ ﯽ ﺑﺎرﮔ ﺎهﯽ اﺳ ﺖ ﻧﻈﻴ ﺮ ﺑﺎرﮔ ﺎﻩ‬
‫هﺎروناﻟﺮﺷﻴﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺧﻴﻠﯽ ﺑﺰرﮔﺘﺮ و ﺑﺎﺷﻜﻮهﺘﺮ‪ ،‬وﻟ ﯽ ﺑ ﺎ هﻤ ﺎن ﺣﺎﺟ ﺐ و درﺑ ﺎن و‬
‫ﻗﺮاول و ﻳﺴﺎول و ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت و ﻣﻘﺮرات‪ .‬ﻣﻼﺋﻜﻪ ﻣﻘﺮب هﺮ آﺪام در ﻳﻜﯽ از ﻃﺒﻘﺎت‬
‫ﺁﺳﻤﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬دﻳﻮان و دﻓﺘﺮ ﻣﺨﺼﻮص ﺧﻮد دارﻧ ﺪ و ﺳ ﺎﻳﺮ ﻣﻼﺋ ﻚ ﻧﻴ ﺰ ﺑﺘﺮﺗﻴ ﺐ اهﻤﻴ ﺖ‬
‫ﻣﻘﺎم ﺧﻮد در ﺻﻔﻮف ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺧﺪﻣﻪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم وﻇﻴﻔ ﻪ ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ‪ .‬ﺑﺎرﮔ ﺎﻩ ﺧ ﺎص ﺧﺪاوﻧ ﺪ‬
‫در ﻃﺒﻘﻪ اﻋﻠ ﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ "ﺑﻴ ﺖ اﻟﻤﻌﻤ ﻮر" ﻧ ﺎم دارد‪ ،‬و روزﯼ هﻔﺘ ﺎد ه ﺰار ﻓﺮﺷ ﺘﻪ‬
‫ﺑ ﺪان وارد و ﺧ ﺎرج ﻣ ﯽﺷ ﻮﻧﺪ‪ .‬در اﻳ ﻦ اﻃ ﺎق اﻧﺘﻈ ﺎر‪ ،‬ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮان ﻣﺨﺘﻠ ﻒ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﺷﺮﻓﻴﺎﺑﯽ ﮔﺮد ﻣﯽﺁﻳﻨﺪ و در ﻣﺮاﺟﻌﺖ از ﺷﺮﻓﻴﺎﺑﯽ ﻧﻴﺰ ﻣﺪﺗﯽ ﺁﻧﺠﺎ اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﻣﯽآﻨﻨﺪ‬
‫و ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ اﻧﺒﻴﺎء ﺑﻪ درد دل و ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ‪.‬‬
‫از رﺳﻮل اآﺮم رواﻳﺖ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺟﺎﻳﮕ ﺎﻩ ﻋﺰراﺋﻴ ﻞ در ﺁﺳ ﻤﺎن ﭼﻬ ﺎرم‬
‫اﺳﺖ و وﯼ در ﺁﻧﺠﺎ ﺧﻴﻠﯽ ﻋﺒﻮس ﺑﺮ ﺗﺨﺘﯽ ﻧﺸﺴﺘﻪ اﺳﺖ و ﻟﻮﺣﻪ هﻤﻪ آﺴﺎﻧﯽ را آﻪ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺎﻧﺸﺎن را ﺑﮕﻴﺮد در ﭘﻴﺶ روﯼ ﺧﻮد دارد‪ .‬اﺳﺮاﻓﻴﻞ ﻧﻴﺰ در دﻓﺘﺮ آﺎر ﺧ ﻮدش‬
‫ﻟﻮﺣﻪاﯼ در ﺑﺮاﺑﺮ دارد‪ ،‬ﻣﻨﺘﻬﺎ اﻳ ﻦ ﻟﻮﺣ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﮔ ﺮﻓﺘﻦ وﺣ ﯽ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ ﻓ ﺮاﻣﻴﻦ‬
‫ﺻﺎدرﻩ از ﻣﻼء اﻋﻠﯽ‪ ،‬اول ﺑﺮ ﺁن ﻧﻘﺶ ﻣﯽﺑﻨ ﺪد‪ ،‬ﺑﻌ ﺪ اﺳ ﺮاﻓﻴﻞ ﻟ ﻮح را ﺑ ﻪ ﻣﻴﻜﺎﺋﻴ ﻞ‬
‫ﻣﯽدهﺪ آﻪ ﺑﺎزرﺳﯽ آﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ ﻣﻴﻜﺎﺋﻴﻞ ﺁﻧﺮا ﺑﺮاﯼ اﺟﺮا ﺑﻪ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻣ ﯽده ﺪ‪ .‬ﮔ ﺎﻩ ﻧﻴ ﺰ‬
‫اواﻣ ﺮﯼ ﺑﻄ ﻮر اﺧﺘ ﺼﺎﺻﯽ ﺑ ﻪ ﻳﻜ ﯽ از اﻳ ﻦ ﻣﻼﺋ ﻚ ﻣﻘ ﺮب اﺑ ﻼغ ﻣ ﯽﺷ ﻮد آ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫اﻃﻼع دﻳﮕﺮان ﻧﻤﯽرﺳﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﻃﺒﻖ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒﺮﯼ آﻪ ﺁﻳ ﺖاﷲ دﺳ ﺘﻐﻴﺐ ﺷ ﻴﺮازﯼ‪،‬‬
‫ﺷﻬﻴﺪ ﻣﺤﺮاب‪ ،‬در آﺘﺎب ﻣﻌﺮاج ﻧﻘ ﻞ آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪" :‬روزﯼ ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ ﻧ ﺰد رﺳ ﻮلاﷲ‬
‫ﻧﺸ ﺴﺘﻪ ﺑ ﻮد و ﮔﻔﺘﮕ ﻮ ﻣ ﯽآ ﺮد ﻧﺎﮔﻬ ﺎن ﻟﺮزﻳ ﺪ و ﭘﻨ ﺎﻩ ﺁورد ﺑ ﻪ او‪ .‬ﻃ ﻮﻟﯽ ﻧﻜ ﺸﻴﺪ آ ﻪ‬
‫اﺳﺮاﻓﻴﻞ ﺑﺮاﯼ دﻳﺪن رﺳﻮلاﷲ ﺁﻣﺪ و ﭘﻴﻐﺎﻣﯽ را آﻪ ﺁوردﻩ ﺑﻮد اﺑﻼغ آﺮد‪ .‬وﻗﺘﯽ آ ﻪ‬
‫رﻓﺖ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ راﺣﺖ ﺷﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﻓﺮﻣ ﻮد ﭼ ﻪ ﺷ ﺪ آ ﻪ ﻟﺮزﻳ ﺪﯼ؟ ﮔﻔ ﺖ‪ :‬اﺳ ﺮاﻓﻴﻞ‬
‫را دﻳﺪم آﻪ از ﺁﺳﻤﺎن ﺑﺰﻣﻴﻦ ﻣﯽﺁﻳﺪ ﺗﺮﺳﻴﺪم آﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﻣﯽﺧﻮاه ﺪ ﻗﻴﺎﻣ ﺖ ﺑ ﺮ ﭘ ﺎ ﺷ ﻮد‪،‬‬
‫ﭼﻮن اﺳﺮاﻓﻴﻞ ﻣﺎﻣﻮر اﺳﺖ ﻓﻘﻂ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑ ﺰﻣﻴﻦ ﺑﻴﺎﻳ ﺪ و در ﺑﻴ ﺖاﻟﻤﻘ ﺪس در‬
‫ﺻﻮر ﺑﺪﻣﺪ"‪ .‬وﻟﯽ ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽﺷﻮد آ ﻪ ﻗ ﻀﻴﻪ ﺑ ﺎﻳﻦ اهﻤﻴ ﺖ ﻧﺒ ﻮدﻩ و ﻓﻘ ﻂ‬
‫ﭼﻮن ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ دم دﺳﺖ ﺧﺪا ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺮاﻓﻴﻞ ﻣﺎﻣﻮر اﺑﻼغ اﻣﺮ او ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﻟ ﯽ ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ ﻣﻠﻜ ﯽ ﻧﻴ ﺴﺖ آ ﻪ هﻤﻴ ﺸﻪ اﻳﻨﻄ ﻮر ﺑﻠ ﺮزد‪ .‬ﺧﻴﻠ ﯽ ه ﻢ ﻣﻘﺘ ﺪر و‬
‫زورﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻧﻘﺪر زور دارد آﻪ ﻳﻜﺒ ﺎر ﺷ ﻬﺮ ﻟ ﻮط را در ﺑ ﺎل ﺧ ﻮد ﮔﺬاﺷ ﺘﻪ و ﺑ ﻪ‬
‫اﻧﺪازﻩاﯼ ﺑﺎﻻ ﺑﺮدﻩ اﺳﺖ آﻪ ﺻﺪاﯼ ﺧﺮوﺳﻬﺎﯼ اﻳﻦ ﺷﻬﺮ را اهﻞ ﺁﺳﻤﺎﻧﻬﺎ ﺷ ﻨﻴﺪﻩاﻧ ﺪ‪،‬‬

‫‪٢٢٥‬‬
‫و ﻳﻜﺒ ﺎر دﻳﮕ ﺮ ﺷ ﻴﻄﺎن را ﺑﻄ ﻮرﯼ از ﺑﻴ ﺖاﻟﻤﻘ ﺪس ﭘﺮﺗ ﺎب آ ﺮدﻩ آ ﻪ ﺁن ﻣﻠﻌ ﻮن‬
‫ﺑﺪرﻳﺎﯼ ﭼﻴﻦ اﻓﺘﺎدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻳﺖاﷲ دﺳﺘﻐﻴﺐ آﻪ اﻳﻦ رواﻳﺎت را ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ‪ ،‬اﻳﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ‬
‫را ﺁوردﻩ اﺳﺖ آﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ اوﻟ ﻴﻦ ﺑ ﺎرﯼ آ ﻪ ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ را در ﺻ ﻮرت اﺻ ﻠﯽ‬
‫او ﺑﺎ ‪ ۶٠٠‬ﺑﺎل ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﻧﻤﻮد ﻏﺶ آﺮد‪ .‬ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ وﺟ ﻮد ﻣﻼﺋﻜ ﯽ ه ﻢ ه ﺴﺘﻨﺪ آ ﻪ ﻃﺒ ﻖ‬
‫رواﻳﺖ ﺁﻳﺖاﷲ ﺷﻬﻴﺪ ‪ ١۶٫٠٠٠‬ﺑﺎل دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺁﻳ ﺖاﷲ دﺳ ﺘﻐﻴﺐ در ﺗﻜﻤﻴ ﻞ اوﺻ ﺎف "ﺳ ﺪرة اﻟﻤﻨﺘﻬ ﯽ"‪ ،‬ﺑ ﺎز ه ﻢ از ﻗ ﻮل‬
‫ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻘ ﻞ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ آ ﻪ ﭼ ﻮن در آﻨ ﺎر درﺧ ﺖ ﺗﻨﻬ ﺎ ﻧﺸ ﺴﺘﻪ ﺑ ﻮدم‪ ،‬ﻳﻜ ﯽ از‬
‫ﺷﺎﺣﻪ هﺎﯼ ﺳﺪرﻩ را دﻳﺪم آﻪ ﻣﻴﻮﻩهﺎﻳﺶ ﻣﺜﻞ ﭘﺴﺘﺎن زﻧﺎن ﺑﻮد و ﺳﺮ ﺁن ﻣﻴ ﻮﻩه ﺎ رو‬
‫ﺑ ﻪ زﻣ ﻴﻦ ﺑ ﻮد‪ .‬و دﻳ ﺪم آ ﻪ از ﺑﻌ ﻀﯽ از ﺁﻧﻬ ﺎ ﺷ ﻴﺮ ﻣ ﯽرﻳ ﺰد‪ ،‬از ﺑﻌ ﻀﯽ ﻋ ﺴﻞ‬
‫ﻣ ﯽرﻳ ﺰد‪ ،‬از ﺑﻌ ﻀﯽ روﻏ ﻦ ﻣ ﯽرﻳ ﺰد‪ ،‬از ﺑﻌ ﻀﯽ ﺷ ﺒﻴﻪ ﻧ ﺎن ﺳ ﻔﻴﺪ‪ ،‬از ﺟ ﺎﺋﯽ ه ﻢ‬
‫ﻟﺒﺎس ﻣﯽرﻳﺰد‪".‬‬
‫رﺳ ﻮل اآ ﺮم درﺧ ﺖ ﻣﻌ ﺮوف ﻃ ﻮﺑﯽ‪ ،‬درﺧ ﺖ ﺑﻬ ﺸﺖ را ﻧﻴ ﺰ در ﻟﻴﻠ ﺔ‬
‫اﻟﻤﻌﺮاج ﻣﯽﺑﻴﻨﺪ آﻪ "اﮔﺮ ﭘﺮﻧﺪﻩاﯼ ﺑﺮاﯼ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺑﺎﻻﯼ ﺁن ﺣﺮآ ﺖ آﻨ ﺪ ﺑﺎﻳ ﺪ ﺻ ﺪ‬
‫ﺳﺎل راﻩ ﺑﭙﻴﻤﺎﻳﺪ و ﻓﺎﺻﻠﻪ هﺮ ﺑﺮگ ﺁن ﺗ ﺎ ﺑ ﺮگ دﻳﮕ ﺮ ﻳﻜ ﺴﺎل راﻩ اﺳ ﺖ" و ﺁﻳ ﺖاﷲ‬
‫از ﻗﻮل ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤ ﺪ اﺿ ﺎﻓﻪ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ آ ﻪ "اﺻ ﻞ اﻳ ﻦ درﺧ ﺖ در ﺧﺎﻧ ﻪ ﻋﻠ ﯽ اﺑ ﻦ‬
‫اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ اﺳﺖ"‪.‬‬
‫ﺑ ﺎز ﻳ ﺎﻓﺘﻦ ﺑ ﻪ ﻋ ﺮش اﻋﻠ ﯽ ﻧﻴ ﺰ از ﻧﻈ ﺮ ﻣﺤ ﺪﺛﺎن ﻋﺎﻟﻴﻘ ﺪر‪ ،‬ﻧﻈﻴ ﺮ هﻤ ﺎن‬
‫ﺗ ﺸﺮﻳﻔﺎت ﺑﺎرﮔ ﺎﻩ ه ﺎروناﻟﺮﺷ ﻴﺪ را دارد‪ .‬ﺗﻔ ﺴﻴﺮ ﺑ ﺴﻴﺎر ﻣﻌﺘﺒ ﺮ ﺟﻼﻟ ﻴﻦ درﻳ ﻦ ﺑ ﺎرﻩ‬
‫ﺣ ﺎآﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ‪ ..." :‬رﺳ ﻮلاﷲ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﭘ ﺲ از ﻧﻤ ﺎز ﺧﻮاﻧ ﺪن در ﻣﺴﺠﺪاﻻﻗ ﺼﯽ‪،‬‬
‫ﺳ ﻮار ﺑ ﺮاق ﺷ ﺪم و هﻤ ﺮاﻩ ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ ﺑ ﺴﻮﯼ ﺁﺳ ﻤﺎن اول ﭘ ﺮواز آ ﺮدﻳﻢ‪ .‬در دروازﻩ‬
‫ﺁﺳﻤﺎن ﻣﻮآﻞ ﺑﻤﺎ دﺳﺘﻮر ﺗﻮﻗﻒ داد و ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬آﻴﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ اﺳ ﺖ‪ .‬دوﺑ ﺎرﻩ‬
‫ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬اﻳﻦ آ ﻪ هﻤ ﺮاﻩ ﺗ ﻮ اﺳ ﺖ آﻴ ﺴﺖ؟ ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﻣﺤﻤ ﺪ اﺳ ﺖ‪ .‬ﭘﺮﺳ ﻴﺪ‪ :‬اﺣ ﻀﺎر ﺷ ﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁرﯼ ﺁﻧﻮﻗﺖ ﻣﻮآ ﻞ دروازﻩ ﺁﺳ ﻤﺎن را ﮔ ﺸﻮد‪ ،‬و ﺁﻧﺠ ﺎ ﺣ ﻀﺮت ﺁدم ﺑ ﻪ‬
‫اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻣﻦ ﺁﻣﺪ و ﺧﻴﺮﻣﻘﺪم ﮔﻔﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ از ﺷﺶ ﺁﺳﻤﺎن دﻳﮕ ﺮ ﮔﺬﺷ ﺘﻴﻢ و در ﺁﺳ ﻤﺎن‬
‫هﻔﺘﻢ ﺣﻀﺮت اﺑﺮاهﻴﻢ را دﻳﺪﻳﻢ آﻪ ﺑﻴﺖ اﻟﻤﻌﻤﻮر ﺗﻜﻴﻪ زدﻩ ﺑﻮد"‪.‬‬
‫دﻧﺒﺎﻟﻪ رواﻳﺖ در آﺘﺎب "اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ" ﭼﻨ ﻴﻦ ﺁﻣ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪" :‬ﭼ ﻮن ﺑ ﻪ ﻣ ﻼء‬
‫اﻋﻠﯽ رﺳﻴﺪم‪ ،‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﻤﻦ ﮔﻔﺖ ﺗﻮﻗﻒ آﻨﻢ و ﭘﻴﺸﺘﺮ ﻧﺮوم‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ ﭼ ﺮا؟ ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﺑ ﺮاﯼ‬
‫اﻳﻨﻜ ﻪ ﭘﺮوردﮔ ﺎرت در ﻧﻤ ﺎز اﺳ ﺖ ﭘﺮﺳ ﻴﺪم‪ :‬اﯼ ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧ ﻪ ﻧﻤ ﺎزﯼ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ؟‬

‫‪٢٢٦‬‬
‫ﺟﻮاب داد آﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﺳ ﺒﻮح! ﻗ ﺪوس! ﻣ ﻨﻢ ﭘﺮوردﮔ ﺎر ﺑ ﺰرگ‪ ،‬و ﭘﺮوردﮔ ﺎرﯼ‬
‫ﺑﺠﺰ ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ"‪.‬‬
‫وﻟﯽ "ﺧﻠﻴﻔﻪ" ﻳﻪ هﻤﻴﻦ ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ ﻟﻔﻈ ﯽ ﺧ ﻮد اآﺘﻔ ﺎ ﻧﻤ ﯽآﻨ ﺪ‪ .‬ﻣﺤﻜ ﻢآ ﺎرﯼ‬
‫اﺿﺎﻓﯽ ﻧﻴﺰ ﻣﯽآﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻪ رواﻳ ﺖ ﺁﻳ ﺖاﷲ دﺳ ﺘﻐﻴﺐ‪" :‬رﺳ ﻮل اآ ﺮم ﻓﺮﻣ ﻮد در‬
‫ﻟﻴﻠﺔ اﻟﻤﻌﺮاج دﻳﺪم آﻪ ﺑﺮ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻋﺮش ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد‪ :‬ﻻ اﻟ ﻪ اﻻ اﻧ ﺎ‪ ،‬ﻣﺤﻤ ﺪ‬
‫رﺳﻮﻟﯽ و اﻳﺪﺗﻪ ﺑﻌﻠﯽ )ﺧﺪاﺋﯽ ﺑﺠﺰ ﻣﻦ ﻧﻴ ﺴﺖ و ﻣﺤﻤ ﺪ رﺳ ﻮل ﻣ ﻦ اﺳ ﺖ و ﻋﻠ ﯽ را‬
‫ﻳﺎور او ﻗﺮار دادم("‪.‬‬
‫در ﻋ ﺮش‪ ،‬ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ از ﻃ ﺮف ﻣﻼﺋﻜ ﻪ ﻣ ﻮرد ﺧ ﻮش و ﺑ ﺶ ﺧ ﺎص ﻗ ﺮار‬
‫ﻣﯽﮔﻴﺮد‪" :‬از اﻣﻮرﯼ آﻪ در ﻟﻴﻠﺔ اﻟﻤﻌﺮاج واﻗﻊ ﮔﺮدﻳ ﺪ‪ ،‬اﻳﻨﻜ ﻪ وﻗﺘ ﯽ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﺑ ﺪاﻧﺠﺎ‬
‫رﻓﺖ‪ ،‬ﻋﺪﻩاﯼ از ﻣﻼﺋﻜﻪ ﺁﻣﺪﻧﺪ ﺑﺮاﯼ زﻳﺎرﺗﺶ‪ ،‬و هﺮ ﻳﻚ ﻃﺒﻘ ﯽ از ﻃﺒﻘﻬ ﺎﯼ ﺑﻬ ﺸﺘﯽ‬
‫ﺑﺎ ﺧﻮد داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻪ ﺑﻌﻨﻮان ﻧﺜﺎر ﺣ ﻀﻮر رﺳ ﻮلاﷲ رﻳﺨﺘﻨ ﺪ‪ ،‬زﻳ ﺮا آ ﻪ ﭼ ﻮن ﻣﻬﻤ ﺎن‬
‫ﺑﻮد ﻧﻤﯽﺑﺎﻳﺴﺖ آﺴﯽ ﺑﺎ دﺳﺖ ﺧﺎﻟﯽ ﺑﺰﻳﺎرﺗﺶ ﺑﻴﺎﻳﺪ"‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﺸﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﻬﻤﺎﻧ ﺪار ﻣﺨ ﺼﻮص ﺳ ﻬﻢ ﺑﻴ ﺸﺘﺮﯼ را در اﻳ ﻦ ﭘ ﺬﻳﺮاﺋﯽ‬
‫ﺑﻌﻬﺪﻩ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪" :‬رﺳﻮل اآﺮم ﻓﺮﻣﻮد آﻪ در ﻋ ﺮش رﺳ ﻴﺪم ﺑ ﻪ درﺧ ﺖ ﺳ ﻴﺒﯽ‪ ،‬و‬
‫ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺳﻴﺒﯽ از ﺁن آﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﻦ ﺗﻌﺎرف آﺮد‪ ،‬و ﻧﻴﺰ داﻧﻪ ﺧﺮﻣﺎﺋﯽ ﺑﻪ ﻣ ﻦ ﺗﻌ ﺎرف‬
‫آﺮد آﻪ از آﺮﻩ ﻧﺮمﺗﺮ و از ﻋﺴﻞ ﺷﻴﺮﻳﻦﺗﺮ و ازﻣﺸﻚ ﻣﻌﻄﺮﺗﺮ ﺑ ﻮد‪)".‬در اﺣﺎدﻳ ﺚ‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻧ ﺸﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻏﻴ ﺮ از ﺳ ﻴﺐ‪ ،‬آ ﺪام درﺧﺘﻬ ﺎﯼ ﻣﻴ ﻮﻩدار دﻳﮕ ﺮ در ﻋ ﺮش‬
‫ﻣﯽروﻳﺪ(‪.‬‬
‫ﺑﺠﺰ آﺸﺖ درﺧﺘﺎن ﻣﻴﻮﻩدار آﺎرهﺎﯼ ﻋﺎم اﻟﻤﻨﻔﻌﻪﺗﺮ و ﻋﻤ ﺮان دﻳﮕ ﺮﯼ ﻧﻴ ﺰ‬
‫در ﻋﺮش اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﻴﺮد‪:‬‬
‫‪"-‬رﺳﻮلاﷲ ﻓﺮﻣﻮد دﻳﺪم زﻣﻴﻨ ﯽ را آ ﻪ ﺑ ﺪون ﻋﻤ ﺎرت ﺑ ﻮد و ﻣﻼﺋ ﻚ در ﺁن‬
‫ﻣﺸﻐﻮل ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻋﻤﺎرت ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ ،‬ﻳ ﻚ ﺧ ﺸﺖ از ﻃ ﻼ و ﻳ ﻚ ﺧ ﺸﺖ از ﻧﻘ ﺮﻩ‪ ،‬و ﮔ ﺎهﯽ‬
‫ه ﻢ ﻣ ﯽاﻳ ﺴﺘﺎدﻧﺪ و آ ﺎر ﻧﻤ ﯽآﺮدﻧ ﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳ ﻴﺪم‪ :‬ﭼ ﻪ ﻣ ﯽآﻨﻴ ﺪ؟ ﻋ ﺮض آﺮدﻧ ﺪ‪ :‬ﺧﺎﻧ ﻪ‬
‫ﻣﯽﺳﺎزﻳﻢ ﺑﺮاﯼ اﻣﺖ ﺗﻮ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ ﭘﺲ ﭼﺮا ﮔﺎهﯽ ﻣﯽاﻳ ﺴﺘﻴﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨ ﺪ ﺑﻤ ﺎ دﺳ ﺘﻮر دادﻩاﻧ ﺪ‬
‫هﺮ وﻗﺖ ﺳﺒﺤﺎن اﷲ و اﻟﺤﻤﺪﷲ ﺑﺮاﻳﻤﺎن ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬آﺎر آﻨﻴﻢ و ه ﺮ وﻗ ﺖ آ ﻪ ﻧﺨﻮاﻧﻨ ﺪ‬
‫اﺳﺘﺮاﺣﺖ آﻨﻴﻢ")ﺁﻳﺖاﷲ ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ دﺳﺘﻐﻴﺐ‪ ،‬آﺘﺎب ﻣﻌﺮاج(‪.‬‬
‫ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑ ﺰرگ ﭘ ﺲ از ﺗﻌﺎرﻓ ﺎت اوﻟﻴ ﻪ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟ ﺐ اﺻ ﻠﯽ ﺧ ﻮدش را در ﻣﻮﻗ ﻊ‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﻬﻤﺎن ﺑﺎ او در ﻣﻴﺎن ﻣﯽﮔﺬارد‪ ..." :‬ﭘﺲ از ﺁﻧﻜﻪ ﺧﻼص ﺷﺪ ﻣﻨﺎﺟﺎت ﻣ ﻦ‬

‫‪٢٢٧‬‬
‫ﺑﺎ ﭘﺮوردﮔﺎرم‪ ،‬ﻧﺪا رﺳ ﻴﺪ آ ﻪ‪ :‬ﻳ ﺎ اﺣﻤ ﺪ ﭼ ﻪ آ ﺴﯽ را در روﯼ زﻣ ﻴﻦ ﺟﺎﻧ ﺸﻴﻦ ﺧ ﻮد‬
‫ﻗ ﺮار دادﯼ؟ ﻋ ﺮض آ ﺮدم ﭘ ﺴﺮ ﻋﻤ ﻮﻳﻢ را‪ .‬ﻓﺮﻣ ﻮد ﭘ ﺴﺮ ﻋﻤﻮﻳ ﺖ آﻴ ﺴﺖ؟ ﻋ ﺮض‬
‫آﺮدم ﺧﻮدت ﺑﻬﺘﺮ ﻣﯽداﻧﯽ آﻪ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ اﺳﺖ‪ .‬هﻔ ﺖ ﺑ ﺎر اﻳ ﻦ ﺳ ﻮال ﺗﻜ ﺮار‬
‫ﺷﺪ و هﻔﺖ ﺑﺎر هﻤﻴﻦ ﺟﻮاب را دادم‪ .‬ﺁﻧﻮﻗﺖ ﻧﺪا رﺳﻴﺪ آ ﻪ اﯼ ﻣﺤﻤ ﺪ‪ ،‬ﭘ ﺲ ﺣ ﺎﻻ آ ﻪ‬
‫ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدﯼ ﺳﻼم ﻣﺮا ﺑﻪ ﻋﻠﯽ ﺑﺮﺳﺎن و ﺳﻔﺎرش او را ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﻜﻦ"‪.‬‬
‫ﭘ ﺲ از ﺧﺪاوﻧ ﺪ‪ ،‬ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﺎ ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل ﺑ ﻪ ﮔﺮﻣ ﯽ ﺧ ﺪاﺣﺎﻓﻈﯽ‬
‫ﻣﯽآﻨﺪ‪ ،‬و ﺁﺧﺮ ﺧﻮش و ﺑﺶ ﻗﺪرﯼ "ﻓﺮﻧﮕ ﯽ ﻣﺂﺑﺎﻧ ﻪ" ﺑ ﺎو ﻣ ﯽﮔﻮﻳ ﺪ‪" :‬ﺳ ﻼم ﻣ ﺮا ﺑ ﻪ‬
‫ﺧﺪﻳﺠﻪ هﻢ ﺑﺮﺳﺎن"‪.‬‬
‫ﻣﻬﻤﺎن ﺑﺎرﮔﺎﻩ ﺧﻠﻴﻔﻪ‪ ،‬ﻃﺒﻌﺎ در ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻗﻮﻟﯽ آﻪ دادﻩ اﺳ ﺖ وﻓ ﺎ‬
‫ﻣﯽآﻨﺪ‪:‬‬
‫‪"-‬ﻓﺮداﯼ ﻟﻴﻠﺔ اﻟﻤﻌﺮاج رﺳﻮلاﷲ ﻋﻘﺐ ﺣ ﻀﺮت ﻋﻠ ﯽ ﻓﺮﺳ ﺘﺎد‪ ،‬و وﻗﺘ ﯽ آ ﻪ‬
‫ﺁﻣﺪ ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ آﻪ در ﺳﺪرة اﻟﻤﻨﺘﻬﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺣ ﻮال ﺗ ﻮ را ﭘﺮﺳ ﻴﺪ و ﺗ ﺮا اﻣ ﺎم ﻗ ﺮار‬
‫داد‪ .‬و ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﻣﻮﺳﯽ و ﻋﻴﺴﯽ هﻢ ﺑﺘﻮ ﺳﻼم رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻼﺋﻚ هﻢ ﻳﻜ ﯽ‬
‫ﻳﻜﯽ اﺣﻮاﻟﺖ را ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪)".‬ﻧﻘﻞ از هﻤﺎن آﺘﺎب(‬
‫)اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ اﺷﻜﺎل ﺷﺮﻋﯽ ﺑﺠﺎﯼ ﺧﻮد ﺑﺎﻗﯽ اﺳﺖ‪ ،‬آﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد ﺁﻧﻜﻪ ﻗﺒﻼ ﻃﺒﻖ‬
‫ﺗ ﺼﺮﻳﺢ اﺣﺎدﻳ ﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ دﻳﮕ ﺮ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﺣﺘ ﯽ ﭘ ﻴﺶ از ﺁﻓ ﺮﻳﻨﺶ هﻤ ﻪ ﺧﻼﺋ ﻖ اﻳ ﻦ‬
‫اﻣﺎﻣﺖ را ﺑﺮاﯼ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ ﻣﻘﺮر ﻓﺮﻣﻮدﻩ و در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ از ﺗﻤﺎم اﻧﺒﻴﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﻌ ﺖ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻄﻮر ﻣﻄﻠﺐ ﺑﺎﻃﻼع ﺧﻮد ﻋﻠﯽ ﻧﺮﺳﻴﺪﻩ ﺑﻮد؟(‬
‫اﺣﺎدﻳ ﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ در ﻧﻘ ﻞ ﺣ ﻮادث ﻟﻴﻠ ﺔ اﻟﻤﻌ ﺮاج وﺿ ﻊ ﺣ ﺴﺎﺳﯽ در زﻣﻴﻨ ﻪ‬
‫ﺗﺸﺮﻳﺢ رواﺑﻂ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﺤﻤ ﺪ و ﻋﻠ ﯽ ﭘ ﻴﺶ ﺁوردﻩاﻧ ﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ ﻏﺎﻟﺒ ﺎ ﺗ ﺮﺟﻴﺢ دادﻩاﻧ ﺪ‬
‫اﻳﻦ ﺑﺮاﯼ ﺳﻨﮕﻴﻦ آﺮدن آﻔﻪ ﻋﻠﯽ‪ ،‬آﻔﻪ ﺁن دو ﺗ ﺎﯼ دﻳﮕ ﺮ را ﺳ ﺒﻚ آﻨﻨ ﺪ‪" :‬رﺳ ﻮلﷲ‬
‫ﺧﺒﺮداد آﻪ در ﻟﻴﻠﺔ اﻟﻤﻌﺮاج ﺧﺪاوﻧﺪ دﺳﺖ ﻟﻄﻴﻔﺶ را ﺑﺮ آﺘﻒ ﻣ ﻦ ﮔﺬاﺷ ﺖ و ﺧﻨﻜ ﯽ‬
‫ﺁﻧﺮا اﺣﺴﺎس آﺮدم‪ .‬ﺁﻧﻮﻗﺖ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ آﻪ در ﺑﺘﺨﺎﻧ ﻪ‪ ،‬ﻋﻠ ﯽ ﭘ ﺎﯼ ﺧ ﻮد را ﺑ ﻪ آﺘ ﻒ هﻤ ﻴﻦ‬
‫رﺳﻮلاﷲ ﮔﺬاﺷﺖ و ﺑﺘﻬﺎ را ﺷﻜﺴﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﯽ ﻋﻠﯽ ﭘﺎ ﮔﺬاﺷﺖ ﺑﻪ ﺁﻧﺠﺎﺋﯽ آﻪ ﺧ ﺪا ﺑ ﺮ ﺁن‬
‫دﺳﺖ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮد")ﺁﻳﺖاﷲ دﺳﺘﻐﻴﺐ آﺘﺎب ﻣﻌﺮاج ‪ .( ١‬و‪" :‬ﺧﺪاوﻧ ﺪ در ﻟﻴﻠ ﺔ اﻟﻤﻌ ﺮاج‬

‫‪ -١‬وﻗﺘﻴﻜﻪ اﻋﺎﻇﻢ روﺣﺎﻧﻴﺖ ﻣﺒﺎرز ﭼﻨﻴﻦ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺎﯼ ﺗﻌﺠﺐ ﻧﻴﺴﺖ اﮔﺮ ﺷﺎﻋﺮ ﻧﻴﻤﻪﻣﺒﺎرزﯼ ﭼ ﻮن‬
‫ام هﺎﻧﯽ ﻳﺰدي‪ ،‬آﻔﺮﮔﻮﺋﯽ را ﺑﺎ ﺗﻤﻠﻖ ﻋﻮﺿﯽ ﺑﮕﻴﺮد و ﺑﮕﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫راآﻪ دوش ﺧﻮد ﺑﻪ آﻒ ﭘﺎﯼ ﻋﻠﯽ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ!‬ ‫ﻏﺮض ز ﺑﺖﺷﻜﻨﯽ ﻏﻴﺮ از اﻳﻦ ﻧﺒﻮد ﻧﺒﯽ‬

‫‪٢٢٨‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺁﻧﻜﺲ آ ﻪ ﻋﻠ ﯽ را دوﺳ ﺖ دارد در ﺑﻬ ﺸﺖ اﺳ ﺖ وﻟ ﻮ ﻋﺎﺻ ﯽ ﺑ ﺮ‬
‫ﻣ ﻦ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬و ﺁﻧﻜ ﺲ آ ﻪ ﻋﻠ ﯽ را دوﺳ ﺖ ﻧ ﺪارد در ﺟﻬ ﻨﻢ اﺳ ﺖ وﻟ ﻮ ﻣﻄﻴ ﻊ ﺑ ﺮ ﻣ ﻦ‬
‫ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ".‬ﺗ ﺬآﺮ دآﺘ ﺮ ﻋﻠ ﯽ ﺷ ﺮﻳﻌﺘﯽ درﺑ ﺎرﻩ اﻳ ﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ‪ :‬ﻇ ﺎهﺮا دو دﺳ ﺘﮕﺎﻩ ﺟ ﺪا از‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ وﺟﻮد دارد آﻪ ﺑﺎ هﻤﺪﻳﮕﺮ رﻗﺎﺑﺖ ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ‪ :‬دﺳ ﺘﮕﺎﻩ ﻋﻠ ﯽ و دﺳ ﺘﮕﺎﻩ ﺧ ﺪا و‬
‫ﺗﺎزﻩ در اﻳﻦ رﻗﺎﺑﺖ ﻋﻠﯽ ﺑﺮﻧﺪﻩ اﺳﺖ و ﺧﺪا ﺑﺎزﻧﺪﻩ‪ .‬و ﺁﻳﻪ ﻗﺮﺁن آﻪ "ﻳﺒﺪل اﷲ ﺳﻴﺎﺗﻬﻢ‬
‫ﺣﺴﻨﺎت" اﻳﻨﻄﻮر ﻣﻌﻨﯽ ﻣﯽﺷﻮد آﻪ هﺮ ﺧﻄﺎﺋﯽ آﻪ دوﺳ ﺘﺪار ﻋﻠ ﯽ ﺑﻜﻨ ﺪ ﺧ ﻮد ﺑﺨ ﻮد‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺣﺴﻨﻪ ﻣﻴﺸﻮد)از آﺘﺎب ﺗﺸﻴﻊ ﻋﻠﻮﯼ و ﺗﺸﻴﻊ ﺻﻔﻮﯼ(‪.‬‬
‫در ﺗﺎﺋﻴﺪ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ‪ ،‬ﻣﺤﺪﺛﺎن ﺑﺰرﮔﻮار ﺑﺎز هﻢ ﻧﻘﻞ اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﺘﻌ ﺪد دﻳﮕ ﺮﯼ را‬
‫ﻻزم داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪:‬‬
‫‪"-‬رﺳﻮلاﷲ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ دﻳ ﺪم در ﻟﻴﻠ ﺔ اﻟﻤﻌ ﺮاج ﺑ ﺮ ه ﺮ ﺑ ﺮگ درﺧﺘ ﯽ و ه ﺮ‬
‫درﯼ و دﻳﻮارﯼ ﻧﺎم ﻋﻠﯽ ﻧﻮﺷ ﺘﻪ ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد" و‪ ..." :‬دﻳ ﺪم در ﺁﺳ ﻤﺎن ﭼﻬ ﺎرم ﻣﻨﺒ ﺮﯼ‬
‫ﮔﺬاﺷ ﺘﻪاﻧ ﺪ وﺷﺨ ﺼﯽ ﻧ ﻮراﻧﯽ روﯼ ﺁن ﻧﺸ ﺴﺘﻪ ﺑ ﻮد و ﻣﻼﺋﻜ ﻪ دورش را ﮔﺮﻓﺘ ﻪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﯼ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ‪ ،‬اﻳﻦ آﻴﺴﺖ؟ ﮔﻔ ﺖ ﻧﺰدﻳ ﻚ ﺗ ﺮ ﺑ ﺮو ﺗ ﺎ ﺑﺒﻴﻨ ﯽ‪ .‬رﻓ ﺘﻢ و دﻳ ﺪم‬
‫ﭘ ﺴﺮ ﻋﻤ ﻮﻳﻢ ﻋﻠ ﯽ اﺳ ﺖ‪ .‬ﭘﺮﺳ ﻴﺪم‪ :‬ﻣﮕ ﺮ ﻋﻠ ﯽ ﻗﺒ ﻞ از ﻣ ﻦ ﺑ ﻪ ﻣﻌ ﺮاج ﺁﻣ ﺪﻩ اﺳ ﺖ؟‬
‫ﻋﺮض آﺮد اﻳﻦ ﻋﻠﯽ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﻮن ﻣﻼﺋﻚ ﻣﺸﺘﺎق دﻳ ﺪار او ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﻳﻜ ﯽ‬
‫از ﻣﻼﺋﻚ را ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻋﻠﯽ در ﺁوردﻩ و اﻳﻨﺠﺎ ﻧﺸﺎﻧﻴﺪ ﺗﺎ ﻣﻼﺋ ﻚ ه ﻢ ﻟ ﺬت ﺑﺒﺮﻧ ﺪ‪ .‬و از‬
‫ﺁن زﻣ ﺎن ﺑﺒﻌ ﺪ در ه ﺮ ﺷ ﺐ ﺟﻤﻌ ﻪ ‪ ٧٠٫٠٠٠‬ﻣﻠ ﻚ ﺑﺰﻳ ﺎرت اﻳ ﻦ ﺻ ﻮرت ﻧﻮرﻳ ﻪ‬
‫ﻣﯽﺁﻳﻨﺪ‪ ،‬و اﻟﺒﺘﻪ ﺛﻮاﺑﺶ ﺑ ﺮاﯼ دوﺳ ﺘﺎن ﻋﻠ ﯽ ﻧﻮﺷ ﺘﻪ ﻣ ﯽﺷ ﻮد"‪).‬ﺗﺒ ﺼﺮﻩ‪ :‬در ﻳﻜﺠ ﺎﯼ‬
‫دﻳﮕﺮ هﻤﻴﻦ آﺘﺎب ﻣﻌﺮاج‪ ،‬ﺁﻳﺖاﷲ دﺳﺘﻐﻴﺐ ﻣﺤﻞ اﺟﺮاﯼ اﻳ ﻦ ﻧﻤﺎﻳ ﺸﻨﺎﻣﻪ ﺁﺳ ﻤﺎﻧﯽ را‬
‫ﺑﺠﺎﯼ ﺁﺳﻤﺎن ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺁﺳﻤﺎن ﭘﻨﺠﻢ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ) واﷲ اﻋﻠﻢ ﺑﺤﻘ ﺎﻳﻖ اﻻﻣ ﻮر!( و‪...":‬‬
‫رﺳ ﻮلاﷲ آ ﻪ از ﺳ ﺪرﻩ ﮔﺬﺷ ﺖ‪ ،‬ﺻ ﺪاﯼ ﻋﻠ ﯽ را ﺷ ﻨﻴﺪ آ ﻪ ﺑ ﺎ او ﺣ ﺮف ﻣ ﯽزد ﺑ ﺎ‬
‫ﺗﻌﺠﺐ ﻋﺮض آﺮد‪ :‬ﺧﺪاﻳﺎ! ﺗﻮ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺣﺮف ﻣﯽزﻧﯽ ﻳﺎ ﻋﻠﯽ؟ ﻧﺪا رﺳ ﻴﺪ‪ :‬اﻳ ﻦ ﻣ ﺎﺋﻴﻢ‪،‬‬
‫اﻣﺎ ﭼﻮن ﻳﺎﻓﺘﻴﻢ ﻗﻠﺐ ﺗﺮا ﻣﻤﻠﻮ از ﻣﺤﺒﺖ ﻋﻠﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻋﻠﯽ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻴﻢ!"‪.‬‬
‫در ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴﯽ رﺣﻤﺔ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ در هﻤﻴﻦ ﺑﺎرﻩ رواﻳﺖ آﺮدﻩ‬
‫اﺳ ﺖ آ ﻪ‪" :‬ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ از ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل اآ ﺮم ﻧﻘ ﻞ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬در‬
‫ﻣﻌﺮاج ﺑﻪ هﺮ ﻣﻠﻜﯽ آﻪ ﻣﯽرﺳﻴﺪم‪ ،‬از ﻣﻦ اﺣﻮال ﭘ ﺴﺮ ﻋﻤ ﻮﻳﻢ ﻋﻠ ﯽ را ﻣ ﯽﭘﺮﺳ ﻴﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻄﻮرﻳﻜﻪ ﮔﻤﺎن آﺮدم ﻋﻠﯽ از ﻣﻦ در ﺁﺳﻤﺎﻧﻬﺎ ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﻔﻜﺮاﻧﻪ ﻣﯽرﻓﺘﻢ ﺗﺎ‬
‫رﺳﻴﺪم ﺑﻪ ﻣﻠﻚ درﺷﺖ هﻴﻜﻠﯽ آﻪ ﻧﻪ ﺑﻤﻦ ﺧﻨﺪﻩ آ ﺮد و ﻧ ﻪ راﺟ ﻊ ﺑ ﻪ ﻋﻠ ﯽ ﭘﺮﺳ ﻴﺪ‪ .‬ﺑ ﺎ‬

‫‪٢٢٩‬‬
‫ﺗﻌﺠﺐ از ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﭘﺮﺳﻴﺪم اﻳﻦ دﻳﮕﺮ آﻴﺴﺖ؟ ﻋﺮض آﺮد اﻳﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﺟﻬ ﻨﻢ اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫ﺗﺎ آﻨﻮن ﺑﺮوﯼ آﺴﯽ ﻧﺨﻨﺪﻳﺪﻩ اﺳﺖ وﮔﺮﻧﻪ ﺑﺮروﯼ ﺷﻤﺎ هﻢ ﺧﻨﺪﻩ ﻣﯽآﺮد‪".‬‬
‫ﻳﻜﯽ از هﺪﻓﻬﺎﯼ ﻟﻴﻠﺔ اﻟﻤﻌﺮاج ﻇﺎهﺮا اﻳﻦ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ آﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ آﺒﻜﺒﻪ و دﺑﺪﺑﻪ‬
‫دﺳﺘﮕﺎﻩ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﻬﻤﺎﻧﺶ ﻧﺸﺎن دهﺪ‪:‬‬
‫‪"-‬اﻳﻨﻜﻪ ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ رﻓﺘﻦ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﻪ ﺁﺳﻤﺎﻧﻬﺎ ﺑﺮاﯼ ﭼ ﻪ ﺑ ﻮد‪ ،‬و ﺣ ﺎل ﺁﻧﻜ ﻪ ﺧ ﺪا‬
‫هﻤ ﻪﺟ ﺎ ﺣﺎﺿ ﺮ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺟ ﻮاب اﻳ ﻦ ﺳ ﻮال در "ﺑﺤ ﺎراﻻﻧﻮار" اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻳﻜﻨﻔ ﺮ اﻳ ﻦ‬
‫ﺳ ﻮال را از اﻣ ﺎم هﻔ ﺘﻢ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم آ ﺮد‪ ،‬و او ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﭼ ﻮن ﻣﻼﺋ ﻚ ﺁن ﻋ ﻮاﻟﻢ‬
‫ﺁرزوﯼ دﻳ ﺪﻧﺶ را داﺷ ﺘﻨﺪ و ﻣ ﺸﺘﺎق دﻳ ﺪن او ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ ،‬رﻓ ﺖ ﺗ ﺎ اه ﻞ ﺁﺳ ﻤﺎﻧﻬﺎ ه ﻢ از‬
‫وﺟ ﻮدش ﻟ ﺬت ﺑﺒﺮﻧ ﺪ‪ .‬از ﺁن ﮔﺬﺷ ﺘﻪ ﺧ ﺪا ه ﻢ دوﺳ ﺖ داﺷ ﺖ ﺑﻘﻌ ﻪه ﺎﺋﯽ آ ﻪ در‬
‫ﺁﺳﻤﺎﻧﻬﺎﺳ ﺖ ﺑ ﻪ ﻗ ﺪوم ﺣﺒﻴ ﺒﺶ ﻣﺤﻤ ﺪ ﻣ ﺸﺮف ﮔ ﺮدد‪ .‬و ﺁﻧﻬ ﺎ را ﺑﺒﻴﻨ ﺪ‪)".‬ﺁﻳ ﺖاﷲ‬
‫دﺳﺘﻐﻴﺐ‪ ،‬آﺘﺎب ﻣﻌﺮاج(‬
‫در ﺷ ﺐ ﻣﻌ ﺮاج‪ ،‬اﺟﺘﻤ ﺎع ﺑ ﺰرگ دﻳﮕ ﺮﯼ در ﺑﻴ ﺮون از ﻋ ﺮش ﺗ ﺸﻜﻴﻞ‬
‫ﻣﯽﺷ ﻮد‪" :‬ﻳﻜ ﯽ از ﻋﺠ ﺎﻳﺒﯽ آ ﻪ ﺧ ﺪا در ﻟﻴﻠ ﺔ اﻟﻤﻌ ﺮاج ﻧ ﺸﺎن ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮش داد‪ ،‬ارواح‬
‫اﻧﺒﻴﺎء ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺠﻤﻊ اﻧﺒﻴﺎء در ﻣﺴﺠﺪاﻻﻗ ﺼﯽ ﺑ ﻮد و در ﺁﻧﺠ ﺎ ‪ ۴۴٫۴١۴‬ﻧﻔ ﺮ )ﺑ ﯽآ ﻢ و‬
‫زﻳ ﺎد( از اﻧﺒﻴ ﺎء ﺟﻤ ﻊ ﺷ ﺪﻧﺪ‪ .‬ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ در ﺁﻧﺠ ﺎ اذان ﮔﻔ ﺖ و ﺑ ﺎزوﯼ رﺳ ﻮلاﷲ را‬
‫ﮔﺮﻓﺖ و ﻋﺮض آﺮد‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺟﻠﻮ! ﺧﺎﺗﻢاﻻﻧﺒﻴﺎء ﻓﺮﻣﻮد ﺧﻮدت ﺑﺎﻳﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺮض آ ﺮد‪ :‬روزﻳﻜ ﻪ ﺧ ﺪا ﻧ ﻮر ﺗ ﻮ را ﺧﻠ ﻖ آ ﺮد‪ ،‬ﻣ ﺎ دﻳﮕ ﺮ آ ﺎرﻩاﯼ ﻧﻴ ﺴﺘﻴﻢ!")از‬
‫هﻤﺎن آﺘﺎب(‪.‬‬
‫ﮔﺎهﯽ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺻﻼح ﻣﯽﺑﻴﻨﺪ آﻪ در ﻋﻴﻦ ﺁﻧﻜﻪ ﻓﻀﻮﻟﯽ در آﺎر او ﺑﻪ دﻳﮕﺮان‬
‫ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ آﻠﯽ ﺧﻮﻳﺶ را ﻻاﻗﻞ ﺑﺮاﯼ ﻣﻘﺮﺑﺎن ﺑﺎرﮔﺎهﺶ روﺷﻦ آﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺁﻧﻄﻮر آﻪ در ﻣﻜﺘﺐ "روﺣﺎﻧﻴﺖ ﻣﺒﺎرز" ﺗﺸﺮﻳﺢ ﺷ ﺪﻩ‪ ،‬ﺑ ﺮ اﺻ ﻮﻟﯽ اﺳ ﺘﻮار‬
‫اﺳﺖ آﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻ ﺑﻌﺪهﺎ ﻓﻠﺴﻔﻪ "ﻣﺎآﻴﺎول" از ﺁن اﻟﻬﺎم ﮔﺮﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ و ﺷ ﺎﻳﺪ ﺳﺮﻣ ﺸﻖ‬
‫"ﺳﺮآﺎر اﺳﺘﻮار" ﻣﻌﺮوف ﺑﺮﻧﺎﻣﻪه ﺎﯼ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳ ﻮﻧﯽ ﻋ ﺼﺮ ﻃ ﺎﻏﻮت ﻧﻴ ﺰ ﺷ ﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‬
‫آﻪ در هﺮ ﻣﻮردﯼ "ﭘﻠﺘﻴ ﻚ ﻣ ﯽزد"‪ .‬ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣﻔ ﺼﻞ "آ ﺎﻓﯽ" )آ ﻪ ﻣ ﺘﻦ آﺎﻣ ﻞ ﺁن در‬
‫ﺻﻔﺤﻪ‪ ٣۴٨‬اﻳﻦ آﺘﺎب ﻧﻘﻞ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ( ﻧ ﺸﺎﻧﮕﺮ روﺷ ﻨﯽ از اﻳ ﻦ اﻓ ﺸﺎﮔﺮﯼ اﻟﻬ ﯽ از‬
‫دﻳﺪﮔﺎﻩ ﻣﻜﺘﺐ دآﺎﻧﺪاران دﻳﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫درﮔﻔﺘﮕ ﻮﺋﯽ ﺑ ﺎ ﺣ ﻀﺮت ﻳﻮﺳ ﻒ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﻧ ﺴﺒﺖ ﺑ ﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮان اوﻟ ﻮاﻟﻌﺰم‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺁدم و ﻧﻮح اﺑﺮاهﻴﻢ‪ ،‬ﻏﺮوﻟﻨﺪ ﻣﯽآﻨﺪ و ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ آﻪ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ هﻤﻪ ﺟ ﻮر ﻣﺤﺒ ﺖ‬

‫‪٢٣٠‬‬
‫آﺮدﻩ‪ ،‬اﻣﺎ ﺁﻧﻬﺎ ﺗﻮﻗﻌﺎت ﺑﻴﻤﻮرد از او داﺷﺘﻪاﻧﺪ و ﺣﺘ ﯽ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﻧ ﻮح او را واداﺷ ﺘﻪاﻧ ﺪ‬
‫آﻪ ﻣﺮدم را ﻏﺮق آﻨﺪ و ﺗﺎزﻩ ﭘﺪر ﺧﻮد ﻳﻮﺳﻒ هﻢ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﺧﺪا را ﺑ ﻪ ﺧﻠ ﻖ ﻧﻤ ﻮدﻩ و‬
‫ﺁﺑﺮورﻳﺰﯼ آﺮدﻩ اﺳﺖ!‬
‫در ﻟﻴﻠ ﺔ اﻟﻤﻌ ﺮاج ﺧ ﺪا ﺑ ﺎ رﺳ ﻮل ﺧ ﻮد در ﺑ ﺎرﻩ ﺗﻌ ﺪاد ﻧﻤﺎزه ﺎﯼ واﺟ ﺐ در‬
‫ﺷﺒﺎﻧﻪروز ﻣﺪﺗﯽ ﭼﺎﻧﻪ ﻣﯽزﻧﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ رواﻳﺖ ﻣﻌﺮوﻓ ﯽ آ ﻪ ﺻ ﺤﻴﺢ ﺑﺨ ﺎرﯼ‪ ،‬ﺻ ﺤﻴﺢ‬
‫ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺟﻼﻟﻴﻦ و ﻏﻴﺮﻩ از ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻘﻞ آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ‪ ،‬وﯼ ﺣﻜﺎﻳ ﺖ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‬
‫آ ﻪ‪" :‬هﻨﮕ ﺎﻣﯽ آ ﻪ از ﺷ ﺮﻓﻴﺎﺑﯽ در ﻣ ﻼء اﻋﻠ ﯽ ﺑ ﺎزﻣﯽﮔ ﺸﺘﻢ‪ ،‬در راﻩ ﺑ ﻪ ﺣ ﻀﺮت‬
‫ﻣﻮﺳﯽ ﺑﺮﺧﻮردم‪ .‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ آﻪ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻮدم و ﺑﺮاﯼ اﻣ ﺖ ﻣ ﻦ ﭘﻨﺠ ﺎﻩ ﻧﻤ ﺎز در‬
‫ه ﺮ ﺷ ﺒﺎﻧﻪ روز ﻣﻘ ﺮر ﻓﺮﻣ ﻮد‪ .‬ﻣﻮﺳ ﯽ )آ ﻪ ﻃﺒﻌ ﺎ ﺑﺎﻳ ﺪ ﻣﺘﺨ ﺼﺺ ﭼﺎﻧ ﻪزدن ﺑﺎﺷ ﺪ(‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻣﺮدم را ﺑﻬﺘﺮ از ﺗﻮ ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﻢ‪ .‬زﻳﺮا آﻪ ﺑ ﺎ ﻗ ﻮم ﺧ ﻮد ﺗﺠﺮﺑ ﻪه ﺎﯼ ﺳ ﺨﺖ‬
‫داﺷﺘﻪام و ﻣﯽداﻧﻢ آﻪ اﻣﺖ ﺗﻮ ﻃﺎﻗﺖ اﻳﻦ هﻤﻪ ﻧﻤﺎز را ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﻧ ﺰد ﺧ ﺪا ﺑ ﺎز ﮔ ﺮد و‬
‫از او ﺗﺨﻔﻴﻒ ﺑﺨﻮاﻩ‪ .‬ﺑﺎزﮔﺸﺘﻢ و ﺗﺨﻔﻴﻒ ﺧﻮاﺳﺘﻢ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺠﺎﯼ ﭘﻨﺠ ﺎﻩ ﻧﻤ ﺎز‪ ،‬ﭼﻬ ﻞ‬
‫ﻧﻤﺎز را ﻣﻘﺮر ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬در ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﻄﻠ ﺐ را ﺑ ﻪ ﻣﻮﺳ ﯽ ﮔﻔ ﺘﻢ وﻟ ﯽ او دوﺑ ﺎرﻩ ﻣ ﺮا‬
‫ﺑ ﺮاﯼ ﺗﺨﻔﻴ ﻒ ﮔ ﺮﻓﺘﻦ ﻓﺮﺳ ﺘﺎد‪ ،‬و ﺑ ﺎر دﻳﮕ ﺮ و ﺑ ﺎر دﻳﮕ ﺮ ﻧﻴ ﺰ ﻓﺮﺳ ﺘﺎد و ه ﺮ ﺑ ﺎر‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎرﯼ آﻢ آﺮد ﺑﺘﺎ ﺗﻌﺪاد ﻧﻤﺎزهﺎﯼ ﻳﻮﻣﻴﻪ ﻣ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﺑ ﻪ ﺑﻴ ﺴﺖ و ﺑﻌ ﺪ ﺑ ﻪ دﻩ و‬
‫ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﻨﺞ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻣﻮﺳﯽ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺎز ﻣﺮا ﺑﻪ ﺗﻘﺎﺿ ﺎﯼ ﺗﺨﻔﻴ ﻒ ﻓﺮﺳ ﺘﺪ‪ ،‬وﻟ ﯽ‬
‫ﮔﻔﺘﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﺪار رﺿﺎ دادﻩام و دﻳﮕﺮ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﯽآﻨﻢ"‪.‬‬
‫ﻃﺒﻖ اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒﺮ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻮاردﯼ ﭘﻴﺶ ﻣﯽﺁﻳ ﺪ آ ﻪ ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﺑ ﺮاﯼ ﻣﻘﺮﺑ ﺎن‬
‫ﺑﺎرﮔﺎﻩ ﺧﻮد ﻧﺴﺨﻪﻧﻮﻳﺴﯽ ﻣﯽآﻨ ﺪ‪ .‬ﺑ ﻪ ﺣ ﻀﺮت ﻣﻮﺳ ﯽ ﻣ ﯽﻓﺮﻣﺎﻳ ﺪ آ ﻪ "ﻧ ﺴﺨﻪ ه ﺎﯼ‬
‫ﻃﺒﻴﺒﺎن ﺑﺪرد ﻧﻤﯽﺧﻮرد‪ ،‬زﻳﺮا ﺁﻧﻬ ﺎ ﻓﻘ ﻂ دل ﻣ ﺮدم را ﺧ ﻮش ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ")ﻣ ﺘﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ‬
‫در ﺻﻔﺤﻪ‪ (٣۵٣‬وﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﺑﺎزارﺷﻜﻨﯽ‪ ،‬ﺷﺨﺼﺎ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳ ﯽ آ ﻪ ﺑﻠﻐ ﻢ ﺑ ﺮ‬
‫ﻣﺰاﺟﺶ ﻣﺴﺘﻮﻟﯽ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬دﺳﺘﻮر ﻣﯽدهﺪ آﻪ "هﻠﻴﻠﻪ وﺑﻠﻴﻠﻪ و ﻣﻠﻴﻠ ﻪ را ﺑ ﺴﺎﻳﺪ وﺑ ﺎ‬
‫ﻋ ﺴﻞ ﺧﻤﻴ ﺮ آﻨ ﺪ و ﺑﺨ ﻮرد")ﻣ ﺘﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ در ﺻ ﻔﺤﻪ‪ .(٣۵٣‬و ﻧﻴ ﺰ ﺗﻮﺳ ﻂ ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ‬
‫ﺑ ﺮاﯼ ﺣ ﻀﺮت ﻣﺤﻤ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺷ ﺮﺣﯽ آ ﻪ ﺟﺰﺋﻴ ﺎت ﺁن دﻗﻴﻘ ﺎ در ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣﻨﻘ ﻮل ﺗﻮﺳ ﻂ‬
‫ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴﯽ رﺿﻮان اﷲ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺴﺨﻪ ﻣ ﯽﻓﺮﺳ ﺘﺪ‪" :‬ﺣ ﻀﺮت‬
‫اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ از ﺟﺎﻧ ﺐ ﺣﻘﺘﻌ ﺎﻟﯽ ﻧ ﺴﺨﻪ داروﺋ ﯽ را ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﷲ ﺁورد وﺁن ﻧﺴﺨﻪ اﻳﻦ ﺑﻮد آﻪ ﭼﻬﺎر رﻃﻞ از ﺳﻴﺮ ﻣﻘ ﺸﺮ ﺑﮕﻴ ﺮ و‬
‫در ﭘﺎﺗﻴﻞ ﺑﻜﻦ‪ ،‬و ﭼﻬﺎر رﻃﻞ ﺷﻴﺮ ﮔﺎو ﺑ ﺮ ﺁن ﺑﺮﻳ ﺰ و ﺑﭙ ﺰ‪ ،‬ﺁﻧﻘ ﺪر آ ﻪ ﺷ ﻴﺮ ﻧﻤﺎﻧ ﺪ و‬

‫‪٢٣١‬‬
‫ﺑﺎز ﭼﻬﺎر رﻃ ﻞ روﻏ ﻦ ﮔ ﺎو ﺑ ﺮ ﺁن ﺑﺮﻳ ﺰ و ﺁﻧﻘ ﺪر ﺑﺠﻮﺷ ﺎن آ ﻪ روﻏ ﻦ ﻧﻤﺎﻧ ﺪ‪ .‬ﭘ ﺲ‬
‫ﺑﻘﺪر دو درهﻢ ﺑﺎﺑﻮﻧﻪ ﺑﺮ ﺁن ﺑﭙﺎش و ﺑﺮ هﻢ ﺑﺰن ﺗﺎ ﺧﻮب ﻗﻮام ﺁﻳﺪ‪ ،‬و در آ ﻮزﻩ ﺑﻜ ﻦ‬
‫وﺳ ﺮش را ﺑﺒﻨ ﺪ و درﻣﻴ ﺎن ﺁب ﻳ ﺎ ﺧ ﺎك ﭘﻨﻬ ﺎن آ ﻦ در ﻣ ﺪت اﻳ ﺎم ﺗﺎﺑ ﺴﺘﺎن‪ ،‬و در‬
‫زﻣ ﺴﺘﺎن ﺑﻴ ﺮون ﺑﻴ ﺎور ه ﺮ ﺑﺎﻣ ﺪاد ﺑﻤﻘ ﺪار ﻳ ﻚ ﮔﺮدآ ﺎن از ﺁن ﺑﺨ ﻮر‪ ،‬آ ﻪ ﺗﻤ ﺎم‬
‫دردهﺎﻳﺖ ﺑﺮﻃﺮف ﺷﻮد"‪) .‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ‪.(٣۵٢‬‬
‫اﻣﺎ داروهﺎﯼ ﻣﺮﺣﻤﺘﯽ ﺧﻠﻴﻔﻪ هﻤﻴﺸﻪ ﻣﺒﺮوط ﺑﻪ ﻋﻼج دردهﺎ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬ﮔ ﺎهﯽ‬
‫ه ﻢ ﺟﻨﺒ ﻪ ﺧﻴﻠ ﯽ "ﺧ ﺼﻮﺻﯽﺗ ﺮﯼ" را ﭘﻴ ﺪا ﻣ ﯽآﻨ ﺪ آ ﻪ ﺷ ﺪﻳﺪ ذآ ﺮ ﺻ ﺮﻳﺢ ﻧ ﺎم ﺁن‬
‫ﻣﻨﺎﺳ ﺐ ﻧﺒﺎﺷ ﺪ‪" :‬از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮﯼ از‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان ﺑﻪ ﺣﻘﺘﻌﺎﻟﯽ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻧﻤﻮد از ﺿﻌﻒ ﻗﻮﻩ ﺟﻤﺎع‪ .‬ﺣﻘﺘﻌﺎﻟﯽ او را اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮد‬
‫آﻪ هﺮﻳﺴﻪ ﺑﺨﻮرد‪) ".‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ‪ (٣۵٣‬و ﻧﻴﺰ "از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ‬
‫ﺻﺎدق ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﻋ ﺎﻟﻢ هﺪﻳ ﻪ ﻓﺮﺳ ﺘﺎد ﺑ ﺮاﯼ رﺳ ﻮلاﷲ هﺮﻳ ﺴﻪاﯼ از‬
‫هﺮﻳ ﺴﻪه ﺎﯼ ﺑﻬ ﺸﺖ آ ﻪ داﻧ ﻪاش در ﺑﺎﻏﻬ ﺎﯼ ﺟﻨ ﺖ روﺋﻴ ﺪﻩ ﺑ ﻮد و ﺣ ﻮران ﺑﻬ ﺸﺖ‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﺁوردﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﻮن ﺣﻀﺮت رﺳ ﻮل ﺁﻧ ﺮا ﺗﻨ ﺎول ﻓﺮﻣ ﻮد ﻗ ﻮت‬
‫ﭼﻬﻞ ﻣﺮد ﺑ ﺮ ﻗ ﻮت ﺁن ﺣ ﻀﺮت اﻓ ﺰودﻩ ﺷ ﺪ‪ ،‬و اﻳ ﻦ ﭼﻴ ﺰﯼ ﺑ ﻮد آ ﻪ ﺧ ﺪا ﻣﻴﺪاﻧ ﺴﺖ‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮش را ﺑﺎ ﺁن ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﻮاهﺪ آﺮد‪)".‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ‪.(٣۵٣‬‬
‫ﺗﺎزﻩ‪ ،‬در ﻣﻜﺘﺐ ﺁﺧﻮﻧﺪ ﺑﺰرﮔﻮار‪ ،‬ﻣﺮاﺣﻢ ﺧﺎص "ﺧﻠﻴﻔﻪ" ﺑﺎﻳﻦ ﺣ ﺪ و ﺣ ﺼﺮ‬
‫ﻣﺤﺪود ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒﺮ "آﺎﻓﯽ" از ﻗﻮل ﺳﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳﯽ رواﻳﺖ ﻣﯽآﻨﺪ آﻪ ﻳﻜ ﺮوز ﺳ ﻪ‬
‫دﺧﺘﺮ آﻪ آﺴﯽ ﺑ ﻪ ﺣ ﺴﻦ و ﺟﻤ ﺎل و ﻃ ﺮاوت و ﻧﺰاآ ﺖ و ﺧﻮﺷ ﺒﻮﺋﯽ اﻳ ﺸﺎن هﺮﮔ ﺰ‬
‫ﻧﺪﻳ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺑﻄ ﻮر ﻧﺎﺧﻮاﻧ ﺪﻩ وارد ﺧﺎﻧ ﻪ ﺣ ﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤ ﻪ ﻣ ﯽﺷ ﻮﻧﺪ و در ﺟ ﻮاب‬
‫ﭘﺮﺳ ﺶ ﺁن ﺣ ﻀﺮت ﺗﻮﺿ ﻴﺢ ﻣ ﯽدهﻨ ﺪ آ ﻪ ﺁﻧﻬ ﺎ ﺳ ﻪ ﺣ ﻮرﯼ ﺑﻬ ﺸﺘﯽ ﺑﻨ ﺎم ﻣﻘ ﺪودﻩ و‬
‫ازارﻩ و ﺳﻠﻤﯽ هﺴﺘﻨﺪ آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺮاﯼ هﻤﺨﻮاﺑﮕﯽ ﺑﺎ ﻣﻘﺪاد اﺑ ﻦ‬
‫اﺳﻮد و اﺑﻮذر ﻏﻔ ﺎرﯼ و ﺳ ﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳ ﯽ ﻣ ﺎﻣﻮر ﻓﺮﻣ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬اﻳ ﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣﻔ ﺼﻞ‬
‫ﺑﺮاﯼ اﻃﻼع ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن )و اﺣﺘﻤﺎﻻ ﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ دادﮔﺎﻩهﺎﯼ ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﻜ ﺮ ﺟﻤﻬ ﻮرﯼ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ( در ﺻﻔﺤﺎت ‪٣۵۴‬و‪ ٣۵۵‬ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔ ﺎهﯽ اوﻗ ﺎت ﻧﻴ ﺰ "ﺧﻠﻴﻔ ﻪ" ﻇﺮاﻓﺘﻬ ﺎﯼ ﺧﺎﺻ ﯽ در ﺗ ﺼﻤﻴﻢﮔﻴ ﺮﯼ ﺑﺨ ﺮج‬
‫ﻣﯽدهﺪ‪ :‬در "آ ﺎﻓﯽ" از ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق رواﻳ ﺖ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ‪ :‬ﺑ ﺴﺎ آ ﻪ دو ﺑﻨ ﺪﻩ‪،‬‬
‫ﻳﻜ ﯽ ﺧ ﻮش ﺻ ﺪا و دﻳﮕ ﺮﯼ ﺑ ﺪ ﺻ ﺪا‪ ،‬ﺑ ﺮاﯼ اﺟﺎﺑ ﺖ ﺗﻘﺎﺿ ﺎﯼ ﺧ ﻮد ﺑ ﺪرﮔﺎﻩ ﺧ ﺪا‬

‫‪٢٣٢‬‬
‫ﻋﺰوﺟﻞ دﻋ ﺎ ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ و ﺧﺪاوﻧ ﺪ درﺧﻮاﺳ ﺖ ه ﺮ دو را ﻣ ﯽﭘ ﺬﻳﺮد‪ ،‬وﻟ ﯽ ﺑ ﻪ ﻣﻼﺋ ﻚ‬
‫ﻣ ﯽﻓﺮﻣﺎﻳ ﺪ‪ :‬ﺁﻧ ﺮا آ ﻪ ﺻ ﺪاﯼ ﺧ ﻮش دارد ﻣﻌﻄ ﻞ آﻨﻴ ﺪ آ ﻪ دوﺳ ﺖ دارم ﺁوزاش را‬
‫ﺑ ﺸﻨﻮم‪ ،‬و ﺁن ﺑﻨ ﺪﻩ ﺑ ﺪ ﺻ ﺪا را زودﺗ ﺮ ﻣ ﺮﺧﺺ آﻨﻴ ﺪ آ ﻪ ﺁوازش اوﻗ ﺎت ﻣ ﺮا ﺗﻠ ﺦ‬
‫ﻣ ﯽآﻨ ﺪ)ﻣ ﺘﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ در ﺻ ﻔﺤﻪ‪ ،(٣۵٢‬و در "ﺣﻠﻴ ﺔ اﻟﻤﺘﻘ ﻴﻦ" از ﺣ ﻀﺮت ﺑ ﺎﻗﺮ‬
‫رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ‪ :‬ﭼ ﻮن آ ﺎﻓﺮﯼ ﻣ ﺮد ﻣ ﻮﻣﻨﯽ را ﻣ ﺴﻜﻦ دادﻩ و ﺑ ﺎ او ﻣﻬﺮﺑ ﺎﻧﯽ‬
‫آﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از ﻣﺮگ او ﺧﺪاﻳﺘﻌﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﺁﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ ﻧﻴﺰ دﺳﺘﻮر ﻣﯽدهﺪ آﻪ او را ﺑﺘﺮﺳﺎن‬
‫اﻣﺎ ﻣﺴﻮزان‪ ،‬و ﺑﻪ ﺧﺎدﻣﺎن ﺟﻬﻨﻢ ﻧﻴﺰ دﺳﺘﻮر ﻣﯽده ﺪ آ ﻪ در اول و ﺁﺧﺮه ﺮروز)!(‬
‫ﺑ ﺮاﻳﺶ ﺧ ﻮراك ﺑﺒﺮﻧ ﺪ‪ ،‬وﻟ ﯽ ﻧﮕﻮﻳﻨ ﺪ از آﺠ ﺎ ﻓﺮﺳ ﺘﺎدﻩ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ)ﻣ ﺘﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ در‬
‫ﺻﻔﺤﻪ‪.(٣۵٢‬‬
‫و ﺑ ﺎز در "ﺣﻠﻴ ﺔ اﻟﻤﺘﻘ ﻴﻦ" ﺗﻮﺳ ﻂ ﻋﻼﻣ ﻪ ﻣﺠﻠ ﺴﯽ از ﻗ ﻮل ﺣ ﻀﺮت‬
‫ﺻﺎدق)ﻃﺒﻖ ﻣﻌﻤﻮل( رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ اﺳ ﺖ)ﻣ ﺘﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ در ﺻ ﻔﺤﻪ‪ (٣۴٧‬آ ﻪ ﻓﻘ ﺮا در‬
‫روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﺷ ﻜﺎﻳﺖ ﻣ ﯽﺑﺮﻧ ﺪ آ ﻪ اﻏﻨﻴ ﺎ در دﻧﻴ ﺎ زﻧ ﺎن ﺧ ﻮﺑﺮو داﺷ ﺘﻨﺪ و‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﻳﺪ ﻏﻢ ﻣﺪارﻳﺪ آﻪ ﺑﻪ هﺮ ﻳﻚ از ﺷﻤﺎ هﻔﺘ ﺎد ﺑﺮاﺑ ﺮ هﻤ ﻪ زﻧ ﺎﻧﯽ را آ ﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺟﻤﻴﻊ اهﻞ دﻧﻴﺎ دادم ﻣﯽدهﻢ‪).‬وﺳﻌﺖ ﺣﺮﻣﺴﺮا ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﻮد!(‪.‬‬
‫وﻟﯽ هﻤﺎﻧﻘﺪر آﻪ ﻟﻄﻒ "ﺧﻠﻴﻔﻪ" زﻳﺎد اﺳﺖ‪ ،‬ﻏﻀﺒﺶ ﻧﻴﺰ ﺑﺴﻴﺎرﺳﺨﺖ اﺳﺖ‪:‬‬
‫"ﻧﻘﻞ اﺳﺖ از ﺣﻀﺮت ﺻﺎدق آﻪ در ﺁﻏ ﺎز آ ﺎر هﻤ ﻪ درﺧﺘ ﺎن ﻣﻴ ﻮﻩ داﺷ ﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼ ﻮن‬
‫ﻣ ﺮدم ﺑ ﺮاﯼ ﺧ ﺪا ﻓﺮزﻧ ﺪ ﻗﺎﺋ ﻞ ﺷ ﺪﻧﺪ‪ ،‬او ﻏ ﻀﺐ ﻓﺮﻣ ﻮد و ﻧ ﺼﻒ درﺧﺘ ﺎن را از‬
‫ﺧﺎﺻﻴﺖ ﻣﻴﻮﻩدادن ﻣﺤﺮوم آﺮد‪ ،‬و ﭼﻮن ﺑﻌﺪا ﺑﺮاﯼ او ﺷﺮﻳﻚ ﻧﻴﺰ ﻗ ﺮار دادﻧ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺎز‬
‫هﻢ ﻏﻀﺐ ﻓﺮﻣﻮد و اﻳﻦ ﺑﺎر درﺧﺘﺎن ﺧ ﺎر را ﺁﻓﺮﻳ ﺪ")اﻟﺒﺘ ﻪ ﺗﻌ ﺪاد درﺧﺘ ﺎن ﻣﻴ ﻮﻩدار‬
‫از اول هﻢ ﭼﻨ ﺪان زﻳ ﺎد ﻧﺒ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬زﻳ ﺮا ﻃﺒ ﻖ ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ دﻳﮕ ﺮﯼ آ ﻪ ﻋﻼﻣ ﻪ‬
‫ﻣﺠﻠﺴﯽ اﻋﻠ ﯽ اﷲ ﻣﻘﺎﻣ ﻪ ﻧﻘ ﻞ آ ﺮدﻩ‪ ،‬ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق ﻓﺮﻣ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ "آ ﻞ‬
‫ﻣﻴﻮﻩهﺎﯼ دﻧﻴﺎ ﺻﺪ و ﺑﻴﺴﺖ ﻧﻮع اﺳﺖ و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺁﻧﻬ ﺎ اﻧ ﺎر اﺳ ﺖ"‪) .‬ﻣ ﺘﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ در‬
‫ﺻﻔﺤﻪ‪.(۵۶٢‬‬
‫روﺣﺎﻧﻴﺖ ﻣﺒﺎرز ﺑﻜّـﺮات هﺸﺪار دادﻩ اﺳﺖ آﻪ ﻣﺒﺎدا آﺴﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳ ﻦ‬
‫ﺟﻨﺒﻪهﺎﯼ ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ ﺧﺼﺎﺋﺺ اﻟﻬﯽ‪ ،‬در ﺻﺪد ﺑﺮﺁﻳﻨﺪ آﻪ ﻳﺎ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮش را ﮔﻮل ﺑﺰﻧﻨ ﺪ‪.‬‬
‫زﻳﺮا اﻳﻨﻜﺎر ﺑﺮاﯼ ﺧﻮدﺷﺎن ﺧﻴﻠﯽ ﮔﺮاﻧﺘﺮ ﺗﻤﺎم ﺧﻮاه ﺪ ﺷ ﺪ و آ ﻼﻩ واﻗﻌ ﯽ ﺳ ﺮ ﺧ ﻮد‬
‫ﺁﻧﻬﺎ ﺧﻮاهﺪ رﻓﺖ‪:‬‬

‫‪٢٣٣‬‬
‫‪"-‬ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﺑﺎ آﺎرهﺎﯼ ﻧﻔﺎقﺁﻣﻴﺰ ﺧ ﻮد ﻣ ﯽﺧﻮاهﻨ ﺪ ﺧ ﺪا و ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮش را ﮔ ﻮل‬
‫ﺑﺰﻧﻨﺪ و ﺑﺎ اﻳﻦ آﺎرهﺎ ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﺪوﺷﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ آﻪ ﻧﻤﯽﻓﻬﻤﻨﺪ ﺁن آﺴﯽ آﻪ اﻳ ﺸﺎن را‬
‫ﺑﺎ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﺑﺨﻮد واﮔﺬاﺷ ﺘﻪ ﺧ ﻮد ﺧ ﺪا اﺳ ﺖ و اﻳ ﻦ ﻧﻴﺮﻧﮕ ﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ از ﺟﺎﻧ ﺐ او‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻣﺠﺎزاﺗﺸﺎن‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ اﻳﻦ ﻧﻴﺮﻧﮕﯽ آﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﺑﺨﻴﺎل ﺧﻮد ﺑ ﻪ ﺧ ﺪا زدﻩ اﻧ ﺪ‪ ،‬ﻋﻴﻨ ﺎ‬
‫ﻧﻴﺮﻧﮕ ﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺧ ﺪا ﺑ ﻪ اﻳ ﺸﺎن زدﻩ اﺳ ﺖ‪)".‬ﺁﻳ ﺖاﷲ دﺳ ﺘﻐﻴﺐ ﺷ ﻴﺮازﯼ ﺷ ﻬﻴﺪ‬
‫ﻣﺤﺮاب‪ ،‬ﻧﻘﻞ از روزﻧﺎﻣﻪ اﻃﻼﻋﺎت‪ ١٣‬ﺷﻬﺮﻳﻮر‪(١٣۶١‬‬
‫و اﻣﺎ ﺑﺎ هﻤﻪ اﻳ ﻦ ﺗﻮﺻ ﻴﻔﺎت و ﺷ ﻮاهﺪ‪ ،‬ﻣﻜﺘ ﺐ روﺣﺎﻧﻴ ﺖ ﻣﺒ ﺎرز‪ ،‬ﮔ ﺎﻩ ﻻزم‬
‫ﻣﯽداﻧﺪ آ ﻪ دﻻﺋ ﻞ ﺑ ﺴﻴﺎر ﻣﺤﻜﻤﺘ ﺮو ﻗ ﺎﻃﻊﺗ ﺮﯼ در اﺛﺒ ﺎت ﻗ ﺪرت و ﻋﻈﻤ ﺖ ﺧﺪاوﻧ ﺪ‬
‫اراﺋﻪ دهﺪ آﻪ ﺑﺮﺧﯽ از ﺁﻧﻬﺎ در ﻋﺼﺮ ﺧ ﻮد ﻣ ﺎ ﺗﻮﺳ ﻂ ﻳﻜ ﯽ از اﻋ ﺎﻇﻢ رﺟ ﺎل دﻳ ﻦ‪،‬‬
‫ﺁﻳﺖاﷲ دﺳ ﺘﻐﻴﺐ ﺷ ﻴﺮازﯼ رﺿ ﻮان اﷲ ﻣﻘﺎﻣ ﻪ‪ ،‬اراﺋ ﻪ ﺷ ﺪﻩاﻧ ﺪ و ارزش اﻳ ﻦ دﻻﺋ ﻞ‪،‬‬
‫ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ وﻗﺘ ﯽ روﺷ ﻦﺗ ﺮ ﻣ ﯽﺷ ﻮد آ ﻪ ﺑﺪاﻧﻴ ﺪ ﮔﻮﻳﻨ ﺪﻩ ﺁﻧﻬ ﺎ ﭼ ﻪ درﻳ ﺎﺋﯽ از ﻋﻠ ﻢ و‬
‫ﻣﻌﺮﻓﺖ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -‬او ﻳ ﻚ ﻣﺮﺑ ﯽ ﺑ ﺰرگ‪ ،‬ﻋ ﺎﻟﻤﯽ ﻋﺎﻣ ﻞ‪ ،‬ﻣﻌﻠ ﻢ اﺧ ﻼق‪ ،‬و ﻣﻬ ﺬب ﻧﻔ ﻮس‬
‫ﺑﻮد)ﺁﻳﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨﯽ ‪ ١٨‬ﺁذر‪ (١٣۶٠‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻋﻠﻢ و ﻓ ﻀﻴﻠﺖ و ﺗﻘ ﻮﯼ ﺑ ﻮد‪ .‬اﻧ ﺴﺎﻧﻴﺖ و‬
‫ﻓ ﻀﻞ و اﺧ ﻼق در ﻧﻬﺎﻳ ﺖ آﻤ ﺎل در او ﻣﺠ ﺴﻢ ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد‪ .‬ﺁﻓﺘ ﺎب ﺗﺎﺑﻨ ﺎآﯽ ﺑ ﻮد آ ﻪ‬
‫ﻣ ﯽدرﺧ ﺸﻴﺪ)ﺁﻳ ﺖاﷲ ﻣ ﺸﻜﻴﻨﯽ ‪ ١٩‬ﺁذر‪ (١٣۶١‬ﺁﺛ ﺎر ﻓﻜ ﺮﯼ و ﻋﻠﻤ ﯽ اﻳﻨﮕﻮﻧ ﻪ‬
‫ﺷﺨ ﺼﻴﺘﻬﺎﯼ ﺑ ﯽﻧﻈﻴ ﺮ ﻋ ﺎﻟﻢ اﺳ ﻼم‪ ،‬ذﺧﻴ ﺮﻩاﯼ ﺑ ﺮاﯼ ﻧ ﺴﻠﻬﺎﯼ ﺁﻳﻨ ﺪﻩ اﺳ ﺖ)ﺁﻳ ﺖاﷲ‬
‫ﻣﻨﺘﻈ ﺮﯼ‪١٢‬ﺁﺑ ﺎن‪(١٣۶١‬ﻋ ﺎرﻓﯽ ﺑ ﻮد وارﺳ ﺘﻪ و ﻋﺎﺷ ﻘﯽ دﻟﺒﺎﺧﺘ ﻪ از ﺗﺒ ﺎر ﻓﺮزﻧ ﺪان‬
‫رﺷ ﻴﺪ اﺳ ﻼم و ﻗ ﺮﺁن)ﺁﻳ ﺖاﷲ اﻣ ﺎم ﺟﻤﻌ ﻪ ﻳ ﺰد‪١٩ ،‬ﺁذر ‪ .(١٣۶١‬ﺁﻧﮕ ﺎﻩ آ ﻪ ﻟ ﺐ‬
‫ﻣﯽﮔﺸﻮد واﻋﻈﯽ ﺷﻔﻴﻖ و ﻣﻬﺮﺑﺎن ﺑﻮد و ﺁﻧﮕﺎﻩ آﻪ دم ﻓﺮو ﻣﯽﺑﺴﺖ ﺳ ﻜﻮﺗﺶ ه ﺰار‬
‫ﻧﻜﺘﻪ ﺑﻪ هﻤﻨﺸﻴﻨﺎﻧﺶ ﻣﯽﺁﻣﻮﺧ ﺖ‪ .‬ﺁﺛ ﺎر ارزﻧ ﺪﻩ اﻳ ﻦ ﺷ ﻬﻴﺪ ﻣﺤ ﺮاب رهﻨﻤ ﺎﯼ ﺳ ﻌﺎدت‬
‫اﺳﺖ)اﻋﻼﻣﻴﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪرﺳﻴﻦ ﺣ ﻮزﻩ ﻋﻠﻤﻴ ﻪ ﻗ ﻢ‪٢٠،‬ﺁذر‪ .(١٣۶١‬او "ﭘﻴ ﺮ ﺷ ﻴﺮاز و‬
‫وﺿ ﻮ ﺳ ﺎﺧﺘﻪ از ﭼ ﺸﻤﻪ ﻋ ﺸﻖ و ﺑﻨ ﺪﻩ ﺧ ﺎص ﺧ ﺪاﺋﯽ هﻤﺎﻧﻨ ﺪ ﻋﻠ ﯽ" ﺑ ﻮد)ﻣﺠﻠ ﻪ‬
‫ﺳﺮوش(‪ .‬ﻣﺪﺗﯽ ﺑﻌﺪ از ﺷﻬﺎدت اﻳﺸﺎن‪ ،‬ﻳﻜﯽ از ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﺧﻮاﺑﺸﺎن را دﻳﺪﻧ ﺪ آ ﻪ ﮔﻠ ﻪ‬
‫داﺷ ﺘﻨﺪ ﭼ ﺮا ﺁﺛ ﺎر ﻣ ﺮا اﻧﺘ ﺸﺎر ﻧﻤ ﯽدهﻴ ﺪ؟ اﻳ ﻦ ﺑ ﻮد آ ﻪ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ آ ﺎر ﺑ ﺰرگ هﻤ ﺖ‬
‫ﮔﻤﺎردﻳﻢ ﺗﺎ ﺁﺛﺎر اﻳﻦ ﮔﻮهﺮ ﺑﯽهﻤﺘﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺮد ﻋﺮﻓﺎن‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺮد زهﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺮد ﺗﻘ ﻮا‪،‬‬
‫اﻳﻦ درﻳﺎﯼ ﻋﻠﻢ‪ ،‬هﻤﻪ را ﻣﺴﺘﻔﻴﺾ ﺳﺎﺧﺖ)ﻓﺮزﻧ ﺪ ﺁﻳ ﺖاﷲ دﺳ ﺘﻐﻴﺐ در ﻣ ﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑ ﺎ‬
‫روزﻧﺎﻣﻪ آﻴﻬﺎن‪ ٣٠ ،‬ﺁذر‪(١٣۶١‬‬

‫‪٢٣٤‬‬
‫و اآﻨ ﻮن آ ﻪ ﺑ ﻪ ﻣﻘ ﺎم ﻋ ﺎﻟﯽ ﻋﻠﻤ ﯽ و ﻓﻠ ﺴﻔﯽ ﺁﻳ ﺖاﷲ ﭘ ﯽ ﺑﺮدﻳ ﺪ‪ ،‬ارزش‬
‫اﺳﺘﺪﻻﻟﻬﺎﯼ اﻳﺸﺎن را ﺑﻬﺘﺮ درك ﺧﻮاهﻴﺪ آﺮد‪:‬‬
‫‪"-‬ﺣﻀﺮت ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم در ﻣﺠﻠﺴﯽ آﻪ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻋﺠﺎﺋﺐ ﺧﻠﻘ ﺖ ذآ ﺮ‬
‫ﻣ ﯽﻓﺮﻣﺎﻳ ﺪ‪ ،‬ﺧﻄ ﺎب ﺑ ﻪ ﻣﻔ ﻀﻞ ﻣﺘ ﺬآﺮ ﻣ ﯽﺷ ﻮد آ ﻪ اﮔ ﺮ ﻣ ﯽﺧ ﻮاهﯽ ﺑ ﻪ ﻋﻈﻤ ﺖ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرت ﭘﯽ ﺑﺒﺮﯼ دﻗﺖ آﻦ در ذآَـﺮ ﺧﻮدت‪ ،‬آﻪ هﻤﻴ ﺸﻪ ﻗ ﺎﺋﻢ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬اﮔ ﺮ ﺁﻟ ﺖ‬
‫اﻧﺴﺎن از اﺳﺘﺨﻮان ﺑﻮد‪ ،‬هﻤﻴﺸﻪ ﻗﺎﺋﻢ ﺑ ﻮد‪ .‬و اﮔ ﺮ ﺑﻨ ﺎ ﺑ ﻮد ﺑ ﺎﻟﻌﻜﺲ‪ ،‬هﻤﻴ ﺸﻪ ﺧﻮاﺑﻴ ﺪﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻄﻮر ﺑﻪ رﺣﻢ زن ﻧﻄﻔﻪ ﻣﯽرﺳﻴﺪ؟ ﭘﺲ ﻃﻮرﯼ ﺁﻟﺖ را ﻗﺮار داد آﻪ در ﻣﻮﻗﻊ‬
‫ﺧﻮد ﺑﺨﻮاﺑﺪ و در ﻣﻮﻗﻊ ﺧﻮد ﻗﺎﺋﻢ ﺷﻮد‪)".‬آﺘﺎب ﻣﻌﺮاج ﻓﺼﻞ ﺳﻮم(‪.‬‬
‫‪"-‬از ﺁﻳ ﺎت ﻋﻈﻴﻤ ﻪ و ﺑﻬ ﺖ ﺁور اﻟﻬ ﯽ‪ ،‬روﺋﻴ ﺪن ﻣ ﻮ در ﺻ ﻮرت ﻣ ﺮد‪ ،‬و‬
‫ﻧﺮوﺋﻴ ﺪن ﺁن در ﺻ ﻮرت زن اﺳ ﺖ‪ .‬ﺁﻧﻬ ﻢ ﻓﻘ ﻂ در ﻗ ﺴﻤﺖ ﭘ ﺎﺋﻴﻦ ﺻ ﻮرت و ﻧ ﻪ در‬
‫ﭘﻴ ﺸﺎﻧﯽ‪ .‬اﻳ ﻦ ﺑ ﺮاﯼ اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻣ ﺮد و زن از ﻇ ﺎهﺮ ﻣﻌﻠ ﻮم ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ .‬ﭼ ﻮن ﮔ ﺎهﯽ‬
‫ﻣﻤﻜ ﻦ اﺳ ﺖ زن ادﻋ ﺎﯼ ﻣ ﺮدﯼ آﻨ ﺪ ﻳ ﺎ ﻣ ﺮد ادﻋ ﺎﯼ زﻧ ﯽ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪ .‬ﻋﻠ ﺖ دﻳﮕ ﺮ اﻳﻨﻜ ﻪ‬
‫ﺧﻠﻘ ﺖ زن ﺑ ﺮاﯼ ﻟ ﺬت ﻣ ﺮد اﺳ ﺖ‪ .‬ﻟ ﺬا هﺮﭼ ﻪ زﻳﺒ ﺎﺗﺮ ﺑﺎﺷ ﺪ ﺑﻬﺘ ﺮ اﺳ ﺖ‪ .‬زن ﺑﺎﻳ ﺪ‬
‫دﻟﺮﺑ ﺎﺋﯽ آﻨ ﺪ‪ .‬اﮔ ﺮ ﺑﻨ ﺎ ﺑ ﻮد در ﺻ ﻮرت زن ه ﻢ ﻣ ﻮ روﺋﻴ ﺪﻩ ﮔ ﺮدد‪ ،‬ﺁن زﻳﺒ ﺎﺋﯽ و‬
‫دﻟﺮﺑﺎﺋﯽ را ﻧﺪاﺷ ﺖ و اﮔ ﺮ ه ﻢ در ﺻ ﻮرت ﻣﺮده ﺎ ﻣ ﻮ ﻳﺎﻓ ﺖ ﻧﻤ ﯽﺷ ﺪ ﻣﺮده ﺎ ﺧﻴ ﺎل‬
‫ﻣﯽآﺮدﻧﺪ آﻪ ﻣﺎ هﻢ ﺑﻠﯽ! وﻗﺘﯽ ﻣﺮد ﺻﻮرﺗﺶ را ﭘﺎك ﺑﺘﺮاﺷ ﺪ و ﺁراﻳ ﺶ آﻨ ﺪ آ ﻢ آ ﻢ‬
‫ﺧﻴﺎل ﻣﯽآﻨﺪ ﺁﻧﭽﻪ از زن ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬از او هﻢ ﺳ ﺎﺧﺘﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺁن وﻗ ﺖ ﻋﻤ ﻞ ﻗ ﻮم‬
‫ﻟﻮط ﺧﺪاﯼ ﻧﺎآﺮدﻩ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد!")از هﻤﺎن آﺘﺎب هﻤﺎن ﻓﺼﻞ(‪.‬‬
‫‪"-‬ﭼﺸﻢ ﺑﺎ ﺷﻜﻠﯽ آﻪ ﺧﺪا ﺑﺮاﻳﺶ ﻗﺮار دادﻩ‪ ،‬ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﺑﺎداﻣﯽ اﺳ ﺖ‪ .‬اﮔ ﺮ‬
‫ﻣﺮﺑﻊ ﺑﻮد ﭼﻘﺪر ﻧﺎزﻳﺒﺎ ﺑ ﻮد؟ ﻳ ﺎ اﮔ ﺮ ﺷ ﺶﮔﻮﺷ ﻪ ﻳ ﺎ ﺷ ﻜﻞ دﻳﮕ ﺮﯼ ﺑ ﻮد ﭼﻘ ﺪر زﺷ ﺖ‬
‫ﺑﻮد؟ اﺑﺮو هﻢ هﻤﻴﻨﻄﻮر‪ :‬ﺟﺎﯼ اﺑﺮو را ﺑﺎﻻﯼ ﭼﺸﻢ ﻗﺮار دادﻩ آﻪ ﻋﻼوﻩ ﺁﻧﻜ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﺻﻮرت زﻳﺒ ﺎﺋﯽ اﺳ ﺖ ﺳ ﺎﻳﺒﺎﻧﯽ ﺑ ﺮاﯼ ﭼ ﺸﻢ اﺳ ﺖ و ﺑ ﺎ ﺁن رﻧ ﮓ ﺳ ﻴﺎهﯽ آ ﻪ دارد‪،‬‬
‫ﻧﻮر ﺁﻓﺘﺎب را ﺑﺮاﯼ ﭼﺸﻢ ﺗﻨﻈ ﻴﻢ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ آ ﻪ ﺧﺎﺻ ﻴﺖ ﺑﻬﺘ ﺮﯼ داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬ﺳ ﻴﺎهﯽ‬
‫ﻣﮋﻩهﺎ و اﺑﺮو ﺧﺎﺻﻴﺖ و ﺣﻜﻤﺖ دﻳﮕﺮﯼ ﻧﻴﺰ دارد آﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻧﻮر ﺑﺮاﯼ دﻳ ﺪن ﭼ ﺸﻢ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﭼﻴﺰ ﺗﺎرﻳﻜﯽ ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻮر ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻧﻮر ﭘﺨﺶ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻮﯼ‬
‫ﻣﮋﻩ و اﺑﺮو ﺳﻴﺎهﺮﻧﮓ اﺳﺖ آﻪ ﺧﺎﺻﻴﺖ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻧﻮر را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﺎزﻩ اﮔﺮ اﻳ ﻦ‬
‫ﻣ ﮋﻩه ﺎ از ﺟﻬ ﺖ داﺧ ﻞ ﭘﻠ ﻚ روﺋﻴ ﺪﻩ ﻣ ﯽﺷ ﺪ ﭼ ﻪ ﺑﻼﺋ ﯽ ﺑ ﻮد ﺑ ﺮاﯼ ﺁدﻣ ﯽ!")آﺘ ﺎب‬
‫ﺗﻮﺣﻴﺪ(‪" .‬ﻣﺘﻮﺟﻪ هﺴﺘﻴﺪ آﻪ ﺑﺮاﯼ ﻧﺮم آﺮدن ﺧﻮراك ﺗﻮﺳﻂ دﻧﺪاﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻻزم اﺳ ﺖ ﻓ ﻚ‬

‫‪٢٣٥‬‬
‫ﺣﺮآﺖ آﻨﺪ و درﻳ ﻦ ﺟ ﺎ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺣﻜﻤ ﺖ اﻟﻬ ﯽ ﺑ ﺮ اﻳ ﻦ ﻗ ﺮار ﮔﺮﻓﺘ ﻪ آ ﻪ ﻓ ﻚ ﭘ ﺎﺋﻴﻦ‬
‫ﺑﺠﻨﺒ ﺪ ﻧ ﻪ ﻓ ﻚ ﺑ ﺎﻻ‪ .‬ﺗ ﺼﻮرش را ﺑﻜﻨﻴ ﺪ اﮔ ﺮ ﺑ ﺎﻻ ﻣ ﯽﺟﻨﺒﻴ ﺪ ﻳﻌﻨ ﯽ هﻤ ﻪ ﺳ ﺮ هﻨﮕ ﺎم‬
‫ﺻﺮف ﺧ ﻮردن ﻓ ﻚ ﺑﻴﻜ ﺪﻳﮕﺮ ه ﻢ‬ ‫ﺧﻮردن ﺣﺮآﺖ ﻣﯽآﺮد ﭼﻘﺪر زﺷﺖ ﺑﻮد؟ و اﮔﺮ ِ‬
‫ﺑ ﻮد‪ ،‬ﺑ ﺮاﯼ ﺧ ﺮد ﺷ ﺪن ﻏ ﺬا آ ﺎﻓﯽ ﻧﺒ ﻮد‪ .‬ﺑ ﺎﻳﻦ ﺟﻬ ﺖ ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﺑﻬﺘ ﺮﻳﻦ ﻃ ﺮز ﺟﻬ ﺖ‬
‫ﺳ ﺎﺋﻴﺪن ﻏ ﺬا را ﭼﺮﺧﻴ ﺪن ﺁن ﻗ ﺮار داد‪ ،‬ﻧ ﻪ ﻣ ﺴﺘﻘﻴﻤﺎ ﺑﺮﺧ ﻮرد ﻓﻜﻬ ﺎ ﺑﻴﻜ ﺪﻳﮕﺮ‪ .‬و در‬
‫اﻳﻦ ﻣﻴﺎن زﺑﺎن آﺎر ﻗﺎﺷﻖ ﻣﺘﺤﺮك را ﻣﯽآﻨﺪ ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻮدش ﺑﻪ ﺗﻠﻪ ﺑﻴﻔﺘﺪ و زﻳ ﺮ‬
‫دﻧﺪاﻧﻬﺎ ﻟﻪ ﺑﺸﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻌﻀﯽ اوﻗﺎت هﻢ ﻣﯽﺷﻮد آﻪ ﮔﻮﺷ ﻪ ﺁن زﻳ ﺮ دﻧ ﺪان ﻣ ﯽاﻓﺘ ﺪ‪،‬‬
‫اﻣ ﺎ اﻳ ﻦ ﺑ ﺮاﯼ ﺁن اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻗ ﺪر ﻋﺎﻓﻴ ﺖ را ﺑ ﺪاﻧﻴﻢ و ﻣﺘ ﺬآﺮ ﻧﻌﻤ ﺖ ﺧﺪاوﻧ ﺪ‬
‫ﺑﺎﺷﻴﻢ‪)".‬آﺘﺎب ﺗﻮﺣﻴﺪ(‬
‫‪"-‬ﺧﺮﺑ ﺰﻩ را ﺑﺒﻴﻨﻴ ﺪ‪ :‬اﮔ ﺮ درﺧ ﺘﺶ ﺳ ﺎق داﺷ ﺖ‪ ،‬ﺳ ﻨﮕﻴﻨﯽ ﺧﺮﺑ ﺰﻩ را‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺗﺤﻤﻞ آﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﻳ ﻚ دو داﻧ ﻪاش را ﺑﺘﻮاﻧ ﺪ ﺗﺤﻤ ﻞ آﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺮاﯼ ﺗﻌ ﺪاد‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷ ﺎﺧﻪ ﺁن ﺷﻜ ﺴﺘﻪ ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ .‬ﭘ ﺲ ﺑﺎﻳ ﺪ ﺳ ﻄﺢ زﻣ ﻴﻦ داﻳ ﻪ ﺁن ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬ﻻﻟ ﻪ روﯼ‬
‫زﻣ ﻴﻦ ﺑﺎﺷ ﺪ و ﺧﺮﺑ ﺰﻩ ﻳ ﺎ هﻨﺪواﻧ ﻪاش را ﺑ ﺎ آﻤ ﻚ زﻣ ﻴﻦ ﻧﮕﻬ ﺪارد‪)".‬آﺘ ﺎب‬
‫ﺗﻮﺣﻴﺪ(‪).‬ﺁﻳﺖاﷲ اﺣﺘﻤﺎﻻ درﺧﺘﻬﺎﯼ ﻧﺎرﮔﻴﻞ و ﭘﺎﭘﺎﻳﺎ و اﻣﺜﺎل ﺁﻧﻬ ﺎ را ﻧﻤ ﯽﺷ ﻨﺎﺧﺘﻪاﻧ ﺪ‪،‬‬
‫وﻟﯽ از اﺷﺘﻐﺎل ﺣﻮاس‪ ،‬ﺣﺘ ﯽ ﺑﻴ ﺎد درﺧ ﺖ ﺧﺮﻣ ﺎ ه ﻢ ﻧﻴﻔﺘ ﺎدﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ ﺑ ﺎ هﻤ ﻪ ﺑﻠﻨ ﺪﯼ‪،‬‬
‫وزن هﺮ ﺧﻮﺷﻪاش‪ ،‬ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺮﺑﺰﻩ و هﻨﺪواﻧﻪ اﺳﺖ(‪.‬‬
‫‪"-‬ﺑﻌﻀﯽ از درﺧﺘﺎن رﻳ ﺸﻪﺷ ﺎن ﭘﻬ ﻦ ﻣ ﯽﺷ ﻮد وﺑﺮﺧ ﯽ ﻋﻤ ﻮدﯼ ﺑ ﺮ زﻣ ﻴﻦ‬
‫ﻓ ﺮو ﻣ ﯽرود‪ .‬در ﻣ ﻮﻗﻌﯽ آ ﻪ ﺑ ﺎران ﻣ ﯽﺁﻳ ﺪ ﺁﻧﻬﺎﺋﻴﻜ ﻪ رﻳ ﺸﻪ ﭘﻬ ﻦ دارﻧ ﺪ‪ ،‬ﺳ ﻴﺮاب‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ وﻟﯽ ﮔﻴﺎهﺎﺋﯽ آﻪ رﻳﺸﻪ ﻋﻤﻮدﯼ دارﻧﺪ ﭼﻪ آﻨﻨﺪ؟ ﻟﺬا اﻳﻦ ﻗ ﺴﻢ ﮔﻴﺎه ﺎن ﭼ ﻮن‬
‫ﺷﻠﻐﻢ و ﺗﺮﺑﺰﻩ را ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻗﺮار دادﻩ آ ﻪ ﺑﺮﮔﻬ ﺎﺋﯽ اﻃ ﺮاف ﺑﺪﻧ ﻪ ﮔﻴ ﺎﻩ ﺑﺮوﻳ ﺪ و‬
‫ﺑﻄﻮرﯼ ﺑﺎﻻ ﺑﻴﺎﻳﺪ آﻪ ﻣﺜﻞ ﻧﺎودان ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎران آﻪ ﺑﻪ ﺑﺮﮔﻬﺎ ﻣﯽرﻳﺰد در ﺣﻠﻘ ﻮم ﺁن‬
‫رﻳﺸﻪ رﻳﺨﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ اﺳ ﺖ آ ﻪ اﻳ ﻦ ﮔﻴ ﺎﻩ ﺗ ﺴﺒﻴﺢ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ ﻳﻌﻨ ﯽ ﮔ ﻮاهﯽ‬
‫ﻣﯽدهﺪ آﻪ ﺳﺎزﻧﺪﻩ ﻣﻦ در ﻗﺪرت و ﺣﻜﻤﺖ ﺑﻴﻨﻬﺎﻳﺖ اﺳﺖ‪)".‬آﺘﺎب ﺗﻮﺣﻴﺪ(‬
‫‪"-‬ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﺳ ﻢّ ﺣﻴﻮاﻧ ﺎت ﺳ ﻤّﯽ را ﺑ ﺪان ﺟﻬ ﺖ ﻣﻘ ﺮر ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﺟ ﺬب‬
‫ﺳﻤﻮﻣﺎت هﻮا ﺑﺸﻮد آﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ هﻮا ﺗﺼﻔﻴﻪ ﺷﺪﻩ و ﺑﺮاﯼ اﺳﺘﻨﺸﺎق ﻣﻦ و ﺷ ﻤﺎ ﻧ ﺎﻓﻊ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﻳﻦ ﺳﻤﻮم از ﻧﻄ ﺮ ﺗ ﺼﻔﻴﻪ ه ﻮا و هﻤﭽﻨ ﻴﻦ ﻣ ﺪاوا ﻧ ﺎﻓﻊ اﺳ ﺖ‪)".‬آﺘ ﺎب‬
‫ﺗﻮﺣﻴﺪ(‬

‫‪٢٣٦‬‬
‫‪"-‬واﻣﺎ ﺑﺪن اﻧ ﺴﺎﻧﯽ داراﯼ دﻩ ﻃﺒﻘ ﻪ اﺳ ﺖ‪ ،‬اﻳ ﻦ ﺳ ﺎﺧﺘﻤﺎن ﻋﺠﻴ ﺐ دﻩ ﻃﺒﻘ ﻪ‪،‬‬
‫ﺑ ﺮ روﯼ ‪ ٢۴٨‬ﻋﻤ ﻮد ﺗﻜﻴ ﻪ دارد‪ .‬و ﻧﻴ ﺰ در اﻳ ﻦ ﺳ ﺎﺧﺘﻤﺎن ﻋﺠﻴ ﺐ ‪ ٧۵٠‬ﺑﻨ ﺪ ﻗ ﺮار‬
‫دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻟﻚ ﻳﻌﻨﯽ ﻃﺮق و ﺷﻮارﻋﯽ آﻪ در اﻳﻦ ﺑﺪن اﺳﺖ‪ ٣۶٠ ،‬ﻃﺮﻳ ﻖ و‬
‫راﻩ ﺑﺮاﯼ اﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﻋﺠﻴﺐ اﺳﺖ‪ .‬و ﺣﻀﺮت ﺧﺎﺗﻢاﻻﻧﺒﻴ ﺎء ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ در‬
‫هﺮ ﺷ ﺒﺎﻧﻪروز‪ ،‬ﺑﻌ ﺪد رﮔﻬ ﺎﯼ ﺑ ﺪن‪ ٣۶٠‬ﻣﺮﺗﺒ ﻪ ﻣ ﯽﻓﺮﻣ ﻮد "اﻟﺤﻤ ﺪ ﷲ رب اﻟﻌ ﺎﻟﻤﻴﻦ‬
‫ﻋﻠﯽ آﻞ ﺣ ﺎل"‪ .‬اﻣ ﺎ ﺁوردﻩ وﺿ ﻮ ارب ‪ ٣٩٠‬رگ ﻣ ﯽﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬دﻳﮕ ﺮ از ﻋﺠﺎﻳ ﺐ اﻳ ﻦ‬
‫ﺑﺪن ﺧﺰاﺋﻦ ﺁن اﺳﺖ آﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﺎ ‪ ١١‬ﺧﺰﻳﻨﻪ ﻣﯽﺷﻮد ‪ ...‬آ ﻪ از ﺟﻤﻠ ﻪ ﺁﻧﻬ ﺎ ﺑﻴ ﻀﺘﻴﻦ‬
‫اﺳﺖ ﺑﺮاﯼ ﺟﻤﻊ ﺷﺪن ﻣﺎدﻩ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺜ ﻞ‪ ،‬و در اهﻤﻴ ﺖ ﺁن هﻤ ﻴﻦ ﺑ ﺲ آ ﻪ در ﺁن ﻣ ﺎدﻩ‬
‫ﺧﻠﻘﺖ و اﺻﻞ دﺳﺘﮕﺎﻩ ﺑﺪن ﺟﻤﻊ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ...‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑ ﺮاﯼ اﻳ ﻦ ﺷ ﻬﺮ ‪ ١٢‬دروازﻩ‬
‫ﻗﺮار دادﻩ آﻪ ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺨﺘﺺ داﺧ ﻞ ﺷ ﺪن ﺑ ﻪ ﺷ ﻬﺮ و ﺑﻌ ﻀﯽ ﺑ ﺮاﯼ ﺧ ﺎرج ﺷ ﺪن و‬
‫ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ‪ .‬دو دروازﻩ اﺻ ﻠﯽ هﻤ ﺎن ﺳ ﺒﻴﻠﻴﻦ ﻳﻌﻨ ﯽ ﻣﺨ ﺮج ﺑ ﻮل و ﻏ ﺎﺋﻂ‬
‫ﺖ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﺑﺎ اﺧﺘﻴ ﺎر ﺷ ﺨﺺ هﻨﮕ ﺎم دﻓ ﻊ از ﺁن ﺧ ﺎرج ﻣ ﯽﮔ ﺮدد و ﮔ ﺎهﯽ اﻳ ﻦ ﻧﻌﻤ ِ‬
‫اﺧﺘﻴﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺎ ﻗﺪر ﺁﻧﺮا ﺑﺪاﻧﻨﺪ و ﺑﺪرﮔﺎﻩ ﺧﺪاﯼ ﺗﻌ ﺎﻟﯽ ﺷ ﻜﺮ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ‪ .‬ﺑﻬﻤ ﻴﻦ‬
‫ﺟﻬﺖ دﻋﺎهﺎﺋﯽ آﻪ در هﻨﮕﺎم ﺗﺨﻠﯽ و ﺑﻌﺪ از ﺗﻄﻬﻴﺮ وارد ﺷ ﺪﻩ ﻧﻮﻋ ﺎ ﻣﺘ ﻀﻤﻦ ﺣﻤ ﺪ‬
‫و ﺳﭙﺎس ﺧﺪاﻳﺘﻌﺎﻟﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺎﻳﻦ ﻧﻌﻤﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻳ ﺎ ﮔ ﺎهﯽ ﻓﻜ ﺮش را آ ﺮدﻩاﻳ ﺪ آ ﻪ اﮔ ﺮ‬
‫راﻩ ﻣﺠﺮا ﺑﻨﺪ ﻣﯽﺁﻣﺪ ﻳﺎ اﮔﺮ ﺧﺮوج ﺑﻮل وﻏﺎﺋﻂ ﺑﺎﺧﺘﻴﺎر ﺷﺨﺺ ﻧﺒ ﻮد ﭼ ﻪ ﻣ ﯽﺷ ﺪ و‬
‫ﭼﻘﺪر رآﻴﻚ ﺑﻮد؟ ﺑﺒﻴﻦ ﺧﺪاﻳﺘﻌﺎﻟﯽ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﺮاﻋﺎت ﺣ ﺎل اﻧ ﺴﺎن را آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪ ...‬و‬
‫دو دروازﻩ دﻳﮕﺮ ﺳﻮراخ ﺑﻴﻨﯽ اﺳﺖ آﻪ از ﺁن ﺑﻮﯼ ﮔﻠﻬﺎ و رﻳﺎﺣﻴﻦ وارد ﻣﯽﺷﻮد و‬
‫ﺑﻤﻐﺰ ﻣﯽرﺳﺪ و دﻳﮕﺮ دو ﭘﺴﺘﺎن هﻢ دروازﻩ ﺧﺮوﺟﯽ اﺳﺖ آ ﻪ ﺧ ﺪاﯼ ﺗﻌ ﺎﻟﯽ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﻣ ﺼﺎﻟﺤﯽ ﻗ ﺮار دادﻩ اﺳ ﺖ‪)".‬ﺁﻳ ﺖاﷲ دﺳ ﺘﻐﻴﺐ ﺷ ﻴﺮازﯼ‪ ،‬آﺘ ﺎب ﻣﻌ ﺮاج‪ ،‬ﺗﻜ ﻮﻳﻦ و‬
‫ﺗﺸﺮﻳﺢ اﻧﺴﺎن(‪.‬‬

‫‪٢٣٧‬‬
 ‫ﻣﺤﻤﺪ و اﺋﻤﻪ‪ :‬ﺣﻜﺎم هﺎرون اﻟﺮﺷﻴﺪ‬
‫وﻗﺘﯽ آﻪ در ﻣﻜﺘﺐ ﺁﺧﻮﻧﺪان ﺑﺰرﮔ ﻮار‪ ،‬ﺧﺪاوﻧ ﺪ از ﭼﻨ ﻴﻦ دﻳ ﺪﮔﺎهﯽ ﻣﻌﺮﻓ ﯽ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﻃﺒﻌﺎ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ او و اﻣﺎﻣﺎن او ﻧﻴﺰ از هﻤﻴﻦ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬زﻳ ﺮا اﻳ ﻦ‬
‫ﻧﺤﻮﻩ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺟﺎذﺑﻪ ﺧﺎص دارد‪ .‬ﺁﻧﻮﻗﺖ اﺳﺖ آﻪ ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴﯽ ﻗﺪس ﺳﺮﻩ و اﻋﻠﯽ‬
‫اﷲ ﻣﻘﺎﻣ ﻪ در ﺑﺤ ﺎراﻻﻧﻮار و ﺣﻠﻴ ﺔ اﻟﻤﺘﻘ ﻴﻦ در ﺣ ﺪﻳﺜﯽ ﺑ ﺴﻴﺎر ﻣﻮﺛ ﻖ از ﺣ ﻀﺮت‬
‫رﺳﻮل اآﺮم ﻧﻘﻞ ﻣﯽآﻨﺪ آﻪ‪" :‬ﻓﺮﻣ ﻮد ﻧﻤ ﯽداﻧﻴ ﺪ ﺗﺮآﻴ ﺐ هﻠﻴﻠ ﻪ ﺳ ﻴﺎﻩ و هﻠﻴﻠ ﻪ زرد و‬
‫ﺳ ﻘﻤﻮﻧﻴﺎ و ﻓﻠﻔ ﻞ و زﻧﺠﺒﻴ ﻞ ﺧ ﺸﻚ و زﻧﻴ ﺎن و ﺧ ﺸﺨﺎش ﺳ ﺮخ و ﻧﻤ ﻚ هﻨ ﺪﯼ و‬
‫ﻧﺎرﻣ ﺸﻚ و ﻗﺎﻗﻠ ﻪ و ﺷ ﻘﺎﻗﻞ و ﺟ ﻮب ﺑﻠ ﺴﺎن و داﻧ ﻪ ﺑﻠ ﺴﺎن و ﺳ ﻠﻴﺨﻪ ﻣﻘ ﺸﺮ و ﻋﻠ ﻚ‬
‫روﻣ ﯽ و ﻋ ﺎﻗﺮﻗﺮﻩ و دارﭼ ﻴﻦ و ﻋ ﺴﻞ‪ ،‬ﭼ ﻪ اﻧ ﺪازﻩ ﻗ ﻮت ﺟﻤ ﺎع ﻣ ﯽﺑﺨ ﺸﺪ")ﻣ ﺘﻦ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ‪ .(۵١٣‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﻧﻴﺴﺖ آﻪ اﻳﻦ ادوﻳﻪ در ﻋ ﺼﺮ رﺳ ﻮل اآ ﺮم ﺗ ﺎ‬
‫ﭼ ﻪ اﻧ ﺪازﻩ در ﺑﺎزاره ﺎﯼ ﻣﺪﻳﻨ ﻪ و ﻣﻜ ﻪ ﻳﺎﻓ ﺖ ﻣ ﯽﺷ ﺪﻩ‪ ،‬وﻟ ﯽ ﻳﻘﻴﻨ ﺎ در ﻋﻄﺎرﻳﻬ ﺎﯼ‬
‫ﺑ ﺎزار اﺻ ﻔﻬﺎن در دورﻩ ﻋﻼﻣ ﻪ ﻣ ﻼ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ ﻣﺠﻠ ﺴﯽ رﺣﻤ ﺔ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ‪ ،‬ﺑ ﻪ‬
‫ﻓﺮاواﻧﯽ ﭘﻴﺪا ﻣﯽﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﻧﻴﺰ "ﻓﺮﻣﻮد ﺳﺮ را ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺎﻧﻪ آﻨﻴﺪ آﻪ ﺗ ﺐ را دور ﻣ ﯽﮔﺮداﻧ ﺪ و روزﯼ‬
‫ﻣﯽﺁورد و ﻗﻮت ﺟﻤﺎع را زﻳﺎد ﻣﯽآﻨﺪ")ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ‪.(۵١٣‬‬
‫و‪" :‬ﺁن ﺣﻀﺮت ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﺗﺎآﻴ ﺪ ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﺑﻴﺎﻣﻮزﻳ ﺪ از آ ﻼغ‪،‬‬
‫ﺟﻤﺎع آﺮدن ﭘﻨﻬﺎن را")ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ‪.(۵١٣‬‬
‫وﻟ ﯽ ﺗﻌ ﺎﻟﻴﻢ ﺁن ﺣ ﻀﺮت در اﻳ ﻦ ﻣ ﻮرد ﻓﻘ ﻂ ﺟﻨﺒ ﻪ ﻣﻨﻔ ﯽ ﻧﺪاﺷ ﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ‬
‫دﺳ ﺘﻮرات ﻋﻤﻠ ﯽ ﻣﺘﻌ ﺪد و ﺑ ﺴﻴﺎر دﻗﻴ ﻖ و ﺟ ﺎﻣﻌﯽ در ﺑ ﺎرﻩ ﺑﻬﺘ ﺮﻳﻦ ﻧﺤ ﻮﻩه ﺎﯼ‬
‫ﻣﺠﺎﻣﻌﺖ‪ ،‬و ﻃﺮق ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺁن از اﻳﺴﺘﺎدﻩ و ﻧﺸﺴﺘﻪ و ﺧﻮاﺑﻴ ﺪﻩ و اوﻗ ﺎت ﺧ ﻮب و ﺑ ﺪ‬
‫ﻣﻘﺎرﺑﺖ در ﻳﻚ "اﻟﻔﻴﻪ ﺷﻠﻔﻴﻪ" اﺳﻼﻣﯽ آﻪ ﻇﺎهﺮا از ﺗﻤﺎم ﺁﺛ ﺎر ﻣ ﺸﺎﺑﻪ ﺧ ﻮد در ﺑ ﻼد‬
‫هﻨ ﺪ و ﻓﺮﻧ ﮓ آﺎﻣ ﻞﺗ ﺮ اﺳ ﺖ‪ ،‬دادﻩ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬در ﺣ ﺪﻳﺚ ﺟ ﺎﻣﻊ ﻣﻨﻘ ﻮل در ﺣﻠﻴ ﺔ‬
‫اﻟﻤﺘﻘ ﻴﻦ ﻋﻼﻣ ﻪ ﻣﺠﻠ ﺴﯽ ﻃ ﺎب ﺛ ﺮاﻩ ﺗ ﺼﺮﻳﺢ آ ﺮد آ ﻪ اﺑ ﻼغ آﻨﻨ ﺪﻩ اﻳ ﻦ دﺳ ﺘﻮرات‪،‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ و ﮔﻮﻳﻨﺪﻩ ﺁﻧﻬﺎ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤ ﺪ و ﺷ ﻨﻮﻧﺪﻩ ﺁﻧﻬ ﺎ ﺣ ﻀﺮت ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻮدﻩ‬
‫اﺳ ﺖ‪ ،‬و رﺳ ﻮل اآ ﺮم اﻳ ﻦ ﺗﻌﻠﻴﻤ ﺎت را ﺑ ﺪﻳﻦ ﻣﻨﻈ ﻮر دادﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑﻬﺘ ﺮﻳﻦ ﻧﺤ ﻮﻩ‬
‫"اﺳﻼﻣﯽ" ﻣﺠﺎﻣﻌﺖ ﺑﺎ زوﺟﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻠﯽ ﺑﻴﺎﻣﻮزد‪).‬ﻗﻄﻌﺎ ﻣﺘﻮﺟﻪ هﺴﺘﻴﺪ آﻪ اﻳﻦ‬
‫زوﺟ ﻪ ﻋﻠ ﯽ‪ ،‬دﺧﺘ ﺮ ﺧ ﻮد ﺣ ﻀﺮت ﻣﺤﻤ ﺪ اﺳ ﺖ‪ .‬ﻣ ﺘﻦ اﻳ ﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣﻔ ﺼﻞ را در‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ۵١٢‬ﺧﻮاهﻴﺪ ﻳﺎﻓﺖ(‬

‫‪٢٣٨‬‬
‫ﺑﺠ ﺰ ﺗﻌ ﺎﻟﻴﻢ اﻳ ﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ‪ ،‬ﻋﻼﻣ ﻪ ﻣﺠﻠ ﺴﯽ ﺗﻌ ﺎﻟﻴﻢ ﻣﺘﻌ ﺪد دﻳﮕ ﺮﯼ را ﻧﻴ ﺰ از‬
‫رﺳﻮل اآﺮم در هﻤﻴﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻧﻘﻞ ﻣﯽآﻨﺪ‪:‬‬
‫‪"-‬دﺧﺘﺮان ﺑﺎآﺮﻩ ﺑﺨﻮاهﻴﺪ آﻪ دهﻨﻬﺎﻳﺸﺎن ﺧﻮﺷﺒﻮﺗﺮ و رﺣﻤﻬﺎﻳﺸﺎن ﺧﻨﻜﺘﺮ و‬
‫ﭘﺴﺘﺎﻧﻬﺎﻳﺸﺎن ﭘﺮﺷﻴﺮﺗﺮ اﺳﺖ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎرﯼ زﻧﯽ ﻓﺮﺳﺘﻴﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮﻧﻴ ﺪ ﮔ ﺮدﻧﺶ‬
‫را ﺑﻮ آﻨﻨﺪ آﻪ ﺧﻮﺷﺒﻮ ﺑﺎﺷﺪ و ﻗﻮزك ﭘﺎﻳﺶ ﻧﻴﺰ ﭘﺮﮔﻮﺷﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪".‬‬
‫و ﻧﻴﺰ‪" :‬ﻣﺒﺎدا آﺴﯽ ﺑﺎ زن ﺧﻮد ﺟﻤﺎع آﻨﺪ و ﭘﻴﺶ از ﺁﻧﻜﻪ ﺁن زن ﺁب ﺑﺪه ﺪ‪،‬‬
‫او ﺁب ﺑﺪهﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﯽﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﺗﺄﻧﯽ ﺑﻜﻨﺪ و ﻣﻜﺚ آﻨﺪ ﺗﺎ ه ﺮ دو ﺑ ﺎهﻢ ﺁب ﺑﺪهﻨ ﺪ‪)".‬ﻣ ﺘﻦ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ‪.(۵١۴‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧ ﻪه ﺎﺋﯽ دﻳﮕ ﺮ از آﻠﻤ ﺎت ﻗ ﺼﺎرﯼ آ ﻪ در آﺘ ﺐ ﺑ ﺴﻴﺎر ﻣﻌﺘﺒ ﺮ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ)ﺻﺤﺎح ﺳﺘﻪ و آﺘﺐ ارﺑﻌﻪ( ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺴﺒﺖ دادﻩ ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ در ﺁﻣﺪم و اآﺜﺮ ﺳﺎآﻨﺎن ﺁﻧﺮا اﺑﻠﻬﺎن ﻳﺎﻓﺘﻢ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ دوزخ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻢ و دﻳﺪم آﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ اهﻞ ﺁن زﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬روزهﺎﯼ دوﺷﻨﺒﻪ و ﭘﻨﺞﺷ ﻨﺒﻪ روزه ﺎﺋﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ دره ﺎﯼ ﺁﺳ ﻤﺎن ﮔ ﺸﻮدﻩ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬ﻧﻄﻔﻪهﺎﯼ ﺧﻮد را در ﺳﻴﺎهﺎن ﻣﺮﻳﺰﻳﺪ آﻪ ﺳﻴﺎهﯽ رﻧﮓ زﺷﺘﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻮﯼ ﺳﭙﻴﺪ را رﻧﮓ آﻨﻴﺪ ﺗﺎ ﭼﻮن ﻳﻬﻮدان ﻣﺸﻮﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻮهﺎﯼ ﺧﻮد را آ ﻢ آﻨﻴ ﺪ زﻳ ﺮا ﻳﻬ ﻮدان ﭼﻨ ﻴﻦ ﻧﻜﺮدﻧ ﺪ و زﻧﺎﻧ ﺸﺎن زﻧﺎآ ﺎر‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ‪ ،‬ﺻﺒﺤﮕﺎهﺎن ﺑﺎ ﺑﻴﺮﻗﻬﺎﯼ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺑﺎزارهﺎ ﻣﯽروﻧﺪ و ﺑﺎ ه ﺮ آ ﺲ‬
‫آﻪ زودﺗﺮ وارد ﺑ ﺎزار ﺷ ﻮد‪ ،‬داﺧ ﻞ ﻣ ﯽﺷ ﻮﻧﺪ و ﺑ ﺎ ه ﺮ آ ﺲ آ ﻪ دﻳﺮﺗ ﺮ ﺑﻴ ﺮون ﺁﻳ ﺪ‬
‫ﺑﻴﺮون ﻣﯽﺁﻳﻨﺪ)ﻧﻘﻞ از ﻧﻬﺞاﻟﻔﺼﺎﺣﻪ(‪.‬‬
‫وﻧﻤﻮﻧﻪاﯼ از ﻣﻄﺎﻟ ﺐ ﺑ ﺴﻴﺎر ﭘﺮﻣﻌﻨ ﯽ و ﺁﻣﻮزﻧ ﺪﻩاﯼ آ ﻪ از ﻗ ﻮل او رواﻳ ﺖ‬
‫ﺷ ﺪﻩ‪ ،‬ﺣ ﺪﻳﺜﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺷ ﻬﻴﺪ ﺑﺰرﮔ ﻮار ﻣﺤ ﺮاب‪ ،‬ﺁﻳ ﺖاﷲ دﺳ ﺘﻐﻴﺐ در آﺘ ﺎب ﻣﻌ ﺎد‬
‫ﺧﻮد ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -‬در ﺣ ﺪﻳﺚ اﺳ ﺖ از ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ آ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد‪:‬‬
‫ﻋﻤ ﻮﻳﻢ ﺣﻤ ﺰﻩ ﺳﻴﺪاﻟ ﺸﻬﺪا را دﻳ ﺪم)ﭘ ﺲ از ﺷ ﻬﺎدت او( آ ﻪ ﻃ َـ َﺒﻘﯽ از اﻧ ﺎر ﺑﻬ ﺸﺘﯽ‬
‫ﺟﻠﻮش ﺑﻮد و ﻣﻴﻞ ﻣﯽآﺮد‪ .‬ﻧﺎﮔﻬﺎن دﻳﺪم اﻧﺎر اﻧﮕﻮر ﺷﺪ و او ﻣﻴﻞ آﺮد‪ ،‬ﻳﻜﺪﻓﻌﻪ دﻳﺪم‬
‫اﻧﮕﻮر هﻢ ﺑﻪ رﻃﺐ ﺗﻐﻴﻴﺮ آﺮد‪).‬ﺗﻮﺿ ﻴﺢ ﺁﻳ ﺖاﷲ‪ :‬اﻟﺒﺘ ﻪ ﺧﻮردﻧﻴﻬ ﺎ و ﺁﺷ ﺎﻣﻴﺪﻧﯽه ﺎﯼ‬

‫‪٢٣٩‬‬
‫ﺁن ﻋﺎﻟﻢ هﻤﻪ ﻟﻄﻴﻒ اﺳﺖ و ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﻣﺎدﻩ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻬﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑ ﺎﻧﻮاع‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻔﻪ ﺑﺮﺣﺴﺐ ارادﻩ ﻣﻮﻣﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ آﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼ زردﺁﻟﻮ اﺳ ﺖ ﻟﻜ ﻦ اﮔ ﺮ هﻠ ﻮ ﺧﻮاﺳ ﺘﯽ‬
‫ﻃﺒﻖ ارادﻩ ﺗﻮ اﺳﺖ(‪.‬‬ ‫هﻠﻮ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮ ِ‬
‫در ﻣﻮرد اﻣﺎﻣﺎن‪ ،‬دﺳﺖ ﺁﺧﻮﻧﺪ ﺑﺎز هﻢ ﺑﺎزﺗﺮ از ﻣﻮرد ﺧ ﺪا و ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﺑ ﻮدﻩ‪،‬‬
‫زﻳﺮا اﻳﻦ ﺑﺎر ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﻜﺘﺐ روﺣﺎﻧﻴﺖ ﻣﺒﺎرز ﺑﺠﺎﯼ ﻳﻚ ﻳﺎ دو ﻧﻔﺮ‪ ،‬ﺑﺎ دوازدﻩ ﻧﻔ ﺮ‬
‫ﺳﺮوآﺎر داﺷﺘﻪاﻧﺪ و ﺗﺎزﻩ ﻳﻜ ﯽ از اﻳ ﻦ دوازدﻩ ﻧﻔ ﺮ ﺑﻄﻮرﻳﻜ ﻪ ﻗ ﺒﻼ ﻧﻴ ﺰ اﺷ ﺎرﻩ رﻓ ﺖ‬
‫اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻣﺸﻜﻞﮔﺸﺎﯼ آﻞ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫روش هﻤ ﺎن روش هﻤﻴ ﺸﮕﯽ اﺳ ﺖ‪ :‬ذآ ﺮ رواﻳ ﺎت و ﻧﻘ ﻞ ﺳ ﺨﻨﺎن اﻋﻤ ﺎل و‬
‫ﻋﺠﺎﺋﺐ و ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﯽ آﻪ در "اﺳﺘﺤﻤﺎر" ﻣﻮﻣﻦ ﻣﺆﺛﺮﺗﺮ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬و ﺿ ﻤﻨﺎ ﺑﻬﺘ ﺮ ﺗﻔﻬ ﻴﻢ‬
‫آﻨ ﺪ آ ﻪ ﺟﻠ ﺐ ﻋﻨﺎﻳ ﺎت و ﻣ ﺮاﺣﻢ اﻳ ﻦ اﻣﺎﻣ ﺎن ﻓﻘ ﻂ از ﻣﺠ ﺮاﯼ "روﺣﺎﻧﻴ ﺖ ﻣﺒ ﺎرز"‬
‫ﻣﯽﮔﺬرد‪.‬‬
‫در آﺘﺎب آﺎﻓﯽ‪ ،‬از ﻗﻮل اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﺗﻮﺿﻴﺢ دادﻩ ﺷﺪﻩ آﻪ از ﺧ ﺼﺎﺋﺺ‬
‫اﻣ ﺎم ﺑﻬﻨﮕ ﺎم ﺗﻮﻟ ﺪ اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻧ ﺎف ﺑﺮﻳ ﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬و ﺧﺘﻨ ﻪ ﺷ ﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬و دﻧ ﺪاﻧﻬﺎﯼ‬
‫رﺑ ﺎﻋﻴﺶ از ﺑ ﺎﻻ و ﭘ ﺎﺋﻴﻦ و دو دﻧ ﺪان ﻧ ﻴﺶ و دو دﻧ ﺪان ﺿ ﺎﺣﻜﻪاش ﺑﺮﺁﻣ ﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪،‬‬
‫هﺮﮔﺰ دهﻦد ّرﻩ ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬در ﺧﻮاب ﻣﺤﺘﻠﻢ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻣ ﺪﻓﻮﻋﺶ ﻣﻌﻄ ﺮ ﺑﺎﺷ ﺪ و ﺑ ﻮﯼ ﻣ ﺸﻚ‬
‫ده ﺪ‪ ،‬ﭼ ﻮ ﻗ ﻀﺎﯼ ﺣﺎﺟ ﺖ آﻨ ﺪ زﻣ ﻴﻦ ﻣﻮﻇ ﻒ ﺑﺎﺷ ﺪ آ ﻪ ﻣ ﺪﻓﻮع اورا در ﺧ ﻮد‬
‫ﻓﺮوﺑﺮد‪).‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ ‪.(٣٧٩‬‬
‫و ﺑﺎز در ﺣﺪﻳﺚ دﻳﮕﺮ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ اﺋﻤﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨ ﺪ در ﻗﻨ ﺪاق ﺧ ﻮد‬
‫اژدهﺎ را ﺑﺪراﻧﻨﺪ و ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ دﺷﻤﻨﺎﻧﺸﺎن را ﺑﺎﻳﻚ ﻓﻮت ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺳ ﮓ ﻳ ﺎ ﺳﻮﺳ ﻚ ﻳ ﺎ‬
‫ﺷﻐﺎل ﻳﺎ ﺧﺮس آﻨﻨﺪ‪).‬ﺷﺮﻳﻌﺘﯽ‪ :‬ﺗﺸﻴﻊ ﻋﻠﻮﯼ و ﺗﺸﻴﻊ ﺻﻔﻮﯼ(‪.‬‬
‫وﻗﺘﯽ آﻪ اﻣﺎم ﺑﺘﻮاﻧﺪ در ﻗﻨﺪاق ﺧﻮد ﻣﻌﺠﺰﻩ آﻨﺪ‪ ،‬ﻃﺒﻌ ﺎ در دوران رﺷ ﺪ ﺑﺎﻳ ﺪ‬
‫ﻣﻌﺠ ﺰات ﻣﻬﻤﺘ ﺮﯼ ﺑﻜﻨ ﺪ‪ .‬زﻳ ﺮا از دﻳ ﺪﮔﺎﻩ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ اهﻤﻴ ﺖ ﻣﻘ ﺎم اﻣ ﺎم ﺑ ﻴﺶ از ﺁﻧﻜ ﻪ‬
‫واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ درﺟﻪ ﺗﻘﻮﯼ و ﻓﻀﻞ او ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻣﻌﺠﺰاﺗﺶ ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪-‬ﮔﺎو زﻧﯽ ﻣ ﺮدﻩ ﺑ ﻮد و زن ﮔﺮﻳ ﻪ و زارﯼ ﻣ ﯽآ ﺮد‪ .‬ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻣﻮﺳ ﯽ‬
‫آﺎﻇﻢ ﮔﺎو را ﺻﺪا زد‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ ﺑ ﺎ ﻋ ﺼﺎﻳﺶ ﺑ ﻪ ﺁن ﮔ ﺎو زدﻩ ﻳ ﺎ ﺑ ﺎ‬
‫ﭘﻨﺠﻪ ﭘﺎﻳﺶ‪ .‬وﻟﯽ ﻓﯽاﻟﻔﻮر ﮔﺎو ﺑﺮﺧﻮاﺳﺖ و راﺳﺖ اﻳﺴﺘﺎد و ﺑ ﻪ ﻋﺮﺑ ﯽ ﺳ ﻼم ﮔﻔ ﺖ‪.‬‬
‫ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺣﻀﺮت او را ﺑﺪﺳﺖ ﺻﺎﺣﺒﺶ ﺳﭙﺮد و رﻓ ﺖ)ﻣ ﺘﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ در ﺻ ﻔﺤﻪ‪.(٣٨٣‬‬

‫‪٢٤٠‬‬
‫ﻇﺎهﺮا راوﯼ ﺣﺪﻳﺚ ﺣﺴﺎب آﺮدﻩ اﺳﺖ آﻪ اﮔﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اوﻟﻮاﻟﻌﺰﻣﯽ ﻣﺜﻞ ﻋﻴ ﺴﯽ ﺁدم‬
‫ﻣﺮدﻩ را زﻧﺪﻩ ﻣﯽآﻨﺪ ﻳﻚ اﻣﺎم ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ زﻧﺪﻩ آﺮدن ﮔﺎو ﻣﺮدﻩ اآﺘﻔﺎ آﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻓﺮهﻨ ﮓ دﻳ ﻦ اﮔ ﺮ ﺑﻨ ﺎ ﺑﺎﺷ ﺪ اﻣ ﺎم از اﺣﺘ ﺮام ﻻزم در ﻧﻈ ﺮ ﻣ ﻮﻣﻨﻴﻦ‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ از ﻧﻌﻤﺘﻬﺎﯼ ﻣﺎدﯼ آﻤﺒﻮدﯼ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗ ﺎ ﻣﻘ ﺎم او در ﻣﻘﺎﺑ ﻞ‬
‫ﺧﻠﻴﻔﻪ و ﺳﺎﻳﺮ "ﻇﻠﻤﻪ" ﭘﺎﺋﻴﻦ ﻧﻴﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت آﻪ در ﺻﻮرت ﻟ ﺰوم ﺑﺎﻳ ﺪ ﺧ ﻮدش‬
‫ﺑﻪ هﻤﻪ اﻳﻦ ﻣﺎل و ﻣﻨﺎل ﺑﯽاﻋﺘﻨﺎ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺴﺮاغ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﺮود‪.‬‬
‫‪"-‬ﺻﺎﻟﺢ ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻋﻠﯽ اﻟﻨﻘﯽ ﻋﺮض آﺮد‪ :‬ﻗﺮﺑﺎﻧﺖ‪ ،‬ﺧﻴﻠ ﯽ‬
‫ﻧﺎراﺣﺘﻢ آﻪ ﺷﻤﺎ را در اﻳﻦ ﺟﺎﯼ ﻣﺤﻘﺮ و ﺑﺪﻧﺎم آﻪ ﻧﺎﻣﺶ ﺳﺮاﯼ ﮔﺪاﻳﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺰل‬
‫دادﻩاﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﯼ ﭘﺴﺮ ﺳﻌﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺎ در هﺮ ﺟﺎ آﻪ هﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺧﻴﻠﯽ ﭼﻴﺰهﺎ ﺑﺮاﻳﻤﺎن ﻣﻬﻴﺎ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺑﺎ دو دﺳﺘﺶ اﺷﺎرﻩ آﺮد و ﻓﺮﻣﻮد ﻧﮕﺎﻩ آ ﻦ! ﻧﮕ ﺎﻩ آ ﺮدم‪ ،‬دﻳ ﺪم ﺗ ﺎ ﭼ ﺸﻢ‬
‫آ ﺎر ﻣ ﯽآﻨ ﺪ ﺑﻮﺳ ﺘﺎﻧﻬﺎﺋﯽ اﺳ ﺖ ﺧ ﺮم ﺑ ﺎ ﻣﻴ ﻮﻩه ﺎﯼ ﺗ ﺎزﻩ و رﺳ ﻴﺪﻩ و ﻧ ﻮﺑﺮ‪ ،‬ﭘ ﺮ از‬
‫دﺧﺘﺮان زﻳﺒﺎ و ﺧﻮﺷﺒﻮﯼ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮوارﻳﺪ در ﺻﺪف و ﭘﺴﺮﺑﭽﮕﺎن ﻟﻄﻴ ﻒ ﺑﻄﻮرﻳﻜ ﻪ‬
‫ﭼﺸﻤﻢ ﺧﻴﺮﻩ ﺷﺪ و دﻳﺪﻩام از آﺎر اﻓﺘﺎد‪).‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ آﺎﻓﯽ در ﺻﻔﺤﻪ‪.(٣٩٧‬‬
‫ﺑﻪ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮﯼ آﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺁﻳﺖاﷲ ﺑﺮوﺟﺮدﯼ ﻧﻘ ﻞ ﺷ ﺪﻩ‪ ،‬ﺣ ﻀﺮت ﻣﻮﺳ ﯽ‬
‫ﺑ ﻦ ﺟﻌﻔ ﺮ در زﻧ ﺪان ﺑ ﻪ آﻨﻴﺰآ ﯽ آ ﻪ ه ﺎروناﻟﺮﺷ ﻴﺪ ﺑ ﺮاﯼ ﺧ ﺪﻣﺖ ﺧ ﺎص)!( ﺁن‬
‫ﺣﻀﺮت ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﻮدت ﻏﺮﻩ ﻣﺸﻮ و ﺑﺒﻴﻦ‪ .‬ﺁﻧﻮﻗﺖ اﺷ ﺎرﻩاﯼ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد و ﺣﻮران و ﻏﻼﻣﺎن را آﻪ دﺳﺖ ﺑﺴﻴﻨﻪ اﻳﺴﺘﺎدﻩ ﺑﻮدن ﺑﺎو ﻧ ﺸﺎن داد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽ ﻪ‬
‫آﻨﻴﺰك از دﻳﺪﻧﺸﺎن ﺑﻴﻬﻮش ﮔﺸﺖ‪) .‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ‪.(٣٨۴‬‬
‫اﺋﻤ ﻪ در ﻣﻌﺮﻓ ﯽ ﻣﻨ ﺎﻓﻊ ﺧ ﺎص ﮔﻴﺎه ﺎن و ادوﻳ ﻪ از ﻧﻈ ﺮ ﺷ ﻔﺎﯼ درده ﺎﯼ‬
‫اﺳﺎﺳﯽ )ﺑﺘﺮﺗﻴﺐ اوﻟﻮﻳﺖ‪ :‬ﺿﻌﻒ ﻗﻮﻩ ﺟﻤ ﺎع‪ ،‬ﺑﻮاﺳ ﻴﺮ‪ ،‬ﭘﻴ ﺴﯽ‪ ،‬ﺑ ﺎد ﺷ ﻜﻢ( ﺗﺨ ﺼﺺ‬
‫ﻓﺮاوان دارﻧﺪ‪ .‬ﻧﺴﺨﻪهﺎﺋﯽ آﻪ ﻣﯽدهﻨ ﺪ‪ ،‬ﮔ ﺎهﯽ ﻣ ﺴﺘﻘﻴﻤﺎ از ﻃ ﺮف ﺧ ﺪا ﺗﺠ ﻮﻳﺰ ﺷ ﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪" :‬اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮﯼ ﺷﻜﺎﻳﺖ آﺮد ﺑﻪ ﺧﺪا از ﺿﻌﻒ آﻤﺮ و آﻤﯽ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ او وﺣﯽ رﺳ ﻴﺪ آ ﻪ ﺗﺨ ﻢ ﺑ ﺎ ﮔﻮﺷ ﺖ ﺑﺨ ﻮر‪ ".‬و‪" :‬ﭼ ﻮن ﻣ ﺮض ﭘﻴ ﺴﯽ در‬
‫ﻣﻴﺎن ﺑﻨﯽاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺪ‪ ،‬ﺣﻘﺘﻌﺎﻟﯽ وﺣﯽ ﻓﺮﻣﻮد ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﯽ آﻪ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن‬
‫ﺑﮕ ﻮ ﮔﻮﺷ ﺖ ﺑ ﺎ ﭼﻐﻨ ﺪر ﺑﺨﻮرﻧ ﺪ"‪ .‬ﮔ ﺎهﯽ ﻧﻴ ﺰ ﻣﺮاﺟ ﻊ ﺗﺠ ﻮﻳﺰ ﻧ ﺴﺨﻪه ﺎف ﺧ ﻮد‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮان اوﻟﻮﻟﻌﺰﻣﻨ ﺪ‪" :‬اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﺑ ﻪ ﺣ ﻀﺮت ﻋﻴ ﺴﯽ در ﻃﻔﻮﻟﻴ ﺖ‬
‫ﺑﻴﻤﺎرﻳﻬﺎﯼ ﻣﺮدم ﺑﺰرگ ﻣﯽرﺳ ﻴﺪ‪ ،‬و درد ﻣﻘﻌ ﺪ از درده ﺎﯼ ﺑﺰرﮔ ﺎن اﺳ ﺖ‪ .‬درﻳ ﻦ‬
‫ﻣﻮاﻗ ﻊ ﻋﻴ ﺴﯽ ﺑ ﻪ ﻋﻠ ﻢ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮﯼ از ﻣ ﺎدرش ﻣ ﯽﺧﻮاﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ او ﺧﻤﻴ ﺮﯼ از‬

‫‪٢٤١‬‬
‫ﻋﺴﻞ و ﺳﻴﺎﻩداﻧﻪ و روﻏﻦ زﻳﺘﻮن ﻓﺮاهﻢ ﺳﺎزد آﻪ ﺑﺨﻮرد"‪ .‬وﻟﯽ ﻋﺎدﺗﺎ ﻣ ﺴﺌﻮل اﻳ ﻦ‬
‫ﻧﺴﺨﻪﻧﻮﻳ ﺴﯽ ﺧ ﻮد اﺋﻤ ﻪ ه ﺴﺘﻨﺪ‪" :‬ﻣﻔ ﻀﻞ ﺑ ﻪ ﺣ ﻀﺮت ﺷ ﻜﺎﻳﺖ آ ﺮد از ﺗﻨﮕ ﯽ ﻧﻔ ﺲ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻮل ﺷﺘﺮ ﺑﺨﻮر"‪ .‬و‪" :‬ﺣﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻣﻮﺳ ﯽ آ ﺎﻇﻢ ﻓﺮﻣ ﻮد ه ﻴﭽﻜﺲ ﻧﻴ ﺴﺖ‬
‫آﻪ رگ ﺧﻮرﻩ در ﺑﺪن او ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﭼﺎرﻩ ﺁن ﺧﻮردن ﺷﻠﻐﻢ اﺳﺖ"‪ .‬و‪" :‬ﺷﺨﺼﯽ ﺑ ﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﯽ ﺑ ﻦ ﺟﻌﻔ ﺮ ﻋ ﺮض آ ﺮد آ ﻪ ﻣ ﺎدﻩ ﻃ ﺎﻋﻮن در ﺑ ﺪن ﻣ ﻦ ﻇ ﺎهﺮ ﺷ ﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﺳﻴﺐ ﺑﺨﻮر‪ ،‬و ﺁن ﺷﺨﺺ ﺧ ﻮرد و ﻋﺎﻓﻴ ﺖ ﻳﺎﻓ ﺖ"‪ .‬و‪" :‬ﺣ ﻀﺮت‬
‫اﻣﺎم رﺿ ﺎ ﻓﺮﻣ ﻮد ﺟ ﻮ ﺑﺨﻮرﻳ ﺪ آ ﻪ ﺟ ﻮ ﺧ ﻮردن از ﺷ ﻌﺎر ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮان اﺳ ﺖ"‪) .‬ﻣ ﺘﻦ‬
‫ﺣﺪﻳﺜﻬﺎ در ﺻﻔﺤﺎت ‪ ۵۶٠‬ﺗﺎ‪.(۵۶۵‬‬
‫‪"-‬و ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭘﻨﻴﺮ در ﭼﺎﺷﺖ ﻣﻀﺮ اﺳﺖ و ﻃ ﺮف‬
‫ﺷﺐ ﻧﺎﻓﻊ آﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﻮت ﺟﻤﺎع ﻣﯽﺷﻮد"‪.‬‬
‫‪"-‬و ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻗﺎووت ﺧﻨﻚ ﺑﺨﻮرﻳﺪ آ ﻪ ﭘﻴ ﺴﯽ را‬
‫زاﻳﻞ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ و ﺧﻮردن ﺁن ﺑﺎ روﻏﻦ زﻳﺘﻮن ﮔﻮﺷﺖ را ﻣﯽروﻳﺎﻧﺪ و ﻗﻮت ﺟﻤ ﺎع‬
‫را زﻳﺎد ﻣﯽآﻨﺪ"‪.‬‬
‫‪"-‬و ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺨﻮرﻳﺪ ﺧﺮﺑﺰﻩ را آﻪ ﻗﻮت ﺟﻤﺎع را زﻳﺎد ﻣﯽآﻨﺪ"‪.‬‬
‫‪"-‬و ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻣﻮﺳﯽ آ ﺎﻇﻢ ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﮔﻮﺷ ﺖ ﻗﺒ ﺮﻩ ﺧ ﻮردن از ﺑ ﺮاﯼ‬
‫دﻓ ﻊ ﺑﻮاﺳ ﻴﺮ و درد ﭘ ﺸﺖ ﻧ ﺎﻓﻊ اﺳ ﺖ و آﻤ ﻚ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ ﺑ ﺮ ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ ﺟﻤ ﺎع‪ .‬و اﻳ ﻀﺎ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﺧﻮردن ﮔﺰر ﻗﻮت ﺟﻤﺎع را زﻳﺎد ﻣﯽآﻨﺪ"‪.‬‬
‫ﮔ ﺎهﯽ از زﺑ ﺎن اﺋﻤ ﻪ ﻣﻄﺎﻟ ﺐ ﻓﻠ ﺴﻔﯽ ﺑ ﺴﻴﺎر ﻋﻤﻴ ﻖﺗ ﺮ وﺁﻣﻮزﻧ ﺪﻩﺗ ﺮﯼ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫‪"-‬اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺳ ﻨﺖ ﭘﻴ ﺎﻣﺒﺮان اﺳ ﺖ ﺑ ﺴﻴﺎر زن داﺷ ﺘﻦ و‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﻣﻘﺎرﺑﺖ آﺮدن" ‪ ١‬و ﻓﺮﻣﻮد‪" :‬در ﺧﺮوس ﭘﻨﺞ ﺧﺼﻠﺖ هﺴﺖ آ ﻪ از‬
‫ﺧﺼﻠﺖهﺎﯼ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان اﺳﺖ‪ ،‬و از ﺁن ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺟﻤﺎع آﺮدن اﺳﺖ"‪.‬‬
‫‪"-‬و از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧﻮﺷﻢ ﻧﻤﯽﺁﻳ ﺪ آ ﻪ‬
‫دﻧﻴﺎ و ﺁﻧﭽﻪ را در ﺁن اﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﻳﻚ ﺷﺐ ﺑﯽزن ﺑﺨﻮاﺑﻢ"‪.‬‬
‫‪"-‬و ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻣﻮﺳﯽ آﺎﻇﻢ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬هﺮ آﻪ ﻟﺬت ﺟﻤﺎع آﺮدن ﺑﺎ آﻨﻴﺰان‬
‫را درﻳﺎﻓﺖ آﻨﺪ‪ ،‬هﺮﮔﺰ ﺁﻧﺮا ﺗﺮك ﻧﻜﻨﺪ"‪.‬‬

‫‪ -١‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺗﻜﻠﻴ ﻒ اﻋﺘﺒ ﺎر ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮﯼ ﻋﻴ ﺴﯽ آ ﻪ زن ﻧﺪاﺷ ﺖ و ﻇ ﺎهﺮا ﺑ ﺎ ه ﻴﭻ زﻧ ﯽ ه ﻢ ﻣﻘﺎرﺑ ﺖ‬

‫ﻧﻜﺮد‪ ،‬روﺷﻦ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٢٤٢‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ راهﻨﻤﺎﺋﯽهﺎﯼ اﺋﻤﻪ ﺑﻪ اﻃﻌﻤﻪ و ادوﻳﻪ ﻣﺤ ﺪود ﻧﻤ ﯽﺷ ﻮد و دﺳ ﺘﻮرهﺎﯼ‬
‫دﻳﮕﺮ را ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮد آﻪ ﮔﺎﻩ ﺣﻜﻤﺖ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻘﻞ ﻧ ﺎﻗﺺ ﻋ ﻮام ﻧﻤﻴﺮﺳ ﺪ‪ ،‬وﻟ ﯽ‬
‫ﺣﺘﻤﺎ ﻋﻠﻤﺎﯼ ﻋﻈﺎم ﺑﺪﻳﻦ ﺣﻜﻤﺖهﺎ وﻗﻮف دارﻧﺪ‪:‬‬
‫‪"-‬اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺳﺮﻣﻪ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﺑﻜﺸﻴﺪ آﻪ ﻗ ﻮت ﺟﻤ ﺎع را زﻳ ﺎد‬
‫ﻣﯽآﻨﺪ و دهﺎن را ﺷﻴﺮﻳﻦ ﻣﯽآﻨﺪ و آﻤﻚ ﻣﯽآﻨﺪ ﺑﻪ ﻃﻮل دادن ﺳﺠﻮد"‪.‬‬
‫و ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﻮد‪" :‬ﻧﻌﻠ ﻴﻦ ﺳ ﻴﺎﻩ ﻣﭙﻮﺷ ﻴﺪ آ ﻪ ذآ َـﺮ را ﺳ ﺴﺖ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ و ﭼ ﺸﻢ را‬
‫ﺿﻌﻴﻒ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ و ﻧﻌﻠ ﻴﻦ زرد ﺑﭙﻮﺷ ﻴﺪ آ ﻪ ﭼ ﺸﻢ را ﺟ ﻼ ﻣ ﯽده ﺪ و ذآ َـﺮ را ﺳ ﺨﺖ‬
‫ﻣﯽآﻨﺪ وﻏﻢ را ﺑﺮﻃﺮف ﻣﯽآﻨﺪ"‪.‬‬
‫و ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﻮد‪" :‬ﺳﺮ را ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺎﻧﻪ آﺮدن ﺗﺐ را دور ﻣﯽآﻨﺪ و ﻗﻮت ﺟﻤ ﺎع‬
‫را زﻳﺎد ﻣﯽآﻨﺪ"‪.‬‬
‫و ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ‪" :‬هﺮ آﻪ رﻳ ﺶ ﺧ ﻮد را هﻔﺘ ﺎد ﻧﻮﺑ ﺖ ﺷ ﺎﻧﻪ آﻨ ﺪ و ﺑ ﺸﻤﺎرد‬
‫ﻳﻜﯽ ﻳﻜﯽ را‪ ،‬ﺷﻴﻄﺎن ﺗﺎ ﭼﻬﻞ روز ﻧﺰدﻳﻚ او ﻧﻴﺎﻳﺪ"‪.‬‬

‫ﺗﻘﻠﻴﺪ و اﺟﺘﻬﺎد‪ :‬ﻣﻜﺘﺐ داﻣﭙﺮورﯼ‬

‫اﺟﺘﻬﺎد وﺗﻘﻠﻴﺪ از اﺻﻮل ﻣﻜﺘﺐ ﺗﺸﻴﻊ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ اﻟﺒﺘ ﻪ اﻳ ﻦ رآ ﻦ ﻧﻴ ﺰ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨ ﺪ‬
‫ارآ ﺎن دﻳﮕ ﺮ در ﻣﻜﺘ ﺐ دآﺎﻧ ﺪاران دﻳ ﻦ ﺗﻐﻴﻴ ﺮ ﻣﺎهﻴ ﺖ دادﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬در اﻳ ﻦ ﻣﻜﺘ ﺐ‪،‬‬
‫دﻳﮕﺮ وﻇﻴﻔﻪ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺁن ﻧﻴﺴﺖ آﻪ ﻣﺮﺑﯽ و ﻣﻌﻠﻢ دﻳﮕﺮان ﺑﺮاﯼ ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﻔﻬﻴﻢ ﺁﻧﻬﺎ در‬
‫اﻣﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ دﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺠﺘﻬﺪ در اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ آﺴﯽ اﺳﺖ آ ﻪ آﻠﻴ ﺪدار ﺧ ﺎص ﻋﻠ ﻮم و‬
‫ﮔﻨﺠﻴﻨ ﻪدار اﻧﺤ ﺼﺎرﯼ ﺣﻘ ﺎﻳﻖ اﻟﻬ ﯽ اﺳ ﺖ‪ ،‬و ﺑﻘﻴ ﻪ ﻣﻘﻠﺪﻧ ﺪ‪ .‬ﺑﻘ ﻮل "آ ﺎﻓﯽ" ﺷ ﻴﻌﻴﺎن‬
‫ﺿ ﻌﻴﻒاﻟﻌﻘﻠ ﯽ ه ﺴﺘﻨﺪ آ ﻪ اﻣﻜ ﺎن ﺗ ﺸﺨﻴﺺ ﻧﺪارﻧ ﺪ و ﺑﺎﻳ ﺪ در ه ﺮ ﺻ ﻮرت‪ ،‬و ﺑﻬ ﺮ‬
‫ﺣﺎل‪ ،‬از ﻓﺘﺎوﯼ و اﺣﻜﺎم ﻣﻘﺎم اﺟﺘﻬ ﺎد ﭘﻴ ﺮوﯼ آﻨﻨ ﺪ‪ ،‬هﻤ ﺎﻧﻄﻮر آ ﻪ از ه ﺮ ﺻ ﻐﻴﺮﯼ‬
‫اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯽرود‪.‬‬
‫‪"-‬ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﻳﺪ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ اﺻﻮل دﻳﻦ ﻳﻘﻴﻦ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬وﻟ ﯽ در ﻣ ﻮرد اﺣﻜ ﺎم‬
‫دﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻘﻠﺪ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ ﻳﻌﻨﯽ از ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺗﻘﻠﻴﺪ آﻨﺪ‪)".‬رﺳﺎﻟﻪ ﺁﻳﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨﯽ‪ ،‬ﻧﻘﻞ از ﻣﺠﻠﻪ‬
‫ﻧﮕﻬﺒﺎن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪٨ ،‬ﻣﻬﺮ‪ ١٣۶١‬و ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ(‪.‬‬
‫‪"-‬ﻃﺒﻴﻌﯽ اﺳﺖ آﻪ ﻣﺮدم هﻤﻮارﻩ ﻳﻜﯽ از دو دﺳﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻋﺎﻟﻢ و ﻋﺎﻣﯽ‪ ،‬ﻣﻄﻠ ﻊ‬
‫و ﺑ ﯽاﻃ ﻼع‪ .‬ﻧﺘﻴﺠ ﻪ اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ هﻤﻴ ﺸﻪ ﺑﺎﻳ ﺪ ﻋ ﺪﻩاﯼ از ﻣ ﺮدم ﻣﺠﺘﻬ ﺪ‪ ،‬و ﻋ ﺪﻩاﯼ‬
‫دﻳﮕﺮ ﻣﻘﻠﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ")آﺎﺷﻒ اﻟﻐﻄﺎء‪ ،‬ﺁﺋﻴﻦ ﻣﺎ(‪.‬‬

‫‪٢٤٣‬‬
‫‪"-‬در ﻋﻠ ﻢ اﺻ ﻮل ﻓﻘ ﻪ‪ ،‬ﻋﻠﻤ ﺎﯼ اﻋ ﻼم اﺛﺒ ﺎت ﻓﺮﻣ ﻮدﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ ﻟ ﺰوم ﺗﺒﻌﻴ ﺖ‬
‫ﺟﺎهﻞ از ﻋﺎﻟﻢ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ﺁﻧﻜﻪ ﺣﻜﻢ ﺷﺮﻋﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﺣﻜ ﻢ ﻋﻘﻠ ﯽ‪ ،‬ﻳ ﻚ ﺣﻜ ﻢ ﻓﻄ ﺮﯼ و‬
‫وﺟﺪاﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬از ﻗﻀﺎﻳﺎﺋﯽ اﺳﺖ آﻪ ﻗﻴﺎﺳﺎﺗﻬﺎ ﻣﻌﻬﺎ‪ .‬و از اﻳ ﻦ ﺟ ﺎ ﻣ ﯽﺗ ﻮان در ﺑ ﺎب‬
‫اﺟﺘﻬﺎد و ﺗﻘﻠﻴﺪ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻧﻤﻮد و ﻟﺰوم ﭘﻴﺮوﯼ اﻓﺮاد اﻣﺖ را از ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﺷ ﺮﻳﻌﺖ اﻟﻬﻴ ﻪ‬
‫اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻧﻤﻮد"‪).‬ﻋﻼﻣﻪ ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﺣﺴﻴﻨﯽ ﺗﻬﺮاﻧﯽ‪ ،‬در آﺘﺎب اﻣﺎم ﺷﻨﺎﺳﯽ(‪.‬‬
‫‪"-‬از اﺻ ﻮل ﺗ ﺸﻴﻊ اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ در اﺳ ﻼم ﺑ ﺮاﯼ ه ﺮ ﻣﻮﺿ ﻮع آﻮﭼ ﻚ‬
‫وﺑﺰرﮔﯽ "ﺣﻜﻤﯽ" ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬و ﻣﺠﻤﻮﻋ ﻪ اﻳ ﻦ اﺣﻜ ﺎم را ﺧﺪاوﻧ ﺪ از ﻃﺮﻳ ﻖ‬
‫وﺣﯽ ﻳﺎ اﻟﻬﺎم در اﺧﺘﻴﺎر ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اآﺮم ﮔﺬارد‪ ،‬و ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ هﻢ ﺗﺪرﻳﺠﺎ ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ‬
‫ﭘﻴﺶﺁﻣﺪهﺎ و ﺣﻮادث ﻣﺨﺘﻠﻒ و اﺣﺘﻴﺎﺟﺎﺗﯽ آﻪ ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﻴ ﺪا ﻣ ﯽآﺮدﻧ ﺪ‪ ،‬در اﺧﺘﻴ ﺎر‬
‫ﻣﺮدم "ﻋﻤﻮﻣﺎ"‪ ،‬و در اﺧﺘﻴ ﺎر ﺟﻤﻌ ﯽ از ﺧ ﻮاص ﺧ ﻮد "ﺧ ﺼﻮﺻﺎ" ﮔﺬاﺷ ﺖ‪ .‬وﻟ ﯽ‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ از ﺁن اﺣﻜﺎم ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪ آﻪ ﻣﻮﺟﺒﺎﺗﯽ ﺑﺮاﯼ اﺑﻼغ ﺁﻧﻬﺎ ﭘﻴﺶ ﻧﻴﺎﻣﺪ‬
‫ﻳﺎ واﻗﻌﺎ ﻣﻮرد اﺑﺘﻼء و ﻧﻴﺎز ﻣﺮدم ﺁن زﻣﺎن ﻧﺒﻮد‪ ،‬و ﻳﺎ ﻣﺼﺎﻟﺤﯽ اﻳﺠﺎب ﻣﯽآﺮد آ ﻪ‬
‫از ﻧﺸﺮ ﺁﻧﻬﺎ در ﺁﻧﺰﻣ ﺎن ﺧ ﻮددارﯼ ﺷ ﻮد‪ .‬اﻳ ﻦ اﻣ ﻮر ﺳ ﺒﺐ ﺷ ﺪ آ ﻪ ﻣ ﺼﻠﺤﺘﺎ ﻗ ﺴﻤﺖ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ از ﺁن اﺣﻜﺎم اﺑﻼغ ﻧﺸﻮد و ﻣﻜﺘﻮم ﺑﻤﺎﻧ ﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ اﺳ ﻼم ﺗﻤ ﺎم اﻳ ﻦ‬
‫اﺣﻜ ﺎم را ﻧ ﺰد اوﺻ ﻴﺎء ﺧ ﻮد ﻳﻌﻨ ﯽ اﺋﻤ ﻪ ﻣﻌ ﺼﻮﻣﻴﻦ ﺑ ﻪ ودﻳﻌ ﺖ ﻧﻬ ﺎد ﺗ ﺎ ﺁﻧﻬ ﺎ در‬
‫ﻓﺮﺻﺘﻬﺎﯼ ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻣﺼﺎﻟﺢ و ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪﻳﻬﺎ ﺗﺪرﻳﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﺮدم اﺑﻼغ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﺖ اﻳﻦ هﻢ آﻪ ﺑﻌ ﺪهﺎ ﺣ ﺪﻳﺜﻬﺎﯼ ﻣﺘﻨ ﺎﻗﺾ از ﺁن ﺣ ﻀﺮت ﺗﻮﺳ ﻂ اﺻ ﺤﺎب‬
‫اﻳﺸﺎن ﻧﻘﻞ ﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد آﻪ ﻓﻬﻢ و اﺳﺘﻌﺪاد ﺁﻧﻬﺎ در ﻓﻬﻢ آﻠﻤﺎت او ﺑﺎ هﻢ ﺗﻔﺎوت ﺑﺴﻴﺎر‬
‫داﺷﺖ‪ .‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻳﻜﯽ از اﺻﺤﺎب درﺑﺎرﻩ ﻣﻮﺿ ﻮﻋﯽ‪ ،‬ﺣﻜﻤ ﯽ از ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﻣ ﯽﺷ ﻨﻴﺪ و‬
‫دﻳﮕ ﺮﯼ در واﻗﻌ ﻪاﯼ آ ﺎﻣﻼ ﻣ ﺸﺎﺑﻪ ﺁن ﺑ ﻮد ﺣﻜﻤ ﯽ ﺑ ﺮ ﺧ ﻼف ﺁن ﻣ ﯽﺷ ﻨﻴﺪ‪ ...‬ﻟ ﺬا‬
‫اﻣ ﺮوز اﻳ ﻦ دو ﺣ ﺪﻳﺚ‪ ،‬ﺑﻨﻈ ﺮ ﻣ ﺎ ﻣﻌ ﺎرض و ﻣﺘﻨ ﺎﻗﺾ ﻣ ﯽرﺳ ﺪ‪ .‬دﻗ ﺖ و ﺑﺮرﺳ ﯽ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻓﻬﻢ اﻳﻦ اﺣﻜﺎم هﻤﺎن اﺳﺖ آﻪ ﻣﺎ ﻧﺎم ﺁن را "اﺟﺘﻬﺎد" ﻣﯽﮔﺬارﻳﻢ‪ ،‬و ﻧﺎم آﺴﺎﻧﯽ‬
‫را آﻪ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ "ﻣﺠﺘﻬﺪﻳﻦ" ﻋﻤﻞ ﻣﯽآﻨﻨﺪ "ﻣﻘﻠﺪ"‪)" .‬ﺁل آﺎﺷﻒ اﻟﻐﻄﺎء‪:‬ﺁﺋﻴﻦ ﻣﺎ(‪.‬‬
‫در "ﺟ ﺎ اﻓﺘ ﺎدن" ﻣ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﺑ ﻪ دو ﮔ ﺮوﻩ ﻣﺠﺘﻬ ﺪ و ﻣﻘﻠ ﺪ‪ ،‬ﻣﺤ ﺪﺛﺎن و راوﻳ ﺎن‬
‫ﺑﺰرﮔﻮار از ﺁﻏﺎز ﻧﻘﺶ ﻣﻮﺛﺮﯼ اﻳﻔﺎء آﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌ ﺪاد اﺣﺎدﻳ ﺚ و رواﻳ ﺎت روز ﺑ ﺮوز‬
‫زﻳ ﺎدﺗﺮ ﺷ ﺪ‪ ،‬و اﻓ ﺰاﻳﺶ اﺣﺎدﻳ ﺚ‪ ،‬ﺗﻮﺳ ﻌﻪ اﺣﻜ ﺎم و ﻣﻘ ﺮرات ﺷ ﺮﻋﯽ را در ﺗﻤ ﺎم‬
‫ﺳﻄﻮح‪ ،‬از ﮔﻨﺎهﺎن آﺒﻴﺮﻩ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺟﺰﺋ ﯽ و ﻧ ﺎﭼﻴﺰ روزﻣ ﺮﻩ‪ ،‬اﻳﺠ ﺎب آ ﺮد‪.‬‬
‫ﻣﻮﻣﻦ ﺷﻴﻌﻪ هﺮ روز ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ آﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺳﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در ﺗﻤ ﺎم‬

‫‪٢٤٤‬‬
‫اﻣ ﻮر روزﻣ ﺮﻩ ﺧ ﻮد‪ ،‬در ﺑﻴ ﺴﺖ وﭼﻬ ﺎر ﺳ ﺎﻋﺖ ﺷ ﺒﺎﻧﻪروز‪ ،‬ﻣﻮﻇ ﻒ ﺷ ﺮﻋﯽ ﺑ ﻪ‬
‫رﻋﺎﻳ ﺖ و اﺟ ﺮاﯼ اﺣﻜ ﺎم ﻣﻌﻴﻨ ﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ دﻗﻴﻘ ﺎ در اﻳ ﻦ رواﻳ ﺎت و اﺣﺎدﻳ ﺚ و در‬
‫ﻓﺘﺎوﯼ ﻧﺎﺷﯽ از ﺁﻧﻬﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮاﯼ ﺧﻮد ﻣﻮﻣﻦ اﻃﻼع ﺑﺮ هﻤﻪ اﻳ ﻦ‬
‫اﺣﺎدﻳﺚ و ﻓﺘﺎوﯼ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﺒﻮد‪ :‬ﻳﺎ ﺳ ﻮاد آ ﺎﻓﯽ ﻧﺪاﺷ ﺖ‪ ،‬ﻳ ﺎ ﻓﺮﺻ ﺖ آ ﺎﻓﯽ ﻧﺪاﺷ ﺖ‪ ،‬ﻳ ﺎ‬
‫اﺣﺎﻃﻪ آﺎﻓﯽ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﻓﻘ ﻂ ﻳ ﻚ راﻩ ﺑ ﺮوﻳﺶ ﮔ ﺸﻮدﻩ ﻣ ﯽﻣﺎﻧ ﺪ‪ ،‬و ﺁن‬
‫رﺟﻮع ﺑﻪ ﻣﻘ ﺎم ﻣﺠﺘﻬ ﺪ ﺟ ﺎﻣﻊاﻟ ﺸﺮاﻳﻂ ﺑ ﻮد آ ﻪ هﻤ ﻪ اﻳﻨﻬ ﺎ را ﻣ ﯽداﻧ ﺴﺖ و وﻇ ﺎﺋﻒ‬
‫ﺷﺮﻋﯽ ﻣﺸﺘﻘـّـﻪ از ﺁﻧﻬﺎ را ﻧﻴﺰ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﯽداد‪.‬‬
‫وﻗﺘﯽ آﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ روﺷﻦ ﺷﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺨﻮﺑﯽ روﺷ ﻦ ﻣ ﯽﺷ ﻮد‬
‫آﻪ ﭼﺮا ﻃﯽ ﻗﺮون ﻣﺘﻮاﻟﯽ‪ ،‬هﺰاران ﺣﺪﻳﺚ آﻮﺗ ﺎﻩ وﺑﻠﻨ ﺪ درﺑ ﺎرﻩ اﻣ ﻮرﯼ آ ﻪ ﻣﻄﻠﻘ ﺎ‬
‫اﺣﺘﻴ ﺎج ﺑ ﻪ ﺣ ﺪﻳﺚ و ﻓﺘ ﻮﯼ ﻧﺪاﺷ ﺘﻪ‪ ،‬از ﻗﺒﻴ ﻞ ﻧ ﺎﺧﻦ ﮔ ﺮﻓﺘﻦ‪ ،‬ﺳ ﺮﻣﻪ آ ﺸﻴﺪن‪ ،‬ﺁروغ‬
‫زدن‪ ،‬ﻣﺴﺘﺮاح رﻓﺘﻦ‪ ،‬اﻧﮕﺸﺘﺮ را ﺑﻪ ﺑﺎﻻ ﻳﺎ ﭘﺎﺋﻴﻦ اﻧﮕﺸﺖ آﺮدن‪ ،‬آﻔﺶ زرد ﻳﺎ ﺳ ﻴﺎﻩ‬
‫ﭘﻮﺷﻴﺪن‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪ‪ ،‬و ﭼﺮا از زﻣﺎن ﺗﺎﻟﻴﻒ ﺟﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﺑﻌ ﺪ‪ ،‬ه ﺮ‬
‫ﻳ ﻚ از ﻣﺮاﺟ ﻊ ﺗﻘﻠﻴ ﺪ ﻻزم دﻳﺪﻧ ﺪ ﺑ ﺮاﯼ ﻣﻘﻠ ﺪان ﺧ ﻮد رﺳ ﺎﻟﻪ ﻳ ﺎ رﺳ ﺎﻻﺗﯽ از ﻧ ﻮع‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﻗﻮم دارﻧﺪ آﻪ هﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑ ﺎ ﺟ ﺮح و ﺗﻌ ﺪﻳﻞ ﺷﺨ ﺼﯽ ﻣﺨﺘ ﺼﺮﯼ‪،‬‬
‫ﺗﻜﺮار رﺳﺎﻻت ﻣﺮاﺟﻊ ﻗﺒﻠﯽ ﺑﻮد‪ ،‬و در ﺗﻤﺎم ﺁﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ هﻤﺎن اﺣﻜﺎم ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺳ ﺨﻴﻔﯽ آ ﻪ‬
‫اﺟﺮا ﻳ ﺎ ﻋ ﺪم اﺟ ﺮاﯼ ﺁﻧﻬ ﺎ ﺑ ﻪ ه ﻴﺞ ﺟ ﺎﯼ زﻧ ﺪﮔﯽ ﻣ ﻮﻣﻦ ﺑ ﺮ ﻧﻤ ﯽﺧ ﻮرد‪ ،‬و آﻤﺘ ﺮﻳﻦ‬
‫ﺗﺎﺛﻴﺮﯼ در اﻓﺰاﻳﺶ ﺛﻮاب ﻳﺎ ﮔﻨﺎﻩ او ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺎزﮔﻮ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ واﻗﻌﻴ ﺖ ه ﺎ در "ﺗ ﺸﻴﻊ ﻋﻠ ﻮﯼ و ﺗ ﺸﻴﻊ ﺻ ﻔﻮﯼ" ﺷ ﺮﻳﻌﺘﯽ ﭼﻨ ﻴﻦ ﺗﺤﻠﻴ ﻞ‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪:‬‬
‫"در ﻣﻜﺘﺐ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ‪" ،‬اﺟﺘﻬ ﺎد" ﻳﻌﻨ ﯽ ﺛﺒ ﻮت و ﺟﻤ ﻮد‪ ،‬ﻣﻤﺎﻧﻌ ﺖ از ه ﺮ ﮔﻮﻧ ﻪ‬
‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮل و ﻧﻮﺁورﯼ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﻜﻔﻴ ﺮ و ﺗﻔ ﺴﻴﻖ و ﻣﺤﻜﻮﻣﻴ ﺖ ه ﺮ آ ﺎر‬
‫ﺗﺎزﻩ‪ ،‬و هﺮ ﺣﺮف ﺗﺎزﻩ‪ ،‬هﺮ راﻩ ﺗﺎزﻩ‪ ،‬ﭼ ﻪ در دﻳ ﻦ‪ ،‬ﭼ ﻪ در ﻧﻈ ﺎم زﻧ ﺪﮔﯽ‪ ،‬ﭼ ﻪ در‬
‫ﻓﻜ ﺮ‪ ،‬ﭼ ﻪ در ﻋﻠ ﻢ‪ ،‬ﭼ ﻪ در ﺟﺎﻣﻌ ﻪ‪ .‬و "ﺗﻘﻠﻴ ﺪ" ﻳﻌﻨ ﯽ اﻃﺎﻋ ﺖ آﻮرآﻮراﻧ ﻪ ﻣﻘﻠ ﺪ از‬
‫ﻣﺠﺘﻬﺪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻌﻴﺖ ﻣﻄﻠﻖ و ﺑﻴﭽﻮن و ﭼﺮاﯼ او از ﻋﻘﻞ و ﺣﻜﻢ و ﻋﻘﻴ ﺪﻩ ﻣﺠﺘﻬ ﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ‬
‫ﭘﺮﺳ ﺘﺶ ﻣﺠﺘﻬ ﺪ‪ .‬و ﺗ ﺸﻴﻴﻊ اﻳ ﻦ ﭼﻨ ﻴﻦ اﺟﺘﻬ ﺎد و ﺗﻘﻠﻴ ﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ ﺗ ﺸﻴﻴﻊ ﺟﻬ ﻞ‪ ،‬ﺑ ﺪﻋﺖ‪،‬‬
‫ﺗﻔﺮﻗﻪ‪ ،‬ﺟﻤﻮد‪ ،‬ﻋﺒﻮدﻳﺖ‪ ،‬ﺗﻌﻄﻴﻞ هﻤﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖهﺎ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻞ ﺑﺮاﯼ ﺗﻘﻠﺐ‪ ،‬رﺷﻮﻩ ﺑﻪ ﺧﺪا‬
‫و ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و اﻣﺎﻣﺎن‪ ،‬ﺗﺸﻴﻴﻊ ﻣﺮگ و ﻋﺰا!"‪.‬‬
‫ﻳﺎد ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺑﺨﻴﺮ‪ ،‬آﻪ در هﻔﺘﺼﺪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫‪٢٤٥‬‬
‫آ ﻪ ه ﻼك ﺧﻠ ﻖ ﺷ ﺪ اﻳ ﻦ راﺑﻄ ﻪ‬
‫ه ﻢ ﺑ ﻪ راﯼ و ﻋﻘ ﻞ ﺧ ﻮد اﻧﺪﻳ ﺸﻪ آ ﻦ‬
‫ﻣﻨﮕ ﺮ از ﭼ ﺸﻢ ﺳ ﻔﻴﻪ ﺑ ﯽهﻨ ﺮ!‬
‫ﮔ ﻮش ﮔ ﻮﻻن را ﭼ ﺮا ه ﺴﺘﯽ ﮔ ﺮو‬
‫آﺎﻳﻦ ﭼ ﻮ داود اﺳ ﺖ و ﺁن دﻳﮕ ﺮ ﺻﺪاﺳ ﺖ‬
‫اﻳ ﻦ دو ﺻ ﺪ ﻟﻌﻨ ﺖ ﺑ ﺮ اﻳ ﻦ ﺗﻘﻠﻴ ﺪ ﺑ ﺎد‬
‫ﻣ ﻦ ﻧﺨ ﻮاهﻢ ﻟﻄ ﻒ ﺣ ﻖ از واﺳ ﻄﻪ‬
‫ﻧ ﯽ ز ﺗﻘﻠﻴ ﺪﯼ‪ ،‬ﻧﻈ ﺮ را ﭘﻴ ﺸﻪ آ ﻦ‬
‫ﭼ ﺸﻢ دارﯼ ﺗ ﻮ‪ ،‬زﭼ ﺸﻢ ﺧ ﻮد ﻧﮕ ﺮ‬
‫ﮔﻮش دارﯼ ﺗﻮ ﺑ ﻪ ﮔ ﻮش ﺧ ﻮد ﺷ ﻨﻮ‬
‫از ﻣﻘﻠ ﺪ ﺗ ﺎ ﻣﺤﻘ ﻖ ﻓﺮﻗﻬ ﺎ اﺳ ﺖ‬
‫ﺧﻠ ﻖ را ﺗﻘﻠﻴﺪﺷ ﺎن ﺑ ﺮ ﺑ ﺎد داد‬

‫و ﻳﺎد ﺳﺮﻣﺪ ﺳﺨﻨﺴﺮاﯼ دوران ﺧﻮد ﻣﺎ ﻧﻴ ﺰ ﺑﺨﻴ ﺮ‪ ،‬آ ﻪ ﭘﻨﺠ ﺎﻩ ﺳ ﺎل ﭘ ﻴﺶ در‬

‫هﻤﻴﻦ ﺑﺎرﻩ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫اﻳ ﻦ ﺗﻘ ﺮب ﭘﻴ ﺸﮕﺎن در آ ﺎر ﺣ ﻖ ﺣﺎﺟ ﺐ ﺧﻠﻘﻨ ﺪ در ﺑ ﺎزار ﺣ ﻖ!‬
‫ﮔ ﺮ ﻣﻴ ﺎن ﺧﻠ ﻖ وﺧ ﺎﻟﻖ ﻓﺎﺻ ﻠﻪ اﺳ ﺖ ﻋﻠ ﺖ ﺁن ﻓﺘﻨ ﻪ اﻳ ﻦ ﺳﻠ ﺴﻠﻪ اﺳ ﺖ‬
‫اﻳ ﻦ ﺷ ﻔﻴﻌﺎن ﺧﻠ ﻖ را رﺳ ﻮا آﻨﻨ ﺪ ﺗ ﺎ ﺑ ﻪ ﺳ ﻮد ﺧﻮﻳ ﺸﺘﻦ ﺳ ﻮدا آﻨﻨ ﺪ‬
‫ﺧﻠﻖ را ﺑﺎ ﺣﻖ‪ ،‬هﻤﺎن ﺣ ﻖ راﺑﻄ ﻪ اﺳ ﺖ درﮔ ﻪ ﺣ ﻖ ﺑ ﯽ ﻧﻴ ﺎز از واﺳ ﻄﻪ اﺳ ﺖ‬
‫ﮔ ﺮ ﻧﺒﻮدﻧ ﺪ اﻳ ﻦ ﺷ ﻔﻴﻌﺎن در وﺟ ﻮد اﻳ ﻦ ﺟ ﺪاﺋﯽ ﺑ ﻴﻦ ﺧﻠ ﻖ وﺣ ﻖ ﻧﺒ ﻮد‬

‫ﺗﻘﻴﻪ‪ :‬دروغ واﺟﺐ‪ ،‬و ﺑﯽﻏﻴﺮﺗﯽ ﻣﺴﺘﺤﺐ‬

‫در هﻴﭻ ﻳﻚ از ﻣﺬاهﺐ ﺟﻬﺎن‪ ،‬و در هﻴﭻ ﻳﻚ از ِﻓ َﺮق اﺳﻼم‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻ اﺻ ﻠﯽ‬
‫ﻋﺠﻴﺐﺗﺮ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻌﻘﻮﻟﺘﺮ و ﻧﺎﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﯽﺗﺮ از اﺻﻞ ﺗﻘﻴﻪ‪ ،‬ﺁﻧﻄﻮر آﻪ در ﻣﻜﺘﺐ دآﺎﻧﺪاران‬
‫دﻳ ﻦ ﺗﻌﺒﻴ ﺮ و ﺗﻔ ﺴﻴﺮ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻧﻤ ﯽﺗ ﻮان ﻳﺎﻓ ﺖ‪ .‬ﺗﻘﻴ ﻪ در اﺻ ﻞ ﻳ ﻚ ﺗﺎآﺘﻴ ﻚ‬
‫اﻳ ﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ وﺟﻨﮕ ﯽ ﺗ ﺸﻴﻊ‪ ،‬ﺑ ﺮاﯼ ﭘﻴ ﺸﺒﺮد ﻣﺒ ﺎرزﻩ ﺑ ﺎ ﺧﻼﻓ ﺖ ﺣ ﺎآﻢ ﺑ ﻮد‪ .‬وﻟ ﯽ در‬
‫ﻣﻜﺘ ﺐ دآﺎﻧ ﺪاران دﻳ ﻦ‪ ،‬اﻳ ﻦ اﺻ ﻞ ﺑﻜﻠ ﯽ ﻗﻠ ﺐ ﻣﺎهﻴ ﺖ داد و ﺑ ﺼﻮرت ﻣ ﺸﺮوﻋﻴﺖ‬
‫دروغ‪ ،‬ﻣ ﺸﺮوﻋﻴﺖ رﻳ ﺎ‪ ،‬و ﻣ ﺸﺮوﻋﻴﺖ ﻓ ﺮار از ﻣ ﺴﺌﻮﻟﻴﺖ‪ ،‬و ﻣ ﺸﺮوﻋﻴﺖ‬
‫"ﺑﯽﻏﻴﺮﺗﯽ" در ﺁﻣﺪ‪ .‬ﻣﺠﻮزﯼ ﺷﺪ آﻪ ﻣﻮﻣﻦ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺣﻔﻆ ﺟ ﺎن ﻳ ﺎ ﻣ ﺎل ﺧ ﻮد‪،‬‬
‫ه ﺮ ﻣﻮﻗ ﻊ آ ﻪ ﺧ ﻮدش ﻻزم ﺑﺪاﻧ ﺪ و ﺑﻬ ﺮ ﻃ ﻮر آ ﻪ ﺧ ﻮدش ﻣﻘﺘ ﻀﯽ ﺑﺪاﻧ ﺪ‪ ،‬دﻳ ﻦ و‬
‫اﻳﻤﺎﻧﺶ را اﻧﻜﺎر آﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﺘﻘ ﺪات ﻣ ﺬهﺒﻴﺶ ﻧﺎﺳ ﺰا ﺑﮕﻮﻳ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﻪ رﻋﺎﻳ ﺖ ﺁﻧﭽ ﻪ ﻣ ﻮرد‬
‫ﻗﺒﻮﻟﺶ ﻧﻴﺴﺖ ﺗﻈﺎهﺮ آﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ اﺟ ﺎزﻩ و ﺣ ﻖ ﺗﻤ ﺎم اﻳﻨﻬ ﺎ را داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ‬
‫اﻳ ﻦ آ ﺎر اﺻ ﻮﻻ وﻇﻴﻔ ﻪ ﺷ ﺮﻋﯽ او ﺑﺎﺷ ﺪ! ﺣﺘ ﯽ اﻣ ﺎم ﻣﻌ ﺼﻮم ﻧﻴ ﺰ "اﺟ ﺎزﻩ اﻟﻬ ﯽ"‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ آﻪ دروغ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ در ﻣﻮﻗﻊ ﻟﺰوم ﺑﺮ ﺧﻼف دﺳﺘﻮر ﻗﺒﻠ ﯽ ﺧ ﺪا )ﺑﻨ ﺎ‬

‫‪٢٤٦‬‬
‫ﺑﻪ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺁﻳﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨﯽ در آﺸﻒ اﻻﺳ ﺮار‪ ،‬ﺻ ﻔﺤﻪ ‪ (١٢٩‬دﺳ ﺘﻮرﯼ ﺑ ﻪ ﭘﻴ ﺮوان‬
‫ﺧﻮد ﺑﺪهﺪ‪.‬‬
‫ه ﺮ اﻧ ﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬در ه ﺮ ﺷ ﺮاﺋﻄﻴﻒ ﺑ ﺎ ه ﺮ ﻃ ﺮز ﻓﻜ ﺮﯼ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺁﺳ ﺎﻧﯽ ﻣ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ‬
‫درﻳﺎﺑﺪ آﻪ اﻳﻦ راﻩ راﻩ ﺣﻖ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬ﻣ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ راﻩ ﺗﺠ ﺎرت ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬راﻩ ﺳﻴﺎﺳ ﺖ ﺑﺎﺷ ﺪ‪،‬‬
‫راﻩ ﺟﺎﺳﻮﺳ ﯽ ﻳ ﺎ دزدﯼ ﻧﻴﻤ ﻪ ﺷ ﺐ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬وﻟ ﯽ ﺑﻬ ﺮ ﺣ ﺎل ﻧﻤ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ راﻩ ﺧ ﺪا و راﻩ‬
‫اﻳﻤﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺗﻤﺎم ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﻬﺎن ﻧﻴﺰ‪ ،‬هﻴﭻ ﺁﺋﻴﻨﯽ ﻣﻨﺠﻤﻠﻪ ﺧﻮد اﺳﻼم‪ ،‬ﻣﻨﺠﻤﻠﻪ ﺧ ﻮد‬
‫ﺗﺸﻴﻊ‪ ،‬ﻧﻪ از اﻳﻦ راﻩ ﺑﺮﻗﺮار ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﻧﻪ از اﻳﻦ راﻩ ﺣﻔﻆ ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﻧﻪ از اﻳﻦ راﻩ ﮔ ﺴﺘﺮش‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﻴ ﺎﻣﺒﺮ اﺳ ﻼم‪ ،‬ﺁﺋ ﻴﻦ ﺧ ﻮد را ﺻ ﺮﻳﺤﺎ اﻋ ﻼم آ ﺮد و در اﻳ ﻦ راﻩ اﻧ ﻮاع‬
‫ﺧﻄﺮات ﺟﺎﻧﯽ و ﻣﺎﻟﯽ و ﺟ ﺴﻤﯽ و روﺣ ﯽ را ﭘ ﺬﻳﺮا ﺷ ﺪ‪ .‬ﻋﻴ ﺴﯽ ﺑﺨ ﺎﻃﺮ ﭘﺎﻓ ﺸﺎرﯼ‬
‫در ﮔﻔﺘﻪ ﺧﻮد ﺑﺒﺎﻻﯼ ﺻﻠﻴﺐ رﻓ ﺖ‪ ،‬و ﻋﻴ ﺴﻮﻳﺎن ﻧﺨ ﺴﺘﻴﻦ ﻧﻴ ﺰ در ﻃ ﻮل ﺑ ﻴﺶ از دو‬
‫ﻗﺮن در هﻤﻴﻦ راﻩ ﺑﻜﺎم ﺷﻴﺮان ﻳﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ ﭼﻮﺑﻪهﺎﯼ دار ﻳﺎ ﺑﻪ آﻨﺞ ﺳﻴﺎﻩﭼﺎﻟﻬ ﺎ رﻓﺘﻨ ﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻧﺴﻠﻬﺎﯼ اوﻟﻒ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻃﺮد ﺻﺮﻳﺢ و ﺁﺷ ﻜﺎر دﺳ ﺘﮕﺎﻩ ﻇﻠ ﻢ و ﻓ ﺴﺎد ﺧﻼﻓ ﺖ‪،‬‬
‫هﺰار هﺰار ﻃﻌﻢ ﻣﺮگ ﭼﺸﻴﺪﻧﺪ‪ .‬داﺳﺘﺎن اﺑﻮذر ﻏﻔﺎرﯼ ﻧﻴﺰ آﻪ اﻳﻨﻘﺪر در ﺟﻤﻬﻮرﯼ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ اﻣﺮوز رﻳﺎآﺎراﻧﻪ از ﺁن ﻳﺎد ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎ داﺳﺘﺎن ﭘﺎﻓ ﺸﺎرﯼ ﻳ ﻚ ﭘﺎرﺳ ﺎﯼ‬
‫ﻣﻮﻣﻦ در راﻩ دﻓﺎع از ﻋﻘﻴﺪﻩ و اﻳﻤﺎن ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﺑﺎ اﻳﻦ هﻤﻬﻒ در "اﺻﻮل آﺎﻓﯽ" و در آﺘﺐ ﺑﻌﺪﯼ اﻋﺎﻇﻢ ﻓﻘﻬﺎ و ﻣﺤ ﺪﺛﺎن‬
‫ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬از ﻗﻮل زرارﻩ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬و ﻣﻌﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻼد‪ ،‬ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ اﺑ ﯽ ﻧ ﺼﺮ‪ ،‬و‬
‫ﻋﺜﻤ ﺎن ﺑ ﻦ ﻋﻴ ﺴﯽ‪ ،‬ﻋﺒ ﺪاﻻﻋﻠﯽ‪ ،‬از اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬اﻣ ﺎم ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ‪ ،‬اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ‬
‫ﺻﺎدق‪ ،‬اﻣﺎم ﻣﻮﺳﯽ آﺎﻇﻢ‪ ،‬اﻣﺎم رﺿﺎ‪ ،‬ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪"-‬ﺗﻘﻴﻪ اﺳﺎس دﻳﻦ ﻣﺎ و دﻳ ﻦ ﭘ ﺪران ﻣ ﺎ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺗﻘﻴ ﻪ ﺳ ﭙﺮ ﻣ ﻮﻣﻦ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺗﻘﻴﻠ ﻪ‬
‫ﻧﮕﻬﺪار ﻣﻮﻣﻦ اﺳﺖ آﺴﯽ آﻪ ﺗﻘﻴﻪ ﻧﻜﻨﺪ اﻳﻤﺎن ﻧﺪارد‪ .‬در هﺮ ﻣﻮردﯼ آﻪ ﻣ ﻮﻣﻦ ﺗﻘﻴ ﻪ‬
‫را ﺻ ﻼح ﺑﺒﻴﻨ ﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﺁﻧ ﺮا ﺑ ﺮاﻳﺶ ﺣ ﻼل ﺳ ﺎﺧﺘﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬ﻧ ُـﻪ ﻋ ﺸﺮ دﻳ ﻦ در ﺗﻘﻴ ﻪ‬
‫اﺳﺖ و ﻳﻚ ﻋﺸﺮ ﺁن در هﻤﻪ اﻋﻤﺎل دﻳﮕﺮ!"‪.‬‬
‫‪"-‬از اﺻ ﺤﺎب آﻬ ﻒ ﺳﺮﻣ ﺸﻖ ﺑﮕﻴﺮﻳ ﺪ آ ﻪ در اﻋﻴ ﺎد ﺑ ﺖﭘﺮﺳ ﺘﯽ ﺷ ﺮآﺖ‬
‫ﻣﯽﺟﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮ ﺧﻮد زﻧﺎر ﻣﯽﺑﺴﺘﻨﺪ)!( و اﻳﻦ ﺧﺪاﯼ ﻋﺰ و ﺟﻞ را ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮش ﺁﻣ ﺪ‬
‫و ﺁﻧﻬﺎ را دو ﺑﺎر ﭘﺎداش داد‪ .‬هﻤﺎﻧﺎ ﺣﺪﻳﺜﯽ از اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﺎف ﺑﻪ ﺑﻨﺪﻩاﯼ ﻣ ﯽرﺳ ﺪ و او‬
‫ﺁﻧﺮا ﺑﻪ آﺴﯽ ﻧﻤﯽﮔﻮﻳﺪ و ﺑﻪ ﻋﺰت دﻧﻴﺎ و ﻧﻮر ﺁﺧﺮت ﻣﯽرﺳﺪ و ﺑﻨ ﺪﻩ دﻳﮕ ﺮ‪ ،‬ﺣ ﺪﻳﺚ‬

‫‪٢٤٧‬‬
‫ﻣﺎ را آﻪ ﺑﻪ او رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺘﻒ ﻓﺎش ﻣﯽﺳﺎزد و در دﻧﻴﺎ ﺧﻮار ﻣﯽﺷﻮد و ﺧﺪاﯼ ﻋﺰ و‬
‫ﺟ ﻞ ه ﻢ ﻧ ﻮر را از او ﻣ ﯽﮔﻴ ﺮد! ﺧ ﺪا رﺣﻤ ﺖ آﻨ ﺪ ﻣ ﻮﻣﻨﯽ را آ ﻪ ﻓﻘ ﻂ ﺁﻧﭽ ﻪ ﻣ ﺮدم‬
‫ﻣﯽﻓﻬﻤﻨﺪ و ﻣﯽﭘﺬﻳﺮﻧﺪ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﮕﻮﻳﺪ و ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ ﻧﻤﯽﭘﺬﻳﺮﻧﺪ از ﺁﻧﻬﺎ ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا‬
‫آ ﻪ اﮔ ﺮ ﻣﻄﻠ ﺐ ﻣ ﺎ را ﺁﻧﻄ ﻮر آ ﻪ ﮔﻔﺘ ﻪاﻳ ﻢ ﺑ ﻪ دﻳﮕ ﺮان ﻧﻘ ﻞ آﻨﻨ ﺪ‪ ،‬ﻣ ﺮدم را ﺑ ﺮ ﻣ ﺎ‬
‫ﻣﯽﺷﻮراﻧﻨﺪ"‪.‬‬
‫‪"-‬ﺣﻀﺮت رﺿﺎ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬از ﻣﺎ ﺗﻮﻗﻊ ﻣﻜﻨﻴﺪ آﻪ ﺑﻪ هﺮ ﭼﻪ ﻣﻴﭙﺮﺳ ﻴﺪ‪ ،‬ﺟ ﻮاب‬
‫درﺳ ﺖ ﺑ ﺪهﻴﻢ‪ .‬ﻳﺤﺘﻤ ﻞ آ ﻪ اﻳ ﻦ ﻣﻮﺟ ﺐ ﺷ ﺮ ﺷ ﻮد و از ﺑﺎﺑ ﺖ ﺁن ﮔ ﺮدن ﺣ ﻀﺮت‬
‫ﺻ ﺎﺣﺐاﻻﻣ ﺮ را ﺑﮕﻴ ﺮد‪ .‬ﻣﮕ ﺮ ﻧ ﺸﻨﻴﺪﻩاﻳ ﺪ آ ﻪ اﻣ ﺮ وﻻﻳ ﺖ و اﻣﺎﻣ ﺖ اوﻻد ﻋﻠ ﯽ را‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺼﻮرت رازﯼ ﺑﺪﺳﺖ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺳﭙﺮد‪ ،‬و ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺁن را ﺑ ﻪ ﺻ ﻮرت رازﯼ‬
‫ﺑ ﻪ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﺳ ﭙﺮد و ﻣﺤﻤ ﺪ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﻧﻴ ﺰ ﺁن را ﺑ ﻪ‬
‫ﺻﻮرت رازﯼ ﺑﻪ ﻋﻠﯽ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺳﭙﺮد و ﻋﻠﯽ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺁﻧﺮا ﺑ ﺼﻮرت راز ﺑ ﻪ‬
‫هﺮ آﻪ ﺧﺪا ﺧﻮاﺳﺖ ﺳﭙﺮد‪ .‬و ﺣﺎﻻ ﺷﻤﺎ اﻳ ﻦ راز را ﻓ ﺎش ﻣ ﯽﺳ ﺎزﻳﺪ و ﺧ ﻮد و اﻣ ﺎم‬
‫ﺧ ﻮد را در ﺧﻄ ﺮ ﻗ ﺮار ﻣ ﯽدهﻴ ﺪ؟ ﺁﺧ ﺮ ﻧﻤ ﯽﺗﻮاﻧﻴ ﺪ ﺣﺮﻓ ﯽ را آ ﻪ ﺷ ﻨﻴﺪﻩاﻳ ﺪ ﭘ ﻴﺶ‬
‫ﺧﻮدﺗﺎن ﻧﮕﺎﻩ دارﻳﺪ؟")اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻻﻳﻤﺎن و اﻟﻜﻔﺮ‪ ،‬ﺑﺎب ﺗﻘﻴﻪ(‬
‫درﺳ ﺖ ﻣﺘﻮﺟ ﻪ ﻣﻔﻬ ﻮم اﻳ ﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ "ﺑ ﺴﻴﺎر ﻣﻮﺛ ﻖ" ﺷ ﺪﻳﺪ؟ ﺣ ﻀﺮت رﺿ ﺎ‪،‬‬
‫اﻣﺎم رﺳﻤﯽ ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺪار ﺷﻤﺎرﻩ ﻳﻚ ﺗﺸﻴﻊ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮل اداﻣﻪ راﻩ اﻣﺎﻣﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪا‬
‫و رﺳ ﻮل‪ ،‬اﻋ ﻼم ﻣ ﯽدارد آ ﻪ اﺻ ﻞ اﻣﺎﻣ ﺖ اوﻻد ﻋﻠ ﯽ ﻣﻄﻠﺒ ﯽ ﺑ ﻮد آ ﻪ ﺧﺪاوﻧ ﺪ‬
‫ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﻔﺖ‪ ،‬و ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻴﺰ ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﯽ ﮔﻔﺖ‪ ،‬و ﻋﻠﯽ ﻧﻴﺰ ﻣﺤﺮﻣﺎﻧ ﻪ‬
‫ﺑﻪ هﺮ آﻪ ﺧﺪا ﺧﻮاﺳﺖ ﮔﻔﺖ‪ .‬و اوﻗﺎت ﺗﻠﺨﯽ ه ﻢ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ آ ﻪ ﺷ ﻤﺎ ﺣ ﺎﻻ ﻣ ﯽﺧﻮاهﻴ ﺪ‬
‫اﻳﻦ راز ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ را ﻓﺎش آﻨﻴﺪ و ﺟﺎن و ﻣﻦ و ﺧﻮدﺗﺎن را ﺑﺨﻄ ﺮ ﺑﻴﻔﻜﻨﻴ ﺪ؟ ﺑﻌ ﺪ ه ﻢ‬
‫ﻣﻼﻣﺖ ﻣﯽآﻨﺪ آﻪ "ﻣﮕﺮ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻴ ﺪ ﻳ ﻚ ﻣﻮﺿ ﻮع ﻣﺤﺮﻣﺎﻧ ﻪ را ﭘ ﻴﺶ ﺧﻮدﺗ ﺎن ﻧﮕ ﺎﻩ‬
‫دارﻳﺪ؟"‬
‫و ﺁﺧﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻩ ﺁﻳﺖاﷲ اﻟﻌﻈﻤﯽ‪ ،‬و ﺧﻮاﻩ ﻃﻠﺒﻪ ﺳﺎدﻩ و ﻏﻴﺮﻋﻈﻤﯽ‪ ،‬ﻣﻨﻜﺮ ﺁن‬
‫اﺳﺖ آﻪ اﻧﺘﺴﺎب ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪاﯼ ﺑﻪ ﻳﻚ اﻣﺎم‪ ،‬ﻧﻪ ﻓﻘﻂ اﻓﺘﺮاﺋﯽ ﻣﺰوراﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ وﻗﻴﺤﺎﻧ ﻪ‬
‫و زﺷﺖ و ﺷﺮم ﺁور اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻬﻤﺎن اﻧ ﺪازﻩ آ ﻪ اﻳ ﻦ رواﻳ ﺖ ﻋﻼﻣ ﻪ ﺑﺰرﮔ ﻮار‪ ،‬اﻋﻈ ﻢ‬
‫ﻣﺤﺪﺛﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻼ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﻣﺠﻠﺴﯽ ﻧﻔﺮتاﻧﮕﻴﺰ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪"-‬ﻳﺰﻳﺪ ﻋﻠﻴﻪاﻟﻠﻌﻨﻪ در ﺳﻔﺮ ﺣﺞ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ رﺳ ﻴﺪ‪ .‬ﺑ ﻪ ﻣ ﺮدﯼ از ﻗ ﺮﻳﺶ ﮔﻔ ﺖ‪:‬‬
‫ﺁﻳﺎ اﻗﺮار ﻣﯽآﻨ ﯽ آ ﻪ ﺑﻨ ﺪﻩ ﻣﻨ ﯽ و اﮔ ﺮ ﺑﺨ ﻮاهﻢ ﺗ ﺮا ﻣ ﯽﻓﺮوﺷ ﻢ؟ ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﺗ ﻮ در دﻳ ﻦ‬

‫‪٢٤٨‬‬
‫ﺑﺮﺗﺮ از ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺘﯽ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﻗﺮارﯼ را ﺑﻜﻨﻢ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔ ﺮ ﻧﮕ ﻮﺋﯽ ﻣ ﯽآ ﺸﻤﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺮد ﭘﺎﺳﺦ داد‪ :‬آﺸﺘﻦ ﻣﻦ ﻣﻬﻤﺘﺮ از آ ﺸﺘﻦ ﺣ ﺴﻴﻦ ﺑ ﻦ ﻋﻠ ﯽ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬و ﺑ ﻪ اﻣ ﺮ ﻳﺰﻳ ﺪ‬
‫آﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻓﺮداﯼ ﺁﻧﺮوز ﻳﺰﻳﺪ ﺑﺎ اﻣﺎم ﺳﺠﺎد زﻳ ﻦاﻟﻌﺎﺑ ﺪﻳﻦ روﺑ ﺮو ﺷ ﺪ‪ ،‬هﻤ ﻴﻦ اﻗ ﺮار‬
‫را از او ﺧﻮاﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎم ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﮕﺮ ﻧﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ اﮔﺮ اﻗﺮار ﻧﻜﻨﻢ ﻣﺮا ه ﻢ ﻣﺜ ﻞ ﺁن‬
‫ﻣﺮد دﻳﺮوزﯼ ﻣﯽآﺸﯽ؟ ﺁن ﻋﻠﻴﻪاﻟﻠﻌﻨﻪ ﭘﺎﺳﺦ داد‪ :‬ﭼ ﺮا! ﺁﻧﮕ ﺎﻩ اﻣ ﺎم ﻓﺮﻣ ﻮد‪" :‬اﻗ ﺮت‬
‫ﻟﻚ ﺑﻤﺎ ﺳﺎﻟﺖ‪ .‬اﻧﺎ ﻋﺒﺪ ﻣﻜﺮﻩ ﻓﺎن ﺷﺌﺖ ﻓﺎﻣﺴﻚ‪ ،‬و ان ﺷ ﺌﺖ ﻓ ﺴﻊ")اﻗ ﺮار ﻣ ﯽآ ﻨﻢ ﺑ ﻪ‬
‫هﻤﻪ ﺁﻧﭽ ﻪ ﻣ ﯽﺧ ﻮاهﯽ‪ ،‬ﻣ ﻦ ﺑﻨ ﺪﻩ ﻧﺎﺑ ﺎب ه ﺴﺘﻢ‪ .‬ﭘ ﺲ اﮔ ﺮ ﺧ ﻮاهﯽ ﻧﮕ ﺎهﻢ دار و اﮔ ﺮ‬
‫ﺧﻮاهﯽ ﺑﻔﺮوش(!‬
‫‪"-‬از ﺣﻀﺮت رﺿﺎ ﻋﻠﻴﻪاﻟ ﺴﻼم ﻧﻘ ﻞ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬اﮔ ﺮ در ﻳ ﻚ دﺳ ﺘﺖ‬
‫ﭼﻴ ﺰﯼ دارﯼ و ﺑﺘ ﻮاﻧﯽ ﺁﻧ ﺮا از دﺳ ﺖ دﻳﮕ ﺮت ﭘﻨﻬ ﺎن آ ﻦ‪ ،‬زﻧﻬ ﺎر آ ﻪ ﻣ ﻀﺎﻳﻘﻪ‬
‫ﻣﻜﻦ")اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻻﻳﻤﺎن و اﻟﻜﻔﺮ‪ ،‬ﺑﺎب اﻟﺘﻘﻴﻪ(‬
‫ﺑﺰرﮔﺎن دﻳﻦ اﻋﻠﯽ اﷲ ﻣﻘﺎﻣﻬﻢ‪ ،‬در ﺗﻮﺟﻴﻪ و ﺗﻔﻬ ﻴﻢ اﻳ ﻦ اﺻ ﻞ ﻣﻘ ﺪس "ﺗﻘﻴ ﻪ"‬
‫آﻪ ﻧُـﻪ ﻋﺸﺮ دﻳﻦ در ﺁن اﺳﺖ‪ ،‬ا ّدﻟ ﻪ ﺑ ﺴﻴﺎر ﻣﺤﻜﻤ ﯽ اراﺋ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮدﻩاﻧ ﺪ‪ ،‬از ﻗﺒﻴ ﻞ اﻳ ﻦ‬
‫ﺷﺮح ﻓﺎﺿﻼﻧﻪ ﻋﻼﻣﻪ آﺎﺷﻒ اﻟﻐﻄﺎء‪:‬‬
‫‪"-‬ﺁﻳﺎ ﺣﻔﻆ ﺟﺎن و دﻓﺎع از ﺣﻴﺎت ﺧﻮد آﻪ ﻣﺤﺒ ﻮﺑﺘﺮﻳﻦ ﭼﻴ ﺰ در ﻧﻈ ﺮ اﻧ ﺴﺎن‬
‫ﺟ ﺰء ﻓﻄ ﺮت ه ﺮ ﺑ ﺸﺮﯼ ﻧﻴ ﺴﺖ؟ درﺳ ﺖ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﮔ ﺎهﯽ اﻧ ﺴﺎن ﺑﺨ ﺎﻃﺮ ﺣﻔ ﻆ‬
‫ﺷﺮاﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺣﻖ وآﻮﺑﻴﺪن ﺑﺎﻃﻞ‪ ،‬ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ از ﺟﺎن ﻋﺰﻳ ﺰ ﺧ ﻮد ﻧﻴ ﺰ‬
‫ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ آﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺁﻳ ﺎ ه ﻴﭻ ﻋ ﺎﻗﻠﯽ ﻣ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ ﺑﮕﻮﻳ ﺪ ﺟ ﺎﺋﺰ اﺳ ﺖ ﺑ ﺪون ه ﻴﭻ ه ﺪف‬
‫ﻣﻘﺪﺳﯽ اﻧﺴﺎن ﺑﺪون دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﺟﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ﺑﻴﻨﺪازد؟ ﺑﺪﻳﻬﯽ اﺳﺖ ﻧﻪ ﻋﻘﻞ و ﻧﻪ‬
‫ﺷﺮع‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ اﺟﺎزﻩاﯼ ﺑﻪ هﻴﭽﻜﺲ ﻧﻤﯽدهﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔ ﺖ آ ﻪ اﮔ ﺮ ﺗﻘﻴ ﻪ در ﺧ ﻮر ﻣﻼﻣ ﺖ اﺳ ﺖ‪ ،‬اﻳ ﻦ ﻣﻼﻣ ﺖ را ﺑﺎﻳ ﺪ ﺑ ﻪ ﺁن‬
‫اﺷﺨﺎص آﺮد آﻪ ﺷﻴﻌﻪ را ﺑﺎ رﻓﺘﺎر ﺧﻮد ﻣﺠﺒ ﻮر ﺑ ﻪ ﺗﻘﻴ ﻪ ﻣ ﯽﺳ ﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺁﻧﻬ ﺎ در ﺧ ﻮر‬
‫ﻣﻼﻣﺘﻨﺪ ﻧﻪ اﻳﻨﻬﺎ! ﻣﺎ در ﺗﻮارﻳﺦ ﻣﯽﺧﻮاﻧﻴﻢ آﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ و ﺳﺎﻳﺮ ﺑﻨﯽاﻣﻴﻪ و ﺑﻨﯽﻣﺮوان‬
‫و ﻋﺒﺎﺳﻴﺎن‪ ،‬ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻋﻠﯽ را ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﯽآﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻣ ﯽرﺳ ﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ .‬در اﻳ ﻦ ﻣﻴ ﺎن‬
‫ﺷﻴﻌﻪ ﭼﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻜﻨﺪ ﺟﺰ اﻳﻨﻜﻪ ﻋﻘﻴﺪﻩ ﺧﻮد را ﻣﻜﺘﻮم ﺳﺎزد؟ و ﻟ ﺬا ﻣ ﯽﺑﻴﻨ ﻴﻢ ﺁن‬
‫ﻣﺮدان ﺷﻴﻌﻪ و ﺑﺰرﮔﺎن ﺁﻧﻬﺎ آﻪ ﺗﻘﻴﻪ ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑ ﺪﻧﻬﺎﯼ ﺧ ﻮد را ﺑﻌﻨ ﻮان ﻗﺮﺑﺎﻧﻴ ﺎن راﻩ‬
‫ﺣﻖ ﺑﻪ ﭼﻮﺑ ﻪه ﺎﯼ دار ﺗ ﺴﻠﻴﻢ ﻧﻤﻮدﻧ ﺪ‪ .‬ﺁﻳ ﺎ داﺳ ﺘﺎن دو ﺻ ﺤﺎﺑﯽ ﺑﺰرﮔ ﻮار "ﻋﻤ ﺮ ﺑ ﻦ‬
‫ﺣﻤﻖ ﺧﺰاﻋﯽ" و "ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﺣﺴﺎن ﻏﺰﯼ" آﻪ "زﻳﺎد" ﺁﻧﻬ ﺎ را زﻧ ﺪﻩ زﻧ ﺪﻩ در‬

‫‪٢٤٩‬‬
‫"ﻗﺲ اﻟﻨﺎﻃﻒ" دﻓﻦ آﺮد‪ ،‬ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﺪﻧﯽ اﺳﺖ؟ ﺁﻳﺎ هﺮﮔﺰ ﺧﺎﻃﺮﻩ اﺳ ﻒاﻧﮕﻴ ﺰ ﻗﺘ ﻞ‬
‫"ﻣﻴﺜﻢ ﺗﻤﺎر" و "رﺷﻴﺪ هﺠﺮﯼ" و "ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻳﻘﻄﺮ" آﻪ "اﺑﻦزﻳﺎد" ﺁﻧﻬ ﺎ در آﻨﺎﺳ ﻪ‬
‫آﻮﻓﻪ ﺑﺪار ﺁوﻳﺨﺖ‪ ،‬ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﯽﮔﺮدد؟ اﻳﻨﻬﺎ و ﺻﺪهﺎ ﻧﻔﺮ دﻳﮕﺮ اﻣﺜﺎل ﺁﻧﺎن‪ ،‬آﺴﺎﻧﯽ‬
‫ﺑﻮدﻧ ﺪ آ ﻪ ﺟ ﺎن ﻋﺰﻳ ﺰ ﺧ ﻮد را در راﻩ ﻳ ﺎرﯼ ﺣ ﻖ ﺑﻴ ﺪرﻳﻎ از آ ﻒ دادﻧ ﺪ و ﭘﻴ ﺸﺎﻧﯽ‬
‫ﺧﻮد را ﺁﻧﭽﻨﺎن ﻣﺤﻜﻢ ﺑﺮ ﺻﺨﺮﻩهﺎﯼ ﺑﺎﻃﻞ آﻮﺑﻴﺪﻧﺪ آﻪ ﺗﺎ ﺁﻧﻬ ﺎ را در ه ﻢ ﻧﺸﻜ ﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺳﺮهﺎﯼ ﺁﻧﻬﺎ در هﻢ ﻧﺸﻜﺴﺖ‪ .‬ﺁﻧﻬﺎ ﺗﻘﻴﻪ را ﺣﺮام ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا اﮔﺮ ﺳﻜﻮت آﺮدﻩ‬
‫و راﻩ ﺗﻘﻴﻪ ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣ ﻖ و ﺣﻘﻴﻘ ﺖ ﺑﻜﻠ ﯽ از ﻣﻴ ﺎن ﻣ ﯽرﻓ ﺖ و دﻳ ﻦ اﺳ ﻼم‬
‫ﺑﺼﻮرت دﻳﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ و ﻳﺰﻳﺪ و زﻳﺎد در ﻣﯽﺁﻣﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﯽ دﻳﻦ ﻣﻜﺮ و ﻧﻴﺮﻧﮓ و ﺧﻴﺎﻧﺖ‬
‫و ﻧﻔﺎق‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ داﺳﺘﺎن ﺷﻬﺪاﯼ ﻃﻒ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ و ﻳ ﺎران ﻋﺰﻳ ﺰ او)ﺳ ﻼم اﷲ ﻋﻠ ﻴﻬﻢ( ﻧﻴ ﺰ‬
‫ﺑﺮ هﻤ ﻪ آ ﺲ روﺷ ﻦ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺁﻧﻬ ﺎ‪ ،‬ﭘﻴ ﺸﻮاﻳﺎن ﺷ ﻬﻴﺪان راﻩ ﺣ ﻖ و ﺳﺮﺳﻠ ﺴﻠﻪ ﻣﺮداﻧ ﯽ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ هﺮﮔﺰ زﻳﺮ ﺑﺎر ﻇﻠﻢ ﻧﺮﻓﺘﻨﺪ در ﺣﺎﻟﯽ آﻪ ﻋﺪﻩاﯼ دﻳﮕ ﺮ در ﺷ ﺮاﻳﻂ دﻳﮕ ﺮﯼ‬
‫آﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺷﺮاﺋﻂ ﻓﺮق داﺷﺖ)!( ﺗﻘﻴﻪ را "واﺟﺐ" ﺷﻤﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫در رواﻳﺖ ﺁﻣﺪﻩ آﻪ "ﻣﺴﻴﻠﻤﻪ آﺬاب" دو ﻧﻔﺮ از ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را دﺳ ﺘﮕﻴﺮ ﻧﻤ ﻮد‬
‫و ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ آﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺷﻬﺎدت ﺑﺪهﻴﺪ هﻢ ﻣﻦ رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا ه ﺴﺘﻢ و ه ﻢ ﻣﺤﻤ ﺪ رﺳ ﻮل‬
‫ﺧﺪاﺳﺖ‪ .‬ﻳﻜﯽ از ﺁن دو ﻧﻔﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺸﺪ اﻳ ﻦ را ﺑﮕﻮﻳ ﺪ و ﻣ ﺴﻴﻠﻤﻪ دﺳ ﺘﻮر داد او را‬
‫آﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻔﺮ دوم اﻳﻦ ﺷﻬﺎدت را داد و ﺁزاد ﺷﺪ‪ .‬هﻨﮕﺎﻣﻴﻜﻪ اﻳﻦ ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﺻ ﻠﯽ‬
‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻧﻔﺮ اول ﺑﯽﺟﻬﺖ ﻋﺠﻠﻪ آﺮد ﺗ ﺎ ﺧ ﻮدش را ﺑ ﻪ ﺑﻬ ﺸﺖ‬
‫ﺑﺮﺳ ﺎﻧﺪ‪ ،‬اﻣ ﺎ ﻧﻔ ﺮ دوم آ ﺎر درﺳ ﺘﯽ آ ﺮد و او ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﻪ ﭘ ﺎداش ﺁن ﺑ ﻪ ﺑﻬ ﺸﺖ ﺧﻮاه ﺪ‬
‫رﻓﺖ!‬
‫ﺷﻤﺎ اﯼ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن! آﺎرﯼ ﻧﻜﻨﻴﺪ آﻪ ﻋﺪﻩاﯼ از ﺑﺮادران ﺷﻤﺎ ﻣﺠﺒ ﻮر ﺑ ﻪ ﺗﻘﻴ ﻪ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ و ﺳ ﭙﺲ ﺁﻧﻬ ﺎ را ﻣﻼﻣ ﺖ و ﺳ ﺮزﻧﺶ آﻨﻴ ﺪ آ ﻪ ﭼ ﺮا ﺗﻘﻴ ﻪ ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ؟)ﺁل آﺎﺷ ﻒ‬
‫اﻟﻐﻄﺎء‪ :‬ﺁﺋﻴﻦ ﻣﺎ(‪.‬‬
‫درﻋ ﺼﺮ ﺧ ﻮد ﻣ ﺎ ﻧﻴﺰ‪،‬ﺣ ﻀﺮت ﺁﻳ ﺖﷲ اﻟﻌﻈﻤ ﯽ ﻣﻮﺳ ﻮﯼ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ در ﺗﺎﺋﻴ ﺪ‬
‫هﻤﻴﻦ ﻧﻈﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮدﻩاﻧﺪ‪:‬‬
‫واﺟﺐ ﺑﻮدن ﺗﻘﻴﻪ از روﺷﻦﺗﺮﻳﻦ اﺣﻜﺎم ﻋﻘﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻨ ﯽ ﺗﻘﻴ ﻪ ﺁن اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫اﻧ ﺴﺎن ﺣﻜﻤ ﯽ را ﺑ ﺮﺧﻼف واﻗ ﻊ ﺑﮕﻮﻳ ﺪ ﻳ ﺎ ﻋﻤﻠ ﯽ ﺑ ﺮ ﺧ ﻼف ﻣﻴ ﺰان ﺷ ﺮﻳﻌﺖ ﺑﻜﻨ ﺪ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺣﻔﻆ آﺮدن ﺧﻮن ﻳﺎ ﻧﺎﻣﻮس ﻳﺎ ﻣﺎل ﺧﻮد‪ .‬از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﮔﺎهﯽ اﺋﻤﻪ ﻳﻚ ﺣﻜﻢ را‬
‫ﺑﻄﻮر ﺗﻘﻴﻪ ﺑﺮ ﺧﻼف دﺳﺘﻮر اوﻟﯽ ﺧﺪا ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﭼﻴ ﺰﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ ﺑ ﺎ‬

‫‪٢٥٠‬‬
‫ﺣﻜﻢ ﺧﺮد ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ از دﺳﺘﻮرات ﺧ ﺼﻮﺻﯽ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ اﺳ ﻼم اﺳ ﺖ و ﮔ ﻮاﻩ‬
‫ﻣﺎ ﺳﻮرﻩ ﻧﺨﻞ ﺁﻳﻪ ‪ ١٠٨‬اﺳﺖ آﻪ‪ :‬ﻏﻀﺐ ﺧﺪا ﺑﺮ آ ﺴﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ آ ﺎﻓﺮ ﺷ ﺪ ﺑ ﻪ ﺧ ﺪا‬
‫ﭘ ﺲ از اﻳﻤ ﺎن ﺁوردن‪ ،‬ﻣﮕ ﺮ آ ﺴﺎﻧﻴﻜﻪ از روﯼ اآ ﺮاﻩ اﻇﻬ ﺎر ﺗﻨﻔ ﺮ آﺮدﻧ ﺪ‪)".‬آ ﺸﻒ‬
‫اﻻﺳﺮار‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ‪.(١٢٩‬‬
‫ﺁﻳﺖاﷲ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ اﺷﺎرﻩ ﻣﺒﻬﻢ ﻳﻚ ﺁﻳﻪ ﻗﺮﺁن آﺮدﻩ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻪ ﭘﻴ ﺮوﯼ از اﺻ ﻮل‬
‫ﺛﺎﺑﺖ "ﻓﺮهﻨﮓ رﻳﺎ" ﻟﺰوﻣﯽ ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﺁﻳﺎت ﺻﺮﻳﺢ و ﺑﯽاﺑﻬﺎم دﻳﮕ ﺮﯼ از هﻤ ﻴﻦ‬
‫ﻗﺮﺁن ﻧﺪﻳﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ در ﺁﻧﻬﺎ "اﮔﺮ" و "ﻣﮕﺮي" هﻢ ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪"-‬اﯼ آ ﺴﺎﻧﻴﻜﻪ اﻳﻤ ﺎن ﺁوردﻩاﻳ ﺪ ﭼ ﺮا ﭼﻴ ﺰﯼ را ﺑ ﺮ زﺑ ﺎن ﻣ ﯽﺁورﻳ ﺪ آ ﻪ در‬
‫ﻋﻤﻞ ﺧﻼف ﺁﻧﺮا ﻣﯽآﻨﻴﺪ؟ ﺑﺪاﻧﻴﺪ آﻪ ﺧﺪا را ﺑ ﺴﻴﺎر ﻧﺎﺧﻮﺷ ﺎﻳﻨﺪ اﺳ ﺖ اﮔ ﺮ ﭼﻴ ﺰﯼ را‬
‫ﺑﻪ زﺑﺎن ﺑﮕﻮﺋﻴﺪ آﻪ ﺑﺪان ﻋﻤﻞ ﻧﻤﯽآﻨﻴﺪ"‪).‬ﺳﻮرﻩ ﺻﻒ‪ ،‬ﺁﻳﻪهﺎﯼ ‪ ٢‬و‪.(٣‬‬
‫‪"-‬و آﻴﺴﺖ ﺳﺘﻤﻜﺎرﺗﺮ از ﺁن آﺴﺎن آﻪ ﺑ ﻪ ﺧ ﺪا ﻧ ﺴﺒﺖ دروغ ﺑ ﺴﺘﻨﺪ")ﺳ ﻮرﻩ‬
‫هﻮد‪ ،‬ﺁﻳﻪ‪.(١٨‬‬
‫‪"-‬ﺁن آﺲ را آﻪ در راﻩ اﻳﻤﺎن ﺧﻮد آﺸﺘﻪ ﺷﻮد ﻣﺮدﻩ ﻣﭙﻨﺪارﻳ ﺪ‪ ،‬آ ﻪ او زﻧ ﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪)".‬ﺳﻮرﻩ ﺑﻘﺮﻩ‪ ،‬ﺁﻳﻪ‪.(۵۴‬‬
‫ودرﺑﺎرﻩ اﻳﻨﻜ ﻪ "اﻣﺎﻣ ﺎن ﺣﻜﻤ ﯽ را ﺑﻄ ﻮر ﺗﻘﻴ ﻪ ﺑ ﺮﺧﻼف دﺳ ﺘﻮر اوﻟ ﯽ ﺧ ﺪا‬
‫ﻣﯽدادﻧﺪ"‪ ،‬ﺁﻳﺖاﷲ آﻪ اﻳﻦ آﺎر ﻋﺠﻴﺐ را )آﻪ در دادﮔﺎﻩهﺎﯼ ﺷ ﺮع اﺳ ﻼم ﻣﺠ ﺎزات‬
‫ﺁن ﻣﺮگ اﺳﺖ( از "دﺳﺘﻮرات ﺧﺼﻮﺻﯽ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﺳﻼم" داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺑ ﻪ ﻋﻨ ﻮان ﻳ ﻚ ﻣﺮﺟ ﻊ ﺗﻘﻠﻴ ﺪ ﻣﺘﻮﺟ ﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ آ ﻪ در ﻣﻘﺎﺑ ﻞ اﻳ ﻦ دﺳ ﺘﻮر ﺧ ﺼﻮﺻﯽ‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮاﺳﻼم‪ ،‬دﺳﺘﻮر ﻏﻴﺮﺧ ﺼﻮﺻﯽ و ﺻ ﺮﻳﺤﯽ از ﺧﺪاوﻧ ﺪ در ﻗ ﺮﺁن وﺟ ﻮد دارد‬
‫آ ﻪ‪" :‬اﯼ اه ﻞ اﻳﻤ ﺎن‪ ،‬از ﺧ ﺪا ﺑﺘﺮﺳ ﻴﺪ و در ه ﺮ ﻣﻮﻗ ﻊ ﻓﻘ ﻂ ﺳ ﺨﻦ راﺳ ﺖ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪)".‬ﺳﻮرﻩ اﺣﺰاب ﺁﻳﻪ ‪.(٧٠‬‬
‫ﺑﻌﻨﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮﯼ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺎز ه ﻢ ﻧﻘ ﻞ ﻳﻜ ﯽ از ﻧﻮﺷ ﺘﻪه ﺎﯼ ﺷ ﺮﻳﻌﺘﯽ ﺑ ﺴﻴﺎر‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪"-‬ﺣﺠﺔاﻻﺳﻼم ﺑﺎ ﻟﺤﻦ ﻧﺎﺻﺤﻪاﯼ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺷ ﻤﺎ ﻣﺘﻮﺟ ﻪ ﺣﻘ ﺎﻳﻖ اﻣ ﻮر‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ‪ .‬ﻣ ﺜﻼ ﻣ ﯽﺑﻴﻨﻴ ﺪ آ ﻪ ﻣ ﻮارد ﺑ ﺴﻴﺎر در اﺳ ﻨﺎد ﺗ ﺎرﻳﺦ و آﺘ ﺐ رواﻳ ﺖ و ﻓﻘ ﻪ ﻣ ﺎ‬
‫هﺴﺖ آ ﻪ اﻣ ﺎم ﺧ ﻼف ﺣ ﻖ و ﺷ ﺮع ﻓﺘ ﻮﯼ دادﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺣﻘﻴﻘﺘ ﺎ ه ﻢ ﻓﺘ ﻮاﯼ ﺧ ﻮد اﻣ ﺎم‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﻓﺘﻮاﺋﯽ اﺳﺖ ﺑﺮ ﺧﻼف ﺣﻘﻴﻘﺖ و ﻣﻘﺎﻳﺮ ﺑﺎ دﻳﻦ وﺷ ﺮع‪ .‬وﻟ ﯽ ﻣﻮﺿ ﻮع اﻳ ﻦ‬
‫اﺳﺖ آﻪ اﻣﺎم ﺁﻧﺮا از ﺳﺮ "ﺗﻘﻴﻪ" ﺻﺎدر ﻓﺮﻣﻮدﻩاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٢٥١‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺧﻮاﺟﻪ ﺻ ﺎﻧﺢ! ﺷ ﻴﻌﻪ ﺑ ﺎ ﻣﻌﺮﻓ ﺖ و ﻋ ﺎﻟﻢ اﺋﻤ ﻪ! ﻣ ﻦ دﻟ ﻢ ﺑ ﺮاﯼ ﺧ ﻮدم‬
‫ﻧﻤﯽﺳﻮزد‪ .‬ﺑﺮاﯼ اﺋﻤﻪ اﻃﻬﺎر ﻣﯽﺳﻮزد آ ﻪ در زﻣ ﺎن ﻣ ﺎ ﻧﺒﻮدﻧ ﺪ ﺗ ﺎ از ﻧ ﺼﺎﻳﺢ ﺷ ﻤﺎ‬
‫ﺑﺮﺧ ﻮردار ﺷ ﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﺑ ﺎ اﺣﺎدﻳ ﺚ و رواﻳ ﺎت ﺷ ﻴﻌﻪ و روح ﺳ ﻠﻮك اﺋﻤ ﻪ‪ ،‬ﺁﻧﻄ ﻮر آ ﻪ‬
‫ﺷ ﻤﺎ درك ﻣ ﯽآﻨﻴ ﺪ ﺗﻤ ﺎس زﻳ ﺎدﯼ ﻧﺪاﺷ ﺘﻨﺪ ﺗ ﺎ ﺑﺪاﻧﻨ ﺪ آ ﻪ‪ :‬ﺣ ﻖ ﻧ ﺸﺎﻳﺪ ﮔﻔ ﺖ ﺟ ﺰ زﻳ ﺮ‬
‫ﻟﺤﺎف! ﻣﺴﻠﻤﺎ اﮔﺮ ﻋﻠﯽ اﻳﻦ راهﻨﻤﺎﺋﯽهﺎﯼ ﺧﻴﺮﺧﻮاهﺎﻧﻪ ﺳﺮآﺎر را ﻣﯽﺷﻨﻴﺪ‪ ،‬اﻳﻨﻘ ﺪر‬
‫دﺷ ﻤﻦ ﺑ ﺮاﯼ ﺧ ﻮدش درﺳ ﺖ ﻧﻤ ﯽآ ﺮد و آ ﺸﺘﻪ ه ﻢ ﻧﻤ ﯽﺷ ﺪ‪ ،‬و اﺷ ﺮاف و‬
‫ﺑﺮدﻩﻓﺮوﺷﺎن و آﺎروانداران ﻗﺮﻳﺶ و ﺣﻜﺎم ﺑﻨﯽاﻣﻴﻪ و ﻣﻘﺪﺳﻬﺎﯼ ﻧﻬﺮوان ﻧﻴﺰ هﻤ ﻪ‬
‫از او راﺿﯽ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪)".‬ﻧﻘﻞ از آﺘﺎب ﺗﺸﻴﻊ ﻋﻠﻮﯼ و ﺗﺸﻴﻊ ﺻﻔﻮﯼ(‪.‬‬

‫ﺷﻚ ‪:‬ﻣﺸﻜﻞ ﮔﺸﺎﯼ ﺷﺮع‬

‫ﻣﺒﺤﺚ ﺷﻜﻴﺎت ﻳﻜﯽ دﻳﮕﺮ از ﻣﺒ ﺎﺣﺜﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻣﻜﺘ ﺐ دآﺎﻧ ﺪاران دﻳ ﻦ ﺁﻧ ﺮا‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ "ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻋﺎﻟﻴﻪ ﺷﺮﻋﯽ" ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ آ ﺎﻣﻼ رﺿ ﺎﻳﺘﺒﺨﺶ و "ﻣ ﺸﺘﺮﯼﭘ ﺴﻨﺪ"‬
‫در ﺁوردﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬در ﺗﻤ ﺎم آﺘ ﺐ ﻓﻘ ﻪ‪ ،‬در ﺗﻤ ﺎم رﺳ ﺎﻻت ﻣﺮاﺟ ﻊ ﻋﺎﻟﻴﻘ ﺪر ﺗﻘﻠﻴ ﺪ‪ ،‬اﻳ ﻦ‬
‫ﻓﺼﻞ "ﺷﻜﻴﺎت" ﺟ ﺎﯼ ﻣﻤﺘ ﺎزﯼ دارد‪ ،‬و درك ﻋﻠ ﺖ اﻳ ﻦ اﻣﺘﻴ ﺎز ه ﻢ دﺷ ﻮار ﻧﻴ ﺴﺖ‪:‬‬
‫وﻗﺘﻴﻜ ﻪ ﺗﻘﻴ ﻪ از ارآ ﺎن دﻳ ﻦ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺷ ﻚ ﻧﻴ ﺰ ﺑﺎﻳ ﺪ ﺑ ﺪﻧﺒﺎل ﺁن ﺑﻴﺎﻳ ﺪ‪ .‬هﻤﭽﻨ ﻴﻦ "آ ﻼﻩ‬
‫ﺷﺮﻋﯽ" ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪﻧﺒﺎل ﺷﻚ ﺑﻴﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻨﻬﺎ در آﺘﺎب ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ ﺁﻳﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨﯽ‪ ،‬ﺁﻧﻬﻢ ﻓﻘﻂ در ﻗ ﺴﻤﺖ ﺷ ﻜﻴﺎت‬
‫ﻧﻤﺎز‪ ،‬از ﻧُـﻪ ﺷﻚ "ﺻﺤﻴﺢ" ﺷ ﺎﻣﻞ ﺷ ﻚ ﺑ ﻴﻦ دو و ﺳ ﻪ‪ ،‬ﺷ ﻚ ﺑ ﻴﻦ دو و ﭼﻬ ﺎر‪ ،‬ﺷ ﻚ‬
‫ﺑﻴﻦ دو و ﺳﻪ و ﭼﻬﺎر‪ ،‬ﺷﻚ ﺑﻴﻦ ﭼﻬﺎر و ﭘﻨﺞ‪ ،‬ﺷﻚ ﺑﻴﻦ ﺳﻪ و ﭼﻬﺎر‪ ،‬ﺷﻚ ﺑ ﻴﻦ ﺳ ﻪ و‬
‫ﭘﻨﺞ‪ ،‬ﺷ ﻚ ﺑ ﻴﻦ ﺳ ﻪ و ﭼﻬ ﺎر و ﭘ ﻨﺞ‪ ،‬ﺷ ﻚ ﺑ ﻴﻦ ﭘ ﻨﺞ و ﺷ ﺶ‪ ،‬و از ﺷ ﻚه ﺎﯼ "ﻣﺒﻄ ﻞ‪،‬‬
‫ﺑﺎﻃﻞ‪ ،‬ﻣﺨﻞ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﺳﻼم‪ ،‬ﺑﻌﺪ از وﻗﺖ‪ ،‬ﺷﻚ اﻣﺎم و ﻣﺎﻣﻮم‪ ،‬ﺷ ﻜﻞ آﺜﻴﺮاﻟ ﺸﻚ‪ ،‬ﺷ ﻚ‬
‫در ﻧﻤﺎزه ﺎﯼ ﻣ ﺴﺘﺤﺒﯽ"‪ ،‬و از ‪ ١۴‬ﻧ ﻮع ﺷ ﻚ دﻳﮕ ﺮ ﻧ ﺎم ﺑ ﺮدﻩ ﺷ ﺪﻩ واﺣﻜ ﺎم ﻣﺮﺑ ﻮط‬
‫هﺮﻳﻚ از ﺁﻧﻬﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎزﻩ اﻳﻦ ﻣﺒﺤ ﺚ ﺷ ﺎﻣﻞ ﺷ ﻜﻴﺎت ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ ﻧﻤ ﺎز‬
‫اﺣﺘﻴ ﺎط و ﺳ ﺠﺪﻩ ﺳ ﻬﻮ وﺷ ﻚ آ ﻢ و زﻳ ﺎدﯼ اﺟ ﺰا و ﺷ ﺮاﺋﻂ ﻧﻤ ﺎز و ﻧﻤ ﺎز ﻣ ﺴﺎﻓﺮ و‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺘﻔﺮﻗﻪ ﻧﻤﺎز ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬و اﮔﺮ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ آ ﻪ ﻏﻴ ﺮ از ﻧﻤ ﺎز‪ ،‬ﭼ ﻪ اﻧ ﺪازﻩ‬
‫ﺷﻚ در ﭼﻪ اﻧﺪازﻩ ﻣﺴﺎﺋﻞ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ در رﺳﺎﻻت ﻋﻠﻤ ﺎﯼ ﻋﻈ ﺎم ﻣﻄ ﺮح ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪،‬‬
‫ﺗﺼﻮرﯼ آﻠﯽ از وﺳﻌﺖ اﻳﻦ ﻣﺒﺤﺚ "ﺷﻚ" ﺧﻮاهﻴﺪ داﺷﺖ‪.‬‬

‫‪٢٥٢‬‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺧﻮد ﻣﻦ‪ ،‬هﻤﻴﺸﻪ اﻳﻦ ﺳﺌﻮال ﻣﻄﺮح ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ آﻪ اﮔ ﺮ ﻧﻤ ﺎز‪ ،‬راﺑﻄ ﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﻮﯼ ﻳﻚ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎ ﺧﺪاﯼ او اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﻗﺒﻞ از ه ﺮ ﭼﻴ ﺰ ﻣ ﺴﺘﻠﺰم ﺣ ﻀﻮر‬
‫ﻗﻠﺐ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ وﯼ ﻣﯽﺗﻮاﻧ ﺪ ﺑ ﺪﻳﻦ دﻗ ﺖ در ﻃ ﻮل ﻧﻤ ﺎز‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟ ﻪ اﻧ ﻮاع ﺷ ﻜﻴﺎت ﺧ ﻮد‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و درﺳﺖ در ﻣﻮﻗﻊ ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻘﺮرات ﻣﻌﻴﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ هﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﺷﻜﻴﺎت را‬
‫دﻗﻴﻘﺎ ﺑﻤﻮرد اﺟﺮا ﮔﺬرد؟‬
‫ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ هﻤ ﻪ ﺷ ﻚ در ﻣﻜﺘ ﺐ دآﺎﻧ ﺪاران دﻳ ﻦ‪ ،‬ﺁﻧﻘ ﺪر آﺮاﻣ ﺎت دارد آ ﻪ اﻳ ﻦ‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﺮﻋﯽ ﻟﻄﻤﻪاﯼ ﺑ ﻪ اﻋﺘﺒ ﺎر ﺁن ﻧﻤ ﯽزﻧ ﺪ‪ .‬زﻳ ﺮا ﺷ ﻚ آﺎرﮔ ﺸﺎﯼ ﻣﻌﺠ ﺰﻩﺁﺳ ﺎﺋﯽ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﺑﻜﻤﻚ ﺁن ﻣﻮﻣﻦ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ هﻢ در اﻳﻤﺎن ﺧﻮد ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻤﺎﻧ ﺪ و ه ﻢ آ ﺎرﯼ را آ ﻪ‬
‫ﺑﺎب ﭘﺴﻨﺪش ﻧﻴﺴﺖ ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ آﺎرﯼ را آﻪ ﺑﺎب ﭘﺴﻨﺪش هﺴﺖ وﻟﯽ ﭼﻨﺪان ﺑﺎ ﻣﻘﺮرات‬
‫ﺷﺮع ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮﯼ اﻧﺠﺎم دهﺪ آﻪ اﺷﻜﺎل ﺷﺮﻋﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪاﯼ‬
‫از اﻳﻦ آﺮاﻣﺎت ﺷﻚ را ﻣﻴﺘﻮان در ﻓﺘﺎوﯼ ﺷﺮﻋﯽ ﺣﻀﺮت ﺁﻳﺖاﷲ اﻟﻌﻈﻤ ﯽ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ‬
‫در "ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ" ﺑﻴﺎﺑﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔ ﺮ اﻧ ﺴﺎن ﺟﻤ ﺎع آﻨ ﺪ ﺑﺎﻳ ﺪ ﻏ ﺴﻞ آﻨ ﺪ‪ ،‬وﻟ ﯽ اﮔ ﺮ ﺷ ﻚ آﻨ ﺪ آ ﻪ ﺑ ﻪ اﻧ ﺪازﻩ‬
‫ﺧﺘﻨﻪﮔﺎﻩ داﺧﻞ ﺷﺪﻩ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬ﻏﺴﻞ ﺑﺮ او واﺟﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ در روز ﻣﺎﻩ رﻣﻀﺎن ﺟﻤﺎع آﻨﺪ روزﻩ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ اﮔﺮ ﺷﻚ آﻨﺪ‬
‫آﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازﻩ ﺧﺘﻨﻪﮔﺎﻩ داﺧﻞ ﺷﺪﻩ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬روزﻩاش ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪ .‬و آﺴﯽ هﻢ آﻪ ﺁﻟ ﺘﺶ‬
‫را ﺑﺮﻳﺪﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺷﻚ آﻨﺪ آﻪ در ﻣﺎﻩ رﻣﻀﺎن ﺑﺮ زن ﺧﻮد دﺧﻮل آﺮدﻩ ﻳﺎ ﻧ ﻪ)!(‬
‫روزﻩ او ﺻﺤﻴﺢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬دﺧﺘﺮان ﻋﻤﻪ و ﺧﺎﻟﻪ ﺑﺮ آﺴﯽ آﻪ ﺑﺎ ﻣﺎدر ﺁﻧﻬﺎ ﻳﻌﻨﯽ ﻋﻤﻪ ﻳﺎ ﺧﺎﻟﻪ ﺧﻮد زﻧﺎ‬
‫آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺮام ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻋﻤﻪ و ﺧﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﺷﺒﻬﻪ)!( دﺧﻮل آ ﺮدﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪،‬‬
‫ﺣﺮام ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ در ﻣﺤﻞ ﻏﺼﺒﯽ ﺗ ﻴﻤﻢ آﻨ ﺪ و ﺷ ﻚ آﻨ ﺪ آ ﻪ ﻣﺤ ﻞ ﺗ ﻴﻤﻢ ﻏ ﺼﺒﯽ اﺳ ﺖ‪،‬‬
‫ﺗﻴﻤﻢ او ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﺧﻮدش ﻏﺎﺻﺐ ﺑﺎﺷﺪ)!(‪.‬‬
‫هﻤﺎﻧﻄﻮر آﻪ در ﻣﻮرد ﻏﺼﺐ‪ ،‬وﻗﻮع ﺷﻚ در اﻣﺮ ﺗﻴﻤﻢ و وﺿﻮ ﻣﻬ ﻢ اﺳ ﺖ‬
‫ﻧﻪ اﺻﻞ ﻣﻮﺿﻮع "ﻏﺼﺒﯽ ﺑﻮدن"‪ ،‬در ﻣﻮارد ﻣﺘﻌﺪد دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﺁﻧﭽﻪ اوﻟﻮﻳﺖ دارد‪،‬‬
‫ﻧﺤﻮﻩ اﻧﺠﺎم ﻳﻚ ﻓﺮﻳﻀﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﺎهﻴﺖ اﺻﻞ آﺎر‪ ،‬آﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻜﻠﯽ ﻧﺎﻣﺸﺮوع‬
‫و ﺣﺮام ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫‪٢٥٣‬‬
‫‪ -‬آﺴﻴﻜﻪ ﺑﻘ ﺼﺪ ﻣﻌ ﺼﻴﺖ ﺳ ﻔﺮ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪ ،‬ﻣﻮﻗ ﻊ ﺑﺎزﮔ ﺸﺖ از ﺳ ﻔﺮ اﮔ ﺮ ﺗﻮﺑ ﻪ‬
‫ﻧﻜﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻤﺎز را ﺗﻤﺎم ﺑﺨﻮاﻧ ﺪ‪ ،‬و اﮔ ﺮ از اول ﺑﻘ ﺼﺪ ﻣﻌ ﺼﻴﺖ ﺳ ﻔﺮ ﻧﻜ ﺮدﻩ‬
‫وﻟﯽ در ﺑﻴﻦ راﻩ ﻗﺼﺪ آﻨﺪ آﻪ ﺑﻘﻴﻪ راﻩ را ﺑﺮاﯼ ﻣﻌ ﺼﻴﺖ ﺑ ﺮود‪ ،‬ﺑﺎﻳ ﺪ ﻧﻤ ﺎز را ﺗﻤ ﺎم‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﻤﺎزهﺎﺋﯽ آﻪ ﻗﺒﻼ ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺧﻮاﻧﺪﻩ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪ ،‬و آ ﺴﯽ آ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ آ ﺎر‬
‫ﺣﺮام ﺳﻔﺮ ﻧﻤﯽآﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ در ﺳﻔﺮ ﺷﺮاب ﺑﺨﻮرد ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻤﺎز را ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﭘﻴﺶ از اذان ﺻﺒﺢ ﻧﻴﺖ روزﻩ آﻨ ﺪ و ﻣ ﺴﺖ ﺷ ﻮد و در ﺑ ﻴﻦ‬
‫روز از ﻣﺴﺘﯽ ﺑﻬﻮش ﺁﻳﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻴﺎط واﺟﺐ ﺁن اﺳﺖ آﻪ روزﻩ ﺁﻧﺮوز را ﺗﻤﺎم آﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔ ﺮ ﺻ ﺎﺣﺐ ﮔ ﺎو و ﮔﻮﺳ ﻔﻨﺪ و ﺷ ﺘﺮ و ﻃ ﻼ و ﻧﻘ ﺮﻩ در ﻣﻘ ﺪارﯼ از ﺳ ﺎل‬
‫ﻣﺴﺖ ﺷﻮد‪ ،‬زآﺎت او ﺳﺎﻗﻂ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬هﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺖ اﮔﺮ ﻣﻮﻗﻊ واﺟﺐ ﺷ ﺪن زآ ﺎت‬
‫ﮔﻨﺪم و ﺟﻮ و ﺧﺮﻣﺎ و آﺸﻤﺶ ﻣﺴﺖ ﻳﺎ ﺑﻴﻬﻮش ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﻴﺪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺷﺮﻋﺎ از ﻏﻴﺮ ﺳﻴﺪ زآﻮة ﺑﮕﻴ ﺮد‪ ،‬وﻟ ﯽ اﮔ ﺮ ﺧﻤ ﺲ و ﺳ ﺎﻳﺮ‬
‫وﺟﻮهﺎت آﻔﺎﻳ ﺖ ﻣﺨ ﺎرج او را ﻧﻜﻨ ﺪ‪ ،‬ﻣ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ از ﻏﻴ ﺮ ﺳ ﻴﺪ زآ ﻮة ﺑﮕﻴ ﺮد)ﺁﻳ ﺖاﷲ‬
‫ﺧﻤﻴﻨﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ(‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫درﻣﻜﺘﺐ اﻟﻬﯽ "دآﺎﻧﺪاران دﻳﻦ"‪ ،‬آﻼﻩ ﺷﺮﻋﯽ ﻧﻴﺰ ﻳﻜﯽ دﻳﮕ ﺮ از اآﺘ ﺸﺎﻓﺎت‬
‫"ﭘﺮآﺮاﻣ ﺖ" اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﺎ اﻋﺠ ﺎز ﺁن ﻣ ﯽﺗ ﻮان ه ﻢ از ﻣﻘ ﺮرات ﺷ ﺮع ﻣﺒ ﻴﻦ ﺗﺠ ﺎوز‬
‫ﻧﻜ ﺮد‪ ،‬ه ﻢ ﺑ ﺎ ﺧﻴ ﺎل راﺣ ﺖ ﺑ ﺪﻧﺒﺎل ﺗﺤ ﺼﻴﻞ ﻣﻨﻔﻌ ﺖ رﻓ ﺖ‪ .‬اﻳ ﻦ ﻃﺮﻳﻘ ﻪ ﻣﺮﺿ ﻴﻪ را‬
‫ﻋﻠﻤﺎﯼ ﺑﺰرﮔﻮار ﻣﻜﺘﺐ‪ ،‬اﻋﻠﯽ اﷲ ﻣﻘﺎﻣﻬﻢ‪ ،‬ﺧﻮب ﻣﯽﺷﻨﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬هﻤﭽﻨﺎﻧﻜ ﻪ ﻣﺆﺗﻠﻔ ﺎن‬
‫ﺑﺎزارﯼ ﺁﻧﺎن‪ ،‬آﻪ ﺑﻬﺮ ﺣﺎل آﺎرﯼ را ﺑﺪون ﺗﺠﻮﻳﺰ و اﺟﺎزﻩ اﻳﺸﺎن اﻧﺠ ﺎم ﻧﻤ ﯽدادﻧ ﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺟﺎﻟﺒﯽ در آﺘﺎب ﺗﺸﻴﻊ ﻋﻠﻮﯼ و ﺗﺸﻴﻊ ﺻﻔﻮﯼ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪"-‬رﺑ ﺎ ﺧ ﻮرﯼ در ﻗ ﺮﺁن دﺷ ﻤﻨﯽ ﺑ ﺎ ﺧ ﺪا اﻋ ﻼم ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬اﻣ ﺎ ﻣﻌﺎﻣﻠ ﻪ آ ﻪ‬
‫ﺣﺮام ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺛﻮاب هﻢ دارد‪ .‬اﻟﻜﺎﺳﺐ ﺣﺒﻴﺐ اﷲ! اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮوﯼ ﭘﻴﺶ "ﺁﻗﺎ" آﻪ راﻩ‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻞ "رﺑﺎ" را ﺑﻪ "ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ" ﻳﺎدت ﺑﺪهﺪ ﺗﺎ اﺷﻜﺎل ﺷﺮﻋﯽ ﭘﻴﺪا ﻧﻜﻨ ﺪ‪ .‬ﭼﻄ ﻮر؟ ﺧﻴﻠ ﯽ‬
‫ﺳﺎدﻩ اﺳﺖ‪ :‬اﻳﻦ دﻓﻌﻪ آﻪ ﺧﻮاﺳﺘﯽ ﭘﻮل ﻧﺰول ﺑ ﺪهﯽ ﺑ ﻪ ﻧﻴ ﺖ "رﺑ ﺎ" ﻧ ﺪﻩ‪ ،‬ﺑﻴ ﻊ ﺷ ﺮط‬
‫آﻦ‪ .‬ﭼﻄﻮر؟ اﻳﻨﻄﻮر آﻪ ﺻ ﺪ ه ﺰار ﺗﻮﻣ ﺎن را ﻗ ﺮضاﻟﺤ ﺴﻨﻪ ﻣ ﯽده ﯽ‪ ،‬ﺑﻌ ﺪ ﺑﺠ ﺎﯼ‬
‫ﺑﻴﺴﺖ هﺰار ﺗﻮﻣﺎن ﺳﻮد ﺁن ﻳﻚ ﺳﻴﺮ ﻧﻤﻚ ﺑﻪ او ﻣﯽﻓﺮوﺷﯽ ﺑﻪ ﺑﻴﺴﺖ ه ﺰار ﺗﻮﻣ ﺎن!‬
‫اﻟﺒﺘﻪ دﻩهﺎ راﻩ ﺷﺮﻋﯽ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاﯼ آﻼﻩ ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺷﺮع اﺑﺘﻜﺎر آﺮدﻩاﻧﺪ از‬
‫ﻗﺒﻴﻞ ﺑﻴﻊ ﺷﺮط‪ ،‬ﺻﻠﺢ‪ ،‬رهﻦ‪ ،‬ﺑﻴﻊ ﺳﻠﻒ‪ ،‬هﺒﻪ ﻣﻌﻮﺿ ﻪ‪ ،‬و ﻏﻴ ﺮﻩ‪ .‬روز ﻗﻴﺎﻣ ﺖ آﻨ ﺎر‬

‫‪٢٥٤‬‬
‫ﺗﺮازوﯼ ﻋﺪل اﻟﻬ ﯽ ﭼ ﻪ ﻣ ﯽﺗﻮاﻧﻨ ﺪ ﺑﮕﻮﻳﻨ ﺪ؟ دﻟ ﺖ ﺧﻮاﺳ ﺘﻪ ﻳ ﻚ ﺳ ﻴﺮ ﻧﻤ ﻚ را ﺑﻴ ﺴﺖ‬
‫هﺰار ﺗﻮﻣﺎن ﺑﺨﺮﯼ ﻳﺎ ﻳﻚ ﺳﻴﺮ ﻧﺒﺎت را ﺻﺪ هﺰار ﺗﻮﻣﺎن ﺑﻔﺮوﺷ ﯽ‪ .‬ﺁﻧﻮﻗ ﺖ از ﺧ ﺪا‬
‫ﻃﻠﺒﻜﺎر هﻢ ﻣﯽﺷﻮﯼ‪ .‬ﻣ ﯽﮔ ﻮﺋﯽ ﻃﺒ ﻖ ﻓﻘ ﻪ و ﺷ ﺮع ﺧﻮدﺷ ﺎن ﻣ ﻦ در "ﻗ ﻀﻴﻪ ﻧﻤ ﻚ"‬
‫رﺑ ﺎﺧﻮار ﻧﺒ ﻮدﻩام‪ ،‬آﺎﺳ ﺒﻜﺎر ﺑ ﻮدﻩام‪ ،‬و آﺎﺳ ﺐ ه ﻢ ﺣﺒﻴ ﺐ ﺧﺪاﺳ ﺖ ﻧ ﻪ دﺷ ﻤﻦ ﺧ ﺪا!‬
‫ﺣﻘﻮﻗﺖ را آﻪ از دوﻟﺖ ﮔﺮﻓﺘﯽ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺒﻮل آﻨ ﯽ آ ﻪ ﭘ ﻮل ﻣ ﺸﺮوع ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬ﭘ ﺲ ﻣ ﺎل‬
‫ﺗﻮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺻﺎﺣﺐ ﭘﻮل هﻢ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ آﯽ ﻣﯽرﺳﺪ؟ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﺣ ﺎآﻢ ﺷ ﺮع‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻣ ﺎﻩ ﺑ ﻪ ﻣ ﺎﻩ‪ ،‬ﺣﻘﻮﻗ ﺖ را آ ﻪ ﮔﺮﻓﺘ ﯽ‪ ،‬ﭼ ﻮن ﭘ ﻮل ﻧﺎﻣ ﺸﺮوع اﺳ ﺖ‪ ،‬دﺳ ﺖ ﺑ ﻪ ﺁن‬
‫ﻧﻤﯽزﻧﯽ‪ ،‬راﺳﺖ ﻣﯽﺁﺋﯽ ﺧﺪﻣﺖ "ﺁﻗﺎ"‪ ،‬هﻤﻪ را ﺑﺪﺳﺖ اﻳﺸﺎن ﻣﯽدهﯽ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ آ ﻪ رد‬
‫آﺮدم ﺑﻪ ﺣﺎآﻢ ﺷﺮع‪ .‬ﺁﻧﻮﻗﺖ ﺁﻗ ﺎ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺗ ﻮ آ ﻪ ﻣ ﺴﻠﻤﺎن ﻣ ﺴﺘﺤﻖ ه ﺴﺘﯽ‪ ،‬ﺧ ﺮج دارﯼ‪،‬‬
‫زن و ﺑﭽ ﻪ دارﯼ‪ ،‬از ﺑﺎﺑ ﺖ "وﺟﻮه ﺎت ﺑﺮﻳ ﻪ و ﺷ ﺮﻋﻴﻪ" ﺑ ﻪ اﻧ ﺪازﻩ اﺣﺘﻴﺎﺟ ﺎت‬
‫زﻧ ﺪﮔﻴﺖ ﭘ ﻮل ﻧﻘ ﺪ ﺑﺪﺳ ﺘﺖ ﻣ ﯽدهﻨ ﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻴﻜ ﻪ ﻧﮕ ﺎﻩ ﻣ ﯽآﻨ ﯽ‪ ،‬ﻣ ﯽﺑﻴﻨ ﯽ اﺗﻔﺎﻗ ﺎ درﺳ ﺖ‬
‫ﻣﻌ ﺎدل هﻤ ﺎن ﺣﻘ ﻮق ﻣﺎهﻴﺎﻧ ﻪاﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ از ﺁن دﺳ ﺘﮕﺎﻩ "ﻇﻠﻤ ﻪ" ﺑ ﺮ ﺧ ﻼف ﺷ ﺮع‬
‫ﮔﺮﻓﺘ ﻪاﯼ! وﻟ ﯽ اﻳ ﻦ ﺑ ﺎر ﭘ ﻮل ﺣ ﻼل و ﻃﻴ ﺐ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺟ ﻞ اﻟﺨ ﺎﻟﻖ")ﺷ ﺮﻳﻌﺘﯽ‪ ،‬ﺗ ﺸﻴﻊ‬
‫ﻋﻠﻮﯼ و ﺗﺸﻴﻊ ﺻﻔﻮﯼ(‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ اﺷﻜﺎﻟﯽ ﻧﺪارد آﻪ اﻳﻦ آﻼﻩ ﺷﺮﻋﯽ در ﻣﻮارد ﻣﻘﺘﻀﯽ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑ ﻪ ﻗ ﻮاﻧﻴﻦ‬
‫ﻣﻤﻠﻜﺘﯽ ﻧﻴﺰ ﺑﺸﻮد‪:‬‬
‫آﻤﺴﻴﻮن اﻣﻮر ﺑﺎﻧﻜﯽ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ ﺑ ﺎﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠ ﻪ رﺳ ﻴﺪﻩ آ ﻪ ﭼ ﻮن‬
‫رﺑ ﺎ ﺣ ﺮام اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳ ﺪ ﺑﻬ ﺮﻩ را ﺣ ﺬف آﻨ ﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ ﺑﺠ ﺎﯼ ﺁن ﺑ ﻪ ﻧﺤ ﻮ دﻳﮕ ﺮﯼ ﺳ ﻮد‬
‫ﺻﺎﺣﺒﺎن ﭘﻮل ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺷﻮد)ﺣﺠﺔاﻻﺳﻼم و اﻟﻤﺴﻠﻴﻦ ﺧﻮﺋﻴﻨﯽهﺎ‪ ،‬در ﺳﻤﻴﻨﺎر ﺑﺮرﺳ ﯽ‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﺎﻧﻜﺪارﯼ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪٣٠ ،‬ﺁﺑﺎن ‪(١٣۶١‬‬

‫‪٢٥٥‬‬
 ‫وﺟﻮﻩ ﺑﺮ ّﻳﻪ‪ :‬ﺳﻔﻴﺪ ﻣﻬﺮ ﻣﻔﺘﺨﻮارﯼ‬
‫در ﻣﻜﺘﺐ ﺧﺎدﻣﺎن ﺷﺮع ﻣﺒﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻘﺎم ﺧﺎﺻﯽ ﺑﻪ "ﺳﻬﻢ اﻣﺎم" و "وﺟﻮﻩ ﺑﺮّﻳﻪ"‬
‫ﺗﺨ ﺼﻴﺺ ﻳﺎﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬زﻳ ﺮا از ﻣﻤ ّﺮ هﻤ ﻴﻦ وﺟ ﻮﻩ ﺑﺮﻳ ﻪ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑﺎﻳ ﺪ روزﯼ‬
‫دﻋﺎﮔﻮﻳ ﺎن از ﻋﻠﻤ ﺎء ﻋﻈ ﺎم ﮔﺮﻓﺘ ﻪ ﺗ ﺎ ﻃ ﻼب و ﺗﻼﻣ ﺬﻩ ﻏﻴﺮﻋﻈ ﺎم‪ ،‬ﺗ ﺎﻣﻴﻦ ﺷ ﻮد‪.‬‬
‫اﺣﺘﻤ ﺎﻻ اﮔ ﺮ اﻳ ﻦ ﻗ ﺴﻤﺖ از "واﺟﺒ ﺎت دﻳ ﻦ" ﻣﻄ ﺮح ﻧﺒ ﻮد‪ ،‬ﻧﻘ ﻞ اﻳ ﻦ هﻤ ﻪ اﺣﻜ ﺎم و‬
‫رواﻳﺎت ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻻاﻗﻞ ﺗﺎ ﺑﺪﻳﻦ اﻧﺪازﻩ ﺿﺮورت ﻧﻤﯽﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺣﻜﻢ اﺣﺎدﻳﺚ ﻗﺎﻃﻊ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﺜﻞ هﻤﻴﺸﻪ ﺟﺎﻣﻊﺗﺮﻳﻦ ﺁﻧﻬﺎ رادر‬
‫"آﺎﻓﯽ" ﻣﯽﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ‪:‬‬
‫‪"-‬اﻣ ﺎم ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬در آﺘ ﺎب ﻋﻠ ﯽ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم آ ﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ اﻣ ﻼء‬
‫ﻓﺮﻣ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺗ ﺼﺮﻳﺢ ﺷ ﺪﻩ آ ﻪ ﺁﻧﭽ ﻪ در روﯼ زﻣ ﻴﻦ وﺟ ﻮد دارد‪ ،‬ﻣﺘﻌﻠ ﻖ ﺑ ﻪ‬
‫ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬و ﺧﺪا ﺁﻧﺮا ﻳﻜﺠﺎ ﺑ ﻪ ﻣ ﻦ و ﺧﺎﻧ ﺪاﻧﻢ واﮔ ﺬارآﺮدﻩ! ﭘ ﺲ هﺮآ ﺴﯽ زﻣﻴﻨ ﯽ را‬
‫ﺁﺑﺎد آﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺧﺮاﺟﺶ را ﺑﻪ اﻣﺎم ﺑﭙﺮدازد‪ ،‬ﺗ ﺎ زﻣ ﺎﻧﯽ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت ﻗ ﺎﺋﻢ ﺑ ﺎ ﺷﻤ ﺸﻴﺮ‬
‫ﻇﺎهﺮ ﺷﻮد و هﻤﻪ زﻣﻴﻨﻬﺎ را دوﺑﺎرﻩ ﺑﺘﺼﺮف ﺧﻮد ﮔﻴﺮد و زﻣﻴﻨﻬﺎﯼ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣ ﺎ را‬
‫ﺑﺎ ﺧﻮد ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻘﺎﻃﻌﻪ ﺑﻨﺪد‪".‬‬
‫و‪" :‬اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻓﺮﻣﻮد هﻤﺎﻧﺎ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﻪ دﺳ ﺘﻮر ﺧ ﺪاﯼ ﺗﻌ ﺎﻟﯽ ه ﺸﺖ‬
‫رودﺧﺎﻧﻪ در زﻣﻴﻦ ﺣﻔ ﺮ آ ﺮد آ ﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨ ﺪ از‪ :‬ﺳ ﻴﺤﺎن و ﺟﻴﺤ ﺎن وﺧ ﺸﻮع آ ﻪ ﻧﻬ ﺮ‬
‫ﺷ ﺎش)ﺷ ﻮش( اﺳ ﺖ‪ ،‬و ﻣﻬ ﺮان آ ﻪ ﻧﻬ ﺮ هﻨ ﺪ اﺳ ﺖ‪ ،‬و ﻧﻴ ﻞ ﺑ ﻪ ﻣ ﺼﺮ و دﺟﻠ ﻪ و‬
‫ﻓﺮات)آﻪ اﻟﺒﺘﻪ هﻔﺖ ﺗﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻤﯽﺷﻮد!(‪ .‬ﭘ ﺲ ﺁﻧﭽ ﻪ از اﻳ ﻦ ﻧﻬﺮه ﺎ ﺁب ﮔﻴ ﺮد و ﺁب‬
‫دهﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﺎ و ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﺎ اﺳﺖ‪ ،‬و هﺮ آﺲ ﺑﺪان دﺳﺖ اﻧﺪازد ﺑ ﻪ ﻧ ﺎﺣﻖ ﺑ ﻪ ﻣ ﺎ‬
‫زور ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و درﻳﺎﺋﯽ هﻢ آﻪ ﺧﺸﻜﯽ هﺎ را در ﻣﻴﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺁن ﻧﻴﺰ ﻣﺘﻌﻠ ﻖ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺎﺳﺖ!")ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚهﺎ در ﺻﻔﺤﺎت ‪ ۴٠١‬و‪.(۴٠٢‬‬
‫‪ ..."-‬و ﺣﺴﻦ ﻣﻴﺎح ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺛ ﻮاب ﻳ ﻚ دره ﻢ‬
‫آ ﻪ ﺑ ﻪ اﻣ ﺎم ﺑﺮﺳ ﺪ‪ ،‬از آ ﻮﻩ اﺣ ﺪ ﺳ ﻨﮕﻴﻦﺗ ﺮ اﺳ ﺖ‪ ،‬و ﺑﻬﺘ ﺮ اﺳ ﺖ از دو‬
‫هﺰارهﺰار)دوﻣﻴﻠﻴﻮن(درهﻢ آﻪ در هﺮ راﻩ ﺧﻴﺮ دﻳﮕﺮ ﻣﺼﺮف ﺷﻮد"!‬
‫‪ ..."-‬و اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬هﻴﭻآﺎرﯼ ﻧﺰد ﺧﺪا ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮ از رﺳﺎﻧﺪن ﭘ ﻮل‬
‫ﺑﻪ اﻣﺎم ﻧﻴﺴﺖ‪)".‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ‪.(۴٠٢‬‬
‫‪"-‬و ﻧﻴﺰ ﻧﻘﻞ آﺮدﻧﺪ از ﻣﺮﺣﻮم ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻬﺎوﻧﺪﯼ آﻪ ﺷ ﺒﯽ در ﻋ ﺎﻟﻢ روﻳ ﺎ‬
‫ﻣ ﯽﺑﻴﻨ ﺪ ﺑﻤ ﺸﻬﺪ ﻣﻘ ﺪس رﺿ ﻮﯼ)ع( ﻣ ﺸﺮف ﺷ ﺪﻩاﻧ ﺪ و داﺧ ﻞ ﺣ ﺮم ﮔﺮدﻳ ﺪﻩ‪ .‬ﺳ ﻤﺖ‬

‫‪٢٥٦‬‬
‫ﺑﺎﻻﯼ ﺳﺮ ﺣﻀﺮت‪ ،‬ﺣﺠﺔ ﺑﻦ اﻟﺤﺴﻦ ﻋﺠﻞ اﷲ ﺗﻌ ﺎﻟﯽ ﻓﺮﺟ ﻪ را ﻣ ﯽﺑﻴﻨ ﺪ‪ .‬ﺑﺨ ﺎﻃﺮش‬
‫ﻣﯽﮔﺬرد آﻪ اﺟﺎزﻩ ﺗ ﺼﺮف در ﺳ ﻬﻢ اﻣ ﺎم)ع( را آ ﻪ از ﺁﻗﺎﻳ ﺎن ﻣﺮاﺟ ﻊ ﺗﻘﻠﻴ ﺪ دارد‪،‬‬
‫ﺧﻮﺑﺴﺖ آﻪ از ﺧﻮد ﺁن ﺑﺰرﮔﻮار اذن ﺑﮕﻴ ﺮد‪ .‬ﭘ ﺲ ﺧ ﺪﻣﺖ ﺁﻧﺤ ﻀﺮت رﺳ ﻴﺪﻩ‪ ،‬ﭘ ﺲ‬
‫از ﺑﻮﺳ ﻴﺪن دﺳ ﺖ ﻣﺒ ﺎرك ﻋ ﺮض ﻣ ﯽآﻨ ﺪ ﺗ ﺎ ﭼ ﻪ اﻧ ﺪازﻩ اذن ﻣ ﯽﻓﺮﻣﺎﺋﻴ ﺪ در ﺳ ﻬﻢ‬
‫ﺣﻀﺮت ﺗﺼﺮف آﻨﻢ؟ ﺣ ﻀﺮت ﻣ ﯽﻓﺮﻣﺎﻳﻨ ﺪ ﻣ ﺎهﯽ ﻓ ﻼن ﻣﺒﻠ ﻎ )ﻣﻘ ﺪار ﺁن از ﻧﻈ ﺮ‬
‫ﻗﺎﺋﻞ ﻣﺤﻮ ﮔﺮدﻳﺪﻩ ﺑﻮد(‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﺷ ﻴﺦ ﻣﺤﻤ ﺪ ﻣﺰﺑ ﻮر ﺑﻤ ﺸﻬﺪ ﻣﻘ ﺪس ﻣ ﺸﺮف ﻣ ﯽﺷ ﻮد و در‬
‫هﻤﺎن اوﻗﺎت ﻣﺮﺣﻮم ﺁﻳﺖاﷲ ﺣﺎج ﺁﻗ ﺎ ﺣ ﻀﺮت ﺣ ﺴﻴﻦ ﺑﺮوﺟ ﺮدﯼ ه ﻢ ﻣ ﺸﺮف ﺷ ﺪﻩ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬روزﯼ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﺣﺮم ﻣﺸﺮف ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺳﻤﺖ ﺑﺎﻻﯼ ﺳﺮ ﻣﯽﺁﻳﻨ ﺪ‪ .‬ﻣ ﯽﺑﻴﻨ ﺪ‬
‫هﻤﺎﻧﺠﺎﺋﻴﻜ ﻪ ﺣ ﻀﺮت ﺣﺠ ﺖ)ع( ﻧﺸ ﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ ،‬ﺁﻗ ﺎﯼ ﺑﺮوﺟ ﺮدﯼ ﻧﺸ ﺴﺘﻪ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮش ﻣﯽﮔ ﺬرد آ ﻪ از اآﺜ ﺮ ﺁﻗﺎﻳ ﺎن راﺟ ﻊ اﺟ ﺎزﻩ ﺗ ﺼﺮف در ﺳ ﻬﻢ اﻣ ﺎم ﮔﺮﻓﺘ ﻪ‬
‫ﺧ ﻮب اﺳ ﺖ از ﺁﻗ ﺎﯼ ﺑﺮوﺟ ﺮدﯼ ه ﻢ اذن ﺑﮕﻴ ﺮد‪ .‬ﭘ ﺲ ﺧ ﺪﻣﺖ ﺁن ﻣﺮﺣ ﻮم رﺳ ﻴﺪﻩ و‬
‫ﻃﻠﺐ اذن ﻣﯽآﻨﺪ‪ .‬اﻳﺸﺎن هﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ ﻣﺎهﯽ ﻓﻼن ﻣﺒﻠﻎ)هﻤﺎن ﻣﺒﻠﻐﯽ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت‬
‫ﺣﺠﺖ )ع( در ﺧﻮاب ﻓﺮﻣﻮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ(‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺧﻮاب ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ در ﻧﻈﺮش ﻣ ﯽﺁﻳ ﺪ‪ .‬ﻣ ﯽﻓﻬﻤ ﺪ‬
‫آﻪ ﺗﻤﺎﻣﺶ واﻗﻊ ﺷﺪﻩ‪ ،‬اﻻ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺠﺎﯼ ﺣﻀﺮت ﺣﺠﺖ)ع( ﺁﻗﺎﯼ ﺑﺮوﺟﺮدﻳﺴﺖ‪.‬‬
‫از اﻳ ﻦ داﺳ ﺘﺎن داﻧ ﺴﺘﻪ ﻣ ﯽﺷ ﻮد آ ﻪ ﺷ ﻴﻌﻴﺎن در زﻣ ﺎن ﻏﻴﺒ ﺖ اﻣ ﺎم)ع( ﺑﺎﻳ ﺪ‬
‫ﻣﻘﺎم ﻓﻘﻴﻪ ﻋﺎدل را ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ و او را ﻧﺎﺋﺐ اﻣﺎم ﺧ ﻮد ﺑﺪاﻧﻨ ﺪ و از او ﻗ ﺪرداﻧﯽ آﻨﻨ ﺪ و‬
‫در داﻧﺴﺘﻦ وﻇﺎﻳﻒ ﺷﺮﻋﻴﻪ و اﺣﻜﺎم اﻟﻬﯽ ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﺣﻜ ﻢ او را ﺣﻜ ﻢ اﻣ ﺎم‬
‫داﻧﻨﺪ‪ .‬و در داﺳﺘﺎن ﺣﺎج ﻋﻠﯽ ﺑﻐﺪادﯼ آﻪ در آﺘﺎب ﻣﻔﺎﺗﻴﺢ اﻟﺠﻨﺎن ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ ﺣﻀﺮت‬
‫ﺣﺠ ﺔ )ع( ﺑ ﻪ ﺣ ﺎج ﻋﻠ ﯽ ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﻣﺮاﺟ ﻊ ﻧﺠ ﻒ اﺷ ﺮف ﻳﻌﻨ ﯽ ﺷ ﻴﺦ ﻣﺮﺗ ﻀﯽ‬
‫اﻧﺼﺎرﯼ و ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻴﻦ آﺎﻇﻤﻴﻨﯽ و ﺷﻴﺦ ﻣﻤﺤﻤﺪ ﺣ ﺴﻦ ﺷ ﺮوﻗﯽ و آ ﻼء ﻣﻨﻨ ﺪ‬
‫و ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﻮد ﺁﻧﭽﻪ از ﺣﻖ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺁﻧﻬ ﺎ رﺳ ﺎﻧﺪﯼ ﻗﺒ ﻮل اﺳ ﺖ!")ﺁﻳ ﺖاﷲ دﺳ ﺘﻐﻴﺐ‪ ،‬از‬
‫آﺘﺎب داﺳﺘﺎﻧﻬﺎﯼ ﺷﮕﻔﺖ(‪.‬‬

‫‪٢٥٧‬‬
 ‫ﺷﻴﻌﻪ و ﺳﻨﯽ‪" :‬اﺳﺘﺤﻤﺎر" ﺑﺰرگ‬
‫از ﮔﻮﻳﺎﺗﺮﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎﯼ آﺎر "ﻣﻜﺘﺐ رﻳ ﺎ" ﻣﻮﺿ ﻮع اﺧ ﺘﻼف ﺷ ﻴﻌﻪ و ﺳ ﻨﯽ‬
‫در اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در دو ﺳﺎل اﺧﻴ ﺮ "روﺣﺎﻧﻴ ﺖ ﻣﺒ ﺎرز" ﺣ ﺎآﻢ ﺑ ﺮ اﻳ ﺮان آ ﻪ در ﻃ ﻮل ﭼﻬ ﺎر‬
‫ﺳﺎل ﺣﻜﻮﻣﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ هﻤﻪ آﺸﺘﺎرهﺎ و وﻳﺮاﻧﮕﺮﯼه ﺎ ﻣﻮﻓ ﻖ ﺑ ﻪ ﺳ ﺮآﻮﺑﯽ ﻋ ﺼﻴﺎن‬
‫آﺮدهﺎ ﻧﺸﺪﻩ و ﺑﺎ ﺳﺮآﺸﯽ ﺑﻠ ﻮچه ﺎ و ﺗ ﺮآﻤﻦه ﺎ و ﺳ ﺎﻳﺮ ﻣ ﺮدم ﺳ ﻨﯽ ﻣ ﺬهﺐ آ ﺸﻮر‬
‫ﻧﻴ ﺰ ﻣﻮاﺟ ﻪ ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺑﻤﻨﻈ ﻮر ﺗﺤﺒﻴ ﺐ اﻳ ﻦ دﺳ ﺘﻪ از ﻣ ﺮدم اﻳ ﺮان ﻃﺮﻓ ﺪار‬
‫"اﺻﻮﻟﯽ" ﺑﺮادرﯼ ﺷ ﻴﻌﻪ و ﺳ ﻨﯽ از آ ﺎر درﺁﻣ ﺪﻩ واﻣ ﺎم اﻣ ﺖ ﺑﻨﻴﺎﻧﮕ ﺬار ﺟﻤﻬ ﻮرﯼ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎرهﺎ اﻋﻼم ﻓﺮﻣﻮدﻩ و ﻓﺘﻮﯼ دادﻩ اﺳﺖ آﻪ‪" :‬دﺳ ﺘﻬﺎﯼ ﻧﺎﭘ ﺎآﯽ ﺑ ﻴﻦ ﺷ ﻴﻌﻪ و‬
‫ﺳ ﻨﯽ اﺧ ﺘﻼف ﻣ ﯽاﻧﺪازﻧ ﺪ" و "اﻳ ﺎدﯼ اﺳ ﺘﻌﻤﺎر ﻣ ﺎﻧﻊ ﻧﺰدﻳﻜ ﯽ اه ﻞ ﺗ ﺸﻴﻊ و ﺗ ﺴﻨﻦ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ" و "دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم آﻮﺷﻴﺪﻩاﻧﺪ ﺑﻴﻦ ﺑﺮادرهﺎﯼ اهﻞ ﺳ ﻨﺖ و اه ﻞ ﺗ ﺸﻴﻊ ﺗﻔﺮﻗ ﻪ‬
‫اﻳﺠ ﺎد آﻨﻨ ﺪ و ﻧﮕﺬارﻧ ﺪ آ ﺴﺎﻧﻴﻜﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮﺷ ﺎن و دﻳﻨ ﺸﺎن ﻳﻜ ﯽ اﺳ ﺖ ﺑ ﺎ ه ﻢ هﻤ ﺮاﻩ و‬
‫ﺑﺮادر ﺑﺎﺷﻨﺪ"‪ .‬ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ هﻤ ﻴﻦ ﺟﻤﻬ ﻮرﯼ ﻧﻴ ﺰ اﻋ ﻼم داﺷ ﺘﻪ اﺳ ﺖ آ ﻪ "اﺧ ﺘﻼف‬
‫ﺷﻴﻌﻪ وﺳﻨﯽ ﺳﻴﺎﺳﺘﯽ اﺳﺖ آﻪ از ﺳﻮﯼ اﺑﺮﻗﺪرﺗﻬﺎ ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪".‬‬
‫اﻣﺎم اﻣ ﺖ‪ ،‬ﻃﺒ ﻖ ﻣﻌﻤ ﻮل ﻓﺮاﻣ ﻮش آ ﺮدﻩ‪ ،‬ﻳ ﺎ ﻣ ﺼﻠﺤﺖ دﻳ ﺪﻩ اﺳ ﺖ ﺁﻧﭽ ﻪ را‬
‫ﺧﻮد ﺑﻜ ّﺮات در اﻳﺠ ﺎد ﺗﻔﺮﻗ ﻪ و دﺷ ﻤﻨﯽ ﺑ ﻴﻦ ﺷ ﻴﻌﻪ و ﺳ ﻨﯽ ﮔﻔﺘ ﻪ و ﻧﻮﺷ ﺘﻪ اﺳ ﺖ )و‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎﺋﯽ از ﺁن را ﺑﻌ ﺪا ﺧﻮاهﻴ ﺪ ﺧﻮاﻧ ﺪ( ﻓﺮاﻣ ﻮش آﻨ ﺪ‪ ،‬وﻟ ﯽ ﻻاﻗ ﻞ ﻧﺨ ﺴﺖوزﻳ ﺮ‬
‫اﻳﻦ ﺟﻤﻬﻮرﯼ ﻣﯽﺑﺎﻳ ﺪ اﻳ ﻦ ﻣﻌﻤ ﺎ را ﺣ ﻞ آﻨ ﺪ آ ﻪ ﭼﮕﻮﻧ ﻪ ﺳﻴﺎﺳ ﺖ اﺧ ﺘﻼف ﺷ ﻴﻌﻪ و‬
‫ﺳﻨﯽ آﻪ ﺳﺎﺑﻘﻪ هﺰار و ﺳﻴﺼﺪ ﺳﺎﻟﻪ دارد‪ ،‬و ﭘﺎﻧ ﺼﺪ ﺳ ﺎل اﺳ ﺖ ﻣﺒﻨ ﺎﯼ اﻳ ﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺟﻌﻔﺮﯼ اﺛﻨﯽﻋ ﺸﺮﯼ اﻳ ﺮان اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳ ﺘﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ از ﺳ ﻮﯼ اﺑﺮﻗ ﺪرﺗﻬﺎ‬
‫در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘ ﻪ ﻣﻜﺘ ﺐ ﺷ ﻴﻌﻪ‪ ،‬از هﻤ ﺎن زﻣ ﺎن ﺑﻨﻴﺎﻧﮕ ﺬارﯼ ﺧ ﻮد‪ ،‬ﺑ ﺎ ﺗ ﺴﻨﻦ آ ﻪ ﺁﺋ ﻴﻦ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺘﯽ دﺳﺘﮕﺎﻩ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻮد‪ ،‬دﺷﻤﻨﯽ داﺷﺖ‪ .‬وﻟﯽ اﻳﻦ دﺷﻤﻨﯽ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﻧﺎﺳﺰاﮔﻮﺋﯽ‬
‫و اهﺎﻧﺖهﺎﯼ وﻗﻴﺤﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺳﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ اول از ﺧﻠﻔﺎﯼ راﺷﺪﻳﻦ ﺗﻨﺰل ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ﺑ ﻮد‪ .‬ﺳﻨ ّـﻴﺎن‬
‫ه ﻢ ﻃﺒﻌ ﺎ ﻧﻤ ﯽﺗﻮاﻧ ﺴﺘﻨﺪ ﺑ ﻪ ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟ ﺐ ﭼﻬ ﺎرﻣﻴﻦ ﺧﻠﻴﻔ ﻪ از ﺧﻠﻔ ﺎﯼ راﺷ ﺪﻳﻦ‬
‫ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺪﮔﻮﺋﯽ آﻨﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ آﺎرﯼ هﻢ ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺪان ﻋﻠﯽ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺁﻧﻜﻪ ﺑ ﻪ‬
‫اﻣﺎﻣﺖ ﺁﻧﺎن ﻗﺎﺋﻞ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬دﺷﻨﺎم ﻧﮕﻔﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ دﺷﻨﺎمﮔﻮﺋﯽ ه ﺎ‪ ،‬اﻳ ﻦ ﻧ ﺴﺒﺖ ه ﺎﯼ رآﻴ ﻚ‬
‫از ﻗﺒﻴ ﻞ ﻣﻔﻌ ﻮل ﺑ ﻮدن ﻋﻤ ﺮ ﻳ ﺎ وﻟ ﺪاﻟﺰﻧﺎ ﺑ ﻮدن او وآﺎره ﺎﺋﯽ از ﻗﺒﻴ ﻞ ﻋﻤﺮآ ﺸﺎن و‬

‫‪٢٥٨‬‬
‫ﻋﻤﺮﺳ ﻮزان وﺳ ﺎﻳﺮ ﻃﻌ ﻦ و ﻟﻌ ﻦه ﺎﺋﯽ آ ﻪ ﺑﺨ ﺼﻮص از دوران ﺻ ﻔﻮﻳﻪ ﺑ ﻪ ﺑﻌ ﺪ‬
‫روﻧﻖ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و "ﻧﮕﺬاﺷﺖ آﺴﺎﻧﻴﻜﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮﻧﺸﺎن و دﻳﻨﺸﺎن ﻳﻜﯽ اﺳﺖ ﺑ ﺎ ه ﻢ هﻤ ﺮاﻩ‬
‫و ﺑ ﺮادر ﺑﺎﺷ ﻨﺪ" در ﺁن وﻗﺘ ﯽ آ ﻪ ﺑ ﺮ ﻗ ﺮار ﺷ ﺪ آ ﻪ اﺑﺮﻗ ﺪرﺗﻬﺎﯼ اﻣ ﺮوزﯼ وﺟ ﻮد‬
‫ﻧﺪاﺷ ﺘﻨﺪ‪ .‬آ ﺎر اﺳ ﺘﻌﻤﺎر ﻧﻴ ﺰ آ ﻪ هﻨ ﻮز ﭘ ﺎ ﺑ ﻪ ﻣﻴ ﺪان ﻧﮕﺬاﺷ ﺘﻪ ﺑ ﻮد‪ ،‬ﻧﺒ ﻮد‪ .‬ﻓﻘ ﻂ آ ﺎر‬
‫"دآﺎﻧﺪاران دﻳﻦ" ﺑ ﻮد آ ﻪ ﻋﻠ ﺖ وﺟ ﻮدﯼ ﺧ ﻮد را در هﻤ ﻴﻦ اﺧ ﺘﻼف ﻣ ﯽﺟ ﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و‬
‫آﺎر ﺳﻼﻃﻴﻦ ﺻﻔﻮﯼ ﺑﻮد آﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﭘﻴﺸﺒﺮد هﺪﻓﻬﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺧﻮد ﺑ ﻪ ﺑﻬ ﺮﻩﺑ ﺮدارﯼ‬
‫از اﻳﻦ ﻧﻔﺎقاﻧﮕﻴﺰﯼ دآﺎﻧﺪاران دﻳﻦ ﻧﻴﺎز داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﺳ ﺘﻌﻤﺎرﮔﺮان و اﺑﺮﻗ ﺪرﺗﺎن و‬
‫ﺣﺘﯽ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻏﻴﺮاﺑﺮﻗﺪرت ﻧﻴﺰ از اﻳﻦ ﻧﻔﺎق و دﺷﻤﻨﯽ ﺑﻬﺮﻩﺑﺮدارﯼ آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ‬
‫ﺁﺗﺶ اﻓﺮوزان اﺻﻠﯽ اﻳﻨﺎن ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ دآﺎﻧﺪاران ﺗﺸﻴﻊ در هﺰار و اﻧ ﺪﯼ ﺳ ﺎل‬
‫ﭘﻴﺶ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫از زﻣ ﺎن ﺗ ﺎﻟﻴﻒ و اﻧﺘ ﺸﺎر "اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ" ﺗ ﺎ ﺑ ﺎﻣﺮوز‪ ،‬ه ﺰاران ﺣ ﺪﻳﺚ‬
‫آﻮﭼﻚ و ﺑﺰرگ در ذم اه ﻞ ﺗ ﺴﻨﻦ و ﺗ ﻮهﻴﻦ ﺑ ﻪ ﻣﻌﺘﻘ ﺪات و ﻣﻘﺪﺳ ﺎت ﺁﻧﻬ ﺎ در آﺘ ﺐ‬
‫اﺣﺎدﻳ ﺚ و رواﻳ ﺎت ﺷ ﻴﻌﻪ ﻧﻘ ﻞ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺷ ﻴﺦ اﻻﺳ ﻼم ﻣ ﻼ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ ﻣﺠﻠ ﺴﯽ‪،‬‬
‫ﻗﻬﺮﻣ ﺎن ﻣﺒ ﺎرزﻩ ﺑ ﺎ ﺗ ﺴﻨﻦ در ﺁﺧ ﺮ ﻋﻤ ﺮ ﺻ ﻔﻮﯼ‪ ،‬آ ﻪ هﻤ ﻪ ﺗ ﻼش ﺧ ﻮد را ﺻ ﺮف‬
‫ﺁزار و اﻳ ﺬاء ﺳ ﻨﻴﺎن اﻳ ﺮان)ﻳ ﺎ ﻣﺘﻬﻤ ﻴﻦ ﺑ ﻪ ﺗ ﺴﻨﻦ( آ ﺮد‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎﺋﯽ ﺑ ﻴﺶ از ه ﺰار‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺤﻜﻢ در ذم ﺁﻧﺎن ﺁورد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ دﺷﻤﻨﯽهﺎ و اﺗﻬﺎﻣﺎت‪ ،‬ﺟﻨﺒﻪ ﻣﺘﻘﺎﺑ ﻞ داﺷ ﺖ‪،‬‬
‫و ﺗﺮآﺎن ﻣﺘﻌ ﺼﺐ ﻋﺜﻤ ﺎﻧﯽ ﻧﻴ ﺰ ﻓﺠ ﺎﻳﻊ ﺑﻴ ﺸﻤﺎر و ﻧﻔ ﺮتاﻧﮕﻴ ﺰﯼ در ﻣ ﻮرد ﺷ ﻴﻌﻴﺎن‬
‫آﺸﻮر ﺧ ﻮد ﻣﺮﺗﻜ ﺐ ﺷ ﺪﻧﺪ و ﻧﻘﻴﺒ ﺎن و "ﻗﺎﺿ ﯽ اﻟﻘ ﻀﺎة"ه ﺎﯼ ﺁﻧ ﺎن ﻓﺘ ﺎوﯼ زﺷ ﺖ و‬
‫اﺣﻤﻘﺎﻧﻪاﯼ در ﻣ ﻮرد اه ﻞ ﺗ ﺸﻴﻊ ﺻ ﺎدر آﺮدﻧ ﺪ آ ﻪ دﺳ ﺖ آﻤ ﯽ از ﻓﺘ ﺎوﯼ ﻣﺠﺘﻬ ﺪان‬
‫ﻋﻈ ﺎم اﺻ ﻔﻬﺎن در ﻣ ﻮرد اه ﻞ ﺳ ﻨﺖ ﻧﺪاﺷ ﺖ‪ ،‬وﻟ ﯽ ﺁﺗ ﺸﯽ آ ﻪ از هﻤ ﻪ اﻳﻨﻬ ﺎ‬
‫ﺑﺮﻣﯽﺧﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺮﻧﻬﺎ ﭘﻴﺶ از ﺁن ﺑﺪﺳﺖ دآﺎﻧﺪاران دﻳﻦ در ﺟﻬﺎن ﺗﺸﻴﻊ اﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺷﺎﻳﺪ ﻧﻘﻞ ﻳﻜﯽ از هﺰاران ﺣﺪﻳﺜﯽ آﻪ در ﺁﺛﺎر ﻣﺤﺪﺛﺎن ﻋﺎﻟﻴﻘﺪر ﺷﻴﻌﻪ در اﻳ ﻦ‬
‫زﻣﻴﻨﻪ رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را روﺷﻦﺗﺮ آﻨﺪ‪:‬‬
‫ﻋﻤ ﺮ ﺑ ﻦ ﺧﻄ ﺎب‪ ،‬ﻗﺮﻳ ﺐ ﻳ ﺎزدﻩ ﺳ ﺎل ﺧﻠﻴﻔ ﻪ ﻣ ﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑ ﻮد‪ .‬در ﻣﻘ ﺎم ﺣﻘ ﻪ ﻳ ﺎ‬
‫ﻏﺼﺒﯽ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ‪ ،‬در هﻤ ﻪ اﻳ ﻦ ﻣ ﺪت ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺻ ﺪر اﺳ ﻼم در ﻧﻤ ﺎز ﺧ ﻮد‬
‫ﺑﺪو اﻗﺘﺪا آﺮدﻧﺪ و ﺑﺮاﯼ اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر در ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم ﺑ ﻪ وﯼ ﻋﻨ ﻮان "اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ"‬
‫دادﻧ ﺪ‪ .‬ﻧﻬ ﻀﺖ ﻓﺘﻮﺣ ﺎت اﺳ ﻼﻣﯽ در زﻣ ﺎن او و ﺑ ﻪ رهﺒ ﺮﯼ او ﺁﻏ ﺎز و ﻓﺮاﮔﻴ ﺮ‬

‫‪٢٥٩‬‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬وﻟﯽ هﻤﻪ ﻣﻮرﺧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻏﻴﺮﻣﺴﻠﻤﺎن در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ هﻢداﺳﺘﺎﻧﻨﺪ آ ﻪ او از‬
‫ﻏﻨ ﺎﺋﻢ ﺳ ﻨﮕﻴﻨﯽ آ ﻪ از اﻳ ﻦ راﻩ ﺑﺪﺳ ﺖ ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣ ﯽاﻓﺘ ﺎد‪ ،‬ﺗﻮﺷ ﻪاﯼ ﺑ ﺮاﯼ ﺧ ﻮد‬
‫ﺑﺮﻧﮕﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻃﺒﺮﯼ در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻌﺮوﻓﺶ ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ آﻪ‪" :‬ﻋﻤﺮ روزﯼ ﺑﺮ ﻣﻨﺒﺮ ﺷﺪ و ﻃﯽ‬
‫ﺧﻄﺎﺑﻪاﯼ ﺷﺪﻳﺪاﻟﻠﺤﻦ ﮔﻔﺖ آﻪ ﻣﻦ در رﺷﺪ اﺳﻼم آﻮﺷﺸﻬﺎ آ ﺮدم وﺗ ﺎ ﭼﻨ ﻴﻦ ﺑﺮوﻣﻨ ﺪ‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬اآﻨﻮن ﺳ ﻮدﺟﻮﻳﺎن ﻗ ﺮﻳﺶ ﻣ ﯽﺧﻮاهﻨ ﺪ اﻣ ﻮال ﺧ ﺪا را از ده ﺎن ﺑﻨ ﺪﮔﺎﻧﺶ‬
‫ﺑﺮﺑﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﺎ ﭘﺴﺮ ﺧﻄﺎب زﻧﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺨﻮاهﺪ ﺷﺪ"‪.‬‬
‫وﯼ از زﻣﺎﻧﯽ آﻪ اﺳﻼم ﺁورد ﺗﺎ ﺑﻬﻨﮕﺎهﻢ درﮔﺬﺷﺖ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﭼﻪ در ﺟﻨ ﮓ و‬
‫ﭼ ﻪ در ﺻ ﻠﺢ‪ ،‬از ﻧﺰدﻳﻜﺘ ﺮﻳﻦ ﻳ ﺎران او ﺑ ﺸﻤﺎر ﻣ ﯽرﻓ ﺖ‪ ،‬و دﻻورﯼ او در ﺑ ﻴﻦ‬
‫ﻋﺮب ﺻﻮرت ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬اﻋﺘﻤﺎد ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ او در ﺣﺪﯼ ﺑﻮد آﻪ ﺑ ﻪ ﻗ ﻮل‬
‫ﺳﻴﻮﻃﯽ در آﺘﺎب "اﺗﻘﺎن"‪ ..." :‬ﺑﺪﺧﻮاهﺎن ﺑﻪ ﻃﻌﻨﻪ ﻣ ﯽﮔﻔﺘﻨ ﺪ آ ﻪ آ ﺎﻓﯽ اﺳ ﺖ ﻋﻤ ﺮ‬
‫ﻧﻈﺮﯼ اﺑﺮاز دارد ﺗﺎ ﺁﻳﻪاﯼ در ﺗﺎﺋﻴﺪ ﺁن ﻧﺎزل ﮔﺮدد"‪.‬‬
‫ﺑﻔ ﺮض ﺁن ه ﻢ آ ﻪ هﻴﭽﻜ ﺪام ازﻳ ﻦ ﺳ ﻮاﺑﻖ ﺗ ﺎرﻳﺨﯽ در ﻧﻈ ﺮ ﮔﺮﻓﺘ ﻪ ﻧ ﺸﻮد‪،‬‬
‫ﻻاﻗ ﻞ اﻳ ﻦ ﺳ ﺎﺑﻘﻪ را ﻧﻤ ﯽﺗ ﻮان ﻧﺎدﻳ ﺪﻩ ﮔﺮﻓ ﺖ آ ﻪ ﻋﻠ ﯽ‪ ،‬دﺧﺘ ﺮ دوازدﻩ ﺳ ﺎﻟﻪ ﺧ ﻮد‬
‫امآﻠﺜﻮم را آﻪ از ﻓﺎﻃﻤﻪ زه ﺮا داﺷ ﺖ ﻳﻌﻨ ﯽ ﻧ ﻮﻩ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﺑ ﻮد ﺑ ﻪ هﻤ ﺴﺮﯼ ﺑ ﻪ ﻋﻤ ﺮ‬
‫داد‪ .‬و ﺑﻄﻮرﻳﻜﻪ ﻋﺪﻩاﯼ از ﻣﻮرﺧﻴﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ وﯼ از ﻋﻤﺮ ﺻﺎﺣﺐ ﭘﺴﺮﯼ ﺑﻨﺎم زﻳﺪ‬
‫ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ "ذواﻟﻬﻼﻟﻴﻦ" ﺷﺪ آﻪ در آﻮدآﯽ درﮔﺬﺷﺖ‪ ١ .‬وﻗﺘ ﯽ ه ﻢ آ ﻪ ﻋﻤ ﺮ آ ﺸﺘﻪ‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ در ﺧﻄﺒﻪ ﻣﻌﺮوف ﺧﻮد ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫"ﻓﻘ ﺪ ﻗ ﻮم اﻻود‪ ،‬وراوﯼ اﻟﻌﻤ ﺪ‪ ،‬واﻗ ﺎم اﻟ ﺴﻨﺔ‪ ،‬وﺧﻠ ﻒ اﻟﻔﺘﻨ ﻪ‪ ،‬ذه ﺐ ﻧﻘ ﯽ‬
‫اﻟ ﺸﻮب‪ ،‬ﻗﻠﻴ ﻖ اﻟﻌﻴ ﺐ‪ ،‬اﺻ ﺎب ﺧﻴﺮه ﺎ‪ ،‬وﺳ ﺒﻖ ﺷ ﺮهﺎ‪ ،‬ادﯼ اﻟ ﯽ اﷲ ﻃﺎﻋﺘ ﻪ و اﺗﻘ ﺎء‬
‫ﺑﺤﻘﻪ‪) "...‬آﺠﯽ را راﺳﺖ آﺮد‪ ،‬دردهﺎ را درﻣﺎن آ ﺮد‪ ،‬و ﺳ ﻨﺖ را ﺑﺮﭘ ﺎ داﺷ ﺖ‪ ،‬و‬
‫ﻓﺘﻨﻪ را ﭘﺸﺖ ﺳﺮﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬ﭘﺎك ﺟﺎﻣﻪ رﻓﺖ و اﻧﺪك ﻋﻴﺐ‪ ،‬ﺧﻴﺮ ﺧﻼﻓﺖ را درﻳﺎﻓ ﺖ و‬
‫از ﺷ ﺮ ﺁن ﭘﻴ ﺸﯽ ﺟ ﺴﺖ‪ .‬ﻃﺎﻋ ﺖ ﺧﺪاوﻧ ﺪﯼ را ﺑﺠ ﺎﯼ ﺁورد و ﺑ ﺮ اداﯼ ﺣﻘ ﺶ ﺗﻘ ﻮﯼ‬
‫ورزﻳﺪ()ﻧﻬﺞاﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﺧﻄﺒﻪ ‪ ،٢١٩‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﻴﺾ اﻻﺳﻼم‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ‪.(٧١٢‬‬

‫‪ -١‬در زﻣﺎن ﺻﻔﻮﻳﻪ آﻪ دوران اوج دﺷﻤﻨﯽ ﺷﻴﻌﻪ و ﺳﻨﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﺪﻩاﯼ از ﻣﺤﺪﺛﺎن آﻮﺷﻴﺪﻧﺪ آﻪ اﻳ ﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع را اﻧﻜﺎر آﻨﻨﺪ و اﻳﻦ امآﻠﺜﻮم را دﺧﺘﺮ ﻣﺮدﯼ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺟﺰول ﺧﺰاﻋ ﯽ ﺑﺪاﻧﻨ ﺪ‪ ،‬وﻟ ﯽ ﻣﻮﺿ ﻮع‬
‫ازدواج دﺧﺘﺮ ﻋﻠﯽ ﺑﺎ ﻋﻤﺮ ﻗﺒﻼ ﺗﻮﺳﻂ آﻠﻴﻪ ﻣﻮرﺧﺎن و ﻣﺤﺪﺛﺎن ﺳ ﻨﯽ و ﺷ ﻴﻌﻪ ﻗ ﺮون اوﻟﻴ ﻪ اﺳ ﻼﻣﯽ‬
‫ﺗﺎﺋﻴﺪ ﺷﺪﻩ و ﺣﺪﻳﺚﺳﺎزﯼهﺎﯼ ﺻﻔﻮﻳﻪ ﺗﺎﺛﻴﺮﯼ در ﻧﻔﯽ ﺁن ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٢٦٠‬‬
‫و ﺁﻧﻮﻗ ﺖ ﺑﺒﻴﻨﻴ ﺪ آ ﻪ ﻣﺤ ﺪﺛﺎن ﺑﺰرﮔ ﻮار "ﻣﻜﺘ ﺐ ﻓﻴ ﻀﻴﻪ"‪ ،‬درﺑ ﺎرﻩ هﻤ ﻴﻦ‬
‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و ﻣﻘﺘﺪاﯼ دﻩ ﺳﺎﻟﻪ ﻣ ﺴﻠﻤﻴﻦ در ﻣ ﺴﺠﺪ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ‪ ،‬و داﻣ ﺎد ﻋﻠ ﯽ و ﭘ ﺪر‬
‫ﻧ ﻮادﻩ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ‪ ،‬ﭼ ﻪ ﻧ ﻮع ﺣ ﺪﻳﺜﯽ را ﺁﻧﻬ ﻢ از زﺑ ﺎن اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق‪ ،‬ﻧ ﻮادﻩ اﻣ ﺎم‬
‫وﺟﺎﻧ ﺸﻴﻦ هﻤ ﻴﻦ ﺣ ﻀﺮت ﻋﻠ ﯽ و ﺧﻮﻳ ﺸﺎوﻧﺪ ﻣ ﺴﺘﻘﻴﻢ هﻤ ﻴﻦ ﻓﺮزﻧ ﺪ ﻋﻤ ﺮ و هﻤ ﻴﻦ‬
‫ﻧﻮادﻩ ﻣﺤﻤﺪ و ﻋﻠﯽ‪ ،‬رواﻳﺖ آﺮدﻩاﻧﺪ‪:‬‬
‫‪"-‬ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻣﺤﺒ ﻮب از اﺑ ﻦ زﺑ ﺎت و او از اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‬
‫رواﻳﺖ آﻨﺪ آﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧﺪا ﻟﻌﻨﺖ آﻨﺪ ﺑﺮ ﺁﻧﻬﺎ آﻪ ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄ ﺎب‪ ،‬ﺷ ﺮﻳﻒ‬
‫ﺑﻨﯽﻋﺪﯼ ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬زﻳ ﺮا آ ﻪ او از ﻋﻘﺒ ﻪ ﺻ ﻬﺎك‪ ،‬آﻨﻴ ﺰ ﻋﺒ ﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﺑ ﻮد‪ .‬و اﻳ ﻦ‬
‫ﺻﺤﺎك زﻧﯽ ﺑﻮد ﺑﺎ آﻔﻞ ﺑﺰرگ آﻪ ﺷﺘﺮ ﻣﯽﭼﺮاﻧﻴ ﺪ و ﺣﺒ ﺸﯽ ﺑ ﻮد‪ .‬در هﻤ ﺎن ﻣﻮﻗ ﻊ‬
‫آﻪ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺟﻔﺖﮔﻴﺮﯼ در او ﭘﺪﻳﺪ ﺁﻣﺪ‪ ،‬ﻧﻔﻴ ﻞ ﺟ ﺪ ﻋﻤ ﺮ او را دﻳ ﺪ و هﻮﺳ ﺶ ﺑﺠﻨﺒﻴ ﺪ و‬
‫ﺑﺮ او اﻓﺘﺎد و ﺁن زن "ﺧﻄﺎب" را ﺁﺑﺴﺘﻦ ﺷﺪ‪ .‬و ﺧﻄ ﺎب ﭼ ﻮن ﺑ ﻪ ﺳ ﻦ ﺑﻠ ﻮغ رﺳ ﻴﺪ‪،‬‬
‫ﭼﺸﻤﺶ ﺑﻪ ﻣﺎدرش ﺻﻬﺎك اﻓﺘﺎد و از آﻔﻞ او ﺧﻮﺷﺶ ﺁﻣﺪ و ﺑ ﺮ روﯼ او ﭘﺮﻳ ﺪ و او‬
‫ﺧﺘﻤﻪ را از ﭘ ﺴﺮش ﺧﻄ ﺎب ﺣﺎﻣﻠ ﻪ ﺷ ﺪ و ﭼ ﻮن ﺻ ﻬﺎك او را ﺑﺰاﺋﻴ ﺪ از ﺧﻮﻳ ﺸﺎﻧﺶ‬
‫ﺗﺮﺳﻴﺪ و ﻓﺮزﻧﺪش را ﺑﻴﻦ ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن ﻣﻜﻪ اﻧﺪاﺧﺖ‪ .‬هﺸﺎم ﺑﻦ ﻣﻐﻴ ﺮة ﺑ ﻦ وﻟﻴ ﺪ آ ﻮدك‬
‫را ﻳﺎﻓﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺧ ﻮد ﺑ ﺮد و اﺳ ﻤﺶ را ﺧﺘﻤ ﻪ ﮔﺬاﺷ ﺖ‪ ،‬و اﻳ ﻦ ﻧﺎﻣﮕ ﺬارﯼ ﻋ ﺮب‬
‫اﺳﺖ ﺑ ﺮاﯼ ﻃﻔ ﻞ ﺑ ﯽﭘ ﺪرﯼ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﻓﺮزﻧ ﺪﯼ ﻣ ﯽﮔﻴ ﺮد‪ .‬و ﭼ ﻮن ﺧﻄ ﺎب ﭼ ﺸﻤﺶ ﺑ ﻪ‬
‫ﺧﺘﻤ ﻪ اﻓﺘ ﺎد آ ﻪ ه ﻢ ﺧ ﻮاهﺮ و ه ﻢ دﺧﺘ ﺮ ﺧ ﻮدش ﺑ ﻮد ﺑ ﻪ او ه ﻮس آ ﺮد و او را از‬
‫هﺸﺎم ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎرﯼ ﻧﻤﻮد و از ازدواج او ﻋﻤﺮ ﺑﺪﻧﻴﺎ ﺁﻣﺪ‪ .‬و ﺑﺪرﺳﺘﯽ آ ﻪ ﺧﻄ ﺎب ه ﻢ‬
‫ﭘﺪر ﻋﻤﺮ ﺑﻮد و هﻢ ﺟ ﺪش ﺑ ﻮد و ه ﻢ داﺋ ﯽ او ﺑ ﻮد‪ ،‬و ﺧﺘﻤ ﻪ ه ﻢ ﻣ ﺎدرش ﺑ ﻮد و ه ﻢ‬
‫ﺧ ﻮاهﺮش و ه ﻢ ﻋﻤ ﻪاش‪ .‬و در اﻳ ﻦ ﺑ ﺎرﻩ از ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﺷ ﻌﺮﯼ‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ‪ :‬ﻣﻦ ﺟﺪﻩ ﺧﺎﻟﻪ و واﻟﺪﻩ و اﻣﻪ اﺧﺘﻪ وﻋﻤ ﻪ"‪) .‬از‬
‫آﺘﺎب ﻋﻘﺪاﻟﺬرر‪ ،‬ﻧﻘﻞ از ﺗﺸﻴﻊ ﻋﻠﻮﯼ و ﺗﺸﻴﻊ ﺻﻔﻮﯼ‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ‪.(٩١‬‬
‫ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ در ﺣ ﺪ اﻋﻠ ﯽ اﺣﻤﻘﺎﻧ ﻪ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ ﺷ ﺮمﺁور اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻧ ﻪ ﻓﻘ ﻂ‬
‫ﺑﺮاﯼ اهﻞ ﺗﺴﻨﻦ‪ ،‬ﺑﺮاﯼ اهﻞ ﺷﻴﻌﻪ ﻧﻴﺰ‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺁن اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق )آ ﻪ‬
‫ﭼ ﻮن ﻣﻌ ﺼﻮم اﺳ ﺖ ﻧﻤ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ ﺣ ﺮف ﺧ ﻼف واﻗ ﻊ ﺑﮕﻮﻳ ﺪ( ادﻋ ﺎ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ آ ﻪ ﺟ ﺪ‬
‫ﺑﺰرﮔﻮارش ﻋﻠﯽ‪ ،‬ﺧﻠﻴﻔﻪ واﻣﺎم )آﻪ او ﻧﻴﺰ ﻣﻌﺼﻮم و ﻃﺒﻌﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧ ﻮد اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق‬
‫ﺑ ﻪ هﻤ ﻪ ﺣﻘ ﺎﻳﻖ واﻗ ﻒ ﺑ ﻮدﻩ(‪ ،‬در ﻋ ﻴﻦ اﻳ ﻦ وﻗ ﻮف‪ ،‬دﺧﺘ ﺮش را ﺑ ﻪ ﻳ ﻚ زﻧ ﺎزادﻩ‬

‫‪٢٦١‬‬
‫ﺷﻮهﺮدادﻩ‪ ،‬و از اﻳﻦ زﻧﺎزادﻩ ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻮﻩاﯼ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ ﻧﻮﻩ ﻓﺎﻃﻤﻪزهﺮا و ﻧ ﻮادﻩ‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ﻧﻴﺰ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﻟ ﯽ ﻧ ﻪ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ ﺣ ﺪﻳﺚﺳ ﺎز‪ ،‬آ ﻪ ه ﺪﻓﺶ ﻓﻘ ﻂ ﺟﻌ ﻞ ﻳ ﻚ ﺣ ﺪﻳﺚ دﺳ ﺖ اول و‬
‫ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﺮﻋﯽ آﺎر دارد‪ ،‬و ﻧﻪ ﻣ ﻮﻣﻦ زﺑ ﺎنﺑ ﺴﺘﻪاﯼ آ ﻪ ﻣﻘﻠ ﺪ‬
‫اوﺳ ﺖ‪ .‬زﻳ ﺮا وﻇﻴﻔ ﻪ ﻣﻘﻠ ﺪ ﻓﻘ ﻂ ﻗﺒ ﻮل ﻣﺤ ﺾ و ﺑ ﯽﭼ ﻮن و ﭼ ﺮاﯼ ﻓﺮﻣﺎﻳ ﺸﺎت‬
‫"ﺣﺠﺔاﻻﺳﻼم" اﺳﺖ و ﺣﺠﺔاﻻﺳﻼم ﻧﻴﺰ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﺗﺎماﻻﺧﺘﻴﺎر ﺣ ﻀﺮت وﻟ ﯽﻋ ﺼﺮ‬
‫را دارد‪.‬‬
‫از هﻤﻴﻦ دﻳﺪﮔﺎﻩ اﺳﺖ آﻪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎز از هﻤﺎن اﻣﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق‬
‫و اﻳ ﻦ ﺑ ﺎر ﺗﻮﺳ ﻂ اﻋﻈ ﻢ اﻟﻤﺤ ﺪﺛﻴﻦ‪ ،‬اﻋﻠ ﻢ اﻟﻌﻠﻤ ﺎء‪ ،‬ﻋﻼﻣ ﻪ ﻣ ﻼ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ ﻣﺠﻠ ﺴﯽ‬
‫رﺣﻤﺔ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و رﺿﻮاﻧﻪ در ﺟﻠﺪ ﻧﻬﻢ ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار ﺑﺮاﯼ اﻓﺎﺿﻪ آﺎﻓﻪ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻧﻘ ﻞ‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪"-‬از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻ ﺎدق ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ در روز ﻗﻴﺎﻣ ﺖ ﺧ ﺪا ﺑ ﻪ‬
‫داورﯼ ﻧﺸ ﺴﺘﻪ و ﺻ ﺪ و ﺑﻴ ﺴﺖ و ﭼﻬ ﺎر ه ﺰار ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ‪ ،‬ﭘﻴﺮاﻣ ﻮﻧﺶ ﺻ ﻒ ﺧﻮاهﻨ ﺪ‬
‫ﺑ ﺴﺖ‪ .‬و ﺣ ﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﺑﻴ ﺮاق ﻟﻮاءاﻟﺤﻤ ﺪ را آ ﻪ از ﻣ ﺸﺮق ﺗ ﺎ ﻣﻐ ﺮب‬
‫ﮔ ﺴﺘﺮدﻩ ﺷ ﺪﻩ و ﺑﻠﻨ ﺪﻳﺶ ه ﺰار ﺳ ﺎل راﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬در دﺳ ﺖ ﺧﻮاه ﺪ ﮔﺮﻓ ﺖ‪ .‬و ﺁﻧﮕ ﺎﻩ‬
‫اﻣﺎﻣ ﺎن‪ ،‬ﺷ ﻔﺎﻋﺖ ﺷ ﻴﻌﻴﺎن را ﺧﻮاهﻨ ﺪ آ ﺮد و ﮔﻨ ﺎﻩه ﺎﯼ ﺁﻧﻬ ﺎ را ﺑ ﻪ ﺳﻨ ّـﻴﺎن ﻣﻨﺘﻘ ﻞ‬
‫ﺧﻮاهﻨ ﺪ ﺳ ﺎﺧﺖ و ﺛﻮاﺑﻬ ﺎﯼ ﺳ ﻨﻴﺎن راﺑ ﻪ ﺷ ﻴﻌﻴﺎن ﺧﻮاهﻨ ﺪ داد! و ﺣ ﻀﺮت ﻋﻠ ﯽ‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟ ﺴﻼم آ ﻪ ﺳ ﻘﺎﯼ ﺣ ﻮض آ ﻮﺛﺮ اﺳ ﺖ از ﺁن ﺁب ﺑﺠ ﺰ ﺑ ﻪ ﺷ ﻴﻌﻴﺎن ﻧﺨﻮاه ﺪ داد‪،‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺳﻨ ّـﻴﺎن ﻟﻌ ﻴﻦ در ﺁن ﮔﺮﻣ ﺎﯼ ﺳ ﻮزان ﻗﻄ ﺮﻩاﯼ ﺁب ﻧﻤ ﯽﻳﺎﺑﻨ ﺪ و دﻟﻬﺎﻳ ﺸﺎن از‬
‫ﺗﺸﻨﮕﯽ آﺒﺎب ﻣﯽﺷﻮد"‪.‬‬
‫ﮔﻤ ﺎن ﻣ ﯽآﻨﻴ ﺪ اﻳ ﻦ ﺗ ﻮهﻴﻦه ﺎ و ﻧﺎﺳ ﺰاهﺎ‪ ،‬اﻳ ﻦ ﻓﺘ ﺎوﯼ و اﺣﻜ ﺎم ﺧ ﺼﻤﺎﻧﻪ‪،‬‬
‫ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ هﻤ ﺎن ﻗ ﺮون ﮔﺬﺷ ﺘﻪ ﺑﺨ ﺼﻮص دوران ﺻ ﻔﻮﯼ ﺑ ﻮدﻩ و ﺑﻌ ﺪهﺎ اﻳ ﻦ‬
‫"ﻧﻔﺎقاﻓﻜﻨﯽ" ﭘﺎﻳﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳ ﺖ؟ ﻳ ﺎ ﺁﻧﻜ ﻪ ﺑﻤ ﻮازات ﺗﻮﺳ ﻌﻪ ﻧﻔ ﻮذ و ﻣﺮﺟﻌﻴ ﺖ ﻃﺒﻘ ﻪ‬
‫ﺁﺧﻮﻧﺪ در آﻞ و ﺟﺰء اﻣﻮر ﻣﻤﻠﻜﺖ در ﻗﺮن ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﻗﺮن ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬روز ﺑﺮوز اﻳ ﻦ‬
‫اﺣﺎدﻳﺚ و رواﻳﺎت ﻓﺮاواﻧﺘﺮ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﺎﺳﺰاﮔﻮﺋﯽهﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬و اﻳﻦ ﺗﻌ ﺼﺒﺎت ﮔ ﺴﺘﺮدﻩﺗ ﺮ‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ؟‬

‫‪٢٦٢‬‬
‫ﺧﻮد ﺁﻳﺖاﷲ اﻟﻌﻈﻤﯽ ﻣﻮﺳﻮﯼ ﺧﻤﻴﻨﯽ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از ﺁﻧﻜﻪ ﻣﺎﺟﺮاﯼ ﻗﻴﺎم آﺮدﺳ ﺘﺎن‬
‫دوﻟﺖ ﺟﻤﻬﻮرﯼ اﺳﻼﻣﯽ را ﺑﻪ دردﺳ ﺮ ﺑﻴﻨ ﺪازد و "ﻣﺎهﻴ ﺖ اﺳ ﺘﻌﻤﺎرﯼ ﻧﻔ ﺎقاﻓﻜﻨ ﺎن‬
‫ﺑﻴﻦ ﺷﻴﻌﻪ و ﺳﻨﯽ" ﺑﺮاﻳﺶ روﺷﻦ ﺷﻮد‪ ،‬ﺻﺮاﺣﺘﺎ در آﺘﺎب ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫‪"-‬ﺳﻨﻴﺎن ﺧﻮد را در ﻣﺤﻜﻤﻪ ﻋﺪل و اﻧﺼﺎف و ﺷﺮف و اﻧ ﺴﺎﻧﻴﺖ ﻣﺤﻜ ﻮم و‬
‫رﺳﻮا آﺮدﻩاﻧﺪ" )آﺸﻒ اﻻﺳﺮارﺻﻔﺤﻪ‪.(۵٧‬‬
‫‪"-‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ اﻟﺨﻄﺎب ﻳﺎوﻩﺳﺮاﺋﯽ ﺑﻮد آﻪ ﺗﺎ ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻧﻤﻮﻧﻪ آﻔﺮ و زﻧﺪﻗﻪ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔ ﺖ او و اﺑ ﻮﺑﻜﺮ ﺑ ﺎ ﻗ ﺮﺁن در ﺣ ﻀﻮر ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻣ ﺮﯼ راﻳ ﺞ ﺑ ﻮد‪ .‬او اﺑ ﺎﺋﯽ‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ آﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻳﺎ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻧﺴﺒﺖ اﺷﺘﺒﺎﻩ دهﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ را دﻳﻮاﻧﻪ ﺑﺸﻤﺎرد‪ ،‬و اﮔﺮ‬
‫ه ﻢ ﭼﻨ ﻴﻦ ﻣ ﯽﮔﻔ ﺖ ﺳ ﻨﻴﺎن ﻧﻴ ﺰ از ﺟ ﺎﯼ ﺑﺮﻣ ﯽﺧﺎﺳ ﺘﻨﺪ و ﻣﺘﺎﺑﻌ ﺖ او را ﻣ ﯽآﺮدﻧ ﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺮح ﻣﺨﺎﻟﻔﺖهﺎﯼ ﻋﻤﺮ ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻪهﺎﯼ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﺳﻼم ﻣﺤﺘﺎج ﺑﻪ ﻳﻚ آﺘﺎب اﺳﺖ")هﻤﺎن‬
‫آﺘﺎب ﺻﻔﺤﻪ‪.(١٢٠‬‬
‫‪"-‬اﺑ ﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤ ﺮ ﺑ ﺎ ﻗ ﺮﺁن ﻣﺨﺎﻟﻔ ﺖ آﺮدﻧ ﺪ و اﺣﻜ ﺎم ﺧ ﺪا را ﺑﺎزﻳﭽ ﻪ ﻗ ﺮار‬
‫دادﻧﺪ و از ﭘﻴﺶ ﺧﻮد ﺣﺮام و ﺣﻼل درﺳﺖ آﺮدﻧﺪ وﺑﻪ دﺳﺘﻮرات ﺧﺪا و اﺣﻜ ﺎم دﻳ ﻦ‬
‫ﺟﺎهﻞ ﺑﻮدﻧﺪ ‪ ...‬و آﺎرهﺎﯼ ﺑﺪ ﻋﻤﺮ ﺑﻴﺶ از ﺁن اﺳ ﺖ آ ﻪ ﮔﻔﺘ ﻪ ﺷ ﻮد‪ ،‬ﻣﺜ ﻞ ﺳﻨﮕ ﺴﺎر‬
‫آ ﺮدن زن ﺣﺎﻣﻠ ﻪ و زن دﻳﻮاﻧ ﻪ و ﺁﺗ ﺶ زدن د ِر ﺧﺎﻧ ﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ")هﻤ ﺎن آﺘ ﺎب‬
‫ﺻﻔﺤﻪ‪.(١١١‬‬
‫‪"-‬در ﺁن ﻣﻮﻗ ﻊ آ ﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﺧ ﺪا در ﺣ ﺎل اﺣﺘ ﻀﺎر ﺑ ﻮد‪ ،‬ﺟﻤ ﻊ آﺜﻴ ﺮﯼ در‬
‫ﻣﺤﻀﺮش ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد ﺑﻴﺎﺋﻴﺪ ﺑﺮاﯼ ﺷﻤﺎ ﻳﻚ ﭼﻴﺰﯼ ﺑﻨﻮﻳﺴﻢ آ ﻪ هﺮﮔ ﺰ ﺑ ﻪ ﺿ ﻼﻟﺖ‬
‫ﻧﻴﻔﺘﻴﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ اﻟﺨﻄﺎب ﮔﻔﺖ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ هﺬﻳﺎن ﻣﯽﮔﻮﻳ ﺪ‪ ،‬و اﻳ ﻦ آ ﻼم ﻳ ﺎوﻩ آ ﻪ از اﺑ ﻦ‬
‫ﺧﻄﺎب ﻳﺎوﻩﺳﺮا ﺻﺎدر ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻗﻴﺎﻣﺖ دﻟﻴﻞ آﻔﺮ و زﻧﺪﻗﻪ اوﺳﺖ")هﻤ ﺎن آﺘ ﺎب‬
‫ﺻﻔﺤﻪ‪.(١١٩‬‬
‫‪"-‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﺎ ﻋﻤﺮ درﺑﺎرﻩ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ اﺣﺘﺠﺎج آﺮد و ﻋﻤ ﺮ‬
‫ﺑﺎو ﮔﻔﺖ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ در ﺣﺎل ﻣﺮض ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﺗ ﺼﺮﻳﺢ آﻨ ﺪ ﺑﺎﺳ ﻢ ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟ ﺐ‪،‬‬
‫وﻟﯽ ﻣﻦ ﻣﺎﻧﻊ ﺷﺪم")هﻤﺎن آﺘﺎب ﺻﻔﺤﻪ‪.(١۵٣‬‬
‫‪"-‬دﻳﻦ ﺧﺪا و ﻗﺎﻧﻮﻧﻬﺎﯼ ﺁﺳﻤﺎﻧﯽ آﻪ هﻤﺎن ﻣﺬهﺐ ﺣﻘ ﻪ ﺷ ﻴﻌﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬در ﺳ ﺎﻳﻪ‬
‫ﻣﺠ ﺎﻟﺲ ﻋ ﺰادارﯼ ﺗ ﺎ آﻨ ﻮن ﺑﭙ ﺎ ﻣﺎﻧ ﺪﻩ و ﭘ ﺲ از اﻳ ﻦ ه ﻢ ﺑﭙ ﺎ ﺧﻮاه ﺪ ﻣﺎﻧ ﺪ‪ .‬اﮔ ﺮ اﻳ ﻦ‬
‫روﺿﻪهﺎ و ﻋﺰادارﻳﻬﺎ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺗﺎ آﻨﻮن از دﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘ ﯽ آ ﻪ ﻣ ﺬهﺐ ﺷ ﻴﻌﻪ اﺳ ﺖ اﺛ ﺮﯼ‬

‫‪٢٦٣‬‬
‫ﺑﺠﺎ ﻧﻤﺎﻧﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬و ﻣﺬهﺐهﺎﯼ ﺑﺎﻃﻞ آﻪ ﺷﺎﻟﻮدﻩاش از ﺳﻘﻴﻔﻬﺒﻨﯽﺳ ﺎﻋﺪ رﻳﺨﺘ ﻪ ﺷ ﺪﻩ و‬
‫ﺑﻨﻴﺎﻧﺶ ﺑﺮ اﻧﻬﺪام اﺳﺎس دﻳﻦ ﺑﻮد ﺟﺎﻳﮕﻴﺮ ﺣﻖ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد" )هﻤﺎن آﺘﺎب ﺻﻔﺤﻪ‪.(١٧٣‬‬
‫هﻤﻪ اﻳﻦ ﻧﻈﺮات‪ ،‬در ﺁن ﻣﻮﻗﻊ ﻧﻮﺷﺘﻪ و ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﻃﺒﻌﺎ ﺣﺠﺖ ﻗﺎﻃﻊ ﺑ ﻮد‪،‬‬
‫زﻳﺮا ﻳﻚ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺟﺎﻣﻊاﻟﺸﺮاﻳﻂ‪ ،‬ﻳﻚ ﻓﻘﻴﻪ‪ ،‬ﻳﻚ ﺁﻳﺖاﷲ اﻟﻌﻈﻤ ﯽ‪ ،‬ﻧﻤ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ ﻧﻈ ﺮﯼ را‬
‫آﻪ ﺧﻼف واﻗﻊ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻣﻘﻠﺪﻳﻦ ﺧﻮد اﻋﻼم آﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ اﺗﻔﺎﻗﺎ ﺧﻮد هﻤ ﻴﻦ ﻣﺮﺟ ﻊ ﻋ ﺎﻟﯽ‬
‫ﺗﻘﻠﻴﺪ )اﻋﻠﯽ اﷲ ﻣﻘﺎﻣﻪ( اﺳﺖ آﻪ ﭘﺲ از ارﺗﻘﺎء ﺑﻪ ﻣﻘﺎم وﻻﻳﺖ ﻓﻘﻴﻪ ﺑﻜﻠﯽ زﻳﺮ ﺣﺮف‬
‫ﺧﻮد ﻣﻴﺰﻧﺪ و ﺑﺎ هﻤﺎن ﻗﺎﻃﻌﻴﺖ ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬ﻃﺮح اﺧﺘﻼف ﺑﻴﻦ ﻣﺬاهﺐ اﺳﻼﻣﯽ از ﺟﻨﺎﻳﺎﺗﯽ اﺳﺖ آﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪان‬
‫و ﻋ ّﻤﺎل از ﺧﺪا ﺑﯽﺧﺒﺮ ﺁﻧﺎن رﻳﺨﺘﻪ ﺷﺪﻩ و هﺮ روز ﺑﺮ ﺁن داﻣﻦ ﻣ ﯽزﻧﻨ ﺪ ﺗ ﺎ اﺳ ﺎس‬
‫وﺣﺪت ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ را از ﭘﺎﻳﻪ وﻳﺮان ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ)در ﭘﻴﺎم ﺑﻪ زاﺋﺮان اﻳﺮاﻧ ﯽ ﺑﻴ ﺖ اﷲ اﻟﺤ ﺮام‬
‫‪ ١۶‬ﺷﻬﺮﻳﻮر‪(١٣۶٠‬‬
‫‪ -‬دﺳﺘﻬﺎﯼ ﻧﺎﭘﺎآﯽ ﺑﻴﻦ ﺷﻴﻌﻪ و ﺳﻨﯽ اﺧ ﺘﻼف ﻣ ﯽاﻧﺪازﻧ ﺪ ﻧ ﻪ ﺷ ﻴﻌﻪ ه ﺴﺘﻨﺪ و‬
‫ﻧ ﻪ ﺳ ﻨﯽ‪ .‬اﻳ ﺎدﯼ اﺳ ﺘﻌﻤﺎرﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻨﻬ ﺎ ه ﺴﺘﻨﺪ آ ﻪ ﻧﻤ ﯽﮔﺬارﻧ ﺪ اﺗﺤ ﺎد ﺑ ﻴﻦ ﺗ ﺸﻴﻊ و ﺗ ﺴﻨﻦ‬
‫ﺻﻮرت ﺑﮕﻴﺮد از ﻣﻠﯽﮔﺮاﺋﯽ ﺧﻄﺮﻧﺎآﺘﺮ‪ ،‬اﻳﺠﺎد اﺧﺘﻼف ﺑﻴﻦ اهﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋ ﺖ‬
‫ﺑﺎ ﺷﻴﻌﻴﺎن اﺳﺖ)از روزﻧﺎﻣﻪ اﻃﻼﻋﺎت ‪ ١۶‬دﯼ ‪(١٣۶٠‬‬
‫‪ -‬دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم آﻮﺷ ﻴﺪﻩاﻧ ﺪ ﺑ ﻴﻦ ﺑﺮادره ﺎﯼ اه ﻞ ﺳ ﻨﺖ و اه ﻞ ﺗ ﺸﻴﻊ ﺗﻔﺮﻗ ﻪ‬
‫اﻳﺠﺎد آﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻄﻮرﻳﻜﻪ ﺷﻴﻌﻪهﺎ‪ ،‬ﺳﻨﯽهﺎ را ﺗﻜﻔﻴﺮ آﻨﻨﺪ و ﺳﻨﯽهﺎ‪ ،‬ﺷﻴﻌﻪهﺎ را‪ .‬ﻟﻜﻦ ﻣﺎ‬
‫ﺑﺎ ﻣﻠﺘﻬﺎﯼ ﻣﺴﻠﻤﺎن در هﺮ ﻣﺬهﺒﯽ هﺴﺘﻨﺪ وه ﺮ آ ﺸﻮر ه ﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑ ﺮادرﯼ ﺧﻮدﻣ ﺎن را‬
‫اﻋﻼم ﻣﯽآﻨﻴﻢ)ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺟﺎﻣﻌﻪ روﺣﺎﻧﻴﺖ ﺗﺴﻨﻦ‪ ٢٠ ،‬دي‪(١٣۶٠‬‬
‫‪ -‬ﺷ ﻤﺎ ﻣﻴﺪاﻧﻴ ﺪ آ ﻪ ﺁﻗﺎﻳ ﺎن اه ﻞ ﺳ ﻨﺖ و ﻋﻠﻤ ﺎﯼ ﺷ ﻴﻌﻪ ﻣ ﺪﺗﻬﺎ اﺳ ﺖ زﺣﻤ ﺖ‬
‫ﻣﯽآﺸﻨﺪ آﻪ ﺗﻔﺮﻗ ﻪ را آﻨ ﺎر ﺑﮕﺬارﻧ ﺪ‪ .‬و آ ﺴﺎﻧﻴﻜﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮﺷ ﺎن ﻳﻜ ﯽ اﺳ ﺖ و دﻳﻨ ﺸﺎن‬
‫ﻳﻜﯽ اﺳﺘﻒ هﻤﺮاﻩ و ﺑﺮادر ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻟﻜﻦ اﻓ ﺮادﯼ آﻮﺷ ﺶ ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ آ ﻪ ﺁﻧﻬ ﺎ را ﺑ ﻪ ه ﻢ‬
‫ﺑﺪﺑﻴﻦ آﻨﻨ ﺪ وﺗﻔﺮﻗ ﻪ اﻳﺠ ﺎد آﻨﻨ ﺪ‪ .‬اﻳ ﻦ ﮔﻮﻧ ﻪ آﺎره ﺎ ﺑﻨﻔ ﻊ ﻣ ﺴﻠﻤﻴﻦ ﻧﻴ ﺴﺖ و اﻳ ﻦ اﻓ ﺮاد‬
‫ﺧﻴﺮﺧﻮاﻩ ﻣﺎ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻔﺮﻗﻪاﻧﺪازﻳﻬﺎ ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴ ﺴﻢ اﺳ ﺖ)ﺧﻄ ﺎب ﺑ ﻪ‬
‫اﺋﻤﻪ ﺟﻤﻌﻪ اﺳﺘﺎن ﺑﻮﺷﻬﺮ‪١١ ،‬ﺷﻬﺮﻳﻮر‪(١٣۶١‬‬
‫هﻤﻴﻨﻄﻮر اﺳﺖ در ﻣﻮرد ﻧﻔﺎقاﻓﻜﻨﯽ ﺑﻴﻦ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﻓﺮﻗﻪ هﺎﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ‪،‬‬
‫آﻪ ﺁﻳﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨﯽ‪ ،‬در ﺳﺎﻟﻬﺎﯼ ﻗﺒ ﻞ‪ ،‬درﺑ ﺎرﻩ ﻳﻜ ﯽ از ﻣﻬﻤﺘ ﺮﻳﻦ ﺁﻧﻬ ﺎ ﻳﻌﻨ ﯽ وهﺎﺑﻴ ﺎن‬
‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدﯼ و ﭘﺮدﻩداران آﻌﺒﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪٢٦٤‬‬
‫‪"-‬اﻳﻦ ﺳﻌﻮدﯼهﺎﯼ وهﺎﺑﯽ آﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ﺑﻦ ﺳ ﻌﻮد رهﺒ ﺮ ﺁﻧﻬ ﺎ ﺑ ﻮد‪ ،‬ﻣ ﺸﺘﯽ‬
‫وﺣ ﺸﯽه ﺎﯼ ﻧﺠ ﺪ و ﺷ ﺘﺮﭼﺮانه ﺎﯼ رﻳ ﺎض و ﻋ ﺎرﯼ از داﻧ ﺶ و ﺗﻤ ﺪن و از‬
‫رﺳ ﻮاﺗﺮﻳﻦ ﻣﻠ ﻞ ﺟﻬ ﺎن و از وﺣ ﺸﯽﺗ ﺮﻳﻦ ﻋﺎﺋﻠ ﻪ ﺑ ﺸﺮﯼ ﻣﺤ ﺴﻮب ﻣ ﯽﺷ ﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﻬ ﺎ‬
‫ﺻﺤﺮا ﻧ ﺸﻴﻨﺎن ﺳ ﻴﺎﻩ ﺑ ﯽﺧ ﺮدﯼ ه ﺴﺘﻨﺪ آ ﻪ ﻣﺮاﺳ ﻢ دﻳﻨ ﺪارﯼ را ﺑﻜﻠ ﯽ ﺗ ﺮك آ ﺮدﻩ و‬
‫ﺟﻤﻴ ﻊ ﻣﺮاﺳ ﻢ ﻣ ﺬهﺒﯽ و ﺗ ﺸﺮﻳﻔﺎت دﻳﻨ ﯽ را آﻨ ﺎر ﮔﺬاﺷ ﺘﻪ‪ ،‬ﺣﺘ ﯽ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ را ﭘ ﺲ از‬
‫رﺣﻠﺖ از ﭼﻮﺑﺪﺳﺘﯽ هﻢ آﻤﺘﺮ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ")آﺸﻒ اﻻﺳﺮار‪ ،‬ﺻﻔﺤﺎت‪۵‬و‪(۶‬‬
‫وﻟﯽ هﻤﻴﻦ ﺁﻳﺖاﷲ اﻟﻌﻈﻤﯽ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ‪ ،‬در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﻧﺎﻣ ﻪ ﭘﺎدﺷ ﺎﻩ وه ﺎﺑﯽ‬
‫هﻤﻴﻦ ﻣﻤﻠﻜﺖ ﭼﻨﻴﻦ اﻇﻬﺎر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪"-‬اﻳﻨﺠﺎﻧ ﺐ ﺗﻤ ﺎم ﮔﺮﻓﺘﺎرﻳﻬ ﺎ و ﺑ ﺪﺑﺨﺘﻴﻬﺎﯼ ﻣ ﺴﻠﻤﻴﻦ و دوﻟﺘﻬ ﺎﯼ آ ﺸﻮرهﺎﯼ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ را در اﺧﺘﻼف و ﻧﻔﺎق ﺑﻴﻦ ﺁﻧﺎن ﻣﯽداﻧﻢ‪ .‬دﺳ ﺘﻮرات ﻋﺒ ﺎدﯼ ﺳﻴﺎﺳ ﯽ ﭘﻴ ﺎﻣﺒﺮ‬
‫اﺳﻼم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ اﻋﺘﺼﺎم ﺑﻪ ﺣﺒﻞ اﷲ دﻋﻮت ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﻳﺪ و از هﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻔﺮﻗ ﻪ و‬
‫اﺧﺘﻼف ﺑﺮﺣﺬرﻣﯽدارد"‪).‬ﭘﺎﺳﺦ ﺁﻳﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺑﻪ ﭘﻴ ﺎم ﻣﻠ ﻚ ﺧﺎﻟ ﺪ ﭘﺎدﺷ ﺎﻩ ﻋﺮﺑ ﺴﺘﺎن‬
‫ﺳﻌﻮدﯼ‪ ١٩‬ﻣﻬﺮ‪.(١٣۶٠‬‬
‫ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ هﻤ ﻪ ﻣ ﺴﻠﻢ اﺳ ﺖ آ ﻪ در "ﻧﺨ ﺴﺘﻴﻦ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ اﷲ در روﯼ زﻣ ﻴﻦ"‪،‬‬
‫دروغ و رﻳﺎ را راهﯽ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬هﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ اﺻﻮﻻ در ﻓﺮهﻨﮓ ﺁﺧﻮﻧﺪ راهﯽ ﻧﻴﺴﺖ!‬

‫ﺳﺎدات‪:‬ﻋﺰﻳﺰان ﺑﯽ ﺟﻬﺖ‬
‫ﻣﻮﺿ ﻮع "ﺳ ﺎدات اوﻻد ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ" و اﻣﺘﻴ ﺎزات اﻟﻬ ﯽ و زﻣﻴﻨ ﯽ ﺁﻧ ﺎن‪ ،‬از‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﺑﺪاﻋﺎت ﻣﻜﺘﺐ دآﺎﻧﺪاران ﺑﺰرﮔﻮار دﻳﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ اﺑﺪاع‪ ،‬ﺳﻨﺖ ﭘﺎﺑﺮﺟﺎﺋﯽ‬
‫از ﻃﻔﻴﻠﯽﮔﺮﯼ و ﻣﻔﺘﺨﻮارﯼ ﺳﻨﺘﯽ در ﺟﻬﺎن ﺗﺸﻴﻊ ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻣﺪ‪ ،‬آ ﻪ ﺑ ﺎ ﻣ ﺮور زﻣ ﺎن‬
‫ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ در ﺗ ﻀﻌﻴﻒ اﺻ ﺎﻟﺖ اﻳ ﻦ ﺁﺋ ﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ در ﺗ ﻀﻌﻴﻒ هﻤ ﻪ ﺑﻨﻴ ﺎد ﻓﻜ ﺮﯼ و‬
‫ﻓﺮهﻨﮕﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﺮاﻧﯽ اﺛﺮﯼ ﻋﻤﻴﻖ ﺑﺨﺸﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻴﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ هﻤﻪ ﻣﯽداﻧﻴﺪ‪ ،‬در ﻋﺮﺑﯽ ﻣﻔﻬﻮم "ﺁﻗﺎ" و ﺳ ﺮور را دارد‪ .‬ﺧ ﻮد‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻴﺰ ﺳﻴﺪاﻻﻧﺒﻴﺎء و ﺳﻴﺪاﻟﻤﺮﺳﻠﻴﻦ ﺧﻮاﻧﺪﻩ ﺷﺪ‪ .‬وﻟﯽ در اﻳ ﺮان ﺷ ﻴﻌﻪ اﻳ ﻦ ﻋﻨ ﻮان‬
‫اﺧﺘﺼﺎﺻﺎ ﺑﻪ آﺴﺎﻧﯽ دادﻩ ﺷﺪ آﻪ ﻧﺴﺒﺸﺎن از راﻩ ﻓﺎﻃﻤﻪ زهﺮا ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻣ ﯽرﺳ ﻴﺪ و‬
‫ﺑﺮاﯼ اﻳﻦ ﻋﺪﻩ از هﻤﺎن ﺁﻏﺎز ﻗﺎﺋﻞ ﺑ ﻪ ﻓ ﻀﺎﺋﻞ و اﻣﺘﻴ ﺎزات اﺳ ﺘﺜﻨﺎﺋﯽ ﻓﺮاواﻧ ﯽ ﺷ ﺪﻧﺪ‬
‫آﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا از ﺁن ﻣﺤﺮوم ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٢٦٥‬‬
‫‪"-‬ﺷ ﻴﺦ ﺻ ﺪوق رﺣﻤ ﺔ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ در آﺘ ﺎب اﻣ ﺎﻟﯽ ﻧﻘ ﻞ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ از آ ﺸﺎف‬
‫ﺣﻘﺎﻳﻖ‪ ،‬ﺟﻌﻔﺮﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ )اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق( ﻋﻠﻴﻪاﻟ ﺴﻼم‪ ،‬آ ﻪ رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا ﺻ ﻠﯽ اﷲ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ از اوﻟﻴﻦ ﺗﺎ ﺁﺧ ﺮﻳﻦ ﻣ ﺮدم در ﻳﻜﺠ ﺎ ﺟﻤ ﻊ ﺷ ﻮﻧﺪ‪،‬‬
‫و ﻇﻠﻤ ﺖ ﺑﺮﺁﻧﻬ ﺎ ﻣ ﺴﺘﻮﻟﯽ ﮔ ﺮدد‪ ،‬و ﺑ ﻪ ﺧ ﺪا اﻟﺘﻤ ﺎس آﻨﻨ ﺪ آ ﻪ ﺁن ﻇﻠﻤ ﺖ ﺑﺮﻃ ﺮف‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬ﭘﺲ ﻗﻮﻣﯽ ﻧﻮراﻧﯽ ﭘﻴﺪا ﺷ ﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣ ﺮدم ﭘﺮﺳ ﻨﺪ ﺷ ﻤﺎ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮاﻧﻴ ﺪ؟ ﮔﻮﻳﻨ ﺪ ﻧﻴ ﺴﺘﻴﻢ!‬
‫ﭘﺮﺳﻨﺪ ﻣﻼﺋﻜﻪاﻳﺪ؟ ﮔﻮﻳﻨ ﺪ ﻧﻴ ﺴﺘﻴﻢ! ﭘﺮﺳ ﻨﺪ ﺷ ﻬﺪاﺋﻴﺪ؟ ﮔﻮﻳﻨ ﺪ ﻧﻴ ﺴﺘﻴﻢ! ﭘﺮﺳ ﻨﺪ ﭘ ﺲ ﺧ ﻮد‬
‫ﺑﮕﻮﺋﻴ ﺪ آ ﻪ ه ﺴﺘﻴﺪ؟ ﮔﻮﻳﻨ ﺪ ﻣ ﺎ ﺳ ﺎداﺗﻴﻢ‪ .‬و هﻤ ﺎن وﻗ ﺖ از ﺁﺳ ﻤﺎن ﻧ ﺪا رﺳ ﺪ آ ﻪ اﯼ‬
‫ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺳﺎدات‪ ،‬درﺑﺎرﻩ هﺮآﺲ آﻪ دوﺳﺘﺪار ﺷﻤﺎ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ ﺑ ﻪ درﮔ ﺎﻩ ﻣ ﺎ ﺷ ﻔﺎﻋﺖ‬
‫آﻨﻴﺪ آﻪ ﺁﻧﺮا ﻣ ﯽﭘ ﺬﻳﺮﻳﻢ" و‪" :‬ﺁﻳ ﺖاﷲ ﺣﻠ ﯽ رﺿ ﻮان اﷲ ﻣﻘﺎﻣ ﻪ‪ ،‬در هﻤ ﻴﻦ ﺑ ﺎرﻩ در‬
‫وﺻﻴﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪش اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را از ﺣﻀﺮت رﺳ ﻮلاﷲ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ‬
‫و ﺁﻟﻪ ﻧﻘﻞ ﻣﯽآﻨﺪ آﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭼﻬﺎر ﻃﺎﻳﻔﻪاﻧﺪ آﻪ ﻣﻦ ﺷﻔﻴﻊ ﺁﻧﻬﺎﻳﻢ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ه ﺮ‬
‫ﭼﻨﺪ ﺑﻪ اﻧﺪازﻩ ﺗﻤﺎم روﯼ زﻣﻴﻦ ﮔﻨﺎﻩ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ :‬اول آ ﺴﯽ آ ﻪ ﺳ ﺎدات را ﮔﺮاﻣ ﯽ‬
‫دارد‪ .‬دوم آﺴﯽ آﻪ اواﻣﺮ ﺁﻧﻬﺎ را اﻧﺠﺎم دهﺪ‪ .‬ﺳﻮم آﺴﯽ آﻪ در آﺎرهﺎ ﺑ ﺎ ﺁﻧﻬ ﺎ آﻤ ﻚ‬
‫آﻨﺪ‪ .‬ﭼﻬﺎرم آﺴﯽ آﻪ هﻢ ﺑﻪ زﺑﺎن و هﻢ ﺑﻪ دل ﺁﻧﻬ ﺎ را دوﺳ ﺖ ﺑ ﺪارد‪).‬ﻧﻘ ﻞ از آﺘ ﺎب‬
‫ﻣﻌﺮاج‪ ،‬ﺁﻳﺖاﷲ ﺳﻴﺪ ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ دﺳﺘﻐﻴﺐ‪ ،‬ﺷﻬﻴﺪ ﻣﺤﺮاب(‬
‫وﭼﻨﺎن ﺳﺨﻦ ﺳﺨﻴﻔﯽ ﺑﻪ ﺷﺨﺼﯽ ﻧﺴﺒﺖ دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ اﻋ ﻼم آ ﺮدﻩ ﺑ ﻮد‬
‫آﻪ در اﺳﻼم ﻣﻴﺎن ﻏﻼم ﺣﺒﺸﯽ و ﺳﺮور ﻗﺮﻳ ﺸﯽ اﻣﺘﻴ ﺎزﯼ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ ،‬و از ﺁﻧﻬ ﺎ ﺁﻧﻜ ﺲ‬
‫آﻪ ﭘﺮهﻴﺰآﺎرﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﺧﺪا ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬آﻪ اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺣﻜﻢ اﺧﻴ ﺮ‪ ،‬ﺣﺘ ﯽ‬
‫ﺣﻜﻢ ﺧﻮد ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻴﺰ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺣﻜﻢ ﺻﺮﻳﺢ ﻗﺮﺁن اﺳﺖ)ﺳﻮرﻩ ﺣﺠﺮات ﺁﻳﻪ‪.(١٣‬‬
‫در اﻳﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﭘﺮﺳﻴﺪ آﻪ ﻳﻚ ﺁدم ﮔ ﺮدن آﻠﻔ ﺖ ﻣﻔﺘﺨ ﻮار‪ ،‬آ ﻪ ﻧ ﻪ‬
‫اﺧﺘﺼﺎﺻﺎ ﭘﺮهﻴﺰﮔﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻪ اﺧﺘﺼﺎﺻﺎ ﻋﺎﻟﻢ و ﻧﻪ ﺧﺎدم ﺧﻠﻖ‪ ،‬وﻟ ﻮ ﺁﻧﻜ ﻪ ﻣ ﺴﻠﻤﺎن‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻮ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ و ﺁﺧﻮﻧ ﺪزادﻩ ه ﻢ ﺑﺎﺷ ﺪ‪،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑ ﺪﻳﻦ ﺟﻬ ﺖ آ ﻪ ﻧ ﺴﺒﺖ او ﺑ ﻪ ﻳﻜ ﯽ از‬
‫اوﻻد اﺋﻤ ﻪ ﻣ ﯽرﺳ ﺪ‪ ،‬ﭼ ﻪ اﻣﺘﻴ ﺎزﯼ‪ ،‬ﺷ ﺮﻋﯽ ﻳ ﺎ ﻋﺮﻓ ﯽ‪ ،‬ﺑ ﺮ ﺁن زﺣﻤ ﺘﻜﺶ ﻣ ﺴﻠﻤﺎن‬
‫دﻳﮕ ﺮﯼ دارد آ ﻪ ﻋﻠ ﻢ ﺁﻣﻮﺧﺘ ﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﭘﺮهﻴﺰﮔ ﺎر ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬از آ ﺎر ﺷ ﺮاﻓﺘﻤﻨﺪاﻧﻪ ﺧ ﻮد‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻜﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﻳﻦ ﻋﻴ ﺐ در آ ﺎرش ﺑﺎﺷ ﺪ آ ﻪ ﭘ ﺪرش ﻳﻜ ﯽ از ﺳ ﺎدات ﺑﺰرﮔ ﻮار‬
‫ﺣﺴﻨﯽ ﻳﺎ ﺣﺴﻴﻨﯽ ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ؟‬
‫در ﺗﺎرﻳﺦ هﺰار و ﭼﻬﺎرﺻﺪ ﺳﺎﻟﻪ ﺗﺸﻴﻊ‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﻓﺠﺎﻳﻊ‪ ،‬ﺟﻨﺎﻳﺎت‪،‬‬
‫آﺸﺘﺎرهﺎ و ﻣﻨﻜﺮات‪ ،‬هﻤﻴﻦ آﺴﺎﻧﯽ ﺑﻮدﻩاﻧﺪ آﻪ ﺑﻪ راﺳﺖ ﻳﺎ ﺑﻪ دروغ‪ ،‬ﻋﻨ ﻮان "ﺳ ﻴﺪ‬

‫‪٢٦٦‬‬
‫اوﻻد ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ" داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎر ﺗﺒﻬﻜﺎران ﺳﺮﺷﻨﺎس و ﻣﻨﻔﻮر ﻋﻨﻮان ﺳ ﻴﺪ داﺷ ﺘﻪاﻧ ﺪ‪،‬‬
‫و ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ از ﺁﻧﻬ ﺎﺋﯽ آ ﻪ دادﮔ ﺎﻩه ﺎﯼ هﻤ ﻴﻦ ﺟﻤﻬ ﻮرﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ ﺁﻧ ﺎﻧﺮا ﺑﻨ ﺎم‬
‫"ﺷ ﻜﻨﺠﻪﮔ ﺮان ﺳ ﺎواك" و ﻣﺤﺎرﺑ ﺎن ﺑ ﺎ ﺧ ﺪا اﻋ ﺪام آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ‪ ،‬ﻧﻴ ﺰ ﺳ ﻴﺪ ﺑ ﻮدﻩاﻧ ﺪ‪.‬‬
‫هﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﺷﻜﻨﺠﻪﮔﺮان آﻨﻮﻧﯽ زﻧﺪان اوﻳﻦ و دادﮔﺎهﻬﺎﯼ ﺷ ﺮع اﺳ ﻼﻣﯽ‬
‫از ﺳﺎدات "ﺻﺤﻴﺢ اﻟﻨﺴﺐ" هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﻴﻠﯽهﺎ ﺑﻪ ﻳﺎد دارﻧﺪ آﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﻳﻜ ﯽ از ﺁﻳ ﺖاﷲ‬
‫هﺎﯼ ﻣﺘﻮﻓﯽ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻌﺮوف و ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺒﺎرز آﻪ ﺧﻮد از آﺎرﮔﺮداﻧﺎن ﺳﻴﺎﺳ ﯽ آ ﺸﻮر‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﺮ اﺛﺮ ﻋﺮقﺧﻮارﯼ ﺑﯽﺣﺴﺎب در ﺟﻮاﻧﯽ درﮔﺬﺷ ﺖ‪ .‬در هﻤ ﺎن‬
‫هﺰار و ﺻﺪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺛﻘﺔاﻻﺳﻼم آﻠﻴﻨﯽ‪ ،‬ﭘﻴﺶ آﺴﻮت ﻣﻜﺘ ﺐ روﺣﺎﻧﻴ ﺖ ﻣﺒ ﺎرز در‬
‫"آﺎﻓﯽ" ﺣﺪﻳﺜﯽ ﺁورد آﻪ ﺑ ﻪ ﻣﻮﺟ ﺐ ﺁن ﻣﻮﺳ ﯽ ﻣﺒﺮﻗ ﻊ‪ ،‬ﻓﺮزﻧ ﺪ اﻣ ﺎم رﺿ ﺎ و ﺑ ﺮادر‬
‫اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﯽ "اهﻞ ﺳﺎز و ﺁواز ﺑﻮد و ِﻣﯽ ﻣﯽﺧﻮرد و ﻋﺸﻘﺒﺎزﯼ ﻣﯽآ ﺮد"‪).‬ﻣ ﺘﻦ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ‪.(٣٨۴‬‬
‫ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺿﻮاﺑﻄﯽ‪ ،‬ﭼﻄﻮر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﻣﯽﺗﻮاﻧ ﺪ ﺷﺨ ﺼﺎ ﺿ ﻤﺎﻧﺖ آﻨ ﺪ آ ﻪ‬
‫در روز ﻗﻴﺎﻣ ﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ ﺧ ﻮد ﺳ ﺎدات را ﺑ ﺼﻮرت ﻧ ﻮراﻧﯽ ﺑ ﻪ ﺻ ﺤﺮاﯼ‬
‫ﻣﺤﺸﺮ ﺧﻮاهﺪ ﺁورد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺁﻧﺎن ﺧﻮاهﺪ ﮔﻔ ﺖ‪" :‬اﯼ ﺟﻤﺎﻋ ﺖ ﺳ ﺎدات‪ ،‬درﺑ ﺎرﻩ ه ﺮ‬
‫آﺲ آﻪ دوﺳﺘﺪار ﺷﻤﺎ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪرﮔﺎﻩ ﻣ ﺎ ﺷ ﻔﺎﻋﺖ آﻨﻴ ﺪ آ ﻪ ﺁﻧ ﺮا ﻣ ﯽﭘ ﺬﻳﺮﻳﻢ!" و‬
‫ﭼ ﻮن ﺟ ﺎﯼ اﺳ ﺘﺜﻨﺎﺋﯽ در اﻳ ﻦ ﺗﻌﻬ ﺪ ﻧﮕﺬاﺷ ﺘﻪ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻣﻮﻇ ﻒ ﺧﻮاه ﺪ ﺑ ﻮد آ ﻪ اﻳ ﻦ‬
‫ﺷﻔﺎﻋﺖ را‪ ،‬وﻟﻮ در ﻣﻮرد ﻳﻚ ﻗﺎﺗﻞ ﻳﺎ دزد ﻳﺎ ﻋﺮقﺧﻮار ﻳﺎ ﻓﺎﺣﺸﻪ‪ ،‬ﺑﭙﺬﻳﺮد!‬
‫ﺗﺨﺼﻴﺺ هﻤﻪ اﻳﻦ ﻓﻀﺎﺋﻞ و آﺮاﻣﺎت ﺑﻪ ﺟﻤﺎﻋﺖ "ﺳﻴﺪ اوﻻد ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ"‪ ،‬دو‬
‫اﻧﮕﻴﺰﻩ اﺳﺎﺳﯽ داﺷﺖ‪ :‬ﻳﻜﯽ اﻳﻨﻜﻪ در ﺟﻬ ﺎن ﺗ ﺸﻴﻊ ﭼ ﻮن اﻣﺎﻣ ﺖ ارﺛ ﯽ ﺑ ﻮد‪ ،‬ﻣﻴ ﺮاث‬
‫ﺑﺮدن از ﻧﺎم و ﻣﻘﺎم اﻣﺎم ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻳﻪ اﻋﺘﺒﺎرﯼ ﺧﺎص در ﺑﺮاﺑﺮ ﺁﻧﻬﺎﺋﯽ ﻣﯽﺷﺪ آﻪ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫اﻣﺘﻴﺎزﯼ را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬دﻳﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ از اﻳﻦ راﻩ ﺳﺎدات ﺑﺰرﮔﻮار ﻓﻘ ﻂ ﺑﻬﻤ ﻴﻦ ﺑ ﺪﻟﻴﻞ آ ﻪ‬
‫ﺳﺎدات ﺑﺰرﮔﻮار هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻖ ﺑﺮﺧﻮردارﯼ ﻣﺎداماﻟﻌﻤﺮ از وﺟ ﻮﻩ ﺧﻤ ﺲ ﻣ ﻮﻣﻨﻴﻦ را‬
‫داﺷﺘﻨﺪ و رزق و روزﯼ ﺗﻤﺎم دورﻩ زﻧﺪﮔﻴﺸﺎن ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﯽﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺘﻨﺎد اﻳﻦ ﻣﻔﺘﺨﻮاران ﺷﺮﻋﯽ ﺑﻪ ﺁﻳﻪاﯼ از ﻗﺮﺁن ﺑ ﻮد آ ﻪ‪" :‬اﯼ اه ﻞ اﻳﻤ ﺎن‪،‬‬
‫هﺮﭼﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻏﻨﻴﻤﺖ رﺳﺪ‪ ،‬ﺧﻤﺲ ﺁن ﺧﺎص ﺧﺪا و رﺳﻮل و ﻧﺰدﻳﻜﺎن او و ﻳﺘﻴﻤ ﺎن‬
‫و ﻓﻘﻴ ﺮان و در راﻩ ﻣﺎﻧ ﺪﮔﺎن اﺳ ﺖ‪)".‬ﺳ ﻮرﻩ اﻧﻔ ﺎل ﺁﻳ ﻪ‪ (۴١‬و اﻳ ﻦ ﮔﻔﺘ ﻪ از ﻃ ﺮف‬
‫"دآﺎﻧﺪارﯼ دﻳﻦ" ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺧﺪاﭘﺴﻨﺪاﻧﻪاﯼ ﻣﻮرد ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻗ ﺮار ﮔﺮﻓ ﺖ‪ :‬اوﻻ در اﺳ ﺘﻔﺎدﻩ‬
‫از اﻳﻦ ﻣﻤﺮ درﺁﻣﺪ ﺣﻼل‪ ،‬ﺧﺪا و رﺳﻮل و ﻳﺘﻴﻤﺎن و ﻓﻘﻴﺮان و در راﻩ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎن آﻨ ﺎر‬

‫‪٢٦٧‬‬
‫ﮔﺬاﺷ ﺘﻪ ﺷ ﺪﻧﺪ و ﺗﻨﻬ ﺎ "ﻧﺰدﻳﻜ ﺎن" رﺳ ﻮل ﻣ ﻮرد ﺗﻮﺟ ﻪ ﻗ ﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨ ﺪ‪ ،‬آ ﻪ از ﺁﻧﻬ ﺎ‬
‫ﺑﺼﻮرت اﻗﺮﺑﺎ )وﻟﺬﯼ اﻟﻘﺮﺑﯽ( ﻳ ﺎد ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد‪ .‬ﺛﺎﻧﻴ ﺎ اﻳ ﻦ ﻧﺰدﻳﻜ ﯽ ﺧﻴﻠ ﯽ آ ﺶدارﺷ ﺪ‪،‬‬
‫ﻳﻌﻨﯽ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻗﺮﺑﺎﯼ رﺳﻮل را ﺷﺎﻣﻞ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺼﻮرت ﺑﺎران رﺣﻤﺖ‪ ،‬ﺗﻤ ﺎم اوﻻد‬
‫ﺁﻧﺎن و اوﻻد ﺑﻌﺪﯼ ﺁﻧ ﺎن را ﺗ ﺎ زﻣ ﺎن ﻗﻴﺎﻣ ﺖ ﺣ ﻀﺮت ﻗ ﺎﺋﻢ و اﺣﻴﺎﻧ ﺎ ﺗ ﺎ روز ﻗﻴﺎﻣ ﺖ‬
‫ﻣ ﺸﻤﻮل ﺑﺮآ ﺎت ﺧ ﻮد آ ﺮد‪ .‬ﻣﻘ ﺮر ﺷ ﺪ در ﺗﻤ ﺎم اﻳ ﻦ ﻣ ﺪت‪ ،‬ﻃﺒ ﻖ ﺣﻜ ﻢ ﺻ ﺮﻳﺢ و‬
‫روﺷﻦ ﻓﻘﻬﺎﯼ ﻋﺎﻟﻴﻘﺪر آﻪ‪" :‬ﺷﺮع اﻧﻮر ﻣﺼﺮف ﺧﻤﺲ را ﻣﻨﺤ ﺼﺮ آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ ﺑ ﻪ‬
‫ﺳ ﺎدات و ﻣﻼه ﺎ" )ﺁﻳ ﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ‪ ،‬آ ﺸﻒ اﻻﺳ ﺮار ﺻ ﻔﺤﻪ‪ ،(٢۶٠‬ﻣ ﻮﻣﻦ ﺷ ﻴﻌﻪ‬
‫ﻣﻮﻇ ﻒ ﺑﺎﺷ ﺪ زﺣﻤ ﺖ ﺑﻜ ﺸﺪ و درﺁﻣ ﺪ ﺑﺪﺳ ﺖ ﺁورد و ﺧﻤ ﺲ ﺷ ﺮﻋﯽ ﺁﻧ ﺮا ﺑﻤﺮاﺟ ﻊ‬
‫ﻋﺎﻟﻴﻘﺪر ﺗﻘﻠﻴﺪ ﺑﺪهﻨﺪ و ﻣﺮاﺟﻊ ﻋﺎﻟﯽ ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻧﻴﺰ ﻣﻮﻇﻒ ﺑﺎﺷﻨﺪ اﻳﻦ وﺟﻮﻩ را در اﺧﺘﻴﺎر‬
‫دﻋﺎﮔﻮﻳ ﺎن ﻣﻤﺘ ﺎز ﺷ ﺮع ﻣﺒ ﻴﻦ ﻳﻌﻨ ﯽ ﺳ ﺎدات و ﻣﻼه ﺎ ﻗ ﺮار دهﻨ ﺪ‪ .‬ﻧﺤ ﻮﻩ اﻳ ﻦ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ اﻳﻦ اﻋﺎﻇﻢ ﻣﻨﺠﻤﻠﻪ ﺁﻳﺖاﷲ اﻟﻌﻈﻤﯽ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪:‬‬
‫"ﺧﻤﺲ را ﺑﺎﻳﺪ دو ﻗﺴﻤﺖ آﻨﻨﺪ‪ :‬ﻳﻚ ﻗﺴﻤﺖ ﺁن ﺳﻬﻢ ﺳ ﺎدات اﺳ ﺖ‪ ،‬و ﻧ ﺼﻒ‬
‫دﻳﮕ ﺮ ﺁن ﺳ ﻬﻢ اﻣ ﺎم ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم اﺳ ﺖ آ ﻪ در زﻣ ﺎن ﻏﻴﺒ ﺖ اﻣ ﺎم ﺑﺎﻳ ﺪ ﺑ ﻪ ﻣﺠﺘﻬ ﺪ‬
‫ﺟﺎﻣﻊاﻟﺸﺮاﺋﻂ ﺑﺪهﻨﺪ )ﺁﻳﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨﯽ آﺸﻒ اﻻﺳﺮار ﺻﻔﺤﻪ‪ (٢۵٩‬و‪" :‬ﺑﻮدﺟﻪ‪ ،‬ﻓﻘ ﻂ‬
‫ﺑﻌ ﺪ از ﺁﻧﻜ ﻪ ﺑﻮدﺟ ﻪ ﺳ ﺎدات دادﻩ ﺷ ﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳ ﺪ در راﻩ ﻣ ﺼﺎﻟﺢ آ ﺸﻮر ﺻ ﺮف‬
‫ﺷ ﻮد")آ ﺸﻒ اﻻﺳ ﺮار ﺻ ﻔﺤﻪ‪ ،(٢۶٠‬آ ﻪ اﻟﺒﺘ ﻪ ﻣ ﺴﺌﻮﻻن اﻣ ﻮر اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ ﻣﻤﻠﻜ ﺖ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ اوﻟﻮﻳﺖ ﺷﺮﻋﯽ را هﻤﻴﺸﻪ در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﭼﻨ ﻴﻦ ﺷ ﺮاﺋﻄﯽ ﻣﻤﺘ ﺎز‪ ،‬ﻃﺒﻌ ﺎ "ﺳ ﻴﺪ اوﻻد ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ" ﺑ ﻮدن‪ ،‬ه ﻢ‬
‫آﻢزﺣﻤﺖﺗﺮﻳﻦ آﺎرهﺎ اﺳﺖ‪ ،‬هﻢ ﭘﺮﺑﺮآﺖﺗﺮﻳﻦ ﺁﻧﻬﺎ ‪ . ١‬اﺷ ﻜﺎل آ ﺎر‪ ،‬ﺗﻨﻬ ﺎ در "اﺛﺒ ﺎت‬
‫و اﺣﺮاز" اﻳﻦ "ﺳﻴﺎدت" اﺳﺖ‪ ،‬آﻪ ﺁﻧﻬﻢ از راﻩ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ اﺳﻨﺎد ﻣﻌﺘﺒﺮﻩ ﺧ ﺎﻧﻮادﮔﯽ و‬
‫ﺷﺠﺮﻩﻧﺎﻣﻪ هﺎﯼ ﻣﻮﺛﻖ‪ ،‬ﭼﻨﺪان دﺷﻮار ﻧﻴﺴﺖ‪ ٢ .‬وﻗﺘﯽ ﻓﯽ اﻟﻤﺜ ﻞ ﺧﺎﻧ ﺪان ﺻ ﻔﻮﯼ‪ ،‬ﺑ ﺎ‬
‫هﻤﻪ ﺳﺮﺷﻨﺎﺳ ﯽ ﺧ ﻮد‪ ،‬ﺑﺘﻮاﻧ ﺪ ﻧﺎﮔﻬ ﺎن از ﻣﻘ ﺎم زادﮔ ﺎن "ﺷ ﻴﺦ ﺻ ﻔﯽ" ﻏﻴ ﺮ ﺳ ﻴﺪ ﺑ ﻪ‬
‫ﻣﻘ ﺎم "ﺳ ﺎدات ﺻ ﺤﻴﺢ اﻟﻨ ﺴﺐ ﻣﻮﺳ ﻮﯼ" ارﺗﻘ ﺎء ﭘﻴ ﺪا آﻨ ﺪ آ ﻪ ﺑ ﺎ ‪ ٢١‬ﭘ ﺸﺖ از ﺷ ﻴﺦ‬

‫‪ -١‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺮآ ﺎت اﺳ ﺖ آ ﻪ‪ :‬زن ﻳ ﺎ دﺧﺘ ﺮﯼ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﺻ ﻴﻐﻪ ﺳ ﻴﺪ درﺁﻳ ﺪ‪ ،‬ﺧ ﻮدش ﺑﻌﻨ ﻮان ﻋ ﺮوس‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﺑ ﻪ ﺑﻬ ﺸﺖ ﻣ ﯽرود‪ ،‬و ﭘ ﺪر و ﻣ ﺎدر و ﺑ ﺴﺘﮕﺎﻧﺶ ﻧﻴ ﺰ در روز ﺟ ﺰا ﺑ ﯽاﺣﺘﻴ ﺎج ﺑ ﻪ ﺳ ﻮال و‬
‫ﺟﻮاب ﺑﺎ ﺷﻔﺎﻋﺖ وارد ﺑﻬﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﻳﺎدﺁورﯼ ﻣﯽﺷﻮد آﻪ هﻤﻴﻦ ﺁﻳﺖاﷲ‪ ،‬در ﻣ ﻮﻗﻌﯽ آ ﻪ ﻣ ﺼﺎﻟﺢ ﻋﺎﻟﻴ ﻪ اﺳ ﻼم اﻗﺘ ﻀﺎﯼ دﻳﮕ ﺮﯼ ﭘﻴ ﺪا‬
‫ﻣﯽآﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺘﺬآﺮ ﻣﯽﺷﻮد آﻪ‪ :‬اوﻻد ﻋﺮب ﺑﺮ ﻋﺠﻢ ﻳﺎ ﻋﺠﻢ ﺑﺮ ﻋﺮب هﻴﭻ ﻓﻀﻴﻠﺘﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﻓﻀﻴﻠﺖ در‬
‫ﺗﻘﻮﯼ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻀﻴﻠﺖ در ﺗﻌﻬﺪات اﺳﺖ‪).‬در آﻨﮕﺮﻩ ﺁزادﯼ ﻗﺪس‪ ،‬ﺟﻤﺎران‪ ١٨ ،‬ﻣﺮداد ‪.(١٣۵٩‬‬

‫‪٢٦٨‬‬
‫ﺻﻔﯽ ﺑﻪ اﻣﺎم ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﻣﯽرﺳﻴﺪﻩاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺪا آ ﺮدن ﺳﻠﺴﻠﺔاﻟﻨ ﺴﺐ ﻣ ﻮﻣﻨﻴﻨﯽ آ ﻪ‬
‫اﻳﻨﻘﺪر ﺳﺮﺷﻨﺎس هﻢ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻤﺮاﺗﺐ ﺁﺳﺎﻧﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﺷﻜﺎﻟﯽ ﻧﻴﺰ ﻧﺪارد آﻪ وﺟ ﻮد اﻳ ﻦ‬
‫هﻤ ﻪ ﺳ ﺎدات ﻣ ﺼﻄﻔﻮﯼ‪ ،‬ﺳ ﺎدات ﻋﻠ ﻮﯼ‪ ،‬ﺳ ﺎدات ﻓ ﺎﻃﻤﯽ‪ ،‬ﺳ ﺎدات ﺣ ﺴﻨﯽ‪ ،‬ﺳ ﺎدات‬
‫ﺣ ﺴﻴﻨﯽ‪ ،‬ﺳ ﺎدات ﻣﻮﺳ ﻮﯼ‪ ،‬ﺳ ﺎدات رﺿ ﻮﯼ‪ ،‬ﺑ ﺎ ﺣ ﺴﺎب رﻳﺎﺿ ﯽ ﺗ ﻮارث و ﺗﻜﺜﻴ ﺮ‬
‫ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻧﻜﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺳﺎدات‪ ،‬ﻃﺒﻌﺎ اوﻻد اﺋﻤﻪ ﻳﺎزدﻩﮔﺎﻧﻪ ﺷﻴﻌﻪ از ﻋﻠﯽ اﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ ﺗﺎ اﻣﺎم‬
‫ﻋﺴﻜﺮﯼ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻪ ﺗﻌﺪاد ﻓﺮزﻧﺪان ذآﻮر ﺁﻧﺎن ﺑﺪﻳﻨﻘﺮار ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻋﻠ ﯽ اﺑ ﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟ ﺐ‪ ١٨ :‬ﭘ ﺴﺮ‪ ،‬اﻣ ﺎم ﺣ ﺴﻦ‪ ،٢٠‬اﻣ ﺎم ﺣ ﺴﻴﻦ‪ ،٣‬اﻣ ﺎم‬
‫زﻳ ﻦاﻟﻌﺎﺑ ﺪﻳﻦ‪ ،١٢‬اﻣ ﺎم ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ‪ ،۵‬اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔﺮﺻ ﺎدق‪ ،٧‬اﻣ ﺎم ﻣﻮﺳ ﯽ آ ﺎﻇﻢ‪،١٨‬‬
‫اﻣﺎم رﺿﺎ‪ ،١‬اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﯽ‪، ٢‬اﻣﺎم ﻋﻠﯽ اﻟﻨﻘﯽ‪ ،۴‬اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻋﺴﮕﺮﯼ‪.١‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺟﻤﻊ آﻞ اوﻻد ذآﻮر اﺋﻤﻪ‪ ،‬از اﻣﺎم اول ﺗﺎ اﻣ ﺎم ﻳ ﺎزدهﻢ‪ ،‬ﻧ ﻮد و‬
‫ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬آﻪ اﻟﺰاﻣﺎ اآﺜﺮﻳ ﺖ ﻗﺮﻳ ﺐ ﺑ ﻪ اﺗﻔ ﺎق آﻠﻴ ﻪ ﺳ ﺎدات آﻮﭼ ﻚ و ﺑ ﺰرگ‬
‫ﺷﻴﻌﻪ از اﻋﻘﺎب ﺁﻧﺎﻧﻨﺪ‪ .‬هﻤﺎﻧﻄﻮر آﻪ اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﺳﻬﻢ اول را درﻋ ﺎﻟﻢ ﺣ ﺪﻳﺚ‬
‫دارد‪ ،‬اﻣﺎم ﻣﻮﺳﯽ آﺎﻇﻢ ﻧﻴ ﺰ ﺑﺰرﮔﺘ ﺮﻳﻦ ﺳ ﻬﻢ را در ﺟﻬ ﺎن ﺳ ﺎدات داراﺳ ﺖ‪ .‬زﻳ ﺮا‬
‫ﻗﺴﻤﺖ اﻋﻈﻢ ﺳﺎدات ﺧﻮد را ﻣﻮﺳﻮﯼ ﻣﯽداﻧﻨ ﺪ‪ .‬اﻳ ﻦ ﻋﻼﻗ ﻪ ﺧ ﺎص ﻣ ﺪﻋﻴﺎن ﺳ ﻴﺎدت‬
‫ﺑ ﻪ ﻣﻮﺳ ﯽ ﺑ ﻮدن از اﻳﻨﺠ ﺎ ﻧﺎﺷ ﯽ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ از راﻩ ﻓﺮزﻧ ﺪﯼ اﻣ ﺎم ﻣﻮﺳ ﯽ آ ﺎﻇﻢ‬
‫ﺧﻮد ﺑﺨﻮد ﺑﺼﻮرت ﺑﺮاد ﻧﺎﺗﻨﯽ اﻣ ﺎم رﺿ ﺎ ﻧﻴ ﺰ در ﻣ ﯽﺁﻳﻨ ﺪ‪ .‬ﺑ ﺎ هﻤ ﻴﻦ اﻧﮕﻴ ﺰﻩ‪ ،‬اوﻻ‬
‫ﺳ ﻌﯽ ﺷ ﺪ ﺗﻌ ﺪاد ﭘ ﺴﺮان ﺁن ﺣ ﻀﺮت‪ ،‬از‪ ١٨‬آ ﻪ رﻗ ﻢ ﻣ ﺴﻠﻢ ﺑ ﻮد ﺗ ﺎ ﺳ ﯽ و ﭼﻬ ﻞ و‬
‫ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﺷﺼﺖ)ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در آﺘﺎب ﻋﻤﺪة اﻟﻤﻄﺎﻟﺐ ﺁﻣ ﺪﻩ اﺳ ﺖ( ﺑ ﺎﻻ ﺑ ﺮدﻩ ﺷ ﻮد‪ .‬ﺛﺎﻧﻴ ﺎ‬
‫اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﻮﺛﻘﯽ آﺸﻒ و رواﻳﺖ ﺷﻮد آﻪ زﻳ ﺎدﯼ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑ ﻞﻗﺒ ﻮل اﻋﻘ ﺎب ﺁن ﺣ ﻀﺮت‬
‫را ﺗﻮﺟﻴ ﻪ آﻨ ﺪ‪ ،‬ﺗ ﺎ از اﻳ ﻦ راﻩ در ﺻ ﺤﺖ ﺷ ﺠﺮةاﻟﻨ ﺴﺐ ﺳ ﺎدات ﻣﻮﺳ ﻮﯼ )آ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫ﻓﺮاواﻧﯽ ﻣ ﻮر و ﻣﻠ ﺦ ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ در اﻳ ﺮان و ﻋﺮﺑ ﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ در ﺑ ﻴﻦاﻟﻨﻬ ﺮﻳﻦ‪ ،‬ﻟﺒﻨ ﺎن‪،‬‬
‫ﺁﺳ ﻴﺎﯼ ﻣﺮآ ﺰﯼ‪ ،‬ﻗﻔﻘ ﺎز‪ ،‬ﻧ ﻮاﺣﯽ ﺧﻠ ﻴﺞ ﻓ ﺎرس و هﻨﺪوﺳ ﺘﺎن وﺟ ﻮد دارﻧ ﺪ(‪ ،‬ﺟ ﺎﯼ‬
‫ﺗﺮدﻳﺪﯼ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﮕﺬارد‪ .‬ﻳﻜﯽ از راﻳﺞﺗﺮﻳﻦ اﻳﻦ اﺣﺎدﻳﺚ اﻳﻦ ﺑﻮد آﻪ ﺁن ﺣﻀﺮت ﺷ ﺒﻬﺎ‬
‫از زﻧ ﺪان ه ﺎرون اﻟﺮﺷ ﻴﺪ )آ ﻪ ﻗ ﺴﻤﺖ ﻋﻤ ﺪﻩ ﻋﻤ ﺮ وﯼ در ﺁﻧﺠ ﺎ ﺳ ﭙﺮﯼ ﺷ ﺪ( ﺑ ﺎ‬
‫ﻃﯽاﻻرض ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻨﻬﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬و در هﺮ ﺟﺎ ﺑﺎ زن ﺟﻤﻴﻠﻪ‬
‫و ﻋﻔﻴﻔ ﻪاﯼ ﺑﻄ ﻮر ﻣﺘﻌ ﻪ ازدواج ﻣﻮﻗ ﺖ ﻣ ﯽﻓﺮﻣ ﻮد و ﺻ ﺒﺢ ﺑ ﺎز ﻣ ﯽﮔﺬﺷ ﺖ‪ ،‬و ﺑ ﺎ‬
‫اﻋﺠﺎز اﻣﺎﻣﺖ‪ ،‬ﺑﻼاﺳﺘﺜﻨﺎ از هﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺻﺎﺣﺐ ﭘﺴﺮ ﻣﯽﺷﺪ‪.‬‬

‫‪٢٦٩‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﻣﺮاﺗﺐ‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳ ﺒﻪاﯼ ﺳ ﺎدﻩ روﺷ ﻦ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ آ ﻪ اﮔ ﺮ ه ﻢ ﺗﻤ ﺎم اﻳ ﻦ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ذآﻮر اﺋﻤﻪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺳﻨﺖ راﻳﺞ ﻗﺒﻞ از ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎﻟﮕﯽ ازدواج آﺮدﻩ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ و‬
‫هﻴﭽﻜ ﺪام از اﻳ ﺸﺎن ﻧﻴ ﺰ در ﺟ ﻮاﻧﯽ ﻧﻤ ﺮدﻩ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ)و ﺣ ﺎل ﺁﻧﻜ ﻪ ﻓ ﯽاﻟﻤﺜ ﻞ اﺳ ﻤﺎﻋﻴﻞ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪ ارﺷﺪ اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮﺻ ﺎدق در ﺟ ﻮاﻧﯽ ﻣ ﺮد( و اﮔ ﺮ ﻓﺎﺻ ﻠﻪ ه ﺮ دو ﻧ ﺴﻞ ﺑﻴ ﺴﺖ‬
‫ﺳﺎل ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺑﺎز هﻢ رﻗ ﻢ آ ﻞ ﺳ ﺎدات ﺻ ﺤﻴﺢاﻟﻨ ﺴﺐ در ﻋ ﺼﺮ ﻣ ﺎ از‬
‫دو ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﯽآﻨﺪ در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ هﻢ اآﻨﻮن ﻻاﻗ ﻞ دﻩ ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ﻧﻔ ﺮ در داﺧﻠ ﻪ‬
‫اﻳﺮان ﺧﻮد را ﺳﻴﺪ ﻣﯽﺷﻤﺎرﻧﺪ‪ .‬ﻣﻀﺎﻓﺎ ﺑﺮ اﻳﻨﻜ ﻪ ﺳ ﺎدات ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ ﻧﻴ ﺰ در ﺧ ﺎرج از‬
‫اﻳﺮان ﺑﺴﺮ ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫در دورﻩ ﻧﺎﺻ ﺮاﻟﺪﻳﻦ ﺷ ﺎﻩ ﻗﺎﺟ ﺎر‪ ،‬آ ﻪ ﺟﻤﻌﻴ ﺖ "ﻣﻤﺎﻟ ﻚ ﻣﺤﺮوﺳ ﻪ اﻳ ﺮان"‬
‫آﻤﺘﺮ از دﻩ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ ﺑﺮﺁورد ﻣ ﯽﺷ ﺪ‪ .‬ﻃﺒ ﻖ ﮔ ﺰارش ﻣﻴ ﺮزا ﻣﻠﻜ ﻢ ﺧ ﺎن ﻣﻌ ﺮوف‬
‫"ﺷ ﻤﺎرﻩ ﺳ ﺎدات ﺑ ﻪ دو ﺗ ﺎ ﺳ ﻪ آ ﺮور ﺧ ﺎﻧﻮادﻩ ﻣ ﯽرﺳ ﻴﺪ"‪ .‬وﯼ در هﻤ ﺎن ﻣﻮﻗ ﻊ در‬
‫ﮔﺰارش ﻣﺤﺮﻣﺎﻧ ﻪ ﺧ ﻮد ﺑ ﻪ وزارت ﺧﺎرﺟ ﻪ دوﻟ ﺖ ﻓﺨﻴﻤ ﻪ اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن در ﻣ ﻮرد اﻳ ﻦ‬
‫ﻋﺪﻩ ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ‪" :‬ﻃﺎﻳﻔﻪ دﻳﮕﺮﯼ آﻪ ﺁﺑﺮوﯼ دﻳ ﻦ اﺳ ﻼﻣﻴﻪ را ﺑ ﺮدﻩاﻧ ﺪ‪ ،‬هﻤ ﻴﻦ ﺳ ﺎدات‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﻴﺪهﺎﯼ دروﻏﻴﻦ‪ ،‬ﺳﻘﺎ‪ ،‬ﮔﺪا‪ ،‬دورﻩﮔﺮد‪ ،‬هﻤﮕﯽ ﺑﺠﻬﺖ ﺗﻜﺪﯼ ﭘﺎرﭼ ﻪ ﺳ ﺒﺰﯼ‬
‫ﺑ ﻪ ﺳ ﺮ و ﭘﺎرﭼ ﻪ ﺳ ﺒﺰ دﻳﮕ ﺮﯼ ﺑ ﻪ آﻤ ﺮ ﺧ ﻮد ﺑ ﺴﺘﻪاﻧ ﺪ‪ ،‬و اوﻻد اﻳ ﻦ ﻗ ﻮم آ ﺬاب‬
‫ﺗﻌﺪادﺷﺎن هﺮ روز ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﯽﺷﻮد!")از آﺘﺎب اﺳﺮار و ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﻘﻮط اﻳﺮان‪ ،‬دﻓﺘ ﺮ‬
‫اول( اﺣﺘﻤﺎﻻ اﮔﺮ ﻗﺮار ﺑﻮد ﻣﺮﺣﻮم ﻣﻠﻜﻢ ﺧﺎن‪ ،‬اﻣﺮوز ﮔﺰارﺷﯽ ﺗﻜﻤﻴﻠ ﯽ ﺑ ﺮاﯼ اﻳ ﻦ‬
‫ﮔﺰارش اﺻﻠﯽ ﺗﻬﻴﻪ آﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺘﺬآﺮ ﻣﯽﺷﺪ آﻪ در "اوﻟﻴﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻟﻬﯽ ﭘ ﺲ از ﺻ ﺪر‬
‫اﺳ ﻼم"‪ ،‬هﻤﭽﻨﺎﻧﻜ ﻪ رﻗ ﻢ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ از ﺻ ﺪ و ﺑﻴ ﺴﺖ ه ﺰار ﺑ ﻪ هﻔﺘ ﺼﺪ ه ﺰار رﺳ ﻴﺪﻩ‪،‬‬
‫ﺗﻌﺪاد ﺳﺎدات اوﻻد ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻧﻴﺰ آﻢ وﺑﻴﺶ ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﻣﻘﻴﺎس ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﻣﺮآ ﺰ اﺻ ﻠﯽ ﺗ ﺸﻴﻊ‪ ،‬ﻣﻤﻠﻜ ﺖ اﻳ ﺮان ﺑ ﻮد از هﻤ ﺎن ﺁﻏ ﺎز آ ﺎر‪ ،‬ﻣﻜﺘ ﺐ‬
‫روﺣﺎﻧﻴﺖ ﻣﺒﺎرز ﻣﻨﺎﺳﺐ دﻳﺪ آﻪ ﺳﺎدات ﺑﺰرﮔﻮار‪ ،‬هﻤ ﺎﻧﻄﻮر آ ﻪ از ﺟﺎﻧ ﺐ ﭘ ﺪر ﺑ ﻪ‬
‫ﺧﺎﻧﺪان رﺳﺎﻟﺖ ﻣﯽرﺳﻨﺪ‪ ،‬از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺎدر ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺧﺎﻧ ﺪان ﺳ ﻠﻄﻨﺘﯽ اﻳ ﺮان ﺑﺮﺳ ﻨﺪ‪ ،‬ﺗ ﺎ‬
‫ﻧﺴﺐ از دو ﺳﻮ ﺑﺮدﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬و هﻤﺎن وﻗﺖ اﻳﻦ آﺸﻒ ﺗﺎرﻳﺨﯽ ﻣﻬ ﻢ ﺻ ﻮرت ﮔﺮﻓ ﺖ‬
‫آﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ‪ ،‬ﭘﺪر اﻣﺎم ﺳﺠﺎد‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﻮ دﺧﺘ ﺮ ﻳﺰدﮔ ﺮد ﺁﺧ ﺮﻳﻦ ﭘﺎدﺷ ﺎﻩ ﺳﺎﺳ ﺎﻧﯽ‬
‫ازدواج آﺮدﻩ اﺳﺖ و اﻣﺎم ﺳﺠﺎد زادﻩ اﻳﻦ زﻧﺎﺷﻮﺋﯽ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪"-‬در اﺣﺎدﻳ ﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺷ ﻬﺮﺑﺎﻧﻮ دﺧﺘ ﺮ ﻳﺰدﮔ ﺮد ﭘ ﺴﺮ ﺷ ﻬﺮﻳﺎر‬
‫ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﺧﻮاهﺮش "آﻴﻬ ﺎن ﺑ ﺎﻧﻮ" ﻳ ﺎ "ﺟﻬ ﺎن ﺑ ﺎﻧﻮ" در ﻋﻬ ﺪ ﻋﺜﻤ ﺎن ﻳ ﺎ در زﻣ ﺎن‬

‫‪٢٧٠‬‬
‫ﺧﻼﻓ ﺖ اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬در ﻳﻜ ﯽ از ﺟﻨﮕﻬ ﺎﯼ ﺧﺮاﺳ ﺎن اﺳ ﻴﺮ ﺷ ﺪﻧﺪ و ﺑ ﻪ ﻣﺪﻳﻨ ﻪ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻋﻨﻮان اﻳﻦ دو ﺷﺎهﺪﺧﺖ را از اﺳﺎرت و آﻨﻴ ﺰﯼ‪ ،‬ﺑ ﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان دو دﺧﺘﺮ ﻣﺤﺘﺮم و ﺁزاد ﺗﻐﻴﻴ ﺮ داد و ﻣﺨ ّﻴﺮﺷ ﺎن آ ﺮد آ ﻪ ﺧﻮاﺳ ﺘﮕﺎر دﻟﺨ ﻮاﻩ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ‪ .‬ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﻮ ﻣﻴﺎن اﻣﺎم ﺣ ﺴﻦ و اﻣ ﺎم ﺣ ﺴﻴﻦ ﺑ ﺮادر آ ﻮﭼﻜﺘﺮ را ﻗﺒ ﻮل‬
‫آﺮد و ﮔﻔﺖ آﻪ‪" :‬دﺧﺘﺮ دوﺷﻴﺰﻩ را ﻣﺮدﯼ دوﺷ ﻴﺰﻩ ﺑﺎﻳ ﺪ"‪ .‬و آﻴﻬ ﺎن ﺑ ﺎﻧﻮ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ‬
‫اﺑﯽ ﺑﻜﺮ را ﺑﻪ هﻤﺴﺮﯼ ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ‪ .‬و ﻗﺎﺳﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ آﻪ از آﻴﻬﺎن ﺑ ﺎﻧﻮ ﺑ ﺪﻧﻴﺎ ﺁﻣ ﺪ‬
‫ﺑ ﺎ ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ اﻟﺤ ﺴﻴﻦ ﺳ ﻴﺪاﻟﻌﺎﺑﺪﻳﻦ آ ﻪ ﻓﺮزﻧ ﺪ ﺷ ﻬﺮﺑﺎﻧﻮ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺧﺎﻟ ﻪ زادﻩ ﺑ ﻪ ﺣ ﺴﺎب‬
‫ﻣﯽﺁﻳﻨﺪ‪ .‬ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﻮ ﺷﺎهﺪﺧﺖ اﻳﺮاﻧﯽ هﻨﮕﺎم ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ وﺿﻊ ﺣﻤﻞ ﺧﻮد از دﻧﻴﺎ رﻓ ﺖ و‬
‫ﻧﺘﻮاﻧ ﺴﺖ ﭘ ﺴﺮﯼ ﻣﺎﻧ ﺪ ﻋﻠ ﯽ اﺑ ﻦ اﻟﺤ ﺴﻴﻦ را در داﻣ ﺎن ﺧ ﻮد ﺑﺒﻴﻨ ﺪ‪)".‬ﻧﻘ ﻞ از آﺘ ﺎب‬
‫ﻣﻌﺼﻮم ﭘﻨﺠﻢ ﺣﺴﻴﻦ ﺳﻴﺪاﻟﺸﻬﺪا(‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﻓﺴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺨﺼﻮص در دوران ﺻﻔﻮﯼ آﻪ ﺗﺜﺒﻴﺖ ارﺗﺒﺎط ﺗ ﺸﻴﻊ ﺑ ﻪ اﻳ ﺮان‬
‫ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺎص ﺳﻼﻃﻴﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﺒﻮل ﻋﺎم ﻳﺎﻓﺖ و اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﺘﻌﺪد در ﺗﺎﺋﻴ ﺪ ﺁن ﻧﻘ ﻞ‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬آﻪ اﻟﺒﺘﻪ اﺷﻜﺎل آﺎر هﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ اﻳﻦ ﺑﻮد آﻪ ﺻﺤﺖ اﻳﻦ رواﻳﺎت ﺑﺎ ﺑﺪﻳﻬﻴﺎت ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻧﻤﯽآﺮد‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﻨﺎﻗﺾ‪ ،‬در آﺘﺎب ﺗﺸﻴﻊ ﻋﻠﻮﯼ و ﺗﺸﻴﻊ ﺻﻔﻮﯼ ﭼﻨﻴﻦ اﺷ ﺎرﻩ‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪"-‬ﻋﻼﻣ ﻪ ﻣﺠﻠ ﺴﯽ در ﺑﺤ ﺎراﻻﻧﻮار‪ ،‬ﺟﻠ ﺪ ﻳ ﺎزدهﻢ‪ ،‬ﭘ ﺲ از ﻧﻘ ﻞ اﺧﺒ ﺎر‬
‫ﭼﻨ ﺪشﺁورﯼ درﺑ ﺎرﻩ ازدواج اﻣ ﺎم ﺣ ﺴﻴﻦ ﺑ ﺎ ﺷ ﻬﺮﺑﺎﻧﻮ‪ ،‬ﻧﻘ ﻞ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ آ ﻪ ﻣ ﺎدر اﻣ ﺎم‬
‫ﻋ َﻤﺮ او را ﺑﻪ اﺳﺎرت ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ‬ ‫ﺳﺠﺎد زﻳﻦاﻟﻌﺎﺑﺪﻳﻦ‪ ،‬دﺧﺘﺮ ﻳﺰدﮔﺮد ﺑﻮد آﻪ در زﻣﺎن ُ‬
‫ﺁوردﻧﺪ و او اﻣﺎم ﺣ ﺴﻴﻦ را ﭘ ﺴﻨﺪﻳﺪ و از او ﺗﻨﻬ ﺎ ﻳ ﻚ ﭘ ﺴﺮ ﺑ ﺪﻧﻴﺎ ﺁﻣ ﺪ آ ﻪ هﻤ ﻴﻦ اﻣ ﺎم‬
‫ﺳﺠﺎد اﺳﺖ"‪) .‬ﺗﺬآﺮ دآﺘﺮ ﺷﺮﻳﻌﺘﯽ‪ :‬ﻣﻴﺪاﻧﻴﻢ آﻪ اﻣﺎم در ﺳﺎل ‪ ٣٨‬هﺠﺮﯼ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﯽ ‪ ٢٠‬ﺳﺎل ﭘﺲ از ازدواج ﻣﺎدرش ﺑﺎ اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ!( در اﻳﻦ ﻗﺼﻪ ﺗﺼﺮﻳﺢ‬
‫ﺷ ﺪﻩ آ ﻪ ﺷ ﻬﺮﺑﺎﻧﻮ از اﺳ ﺮاﯼ ﻓ ﺘﺢ ﻣ ﺪاﺋﻦ اﺳ ﺖ و ﻋﻤ ﺮ ﻗ ﺼﺪ داﺷ ﺖ او را ﺑﻜ ﺸﺪ و‬
‫ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮ ﻧﺠﺎﺗﺶ داد‪ ...‬وﻟﯽ ﺳﺎزﻧﺪﮔﺎن اﻳ ﻦ داﺳ ﺘﺎن ﻣﺘﻮﺟ ﻪ ﻧ ﺸﺪﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ وﻗﺘ ﯽ‬
‫ﻣﯽﺧﻮاهﻨﺪ ﻧﺸﺎن دهﻨﺪ آﻪ اﻣﺎم ﺳﺠﺎد ﻧﻮادﻩ ﻳﺰدﮔﺮد اﺳ ﺖ و ﻣ ﺎدرش ﺷ ﻬﺮﺑﺎﻧﻮ‪ ،‬اﻳ ﻦ‬
‫اﺷﻜﺎل ﭘﻴﺶ ﻣﯽﺁﻳﺪ آﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺎﻳﺪ در ﺳﺎل‪ ١٨‬هﺠ ﺮﯼ‪ ،‬در ‪ ١۵‬ﺳ ﺎﻟﮕﯽ ازدواج‬
‫آ ﺮدﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬و اﻣ ﺎم ﺳ ﺠﺎد‪ ،‬ﻓﺮزﻧ ﺪ او‪ ،‬در ﺳ ﺎل‪ ٣٨‬هﺠ ﺮﯼ ﻣﺘﻮﻟ ﺪ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬و‬
‫ﺗﺼﺮﻳﺢ هﻢ ﺷﺪﻩ آﻪ ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﻮ ﺟﺰ وﯼ ﻓﺮزﻧﺪﯼ ﻧﻴﺎوردﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٢٧١‬‬
‫ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴﯽ آﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻋﻴﺐ آﺎر ﺷﺪﻩ‪ ،‬اﻳﻦ راﻩ ﺣﻞ را ﺑﺮاﯼ رﻓﻊ اﺷ ﻜﺎل‬
‫ﻋ َﻤﺮ ﺗﺤﺮﻳﻒ آﻠﻤﻪ ﻋﺜﻤ ﺎن‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ آﻪ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﺑﻌﻴﺪ ﻧﻴﺴﺖ آﻪ در اﻳﻦ رواﻳﺖ آﻠﻤﻪ ُ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﻗﻀﻴﻪ در زﻣﺎن ﻋﺜﻤﺎن اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎدﻩ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺠﺎﯼ ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﻋﻤ ﺮ ﻧﻮﺷ ﺘﻪاﻧ ﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﭼﻨﻴﻦ اﺷﺘﺒﺎهﯽ را ﺑﺎور آﻨﻴﻢ ﺁن اﺷﻜﺎل رﻓﻊ ﻣﯽﺷﻮد اﻣ ﺎ اﺷ ﻜﺎل دﻳﮕ ﺮﯼ‬
‫ﺷ ﺒﻴﻪ ﺑ ﻪ ﺁن ﭘﺪﻳ ﺪ ﻣ ﯽﺁﻳ ﺪ و ﺁن اﻳﻨﻜ ﻪ ﺑ ﺎز ﻣﻴ ﺎن ﺷﻜ ﺴﺖ ﻳﺰدﮔ ﺮد و اﺳ ﻴﺮ ﺷ ﺪن‬
‫ﺧﺎﻧﻮادﻩاش ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﯽاﻓﺘﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺟﻴ ﻪ ﻋﻼﻣ ﻪ ﻣﺠﻠ ﺴﯽ از اﻳ ﻦ آ ﻪ ﭼ ﺮا ﺷ ﻬﺮﺑﺎﻧﻮ ﻧ ﺎم ﺧ ﻮد را ﺑ ﻪ ﺣ ﻀﺮت‬
‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ "ﺟﻬﺎﻧﺸﺎﻩ" ﺑﻴﺎن آﺮد و ﺁن ﺣﻀﺮت ﺁﻧﺮا ﺑﻪ "ﺷ ﻬﺮﺑﺎﻧﻮﻳﻪ" ﺗﻐﻴﻴ ﺮ داد‪،‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ‪" :‬ﺑﺮاﯼ اﻳﻨﻜﻪ ﺷﺎﻩ از اﺳﺎﻣﯽ ﺧﺪاﯼ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ!"‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ آﻪ ﻃﺒ ﻖ ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣﻮﺛ ﻖ‪ ،‬ﺷ ﻬﺮﺑﺎﻧﻮ ﻣ ﯽﮔﻮﻳ ﺪ ﻣ ﻦ ﻗﺒ ﻞ از‬
‫وزود ﻟ ﺸﻜﺮ اﺳ ﻼم ﺑ ﻪ اﻳ ﺮان ﻣ ﺴﻠﻤﺎن ﺷ ﺪم‪ .‬زﻳ ﺮا ﺷ ﺒﯽ ﺧ ﻮاب دﻳ ﺪم آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‪ ،‬هﻤ ﺮاﻩ اﻣ ﺎم ﺣ ﺴﻴﻦ ﺁﻣﺪﻧ ﺪ ﺑ ﻪ ﺧﺎﻧ ﻪ ﻣ ﻦ در آ ﺎخ ﻳﺰدﮔ ﺮد وﺁن ﺣ ﻀﺮت در‬
‫ﺟ ﻮاب ﻣ ﺮا ﺑ ﺮاﯼ اﻣ ﺎم ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻋﻘ ﺪ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ ،‬و ﺷ ﺐ ﺑﻌ ﺪ ﻧﻴ ﺰ ﺣ ﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤ ﻪ‬
‫ﻋﻠﻴﻬﺎاﻟ ﺴﻼم ﺁﻣ ﺪ و ﻣ ﺮا ﺑ ﻪ اﺳ ﻼم ﺧﻮاﻧ ﺪ و ﻣ ﻦ ﻣ ﺴﻠﻤﺎن ﺷ ﺪم‪ .‬ﺑ ﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴ ﺐ ﻣﻌﻠ ﻮم‬
‫ﻣﯽﺷﻮد آﻪ اول ﻣﺮاﺳﻢ ازدواج دﺧﺘﺮ ﻣﺠﻮس ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﭘﺴﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ اﻧﺠ ﺎم‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﻌﺪ ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﺬهﺒﯽ ﺗﺸﺮف اﻳﻦ دﺧﺘﺮ ﺑﻪ اﺳﻼم!‬
‫در ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ دﻳﮕ ﺮﯼ آ ﻪ ﻗ ﺒﻼ ﻧﻘ ﻞ ﺷ ﺪ)ﺻ ﻔﺤﻪ‪ ،(٢٠١‬ﺧﻮاﻧﺪﻳ ﺪ آ ﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻴﻦ هﻤﻴﻦ آﺎر را در ﻣﻮرد ﻧﺮﺟﺲ ﺧﺎﺗﻮن ﻧﻮادﻩ ﻗﻴﺼﺮ روم آ ﺮدﻩ‬
‫ﻳﻌﻨ ﯽ ﺑﺎﺗﻔ ﺎق اﻣ ﺎم ﺣ ﺴﻦ ﻋ ﺴﻜﺮﯼ در ﺧ ﻮاب ﺑ ﻪ آ ﺎخ ﻗﻴ ﺼﺮ روم رﻓﺘ ﻪ و ﻧ ﺮﺟﺲ‬
‫ﺧ ﺎﺗﻮن را ﺑ ﺮاﯼ اﻣ ﺎم ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻋﻘ ﺪ ﻓﺮﻣ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬و ﺷ ﺐ ﺑﻌ ﺪ ﻧﻴ ﺰ ﺣ ﻀﺮت‬
‫ﻓﺎﻃﻤ ﻪ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﺁﻣ ﺪﻩ و اﻳ ﻦ دﺧﺘ ﺮ را ﻣ ﺴﻠﻤﺎن آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﻇ ﺎهﺮا راوﻳ ﺎن‬
‫ﺑﺰرﮔﻮار ﺣﺪﻳﺚ ﻳﺎ اﻳﻦ ﻧﺤ ﻮﻩ آ ﺎر را از ﻋ ﺎدات ﺧ ﺎص رﺳ ﻮلاﷲ ﻣ ﯽداﻧ ﺴﺘﻪاﻧ ﺪ ﻳ ﺎ‬
‫اﺑﺪاع دﻳﮕﺮﯼ ﺑﻪ ﻋﻘﻠﺸﺎن ﻧﻤﯽرﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٢٧٢‬‬
 ‫اﻣﺎﻣﺰادﻩ‪ :‬دآﺎﻧﯽ ﭘﺮﺑﺮآﺖ‬
‫ﺑ ﻪ ﻣ ﻮازات وﻇﻴﻔ ﻪ ﺷ ﺮﻋﯽ "ﺳ ﻴﺪ ﺳ ﺎزﯼ"‪ ،‬دآﺎﻧ ﺪاران دﻳ ﻦ ﺑ ﻪ "اﻣ ﺎﻣﺰادﻩ‬
‫ﺳ ﺎزﯼ" ﻧﻴ ﺰ ﭘﺮداﺧﺘﻨ ﺪ‪ ،‬و اﻳ ﻦ ﺷ ﻐﻞ ﺑﺨ ﺼﻮص در دوران ﺻ ﻔﻮﯼ ﻗﺎﺟ ﺎر روﻧ ﻖ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺒﻼ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ آﻪ اوﻻد ذآﻮر اﻣﺎﻣ ﺎن ﺟﻤﻌ ﺎ ‪ ٩١‬ﻧﻔ ﺮ ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ ،‬آ ﻪ اﮔ ﺮ از اﻳ ﻦ‬
‫ﻋﺪﻩ ﺧﻮد اﻣﺎم دﻩﮔﺎﻧﻪ از ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ ﺗﺎ ﺣﺴﻦ ﻋﺴﮕﺮﯼ آﻪ ﺑﻘﻌ ﻪ و ﺑﺎرﮔ ﺎﻩ ﺧ ﺎص‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺘﺜﻨﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬آﻠﻴﻪ اﻣﺎﻣﺰادﻩهﺎ اوﻻد هﻤﻴﻦ هﺸﺘﺎد ﻓﺮزﻧﺪ ذآ ﻮر اﺋﻤ ﻪاﻧ ﺪ‪ .‬از‬
‫اﻳ ﻦ ﺟﻤ ﻊ‪ ،‬ﻋ ﺪﻩاﯼ ﺗ ﺎ ﺁﺧ ﺮ در ﻋﺮﺑ ﺴﺘﺎن و ﺑ ﻴﻦاﻟﻨﻬ ﺮﻳﻦ ﻣﺎﻧﺪﻧ ﺪ و ﻋ ﺪﻩاﯼ ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﻪ‬
‫ﺳ ﺮزﻣﻴﻨﻬﺎﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ دﻳﮕ ﺮ رﻓﺘﻨ ﺪ‪ .‬ﺑ ﺪﻳﻬﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻋ ﺪﻩ زﻳ ﺎدﺗﺮﯼ ه ﻢ ﺑ ﻪ اﻳ ﺮان‬
‫آﺎﻧﻮن اﺻﻠﯽ ﺗﺸﻴﻊ ﺁﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎﻣﺰادﻩهﺎﻳﯽ آﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﺑﺎرﮔﺎﻩ وﺑﻘﻌﻪ ﺧﺎص ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻃﺒﻌﺎ دو ﺳﻪ ﻧﺴﻞ اول‬
‫ﺑﻌﺪ از اﻣﺎم ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﯽﺑﺎﻳﺴﺖ هﻤ ﻪ اﻋﻘ ﺎب اﻣﺎﻣ ﺎن‪ ،‬اﻣ ﺎﻣﺰادﻩ ﻣﺤ ﺴﻮب ﺷ ﻮﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺮاﯼ هﺮ "ﺳﻴﺪ" ﺻﺤﻴﺢاﻟﻨﺴﺐ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﻘﻌﻪ و ﺑﺎرﮔﺎﻩ ﺧﺎﺻﯽ ﻻزم ﻣﯽﺁﻣ ﺪ‪ .‬در اﻳ ﻦ‬
‫ﺻ ﻮرت ﺑ ﺎ ﻣﺤﺎﺳ ﺒﻪ ﻧ ﺴﺒﺖ ﻣﺘﻮﺳ ﻂ اﻓ ﺰاﻳﺶ اﻓ ﺮاد ﻳ ﻚ ﺧ ﺎﻧﻮادﻩ در ﻃ ﻮل ﺳ ﻪ ﻧ ﺴﻞ‬
‫ﺗﻌﺪاد ﻣﺠﻤﻮع ﻓﺮزﻧﺪان و ﻧﻮادﮔﺎن ذآﻮر‪ ،‬اﻳﻦ هﺸﺘﺎد ﻧﻔﺮ ﻧﺒﺎﻳﺪ از هﺰار ﺗﺠﺎوز آﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺻﻮرﺗﻴﻜﻪ در ﻣﺠﻠﺪات هﻔﺪﻩﮔﺎﻧﻪ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﯼ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺷﻬﺮﺳ ﺘﺎﻧﻬﺎﯼ اﻳ ﺮان‪ ،‬ﺗ ﺎﻟﻴﻒ‬
‫ﺣﺎﺟﯽ ﻋﻠﯽ رزمﺁراء)ﭼﺎپ‪١٣٢٠‬ﺗﺎ‪ ،(١٣٢۵‬ﺑﺘﻨﻬﺎﺋﯽ از ‪ ٢٫٧٠٠‬اﻣﺎﻣﺰادﻩ ﻳ ﺎد ﺷ ﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ آﻪ‪ ۴۴۴‬ﺗﺎ از ﺁﻧﻬﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ داراﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻗﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻧﮕﻴﺰﻩ اﻳﻦ ﻓﺮﻳﺒﻜﺎرﯼ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮﻳﺐ ﺳﻴﺪ ﺳﺎزﯼ روﺷﻦ اﺳﺖ‪ :‬وﺟﻮد ﻳ ﻚ‬
‫اﻣﺎﻣﺰادﻩ در ﻳﻚ ﺷﻬﺮ ﻳﺎ روﺳﺘﺎ ﻳﺎ ﻗﺮﻳﻪ‪ ،‬از ﻳﻜﺴﻮ ﺿﺎﻣﻦ ﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟ ﻪ زاﺋ ﺮﻳﻦ ﻣﺤ ﻞ‬
‫و ﺟﻠﺐ زوار از ﻧﻘﺎط دﻳﮕﺮ اﺳ ﺖ‪ ،‬از ﻃ ﺮف دﻳﮕ ﺮ ﺿ ﺎﻣﻦ رزق و روزﯼ ﻣﺘ ﻮﻟﯽ‬
‫ﺑﻘﻌ ﻪدار‪ ،‬زﻳﺎرﺗﻨﺎﻣ ﻪﺧ ﻮان‪ ،‬آﻔ ﺸﺪار اﻣ ﺎﻣﺰادﻩ و دﻋﺎﮔﻮﻳ ﺎن دﻳﮕ ﺮ ﺁن‪ .‬ﺿ ﻤﻨﺎ ﻣﺤ ﻞ‬
‫اﻣﺎﻣﺰادﻩ ﻣﺮآﺰ رﺗﻖ و ﻓﺘﻖ اﻣﻮر ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻼ ﻳﺎ ﺁﺧﻮﻧﺪ ﻳﺎ ﭘﻴﺸﻨﻤﺎز ﻣﺤ ﻞ ﻧﻴ ﺰ‬
‫هﺴﺖ‪ ،‬و اﮔﺮ اﻣﺎﻣﺰادﻩ ﺑﺤﺪ آﺎﻓﯽ ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﻣﺤ ﻞ زﻳ ﺎرت ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬از راﻩ ﻣﻮﻗﻮﻓ ﺎت و‬
‫ﻧﺬورات‪ ،‬و ﮔﻨﺒﺪ و ﮔﻠﺪﺳﺘﻪ و ﻣﺤﺮاب‪ ،‬درﺁﻣﺪ ﺧﺪاﭘﺴﻨﺪاﻧﻪاﯼ ﺑﺮاﯼ دﻋﺎﮔﻮﻳ ﺎن ﺗ ﺎﻣﻴﻦ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻦ ﺷ ﺮﻳﻒ اﻣ ﺎﻣﺰادﻩ ﺳ ﺎزﯼ در ه ﺮ ﺷ ﻬﺮ و ه ﺮ دﻩ و‬ ‫ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﺑﻮد آﻪ ﻓ ّ‬
‫ﺑﺎﻻﯼ هﺮ آﻮﻩ و ﺗﻪ هﺮ درﻩ و هﺮﺟ ﺎﯼ دﻳﮕ ﺮﯼ آ ﻪ ﻣﺤ ﻞ ﺗ ﺮدد ﺑ ﻮد روﻧ ﻖ ﮔﺮﻓ ﺖ‪.‬‬

‫‪٢٧٣‬‬
‫اﺣﺎدﻳ ﺚ و ﺗ ﺬآﺮﻩه ﺎ و ﺷ ﺠﺮﻩﻧﺎﻣ ﻪه ﺎﯼ ﻣﺘﻌ ﺪدﯼ ﺑ ﺮاﯼ ﺗﺜﺒﻴ ﺖ ﺷﺠﺮةاﻟﻨ ﺴﺐ‬
‫اﻣﺎﻣﺰادﻩهﺎﯼ ﻧﻮﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻣﺪ‪ .‬ﺟﺎﯼ ﭘﺎه ﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻔ ﯽ ازﺧ ﻮد ﺁن ﺑﺰرﮔ ﻮاران ﻳ ﺎ‬
‫از اﺳﺐ و اﻻﻏﺸﺎن آﺸﻒ ﺷﺪ‪ .‬در ﺣﻔﺎرﻳﻬ ﺎﯼ ﺑ ﻪ اﺳ ﺘﺨﻮاﻧﻬﺎﯼ دﺳ ﺖ ﻧﺨ ﻮردﻩ ﺁﻧ ﺎن‬
‫ﺑﺮﺧﻮردﻧ ﺪ‪ .‬و ه ﺮ وﻗ ﺖ ه ﻢ آ ﻪ هﻴﭽﻜ ﺪام از اﻳﻨﻬ ﺎ ﻣﻤﻜ ﻦ ﻧ ﺸﺪ‪ ،‬ﻳﻜ ﯽ از ﻣ ﻮﻣﻨﻴﻦ‬
‫"ﺧﻮابﻧﻤﺎ" ﺷﺪ و ﻣﺪﻓﻦ اﻣﺎﻣﺰادﻩ را در ﻋﺎﻟﻢ رؤﻳ ﺎ ﻳ ﺎ در ﻋ ﺎﻟﻢ ﻣﻜﺎﺷ ﻔﻪ دﻳ ﺪ و ﺁﻧ ﺮا‬
‫اﻋﻼم آﺮد‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ه ﻴﭻ ﻳ ﻚ از اﻳ ﻦ اﻣ ﺎﻣﺰادﻩ ﺳ ﺎزﻳﻬﺎ هﻤﺎﻧﻨ ﺪ "ﺣ ﺪﻳﺚﺳ ﺎزﯼ"ه ﺎ و‬
‫"ﺳﻴﺪ ﺳﺎزﯼ"هﺎ و "ﻣﻌﺠﺰﻩ ﺳﺎزﯼ"هﺎ‪ ،‬اﺷﻜﺎل ﺷﺮﻋﯽ دﻳﺪﻩ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﺣﺘ ﯽ اﻳ ﻦ آ ﺎر در‬
‫ﻣﻮاردﯼ ﺧﺎص ﺣﻼل ﻣﺸﻜﻼت ﻧﻴﺰ ﻣﯽﺷﺪ‪.‬‬
‫‪"-‬ﻗﺒﻠ ﻪ ﻋ ﺎﻟﻢ)ﻧﺎﺻ ﺮاﻟﺪﻳﻦ ﺷ ﺎﻩ( از اﻳﻨﻜ ﻪ زﻧ ﺎﻧﺶ ﺑ ﻪ ﺣ ﻀﺮت ﻋﺒ ﺪاﻟﻌﻄﻴﻢ‬
‫ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ واﺣﺘﻤﺎل داﺷﺖ در ﺁﻧﺠﺎ ﺳﺮ و ﮔﻮﺷﯽ ﺑﺠﻨﺒﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺎراﺣﺖ ﺑﻮد‪ .‬از ﻣﻼﺑﺎﺷﯽ‬
‫وﻗﺖ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﭼﺎرﻩﺟﻮﺋﯽ آﺮد‪ ،‬و ﻣﻼﺑﺎﺷﯽ ﻳﻜﯽ دو روز ﺑﻌﺪ ﺧﻮابﻧﻤ ﺎ ﺷ ﺪ آ ﻪ‬
‫درﺧﺖ ﭼﻨﺎر روﺑﺮﯼ در اﻧﺪرون ﻧﻈﺮآﺮدﻩ اﻣ ﺎم زﻣ ﺎن اﺳ ﺖ‪ .‬از ﺁن ﭘ ﺲ رﺳ ﻢ ﺷ ﺪ‬
‫آ ﻪ ﺑ ﺎﻧﻮان ﺣ ﺮم ﺑﺠ ﺎﯼ ﺿ ﺮﻳﺢ ﺣ ﻀﺮت ﻋﺒ ﺪاﻟﻌﻈﻴﻢ ﺑ ﻪ ﺁن درﺧ ﺖ دﺧﻴ ﻞ ﺑﺒﻨﺪﻧ ﺪ و‬
‫ﺑ ﺮاﯼ اﻧﺠ ﺎم ﺣﺎﺟ ﺎت ﺧ ﻮد ﺑ ﻪ ﺁن ﻣﺘﻮﺳ ﻞ ﺷ ﻮﻧﺪ‪) ".‬ﻧﻘ ﻞ از ﺧ ﺎﻃﺮات ﺑ ﺰرگ اﻣﻴ ﺪ‬
‫ﻣﺨﺒﺮ هﻤﺎﻳﻮن‪ ،‬ﭼﺎپ ﺗﻬﺮان‪(١٣٣۵‬‬

‫ﻓﺮهﻨﮓ ﺑﻬﺸﺖ زهﺮا‬

‫اﮔﺮ در ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻤﻴﺰاﺗ ﯽ از ﻓﺮهﻨ ﮓ رﻳ ﺎ‪ ،‬آ ﻪ ﺑ ﺪاﻧﻬﺎ اﺷ ﺎرﻩ ﺷ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺎرزﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﺟﻨﺒﻪ اﻳﻦ ﻣﻤﻴﺰات ﻣﺴﺨﺮﮔﯽ و ﭘﻮﭼﯽ ﺁﻧﻬ ﺎ اﺳ ﺖ‪ ،‬در ﻣﺒﺤ ﺚ آﻨ ﻮﻧﯽ در درﺟ ﻪ اول‬
‫ﺟﻨﺒﻪ ﺷﻮم و ﻏﻴﺮاﻧﺴﺎﻧﯽ ﺁن اﺳﺖ آﻪ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ اﺳ ﺖ‪ .‬زﻳ ﺮا اﻳ ﻦ ﺧﺼﻴ ﺼﻪاﯼ اﺳ ﺖ‬
‫آﻪ ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ ﺑ ﺎ ﻓﺮهﻨ ﮓ اﺻ ﻴﻞ و رﻳ ﺸﻪدار اﻳﺮاﻧ ﯽ ﺑﻠﻜ ﻪ اﺻ ﻮﻻ ﺑ ﺎ ﻣﻔﻬ ﻮم ﻓﺮهﻨ ﮓ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﺒﺎﻳﻨﺖ دارد‪.‬‬
‫ﺳﺪﻩهﺎﯼ دراز‪ ،‬ﺁﺋﻴﻦ اﻳﺮاﻧﯽ‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪ اﻳﺮاﻧ ﯽ‪ ،‬اﻳ ﺪﺋﻮﻟﻮژﯼ اﻳﺮاﻧ ﯽ‪،‬‬‫در ﻃﻮل َ‬
‫ﺑﺮ اﺳ ﺎس اﺣﺘ ﺮام ﺑ ﻪ اﺻ ﻮل زﻧ ﺪﮔﯽ و ﺳ ﺎزﻧﺪﮔﯽ و اﻣﻴ ﺪ‪ ،‬ﭘ ﯽرﻳ ﺰﯼ ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد‪ .‬در‬
‫ﺳ ﺮودهﺎﯼ ﮔﺎﺗﺎه ﺎ و ﻳ ﺸﺘﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺎره ﺎ از اه ﻮراﻣﺰدا‪ ،‬ﺑﻌﻨ ﻮان ﺁﻓﺮﻳ ﺪﮔﺎر ﺷ ﺎدﯼ‪،‬‬
‫ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﺷﺎدﻳﻬﺎ‪ ،‬زاﻳﻨﺪﻩ ﺷﺎدﻣﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺷﺎدﯼﺑﺨﺶ و ﺑﺨ ﺸﺎﻳﺶ ﺷ ﺎدﯼاﻧﮕﻴ ﺰ‪ ،‬ﻧ ﺎم ﺑ ﺮدﻩ‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮهﻨﮓ اﻳﺮان آﻪ ﺑﺮ ﺗﺎآﻴﺪ ﺑﻪ هﻤ ﻴﻦ اﺻ ﻮل ﺗﻜﻴ ﻪ داﺷ ﺖ‪ ،‬ﻓﺮهﻨﮕ ﯽ ﺑ ﻮد‬

‫‪٢٧٤‬‬
‫آﻪ زﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬ﺗﻨﺪرﺳ ﺘﯽ‪ ،‬راﺳ ﺘﯽ‪ ،‬ﺷ ﺎدﻣﺎﻧﯽ‪ ،‬را از ﻣﻈ ﺎهﺮ ﺧ ﺪا‪ ،‬و ﻣ ﺮگ ﺑﻴﻤ ﺎرﯼ و‬
‫دروغ را از ﺟﻠﻮﻩهﺎﯼ اهﺮﻳﻤﻦ ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽﺁورد‪.‬‬
‫در ﺑﻨﻴﺎﻧﮕ ﺬارﯼ ﺗ ﺸﻴﻊ‪ ،‬اﺻ ﻮل ﺑﻨﻴ ﺎدﯼ دﻳﮕ ﺮﯼ ﺑ ﺼﻮرت ﺁزادﮔ ﯽ و‬
‫ﮔﺮدنﻓﺮازﯼ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ اﺻ ﻮل آﻬ ﻦ اﻓ ﺰودﻩ ﺷ ﺪ‪ ،‬وﻟ ﯽ اﻳﻨﻬ ﺎ ﻧﻴ ﺰ ﺟﻨﺒ ﻪاﯼ آ ﺎﻣﻼ ﻣﺜﺒ ﺖ‬
‫داﺷ ﺖ‪ .‬ﻓﺮهﻨ ﮓ ﻣ ﺮگ و ﻋ ﺰا‪ ،‬ﻓﺮهﻨ ﮓ ﻧﺎﻟ ﻪ و ﺷ ﻴﻮن‪ ،‬ﻓﺮهﻨ ﮓ ﺳ ﻴﻨﻪزﻧ ﯽ و‬
‫ﻧﻮﺣ ﻪﺧ ﻮاﻧﯽ‪ ،‬ﻓﺮهﻨﮕ ﯽ ﺑ ﻮد آ ﻪ ﺑﻌ ﺪهﺎ در ﻣﻜﺘ ﺐ ﻓﻜ ﺮﯼ دآﺎﻧ ﺪاران دﻳ ﻦ ﺳ ﺎﺧﺘﻪ و‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ ﺑﻮد آﻪ ﺷﻬﺎدت ﺣﺴﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺠﺎﯼ ﺳﺮﻣﺸﻖ ﺁزادﮔ ﯽ‪ ،‬وﺳ ﻴﻠﻪ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺷﻚ از ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ ﺷ ﺪ‪ ،‬و آ ﺮﺑﻼ ﺑﺠ ﺎﯼ ﺟﻠ ﻮﻩﮔ ﺎﻩ ﺟﺎﻧﺒ ﺎزﯼ‪ ،‬ﺑ ﺼﻮرت ﺻ ﺤﻨﻪ‬
‫ﺷ ﺎم ﻏﺮﻳﺒ ﺎن در ﺁﻣ ﺪ‪ ،‬و ﺷ ﻬﺎدت ﺑﻌ ﻮض ﺁﻧﻜ ﻪ ﺣﺮﺑ ﻪاﯼ ﺑ ﺮاﯼ ﺳﺮآ ﺸﯽ در ﺑﺮاﺑ ﺮ‬
‫ﺑﻴ ﺪادﮔﺮﯼ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﻣﻔﻬ ﻮم "ﺷ ﻬﻴﺪﭘﺮورﯼ" ﺗﻌ ﺼﺐ ﮔﺮاﻳﺎﻧ ﻪ را ﻳﺎﻓ ﺖ آ ﻪ ه ﺪﻓﺶ‬
‫رﺳﺎﻧﻴﺪن هﺮ ﭼﻪ زودﺗﺮ ﻣﻮﻣﻦ ﺑﻪ ﻗﺼﻮر ﭘﺮﻧﻌﻤﺖ ﺑﻬﺸﺖ و ﺣﻮر و ﻏﻠﻤﺎن ﺁن ﺑﻮد‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻓﺮهﻨﮓ "ﺑﻬﺸﺖ زهﺮا"‪ ،‬ﻣﻘﻠﺪان زﺑﺎنﺑ ﺴﺘﻪ ﻣﻜﺘ ﺐ دآﺎﻧ ﺪاران دﻳ ﻦ‪،‬‬
‫از ﻣﺠﺘﻬ ﺪان ﺑﺰرﮔ ﻮار ﺧ ﻮد ﺁﻣﻮﺧﺘﻨ ﺪ‪ ،‬آ ﻪ از رﺳ ﻮلاﷲ ﺗ ﺎ اﻣ ﺎم دوازده ﻢ‪ ،‬هﻤﮕ ﯽ‬
‫راﻩﮔﺸﺎﯼ ﻣﻮﻣﻦ را ﺑﻪ ﺳﻮﯼ ﺁﻣﺮزش‪ ،‬درﺟﻪ ﮔﺮﻳﻪ و ﻧﺎﻟﻪ او داﻧ ﺴﺘﻪاﻧ ﺪ و در ﻣﻘﺎﺑ ﻞ‬
‫اﻳﻦ را ﻧﻴﺰ ﺗ ﺼﺮﻳﺢ آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ ه ﺮ آ ﺲ ﻳﻜﺒ ﺎر ﺑ ﻪ ﻗﻬﻘ ﻪ ﺑﺨﻨ ﺪد‪ ،‬ﭼﻨ ﺎن از ﺳ ﺮ ﺑ ﻪ‬
‫ﺟﻬﻨﻢ ﻣﯽاﻓﺘﺪ آﻪ ﺗﺎ هﻔﺘﺎد ﻃﺒﻘﻪ ﻣﻌﻠﻖزﻧﺎن ﻓ ﺮو رود‪ ،‬و ﺗ ﺎزﻩ ﭘ ﻴﺶ از ﺁﻧﻬ ﻢ "ﺑ ﻪ ه ﺮ‬
‫ﻣﻮﺋﯽ از او ﻣﺴﻠﻂ ﮔﺮدد ﻣﺎرﯼ و ﻋﻘﺮﺑﯽ ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ"‪.‬‬
‫و ﺁﻣﻮﺧﺘﻨﺪ آﻪ ﻣﻮﻣﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﺑ ﺎ هﻤ ﻴﻦ اﺷ ﻚ و ﻧﺎﻟ ﻪ‪ ،‬ﻣ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ اﻣﺎﻣ ﺎن را وادار‬
‫ﺑﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺧﻮد آﻨﺪ و ﺁﺧﺮﺗﺶ را از اﻳﻦ راﻩ ﺑﺨﺮد‪ ،‬ﻧ ﻪ از راﻩ آﺎره ﺎﯼ ﺧﻴ ﺮﯼ آ ﻪ‬
‫هﻢ زﺣﻤﺖ دارد و هﻢ اﺟﺮ اﺧﺮوﯼ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫در ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ ﺑﺰرگ اﺣﺎدﻳﺚ‪ ،‬در آﺮاﻣﺎت و ﻣﻮاهﺐ ﻋﻈﻴﻤ ﻪ ﮔﺮﻳ ﻪ و ﺿ ﺠﻪ‪،‬‬
‫ﺣﺪﻳﺜﻬﺎﯼ ﻣﺘﻌﺪد واﻟﺒﺘﻪ ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﻣﻮﺛﻘﯽ رواﻳﺖ ﺷ ﺪﻩ و ﺣﺘ ﯽ در "اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ" ﻳ ﻚ‬
‫ﺑﺎب ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻨﺎم "ﺑﺎباﻟﺒﻜﺎء" ﺑﻪ اﺷﻚ و ﮔﺮﻳﻪ اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪"-‬و ﭼ ﻮن ﮔﺮﻳ ﻪ آﻨ ﯽ از روﯼ ﺗ ﺮﺣﻢ ﺑﺮﺣ ﺴﻴﻦ‪ ،‬ﺧ ﺪا ﺟﻤﻴ ﻊ ﮔﻨﺎه ﺎن ﺗ ﺮا‬
‫ﺑﻴﺎﻣﺮزد از ﺻﻐﻴﺮﻩ و آﺒﻴﺮﻩ‪ ،‬آﻢ ﻳﺎ ﺑﺴﻴﺎر‪ ،‬هﺮ اﻧﺪازﻩ ﺑﺎﺷﺪ و ه ﺮ ﭼ ﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ!")ﻣ ﺘﻦ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ‪.(۴٢٩‬‬
‫ﺑﻪ رواﻳﺖ ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از ﻣﺤﺪﺛﺎن ﻋﺎﻟﻴﻘﺪر‪ ،‬اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق اﺻ ﻮﻻ ﺁب ﭘ ﺎآﯽ‬
‫را روﯼ دﺳ ﺖ هﻤ ﻪ رﻳﺨﺘ ﻪ و ﻓﺮﻣ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ‪" :‬در روز ﻗﻴﺎﻣ ﺖ ه ﻴﭻ ﺑﻨ ﺪﻩاﯼ‬

‫‪٢٧٥‬‬
‫ﻣﺤ ﺸﻮر ﻧﻤ ﯽﺷ ﻮد‪ ،‬ﻣﮕ ﺮﺁﻧﻜﺲ آ ﻪ ﺑ ﺮ ﺟ ﺪم ﺣ ﺴﻴﻦ ﮔﺮﻳ ﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬ﺑﻘﻴ ﻪ ﻋﺎﻃ ﻞ و‬
‫ﺑﺎﻃﻠﻨﺪ"!‬
‫اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﻣﺤﺸﻮر ﺑﻮدن ﺑﺎ اﺟﺮهﺎﯼ دﻳﮕﺮﯼ هﻢ هﻤﺮاﻩ اﺳﺖ‪" :‬ﮔﺮﻳﻪآﻨﻨ ﺪﮔﺎن‬
‫ﺣﺴﻴﻦ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﯽﺁﻧﻜﻪ ﺣﺴﺎب ﭘﺲ ﺑﺪهﻨﺪ‪ ،‬در زﻳﺮ ﻋﺮش ﻣﯽﻧ ﺸﻴﻨﻨﺪ ﺗ ﺎ ﺁﻧﻜ ﻪ‬
‫ﻣﻼﺋﻜﻪ اﺳﺒﻬﺎ و ﺷﺘﺮهﺎ و ﻣﺤﻤ ﻞه ﺎ از ﺑﻬ ﺸﺖ ﻣ ﯽﺁورﻧ ﺪ و اﻳ ﺸﺎن ﺳ ﻮار ﺁﻧﻬ ﺎ ﺷ ﺪﻩ‪،‬‬
‫داﺧﻞ ﻣﻨ ﺎزل ﺧ ﻮد ﻣ ﯽﮔﺮدﻧ ﺪ‪ ،‬آ ﻪ در ﺁﻧﺠ ﺎ ﺣ ﻮران و ﻏﻠﻤ ﺎن و ﺧﺎزﻧ ﺎن ﺑﻬ ﺸﺖ در‬
‫اﻧﺘﻈﺎرﺷﺎﻧﻨﺪ‪)".‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ‪.(۴٢٩‬‬
‫ﻣﺸﻜﻞ اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ آﻪ ﮔﺎهﯽ ﻣﻮﻣﻦ ﺑ ﺎ ﺁﻧﻜ ﻪ ﻣ ﯽﺧﻮاه ﺪ اﺷ ﻚ ﺑﺮﻳ ﺰد ﺗ ﺎ از اﻳ ﻦ‬
‫هﻤﻪ ﻧﻌﻤﺖ ﺑﺨﺼﻮص از ﺣﻮرﯼ و ﻏﻠﻤﺎن ﻣﺤ ﺮوم ﻧﻤﺎﻧ ﺪ‪ ،‬هﺮﭼ ﻪ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ ﮔﺮﻳ ﻪاش‬
‫ﻧﻤﯽﺁﻳﺪ‪ .‬ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻧﻴﺰ ﻣﺤﺪﺛﺎن ﺧﻴﺮﺧ ﻮاﻩ آ ﻪ ﻣﺘﻮﺟ ﻪ هﻤ ﻪ اﺷ ﻜﺎﻻت‬
‫دﻳﻦ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬راﻩﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ را اراﺋﻪ آﺮدﻩ و ﺟﺎﯼ ﻧﮕﺮاﻧﯽ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ اﻧ ﺪ‪"- :‬اﺣﻤ ﺪ ﺑ ﻦ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ از ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻴﺴﯽ و او از اﺳ ﺤﺎق ﺑ ﻦ ﻋﻤ ﺎر رواﻳ ﺖ آﻨ ﺪ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﺣ ﻀﺮت‬
‫ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟ ﺴﻼم ﻋ ﺮض آ ﺮدم‪ :‬ﺑﻌ ﺪ از دﻋ ﺎ ﻣﻴ ﻞ دارم ﮔﺮﻳ ﻪ ﺑﻜ ﻨﻢ‪ ،‬وﻟ ﯽ ﮔﺮﻳ ﻪام‬
‫ﻧﻤﯽﺁﻳﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﺁﻧﻜﻪ ﺧﻮدم را ﺑﻴﺎد ﺑﺮﺧﯽ از اﻣﻮات ﺧﺎﻧﻮادﻩام ﺑﻴﻨﺪازم‪ .‬ﺁﻳﺎ اﻳﻦ درﺳ ﺖ‬
‫اﺳﺖ؟ ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺁرﯼ ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﻴﺎد ﺑﻴﺎور ﺗﺎ ﮔﺮﻳﻪات ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬ﺁﻧﻮﻗﺖ ﻓ ﻮرا ﻳ ﺎد‬
‫از ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﻜﻦ!"‪ .‬و‪"- :‬ﺳﻌﻴﺪ ﺑ ﻦ ﻳ ﺴﺎرﺑﻴﺎع اﻟ ﺴﺎﺑﺮﯼ و ﻋﻨﺒ ﺴﺘﺔ‬
‫ﺑﻦ اﻟﻌﺎﺑﺪ رواﻳﺖ آﻨﻨﺪ آﻪ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻋﺮض آ ﺮدﻳﻢ ﺁﻳ ﺎ در‬
‫ﺣﺎل دﻋﺎ ﺧ ﻮد را ﺑ ﻪ ﮔﺮﻳ ﻪ وادار آﻨ ﻴﻢ اﮔ ﺮ ﭼ ﻪ ﮔﺮﻳ ﻪ ﻧﺪاﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﻴﻢ؟ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺁرﯼ‬
‫اﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازﻩ ﺳﺮ ﻣﮕﺴﯽ ﺑﺎﺷﺪ! و اﮔﺮ هﻤﻴﻦ را هﻢ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﯽ ﺧﻮد را ﺑ ﻪ ﺣﺎﻟ ﺖ‬
‫ﺁﻧﻬﺎﺋﯽ درﺁور آﻪ ﮔﺮﻳﻪ ﻣﯽآﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﮔﺮ از ﭼﺸﻤﺖ ﺑﻪ اﻧﺪازﻩ ﻳ ﻚ ﺳ ﺮ ﻣﮕ ﺲ اﺷ ﻚ‬
‫ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺦ ﺑﺦ!")ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ‪.(۴٢٨‬‬
‫‪"-‬ﻣﺼﻘﻠﺔ اﻟﻄﺤﺎن از اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم رواﻳﺖ آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫ﭼﻮن ﺣﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪاﻟ ﺴﻼم آ ﺸﺘﻪ ﺷ ﺪ‪ ،‬هﻤ ﺴﺮ ﺁن ﺣ ﻀﺮت )ﻣﺎدرﺳ ﻜﻴﻨﻪ( آ ﻪ از ﻗﺒﻴﻠ ﻪ‬
‫آﻠﺒﻴﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻮﮔﻮارﯼ ﺑﺮ ﭘﺎ داﺷﺖ و ﺧﻮد و ﺧ ﺪﻣﺘﻜﺎراﻧﺶ ﮔﺮﻳ ﺴﺘﻨﺪ ﺗ ﺎ اﺷ ﻚ‬
‫ﭼﺸﻤﺎﻧﺸﺎن ﺧﺸﻚ ﺷﺪ‪ .‬در ﺁﻧﻮﻗﺖ هﻤﺴﺮ اﻣﺎم دﻳﺪ آﻪ ﻳﻜﯽ از آﻨﻴﺰاﻧﺶ آﻤﺎآﺎن ﮔﺮﻳ ﻪ‬
‫ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪ .‬او ﺑ ﺮوز داد آ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ اﻳ ﻦ آ ﺎر ﺷ ﺮﺑﺖ ﻣﺨ ﺼﻮﺻﯽ ﺑﻨ ﺎم ﺳ ﻮﻳﻖ ﻧﻮﺷ ﻴﺪﻩ‬
‫اﺳ ﺖ‪ .‬ﺁن ﺑ ﺎﻧﻮ ﻧﻴ ﺰ دﺳ ﺘﻮر داد ﺳ ﻮﻳﻖ زﻳ ﺎد ﺗﻬﻴ ﻪ آﻨﻨ ﺪ آ ﻪ در ﻣﻮﻗ ﻊ ﮔﺮﻳ ﻪ ﺑ ﺮ اﻣ ﺎم‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺁﻧﺮا ﺑﻨﻮﺷﻨﺪ و اﺷﻜﺸﺎن ﺑﻴﺎﻳﺪ‪)".‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ‪.(۴٢٨‬‬

‫‪٢٧٦‬‬
‫ﻓ ﻀﺎﺋﻞ و آﺮاﻣ ﺎت ﻧﺎﻟ ﻪ و ﺷ ﻴﻮن‪ ،‬ﺑﻬ ﺮ ﺻ ﻮرﺗﯽ از ﺁن‪ ،‬ﺑﻌﻨ ﻮان ﻳﻜ ﯽ از‬
‫ارآ ﺎن دﻳ ﻦ ﻣﺒ ﻴﻦ ﺗ ﺎ ﺑ ﺎﻣﺮوز هﻤﭽﻨ ﺎن ﺑ ﻪ ﻗ ﻮت ﺧ ﻮد ﺑ ﺎﻗﯽ اﺳ ﺖ‪ ،‬و اﺣﺘﻤ ﺎﻻ اﻳ ﻦ‬
‫آﺮاﻣﺎت زﻳﺎدﺗﺮ هﻢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪"-‬ه ﺰار و ﭼﻬﺎرﺻ ﺪ ﺳ ﺎل اﺳ ﺖ هﻤ ﻴﻦ ﻣﻨﺒﺮه ﺎ‪ ،‬هﻤ ﻴﻦ روﺿ ﻪﺧ ﻮاﻧﯽه ﺎ‪،‬‬
‫هﻤﻴﻦ ذآﺮ ﻣﺼﻴﺒﺖهﺎ‪ ،‬ﻣﺎ را ﺣﻔﻆ آﺮدﻩ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺮﻳﻪه ﺎ و اﻳ ﻦ روﺿ ﻪه ﺎ ﺣﻔ ﻆ آ ﺮدﻩ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ را‪ .‬ﻣﺎ هﺮ روز ﺑﺎﻳ ﺪ ﻣﻨﺒ ﺮ ﺑ ﺮوﻳﻢ ﺑ ﺮاﯼ ﺣﻔ ﻆ اﻳ ﻦ ﻣﻜﺘ ﺐ‪ .‬ه ﺮ روز ﺑﺎﻳ ﺪ‬
‫ﮔﺮﻳﻪ آﻨﻴﻢ‪ .‬هﺮ ﻣﻨﺒﺮﯼ هﻴﺎهﻮ ﻣﯽﺧﻮاهﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺎﻳﺶ ﺳﻴﻨﻪ ﺑﺰﻧﻴﺪ‪ .‬هﺮ ﻣﻜﺘﺒﯽ ﺗﺎ ﭘ ﺎﻳﺶ‬
‫ﺳﻴﻨﻪزن ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺶ ﮔﺮﻳﻪآﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﻔﻆ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ روﺿﻪ ﺑﺨﻮاﻧﻴ ﺪ و‬
‫ﻣ ﺮدم را ﺑ ﻪ ﮔﺮﻳ ﻪ وادار آﻨﻴ ﺪ‪ .‬هﻤ ﻪ روﯼ هﻤ ﻴﻦ ﻣﻘ ﺼﺪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪)".‬ﺁﻳ ﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ‬
‫ﺧﻄﺎب ﺑﻪ روﺿﻪﺧﻮانهﺎﯼ ﻗﻢ‪ ١٧‬ﺗﻴﺮ‪.(١٣۵٨‬‬
‫‪"-‬ﺁﻧﻬﺎﺋﯽ آﻪ ﺑﺎ روﺿﻪ و ﮔﺮﻳ ﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔ ﺖ ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ‪ ،‬ﻣ ﯽﺧﻮاهﻨ ﺪ ﺷ ﻴﻌﻪ را از‬
‫ﻣﻴﺎن ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﻋﺰادارﯼهﺎ و روﺿﻪهﺎ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻧﻤﯽداﻧﺴﺘﻴﻢ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗ ﺮﺁن آ ﺮﻳﻢ‬
‫و اﺳ ﻼم ﻋﺰﻳ ﺰ ﭼ ﻪ ﻣ ﯽﺁﻣ ﺪ!" )ﺁﻳ ﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ‪ ،‬در روﺿ ﻪﺧ ﻮاﻧﯽ ﺟﻤ ﺎران‪١۶،‬‬
‫ﺧﺮداد‪(١٣۶٠‬‬
‫‪"-‬ﻣ ﺎ ه ﺮ ﭼ ﻪ دارم از اﻳ ﻦ ﮔﺮﻳ ﻪه ﺎ و ﺳ ﻴﻨﻪزﻧ ﯽه ﺎ اﺳ ﺖ‪ .‬از اﻳ ﻦ ﻣﺠ ﺎﻟﺲ‬
‫روﺿﻪﺧﻮاﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ اﻣﺮ ﺳﺴﺘﯽ ﻧﺒﺎﻳﺪ آﺮد‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ روﺿﻪﺧﻮاﻧﯽ ﺑﺸﻮد‪ .‬ﻣﺮﺛﻴ ﻪ‬
‫ﮔﻔﺘ ﻪ ﺑ ﺸﻮد‪ ،‬ﮔﺮﻳ ﻪ ﺑ ﺸﻮد‪ .‬ﺑﺎﻳ ﺪ ه ﺮ روزﯼ ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﺎ ﻋﺎﺷ ﻮرا ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬اﮔ ﺮ اﻳ ﻦ‬
‫ﻋ ﺰادارﯼه ﺎ ﻧﺒ ﻮد‪ ،‬ﻣﻤﻜﻠ ﺖ ﻣ ﺎ ﭘﻴﺮوزﻧﻤ ﯽﺷ ﺪ‪ .‬هﻤﻴ ﺸﻪ ﻣﺤ ﺮم را زﻧ ﺪﻩ ﻧﮕ ﺎﻩ‬
‫دارﻳ ﺪ‪)".‬ﺁﻳ ﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ‪ ،‬در ﻣﺠﻠ ﺲ روﺿ ﻪﺧ ﻮاﻧﯽ ﺟﻤ ﺎران‪ ،‬ﺑﻤﻨﺎﺳ ﺒﺖ درﮔﺬﺷ ﺖ‬
‫ﺷﻬﻴﺪ ﭼﻬﺎرم ﻣﺤﺮاب‪ ،‬ﺁﻳﺖاﷲ اﺷﺮﻓﯽ اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ(‪.‬‬
‫‪"-‬ﻣﺠﺎﻟ ﺴﯽ آ ﻪ ﺑﻨ ﺎم روﺿ ﻪ در ﺑ ﻼد ﺷ ﻴﻌﻪ ﺑﺮﭘ ﺎ ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ ،‬هﺮﭼ ﻪ اﻧﺘ ﺸﺎر‬
‫ﻓﻀﺎﺋﻞ اﺳﺖ‪ ،‬اﺛﺮ هﻤﻴﻦ ﻣﺠﺎﻟﺲ اﺳﺖ‪ .‬دﻳ ﻦ ﺧ ﺪا و ﻗﺎﻧﻮﻧﻬ ﺎﯼ ﺁﺳ ﻤﺎﻧﯽ در ﺳ ﺎﻳﻪ اﻳ ﻦ‬
‫ﻣﺠﺎﻟﺲ ﻋﺰادارﯼ ﺗﺎآﻨﻮن ﺑﭙﺎ ﻣﺎﻧﺪﻩ و ﭘﺲ از اﻳﻦ هﻢ ﺑﭙﺎ ﺧﻮاهﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ روﺿ ﻪ و‬
‫ﻋﺰادارﯼ ﻧﺒﻮد ﺗﺎآﻨﻮن از اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﯽ آﻪ ﻣﺬهﺐ ﺷﻴﻌﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﺛﺮﯼ ﺑﺠﺎ ﻧﻤﺎﻧﺪﻩ ﺑﻮد و‬
‫ﻣﺬهﺒﻬﺎﯼ ﺑﺎﻃﻞ آﻪ ﺷﺎﻟﻮدﻩاش از ﺳ ﻘﻴﻔﻬﺒﻨﯽﺳ ﺎﻋﺪﻩ رﻳﺨﺘ ﻪ ﺷ ﺪﻩ و ﺑﻨﻴ ﺎﻧﺶ ﺑ ﺮ اﻧﻬ ﺪام‬
‫اﺳﺎس دﻳﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﻴﺮ ﺣﻖ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪)".‬آﺸﻒ اﻻﺳﺮار ﺻﻔﺤﻪ‪.(١٧٣‬‬
‫وﻟ ﯽ ﺑﺮﺧ ﻮردارﯼ از آﺮاﻣ ﺎت ﮔﺮﻳ ﻪ ﻣﻨﺤ ﺼﺮ ﺑ ﻪ ﻣ ﻮﻣﻨﻴﻦ دو ﭘ ﺎ ﻧﻴ ﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﭼﻬﺎرﭘ ﺎﺋﯽ ه ﻢ ه ﺴﺘﻨﺪ آ ﻪ ﺑ ﺎ ﺳ ﻴﻨﻪزﻧ ﯽ و ﻋ ﺰادارﯼ ﻋﺎﺷ ﻮرا‪ ،‬ﺟ ﺎﺋﯽ در‬

‫‪٢٧٧‬‬
‫ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮاﯼ ﺧﻮدﺷﺎن ذﺧﻴﺮﻩ ﻣﯽآﻨﻨﺪ‪ .‬داﺳﺘﺎن ﻳﻜﯽ از اﻳﻦ ﻣﻮارد را از ﻋﺎﻟﻢ رﺑﺎﻧﯽ‬
‫ﺁﻳﺖاﷲ دﺳﺘﻐﻴﺐ ﺑﺸﻨﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫‪"-‬ﻧﻘ ﻞ اﺳ ﺖ از ﻋ ﺎﻟﻢ ﺑﺰرﮔ ﻮار ﺟﻨ ﺎب ﺣ ﺎج ﺳ ﻴﺪ ﻣﺤﻤ ﺪ رﺿ ﻮﯼ آ ﺸﻤﻴﺮﯼ‬
‫ﻓﺮزﻧ ﺪ ﻣﺮﺣ ﻮم ﺁﻗ ﺎ ﺳﻴﺪﻣﺮﺗ ﻀﯽ آ ﺸﻤﻴﺮﯼ‪ ،‬آ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد در آ ﺸﻤﻴﺮ ﺑ ﻪ داﻣﻨ ﻪ آ ﻮﻩ‬
‫ﺣﺴﻴﻨﻴﻪاﯼ اﺳﺖ‪ ،‬و اﻃ ﺮاف ﺁن ﻃﻮرﻳ ﺴﺖ آ ﻪ ﻣﻴﺘ ﻮان از ﺑﻴ ﺮون داﺧ ﻞ ﺁﻧ ﺮا دﻳ ﺪ و‬
‫ﭘﺸﺖ ﺑﺎم ﺁن ﺟﻬﺖ روﺷﻨﺎﺋﯽ و هﻮا‪ ،‬ﻣﻘﺪارﯼ ﺑﺎز اﺳﺖ و هﺮ ﺳﺎﻟﻪ اﻳ ﺎم ﻋﺎﺷ ﻮرا در‬
‫ﺁن اﻗﺎﻣ ﻪ ﻋ ﺰاﯼ ﺣ ﻀﺮت ﺳﻴﺪاﻟ ﺸﻬﺪاء ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻣ ﯽﺷ ﻮد و ﺟﻤﻌ ﯽ از ﺷ ﻴﻌﻴﺎن‪،‬‬
‫ﺟﻤﻊ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﻋﺰادارﯼ ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ‪ .‬و از ﺷ ﺐ اول ﻣﺤ ﺮم از ﺑﻴ ﺸﻪ ﻧﺰدﻳ ﻚ ﺷ ﻴﺮﯼ‬
‫ﻣ ﯽﺁﻳ ﺪ ﻣ ﯽرود ﭘ ﺸﺖ ﺑ ﺎم ﺣ ﺴﻴﻨﻴﻪ وﺳ ﺮش را از هﻤ ﺎن روزﻧ ﻪ داﺧ ﻞ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ و‬
‫ﻋﺰاداران را ﻣﯽﻧﮕﺮد و ﻗﻄﺮات اﺷﻚ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ هﻢ ﻣﯽرﻳﺰد‪ .‬ﺗﺎ ﺷﺐ ﻋﺎﺷ ﻮرا ه ﺮ‬
‫ﺷﺐ ﺑﻪ هﻤﻴﻦ آﻴﻔﻴﺖ اداﻣﻪ ﻣﯽدهﺪ و ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﻣﺠﻠﺲ ﻣﯽرود‪ .‬و ﻓﺮﻣﻮد در اﻳﻦ‬
‫ﻗﺮﻳﻪ‪ ،‬اول ﻣﺤﺮم هﻴﭻ وﻗﺖ ﻣﺸﺘﺒﻪ و ﻣﻮرد اﺧﺘﻼف ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﺑﺎ ﺁﻣﺪن ﺷﻴﺮ ﻣﻌﻠ ﻮم‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﺷﺐ اول ﻋﺎﺷﻮراﯼ ﺣﺴﻴﻨﯽ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺼﻠﻮة و اﻟﺴﻼم اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﺁﻳﺖاﷲ ﻣﯽاﻓﺰاﻳﺪ ‪:‬‬
‫‪"-‬ﻇﻬﻮر ﺁﺛﺎر ﺣﺰن از ﺑﻌﻀﯽ ﺣﻴﻮاﻧﺎت در ﻋﺎﺷ ﻮراﯼ ﺣ ﺴﻴﻨﯽ)ع(‪ ،‬ﻣﻜ ﺮر‬
‫واﻗ ﻊ ﺷ ﺪﻩ و از ﻣ ﻮﺛﻘﻴﻦ ﻧﻘ ﻞ ﮔﺮدﻳ ﺪﻩ و در اﻳﻨﺠ ﺎ ﺑ ﺮاﯼ زﻳ ﺎدﺗﯽ ﺑ ﺼﻴﺮت ﺧﻮاﻧﻨ ﺪﻩ‬
‫ﻋﺰﻳﺰ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ داﺳﺘﺎن ﻋﺠﻴﺐ از آﺘﺎب آﻠﻤﻪ ﻃﻴﺒﻪ ﻧﻮرﯼ ﻧﻘﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫ﻋﺎﻟﻢ ﺟﻠﻴﻞ و آﺎﻣﻞ ﻧﺒﻴﻞ‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ آﺮاﻣﺎت ﺑﺎهﺮﻩ و ﻣﻘﺎﻣ ﺎت ﻇ ﺎهﺮﻩ‪ ،‬ﺁﺧﻮﻧ ﺪ‬
‫ﻣﻼ زﻳﻦاﻟﻌﺎﺑﺪﻳﻦ ﺳﻠﻤﺎﺳﯽ اﻋﻠﯽ اﷲ ﻣﻘﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻓﺮﻣ ﻮد ﭼ ﻮن از ﺳ ﻔﺮ زﻳ ﺎرت ﺣ ﻀﺮت‬
‫رﺿﺎ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻣﺮاﺟﻌﺖ آﺮدﻳﻢ‪ .‬ﻋﺒﻮر ﻣﺎ ﺑﻜﻮﻩ اﻟﻮﻧﺪ اﻓﺘﺎد آﻪ در ﻧﺰدﻳﻜ ﯽ هﻤ ﺪان‬
‫واﻗﻊ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ درﺁﻧﺠﺎ ﻓﺮود ﺁﻣﺪﻳﻢ و ﻣﻮﺳﻢ ﺑﻬ ﺎر ﺑ ﻮد‪ .‬ﭘ ﺲ هﻤﺮاه ﺎن ﻣ ﺸﻐﻮل‬
‫ﺧﻴﻤﻪ زدن ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﻦ ﻧﻈﺮﻣﯽآﺮدم ﺑﺪاﻣﻨﻪ آﻮﻩ‪ .‬ﻧﺎﮔﻬﺎن ﭼﺸﻤﻢ اﻓﺘ ﺎد ﺑﭽﻴ ﺰ ﺳ ﻔﻴﺪﯼ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﺗﺎﻣﻞ آﺮدم ﭘﻴﺮﻣﺮد ﻣﺤﺎﺳﻦ ﺳﻔﻴﺪﯼ را دﻳﺪم آﻪ ﻋﻤﺎﻣﻪ آﻮﭼﻜﯽ ﺑ ﺮ ﺳ ﺮ داﺷ ﺖ‬
‫و ﺑﺮ ﺳﻜﻮﺋﯽ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد آﻪ ﻗﺮﻳﺐ ﭼﻬﺎرذرع ارﺗﻔﺎع داﺷﺖ و ﺑ ﺮ دور ﺁن ﺳ ﻨﮕﻬﺎﯼ‬
‫ﺑﺰرﮔﯽ ﭼﻴﺪﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد آﻪ ﺑﺠﺰ ﺳﺮﭼﻴﺰﯼ از او ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻧﺒﻮد‪ .‬ﭘ ﺲ ﻧﺰدﻳ ﻚ او رﻓ ﺘﻢ و‬
‫ﺳﻼم آﺮدم و ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﯽ ﻧﻤ ﻮدم‪ .‬ﭘ ﺲ ﺑﻤ ﻦ اﻧ ﺲ ﮔﺮﻓ ﺖ و از ﺟ ﺎﯼ ﺧ ﻮد ﻓ ﺮود ﺁﻣ ﺪ و‬
‫ﻣﺮا از ﺣﺎل ﺧ ﻮد ﺧﺒ ﺮ داد‪ .‬آ ﻪ از ﮔ ﺮوﻩ ﺿ ﺎﻟﻪ ﻧﻴ ﺴﺖ آ ﻪ ﺑﺠﻬ ﺖ ﺑﻴ ﺮون رﻓ ﺘﻦ از‬
‫ﻋﻤﺪﻩ ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ اﺳﻤﻬﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻔﻪ ﺑﺮﺧﻮد ﮔﺬاﺷ ﺘﻪاﻧ ﺪ و ﺑﺎﺷ ﻜﺎل ﻋﺠﻴﺒ ﻪ ﺑﻴ ﺮون ﻣ ﯽﺁﻳﻨ ﺪ‪.‬‬

‫‪٢٧٨‬‬
‫ﺑﻠﻜ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ او اه ﻞ و اوﻻد ﺑ ﻮدﻩ و ﭘ ﺲ از ﺗﻤ ﺸﻴﺖ اﻣ ﻮر اﻳ ﺸﺎن ﺑ ﺮاﯼ ﻓﺮاﻏ ﺖ در‬
‫ﻋﺒﺎدت از ﺁﻧﻬﺎ ﻋﺰﻟﺖ اﺧﺘﻴﺎر آﺮدﻩ‪ .‬و در ﻧﺰد او ﺑﻮد رﺳ ﺎﻟﻪه ﺎﯼ ﻋﻠﻤﻴ ﻪ از ﻋﻠﻤ ﺎﯼ‬
‫ﺁن ﻋﺼﺮ‪ ،‬و هﻴﺠﺪﻩ ﺳﺎل اﺳﺖ آ ﻪ در ﺁﻧﺠ ﺎ ﺑ ﻮد‪ .‬و از ﺟﻤﻠ ﻪ ﻋﺠ ﺎﺋﺒﯽ آ ﻪ دﻳ ﺪﻩ ﺑ ﻮد‬
‫ﭘﺲ از اﺳﺘﻔﺴﺎر از ﺁﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪ :‬اول ﺁﻣﺪن ﻣﻦ ﺑﺎﻳﻨﺠﺎ ﻣﺎﻩ رﺟﺐ ﺑﻮد‪ .‬ﭼ ﻮن ﭘ ﻨﺞ ﻣ ﺎﻩ و‬
‫ﭼﻴﺰﯼ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﺷﺒﯽ ﻣﺸﻐﻮل ﻧﻤﺎز ﻣﻐﺮب ﺑﻮدم‪ .‬ﻧﺎﮔﺎﻩ ﺻ ﺪاﯼ وﻟﻮﻟ ﻪ ﻋﻈﻴﻤ ﯽ ﺁﻣ ﺪ و‬
‫ﺁوازهﺎﯼ ﻏﺮﻳﺒﯽ ﺷﻨﻴﺪم‪ .‬ﭘﺲ ﺗﺮﺳﻴﺪم و ﻧﻤﺎز را ﺗﺨﻔﻴ ﻒ دادم و ﻧﻈ ﺮ ﻧﻤ ﻮدم در اﻳ ﻦ‬
‫دﺳ ﺖ‪ ،‬دﻳ ﺪم ﺑﻴﺎﺑ ﺎن ﭘﺮﺷ ﺪﻩ از ﺣﻴﻮاﻧ ﺎت و روﯼ ﺑﻤ ﻦ ﻣ ﯽﺁﻳﻨ ﺪ‪ .‬اﺿ ﻄﺮاب و ﺧ ﻮﻓﻢ‬
‫زﻳﺎد ﺷﺪ‪ .‬و از ﺁن اﺟﺘﻤ ﺎع ﺗﻌﺠ ﺐ آ ﺮدم‪ .‬ﭼ ﻮن دﻳ ﺪم در اﻳ ﺸﺎن ﺣﻴﻮاﻧ ﺎت ﻣﺨﺘﻠﻔ ﻪ و‬
‫ﻣﺘ ﻀﺎدﻧﺪ ﭼ ﻮن ﺷ ﻴﺮ و ﺁه ﻮ و ﮔ ﺎو آ ﻮهﯽ و ﭘﻠﻨ ﮓ و ﮔ ﺮگ ﺑ ﺎ ه ﻢ ﻣﺨﺘﻠﻄﻨ ﺪ‪ .‬و‬
‫ﺑﺼﺪاهﺎﯼ ﻏﺮﻳﺒﯽ ﺻﻴﺤﻪ ﻣﯽزﻧﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ در اﻳﻦ ﻣﺤﻞ دور ﻣﻦ ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻧﺪ و ﺳ ﺮهﺎﯼ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺴﻮﯼ ﻣﻦ ﺑﻠﻨﺪ ﻧﻤﻮدﻩ ﻓﺮﻳﺎد ﻣ ﯽآﺮدﻧ ﺪ‪ .‬و ﺑ ﺎ ﺧ ﻮد ﮔﻔ ﺘﻢ دوراﺳ ﺖ آ ﻪ ﺳ ﺒﺐ‬
‫اﺟﺘﻤ ﺎع اﻳ ﻦ وﺣ ﻮش و درﻧ ﺪﮔﺎن آ ﻪ ﺑ ﺎ ه ﻢ دﺷ ﻤﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑ ﺮاﯼ درﻳ ﺪن ﻣ ﻦ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬در‬
‫ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺧﻮد را ﻧﻤﯽدرﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻴ ﺴﺖ ﻣﮕ ﺮ ﺑ ﺮاﯼ اﻣ ﺮ ﺑﺰرﮔ ﯽ و ﺣﺎدﺛ ﻪاﯼ ﻋﺠﻴ ﺐ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﺗﺎﻣﻞ آﺮدم‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮم ﺁﻣﺪ آﻪ اﻣﺸﺐ ﺷﺐ ﻋﺎﺷﻮرا اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻓﺮﻳﺎد و ﻓﻐ ﺎن و‬
‫اﺟﺘﻤﺎع و ﻧﻮﺣﻪﮔﺮﯼ ﺑﺮاﯼ ﻣﺼﻴﺒﺖ ﺣﻀﺮت ﺳﻴﺪاﻟﺸﻬﺪاء اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﻣﻄﻤ ﺌﻦ ﺷ ﺪم‬
‫ﻋﻤﺎﻣﻪ از ﺳﺮﺑﺮداﺷﺘﻢ و ﺑﺮ ﺳﺮﺧﻮد زدم و ﺧﻮد را در اﻳﻦ ﻣﻜﺎن اﻧﺪاﺧﺘﻢ و ﻣﯽﮔﻔﺘﻢ‬
‫ﺣ ﺴﻴﻦ! ﺣ ﺴﻴﻦ! ﺷ ﻬﻴﺪ ﺣ ﺴﻴﻦ! و اﻣﺜ ﺎل اﻳ ﻦ آﻠﻤ ﺎت‪ .‬ﭘ ﺲ ﺣﻴﻮاﻧ ﺎت در وﺳ ﻂ ﺧ ﻮد‬
‫ﺟ ﺎﺋﯽ ﺑ ﺮاﻳﻢ ﺧ ﺎﻟﯽ آﺮدﻧ ﺪ و دور ﻣ ﺮا ﺣﻠﻘ ﻪ ﮔﺮﻓﺘﻨ ﺪ‪ .‬ﭘ ﺲ ﺑﻌ ﻀﯽ ﺳ ﺮ ﺑ ﺮ زﻣ ﻴﻦ‬
‫ﻣﯽزدﻧﺪ و ﺑﻌﻀﯽ ﺧﻮد را در ﺧﺎك ﻣﯽاﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و ﺑﻬﻤ ﻴﻦ ﻧﺤ ﻮ ﺑ ﻮدﻳﻢ ﺗ ﺎ ﻓﺠ ﺮ ﻃ ﺎﻟﻊ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺁﻧﻬﺎ آﻪ وﺣﺸﯽﺗﺮ از هﻤﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬رﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻬﻤ ﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴ ﺐ ﻣ ﯽرﻓﺘﻨ ﺪ ﺗ ﺎ هﻤ ﻪ‬
‫ﻣﺘﻔﺮق ﺷﺪﻧﺪ‪).‬ﺁﻳﺖاﷲ دﺳﺘﻐﻴﺐ ﺷﻴﺮازﯼ‪ ،‬داﺳﺘﺎﻧﻬﺎﯼ ﺷﮕﻔﺖ(‪.‬‬

‫‪٢٧٩‬‬
 ‫دﻋﺎ و ﻧﻔﺮﻳﻦ‪ :‬دو ﺣﻼل ﻣﺸﻜﻼت‬
‫اﻳ ﻦ ﺑﺤ ﺚ‪ ،‬دﻧﺒﺎﻟ ﻪ ﻃﺒﻴﻌ ﯽ ﺑﺤ ﺚ ﭘﻴ ﺸﻴﻦ اﺳ ﺖ‪ .‬اﮔ ﺮ راﻩ رﻓ ﺘﻦ ﺑ ﻪ ﺑﻬ ﺸﺖ‪،‬‬
‫ﭘﺮهﻴﺰآﺎرﯼ ﻧﺒﺎﺷﺪ و رﻳﺨﺘﻦ اﺷ ﻚ ﺗ ﺮﺣﻢ ﺑ ﺮ اﻣ ﺎم ﺣ ﺴﻴﻦ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﻃﺒﻌ ﺎ ﻣ ﺸﻜﻞﮔ ﺸﺎﯼ‬
‫ﺳﺎﻳﺮ ﮔﺮﻓﺘﺎرﻳﻬﺎﯼ ﻣﻮﻣﻦ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﭼﻪ دﻧﻴﻮﯼ و ﭼﻪ اﺧﺮوﯼ‪ ،‬از هﻤﻴﻦ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻳﻌﻨ ﯽ دﻋ ﺎ‬
‫وﻧﺪﺑﻪ و ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ دﻋﺎ و ﻧﺪﺑﻪ‪ ،‬و ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﺮ ﻣﺘﺒﺮآ ﻪ و ﻧﻴﻤ ﻪﻣﺘﺒﺮآ ﻪ و ﻳ ﺎ ﺗﻮﺳ ﻞ‬
‫ﺑ ﻪ آﺮاﻣ ﺎت ﻋﻠﻤ ﺎﯼ زﻧ ﺪﻩ ﺷ ﺮع ﻣﺒ ﻴﻦ رﺿ ﻮان اﷲ ﻣﻘ ﺎﻣﻬﻢ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺻ ﺪهﺎ آﺘ ﺐ و‬
‫رﺳﺎﻻت ﻣﻘﺪﺳﻪ‪ ،‬زاداﻟﻤﻌﺎدهﺎ‪ ،‬ﺣﻖ اﻟﻴﻘ ﻴﻦه ﺎ‪ ،‬ﺣﻴ ﺎت اﻟﻘﻠ ﻮبه ﺎ‪ ،‬ﻣﻔ ﺎﺗﻴﺢ اﻟﺠﻨ ﺎنه ﺎ‪،‬‬
‫ﺑﻬﻤ ﻴﻦ ﻣﻨﻈ ﻮر ﺑ ﺮاﯼ اﺳﺘﻔﺎﺿ ﻪ ﻣ ﻮﻣﻨﻴﻦ در دﺳ ﺘﺮس ﺁﻧﻬ ﺎ ﮔﺬاﺷ ﺘﻪ ﺷ ﺪﻧﺪ‪ .‬ه ﺰاران‬
‫ﺠ ّﺮﺑ ﻪ" ﺑ ﺮاﯼ رﻓ ﻊ ﺗﻤ ﺎم ﮔﺮﻓﺘﺎرﻳﻬ ﺎ و ﺷ ﻔﺎﯼ‬
‫ﻣﺤﺪث و راوﯼ و دﻋﺎﻧﻮﻳﺲ "ادﻋﻴ ﻪ ُﻣ َ‬
‫هﻤﻪ ﺑﻴﻤﺎرﻳﻬﺎ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‪ .‬و هﺰاران رﻣﺎل و ﺟﻦﮔﻴﺮ و ﻣﺮﺷﺪ‪ ،‬ﻋﺰاﺋﻢ و ﻃﻠ ﺴﻤﺎت دﻓ ﻊ‬
‫اﺟﻨﻪ و ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ از اﻓﻌﯽ و اژدهﺎ و ﺟﻠﻮﮔﻴﺮﯼ از اﺣﺘﻼم و اﺣﻜﺎم ﻗﻤﺮ در ﻋﻘ ﺮب‬
‫ﺑﻪ ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ دادﻧﺪ‪ .‬هﺰاران "ﻣﻼ" از راﻩ ﻣﺮاﺟﻌ ﻪ ﺑ ﻪ ﺟ ﺪاول ﻳ ﺎ از ﻃﺮﻳ ﻖ اﺳ ﺘﺨﺎرﻩ‬
‫ﺗﻜﻠﻴﻒ ﺁﻧﻬﺎ را در وﻗﻮف ﺑﺮ ﺳﺎﻋﺎت و اﻳﺎم ﺳﻌﺪ و ﻧﺤﺲ ﻧﻜﺎح و ﺳﻔﺮ وﻣﻌ ﺎﻣﻼت و‬
‫ﭘﻮﺷ ﻴﺪن رﺧ ﺖ ﻧ ﻮ و ﻣﺠﺎﻣﻌ ﺖ آ ﺮدن و ﻧ ﻮرﻩ آ ﺸﻴﺪن و ﺣﺘ ﯽ ﻣﺠﺎﻣﻌ ﺖ ﺑ ﺎ ﻣﺘﻌﻠﻘ ﻪ‬
‫ﺧﻮد‪ ،‬روﺷﻦ آﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﯼ اﻳﻨﻜﻪ ﻗﺪر ﺧﺪﻣﺎت ﺻ ﺎدﻗﺎﻧﻪ اﻳ ﻦ ﺑﺰرﮔ ﻮاران را آ ﻢ و ﺑ ﻴﺶ ﺑﺪاﻧﻴ ﺪ ﺑ ﻪ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎﺋﯽ از راهﻨﻤﺎﺋﯽهﺎﻳﺸﺎن ﺗﻮﺟﻪ ﻓﺮﻣﺎﺋﻴﺪ‪:‬‬
‫‪"-‬ﻓﻀﻴﻞ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮهﺎب‪ ،‬و او از اﺳ ﺤﺎق اﺑ ﻦ ﻋﺒ ﺪاﷲ‪ ،‬و او از ﻋﺒﻴ ﺪاﷲ ﺑ ﻦ‬
‫اﻟﻮﻟﻴ ﺪ اﻟﻮﺻ ﺎﻓﯽ رواﻳ ﺖ آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد‪:‬‬
‫"هﺮآﺴﯽ آﻪ ﻳﻜﺒﺎر ﻻاﻟﻪ اﻻ اﷲ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺑ ﺮاﻳﺶ درﺧﺘ ﯽ در ﺑﻬ ﺸﺖ آﺎﺷ ﺘﻪ ﻣ ﯽﺷ ﻮد‬
‫از ﻳ ﺎﻗﻮت ﺳ ﺮخ‪ ،‬و رﻳ ﺸﻪ ﺁن از ﻣ ﺸﻚ ﺳ ﻔﻴﺪ‪ ،‬آ ﻪ در ﺁن ﻣﻴ ﻮﻩهﺎﺳ ﺖ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﭘ ﺴﺘﺎن‬
‫دوﺷ ﻴﺰﮔﺎن آ ﻪ از زﻳ ﺮ هﻔﺘ ﺎد ﭘﻴ ﺮاهﻦ ﺑﺮﺁﻣ ﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ!" )اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘ ﺎب‬
‫اﻟﺪﻋﺎ‪،‬ﺑﺎب ﻣﻦ ﻗﺎل ﻻاﻟﻪ اﻻ اﷲ(‪ .‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺎص ﻣ ﻮﻣﻨﻴﻦ‪ :‬اوﻻ اﻳﻨﻜ ﻪ ه ﺮ ﻣ ﻮﻣﻦ‪،‬‬
‫ﺑﺪون اﺣﺘﻴﺎج ﺑﻪ اﻗﺪام دﻳﮕﺮﯼ‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ ﻳﻚ ﻻاﻟﻪ اﻻ اﷲ در ه ﺮ روز‪ ،‬ﻣ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ ﭘ ﺲ‬
‫از ﭘﻨﺠﺎﻩ ﺳﺎل ﺻﺎﺣﺐ ﻳﻚ ﺑﺎغ ﺷﺸﺪاﻧﮕﯽ در داﺧ ﻞ ﺑﺎﻏﻬ ﺎﯼ ﺑﻬ ﺸﺖ ﺑ ﺎ ﺣ ﺪود ﺑﻴ ﺴﺖ‬
‫هﺰار درﺧﺖ ﺑﺸﻮد‪ .‬ﺛﺎﻧﻴﺎ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ درﺧﺘﺎن از ﻳﺎﻗﻮت ﺳﺮخ آﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩاﻧ ﺪ و ﻣ ﻮﻣﻦ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﺎ درﺧﺘﺎن ﺑﯽارزش اﻳﻦ دﻧﻴﺎ ﻋﻮﺿﯽ ﻧﮕﻴﺮد‪ .‬ﺛﺎﻟﺜﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻌﻀﯽ دوﺷ ﻴﺰﮔﺎن‬
‫هﻔﺘﺎد ﭘﻴﺮاهﻦ ﻣﯽﭘﻮﺷﻨﺪ و ﺑﺎز هﻢ ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﯽ ﭘﺴﺘﺎﻧﻬﺎﻳﺸﺎن از زﻳﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﭘﻴﺪاﺳﺖ!‬

‫‪٢٨٠‬‬
‫وﻟﯽ ﺑﻬﺘﺮاﺳﺖ ﻣﻮﻣﻦ ﻗﺒﻞ از اﺧﺬ ﺗ ﺼﻤﻴﻢ‪ ،‬اﻳ ﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ دﻳﮕ ﺮ را ﻧﻴ ﺰ‬
‫آ ﻪ ﻋﻼﻣ ﻪ ﻣﺠﻠ ﺴﯽ "ﺷ ﻴﺦ اﻟﻤﺤ ﺪﺛﻴﻦ" ﻧﻘ ﻞ آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺑﺨﻮاﻧ ﺪ ﺗ ﺎ ﭘ ﺲ از اﻧﺘﺨ ﺎب‬
‫ﻧﻬﺎﺋﯽ‪ ،‬ادﻋﺎﯼ ﻏﺒﻦ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ..." :‬از ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮلاﷲ رواﻳ ﺖ اﺳ ﺖ آ ﻪ ه ﺮ‬
‫آﻪ در روز ﺟﻤﻌﻪ ﻣﺎﻩ رﺟﺐ‪ ،‬ﭼﻬﺎر رآﻌﺖ ﻧﻤ ﺎز ﻣ ﺎ ﺑ ﻴﻦ ﻇﻬ ﺮ و ﻋ ﺼﺮ ﺑﺨﻮاﻧ ﺪ و‬
‫هﺮ دو رآﻌﺘﯽ ﻳﻜﻤﺮﺗﺒﻪ ﺳﻮرﻩ ﺣﻤﺪ و هﻔ ﺖ ﻣﺮﺗﺒ ﻪ ﺳ ﻮرﻩ ﺁﻳﺔاﻟﻜﺮﺳ ﯽ و ﭘ ﻨﺞ ﻣﺮﺗﺒ ﻪ‬
‫ﺳ ﻮرﻩ ﻗ ﻞ ه ﻮ اﻟ ﻪ اﺣ ﺪ ﺑﮕﻮﻳ ﺪ‪ ،‬ﺣ ﻖ ﺗﻌ ﺎﻟﯽ ﻋﻄ ﺎ ﻓﺮﻣﺎﻳ ﺪ او را ﺑ ﻪ ه ﺮ ﺁﻳ ﻪاﯼ آ ﻪ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪﻩ‪ ،‬ﺷﻬﺮﯼ در ﺑﻬﺸﺖ از ﻳﺎﻗﻮت ﺳﺮخ‪ ،‬و ﺑﻪ هﺮ ﺣﺮﻓﯽ از اﻳ ﻦ ﺁﻳ ﺎت‪ ،‬ﻗ ﺼﺮﯼ‬
‫در ﺑﻬﺸﺖ از د ّر ﺳﻔﻴﺪ‪ ،‬و ﺗﺰوﻳﺞ ﻓﺮﻣﺎﻳ ﺪ او را ﺣ ﻮراﻟﻌﻴﻦ ﺁن اﻧ ﺪازﻩ آ ﻪ ﺑﺨﻮاه ﺪ!"‬
‫)ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ‪.(۵۶۶‬‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻ اﺟﺮاﯼ دﺳﺘﻮرات ﺣﺪﻳﺚ دوم ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺻ ﺮف ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪ .‬زﻳ ﺮا آ ﻪ ه ﺮ‬
‫ﭼﻨ ﺪ ﺑﺎﻳ ﺪ ﻣﻘ ﺪارﯼ دﻋ ﺎ و ﺁﻳ ﻪ زﻳ ﺎدﺗﺮ ﺧﻮاﻧ ﺪﻩ ﺷ ﻮد‪ ،‬در ﻋ ﻮض ﻳ ﻚ ﺣﺮﻣ ﺴﺮاﯼ‬
‫ﻧﺎﻣﺤﺪود از ﺣﻮراﻟﻌﻴﻦ‪ ،‬ﺿﻤﻴﻤﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺷﺸﺪاﻧﮕﯽ ﺑ ﺪﻧﺒﺎل دارد آ ﻪ در ﺣ ﺪﻳﺚ اول ﺑ ﻪ‬
‫ﺁن اﺷﺎرﻩاﯼ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺣﺘ ﯽ ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﻮﻣﻨﻴﻨﯽ آ ﻪ ﻃﺮﻳ ﻖ اول را اﻧﺘﺨ ﺎب آﻨﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺎز راﻩ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﻣﺎﻟﻜﻴ ﺖ ﺧﺎﻧ ﻪ و ﻧ ﺸﻴﻤﻦ ﻣﻨﺎﺳ ﺒﯽ در داﺧ ﻞ ﻣﻠ ﻚ ﺷ ﺸﺪاﻧﮕﯽ ﺧﻮدﺷ ﺎن ﺑﺮﺁﻧﻬ ﺎ ﺑ ﺴﺘﻪ‬
‫ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬اﻳ ﻦ ﺑ ﺎر ه ﻢ "آ ﺎﻓﯽ" اﻳ ﻦ راﻩ را ﻧ ﺸﺎن دادﻩ اﺳ ﺖ‪" :‬ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻣ ﺮوان از‬
‫ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ رواﻳﺖ آﻨ ﺪ آ ﻪ ه ﺮ آ ﺲ دوازدﻩ ﺑ ﺎر ﺳ ﻮرﻩ ﻗ ﻞ ه ﻮ اﻟ ﻪ اﺣ ﺪ را‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاﻳﺶ دوازدﻩ ﻗﺼﺮ در ﺑﻬﺸﺖ ﺑﻨ ﺎ آﻨ ﺪ و ﻧﮕﻬﺒﺎﻧ ﺎن ﺑﻬ ﺸﺖ ﮔﻮﻳﻨ ﺪ‪،‬‬
‫ﺑ ﺮوﻳﻢ ﻗ ﺼﺮهﺎﯼ اﻳ ﻦ ﺑﺮادرﻣ ﺎن را ﺗﻤﺎﺷ ﺎ آﻨ ﻴﻢ‪) ".‬ﻣ ﺘﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ در ﺻ ﻔﺤﻪ‪.(۴٣٧‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺧﻮاهﺮان ﺑﺎﻳﺪ دﺳﺖ از ﺗﻮﻗﻊ ﺑﻴﺠﺎ ﺑﺮدارﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺧﺎزﻧﺎن ﺑﻬﺸﺖ ﻓﻘﻂ ﺑﺘﻤﺎﺷ ﺎﯼ‬
‫ﻗﺼﻮر "ﺑﺮادران" ﻣﻴﺮوﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻮﻣﻦ ﻋﺠﻠﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ آﻪ اﻳﻦ ﺑﺎغ و ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺠﻠ ﻞ ﺧ ﻮد را ﻗﺒ ﻞ‬
‫از ُﻣ ﺮدن ﺑﭽ ﺸﻢ ﺑﺒﻴﻨ ﺪ‪ .‬در اﻳ ﻦ ﺑ ﺎرﻩ ﻧﻴ ﺰ آ ﺎﻓﯽ ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣﻨﺎﺳ ﺐ دﻳﮕ ﺮﯼ دارد‪:‬‬
‫"ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ هﺮآﺲ ﺳﻮرﻩ ﻗﻞ هﻮ اﷲ را هﺰار ﺑﺎر در ﻳ ﻚ ﺷ ﺒﺎﻧﻪ‬
‫روز ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻴﺮد ﺗﺎ ﺟﺎﻳﮕ ﺎﻩ ﺧ ﻮد را در ﺑﻬ ﺸﺖ ﺑ ﻪ ﭼ ﺸﻢ ﺑﺒﻴﻨ ﺪ‪)".‬ﻣ ﺘﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ در‬
‫ﺻﻔﺤﻪ‪ .(۴٣٧‬آﺎر ﺧﻴﻠﯽ ﺁﺳﺎﻧﯽ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺰﺣﻤﺘﺶ ﻣﯽارزد‪.‬‬
‫راﻩهﺎﯼ ﺑﺎزهﻢ ﺑﯽزﺣﻤﺖﺗﺮ و ﻣﺴﻠﻤﺎ ﻣﻄﻠﻮﺑﺘﺮﯼ ﺑﺮاﯼ رﺳﻴﺪن ﺑ ﻪ ﺗﻤ ﺎم اﻳ ﻦ‬
‫ﻧﻌﻤﺘﻬ ﺎ وﺟ ﻮد دارد‪ .‬ﻳﻜ ﯽ از ﺑﻬﺘ ﺮﻳﻦ ﺁﻧﻬ ﺎ ﻃﺒ ﻖ ﻣﻌﻤ ﻮل ﺗﻮﺳ ﻂ ﻋﻼﻣ ﻪ ﻣﺠﻠ ﺴﯽ‬

‫‪٢٨١‬‬
‫رﺿ ﻮان اﷲ ﻣﻘﺎﻣ ﻪ‪ ،‬اراﺋ ﻪ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ ..." :‬ﻧﻘ ﻞ اﺳ ﺖ ﺑ ﻪ ﺳ ﻨﺪ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ از ﺣ ﻀﺮت‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ،‬آﻪ ﭼﻮن ﻣﺮد ﺑﺎ زﻧﺶ ﻣﺠﺎﻣﻌﺖ آﻨﺪ‪ ،‬دو ﻣﻠ ﻚ از ﻣﻼﺋ ﻚ ﺁﺳ ﻤﺎن او را‬
‫اﺣﺎﻃﻪ آﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺁن ﺑﺎﺷﺪ آﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ آﺸﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ و در راﻩ ﺧﺪا ﺟﻬ ﺎد آﻨ ﺪ! ﭘ ﺲ‬
‫ﭼﻮن ﻣﺠﺎﻣﻌﺖ آﻨﺪ ﮔﻨﺎه ﺎن از او ﻣ ﯽرﻳﺰﻧ ﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜ ﻪ ﺑ ﺮگ از درﺧ ﺖ ﻣ ﯽرﻳ ﺰد!"‬
‫)ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ‪ .(۵١٣‬اﻟﺒﺘﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮآﺸﯽ ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺑﺎﻳﺪ ﻓﻘ ﻂ ﺑ ﻪ‬
‫ﻧﻴﺖ ﺟﻬﺎد ﺻﻮرت ﺑﮕﻴﺮد!‬
‫و‪" :‬در ﺣ ﺪﻳﺚ اﺳ ﺖ از ﺣ ﻀﺮت ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ ﻣﻮﺳ ﯽ اﻟﺮﺿ ﺎ آ ﻪ از ﺣ ﻀﺮت‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ ﺳﻴﺪاﻟﺸﻬﺪا ﻧﻘﻞ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ از ﻗﻮل رﺳﻮل ﺧﺪا ﻧﻘ ﻞ ﻓﺮﻣ ﻮد‬
‫آﻪ‪ :‬ﭼ ﻮن رزﻣﻨ ﺪﻩ ﺟﻬ ﺎد وارد ﻣﻴ ﺪان ﺷ ﻮد‪ ،‬هﻤ ﻪ ﮔﻨﺎه ﺎﻧﺶ ﻣ ﯽرﻳ ﺰد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜ ﻪ ﻣ ﺎر‬
‫ﭘﻮﺳ ﺖ ﻣ ﯽاﻧ ﺪازد و اﮔ ﺮ ﺷ ﻬﻴﺪ ﺷ ﻮد‪ ،‬در هﻤ ﺎن دم ﻳ ﻚ ﺣ ﻮرﯼ ﺑﻬ ﺸﺘﯽ ﺑ ﺮ ﺑ ﺎﻟﻴﻨﺶ‬
‫ﻣ ﯽﺁﻳ ﺪ‪ ،‬و وﯼ ﺑﻄﺮﻓ ﺔاﻟﻌﻴﻨﯽ در ﻏﺮﻓ ﻪاﯼ از هﻔﺘ ﺎد ﻏﺮﻓ ﻪ ﺧ ﻮد در ﺑﻬ ﺸﺖ ﺟ ﺎﯼ‬
‫ﻣﯽﮔﻴﺮد آﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ هﺮ ﻳﻚ از ﺁﻧﻬ ﺎ ﺑ ﺎ ﻏﺮﻓ ﻪ دﻳﮕﺮﺑ ﻪ وﺳ ﻌﺖ ﻓﺎﺻ ﻠﻪ ﺷ ﺎم ﺗ ﺎ ﺻ ﻨﻌﺎ‬
‫اﺳﺖ‪) ".‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ‪ .(۴۶٩‬ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺁﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﺷﻬﺪاﯼ اﺧﻴﺮ ﺟﻨﮓ اﺳﻼم و‬
‫آﻔﺮ‪ ،‬آﻠﻴﺪ ﭘﻼﺳﺘﻴﻜﯽ ورود ﺑﻪ اﻳﻦ ﻏﺮﻓ ﻪه ﺎ ﻗ ﺒﻼ ﺗﻮﺳ ﻂ روﺣﺎﻧﻴ ﺖ ﻣﺒ ﺎرز دادﻩ ﺷ ﺪﻩ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬و ﺟﺎﯼ ﻧﮕﺮاﻧﯽ در ﻣﻮرد اﻳﺸﺎن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺗﺎ اﻳﻨﺠﺎ ﺧﻴﺎل ﻣﻮﻣﻦ از ﺑﺎﺑﺖ ﺁن دﻧﻴ ﺎ راﺣ ﺖ ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ .‬وﻟ ﯽ او در اﻳ ﻦ دﻧﻴ ﺎ‬
‫هﻢ ﮔﺮﻓﺘﺎرﻳﻬﺎﺋﯽ دارد‪ ،‬ﮔﺮﺳﻨﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻴﻤﺎر ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻗﺮض ﭘﻴﺪا ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪ ،‬ﻣ ﺎر و‬
‫ﻋﻘﺮب و ﭘﺸﻪ ﺁزارش ﻣﯽدهﻨﺪ‪ ،‬دزد ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪاش ﻣﯽزﻧﺪ‪ ،‬اﻻﻏﺶ ﭼﻤﻮﺷ ﯽ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺤﻖ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ ﺑﻪ زﻧﺪان ﻣﯽاﻓﺘﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻟﺶ ﮔﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪...‬‬
‫ﺧﻮﺷ ﺒﺨﺘﺎﻧﻪ "روﺣﺎﻧﻴ ﺖ ﻣﺒ ﺎرز" ﻓﻜ ﺮ هﻤ ﻪ اﻳ ﻦ اﺣﺘﻤ ﺎﻻت را آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫آﺎﻓﯽ اﺳﺖ آﻪ ﻣﻮﻣﻦ اﮔﺮ وﻗﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ آﺘﺎﺑﻬﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣﺮاﺟﻌ ﻪ آﻨ ﺪ‬
‫و اﮔﺮوﻗ ﺖ آ ﺎﻓﯽ ﻧﺪاﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﻪ دو آﺘ ﺎب اﺳﺎﺳ ﯽ "اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ" و‬
‫"ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار" اآﺘﻔﺎ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬آﻪ آﻠﻴﺪ ﺣﻞ هﻤﻪ اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻼت در ﺁﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪"-‬ﺣﻀﺮت ﺻﺎدق ﻓﺮﻣﻮد هﺮ دردﯼ آﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯽ‪ ،‬رﻳﺶ ﺧﻮد را ﺑﺪﺳ ﺖ‬
‫ﺑﮕﻴﺮ و ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز واﺟﺐ ﺳﻪ ﺑﺎر اﻳﻦ دﻋﺎ را ﺑﺨﻮان‪ .‬وﻟﯽ ﺳﻌﯽ آﻦ آ ﻪ ﺧﻮاﻧ ﺪﻧﺖ‬
‫ﺑﺎ ﺣﺎل ﮔﺮﻳﻪ ﺗﻮأم ﺑﺎﺷﺪ‪) ".‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ‪ .(۴٣٣‬اﻟﺒﺘﻪ ﺁن دﺳ ﺘﻪ از ﺑ ﺮادران‬
‫ﻋﺎﻟﻴﻘﺪر اﺳﻼﻣﯽ آﻪ رﻳﺶ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﺧﻮاهﺮان ﻣﻮﻣﻨﻪ آﻪ ﻃﺒﻌﺎ ﺑﯽرﻳﺸﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺎﺋﺰ‬

‫‪٢٨٢‬‬
‫ﺷ ﺮط ﻻزم ﺑ ﺮاﯼ اﺟ ﺮاﯼ ﻣﻔ ﺎد اﻳ ﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ ﻧﻴ ﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎﻳ ﺪ ﻓﻜ ﺮ دﻳﮕ ﺮﯼ ﺑ ﺮاﯼ ﺧ ﻮد‬
‫ﺑﻜﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪"-‬از ﺣﻀﺮت ﺻﺎدق ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ هﺮ آﺲ ﮔﺮﺳﻨﻪ ﺑﺎﺷﺪ وﺿﻮ ﺑﮕﻴﺮد و‬
‫دو رآﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﺑﮕﺬارد و ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺎرب اﻧﯽ ﺟﺎﺋﻊ ﻓ ﺎﻃﻌﻤﻨﯽ‪ ،‬ﺑﺪﺳ ﺘﻴﻜﻪ ﺣﻘﺘﻌ ﺎﻟﯽ در‬
‫ﺳﺎﻋﺖ او را ﻃﻌﺎم دهﺪ!" )ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ‪.(۴٣٨‬‬
‫‪"-‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻨﺎن از ﺣﻀﺮت ﺻﺎدق رواﻳﺖ آﻨﺪ آﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد اﮔ ﺮ اﻳ ﻦ دﻋ ﺎ‬
‫را وﻗﺖ ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ ﺑﺨﻮاﻧﯽ‪ ،‬ﺣﻘﺘﻌﺎﻟﯽ ﺗﻤﺎم ﻗ ﺮوض ﺗ ﺮا ادا آﻨ ﺪ‪ .‬و ه ﻢ او ﮔﻔ ﺖ آ ﻪ‬
‫ﭼ ﻮن ﭼﻨ ﻴﻦ آ ﺮدم از ﺑ ﺎر ﺗﻤ ﺎم ﻗﺮﺿ ﻬﺎﻳﻢ ﺁﺳ ﻮدﻩ ﺷ ﺪم‪) ".‬ﻣ ﺘﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ در‬
‫ﺻﻔﺤﻪ‪.(۴٣۴‬‬
‫‪"-‬ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ ﻣﻬﺰﻳ ﺎر ﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﺣﻤ ﺰﻩ ﻏﻨ ﻮﯼ از ﻣ ﻦ ﺧﻮاﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت ﺟﻮاد ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺑﻨﻮﻳﺴﻢ آﻪ دﻋﺎﺋﯽ ﺑﺮاﯼ ﺧﻼﺻﯽ از زﻧﺪان ﺑﺎو ﺑﻴﺎﻣﻮزد‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺁن ﺣﻀﺮت ﻣﺘﻦ دﻋﺎ را ﺑﻤﻦ ﻣﺮﻗﻮم ﻓﺮﻣﻮد و ﻣﻦ ﺁﻧﺮا ﺑﺎو رﺳﺎﻧﺪم و از زﻧ ﺪان‬
‫ﺑﻴ ﺮون ﺁﻣ ﺪ‪) ".‬ﻣ ﺘﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ در ﺻ ﻔﺤﻪ‪ .(۴٣۶‬اﺣﺘﻤ ﺎل ﻣ ﯽرود آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم‬
‫ﻣﻮﺳ ﯽ آ ﺎﻇﻢ و ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻧﻘ ﯽ آ ﻪ ﺧﻮدﺷ ﺎن در زﻧ ﺪان درﮔﺬﺷ ﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺠ ﺎز ﺑ ﻪ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪن اﻳﻦ دﻋﺎ ﻧﺒﻮدﻩاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪"-‬اﺻ ﺒﻎ ﺑ ﻦ ﻧﺒﺎﺗ ﻪ از ﺣ ﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ آﻨ ﺪ آ ﻪ ﻣ ﺮدﯼ ﺑ ﺪو‬
‫ﻋﺮض آﺮد‪ :‬اﻻغ ﻣﻦ زﻳﺮ ﭘﺎﻳﻢ ﭼﻤﻮﺷﯽ ﻣﯽآﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد در ﮔﻮش راﺳﺘﺶ اﻳﻦ دﻋ ﺎ‬
‫را ﺑﺨ ﻮان‪ ،‬و ﭼ ﻮن ﺁﻧﻤ ﺮد ﺧﻮاﻧ ﺪ ﺣﻴ ﻮان رام ﮔﺮدﻳ ﺪ‪ .‬ﺳ ﭙﺲ ﻣ ﺮد دﻳﮕ ﺮﯼ ﻋ ﺮض‬
‫آﺮد‪ :‬ﺣﻴﻮاﻧﻢ ﮔﻢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺳﻮرﻩ ﻳﺎﺳﻴﻦ را در دو رآﻌ ﺖ ﻧﻤ ﺎز ﺑﺨ ﻮان‪ ،‬و‬
‫ﭼ ﻮن ﺧﻮاﻧ ﺪ ﺧ ﺪاﯼ ﻋ ﺰ و ﺟ ﻞ ﺣﻴ ﻮان ﮔﻤ ﺸﺪﻩاش را ﺑ ﺎو ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴ ﺪ‪ .‬ﺳ ﭙﺲ ﻣ ﺮد‬
‫دﻳﮕﺮﯼ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﺎ اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﺑﻨﺪﻩام ﮔﺮﻳﺨﺘﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬اﻳ ﻦ دﻋ ﺎ را ﺑﺨ ﻮان و‬
‫ﺧﻮاﻧﺪ وﺑﻨﺪﻩ ﻣﺘﻮارﯼ ﺑﺴﻮﻳﺶ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪) ".‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ‪.(۴٣٠‬‬
‫‪"-‬رواﻳ ﺖ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺷﺨ ﺼﯽ ﺷ ﻜﺎﻳﺖ آ ﺮد ﺑ ﻪ ﺣ ﻀﺮت ﻣﻮﺳ ﯽ ﺑ ﻦ ﺟﻌﻔ ﺮ‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم‪ ،‬آﻪ ﺷﻜﻢ ﻣﻦ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺻﺪا ﻣﯽآﻨﺪ و ﻣﺮدم ﻗﺮاﻗ ﺮﯼ را آ ﻪ از ﺁن ﺑﻴ ﺮون‬
‫ﻣﯽﺁﻳﺪ ﻣﯽﺷﻨﻮﻧﺪ و ﺁﺑﺮوﻳﻢ ﻣﯽرود‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻳ ﻦ دﻋ ﺎ را ﭘ ﺲ از ﻧﻤ ﺎز ﺷ ﺐ ﺑﺨ ﻮان‪.‬‬
‫ﺑﺪرﺳﺘﻴﻜﻪ ﻗﺮﻗﺮﻩ ﺷﻜﻤﺖ ﺧﺎﻣﻮش ﺷﻮد‪) ".‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ‪.(۴۴١‬‬
‫‪"-‬درﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒﺮ از اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آ ﻪ ﺷﺨ ﺼﯽ ﺑ ﻪ ﺁن‬
‫ﺣﻀﺮت ﺷﻜﺎﻳﺖ آﺮد از درد ﻣﻘﻌﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد ﭘ ﺲ از ﻧﻤ ﺎز‪ ،‬دﺳ ﺖ ﺑ ﺮ ﻣﻘﻌ ﺪ ﺑﮕ ﺬار و‬

‫‪٢٨٣‬‬
‫اﻳﻦ دﻋﺎ را ﺑﺨ ﻮان‪ .‬ﺁن ﺷ ﺨﺺ ﮔﻔ ﺖ ﭼﻨ ﻴﻦ آ ﺮدم و ﻣﻘﻌ ﺪم ﺁﺳ ﻮدﻩ ﺷ ﺪ" ‪ ...‬و‪" :‬در‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒﺮ از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻋﻠﯽ اﻟﻨﻘﯽ ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ اﻳﺸﺎن‬
‫ﻧﻮﺷﺖ آﻪ ﺷﺨﺼﯽ از ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﺑﻮﻟﺶ ﺑﻨﺪ ﺁﻣ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬در ﺟ ﻮاب اﻳ ﺸﺎن ﻧﻮﺷ ﺘﻨﺪ‬
‫اﻳﻦ دﻋﺎ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ .‬و ﺑﻮل ﺁن ﺷﺨﺺ ﺟﺎرﯼ ﺷﺪ‪) ".‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺜﻬﺎ در ﺻﻔﺤﻪ ‪.(۴٣٠‬‬
‫‪"-‬ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻓﺮﻣﻮد آﻪ هﺮ آ ﻪ هﻤ ﻪ ﻧﺎﺧﻨﻬ ﺎﯼ ﺧ ﻮد را در‬
‫روز ﭘﻨﺞﺷﻨﺒﻪ ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬وﻟﯽ ﻳﻚ ﻧﺎﺧﻦ را ﺑﺮاﯼ روز ﺟﻤﻌﻪ ﺑﮕﺬارد‪ ،‬ﺧﺪا ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﯽ را‬
‫از او زاﺋ ﻞ ﮔﺮداﻧ ﺪ‪ .‬و ﻧﻴ ﺰ ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ه ﺮ آ ﻪ ﭘ ﻨﺞﺷ ﻨﺒﻪ ﻧ ﺎﺧﻦ ﺑﮕﻴ ﺮد‪ ،‬ﻓﺮزﻧ ﺪاﻧﺶ‬
‫ﺑ ﺴﻴﺎر ﺷ ﻮد و درد ﭼ ﺸﻢ ﻧﺒﻴﻨ ﺪ‪ ،‬وه ﺮ آ ﻪ روز ﺟﻤﻌ ﻪ ﻧ ﺎﺧﻦ ﺑﮕﻴ ﺮد‪ ،‬از ﺧ ﻮرﻩ و‬
‫آﻮرﯼ و ﭘﻴﺴﯽ اﻳﻤﻦ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬و ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﻧﺎﺧﻦ ﮔﺮﻓﺘﻦ و ﺳﺮ را ﺑﺎ ﺧﻄﻤﯽ ﺷﺴﺘﻦ‬
‫در روز ﺟﻤﻌﻪ ﻓﻘﺮ را ﺑﺮﻃﺮف آﻨﺪ‪) ".‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ‪.(۵۴١‬‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺗﺴﻬﻴﻞ آﺎر ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻓﻬﺮﺳﺘﯽ از ادﻋﻴ ﻪ ﻣﺠ ّﺮﺑ ﻪ‪ ،‬ﺷ ﺎﻣﻞ دﻋﺎه ﺎﯼ درد‬
‫آﻤﺮ‪ ،‬درد ﻋﻮرت‪ ،‬درد ﻧﺎف‪ ،‬ﺁﺑﻠﻪ رﻳﺰﻩ‪ ،‬درد ﺷﻜﻢ‪ ،‬ﻗﻮﻟﻨﺞ‪ ،‬اﻣ ﺎن از ﺟ ﻦ‪ ،‬اﻣ ﺎن از‬
‫ﺷ ﻴﻄﺎن وﻏ ﻮل‪ ،‬دﻓ ﻊ ﭘﻴ ﺴﯽ‪ ،‬دﻓ ﻊ ﻋﻘ ﺮب و ﻣ ﺎر‪ ،‬ﺑ ﺎز آ ﺮدن ﻳﺒﻮﺳ ﺖ‪ ،‬درد ﺷ ﻘﻴﻘﻪ‪،‬‬
‫روﻳﺖ ﮔﺒﺮ و ﺟﻬﻮد‪ ،‬ﺗﺄﺧﻴﺮ اﺟﻞ‪ ،‬ﻗﺮﻗﺮﻩ ﺷﻜﻢ‪ ،‬ﺧﻮاب دﻳﺪن ﻣﻄﻠﺐ‪ ،‬زﻧﺪﻩ ﺷ ﺪن دل‪،‬‬
‫ﺟﺮب و دﻣﻞ و ﻗ ﻮﻩ ﺑ ﺎء و ﺛ ﺎﻟﻮل و ذﺣﻴ ﺮ‪ ،‬و ادﻋﻴ ﻪ ﻣﺠﺮﺑ ﻪ ﻣﺘﻌ ﺪد دﻳﮕ ﺮ از آﺘ ﺎب‬
‫ﻣ ﺴﺘﻄﺎب "ﻣﻔ ﺎﺗﻴﺢ اﻟﺠﻨ ﺎن" ﮔ ﺮد ﺁورﯼ و در ﺻ ﻔﺤﺎت ‪۴۴٣‬و‪ ۴۴۴‬آﺘ ﺎب ﺣﺎﺿ ﺮ‬
‫ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﻴﺪ اﺳﺖ از دﻋﺎﯼ ﺧﻴﺮ در ﺣﻖ ﻧﺎﻗﻞ ﻣﻀﺎﻳﻘﻪ ﻧﻔﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫وﻗﺘﻴﻜ ﻪ دﻋ ﺎ‪ ،‬در اﻧ ﻮاع ﻣﺨﺘﻠ ﻒ‪ ،‬ﺁن اﻳﻨﻬﻤ ﻪ آﺎرﮔ ﺸﺎﯼ ﻣ ﺸﻜﻼت ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬و‬
‫ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﺎ ﺁن هﻤ ﻪ وﺻ ﻔﯽ آ ﻪ در ﻗ ﺮﺁن آ ﺮﻳﻢ از ﻋ ﺪاﻟﺖ و اﻧ ﺼﺎف او ﺷ ﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻣﻮارد در ﻣﺤﻈﻮر اﺧﻼﻗﯽ ﮔﻴﺮ آﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﺜﻼ ﺑﺨ ﺎﻃﺮ اداﯼ ﻳ ﻚ ﺟﻤﻠ ﻪ‪،‬‬
‫ﻳﺎ ﻳﻚ ﺻﻠﻮات‪ ،‬ﻳﺎ ﻳﻚ ﻣﻌﺎﻧﻘﻪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻳﻚ ﺟﻤﺎع‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﮔﻨﺎهﺎن آﺒﻴﺮﻩ و ﺻﻐﻴﺮﻩ ﺑﻨﺪﻩاﯼ را‬
‫ﺑﺒﺨﺸﺪ و ﺣﺘﯽ ﮔﺎهﯽ هﻢ ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ ﺑﺨﺸﺶ ﮔﻨﺎهﺎن ﻳ ﻚ ﺑ ﺎغ ﺷ ﺸﺪاﻧﮕﯽ ﺑ ﺎ درﺧﺘﻬ ﺎﯼ‬
‫ﻳﺎﻗﻮت و ﭼﻨﺪﻳﻦ هﺰار ﺣﻮرﯼ در ﺑﻬ ﺸﺖ ﺑ ﺪو ﻣﺮﺣﻤ ﺖ آﻨ ﺪ‪ ،‬ﻃﺒﻌ ﺎ ﻧﻔ ﺮﻳﻦ ﻧﻴ ﺰ ﺑﺎﻳ ﺪ‬
‫ﺑﻬﻤ ﻴﻦ اﻧ ﺪازﻩ آﺎرﮔ ﺸﺎ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬زﻳ ﺮا ﺑﻬ ﺮ ﺣ ﺎل ﺧ ﺪا هﻤ ﺎن ﺧﺪاﺳ ﺖ‪ ،‬و ﻣ ﻮﻣﻦ هﻤ ﺎن‬
‫ﻣ ﻮﻣﻦ‪ ،‬و ﻣﺤ ﺪﺛﺎن ﺑﺰرﮔ ﻮار هﻤ ﺎن ﻣﺤﺪﺛﺎﻧﻨ ﺪ‪ ،‬و اﺋﻤ ﻪ اﻃﻬ ﺎرﯼ آ ﻪ از ﺁﻧﻬ ﺎ ﻧﻘ ﻞ‬
‫رواﻳﺖ ﻣﯽﺷﻮد هﻤﺎن اﺋﻤﻪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﮔﺎﻩ آﺮاﻣﺎﺗﯽ از ﻧﻔ ﺮﻳﻦ ﺣﺎﺻ ﻞ ﻣ ﯽﺷ ﻮد آ ﻪ‬
‫از هﻴﭻ دﻋﺎﺋﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬وﻟﻮ ﺁﻧﻜﻪ ﺑﺮاﯼ ﺑﺮﺧﻮردارﯼ از اﻳﻦ آﺮاﻣﺎت‪ ،‬ﻣﺤﺪث‬

‫‪٢٨٤‬‬
‫ﺑﺰرﮔﻮار‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﭘﻴﺮزﻧﯽ را آﻪ "ﺳﻖ ﻣﯽزﻧﺪ" ﺑﻪ اﻣ ﺎم ﻣﻌ ﺼﻮم ‪ -‬و ﻣﻈﻠ ﻮم‪ -‬ﻣﺤ ﻮل‬
‫آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪"-‬اﺳﺤﻖ ﺑﻦ ﻋﻤﺎر ﮔﻮﻳﺪ‪:‬ﺑ ﻪ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق ﺷ ﻜﺎﻳﺖ آ ﺮدم آ ﻪ‬
‫هﻤﺴﺎﻳﻪام ﻣﺮا ﻣﯽﺁزارد‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد ﺑﺮ او ﻧﻔﺮﻳﻦ آﻦ‪ .‬ﭘ ﺲ ﻧﻔ ﺮﻳﻦ آ ﺮدم‪ .‬وﻟ ﯽ ﻧﺘﻴﺠ ﻪاﯼ‬
‫ﻋﺎﻳﺪم ﻧﺸﺪ‪ .‬دوﺑﺎرﻩ ﺷﻜﺎﻳﺖ آﺮدم‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﻧﻔﺮﻳﻦ آﻦ‪ .‬ﻋﺮض آﺮدم‪ :‬ﻓﺪاﻳﺖ ﺷﻮم‪،‬‬
‫آﺮدم و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﮕﺮﻓﺘﻢ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد ﺑﺮاﯼ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﮕﺮﻓﺘﯽ آ ﻪ در ﺣ ﻀﻮر او ﻧﻔ ﺮﻳﻨﺶ‬
‫آﺮدﯼ‪ .‬ﭘﺲ وﻗﺘﯽ آﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑﺪو ﻧﻔﺮﻳﻦ آﻦ‪ .‬ﭘﺲ اﻳﻦ آ ﺎر را آ ﺮدم و زﻣ ﺎﻧﯽ‬
‫ﻧﮕﺬﺷﺖ آﻪ او ﺑﻪ ﺧﺎك ﺳﻴﺎﻩ ﻧﺸﺴﺖ‪) ".‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ‪.(٣٩۵‬‬
‫‪"-‬ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻳﺤﻴ ﯽ از ﻣ ﺴﻌﻨﯽ رواﻳ ﺖ آﻨ ﺪ آ ﻪ ﭼ ﻮن داود ﺑ ﻦ ﻋﻠ ﯽ ﺣ ﺎآﻢ‬
‫ﻣﺪﻳﻨ ﻪ‪ ،‬ﻣﻌﻠ ﯽ ﺑ ﻦ ﺧﻨ ﻴﺲ ﺁزاد ﺷ ﺪﻩ اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق را ﺑﻜ ﺸﺖ‪ ،‬ﺁن ﺣ ﻀﺮت در ﻧﻤ ﺎز‬
‫ﺳﺤﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧﺪاﻳﺎ ﺟﺎن او را هﻢ اﻟﺴﺎﻋﻪ ﺑﮕﻴ ﺮ‪ .‬و ﻣﻌﺘ ﺐ ﺧ ﺎدم اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق ﮔﻮﻳ ﺪ‬
‫آﻪ هﻨﻮز ﻧﻤﺎز ﺁن ﺣﻀﺮت ﺗﻤﺎم ﻧ ﺸﺪﻩ ﺑ ﻮد آ ﻪ ﻓﺮﻳ ﺎد ﺷ ﻴﻮن از ﺧﺎﻧ ﻪ داود ﺑ ﻦ ﻋﻠ ﯽ‬
‫ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﻣﻦ ﻓﺮﻣﻮد هﻤﻴﻦ ﺣﺎﻻ ﺧ ﺪاﯼ ﻋ ﺰ و ﺟ ﻞ ﻓﺮﺷ ﺘﻪاﯼ را ﻓﺮﺳ ﺘﺎد‬
‫آﻪ ﺑﺎ ﻣﻴﻠﯽ ﺁهﻨﻴﻦ ﭼﻨﺎن ﺑﺮ ﺳﺮ او زد آﻪ ﻣﺜﺎﻧﻪاش ﺷﻜﺎﻓﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻤﺮد‪) ".‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ‬
‫در ﺻﻔﺤﻪ‪ .(٣٩۶‬اﻟﺒﺘﻪ در ﺣﺪﻳﺚ روﺷﻦ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ آ ﻪ ﭼﻄ ﻮر اﮔ ﺮ ﺑ ﺎ ﻣﻴﻠ ﻪ ﺁهﻨ ﻴﻦ‬
‫ﺑﺮ ﺳﺮ آﺴﯽ ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺜﺎﻧﻪاش ﻣﯽﺷﻜﺎﻓﺪ‪.‬‬
‫از دﺳ ﺘﻮر ﻣﺠ ﺮب "ﻧﻔ ﺮﻳﻦ" در ﺟﻤﻬ ﻮرﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ ﻧﻴ ﺰ اﺳ ﺘﻔﺎدﻩ ﺷ ﺮﻋﯽ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺣﻀﺮت ﺁﻳﺖاﷲ ﻣﺸﻜﻴﻨﯽ اﻣﺎم ﺟﻤﻌﻪ ﻗﻢ و ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪﻩ ﺧ ﺎص اﻣ ﺎم‪ ،‬در‬
‫ﺧﻄﺒﻪ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ ﻗﻢ)ﭘﻨﺠﻢ دﯼ ﻣﺎﻩ‪ (١٣۶١‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫‪"-‬اﻧ ﺸﺎءاﷲ ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﺑ ﻪ ﺣ ﻖ ﺧﻮﻧﻬ ﺎﯼ رﻳﺨﺘ ﻪ ﺷ ﺪﻩ‪ ،‬اﻳ ﻦ ﺻ ﺪام ﻋﻔﻠﻘ ﯽ و‬
‫ﺟﻨﺎﻳﺘﻜ ﺎران ﺑﻌﺜ ﯽ او را ﺑ ﻪ زﻣ ﻴﻦ ﮔ ﺮم ﺑﺰﻧ ﺪ و ﻧ ﺎﺑﻮد ﺑﻔﺮﻣﺎﻳ ﺪ!" ﺑ ﺎ ﺗﻮﺟ ﻪ ﺑ ﻪ اﻳﻨﻜ ﻪ‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪاﯼ از اﻳﻦ ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻋﺎﻳﺪ ﻧﺸﺪﻩ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان اﺣﺘﻤﺎل داد آﻪ ﻳﺎ ﺣﺠﺔاﻻﺳﻼم ﻧﻔﺮﻳﻦ را‬
‫ﺁﻧﻄﻮر آﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﺣﺎل ﺳﻮزﻧﺎك ﺑﺮ زﺑﺎن ﻧﻴ ﺎوردﻩاﻧ ﺪ ﻳ ﺎ رﻳ ﺶ ﺧ ﻮد را ﭼﻨﺎﻧﻜ ﻪ ﻻزم‬
‫ﺑﻮدﻩ ﺑﺪﺳﺖ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻳﺎ دﻋﺎ را ﺑﻪ ﻋﺮﺑﯽ ﺑﯽﻏﻠﻂ اﻳﺮاد ﻧﻔﺮﻣﻮدﻩاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺣﻜﻤﺖ اﻳﻦ رﻓﺘﺎر ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ دﻋ ﺎ و ﻧﻔ ﺮﻳﻦ ﻣ ﻮﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬آ ﻪ‬
‫در روﯼ زﻣﻴﻦ ﺧﺎﺻﻪ ﺧﺮﺟﯽ ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻨﻈﺮ ﻣﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻧﻴﺎﻳ ﺪ‪ ،‬ﻳ ﺎ ﻻاﻗ ﻞ‬
‫ﻇﺮﻓﻴﺖ آﺎﻓﯽ ﺑﺮاﯼ درك ﻋﻠﻞ ﺁن ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬وﻟﯽ در اﻳﻦ ﻣ ﻮرد ﺁﻳ ﺖاﷲ اﻻﻋﻈ ﻢ‬
‫ﻣﻮﺳﻮﯼ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﻣﺎ را ﺑﺎ اﺳﺮار ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ دﺳﺘﮕﺎﻩ اﻟﻬﯽ ﺁﺷﻨﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪:‬‬

‫‪٢٨٥‬‬
‫‪"-‬ﻣﺎ ﻓﺮض ﻣﯽآﻨﻴﻢ ﻳﻚ اﻧﺴﺎن ﭘﻨﺠ ﺎﻩ ﺳ ﺎل در اﻳ ﻦ دﻧﻴ ﺎ ﻋﻤ ﺮ آﻨ ﺪ و از اول‬
‫ﺑﻠﻮغ اﻋﻤﺎل ﻣﻘﺮرﻩاﯼ آﻪ ﺧﺪا ﻓﺮﻣﻮدﻩ ﻋﻤﻞ آﻨﺪ‪ .‬اﻳﻨﻚ ﻣﺎ ﺣ ﺴﺎب ﻋﻤ ﻞ اﻳ ﻦ ﺷ ﺨﺺ‬
‫را در ﺑﺎزار دﻧﻴﺎ ﻣﯽآﻨﻴﻢ ‪ :‬از اول ﺑﻠﻮغ ﺗﺎ ﺗﻤ ﺎم ﺷ ﺪن ﭘﻨﺠ ﺎﻩ ﺳ ﺎل‪ ٣۵ ،‬ﺳ ﺎل اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻤ ﺎز و روزﻩ‪ ،‬اﻣ ﺮوز آ ﻪ ﮔﺮاﻧ ﯽ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺳ ﺎﻟﯽ ﭘﻨﺠ ﺎﻩ و ﺷ ﺼﺖ ﺗﻮﻣ ﺎن اﺳ ﺖ‪ .‬ﻣ ﺎ‬
‫ﻳﻜﺼﺪ ﺗﻮﻣﺎن ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﯽﺷﻮد هﺰار و ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺗﻮﻣﺎن‪ .‬ﻓﺮض آﻨﻴﻢ ﻳﻜﻨﻔﺮ هﻢ‬
‫ﺣ ﺞ رﻓﺘ ﻪ و ﭘ ﻨﺞ ه ﺰار ﺗﻮﻣ ﺎن ﺧ ﺮج آ ﺮدﻩ‪ ،‬اﻳ ﻦ ه ﺸﺖ ه ﺰار و ﭘﺎﻧ ﺼﺪ ﺗﻮﻣ ﺎن‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در هﺮ ﺳﺎﻟﯽ ﻓﺮض آﻨﻴﻢ زآﻮة و ﺧﻤ ﺲ‪ ،‬ه ﻢ دو ه ﺰار ﺗﻮﻣ ﺎن دادﻩ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫اﻳ ﻦ ﻣﻴ ﺸﻮد‪ ٧٨٫۵٠٠٠:‬ﺗﻮﻣ ﺎن‪ .‬ﺧﻴ ﺮات دﻳﮕ ﺮﯼ ه ﻢ آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬در ﺗﻤ ﺎم ﻋﻤ ﺮ‪،‬‬
‫اﻋﻤﺎل او در ﺑﺎزار دﻧﻴﺎ ﻳﻜﺼﺪ هﺰار ﺗﻮﻣﺎن ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ وﺟ ﻪ‪ ،‬در ﻃﻬ ﺮان ﻳ ﻚ‬
‫ﻋﻤ ﺎرت ﻣﺘﻮﺳ ﻂ و در ﺷ ﻬﺮهﺎﯼ دﻳﮕ ﺮ ﻳ ﻚ ﻋﻤ ﺎرت ﻋ ﺎﻟﯽ ﺑ ﻪ او ﻣ ﯽدهﻨ ﺪ‪ .‬و اﮔ ﺮ‬
‫ﺑﺨﻮاه ﺪ ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ وﺟ ﻪ ﻳ ﻚ دﻩ ﺷ ﺸﺪاﻧﮕﯽ ﺑﺨ ﺮد‪ ،‬در ﺑ ﺎزار اﻣ ﺮوز ﺑ ﻪ او ﻧﻤ ﯽدهﻨ ﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮض آﻨﻴﻢ ﻳﻚ ﻋﻤﺎرت ﻋﺎﻟﯽ در ﺗﻬﺮان ﺑ ﻪ اودادﻧ ﺪ‪ .‬اﻳ ﻦ ﺑﻴ ﺸﺘﺮ اﺳ ﺖ ﻳ ﺎ ﺁﻧﻜ ﻪ ﺧ ﺪا‬
‫ﻀﻠﯽ ﺑﻴ ﺸﺘﺮ‬ ‫ﻣﯽﺧﻮاهﺪ ﻳﻜﻨﻔﺮ ﺑﺮاﯼ ﺧﺎﻃﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧﻮد و ﻳﺎ ﻓﺮزﻧﺪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧ ﻮد‪ ،‬ﺗﻔ ّ‬
‫از دﻳﮕﺮان ﺑﻜﻨﺪ؟" )آﺸﻒ اﻻﺳﺮار‪ ،‬ﺻﻔﺤﺎت‪١٧١‬و‪.(١٧٢‬‬

‫ﻋﻠﻢ‪ :‬آﺎﻻﯼ ﺻﺎدراﺗﯽ ﻗﻢ‬

‫"ﻋﻠﻢ از ﻗﻢ ﺑﺮ ﻣﯽﺧﻴﺰد‪ .‬ﻗﻢ ﻣﺮآﺰ ﻋﻠﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﻗﻢ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ هﻤﻪ ﺟﻬﺎن ﺻ ﺎدر ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ و‬
‫ﺻﺎدر ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪".‬‬
‫)ﺁﻳﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨﯽ(‬
‫اﻳﻦ داراﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻗﻢ‪ ،‬آﻪ ﻋﻠﻢ از ﺁﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎن ﺻﺎدر ﻣ ﯽﺷ ﻮد و ﻣ ﺮدم‬
‫ﺟﺎهﻞ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺁﻧﺮا ﺷﻬﺮ "ﺁﺧﻮﻧﺪ و ُﻣﺮدﻩ" ﻣ ﯽداﻧﻨ ﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬ ﺎ داراﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ ،‬و ﺗﻨﻬ ﺎ‬
‫داراﻟﻌﻠﻢ هﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﮔﻞ ﺳﺮﺳﺒﺪ ﺑﻼد ارض اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻈﺮ آ ﺮدﻩ ﺧ ﺪا اﺳ ﺖ‪ .‬ﺳ ﻪ در از‬
‫درهﺎﯼ ﺷﺸﮕﺎﻧﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﺑﻪ ﺁﻧﺠ ﺎ ﺑ ﺎز ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ ،‬و ﺁﻧﻘ ﺪر آﺮاﻣ ﺎت دﻳﮕ ﺮ دارد آ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫ﻋﻘﻞ ﻧﻤﯽﮔﻨﺠﺪ‪.‬‬
‫در ﻓ ﻀﻴﻠﺖ اﻳ ﻦ ﺷ ﻬﺮ‪ ،‬ﺣ ﺪاﻗﻞ ﻳ ﻚ ﺣ ﺪﻳﺚ از رﺳ ﻮل اآ ﺮم‪ ٢ ،‬ﺣ ﺪﻳﺚ از‬
‫اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠ ﯽ‪ ،‬ﻳ ﻚ ﺣ ﺪﻳﺚ از ﺳ ﻴﺪ ﺳ ﺠﺎد‪ ٢٧ ،‬ﺣ ﺪﻳﺚ از اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق‪،‬‬
‫‪۶‬ﺣﺪﻳﺚ از اﻣ ﺎم رﺿ ﺎ‪ ٢ ،‬ﺣ ﺪﻳﺚ از اﻣ ﺎم ﻋﻠ ﯽ اﻟﻨﻘ ﯽ‪ ،‬و ﻳ ﻚ ﺣ ﺪﻳﺚ از اﻣ ﺎم ﺣ ﺴﻦ‬

‫‪٢٨٦‬‬
‫ﻋﺴﻜﺮﯼ رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ هﺮ ﭼﻬﻞ ﺗﺎﯼ ﺁﻧﻬﺎ در آﺘﺎب "ﺧﻼﺻﺔاﻟﺒﻠﺪان" ﺗ ﺎﻟﻴﻒ‬
‫ﺻﻔﯽ اﻟﺪﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ هﺎﺷﻢ ﺣﺴﻴﻨﯽ ﻗﻤﯽ )ﺗﺎﻟﻴﻒ در ﺳﺎل‪ ١٠٧٩‬هﺠﺮﯼ( ﻧﻘﻞ‬
‫ﺷﺪﻩاﻧﺪ و از ﺁن ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎﯼ زﻳﺮ‪:‬‬
‫‪"-‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ دﻳﻠﻤﯽ ﻧﻘﻴﺐ رﯼ از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻋﻠﯽ اﻟﻨﻘﯽ)ع( رواﻳ ﺖ آ ﺮدﻩ‬
‫آﻪ از ﺁن ﺣﻀﺮت ﺷﻨﻴﺪم آﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻗﻢ ﻗﻄﻌﻪاﯼ اﺳﺖ از ﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس‪ ،‬و در زﻣ ﺎن‬
‫ﺣﻀﺮت ﻧﻮح )ع(‪ ،‬ﻃﻮﻓﺎن ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻜﺎن رﺳﻴﺪ و ﺑﺎﻳﺴﺘﺎد‪ ،‬و ﻟﻬﺬا ﺑ ﻪ ﻗ ﻢ ﻣ ﺴﻤﯽ ﺷ ﺪ‪".‬‬
‫)ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار ‪.(٢١٣:۶٠‬‬
‫‪"-‬و ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﺑﺎﺑﻮﻳﻪ ﻗﻤ ﯽ‪ ،‬ﺑ ﻪ اﺳ ﺎﻧﻴﺪ ﺻ ﺤﻴﺤﻪ‪ ،‬از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم‬
‫اﺑﯽ ﻋﺒﺪاﷲ ﺟﻌﻔ ﺮ ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ اﻟ ﺼﺎدق)ع( رواﻳ ﺖ دارد آ ﻪ‪ :‬ﺣ ﺪﻳﺚ آ ﺮد ﻣ ﺮا ﭘ ﺪرم‬
‫اﻣ ﺎم ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ‪ ،‬و او از ﭘ ﺪرش اﻣ ﺎم زﻳ ﻦاﻟﻌﺎﺑ ﺪﻳﻦ‪ ،‬و او از ﺟ ﺪش ﺣ ﻀﺮت‬
‫رﺳ ﻮلاﷲ)ص( آ ﻪ ﺁن ﺣ ﻀﺮت ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺷ ﺒﯽ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﻣﻌ ﺮاج ﻣ ﯽرﻓ ﺘﻢ‪ ،‬ﻧﻈ ﺮم ﺑ ﺮ‬
‫ﺑﻘﻌﻪاﯼ از ﺑﻘﺎع زﻣﻴﻦ اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﺳ ﺒﺰ و ﺧ ّﺮم‪ ،‬و ﺧ ﺎك او از زﻋﻔ ﺮان ﻧﻴﻜ ﻮﺗﺮ و‬
‫از ﻣ ﺸﻚ ﺧﻮﺷ ﺒﻮﺗﺮ‪ .‬ﭘ ﺲ در ﺁن ﻣﻮﺿ ﻊ ﭘﻴ ﺮﯼ را دﻳ ﺪم آ ﻪ ﺑ ﻪ زاﻧ ﻮ ﻧﺸ ﺴﺘﻪ ﺑ ﻮد و‬
‫آﻼﻩ آﺸﻴﺸﺎن ﺑﺮ ﺳﺮ داﺷﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ را ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﻳﻦ ﭼﻪ ﺑﻘﻌﻪاﯼ اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ‬
‫ﺑﻘﻌﻪاﯼ اﺳﺖ از ﺑﻘﺎع ارض‪ ،‬آﻪ ﻗﻢ ﻧﺎم دارد و ﻣﺴﻜﻦ ﺷﻴﻌﻪ ﭘﺴﺮﻋﻢ ﺗ ﻮ ﻋﻠ ﯽ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫و اﻳﻦ ﭘﻴﺮ آﻪ ﺑﻪ زاﻧﻮ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺷﻴﻄﺎن اﺳﺖ آﻪ ﻣﯽﺧﻮاهﺪ اﻳﻦ ﻃﺎﻳﻔﻪ را ﮔﻤﺮاﻩ آﻨ ﺪ و‬
‫ﺑﻪ ﻓﺴﻖ و ﻓﺠﻮر آﺸﺎﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﮔﻔ ﺘﻢ‪ :‬ﻳ ﺎ ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ‪ ،‬ﻣ ﺮا ﻧﺰدﻳ ﻚ او ﺑﺒ ﺮ‪ .‬و ﭼ ﻮن ﺁورد‪،‬‬
‫ﮔﻔ ﺘﻢ او را آ ﻪ‪ :‬ﺑﺮﺧﻴ ﺰ اﯼ ﻣﻠﻌ ﻮن و ﺑ ﺮو ﺑ ﺎ ﻃﺎﻳﻔ ﻪ ﻣﻠﺤ ﺪﻩ ﻣ ﺸﺎرآﺖ در زﻧ ﺎن و‬
‫اﻣﻮال ﻧﻤﺎﯼ‪ ،‬آﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﭘﺴﺮ ﻋﻢ ﻣﻦ اﻳﻦ آﺎرهﺎ ﻧﻜﻨﻨ ﺪ‪) ".‬ﺑﺤ ﺎراﻻﻧﻮار ‪ ٢٠٧:۶٠‬و‬
‫ﻋﻠﻞ اﻟﺸﺮاﻳﻊ‪.(٢۵٩:٢‬‬
‫‪"-‬واﻳ ﻀﺎ ﺣ ﺪﻳﺜﯽ اﺳ ﺖ از اﻧ ﺲ ﺑ ﻦ ﻣﺎﻟ ﻚ‪ ،‬آ ﻪ روزﯼ در ﺧ ﺪﻣﺖ ﺣ ﻀﺮت‬
‫رﺳﻮل )ص( ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدم‪ .‬آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ )ع( در ﺁﻣ ﺪ‪ .‬ﭘ ﺲ ﺣ ﻀﺮت‬
‫ﻣﻴﺎن هﺮ دو ﭼﺸﻤﺶ ﺑﻮﺳﻪ داد و ﻓﺮﻣﻮد ﻳ ﺎ ﻋﻠ ﯽ‪ ،‬ﺣﻘﺘﻌ ﺎﻟﯽ وﻻﻳ ﺖ ﺗ ﺮا ﺑ ﺮ ﻣﺠﻤ ﻮع‬
‫ﺁﺳ ﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣ ﻴﻦ‪ ،‬ﻋﺮﺿ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ .‬ﭘ ﺲ ﺁﺳ ﻤﺎن هﻔ ﺘﻢ در ﻗﺒ ﻮل ﺁن ﺳ ﺒﻘﺖ ﮔﺮﻓ ﺖ و‬
‫ﺣﻘﺘﻌﺎﻟﯽ اورا ﺑﻪ ﭘ ﺎداش ﺑ ﻪ ﻋ ﺮش آﺮاﻣ ﺖ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ ،‬و در زﻣ ﻴﻦ ﻣﺪﻳﻨ ﻪ ﻃﻴﺒ ﻪ ﻗﺒ ﻮل‬
‫آﺮد‪ ،‬و او را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻦ ﻣﻜﺮم ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬و ﻗﻢ ﻗﺒﻮل آ ﺮد و او را ﺑ ﻪ وﺟ ﻮد ﻋ ﺮب‬
‫آﺮاﻣ ﺖ ﻓﺮﻣ ﻮد ودرﯼ از دره ﺎﯼ ﺑﻬ ﺸﺖ را ﺑ ﺪان ﮔ ﺸﺎدﻩ ﮔﺮداﻧﻴ ﺪ‪) ".‬ﺑﺤ ﺎراﻻﻧﻮار‬
‫‪.(١٢١:٢٠‬‬

‫‪٢٨٧‬‬
‫‪"-‬و اﻳ ﻀﺎ ﺣ ﺴﻦ ﺑ ﻦ ﻳﻮﺳ ﻒ از ﺧﺎﻟ ﺪ ﺑ ﻦ ﻳﺰﻳ ﺪ و او از ﺣ ﻀﺮت ﻧ ﺎﻃﻖ‪،‬‬
‫ﺟﻌﻔﺮﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ اﻟﺼﺎدق)ع( رواﻳﺖ آ ﺮدﻩ آ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ‪ :‬ﺣ ﻖ ﺳ ﺒﺤﺎﻧﻪ و ﺗﻌ ﺎﻟﯽ از‬
‫ﺟﻤﻴﻊ ﺷﻬﺮهﺎ ﻗﻢ و ﺗﻔﻠﻴﺲ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪) ".‬اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻔﻴﺪ‪.(١٠١:‬‬
‫‪"-‬و اﻳ ﻀﺎ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ اﻟﻴ ﺴﻊ از ﭘ ﺪر ﺧ ﻮد و او از ﺟ ﺪش و او از ﺣ ﻀﺮت‬
‫اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق رواﻳﺖ آﺮدﻩ آﻪ ﺁن ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭼﻮن زﻧ ﺎن ﺑ ﺮ زﻳ ﻦه ﺎ در‬
‫ﭘ ﺸﺖ اﺳ ﺒﻬﺎ ﺳ ﻮار ﺷ ﻮﻧﺪ‪ ،‬و از اﻳ ﺸﺎن ﺑ ﻮﯼ ﺧ ﻮش ﺑﻤ ﺸﺎم ﻣ ﺮدان رﺳ ﺪ‪ ،‬هﻤﺎﻧ ﺎ آ ﻪ‬
‫ﺁﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و در ﺁن هﻨﮕ ﺎم ﺑ ﻪ ﻗ ﻢ و ﺣ ﻮاﻟﯽ ﺁن ﭘﻨ ﺎﻩ ﺑﺮﻳ ﺪ آ ﻪ اﻳ ﻦ‬
‫هﺮدو ﻣﻮﺿﻊ در ﺁن اﺛﺮﯼ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪) ".‬ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار‪.(٢١۴:۶٠‬‬
‫ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﻧﻤﺎﻧﺪ آﻪ اﺧﻴﺮا دو اﻣﺘﻴ ﺎز دﻳﮕ ﺮ ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﻪ اﻣﺘﻴ ﺎزات ﮔﺬﺷ ﺘﻪ ﻗ ﻢ اﺿ ﺎﻓﻪ‬
‫ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ آﻪ ﺣﺠﺔاﻻﺳﻼم رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮرﯼ اﺳﻼﻣﯽ اﻳﺮان ﻓﺮﻣ ﻮدﻩاﻧ ﺪ‪" :‬ﻗ ﻢ‬
‫ﻣﻨﺒﻊ ﻻﻳﺰال ﻓﻜﺮ اﺳﺖ" وﺣﺠﺔاﻻﺳﻼم و اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ رﺋ ﻴﺲ ﻣﺠﻠ ﺲ ﺷ ﻮراﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ‬
‫اﻳﺮان ﻓﺮﻣﻮدﻩاﻧﺪ‪" :‬ﻗﻢ ﭼﻨﺎن ﻣﻌﻤ ﻮر اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻬ ﺎﯼ ﺗﻬ ﺮان دﺳ ﺖ آﻤ ﯽ از ﺁن‬
‫ﻧﺪارد"‪.‬‬
‫ﻣﺮاد از ﻋﻠﻢ ﻗﻢ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﻋﻠﻢ ﺻﺎدرﻩ از ﻣﻜﺘﺐ ﻗﻢ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﭼ ﻪ در ﺑﻐ ﺪاد ﻋ ﺼﺮ‬
‫ﺛﻘﺔاﻻﺳﻼم آﻠﻴﻨ ﯽ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﭼ ﻪ در اﺻ ﻔﻬﺎن ﻋ ﺼﺮ ﻋﻼﻣ ﻪ ﻣﺠﻠ ﺴﯽ‪ ،‬ﭼ ﻪ در داراﻟﻌﻠ ﻢ‬
‫ﻧﺠﻒ‪ ،‬ﭼﻪ در داراﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦهﺎﯼ ﻣ ﺸﻬﺪ و ﺷ ﻴﺮاز‪ .‬ﻋﻠﻤ ﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ در ﻣﻜﺘ ﺐ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ‬
‫ﻣﺎﻳﻪ ﻣﯽﮔﻴﺮد‪ ،‬در ﻣﻜﺘﺐ ﺁﺧﻮﻧﺪ ﺗﺪرﻳﺲ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و از ﻣﻜﺘ ﺐ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ ﺑ ﻪ ﺟﻤﻴ ﻊ ﺑ ﻼد‬
‫ارض ﺗﺮاوش ﻣﯽآﻨﺪ‪:‬‬
‫‪"-‬ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﺑﺎﻳ ﺪ ﻋﻠﻤ ﯽ را ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻴ ﺪ آ ﻪ‬
‫رﺿﺎﯼ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺁن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا ه ﺮ ﻋﻠﻤ ﯽ ﻣﺎﻳ ﻪ ﻧﺠ ﺎت ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬و ﻋﻠ ﻢ ﻧ ﺎﻓﻌﯽ آ ﻪ‬
‫ﺳﺒﺐ ﻧﺠ ﺎت ﺑ ﺸﻮد‪ ،‬ﻣﻨﺤ ﺼﺮ ﺑ ﻪ ﺗﻮﺣﻴ ﺪ و اﻣﺎﻣ ﺖ و ﻋﻠ ﻮﻣﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ از ﺣ ﻀﺮت‬
‫رﺳ ﻮل و اﺋﻤ ﻪ اﻃﻬ ﺎر ﺑ ﻪ ﻣ ﺎ رﺳ ﻴﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬و ﺁﻧﭽ ﻪ ﻧﺮﺳ ﻴﺪﻩ‪ ،‬ﺗﻔﻜ ﺮ در ﺁﻧﻬ ﺎ ﺧ ﻮب‬
‫ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬از ﺳ ﺎﻳﺮ ﻋﻠ ﻮم ﻧﻴ ﺰ ﺁﻧﭽ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﻓﻬﻤﻴ ﺪن آ ﻼم اه ﻞﺑﻴ ﺖ رﺳ ﺎﻟﺖ ﻻزم اﺳ ﺖ‬
‫)ﻣﺎﻧﻨﺪ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ و ﺻﺮف و ﻧﺤﻮ و ﻣﻨﻄﻖ(‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮاﻧﺪﻩ ﺷ ﻮد و ﻏﻴ ﺮ ﺁن ﻳ ﺎ ﻟﻐ ﻮ‬
‫ﻳﺎ ﺑﯽﻓﺎﻳﺪﻩ و ﺗﻀﻌﻴﻴﻊ ﻋﻤﺮ و ﻳﺎ اﺟﺪاث ﺷﺒﻬﻪ در ﻧﻔﺲ اﺳﺖ آ ﻪ ﺑﻴ ﺸﺘﺮ ﻣﻮﺟ ﺐ آﻔ ﺮ‬
‫و ﺿﻼﻟﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪) ".‬ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴﯽ‪ ،‬ﻋﻴﻦ اﻟﺤﻴﻮة(‪.‬‬
‫ﻓﺮهﻨﮓ ﺁﺧﻮﻧﺪ‪ ،‬از هﻤ ﺎن ﺁﻏ ﺎز‪ ،‬ﻧﻈ ﺮ ﺧ ﻮد را درﺑ ﺎرﻩ ﻋﻠ ﻢ و ﻣﻔﻬ ﻮﻣﯽ آ ﻪ‬
‫ﻣﻜﺘﺐ او ﺑﺮاﯼ او ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻮد‪ ،‬روﺷﻦ آﺮد‪ .‬ﻋﻠﻢ ﺑﺼﻮرت ﻋﺎم‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ ﻓﻘ ﻂ ﻋﻠ ﻢ دﻳ ﻦ‪،‬‬

‫‪٢٨٨‬‬
‫و ﻋ ﺎﻟﻢ ﺑﻤﻔﻬ ﻮم ﻋﻠ ﯽ اﻻﻃ ﻼق ﻳﻌﻨ ﯽ ﻓﻘ ﻂ ﻓﻘﻴ ﻪ‪ ،‬اﮔ ﺮ آ ﺴﯽ رﻳﺎﺿ ﯽدان ﺑﺎﺷ ﺪ ﻳ ﺎ‬
‫ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎ ﻳﺎ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺷﻴﻤﯽ و ﻓﻴﺰﻳﻚ ﺧﻮاﻧ ﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﻳ ﺎ ادب و ﺣﻜﻤ ﺖ ﺁﻣﻮﺧﺘ ﻪ‬
‫ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﻳ ﺎ ﭘﺰﺷ ﻚ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﭼﻨ ﻴﻦ آ ﺴﯽ ﻓﻘ ﻂ رﻳﺎﺿ ﯽدان‪ ،‬آﻴﻤﻴ ﺎدان‪ ،‬ﺟﻐﺮاﻓﻴ ﺎدان‪،‬‬
‫ﺗﺎرﻳﺦدان‪ ،‬ﺣﻜﻴﻢ و ادﻳﺐ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻤﻔﻬﻮم ﻣﻄﻠﻖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬زﻳ ﺮا ﻋﻠ ﻢ ﺣﻘﻴﻘ ﯽ را‬
‫ﻧﻴﺎﻣﻮﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻠﻤﯽ آﻪ ﺁﻣﻮﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺗﻔﻨﻨﯽ و ﻏﻴﺮﺿﺮورﯼ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑ ﯽارزش‪ ،‬و‬
‫ﻳﺎ اﺻﻮﻻ ﻟﻐﻮ و ﺑﯽﻓﺎﻳﺪﻩ وﻣﺎﻳﻪ ﺗ ﻀﻴﻴﻊ ﻋﻤ ﺮ‪ .‬ﻋﻠ ﻢ واﻗﻌ ﯽ ﻳﻌﻨ ﯽ اﻧﺤ ﺼﺎرا ﺁﻧﭽ ﻪ در‬
‫ﺣﺪﻳﺚ و ﻓﻘﻪ و اﺻﻮل و ﺗﻔﺴﻴﺮ و آﻼم رﺟﺎل و ﺳﻨﺖ و ﺷﺮﻳﻌﺖ ﺧﻼﺻﻪ ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪،‬‬
‫و ﺁﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺻﺮف و ﻧﺤﻮ و ﻣﻨﻄﻖ زﺑﺎن ﻋﺮب ﻣﺮﺑﻮط اﺳ ﺖ‪ .‬ﺗﻌﺒﻴ ﺮ ﺳ ﺨﻦ ﻣﻨ ﺴﻮب‬
‫ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻧﻴﺰ آﻪ "اﻟﻌﻠﻤﺎء ورﺛﺔ اﻻﻧﺒﻴﺎء" اﻳﻦ اﺳﺖ آ ﻪ ﺁﺧﻮﻧ ﺪان وراث ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻨ ﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس هﻤﻴﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ‪" ،‬ﻋﺎﻟﻢ" ﻋﻨﻮان ﺑﺰرﮔ ﺎن روﺣﺎﻧﻴ ﺖ ﺷ ﺪﻩ و اﺻ ﻄﻼح‬
‫"ﻋﻠﻤ ﺎ" هﻨ ﻮز ه ﻢ در زﺑﺎﻧﻬ ﺎﯼ ﻏﺮﺑ ﯽ ﺑ ﺎ ﻣﻔﻬ ﻮم داﻧ ﺸﻤﻨﺪان دﻧﻴ ﺎﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ ﺑﻜ ﺎر‬
‫ﻣﯽرود‪.‬‬
‫از ﺁﻏﺎز ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻋﺼﺮ ﻗﺎﺟﺎر‪ ،‬ﻣﻜﺘﺐ ﺁﺧﻮﻧﺪ ﺑﻄﻮر ﻣﺪاوم دﺷ ﻤﻦ ﺳﺮﺳ ﺨﺖ‬
‫و ﺁﺷﺘﯽﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺑﺮاﯼ ه ﺮ ﮔﻮﻧ ﻪ ﺗﺎﺳ ﻴﺲ ﻣﺮاآ ﺰ ﻋﻠﻤ ﯽ و داﻧ ﺸﮕﺎهﯽ ﻧ ﻮع ﻏﺮﺑ ﯽ در‬
‫"ﻣﻤﺎﻟﻚ ﻣﺤﺮوﺳﻪ" ﺑﻮد‪ .‬در ﭘﻨﺠﺎﻩ ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﻴﺰ داﻧﺸﮕﺎﻩ هﺎ‪ ،‬ﻣﺮاآﺰ ﺗﻌﻠ ﻴﻢ آﻔ ﺮ و‬
‫ﻓ ﺴﺎد ﻏﺮﺑ ﯽ در اﻣ ﺖ اﺳ ﻼﻣﯽ ﺑ ﺸﻤﺎر رﻓﺘﻨ ﺪ‪ .‬وﻗﺘ ﯽ آ ﻪ "ﺣﻜﻮﻣ ﺖ اﷲ" در اﻳ ﺮان‬
‫ﺑﺮﻗ ﺮار ﺷ ﺪ‪ ،‬اﻳ ﻦ ﻣﺮاآ ﺰ ﻓ ﺴﺎد و ﻏ ﺮبزدﮔ ﯽ اﺻ ﻮﻻ ﺗﻌﻄﻴ ﻞ ﺷ ﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗ ﺎ دوﺑ ﺎرﻩ‬
‫ﺑﺼﻮرت "اﺳﻼﻣﯽ" اﺟﺎزﻩ ﮔﺸﺎﻳﺶ ﻳﺎﺑﻨ ﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘ ﻪ ﺑ ﺎ ﺁن ﻣﻔﻬ ﻮﻣﯽ از اﺳ ﻼم آ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫"ﻣﻜﺘﺐ ﻓﻴﻀﻴﻪ" ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٢٨٩‬‬
 ‫هﻨﺮ‪ ،‬آﺎرﮔﺎﻩ ﺷﻴﻄﺎن‬
‫دﺷ ﻤﻨﯽ ﺁﺷ ﺘﯽﻧﺎﭘ ﺬﻳﺮ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ ﺑ ﺎ ﻣﻮﺳ ﻴﻘﯽ‪ ،‬از هﻤ ﺎن روز ﺑﻨﻴﺎﻧﮕ ﺬارﯼ اﻳ ﻦ‬
‫ﻣﻜﺘﺐ ﺁﻏﺎز ﺷﺪ‪ ،‬و ﺗﺎ ﺑﺎﻣﺮوز اداﻣﻪ دارد‪ .‬در ﻓﺮهﻨﮓ ﺁﺧﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺳﻴﻘﯽ ﺣﺮام اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻬﻤﺎن دﻟﻴﻞ آﻪ ﺑ ﺴﻴﺎر ازاﻧ ﻮاع هﻨ ﺮ ﻧﻴ ﺰ ﺣ ﺮام اﺳ ﺖ‪ ،‬و ﺑ ﺎﻳﻦ دﻟﻴ ﻞ آ ﻪ ﻏﺎﻟ ﺐ ﻟﺬاﺋ ﺬ‬
‫ﺑﻐﻴﺮ از ﺧﻮردن و ﺟﻤﺎع آﺮدن ﻣﻮﺟﺐ ﻓﺴﺎد و ﮔﻤﺮاهﯽ هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫هﻨ ﻮز ه ﻢ آ ﻪ هﻨ ﻮز اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻣ ﺘﻦ ﺻ ﺮﻳﺤﯽ از ﻗ ﺮﺁن آ ﻪ ﺟ ﺎآﯽ از ﺣﺮﻣ ﺖ‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اراﺋﻪ ﻧﺸﺪﻩ و ﺑﻬﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﺤﺚ در ﺑﺎرﻩ ﺣﺮﻣﺖ ﺗﺎ ﻋﺪم ﺣﺮﻣﺖ ﺁن‪،‬‬
‫از هﻤ ﺎن ﻗ ﺮون اوﻟﻴ ﻪ اﺳ ﻼﻣﯽ اداﻣ ﻪ ﻳﺎﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬اﺷ ﺎرات ﻗ ﺮﺁن ﺑ ﻪ ﺧﻤ ﺮ و‬
‫ﻣﻴﺴﺮ)ﺳﻮرﻩ ﺑﻘﺮﻩ ﺁﻳ ﻪ‪ ،٢١٩‬ﺳ ﻮرﻩ ﻣﺎﺋ ﺪﻩ ﺁﻳ ﻪ ه ﺎﯼ‪ ٩٠‬و‪ (٩١‬اﮔ ﺮ در ﻗ ﺴﻤﺖ ﺧﻤ ﺮ‬
‫روﺷﻦ اﺳﺖ‪ .‬در ﻗ ﺴﻤﺖ ﻣﻴ ﺴﺮ اﺑﻬ ﺎم دارد‪ ،‬و درﺑ ﺎرﻩ ﻣﻔﻬ ﻮم دﻗﻴ ﻖ "ﻓ ﺎﺟﺘﻨﺒﻮا ﻗ ﻮل‬
‫اﻟﺰور" ﻧﻴﺰ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮهﺎﯼ ﻓﺮاوان هﺴﺖ‪.‬‬
‫در ه ﺰار ﺳ ﺎل ﭘ ﻴﺶ‪ ،‬اﻣ ﺎم ﻣﺤﻤ ﺪ ﻏﺰاﻟ ﯽ‪ ،‬در آﺘ ﺎب ﻣﻌ ﺮوف اﺣﻴ ﺎءاﻟﻌﻠﻮم‬
‫ﺧﻮد ﺻﺮﻳﺤﺎ ﻧﻮﺷﺖ آﻪ‪" :‬هﻴﭻ ﻧﺺ و ﻗﻴﺎﺳﯽ در اﺳﻼم ﺑﺮ ﺗﺤ ﺮﻳﻢ ﺳ ﻤﺎع و ﺻ ﻮت‬
‫ﺧﻮش ﻧﺪارﻳﻢ"‪ .‬و هﺰار ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از او‪ ،‬ﺷﺮﻳﻌﺘﯽ در رﺳﺎﻟﻪ "ﻳﺎد و ﻳﺎدﺁوران" ﺧﻮد‬
‫ﻣﺘﺬآﺮ ﺷﺪ آﻪ‪" :‬دﺳﺘﮕﺎﻩهﺎﯼ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﯽ ﺷﻴﻌﻪ ﻓﻌﻠ ﯽ آ ﻪ از ﺗﻮﺟﻴ ﻪ و ﺗﻔ ﺴﻴﺮ ﻣﻨﻄﻘ ﯽ و‬
‫ﺗﺤﻠﻴ ﻞ ﺗ ﺎرﻳﺨﯽ ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ از ﻋﻘﺎﻳ ﺪ و اﺣﻜ ﺎم ﺧ ﺎص ﺷ ﻴﻌﻪ ﻋ ﺎﺟﺰن‪ ،‬در ﺑﺮاﺑ ﺮ اﻳ ﻦ‬
‫ﺳﺌﻮال آﻪ ﭼﺮا ﻣﻮﺳﻴﻘﯽ آﻪ ﻳﻚ هﻨﺮ ﻋﻤﻴ ﻖ و ﻣ ﺆﺛﺮ اﺳ ﺖ و ﻣ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ ﺑ ﺴﻴﺎر ﻣﺜﺒ ﺖ‬
‫هﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﺷﻴﻌﻪ ﺣﺮام ﺷﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬از ﭘﺎﺳ ﺦ درﻣﺎﻧ ﺪﻩاﻧ ﺪ‪ .‬زﻳ ﺮا ﻧ ﻪ در ﻗ ﺮﺁن و ﻧ ﻪ‬
‫در ﺳﻨﺖ ﺳﻨﺪﯼ در ﺣﺮﻣﺖ ﻣﻮﺳﻴﻘﯽ ﻧﻤﯽﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ ﺑﺮﺁﻳﻪ "ﻓﺎﺟﺘﺒﻨﻮا ﻗ ﻮل اﻟ ﺰور"‬
‫ﺗﻜﻴ ﻪ ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ‪ ،‬و ﻗ ﻮل اﻟ ﺰور را آ ﻪ ﺑ ﻪ ﻣﻌﻨ ﯽ ﺣ ﺮف ﻣﻔ ﺖ اﺳ ﺖ‪ ،‬دﻟﻴ ﻞ ﺣﺮﻣ ﺖ‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﯽ در ﻗﺮﺁن ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ آﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﯽ ﺻﻮت اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻗﻮل‪".‬‬
‫در ﻓﺎﺻﻠﻪ اﻳﻦ دو‪ ،‬ﺷﻴﺦ اﺷﺮاق‪ ،‬ﺷﻬﺎباﻟﺪﻳﻦ ﺳﻬﺮوردﯼ)آﻪ ﺁﻳﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ‬
‫در آﺸﻒ اﻻﺳﺮار ﺧﻮد‪ ،‬از او ﺑﻪ ﻋﻨ ﻮان "ﻓﻴﻠ ﺴﻮف ﺑ ﺰرگ اﺷ ﺮاﻗﯽ آ ﻪ ﺟﻤ ﻊ ﺑ ﻴﻦ‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪ و رﻳﺎﺿﻴﺎت ﻧﻔﺴﺎﻧﻴﻪ آﺮدﻩ اﺳﺖ و از ﻋﻠﻤﺎء ﺑﺰرگ روح ﺑﻪ ﺷ ﻤﺎر ﻣ ﯽرود"‬
‫ﻳ ﺎد ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪ ،‬در "ﻋ ﻮارف اﻟﻌ ﺎرف" ﺧ ﻮد ﻧﻮﺷ ﺖ آ ﻪ‪" :‬ﺳ ﻤﺎع ﺣ ﺮام ﻧﻴ ﺴﺖ و‬
‫رواﺳﺖ‪ .‬ﺧﺎﺻﻪ اﮔﺮ از ﺁن ﻗﺼﺪ ﺗﻠﻄﻴﻒ دل و اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﺤﺒﺖ داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ"‪ .‬و در‬
‫"ﻣﺤﺎﺿﺮات اﻻدﺑﺎ" ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷ ﺪ آ ﻪ "اﺑ ﻦ راوﻧ ﺪﯼ ﻓﻘﻴ ﻪ ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﻓﻘﻬ ﺎ در روا ﺑ ﻮدن‬

‫‪٢٩٠‬‬
‫ﻣﻮﺳ ﻴﻘﯽ اﺧ ﺘﻼف آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ‪ ،‬اﻣ ﺎ ﻣ ﻦ ﻣ ﯽﮔ ﻮﻳﻢ آ ﻪ ﺷ ﻨﻴﺪن ﺁن ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ ﻣﻨ ﻊ ﺷ ﺮﻋﯽ‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ واﺟﺐ هﻢ هﺴﺖ‪".‬‬
‫ﺑ ﺎ ﺗﻤ ﺎم اﻳﻨﻬ ﺎ‪ ،‬ﻓﺮﺿ ﺎ ه ﻢ در ﻗ ﺮﺁن ﻧ ﺺ ﺻ ﺮﻳﺤﯽ در ﺑ ﺎرﻩ ﺣﺮﻣ ﺖ ﻏﻨ ﺎ و‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﯽ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬ﺁﻳﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺮﻣﺘﯽ اﻳﺠﺎب ﻣﯽآﺮد آﻪ در ﺣﺪﻳﺜﯽ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﻣﺤﺪﺛﯽ ﺑﺰرﮔﻮار از زﺑﺎن رﺳﻮل اآﺮم ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد آﻪ‪" :‬ه ﺮ ﻣ ﺮدﯼ آ ﻪ در ﺧﺎﻧ ﻪاش‬
‫ﻃﻨﺒﻮر ﺑﻨﻮازﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻣﺮ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺷﻴﻄﺎﻧﯽ ﺑﻨﺎم ﻓﻘﻨ ﺪر ﺑ ﺮ او ﻧ ﺸﻴﻨﺪ و ﺣﻴ ﺎ را از او‬
‫ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺠﺎﺋﻴﻜﻪ ﺁن ﻣﺮد دﻳﻮث ﮔ ﺮدد!" )ﻣ ﺘﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ در ﺻ ﻔﺤﻪ‪ .(۵۴٧‬و از ه ﻢ‬
‫او ﻧﻘﻞ ﺷﻮد آﻪ‪" :‬هﺮ آﺲ ﻳﻚ دهﻢ ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩاﯼ ﺑﺪهﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن اﺳﺖ آﻪ هﻔﺘﺎد ﺑ ﺎر ﺑ ﺎ‬
‫ﻣﺎدر ﺧﻮد زﻧ ﺎ آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ!" )ﻣ ﺘﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ در ﺻ ﻔﺤﻪ‪ . (۵۴۶‬و رواﻳ ﺖ ﺷ ﻮد آ ﻪ‪:‬‬
‫"ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اآﺮم ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻩ آﻪ ه ﺮ آ ﻪ ﺁواز ﺑﺨﻮاﻧ ﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺎﻳ ﺪ‬
‫در روز ﻗﻴﺎﻣ ﺖ ﻧﻮﺣ ﻪآﻨ ﺎن ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﺳ ﮓ!" )ﻣ ﺘﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ در ﺻ ﻔﺤﻪ‪ .(۵۴۶‬و‬
‫"ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ آﺒﻮﺗﺮ در ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﯽ آﻪ ﻣﯽآﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻔ ﺮﻳﻦ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‬
‫ﺑﺮ ﺁﻧﻬﺎ آﻪ ﺳﺎز ﻣﯽزﻧﻨﺪ و ﻋﻮد ﻣﯽﻧﻮازﻧﺪ!" و هﻤﻴﻦ ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ "ﺷ ﻨﻴﺪ‬
‫آ ﻪ ﻣ ﺮدﯼ ﻃﻨﺒ ﻮر ﻣ ﯽزﻧ ﺪ‪ .‬ﭘ ﺲ ﻃﻨﺒ ﻮرش را ﺷﻜ ﺴﺖ و ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬واﯼ ﺑ ﺮ ﺗ ﻮ! آ ﻪ‬
‫ﻃﻨﺒﻮر وﻗﺘﻴﻜﻪ ﺑﺮ روﯼ ﺁن ﻣﯽﻧﻮازﯼ‪ ،‬ﻣ ﯽﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬زود ﺑﺎﺷ ﺪ آ ﻪ ﭘ ﺸﻴﻤﺎن ﺷ ﻮﯼ‪ ،‬اﯼ‬
‫زﻧﻨﺪﻩ ﻣﻦ ‪ -‬و اﻳﻦ را دو ﺑﺎر ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ‪ -‬و ﭘﺲ ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ زود ﺑﺎﺷﺪ آﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﻨﻢ روﯼ‪،‬‬
‫اﻳﻦ زﻧﻨﺪﻩ ﻣﻦ ‪ -‬و اﻳﻦ را هﻢ دو ﺑﺎر ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ‪ "-‬و از هﻤﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮ‪ ،‬وﺣ ﺸﺖ ﻋﻈﻴﻤ ﯽ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﻳﻚ ﻣﻮﻣﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ارﺗﻜﺎب اﺷﺘﺒﺎهﯽ در داراﻟﺨﻼء‪ ،‬ﺑ ﺮاﯼ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ‬
‫ﺻ ﺎدق ﺑﻮﺟ ﻮد ﺁوردﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﻋﻼﻣ ﻪ ﻣﺠﻠ ﺴﯽ رﺿ ﻮان اﷲ ﻣﻘﺎﻣ ﻪ‪ ،‬ﺁﻧ ﺮا از ﺣ ﺪﻳﺜﯽ‬
‫ﻣﻌﺘﺒ ﺮ‪ ،‬از ﻃﺮﻳﻘ ﻪ ﻣ ﺴﺘﻘﻴﻤﻪ اﺋﻤ ﻪ اﻃﻬ ﺎر‪ ،‬در ﺑﺤ ﺎراﻻﻧﻮار درﻳﺎﻓ ﺖ داﺷ ﺘﻪ و ﻳﻜ ﯽ‬
‫دﻳﮕﺮ از اﻋﺎﻇﻢ ﻣﺤ ﺪﺛﺎن‪ ،‬ﻋ ﺎﻟﻢ رﺑ ﺎﻧﯽ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺷ ﻔﻴﻊ‪ ،‬در ﻣﺠﻤ ﻊ اﻟﻤﻌ ﺎرف و ﻣﺨ ﺰن‬
‫اﻟﻌﻮارف ﻧﻴﺰ ﺑﺎ هﻤﻴﻦ اهﻤﻴﺖ از ﺁن ﻳﺎد آﺮدﻩ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪"-‬در ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻮﺛﻖ اﺳﺖ آﻪ ﺷﺨﺼﯽ از ﺣﻀﺮت ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﭘﺮﺳﻴﺪ‬
‫آ ﻪ ﻣ ﻦ ﮔ ﺎهﯽ ﻧﺸ ﺴﺘﻦ در داراﻟﺨ ﻼء را ﻃ ﻮل ﻣﻴ ﺪهﻢ ﺑ ﺮاﯼ ﺷ ﻨﻴﺪن ﺳ ﺎز و ﺁواز‬
‫هﻤﺴﺎﻳﻪام‪ .‬ﺣﻀﺮت آﻪ اﻳﻦ را ﺷﻨﻴﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﺑﻮﺣ ﺸﺖ اﻓﺘ ﺎد آ ﻪ ﺳ ﺌﻮالآﻨﻨ ﺪﻩ ﭘﺮﻳ ﺸﺎن‬
‫وﻣﻀﻄﺮب ﺷﺪ‪ .‬و ﺁن ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬واﯼ ﺑ ﺮ ﺗ ﻮ! واﯼ ﺑ ﺮ ﺗ ﻮ! ﺑﺮﺧﻴ ﺰ و ﻏ ﺴﻞ‬
‫آﻦ و ﻧﻤﺎز ﺑﮕﺬار و ﺗﻮﺑﻪ ﺑﻜﻦ! آﻪ ﺑﺘﺤﻘﻴﻖ اﮔﺮ در ﺁﻧﺤﺎل در ﺑﻴﺖاﻟﺨﻼء ﻣﯽﻣ ﺮدﯼ‪،‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را ﻧﻤﯽﺁﻣﺮزﻳﺪ!" ﻳﻚ آﺸﻒ ﺑﺰرگ ﺗ ﺎرﻳﺨﯽ و هﻨ ﺮﯼ ﻧﻴ ﺰ ﺗﻮﺳ ﻂ اﻋ ﺎﻇﻢ‬

‫‪٢٩١‬‬
‫ﻣﺤﺪﺛﺎن ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺮﺣﻤﺔ و اﻟﺮﺿﻮان‪ ،‬درﺑﺎرﻩ اﺻﻞ وﻣﻨ ﺸﺎء ﺁﻻت ﻣﻮﺳ ﻴﻘﯽ ﺻ ﻮرت‬
‫ﮔﺮﻓﺘ ﻪ آ ﻪ ﻇ ﺎهﺮا هﻨ ﻮز ﺑ ﻪ اﻃ ﻼع اﺳ ﺘﺎدان ﺗ ﺎرﻳﺦ هﻨ ﺮ در داﻧ ﺸﮕﺎﻩه ﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠ ﻒ‬
‫ﺟﻬ ﺎن ﻧﺮﺳ ﻴﺪﻩ و در آﺘﺎﺑﻬ ﺎﯼ ﺗ ﺎرﻳﺦ هﻨ ﺮ ﻧﻴ ﺰ ﻧﻘ ﻞ ﻧ ﺸﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ ..."- :‬وﺣ ﻀﺮت‬
‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﭼﻮن ﺣﻀﺮت ﺁدم ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم وﻓ ﺎت آ ﺮد‪ ،‬اﺑﻠ ﻴﺲ و ﻗﺎﺑﻴ ﻞ‬
‫از ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﯽ آﻨ ﺎر هﻤ ﺪﻳﮕﺮ ﻧﺸ ﺴﺘﻨﺪ و ﺁﻻت ﻃ ﺮب ﻧﻮاﺧﺘﻨ ﺪ و هﻤ ﻪ اﻳ ﻦ ﺁﻻﺗ ﯽ آ ﻪ‬
‫ﻣﺮدم از ﺁن ﻟﺬت ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ ازهﻤﺎﻧﺠﺎ ﭘﻴﺪا ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪) ".‬ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﻔﺤﻪ‪.(۵۵١‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ هﻤﻪ ﺁﻳﺎ ﺗﺼﻮر ﻣﯽآﻨﻴﺪ ﺳﺨﺎﻓﺖ اﻳ ﻦ اﺣﺎدﻳ ﺚ و رواﻳ ﺎت‪ ،‬از ﺳ ﺨﺎﻓﺖ‬
‫ﻓﺘ ﺎوﯼ و ﺗﻔ ﺴﻴﺮهﺎﯼ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﮔﻮﻧ ﻪ و ﺁﻳ ﺖاﷲ ﻣﺎﺑﺎﻧ ﻪ زﻋﻤ ﺎﯼ ﻋﺎﻟﻴﻘ ﺪر ﺳﻴﺎﺳ ﯽ و‬
‫روﺣﺎﻧﯽ ﺟﻤﻬﻮرﯼ اﺳﻼﻣﯽ آﻨﻮﻧﯽ آﻤﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫‪"-‬ﻣﻮﺳﻴﻘﯽ‪ ،‬روح ﻋﺸﻖﺑﺎزﯼ و ﺷﻬﻮﺗﺮاﻧﯽ و ﺧﻼف ﻋﻔ ﺖ در اﻧ ﺴﺎن ﺗﻮﻟﻴ ﺪ‬
‫ﻣﯽآﻨﺪ و ﺷﻬﺎﻣﺖ و ﺷﺠﺎﻋﺖ و ﺟﻮاﻧﻤﺮدﯼ را ﻣﯽﮔﻴﺮد‪ .‬زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ آﻪ در ﺁن ﻣﺠﺎﻟﺲ‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘ ﺴﺖ و ﺑ ﯽﺷ ﺮﻣﺎﻧﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬ﻣﻮﺳ ﻴﻘﯽ ﺳ ﺒﺐ ﻣ ﯽﺷ ﻮد آ ﻪ ﻣﻐ ﺰ اﻧ ﺴﺎن‬
‫وﻗﺘﯽ ﭼﻨﺪ وﻗﺖ ﺑﻪ ﺁن ﮔﻮش آﺮد‪ ،‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻐﺰ ﻏﻴﺮﻓﻌﺎل و ﻏﻴﺮﺟ ﺪﯼ ﻣ ﯽﺷ ﻮد‬
‫و اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻮﺟﻮد هﺰل و ﺑﻴﻬﻮدﻩ ﻣﯽآﺸﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﻮﺳﻴﻘﯽ ﺑﺎ ﺗﺮﻳ ﺎك ﻓ ﺮق ﻧ ﺪارد‪.‬‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﯽ ﺧﻴﺎﻧﺖ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻤﻠﻜﺖ اﺳﻼﻣﯽ‪ .‬اﮔ ﺮ ﺑﺨﻮاهﻴ ﺪ ﺟﻤﻬ ﻮرﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ ﻣ ﺴﺘﻘﻞ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از اﻳﻦ ﺑﺒﻌﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻮﺳﻴﻘﯽ را از رادﻳﻮ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﺑﻜﻠ ﯽ ﺣ ﺬف آﻨﻴ ﺪ‪) ".‬ﺁﻳ ﺖاﷲ‬
‫ﺧﻤﻴﻨﯽ‪ ،‬در ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ‪ ٣١‬ﺗﻴﺮ ‪ ١٣۵٨‬در ﻗﻢ(‬
‫‪"-‬ﻏﻨﺎ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺻ ﻮﺗﯽ آ ﻪ از ﺣﻨﺠ ﺮﻩ اﻧ ﺴﺎن در ﺑﻴﺎﻳ ﺪ‪ .‬و ﺁن ﺣ ﺮام‬
‫اﺳﺖ در ﺳﻪ ﺻﻮرت‪ :‬ﺻﻮرت اول ﺻﻮت ﺧﻮﺑﯽ اﺳﺖ آﻪ زﻳﺮ و ﺑ ﻢ داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻌﻨﯽ ﭼﻬﭽﻬﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﺻﻮت اﻧﺴﺎن ﻗﻄ ﻊ ﺑﺨ ﻮرد‪ .‬ﺧﻼﺻ ﻪ ﺑ ﺼﻮرت زﻳﺒ ﺎﺋﯽ ﺑﺎﺷ ﺪ‬
‫آﻪ ﭼﻬﭽﻬﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺻﻮرت دوم اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺻ ﻮت زﻳﺒ ﺎﺋﯽ در اﻧ ﺴﺎن اﻳﺠ ﺎد‬
‫ﺣﺰن ﻳﺎ ﻧﺸﺎط ﺑﻜﻨﺪ و ﺣﺎل ﻋﺎدﯼ ﻣﺴﺘﻤﻊ را از راﻩ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻳﻚ ﺳﺮورﯼ و ﻓ َﺮﺣ ﯽ وﻳ ﺎ‬
‫ﻋﻤ ﺪﻩ ﺷ ﺮاﻳﻂ اﺳ ﺖ اﻳ ﻦ‬ ‫ﻳ ﻚ ﺣﺎﻟ ﺖ ﻏ ﺼﻪ و ﺗ ﺎﺛﺮﯼ ﺗﻐﻴﻴ ﺮ ده ﺪ‪ .‬ﺻ ﻮرت ﺳ ﻮم آ ﻪ ُ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﺷﻨﻮﻧﺪﻩ ﺑﮕﻮﻳﺪ اﻳﻦ ﺻﺪا ﻣﺎل ﻳﻚ ﻣﺠﻠﺲ رﻗﺺ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎل ﻳﻚ ﻣﺠﻠﺲ داﻧﺲ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻳﻚ ﺻﻮت زﻳﺒﺎﺋﯽ از ﺣﻨﺠﺮﻩ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﭘﻴﺪا ﺷﺪ و داراﯼ اﻳﻦ ﺷﺮاﺋﻂ ﺑﺎﺷ ﺪ‪،‬‬
‫ﺁﻧﺮا اﺳﻼم ﻏﻨﺎ ﻣﯽﻧﺎﻣﺪ و ﺣﻜﻢ ﺑﻪ ﺣﺮﻣﺖ ﺁن آﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬اﻳ ﻦ ﺻ ﻮﺗﻬﺎﺋﯽ آ ﻪ آ ﺸﺶ‬
‫دارد‪ ،‬ﺧﻴﻠﯽ ﻋﻤﻠﯽ زﺷﺘﯽ اﺳ ﺖ از ﻧﻈ ﺮ اﺳ ﻼم‪ ،‬و ﺑ ﺴﻴﺎر ﺑ ﺪ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺑﻄﻮرﻳﻜ ﻪ اﻣ ﺎم‬
‫ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟ ﺴﻼم ﮔ ﺎهﯽ در ﺑﻌ ﻀﯽ از آﻠﻤ ﺎﺗﺶ ﻣ ﯽﻓﺮﻣﺎﻳ ﺪ "اﻟﻐﻨ ﺎء ﻋ ﺶ اﻟﻨﻔ ﺎق"‬

‫‪٢٩٢‬‬
‫)ﻏﻨﺎ ﻻﻧﻪ ﻧﻔﺎق اﺳﺖ(‪ .‬ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﻣﻠﺘﻬﺎ دﻟﺸﺎن از ه ﻢ ﺟ ﺪا ﻣ ﯽﺷ ﻮد و ﮔ ﺎهﯽ‬
‫اﺛﺮاﺗ ﯽ دارد آ ﻪ ﻣ ﺎ درﺳ ﺖ ﻣﻤﻜ ﻦ اﺳ ﺖ ﻧﻔﻬﻤ ﻴﻢ‪ .‬ﻓﻠ ﺬا اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﻳﺪ ﺧﺎﻧﻪاﯼ آﻪ در ﺁﻧﺠﺎ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﻴ ﺮد و در ﺁن ﻋ ﺎدت ﺑ ﻪ ﺳ ﺎز‬
‫و ﻧﻮاز دارﻧﺪ ﺑﻪ ﺁن ﺧﺎﻧﻪ وارد ﻧﺸﻮﻳﺪ‪ .‬زﻳﺮا آ ﻪ ﺧ ﺪا از ﺻ ﺎﺣﺒﺎن ﺁن ﺧﺎﻧ ﻪ ﺧﻮﺷ ﺶ‬
‫ﻧﻤ ﯽﺁﻳ ﺪ)ﺁﻳ ﺖاﷲ ﻣ ﺸﻜﻴﻨﯽ‪ ،‬ﺳ ﺨﻨﺮاﻧﯽ در آ ﺎﻧﻮن ﺗﻮﺣﻴ ﺪ ﻟﻴ ﺎﻟﯽ ﻣﺒ ﺎرك‬
‫رﻣﻀﺎن‪١١،‬ﻣﺮداد‪(١٣۶٠‬‬
‫و از هﻤ ﻴﻦ ﻣﻘﻮﻟ ﻪ اﺳ ﺖ دﺷ ﻤﻨﯽ ﺁﺷ ﺘﯽﻧﺎﭘ ﺬﻳﺮ ﻓﺮهﻨ ﮓ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ ﺑ ﺎ ﻧﻘﺎﺷ ﯽ و‬
‫ﻣﺠ ﺴﻤﻪ‪ ،‬آ ﻪ دراﺛﺒ ﺎت ﺣ ﺮام ﺑ ﻮدن ﺁن‪ ،‬ﺗﻨﻬ ﺎ ﺑ ﺮ اﺳ ﺎس ﻳ ﻚ ﺟﻤﻠ ﻪ ﻗ ﺮﺁن‪ ،‬ﻳ ﻚ درﻳ ﺎ‬
‫ﺣ ﺪﻳﺚ اﺣﻤﻘﺎﻧ ﻪ ﻣ ﻀﺤﻚ و ﺳ ﺨﻴﻒ ﻃﺒ ﻖ ﻣﻌﻤ ﻮل از ﻗ ﻮل رﺳ ﻮل اآ ﺮم و اﻣﺎﻣ ﺎن‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ آﻪ "در ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ از ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اآ ﺮم‬
‫آﻪ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﮔﻔﺖ ﻣﺎ ﮔﺮوﻩ ﻣﻼﺋﻜﻪ داﺧﻞ ﺧﺎﻧﻪاﯼ ﻧﻤﯽﺷﻮﻳﻢ آﻪ در ﺁن ﺗﺼﻮﻳﺮ آ ﺸﻴﺪﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺳﮓ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻇﺮﻓﯽ آ ﻪ در ﺁن ﺑ ﻮل آﻨﻨ ﺪ" و‪" :‬در ﭼﻨ ﺪﻳﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ‬
‫اﺳﺖ از ﺣ ﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬آ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل اآ ﺮم ﻣ ﺮا ﺑ ﻪ ﻣﺪﻳﻨ ﻪ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎﻧﺪ آ ﻪ ﺳ ﮕﻬﺎ را ﺑﻜ ﺸﻢ و ﺗ ﺼﻮﻳﺮهﺎ را ﻣﺤ ﻮ آ ﻨﻢ" و‪" :‬ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻣﻮﺳ ﯽ‬
‫آﺎﻇﻢ ﻓﺮﻣﻮد اﮔﺮ ﻧﺎداﻧﺴﺘﻪ ﺻﻮرﺗﯽ آﺸﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷﯽ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﭼﺸﻤﺶ را آﻮر آﻨﯽ!"‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺣﺮﻣﺖ اآﻴﺪ ﺗﺼﻮﻳﺮ و ﺻﻮرتﻧﮕ ﺎرﯼ‪ ،‬ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﺳ ﻮال ﺗ ﺎزﻩ آ ﻪ‬
‫ﻃﺒﻌ ﺎ در ﻗ ﺮون ﮔﺬﺷ ﺘﻪ و در ﻋ ﺼﺮ ﺻ ﻔﻮﯼ ﻧﻤ ﯽﺗﻮاﻧ ﺴﺖ ﻣﻄ ﺮح ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬وﻟ ﯽ از‬
‫ﻳﻜﺼﺪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﻃﺮح اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ از ﻃﺮف ﻓﻘﻬﺎ و ﻣﺮاﺟﻊ ﻋﻈ ﺎم ﺗﻘﻠﻴ ﺪ‪ ،‬اﻋﻠ ﯽ‬
‫اﷲ ﻣﻘﺎﻣﻬﻢ اﺟﻤﻌﻴﻦ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ دادﻩ ﺷ ﻮد آ ﻪ اﮔ ﺮ ﺗ ﺼﻮﻳﺮ ﺣ ﺮام اﺳ ﺖ‪ ،‬ﭼ ﺮا ﻋﻜ ﺲ آ ﻪ‬
‫ﻋﻴﻨﺎ ﺣﺎل ﺗﺼﻮﻳﺮ را دارد‪ ،‬و ﺣﺘﯽ آﺎﻣﻠﺘﺮ و دﻗﻴﻘﺘﺮ از ﺁن هﻢ هﺴﺖ‪ ،‬ﺣﺮام ﻧﻴ ﺴﺖ؟‬
‫و ﭼﺮا اﻧﺘﺸﺎر اﻳﻦ هﻤﻪ ﺗﺼﺎوﻳﺮ رﻧﮕﯽ و ﻏﻴﺮ رﻧﮕﯽ‪ ،‬ﺑ ﺰرگ و آﻮﭼ ﻚ‪ ،‬از وﺟ ﻮﻩ‬
‫و ﺷ ﻤﺎﺋﻞ ﻣﺒﺎرآ ﻪ وﻟ ﯽﻓﻘﻴ ﻪ و ﺁﻳ ﺖاﷲه ﺎﯼ ﻋﻈ ﺎم و ﺣﺠ ﺞ اﻻﺳ ﻼم و اﻟﻤ ﺴﻠﻤﻴﻦ و‬
‫ﻗ ﻀﺎت ﻋ ﺎﻟﯽ ﺷ ﺮع ﺟﻤﻬ ﻮرﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ‪ ،‬ﭼ ﻪ در ﻣﻄﺒﻮﻋ ﺎت اﺳ ﻼﻣﯽ‪ ،‬و ﭼ ﻪ در‬
‫آﺘﺎﺑﻬﺎﯼ درﺳﯽ آﻮدآﺎن ﻣﺪارس و ﭘﻮﺳﺘﺮهﺎ و ﭘﺮﭼﻢه ﺎ و ﺷ ﻌﺎرهﺎ‪ ،‬اﺷ ﻜﺎل ﺷ ﺮﻋﯽ‬
‫ﻧﺪارد؟ اﮔ ﺮدر اﻳ ﻦ ﺑ ﺎرﻩ ﺣ ﺪﻳﺜﯽ از رﺳ ﻮل اآ ﺮم ﻳ ﺎ ﻳﻜ ﯽ از اﺋﻤ ﻪ اﻃﻬ ﺎر در دﺳ ﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭼ ﺮا اراﺋ ﻪ ﻧ ﺸﺪﻩ اﺳ ﺖ؟ و اﮔ ﺮ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ ،‬ﭼ ﺮا ﺗ ﺎ آﻨ ﻮن ﻓﺘ ﻮاﺋﯽ در اﻳ ﻦ ﻣ ﻮرد‬
‫ﺻﺪور ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺧﺪاﯼ ﻧﻜﺮدﻩ ﻣ ﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺷ ﺮﻋﯽ ﺗﻤ ﺎم ﮔﻨﺎه ﺎﻧﯽ آ ﻪ ﻣ ﻮﻣﻨﻴﻦ از‬

‫‪٢٩٣‬‬
‫روﯼ ﻏﻔﻠﺖ از اﻳﻦ ﺑﺎﺑﺖ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ اﻣﺖ‪ ،‬ﻣﺪﻇﻠﻪ ﺗﻌ ﺎﻟﯽ‪ ،‬و ﺳ ﺎﻳﺮ‬
‫ﻣﺮاﺟﻊ ﻋﻈﺎم‪ ،‬اﻋﻠﯽ اﷲ ﻣﻘﺎﻣﻬﻢ ﺗﻌﻠﻖ ﻧﮕﻴﺮد؟‬
‫در اﺣﺎدﻳ ﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ ﻣﻜﺘ ﺐ ﻓﻴ ﻀﻴﻪ درﺑ ﺎرﻩ ﺳ ﺎﻳﺮ اﻣ ﻮر ﺣﺮاﻣ ﯽ ﻧﻴ ﺰ آ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫اﻧﻮاع ﻟﻬﻮهﺎ و ﻟﻌﺐهﺎ ﻣﺮﺑ ﻮط ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ ،‬ﺗﻜ ﺎﻟﻴﻒ ﻣ ﻮﻣﻨﻴﻦ روﺷ ﻦ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬زﻳ ﺮا‬
‫ﺧ ﻮد ﻣ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﻣ ﯽداﻧﻨ ﺪ آ ﻪ "از ﻣ ﺴﺘﺮاح رﻓ ﺘﻦ و ﻣﺠﺎﻣﻌ ﺖ ﺗ ﺎ ﺑﻘﻴ ﻪ اﻣ ﻮر‪ ،‬ﭼﻴ ﺰﯼ‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد آﻪ در ﻣﻮرد ﺁن اﺣﻜﺎم ﻻﻳﺘﻐﻴﺮ اﻟﻬﯽ ﺻﺎدر ﻧﺸﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ"‪.‬‬
‫و از ُزﻣﺮﻩ اﻳﻦ ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ اﺳﺖ آﻪ ‪:‬‬
‫‪"-‬ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﺟ ﺎﺋﺰ ﻧﻴ ﺴﺖ اﻧﮕ ﺸﺘﺮﺑﺎزﯼ و‬
‫رﻳ ﮓﺑ ﺎزﯼ و ﮔﺮدوﺑ ﺎزﯼ و آﺒﻮﺗﺮﺑ ﺎزﯼ و ﺗﺨ ﻢﺑ ﺎزﯼ‪ .‬و ﺟ ﺎﻳﺰ ﻧﻴ ﺴﺖ ِﮔ ُﺮوﺑﻨ ﺪﯼ و‬
‫ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ در ﺷﺘﺮدواﻧﯽ و ﻓﻴﻞدواﻧﯽ و اﻻغدواﻧﯽ‪.‬‬
‫و ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اآﺮم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﻪ هﺮ ﺑﺎزﯼ آ ﻪ ﻣ ﻮﻣﻦ ﺑﻜﻨ ﺪ ﺑﺎﻃ ﻞ اﺳ ﺖ‪،‬‬
‫ﻣﮕﺮ ﺗﻴﺰاﻧﺪازﯼ و ﺗﻌﻠﻴﻢ اﺳﺐ و ﺑﺎ زن ﺧﻮد ﻣﻼﻋﺒﻪ آﺮدن‪.‬‬
‫وﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﻪ ﭼﻨﺪ ﭼﻴﺰ اﺳﺖ آ ﻪ از اﺧ ﻼق ﻗ ﻮم ﻟ ﻮط‬
‫اﺳﺖ‪ :‬ﮔﻠﻮﻟﻪﺑﺎزﯼ و ﺳﻨﮕﺮﻳﺰﻩﺑﺎزﯼ و ﺧﺎﺋﻴﺪن ﻗﻨﺪران)ﺳﻘﺰ( در راهﻬﺎ"‪.‬‬
‫ﺑ ﺮاﯼ اﻃ ﻼع ﺑﻴ ﺸﺘﺮ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﻗ ﺴﻤﺖ اﺣﺎدﻳ ﺚ اﻳ ﻦ آﺘ ﺎب‪ ،‬و ﻣﺨ ﺼﻮﺻﺎ ﺑ ﻪ‬
‫ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار و ﺣﻠﻴﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴﯽ‪ ،‬و ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﻜﻢآﺎرﯼ ﺑﻴ ﺸﺘﺮ ﺑ ﻪ ﺗﻮﺿ ﻴﺢ‬
‫اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ ﺁﻳﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨﯽ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻓﺮﻣﺎﺋﻴﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻘﺎم واﻻﯼ زن!‬

‫در ﺻﻔﺤﺎت ﭘﻴﺸﻴﻦ اﻳﻦ آﺘﺎب‪ ،‬و در ﺻﻔﺤﺎت ﺑﻌﺪﯼ ﺁن‪ ،‬ﺷﻮاهﺪ ﺑﺴﻴﺎرﯼ از‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺣﺮف ﺗﺎ ﻋﻤﻞ‪ ،‬و ادﻋﺎ ﺗ ﺎ واﻗﻌﻴ ﺖ در ﻓﺮهﻨ ﮓ رﻳ ﺎ‪ ،‬اراﺋ ﻪ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬وﻟ ﯽ‬
‫ﻣﻴﺎن هﻤﻪ اﻳﻦ ﺷﻮاهﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤ ﺎﻻ آﻤﺘ ﺮ ﻣ ﻮردﯼ را ﻣ ﯽﺗ ﻮان ﻳﺎﻓ ﺖ آ ﻪ ﺑﺎﻧ ﺪازﻩ ﻣ ﻮرد‬
‫ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ "ﻣﻘ ﺎم واﻻﯼ زن"‪ ،‬اﻳ ﻦ هﻨ ﺮ ﺗ ﺪﻟﻴﺲ و رﻳ ﺎ در ﺁن ﺑ ﻪ اوج ﺧ ﻮد رﺳ ﻴﺪﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳ ﺎﻟﻬﺎﯼ ﺳ ﺎل اﺳ ﺖ زﻋﻤ ﺎﯼ ﻋﺎﻟﻴﻘ ﺪر ﻣﻜﺘ ﺐ ﻓﻴ ﻀﻴﻪ و دﺳ ﺘﮕﺎﻩه ﺎﯼ ارﺷ ﺎد‬
‫اﺳ ﻼﻣﯽ و "ﻣﻄﺒﻮﻋ ﺎت ﺁزاد"ﺷ ﺎن‪ ،‬در ه ﺮ ﻓﺮﺻ ﺖ از اﻣﺘﻴ ﺎزات اﺳ ﻼﻣﯽ‬
‫ﻣﺤﻴﺮاﻟﻌﻘﻮﻟﯽ آﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ زﻧﺎن اﻣﺮوز اﻳ ﺮان اﻋﻄ ﺎ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬و از ﻣﻘ ﺎم واﻻﯼ‬
‫زن در اﺳﻼم و از اﻳﻨﻜﻪ زن در ﺟﻮاﻣﻊ ﻏﺮﺑﯽ ﻋﺮوﺳﻜﯽ ﺑﺮاﯼ ﺷ ﻬﻮﺗﺮاﻧﯽ ﻣ ﺮدان‬

‫‪٢٩٤‬‬
‫ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و ﻓﻘﻂ در اﻳ ﺮان اﺳ ﻼﻣﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺣﻴﺜﻴ ﺖ اﻧ ﺴﺎﻧﯽ ﺧ ﻮد را ﺑ ﺎز ﻳﺎﻓﺘ ﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺳ ﺨﻦ ﮔﻔﺘ ﻪاﻧ ﺪ‪ .‬و ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ ﺑﺰرﮔ ﺎن رﻳ ﺸﺪار و ﺑ ﯽرﻳ ﺶ ﺟﻤﻬ ﻮرﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ‪،‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﺧﻮد هﻤﺸﻴﺮﻩهﺎﯼ ﻣﻮﻣﻨﻪ ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬داد ﺳﺨﻦ دادﻩاﻧﺪ‪:‬‬
‫‪"-‬ﻧﮕﺎهﯽ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﺳﺘﻤﯽ آﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺁزادﯼ ﺑﻪ زﻧﺎن ﻣﺎ رﻓﺖ‪ ،‬و ﻣﺪﻋﻴﺎﻧﯽ‬
‫آﻪ داﻋﻴﻪ ﭘﻴﺶآﺴﻮﺗﯽ ﺟﻬﺖ ﺁزادﯼ زن را داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬دﻟﻴﻠﯽ اﺳﺖ ﺑﺮ ﺁﻧﭽﻪ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‬
‫ﺑ ﺮ ﺳ ﺮ اﻳ ﻦ ﻣﻠ ﺖ ﺑﻴﺎورﻧ ﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ ﺗ ﺮوﻳﺞ ﻃ ﺮز ﺗﻔﻜﺮه ﺎﯼ ﺑﺮﺧﺎﺳ ﺘﻪ از ﺑﻄ ﻦ‬
‫ﺻﻬﻴﻮﻧﻴﺴﻢ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧ ﻪ اﻳﻨﻜ ﻪ ﻋﻘ ﺪﻩه ﺎﯼ ﺳ ﺮآﻮﻓﺘﻪ را ﺑﺎﻳ ﺴﺘﯽ ﻣ ﺎﻧﻊ ﮔ ﺸﺖ‪.‬‬
‫هﻤ ﻪ اﻳﻨﻬ ﺎ ﺑ ﺮاﯼ اﺣﺘ ﺮاز از هﻤ ﺎن ﭼﻴ ﺰﯼ آ ﻪ اﻣ ﺮوز در ﻓﺮﻳ ﺎد ﺗﻜﺒﻴ ﺮﯼ آ ﻪ زن‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن رﺳﺎﺗﺮ از هﻤﻴﺸﻪ ﺳﺮدادﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﻠﻮﻩﮔﺮ ﺷﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺑ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮدﻩ اﻣ ﺎم اﻣ ﺖ‬
‫اﻣ ﺮوز زﻧ ﺎن در ﺟﻤﻬ ﻮرﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ‪ ،‬هﻤ ﺪوش ﻣ ﺮدان در ﺗ ﻼش ﺳ ﺎزﻧﺪﮔﯽ آ ﺸﻮر‬
‫ﺧ ﻮد ه ﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ ﻣﻌﻨ ﺎﯼ ﺁزادﯼ زﻧ ﺎن و ﺁزادﯼ ﻣ ﺮدان‪ .‬ﺧ ﺪاﻳﺎ‪ ،‬ﺧ ﺪاﻳﺎ‪ ،‬ﺗ ﺎ‬
‫اﻧﻘﻼب ﻣﻬﺪﯼ‪ ،‬ﺧﻤﻴﻨﯽ را ﻧﮕﻪدار!" )از ﺧﻄﺎﺑﻪ ﺧ ﺎﻧﻢ ﻣﻠ ﻮك ﺑﻬ ﺸﺘﯽ‪ ،‬دﺧﺘ ﺮ ﺁﻳ ﺖاﷲ‬
‫ﺑﻬﺸﺘﯽ‪ ،‬در ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ ﺗﻬﺮان‪ ١٧ ،‬دﯼ ﻣﺎﻩ‪.(١٣۶١‬‬
‫اﺷﻜﺎل اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﻣﺜﻞ هﻤﻴﺸﻪ‪ ،‬ﺁﺧﻮﻧﺪ ﻋﻤﺪا ﻳ ﺎ ﺳ ﻬﻮا‪ ،‬ﻣﻜﺘ ﺐ اﺳ ﻼم را ﺑ ﺎ‬
‫ﻣﻜﺘ ﺐ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ ﻋﻮﺿ ﯽ ﻣ ﯽﮔﻴ ﺮد‪ ،‬و ﺑﻬﻤ ﻴﻦ ﺟﻬ ﺖ "ﻓﺮﻳ ﺎد ﺗﻜﺒﻴ ﺮ زن ﻣ ﺴﻠﻤﺎن" را‬
‫ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪاﯼ ﺑﺮاﯼ دﻓﺎع از ﻣﻜﺘﺐ ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﯽدهﺪ‪ .‬وﻟﯽ در آﻨﺎر هﻤﻴﻦ ﻓﺮﻳﺎد‪ ،‬ﺗﻤﺎم‬
‫ﺁﺛﺎر ﻣﻜﺘﻮب و ﻏﻴﺮﻣﻜﺘﻮب هﺰار ﺳﺎﻟﻪ ﻓﺮهﻨﮓ ﺁﺧﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﮔﻔﺘﻪه ﺎ‪ ،‬ﺗﻤ ﺎم ﻓﺘ ﺎوﯼ و‬
‫اﺣﻜﺎم‪ ،‬ﺗﻤﺎم اﺣﺎدﻳﺚ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻣﻮاﻋﻆ آﺎرﮔﺰاران اﻳ ﻦ ﻓﺮهﻨ ﮓ‪ ،‬ﻓﺮﻳ ﺎد ﻣ ﯽزﻧ ﺪ آ ﻪ در‬
‫ﻣﻜﺘﺐ ﺁﺧﻮﻧﺪ‪ ،‬ه ﻴﭻ وﻗ ﺖ‪ ،‬ﺑ ﻪ ه ﻴﭻ ﺻ ﻮرت‪ ،‬در ه ﻴﭻ ﺷ ﺮاﺋﻂ‪ ،‬زن ﺟ ﺰ ﺿ ﻌﻴﻔﻪاﯼ‬
‫ﻧﺎﻗﺺاﻟﻌﻘﻞ و اﻧﺴﺎﻧﯽ درﺟﻪ دوم ﺑﺸﻤﺎر ﻧﻴﺎﻣ ﺪﻩ‪ ،‬و وﻇﻴﻔ ﻪاﯼ ﻣﻬﻤﺘ ﺮ از اﻳ ﻦ ﻧﺪاﺷ ﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﺧﻮاﻩ ﺑﺼﻮرت زن ﻋﻘﺪﯼ‪ ،‬و ﺧﻮاﻩ در ﻣﻘﺎم ﻣﺘﻌﻪ ﻳ ﺎ آﻨﻴ ﺰ‪ ،‬وﺳ ﻴﻠﻪ ارﺿ ﺎء‬
‫ﻏﺮﻳﺰﻩ ﺟﻨﺴﯽ ﻣﺮد ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬و اﺣﺎدﻳﺚ و اﺣﻜﺎم ﻏﻼظ و ﺷﺪادﯼ ﻧﻴ ﺰ آ ﻪ درﺑ ﺎرﻩ‬
‫واﺟﺒﺎت و ﻣﺴﺘﺤﺒﺎت و ﻣﻜﺮوهﺎت و ﻣﺤﺮﻣﺎت ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ زﻧ ﺎن وﺿ ﻊ ﺷ ﺪﻩ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒ ﺎ‬
‫اﻳ ﻦ ه ﺪف را داﺷ ﺘﻪ اﺳ ﺖ آ ﻪ "ﺿ ﻌﻴﻔﻪ" ﺑ ﺼﻮرﺗﯽ اﻃﻤﻴﻨ ﺎنﺑﺨ ﺶ و ﺑ ﯽدﻏﺪﻏ ﻪ‪،‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ "ﺟﻤﺎع" ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻤﺎﻧ ﺪ و ﺑ ﻴﺶ از ﺁن اﻇﻬ ﺎر وﺟ ﻮد ﻧﻜﻨ ﺪ‪ .‬اﮔ ﺮ از ﭼﻨ ﺪ ﺑ ﺎﻧﻮﯼ‬
‫اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﯽ ﻗﺮﺁن و ﻋﺎﻟﻢ اﺳ ﻼم‪ ،‬آ ﻪ ﻣﻜﺘ ﺐ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ وﺟ ﻮد ﺁﻧﻬ ﺎ را ﺑ ﺮاﯼ ﮔﺮﻣ ﯽ ﺑ ﺎزار‬
‫ﺧﻮد ﻻزم داﺷﺘﻪ ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ ﺷﻮد‪ ،‬در ﺗﻤﺎم دﻳﮕﺮ ﺁﺛﺎر اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ ﺑﺮداﺷ ﺘﯽ ﺟ ﺰ اﻳ ﻦ‪،‬‬
‫در ﻣﻮرد زن و "ﻣﻘﺎم واﻻﯼ او" ﻧﺨﻮاهﻴﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫‪٢٩٥‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮداﺷﺘﯽ در هﻤﻪ رواﻳﺎت و اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﺤﺪﺛﺎن اﻋﻈ ﻢ و ﻏﻴ ﺮاﻋﻈﻢ اﻳ ﻦ‬
‫ﻣﻜﺘﺐ ﻣﻨﻌﻜﺲ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬و از هﻤﺎن زﻣﺎن ﭘﻴﺪاﻳﺶ اﻳ ﻦ ﻣﻜﺘ ﺐ‪ ،‬در "آﺘ ﺐ ارﺑﻌ ﻪ"‬
‫ﺑﺼﻮرت اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﻨﻘﻮل از رﺳﻮل اآﺮم ﺑﭽﺸﻢ ﻣﯽﺧﻮرد‪:‬‬
‫‪ -‬درﺟﻬﻨﻢ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻢ و ﺑﻴﺸﺘﺮ اهﻞ ﺁن را از زﻧﺎن ﻳﺎﻓﺘﻢ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺠﺎﻟﺴﺖ ﺑﺎ اراذل و ﮔﻔﺖ و ﺷﻨﻮد ﺑﺎ زﻧﻬﺎ دل را ﺑﻤﻴﺮاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ زﻧﺎن ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪا ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ اوﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺮﺳﺘﻴﺪﻩ ﻣﯽﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬زن ﺑﺼﻮرت ﺷﻴﻄﺎن ﻣﯽﺁﻳﺪ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺷﻴﻄﺎن ﻣﯽرود‪.‬‬
‫‪ -‬از زﻧﺎن ﺑﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﻨﺎﻩ ﺑﺮﻳﺪ و از ﻧﻴﻜﺎﻧﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﭙﺮهﻴﺰﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ دﺷﻤﻦ ﺗﻮ‪ ،‬هﻤﺴﺮ ﺗﻮﺳﺖ آﻪ هﻤﺨﻮاﺑﻪ ﺗﻮ و ﻣﺎﻳﻤﻠﻚ ﺗﻮﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬زﻧﯽ آﻪ ﺧﻮد را ﻣﻌﻄﺮ آﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺮدﻣ ﺎن ﺑ ﻮﯼ ﻋﻄ ﺮش را ﺑ ﺸﻨﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺁن زن‬
‫زﻧﺎآﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ زﻧﯽ ﺑﻪ ﺷﻮهﺮش ﺑﮕﻮﻳﺪ آ ﻪ از ﺗ ﻮ ﺧﻴ ﺮﯼ ﻧﺪﻳ ﺪم‪ ،‬ﺗﻤ ﺎم اﻋﻤ ﺎل ﻧ ﻴﻜﺶ‬
‫ﺑﯽاﺛﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را ﺷﻨﺎ و ﺗﻴﺮاﻧﺪازﯼ ﺁﻣﻮزﻳﺪ‪ ،‬و زﻧﺎن را ﻧﺦرﻳﺴﯽ‪.‬‬
‫‪ -‬زن از دﻧ ﺪﻩاﯼ ﺧﻠ ﻖ ﺷ ﺪﻩ آ ﻪ راﺳ ﺘﯽﭘ ﺬﻳﺮ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬ﭘ ﺲ اﮔ ﺮ ﺑ ﺎ آﺠ ﯽ او‬
‫ﺑﺴﺎزﯼ ﺳﺎﺧﺘﻪاﯼ‪ ،‬و اﮔﺮ ﺧﻮاهﯽ ﺑﻪ راﺳﺘﻴﺶ ﺑﺎزﺁورﯼ او را ﻣﯽﺷﻜﻨﯽ و ﭼ ﺎرﻩاش‬
‫ﻃﻼق اﺳﺖ‪) .‬ﻧﻬﺞاﻟﻔﺼﺎﺣﻪ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﺑﺮﮔﺰﻳ ﺪﻩ از "آﺘ ﺐ ارﺑﻌ ﻪ" و‬
‫"ﺻﺤﺎح ﺳﺘﻪ"(‬
‫ﺑﻌﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ از اﺻﺎﻟﺖ اﻳﻦ ادﻋﺎ‪ ،‬آﻪ در آﺘ ﺐ دآﺎﻧ ﺪاران ﻓﻴ ﻀﻴﻪ‪ ،‬زن ﺑ ﻪ‬
‫هﻴﭻ وﺟﻪ ﻣﻈﻬﺮ ﻋﺒﻮدﻳﺖ ﻧﻴﺴﺖ و ﺣﻴﺜﻴ ﺖ اﻧ ﺴﺎﻧﯽ ﺧ ﻮدش ﻧﻴ ﺰ ارزﺷ ﯽ ﻧ ﺪارد‪ ،‬ﺑ ﻪ‬
‫اﻳ ﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ "ﻣﻌﺘﺒ ﺮ" آ ﻪ ﻃﺒ ﻖ ﻣﻌﻤ ﻮل از اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق و از ﻃﺮﻳ ﻖ او از‬
‫رﺳﻮل اآﺮم رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﻓﺮﻣﺎﺋﻴﺪ‪:‬‬
‫‪"-‬ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻ ﺎدق ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬در زﻣ ﺎن ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و‬
‫ﺁﻟ ﻪ ﻣ ﺮدﯼ از ﻗﺒﻴﻠ ﻪ اﻧ ﺼﺎر ﻣ ﺴﺎﻓﺮت آ ﺮد و ﺑ ﻪ هﻤ ﺴﺮش ﺳ ﻔﺎرش آ ﺮد‪ :‬از ﺧﺎﻧ ﻪ‬
‫ﺑﻴﺮون َﻣﺮو ﺗﺎ ﻣﻦ ﺑﺮﮔﺮدم‪ .‬ﻃﻮﻟﯽ ﻧﻜﺸﻴﺪ آﻪ ﭘﺪر ﺁن زن ﺑﻴﻤﺎر ﺷﺪ‪ .‬ﻗﺎﺻﺪﯼ ﻓﺮﺳﺘﺎد‬
‫و از ﺣ ﻀﺮت ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ رﺧ ﺼﺖ ﻋﻴ ﺎدت ﭘ ﺪر ﺧﻮاﺳ ﺖ‪ .‬ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬در ﺧﺎﻧ ﻪ ﺑﻨ ﺸﻴﻦ و‬
‫اﻃﺎﻋﺖ ﺷﻮهﺮ آﻦ‪ .‬ﺗ ﺎ ﺁﻧﻜ ﻪ ﺣ ﺎل ﭘ ﺪر ﺳ ﻨﮕﻴﻦ ﺷ ﺪ‪ .‬زن ﺑ ﺎز ﭘﻴﻐ ﺎم ﻓﺮﺳ ﺘﺎد و اﺟ ﺎزﻩ‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ‪ .‬و ﺑﺎز هﻤﺎن ﺟﻮاب را ﺷﻨﻴﺪ‪ .‬ﺁﺧﺮ ﭘﺪر ﻣ ﺮد‪ .‬زن اﺟ ﺎزﻩ ﺧﻮاﺳ ﺖ در ﻧﻤ ﺎز‬

‫‪٢٩٦‬‬
‫ﺑﺮ ﺟﻨﺎزﻩ ﭘﺪر ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎز هﻤﺎن ﭘﺎﺳﺦ ﺁﻣ ﺪ‪ .‬ﭘ ﺪر را ﺑ ﻪ ﺧ ﺎك ﺳ ﭙﺮدﻧﺪ و دﺧﺘ ﺮ‬
‫ﻗﺪم از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون ﻧﻨﻬﺎد‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﭘﻴﻐﺎم ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ :‬ﺧ ﺪا ﺑ ﺴﭙﺎس اﻳ ﻦ ﻓﺮﻣ ﺎﻧﺒﺮدارﯼ ﺗ ﻮ‬
‫از ﺷﻮهﺮ‪ ،‬ﺗﻮ و ﭘﺪرت را ﺁﻣﺮزﻳﺪ‪) .‬وﺳﺎﻳﻞ اﺑﻮاب ﻣﻘﺪﻣﺎت اﻟﻨﻜﺎح‪ ،‬ﺑﺎب ﻧﻮد و ﻳﻜﻢ‪،‬‬
‫ﻧﻘﻞ از آﺘﺎب ازدواج در اﺳﻼم‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ ﺁﻳﺖاﷲ ﻣﺸﻜﻴﻨﯽ(‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻬﯽ اﺳﺖ ﺳ ﺎزﻧﺪﻩ ﺑﺰرﮔ ﻮار اﻳ ﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣﻮﺛ ﻖ‪ ،‬ﻧ ﻪ ﺑ ﻪ رﺳ ﻮل اآ ﺮم ﻇﻠ ﻢ‬
‫ﻓﺎﺣﺸﯽ ﻧ ﺴﺒﺖ دادﻩ‪ ،‬ﻧ ﻪ از ﻗ ﻮل اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق ﺟ ﺪ ﺑﺰرﮔ ﻮارش را در ﺧ ﺪﻣﺖ‬
‫ﻣﻜﺘﺐ ﺁﺧﻮﻧﺪ ﺑﻪ آﺎر ﮔﺮﻓﺘ ﻪ‪ ،‬و ﻧ ﻪ ﺑ ﻪ ﻣﻘ ﺎم واﻻﯼ زن و ﺣﻴﺜﻴ ﺖ اﻧ ﺴﺎﻧﯽ او ﺗ ﻮهﻴﻨﯽ‬
‫وارد ﺁوردﻩ اﺳﺖ!‬
‫ﺗﺮﺳﺎﻧﺪن "ﺿﻌﻴﻔﻪ" از ﻋﻮاﻗﺐ اﺧﺮوﯼ ﻋﺪم اﻃﺎﻋﺖ‪ ،‬هﻤﻴﺸﻪ از ﻣ ﻮﺛﺮﺗﺮﻳﻦ‬
‫اﺑﺰارآﺎر ﻣﻜﺘﺐ ﺁﺧﻮﻧﺪ ﺑﻮدﻩ‪ ،‬و در اﻳﻦ زﻣﻴﻨ ﻪ ﺁﻧﻘ ﺪر اﺣﺎدﻳ ﺚ ﻣﻮﺛ ﻖ ﻧﻘ ﻞ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‬
‫آﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﺋﯽ از ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺮاﺑﺮ ﮔﻨﺠ ﺎﻳﺶ آﺘ ﺎب ﺣﺎﺿ ﺮ ﺗﺠ ﺎوز ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻳﻜ ﯽ از ﺁﻧﻬ ﺎ را ﺑﺮاﻳﺘ ﺎن ﻧﻘ ﻞ ﻣ ﯽآ ﻨﻢ آ ﻪ اﻣﺘﻴ ﺎز ﺧ ﺎص ﺁن‪ ،‬رواﻳ ﺖ‬
‫ﺣ ﺪﻳﺚ ﺗﻮﺳ ﻂ ﺁﻳ ﺖاﷲ ﻓﻘﻴ ﺪ دﺳ ﺘﻐﻴﺐ ﺷ ﻴﺮازﯼ‪ ،‬ﺷ ﻬﻴﺪ ﻣﺤ ﺮاب‪ ،‬از ﺑﺰرﮔﺘ ﺮﻳﻦ‬
‫ﺷﺨﺼﻴﺘﻬﺎﯼ ﺟﻤﻬﻮرﯼ اﺳﻼﻣﯽ ﻳﻌﻨﯽ "ﺟﻤﻬﻮرﯼ ﻣﻘﺎم واﻻﯼ زن" اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪"-‬رواﻳ ﺖ اﺳ ﺖ از اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم آ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﻳﻜ ﺮوز ﻣ ﻦ و‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ زهﺮا )ﻋﻠﻴﻬﺎاﻟﺴﻼم( وارد ﺷﺪﻳﻢ ﺑﺮ ﺣﺒﻴﺐ ﺧﺪا ﻣﺤﻤﺪ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ‪ .‬و‬
‫رﺳﻮلاﷲ)ص( را ﮔﺮﻳﺎن دﻳﺪﻳﻢ‪ .‬ﻓﺎﻃﻤﻪ زهﺮا)ع( از ﭘ ﺪرش ﻋﻠ ﺖ ﮔﺮﻳ ﻪ را ﺳ ﺌﻮال‬
‫آﺮد‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد ﻣﺘﺬآﺮ ﺷﺪم ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ در ﻟﻴﻠﺔاﻟﻤﻌﺮاج از ﻋﺬاب زﻧﻬﺎ ﻧ ﺸﺎﻧﻢ‬
‫دادﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت زهﺮا)ع( ﺑ ﻪ ﭘ ﺪرش ﻋ ﺮض آ ﺮد ﻣﮕ ﺮ راﺟ ﻊ ﺑ ﻪ ﻋ ﺬاب زﻧﻬ ﺎ ﭼ ﻪ‬
‫دﻳﺪﻳﺪ؟ ﺧﻼﺻﻪ رواﻳ ﺖ ﺷ ﺮﻳﻔﻪ ﺁﻧﻜ ﻪ ﺣ ﻀﺮت ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬دﻳ ﺪم زﻧ ﯽ را آ ﻪ ﺑ ﻪ ﻣ ﻮﻳﺶ‬
‫ﺁوﻳ ﺰاﻧﺶ آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ درﺣﺎﻟﻴﻜ ﻪ ﻣﻐ ﺰش ﻣ ﯽﺟﻮﺷ ﺪ‪ .‬و دﻳ ﺪم زﻧ ﯽ را آ ﻪ ﺑ ﻪ زﺑ ﺎﻧﺶ‬
‫ﺁوﻳﺰان ﺷﺪﻩ و در ﺣﻠﻘﺶ ﺣﻤﻴﻢ ﺟﻬﻨﻢ ﻣ ﯽرﻳﺰﻧ ﺪ‪ .‬و دﻳ ﺪم زﻧ ﯽ را آ ﻪ دﺳ ﺖ و ﭘ ﺎﻳﺶ‬
‫را ﺑﺴﺘﻪ و ﻣﺎرهﺎ ﺑﺪان ﻣﯽﭘﻴﭽﻨﺪ‪ .‬و دﻳﺪم زﻧﯽ را آ ﻪ ﺳ ﺮش ﺧﻨﺰﻳ ﺮ)ﺧ ﻮك( وﺑ ﺪﻧﺶ‬
‫ﺷﻜﻞ اﻻغ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻀﺮت زهﺮا ﻣﻨﻘﻠﺐ ﺷﺪ و ﻋﺮض آﺮد ﻣﮕﺮ ﭼﻜ ﺎر آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ‬
‫ﭼﻨ ﻴﻦ ﻣ ﯽﺷ ﻮﻧﺪ؟ ﺣ ﻀﺮت ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬اﻣ ﺎ ﺁن زﻧ ﯽ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﻣ ﻮﻳﺶ ﺁوﻳ ﺰان آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ و‬
‫ﻣﻐ ﺰش ﻣ ﯽﺟﻮﺷ ﺪ‪ ،‬زﻧ ﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻣ ﻮﻳﺶ را ﻧﺎﻣﺤﺮﻣ ﺎن ﺑﺒﻴﻨ ﺪ‪) .‬ﺗﻮﺿ ﻴﺢ ﺁﻳ ﺖاﷲ‬
‫دﺳﺘﻐﻴﺐ‪ :‬ﺟﺎﺋﻴﻜﻪ ﺣ ﺮام اﺳ ﺖ ﭘﻴ ﺪا ﺑ ﻮدن ﻣ ﻮﯼ زن‪ ،‬ﭘ ﺲ واﯼ اﮔ ﺮ ﺑﺮﺟ ﺴﺘﮕﯽه ﺎﯼ‬
‫ﻣﺤﺮك و ﺷﻬﻮت ﺧ ﻮد را ﻧﭙﻮﺷ ﺎﻧﺪ(‪ .‬و ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬اﻣ ﺎ زﻧ ﯽ را آ ﻪ ﺑ ﻪ زﺑ ﺎﻧﺶ ﺁوﻳ ﺰان‬

‫‪٢٩٧‬‬
‫آﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ و در ﮔﻠﻮﯼ او از ﺣﻤﻴﻢ ﺟﻬﻨﻢ ﻣ ﯽرﻳﺨﺘﻨ ﺪ‪ ،‬زﻧ ﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﺷ ﻮهﺮش‬
‫ﺟﺴﺎرت آﻨﺪ و ﺑﯽادﺑﯽ آﻨﺪ )ﺗﺬآﺮ ﺁﻳﺖاﷲ دﺳﺘﻐﻴﺐ‪ :‬ﭘﺲ ﺷﻤﺎ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ هﺮ آ ﺪام‬
‫دﺧﺘﺮ دارﻳﺪ ﺳﻔﺎرش آﻨﻴﺪ زﺑﺎﻧﺶ را ﻧﮕﻪ دارد و اﻻ اﮔﺮ آﻠﻤﻪ درﺷﺘﯽ ﺑﮕﻮﻳﺪ اﻳﻨﺴﺖ‬
‫ﻋﻘ ﻮﺑﺘﺶ(! و ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬اﻣ ﺎ ﺁن آ ﻪ ﺑ ﻪ ﭘ ﺴﺘﺎﻧﺶ ﺁوﻳ ﺰان آ ﺮدﻩ ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ ،‬زﻧ ﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫ﺑﺪون ﻋﻠﺖ ﺷ ﻮهﺮش را از هﻤﺒ ﺴﺘﺮﯼ ﺧ ﻮد ﻣ ﺎﻧﻊ ﺷ ﻮد و ﺑﻬﺎﻧ ﻪ ﺑﻴ ﺎورد‪ .‬و ﻓﺮﻣ ﻮد‪:‬‬
‫اﻣﺎ ﺁن زن آﻪ ﺑﻪ ﭘﺎهﺎﻳﺶ ﺁوﻳﺰان ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬زﻧﯽ اﺳﺖ آﻪ ﺑﺪون اﺟ ﺎزﻩ ﺷ ﻮهﺮش از‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون رود‪.‬‬
‫و ﻧﻴ ﺰ ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل اآ ﺮم)ص( ﻓﺮﻣﻮدﻧ ﺪ‪ :‬زﻧ ﯽ را دﻳ ﺪم آ ﻪ ﮔﻮﺷ ﺘﻬﺎﯼ‬
‫ﺑﺪﻧﺶ را ﺑﺎ ﻣﻘﺮاض ﻣﯽﭼﻴﺪﻧﺪ و ﻣﺠﺒﻮرش ﻣﯽآﺮدﻧﺪ آﻪ ﺑﺨﻮرد‪ .‬و اﻳ ﻦ زﻧ ﯽ اﺳ ﺖ‬
‫آﻪ ﺑﺮاﯼ ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻦ از ﺧﺎﻧﻪ ﺁراﻳﺶ آﺮدﻩ ﺑﻮد )ﺗﺬآﺮ ﺁﻳﺖ اﷲ دﺳ ﺘﻐﻴﺐ‪ :‬ﺑ ﯽﺣﻴ ﺎﯼ‬
‫ﺑ ﯽﺷ ﺮم! ﻣﻌﻠ ﻮم ﻧﻴ ﺴﺖ آﺠ ﺎ ﻣ ﯽﺧﻮاه ﺪ ﺑ ﺮود‪ .‬ﻟﺒﺎﺳ ﯽ را آ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﺷ ﻮهﺮش ﺑﺎﻳ ﺪ‬
‫ﺑﭙﻮﺷﺪ‪ ،‬زﻳﻨﺘﯽ را آﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاﯼ ﺷﻮهﺮش ﺑﻨﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﺮدم ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪ .‬ﻏﻴ ﺮت آﺠ ﺎ‬
‫رﻓﺘﻪ اﺳﺖ؟ ﺣﻴﺜﻴﺖ ﭼﻪ ﺷﺪﻩ؟ ﻣﺜﻞ اﻳﻨﻜﻪ رﮔﯽ ﺑﻮدﻩ ﺧﺸﻚ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ!(‪.‬‬
‫و ﻧﻴﺰ ﺣﻀﺮت )ص( ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬زﻧﯽ را دﻳﺪم آﻪ ﺳﺮﺗﺎ ﭘﺎﻳﺶ ﺷ ﻜﻞ ﺳ ﮓ ﺑ ﻮد‬
‫و ﺁﺗ ﺸﯽ از ﻣﻘﻌ ﺪش داﺧ ﻞ و از ﺣﻠﻘ ﺶ ﺧ ﺎرج ﻣ ﯽﺷ ﺪ‪ .‬اﻳ ﻦ زن ﺁوازﻩﺧ ﻮان ﺑ ﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪)".‬آﺘﺎب ﻣﻌﺮاج‪ ،‬ﻓﺼﻞ اول(‪.‬‬
‫ﺗ ﺼﻮر ﻣ ﯽآﻨﻴ ﺪ اﻳ ﻦ ﻃ ﺮز ﻓﻜ ﺮ درﺑ ﺎرﻩ "ﻣﻘ ﺎم واﻻﯼ زن" ﻣﻨﺤ ﺼﺮ ﺑ ﻪ‬
‫دورﻩهﺎﯼ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻜﺘﺐ رﻳ ﺎ ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ؟ ﺧﻴ ﺮ! در ﻳ ﻚ ﻣﻜﺘ ﺐ اﺻ ﻴﻞ‪ ،‬ﻣﻤﻜ ﻦ اﺳ ﺖ‬
‫ﻓﺮوع ﺗﻐﻴﻴﺮ آﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﺻﻮل ﺗﻐﻴﻴ ﺮ ﻧﻤ ﯽآﻨ ﺪ‪ .‬اﺳ ﺘﺪﻻﻟﻬﺎﯼ ﻓﻠ ﺴﻔﯽ و اﻟﻬ ﯽ ﺑﺰرﮔ ﺎن‬
‫ﻣﻜﺘﺐ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﭼﻮن ﻏﺎﻟﺒﺎ از "اﻟﻬﺎﻣﺎت ﻏﻴﺒﯽ" ﻣﺎﻳﻪ ﻣﯽﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬اﻣ ﺮوز هﻤﺎﻧﻘ ﺪر ﻣﺤﻜ ﻢ‬
‫و اﻳﺮادﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ آ ﻪ در ﮔﺬﺷ ﺘﻪ ﺑ ﻮدﻩاﻧ ﺪ‪ .‬و ﻧﻤﻮﻧ ﻪ ه ﺎﺋﯽ از اﻳ ﻦ اﺳ ﺘﺪﻻﻟﻬﺎ را در‬
‫هﻤﻴﻦ ﻋﺼﺮ "ﻣﻘﺎم واﻻﯼ زن" در هﻤﻴﻦ ﺟﻤﻬﻮرﯼ روﺣﺎﻧﻴ ﺖ ﻣﺒ ﺎرز‪ ،‬از ﺑﺰرﮔ ﺎن‬
‫هﻤﻴﻦ روﺣﺎﻧﻴﺖ ﻣﯽﺗﻮان ﺷﻨﻴﺪ‪:‬‬
‫‪"-‬ﺁﻳﺎ ﺷﻨﻴﺪﻩ ﺷﺪﻩ آ ﻪ ﻳﻜﻨﻔ ﺮ زن در ﻳﻜ ﯽ از ﻏ ﺰوات اﺳ ﻼﻣﯽ ﺷ ﺮآﺖ آ ﺮدﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ؟ ﻳﺎ ﺑﺎﻳﻦ ﺷﻬﺮهﺎﺋﯽ آﻪ ﺣﺎآﻢ ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬اﺳﺘﺎﻧﺪار ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬ﻳ ﻚ ﻧﻔ ﺮ زن‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ؟ ﻳ ﺎ ﻳ ﻚ ﺳﺮﻟ ﺸﻜﺮﯼ را ﺁﻳ ﺎ ﺷ ﻨﻴﺪﻩاﻳ ﺪ زن ﻗ ﺮاردادﻩ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ؟ در ﺣ ﺪود‬
‫‪ ٢۴٫٠٠٠‬ﻗﻨ ﺎت در ﻳ ﺰد وﺟ ﻮد دارد‪ .‬ﺁﻳ ﺎ آﻠﻨ ﮓ آ ﺪاﻣﻴﻚ از اﻳ ﻦ ﻗﻨﺎﺗﻬ ﺎ را زن زدﻩ‬
‫اﺳﺖ؟ آﺪاﻣﻴﻚ از اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻬﺎ را زن درﺳﺖ آﺮدﻩ؟ ﺷﻨﻴﺪﻩام ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬هﻤﺎﻧﻄﻮر‬

‫‪٢٩٨‬‬
‫ﯽ ﺻ ﻐﻴﺮش ﺑ ﺸﻮد‪ ،‬ﭘ ﺲ ﻣ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ رﺋ ﻴﺲ ﺟﻤﻬ ﻮر ه ﻢ ﺑ ﺸﻮد‪.‬‬ ‫آ ﻪ زن ﻣ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ وﻟ ّ‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ هﻢ ﺑﺸﻮد‪ .‬ﺣﺎﻻ اﻳﻦ ﭼﻪ ﺣﺴﺎﺑﯽ اﺳﺖ؟ ﭼﻮن زن ﻣﯽﺗﻮاﻧ ﺪ ﺑﭽ ﻪ را ﺑ ﺎز‬
‫آﻨﺪ وﭘﺎآﺶ آﻨﺪ و از آﺜﺎﻓﺖ ﺑﺮآﻨﺎرش آﻨﺪ و ﭘﺴﺘﺎن در دهﺎﻧﺶ ﺑﻜﻨﺪ‪ ،‬ﭘ ﺲ ﻣ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ‬
‫رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر هﻢ ﺑﺸﻮد؟ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ هﻢ ﺑﺸﻮد؟ ﺁﻣﺪﻳﺪ ﻳﻜﯽ از اﻳﻦ زﻧﻬﺎﯼ ﺷﺎﻳ ﺴﺘﻪ‬
‫و آﺎﻣﻞ را ﺑ ﻪ ﻣﻘ ﺎم رﻳﺎﺳ ﺖ ﺟﻤﻬ ﻮرﯼ ﻳ ﺎ ﻧﺨ ﺴﺖ وزﻳ ﺮﯼ ﻣﻨﺼﻮﺑ ﺸﺎن آﺮدﻳ ﺪ‪ .‬ﻳ ﻚ‬
‫روز ﺻﺒﺢ ﻣﯽروﻳﻢ و ﻣﯽﺑﻴﻨﻴﻢ آﻪ رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮرﯼ ﺗﻌﻄﻴﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳ ﺮﯼ‬
‫ﺗﻌﻄﻴﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮا؟ ﺑﺮاﯼ اﻳﻨﻜﻪ دﻳﺸﺐ ﺧﺎﻧﻢ زاﻳﻤﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻩاﻧﺪ! اﻳ ﻦ ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﺎ ﻧﻨ ﮓ‬
‫و ﻋﺎر ﻧﻴﺴﺖ؟" )ﺁﻳﺖاﷲ ﺻﺪوﻗﯽ‪ ،‬ﺷ ﻬﻴﺪ ﻣﺤ ﺮاب‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪﻩ ﻣﺨ ﺼﻮص اﻣ ﺎم و اﻣ ﺎم‬
‫ﺟﻤﻌﻪ ﻳﺰد در ﻣﺠﻠﺲ ﺧﺒﺮﮔﺎن(‪.‬‬
‫‪"-‬زن ﻧﻤ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ ﭘ ﺴﺘﻬﺎﯼ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ و ﻗ ﻀﺎوت را اﺷ ﻐﺎل آﻨ ﺪ‪ ،‬زﻳ ﺮا ﺑ ﺎ‬
‫ﻣﻘﺘﻀﺎﯼ ﻃﺒﻴﻌﺘﺶ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ و ﺳﻬﻤﻴﻪاش در ارث ﻧﺼﻒ ﺳﻬﻤﻴﻪ ﻣﺮدان اﺳﺖ و‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺠﺎب داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻮاﺿﻊ زﻳﻨﺘﺶ را ﺑﭙﻮﺷ ﺎﻧﺪ و در اﻣ ﻮرﯼ آ ﻪ ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ‬
‫ﺗﻤﺘﻊ ﺑﺮدن ﺷﻮهﺮ از اوﺳﺖ از ﺷﻮهﺮ اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﻣﺘﻌ ﺎل ﺑ ﺮاﯼ ﺗ ﺴﻬﻴﻞ‬
‫ﻋﺮض و ﺁﺑﺮوﻳﺶ را ﻻزماﻟﺤﻤﺎﻳﻪ ﻣﺮد ﻗﺮار دادﻩ و ارﻓﺎق ﺑﻪ او را‬ ‫ﺑﺮ زن‪ ،‬ﺟﺎن و ِ‬
‫در ه ﺮ ﺣ ﺎل ﻻزم ﺷ ﻤﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪) ".‬ﻋﻼﻣ ﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒ ﺎﺋﯽ‪ ،‬در آﺘ ﺎب ﺗﻌ ّﺪد زوﺟ ﺎت و‬
‫ﻣﻘﺎم زن در اﺳﻼم‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ‪.(١۴‬‬
‫‪"-‬در اﺻﻮل آﺎﻓﯽ از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺿﻤﻦ ﺣﺪﻳﺜﯽ‬
‫رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ آﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻏﻴﺮت ﻣﺨﺼﻮص ﻣﺮدان اﺳﺖ‪ .‬و ﻟ ﺬا ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﺑ ﻴﺶ از ﻳ ﻚ‬
‫ﻣ ﺮد را ﺑ ﺮ زن ﺣ ﺮام ﻓﺮﻣ ﻮد‪ ،.‬وﻟ ﯽ ﺑ ﻪ ﻣ ﺮد ﭼﻬ ﺎر زن را اﺟ ﺎزﻩ دادﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬و‬
‫ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﺑﺰرﮔ ﻮارﺗﺮ از ﺁن اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﻪ زن ﺣﻤﻴ ﺖ و ﻏﻴ ﺮت ده ﺪ"‪ .‬ﺗ ﺬآﺮ ﻋﻼﻣ ﻪ‬
‫ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﯽ‪ :‬از اﻳﻦ رواﻳ ﺖ اﺳ ﺘﻔﺎدﻩ ﻣ ﯽﺷ ﻮد آ ﻪ ﻏﻴ ﺮت از اﺧ ﻼق ﺣﻤﻴ ﺪﻩ و ﻣﻠﻜ ﺎت‬
‫ﻓﺎﺿﻠﻪ اﺳﺖ! )هﻤﺎن آﺘﺎب(‬
‫‪"-‬دﻗﺖ در ﺟﺮﻳﺎن ﻣﻘﺎرﺑﺖ ﺣﻴﻮاﻧﺎت‪ ،‬ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ آ ﻪ ﻧﺮه ﺎ ﺑ ﺮ ﻣ ﺎدﻩه ﺎ ﺗ ﺴﻠﻂ‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬ﮔﻮﻳﺎ ﻧﺮ ﺧﻮد را ﻣﺎﻟﻚ ﻣﺎدﮔﯽ ﺣﻴﻮان ﻣﺎدﻩ و ﻣﺴﻠﻂ ﺑﺮ او ﻣ ﯽﺑﻴﻨ ﺪ‪ .‬هﻤﻴﻨﻄ ﻮر‬
‫اﺳﺖ ﺟﺮﻳ ﺎﻧﯽ آ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﺧﻮاﺳ ﺘﮕﺎرﯼ اﻧ ﺴﺎﻧﻬﺎ در ﺁﻧﻬ ﺎ ﺗﺤﻘ ﻖ دارد‪ .‬ﺁﻧﻬ ﻢ از ﻃ ﺮف‬
‫ﻧﺮهﺎ ﺷﺮوع ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ .‬ﺁن ﻣﺮاﻋ ﺎﺗﯽ آ ﻪ ﻧﺮه ﺎ ﻧ ﺴﺒﺖ ﺑ ﻪ ﻣ ﺎدﻩه ﺎ دارﻧ ﺪ‪ ،‬ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ‬
‫ﺷﻬﻮت و زﻳﺎد آﺮدن ﻟﺬت اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ ﺗﺴﻠﻂ و ﺑﺮﺗﺮﯼ ﻣﺰﺑﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻗﻮﻩ ﻣﺮدﯼ‬
‫و اﺟﺮاء اﻗﺘ ﻀﺎﯼ ﻃﺒﻴﻌ ﺖ اﺳ ﺖ‪ .‬اﺳ ﻼم ه ﻢ هﻤ ﻴﻦ ﻣﻌﻨ ﯽ را در ﻗ ﺎﻧﻮن ﺧ ﻮد ﻣ ﻮرد‬

‫‪٢٩٩‬‬
‫ﻧﻈﺮ ﻗ ﺮار دادﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬آ ﻪ ﻣ ﯽﻓﺮﻣﺎﻳ ﺪ‪" :‬ﻣ ﺮدان ﻗ ّﻴﻢ زﻧﺎﻧﻨ ﺪ ﺑ ﺪان ﺟﻬ ﺖ آ ﻪ ﺧﺪاوﻧ ﺪ‬
‫ﺑﻌﻀﯽ از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺑﺮﺧﯽ دﻳﮕﺮ ﻓ ﻀﻴﻠﺖ دادﻩ اﺳ ﺖ"‪ .‬و اﻳ ﻦ ﻗﻴﻤﻮﻣﻴ ﺖ و‬
‫ﺑﺮﺗﺮﯼ را ﺑﺪاﻧﺠﺎ رﺳ ﺎﻧﺪﻩ آ ﻪ ﺑ ﺮ زن واﺟ ﺐ آ ﺮدﻩ در ﻣﻘﺎﺑ ﻞ ﻣ ﺮد ﻣﺘﻘﺎﻋ ﺪ و ﻣﻄﻴ ﻊ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ"‪) .‬هﻤﺎن آﺘﺎب ﺻﻔﺤﺎت‪۴٠‬و‪.(۴١‬‬
‫‪"-‬و اﻣ ﺎ در ﻣ ﻮرد ﻣﻨﻄﻘ ﯽ ﺑ ﻮدن ﺗﻌ ﺪد زوﺟ ﺎت و ﻣﺰاﻳ ﺎﯼ اﻧﻜﺎرﻧﺎﭘ ﺬﻳﺮ ﺁن‪،‬‬
‫دﻻﻳﻞ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد اﺳﺖ‪ ،‬آﻪ از ﺁﻧﻬﺎﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -١‬زﻧﻬ ﺎﺋﯽ آ ﻪ ﺑﻌ ﺪ از زن اول در اﺟﺘﻤ ﺎع اﺳ ﻼﻣﯽ و ﺳ ﺎﻳﺮ اﺟﺘﻤﺎﻋ ﺎت‬
‫ﺗﺰوﻳﺞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺑﺎ رﺿﺎ و رﻏﺒﺖ ﺁﻧﻬﺎ و ﺁن زن اول اﺳﺖ‪ ،‬و ﮔﺮﻧﻪ ﻣ ﺮدان ﺁﻧﻬ ﺎ را‬
‫از دﻧﻴﺎﯼ دﻳﮕﺮﯼ ﺟﻠﺐ ﻧﻜﺮدﻩاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨ ﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻃﺒ ﻊ ﺟ ﻨﺲ زن ﺑ ﺎ ﻣ ﺴﺌﻠﻪ ﺗﻌ ﺪد زوﺟ ﺎت‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﯽ ﻧﺪارد و دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﺟﺮﻳﺤﻪدار ﻧﻤﯽﮔﺮدد!‬
‫‪ -٢‬زﻧﻬﺎ وﻗﺘﯽ ﺳﻨﺸﺎن ﺑﻪ ‪٩‬ﺳﺎل رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﯼ ﻧﻜ ﺎح ﺷﺎﻳ ﺴﺘﮕﯽ ﭘﻴ ﺪا ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ‬
‫وﻟﯽ ﻣﺮدان ﻧﻮﻋﺎ ﭘﻴﺶ از‪١۶‬ﺳﺎﻟﮕﯽ –هﻤﺎﻧﻄﻮر آﻪ اﺳﻼم اﻋﺘﺒﺎر آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ -‬ﺁﻣﺎدﻩ‬
‫ﻧﻜﺎح ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -٣‬زﻧﻬﺎ ﻧﻮﻋﺎ در ﺳﻦ‪۵٠‬ﺳﺎﻟﮕﯽ از ﻗﺪرت ﺣﻤ ﻞ ﻣ ﯽاﻓﺘﻨ ﺪ‪ ،‬وﻟ ﯽ در ﻣ ﺮدان‬
‫ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺗﺎ ﺁﺧﺮ ﻋﻤﺮ ﻃﺒﻴﻌﻴﺸﺎن ﻳﻌﻨﯽ ‪ ١٠٠‬ﺳﺎل اﻳﻦ ﻗﺪرت ﺑﺎﻗﯽ ﻣ ﯽﻣﺎﻧ ﺪ‪ .‬ﺑﻨ ﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫دوران ﺻ ﻼﺣﻴﺖ ﻣ ﺮد ﺑ ﺮاﯼ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ آ ﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒ ﺎ‪٨٠‬ﺳ ﺎل اﺳ ﺖ‪ ،‬دو ﺑﺮاﺑ ﺮ دوران‬
‫ﺻ ﻼﺣﻴﺖ زن آ ﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒ ﺎ‪۴٠‬ﺳ ﺎل اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻣ ﯽﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬و اﻳ ﻦ ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﺑﺪﺳ ﺖ ﻣ ﯽﺁﻳ ﺪ آ ﻪ‬
‫ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﺧﻠﻘﺖ ﺑﻪ ﻣﺮدان ﺣﻖ ﺗﺠﺎوز از ﻳﻚ زن ﺑ ﻪ ﺑﻴ ﺸﺘﺮ دادﻩ اﺳ ﺖ و روﯼ اﻳ ﻦ‬
‫ﺣ ﺴﺎب ﻣﻌﻨ ﯽ ﻧ ﺪارد آ ﻪ ﻗ ﻮﻩ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ در ﺟ ﺎﺋﯽ ﻣﻬﻴ ﺎ ﺑﺎﺷ ﺪ و ﻣ ﺎ او را از ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﻣﺜ ﻞ‬
‫ﻣﻤﻨﻮع ﺳﺎزﻳﻢ‪.‬‬
‫ﻳﻜ ﯽ از ﻋﻨﺎﻳ ﺎت اﺳ ﻼم اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ در ﻧﺎﺣﻴ ﻪ اﻗﺘ ﻀﺎﺋﺎت ﻻزم ﻃﺒ ﻊ‪ ،‬و‬
‫ارﺿﺎﯼ ﺧﻮاهﺸﻬﺎﯼ ﺣﺘﻤﯽ ﻧﻔ ﺲ‪ ،‬ﻣﺤﺮوﻣﻴﺘ ﯽ اﻳﺠ ﺎد ﻧ ﺸﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ ﺧﻮاﺳ ﺘﻪ ﺷ ﻬﻮت‬
‫ﻣﺮدان اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ ﻧﺸﻮد ﺗﺎ ﺳﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﻜﺮات ﺑﺰﻧ ﺪ‪ ... ،‬و ﻻزﻣ ﻪ اﺳ ﻼم اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ در‬
‫رﻓﻊ ﺣﺎﺟﺖ ﺷﻬﻮت ﺗﺴﺮﻳﻊ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪن اﻧﺴﺎن ﺑﺮ اﻳ ﻦ ﺣﺎﻟ ﺖ ﻋ ﺰب ﺑ ﻮدن‪ ،‬از‬
‫ﻣﻬﻤﺘ ﺮﻳﻦ ﺧﻄ ﺮات اﺳ ﺖ‪ .‬ﺷ ﺨﺺ ﻣ ﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬اﮔ ﺮ ﭼ ﻪ ﻳ ﻚ زن ه ﻢ داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ ﺑ ﺎز‬
‫ﺁراﻣﺶ دل دارد‪ .‬زﻳﺮا ﺧﻮد را در آﺎر ﻗﻀﺎءﺷﻬﻮﺗﺶ اﮔﺮ روزﯼ ﺑﺮ او ﺳ ﺨﺖ ﺷ ﺪ‬
‫ﻣﻤﻨﻮع ﻧﻤﯽﺑﻴﻨﺪ و ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ زن دﻳﮕﺮﯼ ﺑﮕﻴﺮد"‪).‬هﻤﺎن آﺘﺎب ﺻﻔﺤﺎت‪۴٧‬ﺗﺎ‪(۵٣‬‬

‫‪٣٠٠‬‬
‫‪"-‬ﻗﻀﺎوت از ﻣﻨﺎﺻﺐ اﻧﺒﻴﺎء اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﺮاﯼ ﻏﻴﺮ ﺁن ﺑﺰرﮔﻮاران ﻣﺤﺘﺎج ﺑ ﻪ‬
‫دﻟﻴﻞ اﺳﺖ‪ .‬و در اﻳﻦ ﻣﻮرد رواﻳ ﺎت واردﻩ ﻇ ﺎهﺮ در ﺣﺮﻣ ﺖ ﺗ ﺼﺪﯼ ﻗ ﻀﺎء ﺑ ﺮاﯼ‬
‫زﻧﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺒﺮ ﻧﺒﻮﯼ آﻪ ﺑﻴﻬﻘﯽ در "ﺳﻨﻦ" ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮدﻩ‪" :‬ﻻﻳﻔﻠﺢ ﻗﻮم و وﻟﻴﻬﺘﻢ‬
‫اﻣ ﺮاء" ﻳﻌﻨ ﯽ‪ :‬رﺳ ﺘﮕﺎر ﻧ ﺸﻮﻧﺪ ﻣﺮدﻣ ﯽ آ ﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳ ﺘﯽ ﺁﻧ ﺎن را زن ﺑﻌﻬ ﺪﻩ دارد‪ .‬و‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻧﺒﻮﯼ دﻳﮕﺮ آﻪ ﺷ ﻴﺦ ﺻ ﺪوق در آﺘ ﺎب "ﻣ ﻦ ﻻﻳﺤ ﻀﺮﻩ اﻟﻔﻘﻴ ﻪ" از ﺣ ﻀﺮت‬
‫رﺳﻮل اآﺮم ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮدﻩ‪" :‬ﻳﺎ ﻋﻠﯽ ﻟ ﻴﺲ ﻋﻠ ﯽ اﻟﻤ ﺮاﻩ ﺟﻤﻌ ﻪ ‪-‬اﻟ ﯽ اﻳ ﻦ ﻗ ﺎل‪ -‬وﻻﺗ ﻮﻟﯽ‬
‫اﻟﻘﻀﺎء" ﻳﻌﻨﯽ ‪:‬ﻳﺎ ﻋﻠﯽ ﺑﺮ زن واﺟﺐ ﻧﻴﺴﺖ آﻪ در ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ ﺷﺮآﺖ آﻨﺪ ‪-‬ﺗﺎ ﺁﻧﺠﺎ‬
‫آ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ -‬و ﻣﺘ ﺼﺪﯼ اﻣ ﺮ ﻗ ﻀﺎوت ﺷ ﻮد‪ .‬و رواﻳ ﺎﺗﯽ آ ﻪ در ﺑ ﺎرﻩ ﻣ ﺎﻣﻮم‬
‫)ﻧﻤ ﺎزﮔﺰار( ﺁﻣ ﺪﻩ ﺗ ﺼﺮﻳﺢ دارد آ ﻪ اﮔ ﺮ ﻧﻤ ﺎزﮔﺰار زن ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺮاﯼ ﺁﻧﻜ ﻪ اﻣ ﺎم را‬
‫اﻃﺎﻟﻪ رآﻮع دﻋﻮت آﻨﺪ ﺗﺎ ﻓﺮﺻﺖ اﻗﺘﺪا ﺑﺎو را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ذآﺮ و ﺗﺴﺒﻴﺤﯽ ﻧﮕﻮﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺗﻀﻴﻴﻖ و دﺳﺖ ﺑﺪﺳﺖ زدن ﺑﺮاﯼ ﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ اﻣ ﺎم اآﺘﻔ ﺎ آﻨ ﺪ‪ ،‬زﻳ ﺮا آ ﻪ در‬
‫ﻏﻴ ﺮ اﻳﻨ ﺼﻮرت ﻣﻤﻜ ﻦ اﺳ ﺖ اﻣ ﺎم ﺻ ﻮت ﺁن زن را ﺑ ﺸﻨﻮد و ﻣﻔﺘ ﻮن وﯼ ﮔ ﺮدد!‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﺳﻼم ﺑﻄﺮﻳﻖ اوﻟﯽ زن را از ﺗ ﺼﺪﯼ ﻗ ﻀﺎء آ ﻪ ﻣ ﺸﺘﻤﻞ ﺑ ﺮ ﻣﻜﺎﻟﻤ ﻪ و در‬
‫ﻣﻌ ﺮض ﻣ ﺮدان واﻗ ﻊ ﺷ ﺪن اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻣﻨ ﻊ ﻣ ﯽﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪ .‬و اﻳ ﻦ ادﻟ ﻪ در آﺘ ﺎب ﻓﻘ ﻪ ﺷ ﻴﻌﻪ‬
‫اﻣﺎﻣﻴﻪ و ﺗﻮﺳﻂ ﺷﻴﺦ اﻟﻄﺎﺋﻔ ﻪ در آﺘ ﺎب ﺧ ﻼف ﺁوردﻩ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬و ﺻ ﺎﺣﺐ ﻣﻔﺘ ﺎح‬
‫اﻟﻜﺮاﻣ ﻪ ﻧﻴ ﺰ ﺁﻧﻬ ﺎ را در آﺘ ﺎب ﻗ ﻀﺎء ﻣﻔﺘ ﺎح اﻟﻜﺮاﻣ ﻪ از ﻣﺮﺣ ﻮم ﻣﺤﻘ ﻖ ﺑﺰرﮔ ﻮار‬
‫اردﺑﻴﻠ ﯽ ﻧﻘ ﻞ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ )ﺁﻳ ﺖاﷲ ﻣﺤﻤ ﺪﯼ ﮔﻴﻼﻧ ﯽ‪ ،‬ﺣ ﺎآﻢ ﺷ ﺮع دادﮔﺎهﻬ ﺎﯼ ﻣﺮآ ﺰﯼ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ‪١۶‬ﻣﻬﺮﻣﺎﻩ ‪(١٣۶١‬‬

‫ﺻﻴﻐﻪ‪ :‬ﻓﺤﺸﺎﯼ اﺳﻼﻣﯽ‬

‫از دﻳﮕﺮ اﺻﻮل ﺑﻨﻴﺎدﯼ ﻣﻜﺘﺐ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ‪ ،‬ﺻ ﻴﻐﻪ ﻳ ﺎ ﺑ ﻪ اﺻ ﻄﻼح اﺻ ﻴﻞﺗ ﺮ ﺁن‬
‫"ﻣﺘﻌ ﻪ" اﺳ ﺖ‪ ،‬آ ﻪ ﺑﮕﻔﺘ ﻪ آﺎﺷ ﻒ اﻟﻐﻄ ﺎء‪" :‬از ﻣﻬﻤﺘ ﺮﻳﻦ ﺑﺮآ ﺎت ﻋ ﺎﻟﯽ اﺳ ﻼم‬
‫ﺑﺨ ﺼﻮص ﺟﻬ ﺎن ﺗ ﺸﻴﻊ اﺳ ﺖ‪ ،‬ه ﻢ ﻣﻨﻔﻌ ﺖ دﻧﻴ ﻮﯼ دارد و ه ﻢ ﻣﻨﻔﻌ ﺖ اﺧ ﺮوﯼ‪.‬‬
‫آﻤﺘﺮﻳﻦ زﻳﺎﻧﯽ هﻢ‪ ،‬ﭼﻪ دﻧﻴﻮﯼ و ﭼﻪ اﺧﺮوﯼ ﻧﺪارد‪".‬‬
‫روﺷﻦ ﻧﻴﺴﺖ اﮔﺮ در ﻣﻮرد ﻓﺤﺸﺎﯼ ﻏﻴﺮاﺳﻼﻣﯽ راﻳﺞ در ﺑﻼد آﻔ ﺮ‪ ،‬ﻧﻈﻴ ﺮ‬
‫هﻤ ﻴﻦ اﺳ ﺘﺪﻻل ﻣ ﯽﺷ ﺪ آ ﻪ در ﻣ ﻮرد ﻓﺤ ﺸﺎﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ در ﺑ ﻼد ﺷ ﻴﻌﻪ ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪،‬‬
‫ﺣﺎﻓﻈﺎن ﺷﺮع ﻣﺒﻴﻦ ﭼﻪ ﻧﻈﺮﯼ اﺑﺮاز ﻣﯽداﺷﺘﻨﺪ‪ .‬و روﺷ ﻦ ﻧﻴ ﺴﺖ آ ﻪ ﻏﻴ ﺮ از ﺧ ﻮد‬
‫ﺁﺧﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ آﺴﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﭘﺎﻳﺎن ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ اﻳ ﻦ اﻣ ﺮ را ﻳ ﻚ ﻗ ﺎﻧﻮن ﺛﺎﺑ ﺖ واﺑ ﺪﯼ‬

‫‪٣٠١‬‬
‫اﻟﻬﯽ ﺑﺸﻤﺎرد آﻪ زﻧﯽ ﺧ ﻮدش را ﺑﻨ ﺎم ﺷ ﺮع در ﻣﻌ ﺮض ﺧﺮﻳ ﺪ و ﻓ ﺮوش ﺑﮕ ﺬارد؟‬
‫اﻳ ﻦ ﺧﺮﻳ ﺪ و ﻓ ﺮوش را ﺧﻴﻠ ﯽ از زﻧ ﺎن دﻳﮕ ﺮ‪ ،‬ﺑﺎﺧﺘﻴ ﺎر ﻳ ﺎ ﺑ ﻪ اﺟﺒ ﺎر‪ ،‬در ﺧﻴﻠ ﯽ از‬
‫ﺟﺎهﺎﯼ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﯽآﻨﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﻻاﻗﻞ ﺑﻨﺎم ﺧﺪا و ﻣﺬهﺐ اﻳﻦ آﺎر را ﻧﻤ ﯽآﻨﻨ ﺪ‪ .‬ﺣﺘ ﯽ‬
‫در ﺧﻮد ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻧﻴﺰ‪ ،‬اآﺜﺮﻳﺖ ﻏﻴﺮﺷﻴﻌﻪ اﻳﻦ آﺎر را ﻧﻤﯽآﻨﻨﺪ‪ ،‬هﺮﭼﻨﺪ آﻪ ﭘ ﻴﺶ‬
‫از ه ﺰار ﺳ ﺎل اﺳ ﺖ ﻋﻤ ﺮ ﺑ ﻦ ﺧﻄ ﺎب ﺧﻠﻴﻔ ﻪ دوم‪ ،‬از هﻤ ﻴﻦ ﺑﺎﺑ ﺖ ﻣﺘﻌ ﻪ از ﺟﺎﻧ ﺐ‬
‫روﺣﺎﻧﻴﺖ ﺷﻴﻌﻪ ﻟﻌﻦ و دﺷﻨﺎم ﺷﻨﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺻﻴﻐﻪ ﺷﺪن ﻣﻨﺎﻓﺎﺗﯽ ﺑﺎ ﻋﻠ ﻮّ ﻣﻘ ﺎم زن در ﺟﺎﻣﻌ ﻪ اﺳ ﻼﻣﯽ آ ﻪ "ﺗ ﺮﺟﻴﺢ‬
‫ﺑﻨﺪ" ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ارﺷﺎدﯼ ﻣﻜﺘﺐ روﺣﺎﻧﻴﺖ ﻣﺒﺎرز اﺳﺖ ﻧﺪارد‪ ،‬وﻟ ﯽ ﺑ ﯽﻣﻨﺎﺳ ﺒﺖ ﻧﻴ ﺴﺖ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺑﺴﻴﺎر اﻧ ﺴﺎﻧﯽ ﺁن‪ ،‬از ﻓﺘ ﺎوﯼ واﺣﻜ ﺎم ﺧ ﻮد ﺁﻳ ﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ‪ ،‬وﻟ ﯽ‬
‫ﻓﻘﻴﻪ ﻳﺎرﯼ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪:‬‬
‫‪"-‬ﻋﻘﺪ ﻏﻴﺮ داﺋﻢ ﺁن اﺳﺖ آﻪ ﻣﺜﻼ زن را ﺑﻪ ﻣ ﺪت ﻳ ﻚ ﺳ ﺎﻋﺖ ﻳ ﺎ ﻳﻜ ﺮوز ﻳ ﺎ‬
‫ﻳﻜﻤ ﺎﻩ ﻳ ﺎ ﻳﻜ ﺴﺎل ﻳ ﺎ ﺑﻴ ﺸﺘﺮ ﻋﻘ ﺪ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ‪ ،‬و زﻧ ﯽ را آ ﻪ ﺑ ﺎﻳﻦ ﻗ ﺴﻢ ﻋﻘ ﺪ آﻨﻨ ﺪ ﻣﺘﻌ ﻪ و‬
‫ﺻ ﻴﻐﻪ ﻣ ﯽﻧﺎﻣﻨ ﺪ‪ .‬ﺻ ﻴﻐﻪ آ ﺮدن زن اﮔ ﺮ ﭼ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﻟ ﺬت ﺑ ﺮدن ه ﻢ ﻧﺒﺎﺷ ﺪ ﺻ ﺤﻴﺢ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬زﻧﯽ آﻪ ﺻﻴﻐﻪ ﺷﺪﻩ اﮔﺮ ﭼﻪ ﺁﺑﺴﺘﻦ ﺷﻮد‪ ،‬ﺣﻖ ﺧﺮﺟﯽ ﻧﺪارد‪ .‬زﻧﯽ آ ﻪ ﺻ ﻴﻐﻪ‬
‫ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﺣﻖ هﻤﺨ ﻮاﺑﯽ ﻧ ﺪارد و از ﺷ ﻮهﺮ ارث ﻧﻤ ﯽﺑ ﺮد‪ .‬زﻧ ﯽ آ ﻪ ﺻ ﻴﻐﻪ ﺷ ﺪﻩ‪ ،‬اﮔ ﺮ‬
‫ﻧﺪاﻧ ﺪ آ ﻪ ﺣ ﻖ ﺧﺮﺟ ﯽ و هﻤﺨ ﻮاﺑﯽ ﻧ ﺪارد‪ ،‬ﻋﻘ ﺪ او ﺻ ﺤﻴﺢ اﺳ ﺖ و ﺑ ﺮاﯼ ﺁﻧﻜ ﻪ‬
‫ﻧﻤﯽداﻧﺴﺘﻪ ﺣﻘﯽ ﺑﻪ ﺷﻮهﺮ ﭘﻴﺪا ﻧﻤﯽآﻨﺪ‪ .‬اﮔ ﺮ ﻣ ﺮد ﻣ ﺪت ﺻ ﻴﻐﻪ را ﺑﺒﺨ ﺸﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽ ﻪ‬
‫ﺑﺎ زن ﻧﺰدﻳﻜﯽ آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻤﺎم ﭘﻮﻟﯽ را آﻪ ﻗﺮار ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺎو ﺑﺪهﺪ و اﮔﺮ‬
‫ﻧﺰدﻳﻜﯽ ﻧﻜﺮدﻩ ﻓﻘﻂ ﻧﺼﻒ ﺁﻧﺮا ﺑﺪهﺪ"‪).‬ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ اﺣﻜﺎم ﻣﺘﻌﻪ ﻳﺎ ﺻﻴﻐﻪ(‬
‫ﻋﻼﻣﻪ ﺁل آﺎﺷﻒ اﻟﻐﻄﺎء ﺻ ﺎﺣﺒﻨﻈﺮ ﻣﻌ ﺮوف اﺳ ﻼم در ﻧﺠ ﻒ اﺷ ﺮف ﻧﻴ ﺰ‬
‫در هﻤﻴﻦ ﺑﺎرﻩ ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬
‫‪"-‬ﺻ ﻴﻐﻪ ﻳﻜ ﯽ از ﻣﻬﻤﺘ ﺮﻳﻦ ﺑﺮآ ﺎت ﻋ ﺎﻟﻢ اﺳ ﻼم ﺑﺨ ﺼﻮص ﺟﻬ ﺎن ﺗ ﺸﻴﻊ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺻﻴﻐﻪ هﻢ ﻣﻨﻔﻌﺖ دﻧﻴﻮﯼ دارد و هﻢ ﻣﻨﻔﻌﺖ اﺧﺮوﯼ‪ ،‬و در ﻣﻘﺎﺑ ﻞ ه ﻴﭻ زﻳ ﺎن‬
‫دﻧﻴﻮﯼ و اﺧﺮوﯼ در ﺁن ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺨ ﺪا ﺳ ﻮﮔﻨﺪ آ ﻪ اﮔ ﺮ هﻤ ﻪ ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺟﻬ ﺎن دﺳ ﺘﻮرهﺎﯼ ﻋ ﺎﻟﯽ اﻳ ﻦ دﻳ ﻦ‬
‫ﺟﺎوداﻧ ﻪ را ﺑﻜ ﺎر ﻣ ﯽﺑ ﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮآ ﺎت زﻣ ﻴﻦ و ﺁﺳ ﻤﺎن ﺑ ﺮ ﺁﻧﻬ ﺎ ﻧ ﺎزل ﻣ ﯽﮔ ﺸﺖ و‬
‫ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻋﻈﻤ ﺖ و ﺳ ﺮﺑﻠﻨﺪﯼ ﮔﺬﺷ ﺘﻪ ﺧ ﻮد را ﺑ ﺎز ﻣ ﯽﻳﺎﻓﺘﻨ ﺪ‪ ،‬و ﻳﻜ ﯽ از اﻳ ﻦ ﻣ ﻮارد‬
‫هﻤﻴﻦ ﺻﻴﻐﻪ آﺮدن اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺒﺮ اﻻﻣﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒ ﺎس ﺑﺮواﻳ ﺖ اﺑ ﻦ اﺛﻴ ﺮ در آﺘ ﺎب‬

‫‪٣٠٢‬‬
‫"ﻧﻬﺎﻳﻪ" و زﻣﺨﺸﺮﯼ در آﺘﺎب ﻓﺎﺋﻖ ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ آﻪ "ﺻﻴﻐﻪ رﺣﻤﺘ ﯽ از ﻧﺎﺣﻴ ﻪ ﺧﺪاوﻧ ﺪ‬
‫ﺑﺮ اﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪ اﺳﺖ"‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس در ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ ﺳ ﺨﻦ را از ﻳ ﻚ ﺳﺮﭼ ﺸﻤﻪ ﺻ ﺎف‬
‫از ﻣﻌﻠﻢ و اﺳﺘﺎدش اﻣﻴﺮﻣﻮﻣﻨﺎن ﻋﻠﯽ ﮔﺮﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ‪ ،‬و راﺳ ﺘﯽ ه ﻢ آ ﻪ ﺻ ﻴﻐﻪ آ ﺮدن‬
‫ﻧﻌﻤﺖ و ﺑﺮآﺖ ﺑﺰرﮔﯽ ﺑﺮاﯼ آﺎﻓ ﻪ ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳ ﺖ‪ .‬ﻣﺘﺎﺳ ﻔﺎﻧﻪ اﻣ ﺮوز ﻣ ﺴﻠﻤﻴﻦ اﻳ ﻦ‬
‫ﻧﻌﻤ ﺖ را ﺑﺪﺳ ﺖ ﺧ ﻮد ﻧ ﺎﺑﻮد ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ و از ﺁﺛ ﺎر و ﺛﻤ ﺮات ﮔﺮاﻧﺒﻬ ﺎﯼ ﺁن ﻣﺤ ﺮوم‬
‫ﻣﯽﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬و درﺑﺎرﻩ ﺁﻧﻬﺎﺳﺖ آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺳ ﻮرﻩ ﺑﻘ ﺮﻩ ﻣ ﯽﻓﺮﻣﺎﻳ ﺪ‪ :‬ﺁﻳ ﺎ ﭼﻴ ﺰ ﺧ ﻮب‬
‫را رهﺎ آﺮدﻩ و ﭼﻴﺰ ﺑﺪﯼ را در ﺟﺎﻳﺶ ﻣﯽﭘﺬﻳﺮﻳﺪ؟"‬

‫ﺟﻤﺎع‪ :‬ﺳﺘﻮن ﻣﻜﺘﺐ دﻳﻦ‬

‫ﻣﻜﺘﺐ ﻓﻜﺮ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ‪ ،‬ﻗﺒ ﻞ از ه ﺮ ﭼﻴ ﺰ‪ ،‬ﻳ ﻚ ﻣﻜﺘ ﺐ ﺑﻴﻤ ﺎرﯼ ﺟﻨ ﺴﯽ اﺳ ﺖ‪ .‬در‬
‫ه ﻴﭻ ﺁﺋ ﻴﻦ دﻳﮕ ﺮ ﺟﻬ ﺎن‪ ،‬و در ه ﻴﭻ ﻓﺮﻗ ﻪ دﻳﮕ ﺮﯼ از ﻓ ﺮق اﺳ ﻼﻣﯽ‪ ،‬اﻳ ﻦ ﻋﻘ ﺪﻩ‬
‫"ﺑﻴﻤﺎرﮔﻮﻧ ﻪ" را در ﻣ ﻮرد اﻣ ﺮ "ﻣﺠﺎﻣﻌ ﺖ" و "ﻣﻘﺎرﺑ ﺖ" ﻧﻤ ﯽﺗ ﻮان ﻳﺎﻓ ﺖ‪ .‬در‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪات اﺳﺎﻃﻴﺮﯼ ﺁﺷﻮر‪ ،‬آﻠﺪﻩ‪ ،‬ﻳﻮﻧﺎن و رم و ﺳﺎﻳﺮ ﺁﺋﻴﻦ هﺎﯼ آﻬﻦ‪ ،‬آﻢ و ﺑﻴﺶ ﺑ ﻪ‬
‫اﻣ ﻮر ﺟﻨ ﺴﯽ ﺗﻮﺟ ﻪ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬وﻟ ﯽ در هﻤ ﻪ ﺁﻧﻬ ﺎ‪ ،‬اﻳ ﻦ ﻣﻮﺿ ﻮع ﮔﺬﺷ ﺘﻪ از ﺁﻧﻜ ﻪ‬
‫ﺳﻬﻤﯽ ﭼﻨﻴﻦ زﻳﺎد و ﺑﻴﺮون از ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺑﺎ روح ﻇﺮاﻓﺖ و ﺟﻤﺎلﭘﺮﺳ ﺘﯽ‬
‫هﻤﺮاﻩ اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻜﺘﺐ ﻓﻜ ﺮﯼ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ‪ ،‬ه ﻴﭻ ﻳ ﻚ از اﻳ ﻦ ﺟﻨﺒ ﻪه ﺎ وﺟ ﻮد ﻧ ﺪارد‪ .‬ﻓﻘ ﻂ‬
‫ﺟﻤﺎع اﺳﺖ‪ ،‬و ﺟﻤﺎع‪ ،‬و ﺟﻤﺎع!‬
‫اﮔﺮ اﺣﺎدﻳﺚ و اﺣﻜﺎﻣﯽ را آ ﻪ ﺑ ﻪ اﻣ ﺮ ﺟﻤ ﺎع اﺧﺘ ﺼﺎص دارد‪ ،‬از ﻣﺠﻤ ﻮع‬
‫آﻠﯽ اﺣﻜﺎم و اﺣﺎدﻳﺚ ﺑﺮدارﻳﺪ‪ ،‬ﺿﺮﺑﺖ هﻮﻟﻨﺎآﯽ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ زدﻩاﻳﺪ‪ .‬زﻳﺮا اﻳ ﻦ‬
‫اﺣﻜﺎم و اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻳﻚ رﺷﺘﻪ ﺑﺨﺼﻮص ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ رﺷ ﺘﻪه ﺎﯼ ﻣﺘﻌ ﺪد و‬
‫ﻣﺘﻨ ﻮﻋﯽ را در ﺑ ﺮ ﻣ ﯽﮔﻴ ﺮد‪ .‬اﻟﺒﺘ ﻪ ﺧ ﻮد ﻣﺠﺎﻣﻌ ﺖ ﻣﻬﻤﺘ ﺮﻳﻦ اﻳ ﻦ ﻓ ﺼﻮل اﺳ ﺖ‪:‬‬
‫"اﺣﻜ ﺎم دﺧ ﻮل ﺑ ﺮ زن" ﺑ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎﺋﯽ‪ ۵١‬وﺟ ﻪ را ﺷ ﺎﻣﻞ ﻣ ﯽﺷ ﻮد )ﺑ ﻪ ﺻ ﻔﺤﻪ‪۵٠٨‬‬
‫رﺟ ﻮع ﺷ ﻮد(‪ .‬و اﺣﻜ ﺎم دﺧ ﻮل ﺑ ﺮ ﭼﻬ ﺎر ﭘﺎﻳ ﺎن ‪ ٧‬وﺟ ﻪ دﻳﮕ ﺮ را)ﺑ ﻪ ﺻ ﻔﺤﻪ‪۵١٩‬‬
‫رﺟﻮع ﺷﻮد(‪ .‬و ﺗ ﺎزﻩ اﻳ ﻦ اﺣﻜ ﺎم ﻏﻴ ﺮ از ﺷ ﻜﻴﺎت ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ اﻧ ﺪازﻩ دﻗﻴ ﻖ "دﺧ ﻮل‬
‫ﺣﺸﻔﻪ" و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻳ ﺎ آﻤﺘ ﺮ ﺑ ﻮدن اﻳ ﻦ دﺧ ﻮل از ﻣ ﺮز "ﺧﺘﻨ ﻪﮔ ﺎﻩ" اﺳ ﺖ‪ ،‬آ ﻪ در اﻳ ﻦ‬
‫ﻣﻮرد اﺧﺘﺼﺎﺻﺎ "ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ" ﺁﻳ ﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ راهﻨﻤ ﺎﯼ ﺑ ﺴﻴﺎر دﻗﻴﻘ ﯽ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫هﻤﭽﻨﺎﻧﻜ ﻪ ﺟ ﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳ ﯽ ﺑ ﺮاﯼ اﺣﻜ ﺎم "ﺷ ﺒﻬﻪ" در دﺧ ﻮل‪ ،‬و ﺷ ﺒﻬﻪ در اﻳﻨﻜ ﻪ اﻳ ﻦ‬
‫دﺧﻮل در ﺟﻠﻮ ﻳﺎ ﻋﻘﺐ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺣﻼل ﻳﺎ ﺑ ﻪ ﺣ ﺮام ﺻ ﻮرت ﮔﺮﻓﺘ ﻪ‪ ،‬و‬

‫‪٣٠٣‬‬
‫دﺧ ﻮل ﺑ ﻪ ﺣ ﺮام ﻗﺒ ﻞ از دﺧ ﻮل ﺑ ﻪ ﺣ ﻼل ﺑ ﻮدﻩ ﻳ ﺎ ﺑﻌ ﺪ از ﺁن‪ ،‬و در اﻳ ﻦ دﺧ ﻮل زن‬
‫آﻤﺘﺮ از ﻧﻪ ﺳﺎل داﺷﺘﻪ ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺁن‪ ،‬و راﻩ ﺑﻮل و ﺣﻴﻀﺶ ﻳﻜﯽ ﺷﺪﻩ ﻳ ﺎ ﻧ ﺸﺪﻩ‪ ،‬و‬
‫ﺳﻮرﻩ ﻳﺎﺳ ﻴﻦ در ﻣﻮﻗ ﻊ ﺟﻤ ﺎع ﺧﻮاﻧ ﺪﻩ ﺷ ﺪﻩ ﻳ ﺎ ﻧ ﺸﺪﻩ‪ ،‬و درﺳ ﺖ در وﺳ ﻂ ﻣﺠﺎﻣﻌ ﺖ‬
‫آﻨﻴﺰ ﺑﻪ ﺧﺮﻳﺪار دﻳﮕﺮﯼ ﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﻳﺎ ﻧﺸﺪﻩ‪ ،‬و ﺁﻳﺎ ﭘﺪر و ﭘ ﺴﺮ ﺑ ﻪ زﻧ ﺎن ﺧﻮدﺷ ﺎن‬
‫دﺧﻮل آﺮدﻩاﻧﺪ ﻳﺎ ﺁﻧﻬﺎ را ﻳﻜ ﺪﻳﮕﺮ ﻋﻮﺿ ﯽ ﮔﺮﻓﺘ ﻪاﻧ ﺪ‪ ،‬و ﺁﻳ ﺎ ﺣﻴ ﻮاﻧﯽ آ ﻪ ﺑ ﺎو دﺧ ﻮل‬
‫ﺷﺪﻩ ﺣﻼل ﮔﻮﺷﺖ ﻳﺎ ﺣﺮام ﮔﻮﺷﺖ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬راهﻨﻤﺎﯼ ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺎﻣﻌﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﻟ ﯽ ﭼﻨﺎﻧﭽ ﻪ ﮔﻔﺘ ﻪ ﺷ ﺪ‪ ،‬اﺣﺎدﻳ ﺚ اﺣﻜ ﺎم "ﻣﻌﺘﺒ ﺮﻩ" ﻓﺮهﻨ ﮓ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ‪ ،‬ﺑﻬﻤ ﻴﻦ‬
‫رﺷﺘﻪ ﻣﺤﺪود ﻧﻤﯽﺷ ﻮد‪ .‬اﺣﺎدﻳ ﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮﻩ دﻳﮕ ﺮﯼ در اﺣﻜ ﺎم ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ ﺗﻘﻮﻳ ﺖ ﻗ ﻮﻩ‬
‫ﻣﺠﺎﻣﻌ ﺖ وﺟ ﻮد دارد آ ﻪ ﺁﻧﻬ ﻢ ﺑﻨﻮﺑ ﻪ ﺧ ﻮد رﺷ ﺘﻪاﯼ ﻣﺘﻌ ﺪدﯼ را در ﺑ ﺮ ﻣ ﯽﮔﻴ ﺮد‪:‬‬
‫رﺷﺘﻪ ادﻋﻴﻪ ﻣﺠ ّﺮﺑﻪ‪ ،‬رﺷﺘﻪ ﻧﺴﺨﻪهﺎ و ﻣﻌﺠﻮنهﺎ‪ ،‬و رﺷﺘﻪ ﺧﺎص دﻳﮕ ﺮﯼ آ ﻪ ﻣ ﺜﻼ‬
‫از راﻩ ﻧﻌﻠﻴﻦ زرد ﺑﻪ ﭘﺎ آ ﺮدن و ﺳ ﺮﻣﻪ آ ﺸﻴﺪن و رﻳ ﺶ را هﻔﺘ ﺎد ﺑ ﺎر از ﭘ ﺎﺋﻴﻦ ﺑ ﻪ‬
‫ﺑﺎﻻ ﺷﺎﻧﻪ آﺮدن و اﻣﻮر ﻣﺨﺘﻠﻔﻪ دﻳﮕﺮ ﻋﻤﻞ ﻣﯽآﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﻣﻮارد دﺳﺘﻮر‬
‫"از ﻣﺮاﺟﻊ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻪ اﺋﻤﻪ ﻃ ﺎهﺮﻳﻦ" ﺑ ﻪ راوﯼ ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣ ﯽرﺳ ﺪ‪ ،‬آ ﻪ در اﻳ ﻦ زﻣﻴﻨ ﻪ‬
‫ﺑﺨﺼﻮص‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺎﺻﯽ ﺑﻪ ﺧﻮد رﺳﻮل اآﺮم ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫رﺷ ﺘﻪ دﻳﮕ ﺮﯼ از اﺣﺎدﻳ ﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮﻩ‪ ،‬ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ اﻧ ﻮاع و ﺗﻌ ﺪاد ﺟﻤ ﺎعه ﺎﺋﯽ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﺑﺎﻳ ﺪ در ﺁن دﻧﻴ ﺎ ﺻ ﻮرت ﺑﮕﻴ ﺮد‪ ،‬و اﻳ ﻦ ﻣﻮﺿ ﻮع ﺣ ﺪﻳﺜﻬﺎﺋﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫ﺣﻮرﻳﺎن ﺑﻬﺸﺘﯽ ارﺗﺒ ﺎط دارد‪ .‬ﺗﻘﺮﻳﺒ ﺎ در ه ﻴﭻ ﻳ ﻚ از ﭘﺎداﺷ ﻬﺎﯼ ﻣ ﻮﻣﻦ در ﺁن دﻧﻴ ﺎ‪،‬‬
‫ﺣﻮرﯼ ﺑﺎآﺮﻩ‪ ،‬ﺑﺎ ﻟﻄﺎﻓﺖ در و ﻟﺆﻟﺆ‪ ،‬ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ دﻗ ﺖ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫ﺗﻌﺪاد ﺣﻮرﯼ آ ﻢ ﻧﺒﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﮔ ﺎهﯽ هﻔﺘ ﺎد ﺣ ﻮرﯼ ﺑ ﻪ ﻳ ﻚ ﻣ ﻮﻣﻦ وﻋ ﺪﻩ دادﻩ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪،‬‬
‫ﮔﺎهﯽ ﭼﻨﺪ هﺰار ﺣﻮرﯼ‪ ،‬ﮔﺎهﯽ هﻢ ﺣﺪود ‪ ٢۴‬ﻣﻴﻠﻴﻮن‪.‬‬
‫و اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺣﺪﻳﺜﯽ اﺳﺖ دﺳﺖ اول و "ﭘﺮﻣﺸﺘﺮﯼ" درﺑ ﺎرﻩ دﺳ ﺘﻪ ﺧﺎﺻ ﯽ از‬
‫ﺣﻮرﻳﺎن آﻪ درﺑﻬﺸﺖ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ را دارﻧﺪ‪:‬‬
‫‪"-‬ﻣﺤﻤ ﺪﺑﻦ ﻳﺤﻴ ﯽ‪ ،‬از اﺣﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ‪ ،‬و او از اﺑ ﻦ اﺑ ﯽ ﻋﻤﻴ ﺮ‪ ،‬و او از‬
‫ﺣ ﺴﻴﻦ ﺑ ﻦ ﻋﺜﻤ ﺎن‪ ،‬و او از اﺑ ﯽ ﺑ ﺼﻴﺮ‪ ،‬و او از اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‪،‬‬
‫رواﻳﺖ آﻨﺪ آﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬هﻤﺎﻧﺎ در ﺑﻬﺸﺖ ﻧﻬﺮﯼ اﺳﺖ آﻪ در دو ﻃ ﺮف ﺁن ﺣﻮرﻳ ﺎﻧﯽ‬
‫از زﻣ ﻴﻦ روﺋﻴ ﺪﻩاﻧ ﺪ‪ ،‬و ﭼ ﻮن ﻣ ﺮد ﻣ ﻮﻣﻨﯽ ﺑ ﻪ ﻳﻜ ﯽ از ﺁﻧﻬ ﺎ ﺑﺮﺧ ﻮرد آﻨ ﺪ واز ﺁن‬
‫ﺧﻮﺷ ﺶ ﺁﻳ ﺪ‪ ،‬ﺁن را از ﺟ ﺎﯼ ﺑﺮآﻨ ﺪ‪ ،‬و ﺧ ﺪاﯼ ﻋﺰوﺟ ﻞ ﺑﺠ ﺎﯼ ﺁن‪ ،‬ﺣﻮرﻳ ﻪ دﻳﮕ ﺮﯼ‬
‫ﺑﺮوﻳﺎﻧﺪ"‪) .‬اﻟﺮوﺿﻪ ﻣﻦ اﻟﻜﺎﻓﯽ ﺟﻠﺪ دوم‪" :‬ان ﺧﻴﺮا ﻧﻬﺮ و اﻟﺠﻨﻪ"(‬

‫‪٣٠٤‬‬
 ‫ﻳﺎد ﻣﻮﻟﻮﯼ ﺑﻪ ﺧﻴﺮ‪ ،‬آﻪ هﻔﺘﺼﺪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ درﺑﺎرﻩ اﻳﻦ ﺑﺰرﮔﻮاران ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﭼ ﻮن ﺣﻘﻴﻘ ﺖ ﭘ ﻴﺶ او ﻓ ﺮج و ﮔﻠ ﻮ اﺳ ﺖ‬
‫آ ـﻢ ﺑﻴـ ـﺎن آـ ـﻦ ﻧ ـﺰد او اﺳـ ـﺮار دوﺳ ـﺖ!‬
‫ﻣﺴﺘﻀﻌﻒ‪ :‬ﻧﺎﻗﺺ اﻟﻌﻘﻞ اﻟﻬﯽ‬
‫ﺁﻳﺖاﷲهﺎﯼ ﻋﻈﻤﯽ و ﻏﻴﺮﻋﻈﻤﯽ و ﺣﺠﺔاﻻﺳ ﻼمه ﺎﯼ درﺟ ﺎت ﻣﺨﺘﻠ ﻒ‪ ،‬از‬
‫ﺁﻏ ﺎز اﺳ ﺘﻘﺮار رژﻳ ﻢ اﻟﻬ ﯽ‪ ،‬از ﻃﺒﻘ ﻪ "ﻣﺴﺘ ﻀﻌﻒ" ﺑ ﺼﻮرت ﻃﺒﻘ ﻪ ﻣﺤ ﺮوم و‬
‫اﺳﺘﺜﻤﺎر ﺷ ﺪﻩاﯼ آ ﻪ ﻣ ﻮرد ﻣﺮﺣﻤ ﺖ ﺧ ﺎص ﺧﺪاوﻧ ﺪ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻧ ﺎم ﺑ ﺮدﻩاﻧ ﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ ﺷ ﺎﻳﺪ‬
‫ﺗﻌﺠﺐ آﻨﻴﺪ اﮔﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد آﻪ در ﻣﻌﺘﺒﺮﺗﺮﻳﻦ آﺘﺐ ﺣﺪﻳﺚ و ﻓﻘﻪ ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬ﺁﻧﻬﻢ از ﻗ ﻮل‬
‫اﺋﻤ ﻪ اﻃﻬ ﺎر‪ ،‬ﺑﺨ ﺼﻮص اﻣ ﺎم ﺑ ﺎﻗﺮ و اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق‪ ،‬از ﻣﺴﺘ ﻀﻌﻒ ﻓﻘ ﻂ ﺑ ﺼﻮرت‬
‫ﻓﺮدﯼ ﻧﺎﻗﺺاﻟﻌﻘﻞ‪ ،‬ﺳﺒﻚ ﻣﻐﺰ‪ ،‬و ﻃﻔﻞ ﺻﻔﺖ ﻧ ﺎم ﺑ ﺮدﻩ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬آ ﻪ ﻧ ﻪ ﻣ ﺴﻠﻤﺎن‬
‫واﻗﻌﯽ اﺳﺖ و ﻧﻪ آ ﺎﻓﺮ واﻗﻌ ﯽ‪ .‬و ﻋ ﺎﻗﺒﺘﺶ ﺑ ﺴﺘﻪ ﺑ ﻪ ﻟﻄ ﻒ و آ ﺮم اﻟﻬ ﯽ اﺳ ﺖ‪ .‬اﻳ ﻦ‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻒ ﭼﻪ در آﺘﺐ ارﺑﻌﻪ ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬ﭼﻪ در آﺘﺎﺑﻬﺎﯼ ﻣﺠﻠﺴﯽ و ﭼ ﻪ در آﺘ ﺐ ﻣﺘﻌ ﺪد‬
‫دﻳﮕ ﺮﯼ ﺁﻣ ﺪﻩ و ﺣﺘ ﯽ در آﺘ ﺎب ﻣﻌ ﺎد ﺁﻳ ﺖاﷲ دﺳ ﺘﻐﻴﺐ ﺷ ﻬﻴﺪ ﻣﺤ ﺮاب ﻧﻴ ﺰ آ ﻪ در‬
‫دوران هﻤﻴﻦ ﺟﻤﻬﻮرﯼ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷ ﺪﻩ‪ ،‬ﺗﺎﺋﻴ ﺪ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬در "اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ"‬
‫ﻳﻚ ﺑﺎب آﺎﻣﻞ ﺑﻨﺎم "ﺑﺎب اﻟﻤﺴﺘﻀﻌﻒ" ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﻌ ﺎرﻳﻒ اﺧﺘ ﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ‪ ،‬آ ﻪ‬
‫ﺳﻪ ﺣﺪﻳﺚ از اﺣﺎدﻳﺚ ﺁن‪ ،‬ﺑﻌﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻘﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫‪"-‬ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ اﺑ ﺮاهﻴﻢ‪ ،‬از ﻣﺤﻤ ﺪ ﻋﻴ ﺴﯽ‪ ،‬و او از ﻳ ﻮﻧﺲ‪ ،‬و او از زرارﻩ‪،‬‬
‫رﺣﻤﺔ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‪ ،‬ﻧﻘﻞ آﻨﺪ آﻪ از ﺣﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺑ ﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم درﺑ ﺎرﻩ ﻣﺴﺘ ﻀﻌﻒ‬
‫ﺳﺌﻮال آﺮدم‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺴﺘﻀﻌﻒ ﻣﺮد و زﻧﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻋﻘﻠ ﺶ ﭼ ﻮن ﻋﻘ ﻞ آﻮدآ ﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧ ﻪ ﺣﻴﻠ ﻪاﯼ ﺑ ﻪ آﻔ ﺮ دارد و ﻧ ﻪ راه ﯽ ﺑ ﻪ اﻳﻤ ﺎن‪ ،‬و ﺷ ﻌﻮر او ﺷ ﻌﻮر ﻃﻔ ﻞ‬
‫اﺳ ﺖ"‪ .‬و‪" :‬زرارﻩ از ﺁن ﺣ ﻀﺮت ﺣ ﺪﻳﺚ آﻨ ﺪ آ ﻪ ﻣﺴﺘ ﻀﻌﻔﺎن ﻋﻘﻠ ﺸﺎن ﭼ ﻮن‬
‫آﻮدآﺎن اﺳﺖ از ﻣﺮدان و زﻧﺎن‪ ،‬و آﺎرﺷﺎن ﺑﺎ ﺧﺪاﺳ ﺖ" و‪" :‬اﻳ ﻮب ﺑ ﻦ ﺣ ﺮ ﮔﻮﻳ ﺪ‪:‬‬
‫در ﺧﺪﻣﺖ ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﺑ ﻮدﻳﻢ‪ .‬ﺷ ﻨﻴﺪﻳﻢ آ ﻪ ﻣ ﺮدﯼ ﺑ ﻪ ﺁن ﺣ ﻀﺮت‬
‫ﻋﺮض آ ﺮد‪ :‬ﻗﺮﺑﺎﻧ ﺖ‪ ،‬ﻣ ﺎ ﻣ ﯽﺗﺮﺳ ﻴﻢ ﺑ ﻪ واﺳ ﻄﻪ ﮔﻨﺎهﺎﻧﻤ ﺎن ﺑ ﻪ درﺟ ﻪ ﻣﺴﺘ ﻀﻌﻔﻴﻦ‬
‫ﺗﻨﺰل آﻨﻴﻢ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﺑﺎ ﻧﮕﺮاﻧﯽ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻧﻪ ﺧﺪا ﻧﻜﻨﺪ آﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺨﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ آ ﻪ‬
‫هﺮﮔﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻜﻨﺪ!"‬
‫و اﻳﻦ ﻧﻴﺰ از زﻣﺮﻩ اﺣﻜﺎم ﺻﺮﻳﺢ ﻓﻘﻬﯽ اﺳﺖ آﻪ "ﺳﻠﻄﺎن اﻟﻤﺠﺘﻬﺪﻳﻦ" ﺷﻴﺦ‬
‫ﺑﻬﺎﺋﯽ در ﺟﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳﯽ ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪٣٠٥‬‬
‫‪"-‬ﺣ ﺮام اﺳ ﺖ ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﻮﻣﻦ ﻧﻜ ﺎح ﺑ ﺎ ﺷ ﺮاﺑﺨﻮار‪ ،‬ﻳ ﺎ ﺳ ﻨﯽ‪ ،‬ﻳ ﺎ ﻣﺴﺘ ﻀﻌﻒ"‬
‫)ﺑﺎب ﻳﺎزدهﻢ در ﻧﻜﺎح واﺟﺐ‪ ،‬و ﺳﻨﺖ و ﺣﺮام(‪.‬‬

‫ﺷﺒﻜﻪ وﺣﺸﺖ‬
‫ﻣﻜﺘ ﺐ روﺣﺎﻧﻴ ﺖ ﻣﺒ ﺎرز‪ ،‬ﻣﻜﺘﺒ ﯽ اﺳ ﺖ ﺟ ﺎﻣﻊ و آﺎﻣ ﻞ آ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ دﻩ ﺳ ﺎل و‬
‫ﺻﺪ ﺳﺎل و هﺰار ﺳﺎل ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاﯼ ﺗﻤﺎم ﻣﺪﺗﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آ ﻪ از‬
‫زﻣﺎن اﻳﺠﺎد اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ ﺗ ﺎ ﻇﻬ ﻮر اﻣ ﺎم ﻋ ﺼﺮ ﻓﺎﺻ ﻠﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬و در اﻳ ﻦ ﺑ ﺎرﻩ ﺁﻳ ﺖاﷲ‬
‫ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺑﻄﻮر روﺷﻦ ﻣﺘﺬآﺮ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ "ﻣﻤﻜﻦ اﺳ ﺖ ﺁن ﺣ ﻀﺮت ﺗ ﺎ ﺻ ﺪ ه ﺰار‬
‫ﺳﺎل دﻳﮕﺮ هﻢ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻧﺒﻴﻨﻨﺪ آﻪ ﺗﺸﺮﻳﻒ ﺑﻴﺎورﻧﺪ"!‬
‫در اﻳﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ آﻮﺗﺎﻩ ﻳﺎ دراز‪ ،‬ﻣﻜﺘﺐ اﻟﻬﯽ روﺣﺎﻧﻴﺖ ﻣﺒﺎرز ﺑ ﺮاﯼ اﺳ ﺘﺤﻜﺎم‬
‫و اﻧ ﺴﺠﺎم ﺧ ﻮد اﺣﺘﻴ ﺎﺟﯽ ﺑ ﻪ ﻣ ﻮﻣﻨﻴﻨﯽ ﺑ ﺎ اﻧ ﻀﺒﺎط دارد‪ .‬زﻳ ﺮا ه ﻴﭻ ﻣﻜﺘﺒ ﯽ ﺑ ﺪون‬
‫اﻧﻀﺒﺎط ﺑﺮ ﻗﺮار ﻧﻤ ﯽﻣﺎﻧ ﺪ‪ .‬و ﻻزﻣ ﻪ اﻧ ﻀﺒﺎط ﻧﻴ ﺰ اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ ه ﻢ ﭘﺎداﺷ ﯽ و ه ﻢ‬
‫آﻴﻔﺮﯼ در آ ﺎر ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺎ ﺗﻮﺟ ﻪ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ اﺻ ﻞ آ ﻪ ﺗ ﺮس از آﻴﻔ ﺮ ﻏﺎﻟﺒ ﺎ ﻣ ﺆﺛﺮﺗﺮ از‬
‫ﺟﺎذﺑﻪ ﭘﺎداش اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ ﻣﻨﻄ ﻖ روﺷ ﻦ ﻋﻘﻠ ﯽ و ﻧﻘﻠ ﯽ‪ ،‬ﻣﻜﺘ ﺐ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ از اول وﻇﻴﻔ ﻪ ﺷ ﺮﻋﯽ‬
‫ﺧﻮد داﻧﺴﺘﻪ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻣ ﻮﻣﻨﻴﻦ را در ﭼﻨ ﺎن ﺷ ﺒﻜﻪاﯼ از ﺗ ﺮس و وﺣ ﺸﺖ ﻣﺤ ﺼﻮر‬
‫آﻨﺪ آﻪ زهﺮﻩ ﺷﻴﺮ را ﺁب ﻣﯽآﻨﺪ‪ :‬ﺳَ ﻜﺮات ﻣ ﻮت‪ ،‬ﺷ ﺐ اول ﻗﺒ ﺮ‪ ،‬ﮔﺮزه ﺎﯼ ﺁﺗ ﺸﻴﻦ‬
‫ﻧﻜﻴﺮ و ﻣﻨﻜﺮ‪ ،‬ﻏﺮش رﻋﺪﺁﺳﺎﯼ ﻣﻠﻚاﻟﻤﻮت‪ ،‬ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪهﺎﯼ ﻣ ﺸﺘﻌﻞ‪ ،‬ﺳ ﻴﺨﻬﺎﯼ ﮔﺪاﺧﺘ ﻪ‬
‫ﻣﻼﺋﻚ ﻋﺬاب‪ ،‬ﻣﻄﺮﻗﻪ و ﺳﻨﺪان ﺑ ﺮاﯼ ﺷﻜ ﺴﺘﻦ اﺳ ﺘﺨﻮاﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺁب ﺟﻮﺷ ﺎن ﺑ ﺮاﯼ ﭘ ﺎرﻩ‬
‫آﺮدن رودﻩهﺎ‪ ،‬و ﻣﺎرﯼ آﻪ از ﺳﺮ ﺗﺎ ﮔﺮدﻧﺶ هﻔﺘ ﺎد ﺳ ﺎل راﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬و ﻋﻘﺮﺑ ﯽ آ ﻪ‬
‫ﺳ ﺮش در ﺁﺳ ﻤﺎن هﻔ ﺘﻢ و دﻣ ﺶ در زﻣ ﻴﻦ هﻔ ﺘﻢ)!( اﺳ ﺖ و ده ﺎﻧﺶ از ﻣﻐ ﺮب ﺗ ﺎ‬
‫ﻣﺸﺮق‪ ،‬و ﻋﻤﻠﻪ ﻋﺬاب آﻪ ﻧﻔﺴﯽ ﭼﻮن زﺑﺎﻧﻪ ﺁﺗﺶ دارﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﻮراآﯽ آﻪ از ﭼﺮك و‬
‫ﺧ ﻮن ﻋ ﻮرت زﻧﺎآ ﺎران ﺗﻬﻴ ﻪ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬و ﻟﺒﺎﺳ ﻬﺎﺋﯽ از ﻗﻄ ﺮان ﺳ ﻮزان‪ ،‬و‬
‫ﭼﻴﺰهﺎﺋﯽ دﻳﮕﺮﯼ آﻪ ﻓﻬﻢ ﻣﻌﻨﯽ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺮاﯼ ﻣﻮﻣﻦ دﺷﻮار اﺳﺖ وﻟﯽ ﻣﯽداﻧﺪ آ ﻪ ﺑﻬ ﺮ‬
‫ﺣ ﺎل ﭼﻴﺰه ﺎﯼ ﺑ ﺴﻴﺎر ﺑ ﺪﯼ ه ﺴﺘﻨﺪ‪ :‬ﺳ ﻌﻴﺮ‪ ،‬ﺟﺤ ﻴﻢ‪ ،‬هﺎوﻳ ﻪ‪ ،‬ﺳ ﻘﺮ‪ ،‬ﺣﻄﻤ ﻪ‪ ،‬ﺿ ﺮﻳﻊ‪،‬‬
‫ﺣﻨﻈﻞ‪ ،‬ﺣﻤ ﻴﻢ‪ ،‬ﺣ ﺮﺑﻴﺶ‪ .‬اﻣ ﺎ ﮔﻤ ﺎن ﻣﺒﺮﻳ ﺪ آ ﻪ ﭼﻨ ﻴﻦ آﻴﻔ ﺮﯼ ﻓﻘ ﻂ ﺑ ﻪ ﮔﻨﺎه ﺎن آﺒﻴ ﺮﻩ‬
‫ﺗﻌﻠ ﻖ ﻣ ﯽﮔﻴ ﺮد‪ .‬در ﻣﻜﺘ ﺐ روﺣﺎﻧﻴ ﺖ ﻣﺒ ﺎرز‪ ،‬ﮔﻨ ﺎﻩ آﺒﻴ ﺮﻩ و ﺻ ﻐﻴﺮﻩ وﺟ ﻮد ﻧ ﺪارد‪.‬‬
‫ﻓﯽاﻟﻤﺜﻞ در آﺘﺎب ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻣﺠﻤﻊ اﻟﻤﻌ ﺎرف و ﻣﺨ ﺰن اﻟﻌ ﻮارف )ﻋ ﻴﻦ دوم‪ ،‬در ﺑﻴ ﺎن‬

‫‪٣٠٦‬‬
‫ﺷﺪاﺋﺪ ﻣﺮگ و اهﻮال ﻗﺒﺮ(‪ ،‬ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ اﻳﻦ ﻋﺎﻗﺒﺘﯽ آﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ "ﻋﺎﻗﺒ ﺖ‬
‫ﺁن ﺑﯽﺳﻌﺎدت اﺳﺖ آﻪ در اﻳﻦ دﻧﻴ ﺎ رﻳ ﺶ ﺗﺮاﺷ ﻴﺪ و ﺷ ﺎرب ﮔﺬاﺷ ﺖ‪ ،‬و از اﻳ ﻦ راﻩ‬
‫ﺧﻮد را از ﺷﻔﺎﻋﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا ﻣﺤﺮوم آﺮد‪".‬‬
‫در ﻋﻮض اﮔﺮ ﻣﻮﻣﻦ ﺷﺎرب ﻧﮕﺬارد‪ ،‬و رﻳﺶ را هﻢ ﻧﺘﺮاﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺰهﺎﺋﯽ در‬
‫اﻧﺘﻈﺎر اوﺳﺖ آﻪ در ﻋﻤﺮ ﺧﻮد ﺑﺨﻮاب هﻢ ﻧﺪﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﺪ ﻧﻴ ﺴﺖ وﺻ ﻒ ﻗ ﺴﻤﺘﯽ‬
‫ار ﺁﻧﻬﺎ را از ﺑﻴﺎن ﺷ ﻬﻴﺪ ﻋﺎﻟﻴﻘ ﺪر ﻣﺤ ﺮاب‪" ،‬ﭘﻴ ﺮ ﺷ ﻴﺮاز‪ ،‬وﺿ ﻮ ﺳ ﺎﺧﺘﻪ از ﭼ ﺸﻤﻪ‬
‫ﻋﺸﻖ" و ﻋﺎرف رﺑﺎﻧﯽ ﺁﻳﺖاﷲ دﺳﺘﻐﻴﺐ ﺷﻴﺮازﯼ رﺿﻮان اﷲ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﺸﻨﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫‪"-‬ﻗﺼﺮﯼ اﺳﺖ در ﺑﻬ ﺸﺖ ﻣﺨ ﺼﻮص ه ﺮ ﻣ ﻮﻣﻦ از ﻣﺮوارﻳ ﺪ و ﻳ ﺎﻗﻮت و‬
‫زﺑﺮﺟﺪ و ﺳﻘﻒ ﻃﻼ‪ ،‬آﻪ هﻔﺘﺎد ﺧﺎﻧ ﻪ دارد از ﻳ ﺎﻗﻮت ﺳ ﺮخ‪ ،‬و در ه ﺮ ﻏﺮﻓ ﻪ هﻔﺘ ﺎد‬
‫ﺣﺠﺮﻩ از زﻣ ﺮد ﺳ ﺒﺰ‪ ،‬و در ه ﺮ ﺣﺠ ﺮﻩ هﻔﺘ ﺎد ﺗﺨ ﺖ اﺳ ﺖ‪ ،‬و ﺑ ﺮ ه ﺮ ﺗﺨﺘ ﯽ هﻔﺘ ﺎد‬
‫ﻓ ﺮش‪ ،‬و ﺑ ﺮ ﻓﺮﺷ ﯽ ﻳ ﻚ ﺣ ﻮراﻟﻌﻴﻦ )آ ﻪ ﺑ ﺎ ﺣ ﺴﺎب رﻳﺎﺿ ﯽ ﺟﻤﻌ ﺎ ‪٢۴‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن‬
‫ﺣﻮراﻟﻌﻴﻦ ﺑﺮاﯼ هﺮ ﻣﻮﻣﻦ ﻣﯽﺷﻮد( و در هﺮ ﺣﺠﺮﻩاﯼ هﻔﺘ ﺎد ﺧ ﻮان ﻃﻌ ﺎم‪ ،‬و ه ﺮ‬
‫ﺧﻮاﻧﯽ هﻔﺘﺎد ﻗﺴﻢ ﻃﻌﺎم‪ ،‬آﻪ ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ از ﺁﻧﭽﻪ ﻣﻴ ﻞ داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﻴﺪ در ﺁن ﻣﻮﺟ ﻮد‬
‫اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﻴﻮﻩ از هﺮ ﻧﻮﻋﯽ آﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ و ﺧﺮﻣﺎ و اﻧﺎر ﻧﻴﺰ ﻓﺮاوان اﺳ ﺖ"‪ .‬و‬
‫ﭼﻴﺰهﺎﯼ دﻳﮕﺮﯼ آﻪ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻧﻴﺰ ﻣﻮﻣﻦ ﻏﺎﻟﺒﺎ از ﻣﻌﻨﯽ ﺁﻧﻬﺎ ﺳ ﺮ درﻧﻤ ﯽﺁورد‪،‬‬
‫وﻟﯽ اﺣﺴﺎس ﻣﯽآﻨﺪ آﻪ ﭼﻴﺰهﺎﯼ ﺧﻮﺑﯽ اﺳﺖ‪ :‬آﺎﻓﻮرﻳﻪ‪ ،‬زﻧﺠﺒﻴﻠﻴﻪ‪ ،‬ﺳﻠﺴﺒﻴﻞ‪ ،‬ﺗﺴﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺿﻤﻨﺎ هﺮ ﺷﺐ هﻔﺘﻪ در ﺧﺎﻧﻪ ﻳﻜﯽ از اﻧﺒﻴﺎء ﻣﻬﻤ ﺎﻧﯽ ﻣﻔ ﺼﻠﯽ داﺋ ﺮ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻋﻤ ﻮم‬
‫ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ در ﺁن دﻋﻮت دارﻧ ﺪ‪ ،‬و در ﺷ ﺐ ﺟﻤﻌ ﻪ ﻣﻴﺰﺑ ﺎن اﻳ ﻦ ﺿ ﻴﺎﻓﺖ ﺧ ﻮد ﺧﺪاوﻧ ﺪ‬
‫ﻋﺎﻟﻤﻴﻦ اﺳﺖ‪) .‬ﺷﻬﻴﺪ ﻣﺤﺮاب ﺁﻳﺖاﷲ دﺳﺘﻐﻴﺐ در آﺘﺎب ﻣﻌﺎد(‪.‬‬
‫ﺑ ﺪﻳﻬﯽ اﺳ ﺖ ﻣ ﻮﻣﻦ‪ ،‬آ ﻪ ﺑﺤﻤ ﺪاﷲ از ﻧﻌﻤ ﺖ ﻋﻘ ﻞ و ﺗ ﺸﺨﻴﺺ ﺑﺤ ﺪ وﻓ ﻮر‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﻳﻦ دو ﺗﺎﺑﻠﻮ‪ ،‬ارﺟﺢ ﻣﯽداﻧ ﺪ آ ﻪ رﻳ ﺶ را ﻧﺘﺮاﺷ ﺪ و از‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺷﺎرب هﻢ ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ آﻨﺪ‪ ،‬واﻳﻦ هﻤﺎن اﺳ ﺖ آ ﻪ رﺿ ﺎﯼ ﺧ ﺎﻟﻖ‪ ،‬ﺑﺨ ﺼﻮص‬
‫رﺿ ﺎﯼ روﺣﺎﻧﻴ ﺖ ﻣﺒ ﺎرز‪ ،‬در ﺁن اﺳ ﺖ و اﻧ ﻀﺒﺎط ﺷ ﺮﻋﯽ ﻧﻴ ﺰ از اﻳ ﻦ راﻩ ﺣﻔ ﻆ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ‪. ١‬‬

‫‪ -١‬ﻳﺎد ﻧﺎﺻﺮ ﺧﺴﺮو ﺑﺨﻴﺮ‪ ،‬آﻪ هﺰار ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫ﭘ ﺸﺖ اﻳ ﻦ ﻣﻘﻠ ﺪ آ ﯽ ﺷ ﺪﯼ ﺧ ﻢ از رآ ﻮع ﮔﺮﻧ ﻪ در ﺟﻨ ﺖ اﻣﻴ ﺪ ﻣﻴ ﻮﻩ ﻃﻮﺑﺎﺳ ﺘﻲ!‬
‫روﯼ زﯼ ﻣﺤﺮاب آﯽ آﺮدي؟ اﮔﺮ ﻧﻪ ﺑﻬ ﺸﺖ ﺑ ﺮ اﻣﻴ ﺪ ﻧ ﺎن و دﻳ ﮓ ﻗﻠﻴ ﻪ و ﺣﻠﻮاﺳ ﺘﻲ!‬

‫‪٣٠٧‬‬
‫‪ -‬واﻣ ﺎ ﺟﻬ ﻨﻢ‪ :‬در ﺧﺒ ﺮ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻋ ﺬاب ﮔﺮﺳ ﻨﮕﯽ را ﭼﻨ ﺎن ﺑ ﻪ دوزﺧﻴ ﺎن‬
‫ﻣﺴﻠﻂ ﻣﯽآﻨﻨﺪ آﻪ ﺑﻨﺎﭼﺎر ﺷﻜﻤﻬﺎﯼ ﺧﻮد را زﻗ ﻮم ﭘﺮﺳ ﺎزﻧﺪ‪ .‬ﭘ ﺲ از ﺁن‪ ،‬ﺗ ﺸﻨﮕﯽ را‬
‫ﭼﻨﺎن ﺑﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﭼﻴﺮﻩ ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ و ﺣﻤ ﻴﻢ را آ ﻪ ﺁﺑ ﯽ اﺳ ﺖ در ﻧﻬﺎﻳ ﺖ ﮔﺮﻣ ﯽ ﺑ ﺮ اﻳ ﺸﺎن‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ آﻪ ﺑﺴﻴﺎر از ﺁن ﻣﯽﺁﺷﺎﻣﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻘﺴﻤﯽ ﮔﺮم اﺳﺖ آﻪ اﻧﺪرون ﺁﻧﻬﺎ را‬
‫رﻳ ﺰﻩ رﻳ ﺰﻩ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪ ،‬و ﻣ ﺮوﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ اﮔ ﺮ ﻗﻄ ﺮﻩاﯼ از ﺁن ﺑ ﺮ آﻮهﻬ ﺎﯼ دﻧﻴ ﺎ‬
‫ﺑﺮﻳﺰﻧﺪ‪ ،‬ﺁﻧﻬﺎ را ﻣﺘﻼﺷﯽ ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬و زﻗﻮم در ﺷﻜﻤﻬﺎﯼ ﺗﻐﺎر ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺁﺑﯽ آﻪ ﺑﻴﻨﻬﺎﻳ ﺖ‬
‫ﮔﺮم ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺟﻮﺷﺪ ﻳﺎ ﻣﺜﻞ روﻏﻦ زﻳﺖ آﻪ ﺣﺮارت زﻳﺎد ﺑﺒﻴﻨﺪ‪.‬‬
‫از ﺣﻀﺮت ﺑﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ درﺧ ﺖ زﻗ ﻮم از ﻗﻌ ﺮ ﺟﻬ ﻨﻢ‬
‫ﺑﻴﺮون ﻣﯽﺁﻳﺪ و ﻣﻴﻮﻩ و ﺑﺮگ و ﺧﺎر ﺁن از ﺁﺗﺶ اﺳﺖ و از ﺳﻴﺮ ﺗﻠﺦﺗﺮ و از ﻣﺮدار‬
‫ﮔﻨﺪﻳﺪﻩﺗﺮ و از ﺁهﻦ ﺳﺨﺖﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و از ﺟﻤﻠ ﻪ ﻃﻌﺎﻣﻬ ﺎﯼ ﺟﻬ ﻨﻢ ﻏ ﺴﻠﻴﻦ اﺳ ﺖ‪ ،‬و در ﻣﺠﻤ ﻊ اﻟﺒﺤ ﺮﻳﻦ ﮔﻮﻳ ﺪ آ ﻪ‬
‫ﺁﻧﭽ ﻪ از ﺷ ﻜﻢ دوزﺧﻴ ﺎن ﺑﻴ ﺮون ﻣ ﯽﺁﻳ ﺪ‪ ،‬ﭘ ﺲ از ﺧ ﻮردن زﻗ ﻮم هﻤ ﺎن دوﺑ ﺎرﻩ‬
‫ﺧﻮراآ ﺸﺎن ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ .‬و از ﺁن ﺟﻤﻠ ﻪ ﺿ ﺮﻳﻊ اﺳ ﺖ‪ ،‬و ﻣ ﺮوﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺁن ﭼﻴ ﺰﯼ‬
‫اﺳﺖ ﺷﺒﻴﻪ ﺧﺎر‪ ،‬از ﺣﻨﻈﻞ ﺗﻠﺦﺗﺮ و از ﻻﺷﻪ ﺑﺪﺑﻮﺗﺮ و از ﺁﺗﺶ ﺳ ﻮزﻧﺪﻩﺗ ﺮ اﺳ ﺖ‪ .‬و‬
‫دﻳﮕﺮ ﺻ ﺪﻳﺪ اﺳ ﺖ‪ ،‬و ﺁن ﭼ ﺮك و ﺧ ﻮﻧﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ از ﻋ ﻮرت زﻧﺎآ ﺎران در ﺟﻬ ﻨﻢ‬
‫ﺧ ﺎرج ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ .‬دﻳﮕ ﺮ ﻏ ﺴﺎن اﺳ ﺖ‪ ،‬و ﺑﻌ ﻀﯽ از ﻣﻔ ﺴﺮﻳﻦ ﻓﺮﻣ ﻮدﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ ﺁن‬
‫ﭼﺸﻤﻪاﯼ در دوزخ اﺳﺖ آﻪ ﺳﻤﻬﺎﯼ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺳﻤﯽ در ﺁن ﺟﺎرﯼ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﻟﺒﺎﺳ ﻬﺎﯼ اه ﻞ ﺟﻬ ﻨﻢ از ﻗﻄ ﺮان اﺳ ﺖ‪ .‬و ﻣ ﯽﭘﻮﺷ ﺎﻧﻨﺪ روهﺎﻳ ﺸﺎن را از‬
‫ﺁﺗﺶ‪ ،‬و ﻗﻄﺮان ﭼﻴﺰﯼ اﺳﺖ ﺳﻴﺎﻩ ﺑﺪﺑﻮ‪ ،‬آﻪ ﺑﻪ ﺷ ﺘﺮ ﺟ ﺮبدار ﻣ ﯽﻣﺎﻧ ﺪ آ ﻪ او را ﺑ ﺎ‬
‫ﭘﻮﺳ ﺖ ﻣ ﯽﺳ ﻮزاﻧﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﻪ ﺁﺗ ﺶ زود ﻣ ﺸﺘﻌﻞ ﻣ ﯽﮔ ﺮدد‪ .‬ﻣ ﺮوﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ اﮔ ﺮ‬
‫ﺟﺎﻣﻪاﯼ از ﺟﺎﻣﻪهﺎﯼ ﺟﻬﻨﻢ را ﺑ ﻴﻦ ﺁﺳ ﻤﺎن و زﻣ ﻴﻦ دﻧﻴ ﺎ ﺁوﻳ ﺰان ﺳ ﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻤ ﺎم اه ﻞ‬
‫زﻣﻴﻦ از ﺑﻮﯼ ﮔﻨﺪ وﺣﺮارﺗﺶ ﺧﻮاهﻨﺪ ﻣﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻨﺎهﻜﺎران آﻪ آﺒﻮدﯼ ﭼﺸﻢ و ﺳﻴﺎهﯽ روﯼ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺁﻧﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺎهﯽ ﺑ ﺎ ﻣ ﻮﯼ‬
‫ﺳﺮ و دﻓﻌﻪاﯼ ﺑﺎ ﭘ ﺎ ﺑ ﻪ دوزخ آ ﺸﺎﻧﺪﻩ ﻣ ﯽﺷ ﻮﻧﺪ‪ .‬و زﻧﺎﻧﻴﻜ ﻪ ﻏ ﻞه ﺎ در ﮔﺮدﻧﻬﺎﻳ ﺸﺎن‬
‫اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺑ ﺎ زﻧﺠﻴﺮه ﺎ آ ﺸﺎﻧﻴﺪﻩ ﻣ ﯽﺷ ﻮﻧﺪ در ﺁب ﺳ ﻮزان‪ ،‬ﺳ ﭙﺲ در ﺁﺗ ﺶ اﻓﺮوﺧﺘ ﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻠﻪ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ﺑﺮﻳﺎن ﺷﺪﻩ آﻪ دﻧﺪاﻧﻬﺎ ﻧﻤﺎﻳﺎن وﻟﺒﻬﺎ ﺁوﻳﺰان اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﺧﺰﻧﻪ ﺟﻬﻨﻢ‪ ،‬ﮔﺮزهﺎﯼ ﺁهﻨ ﻴﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﺮ ﺳ ﺮ ﺟﻬﻨﻤﻴ ﺎن ﻣ ﯽآﻮﺑﻨ ﺪ‪،‬‬
‫هﺮ وﻗﺖ آﻪ ﺑﺨﻮاهﺪ از ﺟﻬﻨﻢ ﻓﺮار آﻨﻨﺪ)!( و در وزن ﺟﻬﻨﻢ رواﻳﺖ اﺳ ﺖ آ ﻪ اﮔ ﺮ‬

‫‪٣٠٨‬‬
‫ﺟﻦ و اﻧﺲ ﺟﻤﻊ ﺷ ﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻳ ﻚ ﻣﻘﻤﻌ ﻪ ﺟﻬ ﻨﻢ را ﻧﺘﻮاﻧﻨ ﺪ ﺑﻠﻨ ﺪ آﻨﻨ ﺪ‪ .‬و ﻣ ﺮوﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫دور ﭼ ﺸﻢ ﻣ ﻮآﻠﻴﻦ دوزخ ﻣﺜ ﻞ ﺑ ﺮق ﺟﻬﻨ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬و ﻧﻴ ﺸﻬﺎﯼ ﺁﻧﻬ ﺎ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﺑﻠﻨ ﺪﻳﻬﺎﯼ‬
‫آﻮﻩه ﺎ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺁﺗ ﺶ از ده ﺎن ﺁﻧﻬ ﺎ ﺧ ﺎرج ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ .‬ﻣ ﺎﺑﻴﻦ دو آﺘ ﻒ ﺁﻧﻬ ﺎ ﻳﻜ ﺴﺎل راﻩ‬
‫اﺳﺖ و ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﺳﺖ هﻔﺘﺎد ﻧﻔﺮ را ﺑﻠﻨﺪ آﺮدﻩ و در ﺁﺗﺶ اﻧﺪازﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﯼ دوزخ هﻔﺖ در اﺳﺖ و ه ﺮ ﻋ ﺪﻩاﯼ از ﺟﻬﻨﻤﻴ ﺎن از درﯼ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﺁﻧﻬ ﺎ‬
‫اﺧﺘ ﺼﺎص دارد‪ ،‬وارد ﻣ ﯽﺷ ﻮﻧﺪ‪ .‬اﺳ ﺎﻣﯽ هﻔ ﺖ در ﺟﻬ ﻨﻢ ﭼﻨﺎﻧﭽ ﻪ از ﺣ ﻀﺮت‬
‫اﻣﻴﺮﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم رﺳ ﻴﺪﻩ‪ ،‬ﺑ ﺪﻳﻦ ﻗ ﺮار اﺳ ﺖ‪ :‬ﺟﻬ ﻨﻢ‪ ،‬ﻟﻈ ﯽ‪ ،‬ﺣﻄﻤ ﻪ‪ ،‬ﺳ ﻘﺮ‪ ،‬ﺟﺤ ﻴﻢ‪،‬‬
‫ﺳﻌﻴﺮ‪ ،‬هﺎوﻳﻪ‪ .‬آﻪ هﺮ آﺪام ﻓﻮق ﺁن دﻳﮕﺮﯼ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﻇ ﺎهﺮ ﺁﻳ ﺎت ﺷ ﺮﻳﻔﻪ ﻣﻌﻠ ﻮم‬
‫ﻣﯽﺷﻮد آﻪ ﺁﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ داراﯼ ادراك و ﺷﻌﻮر اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻳ ﺸﺎت ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﺟ ﻮاب‬
‫ﻣﯽده ﺪ‪ .‬و ﻧﻴ ﺰ اه ﻞ ﻋ ﺬاب را ﻣ ﯽﺷﻨﺎﺳ ﺪ و ﺑ ﻪ ﺁﻧﻬ ﺎ ﺣﻤﻠ ﻪ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ و ﺟﺎذﺑ ﻪ دارد و‬
‫ﻧﻌﺮﻩ ﻣﯽزﻧﺪ‪ .‬و از ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻣ ﺮوﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ در ﻣﻮﻗ ﻊ ﻋﺒ ﻮر‬
‫ﻣﻮﻣﻦ از ﭘﻞ ﺻﺮاط‪ ،‬ﺻﺪاﯼ ﺁﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﯽﺷﻮد آﻪ اﯼ ﻣﻮﻣﻦ از ﻣﻦ زود دور‬
‫ﺷﻮ آﻪ ﻧﻮرت اﻟﺘﻬﺎب ﻣﺮا ﺧﺎﻣﻮش ﻣﯽآﻨﺪ‪.‬‬
‫و از اوﺻﺎف ﺟﻬﻨﻢ اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﺎ اﻳﻨﻜ ﻪ اﮔ ﺮ ﺟ ﻦ واﻧ ﺲ را در ﺁن ﺟ ﺎﯼ‬
‫دهﻨﺪ‪ ،‬هﻨ ﻮز ﺟ ﺎ دارد‪ .‬ﻣ ﻊ اﻟﻮﺻ ﻒ ﺟ ﺎﯼ ه ﺮ ﻳ ﻚ از ﺟﻬﻨﻤﻴ ﺎن ﺗﻨ ﮓ و در ﻓ ﺸﺎرﻧﺪ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻴﺨﯽ آﻪ در دﻳﻮار ﺑﻜﻮﺑﻨ ﺪ‪ ،‬و ﺑﻘ ﺴﻤﯽ در ﻓ ﺸﺎرﻧﺪ آ ﻪ ﮔﻮﻳﻨ ﺪ وا اﺳ ﻔﺎ واوﻳ ﻼ!‬
‫)ﺁﻳﺖاﷲ اﻟﻌﻈﻤﯽ ﺳﻴﺪ ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ دﺳﺘﻐﻴﺐ‪ ،‬ﻧﻘﻞ از آﺘﺎب ﻣﻌﺎد(‪.‬‬
‫و اﻣﺎ ﺑﻬ ﺸﺖ‪ :‬ﮔﻮﺷ ﺖ ﻣ ﺮغ از ﺁﻧﭽ ﻪ ﻣﻴ ﻞ داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﻴﺪ‪ ،‬در ﺑﻬ ﺸﺖ ﻣﻮﺟ ﻮد‬
‫اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﻴﻮﻩ از هﺮ ﻧﻮﻋﯽ آﻪ ﺧﻮاﺳ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﻴﺪ‪ .‬و درﺧ ﺖ ﺧﺮﻣ ﺎ و اﻧ ﺎر ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﺴﻴﺎر‬
‫اﺳﺖ!‬
‫و ﻧﻴ ﺰ در ﺑﻬ ﺸﺖ ﭼ ﺸﻤﻪه ﺎﯼ ﻣﺘﻌ ﺪدﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ ه ﺮ ﻳ ﻚ را ﺧﺎﺻ ﻴﺖ و‬
‫ﺣ ﻼوت ﺑﺨ ﺼﻮﺻﯽ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺑ ﻪ اﺳ ﻢ ﻣﻨﺎﺳ ﺐ ﺁن ﻧﺎﻣﻴ ﺪﻩ ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﭼ ﺸﻤﻪه ﺎﯼ‬
‫آﺎﻓﻮرﻳﻪ‪ ،‬زﻧﺠﺒﻴﻠﻴﻪ‪ ،‬ﺳﻠﺴﺒﻴﻞ‪ ،‬ﺗﺴﻨﻴﻢ‪ .‬و از هﻤﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮ ﻧﻬﺮ آ ﻮﺛﺮ اﺳ ﺖ آ ﻪ از زﻳ ﺮ‬
‫ﻋ ﺮش اﻟﻬ ﯽ ﺟ ﺎرﯼ ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ ،‬از ﺷ ﻴﺮ ﺳ ﻔﻴﺪﺗﺮ و از ﻋ ﺴﻞ ﺷ ﻴﺮﻳﻦﺗ ﺮ و از آ ﺮﻩ‬
‫ﻧ ﺮمﺗ ﺮ‪ ،‬ﺳ ﻨﮕﺮﻳﺰﻩاش زﺑﺮﺟ ﺪ و ﻳ ﺎﻗﻮت و ﻣﺮﺟ ﺎن اﺳ ﺖ و ﮔﻴ ﺎهﺶ زﻋﻔ ﺮان‪ ،‬و‬
‫ﺧ ﺎآﺶ ﺧﻮﺷ ﺒﻮﺗﺮ از ﻣ ﺸﻚ‪ .‬و اﻳ ﻦ ﻧﻬ ﺮ آ ﻪ از زﻳ ﺮ ﻋ ﺮش ﺟ ﺎرﯼ ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ ،‬در‬
‫ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺼﻮرت ﻧﻬﺮﯼ اﺳﺖ و درﻋﺮﺻﻪ ﻣﺤﺸﺮ در ﺣﻮض ﻋﻈﻴﻤﯽ ﻣﯽرﻳﺰد‪.‬‬

‫‪٣٠٩‬‬
‫و از رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ رواﻳ ﺖ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﭼ ﻮن ﻣ ﻮﻣﻦ ﺑ ﻪ‬
‫ﻗ ﺼﺮ ﺧ ﻮد در ﺑﻬ ﺸﺖ رود‪ ،‬ﺑ ﺮ ﺳ ﺮش ﺗ ﺎج آﺮاﻣ ﺖ ﻧﻬﻨ ﺪ‪ ،‬و او را زﻳﻨ ﺖ آﻨﻨ ﺪ از‬
‫ﺣﻠ ﻪ ﺑ ﻪ رﻧﮕﻬ ﺎﯼ‬ ‫دﺳﺘﺒﻨﺪهﺎﯼ ﻃﻼ‪ ،‬و ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﻨﺪ ﺟﺎﻣﻪه ﺎﯼ ﺳ ﺒﺰ از اﺑﺮﻳ ﺸﻢ‪ ،‬و هﻔﺘ ﺎد ُ‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬آﻪ ﺑﻪ ﺟﻮاهﺮات ﺑﻬﺸﺘﯽ ﺑﺎﻓﺘﻪ ﺷ ﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ .‬و از ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق ﻣ ﺮوﯼ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﺧﺪا در هﺮ روز ﺟﻤﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ ﻣﻠﻜﯽ ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﻨﺪ در ﺑﻬ ﺸﺖ‪ ،‬ﺑ ﺎ ﺧﻠﻌ ﺖ‬
‫ﺣﻠﻪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﻮﻣﻦ ﻳﻜﯽ از ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﺮ آﻤﺮ ﺑﻨﺪد و دﻳﮕﺮﯼ را ﺑﺮ دوش اﻓﻜﻨﺪ‪.‬‬
‫و رﺳﻮل ﺧﺪا ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﻏﺮﻓﻪهﺎﯼ ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ در ﺑﻬﺸﺖ از ﻣﺮوارﻳﺪ و ﻳﺎﻗﻮت‬
‫و زﺑﺮﺟﺪ ﺑﻨﺎ ﺷﺪﻩ و ﺳﻘﻒ ﺁﻧﻬﺎ از ﻃﻼ اﺳﺖ و هﺮ ﻏﺮﻓﻪ ه ﺰار در دارد! و ﭘ ﺲ از‬
‫اﺳﺘﻘﺮار ﻣﻮﻣﻦ در ﺁن‪ ،‬هﺰار ﻣﻠﻚ ﻣ ﺎﻣﻮر ﻣ ﯽﺷ ﻮﻧﺪ آ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﺗﻬﻨﻴ ﺖ و ﻣﺒ ﺎرك ﺑ ﺎد‬
‫ﺑﺰﻳﺎرت او ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬و از هﺮ درﯼ ﻣﻠﻜﯽ وارد ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺮ او ﺳﻼم ﻣﯽآﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﻣ ﺮوﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ ه ﺮ روزﯼ در ﺑﻬ ﺸﺖ ﻳﻜ ﯽ از ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮان اوﻟ ﻮاﻟﻌﺰم‬
‫ﭘ ﺬﻳﺮاﺋﯽ دارد و ﺁن روز را ﻣﻴﻬﻤ ﺎن ﺁن ﺑﺰرﮔ ﻮار ه ﺴﺘﻨﺪ و ﭘ ﻨﺞﺷ ﻨﺒﻪه ﺎ ﻣﻬﻤ ﺎن‬
‫ﻞ وﻋﻠ ﯽ‬ ‫ﺧﺎﺗﻢاﻻﻧﺒﻴﺎء)ص( ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺟﻤﻌ ﻪه ﺎ ﺑ ﻪ ﻣﻘ ﺎم ﻗ ﺮب ﺣ ﻀﺮت اﺣ ﺪﻳﺖ ﺟ ّ‬
‫دﻋﻮت ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫و اﻋﻈﻢ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎﯼ ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ در ﺑﻬﺸﺖ ﺣﻮرﻳﺎن هﺴﺘﻨﺪ و ﻋﻠﺖ ﺁﻧﻜﻪ ﺑ ﺪﻳﻦ ﻧ ﺎم‬
‫ﺧﻮاﻧﺪﻩ ﻣﯽﺷ ﻮﻧﺪ اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺣ ﻮر ﺑﻤﻌﻨ ﯽ ﺳ ﻔﻴﺪ اﻧ ﺪام و ﻋ ﻴﻦ ﺑﻤﻌﻨ ﯽ ﮔ ﺸﺎد ﭼ ﺸﻢ‬
‫اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ ﺳ ﻔﻴﺪﻩ ﭼ ﺸﻢ ﺁﻧﻬ ﺎ در ﻧﻬﺎﻳ ﺖ ﺳ ﻔﻴﺪﯼ و ﺳ ﻴﺎهﯽ ﺁن در ﻏﺎﻳ ﺖ ﺳ ﻴﺎهﯽ و‬
‫ﺻﻔﺎ و ﻃﺮاوت اﺳﺖ‪ .‬و ﻧﻘﻞ اﺳﺖ آ ﻪ ﺣﻮرﻳ ﺎن ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﻣﺮوارﻳ ﺪ ﭘﻮﺷ ﻴﺪﻩ در ﺻ ﺪﻓﻨﺪ‬
‫آﻪ دﺳﺖ ﻏﻴﺮ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﺮﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬از رﺳﻮل ﺧﺪا)ص( ﻣﺮوﯼ اﺳﺖ آﻪ در ﺑﻬﺸﺖ‬
‫ﻧﻮرﯼ ﭘﺪﻳ ﺪار ﺷ ﻮد‪ .‬ﺑﻬ ﺸﺘﻴﺎن ﮔﻮﻳﻨ ﺪ ﭼ ﻪ ﻧ ﻮرﯼ اﺳ ﺖ؟ ﮔﻮﻳﻨ ﺪ اﻳ ﻦ روﺷ ﻨﺎﺋﯽ دﻧ ﺪان‬
‫ﺣﻮرﯼ اﺳﺖ آﻪ ﺑﺮ روﯼ ﺷ ﻮهﺮش ﺧﻨﺪﻳ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬و اﻳ ﻦ ﺣﻮرﻳ ﺎن ﺑ ﯽﺳ ﺒﺐ ﭘ ﺪر و‬
‫ﻣﺎدر ﺁﻓﺮﻳﺪﻩ ﺷﺪﻩاﻧﺪ و هﻤﻴﺸﻪ دوﺷ ﻴﺰﻩ ه ﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻋﺎﺷ ﻘﺎن ﺷ ﻮهﺮان ﺧ ﻮد ه ﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑ ﺎ‬
‫ﻧ ﺎز و آﺮﺷ ﻤﻪ و ﺷ ﻴﺮﻳﻦ ﺳ ﺨﻨﯽ‪ ،‬و هﻤﮕ ﯽ هﻤ ﺴﻦ آ ﻪ در ﺳ ﻦ ‪١۶‬ﺳ ﺎﻟﮕﯽ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪،‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﺮدان ﺑﻬﺸﺘﯽ هﻤﮕﯽ ﺑﻪ ﺳﻦ ‪٣٢‬ﺳﺎﻟﮕﯽ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و ﻣ ﺮوﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺣ ﻮرﯼ‬
‫آﻪ هﻔﺘﺎد ﺣﻠﻪ ﭘﻮﺷ ﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺎز ﻣﻐ ﺰ ﺳ ﺎق او در ﭘ ﺲ ﺣﻠ ﻪه ﺎ دﻳ ﺪﻩ ﻣ ﯽﺷ ﻮد ﻣﺎﻧﻨ ﺪ‬
‫رﺷﺘﻪ ﺳ ﻔﻴﺪ از وراﯼ ﻳ ﺎﻗﻮت‪ .‬و اﻳ ﻦ زﻧﻬ ﺎ هﺮﮔ ﺰ ﺣ ﺎﺋﺾ ﻧﻤ ﯽﺷ ﻮﻧﺪ و ﺑ ﺮ ﻳﻜ ﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﻏﻴﺮت ﻧﻤﯽورزﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٣١٠‬‬
‫و در رواﻳ ﺖ اﺳ ﺖ آ ﻪ زﻧ ﺎن ﻣﻮﻣﻨ ﻪ آ ﻪ ﺑﻬ ﺸﺘﯽ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ و در دﻧﻴ ﺎ ﺷ ﻮهﺮ‬
‫ﻧﻜﺮدﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺷﻮهﺮاﻧﺸﺎن در ﺑﻬﺸﺖ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ه ﺮ ﻳ ﻚ از اه ﻞ ﺑﻬ ﺸﺖ آ ﻪ‬
‫ﻣﺎﻳﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ ازدواج ﻣﯽآﻨﻨ ﺪ ‪ ، ١‬و اﮔ ﺮ ﺷﻮهﺮاﻧ ﺸﺎن در ﺑﻬ ﺸﺖاﻧ ﺪ‪ ،‬ﺑﻤﻴ ﻞ ﺧ ﻮد ﺑ ﺎ او‬
‫ازدواج ﺧﻮاهﻨﺪ آﺮد واﮔﺮ در دﻧﻴﺎ ﺷﻮهﺮان ﻣﺘﻌﺪد آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ ﺑ ﺎ ﺁﺧ ﺮﯼ ﺁﻧﻬ ﺎ ازدواج‬
‫ﻣﯽآﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫و از رواﻳﺎت آﺜﻴﺮﻩ اﻳﻨﻄﻮر ﻣﺴﺘﻔﺎد ﻣﯽﺷﻮد آﻪ هﺮ آﻪ و هﺮ ﭼﻪ در ﺑﻬ ﺸﺖ‬
‫اﺳﺖ ﺣﺘﯽ ﻟﺒﺎس و ﻓﺮش و ﻇﺮف ﺗﻤﺎﻣﺎ ﻧﻮراﻓﺸﺎﻧﯽ ﻣﯽآﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫وﺣﻀﺮت داود ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ آﻪ در دﻧﻴﺎ آ ﺴﯽ ﻃﺎﻗ ﺖ ﺷ ﻨﻴﺪن ﺁوازش را ﻧﺪاﺷ ﺖ‪،‬‬
‫و ﺣﻴﻮاﻧ ﺎت ﻣﺘ ﻀﺎدﻩ در ﻣﻮﻗ ﻊ ﺧﻮاﻧ ﺪﻧﺶ اﻃ ﺮاﻓﺶ ﺟﻤ ﻊ ﻣ ﯽﺷ ﺪﻧﺪ و ﻣ ﺪهﻮش‬
‫ﻣ ﯽاﻓﺘﺎدﻧ ﺪ و هﻤﭽﻨ ﻴﻦ ﺧﻠ ﻖ هﻨﮕ ﺎم ﺧﻮاﻧ ﺪﻧﺶ ﻋ ﺪﻩاﯼ ﻣ ﯽاﻓﺘﺎدﻧ ﺪ و ﺑﻌ ﻀﯽ ه ﻼك‬
‫ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬هﻤﻴﻦ داود ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻃﺒﻖ رواﻳﺘﯽ آﻪ از ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ‬
‫ﺁﻣﺪﻩ‪ ،‬در ﺑﻬﺸﺖ ﺑ ﺮاﯼ ﺑﻬ ﺸﺘﻴﺎن ﺧﻮاه ﺪ ﺧﻮاﻧ ﺪ و اﻟﺒﺘ ﻪ ﺑﻬ ﺸﺘﻴﺎن ه ﻢ ﻃﺎﻗ ﺖ ﺧﻮاهﻨ ﺪ‬
‫داﺷﺖ‪.‬‬
‫و در ﻣﺠﻤ ﻊ اﻟﺒﻴ ﺎن از رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﻣ ﺮوﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫ﺑﻬﺘ ﺮﻳﻦ ﻧﻐﻤ ﻪه ﺎﯼ ﺑﻬ ﺸﺖ ﺁن اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺣﻮرﻳ ﺎن ﺑ ﺮاﯼ ﺷ ﻮهﺮان ﺧ ﻮد ﺧﻮاﻧﻨ ﺪﮔﯽ‬
‫ﻣﯽآﻨﻨﺪ ﺑﺼﺪاﺋﯽ ﻧﻴﻜﻮ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻪ ﺑﻪ روش ﻣﻀﻤﺎر ﻣﻮﺳﻴﻘﯽ‪.‬‬
‫وﻧﻴﺰ ﻣ ﺮوﯼ اﺳ ﺖ از ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‪ ،‬آ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد در ﺑﻬ ﺸﺖ‬
‫درﺧﺘﯽ اﺳﺖ آﻪ ﺧﺪاوﻧ ﺪ اﻣ ﺮ ﻣ ﯽﻓﺮﻣﺎﻳ ﺪ ﺑﺎده ﺎﯼ ﺑﻬ ﺸﺖ را آ ﻪ ﺑﻮزﻧ ﺪ‪ ،‬ﭘ ﺲ از ﺁن‬
‫درﺧ ﺖ ﺁوازه ﺎ ﻇ ﺎهﺮ ﻣ ﯽﺷ ﻮد آ ﻪ ﺧﻼﻳ ﻖ هﺮﮔ ﺰ ﺑ ﻪ ﺁن ﺧ ﻮﺑﯽ ﺳ ﺎزﯼ و ﻧﻐﻤ ﻪاﯼ‬
‫ﻧﺸﻴﻨﺪﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪) .‬ﺁﻳﺖاﷲ اﻟﻌﻈﻤﯽ ﺳﻴﺪ ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ دﺳﺘﻐﻴﺐ‪ ،‬ﻧﻘﻞ از آﺘﺎب ﻣﻌﺎد(‬
‫اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺷﺒﻜﻪ ﺗﺮس و وﺣﺸﺖ‪ ،‬ﻓﻘﻂ از هﻮل ﺷﺐ اول ﻗﺒﺮ و ﻧﻜﻴ ﺮ و ﻣﻨﻜ ﺮ‬
‫و ﻣﻼﺋ ﻚ ﻋ ﺬاب و ﮔﺮزه ﺎﯼ ﺁﺗ ﺸﻴﻦ ﺁﻧﻬ ﺎ ﻣﺎﻳ ﻪ ﻧﻤ ﯽﮔﻴ ﺮد‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ ﻻزم اﺳ ﺖ زﻧ ﺪﮔﯽ‬
‫روزﻣﺮﻩ ﺁﻧﻬﺎ را ﻧﻴﺰ ﻓﺮا ﮔﻴﺮد ﺗﺎ ﻣﺤﻜﻢآﺎرﯼ رﻋﺎﻳﺖ ﺷ ﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬اﻳ ﻦ وﻇﻴﻔ ﻪ را در‬
‫اﻳﻦ دﻧﻴﺎ‪ ،‬ﻃﺎﻳﻔﻪ اﺟﻨﻪ‪ ،‬ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺨﺘﻚ‪ ،‬ﺁل‪ ،‬و ﺳﺎﻳﺮ اﺑﻮابﺟﻤﻊ ﺁﻧﻬﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدهﻨﺪ‪.‬‬
‫در اﻳ ﻦ ﻣ ﻮرد‪ ،‬ﻣﻜﺘ ﺐ روﺣﺎﻧﻴ ﺖ ﻣﺒ ﺎرز‪ ،‬از اﺷ ﺎرﻩ ﻗ ﺮﺁن ﺑ ﻪ ﻃﺎﻳﻔ ﻪ ﺟ ﻦ‬
‫اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻻزم آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ اﻳ ﻦ ﻣﻮﺟ ﻮد ﻧ ﺎﻣﺮﺋﯽ را ﻣﻮﺟ ﻮدﯼ آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫ﺁدﻣﻴﺰاد ﺷﺐ و روز در ﺧﻄﺮ ﺁزار و ﺑﺪذاﺗﯽ او اﺳ ﺖ‪ ،‬واﮔ ﺮ ﻃ ُـ ُﺮق ﻻزم راﺑ ﺮاﯼ‬

‫‪ -١‬ﺁﻳﺖاﷲ روﺷﻦ ﻧﻔﺮﻣﻮدﻩاﻧﺪ آﻪ ﺗﻜﻠﻴﻒ اﻳﻦ ﺑﺎﻧﻮان ﻋﻔﻴﻒ ﺑﺎ دادﮔﺎﻩهﺎﯼ ﺷﺮع اﺳﻼﻣﯽ ﭼﻪ ﻣﯽﺷﻮد؟‬

‫‪٣١١‬‬
‫دﻓﻊ ﺷﺮ او ﻧﺪاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻨﺎﻩ ﺑﺨﺪا از ﺑﻼهﺎﺋﯽ آﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﺮش ﺑﻴﺎﻳﺪ! ﺑﺪﻳﻬﯽ اﺳ ﺖ‬
‫آﻪ اﻳﻦ ﻃﺮق‪ ،‬ﻣﺜﻞ هﻤﻪ ﻃﺮق دﻳﮕﺮ‪ ،‬از ﻣﺠﺮاﯼ دﻋﺎﮔﻮﻳﺎن ﺷﺮع ﻣﺒﻴﻦ ﻣﯽﮔﺬرد‪.‬‬
‫‪"-‬از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق رواﻳﺖ اﺳﺖ آﻪ ﺷﺨﺼﯽ ﺷﻜﺎﻳﺖ آ ﺮد ﺑ ﻪ‬
‫ﺁن ﺣﻀﺮت آﻪ ﺟﻨﻴﺎن ﺧﺎﻧﻪ و ﻋﻴﺎل ﻣ ﺮا ﺁزار ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣ ﻮد ارﺗﻔ ﺎع ﺧﺎﻧ ﻪات را‬
‫هﻔ ﺖ ذرع آ ﻦ و آﺒ ﻮﺗﺮ در ﺁﻃ ﺮاف ﺁن ﺟ ﺎ ﺑ ﺪﻩ و ه ﺮ ﺻ ﺒﺢ و ﺷ ﺎم اﻳ ﻦ دﻋ ﺎ را‬
‫ﺑﺨﻮان"‪" ،‬ﻓﺮﻣﻮد آﻪ هﺮ آﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺨﻮاﺑﺪ ﺟﻦ او را ﺑﮕﻴﺮد و دﻳﻮاﻧﻪاش آﻨﺪ‬
‫و ﻓﺮﻣﻮد آﻪ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاهﻴﺪ در ﺑﻴﺮون ﺧﺎﻧﻪ دﭼﺎر اﺟﻨﻪ ﻧﺸﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺤﺘﻚ اﻟﺤﻨﻚ ﺑﺒﻨﺪﻳ ﺪ‪".‬‬
‫)ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺜﻬﺎ در ﺻﻔﺤﻪ‪.(۵٣۴‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻓﻘﻂ ﻣﺤﺪﺛﺎن ﺑﺰرگ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ آﻪ در ﻧﻘﻞ ﻣ ﺴﺎﺋﻞ ﻣ ﺮوط ﺑ ﻪ اﺟﻨ ﻪ‪،‬‬
‫ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ را ارﺷﺎد ﻓﺮﻣﻮدﻩاﻧﺪ‪ .‬اﻳ ﻦ ارﺷ ﺎد ﺗﻮﺳ ﻂ ﻓ ﻀﻼﯼ ﺑ ﺰرگ روﺣﺎﻧﻴ ﺖ ﻣﺒ ﺎرز‬
‫در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴﺰ اﻧﺠﺎم ﻣ ﯽﮔﻴ ﺮد‪ ،‬آ ﻪ ﻧﻤﻮﻧ ﻪاﯼ از ﺁﻧﻬ ﺎ در دو ﺑﺤ ﺚ ﻓﺎﺿ ﻼﻧﻪ‬
‫ذﻳﻞ ﺗﻮﺳﻂ دو ﺗﻦ از اﻋﺎﻇﻢ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺟﻤﻬﻮرﯼ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ‪ ،‬آﻪ رﻳﺸﻪ ﺁن اﺷ ﺘﺒﺎﻩ ه ﻢ اﻓﻜ ﺎرﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ در اﻳ ﺮان‬
‫ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم وﺟﻮد داﺷ ﺘﻪ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻣﻌﻤ ﻮﻻ ﺟ ﻦ و ﻣﻠ ﻚ را در ردﻳ ﻒ ﻳﻜ ﺪﻳﮕﺮ ﻗ ﺮار‬
‫ﻣﯽدهﻴﻢ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﻳﻚ ﺗﻴﭙﯽ هﺴﺘﻨﺪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻴﻜﻪ ﺟﻨﯽ آ ﻪ در ﻗ ﺮﺁن‬
‫ﺁﻣﺪﻩ‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮدﯼ اﺳﺖ در ردﻳﻒ اﻧ ﺴﺎن‪ ،‬و در ﺧ ﺼﻠﺖه ﺎﻳﺶ ﺷ ﺒﻴﻪﺗ ﺮﻳﻦ ﻣﻮﺟ ﻮدات‬
‫ﺑﻪ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﯽ ﺗﻮﻟﺪ دارد‪ ،‬ﻣﺮگ و ﺣﻴﺎت دارد‪ ،‬ﻧﺴﻞ دارد‪ ،‬ﻣﺮد و زن دارد‪.‬‬
‫ﺟ ﻦ ﺑ ﺮﺧﻼف اﻧ ﺴﺎن آ ﻪ ﻣ ﺎدﻩ اوﻟﻴ ﻪاش ﺧ ﺎك اﺳ ﺖ و از ﮔِ ﻞ ﺁﻓﺮﻳ ﺪﻩ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪،‬‬
‫ﻣﻮﺟ ﻮدﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ رﻳ ﺸﻪاش ﺁﺗ ﺶ اﺳ ﺖ و از ﺁن ﺁﻓﺮﻳ ﺪﻩ ﺷ ﺪﻩ و ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﻟﺤ ﺎظ‬
‫ﺗﻔﺎوتهﺎﺋﯽ ﺑﺎ اﻧ ﺴﺎن دارد‪ .‬ﻣ ﺜﻼ ﺑ ﺎ ﺗﻮﺟ ﻪ ﺑ ﻪ اﻳﻨﻜ ﻪ در ﻗ ﻮم ﺟ ﻦ ﻣ ﻮﻣﻦ و آ ﺎﻓﺮ ه ﻢ‬
‫هﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺮاﺗﺐ آﻤﺎل اﻳﻤﺎﻧﯽ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻧﻤﯽرﺳ ﺪ و هﻴﭽﮕ ﺎﻩ ﭘﻴ ﺎﻣﺒﺮﯼ از ﺟ ﻦ‬
‫ﺑﺮﻧﺨﺎﺳ ﺘﻪ اﺳ ﺖ‪ ١ ،‬و در اﻳ ﻦ ﺟﻬ ﺖ ﭘﻴ ﺎﻣﺒﺮان ﺑ ﺸﺮﯼ راهﻨﻤ ﺎ و ه ﺎدﯼ اﻳﻨ ﺎن ﻧﻴ ﺰ‬
‫ه ﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠ ﻪ ﺗﻔﺎوﺗﻬ ﺎﯼ دﻳﮕ ﺮ ﺟ ﻦ و اﻧ ﺲ اﻳﻨﻜ ﻪ ﺟ ﻦ داراﯼ ﺳ ﺮﻋﺖ ﺣﺮآ ﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﮕﻮﻧﻪاﯼ آﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اﻻن اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺎﺷﺪ و درﻟﺤﻈ ﻪ ﺑﻌ ﺪﯼ در دورﺗ ﺮﻳﻦ ﻧﻘ ﺎط‪.‬‬
‫اﻣ ﺎ درﺑ ﺎرﻩ اﻳﻨﻜ ﻪ ﺟ ﻦ ﭼ ﻮن ﺁﺗ ﺶ ﺁﻓﺮﻳ ﺪﻩ ﺷ ﺪﻩ آ ﻪ ﺟ ﺴﻢ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﭼ ﺮا ﺟ ﺴﻢ ﻧﻴ ﺴﺖ؟‬

‫‪ -١‬در ﻗﺮﺁن‪ ،‬ﺳ ﻮرﻩ اﻧﻌ ﺎم‪ ،‬ﺁﻳ ﻪ ‪ ١٣٠‬ﺁﻣ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪" :‬ﻳ ﺎ ﻣﻌ ﺸﺮ اﻟﺠ ﻦ واﻻﻧ ﺲ‪ ،‬اﻟ ﻢ ﻳ ﺂﺗﻜﻢ رﺳ ﻞ ﻣ ﻨﻜﻢ‬
‫ﻳﻘﺼﻮن ﻋﻠﻴﻜﻢ ﺁﻳﺎﺗﻲ؟" )اﯼ ﮔﺮوﻩ ﺟﻦ و اﻧﺲ‪ ،‬ﺁﻳﺎ ﻣﺎ ﺑﺮاﯼ ﺷﻤﺎ رﺳﻮﻻﻧﯽ از ﺧﻮدﺗﺎن ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ آ ﻪ‬
‫ﺁﻳﺎت ﻣﺎ را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ؟( و ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ آﻪ اﻳﻦ ﻣﺘﻦ ﺻﺮﻳﺢ ﻗﺮﺁﻧ ﯽ را ﺑ ﺎ ﻓﺘ ﻮاﯼ ﺁﻳ ﺖاﷲ ﺷ ﻬﻴﺪ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺗﻄﺒﻴﻖ داد؟‬

‫‪٣١٢‬‬
‫اﻣﺮوز ﻋﻠﻤﺎ رﺳﻴﺪﻩاﻧﺪ ﺑﺎﻳﻨﻜﻪ ﻣﺎ ﻳﻜﻨﻮع ﺟﺴﻢ ﻧﺪارﻳﻢ آﻪ ﺟ ﺴﻢ ﺳ ﻪ ﺑﻌ ﺪﯼ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ‬
‫اﻣﻜﺎن دارد اﺟﺴﺎﻣﯽ ﺑﺎ اﺑﻌﺎدﯼ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻳﺎ آﻤﺘﺮ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ آﻪ ﺑﺮاﯼ ﻣﺎ ﺑ ﺪﻟﻴﻞ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ هﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ روﻳ ﺖ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ ،‬از ﻗﺒﻴ ﻞ ﻣﻮﺟ ﻮدات در آ ﺮات دﻳﮕ ﺮ و‬
‫در آﺮات ﺁﺗﺸﻴﻦ!‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﺟﺴﻢ ﻧﺎﻣﺤﺴﻮس دارﻳﻢ‪ ،‬و اﻳﻦ از ﻧﻈ ﺮ ﻋﻠﻤ ﯽ اﻣ ﺮﯼ اﺳ ﺖ‬
‫ﻣﺴﻠﻢ! و رواﻳﺎت هﻢ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ دارﻳﻢ‪ ،‬و ﺁن در ﺳﺎﻳﻪ ﺟﺴﻢ ﺑﺮزﺧﯽ‪ ،‬ﻳﻚ ﺣﻘﻴﻘ ﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ ...‬اﻟﺒﺘﻪ در ﻳﻚ ﺷﺮاﺋﻂ ﺧﺎﺻﯽ اﻓﺮادﯼ‪ ،‬از ﻗﺒﻴ ﻞ ﺁﻧﺎﻧﻜ ﻪ اه ﻞ رﻳﺎﺿ ﺖ ه ﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫اﻣﻜﺎن دارد ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺁن ﺟﺴﻢ ﺑﺮزﺧﯽ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺎهﺪﯼ دﻳﮕﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜ ﻪ اﺟ ﺴﺎﻣﯽ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑ ﻞ روﻳ ﺖ وﺟ ﻮد دارد‪ ،‬ﻧﻘ ﻞ ﻣﻄﻠﺒ ﯽ‬
‫اﺳ ﺖ از اﻣ ﺎم اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‪ .‬اﻣ ﺎم وﻗﺘ ﯽ ﺑ ﻪ وادﯼاﻟ ﺴﻼم ﻧﺠ ﻒ رﻓﺘﻨ ﺪ‪،‬‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻗﺪرﯼ ﺑﻨﺸﻴﻨﻨﺪ‪ .‬رﻓﺘﻨﺪ ﻓﺮﺷﯽ ﺑﻴﺎورﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎم ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ هﻤ ﻴﻦ ﺟ ﺎ روﯼ زﻣ ﻴﻦ‬
‫ﻣﯽﻧﺸﻴﻨﻢ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮد ﺷﻤﺎ ﭼﻪ ﻣﯽداﻧﻴﺪ‪ ،‬اﻻن اﻳﻨﺠﺎ ﻏﻠﻐﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻏﻠﻐﻠﻪ اﺟﻨ ﻪ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻤﺎ ﺧﻴﺎل آﺮدﻳﺪ ﭼﻴﺰﯼ ﻧﻴﺴﺖ؟ )ﺁﻳﺖاﷲ ﻣﺮﺗﻀﯽ ﻣﻄﻬﺮﯼ‪ ،‬از ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻴﻬﺎﯼ‬
‫ﺧﻄﺎﺑﻪ وﻣﻨﺒﺮ(‪.‬‬
‫‪-‬اﺟﻨﻪ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﺗﻜﻮﻳﻨﯽ از ﻣﺎ ﺑﺴﻴﺎر دور ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ از ﻧﻈ ﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣ ﻪ و‬
‫دﻳﻦ و ﺁﺋﻴﻦ از هﻤﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ هﺴﺘﻨﺪ ودر ﺑﺮﻧﺎﻣ ﻪه ﺎﯼ ﺁﺳ ﻤﺎﻧﯽ و ﻓ ﺮوع دﻳ ﻦ و‬
‫آﺘ ﺎب ﺁﺳ ﻤﺎﻧﯽ و رﺳ ﺎﻟﺖ ﺑ ﺎ ﻣ ﺎ ﺷ ﺮﻳﻜﻨﺪ و ﭘﻴ ﺎﻣﺒﺮ ه ﻢ ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﺎ اﺳ ﺖ و ه ﻢ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫اﺟﻨ ﻪ‪ ...‬ﺟ ﻦ ﻣﻮﺟ ﻮدﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﺴﻴﺎر ه ﻢ زﻳ ﺎد ﻣ ﯽﺑﺎﺷ ﻨﺪ و ﺗﻌﺪادﺷ ﺎن از ﻣ ﺎ ه ﻢ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ و در ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽآﻨﻨ ﺪ‪ .‬ﺁﻧﻬ ﺎ ﺑ ﻪ ﺧ ﺪاﯼ ﻳﮕﺎﻧ ﻪ و‬
‫ﻗ ﺮﺁن و رﺳ ﺎﻟﺖ و ﻣﻌ ﺎد و روز ﺟ ﺰا اﻋﺘﻘ ﺎد دارﻧ ﺪ و ﺑ ﺎ ﻣ ﺎ ه ﻢآ ﻴﺶ و ه ﻢآﺘ ﺎب و‬
‫ه ﻢﻣ ﺬهﺐ ﻣ ﯽﺑﺎﺷ ﻨﺪ و در روز ﻗﻴﺎﻣ ﺖ در ﺳ ﺌﻮال و ﺟ ﻮاب و ﺣ ﺴﺎب و آﺘ ﺎب و‬
‫ﺑﻬﺸﺖ و ﺟﻬﻨﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺎ ﺷﺮﻳﻜﻨﺪ‪.‬‬
‫آﺴﺎﻧﯽ آﻪ ﺑﻪ ﻗﺮﺁن اﻋﺘﻘﺎد ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ اﺟﻨﻪ ه ﻢ اﻋﺘﻘ ﺎد ﻧﺪاﺷ ﺘﻪاﻧ ﺪ‪،‬‬
‫ﺧﺎﺻﻪ آﻤﻮﻧﻴﺴﺖهﺎ آﻪ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ ﻓﻘﻂ هﺮ ﭼﻴﺰ آﻪ ﻗﺎﺑﻞ دﻳﺪن ﺑﺎﺷ ﻨﺪ وﺟ ﻮد دارد‪ .‬اﻣ ﺎ‬
‫اﻳﻨﻬﺎ اﺧﻴﺮا ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪﻩاﻧﺪ آﻪ اﺟﻨﻪ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ و ﻣﻮرد ﻗﺒﻮﻟ ﺸﺎن ﻗ ﺮار ﮔﺮﻓﺘ ﻪ)!(‪.‬‬
‫ﺑﻬﺮﺣﺎل وﺟﻮد ﺟﻦ از ﻧﻈﺮ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ و ﻗﺎﺑ ﻞ اﻧﻜ ﺎر ﻧﻴ ﺴﺖ و از ﻧﻈ ﺮ‬
‫ﻣﺬهﺐ هﻢ ﻣﺴﻠﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪).‬ﺁﻳﺖاﷲ ﻣﺸﻜﻴﻨﯽ در ﺧﻄﺒﻪ ﻧﻤﺎزﺟﻤﻌﻪ ﻗﻢ‪ ٣٠‬ﻣﻬﺮ‪.(١٣۶١‬‬

‫‪٣١٣‬‬
‫در اﻳﻦ ﺷﺒﻜﻪ وﺣﺸﺖ‪ ،‬ﻣﻜﺘﺐ ﺁﺧﻮﻧﺪ ﺗﻜﻴﻪ ﺧﺎﺻﯽ ﺑ ﺮ "دﻏﺪﻏ ﻪ داﺋﻤ ﯽ ﮔﻨ ﺎﻩ"‬
‫در ﻧﺰد ﻣﻮﻣﻦ دارد‪ .‬ﺗﻤﺎم اﺣﺎدﻳﺚ و رواﻳﺎت و هﺸﺪارهﺎ‪ ،‬ﺑﻪ او ﺗﻠﻘﻴﻦ ﻣﯽآﻨﺪ آﻪ در‬
‫ه ﺮ ﺻ ﻮرت ﺁدﻣ ﯽ اﺳ ﺖ ﮔﻨﺎهﻜ ﺎر‪ ،‬و اﮔ ﺮ ﺗﻌﻴ ﻴﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷ ﺖ او در ﺁن دﻧﻴ ﺎ ﻓﻘ ﻂ ﺑ ﺎ‬
‫ﺳﻨﺠﺶ ﺧﻮب و ﺑﺪ اﻋﻤﺎل ﺧ ﻮدش ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺗﺮدﻳ ﺪﯼ ﻧﻴ ﺴﺖ آ ﻪ ﻣ ﺴﺘﺤﻖ ﺟﻬ ﻨﻢ ﺧﻮاه ﺪ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺁﻧﻜﻪ وﺳﺎﻃﺖ ﻳﺎ ﺷﻔﺎﻋﺖ اهﻞﺑﻴﺖ ﺑ ﺪادش ﺑﺮﺳ ﺪ‪ .‬ه ﺮ ﻣ ﻮﻣﻦ ﺷ ﻴﻌﻪ‪ ،‬ﻋﻠ ﯽ‬
‫اﻻﺻ ﻮل‪" ،‬ﻋﺒ ﺪ اﻟﻔﻘﻴ ﺮ اﻟﻤ ﺬﻧﺐ" اﺳ ﺖ و ﻏﻴ ﺮ از اﻳ ﻦ ﻧﻤ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬زﻳ ﺮا ﺧ ﺪا‪،‬‬
‫ﺧﺪاﺋﯽ اﺳﺖ آﻪ داﺋﻤﺎ در ﺣ ﺎل ﻏ ﻀﺐ اﺳ ﺖ و ﺑ ﺮاﯼ اﺷ ﺪ ﻣﺠ ﺎزات او دﻧﺒ ﺎل ﺑﻬﺎﻧ ﻪ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳ ﺖ ﻣ ﻮﻣﻦ ﺳ ﺎدﻩدل واﻗﻌ ﺎ ﺗﻤ ﺎم آﻮﺷ ﺶ ﺧ ﻮد را درﭘﻴ ﺮوﯼ از‬
‫اﺣﻜﺎم دﻳﻦ‪ ،‬و در اﺣﺘﺮاز از ﻣﻌﺎﺻﯽ آﺒﻴﺮﻩ و ﺻﻐﻴﺮﻩ ﺑﻜﺎر ﺑ ﺮد‪ ،‬و ﺁزارش ه ﻢ ﺑ ﻪ‬
‫ه ﻴﭻ آ ﺲ ﻧﺮﺳ ﺪ‪ ،‬وﻟ ﯽ از دﻳ ﺪﮔﺎﻩ ﻣﻜﺘ ﺐ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺎز ه ﻢ ﭼﻨ ﻴﻦ ﺷﺨ ﺼﯽ از ﺑﺎﺑ ﺖ‬
‫ﻗﺼﻮرهﺎﺋﯽ آﻪ آﺮدﻩ اﺳﺖ و ﺧﻮدش هﻢ ﻧﻤﯽداﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻨﺎهﻜﺎر اﺳﺖ‪ ،‬وﺑﺎﻳ ﺪ ﭼﻴ ﺰﯼ در‬
‫روز ﺟ ﺰا ﺑ ﺪادش ﺑﺮﺳ ﺪ‪ .‬اﺳ ﺘﺜﻨﺎء در اﻳ ﻦ ﻗ ﺎﻧﻮن آﻠ ﯽ ﻓﻘ ﻂ ذوات ﻋﻈ ﺎم و ﻋﻠﻤ ﺎﯼ‬
‫اﻋﻼﻣﻨﺪ آﻪ ﻋ ﺎﻟﻢ رﺑ ﺎﻧﯽ و آﻠﻴ ﺪدار اﺳ ﺮارﻧﺪ‪ ،‬و ﺑ ﺮاﯼ ﺑﻘﻴ ﻪ اﺳ ﺘﺜﻨﺎﺋﯽ وﺟ ﻮد ﻧ ﺪارد‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬ ﺖ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺻ ﻼح ﻣ ﻮﻣﻦ در ﻋ ﺎﻟﻢ ﻧﮕﺮاﻧ ﯽ داﺋ ﻢ‪ ،‬اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ ه ﺮ ﭼ ﻪ‬
‫ﺑﻴ ﺸﺘﺮ از راﻩ ﻧ ﺬر‪ ،‬و آﻤ ﻚ ﺑ ﻪ ﺳ ﺎدات و ﺑ ﻪ ﻣﺘ ﻮﻟﯽ اﻣ ﺎﻣﺰادﻩ‪ ،‬اآ ﺮام ﺑ ﻪ ﻗ ﺎرﯼ و‬
‫زﻳﺎﺗﻨﺎﻣ ﻪﺧ ﻮان و ﻣ ﻼ‪ ،‬زﻳ ﺎرت آ ﺮﺑﻼ ﻳ ﺎ اﻣ ﺎم رﺿ ﺎ‪ ،‬و ﭘﺮداﺧﺘﻬ ﺎﯼ ﺟﺰﺋ ﯽ و آﻠ ﯽ‬
‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻟﻄﻒ ﻳﻜﯽ از اﺋﻤﻪ را ﺑﺨﻮد ﺟﻠﺐ آﻨ ﺪ‪ ،‬و اﻟﺒﺘ ﻪ در ﻋ ﺎﻟﻢ ﮔﺮﻓﺘ ﺎرﯼ ﻓﻘ ﻂ ﻓﻜ ﺮ‬
‫ﺧﻮدش و آﺴﺎن ﺧﻮدش ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺪﻳﮕﺮان آﺎر ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن "ﻣﻜﺘﺐ"‪ ،‬ﺑﻘﺪرﯼ ﻗﺎﻃﻊ و ﺷﺎﻣﻞ اﺳﺖ آﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ‬
‫ﺣﻴﻮاﻧ ﺎت زﺑ ﺎنﺑ ﺴﺘﻪ را ﻧﻴ ﺰ آ ﻪ اﺣﺘﻤ ﺎﻻ ﻧ ﺎﻣﯽ از ﻣﻘﺎﻣ ﺎت ﻋ ﺎﻟﯽ اﺟﺘﻬ ﺎد ﻧ ﺸﻨﻴﺪﻩاﻧ ﺪ‬
‫درﺑﺮﻣﯽﮔﻴﺮد‪:‬‬
‫‪"-‬ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺣ ﺴﻴﻦ ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ه ﺮ ﭘﺮﻧ ﺪﻩاﯼ و ﭼﻬﺎرﭘ ﺎﺋﯽ ﺑﻴ ﺎﻧﯽ دارد‪،‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜ ﻪ اردك ﻣ ﯽﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧ ﺪا‪ ،‬ﻣ ﻦ ﮔﻨﺎهﻜ ﺎر را ﺑ ﺒﺨﺶ و ﺑﻴ ﺎﻣﺮز! و ﺳ ﺒﺰﻩ ﻗﺒ ﺎ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﺪاﻳﺎ ﻣﺮا ﺁزاد آﻦ از ﺁﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ! و ﺳ ﮓ ﻣ ﯽﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬ﺑ ﺲ اﺳ ﺖ ﻣﻌ ﺼﻴﺖ‬
‫ﺑﺪرﮔﺎﻩ ﺧﺪا! ﺑﺰﻏﺎﻟﻪ ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﺪاﻳﺎ ﻣﺮگ ﭼﻪ زود ﺑﻪ ﻣ ﻦ رﺳ ﻴﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻴﻜ ﻪ ﮔﻨ ﺎهﻢ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺳﻨﮕﻴﻦ اﺳﺖ!")ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺠﻠ ﺴﯽ در ﺑﺤ ﺎراﻻﻧﻮار و ﺣﻠﻴ ﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﻣ ﺘﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ‬
‫در ﺻﻔﺤﻪ‪.(۵۵۴‬‬

‫‪٣١٤‬‬
‫واﻗﻌﺎ هﻢ ﮔﻨﺎﻩ ﺑﺰﻏﺎﻟﻪ زﺑﺎنﺑﺴﺘﻪ آﻪ ﻣﺤﺪث ﺑﺰرﮔ ﻮار‪ ،‬دﻳ ﻮارﯼ آﻮﺗ ﺎهﺘﺮ از‬
‫دﻳﻮار او ﮔﻴﺮ ﻧﻴﺎوردﻩ‪ ،‬ﺧﻴﻠﯽ ﺳﻨﮕﻴﻦ اﺳﺖ!‬

‫درﺑﺎرﻩ ﺁﺧﺮ اﻟﺰﻣﺎن‬

‫ﺷ ﺒﻜﻪ وﺣ ﺸﺖ ﻳ ﻚ ﺷ ﻌﺒﻪ ﺑ ﺰرگ دﻳﮕ ﺮ دارد‪ ،‬آ ﻪ اﺗﻔﺎﻗ ﺎ هﻨﺮﻣﻨ ﺪﯼ ﻣﻜﺘ ﺐ‬
‫روﺣﺎﻧﻴ ﺖ ﻣﺒ ﺎرز در اﻳ ﻦ رﺷ ﺘﻪ ﺑﺨ ﺼﻮص ﺑ ﻪ اوج ﺧ ﻮد ﻣ ﯽرﺳ ﺪ و ﺁن ﻣ ﺎﺟﺮاﯼ‬
‫ﺁﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن و ﻋﻼﺋﻢ ﻇﻬﻮر اﻣﺎم ﻋﺼﺮ ﻋﺠﻞ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻓﺮﺟﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑ ﺮاﯼ ﺳﻨﺎرﻳﻮﻧﻮﻳ ﺴﺎن و آﺎرﮔﺮداﻧ ﺎن ﻓﻴﻠﻤﻬ ﺎﯼ وﺣ ﺸﺘﻨﺎك‪ ،‬ﺳ ﻨﺎرﻳﻮﯼ ﺗﻨﻈ ﻴﻢ‬
‫ﺷﺪﻩ ﻣﻜﺘﺐ روﺣﺎﻧﻴﺖ ﻣﺒﺎرز‪ ،‬در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ از آﺎﻣﻠﺘﺮﻳﻦ ﺳﻨﺎرﻳﻮهﺎﯼ ﻧ ﻮع‬
‫ﺧ ﻮد در ﺗﻤ ﺎم ﺗ ﺎرﻳﺦ هﻨﺮه ﺎﯼ دراﻣﺎﺗﻴ ﻚ ﺑ ﺸﻤﺎر ﺁﻳ ﺪ‪ .‬زﻳ ﺮا در ﻃ ﺮح و ﺗﻜﻤﻴ ﻞ اﻳ ﻦ‬
‫ﺳ ﻨﺎرﻳﻮ‪ ،‬ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ ﺻ ﺪهﺎ و ﺷ ﺎﻳﺪ ه ﺰاران راوﯼ وﻣﺤ ﺪث ﺑﺰرﮔ ﻮار ﺑ ﺬل ﻣ ﺴﺎﻋﯽ‬
‫آﺮدﻩاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻ از "اﻟﻬﺎﻣﺎت ﻏﻴﺒﯽ" ﻧﻴﺰ آﻤﻚ ﮔﺮﻓﺘ ﻪاﻧ ﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋ ﻪ‬
‫ﻋﻈﻴﻤﯽ از اﺣﺎدﻳ ﺚ و رواﻳ ﺎت ﺑﺪﺳ ﺖ اﻳ ﻦ ﺑﺰرﮔ ﻮاران در اﻳ ﻦ زﻣﻴﻨ ﻪ ﻓ ﺮاهﻢ ﺁﻣ ﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬آﻪ اﮔﺮ هﻢ از ﻧﻈﺮ ﺧﺪا‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ او‪ ،‬از ﻧﻈﺮ اﻣﺎﻣﺎن‪ ،‬و از ﻧﻈﺮ اﻣﺎم‬
‫ﻋ ﺼﺮ‪ ،‬در ﺣ ﺪ اﻋﻠ ﯽ آﻔﺮﺁﻣﻴ ﺰ زﺷ ﺖ ﻣ ﻮهﻦ و اﺣﻤﻘﺎﻧ ﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬از دﻳ ﺪﮔﺎﻩ ﻳ ﻚ‬
‫ﺳﻨﺎرﻳﻮﯼ ﺗﺮس و وﺣﺸﺖ‪ ،‬ﺷﺎهﻜﺎر ﻓﻦ ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽرود‪.‬‬
‫ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ در اﻳﻨﺠﺎ اﻣﻜﺎن ﻧﻘﻞ ﺗﻤ ﺎم اﻳ ﻦ ﺳ ﻨﺎرﻳﻮ‪ ،‬وﻟ ﻮ ﺑﻄ ﻮر ﺧﻴﻠ ﯽ ﺧﻼﺻ ﻪ‬
‫ﺷ ﺪﻩ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬اﮔ ﺮ ﻋﻼﻗﻤﻨ ﺪ ﺑ ﻪ ﺷ ﻨﺎﺧﺘﻦ ﺁن ه ﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬ﻗﺒ ﻞ از ه ﺮ ﻣﻨﺒ ﻊ دﻳﮕ ﺮ ﺑ ﻪ ﺟﻠ ﺪ‬
‫ﺳﻴﺰدهﻢ ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار‪ ،‬اﺛﺮ ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ ﻣﺠﻠ ﺴﯽ‪ ،‬اﻋﻈ ﻢ اﻟﻤﺤ ﺪﺛﻴﻦ‪ ،‬آ ﻪ در ﺁن‬
‫در ﺣ ﺪود ﻳﻜﻬ ﺰار ﺻ ﻔﺤﻪ ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ ﻣﻮﺿ ﻮع اﺧﺘ ﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌ ﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﺋﻴﺪ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻓﻘﻂ ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎﯼ آﻮﺗﺎهﯽ از ﺁن ﺑﺮاﯼ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎﻧﯽ آ ﻪ ﻣﻤﻜ ﻦ اﺳ ﺖ‬
‫ﺳﻌﺎدت دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻘﻞ ﻣﯽﺷ ﻮد‪ .‬وﻟ ﯽ ﭘ ﻴﺶ از ﻧﻘ ﻞ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ ﭼﻨﺪ ﺗﻮﺿﻴﺢ آﻠﯽ ﺿﺮورﯼ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -١‬اﮔﺮ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ آﻪ در اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺟﺰﺋﻴﺎت اﻣﻮرﯼ آﻪ ﺑﺎﻳ ﺪ واﻗ ﻊ ﺷ ﻮد‪،‬‬
‫و ﻧﻘ ﺶ ه ﺮ ﻳ ﻚ از ﻣﺘ ﺼﺪﻳﺎن اﻳ ﻦ وﻗ ﺎﻳﻊ‪ ،‬و ﻋﺎﻗﺒ ﺖ آ ﺎر ﺁﻧﻬ ﺎ‪ ،‬دﻗﻴﻘ ﺎ ﻣ ﺸﺨﺺ ﺷ ﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬از ﺧﻮد ﺳﺌﻮال ﻣﻜﻨﻴﺪ آﻪ اﮔﺮ هﻤﻪ اﻳﻦ وﻗﺎﻳﻊ ﺑﺎﻳﺪ اﻟﺰاﻣﺎ اﺗﻔﺎق ﺑﻴﻔﺘﺪ و اﻓﺮاد و‬
‫ﺟﻤﺎﻋ ﺎﺗﯽ ﻣﻌ ﻴﻦ ﻧﻴ ﺰ ﺑﺎﻳ ﺪ اﻟﺰاﻣ ﺎ وﻇ ﺎﺋﻒ ﺧﻮدﺷ ﺎن را اﻧﺠ ﺎم دهﻨ ﺪ‪ ،‬در اﻳﻨ ﺼﻮرت‬
‫ﻓﯽاﻟﻤﺜﻞ ﮔﻨﺎﻩ دﺟ ﺎل ﻋﻠﻴ ﻪاﻟﻠﻌﻨ ﻪ و اﺑ ﯽﺳ ﻔﻴﺎن و اﺻ ﻬﺐ ﺑﺮﺻ ﯽ و ﺳ ﻔﻴﺎﻧﯽ و ﻳﻤ ﺎﻧﯽ‬

‫‪٣١٥‬‬
‫ﺑﺪﺳ ﮕﺎل وﻣﺮدﻣ ﯽ آ ﻪ ﻣﻮﻇﻔﻨ ﺪ "ﻋﻼﻳﻨ ﻪ در ﺷ ﻮارع ﻋ ﺎم ﺑ ﺎ ﻳﻜ ﺪﻳﮕﺮ زﻧ ﺎ آﻨﻨ ﺪ"‬
‫ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬آﻪ هﻤ ﻪ ﻣ ﺎﻣﻮر ﺑ ﻮدﻩاﻧ ﺪ و ﻣﻌ ﺬور! و ﺑﺪاﻧﻴ ﺪ آ ﻪ ﭼﻨ ﻴﻦ ﺳ ﻮاﻻت در ﻣﻜﺘ ﺐ‬
‫روﺣﺎﻧﻴ ﺖ ﻣﺒ ﺎرز‪ ،‬ﻳ ﺎ ﻧ ﺸﺎن دﺷ ﻤﻨﯽ ﺁﺷ ﻜﺎر ﺑ ﺎ اوﻻد ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ‪ ،‬ﻳ ﺎ اﺛ ﺮ ﺳ ﻔﺎهﺖ و‬
‫ﺑﯽﺧﺮدﯼ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﺮدﻳ ﺪﯼ در ﺁن ﺑ ﺎرﻩ دارﻳ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﻓﺘ ﻮاﯼ ﺁﻳ ﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ)آ ﻪ در‬
‫ﺻﻔﺤﻪ‪ ٧٩‬آﺘﺎب آﺸﻒ اﻻﺳﺮار ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ( ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -٢‬اﮔ ﺮ ﺑﺒﻴﻨﻴ ﺪ آ ﻪ وﻗ ﺎﻳﻊ ﺳ ﻨﺎرﻳﻮ ﻣﻨﺤ ﺼﺮا در ﻣﻨﻄﻘ ﻪ ﺟﻐﺮاﻓﻴ ﺎﺋﯽ ﺁﺷ ﻨﺎ و‬
‫ﻣ ﻮرد ﻋﻼﻗ ﻪ روﺣﺎﻧﻴ ﺖ ﻣﺒ ﺎرز ﻣ ﯽﮔﺬرﻧ ﺪ و ﺑ ﺎ وﺟ ﻮد ﺁﻧﻜ ﻪ ه ﻢ دﻧﻴ ﺎﯼ اﺳ ﻼم وه ﻢ‬
‫ﻧﻮاﺣﯽ آﻔﺮ ﺑﺴﻴﺎر وﺳﻴﻌﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻋﺠﺎﺋﺐ و ﻏﺮاﺋ ﺐ ﻇﻬ ﻮر اﻣ ﺎم ﻋ ﺼﺮ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﻣﻜ ﻪ و‬
‫ﻣﺪﻳﻨ ﻪ و آﻮﻓ ﻪ و آ ﺮﺑﻼ و ﺑ ﺼﺮﻩ و ﻳﻤ ﻦ و ﺷ ﺎم و ﻗ ﺴﻄﻨﻄﻨﻴﻪ و ﺧﺮاﺳ ﺎن ﻣﺤ ﺪود‬
‫ﻣ ﯽﻣﺎﻧﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺎزهﻢ ﺳ ﻮال ﺑﻴﺠ ﺎ از ﺧ ﻮد ﻣﻜﻨﻴ ﺪ‪ ،‬ﺗ ﺎزﻩ ﻣﺘﻮﺟ ﻪ ﺑﺎﺷ ﻴﺪ آ ﻪ ﻳﻜﺒ ﺎر ه ﻢ از‬
‫ﻓﺮارﺑﻨﯽاﻣﻴﻪ در ﺁﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن ﺑﻪ ﺑﻼد ﻓﺮﻧﮓ ﻳﺎد ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -٣‬اﮔﺮ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ آﻪ در اواﺧﺮ ﺳ ﻨﺎرﻳﻮ ﺻ ﺤﻨﻪه ﺎ‪ ،‬ﻣﻐ ﺸﻮش اﺳ ﺖ و ﻣ ﺜﻼ ﺑﻌ ﺪ‬
‫از ﻇﻬ ﻮر و وﻓ ﺎت ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻋ ﺼﺮ‪ ،‬ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل و ﺣ ﻀﺮت ﻋﻠ ﯽ و‬
‫ﺣﻀﺮت ﺣ ﺴﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺠ ﺪدا ﭼﻨ ﺪﻳﻦ ﺑ ﺎر زﻧ ﺪﻩ ﻣ ﯽﺷ ﻮﻧﺪ و ﺣﻜﻮﻣ ﺖ ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ و ﺑ ﺎز ه ﻢ‬
‫وﻓﺎت ﻣﯽآﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎز زﻧﺪﻩ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺑﺎز وﻓﺎت ﻣﯽآﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺎر ﻧﻴﺰ ﺳﻮال ﺑﯽﻣ ﻮرد‬
‫از ﺧﻮد ﻣﻜﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫ﭘﺲ از ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﻻزم‪ ،‬ﺑﺮاﯼ اﻃﻼع دﻗﻴﻖ ﺑﺮ ﺁﻧﭽﻪ در ﺁﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن ﺧﻮاه ﺪ‬
‫ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ در ﺻﻔﺤﺎت ‪ ۴۴٩‬ﺗﺎ‪ ۴۶۴‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻓﺮﻣﺎﺋﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ دﻗﻴ ﻖ اﺧﺒ ﺎر ﺁﺧﺮاﻟﺰﻣ ﺎن‪ ،‬ﺑ ﺎ آﻤ ﺎل ﺗﻌﺠ ﺐ ﺑ ﻪ ﻳ ﻚ ﻣﻮﺿ ﻮع ﻏﻴ ﺮ‬
‫ﻣﻨﺘﻈﺮﻩ ﭘﯽ ﺧﻮاهﻴ ﺪ ﺑ ﺮد‪ ،‬و ﺁن اﻳﻨ ﺴﺖ آ ﻪ ﻋﻠﻴ ﺮﻏﻢ ﻇﻬ ﻮر ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم زﻣ ﺎن و‬
‫اﻧﺠﺎم هﻤﻪ وﻇﺎﺋﻔﯽ آﻪ ﺑﻌﻬﺪﻩ اﻳﺸﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎز ﭘﺲ از ﻇﻬﻮر و وﻓﺎت ﺁن ﺣ ﻀﺮت‪،‬‬
‫آﻤﺎآ ﺎن ﻣﻔ ﺴﺪﻳﻦ ﻣ ﺸﻐﻮل ﻓ ﺴﺎد‪ ،‬و ﻣﻨ ﺎﻓﻘﻴﻦ ﻣ ﺸﻐﻮل ﻧﻔ ﺎق ه ﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و ﺑ ﺎ وﺟ ﻮد هﻤ ﻪ‬
‫اﻧﺘﻈﺎراﺗﯽ آﻪ ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ از زﻣﺎن ﻏﻴﺒﺖ آﺒﺮﯼ ﺑﺒﻌﺪ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬هﻴﭻ اﺛ ﺮ ﻣﺤ ﺴﻮﺳﯽ از‬
‫اﺳﺘﻘﺮار ﻋﺪل ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﭽﺸﻢ ﻧﻤﯽﺧﻮرد‪:‬‬
‫‪ ..."-‬و ﭘ ﺲ از وﻓ ﺎت ﺁن ﺣ ﻀﺮت‪ ،‬ﺑ ﻪ رواﻳ ﺖ ﺟ ﺎﺑﺮ رﺣﻤ ﺔ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ از‬
‫ﺣﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺑ ﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‪ ،‬ه ﺮج و ﻣ ﺮج و ﻓﺘﻨ ﻪ ﺑ ﺴﻴﺎر ﺧﻮاه ﺪ ﺑ ﻮد ﺗ ﺎ ﭘﻨﺠ ﺎﻩ‬
‫ﺳ ﺎل‪ .‬ﭘ ﺲ از ﺁن ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺣ ﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‪ ،‬ﺷ ﻬﻴﺪ آ ﺮﺑﻼ‪ ،‬ﺑﺎﺗﻔ ﺎق دوازدﻩ‬

‫‪٣١٦‬‬
‫اﻣ ﺎم)آ ﻪ ﺑ ﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴ ﺐ ﺑ ﺎ ﺧ ﻮد ﺣ ﻀﺮت ﺣ ﺴﻴﻦ ﺳ ﻴﺰدﻩ اﻣ ﺎم ﻣ ﯽﺷ ﻮﻧﺪ( و دوازدﻩ‬
‫ﺻ ﺪﻳﻖ )ﺑﺘ ﺬآﺮ ﻋﻼﻣ ﻪ ﻣﺠﻠ ﺴﯽ در ﺑﺤ ﺎراﻻﻧﻮار‪ ،‬رواﻳﺘ ﯽ ه ﻢ ه ﺴﺖ آ ﻪ "ﺑﺎﺗﻔ ﺎق‬
‫‪ ٧۵٫٠٠٠‬ﺻﺪﻳﻖ" و اﻟﺒﺘﻪ ﺗﻔ ﺎوت ﺟﺰﺋ ﯽ اﺳ ﺖ( ﺑﻴ ﺮون ﺁﻳ ﺪ‪ .‬و ﺑ ﻪ رواﻳﺘ ﯽ ﻧﻴ ﺰ آ ﻪ‬
‫ﺛﻘﺔاﻻﺳ ﻼم آﻠﻴﻨ ﯽ از اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق ﺁوردﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺧ ﺮوج آﻨ ﺪ ﺑ ﺎ هﻔﺘ ﺎد و دو ﻧﻔ ﺮ از‬
‫اﺻﺤﺎﺑﺶ آﻪ آﻼﻩﺧﻮدهﺎﺋﯽ ﻣﻄﻼ ﺑ ﺮ ﺳ ﺮ داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ آ ﻪ ه ﺮ ﺧ ﻮد دو رو داﺷ ﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬و ﺑ ﻪ ﻣ ﺮدم ﮔﻮﻳﻨ ﺪ آ ﻪ اﻳ ﻦ ﺣ ﺴﻴﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑﻴ ﺮون ﺁﻣ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬و ﺑﻌ ﺪ از او‬
‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺑﻴﺮون ﺁﻳﺪ‪ ،‬و ﻳﻜﻤﺎﻩ ﺑﻌ ﺪ از ﺁن ﺳ ﻴﺪ اآﺒ ﺮ ﻣﺤﻤ ﺪ ﻣ ﺼﻄﻔﯽ‬
‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﺑﻪ هﻤﻪ ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ از ﻣﻬﺎﺟﺮ و اﻧﺼﺎر و ﺷ ﻬﺪاء ﺟﻨﮕﻬ ﺎﯼ ﺑ ﺪر و‬
‫اﺣﺪ‪ .‬و ﭼﻮن رﺳﻮل ﺧﺪا را ﻧﻈﺮ ﺑﺮ ﻣﻈﻠﻮم آﺮﺑﻼ اﻓﺘﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﺑﮕﺮﻳ ﺪ آ ﻪ ﺁﺳ ﻤﺎﻧﻬﺎ و‬
‫زﻣﻴﻦهﺎ ﻧﻴﺰ‪ ،‬هﺎﯼه ﺎﯼ ﮔﺮﻳ ﻪ آﻨﻨ ﺪ‪ .‬ﭘ ﺲ رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا و اه ﻞﺑﻴ ﺖ او راﺿ ﯽ ﻧ ﺸﻮﻧﺪ‬
‫ﻣﮕ ﺮ ﺁﻧﻜ ﻪ آ ﺸﻨﺪﮔﺎن ﻇﺎﻟﻤ ﺎن اه ﻞﺑﻴ ﺖ در ﺁﻧ ﺮوز هﻔﺘ ﺎد ﻣﺮﺗﺒ ﻪ آ ﺸﺘﻪ ﺷ ﻮﻧﺪ‪ .‬ﭘ ﺲ‬
‫ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﺣﺴﻴﻦ را ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ ﺑ ﻪ ﻣ ﺸﺮق و ﻣﻐ ﺮب‪ ،‬ﺗ ﺎ ﺟﻤﻴ ﻊ‬
‫دﺷﻤﻨﺎن ﺧﺪا را ﺑﻜﺸﺪ و ﺑﺘﻬﺎ را ﺑﺴﻮزاﻧﺪ و آﻞ ﺑﻼد هﻨﺪ را ﻓﺘﺢ آﻨﺪ )ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴﯽ‬
‫و ﺳ ﺎﻳﺮ ﻋﻠﻤ ﺎﯼ ﻋﻈ ﺎم اﻋﻠ ﯽ اﷲ ﻣﻘ ﺎﻣﻬﻢ اﺣﺘﻤ ﺎﻻ ﻓﺮاﻣ ﻮش آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ ﻗ ﺒﻼ هﻤ ﻪ‬
‫دﺷﻤﻨﺎن ﺧﺪا ﺗﻮﺳﻂ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻋﺼﺮ آﺸﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ و هﻤﻪ ﺑﺘﻬ ﺎ ﺑﺪﺳ ﺖ اﻳ ﺸﺎن‬
‫ﺳﻮزاﻧﺪﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ و آﻞ ﺑﻼد هﻨﺪ ﻧﻴﺰ ﺑ ﺎ ﺳ ﺎﻳﺮ ﺑ ﻼد آﻔ ﺮ ﺑ ﻪ زﻳ ﺮ ﭘ ﺮﭼﻢ اﺳ ﻼم در‬
‫ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ( ﺣﻀﺮت ﻳﻮﺷﻊ و داﻧﻴ ﺎل زﻧ ﺪﻩ ﺷ ﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﺣ ﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ اﻳ ﺸﺎن‬
‫را ﺑﺎ ﻟﺸﻜﺮﯼ ﺑﻪ ﺑﺼﺮﻩ ﻓﺮﺳﺘﺪ آﻪ دﺷﻤﻨﺎن را ﺑﻜﺸﻨﺪ" )اﻳﻀﺎ(‪.‬‬
‫‪ ..."-‬و در ﺣﺪﻳﺚ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت ﺣ ﺴﻴﻦ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﭼ ﻮن در ﺁﺧﺮاﻟﺰﻣ ﺎن‬
‫ﺑﺎز ﮔﺮدم‪ ،‬ﭘﺲ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺟﺪم رﺳﻮل ﺧﺪا را آﻪ ﭘﺪرم ﺑﻪ ﻣﻦ ﺳﭙﺎرد ﺑﺮدارم و هﺮ آ ﻪ‬
‫ﺳﻢ و ﺟﻤﻴﻊ ﺑﻼد‬ ‫را دﺷﻤﻦ ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ ﺧﻮﻧﺶ را ﺑﺮﻳﺰم و ﺑﺴﻮزاﻧﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ هﻨﺪ ﺑﺮ َ‬
‫ﺁﻧﺮا ﻓﺘﺢ آﻨﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﺑﺼﺮﻩ َر َوم و هﺮ آﻪ را در ﻣﻘﺎم ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺮﺁﻳﺪ ﺑﻜﺸﻢ‪ .‬و ﺑﻪ ﺑ ﻼد‬
‫روم ﻟﺸﻜﺮ آﺸﻢ و ﺁﻧﺠﺎ را ﻓﺘﺢ آﻨﻢ‪ .‬ﭘﺲ هﺮ ﺣﻴﻮان ﺣﺮامﮔﻮﺷﺖ را آﻪ در دﻧﻴﺎ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺑﻜﺸﻢ! و ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎرا وﺳﺎﻳﺮ ﻣﻠﻞ را ﻣﺨ ّﻴﺮ ﮔﺮداﻧﻢ ﻣﻴﺎن اﺳ ﻼم و ﺷﻤ ﺸﻴﺮ‪ ،‬و ه ﺮ‬
‫آﻪ اﺳﻼم را ﻧﺨﻮاهﺪ ﺧﻮﻧﺶ را ﺑﺮﻳﺰم و آﺎرﯼ آﻨﻢ آﻪ هﻴﭻ ﻣﺮدﯼ از ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻧﻤﺎﻧﺪ‬
‫ﻣﮕﺮ ﺁﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻼﺋﻜﻪاﯼ را ﺑﻪ ﺳﻮﯼ او ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ ﺗﺎ زﻧﺎن و ﻣﻨﺰﻟﺶ را در ﺑﻬﺸﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺑﻨﻤﺎﻳﺎﻧﻨﺪ )اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ آﻤﺎآﺎن ﺣﻞ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ ﭼ ﻮن هﻤ ﻪ اﻳ ﻦ آﺎره ﺎ در زﻣ ﺎن‬
‫ﺣ ﻀﺮت ﻗ ﺎﺋﻢ اﻧﺠ ﺎم ﮔﺮﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ‪ ،‬دﻳﮕ ﺮ آ ﺪام آ ﺎﻓﺮ و ﻳﻬ ﻮد و ﻧ ﺼﺎرا و ﺑ ﻼد ﻓ ﺘﺢ‬

‫‪٣١٧‬‬
‫ﻧﺸﺪﻩ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪﻩاﻧﺪ ﺗﺎ دوﺑ ﺎرﻩ ﺑ ﻪ آ ﺸﺘﺎر ﺁﻧﻬ ﺎ اﻗ ﺪام ﺷﻮد؟ﺷ ﺎﻳﺪ ﺗﻨﻬ ﺎ آ ﺎر ﺗ ﺎزﻩاﯼ آ ﻪ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﻴﺮد اراﺋﻪ ﺣﺮﻣﺴﺮاﯼ ﺑﻬﺸﺘﯽ ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻼﺋﻜﻪ ﺑﺎﺷﺪ(‪.‬‬
‫و ﺣﻀﺮت ﺣﺴﻴﻦ در ﻃﻠﺐ ﺧﻮن ﺧ ﻮد و اﺻ ﺤﺎب ﺧ ﻮد ﺁﻧﻘ ﺪر ﺑﻜ ﺸﺪف آ ﻪ‬
‫ﻣ ﺮدم ﺑﮕﻮﻳﻨ ﺪ اﮔ ﺮ اﻳ ﻦ آ ﺲ ذرﻳ ﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮان ﺑ ﻮد اﻳﻨﻘ ﺪر ﺁدم ﻧﻤ ﯽآ ﺸﺖ! وﻟ ﯽ ﻗ ﺒﻼ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻗﺎﺋﻢ ﺑﻪ ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺘﻪ و ﺑﺎ دﻳﺪﮔﺎن اﺷﻚ ﺁﻟﻮدﻩ ﻟﻨﮕﻪ آﻔﺶ ﺧ ﻮنﺁﻟ ﻮد ﻋﻠ ﯽ اآﺒ ﺮ‬
‫را ﺑﻤﺮدم ﻧﺸﺎن دادﻩ و ﻓﺮﻣﻮدﻩ ﺑﻮد ‪ :‬اﮔﺮ ﺗﻤﺎم ﻣ ﺮدم زﻣ ﻴﻦ آ ﺸﺘﻪ ﺷ ﻮﻧﺪ ﺗﻘ ﺎص اﻳ ﻦ‬
‫ﻟﻨﮕﻪ آﻔﺶ ﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﻮد‪) .‬ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ دﻳﻮان ﺑﻠﺦ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد(‪.‬‬
‫‪ ..."-‬و ﺁن ﺣ ﻀﺮت ﺁﻧﻘ ﺪر ﭘﺎدﺷ ﺎهﯽ آﻨ ﺪ آ ﻪ ﻣﻮه ﺎﯼ اﺑ ﺮوﻳﺶ ﺑ ﻪ ﭼ ﺸﻢ‬
‫ﻣﺒﺎرآﺶ اﻓﺘﺪ)اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﻧﻮﻋﯽ ﭘﺎدﺷﺎهﯽ اﺳﺖ آﻪ ﺑﺎ ﻓﺘﻮاﯼ وﻻﻳﺖ ﻓﻘﻴ ﻪ آ ﻪ "ﺳ ﻠﻄﻨﺖ‬
‫ﻣﻈﻬﺮ آﻔﺮ اﺳﺖ" ﻣﻨﺎﻓﺎت ﻧﺪارد(‪.‬‬
‫وﺑﻌ ﺪ از ﺁن ﻧﻮﺑ ﺖ ﺳ ﻠﻄﻨﺖ اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﺑﺮﺳ ﺪ)اﻳ ﻀﺎ(‪ ،‬وﺁن‬
‫ﺣﻀﺮت ‪ ۴٠٫٠٠٠‬ﺳﺎل ﭘﺎدﺷﺎهﯽ آﻨﺪ‪ ،‬و در زﻣﺎن او از هﺮ ﺷ ﻴﻌﻪ ه ﺰار ﭘ ﺴﺮ ﺑ ﻪ‬
‫هﻢ رﺳﺪ‪ ،‬در هﺮ ﺳﺎﻟﯽ ﻳﻚ ﭘﺴﺮ و دو ﺑﺎغ ﺳﺒﺰ‪.‬‬
‫و ﻳﻜﺒﺎر دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﺗﻔﺎق ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ رﺟﻌﺖ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺎ از ﻣﻌﺎوﻳﻪ‬
‫و ﺗﺒﻌﻪ او اﻧﺘﻘﺎم ﺑﻜﺸﺪ )ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺁﻧﻜﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﺎوﻳ ﻪ ﻣﻠﻌ ﻮن و اﺗﺒ ﺎع او‪ ،‬ﻗ ﺒﻼ در زﻣ ﺎن‬
‫ﺧ ﺮوج ﺣ ﻀﺮت ﻗ ﺎﺋﻢ ﺑ ﻪ ﺑ ﻼد ﻓﺮﻧ ﮓ ﭘﻨﺎهﻨ ﺪﻩ ﺷ ﺪﻩ ﺑﻮدﻧ ﺪ و ﺧ ﺎج ﺑ ﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧ ﺪ و ﺑ ﺎ‬
‫اوﻟﺘﻴﻤﺎﺗﻮم اﻣﺎم اهﻞ ﻓﺮﻧﮓ ﺁﻧﻬﺎ را ﭘﺲ دادﻩ ﺑﻮدﻧﺪ و در هﻤﺎن ﺳ ﺮﺣﺪ اﺳ ﻼم و آﻔ ﺮ‬
‫ﺑﻔﺮﻣ ﺎن ﺣ ﻀﺮت ﻗ ﺎﺋﻢ هﻤ ﻪ را ﮔ ﺮدن زدﻩ ﺑﻮدﻧ ﺪ(‪ ،‬و دﻧﻴ ﺎ ﻣﻨﻘ ﻀﯽ ﻧ ﺸﻮد ﺗ ﺎ ﺁﻧﻜ ﻪ‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا و اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﺪﻧﻴﺎ ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ و در ﻧﺠﻒ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﻣﻼﻗﺎت‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ ودر ﺁﻧﺠ ﺎ ﻣ ﺴﺠﺪﯼ ﺑﺮﭘ ﺎ آﻨﻨ ﺪ آ ﻪ ‪ ١٢٫٠٠٠‬در داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬ﻣﺮﺣ ﻮم ﺷ ﻴﺦ‬
‫ﺻﺪوق اﺑﻦ ﺑﺎﺑﻮﻳﻪ ﻣﺘ ﺬآﺮ ﺷ ﺪﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ ﺁلﻣﺤﻤ ﺪ در ﺁﺧﺮاﻟﺰﻣ ﺎن ﻋﺎﻳ ﺸﻪ را ﻧﻴ ﺰ زﻧ ﺪﻩ‬
‫آﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ او ﺣﺪ ﺑﺰﻧﻨﺪ و ﺁﻧﮕﺎﻩ دوﺑﺎرﻩ ﺑﻤﻴﺮاﻧﻨﺪ"‪.‬‬
‫ﺗ ﺬآﺮ ﺧ ﺎص ﻋﻼﻣ ﻪ ﻣﺠﻠ ﺴﯽ رﺣﻤ ﺔ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ‪ :‬هﻤ ﻪ اﻳﻨﻬ ﺎ آ ﻪ ﮔﻔﺘ ﻪ ﺷ ﺪ ﺑ ﻪ‬
‫اﺳ ﺎﻧﻴﺪ ﺑ ﺴﻴﺎر ﻣﻌﺘﺒ ﺮ از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق و ﺳ ﺎﻳﺮ اﺋﻤ ﻪ اﻃﻬ ﺎر ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﺣﻘﻴ ﺮ‬
‫رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٣١٨‬‬
 ‫اﺣﻜﺎم ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﻟﻬﯽ‬
‫در ﻃ ﻮل ﻗ ﺮون‪ ،‬ﻓﻘﻬ ﺎﯼ ﺷ ﻴﻌﻪ اﺣﻜ ﺎم ﺣﻘ ﻮﻗﯽ و ﺟﺰاﺋ ﯽ ﻣﻌﻴﻨ ﯽ را ﺑﻌﻨ ﻮان‬
‫اﺣﻜﺎم ﻗﻄﻌﯽ اﻟﻬﯽ و ﺷﺮﻋﯽ ﺟﻬﺎن ﺗ ﺸﻴﻊ ﻋﺮﺿ ﻪ آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ اﺳ ﺘﻨﺎد هﻤ ﻪ ﺁﻧﻬ ﺎ ﺑ ﻪ‬
‫اﺣﺎدﻳﺜﯽ اﺳﺖ آﻪ از رﺳﻮل اآﺮم و اﺋﻤﻪ رواﻳﺖ ﺷﺪﻩاﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻃﻮل هﻤﻴﻦ ﻗﺮون‪ ،‬ﺑﺨﺼﻮص از ﻋﺼﺮ ﺻﻔﻮﯼ ﺑﺒﻌ ﺪ آ ﻪ ﻣﺤ ﺎآﻢ ﺷ ﺮع‬
‫از ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ ﻗﺪرت ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮآﺰﯼ ﺑﺮاﯼ اﺟﺮاﯼ اﺣﻜ ﺎم و ﻓﺘ ﺎوﯼ ﺧ ﻮد ﺑﺮﺧ ﻮردار‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬هﻴﭽﻮﻗﺖ آﺴﯽ اﺟﺎزﻩ ﻧﻴﺎﻓﺖ آ ﻪ اﺑ ﺮاز ﺗﺮدﻳ ﺪ ﻳ ﺎ ﺣﺘ ﯽ ﺟ ﺮأت ﻃ ﺮح ﺳ ﺌﻮاﻟﯽ‬
‫در ﺑﺎرﻩ ﺣﺪود اﻋﺘﺒﺎر و ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ اﻳﻦ ﻓﺘﺎوﯼ و اﺣﻜﺎم ﺑﻜﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا هﺮ ﮔﻮﻧ ﻪ ﺷ ﺒﻬﻪ‬
‫و ﺗﺮدﻳﺪﯼ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺣﻜﻢ دﺷ ﻤﻨﯽ ﺑ ﺎ ﺷ ﺮع ﻣﺒ ﻴﻦ و در ﺻ ﻮرت ﺳ ﻨﮕﻴﻨﯽ ﺷ ﺒﻪ‪،‬‬
‫ﺣﻜ ﻢ ﻣﺤﺎرﺑ ﻪ ﺑ ﺎ ﺧ ﺪا را داﺷ ﺖ‪ .‬ﺑﻬﻤ ﻴﻦ دﻟﻴ ﻞ در ﺗﻤ ﺎم دوران ﺻ ﻔﻮﻳﻪ و در ﻗ ﺴﻤﺖ‬
‫اﻋﻈﻢ از دوران ﻗﺎﺟﺎر‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺤﺎآﻢ و ﻣﺮاﺟﻊ ﺑﻴ ﺪرﻳﻎ دﺳ ﺘﻮر ﺗﻜﻔﻴ ﺮ و ﻗﺘ ﻞ و ﺣ ﺪ و‬
‫ﺗﻌﺬﻳﺮ و ﺗﺒﻌﻴﺪ ﺻﺎدر آﺮدﻧﺪ‪ ،‬واﮔﺮ هﻢ ﺷﺮاﻳﻂ زﻣﺎن اﺟﺎزﻩ ﺻ ﺪور اﺣﻜ ﺎم ﻗ ﺼﺎص‬
‫ﻳ ﺎ رﺟ ﻢ را ﺑ ﺪاﻧﺎن ﻧﻤ ﯽدادﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻈ ﺮ ﻣﺎﻧﺪﻧ ﺪ ﺗ ﺎ اﻳ ﻦ ﻣﺤﻈ ﻮر ﻧﻴ ﺰ در دوران‬
‫"اوﻟﻴﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﷲ در روﯼ زﻣﻴﻦ" ﺑﺮﻃﺮف ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ هﻤﻪ‪ ،‬هﻤﺎن اﺷﻜﺎﻟﯽ آﻪ هﻤﻮارﻩ در ﻣﻮرد اﺻﻞ اﺣﺎدﻳﺚ وﺟﻮد داﺷ ﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬در ﻣﻮرد ﻓﺘﺎوﯼ و اﺣﻜﺎﻣﯽ ﻧﻴ ﺰ آ ﻪ ﺑ ﺮ اﺳ ﺎس اﻳ ﻦ اﺣﺎدﻳ ﺚ در زﻣﻴﻨ ﻪ ﻓﻘﻬ ﯽ‬
‫ﺻﺎدر ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و ﻣﯽﺷﻮد وﺟﻮد دارد‪ .‬و ﺁن اﻳﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ وﻗﺘﻴﻜ ﻪ ﻳ ﻚ ﺣﻜ ﻢ ﻓﻘﻬ ﯽ‬
‫ﺁﺷﻜﺎرا ﺧﻼف ﻋﺪاﻟﺖ و ﺧﻼف ﻣﻨﻄﻖ و ﺧ ﻼف ﺑ ﺪﻳﻬﻴﺎت اﺧﻼﻗ ﯽ و اﻧ ﺴﺎﻧﯽ اﺳ ﺖ‪،‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﻣﺪﻋﯽ ﺁن ﺷﺪ آﻪ اﻳ ﻦ ﺣﻜ ﻢ از ﺟﺎﻧ ﺐ ﺧ ﺪا و ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ و اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدر‬
‫ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ؟ و در ﺟ ﺎﺋﯽ آ ﻪ ه ﻴﭻ ﺿ ﻤﺎﻧﺘﯽ در ﻣ ﻮرد اﺻ ﺎﻟﺖ اﺻ ﻞ ﺣ ﺪﻳﺚ وﺟ ﻮد‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﭽﻪ دﻟﻴﻞ ﺣﻜﻤﯽ آﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎﯼ هﻤﻴﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺎدر ﺷﺪﻩ اﺳ ﺖ ﺑﺎﻳ ﺪ ﺻ ﺤﻴﺢ و‬
‫ﺷﺮﻋﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد؟‬
‫ﺑﺴﻴﺎر از اﻳﻦ اﺣﻜﺎم و ﻓﺘﺎوﯼ ﻓﻘﻬﯽ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﺳ ﺨﻴﻒ‪ ،‬ﻗﻬﻘﺮاﺋ ﯽ‪ ،‬و ﻧ ﺎﻣﻌﻘﻮل و‬
‫ﭼﻨ ﺎن ﺁآﻨ ﺪﻩ از ﺗﺒﻌﻴ ﻀﺎت ﮔﻮﻧ ﺎﮔﻮن در ﻣ ﻮرد ﻣ ﺮد و زن‪ ،‬ﺁزاد و ﺑﻨ ﺪﻩ‪ ،‬ﻣ ﻮﻣﻦ و‬
‫ﻏﻴﺮﻣﻮﻣﻦ‪ ،‬ﺷﻴﻌﻪ و ﺳﻨﯽ‪ ،‬آﺮد وﻓﺎرس و ﻋﺮب‪ ،‬ﻋﺎﻗﻞ و ﻣﺴﺘﻀﻌﻒ هﺴﺘﻨﺪ آﻪ ه ﺮ‬
‫آﻮدك دﺑﺴﺘﺎﻧﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﺑﺘﺬال ﺁﻧﻬﺎ ﭘﯽﺑﺒﺮد‪.‬‬
‫ﻣﺮورﯼ ﺳﺎدﻩ ﺑﻪ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻃﻮﻳﻞ و ﻋﺮﻳﺾ اﻳﻦ اﺣﻜﺎم و ﻓﺘﺎوﯼ‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻧﻮع ﺟﺮاﺋﻤﯽ آﻪ در ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ روﺷﻨﯽ ﻧﺸﺎن ﻣ ﯽده ﺪ آ ﻪ‬

‫‪٣١٩‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎرﯼ از اﻳﻦ اﺣﻜﺎم ﺑﺮاﯼ ﺟﺮاﺋﻤﯽ وﺿﻊ ﺷﺪﻩاﻧﺪ آﻪ اﺻﻮﻻ در ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺘﻤﺪن‬
‫و ﺣﺘﯽ ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺘﻤﺪن اﻣﺮوزﯼ اﺗﻔﺎق ﻧﻤﯽاﻓﺘﺪ و ﻧﻤ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ اﺗﻔ ﺎق ﺑﻴﻔﺘ ﺪ‪ .‬ﺑﻨ ﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻓﻘ ﻂ‬
‫ﺟﻮاﺑﮕﻮﯼ ﺷﺮاﺋﻂ زﻣﺎﻧﯽ و ﻣﻜﺎﻧﯽ ﺧﺎﺻﻨﺪ‪ .‬و وﻗﺘﻴﻜﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﻳﮕ ﺮ ﻧﻤ ﯽﺗﻮاﻧﻨ ﺪ‬
‫اﺣﻜﺎم اﺑﺪﯼ و ﺛﺎﺑﺖ اﻟﻬﯽ ﺑﺸﻤﺎر ﺁﻳﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ وﻗﺘﻴﻜﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻓﻘﻬﯽ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ آ ﻪ‪:‬‬
‫"ﺧﺮﻳﺪن و ﻓﺮوﺧﺘﻦ ﺑﭽﻪاﯼ آﻪ در ﺷﻜﻢ ﻣﺎدر ﻳﺎ در ﭘﺸﺖ ﭘﺪر ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﻣﻜ ﺮوﻩ اﺳ ﺖ‪،‬‬
‫ﻣﮕﺮ ﺁﻧﻜﻪ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮﯼ را ﺑﻀﻤﻴﻤﻪ ﺑﺨﺮﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﻔﺮوﺷﻨﺪ" و "ﻣﻜﺮوﻩ اﺳﺖ ﺧﺮﻳ ﺪن ﻳ ﺎ‬
‫ﻓﺮوﺧﺘﻦ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﭼﻮن ﺑﺮادر و ﻋﻤﻮ وداﺋﯽ"‪ ،‬ﭼﻄ ﻮر ﻣ ﯽﺗ ﻮان اﺻ ﻮﻻ وﻗ ﻮع‬
‫ﭼﻨ ﻴﻦ ﻣ ﻮاردﯼ را در دﻧﻴ ﺎﯼ اﻣ ﺮوز ﻳﺎﻓ ﺖ‪ ،‬ﺗ ﺎ ﻣ ﺴﺌﻠﻪ ﺣ ﺮام ﺑ ﻮدن ﻳ ﺎ ﻧﺒ ﻮدن ﺁﻧﻬ ﺎ‬
‫ﻣﻄﺮح ﺷﻮد؟ و ﭼﻄﻮر ﻣﯽﺗﻮان اﺣﺘﻤﺎل داد آﻪ "آﺴﯽ آﻨﻴ ﺰﯼ را درﺳ ﺖ در وﺳ ﻂ‬
‫ﺟﻤﺎع ﺑ ﺎ او‪ ،‬ﺑ ﺪﻳﮕﺮﯼ ﺑﻔﺮوﺷ ﺪ" ﺗ ﺎ ﻗ ﺎﻧﻮن اﻟﻬ ﯽ ﺣﻜ ﻢ آﻨ ﺪ آ ﻪ ﭘﺮداﺧ ﺖ ﻣﻬﺮﻳ ﻪ اﻳ ﻦ‬
‫آﻨﻴﺰ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ﺟﻤﺎع ﺑﺎ آﺪام ﺻﺎﺣﺐ او ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ و ﺑﻌﺪ از ﺟﻤ ﺎع ﺑ ﺎ آ ﺪام ﺻ ﺎﺣﺐ‬
‫او؟ ﻳﺎ وﻗﺘﻴﻜﻪ ﻓﻘﻪ درﺑﺎرﻩ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺣﻤﻘﺎﻧﻪ ﻓﺘﻮﯼ ﻣﯽدهﺪ آﻪ "اﮔﺮ آﺴﯽ ﻧ ﺼﻒ‬
‫ﻣﻘﻌﺪ آﺴﯽ را ﭘﺎرﻩ آﻨﺪ ﻓﻼﻧﻘﺪر ﻣﺜﻘﺎل ﻃﻼ دﻳﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪه ﺪ" اﺻ ﻮﻻ ﭼﮕﻮﻧ ﻪ ﻣ ﯽﺗ ﻮان‬
‫ﻣﻤﻜﻦ داﻧﺴﺖ آﻪ آﺴﯽ "ﻧﺼﻒ ﻣﻘﻌﺪ آﺴﯽ دﻳﮕ ﺮ را" ﭘ ﺎرﻩ آﻨ ﺪ ﺗ ﺎ ﻣﻘ ﺪار ﺧﻮﻧﺒﻬ ﺎﯼ‬
‫ﺁن ﻣﻄﺮح ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻬﺬا هﻤﻪ اﻳﻦ اﺣﻜﺎﻣﯽ آﻪ ﻧﻘﻞ ﺷﺪ‪ ،‬و ﺻﺪهﺎ ﻧﻈﻴﺮ ﺁﻧﻬ ﺎ‪ ،‬در آﺘ ﺎب ﺣﺎﺿ ﺮ‬
‫از اﺛﺮ ﻓﻘﻬﯽ ﻣﻌﺘﺒﺮ "ﺟﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳﯽ" ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ ﻋﺼﺎرﻩ آﻠﻴﻪ آﺘﺐ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻓﻘﻪ‬
‫ﺗ ﺸﻴﻊ اﺳ ﺖ و ﺗﻮﺳ ﻂ ﺑﺰرﮔﺘ ﺮﻳﻦ ﻓﻘﻴ ﻪ ﻋ ﺼﺮ ﺻ ﻔﻮﯼ‪ ،‬ﺷ ﻴﺦ ﺑﻬ ﺎﺋﯽ‪" ،‬ﻋﻼﻣ ﻪ ﻋﻠ ﯽ‬
‫اﻻﻃ ﻼق اﺳ ﻼم‪ ،‬ﺧ ﺎﺗﻢ اﻟﻤﺤ ﺪﺛﻴﻦ و ﺧﻼﺻ ﺔ اﻟﻤﺘﻘ ﺪﻣﻴﻦ و زﺑ ﺪة اﻟﻤﺘ ﺎﺧﺮﻳﻦ" ﺑ ﻪ‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ ﺷﺎﻩ ﻋﺒﺎس ﺗﺎﻟﻴﻒ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﺗﺎ راهﻨﻤﺎﯼ ﻣﺤﺎآﻢ ﺷﺮﻋﯽ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد و هﻤﻴﻦ‬
‫آﺘ ﺎب اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑﻌ ﺪهﺎ از ﻣﺒ ﺎﻧﯽ آ ﺎر رﺳ ﺎﻻت ﺑﻌ ﺪﯼ ﻣﺮاﺟ ﻊ ﺗﻘﻠﻴ ﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠ ﻪ‬
‫ﺗﺤﺮﻳﺮاﻟﻮﺳ ﻴﻠﻪ و ﺗﻮﺿ ﻴﺢ اﻟﻤ ﺴﺎﺋﻞ ﺁﻳ ﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ و از ﻣ ﺴﺘﻨﺪات ﻣﺤ ﺎآﻢ آﻨ ﻮﻧﯽ‬
‫ﺷﺮع ﺟﻤﻬﻮرﯼ اﺳﻼﻣﯽ در اﻣﻮر ﻗﻀﺎﺋﯽ و دﻳﺎت ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و از زﻣﺮﻩ ﻓﺘﺎوﯼ ﺷﺮﻋﯽ آﻪ ﺁﻳﺖاﷲ اﻟﻌﻈﻤﯽ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎﯼ هﻤ ﻴﻦ اﺣﻜ ﺎم ﺟ ﺎﻣﻊ‬
‫ﻋﺒﺎﺳﯽ و ﻓﻘﻬﺎﯼ ﺑﺰرﮔﻮار ﻗﺒﻠﯽ در ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ ﺻﺎدر آﺮدﻩاﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ آ ﻪ‪:‬‬
‫"اﮔﺮ اﻧﺴﺎن ﭘﻴﺶ از ﺁﻧﻜﻪ دﺧﺘﺮﻋﻤ ﻪ ﻳ ﺎ دﺧﺘﺮﺧﺎﻟ ﻪ ﺧ ﻮد را ﺑﮕﻴ ﺮد ﺑ ﺎ ﻣﺎدرﺷ ﺎن زﻧ ﺎ‬
‫آﻨ ﺪ‪ ،‬دﻳﮕ ﺮ ﻧﻤ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ ﺑ ﺎ ﺁﻧﻬ ﺎ ازدواج ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ اﮔ ﺮ ﺑ ﺎ دﺧﺘﺮﻋﻤ ﻪ ﻳ ﺎ دﺧﺘﺮﺧﺎﻟ ﻪ‬
‫ازدواج آﻨﺪ و ﭘﻴﺶ از از ﺁﻧﻜﻪ ﺑﺎ ﺁﻧﺎن ﻧﺰدﻳﻜﯽ آﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﺎدرﺷﺎن زﻧﺎ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪ ،‬ﻋﻘ ﺪ ﺁﻧﻬ ﺎ‬

‫‪٣٢٠‬‬
‫اﺷﻜﺎل ﻧﺪارد‪ .‬و ﻧﻴﺰ اﮔﺮ ﺑﺎ ﭘﺴﺮﯼ ﻟﻮاط آﻨﺪ ﻣﺎدر و ﺧﻮاهﺮ و دﺧﺘ ﺮ ﺁن ﭘ ﺴﺮ ﺑ ﺮ او‬
‫ﺣﺮام ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ وﻟﯽ اﮔﺮ ﺷﻚ آﻨﺪ آﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازﻩ ﺧﺘﻨﻪﮔﺎﻩ دﺧ ﻮل آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ ﻳ ﺎ ﻧ ﻪ در‬
‫ﺁﻧﺼﻮرت ﺑﺮ او ﺣﺮام ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ!"‬
‫ﭼﻨﻴﻦ اﺣﻜ ﺎم ﺟﺎهﻼﻧ ﻪ ﻳ ﺎ ﺳ ﻔﻴﻬﺎﻧﻪ‪ ،‬آ ﻪ ﻣﺘﺎﺳ ﻔﺎﻧﻪ ﺟ ﺰء اﺣﻜ ﺎم ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ اﺳ ﻼم‬
‫"در ﻣﻮرد ﻣﺴﺘﺮاح و ﻣﺠﺎﻣﻌﺖ و ﻏﻴﺮذﻟﻚ" اﻋﻼم ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ ،‬ﻧ ﻪ در ﻋ ﺼﺮ ﺣﺎﺿ ﺮ‬
‫در هﻴﭻ ﺟﺎﯼ دﻧﻴﺎ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻨﺎ و اﺟﺮا اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ اﺟﺮاﯼ ﺁﻧﻬﺎ آﻤﻜﯽ ﺑﻪ اﺳﺘﺤﻜﺎم اﺳ ﻼم‬
‫ﻣﯽآﻨﺪ و ﻧﻪ اﺻﻮﻻ آﻤﺘﺮﻳﻦ دﻟﻴﻠﯽ ﺑﺮ اﺻﺎﻟﺘﺸﺎن وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫در آﺘﺎب ﺣﺎﺿﺮ ﺻﻔﺤﺎت ﻣﺘﻌﺪدﯼ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎﺋﯽ از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﻓﺘ ﺎوﯼ و‬
‫اﺣﻜﺎم آﻪ دآﺎﻧﺪاران ﺑﺰرﮔﻮار دﻳﻦ‪ ،‬ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﺎ آﻤﺎل ﺻ ﺮاﺣﺖ "اﺣﻜ ﺎم اﺑ ﺪﯼ اﻟﻬ ﯽ"‬
‫اﻋﻼم آ ﺮدﻩ و اﺟ ﺮاﯼ دﻗﻴ ﻖ ﺁﻧﻬ ﺎ را ﺗ ﺎ هﻨﮕ ﺎم ﻇﻬ ﻮر اﻣ ﺎم ﻋ ﺼﺮ‪ ،‬ﺗﻜﻠﻴ ﻒ ﺷ ﺮﻋﯽ‬
‫ﻣ ﻮﻣﻨﻴﻦ داﻧ ﺴﺘﻪاﻧ ﺪ‪ ،‬اﺧﺘ ﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻣﺒﺎﺣ ﺚ‪ :‬ﮔﻨﺎه ﺎن آﺒﻴ ﺮﻩ‪ ،‬ﺟﻬ ﺎد‪،‬‬
‫ﻗﺼﺎص و دﻳﺎت‪ ،‬ﻏﺴﻞ‪ ،‬ﻧﻤ ﺎز‪ ،‬روزﻩ‪ ،‬ﺣ ﺞ‪ ،‬ﺧﻤ ﺲ و زآ ﺎت‪ ،‬ﻣﻌ ﺎﻣﻼت‪ ،‬ﻧﻜ ﺎح‪ ،‬و‬
‫ﻧﻴ ﺰ اﺣﻜ ﺎم و ﻓﺘ ﺎوﯼ ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ ﻣ ﺴﺘﺤﺒﺎت ﺷ ﺮﻋﯽ در اﻣ ﻮر‪ :‬ﺧ ﻮراك‪ ،‬ﭘﻮﺷ ﺎك‪،‬‬
‫ﺟﻤ ﺎع‪ ،‬دﺧ ﻮل ﺑﺮﭼﻬﺎرﭘﺎﻳ ﺎن‪ ،‬اﺣﻜ ﺎم داراﻟﺨ ﻼء‪ ،‬ﺳ ﻔﺮ‪ ،‬رﻳ ﺶ‪ ،‬ﻧ ﺎﺧﻦ‪ ،‬و واﺟﺒ ﯽ و‬
‫ﺁروق و ﻋﻄ ﺴﻪ‪ ،‬و ﻓ ﻀﺎﺋﻞ ﺷ ﻬﻮر و اﻳ ﺎم را ﺷ ﺎﻣﻞ ﻣ ﯽﺷ ﻮد )رﺟ ﻮع ﺷ ﻮد ﺑ ﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﺎت‪ ۴۶٧‬ﺗﺎ‪ (۵٧٠‬در ﺻﻮرﺗﻴﻜﻪ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﺑ ﻪ آ ﺴﺐ اﻃﻼﻋ ﺎت ﺷ ﺮﻋﯽ ﺑﻴ ﺸﺘﺮ‬
‫در اﻳ ﻦ زﻣﻴﻨ ﻪه ﺎ ﺑﺎﺷ ﻴﺪ‪ ،‬ﺑ ﻪ اﺻ ﻞ اﻳ ﻦ آﺘ ﺐ ﻣﻨﺠﻤﻠ ﻪ ﺟ ﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳ ﯽ‪ ،‬ﺣﻠﻴ ﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪،‬‬
‫ﺗﺤﺮﻳﺮاﻟﻮﺳﻴﻠﻪ و ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻓﺮﻣﺎﺋﻴﺪ(‪.‬‬

‫اﻧﺴﺎن ﺳﺎﺧﺖ ﻓﻴﻀﻴﻪ‬

‫ﻋﻠﺖ اﺻﻠﯽ ﭘﺮﻳ ﺸﺎﻧﯽه ﺎﯼ ﻣ ﺎ ﻧ ﻪ اﺳ ﺘﻌﻤﺎر اﺳ ﺖ‪،‬‬
‫ﻧ ﻪ اﺳ ﺘﺜﻤﺎر‪ .‬اﻳﻨﻬ ﺎ هﻤ ﻪ ﻣﻌﻠ ﻮل اﺳ ﺘﺤﻤﺎرﻧﺪ‪ ،‬و‬
‫ﻋﺎﻣﻞ اﻳﻦ اﺳﺘﺤﻤﺎر هﻤﻴﺸﻪ ﺁﺧﻮﻧﺪ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)دآﺘﺮ ﻋﻠﯽ ﺷﺮﻳﻌﺘﯽ‪:‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ(‬

‫ﺑﺮﻣﺒﻨﺎﯼ هﻤﻴﻦ اﺻ ﻮل ﻓﻜ ﺮﯼ‪ ،‬آ ﻪ ﺑﺮرﺳ ﯽه ﺎﺋﯽ آﻮﺗ ﺎﻩ درﺑ ﺎرﻩ ه ﺮ ﻳ ﻚ از‬
‫ﺁﻧﻬﺎ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻣﻜﺘﺐ ﻓﺮهﻨﮕﯽ ﺁﺧﻮﻧﺪ در ﻃﻮل ﻗﺮون ﻣﻮﻓ ﻖ ﺑ ﻪ ﺳ ﺎﺧﺘﻦ ﻧ ﻮع‬
‫ﺧﺎﺻﯽ از اﻧﺴﺎن ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬آﻪ ﻗﺎﻋ ﺪﺗﺎ ﺑﺎﻳ ﺪ او را اﻧ ﺴﺎن ﻓﻴ ﻀﻴﻪ ﻧﺎﻣﻴ ﺪ‪ .‬اﻳ ﻦ اﻧ ﺴﺎن‬

‫‪٣٢١‬‬
‫ﻣﺸﺨﺼﺎﺗﯽ وﻳﮋﻩ ﺧﻮد دارد آﻪ هﻤﺎﻧﻨﺪ ﺁﻧﻬﺎ را ﻧﻪ در دﻳﮕﺮ ﺟﻮاﻣ ﻊ ﺑ ﺸﺮﯼ ﻣ ﯽﺗ ﻮان‬
‫ﻳﺎﻓﺖ و ﻧﻪ ﺣﺘﯽ در دﻳﮕﺮ ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺧﺎص از اﻧﺴﺎن ﺗﻤﺎم ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﺮاﻧﯽ را ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻤ ﯽﺷ ﻮد‪ .‬وﻟ ﯽ‬
‫ﻣﺘﺎﺳ ﻔﺎﻧﻪ هﻨ ﻮز ه ﻢ آ ﻪ هﻨ ﻮز اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻗ ﺴﻤﺖ ﺑﺰرﮔ ﯽ از اﻳ ﻦ ﺟﺎﻣﻌ ﻪ را در‬
‫ﺑﺮﻣ ﯽﮔﻴ ﺮد‪ ،‬ﺑﺨ ﺼﻮص در ه ﺮ ﺟ ﺎﺋﯽ آ ﻪ درﺟ ﻪ ﺁﮔ ﺎهﯽ آﻤﺘ ﺮ و ﺳ ﻴﻄﺮﻩ ﺟﻬ ﻞ و‬
‫ﺧﺮاﻓﺎت زﻳﺎدﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻧ ﺴﺎن ﺁﺧﻮﻧ ﺪ ﺳ ﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬اﻧ ﺴﺎﻧﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ در ه ﻴﭻ اﻣ ﺮﯼ از اﻣ ﻮر دﻧﻴ ﻮﯼ و‬
‫اﺧ ﺮوﯼ ﺧ ﻮد اﺟ ﺎزﻩ ﻧ ﺪارد ﺷﺨ ﺼﺎ ﻓﻜ ﺮ آﻨ ﺪ و ﺷﺨ ﺼﺎ در ﺑ ﺎرﻩ اﻣ ﺮﯼ ﺗ ﺸﺨﻴﺺ‬
‫ﺑﺪهﺪ‪ ،‬زﻳﺮا او ﺗﺎ ﺁﺧﺮ ﻋﻤﺮش از ﻧﻈﺮ ﺷﺮﻋﯽ ﺻﻐﻴﺮ اﺳﺖ و ﺗﻜﻠ ﻴﻔﺶ را ﺑﺎﻳ ﺪ ﻣﻘ ﺎم‬
‫اﺟﺘﻬﺎد ﺗﻌﻴﻴﻦ آﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن او‪ ،‬از ﺣﺠﺔاﻻﺳﻼم ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﻣﻼﯼ ﻣﺤﻞ‪ .‬و ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ‬
‫در ﻣﻮرد ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﺷﺮﻋﯽ و ﻧﻴﻤﻪﺷﺮﻋﯽ ﺧﻮدش ﺻ ﻐﻴﺮ اﺳ ﺖ‪ ،‬در ﺗﻤ ﺎم اﻣ ﻮرﯼ ه ﻢ‬
‫آﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ ﺟﻨﺒﻪ ﺷﺮﻋﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﺤﺘ ﺎج هﻤ ﻴﻦ آ ﺴﺐ ﺗﻜﻠﻴ ﻒ اﺳ ﺖ‪ .‬زﻳ ﺮا در ﻃ ﻮل‬
‫زﻣﺎن هﻤﻪ اﻳﻦ اﻣﻮر ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﭼﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺗﻔﺎﻗﯽ و ﭼﻪ ﻣ ﺴﺎﺋﻞ روزﻣ ﺮﻩ در ﺣﻴﻄ ﻪ ﻧﻔ ﻮذ‬
‫روﺣﺎﻧﻴ ﺖ در ﺁﻣ ﺪﻩاﻧ ﺪ‪ .‬اﮔ ﺮ ﻣ ﯽﺧﻮاهﻴ ﺪ ﺑ ﻪ ﺳ ﻔﺮ ﺑ ﺮود‪ ،‬ﺑ ﺼﻼح او اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻗ ﺒﻼ‬
‫درﺑﺎرﻩ اﻳﺎم و ﺳﺎﻋﺎت ﺳﻌﺪ و ﻧﺨﺲ ﺳﻔﺮ‪ ،‬از "ﺁﻗﺎ" آﺴﺐ ﻧﻈﺮ آﻨﺪ‪ .‬اﮔ ﺮ ﻣ ﯽﺧﻮاه ﺪ‬
‫زن ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ از "ﺁﻗﺎ" ﺑﭙﺮﺳﺪ آﻪ ﻗﻤﺮ در ﻋﻘﺮب ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻴﺰﯼ ﻣﯽﺧ ﺮد ﺑﺎﻳ ﺪ‬
‫از "ﺁﻗﺎ" ﻣﺸﻮرت آﻨﺪ آ ﻪ در "ﻗ ﺮان ﻧﺤ ﺴﻴﻦ" ﻧﺨﺮﻳ ﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ و در "ﻗ ﺮان ﺳ ﻌﺪﻳﻦ"‬
‫ﺧﺮﻳﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔ ﺮ ﺧ ﻮدش ﻳ ﺎ زﻧ ﺶ ﻳ ﺎ ﻓﺮزﻧ ﺪش ﺑﻴﻤ ﺎر ﻣ ﯽﺷ ﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳ ﺪ ﺑﺠ ﺎﯼ دوا و‬
‫درﻣ ﺎن ﺑ ﯽﺣﺎﺻ ﻞ ﺑ ﺴﺮاغ "ﺁﻗ ﺎ" ﺑ ﺮود‪ ،‬آ ﻪ دﻋ ﺎﯼ ﻋ ﻼج ه ﺮ دردﯼ را ﻣ ﯽداﻧ ﺪ‪،‬‬
‫هﻤﭽﻨﻴﻦ دﻋﺎﯼ دﻓﻊ ارواح ﺧﺒﻴﺜﻪ را‪ ،‬و دﻋﺎﯼ ﭼﺸﻢ زﺧﻢ را‪ ،‬و دﻋ ﺎﯼ دﻓ ﻊ اﺟﻨ ﻪاﯼ‬
‫را آ ﻪ ﺑﺎﻋ ﺚ ﮔﺮﻓﺘ ﺎرﯼ ﻣ ﻮﻣﻦ ﺷ ﺪﻩاﻧ ﺪ‪ .‬اﮔ ﺮ ﺻ ﺎﺣﺐ اوﻻدﯼ ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻳ ﺪ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫رﻳﺨﺘﻦ ﺁب ﺗﺮﺑﺖ در دهﺎن ﻃﻔﻞ‪ ،‬ﺑﺮاﯼ دﻋﺎ ﺧﻮاﻧﺪن درﮔﻮش او‪ ،‬ﺑﺮاﯼ دﻋ ﺎﯼ دﻓ ﻊ‬
‫"ﺁل" و ﺣﺮز دﻓﻊ ﺑﻼ‪ ،‬ﺑﺮاﯼ ﻧﺎمﮔﺬارﯼ او‪ ،‬ﺑﺮاﯼ ﺗﺒﺮك او‪ ،‬ﺑ ﺮاﯼ ﻧ ﺬورات ﻣﺮﺑ ﻮط‬
‫ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ و ﻋﺎﻓﻴﺖ او‪ ،‬ﺑﺮاﯼ دﻋﺎﯼ ﺧﺘﻨﻪ او‪ ،‬ﻣﻼ و دﻋﺎﻧﻮﻳﺲ ﻣﺸﻜﻞﮔ ﺸﺎﺋﯽ آﻨﻨ ﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﯽ آﻪ ﻣﻮﻗﻊ درس ﺧﻮاﻧﺪن ﺑﭽﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺁﺧﻮﻧﺪ در ﻣﻘﺎم ﻣﻜﺘﺒﺪار‪ ،‬دروس ﺷﺮﻋﯽ ﺑﺪو‬
‫ﻣﯽﺁﻣﻮزد )اﻟﺒﺘ ﻪ در ﺻ ﻮرﺗﻴﻜﻪ ﻃﻔ ﻞ ذآ ﻮر ﺑﺎﺷ ﺪ(‪ ،‬و وﻗﺘ ﯽ ه ﻢ آ ﻪ ﺑ ﺪﻧﻴﺎﯼ ﺁﺧ ﺮت‬
‫رﻓﺖ‪ ،‬ﻃﺒﻌﺎ ﺗﻤﺎم اﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻔﻦ و دﻓﻦ و ﻣﻘﺒﺮﻩ وﻗﺮاﺋﺖ ﻗﺮﺁن و ﻣﺠﻠ ﺲ ﻋ ﺰا‬
‫و ﻣﺠﻠﺲ ﻓﺎﺗﺤﻪ و ﻣﺠﻠﺲ ﭼﻬﻠﻪ و دﻋﺎﯼ اﻣﻮات و ﺁﻣ ﺮزش ﮔﻨﺎه ﺎن و ﺷ ﺐ اول ﻗﺒ ﺮ‬

‫‪٣٢٢‬‬
‫و ﺳﺌﻮال و ﺟﻮاب ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺎ ﻧﻜﻴﺮ و ﻣﻨﻜﺮ و ﺷﻔﺎﻋﺖ روز ﺟﺰا‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ از ﻣﺠﺮاﯼ ﻣﻼ‬
‫و ﻗﺎرﯼ و روﺿﻪﺧﻮان و ﻣﺘﻮﻟﯽ ﺑﮕﺬرد‪.‬‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺳﺒﻚ آﺮدن ﺑﺎر ﻣﻮﻣﻦ و ﺑﺎر ﺁﺧﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺘ ﺮ اﺳ ﺖ ﻣ ﻮﻣﻦ ﺗﻮﺷ ﻪ ﺁﺧ ﺮت‬
‫ﺧﻮدش را در هﻤﺎن دورﻩ زﻧﺪﮔﯽ ذﺧﻴﺮﻩ آﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ اﻳﻦ ﺗﻮﺷﻪ ﺑﺨ ﻼف ﺁﻧﭽ ﻪ در ﺑ ﺪو‬
‫اﻣﺮ ﺗﺼﻮر ﻣﯽﺷ ﻮد‪ ،‬اﻧﺠ ﺎم آ ﺎر ﺧﻴ ﺮ و آ ﺴﺐ ﺣ ﻼل و ﭘﺮهﻴﺰآ ﺎرﯼ و اﺣﺘ ﺮاز از‬
‫رﻳﺎ و دروغ و ﺗﻘﻠﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬آﺴﺐ ﻋﻠ ﻮم و ﻓﻨ ﻮن و آﻤ ﻚ ﺑ ﻪ ﺁﻣ ﻮزش و ﭘ ﺮورش و‬
‫رﻓﺎﻩ دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﮔﺮﻳﻪ ﺑﺮ ﻣﻈﻠﻮﻣﻴﺖ ﺣﺴﻴﻦ‪ ،‬ﻧﻮﺣﻪ ﺷﺎم ﻏﺮﻳﺒ ﺎن‪ ،‬زﻧﺠﻴﺮزﻧ ﯽ و‬
‫ﻗﻤ ﻪزﻧ ﯽ‪ ،‬ﺷ ﻤﻊ روﺷ ﻦ آ ﺮدن در ﺣ ﺮم اﻣ ﺎم ﻳ ﺎ در ﺳ ﻘﺎﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺁب ﺗﺮﺑ ﺖ ﺧ ﻮردن‪،‬‬
‫دﺧﻴﻞ ﺑﺴﺘﻦ‪ ،‬ﭼﻠﻪ ﻧﺸﺴﺘﻦ‪ ،‬ﻧﺬر و ﻧﻴﺎز‪ ،‬ﺻﻴﻐﻪ ﺷﺪن ﺑ ﻪ ﺳ ﺎدات اوﻻد ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ‪ ،‬ﺟﻔ ﺖ‬
‫آﺮدن آﻔﺶ ﻋﻠﻤﺎﯼ ﻋﻈﺎم‪ ،‬ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺗﺮﺑﺖ ﺑﺮ آﻔﻦ اﻣﻮات‪ ،‬رﻋﺎﻳﺖ دﻗﻴ ﻖ واﺟﺒ ﺎت و‬
‫ﻣﺴﺘﺤﺒﺎت ﺑﻴﺖاﻟﺨﻼء‪ ،‬و واﺟﺒﯽ و ﺁروق‪ ،‬زﻳ ﺎدﯼ و آﻤ ﯽ ﺗﻌ ﺪاد ﺻ ﻠﻮات در دﻧﺒ ﺎل‬
‫هﺮ ﻋﻄﺴﻪ‪ ،‬و ﺗﻌﺪاد ﻟﻌﻦ ﺑﺮ ﻗﺎﺗﻼن ﺣﺴﻴﻦ در ﭘﯽ هﺮ ﺁب ﺧﻮردن‪ ،‬ﺧﻼل ﻧﻜ ﺮدن ﺑ ﺎ‬
‫ﭼﻮب اﻧﺎر‪ ،‬و ﻧﺒﺮﻳﺪن ﻧﺎن ﺑﺎ آﺎرد‪ ،‬ﺧﻮددارﯼ از ﺑﺴﺘﻦ ﻳﻘﻪ و آﺮوات‪ ،‬ﺧﻮردن اﻧﺎر‬
‫آ ﻪ ﻣﻴ ﻮﻩ ﺑﻬ ﺸﺖ اﺳ ﺖ‪ ،‬و ﻧﺨ ﻮردن اﻧﮕ ﻮر آ ﻪ ﻣﻴ ﻮﻩ ﺟﻬ ﻨﻢ اﺳ ﺖ‪ ،‬و‪ ...‬وﺧﻴﻠ ﯽ‬
‫ﭼﻴﺰهﺎﯼ دﻳﮕﺮ از هﻤﻴﻦ ﻗﺒﻴﻞ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ اﺳﺖ آﻪ ذﺧﻴﺮﻩ ﻣﻮﻣﻦ ﺑﺮاﯼ ﺁﺧﺮت او اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻠﺖ اﻳﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ اآ ﺮم و اﺋﻤ ﻪ ﻃ ﺎهﺮﻳﻦ در درﺟ ﻪ اول ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ‬
‫ﭼﻴﺰهﺎ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪﻧﺪ‪ :‬ﻳﻚ ﻗﻄﺮﻩ اﺷﻚ‪ ،‬ﻳﻚ ﺣﻠﻮاﯼ اﻣﻮات‪ ،‬ﻗﺮاﺋﺖ ﻳﻚ دﻋﺎﯼ ﺧﺎص در‬
‫ﻣﺴﺘﺮاح‪ ،‬ﺿﺎﻣﻦ ﻣﻄﻤ ﺌﻦﺗ ﺮﯼ ﺑ ﺮاﯼ ﺑﺮﺧ ﻮردارﯼ از ﺷ ﻔﺎﻋﺖ ﺁﻧﻬ ﺎ در روز ﺟ ﺰاء‬
‫اﺳﺖ ﺗﺎ اﻣﻮر ﺧﻴﺮﯼ آﻪ ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﻪ ﺧﺎص اﻳﺸﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﻮﻣﻦ ﻏﺮﻳﻘﯽ را از ﺁب ﻧﺠﺎت ﺑﺪه ﺪ آ ﺎرﺧﻮﺑﯽ اﺳ ﺖ‪ ،‬اﻣ ﺎ ﺑ ﻪ ﻣﻌ ﺼﻮم‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬وﻟﯽ اﮔﺮ اﻧﮕﺸﺘﺮ ﻋﻘﻴﻖ ﺑﻪ اﻧﮕﺸﺖ آﻨ ﺪ )آ ﻪ اوﻟ ﻴﻦ آ ﻮهﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫ﺑﻪ وﻻﻳﺖ اهﻞﺑﻴ ﺖ ﺷ ﻬﺎدت دادﻩ اﺳ ﺖ(‪ ،‬اﻣ ﺎم ﻣﺘﻌﻬ ﺪ اﺳ ﺖ آ ﻪ او را از ﺳ ﻔﺮش ﺑ ﻪ‬
‫ﺳ ﻼﻣﺖ ﺑﺎزﮔﺮداﻧ ﺪ‪ ،‬و اﮔ ﺮ اﻳ ﻦ اﻧﮕ ﺸﺘﺮ را ﺑﺪﺳ ﺖ راﺳ ﺖ آﻨ ﺪ )ﺑ ﺸﺮط ﺁﻧﻜ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫اﻧﮕﺸﺖ وﺳﻄﺎﯼ دﺳﺖ راﺳﺖ آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ و ﺁﻧﻬﻢ ﻗﺴﻤﺖ ﭘﺎﺋﻴﻦ اﻧﮕﺸﺖ(‪ ،‬اﻣﺎم ﺿﺎﻣﻦ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﺷﻔﻴﻊ او در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻧﻴﺰﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺎدروج ﺑﺨﻮرد آﻪ ﺳﺒﺰﯼ اه ﻞﺑﻴ ﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎم ﻣﻠﺰم اﺳﺖ او را از اﻧﻮاع ﺑﻼﻳﺎ ﺣﻔﻆ آﻨ ﺪ‪ .‬اﻣ ﺎ اﮔ ﺮ ﺗﺮﺗﻴ ﺰك ﺑﺨ ﻮرد آ ﻪ‬
‫ﺳﺒﺰﯼ ﺑﻨﯽاﻣﻴﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎم هﻴﭻ ﺗﻌﻬﺪﯼ در ﺣﻔﻆ او ﻧﺪارد‪ .‬اﮔﺮ ﻧﺎﺧﻨﻬﺎﯼ ﺧﻮد را در‬
‫روز ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬وﻟﯽ ﻳﻜﯽ را ﺑﺮاﯼ ﭘﻨﺞﺷﻨﺒﻪ ﺑﮕﺬارد‪ ،‬اﻣﺎم در ﺁن دﻧﻴﺎ دﺳ ﺖ‬

‫‪٣٢٣‬‬
‫او را ﻣﯽﮔﻴ ﺮد و ﻳﻜﺮاﺳ ﺖ ﺑ ﻪ ﺑﻬ ﺸﺖ ﻣ ﯽﺑ ﺮد‪ .‬اﻣ ﺎ اﮔ ﺮ ﺁن ﻳ ﻚ ﻧ ﺎﺧﻦ را ه ﻢ هﻤ ﺎن‬
‫ﭼﻬﺎرﺷ ﻨﺒﻪ ﺑﮕﻴ ﺮد‪ ،‬دﻳﮕ ﺮ ﺑ ﺮ اﻣ ﺎم ﺗﻜﻠﻴﻔ ﯽ در ﻣ ﻮرد او ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬اﮔ ﺮ ﻧﻌﻠ ﻴﻦ زرد‬
‫ﺑﭙﻮﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎم ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻮد او‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ ﺗ ﺎ هﻔ ﺖ ﻧ ﺴﻞ ﺑﻌ ﺪش را ه ﻢ ﺑﻴﻤ ﻪ ﻓﻘ ﺮ و ﺑﻴﻤ ﺎرﯼ‬
‫ﻣﯽآﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻧﻌﻠﻴﻦ ﺳﻴﺎﻩ ﭘﻮﺷﻴﺪ‪ ،‬اﻣﺎم هﻴﭻ آﺎرﯼ ﺑﺮاﻳﺶ ﻧﻤﯽآﻨﺪ ﺗﺎزﻩ ذآﺮش ه ﻢ‬
‫ﺳﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎﻣﺎن‪ ،‬هﺮ آﺪام ﺣﺴﺎﺳﻴﺘﯽ ﺧﺎص در ﻣﻮرد اﻣﻮرﯼ دارﻧ ﺪ‪ ،‬آ ﻪ ﺑ ﻪ ﺷ ﺨﺺ‬
‫ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺁﻣﺮزش ﻳ ﺎ ﻋ ﺪم ﺁﻣ ﺮزش ﻣ ﻮﻣﻦ ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﺴﺘﮕﯽ ﺑ ﻪ‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﯽ هﻤﻴﻦ ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ دارد‪ .‬ﻣﺜﻼ اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ ﺑ ﺎ هﻤ ﻪ ﺑ ﯽﻧﻴ ﺎزﯼ آ ﻪ در زﻣ ﺎن‬
‫ﺣﻴﺎت ﺧﻮد داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺁﻧﻘﺪر ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻟﻌﻨﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺮ ﻣﻠﻌﻮن اﺳﺖ آ ﻪ‬
‫اﮔ ﺮ آ ﺴﯽ ﺁب ﺑﺨ ﻮرد و ﺑ ﻪ ﺷ ﻤﺮ ﻧﻔ ﺮﻳﻦ آﻨ ﺪ‪ ،‬وﯼ ﺿ ﺎﻣﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﺗﻤ ﺎم‬
‫ﮔﻨﺎه ﺎن ﭘﻨﺠ ﺎﻩ ﺳ ﺎﻟﻪ اﻳ ﻦ آ ﺲ را ﺑﻴ ﺎﻣﺮزد‪ ،‬ﺑﻄﻮرﻳﻜ ﻪ ﺣ ﺴﺎب آ ﻞ ﮔﻨﺎه ﺎﻧﯽ آ ﻪ از‬
‫دوران ﺑﻠ ﻮغ ﺗ ﺎ اواﺧ ﺮ ﻋﻤ ﺮش آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ ﻳ ﻚ ﺁب ﺧ ﻮردن و ﻟﻌﻨ ﺖ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدن‪ ،‬ﭘﺎك ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎﺿﺎﻓﻪ ﻗﺼﺮﯼ در ﺑﻬﺸﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدﯼ ﺣ ﻮرﯼ ﺑ ﻪ وﯼ‬
‫اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬وﻟﯽ اﮔﺮ هﻤﻴﻦ ﻣﻮﻣﻦ ﻓﯽاﻟﻤﺜﻞ ﺁب ﻗﻨﺎت ﻣﺤﻞ را ﺑﺮوﯼ زن و ﺑﭽﻪ‬
‫هﻤﺴﺎﻳﮕﺎﻧﺶ ﺑﺒﻨﺪد‪ ،‬و هﻤﺎن ﺑ ﻼﯼ روز ﻋﺎﺷ ﻮرا را در ﻓ ﺮات‪ ،‬ﺑﺮﺳ ﺮ ﺁن ﻣﻈﻠﻮﻣﻬ ﺎ‬
‫ﺑﻴﺎورد‪ ،‬اﻳﻦ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺳﻴﺪاﻟﺸﻬﺪاء ﻣﺮﺑﻮط ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻮﻣﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﻌﯽ ﺑﻠﻴﻎ آﻨﺪ آ ﻪ هﻴﭽﻮﻗ ﺖ ﻟ ﺒﺶ ﺑﺨﻨ ﺪﻩ ﺑ ﺎز ﻧ ﺸﻮد‪ ،‬و اﺣ ﻮط ﺁن‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﺣﺘﯽ ﻟﺒﺨﻨﺪ هﻢ ﻧﺰﻧﺪ‪ ،‬زﻳ ﺮا ﺧﻨ ﺪﻩ از ﻣ ﺴﻠﻤﺎن ﻗﺒ ﻴﺢ اﺳ ﺖ‪ .‬و واﯼ ﺑ ﺮ وﻗﺘ ﯽ‬
‫آﻪ اﻳﻦ ﺧﻨﺪﻩ ﺑﻪ ﻗﻬﻘﻪ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬آﻪ در ﺁن ﺻﻮرت ﻣ ﻮﻣﻦ از ﺳ ﺮ ﺑ ﻪ ﻗﻌ ﺮ ﺟﻬ ﻨﻢ ﻣﻴﺎﻓﺘ ﺪ‬
‫وﺗ ﺎ روز ﻗﻴﺎﻣ ﺖ ﮔ ﺮز ﺁﺗ ﺸﻴﻦ ﻣ ﯽﺧ ﻮرد! در ﻋ ﻮض ﺑﺎﻳ ﺪ ه ﺮ ﻗ ﺪر ﺑﺘﻮاﻧ ﺪ از ﮔﺮﻳ ﻪ‬
‫آﻮﺗﺎهﯽ ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻮ ﺁﻧﻜﻪ ﺣﺎل ﮔﺮﻳﻪ آﺮدن هﻢ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﻳ ﺮا اﻣ ﺎم اﺟ ﺎزﻩ دادﻩاﻧ ﺪ‬
‫آﻪ در ﭼﻨﻴﻦ ﺻﻮرﺗﯽ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎﯼ اداﯼ ﮔﺮﻳﻪ آﺮدن را در ﺑﻴﺎورد‪ ،‬در هﺮ دوﺣ ﺎل‪ ،‬ﭼ ﻪ‬
‫ﮔﺮﻳﻪ راﺳﺖ‪ ،‬و ﭼﻪ ﮔﺮﻳﻪ دروغ‪ ،‬هﺮ ﻗﻄﺮﻩ اﺷﻚ ﺿﺎﻣﻦ ﺷﻔﺎﻋﺖ او ﺗﻮﺳﻂ اﻣ ﺎم در‬
‫درﮔﺎﻩ اﻟﻬﯽ اﺳﺖ‪ .‬از اول ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ اﺷﻚ آﻠﻴﺪ ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻣ ﻮﻣﻦ ﻣﻄﻠﻘ ﺎ ﺻ ﻼح ﻧﻴ ﺴﺖ آ ﻪ درﺑ ﺎرﻩ اﻧﺠ ﺎم ﻳ ﺎ ﻋ ﺪم اﻧﺠ ﺎم آ ﺎرﯼ‪،‬‬
‫"ﺣﺮف ﭘﻴﺶ" ﺑﺰﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ آﺎرﯼ دﺧﺎﻟﺖ در دﺳﺘﮕﺎﻩ ﺧﺪاﺳﺖ و ﺷﺮﻋﺎ ﺑ ﻪ ﻣ ﺼﻠﺤﺖ‬
‫او ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬ﺗﻜﻠﻴ ﻒ ﺑﺎﻳ ﺪ از راﻩ اﺳ ﺘﺨﺎرﻩ ﻣﻌ ﻴﻦ ﺷ ﻮد‪ .‬و ﺑ ﺮاﯼ ﻣﺤﻜ ﻢآ ﺎرﯼ در اﻣ ﺮ‬
‫اﺳﺘﺨﺎرﻩ ﻧﻴﺰ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ "ﺁﻗﺎ" ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﻮﻣﻦ ﺧ ﻮدش ﺁداب اﺳ ﺘﺨﺎرﻩ‬

‫‪٣٢٤‬‬
‫را ﺁﻧﻄﻮر آﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻤﯽداﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ هﻢ دﻋﺎﯼ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮﯼ از اﺣﺘﻼم ﺑﺨﻮاهﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﺑﺎﻳﺪ ﺑ ﻪ‬
‫ﻣﻼ ﻣﺮاﺟﻌﻪ آﻨﺪ و اﮔﺮ ﺑﺨﻮاهﺪ دﭼﺎر ﺟﻦزدﮔﯽ ﻧ ﺸﻮد‪ ،‬ﻳ ﺎ ﻗﺮاﻗ ﺮ ﺷ ﻜﻤﺶ ﺑﺮﻃ ﺮف‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﻳﺎ ﺷ ﻴﻄﺎن ﺑ ﺮ ﺳ ﻔﺮﻩ ﻏ ﺬاﻳﺶ ﺗﻐ ﻮط ﻧﻜﻨ ﺪ‪ ،‬ﻳ ﺎ ﺑﻮاﺳ ﻴﺮ ﻧﮕﻴ ﺮد‪ ،‬ﺑ ﺎز ﺑﺎﻳ ﺪ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ادﻋﻴﻪ ﻣﺠﺮﺑﻪ ﺑﻪ ﺁﻗﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ آﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻮاﻧﺪن ﻗﺮﺁن‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮاﯼ ﻣﻮﻣﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮب اﺳﺖ‪ ،‬وﻟ ﯽ ﺿ ﺮورﺗﯽ ﻧ ﺪارد‬
‫آﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺁﻧﺮا هﻢ درك آﻨﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻌ ﺪاد دﻓﻌ ﺎت ﻗﺮاﺋ ﺖ ﻗ ﺮﺁن زﻳ ﺎد ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬اﺻ ﻼ‬
‫ﺣﺪﻳﺜﯽ هﻢ ه ﺴﺖ آ ﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﻓﺮﻣ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ ه ﺮ آ ﺲ ﺑﺨﻮاه ﺪ ﻣﻌﻨ ﯽ ﻗ ﺮﺁن را ﭘ ﻴﺶ‬
‫ﺧﻮد ﺗﺎوﻳﻞ آﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺸﻴﻤﻨﮕﺎهﺶ را در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ در ﺁﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ ﻗﺮار ﻣ ﯽده ﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘ ﻪ‬
‫ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﺠﺎﯼ ﺧﻮدش‪ ،‬ﻗﺎرﯼ ﺑﺰرﮔﻮار را ﻣﺎﻣﻮر ﻗﺮاﺋﺖ ﻗﺮﺁن در ﻣﻘﺒﺮﻩ ﻣﺮﺣﻮم‬
‫اﺑﻮﯼ آﻨﺪ و ﻃﺒﻌﺎ از او هﻢ اﻧﺘﻈﺎر ﻓﻬﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ را از ﺁﻧﭽﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻓﻘﻂ "ﺣﻖاﻟﻘﺮاﺋﻪ" را ﺑﻤﻮﻗﻊ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺰادارﯼ ﺳﻴﺪاﻟﺸﻬﺪا‪ ،‬آﻠﻴﺪ ﺁﻣﺮزش و ﻣﻔﺘﺎح ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﺧﻮد اﻣﺎم ﺑﺎ‬
‫آﻤﻚ ﺣﻀﺮت اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ در اﻳﻦ ﻣ ﻮرد ﺿ ﺎﻣﻦ و ﺷ ﻔﻴﻊ او در ﺁﺧ ﺮت ه ﺴﺘﻨﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ‬
‫اﻳ ﻦ ﻋ ﺰادارﯼ ﺑ ﺮاﯼ ﺁن ﺣ ﺴﻴﻦ ﺳﻠﺤ ﺸﻮر و ﺁﺷ ﺘﯽﻧﺎﭘ ﺬﻳﺮ و ﺟﺎﻧﺒ ﺎزﯼ آ ﻪ ﻧﺨ ﺴﺘﻴﻦ‬
‫ﺷ ﻴﻌﻴﺎن ﻋﻠ ﯽ ﻣ ﯽﺷ ﻨﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬ﺑ ﺮاﯼ ﺣ ﺴﻴﻦ ﻣﻈﻠ ﻮم ذﻟﻴ ﻞ و ﻏﺮﻳ ﺐ و ﺗ ﺸﻨﻪ و‬
‫ﮔﺮﺳﻨﻪاﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﻳ ﻚ ﻗﻄ ﺮﻩ ﺁب‪ ،‬ﺑ ﻪ ﻗ ﺎﺗﻠﻴﻦ ﺧ ﻮدش اﻟﺘﻤ ﺎس ﻣ ﯽآﻨ ﺪ و راﻩ‬
‫ﺟﻠ ﺐ رﺿ ﺎﻳﺘﺶ اﺷ ﻚرﻳ ﺰﯼ ﺑ ﺮ ﻣﻈﻠﻮﻣﻴ ﺖ او‪ ،‬و زﻧﺠﻴﺰزﻧ ﯽ و "ﺷ ﺎﻩ ﺣ ﺴﻴﻨﯽ" و‬
‫ﻧﻮﺣﻪ ﺷﺎم ﻏﺮﻳﺒﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣ ﺼﺮف ﭘ ﻮل ﺣ ﻼل ﻣ ﻮﻣﻦ در راﻩ ﺳ ﺎﺧﺘﻦ ﻣﺮﻳ ﻀﺨﺎﻧﻪ ﻳ ﺎ داراﻻﻳﺘ ﺎم ﻳ ﺎ‬
‫آﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ اﺷﻜﺎﻟﯽ ﻧﺪارد‪ .‬وﻟﯽ راهﯽ ﺑﺮاﯼ او ﺑﻪ ﺑﻬ ﺸﺖ ﺑ ﺎز ﻧﻤ ﯽآﻨ ﺪ‪ .‬اﻳ ﻦ راﻩ‬
‫ﻓﻘﻂ وﻗﺘ ﯽ ﺑ ﺎز ﻣ ﯽﺷ ﻮد آ ﻪ درﺁﻣ ﺪ اﻳ ﻦ ﭘ ﻮل‪ ،‬ﭘ ﺲ از ﭘﺮداﺧ ﺖ ﺧﻤ ﺲ و زآ ﺎت‪ ،‬و‬
‫وﺟ ﻮﻩ ﺑﺮﻳ ﻪ‪ ،‬و رد ﻣﻈ ﺎﻟﻢ و ﺳ ﻬﻢ اﻣ ﺎم‪ ،‬و ﺳ ﺎﻳﺮ وﺟﻮه ﺎت ﺷ ﺮﻋﻴﻪ‪ ،‬ﻳ ﺎ ﺑ ﻪ ﺧ ّﺪام‬
‫اﺑﻮاﻟﻔ ﻀﻞ ﺑﺮﺳ ﺪ ﻳ ﺎ ﺑ ﻪ ﻣﺘ ﻮﻟﯽ ﻣ ﺴﺠﺪ و اﻣ ﺎﻣﺰادﻩ و ﺳ ﺎﻳﺮ دﻋﺎﮔﻮﻳ ﺎن ﺳﻴﺪاﻟ ﺸﻬﺪاء‬
‫)ﺑﺨﺼﻮص اﮔ ﺮ ﺳ ﺎدات اوﻻد ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ(‪ ،‬و ﻳ ﺎ ﺁﻧﻜ ﻪ ﺻ ﺮف ﻧ ﺬورات ﻳ ﺎ ﭘ ﻮل‬
‫ﻗﻀﺎﯼ ﻧﻤﺎز و روزﻩ‪ ،‬ﻳﺎ ﺣﻖاﻟﻘﺪم روﺿﻪﺧﻮان و زﻳﺎرﺗﻨﺎﻣﻪﺧ ﻮان‪ ،‬ﻳ ﺎ وﺟ ﻮﻩ ﻣﻴ ﺖ‪،‬‬
‫ﻳ ﺎ ﺳ ﻔﺮﻩ ﺣ ﻀﺮت ﻋﺒ ﺎس و روﺿ ﻪ ﺻ ﺎﺣﺐ اﻟﺰﻣ ﺎن‪ ،‬ﻳ ﺎ "هﺪﻳ ﻪ" دﻋ ﺎﻧﻮﻳﺲ ﺷ ﻮد‪،‬‬
‫ﺣﺘﯽ اﮔﺮ اﻳﻦ دﻋﺎ‪ ،‬دﻋﺎﯼ دﻓﻊ هﻮو و ﻗﻔ ﻞ آ ﺮدن ﺷ ﻮهﺮ و رﻓ ﻊ ﺟ ﺎدو ﺟﻨﺒ ﻞ ﺑﺎﺷ ﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ وﺟﻮﻩ ﻻزم ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﻠﻞ ﻧﻴﺰ ﻋﻨﺪاﻟﻠﺰوم ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﺸﻮد‪.‬‬

‫‪٣٢٥‬‬
‫ﺟﺎﻟ ﺐ اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﮔ ﺎهﯽ اﻋﺘ ﺮاض ﺑ ﺪﻳﻦ اﻣ ﻮر‪ ،‬ﺧﻴﻠ ﯽ ﻣﻌ ﺼﻮﻣﺎﻧﻪ از‬
‫ﻃﺮف ﺧﻮد ﺁﺧﻮﻧﺪ ﺑﺰرﮔﻮار ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﻴﺮد‪ ،‬آﻪ ﻣﺜﻼ ﻣﯽﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬ﻣﺘﻮﺳ ﻞ ﺷ ﺪن ﺑ ﻪ‬
‫درﺧﺘﻬﺎﯼ آﻬﻦ‪ ،‬دﺧﻴﻞ ﺑﺴﺘﻦ ﺑﻪ ﺳﻘﺎﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺷ ﻤﻊ روﺷ ﻦ آ ﺮدن آﻨ ﺎر اﺟ ﺎق‪ ،‬روﺿ ﻪ‬
‫ﺧﻮاﻧ ﺪن ﭘ ﺎﯼ دﻳ ﮓ ﺳ ﻤﻨﻮ‪ ،‬ﭘﺨ ﺘﻦ ﺁش اﻣ ﺎم زﻳ ﻦاﻟﻌﺎﻟ ﺪﻳﻦ ﺑ ﺎ ﺁن ﺗ ﺸﺮﻳﻔﺎت‪ ،‬ﺁﺟﻴ ﻞ‬
‫ﻣﺸﻜﻞﮔﺸﺎ‪ ،‬ﺷﺒﻴﻪﺧﻮاﻧﯽ‪ ،‬ﺁب و ﺟ ﺎرو آ ﺮدن ﺧﺎﻧ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﺗ ﺸﺮﻳﻒﻓﺮﻣ ﺎﺋﯽ ﺣ ﻀﺮت‬
‫ﺧ ﻀﺮ‪ ،‬ﺟ ﺎدو ﺟﻨﺒ ﻞ‪ ،‬ﻋﺎﻣ ﻞ ﺑ ﺪﻧﺎﻣﯽ ﺷ ﻴﻌﻪ هﻤ ﻴﻦ ﺧﺮاﻓ ﺎﺗﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺳ ﺎﺧﺘﻪاﻧ ﺪ!"‬
‫)آﺎﺷﻒ اﻟﻐﻄﺎء‪،‬ﺁﻳﻴﻦ ﻣﺎ(‪.‬‬
‫وﻟ ﯽ هﻤ ﻴﻦ ﻋﻼﻣ ﻪ ﻋﺎﻟﻴﻘ ﺪر‪ ،‬اﻋﻠ ﯽ اﷲ ﻣﻘ ﺎﻣﻬﻢ‪ ،‬در دﻧﺒ ﺎل اﻳ ﻦ ﻓﺘ ﻮاﯼ ﺧ ﻮد‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻧﻤﯽدهﺪ آﻪ اﻳﻦ ﺧﺮاﻓﺎت را ﭼ ﻪ آ ﺴﺎﻧﯽ ﺳ ﺎﺧﺘﻪاﻧ ﺪ‪ ،‬و اﮔ ﺮ آ ﺴﺎﻧﯽ ﻏﻴ ﺮ از‬
‫ﺁﺧﻮﻧﺪ ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻧﺎﻣﯽ ﺟﺰ ﺑﻨﺎم ﻣ ﺬهﺐ و اﻣ ﺎم ﻣ ﯽﺳ ﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻄ ﻮر ﻣ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﺁﻧﻬ ﺎ را‬
‫ﻗﺒﻮل ﻣﯽآﺮدﻧﺪ؟‬
‫درﺟﻪ ﻋﺒﻮدﻳﺘﯽ آﻪ در ﻓﺮهﻨﮓ رﻳﺎ ﺑﺮاﯼ ﻣﻮﻣﻦ ﺷﻴﻌﻪ در ﻧﻈ ﺮ ﮔﺮﻓﺘ ﻪ ﺷ ﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬در ه ﻴﭻ اﻳ ﺪﺋﻮﻟﻮژﯼ دﻳﮕ ﺮ ﺟﻬ ﺎن ﻧﻈﻴ ﺮ ﻧ ﺪارد‪ .‬ﺣﺘ ﯽ در ﻣﻨﻄ ﻖ ﺑﺮدﮔ ﯽ ﻧﻴ ﺰ‬
‫اﺣﺘﻤ ﺎﻻ اﻳ ﻦ اﻧ ﺪازﻩ ﻋﺒﻮدﻳ ﺖ ﻧﻤ ﯽﺗ ﻮان ﻳﺎﻓ ﺖ‪ .‬در ﻣﻜﺘ ﺐ دآﺎﻧ ﺪاران دﻳ ﻦ‪ ،‬ﻣﺮﺟ ﻊ‬
‫اﺟﺘﻬﺎد‪ ،‬وآﻴﻞ ﺑﯽﭼﻮن و ﭼﺮاﯼ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ و ﻗ ﺮﺁن و اﺋﻤ ﻪ ﻣﻌ ﺼﻮم و ﻧﺎﻳ ﺐ‬
‫ﺗﺎماﻻﺧﺘﻴﺎر اﻣ ﺎم زﻣ ﺎن در روﯼ زﻣ ﻴﻦ اﺳ ﺖ‪ .‬و اﮔ ﺮ ﺣﻜﻮﻣ ﺖ اﻳ ﻦ ﺟﻬ ﺎﻧﯽ ﻧﻴ ﺰ در‬
‫اﺧﺘﻴﺎر هﻤﻴﻦ ﻣﺮﺟﻊ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺁﻧﻮﻗﺖ ﻓﻘﻴﻪ واﻟﯽ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺎﻳﺐ ﺑﺮ ﺣ ﻖ اﻣ ﺎم ﻋ ﺼﺮ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ "ﻧﺎﻳﺐ ﺧﺪا‪ ،‬اﻣﺎم ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬اﺑﺮاهﻴﻢ و ﻣﻮﺳﯽ و ﻋﻴ ﺴﺎﯼ زﻣ ﺎن"‪ .‬و‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻ اﻣﺎم ﺳﻴﺰدهﻢ ﺷﻴﻌﻴﺎن "اﺛﻨﯽﻋﺸﺮﯼ" ﻧﻴﺰ ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ .‬و اﻟﻘ ﺎﺑﯽ از ﻗﺒﻴ ﻞ "واﻟ ﯽ‬
‫ﺑ ﺮ هﻤ ﻪ روﯼ زﻣ ﻴﻦ‪ ،‬ﻋﺎﻣ ﻞ اﻧﻘ ﻼب ﻋ ﺪل ﻣﺤﻤ ﺪﯼ‪ ،‬ﻋﻠ ﯽ ﺗ ﺎزﻩ‪ ،‬ﺣ ﺴﻴﻦ ﺗ ﺎزﻩ‪ - ،‬و‬
‫ﺑﻄﻮر ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ‪ -‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺗﺎزﻩ" ﻧﻴﺰ ﺑﺪو ﺗﻌﻠﻖ ﻣﯽﮔﻴﺮد‪ ،‬و ﺑﻪ ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ اﻋﻼم ﻣﯽﺷ ﻮد‬
‫آﻪ "ﻣﻘﺮ اﻳﻦ اﻣﺎم آﻌﺒﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺪس اﺳﺖ‪ ،‬ﻻهﻮت اﺳﺖ!"‪.‬‬
‫ﺧﺼﻴﺼﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﻜﺘﺐ دآﺎﻧﺪاران دﻳﻦ‪ ،‬دﺷﻤﻨﯽ ﺁﺷﺘﯽﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ ﺑﺎ هﺮ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻮﺁورﯼ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮهﻨﮓ ﺁﺧﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻠﯽ اﻻﺻﻮل‪ ،‬ﻓﺮهﻨﮓ رآﻮد و ﺟﻤﻮد اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫و اﻳﻦ ﻣﻮرد‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺁﺧﻮﻧ ﺪهﺎ را در ﺗﻤ ﺎم ﻣ ﺬاهﺐ ﺷ ﺎﻣﻞ ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ .‬ه ﺮ ﻣﻌﻴ ﺎرﯼ‪ ،‬ه ﺮ‬
‫ﺿﺎﺑﻄﻪاﯼ‪ ،‬ﺑﻬﻤﺎن ﺻﻮرت آﻪ هﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا هﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﺿﻮاﺑﻂ‬
‫از ﻟﺤﺎظ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﻜﺘﺒﺪاران‪ ،‬ﺁزﻣﺎﻳﺶ ﺧﻮد را در ﻃﻮل زﻣ ﺎن دادﻩاﻧ ﺪ‪ .‬و ه ﺮ‬
‫ﺑﺪﻋﺘﯽ آﻪ ﺑﻤﻨﻈﻮر ﺗﻌﺪﻳﻠﯽ در ﻳﻜﯽ از ﺁﻧﻬﺎ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺧﺪا ﻧﺎآﺮدﻩ ﺑﺪﻋﺘﯽ ﺑﺮاﯼ‬

‫‪٣٢٦‬‬
‫دﺳﺘﻜﺎرﯼ در هﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳ ﺎس اﺳ ﺖ آ ﻪ در ﻃ ﻮل ﻗ ﺮون‪ ،‬ﻓﺮهﻨ ﮓ‬
‫ﺁﺧﻮﻧ ﺪ آﻮﺷ ﻴﺪﻩ اﺳ ﺖ ﺗ ﺎ ﺑ ﺎ ﺣﺮﺑ ﻪ ﺗﻜﻔﻴ ﺮ و ﺗﻌﺰﻳ ﺮ ه ﺮ ﺻ ﺪاﺋﯽ را در راﻩ ﻧ ﻮﺁورﯼ‬
‫ﺧﺎﻣﻮش آﻨﺪ‪ ،‬و هﺮ ﺗﻼﺷﯽ را در راﻩ ﺗﺤﻮل ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﺧﺼﻴﺼﻪ دﻳﮕﺮﯼ از اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ‪ ،‬ﺣﻘﻴﺮﺑﻴﻨﯽ و ذﻟﺖﻃﻠﺒﯽ ﺁن اﺳﺖ‪ .‬درﻣﻨﻄ ﻖ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺒﺪاران‪ ،‬ﻣﻮﻣﻦ هﺮﭼﻪ ذﻟﻴﻞﺗﺮ‪ ،‬اﻓﺴﺮدﻩﺗ ﺮ‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘ ﺎرﺗﺮ و از ﺑﺎﺑ ﺖ اﻳ ﻦ دﻧﻴ ﺎ و‬
‫ﺁن دﻧﻴﺎﯼ ﺧﻮد ﻧﮕﺮانﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻮﻣﻦﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﺎزﻧﻴﻦﺗ ﺮ اﺳ ﺖ‪ .‬در اﻳ ﻦ َﻣﻤَ ﺮ‪ ،‬از‬
‫ﻳﻜﺴﻮ ﺑﺪو ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣ ﯽﺷ ﻮد آ ﻪ اﻧ ﻮاع ﻣﺤﺮوﻣﻴﺘﻬ ﺎ و ﺑ ﺪﺑﺨﺘﻴﻬﺎﯼ دﻧﻴ ﺎ را ﺑ ﺎ ﺗﻮآ ﻞ و‬
‫ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺗﺤﻤﻞ آﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا اﺻﻼ ﺧﻮد دﻧﻴﺎ ارزﺷﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬و اﺻﻞ ﺑﺮاﯼ ﻣﻮﻣﻦ ﺧﺎﻧﻪاﯼ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﺑﺎﻳﺪ در ﺁﺧﺮت ﺑ ﺎ وﺳ ﺎﻃﺖ ﺷ ﻔﻴﻌﺎن ﺑ ﺮاﯼ ﺧ ﻮد دﺳ ﺖ و ﭘ ﺎ آﻨ ﺪ‪ .‬از ﺳ ﻮﯼ‬
‫دﻳﮕﺮ ﺑﺪو اﻃﻤﻴﻨﺎن دادﻩ ﻣﯽﺷﻮد آ ﻪ ﺧ ﺪا ﺟ ﺰاﯼ ﻣﻼﻋ ﻴﻦ را اﮔ ﺮ در اﻳ ﻦ دﻧﻴ ﺎ ﻧﺪه ﺪ‬
‫در روز ﺣﺴﺎب ﺧﻮاهﺪ داد‪ ،‬و ﻋﺠﻠﻪ آﺎر ﻣﻮﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮔﻮﻳﺎﺋﯽ از ﻃﺮز ﻓﻜﺮ‬
‫ﻣﻮﻣﻨ ﺎن ﻣﻐﺰﺷ ﻮﺋﯽ ﺷ ﺪﻩ ﻣﻜﺘ ﺐ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ از "اﻧ ﺴﺎن ﻧﻤﻮﻧ ﻪ" دآﺎﻧ ﺪاران دﻳ ﻦ‪،‬‬
‫ﺷﺮﺣﯽ اﺳﺖ آﻪ اﺧﻴﺮا در ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻳﻜﯽ از آﺘﺎﺑﻬﺎﯼ ﺑﺤﺚ و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻜﺘ ﺐ ﻓﻴ ﻀﻴﻪ در‬
‫ﻗﻢ اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﻋﻴﻦ اﻳﻦ ﺷﺮح را در ﻣﻮﻗﻊ ﺧﻮاﻧﺪن ﺁن ﻳﺎدداﺷﺖ آﺮدﻩام‪،‬‬
‫وﻟﯽ ﻋﻨﻮان آﺘﺎب و ﻧﺎم ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ را ﻧﻤﯽداﻧﻢ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﻓﻘﻂ ﻣﯽﺗ ﻮاﻧﻢ اﻳ ﻦ ﻣ ﺘﻦ را‬
‫ﺑﺪون ذآﺮ ﻣﺸﺨﺼﺎﺗﯽ اﺿﺎﻓﻪ ﺑﺮﺁن ﭼﻪ آﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﻧﻘﻞ آﻨﻢ‪:‬‬
‫"ﭘﺮوردﮔ ﺎرا! در ﻋﻈﻤ ﺖ ﺗ ﻮ هﻤ ﻴﻦ ﺑ ﺲ آ ﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗ ﺎت ﺧ ﻮد را ﻳﻜ ﺴﺎن‬
‫ﻧﻴﺎﻓﺮﻳﺪﯼ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ از ﺟﻤﻴﻊ ﺟﻬﺎت‪ ،‬اﺧﺘﻼف و ﺗﺒﺎﻳﻦ را هﻤﺰاد و هﻤﺴﺎل ﺑ ﺎ ﺁﻧﻬ ﺎ ﻗ ﺮار‬
‫دادﯼ‪ .‬ﺷ ﻴﺮﻳﻨﯽ را ﺳ ﺰاوار ﻗﻨ ﺪ و ﺷ ﻜﺮ و ﻧﻮازه ﺎﯼ ﻧﻐ ﺰ و ﺁوازه ﺎﯼ دﻟﻨ ﺸﻴﻦ را‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺑﻠﺒﻼن دﻟﺒﺮ ﻗﺮار دادﯼ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻮاﻧﺎﺋﯽ ﺑﻪ ﺷﻴﺮان دادﯼ‪ ،‬ﺳﺰاوار هﻤﺎن ﺑ ﻮد‬
‫واﮔﺮ ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ را ﻗﺮﻳﻦ ﻣﻮران ﻓﺮﻣﻮدﯼ‪ ،‬زﻳﺒﻨﺪﻩ هﻤﻴﻦ ﺑﻮد‪".‬‬
‫"ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﭼﻪ ﺑﺰرﮔﯽ آﻪ ﺑﻨﯽﺁدم را ﻧﻴﺰ ازاﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺘﺜﻨﺎء ﻧﻔﺮﻣﻮدﯼ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻳﻜﯽ ﮔﻮهﺮ ﺧﺮد ارزاﻧﯽ داﺷﺘﯽ و دﻳﮕﺮﯼ را از ﻧﻴﺮوﯼ آﻴﺎﺳﺖ و ﺗﺪﺑﻴﺮ ﺑﯽﺑﻬﺮﻩ‬
‫ﻧﻤﻮدﯼ‪ .‬ﺑﻪ ﻳﻜﯽ ﺛﺮوت ﻓﺮاوان دادﯼ و دﻳﮕﺮﯼ را ﻓﻘﻴﺮ و دﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﺮﻳﺒﺎن ﻧﻤ ﻮدﯼ‪.‬‬
‫ﻳﻜ ﯽ را ﻗ ﻮﯼ و ﺗﻮاﻧ ﺎ و دﻳﮕ ﺮﯼ را ﺿ ﻌﻴﻒ و ﻧ ﺎﺗﻮان‪ .‬ﻳﻜ ﯽ را ﺳ ﻌﻴﺪ و ﻓﺮﺧﻨ ﺪﻩ و‬
‫دﻳﮕﺮﯼ را درﺑ ﺪر و ﺧ ﻮﻧﻴﻦﺟﮕ ﺮ ﻓﺮﻣ ﻮدﯼ‪ ،‬ﺑ ﺮاﯼ ﺁﻧﻜ ﻪ ﻻﺑ ﺪ ﻣ ﺼﻠﺤﺖ ﺁﻧ ﺎن ﭼﻨ ﻴﻦ‬
‫ﺑﻮد! ﺑﺎر ﺧﺪاﻳﺎ! ﭼﻪ ﺑﺰرﮔﯽ آﻪ اﻳﻦ هﻤﻪ اﺧﺘﻼف را اﻳﺠﺎد آﺮدﯼ ﺗﺎ ﺑﺪﻳﻨﻮﺳﻴﻠﻪ هﻤ ﻪ‬

‫‪٣٢٧‬‬
‫ﺁزﻣﺎﻳﺶ ﺷﻮﻧﺪ و زﺷﺖ از زﻳﺒﺎ‪ ،‬و دادﮔﺮ از ﺳﺘﻤﮕﺮ‪ ،‬و ﺳﻌﻴﺪ از ﺷ ﻘﯽ‪ ،‬و ﻳ ﺎﻏﯽ از‬
‫ﻣﻄﻴﻊ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺁﻣﻴﻦ ﻳﺎ رب اﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ!"‬

‫دآﺎﻧﺪاران دﻳﻦ در دﻳﺪﮔﺎﻩ ﻓﺮهﻨﮓ اﻳﺮان‬

‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد اﺻﻮل ﻓﺮهﻨﮓ رﻳ ﺎ آ ﻪ در ﻃ ﻮل ﻗ ﺮون ﺑﺪﺳ ﺖ دآﺎﻧ ﺪاران دﻳ ﻦ‪،‬‬
‫ﺑﻨﺎم ﺧﺪا وﻟﯽ در آﺎرﮔﺎﻩ ﺧﺪاﻓﺮوﺷﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫در اﻳ ﻦ ﺑ ﺎزار ﺳ ﺎﻟﻮس‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜ ﻪ ﻗ ﺒﻼ ﮔﻔﺘ ﻪ ﺷ ﺪ‪ ،‬ﺻ ﺎﺣﺒﺎن زور و زر‪ ،‬در‬
‫ﺷﺮاﺋﻂ ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻣﺎﻧﯽ و ﻣﻜﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﺳ ﻮدﮔﺮان دﻳ ﻦ در آ ﺎر ﺑﻬ ﺮﻩآ ﺸﯽ از ﺟﻤﺎﻋ ﺖ‬
‫ﻣﻮﻣﻨ ﺎن دﺳ ﺖ هﻤﻜ ﺎرﯼ دادﻧ ﺪ‪ .‬ﺁﻧﺠ ﺎ آ ﻪ ﻣ ﺼﺎﻟﺢ ﻣﻜﺘﺒ ﺪارن رﻳ ﺎ ﻣﻄ ﺮح ﺑ ﻮد‪،‬‬
‫"اﺳ ﺘﺒﺪاد" ﭼﻮﺑ ﻪ دار و ﺳ ﺎﻃﻮر ﻣﻴﺮﻏ ﻀﺐ و ﺷ ﻼق ﻣﺤﺘ ﺴﺐ را در اﺧﺘﻴ ﺎر‬
‫روﺣﺎﻧﻴ ﺖ ﻣﺒ ﺎرز ﮔﺬاﺷ ﺖ و ﺁﻧﺠ ﺎ آ ﻪ ﻣ ﺼﺎﻟﺢ ﺻ ﺎﺣﺒﺎن ﻗ ﺪرت اﻳﺠ ﺎب ﻣ ﯽآ ﺮد‪،‬‬
‫"اﺳﺘﺤﻤﺎر" ﺑﻪ ﺻﺪور اﺣﻜﺎم و ﻓﺘﺎوﯼ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺷﺮﻋﯽ ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬و در ه ﺮ دو ﺣ ﺎل‬
‫"اﺳﺘﺜﻤﺎر" ﻳﻌﻨﯽ ﺑﺎزار ﭘﺮﺑﺮآﺖ ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ ﻣﺎﻟﯽ ﺁﻧﺎن ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫وﻟ ﯽ در ﺧ ﺎرج از اﻳ ﻦ ﻧﻴﺮوه ﺎﯼ ﻣﺆﺗﻠ ﻒ زور و زر و ﺗﺰوﻳ ﺮ‪ ،‬ﻧﻴ ﺮوﯼ‬
‫ﺳﺮآﺸﯽ و ﺗﺴﻠﻴﻢﻧﺎﭘﺬﻳﺮﯼ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬آﻪ در هﻴﭻ ﺷﺮاﺋﻂ زﻣﺎﻧﯽ وﻣﻜ ﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻳ ﺎ‬
‫هﻴﭻ وﺳﻮﺳﻪ ﺳﻮد و زﻳ ﺎﻧﯽ‪ ،‬و ﺗﺤ ﺖ ﺗ ﺎﺛﻴﺮ ه ﻴﭻ ﺗﻬﺪﻳ ﺪ و ﺗﻄﻤﻴﻌ ﯽ‪ ،‬ﺳ ﺮ در ﺑﺎرﮔ ﺎﻩ‬
‫رﻳﺎ ﻓﺮود ﻧﻴﺎورد‪ .‬و ﺁن ﻓﺮهﻨﮓ اﻳﺮان ﺑﻮد‪ .‬ﻓﺮهﻨﮕﯽ آﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪﮔﺎن اﺻ ﻴﻞ ﺁن‪ ،‬ﻣﺜ ﻞ‬
‫ه ﺮ ﺟ ﺎﯼ دﻳﮕ ﺮ و ﻣﺜ ﻞ ه ﺮ دوران دﻳﮕ ﺮ‪ ،‬اﻧﺪﻳ ﺸﻤﻨﺪان‪ ،‬ﺁزادﻓﻜ ﺮان‪ ،‬ﻧﻮﻳ ﺴﻨﺪﮔﺎن‪،‬‬
‫ﺳﺨﻨﻮران‪ ،‬هﻨﺮﻣﻨﺪان‪ ،‬ﻋﺎرﻓﺎن‪ ،‬ﺣﻜﻤﺎ‪ ،‬و ﺳﺎﻳﺮ ﺧ ﺪﻣﺘﮕﺰاران ذوق و ﻣﻌﻨ ﯽ ﺑﻮدﻧ ﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻨﺎن در ﻣﻜﺘﺐ ﺁزادﮔﯽ‪ ،‬اﻳ ﻦ اﻓﺘﺨ ﺎر را ﺑ ﺮاﯼ ﻓﺮهﻨ ﮓ اﻳ ﺮان ﻣﺤﻔ ﻮظ داﺷ ﺘﻨﺪ‪ ،‬آ ﻪ‬
‫هﺮﮔﺰ ﺁن ﻓﺮهﻨﮓ ﺣﻤﺎﻗﺘﯽ را آﻪ ﺑﺪاﻧﺎن ﺗﺤﻤﻴ ﻞ ﻣ ﯽﺷ ﺪ‪ ،‬ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨ ﺪ‪ .‬وﻋﻠﻴ ﺮﻏﻢ هﻤ ﻪ‬
‫ﺁزاره ﺎﺋﯽ آ ﻪ در اﻳ ﻦ راﻩ دﻳﺪﻧ ﺪ‪ ،‬هﺮﮔ ﺰ از اﻓ ﺸﺎﯼ ﻣﺎهﻴ ﺖ راﺳ ﺘﻴﻦ اﻳ ﻦ ﺧﺎدﻣ ﺎن‬
‫دروغﭘ ﺮداز ﺑﺎزﻧﺎﻳ ﺴﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬و از اﻳ ﻦ راﻩ‪ ،‬ادﺑﻴ ﺎت ه ﺰار ﺳ ﺎﻟﻪ ﭘﺎرﺳ ﯽ را ﺑ ﺼﻮرت‬
‫ادﻋﺎﻧﺎﻣﻪ ﮔﻮﻳﺎﯼ ﻓﺮهﻨﮓ اﻳﺮان ﻋﻠﻴﻪ دآﺎﻧﺪاران دﻳﻦ درﺁوردﻧﺪ‪.‬‬
‫آﺘ ﺎﺑﯽ آ ﻪ ﺗﻮﺳ ﻂ ﺧ ﻮد ﻣ ﻦ از ﺑﺮﮔﺰﻳ ﺪﻩ اﺷ ﻌﺎر ﻳﻜ ﺼﺪ و ﭘﻨﺠ ﺎﻩ ﺳﺨﻨ ﺴﺮاﯼ‬
‫ﻧﺎﻣﯽ ادب ﭘﺎرﺳﯽ‪ ،‬از ﻓﺮدوﺳ ﯽ ﺗ ﺎ ﺑﻬ ﺎر‪ ،‬و ﺑ ﻴﺶ از ﭘﻨﺠ ﺎﻩ ﺳﺨﻨ ﺴﺮاﯼ زﻧ ﺪﻩ اﻳ ﺮان‬
‫ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و هﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ اﻳﻦ آﺘﺎب ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﯽﺷ ﻮد‪ ،‬ﺗ ﺎ ﺁﻧﺠ ﺎ آ ﻪ در ﮔﻨﺠ ﺎﻳﺶ‬

‫‪٣٢٨‬‬
‫ﻳﻚ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺻﻔﺤﻪاﯼ اﺳﺖ‪ ،‬روﺷﻨﮕﺮ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﭘﺮﺷﻜﻮﻩ ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﺮهﻨﮓ‬
‫اﻳﺮان اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ در آﺘﺎب ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﻧﻪ ﺟﺎﯼ ﺁن اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻧﻮع ﻣﻄﺎﻟ ﺐ آﺘ ﺎب‬
‫آﻪ ﻗﺴﻤﺘﻬﺎﯼ ﻣﻬﻤﯽ از اﺷﻌﺎر ﺁن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﻘﻞ ﺷﻮد‪ ،‬وﻟ ﯽ ﺑ ﺎ ﺗﻮﺟ ﻪ ﺑ ﻪ اﻳﻨﻜ ﻪ هﻤ ﻴﻦ‬
‫ﺗﺎزﮔﯽهﺎ‪ ،‬ﻳﻜﯽ از ﻣﻐﺰهﺎﯼ ﻣﺘﻔﻜ ﺮ ﺟﻤﻬ ﻮرﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ ‪ ١‬ﺑﻌﻨ ﻮان ﻳ ﻚ واﻗﻌﻴ ﺖ ﻣ ﺴﻠﻢ‬
‫ﺗﺬآﺮ دادﻩاﻧﺪ آﻪ "اﻳ ﻦ ﺣ ﺮف ﺻ ﺤﻴﺤﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ هﻤﻴ ﺸﻪ ادﺑﻴ ﺎت ﺁﺋﻴﻨ ﻪ اﻓﻜ ﺎر ﻣ ﺮدم‬
‫ﺑﻮدﻩ اﺳ ﺖ"‪ ،‬ﻣﻘﺘ ﻀﯽ ﻣ ﯽداﻧ ﻢ آ ﻪ ﺑﻌﻨ ﻮان "ﺁﺋﻴﻨ ﻪ اﻓﻜ ﺎر ﻣ ﺮدم اﻳ ﺮان" در ﻃ ﻮل دﻩ‬
‫ﻗﺮن ﮔﺬﺷ ﺘﻪ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧ ﻪه ﺎﯼ اﻧﮕ ﺸﺖﺷ ﻤﺎرﯼ از اﻳ ﻦ ﮔﻔﺘ ﻪه ﺎ راﺑﺮاﻳﺘ ﺎن ﻧﻘ ﻞ آ ﻨﻢ‪ .‬اﻟﺒﺘ ﻪ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﺸﻜﺮ ﺧﻮاهﻢ ﺷ ﺪ آ ﻪ اﮔ ﺮ ﺣﺘ ﯽ ﻳ ﻚ ﺷ ﻌﺮ در ﺟﻬ ﺖ ﻋﻜ ﺲ اﻳﻨﻬ ﺎ‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ در‬
‫ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻣﻜﺘﺐ دآﺎﻧ ﺪارﯼ دﻳ ﻦ در ادﺑﻴ ﺎت ﭘﺎرﺳ ﯽ ﻳﺎﻓﺘﻴ ﺪ‪ ،‬ﺁﻧ ﺮا ﺑ ﺮاﯼ ﺗﻜﻤﻴ ﻞ ﭘﺮوﻧ ﺪﻩ‬
‫اﻳﻦ اﺷﻌﺎر ﺑﺮاﻳﻢ ﺑﻔﺮﺳﺘﻴﺪ‪.‬‬
‫ﮔ ﺮ ﮔ ﺎو ﮔ ﺸﺖ اﻣ ﺖ اﺳ ﻼم‪ ،‬ﻻﺟ ﺮم‬
‫ﮔ ﺮگ و ﭘﻠﻨ ﮓ و ﺷ ﻴﺮ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﻣﻨﺒﺮﻧ ﺪ‬
‫ﮔ ﺮگ و ﭘﻠﻨ ﮓ‪ ،‬ﮔﺮﺳ ﻨﻪ ﻣ ﺮغ و ﺑ ﺮّﻩاﻧ ﺪ‬
‫‪٢‬‬
‫وﻳﻨ ﺎن ﺿ ﻴﺎع وﻣ ﺎل ﻳﺘﻴﻤ ﺎن هﻤ ﯽ ﺧﻮردﻧ ﺪ‬
‫)آﺴﺎﺋﯽ‪،‬ﻗﺮن ﭼﻬﺎرم(‬
‫اﯼ اﻣ ﺖ ﺑ ﺪﺑﺨﺖ‪ ،‬ﺑ ﺪﻳﻦ زرق ﻓﺮوﺷ ﺎن‬
‫ﺟ ﺰ از ﺧ ﺮﯼ و ﺟﻬ ﻞ‪ ،‬ﭼﻨ ﻴﻦ ﺑﻨ ﺪﻩ ﭼﺮاﺋﻴ ﺪ؟‬
‫ﺧ ﻮاهﻢ آ ﻪ ﺑ ﺪاﻧﻢ آ ﻪ ﻣ ﺮ اﻳ ﻦ ﺑ ﯽﺧ ﺮدان را‬
‫ﻃﺎﻋ ﺖ زﭼ ﻪ ﻣﻌﻨ ﯽ و ز ﺑﻬ ﺮ ﭼ ﻪ ﺑﻨﻤﺎﺋﻴ ﺪ؟‬
‫)ﻧﺎﺻﺮ ﺧﺴﺮو‪ ،‬ﻗﺮن ﭘﻨﺠﻢ(‬
‫آ ﯽ ﻏ ﻢ ﻋﻘ ﻞ و ﺷ ﻮر و دﻳ ﻦ دارﻧ ﺪ؟‬ ‫ﺳ ﺮ ﺑ ﺎغ و دل زﻣ ﻴﻦ دارﻧ ﺪ‬
‫از ﺑ ﺮون ﻣﻮﺳ ﯽ‪ ،‬از درون ﻣﺎرﻧ ﺪ!‬ ‫هﻤ ﻪ در ﻋﻠ ﻢ‪ ،‬ﺳ ﺎﻣﺮﯼوارﻧ ﺪ‬
‫ﺟ ﺎﻩ ﺟﻮﻳ ﺎن و دﻳ ﻦ ﻓﺮوﺷ ﺎﻧﻨﺪ‬ ‫دل ﺳ ﻴﺎهﺎن و ﺗﻴ ﺮﻩ هﻮﺷ ﺎﻧﻨﺪ‬
‫)ﺳﻨﺎﺋﯽ ﻗﺮن ﺷﺸﻢ(‬

‫‪ -١‬ﺣﺠﺔاﻟﺴﻼم هﺎﺷﻤﯽ رﻓﺴﻨﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯼ اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬در ﺧﻄﺒ ﻪ "دﺷ ﻤﻦﺷ ﻜﻦ" ﻧﻤ ﺎز‬
‫ﺟﻤﻌﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ ۴‬ﻣﺤﺮم ‪١۴٠٣‬‬
‫‪ -٢‬درﺳﺖ هﺰار ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از آﺴﺎﺋﻲ‪ ،‬ﻣﻠﻚاﻟﺸﻌﺮا ﺑﻬﺎردر ﻗﺼﻴﺪﻩاﯼ ﺑﺎ هﻤﺎن وزن و ﻗﺎﻓﻴﻪ ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫آ ﺎﻳﻦ ﻣﻔ ﺴﺪﻩ اﺳ ﺖ و اﻳ ﻦ دﻧ ّﻴ ﺎن ﻣﻔ ﺴﺪﺗﮕﺮﻧﺪ!‬ ‫دﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻴﻨ ﯽ در دﺳ ﺖ اﻳ ﻦ ﮔ ﺮوﻩ‬
‫اﻳ ﻦ ﺑ ﺪﻋﺖ اﺳ ﺖ و اﻳ ﻦ ﺳ ﻔﻬﺎ ﺑ ﺪﻋﺖ ﺁورﻧ ﺪ!‬ ‫وﻳﻦ رﺳﻢ ﭘ ﺎك ﻧﻴ ﺴﺖ آ ﻪ دارﻧ ﺪ اﻳ ﻦ آ ﺴﺎن‬

‫‪٣٢٩‬‬
‫ﺎﻩ ازل‬ ‫ﺎزت ز آﺎرﮔ‬ ‫ﻪ اﺟ‬ ‫ه ﺮ ﻳ ﻚ رﻳ ﺶ و ﭘ ﺸﻤﯽ ﺁوردﻩ ﺑ‬
‫ﺁدم ﺁدم هﻤ ﯽ زﻧﻨ ﺪ و ﻳﻜ ﯽ ﻧ ﻪ ﺑ ﻪ ﻓﻌ ﻞ ﺁدﻣ ﯽ و ﻧ ﻪ ﺑ ﻪ ﻋﻤ ﻞ!‬
‫ور ﺳ ﻼﻣﺖ آﻨﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑﺮدوزﻧ ﺪ آﻴ ﺴﻪاﯼ ﺑ ﺮ ﺧ ﺪاﯼ ﻋ ﺰ وﺟ ﻞ!‬
‫)اﻧﻮرﯼ ﻗﺮن ﺷﺸﻢ(‬
‫ز دﻋ ﻮﯼ ه ﻴﭻ ﻧﮕ ﺸﺎﻳﺪ اﮔ ﺮ ﻣﺮدﻳ ﺪ اﻧ ﺪر دﻳ ﻦ‬
‫ﭼﻨ ﺎن آﺎﻧ ﺪر درون ه ﺴﺘﻴﺪ ودر ﺑ ﺎزار ﺑﻨﻤﺎﺋﻴ ﺪ!‬
‫ﺑ ﻪ زﻳ ﺮ ﺧﺮﻗ ﻪ ﺗﺰوﻳ ﺮ زﻧﺎرﻣﻐ ﺎن ﺗ ﺎ آ ﯽ؟‬
‫ز زﻳ ﺮ ﺧﺮﻗ ﻪ ﮔ ﺮ ﻣﺮدﻳ ﺪ ﺁن زﻧ ﺎر ﺑﻨﻤﺎﺋﻴ ﺪ‬
‫)ﻋﻄﺎر ﻗﺮن هﻔﺘﻢ(‬
‫ﻻف ﺷ ﻴﺨﯽ در ﺟﻬ ﺎن اﻧﺪاﺧﺘ ﻪ ﺧﻮﻳ ﺸﺘﻦ را ﺑﺎﻳﺰﻳ ﺪﯼ ﺳ ﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﻧﻜﺘ ﻪ ﮔﻴ ﺮد در ﺳ ﺨﻦ ﺑ ﺮ ﺑﺎﻳﺰﻳ ﺪ ﺷ ﺮم دارد از درون او ﻳﺰﻳ ﺪ!‬
‫ﭼ ﻮن ﺣﻘﻴﻘ ﺖ ﭘ ﻴﺶ او ﻓ ﺮج و ﮔﻠ ﻮ اﺳ ﺖ آ ﻢ ﺑﻴ ﺎن آ ﻦ ﻧ ﺰد او اﺳ ﺮار دوﺳ ﺖ‬
‫)ﻣﻮﻟﻮﯼ‪ ،‬ﻗﺮن هﻔﺘﻢ(‬

‫هﻤﻴﻦ ﺑﺲ آﻪ دﻧﻴﺎ ﺑ ﻪ دﻳ ﻦ ﻣ ﯽﺧﻮرﻧ ﺪ!‬ ‫ﻧ ﻪ ﭘﺮهﻴﺰﮔ ﺎر و ﻧ ﻪ داﻧ ﺸﻮرﻧﺪ‬

‫آ ﻪ در ﺧﺎﻧ ﻪ آﻤﺘ ﺮ ﺗ ﻮان ﻳﺎﻓ ﺖ ﺻ ﻴﺪ‬ ‫ﺳ ﻮﯼ ﻣ ﺴﺠﺪ ﺁرﻧ ﺪ دآ ﺎن ﺷ ﻴﺪ‬
‫ﺑ ﻪ از ﻓﺎﺳ ﻖ ﭘﺎرﺳ ﺎ ﭘﻴ ﺮهﻦ‬ ‫ﺑﻨﺰدﻳ ﻚ ﻣ ﻦ ﺷ ﺒﺮو راه ﺰن‬
‫آ ﻪ در ﭘﻮﺷ ﯽ از ﺑﻬ ﺮ ﭘﻨ ﺪار ﺧﻠ ﻖ‬ ‫ﭼ ﻪ زﻧ ﺎر ﻣ ﻎ در ﻣﻴﺎﻧ ﺖ ﭼ ﻪ دﻟ ﻖ‬
‫)ﺳﻌﺪﯼ ﻗﺮن هﻔﺘﻢ(‬

‫ﺣﺎﻓﻈ ﺎ ﻣ ﯽ ﺧ ﻮر و رﻧ ﺪﯼ آ ﻦ وﺧ ﻮش ﺑ ﺎش‪ ،‬وﻟ ﯽ‬

‫دام ﺗﺰوﻳ ﺮ ﻣﻜ ﻦ ﭼ ﻮن دﮔ ﺮان ﻗ ﺮﺁن را‬
‫و‪:‬‬
‫ﺁﺗ ﺶ زرق و رﻳ ﺎ ﺧ ﺮﻣﻦ دﻳ ﻦ ﺧﻮاه ﺪ ﺳ ﻮﺧﺖ‬
‫ﺣ ﺎﻓﻆ اﻳ ﻦ ﺧﺮﻗ ﻪ ﭘ ﺸﻤﻴﻨﻪ ﺑﻴﺎﻧ ﺪاز و ﺑ ﺮو!‬
‫و‪:‬‬
‫ﺧ ﺪا زﺁن ﺧﺮﻗ ﻪ ﺑﻴ ﺰار اﺳ ﺖ ﺻ ﺪ ﺑ ﺎر‬
‫آ ﻪ ﺻ ﺪ ﺑ ﺖ ﺑﺎﺷ ﺪش در ﺁﺳ ﺘﻴﻨﻲ‬
‫)ﺣﺎﻓﻆ ﻗﺮن هﺸﺘﻢ(‬
‫اﻟﺨﺪا‪ :‬ﺧﻮان ﻳﻐﻤﺎ ‪ -‬اﻻﻣﺎم‪ :‬ﻧﻤﺎز ﻓﺮوش ‪ -‬اﻟﺰهﺪ‪ :‬ﭘﺮدﻩ رﻳﺎ ‪ -‬اﻟ ﺸﻴﺦ‪ :‬اﺑﻠ ﻴﺲ‬
‫‪ -‬اﻟﺘﻠﺒ ﻴﺲ‪ :‬ﺁﻧﭽ ﻪ ﺷ ﻴﺦ در ﺑ ﺎب ﺁﺧ ﺮت ﮔﻮﻳ ﺪ ‪ -‬اﻟﻤﺮﻳ ﺪ و اﻟ ﺴﺎﻟﻮس‪ :‬ﻧ ّﻮاب ﺷ ﻴﺦ ‪-‬‬
‫اﻟ ﻮاﻋﻆ‪ :‬ﺁﻧﻜ ﻪ ﺑﮕﻮﻳ ﺪ و ﻧﻜﻨ ﺪ ‪ -‬اﻟﺨﻄﻴ ﺐ‪ :‬ﺧ ﺮ ﺑ ﯽﺷ ﺎخ و دم ‪ -‬اﻟﻨﻌ ﻮذ ﺑ ﺎﷲ‪ :‬ﻃﻠﺒ ﻪ‬

‫‪٣٣٠‬‬
‫ﻣﺪرﺳ ﻪ ﻧ ﺸﻴﻦ ‪ -‬اﻟﺰﻳ ﺎرﻩ‪ :‬ﺑﻬﺎﻧ ﻪﮔ ﺎﻩ ﻓ ﺴﻖ ‪ -‬اﻟﻔﺎﺗﺤ ﻪ‪ :‬ﺁﻟ ﺖ ﮔ ﺪاﺋﯽ ‪ -‬اﻟﻘ ﺴﻢ‪ :‬ﺧ ﻮراك‬
‫دروﻏﮕﻮﻳﺎن ‪ -‬اﻟﻘﺴﻢ اﻟﻤﻮآﺪ‪ :‬دروغ ﻣﻜ ّﺮر ‪ -‬اﻟﺤ ﺎﺟﯽ‪ :‬ﺁﻧﻜ ﻪ ﺳ ﻮﮔﻨﺪ دروغ ﺑ ﻪ آﻌﺒ ﻪ‬
‫ﺧﻮرد‪.‬‬
‫)ﻋﺒﻴﺪ زاآﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻗﺮن هﺸﺘﻢ(‬
‫ﻻف ﺟﻤﻌﻴ ﺖ دل ﻣﻴﺰﻧ ﯽ اﯼ ﺷ ﻴﺦ‪ ،‬وﻟ ﯽ‬
‫ﭘ ﺎﯼ ﺗ ﺎ ﻓ ﺮق ﺳ ﺮ هﻤ ﻪ وﺳﻮﺳ ﻪ و وﺳﻮاﺳ ﯽ!‬
‫ﺟﻤ ﻊ ﺁرﯼ ﻧﺠ ﺴﯽ ﭼﻨ ﺪ ﺑ ﻪ ﺟ ﺎدوﯼ ﻓﺮﻳ ﺐ؟‬
‫ﺑﺨ ﺪا ﺑﻬﺘ ﺮ ازﻳ ﻦ آ ﺎر ُﺑ َﻮد آﻨﺎﺳ ﯽ!‬
‫)ﺟﺎﻣﯽ‪ ،‬ﻗﺮن ﻧﻬﻢ(‬
‫درﺑ ﻦ هﺮﻣ ﻮ ﻳﺰﻳ ﺪ ﺧﻔﺘ ﻪاﯼ دارﯼ و ﺑ ﺎز‬
‫ﺁﻩ ﺣ ﺴﺮت ﻣﻴﻜ ﺸﯽ ﺑ ﺮ ﻣ ﺎﺟﺮاﯼ آ ﺮﺑﻼ!‬
‫دادﻩاﯼ ﺧ ﻮد را ﺑ ﻪ ﺷ ﻴﻄﺎن‪ ،‬او ﺗ ﺮا ﻧﻌ ﻢاﻟﻮآﻴ ﻞ‬
‫ﺑ ﺎز ﻣ ﯽﮔ ﻮﺋﯽ ز ﺑﻴ ﺸﺮﻣﯽ ﺗﻮآ ﻞ ﺑﺮﺧ ﺪا!‬
‫و‪:‬‬
‫ﮔﺮﭼ ﻪ ﺧ ﻮد ﺑ ﻮد زن ﺣ ﺮص و ﻃﻤ ﻊ‪ ،‬ﻓﺘ ﻮﯼ داد‬
‫ﻣﻔﺘ ﯽ ﺷ ﺮع‪ :‬آ ﻪ ﻳ ﻚ زن ﺑ ﻪ دو ﺷ ﻮهﺮ ﻧﺪهﻨ ﺪ!‬
‫و‪:‬‬
‫رﻳ ﺶ ﺑﻘ ﺪر ﻋ ﺼﺎ ﮔ ﺬار‪ ،‬آ ﻪ اﻣ ﺮوز‬
‫آ ﻮﺗﻬﯽ رﻳ ﺶ‪ ،‬هﺘ ﻚ ﺣﺮﻣ ﺖ دﻳ ﻦ اﺳ ﺖ‬
‫)آﻠﻴﻢ آﺎﺷﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻗﺮن دهﻢ(‬
‫ﺗ ﺎ ﺳ ﺮاﻧﺠﺎم ﭼ ﻪ از ﭘ ﺮدﻩ درﺁﻳ ﺪ‪ ،‬آ ﺎﻣﺮوز‬
‫دور ﭘ ﺮوارﯼ ﻋﻤﺎﻣ ﻪ و ﻗﻄ ﺮ ﺷ ﻜﻢ اﺳ ﺖ!‬
‫و‪:‬‬
‫آ ﺎر ﺑ ﺎ ﻋﻤﺎﻣ ﻪ و ﻗﻄ ﺮ ﺷ ﻜﻢ اﻓﺘ ﺎدﻩ اﺳ ﺖ!‬
‫ﺧ ﻢ درﻳ ﻦ ﻣﺠﻠ ﺲ ﺑﺰرﮔﻴﻬ ﺎ ﺑ ﻪ اﻓﻼﻃ ﻮن آﻨ ﺪ!‬
‫و‪:‬‬
‫رﻧ ﺪﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ اﺳ ﺒﺎب وﯼ ﺁﺳ ﺎن ﻧﺪه ﺪ دﺳ ﺖ‬
‫ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﺗﺰوﻳ ﺮ‪ ،‬ﻋ ﺼﺎﺋﯽ و رداﺋ ﯽ اﺳ ﺖ!‬
‫)ﺻﺎﺋﺐ ﺗﺒﺮﻳﺰﯼ‪ ،‬ﻗﺮن دهﻢ(‬
‫ﻗ ﻮﻣﯽ هﻤ ﻪ ﺷ ﺒﺨﻴﺰ‪ ،‬وﻟ ﯽ از ﭘ ﯽ ﺗﺰوﻳ ﺮ‬
‫ﻗ ﻮﻣﯽ هﻤ ﻪ دﻳﻨ ﺪار‪ ،‬وﻟ ﯽ از ﭘ ﯽ دﻳﻨ ﺎر!‬
‫ﺻ ﺪ ﻣﻜ ﺮ ﻓﺮوﺑ ﺴﺘﻪ ﺑ ﻪ ه ﺮ ﺑﺨﻴ ﻪ ﺧﺮﻗ ﻪ‬

‫‪٣٣١‬‬
‫ﺻ ﺪ ﺣﻴﻠ ﻪ ﻓﺮوﺑ ﺴﺘﻪ ﺑ ﻪ ه ﺮ ﮔﻮﺷ ﻪ دﺳ ﺘﺎر‬
‫)آﺎﻣﻞ ﺟﻬﺮﻣﯽ‪ ،‬ﻗﺮن ﻳﺎزدهﻢ(‬
‫ﻣ ﻦ ﺷ ﻴﺦ دﻣ ﻦ ﭘ ﺎك را‪ ،‬ﺁﮔ ﺎهﻢ از ﺣ ﺎل درون‬
‫ه ﺎﺗﻒ ﺗ ﻮ از وﯼ ﺑﻬﺘ ﺮﯼ‪ ،‬ﺑ ﺎ ﺻ ﺪهﺰار ﺁﻟ ﻮدﮔﯽ!‬
‫)هﺎﺗﻒ‪ ،‬ﻗﺮن دوازدهﻢ(‬
‫ﺳ ﺮّ ﺳ ﺎﻟﻮس و رﻳ ﺎ ﭘﺮﺳ ﻴﺪن از ﻳﻐﻤ ﺎ ﭼ ﻪ ﺳ ﻮد؟‬
‫واﻋ ﻆ از وﯼ ﺧ ﻮﺑﺘﺮ ﻣ ﯽداﻧ ﺪ اﻳ ﻦ اﻓ ﺴﺎﻧﻪ را!‬
‫)ﻳﻐﻤﺎ‪ ،‬ﻗﺮن ﺳﻴﺰدهﻢ(‬
‫ﻣ ﺎرﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ رﻓﺘ ﻪ‪ ،‬اژده ﺎ ﺑﺮﮔ ﺸﺘﻪ!‬ ‫ﺣ ﺎﺟﯽ آ ﻪ زﻣﻜ ﻪ و ﻣﻨ ﺎ ﺑﺮﮔ ﺸﺘﻪ‬
‫آ ﺎﻳﻦ ﺧﺎﻧ ﻪ ﺧ ﺮاب از ﺧ ﺪا ﺑﺮﮔ ﺸﺘﻪ!‬ ‫زﻧﻬ ﺎر ﻓﺮﻳ ﺐ دم او را ﻣﺨﻮرﻳ ﺪ‬
‫)ﺧﺎﺋﻒ ﺷﻴﺮازﯼ‪ ،‬ﻗﺮن ﺳﻴﺰدهﻢ(‬
‫وﺑﺨﺼﻮص در ﻗﺮن ﭼﻬﺎردهﻢ‪ ،‬ﻗﺮن آﻤﺎل روﻧ ﻖ ﻣﻜﺘ ﺐ دآﺎﻧ ﺪاران دﻳ ﻦ و‬
‫ﻗﺮن آﻤﺎل اﻧﺤﻄﺎط اﻳﺮان‪ ،‬در ﺷﺮاﺋﻄﯽ آ ﻪ ﻏﺎﻟﺒ ﺎ ﻣ ﺸﺎﺑﻬﺘﯽ ﺷ ﮕﻔﺖاﻧﮕﻴ ﺰ ﺑ ﺎ اﻳ ﺮان‬
‫اﻣ ﺮوز دارد‪ ،‬ﺑﺎﻧ ﮓ اﻋﺘ ﺮاض ﭘﺮﭼﻤ ﺪاران ﻓﺮهﻨ ﮓ اﻳ ﺮان ﺑ ﻪ اوج ﺧ ﻮد ﻣ ﯽرﺳ ﺪ‬
‫ﺻﺪاﯼ اﻳﺮج ﺑﮕﻮش ﻣﯽرﺳﺪ آﻪ‪:‬‬
‫از ﺁن ﮔ ﺮوﻩ ﭼ ﻪ ﺧ ﻮاهﯽ‪ ،‬آ ﻪ از ه ﺰار ﻧﻔ ﺮ‬
‫اﻗ ﻞ دوﻳ ﺴﺖ ﻧﻔ ﺮ روﺿ ﻪﺧ ﻮان ﺧ ﺮ دارد‬
‫دوﻳ ﺴﺖ دﻳﮕ ﺮ ﺟ ﻦﮔﻴ ﺮ و ﻣﺮﺷ ﺪ و ر ّﻣ ﺎل‬
‫دوﻳ ﺴﺖ واﻋ ﻆ از روﺿ ﻪﺧ ﻮان ﺑﺘ ﺮ دارد!‬
‫و ﺻﺪاﯼ ﻋﺎرف آﻪ‪:‬‬
‫آ ﺎر ﻋﻤﺎﻣ ﻪ درﻳ ﻦ ﻣﻠ ﻚ‪ ،‬آﻠ ﻪ ﺑ ﺮدارﯼ اﺳ ﺖ!‬
‫ﻧﻴ ﺴﺖ ﺁﺳ ﻮدﻩ آ ﺲ‪ ،‬ار ﺷ ﻴﺦ ﻣﻜ ﻼ ﻧ ﺸﻮد‬
‫ﻧﻴ ﺴﺖ او ﻣ ﺮد رﻩ ﺁﺧ ﺮت‪ ،‬اﻳﻨﻬ ﺎ ﺣ ﺮف اﺳ ﺖ‬
‫ﭘ ﺲ ﭼ ﻪ ﺧ ﻮاهﯽ ﺑ ﺸﻮد ﮔ ﺮ زن دﻧﻴ ﺎ ﻧ ﺸﻮد؟‬
‫و هﺸﺪار ﻓﺮﺧﯽ ﻳﺰدﯼ آﻪ‪:‬‬
‫اﻟﻘ ﺼﻪ ﺑﻨ ﺎم ﺣﻔ ﻆ اﺳ ﻼم ز آﻔ ﺮ‬
‫ﻳ ﻚ دﺳ ﺘﻪ ز روﯼ ﺳ ﺎدﮔﯽ رﻧ ﮓ ﺷ ﺪﻧﺪ!‬
‫و ﻧﻴﺸﺨﻨﺪ ﻋﺸﻘﯽ آﻪ‪:‬‬
‫ﻣﻜ ﻦ ﻣﺪاﺧﻠ ﻪ در آ ﺎر ﻣﻤﻠﻜ ﺖ اﯼ ﺷ ﻴﺦ‬
‫آ ﻪ اﻳ ﻦ ﻣﺒﺎﺣﺜ ﻪ ﻏ ﺴﻞ ﺑ ﯽ ﻧﻤ ﺎزﯼ ﻧﻴ ﺴﺖ!‬
‫و ﭘﻴﺎم ﺑﺎ ﺷﻜﻮﻩ ﭘﺮوﻳﻦ اﻋﺘﺼﺎﻣﯽ آﻪ‪:‬‬

‫‪٣٣٢‬‬
 ‫ﺮ‬ ‫ﺎن ده‬ ‫ﺖ در دل ﺁﻟﻮدﮔ‬ ‫زﻧﮕﺎرهﺎﺳ‬
‫ه ﺮ ﭘ ﺎك ﺟﺎﻣ ﻪ را ﻧﺘ ﻮان ﮔﻔ ﺖ ﭘﺎرﺳ ﺎ اﺳ ﺖ!‬
‫و ﻓﺴﻮس ﺷﻬﺮﻳﺎر آﻪ‪:‬‬
‫ﻋﻤﺎﻣ ﻪ اﻓ ﺴﺮ ﺳ ﻠﻄﺎن‪ ،‬ﻓ ﻀﻞ و ﺗﻘ ﻮﯼ ﺑ ﻮد‬
‫ﭼ ﻪ ﺷ ﺪ آ ﻪ دﺳ ﺘﺨﻮش ه ﺮ ﮔ ﺪاﯼ ﺑ ﯽﺳ ﺮ و ﭘﺎﺳ ﺖ؟‬
‫ﻗ ﺴﻢ ﺑ ﻪ ﺁل ﻋﺒ ﺎ ﻣ ﯽﺧ ﻮرﯼ‪ ،‬ﭼ ﻪ آ ﺎر آ ﻨﻢ؟‬
‫دم ﺧ ﺮوس ﺗ ﻮ ﺁﺧ ﺮ ﻋﻴ ﺎن ز زﻳ ﺮ ﻗﺒﺎﺳ ﺖ!‬
‫وﺧﺮوش ﻋﺼﻴﺎﻧﻪ ادﻳﺐ ﻃﻮﺳﯽ آﻪ‪:‬‬
‫ﻣ ﺴﺠﺪ اﮔ ﺮ ﺑﻨ ﺎم ﺧ ﺪا ﺷ ﺪ دآ ﺎن ﺷ ﻴﺦ‬
‫وﻳﺮاﻧ ﻪاش آﻨﻴ ﺪ‪ ،‬آ ﻪ داراﻟﻌﺒ ﺎدﻩ ﻧﻴ ﺴﺖ!‬
‫و ﺑﺨﺼﻮص "وﻗﺎﻳﻊ ﻧﮕﺎرﯼ" ﻋﺒﺮتاﻧﮕﻴﺰ دو ﺳﺨﻨﺴﺮاﯼ ﻧﺎﻣﯽ ﻗﺮن‪ ،‬ادﻳﺐ‬
‫اﻟﻤﻤﺎﻟﻚ ﻓﺮاهﺎﻧﯽ و ﻣﻠ ﻚ اﻟ ﺸﻌﺮاﯼ ﺑﻬ ﺎر آ ﻪ ﻧﻘ ﻞ ﻗ ﺴﻤﺘﻬﺎﯼ زﻳ ﺎدﺗﺮﯼ از دو ﻗ ﺼﻴﺪﻩ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﻌﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ اﻳﺠﺎب ﻣﯽآﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺑﻬﺘ ﺮ از ه ﺮ آ ﺎر‪ ،‬ﻣﻼﺋ ﯽ اﺳ ﺖ آﺎﻧ ﺪر اﻳ ﻦ ﺑﻠ ﺪ‬
‫آ ﺮدﻩ ﻣ ﻼ در ﺷ ﺒﺎﻧﯽ آ ﺎر ﮔﺮﮔ ﺎن در ﮔﻠ ﻪ‬
‫ﻣ ﯽﻧ ﺪاﻧﻢ زادﻩ ﺷ ﻤﺮ اﺳ ﺖ ﻳ ﺎ ﻧ ﺴﻞ ﻳﺰﻳ ﺪ؟‬
‫ﻣ ﯽﻧ ﺪاﻧﻢ ﺗﺨﻤ ﻪ آﻌ ﺐ اﺳ ﺖ ﻳ ﺎ از ﺑﺎهﻠ ﻪ؟‬
‫ﭼﻨ ﺪ روزﯼ ﻣﺎﻧ ﺪﻩ اﺳ ﺖ اﻧ ﺪر ﻧﺠ ﻒ ﻳ ﺎ آ ﺮﺑﻼ‬
‫ﭼﻨ ﺪ ﺳ ﻄﺮﯼ ﺧﻮاﻧ ﺪﻩ اﺳ ﺖ از ﺻ ﺮف ﻣﻴ ﺮ و اﻣﺜﻠ ﻪ‬
‫از ﻣﻠ ﻚ واﻻﺗ ﺮ اﺳ ﺖ اآﻨ ﻮن ﺑ ﻪ ﺗﻘ ﻮﯼ و ورع!‬
‫از ﻓﻠ ﻚ ﺑ ﺎﻻﺗﺮ اﺳ ﺖ اآﻨ ﻮن ﺑ ﻪ ﻗ ﺪر و ﻣﻨﺰﻟ ﻪ!‬
‫"ﺁﻳ ﺖاﷲ" ﻣﻌﻨ ﯽ ﺁن ذات ﭘ ﺎك ﺁﻣ ﺪ‪ ،‬ه ﻼ!‬
‫"ﺣﺠﺔاﻻﺳ ﻼم" ﻧ ﺎﻣﺶ زﺁﺳ ﻤﺎن ﺁﻣ ﺪ هﻠ ﻪ!‬
‫"ﺣ ﻞ ﻻﻳﻨﺤ ﻞ" ﻋﻤﺎﻣ ﻪ‪" ،‬ﺣﺠ ﺖ ﻗ ﺎﻃﻊ" ﭼﻤ ﺎق‬
‫اﻳ ﻨﺶ روﺷ ﻦ ﺗﺒ ﺼﺮﻩ‪ ،‬ﺁﻧ ﺶ هﻮﻳ ﺪا ﺗﻜﻤﻠ ﻪ!‬
‫ﻋﻴ ﺐ داراﻟ ﺸﺮع را ﺗ ﺸﺮﻳﺢ ﻧﺘ ﻮاﻧﻢ ازﺁﻧ ﻚ‬
‫ﺷ ﺮع ﺿ ﺎﻳﻊ ﻣ ﯽﺷ ﻮد ﺑﺮﻣ ﯽﺧ ﻮرد ﺑ ﺮ ﺳﻠ ﺴﻠﻪ!‬
‫اﻳﻨﻜ ﻪ ﮔ ﻮﻳﻢ آ ﻪ از ﺑ ﺲ ﺧ ﺎرج از رﻩ ﻣ ﯽروﻧ ﺪ‬
‫در ﺟﻬ ﻨﻢ ه ﻢ ﻧ ﺸﺎﻳﺪ رﻓ ﺖ ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ ﻗﺎﻓﻠ ﻪ‬
‫)ادﻳﺐ اﻟﻤﻤﺎﻟﻚ(‬
‫ﺧ ﺎدم ﺷ ﻤﺮ آﻨ ﻮﻧﯽ ﮔ ﺸﺘﻪ‪ ،‬وﺁﻧﮕ ﻪ ﻧﺎﻟ ﻪه ﺎ‬

‫‪٣٣٣‬‬
‫ﺑ ﺎ دو ﺻ ﺪ ﻟﻌﻨ ﺖ ز دﺳ ﺖ ﺷ ﻤﺮ ﻣﻠﻌ ﻮن ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ‬
‫ﺑ ﺮ ﻳﺰﻳ ﺪ ﻣ ﯽﮔﻮﻳﻨ ﺪ ه ﺮدم ﺻ ﺪ ﻣﺠﻴ ﺰ‬
‫ﺑ ﺲ ﺷ ﻤﺎﺗﺖ ﺑ ﺮ ﻳﺰﻳ ﺪ ﻣ ﺮدﻩ دون ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ!‬
‫ﺣ ﻖ ﮔ ﻮاﻩ اﺳ ﺖ ار ﻣﺤﻤ ﺪ زﻧ ﺪﻩ ﮔ ﺮدد ورﻋﻠ ﯽ‬
‫ه ﺮ دو را ﺗ ﺴﻠﻴﻢ ﻧ ّﻮاب هﻤ ﺎﻳﻮن ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ!‬
‫ﺁﻳ ﺪ از دروازﻩ ﺷ ﻤﺮان اﮔ ﺮ روزﯼ ﺣ ﺴﻴﻦ‬
‫ﺷ ﺎﻣﺶ از دروازﻩ دوﻻب ﺑﻴ ﺮون ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ!‬
‫ﺣ ﻀﺮت ﻋﺒ ﺎس اﮔ ﺮ ﺁﻳ ﺪ ﭘ ﯽ ﻳ ﻚ ﺟﺮﻋ ﻪ ﺁب‬
‫ﻣ ﺸﻚ او را در دم دروازﻩ وارون ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ‬
‫ﮔ ﺮ ﻋﻠ ﯽ اﺻ ﻐﺮ ﺑﻴﺎﻳ ﺪ ﺑ ﺮ در دآﺎﻧ ﺸﺎن‬
‫در دو ﭘ ﻮل ﺁن ﻃﻔ ﻞ را ﻳ ﻚ ﭘ ﻮل ﻣﻐﺒ ﻮن ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ!‬
‫ﮔ ﺮ ﻋﻠ ﯽ اآﺒ ﺮ ﺑﺨﻮاه ﺪ ﻳ ﺎرﯼ از اﻳ ﻦ آﻮﻓﻴ ﺎن‬
‫روز ﭘﻨﻬ ﺎن ﮔ ﺸﺘﻪ‪ ،‬ﺷ ﺐ ﺑ ﺮ وﯼ ﺷ ﺒﻴﺨﻮن ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ‬
‫ور ﻳﺰﻳ ﺪ ﻣﻘﺘ ﺪر ﭘ ﺎ ﺑ ﺮ ﺳ ﺮ اﻳ ﺸﺎن ﻧﻬ ﺪ‬
‫ﺧ ﺎك ﭘ ﺎﻳﺶ را ﺑ ﻪ ﺁب دﻳ ﺪﻩ ﻣﻌﺠ ﻮن ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ!‬
‫ﺧ ﻮد اﺳ ﻴﺮاﻧﻨﺪ در ﺑﻨ ﺪ ﺟﻔ ﺎﯼ ﻇﺎﻟﻤ ﺎن‬
‫ﺑ ﺮ اﺳ ﻴﺮان ﻋ ﺮب‪ ،‬اﻳ ﻦ ﻧﻮﺣ ﻪه ﺎ ﭼ ﻮن ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ؟‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫از ﻋ ﻮام اﺳ ﺖ هﺮﺁﻧﻬ ﺎ آ ﻪ رود ﺑ ﺮ اﺳ ﻼم‬
‫آﺎراﺳ ﻼم ز ﻏﻮﻏ ﺎﯼ ﻋ ﻮام اﺳ ﺖ ﺗﻤ ﺎم‬
‫زﺁﻧﭽ ﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﮔﻔﺘ ﻪ اﺳ ﺖ و درو ﻧﻴ ﺴﺖ ﺷ ﻚ‬
‫وﺣ ﯽ ﻣﻨ ﺰل ﺷِ ُﻤﺮﻧﺪ ﺁﻧﭽ ﻪ ﺷ ﻨﻴﺪﻧﺪ زاﻣ ﺎم!‬
‫ﯽ‬ ‫ﻮح ﻧﺒ‬ ‫ﺪ رﻩ ﻧ‬ ‫ﻮت ﺑﮕﺮﻓﺘﻨ‬ ‫در ﻧﺒ‬
‫درﺧ ﺪاﺋﯽ ﺑﻨﻤﻮدﻧ ﺪ ﺑ ﻪ ﮔﻮﺳ ﺎﻟﻪ ﺳ ﻼم‬
‫ﺑ ﻪ ه ﻮاﯼ ﻧﻔ ﺴﯽ‪ ،‬ﺟﻤﻠ ﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ ﻗﻌ ﻮد‬
‫ﺑ ﻪ ﻃﻨ ﻴﻦ ﻣﮕ ﺴﯽ‪ ،‬ﺟﻤﻠ ﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ ﻗﻴ ﺎم‬
‫ﻋﺎﻗ ﻞ ار ﺑ ﺴﻤﻠﻪ ﺧﻮاﻧ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﻪ ه ﻮاﻳﺶ ﻧﭽﻤﻨ ﺪ‬

‫‪٣٣٤‬‬
‫ﻏ ﻮل اﮔ ﺮ ﻗ ﺼﻪ آﻨ ﺪ‪ ،‬ﮔ ﺮد ﺷ ﻮﻧﺪ از در و ﺑ ﺎم!‬
‫ﺳ ﻨﺖ و ﺷ ﺮع و آﺘ ﺎب ﻧﺒ ﻮﯼ ﻣﺎﻧ ﺪﻩ ز آ ﺎر‬
‫ﺟﻬ ﻞ ﺑﻨﺸ ﺴﺘﻪ ﺑ ﻪ ﺳ ﻠﻄﺎﻧﯽ اﻳ ﻦ ﺧﻴ ﻞ ﻟﺌ ﺎم‬
‫ﺟﻬّ ﺎل ز داﻧ ﺶ ﻣ ﺴﺮاﺋﻴﺪ ﺳ ﺨﻦ‬ ‫ﭘ ﻴﺶ ُ‬
‫آ ﻪ ﺣ ﺮام اﺳ ﺖ ﺣ ﺮام اﺳ ﺖ ﺣ ﺮام اﺳ ﺖ ﺣ ﺮام!‬
‫ﻣﻠﻚ اﻟﺸﻌﺮاء ﺑﻬﺎر‬

‫‪٣٣٥‬‬
٣٣٦
 ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‬

‫ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ اﺣﺎدﻳﺚ‬
‫ﻧﻘﻞ از ﻣﻌﺘﺒﺮﺗﺮﻳﻦ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﺣﺪﻳﺚ‬

‫و ﻓﻘﻪ ﻣﻜﺘﺐ دﻛﺎﻧﺪاران دﻳﻦ‬

‫از اﺻﻮل ﻛﺎﻓﻲ ﺗﺎ‬

‫ﺗﻮﺿﻴﺢاﻟﻤﺴﺎﺋﻞ‬

‫‪٣٣٧‬‬
٣٣٨
 ‫‪١‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻜﺮﯼ و ﻓﻠﺴﻔﯽ‬

‫ﺗ ﺎ ﺑـﺪاﻧ ـﺪ آ ـﺎﻓﺮ و ﮔﺒ ـﺮ و ﻳﻬ ﻮد‪:‬‬

‫آﺎﻧﺪر اﻳﻦ ﺻﻨﺪوق ﺟﺰ ﻟﻌﻨﺖ ﻧﺒ ﻮد!‬

‫)ﻣﻮﻟﻮﯼ(‬

‫‪٣٣٩‬‬
٣٤٠
 ‫اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫‪ -‬ﭼﻨﺪ ﺗ ﻦ از اﺻ ﺤﺎب‪ ،‬از اﺣﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ‪ ،‬او از ﭘ ﺪرش و او از اﺑ ﻦ اﺑ ﯽ‬
‫ﻋﻤﻴﺮ‪ ،‬و او از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻜﻴﻢ‪ ،‬و او از ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬رواﻳﺖ آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ ﮔﻔ ﺖ‪:‬‬
‫ﺷﻨﻴﺪم ﺣﻀﺮت اﻣﺎم اﺑﺎﺟﻌﻔﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم را آﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﻓﺮﻣ ﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ ‪:‬ﻣﻨﻢ ﺧ ﺪاﺋﯽ آ ﻪ آ ﺴﯽ ﺷﺎﻳ ﺴﺘﻪ ﭘﺮﺳ ﺘﺶ ﺑﺠ ﺰ ﻣ ﻦ ﻧﻴ ﺴﺖ و ﻧﻴﻜ ﯽ را ﺁﻓﺮﻳ ﺪم و‬
‫ﺑﺪﯼ را ﺁﻓﺮﻳﺪم‪ .‬ﺧﻮﺷﺎ ﺑﺤﺎل ﺁن آﺲ آﻪ ﻧﻴﻜﯽ را ﺑﻪ دﺳﺘﺶ ﺟﺎرﯼ ﺳﺎﺧﺘﻢ و واﯼ ﺑﺮ‬
‫آﺴﻴﻜﻪ ﺑﺪﯼ را ﺑﻪ دﺳﺘﺶ ﺟﺎرﯼ ﺳﺎﺧﺘﻢ و واﯼ ﺑﺮ ﺁن آﺲ آﻪ ﺑﮕﻮﻳﺪ ‪ :‬ﭼﺮا اﻳﻨﻄ ﻮر‬
‫ﺷﺪ و ﭼﺮا ﺁﻧﻄﻮر ﺷﺪ؟)اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎب اﻟﺨﻴﺮ واﻟﺸﺮ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ اﺑ ﺮاهﻴﻢ ﺑ ﻦ هﺎﺷ ﻢ از ﭘ ﺪرش‪ ،‬و او از اﺑ ﻦ اﺑ ﯽ ﻋﻤﻴ ﺮ‪ ،‬و او از‬

‫ﻣﺤﻤ ﺪ ﺣﻤ ﺮان‪ ،‬و او از ﺳ ﻠﻴﻤﺎن ﺑ ﻦ ﺧﺎﻟ ﺪ‪ ،‬رواﻳ ﺖ آﻨﻨ ﺪ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ‬
‫ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﭼ ﻮن ﺧ ﺪا ﺧﻴ ﺮ ﺑﻨ ﺪﻩاﯼ را ﺧﻮاه ﺪ‪ ،‬اﺛ ﺮﯼ از ﻧ ﻮر در‬
‫دﻟﺶ ﮔﺬارد و ﮔﻮﺷ ﻬﺎﯼ دﻟ ﺶ را ﺑ ﺎز آﻨ ﺪ و ﻓﺮﺷ ﺘﻪاﯼ ﺑ ﺮ او ﮔﻤ ﺎرد آ ﻪ ﻧﮕﻬ ﺪارش‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﭼﻮن ﺑ ﺮاﯼ ﺑﻨ ﺪﻩاﯼ ﺑ ﺪ ﺧﻮاه ﺪ اﺛ ﺮﯼ از ﺳ ﻴﺎهﯽ در دﻟ ﺶ اﻓﻜﻨ ﺪ وﮔﻮﺷ ﻬﺎﯼ‬
‫دﻟ ﺶ را ﺑﺒﻨ ﺪد و ﺷ ﻴﻄﺎﻧﯽ ﺑ ﺮاو ﮔﻤ ﺎرد آ ﻪ ﮔﻤ ﺮاهﺶ آﻨ ﺪ‪).‬اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘ ﺎب‬
‫اﻟﺘﻮﺣﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎب اﻟﻬﺪاﻳﻪ(‪.‬‬

‫‪ -‬اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد آﻪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﺑﺮاﯼ‬
‫ﻣﺮدم ﺧﻄﺒﻪ ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ دﺳﺖ راﺳﺖ ﺧﻮد را ﻣ ﺸﺖ ﺑ ﺴﺘﻪ ﺑﻠﻨ ﺪ آ ﺮد و ﻓﺮﻣ ﻮد‪:‬اﯼ‬
‫ﻣﺮدم ﻣﯽداﻧﻴﺪ در ﻣﺸﺖ ﻣﻦ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺧ ﺪاﯼ داﻧ ﺎد و ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮش داﻧ ﺎد! ﻓﺮﻣ ﻮد‪:‬‬
‫در ﺁن اﺳﺖ ﻧﺎﻣﻬﺎﯼ اهﻞ ﺑﻬﺸﺖ و ﻧﺎﻣﻬﺎﯼ ﭘﺪران و ﻗﺒﺎﻳﻞ ﺁﻧﻬﺎ ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ‪ .‬ﺳ ﭙﺲ‬
‫دﺳﺖ ﭼ ﭗ ﺧ ﻮد را ﺑﻠﻨ ﺪ آ ﺮد و ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬اﯼ ﻣ ﺮدم ﻣ ﯽداﻧﻴ ﺪ در اﻳ ﻦ ﻣ ﺸﺘﻢ ﭼﻴ ﺴﺖ؟‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺧﺪاﯼ داﻧﺎد و ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮش داﻧ ﺎد! ﻓﺮﻣ ﻮد‪:‬ﻧﺎﻣﻬ ﺎﯼ دوزﺧﻴ ﺎن و ﻧﺎﻣﻬ ﺎﯼ ﭘ ﺪران و‬
‫ﻗﺒﺎﻳﻞ ﺁﻧﻬﺎ اﺳﺖ ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ‪ ...‬ﺳ ﭙﺲ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺧ ﺪا ﭼﻨ ﻴﻦ ﺣﻜ ﻢ ﻓﺮﻣ ﻮدﻩ و ﻋ ﺪاﻟﺖ‬
‫ﻧﻤ ﻮدﻩ‪ ،‬آ ﻪ ﮔﺮوه ﯽ در ﺑﻬ ﺸﺖ و ﮔﺮوه ﯽ در دوزخ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪).‬اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘ ﺎب‬
‫اﻟﺤﺠﺔ‪ ،‬ﺑﺎب ﻣﻮﻟﺪ اﻟﻨﺒﯽ و وﻓﺎﺗﻪ(‪.‬‬

‫‪٣٤١‬‬
‫‪ -‬اﺑﻮﻋﻠﯽ اﻻﺷﻌﺮﯼ‪ ،‬از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻳﺤﻴﯽ‪ ،‬و او از ﻣﺤﻤﺪ ﺑ ﻦ اﺳ ﻤﺎﻋﻴﻞ‪ ،‬و او‬
‫از ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ اﻟﺤﻜ ﻢ‪ ،‬و او از اﺑ ﺎن اﺑ ﻦ ﻋﺜﻤ ﺎن‪ ،‬و او از زرارﻩ‪ ،‬و او از اﺑ ﯽ ﺟﻌﻔ ﺮ‬
‫اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم‪ ،‬ﻧﻘﻞ آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ اﻣ ﺎم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬هﻤﺎﻧ ﺎ ﺧ ﺪاﯼ ﻋﺰوﺟ ﻞ ﭘ ﻴﺶ از‬
‫ﺁﻧﻜﻪ ﻣﺨﻠﻮق را ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﺁﺑﯽ ﮔﻮارا ﭘﺪﻳﺪ ﺁﯼ‪ ،‬ﺗﺎ از ﺗﻮ ﺑﻬﺸﺖ و اه ﻞ‬
‫ﻃﺎﻋ ﺖ ﺧ ﻮد را ﺑﻴ ﺎﻓﺮﻳﻨﻢ‪ ،‬وﺁﺑ ﯽ ﺷ ﻮر و ﺗﻠ ﺦ ﭘﺪﻳ ﺪ ﺁﯼ‪ ،‬ﺗ ﺎ از ﺗ ﻮ دوزخ و اه ﻞ‬
‫ﻣﻌﺼﻴﺖ ﺧﻮد را ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨﻢ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑ ﻪ ﺁن دو دﺳ ﺘﻮر ﻓﺮﻣ ﻮد ﺗ ﺎ ﺁﻣﻴﺨﺘ ﻪ ﺷ ﺪﻧﺪ‪ .‬از اﻳ ﻦ‬
‫ﺟﻬﺖ اﺳﺖ آﻪ ﻣﻮﻣﻦ آﺎﻓﺮ زاﻳﺪ و آﺎﻓﺮ ﻣﻮﻣﻦ‪ ...‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻳﻚ ﻣﺸﺖ از ﺧﺎك زﻣﻴﻨﯽ را‬
‫آﻪ ﺁدم ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم را از ﺁن ﺁﻓﺮﻳﺪ ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺖ و ﺁب ﮔﻮاراﯼ ﻓﺮات را ﺑﺮ ﺁن رﻳﺨﺖ‪،‬‬
‫و ﺁﻧﺮا ﭼﻬﻞ ﺻﺒﺎح ﺑﺤﺎل ﺧﻮد ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﺮﺁن‪ ،‬ﺁﺑﯽ ﺷﻮر و ﺗﻠﺢ رﻳﺨﺖ و ﭼﻬﻞ‬
‫ﺻﺒﺎح دﻳﮕﺮ واﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﺁن ﮔﻞ ﺧﻤﻴﺮﺷﺪ‪ ،‬ﺁﻧﺮا ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و ﺑ ﺸﺪت ﻣ ﺎﻟﺶ داد و‬
‫ﺑﻨﺎﮔ ﺎﻩ ﻣﺨﻠﻮﻗ ﺎت ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﻣ ﻮر ﺑ ﻪ ﺟﻨ ﺒﺶ درﺁﻣﺪﻧ ﺪ‪ .‬ﺳ ﭙﺲ ﺑ ﻪ اﺻ ﺤﺎب ﻳﻤ ﻴﻦ ﻓﺮﻣ ﻮد‪:‬‬
‫ﺑﺴﻼﻣﺖ ﺑﺴﻮﯼ ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮوﻳﺪ‪ .‬و ﺑﻪ اﺻﺤﺎب ﺷﻤﺎل ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺑ ﻪ ﺳ ﻮﯼ دوزخ ﺑﺮوﻳ ﺪ‬
‫و ﺑ ﺎآﯽ از ه ﻴﭽﻜﺲ ﻧ ﺪارم)!( )اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘ ﺎب اﻻﻳﻤ ﺎن و اﻟﻜﻔ ﺮ‪ ،‬ﺑ ﺎب ﺁﺧ ﺮ‬
‫ﻣﻨﻪ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﻋﻠﯽ اﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬از ﺻ ﺎﻟﺢ ﺑ ﻦ اﺑ ﯽ ﺣﻤ ﺎد‪ ،‬و او از ﺣ ﺴﻴﻦ ﺑ ﻦ ﻳﺰﻳ ﺪ‪ ،‬و او‬
‫از ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ اﺑ ﯽ ﺣﻤ ﺰﻩ‪ ،‬و او از اﺑ ﺮاهﻴﻢ‪ ،‬رواﻳ ﺖ آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ اﻣ ﺎم اﺑ ﯽ‬
‫ﻋﺒ ﺪاﷲ ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬هﻤﺎﻧ ﺎ ﺧ ﺪاﯼ ﻋﺰوﺟ ﻞ ﭼ ﻮن ﺧﻮاﺳ ﺖ ﺁدم‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم را ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨﺪ‪ ،‬در ﺳﺎﻋﺖ اول روز ﺟﻤﻌﻪ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ را ﻓﺮﺳ ﺘﺎد ﺗ ﺎ ﺑ ﺎ دﺳ ﺖ‬
‫راﺳﺘﺶ آﻪ از ﺁﺳﻤﺎن هﻔ ﺘﻢ ﺑ ﻪ ﺁﺳ ﻤﺎن دﻧﻴ ﺎ ﻣ ﯽرﺳ ﻴﺪ ﻣ ﺸﺖ آ ﺮد‪ ،‬و از ه ﺮ ﺁﺳ ﻤﺎن‬
‫ﺧﺎآﯽ ﺑﺮداﺷﺖ و ﻣﺸﺖ دﻳﮕ ﺮﯼ از زﻣ ﻴﻦ هﻔ ﺘﻢ ﺑ ﺎﻻ ﺗ ﺎ زﻣ ﻴﻦ هﻔ ﺘﻢ دور ﺑﺮﮔﺮﻓ ﺖ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺧﺪاﯼ ﻋﺰوﺟﻞ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ را دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ ﻣﺸﺖ اول را ﺑﺪﺳﺖ راﺳﺖ و ﻣﺸﺖ‬
‫دوم را ﺑﺪﺳﺖ ﭼﭗ ﺧﻮد ﻧﮕﺎﻩ داﺷﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺁن ِﮔﻞ را ﺑﻪ دو ﻗﺴﻤﺖ ﺷﻜﺎﻓﺖ‪ ،‬و ﺁﻧﭽﻪ‬
‫از زﻣﻴﻦ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻗ ﺴﻤﯽ و ﺁﻧﭽ ﻪ را ه ﻢ آ ﻪ از ﺁﺳ ﻤﺎﻧﻬﺎ ﺑ ﻮد ﺑ ﻪ ﻗ ﺴﻢ دﻳﮕ ﺮ درﭘﺎﺷ ﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺁﻧﮕ ﺎﻩ ﺧ ﺪاﯼ ﺗﻌ ﺎﻟﯽ ﺑ ﻪ ﺁﻧﭽ ﻪ در دﺳ ﺖ راﺳ ﺖ ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ ﺑ ﻮد‪ ،‬ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬رﺳ ﻮﻻن و‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان و ﺻﺪﻳﻘﺎن و ﻣﻮﻣﻨﺎن و ﺁﻣﺮزﻳ ﺪﮔﺎن و ه ﺮ آ ﻪ را آ ﻪ ﻋ ﺰﺗﺶ را ﺧﻮاﺳ ﺘﻢ‬
‫از ﺗﻮ ﭘﺪﻳﺪ ﺁورم‪ ،‬و هﻤﺎﻧﻄﻮر آﻪ ﻓﺮﻣﻮد ﺷﺪ‪ .‬و ﺳﭙﺲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺁﻧﭽﻪ در دﺳ ﺖ ﭼ ﭗ‬
‫ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﻮد ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺴﺘﻜﺒﺮان و ﻣﺸﺮآﻴﻦ و آﻔ ﺎر و ﻃﻐﻴ ﺎﻧﮕﺮان ﻋﻠﻴ ﻪ ﻣ ﻦ‪ ،‬و ه ﺮ‬

‫‪٣٤٢‬‬
‫آﺲ دﻳﮕﺮ را آﻪ ﺧﻮارﯼ و ﮔﻤ ﺮاهﻴﺶ را ﺧﻮاﺳ ﺘﻢ از ﺗ ﻮ ﭘﺪﻳ ﺪ ﺁوردم‪ .‬و هﻤ ﺎﻧﻄﻮر‬
‫آﻪ ﻓﺮﻣﻮد ﺷﺪ )اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻻﻳﻤﺎن و اﻟﻜﻔﺮ؛ ﺑﺎب ﻃﻴﻨﻪ اﻟﻤﻮﻣﻦ و اﻟﻜﺎﻓﺮ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻳﺤﻴﯽ‪ ،‬از اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬و او از اﺑﻦ ﻓﻀﺎل‪ ،‬و او از اﺑ ﺮاهﻴﻢ‬
‫ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ اﻟﺤﻠﻮاﻧﯽ‪ ،‬و او از اﺑﯽ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ اﻟﺼﻴﻘﻞ رازﯼ‪ ،‬و او از اﺑﯽ ﻋﺒ ﺪاﷲ اﻣ ﺎم‬
‫ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟ ﺴﻼم رواﻳ ﺖ دارﻧ ﺪ آ ﻪ اﻣ ﺎم ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬در ﺑﻬ ﺸﺖ درﺧﺘ ﯽ‬
‫اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻧ ﺎﻣﺶ "ﻣَ ﺰن" اﺳ ﺖ و ﭼ ﻮن ﺧ ﺪاﯼ ﻋﺰوﺟ ﻞ ﺧﻮاه ﺪ ﻣ ﻮﻣﻨﯽ ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨ ﺪ‪،‬‬
‫ﻗﻄﺮﻩاﯼ از ﺷﻴﺮﻩ ﺁن ﺑﭽﻜﺎﻧﺪ ﺁن ﻗﻄﺮﻩ ﺑﻪ هﺮ ﺳﺒﺰﯼ و ﻣﻴﻮﻩاﯼ آﻪ رﺳ ﺪ و ﻣ ﻮﻣﻦ ﻳ ﺎ‬
‫آ ﺎﻓﺮﯼ از ﺁن ﺑﺨ ﻮرد‪ ،‬ﺧ ﺪاﯼ ﻋﺰوﺟ ﻞ از ﺻ ﻠﺐ او ﻣ ﻮﻣﻨﯽ ﺧ ﺎرج آﻨ ﺪ‪).‬هﻤ ﺎن‬
‫آﺘﺎب(‪.‬‬

‫‪ -‬وﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻳﺤﻴﯽ‪ ،‬از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﻟﺤﺴﻴﻦ‪ ،‬واو از ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ اﺳ ﻤﺎﻋﻴﻞ‪ ،‬و او‬
‫از ﺻﺎﻟﺢ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ‪ ،‬و او از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ اﺟﻌﻔ ﯽ‪ ،‬و او از ﺣ ﻀﺮت اﺑ ﯽ ﺟﻌﻔ ﺮ‬
‫اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ آﻪ ﺁن ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬هﻤﺎﻧ ﺎ ﺧ ﺪاﯼ ﻋﺰوﺟ ﻞ‬
‫هﺮ ﻣﺨﻠﻮﻗﯽ را آﻪ دوﺳﺖ داﺷﺖ‪ ،‬ازﺁﻧﭽﻪ دوﺳﺖ داﺷﺖ ﺁﻓﺮﻳﺪ‪ .‬و هﺮ آ ﻪ را دﺷ ﻤﻦ‬
‫داﺷﺖ‪ ،‬از ﺁﻧﭽﻪ ﻣﻮرد ﺑﻐﻀﺶ ﺑﻮد ﺁﻓﺮﻳﺪ‪ .‬و ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن ﮔﺮوهﯽ را از ﻃﻴﻨﺖ ﺑﻬﺸﺘﯽ‬
‫و ﮔﺮوهﯽ دﻳﮕﺮ را از ﻃﻴﻨﺖ دوزﺧﯽ ﺧﻠﻖ آﺮد‪).‬هﻤﺎن آﺘﺎب(‪.‬‬

‫‪ -‬و اﺣﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ‪ ،‬از ﺣ ﺴﻴﻦ ﺑ ﻦ ﻣﻮﺳ ﯽ‪ ،‬واو از اﺣﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻋﻤ ﺮ‪ ،‬و او‬
‫ازﻳﺤﻴﯽ ﺑﻦ ﺁﺑﺎن‪ ،‬و او از ﺷﻬﺎب رواﻳﺖ دارد آﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﺣ ﻀﺮت اﺑﺎﻋﺒ ﺪاﷲ اﻣ ﺎم‬
‫ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺷﻨﻴﺪم آﻪ اﮔ ﺮ ﻣ ﺮدم ﻣ ﯽداﻧ ﺴﺘﻨﺪ ﺧ ﺪاﯼ ﺗﺒ ﺎرك و ﺗﻌ ﺎﻟﯽ ﻣﺨﻠ ﻮق‬
‫ﺧ ﻮد را ﭼﮕﻮﻧ ﻪ ﺁﻓﺮﻳ ﺪﻩ‪ ،‬ه ﻴﭽﻜﺲ دﻳﮕ ﺮﯼ را ﺳ ﺮزﻧﺶ ﻧﻤ ﯽآ ﺮد‪ .‬ﻋ ﺮض آ ﺮدم‪:‬‬
‫اﺻﻠﺤﻚ اﷲ! ﻣﮕﺮ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬هﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاﯼ ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌ ﺎﻟﯽ اﺟﺰاﺋ ﯽ‬
‫ﺁﻓﺮﻳﺪ و ﺁﻧﻬﺎ را ﺗﺎ ‪ ۴٩‬ﺟﺰء رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ .‬ﭘﺲ هﺮﺟﺰﺋﯽ را دﻩ ﺑﺨ ﺶ آ ﺮد‪ ،‬و ﺁﻧﮕ ﺎﻩ هﻤ ﻪ‬
‫را ﻣﻴﺎن ﻣﺨﻠﻮﻗﺶ ﭘﺨﺶ آ ﺮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜ ﻪ ﺑ ﻪ ﻣ ﺮدﯼ ﻳﻜ ﺪهﻢ ﺟ ﺰء داد و ﺑ ﻪ دﻳﮕ ﺮﯼ دو‬
‫ده ﻢ‪ ،‬ﺗ ﺎ ﺑ ﻪ ﻳ ﻚ ﺟ ﺰء آﺎﻣ ﻞ رﺳ ﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﺑ ﻪ دﻳﮕ ﺮﯼ ﻳ ﻚ ﺟ ﺰء و ﻳ ﻚ ده ﻢ داد و ﺑ ﻪ‬
‫دﻳﮕﺮﯼ ﻳﻚ ﺟﺰء و دو دهﻢ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ دو ﺟ ﺰء آﺎﻣ ﻞ رﺳ ﺎﻧﻴﺪ‪ .‬ﺳ ﭙﺲ ﺑﻬﻤ ﻴﻦ ﺣ ﺴﺎب ﺑ ﻪ‬
‫ﺁﻧﻬ ﺎ داد ﺗ ﺎ ﺑ ﻪ ﻋﺎﻟﻴﺘﺮﻳﻨ ﺸﺎن ﭼﻬ ﻞ و ﻧ ﻪ ﺟ ﺰء داد‪ .‬ﭘ ﺲ آ ﺴﯽ آ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ ﻳﻜ ﺪهﻢ ﺟ ﺰء‬

‫‪٣٤٣‬‬
‫دارد‪ ،‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺁن آﺲ ﺑﺎﺷﺪ آﻪ دو دهﻢ ﺟﺰء دارد‪ .‬و ﻧﻴﺰ ﺁﻧﻜ ﻪ دو ده ﻢ دارد‬
‫ﻣﺜﻞ ﺻﺎﺣﺐ ﺳﻪ دهﻢ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻮد‪ .‬و آ ﺴﯽ آ ﻪ ﻳ ﻚ ﺟ ﺰء آﺎﻣ ﻞ دارد ﻧﻤ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ‬
‫ﺁﻧﻜ ﺲ ﺑﺎﺷ ﺪ آ ﻪ دو ﺟ ﺰء دارد‪ .‬واﮔ ﺮ ﻣ ﺮدم ﻣ ﯽداﻧ ﺴﺘﻨﺪ آ ﻪ ﺧ ﺪاﯼ ﻋﺰوﺟ ﻞ اﻳ ﻦ‬
‫ﻣﺨﻠ ﻮق را ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ وﺿ ﻊ ﺁﻓﺮﻳ ﺪﻩ‪ ،‬دﻳﮕ ﺮ ه ﻴﭽﻜﺲ دﻳﮕ ﺮﯼ را ﺳ ﺮزﻧﺶ‬
‫ﻧﻤﯽآﺮد‪).‬هﻤﺎن آﺘﺎب(‪.‬‬

‫‪ -‬وﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻳﺤﻴﯽ‪ ،‬از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﻟﺤﺴﻴﻦ‪ ،‬و او از ﻧﺼﺮ ﺑﻦ ﺷﻌﻴﺐ‪ ،‬و او از‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻐﻔﺎر اﻟﺤﺠﺎزﯼ رواﻳﺖ آﺮدﻩاﻧﺪ آﻪ اﻣﺎم اﺑﯽ ﻋﺒ ﺪاﷲ ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪:‬هﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاﯼ ﻋﺰوﺟ ﻞ ﻣ ﻮﻣﻦ را در هﻨﮕ ﺎم ﺧﻠﻘ ﺖ از ﻃﻴﻨ ﺖ ﺑﻬ ﺸﺘﯽ ﺁﻓﺮﻳ ﺪ و‬
‫آﺎﻓﺮ را از ﻃﻴﻨﺖ دوزﺧﯽ‪ .‬و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭼﻮن ﺧﺪاﯼ ﻋﺰوﺟ ﻞ ﻧ ﺴﺒﺖ ﺑ ﻪ ﺑﻨ ﺪﻩاﯼ ﺧﻴ ﺮ‬
‫ﺧﻮاهﺪ‪ ،‬روح و ﭘﻴﻜﺮش را ﭘﺎك ﺳﺎزد‪ .‬و ﻧﻴﺰ ﺷﻴﻨﺪم آﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد ﻃﻴﻨﺖ ه ﺎ ﺑ ﺮ ﺳ ﻪ‬
‫ﮔﻮﻧﻪاﻧﺪ‪ :‬اول ﻃﻴﻨﺖ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان‪ ،‬آﻪ ﻣﻮﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﻓﺮع ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﻳﻦ ﻣ ﻮﻣﻨﻴﻦ از ﮔِ ﻞ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ و ﭼ ﺴﺒﻨﺪﻩ ﺁﻓﺮﻳ ﺪﻩ ﺷ ﻮﻧﺪ‪ ،‬و دوم ﻃﻴﻨ ﺖ ﺑ ﺪآﺎﺗﺮان آ ﻪ از ِﮔ ﻞ ﺳ ﻴﺎﻩ ﺑ ﺪﺑﻮ ﺳ ﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﺷ ﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺳ ﻮم ﻃﻴﻨ ﺖ ﻣﺴﺘ ﻀﻌﻔﻴﻦ آ ﻪ از ﺧ ﺎك اﺳ ﺖ‪ .‬ﻻﺟ ﺮم ﻣ ﻮﻣﻦ از اﻳﻤ ﺎن ﺧ ﻮد‬
‫ﺑﺮﻧﮕﺮدد‪ ،‬و ﻧﺎﺻ ﺒﯽ از آﻔﺮﺧ ﻮد‪ ،‬و اﻣ ﺮ ﻣﺴﺘ ﻀﻌﻔﻴﻦ ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ ﺧﻮاﺳ ﺖ ﺧﺪاوﻧ ﺪ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﺑﺠﺎﻧﺐ اﻳﻤﺎن ﻳﺎ ﺑﺠﺎﻧﺐ آﻔﺮ ﮔﺮاﻳﻨﺪ‪).‬هﻤﺎن آﺘﺎب(‪.‬‬

‫‪ -‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻳﺤﻴﯽ از اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻴﺴﯽ‪ ،‬و او از ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻣﺤﺒ ﻮب‪،‬‬

‫و او از ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻧﻌﻴﻢ اﻟﺼﺤﺎف ﺣﺪﻳﺚ آﻨﻨﺪ آﻪ ﺣﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‬
‫ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬هﻤﺎﻧ ﺎ ﺧ ﺪاﯼ ﻋﺰوﺟ ﻞ هﻤ ﻪ ﻣ ﺮدم را ﺑ ﺮ ﻓﻄ ﺮت ﺳ ﺎدﻩ ﺁﻓﺮﻳ ﺪ آ ﻪ ﻧ ﻪ اﻳﻤ ﺎن‬
‫ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ و ﻧﻪ آﻔ ﺮ‪ .‬ﺳ ﭙﺲ رﺳ ﻮﻻن را ﻓﺮﺳ ﺘﺎد آ ﻪ ﺁﻧ ﺎن را ﺑ ﻪ اﻳﻤ ﺎن ﺑ ﻪ ﺧ ﺪا دﻋ ﻮت‬
‫آﻨﻨ ﺪ‪ ،‬ﭘ ﺲ ﺑﺮﺧ ﯽ را ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﺑ ﻪ اﻳﻤ ﺎن ه ﺪاﻳﺖ ﻓﺮﻣ ﻮد و ﺑﺮﺧ ﯽ را ه ﺪاﻳﺖ‬
‫ﻧﻔﺮﻣﻮد‪).‬اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬ﺑﺎب ﻧﺒﻮت و اﻻﻳﻤﺎن و هﻞ ﻳﺠﻮز ﻟﻦ ﻳﻨﻘﻔﻠﻪ اﻟﻪ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺸﻜﻢ ﻣﺎدر هﺮ آﺲ ﻣﻠﻜﯽ ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ اﺳﺖ آ ﻪ ﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬ﺧ ﺪاﻳﺎ‪ ،‬اﻳ ﻦ ﺁدم‬
‫اآﻨﻮن ﻧﻄﻔﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاﻳﺎ‪ ،‬اآﻨﻮن ﻋﻠﻘ ﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺧ ﺪاﻳﺎ‪ ،‬اآﻨ ﻮن ﻣ ﻀﻐﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬و وﻗﺘ ﯽ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ارادﻩ ﺑﺮ ﺗﻜﻤﻴﻞ ﺧﻠﻘﺖ او ﻓﺮﻣ ﻮد‪ ،‬ﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬ﺧ ﺪاﻳﺎ ﺑ ﺪﺑﺨﺖ ﺑﺎﺷ ﺪ ﻳ ﺎ ﺧﻮﺷ ﺒﺨﺖ؟‬

‫‪٣٤٤‬‬
‫ﻧﺮﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻣﺎدﻩ؟ و روزﯼ او و ﻋﻤﺮ او ﭼﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟ و در هﻤﺎن ﺷﻜﻢ ﻣﺎدر هﺮ ﭼﻪ را‬
‫آﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬رﻗﻢ ﻣﯽزﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﻣﺨﻠ ﻮق ﺧ ﻮد را در ﺗ ﺎرﻳﻜﯽ ﺑﻴﺎﻓﺮﻳ ﺪ و از ﻧ ﻮر ﺧ ﻮد ﺑ ﺮ ﺁﻧﻬ ﺎ‬
‫اﻧﺪاﺧﺖ‪ .‬هﺮ آﺲ در ﺁن روز از ﺁن ﻧﻮر ﺑﺪو رﺳﻴﺪ‪ ،‬رﺳﺘﮕﺎر ﺷﺪ و ه ﺮ آ ﺲ از ﺁن‬
‫دور ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻤﺮاﻩ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺧﺪاوﻧﺪ وﻗﺘﯽ ﺑﻨﺪﻩاﯼ را دوﺳﺖ دارد‪ ،‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ را ﻓﺮو ﺧﻮاﻧﺪ و ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣ ﻦ‬
‫ﻓﻼﻧﯽ را دوﺳﺖ دارم و ﺗﻮ ﻧﻴ ﺰ او را دوﺳ ﺖ ﺑ ﺪار‪ .‬و ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ او را دوﺳ ﺖ دارد‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ در ﻣﻴﺎن اهﻞ ﺁﺳ ﻤﺎن ﺑﺎﻧ ﮓ زﻧ ﺪ آ ﻪ ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﻓﻼﻧ ﯽ را دوﺳ ﺖ دارد‪،‬‬
‫ﺷ ﻤﺎ ﻧﻴ ﺰ او را دوﺳ ﺖ ﺑﺪارﻳ ﺪ‪ .‬واه ﻞ ﺁﺳ ﻤﺎن او را دوﺳ ﺖ دارﻧ ﺪ‪ .‬ﭘ ﺲ از ﺁن در‬
‫زﻣﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﻣﻘﺒﻮل آﺴﺎن واﻗﻊ ﺷﻮد‪ .‬وﭼﻮن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻨﺪﻩاﯼ را دﺷﻤﻦ ﺑ ﺪارد‪ ،‬ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ‬
‫را ﻓﺮوﺧﻮاﻧ ﺪ و ﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬ﻣ ﻦ ﻓﻼﻧ ﯽ را دﺷ ﻤﻦ دارم‪ ،‬ﺗ ﻮ ﻧﻴ ﺰ او را دﺷ ﻤﻦ ﺑ ﺪار‪ .‬و‬
‫ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ او را دﺷ ﻤﻦ دارد‪ .‬ﺳ ﭙﺲ ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ در ﻣﻴ ﺎن اه ﻞ ﺁﺳ ﻤﺎن ﺑﺎﻧ ﮓ زﻧ ﺪ آ ﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﻓﻼﻧ ﯽ را دﺷ ﻤﻦ دارد‪ ،‬ﺷ ﻤﺎ ﻧﻴ ﺰ او را دﺷ ﻤﻦ ﺑﺪارﻳ ﺪ‪ .‬واه ﻞ ﺁﺳ ﻤﺎن اورا‬
‫دﺷﻤﻦ دارﻧﺪ و درزﻣﻴﻦ ﻣﺒﻐﻮض آﺴﺎن ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬ﺧﺪاوﻧﺪ آﺴﺎﻧﯽ را از ﺁﻓﺮﻳﺪﮔﺎن ﺧﻮد ﺑﺮاﯼ ﻧﻴﻜﻮآﺎرﯼ ﻗﺮاردادﻩ و ﻧﻴﻜﯽ را‬
‫ﻣﺤﺒ ﻮب ﺁﻧﻬ ﺎ ﺳ ﺎﺧﺘﻪ و ﻣﻴ ﻞ اﻧﺠ ﺎم ﺁﻧ ﺮا در دﻟ ﺸﺎن اﻧﺪاﺧﺘ ﻪ و ﻃﺎﻟﺒ ﺎن ﻧﻴﻜ ﯽ را ﺑ ﻪ‬
‫ﺳﻮﻳﺸﺎن روان آﺮدﻩ و اﻧﺠﺎم ﻧﻴﻜﯽ را ﺑﺮاﯼ ﺁﻧﻬ ﺎ ﺁﺳ ﺎن آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜ ﻪ ﺑ ﺎران‬
‫را ﺁﺳ ﺎن ﺑ ﻪ زﻣ ﻴﻦ ﺑ ﯽﺁب ﻣ ﯽرﺳ ﺎﻧﺪ ﺗ ﺎ ﺁﻧ ﺮا ﺁﺑ ﺎد و ﻣ ﺮدﻣﺶ را ﺑﻬ ﺮﻩﻣﻨ ﺪ ﺳ ﺎزد‪ .‬و‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ آﺴﺎﻧﯽ را از ﺁﻓﺮﻳﺪﮔﺎن ﺧﻮد دﺷ ﻤﻦ ﻧﻴﻜﻮآ ﺎرﯼ ﻗ ﺮاردادﻩ و ﻧﻴﻜ ﯽ را ﻣﻨﻔ ﻮر‬
‫ﺁﻧﻬﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ و اﻧﺠﺎم ﺁﻧﺮا ﺑﺮﺁﻧﻬﺎ ﻣﻤﻨﻮع ﮔﺮداﻧﻴﺪﻩ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﺎران را ﺑ ﺮ زﻣ ﻴﻦ ﺑ ﯽﺁب‬
‫ﻣﻤﻨﻮع ﻣﯽآﻨﺪ ﺗﺎ ﺁﻧﺮا ﺧﺮاب و ﻣﺮدﻣﺶ را هﻼك آﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬وﻗﺘ ﯽ ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﺑﺨﻮاه ﺪ ﻗ ﻀﺎ و ﻗ ﺪر ﺧ ﻮﻳﺶ را اﺟ ﺮا آﻨ ﺪ‪ ،‬ﻋﻘ ﻞ ﺻ ﺎﺣﺒﺎن‬
‫ﻋﻘﻞ را ﻣﯽﮔﻴﺮد و ﻗﻀﺎﯼ ﺧ ﻮﻳﺶ را درﺑ ﺎرﻩ ﺁﻧ ﺎن ﺟ ﺎرﯼ ﻣ ﯽﺳ ﺎزد‪ .‬وﻗﺘ ﯽ ﻓﺮﻣ ﺎن‬
‫وﯼ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻋﻘﻮﻟﺸﺎن را ﺑﺎزﭘﺲ ﻣﯽده ﺪ و ﺁﻧﻮﻗ ﺖ ﺁﻧﻬ ﺎ از آ ﺎر ﺧ ﻮد ﭘ ﺸﻴﻤﺎن‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬وﻗﺘﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻨﺪﻩاﯼ را دوﺳﺖ دارد‪ ،‬روزﯼ او را ﺑﻘﺪرآﻔﺎﻳﺖ آﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﺪﺑﺨﺖ ﺁن اﺳﺖ آﻪ در ﺷﻜﻢ ﻣﺎدرش ﺑﺪﺑﺨﺖ ﺧﻠﻖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٣٤٥‬‬
‫)ﻧﻬﺞ اﻟﻔﺼﺎﺣﻪ‪ ،‬ﺳﺨﻨﺎن ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﮔﺮدﺁورﯼ ﺷﺪﻩ از‪ :‬اﺻﻮل ارﺑﻌ ﻪ‪،‬‬
‫ﺻﺤﺎح ﺳﺘﻪ‪ ،‬اﻟﺠﺎﻣﻊ اﻟﺼﻐﻴﺮ ﺗﻮﺳﻂ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﭘﺎﻳﻨﺪﻩ(‬
‫‪ -‬ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ اﻟﺤ ﺴﻦ‪ ،‬از ﺳ ﻬﻞ ﺑ ﻦ زﻳ ﺎد‪ ،‬و او از اﺑ ﻦ ﻣﺤﺒ ﻮب‪ ،‬واو از‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ آﺜﻴﺮ‪ ،‬و او از داوداﻟﺮﻗﯽ‪ ،‬رواﻳ ﺖ آﻨﻨ ﺪ آ ﻪ‪ :‬از اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق‬
‫درﺑ ﺎرﻩ اﻳ ﻦ ﮔﻔﺘ ﻪ آ ﻪ "ﻋ ﺮش ﺧ ﺪا ﺑ ﺮ ﺁب ﺑ ﻮد‪ ".‬ﭘﺮﺳ ﻴﺪم ‪ ...‬ﻓﺮﻣ ﻮد ﭘ ﻴﺶ از ﺁﻧﻜ ﻪ‬
‫زﻣﻴﻦ ﻳﺎ ﺁﺳﻤﺎﻧﯽ ﻳﺎ ﺟﻦ و اﻧﺴﯽ ﻳﺎ ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣﺎهﯽ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧ ﺪا دﻳ ﻦ و‬
‫ﻋﻠﻤﺶ را ﺑﻪ ﺁب ﻋﻄﺎ ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬و ﭼ ﻮن ﺧ ﺪا ﺧﻮاﺳ ﺖ ﻣﺨﻠﻔ ﻮق را ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨ ﺪ‪ ،‬اﻳ ﺸﺎﻧﺮا‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﭘﺮاآﻨﺪﻩ ﺳﺎﺧﺖ و ﺑ ﻪ ﺁﻧﻬ ﺎ ﮔﻔ ﺖ ﭘﺮوردﮔ ﺎر ﺷ ﻤﺎ آﻴ ﺴﺖ؟ ﻧﺨ ﺴﺘﻴﻦ‬
‫آﺴﺎﻧﻴﻜﻪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا و اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ و اﺋﻤﻪ ﺻ ﻠﻮات اﷲ ﻋﻠ ﻴﻬﻢ ﺑﻮدﻧ ﺪ‪.‬‬
‫و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺗﻮﺋﯽ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑ ﻪ اﻳ ﺸﺎن ﻋﻠ ﻢ و دﻳ ﻦ ﻋﻄ ﺎ آ ﺮد‪ .‬ﺳ ﭙﺲ ﺑ ﻪ‬
‫ﻓﺮﺷ ﺘﮕﺎن ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬اﻳﻨ ﺎن ﺣ ﺎﻣﻼن دﻳ ﻦ و ﻋﻠ ﻢ ﻣ ﻦ و اﻣﻴﻨ ﺎن ﻣ ﻦ در ﻣﻴ ﺎن ﺧﻠﻘ ﻢ و‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻻﻧﻨﺪ‪ .‬ﺁﻧﮕ ﺎﻩ ﺑ ﻪ ﻓﺮزﻧ ﺪان ﺁدم ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﺑ ﻪ رﺑﻮﺑﻴ ﺖ ﺧ ﺪا و وﻻﻳ ﺖ و اﻃﺎﻋ ﺖ اﻳ ﻦ‬
‫اﺷﺨﺎص اﻋﺘﺮاف آﻨﻴﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﭼﺸﻢ‪ ،‬اﯼ ﭘﺮوردﮔﺎر‪ ،‬اﻋﺘ ﺮاف ﻧﻤ ﻮدﻳﻢ‪ .‬ﭘ ﺲ ﺧ ﺪا‬
‫ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮔﻮاﻩ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨ ﺪ‪ :‬ﮔ ﻮاهﯽ ده ﻴﻢ‪ .‬و اﻳ ﻦ ﺑ ﺮاﯼ ﺁن ﺑ ﻮد آ ﻪ ﻓ ﺮدا‬
‫ﻣﺮدﻣﺎن ﻧﮕﻮﻳﻨﺪ ﻣﺎ از ﺁن ﺑﯽﺧﺒﺮ ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﭘﺪران ﻣﺎ از ﭘﻴﺶ ﻣﺸﺮك ﺷﺪﻧﺪ و‬
‫ﻣﺎ هﻢ ﻓﺮزﻧﺪان ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻳﻢ‪ .‬ﭼﺮا ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺁﻧﭽﻪ اه ﻞ ﺑﺎﻃ ﻞ آﺮدﻧ ﺪ ه ﻼك ﻣﻴﻜﻨ ﯽ؟ اﯼ‬
‫داود ﺑﺪرﺳﺘﻴﻜﻪ وﻻﻳ ﺖ ﻣ ﺎ در هﻤ ﺎن زﻣ ﺎن ﻋﻬ ﺪﮔﻴﺮﯼ ﺑﺮاﻳ ﺸﺎن ﻣﺆآ ﺪ ﮔ ﺸﺘﻪ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫)اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎب اﻟﻌﺮش و اﻟﻜﺮﺳﯽ(‬

‫‪ -‬ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﺮاهﻴﻢ از ﭘ ﺪرش‪ ،‬و او از اﺑ ﻦ اﺑ ﯽ ﻋﻤﻴ ﺮ‪ ،‬و او از ه ﺸﻤﺎن ﺑ ﻦ‬

‫ﺳ ﺎﻟﻢ و اﺑ ﯽ اﻳ ﻮب اﻟﺨ ﺮاز‪ ،‬رواﻳ ﺖ آﻨﻨ ﺪ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻓﻘﺮا ﺧﺪﻣﺖ رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﺁﻣﺪﻧ ﺪ و ﻋ ﺮض آﺮدﻧ ﺪ‪ :‬اﯼ‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬هﻤﺎﻧﺎ آﻪ اﻏﻨﻴﺎء ﺑﻨﺪﻩ دارﻧﺪ آﻪ ﺁزاد آﻨﻨﺪ و ﻣﺎ ﻧﺪارﻳﻢ‪ ،‬و ﻣ ﺎل دارﻧ ﺪ آ ﻪ‬
‫ﺣﺞ آﻨﻨﺪ و ﻣﺎ ﻧﺪارﻳﻢ‪ ،‬و دارﻧﺪ ﭼﻴﺰﯼ آﻪ ﺻﺪﻗﻪ دهﻨﺪ و ﻣﺎ ﻧﺪارﻳﻢ‪ ،‬و دارﻧﺪ ﺳﻼﺣﯽ‬
‫آﻪ ﺑﺪان ﺟﻬﺎد آﻨﻨﺪ و ﻣﺎ ﻧﺪارﻳﻢ‪ .‬ﭘﺲ رﺳ ﻮل ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ وﺁﻟ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ ،‬ﺑﺪرﺳ ﺘﯽ‬
‫آﻪ هﺮ آﻪ ﺻﺪ ﺑﺎر اﷲاآﺒ ﺮ ﺑﮕﻮﻳ ﺪ ﺑﻬﺘ ﺮ اﺳ ﺖ از ﺁزاد آ ﺮدن ﺻ ﺪ ﺑﻨ ﺪﻩ‪ ،‬و ه ﺮ آ ﻪ‬
‫ﺻﺪ ﺑﺎر ﺳﺒﺤﺎناﷲ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ از راﻧﺪن ﺻﺪ ﺷﺘﺮ‪ ،‬و هﺮ آﻪ ﺻﺪ ﺑﺎر ﺧﺪا را‬
‫ﺣﻤﺪ ﮔﻮﻳﺪ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ از ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﺻﺪ اﺳﺐ ﺑ ﺎ زﻳ ﻦ و ﻟﺠ ﺎم وﺳ ﻮار در راﻩ ﺟﻬ ﺎد‪،‬‬

‫‪٣٤٦‬‬
‫و هﺮ آﻪ ﺻﺪ ﺑﺎر ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻻاﻟ ﻪاﻻاﷲ در ﺁن روز از ﻧﻈ ﺮ ﻋﻤ ﻞ ﺑﻬﺘ ﺮﻳﻦ ﻣ ﺮدم اﺳ ﺖ‬
‫ﻣﮕﺮ از ﺁن آﺲ آﻪ زﻳﺎدﺗﺮ از اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ...‬ﺳﭙﺲ ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻳﻦ ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﮔﻮش اﻏﻨﻴﺎ رﺳﻴﺪ و ﺁﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻜﺎر ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻓﻘ ﺮا دوﺑ ﺎرﻩ ﻧ ﺰد‬
‫رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﺁﻣﺪﻧ ﺪ و ﻋ ﺮض آﺮدﻧ ﺪ‪ :‬اﯼ رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا‪ ،‬ﺁﻧﭽ ﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻳﺪ ﺑﮕﻮش اﻳﻦ اﻏﻨﻴﺎ ﻧﻴﺰ رﺳﻴﺪ و ﺁﻧﺎن هﻢ هﻤ ﺎن را ﺑﻜ ﺎر ﺑ ﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺷ ﻤﺎ‬
‫را ﺑﺪﻳﻦ ﻓﻀﻮﻟﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﻀﻞ ﺧﺪا اﺳﺖ ﺑﻬﺮ آﻪ ﺧﻮاهﺪ دهﺪ و ﺑﻪ هﺮآ ﻪ ﺧﻮاه ﺪ‬
‫ﻧﺪهﺪ‪) .‬اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻟﺪﻋﺎء‪ ،‬ﺑﺎب اﻟﺘﺴﺒﻴﺢ و اﻟﺘﻬﻠﻴﻞ و اﻟﺘﻜﺒﻴﺮ(‪.‬‬

‫‪ -‬و ﻧﻴ ﺰ از ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق )ع( ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ در روز ﻗﻴﺎﻣ ﺖ‪ ،‬ﻓﻘ ﺮاء‬

‫ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬اه ﻞ دﻧﻴ ﺎ زﻧ ﺎن ﺧ ﻮﺑﺮو داﺷ ﺘﻨﺪ و ﺟﺎﻣ ﻪاﯼ ﻧ ﺮم‬
‫ﻣﯽﭘﻮﺷﻴﺪﻧﺪ و ﻃﻌﺎﻣﻬﺎﯼ ﻧﻴﻜﻮ ﻣﯽﺧﻮردﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ آ ﻪ ﺑﺎآﺘ ﺎن ﻧﺒﺎﺷ ﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ هﺮ ﻳﻚ از ﺷﻤﺎ دادم‪ ،‬هﻔﺘﺎد ﺑﺮاﺑ ﺮ ﺁﻧﭽ ﻪ ﺑ ﻪ ﺟﻤﻴ ﻊ اه ﻞ دﻧﻴ ﺎ دادم‪ ،‬از اول دﻧﻴ ﺎ ﺗ ﺎ‬
‫ﺁﺧﺮ‪ ،‬از زن و ﺟﺎﻣﻪ و ﻃﻌﺎم و اﺳﺐ )ﺣﻠﻴﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎب دهﻢ‪ ،‬ﻓﺼﻞ هﺸﺘﻢ(‬

‫‪ -‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻳﺤﻴ ﯽ‪ ،‬از اﺣﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ‪ ،‬و او از ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ اﺑ ﺮاهﻴﻢ‪ ،‬و او از‬

‫ﭘ ﺪرش‪ ،‬و او از ﺣ ﺴﻦ ﺑ ﻦ ﻣﺤﺒ ﻮب‪ ،‬و او از ه ﺸﺎم ﺑ ﻦ ﺳ ﺎﻟﻢ‪ ،‬و او از ﺣﺒﻴ ﺐ‬
‫ﺳﺠ ﺴﺘﺎﻧﯽ‪ ،‬رواﻳ ﺖ آﻨﻨ ﺪ آ ﻪ اﺑ ﺎﺟﻌﻔﺮ اﻣ ﺎم ﺑ ﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬هﻤﺎﻧ ﺎ ﺧ ﺪاﯼ‬
‫ﻋﺰوﺟﻞ ﭼﻮن ﻧ ﺴﻞ ﺁدم ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم را از ﭘ ﺸﺘﺶ ﺧ ﺎرج ﺳ ﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺗ ﺎ از ﺁﻧﻬ ﺎ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﺧﺪاﺋﯽ ﺧﻮد و ﻧﺒﻮت ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻴﻌﺖ ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ آﺴﯽ آﻪ ﺧ ﺪا در ﺑ ﺎرﻩ‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮﯼ او از ﺳﺎﻳﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان ﭘﻴﻤﺎن ﮔﺮﻓﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺧﺪاﯼ ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻪ ﺁدم ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭼ ﻪ ﻣ ﯽﺑﻴﻨ ﯽ؟ ﺁدم ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‬
‫ﻋﺮض آ ﺮد‪ :‬ﭘﺮوردﮔ ﺎرا‪ ،‬ﻧ ﺴﻞ ﻣ ﻦ ﭼﻘ ﺪر زﻳ ﺎد اﺳ ﺖ! اﻳ ﻦ هﻤ ﻪ ﺁدم را ﺑ ﺮاﯼ ﭼ ﻪ‬
‫ﺧﻠﻖ ﻓﺮﻣﻮدﯼ؟ ﺧﺪاﯼ ﻋﺰوﺟﻞ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺁﻧﻬﺎ را ﺧﻠﻖ آﺮدم ﺗﺎ ﻣﺮا ﻋﺒﺎدت آﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺁدم ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻋﺮض آﺮد‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﭼﺮا ﺑﻌ ﻀﯽ از اﻳﻨﻬ ﺎ ﺑﺰرﮔﺘ ﺮ از‬
‫ﺑﻌ ﻀﯽ دﻳﮕﺮﻧ ﺪ‪ ،‬و ﭼ ﺮا ﺑﺮﺧ ﯽ از ﺁﻧﻬ ﺎ ﭘﺮﻧ ﻮر و ﺑﺮﺧ ﯽ آ ﻢﻧ ﻮر و ﺑﺮﺧ ﯽ دﻳﮕ ﺮ‬
‫ﺑ ﯽﻧﻮرﻧ ﺪ؟ ﺧ ﺪاﯼ ﻋﺰوﺟ ﻞ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬اﻳ ﺸﺎن را اﻳﻨﮕﻮﻧ ﻪ ﺁﻓﺮﻳ ﺪم ﺗ ﺎ در ﺗﻤ ﺎم ﺣ ﺎﻻت‬
‫اﻣﺘﺤﺎﻧﺸﺎن آﻨﻢ‪.‬‬

‫‪٣٤٧‬‬
‫ﺑ ﺎز ﺁدم ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻋ ﺮض آ ﺮد‪ :‬ﭘﺮوردﮔ ﺎرا! اﺟ ﺎزﻩ ﻣ ﯽده ﯽ ﺳ ﺨﻨﯽ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻢ؟ ﺧﺪاﯼ ﻋﺰوﺟﻞ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﮕﻮ‪ .‬ﺁدم ﻋﻠﻴﻪاﻟ ﺴﻼم ﻋ ﺮض آ ﺮد‪ :‬آ ﺎش هﻤ ﻪ ﺁﻧﻬ ﺎ‬
‫را ﻳﻜ ﺴﺎن و ﻳ ﻚ اﻧ ﺪازﻩ ﻣ ﯽﺁﻓﺮﻳ ﺪﯼ‪ ،‬آ ﻪ ﺟﻤﻠﮕ ﯽ داراﯼ ﻳ ﻚ ﻃﺒﻴﻌ ﺖ ﻣ ﯽﺑﻮدﻧ ﺪ‪ ،‬و‬
‫رﻧﮕﻬﺎ و ﻋﻤﺮهﺎﻳﺸﺎن ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ ﻣﯽﺑ ﻮد‪ ،‬و در رزق و روزﯼ ﺑﺮاﺑ ﺮ ﻣ ﯽﺑﻮدﻧ ﺪ‪ ،‬ﺗ ﺎ‬
‫ﺑﺮﺧﯽ ﺑ ﺮ ﺑﺮﺧ ﯽ دﻳﮕ ﺮ ﺳ ﺘﻢ ﻧﻤ ﯽآﺮدﻧ ﺪ‪ ،‬و هﻴﭽﮕﻮﻧ ﻪ ﺣ ﺴﺪ و آﻴﻨ ﻪ و اﺧﺘﻼﻓ ﯽ در‬
‫ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﭘﻴﺪا ﻧﻤﯽﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺧ ﺪاﯼ ﻋﺰوﺟ ﻞ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬اﯼ ﺁدم‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺳ ﺴﺘﯽ ﻃﺒﻴﻌ ﺖ ﺧ ﻮد را ﺑ ﻪ زﺣﻤ ﺖ‬
‫اﻧ ﺪاﺧﺘﯽ و ﻣﻬﻤ ﻞ ﮔﻔﺘ ﯽ‪ .‬ﻣﮕ ﺮ ﻧﻤ ﯽداﻧ ﯽ آ ﻪ ﻣ ﻦ ﺧ ﺎﻟﻖ داﻧ ﺎ ه ﺴﺘﻢ‪ ،‬و ﺑ ﺴﺒﺐ هﻤ ﻴﻦ‬
‫داﻧ ﺎﺋﯽ ﺧﻠﻘ ﺖ ﺁﻧﻬ ﺎ را ﺑ ﺎ ﻳﻜ ﺪﻳﮕﺮ ﻣﺨﺘﻠ ﻒ ﺳ ﺎﺧﺘﻢ ﺗ ﺎ ﻓﺮﻣ ﺎﻧﻢ در ﻣﻴ ﺎن ﺁﻧﻬ ﺎ ﺑ ﻪ ﺳ ﺐ‬
‫ﻣﺸﻴﺘﻢ ﺟﺎرﯼ ﺷﻮد ‪ ...‬هﻤﺎﻧﺎ ﻣﻦ ﺟﻦ و اﻧﺲ را ﺁﻓﺮﻳﺪم ﺗ ﺎ ﻋﺒ ﺎدﺗﻢ آﻨﻨ ﺪ‪ ،‬و ﺑﻬ ﺸﺖ را‬
‫ﺁﻓﺮﻳﺪم ﺑﺮاﯼ آﺴﻴﻜﻪ اﻃﺎﻋﺖ و ﻋﺒﺎدﺗﻢ آﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎآﯽ ﻧﺪارم‪ .‬و دوزخ را ﺁﻓﺮﻳﺪم ﺑﺮاﯼ‬
‫آﺴﻴﻜﻪ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻴﻢ آﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎآﯽ ﻧﺪارم‪ .‬و ﺗﺮا وذرﻳﻪ ﺗﺮا ﺁﻓﺮﻳﺪم ﺑ ﺪون اﻳﻨﻜ ﻪ اﺣﺘﻴ ﺎﺟﯽ‬
‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ‪ ،‬وﻟﯽ ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺁزﻣﺎﻳﺸﺘﺎن آﻨﻢ آ ﻪ آ ﺪاﻣﻴﻦ ﺷ ﻤﺎ ﻣﻄﻴ ﻊﺗ ﺮ ه ﺴﺘﻴﺪ‪،‬‬
‫از اﻳ ﻦ ﺟﻬ ﺖ دﻧﻴ ﺎ و ﺁﺧ ﺮت و زﻧ ﺪﮔﯽ و ﻣ ﺮگ و ﻃﺎﻋ ﺖ و ﻣﻌ ﺼﻴﺖ و ﺑﻬ ﺸﺖ و‬
‫دوزخ را ﺁﻓﺮﻳﺪم‪ ...‬و ﻣﻴ ﺎن ﺻ ﻮرﺗﻬﺎ و ﭘﻴﻜﺮه ﺎ و رﻧﮕﻬ ﺎ و ﻋﻤﺮه ﺎ و روزﯼ ه ﺎ و‬
‫ﻃﺎﻋﺖ و ﻣﻌﺼﻴﺘﺸﺎن ﺑﺎ ﻋﻠﻢ ﻧﺎﻓﺬ ﺧﻮد ﺗﻔﺎوت و اﺧﺘﻼف اﻧﺪاﺧﺘﻢ‪ ،‬و ﺁﻧﻬ ﺎ را ﺷ ﻘﯽ و‬
‫ﺳ ﻌﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻴﻨ ﺎ و آ ﻮر‪ ،‬آﻮﺗ ﺎﻩ و ﺑﻠﻨ ﺪ‪ ،‬زﺷ ﺖ و زﻳﺒ ﺎ‪ ،‬داﻧ ﺎ و ﻧ ﺎدان‪ ،‬ﺗ ﻮاﻧﮕﺮ و ﻓﻘﻴ ﺮ‪،‬‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎن‪ ،‬ﺳﺎﻟﻢ و ﺑﻴﻤﺎر‪ ،‬زﻣﻴﻨﮕﻴﺮ و ﺗﻨﺪرﺳ ﺖ‪ ،‬ﺗﻘ ﺴﻴﻢ آ ﺮدم‪ ،‬ﺗ ﺎ ﺳ ﺎﻟﻢ ﺑ ﻪ‬
‫ﺑﻴﻤﺎر ﺑﻨﮕﺮد و ﻣﺮا ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻋﺎﻓﻴﺘﺶ ﺷﻜﺮﮔﺬارد‪ ،‬و ﺑﻴﻤﺎر ﺑﻪ ﺳ ﺎﻟﻢ ﺑﻨﮕ ﺮد و ﺑ ﺪرﮔﺎﻩ‬
‫ﻣﻦ دﻋﺎ آﻨﺪ آﻪ او را ﻋﺎﻓﻴﺖ ﺑﺨﺸﻢ‪ ،‬و ﺑﺮ ﺑﻼﯼ ﺧﻮد ﺻﺒﺮ آﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﻦ ﺑﺎ ﺑﺰرﮔﻮارﯼ‬
‫ﺧﻮد ﺑﺎوآﺮاﻣﺖ آﻨﻢ‪ ،‬و ﻏﻨﯽ ﺑﻪ ﻓﻘﻴﺮ ﺑﻨﮕﺮد و ﺷﻜﺮ ﻣﺮا ﺑﺠﺎ ﺁورد‪ ،‬و ﻓﻘﻴ ﺮ ﺑ ﻪ ﻏﻨ ﯽ‬
‫ﺑﻨﮕ ﺮد و از ﻣ ﻦ ﺑ ﺎ دﻋ ﺎ ﺑﺨﻮاه ﺪ آ ﻪ او را ﻧﻴ ﺰ ﺗ ﻮاﻧﮕﺮ آ ﻨﻢ ‪ ...‬هﻤ ﻪ ﺁﻧﻬ ﺎ را ﭼﻨ ﻴﻦ‬
‫ﺁﻓﺮﻳﺪم ﺗﺎ در ﺧﻮﺷﯽ و ﻧﺎﺧﻮﺷﯽ و ﻋﺎﻓﻴﺖ و ﮔﺮﻓﺘ ﺎرﯼ و ﻋﻄ ﺎء وﻣﻨ ﻊ ﺧ ﻮد ﺁﻧﻬ ﺎ را‬
‫ﺁزﻣﺎﻳﺶ آﻨﻢ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﻨﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺎﻟﻚ و ﺗﻮاﻧﺎ‪ ،‬و ﺣﻖ دارم ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ ﺧ ﻮاهﻢ ﺑﻜ ﻨﻢ‪،‬‬
‫و ﺁﻧﭽﻪ را ﻧﻴﺰ آﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪام ﺑﻬﺮ ﺻﻮرت آﻪ ﺧﻮاهﻢ ﺗﻐﻴﻴﺮ دهﻢ‪ ،‬و ﺑﻌﻀﯽ از ﺁﻧﭽ ﻪ‬
‫را آﻪ ﻣ ﺆﺧﺮ داﺷ ﺘﻪام ﻣﻘ ﺪم دارم‪ ،‬و ﺑﺮﺧ ﯽ را آ ﻪ ﻣﻘ ﺪم داﺷ ﺘﻪام ﻣ ﺆﺧﺮ آ ﻨﻢ‪ ،‬و از‬
‫ﺑﺎﺑﺖ هﻴﭻ ﭼﻴﺰ از ﺁﻧﭽﻪ ﻣﯽآﻨﻢ ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ ﻧﺸﻮم‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﻦ ﺧﻮد ﻣﺨﻠﻮﻗﻢ را از ﺁﻧﭽﻪ‬
‫آﻨﻨﺪ ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ آﻨﻢ‪) .‬اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻻﻳﻤﺎن و اﻟﻜﻔﺮ‪ ،‬ﺑﺎب ﺁﺧﺮ ﺳﻨﻪ(‪.‬‬

‫‪٣٤٨‬‬
‫‪ -‬ﻋﻠﯽ اﺑﻦ اﺑﺮاهﻴﻢ از ﭘﺪرش‪ ،‬و او از ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻣﺤﺒﻮب‪ ،‬و او از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ‬
‫اﻟﻔ ﻀﻴﻞ‪ ،‬و او از اﺑ ﻦ ﺣﻤ ﺰﻩ‪ ،‬و او از اﺑ ﯽ ﺟﻌﻔ ﺮ اﻣ ﺎم ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‪،‬‬
‫رواﻳﺖ آﻨﻨﺪ آﻪ‪ :‬هﺎﺑﻴﻞ و ﺧ ﻮاهﺮش دوﻗﻠ ﻮ ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ ،‬و ﻗﺎﺑﻴ ﻞ و ﺧ ﻮاهﺮش ﻧﻴ ﺰ دوﻗﻠ ﻮ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬و هﺎﺑﻴﻞ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪار ﺑﻮد و ﻗﺎﺑﻴﻞ داراﯼ زراﻋﺖ‪ .‬و ﻗﺎﺑﻴﻞ ﺑ ﺮادرش را ﺑﻜ ﺸﺖ‬
‫و ﺁدم ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﭼﻬﻞ ﺷﺐ ﺑﺮ هﺎﺑﻴﻞ ﮔﺮﻳﻪ آ ﺮد‪ .‬ﭘ ﺲ از ﺧﺪاﺧﻮاﺳ ﺖ آ ﻪ ﻓﺮزﻧ ﺪﯼ‬
‫ﺑﺎو ﺑﺪهﺪ‪ ،‬و ﭘﺲ ﻓﺮزﻧﺪﯼ ﻳﺎﻓﺖ و ﻧﺎﻣﺶ را "هﺒ ﺔاﷲ" ﮔﺬاﺷ ﺖ‪ .‬و ﭼ ﻮن روزﮔ ﺎرش‬
‫ﺑﺴﺮ ﺁﻣﺪ‪ ،‬ﺧﺪاﯼ ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺎو وﺣﯽ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﺁن ﻋﻠﻤﯽ را آﻪ ﻧﺰد ﺗﻮ اﺳﺖ و اﻳﻤﺎن‬
‫واﺳﻢ اآﺒﺮ و ﻣﻴﺮاث ﻋﻠﻢ و ﺁﺛﺎر ﻧﺒﻮت را در ﻧﺰد هﺒ ﺔاﷲ ﺑﮕ ﺬار ‪ ...‬و ﭼ ﻮن هﺒ ﺔاﷲ‬
‫ﭘﺪرش را ﺑﻪ ﺧﺎك ﺳﭙﺮد‪ ،‬ﻗﺎﺑﻴﻞ ﺑﻨﺰد او ﺁﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯼ هﺒﺔاﷲ‪ ،‬اﮔ ﺮ اﻳ ﻦ اﺳ ﻢ اآﺒ ﺮ‬
‫را ﭘﻨﻬ ﺎن ﻧ ﺪارﯼ‪ ،‬ه ﺮ ﺁﻳﻨ ﻪ ﺗ ﺮا ه ﻢ ﻣﺜ ﻞ هﺎﺑﻴ ﻞ ﺑﻜ ﺸﻢ‪ .‬و از ﺁن روز هﺒ ﺔاﷲ و‬
‫ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ‪ ،‬ﺁﺛﺎر ﻋﻠﻢ ﻧﺒﻮت را ﭘﻨﻬﺎن آﺮدﻧﺪ‪ .‬و هﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮﯼ آﻪ ﺁﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺠ ﺰ ﭼﻨ ﺪ ﻧﻔ ﺮ‬
‫هﻤﮕﯽ ﺧﻮد را ﭘﻨﻬﺎن ﻣﯽداﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ودر ﻗﺮﺁن ﻧﻴ ﺰ ﻧﺎﻣ ﺸﺎن ﻣﺨﻔ ﯽ ﺷ ﺪ و ﺑﻨ ﯽاﺳ ﺮاﺋﻴﻞ‬
‫در ﭘﻴﻐﻤﺒﺮآﺸﯽ ﭼﻨﺎن ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ ﺑﺴﺎ در ﻳﻜﺮوز هﻔﺘﺎد ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ را ﻣﯽآ ﺸﺘﻨﺪ‪ .‬و ﺣﺎﻣ ﻞ‬
‫وﺣ ﯽ ﻣﻮﺳ ﯽ ﻳﻮﺷ ﻊ ﺑ ﻦ ﻧ ﻮن ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﺑ ﻮد‪ ،‬و او هﻤ ﺎن ﺟ ﻮان ﺑ ﻮد آ ﻪ ﺧ ﺪاﯼ‬
‫ﻋﺰوﺟ ﻞ داﺳ ﺘﺎﻧﺶ را در ﻗ ﺮﺁن ذآ ﺮ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ .‬ﭘ ﺲ هﻤﭽﻨ ﺎن ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮان ﻣ ﯽﺁﻣﺪﻧ ﺪ و‬
‫ﻧﺎﻣﺸﺎن ﭘﻮﺷﻴﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪاﯼ ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺣﻀﺮت ﻣﺴﻴﺢ ﻋﻴﺴﯽ ﺑ ﻦ ﻣ ﺮﻳﻢ‬
‫را ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬و او ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺁﻣﺪن ﻣﺤﻤﺪ ﻣ ﮋدﻩ داد‪ .‬و ﭼ ﻮن دوران ﻧﺒ ﻮت ﻣﺤﻤ ﺪ ﺳ ﭙﺮﯼ‬
‫ﺷ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺎو وﺣ ﯽ رﺳ ﻴﺪ آ ﻪ ﺁن ﻋﻠﻤ ﯽ را آ ﻪ در ﭘ ﻴﺶ ﺗ ﻮ ﺑ ﻮد و اﻳﻤ ﺎن واﺳ ﻢ اآﺒ ﺮ و‬
‫ﻣﻴﺮاث ﻋﻠﻢ و ﺁﺛﺎر ﻧﺒﻮت را در ﺧﺎﻧﺪاﻧﺖ ﺑﮕﺬار آﻪ ﭘﺸﺖ در ﭘﺸﺖ در ﺁﻧﻬ ﺎ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬و‬
‫ﻧﺮﺳﺪ وﻻﻳﺖ ﺧﺪاﯼ ﻋﺰوﺟﻞ ﺟﺰ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ‪ ،‬و هﺮآﻪ ﺑﺠﺰ اﻳ ﻦ آﻨ ﺪ ﺑ ﺮ ﻣ ﻦ ﻻزم اﺳ ﺖ‬
‫آﻪ ﺧﻮارش دارم و ﻋﺬاﺑﺶ آﻨﻢ )آﻠﻴﻨﯽ‪ ،‬اﻟﺮوﺿﻪ ﻣﻦ اﻟﻜﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻟﺮوﺿﻪ(‪.‬‬

‫‪ -‬در رواﻳﺎت ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ آﻪ ﺣﻀﺮت رﺿﺎ آﻪ ﺑﻪ ﺳ ﻤﺎﻋﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﻳﻮﺳ ﻒ‬
‫ﺻﺪﻳﻖ در زﻧﺪان ﺑﻪ ﺧﺪا ﻋﺮض آﺮد‪ :‬اﮔﺮ ﮔﻨﺎهﺎﻧﻢ روﻳﻢ را ﻧﺎﻻﻳﻖ ﻧﻤﻮد آﻪ ﻣﻮاﺟ ﻪ‬
‫درﮔﺎهﺖ ﮔﺮدم‪ ،‬ﭘﺲ ﺗﺮا ﻣﯽﺧﻮاﻧﻢ ﺑﻪ ﺣﻖ ﭘ ﺪران ﺻ ﺎﻟﺤﻢ آ ﻪ ﻣ ﺮا از زﻧ ﺪان ﻧﺠ ﺎت‬
‫ﺑﺨﺸﯽ‪ .‬ﻧﺪاﯼ وﺣﯽ از ﺟﺎﻧﺐ اﻟﻬﯽ رﺳﻴﺪ آ ﻪ ﭼ ﻪ ﺣﻘ ﯽ ﭘ ﺪراﻧﺖ ﺑ ﺮ ﻣ ﻦ دارﻧ ﺪ؟ اﮔ ﺮ‬
‫ﺁدم را ﻣﯽﮔﻮﺋﯽ آﻪ او را وارد ﺑﻬﺸﺖ ﭘﺮ ﻧﻌﻤﺖ آﺮدم و ﺗﻨﻬﺎ از ﻳﻚ درﺧ ﺖ ﻣ ﻨﻌﺶ‬

‫‪٣٤٩‬‬
‫آﺮدم آﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ آﺮد و ﺗﻨﺎول ﻧﻤﻮد ‪ ...‬و اﮔﺮ ﻧ ﻮح را ﻣ ﯽﮔ ﻮﺋﯽ آ ﻪ او را ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ‬
‫ﻣﺮﺳﻞ ﻗﺮار دادم و ﻣﺮدم را دﻋﻮت آﺮد‪ .‬وﻟﯽ ﺑﻪ ﻣﺠﺮدﯼ آﻪ ﺗﻤ ّﺮد آﺮدﻧ ﺪ‪ ،‬ﻧﻔ ﺮﻳﻦ‬
‫آﺮد و ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ آﻪ هﻤﻪ را ﻏﺮق ﻧﻤﻮدم‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ دﻋ ﺎ آ ﺮد ﺗ ﺎ او را ﺑ ﺎ اه ﻞ آ ﺸﺘﻴﺶ‬
‫ﻧﺠﺎت دادم ‪ ...‬و اﮔﺮ ﻣﻘﺼﻮدت اﺑﺮاهﻴﻢ اﺳﺖ آﻪ او را ﺧﻠﻴﻞ ﺧﻮد ﻧﻤﻮدم و از ﺁﺗ ﺶ‬
‫رهﺎﺋﻴﺶ دادم‪ .‬و اﮔﺮ ﻳﻌﻘﻮب اﺳﺖ آﻪ دوازدﻩ ﭘﺴﺮ ﺑﻪ او ﺑﺨﺸﻴﺪم‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻳﻜ ﯽ را از‬
‫ﭼﺸﻤﺶ ﻣﺨﻔﯽ ﮔﺮداﻧﻴﺪم‪ .‬داﺋﻤﺎ ﮔﺮﻳﻪ آﺮد و ﺑﺮ ﺳﺮ راﻩ ﻧﺸ ﺴﺖ و ﺷ ﻜﺎﻳﺖ ﻣ ﺎ را ﺑ ﻪ‬
‫ﺧﻠﻖ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﭼﻪ ﺣﻘﯽ ﭘ ﺪراﻧﺖ ﺑ ﺮ ﻣ ﻦ دارﻧ ﺪ؟ )ارﺷ ﺎد دﻳﻠﻤ ﯽ‪ ،‬ﻓ ﻀﻴﻠﺖ اﺋﻤ ﻪ ﺑ ﺮ‬
‫اﻧﺒﻴﺎء اوﻟﻮاﻟﻌﺰم(‪.‬‬

‫‪ -‬اﺑﯽ ﻃﺎﻟﺐ ﻗﻤﯽ رواﻳﺖ آﻨﺪ آﻪ ﺑﻪ اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻋ ﺮض آ ﺮدم‪:‬‬
‫ﺁﻳﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ را ﺑﺮ ﮔﻨﺎﻩ ﻣﺠﺒﻮر ﺳﺎﺧﺘﻪ؟ ﻓﺮﻣﻮد ﻧﻪ! ﻋ ﺮض آ ﺮدم‪ :‬ﭘ ﺲ ﺁﻧﻬ ﺎ‬
‫را ﻣﺨﺘﺎر آﺮدﻩ؟ ﻓﺮﻣﻮد ﻧﻪ! )اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎب اﻟﺠﺒﺮ و اﻟﻘﺪر(‪.‬‬

‫‪ -‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻳﺤﻴﯽ‪ ،‬از ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺳ ﻤﺎﻋﻴﻞ‪ ،‬و او از ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻋﻤﺮواﻟﺰﻳ ﺎت‪،‬‬

‫و او از ﻣ ﺮدﯼ از اﺻ ﺤﺎب‪ ،‬و او از اﺑ ﯽ ﻋﺒ ﺪاﷲ اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻧﻘ ﻞ‬
‫آﺮدﻩاﻧﺪ آﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﻧ ﺎزل ﺷ ﺪ‪ .‬و‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯼ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺪا ﺗﺮا ﻣﮋدﻩ ﻣﯽدهﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﻟﻮدﯼ آﻪ از ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻣﺘﻮﻟ ﺪ ﺷ ﻮد و اﻣ ﺖ‬
‫ﺗﻮ ﺑﻌ ﺪ از ﺗ ﻮ او را ﺑﻜ ﺸﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣ ﻮد اﯼ ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ ﺳ ﻼم ﻣ ﺮا ﺑ ﻪ ﭘﺮودﮔ ﺎرم ﺑﺮﺳ ﺎن و‬
‫ﺑﮕ ﻮ ﻣ ﻦ ﭼﻨ ﻴﻦ ﻣﻮﻟ ﻮدﯼ را آ ﻪ از ﻓﺎﻃﻤ ﻪ ﻣﺘﻮﻟ ﺪ ﺷ ﻮد و اﻣ ﺘﻢ او را ﺑﻜ ﺸﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻧﻤﯽﺧﻮاهﻢ‪ ...‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﻪ ﺁﺳﻤﺎن ﺑﺎﻻ رﻓﺖ و ﺳﭙﺲ ﻓﺮود ﺁﻣ ﺪ و ﺑ ﺎز هﻤ ﺎن ﺳ ﺨﻦ را‬
‫ﮔﻔﺖ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﯼ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ آﻪ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺳ ﻼم ﺑﺮﺳ ﺎن و ﺑﮕ ﻮ ﻣ ﺮا‬
‫ﭼﻨ ﻴﻦ ﻣﻮﻟ ﻮدﯼ ﻧﻴ ﺎز ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ ﺑ ﺎز ﺑ ﻪ ﺁﺳ ﻤﺎن ﺑ ﺎﻻ رﻓ ﺖ و ﺑ ﺎز ﻓ ﺮود ﺁﻣ ﺪ و‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯼ ﻣﺤﻤﺪ ﭘﺮودﮔﺎرت ﺑﻪ ﺗﻮ ﺳﻼم ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ و ﺗﺮا ﺑﺸﺎرت ﻣﯽدهﺪ آ ﻪ اﻣﺎﻣ ﺖ‬
‫و وﻻﻳﺖ را در ذرﻳﻪ ﺁن ﻣﻮﻟ ﻮد ﻗ ﺮار ﻣ ﯽده ﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺣ ﺎﻻ آ ﻪ اﻳ ﻦ ﻃ ﻮر اﺳ ﺖ‪،‬‬
‫راﺿ ﯽ ﺷ ﺪم‪ .‬ﺳ ﭙﺲ آ ﺴﯽ ﻧ ﺰد ﻓﺎﻃﻤ ﻪ ﻓﺮﺳ ﺘﺎد‪ .‬آ ﻪ ﺧ ﺪا ﻣ ﺮا ﺑ ﻪ ﻣﻮﻟ ﻮدﯼ ﺑ ﺸﺎرت‬
‫ﻣﯽدهﺪ آﻪ از ﺗﻮ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﻣﯽﺷﻮد و ﭘﺲ از ﻣﻦ اﻣﺘﻢ او را ﻣﯽآﺸﻨﺪ‪ .‬ﻓﺎﻃﻤ ﻪ ﭘﻴﻐ ﺎم داد‬
‫آ ﻪ ﻣ ﻦ ﭼﻨ ﻴﻦ ﻣﻮﻟ ﻮدﯼ را ﻻزم ﻧ ﺪارم‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ دوﺑ ﺎرﻩ ﭘﻴﻐ ﺎم‬

‫‪٣٥٠‬‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد آﻪ ﺧﺪا اﻣﺎﻣﺖ و وﻻﻳﺖ را در ﺧﺎﻧﺪان اﻳﻦ ﻣﻮﻟﻮد ﻗﺮار ﻣﯽده ﺪ‪ .‬ﺟ ﻮاب داد‬
‫ﺣﺎﻻ آﻪ اﻳﻦ ﻃﻮر اﺳﺖ‪ ،‬راﺿﯽ ﺷﺪم‪.‬‬
‫ﭘﺲ او را ﺑﺎ ﻧﺎﺧﻮﺷﯽ ﺁﺑﺴﺘﻦ ﺷﺪ و ﺑ ﻪ ﻧﺎﺧﻮﺷ ﯽ زاﺋﻴ ﺪ‪ .‬و از ﺁﺑ ﺴﺘﻦ ﺷ ﺪن ﺗ ﺎ‬
‫از ﺷ ﻴﺮﮔﺮﻓﺘﻨﺶ ﺳ ﯽ ﻣ ﺎﻩ ﺑ ﻮد‪ .‬و ﭼ ﻮن ﺑ ﻪ ﻗ ﻮت رﺳ ﻴﺪ و ﭼﻬ ﻞ ﺳ ﺎﻟﻪ ﺷ ﺪ‪ ،‬ﮔﻔ ﺖ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرا ﻣﺮا وادار آ ﻦ آ ﻪ ﻋﻤﻠ ﯽ ﺷﺎﻳ ﺴﺘﻪ آ ﻨﻢ آ ﻪ ﭘ ﺴﻨﺪ ﺗ ﻮ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬و ﺑﻌ ﻀﯽ از‬
‫ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻢ را ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ آﻦ‪ .‬و اﮔﺮ او ﻧﻤﯽﻓﺮﻣﻮد "ﺑﻌ ﻀﯽ از ﻓﺮزﻧ ﺪاﻧﻢ را"‪ ،‬هﻤ ﻪ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺁن ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ)!(‪.‬‬
‫و ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺣ ﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم از ﻓﺎﻃﻤ ﻪ ﻋﻠﻴﻬﺎاﻟ ﺴﻼم و از ه ﻴﭻ زن‬
‫دﻳﮕﺮ ﺷﻴﺮﻧﺨﻮرد‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ او را ﺑﺨﺪﻣﺖ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﻣ ﯽﺁوردﻧ ﺪ و ﺁن‬
‫ﺣﻀﺮت اﻧﮕﺸﺖ اﺑﻬﺎﻣﺶ را در دهﺎن او ﻣﯽﮔﺬارد و او ﺑﻪ اﻧﺪازﻩاﯼ آﻪ دو روز و‬
‫ﺳ ﻪ روزش را آﻔﺎﻳ ﺖ آﻨ ﺪ‪ ،‬از ﺁن ﻣ ﯽﻣﻜﻴ ﺪ‪ .‬ﭘ ﺲ ﮔﻮﺷ ﺖ ﺣ ﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم از‬
‫ﮔﻮﺷﺖ و ﺧﻮن رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟ ﻪ روﺋﻴ ﺪ‪ .‬و ﻓﺮزﻧ ﺪﯼ ﺷ ﺶ ﻣﺎه ﻪ در‬
‫دﻧﻴﺎ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﺟﺰ ﻋﻴﺴﯽ ﺑﻦ ﻣﺮﻳﻢ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم و ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم‪.‬‬
‫و در رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ اﺳﺖ آﻪ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم رﺿﺎ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺣ ﺴﻴﻦ‬
‫را ﻧﺰد ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﻣﯽﺁوردﻧﺪ‪ .‬و ﺁن ﺣ ﻀﺮت زﺑ ﺎﻧﺶ را در ده ﺎن‬
‫او ﻣﯽﮔﺬاﺷﺖ ﺗﺎ ﻣﯽﻣﻜﻴﺪ و ﺑﻬﻤﺎن اﻧﺪازﻩ اآﺘﻔﺎ ﻣﯽآﺮد و از هﻴﭻ زﻧﯽ ﺷﻴﺮ ﻧﺨ ﻮرد‪.‬‬
‫)اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻟﺤﺠﻪ‪ ،‬ﺑﺎب ﻣﻮﻟﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق )ع( ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﺣﻘﺘﻌ ﺎﻟﯽ ه ﻴﭻ درﺧﺘ ﯽ را ﺧﻠ ﻖ ﻧﻜ ﺮد‪،‬‬

‫ﻣﮕﺮ ﺁﻧﻜﻪ ﻣﻴﻮﻩ داﺷﺖ آﻪ ﺁﻧﺮا ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺧﻮرد‪ .‬ﭼﻮن ﻣﺮدم از ﺑ ﺮاﯼ ﺧ ﺪا ﻓﺮزﻧ ﺪ‬
‫ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻴﻮﻩ ﻧﺼﻒ درﺧﺘﺎن ﺑﺮ ﻃﺮف ﺷ ﺪ‪ .‬ﭘ ﺲ ﭼ ﻮن ﺑ ﺮاﯼ ﺧ ﺪا ﺷ ﺮﻳﻚ ﻗ ﺮار‬
‫دادﻧ ﺪ‪ ،‬درﺧﺘ ﺎن ﺧ ﺎر ﺑﻬ ﻢ رﺳ ﻴﺪﻧﺪ‪ .‬و اﻟ ﻪ اﻋﻠ ﻢ ﺑﺎﻟ ﺼﻮاب )ﺣﻠﻴ ﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑ ﺎب‬
‫ﭼﻬﺎردهﻢ‪ ،‬ﻓﺼﻞ دوازدهﻢ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ از ﻳﻜ ﯽ از اﺻ ﺤﺎب‪ ،‬و او از ﺁدم ﺑ ﻦ اﺳ ﺤﺎق‪ ،‬و او از‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق ﺑﻦ ﻣﻬﺮان‪ ،‬و او از ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻣﻴﻤﻮن‪ ،‬و او از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳ ﺎﻟﻢ‪ ،‬و او از‬
‫اﺑﯽ ﺟﻌﻔﺮ اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم‪ ،‬رواﻳﺖ دارﻧﺪ آﻪ اﻣﺎم ﻋﻠﻴﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺧﺪاوﻧ ﺪ‬
‫هﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮﯼ را ﺑﻪ در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻦ راﻩ و روﺷﯽ ﺧﺎص ﻣﺎﻣﻮر ﻓﺮﻣ ﻮد‪ .‬و از ﺟﻤﻠ ﻪ‬

‫‪٣٥١‬‬
‫راﻩ و روﺷﯽ آﻪ ﺧﺪاﯼ ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﻮﺳﯽ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم را ﺑ ﻪ ﺁن اﻣ ﺮ ﻓﺮﻣ ﻮد اﻳ ﻦ ﺑ ﻮد‬
‫آﻪ اﻣﺖ او در روز ﺷﻨﺒﻪ ﻣﺎهﯽ ﺻﻴﺪ ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﻳﻬﻮد ﺻﻴﺪ ﻣ ﺎهﯽ را در اﻳ ﻦ روز‬
‫ﺣ ﻼل داﻧ ﺴﺘﻨﺪ و روز ﺷ ﻨﺒﻪ ﺁﻧﻬ ﺎ را ﺻ ﻴﺪ آﺮدﻧ ﺪ و ﺧﻮردﻧ ﺪ‪ .‬و ﺧ ﺪا ه ﻢ ﺑ ﺮ ﺁﻧﻬ ﺎ‬
‫ﻏﻀﺐ ﻓﺮﻣﻮد ﺑﯽﺁﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاﯼ رﺣﻤﺎن ﻣﺸﺮك ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻳﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺁﻧﭽ ﻪ ﻣﻮﺳ ﯽ‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺁوردﻩ ﺑ ﻮد‪ ،‬ﺷ ﻚ آ ﺮدﻩ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ ﭼ ﻮن در روز ﺷ ﻨﺒﻪ ﻣ ﺎهﯽ ﺧ ﻮردﻩ‬
‫ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﺁﻧﻬ ﺎ ﺗﺒ ﺪﻳﻞ ﺑ ﻪ ﺑﻮزﻳﻨ ﻪ ﺷ ﻮﻧﺪ‪) .‬اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘ ﺎب اﻻﻳﻤ ﺎن و‬
‫اﻟﻜﻔﺮ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﻋﻠﯽ اﺑﻦ اﺑﺮاهﻴﻢ از ﭘﺪرش‪ ،‬و او از اﺑﻦ اﺑ ﯽ ﻋﻤﻴ ﺮ‪ ،‬و او از اﺳ ﺤﺎق ﺑ ﻦ‬

‫اﺑ ﯽ ه ﻼل اﻟﻤ ﺪاﺋﻨﯽ‪ ،‬و او از ﺣﺪﻳ ﺪ‪ ،‬رواﻳ ﺖ دارﻧ ﺪ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬هﻤﺎﻧﺎ ﺑﻨﺪﻩاﯼ دﻋﺎ آﻨﺪ ﺑﺪرﮔﺎﻩ ﺧﺪاﯼ ﻋﺰوﺟﻞ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ دو‬
‫ﻓﺮﺷﺘﻪ اﻣﺮ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ آﻪ ﻣﻦ دﻋ ﺎﯼ او را ﺑ ﻪ اﺟﺎﺑ ﺖ رﺳ ﺎﻧﺪم‪ ،‬وﻟ ﯽ او را ﻣﻌﻄ ﻞ آﻨﻴ ﺪ‬
‫آﻪ دوﺳﺖ دارم ﺁوازش را ﺑﺸﻨﻮم‪ .‬و ﺑﻨﺪﻩاﯼ ﻧﻴ ﺰ ه ﺴﺖ آ ﻪ دﻋ ﺎ آﻨ ﺪ ﺑ ﺪرﮔﺎﻩ ﺧ ﺪاﯼ‬
‫ﺗﺒ ﺎرك و ﺗﻌ ﺎﻟﯽ‪ .‬ﭘ ﺲ ﺧ ﺪا ﺑ ﻪ دو ﻓﺮﺷ ﺘﻪ ﺧ ﻮد ﻓﺮﻣﺎﻳ ﺪ زود ﺣ ﺎﺟﺘﺶ را ادا آﻨﻴ ﺪ آ ﻪ‬
‫ﺧ ﻮش ﻧ ﺪارم ﺻ ﺪاﻳﺶ را ﺑ ﺸﻨﻮم )اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘ ﺎب اﻟ ﺪﻋﺎء‪ ،‬ﺑ ﺎب اﺑﻄ ﺎل ﻋﻠﻴ ﻪ‬
‫اﻻﺟﺎﺑﻪ(‪.‬‬

‫‪ -‬از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ)ع( ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻣ ﻮﻣﻨﯽ ﭘﻨ ﺎﻩ ﺑ ﻪ آ ﺎﻓﺮﯼ‬

‫ﺑﺮد‪.‬ﺁن آﺎﻓﺮ او را ﺟﺎ داد و ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﯽ آﺮد‪ .‬ﭼ ﻮن ﺁن آ ﺎﻓﺮ ﺑﻤ ﺮد‪ ،‬ﺣﻘﺘﻌ ﺎﻟﯽ ﺧﻄ ﺎب‬
‫ﻧﻤ ﻮد ﺑ ﻪ ﺁﺗ ﺶ ﺟﻬ ﻨﻢ آ ﻪ او را ﺑﺘﺮﺳ ﺎن آ ﻪ ﮔ ﺴﺘﺎخ ﻧ ﺸﻮد)!( اﻣ ﺎ ﻣ ﺴﻮزان‪ .‬و اﻣ ﺮ‬
‫ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ در اول و ﺁﺧ ﺮ ه ﺮ روز ﺑ ﺮاﯼ او ﺧ ﻮراك ﺑﺒﺮﻧ ﺪ‪) .‬ﺣﻠﻴ ﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑ ﺎب‬
‫دهﻢ‪ ،‬ﻓﺼﻞ هﺸﺘﻢ(‪.‬‬

‫‪ -‬در ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق )ع( ﻓﺮﻣ ﻮد‪:‬‬

‫ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﺮاﯼ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل)ص( ﻧﺴﺨﻪ داروﺋ ﯽ را از ﺟﺎﻧ ﺐ ﺣﻘﺘﻌ ﺎﻟﯽ ﺁورد‪ .‬و‬
‫ﺁن اﻳﻦ ﺑﻮد آﻪ‪ :‬ﭼﻬﺎر رﻃﻞ از ﺳﻴﺮ ﻣﻘ ﺸﺮ ﺑﮕﻴ ﺮد و در ﭘﺎﺗﻴ ﻞ ﺑﻜ ﻦ‪ .‬و ﭼﻬ ﺎر رﻃ ﻞ‬
‫ﺷﻴﺮ ﮔﺎو ﺑﺮ ﺁن ﺑﺮﻳﺰ ‪.‬و ﺑﭙﺰ ﺁﻧﻘﺪر آﻪ ﺷﻴﺮ ﻧﻤﺎﻧ ﺪ‪ .‬ﺑ ﺎز ﭼﻬ ﺎر رﻃ ﻞ روﻏ ﻦ ﮔ ﺎو ﺑ ﺮ‬
‫ﺁن ﺑﺮﻳﺰ و ﺁﻧﻘﺪر ﺑﺠﻮﺷﺎن آﻪ روﻏﻦ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻘ ﺪر دو دره ﻢ ﺑﺎﺑﻮﻧ ﻪ ﺑ ﺮ ﺁن ﺑﭙ ﺎش‬

‫‪٣٥٢‬‬
‫و ﺑﺮ هﻢ ﺑﺰن ﺗﺎ ﺧﻮب ﺑﻪ ﻗ ﻮام ﺁﻳ ﺪ‪ .‬و در آ ﻮزﻩ آ ﺮدﻩ و ﺳ ﺮش را ﺑﺒﻨ ﺪ و در ﻣﻴ ﺎن‬
‫ﺟﻮ ﻳﺎ ﺧ ﺎك ﭘﻨﻬ ﺎن آ ﻦ در ﻣ ﺪت اﻳ ﺎم ﺗﺎﺑ ﺴﺘﺎن‪ .‬و در زﻣ ﺴﺘﺎن ﺑﻴ ﺮون ﺑﻴ ﺎور‪ .‬و ه ﺮ‬
‫ﺑﺎﻣﺪاد ﺑﻘﺪر ﻳﻚ ﮔﺮدآﺎن از ﺁن ﺑﺨﻮر‪ ،‬آﻪ ﺗﻤﺎم دردهﺎﻳﺖ ﺑﺮﻃﺮف ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -‬در ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ از ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق )ع( ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت‬

‫ﻣﻮﺳ ﯽ )ع( ﺑ ﻪ ﺣﻘﺘﻌ ﺎﻟﯽ ﺷ ﻜﺎﻳﺖ آ ﺮد آ ﻪ ﺑﻠﻐ ﻢ ﺑ ﺮ ﻣ ﺰاﺟﻢ ﻣ ﺴﺘﻮﻟﯽ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻘﺘﻌﺎﻟﯽ ﺑﻪ او اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ هﻠﻴﻠﻪ و ﺑﻠﻴﻠﻪ و ﻣﻠﻴﻠﻪ را ﺑﺴﺎب و ﺑﺎ ﻋﺴﻞ ﺧﻤﻴﺮ آﻦ و‬
‫ﺑﺨﻮر)ﺣﻠﻴﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎب ﻧﻬﻢ‪ ،‬ﻓﺼﻮل ﺳﻮم و ﭘﻨﺠﻢ(‪.‬‬

‫‪ -‬در ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ از ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق )ع( ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت‬

‫ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﻋﻤﺮان )ع( ﻣﻨﺎﺟﺎت آﺮد آﻪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬درد را آ ﻪ ﻣ ﯽده ﺪ؟ ﺧﻄ ﺎب‬
‫رﺳ ﻴﺪ آ ﻪ ﻣ ﻦ‪ .‬ﭘﺮﺳ ﻴﺪ آ ﻪ دوا از آﻴ ﺴﺖ؟ ﺧﻄ ﺎب رﺳ ﻴﺪ از ﻣ ﻦ‪ .‬ﭘﺮﺳ ﻴﺪ ﭘ ﺲ اﻳ ﻦ‬
‫ﻃﺒﻴﺒ ﺎن ﭼ ﻪ ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ ﻣ ﺮدم را؟ ﺧﻄ ﺎب رﺳ ﻴﺪ‪ :‬دﻟﻬ ﺎﯼ ﻣ ﺮدم را ﺧ ﻮش ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ‬
‫)ﺣﻠﻴﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎب‪ ،‬ﻧﻬﻢ ﻓﺼﻞ ﺳﻮم(‪.‬‬

‫‪ -‬از ﺣﻀﺮت ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺎﻟﻢ هﺪﻳﻪ ﻓﺮﺳ ﺘﺎد‬
‫ﺑ ﺮاﯼ رﺳ ﻮلاﷲ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ‪ ،‬هﺮﻳ ﺴﻪاﯼ را از هﺮﻳ ﺴﻪه ﺎﯼ ﺑﻬ ﺸﺖ‪ ،‬آ ﻪ‬
‫داﻧ ﻪاش در ﺑﺎﻏﻬ ﺎﯼ ﺟﻨ ﺖ روﺋﻴ ﺪﻩ ﺑ ﻮد و ﺣﻮرﻳ ﺎن ﺑﻬ ﺸﺖ ﺁﻧ ﺮا ﺑﺪﺳ ﺖ ﺧ ﻮد ﻋﻤ ﻞ‬
‫ﺁوردﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل )ص( ﺁﻧﺮا ﺗﻨﺎول ﻓﺮﻣﻮد و ﻗﻮت ﭼﻬﻞ ﻣﺮد ﺑﺮاﯼ‬
‫ﻣﺠﺎﻣﻌﺖ ﺑﺮ ﻗﻮت ﺁن ﺣ ﻀﺮت اﻓ ﺰودﻩ ﺷ ﺪ‪ ،‬و اﻳ ﻦ ﭼﻴ ﺰﯼ ﺑ ﻮد آ ﻪ ﺧ ﺪا ﻣ ﯽداﻧ ﺴﺖ‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮش را ﺑﺎ ﺁن ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﻮاهﺪ آﺮد‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻧﻴﺰ از ﺣﻀﺮت ﺻﺎدق ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮﯼ از ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان‪ ،‬ﺑﻪ ﺣ ﻖ‬
‫ﺗﻌ ﺎﻟﯽ ﺷ ﻜﺎﻳﺖ آ ﺮد از ﺿ ﻌﻒ ﻗ ﻮﻩ ﺟﻤ ﺎع‪ .‬ﺣﻘﺘﻌ ﺎﻟﯽ او را اﻣ ﺮ ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ هﺮﻳ ﺴﻪ‬
‫ﺑﺨﻮرد )ﺣﻠﻴﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎب ﺳﻮم‪ ،‬ﻓﺼﻞ هﻔﺘﻢ(‪.‬‬

‫‪-‬ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق )ع( ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ‪ :‬ﺣﻘﺘﻌ ﺎﻟﯽ ﻧﻌﻤ ﺖ ﻓ ﺮاوان ﺑ ﻪ اه ﻞ ﻧﻬ ﺮ‬

‫ﺛﺮﺛﺎر داد‪ ،‬ﺑﺤﺪﯼ آﻪ از ﻣﻐﺰ ﮔﻨﺪم ﻧﺎن ﺳﻔﻴﺪ ﻣﯽﭘﺨﺘﻨ ﺪ و ﺑ ﻪ ﺁن اﺳ ﺘﻨﺠﺎ ﻣ ﯽآﺮدﻧ ﺪ و‬
‫ﺑ ﺮ ﻣﻘﻌ ﺪ اﻃﻔ ﺎل ﺧ ﻮد ﻣ ﯽﻣﺎﻟﻴﺪﻧ ﺪ‪ .‬ﭘ ﺲ ﭼ ﻮن ﻧ ﺎن را ﺑ ﺮ ﻣﻘﻌ ﺪ ﺧ ﻮد ﻣ ﯽﻣﺎﻟﻴﺪﻧ ﺪ‪،‬‬

‫‪٣٥٣‬‬
‫ﺣﻘﺘﻌﺎﻟﯽ ﻏﻀﺐ ﻓﺮﻣﻮد و ﺑﺎران از ﺁﺳﻤﺎن و ﮔﻴﺎﻩ زﻣﻴﻦ را از اﻳﺸﺎن ﺑﺎز داﺷﺖ‪ ،‬ﺗ ﺎ‬
‫ﺁﻧﻜﻪ ﻣﺤﺘﺎج ﺷﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﺁن ﻧﺎﻧﻬﺎ آﻪ اﺳﺘﻨﺠﺎ آﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ )هﻤﺎن آﺘﺎب‪ ،‬ﺑ ﺎب ﺳ ﻮم ﻓ ﺼﻞ‬
‫ﺷﺸﻢ(‪.‬‬

‫‪-‬از ﺳ ﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳ ﯽ رﺿ ﯽ اﷲ ﻋﻨ ﻪ ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﺑﻌ ﺪ از وﻓ ﺎت‬

‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اآﺮم ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‪ ،‬دﻩ روز در ﺧﺎﻧ ﻪ ﻣﺎﻧ ﺪم‪ .‬ﭘ ﺲ ﺑﻴ ﺮون ﺁﻣ ﺪم و‬
‫در راﻩ ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم را ﻣﻼﻗﺎت آﺮدم‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﺑﺮو ﺑﻪ ﻧ ﺰد‬
‫ﺣ ﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤ ﻪ ﻋﻠﻴﻬﺎاﻟ ﺴﻼم آ ﻪ ﺗﺤﻔ ﻪاﯼ از ﺑﻬ ﺸﺖ از ﺟﺎﻧ ﺐ ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﺑ ﺮاﯼ او‬
‫رﺳ ﻴﺪﻩ و ﻣ ﯽﺧﻮاه ﺪ ﺁﻧ ﺮا ﺑ ﻪ ﺗ ﻮ ﻋﻄ ﺎ ﻓﺮﻣﺎﻳ ﺪ‪ .‬ﺑ ﻪ ﺗﻌﺠﻴ ﻞ ﺑ ﻪ ﺧ ﺪﻣﺖ ﺁن ﺣ ﻀﺮت‬
‫ﺷﺘﺎﻓﺘﻢ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد آﻪ دﻳﺮوز در هﻤﻴﻦ ﻣﻮﺿﻊ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدم در ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺴﺘﻪ و ﻏﻤﮕﻴﻦ‪ .‬و‬
‫ﻓﻜﺮ ﻣﯽآﺮدم آﻪ ﭼ ﺮا دﻳﮕ ﺮ وﺣ ﯽ اﻟﻬ ﯽ از ﻣ ﺎ ﻣﻨﻘﻄ ﻊ ﺷ ﺪﻩ و ﻣﻼﺋﻜ ﻪ ﺑ ﻪ ﺳ ﻮﯼ ﻣ ﺎ‬
‫ﻧﻴﺎﻣﺪﻩاﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎﮔﻬﺎن دﻳﺪم آﻪ در ﮔﺸﻮدﻩ ﺷﺪ و ﺳﻪ دﺧﺘﺮ ﺑﻪ اﻧﺪرون ﺁﻣﺪﻧ ﺪ آ ﻪ آ ﺴﯽ ﺑ ﻪ‬
‫ﺣﺴﻦ و ﺟﻤ ﺎل و ﻃ ﺮاوت و ﻧﺰاآ ﺖ و ﺧﻮﺷ ﺒﻮﺋﯽ اﻳ ﺸﺎن هﺮﮔ ﺰ ﻧﺪﻳ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﭼ ﻮن‬
‫اﻳﺸﺎن را دﻳﺪم‪ ،‬ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻢ و ﺳﺌﻮال آﺮدم آﻪ ﺷﻤﺎ از اهﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪاﻳﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨ ﺪ‪ :‬اﯼ دﺧﺘ ﺮ‬
‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮل‪ ،‬ﻣﺎ از اهﻞ زﻣﻴﻦ ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﻣﺎ را ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺰت از ﺑﻬﺸﺖ ﺟﺎوﻳ ﺪ‬
‫ﺑ ﻪ ﺳ ﻮﯼ ﺗ ﻮ ﻓﺮﺳ ﺘﺎدﻩ‪ .‬و ﺑ ﺴﻴﺎر ﻣ ﺸﺘﺎق ﺗ ﻮ ﺑ ﻮدﻩاﻳ ﻢ‪ .‬از ﻳﻜ ﯽ آ ﻪ ﺑﺰرﮔﺘ ﺮ اﻳ ﺸﺎن‬
‫ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ ،‬ﭘﺮﺳ ﻴﺪم آ ﻪ ﭼ ﻪ ﻧ ﺎم دارﯼ؟ ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﻣﻘ ﺪودﻩ‪ .‬ﮔﻔ ﺘﻢ‪ :‬ﺑﭽ ﻪ ﺳ ﺒﺐ ﺗ ﺮا ﻧ ﺎم اﻳ ﻦ‬
‫آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ؟ ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﺑ ﻪ ﺟﻬ ﺖ ﺁﻧﻜ ﻪ از ﺑ ﺮاﯼ ﻣﻘ ﺪاد ﺑ ﻦ اﺳ ﻮد ﺧﻠ ﻖ ﺷ ﺪﻩام‪ .‬از دﻳﮕ ﺮﯼ‬
‫ﭘﺮﺳﻴﺪم‪ :‬آﻪ ﺗﻮ ﭼﻪ ﻧﺎم دارﯼ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ذرﻩ ﻧﺎم دارم‪ .‬از ﺳ ﺒﺐ اﻳ ﻦ ﻧ ﺎم ﭘﺮﺳ ﻴﺪم‪ .‬ﮔﻔ ﺖ‬
‫زﻳﺮا آﻪ از ﺑﺮاﯼ اﺑﻮذر ﻏﻔﺎرﯼ ﺧﻠﻖ ﺷﺪﻩام‪ .‬از ﺳﻮﻣﯽ ﭘﺮﺳ ﻴﺪم آ ﻪ ﭼ ﻪ ﻧ ﺎم دارﯼ؟‬
‫ﮔﻔﺖ ﺳﻠﻤﯽ‪ .‬از ﺳﺒﺐ ﺁن ﭘﺮﺳﻴﺪم‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬زﻳﺮا آﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﺳ ﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳ ﯽ ﺧﻠ ﻖ ﺷ ﺪﻩام‬
‫آﻪ ﺁزاد آﺮدﻩ ﭘﺪر ﺗﻮ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺮﺳﻴﺪم آﻪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑ ﺮاﯼ ﺧ ﻮد ﻣ ﻦ ﭼ ﻪ ﺁوردﻩاﻳ ﺪ؟ رﻃﺒ ﯽ‬
‫ﭼﻨ ﺪ ﺑﻴ ﺮون ﺁوردﻧ ﺪ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﮔ ﺮدﻩه ﺎﯼ ﻧ ﺎن‪ ،‬ﺑ ﺰرگ‪ ،‬از ﺑ ﺮف ﺳ ﻔﻴﺪﺗﺮ واز ﻣ ﺸﻚ‬
‫ﺧﻮﺷﺒﻮﺗﺮ‪ .‬ﭘﺲ ﺳﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣ ﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤ ﻪ )ع( ﻳﻜ ﯽ از ﺁن رﻃ ﺐه ﺎ را‬
‫ﺑﻪ ﻣﻦ داد و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻣﺸﺐ ﺑﻪ اﻳﻦ رﻃ ﺐ اﻓﻄ ﺎر آ ﻦ و ﻓ ﺮدا ه ﺴﺘﻪ ﺁﻧ ﺮا ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﻦ‬
‫ﺑﻴ ﺎور‪ .‬ﭘ ﺲ ﺁن رﻃ ﺐ را ﮔ ﺮﻓﺘﻢ و ﺑﻴ ﺮون ﺁﻣ ﺪم ﺑ ﻪ ه ﺮ ﺟﻤﻌ ﯽ از اﺻ ﺤﺎب‬
‫رﺳﻮل)ص( آﻪ ﻣ ﯽﮔﺬﺷ ﺘﻢ‪ ،‬ﻣ ﯽﭘﺮﺳ ﻴﺪﻧﺪ آ ﻪ اﯼ ﺳ ﻠﻤﺎن ﻣﮕ ﺮ ﻣ ﺸﻚ هﻤ ﺮاﻩ دارﯼ؟‬
‫ﻣﯽﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﻠﯽ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﻮن اﻓﻄﺎر ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻨﺎول آﺮدم‪ .‬هﻴﭻ هﺴﺘﻪاﯼ ﻧﺪاﺷ ﺖ‪ .‬روز دﻳﮕ ﺮ‬

‫‪٣٥٤‬‬
‫ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ )ع( رﻓﺘﻢ و ﻋﺮض آ ﺮدم آ ﻪ ه ﺴﺘﻪ ﻧﺪاﺷ ﺖ‪ .‬ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺑ ﺎ‬
‫ﺗﻮ ﻣﺰاح آﺮدﻩ ﺑﻮدم‪ .‬ﭼﻄﻮر هﺴﺘﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬و ﺣﺎل اﻳﻨﻜ ﻪ اﻳ ﻦ رﻃ ﺐ از درﺧﺘ ﯽ‬
‫ﺑﻬﻢ رﺳﻴﺪﻩ آﻪ ﺣﻘﺘﻌ ﺎﻟﯽ ﺁﻧ ﺮا در ﺑﻬ ﺸﺖ ﻏ ﺮس ﻓﺮﻣ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ ‪) ١‬ﺣﻠﻴ ﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑ ﺎب‬
‫ﻧﻬﻢ‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم(‪.‬‬

‫اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‬

‫‪-‬اﮔﺮ ﮔ ﻮﺋﯽ‪ :‬آ ﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ اﻳ ﻦ اﻣ ﺖ آﻴ ﺴﺖ؟ ﮔ ﻮﻳﻢ‪ :‬ﻣﺤﻤ ﺪ ﭘ ﺴﺮ ﻋﺒ ﺪاﷲ ﭘ ﺴﺮ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﭘﺴﺮ هﺎﺷﻢ ﭘﺴﺮ ﻋﺒﺪ ﻣﻨﺎف اﺳﺖ آ ﻪ درود ﺧ ﺪا ﺑ ﺮ وﯼ و ﻓﺮزﻧ ﺪان وﯼ‬
‫ﺑﺎد‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮﮔ ﻮﺋﯽ‪ :‬دﻟﻴ ﻞ ﺑ ﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮﯼ او ﭼﻴ ﺴﺖ؟ ﮔ ﻮﻳﻢ‪ :‬دﻟ ﻴﻠﺶ ﺁن اﺳ ﺖ آ ﻪ او‬
‫دﻋﻮﯼ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮﯼ آﺮد و ﻣﻌﺠﺰاﺗﯽ ﺑﺪﺳﺖ او ﺁﺷﻜﺎر ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ ﮔﻮﺋﯽ‪ :‬ﺑﻪ ﭼﻪ ﭼﻴﺰ داﻧﺴﺘﻴﺪ آ ﻪ او دﻋ ﻮﯼ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮﯼ آ ﺮد و ﻣﻌﺠﺰاﺗ ﯽ‬
‫ﺑﺪﺳﺖ او ﺁﺷﻜﺎر ﺷﺪ؟ ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬آﺴﯽ را ﺷﻚ ﻧﻴﺴﺖ آﻪ ﻣﺮدﯼ ﺑﻨﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑ ﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ در ﻣﻜﻪ ﭘﻴﺪا ﺷﺪ و دﻋﻮﯼ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮﯼ آﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﺁﺷﻜﺎر ﺷﺪن ﻣﻌﺠ ﺰﻩه ﺎ ﺑ ﺮ‬
‫دﺳﺖ او ﺑﻴﺶ از ﺁن اﺳﺖ آﻪ ﺷﻤﺮدﻩ ﺷﻮد‪ .‬و از ﺁن ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ ﺷﻜﺎﻓﺘﻦ ﻣ ﺎﻩ‪ ،‬و ﻧﺎﻟ ﻪ‬
‫درﺧ ﺖ ﺧﺮﻣ ﺎ‪ ،‬و ﺟﻮﺷ ﻴﺪن ﺁب از ﻣﻴ ﺎن اﻧﮕ ﺸﺘﺎن او‪ ،‬و ﻣﻬ ﺮ زدن ﺑ ﺮ ﺳ ﻨﮓ‪ ،‬و‬
‫ﺷﻜﺎﻳﺖ ﺷﺘﺮ‪ ،‬و ﺳ ﻼم ﺁه ﻮ‪ ،‬وﺳ ﺨﻦ ﮔﻔ ﺘﻦ ﮔ ﺮگ و ذراع زه ﺮﺁﮔﻴﻦ‪ ،‬و ﺳ ﻴﺮ آ ﺮدن‬
‫ﻣﺮدم ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﺧ ﻮراك اﻧ ﺪك‪ ،‬و زﻧ ﺪﻩ آ ﺮدن ﻣ ﺮدﻩ‪ ،‬و ﻏﻴﺒﮕ ﻮﺋﯽ‪ ،‬و ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﺁﻧﻬ ﺎ‪.‬‬
‫)اﺑﻦ اﻟﻤﻌﻠﻢ ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ‪ ،‬رﺳﺎﻟﻪ اﻟﻨﻜﺖ اﻻﻋﺘﻘﺎدﻳ ﻪ‪ ،‬ﺑ ﺎب ﺷ ﺸﻢ‪ ،‬در ﺑﻴ ﺎن ﻋﻘﺎﻳ ﺪ ﻣ ﺬهﺐ‬
‫اﻣﺎﻣﻴﻪ اﺛﻨﯽﻋﺸﺮﻳﻪ(‪.‬‬

‫‪ -‬و ﻇﻬ ﻮر ﻣﻌﺠ ﺰاب ﺑ ﺴﻴﺎر از ﺣ ﻀﺮت ﻣﺤﻤ ﺪ ﻣ ﺼﻄﻔﯽ )ص( ﺑ ﺮ ﻃﺒ ﻖ‬

‫دﻋﻮﯼ ﻧﺒﻮت ﻣﺘ ﻮاﺗﺮ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻣﺜ ﻞ ﺷ ﻖاﻟﻘﻤ ﺮ‪ ،‬و ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴ ﺪن ﺁﻓﺘ ﺎب‪ ،‬و ﺗﻜﻠ ﻢ ﺁه ﻮ‪ ،‬و‬
‫ﺳﻮﺳ ﻤﺎر و ﮔ ﺮگ و ﺷ ﺘﺮ و ﺑﺰﻏﺎﻟ ﻪ ﻣ ﺴﻤﻮم ﺑﺮﻳ ﺎن‪ ،‬و اﺟﺎﺑ ﺖ ﻧﺒﺎﺗ ﺎت و ﺟﻤ ﺎدات‪،‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ اﻃﺎﻋﺖ ﺟﻤﻴﻊ ذرات‪ ،‬و اﻃﻼع از ﻣﻐﻴﺒﺎت و اﺧﺒﺎر ﺁﻳﻨﺪﻩ ﻣﺜﻞ ﻇﻠﻢ ﺑﺮ اه ﻞﺑﻴ ﺖ‬

‫‪ -١‬ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴﯽ در ﺟﺎﯼ دﻳﮕﺮ ﺣﻠﻴﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ ﺗﺼﺮﻳﺢ آﺮدﻩ اﺳﺖ آﻪ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اآ ﺮم )ص(‬
‫اآﻴﺪا ﻧﻬﯽ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ آﻪ زن ﻣﻮﻣﻨﻪ ﻧﺰد ﻏﻴﺮﺷﻮهﺮ و ﻏﻴﺮﻣﺤﺎرم ﺧ ﻮد زﻳ ﺎدﻩ از ﭘ ﻨﺞ آﻠﻤ ﻪ ﺿ ﺮورﯼ‬
‫ﺳﺨﻨﯽ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬و ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻧﻜ ﺮدﻩ آ ﻪ ﭼﻄ ﻮر ﺣ ﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤ ﻪ زه ﺮا)ع( ﺑ ﺎ ﺳ ﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳ ﯽ آ ﻪ ﻣﺤ ﺮم‬
‫ﻧﺒﻮدﻩ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻳﻨﻬﻤﻪ ﺻﺤﺒﺖ آﺮدﻩ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺰاح هﻢ ﻓﺮﻣﻮدﻩاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٣٥٥‬‬
‫رﺳﺎﻟﺖ و ﻇﻬﻮر اﺋﻤﻪ ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﻦ ﺑﻪ اﺳﺎﻣﯽ و ﺻﻔﺎت ﺑﺘﻔ ﺼﻴﻞ‪ ،‬و ﻏﻠﺒ ﻪ ﺑﻨ ﯽاﻣﻴ ﻪ و‬
‫ﺑﻨ ﯽﻋﺒ ﺎس و ﻣﻼﺣ ﺪﻩ و ﺗﺮآ ﺎن و ﺑ ﺪﻋﺖ ﺻ ﻮﻓﻴﻪ )ﻣﺠﻤ ﻊ اﻟﻤﻌ ﺎرف و ﻣﺨ ﺰن‬
‫اﻟﻌﻮارف‪ ،‬ﻋﻴﻦ هﻔﺘﻢ‪ ،‬ﻣﺤﺒﺖ اهﻞاﻟﺒﻴﺖ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬از ﻣﻌﻠﯽ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬و او از اﺣﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻋﻠ ﯽ‪،‬‬

‫و از ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ‪ ،‬ﻧﻘﻞ آﺮدﻩاﻧﺪ آﻪ ﺷﻨﻴﺪم ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﯽ ﺑ ﻦ ﺟﻌﻔ ﺮ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‬
‫ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﻧﺸ ﺴﺘﻪ ﺑ ﻮد آ ﻪ ﻓﺮﺷ ﺘﻪاﯼ آ ﻪ ﺑﻴ ﺴﺖ و‬
‫ﭼﻬﺎر ﭼﻬﺮﻩ داﺷﺖ‪ ،‬وارد ﺷﺪ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬اﯼ ﺣﺒﻴ ﺐ ﻣ ﻦ‬
‫ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ‪ ،‬ﻣﻦ ﺗ ﺮا هﻴﭽﮕ ﺎﻩ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﺻ ﻮرت ﻧﺪﻳ ﺪﻩ ﺑ ﻮدم‪ .‬ﻓﺮﺷ ﺘﻪ ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﻣ ﻦ ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻢ‪ .‬اﯼ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻣﺮا ﺧﺪاﯼ ﻋﺰوﺟ ﻞ ﻓﺮﺳ ﺘﺎدﻩ ﺗ ﺎ ﻓﺎﻃﻤ ﻪ را ﺟﻔ ﺖ ﻋﻠ ﯽ ﮔ ﺮداﻧﻢ‪ .‬و‬
‫ﭼﻮن ﻓﺮﺷﺘﻪ ﭘﺸﺖ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺎن دو ﺷﺎﻧﻪاش ﻧﻮﺷ ﺘﻪ ﺑ ﻮد‪ :‬ﻣﺤﻤ ﺪ رﺳ ﻮلاﷲ و ﻋﻠ ﯽ‬
‫وﺻﯽ او اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬از ﭼﻪ وﻗﺖ اﻳﻦ ﺟﻤﻠ ﻪ ﻣﻴ ﺎن دو‬
‫ﺷﺎﻧﻪ ﺗﻮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ؟ ﻋﺮض آﺮد‪ :‬ﺑﻴﺴﺖ و دو هﺰار ﺳﺎل ﭘ ﻴﺶ از ﺧﻠﻘ ﺖ ﺣ ﻀﺮت‬
‫ﺁدم )اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻟﺤﺠﺔ‪ ،‬ﺑﺎب ﻣﻮﻟﺪ اﻟﺰهﺮا ﻓﺎﻃﻤﻪ(‪.‬‬

‫‪ -‬و اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﭼ ﻮن ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و‬
‫ﺁﻟﻪ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪ روز ﺑﯽﺷﻴﺮ ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺁن ﺣﻀﺮت را ﺑﻪ ﺳ ﻴﻨﻪ ﺧ ﻮد اﻓﻜﻨ ﺪ‪.‬‬
‫وﺧﺪا در ﺳﻴﻨﻪ او ﺷﻴﺮ ﺟﺎرﯼ ﺳﺎﺧﺖ و ﺗﺎ ﭼﻨﺪ روز ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ از ﺁن ﺷ ﻴﺮ ﻣ ﯽﺧ ﻮرد‪.‬‬
‫ﺗﺎ ﺁﻧﮕﺎﻩ آﻪ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ﺣﻠﻴﻤ ﻪ ﺳ ﻌﺪﻳﻪ را ﭘﻴ ﺪا آ ﺮد و ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ را ﺑ ﺮاﯼ ﺷ ﻴﺮ ﺧ ﻮردن‬
‫ﺑﺪو داد )اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻟﺤﺠﺔ‪ ،‬ﺑﺎب ﻣﻮﻟﺪ اﻟﻨﺒﯽ وﻓﺎﺗﻪ(‪.‬‬

‫‪ -‬و از ﺁﻧﭽﻪ ﺑﺎﻳﺪ درﺑﺎرﻩ ﺁن ﺣﻀﺮت ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﺑﺪاﻧﯽ‪ ،‬ﺁﻧﻜﻪ ﺑﻮل‬
‫و ﻏﺎﻳﻂ او ﭘﺎك و ﻃ ﺎهﺮ ﺑ ﻮد‪ ،‬و اماﻳﻤ ﻦ ﺧ ﺪﻣﺘﻜﺎر ﺁن ﺣ ﻀﺮت روزﯼ از ﺑ ﻮل وﯼ‬
‫ﺑﻪ ﻧﻴﺖ ﺷﻔﺎ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻧﻮﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﺑﺎو ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬داﻧﺴﺘﻪ ﺑﺎش آﻪ‬
‫ﺗﺎ زﻧﺪﻩ ﺑﺎﺷﯽ‪ ،‬دﭼﺎر ﺷﻜﻢ درد ﻧﺨ ﻮاهﯽ ﺷ ﺪ‪ .‬و ﭼ ﻮن ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﺑ ﺮاﯼ ﻗ ﻀﺎﯼ ﺣﺎﺟ ﺖ‬
‫ﺑﻴ ﺮون ﻣ ﯽرﻓ ﺖ ﺳ ﻨﮕﻬﺎ و درﺧﺘ ﺎن ﺑﺤﺮآ ﺖ ﻣ ﯽﺁﻣﺪﻧ ﺪ و ﭘﻴﺮاﻣ ﻮﻧﺶ ﺣ ﺼﺎرﯼ‬
‫ﻣﯽﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ﺗﺎ از اﻧﻈﺎر ﭘﻨﻬﺎن ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٣٥٦‬‬
‫وﻧﻴﺰ در ﻣﻌﺠﺰات ﺁن ﺣﻀﺮت‪ ،‬اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ رواﻳﺖ آﻨ ﺪ آ ﻪ ﺁن ﺣ ﻀﺮت‬
‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ در هﺮ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز ﺑﺎ ه ﺮ ﻳ ﺎزدﻩ زن ﺧ ﻮد ﻣﻘﺎرﺑ ﺖ ﻣ ﯽﻓﺮﻣ ﻮد و در‬
‫وﯼ ﻗﻮﻩ ﺳﯽ ﻣﺮد ﺑﺮاﯼ ﻣﺠﺎﻣﻌﺖ وﺟﻮد داﺷﺖ )اﻟﺸﻔﺎء ﺑﺘﻌﺮﻳﻒ ﺣﻘ ﻮق اﻟﻤ ﺼﻄﻔﯽ‪،‬‬
‫ﻗﺎﺿﯽ ﻋﻴﺎض اﻧﺪﻟﺴﯽ(‪.‬‬

‫ﺧﺼﺎﺋﺺ ﺣﻀﺮت رﺳﺎﻟﺖ ﭘﻨﺎﻩ در اﻣﺮ ﻧﻜﺎح‬

‫‪ -‬ﺑﺪان آﻪ ﻋﺎدت ﻣﺠﺘﻬﺪﻳﻦ اﻣﺎﻣﻴﻪ اﻳﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ در آﺘ ﺎب ﻧﻜ ﺎح‪ ،‬ﺧ ﺼﺎﻳﺺ‬
‫ﺣﻀﺮت رﺳﺎﻟﺖ ﭘﻨﺎﻩ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ را ﻣﺬآﻮر ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ‪ ،‬اﮔ ﺮ ﭼ ﻪ ﺑﻌ ﻀﯽ از‬
‫ﺁﻧﻬﺎ دﺧﻠﯽ ﺑﻪ ﻧﻜﺎح ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﭼﻨﺪ ﭼﻴﺰ اﺳﺖ در ﻧﻜﺎح و ﻏﻴﺮ ﻧﻜﺎح آﻪ از ﺧﻮاص ﺁن ﺣﻀﺮت اﺳﺖ‪ :‬اول‬
‫ﺣ ﺮام ﺑ ﻮدن ﻧﻜ ﺎح آﻨﻴ ﺰان ﺑ ﻪ ﻋﻘ ﺪ دوام‪ .‬دوم ﺣ ﻼل ﺑ ﻮدن ﻧﻜ ﺎح ﺑ ﺎ زﻧ ﺎن ﻳﻬ ﻮد و‬
‫ﻧﺼﺎرﯼ ﺑﻪ ﻋﻘﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﻏﻴﺮ ﺁن ﺣﻀﺮت را ﺟ ﺎﻳﺰ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬ﺳ ﻮم ﺣ ﺮام ﺷ ﺪن زﻧ ﺎﻧﯽ‬
‫آﻪ ﺁن ﺣ ﻀﺮت ﻧﮕ ﺎﻩ ﺑ ﻪ اﻳ ﺸﺎن ﻣ ﯽآ ﺮدﻩ و اﻳ ﺸﺎن را ﻣ ﯽﺧﻮاﺳ ﺘﻪاﻧ ﺪ ﺑ ﺮ ﺷ ﻮهﺮان‬
‫اﻳﺸﺎن‪ ،‬و واﺟﺐ ﺑﻮدن ﻃﻼق دادن اﻳﻦ زﻧﺎن از ﺟﺎﻧﺐ ﺷﻮهﺮاﻧﺸﺎن‪ .‬و اﻳﻦ ﺣﻜﻢ ﺑﻌﺪ‬
‫از ﺁن ﺣﻀﺮت ﺑﺮﻃﺮف ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻬﺎرم ﺣﻼل ﺑﻮدن زﻳﺎدﻩ از ﭼﻬﺎر زن داﺷﺘﻦ‪،‬‬
‫ﭼﻪ ﻏﻴﺮ ﺁن ﺣﻀﺮت را زﻳﺎدﻩ ﺑﺮ ﭼﻬﺎر زن ﻋﻘﺪﯼ داﺷﺘﻦ ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭘ ﻨﺠﻢ ﻣﺨ ّﻴ ﺮ‬
‫ﺑﻮدن زﻧﺎن ﺁن ﺣﻀﺮت در ﺑﻮدن ﻧﺰد او ﻳﺎ ﻣﻔﺎرﻗﺖ ﮔﺰﻳﺪن از او ﺑﻐﻴﺮ ﻟﻔ ﻆ ﻃ ﻼق‪.‬‬
‫زﻳ ﺮا دﻳﮕ ﺮان زﻧ ﺎن ﺧ ﻮد را ﺑ ﯽاﺟ ﺮاﯼ ﻃ ﻼق ﺗ ﺮك ﻧﻤ ﯽﺗﻮاﻧﻨ ﺪ آ ﺮد‪ .‬ﺷ ﺸﻢ ﺣ ﻼل‬
‫ﺑﻮدن ﻧﻜﺎح آﺮدن ﺑﺼﻮرت هﺒﻪ و وﻃﯽ آﺮدن ﺑ ﯽ ﻣﻬ ﺮ‪ ،‬ﭼ ﻪ ﻏﻴ ﺮ ﺁن ﺣ ﻀﺮت را‬
‫ﻧﻜﺎح ﺑﯽ ﻣﻬﺮ ﺟﺎﺋﺰ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬هﻔﺘﻢ واﺟﺐ ﻧﺒﻮدن ﺷﺐ ﺧﻮاﺑﻴ ﺪن ﭘ ﻴﺶ زﻧ ﺎن ﺧ ﻮد‪ ،‬ﭼ ﻪ‬
‫ﻏﻴﺮ ﺁن ﺣﻀﺮت را واﺟﺐ اﺳﺖ آﻪ از ﭼﻬ ﺎر ﺷ ﺐ ﻳﻜ ﺸﺐ ﭘ ﻴﺶ زن ﺧ ﻮد ﺑﺨﻮاﺑ ﺪ‪.‬‬
‫هﺸﺘﻢ ﺣﺮام ﺑﻮدن زﻧﺎن ﺁن ﺣﻀﺮت ﺑﺮ ﻏﻴﺮ اﻳﺸﺎن ﭘﺲ از وﻓ ﺎت ﺁن ﺣ ﻀﺮت‪ .‬ﻧﻬ ﻢ‬
‫وﺟ ﻮب ﻣ ﺴﻮاك آ ﺮدن ﺑ ﺮ ﺁن ﺣ ﻀﺮت‪ .‬ده ﻢ ﺣ ﺮام ﺑ ﻮدن ﭼ ﺸﻤﻚ زدن ﺑ ﺮ ﺁن‬
‫ﺣﻀﺮت‪ .‬ﻳﺎزدهﻢ ﺣﺮام ﺑﻮدن ﭼﻴﺰﯼ ﻧﻮﺷﺘﻦ و آﺘﺎﺑﺖ آﺮدن‪ .‬دوازده ﻢ ﺣ ﺮام ﺑ ﻮدن‬
‫ﺷﻌﺮ ﮔﻔﺘﻦ‪ .‬ﺳﻴﺰدهﻢ ﺣﺮام ﺑﻮدن آﻨﺪن زرﻩ از ﺗﻦ ﻣﺒﺎرك‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﺁﻧﻜﻪ ﺑﻘﺼﺪ ﺟﻨ ﮓ‬
‫ﭘﻮﺷﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از ﺁﻧﻜﻪ دﺷﻤﻦ را ﺑﺒﻴﻨﺪ‪ .‬ﭼﻬﺎردهﻢ ﺣﻼل ﺑ ﻮدن اﺧﺘﻴ ﺎر آ ﺮدن ﺁن‬
‫ﺣﻀﺮت ﺁﻧﭽﻪ ﺧﻮاهﺪ از ﻏﻨﻴﻤﺖ آﻪ ﻟﺸﻜﺮ در ﺟﻨ ﮓ ﺑﮕﻴﺮﻧ ﺪ‪ ،‬ﭼ ﻮن آﻨﻴ ﺰان ﺧ ﻮش‬
‫ﺷﻜﻞ و ﭼﺎرﭘﺎﯼ ﻧﻴﻜﻮ و ﺟﺎﻣﻪ ﺧﻮب و ﻏﻴﺮ ﺁن‪ .‬ﭘﺎﻧﺰدهﻢ ﺣ ﻼل ﺑ ﻮدن ﮔ ﺮﻓﺘﻦ ﻧ ﺎن و‬

‫‪٣٥٧‬‬
‫ﺁب از دﺳ ﺖ ﮔﺮﺳ ﻨﮕﺎن و ﺗ ﺸﻨﮕﺎن‪ ،‬ﭼ ﻪ اﻳ ﻦ آ ﺎر ﻏﻴ ﺮ ﺁﻧﺤ ﻀﺮت را ﺣ ﺮام اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫ﺷ ﺎﻧﺰدهﻢ ﺣ ﻼل ﺑ ﻮدن ﻏﻨﻴﻤ ﺖ ﺑ ﺮ ﺁن ﺣ ﻀﺮت و ﺑ ﺮ اﻣ ﺖ او‪ ،‬ﭼ ﻪ ﻏﻨﻴﻤ ﺖ ﺑ ﺮ‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان دﻳﮕﺮ ﺣﻼل ﻧﺒﻮدﻩ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺁﻧﻬﺎ را ﺟﻤﻊ آﺮدﻩ ﺑﻪ ﺁﺗﺶ ﻣﯽﺳ ﻮﺧﺘﻪاﻧ ﺪ‪ .‬هﻔ ﺪهﻢ‬
‫ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪن ﺁن ﺣﻀﺮت ﺑ ﺮ ﺗﻤ ﺎم ﻋﺎﻟﻤﻴ ﺎن‪ .‬هﻴﺠ ﺪهﻢ ﮔﺮداﻧﻴ ﺪن ﺁن ﺣ ﻀﺮت را‬
‫ﺧ ﺎﺗﻢ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮان‪ .‬ﻧ ﻮزدهﻢ ﺑ ﺎﻗﯽ ﺑ ﻮدن ﻣﻌﺠ ﺰﻩ او ﻳﻌﻨ ﯽ ﻗ ﺮﺁن ﺗ ﺎ ﻗﻴ ﺎم ﻗﻴﺎﻣ ﺖ‪ .‬ﺑﻴ ﺴﺘﻢ‬
‫ﻧ ﺼﺮت آ ﺮدن ﺁن ﺣ ﻀﺮت ﺑ ﻪ اﻓﻜﻨ ﺪن رﻋ ﺐ در دل دﺷ ﻤﻨﺎن او در ﺟﻨ ﮓ از‬
‫ﻳﻜﻤﺎه ﻪ راﻩ‪ .‬ﺑﻴ ﺴﺖ و ﻳﻜ ﻢ ﻣﺤﻔ ﻮظ ﺑ ﻮدن اﻣ ﺖ او از ﻣ ﺴﺦ ﺷ ﺪن و ﻓ ﺮو رﻓ ﺘﻦ ﺑ ﻪ‬
‫زﻣ ﻴﻦ‪ .‬ﺑﻴ ﺴﺖ و دوم ﻣﺨ ﺼﻮص ﺑ ﻮدن ﺁن ﺣ ﻀﺮت ﺑ ﻪ دﻳ ﺪن از ﭘ ﺸﺖ ﺑﻬﻤ ﺎن‬
‫ﺻﻮرت آﻪ از ﭘﻴﺶ رو ﻣﯽدﻳﺪﻩ‪ ،‬ﺑﺎﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ آﻪ ﺁﻧﭽ ﻪ ﭘ ﺲ ﭘ ﺸﺖ او واﻗ ﻊ ﻣ ﯽﺷ ﺪﻩ‪،‬‬
‫ﻣﯽداﻧﺴﺖ‪ .‬ﺑﻴﺴﺖ و ﺳﻮم ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻮدن ﺁن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺧﻮاب آﺮدن ﭼ ﺸﻢ او و‬
‫ﺑﻴ ﺪار ﺑ ﻮدن دل او‪ ،‬ﺑ ﺎﻳﻦ ﻣﻌﻨ ﯽ آ ﻪ اﮔ ﺮ ﺁن ﺣ ﻀﺮت در ﺧ ﻮاب ﻣ ﯽﺑ ﻮد و آ ﺴﯽ‬
‫ﭼﻴﺰﯼ ﻣﯽﮔﻔﺖ؛ ﺁﻧﺮا در ﻣﯽﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﻴﺴﺖ و ﭼﻬﺎرم ﻣ ﻀﺎﻋﻒ ﺑ ﻮدن ﺛ ﻮاب زﻧ ﺎن او‬
‫و ﻋﻘ ﺎب ﺁﻧﻬ ﺎ )ﺟ ﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳ ﯽ‪ ،‬ﺑ ﺎب ﻳ ﺎزدهﻢ‪ ،‬در ﻣﺨ ﺼﻮﺻﺎت ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﺎﻟﺖ‬
‫ﭘﻨﺎهﯽ(‪.‬‬

‫درﺑﺎرﻩ ﻟﻴﻠﺔ اﻟﻤﻌﺮاج‬

‫‪ -‬در ﺣ ﺪﻳﺚ اﺳ ﺖ از ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ در ﺑ ﺎرﻩ‬
‫ﻟﻴﻠﺔاﻟﻤﻌﺮاج آﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد‪" :‬ﺁن ﺷ ﺐ ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ ﺁﻣ ﺪ‪ ،‬و ﭼﺎرﭘ ﺎﺋﯽ هﻤ ﺮاهﺶ ﺑ ﻮد از اﻻغ‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮ و از اﺳﺘﺮ آﻮﭼﻜﺘﺮ‪ ،‬ﺳﻔﻴﺪ رﻧﮓ‪ ،‬و ﺳﻤﻬﺎﻳﺶ در آﻨﺎرﻩ ﭘﺎ ﻣﺎﻳﻞ ﺑ ﻪ ﺧ ﺎرج‪.‬‬
‫ﺑ ﺮ ﺁن ﺳ ﻮار ﺷ ﺪم و ﺑ ﻪ ﺑﻴ ﺖاﻟﻤﻘ ﺪس رﻓ ﺘﻢ‪ .‬اﻓ ﺴﺎر ﺑ ﺮاق را ﺑ ﻪ ﺣﻠﻘ ﻪاﯼ آ ﻪ ﺧ ﺎص‬
‫اﻧﺒﻴﺎء ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺴﺘﻢ‪ .‬در ﻣﺴﺠﺪاﻻﻗﺼﯽ دو رآﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪم‪ .‬ﭘﺲ از ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪن ﺑﺎ‬
‫ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ ﺑ ﺴﻮﯼ ﺁﺳ ﻤﺎن ﭘ ﺮواز آ ﺮدﻳﻢ‪ .‬در دروازﻩ ﺁﺳ ﻤﺎن‪ ،‬ﻣﻮآ ﻞ ﭘﺮﺳ ﻴﺪ‪ :‬آﻴ ﺴﺖ؟‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺮﺳ ﻴﺪ‪ :‬اﻳ ﻦ آ ﺲ آ ﻪ هﻤ ﺮاﻩ ﺗ ﻮ اﺳ ﺖ‪ ،‬آﻴ ﺴﺖ؟ ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﻣﺤﻤ ﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬ﺁﻳﺎ اﺣﻀﺎر ﺷﺪﻩ اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁرﯼ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﻮآﻞ دروازﻩ ﺁﺳﻤﺎن را ﺑﺎز آﺮد و‬
‫در ﺁﻧﺠﺎ ﺣ ﻀﺮت ﺁدم ﺑ ﻪ ﭘﻴ ﺸﺒﺎزم ﺷ ﺘﺎﻓﺖ‪ .‬ﺧﻴ ﺮ ﻣﻘ ﺪم ﮔﻔ ﺖ‪ .‬ﺳ ﭙﺲ از ﺷ ﺶ ﺁﺳ ﻤﺎن‬
‫دﻳﮕﺮ ﮔﺬﺷﺘﻴﻢ و در ﺁﺳﻤﺎن هﻔﺘﻢ ﺣﻀﺮت اﺑﺮاهﻴﻢ را دﻳﺪﻳﻢ آﻪ ﺑﻪ ﺑﻴﺖاﻟﻤﻌﻤ ﻮر ﺗﻜﻴ ﻪ‬
‫زدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و در ﺑﻴﺖ اﻟﻤﻌﻤﻮر روزﯼ هﻔﺘﺎد هﺰار ﻓﺮﺷﺘﻪ وارد و ﺧﺎرج ﻣ ﯽﺷ ﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﺁن‪ ،‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻣﺮا ﺑﻪ "ﺳﺪرةاﻟﻤﻨﺘﻬﯽ" ﺑﺮد آﻪ درﺧﺘ ﯽ ﺑ ﻮد ﺑ ﺎ ﺑﺮﮔﻬ ﺎﺋﯽ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ‬

‫‪٣٥٨‬‬
‫ﮔﻮش ﻓﻴ ﻞ ‪ ...‬ﭘ ﺲ ﺑ ﻪ ﻣ ﻦ وﺣ ﯽ ﺷ ﺪ آ ﻪ ﺷ ﺒﺎﻧﺮوزﯼ ﭘﻨﺠ ﺎﻩ ﻧﻤ ﺎز ﺑﺨ ﻮاﻧﻢ‪ .‬ﺣ ﻀﺮت‬
‫ﻣﻮﺳﯽ آﻪ در ﺁن وﻗﺖ از ﻋﺮش ﺑﺎز ﻣﯽﮔﺸﺖ‪ ،‬ﺑﻤ ﻦ ﮔﻔ ﺖ ﻣ ﻦ ﺑﺘﺠﺮﺑ ﻪ ﻣ ﯽداﻧ ﻢ آ ﻪ‬
‫ﭘﻨﺠ ﺎﻩ ﻧﻤ ﺎز در ه ﺮ روز ﺑ ﺮاﯼ اﻣ ﺖ ﺗ ﻮ ﺧﻴﻠ ﯽ زﻳ ﺎد اﺳ ﺖ‪ .‬از ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﺑﺨ ﻮاﻩ آ ﻪ‬
‫ﺗﺨﻔﻴﻒ دهﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺧﺪا ﺑ ﺎر ﻳ ﺎﻓﺘﻢ‪ .‬از او درﺧﻮاﺳ ﺖ ﺗﺨﻔﻴ ﻒ آ ﺮدم‪ .‬و ﺧﺪاوﻧ ﺪ‬
‫ﻋﺎﻟﻤﻴﻦ ﭘﻨﺠﺎﻩ ﻧﻤﺎز ﻳﻮﻣﻴﻪ را ﺑﻪ ﭼﻬﻞ و ﭘﻨﺞ ﺗﻘﻠﻴﻞ داد‪ .‬ﺑﺎز ﻣﻮﺳﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ در ﻧ ﺰد‬
‫ﻗﻮم ﺧﻮد ﺁزﻣﻮدﻩام آﻪ ﻣﺮدم ﻧﻤ ﯽﺗﻮاﻧﻨ ﺪ در ﺷ ﺒﺎﻧﺮوزﯼ ﭼﻬ ﻞ و ﭘ ﻨﺞ ﻧﻤ ﺎز ﺑﺨﻮاﻧﻨ ﺪ‪.‬‬
‫دوﺑﺎرﻩ درﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺨﻔﻴﻒ آﻦ و ﺑﺎز ﺑﻪ ﺳﻮﯼ ﺧﺪا ﺑﺎزﮔﺸﺘﻢ و از او ﺗﺨﻔﻴﻒ ﺧﻮاﺳﺘﻢ‬
‫‪ ...‬و ﺁﻧﻘﺪر رﻓﺘﻢ و ﺑﺎزﮔﺸﺘﻢ آﻪ ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﺑ ﻪ ﺷ ﺒﺎﻧﺮوزﯼ ﭘ ﻨﺞ ﻧﻤ ﺎز رﺿ ﺎﻳﺖ‬
‫داد‪) ".‬ﺗﻔ ﺴﻴﺮ ﺟﻼﻟ ﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻮﻻﻧ ﺎ ﻣﺠﻠ ﺴﯽ و ﻋﺒ ﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺳ ﻴﻮﻃﯽ‪ ،‬ﺗﻔ ﺴﻴﺮ ﺳ ﻮرﻩ‬
‫ﻣﻌﺮاج(‪.‬‬

‫‪-‬ﻳﻜﯽ از اﺻ ﺤﺎب‪ ،‬از اﺣﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ‪ ،‬و او از ﺣ ﺴﻴﻦ ﺑ ﻦ ﺳ ﻌﻴﺪ‪ ،‬و او از‬
‫ﻗﺎﺳ ﻢ ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ اﻟﺠ ﻮهﺮﯼ‪ ،‬و او از ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ اﺑ ﯽ ﺣﻤ ﺰﻩ‪ ،‬ﻧﻘ ﻞ آﻨﻨ ﺪ آ ﻪ ﮔﻔ ﺖ‪:‬‬
‫اﺑﻮﺑﺼﻴﺮ از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﭘﺮﺳﻴﺪ – و ﻣﻦ ﺣﺎﺿ ﺮ ﺑ ﻮدم ‪-‬‬
‫آﻪ‪ :‬ﻗﺮﺑﺎﻧﺖ‪ ،‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ را ﭼﻨﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑ ﻪ ﻣﻌ ﺮاج ﺑﺮدﻧ ﺪ؟ ﻓﺮﻣ ﻮد‪:‬‬
‫دوﻣﺮﺗﺒﻪ‪ .‬و هﺮ ﺑ ﺎر ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ او را در ﻣﻘ ﺎﻣﯽ ﻧﮕ ﻪ داﺷ ﺖ‪ .‬و ﮔﻔ ﺖ ﺣ ﺎﻻ در ﺟﺎﻳ ﺖ‬
‫ﺑﺎﻳ ﺴﺖ اﯼ ﻣﺤﻤ ﺪ‪ .‬ﺗ ﻮ در ﺟ ﺎﺋﯽ اﻳ ﺴﺘﺎدﻩاﯼ آ ﻪ ه ﻴﭻ ﻓﺮﺷ ﺘﻪ و ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮﯼ در ﺁﻧﺠ ﺎ‬
‫ﻧﺎﻳﺴﺘﺎدﻩ اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﺰاﺣﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺸﻮ‪ .‬زﻳﺮا آﻪ هﻤﺎﻧﺎ ﭘﺮوردﮔ ﺎرت در ﻧﻤ ﺎز اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺮﺳ ﻴﺪ‪ :‬اﯼ ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧ ﻪ ﻧﻤ ﺎزﯼ؟ ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﻣ ﯽﻓﺮﻣﺎﻳ ﺪ‪ :‬ﺳ ﺒﻮح! ﻗ ﺪوس! ﻣ ﻨﻢ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺰرگ و ﭘﺮوردﮔ ﺎرﯼ ﺑﺠ ﺰ ﻣ ﻦ ﻧﻴ ﺴﺖ! )اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘ ﺎب اﻟﺤﺠ ﺔ‪،‬‬
‫ﺑﺎب اﺑﻮاب اﻟﺘﺎرﻳﺦ(‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﻪ رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا ﺻ ﻠﯽ اﷲ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ را ﺻﺪ و ﺑﻴﺴﺖ ﻣﻌﺮاج واﻗﻊ ﺷﺪ‪) .‬ﻣﺠﻤﻊ اﻟﻤﻌ ﺎرف و ﻣﺨ ﺰن اﻟﻌ ﻮارف‪،‬‬
‫ﻋﻴﻦ هﻔﺘﻢ‪ ،‬در اﻋﻤﺎل ﺣﺴﻨﻪ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﺷ ﻨﻴﺪم از ﭘ ﺪرم ﺣ ﻀﺮت‬
‫ﺑﺎﻗﺮاﻟﻌﻠﻮم‪ ،‬آﻪ ﻓﺮﻣﻮد ﺷﻨﻴﺪم از ﭘﺪرم ﺣ ﻀﺮت زﻳ ﻦاﻟﻌﺎﺑ ﺪﻳﻦ‪ ،‬آ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد ﺷ ﻨﻴﺪم از‬
‫ﭘ ﺪرم ﺣ ﻀﺮت ﺣ ﺴﻴﻦ‪ ،‬آ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد ﺷ ﻨﻴﺪم از ﺣ ﻀﺮت ﻋﻠ ﯽ‪ ،‬آ ﻪ ﺷ ﻨﻴﺪﻩ ﺑ ﻮد از‬

‫‪٣٥٩‬‬
‫ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮلاﷲ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ‪ ،‬آ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮدﻩ ﺑ ﻮد در ﺷ ﺐ ﻣﻌ ﺮاج ﺑ ﻪ‬
‫ﺳﺪرةاﻟﻤﻨﺘﻬﯽ در ﻋﺮش اﻋﻠ ﯽ ﺻ ﻌﻮد آ ﺮدم آ ﻪ ﻣﻘ ﺎﻣﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻣﻨﺘﻬ ﯽ اﻟﻤﻘﺎﻣ ﺎت‬
‫اﺳﺖ‪ .‬وﺁن درﺧﺘﯽ اﺳﺖ آﻪ هﺰارهﺰار ﺷﺎﺧﻪ دارد‪ ،‬و هﺮ ﺷﺎﺧﻪ هﺰارهﺰار ﺑﺮگ‪.‬‬
‫و اﮔﺮ ﻳﻚ ﺑﺮگ ﺁﻧﺮا ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻴﺎورﻧﺪ هﻤﻪ ﻋﺎﻟﻢ را ﺳﺎﻳﻪ ﻣﯽاﻧ ﺪازد‪ .‬واﮔ ﺮ آ ﺴﯽ‬
‫ه ﺰار ﺳ ﺎل زﻳ ﺮ ﻳ ﻚ ﺷ ﺎﺧﻪ ﺁن درﺧ ﺖ راﻩ ﺑ ﺮود‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺁﺧ ﺮش ﻧﻤ ﯽرﺳ ﺪ‪ .‬و آﻠﻴ ﻪ‬
‫ﺟﻮﯼهﺎﯼ ﺷﻴﺮ و ﻋﺴﻞ و ﺁب و ﺷﺮاب ﺑﻬﺸﺘﯽ از زﻳﺮ اﻳ ﻦ درﺧ ﺖ ﻣ ﯽﮔ ﺬرد‪ .‬وﺑ ﺮ‬
‫روﯼ هﺮ ﺑﺮﮔﯽ از ﺁن ﺻﺪ هﺰار هﺰار ﻣﻠﻚ ﻣﺸﻐﻮل ﺗﺴﺒﻴﺢ ﺧﺪاﻳﻨ ﺪ‪ .‬و دﻳ ﺪم ﻋ ﺪﻩاﯼ‬
‫ﻣﻠ ﻚ را آ ﻪ دور ﺳ ﺪرﻩ ﻣ ﺸﻐﻮل ﻃ ﻮاف ه ﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬هﻤ ﺎﻧﻄﻮر آ ﻪ ﭘﺮواﻧ ﻪ دور ﺷ ﻤﻊ‬
‫ﻣﯽﭼﺮﺧﺪ و ﺑﺮق ﻣﻴﺰﻧ ﺪ‪ .‬و اﻳﻨﻬ ﺎ ﻏﻴ ﺮ از ﺁن ﻣﻼﺋ ﻚ ه ﺴﺘﻨﺪ آ ﻪ روﯼ درﺧﺘﻨ ﺪ ‪ ...‬و‬
‫ﭼ ﻮن در آﻨ ﺎر ﺳ ﺪرةاﻟﻤﻨﺘﻬﯽ ﺗﻨﻬ ﺎ ﺑ ﻮدم‪ ،‬ﻳﻜ ﯽ از ﺷ ﺎﺧﻪه ﺎﯼ ﺳ ﺪرﻩ را دﻳ ﺪم آ ﻪ‬
‫ﻣﻴﻮﻩهﺎﯼ ﺁن ﻣﺜﻞ ﭘﺴﺘﺎن زﻧﺎن و ﺳﺮ ﺁﻧﻬﺎ رو ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﻮد‪ .‬و دﻳﺪم آﻪ از ﺑﻌﻀﯽ از‬
‫ﺁﻧﻬﺎ ﺷﻴﺮ ﻣﯽرﻳﺰد و از ﺑﻌﻀﯽ ﻋﺴﻞ ﻣﯽرﻳﺰد‪ .‬ﺑﺎ ﺧﻮدم ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﻳﻜﺎش ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ اﻳﻨﺠﺎ‬
‫ﺑﻮد و ﺳﻮال ﻣﯽآﺮدم اﻳﻨﻬﺎ ﭼﻴﺴﺖ؟در ﺁن هﻨﮕﺎم از ﻇﺮف ﺧﺪاﯼ ﻋ ﺎﻟﻢ ﺑ ﻪ ﻗﻠ ﺐ ﻣ ﻦ‬
‫اﻟﻬﺎم ﺷﺪ آﻪ اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎﻩ را ﺑﺮاﯼ دﺧﺘﺮهﺎ و ﭘﺴﺮهﺎﯼ اﻣﺖ ﺗﻮ ﻗﺮار دادﻳﻢ‪.‬‬
‫و ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺁﻣﺪ ﺗﺎ ﺳﺪرةاﻟﻤﻨﺘﻬﯽ‪ ،‬اﻣﺎ هﻤﺎﻧﺠﺎ ﺗﻮﻗﻒ آ ﺮد‪ .‬اﻳ ﺴﺘﺎدﻩ ﺑ ﻮدم‬
‫ﺑﺒﻴﻨﻢ ﺧﺪا ﭼﻪ ﻣﯽﺧﻮاهﺪ‪ .‬در هﻤﻴﻦ ﺣﺎل درﻳﺎﺋﯽ از ﻧﻮر ﻇ ﺎهﺮ ﺷ ﺪ و ﻣﻮﺟﻬ ﺎﯼ ﻧ ﻮر‬
‫ﻣﺮا ﺣﺮآﺖ داد ﺗﺎ رﺳﻴﺪ ﺑﺠﺎﺋﯽ آ ﻪ ﻧ ﺪا رﺳ ﻴﺪ ﺑﺎﻳ ﺴﺖ‪ .‬ﻣ ﺮﺗﻌﺶ ﺷ ﺪم و اﻳ ﺴﺘﺎدم‪ .‬ﻧ ﺪا‬
‫رﺳ ﻴﺪ ﻳ ﺎ ﻣﺤﻤ ﺪ! ﮔﻔ ﺘﻢ ﻟﺒﻴ ﻚ و ﺳ ﻌﺪﻳﻚ‪ ،‬اﻧ ﺎ ﻋﺒ ﺪك ﺑ ﻴﻦ ﻳ ﺪﻳﻚ‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ اﻳﻨﻜ ﻪ ﻣ ﻨﻢ ﺑﻨ ﺪﻩ‬
‫ﺿﻌﻴﻒ ﺗﻮ در ﺑﺮاﺑﺮت اﻳﺴﺘﺎدﻩام‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧﺪاﯼ ﻋﺰﻳﺰ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺳﻼم ﻣﯽآﻨ ﺪ‪ .‬ﻋ ﺮض‬
‫آﺮدم‪ :‬اﺧﺘﻴ ﺎر دارﯼ‪ ،‬ﺳ ﻼم ﺑ ﺮ ﺧ ﻮد ﺗ ﺴﺖ‪ .‬ﻧ ﺪا رﺳ ﻴﺪ‪ :‬ﺗ ﻮ ﻣﻬﻤ ﺎﻧﯽ‪ ،‬هﺮﭼ ﻪ ﺑﻄﻠﺒ ﯽ‬
‫ﻣﯽدهﻴﻢ‪ .‬ﻋﺮض آﺮدم ﮔﺮاﻧﺒﺎرﯼ را از اﻣﺖ ﻣﻦ ﺑﺮدار‪ .‬ﻧﺪا رﺳﻴﺪ ﺑﺮداﺷﺘﻴﻢ)ﺁﻳﺖاﷲ‬
‫دﺳﺘﻐﻴﺐ ﺷﻴﺮازﯼ‪ ،‬آﺘﺎب ﻣﻌﺮاج‪ ،‬ﻓﺼﻞ اول(‬

‫‪ -‬در ﺑﺤ ﺎراﻻﻧﻮار از ﺣ ﻀﺮت ﺑ ﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻧﻘ ﻞ ﺷ ﺪﻩ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت‬

‫رﺳﻮل ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬درﻣﻌﺮاج هﺮ ﻣﻠﻜ ﯽ را آ ﻪ ﻣﻼﻗ ﺎت ﻣ ﯽآ ﺮدم‪،‬‬
‫از ﻣﻦ درﺑﺎرﻩ ﭘﺴﺮﻋﻤﻢ ﻋﻠﯽ )ع( ﭘﺮﺳﺶ ﻣ ﯽآ ﺮد‪ .‬ﺑﻄﻮرﻳﻜ ﻪ ﮔﻤ ﺎن آ ﺮدم ﻋﻠ ﯽ از‬
‫ﻣﻦ در ﺁﺳﻤﺎﻧﻬﺎ ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﻔﻜﺮاﻧﻪ ﻣﯽرﻓﺘﻢ ﺗﺎ رﺳﻴﺪم ﺑﻪ ﻣﻠﻚ ﺑﺰرﮔﯽ آ ﻪ ﻧ ﻪ‬
‫ﺧﻨﺪﻩاﯼ ﻣﯽآﺮد و ﻧﻪ راﺟﻊ ﺑ ﻪ ﻋﻠ ﯽ )ع( ازﻣ ﻦ ﭼﻴ ﺰﯼ ﭘﺮﺳ ﻴﺪ‪ .‬از ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ ﺳ ﺌﻮال‬

‫‪٣٦٠‬‬
‫آﺮدم‪ :‬اﻳﻦ ﻣﻠﻚ آﻴﺴﺖ؟ ﻋﺮض آﺮد‪ :‬اﻳﻦ ﻣﻠﻚ ﺟﻬ ﻨﻢ اﺳ ﺖ و ﺗ ﺎ ﺑﺤ ﺎل ﺑ ﺮوﯼ آ ﺴﯽ‬
‫ﻧﺨﻨﺪﻳﺪﻩ اﺳﺖ و ﮔﺮﻧﻪ ﺑﺮوﯼ ﺷﻤﺎ هﻢ ﺧﻨﺪﻩ ﻣﯽآﺮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ ﺑ ﻪ او ﺑﮕ ﻮ آ ﻪ روﭘ ﻮش از‬
‫روﯼ ﺟﻬﻨﻢ ﺑﺮدارد‪ .‬و ﭼﻮن ﺣﺮف ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ در ﻋ ﺎﻟﻢ ﺑ ﺎﻻ ﻣﻄ ﺎع اﺳ ﺖ‪ ،‬ﭘ ﺮدﻩ ﺟﻬ ﻨﻢ‬
‫را ﻋﻘﺐ زدﻧﺪ و اﻟﺘﻬ ﺎﺑﺶ ﺑﻠﻨ ﺪ ﺷ ﺪ‪ ،‬آ ﻪ ﺗﺮﺳ ﻴﺪم ﻣ ﺮا ﺑﮕﻴ ﺮد‪ .‬ﭘ ﺲ ﻓﺮﻣ ﻮدم‪ :‬ﺑﭙﻮﺷ ﺎن‬
‫روﯼ ﺁﻧﺮا‪.‬‬
‫و از اﻣﻮرﯼ آﻪ در ﻟﻴﻠﺔاﻟﻤﻌﺮاج ﻧﺰد ﺳﺪرﻩ واﻗﻊ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬اﻳﻨﻜﻪ وﻗﺘﯽ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‬
‫ﺧﺪا ﺑﺪاﻧﺠﺎ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻋﺪﻩاﯼ از ﻣﻼﺋﻜﻪ ﻣﻼء اﻋﻠﯽ ﺁﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑ ﺮاﯼ زﻳ ﺎرت ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ اآ ﺮم‬
‫)ص( و ﺑﺪﺳ ﺖ ه ﺮ ﻳ ﻚ ﻃﺒﻘ ﯽ از ﻃﺒﻘﻬ ﺎﯼ ﺑﻬ ﺸﺘﯽ ﺑ ﻮد‪ ،‬آ ﻪ ﺑﻌﻨ ﻮان ﻧﺜ ﺎر ﺣ ﻀﻮر‬
‫رﺳﻮلاﷲ )ص( رﻳﺨﺘﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﭼ ﻮن ﻣﻬﻤ ﺎن ﺑ ﻮد‪ ،‬ه ﺮآﺲ آ ﻪ ﺑﺰﻳ ﺎرﺗﺶ ﻣ ﯽﺁﻣ ﺪ ﺑ ﺎ‬
‫دﺳﺖ ﺧﺎﻟﯽ ﻧﻤﯽﺁﻣﺪ‪.‬‬
‫وﻧﻴﺰ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬در ﻟﻴﻠ ﺔاﻟﻤﻌﺮاج درﺧ ﺖ‬
‫ﻃﻮﺑﯽ را دﻳﺪم‪ ،‬آﻪ ﭼﻨﺎن ﺑﺰرگ ﺑﻮد‪ ،‬آﻪ اﮔﺮ ﭘﺮﻧ ﺪﻩاﯼ ﺑ ﺮاﯼ رﺳ ﻴﺪن ﺑ ﻪ ﺑ ﺎﻻﯼ ﺁن‬
‫ﺣﺮآﺖ آﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺻﺪ ﺳ ﺎل راﻩ ﺑﭙﻴﻤﺎﻳ ﺪ‪ .‬و ﻓﺎﺻ ﻠﻪ ه ﺮ ﻳ ﻚ ﺑ ﺮگ ﺁن ﺑ ﺎ ﺑ ﺮگ دﻳﮕ ﺮ‬
‫ﻳﻜﺴﺎل راﻩ اﺳﺖ‪ ،‬واﺻﻞ اﻳﻦ درﺧﺖ در ﺧﺎﻧﻪ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ اﺳﺖ)!(‬
‫وﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ دﻳ ﺪم زﻣﻴﻨ ﯽ را آ ﻪ ﺑ ﺪون ﻋﻤ ﺎرت اﺳ ﺖ و ﻣﻼﺋ ﻚ ﻣ ﺸﻐﻮل‬
‫ﺳ ﺎﺧﺘﻦ ﻋﻤ ﺎرت ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ ،‬ﻳ ﻚ ﺧ ﺸﺖ از ﻃ ﻼ و ﻳ ﻚ ﺧ ﺸﺖ از ﻧﻘ ﺮﻩ‪ .‬و ﮔ ﺎهﯽ ه ﻢ‬
‫ﻣﯽاﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ و آﺎر ﻧﻤﯽآﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﻴﺪم‪ :‬ﭼﻪ ﻣﯽآﻨﻨﺪ؟ ﻋﺮض آﺮدﻧﺪ‪ :‬ﺧﺎﻧﻪ ﻣﯽﺳﺎزﻳﻢ‬
‫ﺑﺮاﯼ اﻣﺖ ﺗﻮ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ ﭘﺲ ﭼ ﺮا ﮔ ﺎهﯽ ﻣ ﯽاﻳ ﺴﺘﻨﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨ ﺪ‪ :‬ﺑﻤ ﺎ دﺳ ﺘﻮر دادﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ ه ﺮ‬
‫وﻗﺖ ﺳﺒﺤﺎناﷲ و اﻟﺤﻤﺪاﷲ ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬آﺎر آﻨﻴﻢ و هﺮوﻗﺖ آﻪ ﻧﺨﻮاﻧﻨﺪ آﺎر ﻧﻜﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫و ﺁﻧﺠﺎ ﺧﺒﺮ دادﻧﺪ آ ﻪ ﺁدم اﺑﻮاﻟﺒ ﺸﺮ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻧ ﻮر ﺣ ﻀﺮت زه ﺮا را در‬
‫ﺑﻬﺸﺖ ﻣﺸﺎهﺪﻩ آﺮد‪ .‬ﻳﻌﻨﯽ ﻗﺼﺮﯼ را دﻳﺪ آﻪ ﺗﺨﺘﯽ در ﺁن اﺳﺖ و ﺑﺮ ﺁن ﺗﺨﺖ ﻧ ﻮر‬
‫ﻣﺤﺒﻮﺑﻪ ﺧﺪا را دﻳﺪ‪ .‬ﺟﻤﺎل دﻟﺮﺑﺎﻳﺶ ﺣﻀﺮت ﺁدم را ﺳﺨﺖ ﻣﺘﻮﺟ ﻪ آ ﺮد‪ .‬دﻳ ﺪ ﺗ ﺎﺟﯽ‬
‫ﺑﺮ ﺳﺮش و ﻗﻼدﻩاﯼ ﺑﺮ ﮔﺮدﻧﺶ و دو ﮔﻮﺷ ﻮارﻩ در ﮔﻮﺷ ﻬﺎﯼ او اﺳ ﺖ‪ .‬ﭘﺮﺳ ﻴﺪ اﻳ ﻦ‬
‫آﻴﺴﺖ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ دﺧﺘﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺁﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﻧﻴ ﺰ ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل اآ ﺮم )ص( ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ در ﻋ ﺮش رﺳ ﻴﺪم ﺑ ﺪرﺧﺖ‬
‫ﺳﻴﺒﯽ‪ .‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺳﻴﺒﯽ آﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣ ﻦ ﺗﻌ ﺎرف ﻧﻤ ﻮد‪ .‬ﭼ ﻮن ﺁﻧ ﺮا ﺑ ﺎز آ ﺮدم‪ ،‬ﻧ ﻮرﯼ از‬
‫وﺳﻂ ﺁن ﺳﺎﻃﻊ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﻴﺪم اﻳ ﻦ ﻧ ﻮر آﻴ ﺴﺖ؟ ﻋ ﺮض آ ﺮد ﻣﻨ ﺼﻮرﻩ در ﺁﺳ ﻤﺎن و‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ در زﻣﻴﻦ‪ ،‬آﻪ دﺧﺘﺮت ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳ ﻴﺪم‪ :‬ﭘ ﺲ ﭼ ﺮا در ﺁﺳ ﻤﺎﻧﻬﺎ او را ﻣﻨ ﺼﻮرﻩ‬

‫‪٣٦١‬‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ؟ ﻋﺮض آﺮد‪ :‬ﺧﺪاﻳﺘﻌﺎﻟﯽ اﻳ ﻦ ﻧ ﺎم را ﮔﺬاﺷ ﺘﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬و زه ﺮا ﺑ ﻮﯼ ﮔ ﻞ ﺳ ﺮخ‬
‫ﺑﻬﺸﺘﯽ و ﺑﻮﯼ ﺑِـ ِﻪ ﺑﻬﺸﺘﯽ ﻣﯽداد‪ .‬و ﻧﻴﺰ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ داﻧﻪ ﺧﺮﻣ ﺎﺋﯽ ﺑ ﻪ ﻣ ﻦ ﺗﻌ ﺎرف آ ﺮد‬
‫آﻪ از آﺮﻩ ﻧﺮمﺗﺮ و از ﻋﺴﻞ ﺷﻴﺮﻳﻦﺗﺮ و از ﻣﺸﻚ ﻣﻌﻄﺮﺗﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫وﻗﺘ ﯽ آ ﻪ ﺧﻮاﺳ ﺘﻢ از ﻣﻌ ﺮاج ﻣﺮاﺟﻌ ﻪ آ ﻨﻢ‪ ،‬ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ ﺑ ﻪ ﻣ ﻦ ﻋ ﺮض آ ﺮد‪:‬‬
‫ﺣﺎﻻ آﻪ ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدﯼ‪ ،‬ﺳﻼم ﻣﺮا ﺑﻪ ﺧﺪﻳﺠﻪ ﺑﺮﺳﺎن‪.‬‬

‫‪ -‬و ﻧﻴﺰ رﺳﻮلاﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬در ﻟﻴﻠ ﺔاﻟﻤﻌﺮاج ه ﺮ ﻣﻠﻜ ﯽ‬
‫آ ﻪ ﺑﻤ ﻦ ﻣ ﯽرﺳ ﻴﺪ‪ ،‬در روﯼ ﻣ ﻦ ﻣ ﯽﺧﻨﺪﻳ ﺪ‪ .‬در ﺁﺳ ﻤﺎن ﭼﻬ ﺎرم ﺑ ﻪ ﻣﻠﻜ ﯽ ﺑ ﺰرگ‬
‫رﺳﻴﺪم آﻪ ﺑﺮ ﺗﺨﺘﯽ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬از ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺳﻮال آ ﺮدم اﻳ ﻦ آﻴ ﺴﺖ؟ ﮔﻔ ﺖ ﺑ ﺮادرم‬
‫ﻋﺰراﺋﻴﻞ‪ .‬از ﻋﺰراﺋﻴﻞ ﭘﺮﺳﻴﺪم‪ :‬ﺟﻠﻮ ﺗ ﻮ ﭼﻴ ﺴﺖ؟ ﻋ ﺮض آ ﺮد‪ :‬ﻧ ﺎم ﻣﺨﻠﻮﻗ ﺎت ﺧ ﺪا‬
‫اﺳﺖ‪ .‬هﺮ آﺲ آﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺎﻧﺶ را ﺑﮕﻴﺮم‪ ،‬ﻓﻮرا ﻧﺎﻣﺶ ﭘﺎك ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و ﻧﻴﺴﺖ ﺧﺎﻧﻪاﯼ‬
‫ﻣﮕﺮ ﺁﻧﻜﻪ ﻣﻦ ﺷﺒﺎﻧﺮوز ﭘﻨﺞ ﻣﺮﺗﺒﻪ در ﺁن ﻣﯽﻧﮕﺮم‪.‬‬
‫و ﻓﺮﻣﻮد‪:‬رﺳﻴﺪم در ﻟﻴﻠﺔاﻟﻤﻌﺮاج ﺑﻪ ﻣﻼﺋﻜﯽ آﻪ اﻳﺴﺘﺎدﻩ ﺑﻮدﻧ ﺪ و ﺳﺮهﺎﻳ ﺸﺎن‬
‫ﺑﻪ زﻳﺮ ﺑ ﻮد‪ .‬از ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ ﭘﺮﺳ ﻴﺪم اﻳﻨﻬ ﺎ ﭼ ﻪ ه ﺴﺘﻨﺪ؟ ﻋ ﺮض آ ﺮد‪ :‬از اول ﺧﻠﻘ ﺖ ﺗ ﺎ‬
‫ﺣﺎل از ﻋﻈﻤﺖ ﺧﺪا ﺳﺮ ﺑﻠﻨﺪ ﻧﻜﺮدﻩاﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬دﻳﺪم ﻣﻠﻜﯽ را در ﻣﻌﺮاج آﻪ هﺰار هﺰار دﺳﺖ داﺷﺖ‪ ،‬و در ه ﺮ‬
‫دﺳ ﺘﯽ ه ﺰار ه ﺰار اﻧﮕ ﺸﺖ‪ ،‬و در ه ﺮ اﻧﮕ ﺸﺘﯽ هﺰاره ﺰار ﺑﻨ ﺪ)!( رﻓ ﺘﻢ و از او‬
‫ﺳﻮال آﺮدم‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻣ ﯽداﻧ ﻢ ﺣ ﺴﺎب داﻧ ﻪه ﺎﯼ ﻗﻄ ﺮات ﺑ ﺎران را آ ﻪ ﭼﻨ ﺪ ﺗ ﺎ در‬
‫ﺻﺤﺮا و ﭼﻨﺪ ﺗﺎ در درﻳﺎ ﻣﯽﺑﺎرد‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻤﻦ ﻋ ﺮض آ ﺮد‪ :‬ﺗﻌ ﺪاد ﻗﻄ ﺮات ﺑ ﺎران را‬
‫از اﺑﺘﺪاﯼ ﺧﻠﻘﺖ ﺗﺎ ﺣﺎﻻ ﻣﯽداﻧﻢ‪ .‬ﺁﻧﻮﻗﺖ ﻋﺮض آ ﺮد‪ :‬اﻣ ﺎ ﺣ ﺴﺎﺑﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻣ ﻦ از‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺁن ﻋﺎﺟﺰم‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻋ ﺮض آ ﺮد‪ :‬هﺮﮔ ﺎﻩ ﺟﻤ ﺎﻋﺘﯽ از اﻣﺘ ﺎن ﺗ ﻮ ﺑ ﺎ‬
‫هﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ و هﻤﻪ ﺑﺎ هﻢ ﺑﺮ ﺗﻮ ﺻ ﻠﻮات ﺑﻔﺮﺳ ﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣ ﻦ از ﻣﺤﺎﺳ ﺒﻪ ﺛ ﻮاب ﺁن ﺻ ﻠﻮات‬
‫ﻋﺎﺟﺰم‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎ هﻢ ﮔﻔﺘﻴﻢ اﻟﻠﻬﻢ ﺻﻠﯽ ﻋﻞ ﻣﺤﻤﺪ و ﺁل ﻣﺤﻤ ﺪ )ﻣﻨﻬ ﺎج اﻟ ﺼﺎدﻗﻴﻦ‪ ،‬ﻧﻘ ﻞ‬
‫از آﺘﺎب ﻣﻌﺮاج‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺁﻳﺖاﷲ دﺳﺘﻐﻴﺐ ﺷﻴﺮازﯼ(‪.‬‬

‫‪ -‬درﺣﺪﻳﺚ ﻣﻮﺛﻖ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ آ ﻪ ﭼ ﻮن رﺳ ﻮلاﷲ )ص( ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ را ﺑ ﺎ ﻗﻴﺎﻓ ﻪ‬

‫اﺻﻠﻴﺶ آﻪ داراﯼ ﺷﺸﺼﺪ ﺳﺎل ﺑﻮد ﻣﺸﺎهﺪﻩ آﺮد‪ ،‬ﻏﺶ آﺮد‪.‬‬

‫‪٣٦٢‬‬
‫و ﻧﻴﺰ در ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ آﻪ ﻟﻮﺣﯽ اﺳﺖ در ﻋﺮش ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺳ ﺮاﻓﻴﻞ‪ ،‬آ ﻪ‬
‫وﺣ ﯽ ﺑ ﺮ ﺁن ﻧﻘ ﺶ ﻣ ﯽﺑﻨ ﺪد‪ .‬اﺳ ﺮاﻓﻴﻞ ﻟ ﻮح را ﺑ ﻪ ﻣﻴﻜﺎﺋﻴ ﻞ ﻣ ﯽده ﺪ‪ ،‬و ﻣﻴﻜﺎﺋﻴ ﻞ ﺑ ﻪ‬
‫ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ‪ ،‬و ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ هﻢ ﺑ ﻪ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﺗﻌﻠ ﻴﻢ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪ .‬ﻗ ﻮﻩ ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ‬
‫هﻤﻴﻦ ﺑﺲ آﻪ ﺷﻬﺮ ﻟﻮط را ﺑﺎ ﺑﺎﻟﺶ آﻨﺪ و ﺑﺎﻻ ﺑﺮد آﻪ ﺻﺪاﯼ ﺧﺮوﺳﻬﺎﯼ اﻳ ﻦ ﺷ ﻬﺮ‬
‫را اهﻞ ﺁﺳﻤﺎﻧﻬﺎ ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ‪ .‬و از ﺷﺪﻳﺪاﻟﻘﻮﯼ ﺑ ﻮدن ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ‪ ،‬هﻤ ﻴﻦ ﺑ ﺲ آ ﻪ ﻳﻜﻮﻗ ﺖ در‬
‫ﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس ﻋﻴﺴﯽ ﺑﻦ ﻣﺮﻳﻢ ﻣﻨﺎﺟﺎت ﻣﯽآﺮد‪ .‬ﺷﻴﻄﺎن هﻢ ﺁﻣ ﺪ در آ ﺎر او ﻧﻔ ﻮذ آﻨ ﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ دﻳﺪ آﻪ ﺷﻴﻄﺎن ﺑﺴﻮﯼ ﻋﻴﺴﯽ ﺑ ﻦ ﻣ ﺮﻳﻢ ﺁﻣ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺎﻟﺶ را ﺗﻜ ﺎن داد و ﺷ ﻴﻄﺎﻧﺮا‬
‫ﺑﻪ درﻳﺎﯼ ﭼﻴﻦ ﭘﺮﺗﺎب آﺮد‪) .‬ازهﻤﺎن آﺘﺎب(‪.‬‬

‫‪ -‬رواﻳﺖ اﺳﺖ از ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم آﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬اﺷ ﻚ ﭼ ﺸﻢ ﻣﻼﺋﻜ ﻪ‬

‫ﺁﺳ ﻤﺎن ﺑﻘ ﺪرﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ اﮔ ﺮ آ ﺸﺘﻴﻬﺎ ﺑﺨﻮاهﻨ ﺪ روﯼ ﺁن ﺣﺮآ ﺖ آﻨﻨ ﺪ ﺗ ﺎ ﺁﺧ ﺮ دﻧﻴ ﺎ‬
‫ﻣ ﯽﺗﻮاﻧﻨ ﺪ ﺑﺮوﻧ ﺪ‪ .‬و اﮔ ﺮ ﻳﻜ ﯽ از ﺁن ﻣﻼﺋﻜ ﻪ در زﻣ ﻴﻦ ﺑﻴﺎﻳ ﺪ‪ ،‬از ﺑﺰرﮔ ﯽ ﺟ ﺎﻳﺶ‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﺧﻮد ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺷﺸﺼﺪ ﺑﺎل دارد‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻌ ﻀﯽ از ﻣﻼﺋ ﻚ ﺗ ﺎ ﺷ ﺎﻧﺰدﻩ ه ﺰار‬
‫ﺑ ﺎل دارﻧ ﺪ‪) .‬ﺑﺤ ﺎراﻻﻧﻮار‪ ،‬ﺟﻠ ﺪ ﭼﻬ ﺎرم‪ ،‬در اﺣﺘﺠﺎﺟ ﺎت و ﻣﻨ ﺎﻇﺮات و ﺟﻮاﻣ ﻊ‬
‫اﻟﻌﻠﻮم(‪.‬‬

‫‪ -‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﻓﺮﻣﻮد ﺁﺧﺮﻳﻦ آ ﻼم ﺧﺪاوﻧ ﺪ در ﺷ ﺐ ﻣﻌ ﺮاج‬

‫ﺑ ﺎ ﻣ ﻦ ﺁن ﺑ ﻮد آ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬اﯼ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳ ﻢ! ‪ ...‬وﻗﺘ ﯽ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﺳ ﺪرﻩ رﺳ ﻴﺪم‪ .‬ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﺧﺪا ﻧﭙﺮﺳﻴﺪﯼ آﻪ ﻣﻨﻈﻮر از اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﮔﻔ ﺘﻢ‪ :‬ﻧ ﻪ‪ .‬ﻧﺎﮔﻬ ﺎن ﺻ ﺪاﺋﯽ‬
‫ﺷ ﻨﻴﺪم آ ﻪ ﮔﻔ ﺖ‪ :‬اﯼ اﺣﻤ ﺪ ﻣ ﻦ ﺧ ﻮدم ﻓﺮﻣ ﻮدم آ ﻪ آﻨﻴ ﻪ ﺗ ﻮ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳ ﻢ ﺑﺎﺷ ﺪ‬
‫)ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﺷﺸﻢ‪ ،‬در ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ وﻓﻀﺎﺋﻞ و ﻣﻌﺠﺰات ﺁن ﺣﻀﺮت(‪.‬‬
‫‪ -‬ﭼﻮن رﺳﻮل ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﻋﺎزم ﺑﺎزﮔﺸﺖ از ﻣﻌﺮاج ﺑ ﻮد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧ ﺪ‬
‫ﺑ ﻪ رﺳ ﻮلاﷲ ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﺳ ﻼم او را ﺑ ﻪ ﻋﻠ ﯽ ﺑﺮﺳ ﺎﻧﺪ‪ .‬رﺳ ﻮلاﷲ ﭼﻨ ﻴﻦ آ ﺮد و در‬
‫ﻓﺮداﯼ ﻟﻴﻠﺔاﻟﻤﻌﺮاج ﻋﻘ ﺐ ﻋﻠ ﯽ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﺳ ﺘﺎد و ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ در ﺳ ﺪرةاﻟﻤﻨﺘﻬﯽ‬
‫ﺧﺪا اﺣﻮال ﺗ ﺮا ﭘﺮﺳ ﻴﺪ و ﺗ ﺮا اﻣ ﺎم ﻗ ﺮار داد ‪ ...‬و ﻧﻴ ﺰ ﻓﺮﻣ ﻮد ﻣﻮﺳ ﯽ و ﻋﻴ ﺴﯽ ه ﻢ‬
‫ﺳﻼم ﺑﻪ ﺗﻮ رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ و هﻤﻪ ﻣﻼﺋﻚ اﺣﻮاﻟﺖ را ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻴﻜ ﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﺧ ﺪا ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ در ﻟﻴﻠ ﺔاﻟﻤﻌﺮاج ﺑ ﻪ ﺑﻴ ﺖاﻟﻤﻘ ﺪس‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﻧﻤ ﺎز ﺧﻮاﻧ ﺪ‪ ،‬در ﺑ ﻴﻦ راﻩ ﻗﺎﻓﻠ ﻪ ﻗ ﺮﻳﺶ را دﻳ ﺪ آ ﻪ ﻣ ﯽﺧﻮاﺳ ﺘﻨﺪ ﺑ ﻪ ﻣﻜ ﻪ‬

‫‪٣٦٣‬‬
‫ﺑﻴﺎﻳﻨ ﺪ در ﺣﺎﻟﻴﻜ ﻪ ﻳ ﻚ ﺷﺘﺮﺷ ﺎن ﮔ ﻢ ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد و ﻇ ﺮف ﺁﺑ ﯽ ه ﻢ داﺷ ﺘﻨﺪ‪ .‬رﺳ ﻮلاﷲ‬
‫ﻣﻘﺪارﯼ از ﺁن ﺁب را ﻣﻴﻞ ﻓﺮﻣﻮد و ﻣﻘﺪارﯼ را ﻧﻴ ﺰ رﻳﺨ ﺖ‪ .‬ﺻ ﺒﺢ آ ﻪ ﺷ ﺪ ﺗﻔ ﺼﻴﻞ‬
‫ﻣﻌﺮاج ﺷﺐ ﻗﺒﻠﺶ را ذآﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن واﺑﻮﺟﻬﻞ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﭼﻪ ﻣﯽﮔﻮﺋﯽ؟ از اﻳﻨﺠ ﺎ‬
‫ﺗﺎ ﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس ﻳﻜﻤﺎﻩ راﻩ اﺳﺖ‪ .‬رﺳﻮلاﷲ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﻧ ﺸﺎﻧﻪ ﺁﻧﻜ ﻪ ﻗﺎﻓﻠ ﻪ ﺷ ﻤﺎ ﻳ ﻚ ﻇ ﺮف‬
‫ﺁﺑﯽ داﺷ ﺘﻨﺪ آ ﻪ ﻣﻘ ﺪارﯼ از ﺁﻧ ﺮا ﻣﻴ ﻞ آ ﺮدم و ﻣﻘ ﺪارﯼ را رﻳﺨ ﺘﻢ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨ ﺪ‪ :‬راﺳ ﺖ و‬
‫دروغ اﻳﻦ ﺣﺮف ﺗﺎ رﺳﻴﺪن ﻗﺎﻓﻠﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻤﯽﺷ ﻮد‪ .‬اﻣ ﺎ اﮔ ﺮ راﺳ ﺖ ﻣ ﯽﮔ ﻮﻳﯽ‪ ،‬ﺑﮕ ﻮ‬
‫ﺑﺒﻴ ﻨﻢ ﻣﺴﺠﺪاﻻﻗ ﺼﯽ ﭼﻨ ﺪ ﺳ ﺘﻮن و ﭼﻨ ﺪ ﻗﻨ ﺪﻳﻞ داﺷ ﺖ؟ رﺳ ﻮلاﷲ ﺗﺎﻣ ﻞ آ ﺮد و ﭘ ﺲ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد ﻣﮕﺮ ﻣﻦ ﺑﺮاﯼ ﺷ ﻤﺮدن ﺁﻧﻬ ﺎ رﻓﺘ ﻪ ﺑ ﻮدم؟ ‪ ...‬در اﻳ ﻦ وﻗ ﺖ ﺧ ﺪاﻳﺘﻌﺎﻟﯽ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﺁﻧﻜ ﻪ ﺣﺠ ﺖ را ﺗﻤ ﺎم آﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ دﺳ ﺘﻮر داد ﺗ ﺎ ﻣﺴﺠﺪاﻻﻗ ﺼﯽ را از ﺟﻠ ﻮ‬
‫ﺣﻀﺮت دﻓﻴﻠﻪ دهﺪ‪ .‬ﺁﻧﺤﻀﺮت ﺳ ﺘﻮﻧﻬﺎ و ﻗﻨ ﺪﻳﻠﻬﺎ را ﺷ ﻤﺮد و ﺗﻌﺪادﺷ ﺎن را ﻓﺮﻣ ﻮد‪.‬‬
‫وﻟﯽ ﭼﻮن ﻣﻨﻈﻮر ﺁن ﻣﻼﻋﻴﻦ ﺑﻬﺎﻧﻪﮔﻴﺮﯼ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎز هﻢ اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎوردﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ هﻢ آﻪ‬
‫ﻗﺎﻓﻠ ﻪ ﻗ ﺮﻳﺶ ﺁﻣ ﺪ‪ ،‬رﻓﺘﻨ ﺪ ﺟﻠ ﻮ و از ﺁﻧﻬ ﺎ ﭘﺮﺳ ﻴﺪﻧﺪ آ ﻪ ﺷ ﻤﺎ در ﻓ ﻼن ﺷ ﺐ ﭼ ﻪ ﺣ ﺎﻟﯽ‬
‫داﺷﺘﻴﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻳﻚ ﺷﺘﺮﻣﺎن ﮔﻢ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﻇﺮف ﺁﺑﯽ ه ﻢ داﺷ ﺘﻴﻢ‪ .‬ﺻ ﺒﺢ دﻳ ﺪﻳﻢ ﺁﺑﻬ ﺎ را‬
‫رﻳﺨﺘ ﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺟ ﻞ اﻟﺨ ﺎﻟﻖ آ ﻪ ﺑ ﺎ اﻳﻨﻮﺻ ﻒ ﺑ ﺎزهﻢ ﻣ ﺸﺮآﻴﻦ ﻗﺒ ﻮل ﻧﻜﺮدﻧ ﺪ‪).‬ﺁﻳ ﺖاﷲ‬
‫دﺳﺘﻐﻴﺐ ﺷﻴﺮازﯼ‪ ،‬آﺘﺎب ﻣﻌﺮاج ﻓﺼﻞ اول(‪.‬‬

‫‪ -‬رﺳﻮلاﷲ آﻪ در ﻣﻌﺮاج از ﺳﺪرﻩ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ذات اﺣﺪﻳﺖ ﺑﻪ ﺻﺪاﯼ ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﺎ‬

‫رﺳﻮلاﷲ ﺣﺮف زد‪ .‬ﻳﻌﻨﯽ ﺻﻮﺗﯽ آ ﻪ ﺧ ﺪا اﻳﺠ ﺎد ﻓﺮﻣ ﻮد‪ ،‬ﺗﻘﻠﻴ ﺪ ﻟﻬﺠ ﻪ ﺻ ﺪاﯼ ﻋﻠ ﯽ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬رﺳﻮلاﷲ ﻋﺮض آ ﺮد‪ :‬ﺧ ﺪاﻳﺎ ﺗ ﻮﺋﯽ آ ﻪ ﺑ ﺎ ﻣ ﻦ ﺣ ﺮف ﻣ ﯽزﻧ ﯽ ﻳ ﺎ ﻋﻠ ﯽ؟ ﺧ ﺪا‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺎ هﺴﺘﻴﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﭼﻮن ﻳﺎﻓﺘﻴﻢ ﻗﻠﺐ ﺗﺮا ﻣﻤﻠﻮ از ﻣﺤﺒﺖ ﻋﻠﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﻐﺖ ﻋﻠﯽ ﺑﺎ ﺗﻮ‬
‫ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪.‬‬
‫‪ -‬رﺳ ﻮلاﷲ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬در ﻟﻴﻠ ﺔاﻟﻤﻌﺮاج رﺳ ﻴﺪم ﺑ ﻪ ﺑﻴ ﺖ‬
‫اﻟﻤﻌﻤﻮر‪ .‬دو رآﻌﺖ ﻧﻤﺎز در ﺑﻴ ﺖاﻟﻤﻌﻤ ﻮر ﺧﻮاﻧ ﺪم و در ﺑﻴ ﺖ اﻟﻤﻌﻤ ﻮر ﻋ ﺪﻩاﯼ از‬
‫اﺻﺤﺎب ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﻮدﻧﺪ در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﻋﺪﻩاﯼ ﺑﺎ ﻟﺒﺎس ﻓﺎﺧﺮ و ﻋﺪﻩاﯼ ﺑﺎ ﻟﺒﺎﺳﻬﺎﯼ ﭼﺮك و‬
‫آﺜﻴﻒ‪ .‬در ﻣﺴﺠﺪ آﻪ رﺳﻴﺪﻳﻢ ﻟﺒﺎس آﺜﻴﻒه ﺎ را ﺑ ﻪ ﻣ ﺴﺠﺪ راﻩ ﻧﺪادﻧ ﺪ‪) .‬اﻇﻬ ﺎر ﻧﻈ ﺮ‬
‫ﺁﻳ ﺖاﷲ دﺳ ﺘﻐﻴﺐ‪ :‬ﻣﻌﻠ ﻮم اﺳ ﺖ ﻧﻤ ﯽﺷ ﻮد ﺷ ﺨﺺ آﺜﻴ ﻒ در ﺟ ﺎﯼ ﺗﻤﻴ ﺰ وارد ﺷ ﻮد‪.‬‬
‫ﺷﻤﺎ آﻪ ﻣﯽﺧﻮاهﻴﺪ ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪ )ص( ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮوﻳﺪ‪ ،‬ﻟﺒﺎس ﺧﻮب ﻧﻤﯽﺧﻮاهﻴﺪ؟(‪.‬‬

‫‪٣٦٤‬‬
‫در ﺣﺎﻻت اﺑﺮاهﻴﻢ ادهﻢ ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ آﻪ ﭘﺲ از ﻣ ﺪﺗﯽ ﻓﻘ ﺮ دﻳ ﺪ ﺧﻴﻠ ﯽ آﺜﻴ ﻒ و‬
‫ﭼﺮك ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻟﺒﺎس آﻬﻨﻪ ﺑﻪ ﺣﻤﺎم ﺁﻣﺪ‪ .‬اﺳﺘﺎد ﺣﻤﺎﻣﯽ دﺳ ﺘﻮر داد او را ﺑﻴ ﺮون‬
‫آﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺁﻣﺪ در ﺧﺎرج ﺣﻤﺎم ﻧﺸﺴﺖ و ﮔﺮﻳﻪ آﺮد‪ .‬ﺣﻤﺎﻣﯽ ﻓﺮﺳ ﺘﺎد ﻋﻘ ﺒﺶ آ ﻪ ﺑ ﺎزش‬
‫ﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ .‬هﺮ ﭼﻪ آﺮدﻧﺪ ﻧﻴﺎﻣﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﺮا ﻧﻤﯽﺁﺋﯽ و ﮔﺮﻳﻪات ﺑ ﺮاﯼ ﭼﻴ ﺴﺖ؟ ﮔﻔ ﺖ‪:‬‬
‫ﮔﺮﻳﻪام ﺑﺮاﯼ اﻳﻨﺴﺖ آﻪ ﻓﺮداﯼ ﻗﻴﺎﻣﺖ اﻳﻨﻄﻮر آﺜﻴﻒ ﭼﻄﻮر ﭘﺸﺖ ﺳ ﺮ ﻣﺤﻤ ﺪ)ص(‬
‫وارد ﺑﻬﺸﺖ ﺷﻮم؟)ﺁﻳﺖاﷲ دﺳﺘﻐﻴﺐ ﺷﻴﺮازﯼ‪ ،‬آﺘﺎب ﻣﻌﺮاج ﻓﺼﻞ اول(‪.‬‬

‫‪ -‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻮﻳﺪ آﻪ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﻣ ﺮدﯼ‬
‫ﻧﺰد ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﺁﻣﺪ و ﻋﺮض آﺮد‪ :‬اﯼ رﺳﻮل ﺧ ﺪا‪ ،‬ﺁﻳ ﺎ ﻣ ﻦ ﺛ ﻮاب‬
‫ﻳﻚ ﺳﻮم ﺻﻠﻮاﺗﻢ را ﺑﺮاﯼ ﺷ ﻤﺎ ﻗ ﺮاردهﻢ؟ ﻳ ﺎ ﺑﻠﻜ ﻪ ﻧﻴﻤ ﯽ از ﺻ ﻠﻮاﺗﻢ را ﻣﺨ ﺼﻮص‬
‫ﺷﻤﺎ ﮔﺮداﻧﻢ؟ ﻳﺎ ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺁﻧﺮا از ﺁن ﺷ ﻤﺎ ﮔ ﺮداﻧﻢ؟ رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و‬
‫ﺁﻟﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﮔﺮ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺁﻧﺮا از ﻣﺎ آﻨﯽ هﻤﻪ ﺧﺮج و ﻣﺆوﻧﻪ دﻧﻴﺎ و ﺁﺧﺮت ﺗ ﻮ آﻔﺎﻳ ﺖ‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬
‫واﺑﻦ اﻟﻘﺪاح از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم رواﻳ ﺖ آﻨ ﺪ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺮا ﺑﺼﻮرت ﻗﺪح ﺷﺘﺮﺳ ﻮار در ﻧﻴﺎورﻳ ﺪ‪،‬‬
‫زﻳﺮا ﺷﺘﺮﺳﻮار ﻗﺪح ﺧﻮد را ﺑﺮآﻨﺪ و ه ﺮ زﻣ ﺎن ﺧﻮاﺳ ﺖ ﺑﻨﻮﺷ ﺪ‪ ،‬اﻣ ﺎ ﺷ ﻤﺎ ﻣ ﺮا در‬
‫اول دﻋﺎ و وﺳﻂ دﻋﺎ وﺁﺧﺮ دﻋﺎ ﻗﺮار دهﻴﺪ‪.‬‬
‫و ﺣﺴﻴﻦ اﺑﻦ اﺑﯽ اﻟﻌﻼء و اﺑﯽ ﺑﺼﻴﺮ از ﺣﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‬
‫رواﻳ ﺖ آﻨﻨ ﺪ آ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ه ﺮ آ ﺲ ﻳ ﻚ ﺻ ﻠﻮات ﺑ ﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ‬
‫ﻓﺮﺳ ﺘﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧ ﺪ هﺰارﺑ ﺎر در ه ﺰار ﺻ ﻒ از ﻓﺮﺷ ﺘﻪه ﺎ ﺑ ﺮ او ﺻ ﻠﻮات ﻓﺮﺳ ﺘﺪ و‬
‫اﺣﺪﯼ از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺧﺪا ﻧﻤﺎﻧﺪ ﺟﺰ اﻳﻨﻜﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﻨﺪﻩ ﺻﻠﻮات ﻓﺮﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫و اﺳ ﺤﻖ ﺑ ﻦ ﻓ ﺮوخ ﮔﻮﻳ ﺪ‪:‬ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬اﯼ‬
‫اﺳ ﺤﺎق ﺑ ﻦ ﻓ ﺮوخ‪ ،‬ﺑﺪرﺳ ﺘﯽ آ ﻪ ه ﺮ آ ﻪ دﻩ ﺑ ﺎر ﺑ ﺮ ﻣﺤﻤ ﺪ و ﺁل ﻣﺤﻤ ﺪ ﺻ ﻠﻮات‬
‫ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﺶ ﺻﺪ ﺑﺎر ﺑ ﺮ او ﺻ ﻠﻮات ﻓﺮﺳ ﺘﻨﺪ‪ ،‬و ه ﺮ آ ﻪ ﺻ ﺪﺑﺎر‬
‫ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪ و ﺁل ﻣﺤﻤﺪ ﺻﻠﻮات ﻓﺮﺳﺘﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﺶ هﺰارﺑﺎر ﺑﺮ او ﺻﻠﻮات‬
‫ﻓﺮﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫و اﺑﻦ اﻟﻘﺪاح از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم رواﻳ ﺖ آﻨ ﺪ آ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد ‪:‬‬
‫ﭘﺪرم )اﻣﺎم ﺳﺠﺎد( ﺷﻨﻴﺪ آﻪ ﻣﺮدﯼ ﺑﻪ ﭘﺮدﻩ آﻌﺒﻪ در ﺁوﻳﺨﺘ ﻪ و ﻣ ﯽﮔﻮﻳ ﺪ ﺁﻟﻠﻬ ﻢ ﺻ ﻠﯽ‬

‫‪٣٦٥‬‬
‫ﻋﻠﯽ ﻣﺤﻤ ﺪ"‪ .‬ﭘ ﺪرم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬اﯼ ﺑﻨ ﺪﻩ ﺧ ﺪا‪ ،‬ﺣ ﺎﻻ آ ﻪ ﻣ ﯽﮔ ﻮﺋﯽ ﺑﺮﻳ ﺪﻩاش ﻧﻜ ﻦ و در‬
‫ﺑﺎرﻩ ﺣﻖ ﻣﺎ اوﻻد ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑ ﻪ ﻣ ﺎ ﺳ ﺘﻢ ﻣﻨﻤ ﺎ و ﺑﮕ ﻮ "اﻟﻠﻬ ﻢ ﺻ ﻠﯽ ﻋﻠ ﯽ ﻣﺤﻤ ﺪ و اه ﻞ‬
‫ﺑﻴﺘﻪ"‪.‬‬
‫و ﻧﻴﺰ اﺑﻦ اﻟﻘﺪاح از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺻﺎدق رواﻳﺖ آﻨﺪ آﻪ رﺳﻮل ﺧ ﺪا ﺻ ﻠﯽ‬
‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬هﺮآﻪ ﺑﺮ ﻣ ﻦ ﺻ ﻠﻮات ﻓﺮﺳ ﺘﺪ‪ ،‬ﺧ ﺪا و ﻓﺮﺷ ﺘﮕﺎن در ﻋ ﻮض‬
‫ﺑﺮ او ﺻ ﻠﻮات ﻓﺮﺳ ﺘﻨﺪ‪ .‬و ﺣ ﺎﻻ ه ﺮ آ ﺲ ﺧ ﻮد داﻧ ﺪ‪ :‬ﺧﻮاه ﺪ آ ﻢ ﺻ ﻠﻮات ﻓﺮﺳ ﺘﺪ و‬
‫ﺧﻮاهﺪ ﺑﻴﺶ!‬
‫و ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺎر از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺻﺎدق رواﻳﺖ آﻨﺪ آﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ه ﺮ آ ﻪ‬
‫ﺻﺪ ﺑﺎر ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪ و ﺁل او ﺻﻠﻮات ﺑﻔﺮﺳ ﺘﺪ‪ ،‬ﺻ ﺪ ﺣﺎﺟ ﺖ از او ﺑ ﺮﺁوردﻩ ﺷ ﻮد‪ ،‬آ ﻪ‬
‫ﺳ ﯽ ﺗ ﺎ از ﺁن از دﻧﻴ ﺎ ﺑﺎﺷ ﺪ و ﺑ ﺎﻗﯽ از ﺁﺧ ﺮت )اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘ ﺎب اﻟ ﺪﻋﺎ‪ ،‬ﺑ ﺎب‬
‫اﻟﺼﻠﻮﻩ ﻋﻠﯽ اﻟﻨﺒﯽ و اهﻞ ﺑﻴﺘﻪ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ اﻟﺤ ﺴﻴﻦ وﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ از ﺳ ﻬﻞ ﺑ ﻦ زﻳ ﺎد‪ ،‬و او از ﻣﺤﻤ ﺪﺑﻦ‬

‫وﻟﻴ ﺪ ﺷ ﺒﺎب اﻟ ﺼﻴﺮﻓﯽ‪ ،‬و او از اﺑ ﺎن ﺑ ﻦ ﻋﺜﻤ ﺎن‪ ،‬و او از اﺑ ﯽ ﻋﺒ ﺪاﷲ اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻧﻘ ﻞ آﻨﻨ ﺪ آ ﻪ ﭼ ﻮن وﻓ ﺎت رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ در رﺳ ﻴﺪ‪،‬‬
‫ﻋﺒﺎس ﺑ ﻦ ﻋﺒ ﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ و اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم را اﺣ ﻀﺎر ﻓﺮﻣ ﻮد‪ ،‬و ﻓﺮﻣ ﻮد‪:‬‬
‫اﯼ ﻋﻠ ﯽ! اﯼ ﺑ ﺮادر ﻣﺤﻤ ﺪ‪ ،‬ﻗﺒ ﻮل دارﯼ آ ﻪ وﻋ ﺪﻩه ﺎﯼ ﻣﺤﻤ ﺪ را ﻋﻤ ﻞ آﻨ ﯽ و‬
‫ﻗﺮﺿﺶ را ﺑﭙﺮدازﯼ و ﻣﻴﺮاﺛﺶ را ﺑﮕﻴﺮﯼ؟ ﻋﻠﯽ ﻋﺮض آ ﺮد‪ :‬ﺁرﯼ ﭘ ﺪر و ﻣ ﺎدرم‬
‫ﺑﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧﺖ‪ ،‬ﺳﻮد و زﻳﺎﻧﺶ ﺑﺎ ﻣﻦ‪.‬‬
‫ﺁﻧﮕﺎﻩ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻧﮕﺸﺘﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻤﻦ داد و ﺑﺎﻧﮓ زد اﯼ ﺑﻼل‪ ،‬ﺁن آﻼهﺨﻮد‬
‫و زرﻩ و ﺑﻴ ﺮق و ﭘﻴ ﺮاهﻦ و ذواﻟﻔﻘ ﺎر و ﻋﻤﺎﻣ ﻪ و ﺟﺎﻣ ﻪ ﺑ ﺮد و آﻤﺮﺑﻨ ﺪ و ﻋ ﺼﺎ را‬
‫ﺑﻴ ﺎور‪ .‬ﻋﻠ ﯽ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣﺎﻳ ﺪ ﻣ ﻦ ﺗ ﺎ ﺁن ﺳ ﺎﻋﺖ ﺁن آﻤﺮﺑﻨ ﺪ را ﻧﺪﻳ ﺪﻩ ﺑ ﻮدم ‪ ...‬و‬
‫ﻣﻌﻠ ﻮم ﺷ ﺪ آ ﻪ از آﻤﺮﺑﻨ ﺪهﺎﯼ ﺑﻬ ﺸﺘﯽ اﺳ ﺖ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬اﯼ ﻋﻠ ﯽ‪ ،‬اﻳ ﻦ را‬
‫ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ ﺑ ﺮاﻳﻢ ﺁورد‪ .‬ﺳ ﭙﺲ دو ﺟﻔ ﺖ ﻧﻌﻠ ﻴﻦ ﻋﺮﺑ ﯽ ﻃﻠﺒﻴ ﺪ آ ﻪ ﻳﻜ ﯽ وﺻ ﻠﻪ داﺷ ﺖ‬
‫ودﻳﮕﺮﯼ ﺑﯽوﺻﻠﻪ ﺑﻮد ‪ ...‬ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﯼ ﺑﻼل دو ﻗﺎﻃﺮ ﻣﻦ ﺷﻬﺒﺎء و ُدﻟ ُﺪل و دو‬
‫ﺷﺘﺮ ﻣﻦ ﻏﺼﺒﺎء و ﻗﺼﻮﯼ‪ ،‬و دو اﺳﺐ ﻣﻦ ﺟﻨﺎح و ﺣﻴﺰوم را ﺑﻴﺎور ‪ ...‬و هﻤﭽﻨ ﻴﻦ‬
‫اﻻغ را آ ﻪ ﻧ ﺎﻣﺶ ﻋﻔﻴ ﺮ اﺳ ﺖ‪ .‬و ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﻳ ﺎ ﻋﻠ ﯽ‪ ،‬ﺗ ﺎ ﻣ ﻦ زﻧ ﺪﻩام اﻳﻨﻬ ﺎ را از ﻣ ﻦ‬
‫ﺗﺤﻮﻳﻞ ﺑﮕﻴﺮ‪.‬‬

‫‪٣٦٦‬‬
‫اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬ﻧﺨ ﺴﺘﻴﻦ ﭼﻬﺎرﭘ ﺎﺋﯽ آ ﻪ ازﻳ ﻦ ﻋ ﺪﻩ ُﻣ ﺮد‪،‬‬
‫هﻤ ﺎن اﻻغ ﺑ ﻮد آ ﻪ ﻋﻔﻴ ﺮ ﻧ ﺎم داﺷ ﺖ‪ .‬ﺳ ﺎﻋﺘﯽ آ ﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ‬
‫درﮔﺬﺷ ﺖ‪ ،‬ﺁن ﺧ ﺮ اﻓ ﺴﺎرش را ﭘ ﺎرﻩ آ ﺮد و ﺗﺎﺧ ﺖ ﺗ ﺎ درﻣﺤﻠ ﻪ ﻗﺒ ﺎ ﺑ ﺮ ﺳ ﺮ‬
‫ﭼﺎهﺒﻨﯽﺧﻄﻤ ﻪ رﺳ ﻴﺪ‪ .‬ﺧ ﻮد را در ﺁن اﻓﻜﻨ ﺪ و هﻤ ﺎن ﭼ ﺎﻩ ﮔ ﻮرش ﮔ ﺸﺖ‪ .‬و رواﻳ ﺖ‬
‫ﺷﺪﻩ آﻪ اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻳﻦ اﻻغ ﺑ ﺎ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ‬
‫ﺑ ﺴﺨﻦ در ﺁﻣ ﺪ و ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﭘ ﺪر و ﻣ ﺎدرم ﺑ ﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧ ﺖ‪ ،‬ﭘ ﺪرم از ﭘ ﺪرش‪ ،‬و او از ﺟ ﺪ‬
‫ﺑﺰرﮔﻮارش‪ ،‬و او از ﭘﺪرش‪ ،‬ﻧﻘﻞ آﺮد آﻪ او ﺑﺎ ﺟﻨﺎب ﻧ ﻮح در آ ﺸﺘﯽ ﺑ ﻮدﻩ و ﻧ ﻮح‬
‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ و دﺳﺖ ﺑﻪ آﻔﻞ او آﺸﻴﺪﻩ و ﮔﻔﺘ ﻪ‪ :‬از ﭘ ﺸﺖ اﻳ ﻦ اﻻغ‪ ،‬اﻻﻏ ﯽ ﺁﻳ ﺪ آ ﻪ ﺳ ﻴﺪ‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان ﺑﺮ ﺁن ﺳﻮار ﺷﻮد‪ .‬ﺧ ﺪا را ﺷ ﻜﺮ آ ﻪ ﻣ ﺮا هﻤ ﺎن اﻻغ ﻗ ﺮار داد‪) ".‬اﺻ ﻮل‬
‫آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻟﺤﺠﺔ‪ ،‬ﺑﺎب ﻣﺎ ﻋﻨﺪاﻻﻣﻪ ﻣﻦ رﺳﻮل اﻟﻪ وﻣﺘﺎﻋﻪ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ اﺑ ﺮاهﻴﻢ از ﭘ ﺪرش‪ ،‬و او از اﺑ ﻦ اﺑ ﯽ ﻋﻤﻴ ﺮ‪ ،‬و او از ه ﺸﺎم ﺑ ﻦ‬

‫اﻟﺤﻜ ﻢ‪ ،‬رواﻳ ﺖ آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم در‬
‫ﻣ ﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﺑ ﻮد و ﻟﺒﺎﺳ ﯽ ﻧ ﻮ در ﺑﺮداﺷ ﺖ‪ .‬ﻣ ﺸﺮآﻴﻦ ﺷ ﻜﻤﺒﻪ ﺷ ﺘﺮﯼ را ﺑ ﺮ او‬
‫اﻓﻜﻨﺪﻧ ﺪ و ﻟﺒﺎﺳ ﺶ را آﺜﻴ ﻒ آﺮدﻧ ﺪ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ از اﻳ ﻦ ﻋﻤ ﻞ ﺑﻘ ﺪرﯼ ﻧﺎراﺣ ﺖ ﺷ ﺪ آ ﻪ‬
‫ﺧﺪاﯼ داﻧﺪ! ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻧﺰد اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺁﻣﺪﻩ ﻣ ﺎﺟﺮا را ﮔﻔ ﺖ‪ .‬اﺑﻮﻃﺎﻟ ﺐ‪ ،‬ﺣﻤ ﺰﻩ را ﻃﻠﺒﻴ ﺪ و‬
‫ﺧ ﻮدش ه ﻢ ﺷﻤ ﺸﻴﺮ ﺑﺮﮔﺮﻓ ﺖ و ﺑ ﻪ ﺣﻤ ﺰﻩ ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﺷ ﻜﻤﺒﻪ را ﺑ ﺮدار‪ .‬ﺳ ﭙﺲ هﻤ ﺮاﻩ‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﻪ ﺳﻮﯼ ﺁن ﻗﻮم رﻓﺖ ﺗﺎ ﻧﺰد ﻗﺮﻳﺶ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺁﻧﻬﺎ ﮔ ﺮد آﻌﺒ ﻪ ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ .‬ﺑ ﻪ ﺣﻤ ﺰﻩ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻜﻤﺒﻪ را ﺑﺮ ﺳﺒﻴﻞ هﻤﻪ ﺑﻤﺎل‪ .‬و او ﭼﻨﻴﻦ آﺮد و ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﺮ ﺁﺧﺮﺷﺎن هﻢ ﻣﺎﻟﻴﺪ‪.‬‬
‫)اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘ ﺎب اﻟﺤﺠ ﺔ‪ ،‬ﺑ ﺎب ﻣﻮﻟ ﺪ اﻟﻨﺒ ﯽ و آﺘ ﺎب اﻻﻳﻤ ﺎن و اﻟﻜﻔ ﺮ‪ ،‬ﺑ ﺎب‬
‫اﻟﻌﺼﻴﻪ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﺻ ﺎﻟﺢ ﺑ ﻦ ﻋﻘﺒ ﻪ از ﻋﻤ ﺮوﺑﻦ ﺷ ﻤﺮ‪ ،‬و او از ﺟ ﺎﺑﺮ‪ ،‬و او از اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ‬

‫ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم‪ ،‬ﻧﻘﻞ آﻨﺪ آﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﺑ ﻪ ﻓﺎﻃﻤ ﻪ ﻋﻠﻴﻬﺎاﻟ ﺴﻼم‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺮﺧﻴﺰ و ﺁن ﺳﻴﻨﯽ را ﺑﻴﺎور‪ .‬او ﺑﺮﺧﺎﺳ ﺖ و ﺳ ﻴﻨﯽ را ﺁورد آ ﻪ در ﺁن ﻧ ﺎن‬
‫روﻏﻦ ﻣﺎﻟﻴﺪﻩ و ﮔﻮﺷﺖ ﭘﺨﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﺑ ﺎ ﻋﻠ ﯽ و ﻓﺎﻃﻤ ﻪ و‬
‫ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ ﺳﻴﺰدﻩ روز ﺗﻤﺎم از ﺁن ﺧﻮردﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ اماﻳﻤﻦ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم را‬
‫دﻳﺪ آﻪ ﭼﻴﺰﯼ از ﺁن ﻧﺎن و ﮔﻮﺷﺖ ﺑﺎ ﺧﻮد دارد‪ .‬ﺑﺎوﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ از آﺠﺎﺳﺖ؟ ﻓﺮﻣ ﻮد‪:‬‬

‫‪٣٦٧‬‬
‫ﭼﻨﺪ روز اﺳﺖ آﻪ ﻣﺎ اﻳ ﻦ ﻏ ﺬا را ﻣ ﯽﺧ ﻮرﻳﻢ‪ .‬اماﻳﻤ ﻦ ﻧ ﺰد ﻓﺎﻃﻤ ﻪ ﺁﻣ ﺪ و ﮔﻔ ﺖ‪ :‬اﯼ‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ،‬هﺮ ﭼﻪ اماﻳﻤﻦ دارد ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺗﻮ و ﻓﺮزﻧﺪان ﺗﻮ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺗﻮ هﺮ ﭼ ﻪ دارﯼ‬
‫ﭼﻴ ﺰﯼ از ﺁن ﺑ ﻪ اماﻳﻤ ﻦ ﻧﻤ ﯽرﺳ ﺪ‪ .‬ﻓﺎﻃﻤ ﻪ ﻋﻠﻴﻬﺎاﻟ ﺴﻼم ﻗ ﺪرﯼ از ﺁن را ﺑ ﺮاﯼ او‬
‫ﺁورد و اماﻳﻤﻦ از ﺁن ﺑﺨﻮرد و ﻏﺬاﯼ ﺁن ﺳﻴﻨﯽ ﺗﻤ ﺎم ﺷ ﺪ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و‬
‫ﺁﻟﻪ ﺑﻪ او ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬اﮔ ﺮ ﺑ ﻪ اماﻳﻤ ﻦ ﻧﻤ ﯽﺧﻮراﻧ ﺪﯼ‪ ،‬ﺗ ﺎ روز ﻗﻴﺎﻣ ﺖ و ذرﻳ ﻪ ﺗ ﻮ از ﺁن‬
‫ﻣﯽﺧﻮردﻳﺪ‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ اﻣﺎم ﺑ ﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺁن ﺳ ﻴﻨﯽ اآﻨ ﻮن ﻧ ﺰد ﻣ ﺎ اﺳ ﺖ‪ .‬و‬
‫ﻗ ﺎﺋﻢ ﻣ ﺎ ﻋﺠ ﻞ اﷲ ﺗﻌ ﺎﻟﯽ ﻓﺮﺟ ﻪ در زﻣ ﺎن ﻇﻬ ﻮر ﺧ ﻮد ﺁﻧ ﺮا ﺑﻴ ﺮون ﺁورد‪) .‬اﺻ ﻮل‬
‫آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻟﺤﺠﺔ‪ ،‬ﺑﺎب ﻣﻮﻟﺪ اﻟﺰهﺮاء ﻓﺎﻃﻤﻪ(‪.‬‬

‫‪ -‬در ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل اآ ﺮم )ص( ﻧﻬ ﯽ‬

‫ﻓﺮﻣﻮد از ﺧﻮردن ﻧﻴﻢ ﺧﻮردﻩ ﻣﻮش‪ ،‬و از ﭼﻴﺰﯼ ﺧﻮردن در ﺣ ﺎل ﺟﻨﺎﺑ ﺖ‪ .‬و ﻧﻬ ﯽ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد از ﺁﻧﻜﻪ آﺴﯽ ﺑﻮل آﻨﺪ وﻓﺮﺟﺶ ﻣﺤﺎذﯼ ﺁﻓﺘﺎب ﻳﺎ ﻣﺎﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﻧﻬﯽ ﻓﺮﻣ ﻮد از‬
‫ﺁﻧﻜ ﻪ آ ﺴﯽ ﺑ ﺎ ﻳﻜﺘ ﺎﯼ ﻧﻌﻠ ﻴﻦ راﻩ ﺑ ﺮود‪ .‬و ﻧﻬ ﯽ ﻓﺮﻣ ﻮد از ﺧ ﻮاب دروغ ﺑ ﺴﺘﻦ‪ ،‬و‬
‫ﻓﺮﻣﻮد آﻪ هﺮ آﻪ ﭼﻨﻴﻦ آﻨﺪ ﺣﻘﺘﻌﺎﻟﯽ او را ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻣﯽآﻨ ﺪ آ ﻪ ﺑ ﺮ ﺟ ﻮ ﮔ ﺮﻩ ﺑﺰﻧ ﺪ‪ .‬و‬
‫ﻧﻬ ﯽ ﻓﺮﻣ ﻮد از دﺷ ﻨﺎم دادن ﺑ ﻪ ﺧ ﺮوس‪ .‬و ﻧﻬ ﯽ ﻓﺮﻣ ﻮد از ﺳ ﺨﻦ ﮔﻔ ﺘﻦ در وﻗ ﺖ‬
‫ﺟﻤﺎع‪ .‬و ﻧﻬ ﯽ ﻓﺮﻣ ﻮد از ﺣﺠﺎﻣ ﺖ آ ﺮدن در روز ﭼﻬﺎرﺷ ﻨﺒﻪ و در روز ﺟﻤﻌ ﻪ‪ .‬و‬
‫ﻧﻬﯽ ﻓﺮﻣﻮد از آﺸﺘﻦ ﻣﺎرهﺎﺋﯽ آﻪ در ﺧﺎﻧﻪهﺎ ﻣ ﯽﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ .‬و ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ دﻳ ﻮث اﺳ ﺖ‬
‫آﺴﯽ آﻪ زﻧﺶ زﻧﺎ آﻨﺪ‪ ،‬و او داﻧﺪ و ﺗﻐﺎﻓﻞ آﻨﺪ‪ .‬و ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻓﺮﻣ ﻮد ﺑ ﻪ آ ﺴﯽ آ ﻪ ﺟ ﺎدو‬
‫آﻨﺪ‪ ،‬و آﺴﯽ آﻪ دﻳﻮث ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و آﺴﯽ آﻪ در ﻣﻘﻌﺪ زن ﺑﻪ ﺣﺮام ﺟﻤﺎع آﻨ ﺪ‪ ،‬و آ ﺴﯽ‬
‫آﻪ ﺑﺎ ﺣﻴﻮاﻧﯽ ﺟﻤﺎع آﻨﺪ‪ ،‬و آﺴﯽ آﻪ ﺑﺎ ﻣﺤﺮﻣﺎن ﺧﻮد ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﻣ ﺎدر و ﺧ ﻮاهﺮ ﺟﻤ ﺎع‬
‫آﻨﺪ‪ .‬و ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﺴﯽ آ ﻪ اﺻ ﺮار ورزد در وﻃ ﯽ در ﻣﻘﻌ ﺪ ﭘ ﺴﺮان‪ ،‬ﻧﻤﻴ ﺮد ﺗ ﺎ ﺁﻧﻜ ﻪ‬
‫ﻣﺒﺘﻼ ﺷﻮد ﺑﻪ ﺁﻧﻜﻪ ﻣﺮدم را ﺗﻜﻠﻴﻒ آﻨﺪآﻪ ﺑﺎ هﻤﻴﻦ ﻋﻤﻞ ﻗﺒﻴﺢ را ﺑﻜﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣﻀﺮت رﺳ ﻮل اآ ﺮم )ص( ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﺑﻬﺘ ﺮﻳﻦ ﺗﺤﻔ ﻪاﯼ آ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﺮد‬
‫روزﻩدار ﺁورﻧﺪ‪ ،‬ﺁن اﺳﺖ آﻪ رﻳﺸﺶ را روﻏﻦ ﺑﻤﺎﻟﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣﻮد آﻪ از آﻮزﻩهﺎﺋﯽ آﻪ در ﻣﺼﺮ ﺑﺴﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﺁب ﻣﺨﻮرﻳﺪ آ ﻪ ﻏﻴ ﺮت‬
‫را ﻣﯽﺑﺮد‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣﻮد آﻪ زﻧﺎن ﺑﻨﯽاﺳﺮاﺋﻴﻞ هﻼك ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺴﺒﺐ ﺁن آﻪ ﻣﻮﯼ ﺳﺮ را در‬
‫ﺟﻠﻮ ﮔﺮﻩ ﻣﻴﺰدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٣٦٨‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﺑ ﻪ زﻧ ﺎن ﺣﺎﻣﻠ ﻪ آﻨ ﺪر ﺑﺨﻮراﻧﻴ ﺪ ﺗ ﺎ اﮔ ﺮ دﺧﺘ ﺮﯼ ﺁوردﻧ ﺪ‪،‬‬
‫ﺳﺮﻳﻨﺶ ﺑﺰرگ ﮔﺮدد وﻧﺰد ﺷﻮهﺮ ﻋﺰﻳﺰ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ه ﺮ آ ﻪ در روز ﺳ ﻪﺷ ﻨﺒﻪ و ﭘ ﻨﺞﺷ ﻨﺒﻪ ﻧ ﺎﺧﻦ ﺑﮕﻴ ﺮد‪ ،‬از درد‬
‫دﻧﺪان و درد ﭼﺸﻢ ﻋﺎﻓﻴﺖ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ آ ﺸﻴﺪن واﺟﺒ ﯽ در روز ﭼﻬﺎرﺷ ﻨﺒﻪ و ﺟﻤﻌ ﻪ ﻣﻮﺟ ﺐ ﭘﻴ ﺴﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬و هﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﺖ ﺣﻴﺾ ﺑﺎ زن ﺟﻤﺎع آ ﺮدن‪ .‬و ﻧﻴ ﺰ ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ه ﺮ‬
‫آﺲ ﺑﻪ ﺣﻤ ﺎم رود و واﺟﺒ ﯽ ﺑﻜ ﺸﺪ و ﺑﻌ ﺪ از ﺁن ﺳ ﺮ ﺗ ﺎ ﭘ ﺎﯼ ﺧ ﻮد را ﺣﻨ ﺎ ﺑﻤﺎﻟ ﺪ‪ ،‬ﺗ ﺎ‬
‫ﻧﻮرﻩ آﺸﻴﺪن ﺑﻌﺪﯼ از دﻳﻮاﻧﮕﯽ و ﺧﻮرﻩ و ﭘﻴﺴﯽ و ﺁآﻠﻪ در اﻣﺎن ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬وﻓﺮﻣﻮد از ﺁﻓﺘﺎب اﺣﺘﺮاز آﻨﻴﺪ آﻪ رﻧﮓ را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﯽده ﺪ و ﺑ ﺪن را ﺑ ﺪﺑﻮ‬
‫ﻣﯽآﻨﺪ و ﺟﺎﻣﻪ را آﻬﻨﻪ ﻣﯽآﻨﺪ و ﺑﺎﻋﺚ اﻧﻮاع دردهﺎ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﭼﻮن ﻣ ﺮا ﺑ ﻪ ﺁﺳ ﻤﺎن ﺑﺮدﻧ ﺪ‪ ،‬از ﻋ ﺮق ﻣ ﻦ ﻗﻄ ﺮﻩاﯼ ﭼﻨ ﺪ ﺑ ﺮ‬
‫زﻣﻴﻦ رﻳﺨﺖ و ﮔﻞ ﺳﺮخ از ﺁن روﺋﻴﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺁن ﮔﻞ ﺑﻪ درﻳﺎ اﻓﺘﺎد‪ .‬ﻣﺎهﯽ ﺧﻮاﺳﺖ آﻪ‬
‫ﺁﻧﺮا ﺑﺮدارد‪ ،‬و ﻋﻤﻮص ﻧﻴ ﺰ آ ﻪ آﺮﻣ ﯽ اﺳ ﺖ در ﻣﻴ ﺎن ﺁب و ﺳ ﺮ ﭘﻬﻨ ﯽ دارد و دم‬
‫ﺑﺎرﻳﻚ و درازﯼ دارد‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺖ ﺁﻧ ﺮا ﺑ ﺮدارد ﻣﻴ ﺎن اﻳ ﺸﺎن ﻧ ﺰاع ﺷ ﺪ‪ .‬ﭘ ﺲ ﺣﻘﺘﻌ ﺎﻟﯽ‬
‫ﻣﻠﻜ ﯽ را ﻓﺮﺳ ﺘﺎد آ ﻪ در ﻣﻴ ﺎن اﻳ ﺸﺎن ﻣﺤﺎآﻤ ﻪ آ ﺮد‪ ،‬و ﻧ ﺼﻒ را ﺑ ﻪ ﻣ ﺎهﯽ داد و‬
‫ﻧﺼﻒ را ﺑﻪ ﻋﻤﻮص داد‪ .‬ﺑﺎﻳﻦ ﺳﺒﺐ ﺷ ﺪ آ ﻪ از ﭘ ﻨﺞ ﺑ ﺮگ ﺳ ﺒﺰﯼ آ ﻪ در زﻳ ﺮ ﮔ ﻞ‬
‫ﺳﺮخ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ دو ﺗﺎ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﺎهﯽ اﺳﺖ و دو ﺗﺎ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ دم ﻋﻤﻮص اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﭘﻨﺞ آﺲ هﺴﺘﻨﺪ آﻪ از اﻳﺸﺎن ﺑﻪ هﻤﻪ ﺣﺎل اﺟﺘﻨ ﺎب ﺑﺎﻳ ﺪ آ ﺮد‪:‬‬
‫آﺴﯽ آ ﻪ ﺧ ﻮرﻩ داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬و ﭘ ﻴﺲ‪ ،‬و دﻳﻮاﻧ ﻪ‪ ،‬و وﻟ ﺪاﻟﺰﻧﺎ‪ ،‬و ﻋ ﺮب ﺑﺎدﻳ ﻪﻧ ﺸﻴﻦ‪.‬‬
‫)ﺣﻴﻠﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎب ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﻳﺎزدهﻢ(‪.‬‬
‫‪ -‬از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺷﺨ ﺼﯽ ﺑ ﻪ ﺧ ﺪﻣﺖ‬
‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮل )ص( ﺁﻣﺪ و ﮔﻔﺖ ﺑﺮادرم از درد ﺷﻜﻢ ﺁزار دارد‪ .‬ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﺑﮕ ﻮ‬
‫اﻧﺪآﯽ ﻋﺴﻞ ﺑﺎ ﺁب ﮔﺮم ﺑﺨﻮرد‪ .‬روز دﻳﮕﺮ ﺁﻣﺪ و ﮔﻔﺖ ﺧ ﻮرد و ﻧﻔ ﻊ ﻧﻜ ﺮد‪ .‬ﻓﺮﻣ ﻮد‬
‫آﻪ ﺑﺎز ﻋﺴﻞ ﺑﺨﻮرد و هﻔﺖ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺳﻮرﻩ ﺣﻤﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﺨﻮاﻧ ﺪ‪ .‬ﭼ ﻮن ﺁن ﺷ ﺨﺺ رﻓ ﺖ‬
‫ﺣﻀﺮت ﺑﻪ اﻃﺮاﻓﻴﺎن ﻓﺮﻣ ﻮد ﺑ ﺮادرش ﻣﻨ ﺎﻓﻖ اﺳ ﺖ و ﺧ ﻮردن ﻋ ﺴﻞ ﺑ ﺎ اﻟﺤﻤ ﺪ ه ﻢ‬
‫ﺑﺮاﻳﺶ ﻣﻔﻴﺪ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬رﺳﻮل اآﺮم ﻓﺮﻣﻮد آﻪ در ﻧﻬﺮه ﺎ ﺑ ﯽ ﻟﻨ ﮓ داﺧ ﻞ ﻣ ﺸﻮﻳﺪ‪ ،‬آ ﻪ در ﻧﻬﺮه ﺎ‬
‫ﺳﺎآﻨﺎن هﺴﺘﻨﺪ از ﻣﻼﺋﻜﻪ‪.‬‬

‫‪٣٦٩‬‬
 ‫‪ -‬و ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﺗﺎ وﻗﺖ ﻣﺮدن ﺗﺮك ﻧﻤﯽآﻨﻢ ﺑﺮ اﻻغ ﺟﻞدار ﺳﻮار ﺷﺪن را‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﺣﻘﺘﻌﺎﻟﯽ ﺷﺶ ﺧﺼﻠﺖ را ﺑﺮاﯼ ﻣﻦ ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ و ﻣﻦ ﻧﻴﺰ‬
‫ﺁﻧ ﺮا ﻧﻤ ﯽﺧ ﻮاهﻢ ﺑ ﺮاﯼ اﻣﺎﻣ ﺎن و ﺷ ﻴﻌﻴﺎن اﻳ ﺸﺎن‪ ،‬و از ﺁﻧﻬ ﺎ اﺳ ﺖ‪ :‬ﺑ ﺎ رﻳ ﺶ ﺑ ﺎزﯼ‬
‫آ ﺮدن در ﻧﻤ ﺎز‪ ،‬و ﻓﺤ ﺶ ﮔﻔ ﺘﻦ در روز روزﻩ‪ ،‬و ﺑﻌ ﺪ از اﻧ ﺰال ﻣﻨ ﯽ ﺑ ﻪ ﻣ ﺴﺠﺪ‬
‫رﻓ ﺘﻦ‪ ،‬و ﻣﻨ ﺖ ﮔﺬاﺷ ﺘﻦ ﺑﻌ ﺪ از ﺗ ﺼﺪق‪ ،‬و در ﻗﺒﺮﺳ ﺘﺎن ﺧﻨﺪﻳ ﺪن‪ ،‬و ﺑ ﺮ ﺧﺎﻧ ﻪه ﺎﯼ‬
‫ﻣﺮدم ﻧﻈﺮ آﺮدن‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣﻮد ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ رﻧﮕﻬ ﺎ در ﺟﺎﻣ ﻪ ﺳ ﻔﻴﺪ اﺳ ﺖ‪ ،‬و ﺑﻌ ﺪ از ﺁن زرد‪ ،‬و ﺑﻌ ﺪ‬
‫از ﺁن ﺳ ﺮخ ﻧﻴﻤﺮﻧ ﮓ و آﺒ ﻮد و ﻋﺪﺳ ﯽ‪ .‬و ﻣﻜ ﺮوﻩ اﺳ ﺖ ﺳ ﺮخ ﺗﻴ ﺮﻩ‪ .‬و ﭘﻮﺷ ﻴﺪن‬
‫ﺟﺎﻣﻪ ﺳﻴﺎﻩ آﺮاهﺖ ﺷﺪﻳﺪ دارد ﻣﮕﺮ در ﻋﻤﺎﻣﻪ و ﻧﻌﻠﻴﻦ و ﻋﺒﺎ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﺳ ﻪ ﭼﻴ ﺰ اﺳ ﺖ آ ﻪ ه ﺮ آ ﻪ ﺁن آﻨ ﺪ ﺑ ﻴﻢ ﺁن اﺳ ﺖ آ ﻪ دﻳﻮاﻧ ﻪ‬
‫ﺷ ﻮد‪ :‬ﺑ ﻮل آ ﺮدن در ﻣﻴ ﺎن ﻗﺒﺮه ﺎ و ﺑ ﺎ ﻳﻜﭙ ﺎ آﻔ ﺶ راﻩ رﻓ ﺘﻦ‪ ،‬و در ﺧﺎﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ‬
‫ﺧﻮاﺑﻴﺪن‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻧﻬ ﯽ ﻓﺮﻣ ﻮد از ﺷ ﻔﺎ ﻃﻠﺒﻴ ﺪن از ﺁﺑﻬ ﺎﯼ ﮔ ﺮم آ ﻪ در آﻮهﻬ ﺎ ﻣ ﯽﺑﺎﺷ ﺪ و‬
‫ﺑﻮﯼ ﮔﻮﮔﺮد ﻣﯽدهﺪ‪ .‬و ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﮔﺮﻣﯽ ﺁﻧﻬﺎ از ﺟﻬﻨﻢ اﺳﺖ‪ .‬و ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ زآﺎم‬
‫ﻟﺸﻜﺮﯼ اﺳﺖ از ﻟﺸﻜﺮهﺎﯼ ﺧﺪا آﻪ ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ ﺗﺎ درد را ﺑﺮﻃﺮف آﻨﺪ و ﭘ ﺲ زﻧﻬ ﺎر‬
‫آﻪ زآﺎم را ﻋﻼج ﻧﻜﻴﻨﺪ و اﮔﺮ ﺳﺨﺖ ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﻨﺒﻪاﯼ را ﺑﻪ روﻏﻦ ﺑﻨﻔ ﺸﻪ ﺁﻟ ﻮدﻩ آﻨﻴ ﺪ و‬
‫در وﻗﺖ ﺧﻮاﺑﻴﺪن ﺑﺮ ﻣﻘﻌﺪ ﺧﻮد ﺑﮕﺬارﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﭼﻮن ﻣﮕﺴﯽ در ﻇ ﺮف ﻃﻌ ﺎم ﺑﻴﻔﺘ ﺪ وﻳ ﻚ ﺑ ﺎل او در ﺁن ﻓ ﺮو‬
‫رود‪ ،‬ﺑ ﺎل دﻳﮕ ﺮش را ه ﻢ ﻓﺮوﺑﺮﻳ ﺪ‪ .‬ﭼ ﺮا آ ﻪ در ﻳﻜﺒ ﺎل ﻣﮕ ﺲ زه ﺮ و در ﺑ ﺎل‬
‫دﻳﮕﺮش ﺷﻔﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣﻮد آﻪ اﮔ ﺮ ﻣ ﺮدم ﺑﺪاﻧﻨ ﺪ در ﺑ ﺮگ ﺳ ﻨﺎ ﭼ ﻪ ﻣﻨﻔﻌﺘﻬ ﺎ ه ﺴﺖ ه ﺮ ﺁﻳﻨ ﻪ‬
‫ﻗﻴﻤﺖ هﺮ ﻣﺜﻘﺎل ﺁن دو ﻣﺜﻘﺎل ﻃﻼ ﺷ ﻮد‪ ،‬و ﺑﺪرﺳ ﺘﻴﻜﻪ ﺑ ﺮگ ﺳ ﻨﺎ اﻣ ﺎن ﻣ ﯽﺑﺨ ﺸﺪ از‬
‫ﺑﻬﻖ و ﭘﻴﺴﯽ و ﺧﻮرﻩ و دﻳﻮاﻧﮕﯽ و ﻓﻠﺞ و ﻟﻘﻮﻩ و ﻗﺮاﻗﺮ ﺷﻜﻢ و ﻗﯽ و ﺗﺐ و ﺗﺮآﻴﺪن‬
‫دﺳ ﺖ و ﭘ ﺎ و درد ﺟﮕ ﺮ و ﺣ ﺮارت ﺳ ﺮ و ﻳﺮﻗ ﺎن و ﺗﺒﻬ ﺎﯼ ﺷ ﺪﻳﺪ و درد ﺷ ﺎﻧﻪ‪،‬‬
‫ﺑﺸﺮﻃﯽ آﻪ ﺑﻌﺪ از ﺧﻮردن ﺁن ﭘﺮهﻴﺰ آﻨﻨﺪ از ﺧﺮﻣ ﺎ و ﻣ ﺎهﯽ و ﺳ ﺮآﻪ‪ ،‬و ﻏ ﺬا ه ﻢ‬
‫ﺁش اﻣﺎج ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ روﻏﻦ آﻨﺠﺪ ‪ ...‬و ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﻮد ﻧﻴﻜﻮ ﮔﻠ ﯽ اﺳ ﺖ ﻣﺮزﻧﮕ ﻮش آ ﻪ در‬
‫زﻳﺮ ﻋﺮش ﻣﯽروﻳﺪ و ﺁﺑﺶ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﻔﺎﯼ ﭼﺸﻢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٣٧٠‬‬
‫‪ -‬و در ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻮﺛﻖ اﺳﺖ آﻪ ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل )ص( ﺗﺎﺑ ﺴﺘﺎن آ ﻪ از ﺧﺎﻧ ﻪ‬
‫ﺑﻴﺮون ﻣﯽﺁﻣﺪﻧ ﺪ ﺑ ﺮاﯼ ﺧﻮاﺑﻴ ﺪن‪ ،‬در روز ﭘ ﻨﺞﺷ ﻨﺒﻪ ﺑﻴ ﺮون ﻣ ﯽﺁﻣﺪﻧ ﺪ و ﭼ ﻮن ه ﻮا‬
‫ﺳﺮد ﻣﯽﺷﺪ و داﺧﻞ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ ﺑﺮاﯼ ﺧﻮاﺑﻴﺪن‪ ،‬در روز ﺟﻤﻌﻪ داﺧﻞ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬از ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اآﺮم ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﻣﻨﻘﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﻋﺜﻤ ﺎن‬
‫ﺑﻦ ﻣﻈﻌﻮن ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻦ روزﻩ ﻣﯽﮔﻴ ﺮم و ﻧﻤ ﺎز ﻣ ﯽآ ﻨﻢ و ﺑ ﺎ زﻧ ﺎن ﺧ ﻮد ه ﻢ ﺑ ﺴﻴﺎر‬
‫ﻣﺠﺎﻣﻌ ﺖ ﻣ ﯽآ ﻨﻢ ﭘ ﺲ ه ﺮ آ ﻪ دﻳ ﻦ ﻣ ﺮا ﺧﻮاه ﺪ ﺑﺎﻳ ﺪ ﺑ ﻪ ﺳ ﻨﺖ ﻣ ﻦ ﻋﻤ ﻞ آﻨ ﺪ‪.‬‬
‫)ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﺷﺸﻢ‪ ،‬و ﺣﻠﻴﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎب اول‪ ،‬ﻓ ﺼﻞ ﭼﻬ ﺎرم ودوازده ﻢ‪ ،‬ﺑ ﺎب‬
‫دوم‪ ،‬ﻓﺼﻮل اول و هﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺑﺎب ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﻓﺼﻞ اول‪ ،‬ﺑﺎب ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﻓﺼﻮل ﺳﻮم و ﻧﻬﻢ‪،‬‬
‫ﺑ ﺎب ﺷ ﺸﻢ‪ ،‬ﻓ ﺼﻮل ده ﻢ و دوازده ﻢ‪ ،‬ﺑ ﺎب هﻔ ﺘﻢ‪ ،‬ﻓ ﺼﻮل ده ﻢ و دوازده ﻢ‪ ،‬ﺑ ﺎب‬
‫هﺸﺘﻢ‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﺑﺎب دوازدهﻢ‪ ،‬ﻓﺼﻮل هﺸﺘﻢ و ﻳﺎزدهﻢ‪ ،‬ﺑﺎب ﺧﺎﺗﻤﻪ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ اﺑ ﺮاهﻴﻢ از ﭘ ﺪرش‪ ،‬و او از ﻧ ﻮﻓﻠﯽ‪ ،‬و او از ﺳ ﻜﻮﻧﯽ‪ ،‬و او از‬

‫ﺣﻀﺮت اﺑﯽ ﻋﺒﺪاﷲ اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‪ ،‬ﻧﻘ ﻞ آ ﺮد آ ﻪ رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا ﺻ ﻠﯽ اﷲ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﭼﻴﺰﯼ آﻪ اﻣﺖ ﻣﺮا ﺑﻪ دوزخ ﺁورد‪ ،‬دو ﺳﻮراخ اﺳ ﺖ‪:‬‬
‫ﺷﻜﻢ و ﻓﺮج )اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻻﻳﻤﺎن و اﻟﻜﻔﺮ‪ ،‬ﺑﺎب اﻟﻌﻔﻮ(‪.‬‬

‫‪ -‬در آﺘﺎب ﻣﺴﺘﻄﺎب زاداﻟﻌﻤﺎد ﺳﻴﺪ ﺟﻠﻴﻞ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻃ ﺎوس رﺣﻤ ﺔ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ‪،‬‬
‫رواﻳﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ آﻪ روزﯼ ﺟﻤﻌ ﯽ از اﺻ ﺤﺎب ﻧﺸ ﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ .‬ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﺎﻟﺖ‬
‫ﭘﻨﺎﻩ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ داﺧﻞ ﺷﺪ و ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﺳ ﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ .‬ﭘ ﺲ ﺣ ﻀﺮت ﻓﺮﻣ ﻮد‬
‫آﻪ ﻣﯽﺧﻮاهﻴﺪ ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻧﻤﺎﻳﻢ ﺷﻤﺎ را از دواﺋ ﯽ آ ﻪ ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ ﻣ ﺮا ﺗﻌﻠ ﻴﻢ آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫ﻣﺤﺘﺎج ﺑﻪ دواﯼ اﻃﺒﺎء ﻧﺒﻮدﻩ ﺑﺎﺷﻢ؟ ﭘﺲ ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم و ﺳﻠﻤﺎن‬
‫و دﻳﮕ ﺮان ﺳ ﺌﻮال ﻧﻤﻮدﻧ ﺪ آ ﻪ ﺁن دوا ﭼﻴ ﺴﺖ؟ ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮلاﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺧﻄﺎب ﻧﻤﻮد و ﻓﺮﻣﻮد آ ﻪ در ﻣ ﺎﻩ ﻧﻴ ﺴﺎن روﻣ ﯽ‬
‫ﺁب ﺑﺎران را ﻣﯽﮔﻴﺮﯼ و ﺳﻮرﻩ ﻓﺎﺗﺤﺔ اﻟﻜﺘﺎب و ﺁﻳﺔاﻟﻜﺮﺳﯽ و ﻗ ﻞ ه ﻮاﷲ اﺣ ﺪ و ﻗ ﻞ‬
‫اﻋﻮذ ﺑﺮب اﻟﻔﻠﻖ و ﻗﻞ اﻋ ﻮذ ﺑ ﺮب اﻟﻨ ﺎس و ﻗ ﻞ ﻳ ﺎ اﻳﻬ ﺎ اﻟﻜ ﺎﻓﺮون ه ﺮ ﻳ ﻚ را هﻔﺘ ﺎد‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻧﯽ و هﻔﺘ ﺎد ﻣﺮﺗﺒ ﻪ اﷲ اآﺒ ﺮ و هﻔﺘ ﺎد ﻣﺮﺗﺒ ﻪ ﻻ اﻟ ﻪ اﻻ اﷲ ﻣ ﯽﮔ ﻮﺋﯽ و‬
‫هﻔﺘ ﺎد ﻣﺮﺗﺒ ﻪ ﺻ ﻠﻮات ﺑ ﺮ ﻣﺤﻤ ﺪ و ﺁل ﻣﺤﻤ ﺪ ﻣ ﯽﻓﺮﺳ ﺘﯽ و هﻔ ﺖ روز در ﺑﺎﻣ ﺪاد و‬
‫ﭘﺴﻴﻦ از ﺁن ﺁب ﻣﯽﺁﺷﺎﻣﯽ‪ .‬ﺑﻪ ﺣﻖ ﺁن ﺧﺪاوﻧﺪﯼ آﻪ ﻣﺮا ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﺑﺮ ﺧﻠ ﻖ ﻣﺒﻌ ﻮث‬

‫‪٣٧١‬‬
‫ﮔﺮداﻧﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻣﯽآﻨﻢ آﻪ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﮔﻔﺖ آﻪ ﺣﻘﺘﻌﺎﻟﯽ ﺑﺮدارد از آﺴﯽ آﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺁب را ﻣﯽﺁﺷ ﺎﻣﺪ‪ ،‬ه ﺮ دردﯼ را آ ﻪ در ﺑ ﺪﻧﺶ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬و ﻋﺎﻓﻴ ﺖ ﺑﺨ ﺸﺪ او را‪ ،‬و‬
‫ﺑﻴ ﺮون آﻨ ﺪ درده ﺎ را از ﺑ ﺪن او و اﺳ ﺘﺨﻮاﻧﻬﺎﯼ او‪ ،‬و اﮔ ﺮ در ﻟ ﻮح ﺗﻘ ﺪﻳﺮ دردﯼ‬
‫ﺑﺮاﯼ او ﻣﻘﺪر ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ ﺁﻧ ﺮا ﻣﺤ ﻮ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ)!( و ﺑ ﻪ ﺣ ﻖ ﭘﺮوردﮔ ﺎرﯼ آ ﻪ ﻣ ﺮا ﺑﺤ ﻖ‬
‫ﻓﺮﺳ ﺘﺎدﻩ اﮔ ﺮ ﻓﺮزﻧ ﺪﯼ ﻧﺪاﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ و ﻓﺮزﻧ ﺪ ﺧﻮاه ﺪ ﺁب ﻧﻴ ﺴﺎن را ﺑ ﻪ ﺁن ﻧﻴ ﺖ‬
‫ﺑﻴﺎﺷ ﺎﻣﺪ‪ ،‬او را ﻓﺮزﻧ ﺪ روزﯼ ﮔ ﺮدد‪ ،‬و اﮔ ﺮ ﻋﻘ ﻴﻢ ﺑﺎﺷ ﺪ و از اﻳ ﻦ ﺁب ﺑ ﺎ ﻧﻴ ﺖ‬
‫ﺑﻴﺎﺷﺎﻣﺪ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪ از او ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻳﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﻣﺮد و زن ﭘﺴﺮ ﺧﻮاهﻨ ﺪ وﻳ ﺎ دﺧﺘ ﺮ‪ ،‬از ﺁن‬
‫ﺁب ﺑﻴﺎﺷﺎﻣﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺼﻮد اﻳﺸﺎن ﺑﻌﻤﻞ ﺁﻳﺪ‪.‬‬
‫واﮔ ﺮ آ ﺴﯽ درد ﺳ ﺮ داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ و از اﻳ ﻦ ﺁب ﺑﻴﺎﺷ ﺎﻣﺪ‪ ،‬ﺻ ﺪاع او ﺳ ﺎآﻦ‬
‫ﮔ ﺮدد ﺑﻘ ﺪرت اﻟﻬ ﯽ‪ .‬و اﮔ ﺮ درد ﭼ ﺸﻢ داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ و در ﭼ ﺸﻤﻬﺎﯼ ﺧ ﻮد ﻗﻄ ﺮﻩاﯼ‬
‫ازﻳ ﻦ ﺁب ﺑﭽﻜﺎﻧ ﺪ و ﺑﻴﺎﺷ ﺎﻣﺪ ﺑ ﻪ اذن ﺧ ﺪاﻳﺘﻌﺎﻟﯽ ﺷ ﻔﺎ ﻳﺎﺑ ﺪ‪ .‬و ﺁﺷ ﺎﻣﻴﺪن از ﺁن ﺁب ﺑ ﻦ‬
‫دﻧﺪاﻧﻬﺎ را ﻣﺤﻜﻢ ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬و دهﺎن را ﺧﻮﺷﺒﻮ آﻨﺪ‪ ،‬و ﻟﻌﺎب ﺑﻦ دﻧﺪاﻧﻬﺎ را آ ﻢ آﻨ ﺪ‪ ،‬و‬
‫ﺑﻠﻐﻢ را آﻢ آﻨﺪ‪ ،‬و ﺗﺨﻤﻪ و اﻣﺘﻼ ﺑﺴﺒﺐ ﺧﻮردن ﻃﻌ ﺎم و ﺁﺷ ﺎﻣﻴﺪن ﺁب ﺑﻬ ﻢ ﻧﺮﺳ ﺪ‪ ،‬و‬
‫از ﺑﺎدهﺎﯼ ﻗﻮﻟﻨﺞ و ﻏﻴﺮ ﺁن ﻣﺘ ﺎذﯼ ﻧﮕ ﺮدد‪ ،‬و درد ﭘ ﺸﺖ و ﺷ ﻜﻢ ﺑﻬ ﻢ ﻧﺮﺳ ﺎﻧﺪ‪ ،‬و از‬
‫زآ ﺎم ﺁزار ﻧﻜ ﺸﺪ‪ ،‬و درد دﻧ ﺪان ﺑﻬ ﻢ ﻧﺮﺳ ﺎﻧﺪ‪ ،‬و درد ﻣﻌ ﺪﻩ و آ ﺮم ﻣﻌ ﺪﻩ را زاﻳ ﻞ‬
‫ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬وﻣﺤﺘﺎج ﺑﻪ ﺣﺠﺎﻣﺖ ﻧﮕ ﺮدد‪ ،‬و از ﻣ ﺮض ﺑﻮاﺳ ﻴﺮ و ﺧ ﺎرش ﺑ ﺪن و ﺁﺑﻠ ﻪ و‬
‫دﻳﻮاﻧﮕﯽ و ﺧﻮرﻩ و ﭘﻴﺴﯽ و رﻋ ﺎف و ﻗ ﯽ ﻧﺠ ﺎت ﻳﺎﺑ ﺪ‪ ،‬و آ ﻮر و ﻻل و زﻣ ﻴﻦﮔﻴ ﺮ‬
‫ﻧ ﺸﻮد‪ ،‬و ﺁب ﺳ ﻴﺎﻩ در دﻳ ﺪﻩاش ﻧ ﺰول ﻧﻜﻨ ﺪ‪ ،‬و دردﯼ آ ﻪ ﻣﻮﺟ ﺐ اﻓﻄ ﺎر روزﻩ و‬
‫ﻧﻘﺼﺎن ﻧﻤﺎز او ﺑﺎﺷﺪ او را ﻋﺎرض ﻧﮕﺮدد‪ ،‬و از وﺳﻮﺳﻪهﺎﯼ ﺟﻨﻴﺎن و ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ در‬
‫اﻣﺎن ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﻋ ﻼوﻩ ﺑ ﺮ ﺁﻧﭽ ﻪ ﮔﻔﺘ ﯽ‪ ،‬ﺑ ﻪ‬
‫ﺣ ﻖ ﺧﺪاوﻧ ﺪﯼ آ ﻪ ﺗ ﺮا ﺑ ﻪ راﺳ ﺘﯽ ﻓﺮﺳ ﺘﺎدﻩ‪ ،‬ه ﺮ آ ﻪ از اﻳ ﻦ ﺁب ﺑﻴﺎﺷ ﺎﻣﺪ و ﺑﺠﻤﻴ ﻊ‬
‫درده ﺎﺋﯽ آ ﻪ در ﻣ ﺮدم ﻣ ﯽﺑﺎﺷ ﺪ ﻣﺒ ﺘﻼ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺟ ﺐ ﺷ ﻔﺎ از ﺟﻤﻴ ﻊ ﺁﻧﻬ ﺎ ﮔ ﺮدد‪ .‬و‬
‫ﺣﻘﺘﻌﺎﻟﯽ دﻟ ﺶ را ﻣﻤﻠ ﻮ ﮔﺮداﻧ ﺪ از ﻧ ﻮر و روﺷ ﻨﯽ‪ .‬و اﻟﻬ ﺎم ﺧ ﻮد رادر دل او وارد‬
‫ﺳﺎزد‪ .‬و ﺣﻜﻤﺖ ﺑﺮ زﺑﺎن او ﺟﺎرﯼ ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬و ﭘﺮ آﻨﺪ دل او را از ﻓﻬ ﻢ و ﺑﻴﻨ ﺎﺋﯽ‪ .‬و‬
‫ﺑﻪ اوﻋﻄﺎ آﻨﺪ از آﺮاﻣﺘﻬﺎ ﺁﻧﭽ ﻪ ﺑ ﻪ اﺣ ﺪﯼ از ﻋﺎﻟﻤﻴ ﺎن ﻋﻄ ﺎ ﻧﻜ ﺮدﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬و ﻏ ﺶ و‬
‫ﺧﻴﺎﻧ ﺖ و ﻏﻴﺒ ﺖ و ﺣ ﺴﺪ و ﺑﻐ ﺾ و آﺒ ﺮ و ﺑﺨ ﻞ و ﺣ ﺮص و ﻏ ﻀﺐ را از دل او‬

‫‪٣٧٢‬‬
‫ﺑﺮدارد‪ .‬و از ﻋﺪاوت و دﺷﻤﻨﯽ ﻣﺮدم و ﺑﺪﮔﻮﺋﯽ اﻳﺸﺎن ﻧﺠﺎت ﻳﺎﺑ ﺪ‪ .‬و ﻣﻮﺟ ﺐ ﺷ ﻔﺎء‬
‫ﺟﻤﻴﻊ اﻣﺮاض او ﮔﺮدد‪.‬‬
‫و ﻓﻘﻴ ﺮ ﺑ ﻪ ﺧ ﻂ ﺷ ﻴﺦ ﺷ ﻬﻴﺪ دﻳ ﺪم آ ﻪ از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم رواﻳﺖ آ ﺮدﻩ ﺑ ﻮد از دﻳﮕ ﺮ ﺧ ﻮاص اﻳ ﻦ ﺁب‪ ،‬و از ﺁن ﺟﻤﻠ ﻪ اﻳﻨﻜ ﻪ اﮔ ﺮ‬
‫در زﻧ ﺪان ﺑﺎﺷ ﺪ و از ﺁن ﺑﻴﺎﺷ ﺎﻣﺪ‪ ،‬از ﺣ ﺒﺲ ﻧﺠ ﺎت ﻳﺎﺑ ﺪ‪).‬ﻣﻔ ﺎﺗﻴﺢ اﻟﺠﻨ ﺎن‪ ،‬ﻧﻘ ﻞ از‬
‫زاداﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﻳﺎزدهﻢ‪ :‬ﻋﻮذات ﻣﺄﺛﻮرﻩ(‪.‬‬

‫‪ -‬از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت‬

‫رﺳﺎﻟﺖ ﭘﻨﺎﻩ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم را ﺑﻨ ﺰد ﺧ ﻮد‬
‫ﻃﻠﺒﻴﺪ و ﺑﺪﺳﺖ ﻣﺒﺎرك ﻋﻤﺎﻣﻪ ﺑﺮ ﺳﺮﺷﺎن ﭘﻴﭽﻴﺪﻧﺪ‪ .‬و ﻳﻚ ﺳﺮ ﻋﻤﺎﻣﻪ را از ﭘ ﻴﺶ رو‬
‫ﺁوﻳﺨﺘﻨﺪ و ﻃﺮف دﻳﮕﺮ را ﺑﻘﺪر ﭼﻬﺎر اﻧﮕﺸﺖ آﻮﺗﺎﻩﺗ ﺮ از ﻋﻘ ﺐ ﺳ ﺮ ﺁوﻳﺨﺘﻨ ﺪ‪ .‬ﭘ ﺲ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﺑﺮو‪ ،‬رﻓﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ آﻪ ﺑﻴﺎ‪ ،‬ﺁﻣﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ واﷲ آﻪ از اﻳﻦ ﺑﻬﺘ ﺮ‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﺗﺎﺟﻬﺎﯼ ﻣﻼﺋﻜﻪ‪) .‬ﺣﻠﻴﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎب اول‪ ،‬ﻓﺼﻞ هﻔﺘﻢ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻬﺸﺖ اﺑﻠﻬﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -‬ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ درﺁﻣﺪم و اآﺜﺮ ﺳﺎآﻨﺎن ﺁﻧﺮا از اﺑﻠﻬﺎن ﻳﺎﻓﺘﻢ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﺑﻬ ﺸﺖ را ﺳ ﻔﻴﺪ ﺁﻓﺮﻳ ﺪﻩ‪ ،‬و ﺳ ﻔﻴﺪﯼ از هﻤ ﻪ رﻧﮕﻬ ﺎ ﭘ ﻴﺶ ﺧ ﺪا‬
‫ﻣﺤﺒﻮﺑﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬از ﺳﺮﺧﯽ ﺑﭙﺮهﻴﺰﻳﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺳﺮﺧﯽ از هﻤﻪ زﻳﻨﺘﻬﺎ ﺑﻨ ﺰد ﺷ ﻴﻄﺎن ﻣﺤﺒ ﻮﺑﺘﺮ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺷ ﻴﻄﺎن رﻧ ﮓ ﺳ ﺮخ را دوﺳ ﺖ دارد‪ .‬ﭘ ﺲ از ﺳ ﺮﺧﯽ و ه ﺮ ﻟﺒﺎﺳ ﯽ آ ﻪ‬
‫ﺑﺎﻋﺚ اﻧﮕﺸﺖﻧﻤﺎﺋﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﭙﺮهﻴﺰﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﺮاﯼ ﻧﻄﻔﻪهﺎﯼ ﺧ ﻮد ﺟ ﺎﯼ ﻣﻨﺎﺳ ﺐ اﻧﺘﺨ ﺎب آﻨﻴ ﺪ و از ﺳ ﻴﺎهﺎن ﺑﭙﺮهﻴﺰﻳ ﺪ‬
‫آﻪ ﺳﻴﺎهﯽ رﻧﮓ زﺷﺘﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻮﯼ ﺳﭙﻴﺪ را رﻧﮓ آﻨﻴﺪ و ﭼﻮن ﻳﻬﻮدان ﻣﺸﻮﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣﻖ ﺧﺪا ﺑﺮ ه ﺮ ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﯽ اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ ه ﺮ هﻔ ﺖ روز ﻳﻜﺒ ﺎر ﺳ ﺮ و ﺗ ﻦ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺸﻮﻳﺪ‪.‬‬

‫‪٣٧٣‬‬
‫‪ -‬ﻣﻮﻳﺰ ﺧﻮرﻳﺪ آ ﻪ ﺻ ﻔﺮا را ﻏﻠ ﻴﻆ آﻨ ﺪ و ﺑﻠﻐ ﻢ را ﺑﺒ ﺮد و ﻋ ﺼﺐ را ﻗ ﻮﯼ‬
‫آﻨﺪ وآﻨﺪذهﻨﯽ را ﺑﺒﺮد و ﺧﻠﻖ را ﻧﻴﻜﻮ آﻨﺪ و ﺟﺎن را ﭘﺎك دارد و ﻏﻢ را ﺑﺒﺮد‪.‬‬
‫‪ -‬زﻳﺘﻮن ﺧﻮرﻳﺪ و ﺑﺎ ﺁن روﻏﻨﻜﺎرﯼ آﻨﻴﺪ آﻪ از درﺧﺖ ﻣﺒﺎرك اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﭼﻪ ﻧﻴﻜﻮ ﻧﺎن ﺧﻮرﺷﯽ اﺳﺖ ﺳﺮآﻪ!‬
‫‪ -‬ﺟﻦ آﺴﯽ را آﻪ اﺳﺐ اﺻﻴﻞ در ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد دارد‪ ،‬ﻣﺨﺒﻂ ﻧﻤﯽآﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل اآ ﺮم )ص( ﻓﺮﻣ ﻮد‪" :‬وﻗﺘ ﯽ ﻳﻜ ﯽ از ﺷ ﻤﺎ ﺑ ﺎ هﻤ ﺴﺮ ﻳ ﺎ‬
‫آﻨﻴﺰ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻘﺎرﺑﺖ آﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮج او ﻧﻨﮕﺮد آﻪ ﻣﺎﻳﻪ آﻮرﯼ اﺳﺖ"‪.‬‬
‫و ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣ ﻮد‪" :‬ﻟﺒﺎﺳ ﻬﺎﯼ ﺧ ﻮد را ﺗﻤﻴ ﺰ آﻨﻴ ﺪ و ﻣﻮه ﺎﯼ ﺧ ﻮد را آ ﻢ آﻨﻴ ﺪ و‬
‫ﻣﺴﻮاك ﺑﺰﻧﻴﺪ زﻳﺮا ﻳﻬﻮدان ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻜﺮدﻧﺪ و زﻧﺎﻧﺸﺎن زﻧﺎ آﺎر ﺷﺪﻧﺪ"‪.‬‬
‫‪ -‬رﺳﻮل اآﺮم )ص( ﻓﺮﻣﺎﻳ ﺪ‪ :‬روزه ﺎﯼ دوﺷ ﻨﺒﻪ وﭘ ﻨﺞﺷ ﻨﺒﻪ دره ﺎﯼ ﺁﺳ ﻤﺎن‬
‫ﮔﺸﻮدﻩ ﻣﯽﺷﻮد و اﻋﻤﺎل را ﺑﺮ ﺧﺪا ﻋﺮﺿ ﻪ ﻣ ﯽدارﻧ ﺪ‪ .‬و در ﺁﻧﺮوزه ﺎ ﮔﻨﺎه ﺎن ه ﺮ‬
‫آﺲ را آ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﺧ ﺪا ﺷ ﺮﻳﻚ ﻗﺎﺋ ﻞ ﻧﺒﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺑﺒﺨ ﺸﻨﺪ ﻣﮕ ﺮ ﺁﻧﻜ ﺲ آ ﻪ ﺑ ﺎ ﺑ ﺮادر ﺧ ﻮد‬
‫دﺷ ﻤﻨﯽ داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬و روز ﺟﻤﻌ ﻪ اﻋﻤ ﺎل را از ﻧﻈ ﺮ ﭘ ﺪران و ﻣ ﺎدران)ﻣﺮﺣ ﻮم(‬
‫ﻣ ﯽﮔﺬراﻧﻨ ﺪ ﺗ ﺎ از آﺎره ﺎﯼ ﻧﻴ ﻚ )ﻓﺮزﻧ ﺪان ﺧ ﻮد( ﺧﻮﺷ ﺤﺎل ﺷ ﻮﻧﺪ و ﭼﻬ ﺮﻩهﺎﻳ ﺸﺎن‬
‫ﺳﻔﻴﺪ و روﺷﻦ ﮔﺮدد‪ .‬ﭘﺲ از ﺧﺪا ﺑﭙﺮهﻴﺰﻳﺪ وﻣﺮدﮔﺎن ﺧﻮد را اذﻳﺖ ﻣﻜﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﻬﺸﺖ ﺧ ﺸﺘﯽ از ﻧﻘ ﺮﻩ و ﺧ ﺸﺘﯽ از ﻃ ﻼ اﺳ ﺖ‪ .‬و ﮔ ﻞ ﺁن ﻣ ﺸﻚ‬
‫اذﻓﺮ اﺳﺖ و ﺳﻨﮕﺮﻳﺰﻩاش ﻟﺆﻟﺆ و ﻳﺎﻗﻮت اﺳﺖ و ﺧﺎآﺶ زﻋﻔﺮان اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻧﺰد ﻣﻦ ﺁﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣﺖ ﺧﻮد را ﺑﺸﺎرت ﺑﺪﻩ آﻪ هﺮ آ ﺲ ﺑﻤﻴ ﺮد‬
‫و ﭼﻴﺰﯼ را ﺑﺎ ﺧﺪا ﺷﺮﻳﻚ ﻧﺴﺎزد‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺑﻬ ﺸﺖ ﻣ ﯽرود‪ .‬ﭘﺮﺳ ﻴﺪم‪ :‬اﯼ ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ‪ ،‬واﮔ ﺮ‬
‫دزدﯼ آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ؟ و اﮔﺮ زﻧﺎ آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁرﯼ! ﭘﺮﺳﻴﺪم‪ :‬و اﮔ ﺮ دزدﯼ آ ﺮدﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ؟ و اﮔﺮ زﻧﺎ آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁرﯼ! ﭘﺮﺳﻴﺪم‪ :‬و اﮔﺮدزدﯼ آﺮدﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ؟ و اﮔ ﺮ‬
‫زﻧﺎ آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁرﯼ‪ ،‬و اﮔﺮ هﻢ ﺷﺮاب ﺧﻮردﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬از ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل )ص( ﻧﻘ ﻞ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﺟ ﻦ را ﺑ ﺮ ﺳ ﻪ ﻗ ﺴﻢ‬
‫ﺁﻓﺮﻳﺪﻩ‪ :‬ﻳﻚ ﻗﺴﻢ ﻣﺎرهﺎ و ﻋﻘﺮب و ﺣﺸﺮاﺗﻨﺪ و ﻗﺴﻢ دﻳﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎد در هﻮا رواﻧﻨﺪ و‬
‫ﻗﺴﻢ دﻳﮕﺮ ﺣﺴﺎب و ﻋﻘﺎب دارﻧﺪ‪ .‬و ﺁدﻣﻴﺎن را ﻧﻴ ﺰ ﺳ ﻪ ﻗ ﺴﻢ ﺁﻓﺮﻳ ﺪﻩ‪ :‬ﻳ ﻚ ﻗ ﺴﻢ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ‬
‫ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎﻧﻨﺪ و ﻗﺴﻢ دﻳﮕﺮ ﺑﺪﻧﻬﺎﻳﺸﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺎﻧﻬﺎﯼ ﺷﻴﻄﺎن اﺳﺖ و ﻗﺴﻢ دﻳﮕ ﺮ در ﺁن‬
‫روز آﻪ ﺳﺎﻳﻪاﯼ ﺟﺰ ﺧﺪا ﻧﻴﺴﺖ در ﺳﺎﻳﻪ او‪.‬‬
‫‪ -‬ﻋﻤﺮهﺎﯼ اﻣﺖ ﻣﻦ ﻣﻴﺎن ﺷﺼﺖ و هﻔﺘﺎد ﺳﺎل اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٣٧٤‬‬
 ‫‪ -‬ﻣﺴﻮاك آﺮدن ﻓﺼﺎﺣﺖ ﻣﺮد را اﻓﺰون ﻣﯽآﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﺟﺎﯼ ﺷﻬﺮهﺎ‪ ،‬ﺑﺎزارهﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺷ ﻴﺎﻃﻴﻦ ﺻ ﺒﺤﮕﺎهﺎن ﺑ ﺎ ﺑﻴﺮﻗﻬ ﺎﯼ ﺧ ﻮد ﺑ ﻪ ﺑ ﺎزار ﻣ ﯽروﻧ ﺪ و ﺑ ﺎ ه ﺮ آ ﻪ‬
‫زودﺗﺮ ﺑﻪ ﺑﺎزار رود داﺧﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ وﺑﺎ هﺮ آﻪ دﻳﺮﺗﺮ ﺑﻴﺮون ﺁﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺮون ﻣﯽﺁﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ه ﺮ آ ﻪ زﻣﺎﻣ ﺪار دﻩ ﺗ ﻦ ﺷ ﻮد‪ ،‬ﻋﻘ ﻞ ﭼﻬ ﺎر ﺗ ﻦ دارد‪ .‬و ه ﺮ آ ﻪ زﻣﺎﻣ ﺪار‬
‫ﭼﻬﻞ ﺗﻦ ﺷﻮد‪ ،‬ﻋﻘﻞ ﭼﻬﺎرﺻﺪ ﺗﻦ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ رﻗﻢ ﺑﺮاﯼ دوﺳﺘﺎن ﭼﻬﺎر ﺗﻦ‪ ،‬و ﺑﺮاﯼ ﭘﻴﺸﻘﺮاوﻻن ﭼﻬﺎرﺻ ﺪ ﺗ ﻦ‪،‬‬
‫و ﺑﺮاﯼ ﺳﭙﺎهﻴﺎن ﭼﻬﺎر هﺰار ﺗﻦ اﺳﺖ‪) .‬ﻧﻬﺞاﻟﻔ ﺼﺎﺣﻪ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋ ﻪ ﺳ ﺨﻨﺎن ﺣ ﻀﺮت‬
‫ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﮔﺮدﺁورﯼ ﺷﺪﻩ از آﺘﺐ ارﺑﻌﻪ و ﺻﺤﺎح ﺳﺘﻪ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﭘﺎﻳﻨﺪﻩ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل اآ ﺮم )ص( ﻓﺮﻣ ﻮد‪" :‬ﺳ ﻪ آ ﺲ ه ﺴﺘﻨﺪ آ ﻪ ﻧﻤﺎزﺷ ﺎن از‬

‫ﮔﻮﺷﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻧﻤﯽرود‪ :‬ﺑﻨﺪﻩ ﻓ ﺮارﯼ ﺗ ﺎ ﺑ ﺎز ﮔ ﺮدد‪ ،‬و زﻧ ﯽ آ ﻪ ﺷ ﺐ ﺑﺨﻮاﺑ ﺪ و‬
‫ﺷﻮهﺮش ﺑﺮ او ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و اﻣﺎم ﻗﻮﻣﯽ آﻪ ﺁن ﻗﻮم از او ﻣﺘﻨﻔ ﺮ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ ... ".‬و‬
‫ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﻮد‪" :‬ﺳﻪ آﺲ هﺴﺘﻨﺪ آ ﻪ دﻋﺎﻳ ﺸﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘ ﻪ ﻧﻤ ﯽﺷ ﻮد و آ ﺎر ﻧﻴﻜ ﺸﺎن را ﺑ ﻪ‬
‫ﺁﺳﻤﺎن ﻧﻤﯽﺑﺮﻧﺪ‪ :‬ﺑﻨﺪﻩ ﮔﺮﻳ ﺰان ﺗ ﺎ وﻗﺘﻴﻜ ﻪ ﭘ ﻴﺶ ﺻ ﺎﺣﺐ ﺧ ﻮد ﺑ ﺎزﮔﺮدد‪ ،‬و زﻧ ﯽ آ ﻪ‬
‫ﺷﻮهﺮش از او ﻧﺎراﺿﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺗ ﺎ وﯼ را ﺧﻮﺷ ﻨﻮد آﻨ ﺪ‪ ،‬ﻣ ﺴﺖ ﺗ ﺎ هﻨﮕﺎﻣﻴﻜ ﻪ ﺑﻬ ﻮش‬
‫ﺁﻳﺪ‪ ... ".‬و ﻧﻴ ﺰ ﻓﺮﻣ ﻮد‪" :‬دو آ ﺲ ه ﺴﺘﻨﺪ آ ﻪ ﻧﻤﺎزﺷ ﺎن از ﺳﺮﺷ ﺎن ﺑ ﺎﻻﺗﺮ ﻧﻤ ﯽرود‬
‫ﺑﻨﺪﻩاﯼ آﻪ از ﺁﻗﺎﯼ ﺧﻮد ﮔﺮﻳﺨﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗ ﺎ هﻨﮕ ﺎﻣﯽ آ ﻪ ﺑ ﺎزﮔﺮدد‪ ،‬و زﻧ ﯽ آ ﻪ ﺷ ﻮهﺮ‬
‫ﺧﻮد را ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ از ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﺑﺎزﮔﺮدد‪) .‬هﻤﺎن آﺘﺎب(‬

‫‪ -‬ﻋﻠ ﯽ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣﺎﻳ ﺪ‪ :‬ﻋﺜﻤ ﺎن ﺑ ﻦ ﻣﻈﻌ ﻮن ﺧ ﺪﻣﺖ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﺻ ﻠﯽ اﷲ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻋﺮض آﺮد‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ ﺧﻴﺎل آﺮدﻩ ام ﺳ ﺮ ﺑ ﻪ ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻬ ﺎ ﮔ ﺬارم و‬
‫رهﺒﺎﻧﻴﺖ ﭘﻴﺶ ﮔﻴﺮم‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬از اﻳ ﻦ آ ﺎر ﺑﮕ ﺬر‪ .‬ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﺑ ﺎز ﺧﻴ ﺎل آ ﺮدﻩام ﺧ ﻮردن‬
‫ﮔﻮﺷﺖ را ﺑ ﺮ ﺧ ﻮد ﺣ ﺮام آ ﻨﻢ‪ .‬ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬از اﻳ ﻦ ه ﻢ ﺑﮕ ﺬر‪ .‬ﮔﻔ ﺖ ﺑ ﺎز ﺧﻴ ﺎل آ ﺮدﻩام‬
‫ﺗﺨﻤﻬﺎﯼ ﺧﻮد را ﺑﺒﺮم و ﺧﻮاﺟﻪ ﺷﻮم‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻋﺜﻤﺎن اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ آﻨﯽ‪ ،‬از ﻣﺎ ﻧﻴﺴﺘﯽ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ ﭘﺲ اﺟﺎزﻩ ﺑﺪﻩ "ﺧﻮﻟﻪ" هﻤﺴﺮم را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺣ ﺮام آ ﻨﻢ‪ .‬ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﻋﺜﻤ ﺎن از اﻳ ﻦ‬
‫آﺎر هﻢ ﺑﮕﺬر‪) .‬ﻧﻜﺎح اﻟﻤﺴﺘﺪرك‪ ،‬ﺑﺎب ﺳﯽ و هﻔﺘﻢ(‪.‬‬

‫‪٣٧٥‬‬
 ‫اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺋﻤﻪ‬

‫در ﺗﻮﻟﺪ اﺋﻤﻪ‬

‫‪ -‬ﻳﻜ ﯽ از اﺻ ﺤﺎب‪ ،‬از اﺣﻤ ﺪﺑﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ‪ ،‬و او از اﺑ ﯽ ﻳﺤﻴ ﯽ اﻟﻮاﺳ ﻄﯽ‪ ،‬واو‬
‫از ﻳﻜ ﯽ دﻳﮕ ﺮ از اﺻ ﺤﺎب‪ ،‬ﻧﻘ ﻞ آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ اﻣ ﺎم اﺑ ﯽ ﻋﺒ ﺪاﷲ ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق‬
‫ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد ﺑﺪرﺳ ﺘﻴﻜﻪ آ ﻪ ﺣ ﺪا ﻣ ﺎ اﺋﻤ ﻪ را از ﻋﻠﻴ ﻴﻦ‪ ،‬و ارواح ﻣ ﺎ را از‬
‫ﻗ ﺴﻤﺖ ﺑ ﺎﻻﯼ ﻋﻠﻴ ﻴﻦ ﺁﻓﺮﻳ ﺪ‪ .‬و ارواح ﺷ ﻴﻌﻴﺎن ﻣ ﺎ را از ﻗ ﺴﻤﺖ وﺳ ﻄﺎﯼ ﻋﻠﻴ ﻴﻦ و‬
‫ﭘﻴﻜﺮﺷﺎن را از ﻗﺴﻤﺖ ﭘﺎﺋﻴﻦ ﺁن ﺁﻓﺮﻳﺪ‪ .‬و ﺧﺪا ﺁﻓﺮﻳﻨﺶ ﻣﺎ اﺋﻤﻪ را از ﮔﻠﯽ در ﺧﺰاﻧ ﻪ‬
‫و ﭘﻮﺷ ﻴﺪﻩ از زﻳ ﺮ ﻋ ﺮش ﺻ ﻮرﺗﮕﺮﯼ آ ﺮد و ﻧ ﻮر ﻋﻈﻤ ﺖ ﺧ ﻮﻳﺶ را درﺁن ﺟ ﺎﯼ‬
‫داد‪ ،‬و ارواح ﺷ ﻴﻌﻴﺎن ﻣ ﺎ را از ﮔ ﻞ ﻣ ﺎ ﺁﻓﺮﻳ ﺪ و ﺑﺪﻧ ﺸﺎن را از ﮔﻠ ﯽ در ﺧﺰاﻧ ﻪ و‬
‫ﭘﻮﺷﻴﺪﻩ ﭘﺎﺋﻴﻦ ﺗﺮ از ﮔﻞ ﻣ ﺎ‪ .‬از اﻳ ﻦ رو ﻣ ﺎ و ﺁﻧﻬ ﺎ ﺁدﻣ ﯽ ﺷ ﺪﻳﻢ‪ ،‬و هﻤ ﻪ ﻣ ﺮدم دﻳﮕ ﺮ‬
‫ﺧﺮﻣﮕﺴﺎﻧﯽ ﺷﺪﻧﺪ)!( آﻪ ﺳﺰاور دوزﺧﻨﺪ و ﺑﻪ ﺳﻮﯼ ﺟﻬﻨﻢ ﻣﯽروﻧﺪ‪) .‬اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪،‬‬
‫آﺘﺎب اﻟﺤﺠﺔ‪ ،‬ﺑﺎب ﺧﻠﻖ اﺑﺪان اﻻﺋﻤﻪ و ارواﺣﻬﻢ و ﻗﻠﻮﺑﻬﻢ(‪.‬‬

‫‪ -‬اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﻣ ﺮدم دﻧﻴ ﺎ ﺑ ﺮ ﺳ ﻪ دﺳ ﺘﻪاﻧ ﺪ‪:‬‬
‫داﻧ ﺸﻤﻨﺪان‪ ،‬ﻃﺎﻟﺒ ﺎن داﻧ ﺶ‪ ،‬و ﺧﺎﺷ ﺎآﻬﺎﯼ روﯼ ﺁب‪ .‬داﻧ ﺸﻤﻨﺪان ﻣ ﺎ اﺋﻤ ﻪ ه ﺴﺘﻴﻢ‪،‬‬
‫داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣ ﺎ‪ ،‬و ﻣ ﺎﺑﻘﯽ ﺧﺎﺷ ﺎك روﯼ ﺁب‪) .‬اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘ ﺎب ﻓ ﻀﻞ و‬
‫اﻟﻌﻠﻢ‪ ،‬ﺑﺎب اﺻﻨﺎف اﻟﻨﺎس(‪.‬‬

‫‪ -‬ﻣﻔﻀﻞ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ از اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻧﻘﻞ ﻣﯽآﻨﺪ آ ﻪ ﺧﺪاوﻧ ﺪ ارواح‬

‫را دو ه ﺰار ﺳ ﺎل ﻗﺒ ﻞ از اﺟ ﺴﺎد ﺁﻓﺮﻳ ﺪ‪ ....‬ﺳ ﭙﺲ وﻻﻳ ﺖ اه ﻞﺑﻴ ﺖ را ﺑ ﺮ ﺁﺳ ﻤﺎن و‬
‫زﻣ ﻴﻦ ﻋﺮﺿ ﻪ آ ﺮد وﻓﺮﻣ ﻮد آﻴ ﺴﺖ آ ﻪ ﺁﻧ ﺮا ﺑ ﺮاﯼ ﺧ ﻮد ادﻋ ﺎ آﻨ ﺪ در ﻋ ﻮض‬
‫ﺻ ﺎﺣﺒﺎﻧﺶ؟ ﭘ ﺲ ﺁﺳ ﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣ ﻴﻦ و آﻮهﻬ ﺎ اﻣﺘﻨ ﺎع آﺮدﻧ ﺪ از ﺣﻤ ﻞ اﻳ ﻦ اﻣﺎﻧ ﺖ و‬
‫اﻇﻬ ﺎر ﺗ ﺮس و ﻧ ﺎراﺣﺘﯽ از اﻳ ﻦ ادﻋ ﺎ ﻧﻤﻮدﻧ ﺪ‪ .‬ﺳ ﭙﺲ ﺁدم و ﺣ ﻮا در ﺑﻬ ﺸﺖ ﻗ ﺼﺪ‬
‫ﻗﺒﻮل اﻳ ﻦ ادﻋ ﺎ آﺮدﻧ ﺪ‪ ،‬آ ﻪ ﻧﺎﮔﻬ ﺎن ﻧﻈﺮﺷ ﺎن ﺑ ﻪ ﻣﻘ ﺎم اﺋﻤ ﻪ ﭼﻬ ﺎردﻩ ﻣﻌ ﺼﻮم اﻓﺘ ﺎد‪.‬‬
‫ﺳﺌﻮال آﺮدﻧﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﻣﻘﺎم از آﻴﺴﺖ؟ ﺟﻮاب از ﻣﻘﺎم ﺟﻼﻟﺖ اﻟﻬﯽ رﺳﻴﺪ آﻪ از ﻣﺤﻤﺪ‪،‬‬
‫ﻋﻠﯽ‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ،‬ﺣﺴﻨﻴﻦ‪ ،‬و اﺋﻤﻪ ﺗﺎ ﺣﻀﺮت ﻣﻬﺪﯼ اﺳﺖ‪ ،‬و اﮔ ﺮ اﻳﻨﻬ ﺎ ﻧﺒﻮدﻧ ﺪ ﺷ ﻤﺎ را‬
‫ﺧﻠ ﻖ ﻧﻤ ﯽآ ﺮدم‪ .‬ﻣﺒ ﺎدا ﻣﻨﺰﻟ ﺖ ﺁﻧ ﺎن را ﺗﻤﻨ ﺎ ﻧﻤ ﺎﺋﯽ‪ .‬ﻟ ﻴﻜﻦ ﺷ ﻴﻄﺎن وﺳﻮﺳ ﻪ آ ﺮد و‬

‫‪٣٧٦‬‬
‫ﺗﻤﻨﺎﯼ ﻣﻨﺰﻟ ﺖ وﻻﻳ ﺖ ﻣﻄﻠﻘ ﻪ آﻠﻴ ﻪ را ﻧﻤﻮدﻧ ﺪ ‪ ...‬ﺳ ﭙﺲ ﻃﻠ ﺐ ﺗﻮﺑ ﻪ آﺮدﻧ ﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧ ﺪ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد ﺑﻬﻤﺎن اﻧﻮار ﻣﻘﺪس اوﻟﻴﺎء ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﻮﻳﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺗﻮﺳ ﻞ ﺑ ﻪ ﭼﻬ ﺎردﻩ ﻣﻌ ﺼﻮم‬
‫ﺧﺪا ﺗﻮﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ را ﻗﺒﻮل ﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬در ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ از اﺣﺎدﻳ ﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ ﺁﻣ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ وﻻﻳ ﺖ اه ﻞﺑﻴ ﺖ ﺑ ﺮ ﺁﺑﻬ ﺎ‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪ‪ .‬هﺮ ﺁب آﻪ ﻗﺒﻮل وﻻﻳﺖ اﺋﻤﻪ ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﻦ را آﺮد‪ ،‬ﺷﻴﺮﻳﻦ و ﺧﻮﺷ ﮕﻮار‬
‫ﺷﺪ‪ .‬و هﺮ ﺁب آ ﻪ ﻗﺒ ﻮل وﻻﻳ ﺖ ﺁﻧﻬ ﺎ را ﻧﻜ ﺮد‪ ،‬ﺗﻠ ﺦ و ﺷ ﻮر‪ .‬ه ﺮ ﻣﻴ ﻮﻩاﯼ آ ﻪ ﻗﺒ ﻮل‬
‫وﻻﻳﺖ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺷﻴﺮﻳﻦ و ﮔﻮارا ﮔﺮدﻳﺪ و هﺮ ﻣﻴﻮﻩاﯼ ﺳﺮﭘﻴﭽﯽ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﯽﻓﺎﺋﺪﻩ ﮔﺮدﻳ ﺪ‪.‬‬
‫و هﺮ ﮔﻞ و ﮔﻴﺎهﯽ آﻪ ﻗﺒ ﻮل وﻻﻳ ﺖ آ ﺮد‪ ،‬ﻣﻌﻄ ﺮ و زﻳﺒ ﺎ ﺷ ﺪ‪ .‬و اﮔ ﺮ ﻗﺒ ﻮل وﻻﻳ ﺖ‬
‫ﻧﻨﻤﻮد‪ ،‬ﺑﺼﻮرت ﺧﺲ و ﺧﺎر و ﻓﺎﻗﺪ ﻋﻄﺮ و ﺧﺎﺻﻴﺖ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻳ ﻀﺎ ه ﺮ ﺳ ﻨﮕﯽ آ ﻪ‬
‫‪١‬‬
‫وﻻﻳﺘﺸﺎن را ﺑﻌﻬﺪﻩ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻋﻘﻴﻖ و ﻓﻴﺮوزﻩ و ﺳﻨﮓ ﺣﺠﺮاﻻﺳﻮد)!( ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬وﻧﻴﺰ در اﺣﺎدﻳﺚ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ ﺧﺪاﯼ ﻋﺰوﺟﻞ‪ ،‬در وﺣﺪاﻧﻴﺖ ﺧﻮدش ﺗﻨﻬ ﺎ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻣﺤﻤﺪ وﻋﻠﯽ و ﻓﺎﻃﻤﻪ را ﺧﻠﻖ آﺮد و از ﺗﻨﻬﺎﺋﯽ ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻣﻜ ﺚ‬
‫آﺮد هﺰار دهﺮ‪ ،‬و ﺑﻌﺪا ﺟﻤﻴ ﻊ آﺎﺋﻨ ﺎت را ﺧﻠ ﻖ آ ﺮد‪) .‬ﺁﻳ ﺖاﷲ ﺑﺮوﺟ ﺮدﯼ‪ ،‬ﺟ ﻮاهﺮ‬
‫اﻟﻮﻻﻳﻪ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ از ﻋﺒ ﺪاﷲ ﺑ ﻦ اﺳ ﺤﺎق اﻟﻌﻠ ﻮﯼ‪ ،‬و او از ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ‬

‫زﻳﺪاﻟﺮزاﻣﯽ‪ ،‬و او از ﻣﺤﻤ ﺪﺑﻦ ﺳ ﻠﻴﻤﺎن دﻳﻠﻤ ﯽ‪ ،‬و او از ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ اﺑ ﯽ ﺣﻤ ﺰﻩ‪ ،‬و او‬
‫از اﺑ ﯽ ﺑ ﺼﻴﺮ رواﻳ ﺖ آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ‪ :‬هﻤ ﺮاﻩ اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﺣ ﺞ‬
‫ﮔﺰاردﻳﻢ‪ ،‬در هﻤﺎن زﻣﺎﻧﯽ آﻪ ﻓﺮزﻧﺪش ﻣﻮﺳ ﯽ)اﻣ ﺎم ﻣﻮﺳ ﯽ آ ﺎﻇﻢ( ﻣﺘﻮﻟ ﺪ ﻣ ﯽﺷ ﺪ‪.‬‬
‫ﺁن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ اﺻﺤﺎب ﺧﻮد ﻏﺬاﯼ زﻳﺎد و ﺧﻮب ﻣﯽداد‪ .‬ﻣ ﺎ ﻣ ﺸﻐﻮل ﻏ ﺬا ﺧ ﻮردن‬
‫ﺑ ﻮدﻳﻢ‪ ،‬آ ﻪ ﺧﺒ ﺮ دادﻧ ﺪ ﻓﺮزﻧ ﺪ ﺁن ﺣ ﻀﺮت از هﻤ ﺴﺮش ﺣﻤﻴ ﺪﻩ ﻣﺘﻮﻟ ﺪ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺑﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ ﺑﺮﻓﺖ‪ .‬ﭼ ﻮن ﺑﺮﮔ ﺸﺖ‪ ،‬ﻋ ﺮض‬
‫آﺮدم‪ :‬ﻗﺮﺑﺎﻧﺖ ﺣﻤﻴﺪﻩ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺁن ﻣﻮﻟﻮد ﺑ ﻪ ﺷ ﻤﺎ ﭼ ﻪ ﺧﺒ ﺮﯼ داد؟ ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﮔﻔ ﺖ‬
‫ﭼﻮن ﻣﻮﻟﻮد از ﺷ ﻜﻤﺶ ﻓ ﺮود ﺁﻣ ﺪ‪ ،‬دﺳ ﺘﻬﺎ را ﺑ ﺮ زﻣ ﻴﻦ ﻧﻬ ﺎد و ﺳ ﺮ ﺑ ﻪ ﺁﺳ ﻤﺎن ﺑﻠﻨ ﺪ‬
‫آﺮد‪ .‬واﻳﻦ ﻧ ﺸﺎﻧﻪ رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ وﺁﻟ ﻪ و ﻧ ﺸﺎﻧﻪ وﺻ ﯽ ﺑﻌ ﺪ از اوﺳ ﺖ‪.‬‬

‫‪ -١‬در ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ آ ﻪ ﻗﺒ ﻮل وﻻﻳ ﺖ اه ﻞﺑﻴ ﺖ ﭼ ﻪ ﻋﻴﺒ ﯽ داﺷ ﺘﻪ آ ﻪ ه ﻢ اﻗﻴﺎﻧﻮﺳ ﻬﺎ و‬
‫درﻳﺎهﺎ و درﻳﺎﭼﻪهﺎﯼ دﻧﻴﺎ و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ هﻤﻪ آﻮهﻬﺎﯼ دﻧﻴﺎ و ﻗﺴﻤﺖ اﻋﻈﻢ ﻣﻴﻮﻩهﺎ و ﮔﻠﻬﺎ و ﮔﻴﺎهﻬﺎﯼ دﻧﻴﺎ‬
‫اﻳﻨﻬﻤﻪ ﺧﻔﺖ را ﻗﺒﻮل آﺮدﻩاﻧﺪ ﺑﺮاﯼ ﺁﻧﻜﻪ از ﺷﻴﻌﻪ ﺷﺪن اﺳﺘﻨﻜﺎف آﻨﻨﺪ!‬

‫‪٣٧٧‬‬
‫ﺳ ﭙﺲ در ﺗﻮﺿ ﻴﺢ اﻳ ﻦ ﮔﻔﺘ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬در ﺁن ﺷ ﺒﯽ آ ﻪ ﻧﻄﻔ ﻪ ﺟ ﺪم زﻳ ﻦاﻟﻌﺎﺑ ﺪﻳﻦ‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺨﺼﯽ ﺟﺎﻣﯽ ﻧﺰد ﭘﺪرش )ﺣﻀﺮت ﺣﺴﻴﻦ( ﺁورد آ ﻪ در ﺁن‬
‫ﺷﺮﺑﺘﯽ ﺑﻮد رﻗﻴ ﻖ ﺗ ﺮ از ﺁب‪ ،‬ﻧ ﺮمﺗ ﺮ از آ ﺮﻩ‪ ،‬و ﺷ ﻴﺮﻳﻦﺗ ﺮ از ﻋ ﺴﻞ‪ ،‬و ﺧﻨﻜﺘ ﺮ از‬
‫ﺑ ﺮف‪ ،‬و ﺳ ﻔﻴﺪﺗﺮ از ﺷ ﻴﺮ‪ .‬و ﺑ ﻪ او ﺁﺷ ﺎﻣﺎﻧﻴﺪ‪ .‬و ﺳ ﭙﺲ دﺳ ﺘﻮر ﻣﻘﺎرﺑ ﺖ داد‪ .‬او‬
‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﻧﺰدﻳﻜﯽ آﺮد و ﻧﻄﻔﻪ ﺟﺪم ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬و هﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺷﺒﯽ آﻪ ﻧﻄﻔ ﻪ ﭘ ﺪرم‬
‫ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺨﺼﯽ ﻧﺰد ﺟﺪم ﺁﻣﺪ و هﻤﺎن ﺷﺮﺑﺖ را ﺑﻪ ﺟﺪم ﺁﺷﺎﻣﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﭘﺪر‬
‫ﺟﺪم ﺁﺷﺎﻣﺎﻧﻴﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬و ﺑﻪ وﯼ دﺳﺘﻮر ﻣﻘﺎرﺑﺖ داد و ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﻪ او دﺳﺘﻮر دادﻩ ﺑ ﻮد و‬
‫ﺟﺪم ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﻧﺰدﻳﻜﯽ آﺮد و ﻧﻄﻔ ﻪ ﭘ ﺪرم ﺑ ﺴﺘﻪ ﺷ ﺪ‪ .‬و ﭼ ﻮن ﺷ ﺒﯽ آ ﻪ ﻧﻄﻔ ﻪ ﻣ ﻦ‬
‫ﺑ ﺴﺘﻪ ﺷ ﺪ ﻓ ﺮا رﺳ ﻴﺪ‪ ،‬ﺷﺨ ﺼﯽ ﻧ ﺰد ﭘ ﺪرم ﺁﻣ ﺪ و ﺷ ﺮﺑﺖ را ﺑ ﺎو ﺁﺷ ﺎﻣﺎﻧﻴﺪ و دﺳ ﺘﻮر‬
‫ﻣﻘﺎرﺑﺖ داد‪ .‬ﭘﺪرم ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﻧﺰدﻳﻜﯽ آﺮد و ﻧﻄﻔﻪ ﻣﻦ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬و ﭼﻮن ﺷ ﺒﯽ آ ﻪ‬
‫ﻧﻄﻔﻪ ﭘﺴﺮم ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ ﻓﺮا رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ ﻧ ﺰد ﻣ ﻦ ﺁﻣ ﺪ و ﺑ ﺎ ﻣ ﻦ هﻤ ﺎن رﻓﺘ ﺎر را‬
‫آﺮد‪ .‬ﭘﺲ ﻣﻦ ﻧﺰدﻳﻜﯽ آﺮدم و ﻧﻄﻔﻪ ﭘﺴﺮم هﻤﻴﻦ ﻣﻮﻟﻮد ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬و ﺑﺨﺪا آﻪ او ﭘﺲ‬
‫از ﻣﻦ ﺻﺎﺣﺐ ﺷﻤﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و هﻤﺎﻧﺎ آﻪ ﻧﻄﻔﻪ اﻣﺎم از ﺁن ﻧﻮﺷﺎﺑﻪاﯼ اﺳﺖ آﻪ ﺑﺘﻮ ﺧﺒ ﺮ دادم‪ .‬و ﭼ ﻮن اﻳ ﻦ‬
‫ﻧﻄﻔﻪ ﭼﻬﺎر ﻣﺎﻩ در زهﺪان ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬روح در ﺁن اﻳﺠ ﺎد ﺷ ﻮد‪ .‬و ﺧ ﺪاﯼ ﺗﺒ ﺎرك وﺗﻌ ﺎﻟﯽ‬
‫ﻓﺮﺷ ﺘﻪاﯼ را آ ﻪ ﻧ ﺎﻣﺶ ﺣﻴ ﻮان اﺳ ﺖ ﺑﺮاﻧﮕﻴ ﺰد ﺗ ﺎ ﺑ ﺮ ﺑ ﺎزوﯼ راﺳ ﺖ ﺁن ﻓﺮﻣ ﺎن‬
‫اﻣﺎﻣﺘﺶ را ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﺷﻜﻢ ﻣﺎدرش ﻓﺮود ﺁﻳﺪ‪ ،‬دﺳﺘﻬﺎﻳﺶ را ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﮔ ﺬارد ﺗ ﺎ ه ﺮ ﻋﻠﻤ ﯽ‬
‫را آﻪ ﺧﺪا از ﺁﺳﻤﺎن ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻓﺮﺳﺘﺪ‪ ،‬درﻳﺎﻓﺖ آﻨﺪ‪ .‬و ﺳﭙﺲ ﺳﺮ ﺑﻪ ﺁﺳ ﻤﺎن ﺑ ﺮدارد‪.‬‬
‫زﻳﺮا آﻪ ﻧﺪا دهﻨ ﺪﻩاﯼ از ﻋ ﺮش از اﻓ ﻖ اﻋﻠ ﯽ و از ﺟﺎﻧ ﺐ ﭘﺮوردﮔ ﺎر او را ﺑ ﻪ ﻧ ﺎم‬
‫ﺧﻮد و ﻧﺎم ﭘﺪرش ﺻﺪا زﻧﺪ و ﮔﻮﻳﺪ اﯼ ﻓﻼن ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎش ﺗﺎ ﺑﺮﺟﺎ ﺑﻤﺎﻧﯽ‪ .‬ﺗ ﻮ ﺑﺮﮔﺰﻳ ﺪﻩ‬
‫ﺧﻠﻖ ﻣﻦ و ﻣﺤﻞ راز و ﺻﻨﺪوق ﻋﻠﻢ واﻣﻴﻦ وﺣﯽ و ﺧﻠﻴﻔﻪ روﯼ زﻣ ﻴﻦ ﻣ ﻦ ه ﺴﺘﯽ‪.‬‬
‫ﺑ ﻪ ﻋ ﺰت و ﺟﻼﻟ ﻢ آ ﻪ ه ﺮ آ ﻪ ﺑ ﺎ ﺗ ﻮ دﺷ ﻤﻨﯽ آﻨ ﺪ او را ﺑ ﻪ ﻋ ﺬاب ﺳ ﺨﺖ ﺧ ﻮدم‬
‫ﺑﺴﻮزاﻧﻢ‪ ،‬وﻟﻮ ﺁﻧﻜﻪ در دﻧﻴﺎ هﻢ او را ﻣﺸﻤﻮل رﺣﻤﺖ واﺳﻌﻪ ﺧﻮدم آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﻢ)!(‪.‬‬
‫و ﭼ ﻮن ﺁواز ﻣﻨ ﺎدﯼ ﭘﺎﻳ ﺎن ﻳﺎﺑ ﺪ‪ ،‬اﻣ ﺎم دﺳ ﺖ ﺑ ﺮ زﻣ ﻴﻦ و ﺳ ﺮ ﺑ ﻪ ﺁﺳ ﻤﺎن‬
‫ﺟﻮاﺑﺶ دهﺪ آﻪ "ﺧﺪا و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و اهﻞ ﻋﻠﻢ ﮔﻮاهﯽ دهﻨﺪ آﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﭘﺮﺳ ﺘﺶ ﺟ ﺰ‬
‫او ﻧﻴﺴﺖ" ﺁﻧﮕ ﺎﻩ ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﻋﻠ ﻢ اول و ﻋﻠ ﻢ ﺁﺧ ﺮ ﺑ ﻪ او ﻋﻄ ﺎ آﻨ ﺪ‪ ،‬و ﺷﺎﻳ ﺴﺘﻪ ﻣﻼﻗ ﺎت‬
‫روح در ﺷﺐ ﻗﺪر ﮔﺮدد‪ .‬و روح ﭼﻴﺰﯼ اﺳﺖ آﻪ از ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٣٧٨‬‬
‫و ﺣﺴﻦ ﺑﻦ راﺷﺪ ﮔﻮﻳﺪ آﻪ ﺷﻨﻴﺪم اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪ :‬زﻣ ﺎﻧﯽ‬
‫آﻪ ﺧﺪاﯼ ﺗﺒﺎرك و ﻋ ﺎﻟﯽ ﺑﺨﻮاه ﺪ اﻣ ﺎم را ﺧﻠ ﻖ آﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﻓﺮﺷ ﺘﻪاﯼ دﺳ ﺘﻮر ده ﺪ آ ﻪ‬
‫ﺷﺮﺗﯽ از ﺁب زﻳﺮ ﻋ ﺮش ﮔﺮﻓﺘ ﻪ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﭘ ﺪر اﻣ ﺎم ﺑﻴﺎﺷ ﺎﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﭘ ﺲ ﺁﻓ ﺮﻳﻨﺶ اﻣ ﺎم از ﺁن‬
‫ﺷﺮﺑﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﭼﻬﻞ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز در ﺷ ﻜﻢ ﻣ ﺎدر اﺳ ﺖ و ﺻ ﺪا ﻧﻤ ﯽﺷ ﻨﻮد و ﺑﻌ ﺪ‬
‫از ﺁن در ﺷﻜﻢ ﻣﺎدرش ﻣﯽﺷﻨﻮد و ﭼﻮن ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﻮد‪ ،‬هﻤﺎن ﻓﺮﺷﺘﻪ اﻣﺎﻣ ﺖ او را در‬
‫ﻣﻴﺎن دو ﭼﺸﻤﺶ ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ‪ .‬و ﭼﻮن اﻣﺎم ﻗﺒﻠ ﯽ درﮔ ﺬرد‪ ،‬ﺑ ﺮاﯼ او ﻣﻨ ﺎرﻩاﯼ از ﻧ ﻮر‬
‫اﻓﺮاﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬و ﭼﻮن ﺑﻪ اﻣﺮ اﻣﺎﻣﺖ ﻗﻴﺎم آﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪا در هﺮ ﺷﻬﺮﯼ ﺑ ﺮاﻳﺶ ﻣﻨ ﺎرﻩاﯼ‬
‫ﺑﺴﺎزد آﻪ از ﺑﺎﻻﯼ ﺁن اﻋﻤﺎل ﺑﻨﺪﮔﺎن را ﺑﻨﮕﺮد‪.‬‬
‫واﺳ ﺤﻖ ﺑ ﻦ ﺟﻌﻔ ﺮ ﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬ﺷ ﻨﻴﺪم ﭘ ﺪرم ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭼﻮن ﻣﺎﻩ ﻧﻬﻢ ﺑﺎردارﯼ ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﺎدر اﻣ ﺎم ﻓﺮارﺳ ﺪ‪ ،‬در ﺧﺎﻧ ﻪ ﺁواز ﺑﻠﻨ ﺪﯼ‬
‫ﺑ ﻪ ﮔﻮﺷ ﺶ رﺳ ﺪ‪ ،‬و در ﺷ ﺐ زاﺋﻴ ﺪﻧﺶ ﻧ ﻮرﯼ ﻇ ﺎهﺮ ﺷ ﻮد در ﺧﺎﻧ ﻪ آ ﻪ ﺟ ﺰ او و‬
‫ﭘﺪرش ﻧﺒﻴﻨﻨﺪ‪ .‬و ﭼﻮن او را ﺑﺰاﻳﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻬﺎر زاﻧﻮ از ﺷ ﻜﻢ ﻣ ﺎدر ﺑﻴ ﺮون‬
‫ﺁﻳﺪ‪ .‬و ﭘﺲ از اﻳﻨﻜﻪ روﯼ زﻣﻴﻦ ﻗﺮارﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﭽﺮﺧﺪ ﺗﺎ ﻗﺒﻠﻪ ﺑﻬ ﺮ ﻃ ﺮف ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬روﯼ‬
‫ﺑﺪان آﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺳﻪ ﺑ ﺎر ﻋﻄ ﺴﻪ آﻨ ﺪ واﻧﮕ ﺸﺖ ﺑ ﺮ ﺳ ﺮ ﺑﻴﻨ ﯽ ﮔ ﺬارد و ﺑ ﻪ ﺣﻤ ﺪ ﺧ ﺪا‬
‫اﺷﺎرﻩ آﻨﺪ‪ .‬و ﭼﻮن ﺗﻮﻟﺪ ﺷﻮد ﻧﺎف ﺑﺮﻳﺪﻩ و ﺧﺘﻨﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ و دﻧ ﺪاﻧﻬﺎﯼ رﺑ ﺎﻋﻴﺶ از‬
‫ﺑ ﺎﻻ و ﭘ ﺎﺋﻴﻦ و دو دﻧ ﺪان ﻧ ﻴﺶ و دو دﻧ ﺪان ﺿ ﺎﺣﻜﻪاش ﺑﺮﺁﻣ ﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬و درﻣﻘ ﺎﺑﻠﺶ‬
‫ﻧﻮرﯼ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺶ ﻃﻼ ﺑﺪرﺧ ﺸﺪ و ﺗ ﺎ ﻳ ﻚ ﺷ ﺒﺎﻧﻪ روز از دو دﺳ ﺘﺶ ﻧ ﻮرﯼ ﻃﻼﺋ ﯽ‬
‫ﺳﺎﻃﻊ ﺑﺎﺷﺪ‪) .‬اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻟﺤﺠﺔ‪ ،‬ﺑﺎب ﻣﻮاﻟﻴﺪ اﻻﺋﻤﻪ(‪.‬‬

‫‪ -‬وﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ از ﻳﻜ ﯽ از اﺻ ﺤﺎب‪ ،‬و او از اﺑ ﻦ اﺑ ﯽ ﻋﻤ ﺮ‪ ،‬و او از‬

‫ﺣﺮﻳ ﺰ‪ ،‬و او از زرارﻩ‪ ،‬و او از اﻣ ﺎم ﺑ ﺎﻗﺮ اﺑ ﯽ ﺟﻌﻔ ﺮ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‪ ،‬ﻧﻘ ﻞ آﻨﻨ ﺪ آ ﻪ‬
‫ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬اﻣ ﺎم را دﻩ ﻋﻼﻣ ﺖ ﺧ ﺎص اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺑ ﺪﻳﻨﻘﺮار‪ -١:‬ﭘ ﺎآﻴﺰﻩ و ﺧﺘﻨ ﻪ ﺷ ﺪﻩ ﻣﺘﻮﻟ ﺪ‬
‫ﺷﻮد‪ -٢ .‬ﭼﻮ ﺑﺪﻧﻴﺎ ﺁﻳﺪ‪ ،‬ﻓ ﻮرا آ ﻒ دﺳ ﺖ ﺑ ﺮ زﻣ ﻴﻦ ﻧﻬ ﺎدﻩ‪ ،‬ﺷ ﻬﺎدﺗﻴﻦ ادا آﻨ ﺪ‪ -٣ .‬در‬
‫ﺧﻮاب ﻣﺤﺘﻠﻢ ﻧﺸﻮد‪ -۴ .‬ﭼﺸﻤﺶ ﺑﺨﻮاﺑﺪ وﻟﯽ دﻟﺶ ﺑﺨﻮاب ﻧﺮود‪ -۵ .‬دهﻦ درﻩ ﻧﻜﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -۶‬ازﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺑﺒﻴﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ از ﭘﻴﺶ رو ﺑﺒﻴﻨ ﺪ‪ -٧ .‬ﻣ ﺪﻓﻮﻋﺶ ﻣﻌﻄ ﺮ ﺑﺎﺷ ﺪ و ﺑ ﻮﯼ‬
‫ﻣﺸﻚ دهﺪ‪ -٨ .‬ﭼﻮن ﻗﻀﺎﯼ ﺣﺎﺟ ﺖ آﻨ ﺪ‪ ،‬زﻣ ﻴﻦ ﻣﻮﻇ ﻒ ﺑﺎﺷ ﺪ آ ﻪ ﻣ ﺪﻓﻮع او را در‬
‫ﺧﻮد ﻓﺮو ﺑﺮد‪ -٩ .‬ﭼﻮن زرﻩ رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ را ﺑﭙﻮﺷ ﺪ‪ ،‬زرﻩ ﺑ ﻪ‬
‫ﻗﺎﻣﺘﺶ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻣﺮد دﻳﮕﺮﯼ اﻳﻦ زرﻩ را ﺑﭙﻮﺷ ﺪ ﭼ ﻪ آﻮﺗ ﺎﻩ ﻗ ﺪ ﺑﺎﺷ ﺪ و‬

‫‪٣٧٩‬‬
‫ﭼﻪ درازﻗﺪ‪ ،‬زرﻩ ﻳﻜﻮﺟﺐ از او ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ ﺁﻳﺪ‪ -١٠ .‬ﺗﺎ زﻣﺎن ﺣﻴﺎﺗﺶ ﻣﺤﺪث ﺑﺎﺷﺪ ﻳﻌﻨﯽ‬
‫ﻓﺮﺷﺘﻪ ﺑﺎو ﺧﺒﺮ دهﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺤﻤ ﺪﺑﻦ ﻳﺤﻴ ﯽ از ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ اﺣﻤ ﺪ‪ ،‬و او از ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ اﻟﺤ ﺴﻴﻦ‪ ،‬و او از‬
‫اﺑﯽ ﺳﻌﻴﺪ اﻟﻐﺼﻔﻮرﯼ‪ ،‬و او از ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬و او از اﺑﯽ اﻟﺠ ﺎرود‪ ،‬و او از اﻣ ﺎم‬
‫اﺑﯽ ﺟﻌﻔﺮ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم‪ ،‬ﻧﻘﻞ آﺮدﻩاﻧﺪ آﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻦ‬
‫و ﻋﻠ ﯽ و دوازدﻩ ﺗ ﻦ از ﻓﺮزﻧ ﺪاﻧﻢ‪ ،‬ﺑﻨ ﺪ و ﻗﻔ ﻞ زﻣ ﻴﻦ ه ﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﻣ ﺎ ﻣﻴﺨﻬ ﺎﯼ زﻣ ﻴﻦ‬
‫هﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬و آﻮهﻬﺎﯼ ﺁن هﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬و ﺧﺪا ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ وﺟﻮد ﻣﺎ زﻣﻴﻦ را ﻣﻴﺨﻜ ﻮب آﻮﺑﻴ ﺪﻩ‬
‫ﺗﺎ ﻣﺮدﻣﺶ را ﻓﺮوﻧﺒﺮد‪ ،‬و ﭼﻮن دوازدهﻤ ﻴﻦ ﻓﺮزﻧ ﺪ ﻣ ﻦ از دﻧﻴ ﺎ ﺑ ﺮود‪ ،‬زﻣ ﻴﻦ اه ﻞ‬
‫ﺧﻮد را ﻓﺮو ﺑﺮد و ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻬﻠﺖ دادﻩ ﻧﺸﻮد‪) .‬اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘ ﺎب اﻟﺤﺠ ﺔ‪ ،‬ﺑ ﺎب ﻣ ﺎ‬
‫ﺟﺎء ﻓﯽ اﻻﺛﻨﯽﻋﺸﺮ و اﻧﺺ ﻋﻠﻴﻬﻢ(‪.‬‬
‫‪ -‬اﺣﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻣﻬ ﺮان از ﻣﺤﻤ ﺪﺑﻦ ﻋﻠ ﯽ‪ ،‬و او از ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻳﺤﻴ ﯽ‪ ،‬و او از‬
‫اﺣﻤ ﺪﺑﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ‪ ،‬و او از ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﺳ ﻨﺎن‪ ،‬و او از ﻣﻔ ﻀﻞ ﺑ ﻦ ﻋﻤ ﺮ‪ ،‬ﻧﻘ ﻞ آﻨﻨ ﺪ آ ﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺧ ﺪا اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ )ع( و اﺋﻤ ﻪ ه ﺪﯼ را‬
‫ﻳﻜ ﯽ ﭘ ﺲ از دﻳﮕ ﺮﯼ ارآ ﺎن زﻣ ﻴﻦ ﻗ ﺮاردادﻩ ﺗ ﺎ اهﻠ ﺶ را ﻧﺠﻨﺒﺎﻧ ﺪ‪ ،‬و ﺧ ﻮد‬
‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﺻﻠﻮات اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﻣ ﻦ از ﻃ ﺮف ﺧ ﺪا ﻗ ﺴﻤﺖ آﻨﻨ ﺪﻩ ﺑﻬ ﺸﺖ و‬
‫دوزﺧﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﺻﺎﺣﺐ ﻋﺼﺎ و ﻣﻴﺴﻤﻢ‪ .‬ﻣ ﺮا ﺑ ﺮ ﻣ ﺴﻨﺪﯼ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﻣ ﺴﻨﺪ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺻ ﻠﯽ اﷲ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﻧﺸﺎﻧﻴﺪﻩاﻧﺪ و ﺁن ﻣﺴﻨﺪ ﺧﺪاﺋﯽ اﺳﺖ ‪ ...‬ﻣﻦ ﻣﺮگ ﻣﺮدم و ﺑﻼه ﺎ و ﻧﮋاده ﺎ‬
‫و ﻓ ﺼﻞاﻟﺨﻄ ﺎب را ﻣ ﯽداﻧ ﻢ‪ .‬ﺁﻧﭽ ﻪ را ﭘ ﻴﺶ از ﻣ ﻦ ﺑ ﻮدﻩ ﻣ ﯽداﻧ ﻢ و ﺁﻧﭽ ﻪ آ ﻪ ﻧ ﺰدم‬
‫ﺣﺎﺿ ﺮ ﻧﻴ ﺴﺖ ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﺮ ﻣ ﻦ ﭘﻮﺷ ﻴﺪﻩ ﻧﻴ ﺴﺖ‪) .‬اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘ ﺎب اﻟﺤﺠ ﺔ‪ ،‬ﺑ ﺎب ان‬
‫اﻻﺋﻤﻪ هﻢ ارآﺎن اﻻرض(‪.‬‬

‫ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺎ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺧﺎﻧﺪاﻧﯽ هﺴﺘﻴﻢ آﻪ ﺧﺪا‬
‫ﻧﺎﻣﻤﺎن را ﺑﻠﻨﺪ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬و ﭼﻮن ﺁﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را ﺁﻓﺮﻳ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﻣﻨ ﺎدﯼ دﺳ ﺘﻮر داد ﺗ ﺎ‬
‫ﻓﺮﻳﺎد زد‪ :‬ﮔﻮاهﯽ دهﻢ آﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺟﺰ ﺧﺪا ﻧﻴﺴﺖ ‪ -‬ﺳﻪ ﺑﺎر‪ -‬و ﮔﻮاهﯽ ده ﻢ‬
‫آﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا اﺳﺖ ‪-‬ﺳ ﻪ ﺑ ﺎر‪ -‬و ﮔ ﻮاهﯽ ده ﻢ آ ﻪ ﻋﻠ ﯽ‬
‫از روﯼ ﺣﻖ اﻣﻴﺮﻣﻮﻣﻨﺎن اﺳ ﺖ ‪-‬ﺳ ﻪ ﺑ ﺎر‪) -‬ﺣ ﻖ اﻟﻴﻘ ﻴﻦ‪ ،‬در ﺷ ﻔﺎﻋﺖ اﺋﻤ ﻪ در روز‬
‫ﻗﻴﺎﻣﺖ(‪.‬‬

‫‪٣٨٠‬‬
‫‪ -‬در ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ آﻪ ﺣﻀﺮت رﺿﺎ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﺑ ﻪ ﺳ ﻤﺎﻋﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد‪:‬‬
‫روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﻠﻚ ﻣﻘﺮب ﻳ ﺎ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﻣﺮﺳ ﻞ ﻳ ﺎ ﻣ ﻮﻣﻨﯽ ﺑ ﺎﻗﯽ ﻧﻤ ﯽﻣﺎﻧ ﺪ آ ﻪ ﻣﺤﺘ ﺎج ﺑ ﻪ‬
‫ﺷ ﻔﺎﻋﺖ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﺁﺧﺮاﻟﺰﻣ ﺎن و ﻓﺮزﻧ ﺪاﻧﺶ آ ﻪ اﺋﻤ ﻪ ﻣﻌ ﺼﻮﻣﻴﻦ ه ﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﺷ ﺪ‪.‬‬
‫هﻤﭽﻨﺎﻧﻜ ﻪ در دﻧﻴ ﺎ اﻏﻠ ﺐ اﻧﺒﻴ ﺎء در ﺳ ﺨﺘﯽ و ﺷ ﺪت ﺑ ﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ و اه ﻞﺑﻴ ﺘﺶ ﺗﻮﺳ ﻞ‬
‫ﻣ ﯽﺟ ﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜ ﻪ در ﺗﻮﺑ ﻪ ﺁدم‪ ،‬و ﻧﺠ ﺎت ﻧ ﻮح از ﻏ ﺮق‪ ،‬و اﺑ ﺮاهﻴﻢ از ﺁﺗ ﺶ‪ ،‬و‬
‫ﻣﻮﺳﯽ از ﻧﻴ ﻞ‪ ،‬و ﻳﻮﺳ ﻒ از زﻧ ﺪان‪ ،‬و ﻓ ﺮاق ﻳﻮﺳ ﻒ‪ ،‬و زآﺮﻳ ﺎ در ﻃﻠ ﺐ اوﻻد‪ ،‬و‬
‫ﻧﺠﺎت ﻳﻮﻧﺲ از ﻗﻌﺮ درﻳﺎهﺎ‪ ،‬هﻤﮕﺎن ﺑ ﻪ ﺧﻤ ﺴﻪ ﻃﻴﺒ ﻪ و ﺣﺠ ﺖ ﺁﺧﺮاﻟﺰﻣ ﺎن ﻣﺘﻮﺳ ﻞ‬
‫ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬و اﮔ ﺮ اﺣﻴﺎﻧ ﺎ ﺑﻐﻴ ﺮ از ﺁﻧﻬ ﺎ ﺣﺘ ﯽ اﻧﺒﻴ ﺎء اوﻟ ﻮاﻟﻌﺰم را ه ﻢ وﺳ ﻴﻠﻪ ﺷ ﻔﺎﻋﺖ‬
‫ﺑﺪرﮔﺎﻩ ﺣﻖ ﻗﺮار ﻣﯽدادﻧﺪ دﻋﺎﺷﺎن ﻣﺴﺘﺠﺎب ﻧﻤﯽﺷﺪ‪) .‬ﺣﻖ اﻟﻴﻘﻴﻦ‪ ،‬در ﺷﻔﺎﻋﺖ اﺋﻤ ﻪ‬
‫در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ(‪.‬‬

‫‪-‬اﺑﻮذر ﻏﻔﺎرﯼ از ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اآﺮم ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﺷﻨﻴﺪﻩ ﺑﻮد آ ﻪ ﺷ ﻨﺎﺧﺘﻦ‬
‫ﻋﻠﯽ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺑﻪ ﻧﻮراﻧﻴﺖ آﺎﻣﻠﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺰد ﺳﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺁﻣﺪ‬
‫و از او در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ﭘﺮﺳﺶ آﺮد‪ .‬ﺳ ﻠﻤﺎن ﮔﻔ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﺎ ﻳﻜ ﺪﻳﮕﺮ ﻧ ﺰد ﻋﻠ ﯽ )ع(‬
‫ﻣﯽروﻳﻢ و از ﺧﻮد ﺁن ﺣﻀﺮت در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﺳﺌﻮال ﻣﯽآﻨﻴﻢ‪ .‬ﭘ ﺲ رﻓﺘﻨ ﺪ ﭘﺮﺳ ﻴﺪﻧﺪ و‬
‫اﻣ ﺎم در ﺟ ﻮاب ﺁن دو ﻓﺮﻣﻮدﻧ ﺪ‪ :‬اﻟﺒﺘ ﻪ آ ﻪ ﺷ ﻨﺎﺧﺘﻦ ﻣ ﻦ ﺑ ﻪ ﻧﻮراﻧﻴ ﺖ ﺷ ﻨﺎﺧﺘﻦ ﺧ ﺪا‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﻢ اﻣﺮاﷲ‪ .‬ﻣﻦ ﺻﺎﺣﺐ ﻟﻮح ﻣﺤﻔ ﻮﻇﻢ‪ .‬ﻣ ﻦ ﺧ ﺎﺗﻢ اوﺻ ﻴﺎﺋﻢ‪ .‬ﻣ ﻨﻢ آ ﻪ ﻧ ﻮح را‬
‫در آﺸﺘﯽ ﺑﻪ اﻣﺮ ﺧﺪاﯼ ﺧﻮد روان آﺮدم‪ .‬ﻣﻨﻢ آ ﻪ ﻳ ﻮﻧﺲ را از ﺷ ﻜﻢ ﻣ ﺎهﯽ ﺑ ﻪ اﻣ ﺮ‬
‫ﺧﺪا ﺧﺎرج ﺳﺎﺧﺘﻢ‪ .‬ﻣﻨﻢ آﻪ ﻣﻮﺳﯽ را از درﻳﺎﯼ ﻧﻴﻞ ﺑﻪ اﻣﺮ ﺧﺪا ﻋﺒﻮر دادم‪ .‬ﻣ ﻨﻢ آ ﻪ‬
‫اﺑﺮاهﻴﻢ را از ﺁﺗﺶ ﺑﻪ اذن ﺧﺪا ﻧﺠﺎت دادم‪ .‬ﻣﻦ ﻣﺤﻤﺪ و اﺑ ﺮاهﻴﻢ و ﻣﻮﺳ ﯽ و ﻋﻴ ﺴﯽ‬
‫هﺴﺘﻢ‪ .‬و هﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺨﻮاهﻢ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻜﻞ ﻣﯽدهﻢ‪ .‬ﻣﻦ زﻧﺪﻩ ﻣﯽآﻨﻢ و ﻣﯽﻣﻴﺮاﻧﻢ ﺑﻪ اذن‬
‫ﺧﺪاﻳﻢ‪ .‬و ﺑﻪ ﺿﻤﺎﺋﺮ دﻟﻬﺎ ﺁﮔ ﺎهﻢ و اﻣﺎﻣ ﺎن از ﻓﺮزﻧ ﺪان ﻣ ﻦ ﻧﻴ ﺰ اﻳ ﻦ ﻋﻠ ﻢ را دارﻧ ﺪ‪،‬‬
‫ه ﺮ ﮔ ﺎﻩ ارادﻩ آﻨﻨ ﺪ‪ .‬ﻣ ﺎ هﻤ ﻪ ﻣﺤﻤ ﺪﻳﻢ‪ .‬اول ﻣ ﺎ ﻣﺤﻤ ﺪ‪ ،‬وﺳ ﻂ ﻣ ﺎ ﻣﺤﻤ ﺪ‪ ،‬و ﺁﺧ ﺮ ﻣ ﺎ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﺎ ﻣﺤﻤﺪﻳﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺨﻮاهﻴﻢ ﺁﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را ﻣﯽﺷ ﻜﺎﻓﻴﻢ و ﻣ ﺸﺮق را‬
‫ﺑﻪ ﻣﻐﺮب و ﻣﻐﺮب را ﺑﻪ ﻣﺸﺮق ﻣﺒﺪل ﻣﯽآﻨﻴﻢ‪ .‬هﻤ ﻪ ﭼﻴ ﺰ ﺣﺘ ﯽ ﺁﺳ ﻤﺎن و زﻣ ﻴﻦ و‬
‫ﺧﻮرﺷ ﻴﺪ و ﻣ ﺎﻩ از ﻣ ﺎ اﻃﺎﻋ ﺖ ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ‪) .‬ﺳ ﻌﺪ ﺑ ﻦ اﺑ ﯽ ﺧﻠ ﻒ اﻻﺷ ﻌﺮﯼ‪،‬‬
‫ﺑﺼﺎﺋﺮاﻻﻧﻮار‪ ،‬ﺑﺎب اﻣﺎﻣﺖ و وﻻﻳﺖ‪ ،‬ﺣﺪﻳﺚ ﻧﻮراﻧﻴﺖ(‪.‬‬

‫‪٣٨١‬‬
‫‪ -‬در ﺟﻮاب ﻧﺎﻣﻪ ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ‪ ،‬ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻏﺎﺋﺐ ﺑﻪ ﺧﻂ ﺧﻮد ﻧﻮﺷ ﺘﻨﺪ آ ﻪ ﻣ ﺎ‬
‫اﺋﻤﻪ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺧﺪاﺋﻴﻢ و ﺑﻘﻴﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺳﺎﺧﺘﻪهﺎﯼ ﻣﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ )و ﻧﺤﻦ ﺻﻨﺎﺋﻊ ﺑﻨ ﺎ‪ ،‬و‬
‫اﻟﺨﻠ ﻖ ﺑﻌ ﺪ ﺻ ﻨﺎﺋﻌﻨﺎ(‪ .‬و ﭼ ﻮن آﻠﻤ ﻪ "ﺧﻠ ﻖ" اﻋ ﻢ اﺳ ﺖ‪ ،‬اﻟﺒﺘ ﻪ ﻣ ﺮاد از "ﺑﻘﻴ ﻪ‬
‫ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت"‪ ،‬هﻤﻪ ﺑﺸﺮ و ﺟﻤﺎدات و زﻣﻴﻦ و ﺁﺳﻤﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬در ﻗﺮﺁن آﻪ ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﻗﻴﺎﻣﺖ وﻗﺘﯽ آ ﺎﻓﺮ ﺳﺮﻧﻮﺷ ﺖ ﺧ ﻮد را ﻣ ﯽﺑﻴﻨ ﺪ‪،‬‬
‫ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ "ﻳﺎﻟﻴﺘﻨﯽ آﻨﺖ ﺗﺮاﺑﺎ" ﺑ ﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨ ﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ آﻨﻴ ﻪ ﻋﻠ ﯽ "اﺑ ﻮﺗﺮاب" اﺳ ﺖ و‬
‫اﺑﻮﺗﺮاب آﺴﯽ آﻪ ﺑﻘﺎء و ﺳﻜﻮن زﻣﻴﻦ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اوﺳﺖ‪.‬‬
‫و اﻳﻨﻜﻪ در ﻗﺮﺁن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪" :‬ﺧﺪا را ﺑﭙﺮﺳﺘﻴﺪ و ﺑﻪ او ﺷﺮك ﻧﻴﺎورﻳﺪ و‬
‫ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻧﻴﻜﻮﺋﯽ آﻨﻴﺪ" ﻣﻘﺼﻮد از ﭘ ﺪر و ﻣ ﺎدر در اﻳ ﻦ ﺁﻳ ﻪ‪ ،‬ﺣ ﻀﺮت ﻣﺤﻤ ﺪ‬
‫وﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ اﺳﺖ ‪ . ١‬و هﺮ ﭼﻨﺪ ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴﯽ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ آﻪ ﻣﺤﻤ ﺪ‬
‫و ﻋﻠﯽ ﭘﺪر و ﻣﺎدر روﺣﺎﻧﯽ ﺑﺸﺮﻧﺪ وﻟﯽ ﺑﻴﻘﻴﻦ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ آ ﻪ ﻣﺤﻤ ﺪ و ﺁل ﻣﺤﻤ ﺪ‬
‫هﻢ ﭘﺪران روﺣﯽ و ه ﻢ ﭘ ﺪران ﺟ ﺴﻤﯽ ﺑ ﺸﺮﻧﺪ ‪ ...‬و ﭘ ﺪر اﺻ ﻠﯽ و ﺣﻘﻴﻘ ﯽ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻨ ﺪ‪.‬‬
‫)ﺁﻳﺖاﷲ ﺑﺮوﺟﺮدﯼ‪ ،‬ﺟﻮاهﺮ اﻟﻮﻻﻳﻪ‪ ،‬ﻧﻘﻞ از آﺘﺎب ﺗﺸﻴﻊ ﻋﻠﻮﯼ و ﺗﺸﻴﻊ ﺻﻔﻮﯼ(‬

‫ﺟﻤﻌﯽ از اﺻﺤﺎب از اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ‪ ،‬و او از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﻟﺤﺴﻦ ﺑﻦ‬

‫ﺷ ﻤﻮن‪ ،‬و او از ﻋﺒ ﺪاﷲ ﺑ ﻦ ﻋﻤ ﺮو ﺑ ﻦ اﻻﺷ ﻌﺚ‪ ،‬و او از ﻋﺒ ﺪاﷲ ﺑ ﻦ ﺣﻤ ﺎد‬
‫اﻻﻧﺼﺎرﯼ‪ ،‬و او از ﻳﺤﻴﯽ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﻟﺤﺴﻦ‪ ،‬واو از ﺣﻀﺮت اﺑ ﯽ ﻋﺒ ﺪاﷲ اﻣ ﺎم‬
‫ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم‪ ،‬ﻧﻘﻞ آﺮدﻩاﻧﺪ آﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد‪:‬‬
‫هﺮ آﺲ آﻪ ﺑﺎ ﻳﻜﯽ از اﻣﺎﻣﺎن ﺑﻴﻮﻓﺎﺋﯽ آﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ دهﻦ آﺞ وارد ﻣﺤﺸﺮ ﮔ ﺮدد و ﺑﻬﻤ ﺎن‬
‫ﺻﻮرت ﺑﻪ دوزخ ﺑﺮود‪) .‬اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻻﻳﻤﺎن و اﻟﻜﻔﺮ‪ ،‬ﺑﺎب اﻟﻤﻜﺮ و اﻟﻘ ﺪر‬
‫واﻟﺨﺪﻳﻌﻪ(‪.‬‬

‫در ﻣﻌﺠﺰات اﺋﻤﻪ‬

‫‪ -‬ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻳﺤﻴﯽ‪ ،‬از ﺳﻠﻤﻪ ﺑ ﻦ ﺧﻄ ﺎب‪ ،‬و او از ﻋﺒ ﺪاﷲ ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ‪ ،‬و او از‬
‫ﻋﺒ ﺪاﷲ ﺑ ﻦ اﻟﻘﺎﺳ ﻢ‪ ،‬و او از ﻋﻴ ﺴﯽ ﺳ ﻠﻘﺎن‪ ،‬ﻧﻘ ﻞ آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺷ ﻨﻴﺪم اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ‬
‫ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪاﻟ ﺴﻼم داﺋﻴﻬ ﺎﺋﯽ در ﻗﺒﻴﻠﻬﺒﻨ ﯽﻣﺨ ﺰون‬
‫داﺷﺖ‪ .‬ﺟﻮاﻧﯽ از ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺘﺶ ﺁﻣﺪ و ﻋ ﺮض آ ﺮد‪ :‬داﺋ ﯽ ﺟ ﺎن‪ ،‬ﺑ ﺮادرم ﻣ ﺮدﻩ و‬

‫‪ -١‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻗﻴﻘﺘﺮﯼ دادﻩ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ آﺪام ﭘﺪر و آﺪام ﻣﺎدرﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٣٨٢‬‬
 ‫ﻣﻦ در ﻣﺮﮔﺶ ﺳﺨﺖ ﻏﻤﮕﻴﻦ ﺷﺪﻩام‪ .‬ﺣﻀﺮت ﺑﺎو ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﯽﺧﻮاهﯽ او را ﺑﺒﻴﻨ ﯽ؟‬
‫ﻋ ﺮض آ ﺮد‪ :‬ﺁرﯼ! ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﻗﺒ ﺮش را ﺑ ﻪ ﻣ ﻦ ﻧ ﺸﺎن ﺑ ﺪﻩ‪ .‬ﭘ ﺲ ﺧ ﺎرج ﺷ ﺪ و ُﺑ ﺮ ِد‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ را ﺑﻪ آﻤﺮ ﺑﺴﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﻧﺰد ﻗﺒﺮ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻟﺒﻬﺎﻳﺶ ﺑﻬﻢ‬
‫ﺧﻮرد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﭘﺎﻳﺶ ﺑﻪ ﻗﺒﺮ زد‪ .‬ﻣﺮدﻩ از ﻗﺒﺮ ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪ و ﺑﻪ زﺑ ﺎن ﻓﺎرﺳ ﯽ ﺳ ﺨﻦ‬
‫ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ .‬اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﮕﺮ ﺗﻮ وﻗﺘﯽ ﻣﺮدﯼ از ﻋ ﺮب ﻧﺒ ﻮدﯼ؟‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﺮا‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﺎ ﺑﻪ روش ﻓﻼن و ﻓﻼن ﻣﺮدﻳﻢ‪ ،‬از اﻳﻦ رو زﺑ ﺎن ﻣ ﺎ ﻧﻴ ﺰ ﻋ ﻮض‬
‫ﺷﺪ‪) .‬اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻟﺤﺠﺔ‪ ،‬ﺑﺎب ﻣﻮﻟﺪ اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﺗﻨ ﯽ از اﺻ ﺤﺎب‪ ،‬از اﺣﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ‪ ،‬و او از ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ اﻟﺤﻜ ﻢ‪ ،‬و او از‬

‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﻐﻴﺮﻩ‪ ،‬ﻧﻘﻞ آﺮدﻩاﻧﺪ آﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم‬
‫در ﻣﻨﯽ ﺑﻪ زﻧﯽ ﮔﺬﺷﺖ آﻪ ﻣﯽﮔﺮﻳﺴﺖ زﻳﺮا ﮔﺎوش ﻣﺮدﻩ ﺑ ﻮد‪ .‬ﺣ ﻀﺮت ﻧﺰدﻳ ﻚ او‬
‫رﻓﺖ و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭼﺮا ﮔﺮﻳﻪ ﻣﯽآﻨﯽ از آﻨﻴﺰ ﺧﺪا؟ زن ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯼ ﺑﻨﺪﻩ ﺧﺪا‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪاﻧﯽ‬
‫ﻳﺘﻴﻢ دارم و ﮔﺎوﯼ داﺷﺘﻴﻢ آﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﻦ و آﻮدآﺎﻧﻢ از او ﻣﯽﮔﺬﺷﺖ‪ .‬اﻣ ﺎ اآﻨ ﻮن ﺁن‬
‫ﮔﺎو ﻣﺮدﻩ و ﻣﺎ ﺑﻴﭽﺎرﻩ ﺷﺪﻩاﻳﻢ ‪ ...‬اﻣﺎم ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﯼ آﻨﻴﺰ ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﯽﺧﻮاهﯽ‬
‫ﮔ ﺎوت را زﻧ ﺪﻩ آ ﻨﻢ؟ ﺑ ﻪ او اﻟﻬ ﺎم ﺷ ﺪ آ ﻪ ﺑﮕﻮﻳ ﺪ ﺁرﯼ اﯼ ﺑﻨ ﺪﻩ ﺧ ﺪا‪ .‬ﺣ ﻀﺮت‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺑ ﻪ آﻨ ﺎرﯼ رﻓ ﺖ و دو رآﻌ ﺖ ﻧﻤ ﺎز ﮔ ﺰارد و اﻧ ﺪآﯽ دﺳ ﺖ ﺑﻠﻨ ﺪ آ ﺮد و‬
‫ﻟﺒﻬ ﺎﻳﺶ را ﺗﻜ ﺎن داد‪ .‬ﺳ ﭙﺲ ﺑﺮﺧﺎﺳ ﺖ و ﮔ ﺎو را ﺻ ﺪاﺋﯽ زد‪ .‬ﻧﻔﻬﻤﻴ ﺪم آ ﻪ ﺑ ﺮ‬
‫ﻋﺼﺎﻳﺶ ﺑﻪ ﺁن ﮔﺎو زد ﻳﺎ ﺑﻪ ﭘﻨﺠ ﻪ ﭘ ﺎﻳﺶ‪ .‬ﮔ ﺎو ﺑﺮﺧﺎﺳ ﺖ و راﺳ ﺖ ﺑﺎﻳ ﺴﺘﺎد و ﺳ ﻼم‬
‫ﮔﻔ ﺖ‪ .‬ﭼ ﻮن زن ﭼﻨ ﻴﻦ دﻳ ﺪ ﻓﺮﻳ ﺎدﯼ آ ﺸﻴﺪ و ﮔﻔ ﺖ ﺑ ﻪ ﭘﺮوردﮔ ﺎر آﻌﺒ ﻪ آ ﻪ اﻳ ﻦ‬
‫ﻣﺮدﻋﻴ ﺴﯽ ﺑ ﻦ ﻣ ﺮﻳﻢ اﺳ ﺖ )اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘ ﺎب اﻟﺤﺠ ﺔ‪ ،‬ﺑ ﺎب ﻣﻮﻟ ﺪ ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ‬
‫اﻟﺤﺴﻴﻦ(‪.‬‬

‫‪ -‬در ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﺑ ﻪ ﻋﻤ ﺎر‬
‫ﻳﺎﺳﺮ اﺟﺎزﻩ دادﻧﺪ و او ﺑﻪ اﻣﺮ ﺁن ﺣ ﻀﺮت آﻔ ﯽ از ﺧ ﺎك ﺑﺮﮔﺮﻓ ﺖ و ﻧ ﺎم ﺣ ﻀﺮت‬
‫را ﺑﺮ ﺁن ﺧﻮاﻧﺪ و ﺧ ﺎك ﻣﺒ ﺪل ﺑ ﻪ ﻃ ﻼ ﺷ ﺪ‪ .‬و ﻧﻴ ﺰ در ﺣ ﺪﻳﺚ اﺳ ﺖ آ ﻪ اﻣ ﺎم ﺣ ﺴﻴﻦ‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺑﺮاﯼ ﻓﺮزﻧﺪﺷﺎن ﻋﻠﯽ اآﺒﺮ آﻪ در ﻣﺴﺠﺪ از ﭘﺪر اﻧﮕﻮر ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑ ﻮد از‬
‫آﻤﺮ ﺳﺘﻮن ﻣﺴﺠﺪ اﻧﮕﻮر ﺗﺎزﻩ ﺑﻴﺮون ﺁوردﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٣٨٣‬‬
‫‪ -‬و ﻧﻴ ﺰ در ﺣ ﺪﻳﺚ اﺳ ﺖ از ﺣ ﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم آ ﻪ ﺑ ﺎ ﻳ ﻚ‬
‫ﻳﻬﻮدﯼ هﻤﺴﻔﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ رودﺧﺎﻧﻪاﯼ رﺳ ﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻳﻬ ﻮد ﻟﺒﺎﺳ ﺶ را ﺑ ﻪ روﯼ ﺁب اﻓﻜﻨ ﺪ و‬
‫ﺑﺮ ﺁن ﻧﺸﺴﺖ و ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻧﺪا ﻧﻤﻮد‪" :‬اﯼ ﻣﺮد‪ ،‬اﮔﺮ ﺗﻮ ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ ﻣ ﻦ ﻣ ﯽداﻧ ﻢ‬
‫ﻣﻴﺪاﻧﺴﺘﯽ از ﺁب رد ﻣﯽﺷﺪﯼ"‪ .‬ﺣ ﻀﺮت اﺷ ﺎرﻩ ﺑ ﻪ ﺁب ﻓﺮﻣ ﻮد و ﺁب ﻣﻨﺠﻤ ﺪ ﺷ ﺪ و‬
‫ﻋﺒ ﻮر ﻓﺮﻣ ﻮد ‪ ...‬ﻳﻬ ﻮدﯼ ﺧ ﻮد را ﺑ ﻪ ﭘ ﺎﯼ ﺣ ﻀﺮت اﻓﻜﻨ ﺪ و ﮔﻔ ﺖ‪" :‬اﯼ ﺟ ﻮان ﭼ ﻪ‬
‫ﮔﻔﺘﯽ آﻪ ﺁب ﻣﺒ ﺪل ﺑ ﻪ ﺳ ﻨﮓ ﻧﻤ ﻮدﯼ؟" ﺣ ﻀﺮت ﻓﺮﻣ ﻮد "ﺗ ﻮ ﭼ ﻪ ﮔﻔﺘ ﯽ آ ﻪ از ﺁب‬
‫ﮔﺬﺷ ﺘﯽ؟" ﻳﻬ ﻮدﯼ ﺧﻴﺒ ﺮﯼ ﮔﻔ ﺖ‪" :‬ﺧ ﺪا را ﺑ ﻪ اﺳ ﻢ اﻋﻈ ﻢ او ﺧﻮاﻧ ﺪم"‪ .‬ﺣ ﻀﺮت‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪" :‬ﺁن اﺳﻢ ﭼﻪ ﺑﻮد؟" ﻳﻬ ﻮدﯼ ﮔﻔ ﺖ‪" :‬اﺳ ﻢ وﺻ ﯽ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻮد"‪ .‬ﻋﻠ ﯽ ﻓﺮﻣ ﻮد‪:‬‬
‫"ﻣ ﻨﻢ ﺁن وﺻ ﯽ ﻣﺤﻤ ﺪ"‪ .‬ﻳﻬ ﻮدﯼ ﮔﻔ ﺖ "ﭘ ﺲ ﻗﺒ ﻮل آ ﺮدم و اﺳ ﻼم ﺁوردم"‪) .‬آﺘ ﺎب‬
‫اﻟﻌﻴﻮن‪ ،‬ﻧﻘﻞ از آﺘﺎب ﺗﺸﻴﻊ ﻋﻠﻮﯼ و ﺗﺸﻴﻊ ﺻﻔﻮﯼ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﻣﺘﻮآﻞ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﭘﺲ از ﺁﻧﻜﻪ ﻗﺸﻮن و اﺳ ﻠﺤﻪ ﺧ ﻮد را ﺑ ﻪ اﻣ ﺎم ده ﻢ ﺣ ﻀﺮت‬

‫ه ﺎدﯼ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﺑ ﻪ ﺟﻬ ﺖ ارﻋ ﺎب و ﺗﺮﺳ ﺎﻧﺪن او اراﺋ ﻪ و ﻧ ﺸﺎن داد‪ ،‬اﻣ ﺎم‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم هﻢ ﻗ ﺸﻮن ﻏﻴﺒ ﯽ و ﻓﺮﺷ ﺘﮕﺎن ﺑ ﻪ ﺁن ﺑ ﺪﻋﺎﻗﺒﺖ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧ ﺪ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﺣ ﺎل ﻏ ﺶ‬
‫اﻓﺘﺎد ‪...‬‬
‫‪ -‬اﻣﺎم هﻔﺘﻢ ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺑﻪ آﻨﻴﺰﯼ آ ﻪ ه ﺎرون در‬
‫زﻧ ﺪان ﺑ ﺮاﯼ ﺧ ﺪﻣﺖ ﺧ ﺎص ﺣ ﻀﺮت ﮔﻤﺎﺷ ﺘﻪ ﺑ ﻮد‪ ،‬ﺣ ﻮران و ﻏﻼﻣﺎﻧ ﺎن دﺳ ﺖ ﺑ ﻪ‬
‫ﺳﻴﻨﻪ را ﻧﺸﺎن داد و آﻨﻴﺰ از دﻳﺪﻧﺸﺎن ﺑﻴﻬﻮش ﮔﺸﺖ ‪...‬‬
‫‪ -‬اﻣﺎم هﺸﺘﻢ ﺣﻀﺮت رﺿﺎ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم در ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺎﻣﻮن‪ ،‬اﺷﺎرﻩ ﺑ ﻪ ﻋﻜ ﺲ‬
‫ﭘ ﺮدﻩ ﻓﺮﻣﻮدﻧ ﺪ و ﺑﻼﻓﺎﺻ ﻠﻪ ﺷ ﻴﺮﯼ ﻇ ﺎهﺮ ﺷ ﺪ و ﺳ ﻌﻴﺪ ﺑ ﻦ ﻣﻬ ﺮان ﻧﺎﭘ ﺎك را در‬
‫ﺣﻀﻮر ﻣﺎﻣﻮناﻟﺮﺷﻴﺪ ﺑﻠﻌﻴﺪ و ﻃﻌﻤ ﻪ ﺧ ﻮد ﻧﻤ ﻮد‪ .‬و ﭼ ﻮن ﻣ ﺎﻣﻮن درﺧﻮاﺳ ﺖ زﻧ ﺪﻩ‬
‫آﺮدن او را ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻋﺼﺎﯼ ﻣﻮﺳﯽ اﻓﻌﯽهﺎﯼ ﺟ ﺎدوﮔﺮان را‬
‫ﺑﺮﻣﯽﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺷﻴﺮ هﻢ ﺳﻌﻴﺪ را ﺑﺮﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪) ١ .‬ﺁﻳﺖاﷲ ﺑﺮوﺟ ﺮدﯼ‪ ،‬در ﺧﻼﻓ ﺖ و‬
‫وﻻﻳﺖ ﭼﻬﺎردﻩ ﻣﻌﺼﻮم ﺗﺸﺮﻳﻌﯽ و ﺗﻜﻮﻳﻨﯽ(‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺗﺬآﺮ ﻋﻠﯽ ﺷﺮﻳﻌﺘﯽ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ‪" :‬اﻟﺒﺘﻪ ﻏﺎﺻﺐ وﻻﻳﺖ ﻣﺄﻣﻮن اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺷ ﻴﺮ وﻻﻳ ﺖ ﺑ ﻪ او‬
‫ﭼﭗ ﻧﮕﺎﻩ ﻧﻤﯽآﻨﺪ و ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﻬﺮان ﺑﻴﭽﺎرﻩ را ﻣﯽﺧﻮرد"‪) .‬ﺗﺸﻴﻊ ﻋﻠﻮﯼ و ﺗﺸﻴﻊ ﺻﻔﻮﯼ(‪.‬‬

‫‪٣٨٤‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ اﻟﺤﺴﻦ اﻟﺤﺴﻨﯽ ﮔﻮﻳﺪ آﻪ اﺑﻮاﻟﻄﻴﺐ اﻟﻤﺜﻨﯽ ﻳﻌﻘﻮب ﺑﻦ ﻳﺎﺳﺮ ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫ﮔﻔﺖ آﻪ ﻣﺘﻮآﻞ )ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻋﺒﺎﺳﯽ( ﺑﻪ اﻃﺮاﻓﻴﺎﻧﺶ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ اﺑﻦ اﻟﺮﺿﺎ)اﻣﺎم ه ﺎدﯼ‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮزﻧﺪ اﻣﺎم رﺿﺎ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم( ﻣﺮا ﺧﺴﺘﻪ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ازﻣﻴﮕﺴﺎرﯼ‬
‫و هﻤﻨﺸﻴﻨﯽ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺳﺮ ﺑﺎز ﻣﯽزﻧﺪ و ﻧﻤﯽﺗ ﻮاﻧﻢ در اﻳ ﻦ ﺑ ﺎرﻩ ﺑﻬﺎﻧ ﻪاﯼ ﺑ ﺮاﯼ ﺗﺨﻔﻴ ﻒ‬
‫او در ﻧﺰد ﻣﺮدم ﭘﻴﺪا آﻨﻢ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔ ﺮ ﺑ ﻪ او رﻩ ﻧﻤ ﯽﻳ ﺎﺑﯽ‪ ،‬ﺑ ﺴﺮاغ ﺑ ﺮادرش ﻣﻮﺳ ﯽ‬
‫)ﻣﻮﺳﯽ ﻣﺒﺮﻗﻊ ﻓﺮزﻧﺪ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم رﺿ ﺎ( ﺑ ﺮو آ ﻪ اه ﻞ ﺳ ﺎز و ﺁواز اﺳ ﺖ و ﻣِ ﯽ‬
‫ﻣ ﯽﺧ ﻮرد و ﻋ ﺸﻘﺒﺎزﯼ ه ﻢ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪ .‬ﺁﻧﮕ ﺎﻩ ﻣﺘﻮآ ﻞ ﺑ ﻪ او ﻧﺎﻣ ﻪ ﻧﻮﺷ ﺖ و ﺑ ﺎ اﺣﺘ ﺮام‬
‫ﺣ ﺮآﺘﺶ داد و ﺗﻤ ﺎم ﺑﻨ ﯽهﺎﺷ ﻢ و ﺳﺮﻟ ﺸﻜﺮان و ﻣ ﺮدم ﺑ ﻪ اﺳ ﺘﻘﺒﺎﻟﺶ رﻓﺘﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ‬
‫ﺷ ﺮط آ ﻪ ﭼ ﻮن ﺑ ﻪ ﺳ ﺎﻣﺮﻩ وارد ﺷ ﻮد‪ ،‬در ﺧﺎﻧ ﻪاﯼ ﻣﺠﻠ ﻞ ﻣ ﺴﻜﻦ ﮔﺰﻳﻨ ﺪ و ﻣﺘﻮآ ﻞ‬
‫ﻣ ﯽﻓﺮوﺷ ﺎن و ﺁوازﻩﺧﻮاﻧ ﺎن را ﻧ ﺰد او ﻓﺮﺳ ﺘﺪ‪ .‬ﭼ ﻮن ﻣﻮﺳ ﯽ ﺑﺮﺳ ﻴﺪ‪ ،‬ﺣ ﻀﺮت‬
‫اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم در ﻣﺤﻞ ﭘ ﻞ وﺻ ﻴﻒ ﺑ ﻪ او ﺑﺮﺧ ﻮرد و ﺳ ﻼم ﮔﻔ ﺖ و ﻓﺮﻣ ﻮد‬
‫ﻣﺒﺎدا ﻧﺰد ﻣﺘﻮآﻞ اﻗﺮار آﻨﯽ آﻪ هﻴﭽﮕﺎﻩ ﺷﺮاب ﺁﺷﺎﻣﻴﺪﻩاﯼ آ ﻪ ﻣ ﯽﺧﻮاه ﺪ رﺳ ﻮاﻳﺖ‬
‫آﻨﺪ‪ .‬ﻣﻮﺳﯽ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬و ﺁن ﺣﻀﺮت ﭼﻮن دﻳﺪ آﻪ وﯼ اﺟﺎﺑﺖ ﻧﻤﯽآﻨ ﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣ ﻮد ﭘ ﺲ‬
‫ﺑﺪان آﻪ اﻳﻦ ﻣﺠﻠﺴﯽ اﺳﺖ آﻪ هﺮﮔﺰ ﺗﻮ و ﻣﺘﻮآ ﻞ در ﺁن ﮔ ﺮد ه ﻢ ﻧﻴﺎﺋﻴ ﺪ‪ .‬و ﺑﺘﺤﻘﻴ ﻖ‬
‫آﻪ ﻣﻮﺳﯽ ﺳﻪ ﺳﺎل در ﺁﻧﺠﺎ ﺑﻮد‪ ،‬و هﺮ روز ﺻﺒﺢ ﻣ ﯽرﻓ ﺖ‪ ،‬ﺑ ﺎو ﻣ ﯽﮔﻔﺘﻨ ﺪ ﻣﺘﻮآ ﻞ‬
‫اﻣﺮوز آﺎر دارد ﺷﺐ ﺑﻴﺎ‪ ،‬و ﭼﻮن ﺷﺐ ﻣﯽﺁﻣﺪ ﻣ ﯽﮔﻔﺘﻨ ﺪ ﺧﻠﻴﻔ ﻪ ﻣ ﺴﺖ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺻ ﺒﺢ‬
‫ﺑﻴﺎ‪ .‬و ﺻﺒﺢ ﻣﯽﺁﻣﺪ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ دوا ﺁﺷﺎﻣﻴﺪﻩ‪ .‬ﺗﺎ ﺳﻪ ﺳﺎل ﺑ ﺪﻳﻦ ﻣﻨ ﻮال ﮔﺬﺷ ﺖ و ﻣﺘﻮآ ﻞ‬
‫آﺸﺘﻪ ﺷﺪ و ﻣﻤﻜﻦ ﻧﺸﺪ ﺑﺎ او اﻧﺠﻤﻦ آﻨﺪ )اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻟﺤﺠﺔ‪ ،‬ﺑﺎب ﻣﻮﻟﺪ اﺑ ﯽ‬
‫اﻟﺤﺴﻦ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم و اﻟﺮﺿﻮان(‪.‬‬

‫‪ -‬ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻳﺤﻴﯽ از ﺳﻠﻤﺔ ﺑﻦ اﻟﺨﻄ ﺎب‪ ،‬و او از ﻋﺒ ﺪاﷲ ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ‪ ،‬و او از‬
‫ﻣﻨﻴ ﻊ ﺑ ﻦ اﻟﺤﺠ ﺎج اﻟﺒ ﺼﺮﯼ‪ ،‬و او از ﻣﺠﺎﺷ ﻊ‪ ،‬و او از ﻣﻌﻠ ﯽ‪ ،‬و او از ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ‬
‫اﻟﻔﻴﺾ‪ ،‬رواﻳﺖ آﻨﻨﺪ آﻪ اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻋ ﺼﺎﯼ ﻣﻮﺳ ﯽ ﻣﺘﻌﻠ ﻖ‬
‫ﺑﻪ ﺁدم ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﺑ ﻮد آ ﻪ ﺑ ﻪ ﺷ ﻌﻴﺐ رﺳ ﻴﺪ‪ .‬و ﺳ ﭙﺲ از او ﺑ ﻪ ﻣﻮﺳ ﯽ ﺑ ﻦ ﻋﻤ ﺮان‬
‫رﺳ ﻴﺪ و ﺁن ﻋ ﺼﺎ ﻧ ﺰد ﻣﺎﺳ ﺖ و هﻤ ﻴﻦ اﻧ ﺪآﯽ ﭘ ﻴﺶ ﻧ ﺰدم ﺑ ﻮد‪ .‬و ﻣﺎﻧﻨ ﺪ وﻗﺘﻴﻜ ﻪ از‬
‫درﺧﺖ ﺑﺮﻳﺪﻩ ﺷﺪﻩ ﺳﺒﺰ اﺳﺖ‪ .‬وﭼﻮن از او ﺳﻮاﻟﯽ ﺷ ﻮد ﺟ ﻮاب ﮔﻮﻳ ﺪ‪ .‬و ﺁﻣ ﺎدﻩ ﺷ ﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ آﻪ در اﺧﺘﻴﺎر ﺻﺎﺣﺐ اﻟﺰﻣﺎن ﻗﺮار ﮔﻴ ﺮد‪ ،‬ﺗ ﺎ او ﺑ ﺎ ﺁن هﻤ ﺎن آ ﺎرﯼ را اﻧﺠ ﺎم‬
‫دهﺪ آﻪ ﻣﻮﺳﯽ اﻧﺠ ﺎم ﻣ ﯽداد‪ .‬و ﺁن ﻋ ﺼﺎ ه ﺮاسﺁور اﺳ ﺖ و ﺑ ﺮاﻳﺶ دو ﺷ ﻌﺒﻪ ﺑ ﺎز‬

‫‪٣٨٥‬‬
‫ﻣ ﯽﺷ ﻮد آ ﻪ ﻳﻜ ﯽ در زﻣ ﻴﻦ و دﻳﮕ ﺮﯼ در ﺳ ﻘﻒ ﺑﺎﺷ ﺪ و ﻓﺎﺻ ﻠﻪ ﻣﻴ ﺎن ﺁن دو ﭼﻬ ﻞ‬
‫ذراع ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻴﺮﻧﮓ ﺳﺎﺧﺘﻪهﺎ را ﺑﺎ زﺑﺎﻧﺶ ﻣﯽﺑﻠﻌﺪ‪) .‬اﺻﻮل آ ﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘ ﺎب اﻟﺤﺠ ﺔ‪،‬‬
‫ﺑﺎب ﻣﺎ ﻋﻨﺪ اﻻﺋﻤﻪ ﻣﻦ ﺁﻳﺎت اﻻﻧﺒﻴﺎء(‪.‬‬

‫در ﻋﻠﻢ اﺋﻤﻪ‬

‫‪ -‬ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ اﺑ ﺮاهﻴﻢ از ﭘ ﺪرش‪ ،‬و او از ﺑ ﻦ اﺑ ﯽ ﻋﻤﻴ ﺮ‪ ،‬و او از ﻳﻜ ﯽ از‬
‫اﺻﺤﺎب‪ ،‬ﻧﻘﻞ آﻨﺪ آﻪ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻋﺮض آﺮدم‪ :‬ﻣ ﺮدﯼ آ ﻪ ﺁﺑﻠ ﻪ‬
‫داﺷﺖ و ﺑﺎ اﻧﺰال ﻣﻨﯽ ﺟﻨﺐ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬و ﭼﻮن او را ﻏﺴﻞ دادﻧﺪ ُﻣ ﺮد‪ .‬ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬واﯼ‬
‫آﻪ او را ﺑﺎ اﻳﻦ آﺎر آﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﺮا از ﻣﺎ ﻧﭙﺮﺳﻴﺪﻧﺪ؟ آﻪ هﻤ ﻪ ﭼﻴ ﺰ را ﻣ ﯽداﻧ ﻴﻢ‪ .‬هﻤﺎﻧ ﺎ‬
‫آﻪ دواﯼ ﻧﻔﻬﻤﯽ ﭘﺮﺳﺶ اﺳﺖ‪) .‬اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب ﻓﻀﻞ اﻟﻌﻠ ﻢ‪ ،‬ﺑ ﺎب ﺳ ﻮال اﻟﻌ ﺎﻟﻢ‬
‫و ﺗﺬاآﺮﻩ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﺣ ﺴﻴﻦ ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ‪ ،‬از ﻣﻌﻠ ﯽ ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ‪ ،‬و او از وﺷ ﺎء‪ ،‬و او از اﺑ ﺎن ﺑ ﻦ‬

‫ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬و او از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻠﻴﻤﺎن‪ ،‬رواﻳﺖ آﻨﻨﺪ آﻪ ﻣﺮدﯼ از اهﻞ ﺑﺼﺮﻩ آﻪ ﻧﺎﻣﺶ‬
‫ﻋﺼﻤﺎن اﻋﻤﯽ ﺑﻮد ﺑﻪ اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻋﺮض آﺮد‪ :‬ﺣﺴﻦ ﺑﺼﺮﯼ ﻋﻘﻴﺪﻩ دارد‬
‫آ ﺴﺎﻧﻴﻜﻪ ﻋﻠ ﻢ را آﺘﻤ ﺎن آﻨﻨ ﺪ‪ ،‬ﮔﻨ ﺪ ﺷﻜﻤ ﺸﺎن اه ﻞ دوزخ را اذﻳ ﺖ آﻨ ﺪ‪ .‬اﻣ ﺎم‬
‫ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬آ ﺪام ﻋﻠ ﻢ را آﺘﻤ ﺎن آﻨﻨ ﺪ؟ ﺣ ﺴﻦ ﺑ ﺼﺮﯼ ه ﺮ ﭼ ﻪ ﻣ ﯽﺧﻮاه ﺪ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬زﻳﺮا آﻪ ﻋﻠﻢ از زﻣﺎن ﺑﻌﺜﺖ ﻧﻮح ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﭘﻨﻬﺎن ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ و ﺑﺨ ﺪا ﻗ ﺴﻢ‬
‫آ ﻪ ﺟ ﺰ در ﺧﺎﻧ ﺪان ﻣ ﺎ ﻳﺎﻓ ﺖ ﻧﻤ ﯽﺷ ﻮد‪) .‬اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘ ﺎب ﻓ ﻀﻞ اﻟﻌﻠ ﻢ‪ ،‬ﺑ ﺎب‬
‫اﻟﻨﻮادر(‪.‬‬

‫‪ -‬ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﺮاهﻴﻢ از ﭘﺪرش‪ ،‬و او از اﺑﻦ اﺑﯽ ﻋﻤﻴﺮ‪ ،‬و او از اﺑ ﻦ اذﻳﻨ ﻪ‪ ،‬و‬
‫او از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻠﻴﻤﺎن‪ ،‬و او از ﺣﻤﺮان ﺑﻦ اﻋ ﻴﻦ‪ ،‬و او از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم‪ ،‬ﻧﻘﻞ آﻨﻨﺪ آﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻋﻠﻴﻪاﻟ ﺴﻼم ﺑ ﺮاﯼ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ‬
‫و ﺁﻟﻪ‪ ،‬دو اﻧﺎر از ﺁﺳﻤﺎن ﺁورد‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﻳﻜ ﯽ از اﻧﺎره ﺎ را‬
‫ﺧﻮرد و دﻳﮕﺮﯼ را دو ﻧﻴﻤﻪ آﺮد و از ﺁن دو ﻧﻴﻤﻪ هﻢ ﻳﻚ ﻧﻴﻢ را ﺧﻮرد و ﻧﻴﻢ دﻳﮕ ﺮ‬
‫را ﺑﻪ ﻋﻠﯽ ﺧﻮراﻧﻴﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺮادرم ﻣ ﯽداﻧ ﯽ اﻳ ﻦ‬
‫دو اﻧﺎر ﭼﻪ ﺑﻮد؟ ﻋﺮض آﺮد‪ :‬ﻧﻪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻣ ﺎ اﻧ ﺎر اوﻟ ﯽ ﻧﺒ ﻮت ﺑ ﻮد آ ﻪ ﺗ ﺮا از ﺁن‬

‫‪٣٨٦‬‬
‫ﺑﻬﺮﻩاﯼ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﻧﺎر دوﻣ ﯽ ﻋﻠ ﻢ و داﻧ ﺶ ﺑ ﻮد‪ ،‬آ ﻪ در ﺁن ﺑ ﺎ ﻣ ﻦ ﺷ ﺮﻳﻚ ه ﺴﺘﯽ‪.‬‬
‫)اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘ ﺎب اﻟﺤﺠ ﺔ‪ ،‬ﺑ ﺎب ان اﷲ ﻋﺰوﺟ ﻞ ﻟ ﻢ ﻳﻌﻠ ﻢ ﺑﻴﻨ ﻪ ﻋﻠﻤ ﺎ اﻻ اﻣ ﺮﻩ ان‬
‫ﻳﻌﻤﻠﻪ اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ و اﻧﻪ آﺎن ﺷﺮﻳﻜﻪ ﻓﯽ اﻟﻌﻠﻢ(‪.‬‬

‫‪ -‬اﺣﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ از ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ اﻟﺤ ﺴﻦ‪ ،‬و او از ﻋﺒ ﺎدﻳﻦ ﺳ ﻠﻴﻤﺎن‪ ،‬و او از‬
‫ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﺳﻠﻤﺎن‪ ،‬و او از ﭘﺪرش‪ ،‬و او از ﺳﺪﻳﺮ‪ ،‬ﻧﻘﻞ آﺮدﻩاﻧﺪ آ ﻪ‪ :‬ﻣ ﻦ و ﺟﻤﻌ ﯽ از‬
‫اﺻﺤﺎب از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﭘﺮﺳ ﻴﺪﻳﻢ‪ :‬ﻋﻠ ﻢ ﺷ ﻤﺎ ﭼﻘ ﺪر اﺳ ﺖ؟ ﺁن‬
‫ﺣﻀﺮت ﺑﺎ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﻴﻨﻪاش اﺷﺎرﻩ ﻧﻤﻮد و ﻓﺮﻣﻮد ﺑﺨﺪا ﺗﻤﺎم ﻋﻠﻢ آﺘﺎب ﻧﺰد ﻣﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺨ ﺪا ﺗﻤ ﺎم ﻋﻠ ﻢ آﺘ ﺎب ﻧ ﺰد ﻣﺎﺳ ﺖ‪) .‬اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘ ﺎب اﻟﺤﺠ ﺔ‪ ،‬ﺑ ﺎب ﻧ ﺎدر ﻓﻴ ﻪ‬
‫ذآﺮاﻟﻐﻴﺐ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﺮاهﻴﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺪرم ﻧﻘﻞ آﺮد آﻪ ﮔﺮوهﯽ از ﺷﻴﻌﻴﺎن از ﺷﻬﺮهﺎﯼ‬

‫دور ﺁﻣﺪﻧﺪ و از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻮاد ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم اﺟﺎزﻩ ﺗﺸﺮف ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑ ﻪ ﺧ ﺪﻣﺘﺶ‬
‫رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬در ﻳﻚ ﻣﺠﻠﺲ ﺳ ﯽه ﺰار ﻣ ﺴﺌﻠﻪ از او ﭘﺮﺳ ﻴﺪﻧﺪ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت ﺑ ﻪ هﻤ ﻪ ﺁﻧﻬ ﺎ‬
‫ﺟﻮاب داد و در ﺁن زﻣﺎن ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم دﻩ ﺳ ﺎﻟﻪ ﺑ ﻮد‪) .‬اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘ ﺎب‬
‫اﻟﺤﺠﺔ‪ ،‬ﺑﺎب ﻣﻮﻟﺪ اﺑﯽ ﺟﻌﻔﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ اﻟﺜﺎﻧﯽ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﺟﻤﻌ ﯽ از اﺻ ﺤﺎب از اﺣﻤ ﺪﺑﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ‪ ،‬و او از هﻴ ﺜﻢ ﺑ ﻦ اﺑ ﯽ ﻣ ﺴﺮوق‬

‫اﻟﻨﻬﺪﯼ‪ ،‬و او از ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ‪ ،‬و او از اﺳﺤﺎق ﺑﻦ ﻋﻤﺎر‪ ،‬ﻧﻘﻞ آﺮدﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ ﮔﻮﻳ ﺪ‪:‬‬
‫ﺑ ﻪ ﺣ ﻀﺮت ﺟﻌﻔ ﺮ اﺑ ﯽ ﻋﺒ ﺪاﷲ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻋ ﺮض آ ﺮدم‪ :‬ﻧ ﺰد ﻣ ﺮدﯼ ﻣ ﯽروم و‬
‫ﺑﻌﻀﯽ از ﺳﺨﻨﻢ را ﻣﯽﮔﻮﻳﻢ و او ﺗﻤﺎم ﻣﻘﺼﻮد ﻣ ﺮا ﻣ ﯽﻓﻬﻤ ﺪ‪ .‬و ﻣ ﺮدﯼ دﻳﮕ ﺮ ﻧ ﺰد‬
‫او ﻣﯽروم و ﺗﻤﺎم ﺳﺨﻨﻢ راﺑﺎو ﻣﯽﮔﻮﻳﻢ و او ﻃﺒﻖ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻦ ﺟﻮاب ﻣﯽدهﺪ و ﻣ ﺮدﯼ‬
‫دﻳﮕﺮ ﻧﺰد او ﻣﯽروم و ﺳﺨﻨﻢ را ﻣﯽﮔﻮﻳﻢ وﻟﯽ او ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ دوﺑﺎرﻩ ﺑﮕﻮ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﯼ‬
‫اﺳﺤﺎق ﻣﯽداﻧﯽ ﭼﺮا ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺘﻢ ﻧ ﻪ! ﻓﺮﻣ ﻮد ﺁﻧﻜ ﻪ ﺗﻤ ﺎم ﺳ ﺨﻦ ﺗ ﺮا از ﺑﻌ ﻀﯽ‬
‫ﮔﻔﺘﺎرت ﻣﯽﻓﻬﻤﺪ آﺴﯽ اﺳﺖ آﻪ ﻧﻄﻔﻪاش ﺑﺎ ﻋﻘﻠ ﺶ ﺧﻤﻴﺮﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬و ﺁﻧﻜ ﻪ ﭘ ﺲ از‬
‫اﺗﻤﺎم ﺳﺨﻨﺖ ﺟﻮاﺑﺖ را ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ آﺴﯽ اﺳﺖ آﻪ ﻋﻘﻠﺶ ﺑﺎ ﻧﻄﻔﻪاش ﺧﻤﻴﺮ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﺁﻧﻜﻪ ﭼﻮن ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﺋﯽ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬دوﺑﺎرﻩ ﺑﮕﻮ‪ .‬آﺴﯽ اﺳﺖ آﻪ ﭘﺲ از ﺑﺰرگ ﺷﺪن‬

‫‪٣٨٧‬‬
‫ﻋﻘﻠ ﺶ ﺑ ﻪ ﺁﻣﻴﺨﺘ ﻪ ﺷ ﺪﻩ‪ ،‬او اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻣ ﯽﮔﻮﻳ ﺪ دوﺑ ﺎرﻩ ﺑﮕ ﻮ‪) .‬اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘ ﺎب‬
‫اﻟﻌﻘﻞ و اﻟﺤﻴﻞ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ از ﺳﻬﻞ ﺑﻦ زﻳﺎد‪ ،‬و او از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ ﺷﺒﺎب اﻟﺼﻴﺮﻓﯽ‪،‬‬

‫و او از ﻳﻮﻧﺲ ﺑﻦ رﺑﺎط‪ ،‬رواﻳﺖ دارﻧﺪ آﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ و آﺎﻣﻞ ﺧ ﺪﻣﺖ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم‬
‫ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم رﺳﻴﺪﻳﻢ‪ .‬آﺎﻣﻞ ﻋﺮض آﺮد‪ :‬ﻗﺮﺑﺎﻧﺖ ﮔﺮدم‪ ،‬ﻓﻼن ﺷﺨﺺ ﺣ ﺪﻳﺜﯽ‬
‫رواﻳﺖ آﻨﺪ آ ﻪ رﺳ ﻮل ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ در روز وﻓ ﺎﺗﺶ ﺑ ﻪ ﻋﻠ ﯽ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‬
‫هﺰار ﺑﺎب ﺣ ﺪﻳﺚ ﺁﻣﻮﺧ ﺖ آ ﻪ ه ﺮ ﺑ ﺎﺑﯽ ﻣﻔﺘ ﺎح ه ﺰار ﺣ ﺪﻳﺚ ﺑ ﻮد ‪ . ١‬ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺁرﯼ‪،‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺮض آ ﺮدم‪ :‬ﻗﺮﺑﺎﻧ ﺖ‪ ،‬ﺁن ﺑﺎﺑﻬ ﺎ ﺑ ﺮاﯼ ﺷ ﻴﻌﻴﺎن ﺷ ﻤﺎ ه ﻢ ﺁﺷ ﻜﺎر ﺧﻮاه ﺪ‬
‫ﺷ ﺪ؟ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬اﯼ آﺎﻣ ﻞ‪ ،‬ﻳ ﻚ ﺑ ﺎب ﻳ ﺎ دو ﺑ ﺎب ﺁن ﻇ ﺎهﺮ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﻋ ﺮض آ ﺮدم‪:‬‬
‫ﻗﺮﺑﺎﻧﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ از ه ﺰار ه ﺰار ﺑ ﺎب از ﻓ ﻀﻞ ﺷ ﻤﺎ‪ ،‬ﺟ ﺰ ﻳ ﻚ ﻳ ﺎ دو ﺑ ﺎب رواﻳ ﺖ‬
‫ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺗﻮﻗﻊ دارﻳﺪ از ﻓﻀﻞ ﻣﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازﻩ ﺑﻔﻬﻤﻴﺪ؟ آﺎﻓﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻓﻘ ﻂ‬
‫ﻳﻚ اﻟﻒ ﻏﻴﺮ ﻣﺘﺼﻞ از ﺁﻧﺮا رواﻳﺖ آﻨﻴﺪ )اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻟﺤﺠﺔ‪ ،‬ﺑﺎب اﻻﺷﺎرﻩ‬
‫و اﻟﻨﺺ ﻋﻠﯽ اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ(‪.‬‬

‫‪-‬اﺣﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ‪ ،‬از ﻣﺤﻤ ﺪﺑﻦ اﻟﺤ ﺴﻦ‪ ،‬و او از ﻋﺒ ﺎد ﺑ ﻦ ﺳ ﻠﻴﻤﺎن‪ ،‬و او از‬
‫ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﺳ ﻠﻴﻤﺎن‪ ،‬و او از ﭘ ﺪرش‪ ،‬و او از ﺳ ﺪﻳﺮ‪ ،‬ﻧﻘ ﻞ آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﻣ ﻦ و‬
‫اﺑﻮﺑﺼﻴﺮ و ﻳﺤﻴﺎﯼ ﺑﺰاز و داود ﺑﻦ آﺜﻴﺮ در ﻣﺠﻠﺲ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻳﻢ‪ .‬آﻪ ﺣﻀﺮت اﻣ ﺎم‬
‫ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺑ ﺎ ﺣﺎﻟ ﺖ ﺧ ﺸﻢ وارد ﺷ ﺪ‪ .‬ﭼ ﻮن در ﻣ ﺴﻨﺪ ﺧ ﻮﻳﺶ ﻗ ﺮار ﮔﺮﻓ ﺖ‪،‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺗﻌﺠﺐ ﻣﯽآﻨﻢ از ﻣﺮدﻣﯽ آﻪ ﮔﻤ ﺎن ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ ﻣ ﺎ ﻏﻴ ﺐ ﻣ ﯽداﻧ ﻴﻢ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻴﻜ ﻪ‬
‫ﺟﺰ ﺧﺪاﯼ ﻋﺰوﺟﻞ آﺴﯽ ﻏﻴﺐ ﻧﻤﯽداﻧﺪ‪ .‬هﻤﻴﻦ اﻣﺮوز ﻣ ﻦ ﻣ ﯽﺧﻮاﺳ ﺘﻢ آﻨﻴ ﺰ ﺧ ﻮدم‬
‫را ﺑﺰﻧﻢ‪ ،‬اﻣﺎ او از ﻣﻦ ﮔﺮﻳﺨﺖ و ﻣﻦ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻢ آ ﻪ در آ ﺪام اﻃ ﺎق ﻣﻨ ﺰل ﭘﻨﻬ ﺎن ﺷ ﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ ‪) . ٢‬اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻟﺤﺠﺔ ﺑﺎب ﻧﺎدر ﻓﻴﻪ ذآﺮ اﻟﻐﻴﺐ(‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺟﻤﻌﺎ ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن )ﺗﻮﺿﻴﺢ از ﺷﺎرح اﺻﻮل آﺎﻓﻲ(‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺷﺎرح آﺘﺎب آﺎﻓﯽ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ )آﻪ ﺑﺎ اﺣﺎدﻳ ﺚ ﻗﻴ ﻞ درﺑ ﺎرﻩ ﺁﮔ ﺎهﯽ اﺋﻤ ﻪ ﺑ ﺮ آﻠﻴ ﻪ اﻣ ﻮر‬
‫ﻏﻴﺐ ﻣﻐﺎﻳﺮت دارد(‪ :‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺷﻨﻮدﮔﺎن اﻳﻦ ﻓﺮﻣ ﺎﻳﺶ اﻣ ﺎم‪ ،‬ﺷ ﻴﻌﻴﺎن ﺿ ﻌﻴﻒاﻟﻌﻘﻠ ﯽ ﺑ ﻮدﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ از ﺁﻧﻬﺎ ﺗﻘﻴﻪ آﺮد‪) .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺮاد ازﻳﻦ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺿﻌﻴﻒاﻟﻌﻘﻞ‪ ،‬هﻤﺎن راوﻳﺎن ﺣﺪﻳﺜﻬﺎﯼ ﻣﻌﺘﺒﺮﻧﺪ(‪.‬‬

‫‪٣٨٨‬‬
‫‪ -‬ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬از ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﺻﺎﻟﺢ‪ ،‬رواﻳ ﺖ آﻨ ﺪ آ ﻪ ﮔﻔ ﺖ‪ :‬آﻨﻴ ﺰﯼ داﺷ ﺘﻢ‬
‫آﻪ از او ﺧﻮﺷﻢ ﻣ ﯽﺁﻣ ﺪ‪ .‬ﺑ ﻪ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻣﻬ ﺪﯼ)در زﻣ ﺎن ﻏﻴﺒ ﺖ ﺻ ﻐﺮﯼ( ﻧﺎﻣ ﻪ‬
‫ﻧﻮﺷ ﺘﻢ‪ .‬و ازاو ﺧﻮاﺳ ﺘﻢ آ ﻪ ﺑ ﺎ ﻋﻠ ﻢ آﺎﻣ ﻞ ﺧ ﻮد ﻣ ﺮا در اﻣ ﺮ ﺑ ﺎردار ﺳ ﺎﺧﺘﻦ او‬
‫راهﻨﻤﺎﺋﯽ آﻨﺪ‪ .‬ﺟﻮاب ﺁﻣﺪ‪" :‬ﺑﺎردارش ﺳﺎز‪ ،‬ﺧﺪا هﺮ ﭼﻪ ﺧﻮاهﺪ ﻣﯽآﻨﺪ"‪ .‬ﭘﺲ ﺑ ﺎ او‬
‫ﻧﺰدﻳﻜﯽ آﺮدم و ﺁﺑﺴﺘﻦ ﺷ ﺪ‪ .‬ﺳ ﭙﺲ ﺑﭽ ﻪ را ﺳ ﻘﻂ آ ﺮد و ﺧ ﻮدش ه ﻢ ﻣ ﺮد‪) .‬اﺻ ﻮل‬
‫آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻟﺤﺠﺔ‪ ،‬ﺑﺎب ﻣﻮﻟﺪ اﻟﺼﺎﺣﺐ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم(‪.‬‬

‫‪ -‬اﻣ ﺎم ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﭼ ﺮا ﻣ ﺮدم دﻳ ﺪار ﻣ ﺎ را ﻣﻜ ﺮوﻩ‬
‫ﻣ ﯽدارﻧ ﺪ؟ و ﺣ ﺎل ﺁﻧﻜ ﻪ ﻣ ﺎ درﻳ ﺎﯼ رﺣﻤﺘ ﻴﻢ‪ .‬ﻣ ﺎ ﻣﻌ ﺪن ﺣﻜﻤ ﺖ و داﻧ ﺸﻴﻢ و درﺧ ﺖ‬
‫ﺑ ﺎرور ﻧﺒ ﻮت در ﺧﺎﻧ ﻪ ﻣ ﺎ اﺳ ﺖ و ﻓﺮﺷ ﺘﮕﺎن ﻣﺮﺗﺒ ﺎ در ﺧﺎﻧ ﻪه ﺎﯼ ﻣ ﺎ رﻓ ﺖ و ﺁﻣ ﺪ‬
‫ﻣﯽآﻨﻨﺪ‪) .‬ﻋﻼﻣﻪ ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ‪ ،‬ارﺷﺎد‪ ،‬ﺑﺎب ﻧﻬﻢ(‪.‬‬

‫‪ -‬در رواﻳﺖ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﻠﻴﻢ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم‬
‫ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻋﺮض آﺮد آ ﻪ ﺧ ﻮاب دﻳ ﺪم آ ﻪ داﺧ ﻞ ﺧﺎﻧ ﻪام ﺷ ﺪم‪ .‬زﻧ ﻢ‬
‫ﺁﻣ ﺪ و ﮔ ﺮدوﯼ ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ ﺷﻜ ﺴﺖ و ﺑ ﺮ ﺳ ﺮم رﻳﺨ ﺖ‪ .‬ﺣ ﻀﺮت ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬واﯼ واﯼ‪،‬‬
‫ﻣﯽﺑﻴﻨﻢ آﻪ زﻧﯽ را ﻣﺘﻌﻪ )ﺻ ﻴﻐﻪ( ﺧ ﻮاهﯽ آ ﺮد و زﻧ ﺖ از ﺁن ﻣﻄﻠ ﻊ ﺧﻮاه ﺪ ﺷ ﺪ و‬
‫ﺗﻤﺎم رﺧﺘﻬﺎﯼ ﻧﻮ را آﻪ ﭘﻮﺷﻴﺪﻩاﯼ ﺑﺮ ﺑﺪﻧﺖ ﭘﺎرﻩ ﭘﺎرﻩ ﺧﻮاهﺪ آﺮد‪ ،‬زﻳﺮا آ ﻪ ﭘﻮﺳ ﺖ‬
‫ﮔﺮدو ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﺟﺎﻣﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤ ﺪﺑﻦ ﻣ ﺴﻠﻢ ﮔﻔ ﺖ آ ﻪ ﭼ ﻮن ﺻ ﺒﺢ ﺟﻤﻌ ﻪ ﺷ ﺪ رﺧ ﺖ ﻧ ﻮ آ ﻪ در ﻋﻴ ﺪهﺎ‬
‫ﻣﯽﭘﻮﺷﻴﺪم ﺑﺮ ﺗﻦ آﺮدم و ﺑﺮ در ﺧﺎﻧ ﻪ ﻧﺸ ﺴﺘﻢ‪ .‬دﺧﺘ ﺮﯼ ﮔﺬﺷ ﺖ‪ .‬او را ﻃﻠﺒﻴ ﺪم و ﺑ ﻪ‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮدم و ﻣﺘﻌﻪ آﺮدم‪ .‬زﻧﻢ ﺑﯽﺧﺒﺮ ﺁﻣﺪ ﺑ ﺮ ﺳ ﺮ ﻣ ﺎ و ﺁن دﺧﺘ ﺮ ﮔﺮﻳﺨ ﺖ‪ ،‬اﻣ ﺎ ﻣ ﻦ‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻢ ﻓ ﺮار آ ﻨﻢ و زﻧ ﻢ ﺑ ﺮ ﻣ ﻦ ﺗﺎﺧ ﺖ ﺁورد و هﻤ ﻪ رﺧﺘﻬ ﺎﯼ ﻧ ﻮ ﻣ ﺮا ﭘ ﺎرﻩ ﭘ ﺎرﻩ‬
‫آﺮد‪) .‬ﺣﻠﻴﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎب هﺸﺘﻢ‪ ،‬ﻓﺼﻞ هﺸﺘﻢ(‪.‬‬

‫‪ -‬از ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق )ع( ﺣ ﺪﻳﺚ اﺳ ﺖ آ ﻪ‪ :‬ﻋﻠ ﻢ ﻧ ﺎﻓﻌﯽ آ ﻪ ﺳ ﺒﺐ ﻧﺠ ﺎت‬

‫ﺑﺸﻮد‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺗﻮﺣﻴﺪ و اﻣﺎﻣ ﺖ و ﻋﻠ ﻮﻣﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ از ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ‬
‫ﺑﻤ ﺎ رﺳ ﻴﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬از ﺳ ﺎﻳﺮ ﻋﻠ ﻮم ﺁﻧﭽ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﻓﻬﻤﻴ ﺪن آ ﻼم اه ﻞﺑﻴ ﺖ رﺳ ﺎﻟﺖ ﻻزم‬
‫اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺮﺑﯽ و ﺻﺮف و ﻧﺤﻮ و ﻣﻨﻄﻖ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮاﻧ ﺪﻩ ﺷ ﻮد‪ .‬و ﻏﻴ ﺮ ﺁن ﻳ ﺎ ﻟﻐ ﻮ و‬

‫‪٣٨٩‬‬
‫ﺑﯽﻓﺎﻳﺪﻩ و ﺗﻀﻴﻴﻊ ﻋﻤﺮ و ﻳﺎ اﺣﺪاث ﺷﻬﺒﻪ اﺳﺖ در ﻧﻔ ﺲ‪ ،‬آ ﻪ ﺑﻴ ﺸﺘﺮ ﻣﻮﺟ ﺐ آﻔ ﺮ و‬
‫ﺿﻼﻟﺖ ﺷﻮد‪) .‬ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴﯽ‪ ،‬ﻋﻴﻦاﻟﺤﻴﻮة(‪.‬‬

‫‪ -‬ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ اﺑ ﺮاهﻴﻢ از ﭘ ﺪرش‪ ،‬و او از ﺣﻤﻴ ﺪ ﺑ ﻦ زﻳ ﺎد‪ ،‬و او از ﺣ ﺴﻦ ﺑ ﻦ‬

‫ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬و هﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ از اﺣﻤﺪ ﺑﻦ اﻟﺤﺴﻦ اﻟﻤﻴﺜﻤﯽ‪ ،‬و او از ﻳﻌﻘﻮب ﺑﻦ ﺷﻌﻴﺚ‪ ،‬رواﻳ ﺖ‬
‫آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ ﺷ ﻨﻴﺪم ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم را آ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا‬
‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ آﻪ هﻤﺎﻧ ﺎ در ﺑ ﺪن ﺁدﻣﻴ ﺰاد ‪ ٣۶٠‬رگ اﺳ ﺖ‪ ،‬آ ﻪ‬
‫‪ ١٨٠‬رگ از ﺁﻧﻬ ﺎ ﻣ ﯽﺟﻨﺒﻨ ﺪ و‪ ١٨٠‬رگ دﻳﮕ ﺮش ﺳ ﺎآﻦ اﺳ ﺖ‪ .‬ﭘ ﺲ اﮔ ﺮ ﻳﻜ ﯽ از‬
‫رﮔﻬﺎﯼ ﺟﻨﺒﺪﻩ ﺳﺎآﻦ ﺷﻮد‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ ﺁن ﺧ ﻮاﺑﺶ ﻧﺒ ﺮد‪ .‬واﮔ ﺮ ﻳﻜ ﯽ از رﮔﻬ ﺎﯼ ﺳ ﺎآﻦ‬
‫ﺑﻪ ﺟﻨ ﺒﺶ ﺁﻳ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺎز ﺻ ﺎﺣﺐ ﺁن ﺧ ﻮاﺑﺶ ﻧﺒ ﺮد‪ .‬و رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ‬
‫ﭼﻮن ﺑﺎﻣﺪاد ﻣﯽآﺮد‪ ٣۶٠،‬ﺑﺎر ﻣ ﯽﻓﺮﻣ ﻮد‪" :‬اﻟﺤﻤ ﺪﷲ رب اﻟﻌ ﺎﻟﻤﻴﻦ آﺜﻴ ﺮا ﻋﻠ ﯽ آ ﻞ‬
‫ﺣﺎل"‪ .‬و ﭼﻮن ﺷﺎم ﻣﯽآﺮد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺁﻧﺮا ﻣ ﯽﮔﻔ ﺖ‪) .‬اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘ ﺎب اﻟ ﺪﻋﺎ‪ ،‬ﺑ ﺎب‬
‫اﻟﻨﺤﻤﻴﺪ و اﻟﺘﻤﺤﻴﺪ(‪.‬‬

‫‪ -‬در ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ از ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق)ع( ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ هﻴﭽﻴ ﻚ از‬

‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺁدم ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ ﺁﻧﻜﻪ در او دو رگ ه ﺴﺖ‪ :‬ﻳ ﻚ رگ ﺑ ﺮ ﺳ ﺮش آ ﻪ ﺧ ﻮرﻩ‬
‫را ﺑ ﻪ ﺣﺮآ ﺖ ﻣ ﯽﺁورد و دﻳﮕ ﺮﯼ در ﺑ ﺪﻧﺶ آ ﻪ ﭘﻴ ﺴﯽ را ﺑﺤﺮآ ﺖ ﻣ ﯽﺁورد‪ .‬ﭘ ﺲ‬
‫ﭼﻮن ﺁن رگ ﺳﺮ ﺑﺤﺮآﺖ ﻣ ﯽﺁﻳ ﺪ ﺧ ﺪاﻳﺘﻌﺎﻟﯽ زآ ﺎم را ﺑ ﺮ او ﻣ ﺴﻠﻂ ﻣ ﯽﮔﺮداﻧ ﺪ آ ﻪ‬
‫دردهﺎﯼ ﺳﺮ را ﻣﯽآﺸﺪ و اﮔﺮ رگ ﺑﺪن ﺑﺤﺮآﺖ در ﻣﯽﺁﻳﺪ ﺣﻘﺘﻌﺎﻟﯽ دﻣﻞ را ﺑﺮ ﺁن‬
‫ﻣ ﺴﻠﻂ ﻣ ﯽﮔﺮداﻧ ﺪ آ ﻪ درده ﺎﯼ ﺑ ﺪن را ﻣ ﯽآ ﺸﺪ‪ .‬ﭘ ﺲ آ ﺴﯽ آ ﻪ دﻣ ﻞ و زآ ﺎم ﺑﻬ ﻢ‬
‫رﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪا را ﺗﺸﻜﺮ آﻨﺪ‪) .‬ﺣﻠﻴﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎب ﻧﻬﻢ‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ(‪.‬‬

‫‪ -‬اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ و ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻳﺤﻴ ﯽ‪ ،‬از ﻣﺤﻤ ﺪﺑﻦ اﻟﺤ ﺴﻦ‪ ،‬و او از ﻳﻌﻘ ﻮب‬
‫ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ‪ ،‬و او از اﺑ ﻦ اﺑ ﯽ ﻋﻤﻴ ﺮ‪ ،‬و او از آ ﺴﯽ آ ﻪ ﻧ ﺎﻣﺶ را ﻧﻴ ﺎﻓﺘﻢ‪ ،‬و او از اﺑ ﯽ‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﻧﻘﻞ آﺮدﻩاﻧﺪ آﻪ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻣﺠﺘﺒﯽ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧﺪا دو ﺷﻬﺮ‬
‫دارد آﻪ ﻳﻜﯽ از ﺁﻧﻬﺎ در ﻣﺸﺮق و دﻳﮕﺮﯼ در ﻣﻐﺮب اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺮداﮔﺮد ﺁﻧﻬ ﺎ دﻳ ﻮارﯼ‬
‫از ﺁهﻦ اﺳﺖ و هﺮ ﻳﻚ از ﺁﻧﻬﺎ هﺰار ه ﺰار )ﻳ ﻚ ﻣﻴﻠﻴ ﻮن( دروازﻩ دارد‪ .‬و در ﺁﻧﺠ ﺎ‬
‫ﺑﻪ هﻔﺘﺎد هﺰار هﺰار)هﻔﺘﺎد ﻣﻴﻠﻴﻮن( ﻟﻐﺖ ﺣﺮف ﻣﯽزﻧﻨﺪ آﻪ ﺗﻜﻠﻢ ه ﺮ ﻟﻐﺘ ﯽ ﺑ ﺎ ﻟﻐ ﺖ‬

‫‪٣٩٠‬‬
‫دﻳﮕ ﺮ ﻓ ﺮق دارد و ﻣ ﻦ هﻤ ﻪ ﺁن ﻟﻐ ﺎت و ﺁﻧﭽ ﻪ را آ ﻪ در ﺁن دو ﺷ ﻬﺮ و در ﻣ ﺎﺑﻴﻦ‬
‫ﺁﻧﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽداﻧﻢ‪ .‬و ﺟﺰ ﻣﻦ و ﺑﺮادرم ﺣﺴﻴﻦ آﺴﯽ اﻳﻦ را ﻧﻤﯽداﻧﺪ‪) .‬اﺻﻮل آ ﺎﻓﯽ‪،‬‬
‫آﺘ ﺎب اﻟﺤﺠ ﺔ‪ ،‬ﺑ ﺎب ﻣﻮﻟ ﺪ اﻟﺤ ﺴﻦ ﺑ ﻦ ﻋﻠ ﯽ‪ ،‬و ﺑﺤ ﺎراﻻﻧﻮار‪ ،‬ﺟﻠ ﺪ هﻔ ﺘﻢ‪ ،‬در اﺣ ﻮال‬
‫اﺋﻤﻪ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﻣﺤﻤﺪاز اﺣﻤﺪ‪ ،‬و او از اﺑ ﻦ ﻣﺤﺒ ﻮب‪ ،‬و او از ﺟﻤﻴ ﻞ ﺑ ﻦ ﺻ ﺎﻟﺢ‪ ،‬و او از‬
‫اﺑ ﻦ ﺑ ﻦ ﺗﻐﻠ ﺐ‪ ،‬ﻧﻘ ﻞ آﻨﻨ ﺪ آ ﻪ ﮔﻔ ﺖ‪ :‬از اﻣ ﺎم اﺑ ﯽ ﻋﺒ ﺪاﷲ ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‬
‫ﭘﺮﺳﻴﺪم آﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﺮ ﭼﻪ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺮ ﻣﺎهﯽ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣ ﺎهﯽ ﺑ ﺮ ﭼﻴ ﺴﺖ؟‬
‫ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺑ ﺮ ﺁب‪ .‬ﭘﺮﺳ ﻴﺪم‪ :‬ﺁب ﺑﺮﭼﻴ ﺴﺖ؟ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺑ ﺮ ﺻ ﺨﺮﻩ‪ .‬ﭘﺮﺳ ﻴﺪم‪ :‬ﺻ ﺨﺮﻩ‬
‫ﺑﺮﭼﻴﺴﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺮﺧﺎك ﻧﻤﻨﺎك‪ .‬ﭘﺮﺳﻴﺪم‪ :‬ﺧﺎك ﻧﻤﻨﺎك ﺑﺮ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬هﻴﻬ ﺎت‬
‫آﻪ در اﻳﻨﺠﺎ دﻳﮕﺮ داﻧﺶ ﻋﻠﻤﺎ ﮔﻢ ﮔ ﺸﺘﻪ اﺳ ﺖ! )آﻠﻴﻨ ﯽ‪ ،‬روﺿ ﺔ ﻣ ﻦ اﻟﻜ ﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘ ﺎب‬
‫اﻟﺮوﺿﻪ(‪.‬‬

‫‪ -‬اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﻬﺮان و ﻋﻠﯽ ﺑ ﻦ اﺑ ﺮاهﻴﻢ‪ ،‬ه ﺮ دو از ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻋﻠ ﯽ‪ ،‬و او از‬

‫ﺣﺴﻦ ﺑﻦ راﺷ ﺪ‪ ،‬و او از ﻳﻌﻘ ﻮب ﺑ ﻦ ﺟﻌﻔ ﺮ ﺑ ﻦ اﺑ ﺮاهﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻘ ﻞ آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ‪ :‬ﺧ ﺪﻣﺖ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺑ ﻮدﻳﻢ آ ﻪ ﻣ ﺮدﯼ ﻧ ﺼﺮاﻧﯽ ﻧ ﺰد ﺁن ﺣ ﻀﺮت‬
‫ﺁﻣ ﺪ‪ ،‬و ﮔﻔﺘﮕ ﻮﯼ ﺑ ﺴﻴﺎر ﻣﻴ ﺎن ﺁن ﺣ ﻀﺮت و او ﺷ ﺪ‪ .‬در ﺁﺧ ﺮ ﻣﻘ ﺎل ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم‬
‫ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم از او ﭘﺮﺳ ﻴﺪ‪ :‬ﺑﻤ ﻦ ﺑﮕ ﻮ آ ﻪ اﺳ ﻢ ﻣ ﺎدر ﺣ ﻀﺮت ﻣ ﺮﻳﻢ‬
‫ﭼﻪ ﺑﻮد و در ﭼﻪ روزﯼ روح ﻋﻴﺴﯽ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم در ﺷ ﻜﻢ او دﻣﻴ ﺪﻩ ﺷ ﺪ؟ و در ﭼ ﻪ‬
‫روزﯼ او را زاﺋﻴﺪ؟ ﻧﺼﺮاﻧﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬واﷲ ﻧﻤﯽداﻧﻢ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳ ﯽ ﺑ ﻦ ﺟﻌﻔ ﺮ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬اﻣ ﺎ ﻣ ﺎدر ﻣ ﺮﻳﻢ ﻧ ﺎﻣﺶ‬
‫ﻣﺮﺛﺎ ﺑﻮد آﻪ او را در ﻋﺮﺑ ﯽ وهﻴﺒ ﻪ ﺧﻮاﻧﻨ ﺪ‪ .‬اﻣ ﺎ روزﻳﻜ ﻪ ﻣ ﺮﻳﻢ ﺑ ﺎردار ﺷ ﺪ‪ ،‬روز‬
‫ﺟﻤﻌ ﻪ هﻨﮕ ﺎم ﻇﻬ ﺮ ﺑ ﻮد آ ﻪ روح اﻻﻣ ﻴﻦ از ﺁﺳ ﻤﺎن ﻓ ﺮود ﺁﻣ ﺪ‪ .‬اﻣ ﺎ روزﻳﻜ ﻪ ﻣ ﺮﻳﻢ‬
‫ﻋﻴﺴﯽ را زاﺋﻴﺪ‪ ،‬ﺳﻪﺷﻨﺒﻪ ﺑﻮد در ﭼﻬﺎر ﺳﺎﻋﺖ و ﻧﻴﻢ از روز ﺑﺮﺁﻣﺪﻩ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻧﻬﺮﯼ آﻪ ﻣ ﺮﻳﻢ ﻋﻴ ﺴﯽ را در آﻨ ﺎر ﺁن زاﺋﻴ ﺪ‪ ،‬ﻣ ﯽداﻧ ﯽ آ ﺪام‬
‫ﺑﻮد؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺁن ﻧﻬﺮ ﻓﺮات ﺑﻮد)!( آﻪ درﺧﺘ ﺎن اﻧﮕ ﻮر و ﺧﺮﻣ ﺎ در آﻨ ﺎر‬
‫ﺁن اﺳﺖ و هﻴﭻ ﻧﻬﺮﯼ از ﻟﺤﺎظ درﺧﺘ ﺎن ﺧﺮﻣ ﺎ و اﻧﮕ ﻮر ﺑ ﺎ ﻓ ﺮات ﺑﺮاﺑ ﺮ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬و‬
‫اﻣﺎ روزﯼ آﻪ زﺑﺎن ﻣﺮﻳﻢ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻗﻴ ﺪوس ﭘﺎدﺷ ﺎﻩ ﻳﻬ ﻮد ﻓﺮزﻧ ﺪان و ﭘﻴ ﺮوان ﺧ ﻮد‬

‫‪٣٩١‬‬
‫را ﻃﻠﺒﻴﺪ و ﺁلﻋﻤﺮان را ﺑﻴﺮون ﺑﺮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺮﻳﻢ ﺑﻨﮕﺮد و ﺁﻧﻬﺎ ﺁﻧﭽﻪ را ﺧﺪا در آﺘﺎب‬
‫ﺗﻮ و آﺘﺎب ﻣﺎ ﺑﻴﺎن آﺮدﻩ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎﻻ هﻤﻪ ﭼﻴﺰ را ﻓﻬﻤﻴﺪﯼ؟‬
‫ﻧﺼﺮاﻧﯽ ﻋﺮض آﺮد‪ :‬ﺑﻠﯽ‪ ،‬هﻤﻴﻦ اﻣ ﺮوز هﻤ ﻪ ﺁﻧﻬ ﺎ را ﺧﻮاﻧ ﺪﻩ ﺑ ﻮدم‪ .‬ﺣ ﺎﻻ‬
‫ﺑﻔﺮﻣﺎ آﻪ اﺳ ﻢ ﻣ ﺎدر ﻣ ﻦ ﺑ ﻪ ﻟﻐ ﺖ ﺳ ﺮﻳﺎﻧﯽ و ﻋﺮﺑ ﯽ ﭼﻴ ﺴﺖ؟ ﺣ ﻀﺮت ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﺳﻢ ﻣﺎدر ﺗﻮ ﺑﻪ ﻟﻐﺖ ﺳﺮﻳﺎﻧﯽ ﻋﻨﻘﺎﻟﻴﻪ اﺳﺖ و اﺳﻢ ﻣﺎدر ﭘﺪرت ﻋﻨﻘﻮرﻩ ﺑﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬و اﻣﺎ اﺳﻢ ﻣﺎدرت ﺑﻪ ﻟﻐﺖ ﻋﺮﺑﯽ هﻮﻣﻴﻪ اﺳﺖ و ﻧ ﺎم ﭘ ﺪرت ﻋﺒﺪاﻟﻤ ﺴﻴﺢ اﺳ ﺖ‬
‫آﻪ ﺑﻪ ﻟﻐﺖ ﻋﺮﺑﯽ ﻋﺒﺪاﷲ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻋ ﺮض آ ﺮد‪ :‬راﺳ ﺖ ﮔﻔﺘ ﯽ‪ ،‬اﻣ ﺎ اﺳ ﻢ ﺟ ﺪم ﭼﻴ ﺴﺖ؟ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬اﺳ ﻢ ﺟ ﺪت‬
‫ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﻮد و ﻣﻦ او را در اﻳﻦ ﻣﺠﻠﺲ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﻧﺎﻣﻴﺪم‪ .‬ﻧﺼﺮاﻧﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﮕﺮ او‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮد؟ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺁرﯼ و ﺷ ﻬﻴﺪ ه ﻢ ﮔﺮدﻳ ﺪ‪ .‬زﻳ ﺮا ﻟ ﺸﻜﺮﯼ از اه ﻞ ﺷ ﺎم ﻧﺎﮔﻬ ﺎن‬
‫ﺑﻤﻨﺰﻟﺶ رﻳﺨﺘﻨﺪ او را آﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧ ﺼﺮاﻧﯽ ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﻧ ﺎم ﻣ ﻦ ﭘ ﻴﺶ از ﺁﻧﻜ ﻪ آﻨﻴ ﻪ ﺧ ﻮد را ﺗﻌﻴ ﻴﻦ آ ﻨﻢ ﭼ ﻪ ﺑ ﻮد؟‬
‫ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﻧ ﺎم ﺗ ﻮ ﻋﺒﺪاﻟ ﺼﻠﻴﺐ ﺑ ﻮد‪ .‬ﻋ ﺮض آ ﺮد‪ :‬ﺷ ﻤﺎ ﭼ ﻪ ﻧ ﺎﻣﯽ ﺑ ﻪ ﻣ ﻦ ﻣ ﯽده ﯽ؟‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻦ ﺗﻮ را ﻋﺒﺪاﷲ ﻧﺎم ﻣﯽﮔﺬارم‪.‬‬
‫ﻧﺼﺮاﻧﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺲ ﻣﻦ هﻢ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاﯼ ﺑﺰرگ ﺁوردم و ﮔﻮاهﯽ دهﻢ آ ﻪ‬
‫ﺷﺎﻳ ﺴﺘﻪ ﭘﺮﺳﺘ ﺸﯽ ﺟ ﺰ او ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬ﺳ ﭙﺲ زﻧ ّـﺎر و ﺻ ﻠﻴﺐ ﻃﻼﺋ ﯽ ﺧ ﻮد را ﺑﺮﻳ ﺪ و‬
‫ﺑﺸﻜ ﺴﺖ و ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﺷ ﺪ ﻧﻴﻜ ﻮ و از ﻗﺒﻴﻠ ﻪ ﺑﻨ ﯽﻗﻬ ﺮ زﻧ ﯽ ﮔﺮﻓ ﺖ‪ .‬و اﻣ ﺎم آ ﺎﻇﻢ‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﭘﻨﺠ ﺎﻩ دﻳﻨ ﺎر ﻣﻬ ﺮش داد و ﺑ ﺮاﻳﺶ ﻧ ﻮآﺮ ﮔﺮﻓ ﺖ‪) .‬اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘ ﺎب‬
‫اﻟﺤﺠﺔ‪ ،‬ﺑﺎب ﻣﻮﻟﺪﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﻟﺤﺴﻴﻦ(‪.‬‬

‫ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از اﺻﺤﺎب‪ ،‬از اﺣﻤﺪﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻴﺴﯽ‪ ،‬و او از اﺑ ﻦ اﺑ ﯽ ﻋﻤﻴ ﺮ‪،‬‬

‫و او از ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﺣﻤ ﺮان‪ ،‬و او از اﺑ ﺎن ﺑ ﻦ ﺗﻐﻠ ﺐ‪ ،‬ﻧﻘ ﻞ آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ‬
‫ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭼﻮن ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺣﺒ ﺸﻪ ﻟ ﺸﻜﺮ ﺧ ﻮد را هﻤ ﺮاﻩ ﻓﻴ ﻞ ﺑ ﻪ ﺳ ﻮﯼ‬
‫ﻣﻜﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ ﺧﺎﻧﻪ آﻌﺒﻪ را ﺧﺮاب آﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ آ ﻪ ﺷ ﺘﺮاﻧﺶ را ﺑﺠﺎﻧ ﺐ ﺧﺎﻧ ﻪ‬
‫ﻣﯽﺑﺮد‪ ،‬در راﻩ ﺑﻪ ﻓﻴﻞ ﺑﺮﺧﻮرد‪ .‬ﺑﺎو ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯼ ﻣﺤﻤﻮد! ﻓﻴﻞ ﺳ ﺮش را ﺣﺮآ ﺖ داد‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﯽداﻧﯽ ﺗﺮا ﺑ ﺮاﯼ ﭼ ﻪ ﺁوردﻩاﻧ ﺪ؟ ﻓﻴ ﻞ ﺑ ﺎ ﺳ ﺮ اﺷ ﺎرﻩ آ ﺮد‪:‬‬
‫ﻧ ﻪ! ﻋﺒ ﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﺗ ﺮا ﺁوردﻩاﻧ ﺪ ﺗ ﺎ ﺧﺎﻧ ﻪ ﭘﺮوردﮔ ﺎرت را ﺧ ﺮاب آﻨ ﯽ‪ .‬ﭼﻨ ﻴﻦ‬
‫آﺎرﯼ را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدهﯽ؟ ﺑﺎ ﺳﺮ اﺷﺎرﻩ آﺮد‪ :‬ﻧﻪ!‬

‫‪٣٩٢‬‬
‫ﭼﻮن ﺻﺒﺢ ﺷﺪ‪ ،‬ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن ﻓﻴﻞ را ﺑﺮدﻧﺪ ﺗﺎ وارد ﺧﺎﻧﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﻓﻴﻞ اﻣﺘﻨﺎع آ ﺮد‬
‫ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻳﻜﯽ از ﻏﻼﻣﺎن ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﻚ ﺳ ﻴﺎهﯽ از ﻃ ﺮف درﻳ ﺎ ﻣ ﯽﺑﻴ ﻨﻢ‪ .‬ﭼ ﻮن‬
‫ﺳﻴﺎهﯽ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪ‪ ،‬وﯼ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺮﻧﺪﻩ ﺑﺴﻴﺎرﯼ آﻪ ﺁﻧﻬﺎ راﻧﻤﯽﺷﻨﺎﺳﻢ و هﺮ ﻳﻚ از ﺁﻧﻬﺎ‬
‫ﺳﻨﮕﯽ ﺑﺎﻧﺪازﻩ ﺳﻨﮕﯽ آﻪ ﺑﺎ ﭘﺸﺖ ﻧﺎﺧﻦ ﻣﯽﭘﺮاﻧﻨﺪ ﻳ ﺎ آ ﻮﭼﻜﺘﺮ از ﺁن در ﻣﻨﻘ ﺎر ﺧ ﻮد‬
‫دارد ‪ ...‬و اﻳﻦ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﭼﻮن ﺑﺎﻻﯼ ﺳﺮ ﻟﺸﻜﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻨﮕﺮﻳﺰﻩ را اﻧﺪاﺧﺘﻨ ﺪ‪.‬‬
‫ه ﺮ ﺳ ﻨﮕﺮﻳﺰﻩ ﺑ ﺮ ﺳ ﺮ ﻣ ﺮدﯼ ﻓ ﺮود ﺁﻣ ﺪ و از ﻣﻘﻌ ﺪش ﺧ ﺎرج ﺷ ﺪ‪) .‬اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪،‬‬
‫آﺘﺎب اﻟﺤﺠﺔ‪ ،‬ﺑﺎب ﻣﻮﻟﺪ اﻟﻨﺒﯽ و وﻓﺎﺗﻪ(‪.‬‬

‫ﻧﺎﺳﺦ و ﻣﻨﺴﻮخ‬
‫‪ -‬ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﺮاهﻴﻢ از ﭘﺪرش‪ ،‬و او از اﺑﻦ اﺑ ﯽ ﻧﺠ ﺮان‪ ،‬و او از ﻋﺎﺻ ﻢ ﺑ ﻦ‬
‫ﺣﻤﻴﺪ‪ ،‬او از ﻣﻨﺼﻮرﺑﻦ ﺣﺎزم‪ ،‬رواﻳﺖ دارﻧﺪ آﻪ از اﻣﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‬
‫ﭘﺮﺳﻴﺪﻳﻢ‪ :‬ﭼﻪ ﻣﯽﺷﻮد آﻪ ﻣﻦ ازﺷﻤﺎ ﻣﻄﻠﺒﯽ ﻣﯽﭘﺮﺳﻢ و ﺷﻤﺎ ﺟ ﻮاب ﻣ ﺮا ﻣ ﯽﮔﻮﺋﻴ ﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ دﻳﮕﺮﯼ ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﻣﯽﺁﻳﺪ و ﺑﺎو ﺟﻮاب دﻳﮕ ﺮﯼ ﻣ ﯽﻓﺮﻣﺎﺋﻴ ﺪ؟ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﻣ ﺎ ﻣ ﺮدم‬
‫را ﺑﺎﻧﺪازﻩ زﻳﺎد و آﻤﯽ ﻋﻘﻠ ﺸﺎن ﺟ ﻮاب ﻣ ﯽﮔ ﻮﺋﻴﻢ‪ .‬ﻋ ﺮض آ ﺮدم ﺑﻔﺮﻣﺎﺋﻴ ﺪ آ ﻪ اﮔ ﺮ‬
‫اﺻﺤﺎب ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ از ﻗ ﻮل ﺁن ﺣ ﻀﺮت راﺳ ﺖ ﮔﻔﺘﻨ ﺪ ﭘ ﺲ ﭼ ﺮا‬
‫در ﻧﻘﻞ ﺁن اﺧﺘﻼف ﭘﻴﺪا آﺮدﻧ ﺪ؟ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﻣﮕ ﺮ ﻧﻤ ﯽداﻧ ﯽ آ ﻪ ﻣ ﺮدﯼ ﺧ ﺪﻣﺖ رﺳ ﻮل‬
‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﻣ ﯽﺁﻣ ﺪ و از او ﻣ ﺴﺌﻠﻪاﯼ ﻣ ﯽﭘﺮﺳ ﻴﺪ و ﺁﻧﺤ ﻀﺮت ﺟ ﻮاﺑﺶ را‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻌﺪهﺎ ﺑﻪ او ﺟﻮاﺑﯽ دﻳﮕﺮ ﻣﯽداد آﻪ ﺟﻮاب اول را ﻧﺴﺦ ﻣﯽآﺮد‪.‬‬
‫و اﺣﻤﺪﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬از ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻴﺴﯽ‪ ،‬و او از اﺑﯽ اﻳ ﻮب اﻟﺨ ﺮاز‪ ،‬و اواز‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ آﻪ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻋ ﺮض آ ﺮدم‪ :‬ﭼﮕﻮﻧ ﻪ‬
‫اﺳﺖ آﻪ آﺴﺎﻧﯽ آﻪ دروﻏﮕﻮ هﻢ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺪﻳﺜﯽ را از رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و‬
‫ﺁﻟﻪ رواﻳﺖ ﻣﯽآﻨﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺷﻤﺎ ﺧﻼف ﺁﻧﺮا ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﯽﮔﻮﺋﻴ ﺪ؟ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺁﺧ ﺮ ﺣ ﺪﻳﺚ ه ﻢ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺮﺁن ﻧﺎﺳﺦ و ﻣﻨﺴﻮخ دارد‪) .‬اﺻﻮل آ ﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘ ﺎب ﻓ ﻀﻞ اﻟﻌﻠ ﻢ‪ ،‬ﺑ ﺎب اﺧ ﺘﻼف‬
‫اﻟﺤﺪﻳﺚ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻳﺤﻴﯽ‪ ،‬از اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬وﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﺮاهﻴﻢ‪ ،‬واو از ﭘ ﺪرش‪ ،‬و‬
‫هﻤﮕﯽ ﺁﻧﻬﺎ از اﺑﻦ ﻣﺤﺒﻮب‪ ،‬و اواز اﺑﻦ رﺑﺎب‪ ،‬واو از اﺑﯽ ﺑﺼﻴﺮ رواﻳ ﺖ آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ‬
‫آﻪ اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧﺪاﯼ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﻋﻤﺮان )ﭘ ﺪر ﻣ ﺮﻳﻢ( وﺣ ﯽ آ ﺮد‬

‫‪٣٩٣‬‬
‫آﻪ ﻣﻦ ﺑﺘﻮ ﭘﺴﺮﯼ ﻣﯽﺑﺨﺸﻢ آﻪ ﺑﻪ اذن ﺧﺪا آﻮر و ﭘﻴ ﺴﯽ را درﻣ ﺎن آﻨ ﺪ و ﻣﺮدﮔ ﺎن‬
‫را زﻧﺪﻩ آﻨﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮان اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﻪ زﻧﺶ ﺣﻨﻪ اﻃ ﻼع داد‪ .‬و وﯼ ﭼ ﻮن ﺑ ﻪ ﻣ ﺮﻳﻢ‬
‫ﺣﺎﻣﻠﻪ ﮔﺸﺖ‪ ،‬ﻓﻜﺮ ﻣﯽآﺮد آ ﻪ ﺣﺘﻤ ﺎ ﻓﺮزﻧ ﺪش ﭘ ﺴﺮ اﺳ ﺖ‪ .‬و ﭼ ﻮن ﻣ ﺮﻳﻢ را زاﺋﻴ ﺪ‪،‬‬
‫ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧ ﺪﮔﺎرا‪ ،‬اﻳ ﻦ ﭼﮕﻮﻧ ﻪ ﭘ ﺴﺮﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ دﺧﺘ ﺮ اﺳ ﺖ؟ ‪ ...‬ﺳ ﭙﺲ ﭼ ﻮن‬
‫ﺧﺪاﻳﺘﻌﺎﻟﯽ ﻋﻴﺴﯽ را ﺑﻪ ﻣﺮﻳﻢ ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ ،‬او هﻤ ﺎن ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮﯼ ﺑ ﻮد آ ﻪ ﺑ ﻪ ﻋﻤ ﺮان وﻋ ﺪﻩ‬
‫دادﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ هﺮ ﮔﺎﻩ ﻣﺎ درﺑ ﺎرﻩ ﻣ ﺮدﯼ از ﺧﺎﻧ ﺪان ﺧ ﻮد ﭼﻴ ﺰﯼ ﮔﻔﺘ ﻴﻢ و ﻧ ﺸﺪ‪،‬‬
‫ﺁﻧﺮا اﻧﻜﺎر ﻣﻜﻨﻴﺪ آﻪ در ﻓﺮزﻧﺪ ﻳﺎ ﻓﺮزﻧﺪزادﻩ او ﭘﻴﺪا ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬و ﺑﺎز اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬هﺮ ﮔﺎﻩ درﺑﺎرﻩ ﻣﺮدﯼ ﺳﺨﻨﯽ ﮔﻮﺋﻴﻢ‬
‫و در او ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬و در ﻓﺮزﻧﺪ ﻳﺎ ﻧﻮﻩ او ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻧﻜﺎر ﻣﻜﻨﻴﺪ زﻳﺮا ﺧﺪاﯼ ﺗﻌ ﺎﻟﯽ ه ﺮ ﭼ ﻪ‬
‫ﺧﻮاهﺪ ﻣﯽآﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬واﺳ ﺤﺎق ﺑ ﻦ ﻋﻤ ﺎر ﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬ﺑ ﻪ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻋ ﺮض‬
‫آﺮدم‪ :‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ دﻋﺎﯼ ﻣﺮدﯼ ﻣﺴﺘﺠﺎب ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﺟﺎﺑﺖ ﺁن ﺑﻪ ﺗﺎﺧﻴﺮ اﻓﺘﺪ؟‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺁرﯼ ﺗﺎ ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل!‬
‫‪-‬و اﺑ ﻮ ﺑ ﺼﻴﺮ ﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬ﺷ ﻨﻴﺪم از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم آ ﻪ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪ :‬هﻤﺎﻧﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻮﻣﻦ دﻋﺎ آﻨﺪ واﺟﺎﺑﺖ دﻋﺎﻳﺶ ﺗﺎ روز ﺟﻤﻌﻪ ﻳﺎ روز‬
‫ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﻪ ﺗﺎﺧﻴﺮ اﻓﺘﺪ‪) .‬اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻟﺪﻋﺎ‪ ،‬ﺑﺎب اﺑﻄﺎت ﻋﻠﻴﻪ اﻻﺟﺎﺑﻪ(‪.‬‬

‫‪ -‬از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق)ع( در ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ه ﺮ‬

‫آﻪ هﺰار ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﺎﺷﺎء اﷲ در ﻳﻜﺪﻓﻌﻪ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬در ﺁن ﺳﺎل او را ﺣﺞ ﻧﺼﻴﺐ ﺷﻮد‪ .‬و‬
‫اﮔ ﺮ ﺁن ﺳ ﺎل ﻧ ﺸﻮد ﺑ ﺎﻻﺧﺮﻩ در ﻳﻜ ﯽ از ﺳ ﺎﻟﻬﺎﯼ دﮔ ﺮ ﺷ ﻮد‪) .‬ﻣﻔ ﺎﺗﻴﺢ اﻟﺠﻨ ﺎن‪ ،‬ﺑ ﺎب‬
‫دوم‪ ،‬در اﻋﻤﺎل ﺳﻨﻪ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﺷﻴﺦ آﺸﯽ در ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌﺮوﻓﯽ ﻧﻘﻞ ﻣﯽآﻨﺪ آﻪ ﻳﻜﯽ ازﺷﻴﻌﺎن ﻣﺎل ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺧﻮد ﻣﺪﻳﻮن ﻣﯽﺷﻮد و ﭼﻮن از ﭘﺮداﺧﺖ ﺁن ﻋﺎﺟﺰ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯽﮔﺮﻳ ﺰد‪.‬‬
‫زرارﻩ اﻋﻠﯽ اﻟﻪ ﻣﻘﺎﻣﻪ ﻧ ﺰد اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق)ع( ﻣ ﯽﺁﻳ ﺪ و ﻣ ﺎوﻗﻊ را ﻣ ﯽﮔﻮﻳ ﺪ و‬
‫ﺳﭙﺲ ﻣﯽﭘﺮﺳﺪ اﮔﺮ ﻇﻬﻮر ﺣﻀﺮت ﻗﺎﺋﻢ ﻋﺠﻞ اﻟ ﻪ ﺗﻌ ﺎﻟﯽ ﻓﺮﺟ ﻪ ﻧﺰدﻳ ﻚ اﺳ ﺖ‪ ،‬اﻳ ﻦ‬
‫ﺷﺨﺺ ﺻﺒﺮ آﻨﺪ ﺗﺎ ﺁن ﺣ ﻀﺮت ﻇﻬ ﻮر ﻓﺮﻣﺎﻳ ﺪ و او را از ﭘﺮداﺧ ﺖ دﻳ ﻦ ﺧ ﻼص‬
‫ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪ .‬و اﮔ ﺮدر اﻣ ﺮ ﻇﻬ ﻮر ﺗ ﺎﺧﻴﺮﯼ ه ﺴﺖ ﺑ ﺎ ﻃﻠﺒﻜ ﺎران از در ﻣ ﺼﺎﻟﺤﻪ در ﺁﻳ ﺪ‪.‬‬

‫‪٣٩٤‬‬
‫ﺣﻀﺮت)ع( در ﭘﺎﺳ ﺦ ﻣ ﯽﻓﺮﻣﺎﻳ ﺪ‪ :‬ﺧﻮاه ﺪ ﺷ ﺪ‪ .‬زرارﻩ ﻣ ﯽﭘﺮﺳ ﺪ‪ :‬ﺗ ﺎ ﻳﻜ ﺴﺎل؟ اﻣ ﺎم‬
‫ﻣ ﯽﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬اﻧ ﺸﺎءاﷲ ﺧﻮاه ﺪ ﺷ ﺪ‪ .‬ﻣ ﯽﭘﺮﺳ ﺪ‪ :‬ﺗ ﺎ دو ﺳ ﺎل؟ ﺑ ﺎز ﻣ ﯽﻓﺮﻣﺎﻳ ﺪ‪ :‬اﻧ ﺸﺎء اﷲ‬
‫ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ ‪. ١‬‬
‫‪ -‬زرارﻩ اﻋﻠﯽ اﻟﻪ ﻣﻘﺎﻣﻪ ﺑﻤﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ :‬ﺑﺪرﺳﺘﻴﻜﻪ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ)ع(‬
‫را ﺑﺮﻓ ﺮاز ﭘﺎﻳ ﻪه ﺎﯼ ﺧﻼﻓ ﺖ‪ ،‬ﺑﺠ ﺎﯼ ﺧﻠﻴﻔ ﻪ ﻏﺎﺻ ﺐ آﻨ ﻮﻧﯽ ﺧ ﻮاهﯽ دﻳ ﺪ‪ .‬ﭼ ﻮن ﺁن‬
‫ﺣﻀﺮت)ع( وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻧﺰد او رﻓ ﺘﻢ و ﮔﻔ ﺘﻢ‪ :‬ﭼ ﺮا ﭼﻨ ﻴﻦ ﮔﻔﺘ ﯽ و ﻧ ﺸﺪ؟ و ﺑ ﻴﻢ ﺁن‬
‫داﺷﺘﻢ آﻪ وﯼ اﻧﻜﺎر آﻨﺪ آ ﻪ ﭼﻨ ﻴﻦ ﺳ ﺨﻨﯽ ﺑ ﻪ ﻣ ﻦ ﮔﻔﺘ ﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬زرارﻩ ﮔﻔ ﺖ‪ :‬اﻳ ﻦ را‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ ،‬اﻣﺎ درﺳﺖ در ﻧﻴﺎﻣﺪ‪) .‬هﺸﺎم ﺑﻦ ﺳﺎﻟﻢ‪ ،‬ﻧﻘﻞ از ﻣﺠﻠﻪ ﭘﻴﺎم هﺎﺟﺮ‪ ،‬ﻧﺸﺮﻳﻪ ﺟﺎﻣﻌ ﻪ‬
‫زﻧﺎن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﻳﺮان‪ ١٠ ،‬ﺷﻬﺮﻳﻮر ‪.(١٣۶١‬‬

‫در ﻓﻀﺎﺋﻞ ﻧﻔﺮﻳﻦ‬

‫‪ -‬ﺟﻤﻌﯽ از اﺻﺤﺎب‪ ،‬از ﺳﻬﻞ ﺑ ﻦ زﻳ ﺎد‪ ،‬و او از ﻳﺤﻴ ﯽ ﺑ ﻦ اﻟﻤﺒ ﺎرك‪ ،‬و او‬
‫از ﻋﺒ ﺪاﷲ ﺑ ﻦ ﺟﺒﻠ ﻪ‪ ،‬و او از اﺳ ﺤﺎق ﺑ ﻦ ﻋﻤ ﺎر‪ ،‬رواﻳ ﺖ آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﺑ ﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم از دﺳ ﺖ هﻤ ﺴﺎﻳﻪاﯼ آ ﻪ داﺷ ﺘﻢ و از او ﺑ ﻪ‬
‫ﻣﻦ ﺁزار ﻣﯽرﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺷﻜﺎﻳﺖ آ ﺮدم‪ .‬ﺑﻤ ﻦ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺑ ﺮ او ﻧﻔ ﺮﻳﻦ آ ﻦ‪ .‬ﭘ ﺲ ﻣ ﻦ ﻧﻔ ﺮﻳﻦ‬
‫آﺮدم‪ ،‬وﻟﯽ ﻧﺘﻴﺠﻪاﯼ ﻧﮕﺮﻓﺘﻢ‪ .‬ﭘﺲ دوﺑﺎرﻩ ﺧﺪﻣﺘﺶ رﻓﺘﻢ وﺷﻜﺎﻳﺖ آﺮدم‪ .‬ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺑ ﺮ‬
‫او ﻧﻔﺮﻳﻦ آﻦ‪ .‬ﻋﺮض آﺮدم‪ :‬ﻓ ﺪاﻳﺖ ﮔ ﺮدم‪ ،‬ﻧﻔ ﺮﻳﻦ آ ﺮدم وﻧﺘﻴﺠ ﻪاﯼ ﻧﺪﻳ ﺪم‪ .‬ﻓﺮﻣ ﻮد‪:‬‬
‫ﺑﭽﻪ ﺻﻮرت ﻧﻔﺮﻳﻦ آﺮدﯼ؟ ﻋﺮض آﺮدم‪ :‬هﺮﮔ ﺎﻩ ﺑ ﻪ او ﺑﺮﺧ ﻮردم ﻧﻔ ﺮﻳﻨﺶ آ ﺮدم‪.‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻧﻪ ﭼﻮن ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﺸﺖ آﻨﺪ ﻧﻔﺮﻳﻨﺶ آﻦ‪ .‬ﭘ ﺲ ﻣ ﻦ اﻳ ﻦ آ ﺎر را آ ﺮدم و زﻣ ﺎﻧﯽ‬
‫ﻧﮕﺬﺷﺖ آﻪ او ﺑﻪ ﺧﺎك ﺳﻴﺎﻩ ﻧﺸﺴﺖ و ﺧﺪا ﻣﺮا از ﺷﺮش ﺁﺳﻮدﻩ آﺮد‪.‬‬
‫‪ -‬واز ﺣﻀﺮت اﻣﺎم اﺑﯽ اﻟﺤﺴﻦ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ آﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬هﺮ ﮔ ﺎﻩ‬
‫ﻳﻜﯽ از ﺷﻤﺎ ﺑﺨﻮاهﻴﺪ ﺑﺮ دﺷﻤﻦ ﻧﻔﺮﻳﻦ آﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ "اﻟﻠﻬﻢ اﻃﺮﻗﻪ ﺑﺒﻠﻴﺔ ﻻاﺧﺖ ﻟﻬ ﺎ"‬
‫)ﺧﺪاﻳﺎ او را ﺑﻪ ﺑﻼﺋﯽ ﮔﺮﻓﺘﺎر آﻦ آﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ(‪.‬‬
‫‪ -‬وﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻳﺤﻴﯽ‪ ،‬از اﺣﻤﺪﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑ ﻦ ﻋﻴ ﺴﯽ‪ ،‬و او از ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ اﻟﺤﻜ ﻢ‪،‬‬
‫و او از ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻋﻄﻴ ﻪ‪ ،‬و او از ﻳ ﻮﻧﺲ ﺑ ﻦ ﻋﻤ ﺎر‪ ،‬ﻧﻘ ﻞ آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ‪ :‬ﺑ ﻪ ﺣ ﻀﺮت‬

‫‪ -١‬اﻟﺒﺘﻪ ﺷﻴﺦ آﺸﯽ رﺣﻤﺔ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ اﺷﻜﺎﻟﯽ ﻧﻤﯽدﻳﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ اﻳﻦ ﺳﻮال و ﺟﻮاب‪ ١۴٠ ،‬ﺳ ﺎل ﭘ ﻴﺶ‬
‫از ﺗﻮﻟﺪ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم زﻣﺎن ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳ ﻦ رواﻳ ﺖ در آﺘ ﺎب آ ﺎﻓﯽ )آﺘ ﺎب ﻓ ﻀﻞ اﻟﻌﻠ ﻢ‪،‬‬
‫ﺑﺎب اﺧﺘﻼف اﻟﺤﺪﻳﺚ( ﻧﻴﺰ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٣٩٥‬‬
‫اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻋ ﺮض آ ﺮدم‪ :‬ﮔﺮﻓﺘ ﺎر هﻤ ﺴﺎﻳﻪاﯼ ﻗﺮﻳ ﺸﯽ از ﺁل‬
‫ﻣﺤﺮز ﺷﺪﻩام آﻪ هﻤﻪ ﺟﺎ از ﻣﻦ ﺑﺪﮔﻮﻳﯽ ﻣﯽآﻨﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬در ﻧﻤﺎز ﺷ ﺐ ﺑ ﻪ‬
‫او ﻧﻔﺮﻳﻦ آﻦ‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﺳ ﺠﺪﻩ روﯼ‪ .‬در ﺳ ﺠﺪﻩ ﺁﺧ ﺮ از دو رآﻌ ﺖ اول‪ ،‬ﺧ ﺪاﯼ‬
‫ﻋﺰوﺟﻞ را ﺣﻤﺪ آﻦ و ﭘﺲ ﺑﮕﻮ )ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ " (:‬ﺧﺪاﻳﺎ ﻓﻼن ﭘﺴﺮ ﻓﻼن ﻣﺮا ﺷ ﻬﺮﻩ ﻋ ﺎم‬
‫آﺮدﻩ و ﻧﺎﻣﻢ را ﻓﺎش آﺮدﻩ و ﻣﺮا ﺑﻪ ﺧ ﺸﻢ ﺁوردﻩ و در ﻣﻌ ﺮض ﺧﻄﺮه ﺎ ﻗ ﺮار دادﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬او را ﺑﻪ ﺗﻴﺮﻏﻴ ﺐ ﮔﺮﻓﺘ ﺎر آ ﻦ و ﻣ ﺮﮔﺶ را زود ﺑﺮﺳ ﺎن و ﻧ ﺎم و ﻧ ﺸﺎﻧﺶ را‬
‫ازﻣﻴﺎن ﺑﺮدار ودر اﻳﻦ آﺎر ﺷﺘﺎب آﻦ‪ .‬ﻳﻌﻨﯽ هﻤ ﻴﻦ اﻟ ﺴﺎﻋﻪ‪ ،‬هﻤ ﻴﻦ اﻟ ﺴﺎﻋﻪ" ﻳ ﻮﻧﺲ‬
‫ﺑﻦ ﻋﻤﺎر ﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬ﭼﻨ ﻴﻦ آ ﺮدم ﭘ ﺲ هﻤﻴﻨﻜ ﻪ ﺑ ﻪ آﻮﻓ ﻪ ﺁﻣ ﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺷ ﺒﺎﻧﻪ وارد ﺷ ﺪﻳﻢ‪ ،‬و از‬
‫ﺧﺎﻧﻮادﻩ ﺧﻮد ﺣﺎل ﺁن ﻣﺮد را ﭘﺮﺳﻴﺪم‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺳﺨﺖ ﺑﻴﻤﺎر اﺳ ﺖ‪ .‬و هﻨ ﻮز ﺳ ﺨﻨﻢ را‬
‫ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺮﺳﺎﻧﺪﻩ ﺑﻮدم آﻪ ﺻﺪاﯼ ﺷﻴﻮن از ﺧﺎﻧﻪ او ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺮد‪.‬‬

‫‪ -‬و ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻳﺤﻴﯽ‪ ،‬از اﺣﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ‪ ،‬و او از اﺑ ﻦ اﺑ ﯽ ﻧﺠ ﺮان‪ ،‬و اواز‬
‫ﺣﻤ ﺎدﺑﻦ ﻋﺜﻤ ﺎن‪ ،‬و او از ﻣ ﺴﻤﻌﯽ‪ ،‬رواﻳ ﺖ آﻨﻨ ﺪ آ ﻪ ﭼ ﻮن داوود ﺑ ﻦ ﻋﻠ ﯽ )ﺣ ﺎآﻢ‬
‫ﻣﺪﻳﻨ ﻪ( ﻣﻌﻠ ﯽ ﺑ ﻦ ﺧﻨ ﻴﺲ )ﺁزاد ﺷ ﺪﻩ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق( را ﺑﻜ ﺸﺖ‪ ،‬ﺁن‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬هﺮ ﺁﻳﻨﻪ ﺑﺮ آ ﺴﻴﻜﻪ ﺁزاد ﺷ ﺪﻩ ﻣ ﺮا آ ﺸﺘﻪ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻧﻔ ﺮﻳﻦ‬
‫آﻨﻢ‪ .‬ﻣﻌﺘ ﺐ )ﺧ ﺎدم اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق( ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﻦ ﻧﻘ ﻞ آ ﺮد آ ﻪ ﺁن ﺷ ﺐ اﻣ ﺎم ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‬
‫ﭘﻴﻮﺳ ﺘﻪ در رآ ﻮع و ﺳ ﺠﻮد ﺑ ﻮد‪ .‬ﭘ ﺲ هﻤ ﻴﻦ آ ﻪ ﺳ ﺤﺮ ﺷ ﺪ‪ ،‬ﺷ ﻨﻴﺪم آ ﻪ در ﺳ ﺠﺪﻩ‬
‫ﻣ ﯽﻓﺮﻣ ﻮد "ﺧ ﺪاﻳﺎ‪ ،‬ﺟ ﺎن او را ه ﻢ اﻟ ﺴﺎﻋﻪ ﺑﮕﻴ ﺮ"‪ .‬ﺁن ﺣ ﻀﺮت ﺳ ﺮ از ﺳ ﺠﺪﻩ‬
‫ﺑﺮﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﻮد آﻪ ﻓﺮﻳﺎد ﺷﻴﻮن از ﺧﺎﻧﻪ داود ﺑﻦ ﻋﻠ ﯽ ﺷ ﻨﻴﺪﻳﻢ‪ .‬ﭘ ﺲ ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺳﺮ از ﺳﺠﺪﻩ ﺑﺮداﺷﺖ و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻦ ﺧﺪا را ﺑﻪ دﻋﺎﺋﯽ ﺧﻮاﻧﺪم‪ .‬و ﺧﺪاﯼ‬
‫ﻋﺰوﺟﻞ ﻓﺮﺷﺘﻪاﯼ را ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺑﺎ ﻣﻴﻠﯽ ﺁهﻨﻴﻦ ﭼﻨﺎن ﺑﺮ ﺳﺮ او زد آﻪ ﻣﺜﺎﻧ ﻪاش از ﺁن‬
‫ﺿﺮﺑﺖ ﺷﻜﺎﻓﺖ‪ ،‬و ﭘﺲ ﺑﻤﺮد‪) .‬اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻟﺪﻋﺎ‪ ،‬ﺑﺎب اﻟﺪﻋﺎ ﻋﻠﯽ اﻟﻌﺪو(‪.‬‬

‫‪٣٩٦‬‬
 ‫در ﺛﺮوت و ﻓﻘﺮ اﺋﻤﻪ‬
‫‪ -‬ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬از ﻣﻌﻠﯽ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬و او از اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑ ﻦ ﻋﺒ ﺪاﷲ‪،‬‬
‫و او از ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻳﺤﻴ ﯽ‪ ،‬و او از ﺻ ﺎﻟﺢ ﺑ ﻦ ﺳ ﻌﻴﺪ‪ ،‬ﻧﻘ ﻞ آﻨﻨ ﺪ آ ﻪ ﺑﺨ ﺪﻣﺖ ﺣ ﻀﺮت‬
‫اﻣﺎم هﺎدﯼ)ﻋﻠﯽاﻟﻨﻘﯽ( ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم رﺳﻴﺪم‪ .‬ﻋﺮض آﺮدم‪ :‬ﻗﺮﺑﺎﻧﺖ‪ ،‬در هﺮ اﻣﺮﯼ در‬
‫ﺻ ﺪد آﻮﺗ ﺎهﯽ در ﺣ ﻖ ﺷ ﻤﺎ ه ﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗ ﺎ ﺁﻧﺠ ﺎ آ ﻪ ﺷ ﻤﺎ را در اﻳ ﻦ ﺳ ﺮاﯼ زﺷ ﺖ و‬
‫ﺑﺪﻧﺎﻣﯽ آﻪ ﺳﺮاﯼ ﮔﺪاﻳﺎن ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺰل دادﻩاﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﯼ ﭘﺴﺮ ﺳﻌﻴﺪ‪ ،‬ﺗﻮ هﻢ ﺑﻨﮕ ﺮ‪.‬‬
‫ﻧﮕ ﺎﻩ آ ﺮدم‪ .‬ﺑﻮﺳ ﺘﺎﻧﻬﺎﻳﯽ دﻳ ﺪم ﺑ ﺴﻴﺎر ﺧ ﺮم‪ ،‬ﺑ ﺎ ﻣﻴ ﻮﻩه ﺎﯼ ﺗ ﺎزﻩ رﺳ ﻴﺪﻩ و ﻧ ﻮﺑﺮ‪ ،‬و‬
‫دﺧﺘﺮاﻧﯽ زﻳﺒ ﺎ و ﺧﻮﺷ ﺒﻮﯼ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﻣﺮوارﻳ ﺪ درﺻ ﺪف‪ ،‬و ﭘ ﺴﺮ ﺑﭽﮕ ﺎن و ﻣﺮﻏ ﺎن و‬
‫ﺁه ﻮان و ﻧﻬﺮه ﺎﯼ روان‪ ،‬آ ﻪ ﭼ ﺸﻤﻢ ﺧﻴ ﺮﻩ ﺷ ﺪ و دﻳ ﺪﻩام از آ ﺎر اﻓﺘ ﺎد‪ .‬ﺁﻧﮕ ﺎﻩ اﻣ ﺎم‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﻣ ﺎ در ﺳ ﺮاﯼ ﮔ ﺪاﻳﺎن ﻧﻴ ﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ه ﺮ ﺟ ﺎ آ ﻪ ﺑﺎﺷ ﻴﻢ اﻳﻨﻬ ﺎ ﺑﺮاﻳﻤ ﺎن‬
‫ﻣﻬﻴﺎ اﺳﺖ )اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻟﺤﺠﺔ‪ ،‬ﺑﺎب ﻣﻮﻟﺪ اﺑﯽ اﻟﺤﺴﻦ اﻟﺮﺿﺎ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم(‪.‬‬

‫‪ -‬ﻣﻬ ﺪﯼ ﻋﺒﺎﺳ ﯽ )ﺧﻠﻴﻔ ﻪ( ﺑ ﻪ اﻣ ﺎم ﻣﻮﺳ ﯽ آ ﺎﻇﻢ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﮔﻔ ﺖ‪ :‬اﯼ‬

‫اﺑﺎاﻟﺤ ﺴﻦ‪ ،‬ﺣ ﺪود ﻓ ﺪك را آ ﻪ ﮔﻮﻳﻨ ﺪ ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ ﺑ ﺎ دﺳ ﺘﻮر ﺧ ﺪاﻳﺘﻌﺎﻟﯽ‪ ،‬ﺧ ﺎص ﻓﺎﻃﻤ ﻪ‬
‫دﺧﺘﺮ رﺳﻮل اآﺮم آﺮد‪ ،‬ﺑﻤﻦ ﺑﮕﻮ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻳﻚ ﺣﺪش آﻮﻩ اﺣﺪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺣﺪ دﻳﮕ ﺮﯼ‬
‫ﻋﺮﻳﺶ ﻣﺼﺮ‪ ،‬و ﺣﺪ دﻳﮕﺮش ﺳﻴﻒ اﻟﺒﺤﺮ‪ ،‬و ﺣﺪ دﻳﮕ ﺮش دوﻣ ﺔ اﻟﺠﻨ ﺪل‪ .‬ﻣﻬ ﺪﯼ ﺑ ﺎ‬
‫ﺗﻌﺠﺐ ﮔﻔﺖ‪ :‬هﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺁرﯼ ﻳﺎ اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ! )آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘ ﺎب اﻟﺤﺠ ﺔ‪ ،‬ﺑ ﺎب‬
‫اﻟﻔﯽ و اﻻﻧﻔﺎل(‪.‬‬

‫‪ -‬اﺣﻤﺪﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻋﻴﺴﯽ‪ ،‬از ﻋﻠﯽ ﺑ ﻦ ﺣﻜ ﻢ‪ ،‬و او از ﻣﻌﺎوﻳ ﺔ ﺑ ﻦ وه ﺐ‪ ،‬و‬

‫او از ﺳﻌﻴﺪاﻟﺴﻤﺎن ﻧﻘﻞ آﺮدﻩاﻧﺪ آﻪ ﻧﺰد اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق اﺑ ﯽ ﻋﺒ ﺪاﷲ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‬
‫ﺑ ﻮدم آ ﻪ دو ﻣ ﺮد زﻳ ﺪﯼ ﺑ ﺮ ﺁﻧﺤ ﻀﺮت وارد ﺷ ﺪﻧﺪ و ﭼ ﻮن اﻣ ﺎم از ﺳﺨﻨﺎﻧ ﺸﺎن در‬
‫ﻏ ﻀﺐ ﺷ ﺪ‪ ،‬ﺑﻴ ﺮون رﻓﺘﻨ ﺪ‪ .‬ﺣ ﻀﺮت ﺑ ﻪ ﻣ ﻦ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬اﻳ ﻦ دو ﻧﻔ ﺮ را ﻣ ﯽﺷﻨﺎﺳ ﯽ؟‬
‫ﻋ ﺮض آ ﺮدم‪ :‬ﺁرﯼ‪ ،‬اﻳﻨﻬ ﺎ اه ﻞ ﺑ ﺎزار ﻣ ﺎ ه ﺴﺘﻨﺪ و از ﻃﺎﻳﻔ ﻪ زﻳﺪﻳ ﻪ ﻣ ﯽﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ .‬و‬
‫ﻋﻘﻴﺪﻩ دارﻧﺪ آﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﻧ ﺰد ﻋﺒ ﺪاﷲ ﺑ ﻦ ﺣ ﺴﻦ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧ ﺪاﯼ ﻟﻌﻨﺘ ﺸﺎن آﻨ ﺪ آ ﻪ دروغ ﻣ ﯽﮔﻮﻳﻨ ﺪ‪ .‬هﻤﺎﻧ ﺎ ﺷﻤ ﺸﻴﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﺻ ﻠﯽ اﷲ‬
‫ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﻧ ﺰد ﻣ ﻦ اﺳ ﺖ‪ .‬هﻤﺎﻧ ﺎ آ ﻪ ﭘ ﺮﭼﻢ و ﺟﻮﺷ ﻦ و زرﻩ و آﻼهﺨ ﻮد ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ‬
‫ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﻧ ﺰد ﻣ ﻦ اﺳ ﺖ‪ .‬هﻤﺎﻧ ﺎ آ ﻪ ﺑﻴ ﺮق ﻇﻔ ﺮﺑﺨﺶ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﺻ ﻠﯽ اﷲ‬

‫‪٣٩٧‬‬
‫ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ اﺳﺖ‪ .‬هﻤﺎﻧﺎ آﻪ اﻟﻮاح ﻣﻮﺳﯽ و ﻋﺼﺎﯼ او ﻧﺰد ﻣﻦ اﺳ ﺖ‪ .‬هﻤﺎﻧ ﺎ‬
‫آﻪ اﻧﮕﺸﺘﺮ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ داود ﻧﺰد ﻣﻦ اﺳ ﺖ‪ .‬هﻤﺎﻧ ﺎ ﻃ ﺸﺘﯽ آ ﻪ ﻣﻮﺳ ﯽ ﻗﺮﺑ ﺎﻧﯽ را در‬
‫ﺁن اﻧﺠﺎم ﻣﯽداد‪ ،‬ﻧﺰد ﻣﻦ اﺳﺖ‪ .‬هﻤﺎﻧ ﺎ آ ﻪ اﺳ ﻤﯽ آ ﻪ ﻧ ﺰد ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و‬
‫ﺁﻟﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و ﭼﻮن در ﺟﻨﮓ ﺁﻧﺮا ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و آﻔﺎر ﻣﯽﮔﺬاﺷ ﺖ‪ ،‬ﭼﻮﺑ ﻪ ﺗﻴ ﺮﯼ از‬
‫آﻔﺎر ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻧﻤﯽرﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻧﺰد ﻣﻦ اﺳﺖ‪ .‬هﻤﺎﻧﺎ آﻪ ﺳﻼﺣﻬﺎﺋﯽ آﻪ ﻓﺮﺷ ﺘﮕﺎن ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺁوردﻩاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺰد ﻣﻦ اﺳﺖ ‪ ...‬هﻤﺎﻧﺎ آﻪ ﭘﺪرم زرﻩ رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا ﺻ ﻠﯽ‬
‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ را ﭘﻮﺷ ﻴﺪ و داﻣ ﻨﺶ اﻧ ﺪآﯽ ﺑ ﻪ زﻣ ﻴﻦ ﻣ ﯽآ ﺸﻴﺪ‪ .‬و ﻣ ﻦ ﺁﻧ ﺮا ﭘﻮﺷ ﻴﺪم‪،‬‬
‫هﻤﭽﻨﺎن ﺑ ﻮد‪ .‬و ﻗ ﺎﺋﻢ ﺁل ﻣﺤﻤ ﺪ )ص( آ ﺴﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﭼ ﻮن ﺁﻧ ﺮا ﺑﭙﻮﺷ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﻪ اﻧ ﺪازﻩ‬
‫ﻗﺎﻣﺘﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻧﺸﺎ اﷲ‪.‬‬
‫و اﺣﻤ ﺪ ﺑ ﻦ اﺑ ﯽ ﻋﺒ ﺪاﷲ ﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬از ﺣ ﻀﺮت رﺿ ﺎ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﭘﺮﺳ ﻴﺪم آ ﻪ‬
‫ذواﻟﻔﻘ ﺎر ﺷﻤ ﺸﻴﺮ رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ از آﺠ ﺎ ﺁﻣ ﺪ؟ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ‬
‫ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﺁﻧ ﺮا از ﺁﺳ ﻤﺎن ﺁورد و زﻳ ﻮر ﺁن از ﻧﻘ ﺮﻩ ﺑ ﻮد‪ .‬و ﺁن ﻧ ﺰد ﻣ ﻦ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫)اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻟﺤﺠﺔ‪ ،‬ﺑﺎب ﻣﺎ ﻋﻨﺪ اﻻﺋﻤﻪ ﻣﻦ ﺳﻼح رﺳﻮلاﷲ و ﻣﺘﺎﻋﻪ(‪.‬‬

‫‪ -‬اﺣﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ از ﻣﺤﻤ ﺪﺑﻦ اﻟﺤ ﺴﻦ‪ ،‬و او از ﻣﺤﻤ ﺪﺑﻦ ﻋﻴ ﺴﯽ‪ ،‬و او از‬
‫ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﺣﻤﺰة ﺑﻦ اﻟﻘﺎﺳ ﻢ‪ ،‬و او از اﺑ ﺮاهﻴﻢ اﺑ ﻦ ﻣﻮﺳ ﯽ‪ ،‬ﻧﻘ ﻞ آﻨﻨ ﺪ آ ﻪ از ﺣ ﻀﺮت‬
‫اﻣ ﺎم رﺿ ﺎ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻃﻠﺒ ﯽ داﺷ ﺘﻢ آ ﻪ در وﺻ ﻮل ﺁن اﺻ ﺮار ﻣ ﯽآ ﺮدم واودر‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ ﺁن اﻣﺮوز و ﻓﺮدا ﻣﯽآﺮد‪ .‬ﻳﻜ ﺮوز آ ﻪ ﺑ ﻪ اﺳ ﺘﻘﺒﺎل واﻟ ﯽ ﻣﺪﻳﻨ ﻪ ﻣ ﯽرﻓ ﺖ‪،‬‬
‫ﻣ ﻦ هﻤ ﺮاهﺶ ﺑ ﻮدم‪ .‬ﻧﺰدﻳ ﻚ ﻗ ﺼﺮ ﻓ ﻼن رﺳ ﻴﺪ و در ﺳ ﺎﻳﻪ درﺧﺘ ﺎن ﻓﺮودﺁﻣ ﺪ و‬
‫ﺷﺨﺺ ﺳﻮﻣﯽ ﺑﺎ ﻣﺎ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻋﺮض آﺮدم‪ :‬ﻗﺮﺑﺎﻧﺖ‪ ،‬ﻋﻴﺪ ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ و ﺑﺨ ﺪا آ ﻪ ﻣ ﻦ‬
‫ﺣﺘﯽ درهﻤﯽ ﻧ ﺪارم‪ .‬ﺣ ﻀﺮت ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﺑ ﺎ ﺗﺎزﻳﺎﻧ ﻪاش زﻣ ﻴﻦ را ﺧﺮاﺷ ﻴﺪ‪ .‬ﺳ ﭙﺲ‬
‫دﺳﺖ ﺑﺮد و ﺷﻤﺶ ﻃﻼﺋﯽ را از ﺁﻧﺠﺎ ﺑﺮداﺷ ﺖ و ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬اﻳ ﻦ را ﺑﻬ ﺮﻩ ﺧ ﻮد ﺳ ﺎز‪،‬‬
‫وﻟﯽ ﺁﻧﭽﻪ دﻳﺪﯼ از هﻤﻪ ﭘﻨﻬﺎن دار‪.‬‬
‫و ﻧﻴ ﺰ ﻳﻜ ﯽ از اﺻ ﺤﺎب ﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬ﭘ ﻮل ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ ﻧ ﺰد ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم رﺿ ﺎ‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺁوردم‪ ،‬وﻟﯽ ﺁن ﺣﻀﺮت ﺷﺎدﻣﺎن ﻧﮕﺸﺖ‪ .‬اﻧﺪآﯽ ﺑﻌﺪ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬اﯼ ﻏ ﻼم‪،‬‬
‫ﺁﻓﺘﺎﺑﻪ ﻟﮕﻦ ﺑﻴﺎور‪ .‬ﺳﭙﺲ روﯼ ﺗﺨﺘ ﯽ ﻧ ﺸﺖ و دﺳ ﺘﺶ را ﮔﺮﻓ ﺖ و ﺑ ﻪ ﻏ ﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪:‬‬
‫ﺁب ﺑﺮﻳ ﺰ‪ .‬راوﯼ ﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬هﻤﻴﻨﻄ ﻮر ﻃ ﻼ ﺑ ﻮد آ ﻪ از ﻣﻴ ﺎن اﻧﮕ ﺸﺘﺎن در ﻃ ﺸﺖ‬

‫‪٣٩٨‬‬
‫ﻣﯽرﻳﺨﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻦ ﺷﺪ و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﺴﻴﻜﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﻮﻟﻬ ﺎ اﻋﺘﻨ ﺎﺋﯽ‬
‫ﻧﺪارد‪) .‬از هﻤﺎن آﺘﺎب(‬

‫‪ -‬هﺎرون اﻟﺮﺷﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ در ﺁﻣﺪ و ﺑﻪ ﭘﺮدﻩداراﻧﺶ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻪ هﺮ ﻣﺮدﯼ از‬

‫اهﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﻣﻜﻪ از ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ واﻧﺼﺎر وﺑﻨﯽهﺎﺷﻢ و دﻳﮕ ﺮ ﺑﻄ ﻮن ﻗ ﺮﻳﺶ‬
‫درﺁﻣ ﺪ‪ ،‬ﻧ ﺴﺒﺖ ﺧ ﻮدش را ﻣﻌﺮﻓ ﯽ آﻨ ﺪ‪ .‬و ه ﺮ آ ﺪام ﻣ ﯽﺁﻣﺪﻧ ﺪ و ﻧ ﺴﺒﺖ ﺧ ﻮد را‬
‫ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ از ﺻﺪ ﺗﺎ ﭘﻨﺞ هﺰار درهﻢ ﺻﻠﻪ ﻣﯽداد‪ .‬ﻧﺎﮔﻬﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻣ ﺮدﯼ ﺁﻣ ﺪﻩ‬
‫آﻪ ﺧﻮد را ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ اﻟﺤ ﺴﻴﻦ ﺑ ﻦ ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟ ﺐ‬
‫ﻣﻌﺮﻓ ﯽ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪ .‬ﺑﺪﺳ ﺘﻮر ه ﺎرون او را ﺳ ﻮار ﺑ ﺮ اﻻﻏ ﺶ ﺗ ﺎ ﺑ ﺴﺎط ﺧﻠﻴﻔ ﻪ ﺁوردﻧ ﺪ‪.‬‬
‫هﺎرون دوﻳﺴﺖ دﻳﻨﺎر ﺑﻪ ﺁن ﺣﻀﺮت ﺑﺨﺸﻴﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻓﻌﻼ در ﻣﻀﻴﻘﻪ ﻣﺎﻟﯽ ه ﺴﺘﻴﻢ‪،‬‬
‫ﺑﺨﺸﺶ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺎ ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺧﻮاهﺪ رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻮن از هﺎرون ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ آﻪ ﭼ ﺮا ﺑ ﻪ هﻤ ﻪ ﭘ ﻨﺞ ه ﺰار دﻳﻨ ﺎر ﺑﺨ ﺸﻴﺪﯼ و ﺑ ﻪ‬
‫ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ دوﻳﺴﺖ دﻳﻨﺎر؟ ﮔﻔﺖ ﺑﻴﻢ ﺁن داﺷﺘﻢ آ ﻪ ﻓ ﺮدا ﺻ ﺪ ه ﺰار ﺷﻤ ﺸﻴﺮ از‬
‫ﺷﻴﻌﻴﺎن و دوﺳﺘﺎﻧﺶ ﺑﺮروﯼ ﻣﺎ آﺸﻴﺪﻩ ﺷﻮد وهﻤﻪ را راﺿﯽ ﻧﺘ ﻮاﻧﻢ آ ﺮد‪ .‬ﭘ ﺲ ﻓﻘ ﺮ‬
‫وﯼ و ﺧﺎﻧ ﺪان وﯼ‪ ،‬ﻣ ﺼﻮﻧﻴﺖ ﻣ ﺎ و ﺷ ﻤﺎ از ﺧﻄ ﺮ درازدﺳ ﺘﯽ اﻳ ﺸﺎن اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫)ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﻳﺎزدهﻢ‪ ،‬اﺑﻮاب ﺗﺎرﻳﺦ اﻣﺎم ﻣﻮﺳﯽ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم(‪.‬‬

‫‪ -‬اﻣﺎم ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ه ﺎرون اﻟﺮﺷ ﻴﺪ ﻣ ﺮا اﺣ ﻀﺎر آ ﺮد و ﺑ ﺮ او‬

‫وارد ﺷﺪم‪ .‬ﺳﻼم آﺮدم‪ .‬ﺟﻮاب ﺳﻼﻣﻢ را ﻧﺪاد‪ .‬دﻳﺪم ﻏﻀﺒﻨﺎك اﺳﺖ‪ .‬ﻃﻮﻣ ﺎرﯼ ﭘﻴ ﺸﻢ‬
‫اﻧ ﺪاﺧﺖ و ﮔﻔ ﺖ ﺑﺨ ﻮان! در ﺁن ﻧﻮﺷ ﺘﻪ ﺑ ﻮد آ ﻪ ﺧ ﺮاج ﺁﻓ ﺎق از اه ﻞ ﺷ ﻴﻌﻪ‪ ،‬ﻧ ﺰد‬
‫ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﻣﯽﺁﻳﺪ )و ﻧ ﺰد ﺧﻠﻴﻔ ﻪ ﻧﻤ ﯽرود(‪ .‬ﻧﺎﻣ ﻪ ﻃ ﻮﻻﻧﯽ ﺑ ﻮد و ﻣ ﻦ اﻳ ﺴﺘﺎدﻩ‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪم و او ﺳﺎآﺖ ﺑﻮد‪ .‬ﺳﺮش را ﺑﺮداﺷﺖ و ﮔﻔﺖ هﺮ ﭼﻪ ﺧﻮاﻧﺪﯼ ﺑ ﺲ اﺳ ﺖ‪،‬‬
‫ﺣﺮف ﺑﺰن‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻳﺎ اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ آﺴﯽ آﻪ ﻣﺤﻤﺪ را ﺑ ﻪ ﻧﺒ ﻮت ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘ ﻪ‬
‫آﻪ هﻴﭽﻜﺲ درهﻤﯽ و دﻳﻨﺎرﯼ از ﻃﺮﻳﻖ ﺧﺮاج ﺑﺮاﯼ ﻣﻦ ﻧﻴﺎوردﻩ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﺎ ﺧ ﺎﻧﻮادﻩ‬
‫اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ هﺪﻳﻪ ﻗﺒﻮل ﻣﯽآﻨ ﻴﻢ ‪ ...‬اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ آ ﻪ ﺑ ﺮ ﻓﻘ ﺮ و ﺗﻨﮕﺪﺳ ﺘﯽ ﻣ ﺎ و آﺜ ﺮت‬
‫دﺷﻤﻦ ﻣﺎ و ﺧﻤﺴﯽ آﻪ در ﺧﻼﻓﺖ ﭘﻴﺸﻴﻦ از ﻣﺎ ﻗﻄﻊ آﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺁﮔﺎﻩ ﺷﺪ و داﻧ ﺴﺖ‬
‫آﻪ ﻓﺸﺎر زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺮ ﻣﺎ ﺳﺨﺖ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ و ﺻ ﺪﻗﻪ ﺑ ﺮ ﻣ ﺎ ﺣ ﺮام اﺳ ﺖ و در ﻋ ﻮض‬
‫ﺧﺪا ﺧﻤﺴﯽ را ﺑ ﺮ ﻣ ﺎ ﻣﻘ ﺮر آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬و اآﻨ ﻮن اﻳ ﻦ وﺿ ﻊ ﻣ ﺎ را ﻣﺠﺒ ﻮر آ ﺮدﻩ‬

‫‪٣٩٩‬‬
‫اﺳ ﺖ آ ﻪ هﺪﻳ ﻪ ﻗﺒ ﻮل آﻨ ﻴﻢ‪ .‬ﺳ ﻜﻮت آ ﺮد‪ .‬ﺳ ﭙﺲ ﮔﻔ ﺘﻢ اﯼ اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻣ ﻦ ﭘ ﺴﺮ‬
‫ﻋﻤ ﻮﯼ ﺗ ﻮ ه ﺴﺘﻢ‪ ،‬آ ﺎش ﺑﺒﻴ ﻨﻢ آ ﻪ دﺳ ﺖ ﻟﻄ ﻒ ﺗ ﻮ ﺑ ﻪ ﻣ ﻦ دراز ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺑ ﻪ ﻣ ﻦ‬
‫اﺷﺎرﻩ آﺮد وﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻴﺎ ﻧﺰدﻳ ﻚ‪ .‬ﻧﺰدﻳ ﻚ رﻓ ﺘﻢ‪ ،‬ﺑ ﺎ ﻣ ﻦ ﻣ ﺼﺎﻓﺤﻪ آ ﺮد‪ .‬ﭘ ﺲ ﮔﻔ ﺖ‪ :‬اﯼ‬
‫ﻣﻮﺳﯽ ﻏﻢ ﻣﺪار آﻪ ﻣﯽداﻧﻢ راﺳﺖ ﮔﻔﺘﯽ‪ .‬و ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬ﻳﺎ اﺑﺎﻟﺤﺴﻦ‪ ،‬ﭼﻨ ﺪ ﻧﻔ ﺮ ﻧ ﺎنﺧ ﻮر‬
‫دارﯼ؟ ﮔﻔﺘﻢ از ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻧﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬هﻤﻪ ﺑﭽ ﻪه ﺎﯼ ﺗﻮاﻧ ﺪ؟ ﮔﻔ ﺘﻢ‪ :‬ﻧ ﻪ‪ .‬ﺑﻴ ﺸﺘﺮﺷﺎن‬
‫ﺧﺪم و ﺣﺸﻢ هﺴﺘﻨﺪ و اﻣﺎ ﻓﺮزﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺎدﻩ از ﺳﯽ ﭘ ﺴﺮﻧﺪ از اﻳ ﻦ ﻗ ﺮار و دﺧﺘ ﺮان ﻧﻴ ﺰ‬
‫از اﻳﻦ ﻗﺮار‪ .‬ﭘﺮﺳﻴﺪ ﭼﺮا دﺧﺘ ﺮان را ﺑ ﻪ ﭘﺴﺮﻋﻤﻮهﺎﻳ ﺸﺎن ﺷ ﻮهﺮ ﻧﻤ ﯽده ﯽ؟ ﮔﻔ ﺘﻢ‪:‬‬
‫ﭘﻮل ﺟﻬﻴﺰﻩ ﺁﻧﻬﺎ را ﻧﺪارم‪ .‬ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬وﺿﻊ در ﺁﻣ ﺪ اﻣﻼآ ﺖ ﭼﮕﻮﻧ ﻪ اﺳ ﺖ؟ ﮔﻔ ﺘﻢ‪ :‬ﮔ ﺎﻩ‬
‫هﺴﺖ و ﮔﺎﻩ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬ﻗﺮض ﺑﺮ ﮔﺮدن دارﯼ؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺁرﯼ‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ دﻩ هﺰار‬
‫دﻳﻨﺎر‪ .‬رﺷﻴﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯼ ﭘﺴﺮﻋﻤﻮ‪ ،‬ﺁﻧﻘﺪر ﭘﻮل ﺑﻪ ﺗ ﻮ ﻣ ﯽده ﻢ آ ﻪ ﭘ ﺴﺮان و دﺧﺘﺮاﻧ ﺖ‬
‫را هﻤ ﺴﺮ ده ﯽ و اﻣﻼآ ﺖ را ﺁﺑ ﺎد آﻨ ﯽ‪ .‬او را دﻋ ﺎ آ ﺮدم‪ .‬ﮔﻔ ﺖ‪ :‬اﯼ ﻣﻮﺳ ﯽ‬
‫اﺣﺘﻴﺎﺟﺎﺗﺖ را ﺑﮕﻮ‪ .‬ﮔﻔ ﺘﻢ‪ :‬اﯼ اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ اول ﺧ ﻮاهﺶ ﻣ ﻦ از ﺗ ﻮ اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫اﺟﺎزﻩ ﻓﺮﻣﺎﺋﻴﺪ ﻧﺰد زن و ﺑﭽﻪام ﺑﺮﮔﺮدم‪ .‬ﮔﻔ ﺖ‪ :‬اﺟ ﺎزﻩ دارﯼ‪ ،‬ﺑ ﺎز ه ﻢ ﺑﺨ ﻮاﻩ‪ .‬ﮔﻔ ﺘﻢ‬
‫ﺧ ﺪا اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ را ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﺎ ﻳ ﻚ ﻣ ﺸﺖ ﭘ ﺴﺮﻋﻤﻮهﺎﻳﺶ ﺑ ﺎﻗﯽ ﺑ ﺪارد‪ ،‬ﻣ ﻦ ﻣ ﺮدﯼ‬
‫ﻋﻴﺎﻟﻮارم و ﻋﺎﺋﻠ ﻪاﯼ ﺳ ﻨﮕﻴﻦ ﺑ ﺮ دوش دارم و ﺑﻌ ﺪ از ﺧ ﺪا ﭼ ﺸﻤﻬﺎﯼ ﻣ ﺎ ﺑ ﻪ آ ﺮم و‬
‫ﺑﺨﺸﺶ اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ دوﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺻﺪ هﺰار دره ﻢ و ﻳﻜﺪﺳ ﺖ ﻟﺒ ﺎس ﺑ ﻪ ﻣ ﻦ ﻋﻄ ﺎ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد و ﻣﺮا ﺳﻮار ﻧﻤ ﻮد و ﺑ ﺎ اﺣﺘ ﺮام ﻧ ﺰد زن وﺑﭽ ﻪام ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴ ﺪ‪) .‬ﺑﺤ ﺎراﻻﻧﻮار‪،‬‬
‫ﺟﻠﺪ ﻳﺎزدهﻢ‪ ،‬در ﺣﺎﻻت اﻣﺎم ﻣﻮﺳﯽ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم‪ ،‬ﻣﻨﺎﻇﺮات ﻣﻊ ﺧﻠﻔﺎء اﻟﺠﻮر(‪.‬‬

‫‪ -‬در ﺣ ﺪﻳﺚ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت ﻋﻠ ﯽ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم در ﻣﻮﻗ ﻊ ازدواج ﺑ ﺎ‬

‫ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﺷﺘﺮ و ﻳﻚ زرﻩ و ﻳﻚ ﺷﻤﺸﻴﺮ داﺷﺖ آﻪ از ﭘﻮل ﻓ ﺮوش ﺁن‬
‫زرﻩ ازدواج ﻧﻤﻮد‪) .‬ﺁﻳﺖاﷲ دﺳﺘﻐﻴﺐ ﺷﻴﺮازﯼ‪ ،‬در آﺘﺎب ﻣﻌﺮاج(‪.‬‬

‫‪ -‬از ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق ﻧﻘ ﻞ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت ﻋﻠ ﯽ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم در ﻣﻮﻗ ﻊ‬

‫ﻧﻤﺎز اﻧﮕ ﺸﺘﺮ ﺧ ﻮد را ﺑ ﻪ ﺳ ﺎﺋﻠﯽ هﺪﻳ ﻪ داد‪ ،‬آ ﻪ وزن ﺣﻠﻘ ﻪاش ﭼﻬ ﺎر ﻣﺜﻘ ﺎل ﻧﻘ ﺮﻩ و‬
‫وزن ﻧﮕﻴﻨﺶ ﭘﻨﺞ ﻣﺜﻘﺎل ﻳﺎﻗﻮت ﺳ ﺮخ ﺑ ﻮد‪ ،‬آ ﻪ ﻗﻴﻤ ﺘﺶ ﺧ ﺮاج ﻳ ﻚ ﺳ ﺎل آ ﺸﻮر ﺷ ﺎم‬
‫ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪) .‬آﻠﻴﻨ ﯽ‪ ،‬اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘ ﺎب اﻟﺤﺠ ﺔ‪ ،‬ﺑ ﺎب ﻧ ﺎدر‪ ،‬و ﺁﻳ ﺖاﷲ اﻟﻌﻈﻤ ﯽ‬
‫ﺑﺮوﺟﺮدﯼ‪ ،‬آﺘﺎب ﺟﻮاهﺮ اﻟﻮﻻﻳﻪ(‪.‬‬

‫‪٤٠٠‬‬
‫‪ -‬در ﺳﻔﻴﻨﺔاﻟﺒﺤﺎر ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪﻩ آﻪ در ﺁﻣﺪ ﺳﺎﻻﻧﻪ اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‬
‫ﭼﻬﻞ هﺰار دﻳﻨﺎر )ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ دو ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﻪ ﭘﻮل اﻣﺮوز( ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪) .‬اﺳﺘﺎد اﺣﻤ ﺪ ﻗﻤ ﯽ‪،‬‬
‫ﺳﻤﻴﻨﺎر ﻓﻴﻀﻴﻪ ﻗﻢ‪ ،‬ﻧﻘﻞ از آﺘﺎب ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ در اﺳﻼم(‪.‬‬

‫در ﺳﻬﻢ اﻣﺎم‬

‫‪ -‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻳﺤﻴ ﯽ از اﺣﻤ ﺪﺑﻦ ﻣﺤﻤ ﺪﺑﻦ ﻋﻴ ﺴﯽ‪ ،‬و او از اﺑ ﻦ ﻣﺤﺒ ﻮب‪ ،‬و او‬
‫از هﺸﺎم ﺑﻦ ﺳﺎﻟﻢ‪ ،‬و او از اﺑﯽ ﺧﺎﻟﺪ اﻟﻜ ﺎﺑﻠﯽ‪ ،‬ﻧﻘ ﻞ آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ اﻣ ﺎم ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ‬
‫ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬در آﺘ ﺎب ﻋﻠ ﯽ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم )آ ﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ‬
‫اﻧ ﺸﺎء ﻓﺮﻣ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ( دﻳ ﺪﻩ اﻳ ﻢ آ ﻪ زﻣ ﻴﻦ ﻣﺘﻌﻠ ﻖ ﺑ ﻪ ﺧ ﺪا اﺳ ﺖ و او ﺁﻧ ﺮا ﺑ ﻪ ﻣ ﻦ‬
‫وﺧﺎﻧﺪاﻧﻢ واﮔﺬار آﺮدﻩ و ﻣﺎﺋﻴﻢ ﭘﺮهﻴﺰﮔﺎران و هﻤﻪ زﻣﻴﻦ از ﺁن ﻣﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﻧﻴﺰ اﻣﺎم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬هﺮ ﻣﺴﻠﻤﯽ آﻪ زﻣﻴﻨﯽ را زﻧﺪﻩ و ﺁﺑﺎد آﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳ ﺪ ﺧ ﺮاﺟﺶ‬
‫را ﺑﻪ اﻣﺎم ﺑﭙﺮدازد‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻴﻜﻪ ﺣﻀﺮت ﻗﺎﺋﻢ از ﺧﺎﻧﺪان ﻣﻦ ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻇﺎهﺮ ﺷ ﻮد‪.‬‬
‫ﺁﻧﮕ ﺎﻩ هﻤ ﻪ زﻣﻴﻨﻬ ﺎ را ﺗ ﺼﺮف آﻨ ﺪ و ﻣﺘ ﺼﺮﻓﻴﻦ را از ﺁﻧﻬ ﺎ اﺧ ﺮاج ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪ ،‬ﻣﮕ ﺮ‬
‫زﻣﻴﻨﻬﺎﺋﯽ آﻪ در دﺳﺖ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ آﻪ ﺣﻀﺮت ﻗﺎﺋﻢ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم اﻳ ﻦ زﻣﻴﻨﻬ ﺎ را‬
‫ﺑﺎ ﺧﻮد ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻘﺎﻃﻌﻪ ﺑﻨﺪد و زﻣﻴﻦ را در دﺳﺖ اﻳﺸﺎن ﺑﺎﻗﯽ ﮔﺬارد‪.‬‬
‫وﻋﻤﺮﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﻤﻊ را در ﻣﺪرﺳﻪ دﻳﺪم و او در ﺁن ﺳ ﺎل وﺟﻬ ﯽ را‬
‫ﺧﺪﻣﺖ اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﺑ ﺮدﻩ وﺁن ﺣ ﻀﺮ ت ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘ ﻪ ﺑ ﻮد‪ .‬ﺑ ﺎو ﮔﻔ ﺘﻢ‪ :‬ﭼ ﺮا‬
‫اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم وﺟﻬﯽ را آ ﻪ ﺑ ﺮاﻳﺶ ﺑ ﺮدﯼ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺗ ﻮ رد آ ﺮد؟ ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﭼ ﻮن‬
‫وﺟﻪ را ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺘﺶ ﺑﺮدم‪ ،‬ﻋﺮض آﺮدم آﻪ ﻏﻮاﺻﯽ درﻳﺎﯼ ﺑﺤﺮﻳﻦ ﺑ ﻪ ﻣ ﻦ واﮔ ﺬار‬
‫ﺷﺪﻩ و ﭼﻬﺎرﺻﺪ ه ﺰار دره ﻢ اﺳ ﺘﻔﺎدﻩ آ ﺮدم و ﺧﻤ ﺲ ﺁﻧ ﺮا آ ﻪ ه ﺸﺘﺎد ه ﺰار دره ﻢ‬
‫اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺑ ﺮاﯼ ﺷ ﻤﺎ ﺁوردﻩام‪ .‬ﺣ ﻀﺮت ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﻣﮕ ﺮ ﻣ ﺎ از زﻣ ﻴﻦ وﺁﻧﭽ ﻪ ﺧ ﺪا از ﺁن‬
‫ﺑ ﺮﺁوردﻩ‪ ،‬ﺣﻘ ﯽ ﺟ ﺰ ﺧﻤ ﺲ ﻧ ﺪارم؟ اﯼ اﺑﺎﺳ ﻴﺎر‪ ،‬ﺑﺪﺳ ﺘﯽ آ ﻪ هﻤ ﻪ زﻣ ﻴﻦ از ﺁن ﻣ ﺎ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺁﻧﭽﻪ ﺧﺪا از ﺁن ﺑﺮﺁورد ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﺎ اﺳﺖ‪) .‬اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻟﺤﺠﺔ‪،‬‬
‫ﺑﺎب ان اﻻرض آﻠﻬﺎ ﻟﻼﻣﺎم ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم(‪.‬‬

‫‪ -‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻳﺤﻴﯽ از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺣﻤﺪ‪ ،‬و او از ﻣﺤﻤ ﺪﺑﻦ ﻋﺒ ﺪاﷲ ﺑ ﻦ اﺣﻤ ﺪ‪ ،‬و‬
‫او ازﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﻟﻨﻌﻤﺎن‪ ،‬و او از ﺻﺎﻟﺢ ﺑﻦ ﺣﻤﺰﻩ‪ ،‬و او از اﺑﺎن ﺑﻦ ﻣﺼﻌﺐ‪ ،‬و او از‬

‫‪٤٠١‬‬
‫ﻳﻮﻧﺲ ﺑﻦ ﻇﺒﻴﺎن ﻳﺎ از ﻣﻌﻠﯽ ﺑﻦ ﺧﻨﻴﺲ‪ ،‬رواﻳﺖ دارد آﻪ ﺑﻪ اﺑﯽ ﻋﺒﺪاﷲ اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻋﺮض آﺮدم‪ :‬ﺷﻤﺎ از اﻳﻦ زﻣﻴﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﭼﻪ هﺴﺘﻴﺪ؟ ﺣ ﻀﺮت ﻟﺒﺨﻨ ﺪﯼ زد‬
‫و ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬هﻤﺎﻧ ﺎ ﺧ ﺪاﯼ ﺗﺒ ﺎرك و ﺗﻌ ﺎﻟﯽ ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم را ﻓﺮﺳ ﺘﺎد و ﺑ ﻪ او‬
‫دﺳﺘﻮر داد ﺑﺎ اﻧﮕﺸﺖ اﺑﻬﺎﻣﺶ هﺸﺖ ﻧﻬﺮ در زﻣﻴﻦ ﺣﻔﺮ آﻨﺪ‪ ،‬آ ﻪ از ﺟﻤﻠ ﻪ ﺁﻧﻬﺎﺳ ﺖ‬
‫ﺳﻴﺤﺎن و ﺟﻴﺤﺎن آﻪ هﻤﺎن ﻧﻬﺮ ﺑﻠﺦ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺧﺸﻮع آﻪ ﻧﻬﺮ ﺷﺎش)ﺷﻮش( اﺳ ﺖ‪ ،‬و‬
‫ﻣﻬﺮان آﻪ ﻧﻬﺮ هﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﻴﻞ ﺑﻪ ﻣ ﺼﺮ‪ ،‬و دﺟﻠ ﻪ و ﻓ ﺮات‪ .‬ﭘ ﺲ ﺁﻧﭽ ﻪ ﺁب ده ﺪ و‬
‫ﺁب ﮔﻴ ﺮد از ﺁن ﻣ ﺎ اﺳ ﺖ و ﺁﻧﭽ ﻪ از ﺁن ﻣ ﺎ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻌﻠ ﻖ ﺑ ﻪ ﺷ ﻴﻌﻴﺎن ﻣ ﺎ اﺳ ﺖ‪ .‬و‬
‫دﺷﻤﻦ ﻣﺎ را از ﺁن ﺑﻬﺮﻩاﯼ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺁﻧﻜﻪ ﺁﻧﺮا ﺑﻪ زور و ﻧﺎﺣﻖ ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫و ﻧﻴﺰ اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺑﺎ ﭘﺎﯼ ﺧﻮﻳﺶ ﭘﻨﺞ‬
‫ﻧﻬﺮ ﺣﻔﺮ آ ﺮد‪ ،‬آ ﻪ زﺑﺎﻧ ﻪ ﺁب در ﭘ ﯽ ﺁن ﻣ ﯽﺁﻣ ﺪ‪ :‬ﻓ ﺮات و دﺟﻠ ﻪ و ﻧﻴ ﻞ وﻣﻬ ﺮان و‬
‫ﻧﻬ ﺮ ﺑﻠ ﺦ ﭘ ﺲ هﻤ ﻪ ﺁﻧﭽ ﻪ از ﺁﻧﻬ ﺎ ﺁب ﺧ ﻮرد‪ ،‬و ﺁب ده ﺪ ﻣﺘﻌﻠ ﻖ ﺑ ﻪ اﻣ ﺎم اﺳ ﺖ‪ .‬و‬
‫درﻳﺎﺋﯽ آﻪ ﺧﺸﻜﯽهﺎ را در ﻣﻴﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑ ﻪ اﻣ ﺎم اﺳ ﺖ‪) .‬از هﻤ ﺎن‬
‫آﺘﺎب(‪.‬‬

‫‪-‬اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﺑﺘﺄآﻴ ﺪ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬آ ﺎرﯼ ﻧ ﺰد ﺧ ﺪا ﻣﺤﺒ ﻮﺑﺘﺮ از‬
‫رﺳﺎﻧﻴﺪن ﭘﻮل ﺑﻪ اﻣﺎم ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬هﻤﺎﻧﺎ آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ هﺮ درهﻤﯽ را آﻪ ﺑﻪ اﻣﺎم دادﻩ ﺷﻮد‪،‬‬
‫در ﺑﻬﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﻜﻤﯽ آﻮﻩ اﺣﺪ ﻗﺮار دهﺪ‪.‬‬
‫و ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻣﻴﺎح ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺑﻪ ﻣﻦ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آ ﻪ اﯼ ﻣﻴ ﺎح‬
‫ﻳﻚ درهﻢ آﻪ ﺑﻪ اﻣﺎم ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬از آﻮﻩ اﺣﺪ ﺳﻨﮕﻴﻦﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬وﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻳﻚ درهﻢ آ ﻪ‬
‫ﺑﻪ اﻣ ﺎم ﺑﺮﺳ ﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺘ ﺮ اﺳ ﺖ از دو ه ﺰار ه ﺰار )دوﻣﻴﻠﻴ ﻮن( دره ﻢ آ ﻪ در راﻩ ﺧﻴ ﺮ‬
‫دﻳﮕﺮ ﻣﺼﺮف ﺷﻮد‪.‬‬
‫و ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﺮاهﻴﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺪرم ﮔﻔ ﺖ‪ :‬در ﺧ ﺪﻣﺖ ﺣ ﻀﺮت اﺑ ﯽ ﺟﻌﻔ ﺮ ﺛ ﺎﻧﯽ‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم )اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﯽ( ﺑﻮدم آﻪ ﺻﺎﻟﺢ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﻬﻞ آﻪ ﻣﺘﻮﻟﯽ اوﻗﺎف ﻗﻢ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬وارد ﺷﺪ وﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﺮض آﺮد‪ :‬ﺁﻗ ﺎﯼ ﻣ ﻦ ﺁن دﻩ ه ﺰار دره ﻢ را آ ﻪ ﮔﻔﺘ ﻪ‬
‫ﺑﻮدم‪ ،‬ﺑ ﻪ ﻣ ﻦ ﺣ ﻼل ﺑﻔﺮﻣ ﺎ‪ .‬زﻳ ﺮا ﺁﻧﻬ ﺎ را ﺧ ﺮج آ ﺮدم‪ .‬ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺣ ﻼل آ ﺮدم‪ .‬وﻟ ﯽ‬
‫ﭼﻮن ﺑﻴﺮون رﻓﺖ‪ ،‬اﻣﺎم ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻳﻦ ﺷﺨﺺ را ﺑﺒﻴﻦ آﻪ اﻣﻮال ﻣﺤﻤﺪ را‬
‫ﻣﯽﺧﻮرد و ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ ﻣﺮا ﺣﻼل آﻦ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻦ ﻧﻤﯽﮔﻮﻳﻢ ﺣﻼل ﻧﻤﯽآﻨﻢ‪ .‬وﻟ ﯽ ﺑ ﻪ ﺧ ﺪا‬
‫آﻪ اﻳﻦ ﭘﻮل از ﮔﻠﻮﻳﺶ ﭘﺎﺋﻴﻦ ﻧﻤﯽرود زﻳﺮا ﺧ ﺪا در روز ﻗﻴﺎﻣ ﺖ ﺑ ﺪون ﻣ ﺴﺎﻣﺤﻪ از‬

‫‪٤٠٢‬‬
‫او ﺳﺌﻮال ﺧﻮاهﺪ آﺮد‪) .‬اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘ ﺎب اﻟﺤﺠ ﺔ‪ ،‬ﺑ ﺎب ان اﻻرض آﻠﻬ ﺎ ﻟﻼﻣ ﺎم‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم(‬

‫اﺋﻤﻪ و اﺟﻨﻪ‬
‫‪ -‬ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻋﻠ ﯽ از ﻳﺤﻴ ﯽ ﺑ ﻦ ﻣ ﺸﺎور‪ ،‬و او از ﺳﻌﺪاﻻﺳ ﻜﺎف‪ ،‬رواﻳ ﺖ‬
‫ﻣﯽآﻨﺪ آﻪ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﯽ از آﺎرهﺎﯼ ﺧﻮدم ﺑﻪ ﻣﻨﺰل اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم رﻓ ﺘﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺪﺗﯽ زﻳﺎد در اﻧﺘﻈﺎر ﻣﺎﻧﺪم‪ .‬ﺗﺎ ﻧﺎﮔ ﺎﻩ اﺷﺨﺎﺻ ﯽ را دﻳ ﺪم آ ﻪ از اﻃ ﺎق ﺧ ﺎرج ﺷ ﺪﻩ‪،‬‬
‫ﺑﺴﻮﯼ ﻣﻦ ﺁﻣﺪﻧﺪ آﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻠﺨﻬ ﺎﺋﯽ زرد ﺑﻮدﻧ ﺪ و ﭘﻮﺳ ﺘﯽ در ﺑ ﺮ آ ﺮدﻩ و از آﺜ ﺮت‬
‫ﻋﺒﺎدت ﻻﻏﺮ ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ اﻣﺎم رﺳﻴﺪم‪ ،‬ﻋﺮض آ ﺮدم‪ :‬اﺷﺨﺎﺻ ﯽ از‬
‫ﻧﺰد ﻣﻦ ﮔﺬﺷ ﺘﻨﺪ هﻤ ﻪ ﻳﻜﻨﻮاﺧ ﺖ آ ﻪ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﻣﻠﺨﻬ ﺎﯼ زرد ﺑﻮدﻧ ﺪ و ﻋﺒ ﺎدت ﻻﻏﺮﺷ ﺎن‬
‫آﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﯼ ﺳﻌﺪ‪ ،‬اﻳﺸﺎن ﺑﺮادران ﺗﻮ از ﻃﺎﺋﻔﻪ ﺟﻦ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﺮض آﺮدم‪:‬‬
‫ﺧﺪﻣﺖ ﺷﻤﺎ ﻣﯽﺁﻳﻨﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮد ﺁرﯼ‪ .‬ﻣﯽﺁﻳﻨﺪ ﻣﺴﺎﺋﻞ دﻳﻨﯽ و ﺣ ﻼل و ﺣ ﺮام ﺧ ﻮد را از‬
‫ﻣ ﺎ ﻣ ﯽﭘﺮﺳ ﻨﺪ‪) .‬اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘ ﺎب اﻟﺤﺠ ﺔ‪ ،‬ﺑ ﺎب ان اﻟﺠ ﻦ ﻳ ﺄﺗﻴﻬﻢ ﻓﻴ ﺴﺌﻠﻮﻧﻬﻢ ﻋ ﻦ‬
‫ﻣﻌﺎﻟﻢ دﻳﻨﻬﻢ(‪.‬‬

‫‪ -‬و اﺑﻦ ﺟﺒﻞ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﺧﺎﻧﻪ اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺑﻮدم آﻪ ﻣﺮدﻣﯽ‬
‫ﺷﺒﻴﻪ ﺳﻴﺎﻩ ﭘﻮﺳﺘﺎن ﺳ ﻮداﻧﯽ ﺑﻴ ﺮون ﺁﻣﺪﻧ ﺪ‪ ،‬آ ﻪ ﻟﻨ ﮓ و روﭘﻮﺷ ﯽ در ﺑ ﺮ داﺷ ﺘﻨﺪ‪ .‬از‬
‫اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم راﺟﻊ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﭘﺮﺳ ﻴﺪم‪ .‬ﻓﺮﻣﻮدﻧ ﺪ‪ :‬اﻳ ﺸﺎن ﺑ ﺮادران ﺟ ﻦ ﺷ ﻤﺎ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﺳﻌﺪ اﺳﻜﺎف ﮔﻮﻳ ﺪ ﺧ ﺪﻣﺖ اﻣ ﺎم ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ره ﺴﭙﺎر ﺷ ﺪم‪.‬‬
‫وﭼﻮن ﻣ ﯽﺧﻮاﺳ ﺘﻢ اﺟ ﺎزﻩ ورود ﺑﮕﻴ ﺮم‪ ،‬دﻳ ﺪم ﺟﻬﺎزه ﺎﯼ ﺷ ﺘﺮ ﺑﻴ ﺮون ﺧﺎﻧ ﻪ ﺻ ﻒ‬
‫آﺸﺪﻩ وﺑﻪ ردﻳﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎﮔﺎﻩ ﺻﺪاﺋﯽ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺳ ﭙﺲ ﻣﺮدﻣ ﯽ ﻋﻤﺎﻣ ﻪ ﺑ ﺴﺮ ﺷ ﺒﻴﻪ‬
‫ﺳﻮداﻧﻴﻬﺎ ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺧﺪﻣﺖ ﺣﻀﺮت رﺳﻴﺪم‪ .‬ﻋﺮض آﺮدم‪ :‬ﻗﺮﺑﺎﻧﺖ‪ ،‬اﻣﺮوز‬
‫ﺑﻤﻦ دﻳﺮ اﺟﺎزﻩ دﺧﻮل ﻓﺮﻣﻮدﯼ‪ ،‬و ﻣﻦ ﻋﻤﺎﻣﻪ ﺑ ﺴﺮاﻧﯽ را دﻳ ﺪم آ ﻪ ﺑﻴ ﺮون ﺁﻣﺪﻧ ﺪ و‬
‫ﻣﻦ ﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻢ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻧﺪاﻧﺴﺘﯽ ﺁﻧﻬﺎ آﻴﺎﻧﻨﺪ؟ ﻋﺮض آﺮدم‪ :‬ﻧﻪ! ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺁﻧﻬ ﺎ ﺑ ﺮادران‬
‫ﺟﻦ ﺷﻤﺎ هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٤٠٣‬‬
‫‪ -‬و ﺳﺪﻳﺮ ﺻﻴﺮﻓﯽ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺑﻤﻦ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ آ ﻪ اﯼ ﺳ ﺪﻳﺮ‪،‬‬
‫ﻣﺎ ﺧﺪﻣﺘﮕﺰاراﻧﯽ از ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺟﻦ دارﻳ ﻢ‪ ،‬آ ﻪ ه ﺮ ﮔ ﺎﻩ در آ ﺎرﯼ ﺷ ﺘﺎب داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﻴﻢ‪،‬‬
‫ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﺎﻣﻮرﻳﺖ ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﻴﻢ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﺣﻜﻴﻤﻪ دﺧﺘ ﺮ ﻣﻮﺳ ﯽ ﺑ ﻦ ﺟﻌﻔ ﺮ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﮔﻮﻳ ﺪ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم رﺿ ﺎ‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم را دﻳﺪم آﻪ در هﻴﺰمﺧﺎﻧﻪ اﻳﺴﺘﺎدﻩ وﺁه ﺴﺘﻪ ﺑ ﺎ آ ﺴﯽ ﺳ ﺨﻦ ﻣ ﯽﮔﻮﻳ ﺪ‪ ،‬اﻣ ﺎ‬
‫ﻣﻦ ﺁن دﻳﮕﺮﯼ را ﻧﻤﯽدﻳﺪم‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺁﻗﺎﯼ ﻣﻦ ﺑﺎ آﯽ ﺁه ﺴﺘﻪ ﺳ ﺨﻦ ﻣ ﯽﮔ ﻮﺋﯽ؟ ﻓﺮﻣ ﻮد‪:‬‬
‫اﻳ ﻦ ﻋ ﺎﻣﺮ زهﺮاﺋ ﯽ ﺟ ﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻧ ﺰد ﻣ ﻦ ﺁﻣ ﺪﻩ اﺳ ﺖ و درد دل ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪ .‬ﻋ ﺮض‬
‫آ ﺮدم‪ :‬ﺳ ﺮورم‪ ،‬دوﺳ ﺖ دارم ﺳ ﺨﻨﺶ را ﺑ ﺸﻨﻮم‪ .‬ﻓﺮﻣ ﻮد اﮔ ﺮ ﺳ ﺨﻨﺶ را ﺑ ﺸﻨﻮﯼ‬
‫ﻳﻜ ﺴﺎل ﺗ ﺐ ﻣ ﯽآﻨ ﯽ‪ .‬ﻋ ﺮض آ ﺮدم‪ :‬ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ وﺻ ﻒ‪ ،‬ﺁﻗ ﺎﻳﻢ‪ ،‬دوﺳ ﺖ دارم ﺑ ﺸﻨﻮم‬
‫ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺑ ﺸﻨﻮ! ﻣ ﻦ ﮔ ﻮش دادم‪ .‬ﺻ ﺪاﺋﯽ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﺳ ﻮت ﺷ ﻨﻴﺪم و ﺗ ﺐ ﻣ ﺮا ﮔﺮﻓ ﺖ ﺗ ﺎ‬
‫ﻳﻜﺴﺎل‪.‬‬
‫‪ -‬و ﺟ ﺎﺑﺮ رﺣﻤ ﺔ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ ﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‬
‫ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬هﻨﮕ ﺎﻣﯽ آ ﻪ اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﺑ ﺮ ﻣﻨﺒ ﺮ ﺑ ﻮد‪ ،‬از ﻃ ﺮف ﻳﻜ ﯽ از‬
‫دره ﺎﯼ ﻣ ﺴﺠﺪ اژده ﺎﺋﯽ داﺧ ﻞ ﺷ ﺪ‪ .‬ﻣ ﺮدم ﺁهﻨ ﮓ آ ﺸﺘﻨﺶ را آﺮدﻧ ﺪ‪ ،‬اﻣ ﺎ‬
‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺁﻧﺎن را از اﻳﻦ آ ﺎر ﺑﺎزداﺷ ﺖ‪ .‬او ﺳ ﻴﻨﻪآ ﺸﺎن ﺁﻣ ﺪ ﺗ ﺎ ﭘ ﺎﯼ‬
‫ﻣﻨﺒﺮ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﺎﺳ ﺖ و روﯼ دﻣ ﺶ اﻳ ﺴﺘﺎد‪ .‬و ﺑ ﻪ اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﺳ ﻼم‬
‫آ ﺮد‪ .‬ﺣ ﻀﺮت اﺷ ﺎرﻩ ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﺑﻨ ﺸﻴﻨﺪ ﺗ ﺎ ﺧﻄﺒ ﻪاش ﺗﻤ ﺎم ﺷ ﻮد‪ .‬ﭘ ﺲ از ﺧﻄﺒ ﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺗﻮآﻴﺴﺘﯽ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎن ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺷﻤﺎ ﺑ ﺮ ﻃﺎﻳﻔ ﻪ ﺟ ﻨﻢ‪ .‬ﭘ ﺪرم ُﻣ ﺮد و‬
‫ﺑﻪ ﻣﻦ ﺳﻔﺎرش آﺮد ﺧﺪﻣﺖ ﺷﻤﺎ ﺁﻳﻢ و رأﯼ ﺷﻤﺎ را ﺑﺮاﯼ ﺟﺎﻧ ﺸﻴﻨﯽ او ﺑﺪﺳ ﺖ ﺁورم‪.‬‬
‫اآﻨﻮن ﺁﻣﺪﻩام ﺗﺎ ﭼﻪ دﺳ ﺘﻮر ﻓﺮﻣ ﺎﺋﯽ؟ اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺑ ﺎزﮔﺮد و‬
‫ﺑﻪ ﻓﻀﻞ ﺧﺪا در ﻣﻴﺎن ﺟﻨﻴﺎن ﺑﺠﺎﯼ ﭘﺪرت ﺑﺎش آﻪ ﺗﻮ ﺧﻠﻴﻔ ﻪ ﻣ ﻦ ه ﺴﺘﯽ ﺑ ﺮ اﻳ ﺸﺎن‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﺎ اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﺧ ﺪاﺣﺎﻓﻈﯽ آ ﺮد و ﺑﺎزﮔ ﺸﺖ‪ .‬ﻣ ﻦ ﻋ ﺮض آ ﺮدم‪ :‬ﻗﺮﺑﺎﻧ ﺖ‪،‬‬
‫ﻋﻤ ﺮو ﺧ ﺪﻣﺖ ﺷ ﻤﺎ ﻣ ﯽﺁﻳ ﺪ وﺁﻣ ﺪن ﺑ ﺮ او واﺟ ﺐ اﺳ ﺖ؟ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺁرﯼ! )از هﻤ ﺎن‬
‫آﺘﺎب(‬

‫‪ -‬ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻳﺤﻴﯽ از اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬و از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺧﺎﻟ ﺪ‪ ،‬و او از ﻣﺤﻤ ﺪﺑﻦ‬
‫اﻟﻘﺎﺳﻢ‪ ،‬و او از ﺣﺴﻦ ﺑﻦ اﺑﯽ اﻟﻌﻼء‪ ،‬رواﻳﺖ دارد آﻪ دﻳﺪم اﻣﺎم اﺑﯽ ﻋﺒ ﺪاﷲ ﺻ ﺎدق‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم دﺳﺘﺶ را ﺑﻪ ﻣﺘﻜﺎهﺎﺋﯽ آﻪ در ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻮد‪ ،‬زد و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﯼ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ اﻳﻨﻬ ﺎ‬

‫‪٤٠٤‬‬
‫ﻣﺘﻜﺎهﺎﺋﯽ اﺳﺖ آﻪ ﺑﺎره ﺎ ﻓﺮﺷ ﺘﮕﺎن ﺑﺮﺁﻧﻬ ﺎ ﺗﻜﻴ ﻪ زدﻩاﻧ ﺪ و ﻣ ﺎ ﮔ ﺎهﯽ ﻣﺠﺒﻮرﺷ ﺪﻩاﻳ ﻢ‬
‫ﭘﺮه ﺎﯼ آﻮﭼﻜ ﺸﺎن را از روﯼ زﻣ ﻴﻦ ﺑ ﺮﭼﻴﻨﻴﻢ‪ .‬هﻤﺎﻧ ﺎ آ ﻪ ﻣﻼﺋ ﻚ ﻧﻴ ﺰ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ اﺟﻨ ﻪ‬
‫ﺑﻄﻮر ﻣﺴﺘﺮ ﺑﻪ ﻣﻼﻗﺎت ﻣﺎ ﻣﯽﺁﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و اﺑﻮﺣﻤﺰﻩ ﺛﻌﺎﻟﯽ در هﻤﻴﻦ ﺑﺎرﻩ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﺪﻣﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ اﻟﺤ ﺴﻴﻦ‬
‫)زﻳﻦاﻟﻌﺎﺑﺪﻳﻦ( ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم رﺳﻴﺪم‪ .‬ﺣﻀﺮت را دﻳﺪم آﻪ ﭼﻴﺰﯼ از زﻣ ﻴﻦ ﺑﺮﻣ ﯽﭼﻴ ﺪ‬
‫و دﺳﺘﺶ را ﭘﺸﺖ ﭘ ﺮدﻩ ﻣ ﯽﺑ ﺮد و ﺑ ﻪ آ ﺴﯽ آ ﻪ در ﺁن اﻃ ﺎق ﺑ ﻮد‪ ،‬ﻣ ﯽداد‪ .‬ﻋ ﺮض‬
‫آﺮدم‪ :‬ﻗﺮﺑﺎﻧﺖ‪ ،‬ﭼﻴﺴﺖ آﻪ ﺑﺮﻣﯽﭼﻴﻨﯽ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬زﻳﺎدﻳﻬ ﺎﯼ ﭘ ﺮ ﻓﺮﺷ ﺘﮕﺎﻧﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫ﺑﺎ ﻣﺎ ﺧﻠﻮت ﻣﯽآﻨﻨﺪ و ﭼ ﻮن از ﻧ ﺰد ﻣ ﺎ ﻣ ﯽروﻧ ﺪ ﺁﻧﻬ ﺎ را ﺟﻤ ﻊ ﻣ ﯽآﻨ ﻴﻢ و ﺑﺎزوﺑﻨ ﺪ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد ﻣﯽآﻨﻴﻢ‪ .‬ﻋﺮض آﺮدم‪ :‬ﻣﮕﺮ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﻣﯽﺁﻳﻨﺪ؟ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬اﯼ‬
‫اﺑﺎﺣﻤﺰﻩ‪ ،‬ﺁﻧﻘﺪر ﻣﯽﺁﻳﻨﺪ آﻪ روﯼ ﻣﺘﻜﺎهﺎ ﺟﺎﯼ ﺧﻮد را ﺗﻨﮓ ﻣﯽآﻨﻨﺪ )اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪،‬‬
‫آﺘﺎب اﻟﺤﺠﺔ‪ ،‬ﺑﺎب اﻟﻤﻼﺋﻜﻪ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﺷ ﻴﺦ ﺷ ﻬﻴﺪ رﺣﻤ ﺔ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ از ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮلاﷲ )ص( ﻧﻘ ﻞ آ ﺮدﻩ آ ﻪ‬

‫ﻓﺮﻣﻮدﻧ ﺪ‪ :‬ﺷ ﻴﻄﺎن ﺑ ﺮ دو ﻗ ﺴﻢ اﺳ ﺖ‪ :‬ﺷ ﻴﻄﺎن ﺟﻨ ﯽ‪ ،‬و ﺁن دور ﻣ ﯽﺷ ﻮد ﺑ ﻪ ﮔﻔ ﺘﻦ‬
‫"ﻻﺣﻮل و ﻻﻗﻮة اﻻ ﺑﺎﷲ اﻟﻌﻠﯽ اﻟﻌﻈﻴﻢ"‪ .‬و دﻳﮕﺮ ﺷﻴﻄﺎن اﻧ ﺴﯽ‪ ،‬و ﺁن دور ﻣ ﯽﺷ ﻮد‬
‫ﺑ ﻪ ﻓﺮﺳ ﺘﺎدن ﺻ ﻠﻮات ﺑ ﺮ ﻣﺤﻤ ﺪ و ﺁل ﺁن ﺟﻨ ﺎب ﻋﻠ ﻴﻬﻢ اﻟ ﺴﻼم‪) .‬ﻣﻔ ﺎﺗﻴﺢ اﻟﺠﻨ ﺎن و‬
‫ﺑﺎﻗﻴﺎت ﺻﺎﻟﺤﺎت‪ ،‬ﺑﺎب ﺳﻮم‪ ،‬در ﻋﻮذات دﻓﻊ ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﻋﻠﯽ ﺳﻴﺪ ﺑﻦ ﻃﺎوس در "اﻣﺎن اﻻﻓﻄﺎر" رواﻳ ﺖ آ ﺮدﻩ از اﺑﻮﻣﺤﻤ ﺪ ﻗﺎﺳ ﻢ‬

‫ﺑﻦ ﻋﻼﺻﺎﻓﯽ ﺧﺎدم اﻣﺎم ﻋﻠﯽ اﻟﻨﻘﯽ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‪ ،‬آ ﻪ ﮔﻔ ﺖ‪ :‬رﺧ ﺼﺖ ﻃﻠﺒﻴ ﺪم از ﺁن‬
‫ﺣ ﻀﺮت آ ﻪ ﺑ ﻪ زﻳ ﺎرت ﺟ ﺪش اﻣ ﺎم رﺿ ﺎ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﺑ ﺮوم‪ .‬ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﺑ ﺎ ﺧ ﻮد‬
‫اﻧﮕﺸﺘﺮﯼ داﺷﺘﻪ ﺑﺎش آﻪ ﻧﮕﻴ ﻨﺶ ﻋﻘﻴ ﻖ زرد ﺑﺎﺷ ﺪ و ﻧﻘ ﺶ ﻧﮕ ﻴﻦ "ﻣﺎﺷ ﺎء اﷲ ﻻﻗ ﻮﻩ‬
‫اﻻ ﺑﺎﷲ اﺳ ﺘﻐﻔﺮاﷲ" ﺑﺎﺷ ﺪ و ﺑ ﺮ روﯼ دﻳﮕ ﺮ ﻧﮕ ﻴﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ وﻋﻠ ﯽ ﻧﻘ ﺶ آ ﺮدﻩ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻮن اﻳﻦ اﻧﮕﺸﺘﺮ را ﺑﺎ ﺧﻮد دارﯼ اﻣﺎن ﻳﺎﺑﯽ از ﺷﺮ دزدان و راهﺰﻧﺎن‪ .‬ﺧﺎدم ﮔﻮﻳﺪ‬
‫ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪم و اﻧﮕﺸﺘﺮﯼ آﻪ ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻩ ﺑﻮد ﺑﻬﻢ رﺳﺎﻧﻴﺪم و ﺑﺮﮔ ﺸﺘﻢ آ ﻪ وداع‬
‫آﻨﻢ ‪ ...‬ﻓﺮﻣﻮد اﯼ ﺻﺎﻓﯽ! ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻟﺒﻴﻚ ﻳﺎ ﺳﻴﺪﯼ! ﻓﺮﻣﻮد آﻪ اﻧﮕﺸﺘﺮ ﻓﻴ ﺮوزﻩ ه ﻢ ﺑﺎﻳ ﺪ‬
‫ﺑﺎ ﺧﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯽ‪ ،‬ﺑﺪرﺳﺘﻴﻜﻪ ﻣﻴﺎن ﻃﻮس و ﻧﻴ ﺸﺎﺑﻮر ﺷ ﻴﺮﯼ ﺑﺮﺧﻮاه ﺪ ﺧ ﻮرد ﺑ ﻪ‬
‫ﺗﻮ و ﻗﺎﻓﻠﻪ را ﻣﻨﻊ ﺧﻮاهﺪ آﺮد از رﻓﺘﻦ‪ .‬ﺗﻮ ﭘﻴﺶ ﺑﺮو واﻳﻦ اﻧﮕﺸﺘﺮ را ﺑ ﻪ ﺷ ﻴﺮ ﺑﻨﻤ ﺎ‬

‫‪٤٠٥‬‬
‫و ﺑﮕﻮ ﻣﻮﻻﯼ ﻣﻦ ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ آﻪ دورﺷﻮ از راﻩ ‪ ...‬ﺻﺎﻓﯽ ﮔﻮﻳﺪ آﻪ رﻓﺘﻢ ﺑﻪ ﺳﻔﺮ و ﺑﻪ‬
‫ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ در هﻤﺎن ﻣﻜﺎن آﻪ ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﻴﺮﯼ ﺑﺮ ﺳﺮ راﻩ ﺁﻣﺪ و ﺁﻧﭽﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻌﻤﻞ ﺁوردم و ﺷﻴﺮ ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ .‬و ﭼﻮن از زﻳﺎرت ﺑﺮﮔﺸﺘﻢ ﺁﻧﭽ ﻪ ﮔﺬﺷ ﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺧ ﺪﻣﺖ ﺁن ﺟﻨ ﺎب ﻋ ﺮض آ ﺮدم‪ .‬ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬آ ﻪ ﻳ ﻚ ﭼﻴ ﺰ ﻣﺎﻧ ﺪﻩ آ ﻪ ﻧﮕﻔﺘ ﯽ‪ .‬اﮔ ﺮ‬
‫ﺧﻮاهﯽ ﻣﻦ ﻧﻘﻞ آﻨﻢ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﯼ ﺁﻗﺎﯼ ﻣﻦ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﻓﺮاﻣﻮش آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﻢ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﺷﺒﯽ‬
‫در ﻃﻮس ﻧﺰدﻳﻚ ﻗﺒﺮ ﺷﺮﻳﻒ‪ ،‬ﺷﺐ را ﺑﺴﺮ ﻣﯽﺑﺮدﯼ‪ ،‬ﮔﺮوهﯽ از ﺟﻨﻴﺎن ﺑﻪ زﻳﺎرت‬
‫ﻗﺒﺮ ﺁن ﺣﻀﺮت ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬آﻪ ﻧﮕﻴﻦ را در دﺳ ﺖ ﺗ ﻮ دﻳﺪﻧ ﺪ و ﻧﻘ ﺶ ﺁﻧ ﺮا ﺧﻮاﻧﺪﻧ ﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺁﻧﺮا از دﺳﺖ ﺗﻮ ﺑﺪر ﺁوردﻩ ﺑﺮدﻧﺪ ﺑﻨﺰد ﺑﻴﻤﺎرﯼ آﻪ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬و ﺁن اﻧﮕﺸﺘﺮ را در‬
‫ﻇﺮف ﺁﺑ ﯽ ﺷ ﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺁن ﺁب را ﺑ ﻪ ﺑﻴﻤ ﺎرﺧﻮد ﺧﻮراﻧﻴﺪﻧ ﺪ و ﺑﻴﻤﺎرﺷ ﺎن ﺻ ﺤﺖ ﻳﺎﻓ ﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ اﻧﮕﺸﺘﺮ را ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ .‬و ﺗ ﻮ در دﺳ ﺖ راﺳ ﺖ آ ﺮدﻩ ﺑ ﻮدﯼ‪ ،‬اﻳ ﺸﺎن در دﺳ ﺖ‬
‫ﭼﭗ ﺗﻮ آﺮدﻧﺪ و ﻧﺰدﻳﻚ ﺳﺮ ﺧﻮد ﻳﺎﻗﻮﺗﯽ دﻳﺪﻩ ﺑﺮداﺷﺘﯽ واﻟﺤﺎل هﻤﺮاﻩ ﺗﺴﺖ ‪ ...‬ﺑﺒ ﺮ‬
‫ﺑ ﻪ ﺑ ﺎزار و ﺁن را ﺑ ﻪ ه ﺸﺘﺎد اﺷ ﺮﻓﯽ ﺧ ﻮاهﯽ ﻓﺮوﺧ ﺖ و اﻳ ﻦ ﻳ ﺎﻗﻮت هﺪﻳ ﻪ ﺁن‬
‫ﺟﻨﻴﺎﻧﺴﺖ آﻪ ﺑﺮاﯼ ﺗﻮ ﺁوردﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺧ ﺎدم ﮔﻔ ﺖ ﻳ ﺎﻗﻮت را ﺑ ﻪ ﺑ ﺎزار ﺑ ﺮدم و ه ﺸﺘﺎد‬
‫اﺷﺮﻓﯽ ﻓﺮوﺧﺘﻢ‪ ،‬هﻤﭽﻨﺎﻧﻜ ﻪ ﺳ ﻴﺪ ﻓﺮﻣ ﻮدﻩ ﺑ ﻮد )ﻣﻔ ﺎﺗﻴﺢ اﻟﺠﻨ ﺎن و ﺑﺎﻗﻴ ﺎت ﺻ ﺎﻟﺤﺎت‪،‬‬
‫ﺳ َﻮر و ﺁﻳﺎت(‪.‬‬
‫ﺑﺎب ﺷﺸﻢ‪ ،‬در ﺧﻮاص ﺑﻌﻀﯽ ُ‬

‫‪ -‬در رواﻳﺖ اﺳﺖ از ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ‪ ،‬آﻪ اﮔﺮ ﺟ ﻦ‬
‫ﺳﻨﮕﯽ اﻓﻜﻨﺪ ﺁن ﺳﻨﮓ را ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ و ﺑﻴﻔﻜﻨﻴﺪ ﺑﻪ هﻤﺎن ﺟﺎ آ ﻪ ﺳ ﻨﮓ از ﺁن ﺁﻣ ﺪﻩ‪ ،‬ﭘ ﺲ‬
‫اﻳﻦ دﻋﺎ را ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ )ﻣﺘﻦ دﻋﺎ(‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻧﻴ ﺰ ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ دﻓ ﻊ ﺷ ﺮ ﺟﻨﻴ ﺎن‪ ،‬ﻧﮕﺎهﺪاﺷ ﺘﻦ ﻣ ﺮغ و ﺧ ﺮوس و‬
‫آﺒﻮﺗﺮ و ﺑﺰﻏﺎﻟﻪ در ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺎﻓﻊ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﻮد آ ﻪ در ﺧﺎﻧ ﻪاﯼ آ ﻪ اﺟﻨ ﻪ ﺳ ﻨﮓ ﻣ ﯽاﻧﺪازﻧ ﺪ‪ ،‬ﺻ ﺎﺣﺒﺨﺎﻧﻪ ﺁن‬
‫ﺳ ﻨﮓ را ﺑ ﺮدارد و ﺑﮕﻮﻳ ﺪ "ﺣ ﺴﺒﯽ اﷲ و آﻔ ﯽ ﺳ ﻤﻊ اﷲ ﻟﻤ ﻦ دﻋ ﺎ ﻟ ﻴﺲ وراء‬
‫اﻟﻤﻨﺘﻬﯽ" و ﺟﻨﻴﺎن ﭘﺎﺑﻪ ﻓﺮار ﮔﺬارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬در رواﻳ ﺖ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮلاﷲ )ص( ﺑ ﻪ ﺟﻨﮕ ﯽ ﻣ ﯽرﻓﺘﻨ ﺪ‪ .‬ﺑ ﻪ‬
‫وادﯼ رﺳﻴﺪﻧﺪ آﻪ در ﺁﻧﺠﺎ ﺟﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻮد‪ .‬در ﻣﻴﺎن اﺻﺤﺎب ﺧﻮد ﻧﺪا آﺮدﻧﺪ آ ﻪ ه ﺮ‬
‫دو ﺗﺎ دﺳﺖ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ و داﺧﻞ اﻳﻦ وادﯼ ﺷﻮﻳﺪ و هﻴﭽﻜﺲ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺮود‪ .‬و ﻳﻚ‬
‫ﺷﺨﺺ ﺗﻨﻬﺎ رﻓﺖ او را ﺟﻦ ﮔﺮﻓﺖ و دﭼﺎر ﺻﺮع ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪٤٠٦‬‬
‫‪ -‬درﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒﺮ از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ)ع( ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﭼ ﻮن‬
‫راﻩ را ﮔﻢ آﻨﯽ ﻓﺮﻳﺎد آﻦ‪" :‬ﻳﺎ ﺻﺎﻟﺢ ﻳﺎ ﺻ ﺎﻟﺢ ارﺷ ﺪوﻧﺎ اﻟ ﯽ اﻟﻄﺮﻳ ﻖ‪ ،‬وﺣﻜﻤ ﻢ ﷲ"‪.‬‬
‫راوﯼ ﺣ ﺪﻳﺚ ﮔﻮﻳ ﺪ آ ﻪ ﻣ ﺎ در ﺳ ﻔﺮﯼ راﻩ را ﮔ ﻢ آ ﺮدﻳﻢ و ﭼﻨ ﻴﻦ آ ﺮدﻳﻢ‪ .‬ﺻ ﺪاﯼ‬
‫ﺁهﺴﺘﻪاﯼ ﮔﻔﺖ‪ :‬راﻩ از ﺟﺎﻧﺐ راﺳﺖ اﺳ ﺖ‪ .‬از ﺻ ﺎﺣﺐ ﺻ ﺪا ﭘﺮﺳ ﻴﺪﻳﻢ‪ :‬آﻴ ﺴﺘﯽ آ ﻪ‬
‫ﺧ ﺪا ﺗ ﺮا ﺑﻴ ﺎﻣﺮزد‪ .‬ﮔﻔ ﺖ ﻣ ﻦ از ﺁن ﮔ ﺮوهﻢ از ﺟ ﻦ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل )ص(‬
‫اﻳﻤﺎن ﺁوردﻧﺪ و آﺴﯽ ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از ﻣﻦ از ﺁﻧﻬﺎ ﻧﻤﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﻧﺪك ﻣﺴﺎﻓﺘﯽ رﻓﺘﻴﻢ و‬
‫راﻩ را ﻳﺎﻓﺘﻴﻢ‪.‬‬
‫‪ -‬در رواﻳﺖ اﺳﺖ آﻪ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻ ﺎدق)ع( ﺷ ﻜﺎﻳﺖ آ ﺮد‪ ،‬آ ﻪ‬
‫دﺧﺘﺮﯼ دارم در ﺧﻮاب ﺑﺴﻴﺎر ﻣﯽﺗﺮﺳﺪ و ﮔﺎهﯽ اﻋﻀﺎﻳﺶ ﺳﺖ و ﺑ ﻴﺤﺲ ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪.‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﺎر ﺟﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘ ﺲ او را ﺣﺠﺎﻣ ﺖ آ ﻦ و ﺁب ﺷ ﺒﺖ را ﺑ ﺎ ﻋ ﺴﻞ ﺑﺒ ﺮ و ﺑ ﺪﻩ‬
‫ﺑﺨﻮرد‪ .‬ﭘﺲ ﭼﻨﻴﻦ آﺮد و ﺷﻔﺎ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬در ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ اﺳ ﺖ از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق)ع( آ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد‪:‬‬
‫زﻧﻬﺎر ﺑﺎ آﺮدان ﻣﺨﺎﻟﻄﺖ ﻣﻜﻨﻴﺪ آﻪ اﻳ ﺸﺎن ﮔﺮوه ﯽ ه ﺴﺘﻨﺪ از ﺟﻨﻴ ﺎن‪ ،‬آ ﻪ ﺣﻘﺘﻌ ﺎﻟﯽ‬
‫ﭘ ﺮدﻩ از اﻳ ﺸﺎن ﺑﺮداﺷ ﺘﻪ اﺳ ﺖ )ﺣﻠﻴ ﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑ ﺎب ه ﺸﺘﻢ‪ ،‬ﻓ ﺼﻞ ﺷ ﺸﻢ‪ ،‬ﺑ ﺎب‬
‫ﭼﻬﺎردهﻢ‪ ،‬ﻓﺼﻞ هﺸﺘﻢ(‪.‬‬

‫اﺋﻤﻪ و زﻧﺎن‬
‫‪ -‬ﻳﻜﯽ از اﺻﺤﺎب از اﺣﻤﺪ ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ‪ ،‬و او از ﻣﻮﺳ ﯽ ﺑ ﻦ اﻟﻘﺎﺳ ﻢ‪ ،‬رواﻳ ﺖ‬
‫آﻨﺪ آﻪ ﺷﻨﻴﺪم ﻣﺤﺎرﺑﯽ از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻧﻘﻞ ﻣ ﯽآ ﺮد‪ ،‬آ ﻪ‬
‫ﺁن ﺣﻀﺮت از ﭘﺪراﻧﺶ‪ ،‬و ﺁﻧﺎن از رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ‪ ،‬ﺷ ﻨﻴﺪﻩ ﺑﻮدﻧ ﺪ‬
‫آﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻩ ﺑﻮد‪ :‬ﺳﻪ دﺳ ﺘﻪاﻧ ﺪ آ ﻪ هﻤﻨ ﺸﻴﻨﯽ ﺑ ﺎ ﺁﻧﻬ ﺎ دل ﻣ ﺮد را ﺑﻤﻴﺮاﻧ ﺪ‪ :‬ﻧﺸ ﺴﺘﻦ ﺑ ﺎ‬
‫اﻏﻨﻴﺎء‪ ،‬ﻣﺠﺎﻟﺴﺖ ﺑﺎ اراذل و ﻓﺮوﻣﺎﻳﮕ ﺎن‪ ،‬و ﮔﻔ ﺖ و ﺷ ﻨﻮد ﺑ ﺎ زﻧﻬ ﺎ )اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪،‬‬
‫آﺘﺎب اﻟﻌﺸﺮﻩ‪ ،‬ﺑﺎب ﻣﻦ ﺗﻜﺮﻩ ﻣﺠﺎﻟﺴﺘﻪ و ﻣﺮاﻓﻘﺘﻪ(‪.‬‬

‫‪-‬در ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒﺮ از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻣﺤﻤ ﺪﺑﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﻓﺮﻣﻮد ﺑﺎل و ﭘﺮ زﻧﺎن را آﻮﺗﺎﻩ آﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺗﺮك ﻟﺒ ﺎس‬
‫و زﻳﻨﺖ‪ ،‬ﺗﺎ از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون ﻧﺮوﻧﺪ‪ .‬و هﺮ آﻪ راﺿﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ زﻳﻨ ﺖ و ﺑﻴ ﺮون رﻓ ﺘﻦ‬
‫زﻧﺶ از ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﭘﺲ او دﻳﻮث اﺳﺖ و ﺑﻨ ﺎ ﻣ ﯽﺷ ﻮد ﺑ ﺮاﯼ او ه ﺮ ﻗ ﺪﻣﯽ آ ﻪ ﺑ ﺮدارد‪،‬‬

‫‪٤٠٧‬‬
‫ﺧﺎﻧ ﻪاﯼ در ﺟﻬ ﻨﻢ‪ .‬و ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬آ ﻪ ه ﺮ آ ﻪ اﻃﺎﻋ ﺖ زﻧ ﺶ آﻨ ﺪ ﺧ ﺪا او را ﺑ ﻪ ﺟﻬ ﻨﻢ‬
‫اﻧﺪازد‪ .‬ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ :‬ﻏﺮض از اﻃﺎﻋﺖ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺜﻼ اذن ﻣﯽﻃﻠﺒﺪ آﻪ ﺑﻪ ﺣﻤﺎم‬
‫ﻳﺎ ﻋﺮوﺳﯽ رود و ﻣ ﺮد ﻗﺒ ﻮل ﻣ ﯽآﻨ ﺪ )ﻣﺠﻤ ﻊ اﻟﻤﻌ ﺎرف و ﻣﺨ ﺰن اﻟﻌ ﻮارف‪ ،‬ﻋ ﻴﻦ‬
‫ﻧﻬﻢ‪ ،‬در ﻋﻘﻮﺑﺖ زﻧﺎآﺎران و ﻻﻃﻴﺎن(‪.‬‬

‫‪ -‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ)ع( ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ زﻧ ﯽ‬

‫ﺁﻣﺪ ﺑﺨﺪﻣﺖ ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل اآ ﺮم ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ‪ ،‬و ﭘﺮﺳ ﻴﺪ‪ :‬ﻳ ﺎ رﺳ ﻮلاﷲ‪،‬‬
‫ﭼﻴﺴﺖ ﺣﻘﯽ آﻪ ﺷﻮهﺮ ﺑﺮ زن دارد؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺮ زن ﻻزم اﺳﺖ آﻪ اﻃﺎﻋ ﺖ ﺷ ﻮهﺮ‬
‫ﺑﻜﻨ ﺪ و از ﺧﺎﻧ ﻪ او ﺑ ﯽرﺧ ﺼﺖ ﺑﻴ ﺮون ﻧ ﺮود و ه ﺮ ﮔ ﺰ ﻧﺎﻓﺮﻣ ﺎﻧﯽ ﻧﻜﻨ ﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳ ﻴﺪ‪:‬‬
‫ﻳﺎرﺳﻮلاﷲ ﺁﻳﺎ ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﺷﻮهﺮم ﺁﻧﻘﺪر ﺣﻖ دارم آﻪ او ﺑﺮ ﻣﻦ دارد؟ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ از‬
‫ﺻﺪ ﻳﻜ ﯽ ﻧ ﻪ‪ .‬و ﭘ ﺲ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬اﮔ ﺮ اﻣ ﺮ ﻣ ﯽآ ﺮدم آ ﻪ ﻣﻌ ﺎذاﷲ آ ﺴﯽ ﺑ ﺮاﯼ ﻏﻴﺮﺧ ﺪا‬
‫ﺳﺠﺪﻩ آﻨﺪ‪ ،‬هﺮ ﺁﻳﻨﻪ زﻧﺎن را ﻣﯽﮔﻔﺘﻢ آﻪ ﺑﻪ ﺷﻮهﺮان ﺧﻮد ﺳﺠﺪﻩ آﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اآﺮم )ص( ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ آﻪ ه ﺮ آ ﻪ ﻳ ﻚ دﺧﺘ ﺮ دارد‪ ،‬ﺑ ﺎرش‬
‫ﮔﺮان اﺳﺖ‪ .‬و هﺮ آﻪ دو دﺧﺘﺮ دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ آﻪ ﺑﻔﺮﻳﺎد او ﺑﺮﺳﻴﺪ‪ .‬و هﺮ آ ﻪ‬
‫ﺳ ﻪ دﺧﺘ ﺮ داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺟﻬ ﺎد آ ﺮدن را از او ﺑﺮدارﻳ ﺪ‪ .‬و آ ﺴﯽ آ ﻪ ﭼﻬ ﺎر دﺧﺘ ﺮ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﯼ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا او را ﻳﺎرﯼ آﻨﻴﺪ‪ .‬اﯼ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا‪ ،‬ﺑ ﻪ او ﻗ ﺮض ﺑﺪهﻴ ﺪ‪.‬‬
‫اﯼ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﻪ او ﺗﺮﺣﻢ آﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻧﻴﺰ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧ ﺪ آ ﻪ ﭘ ﺪر ﺑﺎﻳ ﺪ دﺧﺘ ﺮ ﺧ ﻮد‬
‫را ﺳﻮرﻩ ﻧﻮر ﻳﺎد ﺑﺪهﺪ و ﺳﻮرﻩ ﻳﻮﺳﻒ را ﻳﺎد ﻧﻬﺪ و او را در ﺑﺎﻻﺧﺎﻧﻪهﺎ ﺟﺎ ﻧﺪهﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻧﻴ ﺰ ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل اآ ﺮم )ص( ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ در ﻧﻴﻜ ﯽ اﻃﺎﻋ ﺖ زﻧ ﺎن‬
‫ﻣﻜﻨﻴﺪ ﺗﺎ ﺑ ﻪ ﻃﻤ ﻊ ﻧﻴﻔﺘﻨ ﺪ‪ ،‬در اﻣ ﺮ آ ﺮدن ﺷ ﻤﺎ ﺑ ﻪ ﺑ ﺪﯼ‪ .‬و از ﺑ ﺪان اﻳ ﺸﺎن ﺑﺨ ﺪا ﭘﻨ ﺎﻩ‬
‫ﺑﺒﺮﻳﺪ و از ﻧﻴﻜﺎﻧﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﺣﺬر ﺑﺎﺷﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻧﻴﺰ از ﺁن ﺣﻀﺮت )ص( ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ هﺮ زﻧﯽ آﻪ ﺧﻮد را ﺧﻮﺷ ﺒﻮ‬
‫آﻨﺪ واز ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون ﺁﻳﺪ‪ ،‬ﻟﻌﻨﺖ اﻟﻬﯽ ﺑﺮ او ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻧ ﻪ ﺑ ﺎزﮔﺮدد‪ .‬و ﻣﻼﺋﻜ ﻪ و‬
‫هﻤﻪ ﺟﻨﻴﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺪو ﻟﻌﻨﺖ ﻓﺮﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻧﻴ ﺰ از ﺁن ﺣ ﻀﺮت )ص( ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﭼ ﻮن ارادﻩ ﺟﻨ ﮓ‬
‫ﻣ ﯽﻓﺮﻣﻮدﻧ ﺪ ﺑ ﺎ زﻧ ﺎن ﺧ ﻮد ﻣ ﺸﻮرت ﻣ ﯽآﺮدﻧ ﺪ‪ ،‬ﺗ ﺎ ﺁﻧﭽ ﻪ اﻳ ﺸﺎن ﮔﻮﻳﻨ ﺪ ﺧ ﻼف ﺁن‬
‫ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٤٠٨‬‬
‫‪ -‬و ﺁن ﺣ ﻀﺮت )ص( ﻧﻬ ﯽ ﻓﺮﻣ ﻮد از ﺁﻧﻜ ﻪ زن ﺟ ﺰ ﺑ ﺮاﯼ ﺷ ﻮهﺮ ﺧ ﻮد‬
‫زﻳﻨﺖ آﻨﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﺑﻜﻨﺪ ﺑﺮ ﺧﺪا ﻻزم اﺳﺖ ﺗ ﺎ او را در ﺁﺗ ﺶ ﺟﻬ ﻨﻢ ﺑ ﺴﻮزاﻧﺪ‪ .‬و ﻧﻬ ﯽ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد از ﺁﻧﻜﻪ زن ﻧ ﺰد ﻏﻴﺮﺷ ﻮهﺮ و ﻣﺤ ﺎرم ﺧ ﻮد‪ ،‬زﻳ ﺎدﻩ از ﭘ ﻨﺞ آﻠﻤ ﻪ ﺿ ﺮورﯼ‬
‫ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ .‬و ﻧﻬﯽ ﻓﺮﻣﻮد از ﺁﻧﻜﻪ زﻧ ﺎن ﺑ ﺮ زﻳ ﻦ ﺳ ﻮار ﺷ ﻮﻧﺪ‪ .‬و ﻧﻬ ﯽ ﻓﺮﻣ ﻮد از‬
‫ﺁﻧﻜﻪ آﺴﯽ زن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺣﻤﺎم ﻓﺮﺳﺘﺪ در ﺑﻼدﯼ آﻪ اﺣﺘﻴﺎج ﺑﻪ ﺣﻤﺎم ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ)ع( و ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق)ع( ﻣﻨﻘ ﻮل‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﺣﻘﺘﻌﺎﻟﯽ ﺑﺮاﯼ زﻧ ﺎن‪ ،‬ﻏﻴ ﺮت ﺟ ﺎﺋﺰ ﻧﺪاﺷ ﺘﻪ اﺳ ﺖ و ﻓﻘ ﻂ از ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﺮدان‬
‫ﻏﻴ ﺮت ﻗ ﺮار دادﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬زﻳ ﺮا آ ﻪ از ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﺮدان‪ ،‬ﭼﻬ ﺎر زن و از ﻣﺘﻌ ﻪ و آﻨﻴ ﺰ‬
‫ﺁﻧﭽﻪ ﺧﻮاهﻨﺪ ﺣﻼل ﮔﺮداﻧﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬و از ﺑﺮاﯼ زن ﺑﻐﻴﺮ از ﻳﻚ ﺷﻮهﺮ ﺣﻼل ﻧﻜ ﺮدﻩ‬
‫اﺳ ﺖ واﮔ ﺮ ﺷ ﻮهﺮ دﻳﮕ ﺮ ﻃﻠ ﺐ آﻨ ﺪ ﻧ ﺰد ﺧ ﺪا زﻧﺎآ ﺎر اﺳ ﺖ و ﻏﻴ ﺮت و رﺷ ﻚ‬
‫ﻧﻤﯽﺑﺮﻧﺪ ﻣﮕﺮ زﻧﺎن ﺑﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑ ﻪ رواﻳ ﺖ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ از ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق)ع( ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ از ﻋﻼﻣ ﺎت‬
‫ﺑ ﺪﯼ آ ﻪ در ﺁﺧﺮاﻟﺰﻣ ﺎن ﻇ ﺎهﺮ ﺷ ﻮد ﺁن اﺳ ﺖ آ ﻪ زﻧ ﺎن ﺳ ﻮار ﺑ ﺮ زﻳ ﻦ ﺷ ﻮﻧﺪ‪ .‬و‬
‫ﻓﺮﻣﻮد آﻪ زﻳﻦ ﻣﺮآﺐ ﻣﻠﻌﻮﻧﯽ اﺳﺖ ﺑﺮاﯼ زﻧﺎن‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻧﻴﺰ از ﺁن ﺣﻀﺮت)ع( ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ زن ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﻗﻼدﻩاﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫در ﮔ ﺮدن ﺧ ﻮد ﻣ ﯽاﻓﻜﻨ ﯽ‪ .‬ﭘ ﺲ ﺑﺒ ﻴﻦ آ ﻪ ﭼﮕﻮﻧ ﻪ ﻗ ﻼدﻩاﯼ ﺑ ﺮاﯼ ﺧ ﻮد ﻣ ﯽﮔﻴ ﺮﯼ‪.‬‬
‫)ﺣﻠﻴ ﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑ ﺎب ﭼﻬ ﺎرم‪ ،‬ﻓ ﺼﻞ ﺷ ﺸﻢ‪ ،‬ﺑ ﺎب ﺷ ﺸﻢ‪ ،‬ﻓ ﺼﻞ دوم‪ ،‬ﺑ ﺎب ﺳ ﻴﺰدهﻢ‪،‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﺎب ﺧﺎﺗﻤﻪ(‪.‬‬

‫‪ -‬در اﺣﺎدﻳ ﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ وارد ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ وﻇﻴﻔ ﻪ ﻣ ﺮد در ﺑﺮاﺑ ﺮ زﻧ ﺶ اﻳ ﻦ‬

‫اﺳﺖ آﻪ او را ﺳﻴﺮ آﻨﺪ و ﺑﺪﻧﺶ را ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ و ﻳﻜﺮوز در ﻣﻴﺎن روﻏﻦ ﺑﺮاﯼ ﻣﺎﻟﻴﺪن‬
‫ﺑﻪ او ﺑﺪهﺪ و هﺮ ﺳ ﻪ روز ﻳﻜﻤﺮﺗﺒ ﻪ ﮔﻮﺷ ﺖ ﺑ ﺮاﯼ او ﺑﻴ ﺎورد و رﻧ ﮓ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﺣﻨ ﺎ و‬
‫وﺳ ﻤﻪ ه ﺮ ﺷ ﺸﻤﺎﻩ ﻳﻜﺒ ﺎر ﺑ ﺎو ﺑﺪه ﺪ و در ه ﺮ ﺳ ﺎل ﭼﻬ ﺎر ﺟﺎﻣ ﻪاش ﺑﺪه ﺪ‪ ،‬دو ﺗ ﺎ از‬
‫ﺑﺮاﯼ زﻣﺴﺘﺎن و دو ﺗﺎ از ﺑﺮاﯼ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﻨﺖ اﺳﺖ ﺧﺘﻨﻪ آ ﺮدن دﺧﺘ ﺮان و ﻣ ﺴﺘﺤﺐ اﺳ ﺖ آ ﻪ در دﺧﺘ ﺮان اﻧ ﺪآﯽ‬
‫ﺑﺒﺮﻧﺪ و ﺑ ﺴﻴﺎر ﻧﺒﺮﻧ ﺪ‪ .‬زﻳ ﺮا ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل )ص( ﺑ ﺎ امﺣﺒﻴﺒ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد ﭼ ﻮن ﺧﺘﻨ ﻪ‬
‫آﻨﯽ زﻧﺎن را‪ ،‬ﺑ ﺴﻴﺎر ﺑ ﻪ ﺗ ﻪ َﻣ ُﺒ ﺮ و اﻧ ﺪآﯽ ﺑﮕﻴ ﺮ آ ﻪ او را ﻧ ﻮراﻧﯽﺗ ﺮ و رﻧﮕ ﺶ را‬
‫ﺻﺎﻓﺘﺮ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪) .‬ﺟﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺑﺎب ﻳﺎزدهﻢ‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎت اﺑﻜﺎر(‪.‬‬

‫‪٤٠٩‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ ﺟﺎﻣﻪاﯼ ﻣﺜﻼ ﺑﻪ ﺑﻮل ﻧﺠﺲ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ و ﺧﻮاهﻨ ﺪ آ ﻪ ﺁﻧ ﺮا ﺑ ﻪ ﺁب ﻗﻠﻴ ﻞ‬
‫ﻃﻬﺎرت دهﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺑﻮل ﺷﻴﺮﺧﻮارﻩ ﻧﺠ ﺲ ﺷ ﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﻪ رﻳﺨ ﺘﻦ ﺁب ﺑ ﺮ ﺁن‬
‫ﻃﺎهﺮ ﻣﯽﺷﻮد واﺣﺘﻴﺎج ﺑﻪ ﻓﺸﺮدن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﺷﺮط ﺁﻧﻜ ﻪ ﺁن ﻃﻔ ﻞ ﭘ ﺴﺮ ﺑﺎﺷ ﺪ ﻧ ﻪ‬
‫دﺧﺘﺮ‪) .‬هﻤﺎن آﺘﺎب(‪.‬‬

‫‪ -‬ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺮدﯼ آﻪ آﺎرهﺎﯼ او را زﻧ ﯽ‬

‫ﺗﺪﺑﻴﺮ آﻨﺪ ﻣﻠﻌﻮن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬از ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق)ع( ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺑﻪ اهﻞ ﻋﺮاق ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﯼ اهﻞ ﻋﺮاق‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ رﺳﻴﺪﻩ آﻪ زﻧ ﺎن ﺷ ﻤﺎ‬
‫ﻣﯽرﺳﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺮده ﺎ در راﻩ‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ ﺑﺮﻣ ﯽﺧﻮرﻧ ﺪ ﺑ ﻪ ﻧﺎﻣﺤﺮﻣ ﺎن در آﻮﭼ ﻪ و ﺑ ﺎزار‪.‬‬
‫ﺁﻳ ﺎ ﺣﻴ ﺎ ﻧﻤ ﯽآﻨﻴ ﺪ ﺷ ﻤﺎهﺎ؟ و ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﻟﻌﻨ ﺖ ﺧ ﺪا ﺑ ﻪ آ ﺴﯽ آ ﻪ ﺣﻴ ﺎ ﻧﻤ ﯽآﻨ ﺪ)ﻣﻔ ﺎﺗﻴﺢ‬
‫اﻟﺠﻨﺎن‪ ،‬ﺑﺎب ﺳﻮم‪ ،‬ﻓﺼﻞ اول(‪.‬‬

‫‪ -‬در ﺟﻬﻨﻢ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻢ و دﻳﺪم آﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮدم ﺁن زﻧﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -‬آﻤﺘﺮﻳﻦ ﺳﺎآﻨﺎن ﺑﻬﺸﺖ زﻧﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ زن ﻧﺒﻮد ﻣﺮد ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﻣﯽرﻓﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ زﻧﺎن ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﺧﺪا ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ اوﺳﺖ ﭘﺮﺳﺘﻴﺪﻩ ﻣﯽﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬زن ﺑﺼﻮرت ﺷﻴﻄﺎن ﻣﯽﺁﻳﺪ و ﺑﺼﻮرت ﺷﻴﻄﺎن ﻣﯽرود‪.‬‬
‫‪ -‬زﻧﺎن داﻣﻬﺎﯼ ﺷﻴﻄﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺤﻜﻤﺘﺮﻳﻦ ﺳﻼح ﺷﻴﻄﺎن زﻧﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬از ه ﻴﭻ ﻓﺘﻨ ﻪاﯼ آ ﻪ ﺧﻄﺮﻧ ﺎآﺘﺮ از زن و ﺷ ﺮاب ﺑﺎﺷ ﺪ ﺑ ﺮ اﻣ ﺖ ﺧ ﻮد ﺑ ﻴﻢ‬
‫ﻧﺪارم‪.‬‬
‫‪ -‬ﭘﺲ از ﻣﻦ ﺑﺮاﯼ ﻣﺮدان ﻓﺘﻨﻪاﯼ زﻳﺎن اﻧﮕﻴﺰﺗﺮ از زﻧﺎن ﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬از زﻧﺎن ﺑﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﻨﺎﻩ ﺑﺒﺮﻳﺪ و از ﻧﻴﻜﺎﻧﺸﺎن ﺑﭙﺮهﻴﺰﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬از دﻧﻴﺎ ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ و از زﻧﺎن ﺑﭙﺮهﻴﺰﻳﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺷﻴﻄﺎن در آﻤﻴﻦ اﺳ ﺖ و ه ﻴﭻ‬
‫ﻳﻚ از داﻣﻬﺎﯼ او ﺑﺮاﯼ ﺻﻴﺪ ﭘﺮهﻴﺰآﺎران ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻧﺎن ﻣﻮرد اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫‪٤١٠‬‬
‫‪ -‬از دﻧﻴ ﺎ ﺑﭙﺮهﻴﺰﻳ ﺪ و از زﻧ ﺎن ﻧﻴ ﺰ ﺑﭙﺮهﻴﺰﻳ ﺪ‪ .‬زﻳ ﺮا ﻧﺨ ﺴﺘﻴﻦ ﮔﻤﺮاه ﯽ‬
‫ﻳﻬﻮدان از ﺟﺎﻧﺐ زﻧﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬ﺧﻄﺮﻧ ﺎآﺘﺮﻳﻦ دﺷ ﻤﻦ ﺗ ﻮ هﻤ ﺴﺮ ﺗﻮﺳ ﺖ‪ ،‬آ ﻪ هﻤﺨﻮاﺑ ﻪ ﺗ ﻮ و ﻣﺎﻳﻤﻠ ﻚ ﺗ ﻮ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬زن دو ﭘﺮدﻩ دارد‪ :‬ﻗﺒﺮ و زﻧﺎﺷﻮﺋﯽ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺧﺪا رﻧ ﺞ ه ﻮو داﺷ ﺘﻦ را ﻧ ﺼﻴﺐ زﻧ ﺎن و ﺟﻨ ﮓ را ﻗ ﺴﻤﺖ ﻣ ﺮدان ﻗ ﺮار‬
‫داد‪ .‬هﺮ زﻧﯽ آﻪ از روﯼ اﻳﻤﺎن و در اﻧﺘﻈﺎر ﭘﺎداش ﺧﺪا ﺑﺮ رﻧﺞ هﻮو داﺷﺘﻦ ﺻ ﺒﺮ‬
‫آﻨﺪ‪ ،‬ﺛﻮاب ﺷﻬﻴﺪ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ ﺑﻪ آﺴﯽ دﺳﺘﻮر ﻣﯽدادم آﺴﯽ دﻳﮕﺮ را ﺳ ﺠﺪﻩ آﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﻪ زﻧ ﺎن دﺳ ﺘﻮر‬
‫ﻣﯽدادم آﻪ ﺷﻮهﺮان ﺧﻮﻳﺶ را ﺳﺠﺪﻩ آﻨﻨﺪ‪ .‬از ﺑﺲ آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑ ﺮاﯼ ﺷ ﻮهﺮان ﺣ ﻖ‬
‫ﺑﻪ ﮔﺮدن زﻧﺎن ﻧﻬﺎدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ زﻧﯽ ﺧﻮد را ﻣﻌﻄ ﺮ آﻨ ﺪ و ﺑ ﺮ ﻣﺮدﻣ ﯽ ﺑﮕ ﺬرد آ ﻪ ﺑ ﻮﯼ ﻋﻄ ﺮش را‬
‫ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺁن زن زﻧﺎآﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬زﻧﺎن را ﺑﯽ ﻟﺒﺎس ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﺗﺎ در ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬هﺮ زﻧﯽ آ ﻪ ﺑ ﺪون اﺟ ﺎزﻩ ﺷ ﻮهﺮ از ﺧﺎﻧ ﻪ ﺑﻴ ﺮون رود‪ ،‬ﻣ ﻮرد ﺧ ﺸﻢ ﺧ ﺪا‬
‫اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺨﺎﻧﻪ ﺑﺮﮔﺮدد ﻳﺎ ﺷﻮهﺮش از او راﺿﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ زن ﺣﻖ ﺷﻮهﺮ را ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬هﻨﮕﺎم ﻧﻬﺎر وﺷﺎم او ﺑﺎﻳﺴﺘﺪ ﺗ ﺎ ﺷ ﻮهﺮش از‬
‫ﺧﻮردن ﻓﺎرغ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬ﺧﺪا ﻟﻌﻨﺖ آﻨﺪ زﻧﯽ را آﻪ‪ ،‬ﭼﻮن ﺷ ﻮهﺮش او را ﺑ ﻪ ﺑ ﺴﺘﺮ ﺑﺨﻮاﻧ ﺪ ﺑﮕﻮﻳ ﺪ‬
‫"آﻤﯽ ﺻﺒﺮ آﻦ" ﺗﺎ ﺷﻮهﺮ ﺧﻮاﺑﺶ ﺑﺒﺮد‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺮداﻧﯽ آﻪ از زﻧﺎن اﻃﺎﻋﺖ آﻨﻨﺪ ﺑﻪ هﻼك اﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﮔﺮوهﯽ آﻪ زﻣﺎم آﺎر ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ زﻧﯽ ﺳﭙﺎرﻧﺪ‪ ،‬هﺮﮔﺰ رﺳﺘﮕﺎر ﻧﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬اﻃﺎﻋﺖ زﻧﺎن ﻣﺎﻳﻪ ﭘﺸﻴﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ زﻧﺎن ﺷﻤﺎ ﺁراﻳﺶآﻨﺎن و ﻣﺘﻜﺒﺮاﻧﻨﺪ‪ .‬و ﺁﻧﺎن ﻣﻨﺎﻓﻖ هﺴﺘﻨﺪ و از ﺁﻧﻬ ﺎ‬
‫ﺟﺰ ﺑﻪ اﻧﺪازﻩ آﻼﻏﯽ آﻪ ﺧﻂ ﺳﻔﻴﺪ ﺑﻪ ﮔﺮدن دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﻧﻤﯽروﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ زﻧﯽ ﺑﻪ ﺷﻮهﺮش ﺑﮕﻮﻳﺪ آ ﻪ از ﺗ ﻮ ﺧﻴ ﺮﯼ ﻧﺪﻳ ﺪم‪ ،‬ﺗﻤ ﺎم اﻋﻤ ﺎل ﻧ ﻴﻜﺶ‬
‫ﺑﯽاﺛﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪٤١١‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ زن در اﻃﺎق ﺧﻮد ﻧﻤﺎز آﻨﺪ‪ ،‬ﺑ ﺮاﯼ او ﺑﻬﺘ ﺮ اﺳ ﺖ ﺗ ﺎ در اﻳ ﻮان ﺧﺎﻧ ﻪ‬
‫ﻧﻤﺎز آﻨﺪ‪ .‬و اﮔﺮ در اﻳﻮان ﻧﻤﺎز آﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﯼ او ﺑﻬﺘ ﺮ اﺳ ﺖ ﺗ ﺎ در ﺻ ﺤﻦ ﺧﺎﻧ ﻪ ﻧﻤ ﺎز‬
‫آﻨﺪ‪ .‬و اﮔﺮ در ﺻﺤﻦ ﺧﺎﻧﻪ ﻧﻤﺎز آﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﯼ او ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺗﺎ در ﻣﺴﺠﺪ ﻧﻤﺎز آﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﺴﺠﺪ زﻧﺎن آﻨﺞ ﺧﺎﻧﻪ ﺁﻧﻬﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻧﻤ ﺎزﯼ آ ﻪ زن در ﺗﻨﻬ ﺎﺋﯽ ﺑﻜﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑﻴ ﺴﺖ و ﭘ ﻨﺞ ﺑ ﺎر از ﻧﻤ ﺎز ﺟﻤﺎﻋ ﺖ او‬
‫ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻧﻤﺎزﯼ آﻪ زن در ﺗﺎرﻳﻜﺘﺮﻳﻦ ﮔﻮﺷﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد آﻨ ﺪ‪ ،‬از هﻤ ﻪ ﻧﻤﺎزه ﺎﯼ او‬
‫ﻧﺰد ﺧﺪا ﻣﺤﺒﻮﺑﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬زﻧ ﺎن ﺑ ﺎ ﻣﺎﻧ ﺪن در ﺧﺎﻧ ﻪ ﺧ ﻮد اﮔ ﺮ ﺧ ﺪا ﺧﻮاه ﺪ ﺛ ﻮاب ﻣﺠﺎه ﺪﻳﻦ ﺧﻮاهﻨ ﺪ‬
‫ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬از زﻧﯽ آﻪ ﺷﻮهﺮش از او دور ﺑﺎﺷ ﺪ و ﻣﺨ ﺎرﺟﺶ را ﺑﭙ ﺮدازد‪ ،‬و او در‬
‫ﻏﻴﺎب ﺷﻮهﺮ ﺁراﻳﺶ آﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﻣﮕﻮﯼ‪.‬‬
‫‪ -‬آﺴﯽ آﻪ زن ﺑﺪاﺧﻼق دارد و ﻃﻼﻗﺶ ﻧﺪهﺪ‪ ،‬دﻋﺎﻳﺶ اﺟﺎﺑﺖ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را ﺷﻨﺎ و ﺗﻴﺮاﻧﺪازﯼ ﺁﻣﻮزﻳﺪ و زﻧﺎن را ﻧﺦرﻳﺴﯽ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻬﺘ ﺮﻳﻦ ﺳ ﺮﮔﺮﻣﯽ ﻣ ﻮﻣﻦ ﺷ ﻨﺎ اﺳ ﺖ و ﺑﻬﺘ ﺮﻳﻦ ﺳ ﺮﮔﺮﻣﯽ زن دﺳ ﺘﮕﺎﻩ‬
‫ﻧﺦرﻳﺴﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻓﺘﻨﻪ ﺳﺨﺖ را دﻳﺪﻳﺪ و ﺻﺒﺮ آﺮدﻳ ﺪ‪ ،‬و ﻣ ﻦ از ﻓﺘﻨ ﻪاﯼ ﺳ ﺨﺖ ﺗ ﺮ ﺑ ﺮ ﺷ ﻤﺎ‬
‫ﺑﻴﻢ دارم آﻪ از ﻃﺮف زﻧ ﺎن ﻣ ﯽﺁﻳ ﺪ‪ ،‬هﻨﮕ ﺎﻣﯽ آ ﻪ اﻟﻨﮕ ﻮﯼ ﻃ ﻼ ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ و ﭘﺎرﭼ ﻪ‬
‫ﻓﺎﺧﺮ ﺑﺒﺮ آﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬واﯼ ﺑﺮ زﻧﺎن از دو ﭼﻴﺰ رﻧﮕﻴﻦ‪ :‬ﻃﻼ و ﺟﺎﻣﻪ زﻳﺒﺎ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ زﻧﺎن ﺁن اﺳﺖ آﻪ وﻗﺘﯽ ﺷﻮهﺮش ﺑﺪو ﺗﻮﺟﻪ آﻨﺪ ﻣ ﺴﺮور ﺷ ﻮد‪ ،‬و‬
‫وﻗﺘﯽ آﻪ ﺑﺪو ﻓﺮﻣﺎن دهﺪ ﺑﯽﭼﻮن و ﭼﺮا اﻃﺎﻋﺖ آﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬وﻇﻴﻔﻪ زن اﺳﺖ آﻪ از ﺧﺎﻧﻪ ﺷ ﻮهﺮ ﺑ ﯽاﺟ ﺎزﻩ ﺑﻴ ﺮون ﻧ ﺮود و اﮔ ﺮ رﻓ ﺖ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻼﺋﻚ ﻏﻀﺐ او را ﻟﻌﻨﺖ آﻨﻨﺪ ﺗﺎ از اﻳﻦ ﮔﻨ ﺎﻩ ﺗﻮﺑ ﻪ آﻨ ﺪ ﻳ ﺎ ﺑ ﺎز ﮔ ﺮدد‪ ،‬اﮔ ﺮ‬
‫ﭼﻪ ﺷﻮهﺮش ﻣﺮدﯼ ﺳﺘﻤﮕﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ه ﺮ زﻧ ﯽ آ ﻪ ﺑ ﺪون ﺟﻬ ﺖ از ﺷ ﻮهﺮ ﻃ ﻼق ﺧﻮاه ﺪ‪ ،‬ﺑ ﻮﯼ ﺑﻬ ﺸﺖ ﺑ ﺮ او‬
‫ﺣﺮام اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٤١٢‬‬
‫‪ -‬زن از دﻧﺪﻩاﯼ ﺧﻠﻖ ﺷﺪﻩ آﻪ راﺳ ﺘﯽﭘ ﺬﻳﺮ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬اﮔ ﺮ ﺑ ﺎ آﺠ ﯽ او ﺑ ﺴﺎزﯼ‬
‫ﺳ ﺎﺧﺘﻪاﯼ‪ .‬واﮔ ﺮ ﺧ ﻮاهﯽ او را ﺑ ﻪ راﺳ ﺘﻴﺶ ﺁورﯼ‪ ،‬او را ﻣ ﯽﺷ ﻜﻨﯽ و ﺷﻜ ﺴﺘﻦ‬
‫ﻃﻼق اﺳﺖ‪) .‬ﻧﻬﺞ اﻟﻔﺼﺎﺣﻪ‪ ،‬ﺳﺨﻨﺎن ﻣﻨﺼﻮب ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﮔ ﺮد ﺁورﯼ ﺷ ﺪﻩ‬
‫از آﺘﺎﺑﻬﺎﯼ اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬ﻣ ﻦ ﻻﻳﺤ ﻀﺮﻩ اﻟﻔﻘﻴ ﻪ‪ ،‬ﺗﻬ ﺬﻳﺐ‪ ،‬اﺳﺘﺒ ﺼﺎر‪ ،‬ﺻ ﺤﺎح ﺳ ﺘﻪ‪،‬‬
‫اﻋﻴﺎن اﻟﺸﻴﻌﻪ‪ ،‬اﻟﺠﺎﻣﻊ اﻟ ﺼﻐﻴﺮ‪ ،‬ﻳﺘ ﺴﻴﺮ اﻟﻮﺻ ﻮل‪ ،‬آﻨ ﻮز اﻟﺤﻘ ﺎﻳﻖ‪ ،‬اﻟﺒﻴ ﺎن واﻟﺘﺒﻴ ﻴﻦ‪،‬‬
‫ﻋﻘﺪ اﻟﻔﺮﻳﺪ‪ ،‬رﺑﻴﻊ اﻻﺑﺮار(‪.‬‬

‫‪ -‬ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق)ع( ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬در زﻣﺎن ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ‬

‫و ﺁﻟﻪ‪ ،‬ﻣﺮدﯼ از ﻗﺒﻴﻠﻪ اﻧﺼﺎر ﻣﺴﺎﻓﺮت آﺮد و ﺑﻪ هﻤ ﺴﺮش ﺳ ﻔﺎرش آ ﺮد‪ :‬از ﺧﺎﻧ ﻪ‬
‫ﺑﻴﺮون ﻣﺮو ﺗﺎ ﻣﻦ ﺑﺮﮔﺮدم‪ .‬ﻃﻮﻟﯽ ﻧﻜﺸﻴﺪ ﭘﺪر ﺁن زن ﺑﻴﻤﺎر ﺷ ﺪ‪ .‬ﻗﺎﺻ ﺪﯼ ﻓﺮﺳ ﺘﺎد و‬
‫از ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ رﺧﺼﺖ دﻳﺪار ﭘﺪر ﺧﻮاﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬در ﺧﺎﻧ ﻪ ﺑﻨ ﺸﻴﻦ و اﻃﺎﻋ ﺖ ﺷ ﻮهﺮ‬
‫آ ﻦ‪ .‬ﺗ ﺎ ﺁﻧﻜ ﻪ ﺣ ﺎل ﭘ ﺪر ﺳ ﻨﮕﻴﻦ ﺷ ﺪ‪ .‬زن ﺑ ﺎز ﭘﻴﻐ ﺎم ﻓﺮﺳ ﺘﺎد و اﺟ ﺎزﻩ ﺧﻮاﺳ ﺖ‪ .‬ﺑ ﺎز‬
‫هﻤﺎن ﺟﻮاب را ﺷﻨﻴﺪ‪ .‬ﺁﺧﺮ ﭘ ﺪر ُﻣ ﺮد‪ .‬زن اﺟ ﺎزﻩ ﺧﻮاﺳ ﺖ در ﻧﻤ ﺎز ﺑ ﺮ ﺟﻨ ﺎزﻩ ﭘ ﺪر‬
‫ﺣﺎﺿ ﺮ ﺷ ﻮد‪ .‬ﺑ ﺎز هﻤ ﺎن ﭘﺎﺳ ﺦ ﺁﻣ ﺪ‪ .‬ﭘ ﺪر را ﺑﺨ ﺎك ﺳ ﭙﺮدﻧﺪ و دﺧﺘ ﺮ ﻗ ﺪم از ﺧﺎﻧ ﻪ‬
‫ﺑﻴﺮون ﻧﻨﻬﺎد‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﭘﻴﺎم ﻓﺮﺳ ﺘﺎد‪ :‬ﺧ ﺪا ﺑﭙ ﺎس اﻳ ﻦ ﻓﺮﻣ ﺎﻧﺒﺮدارﯼ ﺗ ﻮ از ﺷ ﻮهﺮ‪ ،‬ﺗ ﻮ‬
‫وﭘﺪرت را ﺁﻣﺮزﻳﺪ )وﺳ ﺎﺋﻞ اﺑ ﻮاب ﻣﻘ ﺪﻣﺎت اﻟﻨﻜ ﺎح‪ ،‬ﺑ ﺎب ﻧ ﻮد وﻳﻜ ﻢ‪ ،‬ﻧﻘ ﻞ از آﺘ ﺎب‬
‫ازدواج در اﺳﻼم‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ ﺁﻳﺖاﷲ ﻣﺸﻜﻴﻨﯽ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﺣﻀﺮت ﺑﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ ﺧﺪا ﻏﻴﺮت را ﺑﺮاﯼ زﻧﺎن ﻗﺮار ﻧ ﺪادﻩ و‬
‫ﻓﻘ ﻂ ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﺮدان ﻗ ﺮار دادﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬زﻧ ﺎن ﺑ ﯽ اﻳﻤﺎﻧﻨ ﺪ آ ﻪ در ﻣﻮﻗ ﻊ ﺗﻌ ﺪد زوﺟ ﺎت‬
‫ﺷﻮهﺮ‪ ،‬ﻏﻴﺮت ﺑﺨﺮج ﻣﯽدهﻨﺪ ﻧﻪ ﺁﻧﻬﺎ آﻪ ﺑﻪ اﺣﻜﺎم ﺧﺪا ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ‪) .‬هﻤﺎن آﺘﺎب‪ ،‬ﺑﺎب‬
‫هﻔﺘﺎد وهﻔﺘﻢ(‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل اآ ﺮم ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﺑ ﻪ زﻧ ﺎن ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬در ﻏﻴ ﺎب‬
‫ﺷﻮهﺮان ﻋﻄﺮ ﺑﺮ ﺧﻮد ﻧﺰن‪ ،‬اﮔﺮ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا و روز ﻗﻴﺎﻣ ﺖ دارﯼ و روﺳ ﺮﯼ و‬
‫ﻣﭻ دﺳﺘﺖ را ﻧﺸﺎن آﺴﯽ ﻧﺪﻩ‪ ،‬آﻪ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ آﻨﯽ‪ ،‬دﻳﻨﺖ را ﺗﺒ ﺎﻩ آ ﺮدﻩ و ﺧ ﺪا را ﺑ ﻪ‬
‫ﻏﻀﺐ ﺁوردﻩاﯼ )هﻤﺎن آﺘﺎب‪ ،‬ﺑﺎب هﺸﺘﺎد و ﻧﻬﻢ(‪.‬‬

‫‪٤١٣‬‬
‫‪ -‬ﺣﻀﺮت ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻳﻚ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺳﻌﺎدت ﻣﺮد اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫دﺧﺘ ﺮش ﭘ ﻴﺶ از ﺣ ﻴﺾ دﻳ ﺪن ﺑﺨﺎﻧ ﻪ ﺷ ﻮهﺮ ﺑ ﺮود‪).‬هﻤ ﺎن آﺘ ﺎب‪ ،‬ﺑ ﺎب ﺑﻴ ﺴﺖ و‬
‫ﺳﻮم(‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬اﮔ ﺮ ﻣ ﺮدﯼ اﻃ ﻼع ﺑ ﺮ رواﺑ ﻂ‬
‫ﻧﺎﻣﺸﺮوع هﻤﺴﺮش ﺑﺎ آﻨﻴﺰش ﭘﻴﺪا آﻨﺪ و ﭼﺎرﻩاﯼ ﻧﻴﻨﺪﻳﺸﺪ‪ ،‬ﺧﺪا ﺗ ﺎ ﭼﻬ ﻞ روز او را‬
‫ﻣﻬﻠ ﺖ ﻣ ﯽده ﺪ ﺳ ﭙﺲ روح اﻳﻤ ﺎن را از او ﻣ ﯽﮔﻴ ﺮد و ﻣﻼﺋﻜ ﻪ در ﺟﻠ ﻮ ﻧ ﺎﻣﺶ‬
‫ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﻨﺪ دﻳﻮث‪) .‬هﻤﺎن آﺘﺎب‪ ،‬ﺑﺎب هﻔﺘﺎد و هﻔﺘﻢ(‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣﻀﺮت ﺑﺎﻗﺮ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﭼﻨﺪ آﺲ را ﻟﻌﻨﺖ آﺮدﻩ‪ :‬ﻣﺮدﯼ آﻪ ﺑﻪ ﻓﺮج‬
‫زﻧﯽ ﻏﻴﺮ از هﻤﺴﺮ و آﻨﻴﺰش ﻧﮕﺎﻩ آﻨﺪ ‪ ، ١‬ﻣﺮدﯼ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﺑ ﺮادرش ﺧﻴﺎﻧ ﺖ ﻧﺎﻣﻮﺳ ﯽ‬
‫آﻨﺪ و ﻓﻘﻴﻬﯽ آﻪ ﺑﺮاﯼ ﺗﻌﻠ ﻴﻢ دﻳ ﻦ ﺑ ﻪ ﻣﺤﺘﺎﺟ ﺎن‪ ،‬رﺷ ﻮﻩ ﺧﻮاه ﺪ‪) .‬هﻤ ﺎن آﺘ ﺎب‪ ،‬ﺑ ﺎب‬
‫ﺻﺪ و ﭼﻬﺎرم(‬

‫‪ -‬ﺷﻴﺦ ﺷﻬﻴﺪ اﻋﻠﯽ اﻟﻪ ﻣﻘﺎﻣﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻩ در وﻗﺘﯽ آﻪ زﻧﻬ ﺎ ﻣ ﯽﺧﻮاهﻨ ﺪ زﻳ ﺎرت‬
‫آﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺖ آﻪ ﺧﻮد را ﺟ ﺪا آﻨﻨ ﺪ از ﻣ ﺮدان و ﺗﻨﻬ ﺎ زﻳ ﺎرت آﻨﻨ ﺪ‪ .‬و اﮔ ﺮ در ﺷ ﺐ‬
‫زﻳ ﺎرت آﻨﻨ ﺪ‪ ،‬اوﻟ ﯽ اﺳ ﺖ‪ .‬و ﺑﺎﻳ ﺪ ﻟﺒ ﺎس ﺧ ﻮب را ﺑ ﻪ ﻟﺒﺎﺳ ﺖ ﭘ ﺴﺖ ﺑ ﺪل آﻨﻨ ﺪ آ ﻪ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﻮﻧﺪ و ﻣﺨﻔﯽ و ﭘﻨﻬﺎن ﺑﻴﺮون ﺁﻳﻨﺪ آﻪ آﺴﯽ آﻤﺘﺮ اﻳﺸﺎن را ﺑﻴﻨﺪ وﺷﻨﺎﺳﺪ‪.‬‬
‫از اﻳﻦ آﻠﻤﺎت ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ آﺜﺮت ﻗﺒﺢ و ﺷﺒﺎﻋﺖ ﺁﻧﭽﻪ ﻣﺘﻌ ﺎرف ﺷ ﺪﻩ ﻓﻌ ﻼ آ ﻪ‬
‫زﻧﻬﺎ در ﺣﺮم هﺎﯼ ﻣﻄﻬﺮﻩ ﻣﺰاﺣﻤﺖ ﺑﺎ ﻧﺎﻣﺤﺮﻣﺎن ﻧﻤ ﻮدﻩ وﻓ ﺸﺎر ﺑ ﻪ ﺑ ﺪﻧﻬﺎﯼ اﻳ ﺸﺎن‬
‫دادﻩ ﻳﺎ ﺧﻮد را ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ ﺿﺮاﻳﺢ ﻣﻄﻬﺮﻩ ﻧﻤﻮدﻩ ﻳ ﺎ در ﻗﺒﻠ ﻪ ﻣ ﺮدان ﻧﺸ ﺴﺘﻪ ﻣ ﺸﻐﻮل‬
‫زﻳﺎرت ﺧﻮاﻧﺪن ﺷﺪﻩ و ﺣﻮاس ﺁﻧﺎﻧﺮا ﭘﺮﻳ ﺸﺎن ﻧﻤ ﻮدﻩ و ﻋﺒ ﺎدان ﻣﺤ ﻞ را از زاﻳ ﺮﻳﻦ‬
‫و ﻧﻤﺎزﮔﺰارﻧ ﺪﮔﺎن و ﻣﺘ ﻀﺮﻋﻴﻦ و ﮔﺮﻳ ﻪآﻨﻨ ﺪﮔﺎن از آ ﺎر ﺧ ﻮد ﺑﺎزداﺷ ﺘﻪ‪ ،‬اﻟ ﯽ‬
‫ﻏﻴﺮذاﻟﻚ‪ ،‬و ﻓﯽ اﻟﺤﻘﻴﻘﻪ ﺑﺎﻳﺴﺖ اﻳﻦ زﻳﺎرت زﻧﻬﺎ از ﻣﻨﻜﺮات ﺷﺮع ﺷﻤﺮدﻩ ﺷ ﻮد ﻧ ﻪ‬
‫ﻋﺒﺎدات‪ ،‬و داﺧﻞ در ﻣﻮﺑﻘﺎت ﺑﺸﻮﻧﺪ ﻧﻪ ﻗﺮﺑﺎت )ﻣﻔﺎﺗﻴﺢ اﻟﺠﻨﺎن‪ ،‬ﺑﺎب ﺳ ﻮم‪ ،‬در ﺁداب‬
‫زﻳﺎرت(‬

‫‪ -١‬در ﺣﺪﻳﺜﯽ دﻳﮕﺮﻇﺎهﺮا از هﻤﻴﻦ ﺣﻀﺮت ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ ﻣﻪ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ﻓﺮﻣ ﻮدﻩاﻧ ﺪ‪ :‬ه ﺮآﺲ آ ﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻓﺮج زن ﻳﺎ هﻤﺴﺮ ﺧﻮدش ﻧﮕﺎﻩ آﻨﺪ‪ ،‬آﻮر ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪٤١٤‬‬
 ‫اﺋﻤﻪ و ﻣﺴﺘﻀﻌﻴﻔﻴﻦ‬
‫‪ -‬ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ اﺑ ﺮاهﻴﻢ ازﻣﺤﻤ ﺪﺑﻦ ﻋﻴ ﺴﯽ‪ ،‬و او از ﻳ ﻮﻧﺲ‪ ،‬و او از ﻳﻜ ﯽ از‬
‫اﺻﺤﺎب‪ ،‬و او از زرارﻩ‪ ،‬ﻧﻘﻞ آﻨﺪ آ ﻪ از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺑ ﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم در ﺑ ﺎرﻩ‬
‫ﻣﺴﺘﻀﻌﻒ ﺳﻮال آﺮدم‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺴﺘﻀﻌﻒ آﺴﯽ اﺳﺖ آﻪ ﻧﻪ ﺣﻴﻠﻪاﯼ ﺑ ﻪ آﻔ ﺮ دارد‬
‫ﺗ ﺎ آ ﺎﻓﺮ ﺷ ﻮد‪ ،‬و ﻧ ﻪ راه ﯽ ﺑ ﻪ اﻳﻤ ﺎن ﺗ ﺎ ﻣ ﻮﻣﻦ ﮔ ﺮدد‪ ،‬و ﺣﻜ ﻢ آﻮدآ ﺎن را دارد‪ .‬و‬
‫ﺑﺪرﺳﺘﻴﻜﻪ آ ﻪ ه ﺮ ﻣ ﺮد و زﻧ ﯽ آ ﻪ ﻋﻘﻠ ﺶ ﭼ ﻮن ﻋﻘ ﻞ آﻮدآ ﺎن ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺗﻜﻠﻴ ﻒ از او‬
‫ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻧﻴ ﺰ زرارﻩ از ﺁن ﺣ ﻀﺮت ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﺣ ﺪﻳﺚ آﻨ ﺪ آ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد‪:‬‬
‫ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن ﺁن آﺴﺎﻧﻨﺪ آﻪ راﻩ ﺑﺠﺎﺋﯽ ﻧﺒﺮﻧ ﺪ‪ ،‬و ﭼ ﺎرﻩ اﯼﺑ ﻪ ﺳ ﻮﯼ اﻳﻤ ﺎن ﻧﺘﻮاﻧﻨ ﺪ‪ ،‬و‬
‫آ ﺎﻓﺮ ه ﻢ ﻧ ﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬و آ ﺴﺎﻧﯽ ه ﺴﺘﻨﺪ آ ﻪ ﻋﻘﻠ ﺸﺎن ﭼ ﻮن آﻮدآ ﺎن اﺳ ﺖ از ﻣ ﺮدان و‬
‫زﻧﺎن‪ ،‬و آﺎرﺷﺎن ﺑﺎ ﺧﺪا اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﺳﻔﻴﺎن ﺑﻦ ﺳﻂ ﺑﺤﻠﯽ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟ ﺴﻼم ﻋ ﺮض‬
‫آ ﺮدم‪ :‬ﭼ ﻪ ﮔ ﻮﺋﯽ درﺑ ﺎرﻩ ﻣﺴﺘ ﻀﻌﻔﺎن؟ ﺣ ﻀﺮت ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﺷ ﺨﺺ هﺮاﺳ ﻨﺎآﯽ ﺑ ﻪ ﻣ ﻦ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﮕﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﯽ ﺑﺎﻗﯽ ﮔﺬاردﻳﺪ؟ آﺠﺎﻳﻨﺪ ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن؟ ﺑﺨ ﺪا ﺳ ﻮﮔﻨﺪ ﺳ ّﺮ‬
‫ﺷﻤﺎ را دوﺷ ﻴﺰﮔﺎن ﭘ ﺸﺖ ﭘ ﺮدﻩ ﻧﻴ ﺰ درﻳﺎﻓﺘ ﻪاﻧ ﺪ و زﻧ ﺎن ﺁﺑﻜ ﺶ و ﺳ ﻘﺎ در راﻩ ﻣﺪﻳﻨ ﻪ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﺁن ﺑﺎ هﻢ ﮔﻔﺘﮕﻮ آﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و اﻳ ﻮب ﺑ ﻦ ﺣ ﺮ ﮔﻮﻳ ﺪ ﻣ ﺎ در ﺧ ﺪﻣﺖ اﻣ ﺎم ﺑﺰرﮔ ﻮار ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺑﻮدﻳﻢ‪ .‬ﻣﺮدﯼ ﺑﻪ ﺁن ﺣﻀﺮت ﻋﺮض آ ﺮد‪ :‬ﻗﺮﺑﺎﻧ ﺖ‪ ...‬ﻣ ﺎ ﻣ ﯽﺗﺮﺳ ﻴﻢ ﺑ ﻪ‬
‫واﺳﻄﻪ ﮔﻨﺎهﺎﻧﻤ ﺎن ﺑ ﻪ درﺟ ﻪ ﻣﺴﺘ ﻀﻌﻔﻴﻦ ﺗﻨ ﺰل آﻨ ﻴﻢ‪ .‬ﭘ ﺲ ﺁن ﺣ ﻀﺮت ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﻧ ﻪ‬
‫ﺑﺨﺪا ﺳ ﻮﮔﻨﺪ آ ﻪ هﺮﮔ ﺰ ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﺑ ﺎ ﺷ ﻤﺎ ﭼﻨ ﻴﻦ ﻧﻜﻨ ﺪ! )اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘ ﺎب اﻻﻳﻤ ﺎن‬
‫واﻟﻜﻔﺮ‪ ،‬ﺑﺎب اﻟﻤﺴﺘﻀﻌﻒ(‪.‬‬

‫ﻋﺮب و ﻋﺠﻢ‬
‫‪ -‬از ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل اآ ﺮم )ص( ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻋﻤﺎﻣ ﻪ‪ ،‬ﺗ ﺎج ﻋﺮﻳ ﺎن‬
‫اﺳ ﺖ‪ .‬و ه ﺮ ﮔ ﺎﻩ آ ﻪ ﻋﻤﺎﻣ ﻪ ﺑﺮﻃ ﺮف آﻨﻨ ﺪ ﻋﺰﺗ ﺸﺎن را ﺑﺮﻃ ﺮف ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪ .‬و از‬
‫ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق)ع( ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ هﺮ آﻪ ﻋﻤﺎﻣﻪ ﺑﺮ ﺳﺮﺑﭙﻴﭽﺪ و ﺗﺤ ﺖ‬
‫اﻟﺤﻨﻚ ﻧﺒﻨﺪد‪ ،‬ﺑ ﺎو دردﯼ ﺑﺮﺳ ﺪ آ ﻪ درﻣ ﺎن ﻧﺪاﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬و از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻣﺤﻤ ﺪ‬
‫ﺑ ﺎﻗﺮ)ع( ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻣﻼﺋﻜ ﻪ در روز ﺟﻨ ﮓ ﺑ ﺪر ﻋﻤﺎﻣ ﻪه ﺎﯼ ﺳ ﻔﻴﺪ ﺑ ﺮ ﺳ ﺮ‬

‫‪٤١٥‬‬
‫داﺷ ﺘﻪاﻧ ﺪ‪ .‬و از ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل )ص( ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ه ﺮ ﮔ ﺎﻩ آ ﻼﻩ ﺗﺮآ ﺪار در‬
‫ﻣﻴﺎن اﻣﺘﻢ راﻳﺞ ﮔﺮدد‪ ،‬زﻧﺎ آﺮدن در ﻣﻴﺎن اﻳﺸﺎن ﺷﺎﻳﻊ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻧﻴﺰ از ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اآﺮم )ص( ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ اﻣﺖ ﻣﻦ ﺑ ﺎ ﺧﻴ ﺮ و‬
‫ﻧﻌﻤﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﺎدام آﻪ ﻟﺒﺎس ﻋﺠﻤﺎن را ﻧﭙﻮﺷﻨﺪ و ﻃﻌﺎﻣﻬﺎﯼ ﻋﺠﻤﺎن را ﻧﺨﻮرﻧﺪ‪ ،‬آ ﻪ‬
‫اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ آﻨﻨﺪ ﺧﺪا اﻳﺸﺎن را ذﻟﻴﻞ ﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و از ﻓﻀﻞ ﺑﻦ ﻳﻮﻧﺲ ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻣﻮﺳ ﯽ آ ﺎﻇﻢ)ع( ﺑ ﻪ‬
‫ﻣﻨ ﺰل ﻣ ﻦ ﺁﻣﺪﻧ ﺪ و ﭼ ﻮن ﻃﻌ ﺎم ﺣﺎﺿ ﺮ ﺷ ﺪ دﺳ ﺘﻤﺎل ﺁوردم آ ﻪ در داﻣ ﻦ اﻳ ﺸﺎن‬
‫ﺑﻴﻨﺪازم‪ .‬ﻗﺒﻮل ﻧﻜﺮدﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻘﻪ ﻋﺠﻤﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺷﺨ ﺼﯽ ﺑ ﻪ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ)ع( ﻋ ﺮض آ ﺮد آ ﻪ ﺷﺨ ﺼﯽ‬
‫ﻣ ﯽﻧ ﺸﻴﻨﺪ ﺑ ﺮ ﻓﺮﺷ ﯽ آ ﻪ در ﺁن ﺻ ﻮرﺗﻬﺎ ﻧﻘ ﺶ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮدﻧ ﺪ‪ :‬ﻣ ﺎ دﺷ ﻤﻦ‬
‫ﻣﯽدارﻳﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﺷﯽ را آﻪ ﻋﺠﻤﺎن ﻣﯽﭘﺴﻨﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻣﻮﺳﯽ آﺎﻇﻢ)ع( ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ه ﺮ آ ﻪ ﺑﺒﻨ ﺪد اﺳ ﺐ‬
‫ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻋﺮﺑﯽ را‪ ،‬هﺮ روز از ﻧﺎﻣﻪ ﻋﻤﻞ او ﺳﻪ ﮔﻨﺎﻩ ﻣﺤﻮ ﺷﻮد و ﻳﺎزدﻩ ﺣ ﺴﻨﻪ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬و هﺮ آﻪ اﺳﺐ ﺑﺒﻨﺪد آﻪ ﻳﻜﯽ از ﭘﺪر ﻳ ﺎ ﻣ ﺎدرش ﻏﻴﺮﻋﺮﺑ ﯽ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ه ﺮ‬
‫روز از ﻋﻤ ﻞ او دو ﮔﻨ ﺎﻩ ﻣﺤ ﻮ ﺷ ﻮد و هﻔ ﺖ ﺣ ﺴﻨﻪ ﺑ ﺮاﯼ او ﻧﻮﺷ ﺘﻪ ﺷ ﻮد‪.‬‬
‫)ﺣﻠﻴﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎب دوازدهﻢ‪ ،‬ﻓﺼﻞ اول(‪.‬‬

‫در ﺑﺎرﻩ ﻣﺠﻮﺳﺎن‬

‫‪ -‬در اﺣﺎدﻳﺚ وارد ﺷﺪﻩ آﻪ ﻣﺠﻮﺳﺎن آﺘ ﺎﺑﯽ داﺷ ﺘﻪاﻧ ﺪ ﺑﻨ ﺎم ژﻧ ﺪ و ﭘﺎژﻧ ﺪ آ ﻪ‬
‫ﺁﻧﺮا ﺳﻮﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﻐﻤﺒﺮﯼ زردﺷﺖ ﻧﺎم داﺷﺘﻪاﻧﺪ آﻪ او را آﺸﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬و ﺟﻬﺎد ﺑﺎ اﻳ ﻦ‬
‫ﻓﺮﻗﻪ واﺟﺐ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺁﻧﻜﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮﻧﺪ ﻳﺎ ﺟﺰﻳ ﻪ ﻗﺒ ﻮل آﻨﻨ ﺪ ﺑ ﺎ ﺷ ﺮاﻳﻂ‪ .‬و از ﺟﻤﻠ ﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﺎ زﻧ ﺎن ﻣ ﺴﻠﻤﺎن زﻧ ﺎ ﻧﻜﻨﻨ ﺪ‪ ،‬و آﻔ ﺎر را ﺑ ﺮ اﺳ ﺮار ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﻋ ﺎﻟﻢ ﻧ ﺴﺎزﻧﺪ‪ ،‬و ﭼﻬﺎرﭘ ﺎﯼ ﺳ ﻮارﯼ اﻳ ﺸﺎن ﻏﻴ ﺮ از ﭼﻬﺎرﭘ ﺎﯼ ﺳ ﻮارﯼ ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ ﺁن ﭼﻬﺎرﭘﺎ ﻧﻴﺰ ﻳﻜﻄﺮﻓﻪ ﺳﻮار ﺷﻮﻧﺪ ﻳﻌﻨﯽ هﺮ دو ﭘ ﺎﯼ ﺧ ﻮد را ﻳﻜﺠﺎﻧ ﺐ‬
‫او ﺑﺰﻧﻨﺪ‪) .‬ﺟﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺑﺎب ﺷﺸﻢ‪ ،‬در ﺷﺮوط ﺟﻬﺎد(‪.‬‬

‫‪ -‬در ﺧﺎﻧﻪاﯼ آﻪ ﻣﺠﻮﺳﯽ در ﺁن ﺑﺎﺷﺪ ﻳ ﺎ ﺳ ﮓ‪ ،‬ﻧﻤ ﺎز آ ﺮدن ﻣﻜ ﺮوﻩ اﺳ ﺖ‪.‬‬

‫)هﻤﺎن آﺘﺎب‪ ،‬ﺑﺎب دوم‪ ،‬اﺣﻜﺎم ﻧﻤﺎز(‪.‬‬

‫‪٤١٦‬‬
‫‪ -‬از ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل اآ ﺮم )ص( ﺑ ﻪ ﺳ ﻨﺪ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ه ﺮ آ ﻪ‬
‫ﮔﺒﺮﯼ را ﺑﺒﻴﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ آﻪ اﻳﻦ دﻋﺎ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ )ﻣﺘﻦ دﻋﺎ( ﺗﺎ ﺧﺪا ﻣﻴﺎن او و ﺁن آﺎﻓﺮ را‬
‫در ﺟﻬﻨﻢ ﺟﻤﻊ ﻧﻜﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﺁن ﺣ ﻀﺮت )ص( ﻧﻬ ﯽ ﻓﺮﻣ ﻮدﻩ از ﺧ ﻮردن ﺷ ﻜﺎرﯼ آ ﻪ ﺳ ﮕﯽ ﺁﻧ ﺮا‬
‫ﺻﻴﺪ آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺠﻮﺳﯽ ﺁﻧﺮا ﺗﻌﻠﻴﻢ آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق)ع( ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﭼﻨ ﺪ آ ﺲ ه ﺴﺖ آ ﻪ ﺑ ﺮ اﻳ ﺸﺎن ﺳ ﻼم‬
‫ﻧﻤﯽﺑﺎﻳﺪ آﺮد‪ :‬ﮔﺒﺮ و ﺗﺮﺳﺎ و ﺟﻬﻮد و ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺖ‪ ،‬و آﺴﯽ آﻪ در ﺑﻴﺖ اﻟﺨﻼء ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫و آﺴﯽ آﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺧﻮان ﺷﺮاب ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ ﺷ ﺎﻋﺮ‪ ،‬و ﺑ ﺮ آ ﺴﯽ آ ﻪ ﻧ ﺮد ﻳ ﺎ‬
‫ﺷﻄﺮﻧﺞ ﺑﺎزﯼ آﻨﺪ‪ ،‬و آﺴﯽ آﻪ ﻋﻮد ﻳﺎ ﻃﻨﺒﻮر ﻧ ﻮازد‪ ،‬و ﺑ ﺮ ﻣ ﺮدﯼ آ ﻪ ﻣ ﺮدم ﺑ ﺎ او‬
‫ﻋﻤﻞ ﻟﻮاﻃﻪ آﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻧﻴ ﺰ ﺁن ﺣ ﻀﺮت ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ اﺑﺘ ﺪا ﻣﻜﻨﻴ ﺪ ﮔﺒ ﺮان را ﺑ ﻪ ﺳ ﻼم آ ﺮدن‪،‬‬
‫وﭼﻮن اﻳﺸﺎن ﺳﻼم ﺳﻼم آﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﮕﻮﺋﻴﺪ "ﻋﻠﻴﻜﻢ"‪ .‬اﮔ ﺮ دﺳ ﺘﺖ ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ او رﺳ ﺪ‬
‫دﺳﺘﺖ را ﺑﺸﻮﯼ‪ .‬و در ﺣﺪﻳﺚ دﻳﮕﺮ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ اﮔﺮ ﺑﺎ ﮔﺒﺮان ﻣﺼﺎﻓﺤﻪ آﻨﯽ‪ ،‬دﺳﺘﺖ‬
‫را ﺑﻪ ﺧﺎك ﻳﺎ دﻳ ﻮار ﺑﻤ ﺎل‪) .‬ﺣﻠﻴ ﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ ﺑ ﺎب ﻳ ﺎزدهﻢ‪ ،‬ﻓ ﺼﻞ اول‪ ،‬ﺑ ﺎب دوازده ﻢ‪،‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﺮاهﻴﻢ از ﭘﺪرش‪ ،‬و او از ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻣﺤﺒﻮب‪ ،‬و او از ﻣﺤﻤﺪ ﺑ ﻦ‬

‫ﻓﻀﻴﻞ‪ ،‬و او از اﺑﯽ ﺣﻤﺰﻩ‪ ،‬و او از اﺑﯽ ﺟﻌﻔﺮ اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‪ ،‬رواﻳ ﺖ آﻨﻨ ﺪ‬
‫آﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺁدم ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺑﻪ هﺎﺑﻴﻞ و ﻗﺎﺑﻴﻞ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ دﺳﺘﻮر داد آﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ آﻨﻨ ﺪ‪.‬‬
‫و هﺎﺑﻴﻞ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪار ﺑﻮد و ﻗﺎﺑﻴﻞ زراﻋﺖ ﻣﯽآﺮد‪ .‬و هﺎﺑﻴﻞ ﻳﻜﯽ از ﺑﻬﺘ ﺮﻳﻦ ﻗﻮﭼﻬ ﺎﯼ‬
‫ﮔﻠ ﻪ را ﺑ ﺮاﯼ ﻗﺮﺑ ﺎﻧﯽ ﺁورد‪ ،‬و ﻗﺎﺑﻴ ﻞ ﻗ ﺪرﯼ از زراﻋ ﺖ ﻧ ﺎﻣﺮﻏﻮب ﺧ ﻮد را‪ .‬ﭘ ﺲ‬
‫ﺧ ﺪاﯼ ﻋ ﺰ و ﺟ ﻞ ﻗﺮﺑ ﺎﻧﯽ هﺎﺑﻴ ﻞ را ﻗﺒ ﻮل آ ﺮد و ﻗﺮﺑ ﺎﻧﯽ ﻗﺎﺑﻴ ﻞ را ﻗﺒ ﻮل ﻧﻜ ﺮد‪ .‬و‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﺁن ﺑﻮد آﻪ ﺁﺗﺶ ﻣﯽﺁﻣ ﺪ و ﺁﻧ ﺮا ﻣ ﯽﺧ ﻮرد‪ .‬ﭘ ﺲ ﻗﺎﺑﻴ ﻞ ﻣﺘﻮﺟ ﻪ‬
‫ﺁﺗﺶ ﮔﺮدﻳﺪ و ﺑﺮاﯼ ﺁن ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺴﺎﺧﺖ ‪ -‬و او ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ آﺴﯽ ﺑﻮد آﻪ ﺁﺗ ﺸﻜﺪﻩ ﺑ ﺴﺎﺧﺖ‪-‬‬
‫و ﮔﻔ ﺖ ﻣ ﻦ اﻳ ﻦ ﺁﺗ ﺶ را ﻣ ﯽﭘﺮﺳ ﺘﻢ ﺗﺎﻗﺮﺑ ﺎﻧﯽ ﻣ ﺮا ﺑﭙ ﺬﻳﺮد‪) .‬آﻠﻴﻨ ﯽ‪ ،‬اﻟﺮوﺿ ﺔ ﻣ ﻦ‬
‫اﻟﻜﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻟﺮوﺿﻪ‪ ،‬ﺣﺪﻳﺚ ﺁدم ﻣﻊ اﻟﺸﺠﺮﻩ(‪.‬‬

‫‪٤١٧‬‬
 ‫اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن‬
‫‪ -‬ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻳﺤﻴ ﯽ‪ ،‬از ﻣﺤﻤ ﺪﺑﻦ اﻟﺤ ﺴﻴﻦ‪ ،‬و او از ﻣﺤﻤ ﺪﺑﻦ اﺳ ﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑ ﻦ‬
‫ﺑﺮﻳﻊ‪ ،‬و او از ﺻﺎﻟﺢ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ‪ ،‬و او از ﻋﺒﺪاﻟﻪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ اﻟﺠﻌﻔﺮﯼ‪ ،‬ﻧﻘﻞ آﺮدﻩاﻧﺪ آﻪ‬
‫اﻣﺎم اﺑﯽ ﺟﻌﻔﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﺧﺪا ﻣﺨﻠﻮق را ﺁﻓﺮﻳﺪ‪ ،‬و هﺮ ﻣﺨﻠ ﻮﻗﯽ را آ ﻪ دوﺳ ﺖ ﻣ ﯽداﺷ ﺖ‪ ،‬از ﻣ ﺎدﻩاﯼ‬
‫آ ﻪ دوﺳ ﺖ داﺷ ﺖ ﺁﻓﺮﻳ ﺪ‪ .‬و ﺁﻧﭽ ﻪ را دوﺳ ﺖ داﺷ ﺖ‪ ،‬از ﮔ ﻞ ﺑﻬ ﺸﺖ ﺁﻓﺮﻳ ﺪ‪ .‬و ه ﺮ‬
‫ﻣﺨﻠ ﻮﻗﯽ را آ ﻪ دوﺳ ﺖ ﻧﺪاﺷ ﺖ‪ ،‬از ﻣ ﺎدﻩاﯼ آ ﻪ دوﺳ ﺖ ﻧﺪاﺷ ﺖ ﺁﻓﺮﻳ ﺪ‪ .‬و ﺁﻧﭽ ﻪ را‬
‫دوﺳ ﺖ ﻧﺪاﺷ ﺖ‪ ،‬از ﮔ ﻞ دوزخ ﺁﻓﺮﻳ ﺪ‪ ...‬ﺳ ﭙﺲ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮان را در ﻣﻴ ﺎن ﺁﻧﻬ ﺎ ﻣﺒﻌ ﻮث‬
‫ﺳﺎﺧﺖ ﺗﺎ اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ اﻗﺮار ﺑﻪ ﺧ ﺪا دﻋ ﻮت آﻨ ﺪ ‪ ...‬ﺳ ﭙﺲ ﺧ ﺪا اﻳ ﺸﺎن را ﺑ ﻪ اﻗ ﺮار‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان دﻋﻮت آﺮد‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ اﻗﺮار و ﺑﺮﺧ ﯽ اﻧﻜ ﺎر ﻧﻤﻮدﻧ ﺪ‪ .‬ﺁﻧﮕ ﺎﻩ اﻳ ﺸﺎن‬
‫را ﺑﻪ وﻻﻳﺖ اﺋﻤﻪ آﻪ ﻣﺎ ﺑﺎﺷﻴﻢ دﻋﻮت آﺮد‪ .‬ﺑﺨﺪا آﺴﯽ ﺑﺪان اﻗ ﺮار آ ﺮد آ ﻪ ﺧ ﺪا او‬
‫را دوﺳﺖ داﺷﺖ‪ ،‬و آﺴﯽ اﻧﻜﺎر آﺮد آﻪ ﺧﺪا او را دﺷﻤﻦ داﺷﺖ‪.‬‬
‫وﺧﺪا از ﺷﻴﻌﺎن ﻣﺎ ﺁﻧﮕﺎﻩ آﻪ در ﻋﺎﻟﻢ ذر ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ وﻻﻳﺖ ﻣ ﺎ ﭘﻴﻤ ﺎن ﮔﺮﻓ ﺖ‪.‬‬
‫و ﺧﺪا ارواح ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﺎ را دو هﺰار ﺳﺎل ﭘﻴﺶ از ﺑﺪﻧﻬﺎﻳﺸﺎن ﺁﻓﺮﻳﺪ و اﻳ ﺸﺎن را ﺑ ﺮ‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﻋﺮﺿ ﻪ داﺷ ﺖ‪ .‬ﺣ ﻀﺮت ﺁﻧﻬ ﺎ را ﺷ ﻨﺎﺧﺖ وﻋﻠ ﯽ‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم هﻢ ﺁﻧﻬﺎ را ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺁﻧﺎﻧﺮا ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﻴﻢ‪.‬‬
‫و ﭘﺲ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﻣﺮدﯼ ﺧﺪﻣﺖ اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺁﻣﺪ و ﺁن ﺣﻀﺮت‬
‫هﻤﺮاﻩ اﺻﺤﺎﺑﺶ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮ ﺁن ﺣﻀﺮت ﺳﻼم آﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺨﺪا ﻣﻦ وﻻﻳﺖ ﺗﺮا ﻗﺒ ﻮل‬
‫دارم و ﻣﺤﺒﺖ ﺗﺮا دارم‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬دروغ ﻣﯽﮔﻮﺋﯽ! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﺮا‪ ،‬ﺑﺨﺪا ﻣﻦ ﻣﺤﺒ ﺖ ﺗ ﺮا‬
‫دارم‪ ،‬ﺗﺎ ﺳﻪ ﺑﺎر ﺗﻜ ﺮار آ ﺮد‪ .‬اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬دروغ ﻣ ﯽﮔ ﻮﺋﯽ‪،‬‬
‫ﭼﻪ هﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪا روحهﺎﯼ ﻣﺮدم را دو هﺰار ﺳ ﺎل ﭘ ﻴﺶ از ﺑﺪﻧﻬﺎﻳ ﺸﺎن ﺁﻓﺮﻳ ﺪ و ﺳ ﭙﺲ‬
‫ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﺎ را ﺑﻤﺎ ﻋﺮﺿﻪ آﺮد‪ .‬ﺑﺨ ﺪا ﻣ ﻦ روح ﺗ ﻮ را در ﻣﻴ ﺎن ﺁﻧﻬ ﺎ ﻧﺪﻳ ﺪم‪ .‬ﭘ ﺲ ﺗ ﻮ‬
‫آﺠﺎ ﺑﻮدﯼ؟ ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻣﺮد ﺳﺎآﺖ ﺷﺪ و ﺟﻮاﺑﯽ ﻧﺪاد‪ .‬وﻟﯽ اﻣﺎم ﺻﺎدق)ع( ﻓﺮﻣ ﻮد او در‬
‫ﺁﺗ ﺶ دوزخ ﺑ ﻮد‪) .‬اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘ ﺎب اﻟﺤﺠ ﺔ‪ ،‬ﺑ ﺎب ﻓ ﯽ ﻣﻌ ﺮﻓﺘﻬﻢ اوﻟﻴ ﺎﺋﻬﻢ و‬
‫اﻟﺘﻘﻮﻳﺾ اﻟﻴﻬﻢ(‪.‬‬

‫‪ -‬اﺑﺎن ﺑﻦ ﺗﻐﻠﺐ ﮔﻮﻳﺪ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد اﯼ اﺑ ﺎن ﺑ ﻦ‬

‫ﺗﻐﻠﺐ‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﻪ آﻮﻓﻪ رﻓﺘ ﯽ‪ ،‬اﻳ ﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ را ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﺮدم رواﻳ ﺖ آ ﻦ آ ﻪ‪ :‬ه ﺮ آ ﺲ‬

‫‪٤١٨‬‬
‫ﺷﻬﺎدت ده ﺪ آ ﻪ ﻣﻌﺒ ﻮدﯼ ﺟ ﺰ ﺧ ﺪاﯼ ﻋﺰوﺟ ﻞ ﻧﻴ ﺴﺖ و دﻳ ﻦ ﺧ ﻮد را ﭘ ﺎآﻴﺰﻩ آ ﺮدﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮاﯼ او واﺟﺐ ﮔﺮدد‪ .‬ﻋ ﺮض آ ﺮدم‪ :‬ﺁﻳ ﺎ ﺑ ﺮاﯼ ه ﺮ دﺳ ﺘﻪ و ﮔﺮوه ﯽ‬
‫آﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ ﻣ ﯽﺁﻳﻨ ﺪ‪ ،‬اﻳ ﻦ ﺣ ﺪﻳﺚ را رواﻳ ﺖ آ ﻨﻢ؟ ﻓﺮﻣ ﻮد ﺁرﯼ‪ ،‬اﯼ اﺑ ﺎن ﺑ ﻦ ﺗﻐﻠ ﺐ‪.‬‬
‫زﻳﺮا آﻪ ﭼ ﻮن ﻗﻴﺎﻣ ﺖ ﺷ ﻮد و هﻤ ﻪ اوﻟ ﻴﻦ وﺁﺧ ﺮﻳﻦ در ﻧ ﺰد ﺧ ﺪا ﮔ ﺮد ﺁﻳﻨ ﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧ ﺪ‬
‫"ﻻاﻟﻪ اﻻ اﷲ" را از هﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﮕﻴﺮد ﺟﺰ ﺁن آﺲ آﻪ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﺎﺷﺪ)هﻤﺎن آﺘﺎب(‪.‬‬

‫‪ -‬ﻳﻜ ﯽ از اﺻ ﺤﺎب‪ ،‬از ﺳ ﻬﻞ ﺑ ﻦ زﻳ ﺎد‪ ،‬و او از اﺑ ﻦ اﺑ ﯽ ﻧﺠ ﺮان‪ ،‬واو از‬

‫ﻣﺜﻨ ﯽ اﻟﺤﻨ ﺎط‪ ،‬و او از آﺎﻣ ﻞ اﻟﺘﻤ ﺎر‪ ،‬ﻧﻘ ﻞ آﻨ ﺪ آ ﻪ ﺷ ﻨﻴﺪم ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺑ ﺎﻗﺮ‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم را آﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﻣ ﺮدم هﻤﮕ ﯽ ﺑﻤﺎﻧﻨ ﺪ ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎﻧﻨ ﺪ‪ .‬واﻳ ﻦ ﺟﻤﻠ ﻪ را ﺳ ﻪ‬
‫ﺑﺎر ﺗﻜﺮار آﺮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣ ﻮد ﺟ ﺰ اﻧ ﺪآﯽ از ﻣ ﻮﻣﻨﻴﻦ )ﺷ ﻴﻌﻴﺎن( واﻳ ﻦ ﺟﻤﻠ ﻪ را ه ﻢ‬
‫ﺳ ﻪ ﺑ ﺎر ﺗﻜ ﺮار ﻓﺮﻣ ﻮد‪) .‬اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘ ﺎب اﻻﻳﻤ ﺎن و اﻟﻜﻔ ﺮ‪ ،‬ﺑ ﺎب ﻓ ﯽ ﻗﻠ ﺔ ﻋ ﺪد‬
‫اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ اﺑ ﺮاهﻴﻢ از ﭘ ﺪرش‪ ،‬و او از اﺑ ﻦ اﺑ ﯽ ﻋﻤﻴ ﺮ‪ ،‬و او از ﺳ ﻴﻒ‪،‬‬

‫رواﻳﺖ آﺮدﻩاﻧﺪ آﻪ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم اﺑ ﯽ ﻋﺒﺪاﻟ ﻪ ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬در روز‬
‫ﻗﻴﺎﻣ ﺖ ﭼﻴ ﺰﯼ ﻣﺜ ﻞ ﮔﻠﻮﻟ ﻪ ﻣ ﯽﺁﻳ ﺪ و ﺑ ﻪ ﭘ ﺸﺖ ﻣ ﻮﻣﻦ ﺷ ﻴﻌﻪ ﻣ ﯽزﻧ ﺪ ﺗ ﺎ او را داﺧ ﻞ‬
‫ﺑﻬﺸﺖ آﻨﺪ‪).‬اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻻﻳﻤﺎن واﻟﻜﻔﺮ‪ ،‬ﺑﺎب اﻟﺒﺮ ﺑﺎﻟﻮاﻟﺪﻳﻦ(‪.‬‬

‫‪ -‬و ﻧﻴ ﺰ ﺁن ﺣ ﻀﺮت)ع( ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬از ﭘ ﺪرم )اﻣ ﺎم ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ( ﺷ ﻨﻴﺪم آ ﻪ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد ﭼﻮن ﺧﺪاﯼ ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺮ ﺑﻨﺪﻩاﯼ ﻧﻮﻳﺴﺪ آﻪ ﺑﺎﻳﺪ در اﻣﺮ ﺗﺸﻴﻊ داﺧ ﻞ ﺷ ﻮد‪،‬‬
‫از ﭘﺮﻧﺪﻩ ﺑﻪ ﺁﺷﻴﺎﻧﻪاش ﺷﺘﺎﺑﻨﺪﻩﺗﺮ ﺷﻮد‪.‬‬
‫و ﻓﻀﻴﻞ ﺑﻦ ﻳﺴﺎر ﮔﻮﻳﺪ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻋ ﺮض‬
‫آﺮدم‪ :‬ﺁﻳﺎ ﻣﺮدم را ﺑﻪ اﻣﺮ ﺗﺸﻴﻊ دﻋﻮت آ ﻨﻢ؟ ﻓﺮﻣ ﻮد ﻧ ﻪ‪ ،‬اﯼ ﻓ ﻀﻴﻞ‪ .‬زﻳ ﺮا آ ﻪ اﮔ ﺮ‬
‫ﺧﺪا ﺧﻴﺮ ﺑﻨﺪﻩاش را ﺧﻮاهﺪ‪ ،‬ﺧﻮدش ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﻪاﯼ ﻓﺮﻣﺎن ده ﺪ آ ﻪ ﮔ ﺮدن ﺁن ﺑﻨ ﺪﻩ را‬
‫ﺑﮕﻴ ﺮد و او را ﺧ ﻮاﻩ ﻧ ﺎﺧﻮاﻩ در ﺣﻠﻘ ﻪ ﺷ ﻴﻌﻴﺎن در ﺁورد‪) .‬اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘ ﺎب‬
‫اﻟﺘﻮﺣﻴﺪ ﺑﺎب اﻟﻬﺪاﻳﻪ(‪.‬‬

‫‪٤١٩‬‬
‫‪ -‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻳﺤﻴﯽ از اﺣﻤﺪﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻋﻴ ﺴﯽ‪ ،‬واو از ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ اﺳ ﻤﺎﻋﻴﻞ‪،‬‬
‫و او از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﻟﻔﻀﻴﻞ‪ ،‬و او از اﺑﯽ اﻟﺼﺒﺎح اﻟﻜﻨﺎﻧﯽ ﻧﻘ ﻞ آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت‬
‫اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﻣ ﻮﻣﻦ )ﺷ ﻴﻌﻪ( ﺑ ﻪ ه ﺮ ﻣﺮﮔ ﯽ ﻣ ﯽﻣﻴ ﺮد ﺟ ﺰ ﺑ ﻪ‬
‫ﺻﺎﻋﻘﻪ‪.‬‬
‫و ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻋﺠﻠﯽ ﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪:‬‬
‫ﺻﺎﻋﻘﻪ ﺑﻪ آﺴﻴﻜﻪ ذآﺮ ﺧﺪا آﻨ ﺪ و ذاآ ﺮ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬اﺻ ﺎﺑﺖ ﻧﻜﻨ ﺪ‪ .‬ﻋ ﺮض آ ﺮدم‪ :‬ذاآ ﺮ‬
‫آﻴﺴﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد ﺁﻧﻜﻪ ﺻﺪ ﺁﻳﻪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫و اﺑﻮﺑ ﺼﻴﺮ ﮔﻮﻳ ﺪاز ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﭘﺮﺳ ﻴﺪم از ﻣ ﺮدن‬
‫ﻣﻮﻣﻦ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻮﻣﻦ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑ ﻪ ه ﺮ ﻣﺮﮔ ﯽ ﺑﻤﻴ ﺮد‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ ﻏ ﺮق ﺷ ﻮد ﻳ ﺎ زﻳ ﺮ‬
‫ﺁوار ﺑﻤﺎﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ درﻧﺪﻩ دﭼﺎر ﮔ ﺮدد‪ ،‬وﻟ ﯽ ﺑﻬ ﺮ ﺣ ﺎل آ ﺴﯽ آ ﻪ ذآ ﺮ ﺧ ﺪاﯼ ﻋﺰوﺟ ﻞ‬
‫آﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﺎﻋﻘﻪ ﻧﻤﻴﺮد‪) .‬اﺻﻮل آ ﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘ ﺎب اﻟ ﺪﻋﺎء‪ ،‬ﺑ ﺎب ان اﻟ ﺼﺎﻋﻘﺔ ﻻ ﺗ ﺼﻴﺐ‬
‫ذاآﺮا(‪.‬‬

‫‪ -‬ﻳﻜﯽ از اﺻ ﺤﺎب از اﺣﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪﺑﻦ ﻋﻴ ﺴﯽ‪ ،‬و او از اﺑ ﻦ ﺳ ﻨﺎن‪ ،‬و او‬
‫از اﺑﻦ ﻣﺴﻜﺎن‪ ،‬و او از ﺳﺪﻳﺮ‪ ،‬ﻧﻘﻞ آﻨ ﺪ آ ﻪ ﺑ ﻪ اﻣ ﺎم ﻣﺤﻤ ﺪﺑﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻋ ﺮض‬
‫آﺮدم‪ :‬هﻨﮕﺎﻣﻴﻜﻪ ﭘﻴﺮوان ﺷ ﻤﺎ را ﺗ ﺮك ﮔﻔ ﺘﻢ ﺗ ﺎ ﺑ ﻪ ﻧ ﺰد ﺷ ﻤﺎ ﺑﻴ ﺎﻳﻢ‪ ،‬ﺁﻧ ﺎن ﺑ ﺎ ﻳﻜ ﺪﻳﮕﺮ‬
‫اﺧﺘﻼف داﺷﺘﻨﺪ واز هﻢ دورﯼ ﻣﯽﺟﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻪ آﺎر ﺁﻧﺎن آ ﺎرﯼ ﻧﺪاﺷ ﺘﻪ ﺑ ﺎش‪.‬‬
‫زﻳﺮا ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺳﻪ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﺪارﻧﺪ‪ :‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ اﺋﻤﻪ و ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺑﻮدن در ﺑﺮاﺑﺮ ﺁﻧﻬ ﺎ و‬
‫و ارﺟﺎع اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺧﻮد ﺑﻪ اﻳﺸﺎن‪.‬‬
‫و زﻳﺪ ﺑﻦ ﺷﺤﺎم ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻋ ﺮض آ ﺮدم‪ :‬در‬
‫ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻣﺎ ﻣﺮدﯼ اﺳﺖ آﻪ ﻧﺎﻣﺶ آﻠﻴﺐ اﺳﺖ‪ .‬هﺮ دﺳﺘﻮرﯼ آ ﻪ از ﺷ ﻤﺎ ﻣ ﯽرﺳ ﺪ‪ ،‬ه ﺮ‬
‫ﭼ ﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬او ﻣ ﯽﮔﻮﻳ ﺪ ﻣ ﻦ ﺗ ﺴﻠﻴﻤﻢ‪ .‬از اﻳ ﻦ رو ﻣ ﺎ او را "آﻠﻴ ﺐ ﺗ ﺴﻠﻴﻢ" ﻧﺎﻣﻴ ﺪﻳﻢ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﺑ ﺎو رﺣﻤ ﺖ ﻓﺮﺳ ﺘﺎد و ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﭼ ﻪ ﻧ ﺎزﻧﻴﻦ ﻣ ﺮدﯼ اﺳ ﺖ! )اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪،‬‬
‫آﺘﺎب اﻟﺤﺠﺔ‪ ،‬ﺑﺎب اﻟﺘﺴﻠﻴﻢ و ﻓﻀﻞ اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﻳﻜ ﯽ از اﺻ ﺤﺎب‪ ،‬از اﺣﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﺧﺎﻟ ﺪ‪ ،‬و او از ﭘ ﺪرش‪ ،‬و اواز‬
‫اﺑﯽ اﻟﺨﺘﺮﯼ ‪ -‬آﻪ ﺧﺪاﻳﺶ ﺑﻴﺎﻣﺮزد‪ -‬رواﻳﺖ آﻨﺪ آﻪ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺑ ﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻮﻣﻨﺎن )ﺷﻴﻌﻴﺎن( ﺑﺎ وﻗﺎر و ﺁراﻣﺶ ه ﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﺷ ﺘﺮ ﻧ ﺮﯼ آ ﻪ ﻣﻬ ﺎر در‬

‫‪٤٢٠‬‬
‫ﺑﻴﻨﯽ دارد‪ .‬ﭼﻮن او را ﺑﻜﺸﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﻩ اﻓﺘ ﺪ و ﭼ ﻮن ﺑ ﺮ ﺻ ﺨﺮﻩاﯼ ﺑﺨﻮاﺑﺎﻧﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑﺨﻮاﺑ ﺪ‪.‬‬
‫)اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻻﻳﻤﺎن واﻟﻜﻔﺮ‪ ،‬ﺑﺎب اﻟﻤﻮﻣﻦ و ﻋﻼﻣﺎﺗﻪ و ﺻﻔﺎﺗﻪ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻳﺤﻴﯽ‪ ،‬از اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻴﺴﯽ‪ ،‬و او از ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﺳ ﻨﺎن‪ ،‬و‬
‫او از ﻗﺘﻴﺒﺔ اﻻﻋﺴﯽ ﮔﻮﻳﺪ آﻪ از ﺣﻀﺮت اﻣ ﺎم اﺑﺎﻋﺒ ﺪاﷲ ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﺷ ﻨﻴﺪم‬
‫آﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪ :‬زن ﻣﻮﻣﻦ از ﻣﺮد ﻣﻮﻣﻦ آﻤﻴﺎبﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮد ﻣ ﻮﻣﻦ ﻧﻴ ﺰ آﻤﻴ ﺎبﺗ ﺮ‬
‫از آﺒﺮﻳﺖ اﺣﻤﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و آﺪاﻣﻴﻚ از ﺷﻤﺎ آﺒﺮﻳﺖ اﺣﻤﺮ را دﻳﺪﻩاﻳﺪ؟‬
‫‪ -‬و ﺳﺪﻳﺮ ﺻﻴﺮﻓﯽ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﺑ ﻪ ﻣ ﻦ ﻓﺮﻣ ﻮد‪:‬‬
‫اﯼ ﺳﺪﻳﺮ‪ ،‬ﻓﻜﺮ ﻣﯽآﻨﯽ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ؟ ﮔﻔﺘﻢ ﺻﺪ ه ﺰار‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ دوﻳ ﺴﺖ‬
‫هﺰار‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ هﻢ ﻧﺼﻒ دﻧﻴﺎ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﺳﻜﻮت آ ﺮد‪ .‬ﭘ ﺲ ﺑ ﻪ راﻩ اﻓﺘ ﺎدﻳﻢ ﺗ ﺎ ﺑ ﻪ زﻣ ﻴﻦ‬
‫ﺧﺎك ﺳﺮﺧﯽ رﺳﻴﺪﻳﻢ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺳﻮﯼ ﺟﻮاﻧﯽ آﻪ ﺑﺰﻏﺎﻟﻪ ﻣﯽﭼﺮاﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻧﮕﺮﻳ ﺴﺖ و‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﯼ ﺳﺪﻳﺮ‪ ،‬ﺑﺨﺪا اﮔ ﺮ ﺷ ﻴﻌﻴﺎﻧﻢ ﺑ ﻪ ﺷ ﻤﺎرﻩ اﻳ ﻦ ﺑﺰﻏﺎﻟ ﻪه ﺎ ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻧ ﻪﻧ ﺸﻴﻨﯽ‬
‫ﺑﺮاﻳﻢ روا ﻧﺒ ﻮد‪ .‬ﭼ ﻮن ﺑﺰﻏﺎﻟ ﻪه ﺎ را ﺑ ﺮ ﺷ ﻤﺮدم هﻔ ﺪﻩ راس ﺑﻮدﻧ ﺪ‪) .‬اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪،‬‬
‫آﺘﺎب اﻻﻳﻤﺎن و اﻟﻜﻔﺮ‪ ،‬ﺑﺎب ﻓﯽ ﻗﻠﺔ ﻋﺪد اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ(‪.‬‬

‫‪ -‬در ﺣﺪﻳﺚ اﺳ ﺖ از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم آ ﻪ ﺑ ﺪان ﺣ ﻀﺮت‬

‫ﻋ ﺮض آﺮدﻧ ﺪ‪ :‬ﺳﻨ ّـﻴﺎن ﻣ ﯽﮔﻮﻳﻨ ﺪ آ ﺴﺐ ﻣﻌﻠ ﻢ ﺣ ﺮام اﺳ ﺖ و ﻧﺒﺎﻳ ﺪ ﺑ ﺎو ﻣ ﺰد داد‪.‬‬
‫ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬آ ﻪ اﻳ ﻦ دﺷ ﻤﻨﺎن ﺧ ﺪا دروغ ﻣ ﯽﮔﻮﻳﻨ ﺪ وﻣ ﯽﺧﻮاهﻨ ﺪ آ ﻪ ﺷ ﻴﻌﻴﺎن ﻗ ﺮﺁن ﻳ ﺎد‬
‫ﻧﮕﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬وﻧﻴﺰ از ﺁن ﺣﻀﺮت ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ هﺮ آﻪ ﻣﻮﻣﻨﯽ را ﺳ ﻴﺮ آﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑﻬ ﺸﺖ‬
‫ﺑﺮ او واﺟﺐ ﺷﻮد‪ .‬و هﺮ آﻪ آﺎﻓﺮﯼ را ﺳﻴﺮ آﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪا ﺷﻜﻢ او را ﭘﺮ از زﻗﻮم ﺟﻬ ﻨﻢ‬
‫آﻨﺪ!‬
‫‪ -‬از ه ﺎرون ﺑ ﻦ ﻣﻮﻓ ﻖ ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ روزﯼ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻣﻮﺳ ﯽ‬
‫آﺎﻇﻢ)ع( ﻣﺮا ﻃﻠﺒﻴﺪﻧﺪ‪ .‬و در ﺧﺪﻣﺖ ﺁن ﺣﻀﺮت ﻃﻌﺎﻣﯽ ﺧ ﻮردم‪ ،‬و ﺣﻠ ﻮاﯼ ﺑ ﺴﻴﺎر‬
‫ﺁوردﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺖ ﺣﻠﻮا! ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آﻪ ﻣﺎ ﺷﻴﻌﻴﺎن از ﺷﻴﺮﻳﻨﯽ ﺧﻠ ﻖ‬
‫ﺷﺪﻩاﻳﻢ‪ ،‬ﭘﺲ ﺣﻠﻮا را دوﺳﺖ ﻣﯽدارﻳﻢ‪) .‬ﺣﻠﻴﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑ ﺎب ﺳ ﻮم‪ ،‬ﻓ ﺼﻞ ﭘ ﻨﺠﻢ‪ ،‬ﺑ ﺎب‬
‫دهﻢ‪ ،‬ﻓﺼﻞ هﻔﺘﻢ(‪.‬‬

‫‪٤٢١‬‬
 ‫در ﻓﻀﺎﺋﻞ ﺗﻘﻴﻪ‬
‫اﺑﻦ اﺑﯽ ﻋﻤﻴﺮ از ه ﺸﺎم ﺑ ﻦ ﺳ ﺎﻟﻢ‪ ،‬و او از اﺑ ﯽ ﻋﻤﺮاﻻﻋﺠﻤ ﯽ ﻧﻘ ﻞ آﻨ ﺪ آ ﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت اﻣﺎم اﺑﻮﻋﺒﺪاﷲ ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﺑﻤ ﻦ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬اﯼ اﺑ ﺎﻋﻤﺮ‪ ،‬ﺑ ﺪان آ ﻪ ﻧ ﻪ‬
‫دهﻢ دﻳﻦ در ﺗﻘﻴﻪ اﺳﺖ‪ .‬و هﺮ آﻪ ﺗﻘﻴ ﻪ ﻧﻜﻨ ﺪ‪ ،‬دﻳ ﻦ ﻧ ﺪارد‪ .‬و ﺗﻘﻴ ﻪ در ه ﺮ ﭼﻴ ﺰ ﺟ ﺎﺋﺰ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺰ در ﻧﻮﺷﻴﺪن ﺧﻤﺮ و ﻣﺴﺢ آﺸﻴﺪن ﺑﺮ روﯼ آﻔﺶ در ﻣﻮﻗﻊ وﺿﻮ‪.‬‬
‫‪ -‬و اﺑﻦ اﺑﯽ ﻳﻌﻔﻮر ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺑﺨ ﺎﻃﺮ‬
‫ﺣﻔﻆ دﻳﻨﺘﺎن ﺗﻘﻴﻪ آﻨﻴﺪ‪ .‬زﻳﺮا ه ﺮ آ ﻪ ﺗﻘﻴ ﻪ ﻧ ﺪارد‪ ،‬اﻳﻤ ﺎن ﻧ ﺪارد‪ .‬هﻤﺎﻧ ﺎ ﺷ ﻤﺎ در ﻣﻴ ﺎن‬
‫ﻣﺮدم‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ در ﻣﻴﺎن ﭘﺮﻧﺪﮔﺎﻧﻴﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺑﺪاﻧﻨ ﺪ در درون زﻧﺒ ﻮر‬
‫ﻋﺴﻞ ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬هﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﺨﻮرﻧﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﻣﺮدم ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﺁﻧﭽﻪ را در دل ﺷﻤﺎﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫ﻣ ﺎ اه ﻞﺑﻴ ﺖ را دوﺳ ﺖ دارﻳ ﺪ‪ ،‬ﺷ ﻤﺎ را ﺑ ﺎ زﺑﺎﻧ ﺸﺎن ﺑﺨﻮرﻧ ﺪ و در ﻧﻬ ﺎن و ﺁﺷ ﻜﺎر‬
‫ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻮﻳﻨﺪ‪) .‬اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻻﻳﻤﺎن واﻟﻜﻔﺮ‪ ،‬ﺑﺎب اﻟﺘﻘﻴﻪ(‪.‬‬

‫‪ -‬واﺑ ﻮﻋﻤﺮو آﻨ ﺎﻧﯽ ﮔﻮﻳ ﺪ‪:‬اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬اﯼ اﺑ ﺎ ﻋﻤ ﺮو‪،‬‬
‫اﮔ ﺮ ﺑﺮاﻳ ﺖ ﺣ ﺪﻳﺜﯽ ﮔﻔ ﺘﻢ ﻳ ﺎ ﻓﺘ ﻮاﺋﯽ دادم‪ ،‬ﺳ ﭙﺲ ﻧ ﺰد ﻣ ﻦ ﺁﻣ ﺪﯼ و هﻤ ﺎن ﻣﻄﻠ ﺐ را‬
‫ﺳﺌﻮال آﺮدﯼ و ﻣﻦ ﺣﺪﻳﺜﯽ ﺑﺮ ﺧ ﻼف ﮔﻔﺘ ﻪ اوﻟ ﻢ ﮔﻔ ﺘﻢ ﻳ ﺎ ﻓﺘ ﻮاﺋﯽ ﺑ ﺮ ﺧ ﻼف ﻓﺘ ﻮاﯼ‬
‫ﻗﺒﻞ دادم‪ ،‬ﺑﻪ آﺪاﻣﻴﻚ از ﺁن دو ﻋﻤﻞ ﻣﯽآﻨﯽ؟ ﻋﺮض آﺮدم‪ :‬ﺑﻪ ﺁﻧﻜﻪ ﺗﺎزﻩﺗﺮ اﺳﺖ و‬
‫ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ ﻗﺒﻼ ﮔﻔﺘﻪاﯼ رهﺎ ﻣﯽآﻨﻢ‪ .‬ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬درﺳ ﺖ ﮔﻔﺘ ﯽ اﯼ اﺑ ﺎ ﻋﻤ ﺮو ﺧ ﺪا ﺗ ﺮا‬
‫رﺣﻤﺖ آﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و درﺳﺖ واﺳﻄﯽ ﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺗﻘﻴ ﻪ‬
‫هﻴﭽﻜﺴﯽ ﺑﺪرﺟﻪ ﺗﻘﻴﻪ اﺻﺤﺎب آﻬﻒ ﻧﺮﺳﻴﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺁﻧﻬﺎ در اﻋﻴﺎد ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﺎن ﺷﺮآﺖ‬
‫ﻣﯽﺟﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮ ﺧ ﻮد زﻧ ﺎر ﻣ ﯽﺑ ﺴﺘﻨﺪ و از اﻳ ﻦ رو ﺧ ﺪاﯼ ﻋﺰوﺟ ﻞ ﺁﻧﻬ ﺎ را دو ﺑ ﺎر‬
‫ﭘﺎداش داد‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻣﻌﻤﺮﺑﻦ ﺧﻼد ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﺣﻀﺮت اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﭘﺮﺳﻴﺪم‪ :‬ﺁﻳ ﺎ در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ واﻟﻴﺎن ﺑﺎﻳﺪ از ﺟﺎﯼ ﺑﺮﺧﺎﺳ ﺖ ﻳ ﺎ ﻧ ﻪ؟ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬اﻣ ﺎم ﺑ ﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ :‬ﺗﻘﻴﻪ دﻳﻦ ﻣﻦ و دﻳﻦ ﭘﺪراﻧﻢ اﺳﺖ‪ .‬و آﺴﻴﻜﻪ ﺗﻘﻴﻪ ﻧﺪارد‪ ،‬اﻳﻤﺎن ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻣ ﺴﻠﻢ و زرارﻩ ﮔﻔﺘ ﻪاﻧ ﺪ آ ﻪ ﺷ ﻨﻴﺪﻳﻢ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺑ ﺎﻗﺮ‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪ :‬در هﺮ ﻣﻮردﯼ آﻪ ﺁدﻣﻴﺰاد ﺑﻪ ﺗﻘﻴﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﺷﻮد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﺁﻧ ﺮا‬
‫ﺑﺮاﻳﺶ ﺣﻼل ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٤٢٢‬‬
‫‪ -‬وﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﯽ ﻳﻐﻔﻮر ﮔﻮﻳﺪ ﺷﻨﻴﺪم آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧ ﺪ‪ :‬ﺗﻘﻴ ﻪ ﺳ ﭙﺮ ﻣ ﻮﻣﻦ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺗﻘﻴ ﻪ ﻧﮕﻬ ﺪار ﻣ ﻮﻣﻦ اﺳ ﺖ‪ .‬ه ﺮ آ ﺲ ﺗﻘﻴ ﻪ ﻧﻜﻨ ﺪ‪،‬‬
‫اﻳﻤﺎن ﻧﺪارد‪ .‬هﻤﺎﻧﺎ ﺣﺪﻳﺜﯽ از اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﺎ ﺑ ﻪ ﺑﻨ ﺪﻩاﯼ ﻣ ﯽرﺳ ﺪ و او ﺁﻧ ﺮا ﺑ ﻴﻦ ﺧ ﻮد و‬
‫ﺧ ﺪا ﻧﮕﻬ ﺪارﯼ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ و ﺑ ﻪ ﻋ ﺰت دﻧﻴ ﺎ و ﻧ ﻮر ﺁﺧ ﺮت ﻣ ﯽرﺳ ﺪ‪ ،‬و ﺑﻨ ﺪﻩ دﻳﮕ ﺮﯼ‬
‫ﺣﺪﻳﺜﯽ از اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﺎ را آﻪ ﺑﻪ او رﺳﻴﺪﻩ ﻓ ﺎش ﻣ ﯽﺳ ﺎزد و اﻳ ﻦ ﻣﻮﺟ ﺐ ﺧ ﻮارﯼ او‬
‫در دﻧﻴﺎ ﻣﯽﮔﺮدد و ﺧﺪاﯼ ﻋﺰوﺟﻞ هﻢ ﻧﻮر را از او ﻣﯽﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫‪ -‬وﻋﺒﺪاﻻﻋﻠﯽ ﮔﻮﻳﺪ ﺷﻨﻴﺪم اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻣ ﯽﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺧ ﺪا رﺣﻤ ﺖ‬
‫آﻨ ﺪ ﻣ ﻮﻣﻨﯽ را آ ﻪ ﺁﻧﭽ ﻪ را آ ﻪ ﻣ ﺮدم ﻣ ﯽﻓﻬﻤﻨ ﺪ ﺑ ﻪ ﺁﻧﻬ ﺎ ﺑﮕﻮﻳ ﺪ و ﺁﻧﭽ ﻪ را آ ﻪ‬
‫ﻧﻤﯽﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪ ،‬از ﺁﻧﻬﺎ ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻧﻘﻞ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﺎ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان‪ ،‬ﻣﺮدم را ﺑﺮ ﻣ ﻦ و ﺑ ﺮ‬
‫ﺷﻤﺎ ﻣﯽﺷﻮراﻧﺪ!‬
‫‪ -‬و ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﯽ ﻧﺼﺮ ﮔﻮﻳﺪ از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم رﺿ ﺎ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻣ ﺴﺌﻠﻪاﯼ‬
‫را ﭘﺮﺳ ﻴﺪم‪ .‬ﺣ ﻀﺮت از ﺟ ﻮاب ﺁن ﺧ ﻮددارﯼ آ ﺮد و ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬اﮔ ﺮ ه ﺮ ﭼ ﻪ را‬
‫ﻣﯽﭘﺮﺳﻴﺪ ﺑﺸﻤﺎ ﺑﮕﻮﺋﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺮ ﻣﯽﺷﻮد و از ﺑﺎﺑﺖ ﺁن ﮔﺮدن ﺣﻀﺮت ﺻ ﺎﺣﺐ‬
‫اﻻﻣﺮ را ﻣﯽﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﻧﺸﻨﻴﺪﻩاﯼ آﻪ اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴ ﻪ اﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪:‬‬
‫اﻣ ﺮ وﻻﻳ ﺖ ﻣ ﺎ اوﻻدﻋﻠ ﯽ راﺧﺪاوﻧ ﺪ ﺑ ﺼﻮرت رازﯼ در دﺳ ﺖ ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ ﺳ ﭙﺮد و‬
‫ﺟﺮﺋﻴ ﻞ ﻧﻴ ﺰ ﺁن را ﺑ ﺼﻮرت راز ﺑ ﻪ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﺳ ﭙﺮد‪ ،‬و ﻣﺤﻤ ﺪ‬
‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﻧﻴ ﺰ ﺁن را ﺑ ﺼﻮرت راز ﺑ ﻪ ﻋﻠ ﯽ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﺳ ﭙﺮد‪ ،‬و ﻋﻠ ﯽ‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺁﻧﺮا ﺑﺼﻮرت راز ﺑﻬﺮ آﻪ ﺧﻮاﺳﺖ ﺳﭙﺮد‪ .‬و ﺣﺎﻻ ﺷﻤﺎ اﻳﻦ راز را ﻓﺎش‬
‫ﻣﯽﺳﺎزﻳﺪ؟ ﺁﺧﺮ آﺴﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺨﻨﯽ را آﻪ ﺷﻨﻴﺪﻩ ﭘﻴﺶ ﺧﻮد ﻧﮕﺎﻩ دارد؟‬
‫‪ -‬و ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻴﺴﯽ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﻀﺮت اﺑﯽ اﻟﺤﺴﻦ ﺻﻠﻮات اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد‪:‬‬
‫اﮔ ﺮ در ﻳ ﻚ دﺳ ﺘﺖ ﭼﻴ ﺰﯼ ﺑﺎﺷ ﺪ و ﺑﺘ ﻮاﻧﯽ از دﺳ ﺖ دﻳﮕ ﺮت ﭘﻨﻬ ﺎن ﺑ ﺪارﯼ‪ ،‬ﭼﻨ ﻴﻦ‬
‫ﺑﻜﻦ! )اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻻﻳﻤﺎن و اﻟﻜﻔﺮ‪ ،‬ﺑﺎب اﻟﺘﻘﻴﻪ(‪.‬‬

‫‪ -‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ از ﺣﻀﺮت ﺻﺎدق)ع( ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ ﺗﻘﻴﻪ ﺳﭙﺮ اﻳﻤﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬واﻳﻤﺎن ﻧﺪارد آﺴﯽ آﻪ ﺗﻘﻴﻪ ﻧﻤﯽآﻨﺪ‪ .‬و ﺗﺎآﻴﺪ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﻧُـﻪ ﻋﺸﺮ دﻳﻦ در ﺗﻘﻴﻪ‬
‫اﺳﺖ و ﻳﻚ ﻋﺸﺮ ﺁن در هﻤﻪ اﻋﻤﺎل دﻳﮕﺮ‪.‬‬
‫‪ -‬و از ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ)ع( ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ ه ﺮ آ ﻪ از روﯼ ﺗﻘﻴ ﻪ ﻗ ﺴﻢ‬
‫دروغ ﺑﺨﻮرد ﺑﺮاﯼ دﻓﻊ ﺿﺮر‪ ،‬ﺑﺮاﯼ او ﮔﻨﺎﻩ و آﻔﺎرﻩ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫‪٤٢٣‬‬
‫‪ -‬و ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻣﻮﺳﯽ)ع( ﻓﺮﻣﻮد ﮔﺮاﻣﯽﺗﺮﻳﻦ ﺷﻤﺎ ﻧﺰد ﺧ ﺪا آ ﺴﯽ اﺳ ﺖ‬
‫آﻪ ﺗﻘﻴﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق)ع( ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ‪ :‬دﻳ ﻦ ﺧ ﻮد را ﭘﻨﻬ ﺎن دارﻳ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺗﻘﻴ ﻪ‬
‫آﺮدن از ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن‪ .‬زﻳﺮا ﺑﺪرﺳﺘﻴﻜﻪ ﺷﻤﺎ در ﻣﻴﺎن ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺳﻨ ّـﯽ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﻣﮕ ﺲ ﻋ ﺴﻞ‬
‫هﺴﺘﻴﺪ در ﻣﻴﺎن ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن‪ .‬و اﮔﺮ ﻣﺮﻏﺎن ﺑﺪاﻧﻨﺪ آﻪ ﻋﺴﻞ در ﺷﻜﻢ ﺁﻧﻬﺎ هﺴﺖ هﺮ ﺁﻳﻨﻪ‬
‫ﻳﻜﯽ را زﻧﺪﻩ ﻧﻤﯽﮔﺬارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﺣﻀﺮت اﻣﺎم رﺿﺎ)ع( ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﺴﯽ آﻪ ﺗﻘﻴﻪ را ﺗﺮك آﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن اﺳ ﺖ‬
‫آﻪ ﻧﻤﺎز را ﺗﺮك آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﺣﻠﻴﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎب دهﻢ‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﻳﺎزدهﻢ(‪.‬‬

‫‪ -‬در ﺧﺒﺮ اﺳ ﺖ از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق)ع( آ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد ﺣﺠ ﺎج ﺑ ﻦ‬

‫ﻳﻮﺳﻒ از ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﻚ ﻣﺮوان اﺟﺎزﻩ ﺧﻮاﺳﺖ آﻪ اﻣﺎم ﺳ ﺠﺎد )زﻳ ﻦاﻟﻌﺎﺑ ﺪﻳﻦ( را‬
‫ﺑﻘﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﻚ‪ ،‬ﺣﺠﺎج را از اﻳﻦ آﺎر ﻧﻬﯽ آﺮد‪ .‬اﻣﺎم ﺳﺠﺎد آﻪ اﻳﻦ ﺑﺪاﻧﺴﺖ‬
‫ﻧﺎﻣﻪاﯼ ﺑﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻧﻮﺷﺖ آﻪ‪" :‬اﯼ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﻚ ﺑﻦ ﻣﺮوان‪ ،‬اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ! از ﻣ ﻦ ﻋﻠ ﯽ‬
‫ﺑﻦ اﻟﺤﺴﻴﻦ ﺑﺘﻮ ﺳﻼم ‪ ...‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﻣﺮا از ﻓﺮﻣﺎن ﺗﻮ ﺁﮔ ﺎﻩ آ ﺮد و ﺧ ﺪاﻳﺘﻌﺎﻟﯽ ازﻳ ﻦ‬
‫ﺑﺎﺑ ﺖ از ﺗ ﻮ ﺷ ﻜﺮﮔﺰارﯼ ﻧﻤ ﻮد و ﺳ ﻠﻄﻨﺖ ﺗ ﺮا ﺗﺜﺒﻴ ﺖ آ ﺮد‪ ".‬ﻋﺒ ﺪاﻟﻤﻠﻚ آ ﻪ اﻳ ﻦ‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎر ﺷﺘﺮﯼ را آﻪ ﻏﻼم اﻣﺎم ﺑﺮ ﺁن ﺳﻮار ﺑ ﻮد و ﻧﺎﻣ ﻪ را ﺁوردﻩ ﺑ ﻮد‪ ،‬ﭘ ﺮ از‬
‫دﻳﻨﺎر آﺮد و ﺁﻧﺮا ﺑﻪ اﻣﺎم ﺑﺎز ﻓﺮﺳﺘﺎد‪) .‬ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار‪ ،‬ﺟﻠ ﺪ ﻳ ﺎزدهﻢ‪ ،‬در ﺣ ﺎﻻت اﻣ ﺎم‬
‫زﻳﻦاﻟﻌﺎﺑﺪﻳﻦ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم(‪.‬‬

‫در ﻓﻀﺎﺋﻞ ﺷﻚ‬

‫‪ -‬ﺁﺑﯽ آﻪ ﺑﺎﻧﺪازﻩ آﺮ ﺑﻮدﻩ‪ ،‬اﮔﺮ اﻧﺴﺎن ﺷﻚ آﻨ ﺪ آ ﻪ از آ ﺮ آﻤﺘ ﺮ ﺷ ﺪﻩ ﻳ ﺎ ﻧ ﻪ‬
‫ﻣﺜﻞ ﺁب آﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﯽ ﻧﺠﺎﺳﺖ را ﭘﺎك ﻣﯽآﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ ﺷﻚ آﻨﺪ آﻪ ﻣﺨﺮج ﺑﻮل ﻳﺎ ﻏﺎﻳﻂ را ﺗﻄﻬﻴﺮ آﺮدﻩ‪ ،‬ﺑﺎﻳ ﺪ ﺗﻄﻬﻴ ﺮ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪.‬‬
‫وﻟ ﯽ اﮔ ﺮ ﺑﻌ ﺪ از ﻧﻤ ﺎز ﺷ ﻚ آﻨ ﺪ آ ﻪ ﻗﺒ ﻞ از ﻧﻤ ﺎز ﻣﺨ ﺮج را ﺗﻄﻬﻴ ﺮ آ ﺮدﻩ ﻳ ﺎ ﻧ ﻪ‪،‬‬
‫ﻧﻤﺎزﯼ آﻪ ﺧﻮاﻧﺪﻩ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ اﻧﺴﺎن ﺑﻌﺪ از ﺑﻮل اﺳ ﺘﺒﺮاء آﻨ ﺪ و ﺑﻌ ﺪ ﺁﺑ ﯽ از او ﺧ ﺎرج ﺷ ﻮد و ﺷ ﻚ‬
‫آﻨﺪ آﻪ ﺑﻮل اﺳﺖ ﻳﺎ ﺁب دﻳﮕﺮﯼ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺎك ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪٤٢٤‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ اﻧﺴﺎن ﺷﻚ آﻨﺪ آﻪ اﺳﺘﺒﺮاﺋﯽ آﻪ آﺮدﻩ درﺳﺖ ﺑﻮدﻩ ﻳﺎ ﻧ ﻪ‪ ،‬و رﻃ ﻮﺑﺘﯽ‬
‫از او ﺑﻴﺮون ﺁﻳﺪ آﻪ ﺷﻚ آﻨﺪ آﻪ ﭘﺎك اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬ﭘﺎك ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و وﺿﻮ را ه ﻢ ﺑﺎﻃ ﻞ‬
‫ﻧﻤ ﯽآﻨ ﺪ‪ .‬و آ ﺴﯽ آ ﻪ اﺳ ﺘﺒﺮاء ﻧﻜ ﺮدﻩ‪ ،‬اﮔ ﺮ ﺑﻮاﺳ ﻄﻪ ﺁﻧﻜ ﻪ ﻣ ﺪﺗﯽ از ﺑ ﻮل آ ﺮدن او‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻳﻘﻴﻦ آﻨﺪ ﺑﻮل در ﻣﺠﺮﯼ ﻧﻤﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ و رﻃﻮﺑﺘﯽ ﺑﺒﻴﻨﺪ و ﺷ ﻚ آﻨ ﺪ ﭘ ﺎك اﺳ ﺖ‬
‫ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬ﺁن رﻃﻮﺑﺖ ﭘﺎك ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و وﺿﻮ را هﻢ ﺑﺎﻃﻞ ﻧﻤﯽآﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﺮاﯼ زن اﺳﺘﺒﺮاء از ﺑﻮل ﻧﻴ ﺴﺖ‪ ،‬و اﮔ ﺮ رﻃ ﻮﺑﺘﯽ ﺑﺒﻴﻨ ﺪ و ﺷ ﻚ آﻨ ﺪ ﭘ ﺎك‬
‫اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬ﭘﺎك ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و وﺿﻮ و ﻏﺴﻞ او را هﻢ ﺑﺎﻃﻞ ﻧﻤﯽآﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔ ﺮ اﻧ ﺴﺎن ﺷ ﻚ آﻨ ﺪ آ ﻪ ﺧ ﻮن‪ ،‬زﻳ ﺮ ﭘﻮﺳ ﺖ ﻣ ﺮدﻩ ﻳ ﺎ ﮔﻮﺷ ﺖ‪ ،‬ﺑﻮاﺳ ﻄﻪ‬
‫آﻮﺑﻴﺪﻩ ﺷﺪن ﺑﻪ ﺁن ﺣﺎﻟﺖ در ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺎك اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ اﻧﺴﺎن ﭼﻴﺰﯼ را ﺷﻚ آﻨﺪ ﭘﺎك اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺜﻼ ﺷﻚ آﻨﺪ آﻪ ﺧﻮن ﭘﺸﻪ‬
‫اﺳﺖ ﻳﺎ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺁن ﭼﻴﺰ ﭘﺎك ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﭼﻴﺰ ﭘﺎك را اﮔﺮ ﺷﻚ آﻨﺪ ﻧﺠﺲ ﺷﺪﻩ ﻳ ﺎ ﻧ ﻪ‪،‬‬
‫ﭘ ﺎك اﺳ ﺖ‪ .‬و اﮔ ﺮ ه ﻢ ﺑﺘﻮاﻧ ﺪ ﻧﺠ ﺲ ﺑ ﻮدن ﻳ ﺎ ﭘ ﺎك ﺑ ﻮدن ﺁﻧ ﺮا ﺑﻔﻬﻤ ﺪ‪ ،‬ﻻزم ﻧﻴ ﺴﺖ‬
‫وارﺳﯽ آﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ ﻓﺮاﻣﻮش آﻨﺪ ﺁب ﻏﺼﺒﯽ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺁن وﺿﻮ ﺑﮕﻴ ﺮد‪ ،‬ﺻ ﺤﻴﺢ اﺳ ﺖ‪،‬‬
‫اﮔﺮﭼﻪ ﺧﻮدش ﺁب را ﻏﺼﺐ آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ!‬
‫‪ -‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﻇﺮف ﻏﺼﺒﯽ وﺿﻮ ﺑﮕﻴﺮد ﻳﺎ ﺑﺎ ﺁن ﺁب ﺑ ﻪ ﺻ ﻮرت و دﺳ ﺘﻬﺎ‬
‫ﺑﺮﻳﺰد‪ ،‬وﺿﻮﯼ او ﺑﻪ اﺣﺘﻴﺎط واﺟﺐ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ .‬وﻟ ﯽ اﮔ ﺮ ﺑ ﺎ ﻣ ﺸﺖ ﻳ ﺎ ﭼﻴ ﺰ دﻳﮕ ﺮ‬
‫ﺁب از ﺁن ﺑﺮدارد ﺑﻪ ﺻﻮرت و دﺳﺘﻬﺎ ﺑﺮﻳﺰد‪ ،‬وﺿﻮﯼ او ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ ﻳﻜﯽ از اﻋﻀﺎﯼ وﺿﻮ ﻧﺠﺲ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻌﺪ از وﺿﻮ ﺷﻚ آﻨ ﺪ آ ﻪ ﭘ ﻴﺶ‬
‫از وﺿﻮ ﺁﻧﺠﺎ را ﺁب آﺸﻴﺪﻩ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬وﺿﻮ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ اﮔﺮ ﻣﯽداﻧﺪ ﻣﻠﺘﻔﺖ ﺑﻮدﻩ‪،‬‬
‫ﻳﺎ ﺷﻚ دارد آﻪ ﻣﻠﺘﻔﺖ ﺑﻮدﻩ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬وﺿﻮ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮاﻧ ﺴﺎن ﺟﻤ ﺎع آﻨ ﺪ و ﺷ ﻚ آﻨ ﺪ آ ﻪ ﺑﺎﻧ ﺪازﻩ ﺧﺘﻨ ﻪﮔ ﺎﻩ داﺧ ﻞ ﺷ ﺪﻩ ﻳ ﺎ ﻧ ﻪ‪،‬‬
‫ﻏﺴﻞ ﺑﺮ او واﺟﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬آﺴﯽ آﻪ ﺟﻨ ﺐ ﺷ ﺪﻩ‪ ،‬اﮔ ﺮ ﺷ ﻚ آﻨ ﺪ آ ﻪ ﻏ ﺴﻞ آ ﺮدﻩ ﻳ ﺎ ﻧ ﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎزه ﺎﺋﯽ آ ﻪ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪﻩ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬هﺮ ﮔﺎﻩ زن ﺣﺎﻣﻠﻪ ﺷﻚ آﻨﺪ آ ﻪ ﭼﻴ ﺰﯼ ﺳ ﻘﻂ ﺷ ﺪﻩ ﻳ ﺎ ﻧ ﻪ‪ ،‬ﻳ ﺎ ﭼﻴﺰﻳﻜ ﻪ ﺳ ﻘﻂ‬
‫ﺷﺪﻩ اﮔﺮ ﻣﻴﻤﺎﻧﺪ اﻧﺴﺎن ﻣﯽﺷﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ وارﺳﯽ آﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٤٢٥‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ ﺷﻚ آﻨﺪ آﻪ ﻣﺤﻞ ﺗﻴﻤﻢ ﻏﺼﺒﯽ اﺳﺖ و ﻳ ﺎ ﻓﺮاﻣ ﻮش آ ﺮدﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺗ ﻴﻤﻢ‬
‫او ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﺧﻮدش ﻏﺎﺻﺐ ﺑﺎﺷﺪ!‬
‫‪ -‬اﮔﺮ ﻓﺮاﻣﻮش آﻨﺪ آﻪ ﻟﺒﺎس او ﻏﺼﺒﯽ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﺧﻮدش ﺁن ﻟﺒ ﺎس را‬
‫ﻏﺼﺐ آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎزﯼ آﻪ ﺑﺎ ﺁن ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬آﺴﯽ آﻪ در ﻣﻠ ﻚ ﻏ ﺼﺒﯽ ﻧﻤ ﺎز ﺑﺨﻮاﻧ ﺪ‪ ،‬ﻧﻤ ﺎزش ﺑﺎﻃ ﻞ اﺳ ﺖ‪ .‬وﻟ ﯽ ﻧﻤ ﺎز‬
‫ﺧﻮاﻧﺪن در زﻳﺮ ﺳﻘﻒ ﻏﺼﺒﯽ و ﺧﻴﻤﻪ ﻏﺼﺒﯽ ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ در ﺟﺎﺋﻴﻜﻪ ﻏﺼﺒﯽ ﺑﻮدن ﺁﻧﺮا ﻓﺮاﻣ ﻮش آ ﺮدﻩ ﻧﻤ ﺎز ﺑﺨﻮاﻧ ﺪ و ﺑﻌ ﺪ از‬
‫ﻧﻤﺎز ﻳﺎدش ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎز او ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﺧﻮدش ﻏﺼﺐ آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن در ﺟﺎﺋﻴﻜﻪ ﺗﺎر و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺁﻧﺮا اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ ﺑﺎﻃ ﻞ ﻧﻴ ﺴﺖ‪،‬‬
‫وﻟﯽ ﮔﻮش دادن ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺣﺮام اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ ﺑﺪاﻧﺪ آﻪ در وﺳﻂ ﻧﻤ ﺎز ﺑﺎﺧﺘﻴ ﺎر ﺧ ﻮدش ﺧﻮاﺑﻴ ﺪﻩ‪ ،‬وﻟ ﯽ ﺷ ﻚ آﻨ ﺪ آ ﻪ‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز ﺑﻮدﻩ‪ ،‬ﻧﻤﺎزش ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ اﻧﺴﺎن ﺷﻚ آﻨﺪ آﻪ آﺜﻴﺮاﻟﺸﻚ ﺷﺪﻩ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺷﻚ ﺧﻮداﻋﺘﻨﺎ ﻧﻨﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ در روز ﻣﺎﻩ رﻣﻀﺎن ﺟﻤﺎع آﻨﺪ و ﺷﻚ آﻨﺪ آﻪ ﺑﺎﻧﺪازﻩ ﺧﺘﻨﻪﮔﺎﻩ داﺧ ﻞ‬
‫ﺷﺪﻩ ﻳﺎ ﻧﻪ روزﻩ او ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪ .‬و آﺴﯽ هﻢ آﻪ ﺁﻟﺘﺶ را ﺑﺮﻳﺪﻩاﻧﺪ اﮔﺮ ﺷﻚ آﻨ ﺪ آ ﻪ‬
‫دﺧﻮل ﺷﺪﻩ ﻳ ﺎ ﻧ ﻪ‪ ،‬روزﻩ او ﺻ ﺤﻴﺢ اﺳ ﺖ‪ ) .‬ﺁﻳ ﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ ﺗﻮﺿ ﻴﺢ اﻟﻤ ﺴﺎﺋﻞ ‪.٢٣‬‬
‫‪.٣٨٨. ٣۵٠ .٢٧٨ .٢٧٣ .٢٧٢ .١٢٣ .١٢٢ .١٠٢ .٧٧ .٧۵ .٧٣ .٧١ .٧٠‬‬
‫‪.(١۵٨۶ .١١٨٩ .١١٢٨ .٨٩٠ .٨۶٩ .٨۶۶ .٨١٧ .۶٩۶ .۵١٢‬‬

‫در ﻓﻀﺎﺋﻞ ﮔﺮﻳﻪ و ﺷﻴﻮن‬

‫‪ -‬ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﺮاهﻴﻢ از ﭘﺪرش‪ ،‬و او از اﺑﻦ اﺑ ﯽ ﻋﻤﻴ ﺮ‪ ،‬و او از ﻣﻨ ﺼﻮر‪ ،‬و‬
‫او از ﺣﺮﻳﺮ‪ ،‬رواﻳﺖ آﻨﺪ آﻪ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺧﻨ ﺪﻩ‬
‫دل را ﺑﻤﻴﺮاﻧﺪ‪ .‬و ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻨﺪﻳﺪن دل را ﺁب آﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺁب ﻧﻤﻚ را‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻋﻨﺒﺴﻪ ﻋﺎﺑﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻨﻴﺪم ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم را آ ﻪ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧﻨﺪﻩ ﺑﺴﻴﺎر ﺁﺑﺮو را ﻣﯽﺑﺮد‪.‬‬
‫‪ -‬و ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻃﻬﻤﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬هﺮ‬
‫ﮔﺎﻩ ﻗﻬﻘ ﻪ زدﯼ ﭘ ﺲ از ﻓﺮاﻋ ﺖ از ﺁن ﺑﮕ ﻮ "اﻟﻠﻬ ﻢ ﻻ ﺗﻤﻘﺘﻨ ﯽ" )ﺧ ﺪاﻳﺎ از ﻣ ﻦ ﻣﺘﻨﻔ ﺮ‬
‫ﻣﺸﻮ(‪.‬‬

‫‪٤٢٦‬‬
‫‪ -‬و داود ﺑﻦ ﻓﺮﻗﺪ و ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ و ﺛﻌﻠﺒﻪ‪ ،‬از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ و‬
‫ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻳﺎ ﻳﻜﯽ از ﺁن دو ﻋﻠﻴﻬﻤ ﺎ اﻟ ﺴﻼم ﻧﻘ ﻞ آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ ﺧﻨ ﺪﻩ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر اﻳﻤﺎن را ﺑﻪ ﻳﻜﺴﻮ ﭘﺮﺗﺎب آﻨﺪ )اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘ ﺎب اﻟﻌ ﺸﺮﻩ‪ ،‬ﺑ ﺎب اﻟﺪﻋﺎﺑ ﺔ و‬
‫اﻟﻀﺤﻚ(‪.‬‬

‫‪ -‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﺑﻪ اﺑﺎذر ﻏﻔﺎرﯼ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻳﺎ اﺑﺎذر‪ ،‬آﺴﻴﻜﻪ‬
‫ﺳﺨﻨﯽ ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ آﻪ ﺟﻤﻌ ﯽ را ﺑﺨﻨﺪاﻧ ﺪ‪ ،‬ﺑﺨ ﺎﻃﺮ اﻳ ﻦ ﮔﻨ ﺎﻩ‪ ،‬ﻓ ﺮو ﻣ ﯽرود در ﻃﺒﻘ ﺎت‬
‫ﺟﻬﻨﻢ‪ ،‬ﺑﻘﺪر ﻣﻴﺎن ﺁﺳ ﻤﺎن و زﻣ ﻴﻦ‪ .‬و واﯼ ﺑ ﺮ آ ﺴﻴﻜﻪ دروﻏ ﯽ ﺑ ﻪ ﺷ ﻮﺧﯽ ﮔﻮﻳ ﺪ آ ﻪ‬
‫ﻣﺮدم را ﺑﺨﻨﺪاﻧﺪ واﯼ ﺑﺮ او! واﯼ ﺑﺮ او! واﯼ ﺑﺮ او!‬
‫‪ -‬ﻳﻜ ﯽ از اﺻ ﺤﺎب از ﺳ ﻬﻞ ﺑ ﻦ زﻳ ﺎد‪ ،‬و او از ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ اﺳ ﺒﺎط‪ ،‬و او از‬
‫ﺣﺴﻦ ﺑ ﻦ آﻠﻴ ﺐ‪ ،‬رواﻳ ﺖ آﻨ ﺪ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﺧﻨﺪﻳ ﺪن‬
‫ﻣ ﻮﻣﻦ ﻣ ﯽﺑﺎﻳ ﺪ ﻓﻘ ﻂ ﺗﺒ ﺴﻢ ﺑﺎﺷ ﺪ و ﺻ ﺪا ﻧﺪاﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬و ﻓﺮﻣ ﻮد ﺧﻨﺪﻳ ﺪن دل را‬
‫ﻣ ﯽﻣﻴﺮاﻧ ﺪ و دﻳ ﻦ را ﻣ ﯽﮔ ﺪازد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜ ﻪ ﺁب ﻧﻤ ﻚ را ﻣ ﯽﮔ ﺪازد‪ .‬و ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ از‬
‫ﻧﺎداﻧﯽ اﺳﺖ ﺧﻨﺪﻳﺪن ﺑﯽﺁﻧﻜﻪ ﺗﻌﺠﺒﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﺁن ﺷﻮد‪ .‬و ﻧﻴ ﺰ ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﻗﻬﻘﻬ ﻪ آ ﺮدن‬
‫از ﺷ ﻴﻄﺎن اﺳ ﺖ و ﺑ ﺴﻴﺎر ﺧﻨﺪﻳ ﺪن ﺁﺑ ﺮو را ﻣ ﯽﺑ ﺮد وﻣﻬﺎﺑ ﺖ ﻣ ﺮدان را ﺑ ﺮ ﻃ ﺮف‬
‫ﻣﯽآﻨﺪ‪) .‬از هﻤﺎن آﺘﺎب(‪.‬‬

‫‪ -‬ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل اآ ﺮم )ص( ﻓﺮﻣ ﻮد ﻋﺠ ﺐ دارم از آ ﺴﯽ آ ﻪ اﻳﻤ ﺎن ﺑ ﻪ‬

‫ﺟﻬﻨﻢ دارد‪ ،‬ﭼﺮا ﻣﯽﺧﻨﺪد؟‬
‫‪ -‬از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻣﻮﺳﯽ آ ﺎﻇﻢ)ع( ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﻣ ﺰاح ﻣﻜ ﻦ‪،‬‬
‫آﻪ ﻣﺰاح ﻧﻮر اﻳﻤﺎﻧﺖ را ﻣﯽﺑﺮد و ﻣﺮدﻳﺖ را ﺳ ﺒﻚ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪ .‬و در ﺣ ﺪﻳﺚ دﻳﮕ ﺮ از‬
‫ﺁن ﺣ ﻀﺮت ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت داود ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﺑ ﻪ ﺣ ﻀﺮت ﺳ ﻠﻴﻤﺎن‬
‫ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬اﯼ ﻓﺮزﻧﺪ‪ ،‬زﻳﻨﻬﺎر آﻪ ﺧﻨﺪﻩ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻜﻦ آ ﻪ ﺑ ﺴﻴﺎر ﺧﻨﺪﻳ ﺪن ﺁدﻣ ﯽ را ﻓﻘﻴ ﺮ‬
‫ﻣﯽآﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق)ع( ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬آ ﺴﯽ آ ﻪ ﺑ ﺴﻴﺎر ﺧﻨ ﺪد‪ ،‬در روز ﻗﻴﺎﻣ ﺖ‬
‫ﮔﺮﻳﻪاش ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﺷﺪ و آﺴﯽ آﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺮﻳﺪ‪ ،‬در ﺑﻬﺸﺖ ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﯽ و ﺧﻨﺪﻩاش زﻳﺎد‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﺣﻠﻴﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎب ﻳﺎزدهﻢ‪ ،‬ﻓﺼﻞ هﻔﺘﻢ(‪.‬‬

‫‪٤٢٧‬‬
‫‪ -‬ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﺮاهﻴﻢ از ﭘﺪرش‪ ،‬و او از اﺑﻦ اﺑﯽ ﻋﻤﻴ ﺮ‪ ،‬و او از ﻣﻨ ﺼﻮر ﺑ ﻦ‬
‫ﻳﻮﻧﺲ‪ ،‬و او از ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻣﺮوان‪ ،‬رواﻳﺖ آﻨﻨﺪ آﻪ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬هﺮ ﭼﻴﺰﯼ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ و وزﻧﯽ دارد ﺟﺰ ﮔﺮﻳﻪ‪ ،‬آﻪ ﻳﻚ ﻗﻄ ﺮﻩاش درﻳﺎه ﺎﯼ ﺁﺗ ﺶ‬
‫را ﺧ ﺎﻣﻮش ﺳ ﺎزد‪ ،‬و ﭼ ﺸﻤﯽ آ ﻪ ﺑ ﻪ اﺷ ﻚ ﭘ ﺮ ﺷ ﻮد‪ ،‬ﭘﺮﻳ ﺸﺎﻧﯽ و ﺧ ﻮارﯼ ﻧﺒﻴﻨ ﺪ‪ .‬و‬
‫آﺴﻴﻜﻪ اﺷﻚ ﺑﺮﻳﺰد ﺧﺪا ﺁﺗﺶ دوزخ را ﺑﺮ او ﺣﺮام آﻨﺪ واﮔﺮ ه ﺮ ﺁﻳﻨ ﻪ در ﻣﻴ ﺎن ﻳ ﻚ‬
‫اﻣﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﮔﺮﻳﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬هﻤ ﻪ ﺁﻧﻬ ﺎ ﻣ ﻮرد ﺗ ﺮﺣﻢ ﻗ ﺮار ﮔﻴ ﺮد‪) .‬اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪،‬‬
‫آﺘﺎب اﻟﺪﻋﺎ‪ ،‬ﺑﺎب اﻟﺒﻜﺎء(‪.‬‬

‫‪ -‬اﺣﻤﺪﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ از ﻋﺜﻤ ﺎن ﺑ ﻦ ﻋﻴ ﺴﯽ‪ ،‬و او از اﺳ ﺤﺎق ﺑ ﻦ ﻋﻤ ﺎر‪ ،‬رواﻳ ﺖ‬

‫آﻨﺪ آﻪ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻋﺮض آﺮدم‪ :‬ﻣﻦ ﺑﻌﺪ از دﻋﺎ ﻣﻴﻞ دارم‬
‫ﮔﺮﻳﻪ ﺑﻜﻨﻢ‪ ،‬وﻟﯽ ﮔﺮﻳﻪام ﻧﻤﯽﺁﻳﺪ‪ .‬ﺁﻧﻮﻗﺖ ﺑﻴﺎد ﺑﺮﺧﯽ از اﻣﻮات ﺧﺎﻧﻮادﻩ ﺧﻮدم ﻣﯽاﻓﺘﻢ‬
‫وﮔﺮﻳﻪ ﻣ ﯽآ ﻨﻢ‪ .‬ﺁﻳ ﺎ اﻳ ﻦ درﺳ ﺖ اﺳ ﺖ؟ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺁرﯼ ﺁﻧﻬ ﺎ را ﺑ ﻪ ﻳ ﺎد ﺑﻴ ﺎور و ﭼ ﻮن‬
‫رﻗﺖ آﺮدﯼ ﮔﺮﻳﻪ آﻦ و ﺳﭙﺲ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌﺎﻟﯽ را ﺑﺨﻮان‪.‬‬
‫و ﺳﻌﻴﺪ ﺑ ﻦ ﻳ ﺴﺎر ﺑﻴ ﺎع اﻟ ﺴﺎﺑﺮﯼ رواﻳ ﺖ آﻨ ﺪ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻋﺮض آﺮدم‪ :‬ﺁﻳﺎ ﻣﻦ در ﺣﺎل دﻋ ﺎ ﺧ ﻮد را ﺑﮕﺮﻳ ﻪ وادار آ ﻨﻢ‪ ،‬اﮔ ﺮ ﭼ ﻪ‬
‫ﮔﺮﻳﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺁرﯼ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازﻩ ﺳﺮ ﻣﮕﺴﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫و ﻋﻨﺒﺴﺔ اﻟﻌﺎﺑﺪ از هﻤﺎن ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻧﻘﻞ آﻨﺪ آﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﮔﺮ ﮔﺮﻳﻪ‬
‫ﻧ ﺪارﯼ ﺧ ﻮدت راﺑ ﻪ ﺣﺎﻟ ﺖ ﺁﻧﻬ ﺎﺋﯽ درﺁور آ ﻪ ﮔﺮﻳ ﻪ ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ‪ .‬و ﻧﻴ ﺰ ﺁن ﺣ ﻀﺮت‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم در ﺟﺎﯼ دﻳﮕﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﮔﺮ ﮔﺮﻳﻪات ﻧﻴﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑ ﻪ ﮔﺮﻳ ﻪ وادار آ ﻦ‪.‬‬
‫ﭘﺲ اﮔﺮ از دﻳﺪﻩات ﺑﻪ اﻧﺪازﻩ ﺳﺮ ﻣﮕﺴﯽ اﺷﻚ ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺦ ﺑﺦ!‬

‫‪ -‬وﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ از ﺳﻬﻞ ﺑﻦ زﻳﺎد‪ ،‬و او از ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ اﺣﻤ ﺪ‪ ،‬و او از ﺣ ﺴﻦ‬

‫ﺑ ﻦ ﻋﻠ ﯽ‪ ،‬و او از ﻳ ﻮﻧﺲ‪ ،‬و او از ﻣ ﺼﻘﻠﻪ اﻟﻄﺤ ﺎن‪ ،‬ﻧﻘ ﻞ آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ ﺷ ﻨﻴﺪم اﻣ ﺎم‬
‫ﺟﻌﻔﺮ ﺻ ﺎدق)ع( ﻣ ﯽﻓﺮﻣ ﻮد ﭼ ﻮن ﺣ ﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم آ ﺸﺘﻪ ﺷ ﺪ‪ ،‬هﻤ ﺴﺮ آﻠﺒﻴ ﻪ ﺁن‬
‫ﺣﻀﺮت )ﻣﺎدر ﺳﻜﻴﻨﻪ( ﺑﺮاﻳﺶ ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻮﮔﻮارﯼ ﺑﭙﺎ آ ﺮد و ﺧ ﻮد ﮔﺮﻳ ﺴﺖ و زﻧ ﺎن‬
‫و ﺧﺪﻣﺘﮕﺰاران او هﻢ ﮔﺮﻳﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﺷﻚ ﭼﺸﻤﺸﺎن ﺧﺸﻚ ﺷﺪ وﺗﻤﺎم ﺷﺪ‪ .‬در ﺁن ﻣﻮﻗﻊ‬
‫هﻤﺴﺮ ﺑﻴﻮﻩ اﻣﺎم‪ ،‬ﻳﻜﯽ از آﻨﻴﺰاﻧﺶ را دﻳ ﺪ آ ﻪ ﻣ ﯽﮔﺮﻳ ﺪ و اﺷ ﻚ از ﭼ ﺸﻤﺶ ﺟ ﺎرﯼ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬او را ﻃﻠﺒﻴ ﺪ و ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﭼ ﺮا در ﻣﻴ ﺎن ﻣ ﺎ ﺗﻨﻬ ﺎ اﺷ ﻚ ﭼ ﺸﻢ ﺗ ﻮ ﺟ ﺎرﯼ اﺳ ﺖ؟ او‬

‫‪٤٢٨‬‬
‫ﮔﻔﺖ ﻣﻦ درﻳﻦ ﻣﻮرد ﺷﺮﺑﺖ ﻣﺨﺼﻮﺻﯽ ﻣ ﯽﻧﻮﺷ ﻢ آ ﻪ ﻧ ﺎﻣﺶ ﺳ ﻮﻳﻖ اﺳ ﺖ‪ .‬او ه ﻢ‬
‫دﺳﺘﻮر داد ﻏﺬا و ﺳﻮﻳﻖ ﺗﻬﻴﻪ آﻨﻨﺪ و ﺧﻮدش از ﺁن ﺧ ﻮرد و ﻧﻮﺷ ﻴﺪ و ﺑ ﺪﻳﮕﺮان ه ﻢ‬
‫ﺧﻮراﻧﻴ ﺪ و ﻧﻮﺷ ﺎﻧﻴﺪ و ﮔﻔ ﺖ ﻣﻘ ﺼﻮدم از اﻳ ﻦ ﻋﻤ ﻞ اﻳﻨ ﺴﺖ آ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﮔﺮﻳ ﺴﺘﻦ ﺑ ﺮ‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم اﺷﻚ ﭘﻴﺪا آﻨﻴﻢ‪).‬اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻟﺪﻋﺎء‪ ،‬ﺑﺎب اﻟﺒﻜﺎء(‪.‬‬

‫‪ -‬ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ اﮔ ﺮ ﮔﺮﻳ ﻪ آﻨ ﯽ ﺑ ﺮاﯼ‬

‫ﺗﺮﺣﻢ ﺑﺮ ﺣﺴﻴﻦ)ع( ﺗ ﺎ اﺷ ﻚ ﺗ ﻮ ﺟ ﺎرﯼ ﺷ ﻮد‪ ،‬ﺧ ﺪا ﺟﻤﻴ ﻊ ﮔﻨﺎه ﺎن ﺗ ﺮا ﺑﻴ ﺎﻣﺮزد‪ ،‬از‬
‫ﺻﻐﻴﺮﻩ و آﺒﻴﺮﻩ‪ ،‬آ ﻢ ﻳ ﺎ ﺑ ﺴﻴﺎر‪ .‬و اﻟﺒﺘ ﻪ رﺣﻤ ﺖ ﺧ ﻮد را ﺷ ﺎﻣﻞ ﺣ ﺎل ﺗ ﻮ ﮔﺮداﻧ ﺪ‪ .‬و‬
‫ﭼﻮن اﺷﻚ ﺑﺮ دﻳﺪﻩ ﺗﻮ ﺟﺎرﯼ ﮔﺮدد‪ ،‬اﮔ ﺮ ﻗﻄ ﺮﻩاﯼ از ﺁن در ﺟﻬ ﻨﻢ رﻳ ﺰد‪ ،‬ﺣ ﺮارت‬
‫ﺁﻧﺮا ﻓﺮو ﻧﺸﺎﻧﺪ‪ .‬و ﺑﻪ رواﻳﺘﯽ ﻗﻄﺮات ﺁن اﺷ ﻚ را ﺿ ﺒﻂ آﻨﻨ ﺪ ودر ﺳ ﻠﻚ اﻋﻤ ﺎل ﺗ ﻮ‬
‫آ ﺸﻨﺪ‪ .‬و ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺣ ﺴﻴﻦ)ع( ﺧ ﻮد در روز ﺟ ﺰا ﻧﻈ ﺮ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ ﺑ ﺴﻮﯼ‬
‫ﮔﺮﻳﻪآﻨﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد و ﻃﻠﺐ ﺁﻣﺮزش ﻣﯽآﻨﺪ ﺑ ﺮاﯼ اﻳ ﺸﺎن‪ .‬و از ﺧ ﺪا ﻣ ﺴﺌﻠﺖ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‬
‫آﻪ هﺮ ﮔﻨﺎهﯽ آﻪ آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺎﻣﺮزد‪).‬ﻣﺠﻤﻊ اﻟﻤﻌﺎرف و ﻣﺨﺰن اﻟﻌ ﻮارف‪ ،‬ﻋ ﻴﻦ‬
‫دوم‪ ،‬در ﺷﺪاﺋﺪ ﻣﺮگ و اهﻮال ﻗﺒﺮ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق)ع( ﺑ ﻪ زرارﻩ ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ه ﻴﭻ دﻳ ﺪﻩ ﻧ ﺰد ﺧ ﺪا‬

‫ﻣﺤﺒﻮﺑﺘﺮ از دﻳﺪﻩاﯼ آﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﻴﻦ)ع( ﺑﮕﺮﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬و هﺮ آ ﻪ ﺑ ﺮ او ﮔﺮﻳ ﻪ آﻨ ﺪ ﺑ ﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ)ع( ﺧﻮﺑﯽ آﺮدﻩ و ﺣ ﻖ ﻣ ﺎ اه ﻞﺑﻴ ﺖ را ادا آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬و در روز‬
‫ﻗﻴﺎﻣ ﺖ ه ﻴﭻ ﺑﻨ ﺪﻩ ﻣﺤ ﺸﻮر ﻧﻤ ﯽﺷ ﻮد ﻣﮕ ﺮ ﺑﻨ ﺪﻩاﯼ آ ﻪ ﮔﺮﻳ ﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ ﺑ ﺮ ﺟ ﺪم‬
‫ﺣﺴﻴﻦ)ع(‪ .‬و ﮔﺮﻳﻪآﻨﻨﺪﮔﺎن ﺣﺴﻴﻦ در ﻣﻮﻗﻌﻴﻜﻪ دﻳﮕﺮان را ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﺣﺴﺎب ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪،‬‬
‫اﻳﺸﺎن در زﻳﺮ ﻋﺮش اﻟﻬﯽ ﻧﺸﺴﺘﻪ از ﺣﺴﺎب ﻧﻤﯽﺗﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﻼﺋﻜﻪ ﻧﺰد اﻳ ﺸﺎن ﺁﻣ ﺪﻩ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ دﻋﻮت ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬و اﻳﺸﺎن اﺑﺎ ﻧﻤ ﯽآﻨﻨ ﺪ آ ﻪ ﻣ ﺎ ﺻ ﺤﺒﺖ ﺁن ﺣ ﻀﺮت‬
‫را ﺑ ﻪ ﺑﻬ ﺸﺖ ﻧﻤ ﯽده ﻴﻢ‪ .‬و ﭼ ﻮن ﺟ ﻮاب اﻳ ﺸﺎن ﻧ ﺰد ﺣ ﻮران و ﻏﻠﻤﺎﻧ ﺎن و ﺧﺎزﻧ ﺎن‬
‫ﺑﻬﺸﺖ ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬ﺑ ﺎز ﻣﻼﺋﻜ ﻪ ﭘﻴﻐ ﺎم از ﺟﺎﻧ ﺐ ﺁن ﺧﺎزﻧ ﺎن ﺑ ﺮاﯼ اﻳ ﺸﺎن ﻣ ﯽﺁورﻧ ﺪ و‬
‫اﺳﺒﻬﺎ و ﺷ ﺘﺮهﺎ وﻣﺤﻤ ﻞه ﺎ از ﺑﻬ ﺸﺖ ﻣ ﯽﺁورﻧ ﺪ و اﻳ ﺸﺎن ﺳ ﻮار ﺷ ﺪﻩ داﺧ ﻞ ﻣﻨ ﺎزل‬
‫ﺧﻮد ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪) .‬ﻣﺠﻤﻊ اﻟﻤﻌﺎرف‪ ،‬ﻋﻴﻦ هﻔﺘﻢ‪ ،‬در اﻋﻤﺎل ﺣﺴﻨﻪ(‪.‬‬

‫‪٤٢٩‬‬
 ‫در آﺮاﻣﺎت ادﻋﻴﻪ‬
‫‪ -‬در ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻣﺤﻤ ﺪﺑﺎﻗﺮ)ع( رواﻳ ﺖ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫ﺷﺨ ﺼﯽ ﺑ ﻪ ﺁن ﺣ ﻀﺮت ﺷ ﻜﺎﻳﺖ آ ﺮد از درد ﻣﻘﻌ ﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣ ﻮد ﭼ ﻮن از ﻧﻤ ﺎز ﻓ ﺎرغ‬
‫ﺷﻮﯼ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﺮ ﻣﻘﻌﺪ ﮔﺬار و اﻳ ﻦ ﺁﻳ ﺎت را ﺑﺨ ﻮان )ﻣ ﺘﻦ ﺁﻳ ﺎت(‪ .‬راوﯼ ﮔﻔ ﺖ ﭼﻨ ﻴﻦ‬
‫آﺮدم و دردم ﺑﺰودﯼ ﺑﺮﻃﺮف ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻣﻮﺳ ﯽ آ ﺎﻇﻢ)ع( ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺷﺨ ﺼﯽ ﺑ ﻪ ﺁن‬
‫ﺣ ﻀﺮت ﺷ ﻜﺎﻳﺖ آ ﺮد از ﻗﺮاﻗ ﺮ و ﺻ ﺪاهﺎﯼ ﺷ ﻜﻢ‪ .‬ﻓﺮﻣ ﻮد ﭼ ﻮن از ﻧﻤ ﺎز ﻓ ﺎرغ‬
‫ﺷﻮﯼ‪ ،‬اﻳﻦ دﻋﺎ را ﺑﺨﻮان )ﻣﺘﻦ دﻋﺎ(‪ .‬و رواﯼ ﮔﻮﻳﺪ آﻪ دﻳﮕﺮ ﺷﻜﻤﻢ ﻗﺮاﻗﺮ ﻧﻜﺮد‪.‬‬
‫‪ -‬در ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻋﻠ ﯽ اﻟﻨﻘ ﯽ)ع( ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺨﺪﻣﺖ اﻳﺸﺎن ﻧﻮﺷﺖ آﻪ ﺷﺨ ﺼﯽ از ﺷ ﻴﻌﻴﺎن ﺷ ﻤﺎ ﺑ ﻮﻟﺶ ﺑﻨ ﺪ ﺁﻣ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫در ﺟﻮاب دﻋﺎﺋﯽ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ آﻪ ﺑﺮ او ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻮﻟﺶ ﺟﺎرﯼ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬در آﺘﺎب ﻧﻮادر اﻟﺤﻜﻤﻪ رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻨﺰد ﺣﻀﺮت اﻣﺎم‬
‫ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق)ع( ﺁﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﺎ اﺑﻦ رﺳﻮلاﷲ هﺸﺖ دﺧﺘ ﺮ ﺑﻬ ﻢ رﺳ ﺎﻧﻴﺪﻩام و روﯼ‬
‫ﭘﺴﺮ ﺗﺎ ﺣﺎل ﻧﺪﻳ ﺪﻩام‪ .‬ﺣ ﻀﺮت ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬در ﻣﻴ ﺎن ﭘ ﺎﯼ زﻧ ﺖ ﺑﻨ ﺸﻴﻦ و دﺳ ﺖ راﺳ ﺖ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺟﺎﻧﺐ راﺳﺖ ﻧﺎف او ﺑﮕﺬار و ﺳﻮرﻩ اﻧﺎ اﻧﺰﻟﻨﺎﻩ را هﻔﺖ ﻧﻮﺑﺖ ﺑﺨﻮان و‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺁن ﺟﻤﺎع آﻦ‪ ،‬و ﭼﻮن ﺁﺛﺎر ﺣﻤﻞ ﻇﺎهﺮ ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺲ در ﺷﺒﻬﺎ دﺳﺖ راﺳ ﺖ ﺑ ﺮ‬
‫ﺟﺎﻧﺐ راﺳﺖ ﻧﺎف زن ﺑﮕﺬار و هﻔﺖ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺳﻮرﻩ اﻧﺎ اﻧﺰﻟﻨﺎﻩ ﺑﺨ ﻮان‪ .‬ﺁن ﻣ ﺮد ﮔﻔ ﺖ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ آﺮدم وهﻔﺖ ﭘﺴﺮ ﭘﯽ هﻢ ﺧﺪا ﺑ ﻪ ﻣ ﻦ روزﯼ آ ﺮد‪) .‬ﺣﻠﻴ ﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑ ﺎب ﺷ ﺸﻢ‪،‬‬
‫ﻓﺼﻞ دهﻢ(‪.‬‬

‫‪ -‬اﺻ ﺒﻎ ﺑ ﻦ ﻧﺒﺎﺗ ﻪ از ﺣ ﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﺣ ﺪﻳﺚ دارد آ ﻪ‬
‫ﻣﺮدﯼ ﺑﺪو ﻋﺮض آﺮد‪ :‬ﻳﺎ اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺣﻴﻮاﻧﯽ آﻪ زﻳﺮ ﭘﺎﯼ ﻣﻦ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﭼﻤﻮﺷ ﯽ‬
‫ﻣﯽآﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬در ﮔﻮش راﺳﺘﺶ اﻳﻦ ﺁﻳﻪ را ﺑﺨﻮان )ﻣﺘﻦ ﺁﻳﻪ(‪ .‬و ﭼﻮن ﺁن ﻣﺮد ﺁﻳﻪ‬
‫را ﺑﺨﻮاﻧ ﺪ‪ ،‬ﺣﻴ ﻮان رام ﮔﺮدﻳ ﺪ‪ .‬و ﻣ ﺮد دﻳﮕ ﺮﯼ ﺑﺮﺧﻮاﺳ ﺖ و ﻋ ﺮض آ ﺮد‪ :‬اﯼ‬
‫اﻣﻴﺮﻣﻮﻣﻨﺎن‪ ،‬ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺎ ﺟﺎﯼ درﻧﺪﮔﺎن اﺳ ﺖ‪ .‬و درﻧ ﺪﮔﺎن ﺑ ﻪ ﺧﺎﻧ ﻪ ﻣ ﻦ در ﺁﻳﻨ ﺪ و‬
‫ﺗ ﺎ ﺷ ﻜﺎر ﺧ ﻮد را ﻧﮕﻴﺮﻧ ﺪ‪ ،‬ﺑﻴ ﺮون ﻧﺮوﻧ ﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬اﻳ ﻦ دو ﺁﻳ ﻪ را ﺑﺨ ﻮان )ﻣ ﺘﻦ دو‬
‫ﺁﻳ ﻪ(‪ .‬ﭘ ﺲ ﺁن ﻣ ﺮد اﻳ ﻦ دو ﺁﻳ ﻪ را ﺧﻮاﻧ ﺪ و درﻧ ﺪﮔﺎن از او دور ﺷ ﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳ ﭙﺲ ﻣ ﺮد‬
‫دﻳﮕ ﺮﯼ ﺑﺮﺧﺎﺳ ﺖ و ﻋ ﺮض آ ﺮد‪ :‬اﯼ اﻣﻴﺮﻣﻮﻣﻨ ﺎن‪ ،‬در ﺷ ﻜﻢ ﻣ ﻦ ﺁب زردﯼ ﺟﻤ ﻊ‬

‫‪٤٣٠‬‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻨﻮﻳﺲ ﺁﻳ ﺔاﻟﻜﺮﺳ ﯽ را ﺑ ﺮ ﺷ ﻜﻤﺖ و ﺁﻧ ﺮا ﺑ ﺸﻮﯼ و ﺑﻴﺎﺷ ﺎم و در‬
‫ﺷﻜﻤﺖ ذﺧﻴﺮﻩ آﻦ‪ .‬ﺁن ﻣﺮد اﻧﺠ ﺎم داد و ﺑﺨﻮاﺳ ﺖ ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﺑﻬﺒ ﻮد ﻳﺎﻓ ﺖ‪ .‬ﺳ ﭙﺲ ﻣ ﺮد‬
‫دﻳﮕﺮﯼ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﻋﺮض آﺮد‪ :‬ﻳﺎ اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺣﻴ ﻮاﻧﻢ ﮔ ﻢ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﻓﺮﻣ ﻮد‪:‬‬
‫ﺳﻮرﻩ ﻳﺲ را در دو رآﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﺑﺨ ﻮان‪ .‬ﺁﻧ ﺮا اﻧﺠ ﺎم داد و ﺧ ﺪاﯼ ﻋﺰوﺟ ﻞ ﺣﻴ ﻮان‬
‫ﮔﻤ ﺸﺪﻩاش را ﺑ ﺎو ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴ ﺪ‪ .‬ﺳ ﭙﺲ دﻳﮕ ﺮﯼ ﺑﺮﺧﺎﺳ ﺖ و ﻋ ﺮض آ ﺮد‪ :‬اﯼ‬
‫اﻣﻴﺮﻣﻮﻣﻨﺎن‪ ،‬ﺑﻨﺪﻩام ﮔﺮﻳﺨﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد ﺑﺨﻮان اﻳ ﻦ ﺁﻳ ﻪ را )ﻣ ﺘﻦ ﺁﻳ ﻪ(‪ .‬و ﺁن ﻣ ﺮد‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻨﺪﻩ ﻓﺮارﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻮﯼ او ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ .‬ﺳ ﭙﺲ ﻣ ﺮد دﻳﮕ ﺮﯼ ﺑﺮﺧﺎﺳ ﺖ و ﻋ ﺮض‬
‫آﺮد‪ :‬ﻳﺎ اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺮاﯼ اﻳﻤﻨ ﯽ ﻣ ﻦ از دزدﯼ ﭼﻴ ﺰﯼ ﺑﻔﺮﻣ ﺎ‪ ،‬زﻳ ﺮا آ ﻪ ﭘﻴﻮﺳ ﺘﻪ‬
‫ﭘﺸﺖ ﺳﺮ هﻢ ﺷﺒﻬﺎ از ﻣﻦ دزدﯼ ﺷﻮد‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭼﻮن ﺑﻪ ﺑ ﺴﺘﺮ ﺧ ﻮاب روﯼ اﻳ ﻦ ﺁﻳ ﻪ‬
‫را ﺑﺨﻮان )ﻣﺘﻦ ﺁﻳﻪ(‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮد هﺮ آﺲ در ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﯽ ﺧﺎﻟﯽ از ﺳﻜﻨﻪ ﺷﺒﯽ را ﺑﺴﺮ‬
‫ﺑﺮد و اﻳﻦ ﺁﻳﻪ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ )ﻣ ﺘﻦ ﺁﻳ ﻪ(‪ ،‬ﻓﺮﺷ ﺘﮕﺎن از او ﻣﺤﺎﻓﻈ ﺖ آﻨﻨ ﺪ و ﺷ ﻴﺎﻃﻴﻦ از‬
‫او دور ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺁن ﻣﺮد رﻓﺖ و ﺑﻪ وﻳﺮاﻧﻪاﯼ رﺳﻴﺪ و ﺷﺐ را در ﺁﻧﺠ ﺎ ﺧﻮاﺑﻴ ﺪ و‬
‫اﻳﻦ ﺁﻳﺎت را ﻧﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺷﻴﻄﺎن ﺑﻪ ﺳﺮاﻏﺶ ﺁﻣ ﺪ و ﺑﻴﻨ ﯽ او را ﮔﺮﻓ ﺖ‪ .‬رﻓ ﻴﻘﺶ ﺑ ﻪ‬
‫ﺷﻴﻄﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻬﻠﺘﺶ ﺑﺪﻩ‪ .‬ﭘﺲ ﺁن ﻣﺮد از ﺧﻮاب ﭘﺮﻳﺪ و ﺁﻳﻪ را ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﭘ ﺲ ﺷ ﻴﻄﺎن‬
‫ﺑ ﻪ رﻓ ﻴﻘﺶ ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﺧ ﺪا ﺑﻴﻨ ﯽ ﺗ ﺮا ﺑ ﻪ ﺧ ﺎك ﻣﺎﻟ ﺪ ‪ ...‬ﭼ ﻮن ﺻ ﺒﺢ ﺷ ﺪ ﺁن ﻣ ﺮد ﻧ ﺰد‬
‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺁﻣﺪ و ﻣﺎﺟﺮا را ﮔﻔ ﺖ و ﭘ ﺲ از ﺑ ﺎﻻ ﺁﻣ ﺪن ﺁﻓﺘ ﺎب ﺑ ﻪ ﺁﻧﺠ ﺎ‬
‫رﻓﺖ و ﺟﺎﯼ ﻣﻮﯼ ﺷ ﻴﻄﺎن را در زﻣ ﻴﻦ دﻳ ﺪ‪) .‬اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘ ﺎب ﻓ ﻀﻞ اﻟﻘ ﺮﺁن‪،‬‬
‫ﺑﺎب ﻓﻀﻞ اﻟﻘﺮﺁن(‪.‬‬

‫‪ -‬ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ اﺑ ﺮاهﻴﻢ از ﭘ ﺪرش‪ ،‬و او از اﺑ ﻦ اﺑ ﯽ ﻋﻤﻴ ﺮ‪ ،‬و او از ﻋﻤ ﺎدﺑﻦ‬

‫ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬و او از ﺳﻴﻒ ﺑﻦ ﻋﻤﻴﺮﻩ‪ ،‬رواﻳﺖ آﻨﻨﺪ آ ﻪ ﺷ ﻨﻴﺪم از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم آﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺁﻧﮕ ﺎﻩ آ ﻪ ﻳﻮﺳ ﻒ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم در زﻧ ﺪان‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺰد وﯼ ﺁﻣﺪ و ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯼ ﻳﻮﺳﻒ‪ ،‬در ﻋﻘ ﺐ ه ﺮ ﻧﻤ ﺎزﯼ ﺑﺨ ﻮان اﻳ ﻦ دﻋ ﺎ‬
‫را "اﻟﻬ ﻢ ﻋﺠ ﻞ ﻟ ﯽ ﻓﺮﺟ ﺎ و ﻣﺨﺮﺟ ﺎ و ارزﻗﻨ ﯽ ﻣ ﻦ ﺣﻴ ﺚ اﺣﺘ ﺴﺐ و ﺣﻴ ﺚ ﻻ‬
‫اﺣﺘﺴﺐ"‪ .‬و ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪﻩ آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﺰء اول اﻳﻦ دﻋﺎ او را از زﻧﺪان ﺁزاد آ ﺮد و‬
‫ﺑﻪ ﺟﺰء دوم او را ﺑﻪ ﺳﻠﻄﻨﺖ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪.‬‬
‫و ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻤﺎراﻟﺪهﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‬
‫ﺷﻨﻴﺪم آﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭼﻮن ﺑﺮادران ﻳﻮﺳﻒ او را در ﭼﺎﻩ اﻓﻜﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‬

‫‪٤٣١‬‬
‫ﻧﺰدش ﺁﻣﺪ و ﮔﻔﺖ اﯼ ﭘﺴﺮك در اﻳﻦ ﺟﺎ ﭼﻪ ﻣﯽآﻨﯽ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬هﻤﺎﻧﺎ ﺑﺮادران ﻣﻦ ﻣ ﺮا‬
‫در اﻳ ﻦ ﭼ ﺎﻩ اﻓﻜﻨﺪﻧ ﺪ‪ .‬ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﻣﻴﺨ ﻮاهﯽ آ ﻪ از اﻳ ﻦ ﭼ ﺎﻩ ﺑﻴ ﺮون‬
‫ﺁﺋ ﯽ؟ ﻳﻮﺳ ﻒ ﮔﻔ ﺖ‪ :‬اﮔ ﺮ ﺧ ﺪاﯼ ﻋﺰوﺟ ﻞ ﺧﻮاه ﺪ ﻣ ﺮا ﺑﻴ ﺮون ﺁورد‪ .‬ﭘ ﺲ ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺑﺎو ﮔﻔﺖ‪ :‬هﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاﯼ ﺗﻌ ﺎﻟﯽ ﺑﺘ ﻮ ﻓﺮﻣﺎﻳ ﺪ ﻣ ﺮا ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ دﻋ ﺎ ﺑﺨ ﻮان ﺗ ﺎ از‬
‫ﭼﺎﻩ ﺑﻴﺮوﻧﺖ ﺁورم )ﻣﺘﻦ دﻋﺎ(‪ .‬ﭘﺲ ﻳﻮﺳ ﻒ ﺁن دﻋ ﺎ ﺑﺨﻮاﻧ ﺪ و داﺳ ﺘﺎن هﻤ ﺎن ﺷ ﺪ آ ﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ در آﺘﺎﺑﺶ ﻳﺎد ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪) .‬اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب ﻓﻀﻞ اﻟﻘﺮﺁن‪ ،‬ﺑ ﺎب اﻟ ﺪﻋﺎ‬
‫ﻓﯽ ادﺑﺎر اﻟﺼﻠﻮات(‪.‬‬

‫‪ -‬ﻓﻀﻴﻞ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮهﺎب‪ ،‬از اﺳﺤﺎق ﺑ ﻦ ﻋﺒ ﺪاﷲ‪ ،‬و او از ﻋﺒﻴ ﺪاﷲ ﺑ ﻦ اﻟﻮﻟﻴ ﺪ‬

‫اﻟﻮﺻﺎﻓﯽ‪ ،‬رواﻳﺖ آﺮدﻩاﻧﺪ آﻪ رﺳﻮل ﺧ ﺪا )ص( ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ه ﺮ آ ﻪ ﻳﻜﺒ ﺎر "ﻻ اﻟ ﻪ اﻻ‬
‫اﷲ" ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺑ ﺮاﻳﺶ درﺧﺘ ﯽ در ﺑﻬ ﺸﺖ آﺎﺷ ﺘﻪ ﺷ ﻮد‪ ،‬آ ﻪ از ﻳ ﺎﻗﻮت ﺳ ﺮخ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬و‬
‫رﻳ ﺸﻪ ﺁن از ﻣ ﺸﻚ ﺳ ﻔﻴﺪ‪ ،‬و از ﻋ ﺴﻞ ﺷ ﻴﺮﻳﻦﺗ ﺮ‪ ،‬و از ﺑ ﺮف ﺳ ﻔﻴﺪﺗﺮ‪ ،‬و از ﻣ ﺸﻚ‬
‫ﺧﻮﺷﺒﻮﺗﺮ‪ ،‬در ﺁن ﻣﻴﻮﻩهﺎﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺴﺘﺎﻧﻬﺎﯼ دوﺷﻴﺰﮔﺎن آﻪ در زﻳﺮ هﻔﺘ ﺎد ﭘﻴ ﺮاهﻦ‬
‫ﺑﺮﺁﻣﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪) .‬اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻟﺪﻋﺎ‪ ،‬ﺑﺎب ﻣﻦ ﻗﺎل ﻻ اﻟﻪ اﻻ اﷲ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻳﺤﻴ ﯽ‪ ،‬از اﺣﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ‪ ،‬و او از ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ اﺑ ﺮاهﻴﻢ‪ ،‬و او از‬

‫ﭘﺪرش‪ ،‬و او از ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑ ﻦ اﺑ ﯽ ﻧﺠ ﺮان‪ ،‬و او از ﻋﺒ ﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ اﻟﻌﺒ ﺪﯼ‪ ،‬و او از‬
‫ﻋﻤﺮﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻘﻞ آﺮدﻩاﻧﺪ آﻪ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ه ﺮ‬
‫آﺲ آﻪ روزﯼ دﻩ ﺑﺎر ﺑﮕﻮﻳﺪ "اﺷﻬﺪ ان ﻻ اﻟﻪ اﻻاﷲ وﺣﺪﻩ ﻻ ﺷﺮﻳﻚ ﻟﻪ ‪ ،"...‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺑﺮاﯼ او ﭼﻬﻞ و ﭘﻨﺞ هﺰار ﺣﺴﻨﻪ ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ و ﭼﻬﻞ و ﭘﻨﺞ ه ﺰار ﮔﻨ ﺎﻩ از او ﻣﺤ ﻮ آﻨ ﺪ‬
‫و ﭼﻬﻞ و ﭘﻨﺞ هﺰار درﺟﻪ درﺟﺎت او را ﺑﺎﻻ ﺑﺮد‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻧﻴﺰ اﺑﯽ ﻋﺒﻴﺪﻩ اﻟﺨﺪاء ﮔﻮﻳ ﺪ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺑ ﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‬
‫هﺮ آﺲ ﺑﮕﻮﻳﺪ "اﺷﻬﺪ ان ﻻ اﻟﻪ اﻻ اﷲ وﺣﺪﻩ ﻻ ﺷﺮﻳﻚ ﻟﻪ و اﺷﻬﺪ ان ﻣﺤﻤﺪا ﻋﺒ ﺪﻩ و‬
‫رﺳﻮﻟﻪ"‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاﯼ او هﺰار هﺰار )ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن( ﺣﺴﻨﻪ ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬واﺑﯽ ﻋﻤﺮان اﻟﺨﺮاط و اوزاﻋﯽ ﮔﻮﻳﻨﺪ آ ﻪ‪ :‬ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬هﺮ آﺲ در هﺮ روز ﮔﻮﻳ ﺪ "ﻻ اﻟ ﻪ اﻻ اﷲ ﺣﻘ ﺎ ﺣﻘ ﺎ‪ ،‬ﻻاﻟ ﻪ اﻻاﷲ ﻋﺒﻮدﻳﺘ ﺎ و‬
‫رﻗﺎ ‪ ،"...‬ﺧﺪاوﻧﺪ از او رو ﺑﺮﻧﮕﺮداﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ رود‪).‬هﻤﺎن آﺘﺎب(‪.‬‬

‫‪٤٣٢‬‬
‫‪ -‬داود ﺑﻦ زرﺑﯽ ﮔﻮﻳﺪ آﻪ ﺣﻀﺮت ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬هﺮ آﺴﯽ آﻪ‬
‫ﺟﺎﺋﯽ از ﺑﺪﻧﺶ دردﯼ دارد‪ ،‬دﺳﺖ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺟﺎﯼ درد ﺑﮕﺬارد و ﺳﻪ ﺑﺎر اﻳ ﻦ دﻋ ﺎ‬
‫را ﺑﮕﻮﻳﺪ )ﻣﺘﻦ دﻋﺎ(‪ ،‬دردش ﺑﺮود‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻣﻔﻀﻞ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﭼ ﻮن درد داﺷ ﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﯽ‪ ،‬رﻳﺶ ﺧﻮد را ﺑﺪﺳﺖ ﺑﮕﻴﺮ و ﭘﺲ از ﻧﻤﺎز واﺟﺐ ﺳﻪ ﺑﺎر اﻳﻦ دﻋ ﺎ را ﺑﺨ ﻮان‬
‫)ﻣﺘﻦ دﻋﺎ(‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻜﻮش آﻪ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺖ ﺑﺎ اﺷﻚ و ﮔﺮﻳﻪ ﺗﻮام ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﺗﻤ ﺎﻟﯽ ﮔﻮﻳ ﺪ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬هﺮﮔ ﺎﻩ‬
‫ﻣﺮﻳﺾ ﺷﺪﯼ‪ ،‬ﺑﮕﻮ )ﻣﺘﻦ دﻋﺎ( و ﺷﻔﺎ ﻳﺎﺑﯽ‪) .‬اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻟ ﺪﻋﺎ‪ ،‬ﺑ ﺎب اﻟ ﺪﻋﺎ‬
‫اﻟﻜﺮب و اﻟﻬﻢ واﻟﺤﺰن واﻟﺨﻮف(‪.‬‬

‫‪ -‬اﺳﺤﺎق ﺑﻦ ﻋﻤﺎر ﮔﻮﻳﺪ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟ ﺴﻼم ﻋ ﺮض‬
‫آﺮدم‪ :‬ﻗﺮﺑﺎﻧﺖ ﮔﺮدم‪ ،‬ﻣﻦ از ﻋﻘﺮﺑﻬﺎ ﻣﯽﺗﺮﺳﻢ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد ﺑﻪ ﺳﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﻨﺎت اﻟﻨﻌﺶ‬
‫ﻧﮕ ﺎﻩ آ ﻦ‪ ،‬و ﺳ ﺘﺎرﻩ وﺳ ﻄﯽ ﺁﻧﻬ ﺎ در آﻨ ﺎرش ﺳ ﺘﺎرﻩ آ ﻮﭼﻜﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻋ ﺮب ﺁﻧ ﺮا‬
‫"ﺳﻬﺎ" ﻧﺎﻣﺪ‪ .‬هﺮ ﺷﺐ ﺑﺪان ﺧﻴﺮﻩ ﻧﮕﺎﻩ آﻦ و ﺳﻪ ﺑ ﺎر ﺑﮕ ﻮ‪" :‬اﻟﻠﻬ ﻢ رب اﺳ ﻠﻢ ‪ ."...‬و‬
‫ﻣﻦ درﺗﻤﺎم ﻋﻤﺮ ﺧﻮد اﻳﻦ دﻋ ﺎ را ﺗ ﺮك ﻧﻜ ﺮدم‪ ،‬ﺟ ﺰ ﻳﻜﻤﺮﺗﺒ ﻪ و ﺁن ﺑ ﺎر ه ﻢ ﻋﻘ ﺮب‬
‫ﻣﺮا ﮔﺰﻳﺪ‪) .‬اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻟﺪﻋﺎ‪ ،‬ﺑﺎب اﻟﺤﺮز و اﻟﺘﻌﻮﻳﺬ(‪.‬‬

‫‪ -‬وﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ اﺑ ﯽ ﺣﻤ ﺰﻩ‪ ،‬از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻣﻮﺳ ﯽ ﺑ ﻦ ﺟﻌﻔ ﺮ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‬

‫ﺣ ﺪﻳﺚ آ ﺮد آ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬در ﺑﺮﺧ ﯽ از ﺟﻨﮕﻬ ﺎ‪ ،‬اﺻ ﺤﺎب ﺑ ﻪ ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا‬
‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﺷ ﻜﺎﻳﺖ آﺮدﻧ ﺪ آ ﻪ آﻴ ﻚه ﺎ اﻳ ﺸﺎن را ﺁزار ﻣ ﯽدهﻨ ﺪ‪ .‬ﺣ ﻀﺮت‬
‫دﻋﺎﺋﯽ ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﺁﻣﻮﺧﺘﻨﺪ آﻪ ﭼﻮن ﺑﻪ ﺑﺴﺘﺮ ﺧﻮاب روﻧﺪ ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬و دﻳﮕﺮ آﻴﻚ ﺁﻧﻬ ﺎ را‬
‫ﺁزار ﻧﺪاد‪.‬‬
‫‪ -‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻳﺤﻴﯽ آﺎهﻠﯽ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪:‬‬
‫هﺮ ﮔﺎﻩ ﺑﻪ درﻧﺪﻩاﯼ ﺑﺮﺧﻮرد آﺮدﯼ‪ ،‬رو در روﯼ او ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺁﻳﺖ اﻟﻜﺮﺳﯽ را ﺑﺘﻤ ﺎم‬
‫ﺑﺨﻮان و ﺑﻌﺪ ﺑﮕﻮ)ﻣﺘﻦ دﻋﺎ( آﻪ اﻧﺸﺎء اﷲ ﺁن درﻧﺪﻩ روﯼ از ﺗﻮ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﭘ ﺲ ﻣ ﻦ‬
‫زﻣﺎﻧﯽ از ﺷﻬﺮ ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻢ و ﻧﺎﮔﺎﻩ درﻧﺪﻩاﯼ ﺳﺮ راﻩ ﻣﺮا ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻣ ﻦ هﻤﭽﻨ ﺎن‬
‫آ ﺮدم آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮدﻩ ﺑ ﻮد‪ ،‬و ﮔﻔ ﺘﻢ از راﻩ ﻣ ﺎ ﺑ ﺎزﮔﺮد و ﻣ ﺎ را‬

‫‪٤٣٣‬‬
‫ﻣﻴﺎزار‪ .‬ﭘﺲ دﻳﺪم آ ﻪ ﺳ ﺮش را ﺑ ﻪ زﻳ ﺮ اﻧ ﺪاﺧﺖ و دﻣ ﺶ را ﻣﻴ ﺎن دو ﭘ ﺎﻳﺶ ﺑ ﺮد و‬
‫ﺑﺮﮔﺸﺖ‪) .‬اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻟﺪﻋﺎ‪ ،‬ﺑﺎب اﻟﺤﺮز و اﻟﻌﻮدﻩ(‪.‬‬

‫‪ -‬اﺑﻮﺟﻌﻔﺮ ﺷﺎﻣﯽ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮدﯼ در ﺷﺎم آﻪ ﻧﺎﻣﺶ هﻠﻘ ﺎم ﺑ ﻦ اﺑ ﯽ هﻠﻘ ﺎم ﺑ ﻮد‪،‬‬

‫ﺑﺮاﯼ ﻣﻦ ﺣﺪﻳﺚ آﺮد آﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻣﻮﺳ ﯽ ﺑ ﻦ ﺟﻌﻔ ﺮ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم رﻓ ﺘﻢ‪.‬‬
‫ﻋﺮض آﺮدم‪ :‬ﻓﺪاﻳﺖ ﺷﻮم‪ ،‬دﻋﺎﯼ ﺟﺎﻣﻌﯽ ﺑﺮاﯼ دﻧﻴﺎ و ﺁﺧﺮت ﻣﻦ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﻴﺎﻣﻮز آﻪ‬
‫آﻮﺗﺎﻩ هﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭘﺲ از ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ ﺗﺎ هﻨﮕﺎم ﻃﻠﻮع ﺁﻓﺘﺎب ﺑﮕﻮ‪" :‬ﺳ ﺒﺤﺎن اﷲ‬
‫اﻟﻌﻈﻴﻢ و ﺑﺤﻤﺪﻩ اﺳ ﺘﻐﻔﺮاﷲ و اﺳ ﺌﻠﻪ ﻣ ﻦ ﻓ ﻀﻠﻪ"‪ .‬هﻠﻘ ﺎم ﮔﻮﻳ ﺪ روزﮔ ﺎر ﻣ ﻦ از هﻤ ﻪ‬
‫ﺧﺎﻧﻮادﻩام ﺑﺪﺗﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺧﻮاﻧﺪن اﻳﻦ دﻋﺎ از ﻣﺮدﯼ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ ارﺛﯽ ﺑﻤﻦ رﺳ ﻴﺪ آ ﻪ‬
‫ﮔﻤﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻢ ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و او ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪﯼ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و اآﻨﻮن وﺿﻊ زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ ﻣﻦ از ﺗﻤ ﺎم‬
‫اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﻮادﻩام ﺑﻬﺘ ﺮ اﺳ ﺖ‪ .‬اﻳ ﻦ ﻧﻴ ﺴﺖ ﺟ ﺰ ﺑﻮاﺳ ﻄﻪ ﺁن دﻋ ﺎﺋﯽ آ ﻪ ﺁﻗ ﺎﻳﻢ ﺣ ﻀﺮت‬
‫ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺑﻤﻦ ﺁﻣﻮﺧﺖ‪) .‬هﻤﺎن آﺘﺎب(‪.‬‬

‫‪ -‬و ﺻ ﺎﻟﺢ ﺑ ﻦ ﺳ ﻌﻴﺪ از اﺑ ﺮاهﻴﻢ ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ ه ﺎرون‪ ،‬ﺣ ﺪﻳﺚ آﻨ ﺪ آ ﻪ ﺑ ﻪ‬

‫ﺣﻀﺮت اﻣﺎم اﺑﯽ ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻧﻮﺷﺖ ودﻋ ﺎﺋﯽ ﺑ ﺮاﯼ ﺑﺎده ﺎﯼ آﻮدآ ﺎن‬
‫ﺧﻮد ﺧﻮاﺳﺖ‪ .‬ﺣ ﻀﺮت ﺑ ﻪ ﺧ ﻂ ﻣﺒ ﺎرآﺶ دو دﻋ ﺎ ﻧﻮﺷ ﺖ و ﺑ ﺮاﻳﺶ ﻓﺮﺳ ﺘﺎد ‪) . ١‬از‬
‫هﻤﺎن آﺘﺎب(‪.‬‬

‫‪ -‬ﻋﺒ ﺪاﷲ ﺑ ﻦ ﺳ ﻨﺎن رواﻳ ﺖ آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﺧ ﺪﻣﺖ ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق‬

‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم رﻓﺘﻢ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد ﺗﺮا دﻋﺎﺋﯽ ﺗﻌﻠﻴﻢ آ ﻨﻢ آ ﻪ ﭼ ﻮن ﺑﺨ ﻮاﻧﯽ ﺣﻘﺘﻌ ﺎﻟﯽ‬
‫آﻠﻴ ﻪ ﻗ ﺮوض ﺗ ﺮا ادا آﻨ ﺪ؟ ﮔﻔ ﺘﻢ‪ :‬ﭼ ﻪ ﺑ ﺴﻴﺎر ﻣﺤﺘ ﺎﺟﻢ ﺑ ﻪ ﭼﻨ ﻴﻦ دﻋ ﺎ‪ .‬ﭘ ﺲ ﺣ ﻀﺮت‬
‫ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ ﺑﮕﻮ )ﻣﺘﻦ دﻋﺎ( و ﭼﻮن آﺮدم ﺑﺪرﺳﺘﯽ آﻪ از ﺑﺎر هﻤﻪ‬
‫ﻗﺮوض ﺁﺳﻮدﻩ ﺷﺪم‪.‬‬
‫‪ -‬وآﻔﻌﻤﯽ رﺣﻤﺔ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ رواﻳﺖ آﺮدﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻣ ﺮدﯼ ﺑﺤ ﻀﺮت رﺳ ﻮل‬
‫ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﺷ ﻜﺎﻳﺖ آ ﺮد از ﺗﻨﮕﺪﺳ ﺘﯽ و ﭘﺮﻳ ﺸﺎﻧﯽ و ﺑﻴﻤ ﺎرﯼ‪ .‬ﺣ ﻀﺮت‬

‫‪ -١‬ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴﯽ )رﺣﻤﺔاﻟﻪ ﻋﻠﻴﻪ( در ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ ﺑﺎدﯼ آ ﻪ آﻮدآ ﺎن ﺑ ﺪان دﭼ ﺎر‬
‫ﺷﻮﻧﺪ هﻤﺎن اﺳﺖ آﻪ در ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ ﺁن "ﺑﺎد ﺟﻦ" ﮔﻮﻳﻨﺪ و هﻤ ﺎن "ام اﻟ ﺼﺒﻴﺎن" اﺳ ﺖ‪ .‬و ﺷ ﺎهﺪﯼ از‬
‫آﺘﺎب "اﻟﻨﻬﺎﻳﻪ" ﻧﻘﻞ ﻣﯽآﻨﺪ آﻪ در اﻣﺜﺎل اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬هﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﺎد آﻨﺎﻳﻪ از "ﺟﻦ" اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٤٣٤‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد آﻪ هﺮ ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم دﻩ ﻣﺮﺗﺒﻪ اﻳﻦ دﻋﺎ را ﺑﺨ ﻮان )ﻣ ﺘﻦ دﻋ ﺎ( و ﺑﺪرﺳ ﺘﯽ آ ﻪ‬
‫ﺳﻪ روز ﺑ ﺮ اﻳ ﻦ ﺑ ﻴﺶ ﻧﮕﺬﺷ ﺘﻪ ﺑ ﻮد آ ﻪ ﺣ ﺎل او ﺑ ﻪ ﺗ ﻮاﻧﮕﺮﯼ و رﻓﺎهﻴ ﺖ ﺑﺮﮔ ﺸﺖ‪.‬‬
‫)اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻟﺪﻋﺎء‪ ،‬ﺑﺎب اﻟﺪﻋﺎ ﻟﻠﺪﻳﻦ(‪.‬‬
‫‪ -‬ﺷﻴﺦ ﻃﺒﺮﺳﯽ و آﻔﻌﻤﯽ و دﻳﮕ ﺮان از ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و‬
‫ﺁﻟﻪ رواﻳﺖ آﺮدﻩاﻧﺪ آﻪ ﺑﻪ اﺻﺤﺎب ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁﻳﺎ ﻋﺎﺟﺰﻳﺪ از ﺁﻧﻜﻪ هﺮ ﺻﺒﺢ و ﺷ ﺎم‬
‫ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺎﻟﻤﻴﺎن ﻋﻬﺪﯼ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ؟ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ اﻳﻦ دﻋ ﺎ را ﺑﺨﻮاﻧﻴ ﺪ‬
‫)ﻣﺘﻦ دﻋﺎ( و هﺮ آﻪ اﻳﻦ دﻋﺎ ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﻣﻬﺮﯼ ﺑﺮ او ﻣﯽزﻧﻨ ﺪ و در زﻳ ﺮ ﻋ ﺮش اﻟﻬ ﯽ‬
‫ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ و ﭼ ﻮن روز ﻗﻴﺎﻣ ﺖ ﺷ ﻮد‪ ،‬ﻣﻨ ﺎدﯼ ﻧ ﺪا ﻣ ﯽآﻨ ﺪ آ ﻪ آﺠﺎﺋﻴ ﺪ ﺁﻧ ﺎن آ ﻪ ﻧ ﺰد‬
‫ﺧﺪاوﻧ ﺪ رﺣﻤ ﺎن ﻣﻬ ﺮﯼ دارﻳ ﺪ؟ ﭘ ﺲ ﺁن ﻣﻬ ﺮ ﺑ ﻪ اﻳ ﺸﺎن دهﻨ ﺪ و ﺑ ﺎ ﺁن داﺧ ﻞ ﺑﻬ ﺸﺖ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪) .‬اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻟﺪﻋﺎ‪ ،‬ﺑﺎب ﻓﻀﻞ اﻟﺪﻋﺎ و اﻟﺤﺚ ﻋﻠﻴﻪ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﺟﺎﺑﺮ ﮔﻮﻳﺪ ﺣﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺑ ﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ هﻤﺎﻧ ﺎ اﺑﻠ ﻴﺲ ‪ -‬آ ﻪ‬
‫ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ او ﺑﺎد‪ -‬ﻟﺸﻜﺮهﺎﯼ ﺷﺒﺎﻧﻪ ﺧﻮد را از ﺁﻧﺠﺎﺋﯽ آﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻏ ﺮوب آﻨ ﺪ‪،‬‬
‫و از ﺁﻧﺠﺎﺋﯽ آﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺮﺁﻳﺪ ﭘﺮاآﻨﺪﻩ آﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ در اﻳﻦ دو ﺳﺎﻋﺖ ﺑﺴﻴﺎر ذآﺮ ﺧ ﺪا‬
‫ﮔﻮﺋﻴﺪ‪ ،‬و از ﺷﺮ اﺑﻠﻴﺲ و ﻟﺸﻜﺮﻳﺎﻧﺶ ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﻨﺎﻩ ﺑﺮﻳﺪ‪ ،‬و ﺧﺮدﺳﻼن ﺧﻮد را در اﻳﻦ‬
‫دو ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺴﭙﺎرﻳﺪ‪ ،‬زﻳﺮا آﻪ اﻳﻦ دو ﺳﺎﻋﺖ ﺳﺎﻋﺘﻬﺎﯼ ﻏﻔﻠﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬و اﺑﯽ ﺑﺼﻴﺮ ﮔﻮﻳﺪ ﺣﻀﺮت ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ه ﺮ آ ﺲ ﭘ ﺲ از‬
‫ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ و ﻧﻤﺎز ﻣﻐﺮب هﻔﺖ ﺑﺎر ﺑﮕﻮﻳﺪ‪" :‬ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ‪ ،‬ﻻ ﺣﻮل و ﻻ‬
‫ﻗﻮة اﻟﻪ ﺑﺎﷲ اﻟﻌﻠﯽ اﻟﻌﻈﻴﻢ"‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺰوﺟﻞ از او هﻔﺘﺎد ﻧ ﻮع از اﻧ ﻮاع ﺑ ﻼ را دور‬
‫آﻨﺪ آﻪ ﺁﺳﺎﻧﺘﺮﻳﻦ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎدهﺎﯼ ﺑﺪﺑﻮ و ﭘﻴﺴﯽ و دﻳﻮاﻧﮕﯽ اﺳ ﺖ‪ ،‬و اﮔ ﺮ ﺷ ﻘﯽ ﺑﺎﺷ ﺪ از‬
‫ﺷ ﻘﺎوت ﺑﻴ ﺮون ﺁﻳ ﺪ و در زﻣ ﺮﻩ ﺳ ﻌﻴﺪان درﺁﻳ ﺪ‪) .‬اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘ ﺎب اﻟ ﺪﻋﺎ‪ ،‬ﺑ ﺎب‬
‫اﻟﻘﻮل ﻋﻨﺪاﻟﺼﺒﺎح و اﻻﻣﺴﺎء(‪.‬‬

‫‪ -‬و اﺑﻮاﺳﺎﻣﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻨﻴﺪم از ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم آ ﻪ ﻣ ﯽﻓﺮﻣ ﻮد‪:‬‬
‫هﺮ آﺲ هﻨﮕﺎﻣﯽ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﺑ ﺴﺘﺮ ﺧ ﻮاب ﻣ ﯽرود ﺻ ﺪﺑﺎر "ﻗ ﻞ ه ﻮ اﷲ اﺣ ﺪ" ﺑﺨﻮاﻧ ﺪ‪،‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﻨﺎهﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ او را ﺗﺎ ﭘﻨﺠﺎﻩ ﺳﺎل ﺑﻴﺎﻣﺮزد‪.‬‬

‫‪٤٣٥‬‬
‫‪ -‬و ﺣﻤﻴﻞ ﮔﻮﻳﺪ ﺷﻨﻴﺪم از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم آ ﻪ ﻣ ﯽﻓﺮﻣ ﻮد‪:‬‬
‫هﺮ آﻪ هﻔﺘﺎد ﺑﺎر ﺑﮕﻮﻳﺪ "ﻣﺎﺷﺎءاﷲ و ﻻ ﺣﻮل و ﻻ ﻗﻮة اﻻ ﺑﺎﷲ" هﻔﺘﺎد ﻧﻮع از اﻧﻮاع‬
‫ﺑﻼ از او دور ﮔﺮدد آﻪ ﺁﺳﺎﻧﺘﺮﻳﻦ ﺁﻧﻬﺎ ﺣﻨﺎق اﺳﺖ و ﺑﻪ دﻳﻮاﻧﮕﯽ ﻧﻴﺰ دﭼﺎر ﻧﺸﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬و ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﺣﻤﺎد ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ه ﺮ آ ﺲ‬
‫آﻪ ﺑﺪﻧﺒﺎل ﻧﻤﺎز واﺟﺐ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از ﺁﻧﻜ ﻪ ﭘﺎه ﺎﯼ ﺧ ﻮد را ﺗ ﺎ آ ﺮدﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺳ ﻪ ﺑﺎرﺑﮕﻮﻳ ﺪ‬
‫"اﺳ ﺘﻐﻔﺮاﷲ اﻟ ﺬﯼ ﻻ اﻟ ﻪ اﻻه ﻮ اﻟﺤ ﯽ اﻟﻘﻴ ﻮم‪ "...‬ﺧ ﺪاﯼ ﻋﺰوﺟ ﻞ هﻤ ﻪ ﮔﻨﺎه ﺎﻧﺶ را‬
‫ﺑﻴﺎﻣﺮزد‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ از زﻳ ﺎدﯼ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ آ ﻒ درﻳ ﺎ ﺑﺎﺷ ﺪ‪) .‬اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘ ﺎب اﻟ ﺪﻋﺎء‪،‬‬
‫ﺑﺎب ﻣﻦ ﻗﺎل ﻣﺎﺷﺎءاﷲ(‪.‬‬

‫‪-‬اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺤﺎﻳﻖ ﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬ﻣ ﺮدﯼ از اﺻ ﺤﺎب ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل اآ ﺮم‬

‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﺁن ﺣﻀﺮت ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﺑﻴﺎﻣﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ آﻪ ﺑ ﻪ‬
‫ﺧﺪﻣﺖ رﺳﻴﺪ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﺑ ﻪ او ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﭼ ﻪ ﭼﻴ ﺰ ﺗ ﺮا از ﻣ ﺎ‬
‫دور آ ﺮدﻩ ﺑ ﻮد؟ ﻋ ﺮض آ ﺮد‪ :‬ﺑﻴﻤ ﺎرﯼ و ﻧ ﺪارﯼ‪ .‬ﺑ ﻪ او ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺁﻳ ﺎ ﺑﺘ ﻮ ﻧﻴ ﺎﻣﻮزم‬
‫دﻋﺎﺋﯽ را آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺗﻮ ﺑﻴﻤﺎرﯼ و ﻧﺪارﯼ را دور ﺳﺎزد؟ ﻋﺮض آﺮد‪ :‬ﭼ ﺮا‪ ،‬ﻳ ﺎ‬
‫رﺳﻮلاﷲ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد ﺑﮕﻮ "ﻻ ﺣﻮل وﻻ ﻗﻮة اﻻ ﺑﺎﷲ‪ ،‬ﺗﻮآﻠﺖ ﻋﻠﯽ اﻟﺤﯽ اﻟ ﺬﯼ ﻻ ﻳﻤ ﻮت‬
‫‪ ."...‬ﭘﺲ ﻃﻮﻟﯽ ﻧﻜﺸﻴﺪ آﻪ وﯼ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﺑﺎزﮔ ﺸﺖ و‬
‫ﻋﺮض آﺮد‪ :‬اﯼ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻴﻤﺎرﯼ و ﻧﺪارﯼ را از ﻣﻦ ﺑﺮد‪.‬‬
‫‪ -‬و اﺑﻮﺑ ﺼﻴﺮ ﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬ﺑ ﻪ ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم از ﻧﻴﺎزﻣﻨ ﺪﯼ و‬
‫ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﯽ ﺷﻜﺎﻳﺖ آﺮدم‪ .‬دﻋﺎﺋﯽ ﺑﺮاﯼ ﻃﻠﺐ روزﯼ ﺑﻤﻦ ﺁﻣﻮﺧﺖ‪ ،‬و از ﺁن زﻣﺎن آﻪ‬
‫ﺁن دﻋﺎ را آﺮدم‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻧﺸﺪم‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻣﻬﺰﻳﺎر ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﺣﻤ ﺰﻩ ﻏﻨ ﻮﯼ از ﻣ ﻦ ﺧﻮاﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫ﺣ ﻀﺮت ﺟ ﻮاد ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﺑﻨﻮﻳ ﺴﻢ آ ﻪ دﻋ ﺎﺋﯽ ﺑ ﺮاﯼ ﺧﻼﺻ ﯽ از زﻧ ﺪان ﺑ ﻪ او‬
‫ﺑﻴ ﺎﻣﻮزد‪ .‬ﭘ ﺲ ﺁن ﺣ ﻀﺮت ﻣ ﺘﻦ دﻋ ﺎ را ﺑ ﻪ ﻣ ﻦ ﻣﺮﻗ ﻮم ﻓﺮﻣ ﻮد و ﻣ ﻦ ﺁﻧ ﺮا ﺑ ﺮ او‬
‫رﺳﺎﻧﺪم‪ .‬و ﻣﺪت آﻤﯽ ﺑﺮ او ﻧﮕﺬﺷﺖ آﻪ از زﻧﺪان ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و اﺑﺮاهﻴﻢ ﺑﻦ اﺑﯽ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﻀﺮت اﻣﺎم رﺿﺎ ﻋﻠﻴﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪:‬‬
‫در ﮔﺮدن ﻳﻜﯽ از آﻨﻴﺰآﺎن ﻣﺎ ﺧﻨﺎزﻳﺮﯼ ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪ‪ .‬ﭘﺲ آﺴﯽ ﻧﺰد ﻣﻦ ﺁﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫اﯼ ﻋﻠﯽ )اﺑﻦ ﻣﻮﺳﯽ اﻟﺮﺿﺎ( ﺑﺎ و ﺑﮕﻮ آﻪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ "ﻳﺎ رﺋﻮف‪ ،‬ﻳﺎ رﺣ ﻴﻢ‪ ،‬ﻳ ﺎ رب‪ ،‬ﻳ ﺎ‬
‫ﺳﻴﺪﯼ" و ﺁﻧﺮا ﺗﻜﺮار آﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﻳﻦ آﻠﻤﺎت را ﮔﻔﺖ و ﺧﺪاﯼ ﻋﺰوﺟﻞ ﺁن ﺧﻨ ﺎزﻳﺮ را‬

‫‪٤٣٦‬‬
‫از او ﺑﺮﻃﺮف آﺮد‪ .‬و اﻣﺎم ﻋﻠﻴﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬اﻳ ﻦ دﻋ ﺎ هﻤ ﺎن اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺟﻌﻔ ﺮﺑﻦ‬
‫ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﺎ ﺁن دﻋﺎ آﺮد‪) .‬اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻟﺪﻋﺎ‪ ،‬ﺑ ﺎب اﻟﻜ ﺮب و اﻟﻬ ﻢ واﻟﺤ ﺰن و‬
‫اﻟﺨﻮف(‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻳﺤﻴﯽ‪ ،‬از اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻋﻴ ﺴﯽ‪ ،‬واو از اﺑ ﻦ ﻣﺤﺒ ﻮب‪ ،‬و او‬
‫از ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻋﻄﻴﻪ‪ ،‬و او از ﺿﺮﻳﺲ اﻟﻜﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬رواﻳﺖ آﻨﻨ ﺪ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺑ ﺎﻗﺮ‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﺑ ﻪ ﻣ ﺮدﯼ ﮔ ﺬر آ ﺮد آ ﻪ در‬
‫ﺑﺎﻏﺶ درﺧ ﺖ ﻣ ﯽآﺎﺷ ﺖ‪ .‬ﭘ ﺲ ﺁن ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﻧ ﺰدش اﻳ ﺴﺘﺎد و‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺠﺎﯼ ﺁﻧﻜ ﻪ اﻳ ﻦ درﺧ ﺖ را ﺑﻜ ﺎرﯼ‪ ،‬ﻧﺨ ﻮاهﯽ ﺗ ﺮا راهﻨﻤ ﺎﺋﯽ آ ﻨﻢ ﺑ ﺮ آ ﺸﺖ‬
‫درﺧﺘﯽ آﻪ رﻳﺸﻪاش ﭘﺎ ﺑﺮﺟﺎﺗﺮ و ﻣﻴﻮﻩهﺎﻳﺶ زودرسﺗ ﺮ و ﺑﻬﺘ ﺮ و ﭘﺎﻳﻨ ﺪﻩﺗ ﺮ ﺑﺎﺷ ﺪ؟‬
‫ﻋﺮض آﺮد‪ :‬ﭼﺮا‪ ،‬ﻣﺮا راهﻨﻤﺎﺋﯽ ﻓﺮﻣﺎ اﯼ رﺳﻮل ﺧﺪا! ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭼﻮن ﺑﺎﻣﺪاد آﻨﯽ و‬
‫ﺷ ﺎم آﻨ ﯽ ﺑﮕ ﻮ‪" :‬ﺳ ﺒﺤﺎن اﷲ واﻟﺤﻤ ﺪﷲ و ﻻ اﻟ ﻪ اﷲ واﷲ اآﺒ ﺮ"‪ .‬آ ﻪ اﮔ ﺮ اﻳ ﻦ را‬
‫ﺑﮕ ﻮﺋﯽ ﺑ ﻪ ﺷ ﻤﺎرﻩ ه ﺮ ﺑ ﺎر آ ﻪ ﮔﻔﺘ ﻪ ﺑﺎﺷ ﯽ‪ ،‬دﻩ درﺧ ﺖ در ﺑﻬ ﺸﺖ ﺧ ﻮاهﯽ داﺷ ﺖ‪،‬‬
‫داراﯼ اﻧﻮاع ﻣﻴﻮﻩهﺎ و اﻳ ﻦ از اﻣ ﻮر ﺷﺎﻳ ﺴﺘﻪ و ﭘﺎﻳﻨ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪) .‬اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘ ﺎب‬
‫اﻟﺪﻋﺎ‪ ،‬ﺑﺎب اﻟﺘﺴﺒﻴﺢ و اﻟﺘﻬﻠﻴﻞ و اﻟﺘﻜﺒﻴﺮ(‬

‫‪ -‬ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻣ ﺮوان از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺑ ﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم رواﻳ ﺖ آﻨ ﺪ آ ﻪ‬

‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬هﺮ آﺲ دوازدﻩ ﺑ ﺎر ﻗ ﻞ ه ﻮاﷲ اﺣ ﺪ ﺑﺨﻮاﻧ ﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﺑ ﺮاﻳﺶ دوازدﻩ ﻗ ﺼﺮ‬
‫در ﺑﻬﺸﺖ ﺑﻨ ﺎ آﻨ ﺪ‪ ،‬و ﻧﮕﻬﺒﺎﻧ ﺎن ﺑﻬ ﺸﺖ ﮔﻮﻳﻨ ﺪ‪ :‬ﺑ ﺮوﻳﻢ ﻗ ﺼﺮهﺎﯼ اﻳ ﻦ ﺑﺮادرﻣ ﺎن را‬
‫ﺗﻤﺎﺷﺎ آﻨﻴﻢ‪ .‬و هﺮ آﺲ ﭼﻬﺎرﺻﺪ ﺑﺎر ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺰد ﭼﻬﺎر ﺻﺪ ﺷﻬﻴﺪ دارد آ ﻪ هﺮﻳ ﻚ‬
‫از ﺁﻧﻬﺎ اﺳﺒﺶ را در راﻩ ﺧﺪا ﭘﯽ آﺮدﻩ و ﺧﻮﻧﺶ رﻳﺨﺘ ﻪ ﺷ ﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ و ه ﺮ آ ﺴﯽ آ ﻪ‬
‫ﺁﻧﺮا هﺰار ﺑﺎر در ﻳﻚ ﺷﺒﺎﻧﺮوز ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻴﺮد ﺗﺎ ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ ﺧﻮد رادر ﺑﻬﺸﺖ ﺑﻪ ﭼ ﺸﻢ‬
‫ﺑﺒﻴﻨﺪ‪) .‬اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻟﻘﺮﺁن‪ ،‬ﺑﺎب ﻓﻀﻞ اﻟﻘﺮﺁن(‪.‬‬

‫‪ -‬واﺑﺮاهﻴﻢ ﺑﻦ ﻣﻬﺰم از ﻣ ﺮدﯼ ﺣ ﺪﻳﺚ آﻨ ﺪ آ ﻪ ﺷ ﻨﻴﺪ از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم اﺑ ﯽ‬

‫اﻟﺤﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم آﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪ :‬هﺮ آﺲ ﭘﺸﺖ ﺳ ﺮ ه ﺮ ﻧﻤ ﺎز واﺟ ﺐ ﺁﻳ ﺔاﻟﻜﺮﺳ ﯽ‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬هﻴﭻ ﺣﻴﻮاﻧﯽ آﻪ ﻧﻴﺶ زهﺮﺁﮔﻴﻦ دارد او را زﻳﺎن ﻧﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬و ﻓﺮﻣﻮد هﺮ ﮔ ﺎﻩ‬
‫از ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪﯼ ﺗﺮﺳﻴﺪﯼ ﺻﺪ ﺁﻳﻪ از ﻗﺮﺁن از هﺮ آﺠﺎﯼ ﺁن ﺧﻮاهﯽ ﺑﺨﻮان‪.‬‬

‫‪٤٣٧‬‬
‫‪ -‬و ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺟﻌﻔﺮﯼ ﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬از ﺣ ﻀﺮت اﺑ ﯽ اﻟﺤ ﺴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﺷ ﻨﻴﺪم آ ﻪ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪ :‬هﻴﭽﻜﺲ ﻧﻴﺴﺖ آ ﻪ از دوران آ ﻮدآﯽ ه ﺮ ﺷ ﺐ ﺳ ﻮرﻩ "ﻗ ﻞ اﻋ ﻮذ ﺑ ﺮب‬
‫اﻟﻔﻠﻖ" و ﺳﻮرﻩ "ﻗﻞ اﻋﻮذ ﺑ ﺮب اﻟﻨ ﺎس" را ه ﺮ آ ﺪام ﺳ ﻪ ﺑ ﺎر و ﺳ ﻮرﻩ "ﻗ ﻞ هﻮاﻟ ﻪ‬
‫اﺣ ﺪ" را ﺻ ﺪ ﺑ ﺎر ﻳ ﺎ ﻻاﻗ ﻞ ﭘﻨﺠ ﺎﻩ ﺑ ﺎر ﺑﺨﻮاﻧ ﺪ‪ ،‬ﺟ ﺰ اﻳﻨﻜ ﻪ ﺧ ﺪاﯼ ﻋﺰوﺟ ﻞ از او‬
‫ﺑﺮﮔﺮداﻧ ﺪ ه ﺮ ﻧ ﻮع دﻳ ﻮاﻧﮕﯽ وﺟ ﻦزدﮔ ﯽ و ﻣ ﺮض ﺗ ﺸﻨﮕﯽ و ﻓﺎﺳ ﺪ ﺷ ﺪن ﻣﻌ ﺪﻩ و‬
‫ﺟﻮش ﺧﻮن را ﺗﺎ زﻣﺎن ﭘﻴﺮﯼ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻧﻴﺰ در ﺑﻠﺪاﻻﻣﻴﻦ از ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟ ﻪ رواﻳ ﺖ ﺷ ﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ آﻪ هﺮ آﻪ هﺮ روز دﻩ ﻣﺮﺗﺒﻪ اﻳﻦ دﻋﺎ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ )ﻣ ﺘﻦ دﻋ ﺎ(‪ ،‬ﺣﻘﺘﻌ ﺎﻟﯽ ﭼﻬ ﺎر‬
‫هﺰار ﮔﻨﺎﻩ آﺒﻴﺮﻩ او)!( را ﺑﻴﺎﻣﺮزد و او را از ﺳﻜﺮات ﻣ ﺮگ و ﻓ ﺸﺎر ﻗﺒ ﺮ و ه ﻮل‬
‫ﻗﻴﺎﻣ ﺖ ﻧﺠ ﺎت ده ﺪ و از ﺷ ﺮ ﺷ ﻴﻄﺎن و ﻟ ﺸﻜﺮهﺎﯼ او ﻣﺤﻔ ﻮظ ﮔ ﺮدد و ﻗﺮﺿ ﺶ ادا‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬و هﺮ ﭼﻪ هﻢ وﻏﻢ دارد زاﻳﻞ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ -‬و از ﺣﻀﺮت ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ه ﺮ آ ﻪ ﮔﺮﺳ ﻨﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪،‬‬
‫وﺿﻮ ﺑﮕﻴﺮد و دو رآﻌ ﺖ ﻧﻤ ﺎز ﺑﮕ ﺬارد‪ ،‬و ﺑﮕﻮﻳ ﺪ‪" :‬ﻳ ﺎ رب اﻧ ﯽ ﺟ ﺎﺋﻊ ﻓ ﺎﻃﻌﻤﻨﯽ"‬
‫ﺑﺪرﺳﺘﻴﻜﻪ ﺣﻖ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ و ﺗﻌﺎﻟﯽ او را در ﺳﺎﻋﺖ ﻃﻌﺎم دهﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ آﻪ وﻗﺘﻴﻜﻪ ﺣﻀﺮت ﻧ ﻮح ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﺳ ﻮار آ ﺸﺘﯽ ﺷ ﺪ‪ ،‬ﻣﻨ ﻊ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد ﻋﻘﺮب را از ﺳﻮار ﺷﺪن ﺑﺮ آﺸﺘﯽ‪ .‬ﻋﻘﺮب ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻋﻬﺪ ﻣﯽآﻨﻢ ﺑ ﺎ ﺗ ﻮ آ ﻪ‬
‫ﻧﮕ ﺰم ه ﺮ آ ﺴﯽ را آ ﻪ ﺑﮕﻮﻳ ﺪ "ﺳ ﻼم ﻋﻠ ﯽ ﻣﺤﻤ ﺪ و ﺁل ﻣﺤﻤ ﺪ و ﻋﻠ ﯽ و ﻧ ﻮح ﻓ ﯽ‬
‫اﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ"‪.‬‬
‫‪ -‬و رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ آﻪ در ﺑﺮﺧ ﯽ ﺟﻨﮕﻬ ﺎ اﺻ ﺤﺎب ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل ﺻ ﻠﯽ اﷲ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﺁن ﺣﻀﺮت ﺷﻜﺎﻳﺖ آﺮدﻧﺪ از اذﻳﺖ آﻴﻚهﺎ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد در وﻗﺘ ﯽ آ ﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮاﺑﮕﺎﻩ ﺧﻮد روﻳﺪ اﻳﻦ دﻋﺎ را ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ )ﻣﺘﻦ دﻋﺎ(‪.‬‬
‫‪ -‬از ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮلاﷲ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ه ﺮ آ ﻪ‬
‫ﺑﺨﻮاهﺪ اﺟﻠﺶ ﺑﻪ ﺗﺎﺧﻴﺮ اﻓﺘﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﮕﻮﻳﺪ اﻳﻦ دﻋﺎ را‪ ،‬ﺳﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ در وﻗﺖ دﺧ ﻮل در‬
‫ﺷﺐ‪ ،‬و ﺳﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ در وﻗﺖ دﺧﻮل در ﺻﺒﺢ‪) .‬ﻣﺘﻦ دﻋﺎ(‪.‬‬
‫‪ -‬ﻧﻘ ﻞ اﺳ ﺖ از آﺘ ﺎب "ﻧﺜﺮاﻟﻠﺌ ﺎﻟﯽ" ﺗ ﺎﻟﻴﻒ ﺳ ﻴﺪ ﺳ ﻌﻴﺪ ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ ﻓ ﻀﻞ اﷲ‬
‫اﻟﺤﺴﻴﻨﯽ راوﻧﺪﯼ‪ ،‬آﻪ ﻣﺮدﯼ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻴﺴﯽ ﺑﻦ ﻣﺮﻳﻢ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺷﻜﺎﻳﺖ آ ﺮد‪،‬‬
‫از ﺑﺎﺑ ﺖ ﻗ ﺮوض ﺧ ﻮد‪ .‬ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺑﮕ ﻮ "اﻟﻠﻬ ﻢ ﻳ ﺎ ﻓ ﺎرج اﻟﻬ ﻢ و ﻣ ﻨﻔﺲ اﻟﻐ ﻢ و ﻣ ﺬهﺐ‬

‫‪٤٣٨‬‬
‫اﻟﺤ ﺰان وﻣﺠﻴ ﺐ دﻋ ﻮة اﻟﻤ ﻀﻄﺮﻳﻦ‪ ."...‬ﭘ ﺲ ه ﺮ ﮔ ﺎﻩ ﺑﻘ ﺪر ﺗﻤ ﺎم روﯼ زﻣ ﻴﻦ ﻃ ﻼ‬
‫ﻣﺪﻳﻮن ﺑﺎﺷﯽ‪ ،‬ﺣﻘﺘﻌﺎﻟﯽ ﺁن را ﺑﺠﺎﯼ ﺗﻮ ادا ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻳﺤﻴ ﯽ‪ ،‬از اﺣﻤ ﺪﺑﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ ﻋﻴ ﺴﯽ‪ ،‬و او از ﻣﺤﻤ ﺪﺑﻦ ﺧﺎﻟ ﺪ‪ ،‬و او‬
‫از ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ‪ ،‬و هﺮ ﺳﻪ ﺁﻧﻬ ﺎ از ﻧ ﺼﺮﺑﻦ ﺳ ﻮﻳﺪ‪ ،‬و او از ﻳﺤﻴ ﯽ اﻟﺤﻠﺒ ﯽ‪ ،‬و او‬
‫از ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻣﺮوان‪ ،‬و او از ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻃﺮﻳﺬ‪ ،‬رواﻳﺖ دارﻧ ﺪ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻣﺤﻤ ﺪ‬
‫ﺑﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد آﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪ :‬هﺮ آ ﺲ‬
‫در ﻳﻚ ﺷﺐ دﻩ ﺁﻳﻪ از ﻗﺮﺁن ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬از ﻏ ﺎﻓﻠﻴﻦ ﻧﻮﺷ ﺘﻪ ﻧ ﺸﻮد‪ .‬و ه ﺮ آ ﺲ آ ﻪ ﭘﻨﺠ ﺎﻩ‬
‫ﺁﻳﻪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬در زﻣﺮﻩ ذاآﺮﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬و هﺮآﺲ آﻪ ﺻﺪ ﺁﻳﻪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬در زﻣ ﺮﻩ‬
‫ﻗﺎﻧﺘﻴﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬و هﺮ آ ﺲ آ ﻪ دوﻳ ﺴﺖ ﺁﻳ ﻪ ﺑﺨﻮاﻧ ﺪ از ﺧﺎﺷ ﻌﻴﻦ ﻧﻮﺷ ﺘﻪ ﺷ ﻮد‪ .‬و‬
‫هﺮ آﺲ آﻪ ﺳﻴﺼﺪ ﺁﻳﻪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬از زﻣﺮﻩ ﻓﺎﺋﺰﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬و هﺮ آﺲ آ ﻪ ﭘﺎﻧ ﺼﺪ‬
‫ﺁﻳﻪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺠﺘﻬﺪﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬و هﺮ آﺲ آﻪ هﺰار ﺁﻳ ﻪ ﺑﺨﻮاﻧ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺮاﯼ‬
‫او ﻳ ﻚ ﻗﻨﻄ ﺎر از ﻃ ﻼ ﻧﻮﺷ ﺘﻪ ﺷ ﻮد‪ .‬و ﺑﺪرﺳ ﺘﻴﻜﻪ ﻗﻨﻄ ﺎر ﭘ ﺎﻧﺰدﻩ ه ﺰار ﻣﺜﻘ ﺎل ﻃ ﻼ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬آﻪ هﺮ ﻣﺜﻘﺎﻟﯽ ﺑﻴﺴﺖ و ﭼﻬﺎر ﻗﻴﺮاط اﺳﺖ‪ .‬و آ ﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﻗﻨﻄﺎره ﺎ ﺑ ﻪ اﻧ ﺪازﻩ‬
‫آﻮﻩ اﺣﺪ و ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎﻧ ﺪازﻩ ﺁﻧﭽ ﻪ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻣﻴ ﺎن زﻣ ﻴﻦ و ﺁﺳ ﻤﺎن اﺳ ﺖ‪) .‬از‬
‫هﻤﺎن آﺘﺎب(‪.‬‬

‫‪ -‬ﻳﻜﯽ از اﺻﺤﺎب از ﺳﻬﻞ ﺑﻦ زﻳﺎد‪ ،‬و او از ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻳﺤﻴﯽ‪ ،‬و او از اﺣﻤﺪ‬

‫ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻋﻴﺴﯽ‪ ،‬و ه ﺮ دو از اﺑ ﻦ ﻣﺤﺒ ﻮب‪ ،‬و او از ﺟﻤﻴ ﻞ‪ ،‬و او از ﺳ ﺪﻳﺮ ﻧﻘ ﻞ‬
‫آﺮدﻩاﻧﺪ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم اﺑ ﯽ ﺟﻌﻔ ﺮ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺳ ﻮرﻩ ﻣﻠ ﻚ‬
‫ﺳ ﻮرﻩاﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ از ﻋ ﺬاب ﻗﺒ ﺮ ﺟﻠ ﻮﮔﻴﺮﯼ آﻨ ﺪ‪ .‬و در ﺗ ﻮرات ﻧﻴ ﺰ ﺳ ﻮرﻩاﯼ ﺑﻨ ﺎم‬
‫ﺳﻮرﻩ ﻣﻠﻚ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ‪ ...‬و ﭘﺪرم ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم اﻳﻦ ﺳﻮرﻩ را در ﻗﺮﺁن هﺮ روز و ه ﺮ‬
‫ﺷﺐ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬و هﺮ آﻪ ﺁﻧﺮا ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬در ﮔﻮرش ﻧﻜﻴﺮ و ﻣﻨﻜﺮ ﺑ ﺮ او درﺁﻳﻨ ﺪ‪ ،‬وﻟ ﯽ‬
‫از ﻃﺮف ﭘﺎﻳﺶ آﻪ ﺁﻳﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺎهﺎﻳﺶ ﺑﻪ ﺁﻧﺪو ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬از اﻳﻦ ﻃ ﺮف راه ﯽ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ ،‬زﻳ ﺮا‬
‫اﻳ ﻦ ﺑﻨ ﺪﻩ ﺑ ﻪ روﯼ ﻣ ﺎ دو ﺗ ﺎ ﻣ ﯽاﻳ ﺴﺘﺎد و ه ﺮ روز و ه ﺮ ﺷ ﺐ ﺳ ﻮرﻩ ﻣﻠ ﻚ را‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬و ﭼﻮن از ﻃﺮف ﺷﻜﻢ درﺁﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺁﻧﺪو ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از اﻳ ﻦ ﻃ ﺮف راﻩ ﻧﻴ ﺴﺖ‪،‬‬
‫زﻳﺮا اﻳﻦ ﺑﻨ ﺪﻩ ﺳ ﻮرﻩ ﻣﻠ ﻚ را در ﻣ ﻦ ﺟ ﺎﯼ دادﻩ! و ﭼ ﻮن از ﺟﺎﻧ ﺐ ﺳ ﺮش درﺁﻳﻨ ﺪ‪،‬‬
‫زﺑﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از اﻳﻦ ﻃﺮف راﻩ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﻦ ﺑﻨﺪﻩ ﺑ ﻪ وﺳ ﻴﻠﻪ ﻣ ﻦ ه ﺮ روز و ه ﺮ‬
‫ﺷﺐ ﺳﻮرﻩ ﻣﻠﻚ را ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ )اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب ﻓﻀﻞ اﻟﻘﺮﺁن‪ ،‬ﺑﺎب اﻟﻨﻮادر(‪.‬‬

‫‪٤٣٩‬‬
‫‪ -‬و اﺑﻮ ﺑﺼﻴﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺑ ﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻋ ﺮض آ ﺮدم‪ :‬ه ﺮ‬
‫ﮔﺎﻩ ﻗﺮﺁن را ﺑﺎ ﺻﺪاﯼ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﯽﺧ ﻮاﻧﻢ‪ ،‬ﺷ ﻴﻄﺎن ﻧ ﺰدم ﺁﻳ ﺪ و ﮔﻮﻳ ﺪ ﺗ ﻮ ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ آ ﺎر ﺑ ﻪ‬
‫ﺧﺎﻧﻮادﻩ ﺧﻮدت و ﺑﻪ ﻣﺮدم رﻳﺎ ﻣﯽآﻨﯽ‪ .‬ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬اﯼ اﺑ ﺎ ﻣﺤﻤ ﺪ‪ ،‬ﻗ ﺮﺁن را ﺑ ﺎ ﺻ ﺪاﯼ‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺨﻮان‪ ،‬آﻪ ﻓﻘﻂ ﺧ ﺎﻧﻮادﻩات ﺑ ﺸﻨﻮﻧﺪ و ﺁوازت را در ﺧﻮاﻧ ﺪن ﻗ ﺮﺁن در ﮔﻠ ﻮ‬
‫ﺑﭽﺮﺧﺎن‪ ،‬زﻳﺮا ﺧﺪاﯼ ﻋﺰوﺟ ﻞ ﺁواز ﺧﻮﺷ ﯽ را دوﺳ ﺖ دارد آ ﻪ در ﮔﻠ ﻮ ﭼﺮﺧﺎﻧ ﺪﻩ‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬وﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ اﺑ ﯽ ﺣﻤ ﺰﻩ ﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬ﺧ ﺪﻣﺖ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‬
‫ﺷﺮﻓﻴﺎب ﺷﺪم‪ .‬ﭘﺲ اﺑﻮﺑ ﺼﻴﺮ ﺑ ﻪ ﺁن ﺣ ﻀﺮت ﻋ ﺮض آ ﺮد‪ :‬ﻗﺮﺑﺎﻧ ﺖ ﺑ ﺮوم‪ ،‬در ﻣ ﺎﻩ‬
‫رﻣﻀﺎن هﻤﻪ ﻗﺮﺁن را در ﻳﻚ ﺷﺐ ﺑﺨﻮاﻧﻢ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻧﻪ! ﻋ ﺮض آ ﺮد‪ :‬در دو ﺷ ﺐ؟‬
‫ﻓﺮﻣ ﻮد ﻧ ﻪ! ﻋ ﺮض آ ﺮد‪ :‬در ﺳ ﻪ ﺷ ﺐ؟ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ه ﺎ! )اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘ ﺎب ﻓ ﻀﻞ‬
‫اﻟﻘﺮﺁن‪ ،‬ﺑﺎب ﺗﺮﺗﻴﻞ اﻟﻘﺮﺁن ﺑﺎﻟﺼﻮت اﻟﺤﺴﻦ(‪.‬‬

‫‪ -‬و ﻧﻮﻓﻞ و ﺳﻜﻮﻧﯽ از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم رواﻳ ﺖ دارﻧ ﺪ آ ﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺁﻧﻬﺎ آﻪ ﻋﺮب ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬از اﻣﺖ ﻣ ﻦ‬
‫ﻗﺮﺁن را ﻋﺠﻤﯽ ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ )ﻣﺮاﻋﺖ ﺗﺠﻮﻳﺪ و اﻋ ﺮاب را ﻧﻤ ﯽآﻨﻨ ﺪ(‪ ،‬اﻣ ﺎ ﻓﺮﺷ ﺘﮕﺎن‬
‫ﺁﻧﺮا ﻣﯽﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻋﺮﺑﯽ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺎﻻ ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪) .‬اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب ﻓﻀﻞ اﻟﻘﺮﺁن‪،‬‬
‫ﺑﺎب ان اﻟﻘﺮﺁن ﻳﺮﻓﻊ آﻤﺎ اﻧﺰل(‪.‬‬

‫‪ -‬رواﻳ ﺖ ﺷ ﺪﻩ از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم آ ﻪ اﮔ ﺮ از ﻋﻘ ﺮب و‬

‫ﺟ ﺎﻧﻮارن دﻳﮕ ﺮ ﻣ ﯽﺗﺮﺳ ﯽ‪ ،‬ﺑﺨ ﻮان اﻳ ﻦ دﻋ ﺎ را‪ ،‬آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺿﺎﻣﻦ ﺷﺪﻩ ﺳﻼﻣﺘﯽ ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ ﺁن را از ﺷﺮ ﻋﻘﺮب و هﻮام ﺗﺎ وﻗﺖ ﺻﺒﺢ‬
‫)ﻣﺘﻦ دﻋ ﺎ(‪ .‬و اﮔ ﺮ ﺑﺘﺮﺳ ﯽ آ ﻪ در ﺧ ﻮاب ﻣﺤ ﺘﻠﻢ ﺷ ﻮﯼ‪ ،‬اﻳ ﻦ دﻋ ﺎ را ﺑﺨ ﻮان )ﻣ ﺘﻦ‬
‫دﻋﺎ(‪ .‬و اﮔﺮ ﺑﺘﺮﺳﯽ آﻪ از ﺧﺮاب ﺷﺪن ﺧﺎﻧﻪ و ﻣﻜﺎﻧﯽ آﻪ در ﺁﻧﺠﺎ ﻣﯽﺧ ﻮاﺑﯽ‪ ،‬ﭘ ﺲ‬
‫اﻳﻦ دﻋﺎ را ﺑﺨﻮان )ﻣﺘﻦ دﻋ ﺎ(‪ .‬و اﮔ ﺮ از دزد ﺗﺮﺳ ﯽ‪ ،‬ﺁﺧ ﺮ ﺳ ﻮرﻩ ﺑﻨ ﯽاﺳ ﺮاﺋﻴﻞ را‬
‫ﺑﺨﻮان‪ .‬و در وﻗﺖ ﺧﻮاب ﺳﺮﻣﻪ ﺑﻜﺶ‪ ،‬هﻔﺖ ﻣﻴ ﻞ‪ ،‬ﭼﻬ ﺎر ﻣﻴ ﻞ در ﭼ ﺸﻢ راﺳ ﺖ‪ ،‬و‬
‫ﺳﻪ ﻣﻴﻞ در ﭼﺸﻢ ﭼﭗ‪ .‬و در وﻗﺖ ﺳﺮﻣﻪ آﺸﻴﺪن اﻳﻦ دﻋﺎ را ﺑﺨ ﻮان )ﻣ ﺘﻦ دﻋ ﺎ(‪ .‬و‬

‫‪٤٤٠‬‬
‫ﭼ ﻮن ﺧﻮاﺳ ﺘﯽ ﺑﺨ ﻮاﺑﯽ ﭼ ﺮاغ را ﺧ ﺎﻣﻮش ﻣ ﯽآﻨ ﯽ‪ ،‬و رو ﺑ ﻪ ﻗﺒﻠ ﻪ ﻣ ﯽﺧ ﻮاﺑﯽ‪.‬‬
‫)ﻣﻔﺎﺗﻴﺢ اﻟﺠﻨﺎن و ﺑﺎﻗﻴﺎت ﺻﺎﻟﺤﺎت‪ ،‬ﺑﺎب ﺳﻮم‪ ،‬در ادﻋﻴﻪ ﻋﻮذات و ﺁﻻم و اﺳﻘﺎم(‪.‬‬

‫و آﻠﻴﻨﯽ و ﺑﺮﻗﯽ ﺑ ﻪ ﺳ ﻨﺪهﺎﯼ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ از ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق و ﺣ ﻀﺮت آ ﺎﻇﻢ‬

‫ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم رواﻳﺖ آﺮدﻩاﻧﺪ آﻪ ﭼﻮن ﻧﺰدﻳﻚ ﺷ ﻮد ﺑ ﻪ ﻏ ﺮوب ﺁﻓﺘ ﺎب‪ ،‬اﻳ ﻦ دﻋ ﺎ را‬
‫ﺑﺨﻮان‪ ،‬ﺗﺎ از ﺷﺮ درﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬و از ﺷﺮ ﺷﻴﻄﺎن ﻟﻌﻴﻦ و ﻓﺮزﻧﺪان او‪ ،‬و از ه ﺮ ﮔﺰﻧ ﺪﻩ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ زهﺮ‪ ،‬و از دﻳﻮان و ﻏﻮﻻن‪ ،‬اﻳﻤﻦ ﮔﺮدﯼ )ﻣﺘﻦ دﻋﺎ(‪.‬‬
‫‪ -‬و در ﺑﻠ ﺪاﻻﻣﻴﻦ از ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ رواﻳ ﺖ ﺷ ﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ آﻪ هﺮ آﻪ در روز دﻩ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﮕﻮﻳ ﺪ "ﺑ ﺴﻢ اﷲ اﻟ ﺮﺣﻤﻦ اﻟ ﺮﺣﻴﻢ‪ ،‬ﻻ ﺣ ﻮل و ﻻ‬
‫ﻗﻮة اﻟﯽ ﺑﺎﷲ اﻟﻌﻠﯽ اﻟﻌﻈﻴﻢ" از ﮔﻨﺎه ﺎن ﺑﻴ ﺮون ﺁﻳ ﺪ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ روزﯼ آ ﻪ از ﻣ ﺎدر ﻣﺘﻮﻟ ﺪ‬
‫ﺷﺪﻩ‪ ،‬و ﺧﺪا دﻓﻊ آﻨﺪ از او هﻔﺘ ﺎد ﻧ ﻮع ﺑ ﻼ را‪ ،‬آ ﻪ از ﺟﻤﻠ ﻪ ﺁﻧﻬ ﺎ دﻳ ﻮاﻧﮕﯽ و ﺧ ﻮرﻩ‬
‫وﭘﻴﺴﯽ و ﻓﻠﺞ ﺑﻮدﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬و ﺣﻘﺘﻌ ﺎﻟﯽ هﻔﺘ ﺎد ه ﺰار ﻣﻠ ﻚ ﻣﻮآ ﻞ ﮔﺮداﻧ ﺪ آ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ او‬
‫اﺳﺘﻐﻔﺎر ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫در رﺑﻴ ﻊ اﻟ ﺴﺮار ﻧﻘ ﻞ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻣ ﺎﻣﻮن ﺧﻠﻴﻔ ﻪ را در ﻃﺮﻃ ﻮس ﺳ ﺮ دردﯼ‬
‫ﻋﺎرض ﺷ ﺪ‪ ،‬و ﺑﻬ ﻴﭻ وﺟ ﻪ ﻋ ﻼج ﺁن ﻧ ﺸﺪ‪ .‬ﻗﻴ ﺼﺮ روم آﻼه ﯽ ﺑ ﺮاﯼ او ﻓﺮﺳ ﺘﺎد و‬
‫ﻧﻮﺷﺖ اﻳﻦ آﻼﻩ را ﻓﺮﺳﺘﺎدم آﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﮔﺬارﯼ و ﺻﺪاع ﺳﺎآﻦ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎﻣﻮن ﺗﺮﺳ ﻴﺪ‬
‫آﻪ در ﺁن زهﺮﯼ ﺗﻌﺒﻴﻪ آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺮ آﺮد آﻪ ﺁن را ﺑﺮ ﺳ ﺮ ﺣ ﺎﻣﻠﺶ ﻧﻬﺎدﻧ ﺪ‪ ،‬دﻳ ﺪ‬
‫ﺿﺮرﯼ ﺑﻪ او ﻧﺮﺳﺎﻧﻴﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﻣﺮ آﺮد ﺑﺮ ﺳﺮ آﺴﯽ دﻳﮕﺮ آﻪ ﺻ ﺪاع داﺷ ﺖ‪ ،‬ﻧﻬﺎدﻧ ﺪ‬
‫دردش ﺳﺎآﺖ ﺷﺪ‪ .‬ﺁﻧﻮﻗﺖ ﻣﺎﻣﻮن ﺁﻧﺮا ﺑﺮ ﺳﺮ ﺧﻮد ﮔﺬاﺷ ﺖ و دردش ﺳ ﺎآﺖ ﮔ ﺸﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺠ ﺐ ﻧﻤ ﻮد و او را ﺷ ﻜﺎﻓﺖ و دﻳ ﺪ آ ﻪ ﻗ ﺼﺮ روم در ﺁن ﻧﻮﺷ ﺘﻪ اﺳ ﺖ‪" :‬ﺑ ﺴﻢ اﷲ‬
‫اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ‪ ،‬آ ﻢ ﻣ ﻦ ﻧﻌﻤ ﺔ اﷲ ﻓ ﯽ ﻋ ﺮق ﺳ ﺎآﻦ ه ﻢ ﻋ ﺴﻖ ﻻﻳ ﺼﺪﻋﻮن ﻋﻨﻬ ﺎ"!‬
‫)هﻤﺎن آﺘﺎب(‪.‬‬

‫‪ -‬و ﻧﻴ ﺰ رواﻳ ﺖ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺷﺨ ﺼﯽ ﺷ ﻜﺎﻳﺖ آ ﺮد ﺑ ﻪ ﺣ ﻀﺮت ﻣﻮﺳ ﯽ ﺑ ﻦ‬

‫ﺟﻌﻔﺮ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻜﻢ ﻣﻦ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺻﺪا ﻣﯽآﻨ ﺪ و ﻣ ﺮدم ﺻ ﺪاﺋﯽ را آ ﻪ از‬
‫ﺷﻜﻢ ﻣﻦ ﺑﻴ ﺮون ﺁﻳ ﺪ ﻣ ﯽﺷ ﻨﻮﻧﺪ‪ .‬ﺁن ﺣ ﻀﺮت ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ه ﺮ ﮔ ﺎﻩ ﻓ ﺎرغ ﺷ ﺪﯼ از ﻧﻤ ﺎز‬
‫ﺷﺐ اﻳﻦ دﻋﺎ را ﺑﺨﻮان )ﻣﺘﻦ دﻋﺎ(‪ .‬ﺑﺪرﺳﺘﯽ آﻪ ﻗﺮﻗﺮﻩ ﺷﻜﻤﺖ ﺧﺎﻣﻮش ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪٤٤١‬‬
‫‪ -‬و رواﻳ ﺖ ﺷ ﺪﻩ آ ﻪ ﻳﻜ ﯽ از اﺻ ﺤﺎب اﺋﻤ ﻪ ﻋﻠ ﻴﻬﻢ اﻟ ﺴﻼم ﻋ ﻮرت ﺧ ﻮد را‬
‫ﮔ ﺸﻮدﻩ ﺑ ﻮد‪ ،‬در ﻣﻮﺿ ﻌﯽ آ ﻪ ﺷﺎﻳ ﺴﺘﻪ ﻧﺒ ﻮد‪ ،‬و ﻣﺒ ﺘﻼ ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد ﺑ ﻪ درد ﺁن‪ .‬ﺧ ﺪﻣﺖ‬
‫ﺣﻀﺮت ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺷﻜﺎﻳﺖ آﺮد‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬دﺳ ﺖ ﭼ ﭗ ﺧ ﻮد را ﺑ ﺮ‬
‫ﻋﻮرت ﺑﮕﺬار و ﺑﮕﻮ )ﻣﺘﻦ دﻋﺎ(‪ ،‬ﺑﺪرﺳﺘﯽ آﻪ ﻋﺎﻓﻴﺖ ﺧﻮاهﯽ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﺑ ﺮاﯼ دﻓ ﻊ ﺷ ﻴﺎﻃﻴﻦ و ﺟ ﺎدوﮔﺮان از ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا ﺻ ﻠﯽ اﷲ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ وارد ﺷﺪﻩ آﻪ اﻳﻦ ﺁﻳﻪ را ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ )ﻣﺘﻦ ﺁﻳﻪ(‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﻴﺪ ﺑﻦ ﻃﺎوس ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﻣﻌﺘﺒﺮ از ﺟﻤﻴ ﻞ ﺑ ﻦ دراج رواﻳ ﺖ آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫ﻣﺮدﯼ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﺣﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﺁﻣ ﺪ و ﮔﻔ ﺖ‪ :‬اﯼ ﻣ ﻮﻻﯼ‬
‫ﻣﻦ‪ ،‬ﺳﻨﻢ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺧﻮﻳﺸﺎن ﻣﻦ ﻣﺮدﻩاﻧ ﺪ و ﻣﻮﻧ ﺴﯽ ﻧ ﺪارم‪ ،‬و ﻣ ﯽﺗﺮﺳ ﻢ آ ﻪ‬
‫ﻣﺮا ﻧﻴﺰ ﻣﺮگ درﻳﺎﺑ ﺪ‪ .‬ﺣ ﻀﺮت ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬آ ﻪ اﮔ ﺮ درازﯼ ﻋﻤ ﺮ ﺧ ﻮد و ﺧﻮﻳ ﺸﺎن و‬
‫دوﺳﺘﺎن ﺧ ﻮاهﯽ اﻳ ﻦ دﻋ ﺎ را ﺑﻌ ﺪ از ه ﺮ ﻧﻤ ﺎز ﺑﺨ ﻮان )ﻣ ﺘﻦ دﻋ ﺎ(‪ .‬و اﮔ ﺮ ﺧ ﻮاهﯽ‬
‫ﻳﻜﯽ ﻳﻚ از دوﺳﺘﺎن ﺧﻮد را ﻧﻴﺰ ﺑ ﺮاﯼ ﻃ ﻮل ﻋﻤ ﺮ ﻧ ﺎم ﺑﺒ ﺮ‪ .‬وﯼ ﮔﻔ ﺖ ﺑﺨ ﺪا ﺳ ﻮﮔﻨﺪ‬
‫آ ﻪ ﭼ ﻮن ﺑ ﺮ اﻳ ﻦ دﻋ ﺎ ﻣ ﺪاوﻣﺖ آ ﺮدم‪ ،‬ﭼﻨ ﺪان ﻋﻤ ﺮ ﻳﺎﻓﺘ ﻪام آ ﻪ از زﻧ ﺪﮔﺎﻧﯽ ﻣﻠ ﻮل‬
‫ﺷﺪﻩام‪.‬‬
‫‪ -‬آﻠﻴﻨﯽ و دﻳﮕﺮان ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﻣﻌﺘﺒﺮ از اهﻞﺑﻴﺖ رواﻳﺖ آﺮدﻩاﻧﺪ آﻪ هﺮ آﻪ ﺑﻌﺪ‬
‫از ﻧﻤﺎز رﻳﺶ ﺧﻮد را ﺑﺪﺳﺖ راﺳﺖ ﺧﻮد ﺑﮕﻴﺮد و دﺳ ﺖ ﭼ ﭗ را ﺑ ﻪ ﺳ ﻮﯼ ﺁﺳ ﻤﺎن‬
‫ﺑﮕﺸﺎﻳﺪ و ﺳﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪" :‬ﻳﺎ ذواﻟﺠﻼل و اﻻآﺮام ارﺣﻤﻨﯽ ﻣﻦ اﻟﻨﺎر"‪ ،‬ﭘﺲ دﺳﺖ‬
‫راﺳﺖ از رﻳ ﺶ ﺑ ﺮدارد و ه ﺮ دو دﺳ ﺖ را ﺑ ﻪ ﺳ ﻮﯼ ﺁﺳ ﻤﺎن ﺑﮕ ﺸﺎﻳﺪ و ﺳ ﻪ ﻣﺮﺗﺒ ﻪ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﺪ‪" :‬ﻳﺎ ﻋﺰﻳﺰ ﻳﺎ آﺮﻳﻢ ﻳﺎ رﺣﻤﻦ ﻳﺎ ﻏﻔﻮر ﻳﺎ رﺣ ﻴﻢ"‪ ،‬ﭘ ﺲ ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﺟﻤﻴ ﻊ ﮔﻨﺎه ﺎن‬
‫او را ﺑﻴ ﺎﻣﺮزد و اﺳ ﺘﻐﻔﺎر آﻨﻨ ﺪ ﺑ ﺮاﯼ او ﺟ ﻦ و اﻧ ﺲ ﺗ ﺎ هﻨﮕ ﺎم ﻣ ﺮدن او‪) .‬ﻣﻔ ﺎﺗﻴﺢ‬
‫اﻟﺠﻨﺎن و ﺑﺎﻗﻴﺎت ﺻﺎﻟﺤﺎت‪ ،‬ﺑﺎب ﺳﻮم‪ ،‬در ادﻋﻴﻪ و ﻋﻮذات و ﺁﻻم واﺳﻘﺎم(‬

‫‪ -‬از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق)ع( ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ه ﺮ ﺑﻨ ﺪﻩاﯼ آ ﻪ ﺁب‬

‫ﺑﺨ ﻮرد و ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺣ ﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم واه ﻞﺑﻴ ﺖ او را ﻳ ﺎد آﻨ ﺪ و ﻟﻌﻨ ﺖ آﻨ ﺪ‬
‫آﺸﻨﺪﮔﺎن ﺁن ﺣﻀﺮت را‪ ،‬ﺣﻘﺘﻌﺎﻟﯽ ﺻﺪ هﺰار ﺣﺴﻨﻪ ﺑﺮاﯼ او ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‪ ،‬و ﺻﺪ هﺰار‬
‫ﮔﻨﺎﻩ از او ﺑﻴﺎﻧﺪازد‪ ،‬و ﺻﺪ ه ﺰار درﺟ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ او ﺑﻠﻨ ﺪ آﻨ ﺪ‪ ،‬و ﭼﻨ ﺎن ﺑﺎﺷ ﺪ آ ﻪ ﺻ ﺪ‬
‫ه ﺰار ﺑﻨ ﺪﻩ ﺁزاد آ ﺮدﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬و ﺣﻘﺘﻌ ﺎﻟﯽ او را در ﻗﻴﺎﻣ ﺖ‪ ،‬ﻣﻄﻤ ﺌﻦ ﺧ ﺎﻃﺮ ﻣﺤ ﺸﻮر‬
‫ﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٤٤٢‬‬
‫‪ -‬و ﻧﻴﺰ از ﺁن ﺣﻀﺮت)ع( ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آ ﻪ ه ﺮ آ ﻪ ﺧﺮﻣ ﺎﺋﯽ ﻳ ﺎ ﭘ ﺎرﻩ ﻧ ﺎﻧﯽ‬
‫ﺑﺒﻴﻨﺪ آﻪ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ اﻓﺘﺎدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘ ﺲ ﺁﻧ ﺮا ﺑ ﺮدارد و ﭘ ﺎك آﻨ ﺪ و ﺑﺨ ﻮرد‪ ،‬در ﺷ ﻜﻤﺶ‬
‫ﻗﺮار ﻧﮕﻴﺮد ﻣﮕﺮ ﺁﻧﻜﻪ ﺑﻬﺸﺖ او را واﺟﺐ ﺷﻮد)!(‪ .‬و ﺗﺎآﻴ ﺪ ﻓﺮﻣﻮدﻧ ﺪ آ ﻪ اﻳ ﻦ آ ﺎر‬
‫ﻓﻘﺮ را از ﺧﻮرﻧﺪﻩ ﺁن ﺑﺮﻃﺮف ﻣﯽآﻨ ﺪ و ﻧﻴ ﺰ از ﻓﺮزﻧ ﺪان و ﻓﺮزﻧ ﺪان ﻓﺮزﻧ ﺪان او‬
‫ﺗ ﺎ ﻓﺮزﻧ ﺪ هﻔ ﺘﻢ‪ ،‬و او را از دﻳ ﻮاﻧﮕﯽ و ﺧ ﻮرﻩ و ﭘﻴ ﺴﯽ و زردﺁب و ﺣﻤﺎﻗ ﺖ)!(‬
‫ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﯽدارد‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻧﻴﺰ از ﺁن ﺣﻀﺮت)ع( ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ هﺮ آ ﻪ ﮔﻠ ﯽ را ﺑﮕﻴ ﺮد و ﺑﺒﻮﻳ ﺪ‬
‫و ﺑﮕﻮﻳ ﺪ "اﻟﻠﻬ ﻢ ﺻ ﻠﯽ ﻋﻠ ﯽ ﻣﺤﻤ ﺪ و ﺁل ﻣﺤﻤ ﺪ"‪ ،‬هﻨ ﻮز ﮔ ﻞ را ﺑ ﺮ زﻣ ﻴﻦ ﻧﮕﺬاﺷ ﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ آﻪ ﺟﻤﻴﻊ ﮔﻨﺎهﺎﻧﺶ ﺁﻣﺮزﻳﺪﻩ ﺷﻮد و ﺣﻘﺘﻌﺎﻟﯽ ﺑ ﺮاﯼ او از ﺣ ﺴﻨﺎت ﺑﻘ ﺪر ﺑﻴﺎﺑ ﺎن‬
‫ﻋﺎﻟﺞ آﻪ ﻣﺎﺑﻴﻦ ﻣﻜﻪ و ﺷ ﺎم و ﻋ ﺮاق اﺳ ﺖ ﺑﻨﻮﻳ ﺴﺪ‪ ،‬و از ﮔﻨﺎه ﺎن او ﺑ ﻪ ﻋ ﺪد رﻳ ﮓ‬
‫ﺑﻴﺎﺑﺎن ﻣﺤ ﻮ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪) .‬ﺣﻠﻴ ﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑ ﺎب ﺳ ﻮم‪ ،‬ﻓ ﺼﻞ ﺷ ﺸﻢ و دوازده ﻢ‪ ،‬ﺑ ﺎب ﺷ ﺸﻢ‪،‬‬
‫ﻓﺼﻞ دوازدهﻢ(‪.‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺘﯽ از ادﻋﻴﻪ آﺒﻴﺮﻩ و ﺻﻐﻴﺮﻩ‬

‫دﻋﺎﯼ ﻋﻠﻘﻤﻪ‪ ،‬دﻋﺎﯼ ﺻﻌﺼﻌﻪ؛ دﻋﺎﯼ ﻋﻈ ﻢاﻟ ﺒﻼء‪ ،‬دﻋ ﺎﯼ ﻳﺴﺘ ﺸﻴﺮ‪ ،‬دﻋ ﺎﯼ‬
‫ﻣﺸﻠﻮل‪ ،‬دﻋﺎﯼ ﻋﺸﺮات‪ ،‬دﻋﺎﯼ ﺳﻤﺎت‪ ،‬دﻋﺎﯼ ﻣﺠﻴﺮ‪ ،‬دﻋﺎﯼ ﻋﺪﻳﻠﻪ‪ ،‬دﻋ ﺎﯼ ﺻ ﺒﺎح‪،‬‬
‫دﻋ ﺎﯼ ﺟﻮﺷ ﻦ آﺒﻴ ﺮ‪ ،‬دﻋ ﺎﯼ ﺟﻮﺷ ﻦ ﺻ ﻐﻴﺮ‪ ،‬دﻋ ﺎﯼ آﻤﻴ ﻞ‪ ،‬دﻋ ﺎﯼ ﺳ ﻴﻔﯽ ﺻ ﻐﻴﺮ‪،‬‬
‫دﻋﺎﯼ ﻓﺮج‪ ،‬دﻋﺎﯼ ﻧﻮر‪ ،‬دﻋﺎﯼ ﻣﻘﺎﺗﻞ ﺑﻦ ﺳ ﻠﻴﻤﺎن‪ ،‬دﻋ ﺎﯼ ﺳ ﺮﻳﻊ اﻻﺟﺎﺑ ﻪ‪ ،‬دﻋ ﺎﯼ ﻳ ﺎ‬
‫ﻣﻦ ﺗﺤﻞ‪ ،‬دﻋﺎﯼ اﻓﺘﺘﺎح‪ ،‬دﻋﺎﯼ اﺑﻮﺣﻤﺰﻩ ﺛﻤﺎﻟﯽ‪ ،‬دﻋﺎﯼ دﺧﻮاﻻرض‪ ،‬دﻋﺎﯼ ﻳﺎ ﺷ ﺎهﺪ‬
‫آﻞ ﻧﺠﻮﯼ‪ ،‬دﻋﺎﯼ ﻧﺎﻓﻠ ﻪ‪ ،‬دﻋ ﺎﯼ اﻣ ﺎم ﻋ ﺼﺮ‪ ،‬دﻋ ﺎﯼ ﻣﻜﻨ ﻮن‪ ،‬دﻋ ﺎﯼ ﺗﻤﺠﻴ ﺪ‪ ،‬دﻋ ﺎﯼ‬
‫اﻋﺪت ﻟﻜﻞ هﻮل‪ ،‬دﻋﺎﯼ اﻋﺮاﺑﯽ‪ ،‬دﻋﺎﯼ رﻗﻌﺔ اﻟﺤﺒﻴ ﺐ‪ ،‬دﻋ ﺎﯼ ﺣ ﺰﻳﻦ‪ ،‬دﻋ ﺎﯼ ﻧﻤ ﺎز‬
‫وﺗﺮ‪ ،‬دﻋﺎﯼ ﻧﺪﺑﻪ‪ ،‬دﻋ ﺎﯼ ﺣ ﺪﻳﺚ ﻗﺪﺳ ﯽ‪ ،‬دﻋ ﺎﯼ ﻣﻜ ﺎرم اﻻﺧ ﻼق‪ ،‬دﻋ ﺎﯼ ﻋﺒ ﺪاﷲ ﺑ ﻦ‬
‫ﺟﻨ ﺪب‪ ،‬دﻋ ﺎﯼ ه ﻼل ﺻ ﺤﻴﻔﻪ ﻣﻜﺮﻣ ﻪ‪ ،‬دﻋ ﺎﯼ ﺷ ﻴﺒﻪ ه ﺬﻟﯽ‪ ،‬دﻋ ﺎﯼ ﻳ ﺎ ﻣ ﻦ اﻇﻬ ﺮ‬
‫اﻟﺠﻤﻴﻞ‪ ،‬دﻋﺎﯼ دﻓﻊ هﻮل و ﻏﻢ‪ ،‬دﻋﺎﯼ ﺁﺑﻠﻪ رﻳﺰﻩ‪ ،‬دﻋﺎﯼ ﺧﻨﺎزﻳﺮ‪ ،‬دﻋﺎﯼ درد آﻤ ﺮ‪،‬‬
‫دﻋﺎﯼ درد ﻧﺎف‪ ،‬دﻋﺎﯼ درد ﺧﺎﺻﺮﻩ‪ ،‬دﻋﺎﯼ درد ﺷﻜﻢ و ﻗﻮﻟﻨﺞ‪ ،‬دﻋﺎﯼ ﺧﻼﺻ ﯽ از‬
‫زﻧﺪان‪ ،‬دﻋﺎﯼ اداء ﻗﺮض‪ ،‬دﻋﺎﯼ وﻗﺖ دﻳﺪن ﺻ ﺎﺣﺒﺎن ﺑ ﻼ‪ ،‬دﻋ ﺎ ﺑﺠﻬ ﺖ ﭘ ﺴﺮ ﺷ ﺪن‬
‫ﺣﻤﻞ‪ ،‬دﻋﺎﯼ ﺧﺘﻨﻪ‪ ،‬دﻋﺎﯼ روﻳﺖ ﺟﻬﻮد و ﺗﺮﺳﺎ و ﮔﺒﺮ‪ ،‬دﻋﺎﯼ ﻓﺮج از ﺁﻓﺎت‪ ،‬دﻋﺎﯼ‬
‫ﭘﻴﺶ از ﺧﻮاب‪ ،‬دﻋﺎﯼ اﻳﻤﻨﯽ از ﺳ ﻮﺧﺘﻦ و ه ﺮ ﺑ ﺪﯼ در ﺻ ﺒﺢ و ﺷ ﺎم‪ ،‬دﻋ ﺎﯼ رﻓ ﻊ‬

‫‪٤٤٣‬‬
‫ﻓﺮاﻣﻮﺷﯽ‪ ،‬دﻋﺎﯼ زﻳﺎدﺗﯽ ﺣﺎﻓﻈﻪ‪ ،‬دﻋﺎﯼ روﻳﺖ ﺟﻨﺎزﻩ‪ ،‬دﻋﺎﯼ زﻣﺎن ﻏﻴﺒ ﺖ‪ ،‬دﻋ ﺎﯼ‬
‫اﻣﺎن از ﺟﻦ‪ ،‬دﻋﺎﯼ ﺗﺎﺧﻴﺮ اﺟﻞ‪ ،‬دﻋ ﺎ ﺑﺠﻬ ﺖ زﻧ ﺪﻩ ﺷ ﺪن دل‪ ،‬دﻋ ﺎ دﻓ ﻊ ﺷ ﺮ اﺑﻠ ﻴﺲ‪،‬‬
‫دﻋ ﺎ ﺑ ﺮاﯼ ﺧ ﻮاب دﻳ ﺪن ﻣﻄﻠ ﺐ ﺧ ﻮد‪ ،‬دﻋ ﺎﯼ وﻗ ﺖ ﺑﻴ ﺮون ﺁﻣ ﺪن از ﻣﻨ ﺰل‪ ،‬دﻋ ﺎﯼ‬
‫وﻗﺖ ﺧﻮاﺑﻴﺪن و ﺑﻴﺪار ﺷﺪن‪ ،‬دﻋﺎ ﺑﺮاﯼ اﻳﻤﻨﯽ از ﺷﺮ درﻧﺪﮔﺎن وﮔﺰﻧﺪﮔﺎن وﺷ ﻴﻄﺎن‬
‫و ﻏ ﻮﻻن و دزدان‪ ،‬دﻋ ﺎﯼ درد ﺳ ﺮ و درد ﮔ ﻮش‪ ،‬دﻋ ﺎﯼ درد ﺷ ﻘﻴﻘﻪ‪ ،‬دﻋ ﺎﯼ درد‬
‫ده ﺎن‪ ،‬دﻋ ﺎﯼ درد دﻧ ﺪان‪ ،‬دﻋ ﺎﯼ ورﻣﻬ ﺎﯼ ﺑ ﺪن‪ ،‬دﻋ ﺎﯼ ﻗﺮﻗ ﺮﻩ ﺷ ﻜﻢ‪ ،‬دﻋ ﺎﯼ ﺧ ﻮن‬
‫دﻣ ﺎغ‪ ،‬دﻋ ﺎﯼ درد ﻋ ﻮرت‪ ،‬دﻋ ﺎﯼ دﻓ ﻊ ﺑ ﺮص و ﭘﻴ ﺴﯽ اﻧ ﺪام‪ ،‬دﻋ ﺎﯼ درد زاﻧ ﻮ‪،‬‬
‫دﻋﺎﯼ ﺑﻄﻼن ﺳﺤﺮ‪ ،‬دﻋﺎﯼ دﻓﻊ ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ و ﺟﺎدوﮔﺮان و ﺟﻨﻴﺎن‪ ،‬دﻋ ﺎﯼ ﭼ ﺸﻢ زﺧ ﻢ‪،‬‬
‫دﻋﺎﯼ دﻓﻊ وﺳﻮﺳﻪ ﺷﻴﻄﺎن‪ ،‬دﻋﺎﯼ دﻓﻊ ﻋﻘﺮب و ﻣ ﺎر‪ ،‬دﻋ ﺎﯼ ﺟ ﺮب و دﻣ ﻞ و ﻗﻮﺑ ﺎ‬
‫و ﺛﺎﻟﻮل و ذﺣﻴ ﺮ‪ ،‬دﻋ ﺎﯼ ﺑ ﺎزآﺮدن ﻳﺒﻮﺳ ﺖ‪ ،‬دﻋ ﺎﯼ ﺁﻣ ﺮزش ﮔﻨﺎه ﺎن‪ ،‬دﻋ ﺎﯼ ﻃ ﻮل‬
‫ﻋﻤﺮ‪ ،‬دﻋﺎﯼ ﺟﺎﻣﻊ دﻧﻴﺎ وﺁﺧﺮت‪ ،‬دﻋﺎﯼ ﻋﻘﺮب و اﺣﺘﻼم‪ ،‬دﻋﺎﯼ وﻗﺖ زوال‪ ،‬دﻋﺎﯼ‬
‫وﻗﺖ ﻏﺮوب‪ ،‬دﻋﺎﯼ ﺳﺮﻣﻪ آﺸﻴﺪن‪ ،‬دﻋﺎﯼ ﺷﺐ زﻓﺎف‪ ،‬دﻋﺎهﺎﯼ ﺑﻴﺖ اﻟﺨﻼء‪.‬‬
‫دﻋﺎهﺎﯼ ه ﺮ ﻳﻜ ﻪ از روزه ﺎﯼ هﻔﺘ ﻪ ﺷ ﻨﺒﻪ ﺗ ﺎ ﺟﻤﻌ ﻪ‪ ،‬دﻋ ﺎﯼ وﻗ ﺖ ﻃﻠ ﻮع و‬
‫وﻗﺖ ﻏﺮوب‪ ،‬ادﻋﻴﻪ هﺮ ﻳﻚ از ﺳﺎﻋﺎت روز و از ﺳﺎﻋﺖ اول ﺗﺎ ﺳﺎﻋﺖ دوازده ﻢ‪،‬‬
‫ادﻋﻴﻪ هﺮ ﻳﻚ از ﻣﺎهﺎﯼ ﺳﺎل از ﻣﺤﺮم ﺗﺎ ذﯼ اﻟﺤﺠﻪ‪ ،‬ادﻋﻴﻪ ﺧﺎص روزه ﺎﯼ ﻣﻌ ﻴﻦ‬
‫از هﺮ ﻣﺎﻩ‪ ،‬دﻋﺎهﺎﯼ هﺮ روز ﻣﺎﻩ رﺟ ﺐ‪ ،‬دﻋ ﺎﯼ ه ﺮ ﻳ ﻚ از ﺷ ﺒﻬﺎﯼ ﻣ ﺎﻩ رﻣ ﻀﺎن‪،‬‬
‫دﻋﺎﯼ وداع ﻣﺎﻩ رﻣ ﻀﺎن‪ ،‬دﻋ ﺎﯼ ﻏﻴﺒ ﺖ اﻣ ﺎم زﻣ ﺎن‪) .‬ﮔ ﺮد ﺁورﯼ از آﺘ ﺎب ﻣﻔ ﺎﺗﻴﺢ‬
‫اﻟﺠﻨﺎن‪ ،‬ﺑﺎب ادﻋﻴﻪ(‪.‬‬

‫در ﺧﻮاص زﻳﺎرات‬

‫‪ -‬ﺣﻀﺮت رﺳﺎﻟﺖ ﭘﻨﺎﻩ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ هﺮ آ ﻪ ﻣ ﺮا زﻳ ﺎرت‬
‫آﻨﺪ‪ ،‬واﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮد آﻪ روز ﻗﻴﺎﻣ ﺖ او را ﺷ ﻔﺎﻋﺖ آ ﻨﻢ‪ .‬و ه ﺮ آ ﻪ را واﺟ ﺐ ﺷ ﻮد‬
‫آﻪ ﻣﻦ ﺷﻔﺎﻋﺖ آﻨﻢ واﺟﺐ اﺳﺖ آﻪ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ رود‪.‬‬
‫‪ -‬و ه ﻢ از ﺣ ﻀﺮت ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺧﻄ ﺎب ﺑ ﻪ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺣ ﺴﻴﻦ‬
‫ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮدﻧ ﺪ‪ :‬اﯼ ﻓﺮزﻧ ﺪ ﻣ ﻦ‪ ،‬ه ﺮ آ ﺲ آ ﻪ ﻣ ﺮا در ﺣﻴ ﺎت و در ﻣﻤ ﺎت‬
‫زﻳﺎرت آﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﭘﺪر ﻳﺎ ﺑﺮادر ﺗﺮا آﻪ ﺣﺴﻴﻨﯽ‪ ،‬ﻣﻦ او را روز ﻗﻴﺎﻣﺖ زﻳﺎرت آ ﻨﻢ‪ ،‬و‬
‫از ﺟﻤﻴ ﻊ ﮔﻨﺎه ﺎن ﺧ ﺎﻟﺺ ﮔ ﺮداﻧﻢ‪ .‬و ه ﻢ از ﺁن ﺣ ﻀﺮت ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ وﻗﺘ ﯽ‬
‫ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم از او ﺳﻮال ﻧﻤﻮد آﻪ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ آﺴﯽ آﻪ زﻳﺎرت‬

‫‪٤٤٤‬‬
‫ﻣﺎ آﻨﺪ ﭼﻪ ﺛﻮاب دارد؟ ﺁن ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬هﺮ آﺲ آﻪ ﻣﺮا ﻳﺎ ﭘﺪر ﺗ ﺮا ﻳ ﺎ ﺑ ﺮادر‬
‫ﺗﺮا ﻳﺎ ﺗﺮا در ﺣﻴﺎت و ﻣﻤﺎت زﻳﺎرت آﻨﺪ‪ ،‬هﺮ ﺁﻳﻨﻪ ﺑﺮ ﻣﻦ واﺟﺐ ﻣﯽﺷ ﻮد آ ﻪ او را‬
‫روز ﻗﻴﺎﻣﺖ از ﺁﺗﺶ دوزخ ﻧﮕﺎﻩ دارم‪.‬‬
‫‪ -‬و هﻢ از ﺁن ﺣﻀﺮت ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ زهﺮا ﻋﻠﻴﻬ ﺎ اﻟ ﺴﻼم‬
‫را ﺧﻄﺎب آﺮدﻩ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬هﺮآﺲ ﻣﺮا ﻳﺎ ﺗﺮا آﻪ ﻓﺎﻃﻤ ﻪاﯼ ﺳ ﻪ روز زﻳ ﺎرت آﻨ ﺪ‪،‬‬
‫واﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮد ﻣﺮ او را ﺑﻬﺸﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬و اﻣﺎم ﺑﺤﻖ ﻧﺎﻃﻖ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪاﻟﺼﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺨ ﺪا ﻗ ﺴﻢ‪،‬‬
‫ﺁﺗﺶ دوزخ ﻧﻤﯽﭼﺸﺪ‪ ،‬ﭘﺎهﺎﻳﯽ را آﻪ ﺧﺎك ﺁﻟﻮدﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ در زﻳﺎرت ﺟﺪم ﺣ ﻀﺮت‬
‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم‪ ،‬ﺧﻮاﻩ در ﺳﻮارﯼ و ﺧﻮاﻩ در ﭘﻴﺎدﮔﯽ‪.‬‬
‫‪ -‬و از ﺣ ﻀﺮت ﻋﻠ ﯽ اﺑ ﻦ ﻣﻮﺳ ﯽ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺧﻄ ﺎب ﺑ ﻪ‬
‫اﺣﻤ ﺪ ﺑﺰﻧﻄ ﯽ ﻓﺮﻣﻮدﻧ ﺪ‪ :‬ه ﺮ آ ﺲ آ ﻪ روز ﻋﻴ ﺪ ﻏ ﺪﻳﺮ ﻧ ﺰد ﻗﺒ ﺮ ﺣ ﻀﺮت‬
‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮد‪ ،‬ﺧﺪاﻳﺘﻌﺎﻟﯽ در ﺁن روز ﮔﻨﺎهﺎن ﺷﺼﺖ ﺳ ﺎﻟﻪ‬
‫او را ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ و دو ﺑﺮاﺑﺮ ﺁﻧﭽﻪ در ﻣﺎﻩ رﻣﻀﺎن و ﺷ ﺐ ﻗ ﺪر و ﺷ ﺐ ﻓﻄ ﺮ از ﺁﺗ ﺶ‬
‫دوزخ ﺁزاد ﻣﯽﺳﺎزد‪ ،‬در ﺁن روز ﺁزاد ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و وارد ﺷﺪﻩ آﻪ واﺟﺐ اﺳﺖ ﺑﺮ هﺮ ﻣﺎﻟ ﺪارﯼ آ ﻪ ه ﺮ ﺳ ﺎل ﻳﻜﺒ ﺎر زﻳ ﺎرت‬
‫ﺣ ﺮم اﻣ ﺎم ﺣ ﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم آﻨ ﺪ و آ ﺴﯽ آ ﻪ ﻳﻜ ﺴﺎل ﺑ ﺮ او ﺑﮕ ﺬرد و زﻳ ﺎرت ﺁن‬
‫ﺣﻀﺮت ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻜﺴﺎل از ﻋﻤﺮ او آﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬و وارد ﺷ ﺪﻩ آ ﻪ ﻧﻤ ﺎز آ ﺮدن در ﻣ ﺸﻬﺪ ﻣﻨ ﻮر ﺁﻧﺤ ﻀﺮت‪ ،‬ه ﺮ رآﻌﺘ ﯽ‬
‫ﻣﻌﺎدل هﺰار ﺣﺞ و هﺰار ﻋﻤﺮﻩ اﺳﺖ و هﺰار ﺑﻨﺪﻩ آ ﻪ ﺁزاد آﻨ ﺪ و ه ﺰار ﺟﻨ ﮓ در‬
‫راﻩ ﺧﺪاﻳﺘﻌﺎﻟﯽ آﻨﺪ ﺑﺎ ﺣﻀﻮر ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻣﺮﺳﻞ‪.‬‬
‫‪ -‬و از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻋﺴﻜﺮﯼ ﻋﻠﻴﻪاﻟ ﺴﻼم ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ه ﺮ آ ﺲ‬
‫ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم را زﻳ ﺎرت آﻨ ﺪ‪ ،‬هﺮﮔ ﺰ درد ﭼ ﺸﻢ ﻧﺒﻴﻨ ﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻴﻤﺎر ﻧﺸﻮد‪ ،‬و ﻣﺒﺘﻼ ﻧﻤﻴﺮد‪.‬‬
‫‪ -‬و اﺣﻤﺪ ﺑﺰﻧﻄﯽ ﮔﻮﻳﺪ از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﯽ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﭘﺮﺳ ﻴﺪﻧﺪ آ ﻪ‬
‫ﺁﻳﺎ زﻳﺎرت ﭘﺪر ﺗﻮ ﻣﻘﺎﺑﻞ هﺰار ﺣﺞ اﺳﺖ؟ ﺁن ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد آ ﻪ ﻧ ﻪ‪ ،‬ﻣﻘﺎﺑ ﻞ ه ﺰار‬
‫هﺰار ﺣﺞ اﺳﺖ‪) .‬ﺟﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺑﺎب هﻔﺘﻢ‪ ،‬در ﺁداب زﻳﺎرت(‪.‬‬

‫‪٤٤٥‬‬
‫‪ -‬ﺣﻀﺮت ﺻﺎدق)ع( ﺑﻪ آ ﺴﯽ آ ﻪ ﻧ ﻮزدﻩ ﺣ ﺞ آ ﺮدﻩ ﺑ ﻮد و ﻧ ﻮزدﻩ ﻋﻤ ﺮﻩ‪،‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﻳﻜﯽ دﻳﮕﺮ ﺑﺠﺎﯼ ﺁورﯼ آﻪ ﺑﻴﺴﺖ ﺗﻤﺎم ﺑﺎﺷﺪ و ﺁﻧﻮﻗ ﺖ ﺑﺮاﺑ ﺮ ﻳ ﻚ زﻳ ﺎرت‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ)ع( ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ‪ ،‬از ﺣﻀﺮت ﺻ ﺎدق)ع( ﻧﻘ ﻞ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺛ ﻮاب ﻳ ﻚ‬
‫زﻳ ﺎرت اﻣ ﺎم ﺣ ﺴﻴﻦ)ع( ﺛ ﻮاب ه ﺰار ﻋﺘ ﻖ)ﺁزادﯼ ﺑ ﺮدﻩ(‪ ،‬و ﺟﻬ ﺎد ﺑ ﺎ ه ﺰار اﺳ ﺐ‬
‫ﻣﺴﻠﺢ و ﺑﻪ هﺮ ﻗﺪﻣﯽ‪ ،‬ﺛﻮاب ﻳﻚ ﺣﺞ وارد ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺛ ﻮاب ه ﺰار ﻏ ﺰوﻩ و اﺟ ﺮ‬
‫ﺻﺪ هﺰار ﺷﻬﻴﺪ ﺑﺪرﯼ و ﻣﺮاﻓﻘﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺼﻄﻔﯽ و ﺿﺎﻣﻦ ﺑﻮدن ﻋﻠﯽ ﻣﺮﺗﻀﯽ ﺑ ﻪ‬
‫ﺑﻬﺸﺖ و ﻗﻀﺎﯼ ﺣﻮاﺋﺞ و دﻓﻊ ﺷﺪاﺋﺪ دﻧﻴﺎ و ﺁﺧﺮت‪.‬‬
‫‪ -‬از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻣﻮﺳﯽ آﺎﻇﻢ )ع( در ﺗﻬﺬﻳﺐ رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ آﻪ زﻳﺎرت ﻗﺒﺮ‬
‫ﭘﺴﺮم ﻋﻠﯽ )اﻣﺎم رﺿﺎ( ﻧﺰد ﺧﺪا ﺑﺮاﺑﺮ هﻔﺘﺎد هﺰار ﺣﺞ ﻣﻘﺒ ﻮل اﺳ ﺖ و ه ﺮ آ ﻪ ﻳ ﻚ‬
‫ﺷﺐ در ﺣﺮم او ﺻﺒﺢ آﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻮﻳﺎ ﺧﺪا را در ﻋﺮش زﻳﺎرت آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﻴﺢ از ﺑﺰﻧﻄﯽ رواﻳﺖ آﺮدﻩاﻧﺪ آﻪ ﺧ ﻮد او ﻧﺎﻣ ﻪاﯼ را ﺧﻮاﻧ ﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﻂ ﺷﺮﻳﻒ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم رﺿﺎ آﻪ ﺑﺮﺳﺎن ﺑﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﻦ‪ ،‬آﻪ زﻳ ﺎرت ﻣ ﻦ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ هﺰار ﺣﺞ و هﺰار ﻋﻤﺮﻩ ﻣﻘﺒﻮل اﺳﺖ‪ .‬ﺑ ﺎ ﺗﻌﺠ ﺐ ﻋ ﺮض آ ﺮدم‪ :‬ه ﺰار ﺣ ﺞ؟‬
‫ﻓﺮﻣﻮد ﻗﺴﻢ هﺰار هﺰار ﺣ ﺞ)!( و ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﻣ ﻦ و ﭘ ﺪران ﻣ ﻦ ﺷ ﻔﻴﻊ ﭼﻨ ﻴﻦ آ ﺴﻴﻢ در‬
‫روز ﻗﻴﺎﻣﺖ‪ ،‬هﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﺮ او ﺑﺎﺷﺪ هﻤﻪ ﮔﻨﺎهﺎن ﺟﻦ و اﻧﺲ‪.‬‬
‫‪ -‬و رواﻳﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ آﻠﻴﻨﯽ ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺻ ﺤﻴﺢ از ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ ﻣﻬﺰﻳ ﺎر ﺛﻘ ﻪ‪ ،‬آ ﻪ‬
‫ﮔﻔﺖ ﭘﺮﺳﻴﺪم از ﺣﻀﺮت ﺟﻮاد)ع( آﻪ زﻳﺎرت ﺣﻀﺮت اﻣﺎم رﺿﺎ)ع( اﻓﻀﻞ اﺳﺖ‬
‫ﻳ ﺎ زﻳ ﺎرت ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺣ ﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم؟ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬زﻳ ﺎرت ﭘ ﺪرم‪ ،‬ﭼ ﺮا آ ﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﯽ ﻋﺒﺪاﷲ)ع( را هﻤﻪ ﻣﺮدم زﻳﺎرت ﻣﯽآﻨﻨﺪ و ﭘﺪرم را زﻳﺎرت ﻧﻤ ﯽآﻨﻨ ﺪ‬
‫ﻣﮕﺮ ﺧﻮاص ﺷﻴﻌﻪ‪) .‬ﻣﻔﺎﺗﻴﺢ اﻟﺠﻨﺎن‪ ،‬ﺑﺎب ﻓﻀﻴﻠﺖ زﻳﺎرت اﺋﻤﻪ(‬

‫در اﺣﻮال ﻣﻠﻚ اﻟﻤﻮت‬

‫‪ -‬ﺷ ﻴﺦ ﻣﻔﻴ ﺪ رﺿ ﯽ اﷲ ﻋﻨ ﻪ ﺑ ﻪ ﺳ ﻨﺪ ﺑ ﺴﻴﺎر ﻣﻌﺘﺒ ﺮ از ﺣ ﻀﺮت ﺑ ﺎﻗﺮ‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ آﻪ‪ :‬ﭼﻮن ﺧ ﺪاﻳﺘﻌﺎﻟﯽ ﺧﻮاه ﺪ آ ﻪ روح ﻓ ﺎﺧﺮﯼ را ﻗ ﺒﺾ‬
‫آﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺮ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﻳﺪ ﻣﻠﻚ اﻟﻤﻮت را آﻪ ﺑﺮو ﺑﺎ ﻟ ﺸﻜﺮﻳﺎن ﺧ ﻮد ﺑ ﺴﻮﯼ دﺷ ﻤﻦ ﻣ ﻦ‪ ،‬و‬
‫روح ﭘﻠﻴﺪش را ﮔﺮﻓﺘ ﻪ و در دوزخ اﻧ ﺪاز‪ .‬ﭘ ﺲ ﻣﻠ ﻚ اﻟﻤ ﻮت ﺑ ﺎ روﯼ ﺗ ﺮش و ﻧﻔ ﺲ‬
‫ﭼﻮن زﺑﺎﻧﻪ ﺁﺗﺶ و دو دﻳﺪﻩ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﺑ ﺮق رﺑﺎﻳﻨ ﺪﻩ و ﺻ ﺪاﯼ ﭼ ﻮن رﻋ ﺪ دره ﻢ ﺷ ﻜﻨﻨﺪﻩ‬

‫‪٤٤٦‬‬
‫ﺳﺮ در ﺁﺳﻤﺎن و ﭘﺎ در هﻮا‪ ،‬ﻳﻚ ﭘﺎ در ﻣﻐﺮب و ﻳﻚ ﭘﺎ در ﻣﺸﺮق‪ ،‬و ﺳﻴﺨﯽ ﺑ ﻪ آ ﻒ‬
‫آ ﻪ ﺷ ﻌﺒﻪه ﺎﯼ ﺑ ﺴﻴﺎر در ﺁن ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺎ ﭘﺎﻧ ﺼﺪ ﻣﻠ ﻚ هﻤ ﻪ ﺑ ﺎ ﺗﺎزﻳﺎﻧ ﻪه ﺎﯼ ﻣ ﺸﺘﻌﻞ و‬
‫ﭘﻼﺳ ﯽ ﺳ ﻴﺎﻩ و اﺧﮕ ﺮﯼ از ﺟﻬ ﻨﻢ‪ ،‬ﺑ ﺴﻮﯼ او ﺗﺎزﻧ ﺪ‪ .‬ﭘ ﺲ ﺳ ﻘﻄﺎﺋﻴﻞ آ ﻪ از ﺧﺎزﻧ ﺎن‬
‫ﺟﻬﻨﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ او در ﺁﻳﺪ و ﺷﺮﺑﺘﯽ ﺳﻮزان از ﺟﻬﻨﻢ در آﺎم او رﻳﺰد‪ .‬و ﭼﻮن ﻧﻈ ﺮ‬
‫ﺁن ﺑﯽﺳﻌﺎدت ﺑﺮ ﻣﻠﻚ اﻟﻤ ﻮت اﻓﺘ ﺪ‪ ،‬ﻋﻘﻠ ﺶ ﭘ ﺮواز آﻨ ﺪ و اﺳ ﺘﻐﺎﺛﻪ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ آ ﻪ ﻣ ﺮا ﺑ ﻪ‬
‫دﻧﻴﺎ ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬ﺑﺸﻨﻮد آﻪ "آﻼ اﻧﻬﺎ آﻠﻤﻪ هﻮ ﻗﺎﺋﻠﻬﺎ"‪ ،‬ﭘ ﺲ ﺑﺰﻧ ﺪ ﺁن ﺳ ﻴﺦ را ﺑ ﺪو‪ ،‬و‬
‫روح او را ﺑﻜ ﺸﺪ از ﺟﺎﻧ ﺐ ﭘﺎه ﺎﯼ او‪ ،‬و ﭼ ﻮن روح او ﺑ ﻪ زاﻧ ﻮ رﺳ ﺪ آ ﻪ ﻧﺘﻮاﻧ ﺪ‬
‫ﺑﺠﻨﺒ ﺪ‪ ،‬اﻣ ﺮ آﻨ ﺪ از ﺁن ﺗﺎزﻳﺎﻧ ﻪه ﺎ ﺑ ﺮ او ﺑﺰﻧﻨ ﺪ‪ .‬ﭘ ﺲ ﺳ ﻜﺮات ﻣ ﻮت و ﺷ ﺪﺗﻬﺎ ﺑ ﺎو‬
‫ﭼﺸﺎﻧﻨﺪ آﻪ ﮔﻮﻳﺎ هﺰار ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﻪ او ﻣﯽزﻧﻨ ﺪ‪ .‬و ﭼﻨ ﺎن ﺑ ﻪ ﺳ ﺨﺘﯽ روح او را ﺑﻜ ﺸﺪ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻴﺦ ﺑﺮ ﻣﺸﻌﻠﻪ از ﻧﻤﺪﯼ ﺗ ﺮ‪ .‬ﭘ ﺲ ﺁن ﺳ ﻴﺦ را در ﺑ ﺪن او ﺑﮕﺮداﻧ ﺪ و ﺷ ﻌﺒﻬﺎﯼ‬
‫ﺟﺎن او را از ﺟﻤﻊ رﮔﻬﺎ و ﺑﻨﺪهﺎ واﻋﻀﺎء در ﺁورد‪ .‬ﭼﻮن ﺟﺎن ﺑﻪ ﮔﻠﻮﯼ او ﺑﺮﺳﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻼﺋﻜﻪ ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ ﺑﺮ او زﻧﻨﺪ ﺑﺮ رو و ﺑﺮ ﭘﺸﺖ او‪ .‬و ﮔﻮﻳﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻒ ﺑﻴ ﺮون آ ﻦ ﺟ ﺎن‬
‫ﺧﻮد را‪ ... ،‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺑﺪﻧﺶ را ﻣﻴﺎن ﻣﻄﺮﻗﻪ و ﺳﻨﺪان درهﻢ ﺷﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬از ﺳ ﺮ اﻧﮕ ﺸﺘﺎن‬
‫ﺗﺎ دﻳﺪﻩهﺎﯼ او‪ .‬ﭘﺲ ﮔﻨﺪﯼ ﺑﺮﺁﻳﺪ آ ﻪ ﺗﻤ ﺎم اه ﻞ ﺁﺳ ﻤﺎﻧﻬﺎ ﻣﺘ ﺎذﯼ ﺷ ﻮﻧﺪ و ﺗﻤ ﺎم ﻣﻼﺋﻜ ﻪ‬
‫ﻟﻌﻨﺖ آﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮ او ﻟﻌﻨﺖ آﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﭼﻮن ﻧﻜﻴﺮ و ﻣﻨﻜﺮ درﺁﻳﻨﺪ ﺑﺎ روﯼهﺎﯼ ﺳﻴﺎﻩ و دﻳﺪﻩهﺎﯼ آﺒ ﻮد وﺣﺪﻗ ﻪه ﺎ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻳﮓ ﺳﺮخ ﭼﻮن ﺑﺮق ﻻﻣﻊ ﺷ ﻜﺎﻓﻨﺪ ﺑ ﻪ ﻧ ﻴﺶ ه ﺎﯼ ﺧ ﻮد زﻣ ﻴﻦ را‪ ،‬و ﺑ ﻪ ﺁواز‬
‫رﻋ ﺪ ﺁﺳ ﺎ ﺑﺎﻧ ﮓ ﺑ ﺮ او زﻧﻨ ﺪ آ ﻪ ﺟ ﺎﻧﺶ ﺑ ﻪ ﺣﻨﺠ ﺮﻩ ﺁﻳ ﺪ‪ .‬و ﭘﺮﺳ ﻨﺪ از ﺧ ﺪا و دﻳ ﻦ و‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و اﻣﺎم‪ ،‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﻤﯽداﻧﻢ‪ .‬ﮔﻮﻳﺪ در دﻧﻴﺎ ﺷﻚ داﺷﺘﯽ و در اﻳﻨﺠﺎ هﻢ ﺷﻚ دارﯼ؟‬
‫ﺁﻧﮕﺎﻩ ﮔ ﺮزﯼ ﺑ ﺮ ﺳ ﺮ او زﻧﻨ ﺪ آ ﻪ ﻏﻴ ﺮ از ﺟ ﻦ و اﻧ ﺲ‪ ،‬ﺁﻧﭽ ﻪ در ﻣ ﺸﺮق و ﻣﻐ ﺮب‬
‫ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ و ﻣﺎهﻴﺎن و وﺣﺸﻴﺎن هﻢ رم آﻨﻨﺪ‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣ ﺴﻠﻂ ﮔﺮداﻧ ﺪ ﺑ ﺮ او‬
‫ﻣﺎر ﺳﻴﺎهﯽ اﺑﻠﻖ ﻧﺎم را آﻪ روزﯼ ﺳﯽ و ﺷﺶ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﺮ او ﻋﺬاب آﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﻼﺋﻜ ﻪ‬
‫آﺮور آﺮور ﺑﻀﺮب ﮔﺮزهﺎﯼ ﺁهﻨﻴﻦ ﺑﺮ او ﺑﺰﻧﻨﺪ ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﺑﺪان ﻣﻮاﻓﻖ ﺁﻳﺎت و رواﻳﺎت‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ اﻋﻤﺎل اﺳﺖ آ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﻮﻣﻦ ﻧﻴ ﺰ‬
‫ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪت ﺳﻜﺮات ﻣﻮت و هﻮل ﻗﺒ ﺮ ﻣ ﯽﺷ ﻮد ﻣﺜ ﻞ ﻏﻴﺒ ﺖ و دروغ و ﺗﻬﻤ ﺖ‪ ،‬آ ﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﺣﻀﺮت رﺳ ﻮل اآ ﺮم )ص( ﻋﻤ ﺪﻩ ﻋ ﺬاب ﻗﺒ ﺮ از اﻳ ﻦ ﺳ ﻪ اﻣ ﺮ اﺳ ﺖ‪ .‬و‬
‫اﻣﺮ ﭼﻬﺎرم ﻧﭽﻴﺪن ﻣﻮﯼ ﺷﺎرب)ﺳﺒﻴﻞ( اﺳﺖ‪ .‬و ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل )ص( ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ‬
‫ﻳﺎ ﻋﻠﯽ‪ ،‬هﺮ آﻪ ﻣﻮﯼ ﻟﺐ را ﻧﮕﻴ ﺮد از ﻣ ﺎ ﻧﻴ ﺴﺖ و ﺷ ﻔﺎﻋﺖ ﻣ ﺎ را در ﻧﻴﺎﺑ ﺪ‪ .‬و ه ﺮ‬

‫‪٤٤٧‬‬
‫آﻪ ﺷﺎرب ﮔﺬارد هﻤﻴﺸﻪ در ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪاو ﻣﻼﺋﻜﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻗﺒﺾ روﺣﺶ دﺷﻮار ﮔ ﺮدد‬
‫و ﻋﺬاب ﻗﺒﺮش ﺷﺪﻳﺪ ﺑﺎﺷ ﺪ و ﺑ ﻪ ه ﺮ ﻣ ﻮﺋﯽ ﻣ ﺎرﯼ و ﻋﻘﺮﺑ ﯽ ﺑ ﺮ او ﻣ ﺴﻠﻂ ﺑﺎﺷ ﺪ ﺗ ﺎ‬
‫ﻗﻴﺎﻣﺖ‪ ،‬و ﭼﻮن از ﻗﺒﺮ ﺑﺮﺧﻴﺰد ﺑﺮ ﭘﻴﺸﺎﻧﯽ او ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬اهﻞ ﺁﺗﺶ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﻧﺒﻮﯼ ﺑﻘﻬﻘﻬﻪ ﺧﻨﺪﻳﺪن ﺑﺎﻋﺚ ﻇﻠﻤﺖ ﻗﺒ ﺮ ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪) .‬ﻣﺠﻤ ﻊ‬
‫اﻟﻤﻌﺎرف‪ ،‬ﻋﻴﻦ دوم‪ ،‬در ذآﺮ رﺷﺤﻪاﯼ از ﺷﺪاﺋﺪ ﻣﺮگ و اﺣﻮال ﻗﺒﺮ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺑﻴﺮون ﺁﻳﺪ ﻣﺎرﯼ از ﺟﻬﻨﻢ آﻪ ﮔُـﻨﺪﮔﯽ ﺳﺮ و ﮔﺮدﻧﺶ هﻔﺘﺎد ﺳ ﺎل راﻩ‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺟﻤﻊ ﻣﯽآﻨﺪ اﻳﺸﺎن را ﺑﺴﻮﯼ ﺁﺗﺶ دوزخ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺁن ﻣﯽﻃﻠﺒﻨﺪ اﻳﺸﺎن را آﻪ‬
‫ﺳﺎﻳﺮ ﺧﻠ ﻖ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ ﺑ ﺴﻮﯼ ﺣﻴ ﺎت‪ ،‬و از ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق)ع( ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﭼ ﻮن‬
‫روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻴﺮون ﺁﻳﺪ از ﺟﻬﻨﻢ ﻋﻘﺮﺑﯽ آﻪ ﻧﺎﻣﺶ ﺣﺮﺑﻴﺶ اﺳﺖ‪ .‬و ﺳﺮش ﺑ ﻪ‬
‫ﺁﺳ ﻤﺎن هﻔ ﺘﻢ و دﻣ ﺶ ﺑ ﻪ زﻣ ﻴﻦ هﻔ ﺘﻢ و ده ﺎﻧﺶ از ﻣﻐ ﺮب ﺗ ﺎ ﻣ ﺸﺮق و ﮔ ﺮد اه ﻞ‬
‫ﻣﺤﺸﺮ را ﮔﻴﺮد و ﻃﻠﺐ آﻨﺪ ﮔﻨﺎهﻜﺎران را‪) .‬هﻤﺎن آﺘﺎب‪ ،‬ﻋﻴﻦ هﻔ ﺘﻢ‪ ،‬در ﺳ ﺮادﻗﺎت‬
‫ﺣﺴﺎب ﻣﺤﺸﺮ(‪.‬‬

‫‪ -‬در ﺟﺎﻣﻊ اﻻﺧﺒﺎر ﻧﻘ ﻞ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑﻌ ﻀﯽ از ﺻ ﺤﺎﺑﻪ از ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮ ل‬

‫ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﻧﻘ ﻞ آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ ﺁن ﺣ ﻀﺮت ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬هﺪﻳ ﻪ ﺑﻔﺮﺳ ﺘﻴﺪ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﻣﺮدﮔﺎن ﺧﻮد‪ ،‬آﻪ ارواح ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ ﻣﯽﺁﻳﻨﺪ هﺮ ﺟﻤﻌﻪ ﺑﻪ ﺁﺳﻤﺎن دﻧﻴ ﺎ ﻣﻘﺎﺑ ﻞ ﺧﺎﻧ ﻪه ﺎﯼ‬
‫ﺧﻮد‪ ،‬و ﻓﺮﻳﺎد ﻣﯽآﻨﻨﺪ هﺮ ﻳﻚ از اﻳﺸﺎن ﺑ ﻪ ﺁواز ﺣ ﺰﻳﻦ ﺑ ﺎ ﮔﺮﻳ ﻪ آ ﻪ‪ :‬اﯼ اه ﻞ ﻣ ﻦ‪،‬‬
‫اﯼ اوﻻد ﻣﻦ‪ ،‬اﯼ ﭘﺪر ﻣﻦ و ﻣﺎدر ﻣﻦ و ﺧﻮﻳﺸﺎن ﻣ ﻦ ‪ ...‬ﭘ ﺲ ﮔﺮﻳ ﺴﺖ رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا‬
‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ‪ ،‬و ﮔﺮﻳﻪ آﺮدﻳﻢ ﻣﺎ‪ .‬و ﺁن ﺟﻨﺎب از زﻳ ﺎدﯼ ﮔﺮﻳ ﺴﺘﻦ ﻗ ﺪرت ﺑ ﺮ‬
‫ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﻧﺪاﺷﺖ‪) ...‬ﻣﻔﺎﺗﻴﺢ اﻟﺠﻨﺎن‪ ،‬ﺑ ﺎب زﻳ ﺎرات‪ ،‬ﻓ ﺼﻞ ﺳ ﻮم در زﻳ ﺎرت ﻗﺒ ﻮر‬
‫ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ(‪.‬‬

‫‪٤٤٨‬‬
 ‫اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺁﺧﺮ اﻟﺰﻣﺎن‬

‫ﻳﺄﺟﻮج و ﻣﺄﺟﻮج‬
‫‪ -‬ﭼ ﻮن ﺁﺧﺮاﻟﺰﻣ ﺎن رﺳ ﺪ‪ ،‬ﺳ ﺪﯼ آ ﻪ در ﺑﺮاﺑ ﺮ ﻳ ﺄﺟﻮج و ﻣ ﺄﺟﻮج اﺳ ﺖ ﺑ ﺎ‬
‫زﻣﻴﻦ هﻤﻮار ﻣﯽﺷﻮد و ﻳﺄﺟﻮج و ﻣﺄﺟﻮج از هﺮ ﺑﻠﻨﺪﯼ ﺑﺴﺮﻋﺖ ﺑﻪ زﻳﺮ ﻣ ﯽﺁﻳﻨ ﺪ‪ .‬و‬
‫ﻣ ﺄﺟﻮج اﻣﺘ ﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ ه ﺮ ﻳ ﻚ ﭼﻬ ﺎر ﺻ ﺪ ﻃﺎﻳﻔ ﻪاﻧ ﺪ‪ ،‬و ه ﻴﭻ ﻣ ﺮدﯼ از اﻳ ﺸﺎن‬
‫ﻧﻤﯽﻣﻴﺮﻧﺪ ﺗﺎ هﺰار ﻓﺮزﻧﺪ ﭘﺪﻳﺪ ﺁورد‪ .‬و اﻳ ﺸﺎن ﺳ ﻪ ﺻ ﻨﻒ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ :‬ﺻ ﻨﻔﯽ از اﻳ ﺸﺎن‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ درﺧﺘﺎن ﺑﻠﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺻﻨﻔﯽ از اﻳﺸﺎن ﻃﻮل و ﻋﺮﺿﺸﺎن ﻣ ﺴﺎوﯼ اﺳ ﺖ و هﻤ ﻴﻦ‬
‫ﺻﻨﻔﻨﺪ آﻪ هﻴﭻ آﻮﻩ و ﺁهﻨ ﯽ در ﭘ ﻴﺶ اﻳ ﺸﺎن ﻧﻤ ﯽاﻳ ﺴﺘﺪ‪ ،‬و ﺻ ﻨﻔﯽ دﻳﮕ ﺮ ﻳ ﻚ ﮔ ﻮش‬
‫ﺧﻮد را ﻓﺮش ﻣﯽآﻨﻨ ﺪ و دﻳﮕ ﺮﯼ را ﻟﺤ ﺎف ﺧ ﻮد‪ ،‬و از آﻨ ﺎر ه ﺮ ﻓﻴﻠ ﯽ و ﺷ ﺘﺮﯼ و‬
‫ﺧ ﻮآﯽ و ﺳ ﺎﻳﺮ ﺣﻴﻮاﻧ ﺎت آ ﻪ ﻣ ﯽﮔﺬرﻧ ﺪ ﺁﻧ ﺮا ﻣ ﯽﺧﻮرﻧ ﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪﻣ ﻪ اﻳ ﻦ ﻗ ﻮم در ﺷ ﺎم‬
‫ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد وﺳﺎﻗﻪ اﻳﺸﺎن در ﺧﺮاﺳ ﺎن‪ ،‬و ﻧﻬﺮه ﺎﯼ ﻣ ﺸﺮق و درﻳﺎﭼ ﻪ ﻣﺎزﻧ ﺪران را‬
‫ﺁﺧﻮر ﻣﯽآﻨﻨﺪ)ﺣﻖ اﻟﻴﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺟﻠﺪ دوم‪ ،‬ﻓﺘﻨﻪ ﻳﺄﺟﻮج و ﻣﺄﺟﻮج(‬

‫‪ -‬واﻣﺎ واﻗﻌﻪ ﻳ ﺄﺟﻮج و ﻣ ﺄﺟﻮج‪ :‬ﭘ ﺲ ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم درﺑ ﺎرﻩ‬
‫اﻳﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮد آﻪ اﻳﺸﺎن اآﺜﺮ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﻨﺪ ﺑﻌﺪ از ﻣﻼﺋﻜﻪ‪ .‬و ه ﻴﭻ ﻳ ﻚ ﻧﻤﻴﺮﻧ ﺪ ﺗ ﺎ ه ﺰار‬
‫ﻓﺮزﻧﺪ از ﺻﻠﺐ اﻳﺸﺎن ﺑﻬﻢ رﺳﺪ‪ ،‬و در ﺁﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن ﺳﺪ ﺧﺮاب ﺷﻮد و ﺑﻴﺮون ﺁﻳﻨ ﺪ و‬
‫ﻣﺮدم را ﺑﺨﻮرﻧﺪ و در رواﻳﺖ اﺳﺖ آﻪ هﺮ ﻳﻚ از اﻳ ﻦ دو ﮔ ﺮوﻩ ﭼﻬ ﺎر ﺻ ﺪ ه ﺰار‬
‫اﻣ ﺖ ه ﺴﺘﻨﺪ آ ﻪ ﺑﻬ ﻢ ﺷ ﺒﺎهﺖ ﻧﺪارﻧ ﺪ‪ .‬و ﺑ ﻪ رواﻳﺘ ﯽ ﭼﻬﺎرﺻ ﺪ ﻓﺮﻗ ﻪاﻧ ﺪ وه ﺮ ﻓﺮﻗ ﻪ‬
‫ﭼﻬﺎر ﺻﺪ ﺑﺮاﺑﺮ اﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪﻧﺪ‪ .‬و ﭼﻮن وﻋﺪﻩ اﻟﻬ ﯽ ﺑ ﻪ ﺧ ﺮوج اﻳ ﺸﺎن رﺳ ﺪ‪ ،‬ﺳ ﺪ را‬
‫ﺷﻜﺴﺘﻪ و ﭼﻬﺎر ﮔﺮوﻩ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬و ﺳﺮدار ﮔﺮوﻩ اول ﻃﻮﻻن ﻧﺎم ﺑﺎﺷﺪ آﻪ هﺮ ﭼ ﻪ زﻧ ﺪﻩ‬
‫اﺷﺠﺎر و اﺛﻤﺎر و زﻻل اﻧﻬﺎر و ﺁب ﺧﻮﺷﮕﻮار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم آﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﮔﺮوﻩ دوم از ﺟﻤﻴﻊ ﺁﻧﭽﻪ در ﺑﺎﻏﺎت از رﻳﺎﺣﻴﻦ و ﻧﺒﺎﺗﺎت ﻣﺎﻧﺪﻩ ﺑ ﺎ درﻳﺎه ﺎ‬
‫و ﺁﺑﻬﺎﯼ ﺗﻠﺦ و ﺷﻮر ﻓﺎﻧﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﮔ ﺮوﻩ ﺳ ﻮم ﺳ ﺎﻗﻪه ﺎ از درﺧﺘﻬ ﺎﯼ دﺷ ﺖ و آ ﻮﻩ و‬
‫ﺧﺎك وﺁﻧﭽﻪ از ﺣﻴﻮاﻧﺎت و ﺟ ﺎﻧﻮران و ﺧ ﺲ و ﺧﺎﺷ ﺎك در ﻣﻐ ﺎرﻩ و ﻣﻨ ﺎك ﻳﺎﺑﻨ ﺪ ﺑ ﻪ‬
‫ﺷ ﻜﻢ ﺑﺮﺑﺎﻳﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑﺤﺪﻳﻜ ﻪ روﯼ زﻣ ﻴﻦ ﭘ ﺮ آ ﺎهﯽ و ذرﻩ ﮔﻴ ﺎهﯽ و ﻗﻄ ﺮﻩ ﻣﻴ ﺎهﯽ ﻧﻤﺎﻧ ﺪ‪،‬‬
‫ﻣﮕ ﺮ ﺁﻧﻜ ﻪ رﻳ ﺸﻪ ﺁن را ﺑ ﻪ ﺁب رﺳ ﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﮔ ﺮوﻩ ﭼﻬ ﺎر ﺑ ﻪ ﺳ ﺮدارﯼ ﻃ ﺎرون آ ﻪ از‬
‫ﺑﯽﺗﻮﺷﮕﯽ ﭼﻮن ﮔ ﺮگ ﮔﺮﺳ ﻨﻪ و ﺳ ﮓ ﺗ ﺸﻨﻪ رواﻧﻨ ﺪ و ه ﺮ رﻃ ﺐ و ﻳ ﺎﺑﺲ آ ﻪ در‬

‫‪٤٤٩‬‬
‫ﺁﻓﺎق از ﺑﺮ و ﺑﺤﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻠﻒ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ و ﭼﻨ ﺎن ﻣﺤ ﻴﻂ زﻣ ﻴﻦ را اﺣﺎﻃ ﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ آ ﻪ ﻳ ﻚ‬
‫ﮔﺰ از زﻣﻴﻦ از اﻳﺸﺎن ﺑﺎﻗﯽ و ﺧﺎﻟﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ .‬و ﭼﻮن ﺑ ﻪ آﻮﻓ ﻪ و ﺑﻴ ﺖاﻟﻤﻘ ﺪس ﺑﺮﺁﻳﻨ ﺪ‪،‬‬
‫ﺗﻴﺮه ﺎﯼ ﻃﻐﻴ ﺎن از آﻤ ﺎن آ ﻴﻦ ﺑ ﻪ ﺁﺳ ﻤﺎن اﻧﺪازﻧ ﺪ و ﺑﻌ ﺰم ﻣ ﺼﺎف ﭼ ﺸﻢ ﺁﻓﺘ ﺎب را‬
‫ﺑﻴﺘﺎب و ﺧﻴﺮﻩ ﻧﻤﻮدﻩ و ﻗﺮص ﺁﻧ ﺮا ه ﺪف ﺧ ﺪﻧﮓ آﻔ ﺮان ﺳ ﺎزﻧﺪ و ﮔﻮﻳﻨ ﺪ آ ﻪ ﭼﻨ ﺎن‬
‫ﻣﻬ ﺎرﺗﯽ در ﺗﻴﺮاﻧ ﺪازﯼ دارﻧ ﺪ آ ﻪ ﺗﻴ ﺮ از دﺳ ﺖ ﺻ ﺎﻓﯽ ﺷ ﺼﺖ ﺁن اﺷ ﺮار ﺻ ﺪ‬
‫ﻓﺮﺳﻨﮓ راﻩ را ﺑﻪ ﺷﻜﻮﻩ ﺑﻨﺎﻟﺪ‪ .‬و ﭼﻮن ﻇﻠ ﻢ و ﺟﻔ ﺎﯼ اﻳ ﺸﺎن ﺑ ﻪ ﻣﺮﺗﺒ ﻪ ﻋﻠﻴ ﺎ رﺳ ﺪ و‬
‫ﺑ ﻪ ﺷ ﺪت ﻗﺤ ﻂ و ﻏ ﻼ‪ ،‬و ﻣﻮﻣﻨ ﺎن ﺑ ﻪ ﺧ ﺪﻣﺖ ﺧ ﺎﺗﻢاﻻوﺻ ﻴﺎء و ﺣ ﻀﺮت ﻋﻴ ﺴﯽ‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم در آﻮﻩ ﻃﻮر اﻋﺘﻼ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ دﻋﺎﯼ ﻣﺴﺘﺠﺎب ﺟﻨ ﺎب ﻣ ﺴﺘﻄﺎب وﻻﻳ ﺖ‬
‫ﻣﺂب ﺣﻀﺮت ﺻﺎﺣﺐاﻟﺰﻣﺎن ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم هﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻃﺎﻋﻮن ﻳﺎ ﺑﻪ اذﻳﺖ آﺮﻣﯽ آﻪ‬
‫از آﻨ ﻪ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﻋ ﺮب ﺁﻧ ﺮا ﺗﻌ ﻒ ﮔﻮﻳﻨ ﺪ و از ﮔ ﻮش و ﺑﻴﻨ ﯽ ﺑ ﻪ ﺟ ﻮف اﻳ ﺸﺎن روﻧ ﺪ‬
‫واﺻﻞ ﺑﻪ ﺟﻬﻨﻢ ﺷﻮﻧﺪ و از ﮔﻨﺪ ﺁن ﭘﻠﻴﺪان ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺘﻨﮓ ﺁﻳﺪ و ﺟﺎﯼ ﺗﻴ ﺮﯼ از ﺁن ﺧ ﺎﻟﯽ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ آﻪ ﻣﺘﻌﻔﻦ ﮔﺮدد‪ .‬و در رواﻳﺖ اﺳﺖ آ ﻪ ﻣ ﺪت ﺗ ﺴﻠﻂ اﻳ ﺸﺎن ﭼﻬ ﻞ ﺳ ﺎل ﺑﺮاﺑ ﺮ‬
‫دﺟ ﺎل ذآ ﺮ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ )ﻣﺠﻤ ﻊ اﻟﻤﻌ ﺎرف و ﻣﺨ ﺰن اﻟﻌ ﻮارف‪ ،‬ﻋ ﻴﻦ ﭼﻬ ﺎرم‪ ،‬در‬
‫ﺷﻤﻪاﯼ از اﺣﻮال ﺁﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن‪ ،‬و ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﺳﻴﺰدهﻢ(‪.‬‬

‫ﺟﺎل ﺑﺪ ﺳﮕﺎل‬
‫دّ‬
‫‪ -‬اﻣﺎ در ذآﺮ وﻗﺎﻳﻊ ﺁﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن ﭘﻴﺶ از ﻓﺮارﺳ ﻴﺪن ﻗﻴﺎﻣ ﺖ آﺒ ﺮﯼ و ﻗﻴﺎﻣ ﺖ‬
‫ﻗﺎﺋﻢ ﺁل ﻣﺤﻤﺪ)ع(‪ :‬ﺑﺪاﻧﻜﻪ ﭘﻴﺶ از ﻇﻬﻮر ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺮج اﻗﺎﻣﺖ و وﻻﻳﺖ‪ ،‬ﺑ ﺎ ﺧ ﺮوج‬
‫ﻣﻔﺴﺪﻳﻦ و ﻣﻠﺤﺪﻳﻦ‪ ،‬ﻇﻠﻤﺖ و ﺑﻼ و ﻣﺤﻨﺖ و اﺑﺘﻼ‪ ،‬ﻋﺎﻟﻢ را ﻓﺮا ﺧﻮاهﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬و ﺑ ﻪ‬
‫ﺣ ﺪﻳﺚ ﺣ ﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم و آﻠﻴ ﻪ اﺋﻤ ﻪ ﻃ ﺎهﺮﻳﻦ‪ ،‬اول آ ﺴﯽ آ ﻪ‬
‫ﺧ ﺮوج ﻣ ﯽآﻨ ﺪ از اﺻ ﺤﺎب ﻓﺘﻨ ﻪ ﻳﻌﻨ ﯽ در ﻣﻘﺪﻣ ﻪ ﻇﻬ ﻮر ﺣ ﻀﺮت ﻗ ﺎﺋﻢ ﺻ ﻠﯽ اﷲ‬
‫ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻓﺮﺟﻪ‪ ،‬ﺻﻬﺐ ﻧﺎﻣﯽ اﺳﺖ آﻪ ﺑﻪ ﻣﺮض ﺑﺮص ﻣﺒﺘﻼ ﺑﺎﺷ ﺪ از ﺑ ﻼد ﺟﺰﻳ ﺮﻩ ﺑ ﺎ‬
‫ﺷﺪت و ﺷﻮآﺖ ﻋﻈ ﻴﻢ‪ .‬ﭘ ﺲ ﻣ ﺮدﯼ ﺑﻨ ﺎم ﺟﺮهﻤ ﯽ از ﺷ ﺎم و ﻗﺤﻄ ﺎﻧﯽ و ﺑ ﻪ رواﻳﺘ ﯽ‬
‫رﺑﻴﻌﯽ از ﻳﻤ ﻦ‪ ،‬و ﺟﻤﻌ ﯽ دﻳﮕ ﺮ ﺧ ﺮوج آﻨﻨ ﺪ‪ .‬ﭘ ﺲ ﻓ ﺮو ﮔﻴ ﺮد ﻇﻠ ﻢ و ﻓﺘﻨ ﻪ وﻻﻳ ﺎت‬
‫اﻳﺸﺎن را‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺧﺮوج آﻨﺪ ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﺳﻤﺮﻗﻨﺪﯼ از ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﺎ ﻋﻠﻢ ﺳﻴﺎﻩ‪ ،‬و ﺳ ﻔﻴﺎﻧﯽ‬
‫از اوﻻد ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ اﺑﯽ ﺳﻔﻴﺎن از ﺷﺎم ﺑﺎ ﻋﻠﻢ ﺳﺮخ‪ .‬و هﻤﺎﻧﺮوز ﻳﻤﺎﻧﯽ ﺧﺮوج آﻨ ﺪ ﺑ ﺎ‬
‫ﻋﻠﻢ ﺳﻔﻴﺪ از ﻳﻤﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ دو اﺳﺐ آﻪ ﻳﻜﺮﻓﺘﺎرﻧﺪ‪ .‬ﭘ ﺲ ﺳ ﻔﻴﺎﻧﯽ ﺑ ﺮ ﻗﺤﻄ ﺎﻧﯽ و اﺻ ﻬﺐ‬
‫و ﺟﺮهﻤﯽ ﻏﺎﻟﺐ ﺁﻳﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاﯼ دﻓﻊ ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ ﻣﺘﻮﺟﻪ روم ﺷﻮد‪ ،‬و ﺑﻪ ﻧﺼﺮت رﺳ ﺪ‪.‬‬

‫‪٤٥٠‬‬
‫ﭘ ﺲ ﻗ ﺼﺪ ﻳﻤ ﺎﻧﯽ ﻧﻤ ﻮدﻩ و ﺑﻌ ﺪ از ﻣﺤﺎرﺑ ﺎت ﻣﻨﻬ ﺪم ﮔ ﺮدد‪ .‬و ﺁﺧ ﺮ ﻳﻤ ﺎﻧﯽ او را ﺑ ﻪ‬
‫ﭘﺴﺮش ﺟﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻨﺪ از ﺑﻨﺪش ﺟﺪا آﻨﺪ‪ .‬و ﺑﺎ ﻳﻤﺎﻧﯽ ﺳﻴﺪ ﺣﺴﻨﯽ از اﻗﺼﯽ ﺑ ﻼد ﻣ ﺸﺮق‬
‫ﺧ ﺮوج آﻨ ﺪ‪ ،‬و ﭼ ﻴﻦ و هﻨ ﺪ و ﺗ ﺮك و ﺧﺮاﺳ ﺎن را ﺑ ﻪ ﻗﻬ ﺮ ﺑﮕﻴ ﺮد‪ .‬ﭘ ﺲ دﻳﻠ ﻢ ﻳﻌﻨ ﯽ‬
‫ﮔ ﻴﻼن و ﻃﺎﻟﻘ ﺎن و ﻗ ﺰوﻳﻦ اﺟﺎﺑ ﺖ او ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ و او آﻮﻓ ﻪ را ﺁﺑ ﺎد ﻧﻤﺎﻳ ﺪ و ﺑ ﺼﺮﻩ را‬
‫ﺧﺮاب آﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻣﻘﺎرن ﻗﻴﺎم ﻗﺎﺋﻢ در ﺟﻬﺎد ﺳﻔﻴﺎﻧﯽ ﺷﻬﻴﺪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺗ ﺎ ﻗ ﺎﺋﻢ ﺁل ﻣﺤﻤ ﺪ‬
‫)ص( رﺟﻌﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬و ﭼﻮن ﻳﻤﺎﻧﯽ و ﭘﺴﺮش ﺑﺎﻧﺘﻈﺎر ﺁلﻣﺤﻤﺪ ﺑﺮﺣﻤﺖ ﺧ ﺪا روﻧ ﺪ‪،‬‬
‫دﺟﺎل و ﺳﻔﻴﺎﻧﯽ دﻳﮕﺮ ﺧﺮوج آﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ در اﻏﻮا و اﺿﻼل ﺧﻠﻖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﺗ ﺎ ﺁﻧﻜ ﻪ‬
‫ﻗﺎﺋﻢ ﻇﻬﻮر آﻨﺪ و در آﻮﻓﻪ ﻟﺸﻜﺮهﺎ ﺑﺸﻬﺮهﺎ ﻣﺘﻔﺮق ﺳﺎزد ﺑﺮاﯼ دﻓﻊ ﻋﻤﺎل دﺟﺎل‪ .‬و‬
‫ﻇﺎهﺮا ﺳﻔﻴﺎن ﺛﺎﻧﯽ هﻤﺎن اﺳﺖ ﺑﻪ ﺣﺪﻳﺚ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از ﻋﻠﻤﺎ رواﻳﺖ ﺑﻬﻢ ﺧﻠﻂ آﺮدﻩاﻧ ﺪ‬
‫و اﻇﻬﺮ در ﻧﺰد ﺣﻘﻴﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﻏﻴﺮ او اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﺎ او واﻣﻴﺮ ﻟﺸﻜﺮ او اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺧﻼﺻﻪ آﻴﻔﻴﺖ دﺟﺎل ﺑﺪﺳﮕﺎل آﻪ اﺷﺪ ﻓﺘﻨ ﻪ اﺳ ﺖ وﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮان و اوﺻ ﻴﺎء‬
‫از او ﻗ ﻮم ﺧ ﻮد را ﻣ ﯽﺗﺮﺳ ﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ :‬ﺑ ﻪ ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣﺤﻤ ﺪﺑﻦ ﻣ ﺴﻠﻢ از ﺣ ﻀﺮت ﺑ ﺎﻗﺮ)ع(‬
‫ﻣﺮدم در ﺳﻪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ از ﺁن ﺑﻪ ﻗﺤﻂ ﻋﻈﻴﻢ ﻣﺒﺘﻼ ﺷﻮﻧﺪ‪ :‬ﺳﺎل اول ﺑ ﻪ ﺣ ﺒﺲ ﺑ ﺎران‬
‫و ﺗﻠﻒ ﺷ ﺪن ﺛﻠ ﺚ از ﻣﺤ ﺼﻮﻻت‪ ،‬ﺳ ﺎل دوم دو ﺛﻠ ﺚ و ﺳ ﺎل ﺳ ﻮم ﺑ ﺮ هﻤ ﻪ ﻗﺤ ﻂ و‬
‫ﻏﻼ اﺳﺘﻴﻼ ﻳﺎﺑﺪ و ﺣﻴﻮاﻧﺎت و اﺛﺮ ﻣ ﺮدم ﺑ ﺮ ﻃ ﺮف ﺷ ﻮﻧﺪ‪ .‬و در ﭼﻨ ﻴﻦ ﻣ ﺪﺗﯽ دﺟ ﺎل‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﻠﻌﻨﻪ ﺧﺮوج آﻨﺪ ﺑﺎ اﻃﻌﻤﻪ و ﺁﻻت ﺗﻌﻴﺶ ﻓﺮاوان‪ ،‬و ﺑﻪ ﻣﺘﺎﺑﻌﺘﺶ ﺷ ﺘﺎﺑﻨﺪ ﺧﻠﻘ ﯽ‬
‫ﺑﯽﭘﺎﻳﺎن ﺣﺘﯽ ﺁﻧﻬﺎ آﻪ داﻧﻨﺪ آﻪ او ﺳﺎﺣﺮ اﺳﺖ و ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ .‬و در ﻣﺤﻞ ﺧﺮوج‪ ،‬از‬
‫اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﺨﺘﻠﻔ ﻪ ﻧﻘ ﻞ ﺷ ﺪﻩ آ ﻪ از ﻣ ﺸﺮق ﺧﺮاﺳ ﺎن و ﻣﻴ ﺎن ﺷ ﺎم و ﻋ ﺮاق‪ ،‬ﺑ ﻪ اﺻ ﺢ‬
‫رواﻳﺎت ﺧﺎﺻ ﻪ از اﺻ ﻔﻬﺎن ﺑﻴ ﺮون ﻣ ﯽﺁﻳ ﺪ و ﻳ ﻚ ﭼ ﺸﻢ دارد ﭘ ﺮ ﺧ ﻮن و درﺧ ﺸﺎن‬
‫ﭼﻮن ﺳﺘﺎرﻩ ﺻﺒﺢ و ﻣﻴﺎن دو ﭼ ﺸﻤﺶ ﻧﻮﺷ ﺘﻪ اﺳ ﺖ "آ ﺎﻓﺮ" ﺗ ﺎ ه ﺮ ﻋ ﺎﻣﯽ ﺑﺨﻮاﻧ ﺪ‪،‬‬
‫وﻋﺠﺎﺋ ﺐ ﺑ ﺴﻴﺎر ﻧﻤﺎﻳ ﺪ از ﺁوردن و روﻳﺎﻧﻴ ﺪن ﮔﻴﺎهﻬ ﺎ و اﻇﻬ ﺎر ﮔﻨﺠﻬ ﺎﯼ زﻣ ﻴﻦ و‬
‫زﻧﺪﻩ ﻧﻤﻮدن آﺸﺘﮕﺎن و ﻧﻤﻮدن ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ‪ .‬ﭘﺲ دﻋﻮﯼ اﻟﻮهﻴ ﺖ او ﺑﺎﻃ ﻞ اﺳ ﺖ‬
‫و ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ وﻻﻳﺖ اهﻞﺑﻴﺖ و ﻋﺼﻤﺖ ﻣﺘﻤﺴﻚ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬و ﺁن ﺷﻮم ﭼﻮن ﺧﺮوج‬
‫آﻨﺪ ﺑﺮ ﺳﺮ آﻮهﯽ ﻧﺸﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻧﻌﺮﻩ هﺎﺋﻠﻪاﯼ زﻧﺪ آﻪ ﺻﺪاﯼ ﺁن ﺑ ﻪ ه ﺰار ﻓﺮﺳ ﺦ رﺳ ﺪ‪،‬‬
‫و هﺮ آﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺸﺮق و ﻣﻐﺮب اﺳ ﺖ از ﺟ ﻦ و اﻧ ﺲ هﻤ ﻪ ﺑ ﺸﻨﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬ﺑﻴﺎﺋﻴ ﺪ‬
‫ﻧﺰد ﻣﻦ اﯼ دوﺳﺘﺎن‪ ،‬آﻪ ﻣﻦ ﺧﺎﻟﻖ و ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎﻳﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﻠ ﻖ ﻋ ﺎﻟﻢ ﺑ ﻪ ﺳ ﻮﯼ او‬
‫روﻧﺪ‪ ،‬و اول روز ﺧﺮوج او هﻔﺘﺎد هﺰار ﻳﻬﻮدﯼ و ﻧﺼﺎرﯼ و ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻨﺎن و زﻧ ﺎن‬
‫و اوﻻد زﻧﺎ و اهﻞ ﺷﺮاب و ﻏﻨﺎ و ﻗﻤﺎر ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ او ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬و ﺳﺎﺣﺮان از ﺁدﻣﻴ ﺎن و‬

‫‪٤٥١‬‬
‫اﺟﻨﻪ ﺑﺎو ﻣﻠﺤﻖ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑ ﺎ او ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ .‬و اﺑﻠ ﻴﺲ و ﺷ ﻴﻄﺎن ﻣﺘﻤ ﺮدﻩ ﺑ ﺼﻮرت او ﺧ ﻮد‬
‫را ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬و ﺑﺎﻳﻦ ﻧﻮع ﻣﺮدم واﻧﻤﺎﻳ ﺪ آ ﻪ ﻣ ﻦ ﻣ ﯽآ ﺸﻢ و زﻧ ﺪﻩ ﻣ ﯽﮔ ﺮداﻧﻢ‪ ،‬و ﮔﻤ ﺮاﻩ‬
‫ﻣﯽآﻨﺪ ﻣﺮدم را ﺑﻪ اﺷﺪ ﮔﻤﺮاهﯽ‪ ،‬و ﻣﺒﺎح ﻣﯽآﻨﺪ هﺮ ﺣﺮاﻣﯽ را ﺑ ﻪ ﻣ ﺮدم آ ﻪ زﻧﻬ ﺎ‬
‫و ﭘﺴﺮان در آﻮﭼﻪهﺎ و راهﻬﺎ ﻋﻼﻳﻨﻪ و ﻋﺮﻳﺎن زﻧﺎ آﻨﻨﺪ و ﮔﻮﺷ ﺖ ﺧ ﻮك و ﺷ ﺮاب‬
‫ﺧﻮرﻧﺪ و اﻗﺴﺎم ﺳﺎزهﺎ ﺑﻨﻮازﻧ ﺪ‪ ،‬و اآﺜ ﺮ ﻟ ﺸﻜﺮ او اوﻻد زﻧ ﺎ و ﺻ ﺎﺣﺒﺎن آ ﻼﻩ ﺳ ﺒﺰ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ اﻧﺪك زﻣﺎن ﺑﮕﺬرد ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺑﻼد را ﺳﻮارﻩ ﺑﺮ اﻻغ ﮔﻠﮕﻮن آﻪ هﺮ ﮔﺎﻣﺶ‬
‫ﺑﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﻋﻠﻮﯼ ﺛﻠﺚ ﻓﺮﺳﺦ و ﺑﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﻧﺒﻮﯼ ﮔﻮﺷﺶ ﻳ ﻚ ﻣﻴ ﻞ و ﺳ ﺎﻳﺮ اﻋ ﻀﺎء از‬
‫اﻳﻨﻘﺮار‪ ،‬و ﺗﺴﺨﻴﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ هﻤﻪ ﺁﻓﺎق زﻣﻴﻦ را ﺑﻐﻴﺮ از ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﻣﻜ ﻪ و ﻣﺮاﻗ ﺪ اﺋﻤ ﻪ‪ ،‬و‬
‫ﺑﻬﺮ وﻻﻳﺖ آﻪ ﮔﺬارش اﻓﺘﺪ زﻟﺰﻩ ﺑﻪ آﻮﻩ و دﺷﺖ ﭘﺪﻳﺪ ﺁﻳﺪ و ﺧﻠﻖ ﻣﺮﺗﺪ ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﺑﻌ ﺪ از اﺳ ﺘﻘﺮار‪ ،‬ﻓﻠ ﻚ از ﻧ ﻪ ﻣ ﺎﻩ و ﺑ ﻪ ﺣ ﺪﻳﺚ ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق)ع( از‬
‫هﺸﺖ ﻣﺎﻩ ﻳﻜﺮوز ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ ،‬آﻪ در ﻋﻘﺒﻪ ﺷ ﺎم ﺳ ﻪ ﺳ ﺎﻋﺖ از روز ﮔﺬﺷ ﺘﻪ‬
‫ﻳﻮم ﺟﻤﻌﻪ ﻗﺎﺋﻢ ﺁل ﻣﺤﻤﺪ )ص( او را ﺑﻜﺸﺪ‪.‬‬
‫و ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺑﺴﻴﺎر از ﺣﻀﺮت ﺻ ﺎدق)ع( ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻣﻠﻜ ﯽ در اول‬
‫روز ﻧﺪا آﻨﺪ آﻪ ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺣﻖ ﺑﺎ ﻋﻠﯽ اﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟ ﺐ اﺳ ﺖ و ﺷ ﻴﻌﻴﺎن او‪ ،‬و در ﺁﺧ ﺮ‬
‫روز ﺷﻴﻄﺎن ﻧﺪا آﻨﺪ آﻪ ﺣﻖ ﺑﺎ ﻋﺜﻤﺎن و ﺷﻴﻌﻪ اوﺳﺖ و ﻣﻈﻠﻮم آﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫و ﭘﺲ ﺳﻔﻴﺎﻧﯽ ﻟﺸﻜﺮﯼ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻓﺮﺳﺘﺪ ﺑﻪ ﺳﺮدارﯼ ﻳﻜﯽ از ﺑﻨﯽاﻣﻴﻪ ﺧﺰﻳﻤ ﻪ‬
‫ﻧﺎم‪ ،‬آﻪ ﺑﺮ ﭼﺸﻢ او ﻧﺎﺧﻨﻚ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ رواﻳﺘﯽ ﻳﻚ ﭼﺸﻢ او آ ﻮر ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬ﭘ ﺲ ﻣﺪﻳﻨ ﻪ را‬
‫ﺑﺘﺎزد و ﻏﺎرت ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬و ﺻﺪ وﭘﻨﺠﺎﻩ هﺰار ﻧﻔﺮ ﺑﻪ آﻮﻓﻪ ﻓﺮﺳﺘﺪ و ﭘﺲ ﺷﺼﺖ ه ﺰار‬
‫ﻧﻔﺮ از ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ اهﻞ آﻮﻓﻪ هﺠﻮم ﺁرﻧﺪ در روز ﻋﻴﺪﯼ‪ ،‬و اﻣﻴ ﺮ اﻳ ﺸﺎن ﺟﺒ ﺎر ﺳ ﺎﺣﺮﯼ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺳﻴﺪ ﻋﻠ ﻮﯼ آ ﻪ ﻧﻔ ﺲ زآﻴ ﻪ اﺳ ﺖ ﺑ ﺎ هﻔﺘ ﺎد ه ﺰار ﻧﻔ ﺮ از ﺻ ﻠﺤﺎء از ﻧﺠ ﻒ‬
‫اﺷ ﺮف ﺑﻴ ﺮون ﺁﻳﻨ ﺪ‪ .‬ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق)ع( ﻓﺮﻣﺎﻳ ﺪ‪ :‬ﮔﻮﻳ ﺎ ﻧﻈ ﺮ ﻣ ﯽآ ﻨﻢ ﻧﻴ ﺰﻩه ﺎ و‬
‫ﺷﻤﺸﻴﺮهﺎ و ﻣﺘﺎﻋﻬﺎﯼ اﻳﺸﺎن را آﻪ ﺁوﻳﺨﺘﻪاﻧﺪ ﺑﻪ دﻳﻮار ﻧﺠﻒ اﺷ ﺮف روز دوﺷ ﻨﺒﻪ‪،‬‬
‫و ﺷﻬﻴﺪ ﺧﻮاهﻨﺪ ﺷﺪ روز ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ‪ ،‬و ﮔﻮﻳ ﺎ ﻣ ﯽﺑﻴ ﻨﻢ ﺳ ﺮدار ﻟ ﺸﻜﺮ ﺳ ﻔﻴﺎﻧﯽ را آ ﻪ‬
‫در رﺣﺒ ﻪ ﻣﻨ ﺎدﯼ او ﻧ ﺪا ﻣ ﯽآﻨ ﺪ آ ﻪ ه ﺮ آ ﻪ ﻳ ﻚ ﺳ ﺮ از ﺷ ﻴﻌﻪ ﻋﻠ ﯽ ﺑﻴ ﺎورد‪ ،‬ه ﺰار‬
‫دره ﻢ ﺟ ﺎﻳﺰﻩ ﻳﺎﺑ ﺪ‪ .‬ﭘ ﺲ هﻤ ﺴﺎﻳﻪ ﺳ ﺮ هﻤ ﺴﺎﻳﻪ ﺧ ﻮد را ﺁوردﻩ ﺟ ﺎﻳﺰﻩ ﮔﻴ ﺮد‪ .‬و ﮔﻮﻳ ﺎ‬
‫ﻣﯽﺑﻴﻨﻢ ﻧﻘﺎﺑﺪارﯼ را‪ ،‬و ﻧﻴﺴﺖ او ﻣﮕﺮ وﻟﺪاﻟﺰﻧﺎ‪ ،‬و ﺁﺗﺶ ﻓﺘﻨﻪ ﺑﺎﻻ ﻣ ﯽﮔﻴ ﺮد در ﻣﻴ ﺎن‬
‫آﻮﻓ ﻪ و ﺣﻴ ﺮﻩ ﺑﻠﻜ ﻪ ﺗ ﺎ آ ﺮﺑﻼ‪ ،‬و در ﻳ ﻚ ﺳ ﺎﻋﺖ روز در آﻮﻓ ﻪ ﭼﻨ ﺪان ه ﺰار ﻧﻔ ﺲ‬
‫آﺸﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﺤﺪﻳﻜﻪ ﺗﺎ ﺳﻪ روز ﻣﺮدم از ﺁب ﻓﺮات ﺗﻨﻔﺮ آﻨﻨ ﺪ از ﺷ ﺪت ﺧ ﻮن و ﮔﻨ ﺪ‬

‫‪٤٥٢‬‬
‫ﺟﺴﺪهﺎ‪ .‬و ﺧﻮﺷﺎ ﺑﺤﺎل آﺴﻴﻜﻪ از ﻓﺮات ﻋﺒﻮر ﻧﻤﺎﻳﺪ و در آﻮﻓﻪ و دهﺎت ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﺑﻪ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻧﺒ ﻮﯼ ﺑﻴ ﺸﺘﺮ وارد ﺷ ﻬﺮ ﻣﻠﻌ ﻮن ﺑﻐ ﺪاد ﺷ ﻮﻧﺪ و ﻗﺘ ﻞ ﻣ ﺮدان آﻨﻨ ﺪ و زﻧ ﺎن را‬
‫اﺳﻴﺮ آﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻪ آﻮﻓﻪ ﻓﺮود ﺁﻳﺪ و ﺣﻮاﻟﯽ ﺁﻧﺮا ﺧﺮاب آﻨﻨﺪ و ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺎم ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و‬
‫ﻟﺸﻜﺮﯼ آﻪ ﺁن ﻣﻠﻌﻮن ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻓﺮﺳﺘﺪ ﺑﻌﺪ از ﻏﺎرت ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﻋ ﺰم ﺧﺮاﺑ ﯽ ﺑﻌ ﻀﯽ‬
‫رو ﺑﻪ ﻣﻜﻪ روﻧﺪ و ﺑﺰﻣﻴﻦ ﺑﻴﻀﺎ ﻓﺮود ﺁﻳﻨﺪ‪ .‬و ﺑﻴﺮون ﺁﻳﺪ از ﺑﻐ ﺪاد ﺳ ﺮدارﯼ ﺑ ﺎ ﭘ ﻨﺞ‬
‫هﺰار ﺳﺎﺣﺮ‪ ،‬و آﺸﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺟ ﺴﺮ ﻓ ﺮات هﻔﺘ ﺎد ه ﺰار ﻧﻔ ﺮ‪ ،‬ﺑﺤﺪﻳﻜ ﻪ در ﺳ ﻪ‬
‫روز ﻣﺮدم از ﻓﺮات ﺗﻨﻔﺮ آﻨﻨﺪ‪ .‬و هﻔﺘ ﺎد ه ﺰار ﻧﻔ ﺮ دﻳﮕ ﺮ از ﻇ ﺎهﺮ آﻮﻓ ﻪ ﻳﻌﻨ ﯽ از‬
‫ﺑﻐﺪاد ﻳﺎ ﺣﻮاﻟﯽ آﻮﻓﻪ اﺳﻴﺮ ﺷﻮﻧﺪ و دﺳﺖ ﻧﺰدﻩ ﺑﻪ ﻣﺤﻤﻞهﺎ ﮔﺬاﺷ ﺘﻪ ﺑﺒﺮﻧ ﺪ و ﺁﺧ ﺮ از‬
‫آﻮﻓﻪ ﺻﺪ هﺰار ﻣﺸﺮك و ﻣﻨﺎﻓﻖ ﺑﻪ دﻣﺸﻖ ﺣﺮآ ﺖ آﻨﻨ ﺪ‪ .‬ﭘ ﺲ ﻳﻤ ﺎﻧﯽ آ ﻪ از ﻣ ﺸﺮق‬
‫ﺧﺮوج ﻧﻤﻮدﻩ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﺑﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﻳﺪ آﻪ ﮔﻨﺠﻬ ﺎﯼ ﻃﺎﻟﻘ ﺎن اﻃﺎﻋ ﺖ او‬
‫آﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﮔﻮﻳﺎ ﻣﯽﺑﻴﻨﻢ ﻋﺼﺎﺑﻪ ﺳﺮﺧﯽ ﺑﺮ ﺳ ﺮ ﺑ ﺎ دوازدﻩ ه ﺰار ﻧﻔ ﺮ از ﻓ ﺮات ﻋﺒ ﻮر‬
‫آﻨﻨ ﺪ‪ ،‬و ﺷ ﺎﻳﺪ آ ﻪ ﻳﻤ ﺎﻧﯽ اول ﺑﺎﺷ ﺪ ﻳ ﺎ ﺧﺮاﺳ ﺎﻧﯽ آ ﻪ وارد آﻮﻓ ﻪ ﺷ ﻮﻧﺪ ﺑﻄﻠ ﺐ ﺧ ﻮن‬
‫آﺸﺘﮕﺎن و ﭘﺪران‪ ،‬و ﺁﻧﻮﻗﺖ ﻣﻴﺎن ﻣﺸﺮق و ﻣﻐﺮب ﺳﻪ هﺰار ﻧﻔﺮ آ ﺸﺘﻪ ﺷ ﻮﻧﺪ‪ .‬ﭘ ﺲ‬
‫در ﺷﺐ ﺟﻤﻌﻪ ﺑﻴﺴﺖ و ﺳﻮم ﻣﺎﻩ رﻣﻀﺎن ﻧﺪاﯼ ﺁﺳﻤﺎﻧﯽ ﻣﯽﺷﻨﻮﻧﺪ و ﻓ ﺮداﻳﺶ ﺁﻓﺘ ﺎب‬
‫ﺗﻴﺮﻩ و ﺳﻴﺎﻩ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ...‬و دو ﺛﻠﺚ از ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺳ ﻪ ﻋﻘﻮﺑ ﺖ اﺣﻤ ﺮ و اﺑ ﻴﺾ و اﺳ ﻮد‬
‫ﺗﻠﻒ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻮت اﺣﻤﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻇﺎﻟﻤﺎن و ﻣﻮت اﺑﻴﺾ ﺑ ﻪ ﻗﺤ ﻂ و ﻏ ﻼ‪ ،‬و ﻣ ﻮت‬
‫اﺳﻮد ﺑﻪ ﻃﺎﻋﻮن ﻋﻈﻴﻢ و وﺑﺎء آﻪ ﺑﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﺣﻀﺮت ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﭘﻨﺞ ﺗ ﻦ از‬
‫هﺮ هﻔﺖ ﺗﻦ ﻣﺮدم ﺗﻠﻒ ﻣ ﯽﺷ ﻮﻧﺪ‪ .‬و از ﺁن ﺟﻤﻠ ﻪ اﺳ ﺖ ﻇﻬ ﻮر ﺑ ﺎد ﺳ ﻴﺎﻩ در ﺑﻐ ﺪاد‪،‬‬
‫ﭘﺲ زﻟﺰﻟﻪاﯼ ﺷﻮد آﻪ اآﺜ ﺮ اه ﻞ ﺷ ﻬﺮ ﺑ ﻪ زﻣ ﻴﻦ ﻓ ﺮو روﻧ ﺪ و از ﺟﻤﻠ ﻪ ﺁﻳ ﺎت ﺁﻓ ﺎق‬
‫ﻇﻬﻮر آﻮآﺐ دﻧﺒﺎﻟﻪدار از ﻣ ﺸﺮق اﺳ ﺖ آ ﻪ ﭼ ﻮن ﻣ ﺎﻩ روﺷ ﻨﯽ ده ﺪ‪ ،‬و ﺳ ﺮﺧﯽ از‬
‫ﻃ ﺮف ﺁﺳ ﻤﺎن و ﺁﺗ ﺶ ﻃ ﻮﻻﻧﯽ ﺑ ﺰرگ از ﻣ ﺸﺮق ﺗ ﺎ ﭼﻨ ﺪ روز‪ ،‬و اﻳ ﻦ ﻏﻴ ﺮ ﺁﺗ ﺸﯽ‬
‫اﺳﺖ آﻪ در ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻇﺎهﺮ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ .‬و از ﺟﻤﻠﻪ ﺁﻳﺎت دﻳﮕﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺁﻓﺘﺎب اﺳﺖ در‬
‫ﻧ ﺼﻒ ﻣ ﺎﻩ رﻣ ﻀﺎن و ﮔ ﺮﻓﺘﻦ ﻣ ﺎﻩ در ﺁﺧ ﺮ ﺁن ﻣ ﺎﻩ ﺑﻌﻜ ﺲ ﻗﺎﻋ ﺪﻩ ﻧﺠ ﻮم‪ ،‬و ﻃﻠ ﻮع‬
‫ﺁﻓﺘﺎب از ﻣﻐﺮب ﺑﻌﺪ از ﺣﺒﺲ ﺳﻪ ﺷﺒﺎﻧﺮوز ﺧﻮرﺷﻴﺪ زﻳﺮ آ ﺮﻩ زﻣ ﻴﻦ و اﺟﺘﻤ ﺎع ﺁن‬
‫ﺑﺎ ﻣﺎﻩ‪ ،‬و اﻳﻦ ﻋﺠﻴﺐﺗﺮﻳﻦ ﻋﻼﻣﺎت ﻧﺰدﻳﻜﯽ ﻗﻴﺎﻣﺖ اﺳ ﺖ‪ .‬ﻣﺠﻤ ﻞ اﻳ ﻦ ﻗ ﻀﻴﻪ ﻋﺠﻴﺒ ﻪ‬
‫ﺑ ﻪ ﺣ ﺪﻳﺚ اﺑ ﻦ ﻋﺒ ﺎس ﭼﻨ ﺎن اﺳ ﺖ آ ﻪ ه ﺮ ﺷ ﺎم آ ﻪ ﺁﻓﺘ ﺎب ﺳ ﺮ ﻋﺒﻮدﻳ ﺖ ﺑ ﺰﻣﻴﻦ‬
‫ﻣ ﯽﮔ ﺬارد ﺳ ﺤﺮ ﺑ ﻪ اذن ﺟﺪﻳ ﺪ ﻃﻠ ﻮع ﻣ ﯽﻧﻤﺎﻳ ﺪ و ﭼ ﻮن ﺁﻓﺘ ﺎب در ﺁن ﺷ ﺐ ﻣﻌﻬ ﻮد‬
‫ﻋ ﺮض ﺳ ﺠﻮد و اﺳ ﺘﻴﺬان ﻃﻠ ﻮع آﻨ ﺪ‪ ،‬ه ﻴﭻ ﺟ ﻮاﺑﯽ ﺷ ﺮف ﺧﻄ ﺎب از ﺟﺎﻧ ﺐ‬

‫‪٤٥٣‬‬
‫ﺑﺎرﻳﺘﻌﺎﻟﯽ ﻧﻴﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑ ﺎ ﻣ ﺎﻩ ﺑﻬ ﻢ رﺳ ﻴﺪﻩ ه ﺮ دو در ﻋﻘ ﺪﻩ ﺗﻌﻮﻳ ﻖ ﺑﻤﺎﻧﻨ ﺪ ﺗ ﺎ ﻣﻘ ﺪار ﺳ ﻪ‬
‫ﺷﺒﺎﻧﺮوز ‪ ...‬ﭘﺲ ﻓﺮﻣﺎن اﻟﻬﯽ ﺑﻪ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ رﺳﺪ آﻪ ﺁﻓﺘﺎب و ﻣﺎﻩ را از ﻧﻮر ﻋﺎرﯼ از‬
‫ﻇﺮف ﻏﺮب ﻃﺎﻟﻊ ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﺎﻩ و ﺁﻓﺘﺎب ﭼﻨﺎن ﺑﮕﺮﻳﻨﺪ و ﭼﻨﺪان از ﺧ ﻮف ﻗ ﺮب‬
‫ﻗﻴﺎﻣ ﺖ ﻟ ﺮزان و ﻧ ﺎﻻن ﮔﺮدﻧ ﺪ آ ﻪ ﺗﻤ ﺎﻣﯽ اه ﻞ ﺁﺳ ﻤﺎﻧﻬﺎ و ﺁﻧﭽ ﻪ در ﺁﻧﻬ ﺎ اﺳ ﺖ و‬
‫ﺳﺮادﻗﺎت ﻋﺮش ﺑﻪ ﮔﺮﻳﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﮔﺮﻳﺎن ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺁﻓﺘﺎب‪ ،‬ﺑﯽﺗ ﺎب‪ ،‬و ﻣ ﺎﻩ ﺳ ﻴﺎﻩ ﻣﻜ ﻮر‬
‫و ﻣﻜ ﺪر از ﺗﺘ ﻖ اﻓ ﻖ ﻣﻐ ﺮب درﺁﻣ ﺪﻩ‪ ،‬ﺑ ﺎ ه ﻢ ﺑ ﻪ ﺑﺮﺁﻣ ﺪن ﻣﺘﺎﺑﻌ ﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ‪ .‬و ﭼ ﻮن‬
‫ﻣﺮدﻣﺎن ﭼﻨﻴﻦ اﻣﺮ ﻋﻈﻴﻢ و ﻣﻬﻴﺐ و هﺎﺋﻠﻪ و واﻗﻌﻪ ﻏﺮﻳﺐ ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬هﻤﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻧﻮﺣﻪ‬
‫و زارﯼ و دﻋﺎ و ﺗﻮﺑﻪ و اﻧﺎﺑﻪ و ﺑﯽﻗﺮارﯼ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ ﺁن روز دﻳﮕﺮ ﮔﺮﻳﻪ و ﺗﻮﺑﻪ‬
‫ﻓﺎﻳﺪﻩ ﻧﻜﻨﺪ‪ .‬و ﭘﺲ ﭼﻮن ﺁﻓﺘﺎب و ﻣ ﺎﻩ ﺑ ﻪ ﻣﻴ ﺎن ﺁﺳ ﻤﺎن رﺳ ﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ ﺑﻔﺮﻣ ﺎن ﺟﺒ ﺎر‬
‫ﺟﻠﻴﻞ ﮔﺮدنهﺎﯼ هﺮ دو را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎز ﺑﻪ ﻣﻐﺮب ﻓﺮود ﺁورد‪.‬‬
‫و هﻤﭽﻨ ﻴﻦ اﺳ ﺖ هﺎﺋﻠ ﻪ ﻃﻐﻴ ﺎن و ﻃﻮﻓ ﺎن و دﺧ ﺎن ﻗ ﺎل اﻟﺠﺒ ﺎر‪ ،‬آ ﻪ از‬
‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اآﺮم )ص( و اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ)ع( ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ در ﻋ ﺎﻟﻢ دودﯼ‬
‫ﭘﻴ ﺪا ﺧﻮاه ﺪ ﺷ ﺪ آ ﻪ در ﮔ ﻮش و دﻣ ﺎغ آﻔ ﺎر داﺧ ﻞ ﺷ ﻮد‪ ،‬و ﺳﺮﺷ ﺎن را ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﺳ ﺮ‬
‫ﺑﺮﻳ ﺎن ﺷ ﺪﻩ آﻨ ﺪ‪ ،‬و دود از ﺳ ﻮراخه ﺎﯼ ﺑﻴﻨ ﯽ و ﮔ ﻮش و ﻣﻘﻌﺪﺷ ﺎن ﺑﻴ ﺮون ﺁﻳ ﺪ‪ ،‬و‬
‫ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺗﻀﺮع و زارﯼ ﺑﺮ ﮔﻨﺎهﺎن اﻗﺮار آﻨﻨﺪ و ﻋﻬﺪ آﻨﻨﺪ آﻪ ﻣﺎ ﻣﻮﻣﻦ ﻣﯽﺷ ﻮﻳﻢ‪،‬‬
‫اﻣﺎ ﺣﻘﺘﻌﺎﻟﯽ ﻧﭙﺬﻳﺮد‪.‬‬

‫در ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺧﺮوج‬

‫و ﻣﻘ ﺪﻣﺎت ﺧ ﺮوج ﻣﻬ ﺪﯼ)ع( ﺑ ﺴﻴﺎر اﺳ ﺖ‪ .‬و از ﺁﻧﺠﻤﻠ ﻪ اﺳ ﺖ ﺧ ﺮوج‬
‫ﺧﻮارج از ﺑﺤﺮ ﻓﺎرس و ﺑﻨﯽﺧﺎﻟﺪ از ﻣﺸﺮق‪ ،‬و ﻗﺘﻞ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻴﺎن دو ﻃﺎﻳﻔ ﻪ ﻋﺠ ﻢ‪ ،‬و‬
‫ﻋﺒ ﻮر ﻋﻠ ﻢ ﺳ ﻴﺎﻩ ﺧﺮاﺳ ﺎﻧﯽ از ﻓ ﺮات ﺑ ﻪ آﻮﻓ ﻪ‪ ،‬و ﺧ ﺮوج ﻋ ﺮب ﺑ ﺮ ﺷ ﺎﻩ ﻋﺠ ﻢ‪ ،‬و‬
‫ﺗ ﻮﻃﻦ اﻳ ﺸﺎن در ﺧﺮاﺳ ﺎن و اﺳ ﺘﻴﻼﯼ اﻳ ﺸﺎن ﺑ ﺮ ﺷ ﻬﺮهﺎ و ﺁﺑ ﺎدﯼ آﻮﻓ ﻪ‪ ،‬و ﻗﺘ ﻞ‬
‫ﺳﻔﻴﺎﻧﯽ ﺷﻴﻌﻪ را در ﺁن‪ ،‬و ﺧﺮاﺑﯽ و ﻓﺘﻨﻪ در ﺷﺎم و ﻣﺼﺮ‪ ،‬و ﻣﺨﺎﻟﻔ ﺖ ﺗ ﺮك و روم‬
‫و ﺧﺮاﺑﯽ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ ﺑﻼد ﺑﻐﺪاد ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻋﺎم‪ ،‬و زﻟﺰﻟﻪ در رﯼ و ﻃﻮس و هﻔﺖ ﻣ ﺪاﺋﻦ‬
‫ﻋﺮاق ﻋﺮب‪ ،‬و ﻗﺤﻂ و وﺑﺎﯼ ﻋﻈﻴﻢ ﻣﻜﺮر در ﺑ ﺼﺮﻩ و روم و ﻧ ﺰول در رﻣﻠ ﻪ‪ ،‬و‬
‫اﻧﻘﺮاض ﺣﻜﺎم ﻗ ﺴﻄﻨﻄﻨﻴﻪ‪ ،‬و ﺁب ﺑ ﺮﺁوردن اآﺜ ﺮ ﻗ ﺮاء و درﻳ ﺎﯼ ﻧﺠ ﻒ و ﺳ ﺎرﻩ‪ ،‬و‬
‫اﺟﺘﻤﺎع هﻔﺖ ﺳﺘﺎرﻩ ﺳﻴﺎرﻩ در آﻨﺎر ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‪.‬‬

‫‪٤٥٤‬‬
‫و ﺑ ﻪ ﺣ ﺪﻳﺚ ﻧﺒ ﻮﯼ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت ﺳ ﺠﺎد ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم رواﻳ ﺖ ﻧﻤ ﻮدﻩ‪ ،‬ﭼ ﻮن‬
‫هﻨﮕﺎم ﺧﺮوج ﻗﺎﺋﻢ ﺷﻮد‪ ،‬ﻋﻠﻢ )ﭘﺮﭼﻢ( ﺁن ﺣﻀﺮت ﺑﯽﺳﺒﺒﯽ ﺑﻠﻨﺪ ﺷ ﻮد‪ ،‬و ﻧ ﺪا آﻨ ﺪ ﺁن‬
‫ﺣﻀﺮت را آﻪ ﺑﻴﺮون ﺑﻴﺎ ﻳﺎ وﻟﯽاﷲ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻜﺶ دﺷ ﻤﻨﺎن ﺧ ﺪا را‪ .‬و ﻧﻴ ﺰ ﺷﻤ ﺸﻴﺮ ﺁن‬
‫ﺣﻀﺮت از ﻏﻼف ﺑﻴﺮون ﺑﻴﺎﻳﺪ و ﻧﺪا آﻨﺪ آﻪ ﺧﺮوج آﻦ آﻪ ﺗﺮا دﻳﮕﺮ درﻧﮓ ﺟ ﺎﺋﺰ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬و ﺑﻌﻀﯽ اﺣﺎدﻳﺚ دﻻﻟ ﺖ دارد آ ﻪ ﺁن ﺣ ﻀﺮت زودﺗ ﺮ ﻇ ﺎهﺮ ﻣ ﯽﺷ ﺪ‪ ،‬ﻟﻜ ﻦ‬
‫ﮔﻨﺎهﺎن ﻣﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺎﺧﻴﺮ ﺷﺪ‪ .‬وﺣﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻋ ﺼﺮ )ﻋ ﺞ( در ﺗﻮﻗﻴ ﻊ ﺧ ﻮد ﺑ ﺮ ﺷ ﻴﺦ‬
‫ﻣﻔﻴ ﺪ رﺣﻤ ﺔ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد در ﺑ ﺎرﻩ ﻓﺘﻨ ﻪ ﺁﺧﺮاﻟﺰﻣ ﺎن‪ ،‬آ ﻪ اﮔ ﺮ ﺷ ﻴﻌﻴﺎن ﻣ ﺎ ﺟﻤ ﻊ‬
‫ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬در وﻓﺎﯼ ﻋﻬﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺎﺧﻴﺮ ﻧﻤﯽﺷﺪ و ﺳﻌﺎدت ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺎ ﺑﺮآﺎت ﻣﺎ ﺁﻧ ﺎن‬
‫را زودﺗﺮ دﺳﺖ ﻣﯽداد‪ .‬و ﻓﺮﻣﻮد هﺮ ﻳﻚ از ﺷﻤﺎ ﺑﺎﻳ ﺪ ﻋﻤ ﻞ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ ﺑ ﻪ ﭼﻴ ﺰﯼ آ ﻪ او‬
‫را ﺑﺎ ﻣﺎ ﻣﻘﺮب ﺳﺎزد‪ ،‬و اﺟﺘﻨﺎب آﻨﺪ از هﺮ ﭼﻪ او را ﺑﻪ ﻏﻀﺐ ﻣﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﮔﺮداﻧ ﺪ‪،‬‬
‫آﻪ ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻇﻬﻮر ﻣﺎ ﺑﯽ ﺧﺒﺮ و ﻧﺎﮔﺎﻩ ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻴﻜﻪ ﺗﻮﺑ ﻪ ﻓﺎﻳ ﺪﻩ ﻧﺨﻮاه ﺪ داﺷ ﺖ‬
‫و ﻧﺠﺎﺗﺶ ﻧﺨﻮاه ﺪ داد ﭘ ﺸﻴﻤﺎﻧﯽ و ﻧ ﺪاﻣﺖ از ﻋﻘﻮﺑ ﺖ )ﺑﺤ ﺎراﻻﻧﻮار‪ ،‬ﺟﻠ ﺪ ﺳ ﻴﺰدهﻢ‪،‬‬
‫ﺷﻤﻪاﯼ از اﺣﻮال ﺁﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن(‬

‫‪ -‬از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ)ع( رواﻳﺖ اﺳﺖ آ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬از ﻋﻼﺋ ﻢ ﺁﺧﺮاﻟﺰﻣ ﺎن‬
‫دو اﻣ ﺮ ﻋﺠﻴ ﺐ اﺳ ﺖ‪ :‬ﻳﻜ ﯽ ﮔ ﺮﻓﺘﻦ ﻣ ﺎﻩ در ﭘ ﻨﺠﻢ ﻣ ﺎﻩ و دﻳﮕ ﺮ ﮔ ﺮﻓﺘﻦ ﺁﻓﺘ ﺎب در‬
‫ﭘﺎﻧﺰدهﻢ ﺁن‪ .‬و اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺧﺴﻮف و آﺴﻮف‪ ،‬از وﻗﺖ هﺒﻮط ﺁدم ﻋﻠﻴﻪاﻟ ﺴﻼم ﺑ ﻪ زﻣ ﻴﻦ‬
‫ﺗﺎ ﺑﺎﻳﻦ وﻗﺖ واﻗﻊ ﻧﺸﺪﻩ‪ .‬ﭘﺲ در اﻳﻦ وﻗﺖ ﺣﺴﺎب ﻣﻨﺠﻤﺎن ﺑﺎﻃﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫واﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ)ع( ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﻗ ﺎﺋﻢ)ع( ﻇﻬ ﻮر ﻧﻤ ﯽآﻨ ﺪ ﻣﮕ ﺮ وﻗﺘ ﯽ آ ﻪ‬
‫ﺳ ﺮﺧﯽ در ﺁﺳ ﻤﺎن ﻇ ﺎهﺮ ﮔ ﺮدد‪ ،‬و اﻳ ﻦ ﺳ ﺮﺧﯽ از اﺷ ﻚ ﭼ ﺸﻤﺎن ﺣ ﺎﻣﻼن ﻋ ﺮش‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﺑﺮ اﺣﻮال زﻣﻴﻦ ﮔﺮﻳﻪ آﺮدﻩاﻧﺪ‪.‬‬
‫و از ﻋﻼﺋﻢ دﻳﮕ ﺮ‪ ،‬ﻇﻬ ﻮر ﺑ ﺎدﯼ ﺳ ﻴﺎﻩ اﺳ ﺖ در ﺑﻐ ﺪاد‪ .‬ﭘ ﺲ زﻟﺰﻟ ﻪ ﺷ ﻮد‪ ،‬و‬
‫ﺳﺘﺎرﻩ دﻧﺒﺎﻟﻪدارﯼ ﻇﻬﻮر آﻨﺪ از ﻣﺸﺮق آﻪ ﭼﻮن ﻣﺎﻩ روﺷﻦ ﺷﻮد ‪ ...‬و ﻣﺎﻩ و ﺁﻓﺘﺎب‬
‫ﮔﺮﻳ ﻪآﻨ ﺎن از ﻣﻐ ﺮب ﺑﺮﺁﻳﻨ ﺪ و ﺁن دو را روﺷ ﻨﺎﺋﯽ ﻧﺒﺎﺷ ﺪ‪ ،‬و ﻣﺎﻧﻨ ﺪ دو ﺷ ﺘﺮ ﺳ ﻴﺎﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و اهﻞ دﻧﻴﺎ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻨﮕﺮﻧﺪ و ﺧﺮوش و زارﯼ آﻨﻨﺪ‪ .‬و ﻣﺎدر از ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﻴ ﺰار‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬و دوﺳﺘﺎن از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﻋﺮاض ﺟﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬و هﺮ آﺲ را ﺗﻨﻬ ﺎ ﻏ ﻢ ﺧ ﻮدش ﺑﺎﺷ ﺪ‪،‬‬
‫و ﮔﺮﻳﻪ آﺴﯽ را ﺳﻮد ﻧﺪهﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺧﺪاﯼ ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﺎﻩ و ﺁﻓﺘﺎب را ﻧﻮر ده ﺪ‬

‫‪٤٥٥‬‬
‫و از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺸﺮق ﺑﺮﺁﻳﻨﺪ و ﻣﺮدم دوﺑﺎرﻩ رو ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آﻨﻨﺪ و ﮔﻨﺎﻩ ورزﻧ ﺪ و آ ﺸﺖ و‬
‫زرع ﻣﺸﻐﻮل ﺷﻮﻧﺪ و ﺣﺮﻳﺺ ﮔﺮدﻧﺪ ﺑﺮ دﻧﻴﺎ ‪...‬‬
‫‪ -‬و از ﻋﻼﺋﻢ دﻳﮕﺮ اﻳﺴﺘﺎدن ﺁﻓﺘﺎب اﺳﺖ از وﻗﺖ ﻇﻬﺮ ﺗ ﺎ ﻋ ﺼﺮ‪ ،‬و ﻧﻤﺎﻳ ﺎن‬
‫ﺷﺪن روﯼ و ﺳﻴﻨﻪ ﻣﺮدﯼ در روﯼ ﺟﺮم ﺁﻓﺘ ﺎب آ ﻪ ﺧﻼﻳ ﻖ او را ﺑ ﺎ ﺣ ﺴﺐ و ﻧ ﺴﺐ‬
‫ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪.‬‬
‫و در اﻳﻦ اﺣﻮال ﺳﻔﻴﺎﻧﯽ از ﺳ ﻤﺖ وادﯼ ﻳ ﺎﺑﺲ ﺧ ﺮوج ﻣ ﯽآﻨ ﺪ ﺗ ﺎ اﻳﻨﻜ ﻪ در‬
‫دﻣ ﺸﻖ ﻓ ﺮود ﺁﻳ ﺪ‪ .‬و از ﺁﻧﺠ ﺎ ﻟ ﺸﻜﺮﯼ ﺑ ﻪ ﺳ ﻤﺖ ﻣ ﺸﺮق و ﻟ ﺸﻜﺮﯼ ﺑ ﺴﻮﯼ ﻣﺪﻳﻨ ﻪ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ‪ ،‬و ﻟﺸﻜﺮ اول در ارض ﺑﺎﺑﻞ آﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻮاﺣﯽ ﺑﻠﺪﻩ ﻣﺎﻣﻮﻧﻪ ﻳﻌﻨﯽ ﺑﻐ ﺪاد‬
‫اﺳ ﺖ ﻓ ﺮود ﻣ ﯽﺁﻳﻨ ﺪ‪ ...‬و ﻟ ﺸﻜﺮﯼ دﻳﮕ ﺮ ﺑﺠﺎﻧ ﺐ ﻣﺪﻳﻨ ﻪ رود در ﻃﻠ ﺐ ﺷﺨ ﺼﯽ از‬
‫ﺁلﻣﺤﻤ ﺪ )ص( آ ﻪ ﺟﻤﻌ ﯽ از ﺷ ﻴﻌﻴﺎن ﺑ ﺎ ﺁﻧﻬ ﺎ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ ،‬و اﻣﻴ ﺮ ﺁن ﻟ ﺸﻜﺮ ﻣ ﺮدﯼ از‬
‫ﻋﺮب ﻋﻄﻔﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﭼﻮن ﺑﻪ ﻟﻘﺎع اﺑﻴﺾ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻳﻌﻨﯽ در زﻣ ﻴﻦ ﺳ ﻔﻴﺪ آ ﻪ هﻤ ﺎن‬
‫ﺑﻴﻀﺎء ﺑﺎﺷﺪ آﻪ در اﺣﺎدﻳﺚ ﺁﻣﺪﻩ‪ ،‬ﺁن زﻣﻴﻦ اﻳ ﺸﺎن را ﻓ ﺮو ﺑ ﺮد‪ .‬و ﺧ ﻮارج از ﺑﺤ ﺮ‬
‫ﻓ ﺎرس و ﺑﻨ ﯽﺧﺎﻟ ﺪ از ﻣ ﺸﺮق ﻇﻬ ﻮر آﻨﻨ ﺪ‪ ،‬و ﻗﺘ ﻞ ﺑ ﺴﻴﺎر در ﻣﻴ ﺎن دو ﻃﺎﻳﻔ ﻪ ﻋﺠ ﻢ‬
‫واﻗﻊ ﺷﻮد‪ ،‬وﻋﻠﻢ ﺳﻴﺎﻩ ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ از ﻓﺮات ﺑﻪ آﻮﻓﻪ رود‪...‬‬
‫و ﭼﻮن وﻗﺖ ﻇﻬﻮر ﻗ ﺎﺋﻢ ﺁل ﻣﺤﻤ ﺪ)ص( ﻧﺰدﻳ ﻚ ﺷ ﻮد‪ ،‬در ﺟﻤ ﺎدﯼاﻻﺧ ﺮ و‬
‫دﻩ روز از ﻣ ﺎﻩ رﺟ ﺐ ﺑ ﺎراﻧﯽ ﺑﺒ ﺎرد آ ﻪ ﺑ ﺎ ﺁن ﺧ ﺪا ﺑﺮوﻳﺎﻧ ﺪ ﮔﻮﺷ ﺘﻬﺎﯼ ﻣﻮﻣﻨ ﺎن و‬
‫ﺑﺪﻧﻬﺎﯼ اﻳﺸﺎن را در ﻗﺒﺮهﺎﻳ ﺸﺎن‪ .‬و دﻳﮕ ﺮ از ﻋﻼﺋ ﻢ ﺁﺧﺮاﻟﺰﻣ ﺎن ﭘﺪﻳ ﺪ ﺁﻣ ﺪن دو ﺑ ﺎغ‬
‫ﺳﺒﺰ اﺳ ﺖ ﺑ ﺮ دو ﺟﺎﻧ ﺐ ﻣ ﺴﺠﺪ آﻮﻓ ﻪ‪) .‬ﺑﺤ ﺎراﻻﻧﻮار‪ ،‬ﺟﻠ ﺪ ﺳ ﻴﺰدهﻢ و ﺣ ﻖ اﻟﻴﻘ ﻴﻦ‪،‬‬
‫ﺟﻠﺪ دوم(‪.‬‬

‫در آﻴﻔﻴﺖ ﻇﻬﻮر ﺧﻼﺻﻪ آﺎﺋﻨﺎت‬

‫در آﻴﻔﻴﺖ ﻇﻬﻮر ﺁن ﺧﻼﺻ ﻪ آﺎﺋﻨ ﺎت و ﻓﺨ ﺮ ﻣﻮﺟ ﻮدات و ﻗﺒﻠ ﻪ اه ﻞ اﻳﻤ ﺎن‬
‫ﺑﺮ آﺎﻓﻪ ﺳﺎآﻨﺎن ارض و ﺳﻤﺎوات و اﺳﺘﻴﻼﯼ ﺁن ﺣﻀﺮت ﺑﺮ آﻞ ﺳﻼﻃﻴﻦ و ﻣﻤﺎﻟﻚ‬
‫ﻋﺮﺻﻪ زﻣﻴﻦ‪:‬‬
‫ﺑﺪاﻧﻜﻪ وﻗﺘﯽ ﺑﺮاﯼ ﻇﻬﻮر ﺣﻀﺮت ﻣﻌﻴﻦ ﻧﺸﺪﻩ و ﺑﯽﺧﺒﺮ ﻇﺎهﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و‬
‫ه ﺮ آ ﻪ ﺗﻌﻴ ﻴﻦ وﻗ ﺖ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ ﺧ ﻮد را در ﻋﻠ ﻢ ﻏﻴ ﺐ ﺑ ﺎ ﺧ ﺪا ﺷ ﺮﻳﻚ آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪ ...‬ﺁن‬
‫ﺟﺎﻧﺐ وﻻﻳﺖ ﻣﺂب در ﺳﺎل ﻃﺎق از هﺠﺮت روز ﺟﻤﻌﻪ ﻧﻮروز ﻋﺠ ﻢ آ ﻪ ﻣ ﺼﺎدف‬
‫ﺑﺎ دهﻢ ﻣﺤﺮم ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺼﻮرت ﺟ ﻮاﻧﯽ آﺎﻣ ﻞ ﭼﻬ ﻞ ﺳ ﺎﻟﻪ ﻳ ﺎ آﻤﺘ ﺮ‪ ،‬داﺧ ﻞ ﻣﻜ ﻪ‬

‫‪٤٥٦‬‬
‫ﻣﻌﻈﻤ ﻪ ﺷ ﻮد‪ ،‬ﺑ ﺎ ﻋﻤﺎﻣ ﻪ زردﯼ ﺑ ﺮ ﺳ ﺮ و ﻟﺒ ﺎس رﺳ ﻮلاﷲ در ﺑ ﺮ و ﻧﻌﻠ ﻴﻦ ﺁن‬
‫ﺣ ﻀﺮت در ﭘ ﺎﯼ و ﻋ ﺼﺎﯼ ﺁن ﺟﻨ ﺎب در دﺳ ﺖ‪ ،‬و ﺑ ﺰﯼ ﭼﻨ ﺪ در ﭘ ﻴﺶ اﻧﺪاﺧﺘ ﻪ و‬
‫آﺴﯽ ﺁن ﺣﻀﺮت را ﻧﺸﻨﺎﺳﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﻮن ﺷﺐ دﻳﺪﻩهﺎ هﻤﻪ ﺑﺨﻮاب رود‪ ،‬ﻧ ﺎزل ﺷ ﻮﻧﺪ‬
‫از ﺟﺎﻧﺐ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺮ ﺁن ﺣﻀﺮت ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ و ﻣﻴﻜﺎﺋﻴ ﻞ و ﺻ ﻒ ﺻ ﻒ از ﻣﻼﺋﻜ ﻪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﻪ ﺁن ﺣﻀﺮت ﻋ ﺮض آﻨ ﺪ آ ﻪ اﯼ ﺁﻗ ﺎﯼ ﻣ ﻦ‪ ،‬اﻳﻨ ﻚ ﻓﺮﻣ ﺎن ﺗ ﻮ ﺟ ﺎرﯼ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ دﺳﺖ ﻣﺒﺎرك ﺑﺮ روﯼ ﺧﻮد آﺸﺪ و ﻣﻴﺎن رآﻦ و ﻣﻘﺎم اﻳﺴﺘﺎدﻩ و ﻧ ﺪا آﻨ ﺪ‬
‫و ﻧﻘﺒﺎء ﺧﻮد را ﺑﻄﻠﺒﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺳﻴ ﺼﺪ و ﺳ ﻴﺰدﻩ ﻧﻔ ﺮ ﻣ ﻮﻣﻦ از ﻣﺤ ﺮاب ﻧﻤ ﺎز و ﻓ ﺮاش‬
‫ﺧﻮد آﻪ ﺧﻮاﺑﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬از هﻤﻪ ﺑﻼد ﻣﺘﻔﺮﻗﻪ ﺑﻐﻴﺮ ﺑﺼﺮﻩ ﺟﻤ ﻊ ﺁﻳﻨ ﺪ‪ .‬و ﺑﻌ ﻀﯽ ﺷ ﺐ‬
‫از رﺧﺘﺨ ﻮاب ﺧ ﻮد ﻧﺎﭘﺪﻳ ﺪ ﺷ ﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻌ ﻀﯽ ﺳ ﻮار اﺑﺮه ﺎ ﺷ ﺪﻩ و ﺻ ﺒﺢ ﺑ ﻪ ﻃ ﯽ‬
‫اﻻرض در ﺑﺮاﺑﺮ ﺁن ﺣﻀﺮت اﻳﺴﺘﺎدﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬و ﺣ ﻀﺮت ﺳﻴ ﺼﺪ و ﺳ ﻴﺰدﻩ ﺷﻤ ﺸﻴﺮ‬
‫آﻪ از ﺁﺳﻤﺎن ﺑﻨﺎم هﺮ ﻳﻚ و ﭘﺪرش ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻗ ﺴﻤﺖ آﻨ ﺪ‪ .‬و ﭼ ﻮن ﺻ ﺒﺢ ﺷ ﻮد‪،‬‬
‫ﭘﺸﺖ ﺑﻪ آﻌﺒﻪ‪ ،‬ﻳﺪ ﺑﻴﻀﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ دﺳﺖ ﺧﺪا! ﭘﺲ اول آ ﺴﯽ آ ﻪ‬
‫دﺳﺖ ﺁن ﻣﻘﺪس ﺁن ﺟﻨﺎب را ﺑﻮﺳﺪ و ﺑﻪ ﺳﻌﺎدت ﺑﻴﻌﺖ ﻣﺸﺮف ﺷﻮد ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫ﺑﻌ ﺪ از ﺁن ﻣﻼﺋﻜ ﻪ‪ ،‬و ﻧﺠﺒ ﺎء ﻗ ﻮم اﺟﻨ ﻪ‪ ،‬و ﻧﻘﺒ ﺎء‪ .‬و ﭼ ﻮن ﺁﻓﺘ ﺎب ﺑﻠﻨ ﺪ ﺷ ﻮد از ﻧ ﺰد‬
‫ﻗﺮص ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﻨﺎدﯼ ﻧﺪا آﻨﺪ ﺑ ﻪ زﺑ ﺎن ﻋﺮﺑ ﯽ ﻓ ﺼﻴﺢ آ ﻪ ﺑ ﻪ هﻤ ﻪ اه ﻞ ﺁﺳ ﻤﺎﻧﻬﺎ و‬
‫زﻣﻴﻨﻬﺎ ﺑﺮﺳﺪ آﻪ‪ :‬اﯼ ﮔﺮوﻩ ﺧﻼﻳﻖ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻣﻬﺪﯼ ﺁل ﻣﺤﻤ ﺪ‪ ،‬و ﺑ ﻪ ﻧ ﺎم و ﻧ ﺴﺐ و‬
‫آﻨﻴﺖ ﺟﺪش و ﻧﺴﺐ او را ذآﺮ آﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻴﻌﺖ آﻨﻴﺪ و اﻃﺎﻋﺖ او ﻧﻤﺎﺋﻴ ﺪ ﺗ ﺎ ه ﺪاﻳﺖ‬
‫ﻳﺎﺑﻴﺪ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ او ﻣﻜﻨﻴﺪ‪ .‬و ﻧﺰدﻳ ﻚ ﻏ ﺮوب ﺷ ﻴﻄﺎن ﻧ ﺪا ﻣ ﯽآﻨ ﺪ از ﻣﻐ ﺮب آ ﻪ‪ :‬اﯼ‬
‫ﺧﻼﻳﻖ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ ﺳﻔﻴﺎﻧﯽ اﺳﺖ آﻪ در ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﻇﺎهﺮ ﺷ ﺪﻩ‪ ،‬ﺑﺮوﻳ ﺪ و ﻣﺘﺎﺑﻌ ﺖ‬
‫او آﻨﻴﺪ‪ .‬ﭘﺲ هﺮ ﺻﺎﺣﺐ ﺷﻜﯽ و ﻣﻨﺎﻓﻘﯽ ﺑ ﻪ ﻧ ﺪاﯼ او ﮔﻤ ﺮاﻩ ﺷ ﻮد‪ .‬و ﺣ ﻀﺮت ﻗ ﺎﺋﻢ‬
‫هﻤﭽﻨ ﺎن ﭘ ﺸﺖ ﺑ ﻪ آﻌﺒ ﻪ اﻳ ﺴﺘﺎدﻩ و ﻣ ﯽﻓﺮﻣﺎﻳ ﺪ آ ﻪ‪ :‬اﯼ ﺧﻼﻳ ﻖ‪ ،‬ﺁﮔ ﺎﻩ ﺑﺎﺷ ﻴﺪ ه ﺮ آ ﻪ‬
‫ﺧﻮاهﺪ ﻧﻈﺮ آﻨﺪ ﺑﻪ ﺁدم و ﺷﻴﺚ و ﻧ ﻮح و اﺑ ﺮاهﻴﻢ و اﺳ ﻤﺎﻋﻴﻞ و ﻣﻮﺳ ﯽ و ﻋﻴ ﺴﯽ و‬
‫ﺷﻤﻌﻮن و ﺧﻮاهﺪ آﻪ ﻧﻈﺮ آﻨﺪ ﺑﺴﻮﯼ ﻣﺤﻤﺪ و ﻋﻠ ﯽ و ﺣ ﺴﻦ و ﺣ ﺴﻴﻦ و اﺋﻤ ﻪ ه ﺪﯼ‬
‫ﺻﻠﻮات اﷲ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﺟﻤﻌﻴﻦ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﻈ ﺮ آﻨ ﺪ آ ﻪ آﻤ ﺎﻻت هﻤﮕ ﯽ ﺑ ﺎ ﻣ ﻦ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫ﺁﻧﮕ ﺎﻩ ﺷ ﺮوع ﻧﻤﺎﻳ ﺪ ﺑ ﻪ ﺗ ﻼوت ﺻ ﺤﻒ ﺁدم و ﺷ ﻴﺚ و ﻧ ﻮح و اﺑ ﺮاهﻴﻢ و ﺗ ﻮرات و‬
‫اﻧﺠﻴﻞ و زﺑﻮر و ﻓﺮﻗﺎن‪ ،‬و ﺑﻪ ﻧﺤﻮﯼ ﺗﻼوت ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ آﻪ اهﻞ ﻣﻠﻞ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ آ ﻪ‬
‫ﺁﻧﭽﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﻧﻘﺼﺎن از ﻣﺎ ﻓﻮت ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬هﻤﻪ را ﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٤٥٧‬‬
‫ﭘﺲ ﺣﻀﺮت ﻣﺴﺠﺪ و آﻌﺒﻪ را ﺑﻪ اﺳﺎس ﻗﺪﻳﻢ ﺑﻨﺎ آﻨ ﺪ‪ ،‬و دﺳ ﺘﻬﺎﯼ ﺑﻨ ﯽﺷ ﻴﺒﻪ‬
‫را آ ﻪ آﻠﻴ ﺪدار و ﺧ ﺎﺋﻦ ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ ،‬ﺑﺮﻳ ﺪﻩ و ﺑ ﻪ آﻌﺒ ﻪ ﺁوﻳ ﺰد‪ .‬و ﺑﻌ ﺪ از ﺁن ﺧﻠﻴﻔ ﻪاﯼ در‬
‫ﻣﻜﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﻮدﻩ و ﺑ ﺎ دﻩ ﻧﻔ ﺮ از ﻣﻼﺋﻜ ﻪ و اﺟﻨ ﻪ و اﺻ ﺤﺎب ﺑ ﻪ ﺳ ﻮﯼ ﻣﺪﻳﻨ ﻪ ﺗﻮﺟ ﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻳ ﺪ‪ .‬ﭘ ﺲ اه ﻞ ﻣﻜ ﻪ ﺧﻠﻴﻔ ﻪ او را ﺑﻜ ﺸﻨﺪ و ﺣ ﻀﺮت ﺑ ﺮ ﺳ ﺮ اﻳ ﺸﺎن ﺑﺮﮔ ﺮدد و‬
‫ﺧﻠﻴﻔ ﻪاﯼ دﻳﮕ ﺮ ﺗﻌﻴ ﻴﻦ آﻨ ﺪ‪ .‬ﭘ ﺲ ﺁن ﺧﻠﻴﻔ ﻪ را ه ﻢ ﺑﻜ ﺸﻨﺪ و ﺁن ﺣ ﻀﺮت اﺟﻨ ﻪ را‬
‫ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻜﺸﻨﺪ هﺮ آﻪ را اﻳﻤﺎن ﻧﻤﯽﺁورد‪ ،‬و از ﺻﺪ ﺑﻠﻜ ﻪ از ه ﺰار ﻳﻜ ﯽ اﻳﻤ ﺎن‬
‫ﻧﻤﯽﺁورﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺣﻀﺮت ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﺑﻪ ﻧﻮر ﻗﺪوم ﺧﻮد ﻣﺸﺮف ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬و اﻣﺮ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ آ ﻪ‬
‫ﺧﻼﻳﻖ ﺟﻤﻊ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬و هﺮ ﻇﻠﻤﯽ و آﻔﺮﯼ آ ﻪ از اول ﻋ ﺎﻟﻢ ﺗ ﺎ اﻧﻘ ﺮاض ﺑﻨ ﯽﺁدم ﺷ ﺪﻩ‬
‫ﮔﻨﺎه ﺎﻧﺶ را ﺑ ﺮ اﻳ ﺸﺎن ﻻزم ﺁرﻧ ﺪ‪ ،‬از زدن ﺳ ﻠﻤﺎن‪ ،‬و ﺳ ﻮﺧﺘﻦ در ﺧﺎﻧ ﻪ اه ﻞﺑﻴ ﺖ‬
‫رﺳ ﺎﻟﺖ‪ ،‬و ﺷﻜ ﺴﺘﻦ دﺳ ﺖ و ﭘﻬﻠ ﻮﯼ ﻣﻈﻠﻮﻣ ﻪ ﺻ ﺎﺑﺮﻩ‪ ،‬و اﺳ ﻘﺎط ﻃﻔ ﻞ ﻣﻌ ﺼﻮم‬
‫ﺣﻀﺮت زهﺮا‪ ،‬و زهﺮ دادن اﻣﺎم ﺣﺴﻦ‪ ،‬و ﺷﻬﻴﺪ آﺮدن اﻣﺎم ﺣ ﺴﻴﻦ‪ ،‬و ﺑﺮﻳ ﺪن ﺳ ﺮ‬
‫اﻃﻔ ﺎل و ﺧﻮﻳ ﺸﺎن و ﻳ ﺎران وﯼ‪ ،‬و اﺳ ﻴﺮ آ ﺮدن اه ﻞﺑﻴ ﺖ رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا‪ ،‬و رﻳﺨ ﺘﻦ‬
‫ﺧﻮﻧﻬ ﺎﯼ اﻳ ﺸﺎن و ه ﺮ ﺧ ﻮن و ﻓ ﺮج وﻣ ﺎل و اﻣ ﺮ ﺣ ﺮام آ ﻪ واﻗ ﻊ ﺷ ﺪ‪ .‬ﺁﻧﮕ ﺎﻩ اﻣ ﺮ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ آﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن هﺮ آﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎﺷﺪ از اﻳﺸﺎن ﻗﺼﺎص آﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘ ﺲ ﺣ ﻀﺮت ﮔ ﺮوﻩ ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ از ﻣﺪﻳﻨ ﻪ ﺧ ﺼﻮﺻﺎ از ﻗ ﺮﻳﺶ ﺑﻜ ﺸﺪ‪ ،‬و ﺑ ﺎ‬
‫ﺳﻴﺼﺪ و ﺳﻴﺰدﻩ ﻧﻔﺮ ﻳﺎران ﺧﻮد و ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ از راﺳﺖ ﺁﻧﺤﻀﺮت و ﻣﻴﻜﺎﺋﻴ ﻞ از ﭼ ﭗ‬
‫و رﻋﺐ از ﭘﻴﺶ او و ﭘﺸﺖ ﺳﺮ او‪ ،‬ﺑﺴﻮﯼ ﻧﺠﻒ رود‪ ،‬آ ﻪ ﻳﻜﻤ ﺎﻩ راﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬و ﻣ ﺪد‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ او را ﺧﺪا ﺑﺎ ﭘﻨﺠﺎﻩ هﺰار ﻣﻠﻚ‪ .‬ﭘﺲ ﺑ ﻪ آﻮﻓ ﻪ هﺠ ﻮم ﺁورﻧ ﺪ و روز ﺟﻤﻌ ﻪ از‬
‫ﺟﺎﻧﺐ ﻋﺴﺎآﺮ‪ ،‬ﺳﻔﻴﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺗﻴﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ از ﻟ ﺸﻜﺮ ﺁن ﺣ ﻀﺮت آ ﺸﺘﻪ ﺷ ﻮد‪ .‬ﭘ ﺲ در‬
‫ﺁﻧﻮﻗ ﺖ ﻓﺮزﻧ ﺪ اﺳ ﺪاﻟﻠﻬﯽ ﭘ ﺮﭼﻢ رﺳ ﺎﻟﺖ ﭘﻨ ﺎهﯽ را ﺑ ﺎز آﻨ ﺪ‪ ،‬و ﻧ ﺎزل ﺷ ﻮﻧﺪ ﻣﻼﺋﻜ ﻪ‬
‫ﺟﻨﮓ ﺑﺪر‪ .‬ﭘﺲ ﺁﻧﺤﻀﺮت و اﺻ ﺤﺎب ﺣﻤﻠ ﻪ آ ﺮدﻩ‪ ،‬ﻟ ﺸﻜﺮ ﺳ ﻔﻴﺎﻧﯽ را ﭼﻨ ﺎن ﺑﻜ ﺸﻨﺪ‬
‫آﻪ هﻤﻪ ﻓﺎﻧﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬و ﻳﻜﯽ از اوﻻد ﺁن ﺣﻀﺮت)!( آﻪ ﺑﻌﺪ از ﺧﻮد ﺣﻀﺮت آ ﺴﯽ‬
‫ﻗﻮﻳﺘﺮ و ﺷﺠﺎعﺗﺮ از او ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎ دوازدﻩ ﻧﻔﺮ از ﻃﺎﻟﻘﺎن ﺑﻪ آﻮﻓ ﻪ ﺁﻳ ﺪ‪ ،‬و ﺑﺤ ﻀﺮت‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﻟﺰﻣﺎن ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪﻩ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﺮا اﻳﻦ ﻗ ﺪر ﻣﻴﻜ ﺸﯽ؟ ﺁﻳ ﺎ ﻋﻬ ﺪﯼ از رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا‬
‫دارﯼ؟ ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻳﻜﯽ از ﻣﻮاﻟﻴﺎن ﺁن ﺣﻀﺮت ﺑﺎو ﮔﻮﻳﺪ آﻪ ﺳ ﺎآﺖ ﻣ ﯽﺷ ﻮﯼ ﻳ ﺎ ﮔﺮدﻧ ﺖ‬
‫را ﺑﺰﻧﻢ؟ ﭘﺲ او ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺑﻴﻌﺖ آﻨﺪ و ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮ ﻟﺸﻜﺮ ﺳﻔﻴﺎﻧﯽ را آ ﻪ اﺳ ﻴﺮ ﺷ ﺪﻩ‪،‬‬
‫ﺑﺪﺳ ﺖ ﺧ ﻮد در زﻳ ﺮ درﺧ ﺖ ﺣﻴ ﺮﻩ آ ﻪ ﻃ ﺮف ﺷ ﺎم اﺳ ﺖ‪ ،‬ذﺑ ﺢ آﻨ ﺪ‪ .‬و آ ﺎﻓﺮﯼ در‬

‫‪٤٥٨‬‬
‫آﻮﻓﻪ زﻧﺪﻩ ﻧﮕﺬارد و هﺮ ﺳ ﻨﮓ و درﺧﺘ ﯽ آ ﻪ دﺷ ﻤﻦ ﺑ ﺎو ﭘﻨ ﺎﻩ ﺑ ﺮدﻩ‪ ،‬ﻧ ﺸﺎن ده ﺪ‪ .‬و‬
‫درﻧ ﺪﮔﺎن و ﻃﻴ ﻮر و وﺣ ﻮش از ﮔﻮﺷ ﺖ آﻔ ﺎر ﺳ ﻴﺮ ﺷ ﻮﻧﺪ‪ .‬ﭘ ﺲ ﺣ ﻀﺮت ﺑ ﻪ ﻧﺠ ﻒ‬
‫اﺷ ﺮف ﻓ ﺮود ﺁﻳ ﺪ ﺑ ﺎ ﭼﻬ ﻞ و ﺷ ﺶ ه ﺰار ﻣﻠ ﻚ و هﻤ ﺎن ﺗﻌ ﺪاد از ﺟ ﻦ‪ ،‬و ﺳﻴ ﺼﺪ و‬
‫ﺳ ﻴﺰدﻩ ﻧﻔ ﺮ ﻣ ﻮﻣﻦ آ ﻪ در ﺧ ﺪﻣﺖ ﺁن ﺣ ﻀﺮت ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﻼﺋﻜ ﻪاﯼ آ ﻪ ﺑ ﺎ ﻧ ﻮح‬
‫ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﺑﻮدﻧ ﺪ در آ ﺸﺘﯽ‪ ،‬و ﺑ ﺎ اﺑ ﺮاهﻴﻢ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم در ﺁﺗ ﺶ‪ ،‬و ﺑ ﺎ ﻣﻮﺳ ﯽ‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم در ﺷﻖ درﻳ ﺎ‪ ،‬و ﺑ ﺎ ﻋﻴ ﺴﯽ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم در ﻋ ﺮوج ﺑ ﻪ ﺁﺳ ﻤﺎن‪ ،‬و ﭼﻬ ﺎر‬
‫هﺰار ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﻦ‪ ،‬و هﺰار ﻣﺮدﻓﻴﻦ‪ ،‬و ﺟﻤﻌﯽ از ﻣﻼﺋﻜﻪ آﻪ در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﺑﺎ رﺳ ﻮل‬
‫ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﻧ ﺎزل ﺷ ﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﭼﻬ ﺎر ه ﺰار آ ﻪ ﺑ ﺮ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺣ ﺴﻴﻦ‬
‫ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻧ ﺎزل ﺷ ﺪﻩ و رﺧ ﺼﺖ ﺟﻨ ﮓ ﻧﻴﺎﻓﺘﻨ ﺪ‪ .‬و در ﺁﻧﻮﻗ ﺖ ﻣﻼﺋﻜ ﻪ و اﺟﻨ ﻪ ﺑ ﺎ‬
‫ﻣ ﺮدم اﻟﻔ ﺖ و ﻣﻌﺎﺷ ﺮت ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ‪ .‬و از ﭘ ﺸﺖ آﻮﻓ ﻪ هﻔﺘ ﺎد ه ﺰار ﻧﻔ ﺮ ﺻ ﺪﻳﻖ ﺧ ﺪا‬
‫ﻣﺒﻌﻮث آﻨﺪ آ ﻪ اﺻ ﺤﺎب واﺑ ﺼﺎر ﺁن ﺣ ﻀﺮت ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ .‬و ﮔﻨﺠﻬ ﺎ و ﻣﻌ ﺪﻧﻬﺎﯼ زﻣ ﻴﻦ‬
‫ﺑﺮﺁن ﺣﻀﺮت ﻇﺎهﺮ ﺷﻮد‪ .‬و اﻧﻮاع ﺑﺎدهﺎ ﻣﺴﺨﺮ ﺁن ﺣﻀﺮت ﮔﺮدد‪ .‬و ﺣ ﻀﺮت را‬
‫ﺷﻮآﺘﯽ ﺑﺎﺷﺪ آﻪ ﺑﻪ ه ﺮ ﺟ ﺎ ﺗﻮﺟ ﻪ ﻓﺮﻣﺎﻳ ﺪ ﻳﻜﻤﺎه ﻪ راﻩ رﻋ ﺐ ﺑ ﻪ دﻟﻬ ﺎ اﻓﺘ ﺪ‪ .‬و ﻗ ﻮﺗﯽ‬
‫داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ آ ﻪ ﺑﺰرﮔﺘ ﺮﻳﻦ درﺧﺘ ﺎن را از رﻳ ﺸﻪ ﺑﺮآﻨ ﺪ‪ .‬و ﺁن ﺣ ﻀﺮت را هﻴﺒﺘ ﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ آﻪ هﺮ ﮔﺎﻩ در ﻣﻴﺎن آﻮهﻬﺎ ﺻﺪاﻳﯽ ﺑﺰﻧﺪ‪ ،‬از هﻢ ﻓﺮو رﻳﺰﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ آﻌﺒﻪ ﺑﻪ آﺮﺑﻼ ﺗﻔﺎﺧﺮ آﻨﺪ‪ .‬و ﺣﻘﺘﻌﺎﻟﯽ وﺣﯽ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ ﺑ ﻪ آﻌﺒ ﻪ آ ﻪ ﺳ ﺎآﺖ‬
‫ﺑﺎش و ﻓﺨﺮ ﻣﻜﻦ ﺑﺮ آﺮﺑﻼ‪ .‬و از ﭘﺸﺖ ﻗﺒﺮ اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻧﻬ ﺮﯼ ﺑ ﻪ ﺳ ﻮﯼ‬
‫ﻧﺠ ﻒ ﺟ ﺎرﯼ ﺷ ﻮد آ ﻪ ﺑ ﻪ درﻳ ﺎﯼ ﻧﺠ ﻒ رﻳ ﺰد و در ﻣﻴ ﺎﻧﺶ ﭘﻠﻬ ﺎ و ﺁﺳ ﻴﺎﺑﻬﺎ ﺳ ﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﺣﻀﺮت زاﻧﯽ ﻣﺤﺼﻨﻪ را ﺳﻨﮕﺴﺎر ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬و هﺮ آﺴﯽ را آﻪ زآﻮة ﻧﺪادﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﮔﺮدن ﺑﺰﻧ ﺪ‪ ،‬و ه ﺮ ﺷ ﻴﻌﻪ را ﻗ ﻮت ﭼﻬ ﻞ ﻣ ﺮد ﭘﻴ ﺪا ﺷ ﻮد‪ .‬و ﺣ ﻀﺮت ﻗ ﺮوض‬
‫ﺷﻴﻌﻴﺎن را آﻪ ﻣﺮدﻩاﻧﺪ ادا آﻨﺪ ﺣﺘﯽ داﻧﻪ ﺧﺮدل‪ .‬و از ﺷ ﻴﻌﻴﺎن ه ﺮ آ ﻪ ﺧﻮاه ﺪ زﻧ ﺪﻩ‬
‫ﺷﻮد و ﺑﺨﺪﻣﺖ ﺁن ﺣﻀﺮت ﺁﻳ ﺪ‪ .‬ﭘ ﺲ ﺣ ﻀﺮت هﻤ ﺮاﻩ ﻟ ﺸﻜﺮ ﺧ ﻮد ﺗ ﺸﺮﻳﻒ ﺁرد ﺑ ﺮ‬
‫ﺳﺮ ﺳﻔﻴﺎﻧﯽ آﻪ هﻤﺎﻧﺎ اﻣﻴﺮاﻻﻣﺮاء ﻟﺸﻜﺮ دﺟﺎل اﺳﺖ ازﺑﻨﯽآﻠﺐ‪ ،‬آﻪ در ﺁن وﻗﺖ در‬
‫وادﯼ رﻣﻠﻪ اﺳﺖ‪ .‬و در ﺁﻧﺮوز آﻪ روز اﺑﺪال اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﺑﺮ ﭘﺎ ﮔﺮدد‪ .‬و ﺳﻔﻴﺎﻧﯽ و‬
‫ﻟﺸﻜﺮش ﭼﻨﺎن آﺸﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬آﻪ آﺴﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪ آﻪ ﺧﺒﺮ ﺑﺮاﯼ دﺟ ﺎل ﺑﺒ ﺮد‪ .‬و ﺁﻧﺤ ﻀﺮت‬
‫ﺑﻌ ﺪ از ﻧ ﺰول ﻋﻴ ﺴﯽ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﺑ ﺮ دﺟ ﺎل ﻏﺎﻟ ﺐ ﺷ ﻮد‪ ،‬و او را در ﺷ ﺎم و ﺑ ﻪ‬
‫رواﻳﺘ ﯽ ﺑ ﺮ روﯼ ﺻ ﺨﺮﻩ ﺑﻴ ﺖاﻟﻤﻘ ﺪس ﺑﻘﺘ ﻞ رﺳ ﺎﻧﺪ‪ .‬و ﺑﻌ ﺪ از ﻃ ﯽ آ ﺎر ﺳ ﻔﻴﺎﻧﯽ و‬

‫‪٤٥٩‬‬
‫دﺟ ﺎل‪ ،‬ﻟ ﺸﻜﺮ ﺑ ﻪ اﻃ ﺮاف ﻓﺮﺳ ﺘﺪ وه ﺮ ﻳ ﻚ از ﺳﻴ ﺼﺪ و ﺳ ﻴﺰدﻩ ﻧﻔ ﺮ را ﺑ ﺮ وﻻﻳﺘ ﯽ‬
‫واﻟﯽ ﮔﺮداﻧﺪ آﻪ ﺣﻜﺎم اﻟﻬﯽ در زﻣﻴﻦ ﺑﺮ ﺧﻠﻖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﺣﻀﺮت ﺑﮕﺸﺎﻳﺪ ﻋﻠ ﻢ رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا را‪ .‬و ﺁﻧ ﺮا ﻣﺘﻮﺟ ﻪ ه ﺮ ﺟ ﺎ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪ ،‬ﺧ ﺪا‬
‫اه ﻞ ﺁﻧﺠ ﺎ را ه ﻼك ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪ .‬و ﻟ ﺸﻜﺮﯼ ﺑ ﻪ اﺳ ﻼﻣﺒﻮل ﻓﺮﺳ ﺘﺪ‪ .‬ﭼ ﻮن ﺑ ﻪ ﺧﻠ ﻴﺞ رﺳ ﻨﺪ‪،‬‬
‫ﭼﻴﺰﯼ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﺮ روﯼ ﺁن ﻋﺒﻮر ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬و ﺑﻨﯽاﻣﻴﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻧ ﮓ ﻓ ﺮار ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ‪،‬‬
‫و ﭼﻠﻴﭙ ﺎ ﺑ ﻪ ﮔ ﺮدن اﻧﺪازﻧ ﺪ‪ ،‬واه ﻞ ﻓﺮﻧ ﮓ اﻳ ﺸﺎن را اﻣ ﺎن دهﻨ ﺪ‪ .‬و ﻟ ﺸﻜﺮ ﺣ ﻀﺮت‬
‫ﻗﺎﺋﻢ)ع( ﺑﻪ ﺷﺮﻃﯽ اﻣ ﺎن دهﻨ ﺪ آ ﻪ ﮔﺮﻳﺨﺘ ﻪه ﺎ را ﮔﺮﻓﺘ ﻪ و هﻤ ﻪ را ﮔ ﺮدن ﺑﺰﻧﻨ ﺪ‪ .‬و‬
‫ﺁﻧﮕ ﺎﻩ ﺗﻤ ﺎﻣﯽ ﺑ ﻼد را ﻓ ﺘﺢ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ و ﻧ ﺎم آﻔ ﺮ و ﺷ ﺮك از زﻣ ﻴﻦ ﺑ ﺮ ﻃ ﺮف ﺷ ﻮد‪.‬‬
‫واﺣﺎدﻳﺚ در ﻣ ﺪت ﺳ ﻠﻄﻨﺖ ﺁن ﺣ ﻀﺮت ﻣﺨﺘﻠ ﻒ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺑ ﻴﻦ ﺳﻴ ﺼﺪ و ﻧ ﻪ ﺳ ﺎل آ ﻪ‬
‫ﻣﺪت ﻣﻜﺚ اﺻﺤﺎب آﻬﻒ اﺳﺖ‪ ،‬و ﭼﻬﻞ و هﻔﺖ ﺳ ﺎل ﺗ ﺎ هﻔﺘ ﺎد ﺳ ﺎل ه ﻢ وارد ﺷ ﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘ ﺲ ﺣ ﻀﺮت روح اﷲ ﻣﺨ ﺪرﻩاﯼ از اه ﻞﺑﻴ ﺖ ﻋ ﺼﻤﺖ و ﻃﻬ ﺎرت را ﺑ ﻪ‬
‫ﺣﺒﺎﻟﻪ ﻋﻘﺪ ﺧﻮد در ﺁورد‪ .‬و ﺑﻌﺪ از ﻃﯽ واﻗﻌ ﻪ هﺎﺋﻠ ﻪ ﻳ ﺄﺟﻮج وﻣ ﺄﺟﻮج‪ ،‬اﺣ ﺮام ﺣ ﺞ‬
‫ﺑﻨﺪد‪ .‬وﻟﯽ ﭘﻴﺶ از وﺻﻮل ﺑ ﻪ ﻣﻜ ﻪ در ﺳ ﺠﺪﻩ ﺑ ﻪ رﺣﻤ ﺖ ﺧ ﺪا ﻧﺎﺋ ﻞ ﮔ ﺮدد و ﻃﺮﻳ ﻖ‬
‫ﻓﺮودس در ﭘﻴﺶ ﮔﻴﺮد‪ .‬و ﺑﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﻧﺒﻮﯼ ﺑﻪ ﺷﺮف دﻓ ﻦ در ﭘﻨ ﺎﻩ ﺁن ﺣﺒﻴ ﺐ اﷲ ﻓ ﺎﺋﺰ‬
‫ﮔﺮدد‪.‬‬

‫در وﻗﺎﻳﻊ ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﻮر‬

‫‪ ...‬وﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻣ ﯽﻓﺮﻣﺎﻳ ﺪ آ ﻪ‪ :‬ﺑﻌ ﺪ از ﺣ ﻀﺮت ﻗ ﺎﺋﻢ‬
‫ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‪ ،‬ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺣ ﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﺑ ﺎ هﻔﺘ ﺎد و دو ﺗ ﻦ ﺷ ﻬﻴﺪ آ ﺮﺑﻼ و‬
‫دوازدﻩ اﻣﺎم و دوازدﻩ ﺻﺪﻳﻖ )و ﺑﻪ رواﻳﺘ ﯽ هﻔﺘ ﺎد و ﭘ ﻨﺞ ه ﺰار( ﺑﻴ ﺮون ﺁﻳ ﺪ و ﺑﻌ ﺪ‬
‫از ﺁن ﺻﺪﻳﻖ اآﺒﺮ اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ‪ .‬و ﺑﺮاﯼ او ﻗﺒﻪاﯼ در ﻧﺠﻒ ﺑﺮﭘﺎ ﺷﻮد‬
‫آﻪ ﻳ ﻚ رآ ﻦ ﺁن در ﻧﺠ ﻒ و ﻳﻜ ﯽ در ﺑﺤ ﺮﻳﻦ وﻳﻜ ﯽ در ﺻ ﻨﻌﺎﯼ ﻳﻤ ﻦ و ﭼﻬ ﺎرم در‬
‫ﻣﺪﻳﻨ ﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬و ﻳﻜﻤ ﺎﻩ ﺑﻌ ﺪ از ﺁن ﺳ ﻴﺪ اآﺒ ﺮ ﻣﺤﻤ ﺪ ﻣ ﺼﻄﻔﯽ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ‪،‬‬
‫ﺑﺮﺁﻳﺪ ﺑﺎ هﺮ ﻣﻮﻣﻦ از ﻣﻬﺎﺟﺮ و اﻧﺼﺎر و ﺷﻬﺪاء ﺟﻨ ﮓه ﺎﯼ ﺑ ﺪر و اﺣ ﺪ‪ .‬ﭘ ﺲ زﻧ ﺪﻩ‬
‫آﻨﺪ هﺮ آﻪ را ﺗﻜﺬﻳﺐ و دﺷﻤﻨﯽ ﺁن ﺣ ﻀﺮت آ ﺮدﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺗ ﺎ در دﻧﻴ ﺎ ه ﻢ ﺑ ﻪ ﺟ ﺰاﯼ‬
‫ﺧﻮد ﺑﺮﺳﺪ ‪ ...‬و ﭼﻮن رﺳﻮل ﺧﺪا را ﻧﻈﺮ ﺑﺮ ﻣﻈﻠ ﻮم آ ﺮﺑﻼ اﻓﺘ ﺪ‪ ،‬ﭼﻨ ﺎن ﺑﮕﺮﻳ ﺪ آ ﻪ‬
‫ﺁﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﮔﺮﻳ ﻪ او ﺑﮕﺮﻳﻨ ﺪ‪ ،‬و ﺣ ﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤ ﻪ ﻧﻌ ﺮﻩاﯼ زﻧ ﺪ آ ﻪ زﻣ ﻴﻦ و‬

‫‪٤٦٠‬‬
‫ﺁﺳ ﻤﺎن ﺑﻠﺮزﻧ ﺪ‪ ،‬و ﺁﺳ ﻤﺎﻧﻬﺎﯼ هﻔﺘﮕﺎﻧ ﻪ وﻋ ﺮش اﻟﻬ ﯽ و ه ﺮ آ ﻪ زﻳ ﺮ زﻣ ﻴﻦ ﺑﺎﺷ ﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺨ ﺮوش ﺁﻳﻨ ﺪ‪ .‬ﭘ ﺲ رﺳ ﻮل ﺧ ﺪاواهﻞﺑﻴ ﺖ راﺿ ﯽ ﻧ ﺸﻮﻧﺪ ﻣﮕ ﺮ ﺁﻧﻜ ﻪ آ ﺸﻨﺪﮔﺎن و‬
‫ﻇﺎﻟﻤ ﺎن اه ﻞﺑﻴ ﺖ‪ ،‬ﺁﻧ ﺮوز هﻔﺘ ﺎد ﻣﺮﺗﺒ ﻪ آ ﺸﺘﻪ ﺷ ﻮﻧﺪ‪ .‬ﭘ ﺲ ﺣ ﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ‬
‫ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﺑ ﻪ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺣ ﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﺑﺪه ﺪ ﺷﻤ ﺸﻴﺮ رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا را‪ ،‬و‬
‫ﺑﻔﺮﺳ ﺘﺪ او را ﺑ ﻪ ﻣ ﺸﺮق و ﻣﻐ ﺮب ﺗ ﺎ ﺟﻤﻴ ﻊ دﺷ ﻤﻨﺎن ﺧ ﺪا را ﺑﻜ ﺸﺪ‪ ،‬و ﺑﺘﻬ ﺎ را‬
‫ﺑﺴﻮزاﻧﺪ‪ ،‬و آﻼ ﺑﻼد هﻨﺪ را ﻓﺘﺢ آﻨﺪ‪ .‬و ﺣ ﻀﺮت ﻳﻮﺷ ﻊ و داﻧﻴ ﺎل زﻧ ﺪﻩ ﺷ ﻮﻧﺪ و ﺑ ﻪ‬
‫ﺧ ﺪﻣﺖ اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﺁﻳﻨ ﺪ‪ .‬و ﺣ ﻀﺮت اﻳ ﺸﺎن را ﺑ ﺎ ﻟ ﺸﻜﺮﯼ ﺑ ﻪ ﺑ ﺼﺮﻩ ﻓﺮﺳ ﺘﺪ آ ﻪ‬
‫دﺷﻤﺎن را ﺑﻜﺸﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺣ ﺴﻴﻦ)ع( ﺁﻧﻘ ﺪر ﭘﺎدﺷ ﺎهﯽ آﻨ ﺪ آ ﻪ ﻣﻮه ﺎﯼ اﺑ ﺮوﻳﺶ‪ ،‬ﺑ ﻪ‬
‫ﭼﺸﻢ ﻣﺒﺎرآﺶ اﻓﺘﺪ‪ .‬و ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ)ع( ﺑﺮ ﺗﺨﺘﯽ از ﻧﻮر و ﻗﺒﻪاﯼ از ﻳﺎﻗﻮت‬
‫ﺳ ﺮخ ﻣ ﺰﻳﻦ ﺑ ﻪ اﻧ ﻮاع در و ﺟ ﻮاهﺮ آ ﻪ ﺑ ﺮ دور ﺁن ﻧ ﻮر ه ﺰار ﻗﺒ ﻪ ﺳ ﺒﺰ ﺑﺎﺷ ﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ‪ .‬و ﺁن ﺣﻀﺮت ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت ﺻﺎﺣﺐ اﻻﻣﺮ‪ ،‬ﺳﻴﺼﺪ و ﻧﻪ ﺳﺎل ﭘﺎدﺷﺎهﯽ آﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺁن ﻧﻮﺑﺖ ﺳﻠﻄﻨﺖ اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬و ﺁن ﺣ ﻀﺮت در ﺧﻄﺒ ﻪ‬
‫ﺧﻮد ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪" :‬ﻣﻨﻢ ﺻﺎﺣﺐ ﺻﻮﻟﺘﻬﺎﯼ ﻋﺠﻴﺐ‪ ،‬و ﻣﻨﻢ ﺻﺎﺣﺐ اﻧﺘﻘﺎﻣﻬﺎﯼ ﺑﯽﺷ ﻤﺎر و‬
‫ﻣﻨﻢ ﺻﺎﺣﺐ رﺟﻌﺘﻬﺎﯼ ﺑﺴﻴﺎر‪ ،‬و ﻣ ﻨﻢ ﺻ ﺎﺣﺐ دوﻟﺘﻬ ﺎﯼ ﻋﺠﻴ ﺐ‪ ،‬و ﻣ ﻨﻢ ﺧ ﺎزن ﻋﻠ ﻢ‬
‫ﺳﺮ ﺧﺪا‪ ،‬و ﻣﻨﻢ اﻣﺜﺎل ﻋﻠﻴ ﺎ و ﺁﻳ ﺎت آﺒ ﺮﯼ‪ ،‬و ﻣ ﻨﻢ ﺻ ﺎﺣﺐ ﺑﻬ ﺸﺖ و دوزخ‪ .‬ﺑ ﺎ ﻣ ﻦ‬
‫اﺳﺖ ازدواج اهﻞ ﺟﻨﺎن‪ ،‬و ﺑﺴﻮﯼ ﻣ ﻦ اﺳ ﺖ ﺑﺎزﮔ ﺸﺖ ﺧﻠ ﻖ در ﻗﻴﺎﻣ ﺖ‪ .‬ﻣ ﻨﻢ ﻣ ﻮذن‬
‫اﻋﺮاف‪ .‬ﻣﻨﻢ ﻇﺎهﺮ در ﺁﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن ﭘﻴﺶ ﭼﺸﻤﻪ ﺁﻓﺘﺎب ﺑ ﺎ ﻋ ﺼﺎﯼ ﻣﻮﺳ ﯽ و اﻧﮕ ﺸﺘﺮ‬
‫ﺳﻠﻴﻤﺎن‪ ،‬ﻣﻨﻢ اﻣﻴﺮ هﻤﻪ ﻣﻮﻣﻨﺎن و ﺧﺎﺗﻢ اﻻوﺻﻴﺎء ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺁﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن‪ ،‬ﻣﻨﻢ ﺁﻧﻜ ﻪ ﺧ ﺪا‬
‫ﻣﺴﺨّـﺮم ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺑﺮ و رﻋﺪ و ﺑ ﺮق و ﻧ ﻮر و ﻇﻠﻤ ﺖ و ﺑ ﺎد و آﻮهﻬ ﺎ و ﺻ ﺤﺮاهﺎ و‬
‫درﻳﺎهﺎ و ﺁﻓﺘﺎب و ﻣﺎﻩ و ﺳﺘﺎرﻩه ﺎ را"‪ .‬و ﺣ ﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﭼﻬ ﻞ ه ﺰار ﺳ ﺎل‬
‫ﭘﺎدﺷ ﺎهﯽ آﻨ ﺪ‪ ،‬و از ﺷ ﻴﻌﻪ ه ﺰار ﭘ ﺴﺮ ﺑﻬ ﻢ رﺳ ﺪ در ه ﺮ ﺳ ﺎﻟﯽ ﻳ ﻚ ﭘ ﺴﺮ و دو ﺑ ﺎغ‬
‫ﺳﺒﺰ‪.‬‬
‫و ﺁن ﺣﻀﺮت ﺑﺎر دﻳﮕ ﺮ ﺑ ﺎ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺣ ﺴﻴﻦ)ع( رﺟﻌ ﺖ ﻓﺮﻣﺎﻳ ﺪ و از‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ و ﺗﺒﻌﻪ او اﻧﺘﻘﺎم ﺑﻜﺸﺪ‪ ،‬و در هﻤﺎن ﺻﻔﻴﻦ ﺑﻌﺪ از ﺁﻧﻜ ﻪ ﺳ ﯽ ه ﺰار از ﻳ ﺎران‬
‫ﺁن ﺣﻀﺮت و هﻔﺘﺎد هﺰار از ﻳﺎوران دﻳﮕﺮ زﻧﺪﻩ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و هﻤﻪ را ﺑﻜﺸﻨﺪ‪.‬‬
‫و دﻧﻴ ﺎ ﻣﻨﻘ ﻀﯽ ﻧ ﺸﻮد ﺗ ﺎ ﺁﻧﻜ ﻪ رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا)ص( و اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ)ع( ﺑ ﺪﻧﻴﺎ‬
‫ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ و در ﻧﺠﻒ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﻣﻼﻗﺎت ﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪ .‬و درﺁﻧﺠ ﺎ ﻣ ﺴﺠﺪﯼ ﺑﺮﭘ ﺎ آﻨﻨ ﺪ آ ﻪ‬

‫‪٤٦١‬‬
‫دوازدﻩ ه ﺰار در داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ )ﺑﺤ ﺎراﻻﻧﻮار‪ ،‬ﺟﻠ ﺪ ﺳ ﻴﺰدهﻢ‪ ،‬ﻣﺠﻤ ﻊ اﻟﻤﻌ ﺎرف و‬
‫ﻣﺨﺰن اﻟﻌﻮارف‪ ،‬ﻋﻴﻦ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﺳﻮم(‪.‬‬
‫‪ -‬درﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒﺮ از ﺣﻀﺮت ﺻﺎدق ﻧﻘﻞ اﺳﺖ آﻪ ﭼ ﻮن روز ﻣﻮﻋ ﻮد ﻓ ﺮا‬
‫رﺳﺪ و اﻣﺎم ﻏﺎﻳﺐ در ﻣﻜﻪ ﻇﻬﻮرﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺳﻴﺼﺪ و ﺳ ﻴﺰدﻩ ﺗ ﻦ ﻳ ﺎران او از ﻃﺎﻟﻘ ﺎن‬
‫و ﻗﻢ و ﺳﺒﺰوار و آﺎﺷﺎن و ﻏﻴﺮﻩ ﺑﺎ ﻃﯽ اﻻرض ﺧﻮد را ﺑ ﻪ ﻣﻜ ﻪ ﺧﻮاهﻨ ﺪ رﺳ ﺎﻧﻴﺪ‪.‬‬
‫و اﻣﺎم ﺷﻤﺸﻴﺮ از ﻧﻴﺎم ﺑﺮآﺸﻴﺪﻩ "ﻳﺎ ﻟﺜﺎرات اﻟﺤﺴﻴﻦ" ﺧﻮاهﺪ ﮔﻔﺖ‪ .‬و ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎم ﺧ ﻮن‬
‫ﺣﺴﻴﻦ‪ ،‬هﺮﭼﻪ ﺑﻨﯽاﻣﻴﻪ و ﺑﻨ ﯽﻋﺒ ﺎس اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺧﻮاه ﺪ آ ﺸﺖ‪ .‬ﭼﻨﺪاﻧﻜ ﻪ ﭘﻴﺮاﻣ ﻮن آﻌﺒ ﻪ‬
‫درﻳﺎﯼ ﺧﻮن ﮔﺮدد‪ ،‬و ﭼﻮن ﻣﺮدم ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ اﻳﻦ ﺧ ﻮﻧﺮﻳﺰﯼ ﺑ ﯽﺣ ﺴﺎب ﺑ ﺮاﯼ ﭼﻴ ﺴﺖ؟‬
‫ﺁن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺘﻪ ﺑﺎ دﻳﺪﮔﺎن اﺷﻚ ﺁﻟﻮد‪ ،‬ﻟﻨﮕﻪ آﻔﺶ ﺧﻮن ﺁﻟ ﻮد ﻋﻠ ﯽ اآﺒ ﺮ را‬
‫ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﻧﺸﺎن دهﺪ و ﮔﻮﻳ ﺪ "اﮔ ﺮ ﺗﻤ ﺎم ﻣ ﺮدم زﻣ ﻴﻦ را ﺑﻜ ﺸﻢ‪ ،‬ﺗﻘ ﺎص اﻳ ﻦ ﻟﻨﮕ ﻪ آﻔ ﺶ‬
‫ﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﻮد"‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﻣﻬﺪﯼ آﺎر ﺧﻮد را آﺮد و زﻣﺎﻧﺶ ﺑﭙﺎﻳﺎن ﺁﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺪﺳﺖ زن رﻳﺸﺪارﯼ‬
‫آ ﺸﺘﻪ ﺷ ﻮد‪ .‬ﭘ ﺲ از ﺁن اﻣﺎﻣ ﺎن ﻳﻜﺎﻳ ﻚ ﺑ ﻪ دﻧﻴ ﺎ ﺑﺎزﮔ ﺸﺘﻪ‪ ،‬ﺑ ﻪ آ ﺎر اﻣﺎﻣ ﺖ ﺧﻮاهﻨ ﺪ‬
‫ﭘﺮداﺧ ﺖ‪ .‬و ﻳ ﺎران و دﺷ ﻤﻨﺎن هﺮﻳ ﻚ از ﺁﻧﻬ ﺎ ﻧﻴ ﺰ زﻧ ﺪﻩ ﺧﻮاه ﺪ ﺷ ﺪ و ه ﺮ اﻣ ﺎﻣﯽ‬
‫دﺷﻤﻨﺎن ﺧﻮدش را ﺧﻮاهﺪ آﺸﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳ ﻌﺪاﷲ ﺑ ﻦ ﻋﺒﺪاﻟ ﻪ در ﺑ ﺼﺎﺋﺮ از اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق رواﻳ ﺖ دارد آ ﻪ‪:‬‬
‫ﺷﻴﻄﺎن ﻋﻠﻴﻪ اﻟﻠﻌﻨ ﻪ از ﺧ ﺪا ﻣﻬﻠ ﺖ ﮔﺮﻓ ﺖ ﺑ ﺮاﯼ ﮔﻤ ﺮاﻩ آ ﺮدن ﺧﻼﻳ ﻖ ﺗ ﺎ ﻳ ﻮم وﻗ ﺖ‬
‫ﻣﻌﻠﻮم‪ .‬ﭼﻮن ﺁن روز ﻇﺎهﺮ ﺷﻮد‪ ،‬ﺷﻴﻄﺎن ﺑﺎ ﺟﻤﻴ ﻊ اﺗﺒ ﺎﻋﺶ از روزﯼ آ ﻪ ﺧ ﺪا ﺁدم‬
‫را ﺧﻠﻖ آﺮدﻩ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺁن روز‪ .‬و ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ)ع( در ﺁﻧﻮﻗﺖ ﺑﺮﮔﺮدد‪ ،‬و‬
‫اﻳﻦ ﺁﺧ ﺮ ﺑﺮﮔ ﺸﺘﻬﺎﯼ ﺁن ﺣ ﻀﺮت اﺳ ﺖ‪ .‬ﭼ ﻮن ﺣ ﻀﺮت)ع( ﺑﻴﺎﻳ ﺪ ﺑ ﺎ اﺻ ﺤﺎﺑﺶ‪ ،‬و‬
‫ﺷﻴﻄﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺎﻳ ﺪ ﺑ ﺎ اﺻ ﺤﺎﺑﺶ‪ ،‬ﻣﻼﻗ ﺎت اﻳ ﺸﺎن در آﻨ ﺎر ﻓ ﺮات واﻗ ﻊ ﺷ ﻮد‪ .‬ﻧﺰدﻳ ﻚ‬
‫آﻮﻓ ﻪ‪ .‬ﭘ ﺲ ﻗﺘ ﺎﻟﯽ واﻗ ﻊ ﺷ ﻮد آ ﻪ هﺮﮔ ﺰ ﻣﺜ ﻞ ﺁن واﻗ ﻊ ﻧ ﺸﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬ﮔﻮﻳ ﺎ ﻣ ﯽﺑﻴ ﻨﻢ‬
‫اﺻﺤﺎب ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ)ع( را‪ ،‬آﻪ ﺻﺪ از ﻗ ﺪم از ﭘ ﺲ و ﭘ ﺸﺖ ﺑﺮﮔﺮدﻧ ﺪ‪،‬‬
‫و ﭘﺎﯼ ﺑﻌﻀﯽ در ﻣﻴﺎن ﺁب ﻓﺮات داﺧﻞ ﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ اﺑ ﺮﯼ ﺑ ﻪ زﻳ ﺮ ﺁﻳ ﺪ از ﺁﺳ ﻤﺎن آ ﻪ‬
‫ﭘﺮﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ از ﻣﻼﺋﻜﻪ‪ .‬و رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﺣﺮﺑﻪاﯼ از ﻧﻮر در دﺳﺖ داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‬
‫و در ﭘﻴﺶ ﺁن اﺑﺮ ﺁﻳﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻧﻈﺮ ﺷﻴﻄﺎن ﺑﺮ ﺁن ﺣ ﻀﺮت اﻓﺘ ﺪ از ﻋﻘ ﺐ ﺑﺮﮔ ﺮدد‪ ،‬و‬
‫اﺻﺤﺎﺑﺶ ﺑﺎو ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ اآﻨﻮن آﻪ ﻇﻔﺮ ﻳﺎﻓﺘﯽ ﺑﻪ آﺠﺎ ﻣﯽروﯼ؟ او ﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬ﻣ ﻦ ﻣ ﯽﺑﻴ ﻨﻢ‬
‫ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﯽﺑﻴﻨﻴﺪ‪ .‬و ﻣﯽﺗﺮﺳﻢ از ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺎﻟﻤﻴﺎن‪ .‬ﭘﺲ اﺻ ﺤﺎب رﺳ ﻮل‬

‫‪٤٦٢‬‬
‫)ص( ﺑ ﻪ او ﺑﺮﺳ ﺪ و ﺣﺮﺑ ﻪ را رد ﻣﻴ ﺎن دو آ ﺘﻔﺶ ﺑﺰﻧ ﺪ آ ﻪ او و اﺻ ﺤﺎﺑﺶ هﻤ ﻪ‬
‫هﻼك ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫و ه ﺮ ﺁﻧﭽ ﻪ ﮔﻔﺘ ﻪ ﺷ ﺪ ﺑ ﻪ رواﻳ ﺖ ﺑ ﺴﻴﺎر ﻣﻌﺘﺒ ﺮ از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪) .‬ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﺳﻴﺰدهﻢ‪ ،‬ﺣﻖ اﻟﻴﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺟﻠﺪ دوم(‪.‬‬

‫ﺳ ﻌﺪﺑﻦ ﻋﺒ ﺪاﷲ رﺣﻤ ﺔ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ در "ﺑ ﺼﺎﺋﺮ" از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻣﺤﻤ ﺪ‬

‫ﺑﺎﻗﺮ)ع( رواﻳﺖ آﻨﺪ آﻪ ﭼﻮن ﺣﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻋ ﺼﺮ )ﻋ ﺞ( ﻇﻬ ﻮر ﻓﺮﻣﺎﻳ ﺪ ﺗ ﺎ رﻳ ﺸﻪ‬
‫ﻇﻠ ﻢ و ﺟ ﻮر و آﻔ ﺮ را ﺑ ﺮ آﻨ ﺪ‪ ،‬اول آ ﺴﯽ آ ﻪ ﺑﺮﺧﻮاه ﺪ ﮔ ﺸﺖ‪ ،‬ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم‬
‫ﺣﺴﻴﻦ)ع( ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬و ﺁن ﻣﻘﺪار ﭘﺎدﺷﺎهﯽ ﺧﻮاهﺪ آﺮد آﻪ از ﻓﺮط ﭘﻴ ﺮﯼ ﻣﻮه ﺎﯼ‬
‫اﺑﺮوان او ﺑﺮ دﻳﺪﻩاش ﺁوﻳﺨﺘ ﻪ ﺷ ﻮد ‪ ...‬و ﺁن ﺣ ﻀﺮت در ﺻ ﺤﺮاﯼ آ ﺮﺑﻼ ﭘ ﻴﺶ از‬
‫ﺷﻬﺎدت ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اول آﺴﯽ آﻪ زﻣﻴﻦ ﺷﻜﺎﻓﺘﻪ ﺷﻮد و ﺑﻴ ﺮون ﺁﻳ ﺪ‪ ،‬ﻣ ﻦ ﺧ ﻮاهﻢ ﺑ ﻮد‪ .‬و‬
‫ﺑﻴﺮون ﺁﻣ ﺪﻧﻢ ﻣﻮاﻓ ﻖ ﺧﻮاه ﺪ اﻓﺘ ﺎد ﺑ ﺎ ﺑﻴ ﺮون ﺁﻣ ﺪن اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ و ﻗﻴ ﺎم ﻗ ﺎﺋﻢ ﺁل ﻣ ﺎ‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم‪ .‬ﭘﺲ ﻧﺎزل ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺑﺮ ﻣﻦ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ و ﻣﻴﻜﺎﺋﻴﻞ و اﺳ ﺮاﻓﻴﻞ و ﻟ ﺸﻜﺮهﺎ از‬
‫ﻣﻼﺋﻜ ﻪ و ﺟﻤﻴ ﻊ اﻧﺒﻴ ﺎء و اوﺻ ﻴﺎء‪ ،‬ﺳ ﻮار ﺑ ﺮ اﺳ ﺒﺎن اﺑﻠﻘ ﯽ از ﻧ ﻮر‪ .‬ﭘ ﺲ رﺳ ﻮل‬
‫ﺧ ﺪا)ص( ﻋﻠ ﻢ ﺧ ﻮد را ﺑﺪﺳ ﺖ ﻣ ﯽﮔﻴ ﺮد و ﺷﻤ ﺸﻴﺮ ﺧ ﻮد را ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ ﻗ ﺎﺋﻢ ﺁل ﻣ ﺎ‬
‫ﻣ ﯽده ﺪ‪ .‬ﭘ ﺲ ﺣ ﻖ ﺗﻌ ﺎﻟﯽ ﺑﻴ ﺮون ﻣ ﯽﺁورد از ﻣ ﺴﺠﺪ آﻮﻓ ﻪ ﭼ ﺸﻤﻪاﯼ از روﻏ ﻦ و‬
‫ﭼﺸﻤﻪاﯼ از ﺷﻴﺮ‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ)ع( ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺣﻀﺮت رﺳ ﻮل )ص(‬
‫را ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﯽدهﺪ و ﻣﺮا ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻣ ﺸﺮق و ﻣﻐ ﺮب ﻣ ﯽﻓﺮﺳ ﺘﺪ‪ .‬ﭘ ﺲ ه ﺮ آ ﻪ دﺷ ﻤﻦ‬
‫ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ ﺧﻮﻧﺶ را ﺑﺮﻳﺰم‪ .‬و هﺮ ﺑﺘﯽ را آﻪ ﺑﻴﺎﺑﻢ ﺑﺴﻮزاﻧﻢ‪ .‬ﺗﺎ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ هﻨﺪ رﺳﻢ و‬
‫ﺟﻤﻴﻊ ﺑﻼد هﻨﺪ را ﻓﺘﺢ آﻨﻢ‪ .‬و ﺣﻀﺮت داﻧﻴﺎل و ﺣﻀﺮت ﻳﻮﺷﻊ زﻧﺪﻩ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻴﺎﻳﻨ ﺪ‬
‫ﺑﺠﺎﻧﺐ ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ)ع(‪ .‬ﭘﺲ ﺁن ﺟﻨﺎب هﻔﺘﺎد ﻧﻔﺮ ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ ﺑﺴﻮﯼ‬
‫ﺑﺼﺮﻩ‪ ،‬آﻪ هﺮ آﻪ در ﻣﻘﺎل ﻣﻘﺎﺑﻠ ﻪ ﺑﺮﺁﻳ ﺪ او را ﺑﻜ ﺸﻨﺪ‪ .‬و ﻟ ﺸﻜﺮﯼ ﺑ ﺴﻮﯼ ﺑ ﻼد روم‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺪ آﻪ ﺁﻧﺠﺎ را ﻓﺘﺢ آﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ هﺮ ﺣﻴﻮان ﺣﺮام ﮔﻮﺷﺖ آﻪ در دﻧﻴﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻜﺸﻢ‪ ،‬ﺗﺎ‬
‫ﺁﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﻏﻴﺮ ﻃﻴﺐ و ﻧﻴﻜﻮ در روﯼ زﻣﻴﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺟﺰﻳ ﻪ را ﺑﺮﻃ ﺮف آ ﻨﻢ و ﻳﻬ ﻮد و‬
‫ﻧ ﺼﺎرا و ﺳ ﺎﻳﺮ ﻣﻠ ﻞ را ﻣﺨﻴ ﺮ ﮔ ﺮداﻧﻢ ﻣﻴ ﺎن اﺳ ﻼم و ﺷﻤ ﺸﻴﺮ‪ .‬ه ﺮ آ ﻪ اﺳ ﻼم را‬
‫ﻧﺨﻮاهﺪ‪ ،‬ﺧﻮﻧﺶ را ﺑﺮﻳﺰم‪ .‬و هﻴﭻ ﻣﺮدﯼ از ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺁﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻠﻜﯽ‬
‫راﺑ ﻪ ﺳ ﻮﯼ او ﺑﻔﺮﺳ ﺘﺪ ﺗ ﺎ زﻧ ﺎن و ﻣﻨ ﺰل او را در ﺑﻬ ﺸﺖ ﺑ ﻪ او ﺑﻨﻤﺎﻳﺎﻧ ﺪ‪ .‬ﺣﻘﺘﻌ ﺎﻟﯽ‬

‫‪٤٦٣‬‬
‫ﺑﺮآ ﺖ را از ﺁﺳ ﻤﺎن ﺑ ﻪ زﻣ ﻴﻦ ﻓ ﺮو ﻓﺮﺳ ﺘﺪ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﻣﺮﺗﺒ ﻪاﯼ آ ﻪ ﻣﻴ ﻮﻩ ﺗﺎﺑ ﺴﺘﺎن در‬
‫زﻣﺴﺘﺎن و ﻣﻴﻮﻩ زﻣﺴﺘﺎن در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﺑﻌﻤﻞ ﺁﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﭘ ﺲ از اﻳ ﻦ واﻗﻌ ﺎت اﺳ ﺖ آ ﻪ ﭘﻨﺠ ﺎﻩ روز ﻋﻘﺒ ﻪ ﻋﺎﻟﻤ ﺴﻮز ﻗﻴﺎﻣ ﺖ و‬
‫ﻃﻮﻓ ﺎن اه ﻮال و ﺧ ﺮوج ﺧﻼﻳ ﻖ از ﻗﺒ ﻮر در دﺷ ﺖ ﭘ ﺮ ده ﺸﺖ و وﺣ ﺸﺖ ﻣﺤ ﺸﺮ‬
‫ﻓﺮارﺳﺪ‪ ،‬آﻪ ﺁن را ﭘﻨﺠﺎﻩ ﻣﻮﻗ ﻒ ﺑ ﺎ ﻏ ﻞ و زﻧﺠﻴ ﺮ اﺳ ﺖ‪ ،‬آ ﻪ در ه ﺮ ﻣ ﻮﻗﻔﯽ ه ﺰار‬
‫ﺳﺎل ﺧﻼﻳ ﻖ را ﺑ ﻪ ﺟﻬ ﺖ ﺣ ﺴﺎب اﻋﻤ ﺎل ﺑ ﺎز ﺧﻮاهﻨ ﺪ داﺷ ﺖ‪ .‬ﻣ ﺎﺟﺮاﯼ اﻳ ﻦ ﻣﻮﻗ ﻒ‬
‫ﺟﺪاﮔﺎﻧ ﻪ ﻣ ﺬآﻮر ﺧﻮاه ﺪ ﺷ ﺪ‪) .‬ﻣﺠﻤ ﻊ اﻟﻤﻌ ﺎرف و ﻣﺨ ﺰن اﻟﻌ ﻮارف‪ ،‬ﻋ ﻴﻦ ﭼﻬ ﺎرم‪،‬‬
‫ﺟﻠﺪ ﺳﻮم‪ ،‬در ﺟﺮﻳﺎن وﻗﺎﻳﻊ ﻏﺮﻳﺒﻪ هﺎﻳﻠ ﻪ ﺑﻌ ﺪ از ﻇﻬ ﻮر ﺁن ﺣ ﻀﺮت ﺗ ﺎ وﻗ ﻮع ﺑﻠﻴ ﻪ‬
‫ﻋﻈﻤﯽ و ﻗﻴﺎﻣﺖ آﺒﺮﯼ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺑ ﺎﻗﺮ)ع( ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ‪ :‬ﭼ ﻮن ﻗ ﺎﺋﻢ ﺁل ﻣﺤﻤ ﺪ در ﺁﺧﺮاﻟﺰﻣ ﺎن‬

‫ﻇﻬ ﻮر ﻓﺮﻣﺎﻳ ﺪ‪ ،‬ﻋﺎﻳ ﺸﻪ را زﻧ ﺪﻩ آﻨ ﺪ ﺗ ﺎ ﺑ ﺮ او ﺣ ﺪ زﻧ ﺪ‪ ،‬و اﻧﺘﻘ ﺎم ﺣ ﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤ ﻪ‬
‫ﻋﻠﻴﻬﺎاﻟﺴﻼم را از او ﺑﮕﻴﺮد‪) .‬ﺷﻴﺦ ﺻﺪوق اﺑ ﻮﺟﻌﻔﺮ ﻣﺤﻤ ﺪ اﺑ ﻦ ﺑﺎﺑﻮﻳ ﻪ ﻗﻤ ﯽ‪ ،‬ﻋﻠ ﻞ‬
‫اﻟﺸﺮاﻳﻊ(‪.‬‬

‫‪ -‬و ﺟ ﺎﺑﺮ ﺑ ﻦ رﺣﻤ ﺔ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‬
‫رواﻳﺖ آﻨﺪ آﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ آ ﻪ ﻣ ﺮدﯼ از اه ﻞﺑﻴ ﺖ ﻣ ﺎ ﺳﻴ ﺼﺪ و ﻧ ﻪ ﺳ ﺎل‬
‫ﭘﺎدﺷﺎهﯽ ﺧﻮاهﺪ آﺮد‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﺁن آﻪ ﻗﺎﺋﻢ ﺁل ﻣﺤﻤﺪ از دﻧﻴﺎ ﺑﺮود‪ .‬ﭘﺮﺳ ﻴﺪم‪ :‬ﺣ ﻀﺮت‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﻟﺰﻣ ﺎن ﺧ ﻮد ﭼﻨ ﺪ ﺳ ﺎل ﭘﺎدﺷ ﺎهﯽ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ؟ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﻧ ﻮزدﻩ ﺳ ﺎل‪ ،‬و ﺑﻌ ﺪ از‬
‫وﻓ ﺎت ﺁن ﺣ ﻀﺮت ه ﺮج و ﻣ ﺮج و ﻓﺘﻨ ﻪ ﺑ ﺴﻴﺎر ﺧﻮاه ﺪ ﺑ ﻮد ﺗ ﺎ ﭘﻨﺠ ﺎﻩ ﺳ ﺎل‪ .‬ﭘ ﺲ‬
‫ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ)ع( ﺧﻮاهﺪ ﺁﻣﺪ و ﻃﻠﺐ ﺧﻮن ﺧ ﻮد و اﺻ ﺤﺎب ﺧ ﻮد را ﺧﻮاه ﺪ‬
‫آ ﺮد‪ ،‬و ﺁﻧﻘ ﺪر ﺑﻜ ﺸﺪ و اﺳ ﻴﺮ آﻨ ﺪ آ ﻪ ﻣ ﺮدم ﺑﮕﻮﻳﻨ ﺪ‪ :‬اﮔ ﺮ اﻳ ﻦ ذرﻳ ﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮان ﺑ ﻮد‬
‫اﻳﻨﻘ ﺪر ﺁدم ﻧﻤ ﯽآ ﺸﺖ‪) .‬ﻧﻘ ﻞ از آﺘ ﺎب ﺟﻤﻌ ﻪ‪ ،‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ ﺟﻤﻬ ﻮرﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ‪،‬‬
‫ﺷﻤﺎرﻩ‪١١،٢‬ﻣﻬﺮ ‪.(١٣۵٨‬‬

‫‪٤٦٤‬‬
 ‫‪٢‬‬

‫اﺣﻜﺎم و ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬

‫ﭼﻮن ﺣﻘﻴﻘﺖ ﭘﻴﺶ او ﻓﺮج و ﮔﻠﻮ اﺳﺖ‬

‫آ ﻢ ﺑﻴ ﺎن آ ﻦ ﻧ ﺰد او اﺳ ﺮار دوﺳ ﺖ‬

‫)ﻣﻮﻟﻮﯼ(‬

‫‪٤٦٥‬‬
٤٦٦
 ‫در ﮔﻨﺎهﺎن آﺒﻴﺮﻩ‬
‫ﺑﺪاﻧﻜﻪ ﻣﺠﺘﻬﺪﻳﻦ ﻋﺪد ﮔﻨﺎهﺎن آﺒﻴﺮﻩ را در آﺘﺐ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺧﻮد ذآﺮ آﺮدﻩ اﻧ ﺪ‪:‬‬
‫ﺑﻌﻀﯽ از اﻳﺸﺎن ﺑﻴﺴﺖ ذآﺮ آﺮدﻩاﻧﺪ وﺑﻌﻀﯽ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ آﻪ ﻋ ﺪد ﮔﻨﺎه ﺎن آﺒﻴ ﺮﻩ هﻔﺘ ﺎد‬
‫اﺳﺖ و در ﺑﻌ ﻀﯽ اﺣﺎدﻳ ﺚ ﺁﻣ ﺪﻩاﺳ ﺖ آ ﻪ ﻋ ﺪد ﮔﻨﺎه ﺎن آﺒﻴ ﺮﻩ ﺑ ﻪ هﻔﺘ ﺼﺪ ﻧﺰدﻳﻜﺘ ﺮ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﺑﻪ هﻔﺘﺎد و ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺠﺘﻬﺪﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ آﻪ هﻴﭻ ﮔﻨﺎﻩ ﺻﻐﻴﺮﻩ ﻧﻤ ﯽﺑﺎﺷ ﺪ‬
‫ﺑﻠﻜﻪ هﻤﻪ ﮔﻨﺎهﺎن آﺒﻴﺮﻩاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣ ﺎ از ﺟﻤﻠ ﻪ ﺁن ﮔﻨﺎه ﺎن آ ﻪ در ﺁﻧﻬ ﺎ ﺗﻔ ﺎق اﺳ ﺖ‪ :‬اول اﺛﺒ ﺎت ﺷ ﺮﻳﻚ ﺟﻬ ﺖ‬
‫ﺧﺪاﻳﺘﻌﺎﻟﯽ آﺮدن‪ .‬دوم زﻧﺎ آﺮدن‪ .‬ﺳﻮم ﻟﻮاط آﺮدن‪ .‬ﭼﻬﺎرم از ﺟﻨ ﮓﮔ ﺎﻩ ﮔ ﺮﻳﺨﺘﻦ‪،‬‬
‫هﺮ ﮔﺎﻩ در رآﺎب اﻣﺎم ﺑﺎﺷﻨﺪ و دﺷﻤﻦ آﻤﺘ ﺮ از دو ﺑﺮاﺑ ﺮ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬ﭘ ﻨﺠﻢ ﺑ ﻪ دﻳ ﺎر آﻔ ﺮ‬
‫رﻓﺘﻦ ﺑﻌﺪ از ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدن‪ .‬ﺷﺸﻢ ﺳﺤﺮ آﺮدن‪ .‬هﻔﺘﻢ ﺑﻨﮓ و ﺷﺮاب ﺧ ﻮردن‪ .‬ه ﺸﺘﻢ‬
‫از ﻣﻜﺮ ﺧﺪاﻳﺘﻌﺎﻟﯽ اﻳﻤ ﻦ ﺑ ﻮدن‪ .‬ﻧﻬ ﻢ ﻋ ﺎق ﺷ ﺪن‪ .‬ده ﻢ ﻗﻴ ﺎدت ﻳﻌﻨ ﯽ ﺑﻌ ﻀﯽ زﻧ ﺎن و‬
‫ﻣﺮدان را ﺑﻴﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺣﺮام رﺳ ﺎﻧﻴﺪن‪ .‬ﻳ ﺎزدهﻢ دﻳ ﻮث ﺑ ﻮدن‪ .‬دوازده ﻢ ﺑ ﺎ زن ﺧ ﻮد‬
‫ﻇﻬﺎر آﺮدن‪ .‬ﺳﻴﺰدهﻢ ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮدﻩ و ﮔﻮﺷﺖ ﺧﻮك ﺑ ﻪ اﺣﺘﻴ ﺎج ﺧ ﻮردن‪ .‬ﭼﻬ ﺎردهﻢ‬
‫ﺳﺮود ﻣﺴﺘﺎن ﺷﻨﻴﺪن‪.‬‬

‫در اﺣﻜﺎم ﺟﻬﺎد‬

‫ﺑﺪاﻧﻜﻪ از اﻋﻈﻢ ارآﺎن اﺳﻼم اﺳﺖ و ﺳﻪ ﻃﺎﻳﻔﻪاﻧﺪ آﻪ ﻗﺘ ﺎل آ ﺮدن ﺑ ﺎ اﻳ ﺸﺎن‬
‫واﺟﺐ اﺳﺖ‪ :‬ﻃﺎﻳﻔﻪ اول ﺣﺮﺑﯽ و اﻳﺸﺎن دو ﮔﺮوهﻨﺪ‪ :‬ﮔﺮوﻩ اول ﻣ ﺮدان ﺟﻮاﻧﻨ ﺪ آ ﻪ‬
‫ﻏﻴﺮ ﺧﺪاﯼ را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﯽآﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﺁﻓﺘﺎبﭘﺮﺳﺘﺎن وﺳﺘﺎرﻩﭘﺮﺳ ﺘﺎن و ﺑ ﺖﭘﺮﺳ ﺘﺎن‪.‬‬
‫ﮔ ﺮوﻩ دوم ﺟﻤ ﺎﻋﺘﯽاﻧ ﺪ آ ﻪ ه ﻴﭻ ﭼﻴ ﺰ را ﭘﺮﺳ ﺘﺶ ﻧﻤ ﯽﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ‪ ،‬ﭼ ﻮن ﻣﻠﺤ ﺪان و‬
‫دهﺮﻳﺎن‪ .‬و ﺑﺎ اﻳﻦ هﺮدو ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺟﻬﺎد آﺮدن در ﺣﻀﻮر اﻣﺎم واﺟﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺁﻧﻜ ﻪ‬
‫ﻣﺴﻼﻣﺎن ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻃﺎﻳﻔﻪ دوم اهﻞ آﺘﺎﺑﻨﺪ و اﻳﻨﺎن دو ﻗﻮماﻧ ﺪ‪ :‬ﻗ ﻮم اول ﺟﻤ ﺎﻋﺘﯽاﻧ ﺪ آ ﻪ‬
‫آﺘﺎﺑﯽ در دﺳﺖ دارﻧﺪ و ﭘﻴﻐﻤﺒﺮﯼ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﺟﻬﻮدان آﻪ ﺗﻮرات آﺘ ﺎب اﻳ ﺸﺎن‬
‫اﺳ ﺖ و ﻧ ﺼﺎرﯼ آ ﻪ اﻧﺠﻴ ﻞ آﺘ ﺎب اﻳ ﺸﺎن اﺳ ﺖ‪ .‬ﻗ ﻮم دوم ﺁﻧﻜ ﻪ آﺘ ﺎﺑﯽ ﻧﺪارﻧ ﺪ و‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮﯼ ﻧﺪاﺷ ﺘﻪاﻧ ﺪ اﻣ ﺎ ﺑ ﻪ ﺷ ﺒﻪ آﺘ ﺎﺑﯽ و ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮﯼ ﻗﺎﺋﻠﻨ ﺪ‪ ،‬ﭼ ﻮن ﻣﺠﻮﺳ ﺎن‪ ،‬آ ﻪ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ آﺘﺎﺑﯽ ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ژﻧﺪ و ﭘﺎژﻧﺪ دارﻧﺪ و ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮﯼ زردﺷ ﺖ ﻧ ﺎم داﺷ ﺘﻪاﻧ ﺪ و‬
‫در اﺣﺎدﻳﺚ وارد ﺷﺪﻩ آﻪ اﻳﺸﺎن آﺘﺎﺑﯽ داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﺁﻧﺮا ﺳﻮﺧﺘﻪاﻧﺪ و ﭘﻴﻐﻤﺒﺮﯼ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‬
‫آﻪ او را آﺸﺘﻪاﻧﺪ و ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻳﺸﺎن آﺘ ﺎﺑﯽ ﺑﺪﻳ ﺸﺎن ﺁوردﻩ ﺑ ﻮد آ ﻪ ﺑ ﺮ ﭘﻮﺳ ﺖ دوازدﻩ‬

‫‪٤٦٧‬‬
‫هﺰار ﮔﺎو ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺟﻬﺎد ﺑﺎ اﻳﻦ ﻓﺮﻗﻪ ﻧﻴﺰ واﺟﺐ اﺳﺖ ﺗ ﺎ ﺁﻧﻜ ﻪ ﻣ ﺴﻠﻤﺎن ﺷ ﻮﻧﺪ‬
‫ﻳﺎ ﺟﺰﻳﻪ ﻗﺒ ﻮل آﻨﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺎ ﺷ ﺮاﺋﻂ‪ .‬و از ﺟﻤﻠ ﻪ اﻳ ﻦ ﺷ ﺮاﺋﻂ ﺁن اﺳ ﺖ آ ﻪ زﻧ ﺎ ﺑ ﺎ زﻧ ﺎن‬
‫ﻣ ﺴﻠﻤﺎن ﻧﻜﻨﻨ ﺪ‪ ،‬و آﻔ ﺎر را ﺑ ﺮ اﺳ ﺮار ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻋ ﺎﻟﻢ ﻧ ﺴﺎزﻧﺪ‪ ،‬و ﭼﻴ ﺰﯼ از اﺧﺒ ﺎر‬
‫ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑ ﻪ اﻳ ﺸﺎن ﻧﻨﻮﻳ ﺴﻨﺪ‪ ،‬و ﻣ ﺮدان و زﻧ ﺎن ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻧﻜ ﺸﻨﺪ‪ ،‬و ﻧ ﺎﻗﻮس‬
‫ﻧﺰﻧﻨﺪ‪ ،‬و ﺧﺎﻧﻪ هﺎﯼ ﺧﻮد را ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ ﺗﺎ ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺎﻧﻪه ﺎﯼ ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧ ﺴﺎزﻧﺪ ﺑﻜﻠ ﻪ ﭘ ﺴﺖ‬
‫ﺑﺴﺎزﻧﺪ‪ ،‬و ﻟﺒﺎس اﻳﺸﺎن ﻏﻴﺮ ﻟﺒﺎس ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﭼﻬﺎرﭘﺎﯼ ﺳﻮارﯼ اﻳ ﺸﺎن ﻏﻴ ﺮ‬
‫ﭼﻬﺎرﭘﺎﯼ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ ﻳﻜﻄﺮف ﺁن ﺳﻮار ﺷﻮﻧﺪ ﻳﻌﻨﯽ ه ﺮ دو ﭘ ﺎﯼ ﺧ ﻮد را‬
‫ﺑ ﺮ ﻳﻜﺠﺎﻧ ﺐ او ﺑﺰﻧﻨ ﺪ‪ ،‬وﺑ ﺮ اﺳ ﺐ ﺳ ﻮار ﻧ ﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﺑ ﺮ زﻣ ﻴﻦ ﻧﻨ ﺸﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻧ ﺼﺎرﯼ‬
‫زﻧﺎر ﺑﺮ ﻣﻴﺎن ﻧﺒﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬و در ﺟﺎدﻩ راﻩ ﻧﺮوﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ از ﺟﺎدﻩ ﻣﻨﺤﺮف ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﺣﺮام اﺳﺖ در ﭼﻬﺎر ﻣﺎﻩ ﺣﺮام ﻗﺘ ﺎل آ ﺮدن‪ .‬و در ﺣﺎﻟ ﺖ اﺧﺘﻴ ﺎر ﺑﺎﻳ ﺪ آ ﻪ‬
‫ﻗﺘﺎل در وﻗﺖ زوال ﺁﻓﺘﺎب ﻳﺎ ﺑﻌﺪ از ﮔﺬاردن ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ و ﻋﺼﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﺮا آ ﻪ در‬
‫ﺁﻧﻮﻗﺖ درهﺎﯼ ﺁﺳﻤﺎن ﮔﺸﺎدﻩ اﺳ ﺖ و ﻓ ﺘﺢ و ﻧ ﺼﺮت و رﺣﻤ ﺖ ﻧ ﺎزل ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ ...‬و‬
‫ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ ﻗﺘﺎل آ ﺮدن ﺑﻬ ﺮ ﻧ ﻮع آ ﻪ ﻓ ﺘﺢ در ﺁن ﻣﻤﻜ ﻦ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﭼ ﻮن ﺧ ﺮاب آ ﺮدن‬
‫ﻣﻨﺎزل و ﻗ ﻼع آ ﺎﻓﺮان‪ ،‬و ﺳ ﻨﮓ اﻧ ﺪاﺧﺘﻦ ﺑ ﻪ ﻣﻨﺠﻨﻴ ﻖ ﺑ ﺮ اﻳ ﺸﺎن‪ ،‬و ﻣﻨ ﻊ آ ﺮدن از‬
‫ﺗﺮدد ﻗﺎﻓﻠﻪ ﺑﻪ ﺳﻮﯼ اﻳﺸﺎن‪ ،‬و آﺸﺘﻦ اﻳﺸﺎن‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ در ﻣﻴﺎن اﻳ ﺸﺎن زﻧ ﺎن و اﻃﻔ ﺎل‬
‫و ﭘﻴ ﺮان واﺳ ﻴﺮان آ ﺸﺘﻪ ﺷ ﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﺑ ﻪ ﺁﺗ ﺶ ﺳ ﻮزاﻧﻴﺪن اﻳ ﺸﺎن‪ ،‬و ﺑﺮﻳ ﺪن درﺧﺘ ﺎن‬
‫اﻳﺸﺎن‪ ،‬و ﻣﻨﻊ آﺮدن ﺁب از اﻳﺸﺎن‪.‬‬
‫و ﻣﻜﺮوﻩ اﺳﺖ ﻧﮕﺎﻩ داﺷﺘﻦ اﺳﻴﺮ ﺟﻬﺖ آﺸﺘﻦ‪ ،‬و ﭼﻴ ﺰﯼ ﺑ ﺎو ﻧ ﺪادن ﺗ ﺎ ﺁﻧﻜ ﻪ‬
‫ﺑﻤﻴﺮد‪ .‬و در ﺣﺪﻳﺚ وارد ﺷﺪﻩ آﻪ ﺣﻀﺮت رﺳﺎﻟﺖ ﭘﻨﺎﻩ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟ ﻪ و ﺳ ﻠﻢ‬
‫هﻴﭽﻜﺲ را ﺑﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻧﻜﺸﺘﻪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻋﻘﺒﺔ ﺑﻦ اﺑﯽ ﻣﻌﻴﻂ را‪.‬‬
‫و از ﻏﻨﺎﺋﻤﯽ آﻪ از آﻔﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد رﺧﺖ ﭘﻮﺷﻴﺪﻧﯽ و ﻋﻤﺎﻣ ﻪ و ﺳ ﻼح‬
‫ﭼﻮن ﺷﻤﺸﻴﺮ و ﻧﻴﺰﻩ و زرﻩ و ﺳﭙﺮ و اﺳﺒﯽ آﻪ در ﻣﻌﺮآﻪ ﺑﺮ او ﺳﻮار ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻳ ﺎ در‬
‫دﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﺴﺎﻧﯽ ﺗﻌﻠﻖ دارد آﻪ اﻳﺸﺎن را آﺸﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ .‬و ﺁﻳ ﺎ اﻧﮕ ﺸﺘﺮﯼ‬
‫و ﻣﻴ ﺎن ﺑﻨ ﺪ و هﻤﻴ ﺎن آﻔ ﺎر ﺗﻌﻠ ﻖ ﺑ ﻪ آ ﺸﻨﺪﮔﺎن دارد ﻳ ﺎ ﻧ ﻪ؟ ﻣﻴ ﺎن ﻣﺠﺘﻬ ﺪﻳﻦ ﺧ ﻼف‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﺳﻨﺖ اﺳ ﺖ آ ﻪ در ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﻏﻨ ﺎﺋﻢ ﺗ ﺎﺧﻴﺮ ﻧ ﺸﻮد‪ .‬و اﻣ ﺎم در ﻗ ﺴﻤﺖ اﺑﺘ ﺪا ﺑ ﻪ‬
‫ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ آﻨﺪ آﻪ ﺳﻦ اﻳﺸﺎن زﻳﺎدﻩ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻌﺪ از اﻳﺸﺎن اﻧﺼﺎر را ﻣﻘﺪم ﺑﺪارد و ﺑﻌ ﺪ‬

‫‪٤٦٨‬‬
‫از ﺁن ﻋ ﺮب را و ﺑﻌ ﺪ از ﺁن ﻋﺠ ﻢ را‪ ،‬و اﻣ ﺎم را ﻣ ﯽرﺳ ﺪ آ ﻪ ﺟﻬ ﺖ ﺧ ﻮد ﺁﻧﭽ ﻪ‬
‫ﺧﻮاهﺪ ﺟﺪا آﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن آﻨﻴﺰان ﺧﻮب و ﻣﺘﺎعهﺎﯼ ﻧﻔﻴﺲ‪.‬‬
‫و اﻣﺎ اﺳﻴﺮاﻧﯽ آﻪ در ﺟﻨﮓ ﺑﺪﺳﺖ اﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬زﻧﺎن اﻳﺸﺎن ﺑﻤﺠ ﺮد اﺳ ﻴﺮ ﮔ ﺸﺘﻦ‪،‬‬
‫ﻣﻠﻚ ﺁﻧﺎﻧﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ آﻪ اﻳﺸﺎن را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺮدان ﺑ ﺎﻟﻎ اﻳ ﺸﺎن اﮔ ﺮ در وﻗ ﺖ‬
‫ﺟﻨﮓ ﺑﺪﺳﺖ اﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎم ﻣﺨﻴﺮ اﺳﺖ ﻣﻴﺎن آﺸﺘﻦ اﻳﺸﺎن ﻳﺎ ﺑﺮﻳﺪن دﺳﺖ وﭘ ﺎﯼ اﻳ ﺸﺎن‬
‫و ﮔﺬاﺷﺘﻦ آﻪ ﺧﻮن از ﺁن ﺑﺮود و ﺑﻤﻴﺮد‪) .‬ﺟﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺑﺎب ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﺛﻮاب ﺟﻬ ﺎد و‬
‫ﺷﺮوط ﺟﻬﺎد و ﺟﻬﺎد ﺑﺎ آﻔﺎر ﺣﺮﺑﯽ و در آﻴﻔﻴﺖ ﺟﻬﺎد آﺮدن(‬

‫‪ -‬ﻋﻠﯽ ﺑ ﻦ اﺑ ﺮاهﻴﻢ از ﭘ ﺪر ﺧ ﻮد‪ ،‬و او از ﺑﻜ ﺮﺑﻦ ﺻ ﺎﻟﺢ‪ ،‬و او از ﻗﺎﺳ ﻢ ﺑ ﻦ‬

‫ﻳﺰﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻘﻞ ﻣﯽآﻨ ﺪ آ ﻪ اﺑ ﻮﻋﻤﺮو اﻟﺰﺑﻴ ﺮﯼ ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﺣ ﻀﺮت اﺑ ﯽ ﻋﺒ ﺪاﷲ اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم درﺟﻮاب ﭘﺮﺳﺸﯽ آﻪ از او آﺮدم‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧﺪاﯼ ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌ ﺎﻟﯽ اﻳﻤ ﺎن‬
‫را ﻣﻴﺎن هﻤﻪ اﻋﻀﺎﯼ ﺑﻨﯽﺁدم ﭘﺨﺶ و ﺗﻘﺴﻴﻢ آﺮدﻩ اﺳﺖ و هﺮ ﻋﻀﻮﯼ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ‬
‫وﻇﻴﻔﻪاش ﻏﻴﺮ از ﻋﻀﻮ دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﺮ دل واﺟﺐ ﺷﺪﻩ ﻏﻴ ﺮ از ﺁﻧﭽ ﻪ ﺑ ﺮ ﮔ ﻮش‬
‫واﺟﺐ ﺷﺪﻩ‪ ،‬و ﺑﺮ دﺳﺖ واﺟﺐ ﺷﺪﻩ ﻏﻴ ﺮ ﺁﻧﭽ ﻪ ﺑ ﺮ ﭘ ﺎ واﺟ ﺐ ﺷ ﺪﻩ‪ ،‬و ﺑ ﺮ ﭘ ﺎ واﺟ ﺐ‬
‫ﺷﺪﻩ ﻏﻴﺮ ﺁﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﻓﺮج واﺟﺐ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ ...‬ودﺳﺖ ﺑﺮاﯼ ﺁن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ آﻪ ﺑﻪ ﺁﻧﭽﻪ‬
‫ﺧﺪا اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻩ‪ ،‬دراز ﺷﻮد‪ ،‬آﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﺁن ﻗﺘ ﻞ آ ﺎﻓﺮان اﺳ ﺖ‪ .‬و ﻓﺮﻣ ﻮد‪" :‬ﭼ ﻮن‬
‫ﺑﻪ آﺎﻓﺮان ﺑﺮﺧﻮردﻳﺪ ﺁﻧﻬﺎ را ﮔﺮدن ﺑﺰﻧﻴﺪ و اﮔﺮ ﺁﻧﻬﺎ را اﺳﻴﺮ ﺧﻮد آﺮدﻳ ﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺪﺷ ﺎن‬
‫را ﻣﺤﻜﻢ آﻨﻴﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻳﺎ ﻣﻨﺖ ﻧﻬﻴﺪ ﻳﺎ ﺧﻮﻧﺒﻬﺎ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ"‪ .‬و اﻳﻦ اﺳﺖ ﺁﻧﭽﻪ ﺧﺪا ﺑﺮ دﺳ ﺖ‬
‫واﺟ ﺐ ﺳ ﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬زﻳ ﺮا آ ﻪ زدن‪ ،‬آ ﺎر دﺳ ﺖ اﺳ ﺖ‪) .‬اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘ ﺎب اﻻﻳﻤ ﺎن‬
‫واﻟﻜﻔﺮ‪ ،‬ﺑﺎب ﻓﯽ ان اﻻﻳﻤﺎن ﻣﻨﺜﻮث ﻟﺠﻮارح ﺑﺪن آﻠﻬﺎ(‪.‬‬

‫‪ -‬در ﺣﺪﻳﺚ اﺳﺖ از ﺣﻀﺮت ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ ﻣﻮﺳ ﯽ اﻟﺮﺿ ﺎ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‪ ،‬آ ﻪ از‬
‫ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺣ ﺴﻴﻦ ﺳﻴﺪاﻟ ﺸﻬﺪاء)ع( ﻧﻘ ﻞ ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت ﻋﻠ ﯽ)ع( از ﻗ ﻮل‬
‫رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬رزﻣﻨ ﺪﮔﺎن اﺳ ﻼم هﻤﺎﻧﻮﻗ ﺖ آ ﻪ ﻣﺠﻬ ﺰ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺑﺮاﯼ ﺟﻨﮓ‪ ،‬از زﻳﺮ ﺑﺎر آﻠﻴﻪ ﮔﻨﺎهﺎن ﺧﻮد ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬هﻤﺎﻧﻄﻮر آ ﻪ‬
‫ﻣ ﺎر ﭘﻮﺳ ﺖ ﻣ ﯽاﻧ ﺪازد‪ .‬ﺁﻧﮕ ﺎﻩ ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﺳ ﺒﺤﺎن ﺑ ﺮ ه ﺮ ﻳ ﻚ از ﺁﻧﻬ ﺎ ﭼﻬ ﻞ ﻓﺮﺷ ﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﮔﻤﺎرد‪ ،‬ﺗﺎ ﺁﻧﻬﺎ را از ﺟﺎﻧﺐ ﺟﻠﻮ و ﻋﻘﺐ و راﺳﺖ و ﭼﭗ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘ ﯽ‬
‫آﻪ ﺑﺪن ﺷﻬﻴﺪ از روﯼ ﻣﺮآﺐ ﺑﻪ زﻳﺮ ﻓﺮو ﻣﯽﻏﻠﻄﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧ ﺪﯼ ﻳ ﻚ ﺣ ﻮرﯼ ﺑﻬ ﺸﺘﯽ‬

‫‪٤٦٩‬‬
‫را ﺑ ﺮ ﺑ ﺎﻟﻴﻨﺶ ﻣ ﯽﻓﺮﺳ ﺘﺪ‪ ،‬و از ﺁن ﻟﺤﻈ ﻪ ﺑﺒﻌ ﺪ ﺷ ﻬﻴﺪ در ﺑﻬ ﺸﺖ ﻣﺨ ﺼﻮص ﺟ ﺎﯼ‬
‫ﻣﯽﮔﻴﺮد و در ﭘﺮﺗﻮ ﺗﺠﻠﻴﺎت ﭼﺮاﻏﻬﺎﯼ ﻧﻮراﻧﯽ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﻋ ﺮش ﺁوﻳﺨﺘ ﻪ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻣ ﺄوﯼ‬
‫ﻣﯽﮔﺰﻳﻨﺪ‪ .‬و ﺑ ﻪ ه ﺮ ﺷ ﻬﻴﺪﯼ هﻔﺘﺎدﻏﺮﻓ ﻪ از ﻏﺮﻓ ﻪه ﺎﯼ ﺑﻬ ﺸﺖ ﺗﻌﻠ ﻖ ﻣ ﯽﮔﻴ ﺮد‪ ،‬آ ﻪ‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ هﺮ ﻳﻚ از ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ وﺳﻌﺖ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺻﻨﻌﺎ ﺗﺎ ﺷﺎم اﺳﺖ‪.‬‬

‫در اﺣﻜﺎم ﻗﺼﺎص و دﻳﺎت‬

‫‪ -‬ﺑﺪاﻧﻜﻪ در ﻗﺼﺎص ﺷﺮط اﺳﺖ ﻣﺴﺎوﯼ ﺑﻮدن ﻃﺮﻓﻴﻦ در ﺁزادﯼ و ﺑﻨ ﺪﮔﯽ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻣﺮد ﺁزاد را ﺑﻌﻮض ﺑﻨﺪﻩ ﻧﻤﯽآﺸﻨﺪ و ﻣ ﺮد ﺁزاد را ﺟﻬ ﺖ ﻣ ﺮد ﺁزاد و زن ﺁزاد‬
‫ﻣﯽآ ﺸﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌ ﺪ از ﺁﻧﻜ ﻪ ﻧ ﺼﻒ دﻳ ﻪ ﻣ ﺮد را ﺑ ﻪ ورﺛ ﻪ او دهﻨ ﺪ‪ .‬و ﻣ ﺴﻠﻤﺎن را ﺟﻬ ﺖ‬
‫آﺎﻓﺮ ﻗﺼﺎص ﻧﻤﯽآﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﮔ ﺮ ﺟﻬ ﻮد را آ ﺸﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﻓﻘ ﻂ ﺗﻌﺰﻳ ﺮش ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ و‬
‫دﻳﻪ ﻣﯽدهﻨﺪ‪ .‬واﮔﺮ آﺎﻓﺮﯼ آ ﺎﻓﺮﯼ را ﺑﻜ ﺸﺪ و ﻣ ﺴﻠﻤﺎن ﺷ ﻮد‪ ،‬ﻗ ﺼﺎص از او ﺳ ﺎﻗﻂ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و ﻓﻘﻂ دﻳﻪ ﻣﯽدهﺪ‪ .‬و ﭘﺪر و ﺟ ﺪ را ﺟﻬ ﺖ ﻗﺘ ﻞ ﭘ ﺴﺮ و ﭘ ﺴﺮزادﻩ ﻧﻤ ﯽآ ﺸﻨﺪ‬
‫ﺑﻠﻜﻪ اﻳﺸﺎﻧﺮا ﺗﻌﺰﻳﺮ ﻣﯽآﻨﻨﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﭘ ﺪر و ﺑﻴﮕﺎﻧ ﻪاﯼ در آ ﺸﺘﻦ ﭘ ﺴﺮ ﺷ ﺮﻳﻚ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ را ﻣﯽآﺸﻨﺪ و ﭘﺪر ﻧﺼﻒ دﻳﻪ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ را ﺑﻪ ورﺛﻪ او ﻣﯽدهﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و اﮔ ﺮ ﺷﺨ ﺼﯽ اﻗ ﺮار آﻨ ﺪ آ ﻪ ﺷﺨ ﺼﯽ را آ ﺸﺘﻪ‪ ،‬ﺁﻧﮕ ﺎﻩ ﺷ ﺨﺺ دﻳﮕ ﺮ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ آﻪ ﻣ ﻦ آ ﺸﺘﻪام‪ ،‬اﻳ ﻦ ﻣ ﺴﺌﻠﻪاﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﺻ ﻠﻮات اﷲ‬
‫ﻋﻠﻴ ﻪ‪ ،‬اﻣ ﺎم ﺣ ﺴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم را ﺑ ﻪ ﺟ ﻮاب ﺁن ﻣ ﺎﻣﻮر ﺳ ﺎﺧﺘﻪاﻧ ﺪ و ﺁن ﺣ ﻀﺮت‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻩ آﻪ ﻗﺼﺎص از هﺮ دو ﺳﺎﻗﻂ اﺳﺖ و ﺧﻮﻧﺒﻬﺎﯼ ﻣﻘﺘﻮل را از ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل ﺑﺎﻳ ﺪ‬
‫داد‪ .‬و هﺮ ﮔﺎﻩ دو ﻣﺮد ﻋﺎدل ﮔﻮاهﯽ دهﻨﺪ آ ﻪ ﺷﺨ ﺼﯽ دﻳﮕ ﺮﯼ را آ ﺸﺘﻪ‪ ،‬ﻗ ﺼﺎص‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻪ ﮔﻮاهﯽ زن ﻳﺎ دو زن و ﻳﻚ ﻣﺮد ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬واﮔﺮ ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ ﺑﻪ آﺸﺘﻦ ﺷ ﺨﺺ ﺷ ﺮﻳﻚ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ ،‬وﻟ ﯽّ ﻣﻘﺘ ﻮل ﻣ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ آ ﻪ‬
‫هﻤﻪ را ﺑﻜﺸﺪ و زﻳﺎدﺗﯽ ﺧﻮﻧﺒﻬﺎﯼ اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ورﺛﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﺪهﺪ‪ .‬و اﮔ ﺮ دو زن ﻳ ﻚ‬
‫ﻣﺮد را ﺑﻜﺸﻨﺪ‪ ،‬ه ﺮ دو را ﺑﻌ ﻮض ﻣ ﺮد ﻣ ﯽآ ﺸﻨﺪ‪ ،‬ﭼ ﻪ دو زن ﺑ ﻪ ﻋ ﻮض ﻳ ﻚ ﻣ ﺮد‬
‫ﺣﺴﺎب ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬و اﮔﺮ آﺴﯽ ﭼﻨﺎن آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ آ ﻪ ﺑﻴﻨ ﺎﺋﯽ ﭼ ﺸﻢ آ ﺴﯽ رﻓﺘ ﻪ ﺑ ﺎش دو ﺣﺪﻗ ﻪ‬
‫ﺑﺠﺎﯼ ﺧﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻴﻔﻴﺖ ﻗﺼﺎص او ﺑﻄﺮﻳﻘﯽ آﻪ در ﺣﺪﻳﺚ وارد ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﺁن اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫ﻗﺪرﯼ ﭘﻨﺒﻪ را ﺗﺮ آﻨﻨﺪ و ﺑﺮ ﭼ ﺸﻢ او ﺑﮕﺬارﻧ ﺪ و او را در ﺑﺮاﺑ ﺮ ﺁﻳﻨ ﻪ ﮔﺮﻣ ﯽ آ ﻪ او‬
‫را رو ﺑﻪ ﺁﻓﺘﺎب آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺪارﻧﺪ ﺗﺎ ﺁﻧﻜﻪ ﺑﻴﻨﺎﺋﯽ ﭼﺸﻢ او ﺑﺮود و ﺣﺪﻗﻪ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٤٧٠‬‬
‫‪ -‬و ذآ ﺮ ﻣ ﺮد ﺟ ﻮان را ﺑﻌ ﻮض ذآ ﺮ ﻣ ﺮد ﭘﻴ ﺮ‪ ،‬و ﺧﺘﻨ ﻪ آ ﺮدﻩ را ﺑﻌ ﻮض‬
‫ﺧﺘﻨﻪ ﻧﺎآﺮدﻩ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺮﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و هﺮﮔﺎﻩ آﺴﯽ آﺎرﯼ آﻨﺪ آ ﻪ ﺷﺨ ﺼﯽ در ﺣ ﺎل ﺟﻤ ﺎع ﻣﻨ ﯽ او ﺑﺪﺷ ﻮارﯼ‬
‫ﺑﻴﺮون ﺁﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮﻧﺒﻬ ﺎ ﺑﺪه ﺪ‪ .‬و ﻧﻴ ﺰ ﺑﺎﻳ ﺪ ﺧﻮﻧﺒﻬ ﺎ ﺑﺪه ﺪ‪ :‬اﮔ ﺮ آ ﺴﯽ آ ﺎرﯼ آﻨ ﺪ آ ﻪ‬
‫هﻴﺸﻪ ﺑﻮل از ﺷﺨﺺ ﺁﻳﺪ و ﻣﻨﻘﻄﻊ ﻧﺸﻮد‪ .‬و اﮔﺮ آﺴﯽ آﺎرﯼ آﻨﺪ آﻪ ﺷﺨﺺ ﺣ ﺮف‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﺪ زد و زﺑﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ وﻟﯽ اﮔﺮ ﺑﻌﻀﯽ از ﺣ ﺮوف را ﺗ ﻮان ﮔﻔ ﺖ و ﺑﻌ ﻀﯽ‬
‫را ﻧﺘ ﻮان ﮔﻔ ﺖ‪ ،‬ﻗﻴ ﺎس ﺑ ﺮ ﺑﻴ ﺴﺖ و ه ﺸﺖ ﺣ ﺮف ﺑﺎﻳ ﺪ آ ﺮد‪ .‬و اﮔ ﺮ آ ﺴﯽ ﮔ ﺮدن‬
‫ﺷﺨﺼﯽ را ﺑﺸﻜﻨﺪ آﻪ هﻤﭽﻨﺎن آﺞ ﺑﻤﺎﻧ ﺪ‪ .‬و اﮔ ﺮ آ ﺴﯽ ذآ ﺮ آ ﺴﯽ را از ﺑ ﻴﺦ ﻳ ﺎ از‬
‫ﺣﺸﻔﻪ ﺑﺒﺮد‪ .‬و اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﺧﺼﻴﻪ آﺴﯽ را ﺑﺒﺮد‪ .‬و اﮔﺮ آﺴﯽ هﺮ دو ﻃ ﺮف ﻓ ﺮج‬
‫زﻧﯽ را ﺑﺒﺮد‪ ،‬ﺧﻮاﻩ ﺑﻜﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﺧﻮاﻩ ﻏﻴﺮﺑﻜﺮ‪ ،‬و ﺧﻮاﻩ آﻮﭼﻚ ﺑﺎﺷﺪ وﺧﻮاﻩ ﺑﺰرگ‪.‬‬
‫و اﮔ ﺮ آ ﺴﯽ زﻧ ﯽ را دﺧ ﻮل آﻨ ﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜ ﻪ ﻣﻮﺿ ﻊ ﺑ ﻮل و ﻏ ﺎﻳﻂ ﻳ ﺎ ﻣﺨ ﺮج ﺑ ﻮل و‬
‫ﺣﻴﺾ او را ﺑﺪراﻧﺪ و هﺮدو را ﻳﻜ ﯽ آﻨ ﺪ‪ ،‬ﺧ ﻮاﻩ ﺷ ﻮهﺮش ﺑﺎﺷ ﺪ و ﺧ ﻮاﻩ اﺟﻨﺒ ﯽ‪ ،‬و‬
‫ﺧﻮاﻩ ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺎﺷﺪ و ﺧﻮاﻩ ﻏﻴﺮﺑﺎﻟﻎ‪ ،‬اﻣﺎ در ﺑﺎﻟﻐﻪ هﺮﮔﺎﻩ ﺷﻮهﺮ او ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮﻧﺒﻬﺎ ﺳ ﺎﻗﻂ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬و هﻤﭽﻨﻴﻦ واﺟ ﺐ اﺳ ﺖ ﺑ ﺮ آ ﺴﯽ آ ﻪ ه ﺮ دو ﻧﺸ ﺴﺘﮕﺎﻩ آ ﺴﯽ را ﺑﺒ ﺮد‪ .‬و‬
‫آﺴﯽ آﻪ اﻧﮕﺸﺘﺎن هﺮ دو دﺳﺖ ﻳﺎ ﭘﺎﯼ ﺷﺨﺼﯽ را ﺑﺒﺮد و آﻒ هﺎﯼ او را ﺑﮕ ﺬارد‪.‬‬
‫و آﺴﯽ آﻪ اﺳﺘﺨﻮان آﻮن ﺁدﻣﯽ را ﺑﺸﻜﻨﺪ‪ ،‬و ﺳﺒﺐ ﺁن ﺷﻮد آ ﻪ هﻤﻴ ﺸﻪ ﻏ ﺎﻳﻂ او از‬
‫ﺑﺪر ﺁﻳﺪ‪ .‬و آﺴﯽ آ ﻪ ﺑﻜ ﺎرت دﺧﺘ ﺮﯼ را ﺑ ﺎ اﻧﮕ ﺸﺖ ﭼﻨ ﺎن ﺑﺒ ﺮد آ ﻪ ﻣﺜﺎﻧ ﻪ او درﻳ ﺪﻩ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬و آﺴﯽ آﻪ آﺎرﯼ آﻨﺪ آﻪ ﻣﻮﯼ ﺳﺮ آﺴﯽ ﺑﻴﺮون ﻧﻴﺎﻳﺪ‪ .‬و آﺴﯽ آﻪ ﭘﻠﻜﻬﺎﯼ هﺮ‬
‫دو ﭼﺸﻢ آﺴﯽ را ﺑﺒﺮد‪ .‬و آﺴﯽ آﻪ آﺎرﯼ آﻨﺪ آ ﻪ ﻣ ﻮﯼ رﻳ ﺶ آ ﺴﯽ را ﺑﺮﻳﺰاﻧ ﺪ‪ .‬و‬
‫آﺴﯽ آﻪ ﻣﻮهﺎﯼ ﻣﮋﻩ هﺮ دو ﭼﺸﻢ آﺴﯽ را ﺑﺮﻳﺰاﻧ ﺪ‪ .‬و آ ﺴﯽ آ ﻪ ه ﺮ دو ﻟ ﺐ آ ﺴﯽ‬
‫را ﺑﺒﺮد‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻧﺼﻒ ﺧﻮﻧﺒﻬﺎ واﺟﺐ اﺳﺖ ﺑﺮ‪ :‬آﺴﯽ آﻪ آﺎرﯼ آﻨﺪ آﻪ ﻣﻮه ﺎﯼ ﻳﻜ ﯽ از‬
‫اﺑﺮوان ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺮود‪ .‬و آﺴﯽ آﻪ ﻳﻚ ﭼﺸﻢ آﺴﯽ را آﻮر آﻨﺪ‪ .‬و آﺴﯽ آ ﻪ ﻳﻜﺪﺳ ﺖ‬
‫ﻳﺎ ﻳﻚ ذراع ﻳﺎ ﻳﻚ ﺑﺎزوﯼ ﻳﺎ ﻳﻚ ﭘﺎ ﻳﺎ ﻳﻚ ﺳﺎق ﭘﺎ ﻳﺎ ﻳﻚ ﻟﺐ ﻳﺎ ﻳ ﻚ ﺧ ﺼﻴﻪ ﻣ ﺮدﯼ را‪،‬‬
‫ﻳﺎ ﻳﻚ ﻃﺮف ﻓﺮج زﻧﯽ را‪ ،‬ﻳﺎ ﻳﻚ ﻃﺮف ﻣﻘﻌﺪ آﺴﯽ را ﻳ ﺎ ﻳ ﻚ ﮔ ﻮش آ ﺴﯽ راﺑﺒ ﺮد‪.‬‬
‫ﻳﺎ آﺎرﯼ آﻨﺪ آﻪ ﻣﮋﻩ ﻳﻚ ﭼﺸﻢ آﺴﯽ ﺑﺮود‪ .‬ﻳﺎ ﻳﻚ ﺳﻮراﺧﯽ ﺑﻴﻨﯽ او ﻧﺸﻨﻮد‪.‬‬

‫‪٤٧١‬‬
‫‪ -‬و دو ﺧﻮﻧﺒﻬ ﺎ ﺑﺎﻳ ﺪ داد ه ﺮ ﮔ ﺎﻩ آ ﺴﯽ ﭘ ﺸﺖ آ ﺴﯽ را ﭼﻨ ﺎن ﺑ ﺸﻜﻨﻨﺪ آ ﻪ از‬
‫ﺟﻤﺎع آﺮدن ﺑﻴﻔﺘﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و دو ﺛﻠ ﺚ ﺧﻮﻧﺒﻬ ﺎ ﻻزم اﺳ ﺖ ﺑ ﺮ‪ :‬ﺑﺮﻳ ﺪن ﻟ ﺐ ﭘ ﺎﺋﻴﻨﯽ ﺷﺨ ﺼﯽ‪ .‬و ﺑﺮﻳ ﺪن‬
‫ﺧﺼﻴﻪ ﭼﭗ آﺴﯽ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﺛﻠﺚ ﺧﻮﻧﺒﻬﺎ ﻻزم اﺳﺖ ﺑﺮ‪ :‬ﺑﺮﻳﺪن ﻟﺐ ﺑﺎﻻﯼ ﺷﺨ ﺼﯽ‪ .‬و زاﻳ ﻞ ﺳ ﺎﺧﺘﻦ‬
‫ﭘﻠﻜﻬﺎﯼ ﭘﺎﺋﻴﻨﯽ ﺷﺨﺼﯽ‪ .‬و ﺑﺮﻃﺮف آﺮدن ﺣﺎﻳﻠﯽ آﻪ ﻣﻴﺎﻧ ﻪ دو ﺳ ﻮراخ ﺑﻴﻨ ﯽ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫و زﺑﺎن ﮔﻨﮓ را ﺑﺮﻳﺪن‪ .‬و ﺗﻴﺮ از دو ﺳﻮراخ ﺑﻴﻨﯽ ﺷﺨﺼﯽ ﮔﺬراﻧﻴﺪن‪ ،‬آ ﻪ ﺳ ﻮراخ‬
‫ﺁن ﺑﻬﻢ ﻧﻴﺎﻳﺪ‪ .‬و ﺑﺮﻳﺪن ذآﺮ ﺷﺨﺺ ﻋﻨﻴﻦ و ﺑﺮﻳﺪن ﺧﺼﻴﻪ راﺳﺖ آﺴﯽ‪.‬‬
‫‪ -‬و رﻓﻊ ﺧﻮﻧﺒﻬﺎ ﻣﯽﺷﻮد در‪ :‬ﺻﻮرت ﺗﺮاﺷﻴﺪن ﻳﻜﯽ از دو اﺑﺮو‪ .‬ﻳ ﺎ ﺑﺮﻳ ﺪن‬
‫هﺮ دو ﭘﺴﺘﺎن‪ .‬ﻳﺎ ﺑﺮﻃﺮف ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﻮﯼ ﻣﮋﻩ ﻳﻜﯽ از دو ﭼﺸﻢ‪.‬‬
‫‪ -‬و دو ﺧﻤ ﺲ ﺧﻮﻧﺒﻬ ﺎ ﻻزم اﺳ ﺖ‪ :‬ه ﺮ ﮔ ﺎﻩ آ ﺴﯽ آ ﺎرﯼ آﻨ ﺪ آ ﻪ ه ﺮ دو‬
‫ﺧﺼﻴﻪ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺰرگ ﺷﻮد‪ .‬و ﺷﻜﺴﺘﻦ ﺷﺎﻧﺰدﻩ دﻧﺪان آﻪ از دﻧﺪاﻧﻬﺎﯼ ﺟﻠﻮ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﭼﻬﺎر ﺧﻤ ﺲ ﺧﻮﻧﺒﻬ ﺎ ﻻزم اﺳ ﺖ‪ :‬ه ﺮ ﮔ ﺎﻩ آ ﺴﯽ آ ﺎرﯼ آﻨ ﺪ آ ﻪ ه ﺮ دو‬
‫ﺧﺼﻴﻪ ﺷﺨ ﺼﯽ ﺑ ﺰرگ ﺷ ﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜ ﻪ ﻗ ﺎدر ﻧﺒﺎﺷ ﺪ آ ﻪ در وﻗ ﺖ راﻩ رﻓ ﺘﻦ ﭘﺎه ﺎ را‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﮔﺬارد‪.‬‬
‫‪ -‬و دو ﺛﻠﺚ ﺧﻮﻧﺒﻬﺎ ﻋﻀﻮ ﻻزم اﺳﺖ‪ :‬هﺮ ﮔﺎﻩ آﺎرﯼ آﻨﺪ آﻪ ﺷﺨﺼﯽ را ﺗ ﺎ‬
‫ﻧﺼﻒ روز ﺑﻮل ﻣﻨﻘﻄﻊ‪ .‬و آﻨﺪن ﻧﺎﺧﻦ اﻧﮕﺸﺘﺎن آﺴﯽ‪.‬‬
‫‪ -‬و دادن دﻩ ﻣﺜﻘﺎل ﻃﻼ ﻻزم اﺳﺖ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻴﻜﻪ ﻣﻨﯽ را ﺑﯽ رﺧ ﺼﺖ زن‬
‫ﺁزادﻩ و داﺋﻤﯽ در ﺑﻴﺮون ﻓﺮج او ﺑﺮﻳﺰﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﺗﻤﺎم ﺧﻮﻧﺒﻬﺎ ﺳ ﺎﻗﻂ اﺳ ﺖ ﺑ ﺮ آ ﺴﯽ آ ﻪ ﺧ ﻮد را ﺑ ﺮ ﺳ ﺮ آ ﺴﯽ اﻧ ﺪازد و‬
‫ﺧﻮدش آﺸﺘﻪ ﺷﻮد و ﺑﺮ آﺴﯽ آﻪ هﺮ دو دﺳ ﺖ آ ﺴﯽ را ﻗﻄ ﻊ آ ﺮدﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ ﺁﻧﮕ ﺎﻩ ﺁن‬
‫آﺲ او را از روﯼ ﻋﻤﺪ ﺑﻜﺸﺪ‪ .‬و ﺑﺮ آﺴﯽ آﻪ ﺧﻮدش را ﺑﻜﺸﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و در ﻣ ﻮرد ﺧﻮﻧﺒﻬ ﺎﯼ وﻟ ﺪاﻟﺰﻧﺎ هﺮﮔ ﺎﻩ اﻇﻬ ﺎر اﺳ ﻼم آﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﻴﻦ ﻣﺠﺘﻬ ﺪﻳﻦ‬
‫اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ اﺳﺖ و ﺑﻌﻀﯽ ﺑﺮﺁﻧﻨﺪ آﻪ ﻣﺜﻞ ﺧﻮﻧﺒﻬﺎﯼ ﺟﻬﻮدان اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬و اﮔ ﺮ ﺧﻮﻧﺒﻬ ﺎﯼ ﻳ ﻚ ﻋ ﻀﻮ زن ﺑ ﻪ ﺛﻠ ﺚ ﺧﻮﻧﺒﻬ ﺎﯼ ﻣ ﺮدﯼ ﺑﺮﺳ ﺪ‪ ،‬ﺁﻧﮕ ﺎﻩ‬
‫ﺧﻮﻧﺒﻬ ﺎﯼ ﻋ ﻀﻮ زن ﻧ ﺼﻒ ﺧﻮﻧﺒﻬ ﺎﯼ ﻋ ﻀﻮ ﻣ ﺮد ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ .‬و ﺧﻮﻧﺒﻬ ﺎﯼ زﻧ ﯽ آ ﻪ‬
‫ﺣﺎﻣﻠﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﻪ رﺑﻊ ﺧﻮﻧﺒﻬﺎﯼ ﻣﺮد اﺳ ﺖ‪ .‬و ﺧﻮﻧﺒﻬ ﺎﯼ ﻣ ﺮد ﺟﻬ ﻮد هﺸﺘ ﺼﺪ دره ﻢ‬
‫ﺷﺮﻋﯽ‪ ،‬و ﺧﻮﻧﺒﻬﺎﯼ زن ﺟﻬﻮد ﭼﻬﺎرﺻﺪ درهﻢ ﺷﺮﻋﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٤٧٢‬‬
‫‪ -‬واﮔ ﺮ آ ﺴﯽ ﺳ ﻴﻠﯽ ﺑ ﺮوﯼ آ ﺴﯽ زﻧ ﺪ آ ﻪ روﯼ او ﺳ ﺮخ ﻳ ﺎ ﺳ ﻴﺎﻩ ﻳ ﺎ زرد‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬اﮔﺮ ﺳﺮخ ﺷﻮد ﻳﻚ ﻣﺜﻘﺎل و ﻧﻴﻢ ﻃﻼ ﺑﺎﻳ ﺪ داد واﮔ ﺮ ﺳ ﻴﺎﻩ ﺷ ﻮد ﺷ ﺶ ﻣﺜﻘ ﺎل‪ ،‬و‬
‫اﮔﺮ زرد ﺷﻮد ﺳﻪ ﻣﺜﻘﺎل‪.‬‬
‫‪ -‬ودر آ ﺸﺘﻦ ﺟﻬ ﻮدان و ﺗﺮﺳ ﺎﻳﺎن وﻏﻴ ﺮ اﻳ ﺸﺎن از اﺻ ﻨﺎف آﻔ ﺎر‪ ،‬آﻔ ﺎرﻩ‬
‫واﺟﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬هﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮ آﺴﯽ آﻪ ﺧﻮد را ﺑﻜﺸﺪ ﻳﺎ آﺎرﯼ آﻨﺪ آﻪ ﺑﭽﻪ از ﺷ ﻜﻢ زن‬
‫ﺣﺎﻣﻠﻪاﯼ ﺑﻴﻨﺪازد‪ ،‬ﺑﺸﺮط ﺁﻧﻜﻪ ﺑﭽﻪ ﺣﺮآﺖ ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻔﺎرﻩ واﺟﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﺑﺪاﻧﻜﻪ ﻋﺎﻗﻠ ﻪ ﺟﻤﻌ ﯽاﻧ ﺪ آ ﻪ ﺧﻮﻧﺒﻬ ﺎﯼ آ ﺴﯽ را ﺧ ﻮﻳﺶ اﻳ ﺸﺎن از روﯼ‬
‫ﺧﻄﺎ آﺸﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽدهﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﭘﺪر و ﻓﺮزﻧﺪان و ﺧﻮﻳﺸﺎن ﭘﺪرﯼ‪ .‬و ﺧﻮﻧﺒﻬ ﺎ دادن‬
‫ﺑﺮ ﭘﺪر و ﺧﻮﻳﺸﺎن ﭘﺪرﯼ واﺟﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑ ﺮ ﻣ ﺎدر و ﺧﻮﻳ ﺸﺎن ﻣ ﺎدرﯼ‪ .‬و ﺑ ﺮ ﻣ ﺮد‬
‫واﺟﺐ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﺮ زن‪ .‬و ﺑﺮ ﻋﺎﻗﻞ واﺟﺐ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﺮ دﻳﻮاﻧﻪ‪ .‬و ﺑﺮ ﺁزاد ﻧ ﻪ ﺑﻨ ﺪﻩ‪ .‬و‬
‫اﮔﺮ آﺸﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺟﻬﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺟﻬﻮد را ﻋﺎﻗﻠﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔ ﺮ آ ﺴﯽ ﺑ ﺎ آﻨﻴ ﺰﯼ آ ﻪ ﻏ ﺼﺐ آ ﺮدﻩ دﺧ ﻮل آﻨ ﺪ و آﻨﻴ ﺰ ﺑﻜ ﺮ ﺑﺎﺷ ﺪ از‬
‫روﯼ ﺟﻬﺎﻟﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ آﻪ آﻨﻴﺰ را ﺑﻪ ﻣﻬﺮاﻟﻤﺜ ﻞ او ﻳ ﺎ دﻩ ﻳ ﻚ ﻗﻴﻤ ﺖ او ﺑ ﻪ ﺻ ﺎﺣﺒﺶ رد‬
‫آﻨﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﺑﻜﺎرت آﻨﻴﺰ را ﺑﻪ اﻧﮕﺸﺖ ﺑﺒﺮد دﻳﻪ ﺑﻜﺎرت را ﺑ ﺎ آﻨﻴ ﺰ رد آﻨ ﺪ‪ ،‬و اﮔ ﺮ‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺁﻧﻜﻪ ﺑﻜﺎرت او را ﺑﻪ اﻧﮕﺸﺖ ﺑﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ دﺧﻮل آﻨﺪ‪ ،‬دﻳ ﻪ ﺑﻜ ﺎرت را ﺑ ﺎ آﻨﻴ ﺰ‬
‫و ﺁﻧﭽﻪ ﻣﺬآﻮر ﺷﺪ از ﻣﻬﺮاﻟﻤﺜﻞ ﻳﺎ دﻩ ﻳﻚ ﻗﻴﻤﺖ او ﺑ ﺎ اﺟ ﺮت اﻟﻤﺜ ﻞ اﻳ ﺎﻣﯽ آ ﻪ آﻨﻴ ﺰ‬
‫را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺪهﺪ‪ .‬و اﮔﺮ آﻨﻴﺰ ﺣﺎﻣﻠ ﻪ ﺷ ﻮد‪ ،‬ﻓﺮزﻧ ﺪ در اﻳ ﻦ ﺻ ﻮرت از ﻏﺎﺻ ﺐ‬
‫اﺳ ﺖ و ﻗﻴﻤ ﺖ ﻓﺮزﻧ ﺪ را در روزﯼ آ ﻪ وﺿ ﻊ ﺣﻤ ﻞ آﻨﻴ ﺰ ﻣ ﯽﺷ ﻮد ﺑ ﻪ ﺻ ﺎﺣﺒﺶ‬
‫ﻣﯽدهﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻔﺎوﺗﯽ آﻪ در ﻗﻴﻤﺖ آﻨﻴﺰ ﺑﻬﻢ رﺳﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و اﮔ ﺮدر وﻗﺘ ﯽ آ ﻪ آﻨﻴ ﺰ از‬
‫ﻏﺎﺻ ﺐ ﺣﺎﻣﻠ ﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ ﺷﺨ ﺼﯽ ﭼﻴ ﺰﯼ ﺑ ﺮ ﺷ ﻜﻢ ﺁن آﻨﻴ ﺰ زﻧ ﺪ آ ﻪ ﻃﻔ ﻞ او ﺑﻴﻔﺘ ﺪ‪،‬‬
‫ﻏﺎﺻﺐ از ﺁن آﺲ دﻳﻪ ﺟﻨﻴﻦ ﺁزاد ﻣﯽﮔﻴ ﺮد و ﺻ ﺎﺣﺐ آﻨﻴ ﺰ از ﻏﺎﺻ ﺐ دﻳ ﻪ ﺟﻨ ﻴﻦ‬
‫ﺑﻨﺪﻩ ﻣﯽﮔﻴﺮد‪ .‬و اﮔﺮ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﻧﺮﯼ را ﻏﺼﺐ آﻨﻨﺪ و ﺑﺮ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﻣﺎدﻩ آﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺁن‬
‫هﺮ دو از ﺻﺎﺣﺐ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﻣﺎدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﺁن از ﻏﺎﺻﺐ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣﺪ دزدﯼ ﺁن اﺳﺖ آﻪ واﺟﺐ اﺳﺖ ﺑ ﺮ دزد آ ﻪ ﺁﻧﭽ ﻪ دزدﻳ ﺪﻩ هﻤ ﺎن را ﻳ ﺎ‬
‫ﻣﺜﻞ ﺁﻧﺮا ﻳﺎ ﻗﻴﻤﺖ ﺁﻧﺮا ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺒﺶ دهﺪ‪ ،‬اﻣ ﺎ رد آ ﺮدن ﻣ ﺎل دزدﻳ ﺪﻩ ﺑ ﻪ ﺻ ﺎﺣﺐ ﺁن‬
‫ﻣﺎﻧﻊ ﻗﻄﻊ دﺳﺖ او ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬و ﺳﻨﺖ اﺳ ﺖ آ ﻪ دﺳ ﺖ و ﭘ ﺎﯼ دزد را ﺑﻌ ﺪ از ﺑﺮﻳ ﺪن‬
‫ﺑﻪ روﻏﻦ زﻳﺖ)زﻳﺘﻮن( داغ آﻨﻨﺪ و دﺳﺖ ﺑﺮﻳﺪﻩ را در ﮔﺮدن او ﺁوﻳﺰان آﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٤٧٣‬‬
‫‪ -‬و ﺣﺪ ﻣﺤﺎرب ﺑﺮﻳﺪن دﺳﺖ راﺳﺖ اﺳﺖ و ﭘﺎﯼ ﭼﭗ ﺑﺎ هﻢ ﻳﺎ ﻋﻜﺲ ﺁن‪ ،‬و‬
‫آﺸﺘﻦ و از ﺣﻠﻖ آﺸﻴﺪن‪ ،‬و ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﺠﺘﻬﺪﻳﻦ ﺧ ﻼف اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺁﻳ ﺎ زﻧ ﺪﻩ از ﺣﻠ ﻖ ﺑﺎﻳ ﺪ‬
‫آﺸﻴﺪ ﻳﺎ اول ﺑﻜﺸﻨﺪ و ﺑﻌﺪ از ﺁن از ﺣﻠﻖ ﺑﻜﺸﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﺣ ﺪ زﻧ ﺎ رﺟ ﻢ آ ﺮدن اﺳ ﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨ ﯽ ﺗ ﺎ آﻤ ﺮ در زﻣ ﻴﻦ ﻓ ﺮو آ ﺮدن و‬
‫ﺳﻨﮕﺴﺎر آﺮدن‪ .‬و اﻳﻦ در ﺻﻮرﺗﯽ اﺳﺖ آﻪ ﺁن زﻧ ﯽ آ ﻪ ﺑ ﺎ او دﺧ ﻮل آ ﺮدﻩ ﺑ ﺮ ﺁن‬
‫ﻣﺮد ﺣﺮام ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﯽ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺷﺒﻪ دﺧﻮل آ ﺮدﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺣ ﺪﯼ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬و ﺑﺎﻳ ﺪ آ ﻪ ﺁﻟ ﺖ‬
‫ﺧ ﻮد را در ﻓ ﺮج زن ﻏﺎﻳ ﺐ ﺳ ﺎﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬ﺧ ﻮاﻩ در ﻗﺒ ﻞ او‪ ،‬وﺧ ﻮاﻩ در دﺑ ﺮ او‪ .‬و‬
‫ﻏﻴﺒﻮﺑﺖ ﺣﺸﻔﻪ )داﺧﻞ ﺷﺪن ﺗﻤﺎم ﺁﻟﺖ( ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﮔ ﺮ ﻏﻴﺒﻮﺑ ﺖ ﻧ ﺸﻮد ﺣ ﺪ زﻧ ﺎ‬
‫ﻧﺪارد‪ ...‬و ﺣﺪ ﻣﺮد ﭘﻴﺮ ﺁزاد ﺑ ﺎﻟﻎ ﻋ ﺎﻗﻠﯽ آ ﻪ زن ﻣﺪﺧﻮﻟ ﻪ ﺑ ﻪ ﻋﻘ ﺪ ﺻ ﺤﻴﺢ ﻳ ﺎ ﻣﻠﻜ ﯽ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و زن ﭘﻴﺮ اﺟﻨﺒﻴﻪ آﻪ ﺷﻮهﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و زﻧﺎ آﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ اﺑﺘﺪا ﺑﻪ‬
‫ﺻﺪ ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺳﻨﮕﺴﺎر ﺑﺎﻳﺪ آﺮد‪ .‬و ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﺣﺪ ﻣﺮدﯼ آﻪ در‬
‫ﻣﻴ ﺎن ﭘﺎه ﺎﯼ ﻣ ﺮدﯼ دﻳﮕ ﺮ ﻣﻨ ﯽ ﺧ ﻮد را ﺑﺮﻳ ﺰد و زن داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬و ﺻ ﺪ ﺗﺎزﻳﺎﻧ ﻪ‬
‫اﺳﺖ ﺣﺪ زﻧﯽ آﻪ ﺷﻮهﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻃﻔﻠﯽ ﺑ ﺎ او زﻧ ﺎ آﻨ ﺪ ﺑﺮﺿ ﺎ و رﻏﺒ ﺖ او‪ ،‬و‬
‫ﺣﺪ دو زن آﻪ در زﻳﺮ ﻳﻚ ﻟﺤﺎف ﺑﺮهﻨﻪ ﺑﺨﻮاﺑﻨﺪ و دو ﻣﺮﺗﺒﻪ اﻳﺸﺎن را ﺗﻌﺰﻳﺮ آ ﺮدﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و ﺣﺪ آﺴﻴﻜﻪ در ﻣﻴﺎن ﭘﺎهﺎﯼ ﻣﺮدﯼ دﻳﮕﺮ ﻣﻨﯽ ﺧﻮد را ﺑﺮﻳ ﺰد و زن ﻧﺪاﺷ ﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺣﺪ زﻧﯽ آﻪ ﺑﺎ زﻧﯽ ﻣﺴﺎﺣﻘﻪ آﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﺣ ﺪ ﻟ ﻮاط ﺁن اﺳ ﺖ آ ﻪ اﻳ ﺸﺎن را ﺑ ﻪ ﺷﻤ ﺸﻴﺮ ﺑﻜ ﺸﻨﺪ‪ ،‬ﻳ ﺎ ﺑ ﺴﻮزاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻳ ﺎ‬
‫ﺳﻨﮕ ﺴﺎر آﻨﻨ ﺪ‪ ،‬ﻳ ﺎ دﻳ ﻮارﯼ ﺑﺮﺳ ﺮ اﻳ ﺸﺎن ﻓ ﺮو ﺁورﻧ ﺪ‪ ،‬ﻳ ﺎ از آ ﻮﻩ ﺑﻠﻨ ﺪﯼ اﻳ ﺸﺎن را‬
‫ﺑﻴﻨﺪازﻧﺪ‪ .‬و اﻣﺎم ﻣﺨﻴﺮ اﺳﺖ ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺁﻧﻜﻪ هﺮ دو را ﺑﺴﻮزاﻧﺪ ﻳ ﺎ ﺳﻨﮕ ﺴﺎر آﻨ ﺪ ﻳ ﺎ ﻳﻜ ﯽ‬
‫از اﻳﺸﺎن را ﺑﺴﻮزاﻧﺪ و ﻳﻜﯽ را ﺳﻨﮕﺴﺎر آﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﺣﺪ آﺸﺘﻦ اﺳﺖ ﺟﻬﻮدﯼ را آﻪ ﺑﺎ زﻧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن زﻧﺎ آﻨﺪ‪ ،‬و آ ﺴﯽ آ ﻪ ﺑ ﺎ‬
‫زﻧﯽ ﺑﻪ اآﺮاﻩ زﻧ ﺎ آﻨ ﺪ‪ ،‬و آ ﺴﯽ آ ﻪ ﺟﻬ ﺖ ﺗﻔﺨﻴ ﺪ ﻳﻌﻨ ﯽ ﻣﻨ ﯽ رﻳﺨ ﺘﻦ در ﻣﻴ ﺎن ران‬
‫ﻣﺮدان ﺳﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺗﻌﺬﻳﺮش آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و زﻧﺎﻧﻴﻜﻪ اﻳﺸﺎن را ﺳﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺟﻬﺖ ﺳ ﺤﻖ‬
‫ﺑ ﺎ زﻧ ﺎن دﻳﮕ ﺮ ﺗﻌﺰﻳﺮآ ﺮدﻩ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ ،‬و آ ﺴﯽ آ ﻪ دﻋ ﻮﯼ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮﯼ آﻨ ﺪ‪ ،‬و آ ﺴﯽ آ ﻪ‬
‫ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻧﻤﺎﻳﺪ دﻋﻮﯼ ﭼﻨﻴﻦ آﺴﯽ را‪ ،‬و ﻣﺮدﯼ آ ﻪ ﭘ ﺪر او ﻣ ﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﺷ ﺪ و او آ ﺎﻓﺮ‬
‫ﮔﺮدد‪ ،‬و ﺁﻗﺎﺋﯽ آﻪ ﺑﻪ آﺸﺘﻦ ﻏﻼﻣﺎن ﺧﻮدﻋﺎدت آ ﺮدﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬و ﺣ ﺪ ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﯽ آ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫آﺸﺘﻦ ﺟﻬﻮد ﻋﺎدت آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪٤٧٤‬‬
‫‪ -‬و اﮔﺮ ﺑﺮ ﺷﺨ ﺼﯽ رﺟ ﻢ )ﺳﻨﮕ ﺴﺎر( واﺟ ﺐ ﺷ ﻮد‪ ،‬اﻗ ﻞ ﺟﻤ ﺎﻋﺘﯽ آ ﻪ ﺑﺎﻳ ﺪ‬
‫ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﺎﻳﺪ دﻩ آﺲ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬و ﺑﻌ ﻀﯽ ﺳ ﻪ آ ﺲ ﻧﻴ ﺰ ﮔﻔﺘ ﻪاﻧ ﺪ‪ .‬و ﺑﺎﻳ ﺪ آ ﻪ ﻏ ﺴﻞ‬
‫ﻣﻴﺖ آﻨﺪ و آﻔﻦ ﺑﭙﻮﺷﺪ‪ .‬و ﮔﻮاهﺎﻧﯽ آﻪ ﺑﻪ زﻧﺎ آﺮدن او ﮔ ﻮاهﯽ دادﻩاﻧ ﺪ‪ ،‬اول اﻳ ﺸﺎن‬
‫ﺳﻨﮓ ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﺑﻐﻴﺮ ﮔﻮاﻩ ﻧﺰد اﻣﺎم ﺛﺎﺑ ﺖ ﺷ ﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬اﻣ ﺎم اﺑﺘ ﺪا ﺑ ﻪ ﺳ ﻨﮓ زدن‬
‫آﻨﺪ‪ .‬و در ﺳﻨﮕﺴﺎر آﺮدن زن را ﺗﺎ ﺳﻴﻨﻪ و ﻣﺮد را ﺗﺎ آﻤﺮ در زﻣﻴﻦ ﭘﻨﻬ ﺎن آﻨﻨ ﺪ و‬
‫اﮔ ﺮ ﺑﻌ ﺪ از ﺁﻧﻜ ﻪ اﻳ ﺸﺎن را در زﻣ ﻴﻦ ﭘﻨﻬ ﺎن آ ﺮدﻩ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮕﺮﻳﺰﻧ ﺪ اﻳ ﺸﺎن را‬
‫ﺑﺮﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﺑﺮ ﺷﺨﺺ رﺟ ﻢ و ﺟﻠ ﺪ )ﺳﻨﮕ ﺴﺎر و ﺗﺎزﻳ ﻪ ﺑ ﺎ ه ﻢ( واﺟ ﺐ ﺷ ﻮد‪،‬‬
‫ﺑﺎﻳ ﺪ ﻋ ﻮرﺗﻴﻦ ﻣ ﺮد را ﺑﭙﻮﺷ ﻨﺪ و زن را ﺑ ﺎ رﺧ ﺖ ﺑﺰﻧﻨ ﺪ‪ .‬و ﺑﺎﻳ ﺪ آ ﻪ ﺳ ﺨﺖ ﺗﺎزﻳﺎﻧ ﻪ‬
‫ﺑﺰﻧﻨ ﺪ‪ ،‬و ﺗﺎزﻳﺎﻧ ﻪ را ﺑ ﺮ ﻓ ﺮج اﻳ ﺸﺎن ﻧﺰﻧﻨ ﺪ‪ .‬و ﺑﺎﻳ ﺪ آ ﻪ در ﺳﻨﮕ ﺴﺎر ﺳ ﻨﮕﻬﺎﺋﯽ آ ﻪ‬
‫ﻣﯽزﻧﻨﺪ‪ ،‬آﻮﭼﻚ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺁﻧﻜﻪ او را زود ﻧﻜﺸﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﺣﺪ ﺗﻌﺰﻳﺮ ﺑﺮ ﻣﻮارد ﻣﺘﻌﺪدﻩ ﺷﺎﻣﻞ اﺳ ﺖ آ ﻪ از ﺁن ﺟﻤﻠ ﻪ‪ :‬آ ﺴﯽ آ ﻪ در‬
‫روز ﻣ ﺎﻩ رﻣ ﻀﺎن ﺑ ﺎ زن ﺧ ﻮد ﺟﻤ ﺎع آﻨ ﺪ‪ ،‬و دو ﻣ ﺮد ﺑﻴﮕﺎﻧ ﻪ آ ﻪ ﺑﺮهﻨ ﻪ در زﻳ ﺮ‬
‫ﻟﺤﺎف ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و دو زن ﺑﺮهﻨ ﻪ ﺑﻴﮕﺎﻧ ﻪ آ ﻪ در زﻳ ﺮ ﻳ ﻚ ﻟﺤ ﺎف ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ ،‬و آ ﺎﻓﺮﯼ آ ﻪ‬
‫ﺳﺤﺮ آﻨﺪ‪ ،‬و ﻃﻔﻞ و دﻳﻮاﻧﻪاﯼ آﻪ ﺷﺮاب ﺧﻮرﻧﺪ‪ ،‬و آﺴﯽ آﻪ ﺑﻪ ﺣﺮآﺖ دﺳﺖ ﻣﻨ ﯽ‬
‫از ﺧﻮد ﺑﻴﺮون ﺁورد‪ ،‬و آﺴﯽ آﻪ ﻏﻼم ﺧ ﻮد را ﺑﻜ ﺸﺪ‪ ،‬و آ ﺴﯽ آ ﻪ ﻣ ﺎهﯽ آ ﻪ ﻓﻠ ﺲ‬
‫ﻧﺪاﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ ﺑﺨ ﻮرد‪ ،‬و آ ﺴﯽ آ ﻪ ﺣﻴ ﻮان زﻧ ﺪﻩ را ﺑﺨ ﻮرد‪ ،‬و آ ﺴﯽ آ ﻪ ﺳ ﭙﺮز‬
‫ﺣﻴﻮاﻧﺎت را ﺑﺨﻮرد‪ ،‬و آﺴﯽ آﻪ ﭘﺴﺮ ﺧﻮد را ﺑﻜﺸﺪ‪ ،‬و ﻃﻔﻞ و دﻳﻮاﻧﻪ آﻪ زﻧ ﺎ آﻨﻨ ﺪ‪،‬‬
‫و ﻃﻔ ﻞ ودﻳﻮاﻧ ﻪ آ ﻪ ﻣﺮﺗ ﺪ ﺷ ﻮﻧﺪ‪ ،‬و دﺧ ﻮل آ ﺮدن ﺑ ﺮ ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳ ﺎن‪ .‬و ﻣﻜ ﺮوﻩ اﺳ ﺖ‬
‫آ ﺸﺘﻦ آ ﺴﯽ آ ﻪ ﺟﻬ ﺎد ﻣ ﯽآﻨ ﺪ ﭘ ﺪر ﺧ ﻮد را ﺑﺪﺳ ﺖ ﺧ ﻮد‪) .‬ﺟ ﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳ ﯽ‪ ،‬ﺑﺎﺑﻬ ﺎﯼ‬
‫ﻧﻮزدهﻢ و ﺑﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬در اﺣﻜﺎم آﺸﺘﻦ واﺟﺐ و ﻣﺴﺘﺤﺐ و ﻣﻜﺮوﻩ(‪.‬‬

‫‪ -‬هﺮ ﮔﺎﻩ ﻣﺮد ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﻋﻤ ﺪا زن ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﯽ را ﺑﻜ ﺸﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻜ ﻮم ﺑ ﻪ ﻗ ﺼﺎص‬

‫ﯽ زن ﻧ ﺼﻒ دﻳ ﻪ ﻣ ﺮد را ﺑ ﻪ او‬
‫اﺳ ﺖ‪ .‬ﻟ ﻴﻜﻦ ﺑﺎﻳ ﺪ ﻗﺒ ﻞ ازاﻧﺠ ﺎم ﻗ ﺼﺎص ﻗﺎﺗ ﻞ‪ ،‬وﻟ ّ‬
‫ﺑﭙﺮدازد‪.‬‬
‫‪ -‬ﭘﺪر ﻳﺎ ﺟﺪ ﭘﺪرﯼ آﻪ ﻓﺮزﻧ ﺪ ﺧ ﻮد را ﺑﻜ ﺸﺪ‪ ،‬ﻗ ﺼﺎص ﻧﻤ ﯽﺷ ﻮد‪ ،‬وﻓﻘ ﻂ ﺑ ﻪ‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ دﻳﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﻪ ورﺛﻪ ﻣﺤﻜﻮم ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬در ﻗﺼﺎص ﻋﻀﻮ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺠﺮم دﺳﺖ راﺳﺖ ﻧﺪاﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ دﺳ ﺖ ﭼ ﭗ او‪،‬‬
‫و ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ دﺳﺖ ﭼﭗ هﻢ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺎﯼ او ﻗﻄﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪٤٧٥‬‬
‫‪ -‬هﺮ ﮔﺎﻩ ﺷﺨﺼﯽ ﻣﻘﺪارﯼ از ﮔﻮش آﺴﯽ را ﻗﻄﻊ آﻨﺪ و ﻣﺠﻨﯽﻋﻠﻴﻪ ﻗ ﺴﻤﺖ‬
‫ﺟﺪا ﺷﺪﻩ را ﺑﻪ ﮔﻮش ﺧﻮد ﭘﻴﻮﻧﺪ دهﺪ‪ ،‬ﻗﺼﺎص ﺳﺎﻗﻂ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬ه ﺮ ﮔ ﺎﻩ آ ﺴﯽ دﻧ ﺪان آ ﺴﯽ را ﺑ ﺸﻜﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳ ﺪ دﻧ ﺪان او را ﺑﻌﻨ ﻮان ﻗ ﺼﺎص‬
‫ﺑﺸﻜﻨﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ اﮔﺮ ﻣﺠﻨﯽﻋﻠﻴﻪ ﻗﺒ ﻞ از ﻗ ﺼﺎص دﻧ ﺪان درﺁورد‪ ،‬در ﺻ ﻮرﺗﻴﻜﻪ دﻧ ﺪان‬
‫ﺟﺪﻳﺪ او ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺠﺮم ﻓﻘﻂ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻌﺰﻳ ﺮ ﺷ ﻮد‪ .‬و اﮔ ﺮ دﻧ ﺪان ﺗ ﺎزﻩ ﻣﻌﻴ ﻮب ﺑﺎﺷ ﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺠﺮم ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻔﺎوت ﻗﻴﻤﺖ ﺑﻴﻦ دﻧﺪان ﺳﺎﻟﻢ و ﻣﻌﻴﻮب را ﺑﭙﺮدازد‪.‬‬
‫‪ -‬زﻧﺎﯼ ﻣﺮد ﺑﺎ زﻧﯽ آﻪ هﻤﺴﺮ داﺋﻤﯽ دارد‪ ،‬وﻟﯽ در اﺛﺮ ﻣ ﺴﺎﻓﺮت ﻳ ﺎ ﺣ ﺒﺲ‬
‫و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺁن ﺑﻪ هﻤﺴﺮ ﺧﻮد دﺳﺘﺮﺳﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ رﺟﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣﺪ زﻧﺎ در ﻣﻮارد زﻧﺎ ﺑﺎ ﻣﺤﺎرم ﻧﺴﺒﯽ )ﻣﺎدر‪ ،‬ﺧﻮاهﺮ‪ ،‬ﻋﻤﻪ‪ ،‬ﺧﺎﻟﻪ( و زﻧﺎ‬
‫ﺑﺎ زن ﭘﺪر ﻗﺘﻞ اﺳﺖ‪ .‬و ﻓﺮق ﻧﻤﯽآﻨﺪ اﮔﺮ اﻳ ﻦ ﻣﺠ ﺮم ﺟ ﻮان ﻳ ﺎ ﭘﻴ ﺮ و ﺷ ﻮهﺮدار ﻳ ﺎ‬
‫ﻏﻴ ﺮ ﻣﺤ ﺼﻦ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬و ﻓ ﺮق ﻧﻤ ﯽآﻨ ﺪ اﮔ ﺮ زﻧ ﯽ آ ﻪ ﺑ ﺎ او زﻧ ﺎ آﻨﻨ ﺪ زﻧ ﺪﻩ ﻳ ﺎ ﻣ ﺮدﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ)!(‪.‬‬
‫ﻳﺰرﮔﯽ ﺳﻨﮓ در رﺟﻢ )ﺳﻨﮕﺴﺎر( ﻧﺒﺎﻳﺪ در ﺣ ﺪﯼ ﺑﺎﺷ ﺪ آ ﻪ ﻓﻘ ﻂ ﺑ ﺎ اﺻ ﺎﺑﺖ‬
‫ﻳﻚ ﻳﺎ دو ﺗﺎﯼ ﺁن ﺷﺨﺺ ﻣﺠﺮم آﺸﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬هﺮﮔﺎﻩ آﺴﯽ دﻳﮕﺮﯼ را از روﯼ ﺷﻬﻮت ﺑﺒﻮﺳﺪ ﺗﻌﺰﻳﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬هﺮ ﮔﺎﻩ زﻧﯽ هﻤﺠﻨﺲﺑﺎزﯼ آﻨﺪ ﺑﺎ اﻧﺪام ﺗﻨﺎﺳﻠﯽ‪ ،‬ﺑﺮاﯼ هﺮ ﺑﺎر ﺻﺪ ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ‬
‫ﻣ ﯽﺧ ﻮرد و در ﺑ ﺎر ﭼﻬ ﺎرم ﺑ ﻪ ﻗﺘ ﻞ ﻣ ﯽرﺳ ﺪ‪ .‬و ه ﺮ ﮔ ﺎﻩ دو زن ﺑ ﺪون ﺿ ﺮورت‬
‫ﺑﺮهﻨﻪ زﻳﺮ ﻳﻚ ﭘﻮﺷﺶ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻮ ﻣﺴﺎﺣﻘﻪ ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺰﻳﺮ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬هﺮ ﮔﺎﻩ آﺴﯽ ﺑﻪ ﺷﺨﺼﯽ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زن ﻗﺤﺒﻪ ﻳﺎ ﺧﻮاهﺮ ﻗﺤﺒﻪ‪ .‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﺴﯽ‬
‫آﻪ زﻧﺎ را ﺑﻪ او ﻧﺴﺒﺖ دادﻩ‪ ،‬ﻣﺤﻜ ﻮم ﺑ ﻪ ﺣ ﺪ ﻗ ﺬف ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ .‬وﻟ ﯽ اﮔ ﺮ ﻗ ﺬف ﺷ ﻮﻧﺪﻩ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺁﻧﭽﻪ ﺑﻪ او ﻧﺴﺒﺖ دادﻩ ﺷﺪﻩ ﻋﻔﻴ ﻒ ﻧﺒﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﻗ ﺬف آﻨﻨ ﺪﻩ ﺣ ﺪ و ﺗﻌﺰﻳ ﺮ ﻧ ﺪارد‬
‫)از ﻗ ﺎﻧﻮن رﺳ ﻤﯽ ﺣ ﺪود و ﻗ ﺼﺎص اﺳ ﻼﻣﯽ ﺟﻤﻬ ﻮرﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ اﻳ ﺮان‪ ،‬ﺗ ﺼﻮﻳﺐ‬
‫ﺷﺪﻩ از ﻃﺮف ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯼ اﺳﻼﻣﯽ و ﻓﻘﻬﺎء ﺷﻮراﯼ ﻧﮕﻬﺒﺎن(‪.‬‬
‫‪ -‬آﻴﻔﺮه ﺎﯼ اﻟﻬ ﯽ ﺑ ﺮاﯼ زﻧ ﺎ ﺷ ﺶ ﻗ ﺴﻢ اﺳ ﺖ‪ :‬آ ﺸﺘﻦ ﻓﻘ ﻂ‪ ،‬ﺳﻨﮕ ﺴﺎر ﻓﻘ ﻂ‪،‬‬
‫ﺗﺎزﻳﺎﻧ ﻪ ﻓﻘ ﻂ‪ ،‬ﺗﺎزﻳﺎﻧ ﻪ و ﺳ ﺮ ﺗﺮاﺷ ﻴﺪن و ﺗﺒﻌﻴ ﺪ‪ ،‬ﺗﺎزﻳﺎﻧ ﻪ و ﺳﻨﮕ ﺴﺎر‪ ،‬و ﺗﺎزﻳﺎﻧ ﻪ و‬
‫آﺸﺘﻦ‪.‬‬
‫اﮔﺮ زﻧﺎﯼ ﻣﻮﺟﺐ رﺟﻢ )ﺳﻨﮕﺴﺎر( ﺑﺎ اﻓﺰار ﺑﻪ ﺛﺒﻮت رﺳﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎم اﺑﺘﺪا‬
‫ﺑﻪ ﺳﻨﮓﭘﺮاﻧﯽ ﻣﯽآﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ﻣﺮدم‪ ،‬واﮔﺮ ﺑﺎ ﺑ ّﻴﻨﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮ ﮔﻮاهﺎن اﺳﺖ‬

‫‪٤٧٦‬‬
‫آﻪ اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﺳﻨﮓﭘﺮاﻧﯽ آﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﺁن اﻣﺎم و ﺑﻌﺪ ﻣﺮدم‪ .‬ﻓﺘﻮاﯼ اﺳﺘﺎد اﻣ ﺎم ﺧﻤﻴﻨ ﯽ‬
‫ﻣﺪﻇﻠﻪ اﻟﻌﺎﻟﯽ در ﺗﺤﺮﻳﺮاﻟﻮﺳﻴﻠﻪ ﻧﻴﺰ هﻤﻴﻦ اﺳﺖ و دﻏﺪﻏﻪ ﻣﺮﺣﻮم ﺷﻬﻴﺪ ﻗ ﺪس ﺳ ﺮﻩ‬
‫در ﺛﺒ ﻮت وﺟ ﻮب ﺗﺮﺗﻴ ﺐ ﻣ ﺬآﻮر ﻏﻴ ﺮ ﻣﻮﺟ ﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬در ﺷ ﺮاﻳﻊ ﻣ ﯽﻓﺮﻣﺎﻳ ﺪ آ ﻪ‬
‫ﺳﺰاوار اﺳﺖ ﺳﻨﮕﻬﺎ رﻳﺰ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ زاﻧﯽ زود ﺟﺎن ﻧﺴﭙﺮد‪ .‬و اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﯽ ﻣﺪﻇﻠﻪ ﻧﻴ ﺰ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪ :‬هﻤﻴﻦ اﺣﻮط اﺳﺖ‪ .‬و ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ آﻪ رﺟﻢ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻳﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ و ﻳ ﺎ‬
‫اﻋ ﺪام ﺑ ﺎ ﮔﻠﻮﻟ ﻪ و اﻣﺜ ﺎل اﻳﻨﻬ ﺎ ﺷ ﻮد‪ .‬زﻳ ﺮا ﻗﺘ ﻞ از ﻃﺮﻳ ﻖ ﺳﻨﮕ ﺴﺎر ﻻزﻣ ﻪ اﺳ ﻼم‬
‫اﺳﺖ‪ ...‬و ﻻﺑﺪ و ﻧﺎﭼﺎر ﺑﺎﻳﺪ اﻗﺎﻣﻪ ﮔﺮدد ﺗﺎ ﻣﻨﺸﺎء ﻧﺰول ﺑﺮآﺎت اﻟﻬﯽ ﮔ ﺮدد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜ ﻪ‬
‫ﻣﻜﺮر در اﺧﺒﺎر ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ اﻗﺎﻣﻪ رﺟﻢ در روﯼ زﻣﻴﻦ از ﺑ ﺎران ﭼﻬ ﻞ ﺷ ﺒﺎﻧﺮوز‬
‫ﺑﺎ ﺑﺮآﺖﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬آﺴﯽ آﻪ ﺑﺎ داﺷﺘﻦ هﻤﺴﺮ ﺣﺮﻩ)ﺁزاد( ﺑﺎ آﻨﻴﺮآﯽ ازدواج آﻨ ﺪ و ﺑ ﺪون اذن‬
‫هﻤﺴﺮ ﺣﺮﻩ ﺑﺎ آﻨﻴ ﺰك ﻣ ﺬآﻮر ﻣﺠﺎﻣﻌ ﺖ آﻨ ﺪ‪ ،‬ﻳ ﻚ ه ﺸﺘﻢ آﻴﻔ ﺮ زﻧ ﺎﯼ ﻏﻴ ﺮ ﻣﺤ ﺼﻨﻪ‬
‫ﻳﻌﻨﯽ دوازدﻩ وﻧﻴﻢ ﺿﺮﺑﻪ ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ)!( ﺑﻌﻨﻮان ﺗﻌﺰﻳﺮ ﺧﻮاهﺪ ﭼﺸﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔ ﺮ ﻣ ﺮدﯼ هﻤ ﺴﺮ ﻳ ﺎ آﻨﻴ ﺰﯼ دارد وﻟ ﯽ ﻋﺮﻓ ﺎ ﺁن هﻤ ﺴﺮ ﻳ ﺎ ﻣﻤﻠﻮآ ﻪ در‬
‫دﺳﺘﺮس او ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺜﻼ در ﺳﻔﺮ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺑﻴﻤﺎر اﺳﺖ و ﻳﺎ در زﻧﺪان‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺮا ﯼ‬
‫دﻓﻊ ﺷﻬﻮت ﺧﻮد ﻣﺮﺗﻜﺐ زﻧﺎ ﺷﻮد‪ ،‬ﺣﺪ و ﺳﻨﮕﺴﺎر ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪ -‬اﻣﺎ ﻟﻮاط‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ اﻳﺠﺎب و دﺧﻮل ﺑﺎﺷﺪ ﻳ ﺎ ﻏﻴ ﺮ ﺁن‪ ،‬ﻇ ﺎهﺮا ﻣ ﺸﺘﻖ از‬
‫ﻋﻤﻞ ﻗﻮم ﻟﻮط ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﺮﺗﻜﺐ اﻳﻦ ﻋﻤ ﻞ ﮔﻨ ﺪ در ﺻ ﻮرت اﺑ ﺘﻼء رﻓﺘ ﻪ‬
‫رﻓﺘﻪ ﻣﻨﻜ ﻮساﻟﻄﺒ ﻊ و ﻓﺎﺳ ﺪاﻟﻔﻄﺮﻩ ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ .‬و اﯼ ﺑ ﺴﺎ آ ﻪ ﻣﻔﻌ ﻮل اﻳ ﻦ ﺧﺒﺎﺛ ﺖ‪ ،‬ﺑ ﻪ‬
‫ﺑﻴﻤﺎرﯼ اﺑﻨﻪ و ﺳﻴﻼن رﻃﻮﺑﺎت و از دﺳﺖ دادن ﻗﻮﻩ ﻣﺎﺳﻜﻪ ﻣﺒﺘﻼ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫از ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اآﺮم ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ رواﻳ ﺖ ﺷ ﺪﻩ آ ﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧ ﺪ‪" :‬وﻗﺘ ﯽ آ ﻪ‬
‫ﻳﻚ اﻧﺴﺎن ﻧﺮ ﺑﺎ اﻧﺴﺎن ﻧﺮ دﻳﮕ ﺮﯼ ﺷ ﺮوع ﺑ ﻪ ﭼﻨ ﻴﻦ ﻋﻤ ﻞ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪ ،‬ﻋ ﺮش ﺑ ﻪ ﻟ ﺮزﻩ‬
‫ﻣﯽﺁﻳﺪ ‪ . ١‬و ﻣﻔﻌﻮل را ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل روﯼ ﭘﻞ ﺟﻬﻨﻢ زﻧ ﺪاﻧﯽ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ ﺗ ﺎ ﺣ ﺴﺎب ﺑﻘﻴ ﻪ‬
‫ﺧﻼﻳﻖ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﭘﺬﻳﺮد‪ .‬ﺳﭙﺲ دﺳﺘﻮر ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﻳﺪ آﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﻨﻢ ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﺶ آﻨﻨﺪ و در هﺮ‬
‫ﻃﺒﻘﻪاﯼ از ﻃﺒﻘﺎت ﺟﻬﻨﻢ آﻴﻔﺮ ﻣﯽﺑﻴﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻃﺒﻘﻪ اﺳﻔﻞ ﺁن ﻣﯽرﺳﺪ آ ﻪ دﻳﮕ ﺮ از ﺁن‬
‫ﺧﺎرج ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪".‬‬

‫‪ -١‬ﺷﺎﻳﺪ ﻧﻘﻞ اﻳﻦ ﺷﻌﺮ ﺷﺎﻋﺮ ﺷﻮخ اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﯽﻣﻮرد ﻧﺒﺎﺷﺪ آﻪ‪:‬‬
‫ﻋﺮﺷ ﯽ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﻳ ﻚ وﻃ ﯽ ﺑﻠ ﺮزد‪ ،‬ﮔ ﻮ ﺑﻠ ﺮزد!‬ ‫ﮔﻮﻳﻨ ﺪ اﮔ ﺮ وﻃ ﯽ آﻨ ﯽ‪ ،‬ﻋ ﺮش ﺑﻠ ﺮزد!‬

‫‪٤٧٧‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ آ ﻪ ﻟ ﻮاط اﻋ ﻢ از اﻳﻘ ﺎب و ﻏﻴ ﺮ اﻳﻘ ﺎب اﺳ ﺖ‪ .‬و ﻣ ﺮاد از اﻳﻘ ﺎب‬
‫دﺧﻮل اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻏﺴﻞ هﻢ ﻧﺸﻮد و ﻣﺮاد از اﻳﻘﺎب اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻞ ﮔﻨﺪ ﻣﺬآﻮر‬
‫ﺑﻴﻦ ﺳﺮﻳﻦ وآﻔﻞ و ران اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺧﺒﺮ ﺻﺤﻴﺢ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﺮاهﻴﻢ از اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟ ﺴﻼم‪ ،‬رواﻳ ﺖ آ ﺮدﻩ‬
‫اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧ ﺪ‪ :‬در وﻗﺘﻴﻜ ﻪ اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم درﻣﻴ ﺎن ﺑﺰرﮔ ﺎﻧﯽ از‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﻬﺎن ﻣﺮدﯼ ﺧﺪﻣﺘﺸﺎن ﺁﻣﺪ و ﻋﺮض آﺮد‪ :‬ﺑﺎ اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ‬
‫ﺑﺎ ﭘﺴﺮ ﺟﻮاﻧﯽ ﻟﻮاط آﺮدﻩام‪ ،‬ﺗﻄﻬﻴﺮم ﻓﺮﻣﺎ‪ .‬اﻣﺎم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺮو ﻣﻨﺰﻟﺖ‪ ،‬ﮔﻮﻳ ﺎ زرداب‬
‫ﻣﻌﺪﻩات ﺑﻪ هﻴﺠﺎن ﺁﻣﺪﻩ‪ .‬ﻣﺮد رﻓﺖ‪ .‬وﻟﯽ ﻓﺮدا ﻧﻴﺰ ﺁﻣ ﺪ‪ .‬و هﻤ ﺎن ﺳ ﺨﻦ روز ﻗﺒ ﻞ را‬
‫ﮔﻔﺖ‪ .‬و اﻣﺎم ﻋﻠﻴﻪاﻟ ﺴﻼم ﻧﻴ ﺰ هﻤ ﺎن ﭘﺎﺳ ﺦ را دادﻧ ﺪ ﺗ ﺎ ﭼﻬ ﺎر ﺑ ﺎر‪ .‬در دﻓﻌ ﻪ ﭼﻬ ﺎرم‬
‫اﻣﺎم ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﯽﺧﻮاهﯽ اﻣﺮ آ ﻨﻢ ﺗ ﺎ ﺿ ﺮﺑﻪاﯼ ﺑ ﺎ ﺷﻤ ﺸﻴﺮ ﺑ ﻪ ﮔﺮدﻧ ﺖ ﺑﺰﻧﻨ ﺪ ﻳ ﺎ ﺑ ﺎ‬
‫دﺳﺖ و ﭘﺎﯼ ﺑﺴﺘﻪ از آﻮهﯽ ﭘﺮﺗﺎﺑﺖ آﻨﻨﺪ ﻳﺎ در ﺁﺗﺶ ﺑﺴﻮزاﻧﻨﺪ؟ ﺑﻌﺪ از ﺗﺎﻣﻞ ﻋﺮض‬
‫آﺮد‪ :‬ﺑﺴﻮزاﻧﺪ‪.‬‬
‫و اﻣ ﺎ‪ ،‬ﺟﻤ ﻊ ﺑ ﻴﻦ ﺑﻌ ﻀﯽ از اﻧ ﻮاع ﻣ ﺬآﻮرﻩ و ﺑ ﻴﻦ ﺳ ﻮزاﻧﺪن‪ ،‬در ﺧﺒ ﺮ‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﻋﺰوﻣ ﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ در زﻣ ﺎن ﺧﻼﻓ ﺖ ﻋﻤ ﺮ‪ ،‬ﻟ ﻮاط دهﻨ ﺪﻩاﯼ را در ﻣﺤ ﻀﺮ‬
‫ﻋﻤ ﺮ ﺑﺪﺳ ﺘﻮر اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﮔ ﺮدن زدﻧ ﺪ‪ .‬ﺑﻌ ﺪ از ﺁن اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧ ﺪ‪ :‬دﺳ ﺖ ﻧﮕﻬﺪارﻳ ﺪ آ ﻪ آﻴﻔ ﺮ دﻳﮕ ﺮﯼ ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﺮاﻳﺶ ﻣﺎﻧ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﭘ ﺲ ﭘ ﺸﺘﻪ‬
‫هﻴﺰﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ و ﻻﺷﻪ ﻣﻘﺘﻮل را در ﺁن ﭘﻴﭽﻴﺪﻧ ﺪ و ﺁﺗ ﺶ زدﻧ ﺪ‪ .‬ﻓﺘ ﻮاﯼ اﺳ ﺘﺎد اﻣ ﺎم‬
‫ﺧﻤﻴﻨﯽ ﻣﺪﻇﻠﻪ اﻟﻌﺎﻟﯽ در ﺗﺤﺮﻳﺮاﻟﻮﺳﻴﻠﻪ ﻧﻴﺰ هﻤﻴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺎﻳﺎن ﺗﺬآﺮ اﺳﺖ آﻪ ﻋﻤﻞ ﭘﻠﻴﺪ ﻟﻮاط ﺑﻪ ﻧﺤﻮ دﺧ ﻮل‪ ،‬ﻋ ﻼوﻩ ﺑﺮاﻳﺠ ﺎب آﻴﻔ ﺮ‬
‫ﻣﻨﺸﺎء ﺗﺤﺮﻳﻢ ﻣﺎدر ﻟﻮاط دهﻨﺪﻩ و ﻣﺎدر ﻣ ﺎدر او و ه ﺮ ﭼ ﻪ ﺑ ﺎﻻﺗﺮ رود‪ ،‬و هﻤﭽﻨ ﻴﻦ‬
‫دﺧﺘﺮ ﻟﻮاط دهﻨﺪﻩ و دﺧﺘﺮ دﺧﺘﺮ او ‪ ١‬و هﺮ ﭼﻪ ﻧﺎزﻟﺘﺮ ﺷﻮد‪ ،‬و ﺧﻮاهﺮ ﻟﻮاط دهﻨ ﺪﻩ‪،‬‬
‫ﺑﺮ ﻟﻮاط آﻨﻨﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻧ ﻮاع اﻳ ﻦ ﻋﻘﻮﺑﺘﻬ ﺎ‪ ،‬و ﺗﺤ ﺮﻳﻢ و ﺗ ﺰوﻳﺞ و ﻣ ﺼﺎهﺮت‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣ ﺎ از ﺁﺛ ﺎر ﺷ ﻮم‬
‫ﻋﻤﻞ ﮔﻨﺪ ﻟﻮاط در ﺻﻮرت اﻳﻘﺎب ﻳﻌﻨﯽ دﺧﻮل اﺳﺖ‪ .‬و اﻣﺎ در ﺻﻮرت ﻋﺪم دﺧ ﻮل‬
‫ﻣﺜﻼ ﺑﻴﻦ آﻔﻞ و ران اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪ ،‬ﻋﻘﻮﺑﺖ ﺁن ﻳﻜﺼﺪ ﺿﺮﺑﻪ ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬دراﺟ ﺮاﯼ‬
‫آﻴﻔﺮ ﺑ ﺮ ﻣﺒﻨ ﺎﯼ ﻣ ﺸﻬﻮر ﻓﺮﻗ ﯽ ﺑ ﻴﻦ ﺣ ﺮ و ﻋﺒ ﺪ )ﺁزاد و ﺑﻨ ﺪﻩ( و ﻣ ﺴﻠﻤﺎن و آ ﺎﻓﺮ و‬
‫ﻣﺤﺼﻦ و ﻏﻴﺮﻣﺤﺼﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬وﻟﯽ اﮔﺮ ﻓﺎﻋﻞ آﺎﻓﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﺸﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺁﻳﺖ اﷲ درﺑﺎرﻩ ﺳﻦ اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﭼﻨﻴﻦ ﻟﻮاط دهﻨﺪﻩاﯼ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﺪادﻩاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٤٧٨‬‬
‫در زﻳﺮ ﭘﻮﺷﺶ واﺣﺪﯼ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻟﺤﺎف و ﭘﺘﻮ‪ ،‬اﮔﺮ دو ﻣﺮدﯼ آﻪ رﺣ ﻢ ﻳﻜ ﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﺿﺮورﺗﯽ هﻢ در ﺑﻴﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻋﺮﻳﺎن و ﺑﺮهﻨﻪ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮﺣﻮم ﻣﺤﻘ ﻖ‬
‫در ﺷﺮاﻳﻊ ﻓﺮﻣﻮدﻩ آﻪ ﺑﻴﻦ ﺳﯽ ﺗﺎ ﻧﻮد و ُﻧﻪ ﺿﺮﺑﻪ ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ ﺗﻌﺰﻳ ﺮ ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ .‬ﺳ ﻠﻴﻤﺎن‬
‫ﺑﻦ ﺣ ﻼل از اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﺳ ﻮال آ ﺮد آ ﻪ ﻣ ﺮدﯼ ﺑ ﺎ ﻣ ﺮد دﻳﮕ ﺮﯼ زﻳ ﺮ‬
‫ﻟﺤ ﺎﻓﯽ ﻣ ﯽﺧﻮاﺑﻨ ﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮدﻧ ﺪ‪ :‬ﺁﻳ ﺎ رﺣ ﻢ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮﻧ ﺪ؟ ﻋ ﺮض آ ﺮد‪ :‬ﻧ ﻪ‪ .‬ﻓﺮﻣ ﻮد‪:‬‬
‫ﺿ ﺮورﺗﯽ اﻗﺘ ﻀﺎ داﺷ ﺖ؟ ﻋ ﺮض آ ﺮد‪:‬ﻧ ﻪ‪ .‬ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ه ﺮ ﻳ ﻚ ﺳ ﯽ ﺿ ﺮﺑﻪ ﺷ ﻼق‬
‫ﻣﯽﺧﻮرﻧﺪ‪.‬‬
‫ف ﻣﺮدﯼ‬ ‫ﺧﺪﻣﺖ اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻣﺮدﯼ را ﺁوردﻧﺪ آﻪ از زﻳﺮ ﻟﺤﺎ ِ‬
‫دﺳﺘﮕﻴﺮش آﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻣ ﺎم ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم دﺳ ﺘﻮر ﻓﺮﻣﻮدﻧ ﺪ او را ﺑ ﻪ ﻣﻮﺿ ﻊ ﺧ ﺮء‪،‬‬
‫ﻳﻌﻨﯽ ﻣﻮﺿﻌﯽ آﻪ در ﺁﻧﺠﺎ ﻧﺠﺎﺳﺖ ﺷﺪﻩ ﺑ ﻮد‪ ،‬ﺑﺮدﻧ ﺪ و در ﺁن ﻧﺠﺎﺳ ﺖ اوا ﻏﻠﻄﺎﻧﻴ ﺪﻩ‬
‫ﻣﻠﻮﺛﺶ آﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬اﻣﺎ ﺣﺪ ﻗﺬف)دﺷﻨﺎم(‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺤﻤ ﺪﺑﻦ ﻣ ﺴﻠﻢ از اﻣ ﺎم ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ)ع( رواﻳ ﺖ‬
‫ﻣﯽآﻨﺪ آﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧ ﺪ‪ :‬ﻣ ﺮدﯼ از ﻗﺒﻴﻠ ﻪ ه ﺬﻳﻞ ﺑ ﻪ رﺳ ﻮل ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ دﺷ ﻨﺎم‬
‫ﻣﯽداد ﻣﻄﻠﺐ ﺑﻪ ﻋﺮض ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﮔﺮاﻣﯽ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭼﻪ آﺴﯽ اﺳﺖ آﻪ ﭼﺎرﻩ اﻳﻦ‬
‫ﻧ ﺎآﺲ را ﺑﻜﻨ ﺪ؟ دو ﻣ ﺮد از اﻧ ﺼﺎر ﻋ ﺮض آﺮدﻧ ﺪ‪ :‬ﻣ ﺎ ﻳ ﺎ رﺳ ﻮلاﷲ! ﭘ ﺲ روان‬
‫ﮔﺮدﻳﺪﻧ ﺪ و ﺑ ﻪ ﻧﻬ ﺮ ﺁﺑ ﯽ رﺳ ﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳ ﺮاغ ﺁن ﻣ ﺮد را ﮔﺮﻓﺘﻨ ﺪ آ ﻪ از ﮔﻮﺳ ﻔﻨﺪاﻧﺶ‬
‫ﺳﺮآﺸﯽ ﻣﯽآﺮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﻓﻼن آ ﺲ ﭘ ﺴﺮ ﻓﻼﻧ ﯽ ه ﺴﺘﻴﺪ؟ ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﺑﻠ ﯽ‪ .‬ﭘ ﺲ ﺁن دو‬
‫ﻧﻔﺮ ﭘﺎﺋﻴﻦ ﺁﻣﺪﻧﺪ و ﮔﺮدﻧﺶ را زدﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﺑﺎز ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ از اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ)ع( ﭘﺮﺳﻴﺪم‪ :‬ﺑﻔﺮﻣﺎﺋﻴﺪ اﮔﺮ آ ﺴﯽ‬
‫ﺑﻪ رﺳﻮلاﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ دﺷﻨﺎم داد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ آ ﺸﺘﻪ ﺷ ﻮد؟ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬اﮔ ﺮ زورت‬
‫ﺑﺎو ﺑﺮﺳﺪ ﺧﻮدت ﺑﻜﺸﺶ!‬
‫و در ﺧﺒﺮ ﺻﺤﻴﺢ از هﺸﺎم ﺑ ﻦ ﺳ ﺎﻟﻢ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﻪ اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق)ع( ﻋ ﺮض‬
‫آ ﺮدم‪ :‬ﭼ ﻪ ﻣ ﯽﻓﺮﻣﺎﺋﻴ ﺪ درﺑ ﺎرﻩ آ ﺴﯽ آ ﻪ دﺷ ﻨﺎم ﺑ ﻪ ﻋﻠ ﯽ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻣ ﯽده ﺪ؟‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺧﻮﻧﺶ ﻣﺒﺎح اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻓ ﻀﻞ ﺑ ﻦ ﺣ ﺴﻦ ﻃﺒﺮﺳ ﯽ از ﺻﺤﻴﻔﺔاﻟﺮﺿ ﺎ ﻧﻘ ﻞ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ آ ﻪ از رﺳ ﻮلاﷲ‬
‫)ص( رواﻳﺖ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ هﺮ آﺲ ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮﯼ دﺷﻨﺎم دهﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ آ ﺸﺘﻪ ﺷ ﻮد‪ .‬و‬
‫هﺮ آﺲ ﺑﻪ ﻳﻜﯽ از ﻳﺎران ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ دﺷﻨﺎم دهﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ ﺑﺨﻮرد‪.‬‬

‫‪٤٧٩‬‬
‫و اﺳﺘﺎد اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨ ﯽ ﻣﺪﻇﻠ ﻪ اﻟﻌ ﺎﻟﯽ در ﺗﺤﺮﻳﺮاﻟﻮﺳ ﻴﻠﻪ ﻣ ﯽﻓﺮﻣﺎﻳﻨ ﺪ‪ :‬اﮔ ﺮ ﺑ ﻪ‬
‫ﺻﺪﻳﻘﻪ ﻃﺎهﺮﻩ هﻢ دﺷﻨﺎم ﺑﺪهﻨﺪ‪ ،‬آﻪ ﺑﻪ دﺷﻨﺎم رﺳﻮلاﷲ )ص( ﺑﺮﮔ ﺮدد ﺑ ﺪون دﺷ ﻨﺎم‬
‫دهﻨﺪﻩ‪ ،‬آﺸﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬ﺷ ﻴﺦ ﺻ ﺪوق ﻋﻠﻴ ﻪ اﻟﺮﺣﻤ ﻪ در آﺘ ﺎب "ﻣ ﻦ ﻻ ﻳﺤ ﻀﺮﻩ اﻟﻔﻘﻴ ﻪ" از‬
‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ آﻪ ﻣﺮدﯼ ﺑﻪ ﺁن ﺣ ﻀﺮت ﺷ ﻜﺎﻳﺖ آ ﺮد آ ﻪ اﻳ ﻦ‬
‫ﺷﺨﺺ ﻣﯽﭘﻨﺪارد آﻪ ﻣﺎدر ﻣﺮا در ﺧﻮاب دﻳﺪﻩ و ﻣﺤﺘﻠﻢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎم ﻋﻠﻴﻪاﻟ ﺴﻼم‬
‫ﻓﺮﻣﻮد آﻪ اﺣ ﺘﻼم هﻤﭽ ﻮن ﺳ ﺎﻳﻪ اﺳ ﺖ‪ ،‬اﮔ ﺮ ﻣ ﯽﺧ ﻮاهﯽ ﺳ ﺎﻳﻪ اﻳ ﻦ ﻣ ﺮد را ﺑﺮاﻳ ﺖ‬
‫ﺷﻼق ﺑﺰﻧﻢ‪ .‬وﻟﯽ ﻣﻦ اﻳﻦ ﺷﺨﺺ را ﻃﻮرﯼ ادب ﻣ ﯽآ ﻨﻢ آ ﻪ دﻳﮕ ﺮ از اﻳ ﻦ ﺧﻮاﺑﻬ ﺎ‬
‫ﻧﺒﻴﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺮادرم ﻣﻮﺳ ﯽ ﺑ ﻦ ﺟﻌﻔ ﺮ ﺑ ﻪ ﻣ ﻦ ﮔﻔ ﺖ‪ :‬آ ﻪ اﻣ ﺎم‬
‫ﺑﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴﻪاﻟ ﺴﻼم از ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮلاﷲ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﻧﻘ ﻞ ﻓﺮﻣﻮدﻧ ﺪ آ ﻪ ﺁن‬
‫آﺲ آﻪ ﻣﯽﺷﻨﻮد ﻓﺮدﯼ ﻧﺎم ﻣﺮا ﺑﻪ ﺑﯽاﺣﺘﺮاﻣﯽ ﻣ ﯽﺑ ﺮد‪ ،‬ﺑ ﺮ او واﺟ ﺐ اﺳ ﺖ ﺁﻧﻜ ﺲ‬
‫را آ ﻪ ﺑﻤ ﻦ دﺷ ﻨﺎم ﻣ ﯽده ﺪ ﺑﻜ ﺸﺪ و او را ﺑ ﻪ ﻣﺤ ﻀﺮ ﺣ ﺎآﻢ ﻧﻜ ﺸﺎﻧﺪ‪ .‬و ﭼﻨﺎﻧﭽ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫ﻣﺤﻀﺮ ﺣ ﺎآﻢ آ ﺸﺎﻧﺪﻩ ﺷ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺮ ﺣ ﺎآﻢ واﺟ ﺐ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺁن آ ﺲ را آ ﻪ ﺑﻤ ﻦ ﺗﻨﻘ ﻴﺺ‬
‫)ﺑﯽادﺑﯽ( آﺮدﻩ اﺳ ﺖ ﺑﻜ ﺸﺪ‪) .‬ﺁﻳ ﺖاﷲ ﻣﺤﻤ ﺪﯼ ﮔﻴﻼﻧ ﯽ‪ ،‬رﺋ ﻴﺲ دادﮔﺎهﻬ ﺎﯼ ﺷ ﺮﻋﯽ‬
‫ﺟﻤﻬﻮرﯼ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻧﻘﻞ از ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﻘ ﺎﻻت اﻳ ﺸﺎن در روزﻧﺎﻣ ﻪ آﻴﻬ ﺎن‪ ،‬ﺷ ﻬﺮﻳﻮر و‬
‫ﻣﻬﺮ‪.(١٣۶١‬‬

‫‪ -‬آﺴﯽ آ ﻪ ﺑﺎﻳ ﺪ ﺳﻨﮕ ﺴﺎر ﺷ ﻮد‪ ،‬درﺑ ﺎرﻩ او ﺣ ﺪ اﻟﻬ ﯽ اﺟ ﺮا ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ ،‬ﺧ ﻮاﻩ‬
‫ﻣﺮﻳﺾ ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ ﺳﺎﻟﻢ‪ ،‬ﭼﺮا آﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ او آﺸﺘﻪ ﺷﻮد و ه ﻴﭻ ﻟﺰوﻣ ﯽ‬
‫ﻧﺪارد آﻪ ﺻﺒﺮ آﻨﻴﻢ ﺗﺎ از ﻧﻈﺮ ﻣﺰاﺟﯽ ﺑﻬﺒﻮدﯼ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬آ ﺴﯽ آ ﻪ ﺑﺎﻳ ﺪ ﺷ ﻼق ﺑﺨ ﻮرد و ﻣ ﺮﻳﺾ و ﻋﻠﻴ ﻞ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬اﮔ ﺮ ﻣ ﺼﻠﺤﺖ‬
‫ﻣﺮﻳﺾ و ﻳ ﺎ ﺟﺎﻣﻌ ﻪ در اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ او در ﺣ ﺎل ﻣ ﺮض ﺣ ﺪ ﺑﺨ ﻮرد و ﻳ ﺎ ﻣ ﺮض‬
‫ﻃﻮرﯼ اﺳﺖ آﻪ اﻣﻴﺪ ﺑﻬﺒﻮدﯼ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻚ ﻗﺒﻀﻪ از ﺧﻮﺷﻪهﺎﯼ ﺧﺮﻣﺎ را ﺑﺪﺳ ﺖ‬
‫ﮔﻴﺮﻧﺪ آﻪ ﺻ ﺪ ﺷ ﺎﺧﻪ داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ و ﻳﻜﺒ ﺎر ﺑ ﺎ ﺁن ﻣ ﺮﻳﺾ را ﺑﺰﻧﻨ ﺪ )ﺷ ﻴﺦ ﻃﻮﺳ ﯽ‪،‬‬
‫آﺘﺎب اﻟﻨﻬﺎﻳﻪ‪ ،‬ﻧﻘﻞ از ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺣﺠﺔاﻟ ﺴﻼم و اﻟﻤ ﺴﻠﻴﻦ ﻣﻮﺳ ﻮﯼ ﺗﺒﺮﻳ ﺰﯼ‪ ،‬دادﺳ ﺘﺎن آ ﻞ‬
‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﻳﺮان‪ ،‬در ﻣﺠﻠﻪ ﭘﺎﺳﺪار اﺳﻼم‪ ،‬ﺁﺑﺎن‪.(١٣۶١‬‬

‫‪٤٨٠‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺷﺨﺺ ﻣﺮﻳﺾ ﻳﺎ زن ﻣﺴﺘﺤﺎﺿﻪ ﺗﻌﺠﻴ ﻞ دراﺟ ﺮاﯼ ﺣ ﺪ را‬
‫اﻗﺘﻀﺎ آﻨﺪ و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻴﻤﺎرﯼ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاﯼ ﺑﺎﺷﺪ آﻪ اﻣﻴﺪ ﺑ ﻪ ﺑﻬﺒ ﻮدﯼ ﻧﻴ ﺴﺖ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ‬
‫ﻓﻠﺞ ﻳﺎ ﻣﺮض ﺳ ﻞ ﻳ ﺎ ﺷﺨ ﺼﯽ آ ﻪ از ﻧﻈ ﺮ ﺧﻠﻘ ﺖ ﺿ ﻌﻴﻒ اﺳ ﺖ‪ ،‬اﻧﺘﺨ ﺎب ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ‬
‫ﺷﻼق ﻳﺎ ﭼﻮﺑﻬﺎﯼ ﺗﺮ ﻳﺎ ﺧﻮﺷﻪهﺎﯼ ﺧﺮﻣ ﺎ را‪ ،‬و ﺑﻤﻘ ﺪار ﻣﺤﻜﻮﻣﻴ ﺖ او را ﻣ ﯽزﻧﻨ ﺪ‪.‬‬
‫)ﻓﺎﺿﻞ هﻨﺪﯼ‪ ،‬آﺘﺎب آﺸﻒ اﻟﻠﺌﺎم‪ ،‬ﻧﻘﻞ از هﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ(‪.‬‬

‫‪ -‬آﻴﻔﺮ اﻓﺮاد ﻣﺮﻳﺾ و زﻧﻬﺎﯼ ﻣﺴﺘﺤﺎﺿﻪ و آﺴﺎﻧﯽ آﻪ در ﺑﺪﻧ ﺸﺎن زﺧ ﻢ ﻳ ﺎ‬

‫ﻧﺎراﺣﺘﻴﻬﺎﯼ ﺟﺴﻤﯽ دﻳﮕﺮﯼ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ اﻋﺪام و ﻳﺎ ﺳﻨﮕﺴﺎر ﺷﺪن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬واﺟﺐ اﺳﺖ‬
‫آ ﻪ ﺣ ﺪ را اﺟ ﺮاء آ ﺮد و ﺗ ﺄﺧﻴﺮ ﺣ ﺪ ﺣ ﺮام اﺳ ﺖ‪) .‬ﺁﻳ ﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ‪ ،‬آﺘ ﺎب‬
‫ﺗﺤﺮﻳﺮاﻟﻮﺳﻴﻠﻪ‪ ،‬ﻧﻘﻞ از هﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ(‪.‬‬

‫‪ -‬آ ﺴﻴﻜﻪ ﻻزم اﺳ ﺖ ﺷ ﺮﻋﺎ ﺷ ﻼق ﺑﺨ ﻮرد‪ ،‬اﮔ ﺮ ﺑ ﻴﺶ از ﺣ ﺪ ﻣﺘﻌ ﺎرف‬

‫ﺿﻌﻴﻒ ﻳﺎ ﻻﻏﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻣ ﺮض ﺷ ﺪﻳﺪﯼ داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ آ ﻪ اﻣﻴ ﺪﯼ ﺑ ﺮاﯼ ﺑﻬﺒ ﻮدﯼ وﯼ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺷﺨﺎص ﻣ ﺴﻠﻮل و ﺟ ﺬاﻣﯽ و ﻳ ﺎ ﻣﺒﺘﻼﻳ ﺎن ﺑ ﻪ ﺳ ﺮﻃﺎن‪ ،‬درﻳ ﻦ ﺻ ﻮرت‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺑﻬﺒﻮد ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻣﺮﻳﺾ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺻﺒﺮ آﺮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻚ ﺧﻮﺷﻪ از ﺧﺮﻣ ﺎ را ﮔﺮﻓ ﺖ‬
‫آﻪ ﻣﺜﻼ ﺻﺪ ﺷﺎﺧﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و او را زد‪ .‬و اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺮاﻗﺒﺖ آﺎﻣﻞ آﺮد آ ﻪ هﻤ ﻪ‬
‫ﺷﺎﺧﻪهﺎ ﺑﻪ ﺑﺪن ﻣﺠﺮم اﺻﺎﺑﺖ آﻨﺪ )ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺟﺮﻳﺮﯼ‪ ،‬آﺘﺎب اﻟﻔﻘ ﻪ ﻋﻠ ﯽ ﻣ ﺬاهﺐ‬
‫اﻻرﺑﻌﻪ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﻧﻘﻞ از هﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﻧﻘ ﻞ اﺳ ﺖ از اﺑ ﻮهﺮﻳﺮﻩ آ ﻪ روزﯼ ﭘ ﻴﺶ رﺳ ﻮلاﷲ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ‬

‫ﺑﻮدم‪ .‬ﺷﺨﺼﯽ را ﺁوردﻧﺪ آﻬ ﺸﺮاب ﺧ ﻮردﻩ ﺑ ﻮد‪ .‬ﺣ ﻀﺮت دﺳ ﺘﻮر دادﻧ ﺪ آ ﻪ او را‬
‫ﺑﺰﻧﻴﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺎ ﺑﺎ آﻔﺶ و ﺑﻌﻀﯽ ﺑﺎ دﺳﺖ و ﺑﻌ ﻀﯽ ﺑ ﺎ ﻟﺒ ﺎس ﺑ ﻪ آﺘ ﻚ زدن او‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻴﻢ‪ ،‬و ﺑﻌﻀﯽ هﻢ ﺑﺎو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪا ﺗﺮا ذﻟﻴﻞ آﻨﺪ‪ .‬ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮلاﷲ ﻓﺮﻣﻮدﻧ ﺪ‪:‬‬
‫ﺣ ﺮف ﺑ ﺪ ﻧﺰﻧﻴ ﺪ آ ﻪ آ ﺎر ﺷ ﻴﻄﺎن اﺳ ﺖ‪ ،‬وﻟ ﯽ آ ﺘﻜﺶ ﺑﺰﻧﻴ ﺪ‪) .‬اﺑﻮﻋﺒ ﺪاﷲ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ‬
‫اﺳﻤﻌﻴﻞ ﺑﺨﺎرﯼ‪ ،‬ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺨﺎرﯼ‪ ،‬ﻧﻘﻞ از هﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق)ع( ﻓﺮﻣﻮدﻧ ﺪ آ ﻪ در زﻣ ﺎن رﺳ ﻮلاﷲ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و‬

‫ﺁﻟﻪ‪ ،‬ﻣﺮدﯼ را ﺁوردﻧﺪ آﻪ از ﺟﻬﺖ ﻣ ﺮض اﺳﺘ ﺴﻘﺎء ﺷ ﻜﻢ او ﺑ ﻴﺶ از ﺣ ﺪ ﺑ ﺎد آ ﺮدﻩ‬

‫‪٤٨١‬‬
‫ﺑ ﻮد و ﮔﻮﺷ ﺖ راﻧﻬ ﺎﯼ او رﻳﺨﺘ ﻪ و رﮔﻬ ﺎﯼ ﺁن ﭘﻴ ﺪا ﺑ ﻮد‪ .‬وﯼ ﺑ ﺎ ﻳ ﻚ زن ﻣ ﺮﻳﺾ‬
‫ﻣﺮﺗﻜ ﺐ ﻋﻤ ﻞ زﻧ ﺎ ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد‪ .‬ﺣ ﻀﺮت دﺳ ﺘﻮر دادﻧ ﺪ‪ :‬ﻳ ﻚ ﻗﺒ ﻀﻪ از ﺷ ﺎﺧﻪ ﺧﺮﻣ ﺎ‬
‫ﺁوردﻧﺪ و هﻢ ﻣﺮد را و هﻢ زن را زدﻧﺪ‪) .‬ﻳﺤﻴ ﯽ ﺑ ﻦ ﻋﻤ ﺎد ﻣﻜ ﯽ‪ ،‬رواﻳ ﺖ از ﺳ ﻔﻴﺎن‬
‫ﺛﻮرﯼ‪ ،‬ﻧﻘﻞ از هﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ(‪.‬‬

‫در اﺣﻜﺎم ﻧﺠﺎﺳﺎت‬

‫‪ -‬و اﻣ ﺎ ﻧﺠﺎﺳ ﺖ ﻳ ﺎزدﻩ اﺳ ﺖ‪ :‬اول ﺑ ﻮل‪ .‬دوم ﻏ ﺎﻳﻂ‪ .‬ﺳ ﻮم ﺧ ﻮن از ه ﺮ‬
‫ﺣﻴﻮاﻧﯽ آﻪ ﺧﻮن ﺟﻬﻨﺪﻩ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻬﺎرم ﻣﻨﯽ از ﺣﻴﻮاﻧﯽ آﻪ ﺧﻮن ﺟﻬﻨ ﺪﻩ داﺷ ﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﻨﺠﻢ ﺳﮓ‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﺳﮓ ﺁﺑﯽ آﻪ ﺁن ﻃ ﺎهﺮ اﺳ ﺖ اﻣ ﺎ ﺣ ﺮام اﺳ ﺖ‪ .‬ﺷ ﺸﻢ ﺧ ﻮك‪،‬‬
‫ﻏﻴﺮ ﺧﻮك ﺁﺑﯽ آﻪ ﺁن ﺣﻜ ﻢ ﺳ ﮓ ﺁﺑ ﯽ را دارد‪ .‬و اﮔ ﺮ ﺳ ﮕﯽ ﺑ ﻪ ﮔﻮﺳ ﻔﻨﺪﯼ ﺑﺠﻬ ﺪ و‬
‫ﺑﭽﻪ از اﻳﺸﺎن ﺣﺎﺻ ﻞ ﺷ ﻮد‪ ،‬ﭘ ﺲ اﮔ ﺮ ﺑ ﻪ ﺳ ﮓ ﺷ ﺒﻴﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ ﻧﺠ ﺲ اﺳ ﺖ‪ ،‬و اﮔ ﺮ ﺑ ﻪ‬
‫ﮔﻮﺳ ﻔﻨﺪ ﺷ ﺒﻴﻪ اﺳ ﺖ ﻳ ﺎ ﺑﻬ ﻴﭻ ﺣﻴ ﻮاﻧﯽ ﺷ ﺒﻴﻪ ﻧﻴ ﺴﺖ ﻃ ﺎهﺮ اﺳ ﺖ‪ .‬اﻣ ﺎ اﮔ ﺮ ﺳ ﮕﯽ ﺑ ﻪ‬
‫ﺧﻮآﯽ ﺑﺠﻬﺪ و ﺑﭽﻪاﯼ ﺣﺎﺻ ﻞ ﺷ ﻮد آ ﻪ ﺑﻬﻴﭽﻜ ﺪام ﺷ ﺒﻴﻪ ﻧﺒﺎﺷ ﺪ‪ ،‬در ﻧﺠ ﺲ ﺑ ﻮدن ﺁن‬
‫ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﺠﺘﻬﺪﻳﻦ ﺧﻼف اﺳﺖ و اﺣﺘﻴ ﺎط ﺁن اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻧﺠ ﺲ اﺳ ﺖ‪ .‬هﻔ ﺘﻢ آ ﺎﻓﺮ‪ ،‬ﺧ ﻮاﻩ‬
‫ذﻣﯽ و ﺧﻮاﻩ ﺣﺮﺑﯽ و ﺧﻮاﻩ اهﻞ آﺘﺎب ﺑﺎﺷ ﺪ و ﺧ ﻮاﻩ ﻧﺒﺎﺷ ﺪ‪ .‬اﻣ ﺎ ﻗﻠﻴﻠ ﯽ از ﻣﺠﺘﻬ ﺪﻳﻦ‬
‫را ﻋﻘﻴ ﺪﻩ ﺁن اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻳﻬ ﻮد و ﻧ ﺼﺎرﯼ ﻧﺠ ﺲ ﻧﻴ ﺴﺘﻨﺪ و اﻳ ﻦ ﻋﻘﻴ ﺪﻩ ﺿ ﻌﻴﻒ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫ه ﺸﺘﻢ ه ﺮ ﭼ ﻪ ﻣ ﺴﺖ آﻨﻨ ﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺸﺮط ﺁﻧﻜ ﻪ در اﺻ ﻞ روان ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬ﻧﻬ ﻢ ﺷ ﻴﺮﻩ‬
‫اﻧﮕﻮر‪ ،‬هﺮﮔﺎﻩ ﺑﺠﻮﺷﺪ آﻪ ﭼﻬﺎر داﻧﮕﻪ آﻢ ﻧ ﺸﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬ده ﻢ ﻓﻘ ﺎع‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ ﺑ ﻮزﻩ و ﺁن‬
‫ﻧﺠﺲ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼ ﻪ ﻣ ﺴﺖ آﻨﻨ ﺪﻩ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬ﻳ ﺎزدهﻢ ﺣﻴ ﻮاﻧﯽ آ ﻪ ﺑﻤﻴ ﺮد‪ ،‬ﺑ ﺸﺮط ﺁﻧﻜ ﻪ‬
‫درﺣﺎل ﺣﻴﺎت ﺧﻮن ﺟﻬﻨﺪﻩ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻩ ﮔﻮﺷﺖ ﺁن ﺣﻼل ﺑﺎﺷ ﺪ و ﺧ ﻮاﻩ ﺣ ﺮام‪.‬‬
‫و ﺳﻴﺪ ﻣﺮﺗﻀﯽ ﺑﺮﺁن اﺳ ﺖ آ ﻪ اﺟ ﺰاﯼ ﻧﺠ ﺲاﻟﻌ ﻴﻦ آ ﻪ ﺣ ﺲ ﻧﺪاﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ ﻣﺜ ﻞ ﻣ ﻮ‬
‫واﺳﺘﺨﻮان ﺳﮓ و ﺧﻮك ﻃ ﺎهﺮ اﺳ ﺖ و ﺑ ﺎﻗﯽ ﻣﺠﺘﻬ ﺪﻳﻦ ﺧ ﻼف او ﮔﻔﺘ ﻪاﻧ ﺪ‪) .‬ﺟ ﺎﻣﻊ‬
‫ﻋﺒﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺑﺎب اول‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﻧﺠﺎﺳﺎت(‪.‬‬

‫‪ -‬ﺑ ﻮل و ﻏ ﺎﻳﻂ ﺣﻴ ﻮاﻧﯽ آ ﻪ اﻧ ﺴﺎن ﺁﻧ ﺮا وﻃ ﯽ آ ﺮدﻩ ﻳﻌﻨ ﯽ ﺑ ﺎ ﺁن ﻧﺰدﻳﻜ ﯽ‬

‫ﻧﻤﻮدﻩ ﻧﺠﺲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺗﻤﺎم ﺑﺪن آﺎﻓﺮ ﺣﺘﯽ ﻣﻮ وﻧ ﺎﺧﻦ و رﻃﻮﺑﺘﻬ ﺎﯼ او ﻧﺠ ﺲ اﺳ ﺖ‪ .‬اﮔ ﺮ ﭘ ﺪر و‬
‫ﻣﺎدر و ﺟﺪ و ﺟﺪﻩ ﺑﭽﻪ ﻧﺎﺑﺎﻟﻎ آﺎﻓﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺁن ﺑﭽﻪ هﻢ ﻧﺠﺲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٤٨٢‬‬
‫ﻋﺮق ﺁدﻣ ﯽ آ ﻪ از ﺟﻨ ﺐ ﺷ ﺪﻩ ﻧﺠ ﺲ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ ،‬وﻟ ﯽ اﮔ ﺮ اﻧ ﺴﺎن درروزﻩ ﻣ ﺎﻩ‬
‫رﻣﻀﺎن ﺑﺎ زن ﺧﻮد ﻧﺰدﻳﻜﯽ آﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﺣﺘﻴﺎط واﺟﺐ ﺑﺎﻳﺪ از ﻋﺮق ﺧﻮد در ﻧﻤ ﺎز‬
‫اﺟﺘﻨﺎب ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ آﺴﯽ از ﺣﺮام ﺟﻨ ﺐ ﺷ ﻮد‪ ،‬و ﺑﻌ ﺪ ﺑ ﺎ ﺣ ﻼل ﺧ ﻮد ﻧﺰدﻳﻜ ﯽ آﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑﻨ ﺎ ﺑ ﺮ‬
‫اﺣﺘﺒﺎط واﺟﺐ ﺑﺎﻳﺪاز ﻋﺮق ﺧﻮد در ﻧﻤﺎز اﺟﺘﻨﺎب آﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ اﮔ ﺮ اول ﺑ ﺎ ﺣ ﻼل ﺧ ﻮد‬
‫ﻧﺰدﻳﻜﯽ آﻨﺪ و ﺑﻌﺪ از راﻩ ﺣﺮام ﺟﻨﺐ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ﻋﺮق ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻋﺮق ﺷﺘﺮ ﻧﺠﺎﺳﺘﺨﻮار ﻧﺠﺲ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ اﮔﺮ ﺣﻴﻮاﻧﺎت دﻳﮕ ﺮ ﻧﺠﺎﺳ ﺘﺨﻮار‬
‫ﺷﻮﻧﺪ از ﻋﺮق ﺁﻧﻬﺎ اﺟﺘﻨﺎب ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ اﺳﺒﺎب اﻣﺎﻟﻪ ﻳﺎ ﺁب ﺁن در ﻣﺨﺮج ﻏﺎﻳﻂ وارد ﺷﻮد‪ ،‬ﻳﺎ ﺳﻮزن و ﭼ ﺎﻗﻮ‬
‫و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﻬﺎ در ﺑﺪن ﻓﺮو رود و ﺑﻌﺪ از ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪن ﺑﻪ ﻧﺠﺎﺳﺖ ﺁﻟﻮدﻩ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺠ ﺲ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪) .‬ﺁﻳﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ‪ ،‬ﻧﺠﺎﺳﺎت واﺣﻜﺎم ﻧﺠﺎﺳﺎت(‪.‬‬

‫در اﺣﻜﺎم ﻏﺴﻞ‬

‫اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ را از ﺣﻠﻖ آﺸﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ ﺑ ﻪ دار‪ ،‬و ﺷﺨ ﺼﯽ ﺑﻌ ﺪ از ﺳ ﻪ روز‬
‫ﺑﻘﺼﺪ دﻳﺪن او ﺑﺮود و او را ﺣﻠﻖﺁوﻳﺰ ﺑﺒﻴﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻨﺖ اﺳﺖ آﻪ ﻏﺴﻞ آﻨﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ وزﻏﻪ ﻳﻌﻨﯽ ﭼﻠﺒﺎﺳﻪ را ﺑﻜﺸﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪاز ﺁن ﺳﻨﺖ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻏ ﺴﻞ‬
‫آﻨﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ دﻳﻮاﻧﻪ ﺑﻮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻬﻮش ﺁﻳﺪ ﺳﻨﺖ اﺳﺖ آﻪ ﻏﺴﻞ آﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﺟﻨﺐ ﺑﻮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻤﻴﺮد‪ ،‬ﺳﻨﺖ اﺳﺖ آﻪ او را ﻗﺒﻞ از ﻏﺴﻞ‬
‫ﻣﻴﺖ ﻳﺎ ﺑﻌﺪ از ﺁن ﻏﺴﻞ ﺟﻨﺎﺑﺖ دهﻨﺪ‪.‬‬
‫‪١‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ در ﻏﺴﻞ ﻗﺼﺪ ﺣﺪث اآﺒ ﺮ داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ ﺑﺎﻃ ﻞ اﺳ ﺖ‪ .‬اﻣ ﺎ اﮔ ﺮ ﻗ ﺼﺪ‬
‫ﺣﺪث اﺻﻐﺮ ‪ ٢‬آﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻏﺴﻞ ﻧﺰد ﺑﻌ ﻀﯽ از ﻣﺠﺘﻬ ﺪﻳﻦ ﺑﺎﻃ ﻞ اﺳ ﺖ و ﻧ ﺰد ﺑﻌ ﻀﯽ‬
‫ﺑﺎﻃﻞ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﻨﺖ اﺳﺖ آﻪ اﮔﺮ از ﻣﺮد ﻳﺎ زن اﻧﺰال ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ﻏﺴﻞ ﺑﻮل آﻨ ﺪ‬
‫ﺗﺎ ﺑﻘﻴﻪ ﻣﻨﯽ ﻳﺎ ﺑﻮل ﺑﻴﺮون ﺁﻳﺪ واﮔﺮ ﺑﻮل ﻧﻴﺎﻳﺪ اﺳﺘﺒﺮا آﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﻨﺖ اﺳﺖ آﻪ ﭼﻮن ﻏﺴﻞ در ﺁب رود ﺳﻪ ﻧﻮﺑﺖ ﺁﻧﺮا ﻣﻀﻤﻀﻪ آﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -١‬دﻓﻊ ﻣﺪﻓﻮع‬
‫‪ -٢‬دﻓﻊ ﺑﺎد‬

‫‪٤٨٣‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ را اﻧﺰال ﻣﻨﯽ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ و ﻏﺴﻞ ﺟﻨﺎﺑﺖ آﻨﺪ و ﺑﻌ ﺪ از ﻏ ﺴﻞ‬
‫رﻃﻮﺑﺘﯽ از او ﺑﻴﺮون ﺁﻳﺪ و ﻧﺪاﻧﺪ آﻪ ﺁن رﻃﻮﺑﺖ ﻣﻨﯽ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻏﻴ ﺮ ﻣﻨ ﯽ‪ ،‬ﭘ ﺲ اﮔ ﺮ‬
‫ﻗﺒﻞ از ﻏ ﺴﻞ ﺑ ﻮل آ ﺮدﻩ و اﺳ ﺘﺒﺮا ﻧﻴ ﺰ از ﺑ ﻮل آ ﺮدﻩ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺁن ﻏ ﺴﻞ ﻧﻤ ﺎز ﻣ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ‬
‫ﮔ ﺬارد و وﺿ ﻮ ﻻزم ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬واﮔ ﺮ ﺑ ﻮل آ ﺮدﻩ اﻣ ﺎ اﺳ ﺘﺒﺮاء از ﺑ ﻮل ﻧﻜ ﺮدﻩ‪ ،‬ﺑ ﺮ او‬
‫ﻻزم اﺳﺖ آﻪ وﺿﻮ ﺑﺴﺎزد‪ .‬و اﮔﺮ ﻧﻪ ﺑﻮل آ ﺮدﻩ و ﻧ ﻪ اﺳ ﺘﺒﺮا از ﻣﻨ ﯽ‪ ،‬ﺑ ﺮ او ﻻزم‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﻏﺴﻞ را از ﺳﺮ ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬واﮔ ﺮ از ﻣﻨ ﯽ اﺳ ﺘﺒﺮا آ ﺮدﻩ اﻣ ﺎ ﺑ ﻮل ﻧﻜ ﺮدﻩ‪ ،‬ﭘ ﺲ‬
‫اﮔ ﺮ ﻗ ﺎدر ﺑ ﺮ ﺑ ﻮل آ ﺮدن ﻧﺒ ﻮدﻩ ﺑ ﻪ ﺁن ﻏ ﺴﻞ ﻣ ﯽﺗ ﻮان ﻧﻤ ﺎز ﮔ ﺬارد و وﺿ ﻮ ﻻزم‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬واﮔﺮ ﺑﺮ ﺑﻮل آﺮدن ﻗﺎدر ﺑﻮدﻩ ﻏﺴﻞ را از ﺳﺮ ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫‪ -‬در ﻏ ﺴﻞ ﺗﺮﺗﻴﺒ ﯽ ﺑﺎﻳ ﺪ اول ﺳ ﺮ و ﮔ ﺮدن را ﺑ ﺸﻮﻳﺪ وﺑﻌ ﺪ از ﺁن ﺟﺎﻧ ﺐ‬
‫راﺳﺖ را وﺑﻌﺪ از ﺁن ﺟﺎﻧﺐ ﭼﭗ را‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺷﺴﺘﻦ ﻳﻜﯽ از اﻳﻦ دو ﺟ ﺎﻧﺒﻴﻦ را ﺑ ﺮ‬
‫ﺷﺴﺘﻦ ﺳﺮ ﻣﻘﺪم دارد‪ ،‬ﺑﻪ اﺟﻤﺎع ﻋﻠﻤﺎ ﺁن ﻏﺴﻞ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﮔ ﺮ ﺟﺎﻧ ﺐ ﭼ ﭗ را‬
‫ﺑﺮ ﺟﺎﻧﺐ راﺳﺖ ﻣﻘﺪم دارد‪ ،‬در ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻮدن ﺁن ﻏﺴﻞ ﺧﻼف اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌ ﻀﯽ ﺑ ﺮ ﺁﻧﻨ ﺪ‬
‫آﻪ ﻏﺴﻞ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ اﻣﺎ اآﺜﺮ ﺑﺮﺁﻧﻨﺪ آﻪ ﻏﺴﻞ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﻨﺖ اﺳﺖ ﻏﺴﻞ درﺷﺒﻬﺎﯼ ﻓﺮد ﻣﺎﻩ ﻣﺒﺎرك رﻣﻀﺎن ﻳﻌﻨﯽ ﺷﺒﻬﺎﺋﯽ آ ﻪ در‬
‫ﺷﻤﺎرﻩ ﻃﺎق اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺜﻞ اول و ﺳﻴﻢ و ﭘﻨﺠﻢ و از ﺷﺐ ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺗﺎ ﺁﺧ ﺮ ﻣ ﺎﻩ‪ ،‬و در ﺷ ﺐ‬
‫ﺑﻴﺴﺖ و ﺳﻴﻢ دو ﻏﺴﻞ ﻳﻜﯽ در اول ﺷﺐ و ﻳﻜﯽ در ﺁﺧﺮ ﺷ ﺐ‪ .‬و ﺳ ﻨﺖ اﺳ ﺖ ﻏ ﺴﻞ‬
‫ﺷﺐ ﻋﻴﺪ ﻣﺎﻩ رﻣﻀﺎن و روز ﻋﻴﺪ ﻣﺎﻩ رﻣﻀﺎن و روز ﻋﻴﺪ ﻗﺮﺑﺎن و ﺷ ﺐ ﻧﻴﻤ ﻪ ﻣ ﺎﻩ‬
‫رﺟﺐ و ﺷﺐ ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺎﻩ ﺷﻌﺒﺎن و روز ﻣﺒﻌﺚ و ﺁن ﺑﻴﺴﺖ وهﻔﺘﻢ ﻣ ﺎﻩ رﺟ ﺐ اﺳ ﺖ‪ ،‬و‬
‫روز ﻣﻮﻟ ﻮد ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﺎﻟﺖ ﭘﻨ ﺎﻩ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ و ﺁن هﻔ ﺪهﻢ رﺑﻴ ﻊ اﻻول‬
‫اﺳ ﺖ‪ ،‬و روز ﻣﺒﺎهﻠ ﻪ وﺁن ﺑﻴ ﺴﺖ و ﭼﻬ ﺎرم ﻣ ﺎﻩ ذﻳﺤﺠ ﻪ اﺳ ﺖ‪ ،‬و ﻏ ﺴﻞ روز‬
‫دﺣ ﻮاﻻرض و ﺁن ﺑﻴ ﺴﺖ و ﭘ ﻨﺠﻢ ذﻳﻘﻌ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬و ﻏ ﺴﻞ روز ﻋﻴ ﺪ ﻏ ﺪﻳﺮ‪ ،‬و ﻏ ﺴﻞ‬
‫روز ﻋﺮﻓ ﻪ و ﻏ ﺴﻞ روز ﺗﺮوﻳ ﻪ آ ﻪ ه ﺸﺘﻢ ذﻳﺤﺠ ﻪ اﺳ ﺖ‪ ،‬و ﻏ ﺴﻞ ﺟﻬ ﺖ اﺳ ﺘﺨﺎرﻩ‬
‫آﺮدن‪) .‬ﺟﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺑﺎب اول‪ ،‬در اﺣﻜﺎم اﻏﺴﺎل واﺟﺒﻪ واﻏﺴﺎل ﻣﺴﻨﻮﻧﻪ(‪.‬‬

‫‪ -‬در ﻏﺴﻞ ﺗﺮﺗﻴﺒﯽ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺼﻒ ﻧﺎف)!( و ﻧﺼﻒ ﻋﻮرت را ﺑﺎ ﻃﺮف راﺳﺖ‬
‫ﺑﺪن و ﻧﺼﻒ دﻳﮕﺮ را را ﻃﺮف ﭼﭗ ﺑﺸﻮﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ ﭘﻴﺶ از ﺗﻤﺎم ﺷﺪن ﻏﺴﻞ در ﺷﺴﺘﻦ ﻣﻘﺪارﯼ از ﻃﺮف ﭼﭗ ﺷ ﻚ آﻨ ﺪ‪،‬‬
‫ﺷﺴﺘﻦ هﻤﺎن ﻣﻘﺪار آﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ اﮔﺮ ﺑﻌ ﺪ از اﺷ ﺘﻐﺎل ﺑ ﻪ ﺷ ﺴﺘﻦ ﻃ ﺮف ﭼ ﭗ در‬

‫‪٤٨٤‬‬
‫ﺷﺴﺘﻦ ﻃﺮف راﺳﺖ ﻳﺎ ﻣﻘﺪارﯼ از ﺁن ﺷﻚ آﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺎز ه ﻢ ﺷ ﺴﺘﻦ هﻤ ﺎن ﻣﻘ ﺪار آ ﺎﻓﯽ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺟﺎﺋﯽ را آﻪ ﺷﻚ دارد از ﻇﺎهﺮ ﺑﺪن اﺳﺖ ﻳﺎ از ﺑﺎﻃﻦ ﺁن‪ ،‬ﺷﺴﺘﻦ ﺁن ﻻزم‬
‫ﻧﻴﺴﺖ وﻟﯽ اﺣﺘﻴﺎط در ﺷﺴﺘﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ ﺷﻚ آﻨﺪ آﻪ ﻏﺴﻞ آﺮدﻩ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻏﺴﻞ آﻨﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ اﮔ ﺮ ﺑﻌ ﺪ از ﻏ ﺴﻞ‬
‫ﺷﻚ آﻨﺪ آﻪ ﻏﺴﻞ او درﺳﺖ ﺑﻮدﻩ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ دوﺑﺎرﻩ ﻏﺴﻞ آﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬آﺴﯽ آﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻏﺴﻞ آﻨﺪ وﻟ ﯽ ﺗ ﻴﻤﻢ ﺑ ﺮاﻳﺶ ﻣﻤﻜ ﻦ اﺳ ﺖ‪ ،‬اﮔ ﺮ ﺑﻌ ﺪ از‬
‫رﺳﻴﺪن وﻗﺖ ﻧﻤﺎز ﺑﺪون ﺟﻬﺖ ﺑﺎ ﻋﻴﺎل ﺧﻮد ﻧﺰدﻳﻜﯽ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪ ،‬اﺷ ﻜﺎل دارد‪ .‬وﻟ ﯽ اﮔ ﺮ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻟﺬت ﺑﺮدن ﻳ ﺎ ﺗ ﺮس از ﺑ ﺮاﯼ ﺧ ﻮدش ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬اﺷ ﻜﺎل ﻧ ﺪارد‪) .‬ﺁﻳ ﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ‪،‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ‪ ،‬اﺣﻜﺎم ﻏﺴﻞ ﺗﺮﺗﻴﺒﯽ و ارﺗﻤﺎﺳﯽ و ﻏﺴﻞ ﺟﻨﺎﺑﺖ(‪.‬‬

‫در اﺣﻜﺎم ﻧﻤﺎز‬

‫‪ -‬اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﻣﺤﺘﻠﻢ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ و ﺧﻮاهﺪ آﻪ ﻣﺠﺎﻣﻌﺖ آﻨﺪ‪ ،‬ﺳ ﻨﺖ اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫اول وﺿﻮ ﺳﺎزد‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﻤﻦ ﺷﻮد از دﻳﻮاﻧﻪ ﺑﻮدن ﻓﺮزﻧﺪﯼ آﻪ از اﻳﻦ ﺟﻤﺎع ﺑﻬﻢ رﺳﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ ﺧﻮاهﺪ ﺑﺎ زن ﺁﺑﺴﺘﻦ ﻣﺠﺎﻣﻌﺖ آﻨﺪ‪ ،‬اول وﺿﻮﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﻤﻦ ﺷﻮد از‬
‫دﻳﻮاﻧﻪ ﺑﻮدن ﻓﺮزﻧﺪﯼ آﻪ در ﺷﻜﻢ ﻣﺎدر اﺳﺖ و اﻳﻨﻜﻪ ﺑﯽﻓﻬﻢ و ﺑﺨﻴﻞ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﻣﺮدﻩ را ﻏﺴﻞ دادﻩ ﺑﺎﺷﺪ و ﺧﻮاهﺪ آﻪ ﻣﺠﺎﻣﻌﺖ آﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺒ ﻞ از‬
‫ﻏﺴﻞ ﻣﺲ ﻣﻴﺖ‪ ،‬ﺳﻨﺖ اﺳﺖ آﻪ وﺿﻮ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔ ﺮ زن ﺣ ﻴﺾ داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺳ ﻨﺖ اﺳ ﺖ آ ﻪ در وﻗ ﺖ ه ﺮ ﻧﻤ ﺎز وﺿ ﻮ‬
‫ﺳﺎزد و ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻪ ذآﺮ ﺧﺪاﯼ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ از ﺷﺨﺼﯽ ﻣﺬﯼ ﺑﻴﺮون ﺁﻳﺪ )و ﺁن ﺁﺑﯽ اﺳﺖ ﭼﺴﺒﻨﺪﻩ آ ﻪ از ﻣﻼﻋﺒ ﺖ‬
‫زﻧﺎن ﺑﻬﻢ رﺳﺪ(‪ ،‬ﺳﻨﺖ اﺳﺖ آﻪ وﺿﻮﺳﺎزد‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ ﻣﺮد دﺳﺖ ﺑﻪ ﻓﺮج زن رﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻨﺖ اﺳﺖ آﻪ وﺿﻮ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔ ﺮ آ ﺴﯽ زﻳ ﺎدﻩ ﺑ ﺮ ﭼﻬ ﺎر ﺑﻴ ﺖ از ﺷ ﻌﺮ ﺑﺎﻃ ﻞ ﺑﺨﻮاﻧ ﺪ‪ ،‬ﺳ ﻨﺖ اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫وﺿﻮ ﺑﺴﺎزد‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮﺷﺨﺼﯽ داﻧﺪ آﻪ وﺿﻮ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻣﺎ ﺷﻚ دارد آﻪ ﺑﻌﺪ از وﺿﻮ ﺑ ﺎدﯼ از‬
‫او ﺧ ﺎرج ﺷ ﺪﻩ ﻳ ﺎ ﻧ ﻪ‪ ،‬ﺑ ﺮ او ﻻزم ﻧﻴ ﺴﺖ آ ﻪ وﺿ ﻮ ﺑ ﺴﺎزد و ﺑﻬﻤ ﺎن وﺿ ﻮ ﻧﻤ ﺎز‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ آﺮد‪ .‬واﮔﺮ داﻧﺪ آﻪ ﺣﺪث آﺮدﻩ‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﻚ دارد آﻪ ﺑﻌ ﺪ از ﺁن وﺿ ﻮ ﺳ ﺎﺧﺘﻪ‬

‫‪٤٨٥‬‬
‫ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻻزم اﺳﺖ آﻪ وﺿﻮ ﺑ ﺴﺎزد‪ .‬و اﮔ ﺮ ﺷﺨ ﺼﯽ داﻧ ﺪ آ ﻪ از او‬
‫هﻢ ﺣﺪث واﻗﻊ ﺷﺪﻩ و هﻢ وﺿﻮ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﺪاﻧ ﺪ آ ﻪ آ ﺪام ﻳ ﻚ ﭘﻴ ﺸﺘﺮاﺳﺖ‪ ،‬ﺑ ﺮاﻳﻦ ﺷ ﺨﺺ‬
‫ﻧﻴ ﺰ واﺟ ﺐ اﺳ ﺖ آ ﻪ وﺿ ﻮ ﺳ ﺎزد‪) .‬ﺟ ﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳ ﯽ‪ ،‬ﺑ ﺎب اول‪ ،‬درواﺟﺒ ﺎت و‬
‫ﻣﺴﺘﺤﺒﺎت و ﻣﻜﺮوهﺎت وﺿﻮ(‪.‬‬

‫‪ -‬و اﻣﺎ ﻣﻜﺮوهﺎﺗﯽ آﻪ ﺗﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﻜﺎن ﻧﻤﺎزﮔﺬار دارد‪ :‬اول ﻧﻤﺎز ﮔ ﺬاردن در‬
‫اﻧﺪرون ﺣﻤﺎم‪ ،‬اﻣﺎ در ﺟﺎﻣﻪآﻦ ﺣﻤﺎم و ﺑ ﺮ ﺑ ﺎم ﺣﻤ ﺎم ﻣﻜ ﺮوﻩ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬دوم در آ ﺸﺘﯽ‬
‫ﻧﻤﺎز ﮔﺬاردن‪ ،‬هﺮ ﮔ ﺎﻩ ﻗ ﺪرت ﺑ ﺮ ﺑﻴ ﺮون از ﺁن ﺑﺎﺷ ﺪ)!(‪ .‬ﺳ ﻮم درﺧﺎﻧ ﻪ آﻌﺒ ﻪ ﻧﻤ ﺎز‬
‫واﺟﺐ ﮔﺬاردن‪ ،‬اﻣ ﺎ ﻧﻤ ﺎز ﻣ ﺴﺘﺤﺐ ﻣﻜ ﺮوﻩ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬ﭼﻬ ﺎرم در ﺟﺎﺋﻴﻜ ﻪ در ﺑﺮاﺑ ﺮ او‬
‫ﭼﺮاﻏ ﯽ ﺑﺎﺷ ﺪ ﻳ ﺎ ﺁﺗ ﺸﯽ اﻓﺮوﺧﺘ ﻪ‪ .‬ﭘ ﻨﺠﻢ در ﺟﺎﺋﻴﻜ ﻪ در ﺑﺮاﺑ ﺮ او ﻋ ﻮرﺗﯽ ﺧﻮاﺑﻴ ﺪﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬هﺮ ﭼﻨﺪ آﻪ ﻣﺤﺮم ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﺸﻢ در ﺟﺎﺋﻴﻜﻪ ﺳﻼح ﺑﯽﻏﻼف در ﺑﺮاﺑ ﺮش ﺑﺎﺷ ﺪ‪.‬‬
‫هﻔﺘﻢ در ﺧﺎﻧﻪاﯼ آﻪ ﻣﺠﻮﺳﯽ درﺁﻧﺠﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣ ﺎ در ﺧﺎﻧ ﻪاﯼ آ ﻪ ﻳﻬ ﻮد وﻧ ﺼﺎرﯼ در‬
‫ﺁن ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻤﺎز آﺮدن ﻣﻜﺮوﻩ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ه ﺸﺘﻢ در ﺧﺎﻧ ﻪاﯼ آ ﻪ در ﺁن ﺳ ﮓ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬ه ﺸﺘﻢ‬
‫ﺁﻧﻜﻪ ﻣﺮد در ﺟﺎﺋﯽ ﻧﻤﺎز ﮔﺬارد آﻪ در ﭘﻬﻠ ﻮﯼ او ﻳ ﺎ ﻣﻘ ﺪم ﺑ ﺮ او زﻧ ﯽ ﻧﻤ ﺎز ﮔ ﺬارد‪،‬‬
‫ﺧﻮاﻩ ﻣﺤﺮم ﺑﺎﺷﺪ و ﺧﻮاﻩ ﻧﺎﻣﺤﺮم‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ زن در ﭘﺲ ﻣﺮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﺮاهﺖ ﺑﺮﻃﺮف‬
‫ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ .‬ﻧﻬ ﻢ ﻧﻤ ﺎز ﮔ ﺬاردن ﺑ ﺮ ﺧ ﺎآﯽ آ ﻪ ﻣﻮرﭼ ﻪه ﺎ از ﺳ ﻮراخ ﺧ ﻮد ﺑﻴ ﺮون‬
‫ﻣ ﯽﺁورﻧ ﺪ‪ .‬ده ﻢ روﯼ ﺑ ﺮف ﻧﻤ ﺎز ﮔ ﺬاردن‪ .‬ﻳ ﺎزدهﻢ در زﻣﻴﻨ ﯽ ﻧﻤ ﺎز ﮔ ﺬاردن آ ﻪ‬
‫ﺷﻘﺎﻳﻖ در ﺁن روﻳﺌﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دوازده ﻢ در ﺟﺎﺋﻴﻜ ﻪ ﺷ ﺘﺮان در ﺁﻧﺠ ﺎ ﺧﻮاﺑﻨ ﺪ‪ ،‬ه ﺮ ﭼﻨ ﺪ‬
‫آﻪ از ﺷﺘﺮ ﺧﺎﻟﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫وﭼ ﻮن ﺑ ﺮاﯼ ﻧﻤ ﺎز داﺧ ﻞ ﻣ ﺴﺠﺪ ﺷ ﻮد‪ ،‬اول ﭘ ﺎﯼ راﺳ ﺖ را ﭘ ﻴﺶ آ ﺸﺪ‪ ،‬و‬
‫وﻗﺘﯽ آﻪ از ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻴﺮون ﻣﯽرود ﭘﺎﯼ ﭼﭗ را‪.‬‬
‫و از ﻣﻜﺮوهﺎت اﺳﺖ‪ :‬اول ﺁﻧﻜﻪ دﻳﻮار ﻣﺴﺠﺪ آﻨﮕﺮﻩ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬دوم ﺁواز‬
‫در ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻠﻨﺪ آﺮدن‪ .‬ﺳﻮم ﺷﻤﺸﻴﺮ از ﻏﻼف ﺑﻴﺮون آﺮدن‪ .‬ﭼﻬﺎرم در ﻣﺴﺠﺪ ﺷﻌﺮ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪن‪ .‬ﭘﻨﺠﻢ ﺧﻮاب آﺮدن‪ .‬ﺷﺸﻢ ﺑﺮهﻨﻪ آﺮدن ﻋﻮرﺗﻴﻦ ﻳﺎ ﻧﺎف ﻳ ﺎ ران و ﻳ ﺎ زاﻧ ﻮ‪.‬‬
‫هﻔ ﺘﻢ در ﻣ ﺴﺠﺪ ﺑ ﻪ ﺗﺮآ ﯽ ﻳ ﺎ ﻓﺎرﺳ ﯽ ﺣ ﺮف زدن‪) .‬ﺟ ﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳ ﯽ‪ ،‬ﺑ ﺎب دوم‪ ،‬در‬
‫اﺣﻜﺎم ﻣﺴﺠﺪ(‪.‬‬

‫‪٤٨٦‬‬
 ‫در ﻧﻤﺎزهﺎﯼ واﺟﺒﻪ و ﻣﺴﺘﺤﺒﻪ‬
‫ﺑﺪاﻧﻜﻪ ﻧﻤﺎزهﺎﯼ واﺟﺒﯽ دوازدﻩ اﺳﺖ‪ :‬اول ﻧﻤﺎز ﺷ ﺒﺎﻧﺮوزﯼ آ ﻪ ﺁﻧ ﺮا ﻧﻤ ﺎز‬
‫ﻳﻮﻣﻴﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬دوم ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ‪ ،‬و ﺁن دو رآﻌﺖ اﺳﺖ ﻣﺜﻞ ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ‪ ،‬و ﻧﻤ ﺎز ﻧﺎﻓﻠ ﻪ‬
‫ﻗﺒﻞ از ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻚ رآﻌﺖ اﺳﺖ و اﻓﻀﻞ ﺁن اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺷ ﺶ رآﻌ ﺖ را‬
‫ﻗﺒﻞ از ﻃﻠﻮع ﺁﻓﺘﺎب ﺑﺎﻧﺪك زﻣﺎﻧﯽ ﺑﮕﺬارﻧﺪ و ﺷ ﺶ رآﻌ ﺖ ﺑﻌ ﺪ از ﺁن ﺑﺎﻧ ﺪك زﻣ ﺎﻧﯽ‬
‫و ﺷﺶ رآﻌﺖ ﻗﺒﻞ از زوال ﺑﺎﻧﺪك زﻣﺎﻧﯽ و دو رآﻌﺖ ﺑﻌﺪ از زوال‪ .‬و ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ‬
‫از زن و ﺑﻨ ﺪﻩ و آ ﻮر و ﭘﻴ ﺮ و ﻋ ﺎﺟﺰ و ﺷ ﻞ آ ﻪ ﺑ ﻪ راﻩ رﻓ ﺘﻦ ﻗ ﺎدر ﻧﺒﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺳ ﺎﻗﻂ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻮم و ﭼﻬﺎرم ﻧﻤﺎز ﻋﻴﺪﻳﻦ ﻳﻌﻨﯽ ﻧﻤﺎز ﻋﻴﺪ ﻣ ﺎﻩ رﻣ ﻀﺎن و ﻋﻴ ﺪ ﻗﺮﺑ ﺎن‪ .‬ﭘ ﻨﺠﻢ‬
‫ﻧﻤﺎز ﻃﻮاف ﺧﺎﻧﻪ آﻌﺒﻪ‪ .‬ﺷﺸﻢ ﻧﻤﺎز ﺁﻳﺎت ﻳﻌﻨﯽ آﺴﻮف و ﺧﺴﻮف و هﺮ اﻣﺮ ﺁﺳﻤﺎﻧﯽ‬
‫آ ﻪ ﻣﻮﺟ ﺐ ﺧ ﻮف ﺑﺎﺷ ﺪ ﻣﺜ ﻞ ﺑﺎده ﺎﯼ ﺳ ﺮخ و ﺳ ﻴﺎﻩ و اﻣﺜ ﺎل ﺁن‪ .‬هﻔ ﺘﻢ ﻧﻤ ﺎز ﻣﻴ ﺖ‪.‬‬
‫هﺸﺘﻢ و ﻧﻬ ﻢ وده ﻢ ﻧﻤ ﺎزﯼ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﻧ ﺬر واﺟ ﺐ ﺷ ﻮد ﻳ ﺎ ﺑ ﻪ ﻋﻬ ﺪ ﻳ ﺎ ﺑ ﺴﻮﮔﻨﺪ‪ .‬ﻳ ﺎزدهﻢ‬
‫ﻧﻤﺎزﻳﻜ ﻪ ﺑ ﻪ اﺟ ﺎرﻩ واﺟ ﺐ ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ .‬ﻧﻤ ﺎزﯼ آ ﻪ از ﭘ ﺪر ﻓ ﻮت ﺷ ﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺮ ﭘ ﺴﺮ‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮ واﺟﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻧﻤﺎزهﺎﯼ ﺳ ﻨﺘﯽ‪ ،‬و از ﺁن ﺟﻤﻠ ﻪ ﺑﻴ ﺴﺖ و ﭼﻬ ﺎر ﻧﻤ ﺎز اﺳ ﺖ‪ .‬اول ﻧﻮاﻓ ﻞ‬
‫ﻳﻮﻣﻴ ﻪ آ ﻪ در ه ﺮ ﺷ ﺒﺎﻧﺮوزﯼ ﮔ ﺬاردن ﺁن ﺳ ﻨﺖ اﺳ ﺖ‪ ،‬و ﺁن ﺳ ﯽ و ﭼﻬ ﺎر رآﻌ ﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ :‬هﺸﺖ رآﻌﺖ ﻧﺎﻓﻠﻪ ﻇﻬﺮ اﺳﺖ ﻣﻘ ﺪم ﺑ ﺮ ﻇﻬ ﺮ‪ ،‬و ه ﺸﺖ رآﻌ ﺖ ﻧﺎﻓﻠ ﻪ ﻋ ﺼﺮ‬
‫اﺳ ﺖ ﻣﻘ ﺪم ﺑ ﺮ ﻋ ﺼﺮ‪ ،‬و ﭼﻬ ﺎر رآﻌ ﺖ ﻧﺎﻓﻠ ﻪ ﻣﻐ ﺮب اﺳ ﺖ ﺑﻌ ﺪ از ﻣﻐ ﺮب‪ ،‬و دو‬
‫رآﻌﺖ ﻧﺸﺴﺘﻪ آﻪ ﺑﻪ ﻳﻚ رآﻌﺖ ﺣﺴﺎب اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﺎﻓﻠﻪ ﺧﻔ ﺘﻦ اﺳ ﺖ ﺑﻌ ﺪ از ﺧﻔ ﺘﻦ‪ ،‬و‬
‫هﺸﺖ رآﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﻧﺎﻓﻠﻪ ﺷﺐ اﺳﺖ و دو رآﻔﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﺷﻔﻊ‪ ،‬و ﻳﻚ رآﻌﺖ ﻧﻤﺎز وﺗﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و دو رآﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﻧﺎﻓﻠﻪ ﺻﺒﺢ اﺳﺖ ﻣﻘﺪم ﺑﺮ ﺻ ﺒﺢ‪ .‬دوم ﻧﻤ ﺎزﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت رﺳﺎﻟﺖ ﭘﻨﺎﻩ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﻣﻨ ﺴﻮب اﺳ ﺖ و ﺁن دو رآﻌ ﺖ اﺳ ﺖ‪ ،‬و‬
‫در هﺮ رآﻌﺘﯽ ﻳﻚ ﻧﻮﺑﺖ ﻓﺎﺗﺤﻪ و ﭘ ﺎﻧﺰدﻩ ﻧﻮﺑ ﺖ ﺳ ﻮرﻩ اﻧ ﺎ اﻧﺰﻟﻨ ﺎﻩ و در رآ ﻮع ﻧﻴ ﺰ‬
‫ﭘﺎﻧﺰدﻩ ﻧﻮﺑﺖ اﻧﺎ اﻧﺰﻟﻨﺎﻩ و هﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺳﺮ ﺑﺮداﺷﺘﻦ از هﺮ رآ ﻮع و در ه ﺮ ﺳ ﺠﻮد‬
‫و در ﺳ ﺮ ﺑﺮداﺷ ﺘﻦ از ه ﺮ ﺳ ﺠﻮد‪ .‬ﺳ ﻮم ﻧﻤ ﺎزﯼ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﺣ ﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻣﻨﺴﻮب اﺳﺖ و ﺁن ﭼﻬﺎر رآﻌﺖ اﺳﺖ‪ ،‬در هﺮ رآﻌﺖ ﻳﻚ ﻧﻮﺑ ﺖ ﻓﺎﺗﺤ ﻪ‬
‫و ﭘﻨﺠ ﺎﻩ ﻧﻮﺑ ﺖ ﻗ ﻞ ه ﻮ اﷲ اﺣ ﺪ‪ .‬و ﭼﻬ ﺎرم ﻧﻤ ﺎزﯼ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﺣ ﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤ ﻪ زه ﺮا‬
‫ﻋﻠﻴﻬﻤﺎاﻟﺴﻼم ﻣﻨﺴﻮب اﺳﺖ‪ ،‬و ﺁن دو رآﻌ ﺖ اﺳ ﺖ و در رآﻌ ﺖ اول ﺳ ﻮرﻩ ﻓﺎﺗﺤ ﻪ‬
‫ﻳﻜﺒﺎر و ﺳﻮرﻩ اﻧﺎ اﻧﺰﻟﻨﺎﻩ ﺻﺪ ﺑﺎر و در رآﻌﺖ دوم ﺳﻮرﻩ ﻓﺎﺗﺤﻪ ﻳﻜﺒﺎر و ﺳ ﻮرﻩ ﻗ ﻞ‬

‫‪٤٨٧‬‬
‫هﻮاﷲ ﺻﺪ ﺑﺎر‪ .‬ﭘﻨﺠﻢ ﻧﻤﺎزﯼ آﻪ ﻣﻨﺴﻮب اﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﻌﻔﺮ ﻃﻴﺎر رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ ،‬و ﺁن‬
‫ﭼﻬ ﺎر رآﻌ ﺖ اﺳ ﺖ ﺑ ﻪ دو ﺳ ﻼم‪ ،‬در رآﻌ ﺖ اول ﺑﻌ ﺪاز ﻓﺎﺗﺤ ﻪ ﺳ ﻮرﻩ اذا زﻟﺰﻟ ﺖ‬
‫اﻻرض را ﺑﺘﻤﺎم ﺑﺨﻮاﻧ ﺪ‪ ،‬و در رآﻌ ﺖ دوم ﺑﻌ ﺪ از ﻓﺎﺗﺤ ﻪ ﺳ ﻮرﻩ واﻟﻌﺎدﻳ ﺎت‪ ،‬و در‬
‫رآﻌﺖ ﺳﻮم ﺑﻌﺪ از ﻓﺎﺗﺤﻪ ﺳﻮرﻩ اذا ﺟﺎء‪ ،‬و در رآﻌﺖ ﭼﻬﺎرم ﺑﻌ ﺪ از ﻓﺎﺗﺤ ﻪ ﺳ ﻮرﻩ‬
‫ﻗﻞ هﻮاﷲ‪ ،‬و ﻗﺒﻞ از هﺮ رآﻮع ﭘﺎﻧﺮدﻩ ﻧﻮﺑﺖ "ﺳﺒﺤﺎن اﷲ و اﻟﺤﻤ ﺪﷲ و ﻻ اﻟ ﻪ اﻻ اﷲ‬
‫واﷲ اآﺒﺮ" ﺑﺨﻮاﻧﺪ و در هﺮ رآﻮع دﻩ ﻧﻮﺑﺖ‪ ،‬و در هﺮ ﺳ ﺮ ﺑﺮداﺷ ﺘﻦ از رآ ﻮع دﻩ‬
‫ﻧﻮﺑ ﺖ‪ ،‬و در ه ﺮ ﺳ ﺠﺪﻩ دﻩ ﻧﻮﺑ ﺖ‪ ،‬و در ه ﺮ ﺳﺮﺑﺮداﺷ ﺘﻦ از ﺳ ﺠﺪﻩ دﻩ ﻧﻮﺑ ﺖ‪ .‬ﭘ ﺲ‬
‫اﻳ ﻦ ﺗ ﺴﻴﺒﺢ در اﻳ ﻦ ﻧﻤ ﺎز ﺳﻴ ﺼﺪ ﻧﻮﺑ ﺖ ﮔﻔﺘ ﻪ ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ .‬اﻳ ﻦ ﻧﻤ ﺎز را اﮔ ﺮ ه ﺮ ﺷ ﺐ‬
‫ﮔﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﺛﻮاب ﻋﻈ ﻴﻢ دارد‪ .‬ﺷ ﺸﻢ ﻧﻤ ﺎز اﻋﺮاﺑ ﯽ‪ ،‬و ﺁن دﻩ رآﻌ ﺖ اﺳ ﺖ‪ ،‬دو رآﻌ ﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﻼم‪ ،‬و ﺑﻌﺪ از ﺁن هﺸﺖ رآﻌ ﺖ دﻳﮕ ﺮ‪ ،‬ه ﺮ ﭼﻬ ﺎر رآﻌ ﺖ ﺑ ﻪ ﻳ ﻚ ﺳ ﻼم‪ ،‬و‬
‫وﻗﺖ ﺁن ﭼﺎﺷﺖ روزﺟﻤﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬در رآﻌ ﺖ اول ﺑﻌ ﺪ از ﻓﺎﺗﺤ ﻪ هﻔ ﺖ ﻧﻮﺑ ﺖ ﺳ ﻮرﻩ‬
‫ﻗﻞ اﻋﻮذﺑﺮب اﻟﻔﻠﻖ ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬و در رآﻌﺖ دوم ﺑﻌ ﺪ از ﻓﺎﺗﺤ ﻪ هﻔ ﺖ ﻧﻮﺑ ﺖ ﺳ ﻮرﻩ ﻗ ﻞ‬
‫اﻋﻮذ ﺑﺮب اﻟﻨ ﺎس‪ ،‬و ﭼ ﻮن ﺳ ﻼم ده ﺪ هﻔ ﺖ ﻧﻮﺑ ﺖ ﺁﻳ ﺔاﻟﻜﺮﺳ ﯽ ﺑﺨﻮاﻧ ﺪ‪ ،‬ﺑﻌ ﺪ از ﺁن‬
‫هﺸﺖ رآﻌﺖ ﺑﺎﻗﯽ را ﺑﮕﺬارد و در هﺮ رآﻌﺖ ﺑﻌ ﺪ از ﻓﺎﺗﺤ ﻪ ﺳ ﻮرﻩ اذاﺟ ﺎء را ﻳ ﻚ‬
‫ﻧﻮﺑ ﺖ ﺑﺨﻮاﻧ ﺪ و ﺳ ﻮرﻩ ﻗ ﻞ ه ﻮاﷲ اﺣ ﺪ را ﺑﻴ ﺴﺖ و ﭘ ﻨﺞ ﻧﻮﺑ ﺖ‪ ،‬و ﭼ ﻮن ﺳ ﻼم ده ﺪ‬
‫هﻔﺘﺎد ﻧﻮﺑﺖ ﺑﮕﻮﻳﺪ "ﺳﺒﺤﺎن اﷲ رب اﻟﻌﺮش اﻟﻜﺮﻳﻢ و ﻻﺣﻮل وﻻ ﻗﻮة اﻻ ﺑ ﺎﷲ اﻟﻌﻠ ﯽ‬
‫اﻟﻌﻈﻴﻢ"‪ .‬هﻔﺘﻢ ﻧﻤﺎز ﻃﻠﺐ ﺑﺎران و ﺁﻧﺮا ﻧﻤﺎز اﺳﺘﺴﻘﺎء ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬و ﺁن دو رآﻌ ﺖ اﺳ ﺖ‬
‫آﻪ ﮔﺬاردن ﺁن ﺑﻪ ﺟﻤﺎﻋﺖ اﻓﻀﻞ اﺳ ﺖ‪ ،‬و ﺑﺎﻳ ﺪ آ ﻪ ﭘ ﺲ از ﻓﺮاﻏ ﺖ از ﺁن ﭘﻴ ﺸﻨﻤﺎز‬
‫رو ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ آﻨﺪ و ﺻﺪ ﺑﺎر اﷲ اآﺒﺮ ﺑﮕﻮﻳ ﺪ‪ ،‬و ﺑﻌ ﺪ از ﺁن ﺑﺠﺎﻧ ﺐ راﺳ ﺖ ﺻ ﺪ ﻧﻮﺑ ﺖ‬
‫ﻻاﻟ ﻪ اﻻ اﷲ‪ ،‬و ﺑﻌ ﺪ از ﺁن ﺑﺠﺎﻧ ﺐ ﭼ ﭗ ﺻ ﺪ ﺑ ﺎر ﺳ ﺒﺤﺎن اﷲ‪ ،‬و ﺑﻌ ﺪ از ﺑ ﻪ ﺟﺎﻧ ﺐ‬
‫ﺣﺎﺿ ﺮان ﺻ ﺪ ﻧﻮﺑ ﺖ اﻟﺤﻤ ﺪاﷲ‪ ،‬و ﺟﻤﻴ ﻊ ﺣﺎﺿ ﺮان اﻳ ﻦ ذآﺮه ﺎ را ﺑ ﻪ ﺁواز ﺑﻠﻨ ﺪ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪ .‬هﺸﺘﻢ ﻧﻤﺎز ﻋﻴﺪ ﻏ ﺪﻳﺮ اﺳ ﺖ وﺁن دو رآﻌ ﺖ اﺳ ﺖ و در ه ﺮ رآﻌ ﺖ ﻓﺎﺗﺤ ﻪ‬
‫ﻳﻚ ﻧﻮﺑﺖ و هﺮ ﻳﻚ از ﺳﻮرﻩ هﺎﯼ ﺁﻳﺔاﻟﻜﺮﺳﯽ و اﻧﺎ اﻧﺰﻟﻨﺎﻩ و ﻗﻞ هﻮاﷲ دﻩ ﻧﻮﺑ ﺖ‪ ،‬و‬
‫ﺳﻨﺖ اﺳﺖ آﻪ ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز‪ ،‬دﻋﺎﯼ ﻃﻮﻳﻞ آ ﻪ در ﻣ ﺼﺒﺎح ﻣﺬآﻮراﺳ ﺖ ﺑﺨﻮاﻧ ﺪ‪ .‬ﻧﻬ ﻢ‬
‫ﻧﻤ ﺎز روز اول ه ﺮ ﻣ ﺎﻩ اﺳ ﺖ و ﺁن دو رآﻌ ﺖ اﺳ ﺖ‪ .‬در رآﻌ ﺖ اول ﺳ ﻮرﻩ ﻓﺎﺗﺤ ﻪ‬
‫ﻳﻜﺒﺎر و ﺳﻮرﻩ ﻗﻞ هﻮ اﷲ ﺳﯽ ﺑﺎر و در رآﻌﺖ دوم ﻓﺎﺗﺤﻪ ﻳﻜﺒﺎر و ﺳ ﻮرﻩ اﻧﺎاﻧﺰﻟﻨ ﺎﻩ‬
‫ﺳﯽ ﺑﺎر‪ .‬دهﻢ ﻧﻤﺎز ﻧﺎﻓﻠﻪ ﻣﺎﻩ رﻣﻀﺎن و ﺁن هﺰار رآﻌﺖ اﺳﺖ‪ .‬و ﮔﺬاردن ﺁن ﺑ ﻪ دو‬
‫ﻃﺮﻳﻖ اﺳﺖ‪ :‬ﻃﺮﻳﻖ اول ﺁﻧﻜﻪ در ﺷﺐ اول ﺗﺎ ﺑﻴﺴﺘﻢ هﺮ ﺷﺐ ﺑﻴﺴﺖ رآﻌ ﺖ ﮔ ﺬارد‪،‬‬

‫‪٤٨٨‬‬
‫هﺸﺖ رآﻌﺖ ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺷﺎم و ﺧﻔﺘﻦ و ﻧ ﻮزدﻩ رآﻌ ﺖ ﺑﻌ ﺪ از ﺧﻔ ﺘﻦ و در ﺷ ﺐ ﻧ ﻮزدهﻢ‬
‫ﺻﺪ رآﻌﺖ اﻓﺰاﻳﺪ و هﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺷﺐ ﺑﻴ ﺴﺖ و ﺳ ﻮم‪ .‬ﻃﺮﻳﻘ ﻪ دوم ﺁﻧﻜ ﻪ در ه ﺮ ﻳ ﻚ‬
‫از ﺷﺒﻬﺎﯼ ﻧﻮزدهﻢ و ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻜ ﻢ و ﺑﻴ ﺴﺖ و ﺳ ﻮم ﺑ ﻪ ﺻ ﺪ رآﻌ ﺖ اآﺘﻔ ﺎ آﻨ ﺪ و از‬
‫هﺸﺘﺎد رآﻌﺖ آﻪ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ ﭼﻬﻞ رآﻌﺖ را در ﭼﻬﺎر روز ﺟﻤﻌﻪ ﺑﮕﺬارد هﺮ روز دﻩ‬
‫رآﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻴﻦ و دﻩ رآﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﻓﺎﻃﻤﻪ زه ﺮا و ﭼﻬ ﺎر رآﻌ ﺖ‬
‫ﻧﻤﺎز ﺟﻌﻔﺮ ﻃﻴﺎر‪ .‬ﻳﺎزدهﻢ ﻧﻤﺎز روز ﻣﺒﻌﺚ ﺣﻀﺮت رﺳﺎﻟﺖ ﭘﻨﺎﻩ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و‬
‫ﺁﻟﻪ و ﺁن ﺑﻴ ﺴﺖ و هﻔ ﺘﻢ ﻣ ﺎﻩ رﺟ ﺐ اﺳ ﺖ‪ .‬و اﻳ ﻦ ﻧﻤ ﺎز دوازدﻩ رآﻌ ﺖ اﺳ ﺖ ه ﺮ دو‬
‫رآﻌ ﺖ ﺑ ﻪ ﻳ ﻚ ﺳ ﻼم و در ه ﺮ رآﻌ ﺖ ﻓﺎﺗﺤ ﻪ ﻳﻜﺒ ﺎر و ه ﺮ ﺳ ﻮرﻩاﯼ آ ﻪ از ﻗ ﺮﺁن‬
‫ﺧﻮاهﺪ ﻳﻜﺒﺎر‪ .‬و ﭼﻮن ﻓﺎرغ ﺷﻮد ﭼﻬﺎر ﻧﻮﺑﺖ اﻳﻦ دﻋﺎ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ )ﻣ ﺘﻦ دﻋ ﺎ( و ﺑﻌ ﺪ‬
‫از ﺁن ﭼﻬﺎر ﻧﻮﺑﺖ اﻳﻦ دﻋﺎﯼ دﻳﮕﺮ را )ﻣﺘﻦ دﻋﺎ(‪ .‬دوازدهﻢ ﻧﻤﺎز ﺷﺐ ﻣﺒﻌ ﺚ اﺳ ﺖ‬
‫وﺁن دوازدﻩ رآﻌﺖ اﺳﺖ‪ .‬در هﺮ رآﻌﺖ ﻓﺎﺗﺤﻪ ﻳﻜﺒﺎر و هﺮ ﻳﻚ از ﺳﻮرﻩه ﺎﯼ ﻧ ﺎس‬
‫و ﻓﻠﻖ و ﻗﻞ هﻮاﷲ را ﭼﻬﺎر ﺑﺎر ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﭼﻮن از ﻧﻤﺎز ﻓﺎرغ ﺷﻮد ﭼﻬﺎر ﻧﻮﺑﺖ اﻳﻦ‬
‫دﻋﺎ را ﺑﮕﻮﻳ ﺪ )ﻣ ﺘﻦ دﻋ ﺎ(‪ .‬ﺳ ﻴﺰدهﻢ ﻧﻤ ﺎز روز ﻣﺒﺎهﻠ ﻪ اﺳ ﺖ و ﺁن ﺑﻴ ﺴﺖ وﭼﻬ ﺎرم‬
‫ذﻳﺤﺠﻪ اﺳﺖ‪ .‬و اﻳﻦ ﻧﻤﺎز ﻣﺜﻞ ﻧﻤﺎز ﻋﻴﺪ ﻏﺪﻳﺮ ﺧﻮاﻧﺪﻩ ﺷﻮد‪ .‬ﭼﻬﺎردهﻢ ﻧﻤﺎز زﻳ ﺎرت‬
‫ﺣﻀﺮت رﺳﺎﻟﺖ ﭘﻨﺎﻩ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ و ﺑﺎﻗﯽ ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﻦ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم اﺳﺖ‪ .‬و‬
‫ﭼ ﻮن زﻳ ﺎرت ﺣ ﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم آﻨ ﺪ ﻧﻤ ﺎز زﻳ ﺎرت ﺣ ﻀﺮت ﺁدم‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم و ﻧﻤﺎز زﻳﺎرت ﺣﻀﺮت ﻧﻮح ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم آﻨﺪ ﭼﻮن ه ﺮ دو در ﺁن ﻣﻜ ﺎن‬
‫ﻣﻘﺪس ﻣﺪﻓﻮﻧﻨ ﺪ‪ .‬ﭘ ﺎﻧﺰدهﻢ ﻧﻤ ﺎز ﻏﺎﺋ ﺐ‪ .‬و ﺁﻧ ﺮا در ﺷ ﺐ ﺟﻤﻌ ﻪ اول ﻣ ﺎﻩ رﺟ ﺐ ﻣﻴ ﺎن‬
‫ﺷﺎم و ﺧﻔﺘﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﺬارد ﺑﻌ ﺪ از ﺁﻧﻜ ﻪ ﭘ ﻨﺞﺷ ﻨﺒﻪ را روزﻩ ﺑ ﺪارد‪ .‬و اﻳ ﻦ ﻧﻤ ﺎز دوازدﻩ‬
‫رآﻌﺖ اﺳﺖ و در هﺮ رآﻌﺖ ﺳﻮرﻩ اﻟﺤﻤﺪ ﻳﻜﺒﺎر ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﺳﻮرﻩ اﻧﺎاﻧﺰﻟﻨﺎﻩ ﺳ ﻪ ﺑ ﺎر‬
‫و ﺳﻮرﻩ ﻗ ﻞ ه ﻮاﷲ دوازدﻩ ﺑ ﺎر‪ .‬و ﭼ ﻮن ﺳ ﻼم ده ﺪ هﻔﺘ ﺎد ﺑ ﺎر ﺑﮕﻮﻳ ﺪ "اﻟﻠﻬ ﻢ ﺻ ﻠﯽ‬
‫ﻋﻠﯽ ﻣﺤﻤﺪو ﺁل ﻣﺤﻤﺪ" ﺑﻌﺪ از ﺁن ﺑﻪ ﺳﺠﺪﻩ رود وهﻔﺘﺎد ﻧﻮﺑﺖ ﺑﮕﻮﻳ ﺪ ﺳ ﺒﻮح ﻗ ﺪوس‬
‫رﺑﻨﺎ و رب اﻟﻤﻼﺋﻜﻪ و اﻟﺮوح‪ ،‬و ﭼﻮن ﺳﺮ از ﺳﺠﺪﻩ ﺑ ﺮدارد هﻔﺘ ﺎد ﺑ ﺎر ﺑﮕﻮﻳ ﺪ رب‬
‫اﻏﻔﺮ و ارﺣﻢ و ﺗﺠﺎوز ﻋﻤﺎ ﺗﻌﻠﻢ اﻧﻚ اﻧﺖ اﻟﻌﻠﯽ اﻻﻋﻈﻢ‪ ،‬ﺑﺎز ﺑﺴﺠﺪﻩ رود وﺁﻧﭽﻪ در‬
‫ﺳ ﺠﺪﻩ اول ﮔﻔﺘ ﻪ ﺑﻬﻤ ﺎن ﻃﺮﻳ ﻖ ﺑ ﺎز ﺑﮕﻮﻳ ﺪ و ﺑﻌ ﺪ از ﺁن ﺣﺎﺟ ﺖ ﺧ ﻮد را از ﺧ ﺪاﯼ‬
‫ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﻄﻠﺒﺪ‪ .‬ﺷﺎﻧﺰدهﻢ ﻧﻤﺎز ﺷﺐ ﻧﺼﻒ ﻣﺎﻩ رﺟﺐ‪ .‬وﺁن ﺳﯽ رآﻌ ﺖ اﺳ ﺖ‪ ،‬در ه ﺮ‬
‫رآﻌﺖ ﻳﻚ ﻧﻮﺑﺖ ﺳﻮرﻩ ﻓﺎﺗﺤﻪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﭘﺎﻧﺰدﻩ ﻧﻮﺑﺖ ﺳﻮرﻩ ﻗﻞ ه ﻮاﷲ‪ .‬هﻔ ﺪهﻢ ﻧﻤ ﺎز‬
‫ﺷ ﺐ ﻧ ﺼﻒ ﺷ ﻌﺒﺎن وﺁن ﭼﻬ ﺎر رآﻌ ﺖ اﺳ ﺖ در ه ﺮ رآﻌ ﺖ ﻳﻜﺒ ﺎر ﺳ ﻮرﻩ ﻓﺎﺗﺤ ﻪ‬

‫‪٤٨٩‬‬
‫ﺑﺨﻮاﻧ ﺪ و ﺻ ﺪ ﺑ ﺎر ﺳ ﻮرﻩ ﻗ ﻞ ه ﻮاﷲ‪ .‬هﻴﺠ ﺪهﻢ ﻧﻤ ﺎز ﻋﻴ ﺪ ﻣ ﺎﻩ رﻣ ﻀﺎن‪ .‬و ﺁن دو‬
‫رآﻌ ﺖ اﺳ ﺖ‪ ،‬در رآﻌ ﺖ اول ﻳﻜﺒ ﺎر ﺳ ﻮرﻩ ﻓﺎﺗﺤ ﻪ ﺑﺨﻮاﻧ ﺪ و ه ﺰار ﺑ ﺎر ﺳ ﻮرﻩ ﻗ ﻞ‬
‫ه ﻮاﷲ اﺣ ﺪ و در رآﻌ ﺖ دوم ﻳﻜﺒ ﺎر ﻓﺎﺗﺤ ﻪ و ﻳﻜﺒ ﺎر ﻗ ﻞ ه ﻮاﷲ اﺣ ﺪ‪ .‬ﻧ ﻮزدهﻢ ﻧﻤ ﺎز‬
‫ﺳ ﺎﻋﺖ ﻏﻔﻠ ﺖ‪ .‬و ﺁن ﺳ ﺎﻋﺖ ﻣ ﺎﺑﻴﻦ ﻧﻤ ﺎز ﺷ ﺎم و ﺧﻔ ﺘﻦ اﺳ ﺖ و اﻳ ﻦ ﻧﻤ ﺎز را ﻧﻤ ﺎز‬
‫ﻏﻔﻴﻠ ﻪ ﮔﻮﻳﻨ ﺪ‪ .‬و ﺁن دو رآﻌ ﺖ اﺳ ﺖ در رآﻌ ﺖ اول ﺑﻌ ﺪ از ﻓﺎﺣ ﻪ اﻳ ﻦ ﺁﻳ ﻪ را‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﺪ)ﻣﺘﻦ ﺁﻳﻪ( ﺑﻌﺪ از ﺁن ﺣﺎﺟﺖ ﺧﻮدرا ﺑﻄﻠﺒﺪ‪ .‬ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻧﻤﺎز ﺳﻨﺘﯽ آﻪ وﻗﺖ ﺷ ﺮوع‬
‫ﺳﻔﺮ ﺑﺠﺎ ﺁورد‪ .‬و ﺁن دو رآﻌﺖ اﺳﺖ در هﺮ ﻳﻚ ﺳ ﻮرﻩ ﻓﺎﺗﺤ ﻪ و ﺳ ﻮرﻩ دﻳﮕ ﺮﯼ از‬
‫ﻗﺮﺁن آﺮﻳﻢ ﻳﻜﺒﺎر ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﭼﻮن از ﻧﻤﺎز ﻓﺎرغ ﺷﻮد اﻳﻦ دﻋﺎ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ )ﻣﺘﻦ دﻋﺎ(‪.‬‬
‫ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻜﻢ ﻧﻤﺎز ﺗﻮﺑﻪ‪ .‬و ﺁن دو رآﻌﺖ اﺳ ﺖ‪ .‬در ه ﺮ رآﻌ ﺖ ﺳ ﻮرﻩ ﻓﺎﺗﺤ ﻪ و ه ﺮ‬
‫ﺳﻮرﻩاﯼ آﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﭼ ﻮن از ﻧﻤ ﺎز ﻓ ﺎرغ ﺷ ﺪ‪ ،‬دﻋ ﺎﯼ ﺗﻮﺑ ﻪ را آ ﻪ ﻣﻔ ﺼﻞ‬
‫اﺳﺖ در ﺻﺤﻴﻔﻪ آﺎﻣﻠﻪ ﻣﺬآﻮر اﺳﺖ ﺑﺨﻮاﻧﺪ )ﻣﺘﻦ دﻋﺎ(‪ .‬ﺑﻴﺴﺖ دوم ﻧﻤﺎز هﺪﻳﻪ ﻣﻴﺖ‬
‫اﺳ ﺖ‪ .‬و ﺁن دو رآﻌ ﺖ اﺳ ﺖ‪ ،‬در رآﻌ ﺖ اول ﻳ ﻚ ﻧﻮﺑ ﺖ ﺳ ﻮرﻩ ﻓﺎﺗﺤ ﻪ و ﻳﻜﻨﻮﺑ ﺖ‬
‫ﺳ ﻮرﻩ ﺁﻳ ﺔاﻟﻜﺮﺳ ﯽ و در رآﻌ ﺖ دوم ﻳ ﻚ ﻧﻮﺑ ﺖ ﺳ ﻮرﻩ ﻓﺎﺗﺤ ﻪ و دﻩ ﻧﻮﺑ ﺖ ﺳ ﻮرﻩ‬
‫اﻧﺎاﻧﺰﻟﻨﺎﻩ و ﭼﻮن از ﻧﻤﺎز ﻓ ﺎرغ ﺷ ﻮد ﭼﻨ ﻴﻦ ﮔﻮﻳ ﺪ )ﻣ ﺘﻦ دﻋ ﺎ(‪ .‬ﺑﻴ ﺴﺖ و ﺳ ﻮم ﻧﻤ ﺎز‬
‫روز ﻋﺎﺷ ﻮرا‪ .‬و ﺁن ﭼﻬ ﺎر رآﻌ ﺖ اﺳ ﺖ‪ ،‬در رآﻌ ﺖ اول ﻳﻜﻨﻮﺑ ﺖ ﺳ ﻮرﻩ ﻓﺎﺗﺤ ﻪ‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﻳﻜﻨﻮﺑﺖ ﺳﻮرﻩ ﻗﻞ ﻳﺎ اﻳﻬﺎاﻟﻜﺎﻓﺮون و در رآﻌﺖ دوم ﻳﻜﻨﻮﺑﺖ ﺳ ﻮرﻩ ﻓﺎﺗﺤ ﻪ‬
‫و ﻳ ﻚ ﻧﻮﺑ ﺖ ﺳ ﻮرﻩ ﻗ ﻞ ه ﻮاﷲ و در رآﻌ ﺖ ﺳ ﻮم ﻳﻜﻨﻮﺑ ﺖ ﺳ ﻮرﻩ ﻓﺎﺗﺤ ﻪ و ﻳﻜﻨﻮﺑ ﺖ‬
‫ﺳ ﻮرﻩ اﺣ ﺰاب و در رآﻌ ﺖ ﭼﻬ ﺎرم ﻳ ﻚ ﻧﻮﺑ ﺖ ﺳ ﻮرﻩ ﻓﺎﺗﺤ ﻪ و ﻳﻜﻨﻮﺑ ﺖ ﺳ ﻮرﻩ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ‪ .‬و ﺑﻌﺪ از ﺁن ﻧﻤﺎز زﻳﺎرت ﺣﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺣ ﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم آﻨ ﺪ‪ .‬ﺑﻴ ﺴﺖ و‬
‫ﭼﻬ ﺎرم ﻧﻤ ﺎز ﻧ ﻮروز اﺳ ﺖ‪ .‬و ﺁن ﭼﻬ ﺎر رآﻌ ﺖ اﺳ ﺖ ﺑ ﻪ دو ﺳ ﻼم در رآﻌ ﺖ اول‬
‫ﻳﻜﺒ ﺎر ﺳ ﻮرﻩ ﻓﺎﺗﺤ ﻪ و دﻩ ﻧﻮﺑ ﺖ ﺳ ﻮرﻩ اﻧﺎاﻧﺰﻟﻨ ﺎﻩ ﺑﺨﻮاﻧ ﺪ و در رآﻌ ﺖ دوم ﺑﻌ ﺪ از‬
‫ﺳﻮرﻩ ﻓﺎﺗﺤﻪ دﻩ ﻧﻮﺑ ﺖ ﺳ ﻮرﻩ ﻗ ﻞ ﻳ ﺎ اﻳﻬﺎاﻟﻜ ﺎﻓﺮون و در رآﻌ ﺖ ﺳ ﻮم ﺑﻌ ﺪ از ﺳ ﻮرﻩ‬
‫ﻓﺎﺗﺤﻪ دﻩ ﻧﻮﺑﺖ ﺳﻮرﻩ ﻗﻞ هﻮاﷲ و در رآﻌﺖ ﭼﻬ ﺎرم ﺑﻌ ﺪ از ﻓﺎﺗﺤ ﻪ دﻩ ﻧﻮﺑ ﺖ ﺳ ﻮرﻩ‬
‫ﻗﻞ اﻋﻮذ ﺑﺮب اﻟﻔﻠﻖ و دﻩ ﻧﻮﺑﺖ ﺳﻮرﻩ ﻗﻞ اﻋﻮذ ﺑﺮب اﻟﻨ ﺎس و ﺑﻌ ﺪ از ﺳ ﻼم ﺑ ﺴﺠﺪﻩ‬
‫رود و اﻳﻦ دﻋﺎ را در ﺳﺠﺪﻩ ﺑﺨﻮاﻧﺪ )ﻣﺘﻦ دﻋﺎ( و وﻗﺖ اﻳﻦ ﻧﻤﺎز ﺑﻌﺪ از ﻓﺎرغ ﺷ ﺪن‬
‫اﺳﺖ از ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ و ﻋﺼﺮ و ﻧﺎﻓﻠﻪ ﺁن آﻪ در اول وﻗﺖ ﮔﺬاردﻩ ﺷﻮد‪.‬‬
‫و ﭼ ﻮن ﻧﻤﺎزﮔ ﺬار از ه ﺮ ﻳ ﻚ از ﻧﻤﺎزه ﺎﯼ اﺟ ﺐ و ﻣ ﺴﺘﺤﺐ ﻓ ﺎرغ ﺷ ﻮد‪،‬‬
‫ﺳﻨﺖ اﺳﺖ آﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ اﺷﺘﻐﺎل ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬و اول ﺗﻌﻘﻴﺐ ﺑﻪ ﻧﻮﺑ ﺖ اﷲ اآﺒ ﺮ ﮔﻔ ﺘﻦ اﺳ ﺖ‬

‫‪٤٩٠‬‬
‫در ه ﺮ ﻧﻮﺑ ﺖ دﺳ ﺘﻬﺎ را ﺑﻨﺰدﻳ ﻚ ﮔ ﻮش ﺑﺮﺳ ﺎﻧﺪ و ﺑﻌ ﺪ از ﺁن ﺑﮕﻮﻳ ﺪ )ﻣ ﺘﻦ ﻣﻔ ﺼﻞ‬
‫دﻋ ﺎ(‪ .‬و ﺑﻌ ﺪاز ﺁن ﺗ ﺴﺒﻴﺢ ﻓﺎﻃﻤ ﻪ زه ﺮا ﻋﻠﻴﻬﻤﺎاﻟ ﺴﻼم را ﺑﺠ ﺎ ﺁورد‪ ،‬و ﺁن ﺳ ﯽ و‬
‫ﭼﻬﺎر ﻧﻮﺑﺖ اﷲ اآﺒﺮ و ﺳﯽ وﺳﻪ ﻧﻮﺑﺖ اﻟﺤﻤﺪاﷲ و ﺳﯽ و ﺳﻪ ﻣﺮﺗﺒ ﻪ ﺳ ﺒﺤﺎن اﷲ‪ ،‬و‬
‫ﺑﺎﻳﺪ آﻪ ﺑﻌ ﺪ از ﺁن ﺳ ﺠﺪﻩ ﺷ ﻜﺮ ﺑﺠ ﺎ ﺁورد و ﺑﺎﻳ ﺪ آ ﻪ در ﺳ ﺠﺪﻩ ﺷ ﻜﺮ ﭘﻴ ﺸﺎﻧﯽ را ﺑ ﺮ‬
‫ﺧﺎك ﮔﺬارد‪ .‬آﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﺧﺎك آﺮﺑﻼ اﻓﻀﻞ اﺳﺖ و ﺳﺎق و دﺳﺘﻬﺎ و ﺳﻴﻨﻪ و ﺷﻜﻢ را ﺑﺮ‬
‫زﻣﻴﻦ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ واﻳﻦ دﻋﺎ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ)ﻣﺘﻦ دﻋﺎ(‪ .‬ﺑﻌ ﺪ ﺁن ﺳ ﻪ ﻧﻮﺑ ﺖ ﺑﮕﻮﻳ ﺪ )ﻣ ﺘﻦ دﻋ ﺎ(‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺁن ﺟﺎﻧﺐ راﺳﺖ روﯼ ﺧﻮد را ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﮔﺬارد و ﺑﮕﻮﻳﺪ)ﻣﺘﻦ دﻋ ﺎ( و ﺑﻌ ﺪاز‬
‫ﺟﺎﻧ ﺐ ﭼ ﭗ رو را ﺑﺮﺳ ﺠﺪﻩﮔ ﺎﻩ ﮔ ﺬارد وﺳ ﻪ ﻧﻮﺑ ﺖ ﺑﮕﻮﻳ ﺪ )ﻣ ﺘﻦ دﻋ ﺎ(‪ .‬ﺑﻌ ﺪ از ﺁن‬
‫ﻧﻮﺑ ﺖ دﻳﮕ ﺮ ﭘﻴ ﺸﺎﻧﯽ را ﺑ ﺮ ﺳ ﺠﺪﻩﮔ ﺎﻩ ﮔ ﺬارد و ﺻ ﺪ ﻣﺮﺗﺒ ﻪ ﺷ ﻜﺮا ﺷ ﻜﺮا ﺑﮕﻮﻳ ﺪ‪ .‬و‬
‫ﭼﻮن ﺳﺮ از ﺳﺠﺪﻩ ﺑﺮدارد‪ ،‬دﺳﺖ راﺳ ﺖ را ﺳ ﻪ ﻧﻮﺑ ﺖ ﺑ ﺮ ﺳ ﺠﺪﻩﮔ ﺎﻩ ﮔ ﺬارد و ه ﺮ‬
‫ﻧﻮﺑﺖ ﺑﺮ ﺟﺎﻧﺐ ﭼﭗ رو و ﭘﻴ ﺸﺎﻧﯽ و ﺟﺎﻧ ﺐ راﺳ ﺖ رو ﺑﻤﺎﻟ ﺪ وﺑﮕﻮﻳ ﺪ )ﻣ ﺘﻦ دﻋ ﺎ(‪.‬‬
‫)ﺟ ﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳ ﯽ‪ ،‬ﺑ ﺎب دوم‪ ،‬اﺣﻜ ﺎم ﻧﻤﺎزه ﺎﯼ واﺟﺒ ﯽ و ﻣ ﺴﺘﺤﺐ و اﻓﻌ ﺎل واﺟﺒ ﻪ در‬
‫ﻧﻤﺎز(‪.‬‬

‫‪ -‬ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺮ زﻣﻴﻦ و ﭼﻴﺰهﺎﯼ ﻏﻴﺮ ﺧﻮراآﯽ آﻪ از زﻣﻴﻦ ﻣﯽروﻳ ﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨ ﺪ‬

‫ﭼﻮب و ﺑﺮگ درﺧﺖ ﺳﺠﺪﻩ آﺮد‪ .‬وﻟﯽ اﺣﺘﻴﺎط واﺟﺐ ﺁن اﺳﺖ آﻪ ﺑﺮ ﺑﺮگ درﺧ ﺖ‬
‫ﻣﻮ اﮔﺮ ﺗﺎزﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﺳﺠﺪﻩ ﻧﻜﻨﻨ ﺪ‪ .‬ﺳ ﺠﺪﻩ ﺑ ﺮ ﭼﻴﺰه ﺎﺋﯽ آ ﻪ ﺧ ﻮراك ﺣﻴ ﻮان اﺳ ﺖ ﻣﺜ ﻞ‬
‫ﻋﻠ ﻒ و آ ﺎﻩ ﺻ ﺤﻴﺢ اﺳ ﺖ‪ ،‬وﻟ ﯽ ﺑ ﺮ ﮔﻴ ﺎهﯽ آ ﻪ ﺧ ﻮردن ﺁن در ﺑﻌ ﻀﯽ ﺷ ﻬﺮهﺎ‬
‫ﻣﻌﻤ ﻮل اﺳ ﺖ و درﺷ ﻬﺮهﺎﯼ دﻳﮕ ﺮ ﻣﻌﻤ ﻮل ﻧﻴ ﺴﺖ‪ ،‬ﺻ ﺤﻴﺢ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬و ﻧﻴ ﺰ ﺻ ﺤﻴﺢ‬
‫ﻧﻴ ﺴﺖ ﺳ ﺠﺪﻩ ﺑ ﺮ ﻣﻴ ﻮﻩ ﻧ ﺎرس‪ .‬اﻣ ﺎ ﺳ ﺠﺪﻩ ﺑ ﺮ ﮔﻠﻬ ﺎﺋﯽ آ ﻪ ﺧ ﻮراآﯽ ﻧﻴ ﺴﺘﻨﺪ ﺻ ﺤﻴﺢ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﺮ دواهﺎﯼ ﺧﻮراآﯽ آﻪ از زﻣﻴﻦ ﻣﯽروﻳﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻞ ﺑﻨﻔﺸﻪ و ﮔﻞ ﮔﺎو زﺑﺎن‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺁهﻚ ﭘﺨﺘﻪ و آﻮزﻩ ﮔﻠﯽ و آﺎﻏﺬﯼ آﻪ از آﺎﻩ ﻳﺎ ﭘﻨﺒ ﻪ ﺳ ﺎﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﺳﺠﺪﻩ آﺮد‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﺮﻓﻪ آﺮدن و ﺁروغ زدن و ﺁﻩ آﺸﻴﺪن در ﻧﻤﺎز اﺷﻜﺎﻟﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬وﻟﯽ ﮔﻔﺘﻦ‬
‫ﺁخ ﻧﻤﺎز را ﺑﺎﻃﻞ ﻣﯽآﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬در ﺣﺎل ﻧﻤﺎز‪ ،‬اﮔﺮ دﻳﮕﺮﯼ ﺳﻼم آﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﮔﺬار ﺑﺎﻳﺪ ﺟﻮاب دهﺪ "اﻟﺴﻼم‬
‫ﻋﻠﻴﻜﻢ" و ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ "ﻋﻠﻴﻜﻢ اﻟﺴﻼم"‪.‬‬

‫‪٤٩١‬‬
‫‪ -‬از زﻣﺮﻩ ﺁﻧﭽﻪ ﻧﻤﺎز را ﺑﺎﻃﻞ ﻣﯽآﻨﺪ ﺁن اﺳﺖ آﻪ ﺑ ﺮاﯼ آ ﺎر دﻧﻴ ﺎ ﺑ ﺎ ﺻ ﺪا‬
‫ﮔﺮﻳﻪ آﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ اﮔﺮ ﺑﺮاﯼ آﺎر دﻧﻴﺎ ﺑﯽﺻﺪا ﮔﺮﻳﻪ آﻨﺪ‪ ،‬اﺷﻜﺎل ﻧﺪارد‪ .‬هﻤﭽﻨ ﻴﻦ ﺑﺎﻃ ﻞ‬
‫ﻣﯽآﻨﺪ ﻧﻤ ﺎز را دﺳ ﺖ زدن و ﺑ ﻪ هﻮاﭘﺮﻳ ﺪن‪ .‬و ﻣﻜ ﺮوﻩ اﺳ ﺖ در ﻧﻤ ﺎز آ ﻪ ﺑ ﺎ رﻳ ﺶ‬
‫ﺧ ﻮد ﺑ ﺎزﯼ آﻨ ﺪ ﻳ ﺎ ﭼ ﺸﻤﻬﺎ را ﺑ ﺮ ه ﻢ ﺑﮕ ﺬارد‪ .‬و ﭘﻮﺷ ﻴﺪن ﺟ ﻮراب ﺗﻨ ﮓ در ﻧﻤ ﺎز‬
‫ﻣﻜﺮوﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬آﺴﻴﻜﻪ ﺑﺎ ﻇ ﺎﻟﻢ ﻣ ﺴﺎﻓﺮت ﻣ ﯽآﻨ ﺪ ﺑﺎﻳ ﺪ ﻧﻤ ﺎز را ﺗﻤ ﺎم ﺑﺨﻮاﻧ ﺪ‪ .‬واﮔ ﺮ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﻧﺠﺎت دادن ﻣﻈﻠﻮﻣﯽ ﺑﺎ او ﻣﺴﺎﻓﺮت ﻣ ﯽآﻨ ﺪ ﻧﻤ ﺎز را ﺷﻜ ﺴﺘﻪ ﺑﺨﻮاﻧ ﺪ‪ .‬و اﮔ ﺮ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﻓﺮار از دادن ﻗﺮض ﻣﺴﺎﻓﺮت ﻧﻤﺎﻳﺪ)!( ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻤﺎز را ﺗﻤﺎم ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬آﺴﻴﻜﻪ ﺑﺮاﯼ آﺎر ﺣﺮام ﺳﻔﺮ ﻧﻤﯽآﻨ ﺪ‪ ،‬اﮔ ﺮ در ﺳ ﻔﺮ ﺷ ﺮاب ﺑﺨ ﻮرد‪ ،‬ﺑﺎﻳ ﺪ‬
‫ﻧﻤﺎز را ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬آﺴﻴﻜﻪ ﺑﺮاﯼ ﻣﻌ ﺼﻴﺖ ﺳ ﻔﺮ آ ﺮدﻩ‪ ،‬ﻣ ﻮﻗﻌﯽ آ ﻪ از ﺳ ﻔﺮ ﺑﺮﻣ ﯽﮔ ﺮدد اﮔ ﺮ‬
‫ﺗﻮﺑ ﻪ آ ﺮدﻩ ﺑﺎﻳ ﺪ ﻧﻤ ﺎز را ﺷﻜ ﺴﺘﻪ ﺑﺨﻮاﻧ ﺪ‪ ،‬واﮔ ﺮ ﺗﻮﺑ ﻪ ﻧﻜ ﺮدﻩ ﺑﺎﻳ ﺪ ﺗﻤ ﺎم ﺑﺨﻮاﻧ ﺪ‪ .‬و‬
‫اﮔ ﺮدرﺑﻴﻦ راﻩ از ﻗ ﺼﺪ ﻣﻌ ﺼﻴﺖ ﺑﺮﮔ ﺮدد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽ ﻪ ﺑ ﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧ ﺪﻩ راﻩ ه ﺸﺖ ﻓﺮﺳ ﺦ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﭼﻬﺎر ﻓﺮﺳ ﺦ رﻓ ﺖ و ﺑﺮﮔ ﺸﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳ ﺪ ﻧﻤ ﺎز را ﺷﻜ ﺴﺘﻪ ﺑﺨﻮاﻧ ﺪ‪ .‬و اﮔ ﺮ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﻣﻌ ﺼﻴﺖ ﺳ ﻔﺮ ﻧﻜ ﺮدﻩ‪ ،‬وﻟ ﯽ در ﺑ ﻴﻦ راﻩ ﻗ ﺼﺪ آﻨ ﺪ آ ﻪ ﺑﻘﻴ ﻪ راﻩ را ﺑ ﺮاﯼ ﻣﻌ ﺼﻴﺖ‬
‫ﺑﺮود)!(‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻤ ﺎز را ﺗﻤ ﺎم ﺑﺨﻮاﻧ ﺪ‪ .‬اﻣ ﺎ ﻧﻤﺎزه ﺎﺋﯽ را آ ﻪ ﺷﻜ ﺴﺘﻪ ﺧﻮاﻧ ﺪﻩ ﺻ ﺤﻴﺢ‬
‫اﺳﺖ‪) .‬ﺁﻳﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ‪ ،‬اﺣﻜﺎم و ﻣﺴﺘﺤﺒﺎت و ﻣﻜﺮوه ﺎت ﺳ ﺠﺪﻩ و‬
‫اﺣﻜﺎم ﻧﻤﺎز ﻣﺴﺎﻓﺮ(‪.‬‬

‫در اﺣﻜﺎم روزﻩ‬

‫از ﺁﻧﭽﻪ ﺑﻔﻌﻞ ﺁوردن ﺁن در روزﻩ واﺟﺐ ﺣﺮام اﺳ ﺖ‪ :‬اول ﭼﻴ ﺰﯼ ﺧ ﻮردن‬
‫و ﺁﺷﺎﻣﻴﺪن‪ ،‬و ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺠﺘﻬﺪﻳﻦ را ﻋﻘﻴﺪﻩ ﺑﺮ ﺁﻧﺴﺖ آﻪ ﺧﻮردن ﭘﻮﺳﺖ ﺗﺨﻢ ﻣ ﺮغ‬
‫و ﺑﺮگ درﺧﺖ روزﻩ را ﺑﺎﻃﻞ ﻧﻤﯽآﻨﺪ واﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪﻩ ﺿ ﻌﻴﻒ اﺳ ﺖ‪ .‬دوم اﻧ ﺰال ﻣﻨ ﯽ‬
‫اﺳﺖ ﻋﻤﺪا ﺑﻬﺮ ﻃﺮﻳﻖ آﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬اﻣ ﺎ اﮔ ﺮ روزﻩدار در روز ﻣﺤ ﺘﻠﻢ ﺷ ﻮد‪ ،‬روزﻩ او‬
‫ﺑﺎﻃﻞ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﺳﻮم داﺧﻞ آﺮدن ﺣ ﺸﻔﻪ)ﺁﻟ ﺖ( اﺳ ﺖ ﻋﻤ ﺪا در ﻗﺒ ﻞ ﻳ ﺎ دﺑ ﺮ )ﺟﻠ ﻮ و‬
‫ﻋﻘﺐ( ﺁدم زﻧﺪﻩ ﻳﺎ ﻣﺮدﻩ‪ .‬ﭘﺲ اﮔ ﺮ ﭼﻨ ﻴﻦ آﻨ ﺪ‪ ،‬روزﻩ ﻓﺎﻋ ﻞ ﻳ ﺎ ﻣﻔﻌ ﻮل ه ﺮ دو ﺑﺎﻃ ﻞ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ در روزﻩ زن ﺧ ﻮد را ﺑ ﻪ زور ﺟﻤ ﺎع آﻨ ﺪ‪ ،‬آﻔ ﺎرﻩ ﺧ ﻮد و‬
‫ﺁن زن در ﮔﺮدن ﻣ ﺮد اﺳ ﺖ‪ .‬و اﮔ ﺮ زن ﻣ ﺮد را ﺑ ﻪ زور ﺑ ﻪ ﺟﻤ ﺎع وادارد‪ ،‬آﻔ ﺎرﻩ‬

‫‪٤٩٢‬‬
‫زن و ﻣﺮد ﺑﺮ زن اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻬﺎرم ﻋﻤﺪا ﺑﺮ ﺟﻨﺎﺑﺖ ﻣﺎﻧﺪ اﺳﺖ ﺗﺎ وﻗ ﺖ ﺻ ﺒﺢ ودر زن‬
‫ﺗﺎﺧﻴﺮ ﻏﺴﻞ ﺣﻴﺾ ﻳﺎ اﺳﺘﺨﺎﺿﻪ ﻳﺎ ﻧﻔﺎس ﺗﺎ وﻗﺖ ﺻﺒﺢ‪.‬‬
‫‪ -‬واﮔﺮ ﻃﺒﻴﺐ ﺣﺎذق ﮔﻮﻳﺪ آﻪ ﻋﻼج ﺑﻴﻤﺎر‪ ،‬ﻣﻨﺤ ﺼﺮ اﺳ ﺖ در ﻣﺠﺎﻣﻌ ﺖ‪ ،‬و‬
‫ﺗﺎﺧﻴﺮ ﻣﺠﺎﻣﻌﺖ ﺗﺎ ﺷ ﺐ ﺧﻄ ﺮ ﻋﻈ ﻴﻢ دارد)!(‪ ،‬در اﻳ ﻦ ﺻ ﻮرت ﻣﺠﺎﻣﻌ ﺖ در روز‬
‫ﻣﺎﻩ رﻣﻀﺎن واﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ اﮔ ﺮ زن ﻳ ﺎ آﻨﻴ ﺰك اﻳ ﻦ آ ﺲ روزﻩ واﺟ ﺐ داﺷ ﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﻋﻮرﺗﯽ دﻳﮕﺮ آﻪ روزﻩ ﺑﺮ او واﺟ ﺐ ﻧﺒﺎﺷ ﺪ ﻳﺎﻓ ﺖ ﻧ ﺸﻮد‪ ،‬زن ﺧ ﻮد ﻳ ﺎ آﻨﻴ ﺰ‬
‫ﺧﻮد را ﻣﯽﺗﻮاﻧ ﺪ آ ﻪ زور ﻣﺠﺎﻣﻌ ﺖ آﻨ ﺪ وﻟ ﯽ ﺑ ﺮ اﻳ ﺸﺎن ﻣﻤﺎﻧﻌ ﺖ ﺁﻧﻘ ﺪر آ ﻪ ﺗﻮاﻧﻨ ﺪ‬
‫ﻻزم اﺳﺖ‪ ...‬و ﻧﻴ ﺰ واﺟ ﺐ اﺳ ﺖ ﻣﺒﺎﺷ ﺮت ﺑ ﺎ ﺣ ﻼل ﺧ ﻮد آ ﺮدن در ﺷ ﺐ اول ﻣ ﺎﻩ‬
‫رﻣﻀﺎن‪.‬‬
‫‪ -‬وﺁﻧﭽﻪ روزﻩدار را ﺑﻔﻌﻞ ﺁوردن ﺁن ﻣﻜ ﺮوﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻳ ﺎزدﻩ اﻣ ﺮ اﺳ ﺖ‪ :‬اول‬
‫ﺷﻌﺮ ﺧﻮاﻧﺪن‪ ،‬اﮔ ﺮ ﭼ ﻪ ﻣ ﺪح ﺣ ﻀﺮات ﻣﻘﺪﺳ ﺎت ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬دوم ﻣﻜ ﺚ ﺑ ﺴﻴﺎر در ﺣﻤ ﺎم‬
‫آﺮدن‪ .‬ﺳﻮم زﻧ ﺎن را ﺑﻮﺳ ﻴﺪن ﻳ ﺎ ﺑ ﺎ دﺳ ﺖ ﺑ ﺎزﯼ آ ﺮدن‪ .‬ﭼﻬ ﺎرم ﺷ ﻴﺎﻓﺖ ﺑﺮداﺷ ﺘﻦ‪.‬‬
‫ﭘﻨﺠﻢ ﺣﻘﻨﻪ آﺮدن‪ .‬ﺷﺸﻢ ﺳﻘﺰ ﺧﺎﺋﻴﺪن‪ .‬هﻔﺘﻢ در ﮔﻮش ﻳﺎ ﺑﻴﻨﯽ ﭼﻴﺰﯼ ﭼﻜﺎﻧﻴﺪن‪ .‬ه ﺸﺘﻢ‬
‫ﺷ ﻜﻮﻓﻪ و ﮔ ﻞ ﺑ ﻮ آ ﺮدن ﻋﻠ ﯽاﻟﺨ ﺼﻮص ﻧ ﺮﮔﺲ را‪ .‬ﻧﻬ ﻢ ﭘﻴ ﺮاهﻦ ﺑ ﺮ ﺗ ﻦ ﺧ ﻮد ﺗ ﺮ‬
‫آﺮدن‪ .‬دهﻢ ﺳﺮﻣﻪ آﻪ ﻣﺸﻚ ﻳﺎ ﺻﺒﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ در ﭼﺸﻢ آ ﺸﻴﺪن‪ .‬ﻳ ﺎزدهﻢ زﻧ ﺎن را‬
‫در ﺁب ﻣﻜ ﺚ آ ﺮدن )ﺟ ﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳ ﯽ‪ ،‬ﺑ ﺎب ﭼﻬ ﺎرم‪ ،‬اﺣﻜ ﺎم روزﻩه ﺎﯼ واﺟﺒ ﯽ و‬
‫ﻣﺴﺘﺤﺒﯽ و ﺣﺮام و ﻣﻜﺮوﻩ و ﻣﺒﻄﻼت روزﻩ(‪.‬‬

‫‪-‬اﮔﺮ ﺷﺨ ﺼﯽ ﭘ ﻴﺶ از اذان ﺻ ﺒﺢ ﻧﻴ ﺖ روزﻩ آﻨ ﺪ وﻣ ﺴﺖ ﺷ ﻮد و در ﺑ ﻴﻦ‬

‫روز ﺑﻬﻮش ﺁﻳﺪ اﺣﺘﻴﺎط واﺟﺐ ﺁن اﺳﺖ آﻪ روزﻩ ﺁﻧﺮوز را ﺗﻤﺎم آﻨﺪ و ﻗ ﻀﺎﯼ ﺁﻧ ﺮا‬
‫هﻢ ﺑﺠﺎ ﺁورد‪.‬‬
‫‪ -‬ﺟﻤﺎع روزﻩ را ﺑﺎﻃﻞ ﻣﯽآﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ اﻧﺪازﻩ ﺧﺘﻨ ﻪﮔ ﺎﻩ داﺧ ﻞ ﺷ ﻮد‬
‫و ﻣﻨﯽ هﻢ ﺑﻴﺮون ﻧﻴﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ آﻤﺘﺮ از ﻣﻘ ﺪار ﺧﺘﻨ ﻪﮔ ﺎﻩ داﺧ ﻞ ﺷ ﻮد و ﻣﻨ ﯽ ه ﻢ ﺑﻴ ﺮون ﻧﻴﺎﻳ ﺪ‪ ،‬روزﻩ‬
‫ﺑﺎﻃﻞ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬آﺴﯽ آﻪ ﺁﻟﺘﺶ را ﺑﺮﻳﺪﻩاﻧﺪ‪ ،‬اﮔ ﺮ آﻤﺘ ﺮ از ﺧﺘﻨ ﻪﮔ ﺎﻩ را ه ﻢ داﺧ ﻞ آﻨ ﺪ)!(‪،‬‬
‫روزﻩاش ﺑﺎﻃﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪٤٩٣‬‬
‫‪ -‬آﺴﯽ آﻪ ﺁﻟﺘﺶ را ﺑﺮﻳﺪﻩاﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺷﻚ آﻨ ﺪ آ ﻪ دﺧ ﻮل ﺷ ﺪﻩ ﻳ ﺎ ﻧ ﻪ‪ ،‬روزﻩ او‬
‫ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ آﺴﯽ ﺷﻚ آﻨﺪ آﻪ ﺑﺎﻧﺪازﻩ ﺧﺘﻨﻪﮔﺎﻩ داﺧﻞ ﺷﺪﻩ ﻳ ﺎ ﻧ ﻪ‪ ،‬روزﻩ او ﺻ ﺤﻴﺢ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔ ﺮ آ ﺴﯽ ﻓﺮاﻣ ﻮش آﻨ ﺪ آ ﻪ روزﻩ اﺳ ﺖ ﻳ ﺎ او را ﺑ ﻪ ﺟﻤ ﺎع ﻣﺠﺒ ﻮر‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ)!(‪ ،‬روزﻩ او ﺑﺎﻃﻞ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ ﺑﯽاﺧﺘﻴﺎر ﻣﻨﯽ از او ﺑﻴﺮون ﺁﻳﺪ‪ ،‬روزﻩاش ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔ ﺮ روزﻩدار در ﺣ ﺎل ﺑﻴ ﺮون ﺁﻣ ﺪن ﻣﻨ ﯽ از ﺧ ﻮاب ﺑﻴ ﺪار ﺷ ﻮد‪ ،‬واﺟ ﺐ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ از ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪن ﺁن ﺟﻠﻮﮔﻴﺮﯼ آﻨﺪ)!(‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﺮاﯼ روزﻩدار ﻣﻜﺮوﻩ اﺳﺖ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺷﻴﺎف‪ ،‬و اﻳﻨﻜﻪ ﺑ ﺪون ﻗ ﺼﺪ ﺑﻴ ﺮون‬
‫ﺁﻣﺪن ﻣﻨﯽ زن ﺧﻮد را ﺑﺒﻮﺳﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔ ﺮ ﺑ ﻪ ﭼﻴ ﺰ ﺣﺮاﻣ ﯽ روزﻩ ﺧ ﻮد را ﺑﺎﻃ ﻞ آﻨ ﺪ‪ ،‬ﻣﺜ ﻞ ﺷ ﺮاب و زﻧ ﺎ‪ ،‬ﻳ ﺎ‬
‫ﻧﺰدﻳﻜﯽ آﺮدن ﺑﺎﻋﻴﺎل ﺧﻮد درﺣﺎل ﺣﻴﺾ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ آﻔﺎرﻩ ﻳﻚ ﺑﻨﺪﻩ ﺁزاد آﻨﺪ و دو ﻣﺎﻩ‬
‫روزﻩ ﺑﮕﻴﺮد و ﺷﺼﺖ ﻓﻘﻴﺮ را ﺳﻴﺮ آﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ روزﻩدار در ﻳﻚ روز ﻣﺎﻩ رﻣﻀﺎن ﭼﻨﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺟﻤﺎع آﻨ ﺪ‪ ،‬ﻳ ﻚ آﻔ ﺎرﻩ‬
‫ﺑﺮ او واﺟﺐ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ اﮔﺮ ﺟﻤﺎع ﺣﺮام آﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻚ آﻔﺎرﻩ ﺟﻤﻊ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪهﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ روزﻩدار اول ﺟﻤﺎع ﺣﺮام آﻨﺪ و ﺑﻌﺪ ﺑﺎ ﺣﻼل ﺧ ﻮد ﺟﻤ ﺎع ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪ ،‬ﻳ ﻚ‬
‫آﻔﺎرﻩ ﺟﻤﻌﯽ آﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ زﻧﯽ‪ ،‬ﺷﻮهﺮ روزﻩدار ﺧﻮد را ﻣﺠﺒ ﻮر آﻨ ﺪ آ ﻪ ﺟﻤ ﺎع ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪ ،‬واﺟ ﺐ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ آﻔﺎرﻩ روزﻩ ﺷﻮهﺮ را ﺑﺪهﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔ ﺮ روزﻩدار در ﻣ ﺎﻩ رﻣ ﻀﺎن ﺑ ﺎ زن روزﻩدار ﺧ ﻮد در ﺣﺎﻟﻴﻜ ﻪ ﺧ ﻮاب‬
‫اﺳ ﺖ ﺟﻤ ﺎع ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪ ،‬ﻳ ﻚ آﻔ ﺎرﻩ ﺑ ﺮ او واﺟ ﺐ ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ ،‬وﻟ ﯽ روزﻩ ﺁن زن ﺻ ﺤﻴﺢ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔ ﺮ روزﻩ ﻣ ﺎﻩ رﻣ ﻀﺎن را ﻋﻤ ﺪا ﻧﮕﻴ ﺮد و در روز آ ﺎرﯼ آ ﻪ روزﻩ را‬
‫ﺑﺎﻃﻞ ﻣﯽآﻨﺪ ﻣﻜﺮر اﻧﺠﺎم دهﺪ ﻣﺜﻼ ﭼﻨ ﺪ ﻣﺮﺗﺒ ﻪ ﺟﻤ ﺎع آﻨ ﺪ‪ ،‬ﻳ ﻚ آﻔ ﺎرﻩ آ ﺎﻓﯽ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫)ﺁﻳﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ‪ ،‬اﺣﻜﺎم روزﻩ و ﻣﺒﻄﻼت ﺁن(‪.‬‬

‫‪٤٩٤‬‬
 ‫در اﺣﻜﺎم ﺣﺞ‬
‫ﺑﺪاﻧﻜ ﻪ در ﺣﺎﻟ ﺖ اﺣ ﺮام دوازدﻩ اﻣ ﺮ ﻣﻜ ﺮوﻩ اﺳ ﺖ‪ :‬اول ﺣﻤ ﺎم رﻓ ﺘﻦ‪ .‬دوم‬
‫ﺷﺴﺘﻦ ﺟﺎﻣﻪ اﺣﺮام‪ ،‬هﺮ ﭼﻨﺪ ﭼﺮآﻴﻦ ﺷﻮد‪ .‬ﺳﻮم ﺑ ﻮ آ ﺮدن ﻣﻴ ﻮﻩ ﻣﺜ ﻞ ﺳ ﻴﺐ و ﺑ ﻪ و‬
‫ﻏﻴﺮ ﺁن‪ .‬ﭼﻬﺎرم ﺗﻜﻠﻢ آﺮدن ﺑﻐﻴ ﺮ ﺗﻠﺒﻴ ﺎت و ﻗ ﺮﺁن و ذآ ﺮ ﺧ ﺪا و ﺣﺎﺟ ﺖ ﺿ ﺮورﯼ‪.‬‬
‫ﭘﻨﺠﻢ در ﺟﻮاب اﺣﺪﯼ ﻟﺒﻴﻚ ﮔﻔ ﺘﻦ‪ .‬ﺷ ﺸﻢ ﺧﻮاﺑﻴ ﺪن ﺑ ﺮ ﻓﺮﺷ ﯽ آ ﻪ ﺳ ﻔﻴﺪ ﻧﺒﺎﺷ ﺪ‪ .‬هﻔ ﺘﻢ‬
‫ﺗﺮاﺷﻴﺪن ﺳﺮ ﺷﺨ ﺼﯽ آ ﻪ اﺣ ﺮام ﻧﺪاﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬ه ﺸﺘﻢ ﻏ ﺴﻞ آ ﺮدن از ﺑ ﺮاﯼ ﺧﻨ ﻚ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﺪن‪ .‬ﻧﻬﻢ ﺁﻧﻜﻪ ﺟﺎﻣﻪ اﺣ ﺮام از ﻏﻴ ﺮ ﭘﻨﺒ ﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬ده ﻢ ﺁﻧﻜ ﻪ ﺟﺎﻣ ﻪ اﺣ ﺮام ﻣﻴ ﻞ‬
‫ﻣﻴﻞ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﻌﻨﯽ ﺧﻂهﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﺎزدهﻢ ﺁﻧﻜﻪ ﺳﻴﺎﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دوازدهﻢ ﺁﻧﻜﻪ در اﺑﺘﺪاﯼ‬
‫اﺣﺮام‪ ،‬ﺟﺎﻣﻪ اﺣﺮام ﭼﺮآﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ در اﺛﻨ ﺎﯼ اﺣ ﺮام ﭼ ﺮآﻴﻦ ﺷ ﻮد‪ ،‬ﭘﻮﺷ ﻴﺪن‬
‫ﺁن ﻣﻜﺮوﻩ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫و اﻣﺎ ﺁﻧﭽ ﻪ در ﺣﺎﻟ ﺖ اﺣ ﺮام ﺑﺠ ﺎ ﺁوردن ﺣ ﺮام اﺳ ﺖ‪ :‬اول ﺷ ﻜﺎر آ ﺮدن ﻳ ﺎ‬

‫ﺷﺨﺼﯽ را ﺷ ﻜﺎر ﻓﺮﻣ ﻮدن‪ ،‬اﻣ ﺎ ﺷ ﻜﺎر آ ﺮدن ﺟ ﺎﻧﻮران ﺁﺑ ﯽ درﺣ ﺎل اﺣ ﺮام ﺣ ﺮام‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ‪ . ١‬و ﻣﺮاد از ﺟﺎﻧﻮر ﺁﺑﯽ ﺣﻴﻮاﻧﯽ اﺳﺖ آﻪ در ﺁب ﺗﺨﻢ آﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺷﻜﺎر آ ﺮدن‬
‫ﻏ ﺎز و اردك آ ﻪ در ﺧ ﺸﻜﯽ ﺗﺨ ﻢ آﻨﻨ ﺪ‪ ،‬ﺣ ﺮام اﺳ ﺖ‪ .‬و ﺷ ﻜﺎر آ ﺮدن ﺣﻴ ﻮاﻧﯽ آ ﻪ‬
‫ﮔﻮﺷﺖ ﺁﻧﻬ ﺎ ﺣ ﺮام اﺳ ﺖ ﻣﺜ ﻞ ﺧ ﻮك و ﭘﻠﻨ ﮓ و ﭼ ﺮخ و ﺑ ﺎز در ﺣ ﺎل اﺣ ﺮام ﺣ ﻼل‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺟﺎﻧﻮراﻧﯽ آﻪ ﺷﻜﺎر آﺮدن ﺁﻧﻬ ﺎ در ﺣ ﺎل اﺣ ﺮام ﺣ ﺮام اﺳ ﺖ ﺷ ﺶ ﺟ ﺎﻧﻮر‬
‫اﺳ ﺖ و ﺁن ﺷ ﻴﺮ)!( و روﺑ ﺎﻩ و ﺧﺮﮔ ﻮش و ﺧﺎرﭘ ﺸﺖ و ﺳﻮﺳ ﻤﺎر و ﻳﺮﺑ ﻮع اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫دوم ﺟﻤﺎع آﺮدن اﺳﺖ و ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺁن ﻣﺜﻞ ﺑﻮﺳﻪ و دﺳﺖﺑﺎزﯼ آ ﺮدن ﺑ ﺎ ﺣ ﻼل ﺧ ﻮد‬
‫و ﻋﻘ ﺪ ﻧﻜ ﺎح آ ﺮدن از ﺑ ﺮاﯼ ﺧ ﻮد ﻳ ﺎ از ﺑ ﺮاﯼ دﻳﮕ ﺮﯼ‪ .‬اﻣ ﺎ رﺟ ﻮع در ﻃ ﻼق و‬
‫آﻨﻴﺰك ﺧﺮﻳﺪن ﺑﻘﺼﺪ ﺁﻧﻜﻪ ﺑﻌﺪ از اﺣﺮام ﻣﺒﺎﺷﺮت آﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺎﺋﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻮم ﮔﻮاﻩ ﺷ ﺪن‬
‫ﺑﺮ ﻋﻘﺪ ﻧﻜﺎح و ﮔﻮاهﯽ دادن ﺑﻪ ﺁن‪ .‬ﭼﻬﺎرم ﺑﻮ آﺮدن ﻣﺸﻚ و ﻋﻨﺒﺮ و ﻋﻮد و ﺻﻨﺪل‬
‫و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺁن‪ .‬و در ﺑﻮ آﺮدن ﮔﻞ ﻧﺮﮔﺲ و ﺑﻨﻔﺸﻪ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﺠﺘﻬﺪﻳﻦ ﺧﻼف اﺳ ﺖ‪ .‬ﭘ ﻨﺠﻢ‬
‫ﺑﻴﻨ ﯽ ﮔ ﺮﻓﺘﻦ ﻣﺤ ﺮم از ﭼﻴﺰه ﺎﯼ ﺑ ﺪﺑﻮ‪ .‬ﺷ ﺸﻢ ﺁﻧﻜ ﻪ ﻣ ﺮد وﻗ ﺖ راﻩ رﻓ ﺘﻦ در ﺳ ﺎﻳﻪ‬
‫ﭼﻴﺰﯼ رود آﻪ ﺁن ﭼﻴﺰ ﺑﺮ ﺑﺎﻻﯼ ﺳﺮ او ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ در ﭘﻬﻠﻮﯼ او ﻣﺜﻞ ﺳﺎﻳﻪ دﻳﻮار‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫در ﺳﺎﻳﻪ آﺠﺎوﻩ راﻩ رﻓﺘﻦ ﻣﺮد را ﺟﺎﺋﺰ اﺳﺖ هﺮ ﭼﻨﺪ آﻪ ﺑ ﺎﻻﯼ ﺳ ﺮ او ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬هﻔ ﺘﻢ‬
‫آﺸﺘﻦ ﺷﭙﺶ از ﺑﺪن ﻳﺎ ﺁﻧﺮا از ﺟﺎﻣﻪ ﺧﻮد دور اﻧﺪاﺧﺘﻦ‪ .‬هﺸﺘﻢ ﺳ ﺮﻣﻪ ﺳ ﻴﺎﻩ در ﭼ ﺸﻢ‬

‫‪ -١‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺮاد ﺷﻜﺎر اﻳﻦ ﺟﺎﻧﻮران در ﻣﻜﻪ و اﻃﺮاف ﺁن اﺳﺖ آﻪ اﺣﺮام در ﺁﻧﺠﺎ ﺑﺴﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪٤٩٥‬‬
‫آ ﺸﻴﺪن‪ .‬ﻧﻬ ﻢ ﺣﻨ ﺎ ﺑ ﺴﺘﻦ‪ .‬ده ﻢ در ﺁﻳﻨ ﻪ ﻧﮕ ﺎﻩ آ ﺮدن‪ .‬ﻳ ﺎزدهﻢ دﻧ ﺪان آﻨ ﺪن‪ .‬دوازده ﻢ‬
‫ﺳ ﻼح ﭘﻮﺷ ﻴﺪن‪) .‬ﺟ ﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳ ﯽ‪ ،‬ﺑ ﺎب ﭘ ﻨﺠﻢ‪ ،‬در اﻧ ﻮاع ﺣ ﺞ و ﺁداب ﺁن واﻣ ﻮر‬
‫ﻣﺘﻌﻠﻘﻪ(‪.‬‬

‫در اﺣﻜﺎم ﺧﻤﺲ و زآﻮة‬

‫ﺑﺪاﻧﻜﻪ در ﺑﺎب زآ ﻮة دادن ﺗﺎآﻴ ﺪ ﺑ ﺴﻴﺎر ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬از ﺁﻧﺠﻤﻠ ﻪ از ﺣ ﻀﺮت‬
‫رﺳ ﺎﻟﺖ ﭘﻨ ﺎﻩ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺷﺨ ﺼﯽ آ ﻪ زآ ﻮة ﻣ ﺎل ﺧ ﻮد‬
‫ﻧﻤﯽدهﺪ‪ ،‬ﺧﺪاﯼ ﺗﻌﺎﻟﯽ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﺎر و اﻓﻌﯽ ﺑﺮ او ﻣﯽﮔﻤﺎرد آ ﻪ دﺳ ﺖ او را‬
‫ﺑﮕﺰد و ﻃﻮق ﮔ ﺮدن او ﺑﺎﺷ ﺪ وه ﺮ ﺷ ﺘﺮ و ﮔ ﺎو و ﮔﻮﺳ ﻔﻨﺪﯼ آ ﻪ زآ ﻮة او را ﻧ ﺪادﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺁن ﺷﺨﺺ را در زﻳﺮ و دﺳﺖ و ﭘﺎﯼ ﺧﻮد ﻣﯽﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺷﺎﺧﺪاران اورا ﺷﺎخ‬
‫ﻣﯽزﻧﻨﺪ ﺗﺎ وﻗﺘﻴﻜﻪ ﺣﺴﺎب ﺧﻼﻳﻖ ﺑﻪ ﺁﺧﺮ رﺳﺪ‪.‬‬
‫و زآ ﻮة در ﻧ ﻪ ﭼﻴ ﺰ واﺟ ﺐ اﺳ ﺖ‪ :‬ﻃ ﻼ و ﻧﻘ ﺮﻩ و ﮔﻨ ﺪم و ﺟ ﻮ و ﺧﺮﻣ ﺎ و‬
‫ﻣ ﻮﻳﺰ و ﺷ ﺘﺮ و ﮔ ﺎو و ﮔﻮﺳ ﻔﻨﺪ‪ .‬ﭘ ﺲ در آﻤﺘ ﺮ از ﭘ ﻨﺞ ﺷ ﺘﺮ زآ ﻮة ﻧﻴ ﺴﺖ و ﺗ ﺎ ﺑ ﻪ‬
‫ﺑﻴﺴﺖ و ﺷﺶ ﺷﺘﺮ ﻧﺮﺳﺪ‪ ،‬زآﻮة هﺮ ﭘ ﻨﺞ ﺷ ﺘﺮ ﻳ ﻚ راس ﮔﻮﺳ ﻔﻨﺪ اﺳ ﺖ‪ .‬و ﭼ ﻮن ﺑ ﻪ‬
‫ﺑﻴﺴﺖ و ﺷﺶ رﺳﺪ‪ ،‬زآﻮة ﺁن ﻳﻜﻨﻔﺮ ﺷ ﺘﺮ ﻣ ﺎدﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻳﻜ ﺴﺎل ﺗﻤ ﺎم آ ﺮدﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ و‬
‫داﺧﻞ ﺳﺎل دوم ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺳﯽ و ﺷ ﺶ رﺳ ﺪ‪ ،‬زآ ﻮة ﺁن ﻳﻜﻨﻔ ﺮ ﺷ ﺘﺮ ﻣ ﺎدﻩ‬
‫اﺳﺖ آﻪ داﺧﻞ ﺳﺎل ﺳﻮم ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻮن ﺑ ﻪ ﭼﻬ ﻞ و ﺷ ﺶ رﺳ ﺪ‪ ،‬زآ ﻮة ﺁن ﻳﻜﻨﻔ ﺮ‬
‫ﺷﺘﺮ ﻣﺎدﻩ اﺳﺖ آﻪ داﺧﻞ ﺳﺎل ﭼﻬﺎرم ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ )ﺑﻬﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﺎ ﻳﻜ ﺼﺪ و ﺑﻴ ﺴﺖ و‬
‫ﻳﻚ ﺷﺘﺮ(‪ .‬و ﮔﺎو ﺗﺎ ﺳﯽ ﻧﺮﺳﺪ زآﻮة ﻧﺪارد‪ .‬و ﭼ ﻮن ﺑ ﻪ ﺳ ﯽ رﺳ ﺪ‪ ،‬زآ ﻮة ﺁن ﻳﻜﻔ ﺮد‬
‫ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮاﻩ ﻧﺮ و ﺧﻮاﻩ ﻣﺎدﻩ‪ ،‬آﻪ در ﺳﺎل دوم داﺧ ﻞ ﺷ ﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬و ﭼ ﻮن ﺑ ﻪ‬
‫ﭼﻬﻞ رﺳﺪ‪ ،‬زآﻮة ﻳﻜﻔﺮد ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ اﺳﺖ آﻪ در ﺳﺎل ﺳﻮم داﺧﻞ ﺷ ﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬و ﮔﻮﺳ ﻔﻨﺪ‬
‫ﺗ ﺎ ﺑ ﻪ ﭼﻬ ﻞ ﻧﺮﺳ ﺪ‪ ،‬زآ ﻮة ﻧ ﺪارد‪ .‬و ﭼ ﻮن ﺑ ﻪ ﭼﻬ ﻞ رﺳ ﺪ‪ ،‬زآ ﻮة ﻳ ﻚ راس ﮔﻮﺳ ﻔﻨﺪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺻﺪ و ﺑﻴﺴﺖ و ﻳ ﻚ رﺳ ﺪ‪ ،‬زآ ﻮة دو راس ﮔﻮﺳ ﻔﻨﺪ اﺳ ﺖ‪ .‬و ﭼ ﻮن‬
‫ﺑ ﻪ دوﻳ ﺴﺖ و ﻳ ﻚ رﺳ ﺪ‪ ،‬زآ ﻮة ﺳ ﻪ راس ﮔﻮﺳ ﻔﻨﺪ اﺳ ﺖ‪ .‬و ﭼ ﻮن ﺑ ﻪ ﺳﻴ ﺼﺪ و ﻳ ﻚ‬
‫رﺳﺪ‪ ،‬زآ ﻮة ﭼﻬ ﺎر راس ﮔﻮﺳ ﻔﻨﺪ اﺳ ﺖ‪ .‬و ﭼ ﻮن ﺑ ﻪ ﭼﻬﺎرﺻ ﺪ رﺳ ﺪ‪ ،‬زآ ﻮة دره ﺮ‬
‫ﺻﺪ راس ﻳﻚ راس اﺳﺖ‪.‬‬
‫و اﻣ ﺎ از زﻣ ﺮﻩ ﺁﻧﭽ ﻪ ﺧﻤ ﺲ ﺑ ﺮﺁن واﺟ ﺐ اﺳ ﺖ‪ :‬ﻏﻨﻴﻤﺘ ﯽ آ ﻪ از آ ﺎﻓﺮان‬
‫ﺣﺮﺑﯽ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻳﺪ‪ .‬و هﺮ ﮔﺎﻩ ﻣﻌﺪﻧﯽ ﺑﻬﻢ رﺳﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﮔ ﻞ ارﻣﻨ ﯽ ﺑ ﺸﺮط اﻳﻨﻜ ﻪ ﺑﻌ ﺪ از‬

‫‪٤٩٦‬‬
‫ﺧﺮج آﺮدن و ﺻﺎف ﻧﻤﻮدن ﻗﻴﻤﺖ‪ ،‬ﺁﻧﭽﻪ ﺑﻤﺎﻧﺪ ﺑﻴﺴﺖ ﻣﺜﻘﺎل ﺷ ﺮﻋﯽ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬و زرﯼ‬
‫آﻪ در زﻣ ﻴﻦ ﻳﺎﻓ ﺖ ﺷ ﻮد‪ ،‬ﭘ ﺲ اﮔ ﺮ در ﺑ ﻼد آ ﺎﻓﺮان ﺣﺮﺑ ﯽ ﻳﺎﻓ ﺖ ﺷ ﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬دادن‬
‫ﺧﻤﺲ ﺁن واﺟﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮاﻩ اﺛﺮ اﺳﻼم ﺑﺮ ﺁن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺧ ﻮاﻩ ﻧﺒﺎﺷ ﺪ و هﻤﭽﻨ ﻴﻦ اﮔ ﺮ‬
‫در ﺑﻼد اﺳﻼم ﻳﺎﻓﺖ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ و اﺛﺮ اﺳﻼم ﺑﺮ ﺁن ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫و ﺑﺪاﻧﻜﻪ ﻧﺼﻒ ﺧﻤﺲ ﺗﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎﺣﺐاﻟﺰﻣ ﺎن ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم دارد‪،‬‬
‫و ﻧﺼﻒ دﻳﮕﺮ ﺑ ﻪ ﺳ ﺎدات‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ ﺟﻤﻌ ﯽ آ ﻪ از ﺟﺎﻧ ﺐ ﭘ ﺪر ﺑ ﻪ هﺎﺷ ﻢ ﺟ ﺪ ﺣ ﻀﺮت‬
‫رﺳﺎﻟﺖ ﭘﻨﺎﻩ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﻣﻨﺴﻮﺑﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ از اوﻻد ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤ ﻪ زه ﺮا‬
‫ﻋﻠﻴﻬﺎاﻟﺴﻼم ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺸﺮط ﺁﻧﻜﻪ ﺷﻴﻌﻪ اﺛﻨﯽﻋﺸﺮﯼ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬و اﻣﺎ ﺁن ﻧ ﺼﻒ آ ﻪ ﺗﻌﻠ ﻖ‬
‫ﺑ ﻪ ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎﺣﺐاﻟﺰﻣ ﺎن ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم دارد‪ ،‬در زﻣ ﺎن ﻏﻴﺒ ﺖ ﺁن ﺣ ﻀﺮت ﺑ ﺮ‬
‫ﺻ ﺎﺣﺐ ﻣ ﺎل واﺟ ﺐ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﻣﺠﺘﻬ ﺪ ده ﺪ‪) .‬ﺟ ﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳ ﯽ‪ ،‬ﺑ ﺎب ﺳ ﻮم‪ ،‬اﺣﻜ ﺎم‬
‫زآﻮة و ﺑﻴﺎن اﺟﻨﺎس زآﻮﯼ و زآﻮة ﻣﺴﺘﺤﺒﯽ و اﺣﻜﺎم ﺧﻤﺲ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﺧﻤﺲ را ﺑﺎﻳﺪ دو ﻗﺴﻤﺖ آﻨﻨﺪ‪ :‬ﻳﻚ ﻗ ﺴﻤﺖ ﺁن ﺳ ﻬﻢ ﺳ ﺎدات اﺳ ﺖ و ﻧ ﺼﻒ‬

‫دﻳﮕﺮ ﺁن ﺳﻬﻢ اﻣﺎم ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم اﺳﺖ آﻪ دراﻳﻦ زﻣ ﺎن ﺑﺎﻳ ﺪ ﺑ ﻪ ﻣﺠﺘﻬ ﺪ ﺟ ﺎﻣﻊاﻟ ﺸﺮاﻳﻂ‬
‫ﺑﺪهﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ ﺳﻴﺪﯼ آﻪ ﻋﺎدل ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺷﻮد ﺧﻤ ﺲ داد‪ .‬وﻟ ﯽ ﺑ ﻪ ﺳ ﻴﺪﯼ آ ﻪ دوازدﻩ‬
‫اﻣﺎﻣﯽ ﻧﻴﺴﺖ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺧﻤﺲ ﺑﺪهﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﻠﺖ آﻪ داﻧﻪاﯼ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺮﻣﯽ ﮔﻨ ﺪم و ﺧﺎﺻ ﻴﺖ ﺟ ﻮ دارد‪ ،‬زآ ﻮة ﻧ ﺪارد‪.‬‬
‫وﻋﻠﺲ آﻪ ﻣﺜﻞ ﮔﻨﺪم اﺳﺖ و ﺧﻮراك ﻣﺮدﻣﺎن ﺻﻨﻌﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زآﻮة دارد‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ ﺻﺎﺣﺐ ﮔﺎو ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ و ﺷﺘﺮ و ﻃﻼ و ﻧﻘﺮﻩ در ﻣﻘﺪارﯼ از ﺳﺎل ﻣ ﺴﺖ‬
‫ﺷﻮد ﻳﺎ ﺑﯽهﻮش ﺷﻮد‪ ،‬زآﻮة از او ﺳﺎﻗﻂ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬هﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺖ اﮔﺮ ﻣﻮﻗﻊ واﺟ ﺐ‬
‫ﺷﺪن زآﻮة ﮔﻨﺪم و ﺟﻮ و ﺧﺮﻣﺎ و آﺸﻤﺶ‪ ،‬ﻣﺴﺖ ﻳﺎ ﺑﯽهﻮش ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ در ﻳﻚ زﻣﻴﻦ ﺟ ﻮ و ﮔﻨ ﺪم و ﭼﻴ ﺰ دﻳﮕ ﺮﯼ ﻣﺜ ﻞ ﺑ ﺮﻧﺞ و ﻟﻮﺑﻴ ﺎ ﺑﻜ ﺎرد‪،‬‬
‫ﻓﻘﻂ ﺧﺮﺟﻬ ﺎﺋﯽ آ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﺟ ﻮ و ﮔﻨ ﺪم آ ﺮدﻩ ﺣ ﺴﺎب ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ ،‬زآ ﻮة ﺑ ﺮﻧﺞ و ﻟﻮﺑﻴ ﺎ‬
‫واﺟﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬آ ﺴﻴﻜﻪ زآ ﻮة ﻣ ﯽﮔﻴ ﺮد‪ ،‬ﺑﺎﻳ ﺪ ﺷ ﻴﻌﻪ دوازدﻩ اﻣ ﺎﻣﯽ ﺑﺎﺷ ﺪ و اﮔ ﺮ از راﻩ‬
‫ﺷﺮﻋﯽ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻮدن آ ﺴﯽ ﺛﺎﺑ ﺖ ﺷ ﻮد و ﺑﻌ ﺪا زآ ﻮة ﺗﻠ ﻒ ﺷ ﻮد و ﻣﻌﻠ ﻮم ﺷ ﻮد ﺷ ﻴﻌﻪ‬
‫ﻧﺒﻮدﻩ‪ ،‬ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ دوﺑﺎرﻩ زآﻮة ﺑﺪهﺪ‪.‬‬

‫‪٤٩٧‬‬
‫‪ -‬اﮔ ﺮ اﻧ ﺴﺎن زآ ﻮة ﺑ ﻪ ﭘ ﺴﺮش ﺑﺪه ﺪ آ ﻪ ﺧ ﺮج زن و ﻧ ﻮآﺮ و آﻠﻔ ﺖ ﺧ ﻮد‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬اﺷﻜﺎل ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪ -‬ﭘﺪر ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﺴﺮش زآﻮة ﺑﺪهﺪ آ ﻪ زن ﺑﮕﻴ ﺮد‪ .‬ﭘ ﺴﺮ ه ﻢ ﻣ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ ﺑ ﻪ‬
‫ﭘﺪرش زآﻮة ﺑﺪهﺪ آﻪ زن ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﻴﺪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ از ﻏﻴﺮﺳﻴﺪ زآﻮة ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬وﻟﯽ اﮔﺮ ﺧﻤﺲ و ﺳﺎﻳﺮ وﺟﻮهﺎت‬
‫آﻔﺎﻳ ﺖ ﻣﺨ ﺎرج او را ﻧﻜﻨ ﺪ‪ ،‬ﻣ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ از ﻏﻴﺮﺳ ﻴﺪ زآ ﻮة ﺑﮕﻴ ﺮد‪) .‬ﺁﻳ ﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ‪،‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ‪ ،‬اﺣﻜﺎم ﺧﻤﺲ و زآﻮة و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺘﻔﺮﻗﻪ زآﻮة(‪.‬‬

‫در اﺣﻜﺎم ﻣﻌﺎﻣﻼت‬

‫‪ -‬ﺑﺪاﻧﻜ ﻪ ﺧﺮﻳ ﺪن و ﻓ ﺮوﺧﺘﻦ ﺑﭽ ﻪاﯼ آ ﻪ در ﺷ ﻜﻢ ﻣ ﺎدر و ﭘ ﺸﺖ ﭘ ﺪر ﺑﺎﺷ ﺪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﺑﯽ ﺁﻧﻜﻪ ﭼﻴﺰﯼ ﺑﻪ ﺁن ﺿﻢ آﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻜﺮوﻩ اﺳﺖ‪ .‬و ﻧﻴ ﺰ ﺑﻴ ﻊ ﺑﻨ ﺪﻩ ﮔﺮﻳﺨﺘ ﻪ‪،‬‬
‫و ﻣﺮغ در هﻮا‪ ،‬و ﺧﺮﻳﺪن و ﻓﺮوﺧﺘﻦ ﭘﺸﻤﯽ آﻪ ﺑﺮ ﭘﺸﺖ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻨﻬ ﺎﺋﯽ‬
‫ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬و ﻣﻜ ﺮوﻩ اﺳ ﺖ ﻣﻌﺎﻣﻠ ﻪ آ ﺮدن ﺑ ﺎ آ ُـﺮدان و ﺳ ﻔﻠﮕﺎن و دوﻧ ﺎن و اه ﻞ‬
‫ﺑﺮص و ﺟﺬام‪ ،‬و ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ آﺮدن ﺑﺎ ﻳﻬﻮدﯼ و ﻧﺼﺎرﯼ و ﻣﺠﻮس‪ ،‬و زرﮔﺮﯼ آﺮدن‪،‬‬
‫و ﻓﺮوﺧﺘﻦ آﻨﻴﺰ ﺣﺎﻣﻠﻪ آﻪ او را ﺧﺮﻳﺪﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻌﺪ از ﭼﻬﺎر ﻣ ﺎﻩ ﺑ ﺎو دﺧ ﻮل آ ﺮدﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و ﺧﺮﻳﺪارﯼ ﻧﻤﻮدن ﺧﻮﻳﺸﺎن ﭼ ﻮن ﺑ ﺮادر و ﻋ ﻢ و ﺧ ﺎل‪ ،‬و ﻓ ﺮوﺧﺘﻦ ﻓﺮزﻧ ﺪ‬
‫آﻨﻴﺰﯼ آﻪ از راﻩ زﻧﺎ ﺣﺎﻣﻠﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫و ﻣﻜﺮوﻩ اﺳﺖ آﻪ ﺑﻌﺪ از ﺧﺮﻳﺪن ﻏﻼم و آﻨﻴﺰ اﺳﻢ اﻳﺸﺎن را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﺪهﻨﺪ و‬
‫ﻳﺎ ﺷﻴﺮﻳﻨﯽ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﺨﻮراﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﻣﻜﺮوﻩ اﺳﺖ ﺳﻔﺮ درﻳﺎ آﺮدن ﺟﻬﺖ ﺗﺠﺎرت‪ ،‬هﺮ ﮔﺎﻩ ﻇﻦ ﻏﺎﻟ ﺐ ﺳ ﻼﻣﺘﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻳﻌﻨﯽ در ﻏﻴﺮ ﺗﻼﻃﻢ اﻣﻮاج درﻳﺎ‪.‬‬
‫و ﻣﻜﺮوﻩ اﺳﺖ داﻧﺴﺘﻦ ﻏﻼم و آﻨﻴﺰ ﻗﻴﻤﺖ ﺧﻮد را در وﻗﺖ ﺧﺮﻳﺪن‪.‬‬
‫واﮔﺮ ﻣﻮﯼ ﺑﺮ ﭘﺸﺖ زهﺎر ﻏﻼم ﻧﺒﺎﺷ ﺪ‪ ،‬و ﻏ ﻼم ﺑ ﯽﺧﺘﻨ ﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ ﺑ ﺸﺮط ﺁﻧﻜ ﻪ‬
‫ﻣﺸﺘﺮﯼ ﻧﺪاﻧﺪ آﻪ او را ﺧﺘﻨﻪ ﻧﻜﺮدﻩاﻧﺪ‪ ،‬و در ﺻﻮرت ﺑ ﯽﻗ ﻮت ﺑ ﻮدن دﺳ ﺖ راﺳ ﺖ‬
‫ﻏﻼم‪ ،‬ﻳﺎ ﻗﻮت داﺷﺘﻦ دﺳﺖ ﭼﭗ او‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺸﺘﺮﯼ هﺮ ﮔﺎﻩ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻴ ﻮب ﺷ ﻮد‪،‬‬
‫اﺧﺘﻴﺎر ﻓﺴﺦ دارد‪.‬‬
‫و ﻣﻴﺎن ﻣﺠﺘﻬﺪﻳﻦ ﺧ ﻼف اﺳ ﺖ در ﺁﻧﻜ ﻪ ﮔ ﺮو آ ﺮدن ﻣ ﺮغ در ه ﻮا و ﻣ ﺎهﯽ‬
‫در درﻳﺎ‪ ،‬ﺁﻳﺎ ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ؟‬

‫‪٤٩٨‬‬
‫و ﺣﺮام اﺳﺖ اﺟﺎرﻩ دادن ﻃﻔﻞ و ﻣﺠﻨﻮن و ﺳﻔﻴﻪ و ﻣﻔﻠﺲ‪ ،‬و اﺟﺎرﻩ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ‬
‫ﻧ ﺮ آ ﻪ ﺑ ﺮ ﮔﻮﺳ ﻔﻨﺪ ﻣ ﺎدﻩ اﻧﺪازﻧ ﺪ‪ ،‬و اﺟ ﺎرﻩ دادن آ ﺴﯽ ﺟﻬ ﺖ ﺗ ﺼﻮﻳﺮ ﺻ ﻮرﺗﻬﺎﯼ‬
‫ﺳﺎﻳﻪدار‪ .‬و ﻣﻜ ﺮوﻩ اﺳ ﺖ اﺟ ﺎرﻩ ﺷﺨ ﺼﯽ ﺟﻬ ﺖ ﮔﺮﻳ ﻪ آ ﺮدن ﺑ ﻪ ﺑﺎﻃ ﻞ‪ ،‬اﻣ ﺎ ﺟﻬ ﺖ‬
‫ﻧﻮﺣﻪ ﺑﻪ ﺣﻖ ﺟﺎﺋﺰ اﺳﺖ‪) .‬ﺟﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺑ ﺎب ﻧﻬ ﻢ‪ ،‬در ﺗﺠ ﺎرت و آ ﺴﺐ واﺟ ﺐ و‬
‫ﺳﻨﺖ و ﻣﺒﺎح و ﺣﺮام و ﻣﻜﺮوﻩ و ﺁداب واﺣﻜﺎم ﺁن(‪.‬‬

‫‪ -‬از ﻣﻌﺎﻣﻼت ﻣﻜﺮوﻩ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﻠﻚ ﻓﺮوﺷﯽ‪ ،‬آﻔﻦ ﻓﺮوﺷﯽ‪ ،‬ﻗ ﺼﺎﺑﯽ‪ ،‬ﺧﺮﻳ ﺪ و‬
‫ﻓﺮوش ﮔﻨﺪم و ﺟﻮ‪ ،‬ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدﻣﺎن ﭘﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﻴﻦ اذان ﺻﺒﺢ و اول ﺁﻓﺘﺎب‪.‬‬
‫‪ -‬و از ﻣﻌ ﺎﻣﻼت ﺑﺎﻃ ﻞ اﺳ ﺖ‪ :‬ﺧﺮﻳ ﺪ و ﻓ ﺮوش ﺑ ﻮل و ﻏ ﺎﻳﻂ و ﻣ ﺴﻜﺮات‪،‬‬
‫ﺧﺮﻳﺪ و ﻓﺮوش ﭼﻴﺰهﺎﻳﯽ آﻪ ﻣﺎل ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺁﻻت ﻗﻤﺎر و ﻣﻮﺳﻴﻘﯽ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ روﻏﻨﯽ آﻪ از ﺣﻴﻮان ﺑﻌﺪ از ﺟﺎن دادن ﺁن ﻣﯽﮔﻴﺮﻧ ﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽ ﻪ در‬
‫ﺷﻬﺮ آﻔﺎر از دﺳﺖ آﺎﻓﺮ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬و از ﺣﻴﻮاﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ آﻪ اﮔﺮ رگ ﺁﻧﺮا ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮن‬
‫از ﺁن ﺟﺴﺘﻦ ﻣﯽآﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ ﻳﻚ ﻣﻦ ﮔﻨﺪم را ﻣﺜﻼ ﺑﻪ ﻳ ﻚ ﻣ ﻦ ﮔﻨ ﺪم وﻳ ﻚ ﻗ ﺮان ﭘ ﻮل ﺑﻔﺮوﺷ ﻨﺪ‪ ،‬رﺑ ﺎ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ اﮔﺮ ﭼﻴﺰ زﻳ ﺎدﺗﺮﯼ ﻧﮕﻴ ﺮد وﻟ ﯽ ﺷ ﺮط آﻨ ﺪ آ ﻪ ﺧﺮﻳ ﺪار ﻋﻤﻠ ﯽ ﺑ ﺮاﯼ او‬
‫اﻧﺠﺎم دهﺪ‪ ،‬ﺑﺎز هﻢ رﺑﺎ اﺳﺖ‪ .‬و ﮔﻨﺎﻩ ﻳ ﻚ دره ﻢ رﺑ ﺎ ﺑﺰرﮔﺘ ﺮ از ﺁن اﺳ ﺖ آ ﻪ اﻧ ﺴﺎن‬
‫هﻔﺘﺎد ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﺎ آﺴﯽ آﻪ ﺑﺎ او ﻣﺤﺮم اﺳﺖ‪ ،‬زﻧﺎ آﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ اﮔﺮ دﻩ ﺗ ﺎ ﺗﺨ ﻢ ﻣ ﺮغ ﺑﺪه ﺪ‬
‫و ﻳﺎزدﻩ ﺗﺎ ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬اﺷﻜﺎل ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔ ﺮ ﻣ ﺴﻠﻤﺎن از آ ﺎﻓﺮﯼ آ ﻪ در ﭘﻨ ﺎﻩ اﺳ ﻼم ﻧﻴ ﺴﺖ‪ ،‬رﺑ ﺎ ﺑﮕﻴ ﺮد‪ ،‬اﺷ ﻜﺎل‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬و ﻧﻴﺰ ﭘﺪر و ﻓﺮزﻧﺪ و زن و ﺷﻮهﺮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ رﺑﺎ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻓ ﺮوﺧﺘﻦ اﺳ ﺒﯽ آ ﻪ ﻓ ﺮار آ ﺮدﻩ‪ ،‬ﺻ ﺤﻴﺢ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬وﻟ ﯽ اﮔ ﺮ ﺑﻨ ﺪﻩاﯼ را آ ﻪ‬
‫ﻓﺮار آﺮدﻩ‪ ،‬هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻓﺮش ﻳﺎ ﻧﻈﻴ ﺮ ﺁن ﺑﻔﺮوﺷ ﻨﺪ‪ ،‬اﮔ ﺮ ﭼ ﻪ ﺁن ﺑﻨ ﺪﻩ ﭘﻴ ﺪا ﻧ ﺸﻮد‪،‬‬
‫ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪ .‬و در ﻏﻴﺮﺑﻨﺪﻩ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ ﺑﺨﻮاهﻨﺪ ﻣﻴﻮﻩاﯼ را آﻪ ﺑﺮ درﺧ ﺖ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﭘ ﻴﺶ از ﺁﻧﻜ ﻪ ﮔﻠ ﺶ ﺑﺮﻳ ﺰد‬
‫ﺑﻔﺮوﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻴﺰﯼ از ﺣﺎﺻﻞ زﻣﻴﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺒﺰﻳﻬﺎ را ﺑﺎ ﺁن ﺑﻔﺮوﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ ﺧﺮﻣﺎﺋﯽ را آﻪ زرد ﻳﺎ ﺳﺮخ ﺷﺪﻩ ﺑﺮ درﺧﺖ ﺑﻔﺮوﺷﻨﺪ‪ ،‬اﺷﻜﺎل ﻧ ﺪارد‪.‬‬
‫وﻟﯽ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻋﻮض ﺁن را ﺧﺮﻣﺎ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮوﺧﺘﻦ ﺧﻴﺎر و ﺑﺎدﻧﺠﺎن اﺷﻜﺎل ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪٤٩٩‬‬
‫‪ -‬ﺑﭽﻪ ﺻﻐﻴﺮﯼ را آﻪ وﻟﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﺪون اﺟﺎزﻩ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﻧﻤﯽﺗﻮان اﺟﻴﺮ آ ﺮد‪.‬‬
‫وﻟﯽ آﺴﯽ آﻪ ﺑﻪ ﻣﺠﺘﻬﺪ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ از ﻳﻜﻨﻔ ﺮ ﻣ ﻮﻣﻦ آ ﻪ ﻋ ﺎدل ﺑﺎﺷ ﺪ‬
‫اﺟﺎزﻩ ﺑﮕﻴﺮد و او را اﺟﻴﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔ ﺮ آ ﺴﯽ ﺑﭽ ﻪاﯼ را ﺧﺘﻨ ﻪ آﻨ ﺪ و ﺿ ﺮرﯼ ﺑ ﻪ ﺁن ﺑﭽ ﻪ ﺑﺮﺳ ﺪ ﻳ ﺎ ﺑﻤﻴ ﺮد‪،‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﻌﻤﻮل ﺑﺮﻳﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺿﺎﻣﻦ اﺳﺖ‪ .‬و اﮔﺮ ﺑﻴ ﺸﺘﺮاز ﻣﻌﻤ ﻮل ﻧﺒﺮﻳ ﺪﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺿﺎﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪) .‬ﺁﻳ ﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿ ﻴﺢ اﻟﻤ ﺴﺎﺋﻞ‪ ،‬اﺣﻜ ﺎم ﺧﺮﻳ ﺪ و ﻓ ﺮوش و‬
‫ﻣﻌﺎﻣﻼت ﻣﻜﺮوﻩ و ﺑﺎﻃﻞ(‪.‬‬

‫در اﺣﻜﺎم ﻧﻜﺎح‬

‫ﺑﺪاﻧﻜﻪ ﻣﻜﺮوﻩ اﺳﺖ ﻧﻜﺎح زﻧﺎن ﺳﻔﻴﻪ‪ ،‬و ﻧﻜ ﺎح دﺧﺘ ﺮﯼ آ ﻪ ﻧﮕ ﺎﻩ ﺑ ﻪ ﻋ ﻮرت‬
‫ﻣﺎدر او آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﻜﺎح زﻧﯽ ﺳﻨّـﯽ‪ .‬و ﻧﻴﺰ از ﻣﻜﺮوهﺎت اﺳﺖ‪ :‬ﻋﻘﺪ آ ﺮدن در‬
‫وﻗﺘﯽ آﻪ ﻗﻤﺮ در ﺑ ﺮج ﻋﻘ ﺮب ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬و ﻋﻘ ﺪ آ ﺮدن در ﺳ ﻪ روز ﺁﺧ ﺮ ﻣ ﺎﻩ‪ ،‬و ﺗ ﺮك‬
‫ﺑﺴﻢ اﷲ آﺮدن در ﺣﺎﻟ ﺖ دﺧ ﻮل‪ ،‬و در ﺣ ﺎل ﺟﻤ ﺎع ﻧﮕ ﺎﻩ آ ﺮدن ﺑ ﻪ ﻓ ﺮج زن‪ ،‬وﻟ ﯽ‬
‫آﺮاهﺖ دﻳﺪن اﻧﺪرون ﺁن ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ و ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺠﺘﻬﺪﻳﻦ اﻳﻦ را ﺣ ﺮام ﻣ ﯽداﻧﻨ ﺪ‬
‫و در ﺣﺪﻳﺚ ﺁﻣ ﺪﻩ آ ﻪ اﮔ ﺮ ﻓﺮزﻧ ﺪﯼ دراﻳ ﻦ ﺣ ﺎل ﺣﺎﺻ ﻞ ﺷ ﻮد آ ﻮر ﺧﻮاه ﺪ ﺑ ﻮد‪ .‬و‬
‫ﻣﻜﺮوﻩ اﺳﺖ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ در ﺣﺎل ﺟﻤﺎع ﺧﺼﻮﺻﺎ ﻣﺮد را ﻣﮕﺮ ذآﺮ ﺧ ﺪاﻳﺘﻌﺎﻟﯽ)!(‪.‬‬
‫ﭼﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺁﻣﺪﻩ آﻪ اﮔ ﺮ در ﺣ ﺎل ﺟﻤ ﺎع ﺳ ﺨﻦ ﮔﻮﻳﻨ ﺪ ﻓﺮزﻧ ﺪﯼ آ ﻪ ﺣﺎﺻ ﻞ ﺷ ﻮد‬
‫ﮔﻨ ﮓ ﺧﻮاه ﺪ ﺑ ﻮد‪ .‬و ﻣﻜ ﺮوﻩ اﺳ ﺖ ﻧﻜ ﺎح زن ﺑ ﺎ ﻣ ﺮد ﻓﺎﺳ ﻖ‪ ،‬ﺧ ﺼﻮﺻﺎ اﮔ ﺮ‬
‫ﺷ ﺮاﺑﺨﻮار ﻳ ﺎ ﺳﻨ ّـﯽ ﻳ ﺎ ﻣﺴﺘ ﻀﻌﻒ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬و ﻣﻜ ﺮوﻩ اﺳ ﺖ ﻧﻜ ﺎح آ ﺮدن زﻧ ﺎن ﺳ ﻴﺎﻩ‬
‫ﭘﻮﺳﺖ ﺳﻮاﯼ زﻧ ﺎن ﻣﻤﻠﻜ ﺖ ﻧ ﻮﺑﯽ‪ .‬و ﻣﻜ ﺮوﻩ اﺳ ﺖ رﻳﺨ ﺘﻦ ﻣﻨ ﯽ در ﻏﻴ ﺮ ﻓ ﺮج زن‬
‫ﺁزادﯼ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﻋﻘ ﺪ دوام او را ﺧﻮاﺳ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ ﺑ ﯽ اذن او‪ .‬وﻣﻜ ﺮوﻩ اﺳ ﺖ ﺧﻮاﺑﻴ ﺪن‬
‫ﻣﻴﺎن دو زن ﺁزاد‪ ،‬اﻣﺎ ﺧﻮاﺑﻴﺪن ﻣﻴﺎن دو آﻨﻴﺰ ﻣﻜﺮوﻩ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫و ﺣﺮام اﺳﺖ دﺧﻮل آﺴﯽ ﺑﺮ آﻨﻴﺰﯼ آﻪ ﭘﺴﺮ او ﺑﺪو دﺧﻮل آﺮدﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬اﻣ ﺎ‬
‫اﮔﺮ هﺮ ﻳﻚ از ﭘﺪر و ﭘﺴﺮ زن ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﺑﻪ ﺷﺒﻬﻪ دﺧﻮل آﻨﻨ ﺪ)!(‪ ،‬ﺁﻳ ﺎ ﺑ ﺮ دﻳﮕ ﺮﯼ‬
‫ﺣﺮام ﻣ ﯽﺷ ﻮد ﻳ ﺎ ﻧ ﻪ؟ ﻣﻴﺎﻧ ﻪ ﻣﺠﺘﻬ ﺪﻳﻦ در ﺁن اﺧ ﺘﻼف اﺳ ﺖ‪ ،‬و اﺻ ﺢ ﺁن اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫ﺣﺮام ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬هﻤﭽﻨﻴﻦ ﺧﻼف اﺳﺖ ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﺠﺘﻬﺪﻳﻦ در اﻳﻨﻜﻪ آﻨﻴﺰﯼ را آﻪ ﭘﺪر ﻳ ﺎ‬
‫ﭘﺴﺮ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﻬﻮت ﺑﻪ او ﻣﺎﻟﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻳﺎ ﻧﮕ ﺎﻩ آ ﺮدﻩ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺟ ﺎﺋﯽ آ ﻪ ﻏﻴ ﺮ از‬
‫ﺁﻗﺎ آﺴﯽ دﻳﮕ ﺮﯼ دﺳ ﺖ ﻧﺘﻮاﻧ ﺪ ﻣﺎﻟﻴ ﺪن و ﻧﮕ ﺎﻩ آ ﺮدن‪ ،‬ﺁﻳ ﺎ ﺑ ﻪ ﻣﺠ ﺮد ﻧﮕ ﺎﻩ آ ﺮدن ﻳ ﺎ‬

‫‪٥٠٠‬‬
‫دﺳ ﺖ ﻣﺎﻟﻴ ﺪن ﻳﻜ ﯽ ﺣ ﺮام ﻣﺆﺑ ﺪ ﻣ ﯽﺷ ﻮد ﺑ ﺮ دﻳﮕ ﺮﯼ؟ اﻗ ﺮب ﺁن اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺣ ﺮام‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻜﺮوﻩ اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺠﺘﻬﺪﻳﻦ ﺑﺮﺁﻧﻨﺪ آﻪ اﮔﺮ ﭘﺴﺮ دﺳ ﺖ ﻣﺎﻟﻴ ﺪﻩ‬
‫ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺮ ﭘ ﺪر ﺣ ﺮام ﻧﻤ ﯽﺷ ﻮد‪ ،‬اﻣ ﺎ اﮔ ﺮ ﭘ ﺪر دﺳ ﺖ ﻣﺎﻟﻴ ﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ ﺑ ﺮ ﭘ ﺴﺮ ﺣ ﺮام‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫و اﮔ ﺮ زن ﺑ ﺰرگ ﺷﺨ ﺼﻲ‪ ،‬زن آﻮﭼ ﻚ او را ﺷ ﻴﺮ ده ﺪ)!(‪ ،‬ه ﺮ دو ﺑ ﺮ‬
‫ﺷ ﻮهﺮ ﺣ ﺮام ﻣ ﯽﺷ ﻮﻧﺪ‪ ،‬ه ﺮ ﮔ ﺎﻩ ﺑ ﻪ زن ﺑ ﺰرگ دﺧ ﻮل آ ﺮدﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬واﮔ ﺮ دﺧ ﻮل‬
‫ﻧﻜﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زن ﺑﺰرگ ﺣﺮام ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺲ‪.‬‬
‫و زﻧﺎﻧﯽ آﻪ ﺷﻮهﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺟﻤﻌﯽ ﺑﺎ اﻳﺸﺎن زﻧﺎ آﻨﻨﺪ‪ ،‬در اﻳﻨ ﺼﻮرت‬
‫ﺁن زﻧﺎن ﺑﺮ ﺁﻧﻬﺎﺋﯽ آﻪ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ دﺧﻮل آﺮدﻩاﻧﺪ ﺣﺮام ﻣﺆﺑﺪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫و دﺧﺘﺮان ﻋﻤﻪ و ﺧﺎﻟ ﻪ ﺑ ﺮ آ ﺴﯽ آ ﻪ ﺑ ﺎ ﻋﻤ ﻪ و ﺧﺎﻟ ﻪ ﺧ ﻮد زﻧ ﺎ آﻨ ﺪ‪ ،‬ﺣ ﺮام‬
‫ﻣﺆﺑﺪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻋﻤﻪ و ﺧﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﺷﺒﻬﻪ دﺧﻮل آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳ ﺎ ﻋﻘ ﺪ دﺧﺘ ﺮان‬
‫اﻳﺸﺎن ﭘﻴﺶ از زﻧﺎﯼ اﻳﺸﺎن واﻗﻊ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺮام ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﺣﺮاﻣﻨﺪ ﻣﺎدران و دﺧﺘﺮان و ﺧﻮاهﺮان ﻣﺮداﻧﯽ آ ﻪ ﺑ ﺎ اﻳ ﺸﺎن ﻟ ﻮاط آ ﺮدﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺗﻤﺎم ﻳﺎ ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﺣﺸﻔﻪ در ﻣﻘﻌﺪ اﻳﺸﺎن ﻏﺎﺋﺐ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬در اﻳ ﻦ ﺻ ﻮرت‬
‫ﻣ ﺎدران و ﺧ ﻮاهﺮان ودﺧﺘ ﺮان ﺷ ﺨﺺ ﻟ ﻮاط دهﻨ ﺪﻩ ﺑ ﺮ ﻟ ﻮاط آﻨﻨ ﺪﻩ ﺣ ﺮام ﻣﺆﺑ ﺪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬هﺮ ﮔﺎﻩ ﻋﻘﺪ اﻳﺸﺎن ﭘﻴﺶ از ﻟﻮاط آﺮدن ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﻣﻴﺎن ﻣﺠﺘﻬﺪﻳﻦ ﺧﻼف‬
‫اﺳﺖ در ﺣﺮام ﺑﻮدن ﻣﺎدر ﻣﺎدر او)!( و دﺧﺘ ﺮ دﺧﺘ ﺮ او‪ .‬اﻣ ﺎ ﻳﻘ ﻴﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ دﺧﺘ ﺮ‬
‫ﺧﻮاهﺮ او ﺣﺮام ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫و درﺣﺮام ﺑﻮدن ﺟﻤﻊ ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻋﻤﻪ و ﺧﺎﻟﻪ و دﺧﺘﺮ ﺑﺮادر و دﺧﺘﺮ ﺧﻮاهﺮ هﺮ‬
‫ﮔ ﺎﻩ آﻨﻴ ﺰ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ ،‬اﺧ ﺘﻼف اﺳ ﺖ ﻣﻴﺎﻧ ﻪ ﻣﺠﺘﻬ ﺪﻳﻦ‪ .‬و اﻓ ﻀﻞ اﻟﻤﺘ ﺎﺧﺮﻳﻦ ﺑﻬﺎءاﻟﻤﻠ ﺔ و‬
‫اﻟﺪﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻃﺎب ﺛﺮاﻩ ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﻣﺘﻔ ﻖ ﺑ ﻮدﻩاﻧ ﺪ‪ ،‬زﻳ ﺮا آ ﻪ در اﻳ ﻦ‬
‫ﺑﺎب ﺣﺪﻳﺜﯽ ﺑﻨﻈﺮ ﻧﺮﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و دﺧﺘﺮﯼ آﻪ هﻨﻮز ﻧﻪ ﺳﺎل ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺷﻮهﺮ ﺑﺎ او دﺧﻮل آﻨﺪ و ﻣﺨﺮج‬
‫ﺣ ﻴﺾ و ﺑ ﻮل ﻳ ﺎ ﻣﺨ ﺮج ﺑ ﻮل و ﻏ ﺎﻳﻂ او ﻳﻜ ﯽ ﺷ ﻮد ﺑ ﺮ ﺷ ﻮهﺮ ﺧ ﻮد ﺣ ﺮام ﻣﺆﺑ ﺪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ دﺧﺘﺮ ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺎﺷﺪ و ﺷﻮهﺮش ﭼﻮن ﺑﺎ او دﺧ ﻮل آﻨ ﺪ اﻳ ﻦ ﺣ ﺎل واﻗ ﻊ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﺁﻳﺎ ﺣ ﺮام ﻣﺆﺑ ﺪﻣﯽﺷ ﻮد ﻳ ﺎ ﻧ ﻪ؟ ﻣﻴﺎﻧ ﻪ ﻣﺠﺘﻬ ﺪﻳﻦ در ﺁن ﺧ ﻼف اﺳ ﺖ‪ .‬هﻤﭽﻨ ﻴﻦ‬
‫ﺧ ﻼف اﺳ ﺖ در اﻳﻨﻜ ﻪ اﮔ ﺮ ﺑﻜ ﺎرت دﺧﺘ ﺮﯼ را ﺑ ﺎ اﻧﮕ ﺸﺖ ﺑﺒﺮﻧ ﺪ‪ ،‬ﺁﻳ ﺎ ﺣ ﺮام ﻣﺆﺑ ﺪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﻳﺎ ﻧﻪ؟ و اﻗﺮب ﺁن اﺳﺖ آﻪ ﺣﺮام ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪٥٠١‬‬
‫و هﺮﮔ ﺎﻩ ه ﺮ ﻳ ﻚ از دو ﺷ ﺨﺺ دﺧﺘ ﺮ ﺧ ﻮد را ﺑ ﻪ ﻧﻜ ﺎح دﻳﮕ ﺮﯼ دهﻨ ﺪ آ ﻪ‬
‫ﻣﻬ ﺮ ه ﺮ ﻳ ﻚ از ﺁﻧﻬ ﺎ ﻓ ﺮج دﻳﮕ ﺮﯼ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬اﻳ ﻦ ﻧﻜ ﺎح ﺑﺎﻃ ﻞ اﺳ ﺖ و ﺁﻧ ﺮا ﺷ ﻘﺎر‬
‫ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ‪) .‬ﺟﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺑﺎب ﻳﺎزدهﻢ‪ ،‬در ﻧﻜﺎح واﺟﺐ و ﺳ ﻨﺖ و ﺣ ﺮام و ﻣﻜ ﺮوﻩ‬
‫و ﻣﺒﺎح وﻧﻜﺎح ﻣﺘﻌﻪ و آﻨﻴﺰ(‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫‪ -‬ﺑﺪاﻧﻜﻪ در ﺧﻮاﺑﻴﺪن ﺷﺐ ﭘﻴﺶ زﻧﺎن‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﺠﺘﻬﺪﻳﻦ اﺧﺘﻼف اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺁﻳ ﺎ‬
‫واﺟﺐ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ؟ ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺠﺘﻬﺪﻳﻦ ﮔﻔﺘ ﻪاﻧ ﺪ آ ﻪ واﺟ ﺐ ﻧﻴ ﺴﺖ ﻣﮕ ﺮ ﺁﻧﻜ ﻪ ﻣﻴﺎﻧ ﻪ‬
‫اﻳﺸﺎن اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﻗﺴﻤﺖ آﻨﺪ‪ .‬و ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺠﺘﻬﺪﻳﻦ ﺑﺮﺁﻧﻨﺪ آﻪ اﮔﺮ آﺴﯽ ﻳﻚ زن داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ واﺟﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﻣﺮد زﻳﺎدﻩ از ﻳﻚ زن داﺋﻤﯽ ﻧﺪاﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺮ‬
‫او ﻻزم اﺳﺖ آﻪ در هﺮ ﭼﻬﺎر ﺷﺐ ﻳﻚ ﺷﺐ ﻧﺰد او ﺑﺨﻮاﺑﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ دو زن داﺷ ﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دو ﺷﺐ ﭘﻴﺶ اﻳﺸﺎن ﺑﺨﻮاﺑﺪ و دو ﺷﺐ دﻳﮕﺮ هﺮ ﺟﺎ آﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺑﺨﻮاﺑﺪ‪ .‬و اﮔ ﺮ‬
‫ﺳ ﻪ زن داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺳ ﻪ ﺷ ﺐ ﭘ ﻴﺶ اﻳ ﺸﺎن ﺑﺨﻮاﺑ ﺪ و ﻳ ﻚ ﺷ ﺐ ه ﺮ ﺟ ﺎ آ ﻪ ﺧﻮاه ﺪ‬
‫ﺑﺨﻮاﺑﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﭼﻬﺎر زن داﺋﻤﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬واﺟﺐ اﺳﺖ آﻪ هﺮ ﺷﺐ ﭘﻴﺶ ﻳﻜ ﯽ از‬
‫اﻳ ﺸﺎن ﺑﺨﻮاﺑ ﺪ‪ .‬و روز ﭘ ﻴﺶ زﻧ ﺎن ﺑ ﻮدن ﻻزم ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬و در ﺷ ﺐ ﺧﻮاﺑﻴ ﺪن ﻣﻴﺎﻧ ﻪ‬
‫زﻧﺎن‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﺑﻪ زﻧﯽ آﻨﺪ آ ﻪ ﻧ ﺎم او ﺑ ﻪ ﻗﺮﻋ ﻪ ﺑﻴ ﺮون ﺁﻳ ﺪ‪ .‬و اﮔ ﺮ آ ﺴﯽ ﻳ ﻚ زن ﺁزاد‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﻚ آﻨﻴﺰ‪ ،‬دو ﺷﺐ ﭘﻴﺶ زن ﺁزاد ﺑﺨﻮاﺑﺪ و ﻳﻚ ﺷﺐ ﭘﻴﺶ آﻨﻴ ﺰ‪ ،‬و ﭘ ﻨﺞ‬
‫ﺷ ﺐ دﻳﮕ ﺮ هﻔﺘ ﻪ ه ﺮ ﺟ ﺎ آ ﻪ ﺧﻮاه ﺪ ﺑﺨﻮاﺑ ﺪ‪ .‬و اﮔ ﺮ ﺷ ﻮهﺮ ﺑ ﻪ ﺳ ﻔﺮ رود‪ ،‬ﺷ ﺐ‬
‫ﺧﻮاﺑﻴﺪن ﭘﻴﺶ زﻧﺎن ﺳﺎﻗﻂ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و ﺁﻳﺎ ﻗﻀﺎﯼ ﺁن ﺑ ﺮ ﺷ ﻮهﺮ واﺟ ﺐ اﺳ ﺖ ﻳ ﺎ ﻧ ﻪ؟‬
‫ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﺠﺘﻬﺪﻳﻦ در اﻳﻨﺒﺎرﻩ اﺧ ﺘﻼف اﺳ ﺖ‪ .‬و واﺟ ﺐ در ﺷ ﺐ ﺧﻮاﺑﻴ ﺪن ﭘ ﻴﺶ زن ﺁن‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﻧﺰدﻳﻚ او ﺑﺨﻮاﺑ ﺪ‪ ،‬اﻣ ﺎ دﺧ ﻮل آ ﺮدن ﺑ ﺮ زن ﻻزم ﻧﻴ ﺴﺖ‪ ،‬ﻣﮕ ﺮ در ﭼﻬ ﺎر‬
‫ﻣﺎﻩ ﻳﻚ ﻧﻮﺑﺖ‪ .‬و آﺴﻴﻜﻪ ﺑﻮاﺳﻄﻪ ﻣﺎﻧﻌﯽ ﺷﺐ ﭘﻴﺶ زﻧﺎن ﺧ ﻮد ﻧﺘﻮاﻧ ﺪ ﺧﻮاﺑﻴ ﺪن ﭼ ﻮن‬
‫ﭘﺎﺳﺒﺎﻧﺎن و ﺷﺒﮕﺮدان‪ ،‬روز اﻳﺸﺎن ﺑﺠﺎﯼ ﺷﺐ اﻳﺸﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫و اﮔﺮ دﺧﺘﺮ ﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺷﻮهﺮ ﺁرﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ هﻔ ﺖ ﺷ ﺐ ﭘ ﻴﺶ او ﺧﻮاﺑﻴ ﺪن‪ .‬و‬
‫اﮔ ﺮ ﺑﻜ ﺮ ﻧﺒﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺳ ﻪ ﺷ ﺐ ﭘ ﻴﺶ او ﺑﺨﻮاﺑ ﺪ‪ .‬و ﺟ ﺎﺋﺰ ﻧﻴ ﺴﺖ آ ﻪ زن ﻋ ﻮض ﺷ ﺐ‬
‫ﺧﻮاﺑﻴﺪن ﭼﻴﺰﯼ از ﺷﻮهﺮ ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬و اﮔﺮ ﺷﻮهﺮ در ﺷﺐ ﭘﻴﺶ زﻧ ﺎن ﺑ ﺮ اﻳ ﺸﺎن ﻇﻠ ﻢ‬
‫آﻨﺪ‪ ،‬واﺟﺐ اﺳﺖ آﻪ ﺁن را ﻗﻀﺎ آﻨﺪ ﺑﻘﺪر ﺁﻧﭽﻪ ﭘﻴﺶ اﻳﺸﺎن ﻧﺨﻮاﺑﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪٥٠٢‬‬
‫‪ -‬ﺑﺪاﻧﻜ ﻪ ﺑﻤﺤ ﺾ دﺧ ﻮل آ ﺮدن در ﻗﺒ ﻞ ﻳ ﺎ در دﺑ ﺮ زن‪ ،‬ﭘ ﺮداﺧﺘﻦ ﻣﻬ ﺮ او‬
‫واﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺧ ﻮاﻩ ﺑ ﻪ ﻋﻘ ﺪ ﺻ ﺤﻴﺢ ﺑﺎﺷ ﺪ و ﺧ ﻮاﻩ ﺑ ﻪ ﺷ ﺒﻬﻪ‪ .‬و ﻣﻤﻜ ﻦ ﻧﻴ ﺴﺖ آ ﻪ‬
‫دﺧﻮل ﺑﯽﻣﻬﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و واﺟﺐ ﻧﻴﺴﺖ در ﻳﻜﺒﺎر دﺧﻮل آ ﺮدن اﻻ ﻳ ﻚ ﻣﻬ ﺮ‪ ،‬ﻣﮕ ﺮ در‬
‫ﭘﻨﺞ ﻣﻮﺿﻊ‪ :‬اول ﺁﻧﻜ ﻪ ﺷﺨ ﺼﯽ آﻨﻴ ﺰ دﻳﮕ ﺮﯼ را ﺑ ﻪ ﺷ ﺒﻬﻪ دﺧ ﻮل آﻨ ﺪ و در اﺛﻨ ﺎﯼ‬
‫دﺧﻮل آﺮدن ﺁﻗﺎﯼ ﺁن آﻨﻴﺰ او را ﺑﻔﺮوﺷﺪ و ﺗﺎ ﺗﻤ ﺎم ﻧ ﺸﺪن دﺧ ﻮل درﻣﻠ ﻚ ﺁﻗ ﺎﯼ دوم‬
‫ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬و ﺑﻌ ﻀﯽ از ﻣﺠﺘﻬ ﺪﻳﻦ ﮔﻔﺘ ﻪاﻧ ﺪ آ ﻪ در اﻳ ﻦ ﺻ ﻮرت دﺧ ﻮل آﻨﻨ ﺪﻩ دو ﻣﻬ ﺮ‬
‫ﻣﯽدهﺪ‪ :‬ﻳﻜﯽ ﺑﻪ ﺁﻗﺎﯼ اول و ﻳﻜﯽ ﺑﻪ ﺁﻗﺎﯼ دوم‪ .‬دوم ﺁﻧﻜﻪ زن ﭘ ﺴﺮ را ﭘ ﺪر ﺑ ﻪ ﺷ ﺒﻬﻪ‬
‫دﺧﻮل آﻨﺪ‪ .‬درﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺠﺘﻬﺪﻳﻦ ﺑﺮﺁﻧﻨﺪ آﻪ ﭘ ﺪر دو ﻣﻬﺮﻣ ﯽده ﺪ‪ :‬ﻳ ﻚ‬
‫ﻣﻬﺮ ﺑﻪ زن ﺟﻬﺖ دﺧﻮل ﺑﺎو و ﻳﻚ ﻣﻬﺮ ﺑﻪ ﭘﺴﺮ ﺧﻮد ﺟﻬﺖ ﻓﺴﺦ ﻧﻜﺎح ﻣﻴﺎﻧﻪ ﭘ ﺴﺮ و‬
‫زن‪ .‬ﺳ ﻮم ﺁﻧﻜ ﻪ ﺷﺨ ﺼﯽ زﻧ ﯽ را ﻧﻜ ﺎح آﻨ ﺪ و ﭘ ﺴﺮ او دﺧﺘ ﺮ ﺁن زن را ﻧﻜ ﺎح آﻨ ﺪ‪.‬‬
‫ﺁﻧﮕ ﺎﻩ دﺧﺘ ﺮ را ﭘ ﺪر ﺑ ﻪ ﺷ ﺒﻬﻪ وﻃ ﯽ آﻨ ﺪ و ﻣ ﺎدر را ﭘ ﺴﺮ‪ .‬درﻳﻨ ﺼﻮرت ه ﺮ آ ﺪام‬
‫زودﺗ ﺮ دﺧ ﻮل آ ﺮدﻩ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻬ ﺮ ﺁن زﻧ ﯽ را آ ﻪ ﺑ ﻪ ﺷ ﺒﻬﻪ دﺧ ﻮل آ ﺮدﻩ ﺑﺎﺿ ﺎﻓﻪ‬
‫ﻧﺼﻒ ﻣﻬﺮ زن ﺧﻮد را ﻣﯽدهﺪ‪ ،‬و ﺁﻧﻜﺲ آﻪ ﺑﻌﺪ از او دﺧﻮل آﺮدﻩ ﻧﻴﺰ ﻳﻚ ﻣﻬ ﺮ و‬
‫ﻧﺼﻒ ﻣﻬﺮ ﻣﯽدهﺪ و در ﻧﺼﻒ ﻣﻬﺮ رﺟﻮع ﻣﯽآﻨﺪ ﺑﺮ آﺴﻴﻜﻪ ﺑﻴ ﺸﺘﺮ دﺧ ﻮل آ ﺮدﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺁن آﺲ آﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ دﺧﻮل آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ دو ﻣﻬﺮ ﻣﯽدهﺪ‪ .‬ﭼﻬﺎرم ﺁﻧﻜﻪ هﺮ ﮔﺎﻩ‬
‫ﺷﺨﺼﯽ دو زن را در دو وﻗﺖ ﻋﻘﺪ آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ زﻧﯽ آﻪ ﺁﺧ ﺮ ﻋﻘ ﺪ آ ﺮدﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‬
‫دﺧﻮل آﻨﺪ و ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻇﺎهﺮ ﺷﻮد آﻪ ﻳﻜﯽ ﻣﺎدر و دﻳﮕﺮﯼ دﺧﺘﺮ ﺑ ﻮدﻩ‪ .‬درﻳ ﻦ ﺻ ﻮرت‬
‫ﺁن زﻧﯽ آﻪ ﺑﻪ ﺷﺒﻬﻪ دﺧ ﻮل ﺑ ﻪ او واﻗ ﻊ ﺷ ﺪﻩ ﺗﻤ ﺎم ﻣﻬ ﺮ را ﻣ ﯽﮔﻴ ﺮد و ﺁن زﻧ ﯽ آ ﻪ‬
‫ﭘﻴﺸﺘﺮ ﻋﻘﺪ او آﺮدﻩاﻧﺪ ﻧﺼﻒ ﻣﻬﺮ را ﻣﯽﮔﻴﺮد‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ دﺧﻮل آﺮدن ﻳ ﻚ ﻣﻬ ﺮ‬
‫و ﻧﺼﻒ ﻣﯽدهﺪ‪ .‬ﭘﻨﺠﻢ ﺁﻧﻜﻪ ﺑﺎ زن ﻳﺎﺋﺴﻪ ﻳﻌﻨﯽ زﻧﯽ آﻪ از ﺣﻴﺾ دﻳﺪن ﻣﺎﻳﻮس ﺷﺪﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ دﺧ ﻮل آﻨ ﺪ‪ ،‬و در اﺛﻨ ﺎﯼ دﺧ ﻮل آ ﺮدن او را ﻃ ﻼق ﮔﻮﻳ ﺪ‪ .‬درﻳﻨ ﺼﻮرت ﻣﻬ ﺮ‬
‫ﻣ ﺴﻤﯽ و ﻣﻬﺮاﻟﻤﺜ ﻞ ﺑ ﻪ ﺁن زن ﻣ ﯽده ﺪ واﮔ ﺮ در ﺛ ﺎﻧﯽ ﻋﻘ ﺪ آﻨ ﺪ دو ﻣﻬ ﺮ ﻣ ﺴﻤﯽ‬
‫ﻣﯽدهﺪ‪) .‬ﺟﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺑﺎب دوازدهﻢ‪ ،‬اﻗﺴﺎم ﻃﻼق از واﺟﺐ و ﺣﺮام و ﻣﻜ ﺮوﻩ و‬
‫ﺳﻨﺖ(‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫‪ -‬ﺑﺪاﻧﻜ ﻪ‪ :‬ه ﺮ ﻳ ﻚ از ﻣ ﺮد و زن ﭘ ﻴﺶ از ﻋﻘ ﺪ ﻧﻜ ﺎح دﻳﻮاﻧ ﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺧ ﻮاﻩ‬
‫دﻳﻮاﻧﮕﯽ او داﺋﻤﯽ ﺑﺎﺷ ﺪ و ﺧ ﻮاﻩ دورﯼ‪ ،‬و ﺧ ﻮاﻩ دﺧ ﻮل آ ﺮدﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ و ﺧ ﻮاﻩ ﻧﻜ ﺮدﻩ‬
‫ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﻓ ﺴﺦ ﻧﻜ ﺎح ﻣ ﯽﺗ ﻮان آ ﺮد‪ .‬اﻣ ﺎ اﮔ ﺮ ﺑﻌ ﺪ از ﻋﻘ ﺪ دﻳ ﻮاﻧﮕﯽ ﺣ ﺎدث ﺷ ﻮد‪،‬‬

‫‪٥٠٣‬‬
‫درﻳﻨ ﺼﻮرت ﻣ ﺮد ﻧﻜ ﺎح را ﻓ ﺴﺦ ﻣ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ آ ﺮد‪ ،‬اﻣ ﺎ زن ﻧﻜ ﺎح را ﻓ ﺴﺦ ﻧﻤ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ‬
‫آﺮد‪.‬‬
‫و اﮔﺮ ﻣﺮد ﭘﻴﺶ از ﻋﻘﺪ ﺧﺼﯽ ﺑﺎﺷ ﺪ ﻳﻌﻨ ﯽ ﺧ ﺼﻴﻪ ﻧﺪاﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬زن ﻓ ﺴﺦ‬
‫ﻧﻜﺎح ﺧﻮد ﻣﯽﺗﻮاﻧ ﺪ آ ﺮد‪ .‬اﻣ ﺎ اﮔ ﺮ ﺑﻌ ﺪ از ﻋﻘ ﺪ ﺣ ﺎدث ﺷ ﻮد‪ ،‬ﻓ ﺴﺦ ﻧﻤ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ آ ﺮد‪.‬‬
‫هﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳ ﺖ ﺣﻜ ﻢ آ ﺴﯽ آ ﻪ ﺧ ﺼﻴﻪ او را آﻮﻓﺘ ﻪ ﻳ ﺎ ﺑﺮﻳ ﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ ﭘ ﻴﺶ از دﺧ ﻮل‪.‬‬
‫وﻟﯽ اﮔﺮ ﺑﻌﺪ ازدﺧﻮل ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬درﺑﺎرﻩ ﺧﺼﻴﻪ ﺑﺮﻳﺪﻩ ﻣﺠﺘﻬ ﺪﻳﻦ را دو ﻗ ﻮل اﺳ ﺖ‪ :‬اﮔ ﺮ‬
‫ﻳﻚ ﺧﺼﻴﻪ را ﺑﺮﻳﺪﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺧﺼﻴﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﺎﺷﺪ زن اﺧﺘﻴﺎر ﻓﺴﺦ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫و اﮔ ﺮ ه ﺮ ﻳ ﻚ از زن ﻳ ﺎ ﺷ ﻮهﺮ ﺟ ﺬام داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ ،‬ﻓ ﺴﺦ ﻧﻜ ﺎح ﻣ ﯽﺗﻮاﻧﻨ ﺪ‬
‫آﺮد‪ .‬وﻟﯽ ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺠﺘﻬﺪﻳﻦ ﺟﺬام را ﻓﻘﻂ در زن ﻋﻴﺐ ﻣﯽداﻧﻨﺪ و ﻣﯽﮔﻮﻳﻨ ﺪ اﮔ ﺮ‬
‫ﻣﺮد ﺟﺬام داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زن ﻓﺴﺦ ﻧﻜﺎح ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ آﺮد‪.‬‬
‫و اﮔﺮ زن ﻗ ﺮن داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬و ﻗ ﺮن ﭼﻴ ﺰﯼ اﺳ ﺖ ﻣ ﺸﺎﺑﻪ اﺳ ﺘﺨﻮان آ ﻪ در‬
‫ﻓﺮج زن ﺑﻬﻢ ﻣﯽرﺳﺪ و ﻣﺎﻧﻊ از دﺧﻮل آﺮدن ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻ ﻮرت ﻣ ﺮد ﻓ ﺴﺦ‬
‫ﻧﻜﺎح او ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ آﺮد‪.‬‬
‫و اﮔ ﺮ زن ﻋﻔ ﻞ داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬و ﺁن ﭼﻴ ﺰﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ در ﻓ ﺮج زن ﺑﻬ ﻢ‬
‫ﻣﯽرﺳﺪ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﮔﻮﺷﺖ ﭘﺎرﻩ آﻪ ﻣﺎﻧﻊ دﺧﻮل ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬در اﻳﻨﺼﻮرت ﺑﺮ ﻗﻮل ﺑﻌﻀﯽ‬
‫از ﻣﺠﺘﻬﺪﻳﻦ ﻣﺮد را ﻓﺴﺦ ﻧﻜﺎح او ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬
‫و اﮔﺮ زن رﺗﻖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺁن ﺑﻬ ﻢ ﺁﻣ ﺪن ﻓ ﺮج و روﺋﻴ ﺪن ﮔﻮﺷ ﺖ روﯼ‬
‫ﺁن اﺳﺖ ﺑﻨﻮﻋﯽ آﻪ دﺧﻮل آﺮدن ﺑﻪ ﺁن دﺷﻮار ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺮ ﻗ ﻮل ﺑﻌ ﻀﯽ از ﻣﺠﺘﻬ ﺪﻳﻦ‬
‫ﻣﺮد در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻓﺴﺦ ﻧﻜﺎح او ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ آﺮد‪.‬‬
‫و اﮔ ﺮ ﻣﺨ ﺮج ﺑ ﻮل و ﺣ ﻴﺾ ﻳ ﺎ ﻣﺨ ﺮج ﺑ ﻮل و ﻏ ﺎﻳﻂ زن ﻳﻜ ﯽ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬در‬
‫اﻳﻨﺼﻮرت ﻣﺮد ﻓﺴﺦ ﻧﻜﺎح زن ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪآﺮد‪.‬‬
‫و اﮔ ﺮ ه ﺮ ﻳ ﻚ از زن و ﺷ ﻮهﺮ ﺧﻨﺜ ﯽ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ ،‬درﻳ ﻦ ﺻ ﻮرت ﺑﻌ ﻀﯽ از‬
‫ﻣﺠﺘﻬﺪﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ آﻪ ﻓﺴﺦ ﻧﻜﺎح ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ آﺮد‪.‬‬
‫و ﺑﺪاﻧﻜﻪ ﺧﻴﺎر ﻓﺴﺦ ﻓﻮرﯼ اﺳﺖ‪ ،‬و درﻓﺴﺦ آﺮدن ﻧﻜﺎح ﺑﻪ ﻋﻴ ﺐ اذن ﺣ ﺎآﻢ‬
‫ﺷﺮع ﺷﺮط ﻧﻴﺴﺖ‪) .‬ﺟﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺑﺎب دوازدهﻢ‪ ،‬در ﺷﺮوط ﻃﻼق و ﻃ ﻼق ﺑ ﺎﻳﻦ‬
‫و رﺟﻌﯽ و ﺧﻠﻊ و ﻣﺒﺎرات(‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬

‫‪٥٠٤‬‬
‫‪ -‬ﻋﻘﺪ ازدواج ﺑﺮ دو ﻧﻮع اﺳﺖ‪ :‬ﻋﻘﺪ داﺋ ﻢ آ ﻪ ﻣ ﺪت زﻧﺎﺷ ﻮﺋﯽ در ﺁن ﻣﻌ ﻴﻦ‬
‫ﻧﺸﻮد‪ ،‬و ﻋﻘﺪ ﻏﻴﺮداﺋﻢ آﻪ ﻣﺜﻼ زن را ﺑﻪ ﻣﺪت ﻳﻚ ﺳﺎﻋﺖ ﻳﺎ ﻳﻜﺮوز ﻳﺎ ﻳﻚ ﻣﺎﻩ ﻳﺎ ﻳﻚ‬
‫ﺳﺎل ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻋﻘﺪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬و زﻧﯽ را آﻪ اﻳﻦ ﻗﺴﻢ ﻋﻘﺪ آﻨﻨﺪ ﻣﺘﻌﻪ ﻳﺎ ﺻﻴﻐﻪ ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬زن و ﻣﺮد ﺗﺎ ﻳﻘﻴﻦ ﻧﻜﻨﻨﺪ آﻪ وآﻴﻞ ﺁﻧﻬﺎ ﺻﻴﻐﻪ ﺧﻮاﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨ ﺪ ﺑ ﻪ‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﮕﺎﻩ ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﮔﻤﺎن ﺑﻪ اﻳﻨﻜ ﻪ وآﻴ ﻞ ﺻ ﻴﻐﻪ را ﺧﻮاﻧ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﺎﻓﯽ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺻﻴﻐﻪ ﻋﻘﺪ ازدواج ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻋﺮﺑﯽ ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮاﻧﺪﻩ ﺷ ﻮد‪ ،‬ﺑ ﺪون ﻳ ﻚ ﺣ ﺮف‬
‫ﻏﻠﻂ‪ .‬و آﺴﻴﻜﻪ دﺳﺘﻮر زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ را ﻧﻤﯽداﻧﺪ اﮔﺮ ﻗﺮاﺋﺘﺶ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺎﺷ ﺪ ﻣ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ‬
‫ﻋﻘﺪ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﭘﺪر و ﺟﺪ ﭘﺪرﯼ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮاﯼ ﻓﺮزﻧﺪ ﻧﺎﺑﺎﻟﻎ ﻳ ﺎ دﻳﻮاﻧ ﻪ ﺧ ﻮد آ ﻪ ﺑ ﻪ ﺣ ﺎل‬
‫دﻳ ﻮاﻧﮕﯽ ﺑ ﺎﻟﻎ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬ازدواج آﻨﻨ ﺪ و ﺑﻌ ﺪ از ﺁﻧﻜ ﻪ ﺁن ﻃﻔ ﻞ ﺑ ﺎﻟﻎ ﺷ ﺪ ﻳ ﺎ دﻳﻮاﻧ ﻪ‬
‫ﻋﺎﻗﻞ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬اﮔ ﺮ ازدواﺟ ﯽ آ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ او آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ ﻣﻔ ﺴﺪﻩ ﻧﺪاﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﻧﻤ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ‬
‫ﺁﻧﺮا ﺑﻬﻢ ﺑﺰﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬دﺧﺘﺮﯼ آﻪ ﺑﺤﺪ ﺑﻠﻮغ رﺳ ﻴﺪﻩ و ﻣ ﺼﻠﺤﺖ ﺧ ﻮد را ﺗ ﺸﺨﻴﺺ ﻣ ﯽده ﺪ اﮔ ﺮ‬
‫ﺑﺨﻮاه ﺪ ﺷ ﻮهﺮ آﻨ ﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽ ﻪ ﺑ ﺎآﺮﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳ ﺪ از ﭘ ﺪر و ﭼ ﺪ ﭘ ﺪرﯼ ﺧ ﻮد اﺟ ﺎزﻩ‬
‫ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬وﻟﯽ اﺟﺎزﻩ ﻣﺎدر و ﺑﺮادر ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ ﭘﺪر ﻳﺎ ﺟﺪ ﭘﺪرﯼ ﺑﺮاﯼ ﭘﺴﺮ ﻧﺎﺑﺎﻟﻎ ﺧﻮد زن ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬ﭘ ﺴﺮ ﺑﺎﻳ ﺪ ﺑﻌ ﺪ از‬
‫ﺑﺎﻟﻎ ﺷﺪن ﺧﺮج ﺁن زن را ﺑﺪهﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔ ﺮ ﻣ ﺮد ﺑﻌ ﺪاز ﻋﻘ ﺪ ﺑﻔﻬﻤ ﺪ آ ﻪ زن ﻳﻜ ﯽ از اﻳ ﻦ هﻔ ﺖ ﻋﻴ ﺐ را دارد‪،‬‬
‫ﻣ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ ﻋﻘ ﺪ را ﺑ ﻪ ه ﻢ ﺑﺰﻧ ﺪ‪ :‬اول دﻳ ﻮاﻧﮕﯽ‪ .‬دوم ﺧ ﻮرﻩ‪ .‬ﺳ ﻮم ﺑ ﺮص‪ .‬ﭼﻬ ﺎرم‬
‫آﻮرﯼ‪ .‬ﭘﻨﺠﻢ ﺷﻞ ﺑ ﻮدن‪ .‬ﺷ ﺸﻢ ﺁﻧﻜ ﻪ راﻩ ﺑ ﻮل و ﺣ ﻴﺾ و ﻏ ﺎﻳﻂ او ﻳﻜ ﯽ ﺷ ﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪.‬‬
‫وﻟﯽ اﮔﺮ راﻩ ﺣ ﻴﺾ و ﻏ ﺎﻳﻂ او ﻳﻜ ﯽ ﺷ ﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺑﻬ ﻢ زدن ﻋﻘ ﺪ اﺷ ﻜﺎل دارد‪ .‬هﻔ ﺘﻢ‬
‫ﺁﻧﻜﻪ ﮔﻮﺷﺖ ﻳﺎ اﺳﺘﺨﻮاﻧﯽ ﻳﺎ ﻏﺪﻩاﯼ در ﻓﺮج او ﺑﺎﺷﺪ آﻪ ﻣﺎﻧﻊ ﻧﺰدﻳﻜﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔ ﺮ زن ﺑﻌ ﺪ از ﻋﻘ ﺪ ﺑﻔﻬﻤ ﺪ آ ﻪ ﺷ ﻮهﺮ او دﻳﻮاﻧ ﻪ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻳ ﺎ ﺁﻟ ﺖ ﻣ ﺮدﯼ‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬ﻳﺎ ﻋﻨﻴﻦ اﺳﺖ و ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ وﻃﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺗﺨﻤﻬﺎﯼ او را آﺸﻴﺪﻩاﻧﺪ‪ ،‬ﻣ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ‬
‫ﻋﻘﺪ را ﺑﻬﻢ ﺑﺰﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ اﻧﺴﺎن ﭘﻴﺶ از ﺁﻧﻜﻪ دﺧﺘﺮﻋﻤﻪ ﻳﺎ دﺧﺘﺮﺧﺎﻟ ﻪ ﺧ ﻮد را ﺑﮕﻴ ﺮد‪ ،‬ﺑ ﺎ ﻣ ﺎدر‬
‫ﺁﻧ ﺎن زﻧ ﺎ آﻨ ﺪ‪ ،‬دﻳﮕ ﺮ ﻧﻤ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ ﺑ ﺎ ﺁﻧ ﺎن ازدواج ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ اﮔ ﺮ ﺑ ﺎ دﺧﺘﺮﻋﻤ ﻪ ﻳ ﺎ‬

‫‪٥٠٥‬‬
‫دﺧﺘﺮﺧﺎﻟﻪ ﺧﻮد ازدواج ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﭘﻴﺶ از ﺁﻧﻜﻪ ﺑﺎ ﺁﻧﺎن ﻧﺰدﻳﻜﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺎدرﺷﺎن زﻧﺎ‬
‫آﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻘﺪ ﺁﻧﺎن اﺷﻜﺎل ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ ﺑﺎ زﻧﯽ ﻏﻴﺮ از ﻋﻤﻪ و ﺧﺎﻟﻪ ﺧﻮد زﻧﺎ آﻨﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻴﺎط واﺟﺐ ﺁن اﺳﺖ آﻪ‬
‫ﺑﺎ دﺧﺘﺮ او ازدواج ﻧﻜﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ اﮔﺮ زﻧﯽ راﻋﻘﺪ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ و ﺑ ﺎ او ﻧﺰدﻳﻜ ﯽ آﻨ ﺪ و ﺑﻌ ﺪ ﺑ ﺎ‬
‫ﻣﺎدر او زﻧﺎ آﻨﺪ‪ ،‬ﺁن زن ﺑﺮ او ﺣﺮام ﻧﻤﯽﺷﻮد وهﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺖ اﮔﺮ ﭘ ﻴﺶ از ﺁﻧﻜ ﻪ ﺑ ﺎ‬
‫او ﻧﺰدﻳﻜﯽ آﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺎدر او زﻧﺎ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬زن ﺷﻮهﺮدار اﮔﺮ زﻧﺎ ﺑﺪهﺪ ﺑﺮ ﺷﻮهﺮ ﺧﻮد ﺣﺮام ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺎدر و ﺧﻮاهﺮ و دﺧﺘﺮ ﭘﺴﺮﯼ آﻪ ﻟﻮاط دادﻩ ﺑ ﺮ ﻟ ﻮاط آﻨﻨ ﺪﻩ ﺣ ﺮام اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﭼﻪ ﻟﻮاط آﻨﻨﺪﻩ و ﻟﻮاط دهﻨﺪﻩ ﺑﺎﻟﻎ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ اﮔﺮ ﮔﻤﺎن آﻨﺪ آﻪ دﺧﻮل ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﻳﺎ‬
‫ﺷﻚ آﻨﺪ آﻪ دﺧﻮل ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮ او ﺣﺮام ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ ﺑﺎ ﻣﺎدر ﻳﺎ ﺧﻮاهﺮ ﻳﺎ دﺧﺘﺮ آ ﺴﯽ ازدواج ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪ ،‬و ﺑﻌ ﺪ از ازدواج ﺑ ﺎ‬
‫ﺁن آﺲ ﻟﻮاط آﻨﺪ‪ ،‬ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺮ او ﺣﺮام ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ آﺴﯽ دﺧﺘﺮ ﻧﺎﺑﺎﻟﻐﯽ را ﺑﺮاﯼ ﺧﻮد ﻋﻘﺪ آﻨ ﺪ‪ ،‬و ﭘ ﻴﺶ از ﺁﻧﻜ ﻪ ﻧ ﻪ ﺳ ﺎل‬
‫دﺧﺘﺮ ﺗﻤﺎم ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ ﺑ ﺎ او دﺧ ﻮل آﻨ ﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽ ﻪ راﻩ ﺑ ﻮل و ﺣ ﻴﺾ ﻳ ﺎ راﻩ ﺣ ﻴﺾ و‬
‫ﻏﺎﻳﻂ او را ﻳﻜﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎ او ﻧﺰدﻳﻜﯽ آﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬زﻧﯽ آﻪ ﻋﻘﺪ داﺋﻤﯽ ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺪون اﺟ ﺎزﻩ ﺷ ﻮهﺮ از ﺧﺎﻧ ﻪ ﺑﻴ ﺮون رود‪،‬‬
‫و ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮد را ﺑﺮاﯼ هﺮ ﻟﺬﺗﯽ آﻪ ﺷﻮهﺮش ﻣﯽﺧﻮاهﺪ ﺗﺴﻠﻴﻢ او آﻨ ﺪ‪ .‬و اﮔ ﺮ در اﻳ ﻦ‬
‫ﻣﻮرد اﻃﺎﻋﺖ ﺷﻮهﺮ را ﻧﻜﻨﺪ ﮔﻨﺎهﻜﺎر اﺳﺖ وﺣﻖ ﻏﺬا و ﻟﺒﺎس و ﻣﻨﺰل را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪ -‬زﻧﯽ آﻪ ﺻﻴﻐﻪ ﺷﺪﻩ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﺁﺑﺴﺘﻦ ﺷﻮد‪،‬ﺣﻖ ﺧﺮﺟ ﯽ ﻧ ﺪارد و از ﺷ ﻮهﺮ‬
‫ارث ﻧﻤﯽﺑﺮد‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ در ﺣﺎل ﻧﺎﭼﺎرﯼ زن ﺑﺨﻮاهﺪ زن دﻳﮕﺮ ﻳﺎ ﻣﺮدﯼ ﻏﻴﺮ از ﺷﻮهﺮ ﺧﻮد‬
‫را ﺗﻨﻘﻴﻪ آﻨﺪ ﻳ ﺎ ﻋ ﻮرت او را ﺁب ﺑﻜ ﺸﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳ ﺪ ﭼﻴ ﺰﯼ در دﺳ ﺖ آﻨ ﺪ آ ﻪ دﺳ ﺖ اوﺑ ﻪ‬
‫ﻋﻮرت ﺁن ﻣﺮد ﻧﺮﺳﺪ و هﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺖ اﮔﺮ ﻣﺮد ﺑﺨﻮاهﺪ ﻣﺮد دﻳﮕ ﺮﯼ ﻳ ﺎ زﻧ ﯽ ﻏﻴ ﺮ‬
‫زن ﺧﻮد را ﺗﻨﻘﻴﻪ آﻨﺪ ﻳﺎ ﻋﻮرت او را ﺁب ﺑﻜﺸﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮﻣﺮد ﺑﺮاﯼ ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ زن ﻧﺎﻣﺤﺮم ﻧﺎﭼ ﺎر ﺑﺎﺷ ﺪ آ ﻪ او را ﻧﮕ ﺎﻩ آﻨ ﺪ دﺳ ﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺑﺪن او ﺑﺰﻧﺪ اﺷﻜﺎل ﻧﺪارد‪ .‬وﻟﯽ اﮔﺮ ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻩ آﺮدن ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ آﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ دﺳﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺑﺪن او ﺑﺰﻧﺪ‪ ،‬واﮔﺮ ﺑﺎ دﺳﺖ زدن ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ آﻨﺪف ﻧﺒﺎﻳﺪ او را ﻧﮕﺎﻩ آﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٥٠٦‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ اﻧﺴﺎن ﺑ ﺮاﯼ ﻣﻌﺎﻟﺠ ﻪ آ ﺴﯽ ﻧﺎﭼ ﺎر ﺷ ﻮد آ ﻪ ﺑ ﻪ ﻋ ﻮرت او ﻧﮕ ﺎﻩ آﻨ ﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ اﺣﺘﻴﺎط واﺟﺐ ﺑﺎﻳﺪ ﺁﺋﻴﻨﻪ رادر ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮔﺬاﺷﺘﻪ و در ﺁن ﻧﮕﺎﻩ آﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔ ﺮ زن ﺑﮕﻮﻳ ﺪ ﻳﺎﺋ ﺴﻪام ﻧﺒﺎﻳ ﺪ ﺣ ﺮف او را ﻗﺒ ﻮل آ ﺮد‪ .‬وﻟ ﯽ اﮔ ﺮ ﺑﮕﻮﻳ ﺪ‬
‫ﺷﻮهﺮ ﻧﺪارم ﺣﺮف او ﻗﺒﻮل اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ در ﺷﻮهﺮ دادن دﺧﺘﺮﯼ آﻪ ﺑﻪ ﻧﻪ ﺳﺎل رﺳﻴﺪﻩ و ﻣﻠﻜﻒ ﺷﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ ﻋﺠﻠﻪ آﻨﻨﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻳﻜﯽ از ﺳ ﻌﺎدﺗﻬﺎﯼ ﻣ ﺮد ﺁن‬
‫اﺳﺖ آﻪ دﺧﺘﺮش در ﺧﺎﻧﻪ او ﺣﻴﺾ ﻧﺒﻴﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬هﺮ ﮔﺎﻩ ﻣﺮد در روزﻩ ﻣﺎﻩ رﻣ ﻀﺎن ﻳ ﺎ در ﺣ ﺎل ﺣ ﻴﺾ زن ﺑ ﺎ او ﻧﺰدﻳﻜ ﯽ‬
‫آﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺼﻴﺖ آﺮدﻩ وﻟﯽ اﮔﺮ ﺑﭽﻪاﯼ از ﺁﻧﺎن ﺑﺪﻧﻴﺎ ﺁﻳﺪ‪ ،‬ﺣﻼل زادﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﺮاﯼ ﺷﻴﺮدادن ﺑﭽﻪ ﺳﺰاوار اﺳﺖ آﻪ ﻣ ﺎدر از ﺷ ﻮهﺮ ﺧ ﻮد ﻣ ﺰد ﻧﮕﻴ ﺮد‪،‬‬
‫و اﮔﺮ ﺑﺨﻮاهﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از داﻳﻪ ﻣﺰد ﺑﮕﻴﺮد‪،‬ﺷﻮهﺮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﭽﻪ را از او ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑ ﻪ‬
‫داﻳﻪ ﺑﺪهﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬زﻧﯽ آﻪ ﻧﻪ ﺳ ﺎﻟﺶ ﺗﻤ ﺎم ﻧ ﺸﺪﻩ ﻋ ﺪﻩ ﻧ ﺪارد‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ اﮔ ﺮ ﭼ ﻪ ﺷ ﻮهﺮش ﺑ ﺎ او‬
‫ﻧﺰدﻳﻜﯽ آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻌﺪ ازﻃﻼق ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻓﻮرا ﺷﻮهﺮ آﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬اﺑﺘﺪاﯼ ﻋﺪﻩ ﻃﻼق از ﻣﻮﻗﻌﯽ اﺳﺖ آﻪ ﺧﻮاﻧﺪن ﺻﻴﻐﻪ ﻃﻼق ﺗﻤﺎم ﻣﯽﺷ ﻮد‬
‫ﺧﻮاﻩ زن ﺑﺪاﻧﺪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ ﺑﺎ زن ﻧﺎﻣﺤﺮﻣﯽ ﺑﮕﻤﺎن اﻳﻨﻜﻪ ﻋﻴ ﺎل ﺧ ﻮد او اﺳ ﺖ ﻧﺰدﻳﻜ ﯽ آﻨ ﺪ‪ ،‬ﭼ ﻪ‬
‫زن ﺑﺪاﻧﺪ آﻪ او ﺷ ﻮهﺮش ﻧﻴ ﺴﺖ و ﭼ ﻪ ﮔﻤ ﺎن آﻨ ﺪ آ ﻪ ﺷ ﻮهﺮش ﻣ ﯽﺑﺎﺷ ﺪ ﺑﺎﻳ ﺪ ﻋ ﺪﻩ‬
‫ﻧﮕﻬﺪارد‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ ﺑﺎ زﻧﯽ آﻪ ﻣﯽداﻧ ﺪ ﻋﻴ ﺎﻟﺶ ﻧﻴ ﺴﺖ زﻧ ﺎ آﻨ ﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽ ﻪ زن ﺑﺪاﻧ ﺪ آ ﻪ ﺁن‬
‫ﻣﺮد ﺷﻮهﺮش ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﺣﺘﻴﺎط واﺟﺐ ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺪﻩ ﻧﮕﻬﺪارد‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ آ ﺴﯽ زن ﺧ ﻮد را ﺑ ﺪون اﻳﻨﻜ ﻪ او ﺑﻔﻬﻤ ﺪ ﻃ ﻼق ﺑﺪه ﺪ و ﻣ ﺜﻼ ﺑﻌ ﺪ از‬
‫ﻳﻜ ﺴﺎل ﺑﮕﻮﻳ ﺪ ﻳﻜ ﺴﺎل ﭘ ﻴﺶ ﺗ ﺮا ﻃ ﻼق دادم‪ .‬و ﺷ ﺮﻋﺎ ه ﻢ ﺛﺎﺑ ﺖ آﻨ ﺪ‪ ،‬ﻣ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ‬
‫ﭼﻴﺰهﺎﻳﯽ را آﻪ در اﻳﻦ ﻣﺪت ﺑﺮاﯼ زن ﺗﻬﻴﻪ ﻧﻤﻮدﻩ و او ﻣﺼﺮف ﻧﻜﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬وﻟﯽ ﭼﻴﺰهﺎﻳﯽ را آﻪ ﻣﺼﺮف آﺮدﻩ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ آﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬وارد ﻧﻤﻮدن ﻣﻨﯽ ﻣﺮد در رﺣﻢ زوﺟﻪ او ﺑ ﺎ ﺁﻻﺗ ﯽ ﻣﺜ ﻞ ﺁب دزدك اﺷ ﻜﺎل‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﺸﺮط ﺁﻧﻜﻪ ﻣﺮد ﻣﻨﯽ ﺧﻮد را ﺑﻮﺟﻪ ﺣﻼل ﺑﺪﺳﺖ ﺑﻴﺎورد‪ .‬وﻟﯽ اﮔﺮ ﻣﻨﯽ ﻣﺮد‬
‫را در رﺣ ﻢ زﻧ ﺶ وارد ﻧﻤﻮدﻧ ﺪ‪ ،‬ﭼ ﻪ ﺑﻬﻮﺟ ﻪ ﺣ ﻼل و ﭼ ﻪ ﺑ ﻪ وﺟ ﻪ ﺣ ﺮام‪ ،‬و از ﺁن‬

‫‪٥٠٧‬‬
‫ﺑﭽﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪ‪ ،‬اﺷﻜﺎﻟﯽ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻨﯽ ﻣﺮدﯼ را داﺧ ﻞ رﺣ ﻢ زن اﺟﻨﺒﻴ ﻪ ﻧﻤﻮدﻧ ﺪ و‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﺑﭽﻪ از ﺁن ﻣﻨﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ اﮔﺮ اﻳ ﻦ ﻋﻤ ﻞ ﺑﻄ ﻮر ﺷ ﺒﻬﻪ ﺑ ﻮدﻩ ﻳﻌﻨ ﯽ ﮔﻤ ﺎن‬
‫ﻣﯽآ ﺮد زن ﺧ ﻮدش ه ﺴﺖ و زن ﻧﻴ ﺰ ﮔﻤ ﺎن ﻣ ﯽآ ﺮد ﻣﻨ ﯽ ﺷ ﻮهﺮ ه ﺴﺖ و ﺑﻌ ﺪ از‬
‫ﻋﻤﻞ ﻣﻌﻠ ﻮم ﺷ ﺪ از ﺷ ﻮهﺮ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ ،‬اﺷ ﻜﺎﻟﯽ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬وﻟ ﯽ اﮔ ﺮ از روﯼ ﻋﻠ ﻢ و ﻋﻤ ﺪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻞ اﺷﻜﺎل اﺳﺖ‪ .‬واﮔﺮ اﻳﻦ ﺑﭽﻪ دﺧﺘ ﺮ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﭘ ﺪر ﻧﻤ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ او را ﺑ ﻪ زﻧ ﯽ‬
‫ﺑﮕﻴ ﺮد و اﮔ ﺮ ﭘ ﺴﺮ ﺑﺎﺷ ﺪ ﻧﻤ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ ﻣ ﺎدرش را ﺑﮕﻴ ﺮد‪) .‬ﺁﻳ ﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿ ﻴﺢ‬
‫اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ‪ ،‬اﺣﻜﺎم ﻧﻜﺎح و ﻣﺘﻌﻪ و ﻃﻼق و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺘﻔﺮﻗﻪ زﻧﺎﺷﻮﺋﯽ(‪.‬‬

‫در اﺣﻜﺎم دﺧﻮل ﺑﺮ زن‬

‫و ﺁن ﺑﺮ ﭘﻨﺠﺎﻩ وﻳﻚ وﺟﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﺳ ﻪ وﺟ ﻪ واﺟ ﺐ‪ ،‬و ﺷ ﺎﻧﺰدﻩ وﺟ ﻪ ﺣ ﺮام‪ ،‬و‬
‫ﭘ ﻨﺞ وﺟ ﻪ ﺳ ﻨﺖ‪ ،‬و ﺑﻴ ﺴﺖ و هﻔ ﺖ وﺟ ﻪ ﻣﻜ ﺮوﻩ‪ .‬اﻣ ﺎ ﺳ ﻪ وﺟ ﻪ واﺟ ﺐ‪ :‬اول دﺧ ﻮل‬
‫آﺮدن ﺑﻌﺪ از ﭼﻬﺎر ﻣﺎﻩ‪ ،‬ﭼﻪ هﺮﮔ ﺎﻩ ﭼﻬ ﺎر ﻣ ﺎﻩ ﺑﮕ ﺬرد و ﺑ ﻪ زن ﺧ ﻮد دﺧ ﻮل ﻧﻜﻨ ﺪ‪،‬‬
‫واﺟﺒﺴﺖ آﻪ ﺑﻌﺪ از ﺁن دﺧﻮل آﻨﺪ ﺑﺮ او ﺑﯽﻋﺬر ﺷﺮﻋﯽ‪ .‬دوم هﺮﮔ ﺎﻩ ﺷﺨ ﺼﯽ ﻗ ﺴﻢ‬
‫ﺧﻮرد آﻪ ﺑﺎ زن ﺧﻮد دﺧﻮل ﻧﻜﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺁن زن ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺧﻮد را ﺑ ﻪ ﺣ ﺎآﻢ‬
‫ﺷﺮﻋﯽ ﻋﺮض ﻣﯽآﻨﺪ و ﺣﺎآﻢ ﺷﺮع ﺗ ﺎ ﭼﻬ ﺎر ﻣ ﺎﻩ ﺁن ﺷ ﺨﺺ را ﻣﻬﻠ ﺖ ﻣ ﯽده ﺪ و‬
‫ﻣﺨﻴﺮ ﻣﯽﺳﺎزد ﻣﻴﺎﻧﻪ دﺧﻮل آ ﺮدن ﻳ ﺎ آﻔ ﺎرﻩ دادن و ﻳ ﺎ ﻃ ﻼق دادن‪ .‬و ﺁﻧﮕ ﺎﻩ ﺑ ﺮ او‬
‫واﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮد دﺧﻮل آﺮدن‪ .‬ﺳﻮم هﺮﮔﺎﻩ آﺴﯽ ﺑﺎ زن ﺧﻮد ﮔﻮﻳﺪ ﭘ ﺸﺖ ﺗ ﻮ هﻤﭽ ﻮن‬
‫ﭘﺸﺖ ﻣﺎدر ﻣﻦ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺁن زن ﺣﺎل ﺧﻮد را ﺑ ﻪ ﺣ ﺎآﻢ ﺷ ﺮع ﻋﺮﺿ ﻪ‬
‫ﻣﯽآﻨﺪ و ﺣﺎآﻢ ﺷﺮع ﺗﺎ ﺳﻪ ﻣﺎﻩ او را ﻣﻬﻠﺖ ﻣ ﯽده ﺪ‪ .‬ﺁﻧﮕ ﺎﻩ واﺟﺒ ﺴﺖ ﺑ ﺮ او دﺧ ﻮل‬
‫آﺮدن ﻳﺎ آﻔﺎرﻩ ﻳﺎ ﻃﻼق دادن‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺷﺎﻧﺰدﻩ وﺟﻪ ﺣ ﺮام‪ :‬اول اﮔ ﺮ ﺷﺨ ﺼﯽ زن دﻳﮕ ﺮﯼ را ﺑ ﻪ ﺷ ﺒﻬﻪ دﺧ ﻮل‬
‫آﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻮهﺮ ﺁن زن را دﺧ ﻮل آ ﺮدن ﺑ ﻪ ﺁن زن ﺣ ﺮام اﺳ ﺖ ﺗ ﺎ ﺁﻧﻜ ﻪ از ﻋ ﺪﻩ دﺧ ﻮل‬
‫آﻨﻨﺪﻩ ﺑﻴﺮون رود‪ .‬دوم هﺮﮔﺎﻩ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ دﺧﻮل آﺮدن ﺑﻪ دﺧﺘﺮ ﻏﻴﺮﺑﺎﻟﻎ‪ ،‬ﻣﺨﺮج ﺑ ﻮل‬
‫و ﻏﺎﻳﻂ ﻳﺎ ﻣﺨﺮج ﺣﻴﺾ و ﺑﻮل او ﻳﻜﯽ ﺷﻮد‪ ،‬دﺧ ﻮل آ ﺮدن ﺑ ﺎو ﺣ ﺮام اﺳ ﺖ‪ .‬ﺳ ﻮم‬
‫هﺮﮔﺎﻩ آﺴﯽ ﺑ ﻪ زن ﺑ ﻪ زن ﺧ ﻮد ﮔﻔﺘ ﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ آ ﻪ ﭘ ﺸﺖ ﺗ ﻮ هﻤﭽ ﻮن ﭘ ﺸﺖ ﻣ ﺎدر ﻣ ﻦ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از ﺁﻧﻜﻪ آﻔﺎرﻩ ﺑﺪهﺪ دﺧﻮل آﺮدن ﺣ ﺮام اﺳ ﺖ‪ .‬ﭼﻬ ﺎرم دﺧ ﻮل آ ﺮدن ﺑ ﻪ‬
‫ﻳﻜﯽ از زﻧﺎن در ﺷﺒﯽ آﻪ ﻧﻮﺑﺖ زن دﻳﮕﺮﯼ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﯽاذن زﻧ ﯽ آ ﻪ ﻧﻮﺑ ﺖ او ﺑﺎﺷ ﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻨﺠﻢ دﺧﻮل آﺮدن ﺑ ﻪ آﻨﻴ ﺰ ﺣﺎﻣﻠ ﻪاﯼ آ ﻪ ﺧﺮﻳ ﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﭘ ﻴﺶ از ﺁﻧﻜ ﻪ ﭼﻬ ﺎر ﻣ ﺎﻩ از‬

‫‪٥٠٨‬‬
‫ﺣﻤﻞ او ﺑﮕﺬرد‪ ،‬ﺣﺮام اﺳﺖ‪ .‬اﻣ ﺎ رﻳﺨ ﺘﻦ ﻣﻨ ﯽ در ﺑﻴ ﺮون از ﻓ ﺮج او ﺣ ﺮام ﻧﻴ ﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺸﻢ هﺮﮔﺎﻩ آﻨﻴﺰﯼ را ﺑﺨﺮﻧﺪ ﭘﻴﺶ از ﺁﻧﻜﻪ ﺁن آﻨﻴﺰ ﻳﻚ ﺣﻴﺾ ﺑﺒﻴﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﭼﻬﻞ و ﭘ ﻨﺞ‬
‫روز از وﻗﺖ ﺧﺮﻳﺪن او ﺑﮕﺬرد‪ ،‬دﺧﻮل آﺮدن ﺑﺎو ﺣ ﺮام اﺳ ﺖ‪ .‬و ﺁﻳ ﺎ در اﻳ ﻦ ﻣ ﺪت‬
‫دﺳﺖ ﻣﺎﻟﻴﺪن ﺑﺎو ﺣﺮام اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ؟ ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﺠﺘﻬﺪﻳﻦ در ﺁن اﺧﺘﻼف اﺳﺖ‪.‬‬
‫و اﻣﺎ ﭘﻨﺞ وﺟﻪ ﻣﺴﺘﺤﺐ‪ :‬اول ﻣﻄﻠﻖ دﺧ ﻮل آ ﺮدن ﺑ ﺎ زن ﺧ ﻮد آ ﻪ در هﻤ ﻪ‬
‫ﺣﺎل ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ‪ .‬دوم دﺧﻮل آﺮدن در ﺷﺐ اول ﻣﺎﻩ رﻣﻀﺎن‪ .‬ﺳﻮم دﺧﻮل آﺮدن‬
‫در ﺷﺐ دوﺷﻨﺒﻪ و ﺳﻪﺷﻨﺒﻪ و ﭘﻨﺞﺷﻨﺒﻪ و ﺟﻤﻌﻪ ﺑﻌﺪ از ﺧﻔ ﺘﻦ‪ .‬ﭼﻬ ﺎرم دﺧ ﻮل آ ﺮدن‬
‫در روز ﭘﻨﺞﺷﻨﺒﻪ در وﻗﺖ ﻇﻬﺮ‪ .‬ﭘﻨﺠﻢ دﺧﻮل آﺮدن در روز ﺟﻤﻌﻪ ﺑﻌﺪ از ﻋﺼﺮ‪.‬‬
‫و ﺳﻨﺖ اﺳﺖ دﺧﻮل آﺮدن در ﺷﺐ‪ ،‬و در وﻗﺖ دﺧﻮل وﺑﻌ ﺪ از دﺧ ﻮل ﺑ ﺴﻢ‬
‫اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ ﮔﻔﺘﻦ‪ ،‬و ﺑﺎ وﺿﻮ ﺑﻮدن هﺮ ﻳ ﻚ از زن و ﺷ ﻮهﺮ‪ ،‬و ﻣﻨ ﯽ را در‬
‫ﺧﺎرج ﻓﺮج رﻳﺨﺘﻦ هﺮﮔﺎﻩ آﻨﻴﺰ ﺣﺎﻣﻠﻪاﯼ ﺧﺮﻳﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ و ﺑﻌ ﺪ از ﭼﻬ ﺎر ﻣ ﺎﻩ ﺑﺨﻮاه ﺪ‬
‫آﻪ ﺑﺎ او دﺧﻮل آﻨﺪ‪ ،‬و ﭼﺸﻢ ﺧﻮد را در وﻗﺖ ﺟﻤﺎع ﭘﻮﺷﻴﺪن‪.‬‬
‫و اﻣ ﺎ از ﺁن ﺑﻴ ﺴﺖ و هﻔ ﺖ وﺟ ﻪ ﻣﻜ ﺮوﻩ‪ :‬اول ﺑﺮهﻨ ﻪ دﺧ ﻮل آ ﺮدن‪ .‬دوم‬
‫دﺧﻮل آﺮدن در آﺸﺘﯽ ﻳﺎ ﺟﺎﺋﯽ آﻪ ﺳﻘﻒ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ در زﻳﺮ درﺧﺘﺎن ﻣﻴ ﻮﻩدار‪.‬‬
‫ﺳﻮم دﺧﻮل آﺮدن ﺑﻌﺪ از ﺁﻧﻜﻪ ﻣﺤﺘﻠﻢ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از ﺁﻧﻜﻪ وﺿﻮ ﺑﺴﺎزد ﻳﺎ ﻏ ﺴﻞ‬
‫آﻨﺪ‪ .‬ﭼﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺁﻣﺪﻩ آﻪ اﮔﺮ آﺴﯽ ﺑﻌﺪ از ﺁﻧﻜﻪ ﻣﺤﺘﻠﻢ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ وﺿﻮ ﻧﺴﺎﺧﺘﻪ ﻳ ﺎ‬
‫ﻏﺴﻞ ﻧﻜﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ زن ﺧ ﻮد دﺧ ﻮل آﻨ ﺪ ﻓﺮزﻧ ﺪﯼ آ ﻪ ﺣﺎﺻ ﻞ ﺷ ﻮد دﻳﻮاﻧ ﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻬﺎرم دﺧﻮل آﺮدن از وﻗﺖ ﻃﻠﻮع ﺻﺒﺢ ﺗﺎ ﺑﺮﺁﻣﺪن ﺁﻓﺘﺎب‪ .‬ﭘ ﻨﺠﻢ دﺧ ﻮل آ ﺮدن در‬
‫وﻗ ﺖ زردﯼ ﻃﻠ ﻮع ﺁﻓﺘ ﺎب‪ .‬ﺷ ﺸﻢ دﺧ ﻮل آ ﺮدن در وﻗ ﺖ ﻇﻬ ﺮ‪ ،‬ﻣﮕ ﺮ در روز‬
‫ﭘ ﻨﺞﺷ ﻨﺒﻪ آ ﻪ ﺳ ﻨﺖ اﺳ ﺖ‪ .‬هﻔ ﺘﻢ دﺧ ﻮل آ ﺮدن در ﺁﺧ ﺮ روز‪ ،‬وﻗﺘ ﯽ آ ﻪ ﺁﻓﺘ ﺎب زرد‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬هﺸﺘﻢ دﺧﻮل آﺮدن ﺑﻌﺪ از ﻏﺮوب ﺁﻓﺘﺎب ﺗﺎ ﺑﺮﻃ ﺮف ﺷ ﺪن ﺷ ﻔﻖ‪ .‬ﻧﻬ ﻢ دﺧ ﻮل‬
‫آ ﺮدن در ﺷ ﺐ اول ه ﺮ ﻣ ﺎﻩ‪ ،‬ﻣﮕ ﺮ در ﺷ ﺐ اول ﻣ ﺎﻩ رﻣ ﻀﺎن آ ﻪ ﺳ ﻨﺖ اﺳ ﺖ‪ .‬و‬
‫هﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻜﺮوﻩ اﺳﺖ دﺧﻮل آﺮدن در اول ﺳﺎﻋﺖ ﺷﺐ‪ .‬دهﻢ دﺧﻮل آﺮدن در ﻧﻴﻤ ﻪ‬
‫هﺮ ﻣﺎﻩ ﺧﺼﻮﺻﺎ ﻧﻴﻤﻪ ﺷﻌﺒﺎن‪ .‬ﻳﺎزدهﻢ دﺧﻮل آﺮدن در ﺁﺧﺮ هﺮ ﻣﺎﻩ‪ .‬ﭼﻪ در ﺣﺪﻳﺚ‬
‫ﺁﻣ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ اﮔ ﺮ ﻓﺮزﻧ ﺪﯼ در اول ﻣ ﺎﻩ ﻳ ﺎ در ﻣﻴ ﺎن ﻣ ﺎﻩ ﻳ ﺎ در ﺁﺧ ﺮ ﻣ ﺎﻩ ﺻ ﻮرت‬
‫ﺑﻨﺪد‪ ،‬از ﺷﻜﻢ ﺑﻴﻔﺘﺪ و اﮔﺮ ﻧﻴﻔﺘ ﺪ دﻳﻮاﻧ ﻪ ﮔ ﺮدد‪ .‬دوازده ﻢ دﺧ ﻮل آ ﺮدن در وﻗﺘ ﯽ آ ﻪ‬
‫ﻣﺎﻩ ﻳﺎ ﺁﻓﺘ ﺎب ﮔﺮﻓﺘ ﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ ﻳ ﺎ ﺑﺎده ﺎﯼ ﺳ ﻴﺎﻩ و ﺳ ﺮخ و زرد ﺗﺮﺳ ﻨﺎك ﺑ ﻮزد ﻳ ﺎ زﻟﺰﻟ ﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺳﻴﺰدهﻢ دﺧﻮل آﺮدن در ﺳ ﻔﺮ هﺮﮔ ﺎﻩ ﺁب ﻳﺎﻓ ﺖ ﻧ ﺸﻮد‪ .‬و اﻣ ﺎ در ﺣ ﻀﺮ ﻧﻴ ﺰ‬

‫‪٥٠٩‬‬
‫اﮔ ﺮ ﺁب ﻧﺒﺎﺷ ﺪ دﺧ ﻮل آ ﺮدن ﺁﻳ ﺎ ﻣﻜ ﺮوﻩ اﺳ ﺖ ﻳ ﺎ ﻧ ﻪ؟ ﻣﻴﺎﻧ ﻪ ﻣﺠﺘﻬ ﺪﻳﻦ درﻳ ﻦ ﺑ ﺎرﻩ‬
‫اﺧﺘﻼف اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻬﺎردهﻢ دﺧﻮل آﺮدن در ﻣﻘﻌﺪ زﻧﺎن‪ .‬و ﺣﺘ ﯽ ﺑﻌ ﻀﯽ از ﻣﺠﺘﻬ ﺪﻳﻦ‬
‫ﺷ ﻴﻌﻪ اﻳ ﻦ را ﺣ ﺮام داﻧ ﺴﺘﻪاﻧ ﺪ‪ .‬ﭘ ﺎﻧﺰدهﻢ دﺧ ﻮل آ ﺮدن ﺑ ﻪ زﻧ ﯽ آ ﻪ از زﻧ ﺎ ﺑ ﻪ ه ﻢ‬
‫رﺳﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻩ ﺑﻌﻘﺪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺧﻮاﻩ او را ﺧﺮﻳﺪﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﻧﺰدهﻢ دﺧﻮل آﺮدن در‬
‫ﺷﺐ ﻋﻴﺪ ﻗﺮﺑﺎن‪ .‬هﻔﺪهﻢ دﺧﻮل آﺮدن در ﻓﺎﺻﻠﻪ اداﯼ اذان و اﻗﺎﻣﻪ‪ .‬هﻴﺠ ﺪهﻢ دﺧ ﻮل‬
‫آﺮدن در ﺷﺒﯽ آﻪ روز ﺁن از ﺳﻔﺮ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻧﻮزدهﻢ دﺧ ﻮل آ ﺮدن در ﺷ ﺒﯽ آ ﻪ‬
‫روزش ﺑﻪ ﺳﻔﺮ روﻧﺪ‪ .‬ﺑﻴﺴﺘﻢ دﺧﻮل آﺮدن در زﻧﯽ ﺑﻪ اﺷﺘﻬﺎﯼ ﻏﻴﺮ ﺁن‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻣﻜﺮوﻩ اﺳﺖ دﺧﻮل آﺮدن ﺑ ﺮ آﻨﻴ ﺰ ه ﺮ ﮔ ﺎﻩ ﻃﻔﻠ ﯽ ﺁﻧﺠ ﺎ ﺑﺎﺷ ﺪ آ ﻪ ﻧﮕ ﺎﻩ‬
‫آﻨﺪ‪ .‬و وﻃﯽ آﻨﻴﺰ ﻓﺎﺟﺮﻩ و آﻨﻴﺰﯼ آﻪ از زﻧﺎ ﺑﻪ هﻢ رﺳﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﻨﯽ‬
‫در ﻏﻴﺮ ﻓﺮج آﻨﻴ ﺰ رﻳﺨ ﺘﻦ ﻧﻴ ﺰ ﺟ ﺎﻳﺰ اﺳ ﺖ‪ .‬و ﺻ ﺎﺣﺐ آﻨﻴ ﺰ ﻣ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ ﺑ ﻪ دﻳﮕ ﺮﯼ‬
‫دﺧ ﻮل آ ﺮدن در آﻨﻴ ﺰ ﺧ ﻮد را ﺣ ﻼل آﻨ ﺪ واﻳ ﻦ ﻗ ﺴﻢ از ﺧ ﻮاص ﻓﺮﻗ ﻪ ﻧﺎﺟﻴ ﻪ‬
‫اﺛﻨﯽﻋﺸﺮﻳﻪ اﺳﺖ‪ .‬درﻳﻦ ﺻﻮرت وﻃ ﯽ آ ﺮدن آﻨﻴ ﺰ ﺑ ﻪ ﻣﺠ ﺮد ﮔﻔ ﺘﻦ ﺻ ﺎﺣﺒﺶ آ ﻪ‬
‫دﺧ ﻮل آ ﺮدن ﺑ ﺮ او را ﺑ ﺮ ﺗ ﻮ ﺣ ﻼل آ ﺮدم‪ ،‬ﺣ ﻼل ﻣ ﯽﺷ ﻮد و ﺗﻌﻴ ﻴﻦ ﻣ ﺪت ﺷ ﺮط‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﻮﺳﻪ دادن ﻳﺎ دﺳﺖ ﻣﺎﻟﻴﺪن ﺑﻪ ﺑ ﺪن او را ﺣ ﻼل آﻨ ﺪ‪ ،‬دﺧ ﻮل آ ﺮدن‬
‫ﺑﺎو ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ دﺧﻮل آﺮدن را ﺣﻼل آﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻮﺳﻪ دادن و دﺳﺖ ﻣﺎﻟﻴ ﺪن ﺑ ﻪ‬
‫ﺑﺪن او ﺟﺎﻳﺰ و ﺣﻼل اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺘﻤﻪ‪ ،‬در اﺣﻜﺎم دﺧﻮل آﺮدن ﺑﻪ ﺷ ﺒﻪ و ﺁن ﺑ ﺮ ﺳ ﻪ ﻗ ﺴﻢ اﺳ ﺖ‪ :‬اول ﭼﻨﺎﻧﭽ ﻪ‬
‫زﻧﯽ را در ﺟﺎﻣ ﻪ ﺧ ﻮاب ﺧ ﻮد ﺑﺒﻴﻨ ﺪ و ﮔﻤ ﺎن آﻨ ﺪ آ ﻪ زن او اﺳ ﺖ)!( ﺑ ﻪ او دﺧ ﻮل‬
‫آﻨﺪ‪ .‬دوم ﻧ ﺴﺒﺖ ﺑ ﻪ آ ﺴﻴﻜﻪ دﺧ ﻮل ﺑ ﻪ او واﻗ ﻊ ﺷ ﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ ﭼ ﻮن دﺧ ﻮل آ ﺮدن آﻨﻴ ﺰ‬
‫ﻣﺸﺘﺮك ﻳﺎ ﻣﻜﺎﺗﺐ ﻳﺎ ام وﻟﺪ‪ .‬ﺳﻮم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺄﺧﺬ ﺣﻜﻢ‪ ،‬ﭼ ﻮن دﺧ ﻮل آ ﺮدن ﺑ ﻪ زﻧ ﯽ‬
‫آﻪ از زﻧﺎ ﻣﺨﻠﻮق ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آ ﻪ ﭼ ﻮن ﻣﻴﺎﻧ ﻪ ﻣﺠﺘﻬ ﺪﻳﻦ در ﺣ ﺮام ﺑ ﻮدن دﺧ ﻮل ﺑ ﺎو‬
‫اﺧﺘﻼف اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ در اﻳﻦ ﺻﻮرت اﮔﺮ ﺑﺎو دﺧﻮل آﻨﺪ دﺧﻮل ﺑﻪ ﺷﺒﻬﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫و اﮔﺮ ﺑﻪ زن ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﺁﻧﻜﻪ زن ﺧﻮد اوﺳﺖ دﺧﻮل آﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪﯼ آ ﻪ از او‬
‫ﺣﺎﺻ ﻞ ﺷ ﻮد ﻓﺮزﻧ ﺪ اوﺳ ﺖ‪ .‬اﻣ ﺎ اﮔ ﺮ داﻧ ﺴﺘﻪ دﺧ ﻮل آﻨ ﺪ‪ ،‬ﻧ ﺴﺒﺖ ﺑﻬ ﻢ ﻧﻤ ﯽرﺳ ﺪ‪ .‬و‬
‫ﺣﺮام ﻣﯽﺷﻮد ﻣﺎدر ﺁن زن و دﺧﺘﺮ او ﺑﺮ آﺴﯽ آﻪ ﺑﻪ ﺷﺒﻬﻪ ﺑﻪ ﺁن زن دﺧﻮل آ ﺮدﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺸﺮط ﺁﻧﻜﻪ زن ﻧﻴﺰ ﺟﺎهﻞ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬و در ه ﺮ ﻣﻮﺿ ﻌﯽ آ ﻪ ﻧﮕ ﺎﻩ آ ﺮدن ﺑ ﻪ زن‬
‫ﺣﺮام اﺳﺖ و دﺳﺖ ﻣﺎﻟﻴﺪن ﺑﻪ او ﻧﻴﺰ ﺣﺮام اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ زﻧﯽ را آﻪ دﺳ ﺖ ﻣﺎﻟﻴ ﺪن ﺑ ﺎو‬
‫ﺣﺮام اﺳﺖ ﻧﮕﺎﻩ آﺮدن ﺑﻪ او ﻻزم ﻧﻴ ﺴﺖ آ ﻪ ﺣ ﺮام ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬اﻣ ﺎ ﮔ ﺎﻩ ه ﺴﺖ آ ﻪ دﺳ ﺖ‬

‫‪٥١٠‬‬
‫ﻣﺎﻟﻴﺪن ﺑﺰن ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ و ﻧﮕﺎﻩ آﺮدن ﺑﺎو ﻣﻜﺮوﻩ‪ ،‬ﭼﻮن دﺳﺖ ﻣﺎﻟﻴﺪن ﺑﻪ زن ﺧ ﻮد و‬
‫ﻧﮕﺎﻩ آﺮدن ﺑﻪ ﻓﺮج او‪ ،‬آﻪ ﻧﮕﺎﻩ آﺮدن ﺑﻪ ﻓﺮج ﻣﻜﺮوﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬از اﺣﻜﺎم ﻣﺘﺮﺑﺘﻪ ﺑﺮ دﺧﻮل آﺮدن‪ :‬اول واﺟﺐ اﺳﺖ ﺗﻌﺰﻳ ﺮ آ ﺮدن ﻣ ﺮدﯼ‬
‫آﻪ زن ﻣﺮدﻩ ﺧﻮد را دﺧﻮل آﻨﺪ‪ .‬دوم هﺮ ﮔﺎﻩ ﺷﺨﺼﯽ ﻣﺮﺗﺪ ﺷ ﻮد و ﺑﻌ ﺪ از ﺧ ﺮوج‬
‫از اﺳﻼم ﺑﺎ زن ﺧ ﻮد دﺧ ﻮل آﻨ ﺪ‪ ،‬ﻻزم اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻣﻬ ﺮ او را ﺑﺪه ﺪ‪ .‬ﺳ ﻮم اﮔ ﺮ ﻣﻨ ﯽ‬
‫ﺧﻮد را در ﺑﻴﺮون ﻓﺮج زن داﺋﻤﯽ ﺑﺮﻳﺰد ﺑﯽاذن او واﺟﺒﺴﺖ آ ﻪ دﻩ ﻣﺜﻘ ﺎل ﻃ ﻼ ﺑ ﻪ‬
‫او ﺑﺪهﺪ‪ .‬ﭼﻬﺎرم هﺮ ﮔﺎﻩ زﻧﯽ ﻧﺎم ﻣﻬﺮ ﻧﺒﺮد و ﺷﻮهﺮ او را ﭘﻴﺶ از دﺧ ﻮل آ ﺮدن و‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﺳ ﺎﺧﺘﻦ ﻣﻬ ﺮ ﻃ ﻼق ده ﺪ‪ ،‬واﺟ ﺐ اﺳ ﺖ ﺑ ﺮ ﺷ ﻮهﺮ آ ﻪ اﮔ ﺮ ﻣﺎﻟ ﺪار ﺑﺎﺷ ﺪ‪،‬‬
‫ﺟﺎﻣﻪ ﻧﻔﻴﺴﯽ آﻪ دﻩ ﻣﺜﻘﺎل ﻃﻼ ارزد ﻳﺎ اﺳﺒﯽ آﻪ ﻗﻴﻤﺖ او دﻩ ﻣﺜﻘﺎل ﻃ ﻼ ﺑﺎﺷ ﺪ ﺑ ﻪ ﺁن‬
‫زن ﺑﺪهﺪ‪ .‬و اﮔ ﺮ ﻣﻔﻠ ﺲ ﺑﺎﺷ ﺪ اﻧﮕ ﺸﺘﺮﯼ ﻃ ﻼ ﻳ ﺎ ﻧﻘ ﺮﻩ ﺑﺪه ﺪ)!(‪ .‬ﺷ ﺸﻢ واﺟ ﺐ اﺳ ﺖ‬
‫آﺸﺘﻦ و ﺳﻮﺧﺘﻦ ﺣﻴﻮان ﻣﺎآﻮل اﻟﻠﺤﻢ آﻪ ﺑﺎ او دﺧﻮل آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﺟﻤﻴ ﻊ اﻳ ﻦ اﺣﻜ ﺎﻣﯽ آ ﻪ ﻣ ﺬآﻮر ﺷ ﺪ‪ ،‬ﻗﺒ ﻞ و دﺑ ﺮ )ﭘ ﻴﺶ و ﭘ ﺲ( در ﺁﻧﻬ ﺎ‬
‫ﺷﺮﻳﻜﻨﺪ واﺣﻜ ﺎﻣﯽ آ ﻪ ﺑ ﺮ دﺧ ﻮل آ ﺮدن ﻣﺘﺮﺗ ﺐ ﻣ ﯽﺷ ﻮد ﻣ ﯽﺑﺎﻳ ﺪ آ ﻪ در ﺁن ﻣﻘ ﺪار‬
‫ﺑﺎﺷﺪ آ ﻪ ﺗﻤ ﺎم ﺣ ﺸﻔﻪ ﻳ ﺎ ﻗ ﺴﻤﺘﯽ ازﺁن درﺟﻠ ﻮ ﻳﺎﻋﻘ ﺐ ﻏﺎﻳ ﺐ ﺷ ﻮد‪ .‬و ﺁﻳ ﺎ اﻳ ﻦ اﺣﻜ ﺎم‬
‫ﻧ ﺴﺒﺖ ﺑ ﻪ آ ﺴﯽ آ ﻪ ﺣ ﺸﻔﻪ او را ﺑﺮﻳ ﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻴ ﺰ ﻣﺘﺮﺗ ﺐ ﻣ ﯽﺷ ﻮد ﻳ ﺎ ﻧ ﻪ؟ ﻣﻴﺎﻧ ﻪ‬
‫ﻣﺠﺘﻬﺪﻳﻦ در اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺧﺘﻼف اﺳﺖ‪ .‬ﻇﺎهﺮ ﺁن اﺳﺖ آ ﻪ اﻳ ﻦ اﺣﻜ ﺎم در او ﺟ ﺎرﯼ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ در ﺣﺮام ﺷﺪن ﻣﺎدر و ﺧﻮاهﺮ دﺧﺘﺮﯼ آﻪ ﺑﺎ او دﺧﻮل آﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﻃﻠﺐ ﺳﺨﻦ آﺮدن زن در ﻧﻜﺎح آﺮدن هﻨﮕﺎﻣﯽ ﻻزم اﺳ ﺖ آ ﻪ دﺧ ﻮل در‬
‫ﻗﺒﻞ او واﻗﻊ ﺷﻮد و اﮔﺮ در دﺑﺮ واﻗﻊ ﺷﻮد ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬و ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪن ﻣﻨ ﯽ از ﻗﺒ ﻞ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﻏﺴﻞ اﺳﺖ ﺑﺮ ﻗﻮل ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺠﺘﻬﺪﻳﻦ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪن ﺁن از دﺑﺮ ﻣﻮﺟﺐ‬
‫ﻏﺴﻞ ﻧﻴﺴﺖ‪) .‬ﺟﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺑﺎب ﻳﺎزدهﻢ‪ ،‬دﺧﻮل واﺟﺐ و ﺣﺮام و ﺳﻨﺖ و ﺷﻴﻌﻪ(‪.‬‬

‫در ﺳﺎﻳﺮ اﺣﻜﺎم ﺟﻤﺎع‬

‫‪ -‬و اﻣﺎ در ﺑ ﺎب ﺟﻤ ﺎع‪ ،‬اﺣﺎدﻳ ﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮﻩ ﺑ ﺴﻴﺎر اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻣ ﻮﻣﻦ را وﻗ ﻮف‬
‫ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﺿﺮور اﺳﺖ‪ .‬و از اهﻢ ﺁﻧﻬﺎﺳﺖ ﺁﻧﭽﻪ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ از ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل اآ ﺮم‬
‫)ص( رواﻳ ﺖ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬و در ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق)ع(‬
‫ﻧﻘ ﻞ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﺎﻟﺖ ﭘﻨ ﺎﻩ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﺑ ﻪ ﺣ ﻀﺮت‬
‫اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم وﺻ ﻴﺖ ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ‪" :‬ﻳ ﺎ ﻋﻠ ﯽ ﭼ ﻮن زن ﺗ ﺎزﻩاﯼ اﺧﺘﻴ ﺎر‬

‫‪٥١١‬‬
‫آﺮدﯼ و داﺧﻞ ﺧﺎﻧﻪ ﺗﻮ ﺷﺪ‪ ،‬از درب در ﺧﺎﻧ ﻪ ﺗ ﺎ اﻧﺘﻬ ﺎﯼ ﺧﺎﻧ ﻪ ﺁب ﺑﭙ ﺎش آ ﻪ ﭼ ﻮن‬
‫ﭼﻨﻴﻦ آﻨﯽ ﺧﺪا هﻔﺘ ﺎد ه ﺰار ﻧ ﻮع رﺣﻤ ﺖ ﺑ ﺮ ﺗ ﻮ ﺑﻔﺮﺳ ﺘﺪ و اﻳﻤ ﻦ ﮔ ﺮدد ﻋ ﺮوس از‬
‫دﻳﻮاﻧﮕﯽ و ﺧﻮرﻩ و ﭘﻴﺴﯽ ﺗﺎ در ﺧﺎﻧ ﻪ ﺗ ﻮ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬و ﻣﻨ ﻊ آ ﻦ او را ﺗ ﺎ هﻔ ﺖ روز از‬
‫ﺧﻮردن ﺷﻴﺮ و ﺳﺮآﻪ و ﮔﺸﻨﻴﺰ و ﺳﻴﺐ ﺗﺮش‪".‬‬
‫و ﭘﺲ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻳﺎ ﻋﻠﯽ! اﻳ ﺴﺘﺎدﻩ ﺑ ﺎ زن ﺧ ﻮد ﺟﻤ ﺎع ﻣﻜ ﻦ آ ﻪ ﺁن ﻓﻌ ﻞ ﺧ ﺮان‬
‫اﺳﺖ و اﮔﺮ ﻓﺮزﻧﺪﯼ ﺑﻬ ﻢ رﺳ ﺪ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﺧ ﺮان ﺑ ﺮ رﺧﺘﺨ ﻮاب ﺑ ﻮل آﻨ ﺪ‪ .‬ﻳ ﺎ ﻋﻠ ﯽ! در‬
‫ﺷﺐ ﻋﻴﺪ ﻓﻄﺮ ﺟﻤﺎع ﻣﻜﻦ آﻪ اﮔﺮ ﻓﺮزﻧﺪﯼ ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻳﺪ ﺷﺮ ﺑﺴﻴﺎر از او ﺑﻈﻬﻮر ﺁﻳ ﺪ‪.‬‬
‫و در ﺷﺐ ﻋﻴﺪ ﻗﺮﺑﺎن ﺟﻤﺎع ﻣﻜﻦ آﻪ اﮔﺮ ﻓﺮزﻧﺪﯼ ﺑﻬﻢ رﺳﺪ ﺷ ﺶ اﻧﮕ ﺸﺖ ﻳ ﺎ ﭼﻬ ﺎر‬
‫اﻧﮕﺸﺖ در دﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و در ﺷﺐ ﻧﻴﻤﻪ ﺷﻌﺒﺎن و در روز ﺁﺧﺮ ﺷﻌﺒﺎن ﺟﻤ ﺎع‬
‫ﻣﻜﻦ آﻪ اﮔﺮ ﻓﺮزﻧﺪﯼ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد در روﻳﺶ ﻧﺸﺎن ﺳﻴﺎهﯽ ﺑﺎﺷ ﺪ ﻳ ﺎ ه ﻼك ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ‬
‫از ﻣﺮدم ﺑﺮ دﺳﺖ او ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد‪ .‬ﻳﺎ ﻋﻠﯽ! در زﻳﺮ درﺧﺖ ﻣﻴﻮﻩدار ﺟﻤﺎع ﻣﻜﻦ آﻪ‬
‫اﮔﺮ ﻓﺮزﻧﺪﯼ ﺑﻬﻢ رﺳﺪ ﺟﻼد و آﺸﻨﺪﻩ ﻣﺮدم ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬ﻳ ﺎ ﻋﻠ ﯽ! در ﺑﺮاﺑ ﺮ ﺁﻓﺘ ﺎب ﺟﻤ ﺎع‬
‫ﻣﻜﻦ ﻣﮕﺮ ﺁﻧﻜﻪ ﭘﺮدﻩاﯼ ﺑﻴﺎوﻳﺰﯼ‪ .‬ﻳﺎ ﻋﻠﯽ! در ﻣﻴﺎن اذان واﻗﺎﻣﻪ ﺟﻤﺎع ﻣﻜﻦ آﻪ اﮔ ﺮ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪﯼ ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻳﺪ ﺟﺮﯼ ﺑﺎﺷﺪ در ﺧﻮن رﻳﺨﺘﻦ‪ .‬ﻳ ﺎ ﻋﻠ ﯽ! ﭼ ﻮن زﻧ ﺖ ﺣﺎﻣﻠ ﻪ ﺷ ﻮد‬
‫ﺑ ﯽوﺿ ﻮ ﺑ ﺎ او ﺟﻤ ﺎع ﻣﻜ ﻦ آ ﻪ اﮔ ﺮ ﭼﻨ ﻴﻦ ﻓﺮزﻧ ﺪﯼ آ ﻪ ﺑﻬ ﻢ رﺳ ﺪ آ ﻮردل و ﺑﺨﻴ ﻞ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﻋﻠﯽ! ﺑﺮ ﭘﺸﺖ ﺑﺎم ﺟﻤﺎع ﻣﻜﻦ آﻪ اﮔﺮ ﻓﺮزﻧﺪﯼ ﺑﻬ ﻢ رﺳ ﺪ ﻣﻨ ﺎﻓﻖ و رﻳﺎآ ﺎر‬
‫و ﺑﺪﻋﺘﮕﺰار ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﻋﻠﯽ! در ﺷﺐ دوﺷﻨﺒﻪ ﺟﻤﺎع ﺑﻜﻦ آﻪ اﮔ ﺮ ﻓﺮزﻧ ﺪﯼ ﺑﻬ ﻢ رﺳ ﺪ‬
‫ﺣﺎﻓﻆ ﻗﺮﺁن ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬و در ﺷ ﺐ ﺳ ﻪﺷ ﻨﺒﻪ ﺟﻤ ﺎع آ ﻦ آ ﻪ اﮔ ﺮ ﻓﺮﻧ ﺪﯼ ﺑﻬ ﻢ رﺳ ﻴﺪ او را‬
‫ﺷﻬﺎدت روزﯼ ﺷﻮد و دهﺎﻧﺶ ﺧﻮﺷﺒﻮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و اﮔﺮ در ﺷﺐ ﭘﻨﺞﺷﻨﺒﻪ ﺟﻤ ﺎع آﻨ ﯽ و‬
‫ﻓﺮزﻧﺪﯼ ﺑﻪ هﻢ رﺳﺪ ﺣﺎآﻤﯽ از ﺣﻜ ﺎم ﺷ ﺮﻳﻌﺖ ﻳ ﺎ ﻋ ﺎﻟﻤﯽ از ﻋﻠﻤ ﺎ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬و اﮔ ﺮ در‬
‫روز ﭘ ﻨﺞﺷ ﻨﺒﻪ وﻗﺘﻴﻜ ﻪ ﺁﻓﺘ ﺎب در ﻣﻴ ﺎن ﺁﺳ ﻤﺎن ﺑﺎﺷ ﺪ ﻧﺰدﻳﻜ ﯽ آﻨ ﯽ ﺑ ﺎ زن ﺧ ﻮد و‬
‫ﻓﺮزﻧﺪﯼ ﺑﻬﻢ رﺳﺪ ﺷﻴﻄﺎن ﻧﺰدﻳﻚ او ﻧﺸﻮد ﺗﺎ ﭘﻴﺮ ﺷﻮد‪ .‬و اﮔﺮ در ﺷﺐ ﺟﻤﻌ ﻪ ﺟﻤ ﺎع‬
‫آﻨ ﯽ و ﻓﺮزﻧ ﺪﯼ ﺑﻬ ﻢ رﺳ ﺪ ﺧﻄﻴ ﺐ و ﺳ ﺨﻨﮕﻮ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬و اﮔ ﺮ در روز ﺟﻤﻌ ﻪ ﺑﻌ ﺪ از‬
‫ﻇﻬﺮ ﺟﻤﺎع آﻨﯽ و ﻓﺮزﻧﺪﯼ ﺑﻬﻢ رﺳ ﺪ از داﻧﺎﻳ ﺎن ﻣ ﺸﻬﻮر ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬و اﮔ ﺮ ﺟﻤ ﺎع آﻨ ﯽ‬
‫در ﺷﺐ ﺟﻤﻌﻪ ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز ﺧﻔﺘﻦ اﻣﻴﺪ هﺴﺖ ﺁن ﻓﺮزﻧﺪ از اﺑ ﺪال ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬ﻳ ﺎ ﻋﻠ ﯽ! در‬
‫ﺳﺎﻋﺖ اول ﺷﺐ ﺟﻤﺎع ﻣﻜﻦ آﻪ اﮔﺮ ﻓﺮزﻧﺪﯼ ﺑﻪ هﻢ رﺳﺪ ﺑﺴﺎ آﻪ ﺳﺎﺣﺮ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬و ﺑ ﻪ‬
‫ﻓﺮج زن ﺧﻮد ﻧﮕﺎﻩ ﻣﻜﻦ آﻪ ﺑﺎﻋﺚ آﻮرﯼ ﻓﺮزﻧﺪ ﺷﻮد‪ .‬ودر وﻗﺖ ﺟﻤﺎع ﺳﺨﻦ ﻣﮕ ﻮ‬
‫آﻪ اﮔﺮ ﻓﺮزﻧﺪﯼ ﺣﺎﺻ ﻞ ﺷ ﻮد ﺑ ﺴﺎ آ ﻪ ﻻل ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬و هﻤ ﻪ اﻳ ﻦ وﺻ ﻴﺖه ﺎ را از ﻣ ﻦ‬

‫‪٥١٢‬‬
‫ﺑﻴﺎﻣﻮز ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻦ ﺁﻧ ﺮا از ﺣ ﻀﺮت ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ ﺁﻣ ﻮﺧﺘﻢ‪) .‬ﺣﻴﻠ ﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑ ﺎب ﭼﻬ ﺎرم‪،‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم(‪.‬‬

‫‪ -‬ﺑ ﺪان آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﻧﻬ ﯽ ﻓﺮﻣ ﻮد از ﺟﻤ ﺎع‬

‫آﺮدن در زﻳﺮ ﺁﺳﻤﺎن و ﺑﺮ ﺳﺮ راﻩ آﻪ ﻣﺮدم ﺗﺮدد آﻨﻨﺪ‪ .‬و ﻓﺮﻣﻮد ه ﺮ آ ﻪ در ﻣﻴ ﺎن‬
‫راﻩ ﺟﻤﺎع آﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪا و ﻣﻼﺋﻜﻪ و ﻣ ﺮدم او را ﻟﻌﻨ ﺖ آﻨﻨ ﺪ‪ .‬و ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﺑﻴﺎﻣﻮزﻳ ﺪ از‬
‫آﻼغ ﺟﻤﺎع آﺮدن ﭘﻨﻬﺎن را‪ .‬و ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﻣﻜ ﺮوﻩ اﺳ ﺖ ﺟﻤ ﺎع آ ﺮدن ﻣﻴ ﺎن ﻃﻠ ﻮع‬
‫ﺻﺒﺢ ﺗﺎ ﻃﻠﻮع ﺁﻓﺘﺎب‪ ،‬و در ﺁن روزﯼ آﻪ ﺁﻓﺘﺎب در ﺁﻧ ﺮوز ﺑﮕﻴ ﺮد‪ ،‬و در ﺷ ﺒﯽ آ ﻪ‬
‫در ﺁن ﺷ ﺐ ﻣ ﺎﻩ ﺑﮕﻴ ﺮد‪ ،‬و در ﺷ ﺐ ﻳ ﺎ روزﯼ آ ﻪ در ﺁن ﺑ ﺎد ﺳ ﻴﺎﻩ و ﺳ ﺮخ و زرد‬
‫ﺣﺎدث ﺷﻮد‪ ،‬واﷲ آﻪ اﮔﺮ ﺟﻤﺎع آﻨﺪ در اﻳﻦ اوﻗﺎت و ﭘﺲ او را ﻓﺮزﻧﺪﯼ ﺑﻬﻢ رﺳ ﺪ‪،‬‬
‫ﻧﺒﻴﻨﺪ در ﺁن ﻓﺮزﻧﺪ ﭼﻴﺰﯼ را آﻪ دوﺳﺖ دارد زﻳﺮا آ ﻪ ﺁﻳ ﺎت ﻏ ﻀﺐ اﻟﻬ ﯽ را ﺳ ﻬﻞ‬
‫ﺷﻤﺮدﻩ اﺳﺖ‪) .‬هﻤﺎن آﺘﺎب‪ ،‬ﺑﺎب ﺧﺎﺗﻤﻪ(‪.‬‬
‫‪ -‬از ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل اآ ﺮم ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ در ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ ﻣﻨﻘ ﻮل‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭼﻮن ﺷﻮهﺮ ﺑ ﺎ زﻧ ﺶ ﻣﺠﺎﻣﻌ ﺖ آﻨ ﺪ‪ ،‬دﻩ ﻣﻠ ﻚ از ﻣﻼﺋ ﻚ ﺁﺳ ﻤﺎن او‬
‫را اﺣﺎﻃﻪ آﻨﻨ ﺪ و ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﺁن ﺑﺎﺷ ﺪ آ ﻪ ﺷﻤ ﺸﻴﺮ آ ﺸﻴﺪﻩ در راﻩ ﺧ ﺪا ﺟﻬ ﺎد آﻨ ﺪ)!( ﭘ ﺲ‬
‫ﭼﻮن ﻣﺠﺎﻣﻌﺖ آﻨﺪ ﮔﻨﺎهﺎن از او ﻣﯽرﻳﺰد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﺮگ از درﺧﺖ ﺑﺮﻳﺰد‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ‪ :‬ﺑ ﺮ زن ﻻزم اﺳ ﺖ ه ﺮ وﻗ ﺖ ﺷ ﻮهﺮش ارادﻩ ﺟﻤ ﺎع داﺷ ﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ از او ﻣﻀﺎﻳﻘﻪ ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﺮ ﭘﺸﺖ ﭘﺎﻻن ﺷﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬دﺧﺘ ﺮان ﺑ ﺎآﺮﻩ ﺑﺨﻮاهﻴ ﺪ آ ﻪ ده ﻦهﺎﻳ ﺸﺎن ﺧﻮﺷ ﺒﻮﺗﺮ و‬
‫رﺣﻤﻬﺎﻳ ﺸﺎن ﺧﻨﻜﺘ ﺮ و ﭘﺴﺘﺎﻧﻬﺎﻳ ﺸﺎن ﭘ ﺮ ﺷ ﻴﺮﺗﺮ اﺳ ﺖ‪ .‬و ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﭼ ﻮن ﺁن‬
‫ﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎرﯼ زﻧﯽ ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ آﻪ ﮔﺮدﻧﺶ را ﺑﻮ آﻨﻨﺪ آﻪ‬
‫ﺧﻮﺷﺒﻮ ﺑﺎﺷﺪ و ﻗﻮزك ﭘﺎﻳﺶ ﭘﺮ ﮔﻮﺷﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﺳﺮ را ﺑ ﺴﻴﺎر ﺷ ﺎﻧﻪ آ ﺮدن ﺗ ﺐ را دور ﻣ ﯽﮔﺮداﻧ ﺪ و روزﯼ‬
‫ﻣﯽﺁورد و ﻗﻮت ﺟﻤﺎع را زﻳﺎد ﻣﯽآﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣﻮد آﻪ‪ :‬ﻧﻤﯽداﻧﻴﺪ ﺗﺮآﻴﺐ هﻠﻴﻠﻪ ﺳﻴﺎﻩ و هﻠﻴﻠﻪ زرد و ﺳ ﻘﻤﻮﻧﻴﺎ و ﻓﻠﻔ ﻞ‬
‫و دارﻓﻠﻔﻞ و زﻧﺠﺒﻴﻞ ﺧﺸﻚ و زﻧﻴﺎن و ﺧ ﺸﺨﺎش ﺳ ﺮخ و ﻧﻤ ﻚ هﻨ ﺪﯼ و ﻧﺎرﻣ ﺸﻚ و‬
‫ﻗﺎﻗﻠ ﻪ و ﭼ ﻮب ﺑﻠ ﺴﺎن و داﻧ ﻪ ﺑﻠ ﺴﺎن و ﺳ ﻠﻴﺨﻪ ﻣﻘ ﺸﺮ و ﻋﻠ ﻚ روﻣ ﯽ و ﻋﺎﻗﺮﻗﺮه ﺎ و‬

‫‪٥١٣‬‬
‫دارﭼﻴﻨﯽ و ﻋﺴﻞ‪ ،‬آﻪ از ﺁن دو ﻣﺜﻘﺎل ﻧﺎﺷ ﺘﺎ و دو ﻣﺜﻘ ﺎل در وﻗ ﺖ ﺧ ﻮاب ﺑﺨﻮرﻧ ﺪ‪،‬‬
‫ﭼﻪ اﻧﺪازﻩ ﻗﻮت ﺟﻤﺎع ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬
‫و ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ‪ :‬ﻣﺒ ﺎدا آ ﺴﯽ ﺑ ﺎ زن ﺧ ﻮد ﺟﻤ ﺎع آﻨ ﺪ و ﭘ ﻴﺶ از ﺁﻧﻜ ﻪ زن ﺁب‬
‫ﺑﺪه ﺪ‪ ،‬او ﺁب ﺑﺪه ﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜ ﻪ ﻣ ﯽﺑﺎﻳ ﺪ ﺑ ﻪ ﺗ ﺎﻧﯽ ﺑﻜﻨ ﺪ و ﻣﻜ ﺚ ﺑﻜﻨ ﺪ ﺗ ﺎ ه ﺮ دو ﺑ ﺎ ه ﻢ ﺁب‬
‫ﺑﺪهﻨﺪ‪) .‬ﺣﻠﻴﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﻓﺼﻞ اول و دوم‪ ،‬ﺑﺎب ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﻳﺎزدهﻢ‪ ،‬ﺑ ﺎب ﻧﻬ ﻢ‪ ،‬ﻓ ﺼﻞ‬
‫ﭘﻨﺠﻢ(‪.‬‬

‫‪ -‬از ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪاﻟ ﺴﻼم ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ه ﺮ ﮔ ﺎﻩ آ ﺴﯽ را‬

‫دردﯼ در ﺑﺪن ﺑﻬﻢ رﺳﺪ ﻳﺎ ﺣﺮارت ﻣﺰاﺟﺶ ﻏﺎﻟﺐ ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎ زن ﺧﻮد ﺟﻤﺎع آﻨﺪ‬
‫ﺗﺎ ﺳﺎآﻦ ﺷﻮد‪) .‬هﻤﻴﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﻓﺼﻞ ﺳﻮم از ﺑﺎب ﻧﻬﻢ ﺣﻠﻴ ﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ از اﻣ ﺎم ﻣﺤﻤ ﺪ‬
‫ﺑﺎﻗﺮ)ع( ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ(‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﺧﻮردن اﻧﺠﻴﺮ ﻗﻮت ﻣﺠﺎﻣﻌﺖ را ﻣﯽاﻓﺰاﻳﺪ و دﻓﻊ ﻣﯽآﻨﺪ‬
‫ﺑﻮاﺳﻴﺮ و ﻧﻘﺮس را و ﺑﺮاﯼ ﺑﺎدهﺎﯼ ﻗﻮﻟﻨﺞ ﻧﺎﻓﻊ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﺑﺨﻮاﻩ زن ﮔﻨﺪﻣﮕﻮن ﻓﺮاخ ﭼﺸﻢ ﺳﻴﺎﻩ ﭼﺸﻢ ﺑﺰرگ ﺳﺮﻳﻦ‬
‫و ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺎﻻ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ او را ﻧﺨﻮاﺳﺘﯽ ﺑﻴﺎ و ﻣﻬﺮش را از ﻣﻦ ﺑﮕﻴﺮ‪.‬‬
‫‪ -‬از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ)ع( ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬دوﺳ ﺖ ﻣ ﯽدارم‬
‫ﭘﻨﻴﺮ را آﻪ در ﻃﺮف ﺷﺐ ﻧﺎﻓﻊ اﺳﺖ و ﻣﻮﺟﺐ ﻗﻮت ﺟﻤﺎع ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣﻮد آﻪ‪ :‬ﺧﻮﺷﻢ ﻧﻤﯽﺁﻳﺪ آﻪ دﻧﻴ ﺎ و ﺁﻧﭽ ﻪ را در ﺁن اﺳ ﺖ داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﻢ‪،‬‬
‫اﻣﺎ ﻳﻚ ﺷﺐ ﺑﯽزن ﺑﺨﻮاﺑﻢ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﺑ ﺎ زن ﺁزاد در ﺑﺮاﺑ ﺮ زن ﺁزاد دﻳﮕ ﺮ ﺟﻤ ﺎع ﻣﻜ ﻦ‪ .‬اﻣ ﺎ آﻨﻴ ﺰ‬
‫را در ﺑﺮاﺑﺮ آﻨﻴﺰ دﻳﮕﺮ ﺟﻤﺎع آﺮدن ﺑﺎآﯽ ﻧﻴﺴﺖ‪) .‬هﻤﺎن آﺘﺎب‪ ،‬ﺑﺎب ﺳﻮم‪ ،‬ﻓﺼﻮل‬
‫هﻔﺘﻢ و هﺸﺘﻢ‪ ،‬و ﺑﺎب ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﻓﺼﻮل اول و ﭼﻬﺎرم(‪.‬‬
‫ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق)ع( ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺳ ﺮﻣﻪ ﺑ ﻪ ﭼ ﺸﻢ ﺑﻜ ﺸﻴﺪ آ ﻪ ﻗ ﻮت‬
‫ﺟﻤ ﺎع را زﻳ ﺎد ﻣ ﯽآﻨ ﺪ و ده ﺎن را ﺷ ﻴﺮﻳﻦ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ و آﻤ ﻚ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ ﺑ ﺮ ﻃ ﻮل دادن‬
‫ﺳﺠﻮد‪.‬‬
‫و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻧﻌﻠﻴﻦ ﺳﻴﺎﻩ ﻣﭙﻮش آﻪ ذآﺮ را ﺳﺴﺖ ﻣﯽآﻨ ﺪ و ﻧﻌﻠ ﻴﻦ زرد ﺑﭙ ﻮش‬
‫آﻪ ذآﺮ را ﺳﺨﺖ ﻣﯽآﻨﺪ و ﭘﻮﺷﺶ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٥١٤‬‬
‫و ﻓﺮﻣ ﻮد ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮﯼ از ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮان ﺑ ﻪ ﺣﻘﺘﻌ ﺎﻟﯽ ﺷ ﻜﺎﻳﺖ ﻧﻤ ﻮد از آﻤ ﯽ ﻗ ﻮت‬
‫ﺟﻤﺎع‪ .‬ﺣﻘﺘﻌﺎﻟﯽ او را اﻣ ﺮ ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ هﺮﻳ ﺴﻪ ﺑﺨ ﻮرد‪ .‬و ﻓﺮﻣ ﻮد ه ﺮ آ ﻪ ﺗ ﺮك آﻨ ﺪ‬
‫ﻃﻌﺎم ﺧﻮردن در ﺷﺐ ﺷﻨﺒﻪ و ﺷﺐ ﻳﻜﺸﻨﺒﻪ از ﭘﯽ ه ﻢ‪ ،‬ﻗ ﻮت ﺟﻤ ﺎع از او ﺑﺮﻃ ﺮف‬
‫ﺷﻮد و ﺗﺎ ﭼﻬﻞ روز ﺑﻪ او ﺑﺮﻧﮕﺮدد‪.‬‬
‫و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺟﻤﺎع آﺮدن ﺑﺎ زﻧﺎن ﭘﻴﺮ ﺑﺪن را ﺧﺮاب ﻣﯽآﻨﺪ و ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﺷﺪ آ ﻪ‬
‫ﺁدﻣﯽ را ﺑﻜﺸﺪ‪.‬‬
‫و ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ‪ :‬ﻗ ﺎووت ﺧ ﺸﻚ ﭘﻴ ﺴﯽ را زاﻳ ﻞ ﻣ ﯽﮔﺮداﻧ ﺪ و ﺧ ﻮردن ﺁن ﺑ ﺎ‬
‫زﻳﺘﻮن ﮔﻮﺷ ﺖ را ﻣ ﯽروﻳﺎﻧ ﺪ و اﺳ ﺘﺨﻮان راﺳ ﺨﺖ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ و ﻗ ﻮت ﺟﻤ ﺎع را زﻳ ﺎد‬
‫ﻣﯽآﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺨﻮرﻳﺪ ﺧﺮﺑﺰﻩ را آﻪ ﻗﻮت ﺟﻤﺎع را زﻳﺎد ﻣﯽآﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺳ ﻨﺖ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮان اﺳ ﺖ زﻧ ﺎن ﺑ ﺴﻴﺎر داﺷ ﺘﻦ و ﺑ ﺴﻴﺎر ﺑ ﺎ اﻳ ﺸﺎن‬
‫ﻣﻘﺎرﺑﺖ آﺮدن‪.‬‬
‫و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬درﺧﺮوس ﭘﻨﺞ ﺧﺼﻠﺖ هﺴﺖ آﻪ از ﺧﺼﻠﺘﻬﺎﯼ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان اﺳﺖ و‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺟﻤﺎع آﺮدن اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﻓﺮﻣﻮد آﻪ‪ :‬ﻣﺮد و زن در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺧﻀﺎب و ﺣﻨﺎ و ﻏﻴﺮﻩ ﺁن ﺑ ﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺟﻤﺎع ﻧﻜﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬از ﻣﺎ ﺑﻴﻦ ﻧﺎف ﺗﺎ زاﻧﻮ ﺗﻤﺘﻊ ﺑﺮدن از زﻧﺎن ﻣﻜﺮوﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻬﺘ ﺮ‬
‫ﺁن اﺳﺖ آﻪ اﮔﺮ ﺑﺎ زن ﺧ ﻮد آ ﻪ آﻨﻴ ﺰ ﻧﺒﺎﺷ ﺪ ﺟﻤ ﺎع آﻨ ﺪ ﻣﻨ ﯽ ﺧ ﻮد را ﺑﻴ ﺮون ﻓ ﺮج‬
‫ﻧﺮﻳﺰد‪.‬‬
‫و ﻓﺮﻣﻮد آﻪ‪ :‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻣﺮد را دﺧﻮل آﺮدن ﺑﻪ زن ﺧﻮد درﻣﻮﻗﻊ ﺗﺤ ﺖ اﻟ ﺸﻌﺎع‬
‫و در ﺷﺐ ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ‪.‬‬
‫و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺟﻤﺎع ﻣﻜﻦ در اول ﻣﺎﻩ و ﻣﻴﺎن ﻣﺎﻩ و ﺁﺧﺮ ﻣﺎﻩ‪ .‬و ﻧﻤﯽﺑﻴﻨ ﯽ آ ﺴﯽ‬
‫را آﻪ ﺻﺮع ﻣﯽﮔﻴﺮد؟ اآﺜﺮ ﺑﺮاﯼ ﺁن اﺳﺖ آﻪ ﺟﻤﺎع ﭘﺪر و ﻣﺎدرش در اول ﻣﺎﻩ ﻳ ﺎ‬
‫ﻣﻴﺎن ﻣﺎﻩ و ﻳﺎ در ﺁﺧﺮ ﻣﺎﻩ واﻗﻊ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﻧﻴﺰ ﺁن ﺣﻀﺮت ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ :‬اﮔﺮ آﺴﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ و اﻧﮕﺸﺖ ﺑﺎ ﻓﺮج زن آﻨﻴﺰ‬
‫ﺧﻮد ﺑﺎزﯼ آﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن اﺳ ﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮدآ ﻪ‪ :‬ﺑ ﺎآﯽ ﻧﻴ ﺴﺖ اﻣ ﺎ ﭼﻴ ﺰ دﻳﮕ ﺮﯼ را ﺑﻐﻴ ﺮ از‬
‫اﺟﺰاﯼ ﺑﺪن ﺧﻮد در ﺁﻧﺠﺎ داﺧﻞ ﻧﻜﻨﺪ)!(‪.‬‬

‫‪٥١٥‬‬
‫و ﻧﻴﺰ از ﺁن ﺟﻨﺎب ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ آﻪ ﻣﯽﺗ ﻮان در ﻣﻴ ﺎن ﺁب ﺟﻤ ﺎع آ ﺮد؟ ﻓﺮﻣ ﻮد‪:‬‬
‫ﺑ ﺎآﯽ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ ،‬وﻟ ﯽ در آ ﺸﺘﯽ ﺟﻤ ﺎع ﻧﻜﻨ ﺪ‪) .‬هﻤ ﺎن آﺘ ﺎب‪ ،‬ﺑ ﺎب دوم‪ ،‬ﻓ ﺼﻮل ﻧﻬ ﻢ و‬
‫ﻳﺎزدهﻢ‪ ،‬ﺑﺎب ﺳﻮم‪ ،‬ﻓﺼﻮل ﺳﻮم و ﭘﻨﺠﻢ و هﻔﺘﻢ و هﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺑ ﺎب ﭼﻬ ﺎرم‪ ،‬ﻓ ﺼﻮل اول‬
‫و ﭼﻬﺎرم(‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻣﻮﺳﯽ آﺎﻇﻢ)ع( ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬هﺮ آﻪ ﻟﺬت ﺟﻤﺎع آﺮدن ﺑ ﺎ آﻨﻴ ﺰان‬
‫را درﻳﺎﻓﺖ آﻨﺪ‪ ،‬هﺮﮔﺰ ﺁﻧﺮا ﺗﺮك ﻧﻜﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﻓﺮﻣﻮد آﻪ‪ :‬ﭼﻴﺰ ﺧﻮردن ﺷﺐ را ﺗﺮك ﻣﻜﻨﻴﺪ آ ﻪ ﻏ ﺬاﯼ ﺷ ﺐ ﺑﺎﻋ ﺚ ﻗ ﻮت‬
‫ﺑﺪن و ﻗﻮت ﺟﻤﺎع اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﻓﺮﻣﻮد آﻪ‪ :‬ﮔﻮﺷﺖ ﻗﺒﺮﻩ ﺧﻮردن از ﺑﺮاﯼ دﻓ ﻊ ﺑﻮاﺳ ﻴﺮ و درد ﭘ ﺸﺖ ﻧ ﺎﻓﻊ‬
‫اﺳﺖ و آﻤﻚ ﻣﯽآﻨﺪ ﺑﺮاﯼ ﺑﺴﻴﺎرﯼ ﺟﻤﺎع‪.‬‬
‫و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧﻮردن ﮔﺰر ﻗﻮت ﺟﻤﺎع را زﻳﺎد ﻣﯽآﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﻓﺮﻣﻮد آﻪ‪ :‬اﮔﺮ آﺴﯽ ﻓﺮج زن را ﺑﺒﻮﺳﺪ ﺑﺎآﯽ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫و از ﺁن ﺣ ﻀﺮت ﭘﺮﺳ ﻴﺪﻧﺪ‪ :‬ﻗ ﺮﺁن ﺧﻮاﻧ ﺪن و ﺟﻤ ﺎع آ ﺮدن در ﺣﻤ ﺎم ﭼ ﻮن‬
‫اﺳﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮب اﺳﺖ‪) .‬ﺣﻠﻴﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎب ﺳﻮم‪ ،‬ﻓ ﺼﻮل ﺳ ﻮم و هﻔ ﺘﻢ‬
‫وهﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺑﺎب ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺑﺎب هﻔﺘﻢ‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم(‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم رﺿ ﺎ)ع( ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﺟ ﺪم ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‬
‫ﮔﺎهﯽ ﺑﻌﺪ از ﺟﻤﺎع و ﭘﻴﺶ از ﻏﺴﻞ ﻣﺠﺪدا ارادﻩ ﺟﻤﺎع ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ و در اﻳﻦ وﻗﺖ‬
‫ﻓﻘﻂ وﺿﻮ ﻣﯽﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫و در ﻓﻘ ﻪ اﻟﺮﺿ ﺎ از ﺁن ﺣ ﻀﺮت ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ اﮔ ﺮ ﺑﻌ ﺪ از ﻏ ﺴﻞ دادن‬
‫ﻣﻴﺖ و ﭘﻴﺶ از ﺁﻧﻜﻪ ﺧﻮد ﻏﺴﻞ آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﯽ‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﯽ ﺟﻤﺎع آﻨﯽ‪ ،‬ﭘﺲ وﺿﻮ ﺑ ﺴﺎز‬
‫و ﺑﻌﺪ از ﺁن ﺟﻤﺎع آﻦ‪) .‬هﻤﺎن آﺘﺎب‪ ،‬ﺑﺎب ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم(‪.‬‬

‫‪ -‬ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ اﺑ ﺮاهﻴﻢ از ﭘ ﺪرش‪ ،‬و او از ﺣﻤ ﺎد‪ ،‬و او از رﺑﻌ ﯽ‪ ،‬و او از‬

‫ﻓﻀﻴﻞ‪ ،‬رواﻳﺖ آﻨﻨﺪ آﻪ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم اﺑﯽ ﻋﺒ ﺪاﷲ ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮدﻧ ﺪ‪ :‬ﺗ ﺎ‬
‫زﻣﺎﻧﯽ آﻪ ﻣﺮد زﻧﺎآﺎر روﯼ ﺷﻜﻢ زن زﻧﺎآﺎر ﺑﺎﺷﺪ اﻳﻤﺎن از او ﺳ ﻠﺐ ﺷ ﻮد و ﭼ ﻮن‬
‫ﺑﺮﺧﺎﺳ ﺖ اﻳﻤ ﺎﻧﺶ ﺑ ﺎز ﮔ ﺮدد‪ .‬ﻋ ﺮض آ ﺮدم اﮔ ﺮ دوﺑ ﺎرﻩ ﻗ ﺼﺪ زﻧ ﺎ آﻨ ﺪ ﭼﻄ ﻮر؟‬
‫ﻓﺮﻣﻮد ﻧﻪ‪ .‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻗﺼﺪ زﻧﺎﯼ دوﺑﺎرﻩ ﺑﻜﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻧﺘﻮاﻧﺪ‪) .‬اﺻﻮل آﺎﻓﯽ‪،‬‬
‫آﺘﺎب اﻻﻳﻤﺎن و اﻟﻜﻔﺮ‪ ،‬ﺑﺎب اﻟﻜﺒﺎﺋﺮ(‪.‬‬

‫‪٥١٦‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ اﻧﺴﺎن ﺟﻤﺎع آﻨﺪ و ﺑﺎﻧﺪازﻩ ﺧﺘﻨﻪﮔ ﺎﻩ ﻳ ﺎ ﺑﻴ ﺸﺘﺮداﺧﻞ ﺷ ﻮد‪ ،‬ﭼ ﻪ در زن‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻪ در ﻣﺮد‪ ،‬ﭼﻪ در ﻗﺒﻞ ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻪ در دﺑﺮ او‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻪ ﻧﺎﺑ ﺎﻟﻎ‪ ،‬اﮔ ﺮ‬
‫ﭼﻪ ﻣﻨﯽ ﺑﻴﺮون ﻧﻴﺎﻳﺪ‪ ،‬هﺮ دو ﺟﻨﺐ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ وﻟﯽ اﮔﺮ ﺷﻚ آﻨ ﺪ آ ﻪ ﺑﻤﻘ ﺪار ﺧﺘﻨ ﻪﮔ ﺎﻩ‬
‫داﺧﻞ ﺷﺪﻩ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬ﻏﺴﻞ ﺑﺮ او واﺟﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬آ ﺴﯽ آ ﻪ ﺁﻟ ﺘﺶ را ﺑﺮﻳ ﺪﻩاﻧ ﺪ‪ ،‬اﮔ ﺮ آﻤﺘ ﺮ از ﺧﺘﻨ ﻪﮔ ﺎﻩ را ه ﻢ داﺧ ﻞ آﻨ ﺪ‪،‬‬
‫روزﻩاش ﺑﺎﻃﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬آﺴﯽ آﻪ ﺁﻟﺘﺶ را ﺑﺮﻳﺪﻩاﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺷﻚ آﻨﺪ آ ﻪ دﺧ ﻮل ﺷ ﺪﻩ ﻳ ﺎ ﻧ ﻪ)!(‪ ،‬روزﻩ‬
‫او ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ ﻣﻨﯽ از ﺟﺎﯼ ﺧﻮد ﺣﺮآﺖ آﻨ ﺪ و ﺑﻴ ﺮون ﻧﻴﺎﻳ ﺪ ﻳ ﺎ اﻧ ﺴﺎن ﺷ ﻚ آﻨ ﺪ آ ﻪ‬
‫ﻣﻨﯽ از او ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪﻩ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬ﻏﺴﻞ ﺑﺮ او واﺟﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ ﻣﺮد ﺑﺎ زﻧﯽ آﻪ در ﺣﺎل ﺣﻴﺾ ﺑﺎﺷﺪ زﻧﺎ آﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎ زن ﻧ ﺎﻣﺤﺮﻣﯽ آ ﻪ‬
‫در ﺣﺎل ﺣﻴﺾ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﮕﻤﺎن اﻳﻨﻜﻪ ﻋﻴ ﺎل اوﺳ ﺖ ﺟﻤ ﺎع ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻴ ﺎط واﺟ ﺐ ﺁﻧ ﺴﺖ‬
‫آﻪ آﻔﺎرﻩ ﺑﺪهﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔ ﺮ اﻧ ﺴﺎن ﺑﻌ ﺪ از ﺁﻧﻜ ﻪ در ﺣ ﺎل ﺣ ﻴﺾ ﺟﻤ ﺎع آ ﺮدﻩ و آﻔ ﺎرﻩ ﺁﻧ ﺮا دادﻩ‪،‬‬
‫دوﺑﺎرﻩ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﺎ ﺁن زن ﺟﻤﺎع آﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑﻨ ﺎﺑﺮ اﺣﺘﻴ ﺎط ﺑﺎﻳ ﺪ ﺑ ﺮاﯼ ه ﺮ ﺟﻤ ﺎع ﻳ ﻚ‬
‫آﻔﺎرﻩ ﺑﺪهﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﺎﻳﺪ در زﻧﯽ آﻪ در ﺣﺎل ﺣﻴﺾ اﺳﺖ ﺑﻤﻘﺪار ﺧﺘﻨﻪﮔﺎﻩ را داﺧﻞ ﻧﻜﻨ ﺪ‪ ،‬اﮔ ﺮ‬
‫ﭼﻪ ﻣﻨﯽ هﻢ ﺑﻴﺮون ﻧﻴﺎﻳﺪ‪ .‬و اﺣﺘﻴﺎط واﺟﺐ ﺁن اﺳﺖ آ ﻪ ﻣﻘ ﺪار آﻤﺘ ﺮ از ﺧﺘﻨ ﻪﮔ ﺎﻩ را‬
‫هﻢ داﺧﻞ ﻧﻜﻨﺪ‪ .‬دﺧﻮل آﺮدن در ﻣﻘﻌﺪ زﻧﯽ آﻪ در ﺣﺎل ﺣﻴﺾ اﺳﺖ‪ ،‬آﺮاهﺖ ﺷ ﺪﻳﺪﻩ‬
‫دارد وﻟﯽ آﻔﺎرﻩ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔ ﺮ ﺷ ﻤﺎرﻩ روزه ﺎﯼ ﺣ ﻴﺾ زن ﺑ ﻪ ﺳ ﻪ ﻗ ﺴﻢ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﺷ ﻮد‪ ،‬و ﻣ ﺮد در‬
‫ﻗﺴﻤﺖ اول ﺁن ﺑﺎ زن ﺧﻮد ﺟﻤﺎع آﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ هﻴﺠﺪﻩ ﻧﺨﻮد ﻃﻼ آﻔ ﺎرﻩ ﺑﺪه ﺪ‪ .‬واﮔ ﺮ در‬
‫ﻗﺴﻤﺖ دوم ﺟﻤﺎع آﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﻧﺨﻮد‪ ،‬و اﮔﺮ در ﻗﺴﻤﺖ ﺳ ﻮم ﺟﻤ ﺎع آﻨ ﺪ‪ ،‬ﭼﻬ ﺎر ﻧﺨ ﻮد و‬
‫ﻧﻴﻢ ﺑﺪهﺪ‪ .‬وﻟﯽ وﻃﯽ در ﭘﺸﺖ او آﻔﺎرﻩ ﻧ ﺪارد‪) .‬ﺁﻳ ﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿ ﻴﺢ اﻟﻤ ﺴﺎﺋﻞ‪،‬‬
‫در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺘﻔﺮﻗﻪ زﻧﺎﺷﻮﻧﯽ و ﻣﺠﺎﻣﻌﺖ(‪.‬‬

‫‪٥١٧‬‬
 ‫در اﺣﻜﺎم ﻃﻔﻞ‬
‫‪ -‬و از زﻣ ﺮﻩ اﻳ ﻦ اﺣﻜ ﺎم اﺳ ﺖ آ ﻪ ﭘ ﺲ از ﺗﻮﻟ ﺪ ﻃﻔ ﻞ‪ ،‬ﺧ ﺎك آ ﺮﺑﻼ )ﻋﻠ ﯽ‬
‫ﺳﺎآﻨﻬﺎ اﻟﺘﺤﻴﺔ و اﻟﺜﻨﺎ( ﺑﻪ آﺎم ﻃﻔﻞ ﺑﻤﺎﻟﻨﺪ‪ ،‬و اﮔ ﺮ ﺧ ﺎك آ ﺮﺑﻼ ﻧﺒﺎﺷ ﺪ از ﺁب دﺟﻠ ﻪ و‬
‫ﻓﺮات‪ ...‬واﮔﺮ ﺁن ﻧﻴﺰ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺮﻣﺎ ﻳﺎ ﻋﺴﻞ در ﺁب رﻳﺰﻧﺪ ﺗﺎ ﺷﻴﺮﻳﻦ ﺷ ﻮد و ﺑ ﻪ آ ﺎم‬
‫او ﺑﻤﺎﻟﻨﺪ‪ .‬و ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ آﻪ ﺧﺮﻣﺎ را ﺑﺨﺎﻳﻨﺪ و ﺑﻜﺎم ﻃﻔﻞ ﺑﻤﺎﻟﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﺳﻮراخ آﺮدن ﮔﻮش راﺳﺖ ﻃﻔﻞ در ﭘ ﺎﺋﻴﻦ و ﺳ ﻮراخ آ ﺮدن ﮔ ﻮش ﭼ ﭗ‬
‫را در ﺑﺎﻻ‪.‬‬
‫و ﻻزم اﺳ ﺖ ﺧ ﻮردن ﺑ ﻪ‪ ،‬زن ﺣﺎﻣﻠ ﻪ را‪ .‬ﭼ ﻪ در ﺣ ﺪﻳﺚ ﺁﻣ ﺪﻩ آ ﻪ ه ﺮ زن‬
‫ﺣﺎﻣﻠﻪاﯼ آﻪ ﺑﻪ ﺑﺨﻮرد‪ ،‬ﻃﻔﻞ او ﺧﻮﺑﺮوﯼ و ﺧﻮش ﻃﺒﻊ ﺷﻮد‪ .‬و ﺧﺮﻣﺎ ﺧﻮردن زن‬
‫ﺣﺎﻣﻠﻪ را در وﻗﺖ دﻳﺪن ﻧﻔﺎس‪ .‬ﭼ ﻪ ﺣ ﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪ او در اﻳ ﻦ ﺣﺎﻟ ﺖ از ﺣﻜﻤ ﺎ ﮔ ﺮدد‪ .‬و در ﺑﻌ ﻀﯽ اﺣﺎدﻳ ﺚ وارد ﺷ ﺪﻩ آ ﻪ اﮔ ﺮ‬
‫رﻃﺐ ﺧﻮرد ﻓﺮزﻧﺪ او ﺣﻜﻴﻢ ﺷﻮد‪.‬‬
‫و ﻻزم اﺳﺖ ﭘﻴﭽﻴﺪن ﻃﻔﻞ ﺑﻪ ﺧﺮﻗﻪ ﺳﻔﻴﺪ‪.‬‬
‫و ﻣﻜﺮوﻩ اﺳﺖ آﻨﻴﺖ آﺮدن اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﻃﻔﻠﯽ را آﻪ ﻧﺎم او ﻣﺤﻤﺪ آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺠﺘﻬﺪﻳﻦ اﻳﻦ را ﺣﺮام ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﻣﻜ ﺮوﻩ اﺳ ﺖ ﻧ ﺎم ﻃﻔ ﻞ را ﺣﻜ ﻴﻢ ﻳ ﺎ ﺧﺎﻟ ﺪ ﻳ ﺎ ﺣ ﺎرث ﻳ ﺎ ﺿ ﺮار ﻳ ﺎ ﻣﺎﻟ ﻚ‬
‫آﺮدن‪.‬‬
‫و ﻣﻜﺮوﻩ اﺳﺖ آﻨﻴﺖ ﻃﻔﻞ را اﺑﻮﺣﻜﻴﻢ ﻳﺎ اﺑﻮﻣﺎﻟﻚ ﻳﺎ اﺑﻮﻋﻴﺴﯽ آﺮدن‪.‬‬
‫و ﻣﻜﺮوﻩ اﺳﺖ ﻣﻮﯼ ﺳﺮ ﻃﻔﻞ را اﻧﺪآﯽ ﺗﺮاﺷﻴﺪن و اﻧﺪآﯽ ﮔﺬاﺷﺘﻦ‪.‬‬
‫و ﻣﻜﺮوﻩ اﺳﺖ آﻪ ﻃﻔ ﻞ را زن آ ﺎﻓﺮﻩاﯼ ﺷ ﻴﺮ ده ﺪ‪ .‬اﻣ ﺎ اﮔ ﺮ ﻣ ﻀﻄﺮ ﺷ ﻮد‬
‫زن ﺟﻬﻮدﻳﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺷﻴﺮ دهﺪ‪ ،‬ﺑﺸﺮﻃﯽ آﻪ او را از ﺧ ﻮردن ﺷ ﺮاب و ﺧ ﻮك ﻣﻨ ﻊ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ آﺮد و آﺮاهﺖ در زن ﻣﺠﻮﺳﻴﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﻣﻜ ﺮوﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺷ ﻴﺮ وﻟ ﺪاﻟﺰﻧﺎ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ ﺷ ﻴﺮ ﺷ ﻴﺮدهﻨﺪﻩ از زﻧ ﺎ ﺑﻬ ﻢ‬
‫رﺳ ﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪) .‬ﺟ ﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳ ﯽ‪ ،‬ﺑ ﺎب ﻳ ﺎزدهﻢ‪ ،‬در اﺣﻜ ﺎم وﻻدت ﻓﺮزﻧ ﺪ از واﺟ ﺐ و‬
‫ﺳﻨﺖ و ﻣﻜﺮوﻩ(‪.‬‬

‫‪٥١٨‬‬
‫‪ -‬در ﺣﺪﻳﺚ اﺳﺖ آﻪ دﺧﺘﺮﯼ آﻪ ﺷﺶ ﺳﺎﻟﺶ ﺗﻤﺎم ﺷ ﻮد‪ ،‬ﻣ ﺎدر او را ﺑﺮهﻨ ﻪ‬
‫در ﭘﻬﻠﻮﯼ ﺧﻮد ﻧﺨﻮاﺑﺎﻧﺪ آﻪ ﺑﻤﻨﺰﻟﻪ زﻧﺎ اﺳﺖ)!( )ﺣﻠﻴﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑ ﺎب ﭼﻬ ﺎرم‪ ،‬ﻓ ﺼﻞ‬
‫ﻳﺎزدهﻢ(‪.‬‬

‫‪ -‬اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬آ ﻮدك ﺗ ﺎ هﻔ ﺖ ﺳ ﺎل ﺑ ﺎزﯼ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ هﻔ ﺖ‬

‫ﺳﺎل هﻢ درس ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ و ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻣﯽﺁﻣﻮزد و هﻔﺖ ﺳﺎل ﺣﻼل و ﺣﺮام دﻳﻦ را ﻓﺮا‬
‫ﻣ ﯽﮔﻴ ﺮد‪ .‬ﭘ ﺲ اﮔ ﺮ رﺳ ﺘﮕﺎر ﺷ ﺪ‪ ،‬ﭼ ﻪ ﺑﻬﺘ ﺮ و ﮔﺮﻧ ﻪ ﺗﺮﺑﻴ ﺖﭘ ﺬﻳﺮ ﻧﻴ ﺴﺖ‪) .‬ﻧﻜ ﺎح‬
‫اﻟﻤﺴﺘﺪرك‪ ،‬اﺑﻮاب اﺣﻜﺎم اﻻوﻻد‪ ،‬ﺑﺎب هﺸﺘﺎد و ﺳﻮم(‪.‬‬
‫‪ -‬رﺳﻮلاﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺣﻖ ﭘ ﺴﺮ ﺑ ﺮ ﭘ ﺪر ﺳ ﻪ ﭼﻴ ﺰ اﺳ ﺖ‪:‬‬
‫اول اﻳﻨﻜﻪ ﻧﺎم ﻧﻜﻮ ﺑﺮ او ﻧﻬﺪ‪ .‬دوم ﺁﻧﻜﻪ ﺧﻂ ﺗﻌﻠ ﻴﻤﺶ ده ﺪ‪ .‬ﺳ ﻮم ﺁﻧﻜ ﻪ ﭼ ﻮ ﺑ ﺎﻟﻎ ﺷ ﻮد‬
‫ﺗﺰوﻳﺠﺶ آﻨﺪ‪) .‬هﻤﺎن آﺘﺎب‪ ،‬ﺑﺎب ﺷﺼﺘﻢ(‪.‬‬
‫‪ -‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺣﻖ ﭘ ﺴﺮ ﺑ ﺮ ﭘ ﺪر اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ‪ :‬ﻧ ﺎم‬
‫زﻳﺒﺎ ﺑﺮ او ﺑﮕ ﺬارد‪ .‬ﻗ ﺮﺁن ﺑ ﺎو ﺑﻴ ﺎﻣﻮزد‪ .‬ﺧﺘﻨ ﻪاش آﻨ ﺪ‪ .‬ﺷ ﻨﺎ ﺗﻌﻠ ﻴﻤﺶ ده ﺪ‪ .‬و هﻨﮕ ﺎم‬
‫ﺑﻠﻮغ ﺗﺰوﻳﺠﺶ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪) .‬هﻤﺎن آﺘﺎب‪ ،‬ﺑﺎب هﺸﺘﺎد و ﺷﺸﻢ(‪.‬‬

‫در اﺣﻜﺎم دﺧﻮل ﺑﺮ ﺣﻴﻮاﻧﺎت‬

‫‪ -‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﺮ او ﻻزم اﺳ ﺖ‪ :‬اول ﻗﻴﻤ ﺖ ﺁن ﺣﻴ ﻮان را ﺑ ﻪ ﺻ ﺎﺣﺒﺶ‬
‫دهﺪ‪ .‬دوم ﺣﺮام ﺷﺪن ﮔﻮﺷﺖ ﺁن ﺣﻴ ﻮان و ﺁﻧﭽ ﻪ از او ﻣﺘﻮﻟ ﺪ ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ ،‬اﮔ ﺮ ﮔﻮﺷ ﺖ‬
‫او را ﺧﻮرﻧ ﺪ‪ .‬ﺳ ﻮم آ ﺸﺘﻦ و ﺳ ﻮزاﻧﺪن ﺁن ﺣﻴ ﻮان‪ ،‬اﮔ ﺮ ﮔﻮﺷ ﺖ او را ﺧﻮرﻧ ﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻬﺎرم ﺑﻴﺮون ﺁوردن ﺁن ﺣﻴﻮان از ﺁﻧﺠﺎﺋﯽ آﻪ دﺧﻮل واﻗﻊ ﺷﺪﻩ ﺑﻪ ﺷﻬﺮ دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﮔ ﺮ‬
‫ﮔﻮﺷﺖ او را ﺑﺨﻮرﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﺁﻳﺎ در اﻳﻦ آﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﺁﻧﺮا ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺒﺶ ﻣﯽدهﺪ ﻳﺎ ﺧﻮد ﻣﺘﺼﺮف ﻣﯽﺷﻮد ﻳﺎ‬
‫ﺗﺼﺪق ﻣﯽآﻨﺪ؟ ﻣﻴﺎن ﻣﺠﺘﻬﺪﻳﻦ اﺧﺘﻼف اﺳﺖ‪ .‬و اﮔ ﺮ ﺁن ﺣﻴ ﻮان ﺑ ﺎ ﺣﻴﻮاﻧ ﺎت دﻳﮕ ﺮ‬
‫ﻣﺘ ﺸﺒﻪ و ﻣﺨﻠ ﻮط ﺷ ﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬درﻳﻨ ﺼﻮرت ﺟﻤﻴ ﻊ ﺁن ﺣﻴﻮاﻧ ﺎت را دو ﻗ ﺴﻢ آﻨﻨ ﺪ و‬
‫ﻗﺮﻋﻪ ﺑﺰﻧﻨﺪ و اﻳﻨﻜﺎر را هﻤﭽﻨﺎن اداﻣﻪ دهﻨﺪ ﺗﺎ ﺁﻧﻜﻪ ﻳﻜﯽ ﺑﻤﺎﻧﺪ و او را ﺑﺴﻮزاﻧﻨﺪ)!(‬
‫)ﺟﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺑﺎب ﻧﻮزدهﻢ‪ ،‬در دﺧﻮل آﺮدن ﺑﺮ ﺣﻴﻮاﻧﺎت(‪.‬‬

‫‪٥١٩‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ ﺣﻴﻮاﻧﯽ را وﻃﯽ آﻨﺪ ﻳﻌﻨﯽ ﺑ ﺎ او ﻧﺰدﻳﻜ ﯽ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ و ﻣﻨ ﯽ از او ﺑﻴ ﺮون‬
‫ﺁﻳﺪ‪ ،‬ﻏﺴﻞ ﺗﻨﻬﺎ آﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪ .‬و اﮔﺮ ﻣﻨﯽ ﺑﻴ ﺮون ﻧﻴﺎﻳ ﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽ ﻪ ﭘ ﻴﺶ از وﻃ ﯽ وﺿ ﻮ‬
‫داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎز هﻢ ﻏﺴﻞ ﺗﻨﻬﺎ آﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪ .‬و اﮔﺮ وﺿﻮ ﻧﺪاﺷﺘﻪ‪ ،‬اﺣﺘﻴﺎط واﺟ ﺐ ﺁن اﺳ ﺖ‬
‫آﻪ ﻏﺴﻞ آﻨﺪ و وﺿﻮ هﻢ ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻜﺮوﻩ اﺳﺖ ﺑﻮل و ﻏﻴﻂ ﺣﻴﻮاﻧﯽ آﻪ اﻧ ﺴﺎن ﺁﻧ ﺮا وﻃ ﯽ آ ﺮدﻩ ﻳﻌﻨ ﯽ ﺑ ﺎ ﺁن‬
‫ﻧﺰدﻳﻜﯽ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ آﺴﯽ ﺑﺎ اﺳﺐ و ﻗﺎﻃﺮ و اﻻغ وﻃﯽ آﻨﺪ ﻳﻌﻨﯽ ﻧﺰدﻳﻜ ﯽ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪ ،‬ﮔﻮﺷ ﺖ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ ﺣﺮام ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺎﻳﺪ ﺁﻧﻬﺎ را از ﺷﻬﺮ ﺑﻴﺮون ﺑﺒﺮﻧﺪ و ﺟﺎﯼ دﻳﮕﺮ ﺑﻔﺮوﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔ ﺮ ﺑ ﺎ ﮔ ﺎو و ﮔﻮﺳ ﻔﻨﺪ و ﺷ ﺘﺮ ﻧﺰدﻳﻜ ﯽ آﻨﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﻮل و ﺳ ﺮﮔﻴﻦ ﺁﻧﻬ ﺎ ﻧﺠ ﺲ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪون ﺁﻧﻜﻪ ﺗ ﺎﺧﻴﺮ ﺑﻴﻔﺘ ﺪ‪ ،‬ﺁن ﺣﻴ ﻮان را ﺑﻜ ﺸﻨﺪ و ﺑ ﺴﻮزاﻧﻨﺪ‪) .‬ﺁﻳ ﺖاﷲ‬
‫ﺧﻤﻴﻨﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ‪.(٢۶٣٢ ،٢۶٣١ ،٣۵١ ،٨۶‬‬

‫در اﺣﻜﺎم ﺷﻜﺎر و ذﺑﺢ‬

‫‪ -‬و ﺑﺪاﻧﻜﻪ ﺷﻜﺎر ﺣﺮام اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺎ ﺁﻟﺘﯽ آﻪ از ﺧﻮد ﺷ ﻜﺎر ﺑﺰرﮔﺘ ﺮ ﺑﺎﺷ ﺪ‪،‬‬
‫ﺷﻜﺎر ﺷﻮد‪ .‬و ﺣﺮام اﺳﺖ ﺷ ﻜﺎر آ ﺮدن ﺑ ﻪ ﻏﻴ ﺮ از ﺳ ﮓ و ﺗﻴ ﺮ و ﻧﻴ ﺰﻩ و ﺷﻤ ﺸﻴﺮ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺷﻜﺎر آﺮدن ﺑﺎز و ﺑﺎﺷﻪ و ﭼﺮخ و ﭘﺎرس و ﭘﻠﻨﮓ وآﻤﺎن ﮔﺮوهﻪ و آﻮﻓﺘﻦ ﺳﺮ‬
‫ﺷﻜﺎر ﺑﻪ ﺗﻔﻨﮓ ﺣﺮام اﺳﺖ‪ .‬و ﺷﻜﺎرﯼ آﻪ آﺎﻓﺮ و دﺷﻤﻦ اه ﻞﺑﻴ ﺖ و دﻳﻮاﻧ ﻪ و ﻃﻔ ﻞ‬
‫ﻏﻴﺮﻣﻤﻴﺰ ﺑﻜﺸﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺮام اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﻣﻜﺮوﻩ اﺳﺖ ﺷﻜﺎر آﺮدن ﺑﻪ ﺳﮕﯽ آﻪ او را ﺁﺗﺶﭘﺮﺳﺖ ﺗﻌﻠﻴﻢ آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫و ﺷﻜﺎر آﺮدن ﺑﻪ ﺳﮓ ﺳﻴﺎﻩ‪ .‬و ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺠﺘﻬﺪﻳﻦ اﻳﻦ ﻗﺴﻢ ﺷﻜﺎر آﺮدن را ﻣﻄﻠﻘﺎ‬
‫ﺣ ﺮام ﻣ ﯽداﻧﻨ ﺪ ﭼ ﻪ از ﺣ ﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﮔﻮﺷﺖ ﺷﻜﺎرﯼ را آﻪ ﺳﮓ ﺳﻴﺎﻩ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳ ﺪ ﺧ ﻮرد‪ .‬و ﺣ ﻀﺮت‬
‫رﺳﺎﻟﺖ ﭘﻨﺎﻩ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ اﻣﺮ ﺑﻪ آﺸﺘﻦ ﺳ ﮓ ﺳ ﻴﺎﻩ آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ و ﻣﻜ ﺮوﻩ اﺳ ﺖ‬
‫ﺷﻜﺎر آﺮدن ﻣﺎهﯽ در روز و ﺷﺐ ﺟﻤﻌﻪ‪.‬‬
‫و ﺑﻌﻀﯽ ازﻣﺠﺘﻬﺪﻳﻦ ﺑﺮﺁﻧﻨ ﺪ آ ﻪ اﮔ ﺮ ﺁن ﺷ ﺨﺺ آ ﻪ ﺳ ﮓ را ﺳ ﺮ ﻣ ﯽده ﺪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﺷﺪ و آﻮر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﻼل ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬و اﮔﺮ ﺑﺎ ﺳﮓ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺳﮓ ﻏﻴﺮ ﻣ ﺴﻠﻤﺎن‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﺎﺷ ﺪ و ه ﺮ دو ﺳ ﮓ ﺷ ﻜﺎر را ﺑﻜ ﺸﻨﺪ‪ ،‬ﺣ ﻼل ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬و ﺁﻳ ﺎ در وﻗ ﺖ ﺳ ﺮ دادن‬
‫ﺷﻜﺎر ﻧﺎم ﺧﺪاﯼ ﺗﻌﺎﻟﯽ را ﺑﻪ ﻋﺮﺑﯽ ﮔﻔﺘﻦ ﻻزم اﺳﺖ ﻳﺎ ﺑﻬ ﺮ زﺑ ﺎﻧﯽ آ ﻪ ﮔﻮﻳﻨ ﺪ ﺟ ﺎﻳﺰ‬

‫‪٥٢٠‬‬
‫اﺳﺖ؟ در اﻳﻦ اﺧﺘﻼف اﺳﺖ ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﺠﺘﻬﺪﻳﻦ‪ .‬و اﮔﺮ ﺣﻴﻮاﻧﯽ را آﻪ ﺷﻜﺎر ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺑ ﻪ ﺷﻤ ﺸﻴﺮ دو ﻧ ﺼﻒ آﻨﻨ ﺪ‪ ،‬ﻧ ﺼﻒ ﺑﺰرﮔﺘ ﺮ ﺣ ﻼل اﺳ ﺖ و ﺑﻌ ﻀﯽ از ﻣﺠﺘﻬ ﺪﻳﻦ‬
‫ﺑﺮﺁﻧﻨ ﺪ آ ﻪ اﮔ ﺮ دو ﻧ ﺼﻒ ﻳﻜ ﯽ ﺣﺮآ ﺖ آﻨ ﺪ و ﻳﻜ ﯽ ﺣﺮآ ﺖ ﻧﻜﻨ ﺪ‪ ،‬ﺁن ﻧ ﺼﻔﯽ آ ﻪ‬
‫ﺣﺮآﺖ آﻨﺪ‪ ،‬ﺣ ﻼل اﺳ ﺖ‪ .‬و اﮔ ﺮ ﻣ ﺎهﯽ از درﻳ ﺎ ﺑ ﻪ آ ﺸﺘﯽ آ ﺴﯽ در ﺁﻳ ﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻟ ﻚ ﺁن‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ او از دﻳﮕﺮﯼ اوﻟﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﮔﻮﺷﺖ ﺷﺘﺮ ﺣﻼل اﺳﺖ و ﺑﻌﻀﯽ از ﺳﻨّـﻴﺎن ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ آﻪ ﻣﺬهﺐ اﻣﺎﻣﻴﻪ ﺑﺮ‬
‫ﺁن اﺳﺖ آﻪ ﮔﻮﺷ ﺖ ﺷ ﺘﺮ ﺣ ﺮام اﺳ ﺖ و ﻏﻠ ﻂ آ ﺮدﻩاﻧ ﺪ‪ .‬ﭼ ﻪ ﺁن ﻣ ﺬهﺐ اﺑﻮاﻟﺨﻄ ﺎب‬
‫اﺳﺖ آﻪ او در وﻗﺘﯽ اﻣﺎﻣﯽ ﺑﻮدﻩ و ﺑﻌﺪ ﻏﺎﻟﯽ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و اﻣﺎ ﮔﻮﺷﺖ ﺑﻴﺴﺖ ﻗﺴﻢ ﺣﻴﻮان ﺣﺮام اﺳﺖ‪ :‬اول ﺳﮓ ﺑ ّﺮﯼ و ﺑﺤ ﺮﯼ‪ .‬دوم‬
‫ﺧﻮك ﺑ ّﺮﯼ و ﺑﺤﺮﯼ‪ .‬ﺳﻮم ﮔﺮﺑﻪ اهﻠﯽ و وﺣﺸﯽ‪ .‬ﭼﻬﺎرم هﻤﻪ درﻧﺪﻩهﺎ ﭼ ﻮن ﺷ ﻴﺮ و‬
‫ﮔﺮگ و ﭘﻠﻨﮓ و ﭘﺎرس و آﻔﺘﺎر و روﺑﺎﻩ و ﺧﺮﮔﻮش)!( و ﺷﻐﺎل‪ .‬ﭘﻨﺠﻢ ﻣ ﻮش اهﻠ ﯽ‬
‫و ﺻ ﺤﺮاﺋﯽ‪ .‬ﺷ ﺸﻢ ﺧ ﺰ و ﺳ ﻨﺠﺎب و ﺳ ﻤﻮر و ﻓﻨ ﻚ‪ .‬هﻔ ﺘﻢ ﺣ ﺸﺮات ﭼ ﻮن ﻣ ﺎر و‬
‫ﻋﻘ ﺮب و ﺧ ﺴﻔﺎر و ﻣﮕ ﺲ و آﻴ ﻚ و ﭘ ﺸﻪ و ﺷ ﭙﺶ و ﻏﻴ ﺮ ﺁﻧﻬ ﺎ‪ .‬ه ﺸﺘﻢ ﺣﻴ ﻮاﻧﯽ آ ﻪ‬
‫ﻋﺎدت ﺑﻪ ﺧﻮردن ﻓﻀﻠﻪ ﺁدﻣ ﯽ آ ﺮدﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬اﻋ ﻢ از ﮔ ﺎو و ﮔﻮﺳ ﻔﻨﺪ و ﻣ ﺮغ ﺧ ﺎﻧﮕﯽ‬
‫وﻣﺎهﯽ)!( و اردك‪ .‬ﻧﻬﻢ ﺣﻴﻮاﻧﯽ آ ﻪ ﮔﻮﺷ ﺖ او را ﺧﻮرﻧ ﺪ‪ ،‬ﭼ ﻮن ﮔﻮﺳ ﻔﻨﺪﯼ آ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫ﺷﻴﺮ ﺧ ﻮك ﭘ ﺮوردﻩ ﺷ ﻮد‪ .‬ده ﻢ ﺣﻴ ﻮاﻧﯽ آ ﻪ ﮔﻮﺷ ﺖ او را ﺧﻮرﻧ ﺪ و ﺷﺨ ﺼﯽ ﺑ ﺎ او‬
‫وﻃﯽ و ﻣﻘﺎرﺑﺖ آﻨﺪ‪ .‬آﻪ ﺁن ﺣﻴﻮان و ﻧﺴﻞ او ﺣﺮام اﺳﺖ و واﺟﺐ اﺳﺖ ﺳ ﻮزاﻧﻴﺪن‬
‫ﺁن ﺣﻴﻮان‪ .‬و اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪﯼ در ﻣﻴﺎن ﮔﻠﻪ ﻣﺸﺘﺒﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺁن ﮔﻠﻪ را دو ﻗﺴﻢ آﻨﻨﺪ‬
‫و ﻗﺮﻋﻪ ﺑﺰﻧﻨﺪ و ﻳﻚ ﻗﺴﻢ را ﺑ ﺴﻮزاﻧﻨﺪ‪ .‬ﻳ ﺎزدهﻢ ه ﺮ ﭘﺮﻧ ﺪﻩ آ ﻪ ﻣﺨﻠ ﺐ ﻳﻌﻨ ﯽ ﭼﻨﮕ ﺎل‬
‫داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ ﭼ ﻮن ﺑ ﺎز و ﭼ ﺮخ و ﻋﻘ ﺎب و ﺷ ﺎهﻴﻦ و ﺑﺎﺷ ﻪ و ﻏﻴ ﺮ اﻳﻨﻬ ﺎ‪ .‬دوازده ﻢ‬
‫آ ﻼغ ﺑ ﺎ ﺟﻤﻴ ﻊ اﻗ ﺴﺎم او‪ .‬و زاﻏ ﯽ آ ﻪ ﺧﺎآ ﺴﺘﺮﯼ رﻧ ﮓ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺳ ﻴﺰدهﻢ ﺧﻔ ﺎش و‬
‫ﻃﺎووس‪ .‬ﭼﻬﺎردهﻢ ﻣﺮﻏﯽ آﻪ او را ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺗﻴﺮ ﻣﻴﺴﺎزﻧﺪ ﺗﺎ ﺁﻧﻜ ﻪ ﻣ ﯽﻣﻴ ﺮد‪ .‬ﭘ ﺎﻧﺰدهﻢ‬
‫ﻣ ﺎهﯽ آ ﻪ ﻓﻠ ﻮس ﻧﺪاﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬ﺷ ﺎﻧﺰدهﻢ ﺳ ﻨﮓ ﭘ ﺸﺖ‪ .‬هﻔ ﺪهﻢ ﺧﺎرﭘ ﺸﺖ‪ .‬هﻴﺠ ﺪهﻢ‬
‫ﺧﺮﭼﻨﮓ ﺑ ّﺮﯼ و ﺑﺤﺮﯼ‪ .‬ﻧﻮزدهﻢ ﮔﻮﺷﺘﯽ آﻪ در زﻳﺮ ﺳ ﭙﺮز ﺑﺮﻳ ﺎن آﻨﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺸﺮﻃﯽ‬
‫آﻪ ﻣﺎهﯽ ﺣﺮام ﺑﺮ ﺑﺎﻻﯼ ﻣﺎهﯽ ﺣﻼل ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣ ﺎ اﮔ ﺮ ﻣ ﺎهﯽ ﺣ ﻼل ﺑ ﺮ ﺑ ﺎﻻﯼ ﻣ ﺎهﯽ‬
‫ﺣﺮام ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺮام ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫‪٥٢١‬‬
‫و ﺣﺮام اﺳﺖ ﻣﺎهﯽ را ﺷﻜﺎر آﺮدن در روز ﺟﻤﻌﻪ ﭘﻴﺶ از ﻧﻤ ﺎز‪ ،‬و ﺷ ﻜﺎر‬
‫ﻣﻠﺨﯽ آﻪ ﺑﻪ ﭘﺮواز ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ)ع( ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﺷﻜﺎرﯼ را‬
‫آﻪ ﺳﮓ ﺳﻴﺎﻩ ﻳﻜﺮﻧﮓ ﺑﻜﻨﺪ ﻧﺨﻮرﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و اﻣ ﺎ از ﺟﻤﻠ ﻪ ﻣﻜﺮوه ﺎت اﺳ ﺖ ﮔﻮﺷ ﺖ آﻼﻏ ﯽ آﻮﭼ ﻚ آ ﻪ در ﺣ ﻮاﻟﯽ‬
‫زراﻋﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و زاﻏﯽ آﻪ ﺑﻪ رﻧﮓ ﺧﺎآﺴﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و هﺪهﺪ‪ ،‬و ﺧﻄﺎف‪ .‬ﭼ ﻪ در‬
‫ﺣ ﺪﻳﺚ ﺁﻣ ﺪﻩ آ ﻪ ﺧﻄ ﺎف هﻤﻴ ﺸﻪ اﻟﺤﻤ ﺪﷲ رب اﻟﻌ ﺎﻟﻤﻴﻦ ﻣ ﯽﮔﻮﻳ ﺪ‪ .‬و ﻗﺒ ﺮﻩ ﻳﻌﻨ ﯽ‬
‫ﭼﻜﺎوك‪ .‬ﭼﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺁﻣﺪﻩ آﻪ ﻗﺒﺮﻩ را ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺧﻮرد و ﺑﻪ ﻃﻔﻼن ﻧﺒﺎﻳ ﺪ داد آ ﻪ ﺑ ﻪ ﺁن‬
‫ﺑﺎزﯼ آﻨﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا آﻪ او هﻤﻴﺸﻪ ﺗﺴﺒﻴﺢ ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ و ﻟﻌﻦ ﺑﺮ دﺷﻤﻨﺎن اه ﻞﺑﻴ ﺖ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪.‬‬
‫و ﻓﺎﺧﺘﻪ و ﺟﺒﺎرﯼ و ﻣﺮد و ﺻﻮام آﻪ ﻣﺮﻏﻴﺴﺖ دراز ﮔﺮدن ﮔﺮدﺁﻟﻮد رﻧﮓ آﻪ ﺑ ﺮ‬
‫درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺷﻘﺮان‪ ،‬زﻳﺮا در ﺣﺪﻳﺚ َﺁﻣﺪﻩ آﻪ او ﻣﺎر را ﻣﯽآﺸﺪ‪.‬‬
‫و ﺑﻮل هﺮ ﺣﻴﻮاﻧﯽ ﺣﺮام اﺳﺖ ﺳﻮاﯼ ﺑﻮل ﺷﺘﺮ ﺟﻬﺖ ﺷﻔﺎ‪ .‬و هﻤﭽﻨﻴﻦ ﺣﺮام‬
‫اﺳﺖ ﻣﻨﯽ و ﻓﻀﻼت و ﺳﺮﮔﻴﻦ اﻳﺸﺎن‪ .‬و ﺣﺮام اﺳﺖ ﺧﻮردن ﺷﺎخ و ﺳﻢ و دﻧﺪان و‬
‫ﻧﺎﺧﻦ اﻳﺸﺎن‪ .‬و ﺣﺮام اﺳﺖ ﺧ ﻮردن ذآ ﺮ ﺣﻴﻮاﻧ ﺎت و ﻓ ﺮج ﺣﻴﻮاﻧ ﺎت و ﻧﻴ ﺰ ه ﺮ دو‬
‫ﺧﺎﻳ ﻪ آ ﻪ ﻣﻨ ﯽ در ﺁن ﺟﻤ ﻊ ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ ،‬و ﻣﺜﺎﻧ ﻪ ﻳﻌﻨ ﯽ ﻣﺤ ﻞ ﺑ ﻮل او‪ ،‬و ﺣﺪﻗ ﻪ و ﺁن‬
‫ﺳﻴﺎهﯽ اﺳﺖ آ ﻪ در ﭼ ﺸﻢ ﻣ ﯽﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬و ﺣ ﺮام اﺳ ﺖ ﺧ ﻮردن زهﺮه ﺎﯼ آ ﺸﻨﺪﻩ)!( و‬
‫ﺑﻨﮓ ﺧﻮردن ﻧﻴﺰ ﺣ ﺮام اﺳ ﺖ و اﮔ ﺮ آ ﺴﯽ را اﺣﺘﻴ ﺎج ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﭼﻴﺰه ﺎﯼ ﺣ ﺮام ﺑﻬ ﻢ‬
‫رﺳ ﺪ‪ ،‬ﻣﺜ ﻞ ﺁﻧﻜ ﻪ در ﺻ ﺤﺮا واﻗ ﻊ ﺷ ﻮد و ﭼﻴ ﺰﯼ دﻳﮕ ﺮ ﻧﺒﺎﺷ ﺪ آ ﻪ ﺑﺨ ﻮرد‪ ،‬در اﻳ ﻦ‬
‫ﺻﻮرت ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ ﺁﻧﻘﺪر ﺑﺨﻮرد آﻪ ﺳﺪ رﻣﻖ او ﺷﻮد‪ .‬و اﮔﺮ از ﺗﺸﻨﮕﯽ ﻣﺤﺘﺎج ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮردن ﺑﻮل ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﻣ ﯽﺗﻮاﻧ ﺪ ﺧ ﻮردن ﺑ ﻮل ﺧ ﻮد ﻳ ﺎ ﺑ ﻮل ﻏﻴ ﺮ را‪ .‬وﻟ ﯽ ﻣﻜ ﺮوﻩ‬
‫اﺳﺖ ﺧﻮردن ﺁﺑﻬﺎﺋﯽ آﻪ ﺑﻮﯼ آﺒﺮﻳﺖ از ﺁن ﺁﻳﺪ‪) .‬ﺟﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺑﺎﺑﻬ ﺎﯼ ﺳ ﻴﺰدهﻢ و‬
‫ﭼﻬ ﺎردهﻢ‪ ،‬در اﻗ ﺴﺎم ﺷ ﻜﺎر از واﺟ ﺐ و ﺣ ﺮام و ﺳ ﻨﺖ و ﺷ ﺮوط و اﺣﻜ ﺎم ﺷ ﻜﺎر‬
‫واﻗﺴﺎم ذﺑﺢ از ﺣﺮام و ﻣﻜﺮوﻩ و ﺳﻨﺖ و ﻣﺒﺎح(‪.‬‬
‫‪ -‬ﮔﻮﺷ ﺖ ﺣﻴ ﻮان ﺣ ﻼل ﮔﻮﺷ ﺖ آ ﻪ ﻃﺒ ﻖ ﻣ ﻮازن ﺷ ﺮﻋﯽ ذﺑ ﺢ ﺷ ﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪،‬‬
‫ﺣ ﻼل اﺳ ﺖ‪ .‬وﻟ ﯽ ﮔﻮﺷ ﺖ ﺣﻴ ﻮاﻧﯽ آ ﻪ اﻧ ﺴﺎن ﺑ ﺎ ﺁن وﻃ ﯽ و ﻧﺰدﻳﻜ ﯽ آ ﺮدﻩ ﺣ ﻼل‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ ﺁهﻮ و ﺑﭽﻪاش را آﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻓﺮار آﻨﺪ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺗﻴﺮ ﺷ ﻜﺎر ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪ ،‬ﺁه ﻮ‬
‫ﺣﻼل و ﺑﭽﻪاش ﺣﺮام اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٥٢٢‬‬
‫‪ -‬ﺣﻴﻮان ﺣﺮام ﮔﻮﺷﺘﯽ آﻪ ﺧﻮن ﺟﻬﻨﺪﻩ ﻧﺪارد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎر‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﺮﺑﺮﻳﺪن ﺣ ﻼل‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬وﻟﯽ ﻣﺮدﻩ ﺁن ﭘﺎك اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬آﺴﻴﻜﻪ ﺳﺮ ﺣﻴﻮان را ﻣﯽﺑﺮد ﭼﻪ ﻣﺮد و ﭼﻪ زن‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ دﺷﻤﻨﯽ ﺑ ﺎ اه ﻞﺑﻴ ﺖ‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﻧﺪاﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬ﺳ ﺮ ﺣﻴ ﻮان را ﺑﺎﻳ ﺪ ﺑ ﺎ ﭼﻴ ﺰﯼ آ ﻪ از ﺁه ﻦ ﺑﺎﺷ ﺪ ﺑﺒ ﺮد‪ .‬وﻟ ﯽ‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺁهﻦ ﭘﻴﺪا ﻧﺸﻮد ﺑﺎ ﺷﻴﺸﻪ و ﺳﻨﮓ ﺗﻴﺰ ﻧﻴﺰ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺮﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ در ﻣﻮﻗﻊ ﺳﺮ ﺑﺮﻳ ﺪن ﺳ ﺮ ﮔﻮﺳ ﻔﻨﺪ‪ ،‬دو دﺳ ﺖ و ﻳ ﻚ ﭘ ﺎﯼ او‬
‫را ﺑﺒﻨﺪﻧ ﺪ و ﭘ ﺎﯼ دﻳﮕ ﺮ را ﺑ ﺎز ﺑﮕﺬارﻧ ﺪ‪ .‬و ﻣﻮﻗ ﻊ ﺑﺮﻳ ﺪن ﺳ ﺮ ﮔ ﺎو‪ ،‬ﭼﻬ ﺎر دﺳ ﺖ و‬
‫ﭘﺎﻳﺶ را ﺑﺒﻨﺪﻧﺪ و دﻣﺶ را ﺑﺎز ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ .‬و ﻣﻮﻗﻊ ﺑﺮﻳﺪن ﺳ ﺮ ﺷ ﺘﺮ‪ ،‬دو دﺳ ﺘﺶ را از‬
‫ﭘﺎﺋﻴﻦ ﺗﺎزاﻧﻮ ﻳﺎ ﺗﺎ زﻳﺮ ﺑﻐﻞ ﺑﻴﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺒﻨﺪﻧﺪ و ﭘﺎهﺎﻳﺶ را ﺑﺎز ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔ ﺮ ﺑ ﺎ ﺳ ﮓ ﻏ ﺼﺒﯽ ﻳ ﺎ اﺳ ﻠﺤﻪ ﻏ ﺼﺒﯽ ﺣﻴ ﻮاﻧﯽ را ﺷ ﻜﺎر آﻨﻨ ﺪ‪ ،‬ﺷ ﻜﺎر‬
‫ﺣﻼل اﺳﺖ وﻟﯽ ﺑﺎﻳﺪ اﺟﺮت اﺳﻠﺤﻪ ﻳﺎ ﺳﮓ را ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺒﺶ ﺑﺪهﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣ ﺎهﯽ ﻣ ﺮدﻩاﯼ آ ﻪ ﻣﻌﻠ ﻮم ﻧﻴ ﺴﺖ ﺁﻧ ﺮا زﻧ ﺪﻩ از ﺁب ﮔﺮﻓﺘ ﻪاﻧ ﺪ ﻳ ﺎ ﻣ ﺮدﻩ‪،‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽ ﻪ در دﺳ ﺖ ﻣ ﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺣ ﻼل اﺳ ﺖ‪ .‬و اﮔ ﺮ در دﺳ ﺖ آ ﺎﻓﺮ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺣ ﺮام‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺧﻮردن ﻣﺎهﯽ زﻧﺪﻩ اﺷﻜﺎل ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ ﻣﻠﺦ را ﺑﺎ دﺳ ﺖ ﻳ ﺎ ﺑﻮﺳ ﻴﻠﻪ دﻳﮕ ﺮﯼ زﻧ ﺪﻩ ﺑﮕﻴﺮﻧ ﺪ‪ ،‬ﺑﻌ ﺪ از ﺟ ﺎن دادن‬
‫ﺧﻮردن ﺁن ﺣﻼل اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ اﮔﺮ ﻣﻠﺦ ﻣﺮدﻩاﯼ در دﺳﺖ آﺎﻓﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﻼل ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺧﻮردن ﺳﺮﮔﻴﻦ و ﺁب دﻣﺎغ ﺣﺮام اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ اﮔﺮ ﻣﻘﺪارﯼ از ﺁن ﺑﻄﻮرﯼ‬
‫ﺑﺎ ﭼﻴﺰ ﺣﻼل ﻣﺨﻠﻮط ﺷﻮد آﻪ در ﻧﻈﺮ ﻣﺮدم ﻧﺎﺑﻮد ﺣﺴﺎب ﺷﻮد‪ ،‬ﺧﻮردن ﺁن اﺷ ﻜﺎل‬
‫ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪ -‬ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ اﺳ ﺐ و ﻗ ﺎﻃﺮ و اﻻغ ﻣﻜ ﺮوﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬و اﮔ ﺮ آ ﺴﯽ ﺑ ﺎ ﺁﻧﻬ ﺎ‬
‫وﻃﯽ آﻨﺪ ﻳﻌﻨﯽ ﻣﻘﺎرﺑﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺣﺮام ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔ ﺮ ﺑ ﺎ ﮔ ﺎو و ﮔﻮﺳ ﻔﻨﺪ و ﺷ ﺘﺮ ﻧﺰدﻳﻜ ﯽ آﻨﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﻮل و ﺳ ﺮﮔﻴﻦ ﺁﻧﻬ ﺎ ﻧﺠ ﺲ‬
‫ﻣ ﯽﺷ ﻮد و ﺁﺷ ﺎﻣﻴﺪن ﺷ ﻴﺮ ﺁﻧﻬ ﺎ ه ﻢ ﺣ ﺮام اﺳ ﺖ‪ .‬و ﺑﺎﻳ ﺪ ﺑ ﺪون ﺁﻧﻜ ﻪ ﺗ ﺎﺧﻴﺮ ﺑﻴﺎﻓﺘ ﺪ ﺁن‬
‫ﺣﻴﻮان را ﺑﻜﺸﻨﺪ و ﺑﺴﻮزاﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺣﻴﻮان دﻳﮕﺮﯼ هﻢ ﻧﺰدﻳﻜﯽ آﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻴﺮ ﺁن‬
‫ﺣﻴﻮان ﺣﺮام ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ و ﺣﻴﻮاﻧﺎت دﻳﮕﺮ را اﮔﺮ ذﺑﺢ آﻨﻨﺪ ﺑﺎ آﺎرﺧﺎﻧﻪهﺎ و ﻣﻜﻴﻨﻪهﺎﺋﯽ آ ﻪ‬
‫اﺧﻴﺮا در ﺑﻌﻀﯽ ﺑﻼد ﻣﺘﻌﺎرف ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺮام و ﻣﺮدار و ﻧﺠ ﺲ اﺳ ﺖ‪ .‬ﭼ ﻪ آﻠﻴ ﺪ‬

‫‪٥٢٣‬‬
‫ﺑﺮق را ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺰﻧﺪ و ﺗﺴﻤﻴﻪ ﺑﮕﻮﻳﺪ و از ﺣﻠﻮﻗﻢ ﺑﺒﺮد ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺮﺳﺪ ﺑﻪ ﺁﻧﻜﻪ اﻳ ﻦ‬
‫اﻣ ﻮر ﻧﻴ ﺰ رﻋﺎﻳ ﺖ ﻧ ﺸﻮد‪) .‬ﺁﻳ ﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿ ﻴﺢ اﻟﻤ ﺴﺎﺋﻞ‪ ،‬اﺣﻜ ﺎم ﺳ ﺮﺑﺮﻳﺪن و‬
‫ﺷ ﻜﺎر آ ﺮدن ﺣﻴﻮاﻧ ﺎت‪ ،‬اﺣﻜ ﺎم ﺷ ﻜﺎر آ ﺮدن‪ ،‬ﺳ ﮓ و ﺻ ﻴﺪ ﻣ ﺎهﯽ و ﻣﻠ ﺦ‪،‬‬
‫ﻣﻜﺮوهﺎت(‪.‬‬

‫در اﺣﻜﺎم ﺧﻮردن و ﺁﺷﺎﻣﻴﺪن‬

‫‪ -‬اﻣﺎ ﺁﻧﭽﻪ ﺗﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻃﻌﺎم ﺧﻮردن دارد‪ ،‬هﻔﺘﺎد و ﭼﻬ ﺎر اﻣ ﺮ اﺳ ﺖ‪ .‬ﻳ ﻚ اﻣ ﺮ‬
‫واﺟ ﺐ‪ ،‬و ﭼﻬ ﻞ و ﭼﻬ ﺎر اﻣ ﺮ ﻣ ﺴﺘﺤﺐ‪ ،‬و ﭼﻬ ﺎر اﻣ ﺮ ﺣ ﺮام‪ ،‬و ﺑﻴ ﺴﺖ و ﭘ ﻨﺞ اﻣ ﺮ‬
‫ﻣﻜﺮوﻩ‪ .‬اﻣﺎ ﻳﻚ اﻣﺮ واﺟﺐ ﺁن اﺳﺖ آﻪ اﮔﺮ در ﻇﺮف ﻃﻼآﻮب و ﻧﻘﺮﻩ آﻮب ﻃﻌ ﺎم‬
‫ﺧﻮرﻧﺪ‪ ،‬دهﻦ را از ﻣﻮﺿﻊ ﻃﻼ و ﻧﻘﺮﻩ ﺑﺮﮔﺮداﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣ ﺎ از ﺟﻤﻠ ﻪ اﻣ ﻮرﯼ آ ﻪ ﻣ ﺴﺘﺤﺐ اﺳ ﺖ‪ :‬اول ﭘ ﺎك ﻧﻜ ﺮدن دﺳ ﺖ ﺧ ﻮد ﺑ ﻪ‬
‫ﻣﻨ ﺪﻳﻞ ﭘ ﻴﺶ از ﻃﻌ ﺎم ﺧ ﻮردن‪ .‬ﭼ ﻪ در ﺣ ﺪﻳﺚ اﺋﻤ ﻪ ﻣﻌ ﺼﻮﻣﻴﻦ ﺳ ﻼم اﷲ ﻋﻠ ﻴﻬﻢ‬
‫اﺟﻤﻌ ﻴﻦ وارد ﺷ ﺪﻩ آ ﻪ ﺗ ﺎ رﻃﻮﺑ ﺖ در دﺳ ﺖ ﺑﺎﺷ ﺪ ﺑﺮآ ﺖ در ﺁن ﻃﻌ ﺎم اﺳ ﺖ‪ .‬دوم‬
‫ﻧﺸ ﺴﺘﻦ ﺑ ﺮ زاﻧ ﻮﯼ ﭼ ﭗ در ﺣﺎﻟ ﺖ ﻃﻌ ﺎم ﺧ ﻮردن‪ .‬ﺳ ﻮم ﺑ ﻪ ﺳ ﻪ اﻧﮕ ﺸﺖ ﻃﻌ ﺎم‬
‫ﺧ ﻮردن‪ .‬ﭼﻬ ﺎرم اﻧﮕ ﺸﺘﺎن ﺧ ﻮد را ﻟﻴ ﺴﻴﺪن‪ .‬ﭘ ﻨﺠﻢ ﺑ ﻪ ﻣ ﺮدم ﻧﮕ ﺎﻩ آ ﺮدن در ﺣﺎﻟ ﺖ‬
‫ﻃﻌﺎم‪ .‬ﺷﺸﻢ هﺮ دو دﺳﺖ را ﺑﻌﺪ از ﻃﻌ ﺎم ﺷ ﺴﺘﻦ و ﺑﻌ ﺪ از ﺷ ﺴﺘﻦ ﺑ ﻪ اﺑ ﺮوﯼ ﺧ ﻮد‬
‫ﻣﺎﻟﻴﺪن‪ .‬هﻔﺘﻢ ﺁﺑﻬﺎﺋﯽ را آﻪ از دﺳﺖ ﺷﺴﺘﻦ ﺑﻬﻢ ﻣﯽرﺳﺪ در ﻳﻚ ﻇﺮف ﺟﻤ ﻊ آ ﺮدن‪.‬‬
‫هﺸﺘﻢ ﺑﻌﺪ از ﺧﻮردن ﻃﻌﺎم ﺑ ﺮ ﭘ ﺸﺖ اﻓﺘ ﺎدن و ﭘ ﺎﯼ راﺳ ﺖ را ﺑ ﺮ ﺑ ﺎﻻﯼ ﭘ ﺎﯼ ﭼ ﭗ‬
‫ﻧﻬﺎدن‪ .‬ﻧﻬﻢ ﭘﻴﺶ از ﻃﻌﺎم اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﻧﻤﻚ آﺮدن‪ ،‬و ﺑﻌﺪ از ﻃﻌﺎم ﺧﺘﻢ ﺑﻪ ﺳﺮآﻪ ﻳﺎ ﻧﻤ ﻚ‬
‫ﻧﻤﻮدن‪ .‬دهﻢ دهﻦ را ﺑﻌﺪ از ﻃﻌﺎم ﺑﻪ ﺳﻌﺪ ﻳﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﻣﺸﻚ زﻣﻴﻦ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﺗﺮآ ﯽ ﺑ ﺘﻼق‬
‫ﮔﻮﻳﻨ ﺪ ﺷ ﺴﺘﻦ‪ .‬ﭼ ﻪ در ﺣ ﺪﻳﺚ ﺁﻣ ﺪﻩ آ ﻪ ﺑﻮاﺳ ﻴﺮ را ﻧ ﺎﻓﻊ اﺳ ﺖ و ﻗ ﻮﻩ ﺟﻤ ﺎع را ﻧﻴ ﺰ‬
‫ﻣﯽدهﺪ‪ .‬ﻳﺎزدهﻢ ﺷﺐ ﺳﻴﺮ ﺧﻮاﺑﻴﺪن ﻣ ﺮد ﭘﻴ ﺮ‪ .‬آ ﻪ ه ﺮ ﮔ ﺎﻩ ﻣ ﺮد ﭘﻴ ﺮ ﺷ ﺐ ﺑﺨﻮاﺑ ﺪ و‬
‫ﺷﻜﻢ او ﺳﻴﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﺁن ﻣﯽﺷﻮد آﻪ ﺷﺐ ﺧﻮاب آﻨﺪ و ﺑﻮﯼ دهﻦ او ﻧﻴ ﻚ ﺷ ﻮد‪.‬‬
‫دوازدهﻢ ﺑﻌﺪ از ﮔﺬاردن ﻧﻤﺎز ﺧﻔﺘﻦ‪ ،‬ﭼﻴ ﺰﯼ ﺧ ﻮردن‪ .‬آ ﻪ اﻳ ﻦ از ﻋ ﺎدت ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮان‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻴﺰدهﻢ ﺧﻮردن ﭘﺎرﻩ ﻧﺎن آﻪ در رهﮕﺬر ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭼﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺁﻣ ﺪﻩ آ ﻪ‬
‫اﮔﺮ ﻧﺠ ﺲ ﺑﺎﺷ ﺪ و ﺁﻧ ﺮا ﺑ ﺸﻮﻳﺪ و ﺑﺨ ﻮرد‪ ،‬هﻔﺘ ﺎد ﺣ ﺴﻨﻪ در دﻳ ﻮان اﻋﻤ ﺎل او ﻧﻮﺷ ﺘﻪ‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪٥٢٤‬‬
‫اﻣﺎ از ﺟﻤﻠﻪ ﺁن ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺞ اﻣﺮﯼ آﻪ ﻣﻜﺮوﻩ اﺳﺖ‪ :‬اول ﺑﻌ ﺪ از ﻃﻌ ﺎم ه ﺮ‬
‫ﮔﺎﻩ ﺁروغ زﻧﺪ ﺳﺮ ﺑﺴﻮﯼ ﺁﺳﻤﺎن آﺮدن‪ .‬دوم ﻣﺮﺑﻊ ﻧﺸﺴﺘﻦ در وﻗﺖ ﻃﻌ ﺎم ﺧ ﻮردن‪.‬‬
‫ﭼﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺁﻣﺪﻩ آﻪ ﻣﺮﺑﻊ ﻧﺸﺴﺘﻦ )ﭼﻬ ﺎر زاﻧ ﻮ( را ﺧ ﺪاﻳﺘﻌﺎﻟﯽ دوﺳ ﺖ ﻧﻤ ﯽدارد‪.‬‬
‫ﺳﻮم ﻃﻌﺎم ﺧﻮردن ﺑﺪﺳﺖ ﭼﭗ ﺑ ﺎ اﺧﺘﻴ ﺎر‪ .‬ﭼﻬ ﺎرم ﻃﻌ ﺎم ﺧ ﻮردن در ﺣ ﺎﻟﯽ آ ﻪ راﻩ‬
‫روﻧﺪ‪ .‬ﭘﻨﺠﻢ اﺟﺎﺑﺖ آﺮدن دﻋﻮت ﻃﻌﺎﻣﯽ آﻪ ﺟﻬﺖ ﺧﺘﻨﻪ دﺧﺘﺮان ﭘﺨﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ .‬ﺷ ﺸﻢ‬
‫ﻧﺎن را ﺑﻪ آﺎرد ﺑﺮﻳﺪن‪ .‬هﻔﺘﻢ ﭘﺎك آﺮدن اﺳﺘﺨﻮان از ﮔﻮﺷﺖ‪ .‬ﭼﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺁﻣﺪﻩ آﻪ‬
‫ﺟﻨﻴ ﺎن را در ﺁن ﻧ ﺼﻴﺒﯽ ه ﺴﺖ‪ ،‬ﭘ ﺲ اﮔ ﺮ ﺗﻤ ﺎم ﮔﻮﺷ ﺖ او را ﺑﺨﻮرﻧ ﺪ ﺁﻧﻬ ﺎ ه ﻢ از‬
‫روﯼ ﻟﺞ ﺁﻧﭽﻪ در ﺁن ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪ .‬هﺸﺘﻢ ﻣ ﺮد ﭘﻴ ﺮ را ﮔﺮﺳ ﻨﻪ ﺧﻮاﺑﻴ ﺪن‬
‫در ﺷﺐ‪ .‬ﻧﻬﻢ ﺗﺮك ﻃﻌﺎم ﺷﺐ‪ .‬ﭼﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺁﻣﺪﻩ آ ﻪ ه ﺮ آ ﺲ آ ﻪ ﺷ ﺐ ﺳ ﻪﺷ ﻨﺒﻪ و‬
‫ﺷﺐ ﻳﻜﺸﻨﺒﻪ ﺷﺎم ﻧﺨ ﻮرد‪ ،‬ﻗ ﻮت از او ﻣ ﯽرود و ﺗ ﺎ ﭼﻬ ﻞ ﺷ ﺒﺎﻧﻪ روز ﺑ ﺎز ﻧﻤ ﯽﺁﻳ ﺪ‪.‬‬
‫دهﻢ ﺑﻪ دو اﻧﮕﺸﺖ ﻃﻌﺎم ﺧﻮردن ﺑﺎ اﺧﺘﻴﺎر‪ .‬ﻳﺎزدهﻢ ﺧ ﻼل آ ﺮدن ﺑ ﻪ ﭼ ﻮب درﺧ ﺖ‬
‫ﺧﺮﻣﺎ و ﻧﯽ رﻳﺤﺎن‪ ،‬ﭼﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﺳﺒﺐ ﺟﺬام ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬دوازدهﻢ ﻣﺎهﯽ ﺧ ﻮردن‪ .‬ﭼ ﻪ در‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﺁﻣﺪﻩ آﻪ ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ ﻣ ﺎهﯽ‪ ،‬ﺑ ﺪن را ﻣ ﯽرﻳﺰاﻧ ﺪ‪ .‬ﺳ ﻴﺰدهﻢ ﭘﻨﻴ ﺮ ﺑ ﯽ ﻣﻐ ﺰ‬
‫ﮔﺮدو و ﮔﺮدو ﺑﯽ ﭘﻨﻴ ﺮ ﺧ ﻮردن‪ .‬ﭼﻬ ﺎردهﻢ ﮔﻮﺷ ﺖ ﻗ ﺎق ﺧ ﻮردن‪ .‬ﭘ ﺎﻧﺰدهﻢ ﮔﻮﺷ ﺖ‬
‫ﮔﻨﺪﻳﺪﻩ ﺧﻮردن‪ .‬ﺷﺎﻧﺰدهﻢ از ﭼﻴﺰﯼ آﻪ ﻣ ﻮش از ﺁن ﺧ ﻮردﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ ﺧ ﻮردن‪) .‬ﺟ ﺎﻣﻊ‬
‫ﻋﺒﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺑﺎب ﭘﺎﻧﺰدهﻢ‪ ،‬در ﺑﻴﺎن اﻗ ﺴﺎم ﻃﻌ ﺎم ﺧ ﻮردن از واﺟ ﺐ و ﺣ ﺮام و ﺳ ﻨﺖ و‬
‫ﻣﻜﺮوﻩ و ﺁداب ﻃﻌﺎم ﺧﻮردن(‪.‬‬
‫‪-‬و اﻣﺎ در اﺣﻜﺎم ﺁب ﻧﻮﺷﻴﺪن ﺁﻧﭽﻪ ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ ﺳﻴﺰدﻩ اﻣ ﺮ اﺳ ﺖ و از ﺁن‬
‫ﺟﻤﻠﻪ‪ :‬اول ﺧﻮاﻧﺪن اﻳﻦ در دﻋﺎ در وﻗﺖ ﺁب ﺧﻮردن )ﻣﺘﻦ ﻣﻔ ﺼﻞ دﻋ ﺎ(‪ .‬دوم ﺁﻧﻜ ﻪ‬
‫ﺁب را ﺑﻤﻜﺪ‪ .‬ﺳﻮم ﺁب را ﺑﻪ هﺮ دو دﺳﺖ ﺑﻨﻮﺷ ﺪ‪ .‬ﭼﻬ ﺎرم ﺁﻧ ﻚ ﺑ ﻪ ﺳ ﻪ ﻧﻔ ﺲ ﺑﻨﻮﺷ ﺪ‪،‬‬
‫اﮔﺮ ﺁب دهﻨﺪﻩ ﻏﻼم ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﻨﺠﻢ ﺁﻧﻜﻪ از ﻧﺰدﻳﻚ دﺳﺘﻪ آﻮزﻩ و از ﻣﻮﺿﻊ ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺁب‬
‫ﻧﻨﻮﺷﺪ‪ .‬ﺷﺸﻢ ﺁﺑﯽ ﺑﻨﻮﺷﺪ آﻪ از ﻧﺎودان ﺧﺎﻧﻪ آﻌﺒﻪ ﻓﺮود ﺁﻣﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و از زﻣ ﺮﻩ ﺁﻧﭽ ﻪ در ﺁب ﻧﻮﺷ ﻴﺪن ﻣﻜ ﺮوﻩ اﺳ ﺖ‪ :‬اول ﺁب ﻧﻴ ﻞ ﻣ ﺼﺮ‬
‫ﻧﻮﺷﻴﺪن‪ ،‬آﻪ دل را ﻣﯽﻣﻴﺮاﻧﺪ‪ .‬دوم ﺑ ﻪ ﻳ ﻚ ﻧﻔ ﺲ ﺁب ﻧﻮﺷ ﻴﺪن‪ ،‬اﮔ ﺮ ﺁب دهﻨ ﺪﻩ ﻏ ﻼم‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺳﻮم ﺑﻪ ﺳﻪ ﻧﻔﺲ ﺁب ﻧﻮﺷﻴﺪن‪ ،‬اﮔﺮ ﺁب دهﻨﺪﻩ ﺁزاد ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻬﺎرم ﺑﻪ ﻳﻜﺒﺎر ﻓﺮو‬
‫ﺑ ﺮدن ﺁب‪ ،‬ﭼ ﻪ ﺑﺎﻋ ﺚ ﻣ ﺮض آﺒ ﺎد ﻣ ﯽﺷ ﻮد و ﺁن ﻣﺮﺿ ﯽ اﺳ ﺖ در ﺟﮕ ﺮ‪ .‬ﭘ ﻨﺠﻢ‬
‫اﻳﺴﺘﺎدﻩ ﺁب ﻧﻮﺷﻴﺪن‪ .‬ﺷﺸﻢ ﺗﮕﺮگ ﺧ ﻮردن‪) .‬هﻤ ﺎن آﺘ ﺎب‪ ،‬ﺑ ﺎب ﭘ ﺎﻧﺰدهﻢ‪ ،‬در ﺁداب‬
‫ﺁب ﻧﻮﺷﻴﺪن(‪.‬‬

‫‪٥٢٥‬‬
‫‪ -‬ﺳﻨﺖ اﺳﺖ آﻪ ﭼﺎﺷﺖ را ﺑﺎﻣﺪاد ﺑﺨ ﻮرد‪ .‬و ﺑﻌ ﺪ از ﻧﻤ ﺎز ﺧﻔ ﺘﻦ ﺑ ﺎر دﻳﮕ ﺮ‬
‫ﻃﻌ ﺎم ﺑﺨ ﻮرد‪ ...‬و در ﻣﻮﻗ ﻊ ﺧ ﻮردن ﺑ ﻪ روﯼ ﻣ ﺮدم ﻧﻈ ﺮ ﻧﻜﻨ ﺪ‪ .‬و در ﻃﻌ ﺎم ﮔ ﺮم‬
‫ﻧﺪﻣﺪ )ﻓﻮت ﻧﻜﻨﺪ(‪ .‬و ﻧﺎن را ﺑﻪ آﺎرد ﻧﺒﺮد‪ .‬و اﺳﺘﺨﻮان را ﭘ ﺎك ﻧﻜﻨ ﺪ‪ .‬و ﺑ ﻪ آﻤﺘ ﺮ از‬
‫ﺳ ﻪ اﻧﮕ ﺸﺖ ﭼﻴ ﺰﯼ ﻧﺨ ﻮرد آ ﻪ رﺳ ﻮل اآ ﺮم )ص( ﻓﺮﻣﻮدﻧ ﺪ‪ :‬ﺑ ﻪ دو اﻧﮕ ﺸﺖ ﻏ ﺬا‬
‫ﺧ ﻮردن آ ﺎر ﺷ ﻴﻄﺎن اﺳ ﺖ‪ .‬و در ﺣﺎﻟ ﺖ ﺟﻨﺎﺑ ﺖ ﻣﻜ ﺮوﻩ اﺳ ﺖ ﻃﻌ ﺎم ﺧ ﻮردن وﺁب‬
‫ﺧﻮردن و ﮔﺮﻧﻪ ﺑﻴﻢ ﺁن اﺳﺖ آﻪ ﭘﻴﺲ ﺷﻮد‪ .‬و ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ)ع( ﻓﺮﻣﻮد آﻪ‬
‫از ﺑﺎﻻﯼ ﻇﺮف ﺁﺑﮕﻮﺷﺖ ﺑﺨﻮردﻳﺪ و از ﭘﻬﻠﻮه ﺎﻳﺶ ﻧﺨ ﻮردﯼ آ ﻪ ﺑﺮآ ﺖ در ﺑ ﺎﻻﯼ‬
‫ﻃﻌﺎم اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﻣﻌﺘﺒﺮ از ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اآﺮم )ص( ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ هﺮ ﮔﺎﻩ‬
‫آ ﺴﯽ ﻃﻌ ﺎم ﺑﺨ ﻮرد‪ ،‬اﻧﮕ ﺸﺘﺎن ﺧ ﻮد را ﺑﻠﻴ ﺴﺪ و ﺑﻤﻜ ﺪ‪ .‬و ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﻪ ﺳ ﻨﺪ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ از‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﻟﺤﺴﻴﻦ)ع( ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ اﺳ ﺘﺨﻮان را ﭘ ﺎك ﻣﻜﻨﻴ ﺪ آ ﻪ اﺟﻨ ﻪ را‬
‫در ﺁن ﺑﻬﺮﻩ هﺴﺖ واﮔﺮ ﭘﺎك آﻨﻴﺪ اﻳﺸﺎن از ﺧﺎﻧﻪ ﺷﻤﺎ ﻣ ﯽﺑﺮﻧ ﺪ ﭼﻴ ﺰﯼ را آ ﻪ از ﺁن‬
‫ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﺳ ﻨﺖ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑﺪﺳ ﺖ راﺳ ﺖ ﻏ ﺬا ﺑﺨ ﻮرد‪ .‬و ﺑ ﺮ دو زاﻧ ﻮ ﺑﻨ ﺸﻴﻨﺪ‪ .‬و‬
‫ﺧﻮاﺑﻴ ﺪﻩ ﭼﻴ ﺰﯼ ﻧﺨ ﻮرد‪ .‬و ﭼﻬ ﺎر زاﻧ ﻮ ﻣﻜ ﺮوﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬و اﮔ ﺮ ﭘ ﺎ را ﺑ ﺮ روﯼ زاﻧ ﻮ‬
‫ﮔﺬارداز ﺁن هﻢ ﺑﺪﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬و ﺗﻨﻬﺎ ﻏﺬا ﺧ ﻮردن ﻣﻜ ﺮوﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬و دﺳ ﺖ ﺷ ﺴﺘﻦ ﭘ ﻴﺶ‬
‫از ﻃﻌﺎم از ﺳﻨﺖ اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ دﺳﺖ را ﺑﺪﺳﺘﻤﺎل ﺧﺸﻚ ﻧﻜﻨﻨ ﺪ‪ .‬رﺳ ﻮل اآ ﺮم )ص(‬
‫ﻧﻬﯽ ﻓﺮﻣﻮد از ﺧﻮردن و ﺁﺷﺎﻣﻴﺪن ﺑﻪ دﺳﺖ ﭼ ﭗ‪ .‬و اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق)ع( ﻓﺮﻣ ﻮد‬
‫آﻪ دﺳﺖ ﺷﺴﺘﻦ ﭘﻴﺶ و ﺑﻌﺪ از ﻃﻌﺎم‪ ،‬ﭼﺸﻢ را ﺟﻼ ﻣ ﯽده ﺪ و ﻧﻴ ﺰ ﺁن ﺣ ﻀﺮت)ع(‬
‫ﻓﺮﻣﻮد آﻪ دﺳ ﺘﻬﺎ را هﻤ ﻪ در ﻳ ﻚ ﻇ ﺮف ﺑ ﺸﻮﺋﻴﺪ ﺗ ﺎ اﺧ ﻼق ﺷ ﻤﺎ ﻧﻴﻜ ﻮ ﺷ ﻮد و ﺑﻬﺘ ﺮ‬
‫اﺳﺖ آﻪ در ﺁن ﺁب ﺳﻌﺪ داﺧﻞ آﻨﻴﺪ آﻪ ﺑﺮ ﻗﻮت ﺟﻤﺎع ﻣﯽاﻓﺰاﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و از ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل اآ ﺮم )ص( ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﭼ ﻮن ﺳ ﻔﺮﻩ ﻏ ﺬا را‬
‫ﺑﮕﺴﺘﺮﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻬﺎر ه ﺰار ﻣﻠ ﻚ ﺑ ﺮ دور ﺁن ﺣﻠﻘ ﻪ زﻧﻨ ﺪ‪ .‬و اﮔ ﺮ ﺑﻨ ﺪﻩ ﺑ ﺴﻢ اﷲ ﮔﻔ ﺖ‪ ،‬ﺑ ﻪ‬
‫ﺷﻴﻄﺎن ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮو اﯼ ﻓﺎﺳﻖ آﻪ ﺗﺮا ﺑ ﺮ اﻳ ﺸﺎن ﺳ ﻠﻄﻨﺘﯽ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬و اﮔ ﺮ ﺑ ﺴﻢ اﷲ در‬
‫اول ﻧﮕﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻼﺋﻚ ﺑﻪ ﺷﻴﻄﺎن ﮔﻮﻳﻨﺪ ﺑﻴﺎ اﯼ ﻓﺎﺳﻖ و ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﻃﻌﺎم ﺑﺨﻮر‪.‬‬
‫‪ -‬و در ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ از اﻣ ﺎم رﺿ ﺎ)ع( ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ه ﺮ ﮔ ﺎﻩ ﭼﻴ ﺰﯼ‬
‫ﺧ ﻮردﯼ ﺑ ﺮ ﭘ ﺸﺖ ﺑﺨ ﻮاب و ﭘ ﺎﯼ راﺳ ﺖ را ﺑ ﺮ روﯼ ﭘ ﺎﯼ ﭼ ﭗ ﺑﮕ ﺬار‪ .‬و از‬
‫ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺻﺎدق)ع( ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ ﻧﺎن را در زﻳﺮ آﺎﺳﻪ ﻣﮕﺬارﻳﺪ‪ .‬و در ﭼﻨﺪ‬

‫‪٥٢٦‬‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒﺮ دﻳﮕﺮ ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آ ﻪ ﻧ ﺎن را ﺑ ﻪ روش ﻋﺠﻤ ﺎن ﺑ ﺎ آ ﺎرد ﻧﺒﺮﻳ ﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﺑﺸﻜﻨﻴﺪ‪ .‬و ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻣﻮﺳﯽ آﺎﻇﻢ)ع( ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﭘﺲ از ﻏﺬا ﺧﻼل آﻨﻴ ﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺧﻼل ﻣﻜﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﭼﻮب ﮔﻞ و درﺧﺖ اﻧ ﺎر‪ ،‬آ ﻪ ه ﺮ دو رگ ﺧ ﻮرﻩ را ﺑ ﻪ ﺣﺮآ ﺖ‬
‫ﻣﯽﺁورﻧﺪ‪ .‬و ﺣﻀﺮت ﺻﺎدق)ع( ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ ﺑ ﺮاﯼ ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل اآ ﺮم‬
‫)ص( ﻣ ﺴﻮاك و ﺧ ﻼل و ﺣﺠﺎﻣ ﺖ را ﺁورد‪ .‬و ﺁن ﺣ ﻀﺮت ﺑ ﻪ ه ﺮ ﭼ ﻪ ﻣ ﯽﻳﺎﻓﺘﻨ ﺪ‬
‫ﺧﻼل ﻣﯽآﺮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از ﺑﺮگ درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎ و ﻧﯽ و درﺧﺖ ﻣﻮرد‪.‬‬
‫‪ -‬و ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم رﺿ ﺎ)ع( ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ اﮔ ﺮ آ ﺴﯽ ﺑﻘ ﺪر دو آ ﻒ ﻃﻌ ﺎم‬
‫ﺑﺨ ﻮرد و ﺁب ﺑﻌ ﺪ از ﺁن ﻧﺨﻮرد‪،‬ﻋﺠ ﺐ دارم آ ﻪ ﻣﻌ ﺪﻩاش ﺷ ﻖ ﻧﻤ ﯽﺷ ﻮد؟‬
‫)ﺣﻠﻴﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎب ﺳﻮم‪ ،‬ﻓﺼﻮل ﭼﻬﺎرم و ﭘﻨﺠﻢ و ﺷﺸﻢ(‪.‬‬

‫‪ -‬از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق)ع( ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ه ﺮ ﺑﻨ ﺪﻩاﯼ آ ﻪ ﺁب‬

‫ﺑﺨﻮرد و ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ)ع( و اهﻞﺑﻴﺖ را ﻳﺎد آﻨ ﺪ و ﻟﻌﻨ ﺖ آﻨ ﺪ ﺑ ﺮ آ ﺸﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﺁﻧﺤﻀﺮت‪ ،‬ﺣﻘﺘﻌ ﺎﻟﯽ ‪ ١٠٠٫٠٠٠‬ﺣ ﺴﻨﻪ ﺑ ﺮاﯼ او ﺑﻨﻮﻳ ﺴﺪ و ‪ ١٠٠٫٠٠٠‬ﮔﻨ ﺎﻩ از او‬
‫ﺑﻴﻨﺪازد و‪ ١٠٠٫٠٠٠‬درﺟﻪ ﺑﺮاﯼ او ﺑﻠﻨﺪ آﻨﺪ و ﭼﻨﺎن ﺑﺎﺷﺪ آﻪ‪ ١٠٠٫٠٠٠‬ﺑﻨ ﺪﻩ ﺁزاد‬
‫آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫و ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ‪ :‬اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﺁب ﺑﺨ ﻮرد وهﻨ ﻮز ﺳ ﻴﺮ ﻧ ﺸﺪﻩ ﺣﻤ ﺪ ﺧ ﺪا را‬
‫ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎز ﺑﺨﻮرد و هﻨﻮز ﺳﻴﺮ ﻧﺸﺪﻩ از ﻟ ﺐ ﺑ ﺎز ﮔﻴ ﺮد و ﺣﻤ ﺪ ﺧ ﺪا ﺑﮕﻮﻳ ﺪ‪ ،‬و‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﺎز ﺑﺨﻮرد‪ ،‬ﭘﺲ ﺣﻘﺘﻌﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻦ ﺑﻬﺸﺖ را ﺑﺮ او واﺟﺐ ﮔﺮداﻧﺪ)!(‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﻨﺖ اﺳﺖ آ ﻪ ﺁب ﺑ ﻪ ﺳ ﻪ ﻧﻔ ﺲ ﺧ ﻮردﻩ ﺷ ﻮد‪ .‬و در اﺣﺎدﻳ ﺚ ﺑ ﺴﻴﺎر وارد‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ در روز‪ ،‬ﺁب اﻳﺴﺘﺎدﻩ ﺧﻮردن ﺧﻮب اﺳﺖ‪ ،‬و ﺷﺐ ﺁب ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺧﻮردن‬
‫ﺧﻮب اﺳﺖ‪ ،‬و در ﺷﺐ اﻳﺴﺘﺎدﻩ ﺧﻮردن ﺁب‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﻏﻠﺒﻪ زرداب و ﺻﻔﺮا ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬و از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ)ع( ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ از ﭘﻴﺶ دﺳ ﺘﻪ آ ﻮزﻩ و‬
‫از ﺟﺎﺋﻴﻜﻪ ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﻳ ﺎ رﺧﻨ ﻪاﯼ داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺁب ﻧﺨﻮرﻳ ﺪ آ ﻪ اﻳ ﻦ دو ﻣﻮﺿ ﻊ‬
‫ﺷﻴﻄﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق)ع( ﻧﻬ ﯽ ﻓﺮﻣ ﻮد از ﺁب ﺧ ﻮردن ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ ﭼ ﭗ‪ ،‬و‬
‫ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﺁﺑﺮا ﺑﻤﻜﻴﺪ‪) .‬هﻤﺎن آﺘﺎب‪ ،‬ﺑﺎب ﺳﻮم‪ ،‬ﻓﺼﻮل ﻳﺎزدهﻢ و دوازدهﻢ(‪.‬‬

‫‪٥٢٧‬‬
‫‪ -‬ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺎ دﺳﺖ راﺳﺖ ﻏ ﺬا ﺑﺨ ﻮرد‪ .‬ﺑ ﺎ ﺳ ﻪ اﻧﮕ ﺸﺖ ﻳ ﺎ ﺑﻴ ﺸﺘﺮﻏﺬا‬
‫ﺑﺨﻮرد‪ .‬و ﺑﺎ دو اﻧﮕﺸﺖ ﻧﺨﻮرد‪ .‬اﻧﮕ ﺸﺘﻬﺎ را ﺑﻌ ﺪ از ﻏ ﺬا ﺧ ﻮردن ﺑﻠﻴ ﺴﺪ‪ .‬و ﺑﻌ ﺪ از‬
‫ﻏﺬا ﺧﻼل ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑ ﺎ ﭼ ﻮب اﻧ ﺎر و رﻳﺤ ﺎن و ﻧ ﯽ و ﺑ ﺮگ درﺧ ﺖ ﺧﺮﻣ ﺎ ﺧ ﻼل‬
‫ﻧﻜﻨ ﺪ‪ .‬ﺑﻌ ﺪ از ﺧ ﻮردن ﻏ ﺬا ﺑ ﻪ ﭘ ﺸﺖ ﺑﺨﻮاﺑ ﺪ و ﭘ ﺎﯼ راﺳ ﺖ را روﯼ ﭘ ﺎﯼ ﭼ ﭗ‬
‫ﺑﻴﺎﻧﺪازد‪ .‬در اول ﻏﺬا و ﺁﺧﺮ ﻏﺬا ﻧﻤﻚ ﺑﺨﻮرد‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻣﻜﺮوﻩ اﺳﺖ‪ :‬ﻧﮕﺎﻩ آﺮدن ﺑﻪ ﺻﻮرت دﻳﮕﺮان در ﻣﻮﻗﻊ ﻏﺬا ﺧﻮردن‪ ،‬و‬
‫ﺧﻮردن ﻏﺬاﯼ داغ‪ ،‬و ﻓﻮت آﺮدن ﭼﻴﺰﯼ آﻪ ﻣﯽﺧﻮرد و ﻣﯽﺁﺷ ﺎﻣﺪ‪ ،‬و ﭘ ﺎرﻩ آ ﺮدن‬
‫ﻧﺎن ﺑﻪ آﺎرد‪ ،‬و ﭘﺎك آﺮدن ﮔﻮﺷﺘﯽ آﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﺨﻮان ﭼﺴﺒﻴﺪﻩ‪ ،‬و ﭘﻮﺳﺖ آﻨﺪن ﻣﻴﻮﻩ‪.‬‬
‫‪-‬در ﺁﺷ ﺎﻣﻴﺪن ﺁب ﻣ ﺴﺘﺤﺐ اﺳ ﺖ آ ﻪ‪ :‬ﺁﻧ ﺮا ﺑﻄ ﻮر ﻣﻜﻴ ﺪن ﺑﻴﺎﺷ ﺎﻣﺪ‪ ،‬در‬
‫روزاﻳ ﺴﺘﺎدﻩ ﺁب ﺑﺨ ﻮرد‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺳ ﻪ ﻧﻔ ﺲ ﺑﻴﺎﺷ ﺎﻣﺪ‪ ،‬و ﺑﻌ ﺪ ازﺁﺷ ﺎﻣﻴﺪن ﺁب ﻗ ﺎﺗﻼن‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﺎﻋﺒﺪاﷲ را ﻟﻌﻨﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻣﻜﺮوﻩ اﺳﺖ‪ :‬ﺁﺷﺎﻣﻴﺪن ﺁب ﺑﻌﺪ از ﻏﺬاﯼ ﭼﺮب‪ ،‬در ﺷﺐ ﺑﺤﺎل اﻳ ﺴﺘﺎدﻩ‪،‬‬
‫و ﺁﺷ ﺎﻣﻴﺪن ﺁب ﺑ ﺎ دﺳ ﺖ ﭼ ﭗ‪ ،‬و ﺁﺷ ﺎﻣﻴﺪن از ﺟﺎﺋﻴﻜ ﻪ ﻧﺰدﻳ ﻚ دﺳ ﺘﻪ آ ﻮزﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪.‬‬
‫)ﺁﻳﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨﯽ‪،‬ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ‪ ،‬اﺣﻜﺎم ﺧﻮردﻧﯽهﺎ وﻣﺴﺘﺤﺒﺎت و ﻣﻜﺮوهﺎت ﺁن(‪.‬‬

‫در اﺣﻜﺎم داراﻟﺨﻼء‬

‫‪ -‬و ﺁن ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻚ ﭼﻴﺰ اﺳﺖ‪ :‬ﺳ ﻪ ﭼﻴ ﺰ واﺟ ﺐ اﺳ ﺖ و ﭘ ﻨﺞ ﭼﻴ ﺰ ﺣ ﺮام و‬
‫ﭘ ﻨﺞ ﭼﻴ ﺰ ﺳ ﻨﺖ و ه ﺸﺖ ﭼﻴ ﺰ ﻣﻜ ﺮوﻩ‪ .‬اﻣ ﺎ ﺁن ﺳ ﻪ ﭼﻴ ﺰ آ ﻪ واﺟ ﺐ اﺳ ﺖ‪ :‬اول‬
‫ﭘﻮﺷ ﺎﻧﻴﺪن ﻋ ﻮرﺗﻴﻦ از ﻧ ﺎﻣﺤﺮم‪ .‬دوم ﺁﻧﻜ ﻪ از ﻗﺒﻠ ﻪ ﻣﻨﺤ ﺮف ﻧ ﺸﻴﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ روﯼ و‬
‫ﭘﺸﺖ ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ ﻧﻜﻨﺪ‪ .‬ﺳﻴﻢ ﻣﺨﺮج ﺑﻮل را ﺑﻪ ﺁب ﻣﻄﻠ ﻖ ﻃﻬ ﺎرت دادن‪ .‬ﻧ ﻪ ﺑ ﻪ ﮔ ﻼب و‬
‫اﻣﺜﺎل ﺁن‪ ،‬و ﻧﻪ ﺑﻪ آﻠﻮخ آﻪ ﺁن ﻣﺬهﺐ ﺳﻨّـﻴﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺨﺮج ﻏﺎﻳﻂ را آ ﻪ ﺣ ﻮاﻟﯽ‬
‫ﺁن ﻣﻮﺿﻊ ﺑﻪ ﺁن ﺁﻟﻮدﻩ ﻧﺸﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻠﻮخ و ﻟﺘﻪ و ﭘﻨﺒﻪ و اﻣﺜﺎل ﺁن ﻃﺎهﺮ ﻣﯽﺗ ﻮان‬
‫آﺮد‪ ،‬هﺮ ﭼﻨﺪ آﻪ ﺁب ﻣﻴﺴﺮ ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ ﻻزم اﺳﺖ آﻪ از ﺳﻪ ﻧﻮﺑ ﺖ آﻤﺘ ﺮ ﻧﺒﺎﺷ ﺪ‪ ،‬اﮔ ﺮ‬
‫ﭼﻪ ﺑﻪ دو ﻧﻮﺑﺖ ﻳﺎ آﻤﺘﺮ ﭘﺎك ﺷﻮد‪ .‬و اﮔﺮ ﺣﻮاﻟﯽ ﺁن ﺁﻟﻮدﻩ ﺷ ﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ ﭘ ﺎك آ ﺮدن ﺁن‬
‫ﺑﻪ ﺁب ﻣﯽﺑﺎﻳﺪ و ﺑﺲ‪.‬‬
‫اﻣ ﺎ ﺁن ﭘ ﻨﺞ ﭼﻴ ﺰ آ ﻪ ﺣ ﺮام اﺳ ﺖ‪ :‬اول ﻣﺨ ﺮج ﻏ ﺎﻳﻂ را ﺑ ﻪ ﺳ ﺮﮔﻴﻦ ﭘ ﺎك‬
‫آﺮدن‪ ،‬هﺮﭼﻨﺪ ﺳﺮﮔﻴﻦ از ﺣﻴﻮاﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ آﻪ ﮔﻮﺷ ﺖ ﺁن ﺣ ﻼل اﺳ ﺖ‪ .‬دوم ﺑ ﻪ ﭼﻴ ﺰﯼ‬
‫ﭘﺎك آﺮدن آﻪ ﺧﻮردﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺜﻞ ﻣﻴﻮﻩ و ﻏﻴﺮ ﺁن‪ .‬ﺳﻴﻢ ﺑﻪ اﺳ ﺘﺨﻮان ﭘ ﺎك آ ﺮدن آ ﻪ‬

‫‪٥٢٨‬‬
‫ﺁن ﻧﻴﺰ ﺣﺮام اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻬﺎرم ﺑﻪ ﭼﻴﺰﯼ ﭘ ﺎك آ ﺮدن آ ﻪ ﻣﺤﺘ ﺮم ﺑﺎﺷ ﺪ ﻣﺜ ﻞ آﺎﻏ ﺬﯼ آ ﻪ‬
‫ﻋﻠﻢ دﻳﻦ ﺑﺮ ﺁن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﻨﺠﻢ ﺑﻪ دﺳﺘﯽ اﺳﺘﻨﺠﺎء آﺮدن آﻪ در ﺁن اﻧﮕﺸﺘﺮﯼ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ آﻪ ﻧﺎم ﻳﻜﯽ از اﺋﻤﻪ ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﻦ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم ﺑﺮ ﺁن ﻧﻘﺶ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻣ ﺎ ﺁن ﭘ ﻨﺞ ﭼﻴ ﺰ آ ﻪ ﺳ ﻨﺖ اﺳ ﺖ‪ :‬اول ﺁن اﺳ ﺖ آ ﻪ در ﺟ ﺎﺋﯽ ﻧ ﺸﻴﻨﺪ آ ﻪ‬
‫ه ﻴﭽﻜﺲ او را ﻧﺒﻴﻨ ﺪ ﻣﺜ ﻞ ﮔ ﻮدال ﻳ ﺎ ﭘ ﺲ دﻳ ﻮار‪ .‬دوم ﺁﻧﻜ ﻪ در وﻗ ﺖ داﺧ ﻞ ﺷ ﺪن ﺑ ﻪ‬
‫داراﻟﺨﻼء اول ﭘﺎﯼ ﭼﭗ ﺧﻮد را ﭘﻴﺶ آﻨﺪ و در وﻗﺖ ﺑﻴﺮون ﺁﻣ ﺪن ﭘ ﺎﯼ راﺳ ﺖ را‪.‬‬
‫ﺳﻮم ﺁﻧﻜﻪ در وﻗﺖ ﻃﻬﺎرت آﺮدن ﺳﻨﮕﻴﻨﯽ ﺑﺪن ﺧﻮد را ﺑﺮ ﭘﺎﯼ ﭼﭗ اﻧﺪازد‪ .‬ﭼﻬﺎرم‬
‫ﺁﻧﻜ ﻪ ﺑ ﻪ ﻧﻮﺑ ﺖ از ﻣﻘﻌ ﺪ ﺗ ﺎ ﺑ ﻴﺦ ذآ ﺮ ﺗ ﺎ ﺣ ﺸﻔﻪ را و ﺑﻌ ﺪ از ﺁن ﺳ ﻪ ﻧﻮﺑ ﺖ ذآ ﺮ را‬
‫ﺑﻔﺸﺎرد‪ .‬ﭘﻨﺠﻢ ﺁﻧﻜﻪ اول ﻣﻘﻌﺪ را ﻃﻬﺎرت دهﺪ و ﺑﻌﺪ ذآﺮ را‪.‬‬
‫و اﻣ ﺎ ه ﺸﺖ ﭼﻴ ﺰ آ ﻪ در ﻣﻮﻗ ﻊ ﻃﻬ ﺎرت آ ﺮدن ﺑ ﻪ ﻓﻌ ﻞ ﺁوردن ﺁن ﻣﻜ ﺮوﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ :‬اول روﯼ ﻳﺎ ﭘ ﺸﺖ ﺧ ﻮد را ﺑ ﻪ ﺟﺎﻧ ﺐ ﺁﻓﺘ ﺎب ﻳ ﺎ ﻣ ﺎﻩ آ ﺮدن ﺑﻌﻨ ﻮاﻧﯽ آ ﻪ ﻧ ﻮر‬
‫ﺁﻓﺘﺎب ﻳﺎ ﻣ ﺎﻩ ﺑ ﻪ ﻋ ﻮرﺗﻴﻦ او ﺑﺘﺎﺑ ﺪ و ﻳ ﺎ روﯼ ﺑﺠﺎﻧ ﺐ ﺑ ﺎد ﺑ ﻮل آ ﺮدن‪ .‬دوم ﺑ ﺎ دﺳ ﺖ‬
‫راﺳﺖ ﻣﻘﻌﺪ را ﭘﺎك آﺮدن‪ .‬ﺳ ﻮم ﺑ ﻮل آ ﺮدن در زﻣ ﻴﻦ ﺳ ﺨﺖ‪ .‬ﭼﻬ ﺎرم ﺑ ﻮل آ ﺮدن‬
‫در ﺳﻮراﺧﻬﺎﯼ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻣﺜﻞ ﻣﻮرﭼﻪ و ﻣﺎر‪ .‬ﭘﻨﺠﻢ ﻃﻬﺎرت ﮔﺮﻓﺘﻦ در ﺷﺎرع‪ .‬ﺷﺸﻢ‬
‫ﻃﻬﺎرت آﺮدن در ﺁب‪ ،‬ﺧﻮاﻩ روان و ﺧ ﻮاﻩ اﻳ ﺴﺘﺎدﻩ‪ .‬هﻔ ﺘﻢ ﻃﻬ ﺎرت آ ﺮدن در زﻳ ﺮ‬
‫درﺧﺘﯽ آﻪ ﻣﻴﻮﻩ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ه ﺸﺘﻢ ﺣ ﺮف زدن در وﻗ ﺖ ﻃﻬ ﺎرت ﮔ ﺮﻓﺘﻦ ﻣﮕ ﺮ ﺑ ﻪ‬
‫ﻳﻜﯽ از ﭼﻬﺎر ﭼﻴﺰ‪ :‬اول ذآﺮ ﺧﺪاﯼ ﺗﻌﺎﻟﯽ‪ .‬دوم ﺁﻳ ﺔاﻟﻜﺮﺳ ﯽ ﺧﻮاﻧ ﺪن‪ .‬ﺳ ﻮم ﺣﻜﺎﻳ ﺖ‬
‫اذان ﻳﻌﻨﯽ هﺮ ﭼﻪ ﻣﻮذن ﺑﮕﻮﻳ ﺪ‪ ،‬اﻳ ﻦ آ ﺲ ﻧﻴ ﺰ ﺑﮕﻮﻳ ﺪ‪ .‬ﭼﻬ ﺎرم اﮔ ﺮ اﻣ ﺮ ﺿ ﺮورﯼ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ آﻪ اﮔﺮ ﺣﺮف ﻧﺰﻧﺪ ﺁن اﻣﺮ ﻓﻮت ﺷﻮد‪) .‬ﺟ ﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳ ﯽ‪ ،‬ﺑ ﺎب اول‪ ،‬واﺟﺒ ﺎت و‬
‫ﻣﺤﺮﻣﺎت و ﻣﻜﺮوهﺎت و ﺳﻨﻦ ﺑﻴﺖاﻟﺨﻼء رﻓﺘﻦ(‪.‬‬
‫‪ -‬و ﭼ ﻮن ﺣﺎﺟ ﺖ دارﯼ ﺑ ﻪ رﻓ ﺘﻦ ﺑ ﻪ ﺑﻴ ﺖاﻟﺨ ﻼء‪ ،‬ﭘ ﺲ ﺑ ﺪان آ ﻪ ﺁداب‬
‫ﺑﻴ ﺖاﻟﺨ ﻼء ﺑ ﺴﻴﺎر اﺳ ﺖ‪ .‬و ﺟﻤﻠ ﻪاﯼ از ﺁن ﺑﻄ ﻮر اﺧﺘ ﺼﺎر ﺁن اﺳ ﺖ آ ﻪ‪ :‬ﻣﻘ ﺪم‬
‫ﻣﯽدارﯼ در وﻗﺖ داﺧﻞ ﺷﺪن ﭘﺎﯼ ﭼﭗ را‪ .‬و ﻣﯽﮔﻮﻳﯽ "ﺑ ﺴﻢ اﷲ و ﺑ ﺎﷲ اﻋ ﻮذ ﺑ ﺎﷲ‬
‫ﻣﻦ اﻟﺮﺟﺲ اﻟﻨﺠﺲ اﻟﺨﺒﻴﺚ اﻟﻤﺨﺒﺚ اﻟﺸﻴﻄﺎن اﻟﺮﺟﻴﻢ"‪ .‬و ﭼ ﻮن ﻋ ﻮرت ﺑ ﺎز آ ﺮدﯼ‬
‫ﺑﺴﻢ اﷲ ﻣﯽﮔﻮﺋﯽ‪ .‬و واﺟﺐ اﺳﺖ در اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در ﺗﻤﺎم ﺣﺎﻻت‪ ،‬ﻣﺴﺘﻮر آ ﺮدن‬
‫ﻋ ﻮرت را‪ .‬و ﺣ ﺮام اﺳ ﺖ در اﻳ ﻦ ﺣ ﺎل رو ﺑ ﻪ ﻗﺒﻠ ﻪ و ﭘ ﺸﺖ ﺑ ﻪ ﻗﺒﻠ ﻪ ﻧﺸ ﺴﺘﻦ‪ .‬و‬
‫ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ ﺁﻧﻜﻪ ﺑﮕﻮﺋﯽ در ﺣﺎل ﻗﻀﺎء ﺣﺎﺟﺖ‪" :‬اﻟﻠﻬﻢ اﻃﻌﻤﻨﯽ ﻃﻴﺒﺎ ﻓﯽ ﻋﺎﻓﻴ ﻪ و‬
‫اﺧﺮﺟﻪ ﻣﻨﯽ ﺧﺒﻴﺜ ﺎ ﻓ ﯽ ﻋﺎﻓﻴ ﻪ"‪ .‬و وﻗﺘ ﯽ آ ﻪ ﻧﻈ ﺮت اﻓﺘ ﺎد ﺑ ﺮ ﺁﻧﭽ ﻪ از ﺗ ﻮ دﻓ ﻊ ﺷ ﺪﻩ‬

‫‪٥٢٩‬‬
‫ﻣ ﯽﮔ ﻮﺋﯽ‪" :‬اﻟﻠﻬ ﻢ ارزﻗﻨ ﯽ اﻟﺤ ﻼل و ﺟﻨﺒﻨ ﯽ اﻟﺤ ﺮام"‪ .‬و ﭼ ﻮن ﺧﻮاﺳ ﺘﯽ ﻃﻬ ﺎرت‬
‫ﺑﮕﻴ ﺮﯼ‪ ،‬اول اﺳ ﺘﺒﺮاء ﻣ ﯽآﻨ ﯽ‪ ،‬ﭘ ﺲ دﻋ ﺎﯼ روﻳ ﺖ ﺁب را ﻣ ﯽﺧ ﻮاﻧﯽ‪" :‬اﻟﺤﻤ ﺪاﷲ‬
‫اﻟﺬﯼ ﺟﻌﻞ اﻟﻤﺎء ﻃﻬﻮرا و ﻟﻢ ﻳﺠﻌﻠﻪ ﻧﺠﺴﺎ"‪ .‬و در وﻗ ﺖ ﻃﻬ ﺎرت ﻣ ﯽﮔ ﻮﻳﯽ‪" :‬اﻟﻠﻬ ﻢ‬
‫ﺣ ﺼﻦ ﻓﺮﺟ ﯽ و اﻋﻔ ﻪ و اﺳ ﺘﺮ ﻋ ﻮرﺗﯽ و ﺣﺮﻣﻨ ﯽ ﻋﻠ ﯽ اﻟﻨ ﺎر"‪ .‬و ﭼ ﻮن از ﺟ ﺎﯼ‬
‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﯽ‪ ،‬دﺳﺖ راﺳﺖ را ﺑﺮ ﺷ ﻜﻢ ﻣ ﯽآ ﺸﯽ و ﻣ ﯽﮔ ﻮﺋﯽ‪" :‬اﻟﺤﻤ ﺪ اﷲ اﻟ ﺬﯼ اﻣ ﺎط‬
‫ﻋﻨﯽ اﻻدﯼ و هﻨﺎﻧﯽ ﻃﻌﺎﻣﯽ و ﺷﺮاﺑﯽ وﻋﺎﻓﺎﻧﯽ ﻣﻦ اﻟﺒﻠﻮﯼ"‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻴﺮون ﻣ ﯽﺁﻳ ﯽ و‬
‫ﻣﻘﺪم ﻣﯽدارﯼ ﭘ ﺎﯼ راﺳ ﺖ را ﺑ ﺮ ﭘ ﺎﯼ ﭼ ﭗ‪ .‬و اﻳ ﻦ دﻋ ﺎ را ﻣ ﯽﺧ ﻮاﻧﯽ‪" :‬اﻟﺤﻤ ﺪاﷲ‬
‫اﻟﺬﯼ ﻋﺮﻓﻨﯽ ﻟﺬﺗﻪ و اﺗﻘﯽ ﻓﯽ ﺟﺴﺪﯼ ﻗﻮﺗﻪ واﺧﺮج ﻋﻨﯽ اذاﻩ ﻳﺎ ﻟﻬﺎ ﻧﻌﻤﺔ ﻳ ﺎ ﻟﻬ ﺎ ﻧﻌﻤ ﺔ‬
‫ﻻﻳﻘ ﺪر اﻟﻘ ﺎدرون ﻗ ﺪرهﺎ"‪) .‬ﻣﻔ ﺎﺗﻴﺢ اﻟﺠﻨ ﺎن‪ ،‬و ﺑﺎﻗﻴ ﺎت و ﺻ ﺎﻟﺤﺎت‪ ،‬ﺑ ﺎب اول‪ ،‬در‬
‫ﺁداب ﺑﻴﺖاﻟﺨﻼ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﭼﻮن ﺧﻮاهﺪ آﻪ داﺧﻞ ﺑﻴﺖ اﻟﺨﻼء ﺷﻮد‪ ،‬ﺳﺮ را ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ‪ .‬و اﮔﺮ در ﺑﺎﻻﯼ‬
‫ﻋﻤﺎم ﭼﻴﺰﯼ ﺑﺮ ﺳﺮ ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬و ﭼﻮن داﺧﻞ ﺷﻮد ﺑﺴﻢ اﷲ ﺑﮕﻮﻳﺪ و اﻳﻦ دﻋﺎ‬
‫را ﺑﺨﻮاﻧﺪ )ﻣﺘﻦ دﻋﺎ(‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺁن ﺑﮕﻮﻳﺪ )ﻣﺘﻦ دﻋﺎﯼ دوم(‪ .‬و ﭼﻮن داﺧ ﻞ ﺷ ﻮد ﭘ ﺎﯼ‬
‫ﭼﭗ را ﻣﻘﺪم ﺑﺪارد‪ .‬و ﭼﻮن ﻋﻮرﺗﺶ ﺑﺎز ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺴﻢ اﷲ ﺑﮕﻮﻳ ﺪ ﺗ ﺎ ﺷ ﻴﻄﺎن ﭼ ﺸﻢ ﺑ ﺮ‬
‫هﻢ ﻧﻬﺪ و ﻧﻈﺮش ﺑﻪ ﻋﻮرت او ﻧﻴﻔﺘﺪ‪ .‬و ﭼﻮن درﺳ ﺖ ﺑﻨ ﺸﻴﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮﻳ ﺪ)ﻣ ﺘﻦ دﻋ ﺎ(‪ .‬و‬
‫ﭼﻮن ﺑﺮ ﻣﺤﻞ ﺗﺨﻠﻴﻪ ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﯼ ﭼﭗ آﻨﺪ و ﭘ ﺎﯼ راﺳ ﺖ را ﮔ ﺸﺎدﻩ ﮔ ﺬارد‪.‬‬
‫و اﮔﺮ ﻏﺎﻳﻂ ﻳﺎ ﺑﻮل ﺑﻪ دﺷﻮارﯼ ﺑﻴﺮون ﺁﻳ ﺪ‪ ،‬اﻳ ﻦ دﻋ ﺎ را ﺑﺨﻮاﻧ ﺪ )ﻣ ﺘﻦ دﻋ ﺎ(‪ .‬و در‬
‫ﺣﺪﻳﺚ اﺳﺖ آﻪ ﺑﺮ هﺮ ﺑﻨﺪﻩاﯼ ﻓﺮﺷﺘﻪاﯼ ﻣﻮآﻞ اﺳﺖ آ ﻪ در ﺑﻴ ﺖ اﻟﺨ ﻼء ﺳ ﺮ او را‬
‫ﺑﻪ زﻳﺮ ﺑﻴﺎﻧﺪازد آﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﻣﺪﻓﻮع ﺧﻮد آﻨﺪ‪ ...‬ﭘ ﺲ ﺳ ﺰاوار اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑﻨ ﺪﻩ در اﻳ ﻦ‬
‫ﺣﺎل اﻳﻦ دﻋﺎ ﺑﺨﻮاﻧﺪ )ﻣﺘﻦ دﻋﺎ(‪ .‬و ﭼﻮن ﺑﺮﺧﻴﺰد دﺳﺖ ﺑﺮ ﺷﻜﻢ ﺧﻮد ﻣﺎﻟ ﺪ و ﺑﮕﻮﻳ ﺪ‬
‫)ﻣ ﺘﻦ دﻋ ﺎ(‪ .‬و در ﺑﺮﺧ ﯽ از آﺘ ﺐ ﻣﻌﺘﺒ ﺮﻩ ﺧﻮاﻧ ﺪن اﻳ ﻦ دﻋ ﺎ ﺳ ﻪ ﻣﺮﺗﺒ ﻪ وارد ﺷ ﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬و ﺳﻨﺖ اﺳﺖ آﻪ ﺑﻌﺪ از ﻗﻄﻊ ﻗﻄﺮات ﺑ ﻮل‪ ،‬اﺳ ﺘﺒﺮاء آﻨ ﺪ و ﺑﻌ ﻀﯽ اﻳ ﻦ آ ﺎر‬
‫را واﺟﺐ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬و ﻃﺮﻳﻘ ﻪ اﺳ ﺘﺒﺮاء ﺁن اﺳ ﺖ آ ﻪ اﻧﮕ ﺸﺖ وﺳ ﻄﯽ دﺳ ﺖ ﭼ ﭗ را‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻘﻌﺪ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﻗﻮت ﺑﻜﺸﺪ ﺗﺎ زﻳﺮ ﺧﺼﻴﺘﻴﻦ ﺳﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ‪ ،‬ﭘﺲ اﻧﮕﺸﺖ ﺷﻬﺎدت‬
‫را ﺑﻪ زﻳﺮ ذآﺮ ﮔﺬارد و اﻧﮕﺸﺖ ﺑﺰرگ را ﺑﺮ ﺑﺎﻻﯼ ﺁن ﺑﻪ ﻗﻮت ﺑﻜ ﺸﺪ ﺗ ﺎ ﺳ ﺮ ذآ ﺮ‬
‫ﺳﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ‪ ،‬و اآﺜﺮ ﻋﻠﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ آ ﻪ ﺳ ﺮ ذآ ﺮ را ﺳ ﻪ ﻣﺮﺗﺒ ﻪ ﺑﻔ ﺸﺎرد‪ .‬و ﺳ ﻨﺖ اﺳ ﺖ‬
‫ﻣﻘﻌﺪ را ﺷﺴﺘﻦ ﺑﻪ ﺁب ﺳﺮد آﻪ دﻓﻊ ﺑﻮاﺳﻴﺮ ﻣﯽآﻨﺪ‪ .‬و ﺑ ﺴﻴﺎر ﻧﺸ ﺴﺘﻦ در داراﻟﺨ ﻼء‬

‫‪٥٣٠‬‬
‫ﻣﻜﺮوﻩ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ ﺣﻀﺮت ﻟﻘﻤﺎن ﻓﺮﻣﻮد آﻪ در هﻤﻪ ﺑﻴﺖاﻟﺨﻼءهﺎ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ آﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺸﺴﺘﻦ در ﺑﻴﺖاﻟﺨﻼء ﺑﺎﻋﺚ ﺑﻮاﺳﻴﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و ﭘ ﺎك آ ﺮدن ﻣﻘﻌ ﺪ‬
‫ﺑﻪ اﺳﺘﺨﻮان و ﺳﺮﮔﻴﻦ ﻣﻜﺮوﻩ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا در ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺁﻣﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ اﺟﻨ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫ﺧ ﺪﻣﺖ ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل اآ ﺮم ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﺁﻣﺪﻧ ﺪ و از ﺑ ﺮاﯼ ﺧ ﻮد و‬
‫ﺣﻴﻮاﻧ ﺎت ﺧ ﻮد ﻃﻌ ﺎﻣﯽ ﻃﻠﺒﻴﺪﻧ ﺪ‪ .‬ﺣ ﻀﺮت اﺳ ﺘﺨﻮان را ﺑ ﺮاﯼ اﻳ ﺸﺎن و ﺳ ﺮﮔﻴﻦ را‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺣﻴﻮاﻧﺎت اﻳﺸﺎن ﻗﺮار داد‪ .‬و ﺑﺎﻳﻦ ﺳﺒﺐ اﺳﺘﺨﻮان را ﭘﺎك آﺮدن ﺧ ﻮب ﻧﻴ ﺴﺖ‪.‬‬
‫هﻤﭽﻨﻴﻦ ﭘﺎك آﺮدن ﻣﻘﻌﺪ ﺑﻪ ﺳ ﺎﻳﺮ ﺧﻮراآﻴﻬ ﺎ ﺧ ﺼﻮﺻﺎ ﻧ ﺎن آﺮاه ﺖ ﺷ ﺪﻳﺪ دارد‪ .‬و‬
‫ﭼﻴﺰهﺎﯼ ﻣﺤﺘﺮم ﻣﺜﻞ ﺧﺎك ﺗﺮﺑﺖ ﺣﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺣ ﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم و ﻧﻮﺷ ﺘﻪاﯼ آ ﻪ‬
‫در ﺁن ﺁﻳﻪهﺎﯼ ﻗﺮﺁن ﻳﺎ ﻧﺎم ﺧﺪا ﻳﺎ ﻧﺎم ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان ﻳﺎ اﺋﻤﻪ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم ﻳﺎ ﺣﺪﻳﺚ ﻳﺎ ﻓﻘ ﻪ‬
‫ﺑﻮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺮام اﺳﺖ‪ .‬و ﭘﺎك آﺮدن ﻳﺎ ﺷﺴﺘﻦ ﻣﻘﻌﺪ ﺑﻪ دﺳ ﺖ راﺳ ﺖ ﻣﻄﻠﻘ ﺎ ﻣﻜ ﺮوﻩ‬
‫اﺳ ﺖ‪ .‬واﮔ ﺮ در دﺳ ﺖ ﭼ ﭗ اﻧﮕ ﺸﺘﺮﯼ ﺑﺎﺷ ﺪ آ ﻪ در ﺁن اﺳ ﻢ ﺧ ﺪا ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬اﺳ ﺘﻨﺠﺎ ﺑ ﻪ‬
‫دﺳﺖ ﭼﭗ هﻢ ﻣﻜ ﺮوﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬وﻋﻠﻤ ﺎﯼ اﻋ ﻼم‪ ،‬اﺳ ﻤﺎء اﺋﻤ ﻪ ﻣﻌ ﺼﻮﻣﻴﻦ ﺻ ﻠﻮات اﷲ‬
‫ﻋﻠﻴﻬﻢ را ﻧﻴﺰ هﺮﮔﺎﻩ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻧﺎم اﻳﺸﺎن آﻨﺪﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ آﺮاهﺖ اﻟﺤﺎق آﺮدﻩاﻧ ﺪ‪ .‬و‬
‫ﻣﻜﺮوﻩ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺧ ﻮد ﺑ ﺮدن ﺑ ﻪ ﺑﻴ ﺖاﻟﺨ ﻼء ﭼﻨ ﻴﻦ اﻧﮕ ﺸﺘﺮﯼ را ه ﺮ ﭼﻨ ﺪ ه ﻢ آ ﻪ در‬
‫اﻧﮕﺸﺖ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬و هﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮدن ﻧﻘﺮﻩ ﺳﻜﻪدار را ﻣﮕﺮ ﺁﻧﻜ ﻪ در آﻴ ﺴﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪.‬‬
‫و ﻣﻜﺮوﻩ اﺳﺖ ﻣﺴﻮاك آﺮدن در ﺑﻴﺖاﻟﺨﻼء آﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﮔﻨﺪ دهﺎن ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و ﻣﻜﺮوﻩ‬
‫اﺳﺖ ﺣﺮف زدن در ﺁن ﺣﺎل‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺁﻧﻜ ﻪ ذآ ﺮ ﺧ ﺪا ﺑﻜﻨﻨ ﺪ ﻳ ﺎ ﺁﻳ ﺔاﻟﻜﺮﺳ ﯽ ﺑﺨﻮاﻧﻨ ﺪ و‬
‫ﺣﻤﺪ اﻟﻬﯽ ﺑﻜﻨﻨﺪ ﻳﺎ ﺁﻧﭽﻪ ﻣﻮذن ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ از ﭘﯽ ﺁن ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ .‬و واﺟﺐ اﺳﺖ آﻪ اﮔﺮ اﺳﻢ‬
‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟ ﻪ رادر ﺑﻴ ﺖاﻟﺨ ﻼء ﺑ ﺸﻨﻮد ﺻ ﻠﻮات ﺑﻔﺮﺳ ﺘﺪ‪ .‬و‬
‫ﻧﻴﺰ ﺳﻨﺖ اﺳﺖ اﮔﺮ در ﺑﻴﺖاﻟﺨﻼء ﻋﻄﺴﻪ آﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻤﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ و ﺻ ﻠﻮات ﺑﻔﺮﺳ ﺘﺪ‪ ...‬و‬
‫ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ه ﺮ آ ﻪ در ﺑﻴ ﺖاﻟﺨ ﻼء ﺳ ﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳ ﺪ‪ ،‬ﺣ ﺎﺟﺘﺶ ﺑ ﺮﺁوردﻩ ﻧ ﺸﻮد‪ .‬و‬
‫ﻣﻜﺮوﻩ اﺳﺖ ﺧﻮردن و ﺁﺷﺎﻣﻴﺪن در هﻨﮕﺎم ﺑﻮل و ﻏﺎﻳﻂ‪.‬‬
‫‪ -‬در ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ روزﯼ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺣ ﺴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‬
‫داﺧﻞ ﺑﻴ ﺖاﻟﺨ ﻼء ﺷ ﺪﻧﺪ‪ .‬ﻟﻘﻤ ﻪ ﻧ ﺎﻧﯽ دﻳﺪﻧ ﺪ آ ﻪ در ﺁﻧﺠ ﺎ اﻓﺘ ﺎدﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺑﺮداﺷ ﺘﻨﺪ و ﺑ ﻪ‬
‫ﻏﻼﻣﯽ از ﻏﻼﻣﺎن ﺧﻮد دادﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪﻧ ﺪ‪ ،‬ﭘﺮﺳ ﻴﺪﻧﺪ آ ﻪ ﭼ ﻪ ﺷ ﺪ ﻟﻘﻤ ﻪ ﻧ ﺎن؟‬
‫ﮔﻔﺖ ﺧﻮردم‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد ﺗﺮا ﺁزاد آﺮدم‪ ،‬زﻳﺮا از ﺟﺪم رﺳﻮلاﷲ ﺷﻨﻴﺪم آﻪ هﺮ آ ﻪ ﻟﻘﻤ ﻪ‬
‫ﻧﺎﻧﯽ در داراﻟﺨﻼء ﺑﻴﺎﺑﺪ و ﺁﻧﺮا ﻓﻮت آﻨﺪ و ﺑﺨﻮرد‪ ،‬ﭘﺲ از ﺁﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ ﺁزاد ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪٥٣١‬‬
‫‪ -‬و ﻧﻴﺰ در ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺑ ﺎﻗﺮ)ع( ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ه ﺮ‬
‫آ ﻪ ﺑ ﺮ روﯼ ﻗﺒ ﺮ ﺑ ﻮل ﻳ ﺎ ﻏ ﺎﻳﻂ آﻨ ﺪ ﻳ ﺎ اﻳ ﺴﺘﺎدﻩ ﺑ ﻮل آﻨ ﺪ ﻳ ﺎ در ﺧﺎﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ ﺑﺨﻮاﺑ ﺪ‪،‬‬
‫ﺷﻴﻄﺎن او را ﺑﮕﻴﺮد و دﻳﻮاﻧﻪ آﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻧﻴﺰ از ﺣﻀﺮت رﺿﺎ)ع( ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آ ﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧ ﺪ‪ :‬ه ﺮ ﮔ ﺎﻩ ﺑ ﻮل ﺁﻣ ﺪ‬
‫ﺑﻜﻦ‪ ،‬و ﺗﺎ ﺿﺮور ﻧﺸﻮد ﺟﻤﺎع ﻣﻜﻦ‪ ،‬و هﺮ ﮔﺎﻩ آﻪ ﺗﻮ را ﺧﻮاب ﮔﻴ ﺮد ﺧ ﻮاب ﺑﻜ ﻦ‪.‬‬
‫)ﺣﻠﻴ ﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑ ﺎب ه ﺸﺘﻢ‪ ،‬ﻓ ﺼﻞ ﻳ ﺎزدهﻢ‪ ،‬ﺑ ﺎب اول‪ ،‬ﻓ ﺼﻞ دوازده ﻢ‪ ،‬ﺑ ﺎب ﺳ ﻮم‪،‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﺑﺎب ﻧﻬﻢ‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم(‪.‬‬

‫‪ -‬واﺟﺐ اﺳﺖ اﻧﺴﺎن وﻗﺖ ﺗﺨﻠﯽ‪ ،‬ﻋﻮرت ﺧ ﻮد را از آ ﺴﺎﻧﻴﻜﻪ ﺑ ﺎﻟﻎ ﺷ ﺪﻩاﻧ ﺪ‬

‫اﮔﺮ ﭼﻪ ﺧﻮاهﺮ و ﻣﺎدر و ﺳﺎﻳﺮ آﺴﺎﻧﯽ آﻪ ﻣﺤﺮم هﺴﺘﻨﺪ و هﻤﭽﻨﻴﻦ از دﻳﻮاﻧﻪ ﻣﻤﻴ ﺰ‬
‫و ﺑﭽﻪاﯼ آﻪ ﺧﻮب و ﺑﺪ را ﻣﯽﻓﻬﻤﺪ‪ ،‬ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺗﺨﻠﯽ در آﻮﭼﻪ ﺑ ﻦﺑ ﺴﺖ و ﻣﻠ ﻚ آ ﺴﯽ آ ﻪ اﺟ ﺎزﻩ ﺗﺨﻠ ﯽ ﻧ ﺪادﻩ اﺳ ﺖ و در‬
‫ﻣﺤﻞ وﻗﻒ ﻣﺜﻞ ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺪرﺳﻪهﺎ و روﯼ ﻗﺒﺮ ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ ﺣﺮام اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬در ﺻﻮرﺗﻴﻜﻪ ﻧﺠﺎﺳﺖ دﻳﮕﺮﯼ ﻣﺜ ﻞ ﺧ ﻮن ﺑ ﺎ ﻏ ﺎﻳﻂ ﺑﻴ ﺮون ﺁﻣ ﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﻳ ﺎ‬
‫ﻧﺠﺎﺳﺘﯽ از ﺧﺎرج ﺑﻪ ﻣﺨﺮج ﻏﺎﻳﻂ رﺳﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﻳ ﺎ اﻃ ﺮاف ﻣﺨ ﺮج ﺑ ﻴﺶ از ﻣﻘ ﺪار‬
‫ﻣﻌﻤ ﻮل ﺁﻟ ﻮدﻩ ﺷ ﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳ ﺪ ﻣﺨ ﺮج ﻏ ﺎﻳﻂ را ﺑ ﺎ ﺁب ﺷ ﺴﺖ‪ .‬در ﻏﻴ ﺮ اﻳ ﻦ ﺳ ﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﯽﺷﻮد ﺁﻧﺮا ﺑﺎ ﭘﺎرﭼﻪ و ﺳﻨﮓ و آﻠﻮخ ﭘﺎك آﺮد‪.‬‬
‫‪ -‬هﺮﮔﺎﻩ ﺑﺎ ﺳﻨﮓ و آﻠﻮخ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﻬﺎ ﻏﺎﻳﻂ را از ﻣﺨ ﺮج ﺑﺮﻃ ﺮف آﻨﻨ ﺪ‪،‬‬
‫ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد‪ .‬و ذرﻩهﺎﯼ آﻮﭼﻚ و ﻟﺰج ﺑﻮدن ﻣﺤﻞ‪ ،‬اﺷﻜﺎل ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪ -‬ﻻزم ﻧﻴ ﺴﺖ ﺑ ﺎ ﺳ ﻪ ﺳ ﻨﮓ ﻳ ﺎ ﺳ ﻪ ﭘﺎرﭼ ﻪ ﻣﺨ ﺮج را ﭘ ﺎك آﻨﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ ﺑ ﺎ‬
‫اﻃﺮاف ﻳﻚ ﺳﻨﮓ هﻢ آﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ ﺑﺎ اﺳﺘﺨﻮان و ﺳﺮﮔﻴﻦ و آﺎﻏﺬﯼ آﻪ اﺳﻢ ﺧﺪا‬
‫ﺑﺮ ﺁن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺤﻞ را ﭘﺎك آﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔ ﺮ ﻣﺨ ﺮج ﻏ ﺎﻳﻂ را ﺑ ﺎ ﺁب ﺑ ﺸﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳ ﺪ ﭼﻴ ﺰﯼ از ﻏ ﺎﻳﻂ در ﺁن ﻧﻤﺎﻧ ﺪ‪.‬‬
‫وﻟﯽ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪن رﻧﮓ و ﺑﻮﯼ ﺁن ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺮدهﺎ ﺑﻌﺪ از ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪن ﺑﻮل ﺑﺎﻳﺪ اﺳﺘﺒﺮاء آﻨﻨﺪ‪ .‬و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻗﺴﻢ اﺳﺘﺒﺮاء‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺑﻌﺪ از ﻗﻄﻊ ﺷﺪن ﺑﻮل‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺨﺮج ﻏﺎﻳﻂ ﻧﺠ ﺲ ﺷ ﺪﻩ اول ﺁﻧ ﺮا ﺗﻄﻬﻴ ﺮ‬
‫آﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﺳﻪ دﻓﻌﻪ ﺑﺎ اﻧﮕﺸﺖ ﻣﻴﺎﻧﻪ دﺳﺖ ﭼﭗ از ﻣﺨﺮج ﻏ ﺎﻳﻂ ﺗ ﺎ ﺑ ﻴﺦ ﺁﻟ ﺖ ﺑﻜ ﺸﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٥٣٢‬‬
‫ﺑﻌﺪ ﺷﺴﺖ را روﯼ ﺁﻟﺖ و اﻧﮕﺸﺖ ﭘﻬﻠﻮﯼ ﺷ ﺴﺖ را زﻳ ﺮ ﺁن ﺑﮕﺬارﻧ ﺪ و ﺳ ﻪ ﻣﺮﺗﺒ ﻪ‬
‫ﺗﺎ ﺧﺘﻨﻪﮔﺎﻩ ﺑﻜﺸﻨﺪ و ﭘﺲ از ﺁن ﺳﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺳﺮ ﺁﻟﺖ را ﻓﺸﺎر دهﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ اﻧﺴﺎن ﺷﻚ آﻨﺪ آﻪ اﺳﺘﺒﺮا آﺮدﻩ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬ﻧﺠﺲ ﻣ ﯽﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ اﮔ ﺮ ﺷ ﻚ‬
‫آﻨﺪ اﺳﺘﺒﺮاء آﻪ آﺮدﻩ‪ ،‬درﺳﺖ ﺑﻮدﻩ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬و رﻃﻮﺑﺘﯽ از او ﺑﻴﺮون ﺁﻳﺪ آﻪ ﻧﺪاﻧﺪ ﭘﺎك‬
‫اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬ﭘﺎك ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ اﻧﺴﺎن ﺑﻌﺪ از ﺑﻮل اﺳﺘﺒﺮاء آﻨﺪ و وﺿﻮ ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻌﺪ از وﺿﻮ‬
‫رﻃﻮﺑﺘﯽ ﺑﺒﻴﻨﺪ آﻪ ﻧﺪاﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﻮل اﺳﺖ ﻳﺎ ﻣﻨﯽ‪ ،‬واﺟﺐ اﺳﺖ اﺣﺘﻴﺎﻃﺎ ﻏﺴﻞ آﻨﺪ‪ ،‬وﺿ ﻮ‬
‫هﻢ ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬
‫‪ -‬ﺁﺑﯽ آﻪ ﮔﺎهﯽ ﺑﻌﺪ از ﻣﻼﻋﺒﻪ ﺑﺎ ﺧﻮد ﻳﺎ ﺑﺎ زﻧﺎن از اﻧ ﺴﺎن ﺧ ﺎرج ﻣ ﯽﺷ ﻮد‬
‫و ﺑﻪ ﺁن ﻣﺬﯼ ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺎك اﺳﺖ‪ .‬و ﻧﻴﺰ ﺁﺑﯽ آﻪ ﮔﺎهﯽ ﺑﻌ ﺪ از ﻣﻨ ﯽ ﺑﻴ ﺮون ﻣ ﯽﺁﻳ ﺪ‬
‫و ﺑﻪ ﺁن وذﯼ ﮔﻔﺘﻪ ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ ،‬و ﺁﺑ ﯽ آ ﻪ ﮔ ﺎهﯽ ﺑﻌ ﺪ از ﺑ ﻮل ﺑﻴ ﺮون ﻣ ﯽﺁﻳ ﺪ و ﺑ ﻪ ﺁن‬
‫ودﯼ ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻮل ﺑﻪ ﺁن ﻧﺮﺳﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺎك اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ در ﻣﻮﻗﻊ وارد ﺷﺪن ﺑﻪ ﻣﻜﺎن ﺗﺨﻠﯽ‪ ،‬اول ﭘﺎﯼ ﭼﭗ و ﻣﻮﻗ ﻊ‬
‫ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪن اول ﭘﺎﯼ راﺳﺖ را ﺑﮕﺬارد‪ .‬هﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ در ﺣﺎل ﺗﺨﻠﯽ ﺳ ﺮ‬
‫را ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ و ﺳﻨﮕﻴﻨﯽ ﺑﺪن را ﺑﺮ ﭘﺎﯼ ﭼﭗ ﺑﻴﺎﻧﺪازد‪.‬‬
‫‪ -‬ﻧﺸﺴﺘﻦ روﺑﺮوﯼ ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣ ﺎﻩ درﻣﻮﻗ ﻊ ﺗﺨﻠ ﯽ ﻣﻜ ﺮوﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬و ﻧﻴ ﺰ در‬
‫ﻣﻮﻗ ﻊ ﺗﺨﻠ ﯽ ﻧﺸ ﺴﺘﻦ روﺑ ﺮوﯼ ﻣ ﺎﻩ و در ﺟ ﺎدﻩ و ﺧﻴﺎﺑ ﺎن و آﻮﭼ ﻪ و درب ﺧﺎﻧ ﻪ و‬
‫زﻳ ﺮ درﺧﺘ ﯽ آ ﻪ ﻣﻴ ﻮﻩ ﻣ ﯽده ﺪ‪ ،‬و ﭼﻴ ﺰ ﺧ ﻮردن در ﻣﻮﻗ ﻊ ﺗﺨﻠ ﯽ و ﺗﻮﻗ ﻒ زﻳ ﺎد و‬
‫ﺗﻄﻬﻴﺮ آﺮدن ﺑﺎ دﺳﺖ راﺳﺖ ﻣﻜ ﺮوﻩ ﻣ ﯽﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬هﻤﭽﻨ ﻴﻦ اﺳ ﺖ ﺣ ﺮف زدن درﺣ ﺎل‬
‫ﺗﺨﻠﯽ‪ ،‬وﻟﯽ ذآﺮ ﺧﺪا را ﺑﮕﻮﻳﺪ اﺷﻜﺎل ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ اﻧﺴﺎن ﭘﻴﺶ از ﺟﻤﺎع و ﺑﻌﺪاز ﺑﻴ ﺮون ﺁﻣ ﺪن ﻣﻨ ﯽ ﺑ ﻮل آﻨ ﺪ‪.‬‬
‫)ﺁﻳ ﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿ ﻴﺢ اﻟﻤ ﺴﺎﺋﻞ‪ ،‬اﺣﻜ ﺎم ﺗﺨﻠ ﯽ و اﺳ ﺘﺒﺮاء و ﻣ ﺴﺘﺤﺒﺎت و‬
‫ﻣﻜﺮوهﺎت ﺗﺨﻠﯽ(‪.‬‬

‫در اﺣﻜﺎم ﺧﺎﻧﻪ‬

‫‪ -‬از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق)ع( ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺣﻘﺘﻌ ﺎﻟﯽ ﻣﻠﻜ ﯽ را‬
‫ﻣﻮآﻞ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ ه ﺮ آ ﻪ ﺳ ﻘﻒ ﺧﺎﻧ ﻪاش را زﻳ ﺎدﻩ از ه ﺸﺖ ذرع ﺑﻠﻨ ﺪ آﻨ ﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎو ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ آﻪ ﺗﺎ آﺠﺎ ﻣﯽﺧﻮاهﯽ ﺑ ﺮوﯼ اﯼ ﻓﺎﺳ ﻖ؟ و ﻃﺒ ﻖ رواﻳ ﺖ دﻳﮕ ﺮﯼ ﺣﺘ ﯽ‬

‫‪٥٣٣‬‬
‫ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﻓﺎﺳ ﻖﺗ ﺮﻳﻦ ﻓﺎﺳ ﻘﺎن؟‪ ...‬و در ﺣ ﺪﻳﺚ دﻳﮕ ﺮ ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺷﺨ ﺼﯽ‬
‫ﺷﻜﺎﻳﺖ آﺮد ﺑﻪ ﺁن ﺣﻀﺮت آ ﻪ ﺟﻨﻴ ﺎن‪ ،‬ﺧﺎﻧ ﻪ وﻋﻴ ﺎل ﻣ ﺮا ﺁزار ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ‪ .‬ﺣ ﻀﺮت‬
‫ﭘﺮﺳﻴﺪ آﻪ ارﺗﻔﺎع ﺳﻘﻒ ﺧﺎﻧﻪات ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟ ﮔﻔ ﺖ دﻩ ذرع‪ .‬ﺣ ﻀﺮت ﻓﺮﻣ ﻮد ﻣﮕ ﺮ‬
‫ﻧﻤ ﯽداﻧ ﯽ آ ﻪ هﺮآ ﻪ ﺳ ﻘﻒ ﺧﺎﻧ ﻪ ﺧ ﻮد را زﻳ ﺎدﻩ از ه ﺸﺖ ذرع ﺑﻠﻨ ﺪ آﻨ ﺪ‪ ،‬اﺟﻨ ﻪ و‬
‫ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ در ﺁن ﺧﺎﻧﻪ ﺟﺎ ﻣﯽآﻨﻨﺪ؟ ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ آﻪ ﺳﻘﻒ ﺧﺎﻧﻪات هﻔﺖ ذرع ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬زﻳ ﺮا‬
‫ﺁﻧﭽ ﻪ زﻳ ﺎدﻩ از هﻔ ﺖ ذرع اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺷ ﻴﻄﺎن در ﺁن ﺳ ﺎآﻦ ﻣ ﯽﺷ ﻮد و ﺑﺪرﺳ ﺘﯽ آ ﻪ‬
‫ﺷﻴﻄﺎن در ﺁﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در ﻣﻴﺎن هﻮا ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫و در ﺣ ﺪﻳﺚ دﻳﮕ ﺮ ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺷﺨ ﺼﯽ ﺑ ﻪ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻣﺤﻤ ﺪ‬
‫ﺑﺎﻗﺮ)ع( ﺷﻜﺎﻳﺖ آﺮد آﻪ ﺟﻨﻴﺎن ﻣﺎ را از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺪر آﺮدﻩاﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﺳ ﻘﻒ ﺧﺎﻧ ﻪ‬
‫ﺧﻮد را هﻔﺖ ذرع آ ﻦ و آﺒ ﻮﺗﺮ در اﻃ ﺮاف ﺧﺎﻧ ﻪ ﺟ ﺎ ﺑ ﺪﻩ‪ .‬ﺁن ﺷ ﺨﺺ ﮔﻔ ﺖ ﭼﻨ ﻴﻦ‬
‫آﺮدم و دﻳﮕﺮ ﺑﺪﯼ ﻧﺪﻳﺪم‪.‬‬
‫‪ -‬در اﺣﺎدﻳ ﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮﻩ از ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل اآ ﺮم )ص( ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫ﭼﺮاﻏﻬﺎ را در ﺷﺐ ﺧﺎﻣﻮش آﻨﻴﺪ‪ ،‬آﻪ ﺁن ﻓﺎﺳﻘﻚ آﻪ ﻣﻮش ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺘﻴﻠ ﻪ را ﻧﻜ ﺸﺪ آ ﻪ‬
‫ﺁﺗﺶ در ﺧﺎﻧﻪ اﻧﺪازد‪.‬‬
‫و ﻧﻴﺰ ﺁن ﺣﻀﺮت )ص( ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺷ ﻴﻄﺎن در ﺧﺎﻧ ﻪه ﺎﯼ ﺷ ﻤﺎ ﺟ ﺎﺋﯽ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﻋﻨﻜﺒﻮت در ﺁن ﻣﯽﺗﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﺣ ﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ)ع( ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﺧﺎآﺮوﺑ ﻪ ﺧﺎﻧ ﻪ را ﺷ ﺐ در ﺧﺎﻧ ﻪ‬
‫ﻣﮕﺬارﻳﺪ آﻪ ﺷﻴﻄﺎن در ﺁن ﺟﺎ ﻣﯽﮔﻴﺮد)ﺣﻠﻴﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎب دوازده ﻢ‪ ،‬ﻓ ﺼﻮل اول و‬
‫ﻳﺎزدهﻢ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق)ع( ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ه ﺮ آ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ در ﺧﺎﻧ ﻪ ﺑﺨﻮاﺑ ﺪ‪،‬‬
‫ﺷﻴﻄﺎن او را ﺑﮕﻴﺮد و دﻳﻮاﻧﻪاش آﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣﻮد دهﺎن ﻇﺮﻓﻬﺎﯼ ﺁب و درب ﺧﺎﻧﻪه ﺎ را ﺑﺒﻨﺪﻳ ﺪ‪ ،‬آ ﻪ ﺷ ﻴﻄﺎن درب‬
‫ﺑﺴﺘﻪ و ﻇﺮف ﺳﺮﺑﺴﺘﻪ را ﻧﻤﯽﮔﺸﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﻧ ﺎن در ﺧﺎﻧ ﻪ ﺑﭙﺰﻳ ﺪ و از ﺑ ﺎزار ﻣﺨﺮﻳ ﺪ آ ﻪ از ﺗﻠﺨ ﯽه ﺎﯼ‬
‫زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﻧﺎن از ﺑﺎزار ﺧﺮﻳﺪن‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻦ ﺿﺎﻣﻨﻢ ﺑ ﺮاﯼ آ ﺴﻴﻜﻪ ﺗﺤ ﺖ اﻟﺤﻨ ﻚ ﺑ ﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ آ ﻪ ﭼ ﻮن از‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون رود‪ ،‬ﺑﺴﻼﻣﺖ ﺑﺨﺎﻧﻪ ﺑﺎز ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪٥٣٤‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺧﺎﻧ ﻪ ﺧ ﻮد را ﺟ ﺎروب آﻨﻴ ﺪ ﺗ ﺎ ﺷ ﺒﻴﻪ ﻧ ﺸﻮﻳﺪ ﺑ ﻪ ﺟﻬ ﻮدان‪ .‬آ ﻪ‬
‫اﻳ ﺸﺎن ﺟ ﺎروب ﻧﻤ ﯽآﻨﻨ ﺪ‪) .‬هﻤ ﺎن آﺘ ﺎب‪ ،‬ﺑ ﺎب دوازده ﻢ‪ ،‬ﻓ ﺼﻮل دوم وﻳ ﺎزدهﻢ و‬
‫دوازدهﻢ‪ ،‬ﺑﺎب ﭼﻬﺎردهﻢ‪ ،‬ﻓﺼﻮل ﭼﻬﺎرم و ﻳﺎزدهﻢ(‪.‬‬

‫‪ -‬از ﻣﻜﺮوهﺎﺗﯽ آﻪ ﻓﻘﺮ ﻣﯽﺁورد‪ :‬در ﺣﺎل ﺟﻨﺎﺑﺖ ﭼﻴﺰ ﺧﻮردن اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﻏﺴﻞ آﻨ ﺪ ﻳ ﺎ اﻳﻨﻜ ﻪ ﻣﻀﻤ ﻀﻪ و اﺳﺘﻨ ﺸﺎق را ﺳ ﻪ ﻣﺮﺗﺒ ﻪ اﻧﺠ ﺎم ده ﺪ‪ .‬هﻤﭽﻨ ﻴﻦ‬
‫ﺗﻨﻈﻴﻒ در ﺷﺐ ﻳﻌﻨﯽ وﻗﺘﻴﻜﻪ ﻣﻨﺰل آﺜﻴﻒ ﺷﺪﻩ ﺷﺐ ﺟﺎروب آﻨ ﺪ‪ .‬دﻳﮕ ﺮ ﻇ ﺮف ﺁب‬
‫را ﺳﺮ ﺑﺎز ﮔﺬاردن‪ .‬دﻳﮕ ﺮ ﺑﺮﻃ ﺮف ﻧﻜ ﺮدن ﺗ ﺎر ﻋﻨﻜﺒ ﻮت از دﻳ ﻮار و ﺳ ﻘﻒ ﺧﺎﻧ ﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬دﻳﮕﺮ ﻧﺸﺴﺘﻦ در ﺁﺳﺘﺎﻧﻪ در اﺳﺖ‪ .‬دﻳﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ روﯼ ﻧﺎن آﻪ در ﺳﻔﺮﻩ ﮔﺬاﺷ ﺘﻪ‬
‫ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ ،‬ﭼﻴ ﺰ دﻳﮕ ﺮﯼ ﺑﮕ ﺬارد‪ .‬ﻣ ﺜﻼ ﻗ ﺎب ﭘﻠ ﻮ را روﯼ ﻧ ﺎن ﺑﮕ ﺬارد‪) .‬ﺁﻳ ﺖاﷲ‬
‫دﺳﺘﻐﻴﺐ ﺷﻴﺮازﯼ‪ ،‬آﺘﺎب ﻣﻌﺮاج‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺳﻮرﻩ ﻧﺠﻢ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺒﺎت ﻓﻘﺮ و ﻏﻨﺎ(‪.‬‬

‫در اﺣﻜﺎم ﻟﺒﺎس ﭘﻮﺷﻴﺪن‬

‫‪ -‬و اﻣﺎ اﺣﻜﺎم رﺧﺖ ﭘﻮﺷﻴﺪن و ﻋﻤﺎﻣﻪ ﭘﻴﭽﻴ ﺪن واﻧﮕ ﺸﺘﺮﯼ ﺑﺪﺳ ﺖ آ ﺮدن و‬
‫آﻔﺶ ﻧﻌﻠﻴﻦ ﺑﺮ ﭘﺎﯼ آﺮدن‪ ،‬ﭘﻨﺞ ﻗﺴﻢ و ﭼﻬﻞ ﺳﻪ ﺣﻜﻢ اﺳ ﺖ‪ .‬و از ﺟﻤﻠ ﻪ ﺁﻧﭽ ﻪ ﺣ ﺮام‬
‫اﺳ ﺖ‪ :‬اول ﭘﻮﺷ ﻴﺪن ﻣ ﺮدان ﺣﺮﻳ ﺮ ﻣﺤ ﺾ را در ﻏﻴ ﺮ ﻣﻮﻗ ﻊ ﺟﻨ ﮓ‪ .‬دوم ﭘﻮﺷ ﻴﺪن‬
‫ﭘﻮﺳﺖ ﻣﺮدﻩ‪ .‬ﺳﻮم رﺧﺖ ﺧﻮب ﭘﻮﺷﻴﺪن زن اﺟﻨﺒﻴ ﻪ‪ ،‬ﺑﻘ ﺼﺪ ﺁﻧﻜ ﻪ ﺑ ﺎ او زﻧ ﺎ آﻨﻨ ﺪ‪ .‬و‬
‫ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ‪ :‬اول ﺁﻧﻜﻪ رﺧﺘﯽ آ ﻪ ﻣ ﯽﭘﻮﺷ ﻨﺪ ﻗﻴﻤﺘ ﯽ ﺑﺎﺷ ﺪ ﺑﺠﻬ ﺖ ﺗﺠﻤ ﻞ و زﻳﻨ ﺖ‪.‬‬
‫دوم ﺁﻧﻜﻪ ﺳﻔﻴﺪ ﺑﺎﺷﺪ و از ﭘﻨﺒﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬ﺳ ﻮم ﺁﻧﻜ ﻪ آﻮﺗ ﺎﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬ﭼﻬ ﺎرم ﺁﻧﻜ ﻪ اﺳ ﺘﻴﻦ ﺁن‬
‫ﺟﺎﻣﻪ از اﻧﮕﺸﺘﺎن دﺳﺖ درازﺗﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﻨﺠﻢ ﺁﻧﻜﻪ در ﺣﺎﻟﺖ ﭘﻮﺷﻴﺪن ﺟﺎﻣﻪ آﻮزﻩ ﻧ ﻮ‬
‫را ﭘ ﺮ ﺁب ﺳ ﺎزﻧﺪ و ﺳ ﻮرﻩ اﻧﺎاﻧﺰﻟﻨ ﺎﻩ را ﺳ ﯽ و دو ﺑ ﺎر ﺑ ﺮ ﺁن ﺑﺨﻮاﻧﻨ ﺪ و ﺑﺪﻣﻨ ﺪ و‬
‫ﻗ ﺪرﯼ از ﺁن ﺁب ﺑ ﺮ ﺟﺎﻣ ﻪ ﭘﺎﺷ ﻨﺪ‪ .‬آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻩاﻧﺪ اﻳ ﻦ ﺳ ﺒﺐ ﻓﺮاﺧ ﯽ ﻧﻌﻤ ﺖ ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ .‬ﺷ ﺸﻢ اﻳ ﺴﺘﺎدﻩ ﻋﻤﺎﻣ ﻪ ﺑﺒﻨﺪﻧ ﺪ‪ .‬ﭼ ﻪ در‬
‫ﺣ ﺪﻳﺚ از ﻧﺸ ﺴﺘﻪ ﭘﻴﭽﻴ ﺪن ﻋﻤﺎﻣ ﻪ ﻧﻬ ﯽ وارد ﺷ ﺪﻩ‪ .‬هﻔ ﺘﻢ هﻴ ﺸﻪ ﺗﺤ ﺖ اﻟﺤﻨ ﻚ ﺑﺒﻨ ﺪد‪.‬‬
‫هﺸﺘﻢ زﻳﺮﺟﺎﻣﻪ را رو ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ ﻧﭙﻮﺷﺪ‪ .‬ﻧﻬﻢ آﻔﺶ و ﻧﻌﻠﻴﻦ را ﻧﺸ ﺴﺘﻪ ﺑﭙﻮﺷ ﺪ‪ .‬ده ﻢ در‬
‫وﻗﺖ ﭘﻮﺷﻴﺪن ﻧﻌﻠﻴﻦ ﭘﺎﯼ راﺳﺖ را ﭘﻴﺶ از ﭘﺎﯼ ﭼ ﭗ در ﺁن آﻨ ﺪ‪ ،‬و در وﻗ ﺖ آﻨ ﺪن‬
‫اول از ﭘﺎﯼ ﭼ ﭗ ﺑﻜﻨ ﺪ‪ .‬ﻳ ﺎزدهﻢ در وﻗ ﺖ ﻧﻌﻠ ﻴﻦ ﭘﻮﺷ ﻴﺪن اﻳ ﻦ دﻋ ﺎ را ﺑﺨﻮاﻧ ﺪ )ﻣ ﺘﻦ‬
‫دﻋﺎ(‪ .‬دوازدهﻢ در وﻗﺖ آﻨﺪن ﻧﻌﻠﻴﻦ اﻳﻦ دﻋﺎ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ )ﻣﺘﻦ دﻋﺎ(‪ .‬ﺳﻴﺰدهﻢ ﻧﻌﻠ ﻴﻦ‬

‫‪٥٣٥‬‬
‫ﺳﻔﻴﺪ ﺑﭙﻮﺷﺪ آﻪ ﻧﻌﻠﻴﻦ زرد ﻟﺒ ﺎس ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮان اﺳ ﺖ‪ .‬ﭼﻬ ﺎردهﻢ ﭘﻴ ﺮاهﻦ ﺑﭙﻮﺷ ﺪ آ ﻪ در‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ ﭘﻮﺷﻨﺪﻩ را ﻓﺮﺑ ﻪ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪ .‬ﭘ ﺎﻧﺰدهﻢ اﻧﮕ ﺸﺘﺮﯼ ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ راﺳ ﺖ‬
‫آﻨ ﺪ و ﻧﮕ ﻴﻦ اﻧﮕ ﺸﺘﺮ از ﻳ ﺎﻗﻮت ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬ﭼ ﻪ در ﺣ ﺪﻳﺚ ﺁﻣ ﺪﻩ آ ﻪ ﻣﻔﻠ ﺴﯽ را ﻣ ﯽﺑ ﺮد‪.‬‬
‫ﺷﺎﻧﺰدهﻢ اﻧﮕﺸﺘﺮﯼ آﻪ ﻧﮕﻴﻦ ﺁن ﺟﺰع ﻳﻤﺎﻧﯽ ﻳﺎ ﺑﻠﻮر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در دﺳﺖ آﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﻣﻜﺮوﻩ اﺳﺖ‪ :‬اول ﭘﻮﺷﻴﺪن آﻔ ﺶ و ﻧﻌﻠ ﻴﻦ ﺳ ﺮخ در ﺣ ﻀﺮ‪ ،‬اﻣ ﺎ در ﺳ ﻔﺮ‬
‫ﻣﻜ ﺮوﻩ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬دوم ﭘﻮﺷ ﻴﺪن ﻧﻌﻠ ﻴﻦ ﺳ ﻴﺎﻩ‪ ،‬ﭼ ﻪ در ﺣ ﺪﻳﺚ ﺁﻣ ﺪﻩ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﭼ ﺸﻢ ﺿ ﺮر‬
‫ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ اﻣﺎ آﻔﺶ ﺳﻴﺎﻩ ﭘﻮﺷﻴﺪن ﻣﻜ ﺮوﻩ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬ﺳ ﻮم ﭘﻮﺷ ﻴﺪن ﺟﺎﻣ ﻪ ﺳ ﻴﺎﻩ‪ ،‬ﭼ ﻪ از‬
‫ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﯽ وﺣﯽ ﻓﺮﺳ ﺘﺎد ﺑ ﻪ‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮﯼ از ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان آﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺑﮕﻮ آﻪ ﻟﺒﺎس دﺷﻤﻨﺎن ﻣﺮا ﻧﭙﻮﺷﻨﺪ ﻳﻌﻨﯽ ﺟﺎﻣ ﻪ‬
‫ﺳ ﻴﺎﻩ‪ .‬ﭼﻬ ﺎرم ﺟﺎﻣ ﻪ ﺳ ﺮخ ﭘﻮﺷ ﻴﺪن ﻣﮕ ﺮ در ﻋﺮوﺳ ﯽ‪ .‬ﭘ ﻨﺠﻢ ﭘﻮﺷ ﻴﺪن ﺟﺎﻣ ﻪاﯼ آ ﻪ‬
‫زرد ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ رﻧﮓ زﻋﻔﺮان رﻧﮓ آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﮕﺮ در ﻋﺮوﺳﯽ‪ ،‬ﭼﻪ در ﺣ ﺪﻳﺚ‬
‫ﺁﻣ ﺪﻩ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ رﻧ ﮓ آ ﺮدن ﺟﺎﻣ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫زﻋﻔﺮان ﺧﺎﺻﻪ ﺑﻨﯽاﻣﻴﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬و ﻧﻴ ﺰ در ﺣ ﺪﻳﺚ ﺁﻣ ﺪﻩ آ ﻪ ﺧ ﻮد ﺁن ﺣ ﻀﺮت وﻗﺘ ﯽ‬
‫ﻗﺒﺎﯼ زرد ﭘﻮﺷﻴﺪﻩاﻧﺪ و در ﺟﻮاب ﭘﺮﺳﺶ اﺣﺒﺎب ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ آﻪ ﻣﻦ ﭼﻮن داﻣ ﺎد ﺷ ﺪﻩام‪،‬‬
‫ﺟﻬﺖ ﺁن ﻗﺒﺎﯼ زرد ﭘﻮﺷﻴﺪﻩام‪ .‬ﺷﺸﻢ ﺁﻧﻜﻪ ﻳﻚ آﻔﺶ ﻳﺎ ﻳﻚ ﻧﻌﻞ ﭘﻮﺷ ﻴﺪﻩ ﺑ ﻪ راﻩ روﻧ ﺪ‪،‬‬
‫ﻣﮕﺮ ﺁﻧﻜﻪ ﻳﻜﯽ را ﺑﺪوﺧﺘﻦ دادﻩ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ .‬ﭼ ﻪ در ﺣ ﺪﻳﺚ ﺁﻣ ﺪﻩ آ ﻪ ه ﺮ آ ﻪ در ﻳ ﻚ ﻧﻌ ﻞ‬
‫راﻩ رود‪ ،‬ﺷﻴﻄﺎن ﺑ ﺎو ﺿ ﺮر ﻣ ﯽرﺳ ﺎﻧﺪ‪ .‬هﻔ ﺘﻢ اﻧﮕ ﺸﺘﺮﯼ از ﺁه ﻦ در دﺳ ﺖ آ ﺮدن‪.‬‬
‫ه ﺸﺘﻢ ﻋﻤﺎﻣ ﻪ را ﻧﺸ ﺴﺘﻪ ﭘﻴﭽﻴ ﺪن‪) .‬ﺟ ﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳ ﯽ‪ ،‬ﺑ ﺎب ﭘ ﺎﻧﺰدهﻢ‪ ،‬در اﻗ ﺴﺎم رﺧ ﺖ‬
‫ﭘﻮﺷﻴﺪن از واﺟﺐ و ﺳﻨﺖ و ﺣﺮام و ﻣﻜﺮوﻩ و ﻣﺒﺎح(‪.‬‬
‫‪ -‬از ﺣﻀﺮت ﺻﺎدق)ع( ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ ﺣﻀﺮت رﺳ ﺎﻟﺖ ﭘﻨ ﺎﻩ )ص(‪ ،‬ﺑ ﺮ‬
‫ﺳﺮ ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ)ع( ﻋﻤﺎﻣﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﺒﺎرك ﺧﻮد ﭘﻴﭽﻴﺪﻧﺪ و ﻳﻚ ﺳﺮ ﻋﻤﺎﻣﻪ‬
‫را از ﭘ ﻴﺶ رو ﺁوﻳﺨﺘﻨ ﺪ و ﻃ ﺮف دﻳﮕ ﺮ را ﺑﻘ ﺪر ﭼﻬ ﺎر اﻧﮕ ﺸﺖ آﻮﺗ ﺎهﺘﺮ از ﻋﻘ ﺐ‬
‫ﺳﺮ ﺁوﻳﺨﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﺑﺮو‪ ،‬رﻓﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻓﺮﻣﻮدﻧ ﺪ آ ﻪ ﺑﻴ ﺎ‪ ،‬ﺁﻣ ﺪ‪ .‬ﺁﻧﮕ ﺎﻩ ﻓﺮﻣﻮدﻧ ﺪ‬
‫آﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ واﷲ ﺗﺎﺟﻬﺎﯼ ﻣﻼﺋﻜﻪ!‬
‫‪ -‬و از ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ)ع( ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺒﺎدا ﻣﺮد را آﻪ‬
‫ﻋﺮﻳﺎن ﺷﻮد‪ ،‬آﻪ هﺮ ﮔﺎﻩ ﻣﺮد ﻋﺮﻳﺎن ﺷﻮد‪ ،‬ﺷﻴﻄﺎن ﺑﺎو ﻧﻈ ﺮ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ و در او ﻃﻤ ﻊ‬
‫ﻣﯽآﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٥٣٦‬‬
‫‪ -‬و از ﺣﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ)ع( ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺟﺎﻣ ﻪ ﺗ ﺎزﻩ ﭘﻮﺷ ﻴﺪن‬
‫دﺷﻤﻦ را ﻣﻨﻜﻮب ﻣﯽآﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و در ﺣﺪﻳﺚ اﺳﺖ آﻪ ﺷﺨﺼﯽ از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻ ﺎدق)ع( ﭘﺮﺳ ﻴﺪ‬
‫آﻪ در آﻼﻩ ﺳﻴﺎﻩ ﻧﻤﺎز ﺑﻜﻨﻢ؟ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﻟﺒﺎس اهﻞ ﺟﻬﻨﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﭘﻮﺷﻴﺪن آﺘﺎن ﺑﺪن را ﻓﺮﺑﻪ ﻣﯽآﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و در ﻓﻘﻪ رﺿﻮﯼ از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم رﺿﺎ)ع( ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آ ﻪ زﻳ ﺮ ﺟﺎﻣ ﻪ‬
‫را ﻧﺸ ﺴﺘﻪ ﻣﭙ ﻮش‪ ،‬و اﻳ ﺴﺘﺎدﻩ ﺑﭙ ﻮش‪ ،‬آ ﻪ ﻣﻮﺟ ﺐ زرداب ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ .‬و از ﺣ ﻀﺮت‬
‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ)ع( ﻧﻴﺰ هﻤﻴﻦ ﻣﻄﻠ ﺐ ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ‪) .‬ﺣﻠﻴ ﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑ ﺎب اول‪ ،‬ﻓ ﺼﻮل‬
‫ﭼﻬﺎرم و هﻔﺘﻢ و هﺸﺘﻢ و دهﻢ و دوازدهﻢ(‪.‬‬

‫در اﺣﻜﺎم آﻔﺶ ﭘﻮﺷﻴﺪن‬

‫ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق)ع( ﻓﺮﻣﻮد آﻪ هﺮ آﻪ ﻧﻌﻠﻴﻦ زرد ﻳﺎ ﺳﻔﻴﺪ ﺑﭙﻮﺷﺪ‬
‫او را ﻣﺎل و ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﻬﻢ رﺳﺪ و هﺮ آﻪ ﻧﻌﻠﻴﻦ ﺳ ﻴﺎﻩ ﺑﭙﻮﺷ ﺪ ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ ه ﻴﭻ ﻳ ﻚ ازﻳ ﻦ‬
‫دو را ﻧﻴﺎﺑﺪ ﺑﻠﻜﻪ ذآﺮش ﻧﻴﺰ ﺳﺴﺖ ﺷﻮد‬
‫و ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﻧﻌ ﻞ هﻤ ﻮار ﭘﻮﺷ ﻴﺪن آ ﻪ هﻤ ﻪ اش ﺑ ﺮ زﻣ ﻴﻦ رﺳ ﺪ ﭘﻮﺷ ﺶ‬
‫ﻳﻬﻮدان اﺳﺖ‬
‫وان ﺣﻀﺮت و ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ)ع( ه ﺮ دو ﻓﺮﻣﻮدهﺎﻧ ﺪ آ ﻪ ﭼ ﻮن‬
‫ﻧﻌﻠﻴﻦ ﺑﭙﻮﺷﯽ اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﭘﺎﯼ راﺳﺖ آﻦ و در وﻗﺖ آﻨﺪن اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﭘﺎﯼ ﭼﭗ آﻦ‬
‫و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ آﻪ هﺮ آﻪ ﺑ ﺎ ﻳﻜﺘ ﺎﯼ آﻔ ﺶ راﻩ ﺑ ﺮود ﺷ ﻴﻄﺎن ﺑ ﺮ اودﺳ ﺖ ﻳﺎﺑ ﺪ و‬
‫دﻳﻮاﻧﻪ اش آﻨﺪ‬
‫و ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ)ع( ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ آﻪ هﺮ آﻪ ﺧﻮاهﺪ ﻋﻤﺮ او دراز آﻨ ﺪ‬
‫آﻔﺶ ﻧﻴﻜﻮ ﺑﭙﻮﺷﺪ)ﺣﻠﻴﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ ﺑﺎب اول ﻓﺼﻮل دهﻢ و ﻳﺎزدهﻢ و دوازدهﻢ(‬

‫در اﺣﻜﺎم اﻧﮕﺸﺘﺮ ﺑﺮ اﻧﮕﺸﺖ آﺮدن‬

‫‪ -‬و درﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒﺮ از ﺑﺸﻴﺮ دهﺎن ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ ﺑﻪ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ‬
‫ﺻﺎدق)ع( ﻋﺮض آﺮدم آﺪاﻣﻴﻚ از ﻧﮕﻴﻦهﺎ را ﺑﺮ اﻧﮕﺸﺖ ﺧﻮد ﺑﻨﺸﺎﻧﻢ؟ ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ‬
‫ﭼ ﺮا ﻏ ﺎﻓﻠﯽ از ﻋﻘﻴ ﻖ ﺳ ﺮخ و ﻋﻘﻴ ﻖ زرد و ﻋﻘﻴ ﻖ ﺳ ﻔﻴﺪ آ ﻪ اﻳﻨﻬ ﺎ ﺳ ﻪ آﻮهﻨ ﺪ در‬
‫ﺑﻬﺸﺖ‪ .‬اﻣﺎ آﻮﻩ ﻋﻘﻴﻖ ﺳﺮخ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺸﺮف اﺳﺖ ﺑﺮ ﺧﺎﻧﻪ رﺳﻮل ﺧ ﺪا)ص(‪ .‬اﻣ ﺎ آ ﻮﻩ‬

‫‪٥٣٧‬‬
‫ﻋﻘﻴﻖ زرد‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺸﺮف اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻧ ﻪ ﺣ ﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤ ﻪ)ع(‪ .‬اﻣ ﺎ آ ﻮﻩ ﻋﻘﻴ ﻖ ﺳ ﻔﻴﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺲ ﻣﺸﺮف اﺳﺖ ﺑﺮ ﺧﺎﻧﻪ ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ)ع(‪ ،‬و هﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻳ ﻚ ﺧﺎﻧ ﻪ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫و از زﻳﺮ هﺮ آﻮهﯽ ﻧﻬﺮﯼ ﺟﺎرﯼ اﺳﺖ آﻪ از ﺑﺮف ﺳﺮدﺗﺮ و از ﻋ ﺴﻞ ﺷ ﻴﺮﻳﻦﺗ ﺮ‬
‫و از ﺷ ﻴﺮ ﺳ ﻔﻴﺪﺗﺮ‪ .‬و ﻧﻤ ﯽﺧﻮرﻧ ﺪ از ﺁن ﻧﻬﺮه ﺎ ﻣﮕ ﺮ ﺷ ﻴﻌﻴﺎن‪ .‬و ه ﺮ ﺳ ﻪ ﻧﻬ ﺮ از‬
‫آ ﻮﺛﺮ ﻣ ﯽﺁﻳ ﺪ و ﺑ ﻪ ﻳﻜﺠ ﺎ ﻣ ﯽرﻳ ﺰد‪ .‬واﻳ ﻦ ﺳ ﻪ آ ﻮﻩ ﺗ ﺴﺒﻴﺢ و ﺗﻘ ﺪﻳﺲ و ﺗﻤﺠﻴ ﺪ اﻟﻬ ﯽ‬
‫ﻣﯽآﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اآﺮم ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ اﻧﮕ ﺸﺘﺮ ﻋﻘﻴ ﻖ در‬
‫اﻧﮕﺸﺖ آﻨﻴﺪ آ ﻪ ﺁن اول آ ﻮهﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ اﻗ ﺮار آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ ﺑ ﻪ ﻳﮕ ﺎﻧﮕﯽ ﺧ ﺪا و ﺑ ﻪ‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻣﻦ و ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ ﻋﻠﯽ‪.‬‬
‫و از ﺣ ﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ)ع( ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻧﻤ ﺎز آ ﺴﯽ آ ﻪ اﻧﮕ ﺸﺘﺮ‬
‫ﻋﻘﻴﻖ در دﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻧﻤﺎز آ ﺴﯽ آ ﻪ اﻧﮕ ﺸﺘﺮ ﻏﻴﺮﻋﻘﻴ ﻖ در دﺳ ﺖ داﺷ ﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﻬﻞ درﺟﻪ زﻳﺎدﺗﯽ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق)ع( ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ اﻧﮕ ﺸﺘﺮ را ﺑ ﻪ ﺑﻨ ﺪ‬
‫ﭘﺎﺋﻴﻦ اﻧﮕﺸﺖ ﺑﺮﺳﺎﻧﻴﺪ آﻪ اﻧﮕﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺳﺮاﻧﮕﺸﺘﺎن آﺮدن ﻋﻤﻞ ﻗﻮم ﻟﻮط اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﻧﻴ ﺰ از ﺁن ﺣ ﻀﺮت)ع( ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ ﺑ ﻪ ﺣ ﻀﺮت‬
‫رﺳﻮل اآﺮم ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﮔﻔ ﺖ ه ﺮ آ ﺲ از اﻣ ﺖ ﺗ ﻮ آ ﻪ اﻧﮕ ﺸﺘﺮ در دﺳ ﺖ‬
‫راﺳﺖ آﻨﺪ و ﺑﺒﻴﻨﻢ او را آﻪ در ﻗﻴﺎﻣ ﺖ ﻣﺘﺤﻴ ﺮ ﻣﺎﻧ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬دﺳ ﺘﺶ را ﺑﮕﻴ ﺮم و ﺑ ﻪ‬
‫ﺗﻮ و ﺑﻪ ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ‪.‬‬
‫‪ -‬و در رواﻳﺖ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ ﺷﺨ ﺼﯽ را از ﺑﺮاﺑ ﺮ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ)ع( ﮔﺬراﻧﻴﺪﻧﺪ آﻪ ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺮ او زدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣ ﻮد اﻧﮕ ﺸﺘﺮ ﻋﻘﻴ ﻖ‬
‫او آﺠﺎﺳﺖ؟ اﮔﺮ ﺑﺎ او ﺑﻮد ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ ﻧﻤﯽﺧﻮرد‪) .‬ﺣﻠﻴﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎب دوم‪ ،‬ﻓ ﺼﻮل اول‬
‫و دوم و ﺳﻮم(‪.‬‬

‫در اﺣﻜﺎم رﻳﺶ‬

‫‪ -‬ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ از ﭘﺪرش ﻋﻠﯽ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑﻦ ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﺟﻌﻔ ﺮ‪ ،‬و‬
‫او از اﺣﻤ ﺪ ﺑﺎﻟﻘﺎﺳ ﻢ اﻟﻌﺠﻠ ﯽ‪ ،‬و او از اﺣﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻳﺤﻴ ﯽ ﻣﻌ ﺮوف ﺑ ﻪ آ ﺮد‪ ،‬و او از‬
‫ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﺧ ﺪاهﯽ‪ ،‬و او از ﻋﺒ ﺪاﷲ ﺑ ﻦ اﻳ ﻮب‪ ،‬و او از ﻋﺒ ﺪاﷲ ﺑ ﻦ هﺎﺷ ﻢ‪ ،‬و او از‬
‫ﻋﺒ ﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ ﺑ ﻦ ﻋﻤﺮواﻟﺨﺜﻌﻤ ﯽ‪ ،‬و او از ﺣﺒﺎﺑ ﻪ اﻟﻮاﻟﺒﻴ ﻪ )زﻧ ﯽ از ﻗﺒﻴﻠ ﻪ واﻟﺒ ﻪ ﻳﻤ ﻦ(‬

‫‪٥٣٨‬‬
‫رواﻳﺖ آﻨﻨﺪ آﻪ اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم را در ﻣﺤﻞ ﭘﻴﺶ ﻗﺮاوﻻن ﻟﺸﻜﺮ دﻳﺪم‪ ،‬آﻪ‬
‫ﺑ ﺎ ﺗﺎزﻳﺎﻧ ﻪ دو ﺳ ﺮﯼ آ ﻪ هﻤ ﺮاﻩ داﺷ ﺖ‪ ،‬ﻓﺮوﺷ ﻨﺪﮔﺎن ﻣ ﺎهﯽ ﺟ ﺮﯼ )ﺑ ﯽﻓﻠ ﺲ(‬
‫وﻣﺎرﻣ ﺎهﯽ وﻣ ﺎهﯽ زﻣ ﺎر را ﻣ ﯽزد‪ .‬و ﻣ ﯽﻓﺮﻣ ﻮد اﯼ ﻓﺮوﺷ ﻨﺪﮔﺎن ﻣ ﺴﺦ ﺷ ﺪﻩه ﺎﯼ‬
‫ﺑﻨﯽاﺳﺮاﺋﻴﻞ و ﻟﺸﻜﺮ ﺑﻨﯽﻣﺮوان! ﻓﺮات ﺑﻦ اﺣﻨﻒ ﻧﺰد ﺣﻀﺮت اﻳﺴﺘﺎد و ﭘﺮﺳ ﻴﺪ‪ :‬ﻳ ﺎ‬
‫اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ! ﻟ ﺸﻜﺮ ﺑﻨ ﯽﻣ ﺮوان آﻴﺎﻧﻨ ﺪ؟ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﻣﺮدﻣ ﯽ آ ﻪ رﻳ ﺶه ﺎ را‬
‫ﻣ ﯽﺗﺮاﺷ ﻴﺪﻧﺪ و ﺳ ﺒﻴﻠﻬﺎ را ﺗ ﺎب ﻣ ﯽدادﻧ ﺪ و ﻻﺟ ﺮم ﺑ ﻪ اﻣ ﺮ اﻟﻬ ﯽ ﻣ ﺴﺦ ﺷ ﺪﻧﺪ و‬
‫ﺑ ﺼﻮرت ﻣ ﺎهﯽه ﺎﯼ ﺑ ﯽﻓﻠ ﺲ و ﺣ ﺮام ﮔﻮﺷ ﺖ در ﺁﻣﺪﻧ ﺪ‪) .‬اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘ ﺎب‬
‫اﻟﺤﺠﺔ‪ ،‬ﺑﺎب ﻣﺎ ﻳﻔﺼﻞ ﺑﻪ ﺑﻴﻦ دﻋﻮﯼ اﻟﻤﺤﻖ واﻟﻤﺒﻄﻞ ﻓﯽ اﻣﺮ اﻻﻣﺎﻣﻪ(‪.‬‬

‫‪ -‬و در رواﻳﺖ اﺳﺖ آﻪ ﭼﻮن ﺣﺎآﻢ ﻳﻤﻦ ﺑﻪ اﻣﺮ آﺴﺮﯼ آﺎﺗ ﺐ ﺧ ﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻧﻮﻳ ﻪ‬
‫را ﺑﺎﺗﻔﺎق ﻣﺮدﯼ آﻪ او را "ﺧﺮﺧﺴﻚ" ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧ ﺰد رﺳ ﻮل ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﭼﻮن ﺁن دو رﻳ ﺶه ﺎ را ﺗﺮاﺷ ﻴﺪﻩ و ﺷ ﺎرب را ﮔﺬاﺷ ﺘﻪ ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ ،‬ﺁن‬
‫ﺟﻨﺎب را ﻧﺎﺧﻮش ﺁﻣﺪ آﻪ ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﻧﻈﺮ آﻨﺪ‪) .‬ﻣﻔﺎﺗﻴﺢ اﻟﺠﻨﺎن‪ ،‬و ﺑﺎﻗﻴﺎت وﺻﺎﻟﺤﺎت‪،‬‬
‫ﺑﺎب هﺸﺘﻢ‪ ،‬اﺣﺎدﻳﺚ در ﻣﺬﻣﺖ ﺗﺮاﺷﻴﺪن ﻣﺤﺎﺳﻦ(‪.‬‬

‫‪ -‬از ﺣﻀﺮت رﺳﻮل )ص( ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ ﭼﻮن ﺣﻘﺘﻌ ﺎﻟﯽ ﺗﻮﺟ ﻪ ﺣ ﻀﺮت‬
‫ﺁدم)ع( را ﻗﺒﻮل ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬ﺁدم ﺳﺮ ﺑﻪ ﺳ ﺠﺪﻩ ﮔﺬاﺷ ﺖ‪ .‬و ﭼ ﻮن ﺑﺮداﺷ ﺖ روﺑ ﻪ ﺁﺳ ﻤﺎن‬
‫آﺮد و ﮔﻔ ﺖ ﭘﺮوردﮔ ﺎرا‪ ،‬ﺣ ﺴﻦ و ﺟﻤ ﺎل ﻣ ﺮا زﻳ ﺎدﻩ ﮔ ﺮدان‪ .‬ﭘ ﺲ ﺑﻌ ﺪ از ﺁن رﻳ ﺶ‬
‫ﺑ ﺴﻴﺎر ﺳ ﻴﺎهﯽ در روﻳ ﺶ روﺋﻴ ﺪ‪ ،‬و ﭘﻴ ﺸﺘﺮ رﻳ ﺶ ﻧﺪاﺷ ﺖ‪ .‬ﮔﻔ ﺖ ﭘﺮوردﮔ ﺎرا‪ ،‬اﻳ ﻦ‬
‫ﭼﻴﺴﺖ؟ ﺑﻪ او وﺣﯽ رﺳﻴﺪ آﻪ اﻳﻦ زﻳﻨﺖ ﺗﻮ و زﻳﻨﺖ ﻣﺮدان ﻓﺮزﻧ ﺪان ﺗ ﺴﺖ ﺗ ﺎ روز‬
‫ﻗﻴﺎﻣﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اآﺮم ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺗﺤﻔﻪاﯼ آ ﻪ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻣﺮد روزﻩ دار ﺁوردﻧﺪ‪ ،‬ﺁن اﺳﺖ آﻪ رﻳﺸﺶ را روﻏﻦ ﺑﻤﺎﻟﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﺧ ﻀﺎب آ ﺮدن رﻳ ﺶ‪ ،‬ﻧ ﻮر اﺳ ﺖ و اﺳ ﻼم اﺳ ﺖ و اﻳﻤ ﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﺤﺒﻮب ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ ﻣﺮد را ﻧﺰد زﻧﺎن و ﺧﻮف ﻣﯽاﻓﻜﻨﺪ در دل آﺎﻓﺮان‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﺷﺎرب را از ﺗﻪ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ و رﻳﺶ را ﺑﻠﻨ ﺪ ﺑﮕﺬارﻳ ﺪ‪ .‬و ﺧ ﻮد را‬
‫ﺑﻪ ﻳﻬﻮدان و ﮔﺒﺮان ﺷﺒﻴﻪ ﻣﮕﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬آﻪ ﮔﺒﺮان رﻳﺶه ﺎﯼ ﺧ ﻮد را ﭼﻴﺪﻧ ﺪ و ﺳ ﺒﻴﻼن‬
‫ﺧﻮد را زﻳﺎد آﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﻣﺎ ﺷﺎرب ﺧﻮد را ﻣﯽﭼﻴﻨﻴﻢ و رﻳﺶ را ﻣﯽﮔﺬارﻳﻢ‪.‬‬

‫‪٥٣٩‬‬
‫‪ -‬ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ)ع( ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ه ﺮ ﺟﻤﻌ ﻪ رﻳ ﺶ ﺧ ﻮد را اﺻ ﻼح‬
‫آﻨﻴﺪ‪ ،‬آﻪ اﻣﺎن ﻣﯽدهﺪ از ﻣﺮض ﺧﻮرﻩ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣ ﻮد در زﻣ ﺎن ﭘ ﻴﺶ ﮔﺮوه ﯽ ﺑﻮدﻧ ﺪ آ ﻪ رﻳ ﺶ را ﻣ ﯽﺗﺮاﺷ ﻴﺪﻧﺪ و‬
‫ﺷﺎرب را ﻣﯽﺗﺎﺑﻴﺪﻧﺪ و ﺣﻘﺘﻌﺎﻟﯽ اﻳ ﺸﺎن را ﻣ ﺴﺦ آ ﺮد و از ﺻ ﻮرت ﺁدﻣﻴ ﺎن ﺑﻴ ﺮون‬
‫ﺁورد‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ)ع( ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ اﮔ ﺮ ﺧﻮاهﻴ ﺪ ﺑﻠﻐ ﻢ از ﺑ ﺪﻧﺘﺎن‬
‫ﺑﺮود‪ ،‬رﻳﺶ را ﺷﺎﻧﻪ آﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق)ع( ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﺁﻧﭽ ﻪ از رﻳ ﺶ‪ ،‬زﻳ ﺎدﻩ ﺑ ﺮ ﻳ ﻚ‬
‫ﻗﺒﻀﻪ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺁﺗﺶ اﺳﺖ‪ .‬و ﺗﺎآﻴﺪ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ دﺳﺖ ﺑﺮ رﻳﺶ ﺑﮕﻴ ﺮ و ﺁﻧﭽ ﻪ از ﻳ ﻚ‬
‫ﻗﺒﻀﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺒﺮ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣﻮد آﻪ‪ :‬رﻳﺶ را ﺷﺎﻧﻪ آﺮدن‪ ،‬دﻧﺪاﻧﻬﺎ را ﻣﺤﻜﻢ ﻣﯽآﻨﺪ‪ ،‬وﻓﻘﺮ را ﺑ ﺮ‬
‫ﻃﺮف ﻣﯽآﻨﺪ‪ ،‬و ﭘﺸﺖ را ﻣﺤﻜﻢ ﻣﯽآﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻠﻐﻢ را ﻗﻄﻊ ﻣﯽآﻨ ﺪ‪ ،‬و ﻗ ﻮت ﺟﻤ ﺎع را‬
‫زﻳﺎد ﻣﯽآﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﺷ ﺎﻧﻪ آ ﺮدن ﭘ ﺎﺋﻴﻦ رﻳ ﺶ ﻃ ﺎﻋﻮن را از اﻳ ﻦ آ ﺲ دور‬
‫ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ه ﺮ آ ﻪ رﻳ ﺶ ﺧ ﻮد را هﻔﺘ ﺎد ﻧﻮﺑ ﺖ ﺷ ﺎﻧﻪ آﻨ ﺪ و ﻳﻜ ﯽ ﻳﻜ ﯽ را‬
‫ﺑ ﺸﻤﺎرد‪ ،‬ﺷ ﻴﻄﺎن ﺗ ﺎ ﭼﻬ ﻞ روز ﺑﻨﺰدﻳ ﻚ او ﻧﻴﺎﻳ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺸﺮﻃﯽ آ ﻪ رﻳ ﺶ را از ﭘ ﺎﺋﻴﻦ‬
‫ﺑﻄﺮف ﺑﺎﻻ ﺷﺎﻧﻪ آﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ ﺟﻌﻔ ﺮ از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻣﻮﺳ ﯽ آ ﺎﻇﻢ)ع( ﭘﺮﺳ ﻴﺪ آ ﻪ از روﯼ‬
‫رﻳﺶ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺮﻳﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ از دو ﭘﻬﻠﻮﯼ ﺁن ﺑﻠﯽ‪ ،‬وﻟﯽ از ﭘﻴﺶ رو ﻧﻪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣﻀﺮت اﻣﺎم رﺿ ﺎ)ع( ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ در ﺧ ﻀﺎب آ ﺮدن رﻳ ﺶ اﺟ ﺮ ﻋﻈ ﻴﻢ‬
‫اﺳ ﺖ‪ .‬و ﺑﺪرﺳ ﺘﯽ آ ﻪ ﮔﺮوه ﯽ از زﻧ ﺎن دﺳ ﺖ از ﻋﻔ ﺖ ﺑﺮداﺷ ﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑ ﺪان ﺟﻬ ﺖ آ ﻪ‬
‫ﺷﻮهﺮاﻧ ﺸﺎن رﻳ ﺶ ﺧ ﻮد را ﺧ ﻀﺎب ﻧﻤ ﯽآﺮدﻧ ﺪ‪) .‬ﺣﻠﻴ ﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑ ﺎب دوم‪ ،‬ﻓ ﺼﻞ‬
‫ﻳﺎزدهﻢ‪ ،‬ﺑﺎب ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﻓﺼﻮل ﭼﻬﺎرم و ﭘﻨﺠﻢ و ﻳﺎزدهﻢ‪ ،‬و ﺑﺎب ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﻓﺼﻞ دهﻢ(‪.‬‬

‫در ﺁداب ﻧﺎﺧﻦ ﮔﺮﻓﺘﻦ‬

‫‪ -‬از ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل اآ ﺮم )ص( ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻧ ﺎﺧﻦ ﮔ ﺮﻓﺘﻦ درده ﺎﯼ‬
‫ﺑﺰرگ را ﻣﻨﻊ ﻣﯽآﻨﺪ و روزﯼ را ﻓﺮاخ ﻣﯽآﻨﺪ‪ .‬و ﻧﻴﺰ در رواﻳﺖ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻣ ﺪﺗﯽ‬

‫‪٥٤٠‬‬
‫ﭼﻨﺪ وﺣﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اآﺮم )ص( ﻧﺎزل ﻧﺸﺪ‪ .‬از ﺳﺒﺐ ﺁن ﭘﺮﺳ ﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ وﺣﯽ ﺑﺎز ﻧﺎﻳﺴﺘﺪ و ﺣﺎل ﺁﻧﻜﻪ ﻧﺎﺧﻦ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪاﯼ؟‬
‫‪ -‬در ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒﺮ از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ)ع( وارد ﺷ ﺪﻩ آ ﻪ در ﻧ ﺎﺧﻦ‬
‫ﮔ ﺮﻓﺘﻦ اﺑﺘ ﺪا ﺑ ﻪ اﻧﮕ ﺸﺖ آﻮﭼ ﻚ از دﺳ ﺖ ﭼ ﭗ ﺑﻜﻨﻴ ﺪ و ﺑ ﻪ اﻧﮕ ﺸﺖ آﻮﭼ ﻚ دﺳ ﺖ‬
‫راﺳﺖ ﺧﺘﻢ آﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺸﺮط اﻳﻨﻜﻪ ﺁن روز ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﭘﻨﺞﺷﻨﺒﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬اﺑﺘ ﺪا‬
‫در ه ﺮ دﺳ ﺘﯽ ﺑ ﻪ اﻧﮕ ﺸﺖ آﻮﭼ ﻚ ﺁن دﺳ ﺖ آﻨﻴ ﺪ‪ .‬و اﮔ ﺮ در روز ﺟﻤﻌ ﻪ ﻳ ﺎ ﺳ ﺎﻳﺮ‬
‫روزهﺎ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬اﺑﺘ ﺪا ﺑ ﻪ اﻧﮕ ﺸﺖ آﻮﭼ ﻚ دﺳ ﺖ ﭼ ﭗ آﻨﻴ ﺪ و ﺧ ﺘﻢ ﺑ ﻪ اﻧﮕ ﺸﺖ ﺑ ﺰرگ‬
‫دﺳﺖ راﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻧﻴ ﺰ ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ه ﺮ آ ﻪ ﻧﺎﺧﻨﻬ ﺎﯼ ﺧ ﻮد را روز ﭘ ﻨﺞﺷ ﻨﺒﻪ ﺑﮕﻴ ﺮد و ﻳ ﻚ‬
‫ﻧﺎﺧﻦ را ﺑﺮاﯼ روز ﺟﻤﻌﻪ ﺑﮕﺬارد‪ ،‬ﺧﺪا ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﯽ را از او زاﻳﻞ ﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣﻮد آﻪ هﺮآﻪ ﭘﻨﺞﺷﻨﺒﻪ ﻧ ﺎﺧﻦ ﺑﮕﻴ ﺮد‪ ،‬ﻓﺮزﻧ ﺪاﻧﺶ ﺑ ﺴﻴﺎر ﺷ ﻮد و درد‬
‫ﭼﺸﻢ ﻧﺒﻴﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق)ع( ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﻧ ﺎﺧﻦ ﮔ ﺮﻓﺘﻦ‬
‫در روز ﺟﻤﻌﻪ اﻳﻤﻦ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ از ﺧﻮرﻩ و آﻮرﯼ و ﭘﻴﺴﯽ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﻧﺎﺧﻦ ﮔﺮﻓﺘﻦ و ﺳﺮ را ﺑ ﺎ ﺧﻄﻤ ﯽ ﺷ ﺴﺘﻦ در روز ﺟﻤﻌ ﻪ‬
‫ﻓﻘﺮ را ﺑﺮﻃﺮف آﻨﺪ‪) .‬ﺣﻠﻴﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎب ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﻓﺼﻮل هﺸﺘﻢ و ﻧﻬﻢ(‪.‬‬

‫در ﺁداب واﺟﺒﯽ آﺸﻴﺪن و ﺣﺠﺎﻣﺖ‬

‫‪ -‬رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ه ﺮ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﺣﻤ ﺎم ﺑ ﺮود و‬
‫واﺟﺒﯽ ﺑﻜﺸﺪ و ﺑﻌﺪ از ﺁن از ﺳﺮ ﺗﺎ ﭘﺎﯼ ﺧﻮد را ﺣﻨﺎ ﺑﻤﺎﻟﺪ‪ ،‬در اﻣﺎن ﺑﺎﺷﺪ از ﺧ ﻮرﻩ‬
‫و دﻳﻮاﻧﮕﯽ و ﭘﻴﺴﯽ و ﺁآﻠﻪ‪ ،‬ﺗﺎ واﺟﺒﯽ آﺸﻴﺪن ﺑﻌﺪﯼ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣ ﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ)ع( ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬اﺣﺘ ﺮاز آﻨﻴ ﺪ از واﺟﺒ ﯽ آ ﺸﻴﺪن در‬
‫روز ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ‪ ،‬آﻪ روز ﻧﺤ ﺲ ﻣ ﺴﺘﻤﺮ اﺳ ﺖ و و ﺟﻬ ﻨﻢ در روز ﭼﻬﺎرﺷ ﻨﺒﻪ ﺧﻠ ﻖ‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣﻮد آﻪ در ﺣﻤﺎم ﺑﺮ ﭘﺸﺖ ﻧﺨﻮاﺑﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﻣ ﺮد ﺑ ﺎ آﻨﻴ ﺰاﻧﺶ ﺑ ﻪ ﺣﻤ ﺎم ﺑ ﺮود‪ ،‬اﻣ ﺎ ﻟﻨ ﮓ ﺑ ﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ .‬و‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺮان ﺑﺮهﻨﻪ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ آﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﻋﻮرت ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ آﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٥٤١‬‬
‫‪ -‬از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق)ع( ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ آﺴﯽ آﻪ واﺟﺒﯽ آﺸﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫اﻳﺴﺘﺎدﻩ ﺑﻮل ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ آﺮد؟ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﺑﺎآﯽ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﭼ ﻮن داﺧ ﻞ ﺧﺰاﻧ ﻪ دوم ﺣﻤ ﺎم ﺑ ﺸﻮﯼ‪ ،‬ﺟﺮﻋ ﻪاﯼ از ﺁب ﺁن‬
‫ﺧﺰاﻧﻪ را ﺑﺨﻮر آﻪ ﻣﺠﺮاﯼ ﺑﻮل را ﭘﺎك ﻣﯽآﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ه ﺮ آ ﺲ ﺧﻮاه ﺪ ﺣﺠﺎﻣ ﺖ آﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳ ﺪ آ ﻪ در روز ﭘ ﻨﺞﺷ ﻨﺒﻪ‬
‫ﺣﺠﺎﻣﺖ آﻨﺪ‪ .‬ﭼﺮا آﻪ در هﺮ ﻏﺮوب ﺟﻤﻌﻪ‪ ،‬ﺧﻮن از ﺟﺎﯼ ﺧﻮد ﺣﺮآﺖ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ از‬
‫ﺗﺮس ﻗﻴﺎﻣﺖ‪ ،‬و ﺑﺠﺎﯼ ﺧﻮد ﺑﺮﻧﻤﯽﮔﺮدد ﺗﺎ ﺻﺒﺢ روز ﭘﻨﺞﺷﻨﺒﻪ)!(‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣﻮد آﻪ هﺮ آﻪ در روز ﺟﻤﻌﻪ ﺳﺮ ﺧﻮد را ﺑ ﺎ ﺧﻄﻤ ﯽ ﺑ ﺸﻮﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻨ ﺎن‬
‫اﺳﺖ از ﺛﻮاب آﻪ ﻳﻚ ﺑﻨﺪﻩ ﺁزاد آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺳ ﺮﻣﻪ ﺑﻜ ﺸﻴﺪ آ ﻪ ﺳ ﺮﻣﻪ آ ﺸﻴﺪن آﻤ ﻚ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ ﺑ ﺮ ﻃ ﻮل دادن‬
‫ﺳﺠﺪﻩ و ﻗﻮت ﺟﻤﺎع را زﻳﺎد ﻣﯽآﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺎد ﻣ ﺴﻮاك آ ﺮدن‪ ،‬آ ﻪ ﭼ ﻮن ﻣ ﺴﻮاك آﻨ ﺪ ﺁدﻣ ﯽ‪ ،‬ﺑﻠﻐ ﻢ‬
‫ﻧﺎزل ﻣﯽﺷﻮد از ﭼﺸﻢ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻣﻮﺳﯽ آﺎﻇﻢ)ع( ﻓﺮﻣﻮد آﻪ هﺮ زﻧﯽ آﻪ ﺣﻴﻀﺶ ﻗﻄ ﻊ ﺷ ﺪﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻨﺎ ﺧﻀﺎب آﻨﺪ ﺗﺎ ﺣﻴﻀﺶ ﺑﺮﮔﺮدد!‬
‫‪ -‬ﺣﻀﺮت رﺿﺎ)ع( ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬هﺮ آﻪ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا و روز ﻗﻴﺎﻣﺖ دارد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ‬
‫آﻪ ﺳﺮﻣﻪ ﺑﻜﺸﺪ‪) .‬ﺣﻠﻴﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎب دوم‪ ،‬ﻓﺼﻮل ﻧﻬﻢ و دوازدهﻢ‪ ،‬ﺑﺎب ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﻓ ﺼﻞ‬
‫اول‪ ،‬ﺑﺎب هﻔﺘﻢ‪ ،‬ﻓﺼﻮل دوم و ﺳﻮم وﻳﺎزدهﻢ‪ ،‬ﺑﺎب ﻧﻬﻢ‪ ،‬ﻓﺼﻞ دوم(‪.‬‬

‫‪ -‬از ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬در هﻔ ﺘﻢ ﻣ ﺎﻩ‬
‫ﺣﺰﻳﺮان اﻟﺒﺘ ﻪ ﺣﺠﺎﻣ ﺖ ﺑﻜ ﻦ‪ .‬و اﮔ ﺮ ﻣﻴ ﺴﺮ ﻧ ﺸﻮد در ﭼﻬ ﺎردهﻢ ﺑﻜ ﻦ‪ .‬و ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ‬
‫ﺣﺰﻳﺮان ﻣﺎﻩ ﻧﺤﺴﯽ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻣﺎهﯽ اﺳﺖ آﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﯽ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم در اﻳ ﻦ‬
‫ﻣﺎﻩ ﻧﻔﺮﻳﻦ آ ﺮد ﺑ ﺮ ﺑﻨ ﯽاﺳ ﺮاﺋﻴﻞ‪ ،‬و در ﻳ ﻚ ﺷ ﺐ و ﻳ ﻚ روز ﺳﻴ ﺼﺪ ه ﺰار آ ﺲ از‬
‫اﻳﺸﺎن ﻣﺮدﻧﺪ)!(‪ .‬و ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﻣﻌﺘﺒﺮ از ﺁن ﺣﻀﺮت ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ ﺣﻘﺘﻌﺎﻟﯽ اﺟﻞ‬
‫هﺎ را در ﻣﺎﻩ ﺣﺰﻳﺮان ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ ﻳﻌﻨﯽ ﻣﻮت در ﺁن ﺑﺴﻴﺎر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﻣﻔ ﺎﻳﺘﺢ‬
‫اﻟﺠﻨﺎن‪ ،‬و ﺑﺎﻗﻴﺎت و ﺻﺎﻟﺤﺎت‪ ،‬ﺑﺎب دوم‪ ،‬در ادﻋﻴﻪ و ﻋﻮذات ﺁﻻم واﺳﻘﺎم(‪.‬‬

‫‪٥٤٢‬‬
 ‫در اﺣﻜﺎم ﻧﺸﺴﺘﻦ‬
‫‪ -‬ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑ ﺮاهﻴﻢ از ﭘ ﺪرش‪ ،‬و او از اﺑ ﻦ اﺑ ﯽ ﻋﻤﻴ ﺮ‪ ،‬و او از اﺑ ﯽ ﺣﻤ ﺰﻩ‬
‫ﺛﻤ ﺎﻟﯽ‪ ،‬رواﻳ ﺖ آﻨﻨ ﺪ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ اﻟﺤ ﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم را دﻳ ﺪم آ ﻪ‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑ ﻮد و ﻳﻜ ﯽ از دو ﭘ ﺎﯼ ﺧ ﻮد را ﺑ ﺮ ران دﻳﮕ ﺮ ﮔ ﺬاردﻩ ﺑ ﻮد‪ .‬ﻋ ﺮض آ ﺮدم‪:‬‬
‫ﻣﺮدم اﻳ ﻦ ﻧ ﻮع ﻧﺸ ﺴﺘﻦ را ﻣﺠ ﺎز ﻧﺪاﻧﻨ ﺪ و ﮔﻮﻳﻨ ﺪ آ ﻪ اﻳ ﻦ ﻃ ﺮز ﻧﺸ ﺴﺘﻦ ﭘﺮوردﮔ ﺎر‬
‫اﺳﺖ)!( ﻓﺮﻣﻮد اﻳﻨﻄﻮر ﻧﺸﺴﺘﻢ ﺑﺮاﯼ اﻳﻨﻜﻪ دﻟﺘﻨﮓ ﺑﻮدم‪ .‬وﻟﯽ ﭘﺮوردﮔﺎر آﻪ دﻟﺘﻨ ﮓ‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﭼﺮت هﻢ ﻧﻤﯽزﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و در هﻤﻴﻦ ﺑﺎرﻩ‪ ،‬اﺑﻮﻋﺒﺪاﷲ اﻻﺷﻌﺮﯼ از ﻣﻌﻠﯽ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬و او از وﺷﺎء‪،‬‬
‫و او از ﺣﻤﺎدﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬رواﻳﺖ آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‬
‫روﯼ ﭘﺎﯼ ﭼﭗ ﻧﺸﺴﺖ و ﭘﺎﯼ راﺳﺖ را روﯼ ران ﭼﭗ ﮔﺬاﺷ ﺖ‪ .‬ﭘ ﺲ ﻣ ﺮدﯼ ﺑ ﻪ او‬
‫ﻋ ﺮض آ ﺮد‪ :‬ﻗﺮﺑﺎﻧ ﺖ‪ ،‬اﻳ ﻦ ﻧ ﻮع ﻧﺸ ﺴﺘﻦ اﺷ ﻜﺎﻟﯽ ﻧ ﺪارد؟ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺧﻴ ﺮ اﻳ ﻦ ﺣ ﺮف‬
‫ﻏﻠﻄﯽ اﺳﺖ آﻪ ﭼﻮن ﺧﺪاﯼ ﻋﺰ و ﺟﻞ از ﺁﻓﺮﻳﺪن ﺁﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣ ﻴﻦ ﻓ ﺎرغ ﺷ ﺪ و ﺑ ﺮ‬
‫ﻋﺮش اﺳﺘﻮار ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﯼ اﺳﺘﺮاﺣﺖ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬و درﺑﺎرﻩ هﻤ ﻴﻦ ﺳ ﺨﻦ ﺑ ﻮد‬
‫آ ﻪ ﺧ ﺪاﯼ ﺗﻌ ﺎﻟﯽ ﺁﻳ ﺔاﻟﻜﺮﺳ ﯽ را ﻧ ﺎزل ﻓﺮﻣ ﻮد‪ .‬ﭘ ﺲ ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‬
‫هﻤﺎﻧﻄﻮر آﻪ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪ و ﺣﺮآﺖ ﻧﻜﺮد‪) .‬اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘ ﺎب اﻟﻌ ﺸﺮﻩ‪،‬‬
‫ﺑﺎب اﻟﺠﻠﻮس(‪.‬‬

‫‪ -‬از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻ ﺎدق)ع( ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺁدم ﻣ ﺸﻤﺎر آ ﺴﯽ را‬

‫آﻪ در ﺟﺎﯼ ﺗﻨﮓ ﭼﻬ ﺎر زاﻧ ﻮ ﺑﻨ ﺸﻴﻨﺪ‪ .‬و ﻓﺮﻣﻮدﻧ ﺪ آ ﻪ رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا )ص( ﮔ ﺎهﯽ دو‬
‫زاﻧ ﻮ ﻣ ﯽﻧﺸ ﺴﺘﻨﺪ و ﮔ ﺎهﯽ ﻳ ﻚ ﭘ ﺎﯼ را ﺑ ﺮ روﯼ ﭘ ﺎﯼ دﻳﮕ ﺮ ﻣ ﯽﮔﺬاﺷ ﺘﻨﺪ و ه ﺮ ﮔ ﺰ‬
‫ﭼﻬﺎر زاﻧﻮ ﻧﻤﯽﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬در ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ از اﺑ ﻮﺣﻤﺰﻩ ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ دﻳ ﺪم ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم‬
‫زﻳ ﻦاﻟﻌﺎﺑ ﺪﻳﻦ)ع( ﻧﺸ ﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧ ﺪ و ﻳ ﻚ ﭘ ﺎﯼ را ﺑ ﺮ ﺑ ﺎﻻﯼ ران دﻳﮕ ﺮ ﮔﺬاﺷ ﺘﻪ ﺑﻮدﻧ ﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ ﻳﺎ اﻣﺎم‪ ،‬ﻣﺮدم اﻳﻦ ﻃﺮز ﻧﺸﺴﺘﻦ را ﺧﻮب ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ و ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ آﻪ اﻳ ﻦ ﻧﺸ ﺴﺘﻦ‬
‫ﺧﺎص ﭘﺮوردﮔﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد آ ﻪ ﻣ ﻦ از راﻩ واﻣﺎﻧ ﺪﮔﯽ ﭼﻨ ﻴﻦ ﻧﺸ ﺴﺘﻪام‪.‬‬
‫)ﺣﻠﻴﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎب ﻳﺎزدهﻢ‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم(‪.‬‬

‫‪٥٤٣‬‬
 ‫در اﺣﻜﺎم ﻣﺼﺎﻓﺤﻪ‬
‫‪ -‬ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ)ع( ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ه ﺮ ﻣ ﻮﻣﻨﯽ آ ﻪ ﺑ ﺎ ﻣ ﻮﻣﻦ دﻳﮕ ﺮ‬
‫ﻣﺼﺎﻓﺤﻪ ﺑﻜﻨﺪ و دﺳﺖ در ﮔﺮدن ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ آﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺣﻘﺘﻌﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﻣﻼﺋﻜﻪ ﻣﺒﺎهﺎت آﻨ ﺪ‬
‫و ﮔﻮﻳﺪ ﺑﺮﻣﻦ ﻻزم اﺳﺖ آﻪ ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ اﻳﺸﺎن را ﻋﺬاب ﻧﻜﻨﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﻮن ﺁن ﺷ ﺨﺺ‬
‫ﺑﺮﮔ ﺮدد‪ ،‬او را ﻣ ﺸﺎﻳﻌﺖ آﻨﻨ ﺪ ﺁﻧﻘ ﺪر ﻣﻼﺋﻜ ﻪ آ ﻪ ﺗﻌ ﺪاد ﺁﻧﻬ ﺎ ﺑ ﻪ ﻋ ﺪد ﻧﻔ ﺴﻬﺎﯼ او و‬
‫ﻗﺪﻣﻬﺎﯼ او ﺑﺎﺷﺪ و او را ﺣﻔ ﻆ آﻨﻨ ﺪ از ﺟﻤﻴ ﻊ ﺑﻼه ﺎﯼ دﻧﻴ ﺎ و ﺁﺧ ﺮت ﺗ ﺎ روز دﻳﮕ ﺮ‬
‫در هﻤﺎن وﻗﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق)ع( ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﺛ ﻮاب ﻣ ﺼﺎﻓﺤﻪ ﻣﺜ ﻞ ﺛ ﻮاب‬
‫ﺁﻧﻬﺎﺋﯽ اﺳﺖ آﻪ در راﻩ ﺧﺪا ﺟﻬﺎد ﻣﯽآﻨﻨﺪ)!(‬
‫‪ -‬ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻣﻮﺳﯽ آ ﺎﻇﻢ)ع( ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﭼ ﻮن ﺧﻮاهﻴ ﺪاﻣﺎم را ﺑﺒﻮﺳ ﻴﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻴﺎن دو ﭼﺸﻤﺶ را ﺑﺒﻮﺳﻴﺪ‪) .‬ﺣﻠﻴﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎب ﻳﺎزدهﻢ‪ ،‬ﻓﺼﻞ دوم(‪.‬‬

‫در اﺣﻜﺎم ﻋﻄﺴﻪ آﺮدن وﺁروق زدن‬

‫‪ -‬ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ اﺣﻤ ﺪ از ﭘ ﺪرش‪ ،‬و او از اﺑ ﻦ اﺑ ﯽ ﻋﻤﻴ ﺮ‪ ،‬و او از اﺳ ﻤﺎﻋﻴﻞ‬
‫اﻟﺒﺼﺮﯼ‪ ،‬و او از ﻓﻀﻴﻞ ﺑ ﻦ ﻳ ﺴﺎر‪ ،‬رواﻳ ﺖ آﻨ ﺪ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻋﺮض آﺮدم‪ :‬ﻣﺮدم در ﺳﻪ ﺟ ﺎ ﺻ ﻠﻮات ﺑ ﺮ ﻣﺤﻤ ﺪ وﺁل او را ﺑ ﺪ داﻧﻨ ﺪ‪،‬‬
‫ﻳﻜ ﯽ هﻨﮕ ﺎم ﻋﻄ ﺴﻪ‪ ،‬دﻳﮕ ﺮ ﻣﻮﻗ ﻊ ﺳ ﺮ ﺑﺮﻳ ﺪن ﺣﻴﻮاﻧ ﺎت‪ ،‬ﺳ ﻮم در وﻗ ﺖ ﺟﻤ ﺎع‪.‬‬
‫ﺣ ﻀﺮت ﺑ ﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد ﭼ ﻪ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ ﺁﻧﻬ ﺎ را؟ واﯼ ﺑ ﺮ ﺁﻧﻬ ﺎ آ ﻪ ﻧﻔ ﺎق‬
‫ﻣﯽآﻨﻨﺪ! ﺧﺪا ﻟﻌﻨﺘﺸﺎن آﻨﺪ!‬
‫و اﺑﻮاﺳﺎﻣﻪ ﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ه ﺮ آ ﺲ آ ﻪ‬
‫ﺻﺪاﯼ ﻋﻄﺴﻪاﯼ را ﺑﺸﻨﻮد و ﺧﺪاﯼ ﻋﺰوﺟﻞ را ﺣﻤﺪ ﮔﻮﻳ ﺪ و ﺑ ﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ ﺻ ﻠﯽ اﷲ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ و ﺧﺎﻧ ﺪاﻧﺶ ﺻ ﻠﻮات ﺑﻔﺮﺳ ﺘﺪ‪ ،‬ﭘ ﺲ درد ﭼ ﺸﻢ و درد دﻧ ﺪان ﻧﺒﻴﻨ ﺪ‪ .‬ﺳ ﭙﺲ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد اﮔﺮ ﺻﺪاﯼ ﻋﻄﺴﻪ آ ﺴﯽ را ﺷ ﻨﻴﺪﯼ‪ ،‬ﺻ ﻠﻮات ﺑﮕ ﻮ‪ ،‬اﮔ ﺮ ﭼ ﻪ ﻣﻴ ﺎن ﺗ ﻮ وﺁن‬
‫آﺲ درﻳﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﺎﺷﺪ!‬
‫و اﺑ ﻮﺑﻜﺮ ﺣ ﻀﺮ ﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﭘﺮﺳ ﻴﺪم از‬
‫ﮔﻔﺘ ﺎر ﺧ ﺪاﯼ ﻋﺰوﺟ ﻞ در ﻗ ﺮﺁن آ ﻪ "ﻧ ﺎﺧﻮشﺗ ﺮﻳﻦ ﺁوازه ﺎ ﺑﺎﻧ ﮓ ﺧ ﺮان اﺳ ﺖ"‪.‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﻋﻄﺴﻪ ﻗﺒﻴﺢ و ﻧﺎهﻤﻮار اﺳﺖ!‬

‫‪٥٤٤‬‬
‫و ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻳﺤﻴ ﯽ از اﺣﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ‪ ،‬و او از ﻗﺎﺳ ﻢ ﺑ ﻦ ﻳﺤﻴ ﯽ‪ ،‬و او از‬
‫ﺟ ﺪش ﺣ ﺴﻦ ﺑ ﻦ راﺷ ﺪ‪ ،‬رواﻳ ﺖ آﻨ ﺪ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم اﺑ ﯽ ﻋﺒ ﺪاﷲ ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬هﺮ آﻪ ﻋﻄﺴﻪ زﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ دﺳﺘﺶ را ﺑﺮ اﺳﺘﺨﻮان ﺗﻴﻐﻪ ﺑﻴﻨﯽ ﻧﻬﺪ‬
‫و ﺑﮕﻮﻳﺪ‪" :‬اﻟﺤﻤﺪاﷲ رب اﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ ﺣﻤﺪا آﺜﻴﺮا"‪ ...‬از ﺳﻮراخ ﭼﭗ ﺑﻴﻨ ﯽ او ﭘﺮﻧ ﺪﻩاﯼ‬
‫آﻮﭼﻜﺘﺮ از ﻣﻠﺦ و ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﻣﮕﺲ ﺑﻴ ﺮون ﺁﻳ ﺪ و ﻳﻜ ﺴﺮﻩ ﺑ ﺮود ﺗ ﺎ ﺑ ﻪ زﻳ ﺮ ﻋ ﺮش‬
‫رﺳﺪ و در ﺁﻧﺠﺎ ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺮاﯼ او اﺳﺘﻐﻔﺎر آﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻳﺤﻴ ﯽ از اﺣﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ‪ ،‬و او از ﻳﻜ ﯽ از اﺻ ﺤﺎب‪ ،‬رواﻳ ﺖ‬
‫آﻨﺪ آﻪ ﻣ ﺮدﯼ از ﻋﺎﻣ ﻪ ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﻣ ﻦ ﺑ ﺎ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻧﺸ ﺴﺖ و‬
‫ﺑﺮﺧﺎﺳ ﺖ داﺷ ﺘﻢ‪ .‬و ﺑﺨ ﺪا ﺳ ﻮﮔﻨﺪ ﻣﺠﻠ ﺴﯽ ﺑﻬﺘ ﺮ از ﻣﺠﻠ ﺲ او ﻧﺪﻳ ﺪم‪ .‬و ه ﻢ ﺁن ﻣ ﺮد‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬روزﯼ ﺁن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﻣﻦ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﯽداﻧﯽ ﻋﻄﺴﻪ از آﺠﺎ ﺑﻴ ﺮون ﺁﻳ ﺪ؟ ﮔﻔ ﺘﻢ‬
‫از ﺑﻴﻨﯽ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻪ ﺧﻄﺎ رﻓﺘﯽ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻗﺮﺑﺎﻧﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از آﺠﺎ ﺑﻴﺮون ﺁﻳ ﺪ؟ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬از‬
‫هﻤﻪ ﺑﺪن‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻨﯽ از هﻤﻪ ﺑﺪن ﺑﻴﺮون ﺁﻳﺪ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﺑﻈﺎهﺮ از اﺣﻠﻴﻞ ﺧﺎرج ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺁﻳﺎ ﻧﺒﻴﻨﯽ آﻪ ﭼﻮن اﻧﺴﺎن ﻋﻄﺴﻪ زﻧﺪ هﻤﻪ اﻋﻀﺎء ﺑﺪﻧﺶ ﺗﻜﺎن ﺧﻮرد؟‬
‫و ﺑﺪرﺳﺘﻴﻜﻪ هﺮ آﻪ ﻋﻄﺴﻪ ﻣ ﯽزﻧ ﺪ‪ ،‬هﻔ ﺖ روز از ﻣ ﺮگ در اﻣ ﺎن اﺳ ﺖ‪) .‬اﺻ ﻮل‬
‫آﺎﻓﯽ‪ ،‬آﺘﺎب اﻟﻌﺸﺮﻩ‪ ،‬ﺑﺎب اﻟﻌﻄﺎس و اﻟﺘﺴﻤﻴﺖ(‪.‬‬

‫‪ -‬در ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒﺮ از ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اآﺮم )ص( ﻣﻨﻘﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ آ ﺴﻴﻜﻪ‬

‫ﺁروق زﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺮ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﺁﺳﻤﺎن ﺑﻠﻨ ﺪ ﻧﻜﻨ ﺪ‪ .‬و ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﺁروق ﻧﻌﻤ ﺖ ﺧ ﺪا اﺳ ﺖ و‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺁن ﺣﻤﺪ اﻟﻬﯽ ﺑﻜﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬از ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ)ع( ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ هﺮ آﻪ ﺑﻌﺪ از ﻋﻄﺴﻪ ﺣﻤ ﺪ‬
‫ﺧﺪا را ﺑﮕﻮﻳﺪ درد ﭼﺸﻢ و درد دﻧﺪان ﻧﻴﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ)ع( ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ه ﺮ آ ﻪ در ﺑﻴ ﺖاﻟﺨ ﻼء ﻋﻄ ﺴﻪ‬
‫آﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ آﻪ ﺣﻤﺪ اﻟﻬﯽ را در ﺧﺎﻃﺮ ﺧﻮد ﺑﮕﺬراﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق)ع( ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﺑ ﺴﻴﺎر ﻋﻄ ﺴﻪ آ ﺮدن اﻳﻤ ﻦ‬
‫ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ از ﭘﻨﺞ درد‪ :‬ﺧﻮرﻩ‪ ،‬ﻟﻘﻮﻩ‪ ،‬ﻧ ﺰول ﺁب در ﭼ ﺸﻢ‪ ،‬ﺻ ﻼﺑﺖ ﭘ ﺮﻩه ﺎﯼ ﺑﻴﻨ ﯽ‪،‬‬
‫ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪن ﻣﻮ در ﭼﺸﻢ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣﻀﺮت اﻣﺎم رﺿ ﺎ)ع( ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ده ﻦ درﻩ از ﺟﺎﻧ ﺐ ﺷ ﻴﻄﺎن اﺳ ﺖ‪ ،‬و‬
‫ﻋﻄﺴﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺎﻟﻴﻤﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٥٤٥‬‬
‫و ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﭼﻮن ﺑﻨﺪﻩاﯼ ﺷﻜﺮ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎﯼ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻓﺮاﻣﻮش آﻨﺪ‪ ،‬ﺧ ﺪا اﻣ ﺮ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﻳﺪ ﺑﺎدﯼ را آﻪ در ﺑﺪﻧﺶ ﺟﻮﻻن ﻣﯽآﻨﺪ و از ﺑﻴﻨﯽ او ﺑﻴﺮون ﻣ ﯽﺁﻳ ﺪ‪ .‬و ﭘ ﺲ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ آﻪ در اﻳﻦ ﺣﺎل ﺧﺪا را ﺣﻤﺪ آﻨﺪ‪ ،‬آﻪ ﺗﻼﻓﯽ ﺷﻜﺮ ﺁن ﻧﻌﻤﺘﻬ ﺎ ﺑﺎﺷ ﺪ آ ﻪ ﻓﺮاﻣ ﻮش‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ‪) .‬ﺣﻠﻴﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﻋﻴﻦ ﻳﺎزدهﻢ‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ(‪.‬‬

‫درﺑﺎرﻩ ﻏﻨﺎ و ﻃﻨﺒﻮر‬

‫‪ ...‬وﻏﻨ ﺎ و ﺧﻮاﻧﻨ ﺪﮔﯽ و ﻧﻮازﻧ ﺪﮔﯽ از اﺟ ﻞ ﻣﻌﺎﺻ ﯽ اﺳ ﺖ‪ .‬و در ﺣ ﺪﻳﺚ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﻏﻨﺎ ﻧﻮﺣﻪ اﺑﻠﻴﺲ اﺳﺖ ﺑﺮ ﻓ ﺮاق ﺑﻬ ﺸﺖ‪ .‬و رﺳ ﻮل اآ ﺮم ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و‬
‫ﺁﻟﻪ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ هﺮ آﻪ ﺁواز ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺎﻳﺪ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻧﻮﺣ ﻪ آﻨ ﺎن ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﺳ ﮓ‪ .‬و‬
‫ﻓﺮﻣﻮد ﻧﻮﺣﻪ و ﻏﻨﺎ اﻓﺴﻮن زﻧﺎ اﺳﺖ!‬
‫و ﺑﺪاﻧﻜﻪ اﻳﻦ زﻣﺰﻣﻪ ﺷﻴﻄﺎن و ﻧﻮﺣﻪ ﺷﻮم اهﻞ ﺧﺬﻻن و ﺷﻐﻞ ارﺑﺎب ﺷ ﻘﺎق‬
‫و ﺁﺷﻴﺎﻧﻪ ﻧﻔﺎق اﺳ ﺖ‪ .‬واه ﻞﺑﻴ ﺖ ﻋ ﺼﻤﺖ ﺻ ﻠﻮات اﷲ ﻋﻠ ﻴﻬﻢ وﻋﻠﻤ ﺎء ﺷ ﻴﻌﻪ و اه ﻞ‬
‫وﻓﺎق ﺁﻧﺮا ﺑﺎﻻﺟﻤﺎع و اﻻﺗﻔﺎق ﺣ ﺮام ﻣ ﯽداﻧﻨ ﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜ ﻪ ﻋﻠﻤ ﺎﯼ ﻣﺘﻘ ﺪم و ﻣﺘ ﺎﺧﺮ ﻧﻘ ﻞ‬
‫آﺮدﻩاﻧﺪ آﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﻞ زﻧﺎ ﺣ ﺮام اﺳ ﺖ و ﺣﺮﻣ ﺖ ﺁن ﺿ ﺮورﯼ ﻣ ﺬهﺐ ﺷ ﻴﻌﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬و‬
‫ﺁﻧﭽ ﻪ از رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﺑ ﺎ ﻗﻄﻌﻴ ﺖ ﻧﻘ ﻞ اﺳ ﺖ اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ آ ﻪ در‬
‫ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﻴﺮون ﺧﻮاهﺪ ﺷ ﺪ ﺻ ﺎﺣﺐ ﻏﻨ ﺎ و ﺧﻮاﻧﻨ ﺪﮔﯽ از ﻗﺒ ﺮش آ ﺮ و آ ﻮر و ﮔﻨ ﮓ‬
‫ﭼﻮن زﻧﺎآﺎر و ﺻﻮرﺗﮕﺮ‪ .‬و هﻴﭽﻜﺲ ﻧﻴﺴﺖ آﻪ ﺁواز ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﻣﮕ ﺮ ﺁﻧﻜ ﻪ ﺧ ﺪاﻳﺘﻌﺎﻟﯽ‬
‫دو ﺷﻴﻄﺎن ﻓﺮﺳ ﺘﺪ آ ﻪ ﺑ ﺮ دوش اوﺳ ﻮار ﺷ ﻮﻧﺪ و ﺑﭙﺎﺷ ﻨﻪ ﭘﺎه ﺎﯼ ﺧ ﻮد و ﺑ ﻪ ﺳ ﻴﻨﻪ و‬
‫ﭘﺸﺖ او زﻧﻨﺪ‪ .‬و ﻓﺮﻣﻮد آﻪ هﺮ آﻪ ﻳﻚ درهﻢ ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﺳﺎز و ﺁﻟ ﺖ ﻏﻨ ﺎ ده ﺪ‪ ،‬ﻧ ﺰد‬
‫ﺧﺪا ﻣﻌﺼﻴﺖ او ﺷﺪﻳﺪﺗﺮ اﺳﺖ از زﻧﺎ ﺑﺎ ﻣﺎدر ﺧ ﻮد هﻔﺘ ﺎد ﺑ ﺎر‪) .‬ﻣﺠﻤ ﻊ اﻟﻤﻌ ﺎرف و‬
‫ﻣﺨﺰن اﻟﻌﻮارف‪ ،‬ﻋﻴﻦ ﻧﻬﻢ‪ ،‬ﻧﻬﺮ دهﻢ‪ ،‬درﺣﺮﻣﺖ ﻏﻨﺎ و ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﯽ(‪.‬‬

‫‪ -‬و ﻧﻴﺰ در ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻮﺛ ﻖ ﺁﻣ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺷﺨ ﺼﯽ از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺻ ﺎدق‬

‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﭘﺮﺳﻴﺪ آﻪ ﻣﻦ ﮔﺎهﯽ در ﺧﻼ ﻧﺸﺴﺘﻦ را ﻃﻮل ﻣﯽدهﻢ ﺑﺮاﯼ ﺷ ﻨﻴﺪن ﺁواز‬
‫و ﺳﺎز هﻤﺴﺎﻳﻪام‪ .‬ﺣﻀﺮت آﻪ اﻳﻦ را ﺷﻨﻴﺪ ﺑﻨﻬﺎﻳﺖ وﺣﺸﺖ و اهﺘﻤ ﺎم اﻓﺘ ﺎد و ﺑﺤ ﺪﯼ‬
‫ﻧﻬﯽ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﺳﻮال آﻨﻨﺪﻩ ﻣﻀﻄﺮب ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ ﻋﻤﺪا ﺑ ﺮاﯼ ﺁن ﺑ ﻪ ﺧ ﻼ ﻧﻤ ﯽرﻓ ﺘﻢ‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﺑﮕﻮﺷﻢ ﻣﯽرﺳﻴﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد واﷲ ﻣﮕﺮ ﻧﺸﻨﻴﺪﻩاﯼ ﻗﻮل ﺧﺪا را آ ﻪ ﮔ ﻮش و ﭼ ﺸﻢ و‬
‫دل از هﻤﻪ ﺳﺌﻮال آﺮدﻩ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ ﺑﻠ ﯽ‪ ،‬واﷲ ﺗﻮﺑ ﻪ واﺳ ﺘﻐﻔﺎر آ ﺮدم‪ .‬ﻓﺮﻣ ﻮد‬

‫‪٥٤٦‬‬
‫ﺑﺮﺧﻴﺰ و ﻏﺴﻞ آﻦ و ﻧﻤﺎز ﺑﮕﺬار‪ .‬ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ آﻪ در ﮔﻨﺎﻩ ﺑﺰرﮔﯽ ﺑﻮدﯼ واﮔ ﺮ در ﺁن‬
‫ﺣﺎل در ﺑﻴﺖاﻟﺨﻼء ﻣﯽﻣﺮدﯼ‪ ،‬ﻃﻠﺐ ﺁﻣﺮزش از ﺧﺪا ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﯽ آ ﺮد! )از هﻤ ﺎن‬
‫آﺘﺎب(‪.‬‬

‫‪ -‬ﺣ ﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ)ع( ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ آﺒ ﻮﺗﺮ در ﺧﻮاﻧﻨ ﺪﮔﯽ آ ﻪ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‬

‫ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻣﯽآﻨﺪ ﺑﺮ ﺁﻧﻬﺎ آﻪ ﺳﺎز ﻣﯽزﻧﻨﺪ و ﻋﻮد و ﻧﯽ ﻣﯽﻧﻮازﻧ ﺪ‪) .‬ﺣﻠﻴ ﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑ ﺎب‬
‫ﺧﺎﺗﻤﻪ(‪.‬‬

‫‪ -‬رﺳ ﻮلاﷲ ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺧﺪاوﻧ ﺪ ﻣ ﺮا ﻓﺮﺳ ﺘﺎد ﺗ ﺎ ﺑ ﺮاﯼ‬

‫ﺟﻬﺎﻧﻴ ﺎن رﺣﻤ ﺖ ﺑﺎﺷ ﻢ‪ ،‬ﺁﻻت ﻣﻮﺳ ﻴﻘﯽ را ﻧ ﺎﺑﻮد آ ﻨﻢ و ﺑﺘﻬ ﺎ راﺑ ﺸﻜﻨﻢ‪) .‬ﻣ ﺴﺘﺪرك‪،‬‬
‫اﺑﻮاب ﻳﻜﺘﺴﺐ ﺑﻪ‪ ،‬ﺑﺎب هﻔﺘﺎد و ﻧﻬﻢ(‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ)ع( ﺷﻨﻴﺪ آﻪ ﻣﺮدﯼ ﻃﻨﺒﻮر ﻣﯽزﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ او را ﻣﻨﻊ‬
‫آ ﺮد و ﻃﻨﺒ ﻮرش را ﺷﻜ ﺴﺖ‪ .‬و ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﻣﻴ ﺪاﻧﯽ آ ﻪ ﻃﻨﺒ ﻮر وﻗﺘﻴﻜ ﻪ ﺑ ﺮ روﯼ او‬
‫ﻣﯽﻧﻮازﯼ‪ ،‬ﭼﻪ ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ؟ ﺁن ﻣﺮد ﮔﻔﺖ‪ :‬وﺻﯽ رﺳﻮل ﺧﺪا داﻧﺎﺗﺮ اﺳ ﺖ‪ .‬ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زود ﺑﺎﺷﺪ آﻪ ﭘﺸﻴﻤﺎن ﺷﻮﯼ‪ ،‬اﯼ ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻦ ‪ -‬و اﻳﻦ را دو ﺑﺎر ﻣﯽﮔﻮﻳ ﺪ‪-‬‬
‫و ﭘ ﺲ ﺑﮕﻮﻳ ﺪ‪ :‬زود ﺑﺎﺷ ﺪ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﺟﻬ ﻨﻢ وارد ﺷ ﻮﯼ‪ ،‬از زﻧﻨ ﺪﻩ ﻣ ﻦ‪) .‬هﻤ ﺎن آﺘ ﺎب‪،‬‬
‫هﻤﺎن ﺑﺎب(‪.‬‬
‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬در ﺷﺒﯽ آﻪ ﺑ ﺮ ﻃﺎﻳﻔ ﻪاﯼ از ﺑﻨ ﯽاﺳ ﺮاﺋﻴﻞ‬
‫ﻋﺬاﺑﯽ وارد ﺁﻣﺪ‪ ،‬ﺻﺒﺢ آﻪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ ﭼﻬﺎر ﺻﻨﻒ را در ﻣﻴ ﺎن ﺧ ﻮد ﻧﻴﺎﻓﺘﻨ ﺪ آ ﻪ دو‬
‫ﻃﺎﻳﻔ ﻪ از ﺁﻧﻬ ﺎ ﻳﻜ ﯽ ﻃﺒ ﻞزﻧ ﺎن و دﻳﮕ ﺮ ﺁوازﻩﺧﻮاﻧ ﺎن ﺑﻮدﻧ ﺪ ‪) . ١‬هﻤ ﺎن آﺘ ﺎب‪ ،‬ﺑ ﺎب‬
‫هﻔﺘﺎد و هﺸﺘﻢ(‪.‬‬

‫‪ -‬و ﺣﻀﺮت ﺻ ﺎدق)ع( ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ هﺮآ ﻪ ﭼﻬ ﻞ روز در ﺧﺎﻧ ﻪاش ﻃﻨﺒ ﻮر‬
‫ﺑﻨﻮازﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻘﺘﻌﺎﻟﯽ ﺑﺮ او ﻣﺴﻠﻂ ﮔﺮداﻧ ﺪ ﺷ ﻴﻄﺎﻧﯽ را آ ﻪ او را ﻓﻘﻨ ﺪر ﻣ ﯽﮔﻮﻳﻨ ﺪ‪ .‬ﭘ ﺲ‬
‫هﻴﭻ ﻋﻀﻮﯼ از اﻋﻀﺎﯼ او ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺁﻧﻜﻪ ﺷﻴﻄﺎن ﺑﺮ او ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﻮن ﭼﻨﻴﻦ‬

‫‪ -١‬در ﺣﺪﻳﺚ ﻣ ﺸﺨﺺ ﻧ ﺸﺪﻩ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت داود ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮ آ ﻪ از ﺁواز ﺑ ﺴﻴﺎر ﺧ ﻮش او در ﺗ ﻮرات و‬
‫ﻗﺮﺁن ﻳﺎد ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﺟﺰو اﻳﻦ ﻏﻴﺐﺷﺪﮔﺎن ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪.‬‬

‫‪٥٤٧‬‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﺣﻴﺎ از او ﺑﺮﻃ ﺮف ﺷ ﻮد‪ .‬و ﭘ ﺮوا ﻧﻜﻨ ﺪ از ﺁﻧﭽ ﻪ ﮔﻮﻳ ﺪ ﻳ ﺎ ﺷ ﻨﻮد‪ .‬و ﻏﻴ ﺮت او‬
‫زاﺋﻞ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺁﻧﻜﻪ اﮔﺮ داﻧﺪ آﻪ زﻧﺎﻧﺶ زﻧﺎ ﻣﯽآﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻏﻴﺮت ﻧﻮرزد‪.‬‬
‫و ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﻮد زﻧﻬﺎر آﻪ ﺳﻨﺞ ﻣﺰن‪ ،‬آﻪ ﺷﻴﻄﺎن ﺑﺎ ﺗﻮ ﻣﯽدﻣﺪ و ﻣﻼﺋﻜﻪ از ﺗﻮ‬
‫دورﯼ ﻣﯽآﻨﻨﺪ‪) .‬ﺣﻠﻴﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎب ﺧﺎﺗﻤﻪ(‪.‬‬

‫درﺑﺎرﻩ ﺻﻮرﺗﮕﺮﯼ‬
‫‪ -‬در اﺣﺎدﻳ ﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮﻩ از ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل اآ ﺮم )ص( ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﮔﺮوﻩ ﻣﻼﺋﻜ ﻪ داﺧ ﻞ ﺧﺎﻧ ﻪاﯼ ﻧﻤ ﯽﺷ ﻮﻳﻢ آ ﻪ در ﺁن ﺳ ﮓ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﻳ ﺎ‬
‫ﻧﻘﺎﺷﯽ آﺸﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻇﺮﻓﯽ ﺑﺎﺷﺪ آﻪ در ﺁن ﺑﻮل آﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﻪ ﺣ ﺪﻳﺚ ﻧﺒ ﻮﯼ )ص( ﺷ ﺪﻳﺪاﻟﻌﺬابﺗ ﺮﻳﻦ ﻣ ﺮدم در روز ﻗﻴﺎﻣ ﺖ‪،‬‬
‫ﺻﻮرﺗﮕﺮاﻧﻨﺪ آﻪ ﻧﻘﺶ ﺁدم و ﺣﻴﻮان و ﻳﺎ ﻣﺠﺴﻤﻪ ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و در ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒﺮ از ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ)ع( ﻣﻨﻘﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت رﺳ ﻮل )ص( ﻣ ﺮا ﺑ ﻪ ﻣﺪﻳﻨ ﻪ ﻓﺮﺳ ﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬ﺗ ﺎ در ﺁﻧﺠ ﺎ ه ﺮ ﺗ ﺼﻮﻳﺮﯼ را آ ﻪ‬
‫ﺑﻴﺎﺑﻢ ﻣﺤﻮ آﻨﻢ‪ ،‬و ﻗﺒﺮهﺎﯼ ﺑﻠﻨﺪ را هﻤﻮار آﻨﻢ‪ ،‬و ﺳﮕﻬﺎ را ﺑﻜﺸﻢ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻣﻮﺳ ﯽ آ ﺎﻇﻢ)ع( ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﻧﻤ ﺎز ﻣﻜ ﻦ در ﺧﺎﻧ ﻪاﯼ آ ﻪ‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮﯼ در ﺑﺮاﺑﺮت ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﭼﺎرﻩ ﻧﺪاﺷﺘﯽ ﭘﺲ ﺳ ﺮ ﺁن ﺗ ﺼﻮﻳﺮ را ﻗﻄ ﻊ آ ﻦ‬
‫و ﺑﻌﺪ ﻧﻤﺎز ﺑﻜﻦ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻄﻠﻘﺎ ﺻﻮرت ﻧﻜﺸﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﺻﻮرت درﺧﺖ‪ .‬ﭼﻪ ﺑﺮﺳﺪ ﺑ ﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﺻﺎﺣﺐ روﺣﯽ آﻪ ﺳﺎﻳﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﺻ ﻮرﺗﯽ آ ﺸﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺘ ﺮ‬
‫اﺳﺘﻜﻪ ﺁﻧﺮا ﻧﺎﻗﺺ آﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼ ﭼﺸﻤﺶ را آ ﻮر آﻨﻨ ﺪ ﻳ ﺎ ﻋ ﻀﻮﯼ از ﺁﻧ ﺮا ﻣﺤ ﻮ آﻨﻨ ﺪ‪.‬‬
‫)ﺣﻠﻴﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎب ﻳﺎزدهﻢ‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم(‪.‬‬

‫درﺑﺎرﻩ ﺷﻌﺮ‬
‫‪ -‬و از ﺁﻧﭽﻪ ﻗﺒﺎﺣﺖ دارد و ﻣﻌﺼﻴﺖ اﺳﺖ‪ ،‬هﺮ آﻼﻣﯽ اﺳﺖ آﻪ ﺷﻌﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫اﮔﺮ ﭼﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﺒﺎﺷﺪ آ ﻪ ﻣﻬ ﻴﺞ ﺷ ﻬﻮات ﻧﻔ ﺴﺎﻧﯽ و ﻟﻬ ﻮ و ﻳ ﺎ هﺠ ﻮ و هﺘ ﻚ ﻋ ﺮض‬
‫ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬و ﺁﻳ ﺎت و اﺧﺒ ﺎر در ﻣ ﺬﻣﺖ اﺷ ﻌﺎر ﺑ ﺴﻴﺎر اﺳ ﺖ و هﻤﭽﻨ ﻴﻦ اﺳ ﺖ درﺑ ﺎرﻩ‬
‫ﻗﺼﺺ ﺑﺎﻃﻠﻪ‪.‬‬

‫‪٥٤٨‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ از ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل اآ ﺮم )ص( ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫ﺷﻜﻢ آﺴﯽ ﭘﺮ از ﭼﺮك ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ از ﺁن اﺳﺖ آﻪ ﭘﺮ از ﺷﻌﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻧﻴ ﺰ ﺁن ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ه ﺮ آ ﻪ ﻳ ﻚ ﺷ ﻌﺮ‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﺪ در ﺷﺐ ﺟﻤﻌﻪ ﻳ ﺎ روز ﺟﻤﻌ ﻪ‪ ،‬در ﺁن ﺷ ﺐ و در ﺁن روز ﺑﻬ ﺮﻩاﯼ از ﺛ ﻮاب‬
‫ﻧﺪاﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬و ﺑﺮواﻳ ﺖ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ دﻳﮕ ﺮ ﻓﺮﻣ ﻮد در ﺁن ﺷ ﺐ و در ﺁن روز ﻧﻤ ﺎزش‬
‫ﻣﻘﺒﻮل ﻧﮕﺮدد‪.‬‬
‫‪ -‬و ﺣﻀﺮت ﺟ ﻮاد)ع( از ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﻧﻘ ﻞ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﻳ ﺪ آ ﻪ ﻋﺒ ﺎدت ذآ ﺮ ﺣ ﻀﺮت ﻋﻠ ﯽ)ع( اﺳ ﺖ‪ .‬و از ﻋﻼﻣ ﺎت ﻣﻨﺎﻓﻘ ﺎن اﺳ ﺖ‬
‫ﺑﺠﺎﯼ ذآﺮ او ﻧﻘﻞ آﺮدن ﻗﺼﻪهﺎﯼ دروغ از ﻗﺒﻴ ﻞ اﻓ ﺴﺎﻧﻪه ﺎﯼ ﻣﺠ ﻮس و ﺷ ﺎهﻨﺎﻣﻪ‪،‬‬
‫و اﺧﺘﻴﺎر ﺷﻨﻴﺪن ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﻓﻀﺎﺋﻞ ﻣﺎ‪.‬‬
‫‪ -‬و اﻣﺎ ﺿﺮورت دارد آﻪ ﻣﻮﻣﻦ ﺧﺎﺻ ﺎ در ﺷ ﺐ ﺟﻤﻌ ﻪ ﺗ ﺮك آﻨ ﺪ ﺧﻮاﻧ ﺪن‬
‫ﺷ ﻌﺮ را‪ .‬زﻳ ﺮا آ ﻪ در ﺣ ﺪﻳﺚ ﺻ ﺤﻴﺢ از ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق)ع( ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫ﻣﻜﺮوﻩ اﺳﺖ رواﻳ ﺖ ﺷ ﻌﺮ ﺑ ﺮاﯼ روزﻩدار و در روز ﺟﻤﻌ ﻪ و در ﺷ ﺒﻬﺎ‪ ،‬ه ﺮ ﭼﻨ ﺪ‬
‫ﺷﻌﺮ ﺣﻖ ﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﻣﻔﺎﺗﻴﺢ اﻟﺠﻨﺎن‪ ،‬ﺑﺎب دوم‪ ،‬ﻓﻀﻴﻠﺖ روزهﺎ و ﻣﺎهﻬﺎ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻳﺤﻴ ﯽ از اﺣﻤ ﺪﺑﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ‪ ،‬و او از ﻋﻤ ﺮﺑﻦ ﻋﺒ ﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ‪ ،‬واو از‬
‫ﺟﻤﻴﻞ ﺑﻦ دراج‪ ،‬رواﻳﺖ آﻨﻨﺪ آﻪ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬از‬
‫ﮔﻔ ﺘﻦ ﺑ ﺴﻢ اﷲ ﻓﺮوﮔ ﺬار ﻣﻜ ﻦ‪ ،‬ﺣﺘ ﯽ اﮔ ﺮ ﭘ ﺲ از ﺁن ﺷ ﻌﺮﯼ ﺑﺎﺷ ﺪ‪) .‬اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪،‬‬
‫آﺘﺎب اﻟﻌﺸﺮﻩ‪ ،‬ﺑﺎب اﻟﻨﻮادر(‪.‬‬

‫‪ -‬ﻣﻜﺮوﻩ اﺳﺖ ﺧﻮاﻧﺪن ﺷﻌﺮ در ﻣﺴﺠﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻧ ﺼﻴﺤﺖ و ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﺁن ﻧﺒﺎﺷ ﺪ‪ .‬و‬
‫آﺴﯽ آﻪ ﻣﯽﺧﻮاه ﺪ ﺑ ﻪ ﻣ ﺴﺠﺪ ﺑ ﺮود‪ ،‬ﻣ ﺴﺘﺤﺐ اﺳ ﺖ ﻟﺒ ﺎس ﻗﻴﻤﺘ ﯽ ﺑﭙﻮﺷ ﺪ‪) .‬ﺁﻳ ﺖاﷲ‬
‫ﺧﻤﻴﻨﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ‪.(٩١۴‬‬

‫در ﺑﺎرﻩ ﺷﻄﺮﻧﺞ و ﮔﺮوﺑﻨﺪﯼ‬

‫‪ -‬ﺣﻀﺮت ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺁﻳﻪ "ﻓﺎﺟﺘﻨﺒﻮ اﻟﺮﺟﺲ ﻣﻦ اﻻوﺛ ﺎن"‬
‫ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﻣﺮاد از ﺁن ﺷﻄﺮﻧﺞ اﺳﺖ‪ .‬و ﺗﺨﺘ ﻪ ﻧ ﺮد از ﺁن ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﺪﺗﺮ اﺳ ﺖ‪ .‬و ﻓﺮﻣ ﻮد‬
‫آ ﻪ ﻧﮕ ﻪ داﺷ ﺘﻦ ﺷ ﻄﺮﻧﺞ و ﻧ ﺮد آﻔ ﺮ اﺳ ﺖ و ﺑ ﺎزﯼ ﺑ ﺎ ﺁﻧﻬ ﺎ ﺷ ﺮك و ﺗﻌﻠ ﻴﻢ ﺁن ﮔﻨ ﺎﻩ‬

‫‪٥٤٩‬‬
‫آﺒﻴﺮﻩ‪ .‬و ﻧﻈﺮ آﺮدن ﺑ ﻪ ﻧ ﺮد و ﺷ ﻄﺮﻧﺞ ﭼ ﻮن ﻧﻈ ﺮ آ ﺮدن ﺑ ﻪ ﻓ ﺮج ﻣ ﺎدر اﺳ ﺖ‪ ،‬و‬
‫دﺳﺖ در ﻣﻴﺎن ﺁن آﺮدن ﭼﻮن دﺳﺖ آﺮدن در ﻣﻴﺎن ﮔﻮﺷ ﺖ ﺧ ﻮك اﺳ ﺖ‪ .‬واه ﻞ ﺁن‬
‫ﻣﺠﻠ ﺲ ه ﺮ ﺳ ﺎﻋﺖ ﻣ ﺴﺘﻮﺟﺐ ﻟﻌﻨ ﺖ و ﻏ ﻀﺐ اﻟﻬ ﯽ‪ .‬و ﺑﺎﻳ ﺪ آ ﻪ ﺟ ﺎﯼ ﺧ ﻮد را در‬
‫ﺟﻬ ﻨﻢ ﻣﻬﻴ ﺎ داﻧﻨ ﺪ‪ .‬و ﻧﻴ ﺰ ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﺟ ﺎﻳﺰ ﻧﻴ ﺴﺖ اﻧﮕ ﺸﺘﺮﺑﺎزﯼ و رﻳ ﮓﺑ ﺎزﯼ و‬
‫ﮔﺮدوﺑﺎزﯼ و آﺒﻮﺗﺮﺑﺎزﯼ و ﺗﺨﻢﺑﺎزﯼ‪) .‬ﻣﺠﻤﻊ اﻟﻤﻌ ﺎرف و ﻣﺨ ﺰن اﻟﻌ ﻮارف‪ ،‬ﻋ ﻴﻦ‬
‫ﻧﻬﻢ‪ ،‬ﻧﻬﺮ هﻔﺘﻢ‪ ،‬در ﻣﺬﻣﺖ ﻗﻤﺎرﺑﺎزﯼ و ﺳﺤﺮ و ﺟﺎدو(‪.‬‬

‫‪ -‬ﺣﻀﺮت ﺻﺎدق)ع( ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﻧﺮد ﺑﺪﺗﺮ از ﺷﻄﺮﻧﺞ اﺳ ﺖ‪ .‬اﻣ ﺎ ﺷ ﻄﺮﻧﺞ‪،‬‬

‫ﭘﺲ ﻧﮕﺎﻩ داﺷﺘﻦ ﺁن آﻔﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺎزﯼ آ ﺮدن ﺑ ﺎ ﺁن ﺷ ﺮك‪ ،‬و ﻳ ﺎد دادﻧ ﺶ ﺑ ﻪ آ ﺴﯽ‬
‫ﮔﻨﺎﻩ آﺒﻴﺮﻩ‪ .‬و ﺳﻼم آﺮدن ﺑﺮ آﺴﻴﻜﻪ ﺷﻄﺮﻧﺞ ﺑﺎزﯼ آﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻨﺎﻩ اﺳﺖ‪ .‬و آ ﺴﯽ آ ﻪ در‬
‫دﺳﺖ ﻣﻴﺎن ﺁن ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن اﺳﺖ آﻪ دﺳﺖ در ﻣﻴﺎن ﮔﻮﺷﺖ ﺧﻮك ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬و آ ﺴﯽ‬
‫آﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﺳﻮﯼ ﺁن آﻨ ﺪ‪ ،‬ﭼﻨ ﺎن اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﻓ ﺮج ﻣ ﺎدر ﺧ ﻮد ﻧﻈ ﺮ آ ﺮدﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬و‬
‫آﺴﯽ آﻪ ﻧﺮد ﺑﺎزﯼ آﻨ ﺪ‪ ،‬ﻣﺜ ﻞ آ ﺴﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﮔﻮﺷ ﺖ ﺧ ﻮك ﺧ ﻮرد‪) .‬ﺣﻠﻴ ﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪،‬‬
‫ﺑﺎب ﺧﺎﺗﻤﻪ(‪.‬‬

‫‪ -‬در اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮﻩ از ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل اآ ﺮم )ص( وارد ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ‬

‫ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ و ﮔﺮوﺑﻨﺪﯼ ﺟﺎﺋﺰ ﻧﻴ ﺴﺖ ﻣﮕ ﺮ در ﺷ ﺘﺮدواﻧﯽ و ﻓﻴ ﻞدواﻧ ﯽ و اﺳ ﺐدواﻧ ﯽ و‬
‫ﻗﺎﻃﺮ و اﻻغدواﻧ ﯽ و در ﺗﻴﺮاﻧ ﺪازﯼ‪ .‬و در ﻏﻴ ﺮ اﻳﻨﻬ ﺎ ﻣﻼﺋﻜ ﻪ ﻣ ﯽﮔﺮﻳﺰﻧ ﺪ و ﻟﻌﻨ ﺖ‬
‫ﻣﯽآﻨﻨﺪ آﺴﯽ را آﻪ اﻳﻦ آﺎر ﻣﯽآﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻧﻴﺰ از ﺁن ﺣﻀﺮت )ص( ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آ ﻪ ه ﺮ ﻟﻬ ﻮ و ﺑ ﺎزﯼ آ ﻪ ﻣ ﻮﻣﻦ‬
‫ﺑﻜﻨﺪ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﮕﺮ در ﺗﻌﻠﻴﻢ اﺳﺐ آ ﺮدن‪ ،‬و ﺗﻴ ﺮ اﻧ ﺪاﺧﺘﻦ‪ ،‬و ﺑ ﺎ زن ﺧ ﻮد ﺑ ﺎزﯼ‬
‫آﺮدن آﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﺣﻖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬در ﻓﻘ ﻪ اﻟﺮﺿ ﺎ از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم رﺿ ﺎ)ع( ﻣ ﺬآﻮر اﺳ ﺖ آ ﻪ زﻳﻨﻬ ﺎر‬
‫ﭼﻮﮔﺎن ﺑﺎزﯼ ﻣﻜﻦ‪ ،‬آﻪ در ﺁن ﺣﺎل ﺷﻴﻄﺎن ﺑﺎ ﺗﻮ ﻣ ﯽﺗ ﺎزد و ﻓﺮﺷ ﺘﮕﺎن از او ﻧﻔ ﺮت‬
‫ﻣﯽآﻨﻨﺪ‪ .‬و اﮔ ﺮ آ ﺴﯽ در ﺁن ﺣ ﺎل ﭼﻬ ﺎر ﭘ ﺎﻳﺶ ﺑ ﺴﺮ در ﺁﻳ ﺪ و او ﺑﻤﻴ ﺮد ﻳﻜ ﺴﺮﻩ ﺑ ﻪ‬
‫ﺟﻬﻨﻢ ﻣﯽرود‪.‬‬

‫‪٥٥٠‬‬
‫‪ -‬ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ)ع( ﻓﺮﻣﻮد آ ﻪ ﭼﻨ ﺪ ﭼﻴ ﺰ اﺳ ﺖ آ ﻪ از اﺧ ﻼق ﻗ ﻮم‬
‫ﻟﻮط اﺳﺖ‪ :‬آﻤﺎن ﮔﻠﻮﻟﻪ اﻧﺪاﺧﺘﻦ‪ ،‬و ﺳﻨﮕﺮﻳﺰﻩ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‪ ،‬و ﻗﻨﺪران )ﺳ ﻘﺰ(‬
‫ﺧﺎﺋﻴﺪن در راهﻬﺎ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳ ﻨﺖ اﺳ ﺖ آ ﻪ در هﻨﮕ ﺎم ﺗﻴ ﺮ اﻧ ﺪاﺧﺘﻦ‪ ،‬ﻏ ﺮض ﻓﻘ ﻂ ﻟﻬ ﻮ ﻧﺒﺎﺷ ﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜ ﻪ‬
‫ﺗﻘﻮﻳﺖ دﻳﻦ و اﻳﻤﺎن و ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﺣﻠﻴﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎب اول‪ ،‬ﻓﺼﻞ ده ﻢ‪ ،‬و‬
‫ﺑﺎب ﭼﻬﺎردهﻢ‪ ،‬ﻓﺼﻞ دوازدهﻢ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﺑﺪرﺳ ﺘﯽ آ ﻪ ﻣﻼﺋﻜ ﻪ از ه ﺮ ﻧ ﻮع ﺑ ﺮد و ﺑﺎﺧ ﺖ و ﻣ ﺴﺎﺑﻘﻪ ﻣﺘﻨﻔﺮﻧ ﺪ و‬

‫اﻧﺠﺎمدهﻨﮕﺎن ﺁﻧﺮا ﻧﻔ ﺮﻳﻦ ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑﺠ ﺰ ﺷ ﺘﺮدواﻧﯽ و اﺳ ﺐدواﻧ ﯽ و ﺗﻴﺮاﻧ ﺪازﯼ‪ .‬و‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( ﺑﺎ اﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ زﻳﺪ ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻪ واﺳ ﺐدواﻧ ﯽ ﻓﺮﻣﻮدﻧ ﺪ‪) .‬وﺳ ﺎﺋﻞ‬
‫اﻟﺸﻴﻌﻪ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﺳﻴﺰدهﻢ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬وﻗﺘﯽ آﻪ ﺁدم وﻓﺎت آﺮد‪ ،‬ﺑﻤﺮگ‬
‫او اﺑﻠﻴﺲ و ﻗﺎﺑﻴﻞ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬و در زﻣ ﻴﻦ ﺑ ﺎ ه ﻢ اﺟﺘﻤ ﺎع آﺮدﻧ ﺪ و ﺁﻻت ﻃ ﺮب‬
‫را ﺳ ﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬و ه ﺮ ﭼ ﻪ در زﻣ ﻴﻦ از اﻳ ﻦ ﮔﻮﻧ ﻪ ﺁﻻت ه ﺴﺖ آ ﻪ ﻣ ﺮدم از ﺁن ﻟ ﺬت‬
‫ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ از ﺁﻧﺠﺎ ﭘﻴﺪا ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪) .‬وﺳﺎﻳﻞ‪ ،‬اﺑﻮاب ﻣﺎﻳﻜﺘﺴﺐ ﺑﻪ‪ ،‬ﺑﺎب ﺻﺪم(‪.‬‬

‫در اﺣﻜﺎم ﺳﻔﺮ‬

‫‪ -‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ از ﺣﻀﺮت ﺻﺎدق )ع( ﭘﺮﺳﻴﺪ آﻪ ﺑﻪ زﻣﻴﻨ ﯽ ﻣ ﯽروم آ ﻪ‬
‫ﭘﺮ از ﺑﺮف وﻳﺦ اﺳﺖ و ﭼﮕﻮﻧﻪ وﺿﻮ ﺳﺎزم؟ ﻓﺮﻣﻮد ﺗﻴﻤﻢ آﻦ و دﻳﮕ ﺮ ﺑ ﻪ هﻤﭽﻨ ﻴﻦ‬
‫زﻣﻴﻦ ﻣﺮو آﻪ دﻳﻦ ﺗﻮ در ﺁﻧﺠﺎ هﻼك ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬و در ﺣﺪﻳﺚ ﺻ ﺤﻴﺢ ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺷﺨ ﺼﯽ ﺑ ﻪ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻣﻮﺳ ﯽ‬
‫آ ﺎﻇﻢ)ع( ﮔﻔ ﺖ ﻣ ﯽﺧ ﻮاهﻢ ﺑ ﻪ ﺳ ﻔﺮ ﺑ ﺮوم‪ .‬ﻣ ﺮا دﻋ ﺎ آﻨﻴ ﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﭼ ﻪ روزﯼ‬
‫ﻣﯽروﯼ؟ ﻋﺮض آﺮد‪ :‬در روز دوﺷﻨﺒﻪ‪ ،‬از ﺑﺮاﯼ ﺑﺮآﺖ ﺁن روز‪ .‬زﻳﺮا ﻣﯽﮔﻮﻳﻨ ﺪ‬
‫ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا )ص( در ﺁن روز ﻣﺘﻮﻟ ﺪ ﺷ ﺪﻩاﻧ ﺪ‪ .‬ﺣ ﻀﺮت ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﻏﻠ ﻂ‬
‫آﺮدﻩاﻧﺪ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ﺧﺪا )ص( روز ﺟﻤﻌﻪ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬و هﻴﭻ روزﯼ ﺷﻮمﺗ ﺮ‬
‫از روز دوﺷﻨﺒﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬آﻪ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل )ص( در ﺁن روز وﻓﺎت آﺮد‪ ،‬و وﺣﯽ‬
‫ﺁﺳ ﻤﺎن در ﺁن روز از ﻣ ﺎ ﻣﻨﻘﻄ ﻊ ﺷ ﺪ‪ ،‬و در ﺁن روز ﺣ ﻖ ﻣ ﺎ را ﻏ ﺼﺐ آﺮدﻧ ﺪ‪ .‬و‬

‫‪٥٥١‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد ﻣﯽﺧﻮاهﯽ دﻻﻟﺖ آﻨﻢ ﺗﺮا ﺑﻪ روز ﺳﻬﻞ و ﺁﺳ ﺎﻧﯽ‪ ،‬آ ﻪ ﺧ ﺪا در ﺁن روز ﻧ ﺮم‬
‫آ ﺮد ﺁه ﻦ را از ﺑ ﺮاﯼ ﺣ ﻀﺮت داوود)ع(؟ ﮔﻔ ﺖ ﺑﻠ ﯽ‪ .‬ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﺁن روز‪ ،‬روز‬
‫ﺳﻪﺷﻨﺒﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬و در ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒﺮ از ﺣﻀﺮت ﺻﺎدق)ع( ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آ ﻪ ه ﺮ آ ﻪ ارادﻩ‬
‫ﺳ ﻔﺮﯼ داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳ ﺪ آ ﻪ در روز ﺷ ﻨﺒﻪ ﺳ ﻔﺮ آﻨ ﺪ‪ ،‬آ ﻪ اﮔ ﺮ ﺳ ﻨﮕﯽ از آ ﻮهﯽ‬
‫ﺑﺮﮔﺮدد در روز ﺷﻨﺒﻪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺁﻧﺮا ﺧﺪاﯼ ﺗﻌ ﺎﻟﯽ ﺑﺠ ﺎﯼ ﺧ ﻮد ﺑﺮﮔﺮداﻧ ﺪ‪ .‬و در ﺣ ﺪﻳﺚ‬
‫ﻣﻌﺘﺒ ﺮ ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا )ص( در روز ﭘ ﻨﺞﺷ ﻨﺒﻪ ﺑ ﻪ ﺳ ﻔﺮ‬
‫ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ آﻪ اﻳﻦ روز را ﺧﺪا و رﺳﻮل و ﻣﻼﺋﻜﻪ دوﺳﺖ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﺳ ﻔﺮﻣﻜﻦ در روز ﺳ ﻮم ﻣ ﺎﻩ و روز ﭼﻬ ﺎرم و روز ﭘ ﻨﺠﻢ و روز‬
‫ﺳ ﻴﺰدهﻢ و روز ﺷ ﺎﻧﺰدهﻢ و روز ﺑﻴ ﺴﺘﻢ و روز ﺑﻴ ﺴﺖ و ﭼﻬ ﺎرم و روز ﺑﻴ ﺴﺖ و‬
‫ﭘﻨﺠﻢ و روز ﺑﻴﺴﺖ و ﺷﺸﻢ‪ .‬و ﻇﺎهﺮا هﺸﺘﻢ ﻣﺎﻩ و ﺑﻴﺴﺖ و ﺳﻮم ﻣﺎﻩ ﻧﻴﺰ ﺑ ﺮاﯼ ﺳ ﻔﺮ‬
‫ﺧﻮب ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬هﺮ آﻪ ﺳ ﻔﺮ آﻨ ﺪ ﻳ ﺎ زن ﺑﺨﻮاه ﺪ و ﻣ ﺎﻩ در ﻋﻘ ﺮب ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺧ ﺪا ﺑ ﺪادش‬
‫ﺑﺮﺳﺪ‪) .‬ﺣﻠﻴﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎب ﭼﻬﺎردهﻢ‪ ،‬ﻓﺼﻞ اول(‪.‬‬

‫‪ -‬در ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم رﺿ ﺎ)ع( ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت‬

‫رﺳﻮل اآﺮم )ص( ﻓﺮﻣﻮد آﻪ هﺮ آﻪ روز ﺷﻨﺒﻪ ﺑﻪ ﻋﺰم ﺳ ﻔﺮ از ﺧﺎﻧ ﻪ ﺑﻴ ﺮون رود‬
‫و ﻋﻤﺎﻣﻪ ﺳﻔﻴﺪﯼ ﺑﺮ ﺳﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ آﻪ ﺗﺤﺖ اﻟﺤﻨﻚ ﺑ ﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬اﮔ ﺮ ﺑ ﺮود ﺑ ﻪ ﻧ ﺰد‬
‫آﻮهﯽ و ﺑﺨﻮاهﺪ ﺁﻧﺮا از ﺟﺎﯼ ﺑﺮآﻨﺪ‪ ،‬هﺮ ﺁﻳﻨﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ از اﻣﺎم ﻣﻮﺳﯽ)ع( ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ هﻔﺖ ﭼﻴﺰ اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫اﮔﺮ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺴﺎﻓﺮﯼ ﻇﺎهﺮ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮاﯼ او ﺷﻮم اﺳ ﺖ‪ :‬آﻼﻏ ﯽ آ ﻪ ﻓﺮﻳ ﺎد آﻨ ﺪ از‬
‫ﺟﺎﻧﺐ راﺳﺖ‪ ،‬و ﺳﮕﯽ آﻪ دﻣﺶ را ﻋﻠﻢ آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﮔﺮﮔﯽ آﻪ ﺑﺮ دم ﺧﻮد ﻧﺸﺴﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺁهﻮﺋﯽ آﻪ ﺟﺎﻧﺐ راﺳﺖ ﺑﻴﺎﻳﺪ و ﺑﺠﺎﻧﺐ ﭼﭗ ﺑﺮود‪ ،‬و ﺟﻐﺪﯼ آﻪ ﻓﺮﻳﺎد آﻨﺪ‪،‬‬
‫و زن ﭘﻴ ﺮ ﺳ ﻔﻴﺪ ﻣ ﻮﺋﯽ آ ﻪ از روﺑ ﺮو ﺑﻴﺎﻳ ﺪ‪ ،‬و ﻣ ﺎدﻩ اﻻﻏ ﯽ آ ﻪ ﮔﻮﺷ ﺶ را ﺑﺮﻳ ﺪﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬در ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒﺮ از ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ)ع( ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت‬
‫رﺳﻮل )ص( ﻓﺮﻣﻮد هﺮ آﻪ ﺑﻪ ﺳ ﻔﺮ رود‪ ،‬ﺑﺎﻳ ﺪ ﺑ ﺎ ﺧ ﻮد ﺑ ﺮدارد ﻋ ﺼﺎﺋﯽ از ﭼ ﻮب‬
‫ﺑﺎدام ﺗﻠ ﺦ‪ ،‬آ ﻪ ﺣﻘﺘﻌ ﺎﻟﯽ او را اﻳﻤ ﻦ ﮔﺮداﻧ ﺪ از ه ﺮ ﺳ ﺒﻊ درﻧ ﺪﻩ و ه ﺮ دزدﯼ و ه ﺮ‬

‫‪٥٥٢‬‬
‫ﺻ ﺎﺣﺐ زه ﺮﯼ ﺗ ﺎ ﺑ ﻪ اه ﻞ ﺧ ﻮد ﺑﺮﮔ ﺮدد‪ .‬و ﺑ ﺎ او هﻔﺘ ﺎد وهﻔ ﺖ ﻣﻠ ﻚ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ آ ﻪ از‬
‫ﺑﺮاﻳﺶ اﺳﺘﻐﻔﺎر آﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺮﮔﺮدد و ﻋﺼﺎ را ﺑﮕﺬارد‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻣﻮﺳ ﯽ)ع( ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﻣ ﻦ ﺿ ﺎﻣﻨﻢ ﺑ ﺮاﯼ آ ﺴﻴﻜﻪ ارادﻩ ﺳ ﻔﺮ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻋﻤﺎﻣﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺑﻨﺪد و ﺳﺮﻋﻤﺎﻣﻪ را در زﻳﺮ ﺗﺤ ﺖ اﻟﺤﻨ ﻚ آﻨ ﺪ‪ ،‬آ ﻪ از‬
‫دزد و ﻏﺮق ﺷﺪن و ﺳﻮﺧﺘﻦ در اﻣﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ ﺣ ﻀﺮت زﻳ ﻦاﻟﻌﺎﺑ ﺪﻳﻦ)ع( ﭼ ﻮن ﺑ ﻪ ﺳ ﻔﺮ‬
‫ﺣﺞ ﻳﺎ ﻋﻤﺮﻩ ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻟﻮز و ﺷﻜﺮ و ﻗﺎﺋﻮت ﺗﺮش و ﺷﻴﺮﻳﻦ ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮﻣﯽداﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬در اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺑ ﺴﻴﺎر وارد ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل )ص( ﺑ ﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ)ع( وﺻﻴﺖ ﻧﻤﻮد آﻪ‪ :‬ﻳﺎ ﻋﻠﯽ‪ ،‬هﺮﮔﺰ ﺗﻨﻬﺎ ﺑ ﻪ ﺳ ﻔﺮ ﻣ ﺮو آ ﻪ‬
‫آ ﺎر ﺷ ﻴﻄﺎن اﺳ ﺖ‪ .‬و دو ﺗ ﺎ ه ﻢ آ ﻪ ﺑﺮوﻧ ﺪ دو ﺷ ﻴﻄﺎﻧﻨﺪ‪ .‬و ﺳ ﻔﺮ از ﺳ ﻪ آ ﺲ آﻤﺘ ﺮ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬و از ﺟﻤﻊ اﺣﺎدﻳ ﺚ ﻣﻌﻠ ﻮم ﺷ ﺪﻩ آ ﻪ اﻗ ﻞ رﻓﻴﻘ ﺎن ﺳ ﻪ ﻧﻔﺮﻧ ﺪ و اآﺜﺮﺷ ﺎن هﻔ ﺖ‬
‫ﻧﻔﺮ‪ ،‬و آﻤﺘﺮ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﻮب ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬در ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق)ع( آ ﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻟﻘﻤﺎن ﭘﺴﺮ ﺧﻮد را ﻧﺼﻴﺤﺖ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ‪ :‬ﭼﻮن ﺳﻔﺮ آﻨﯽ ﺑ ﺎ ﮔﺮوه ﯽ و راﻩ‬
‫ﮔﻢ آﻨﻴﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻳﻚ آﺲ را ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ ﺧﺒﺮ راﻩ را از او ﻣﭙﺮﺳﻴﺪ آﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﺷﻴﻄﺎن ﺑﺎﺷ ﺪ آ ﻪ‬
‫ﺧﻮاهﺪ ﺷﻤﺎ را ﺣﻴﺮان آﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬در ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ از ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اآﺮم )ص( آﻪ‪ :‬ﺑﺮ ﺷﻤﺎ‬
‫ﺑ ﺎد راﻩ رﻓ ﺘﻦ در ﺳ ﻔﺮ‪ ،‬در ﺷ ﺐ‪ ،‬آ ﻪ زﻣ ﻴﻦ در ﺷ ﺐ ﭘﻴﭽﻴ ﺪﻩ ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ .‬و در ﺷ ﻜﻢ‬
‫رودﺧﺎﻧﻪهﺎ ﻓﺮود ﻧﻴﺎﺋﻴﺪ آﻪ ﻣﺤﻞ درﻧﺪﮔﺎن و ﻣﺎران اﺳﺖ‪ .‬و ﭼﻮن راﻩ را ﻏﻠﻂ رﻓﺘ ﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬هﻤﻴﺸﻪ ﺑﺠﺎﻧﺐ راﺳﺖ ﻣﻴﻞ آﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫و از ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ)ع( ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ اﮔﺮ در ﺳﻔﺮ راﻩ ﮔ ﻢ آﻨﻴ ﺪ‪،‬‬
‫ﻓﺮﻳﺎد آﻨﻴﺪ آﻪ "ﻳﺎ ﺻﺎﻟﺢ‪ ،‬اﻏﺜﻨﯽ"‪ .‬زﻳﺮا آﻪ از ﺑﺮادران ﻣﻮﻣﻦ ﺷﻤﺎ در ﻃﺎﻳﻔ ﻪ ﺟ ﻦ‪،‬‬
‫ﺷﺨﺼﯽ هﺴﺖ آﻪ ﻧﺎﻣﺶ ﺻﺎﻟﺢ اﺳﺖ و ﺟﻮاب ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ و راهﻨﻤﺎﺋﯽ ﻣﯽآﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ)ع( ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﭼﻮن ﺳﻔﺮ آﻨﻴﺪ ﻣﺮاﻗﺐ ﺑﺎﺷ ﻴﺪ آ ﻪ‬
‫ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ در ﻣﻴﺎن ﻣﺤﻤﻞهﺎ و آﺠﺎوﻩهﺎ ﺑﺪر ﻣﯽﺁﻳﺪ و ﺷﺘﺮان را رم ﻣﯽدهﻨ ﺪ‪ ،‬ﭘ ﺲ از‬
‫ﺁﻳﺔاﻟﻜﺮﺳﯽ آﻮﺗﺎهﯽ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬در ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ)ع( و اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ‬
‫ﺻﺎدق)ع( ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ ﻣﻜﺮوﻩ اﺳﺖ ﺑﻪ درﻳﺎ ﺳﻮار ﺷﺪن ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺗﺠ ﺎرت‪ .‬و از‬

‫‪٥٥٣‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ)ع( ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ ﺁن آﺲ آﻪ ﺑﺪرﻳﺎ ﺳﻮار ﺷﻮد ﺑﻘﺼﺪ ﺗﺠﺎرت‬
‫و ﻃﻠ ﺐ روزﯼ ﻧﻴﻜ ﻮ ﻣﻜ ﺮوﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬و در ﺣ ﺪﻳﺚ ﺻ ﺤﻴﺢ از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻣﺤﻤ ﺪ‬
‫ﺑﺎﻗﺮ)ع( ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ آﺴﻴﻜﻪ ﺑﻪ آﺸﺘﯽ ﺳﻮار ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺮاﯼ ﺗﺠﺎرت‪ ،‬اﻳﻤ ﺎن ﺧ ﻮد‬
‫را در ﻣﻌ ﺮض ﺗﻠ ﻒ ﻗ ﺮار دادﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬و در اﺧﺒ ﺎر ﻣﻌﺘﺒ ﺮﻩ وارد ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ﻧﻬﯽ ﻓﺮﻣﻮد از ﺳﻮار ﺷﺪن درﻳﺎ در وﻗﺖ هﻴﺠﺎن ﺁن‪) .‬ﺣﻠﻴﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪،‬‬
‫ﺑﺎب ﭼﻬﺎردهﻢ‪ ،‬ﻓﺼﻮل دوم‪ ،‬ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﺷﺸﻢ‪ ،‬هﺸﺘﻢ‪ ،‬ﻧﻬﻢ و دهﻢ(‪.‬‬

‫درﺑﺎرﻩ ﺣﻴﻮاﻧﺎت‬
‫‪ -‬از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻣﻮﺳ ﯽ آ ﺎﻇﻢ)ع( در ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫دوازدﻩ ﺻﻨﻒ ﺣﻴﻮاﻧﻨﺪ آﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣ ﺴﺦ ﺷ ﺪﻩاﻧ ﺪ‪ :‬ﭘ ﺲ ﻓﻴ ﻞ‪ ،‬ﭘﺎدﺷ ﺎهﯽ ﺑ ﻮد‬
‫آﻪ زﻧﺎ و ﻟﻮاﻃﻪ ﻣﯽآ ﺮد‪ .‬و ﺧ ﺮس‪ ،‬ﻋ ﺮب ﺑﺎدﻳ ﻪﻧ ﺸﻴﻨﯽ ﺑ ﻮد آ ﻪ دﻳ ﻮﺛﯽ ﻣ ﯽآ ﺮد‪ .‬و‬
‫ﺧﺮﮔ ﻮش‪ ،‬زﻧ ﯽ ﺑ ﻮد آ ﻪ ﺑ ﻪ ﺷ ﻮهﺮ ﺧ ﻮﻳﺶ ﺧﻴﺎﻧ ﺖ ﻣ ﯽآ ﺮد و ه ﻢ ﻏ ﺴﻞ ﺣ ﻴﺾ و‬
‫ﺟﻨﺎﺑ ﺖ ﻧﻤ ﯽآ ﺮد‪ .‬و ﺷ ﺐﭘ ﺮﻩ‪ ،‬ﺧﺮﻣ ﺎﯼ ﻣ ﺮدم را ﻣ ﯽدزدﻳ ﺪ‪ .‬و ﻣﻴﻤ ﻮن و ﺧ ﻮك‪،‬‬
‫ﺟﻤ ﺎﻋﺘﯽ ﺑﻮدﻧ ﺪ از ﺑﻨ ﯽاﺳ ﺮاﺋﻴﻞ آ ﻪ در روز ﺷ ﻨﺒﻪ ﻣ ﺎهﯽ ﺷ ﻜﺎر ﻣ ﯽآﺮدﻧ ﺪ‪ .‬و‬
‫ﺳﻮﺳﻤﺎر وﭼﻠﭙ ﺎ‪ ،‬ﺳ ﻪ ﮔﺮوه ﯽ دﻳﮕ ﺮ ﺑﻮدﻧ ﺪ از ﺑﻨ ﯽاﺳ ﺮاﺋﻴﻞ آ ﻪ در زﻣ ﺎن ﺣ ﻀﺮت‬
‫ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻪ ﻣﺎﺋ ﺪﻩ ﺁﺳ ﻤﺎﻧﯽ اﻳﻤ ﺎن ﻧﻴﺎوردﻧ ﺪ و ﻣ ﺴﺦ ﺷ ﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘ ﺲ ﮔﺮوه ﯽ از اﻳ ﺸﺎن ﺑ ﻪ‬
‫درﻳﺎ رﻓﺘﻨﺪ و ﮔﺮوهﯽ دﻳﮕ ﺮ ﺑ ﻪ ﺻ ﺤﺮا‪ .‬و ﻋﻘ ﺮب ﻣ ﺮد ﺳ ﺨﻦﭼﻴﻨ ﯽ ﺑ ﻮد‪ .‬و زﻧﺒ ﻮر‬
‫ﻗﺼﺎﺑﯽ ﺑﻮد آﻪ از ﺗﺮازو دزدﯼ ﻣﯽآﺮد‪ .‬و آﺮﮔﺪن ﻣﺮدﯼ ﺑﻮد آﻪ ﻣ ﺮدم ﺑ ﺎ اوﻋﻤ ﻞ‬
‫ﻗﺒﻴﺢ ﻣﯽآﺮدﻧﺪ‪) .‬ﺣﻠﻴﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎب ﺳﻴﺰدهﻢ‪ ،‬ﻓﺼﻞ هﺸﺘﻢ(‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ)ع( ﻓﺮﻣﻮد آﻪ هﺮ ﭘﺮﻧﺪﻩاﯼ و ﭼﻬﺎرﭘﺎﺋﯽ ﺑﻴ ﺎﻧﯽ دارد‪.‬‬
‫دراج ﻣ ﯽﮔﻮﻳ ﺪ‪" :‬اﻟ ﺮﺣﻤﻦ ﻋﻠ ﯽ اﻟﻌ ﺮش اﺳ ﺘﻮﯼ"‪ .‬و ﺧ ﺮوس ﻣ ﯽﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬ﺧ ﺪا را‬
‫ﻓﺮاﻣ ﻮش ﻧﻜ ﻦ‪ .‬و ﺷ ﺎهﻴﻦ ﻣ ﯽﮔﻮﻳ ﺪ‪" :‬ﺳ ﺒﺤﺎن اﷲ ﺣﻘ ﺎ ﺣﻘ ﺎ"‪ .‬و آ ﻼغ ﻣ ﯽﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬اﯼ‬
‫روزﯼدهﻨ ﺪﻩ ﺑﻔﺮﺳ ﺖ ﻣ ﺮا روزﯼ ﺣ ﻼل‪ .‬و اردك ﻣ ﯽﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬اﯼ ﺧﺪاوﻧ ﺪ‪ ،‬ﻣ ﻦ‬
‫ﮔﻨﺎهﻜﺎر را ﺑ ﺒﺨﺶ و ﺑﻴ ﺎﻣﺮز‪ .‬و ﺑﻠﺒ ﻞ ﻣ ﯽﮔﻮﻳ ﺪ‪" :‬ﻻ اﻟ ﻪ اﻻ اﷲ ﺣﻘ ﺎ ﺣﻘ ﺎ"‪ .‬و ﻓﺎﺧﺘ ﻪ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ‪ " :‬ﻳﺎ واﺣﺪ ﻳﺎ اﺣﺪ ﻳﺎ ﻓﺮد ﻳﺎ ﺻﻤﺪ"‪ .‬و ﺳﺒﺰﻩﻗﺒﺎ ﻣ ﯽﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬ﻣ ﻮﻻﯼ ﻣ ﻦ‪ ،‬ﻣ ﺮا‬
‫ﺁزاد آﻦ از ﺁﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ‪ .‬و ﭘﺮﺳﺘﻮك ﺳ ﻮرﻩ ﺣﻤ ﺪ ﻣ ﯽﺧﻮاﻧ ﺪ‪ .‬و ﺑﺰﻏﺎﻟ ﻪ ﻣ ﯽﮔﻮﻳ ﺪ آ ﻪ‪:‬‬
‫ﺧﺪاﻳﺎ‪ ،‬ﻣﺮگ ﭼﻪ زود ﺑﻪ ﻣﻦ رﺳﻴﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﮔﻨ ﺎهﻢ ﺳ ﻨﮕﻴﻦ و ﺑ ﺴﻴﺎر اﺳ ﺖ)!(‪ .‬و‬
‫ﻳﻮز ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ آﻪ‪" :‬ﻳﺎ ﻋﺰﻳﺰ ﻳ ﺎ ﺟﺒ ﺎر ﻳ ﺎ ﻣﺘﻜﺒ ﺮ ﻳ ﺎ اﷲ"‪ .‬و ﺷ ﺘﺮ ﻣ ﯽﮔﻮﻳ ﺪ آ ﻪ‪ :‬ﻣﻨ ﺰﻩ‬

‫‪٥٥٤‬‬
‫اﺳﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر‪ .‬و ﺷﻐﺎل ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ‪ :‬واوﻳ ﻼ ﺑ ﺮ ﮔﻨﺎهﻜ ﺎرﯼ آ ﻪ در ﮔﻨ ﺎﻩ ﺧ ﻮد ﻣ ﺼ ّﺮ‬
‫ﺑﺎﺷ ﺪ! و ﺳ ﮓ ﻣ ﯽﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬ﺑ ﺲ اﺳ ﺖ ﻣﻌ ﺼﻴﺖ ﺑ ﺪرﮔﺎﻩ ﺧ ﺪا‪ .‬و ﺧﺮﮔ ﻮش ﻣ ﯽﮔﻮﻳ ﺪ‪:‬‬
‫هﻼك ﻧﻜﻦ ﻣﺮا اﯼ ﺧﺪا ﺗﺎ ﺣﻤﺪ ﺗﻮ ﮔﻮﻳﻢ‪ .‬و روﺑﺎﻩ ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ‪ :‬دﻧﻴ ﺎ دار ﻓﺮﻳ ﺐ اﺳ ﺖ‪ .‬و‬
‫آﺮﮔﺪن ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻔﺮﻳﺎدم ﺑﺮس آﻪ هﻼك ﻣﯽﺷﻮم‪ .‬و ﻋﻘﺮب ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ آﻪ‪ :‬ﺑﺪﯼ ﭼﻴ ﺰ‬
‫ﺑﺪﯼ اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﺪرﺳﺘﯽ آﻪ هﻤﻪ ﺧﻼﻳﻖ اﻳﻦ ﻃﻮر ﺗﺴﺒﻴﺢ ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ‪).‬ﺣﻠﻴﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎب‬
‫دوازدهﻢ‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ(‬
‫‪ -‬در ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒﺮ از ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ)ع( ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻳﻜ ﯽ از‬
‫ﻣﻼﺋﻚ ﺣﺎﻣ ﻞ ﻋ ﺮش ﺑ ﺼﻮرت ﮔ ﺎو اﺳ ﺖ‪ .‬ﭘ ﺲ ﮔ ﺎو‪ ،‬ﺳ ﻴﺪ ﺣﻴﻮاﻧ ﺎت اﺳ ﺖ‪ .‬و ﭼ ﻮن‬
‫ﺑﻨﯽاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﮔﻮﺳ ﺎﻟﻪ ﭘﺮﺳ ﺘﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺁن ﻣﻠﻜ ﯽ آ ﻪ ﺑ ﺼﻮرت ﮔ ﺎو اﺳ ﺖ از ﺷ ﺮم ﺳ ﺮ ﺑ ﻪ‬
‫زﻳﺮ اﻓﻜﻨﺪ و ﺑﺎن ﺳﺒﺐ هﺮ ﮔﺎوﯼ ﭼﻨﻴﻦ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ از ﺷ ﺮم ﻧﮕ ﺎﻩ ﺑﺠﺎﻧ ﺐ ﺁﺳ ﻤﺎن‬
‫ﻧﻤﯽآﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬از ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق)ع( رواﻳ ﺖ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﭼ ﻮن ﻧﻤ ﺮود ﺁﺗ ﺶ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﺳ ﻮزاﻧﻴﺪن ﺣ ﻀﺮت اﺑ ﺮاهﻴﻢ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم اﻓﺮوﺧ ﺖ‪ ،‬ﺟ ﺎﻧﻮران از ﺧ ﺪا رﺧ ﺼﺖ‬
‫ﻃﻠﺒﻴﺪﻧﺪ آﻪ ﺁب ﺑﺮ ﺁﺗﺶ ﺑﺮﻳﺰﻧ ﺪ‪ .‬ﺣﻘﺘﻌ ﺎﻟﯽ هﻴﭽﻴ ﻚ را رﺧ ﺼﺖ ﻧ ﺪاد‪ ،‬ﺑﻐﻴ ﺮ از وزغ‬
‫را‪ .‬ﭘﺲ دو ﺛﻠﺚ ﺁن از ﺁﺗﺶ ﺳﻮﺧﺖ و ﻳﻚ ﺛﻠﺚ ﺁن ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﺻﺮﻩ آﻪ ﻣﺮﻏﯽ اﺳﺖ آﻪ ﺳﺮ ﺑﺰرﮔﯽ دارد و ﮔﻨﺠﺸﻚ را ﺷ ﻜﺎر ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪،‬‬
‫راهﻨﻤﺎﯼ ﺣﻀﺮت ﺁدم ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺑﻮد از ﺑﻼد ﺳﺮاﻧﺪﻳﺐ ﺗ ﺎ ﺑ ﻼد ﺟ ّﺪﻩ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﻣ ﺪت ﻳ ﻚ‬
‫ﻣﺎﻩ‪.‬‬
‫و اﻣ ﺎ ﭘﺮﺳ ﺘﻮك‪ ،‬ﮔﺮدﻳ ﺪن ﺁن در ه ﻮا ﺑ ﺮاﯼ ﺗﺄﺳ ﻒ و اﻧ ﺪوهﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﺮ‬
‫ﻣﻈﻠﻮﻣﻴﺖ اه ﻞﺑﻴ ﺖ رﺳ ﺎﻟﺖ ﭘﻨ ﺎﻩ دارد و ﺗ ﺴﺒﻴﺤﺶ ﺧﻮاﻧ ﺪن ﺳ ﻮرﻩ ﺣﻤ ﺪ اﺳ ﺖ و در‬
‫ﺁﺧﺮ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﯽ ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ‪" :‬وﻻاﻟﻀﺎﻟﻴﻦ"‪.‬‬
‫‪ -‬در ﺣﺪﻳﺚ از ﺣﻀﺮت ﺻﺎدق)ع( ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آ ﻪ از وﻗﺘﻴﻜ ﻪ ﺟﻨ ﺎب اﻣ ﺎم‬
‫ﺣ ﺴﻴﻦ)ع( را ﺷ ﻬﻴﺪ آﺮدﻧ ﺪ‪ ،‬ﺟﻐ ﺪ در روزه ﺎ ﭘﻴ ﺪا ﻧﻤ ﯽﺷ ﻮد‪ ،‬و در ﺷ ﺐ ﻇ ﺎهﺮ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ روزهﺎ روزﻩ ﻣﯽﮔﻴﺮد‪ ،‬و ﭼﻮن ﺷﺐ ﻣﯽﺷﻮد اﻓﻄ ﺎر ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪ ،‬و‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻧﺎﻟﻪ و ﮔﺮﻳﻪ ﻣﯽآﻨﺪ ﺑﺮ ﺟﻨﺎب اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ)ع(‪ ،‬ﺗﺎ ﺻ ﺒﺢ‪) .‬ﺣﻠﻴ ﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑ ﺎب‬
‫دوازدهﻢ‪ ،‬ﻓﺼﻮل هﺸﺘﻢ و ﻧﻬﻢ(‪.‬‬

‫‪٥٥٥‬‬
‫‪ -‬در ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒﺮ از ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ)ع( ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت‬
‫رﺳﻮلاﷲ )ص( ﻣﺮا ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ در ﺁﻧﺠﺎ ﺳﮕﻬﺎ را ﺑﻜﺸﻢ‪.‬‬
‫و از ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮلاﷲ )ص( ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺟﺒﺮﺋﻴ ﻞ ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﻣ ﺎ ﮔ ﺮوﻩ‬
‫ﻣﻼﺋﻜﻪ درﺧﺎﻧﻪاﯼ داﺧﻞ ﻧﻤﯽﺷﻮﻳﻢ آﻪ در ﺁﻧﺠﺎ ﺳﮓ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻇﺮﻓﯽ ﺑﺎﺷﺪ آ ﻪ در ﺁن‬
‫ﺑﻮل آﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫و در ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آ ﻪ ﻓﺎﺧﺘ ﻪاﯼ در ﺧﺎﻧ ﻪ اﻣ ﺎم ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ)ع(‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﯽ ﻣﯽآﺮد‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﻪ ﻣﯽداﻧﻴ ﺪ ﭼ ﻪ ﻣ ﯽﮔﻮﻳ ﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨ ﺪ ﻧ ﻪ‪ .‬ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺑ ﻪ زﺑ ﺎن‬
‫ﻋﺮﺑﯽ ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻓﻘﺪﺗﻜﻢ ﻓﻘﺪﺗﻜﻢ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﻧﻴﺴﺖ ﺷﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ ﺷﻮﻳﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺎ اﻳﻦ‬
‫ﻣﻠﻌﻮن را دﻓﻊ ﻣﯽآﻨﻴﻢ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از ﺁﻧﻜﻪ ﻣﺮا را دﻓﻊ آﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﺁﻧﺮا آﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬در ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻮﺛﻖ از ﺣﻀﺮت ﺻﺎدق)ع( ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ ﺳﮕﯽ آﻪ ﺳ ﻴﺎﻩ و‬
‫ﻳﻜﺮﻧﮓ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺳﻔﻴﺪ ﻳﻜﺮﻧ ﮓ ﻳ ﺎ ﺳ ﺮخ ﻳﻜﺮﻧ ﮓ‪ ،‬از ﻃﺎﻳﻔ ﻪ ﺟ ﻦ اﺳ ﺖ‪ .‬و ﺳ ﮕﻬﺎﯼ‬
‫اﺑﻠﻖ ﻣﺴﺦ ﺷﺪﻩاﻧﺪ از ﺟﻦ و اﻧﺲ‪.‬‬
‫و ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ه ﻴﭽﻜﺲ ﻧﻴ ﺴﺖ آ ﻪ ﺳ ﮕﯽ در ﺧﺎﻧ ﻪ ﻧﮕ ﺎﻩ دارد‪ ،‬ﻣﮕ ﺮ ﺁﻧﻜ ﻪ از‬
‫ﺛﻮاب اﻋﻤﺎﻟﺶ روزﯼ ﻳﻚ ﻗﻴﺮاط آﻢ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ)ع( ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﺳﮕﻬﺎﺋﯽ آﻪ ﺗﻤﺎم ﺑﺪﻧﺸﺎن ﺳﻴﺎﻩ اﺳﺖ‬
‫از ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺟﻨﻴﺎن هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﻓﺮﻣﻮد آﻪ اردك‪ ،‬ﮔﺎوﻣﻴﺶ ﻣﺮﻏﺎن اﺳ ﺖ‪ ،‬ﭼ ﻮن ﻟﺠ ﻦ ﻣ ﯽﺧ ﻮرد‪ .‬و ﻣ ﺮغ‬
‫ﺧ ﺎﻧﮕﯽ‪ ،‬ﺧ ﻮك ﻣﺮﻏ ﺎن اﺳ ﺖ‪ ،‬زﻳ ﺮا آ ﻪ ﻓ ﻀﻠﻪ ﺁدﻣ ﯽ ﻣ ﯽﺧ ﻮرد‪ .‬و دراج ﺣﺒ ﺸﯽ‬
‫ﻣﺮﻏﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬در ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒﺮ از ﺣﻀﺮت ﺻﺎدق)ع( ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آ ﻪ ﺑ ﺎآﯽ ﻧﻴ ﺴﺖ ﺑ ﻪ‬
‫آﺸﺘﻦ ﻣﻮرﭼﻪ‪ ،‬ﺧﻮاﻩ ﺁزارت ﺑﻜﻨﺪ و ﺧﻮاﻩ ﻧﻜﻨﺪ‪.‬‬
‫و از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم رﺿﺎ)ع( در ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻣﻨﻘﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ در ه ﺮ ﺑ ﺎل‬
‫هﺪه ﺪ ﺑ ﻪ زﺑ ﺎن ﺳ ﺮﻳﺎﻧﯽ ﻧﻮﺷ ﺘﻪ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺁل ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑﻬﺘ ﺮﻳﻦ ﺧﻼﻳ ﻖ ه ﺴﺘﻨﺪ‪) .‬هﻤ ﺎن‬
‫آﺘﺎب‪ ،‬ﺑﺎب دوازدهﻢ‪ ،‬ﻓﺼﻮل ﺳﻮم و هﻔﺘﻢ و هﺸﺘﻢ و ﻧﻬﻢ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﺣ ﻀﺮت ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ اﻟﺤ ﺴﻴﻦ)ع( ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬آ ﻪ ﺁن آﺎآ ﻞ آ ﻪ ﺑ ﺮ ﺳ ﺮ هﻮﺟ ﻪ‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬از دﺳﺖ ﻣﺎﻟﻴﺪن ﺣﻀﺮت ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻬ ﻢ رﺳ ﻴﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬زﻳ ﺮا آ ﻪ روزﯼ هﻮﺟ ﻪ‬
‫ﻧ ﺮﯼ ﺧﻮاﺳ ﺖ ﺑ ﺎ ﻣ ﺎدﻩ ﺧ ﻮد ﺟﻤ ﻊ ﺷ ﻮد و ﻣ ﺎدﻩ ﻣ ﻀﺎﻳﻘﻪ ﻣ ﯽآ ﺮد‪ .‬ﻧ ﺮ ﮔﻔ ﺖ آ ﻪ‬

‫‪٥٥٦‬‬
‫ﻣﯽﺧﻮاهﻢ ﻓﺮزﻧﺪﯼ ﺑﻬﻢ رﺳﺪ آﻪ ﺧﺪا ﻳﺎد آﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﺎدﻩ راﺿﯽ ﺷﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪ‬
‫آ ﻪ ﺟﻮﺟ ﻪ را ﺑﻴ ﺮون ﺑﻴ ﺎورد‪ .‬ﻧﺎﮔﻬ ﺎن دﻳﺪﻧ ﺪ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت ﺳ ﻠﻴﻤﺎن)ع( ﺑ ﺎ ﻟ ﺸﻜﺮش‬
‫ﻣﯽﺁﻳﻨﺪ و ﻣﺮﻏﺎن ﺑﺮ ﺳﺮش ﺳﺎﻳﻪ آﺮدﻩاﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﺎدﻩ ﻣﻠﺨﯽ ﺑﺮاﯼ ﺟﻮﺟﻪ ﺧ ﻮد ﭘﻨﻬ ﺎن‬
‫آﺮدﻩ ﺑﻮد و ﻧﺮ ﺧﺮﻣﺎﺋﯽ ﭘﻨﻬﺎن آﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺁن دو را ﺑﻨﺰد ﺣﻀﺮت ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺁوردﻧﺪ و‬
‫او هﺪﻳﻪ اﻳﺸﺎن را ﻗﺒﻮل ﻧﻤ ﻮد و ﻟ ﺸﻜﺮ ﺧ ﻮد را از ﺟﺎﻧ ﺐ ﺗﺨ ﻢ اﻳ ﺸﺎن ﺑﺠﺎﻧ ﺐ دﻳﮕ ﺮ‬
‫رواﻧﻪ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬و دﺳﺖ ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﻣﺎﻟﻴ ﺪ ﭘ ﺲ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﺳ ﺒﺐ ﺁن آﺎآ ﻞ ﺑ ﺮ ﺳ ﺮ اﻳ ﺸﺎن‬
‫ﺑﻬﻢ رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم رﺿ ﺎ)ع( ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﺑ ﺎآﯽ ﻧﻴ ﺴﺖ ﺷ ﺐ ﻣﺮﻏ ﺎن را از‬
‫ﺁﺷﻴﺎنهﺎ ﮔﺮﻓﺘﻦ‪.‬‬
‫‪ -‬و در ﺣ ﺪﻳﺚ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻃ ﺎووس ﻳﻤ ﺎﻧﯽ ﺑ ﻪ ﺧ ﺪﻣﺖ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ‬
‫ﺻ ﺎدق)ع( ﺁﻣ ﺪ‪ .‬ﺣ ﻀﺮت از او ﭘﺮﺳ ﻴﺪ آ ﻪ ﺗ ﻮﺋﯽ ﻃ ﺎووس؟ ﮔﻔ ﺖ ﺑﻠ ﯽ‪ .‬ﺣ ﻀﺮت‬
‫ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﻃﺎووس ﻣﺮغ ﺷﻮﻣﯽ اﺳﺖ آﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺣﺖ هﺮ ﮔﺮوهﯽ داﺧﻞ ﺷﻮد‪ ،‬اﻳ ﺸﺎن‬
‫را ﺁوارﻩ ﻣﯽآﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم رﺿﺎ)ع( در ﺣﺪﻳﺜﯽ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺟﻐ ﺪ در‬
‫زﻣﺎن ﺳﺎﺑﻖ در ﺧﺎﻧﻪهﺎ ﺟﺎ ﻣﯽآﺮد و در وﻗﺖ ﻃﻌﺎم ﺧﻮردن ﻧﺰدﻳﻚ ﺳﻔﺮﻩ ﻣﯽﺁﻣﺪ و‬
‫ﻃﻌ ﺎم ﺑﻨ ﺰدش ﻣ ﯽرﻳﺨﺘﻨ ﺪ و ﻣ ﯽﺧ ﻮرد‪ .‬ﭼ ﻮن ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺣ ﺴﻴﻦ)ع( را ﺷ ﻬﻴﺪ‬
‫آﺮدﻧﺪ‪ ،‬از ﺁﺑﺎداﻧﯽ ﺑﻴﺮون رﻓﺖ و در ﺧﺮاﺑﻪه ﺎ و آﻮهﻬ ﺎ و ﺻ ﺤﺮاهﺎ ﺟ ﺎ ﮔﺮﻓ ﺖ‪ .‬و‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺪ اﻣﺘﯽ هﺴﺘﻴﺪ ﺷﻤﺎ آﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧﻮد را ﻣﯽآ ﺸﻴﺪ و ﻣ ﻦ اﻳﻤ ﻦ ﻧﻴ ﺴﺘﻢ از‬
‫ﺷﻤﺎ آﻪ ﻣﺮا هﻢ ﺑﻜﺸﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣﻀﺮت ﻳﻌﻘﻮب ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬زﻧﺎ ﻣﻜﻦ‪ ،‬آﻪ ﻣﺮﻏﯽ آﻪ‬
‫زﻧﺎ ﻣﯽآﻨﺪ)!( ﭘﺮهﺎﻳﺶ ﻣﯽرﻳﺰد‪.‬‬
‫از ﺣﻀﺮت رﺳ ﻮل )ص( ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺣﻴﻮاﻧ ﺎت ﺑ ﺴﻴﺎر در ﺧﺎﻧ ﻪ ﻧﮕ ﺎﻩ‬
‫دارﻳﺪ آﻪ ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﺸﻐﻮل ﺷﻮﻧﺪ و ﻃﻔﻼن ﺷﻤﺎ را ﺿﺮر ﻧﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ)ع( ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ ﺧﻮب اﺳﺖ ﺣﻴﻮاﻧ ﺎت در‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﻧﮕﺎﻩ داﺷﺘﻦ ﻣﺜﻞ آﺒﻮﺗﺮ و ﻣﺮغ و ﺑﺰﻏﺎﻟﻪ‪ .‬ﺗﺎ ﺁﻧﻜﻪ اﻃﻔﺎل ﺟﻨﻴﺎن ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﺑ ﺎزﯼ‬
‫آﻨﻨﺪ و ﺑﺎ اﻃﻔﺎل ﺷﻤﺎ ﺑﺎزﯼ ﻧﻜﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬از ﺣﻀﺮت ﺻﺎدق)ع( ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آ ﻪ آﺒ ﻮﺗﺮ از ﻣﺮﻏ ﺎن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮاﻧ ﺴﺖ‪،‬‬
‫و هﺮ ﺧﺎﻧﻪاﯼ آﻪ در ﺁن آﺒﻮﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺁﻓﺘﯽ از ﺟﻦ ﺑﻪ اهﻞ ﺧﺎﻧﻪ ﻧﻤﯽرﺳ ﺪ‪ .‬زﻳ ﺮا آ ﻪ‬

‫‪٥٥٧‬‬
‫ﺑ ﯽﺧ ﺮدان اﺟﻨ ﻪ ﺑ ﺎ ه ﻢ ﺑ ﺎزﯼ ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ در ﺁن ﺧﺎﻧ ﻪ‪ ،‬و ﻣﺘﻮﺟ ﻪ ﺁدﻣ ﯽ ﻧﻤ ﯽﺷ ﻮﻧﺪ‪ .‬و‬
‫ﻓﺮﻣﻮد آﻪ آﺒﻮﺗﺮ دﻋﺎآﺮدﻩ ﺣﻀﺮت ﻧﻮع ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬از داود ﺑ ﻦ ﻓﺮﻗ ﺪ ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﮔﻔ ﺖ‪ :‬در ﺧﺎﻧ ﻪ ﺣ ﺼﺮت ﺻ ﺎدق)ع(‬
‫آﺒﻮﺗﺮ راﻋﺒﯽ دﻳﺪم آﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﻣ ﯽداﻧ ﯽ اﻳ ﻦ آﺒ ﻮﺗﺮ ﭼ ﻪ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ؟ ﮔﻔﺘﻢ ﻧﻪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻣﯽآﻨﺪ ﺑﺮ ﻗﺎﺗﻼن ﺟﻨﺎب اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ )ع(‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق)ع( ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﺟﻨ ﺎب اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ)ع( ﭼ ﺎهﯽ آﻨ ﺪﻩ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﺒ ﺮ دادﻧ ﺪ ﺑ ﻪ ﺁن ﺟﻨ ﺎب آ ﻪ ﺟﻨﻴ ﺎن ﺳ ﻨﮓ در ﺁن ﭼ ﺎﻩ ﻣ ﯽاﻧﺪازﻧ ﺪ‪ .‬ﺣ ﻀﺮت‬
‫ﺁﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺮ ﺳﺮ ﺁن ﭼﺎﻩ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﯼ ﻗﻮم ﺟ ﻦ‪ ،‬دﺳ ﺖ از اﻳ ﻦ ﻋﻤ ﻞ ﺑﺮدارﻳ ﺪ وﮔﺮﻧ ﻪ‬
‫آﺒﻮﺗﺮ در اﻳﻦ ﭼﺎﻩ ﺟﺎ ﻣﯽدهﻢ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣﻀﺮت ﺻﺎدق)ع( ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﭘﺮﺳﺘﻮ ﻣ ﺮغ ﻣ ﺎ اﺳ ﺖ‪ .‬زﻳ ﺮا از اﻧ ﺪوﻩ ﺑ ﺮ‬
‫ﻣﻈﻠﻮﻣﻴﺖ اهﻞﺑﻴﺖ رﺳﺎﻟﺖ در هﻮا ﻣﯽﮔﺮدد و ﺳﻮرﻩ اﻟﺤﻤﺪ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬و ﺑﺪرﺳ ﺘﻴﻜﻪ‬
‫در ﺁﺧ ﺮ ه ﺮ ﺧﻮاﻧﻨ ﺪﮔﯽ ﻣ ﯽﮔﻮﻳ ﺪ "وﻻاﻟ ﻀﺎﻟﻴﻦ"‪) .‬هﻤ ﺎن آﺘ ﺎب‪ ،‬ﺑ ﺎب دوازده ﻢ‪،‬‬
‫ﻓﺼﻮل ﺷﺸﻢ و هﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺑﺎب ﺳﻴﺰدهﻢ‪ ،‬ﻓﺼﻞ هﺸﺘﻢ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اآﺮم )ص( ﻓﺮﻣﻮد آ ﻪ‪ :‬ﺳ ﻪ آ ﺲ ﺑ ﺮ ﻳ ﻚ ﭼﻬﺎرﭘ ﺎ ردﻳ ﻒ‬

‫ﻧﺸﻮﻧﺪ آﻪ ﻳﻜﯽ از اﻳﺸﺎن ﻣﻠﻌﻮن اﺳﺖ‪ ،‬و اﻗﺮب ﺁن آﺲ اﺳﺖ آﻪ ﭘﻴﺶ ﻧﺸﺴﺘﻪ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫و ﻧﻴﺰ ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ دﻳﺪﻧﺪ ﺷﺘﺮﯼ را آﻪ ﺑﺎر ﺑﺮ ﭘ ﺸﺘﺶ اﺳ ﺖ و ﭘ ﺎﻳﺶ ﺑ ﺴﺘﻪ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ آﻪ ﺻﺎﺣﺐ اﻳﻦ ﺷﺘﺮ را ﺑﮕﻮﺋﻴﺪ آﻪ ﻣﺮاﻗﺐ ﺧﻮد ﺑﺎﺷﺪ در روز ﻗﻴﺎﻣ ﺖ‪ ،‬آ ﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺷﺘﺮ ﺑﺎ او ﺧﺼﻮﻣﺖ ﺧﻮاهﺪ آﺮد‪ .‬و ﻓﺮﻣﻮدﻧ ﺪ آ ﻪ‪ :‬اﮔ ﺮ ﺁب ﺑ ﺮ ﭼﻬﺎرﭘ ﺎ ﻋﺮﺿ ﻪ‬
‫آﻨﻴ ﺪ و او ﻧﺨ ﻮرد‪ ،‬ﺑ ﺮ روﻳ ﺶ ﭼﻴ ﺰﯼ ﻧﺰﻧﻴ ﺪ‪ .‬زﻳ ﺮا آ ﻪ ﺗ ﺴﺒﻴﺢ ﭘﺮوردﮔ ﺎر ﺧ ﻮد‬
‫ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣﻀﺮت رﺳ ﻮل اآ ﺮم )ص( ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﺑ ﺮ آﻮه ﺎن ه ﺮ ﺷ ﺘﺮﯼ ﺷ ﻴﻄﺎﻧﯽ‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺁﻧﺮا ﻧﺮم آﻨﻴﺪ ﺑﺎ ﺑﺴﻢ اﷲ ﮔﻔﺘﻦ در وﻗﺖ ﺳﻮار ﺷﺪن‪.‬‬
‫و ﻓﺮﻣﻮد آ ﻪ‪ :‬ه ﺮ ﺷ ﺘﺮﯼ آ ﻪ هﻔ ﺖ ﻣﺮﺗﺒ ﻪ ﺁﻧ ﺮا ﺑ ﻪ ﺣ ﺞ ﺑﺒﺮﻧ ﺪ و در ﻣﻮﻗ ﻒ‬
‫ﻋﺮﻓ ﺎت ﺣﺎﺿ ﺮ ﺷ ﻮد‪ ،‬اﻟﺒﺘ ﻪ ﺣﻘﺘﻌ ﺎﻟﯽ او را از ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳ ﺎن ﺑﻬ ﺸﺖ ﮔﺮداﻧ ﺪ‪ .‬و در‬
‫ﺣﺪﻳﺜﯽ ﭘﻨﺞ ﻣﺮﺗﺒﻪ و در ﺣﺪﻳﺜﯽ هﻢ ﺳﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ وارد ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٥٥٨‬‬
‫و ﻧﻴﺰ ﺁن ﺣﻀﺮت )ص( ﺑﻪ ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ)ع( ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ زﻳﻨﻬ ﺎر‬
‫ﺳ ﻮار ﻣ ﺸﻮ ﺑ ﺮ ﻣﻴﺜ ﺮﻩ ﺳ ﺮخ‪ ،‬آ ﻪ ﺁن از ﭼﻴﺰه ﺎﺋﯽ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺷ ﻴﻄﺎن ﺑ ﺮ ﺁن ﺳ ﻮار‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و ﻣﻴﺜﺮﻩ ﺑﺎِﻟﺶ زﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺑﺮ روﯼ ﺟﻬﺎز ﺷﺘﺮ ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﻧﻴﺰ از ﺣﻀﺮت )ص( ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ ﭼﻮن آﺴﯽ در وﻗﺖ ﺳ ﻮار ﺷ ﺪن‪،‬‬
‫ﺑﺴﻢ اﷲ ﻧﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺷﻴﻄﺎن ردﻳﻒ او ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ او ﻣ ﯽﮔﻮﻳ ﺪ ﺧﻮاﻧﻨ ﺪﮔﯽ ﺑﻜ ﻦ‪ .‬و اﮔ ﺮ‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﯽ ﺑﻜﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎو ﻣ ﯽﮔﻮﻳ ﺪ آ ﻪ ﺁرزوه ﺎﯼ ﻣﺤ ﺎل ﺑﻜ ﻦ‪ ،‬ﭘ ﺲ او ﭘﻴﻮﺳ ﺘﻪ در‬
‫ﺁرزو اﺳﺖ ﺗﺎ ﭘﺎﺋﻴﻦ ﺁﻳﺪ‪.‬‬
‫و ﻧﻴ ﺰ ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ‪ :‬از ﻣﻴ ﺎن ﻗﻄ ﺎر ﺷ ﺘﺮ ﺑ ﺪر ﻧﺮوﻳ ﺪ‪ ،‬زﻳ ﺮا آ ﻪ ه ﻴﭻ ﻗﻄ ﺎر‬
‫ﺷﺘﺮﯼ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ ﺁﻧﻜﻪ ﻣﻴﺎن هﺮ دو ﺷﺘﺮ ﺁن ﻳﻚ ﺷﻴﻄﺎن هﺴﺖ‪.‬‬
‫و ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﻣﻴﻤﻨ ﺖ اﺳ ﺐ‪ ،‬در ﺳ ﺮخ و ﺳ ﻴﺎﻩ و ﭘﻴ ﺸﺎﻧﯽ ﺳ ﻔﻴﺪ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺳ ﻪ‬
‫دﺳﺖ و ﭘﺎﻳﺶ ﺳﻔﻴﺪ ﺑﺎﺷﺪ و دﺳﺖ راﺳﺘﺶ ﺳ ﻔﻴﺪﯼ ﻧﺪاﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪) .‬ﺣﻠﻴ ﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑ ﺎب‬
‫ﺳﻴﺰدهﻢ‪ ،‬و ﻓﺼﻮل دوم و ﺳﻮم و ﭼﻬﺎرم(‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ)ع( ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳ ﺎن ﻧ ﺰد ﻣ ﻦ اﻻغ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق)ع( ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ هﺮﮔ ﺎﻩ ﭼﻬﺎرﭘ ﺎﺋﯽ در زﻳ ﺮ‬
‫آ ﺴﯽ ﺑ ﻪ زﻣ ﻴﻦ ﺑﺨ ﻮرد و ﺻ ﺎﺣﺒﺶ از روﯼ ﻏ ﻀﺐ ﺑ ﺎو ﺑﮕﻮﻳ ﺪ‪" :‬ﺗﻌ ﺴﺖ" ﻳﻌﻨ ﯽ‬
‫هﻼك ﺷﻮﯼ‪ ،‬ﭼﻬﺎرﭘﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺪو ﺑﮕﻮﻳﺪ‪" :‬ﺗﻌﺲ اﻋﺎﺻﻨﺎ ﻟﻠﺮب" ﻳﻌﻨﯽ هﻼك ﺷﻮد از ﻣ ﺎ‬
‫دو ﺗﺎ هﺮ آﺪام آﻪ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد ﺑﻴﺸﺘﺮ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﺑ ﻪ دو ﺳ ﻨﺪ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ از ﺁن ﺣ ﻀﺮت)ع( و از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻣﻮﺳ ﯽ‬
‫آﺎﻇﻢ)ع( ﻣﻨﻘﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ه ﺮ ﭼﻬﺎرﭘ ﺎﺋﯽ آ ﻪ ﺻ ﺎﺣﺒﺶ ﺧﻮاه ﺪ ﺑ ﺮ او ﺳ ﻮار ﺷ ﻮد‪،‬‬
‫ﺑﮕﻮﻳﺪ ‪" :‬اﻟﻠﻬﻢ اﺟﻌﻠﻪ ﻟﯽ رﺣﻴﻤﺎ" ﻳﻌﻨﯽ ﺧﺪاوﻧﺪا او را ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻬﺮﺑﺎن ﮔﺮدان‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ‪ :‬ﺁﻳ ﺎ ﺷ ﺮم ﻧﻤ ﯽآﻨﻴ ﺪ آ ﻪ ﺷ ﻤﺎ ﺑ ﺮ روﯼ ﭼﻬﺎرﭘ ﺎﯼ ﺧ ﻮد‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﯽ ﻣﯽآﻨﻴﺪ و او در زﻳﺮ ﺷﻤﺎ ﺗﺴﺒﻴﺢ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد را ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ؟‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺷ ﺘﺮان ﺳ ﻴﺎﻩ ﺑ ﻪ ﺻ ﻮرت ﺑﺨﺮﻳ ﺪ آ ﻪ ﻋﻤﺮﺷ ﺎن زﻳ ﺎد اﺳ ﺖ‪ .‬و‬
‫ﺷﺘﺮان ﺳﺮخ ﻣﻮ ﻧﺨﺮﻳﺪ آﻪ ﻋﻤﺮﺷﺎن آﻮﺗﺎهﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻣﻮﺳ ﯽ آ ﺎﻇﻢ)ع( ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ه ﺮ آ ﻪ ﻧﮕ ﺎﻩ دارد اﺳ ﺐ ﺳ ﺮخ‬
‫ﻣ ﻮﺋﯽ را آ ﻪ در ﭘﻴ ﺸﺎﻧﻴﺶ ﺳ ﻔﻴﺪﯼ ﺑ ﻮدﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ )و ﺑﻬﺘ ﺮ اﺳ ﺖ ﻧ ﺰد ﻣ ﻦ آ ﻪ ﺳ ﻔﻴﺪﯼ‬

‫‪٥٥٩‬‬
‫ﭘﻴﺸﺎﻧﯽ او ﺗﺎ ﺑﻴﻨﯽ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻬﺎر دﺳ ﺖ و ﭘ ﺎﻳﺶ ﻧﻴ ﺰ ﺳ ﻔﻴﺪ ﺑﺎﺷ ﺪ(‪ ،‬ﭘ ﺲ ﺧﺎﻧ ﻪاﯼ‬
‫آﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺐ در ﺁن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﻘﺮ و ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﯽ داﺧﻞ ﺁن ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺸﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ‪ :‬در ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳ ﺎن ﺑ ﻮدن ﻳﻜﺮﻧ ﮓ آﺮاه ﺖ دارد ﻣﮕ ﺮ اﻻغ و‬
‫ﻗﺎﻃﺮ‪ .‬و ﻧﺸﺎﻧﻬﺎﯼ ﺳﻔﻴﺪ در اﻻغ و ﻗﺎﻃﺮ آﺮاهﺖ دارد ﻣﮕﺮ ﺁﻧﻜ ﻪ در ﻗ ﺎﻃﺮ ﺗ ﺎ ﺑﻴﻨ ﯽ‬
‫آﺸﻴﺪﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺗﺎزﻩ ﺁﻧﻬﻢ ﺗﻌﺮﻳﻔﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣﻮد آﻪ‪ :‬ﺗﻨﺪ راﻩ رﻓﺘﻦ ﺳﻮارﻩ ﻳﺎ ﭘﻴﺎدﻩ ﺑﺮاﯼ ﻣﻮﻣﻦ ﻗﺒﺎﺣﺖ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬در ﺑﻴﻨﯽ هﺮ ﭼﻬﺎرﭘﺎﺋﯽ ﺷﻴﻄﺎﻧﯽ هﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﭼ ﻮن ﺧﻮاهﻴ ﺪ ﺁﻧ ﺮا‬
‫ﻟﺠﺎم آﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻢاﷲ ﺑﮕﻮﺋﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣﻮد هﺮ آﻪ اﺳﺒﯽ ﺑﺨﺮد و ﻧﮕﺎﻩ دارد در اﻧﺘﻈﺎر ﺧﺮوج ﻣ ﺎ اه ﻞﺑﻴ ﺖ‪،‬‬
‫ﺣﻘﺘﻌ ﺎﻟﯽ روزﯼ او را ﺑﺮﺳ ﺎﻧﺪ و ﺁرزوه ﺎﻳﺶ را ﺑ ﺮﺁورد‪ ) .‬هﻤ ﺎن آﺘ ﺎب‪ ،‬ﺑ ﺎب‬
‫ﺳﻴﺰدهﻢ‪ ،‬ﻓﺼﻮل اول و ﺳﻮم و ﭼﻬﺎرم و هﺸﺘﻢ(‪.‬‬

‫در ﺑﺎرﻩ اﻃﻌﻤﻪ و اﺷﺮﺑﻪ‬

‫‪ -‬ﺑﺪاﻧﻜﻪ ﺟﻮ ﺧ ﻮردن از ﺷ ﻌﺎر ﭘﻴ ﺎﻣﺒﺮان اﺳ ﺖ‪ ،.‬و در ﺣ ﺪﻳﺚ اﺳ ﺖ آ ﻪ در‬
‫هﻴﭻ ﺷﻜﻤﯽ ﻗﺮار ﻧﮕﻴﺮد‪ ،‬اﻻ هﺮ ﻣﺮﺿ ﯽ آ ﻪ در ﺁن ﺑﺎﺷ ﺪ ﺑﻴ ﺮون آﻨ ﺪ‪ .‬و ﺟ ﻮ ﻗ ﻮت‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان اﺳﺖ‪.‬‬
‫و در ﺣ ﺪﻳﺚ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﮔﻮﺷ ﺖ ﺳ ﻴﺪ ﻃﻌﺎﻣﻬ ﺎ اﺳ ﺖ در دﻧﻴ ﺎو ﺁﺧ ﺮت‪ .‬و‬
‫ﺣﻀﺮت رﺳﺎﻟﺖ ﭘﻨﺎﻩ )ص( ﮔﻮﺷﺖ ﺳﺮ دﺳ ﺖ را دوﺳ ﺖ ﺗ ﺮ ﻣ ﯽداﺷ ﺘﻨﺪ‪ .‬و ﮔﻮﺷ ﺖ‬
‫ﻗﺎﻟﻴﭽ ﻪ ﺑ ﺪﺗﺮﻳﻦ ﮔﻮﺷﺘﻬﺎﺳ ﺖ ﭼ ﻪ ﺑ ﻪ ﻣﺤ ﻞ ﺑ ﻮل ﻧﺰدﻳﻜﺘ ﺮ اﺳ ﺖ و از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم‬
‫ﻣﻮﺳﯽ آﺎﻇﻢ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﮔﻮﺷ ﺖ ﺣﺒ ﺎرﯼ ﺑﻮاﺳ ﻴﺮ و درد ﭘ ﺸﺖ را‬
‫ﻧﺎﻓﻊ اﺳﺖ و ﻗﻮت ﺟﻤﺎع ﻣﯽدهﺪ‪ .‬و از ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻣﻨﻘ ﻮل‬
‫اﺳ ﺖ آ ﻪ ﮔﻮﺷ ﺖ ﮔ ﺎو ﺑ ﺎ ﺑ ﺮگ ﭼﻐﻨ ﺪر ﺧ ﻮردن ﺑ ﺮص را ﺑﺮﻃ ﺮف ﻣ ﯽﺳ ﺎزد‪ .‬و‬
‫ﺳ ﺮآﻪ ﻃﻌ ﺎم اﻧﺒﻴﺎﺳ ﺖ و ﺷ ﻬﻮت زﻧ ﺎن را ﺑﺮﻃ ﺮف ﻣ ﯽﺳ ﺎزد‪ .‬و زﻳﺘ ﻮن ﺑﺎده ﺎ را‬
‫ﻣﯽﺷﻜﻨﺪ‪ .‬و ﻋﺴﻞ ﺟﻬﺖ ﺁب ﭘﺸﺖ ﻧﺎﻓﻊ اﺳﺖ‪ .‬و ﺷﻴﺮ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺳ ﻴﺎﻩ ﻧ ﺎﻓﻊﺗ ﺮ اﺳ ﺖ از‬
‫ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺳﺮخ‪ .‬و ﺷﻴﺮ ﮔﺎو ﺳﺮخ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ از ﺷﻴﺮ ﮔﺎو ﺳﻴﺎﻩ‪ .‬و ﻧﺨﻮد ﺑﺮﻳ ﺎن آ ﺮدﻩ‬
‫را هﻔﺘﺎد ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ دﻋﺎ آﺮدﻩاﻧﺪ‪ .‬واﻧﺠﻴﺮ ﺷﺒﻴﻪﺗﺮﻳﻦ ﻣﻴﻮﻩهﺎﺳ ﺖ ﺑ ﻪ ﻣﻴﻮه ﺎﯼ ﺑﻬ ﺸﺖ‪ .‬و‬
‫اﻧ ﺎر ﺳ ﻴﺪ ﻣﻴ ﻮﻩهﺎﺳ ﺖ و در ه ﺮ اﻧ ﺎرﯼ داﻧ ﻪاﯼ از ﺑﻬ ﺸﺖ اﺳ ﺖ‪ .‬و ﺑ ﺮ ه ﺮ ورق‬
‫آﺎﺳ ﻨﯽ‪ ،‬ﻗﻄ ﺮﻩاﯼ از ﺁب ﺑﻬ ﺸﺖ اﺳ ﺖ و ﻗ ﻮﻩ ﻣﺠﺎﻣﻌ ﺖ را زﻳ ﺎد ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‪ .‬و ﺑ ﺮﻧﺞ‬

‫‪٥٦٠‬‬
‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﭼﻴﺰهﺎﺳﺖ ﺑ ﺮاﯼ ﻗﻄ ﻊ ﺑﻮاﺳ ﻴﺮ‪ .‬و ﺑ ﺎﻗﻼ را اﮔ ﺮ ﺑ ﺎ ﭘﻮﺳ ﺖ ﺑﺨﻮرﻧ ﺪ دﺑﺎﻏ ﺖ‬
‫ﻣﻌﺪﻩ ﻣﯽآﻨﺪ‪ .‬و ﻟﻮﺑﻴﺎ ﺑﺎدهﺎ را از ﺷﻜﻢ ﻣﯽراﻧﺪ‪ .‬و آﺪو ﺑﺎﻋ ﺚ زﻳ ﺎدﺗﯽ ﻣﻐ ﺮ و دﻣ ﺎغ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و ﺳ ﻴﺐ ﻧ ﺎﻓﻊ اﺳ ﺖ ﺟﻬ ﺖ زه ﺮ و ﺳ ﺤﺮ و دﻳ ﻮاﻧﮕﯽ‪ .‬و ﺳ ﻨﺠﺪ ﺑﻮاﺳ ﻴﺮ را‬
‫زاﻳﻞ ﻣﯽﺳﺎزد و ﺗﻘﻄﻴﺮ ﺑﻮل را ﻧﺎﻓﻊ اﺳﺖ‪ .‬و آﻨﺪر ﻗﻄﻊ ﺑﻮاﺳﻴﺮ ﻣﯽآﻨﺪ‪ .‬و اﻣ ﺎن از‬
‫ﺟ ﺬام‪ ،‬و ﭼﻐﻨ ﺪر ﺷ ﻔﺎﯼ ﻣﺮﺿ ﻬﺎ اﺳ ﺖ و ﺷ ﻠﻐﻢ ﺟ ﺬام را ﻣ ﯽﺑ ﺮد و ﭘﻴ ﺎز ﻗ ﻮﻩ ﺑ ﺎﻩ‬
‫ﻣﯽدهﺪ‪) .‬ﺟﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺑﺎب ﭘﺎﻧﺰدهﻢ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻃﻌﺎﻣﻬﺎ و ﻣﻴﻮﻩهﺎ(‪.‬‬

‫‪ -‬در ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒﺮ از ﺣﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺟﻌﻔ ﺮ ﺻ ﺎدق)ع( ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ از‬

‫اﻳﺸﺎن ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ :‬ﺁﻳﺎ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻴﺴﯽ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻣﯽرﺳ ﻴﺪ درده ﺎﺋﯽ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﺳ ﺎﻳﺮ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺁدم ﻣﯽرﺳﻴﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﺑﻠﯽ‪ .‬در ﻃﻔﻮﻟﻴﺖ ﺑﻴﻤﺎرﻳﻬﺎﯼ ﻣ ﺮدم ﺑ ﺰرگ ﺑ ﻪ او‬
‫ﻣﯽرﺳﻴﺪ و درد ﻣﻘﻌﺪ از دردهﺎﯼ ﺑﺰرﮔ ﺎن اﺳ ﺖ‪ .‬وﻗﺘ ﯽ آ ﻪ اﻳ ﻦ درد او راﻋ ﺎرض‬
‫ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎدرش ﻣﯽﮔﻔ ﺖ آ ﻪ ﻋ ﺴﻞ و ﺳ ﻴﺎهﺪاﻧﻪ و روﻏ ﻦ زﻳﺘ ﻮن را ﺑ ﻪ ﻳﻜ ﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﺧﻤﻴﺮ آﻦ و از ﺑﺮاﯼ ﻣﻦ ﺑﻴﺎور‪ .‬وﻟﯽ ﭼﻮن ﻣﯽﺁورد آﺮاهﺖ داﺷ ﺖ از ﺧ ﻮردن ﺁن‪.‬‬
‫و ﻣ ﯽﮔﻔ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﻋﻠ ﻢ ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮﯼ اﻳ ﻦ ﻣﻌﺠ ﻮن را ﻃﻠ ﺐ آ ﺮدم‪ ،‬اﻣ ﺎ از ﺑ ﺪﻣﺰﮔﯽ ﺁن‬
‫آﺮاهﺖ دارم‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻧﻴ ﺰ ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق)ع( ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺑﺨﻮرﻳ ﺪ اﻧﺠ ﺪان روﻣ ﯽ را‪ ،‬آ ﻪ درد‬
‫ﻣﻘﻌﺪ را زاﺋﻞ ﻣﯽآﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﺑﺮاﯼ ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ زآﺎم ﭘﻨﺒﻪاﯼ را ﺑﻪ روﻏ ﻦ ﺑﻨﻔ ﺸﻪ ﺁﻟ ﻮدﻩ آﻨﻴ ﺪ و‬
‫در وﻗﺖ ﺧﻮاب ﺑﺮ ﻣﻘﻌﺪ ﮔﺬارﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ ﺷﺨ ﺼﯽ ﺑ ﻪ ﺁن ﺣ ﻀﺮت)ع( ﺷ ﻜﺎﻳﺖ آ ﺮد آ ﻪ از ﺑ ﺴﻴﺎر‬
‫ﺁﻣﺪن ﺑﻮل ﺁزار ﻣﯽآﺸﻢ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد آﻪ در ﺁﺧﺮ ﺷﺐ ﺳﻴﺎهﺪاﻧﻪ ﺑﺨﻮر‪ .‬و ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﻣ ﻦ‬
‫ﺧ ﻮدم هﻤ ﻴﻦ ﮔﺮﻓﺘ ﺎرﯼ را دارم و ﺳ ﻴﺎهﺪاﻧﻪ ﻣ ﯽﺧ ﻮرم آ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﺗ ﺐ و درد ﺳ ﺮ و‬
‫ﺁزار ﭼ ﺸﻢ و درد ﺷ ﻜﻢ و ﺟﻤﻴ ﻊ درده ﺎﯼ دﻳﮕ ﺮ ﻣﻔﻴ ﺪ اﺳ ﺖ و ﺧ ﺪا ﻣ ﺮا ﺑ ﻪ ﺁن ﺷ ﻔﺎ‬
‫ﻣﯽدهﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣﻮد آﻪ هﺮ آﻪ ﺳﻴﺐ ﺑﻪ ﻧﺎﺷﺘﺎ ﺑﺨﻮرد‪ ،‬ﺁب ﻣﻨﯽ او ﭘﺎآﻴﺰﻩ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣﻮد ﭼﻬﺎر ﭼﻴ ﺰ اﺳ ﺖ آ ﻪ ه ﺮ ﻃﺒﻴﻌﺘ ﯽ را ﺑ ﻪ اﻋﺘ ﺪال ﻣ ﯽﺁورد‪ :‬اﻧ ﺎر‬
‫ﺳﻮرﻧﯽ و ﺧﺮﻣﺎﯼ ﻧﺎرس ﭘﺨﺘﻪ و ﺑﻨﻔﺸﻪ و آﺎﺳﻨﯽ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣﻮد آﻪ‪ :‬در ﺳﻴﺎهﺪاﻧﻪ ﺷﻔﺎﯼ هﻤﻪ دردهﺎ هﺴﺖ ﺑﻐﻴﺮ از ﻣﺮگ‪.‬‬

‫‪٥٦١‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣﻮد آ ﻪ‪ :‬ﻳﻜ ﯽ از ﭘﻴﻐﻤﺒ ﺮان ﺑ ﻪ ﺧ ﺪا ﺷ ﻜﺎﻳﺖ آ ﺮد آ ﻪ اﻣ ﺖ او ﺑ ﺴﻴﺎر‬
‫ﺟﺒﻮن اﺳﺖ‪ .‬وﺣﯽ ﺑﺮ او ﻧﺎزل ﺷﺪ آﻪ اﻣﺮ آﻦ اﻣﺖ ﺧﻮد را آﻪ اﺳﻔﻨﺪ ﺑﺨﻮرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮﯼ ﺷﻜﺎﻳﺖ آﺮد ﺑﻪ ﺧﺪا از آﻤﯽ ﻓﺮزﻧﺪ‪ ،‬و وﺣﯽ ﺑﻪ‬
‫او رﺳﻴﺪ آﻪ ﺗﺨﻢ ﺑﺎ ﮔﻮﺷﺖ ﺑﺨﻮر‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﺑﻨﯽاﺳﺮاﺋﻴﻞ در اول و ﺁﺧ ﺮ ﻃﻌ ﺎم ﺳ ﺮآﻪ ﻣ ﯽﺧﻮردﻧ ﺪ و‬
‫ﻣﺎ اهﻞﺑﻴﺖ ﻧﺒﻮت در اول ﻃﻌﺎم ﻧﻤﻚ ﻣﯽﺧﻮرﻳﻢ‪.‬‬
‫‪ -‬و در ﺣﺪﻳﺚ اﺳﺖ آﻪ ﻣﻔﻀﻞ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﺁن ﺣﻀﺮت ﺷﻜﺎﻳﺖ آﺮد از ﺗﻨﮕﯽ‬
‫ﻧﻔﺲ‪ ،‬و ﮔﻔﺖ اﻧﺪآﯽ راهﯽ آﻪ ﻣﯽروم ﻧﻔﺴﻢ ﺗﻨﮓ ﻣﻴﮕﻴﺮد و ﻣﯽﻧ ﺸﻴﻨﻢ‪ .‬ﻓﺮﻣ ﻮد ﺑ ﻮل‬
‫ﺷﺘﺮ ﺑﺨﻮر ﺗﺎ ﺳﺎآﻦ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣﻮد آﻪ‪ :‬ﭘﻨﺞ ﻣﻴﻮﻩ اﺳﺖ آﻪ از ﺑﻬﺸﺖ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ :‬اﻧﺎر ﻃ ﺒﺲ و ﺳ ﻴﺐ‬
‫ﺷﺎﻣﯽ و ﺑﻪ و اﻧﮕﻮر رزاﻗﯽ و رﻃﺐ ﻣﺸﺎن‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﻣﻴﻮﻩ ﺻﺪ و ﺑﻴﺴﺖ ﻗﺴﻢ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻬﺘﺮ از هﻤﻪ اﻧﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣﻮد آ ﻪ در ﻋ ﺎﻟﻢ ﺑﻴ ﺴﺖ و ﻳ ﻚ ﻧ ﻮع ﮔ ﻞ وﺟ ﻮد دارد و ﺳ ﻴﺪ ﺁﻧﻬ ﺎ ﮔ ﻞ‬
‫ﻣﻮرد اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﻴﺢ ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ ﺣﻀﺮت)ع( ﺁش ﺑ ﺎﻗﻼ را آ ﻪ ﻣ ﻮﻳﺰ در‬
‫ﺁن ﻣﻴﻜﺮدﻩاﻧﺪ ﺑﺴﻴﺎر دوﺳﺖ ﻣﯽداﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و از ﺁن ﺣﻀﺮت ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ ﺳﻮﻳﻖ ﻳﻌﻨﯽ ﺁرد ﺑﻮ دادﻩ ﺑ ﻪ وﺣ ﯽ اﻟﻬ ﯽ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و هﻔﺘﺎد درد را دوا اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣﻮد آﻪ هﺮ آﺴﯽ آﻪ ﭼﻬﻞ روز ﮔﻮﺷﺖ ﺑﺨﻮرد‪ ،‬آ ﺞﺧﻠ ﻖ ﻣ ﯽﺷ ﻮد و‬
‫ﺑﺎﻳﺪ آﻪ در ﮔﻮﺷﺶ اذان ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣﻮد آﻪ‪ :‬روﻏﻦ ﺑﻨﻔﺸﻪ ﺳ ّﻴﺪ روﻏﻨﻬ ﺎ اﺳ ﺖ‪ .‬و ﻓ ﻀﻴﻠﺖ روﻏ ﻦ ﺑﻨﻔ ﺸﻪ‬
‫ﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ روﻏﻨﻬﺎ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻣﺎ اهﻞﺑﻴﺖ اﺳﺖ ﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺮدم‪ .‬و ﻧﻴ ﺰ ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ‪:‬‬
‫اﯼ ﻋﻘﺒ ﻪ‪ ،‬روﻏ ﻦ ﺑﻨﻔ ﺸﻪ در زﻣ ﺴﺘﺎن ﮔ ﺮم اﺳ ﺖ و ﺗﺎﺑ ﺴﺘﺎن ﺧﻨ ﻚ اﺳ ﺖ‪ .‬و ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﺷ ﻴﻌﻴﺎن ﻣ ﺎ ﻧ ﺮم اﺳ ﺖ و ﺑ ﺮاﯼ دﺷ ﻤﻨﺎن ﻣ ﺎ ﺧ ﺸﻚ اﺳ ﺖ‪) .‬ﺣﻠﻴ ﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑ ﺎب ﺳ ﻮم‪،‬‬
‫ﻓﺼﻮل هﻔﺘﻢ و هﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺑﺎب ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﻓﺼﻮل هﻔﺘﻢ و ﻳﺎزدهﻢ‪ ،‬ﺑﺎب ﻧﻬ ﻢ‪ ،‬ﻓ ﺼﻮل ﺷ ﺸﻢ و‬
‫ﻧﻬﻢ و دهﻢ و ﻳﺎزدهﻢ(‪.‬‬

‫‪٥٦٢‬‬
‫‪ -‬ﺣ ﻀﺮت رﺳ ﻮل اآ ﺮم )ص( ﻓﺮﻣ ﻮد ﺑ ﺮ ﺷ ﻤﺎ ﺑ ﺎد ﺧ ﻮردن آ ﺮﻓﺲ آ ﻪ‬
‫ﺧﻮراك ﺣﻀﺮت اﻟﻴﺎس و ﻳﺴﻊ و ﻳﻮﺷﻊ ﺑﻦ ﻧﻮن ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﮔﺮوﻩ ﻗﺮﻳﺶ ﮔﻮﺷﺖ را دوﺳﺖ ﻣﯽدارم‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﺣ ﺴﻴﻦ)ع( ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ اﮔ ﺮ ﻣ ﺮدم ﺑﺪاﻧﻨ ﺪ آ ﻪ ﭼ ﻪ ﻣﻨ ﺎﻓﻊ در‬
‫هﻠﻴﻠﻪ زرد اﺳﺖ‪ ،‬هﺮ ﺁﻳﻨﻪ ﺑﻪ وزن ﺁن از ﻃﻼ ﺑﺨﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ)ع( ﻓﺮﻣﻮد آﻪ‪ :‬آﻠﻴﺪ ﻃﺐ ﻋﺮب ﺣﺠﺎﻣﺖ و ﺣﻘﻨﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﭘﺲ ﻗﯽ آﺮدن و دوا در ﺑﻴﻨﯽ آﺮدن‪ ،‬و ﺁﺧﺮ اﻟﺪواء داغ آﺮدن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﺷﻴﺮ ﻳﻚ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺳﻴﺎﻩ ﺑﻬﺘﺮ اﺳ ﺖ از ﺷ ﻴﺮ دﻩ ﮔﻮﺳ ﻔﻨﺪ ﺳ ﺮخ‪،‬‬
‫و ﺷﻴﺮ ﻳﻚ ﮔﺎو ﺳﺮخ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ از ﺷﻴﺮ دﻩ ﮔﺎو ﺳﻴﺎﻩ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ از ﺁب ﺗﻠ ﺦ و ﺁب ﮔ ﻮﮔﺮد اﺣﺘ ﺮاز آﻨﻴ ﺪ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت ﻧ ﻮح‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم در وﻗﺖ ﻃﻮﻓﺎن ﺁﺑﻬﺎ را ﻃﻠﺒﻴﺪ‪ ،‬ﭘﺲ هﻤ ﻪ اﺟﺎﺑ ﺖ او را آﺮدﻧ ﺪ‪ ،‬ﺑﻐﻴ ﺮ از‬
‫ﺁب ﺗﻠﺦ و ﺁب ﮔﻮﮔﺮد‪ .‬ﭘﺲ ﻧﻔﺮﻳﻦ آﺮد هﺮ دو را‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻧﻘ ﻞ ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﭼ ﻮن ﻣ ﺮض ﭘﻴ ﺴﯽ در ﻣﻴ ﺎن ﺑﻨ ﯽاﺳ ﺮاﺋﻴﻞ ﺑ ﺴﻴﺎر ﺷ ﺪ‪،‬‬
‫ﺣﻘﺘﻌﺎﻟﯽ وﺣﯽ ﻓﺮﻣﻮد ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﯽ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم آﻪ ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﺑﮕ ﻮ ﮔﻮﺷ ﺖ ﮔ ﺎو‬
‫ﺑﺎ ﭼﻐﻨﺪر ﺑﺨﻮرﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻣﻮﺳ ﯽ آ ﺎﻇﻢ)ع( ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ه ﺮ آ ﺲ در روز ﺟﻤﻌ ﻪ ﻳ ﻚ‬
‫اﻧﺎر ﻧﺎﺷ ﺘﺎ ﺑﺨ ﻮرد ﺗ ﺎ ﭼﻬ ﻞ روز وﺳﻮﺳ ﻪ ﺷ ﻴﻄﺎن از دﻟ ﺶ دور ﺷ ﻮد‪ .‬و اﮔ ﺮ دو ﺗ ﺎ‬
‫ﺑﺨﻮرد ﺗﺎ هﺸﺘﺎد روز‪ ،‬واﮔﺮ ﺳﻪ ﺗﺎ ﺑﺨﻮرد ﺗﺎ ﺻﺪ و ﺑﻴﺴﺖ روز‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ اﮔﺮ آﺴﯽ هﺰار درهﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ و ﺑﻐﻴ ﺮ از ﺁن ﭼﻴ ﺰﯼ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬هﻤﻪ را ﺷﻜﺮ ﺑﺨﺮد آﻪ در ﺁن ﻋﺠﺎﻳﺒﻬﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣﻮد آﻪ هﻴﭽﻜﺲ ﻧﻴﺴﺖ آ ﻪ رگ ﺧ ﻮرﻩ در ﺑ ﺪن او ﻧﺒﺎﺷ ﺪ و ﭼ ﺎرﻩ ﺁن‬
‫ﺧﻮردن ﺷﻠﻐﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﺑﻮل ﺷﺘﺮ ﻧﺎﻓﻊﺗﺮ اﺳﺖ از ﺷﻴﺮ او‪.‬‬
‫‪ -‬ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ ﺁن ﺣﻀﺮت ﻋﺮض آﺮد آﻪ ﻣﺎدﻩ ﻃﺎﻋﻮن در ﺑ ﺪن ﻣ ﻦ ﻇ ﺎهﺮ‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد آﻪ‪ :‬ﺳﻴﺐ ﺑﺨﻮر‪ .‬ﺁن ﺷﺨﺺ ﺧﻮرد و ﻋﺎﻓﻴﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣﻀﺮت اﻣﺎم رﺿﺎ)ع( ﻓﺮﻣﻮد آ ﻪ‪ :‬ﺑ ﺎدروج از ﻣ ﺎ اه ﻞﺑﻴ ﺖ اﺳ ﺖ و ﺗ ﺮﻩ‬
‫ﺗﻴﺰك ازﺑﻨﯽاﻣﻴﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﺧﻮردن اﻧﺠﻴﺮ ﺗﺮ و ﺧﺸﻚ ﺑﻮاﺳﻴﺮ راﻗﻄﻊ ﻣﯽآﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٥٦٣‬‬
‫‪ -‬و ﺷﺨ ﺼﯽ ﺑ ﻪ ﺁن ﺣ ﻀﺮت)ع( ﺷ ﻜﺎﻳﺖ آ ﺮد از ﺑﻮاﺳ ﻴﺮ‪ .‬ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﺳ ﻮرﻩ‬
‫ﻳﺎﺳﻴﻦ را ﺑﺎ ﻋﺴﻞ ﺑﻨﻮﻳﺲ و ﺑﺸﻮﯼ و ﺑﺨﻮر‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻧﻴﺰ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺨﺪﻣﺖ ﺁن ﺣﻀﺮت ﺷﻜﺎﻳﺖ آﺮد از آﻤ ﯽ ﻓﺮزﻧ ﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣ ﻮد‬
‫آﻪ‪ :‬اول اﺳﺘﻐﻔﺎر ﺑﻜﻦ و ﺑﻌﺪ ﺗﺨﻢ ﻣﺮغ ﺑﺎ ﮔﻮﺷﺖ ﺑﺨﻮر‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﻓ ﻀﻴﻠﺖ ﻧ ﺎن ﺟ ﻮ ﺑ ﺮ ﻧ ﺎن ﮔﻨ ﺪم‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﻓ ﻀﻴﻠﺖ ﻣ ﺎ اه ﻞﺑﻴ ﺖ‬
‫اﺳﺖ ﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺮدم دﻧﻴﺎ‪) .‬ﺣﻠﻴﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎب ﺳﻮم‪ ،‬ﻓﺼﻮل هﻔﺘﻢ و هﺸﺘﻢ و ﻳ ﺎزدهﻢ‪،‬‬
‫ﺑﺎب هﺸﺘﻢ‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﺎب ﻧﻬﻢ‪ ،‬ﻓﺼﻮل ﭘﻨﺠﻢ و هﺸﺘﻢ و دهﻢ(‪.‬‬

‫‪ -‬از ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻋﻠ ﯽ اﻟﻨﻘ ﯽ)ع( ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺷﺨ ﺼﯽ ﺑ ﻪ ﺧ ﺪﻣﺖ‬

‫اﻳ ﺸﺎن ﺁﻣ ﺪ وﻋ ﺮض آ ﺮد آ ﻪ در هﻤ ﺴﺎﻳﮕﯽ ﻣ ﺎ ﺷﺨ ﺼﯽ را ﻋﻘ ﺮب ﮔﺰﻳ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬از ﺣﻀﺮت رﺿﺎ ﻋﻠﻴﻪاﻟ ﺴﻼم ﺑ ﻪ ﻣ ﺎ رﺳ ﻴﺪﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ آ ﺴﯽ را آ ﻪ ﻣ ﺎر ﻳ ﺎ‬
‫ﻋﻘ ﺮب ﮔﺰﻳ ﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺳ ﻨﺒﻞ و زﻋﻔ ﺮان و ﻗﺎﻗﻠ ﻪ و ﻋﺎﻗﺮﻗﺮﺟ ﺎ و ﺧﺮﻳ ﻖ ﺳ ﻔﻴﺪ و‬
‫ﺑ ﺬراﻟﺒﻨﺞ و ﻓﻠﻔ ﻞ ﺳ ﻔﻴﺪ ﺑﺎﻧ ﺪازﻩ ﻣ ﺴﺎوﯼ و ﺧﺮﻓﻴ ﻮن دو ﺑﺮاﺑ ﺮ ه ﺮ آ ﺪام ﺑ ﺴﻴﺎر ﻧ ﺮم‬
‫ﺑﻜﻮﺑﻨﺪ‪ .‬و از ﺣﺮﻳﺮ ﺑﻴﺮون آﻨﻨﺪ‪ .‬و ﺑﻪ ﻋﺴﻠﯽ آﻪ آﻔﺶ را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻤﻴﺮ آﻨﻨ ﺪ‪.‬‬
‫و ﻳﻚ ﺣﺐ ﺁﻧﺮا ﺑﺎ ﺁب ﺣﻠﺘﻴﺚ ﺑﻪ او ﺑﺨﻮراﻧﻨﺪ آﻪ در ﺳﺎﻋﺖ ﺷﻔﺎ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻧﻴﺰ ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ زﺧﻤﯽ ﺑ ﺮ ﺑ ﺪن ﻣﺘﻮآ ﻞ ﺧﻠﻴﻔ ﻪ ﺑﻴ ﺮون ﺁﻣ ﺪﻩ ﺑ ﻮد آ ﻪ‬
‫ﻣﺸﺮف ﺑﺮ هﻼك ﺑﻮد‪ .‬ﻓﺘﺢ ﺑﻦ ﺧﺎﻗﺎن وزﻳﺮ ﻣﺘﻮآ ﻞ‪ ،‬آ ﺲ ﺑﻨ ﺰد ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻋﻠ ﯽ‬
‫ﻧﻘ ﯽ)ع( ﻓﺮﺳ ﺘﺎد‪ .‬ﭼ ﺎرﻩ ﺟ ﺴﺖ‪ .‬ﺣ ﻀﺮت ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ﺳ ﺮﮔﻴﻦ ﮔﻮﺳ ﻔﻨﺪ را ﺑ ﺎ ﮔ ﻼب‬
‫ﻣﺨﻠﻮط آﻨﻴﺪ و ﺑﺮ ﺁن زﺧﻢ ﺑﮕﺬارﻳﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﻨﻴﻦ آﺮدﻧﺪ و زﺧﻢ ﮔﺸﻮدﻩ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻧﻴﺰ ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺷﺨ ﺼﯽ ﺑ ﻪ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻋﻠ ﯽ ﻧﻘ ﯽ)ع( ﺷ ﻜﺎﻳﺖ‬
‫آﺮد از ﻳﺒﻮﺳﺖ ﻣﺰاج‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد آ ﻪ ﺧﺮﻣ ﺎﯼ ﺑﺮﻧ ﯽ را ﻧﺎﺷ ﺘﺎ ﺑﺨ ﻮر و ﺁب ﺑ ﺮ ﺑ ﺎﻻﻳﺶ‬
‫ﺑﺨ ﻮر‪ .‬ﭼﻨ ﺎن آ ﺮد ﻓﺮﺑ ﻪ ﺷ ﺪ و رﻃﻮﺑ ﺖ ﺑ ﺮ ﻣ ﺰاﺟﺶ ﻏﺎﻟ ﺐ ﺷ ﺪ و ﺑ ﺎز ﺑ ﻪ ﺣ ﻀﻮر‬
‫ﺣ ﻀﺮت ﺁﻣ ﺪ‪ .‬ﺁن ﺑ ﺎر ﺣ ﻀﺮت ﻓﺮﻣ ﻮد ﺧﺮﻣ ﺎﯼ ﺑﺮﻧ ﯽ را ﻧﺎﺷ ﺘﺎ ﺑﺨ ﻮر و ﺁب ﺑ ﺮ‬
‫ﺑﺎﻻﻳﺶ ﻧﺨﻮر‪) .‬ﺣﻠﻴﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎب ﺳﻮم‪ ،‬ﻓﺼﻞ هﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺑﺎب ﻧﻬﻢ‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﻳﺎزدهﻢ(‪.‬‬

‫‪ -‬ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اآﺮم ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ ﻓﺮﻣﻮد آ ﻪ ﺑ ﺮ ه ﺮ ﻳ ﻚ ﺑ ﺮگ و‬

‫داﻧﻪ از درﺧﺖ اﺳ ﻔﻨﺪ ﻣﻠﻜ ﯽ ﻣﻮآ ﻞ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﺎ ﺁن ه ﺴﺖ ﺗ ﺎ ﺑﭙﻮﺳ ﺪ‪ .‬و رﻳ ﺸﻪاش و‬
‫ﺷﺎﺧﻪاش ﻏﻢ و ﺳﺤﺮ را ﺑﺮﻃﺮف ﻣﯽآﻨﺪ و در داﻧﻪاش ﺷﻔﺎﯼ هﻔﺘﺎد درد اﺳﺖ‪ .‬ﭘ ﺲ‬

‫‪٥٦٤‬‬
‫هﻤ ﻪ درده ﺎﯼ ﺧ ﻮد را ﻣ ﺪاوا آﻨﻴ ﺪ ﺑ ﻪ اﺳ ﻔﻨﺪ و آﻨ ﺪر‪) .‬ﻣﻔ ﺎﺗﻴﺢ اﻟﺠﻨ ﺎن‪ ،‬و ﺑﺎﻗﻴ ﺎت‬
‫ﺻﺎﻟﺤﺎت‪ ،‬ﺑﺎب ﺳﻮم‪ ،‬اﺣﺎدﻳﺚ در ﻋﻮذات دﻓﻊ ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ(‪.‬‬

‫‪ -‬در رواﻳﺖ ﻣﻌﺘﺒﺮ از ﺣﻀﺮت ﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ ه ﺮ آ ﺲ‬

‫ﺳ ﻪ روز ﺑﻴﻤ ﺎر ﺷ ﻮد و ﺑﻴﻤ ﺎرﯼ ﺧ ﻮد را ﭘﻨﻬ ﺎن آﻨ ﺪ و از ﺁن ﺑ ﻪ آ ﺴﯽ ﺧﺒ ﺮ ﻧﺪه ﺪ‪،‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﻮﺷﺖ او را ﺑﻪ ﮔﻮﺷﺘﯽ ﺑﻬﺘ ﺮ و ﺧ ﻮﻧﺶ را ﺑ ﻪ ﺧ ﻮﻧﯽ ﺑﻬﺘ ﺮ و ﭘﻮﺳ ﺖ او را‬
‫ﺑﻪ ﭘﻮﺳﺘﯽ ﺑﻬﺘﺮ و ﻣﻮﯼ او را ﺑﻪ ﻣﻮﺋﯽ ﺑﻬﺘﺮ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ .‬و ﺑﺪل آﻨ ﺪ ﺑ ﻪ ﮔﻮﺷ ﺖ و‬
‫ﺧﻮن و ﭘﻮﺳﺖ و ﻣﻮﺋﯽ آﻪ ﺑﺪان ﮔﻨﺎﻩ ﻧﻜﺮدﻩ اﺳﺖ‪) .‬وﺳﺎﻳﻞ اﻟﺸﻴﻌﻪ‪ ،‬ﺟﻠﺪ دوم(‪.‬‬

‫در ﻓﻀﺎﺋﻞ روزهﺎ و ﻣﺎهﻬﺎ‬

‫‪ -‬ﺑ ﺪان آ ﻪ ﺷ ﺐ و روز ﺟﻤﻌ ﻪ را اﻣﺘﻴ ﺎز ﺗ ﺎم اﺳ ﺖ از ﺳ ﺎﻳﺮ ﻟﻴ ﺎﻟﯽ‪ .‬و از‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ آﻪ ﺷﺐ ﺟﻤﻌﻪ و روز ﺟﻤﻌﻪ‪ ،‬ﺑﻴﺴﺖ و‬
‫ﭼﻬﺎر ﺳﺎﻋﺖ اﺳﺖ‪ .‬و در هﺮ ﺳﺎﻋﺖ ﺣﻘﺘﻌﺎﻟﯽ ﺷﺸﺼﺪ هﺰار آ ﺲ را از ﺟﻬ ﻨﻢ ﺁزاد‬
‫آﻨ ﺪ و ﻧﻴ ﺰ در ﺣ ﺪﻳﺚ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ از ﺁن ﺣ ﻀﺮت ﻣ ﺮوﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﮔ ﺎﻩ آ ﻪ ﻣ ﻮﻣﻦ دﻋ ﺎ‬
‫ﻣﯽآﻨﺪ ﺑﺮاﯼ ﺣ ﺎﺟﺘﯽ‪ ،‬ﺣﻘﺘﻌ ﺎﻟﯽ ﻗ ﻀﺎﯼ ﺣﺎﺟ ﺖ او را ﺗ ﺎﺧﻴﺮ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ ﺗ ﺎ اﻳﻨﻜ ﻪ روز‬
‫ﺟﻤﻌﻪ ﺑﺮﺳﺪ و ﺣﺎﺟﺖ او را ﺑﺮﺁورد‪.‬‬
‫و ﻧﻴ ﺰ از ﺁن ﺣ ﻀﺮت ﻣ ﺮوﯼ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﭼ ﻮن ﺷ ﺐ ﺟﻤﻌ ﻪ ﻣ ﯽﺁﻳ ﺪ‪ ،‬ﻣﺎهﻴ ﺎن‬
‫درﻳﺎ ﺳﺮ از ﺁب ﺑﻴﺮون ﻣﯽﺁورﻧﺪ و وﺣﺸﻴﺎن ﺻﺤﺮا ﮔﺮدن ﻣ ﯽآ ﺸﻨﺪ و ﺣﻘﺘﻌ ﺎﻟﯽ را‬
‫ﻧﺪا ﻣﯽآﻨﻨﺪ آﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرا ﻣﺎ را ﻋﺬاب ﻣﻜﻦ ﺑﻪ ﮔﻨﺎﻩ ﺁدﻣﻴﺎن‪.‬‬
‫و ﺑﻪ ﺳ ﻨﺪ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ از ﺣ ﻀﺮت رﺿ ﺎ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺣ ﻀﺮت‬
‫رﺳ ﻮل ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ روز ﺟﻤﻌ ﻪ ﺳ ﻴﺪ روزه ﺎ اﺳ ﺖ‪ .‬و از‬
‫ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آ ﻪ ﭼ ﻮن ﻣﺮﻏ ﺎن در روز ﺟﻤﻌ ﻪ‬
‫ﺑﻴﻜ ﺪﻳﮕﺮ ﺑﺮﻣ ﯽﺧﻮرﻧ ﺪ ﺳ ﻼم ﻣ ﯽآﻨﻨ ﺪ و ﻣ ﯽﮔﻮﻳﻨ ﺪ ﭼ ﻪ روز ﺷﺎﻳ ﺴﺘﻪاﯼ اﺳ ﺖ‪ ...‬و‬
‫ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻓﺮﻣ ﻮد آ ﻪ ه ﺮ آ ﻪ ﺳ ﻪ "ﻃ ﺴﻴﻦ" را در ﺷ ﺐ ﺟﻤﻌ ﻪ‬
‫ﺑﺨﻮاﻧ ﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧ ﺪ در ﺁﺧ ﺮت ﺻ ﺪ زن از ﺣﻮرﻳ ﺎن ﺑﻬ ﺸﺖ را ﺑ ﻪ او ﺗ ﺰوﻳﺞ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪ .‬و‬
‫ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ هﺮ آﺲ را آﻪ در ﺷﺐ ﺟﻤﻌﻪ ﻓﻮت ﺷﻮد‪ ،‬از ﻋﺬاب ﻗﺒﺮ ﺣﻔﻆ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫‪٥٦٥‬‬
‫‪ -‬و ﺑﺴﻴﺎر ﻧﻴﻜﻮاﺳ ﺖ آ ﻪ در ﺷ ﺐ ﺟﻤﻌ ﻪ اﻧ ﺎر ﺗﻨ ﺎول آﻨ ﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜ ﻪ ﺣ ﻀﺮت‬
‫ﺻ ﺎدق ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم در ه ﺮ ﺷ ﺐ ﺟﻤﻌ ﻪ اﻧ ﺎر ﻣﻴ ﻞ ﻣ ﯽﻓﺮﻣﻮدﻧ ﺪ و اﮔ ﺮ در وﻗ ﺖ‬
‫ﺧﻮاﺑﻴ ﺪن ﺑﺨ ﻮرد‪ ،‬ﺷ ﺎﻳﺪ ﺑﻬﺘ ﺮ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﭼ ﻪ ﺁﻧﻜ ﻪ رواﻳ ﺖ ﺷ ﺪﻩ آ ﻪ ه ﺮ آ ﻪ در وﻗ ﺖ‬
‫ﺧﻮاﺑﻴﺪن اﻧﺎر ﺑﺨﻮرد‪ ،‬اﻳﻤﻦ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد از ﻧﻔﺲ ﺧﻮد ﺗﺎ ﺻﺒﺢ آﻨﺪ‪ .‬و ﺳ ﺰاوار اﺳ ﺖ‬
‫آﻪ هﺮ ﮔﺎﻩ اﻧﺎر ﺑﺨﻮرد دﺳ ﺘﻤﺎﻟﯽ در زﻳ ﺮ ﺁن ﭘﻬ ﻦ آﻨ ﺪ آ ﻪ داﻧ ﻪاش را ﺿ ﺒﻂ آﻨ ﺪ و‬
‫ﺑﻌ ﺪ از ﺁن ﺑﺨ ﻮرد و در اﻧ ﺎر ﺧ ﻮد دﻳﮕ ﺮﯼ را ﺷ ﺮﻳﻚ ﻧﻜﻨ ﺪ‪) .‬ﻣﻔ ﺎﺗﻴﺢ اﻟﺠﻨ ﺎن‪ ،‬ﺑ ﺎب‬
‫دوم‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬در ﻓﻀﻴﻠﺖ و اﻋﻤﺎل ﺷﺐ و روز ﺟﻤﻌﻪ(‪.‬‬

‫‪ -‬و ﻧﻴﻜﻮاﺳ ﺖ آ ﻪ در روز ﺟﻤﻌ ﻪ ﺳ ﺮ را ﺑ ﻪ ﺧﻄﻤ ﯽ ﺑ ﺸﻮﻳﺪ آ ﻪ اﻣ ﺎن‬

‫ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ از ﭘﻴﺴﯽ و دﻳﻮاﻧﮕﯽ‪ .‬و ﻧﺎﺧﻦ و ﺷﺎرب ﺑﮕﻴﺮد آﻪ روزﯼ را زﻳ ﺎد ﻣ ﯽآﻨ ﺪ‬
‫و از ﮔﻨﺎﻩ ﭘﺎك ﻣﯽآﻨﺪ ﺗﺎ ﺟﻤﻌﻪ دﻳﮕﺮ واﻣﺎن ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ از دﻳﻮاﻧﮕﯽ و ﺧﻮرﻩ و ﭘﻴﺴﯽ‪.‬‬
‫و ﻧﻴﻜﻮ اﺳﺖ آﻪ در ﻧﺎﺷﺘﺎﯼ ﺟﻤﻌﻪ اﻧﺎر ﺑﺨ ﻮرد‪ .‬و هﻔ ﺖ ﺑ ﺮگ آﺎﺳ ﻨﯽ ﭘ ﻴﺶ‬
‫از زوال ﺟﻤﻌﻪ ﺑﺨﻮرد‪ .‬و از ﺣ ﻀﺮت ﻣﻮﺳ ﯽ ﺑ ﻦ ﺟﻌﻔ ﺮ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻣ ﺮوﯼ اﺳ ﺖ‬
‫آﻪ ه ﺮ آ ﻪ ﻳ ﻚ اﻧ ﺎر در روز ﺟﻤﻌ ﻪ ﻧﺎﺷ ﺘﺎ ﺑﺨ ﻮرد‪ ،‬ﺗ ﺎ ﭼﻬ ﻞ روز دﻟ ﺶ را ﻧ ﻮراﻧﯽ‬
‫ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬و اﮔﺮ دو اﻧ ﺎر ﺑﺨ ﻮرد‪ ،‬ﺗ ﺎ ه ﺸﺘﺎد روز و اﮔ ﺮ ﺳ ﻪ اﻧ ﺎر ﺑﺨ ﻮرد‪ ،‬ﺗ ﺎ ﺻ ﺪ و‬
‫ﺑﻴ ﺴﺖ روز وﺳﻮﺳ ﻪ ﺷ ﻴﻄﺎن را از او دور ﮔﺮداﻧ ﺪ‪ .‬و ﺷ ﻴﺦ در ﻣ ﺼﺒﺎح ﻓﺮﻣ ﻮدﻩ‬
‫ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺑﺴﻴﺎر رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ در ﺧﻮردن اﻧﺎر در روز ﺟﻤﻌﻪ و در ﺷﺐ ﺁن‪.‬‬
‫و ﺑﺎﻳﺪ آﻪ روز ﺟﻤﻌﻪ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻪ ﺁﻣﻮزش ﻣ ﺴﺎﺋﻞ دﻳﻨ ﯽ ﺧ ﻮد ﺷ ﻮد‪ ،‬ﻧ ﻪ ﺁﻧﻜ ﻪ‬
‫ﺻﺮف آﻨﺪ ﺑﻪ ﺳ ﻴﺮ و ﮔ ﺸﺖ و ﺗﻔ ﺮج در ﺑﺎﻏﻬ ﺎ و ﻣ ﺰارع و ﻣ ﺼﺎﺣﺒﺖ ﺑ ﺎ اراذل و‬
‫ﺑﻴﻌﺎران و ﻣﺴﺨﺮﮔﯽ و ﺧﻨﺪﻩهﺎﯼ ﻗﻬﻘﻬﻪ و ﺧﻮاﻧﺪن ﺷﻌﺮ و اﻣﺜﺎل اﻳﻨﻬ ﺎ آ ﻪ ﻣﻔﺎﺳ ﺪش‬
‫زﻳﺎدﻩ از ﺁن اﺳﺖ آﻪ ذآﺮ ﺷﻮد‪.‬‬
‫و از ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اآ ﺮم ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ ه ﺮ ﮔ ﺎﻩ‬
‫ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ آﻪ روز ﺟﻤﻌﻪ ﻣﺮد ﭘﻴﺮﯼ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺮاﯼ ﻣﺮدم ﻧﻘﻞ ﻣﯽآﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻨﮕﺮﻳﺰﻩ ﺑﺮ ﺳﺮش‬
‫ﺑﺮﻳﺰﻳﺪ‪.‬‬
‫و ﻧﻴﺰ از ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اآﺮم ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ رواﻳ ﺖ اﺳ ﺖ آ ﻪ ه ﺮ‬
‫آﻪ در روز ﺟﻤﻌﻪ ﻣﺎﻩ رﺟﺐ ﭼﻬﺎر رآﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﻣﺎﺑﻴﻦ ﻇﻬﺮ و ﻋﺼﺮ ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬و در‬
‫هﺮ رآﻌﺘﯽ ﻳﻚ ﺣﻤﺪ و هﻔﺖ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺁﻳﺔاﻟﻜﺮﺳﯽ و ﭘﻨﺞ ﻣﺮﺗﺒ ﻪ ﻗ ﻞ ه ﻮاﷲ اﺣ ﺪ ﺑﮕﻮﻳ ﺪ‪،‬‬
‫ﺣﻘﺘﻌﺎﻟﯽ ﻋﻄﺎ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ او را ﺑﺮ ه ﺮ ﺁﻳ ﻪاﯼ آ ﻪ ﺧﻮاﻧ ﺪﻩ ﺷ ﻬﺮﯼ در ﺑﻬ ﺸﺖ از ﻳ ﺎﻗﻮت‬

‫‪٥٦٦‬‬
‫ﺳﺮخ‪ ،‬و ﺑﻬﺮ ﺣﺮﻓﯽ از اﻳﻦ ﺁﻳﺎت ﻗﺼﺮﯼ در ﺑﻬﺸﺖ از در ﺳ ﻔﻴﺪ‪ ،‬و ﺗ ﺰوﻳﺞ ﻓﺮﻣﺎﻳ ﺪ‬
‫او را ﺣﻮراﻟﻌﻴﻦ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣﻀﺮت ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد آﻪ هﺮ آﻪ ﺑﻌﺪ از ﻧﻤ ﺎز ﺻ ﺒﺢ و ﻧﻤ ﺎز‬
‫ﻇﻬﺮ ﺑﮕﻮﻳﺪ "اﻟﻠﻬﻢ ﺻﻠﯽ ﻋﻠ ﯽ ﻣﺤﻤ ﺪ و ﺁل ﻣﺤﻤ ﺪ و ﻋﺠ ﻞ ﻓ ﺮﺟﻬﻢ"‪ ،‬ﻧﻤﻴ ﺮد ﺗ ﺎ اﻣ ﺎم‬
‫ﻗﺎﺋﻢ را درك ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﺷﻴﺦ ﻃﻮﺳﯽ رﺣﻤﺔ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻩ آﻪ ﺳﺎﻋﺖ اﺳ ﺘﺠﺎﺑﺖ دﻋ ﺎ در روز‬
‫ﺟﻤﻌﻪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ اﺳﺖ آﻪ ﻓﺮو رود ﻧ ﺼﻒ ﺧﻮرﺷ ﻴﺪ و ﻧ ﺼﻒ دﻳﮕ ﺮش ﻏ ﺮوب ﻧﻜ ﺮدﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺻﻠﻮات اﷲ ﻋﻠﻴﻬﺎ در ﺁن وﻗﺖ دﻋﺎ ﻣﯽآﺮد‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﻴﺪ ﺑﻦ ﻃﺎووس در ﺟﻤﺎل اﻟﺴﻮع ﮔﻔﺘﻪ آﻪ اﺑ ﻦ ﺑﺎﺑﻮﻳ ﻪ رﺣﻤ ﺔ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ از‬
‫ﻣﻘ ﺮﺑﻴﻦ اﺑ ﯽ دﻟ ﻒ رواﻳ ﺖ آ ﺮدﻩ آ ﻪ روزﯼ ﺑ ﻪ ﺧ ﺪﻣﺖ ﺣ ﻀﺮت اﻣ ﺎم ﻋﻠ ﯽ اﻟﻨﻘ ﯽ‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم رﻓﺘﻢ‪ .‬ﻋﺮض آﺮدم‪ :‬اﯼ ﺳﻴﺪ ﻣﻦ‪ ،‬ﺣﺪﻳﺜﯽ از رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ‬
‫و ﺁﻟﻪ رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ "دﺷﻤﻨﯽ ﻧﻜﻨﻴﺪ ﺑﺎ روزهﺎ آﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ دﺷ ﻤﻨﯽ ﺧﻮاهﻨ ﺪ‬
‫آ ﺮد"‪ .‬و ﻣ ﻦ ﻣﻌﻨ ﯽ ﺁﻧ ﺮا ﻧﻤ ﯽﻓﻬﻤ ﻢ‪ .‬ﻓﺮﻣ ﻮد‪ :‬ﻣ ﺮاد از اﻳ ﺎم و روزه ﺎ ﻣ ﺎ اه ﻞﺑﻴ ﺖ‬
‫هﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﺎداﻣﯽ آﻪ ﺑﭙﺎ اﺳﺖ ﺁﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ‪ .‬و اﻣﺎ ﺷﻨﺒﻪ اﺳﻢ رﺳﻮل ﺧﺪا اﺳ ﺖ و‬
‫ﻳﻜﺸﻨﺒﻪ اﺳﻢ اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ و دوﺷﻨﺒﻪ اﺳﻢ ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم وﺳﻪﺷﻨﺒﻪ اﺳﻢ‬
‫ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ و ﻣﺤﻤ ﺪﺑﻦ ﻋﻠ ﯽ و ﺟﻌﻔ ﺮﺑﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ ﻋﻠ ﻴﻬﻢ اﻟ ﺴﻼم و ﭼﻬﺎرﺷ ﻨﺒﻪ اﺳ ﻢ‬
‫ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ و ﻋﻠﯽ ﺑ ﻦ ﻣﻮﺳ ﯽ و ﻣﺤﻤ ﺪﺑﻦ ﻋﻠ ﯽ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم و ﻣ ﻦ و ﭘﻨﺠ ﺸﻨﺒﻪ‬
‫اﺳ ﻢ ﻓﺮزﻧ ﺪ ﺣ ﺴﻦ اﺳ ﺖ و ﺟﻤﻌ ﻪ اﺳ ﻢ ﻓﺮزﻧ ﺪ ﻓﺮزﻧ ﺪم اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺑ ﺴﻮﯼ او ﺟﻤ ﻊ‬
‫ﻣ ﯽﺷ ﻮﻧﺪ‪ .‬اه ﻞ ﺣ ﻖ‪ ،‬اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ ﻣﻌﻨ ﯽ اﻳ ﺎم‪ .‬ﭘ ﺲ دﺷ ﻤﻨﯽ ﻣﻜﻨﻴ ﺪ ﺑ ﺎ ﻣ ﺎ در دﻧﻴ ﺎ‪ ،‬آ ﻪ‬
‫دﺷﻤﻨﯽ ﺷ ﻮد ﺑ ﺎ ﺷ ﻤﺎ در ﺁﺧ ﺮت‪ .‬ﭘ ﺲ ﺁن ﺣ ﻀﺮت ﺑ ﻪ ﻗﺒ ﺮﯼ آ ﻪ در ﺑﺮاﺑ ﺮ ﺣ ﺼﻴﺮ‬
‫اﻃ ﺎﻗﺶ آﻨ ﺪﻩ ﺑ ﻮد‪ ،‬اﺷ ﺎرﻩ ﻓﺮﻣ ﻮد و ﮔﻔ ﺖ اآﻨ ﻮن دﻳﮕ ﺮ وداع آ ﻦ و ﺑﻴ ﺮون رو آ ﻪ‬
‫اﻳﻤﻦ ﻧﻴﺴﺘﻢ ﺑﺮ ﺗﻮ‪ ،‬و ﻣﯽﺗﺮﺳﻢ اذﻳﺘﯽ ﺑﺘﻮ رﺳﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬رواﻳ ﺖ آ ﺮدﻩ اﺳ ﻤﻌﻴﻞ ﺑ ﻦ ﻋﺒ ﺪاﻟﺨﺎﻟﻖ‪ ،‬آ ﻪ ﺑ ﻮدم ﻧ ﺰد ﺣ ﻀﺮت ﺻ ﺎدق‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم‪ ،‬آﻪ در ﻣﻴﺎن ﺁﻣﺪ ذآ ﺮ ﻓ ﻀﻴﻠﺖ روزﻩ ﻣ ﺎﻩ ﺷ ﻌﺒﺎن‪ .‬و ﺣ ﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧ ﺪ‬
‫آﻪ ﻓﻀﻴﻠﺖ روزﻩ ﻣﺎﻩ ﺷﻌﺒﺎن ﭼﻨﺎن اﺳﺖ آﻪ ﺣﺘ ﯽ اﮔ ﺮ ﻣ ﺮدﯼ ﻣﺮﺗﻜ ﺐ ﺧ ﻮن ﺣ ﺮام‬
‫ﺷﻮد و ﭘﺲ در اﻳﻦ روزﻩ را ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬ﺁﻣﺮزﻳﺪﻩ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬و ﻧﻴﺰ از ﺣﻀﺮت ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻣﻨﻘ ﻮل اﺳ ﺖ آ ﻪ آ ﺴﻴﻜﻪ ﻳﻜ ﺮوز از‬
‫ﻣﺎﻩ ﺷﻌﺒﺎن را روزﻩ ﺑﺪارد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ ﺑﻬﺸﺖ ﻧﺼﻴﺐ او اﺳﺖ!‬

‫‪٥٦٧‬‬
‫‪ -‬وﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻧﻘ ﻞ ﻓﺮﻣ ﻮد ﻗ ﺼﻪ ﺁن ﻟ ﺸﻜﺮﯼ را آ ﻪ‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﺑ ﻪ ﺟﻬ ﺎد آﻔ ﺎر ﻓﺮﺳ ﺘﺎدﻩ ﺑ ﻮد‪ .‬و دﺷ ﻤﻨﺎن ﺷ ﺐ ﺑ ﺮ‬
‫اﻳ ﺸﺎن ﺷ ﺒﻴﺨﻮن زدﻧ ﺪ و ﺁن ﺷ ﺒﯽ ﺗﺎرﻳ ﻚ و ﺳ ﺨﺖ ﻇﻠﻤ ﺎﻧﯽ ﺑ ﻮد‪ .‬و ﻣ ﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در‬
‫ﺧﻮاب ﺑﻮدﻧﺪ و آﺴﯽ از اﻳﺸﺎن ﺑﻴﺪار ﻧﺒﻮد ﺟﺰ زﻳﺪ ﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ رواﺣﻪ و‬
‫ﻗﺘﺎدﻩ ﺑﻦ ﻧﻌﻤﺎن و ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻋﺎﺻﻢ ﻣﻨﻘﺮﯼ آﻪ ﻣﺸﻐﻮل ﻧﻤﺎز و ﻗ ﺮﺁن ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ .‬دﺷ ﻤﻨﺎن‪،‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺗﻴﺮ ﺑﺎران آﺮدﻧﺪ ﺑﻮاﺳﻄﻪ ﺗﺎرﻳﻜﯽ‪ .‬آﻪ ﻧﺎﮔﻬﺎن از دهﺎن اﻳ ﻦ ﭼﻬ ﺎر ﻧﻔ ﺮ‬
‫ﻧﻮرهﺎﻳﯽ ﺳ ﺎﻃﻊ ﺷ ﺪ آ ﻪ ﻟ ﺸﻜﺮﮔﺎﻩ ﻣ ﺴﻠﻤﺎن را روﺷ ﻦ آ ﺮد‪ .‬و ﺳ ﺒﺐ ﻗ ﻮت ودﻟﻴ ﺮﯼ‬
‫اﻳﺸﺎن ﺷﺪ ‪ .‬و ﭘﺲ ﺷﻤﺸﻴﺮ آﺸﻴﺪﻩ و دﺷﻤﻨﺎن را آ ﺸﺘﻪ و زﺧﻤ ﺪار واﺳ ﻴﺮ ﻧﻤﻮدﻧ ﺪ‪ .‬و‬
‫ﭼﻮن ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاﯼ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﻧﻘ ﻞ آﺮدﻧ ﺪ‪،‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻳﻦ ﻧﻮرهﺎ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ اﻋﻤﺎل اﻳﻦ ﺑﺮادران ﺷﻤﺎﺳﺖ در ﻏﺮﻩ ﻣﺎﻩ رﻣﻀﺎن‪.‬‬
‫‪ -‬و ﺑﺪرﺳﺘﯽ آﻪ ﺧﺪاﯼ ﻋﺰوﺟ ﻞ ﭼ ﻮن روز اول ﻣ ﺎﻩ ﺷ ﻌﺒﺎن ﻣ ﯽﺷ ﻮد‪ ،‬اﻣ ﺮ‬
‫ﻣﯽآﻨﺪ ﺑﻪ درهﺎﯼ ﺑﻬﺸﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑ ﺎز ﻣ ﯽﺷ ﻮد و اﻣ ﺮ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ درﺧ ﺖ ﻃ ﻮﺑﯽ را‪ .‬ﭘ ﺲ‬
‫ﻧﺰدﻳ ﻚ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ ﺷ ﺎﺧﻪ ه ﺎﯼ ﺧ ﻮد را اﻳ ﻦ دﻧﻴ ﺎ‪ ...‬و ﭼ ﻮن روزاول ﺷ ﻌﺒﺎن ﻣ ﯽﺷ ﻮد‬
‫ﭘﺮاآﻨﺪﻩ ﻣﯽآﻨﺪ اﺑﻠﻴﺲ ﻟﺸﻜﺮ ﺧﻮد را در اﻃﺮاف زﻣﻴﻦ‪.‬‬
‫‪ -‬و ﺷﻴﺦ ﺣﻤﺎد ﺑﻦ ﻋﻴﺴﯽ از اﺑﺎن ﺑﻦ ﺗﻐﻠﺐ رواﻳﺖ آﺮدﻩ آ ﻪ ﮔﻔ ﺖ ﺣ ﻀﺮت‬
‫ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ آﻪ ﺷﺐ ﻧﻴﻤﻪ ﺷ ﻌﺒﺎن رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ‬
‫ﻧﺰد ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﻮد‪ .‬هﻤﻴﻨﻜﻪ ﻧﺼﻒ ﺷﺐ ﺷﺪ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‬
‫از رﺧﺘﺨﻮاب ﺧﻮد ﺑﺮاﯼ ﻋﺒﺎدت‪ .‬ﭘﺲ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﭼﻮن ﺑﻴﺪار ﺷﺪ‪ ،‬داﺧﻞ ﺷﺪ ﺑﺮ او ﺁﻧﭽ ﻪ‬
‫ﻓﺮو ﻣﯽﮔﻴﺮد زﻧﻬﺎ را ﻳﻌﻨﯽ ﻏﻴﺮت‪ .‬و ﮔﻤﺎن آﺮد آﻪ ﺁن ﺣﻀﺮت رﻓﺘﻪ ﭘﻴﺶ ﺑﻌﻀﯽ‬
‫از زﻧﻬﺎ ﺧﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﭘﻴﭽﻴﺪ ﺑﺮ ﺧﻮد ﺷﻤﻠﻪ ﻳﻌﻨﯽ ﭼ ﺎدر ﺧ ﻮد را‪ .‬و ﻗ ﺴﻢ ﺑ ﻪ‬
‫ﺧ ﺪا آ ﻪ ﺗ ﺎر ﺷ ﻤﻠﻪ او از ﻣ ﻮ و ﭘ ﻮد ﺁن از آﺮآﻬ ﺎﯼ ﺷ ﺘﺮ ﺑ ﻮد‪ .‬و ﺟ ﺴﺘﺠﻮ ﻣ ﯽآ ﺮد‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا را در ﺣﺠﺮﻩهﺎﯼ زﻧﻬﺎﯼ دﻳﮕﺮش ﺣﺠﺮﻩ ﺑﻪ ﺣﺠﺮﻩ‪ ،‬ﺑﻨﺎﮔﺎﻩ ﻧﻈ ﺮش اﻓﺘ ﺎد‬
‫ﺑﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ آﻪ در ﺳﺠﺪﻩ ﺑﻮد ﻣﺜﻞ ﺟﺎﻣﻪاﯼ آﻪ ﭼ ﺴﺒﻴﺪﻩ ﺷ ﺪﻩ‬
‫ﺑﺮ روﯼ زﻣ ﻴﻦ‪ ...‬ﭘ ﺲ هﻤﻴﻨﻜ ﻪ ﺧﺎﺳ ﺖ رﺳ ﻮل ﺧ ﺪا ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﺑﺮﮔ ﺮدد‪،‬‬
‫ﺷﺘﺎﻓﺖ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﺴﻮﯼ رﺧﺘﺨﻮاب ﺧﻮد‪ .‬ﭘﺲ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺁﻣﺪ ﺑﻪ رﺧﺘﺨﻮاب او و ﺷ ﻨﻴﺪ‬
‫آﻪ ﻧﻔﺲ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﯽزد‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد ﭼﻴﺴﺖ اﻳ ﻦ ﻧﻔ ﺲ ﺑﻠﻨ ﺪ‪ ،‬ﺁﻳ ﺎ ﻧﺪاﻧ ﺴﺘﯽ آ ﻪ ﭼ ﻪ ﺷ ﺒﯽ اﺳ ﺖ‬
‫اﻣﺸﺐ؟ اﻳﻦ ﺷﺐ ﻧﻴﻤ ﻪ ﺷ ﻌﺒﺎن اﺳ ﺖ آ ﻪ در ﺁن ﻗ ﺴﻤﺖ ﻣ ﯽﺷ ﻮد روزﯼه ﺎ و ﻧﻮﺷ ﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد اﺟﻞهﺎ‪ .‬و ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد اﺳﺎﻣﯽ روﻧﺪﮔﺎن ﺑ ﻪ ﺣ ﺞ‪ .‬و ﺑﺪرﺳ ﺘﻴﻜﻪ ﺧ ﺪاﻳﺘﻌﺎﻟﯽ‬

‫‪٥٦٨‬‬
‫در اﻳ ﻦ ﺷ ﺐ ﻣ ﯽﺁﻣ ﺮزد از ﺧﻠ ﻖ ﺧ ﻮد ﺑﻴ ﺸﺘﺮ از ﻋ ﺪد ﻣﻮه ﺎﯼ ﺑﺰه ﺎﯼ ﻗﺒﻴﻠ ﻪ آﻠ ﺐ!‬
‫)ﻣﻔﺎﺗﻴﺢ اﻟﺠﻨﺎن‪ ،‬ﺑﺎب دوم‪ ،‬ﻓﺼﻞ دوم‪ ،‬ﻓﻀﻴﻠﺖ واﻋﻤﺎل ﻣﺎﻩ ﺷﻌﺒﺎن(‪.‬‬

‫‪ -‬ﻧﻴﻜﻮ اﺳﺖ آﻪ در ﺷﺐ اول ﻣﺎﻩ رﻣﻀﺎن‪ ،‬ﻣﺠﺎﻣﻌﺖ ﺑﺎ ﺣﻼل ﺧﻮد آﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫از ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت اﻳﻦ ﻣﺎﻩ اﺳﺖ‪ .‬و اﻻ در ﻣﺎهﻬﺎﯼ دﻳﮕ ﺮ ﺟﻤ ﺎع در ﺷ ﺐ اول ﻣﻜ ﺮوﻩ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬و رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ آ ﻪ ه ﺮ آ ﻪ در ﺷ ﺐ اول ﻣ ﺎﻩ رﻣ ﻀﺎن ﻏ ﺴﻞ آﻨ ﺪ‪ ،‬ﺧ ﺮاش‬
‫ﺑﺪن ﺑﻪ او ﻧﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﺎﻩ رﻣﻀﺎن ﺁﻳﻨﺪﻩ‪.‬‬
‫‪ -‬روز ﻋﻴﺪ ﻏﺪﻳﺮ روزﯼ اﺳﺖ آﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﯽ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺑﺮ ﺳ ﺎﺣﺮان‬
‫ﻏﻠﺒﻪ آﺮد‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺁﺗﺶ را ﺑﺮ اﺑﺮاهﻴﻢ ﺧﻠﻴﻞ ﻋﻠﻴﻪاﻟ ﺴﻼم ﺳ ﺮد و ﺳ ﻼﻣﺖ آ ﺮد‪ ،‬و‬
‫ﺣ ﻀﺮت ﻣﻮﺳ ﯽ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﻳﻮﺷ ﻊ ﺑ ﻦ ﻧ ﻮن را وﺻ ﯽ ﺧ ﻮد ﮔﺮداﻧﻴ ﺪ‪ ،‬و ﺣ ﻀﺮت‬
‫ﻋﻴ ﺴﯽ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم ﺷ ﻤﻌﻮن اﻟ ﺼﻔﺎ را وﺻ ﯽ ﺧ ﻮد ﻗ ﺮار داد‪ ،‬و ﺣ ﻀﺮت ﺳ ﻠﻴﻤﺎن‬
‫ﻋﻠﻴﻪاﻟ ﺴﻼم رﻋﻴ ﺖ ﺧ ﻮد را ﺑ ﺮ اﺳ ﺘﺨﻼف ﺁﺻ ﻒ ﺑ ﻦ ﺑﺮﺧﻴ ﺎ اﺷ ﻬﺎد آ ﺮد‪ ،‬و ﺟﻨ ﺎب‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﻣﺎﺑﻴﻦ اﺻﺤﺎب ﺧﻮد ﺑﺮادرﯼ اﻓﻜﻨﺪ‪) .‬هﻤ ﺎن آﺘ ﺎب‪،‬‬
‫ﺑﺎب دوم‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ ،‬در ﻓﻀﻴﻠﺖ و اﻋﻤﺎل ﻣﺎﻩ ﻣﺒﺎرك رﻣﻀﺎن(‪.‬‬

‫‪ -‬اﻣﺎ ﺷﺐ ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺠﻢ ذﯼاﻟﻘﻌﺪﻩ ﺷﺐ دﺣﻮاﻻرض اﺳﺖ‪ .‬و ﺁن ﺷ ﺒﯽ اﺳ ﺖ‬

‫آﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ زﻣ ﻴﻦ از زﻳ ﺮ ﺧﺎﻧ ﻪ آﻌﺒ ﻪ ﺑ ﺮ روﯼ ﺁب ﭘﻬ ﻦ ﺷ ﺪ‪ .‬و روز ﺑﻴ ﺴﺖ و ﭘ ﻨﺠﻢ‬
‫ذﯼاﻟﻘﻌﺪﻩ روز دﺣﻮاﻻرض اﺳﺖ‪.‬‬
‫و از ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ وﺷﺎ رواﻳﺖ اﺳﺖ آﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ آﻮدك ﺑﻮدم آﻪ ﺑ ﺎ ﭘ ﺪرم‬
‫در ﺧﺪﻣﺖ اﻣﺎم رﺿﺎ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﺷﺎم ﺧﻮردﻳﻢ‪ .‬و ﺷﺐ ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺠﻢ ﻣ ﺎﻩ ذﯼاﻟﻘﻌ ﺪﻩ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻓﺮﻣﻮد آﻪ اﻣﺸﺐ ﺣﻀﺮت اﺑﺮاهﻴﻢ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم و ﺣ ﻀﺮت ﻋﻴ ﺴﯽ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‬
‫ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪﻩاﻧﺪ‪ ،‬و زﻣﻴﻦ از زﻳﺮ ﺧﺎﻧﻪ آﻌﺒﻪ ﭘﻬﻦ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و در اﻳ ﻦ روز ﺣ ﻀﺮت‬
‫ﻗﺎﺋﻢ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻗﻴﺎم ﺧﻮاهﺪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﭘﺲ هﺮ آﻪ روزش روزﻩ ﺑﺪارد‪ ،‬ﭼﻨ ﺎن اﺳ ﺖ آ ﻪ‬
‫ﺷﺼﺖ ﻣﺎﻩ را روزﻩ ﺑﺪارد‪ .‬و در رواﻳﺘﯽ روزﻩاش ﻣﺜﻞ روزﻩ هﻔﺘﺎد ﺳ ﺎل اﺳ ﺖ‪ .‬و‬
‫هﺮ آﻪ اﻳﻦ روز را روزﻩ ﺑﺪارد و اﻳﻦ ﺷﺐ را ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﺑﻪ ﺳﺮ ﺁورد‪ ،‬از ﺑﺮاﯼ او‬
‫ﻋﺒ ﺎدت ﺻ ﺪ ﺳ ﺎل ﻧﻮﺷ ﺘﻪ ﺷ ﻮد‪ ،‬و از ﺑ ﺮاﯼ روزﻩدار اﻳ ﻦ روز هﺮﭼ ﻪ در ﻣﻴ ﺎن‬

‫‪٥٦٩‬‬
‫ﺁﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔ ﺮت آﻨ ﺪ‪) .‬هﻤ ﺎن آﺘ ﺎب‪ ،‬ﺑ ﺎب دوم‪ ،‬ﻓ ﺼﻞ ﭼﻬ ﺎرم‪،‬‬
‫ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺷﺐ و روز دﺣﻮاﻻرض واﻋﻤﺎل ﺁن(‪.‬‬

‫ﻣﻨﺘﺨﺒﺎﺗﯽ از "آﻴﻤﻴﺎﯼ ﺳﻌﺎدت"‬

‫ﭼﻨﺎﻧﻜ ﻪ ﻗ ﺒﻼ ﮔﻔﺘ ﻪ ﺷ ﺪ)ﺻ ﻔﺤﺎت ‪۴٠‬و‪ ،(۴١‬ﻳﻜ ﯽ از آﺮاﻣ ﺎت ﻣﻜﺘ ﺐ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ‬
‫اﻳﻨﺴﺖ آﻪ ﺣﺘ ﯽ آ ﺴﺎﻧﯽ را در ﺣ ﺪ ﻧﻮاﺑ ﻎ ﻋﻠ ﻢ و اﻧﺪﻳ ﺸﻪ‪ ،‬وﻗﺘ ﯽ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﻗﺎﻟ ﺐ ﺁﺧﻮﻧ ﺪ‬
‫ﻣﯽروﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺦ ﻣﯽآﻨﺪ و ﺑﻪ ﺣﺪ ﻳﻚ ﻃﻠﺒﻪ ﺑﯽﺷﻌﻮر ﻓﻴﻀﻴﻪ ﭘﺎﺋﻴﻦ ﻣﯽﺁورد‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧ ﻪ ﺑ ﺎرزﯼ ازﻳ ﻦ اﻣ ﺮ ﻣ ﻮرد اﻣ ﺎم ﻣﺤﻤ ﺪ ﻏﺰاﻟ ﯽ اﺳ ﺖ‪ .‬اﻳ ﻦ ﺷﺨ ﺼﻴﺖ‬
‫ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻣﻌﺎرف اﺳﻼﻣﯽ در ﻗﺮن ﭘﻨﺠﻢ هﺠﺮﯼ آﻪ ﻣﻘﺎم ﻋﻠﻤﯽ وﯼ ﻗﺮون ﺑﻌﺪ از او‬
‫را ﻋﻤﻴﻘﺎ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻗﺮار داد و ﺑﻬﻤﺮاﻩ اﺑ ﻦﺳ ﻴﻨﺎ و رازﯼ و ﻓ ﺎراﺑﯽ ﻳﻜ ﯽ از ﭼﻬ ﺎر‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪ اﻳﺮاﻧﯽ ﺑﻮد آﻪ ﺁﺛﺎرﺷﺎن در هﻤﺎن ﻗﺮون وﺳﻄﯽ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻻﺗﻴﻨﯽ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷ ﺪ‬
‫و دﻳﺮ زﻣﺎﻧﯽ در داﻧﺸﮕﺎهﻬﺎﯼ ﺟﻬﺎن ﻏﺮب ﺗﺪرﻳﺲ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻮﻟﻒ ﻗﺮﻳﺐ هﻔﺘ ﺎد اﺛ ﺮ‬
‫ﻣﻌ ﺮوف در ﻋﻠ ﻮم دﻳ ﻦ واﺻ ﻮل و آ ﻼم و ﺣ ﺪﻳﺚ و اﺧ ﻼق و ﻣﻨﻄ ﻖ و ﺗ ﺼﻮف‬
‫اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﻘﺎم ﻋﻤﯽ وﯼ ﭼﻨﺎن ﺑ ﻮد آ ﻪ در ‪ ٣۴‬ﺳ ﺎﻟﮕﯽ ﺑ ﻪ اﺳ ﺘﺎدﯼ ﻣﺪرﺳ ﻪ ﻣﻌ ﺮوف‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻴ ﻪ ﺑﻐ ﺪاد ﺧﻮاﻧ ﺪﻩ ﺷ ﺪ‪ ،‬و اﺗﻔﺎﻗ ﺎ ﺻ ﺎﺑﻮن اﺗﻬ ﺎم زﻧﺪﻗ ﻪ و اﻟﺤ ﺎد ﺑ ﻪ ﺟﺎﻣ ﻪ او ه ﻢ‬
‫ﺧﻮرد‪.‬‬
‫ﺑﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺒﻨﺎﺋﯽ‪ ،‬ﺷ ﺎﻳﺪ ﺑ ﻪ اﺷ ﻜﺎل ﺑ ﺎور آﻨﻴ ﺪ آ ﻪ اراﺟﻴﻔ ﯽ آ ﻪ در ﺻ ﻔﺤﺎت‬
‫ﺑﻌﺪ ﺧﻮاهﻴﺪ ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺘﺨﺒﺎﺗﯽ از ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ اﺳﺖ آﻪ هﻤ ﻴﻦ ﺣﺠﺔاﻻﺳ ﻼم )ﻋﻨ ﻮاﻧﯽ آ ﻪ‬
‫ﺑ ﺮاﯼ اوﻟ ﻴﻦ ﺑ ﺎر ﺑﻄ ﻮر ﻣﻄﻠ ﻖ ﺑ ﺎو دادﻩ ﺷ ﺪ(‪ ،‬وﻗﺘ ﯽ آ ﻪ از ﻗﺎﻟ ﺐ ﺷﺨ ﺼﻴﺖ ﻋﻠﻤ ﯽ‬
‫ﺧﻮد ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪﻩ و ﺑﻘﺎﻟﺐ ﺁﺧﻮﻧﺪ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬در آﺘ ﺎب ﻣﻌ ﺮوف "آﻴﻤﻴ ﺎﯼ ﺳ ﻌﺎدت"‬
‫آﻪ از ﺁﺛﺎر ﻓﺎرﺳﯽ او اﺳﺖ‪ ،‬ﺁﻧﻬﺎ را "اﺣﻜﺎم و ﻣﻘﺮرات اﺑﺪﯼ اﻟﻬﯽ" ﻣﻌﺮﻓ ﯽ آ ﺮدﻩ‪،‬‬
‫ﻣﻨﺘﻬﺎ ﭼﻮن ﺷﻴﻌﻪ ﻧﺒﻮدﻩ‪ ،‬ﺁﻧﻬﺎ را ﻣﻴ ﺎن اﻣﺎﻣ ﺎن ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﻧﻜ ﺮدﻩ و هﻤ ﻪ را ﺗﻨﻬ ﺎ از ﺧ ﻮد‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫ﺑﺎﻳﺪ آﻪ اﮔ ﺮ در ﺻ ﺤﺮا ﺑ ﻮد از ﭼ ﺸﻢ ﺧﻠ ﻖ دور ﺷ ﻮد‪ ،‬واﮔ ﺮ ﺗﻮاﻧ ﺪ در ﭘ ﺲ‬
‫دﻳﻮارﯼ ﺷﻮد‪ .‬و ﻋ ﻮرت ﭘ ﻴﺶ از ﻧﺸ ﺴﺘﻦ ﺑﺮهﻨ ﻪ ﻧﻜﻨ ﺪ‪ .‬و روﯼ ﺳ ﻮﯼ ﺁﻓﺘ ﺎب و ﻣ ﺎﻩ‬
‫ﻧﻜﻨﺪ‪ .‬و ﻗﺒﻠﻪ را ﺑﺎز ﭘﺲ ﭘﺸﺖ ﻧﮕﺬارد‪ .‬و روﯼ ﻓ ﺮا ﻗﻠﺒ ﻪ ﻧﻜﻨ ﺪ‪ ،‬ﻣﮕ ﺮ دﻳ ﻮارﯼ ﺑﺎﺷ ﺪ‪.‬‬
‫ﻟﻴﻜﻦ اوﻟﯽﺗﺮ ﺁن ﺑﻮد آﻪ ﻗﺒﻠﻪ ﺑﺮ ﭼﭗ ﻳﺎ راﺳﺖ او ﺑﻮد‪ .‬در ﺁب اﻳﺴﺘﺎدﻩ ﺑﻮل ﻧﻜﻨﺪ‪ .‬در‬

‫‪٥٧٠‬‬
‫زﻳﺮ درﺧﺖ ﻣﻴﻮﻩدار ﻏﺎﻳﻂ ﻧﻜﻨﺪ‪ .‬در هﻴﭻ ﺳﻮراخ ﻏﺎﻳﻂ و ﺑ ﻮل ﻧﻜﻨ ﺪ‪ .‬در ﺑﺮاﺑ ﺮ ﺑ ﺎد‬
‫و ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﺳﺨﺖ ﺑﻮل ﻧﻜﻨﺪ‪ .‬و ﺑﺮ ﺳﺮ ﭘﺎﯼ اﻳﺴﺘﺎدﻩ ﺑ ﻮل ﻧﻜﻨ ﺪ‪ ،‬اﻻ ﺑ ﻪ ﻋ ﺬرﯼ‪ .‬و در‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻦ ﺑﺮاﯼ ﺑﻮل و ﻏ ﺎﻳﻂ ﻣﻴ ﻞ ﺑ ﺮ ﭘ ﺎﯼ ﭼ ﭗ آﻨ ﺪ و ﭼ ﻮن ﺑ ﺮون ﺁﻳ ﺪ ﭘ ﺎﯼ راﺳ ﺘﺶ‬
‫ﻓ ﺮاﭘﻴﺶ دارد‪ .‬و ﺳ ﺮ ﺑﺮهﻨ ﻪ ﺑ ﻪ ﻗ ﻀﺎﯼ ﺣﺎﺟ ﺖ ﻧ ﺮود‪ .‬و ﭼ ﻮن درون داراﻟﺨ ﻼء‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬اﻋﻮذﺑﺎﷲ ﻣﻦ اﻟﺮﺟﺲ اﻟ ﻨﺠﺲ اﻟﺨﺒﻴ ﺚ اﻟﻤﺨﺒ ﺚ اﻟ ﺸﻴﻄﺎن اﻟ ﺮﺟﻴﻢ )ﭘﻨ ﺎﻩ‬
‫ﺑﻪ ﺧﺪا از ﭘﻠﻴﺪﯼ ﺷﻴﻄﺎن رﺟ ﻴﻢ(‪ .‬و ﭼ ﻮن ﺑﻴ ﺮون ﺁﻳ ﺪ ﺑﮕﻮﻳ ﺪ‪ :‬اﻟﺤﻤ ﺪ ﷲ اﻟ ﺬﯼ اذه ﺐ‬
‫ﻏﻨﯽ ﻣﺎﻳﻮذﻳﻨﯽ و اﺑﻘﯽ ﻋﻠﯽ ﻣﺎﻳﻨﻔﻌﻨﯽ )ﺧﺪا را ﺷﻜﺮ آﻪ ﺁﻧﭽﻪ ﻣ ﺮا ﺁزار ﻣ ﯽآ ﺮد‪ ،‬از‬
‫ﻣﻦ دور آﺮد‪ .‬و ﺁﻧﭽﻪ ﺳﻮدﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاﯼ ﺑﺮ ﺟﺎﯼ ﮔﺬاﺷﺖ(‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫و ﺑﺎﻳ ﺪ آ ﻪ ﺳ ﻪ ﺳ ﻨﮓ آﻠ ﻮخ راﺳ ﺖ آ ﺮدﻩ دارد ﭘ ﻴﺶ از ﻗ ﻀﺎﯼ ﺣﺎﺟ ﺖ‪ .‬و‬
‫ﭼﻮن ﻓﺎرغ ﺷﻮد ﺑﻪ دﺳﺖ ﭼﭗ ﻓﺮا ﮔﻴﺮد‪ ،‬و ﺑﺮ ﺟﺎﺋﯽ ﻧﻬﺪ آﻪ ﭘﻠﻴﺪ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺑﺮاﻧ ﺪ‬
‫ﺗ ﺎ ﺑ ﻪ ﻣﻮﺿ ﻊ ﻧﺠﺎﺳ ﺖ‪ .‬و ﺁﻧﺠ ﺎ ﺑﺮﮔﺮداﻧ ﺪ و ﻧﺠﺎﺳ ﺖ ﺑﺮﺑﺎﻳ ﺪ ﭼﻨﺎﻧﻜ ﻪ ﻓﺮاﺗ ﺮ ﻧﺒ ﺮد‬
‫ﻧﺠﺎﺳﺖ را‪ .‬اﻳﻦ ﭼﻨ ﻴﻦ ﺳ ﻪ ﺳ ﻨﮓ ﺑ ﻪ آ ﺎر دارد‪ .‬اﮔ ﺮ ﭘ ﺎك ﻧ ﺸﻮد‪ ،‬دو دﻳﮕ ﺮ ﺑ ﻪ آ ﺎر‬
‫دارد آﻪ ﺑﻬﺮ ﺻﻮرت ﻋﺪد ﻃﺎق ﺑﻮد! ﺁﻧﮕﻪ ﺳﻨﮓ ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ راﺳﺖ ﺑﮕﻴﺮد و‬
‫ﻗﻀﻴﺐ ﺑﻪ دﺳﺖ ﭼﭗ ﻓ ﺮا ﮔﻴ ﺮد‪ .‬و ﺑ ﺮ ﺁن ﺳ ﻨﮓ ﻓ ﺮاز ﺁورد ﺳ ﻪ ﺑ ﺎر‪ ،‬ﻳ ﺎ ﺑ ﻪ دﻳ ﻮار‬
‫ﻓﺮاز ﺁورد ﺑﻪ ﺳﻪ ﺟﺎﯼ‪ ،‬و دﺳﺖ ﭼﭗ ﺟﻨﺒﺎﻧﺪ ﻧﻪ دﺳﺖ راﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﺑﻮل آﺮدﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺳ ﻪ ﺑ ﺎر دﺳ ﺖ ﺑ ﻪ زﻳ ﺮ ﻗ ﻀﻴﺐ ﻓ ﺮود ﺁورد‪ ،‬وﺳ ﻪ‬
‫ﺑ ﺎر ﺁﻧ ﺮا ﺑﻔ ﺸﺎرد و ﺳ ﻪ ﮔ ﺎم ﻓ ﺮا رود‪ ،‬و ﺳ ﻪ ﺑ ﺎر ﺗﻨﺤ ﻨﺢ ‪ ١‬آﻨ ﺪ‪ ،‬و ﺑ ﻴﺶ از اﻳ ﻦ‬
‫ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را رﻧﺠﻪ ﻧﺪارد آﻪ وﺳﻮاس ﺑﻪ وﯼ راﻩ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬واﮔﺮ اﻳﻦ ﺑﻜ ﺮدﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ ﺁب ﺑ ﺮ‬
‫زﻳﺮ ﺟﺎﻣﻪ ﺧﻮد زﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﮔﻮﻳﺪ آﻪ ﺗﺮﯼ از ﺁب اﺳﺖ! آﻪ رﺳ ﻮل ﺻ ﻠﯽ اﷲ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﺑﺪﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ از ﺑﺮاﯼ وﺳﻮاس را‪.‬‬
‫واﮔ ﺮ آ ﺴﯽ را در ﻣﻴ ﺎن ﻗ ﻀﺎﯼ ﺣﺎﺟ ﺖ ﻋﻄ ﺴﻪ ﺁﻳ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﻪ دل اﻟﺤﻤ ﺪ ﷲ رب‬
‫اﻟﻌ ﺎﻟﻤﻴﻦ ﺑﺒﺎﻳ ﺪ ﮔﻔ ﺖ‪ .‬و اﺑ ﺮاهﻴﻢ ﻧﺨﻌ ﯽ ﮔﻔﺘ ﻪ اﺳ ﺖ‪ :‬اﮔ ﺮ ﺑ ﻪ زﺑ ﺎن ﮔﻮﻳ ﺪ ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﺎآﯽ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫‪ -‬ﺑﺪان آﻪ هﺮ ﺟﺎﻧﻮرﯼ آﻪ ﺧﺪاﯼ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺁﻓﺮﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬هﻤ ﻪ ﭘ ﺎك اﺳ ﺖ ﻣﮕ ﺮ‬
‫ﺳﮓ و ﺧﻮك‪ .‬و هﺮ ﺟﺎﻧﻮر آ ﻪ ﺑﻤﻴ ﺮد‪ ،‬ﭘﻠﻴ ﺪ اﺳ ﺖ ﻣﮕ ﺮ ﺁدﻣ ﯽ و ﻣ ﺎهﯽ و ﻣﻠ ﺦ‪ ...‬و‬

‫‪ -١‬ﺻﺪاﺋﯽ ﺷﺒﻴﻪ ﺳﺮﻓﻪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ در ﻣﺴﺘﺮاح ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٥٧١‬‬
‫ﻧﻴ ﺰ ه ﺮ ﭼ ﻪ وﯼ را در ﺗ ﻦ‪ ،‬ﺧ ﻮن روان ﻧﻴ ﺴﺖ‪ ،‬ﭼ ﻮن ﻣﮕ ﺲ و زﻧﺒ ﻮر و آ ﮋدم و‬
‫آ ﺮم آ ﻪ در ﻃﻌ ﺎم اﻓﺘ ﺪ‪ .‬و هﺮﭼ ﻪ در ﺑ ﺎﻃﻦ ﺟ ﺎﻧﻮران ﻣ ﺴﺘﺤﻴﻞ ﮔﺮدﻳ ﺪﻩ ﺷ ﻮد‪ ،‬ﭘﻠﻴ ﺪ‬
‫اﺳﺖ ﻣﮕﺮ ﻣﻨﯽ و ﺧﺎﻳﻪ ﻣﺮغ و آﺮم اﺑﺮﻳﺸﻢ‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫‪ -‬ﭘ ﺲ ه ﺮ آ ﻪ در ﮔﺮﻣﺎﺑ ﻪ ﺷ ﻮد ﭼﻬ ﺎر ﭼﻴ ﺰ ﺑ ﺮ وﯼ واﺟ ﺐ ﺁﻳ ﺪ و دﻩ ﭼﻴ ﺰ‬
‫ﺳﻨﺖ‪:‬‬
‫دو واﺟﺐ در ﻋﻮرت ﺧﻮد‪ :‬آﻪ از ﻧﺎف ﺗﺎ زاﻧ ﻮ از ﭼ ﺸﻤﻬﺎ ﭘﻮﺷ ﻴﺪﻩ دارد‪ ،‬و‬
‫از دﺳ ﺖ ﻗ ﺎﺋﻢ ‪ ١‬ﻧﻴ ﺰ ﻧﮕ ﺎﻩ دارد آ ﻪ ﺑ ﺴﻮدن از دﻳ ﺪن ﻧﻜ ﻮﺗﺮ اﺳ ﺖ‪ .‬و دو واﺟ ﺐ در‬
‫ﻋﻮرت دﻳﮕﺮان‪ :‬آﻪ ﭼﺸﻢ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﮕ ﺎﻩ دارد‪ .‬و اﮔ ﺮ آ ﺴﯽ ﻋ ﻮرت ﺑﺮهﻨ ﻪ آﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺮ‬
‫وﯼ ﺣﺴﺐ آﻨﺪ‪ .‬آﻪ هﺮ آﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﻨﺪ از ﮔﺮﻣﺎﺑﻪ ﻋﺎﺻﯽ ﺑﻴﺮون ﺁﻳﺪ‪.‬‬
‫و ﻧﻬﯽ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ ﻧﺎن را ﺑﻪ ﮔﺮﻣﺎﺑﻪ ﺧﻮردن‪.‬‬
‫و ﭼ ﻮن در ﮔﺮﻣﺎﺑ ﻪ ﺷ ﻮد ﺳ ﻼم ﻧﻜﻨ ﺪ‪ .‬و اﮔ ﺮ آ ﺴﯽ ﺳ ﻼم آﻨ ﺪ ﺟ ﻮاب ده ﺪ‪:‬‬
‫"ﻋﺎﻓﺎك اﷲ"‪ .‬و ﺳﺨﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﮕﻮﻳ ﺪ‪ .‬و اﮔ ﺮ ﻗ ﺮﺁن ﺧﻮاﻧ ﺪ‪ ،‬ﺁه ﺴﺘﻪ ﺧﻮاﻧ ﺪ‪ .‬و اﮔ ﺮ از‬
‫ﺷﻴﻄﺎن اﺳﺘﻌﺎذت آﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺁواز روا ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و وﻗﺖ ﻧﻤﺎز ﺷ ﺎم‪ ،‬از ﻓ ﺮو ﺷ ﺪن ﺁﻓﺘ ﺎب و‬
‫ﻣﻴﺎن ﻧﻤﺎز ﺷﺎم و ﺧﻔﺘﻦ ﺑﻪ ﮔﺮﻣﺎﺑﻪ ﻧﺸﻮد‪ .‬آﻪ اﻳﻦ وﻗﺖ اﻧﺘ ﺸﺎر ﺷ ﻴﻄﺎن ﺑ ﻮد‪ .‬و ﭼ ﻮن‬
‫در ﺧﺰاﻧﻪ ﮔﺮم ﺷﻮد‪ ،‬از ﺁﺗﺶ دوزخ ﻳﺎد آﻨﺪ‪ .‬و ﻳﻜﺴﺎﻋﺖ ﻳ ﺎ زﻳ ﺎدت ﺑﻨ ﺸﻴﻨﺪ ﺗ ﺎ ﺑﺪاﻧ ﺪ‬
‫آﻪ زﻧﺪان دوزخ ﭼﻮن ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ ...‬و اﮔﺮ ﻣﺎرﯼ ﺑﻴﻨ ﺪ از ﻣﺎره ﺎﯼ دوزخ ﻳ ﺎد آﻨ ﺪ!‬
‫واﮔ ﺮ ﺻ ﻮرﺗﯽ ﺳ ﻬﻤﻨﺎك ﺑﻴﻨ ﺪ‪ ،‬از ﻣﻨﻜ ﺮ و ﻧﻜﻴ ﺮ واز زﺑﺎﻳﻨ ﻪ دوزخ ﻳ ﺎد آﻨ ﺪ‪ .‬واﮔ ﺮ‬
‫ﺁوازهﺎﯼ ﺻﻌﺐ ﺷﻨﻮد‪ ،‬از ﻧﻔﺨﻪ ﺻﻮر ﻳﺎد ﺁورد‪ .‬و ﺳﻨﺘﻬﺎﯼ ﺷﺮﻋﯽ اﻳﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و هﺮ ﻣﺎﻩ ﻳﻚ ﺑﺎر اﺳﻚ ‪ ٢‬ﺑﻪ آﺎر داﺷﺘﻦ ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬و ﭼﻮن ﺑﻴ ﺮون ﺧﻮاه ﺪ‬
‫ﺁﻣ ﺪ‪ ،‬اﮔ ﺮ ﺁب ﺳ ﺮد ﺑ ﺮ ﭘ ﺎﯼ رﻳ ﺰد‪ ،‬از ﻧﻘ ﺮس اﻳﻤ ﻦ ﺑ ﻮد‪ ،‬و درد ﺳ ﺮ ﻧﺨﻴ ﺰد‪ .‬و ﺁب‬
‫ﺳﺮد ﺑﺮ ﺳﺮ ﻧﺮﻳﺰد‪.‬‬
‫و از ﻣﻨﻜﺮات ﮔﺮﻣﺎﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﻮد آﻪ ران در ﭘﻴﺶ ﻗ ﺎﻳﻢ ﻧﻬ ﺪ ﺑﺮهﻨ ﻪ ﺗ ﺎ ﺑﻤﺎﻟ ﺪ‪ .‬و‬
‫ﺻ ﻮرت ﺣﻴ ﻮان ﺑ ﺮ دﻳ ﻮار ﮔﺮﻣﺎﺑ ﻪ ﻣﻨﻜ ﺮ اﺳ ﺖ‪ .‬و واﺟ ﺐ اﺳ ﺖ ﺗﺒ ﺎﻩ آ ﺮدن ﺁن ﻳ ﺎ‬
‫ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪن‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺟﻨﺲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﭘﺎآﯽ اﺳﺖ آﻪ ﻓﻀﻼت ﺗﻦ وﺁن هﻔﺖ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ -١‬ﮐﺎرﮔﺮ ﺣﻤﺎم‪.‬‬
‫‪ -٢‬واﺟﺒﯽ‪.‬‬

‫‪٥٧٢‬‬
‫اول‪ -‬ﻣﻮﯼ ﺳﺮ اﺳﺖ‪ .‬و ﺳﺘﺮدن ﺁن اوﻟﯽﺗﺮ و ﺑﻪ ﭘﺎآﯽ ﻧﺰدﻳﻜﺘ ﺮ‪ ،‬ﻣﮕ ﺮ اه ﻞ‬
‫ﺷﺮف را ‪ . ١‬و اﻣ ﺎ ﺑﻌ ﻀﯽ ﺳ ﺘﺮدن و هﺮﺟ ﺎﯼ ﻣ ﻮﺋﯽ ﭘﺮاآﻨ ﺪﻩ ﺑﮕﺬاﺷ ﺘﻦ‪ ،‬آﺮاه ﺖ و‬
‫ﻧﻬﯽ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ از ﺁن‪.‬‬
‫دوم‪ -‬ﻣﻮﯼ ﺳﺒﻠﺖ ﻳﺎ ﻟﺐ‪ ،‬راﺳﺖ داﺷﺘﻦ ﺳﻨﺖ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻓﺮو ﮔﺬاﺷ ﺘﻦ ﺁن ﻧﻬ ﯽ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻮم‪ -‬ﻣﻮﯼ زﻳﺮ ﺑﻐﻞ‪ ،‬ﺑﻪ هﺮ ﭼﻬﻞ روز ﺑﺮآﻨﺪن ﺁن ﺳﻨﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻬﺎرم‪ -‬ﻣﻮﯼ ﻋﻮرت اﺳﺖ‪ .‬و ازاﻟﺖ ﺁن ﺑﻪ ﺁهﻚ ﻳﺎ ﺑ ﻪ ﺳ ﺘﺮدن ﺳ ﻨﺖ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫و ﺑﺎﻳﺪ آﻪ از ﭼﻬﻞ روز ﺗﺎﺧﻴﺮ ﻧﻜﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻨﺠﻢ‪ -‬ﻧﺎﺧﻦ ﺑﺎز آ ﺮدن اﺳ ﺖ‪ .‬اﻧ ﺪر ﺧﺒ ﺮ اﺳ ﺖ آ ﻪ ﻧ ﺎﺧﻦ ﭼ ﻮن دراز ﺷ ﻮد‪،‬‬
‫ﻧﺸﺴﺘﮕﺎﻩ ﺷﻴﻄﺎن ﺑﻮد‪ .‬و ﺑﺎﻳﺪ آﻪ در ﺑﺎز آﺮدن‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﺑﺪان اﻧﮕﺸﺖ آﻨﺪ آ ﻪ ﻓﺎﺿ ﻞﺗ ﺮ‬
‫اﺳﺖ – و دﺳ ﺖ از ﭘ ﺎﯼ ﻓﺎﺿ ﻞﺗ ﺮ‪ ،‬و راﺳ ﺖ از ﭼ ﭗ ﻓﺎﺿ ﻞﺗ ﺮ‪ ،‬و ﺁن اﻧﮕ ﺸﺖ آ ﻪ‬
‫اﺷﺎرت ﺷﻬﺎدت ﺑﻪ وﯼ ﺑﻮد ﻓﺎﺿﻞﺗﺮ‪ .-‬ﭘﺲ اﺑﺘ ﺪا ﺑ ﺪان آﻨ ﺪ‪ ،‬ﺁﻧﮕ ﺎﻩ از ﺟﺎﻧ ﺐ راﺳ ﺖ‬
‫وﯼ ﺷﻮد ﺗﺎ دوﺑﺎرﻩ ﺑﻪ وﯼ رﺳﺪ‪ .‬و هﺮ دو دﺳﺖ روﯼ در روﯼ ﭼﻮن ﺣﻠﻘﻪ ﺗﻘﺪﻳﺮ‪.‬‬
‫ﺷﺸﻢ‪ -‬ﻧﺎف ﺑﺎز ﺑﺮﻳﺪن اﺳﺖ‪ .‬و ﺁن ﺑﻪ وﻗﺖ وﻻدت ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫هﻔﺘﻢ‪ -‬ﺧﺘﻨﻪ آﺮدن اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮد و زن را‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫‪ -‬اﻣﺎ ﺁداب ﺁﻧﭽﻪ ﭘﻴﺶ از ﻃﻌﺎم اﺳﺖ‪ :‬ﺁﻧﻜﻪ ﻃﻌﺎم ﺑﺮ ﺳﻔﺮﻩ ﻧﻬﺪ ﻧﻪ ﺑﺮ ﺧﻮان ‪-‬‬
‫آﻪ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﭼﻨ ﻴﻦ آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪ -‬و ﺁﻧﻜ ﻪ ﻧﻴﻜ ﻮ ﺑﻨ ﺸﻴﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻳﻌﻨﯽ زاﻧﻮﯼ راﺳﺖ ﺑ ﺮﺁرد و ﺑ ﺮ ﺳ ﺎق ﭼ ﭗ ﻧ ﺸﻴﻨﺪ‪ .‬و ﺗﻜﻴ ﻪزدﻩ ﻧﺨ ﻮردﻩ آ ﻪ رﺳ ﻮل‬
‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ ﮔﻔﺖ "ﻣﻦ ﺗﻜﻴ ﻪزدﻩ ﻃﻌ ﺎم ﻧﺨ ﻮرم"‪ .‬و ﺁﻧﻜ ﻪ دﺳ ﺖ ﺑ ﻪ ﻃﻌ ﺎم ﻧﺒ ﺮد ﺗ ﺎ‬
‫آ ﺴﯽ ﺣﺎﺿ ﺮ ﻧﻴﺎﻳ ﺪ آ ﻪ ﺑ ﺎ وﯼ ﻃﻌ ﺎم ﺧ ﻮرد‪-‬آ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ ﺧ ﻮردن روا ﻧﺒﺎﺷ ﺪ‪ -‬و اﻧ ﺲ‬
‫رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﻪ ﮔﻮﻳﺪ آﻪ ﭘﻴﻐﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ هﺮﮔﺰ ﻃﻌﺎم ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺨﻮردﯼ‪.‬‬
‫‪ -‬و اﻣﺎ ﺁداب وﻗﺖ ﺧﻮردن ﺁن اﺳ ﺖ آ ﻪ‪ :‬ﺑ ﻪ اول ﺑ ﺴﻢ اﷲ ﺑﮕﻮﻳ ﺪ و ﺑ ﻪ ﺁﺧ ﺮ‬
‫اﻟﺤﻤﺪﷲ‪ .‬و ﻧﻴﻜﻮﺗﺮ ﺁن اﺳﺖ آﻪ ﺑﻪ اول ﻟﻘﻤ ﻪ ﺑ ﺴﻢ اﷲ ﮔﻮﻳ ﺪ‪ ،‬و ﺑ ﻪ دوم ﻟﻘﻤ ﻪ ﺑ ﺴﻢ اﷲ‬
‫اﻟﺮﺣﻤﻦ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺳﻴﻢ ﻟﻘﻤﻪ ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ‪ .‬و اﻳﻦ ﺑﻪ ﺁواز ﺑﻠﻨ ﺪ ﮔﻮﻳ ﺪ‪ ...‬و ﺑﺎﻳ ﺪ‬
‫آﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ راﺳﺖ ﺧﻮرد‪ .‬و اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﻧﻤﻚ آﻨﺪ‪ ،‬و ﺧﺘﻢ ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﻪ ﻧﻤ ﻚ آﻨ ﺪ‪-‬آ ﻪ اﻳ ﻦ در‬

‫‪ -١‬اﺷﺎرﻩ ﺑﻪ ﺷﺮﻳﻔﺎن و ﻋﻠﻮﻳﺎن ﮐﻪ ﺧﻮد را از ﻓﺮزﻧﺪان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ و ﺷﻌﺎرﺷﺎن ﮔﻴﺴﻮﯼ ﺑﻠﻨﺪ‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪٥٧٣‬‬
‫ﺧﺒﺮ ﺁﻣ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ -‬و از ﻣﻴﺎﻧ ﻪ آﺎﺳ ﻪ ﺗﺮﻳ ﺪ ‪ ١‬ﻧﺨ ﻮرد و از ﺟﻮاﻧ ﺐ ﺧ ﻮرد‪ .‬و از ﻣﻴ ﺎن‬
‫ﻧﺎن ﻧﺨﻮرد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ از آﻨﺎرﻩ ﺑﺮﮔﻴﺮد‪ .‬و ﻧﺎن ﺑﻪ آﺎرد ﭘ ﺎرﻩ ﻧﻜﻨ ﺪ و ﮔﻮﺷ ﺖ هﻤﭽﻨ ﻴﻦ‪...‬‬
‫و ﭼﻮن ﻟﻘﻤﻪاﯼ ﻳﺎ ﻃﻌﺎﻣﯽ دﻳﮕﺮ از دﺳ ﺖ ﺑﻴﻔﺘ ﺪ‪ ،‬ﺑﺮﮔﻴ ﺮد و ﭘ ﺎك آﻨ ﺪ و ﺑﺨ ﻮرد‪ ،‬آ ﻪ‬
‫در ﺧﺒﺮ اﺳﺖ آﻪ اﮔﺮ ﺑﮕﺬارد ﺷﻴﻄﺎن را ﮔﺬاﺷﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ...‬و ﻧﺨﺴﺖ اﻧﮕ ﺸﺖ ﺑﻠﻴ ﺴﺪ ﺑ ﻪ‬
‫ده ﺎن‪ ،‬ﺁﻧﮕ ﺎﻩ در ازارﯼ ﻣﺎﻟ ﺪ‪ .‬و در ﻃﻌ ﺎم ﮔ ﺮم ﻧﻔ ﺦ ﻧﻜﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ ﺻ ﺒﺮ آﻨ ﺪ ﺗ ﺎ ﺧ ﻮد‬
‫ﺳﺮد ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬و ﭼﻮن ﺧﺮﻣﺎ ﺧﻮرد ﻳﺎ زردﺁﻟﻮ ﻳﺎ ﭼﻴﺰﯼ آﻪ ﺷﻤﺮدﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻃﺎق ﺧ ﻮرد‪-‬‬
‫ﻳﻌﻨﯽ هﻔﺖ ﻳﺎ ﻳﺎزدﻩ ﻳﺎ ﺑﻴﺴﺖ وﻳﻚ‪ -‬ﺗﺎ هﻤﻪ آﺎرهﺎﯼ وﯼ ﺑﺎ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫آﻪ وﯼ ﻃﺎق اﺳﺖ و او را ﺟﻔﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻃﺎق از ﺟﻔﺖ اوﻟ ﯽﺗ ﺮ ﺑ ﺪﻳﻦ ﺳ ﺒﺐ آ ﻪ‬
‫ﺑﺎ وﯼ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ دارد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﭘﺲ از ﻃﻌﺎم ﺑﺎﻳﺪ آﻪ اﻧﮕﺸﺖ ﺑﻪ دهﺎن ﭘﺎك آﻨﺪ‪ ،‬ﺁﻧﮕﻪ ﺑﻪ دﺳﺘﺎر ﺧﻮان‪ .‬و‬
‫ﻧﺎن رﻳﺰﻩهﺎ ﺑﺮﭼﻴﻨﺪ آﻪ ﺁن در ﺟﻨﺖ آﺎﺑﻴﻦ ﺣ ﻮراﻟﻌﻴﻦ ﮔ ﺮدد‪ ...‬و آﺎﺳ ﻪ ﭘ ﺎك آﻨ ﺪ ﺑ ﻪ‬
‫دو اﻧﮕﺸﺖ‪ .‬و در ﺧﺒﺮ اﺳﺖ آﻪ هﺮ آﻪ آﺎﺳﻪ ﭘ ﺎك ﺑﻠﻴ ﺴﺪ‪ ،‬آﺎﺳ ﻪ ﮔﻮﻳ ﺪ‪" :‬ﻳ ﺎرب‪ ،‬ﺗ ﻮ‬
‫او را از ﺁﺗﺶ ﺁزاد آﻦ‪ ،‬ﭼﻨﺎن آﻪ او ﻣﺮا از دﺳﺖ دﻳ ﻮان ﺁزاد آ ﺮد"‪ .‬و اﮔ ﺮ ﺑ ﺸﻮﻳﺪ‬
‫وﺁب ﺁن ﺑﺨﻮرد‪ ،‬هﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎﺷﺪ آﻪ ﺑﻨﺪﻩاﯼ ﺁزاد آﺮدﻩ ﺑﻮد‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫‪ -‬اﻣﺎ ﺁداب ﺁب ﺧﻮردن ﺁن اﺳﺖ آﻪ آﻮزﻩ ﺑﻪ دﺳﺖ راﺳﺖ ﮔﻴ ﺮد‪ .‬و ﺑ ﺴﻢ اﷲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ .‬و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ و ﺑﺎرﻳﻚ درآﺸﺪ‪ .‬و ﺑﺮ ﭘﺎﯼ ﻧﺨﻮرد‪ .‬و ﺧﻔﺘﻪ ﻧﺨﻮرد‪ .‬و اﮔ ﺮ ﻳ ﻚ راﻩ‬
‫ﭘ ﻴﺶ ﺧﻮاه ﺪ ﺧ ﻮرد‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺳ ﻪ ﺑ ﺎر ﺧ ﻮرد‪ ،‬وه ﺮ ﺑ ﺎرﯼ ﺑ ﺴﻢ اﷲ ﺑﮕﻮﻳ ﺪ و ﺑ ﻪ ﺁﺧ ﺮ‬
‫اﻟﺤﻤﺪﷲ‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﺑﻌﺪ از ﻃﻌﺎم دﺳﺖ در ﻃ ﺸﺖ ﺑ ﺸﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺁب ده ﺎن در ﭘ ﻴﺶ ﻣ ﺮدم در‬
‫ﻃﺸﺖ ﻧﻴﻔﻜﻨﺪ‪ .‬و ﺑﺎﻳﺪ آﻪ ﺟﻤﻠﻪ اهﻞ ﻃﻌﺎم دﺳﺖ در ﻳ ﻚ ﻃ ﺸﺖ ﺑ ﺸﻮﻳﻨﺪ‪ .‬و ﺑ ﺮاﯼ ه ﺮ‬
‫آ ﺲ ﺁﺑ ﯽ ﺟ ﺪا ﻧﺮﻳﺰﻧ ﺪ آ ﻪ اﻳ ﻦ ه ﻢ ﻋ ﺎدت ﻋﺠ ﻢ اﺳ ﺖ‪ ،‬و اﮔ ﺮ ﺑ ﻪ ﺟﻤ ﻊ دﺳ ﺖ‬
‫ﺑﻴﻜﺒﺎرﺷﻮﻳﻨﺪ اوﻟﯽﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ ﺁداب در اﺧﺒﺎر و ﺁﺛ ﺎر ﺁﻣ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬و ﻓ ﺮق ﻣﻴ ﺎن ﺁدﻣ ﯽ و ﺑﻬ ﺎﻳﻢ‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺁداب ﭘﻴﺪا ﺁﻳﺪ!‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬

‫‪ -١‬ﺁﺑﮕﻮﺷﺖ‪.‬‬

‫‪٥٧٤‬‬
‫‪ -‬ﻣﺤﺎﺳﻦ ‪ ١‬آﻪ دراز ﺷﻮد‪ ،‬روا ﺑﺎﺷﺪ آ ﻪ ﻣﻘ ﺪار ﻳ ﻚ ﻗﺒ ﻀﻪ ﺑﮕ ﺬارد و دﻳﮕ ﺮ‬
‫ﻓﺮا ﺑﺮد ‪ ٢‬و اﺑﻦ ﻋﻤﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﻪ و ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ از ﺗﺎﺑﻌﻴﻦ ﭼﻨﻴﻦ آﺮدﻩاﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﺑﺪان آﻪ در ﻣﺤﺎﺳﻦ دﻩ ﭼﻴﺰ آﺮاهﻴﺖ اﺳﺖ‪:‬‬
‫اول‪ -‬ﺧﻀﺎب ﺳﻴﺎﻩ آﺮدن‪ .‬آﻪ در ﺧﺒﺮ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ اﻳﻦ ﺧ ﻀﺎب ﻣ ﺎل اه ﻞ‬
‫دوزخ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺧ ﻀﺎب آ ﺎﻓﺮان اﺳ ﺖ‪ .‬و اول آ ﺴﯽ آ ﻪ اﻳ ﻦ ﺧ ﻀﺎب آ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪،‬‬
‫ﻓﺮﻋﻮن ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬و اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رﺿ ﯽ اﷲ ﻋﻨ ﻪ رواﻳ ﺖ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ آ ﻪ رﺳ ﻮل ﺻ ﻠﯽ‬
‫اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﮔﻔ ﺖ در ﺁﺧﺮاﻟﺰﻣ ﺎن ﻗ ﻮﻣﯽ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ آ ﻪ ﺑ ﻪ ﺳ ﻴﺎهﯽ ﺧ ﻀﺎب آﻨﻨ ﺪ‪ ،‬و‬
‫اﻳﺸﺎن ﺑﻮﯼ ﺑﻬﺸﺖ ﻧﺸﻨﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪٣‬‬
‫دوم‪ -‬ﺧ ﻀﺎب ﺑ ﻪ ﺳ ﺮﺧﯽ و زردﯼ اﺳ ﺖ‪ .‬و اﻳ ﻦ اﮔ ﺮ ﻏﺎزﻳ ﺎن آﻨﻨ ﺪ ﺗ ﺎ‬
‫آﺎﻓﺮان ﺑ ﻴﻢ ﺁرﻧ ﺪ و ﺑ ﺮ اﻳ ﺸﺎن دﻟﻴ ﺮ ﻧ ﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻳ ﻦ ﺳ ﻨﺖ ﺑ ﻮد‪.‬و ﺑ ﺪﻳﻦ ﻏ ﺮض ﺑﻌ ﻀﯽ‬
‫ازﻋﻠﻤﺎ ﻧﻴﺮ ﺑﻪ ﺳﻴﺎهﯽ ﺧﻀﺎب آﺮدﻩاﻧ ﺪ‪ .‬اﻣ ﺎ اﮔ ﺮ اﻳ ﻦ ﻏ ﺮض ﻧﺒﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺗﻠﺒ ﻴﺲ ﺑ ﻮد و‬
‫روا ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻮم‪ -‬ﺳﭙﻴﺪ آﺮدن ﻣﺤﺎﺳﻦ ﺑﻪ ﮔﻮﮔﺮد‪ ،‬ﺗﺎ ﭘﻨﺪارﻧﺪ آﻪ ﭘﻴﺮ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و ﺣﺮﻣﺖ‬
‫وﯼ ﺑﻴﺶ دارﻧﺪ و اﻳﻦ ﺣﻤﺎﻗﺖ ﺑﻮد‪ .‬آﻪ اﻧﺲ ﻣﺎﻟﻚ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﻪ ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ آﻪ رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻨﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﻳﺎﻓ ﺖ ‪ ٤‬و ﺑﺮﻓ ﺖ و در هﻤ ﻪ ﻣ ﻮﯼ وﯼ ﺑﻴ ﺴﺖ ﻣ ﻮﯼ ﺳ ﭙﻴﺪ‬
‫ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫ﭼﻬﺎرم‪ -‬ﺁﻧﻜﻪ ﻣﻮﯼ ﺳﭙﻴﺪ از ﻣﺤﺎﺳ ﻦ ﺑﺒ ﺮد‪ .‬و از ﭘﻴ ﺮﯼ ﻧﻨ ﮓ دارد و اﻳ ﻦ از‬
‫ﺟﻬﻞ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭘﻨﺠﻢ‪ -‬آﻨ ﺪن ﻣ ﻮﯼ ﺑ ﻪ ﺣﻜ ﻢ ه ﻮس و ﺳ ﻮدا در اﺑﺘ ﺪاﯼ ﺟ ﻮاﻧﯽ‪ ،‬ﺗ ﺎ ﺑ ﺼﻮرت‬
‫ﺑﯽرﻳﺸﺎن ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬و اﻳﻦ از ﺟﻬ ﻞ ﺑﺎﺷ ﺪ آ ﻪ ﺧ ﺪاﻳﺘﻌﺎﻟﯽ را ﻓﺮﺷ ﺘﮕﺎﻧﻨﺪ آ ﻪ ﮔﻮﻳﻨ ﺪ‪ :‬ﭘ ﺎك‬
‫اﺳﺖ ﺁن ﺧﺪاﯼ آﻪ ﻣﺮدان را ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺳﻦ و زﻧﺎن را ﺑﻪ ﮔﻴﺴﻮ ﺑﻴﺎراﺳﺖ!‬
‫ﺷ ﺸﻢ‪ -‬ﻣﺤﺎﺳ ﻦ را ﺑ ﻪ ﻧ ﺎﺧﻦ ﭘﻴ ﺮاﻩ ﮔﻴ ﺮد ‪ ٥‬ﺑﻜ ﺮدن ‪-‬ﭼ ﻮن دم آﺒ ﻮﺗﺮ‪ -‬ﺗ ﺎ در‬
‫ﭼﺸﻢ زﻧﺎن ﻧﻴﻜﻮﺗﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ وﯼ رﻏﺒﺖ ﺑﻴﺶ آﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫رﻳﺶ‪.‬‬ ‫‪-١‬‬
‫ﻗﻴﭽﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪-٢‬‬
‫ﺳﺮﺑﺎزان‪.‬‬ ‫‪-٣‬‬
‫وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫‪-٤‬‬
‫ﻧﺎﺧﻦ ﮔﻴﺮ‪.‬‬ ‫‪-٥‬‬

‫‪٥٧٥‬‬
‫هﻔﺘﻢ‪ -‬ﺁﻧﻜﻪ ﻣﻮﯼ ﺳ ﺮ در ﻣﺤﺎﺳ ﻦ اﻓﺰاﻳ ﺪ‪ ،‬و زﻟ ﻒ از ﺑﻨ ﺎﮔﻮش ﻓ ﺮو ﮔ ﺬارد‪،‬‬
‫زﻳﺎدت از ﺁﻧﻜﻪ ﻋﺎدت اهﻞ اﺻﻼح اﺳﺖ‪.‬‬
‫هﺸﺘﻢ‪ -‬ﺁﻧﻜ ﻪ ﺑ ﻪ ﭼ ﺸﻢ اﻋﺠ ﺎب در ﺳ ﻴﺎهﯽ ﻳ ﺎ در ﺳ ﭙﻴﺪﯼ ﻣﺤﺎﺳ ﻦ ﻧﮕ ﺮد‪ ،‬آ ﻪ‬
‫ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﻳﻦ دوﺳﺖ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻧﻬﻢ‪ -‬ﺁﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﺷﺎﻧﻪ آﻨﺪ ﺑﺮاﯼ ﭼﺸﻢ ﻣﺮدﻣﺎن ﻧﻪ ﺑﺮاﯼ ﺑﺠﺎﯼ ﺁوردن ﺳﻨﺖ‪.‬‬
‫دهﻢ‪ -‬ﺁﻧﻜﻪ ﺑﺸﻮﻟﻴﺪﻩ ‪ ١‬ﺑﮕﺬارد ﺑﺮاﯼ اﻇﻬﺎر زهﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﺮدﻣ ﺎن ﭘﻨﺪارﻧ ﺪ آ ﻪ وﯼ‬
‫ﺑﺪان ﻧﻤﯽﭘﺮدازد آﻪ ﻣﻮﯼ ﺑﺸﺎﻧﻪ آﻨﺪ‪.‬‬
‫و اﻳﻦ ﻣﻘﺪار آﻔﺎﻳﺖ ﺑﺎﺷﺪ دراﺣﻜﺎم ﻃﻬﺎرت ﺗﻦ‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫ﻋﻠ ﯽ‪-‬آ ﺮم اﷲ وﺟﻬ ﻪ‪ -‬ﮔﻮﻳ ﺪ‪" :‬ه ﺮ آ ﻪ را درد ﺷ ﻜﻢ ﮔﻴ ﺮد‪ ،‬از زن ﺧ ﻮﻳﺶ‬
‫ﭼﻴ ﺰﯼ ﺑﺨﻮاه ﺪ از آ ﺎﺑﻴﻦ وﯼ‪ ،‬و ﺑ ﺪان اﻧﮕﺒ ﻴﻦ ﺑﺨ ﺮد و ﺑ ﺎ ﺁن ﺑ ﺎران ﺑﻴ ﺎﻣﻴﺰد و‬
‫ﺑﺨﻮرد‪ ،‬ﺷﻔﺎ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬آﻪ ﺧﺪاﯼ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺎران را ﻣﺒﺎرك ﺧﻮاﻧﺪ اﺳﺖ و اﻧﮕﺒ ﻴﻦ را ﺷ ﻔﺎ و‬
‫آﺎﺑﻴﻦ آﻪ زﻧﺎن ﺑﺒﺨﺸﻨﺪ هﻨﯽ و ﻣﺮﯼ‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ ﻧ ﻮش و ﮔﻮارﻧ ﺪﻩ‪ .‬و ﭼ ﻮن اﻳ ﻦ ه ﺮ ﺳ ﻪ‬
‫ﺑﻬﻢ ﺁﻳﺪ ﻧﺎﭼﺎر ﺷﻔﺎ ﻳﺎﺑﺪ"‪.‬‬
‫و در ﺟﻤﻠ ﻪ ادب ﺑﻴﻤ ﺎر ﺁن اﺳ ﺖ آ ﻪ ﮔﻠ ﻪ ﻧﻜﻨ ﺪ و ﺟ ﺰع ﻧﻜﻨ ﺪ‪ .‬و ادب‬
‫ﻋﻴﺎدتآﻨﻨﺪﻩ ﺁن اﺳﺖ آﻪ ﭼﺸﻢ از دره ﺎ آ ﻪ در ﺳ ﺮاﯼ ﺑﺎﺷ ﺪ ﻧﮕ ﺎﻩ دارد‪ .‬و ﭼ ﻮن در‬
‫ﺳ ﺮاﯼ رﺳ ﺪ‪ ،‬در ﺑ ﻪ رﻓ ﻖ ﺑﺰﻧ ﺪ‪ ،‬و ﭼ ﻮن ﮔﻮﻳﻨ ﺪ "آﻴ ﺴﺖ؟" ﻧﮕﻮﻳ ﺪ "ﻣ ﻨﻢ"‪ ،‬وﻟ ﻴﻜﻦ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﺪ‪" :‬ﺳﺒﺤﺎن اﷲ و اﻟﺤﻤﺪﷲ"!‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫‪ -‬اﻣﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﻧﻜﺎح ﭘﻨﺞ اﺳﺖ‪:‬‬
‫اول‪ -‬وﻟﯽ اﺳﺖ‪ ،‬آﻪ ﺑﯽ وﻟﯽ ﻧﻜﺎح درﺳﺖ ﻧﺒﻮد‪ .‬و هﺮ آﻪ وﻟﯽ ﻧ ﺪارد‪ ،‬وﻟ ﯽ‬
‫وﯼ ﺳﻠﻄﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫دوم‪ -‬رﺿﺎﯼ زن‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺁﻧﻜﻪ دوﺷﻴﺰﻩ ﺑﻮد‪ .‬و اﮔﺮ ﭼﻨ ﻴﻦ ﺑ ﻮد ﭼ ﻮن ﭘ ﺪر وﯼ‬
‫را ﺑﺪهﺪ ﻳﺎ ﭘﺪر ﭘﺪر‪ ،‬ﺑﻪ رﺿﺎﯼ ﺧﻮد وﯼ ﺣﺎﺟﺖ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻮم‪ -‬دو ﮔﻮاﻩ ﻋﺎدل ﺑﺎﻳﺪ آﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ دو ﻣﺮد ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺴﺘﻮر‪ ،‬آﻪ‬
‫ﻓﺴﻖ اﻳﺸﺎن ﻣﺮد و زن را ﻣﻌﻠﻮم ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻜﺎح درﺳﺖ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ -١‬ژوﻟﻴﺪﻩ‪.‬‬

‫‪٥٧٦‬‬
‫ﭼﻬﺎرم‪ -‬ﺁﻧﻜﻪ ﻟﻔ ﻆ اﻳﺠ ﺎب و ﻗﺒ ﻮل ﺑﮕﻮﻳﻨ ﺪ‪ ....‬و ﺳ ﻨﺖ اﺳ ﺖ آ ﻪ وﻟ ﯽ ﺑﮕﻮﻳ ﺪ‬
‫ﻓ ﻼن را ﺑ ﻪ ﻧﻜ ﺎح ﺗ ﻮ دادم ﺑ ﻪ ﭼﻨ ﺪﻳﻦ آ ﺎﺑﻴﻦ‪ .‬و ﺷ ﻮﯼ وﯼ ﮔﻮﻳ ﺪ اﻳ ﻦ ﻧﻜ ﺎح را ﺑ ﺪﻳﻦ‬
‫آﺎﺑﻴﻦ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻢ‪ .‬و اوﻟﯽﺗﺮ ﺁن ﺑﻮد آﻪ زن را ﻳﻜﺒﺎر ﺑﺒﻴﻨﺪ ﭘﻴﺶ از ﻋﻘﺪ ﻧﻜﺎح‪.‬‬
‫ﭘ ﻨﺠﻢ‪ -‬ﺁﻧﻜ ﻪ زن ﺑ ﻪ ﺻ ﻔﺘﯽ ﺑﺎﺷ ﺪ آ ﻪ ﻧﻜ ﺎح وﯼ ﺣ ﻼل ﺑ ﻮد‪ .‬و ﻗﺮﻳ ﺐ ﺑﻴ ﺴﺖ‬
‫ﺻﻔﺖ اﺳﺖ آﻪ ﻧﻜﺎح ﺑﺪان ﺣﺮام ﺷﻮد‪.‬‬
‫و ﺑﻬﺘ ﺮ ﺁﻧﻜ ﻪ زن دوﺷ ﻴﺰﻩ ﺑ ﻮد آ ﻪ ﺑ ﻪ اﻟﻔ ﺖ ﻧﺰدﻳﻜﺘ ﺮ ﺑ ﻮد‪ .‬و ﺁﻧﻜ ﻪ ﺷ ﻮهﺮﯼ‬
‫دﻳﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺁن ﺑﻮد آﻪ دل وﯼ ﺑﺎ وﯼ ﻧﮕ ﺮان ﺑ ﻮد‪ .‬ﺟ ﺎﺑﺮ رﺿ ﯽ اﷲ ﻋﻨ ﻪ زﻧ ﯽ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد ﺛﻴﺒﻪ ‪ ، ١‬رﺳﻮل ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﺮا ﺑﻜﺮ ﻧﺨﻮاﺳﺘﯽ ﺗﺎ وﯼ ﺑ ﺎ‬
‫ﺗﻮ ﺑ ﺎزﯼ آ ﺮدﯼ و ﺗ ﻮ ﺑ ﺎ وﯼ ﺑ ﺎزﯼ آ ﺮدﯼ؟ و ﺑﺎﻳ ﺪ آ ﻪ ﺷ ﻮهﺮ ﻣ ﺰاح ﺑ ﺎزﯼ ﺑ ﺎ زن‬
‫ﺧﻮد ﺑﺪان ﺣﺪ ﻧﺮﺳﺎﻧﺪ آﻪ هﻴﺒﺘﺶ ﺑ ﻪ ﺧﻄ ﺮ اﻓﺘ ﺪ! و ﺑ ﺎ او در ه ﻮاﯼ ﺑﺎﻃ ﻞ ﻣ ﺴﺎﻋﺪت‬
‫ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪" :‬اﻟﺮﺟﺎل ﻗﻮاﻣﻮن ﻋﻠﯽ اﻟﻨﺴﺎء"‪ .‬ﭘ ﺲ هﻤﻴ ﺸﻪ ﺑﺎﻳ ﺪ آ ﻪ ﻣ ﺮد‬
‫ﺑﺮ زن ﻣﺴﺘﻮﻟﯽ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬و رﺳ ﻮل ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﮔﻔ ﺖ‪" :‬ﺗﻌ ﺲ ﻋﺒﺪاﻟﺰوﺟ ﻪ"‪،‬‬
‫ﻧﮕﻮﻧﺴﺎر آﺴﯽ اﺳﺖ آﻪ ﺑﻨﺪﻩ زن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻪ زن ﺑﺎﻳﺪ آﻪ ﺑﻨﺪﻩ ﻣﺮد ﺑﺎﺷﺪ و ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ آ ﻪ‬
‫"ﺑﺎ زﻧﺎن ﻣﺸﺎورت ﺑﺎﻳﺪ آﺮد و ﺧﻼف ﺑﺎﻳﺪ آﺮد ﺑﻪ ﺁﻧﭽﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪ"‪.‬‬
‫و ﺷﻮﯼ را ﺑﺎﻳﺪ آ ﻪ زن را از ه ﺮ ﭼ ﻪ ﻣﻤﻜ ﻦ ﺑ ﻮد آ ﻪ از ﺁن ﺁﻓ ﺖ ﺑﺮﺧﻴ ﺰد‪،‬‬
‫ﺑ ﺎز دارد‪ .‬و ﺗ ﺎ ﺗﻮاﻧ ﺪ او را ﺑﻴ ﺮون ﻧﮕ ﺬارد و ﻓ ﺮا ﺑ ﺎم و در ﻧﮕ ﺬارد‪ .‬و ﻧﮕ ﺬارد آ ﻪ‬
‫هﻴﭻ ﻧﺎﻣﺤﺮم وﯼ را ﺑﺒﻴﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﮕﺬارد آﻪ وﯼ ﻧﻴﺰ هﻴﭻ ﻧﺎﻣﺤﺮﻣﯽ را ﺑﺒﻴﻨﺪ‪ .‬و ﻧﮕ ﺬارد‬
‫آﻪ ﺑﻪ روزن ودرﻳﭽﻪهﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺎرﻩ ﻣﺮدان ﺷﻮد‪ ،‬آ ﻪ هﻤ ﻪ ﺁﻓﺘﻬ ﺎ از ﭼ ﺸﻢ ﺧﻴ ﺰد و از‬
‫درون ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺨﻴﺰد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ از روزن و ﭘﺎﻟﻜﺎﻧﻪ و در و ﺑﺎم ﺧﻴﺰد‪.‬‬
‫و رﺳﻮل ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤ ﻪ رﺿ ﯽ اﷲ ﻋﻨ ﻪ را ﮔﻔ ﺖ "زﻧ ﺎن را‬
‫ﭼﻪ ﺑﻬﺘﺮ؟" ﮔﻔﺖ‪" :‬ﺁﻧﻜﻪ هﻴﭻ ﻣﺮدﯼ اﻳﺸﺎن را ﻧﺒﻴﻨﺪ و اﻳﺸﺎن هﻴﭻ ﻣﺮدﯼ را ﻧﺒﻴﻨﻨ ﺪ"‪.‬‬
‫رﺳﻮل ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ را ﺧﻮش ﺁﻣﺪ‪.‬‬
‫‪ ...‬و ﻣﻌﺎذ‪ ،‬زن ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺰد‪ ،‬آﻪ ﺑﻪ روزن ﻧﮕﺮﻳ ﺴﺘﻪ ﺑ ﻮ د‪ .‬و زن را دﻳ ﺪ‬
‫آﻪ ﭘﺎرﻩاﯼ از ﺳﻴﺒﯽ را ﺑﺨﻮرد و ﺑ ﺎﻗﯽ را ﻓ ﺮا ﻏ ﻼم داد‪ .‬ﭘ ﺲ ﺑ ﺎز وﯼ را ﺑ ﺰد‪ ...‬و‬
‫ﻋﻤﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﻪ ﮔﻔﺖ "زﻧﺎن را ﺟﺎﻣﻪ ﻧﻴﻜﻮ ﻣﻜﻨﻴﺪ ﺗﺎ درﺧﺎﻧﻪ ﺑﻨ ﺸﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬آ ﻪ ﭼ ﻮن‬
‫ﺟﺎﻣﻪ ﻧﻴﻜﻮ آﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺁرزوﯼ ﺑﻴﺮون ﺷﺪن ﭘﺪﻳﺪ ﺁﻳﺪ"‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺑﻴﻮﻩ‪.‬‬

‫‪٥٧٧‬‬
‫‪ -‬ادب دﻳﮕﺮ ﺁﻧﻜﻪ ه ﺮ ﭼ ﻪ زن را از ﻋﻠ ﻢ دﻳ ﻦ‪ ،‬در آ ﺎر ﻧﻤ ﺎز و ﻃﻬ ﺎرت و‬
‫ﺣﻴﺾ و ﻏﻴﺮﻩ ﺁن ﺑﻪ آﺎر ﺁﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ آﻪ در اﻳﺸﺎن ﺁﻣﻮزد‪ ...‬و اﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻴﺎﻣﻮزد‬
‫آﻪ ﭼ ﻮن ﭘ ﻴﺶ از ﺁﻓﺘ ﺎب ﻓ ﺮو ﺷ ﺪن ﺣ ﻴﺾ ﻣﻨﻘﻄ ﻊ ﺷ ﺪ‪ ،‬ﻧﻤ ﺎز ﭘﻴ ﺸﻴﻦ و ﻧﻤ ﺎز دﻳﮕ ﺮ‬
‫ﻗﻀﺎ ﺑﺎﻳﺪ آﺮد‪ .‬و ﭼﻮن ﭘﻴﺶ ﺁﻓﺘﺎب ﺑﺮﺁﻣﺪن ﻣﻨﻘﻄﻊ ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﺷﺎم و ﺧﻔﺘﻦ ﻗ ﻀﺎ ﺑﺎﻳ ﺪ‬
‫آﺮدن و ﺑﻴﺸﺘﺮ زﻧﺎن اﻳﻦ ﻧﺪاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ادب دﻳﮕﺮ ﺁﻧﻜﻪ ﭼﻮن زن ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ آﻨ ﺪ و اﻃﺎﻋ ﺖ ﺷ ﻮهﺮ ﻧ ﺪارد‪ ،‬وﯼ را‬
‫ﺑﻪ ﺗﻠﻄﻒ و رﻓﻖ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﻃﺎﻋ ﺖ ﺧﻮاﻧ ﺪ‪ .‬و اﮔ ﺮ ﻃﺎﻋ ﺖ ﻧ ﺪارد‪ ،‬ﺷ ﺐ ﺑ ﺴﺘﺮ ﺟ ﺪا آﻨ ﺪ و‬
‫ﭘﺸﺖ ﺑﻪ وﯼ آﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑ ﺎز ﻃﺎﻋ ﺖ ﻧ ﺪارد‪ ،‬ﺳ ﻪ ﺷ ﺐ ﺑ ﺴﺘﺮ ﺟ ﺪا آﻨ ﺪ‪ .‬ﭘ ﺲ اﮔ ﺮ ﺳ ﻮد‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬وﯼ را ﺑﺰﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻪ ﭼﻨﺎن آﻪ ﺟﺎﺋﯽ ﺑﺸﻜﻨﺪ‪ .‬و اﮔ ﺮ در آ ﺎر دﻳ ﻦ ﺗﻘ ﺼﻴﺮ آﻨ ﺪ‬
‫روا ﺑﻮد آ ﻪ ﺑ ﺮ وﯼ ﺧ ﺸﻢ ﮔﻴ ﺮد ﻣ ﺎهﯽ‪ ،‬آ ﻪ رﺳ ﻮل ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ ﻣ ﺎهﯽ ﺑ ﺎ‬
‫ﺟﻤﻠﻪ زﻧﺎن ﺧﻮد ﺧﺸﻢ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫‪١‬‬
‫‪ -‬ادب دﻳﮕﺮ در ﺻﺤﺒﺖ آﺮدن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ آﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻮاهﺪ‪ ،‬روﯼ از ﻗﺒﻠﻪ‬
‫ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬و در اﺑﺘ ﺪا ﺑ ﻪ ﺣ ﺪﻳﺚ و ﺑ ﺎزﯼ و ﻗﻨﺒﻠ ﻪ و ﻣﻌﺎﻧﻘ ﻪ دل وﯼ ﺧ ﻮش آﻨ ﺪ‪ ،‬آ ﻪ‬
‫رﺳﻮل ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ آﻪ "ﻣﺮد ﻧﺒﺎﻳﺪ آﻪ ﺑ ﺮ زن اﻓﺘ ﺪ ﭼ ﻮن ﺳ ﺘﻮر‪،‬‬
‫و ﺑﺎﻳﺪ آﻪ اﻳﻦ آﺎر را رﺳﻮﻟﯽ ﺑﺎﺷﺪ"‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ "ﺁن رﺳﻮل ﭼﻴﺴﺖ؟" ﮔﻔﺖ‪" :‬ﺑﻮﺳﻪ"‪.‬‬
‫‪ -‬ﭘﺲ ﭼﻮن ﺑﺮ ﻓﺮج زن ﺧﻮد دﺧ ﻮل آﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮﻳ ﺪ‪" :‬ﺑ ﺴﻢ اﷲ اﻟﻌﻠ ﯽ اﻟﻌﻈ ﻴﻢ!‬
‫اﷲ اآﺒﺮ! اﷲ اآﺒﺮ! اﷲ اآﺒﺮ"! و اﮔﺮ ﻗﻞ هﻮاﷲ اﺣﺪ ﺑﺨﻮاﻧ ﺪ ﭘﻴ ﺸﻴﻦ‪ ،‬ﻧﻜ ﻮﺗﺮ ﺑﺎﺷ ﺪ‪...‬‬
‫و در وﻗﺖ اﻧﺰال ﺑﮕﻮﻳﺪ "اﻟﺤﻤﺪ اﷲ اﻟﺬﯼ ﺧﻠﻖ ﻣﻦ اﻟﻤﺎء ﺑﺸﺮا وﺟﻌﻠﻪ ﻧﺴﺒﺎ ﺻ ﻬﺮا"!‬
‫و ﺁﻧﮕﺎﻩ ﭼﻮن اﻧﺰال آ ﺮد‪ ،‬ﺻ ﺒﺮ آﻨ ﺪ ﺗ ﺎ زن را ﻧﻴ ﺰ اﻧ ﺰال اﻓﺘ ﺪ‪ ،‬آ ﻪ اﻳ ﻦ را رﺳ ﻮل‬
‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و از ﻋﻠﯽ آﺮم اﷲ وﺟﻬﻪ و اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ رواﻳﺖ آﺮدﻩاﻧﺪ آﻪ ﻣﺠﺎﻣﻌﺖ در ﺷﺐ‬
‫ﭘﻴ ﺸﻴﻦ ﻣ ﺎﻩ و در ﺷ ﺐ ﺑﺎزﭘ ﺴﻴﻦ و در ﺷ ﺐ ﻧﻴﻤ ﻪ ﻣ ﺎﻩ آﺮاهﻴ ﺖ اﺳ ﺖ‪ ،‬آ ﻪ ﺷ ﻴﺎﻃﻴﻦ‬
‫اﻧﺪرﻳﻦ‪ ،‬ﺷﺒﻬﺎ ﺣﺎﺿﺮ ﺁﻳﻨﺪ ﺑﻪ وﻗﺖ ﺟﻤﺎع‪.‬‬
‫و رﺳﻮل ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﮔﻔﺖ‪" :‬هﺮ آ ﻪ ﻳ ﻚ دﺧﺘ ﺮ دارد‪ ،‬وﯼ رﻧﺠ ﻮر‬
‫اﺳ ﺖ‪ .‬و ه ﺮ آ ﻪ دو دﺧﺘ ﺮ دارد‪ ،‬ﮔﺮاﻧﺒ ﺎر اﺳ ﺖ‪ .‬و ه ﺮ آ ﻪ ﺳ ﻪ دﺧﺘ ﺮ دارد‪ ،‬اﯼ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن وﯼ را ﻳﺎرﯼ دهﻴﺪ آﻪ وﯼ ﺑ ﺎ ﻣ ﻦ در ﺑﻬ ﺸﺖ هﻤﭽ ﻮن دو اﻧﮕ ﺸﺖ ﺧﻮاه ﺪ‬
‫ﺑﻮد"‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﻧﺰدﻳﻚ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺠﺎﻣﻌﺖ‪.‬‬

‫‪٥٧٨‬‬
‫‪ -‬و اﻣﺎ ﺣﻖ ﻣﺮد ﺑﺮ زن ﺑﺲ ﻋﻈﻴﻢ اﺳﺖ‪ ،‬آﻪ زن ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﻨﺪﻩ ﻣﺮد اﺳﺖ‪.‬‬
‫و در ﺧﺒ ﺮ اﺳ ﺖ آ ﻪ اﮔ ﺮ ﺳ ﺠﻮد آ ﺮدن ﺟ ﺰ ﺧ ﺪا را روا ﺑ ﻮدﯼ‪ ،‬زﻧ ﺎن را اﻣ ﺮ ﺑ ﻪ‬
‫ﺳﺠﻮد آﺮدﻧﺪﯼ در ﭘﻴﺶ ﻣﺮدان‪.‬‬
‫و ﺣﻖ ﻣﺮد ﺑﺮ زن ﺁﻧﺴﺖ آﻪ زن در ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻨ ﺸﻴﻨﺪ‪ ،‬و ﺑ ﯽدﺳ ﺘﻮر وﯼ ﺑﻴ ﺮون‬
‫ﻧ ﺸﻮد‪ ،‬و ﻓ ﺮا در و ﺑ ﺎم ﻧ ﺸﻮد‪ ،‬و ﺑ ﺎ هﻤ ﺴﺎﻳﮕﺎن ﻣﺨﺎﻟﻄ ﺖ و ﺣ ﺪﻳﺚ ﻧﻜﻨ ﺪ‪ ،‬و‬
‫ﺑﯽﺿ ﺮورﺗﯽ ﺑ ﻪ ﻧﺰدﻳ ﻚ اﻳ ﺸﺎن ﻧ ﺸﻮد‪ ،‬و در هﻤ ﻪ آﺎره ﺎ ﻣ ﺮاد ﺷ ﻮهﺮ ﻃﻠﺒ ﺪ‪ ،‬و از‬
‫ﺟﻤﻠ ﻪ ﺁﺷ ﻨﺎﻳﺎن ﺷ ﻮهﺮ ﺧ ﻮﻳﺶ را ﭘﻮﺷ ﻴﺪﻩ دارد ﺗ ﺎ وﯼ را ﺑ ﺎز ﻧﺪاﻧﻨ ﺪ‪ ،‬و ﺑ ﺮ ﺷ ﻮهﺮ‬
‫ﺑﺪاﻧﭽ ﻪ ﺑ ﻮد ﻗﻨﺎﻋ ﺖ آﻨ ﺪ‪ ،‬و زﻳ ﺎدﺗﯽ ﻃﻠ ﺐ ﻧﻜﻨ ﺪ‪ ...‬آ ﻪ رﺳ ﻮل ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ و ﺁﻟ ﻪ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ "در دوزخ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻢ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ زﻧﺎن را ﻳ ﺎﻓﺘﻢ‪ .‬ﮔﻔ ﺘﻢ ﭼ ﺮا ﭼﻨ ﻴﻦ اﺳ ﺖ؟ ﮔﻔﺘﻨ ﺪ‬
‫از ﺁن ﺳﺒﺐ آﻪ ﺑﺮ ﺷﻮهﺮان و ﺑﺎ ﺷﻮهﺮ ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﯽ آﻨﻨﺪ‪".‬‬
‫اﻧﺲ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﻪ ﮔﻮﻳﺪ آ ﻪ رﺳ ﻮل ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ ﮔﻔ ﺖ‪" :‬ﭘ ﺴﺮﯼ را آ ﻪ‬
‫هﻔﺖ روزﻩ ﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻘﻴﻘﻪ آﻨﻴﺪ و ﻧﺎم ﻧﻴﻜﻮ ﺑﻨﻬﻴﺪ و ﭘﺎآﻴﺰﻩ آﻨﻴﺪ‪ .‬و ﭼﻮن ﺷﺶ ﺳﺎﻟﻪ ﺷ ﺪ‪،‬‬
‫ادب آﻨﻴﺪ‪ .‬و ﭼﻮن هﻔﺖ ﺳﺎﻟﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﻓﺮﻣﺎﺋﻴ ﺪ‪ .‬و ﭼ ﻮن ﻧ ﻪ ﺳ ﺎﻟﻪ ﺷ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺴﺘﺮش‬
‫را ﺟﺪا آﻨﻴﺪ‪ .‬و ﭼﻮن دﻩ ﺳﺎﻟﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺴﺒﺐ ﻧﻤﺎز ﺑﺰﻧﻴﺪ‪ .‬و ﭼﻮن ﺷﺎﻧﺰدﻩ ﺳﺎﻟﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﭘ ﺪر‬
‫وﯼ را زن ده ﺪ و دﺳ ﺖ وﯼ ﺑﮕﻴ ﺮد و ﮔﻮﻳ ﺪ‪" :‬ادﺑ ﺖ آ ﺮدم‪ ،‬و ﻗ ﺮﺁن ﺑﻴ ﺎﻣﻮﺧﺘﻢ‪ ،‬و‬
‫زن دادم‪ ،‬و ﺑ ﻪ ﺧ ﺪاﯼ ﺗﻌ ﺎﻟﯽ ﭘﻨ ﺎﻩ ﻣ ﯽﺑ ﺮم از ﻓﺘﻨ ﻪ ﺗ ﻮ در دﻧﻴ ﺎ و از ﻋ ﺬاب ﺗ ﻮ در‬
‫ﺁﺧﺮت"!‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫‪ -‬رﺳﻮل ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ ﮔﻔﺖ‪" :‬ﺧﺪاﻳﺘﻌﺎﻟﯽ وﺣ ﯽ ﻓﺮﺳ ﺘﺎد ﺑ ﻪ ﻓﺮﺷ ﺘﻪاﯼ‬
‫آ ﻪ ﻓ ﻼن ﺷ ﻬﺮ را زﻳ ﺮ و رو آ ﻦ"‪ .‬ﮔﻔ ﺖ‪" :‬ﺑ ﺎر ﺧ ﺪاﻳﺎ! ﺑ ﺎ ﻓ ﻼن آ ﺲ آ ﻪ ﻳ ﻚ‬
‫ﻃﺮﻓﺔاﻟﻌﻴﻦ ﻣﻌﺼﻴﺖ ﻧﻜﺮدﻩ اﺳﺖ و در ﺁﻧﺠﺎﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ آﻨﻢ؟" ﮔﻔﺖ "او را ﺑﻜ ﺶ‪ ،‬آ ﻪ‬
‫هﺮ ﮔﺰ روﯼ ﺗﺮش ﻧﻜﺮد ﺑﺮ ﻣﻌﺼﻴﺖ دﻳﮕﺮان!"‪.‬‬
‫و ﻋﺎﻳﺸﻪ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨ ﻪ رواﻳ ﺖ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ آ ﻪ رﺳ ﻮل ﺻ ﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ ﮔﻔ ﺖ‪:‬‬
‫"ﺧﺪاﯼ اهﻞ ﺷﻬﺮﯼ را ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺬاب ﻓﺮﺳ ﺘﺎد آ ﻪ در وﯼ هﻴﺠ ﺪﻩ ه ﺰار ﻣ ﺮد ﺑ ﻮد آ ﻪ‬
‫ﻋﻤﻞ اﻳﺸﺎن هﻤﭽﻮن ﻋﻤﻞ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان ﺑﻮد"‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼ ﺮا ﻳ ﺎ رﺳ ﻮلاﷲ؟ ﮔﻔ ﺖ‪" :‬ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﺁﻧﻜﻪ ﺑﺮ دﻳﮕﺮان‪ ،‬ﺑﺮاﯼ ﺧﺪاﯼ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺧﺸﻢ ﻧﮕﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺣﺴﺒﺖ ﻧﻜﺮدﻧﺪ"‪.‬‬
‫و در ﺧﺒﺮ اﺳﺖ آﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﯽ وﺣﯽ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺑ ﻪ ﻳﻮﺷ ﻊ ﺑ ﻦ ﻧ ﻮن ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‬
‫آ ﻪ "ﺻ ﺪ ه ﺰار ﻣ ﺮد از ﻗ ﻮم ﺗ ﻮ ه ﻼك ﺧ ﻮاهﻢ آ ﺮد‪ .‬ﭼﻬ ﻞ ه ﺰار از ﻧﻴﻜﻤ ﺮدان و‬

‫‪٥٧٩‬‬
‫ﺷﺼﺖ هﺰار از ﺑ ﺪ ﻣ ﺮدان"‪ .‬ﮔﻔ ﺖ‪" :‬ﺑ ﺎر ﺧ ﺪاﻳﺎ‪ ،‬ﻧﻴﻜﻤ ﺮدان را ﭼ ﺮا ه ﻼك آﻨ ﯽ؟"‬
‫ﮔﻔﺖ‪" :‬از ﺁﻧﻜﻪ ﺑﺎ دﻳﮕﺮان دﺷﻤﻨﯽ ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ ،‬و از ﺧﻮردن و ﺧﺎﺳﺘﻦ وﻣﻌﺎﻣﻠﺖ آﺮدن‬
‫ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﺣﺬر ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪".‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫‪ -‬رﺳﻮل ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﮔﻔ ﺖ‪ :‬ﺧ ﺪاﯼ ﺗﻌ ﺎﻟﯽ وﻋ ﺪﻩ دادﻩ اﺳ ﺖ آ ﻪ ه ﺮ‬
‫ﺳﺎﻟﯽ ﺷﺸﺼﺪ هﺰار ﺑﻨﺪﻩ آﻌﺒﻪ را زﻳﺎرت آﻨﺪ ﺑﻪ ﺣﺞ ‪ -‬و اﮔ ﺮ آﻤﺘ ﺮ از اﻳ ﻦ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪،‬‬
‫از ﻣﻼﺋﻜﻪ ﭼﻨﺪان ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ آﻪ اﻳﻦ ﻋﺪد ﺗﻤﺎم ﺷ ﻮد‪ -‬واﻳ ﻦ ﻣﻼﺋﻜ ﻪ آﻌﺒ ﻪ را ﺣ ﺸﺮ آﻨﻨ ﺪ‬
‫ﭼ ﻮن ﻋﺮوﺳ ﯽ‪ .‬و ه ﺮ آ ﻪ ﺣ ﺞ آ ﺮدﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﮔ ﺮد وﯼ هﻤ ﯽ ﮔﺮدﻧ ﺪ و دﺳ ﺖ در‬
‫ﭘﺮدﻩهﺎﯼ وﯼ زﻧﻨﺪ ﺗ ﺎ ﺁﻧﮕ ﺎﻩ آ ﻪ او در ﺑﻬ ﺸﺖ ﺷ ﻮد و اﻳ ﺸﺎن ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﺎ وﯼ در ﺑﻬ ﺸﺖ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﭼﻮن ﺣﺞ آﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ آﻪ ﻣﻮﯼ ﻧ ﺴﺘﺮد‪ .‬و ﻧ ﺎﺧﻦ ﺑ ﺎز ﻧﻜﻨ ﺪ‪ .‬و ﺟﻤ ﺎع ﻧﻜﻨ ﺪ‪ .‬و‬
‫اﮔﺮ آﻨﺪ‪ ،‬اﺷﺘﺮﯼ ﻳ ﺎ ﮔ ﺎوﯼ ﻳ ﺎ هﻔ ﺖ ﮔﻮﺳ ﻔﻨﺪ واﺟ ﺐ ﺁﻳ ﺪ‪ .‬و ﻣﻘ ﺪﻣﺎت ﻣﺒﺎﺷ ﺮﯼ ﭼ ﻮن‬
‫ﺑﺮﻣﺎﺳ ﻴﺪن ‪ ١‬زن و ﺑﻮﺳ ﻪ دادن ﻧ ﺸﺎﻳﺪ آ ﻪ اﻧ ﺪر وﯼ ﮔﻮﺳ ﻔﻨﺪﯼ واﺟ ﺐ ﺁﻳ ﺪ‪ ،‬و در‬
‫اﺳﺘﻤﻨﺎء هﻤﭽﻨﻴﻦ‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫‪ -‬ﻋﻠﻤﺎ را ﺧﻼف اﺳﺖ در ﺳﻤﺎع‪ ،‬آﻪ ﺣﻼل اﺳﺖ ﻳﺎ ﺣﺮام ‪ -‬و هﺮ آﻪ ﺁن را‬
‫ﺣﺮام ﺑﻜﺮدﻩ اﺳﺖ از اهﻞ ﻇﺎهﺮ ﺑﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪ ...‬و روا ﻧﺒﺎﺷ ﺪ آ ﻪ ﺳ ﻤﺎع ﺣ ﺮام ﺑﺎﺷ ﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺪان ﺳﺒﺐ آﻪ ﺧﻮش اﺳﺖ‪ ،‬آﻪ ﺧﻮﺷﯽهﺎ ﺣ ﺮام ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬و ﺁﻧﭽ ﻪ از ﺧﻮﺷ ﯽه ﺎ ﺣ ﺮام‬
‫اﺳ ﺖ ﻧ ﻪ از ﺁن ﺣ ﺮام اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺧ ﻮش اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜ ﻪ از ﺁن ﺣ ﺮام اﺳ ﺖ آ ﻪ در وﯼ‬
‫ﺿﺮرﯼ ﺑﺎﺷﺪ و ﻓﺴﺎدﯼ‪.‬‬
‫‪ ...‬و ﻋﺎﻳ ﺸﻪ رواﻳ ﺖ ﻣ ﯽآﻨ ﺪ آ ﻪ "دو آﻨﻴ ﺰك ﻧﺰدﻳ ﻚ ﻣ ﻦ دف ﻣ ﯽزدﻧ ﺪ و‬
‫ﺳﺮود ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ روز ﻋﻴﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ در ﺁﻣ ﺪ و ﺑ ﺮ ﺑ ﺴﺘﺮ ﺑﺨﻔ ﺖ‪ .‬و‬
‫روﯼ از دﻳﮕﺮ ﺟﺎﻧﺐ آﺮد‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﻪ در ﺁﻣﺪ و اﻳ ﺸﺎن را ﺑﺎزداﺷ ﺖ‪ .‬و‬
‫ﮔﻔ ﺖ‪" :‬در ﺧﺎﻧ ﻪ رﺳ ﻮل و ﻣﺰﻣ ﺎر ﺷ ﻴﻄﺎن؟" رﺳ ﻮل ﮔﻔ ﺖ "ﻳ ﺎ اﺑ ﺎﺑﻜﺮ‪ ،‬دﺳ ﺖ از‬
‫اﻳﺸﺎن ﺑﺪار‪ ،‬آﻪ روز ﻋﻴﺪ اﺳﺖ"‪ .‬ﭘﺲ دف زدن و ﺳ ﺮود ﮔﻔ ﺘﻦ از اﻳ ﻦ ﺧﺒ ﺮ ﻣﻌﻠ ﻮم‬
‫ﺷﺪ آﻪ ﻣﺒﺎح اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺳﻤﺎع ﺑﻪ ﭘﻨﺞ ﺳﺒﺐ ﺣﺮام ﺷﻮد‪ ،‬و ﺑﺎﻳﺪ آﻪ از ﺁن ﺣﺬر آﻨﻨﺪ‪:‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺎﻟﺶ دادن‪.‬‬

‫‪٥٨٠‬‬
‫ﺳﺒﺐ اول‪ -‬ﺁﻧﻜﻪ از زﻧﯽ ﺷﻨﻮد‪ ،‬ﻳﺎ از آﻮدآﯽ آﻪ در ﻣﺤﻞ ﺷﻬﻮت ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬اﻣ ﺎ‬
‫ﺳ ﻤﺎع از آ ﻮدآﯽ آ ﻪ در ﻣﺤ ﻞ ﻓﺘﻨ ﻪ ﻧﺒﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﻣﺒ ﺎح اﺳ ﺖ‪ ،‬و از زﻧ ﯽ آ ﻪ زﺷ ﺖ ﺑ ﻮد‬
‫ﻣﺒﺎح ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺒﺐ دوم‪ -‬ﺁﻧﻜﻪ ﺑﺎ ﺳﺮود رﺑﺎب و ﭼﻨﮓ و ﺑﺮﺑﻂ و ﭼﻴﺰﯼ از رودﻩهﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫آﻪ از رودﻩهﺎ ﻧﻬﯽ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺁﻧﻜﻪ ﺧﻮش ﺑﻮد‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﺑﻪ ﺳ ﺒﺐ ﺁﻧﻜ ﻪ اﻳ ﻦ‬
‫ﻋﺎدت ﺷﺮاﺑﺨﻮارﮔﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻃﺒﻞ و ﺷﺎهﻴﻦ و دف‪-‬اﮔﺮ ﭼﻪ در وﯼ ﺟﻼﺟﻞ ﺑ ﻮد‪-‬‬
‫ﺣﺮام ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬آﻪ اﻧﺪر اﻳﻦ ﺧﺒﺮ ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬و اﻳﻦ ﭼﻮن رودﻩهﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬آ ﻪ اﻳ ﻦ ﻧ ﻪ‬
‫ﺷﻌﺎر ﺷﺮاﺑﺨﻮارﮔﺎن اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ دف ﺧﻮد زدﻩاﻧﺪ در ﭘﻴﺶ رﺳﻮل ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴ ﻪ‪ ،‬و‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ زدن ﺁﻧﺮا درﻋﺮوﺳﯽ‪ .‬و ﻃﺒﻞ ﺣﺎﺟﻴﺎن و ﻏﺎزﻳﺎن را ﺧ ﻮد رﺳ ﻢ اﺳ ﺖ‬
‫زدن‪ .‬اﻣﺎ ﻃﺒﻞ ﻣﺨﻨﺜﺎن ﺣﺮام ﺑﻮد‪ ،‬آﻪ ﺁن ﺷﻌﺎر اﻳﺸﺎن اﺳﺖ‪ .‬و ﺁن ﻃﺒﻠ ﯽ دراز ﺑ ﻮد‪،‬‬
‫ﻣﻴﺎن ﺑﺎرﻳﻚ و دو ﺳﺮ ﭘﻬﻦ‪.‬‬
‫اﻣ ﺎ ﺷ ﺎهﻴﻦ اﮔ ﺮ ﺑ ﻪ ﺳ ﺮ ﻓ ﺮو ﺑ ﻮد و اﮔ ﺮ ﺑ ﻪ ﺑ ﺮ ﻓ ﺮو ﺑ ﻮد ﺣ ﺮام ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬و‬
‫ﺷﺎﻓﻌﯽ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﻪ ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ‪ :‬دﻟﻴﻞ ﺑﺮ ﺁﻧﻜﻪ ﺷﺎهﻴﻦ ﺣﻼل اﺳﺖ ﺁن اﺳ ﺖ آ ﻪ ﺁواز‬
‫ﺷﺎهﻴﻦ ﺑﻪ ﮔﻮش رﺳﻮل ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ ﺁﻣﺪ‪ ،‬اﻧﮕﺸﺖ در ﮔﻮش آﺮد‪ ،‬و اﺑ ﻦ ﻋﻤ ﺮ را‬
‫ﮔﻔﺖ‪" :‬ﮔﻮش دار و ﭼﻮن دﺳ ﺖ ﺑ ﺪارد‪ ،‬ﻣ ﺮا ﺧﺒ ﺮ دﻩ"‪ .‬ﭘ ﺲ اﺑ ﻦ ﻋﻤ ﺮ را رﺧ ﺼﺖ‬
‫داد ﺗﺎ ﮔﻮش دارد‪ .‬و اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﺁن اﺳﺖ آﻪ ﻣﺒﺎح اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﻧﮕ ﺸﺖ در ﮔ ﻮش آ ﺮدن‬
‫رﺳﻮل ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‪ ،‬دﻟﻴﻞ ﺁن اﺳﺖ آﻪ وﯼ را در ﺁﻧﻮﻗﺖ ﺣﺎﻟﺘﯽ ﺑﻮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﺷﺮﻳﻒ‬
‫و ﺑﺰرﮔﻮار‪ ،‬آﻪ داﻧﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ آﻪ ﺁن ﺁواز وﯼ را ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻜﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺒﺐ ﺳﻮم‪ -‬ﺁﻧﻜﻪ اﻧﺪر ﺳﺮود ﺻﻔﺘﯽ ﺑﺎﺷﺪ از ﺁن زﻧﺎن ﻣﻌﺮوف‪ ،‬آﻪ زﻧﺎن را‬
‫وﺻﻒ آﺮدن ﭘ ﻴﺶ ﻣ ﺮدان روا ﻧﺒﺎﺷ ﺪ‪ ،‬آ ﻪ اﻳ ﻦ هﻤ ﻪ ﺷ ﻌﺮهﺎ ﮔﻔ ﺘﻦ و ﺷ ﻨﻴﺪن ﺣ ﺮام‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺒﺐ ﭼﻬﺎرم‪ -‬ﺁﻧﻜﻪ ﺷﻨﻮﻧﺪﻩ ﺟﻮان ﺑﺎﺷﺪ و ﺷﻬﻮت ﺑﺮ وﯼ ﻏﺎﻟﺐ ﺑﻮد‪ .‬و ﭼ ﻮن‬
‫ﺣﺪﻳﺚ زﻟﻒ و ﺧﺎل و ﺻﻮرت ﻧﻴﻜ ﻮ ﺷ ﻨﻮد‪ ،‬ﺷ ﻴﻄﺎن ﭘ ﺎﯼ ﺑ ﻪ ﮔ ﺮدن وﯼ در ﺁورد و‬
‫ﺷﻬﻮت را در وﯼ ﺑﺠﻨﺒﺎﻧﺪ و ﻋﺸﻖ ﻧﻴﻜﻮﻳﺎن را در دل وﯼ ﺁراﺳﺘﻪ ﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺒﺐ ﭘﻨﺠﻢ‪ -‬ﺁﻧﻜﻪ ﻋﻮام‪ ،‬ﺳﻤﺎع ﺑﻪ ﻋﺎدت آﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ ﻋ ﺸﺮت و ﺑ ﺎزﯼ‪ .‬و‬
‫اﻳﻦ ﻣﺒ ﺎح ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬وﻟﻜ ﻦ ﺑ ﺸﺮط ﺁﻧﻜ ﻪ ﭘﻴ ﺸﻪ ﻧﮕﻴﺮﻧ ﺪ و ﺑ ﺮ ﺁن ﻣﻮاﻇﺒ ﺖ ﻧﻜﻨﻨ ﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜ ﻪ‬
‫ﻣﺰاح آﺮدن ﮔﺎﻩ ﮔﺎﻩ ﻣﺒﺎح اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻴﻜﻦ اﮔﺮ آﺴﯽ ﺑﻪ ﻋ ﺎدت ﮔﻴ ﺮد‪ ،‬ﻣ ﺴﺨﺮﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ و‬
‫ﻧ ﺸﺎﻳﺪ‪ ...‬ﺁوردﻩاﻧ ﺪ آ ﻪ ﺟ ﻮاﻧﯽ در ﺻ ﺤﺒﺖ ﺟﻨﻴ ﺪ رﺿ ﯽ اﷲ ﻋﻨ ﻪ ﺑ ﻮد‪ .‬ﭼ ﻮن ﺳ ﻤﺎع‬

‫‪٥٨١‬‬
‫ﺑﺸﻨﻴﺪﯼ ﺑﺎﻧﮓ آﺮدﯼ‪ .‬ﺟﻨﻴﺪ ﮔﻔ ﺖ‪" :‬اﮔ ﺮ ﺟﻨ ﻴﻦ آﻨ ﯽ در ﺻ ﺤﺒﺖ ﻣ ﻦ ﻧﺒﺎﺷ ﯽ"‪ .‬ﭘ ﺲ‬
‫وﯼ ﺻﺒﺮ هﻤﯽ آﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻬﺪﯼ ﻋﻈﻴﻢ‪ .‬ﺗﺎ ﻳﻚ روز ﭼﻨﺪان ﺧﻮﻳ ﺸﺘﻦ ﻧﮕ ﺎﻩ داﺷ ﺖ آ ﻪ‬
‫ﻃﺎﻗﺘﺶ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺁﺧﺮ ﺑﺎﻧﮓ ﺑﻜﺮد و ﺷﻜﻤﺶ ﺑﺸﻜﺎﻓﺖ و ﺑﻤﺮد!‬

‫‪٥٨٢‬‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﺮاﺟﻊ‬

‫‪٥٨٣‬‬
٥٨٤
 ‫ﻣﺘﻮن‬
‫ﻗﺮﺁن آﺮﻳﻢ‪ :‬ﺑﺎ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﻮﺑﺖ اول از آﺸﻒ اﻻﺳﺮار ﻣﻴﺒ ﺪﯼ‪ ،‬از روﯼ ﻣ ﺘﻦ ﻣ ﺼﺤﺢ‬
‫اﺳ ﺘﺎد ﻋﻠ ﯽ اﺻ ﻐﺮ ﺣﻜﻤ ﺖ‪ ،‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ آﺘﺎﺑﻔﺮوﺷ ﯽ اﺑ ﻦﺳ ﻴﻨﺎ‪ ،‬ﺗﻬ ﺮان‪ ،‬ﺳ ﺎل‬
‫‪.١٣۵١‬‬

‫ﺗﻔﺼﻴﻞ اﻻﻳ ﺎت اﻟﻘ ﺮﺁن اﻟﺤﻜ ﻴﻢ‪ :‬ﺑ ﺎ ﺗﺮﺟﻤ ﻪ ﻓﺎرﺳ ﯽ ﺁﻳ ﺎت از ﺣ ﺎج ﺷ ﻴﺦ ﻣﻬ ﺪﯼ اﻟﻬ ﯽ‬
‫ﻗﻤ ﺸﻪاﯼ‪ ،‬اﺳ ﺘﺎد داﻧ ﺸﮕﺎﻩ ﺗﻬ ﺮان‪ ،‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ آﺘﺎﺑﻔﺮوﺷ ﯽ اﺳ ﻼﻣﻴﻪ‪ ،‬ﺗﻬ ﺮان‪،‬‬
‫‪.١٣۴۴‬‬

‫ﻗﺮﺁن ﻣﺠﻴﺪ‪ :‬ﺑﻀﻤﻴﻤﻪ آﻠﻤﺎت‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﺎرﺳ ﯽ ﻣﺤﻤ ﺪ آ ﺎﻇﻢ ﻣﻌ ﺰﯼ‪ ،‬ﺑﻜﻮﺷ ﺶ ﻣﺤﻤ ﺪ‬
‫راﻣﻴﺎر‪ ،‬ﻧﺸﺮﻳﻪ اﺗﺤﺎدﻳﻪ اﻧﺠﻤ ﻦه ﺎﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ داﻧ ﺸﺠﻮﻳﺎن اروﭘ ﺎ و اﻧﺠﻤ ﻦ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن در ﺁﻣﺮﻳﻜﺎ و آﺎﻧﺎدا‪ ،‬ﺳﺎل ‪.١٣۵٩‬‬

‫ﻧﻬ ﺞاﻟﻔ ﺼﺎﺣﻪ‪ :‬ﻣﺠﻤﻮﻋ ﻪ ﺳ ﺨﻨﺎن ﺣ ﻀﺮت ﻣﺤﻤ ﺪ‪ ،‬ﮔ ﺮدﺁورﯼ ﺷ ﺪﻩ از آﺘﺎﺑﻬ ﺎﯼ‪:‬‬
‫اﺻ ﻮل ارﺑﻌ ﻪ‪ ،‬ﺻ ﺤﺎح ﺳ ﺘﻪ‪ ،‬اﻟﺠ ﺎﻣﻊ اﻟ ﺼﻐﻴﺮ‪ ،‬اﻋﻴ ﺎن اﻟ ﺸﻴﻌﻪ‪ ،‬ﺗﻴ ﺴﻴﺮ‬
‫اﻟﻮﺻ ﻮل‪ ،‬آﻨﻮزاﻟﺤﻘ ﺎﻳﻖ‪ ،‬آﻤ ﺎل اﻟﻨ ﺼﻴﺤﻪ‪ ،‬اﻟﺒﻴ ﺎن و اﻟﺘﺒﻴ ﻴﻦ‪ ،‬ﻋﻘﺪاﻟﻔﺮﻳ ﺪ‪،‬‬
‫رﺑﻴﻊ اﻻﺑﺮار‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﭘﺎﻳﻨﺪﻩ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣٣٧ ،‬‬

‫ﻧﻬﺞاﻟﺒﻼﻏﻪ‪ :‬ﺧﻄﺒﻪهﺎ و ﻧﺎﻣﻪ و ﺳ ﺨﻨﺎن آﻮﺗ ﺎﻩ اﻣﻴﺮاﻟﻤ ﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪاﻟ ﺴﻼم‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤ ﻪ و‬
‫ﺷ ﺮح ﺗﻮﺳ ﻂ ﺣ ﺎﺟﯽ ﺳ ﻴﺪ ﻋﻠﻴﻨﻘ ﯽ ﻓ ﻴﺾ اﻻﺳ ﻼم‪ ،‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ ﻣﻮﺳ ﺴﻪ ﺁﺋ ﻴﻦ‬
‫ﻣﻬﺮ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ١٣٧١ ،‬هﺠﺮﯼ ﻗﻤﺮﯼ‪.‬‬

‫ﺳ ﺨﻨﺎن ﻋﻠ ﯽ‪ :‬از ﻧﻬ ﺞ اﻟﺒﻼﻏ ﻪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤ ﻪ ﺟ ﻮاد ﻓﺎﺿ ﻞ‪ ،‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ ﻣﻮﺳ ﺴﻪ ﻣﻄﺒﻮﻋ ﺎﺗﯽ‬
‫ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﭼﺎپ دهﻢ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣۴۵ ،‬‬

‫اﺻ ﻮل آ ﺎﻓﯽ‪ :‬ﺗ ﺎﻟﻴﻒ ﺛﻘﺔاﻻﺳ ﻼم اﺑ ﯽ ﺟﻌﻔ ﺮ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻳﻌﻘ ﻮب ﺑ ﻦ اﺳ ﺤﺎق اﻟﻜﻠﻴﻨ ﯽ‬
‫اﻟ ﺮازﯼ‪ ،‬ﺑ ﺎ ﺗﺮﺟﻤ ﻪ و ﺷ ﺮح ﺗﻮﺳ ﻂ ﺣ ﺎج ﺳ ﻴﺪ ﺟ ﻮاد ﻣ ﺼﻄﻔﻮﯼ‪ ،‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ‬
‫ﻣﺮآﺰ اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﻠﻤﻴﻪ اﺳﻼﻣﻴﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣۴٩ ،‬‬

‫‪٥٨٥‬‬
‫اﻟﺮوﺿ ﺔ ﻣ ﻦ اﻟﻜ ﺎﻓﯽ‪ :‬ﺗ ﺎﻟﻴﻒ ﺛﻘﺔاﻻﺳ ﻼم اﺑ ﯽ ﺟﻌﻔ ﺮ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻳﻌﻘ ﻮب ﺑ ﻦ اﺳ ﺤﻖ‬
‫اﻟﻜﻠﻴﻨ ﯽ اﻟ ﺮازﯼ‪ ،‬ﺑ ﺎ ﺗﺮﺟﻤ ﻪ و ﺷ ﺮح ﺗﻮﺳ ﻂ ﺣ ﺎج ﺳ ﻴﺪ هﺎﺷ ﻢ رﺳ ﻮﻟﯽ‬
‫ﻣﺤﻼﺗﯽ‪ ،‬ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻣﺮآﺰ اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﻠﻤﻴﻪ اﺳﻼﻣﻴﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣۵٠ ،‬‬

‫ﻣ ﻦ ﻻﻳﺤ ﻀﺮﻩ اﻟﻔﻘﻴ ﻪ‪ :‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ اﺑ ﻮﺟﻌﻔﺮ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻋﻠ ﯽ اﺑ ﻦ ﺑﺎﺑﻮﻳ ﻪ اﻟﻘﻤ ﯽ‪ ،‬ﺷ ﻴﺦ‬
‫ﺻﺪوق‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻣﺤﻤﻮد ﺑﻦ ﺟﻌﻔ ﺮ ﻣﻮﺳ ﻮﯼ زرﻧ ﺪﯼ‪ ،‬ﺗﻬ ﺮان‪١٣٧۶ ،‬‬
‫هﺠﺮﯼ ﻗﻤﺮﯼ‪.‬‬

‫ﺗﻬ ﺬﻳﺐ اﻻﺣﻜ ﺎم‪ :‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ اﺑ ﻮﺟﻌﻔﺮ ﺷ ﻴﺦ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ اﻟﺤ ﺴﻦ اﻟ ﺸﻴﺦ اﻟﻄﻮﺳ ﯽ‪ ،‬ﭼ ﺎپ‬
‫ﻧﺠﻒ‪ ،‬ﺳﺎﻟﻬﺎﯼ ‪ ١٣٧٧‬ﺗﺎ ‪ ١٣٨٢‬هﺠﺮﯼ ﻗﻤﺮﯼ‪.‬‬

‫اﻟﻨﻜﺖ اﻻﻋﺘﻘﺎدﻳﻪ‪ :‬ﺗﺄﻟﻴﻒ اﺑﻮﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻧﻌﻤ ﺎن‪ ،‬ﺷ ﻴﺦ ﻣﻔﻴ ﺪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤ ﻪ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﯽ داﻧﺶ ﭘﮋوﻩ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣٢۵ ،‬‬

‫اﻻﻣﺎﻟﯽ‪ :‬ﺗﺄﻟﻴﻒ اﺑﻮﺟﻌﻔﺮ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﻟﺤﺴﻴﻦ اﻟ ﺸﻴﺦ اﻟﻄﻮﺳ ﯽ‪ ،‬ﭼ ﺎپ ﻗ ﻢ‪١٣٧٣ ،‬‬
‫هﺠﺮﯼ ﻗﻤﺮﯼ‪.‬‬

‫ﺧ ﺼﺎل‪ :‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ اﺑ ﻮﺟﻌﻔﺮ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ ﺑﺎﺑﻮﻳ ﻪ اﻟﻘﻤ ﯽ‪ ،‬ﺷ ﻴﺦ ﺻ ﺪوق‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤ ﻪ‬
‫ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﺑﻦ ﺷﻴﺦ اﺣﻤﺪ آﻤﺮﻩ ﺧﻤﻴﻨﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣٣۵ ،‬‬

‫اﻋﺘﻘﺎدات‪ :‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺷﻴﺦ ﺻﺪوق اﺑﻮﺟﻌﻔﺮ اﺑﻦ ﺑﺎﺑﻮﻳﻪ اﻟﻘﻤ ﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤ ﻪ ﺳ ﻴﺪ ﻣﺤﻤ ﺪ ﻋﻠ ﯽ‬
‫ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻨﯽ ﻗﻠﻌﻪ آﻬﻨﻪاﯼ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺳﻮم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣٣٢ ،‬‬

‫ﺛﻮاب اﻻﻋﻤﺎل‪ :‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ اﺑ ﻮﺟﻌﻔﺮ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻋﻠ ﯽ اﺑ ﻦ ﺑﺎﺑﻮﻳ ﻪ‪ ،‬ﭼ ﺎپ ﺗﻬ ﺮان‪١٣٧۵ ،‬‬
‫هﺠﺮﯼ ﻗﻤﺮﯼ‪.‬‬

‫ﻓﻀﺎﺋﻞ اﻟﺸﻴﻌﻪ‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺷ ﻴﺦ اﺑ ﯽ ﺟﻌﻔ ﺮ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ ﻋﻠ ﯽ ﺑ ﻦ اﻟﺤ ﺴﻴﻦ ﺑ ﻦ ﻣﻮﺳ ﯽ ﺑ ﻦ‬

‫ﺑﺎﺑﻮﻳﻪ‪ ،‬ﭼﺎپ ﻧﺠﻒ‪ ١٣٧۵ ،‬هﺠﺮﯼ ﻗﻤﺮﯼ‪.‬‬

‫‪٥٨٦‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎرﯼ‪ :‬ﺗﺄﻟﻴﻒ اﺑﻮﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﯽ اﻟﺤﺴﻦ اﺳﻤﻌﻴﻞ اﻟﺒﺨ ﺎرﯼ اﻟﺠﻌﻔ ﯽ‪،‬‬
‫ﭼﺎپ ﺗﻬﺮان‪ ١٢٧٠ ،‬هﺠﺮﯼ ﻗﻤﺮﯼ‪.‬‬

‫اﻟ ﺼﺤﻴﺢ اﻟﺘﺮﻣ ﺬﯼ )اﻟﺠ ﺎﻣﻊ اﻟ ﺼﺤﻴﺢ(‪ :‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ اﺑﻮﻋﻴ ﺴﯽ اﻟﺘﺮﻣ ﺬﯼ‪ ،‬ﭼ ﺎپ ﻗ ﺎهﺮﻩ‪،‬‬
‫‪.١٣۵٠‬‬

‫ﺻ ﺤﻴﺢ ﻣ ﺴﻠﻢ و او ﺟ ﺎﻣﻊ اﻟ ﺼﺤﻴﺢ‪ :‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ اﺑﻮاﻟﺤ ﺴﻦ ﻣ ﺴﻠﻢ ﺑ ﻦ اﻟﺤﺠ ﺎج اﻟﻘ ﺸﻴﺮﯼ‬
‫اﻟﻨﻴﺸﺎﺑﻮرﯼ اﻟﺸﺎﻓﻌﯽ‪ ،‬ﭼﺎپ ﻗﺎهﺮﻩ‪ ١٣٢٩ ،‬ﺗﺎ‪ ١٣٣٢‬هﺠﺮﯼ ﻗﻤﺮﯼ‪.‬‬

‫ﺗﻔ ﺴﻴﺮ ﺟﻼﻟ ﻴﻦ‪ :‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ ﺟ ﻼل اﻟ ﺪﻳﻦ اﺑﻮﻋﺒ ﺪاﷲ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ اﺣﻤ ﺪ اﻟﻤﺤﻠ ﯽ اﻟ ﺸﺎﻓﻌﯽ و‬
‫ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﻋﺒ ﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑ ﻦ اﺑ ﯽﺑﻜ ﺮ اﻟ ﺴﻴﻮﻃﯽ‪ ،‬ﭼ ﺎپ ﻗ ﺎهﺮﻩ‪،‬‬
‫‪ ١٣٠٨‬هﺠﺮﯼ ﻗﻤﺮﯼ‪.‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ اﺑﻦ ﺧﻠﺪون‪ :‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻋﺒ ﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑ ﻦ ﺧﻠ ﺪون‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤ ﻪ ﻣﺤﻤ ﺪ ﭘ ﺮوﻳﻦ ﮔﻨﺎﺑ ﺎدﯼ‪،‬‬
‫ﻧﺸﺮﻳﻪ ﺑﻨﮕﺎﻩ ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﻧﺸﺮ آﺘﺎب‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ١٣٣۶،‬و ‪.١٣٣٧‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳ ﺖ اﺑ ﻦ ﻧ ﺪﻳﻢ‪ :‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﻦ اﺳ ﺤﻖ اﺑ ﻦ اﻟﻨ ﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤ ﻪ م‪ .‬رﺿ ﺎ ﺗﺠ ﺪد‬
‫ﻣﺎزﻧﺪراﻧﯽ‪ ،‬ﻧﺸﺮﻳﻪ آﺘﺎﺑﻔﺮوﺷﯽ اﺑﻦﺳﻴﻨﺎ‪.١٣۴۴ ،‬‬

‫ﻃﺒﻘﺎت اﻟﻜﺒﺮﯼ‪ :‬ﺗﺄﻟﻴﻒ اﺑﻮﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑ ﻦ ﺳ ﻌﺪ اﻟﻮاﻗ ﺪﯼ‪ ،‬اﺑ ﻦ ﺳ ﻌﺪ‪ ،‬ﭼ ﺎپ ﻗ ﺎهﺮﻩ‪،‬‬
‫‪ ١٣۵٨‬هﺠﺮﯼ ﻗﻤﺮﯼ‪.‬‬

‫آﻴﻤﻴﺎﯼ ﺳﻌﺎدت‪ :‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺣﺠﺔاﻻﺳﻼم اﺑﻮﺣﺎﻣﺪ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻏﺰاﻟﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻘﺪﻣﻪ اﺣﻤﺪ‬
‫ﺁرام‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣٣٣ ،‬‬

‫وﺳ ﺎﻳﻞ اﻟ ﺸﻴﻌﻪ ﻓ ﯽ ﺗﺤ ﺼﻴﻞ اﺣﻜ ﺎم اﻟ ﺸﺮﻳﻌﻪ‪ :‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ ﻣﺤﻤ ﺪﺑﻦ اﻟﺤ ﺴﻦ اﻟ ﺸﻴﺦ ﺣ ﺮ‬
‫اﻟﻌ ﺎﻣﻠﯽ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺗ ﺼﺤﻴﺢ ﻋﺒ ﺪاﻟﺮﺣﻴﻢ رﺑ ﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ ﻣﺮآ ﺰ ﻧ ﺸﺮ اﺳ ﻼﻣﻴﻪ‪،‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪ ١٣٧٧ ،‬ﺗﺎ ‪ ١٣٨٠‬هﺠﺮﯼ ﻗﻤﺮﯼ‪.‬‬

‫‪٥٨٧‬‬
‫ﺟﺎﻣﻊ ﻋﺒﺎﺳﯽ‪ :‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺷﻴﺦ ﺑﻬﺎء اﻟﺪﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺼﻤﺪ ﺣﺎرﺛﯽ ﻋﺎﻣﻠﯽ‬
‫ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﺷﻴﺦ ﺑﻬﺎﺋﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﺼﻮل ﺗﻜﻤﻴﻠﯽ از ﻧﺎﻇﻢ اﻟﺪﻳﻦ ﻗﺮﺷﯽ ﺳ ﺎوﺟﯽ‪،‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪.١٣٣١ ،‬‬

‫ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار ﻓﯽ اﺧﺒﺎر اﻻﺋﻤﻪ اﻻﻃﻬﺎر‪ :‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻋﺎﻟﻢ رﺑ ﺎﻧﯽ ﻣﺮﺣ ﻮم ﻣ ﻼ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ‬
‫ﻣﺠﻠ ﺴﯽ ﻋﻠﻴ ﻪ اﻟﺮﺣﻤ ﺔ و اﻟﺮﺿ ﻮان‪ ،‬ﭼ ﺎپ ﺗﻬ ﺮان‪ ،‬ﺳ ﺎﻟﻬﺎﯼ ‪ ١٣٠۵‬ﺗ ﺎ‬
‫‪ ١٣١۵‬هﺠﺮﯼ ﻗﻤﺮﯼ‪.‬‬

‫ﺣﻠﻴ ﺔاﻟﻤﺘﻘﻴﻦ‪ :‬در ﺁداب و ﺳ ﻨﻦ اﺳ ﻼﻣﯽ و اﺧ ﻼق و دﺳ ﺘﻮرات ﺷ ﺮع ﻣﻄﻬ ﺮ ﻧﺒ ﻮﯼ‬

‫)ص(‪ ،‬از ﺗﺄﻟﻴﻔﺎت ﻋﺎﻟﻢ رﺑ ﺎﻧﯽ ﻣﺮﺣ ﻮم ﻣ ﻼ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ ﻣﺠﻠ ﺴﯽ‪ ،‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ‬
‫ﻣﺮآﺰ اﻧﺘﺸﺎرات اﻣﻴﻦ ورﺷﻴﺪﯼ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺗﻬﺮان‪)،‬ﺑﯽ ﺗﺎرﻳﺦ(‪.‬‬

‫زاداﻟﻤﻌﺎد‪ :‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﻣﺠﻠﺴﯽ‪ ،‬ﻧﺸﺮﻳﻪ آﺘﺎﺑﻔﺮوﺷ ﯽ اﺳ ﻼﻣﻴﻪ‪ ،‬ﺗﻬ ﺮان‪،‬‬
‫‪ ١٣٠٢‬هﺠﺮﯼ ﻗﻤﺮﯼ‪.‬‬

‫ﻋ ﻴﻦ اﻟﺤﻴ ﺎة‪ :‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ ﻣ ﻼ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑ ﺎﻗﺮ ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺗﻘﻠ ﯽ ﻣﺠﻠ ﺴﯽ‪ ،‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ آﺘﺎﺑﻔﺮوﺷ ﯽ‬
‫اﺑﻦﺳﻴﻨﺎ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣٣١ ،‬‬

‫ﻣﺠﻤﻊ اﻟﻤﻌﺎرف و ﻣﺨﺰن اﻟﻌﻮارف‪ :‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻋﺎﻟﻢ رﺑﺎﻧﯽ ﻣﺤﻤﺪ ﺷﻔﻴﻊ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﺎﻟﺢ‬
‫ﻗ ﺪس ﺳ ﺮهﻤﺎ‪ ،‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ ﻣﺮآ ﺰ اﻧﺘ ﺸﺎرات اﻣ ﻴﻦ ورﺷ ﻴﺪﯼ‪ ،‬ﺗﻬ ﺮان‪) ،‬ﺑ ﺪون‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ(‪.‬‬

‫آﻠﻴﺎت ﻣﻔﺎﺗﻴﺢ اﻟﺠﻨﺎن‪ :‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺣﺎج ﺷﻴﺦ ﻋﺒ ﺎس ﻗﻤ ﯽ ﻃ ﺎب ﺛ ﺮاﻩ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤ ﻪ ﺣ ﺎج ﺷ ﻴﺦ‬

‫ﻣﻬ ﺪﯼ ﻗﻤ ﺸﻪاﯼ اﻟﻬ ﯽ‪ ،‬اﺳ ﺘﺎد داﻧ ﺸﮕﺎﻩ‪ ،‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ آﺘﺎﺑﻔﺮوﺷ ﯽ ﻣﺤﻤ ﺪ ﻋﻠ ﯽ‬
‫ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣۴٢ ،‬‬

‫‪٥٨٨‬‬
‫ﺑﺎﻗﻴ ﺎت و ﺻ ﺎﻟﺤﺎت ﻓ ﯽ اﻻدﻋﻴ ﺔ و اﻟ ﺼﻮات اﻟﻤﻨ ﺪوﺑﺎت‪ :‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ ﻋﺒ ﺎس ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ‬
‫رﺿ ﺎ اﻟﻘﻤ ﯽ‪)،‬ﺿ ﻤﻴﻤﻪ آﺘ ﺎب ﻣﻔ ﺎﺗﻴﺢاﻟﺠﻨ ﺎن(‪ ،‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ آﺘﺎﺑﻔﺮوﺷ ﯽ ﻣﺤﻤ ﺪ‬
‫ﻋﻠﯽ ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣۴٢،‬‬

‫اﺻ ﻞ اﻟ ﺸﻴﻌﻪ و اﺻ ﻮﻟﻬﺎ‪ :‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ ﺷ ﻴﺦ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺣ ﺴﻴﻦ ﺑ ﻦ ﻋﻠ ﯽ ﺁل آﺎﺷ ﻒ اﻟﻐﻄ ﺎء‬
‫اﻟﻨﺠﻔﯽ‪ ،‬ﭼﺎپ ﻧﺠﻒ‪ ١٣٨١ ،‬هﺠﺮﯼ ﻗﻤﺮﯼ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﻳ ﻒ اﻟ ﺸﻴﻌﻪ‪ :‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ ﺳ ﻴﺪ ﻋﺒ ﺪاﻟﺮزاق ﺑ ﻦ ﻣﺤﻤ ﺪ اﻟﺤ ﺴﻴﻨﯽ اﻟﻤﻮﺳ ﻮﯼ اﻟﺒﻐ ﺪادﯼ‬
‫اﻟﻨﺠﻔﯽ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺻﻴﺪا‪ ١٣۵٢ ،‬هﺠﺮﯼ ﻗﻤﺮﯼ‪.‬‬

‫آﺸﻒ اﻻﺳﺮار‪ :‬ﺗﺄﻟﻴﻒ روح اﷲ ﻣﻮﺳﻮﯼ اﻟﺨﻤﻴﻨﯽ )ﺑﺪون ﻧﺎم ﻣﻮﺳﺴﻪ ﻧﺎﺷﺮ و ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫اﻧﺘﺸﺎر(‪.‬‬

‫ﺗﻮﺿ ﻴﺢ اﻟﻤ ﺴﺎﺋﻞ‪ :‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ ﻣﺮﺟ ﻊ ﻣﺠﺎه ﺪ‪ ،‬زﻋ ﻴﻢ اآﺒ ﺮ‪ ،‬ﻗﺎﺋ ﺪ اﻋﻈ ﻢ‪ ،‬ﻣﻮﺳ ﯽ زﻣ ﺎن‪،‬‬
‫درهﻢ آﻮﺑﻨﺪﻩ ﺳﺘﻤﮕﺮان‪ ،‬ﺑﺖ ﺷﻜﻦ ﻋﺼﺮ‪ ،‬ﻣﻨﺠ ﯽ ﻧ ﺴﻞ‪ ،‬ﺣ ﻀﺮت ﺁﻳ ﺖاﷲ‬
‫اﻟﻌﻈﻤﯽ اﻻﻣﺎم روحاﷲ ﻣﻮﺳﻮﯼ ﺧﻤﻴﻨ ﯽ ارواﺣﻨ ﺎ ﻓ ﺪاﻩ‪ ،‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ اﻧﺘ ﺸﺎرات‬
‫ﻧﺪاﯼ اﺳﻼم‪ ،‬ﻣﺸﻬﺪ‪.١٣۵٧ ،‬‬

‫رﺳ ﺎﻟﻪ ﻧ ﻮﻳﻦ‪ :‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ اﻣ ﺎم ﺧﻤﻴﻨ ﯽ‪ ،‬ﺷ ﺎﻣﻞ ﻣﺒﺎﺣ ﺚ‪ :‬ﻋﺒ ﺎدت و ﺧﻮدﺳ ﺎزﯼ‪ ،‬ﻣ ﺴﺎﺋﻞ‬
‫اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ‪ ،‬ﻣ ﺴﺎﺋﻞ ﺧ ﺎﻧﻮادﻩ‪ ،‬ﻣ ﺴﺎﺋﻞ ﺳﻴﺎﺳ ﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤ ﻪ و ﺗﻮﺿ ﻴﺢ از‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ ﺑﯽﺁزار ﺷﻴﺮازﯼ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣۵٩ ،‬‬

‫ﻧﺪاﯼ ﺣﻖ‪ :‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاﯼ از ﭘﻴﺎمهﺎ و ﻣﺼﺎﺣﺒﻪهﺎ و ﺳ ﺨﻨﺮاﻧﻴﻬﺎﯼ اﻣ ﺎم ﺧﻤﻴﻨ ﯽ از ‪١٧‬‬

‫ﻣﻬ ﺮ‪ ١٣۵٧‬ﺗ ﺎ‪ ٣٠‬ﺁﺑ ﺎن ‪ ١٣۵٧‬در ﭘ ﺎرﻳﺲ‪ ،‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ اﺗﺤﺎدﻳ ﻪ اﻧﺠﻤ ﻦه ﺎﯼ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن در اروﭘﺎ و اﻧﺠﻤﻦ اﺳ ﻼﻣﯽ داﻧ ﺸﺠﻮﻳﺎن در ﺁﻣﺮﻳﻜ ﺎ و‬
‫آﺎﻧﺎدا‪ ،‬ﭼﺎپ ﺁﺧﻦ )ﺁﻟﻤﺎن( و اوهﺎﻳﻮ)ﺁﻣﺮﻳﻜﺎ(‪.١٣۵٧ ،‬‬

‫‪٥٨٩‬‬
‫ﺧ ﻂ اﻣ ﺎم‪ ،‬آ ﻼم اﻣ ﺎم‪ :‬ﺑﺮﮔﺰﻳ ﺪﻩه ﺎﺋﯽ از ﺳ ﺨﻨﺎن اﻣ ﺎم ﺧﻤﻴﻨ ﯽ رهﺒ ﺮ آﺒﻴ ﺮ اﻧﻘ ﻼب‪،‬‬
‫ﻧﺸﺮﻳﻪ ﺳﺎزﻣﺎن اﻧﺘﺸﺎرات ﻧﻮر‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣۶٠ ،‬‬

‫ﭘﻴﺎم اﻧﻘﻼب‪ :‬ﻣﺠﻤﻮﻋ ﻪ ﭘﻴﺎﻣﻬ ﺎ و ﺑﻴﺎﻧ ﺎت اﻣ ﺎم ﺧﻤﻴﻨ ﯽ رهﺒ ﺮ اﻧﻘ ﻼب اﺳ ﻼﻣﯽ و اﻣﻴ ﺪ‬
‫ﻣﺴﺘ ﻀﻌﻔﺎن ﺟﻬ ﺎن‪ ،‬ﺟﻠ ﺪ اول ﺳ ﺎﻟﻬﺎﯼ‪ ١٣۴١‬ﺗ ﺎ‪ ،١٣۵٧‬ﺟﻠ ﺪ دوم از‬
‫ﻣﻬﺮﻣ ﺎﻩ ‪ ١٣۵٧‬ﺗ ﺎ ﭘﻴ ﺮوزﯼ اﻧﻘ ﻼب اﺳ ﻼﻣﯽ‪ ،‬ﮔﺮدﺁورﻧ ﺪﻩ م‪.‬د‪ .‬ﻗﺎﺟ ﺎر‪،‬‬
‫ﻧﺸﺮﻳﻪ ﭘﻴﺎم ﺁزادﯼ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣۶٠،‬‬

‫ﻧ ﺪاﯼ اﻧﻘ ﻼب اﺳ ﻼﻣﯽ‪ :‬ﻣﺠﻤﻮﻋ ﻪ ﭘﻴ ﺎمه ﺎ و ﺑﻴﺎﻧ ﺎت اﻣ ﺎم ﺧﻤﻴﻨ ﯽ ﺣﻔ ﻆ اﷲ‪ ،‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ‬
‫آﻤﻴﺘﻪ ﻓﺮهﻨﮕﯽ دﻓﺘﺮ ﻣﺮآﺰ ﺟﻬﺎد ﺳﺎزﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣۵٩ ،‬‬

‫آﺘﺎﺑﻬﺎﯼ ﻣﺬهﺒﯽ‬
‫ﺑﺤﺚ درﺑﺎرﻩ ﻣﺮﺟﻌﻴﺖ و روﺣﺎﻧﻴﺖ‪ :‬اﺛﺮ ﻣ ﺸﺘﺮك ﻣﺤﻤ ﺪ ﺣ ﺴﻴﻦ ﻃﺒﺎﻃﺒ ﺎﺋﯽ‪ ،‬ﺁﻳ ﺖاﷲ‬
‫ﺳ ﻴﺪ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺑﻬ ﺸﺘﯽ‪ ،‬ﺁﻳ ﺖاﷲ ﺳ ﻴﺪ ﻣﺤﻤ ﺪ ﻃﺎﻟﻘ ﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺁﻳ ﺖاﷲ ﺳ ﻴﺪ ﻣﺮﺗ ﻀﯽ‬
‫ﻣﻄﻬﺮﯼ‪ ،‬ﺁﻳﺖاﷲ ﻣﻮﺳﻮﯼ زﻧﺠﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺁﻳﺖاﷲ ﺳﻴﺪ ﻣﺮﺗﻀﯽ ﺟﺰاﺋﺮﯼ‪ ،‬آﺘﺎب‬
‫ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻩ ﺳﺎل‪ ،١٣۴١‬ﻧﺸﺮﻳﻪ ﺷﺮآﺖ ﺳﻬﺎﻣﯽ اﻧﺘﺸﺎر‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣۴٠ ،‬‬

‫ﺷ ﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺳﻠ ﺴﻠﻪ درﺳ ﻬﺎﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ‪ :‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ ﺷ ﻬﻴﺪ ﻣﻈﻠ ﻮم ﺁﻳ ﺖاﷲ دآﺘ ﺮ ﺳ ﻴﺪ ﻣﺤﻤ ﺪ‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻬﺸﺘﯽ‪ ،‬ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻣﺆﺳﺴﻪ اﻧﺘﺸﺎراﺗﯽ ﺳﻴﺪ ﺟﻤﺎل‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣۶٠،‬‬

‫ﺷ ﻴﻌﻪ در اﺳ ﻼم‪ :‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ اﺳ ﺘﺎد ﻋﻼﻣ ﻪ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺣ ﺴﻴﻦ ﻃﺒﺎﻃﺒ ﺎﺋﯽ‪ ،‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ اﻧﺘ ﺸﺎرات‬
‫ﺁزادﯼ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣۵٧ ،‬‬

‫ﺗﻌﺪد زوﺟﺎت و ﻣﻘﺎم زن در اﺳ ﻼم‪ :‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ ﻋﻼﻣ ﻪ اﺳ ﺘﺎد ﻣﺤﻤ ﺪ ﺣ ﺴﻴﻦ ﻃﺒﺎﻃﺒ ﺎﺋﯽ‪،‬‬
‫ﻧﺸﺮﻳﻪ اﻧﺘﺸﺎرات ﺁزادﯼ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣۶١ ،‬‬

‫ﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮق زن در اﺳﻼم‪ :‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻋﻼﻣﻪ ﺷﻬﻴﺪ ﻣﺮﺗﻀﯽ ﻣﻄﻬﺮﯼ‪ ،‬ﻧﺸﺮﻳﻪ اﻧﺘﺸﺎرات‬
‫ﺻﺪرا‪ ،‬ﻗﻢ‪.١٣۶٠ ،‬‬

‫‪٥٩٠‬‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺣﺠﺎب‪ :‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻋﻼﻣﻪ ﺷﻬﻴﺪ ﺣﺎج ﺷ ﻴﺦ ﻣﺮﺗ ﻀﯽ ﻣﻄﻬ ﺮﯼ‪ ،‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ اﻧﺘ ﺸﺎرات‬
‫ﺻﺪرا‪ ،‬ﻗﻢ‪.١٣۶٠ ،‬‬

‫اﻣ ﺪادهﺎ ﯼ ﻏﻴﺒ ﯽ در زﻧ ﺪﮔﯽ ﺑ ﺸﺮ‪ :‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ اﺳ ﺘﺎد ﺷ ﻬﻴﺪ ﻣﺮﺗ ﻀﯽ ﻣﻄﻬ ﺮﯼ‪ ،‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ‬
‫ﺟﻬﺎد ﺳﺎزﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣۶١ ،‬‬

‫ﻓﻄ ﺮت‪ :‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ اﺳ ﺘﺎد ﺷ ﻬﻴﺪ ﻋﻼﻣ ﻪ ﻣﺮﺗ ﻀﯽ ﻣﻄﻬ ﺮﯼ‪ ،‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ اﻧﺠﻤ ﻦ اﺳ ﻼﻣﯽ‬
‫داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﻣﺪرﺳﻪ ﻋﺎﻟﯽ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣۶١ ،‬‬

‫ﺁﺷ ﻨﺎﺋﯽ ﺑ ﺎ ﻋﻠ ﻮم اﻧ ﺴﺎﻧﯽ‪ :‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ ﻋﻼﻣ ﻪ ﺣ ﺎج ﺷ ﻴﺦ ﻣﺮﺗ ﻀﯽ ﻣﻄﻬ ﺮﯼ‪ ،‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات ﺻﺪرا‪ ،‬ﻗﻢ‪.١٣۶٠ ،‬‬

‫ﻣﻘﺎﻻت ﻓﻠ ﺴﻔﯽ‪ :‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ اﺳ ﺘﺎد ﺷ ﻬﻴﺪ ﻣﺮﺗ ﻀﯽ ﻣﻄﻬ ﺮﯼ‪ ،‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ ﺳ ﺎزﻣﺎن اﻧﺘ ﺸﺎرات‬
‫ﺣﻜﻤﺖ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣۶١ ،‬‬

‫ﺗﻮﺣﻴ ﺪ‪ ،‬ﺳﻠ ﺴﻠﻪ درﺳ ﺎﺋﯽ از ﻣ ﺴﺠﺪ ﺣﺠ ﺮ‪ :‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ ﺣ ﻀﺮت ﺁﻳ ﺖاﷲ ﺷ ﻬﻴﺪ ﺳ ﻴﺪ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ دﺳﺘﻐﻴﺐ ﺷﻴﺮازﯼ‪ ،‬ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻣ ﺴﺠﺪ ﺟ ﺎﻣﻊ ﻋﺘﻴ ﻖ ﺷ ﻴﺮاز‪ ،‬ﭼ ﺎپ‬
‫ﺷﻴﺮاز‪.١٣۶٠ ،‬‬

‫ﻣﻌ ﺎد‪ :‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ ﻣﺠﺎه ﺪ ﺷ ﻬﻴﺪ ﺁﻳ ﺖاﷲ دﺳ ﺘﻐﻴﺐ ﺷ ﻴﺮازﯼ‪ ،‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ ﻣ ﺴﺠﺪ ﺟ ﺎﻣﻊ ﻋﺘﻴ ﻖ‬
‫ﺷﻴﺮاز‪ ،‬ﭼﺎپ ﺷﻴﺮاز‪.١٣۶٠ ،‬‬

‫ﻣﻌﺮاج‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺳ ﻮرﻩ ﻧﺠ ﻢ‪ :‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ ﻣﺠﺎه ﺪ ﺷ ﻬﻴﺪ ﺁﻳ ﺖاﷲ ﺳ ﻴﺪ ﻋﺒﺪاﻟﺤ ﺴﻴﻦ دﺳ ﺘﻐﻴﺐ‬
‫ﺷ ﻴﺮازﯼ‪ ،‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ آﺘﺎﺑﺨﺎﻧ ﻪ ﻣ ﺴﺠﺪ ﺟ ﺎﻣﻊ ﻋﺘﻴ ﻖ ﺷ ﻴﺮاز‪ ،‬ﭼ ﺎپ ﺷ ﻴﺮاز‪،‬‬
‫‪.١٣۵٩‬‬

‫‪٥٩١‬‬
‫ﮔﻨﺎهﺎن آﺒﻴﺮﻩ‪ :‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺣ ﻀﺮت ﺁﻳ ﺖاﷲ ﺳ ﻴﺪ ﻋﺒﺪاﻟﺤ ﺴﻴﻦ دﺳ ﺘﻐﻴﺐ ﺷ ﻴﺮازﯼ‪ ،‬در دو‬
‫ﺟﻠﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺮﻳﻪ ﺑﺨﺶ اﻧﺘ ﺸﺎراﺗﯽ ﻣ ﺴﺠﺪ ﺟ ﺎﻣﻊ ﻋﺘﻴ ﻖ ﺷ ﻴﺮاز‪ ،‬ﭼ ﺎپ ﺷ ﻴﺮاز‪،‬‬
‫‪.١٣۵٩‬‬

‫داﺳﺘﺎﻧﻬﺎﯼ ﺷﮕﻔﺖ‪ :‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺷﻬﻴﺪ ﻣﺠﺎهﺪ ﺁﻳﺖاﷲ ﺳﻴﺪ ﻋﺒﺪاﻟﺤ ﺴﻴﻦ دﺳ ﺘﻐﻴﺐ ﺷ ﻴﺮازﯼ‪،‬‬
‫ﻧﺸﺮﻳﻪ ﺳﺎزﻣﺎن اﻧﺘﺸﺎرات ﺻﺒﺎ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ١٣٩۶ ،‬هﺠﺮﯼ ﻗﻤﺮﯼ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺎﻇﺮﻩ درﺑﺎرﻩ ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﯼ‪ :‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻣﺤﻤﺪﯼ رﯼﺷﻬﺮﯼ‪ ،‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ اﻧﺘ ﺸﺎرات‬
‫ﻳﺎﺳﺮ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣۶١ ،‬‬

‫ازدواج در اﺳﻼم‪ :‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻋﻠﯽ ﻣﺸﻜﻴﻨﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺣﻤﺪ ﺟﻨﺘﯽ‪ ،‬ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻣﺆﺳ ﺴﻪ ﻣﻬ ﺮ‪،‬‬
‫ﻗﻢ‪١۴٠٣ ،‬هﺠﺮﯼ ﻗﻤﺮﯼ‪.‬‬

‫ﺑﻴ ﺴﺖ و ه ﺸﺖ ﮔﻔﺘ ﺎر‪ :‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ اﺳ ﺘﺎد ﻣﺤﻤ ﺪ ﺗﻘ ﯽ ﻣ ﺼﺒﺎح ﻳ ﺰدﯼ‪ ،‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ ﺳ ﺎزﻣﺎن‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات و ﺁﻣﻮزش اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ١۴٠٣ ،‬هﺠﺮﯼ ﻗﻤﺮﯼ‪.‬‬

‫ﭼﻜﻴ ﺪﻩ ﭼﻨ ﺪ ﺑﺤ ﺚ ﻓﻠ ﺴﻔﯽ‪ :‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ اﺳ ﺘﺎد ﻣﺤﻤ ﺪ ﺗﻘ ﯽ ﻣ ﺼﺒﺎح ﻳ ﺰدﯼ‪ ،‬از ﺳﻠ ﺴﻠﻪ‬
‫آﻨﻔﺮاﻧﺲهﺎﯼ اﻳﺮاد ﺷ ﺪﻩ در ﻟﻨ ﺪن‪ ،‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ ﻣﻮﺳ ﺴﻪ در راﻩ ﺣ ﻖ و اﺻ ﻮل‬
‫دﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎ هﻤﻜﺎرﯼ ﺳﺎزﻣﺎن ﺁﻣﻮزش اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻗﻢ‪.١٣۶١ ،‬‬

‫اﺧ ﻼق اﺳ ﻼﻣﯽ‪ :‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ اﺳ ﺘﺎد ﻣﺤﻴ ﯽ اﻟ ﺪﻳﻦ ﺣ ﺎﺋﺮﯼ ﺷ ﻴﺮازﯼ )ﺳﻠ ﺴﻠﻪ دروس(‪،‬‬
‫ﻧﺸﺮﻳﻪ ﺳﺎزﻣﺎن اﻧﺘﺸﺎرات ﺗﺤﻜﻴﻢ وﺣﺪت‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣۶٠ ،‬‬

‫ﻣﺎﻟﻜﻴ ﺖ در اﺳ ﻼم‪ :‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ اﺳ ﺘﺎد اﺣﻤ ﺪ ﺁذرﯼ ﻗﻤ ﯽ‪ ،‬ﻣ ﺘﻦ ﺳ ﺨﻨﺮاﻧﯽ در ﺳ ﻤﻴﻨﺎر‬
‫اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺪرﺳﻪ ﻓﻴﻀﻴﻪ ﻗﻢ‪ ،‬ﻧﺸﺮﻳﻪ داراﻟﻌﻠﻢ ﻗﻢ‪ ،‬ﭼﺎپ ﻗﻢ‪.١٣۶٠ ،‬‬

‫‪٥٩٢‬‬
‫اﻣﺎﻣﺖ‪ :‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻣﺤﺴﻦ ﻗﺮاﺋﺘﯽ‪ ،‬ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻣﺮآ ﺰ ﺣﺠ ﺖ‪ ،‬ﺑ ﺎ هﻤﻜ ﺎرﯼ ﻣﺮآ ﺰ اﻧﺘ ﺸﺎرات‬
‫اﺳﻼﻣﯽ واﺑ ﺴﺘﻪ ﺑ ﻪ ﺟﺎﻣﻌ ﻪ ﻣﺪرﺳ ﻴﻦ ﺣ ﻮزﻩ ﻋﻠﻴﻤ ﻪ ﻗ ﻢ‪ ،‬ﭼ ﺎپ ﻗ ﻢ‪١۴٠٢ ،‬‬
‫هﺠﺮﯼ ﻗﻤﺮﯼ‪.‬‬

‫اﺻ ﻮل اﻳ ﺪﺋﻮﻟﻮژﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ‪ :‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ ﻣ ﺸﺘﺮك ﻣﺤﻤ ﻮد رﺟﺒ ﯽ و ﻣﺤﻤ ﻮد ﻣﺤﻤ ﺪﯼ و‬
‫اآﺒﺮ ﻣﻴﺮﺳﻴﺎﻩ‪ ،‬ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻣﻮﺳﺴﻪ در راﻩ ﺣﻖ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ١۴٠١ ،‬هﺠﺮﯼ ﻗﻤﺮﯼ‪.‬‬

‫ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺴﺎﺋﻞ زﻧﺪﮔﯽ ﺳﺎز اﺳﻼﻣﯽ‪ :‬اﺛﺮ ﻣﺸﺘﺮك هﻴﺌﺖ ﺗﺤﺮﻳﺮﻳﻪ "در راﻩ ﺣ ﻖ و‬
‫اﺻﻮل دﻳ ﻦ" ﺑ ﺎ هﻤﻜ ﺎرﯼ ﺳ ﺎزﻣﺎن ﺁﻣ ﻮزش اﻧﻘ ﻼ ب اﺳ ﻼﻣﯽ‪ ،‬ﭼ ﺎپ ﻗ ﻢ‪،‬‬
‫‪ ١۴٠٢‬هﺠﺮﯼ ﻗﻤﺮﯼ‪.‬‬

‫اﻳﻨﺴﺖ ﺁﺋﻴﻦ ﻣﺎ‪ :‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻋﻼﻣ ﻪ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺣ ﺴﻴﻦ ﺁل آﺎﺷ ﻒ اﻟﻐﻄ ﺎء‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤ ﻪ و ﺷ ﺮح از‬
‫ﻧﺎﺻﺮ ﻣﻜﺎرم‪ ،‬ﻧﺸﺮﻳﻪ آﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﺑﺰرگ اﺳﻼﻣﯽ و اﻧﺘ ﺸﺎرات ﻏ ﺪﻳﺮ‪ ،‬ﭼ ﺎپ‬
‫ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣۵٩ ،‬‬

‫ﺗ ﺸﻴﻊ ﻋﻠ ﻮﯼ وﺗ ﺸﻴﻊ ﺻ ﻔﻮﯼ‪ :‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ ﻋﻠ ﯽ ﺷ ﺮﻳﻌﺘﯽ‪ ،‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ آﺘﺎﺑﺨﺎﻧ ﻪ داﻧ ﺸﺠﻮﺋﯽ‬
‫داﻧﺸﮕﺎﻩ ادﺑﻴﺎت و ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣۵٢ ،‬‬

‫ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻃﺒﻬﺎﯼ ﺁﺷﻨﺎ‪ :‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻋﻠﯽ ﺷﺮﻳﻌﺘﯽ‪ ،‬ﻧﺸﺮﻳﻪ ﺳﺎزﻣﺎن اﻧﺘﺸﺎرات ﺣﺴﻴﻨﻴﻪ ارﺷﺎد‪،‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪.١٣۴٩ ،‬‬

‫ﺑﺎزﮔ ﺸﺖ ﺑ ﻪ ﺧﻮﻳ ﺸﺘﻦ‪ :‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ ﻋﻠ ﯽ ﺷ ﺮﻳﻌﺘﯽ‪ ،‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ ﺣﺴﻴ ﺴﻨﻪ ارﺷ ﺎد‪ ،‬ﺗﻬ ﺮان‪،‬‬
‫‪.١٣۵٠‬‬

‫ﻣ ﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺷ ﻴﻌﻪ ﺑ ﻮدن‪ :‬ﺗ ﺎﻟﻴﻒ ﻋﻠ ﯽ ﺷ ﺮﻳﻌﺘﯽ‪ ،‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ ﺣ ﺴﻴﻨﻴﻪ ارﺷ ﺎد‪ ،‬ﺗﻬ ﺮان‪،‬‬
‫‪.١٣۵٠‬‬

‫زﻧﺪﮔﯽ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﺎﻳﺐ اﻻﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﯽ‪ :‬ﻧﺸﺮﻳﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﭘﺎﻧﺰدهﻢ ﺧﺮداد‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣۵٨ ،‬‬

‫‪٥٩٣‬‬
 ‫ﺑﻴﺴﺖ و ﺳﻪ ﺳﺎل‪ :‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻋﻠﯽ دﺷﺘﯽ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺑﻴﺮوت‪.١٣۵۶ ،‬‬

‫ﺷﻴﻌﻴﮕﺮﯼ‪ :‬ﺗﺄﻟﻴﻒ اﺣﻤﺪ آﺴﺮوﯼ‪ ،‬ﭼ ﺎپ ﻋﻜ ﺴﯽ از روﯼ ﻣ ﺘﻦ ﻣﻨﺘ ﺸﺮ ﺷ ﺪﻩ ﺗﻬ ﺮان‪،‬‬

‫ﻧﺸﺮﻳﻪ اﻧﺘﺸﺎرات ﺷﻬﺒﺎز‪ ،‬ﭘﺎرﻳﺲ‪.١٣۶١ ،‬‬

‫اﺳ ﻼم ﺷﻨﺎﺳ ﯽ از دﻳ ﺪﮔﺎﻩ ﻓﻠ ﺴﻔﯽ و ﻋﻠﻤ ﯽ‪ :‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ ﺑﺎﺑ ﻚ دوﺳ ﺘﺪار‪ ،‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ ﻣﺮآ ﺰ‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات آﺎوﻩ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣۵٧ ،‬‬

‫ﺷ ﻴﻌﻪ آﻴ ﺴﺖ و ﺗ ﺸﻴﻊ ﭼﻴ ﺴﺖ؟‪ :‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ ﻣﺤﻤ ﺪ ﺟ ﻮاد ﻣﻐﻨﻴ ﻪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤ ﻪ ﻋﻠ ﯽ اآﺒ ﺮ‬
‫آﺴﻤﺎﺋﯽ‪ ،‬ﻧﺸﺮﻳﻪ آﺘﺎﺑﻔﺮوﺷﯽ اﻗﺒﺎل‪ ،‬ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣۶١ ،‬‬

‫آﺘﺎﺑﻬﺎﯼ ﺗﺎرﻳﺨﯽ‬
‫ﺗ ﺎرﻳﺦ ﺗﻤ ﺪن اﺳ ﻼم‪ :‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ ﺟﺮﺟ ﯽ زﻳ ﺪان‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤ ﻪ ﻋﻠ ﯽ ﺟ ﻮاهﺮ آ ﻼم‪ ،‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ‬
‫ﻣﺆﺳﺴﻪ اﻣﻴﺮآﺒﻴﺮ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣۴۵ ،‬‬

‫اﺳ ﻼم در اﻳ ﺮان‪ :‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ اﯼ‪.‬پ‪ .‬ﭘﺘﺮوﺷﻔ ﺴﻜﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤ ﻪ آ ﺮﻳﻢ آ ﺸﺎورز‪ ،‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات ﭘﻴﺎم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣۵٠ ،‬‬

‫ﭘﺮﺗﻮ اﺳﻼم‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ از "ﺿﺤﯽ اﻻﺳﻼم" اﺣﻤﺪ اﻣﻴﻦ ﻣﺼﺮﯼ ﺗﻮﺳﻂ ﻋﺒ ﺎس ﺧﻠﻴﻠ ﯽ‪،‬‬
‫ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣٣۶ ،‬‬

‫درﺳﻬﺎﺋﯽ درﺑﺎرﻩ اﺳﻼم‪ :‬ﺗﺄﻟﻴﻒ اﻳﮕﻨﺎس ﮔﻠﺪزﻳﻬﺮ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤ ﻊ ﻋﻠﻴﻨﻘ ﯽ ﻣﻨ ﺰوﯼ‪ ،‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ‬
‫آﻤﺎﻧﮕﻴﺮ‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣۵۵ ،‬‬

‫ﺟﻬﺎن اﺳﻼم در دوران ﺧﻼﻓﺖ‪ :‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺑﺮﺗﻮﻟﺪ اﺷﭙﻮﻟﺮ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤ ﻪ ﻗﻤ ﺮ ﺁرﻳ ﺎن‪ ،‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ‬
‫ﻣﺆﺳﺴﻪ اﻣﻴﺮآﺒﻴﺮ‪،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣۵۴ ،‬‬

‫‪٥٩٤‬‬
‫زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ ﻣﺤﻤﺪ‪ :‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻣﺤﻤﺪ ﺣ ﺴﻨﻴﻦ هﻴﻜ ﻞ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤ ﻪ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳ ﻢ ﭘﺎﻳﻨ ﺪﻩ‪ ،‬ﭼ ﺎپ ﺷ ﺸﻢ‪،‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪.١٣۵۵ ،‬‬

‫دو ﻗ ﺮن ﺳ ﻜﻮت‪ :‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ ﻋﺒﺪاﻟﺤ ﺴﻴﻦ زرﻳ ﻦ آ ﻮب‪ ،‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ ﺳ ﺎزﻣﺎن اﻧﺘ ﺸﺎرات‬
‫ﺟﺎوﻳﺪان‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣۵۵ ،‬‬

‫ﺗ ﺎرﻳﺦ اﻳ ﺮان ﺑﻌ ﺪ از اﺳ ﻼم‪ :‬ﺗ ﺎﻟﻴﻒ ﻋﺒﺪاﻟﺤ ﺴﻴﻦ زرﻳ ﻦ آ ﻮب‪ ،‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ ﻣﺆﺳ ﺴﻪ‬
‫اﻣﻴﺮآﺒﻴﺮ‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣۵۵ ،‬‬

‫آﺎرﻧﺎﻣﻪ اﺳﻼم‪ :‬ﺗﺎﻟﻴﻒ ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ زرﻳﻦ آﻮب‪ ،‬ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻣﺆﺳﺴﻪ اﻣﻴﺮ آﺒﻴﺮ‪ ،‬ﺗﻬ ﺮان‪،‬‬
‫‪.١٣۵۵‬‬

‫ﺗ ﺎرﻳﺦ اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ اﻳ ﺮان از اﻧﻘ ﺮاض ﺳﺎﺳ ﺎﻧﻴﺎن ﺗ ﺎ اﻧﻘ ﺮاض اﻣﻮﻳ ﺎن‪ :‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ ﺳ ﻌﻴﺪ‬
‫ﻧﻔﻴ ﺴﯽ‪ ،‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ ﻣﺆﺳ ﺴﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌ ﺎت و ﺗﺤﻘﻴﻘ ﺎت اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ داﻧ ﺸﻜﺪﻩ ادﺑﻴ ﺎت‬
‫داﻧﺸﮕﺎﻩ ﺗﻬﺮان‪.١٣۴٢ ،‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻴﺎﺳﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻓﺮهﻨﮕﯽ اﻳﺮان‪ ،‬از ﺁﻏﺎز ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻬ ﺪ ﺻ ﻔﻮﯼ‪:‬‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋ ﻪ ﻣﻘ ﺎﻻت از ذﺑ ﻴﺢ اﷲ ﺻ ﻔﺎ‪ ،‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ ﻣﺆﺳ ﺴﻪ اﻣﻴ ﺮ آﺒﻴ ﺮ‪ ،‬ﭼ ﺎپ‬
‫دوم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣۵۶ ،‬‬

‫ﺗ ﺎرﻳﺦ ﻧﻬ ﻀﺘﻬﺎﯼ ﻓﻜ ﺮﯼ اﻳﺮاﻧﻴ ﺎن از ﺣﻤﻠ ﻪ ﺗﺎزﻳ ﺎن ﺗ ﺎ ﻇﻬ ﻮر ﺻ ﻔﺎرﻳﺎن‪ :‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﻓﻴﻊ ﺣﻘﻴﻘﺖ)رﻓﻴﻊ(‪ ،‬ﻧﺸﺮﻳﻪ ﺷﺮآﺖ ﭼﺎپ اﻧﺘﺸﺎرات اﻳ ﺮان‪ ،‬ﺗﻬ ﺮان‪،‬‬
‫‪.١٣۴٨‬‬

‫از ﻣﺰدك ﺗﺎ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﺗﺄﻟﻴﻒ رﺣﻴﻢ رﺋﻴﺲ ﻧﻴﺎ‪ ،‬ﻧﺸﺮﻳﻪ اﻧﺘﺸﺎرات ﭘﻴﺎم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣۵٨ ،‬‬

‫ﺗ ﺎرﻳﺦ اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ اﻳ ﺮان‪ :‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ ﻣﺮﺗ ﻀﯽ راوﻧ ﺪﯼ‪ ،‬در ﺳ ﻪ ﺟﻠ ﺪ‪ ،‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ ﻣﺆﺳ ﺴﻪ‬
‫اﻣﻴﺮآﺒﻴﺮ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣۴١ ،‬‬

‫‪٥٩٥‬‬
‫ﺗ ﺎرﻳﺦ ﺳﻴﺎﺳ ﯽ و اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ اﻳ ﺮان‪ ،‬از ﻣ ﺮگ ﺗﻴﻤ ﻮر ﺗ ﺎ ﻣ ﺮگ ﺷ ﺎﻩ ﻋﺒ ﺎس‪ :‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ‬
‫اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﻃﺎهﺮﯼ‪ ،‬ﻧﺸﺮﻳﻪ آﺘﺎﺑﻬﺎﯼ ﺟﻴﺒﯽ و ﻣﻮﺳﺴﻪ اﻧﺘ ﺸﺎرات ﻓ ﺮاﻧﻜﻠﻴﻦ‪،‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪.١٣۴٩ ،‬‬

‫زﻧ ﺪﮔﺎﻧﯽ ﺷ ﺎﻩ ﻋﺒ ﺎس اول‪ :‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ ﻧ ﺼﺮاﷲ ﻓﻠ ﺴﻔﯽ‪ ،‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ آﺘ ﺎب آﻴﻬ ﺎن‪ ،‬ﺗﻬ ﺮان‪،‬‬
‫‪.١٣۴١‬‬

‫اﻧﻘ ﺮاض ﺳﻠ ﺴﻠﻪ ﺻ ﻔﻮﻳﻪ‪ :‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ ﻻرﻧ ﺲ ﻻآﻬ ﺎرت‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤ ﻪ اﺳ ﻤﺎﻋﻴﻞ دوﻟﺘ ﺸﺎهﯽ‪،‬‬
‫ﻧﺸﺮﻳﻪ ﺑﻨﮕﺎﻩ ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﻧﺸﺮ آﺘﺎب‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣۴۴ ،‬‬

‫ﺗ ﺎرﻳﺦ اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ و ﺳﻴﺎﺳ ﯽ اﻳ ﺮان در دورﻩ ﻣﻌﺎﺻ ﺮ‪ :‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ ﺳ ﻌﻴﺪ ﻧﻔﻴ ﺴﯽ‪ ،‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ‬
‫ﻣﺆﺳﺴﻪ اﻧﺘﺸﺎرات ﺑﻨﻴﺎد‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣۴۴ ،‬‬

‫ﺗ ﺎرﻳﺦ ﺗﺤ ﻮﻻت ﺳﻴﺎﺳ ﯽ اﻳ ﺮان در ﻗ ﺮون ﻣﻌﺎﺻ ﺮ‪ :‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ ﻋﻴ ﺴﯽ ﺻ ﺪﻳﻖ‪ ،‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ‬
‫داﻧﺸﮕﺎﻩ ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﭼﺎپ ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣۵١ ،‬‬

‫ﺧ ﺎﻃﺮات ﺣ ﺎج ﺳ ﻴﺎح‪ ،‬ﻳ ﺎ دورﻩ ﺧ ﻮف و وﺣ ﺸﺖ‪ :‬ﺑﻜﻮﺷ ﺶ وﺣﻴ ﺪ ﺳ ﻴﺎح‪ ،‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ‬
‫ﻣﺆﺳﺴﻪ اﻣﻴﺮآﺒﻴﺮ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺳﻮم‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪.١٣۵٩‬‬

‫ﺧﺎﻃﺮات و ﺧﻄﺮات‪ :‬ﺗﻮﺷﻪاﯼ از ﺗ ﺎرﻳﺦ ﺷ ﺶ ﭘﺎدﺷ ﺎﻩ و ﮔﻮﺷ ﻪاﯼ از دورﻩ زﻧ ﺪﮔﯽ‬

‫ﻣﻦ‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻣﻬ ﺪﻳﻘﻠﯽ ه ﺪاﻳﺖ )ﻣﺨﺒﺮاﻟ ﺴﻠﻄﻨﻪ(‪ ،‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ آﺘﺎﺑﻔﺮوﺷ ﯽ زوار‪،‬‬
‫ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣۴۴ ،‬‬

‫ﺷﺮح زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ ﻣﻦ‪ ،‬ﻳﺎ ﺗﺎرﻳﺦ اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ و ادارﯼ ﻗﺎﺟﺎرﻳ ﻪ‪ :‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ ﻋﺒ ﺪاﷲ ﻣ ﺴﺘﻮﻓﯽ‪،‬‬
‫ﻧﺸﺮﻳﻪ آﺘﺎﺑﻔﺮوﺷﯽ زوار‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣۴٣ ،‬‬

‫ﻣﻠﻴ ﺖ و زﺑ ﺎن‪ ،‬ﻧﻘ ﺶ دﻳ ﻮان و دﻳ ﻦ و ﻋﺮﻓ ﺎن در ﻧﺜ ﺮ ﻓﺎرﺳ ﯽ‪ :‬ﺗ ﺎﻟﻴﻒ ﺷ ﺎهﺮخ‬

‫ﻣﺴﻜﻮب‪ ،‬ﭘﺎرﻳﺲ‪.١٣۶١ ،‬‬

‫‪٥٩٦‬‬
‫اﺳﺮار و ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﻘﻮط اﻳﺮان‪ ،‬دﻓﺘﺮ اول‪ ،‬ﺁﺧﻮﻧﺪﻳﺴﻢ‪ :‬ﺗﺎﻟﻴﻒ ﻧﺎﺻﺮ ﻣﻠﻜﯽ )ﺑﺪون ﻧﺎم‬
‫ﻧﺎﺷﺮ(‪ ،‬ﻧﻴﻮﻳﻮرك‪.١٣۶١ ،‬‬

‫ﮔﺎﺗﻬﺎ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺗﻔﺴﻴﺮ از اﺑﺮاهﻴﻢ ﭘﻮرداوود‪ ،‬ﻧﺸﺮﻳﻪ اﻧﺠﻤﻦ اﻳﺮان ﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪،‬‬
‫‪.١٣۶۶‬‬

‫ﻟﻐﺘﻨﺎﻣﻪ دهﺨﺪا‪ :‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻋﻠ ﯽ اآﺒ ﺮ دهﺨ ﺪا‪ ،‬زﻳ ﺮ ﻧﻈ ﺮ ﻣﺤﻤ ﺪ ﻣﻌ ﻴﻦ‪ ،‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ داﻧ ﺸﻜﺪﻩ‬
‫ادﺑﻴﺎت داﻧﺸﮕﺎﻩ ﺗﻬﺮان و ﺳﺎزﻣﺎن ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬دورﻩ آﺎﻣﻞ‪ ،‬ﺗﻬ ﺮان‪١٣٢۵ ،‬‬
‫ﺗﺎ ‪.١٣۶٠‬‬

‫ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت‬
‫دورﻩهﺎﯼ روزﻧﺎﻣﻪهﺎﯼ‪:‬‬
‫اﻃﻼﻋﺎت‪ ،‬آﻴﻬﺎن‪ ،‬ﺟﻬﻮرﯼ اﺳﻼﻣﯽ‪ :‬از ﺳﺎل ‪ ١٣۵٨‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪.‬‬
‫دورﻩهﺎﯼ هﻔﺘﻪﻧﺎﻣﻪ و ﻣﺎهﻨﺎﻣﻪهﺎﯼ‪:‬‬
‫اﻋﺘﺼﺎم‪ :‬ﻣﺎهﻨﺎﻣﻪ اﻧﺠﻤﻨﻬﺎﯼ اﺳﻼﻣﯽ ادارات آﺎر و آﺎرﺧﺎﻧﺠﺎت‪.‬‬
‫ﭘﺎﺳﺪار اﺳﻼم‪ :‬ﻧﺸﺮﻳﻪ دﻓﺘﺮ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻗﻢ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺎم اﻧﻘﻼب‪ :‬ارﮔﺎن ﺳﭙﺎﻩ ﭘﺎﺳﺪاران اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺎم هﺎﺟﺮ‪ :‬ارﮔﺎن ﺳﺎزﻣﺎنهﺎﯼ زﻧﺎن اﺳﻼﻣﯽ‪.‬‬
‫ﺟﻬﺎن زﻧﺎن‪ :‬ﻧﺸﺮﻳﻪ ﺑﻨﻴﺎد ﻧﺠﻢ اﻟﺤﺎﺟﻴﻪ‪.‬‬
‫ﺧﺎﻧﻮادﻩ‪ :‬ﻣﺎهﻨﺎﻣﻪ ارﺗﺶ ﺟﻤﻬﻮرﯼ اﺳﻼﻣﯽ اﻳﺮان وﻳﮋﻩ ﺧﺎﻧﻮادﻩهﺎ‪.‬‬
‫راﻩ زﻳﻨﺐ‪ :‬ﻧﺸﺮﻳﻪ ﮔﺮوﻩ اﻧﺘﺸﺎراﺗﯽ اﻃﻼﻋﺎت‪.‬‬
‫زن روز‪ :‬ﻧﺸﺮﻳﻪ ﮔﺮوﻩ اﻧﺘﺸﺎرات آﻴﻬﺎن‪.‬‬
‫ﺳﺮوش‪ :‬ﻧﺸﺮﻳﻪ رﺳﻤﯽ ﺟﻤﻬﻮرﯼ اﺳﻼﻣﯽ‪.‬‬
‫ﺷﺎهﺪ‪ :‬ﻧﺸﺮﻳﻪ ﺑﻨﻴﺎد ﺷﻬﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻒ‪ :‬ﻣﺎهﻨﺎﻣﻪ ارﺗﺶ ﺟﻤﻬﻮرﯼ اﺳﻼﻣﯽ‪.‬‬
‫ﻧﺎﻣﻪ اﻧﻘﻼب اﺳ ﻼﻣﯽ‪ :‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ ﺟﻤﻬ ﻮرﯼ اﺳ ﻼﻣﯽ ﺑ ﺮاﯼ اﻳﺮاﻧﻴ ﺎن ﺧ ﺎرج از‬
‫آﺸﻮر‪.‬‬
‫ﻧﮕﻬﺒﺎن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ :‬ﻧﺸﺮﻳﻪ آﻤﻴﺘﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪.‬‬

‫‪٥٩٧‬‬