ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

ΤΜΗΜΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ
ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΤΕΡΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ, ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΔΟΓΜΑΤΩΝ ΚΑΙ
ΣΥΜΒΟΛΙΚΗΣ

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΜΕ ΤΙΤΛΟ

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ ΩΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ - ΠΡΟΤΥΠΟ

ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ: Αν. Καθ. Σταθοκώστα Βασιλική

ΜΥΛΩΝΙΔΟΥ ΧΡΥΣΑΝΘΗ
Α.Μ.: 638

ΑΘΗΝΑ, ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2020

1
Στον πατέρα μου, Αστέριο

2
 Η ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

Καθηγητής Σεβασμιότατος Μητροπολίτης Μεσσηνίας

κ. Χρυσόστομος Σαββάτος

Ομότιμος Καθηγητής κ. Μιλτιάδης Κωνσταντίνου

Αναπληρώτρια Καθηγήτρια κ. Βασιλική Σταθοκώστα

3
 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ ................................................................................................ 6
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ............................................................................................................................... 7
ΕΙΣΑΓΩΓΗ.................................................................................................................................. 9
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 : ΒΙΒΛΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΙΕΣ ......................................................................................... 11
Α. Αφορμή και αίτια ίδρυσης των Βιβλικών Εταιριών ...................................................... 11
Β. Η παρουσία της Βιβλικής Εταιρίας στην Ελλάδα από τον 19αι ως σήμερα ................. 17
Β.1. Η εξάπλωση της Βρετανικής και Ξενικής Βιβλικής Εταιρίας (BFBS) στον
ελλαδικό χώρο και πέριξ αυτού (1804 – 1821) ............................................................. 17
Β.2. Περίοδος ταραχών – Η σύνδεση της μετάφρασης Βάμβα με τα σχέδια
προσηλυτισμού των προτεσταντών μισσιοναρίων (1821- 1848) ................................. 21
Β.3. Η οργάνωση της Βιβλικής Εταιρίας υπό ελληνική διεύθυνση και τα
Ευαγγελι(α)κά του 1901 (1848 – 1966) ......................................................................... 30
Β.4. Περίοδος ομαλής και καρποφόρου συνεργασίας (1967 – 1992) - Η
μετάφραση Βέλλα.......................................................................................................... 34
Β.5. Ίδρυση ανεξάρτητης Ελληνικής Βιβλικής Εταιρίας - Περίοδος ακμής του
μεταφραστικού έργου – Η πορεία των μεταφραστικών προσπαθειών της Αγίας
Γραφής (1992 – 2019) .................................................................................................... 36
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 : Η ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ ΣΤΑ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ .............................................................. 38
A. Πριν την ίδρυση της Βρετανικής και Ξενικής Βιβλικής Εταιρίας (BFBS) ....................... 38
Β. Μετά την ίδρυση της Βρετανικής και Ξενικής Βιβλικής Εταιρίας (BFBS)...................... 41
Β.1. Επανέκδοση μετάφρασης Μάξιμου Καλλιπολίτη του 1638 (1810)....................... 41
Β.2. Μετάφραση Ιλαρίωνα (1828) ................................................................................. 41
Β.3. Μετάφραση Νεοφύτου Βάμβα (1834) ................................................................... 42
Β.4. Μεταφράσεις βασίλισσας Όλγας (1900) και Αλεξάνδρου Πάλλη (1901) ............. 44
Β.5. Μετάφραση Καινής Διαθήκης Βέλλα (1967) ......................................................... 45
Β.6. Η Νέα Μετάφραση της Κ.Δ. στη νεοελληνική γλώσσα (1985) .............................. 45
Β.7. Μετάφραση της Παλαιάς Διαθήκης (1997) ........................................................... 46
Β.8. Άλλες μεταφράσεις................................................................................................. 47
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 : ΗΝΩΜΕΝΕΣ ΒΙΒΛΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΙΕΣ (UBS – UNITED BIBLE SOCIETIES) .............. 49
A. Αποφάσεις – σταθμοί στην ιστορία των Ηνωμένων Βιβλικών Εταιριών...................... 49
B. Πρόσφατες εξελίξεις ...................................................................................................... 52
Γ. Ηνωμένες Βιβλικές Εταιρίες και Ορθοδοξία .................................................................. 55
Δ. Ηνωμένες Βιβλικές Εταιρίες και Ρωμαιοκαθολικισμός.............................................. 62
Ε. Προοπτικές στις σχέσεις μεταξύ Ηνωμένων Βιβλικών Εταιριών και Εκκλησιών ......... 66
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 : Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΗΣ ΣΗΜΕΡΑ.......................... 68
Α. Η σύγχρονη υπόσταση της εταιρίας ............................................................................. 68
Β. Σύγχρονες εκδόσεις - μεταφράσεις............................................................................... 69
Γ. Ειδικές εκδόσεις και δράσεις που εξυπηρετούν συγκεκριμένες εκκλησίες ................. 74
Γ.1. Προς την Ορθόδοξη Εκκλησία................................................................................. 74
Γ.2. Προς τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία ....................................................................... 77
Γ.3. Προς την Ευαγγελική Εκκλησία ............................................................................... 79
Δ. Υπηρεσίες προς όλες τις εκκλησίες ............................................................................... 80
Δ.1. Εκδόσεις και διανομές έντυπου υλικού ................................................................. 80
Δ.2. Διεθνή επιστημονικά σεμινάρια – συνέδρια ......................................................... 81
Δ.3. Εορταστικές εκδηλώσεις για τα 200 χρόνια παρουσίας της Βιβλικής
Εταιρίας στην Ελλάδα .................................................................................................... 84

4
 Δ.4. Περιοδική ενημερωτική έκδοση ............................................................................ 86
Δ.5. Υπηρεσίες μέσω νέων τεχνολογιών ....................................................................... 86
Δ.6. Οικουμενική δράση ................................................................................................ 87
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 : Η ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ
ΒΙΒΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ .................................................................................................................... 88
Α. Συνεργασία Ορθόδοξης Εκκλησίας και Ελληνικής Βιβλικής Εταιρία ........................... 88
Β. Συνεργασία Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας και Ελληνικής Βιβλικής Εταιρίας .............. 90
Γ. Συνεργασία Ευαγγελικής Εκκλησίας και Ελληνικής Βιβλικής Εταιρίας ......................... 93
Γ.1. Αστήρ της Ανατολής ................................................................................................ 95
Γ.2. Συμπεράσματα ........................................................................................................ 99
Δ. Η στάση της Ελληνικής Βιβλικής Εταιρίας .................................................................. 101
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ................................................................................................................. 103
ΕΠΙΛΟΓΟΣ............................................................................................................................. 105
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΧΡΟΝΟΓΡΑΜΜΗ ................................................................................................. 106
ΠΕΡΙΛΗΨΗ ........................................................................................................................... 107
SUMMARY ........................................................................................................................... 108
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ........................................................................................... 109
Α.ΠΗΓΕΣ ΚΑΙ ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ .............................................................................................. 109
Β. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ............................................................................................................. 115

5
 ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ
Αιδ. : Αιδέσιμος
A.B.C.F.M.: American Board of Commissioners for Foreign Missions
Β.Ε. : Βιβλική Εταιρία
B.F.B.S.: British and Foreign Bible Society (Βρετανική και Ξενική Βιβλική Εταιρία)
D.F.M.S.: Domestic and Foreign Mission Society
Ε.Β.Ε. : Ελληνική Βιβλική Εταιρία
Ε.Ε.Ε. : Ευαγγελική Εκκλησία Ελλάδας
E.I.E.: Ελληνική Ιεραποστολική Ένωση
Ε.τ.Ε. : Εκκλησία της Ελλάδος
Η.Β.Ε. : Ηνωμένες Βιβλικές Εταιρίες
ΘΗΕ : Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια (1966)
L.M.S.: London Mission Society
ΜΟΧΕ : Μεγάλη Ορθόδοξη Χριστιανική Εγκυκλοπαίδεια (2010)
Π.Σ.Ε.: Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών
Σεβ. : Σεβασμιότατος
S.C.M.: Student Christian Movement (Χριστιανική Φοιτητική Κίνηση)
S.P.C.K.: Society for Promoting Christian Knowledge (Σύνδεσμος προς Προαγωγή της Χριστιανικής
Γνώσης)
W.S.C.F.: World Student Christian Federation (Παγκόσμια Χριστιανική Φοιτητική
Ομοσπονδία)
Χ.Α.Ν: Χριστιανική Αδελφότητα Νέων
Χ.Ε.Ν.: Χριστιανική Αδελφότητα Νεανίδων
Y.M.C.A.: Young Men’s Christian Association (Χριστιανική Αδελφότητα Νέων)
Y.W.C.A.: Young Women’s Christian Association (Χριστιανική Αδελφότητα Νεανίδων)

6
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Διαπιστώνοντας κανείς τον τεράστιο αριθμό των χριστιανικών κοινοτήτων που
αυτοπροσδιορίζονται ως εκκλησίες, δεν μπορεί παρά να αναρωτηθεί το πώς και το
γιατί των τόσων διαιρέσεων και διασπάσεων. Πράγματι, με το σχίσμα του 1054
μεταξύ Ανατολής και Δύσης και με την περαιτέρω διάσπαση της δυτικής εκκλησίας
το 16ο αιώνα από την οποία προέκυψε ο Προτεσταντισμός, αλλά και με άλλες
μικρότερες διαιρέσεις, φτάσαμε σήμερα να διακρίνουμε δεκάδες θρησκευτικές
ομάδες που πρεσβεύουν πίστη στον Ιησού Χριστό. Από την άλλη πλευρά, ποτέ δε
σταμάτησαν και οι προσπάθειες επανένωσης και άρσης των οποιωνδήποτε
διαφορών,1 καθώς πάντα υπήρχε ριζωμένο βαθειά στη συνείδηση των χριστιανών
το αίτημα της αρχιερατικής προσευχής του Χριστού «ἵνα πάντες ἓν ὦσιν..».2 Στο
πλαίσιο αυτών των προσπαθειών γεννήθηκε και η Οικουμενική Κίνηση, η οποία
κατά τον αείμνηστο καθηγητή Νίκο Ματσούκα, δεν είναι άλλο από τον «αγώνα
των εκκλησιών να βρουν τη μεταξύ τους ενότητα στο πεδίο της δογματικής
διδασκαλίας και της εκκλησιαστικής ζωής».3 Και καθώς το κοινό στοιχείο της πίστης
όλων των χριστιανών είναι η Αγία Γραφή, αυτή θα μπορούσε να αποτελέσει και τη
βάση της μεταξύ τους προσέγγισης. Η Ελληνική Βιβλική Εταιρία έχοντας ως στόχο
να θέτει στη διάθεση όλων των εκκλησιών που υπάρχουν στον ελλαδικό χώρο την
Αγία Γραφή, λειτουργεί με μια τέτοια οικουμενική προοπτική.

Η παρούσα εργασία ασχολείται με την Ελληνική Βιβλική Εταιρία, στο βαθμό που
αυτή δραστηριοποιείται ως οικουμενικός οργανισμός, τις αρχές σύμφωνα με τις
οποίες λειτουργεί, το μεταφραστικό της έργο, τον τρόπο συνεργασίας της με την
Ορθόδοξη, τη Ρωμαιοκαθολική και την Ευαγγελική Εκκλησία στην Ελλάδα, και
επιχειρεί να καταδείξει το ρόλο που επιτελεί πράγματι ως πρότυπο οικουμενικής
συνεργασίας. Εκπονήθηκε στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού προγράμματος

1 ο
Για περισσότερα σχετικά με τις προσπάθειες των εκκλησιών για ενότητα από το 1054 μέχρι τον 20
η
αιώνα, βλ. Σταθοκώστα, Βασιλική Η. Ορθόδοξη Θεολογία και Οικουμένη. 3 έκδοση, Αθήνα:
Παρρησία, 2015, σελ. 37-41.
2
Ιω. 17,21.
3
Βλ. Ματσούκας, Νίκος Α. Οικουμενική κίνηση: ιστορία-θεολογία. Θεσσαλονίκη: Κυριακίδης, 2017,
σελ. 7.

7
σπουδών του τμήματος Θεολογίας του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου
Αθηνών, με σύμβουλο την Αναπληρώτρια Καθηγήτρια κ. Σταθοκώστα Βασιλική,
προεδρεύοντος του τομέα "Πατερικών Σπουδών, Ιστορίας Δογμάτων και
Συμβολικής" του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Μεσσηνίας κ. Χρυσοστόμου
Σαββάτου. Για την εκπόνηση της εργασίας, ελλείψει σχετικής βιβλιογραφίας
κυρίως για τη σύγχρονη κατάσταση, χρησιμοποιήθηκαν πρακτικά συνεδρίων,
περιοδικά και φυλλάδια, πηγές από το διαδίκτυο και συνεντεύξεις με μέλη της
Ε.Β.Ε.

Ιδιαίτερα οφείλω να ευχαριστήσω την επιβλέπουσα της εργασίας μου Αν. Καθ. κ.
Σταθοκώστα για την αμέριστη βοήθεια και την άψογη συνεργασία. Ευχαριστώ
επίσης τα μέλη της τριμελούς επιτροπής, το Σεβ. Μητροπολίτη Μεσσηνίας κ.
Χρυσόστομο Σαββάτο, Καθηγητή του τμήματος Θεολογίας του Εθνικού
Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και τον Ομότιμο Καθηγητή του τμήματος
Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης,
όπου ολοκλήρωσα τις προπτυχιακές σπουδές μου, κ. Μιλτιάδη Κωνσταντίνου.
Θερμές ευχαριστίες οφείλω στον τελευταίο, καθώς και στον διευθυντή της Ε.Β.Ε.
κ. Μιχάλη Χατζηγιάννη, τον κ. Γιώργο Σώχο και τον π. Σεβαστιανό Φρέρη για τις
συνεντεύξεις που μου παραχώρησαν και τη συμβολή τους στη διαμόρφωση εκ
μέρους μου της σημερινής εικόνας της Ε.Β.Ε., τους κ. Ιωάννη Τσεβά και Χάρη
Νταγκουνάκη για την πρόσβαση στο Ελληνικό Ευαγγελικό Αρχείο και τις
πληροφορίες που μου προσέφεραν και την κ. Άννα-Μαρία Πρίντεζη για τη
βοήθειά της στις επαφές μου με τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Τέλος ευχαριστώ
τους γονείς μου Αστέριο και Ελένη για την ηθική και πάσης φύσεως βοήθεια που
μου παρείχαν, το σύζυγό μου Στέλιο και τα παιδιά μου Σωτήρη και Έλενα για την
υπομονή και τη συμπαράστασή τους.

8
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Συχνά ακούγεται στους οικουμενικούς κύκλους και είναι πράγματι αλήθεια ότι ο
μοναδικός οικουμενικός οργανισμός που δραστηριοποιείται στην Ελλάδα, είναι η
Βιβλική Εταιρία.4 Η σύνθεση της εταιρίας, το γεγονός δηλαδή ότι έχει ως μέλη της
χριστιανούς όλων των Εκκλησιών και Ομολογιών, δηλ. Ορθόδοξους, Καθολικούς και
Διαμαρτυρόμενους, οι οποίοι συνεργάζονται αρμονικά και εποικοδομητικά με
«αποκλειστικό έργο τη μετάφραση, έκδοση, προμήθεια και διάδοση της Αγίας
Γραφής», 5 αλλά και το έργο της, οι επιστημονικές δηλαδή μεταφράσεις της Βίβλου
και η πλούσια παραγωγή ποικίλων εκδόσεων όλου ή μέρους του ιερού κειμένου,
μαρτυρούν του λόγου το αληθές. Οι μεταφράσεις της Ελληνικής Βιβλικής Εταιρίας
γίνονται σε γλώσσα κατανοητή από το λαό, πραγματοποιούνται από
πανεπιστημιακούς καθηγητές των Θεολογικών Σχολών Αθηνών και Θεσσαλονίκης,
δεν περιέχουν δογματικά σχόλια, έχουν την έγκριση του Οικουμενικού
Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδας,
των Πατριαρχείων Αλεξανδρείας και Ιεροσολύμων, αλλά και εξυπηρετούν τις
ανάγκες όλων των εκκλησιών που υπάρχουν στον ελλαδικό χώρο. Πρόκειται δηλαδή
για έργο επιστημονικά αξιόπιστο και οικουμενικά αποδεκτό.

Από την άλλη, δεν είναι λίγοι εκείνοι που διατηρούν επιφυλακτική, ίσως και κάποιες
φορές εχθρική στάση, απέναντι στο έργο της Βιβλικής Εταιρίας. Το γεγονός ότι η
όλη ιδέα και οργάνωση των Βιβλικών Εταιριών ξεκίνησε από το εξωτερικό, σε
συνδυασμό με το γεγονός ότι η μετάφραση της Αγίας Γραφής αποτέλεσε βασικό
εργαλείο στα χέρια μισσιοναρίων που απέβλεπαν σε προσηλυτισμό του ελληνικού

4
Πρβλ. Κωνσταντίνου Μιλτιάδης, «Προλογικό σημείωμα», Πρακτικά Συνεδρίου: Το Διάταγμα της
ου
Ανεξιθρησκίας του 313μ.Χ. και το αίτημα του 21 αιώνα για καταλλαγή: Ο ρόλος της Αγίας Γραφής
στην ειρηνική συμβίωση των ετεροτήτων, Σταθοκώστα Β. (επιμ), Αθήνα: ΕΒΕ, 2014, σελ. 9.
Του Ιδίου «Η συνεργασία των Ηνωμένων Βιβλικών Εταιριών με την Καθολική και την Ορθόδοξη
Εκκλησία για τη διάδοση του μηνύματος του Ευαγγελίου στο σύγχρονο κόσμο», ό.π. σελ. 31,
υποσημ. 27.
Βλ. επίσης εισαγωγική ομιλία Σεβ. Μητροπολίτου Δημητριάδος και Αλμυρού κ. Ιγνατίου στην
Εκδήλωση για τα 200 χρόνια της Βιβλικής εταιρίας στην Ελλάδα με θέμα: Ο Λόγος που μένει στον
Αιώνα, Αθήνα: Auditorium 4/3/2019, https://www.youtube.com/watch?v=0J-jJtbNaUI (ανακτήθηκε
21/7/2019)

5
Ιστοσελίδα Ελληνικής Βιβλικής Εταιρίας https://www.greekbibles.org/index.php (ανακτήθηκε
21/7/19)

9
λαού στο παρελθόν, αλλά ακόμη και σήμερα, είναι μερικά από τα επιχειρήματα
αυτών που αντιτίθενται στο οικουμενικό έργο της Βιβλικής Εταιρίας.

Μοναδικός τρόπος για την εξεύρεση της αλήθειας είναι η διερεύνηση των
ιστορικών γεγονότων, η μελέτη των συνεπειών τους στη ζωή της εκκλησίας, αλλά
και η αποτίμηση της σύγχρονης πλέον κατάστασης. Καθώς οι διαιρέσεις και τα
σχίσματα εύκολα δημιουργούνται, αλλά δύσκολα γεφυρώνονται, χρέος όλων των
χριστιανών είναι να λειτουργούν πάντα με γνώμονα τις αρχές της πρώτης
αδιαίρετης εκκλησίας, όπως αυτές διατυπώθηκαν στο Σύμβολο της Πίστεως
Νικαίας - Κωνσταντινουπόλεως. Ο χαρακτηρισμός της εκκλησίας ως «καθολικής»,6
φανερώνει άλλωστε το σκοπό της ύπαρξής της. Η εκκλησία οφείλει να είναι
καθολική, να συμπεριλάβει δηλαδή στους κόλπους της όλους τους ανθρώπους.
Χρέος της εκκλησίας, καθώς αυτή ανοίγεται προς τον κόσμο,7 είναι η εύρεση της
ενότητας «πάνω στη βάση της ανόθευτης πίστης, η οποία έχει σαν άμεσο και
απώτερο σκοπό τη σωτηρία του κόσμου».8

6
«Εἰς μίαν, Ἁγίαν, Καθολικὴν καὶ Ἀποστολικὴν Ἐκκλησίαν» (Άρθρο 9 του Συμβόλου Νικαίας –
Κωνσταντινουπόλεως)

7
«Πορευθέντες οὖν μαθητεύσατε πάντα τά ἒθνη» Μτθ. 28,19.
8
Ματσούκας, Νίκος Α. Οικουμενική κίνηση: ιστορία-θεολογία, σελ. 22.

10
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 : ΒΙΒΛΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΙΕΣ

Α. Αφορμή και αίτια ίδρυσης των Βιβλικών Εταιριών

Πρόδρομος της Ε.Β.Ε. υπήρξε η «Βρετανική και Ξενική Βιβλική Εταιρία», η οποία
ιδρύθηκε στις 7 Μαρτίου του 1804 στην Αγγλία.9 Ως αφορμή για την ίδρυση της
εταιρίας παρατίθεται στην ιστοσελίδα της το συγκινητικό αφήγημα της Mary Jones,
μιας 16χρονης Ουαλής χωριατοπούλας, που αποταμίευε για 6 χρόνια με σκοπό να
αγοράσει τη Βίβλο στη γλώσσα της και περπάτησε ξυπόλητη 42 χλμ προκειμένου να
την προμηθευτεί.10 Το γεγονός αυτό, που συνέβη γύρω στο 1800, συγκίνησε
βαθύτατα τον αιδεσιμότατο Thomas Charles στη Βάλη, ο οποίος τελικά της πούλησε
τρεις Βίβλους στην τιμή της μιας. Η ιστορία της γρήγορα διαδόθηκε και τελικά
ενέπνευσε την ίδρυση της «Βρετανικής και Ξενικής Βιβλικής Εταιρίας» με
πρωτοβουλία του William Wilberforce σε μια συνέλευση περίπου 300 ατόμων στο
Λονδίνο. Σκοπός της εταιρίας ήταν η προσφορά της Βίβλου σε ολόκληρο τον
κόσμο.11 Ο οικουμενικός και υπερ-ομολογιακός χαρακτήρας της εταιρίας
περιγράφεται χαρακτηριστικά στο κείμενο – μανιφέστο της ίδρυσής της με τίτλο
«The Excellence of the Holy Scriptures»,12 στο οποίο αναφέρεται: «Διαδίδοντας
αποκλειστικά και μόνο την Αγία Γραφή, καταστρέφουμε το ολέθριο τείχος της
διαίρεσης, απομονώνουμε τα αίτια των θεολογικών διαξιφισμών και προσκαλούμε

9
Πρβλ. Σταθοκώστα, Βασιλική Η. Ορθόδοξη Θεολογία και Οικουμένη, σελ. 51.
Βλ. επίσης Σταυρίδης, Βασίλειος Θ., and Βαρέλλα Ευαγγελία Α. Ιστορία της οικουμενικής κινήσεως.
Θεσσαλονίκη: Πατριαρχικόν Ίδρυμα Πατερικών Μελετών, 1996, σελ. 62.
10
Βλ. mary_jones_and_her_bible_v2.pdf. ιστοσελίδα της Βιβλικής Εταιρίας του Ηνωμένου
Βασιλείου https://www.biblesociety.org.uk/about-us/our-history/ (ανακτήθηκε 17/7/2019)
Βλ. επίσης, Σώχος Γιώργος, «Τα Πρώτα Βήματα ως Ιονική Βιβλική Εταιρία (1810 – 1848)», ομιλία στην
εορταστική εκδήλωση της Β.Ε. για τα 200 χρόνια της Βιβλικής Εταιρίας στην Ελλάδα με θέμα: Ο
Λόγος που μένει στον Αιώνα, Αθήνα: Auditorium, 4/3/2019, https://www.youtube.com/watch?v=0J-
jJtbNaUI (ανακτήθηκε 21/7/2019)
Νταγκουνάκης Χάρης, «Διακόσια Χρόνια Ιστορίας (1819- 2019)», Η Φωνή του Ευαγγελίου Αρ. 6
(Ιούνιος 2019) σελ. 38.
11
Βλ. ιστοσελίδα της Βιβλικής Εταιρίας του Ηνωμένου Βασιλείου
https://www.biblesociety.org.uk/about-us/our-history/ (ανακτήθηκε 21/7/2019)
12
The Excellence of the Holy Scriptures, An argument for their more general dispersion at home and
abroad. London: Thomas Bensley, 1803.
https://books.google.gr/books?id=3jZVAAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=el&source=gbs_ge_summ
ary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false (ανακτήθηκε 6/2/2020)

11
όλους ανεξαιρέτως τους χριστιανούς να συμμετάσχουν σε μια πιο εντατική διάδοση
της κοινής μας πίστης».13

Τα αίτια ίδρυσης της εταιρίας υπήρξαν βέβαια, κάτι πολύ πιο περίπλοκο. Κατά την
ίδια ιστορική περίοδο παρατηρούνται εντός του προτεσταντικού κόσμου και
κάποιες άλλες κινήσεις, οι οποίες καταλήγουν σε εκκλησιαστική συνεργασία.
Πρόκειται για κινήσεις νεολαίας ή λαϊκών, οι οποίες εντάσσονται στη λεγόμενη
Ευαγγελική Αναγέννηση της Δύσης και παρουσιάζονται ως διεθνείς χριστιανικές
δράσεις, ως δράσεις ιεραποστολής μέσω της ίδρυσης εταιριών ή ως κοινωνική
μεταρρύθμιση. Στις κινήσεις της νεολαίας εντάσσονται η Χριστιανική Αδελφότης
των Νέων (ΧΑΝ, YMCA) που ιδρύθηκε στην Αγγλία το 1844, η Χριστιανική
Αδελφότης Νεανίδων (ΧΕΝ, YWCA) το 1855, η Παγκόσμια Χριστιανική Φοιτητική
Ομοσπονδία (WSCF) το 1895. Στις κινήσεις που δημιουργήθηκαν με πρωτοβουλία
λαϊκών, ανήκει το Κυριακό Σχολείο που εμφανίστηκε για πρώτη φορά στην Αγγλία
το 1870, από το οποίο προήλθε η Παγκόσμια Οργάνωση του Κυριακού Σχολείου στη
Ρώμη, το 1907. Ιδρύθηκαν επίσης εταιρίες έκδοσης και διάδοσης χριστιανικών
συγγραμμάτων, π.χ. ο Σύνδεσμος προς προαγωγή της Χριστιανικής Γνώσης (SPCK) το
1968, και ο Εκδοτικός Οίκος της Χριστιανικής Φοιτητικής Κίνησης (SCM Press Ltd.).
Παρατηρούνται ακόμη αυτή τη χρονική περίοδο τάσεις ένωσης των
Προτεσταντικών ομολογιών με κοινή πίστη και παράδοση, όπως των Αγγλικανών14

13
Βλ. Βασιλειάδης Πέτρος Β. «Μετάφραση της Αγίας Γραφής και Ορθοδοξία (Ορθόδοξες αφετηρίες
αξιολόγησης μιας μετάφρασης)», Σύναξη τ.17 (1986).
Επίσης: Βασιλειάδης, Πέτρος Β. Βιβλικές ερμηνευτικές μελέτες. 1η έκδοση, 1η ανατύπωση.
Θεσσαλονίκη: Πουρναράς, 1992, σελ. 145, υποσημ. 5.
Πρβλ. The Excellence of the Holy Scriptures, An argument for their more general dispersion at home
and abroad, σελ. 22. «Circulating the Bible only we circulate pure truth, pure morality, pure
religion……Thus, too, we demolish the invidious wall of partition, we cut off the occasion of
theological hostilities and invite Christians in general to associate for the more extensive
propagation of their common faith».
Πρβλ. επίσης Σταθοκώστα Βασιλική Η., «Η Αγία Γραφή στην Οικουμενική Κίνηση», Πρακτικά
ου
Συνεδρίου: Το Διάταγμα της Ανεξιθρησκίας του 313μ.Χ. και το αίτημα του 21 αιώνα για καταλλαγή:
Ο ρόλος της Αγίας Γραφής στην ειρηνική συμβίωση των ετεροτήτων, Της ίδιας (επιμ), Αθήνα: ΕΒΕ,
2014, σελ. 149 – 159.
14
Με τον όρο Αγγλικανισμός «εννοείται η δογματική διδασκαλία και το διοικητικό σύστημα της
Αγγλικανικής εκκλησίας, η οποία περιλαμβάνει τις εκκλησίες που συνδέονται μεταξύ τους διά της
παραδοχής του «Βιβλίου της Κοινής Προσευχής» (Book of Common Prayer), των 39 άρθρων της
αγγλικανικής ομολογίας και των συνόδων του Λάμπεθ». Οι σύνοδοι αυτές, με πρώτη εκείνη του
1867, πραγματοποιούνται ανά 10ετία και ασχολούνται με θέματα πάσης φύσεως που απασχολούν
τις συμμετέχουσες εκκλησίες, χωρίς όμως να επιβάλονται σε αυτές οι αποφάσεις των συνόδων. Βλ.

12
(συνέδριο Λάμπεθ, 1867), των Πρεσβυτεριανών15 (1877), των Μεθοδιστών16 (1881),
των Παλαιοκαθολικών17 (ένωση Ουτρέχτης 1889), των Βαπτιστών18 (1905), των
Λουθηρανών19 (1923/1947) και άλλων. Τέλος, παρατηρούμε επίσης την ίδρυση
τοπικών συμβουλίων των εκκλησιών, όπως το Εθνικό Συμβούλιο των Εκκλησιών του
Χριστού στην Αμερική (1950), το οποίο περιλαμβάνει και την Ορθόδοξη Εκκλησία,

πρ. Ηλείας Αντώνιος, «Αγγλικανισμός», ΘΗΕ 1 (1966) 198-199 και Συντάξεως, «Λάμπεθ», ΘΗΕ 8
(1966) 104-105.
15
Το Πρεσβυτεριανικό σύστημα είναι περισσότερο θεσμός που αφορά στη διοίκηση της εκκλησίας.
Έτσι τη διοίκηση των τοπικών θρησκευτικών κοινοτήτων έχουν οι «πρεσβύτεροι», οι οποίοι δεν είναι
ποιμένες, αλλά τοπική διοικητική αρχή. Επίσης οι λειτουργοί του λόγου είναι απόλυτα ισότιμοι
μεταξύ τους και δεν υφίσταται καμία διάκριση ή ιεραρχία. Το σύστημα εξαπλώθηκε στη Σκωτία, την
Αγγλία, τη Βόρεια Ιρλανδία και τη Βόρεια Αμερική με αρκετές όμως διαφοροποιήσεις. Προς
αποκατάσταση της ενότητας μεταξύ των Πρεσβυτεριανικών εκκλησιών συγκλήθηκε διάσκεψη στο
Εδιμβούργο το 1877. Από αυτή προέκυψε ο Παν-Πρεσβυτεριανικός Σύνδεσμος (Pan-Presbyterian
Alliance), με συμμετοχή των εκκλησιών που ακολουθούν το πρεσβυτεριανικό σύστημα χωρίς όμως
να υπάρχει μεταξύ τους και δογματική ενότητα. Συντάξεως «Πρεσβυτεριανισμός», ΘΗΕ 10 (1966)
577-581.
16
Ο Μεθοδισμός είναι προτεσταντικό κίνημα που έχει τις ρίζες του στον Αγγλικανισμό. Ξεκίνησε
απλά ως μεταρρύθμιση εντός της Αγγλικανικής εκκλησίας (1729), κατέληξε όμως να γίνει ξεχωριστό
δόγμα. Λόγω ιστορικών και κοινωνικών συνθηκών γνώρισε πολλές διασπάσεις, ωστόσο από τις
ου
αρχές του 19 αιώνα παρατηρούνται ενωτικές προσπάθειες και το 1881 συγκαλείται η πρώτη
Οικουμενική Μεθοδιστική Συνδιάσκεψη, η οποία πραγματοποιείται κάθε 10ετία. Γιο περισσότερα
βλ. Συντάξεως «Μεθοδισμός», ΘΗΕ 8 (1966) 906-911.
17
Παλαιοκαθολικισμός ονομάζεται η ομολογία η οποία δεν δέχεται το δόγμα της Ρωμαιοκαθολικής
Εκκλησίας περί του πρωτείου και του αλάθητου του πάπα που διατυπώθηκε στην Α΄ Σύνοδο του
Βατικανού το 1870. Οι Παλαιοκαθολικές εκκλησίες συνενώθηκαν το 1889 στη Σύνοδο της Ουτρέχτης.
Για περισσότερα βλ. Σταυρίδης Β. «Παλαιοκαθολικισμός», ΘΗΕ 9 (1966) 1072.
18
Οι Βαπτιστές αποτελούν Προτεσταντική ομολογία. Πιστεύουν ότι με το βάπτισμα «δεν επέρχεται
χαρισματική άφεση των αμαρτιών και αναγέννηση, αλλά ο βαπτιζόμενος λόγω της ισχυρής
εντύπωσης που του προκαλεί η πράξη του βαπτίσματος, παραδίδει τον εαυτό του εις Χριστόν,
συναισθανόμενος τις ευθύνες της εν Χριστώ ζωής». Συνεπώς θεωρούν ότι το βάπτισμα πρέπει να
γίνεται σε ώριμη ηλικία. Οι Βαπτιστές αποσπάστηκαν από τους Αγγλικανούς το 1606 αρνούμενοι το
νηπιοβαπτισμό. Αργότερα διασπάστηκαν σε πολλές μικρότερες παραφυάδες, το 1905 όμως
πραγματοποιήθηκε στο Λονδίνο το πρώτο παγκόσμιο συνέδριο Βαπτιστών, όπου και ιδρύθηκε ο
Παγκόσμιος Σύνδεσμος Βαπτιστών (Baptist World Alliance) με σκοπό τη μεταξύ τους επικοινωνία και
συνεργασία. Βλ. Μητσόπουλος Ν. «Βαπτισταί και Αναβαπτισταί», ΘΗΕ 3(1963) 600.
19
Ο Λουθηρανισμός υπήρξε ο πρώτος κλάδος του Προτεσταντισμού. Εμφανίστηκε το 1517 στη
ου
Βιττεμβέργη με τη Λουθηρανική Μεταρρύθμιση και γνώρισε μεγάλη εξάπλωση. Από τα τέλη του 19
αιώνα ξεκίνησαν οι ενωτικές προσπάθειες μεταξύ των Λουθηρανικών εκκλησιών και το 1923
ιδρύθηκε η «Παγκόσμια Λουθηρανική Συνέλευση» με συμμετοχή εκκλησιών από 22 χώρες, ενώ το
1947 συστήθηκε στη Λούνδη ο «Παγκόσμιος Λουθηρανικός Σύνδεσμος» με συμμετοχή 61 εκκλησιών
από 32 χώρες. Βλ. Καρμίρης Ι. «Λουθηρανισμός», ΘΗΕ 8 (1966) 358-359.
Βλ. επίσης Σταθοκώστα Βασιλική «Λούθηρος και Λουθηρανισμός», ΜΟΧΕ 11 (2014) 155 – 156.

13
και το Τοπικό Συμβούλιο των Εκκλησιών στην Αλεξάνδρεια (1959), το οποίο
περιλαμβάνει και τη Ρωμαιοκαθολική. 20

Κατανοώντας την ίδια αυτή ανάγκη για διαχριστιανική συνεργασία, από την πλευρά
της η Ορθόδοξη Εκκλησία έλαβε τις δικές της πρωτοβουλίες. Το 1902 ο
Οικουμενικός Πατριάρχης Ιωακείμ Γ΄ έστειλε εγκύκλιο21 προς τα Ορθόδοξα
Πατριαρχεία και τις αυτοκέφαλες εκκλησίες, όπου βασιζόμενος στη ρήση του
Χριστού «περί μιᾶς ποίμνης καί ἑνός ποιμένος», έθεσε για πρώτη φορά το ζήτημα
των σχέσεων των Ορθοδόξων με τους Ρωμαιοκαθολικούς και τους Προτεστάντες και
τόνισε την ανάγκη εύρεσης κοινών σημείων με αυτούς.22 Ακολούθησε δεύτερη
εγκύκλιος23 δύο χρόνια αργότερα, το 1904, με την οποία ο ίδιος Πατριάρχης τόνισε
και πάλι την ανάγκη προσέγγισης των εκκλησιών προκειμένου να αντιμετωπιστεί το
οξύ πρόβλημα του προσηλυτισμού.24 Η επόμενη πατριαρχική εγκύκλιος, αυτή του
1920,25 η οποία μάλιστα αποτελεί σταθμό στην ιστορία της οικουμενικής κίνησης,
υποδεικνύει και τους τομείς στους οποίους θα πρέπει να υπάρχει συνεργασία
μεταξύ των χριστιανών.26

Φαίνεται συνεπώς από όλα τα προαναφερθέντα, ότι από τα μέσα του 19ου αιώνα
παρατηρείται μια τάση συνεργασίας σε ευρύτερο επίπεδο ή και ένωσης του

20
Για περισσότερα σχετικά με τις κινήσεις αυτές και τα χαρακτηριστικά τους βλ. Σταυρίδης -
Βαρέλλα, Ιστορία της οικουμενικής κινήσεως, σελ. 59-64. Σταθοκώστα, Ορθόδοξη Θεολογία και
Οικουμένη, σελ. 41-56.
21
Για το ακριβές κείμενο της εγκυκλίου του 1902 βλ. Σταυρίδης - Βαρέλλα, Ιστορία της οικουμενικής
κινήσεως, σελ. 321-327.
22
Για περισσότερα βλ. Σταυρίδης - Βαρέλλα, Ιστορία της οικουμενικής κινήσεως, σελ. 51-53,
Σταθοκώστα, Ορθόδοξη Θεολογία και Οικουμένη, σελ. 56-58, όπου και σχετική βιβλιογραφία.
23
Για το πλήρες κείμενο της εγκυκλίου του 1904 βλ. Σταυρίδης - Βαρέλλα, Ιστορία της οικουμενικής
κινήσεως, σελ. 327-332.
24
Βλ. Σταυρίδης - Βαρέλλα, Ιστορία της οικουμενικής κινήσεως, σελ. 53-54, Σταθοκώστα, Ορθόδοξη
Θεολογία και Οικουμένη, σελ. 58-59.
25
Για το κείμενο της πατριαρχικής εγκυκλίου του 1920 βλ. Σταυρίδης - Βαρέλλα, Ιστορία της
οικουμενικής κινήσεως, σελ. 332-336.
26
Βλ. Σταυρίδης - Βαρέλλα, Ιστορία της οικουμενικής κινήσεως, σελ.54-57, Σταθοκώστα, Ορθόδοξη
Θεολογία και Οικουμένη, σελ. 59-60.

14
κατακερματισμένου χριστιανικού κόσμου, η οποία λειτούργησε ως πρόδρομος της
οικουμενικής κίνησης και οδήγησε στην ίδρυση του Παγκοσμίου Συμβουλίου
Εκκλησιών, το 1948.27 Μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο αυτών των κινήσεων
κατανοείται ιστορικά και θεολογικά και η ίδρυση των Βιβλικών Εταιριών.

Παράλληλα μια άλλη θεώρηση εκτιμά ότι κατά το 19ο αιώνα παρατηρείται
οργανωμένη κίνηση Προτεσταντών μισσιοναρίων προς την Ανατολή για λόγους
«εκκλησιαστικούς - ομολογιακούς, πολιτικούς και πολιτιστικούς». Λόγω αντίδρασης
προς το «σκεπτικισμό, τον ορθολογισμό και το δογματισμό» του προηγούμενου
αιώνα συντελείται εντός του Προτεσταντισμού μια πνευματική αναγέννηση που
επιχειρείται να διαδοθεί σε ολόκληρο τον κόσμο.28 Την άποψη αυτή έρχεται να
συμπληρώσει και η θεωρία της «εξαιρετικότητας» (exceptionalism), κατά την οποία
οι Αμερικανοί αποτελούν ένα είδος περιούσιου λαού, φωτισμένου έθνους, και έτσι
το κυρίαρχο αμερικανικό θρησκευτικό δόγμα, δηλαδή ο προτεσταντισμός, γίνεται
πιο πλουραλιστικό, αλλά και επεκτατικό. Έτσι η θρησκεία γίνεται το μέσο επιβολής
των Αμερικανών σε άλλα έθνη και πολιτισμούς. Οραματιστές αυτής της θεωρίας
γίνονται οι προτεστάντες ιεραπόστολοι, οι οποίοι με την ίδρυση σχολείων και την
έκδοση βιβλίων επιχειρούν να κηρύξουν το ευαγγέλιο στις ευρείες λαϊκές μάζες.
Μέσο για την παγκόσμια εξάπλωση του προτεσταντισμού ήταν η διάδοση του
Ευαγγελίου και για να γίνει αυτό, έπρεπε πρώτα απ’ όλα το Ευαγγέλιο να
μεταφραστεί σε γλώσσα κατανοητή από το λαό.29

27
Βλ. Σταυρίδης - Βαρέλλα, Ιστορία της οικουμενικής κινήσεως, σελ. 59-64, Σταθοκώστα, Ορθόδοξη
Θεολογία και Οικουμένη, σελ. 41-56.
28
Βλ. Μεταλληνός, Γεώργιος Δ. Το ζήτημα της μεταφράσεως της Αγίας Γραφής εις την νεοελληνικήν
κατά τον ΙΘ' [19ο] αι.: επί τη βάσει ιδιαι των αρχείων της B.F.B.S., C.M.S., L.M.S., του Κ. Τυπάλδου-
Ιακωβάτου και του Θ. Φαρμακίδου. Αθήναι: [χ.ο.], 1977, σελ. 59.
29
Πανταζή - Θαναηλάκη Καλλιόπη. Οι Αμερικάνοι μισσιονάριοι στον ελληνικό χώρο το 19ο αιώνα:
εκδοτική δραστηριότητα και εκπαιδευτικό έργο, Διδ. Διατρ. Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
(ΔΠΘ), 2003, σελ. 33-36.
http://thesis.ekt.gr/thesisBookReader/id/17535#page/4/mode/2up (ανακτήθηκε 3/7/19)
Πρβλ. Θαναηλάκη, Πόλλη. Αμερική και προτεσταντισμός: η "Ευαγγελική Αυτοκρατορία" και οι
οραματισμοί των Αμερικανών μισσιονάριων για την Ελλάδα το 19ο αιώνα. Αθήνα: Καστανιώτης,
2005.
Βατόπουλος Νίκος, «Αμερικανοί μισσιονάριοι στην Ελλάδα του 19ου αιώνα»,
https://www.kathimerini.gr/243928/article/politismos/arxeio-politismoy/amerikanoi-misionarioi-
sthn-ellada-toy-19oy-aiwna (ανακτήθηκε 2/7/2019)

15
Μια πολύ σημαντική παράμετρος όμως η οποία πρέπει να ληφθεί υπόψη
προκειμένου να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα, είναι ότι οι έννοιες της προόδου
και της πνευματικής αφύπνισης δεν είχαν την έννοια την οποία έχουν σήμερα. Η
πολυπολιτισμικότητα και ο σεβασμός της διαφορετικότητας δεν υπήρχαν καν ως
έννοιες. Όταν οι μισσιονάριοι πήγαιναν σε άλλες χώρες, μεταξύ αυτών και στην
Ελλάδα, η οποία μόλις είχε βγει από μια περίοδο 400 χρόνων σκλαβιάς και
πνευματικού σκοταδισμού και προσπαθούσε να ορθοποδήσει ως νεοσύστατο
κράτος, ήταν για εκείνους φυσικό να εκλαμβάνουν τους εαυτούς τους ως φορείς
πολιτισμού φέροντες τα φώτα τους σε λαούς χαμηλότερου πολιτιστικού επιπέδου.
Έτσι, σε αυτή την ιστορική περίοδο και καθώς το ένα μέλος «εκλάμβανε τον εαυτό
του ως εκπολιτιστή, θεωρώντας το άλλο ως εκπολιτιζόμενο», είναι αδύνατο να
μιλάμε για σχέσεις ισοτιμίας.30

Επίσης μια αξιοσημείωτη διαφορά όσον αφορά στα κίνητρα αλλά και τους σκοπούς
ίδρυσης της «Βρετανικής και Ξενικής Βιβλικής Εταιρίας» σε σύγκριση με τους
αντίστοιχους άλλων παρόμοιων οργανισμών είναι ότι, όπως φάνηκε, η BFBS
ενδιαφερόταν να λειτουργεί μόνο ενοποιητικά και να ασχολείται αποκλειστικά με
την Αγία Γραφή, το κοινό στοιχείο όλων των χριστιανών.

Στούκας Μιχάλης,» Οι Αμερικανοί ιεραπόστολοι και η δράση τους στην Ελλάδα μετά την
επανάσταση του 1821», https://www.protothema.gr/zoi/article/833166/oi-amerikanoi-ierapostoloi-
kai-i-drasi-tous-stin-ellada-meta-tin-epanastasi-tou-
1821/?fbclid=IwAR1TxGmkScnXSs5YLlJsr8KNxhrVLDBsJ8OM3kGE7-kezIO6UKPC-ykRH0E
(ανακτήθηκε 3/7/2019)
30
Κωνσταντίνου Μιλτιάδης, «Η συνεργασία των Ηνωμένων Βιβλικών Εταιριών με την Καθολική και
την Ορθόδοξη Εκκλησία για τη διάδοση του μηνύματος του Ευαγγελίου στο σύγχρονο κόσμο», ό.π.
σελ. 20. Πρβλ. Μεταλληνός, Μετάφραση, σελ. 102.

16
Β. Η παρουσία της Βιβλικής Εταιρίας στην Ελλάδα από τον 19αι ως
σήμερα

Β.1. Η εξάπλωση της Βρετανικής και Ξενικής Βιβλικής Εταιρίας (BFBS) στον
ελλαδικό χώρο και πέριξ αυτού (1804 – 1821)

Βιβλικές Εταιρίες εμφανίστηκαν και σε άλλες χώρες, όπως στην Αμερική, την
Ολλανδία και την υπόλοιπη Ευρώπη. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει εκείνη της
Ρωσίας, που ιδρύθηκε το 1813 και την οποία ακολούθησαν άλλες 173 εντός της
ρωσικής αυτοκρατορίας. Η Βιβλική Εταιρία της Μόσχας, ένας εκ των προέδρων της
οποίας ήταν ο Αναστάσιος Ζωσιμάς, εκδίδει και στέλνει στην υπόδουλη Ελλάδα
3.000 αντίτυπα ολόκληρης της Αγίας Γραφής σε κείμενο των Εβδομήκοντα της
Παλαιάς Διαθήκης και το αρχαίο της Καινής. Επιπλέον η Βιβλική Εταιρία στην Αγία
Πετρούπολη εκτυπώνει 5.000 αντίτυπα της Καινής Διαθήκης στην απλή Ελληνική.31

Το 1818 ιδρύεται και η Βιβλική Εταιρία της Σμύρνης, στην ευρύτερη περιοχή της
οποίας κατοικούν πολλοί Έλληνες. Κοντά στη Σμύρνη βρίσκονται επίσης πολλά
σημαντικά κέντρα του ελληνισμού, όπως οι Κυδωνίες (Αϊβαλί) και η Χίος.

Η πρώτη επίσημη εμφάνιση της Βρετανικής και Ξενικής Βιβλικής Εταιρίας στην
Ελλάδα γίνεται στις 20 Ιουλίου του 1819 στην Κέρκυρα.32 Παρουσία του Robert
Pinkerton, ως αντιπροσώπου της BFBS, ιδρύεται η «Ιόνιος Βιβλική Εταιρία», ως
παράρτημα της Βρετανικής, και πρόεδρός της εκλέγεται ο βαρόνος Εμμανουήλ
Θεοτόκης, Πρόεδρος της Γερουσίας των Ιονίων Νήσων, ενώ τη θέση ενός από τους
αντιπροέδρους αναλαμβάνει ο Ορθόδοξος Μητροπολίτης Μακάριος Δαμασκηνός,
τοποτηρητής Κερκύρας. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄,

31
Πρόκειται για την έκδοση της Κ. Δ. που είχε γίνει από τη Βρετανική Βιβλική Εταιρία το 1810, στο
αρχαίο κείμενο και παράλληλη μετάφραση στη νέα ελληνική του Μάξιμου Καλλιπολίτη (1638), η
οποία το 1814 είχε πάρει και την επίσημη έγκριση του Οικουμενικού Πατριαρχείου, επί πατριαρχίας
Κυρίλλου του Στ΄. Βλ. Clogg, Richard. Anatolica: studies in the Greek East in the 18th and 19th
centuries. Variorum, 1996, σελ. 489.
(https://books.google.gr/books?id=O_wNAQAAMAAJ&q=11th+report+bfbs+1814&dq=11th+report+b
fbs+1814&hl=el&sa=X&ved=0ahUKEwi23NnIn8HlAhX9w8QBHRHjCdEQ6AEIajAH (ανακτήθηκε
29/10/2019)
32
Βλ. Canton, William. A history of the British and Foreign Bible Society, vol. 2. London: John Murray,
Albermarle Street, W, 1904, σελ.3.

17
συναισθανόμενος βαθύτατα το ρόλο του ως πνευματικού ηγέτη του έθνους και
μεριμνώντας για την πνευματική ανάπτυξη και την παιδεία του υπόδουλου
ελληνισμού,33 επικυρώνει τη σύσταση της Ιονικής Βιβλικής Εταιρίας. 34

Στις 30 Ιουλίου 1819 ιδρύεται η Βοηθητική Βιβλική Εταιρία της Κεφαλλονιάς

(Cephalonian Auxiliary Bible Society),35 με πρόεδρο της, το Μητροπολίτη
Αγαθάγγελο. Στις 4 Αυγούστου του ίδιου έτους ιδρύεται η τρίτη Βιβλική Εταιρία
στην Ελλάδα, αυτή της Ζακύνθου (Zante Bible Society). Σύντομα ιδρύονται
Εταιρίες στην Ιθάκη και τους Παξούς, ενώ τον Μάιο του 1821 στα Κύθηρα.

Στις 20 Αυγούστου 1819 ιδρύεται και η Βιβλική Εταιρία της Αθήνας (Athens Bible
Society). Η Επιτροπή αποτελείται από 12 επιφανείς Αθηναίους, ενώ πρόεδρος της
Εταιρίας ορίζεται ο Μητροπολίτης Αθηνών Γρηγόριος ο Γ΄, και λίγους μήνες μετά, το
1820, αναλαμβάνει τη θέση αυτή ο Μητροπολίτης Διονύσιος Β΄, ανιψιός του
Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε΄.

Παρόμοια σχέδια υπήρχαν και για την Κρήτη και τα Δωδεκάνησα (Ρόδο, Κάρπαθο,
Κω), όμως παρά την αμέριστη υποστήριξη των εκεί μητροπολιτών, η επανάσταση

33
Ο Γρηγόριος ο Ε΄ ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την πνευματική ανάπτυξη και την παιδεία του
ελληνικού έθνους. Θεωρούσε μάλιστα ότι σημαντικό μέσο για την επίτευξη αυτού του σκοπού ήταν
η προσφορά βιβλίων σε απλή και κατανοητή γλώσσα. Έτσι όντας νεαρός αρχιδιάκονος στη Σμύρνη
είχε μεταφράσει τους Περί Ιεροσύνης λόγους του Χρυσοστόμου, ενώ ως πατριάρχης είχε εκδώσει τα
Ηθικά του Μ. Βασιλείου και τις Ομιλίες Εις την Εξαήμερον καθώς και μετάφραση του
Κυριακοδρομίου. Γενικότερα το ενδιαφέρον του για ίδρυση σχολείων, έκδοση βιβλίων, ίδρυση
τυπογραφείων κ.ά. μαρτυρούν αυτή ακριβώς τη βαρύτητα που απέδιδε στην παιδεία, ως
παράγοντα πνευματικής αναγέννησης του ελληνισμού. Για περισσότερα βλ. Γριτσόπουλος Τ. Αθ.
«Γρηγόριος ο Ε΄», ΘΗΕ 4 (1964) 736-741.
34
Στην Ιόνιο Βιβλική Εταιρία δεν υπήρξε συμμετοχή μελών της Καθολικής Εκκλησίας, καθώς στο
δόγμα των Προτεσταντών Sola Scriptura, οι Καθολικοί αντέτειναν το αξίωμα Scriptura sola Traditione,
δηλ. η Γραφή μόνο μέσα από την παράδοση της εκκλησίας. Η μετάφραση άλλωστε του κειμένου της
Αγίας Γραφής ήταν κάτι που είχε απαγορευτεί από τη Σύνοδο του Τριδέντου (1545 – 1563). Η μόνη
επιτρεπτή μετάφραση ήταν η λατινική Vulgata και μάλιστα μόνο για ακαδημαϊκούς σκοπούς.
Επομένως δεν είναι αξιοπερίεργο το γεγονός της απουσίας του βενετικής καταγωγής τότε
αρχιεπισκόπου Κερκύρας Paulus Augustus Foscolo (1818 – 1830). Είναι γνωστό ότι η Καθολική
Εκκλησία άλλαξε στάση απέναντι στο ζήτημα της μετάφρασης της Αγίας Γραφής μετά τη Β΄Βατικανή
Σύνοδο (1964). Για περισσότερα βλ. Γαούτσης, Σπύρος Π. Ειδήσεις γύρω από την ίδρυση και τη
δραστηριότητα των Βιβλικών Εταιριών στα Ιόνια Νησιά – Το παράδειγμα της Ιονικής Βιβλικής
Εταιρίας στην Κέρκυρα - Η παρουσία και οι εκδοτικές της περιπέτειες στην Ελλάδα. Κέρκυρα, 2020.
35
Βλ. Canton, Bible Society, σελ. 4.

18
του 1821 και η λυσσαλέα αντίδραση των Τούρκων, οι οποίοι κατέσφαξαν όλο τον
κλήρο της Κρήτης, ματαίωσαν την εκεί επέκταση της Β.Ε.

Κατά τη διάρκεια της επανάστασης η Β.Ε. είναι παρούσα στον ελλαδικό χώρο και με
τον τρόπο της, τη διάθεση αντιτύπων Καινής Διαθήκης, προσπαθεί να δώσει θάρρος
και ελπίδα στον αγώνα των Ελλήνων. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι μετά την
ηρωική έξοδο του Μεσολογγίου, διανεμήθηκαν 1.127 αντίτυπα της Καινής
Διαθήκης.

Με τη σύσταση του νέου ελληνικού κράτους η Β.Ε. συνδράμει και πάλι διανέμοντας
αντίτυπα της Καινής Διαθήκης κυρίως στα αλληλοδιδακτικά σχολεία, αλλά και στα
σχολεία των μισσιοναρίων και όπου αλλού υπήρχε ανάγκη.

Επομένως, μέχρι αυτή την ιστορική στιγμή παρατηρούμε να υπάρχει άριστη

συνεργασία μεταξύ των εκπροσώπων της BFBS από τη μια, και του Ορθόδοξου
κλήρου και των τοπικών ηγετών των ελληνικών πόλεων όπου ιδρύθηκαν
παραρτήματα της BFBS από την άλλη. Φαίνεται λοιπόν πως οι σκοποί των δύο
πλευρών συνέπιπταν. Η Βρετανική Βιβλική Εταιρία επεδίωκε τη διάδοση της Αγίας
Γραφής, η οποία θα γινόταν ευκολότερα με τη μετάφραση του πρωτοτύπου
κειμένου, καθώς αυτό θα ήταν πιο κατανοητό στο λαό. Ο ρόλος της Αγίας Γραφής
ήταν εξίσου σημαντικός και για τους Έλληνες. Το θέμα της μετάφρασής της
άλλωστε, είχε απασχολήσει και παλαιότερα την Ορθόδοξη πλευρά, οπότε με
πρωτοβουλία του Οικουμενικού Πατριαρχείου είχε εκπονηθεί μετάφραση της Κ.Δ.
από το Μάξιμο Καλλι(ου)πολίτη (1630), η οποία είχε εκδοθεί το 1638. Οι λόγοι είναι
προφανείς: Το ιερό κείμενο του χριστιανισμού θα μπορούσε να ωφελήσει ψυχικά
τους υπόδουλους Ορθοδόξους, να τους παρηγορήσει και να τους δώσει ελπίδα,
αλλά και να συντελέσει στην πνευματική τους αφύπνιση και την εθνική
παλιγγενεσία του ελληνισμού.

Από την πλευρά της η Ορθόδοξη Εκκλησία φαίνεται να δέχεται μετά χαράς την
ίδρυση των παραρτημάτων της BFBS στον ελλαδικό χώρο και να συνδράμει στο
έργο τους με όλα τα μέσα. Αρχής γενομένης από το 1814, επί πατριαρχίας Κυρίλλου

19
του Στ΄, με την έγκριση της έκδοσης από τη BFBS της Κ.Δ. στο αρχαίο κείμενο με
μετάφραση του Μάξιμου Καλλιπολίτη36 (1638), ξεκινάει μια περίοδος αγαστής
συνεργασίας της BFBS και του Ορθόδοξου κλήρου. Όπως αναφέρεται στο
πρωτότυπο κείμενο της έγκρισης, δόθηκε επίσημη άδεια στην έκδοση «τῆς
διγλώττου Καινῆς Διαθήκης, γενομένης ἐν Ἀγγλίᾳ παρά τῇ ἐκεῖ συσταθείσῃ
ἑταιρείᾳ τῆς βρετανικῆς τυπογραφίας ἑλληνιστί και ῥωμαϊστί», καθώς «οὐδέν ἐν
αὐτῇ σφαλερόν εὗρεν, οὐδέ ἡμαρτημένον». Κατά συνέπεια εγκρίνεται η χρήση, η
ανάγνωση, η πώληση και η αγορά της.37 Ο επόμενος Πατριάρχης και αργότερα
εθνομάρτυρας, Γρηγόριος ο Ε΄,38 γνωστός για το ενδιαφέρον του για την παιδεία και
την πνευματική αναγέννηση του ελληνισμού, επικυρώνει την ίδρυση της Ιονικής Β.Ε
και δίνει γραπτή άδεια39 το 1820 για τη μετάφραση της Αγίας Γραφής που
προετοίμαζε ήδη από το 1818 ο Αρχιμανδρίτης Ιλαρίων40 για λογαριασμό της
Βιβλικής Εταιρίας, η οποία θα εκτυπωνόταν στο Φανάρι.

36
Ο Μάξιμος Καλλιπολίτης υπήρξε λόγιος μοναχός του 17ου αιώνα. Είναι γνωστός για τη
μετάφραση της Κ.Δ. που εκπόνησε στα νέα ελληνικά. Η μετάφραση αυτή, τιτλοφορούμενη ως
«Η Καινή Διαθήκη του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, δίγλωττος, εν η αντιπροσώπως το τε θείον
πρωτότυπον και η απαραλλάκτως εξ εκείνου εις απλήν διάλεκτον, δια του μακαρίτου κυρίου
Μαξίμου του Καλλιουπολίτου γενομένη μετάφρασις άμα», εκδόθηκε το 1638 στη Γενεύη της
Ελβετίας, με έξοδα της Ολλανδικής κυβέρνησης. Θεωρήθηκε αιρετική και καταπολεμήθηκε κυρίως
από το Μελέτιο Συρίγο και τον Ελλάδιο το Θεσσαλό. Βλ. Κωνσταντινίδης Εμμανουήλ «Μάξιμος ο
Καλλιπολίτης», ΘΗΕ 8 (1966) 637. Τόσο το πρόσωπο του Μαξίμου, ο οποίος θεωρήθηκε ότι είχε
επηρεαστεί από αιρετικές τάσεις κατά την περίοδο των σπουδών του στην Ιταλία, όσο και το
πρόσωπο του πατριάρχη Κυρίλλου Α΄ Λούκαρι (1572-1638), υπό την αιγίδα του οποίου εκπονήθηκε
η μετάφραση του Μαξίμου το 1629-30, αλλά και το γενικότερο κλίμα θρησκευτικών και κοινωνικών
ζυμώσεων της εποχής αυτής, έθεσαν τη μετάφραση σε αλλεπάλληλες περιπέτειες. Το 1672
καταδικάστηκε ως αιρετική από τη Σύνοδο του πατριαρχείου Ιεροσολύμων, υπό τον πατριάρχη
Δοσίθεο. Ωστόσο το 1703 εκδόθηκε στο Λονδίνο «διορθωμένη από τον ιερομόναχο Σεραφείμ
Μυτιληναίο, χωρίς το πρωτότυπο κείμενο» και με έξοδα του αγγλικανικού κλήρου. Η κυκλοφορία
όμως και αυτής της έκδοσης απαγορεύτηκε με συνοδική απόφαση το 1704. Ακολούθησε
αναθεώρηση της έκδοσης αυτής από τον Αναστάσιο Μιχαήλ στη Χάλλη της Σαξονίας, το 1710, «υπό
την επιστασία της Βασιλικής Εταιρίας της Πρωσίας». Το κείμενο αυτό χρησιμοποίησε αργότερα και η
BFBS. Βλ. Βασιλειάδης Παύλος «Μάξιμος Καλλιουπολίτης ή Καλλιπολίτης», ΜΟΧΕ 11 (2010), 249.
37
Για το πλήρες κείμενο της έγκρισης με τίτλο «Απόδειξις Πατριαρχική Κυρίλλου Στ΄, Οικουμενικού
Πατριάρχου» βλ. Μεταλληνός, Μετάφραση, παράρτημα εγγράφων, σελ. 3-4.
38
Βλ. υποσημ. 33 της παρούσας εργασίας.
39
Πρβλ. Καρμίρης, Ιωάννης Ν. Ορθοδοξία και Προτεσταντισμός. Αθήναι: [χ.ό.], 1937, σελ. 282.
40
Ο «Ιλαρίων Σιναῒτης ο Κρής» (1765-1838), όπως υπογράφει ο Ίδιος τα χειρόγραφά του,
ου ου
(οικογενειακό επίθετο Καμπαναράκης), υπήρξε λόγιος του 18 -19 αιώνα και υποστηρικτής της
δημοτικής. Το 1821 εξελέγη μητροπολίτης Τυρνόβου Βουλγαρίας.

20
Β.2. Περίοδος ταραχών – Η σύνδεση της μετάφρασης Βάμβα με τα σχέδια
προσηλυτισμού των προτεσταντών μισσιοναρίων (1821- 1848)

Ήδη από το 1821, αλλά κυρίως από τη σύσταση του ελληνικού κράτους και εξής
έρχονται στην Ελλάδα και δρουν ελεύθερα Άγγλοι41 και Αμερικανοί μισσιονάριοι.42
Κυρίως ασχολούνται με τον τομέα της παιδείας.43 Ιδρύουν σχολεία44 και διδάσκουν
σε αυτά με νέες πρωτοποριακές μεθόδους και ελκυστικά εγχειρίδια45 που εκδίδουν
οι ίδιοι σε δικά τους τυπογραφεία στη Μάλτα, τη Σμύρνη και τη Σύρο. Επενδύουν
τεράστια ποσά46 στην εκπαίδευση των Ελλήνων, δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στην
εκπαίδευση των κοριτσιών, χρηματοδοτούν τις σπουδές άριστων μαθητών σε
Αμερική και Αγγλία, ασκούν φιλανθρωπικό έργο, θέτουν σε λειτουργία το θεσμό
του Κυριακού Σχολείου, ενώ βασικό τους εργαλείο για όλα αυτά έχουν τη
μετάφραση της Αγίας Γραφής στα νέα ελληνικά.

Παρότι δεν πρέπει να παραγνωρίσουμε το γεγονός της θετικής προσφοράς τους

στην οργάνωση της εκπαίδευσης στην Ελλάδα, η αλήθεια είναι πως τα κίνητρά τους
δεν ήταν μόνο η αλληλεγγύη και η φιλανθρωπία. Πήγαζαν κυρίως από το καθήκον
που ένιωθαν να προετοιμάσουν τον κόσμο για την έλευση της Βασιλείας του Θεού,

41
Πρόκειται για τη London Mission Society (L.M.S.)
42
Οι αμερικανικές μισσιοναριστικές εταιρίες που αναλαμβάνουν δράση στην Ελλάδα είναι η
American Board of Commisisioners for Foreign Missions (A.B.C.F.M.) και Domestic and Foreign
Mission Society (D.F.M.S.)
43
Για περισσότερα σχετικά με τα πρόσωπα και την εκπαιδευτική δραστηριότητα των μισσιοναρίων
στην Ελλάδα βλ. Πανταζή – Θαναηλάκη Καλλιόπη, Αμερικανοί Μισσιονάριοι.
Και Θαναηλάκη Πόλλη, Ευαγγελική Αυτοκρατορία.
44
Τέτοια ήταν τα εκπαιδευτήρια Hill στην Αθήνα, τα οποία υπάρχουν ακόμη και σήμερα, τα σχολεία
του Ιωνά Κίνγκ στην Τήνο και την Αθήνα, το σχολείο Riggs στο Άργος, τα σχολεία των Brewer, Korck
και Hildner στη Σύρο. Βλ. Θαναηλάκη, Αμερικανοί Μισσιονάριοι, σελ. 93-355.
45
Ό.π. σελ. 406-477.
46
«ἁδραῖς δαπάναις», βλ. Στράγκας, Θεόκλητος Α. Εκκλησίας Ελλάδος ιστορία εκ πηγών αψευδών,
1817-1967. Τόμος Α΄. AΘήνα :[χ.ο.], 1969, σελ. 88.
Πρβλ. Πανταζή – Θαναηλάκη Καλλιόπη, Αμερικανοί Μισσιονάριοι, σελ. 579.
Πρβλ. επίσης Καρμίρης, Ιωάννης Ν. Ορθοδοξία και Προτεσταντισμός, σελ. 192.

21
μεταρρυθμίζοντάς47 τον. Αναλαμβάνοντας λοιπόν ιεραποστολικό έργο σε όλο τον
κόσμο επεδίωκαν την εξάπλωση του προτεσταντισμού παγκοσμίως και την ένωση
όλων των χριστιανών με τη δημιουργία μιας «Ευαγγελικής Αυτοκρατορίας», της
οποίας κύρια χαρακτηριστικά θα ήταν η ειρήνη και η ευημερία. Στο θρησκευτικό
περιοδικό των Επισκοπιανών "The Spirit Of Missions" αποτυπώνεται ρητά η βασική
ιδεολογία στην οποία στήριζαν την επίτευξη του στόχου τους: «Η κατηγοριοποίηση
και η διανομή του πληθυσμού της γης δεν είναι τα γεωγραφικά σύνορα, αλλά η
θρησκεία. Αυτή είναι το κέντρο γύρω από το οποίο συγκεντρώνεται η
ανθρωπότητα, και γύρω από την οποία εκπολιτίζεται και διαμορφώνεται η μάζα».48

Με βάση το σκεπτικό αυτό, η Ελλάδα επιλέχτηκε για πολλούς λόγους ως ένας από
τους πρώτους τους σταθμούς. Πρώτα – πρώτα αποφασίστηκε να στραφούν στις
«παρηκμασμένες Εκκλησίες της Ανατολής», δηλ. σε κοινωνίες ήδη χριστιανικές με
καταβολές από τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες, αφού ο προσηλυτισμός των
Μουσουλμάνων και των Εβραίων τον οποίο επιθυμούσαν, φάνταζε δύσκολος, αν
όχι ουτοπικός. Επίσης η ιστορία των Ελλήνων και ο αρχαιοελληνικός πολιτισμός
προκαλούσε το θαυμασμό Αμερικανών και Ευρωπαίων. Θεωρούσαν επομένως ότι
έπρεπε να ξεπληρώσουν το χρέος τους προς τους Έλληνες για αυτά που είχαν
προσφέρει στον παγκόσμιο πολιτισμό και να βοηθήσουν ώστε να μην αφανιστεί το
ελληνικό έθνος από τον Οθωμανικό ζυγό. Ένας τρίτος και εξίσου σημαντικός λόγος
υπήρξε η γεωγραφική θέση της Ελλάδας, ως σταυροδρόμι μεταξύ Ανατολής και
Δύσης, κάτι που εξυπηρετούσε άριστα και το δικό τους σκοπό, αυτόν της
παγκόσμιας εξάπλωσης της προτεσταντικής θρησκείας.49

47 ο
Οι μεταρρυθμίσεις που έλαβαν χώρα στην Αμερική κατά το 19 αιώνα είναι γνωστές ως «First and
Second Great Awakening». Βλ. Πανταζή – Θαναηλάκη Καλλιόπη, Αμερικανοί Μισσιονάριοι, σελ. 25-
31.
48
Βλ. Τhe Board of Missions of the Protestant Episcopal Church in the United States of America, The
Spirit of Missions, τ. 8 (1843), Νέα Υόρκη, σελ. 82-83.
49
Αναλυτικότερα για τους λόγους αυτούς βλ. Θαναηλάκη, Αμερικανοί Μισσιονάριοι, σελ. 32-36.

22
Έτσι, καθώς ένα από τα κύρια δόγματα του Προτεσταντισμού είναι το sola
Scriptura50 και εφόσον βασική επιδίωξη ήταν να δώσει σε κάθε λαό τη Βίβλο
γραμμένη στη γλώσσα του, κύριο μέλημα των μισσιοναρίων ήταν η εξεύρεση μιας
μετάφρασης της Αγίας Γραφής στα νέα ελληνικά. Στο σημείο αυτό ζητείται λοιπόν η
συνδρομή της Β.Ε.

Ωστόσο, η μετάφραση του Ιλαρίωνα που είχε στα χέρια της η Β.Ε. δεν πρόλαβε να
εκδοθεί στο τυπογραφείο του Πατριαρχείου λόγω της ελληνικής επανάστασης και
των αιματηρών γεγονότων που ακολούθησαν.51 Μετά από αυτά, το Πατριαρχείο
φαίνεται να άλλαξε στάση, καθώς η πατριαρχική Σύνοδος του 1823 υπό τον Άνθιμο,
καταδικάζει «πάσα μετάφρασιν, παλαιά και νέα».52 Εφόσον δεν επιτεύχθηκε λοιπόν
πατριαρχική έγκριση, αλλά και για το λόγο ότι η μετάφραση του τμήματος της Π.Δ.
του Ιλαρίωνα είχε γίνει από το κείμενο των Ο΄ και όχι από το εβραϊκό πρωτότυπο,
όπως είχε ως αρχή της η Β.Ε. την εποχή εκείνη, σταδιακά απορρίφθηκε και από την
ίδια τη Β.Ε., η οποία ξεκίνησε μια νέα μεταφραστική προσπάθεια. Το καθήκον
εξεύρεσης των κατάλληλων συνεργατών και μεταφραστών για την εκπόνηση μιας
νεοελληνικής μετάφρασης σύμφωνης με τις θέσεις της Β.Ε. ανέλαβε ο Henry Daniel
Leeves (1789-1845), βασικός συνεργάτης της BFBS και επίτροπός της (agent) στην

50
Κατά το δόγμα αυτό του Προτεσταντισμού «η Αγία Γραφή για τα μέλη της Εκκλησίας είναι το
ύψιστο κριτήριο που μπορεί να εγγυηθεί τη σωστή βίωση της αλήθειας και της ζωής». Η παράδοση
από την άλλη, έχει μικρότερη αξία. Βλ. Ματσούκας Νίκος Α. Ο προτεσταντισμός. Θεσσαλονίκη:
Πουρναράς, 1995, σελ. 41-43. Βλ. επίσης Καρακόλης Χρήστος, «Sola Scriptura ή soli patres;
Απόπειρα συμβολής στον διάλογο μεταξύ ορθόδοξης και προτεσταντικής ερμηνευτικής της Καινής
Διαθήκης», Πρακτικά Συνεδρίου: Αναγνώσεις της Βίβλου στις διάφορες χριστιανικές παραδόσεις –
Με αφορμή την επέτειο των 500 χρόνων από τη Μεταρρύθμιση του Λουθήρου, Ντότσικα Α. (επιμ),
Αθήνα: ΕΒΕ, 2018, σελ. 36-48.
51
Από τη μετάφραση του Ιλαρίωνα εκδόθηκε από τη Β.Ε. μόνο η Κ.Δ. και το Ψαλτήριο. Η εκτύπωσή
τους πραγματοποιήθηκε στο Λονδίνο. Η υπόλοιπη Π.Δ. δεν εκδόθηκε ποτέ. Για περισσότερα βλ.
Παπουτσάκη Βασιλική, «Ιλαρίων Σιναῒτης ο Κρης – Από τις σημαντικότερες μορφές που ανέδειξε το
ο ο
Γένος μας το 18 και 19 αιώνα»
http://iscreta.gr/2018/01/%CE%B9%CE%BB%CE%B1%CF%81%CE%AF%CF%89%CE%BD-
%CF%83%CE%B9%CE%BD%CE%B1%CF%8A%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%BF-
%CE%BA%CF%81%CE%B7%CF%82-%CE%B1%CF%80%CF%8C-%CF%84%CE%B9%CF%82-
%CF%83%CE%B7%CE%BC%CE%B1%CE%BD%CF%84-2/ (ανακτήθηκε 9/11/2019)
Βλ. επίσης Μεταλληνός, Μετάφραση, σελ. 120 – 182.
52
Βλ. Μεταλληνός, Μετάφραση, σελ. 148.

23
Ελλάδα, κάτοχος πολλών ακαδημαϊκών τίτλων.53 Έτσι φτάνουμε τελικά στην έκδοση
της μετάφρασης Βάμβα,54 για την οποία πολύ μελάνι έχει χυθεί και μεγάλες
αντιδράσεις ξεσηκώθηκαν την εποχή εκείνη, που έμελλαν να σημαδέψουν ιστορικά
και πολιτισμικά τη χώρα μας και την Ορθοδοξία γενικότερα.

Το κυριότερο χαρακτηριστικό αυτής της μετάφρασης είναι ότι το κείμενο της

Παλαιάς Διαθήκης προέρχεται απευθείας από το εβραϊκό πρωτότυπο και όχι από
αυτό των Ο΄, που χρησιμοποιεί στη λατρεία της η Ορθόδοξη Εκκλησία. Ως συνέπεια
της χρήσης του εβραϊκού, δεν περιλαμβάνει τα λεγόμενα δευτεροκανονικά55 βιβλία
της Π.Δ., τα οποία υπάρχουν στον κανόνα της Αγίας Γραφής της Ορθόδοξης
Εκκλησίας. Το γεγονός αυτό προκάλεσε τη σφοδρότατη αντίδραση του
συντηρητικού μέρους του Ορθόδοξου κλήρου,56 με αποτέλεσμα το διχασμό κλήρου

53
Ο Henry Daniel Leeves ήρθε το 1821 στην Κωνσταντινούπολη ως εφημέριος της Αγγλικανικής
Εκκλησίας και αντιπρόσωπος της BFBS. Έργο του ήταν να οργανώσει τη μετάφραση της Αγίας Γραφής
σε γλώσσες που ομιλούνταν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας
έγινε εφημέριος της Αγγλικανικής Εκκλησίας στην Αθήνα και έκτισε τον Αγγλικανικό ναό του Αγίου
Παύλου στη λεωφόρο Αμαλίας. Ορίστηκε αντιπρόσωπος της BFBS στην Αθήνα και υπεύθυνος για τη
μετάφραση της Αγίας Γραφής στα νέα ελληνικά, την οποία έφερε σε πέρας. Πρόκειται για τη
μετάφραση Βάμβα.
Απέκτησε τέσσερις κόρες και ένα γιο. Δύο από τις κόρες του, η Σοφία και η Μαίρη-Άνν έγιναν
μοναχές και εργάστηκαν σε σχολεία της Αθήνας, του Πειραιά και της Σύρου. Βλ. Πρακτικά ημερίδας
με θέμα: Οικογένεια Leeves στην υπηρεσία της Ευαγγελικής και της Καθολικής Εκκλησίας στην
Ελλάδα (1789-1905), Αντωνιάδου Έρση (επιμ.), Αθήνα: Οικουμενικό Φόρουμ Ευρωπαίων Χριστιανών
Γυναικών – Ελληνικό τμήμα «Δάμαρις η Αθηναία», 2020.

Για περισσότερα και σχετική βιβλιογραφία βλ. Μεταλληνός, Μετάφραση, σελ. 184 – 185, υποσημ. 3
και σελ. 185, υποσημ. 1.
54
Η μετάφραση έμεινε γνωστή στην ιστορία ως μετάφραση Βάμβα, καθώς ο Νεόφυτος Βάμβας
(1770-1855) υπήρξε ο βασικός μεταφραστής. Τα υπόλοιπα πρόσωπα που συμμετείχαν στο
μεταφραστικό έργο υπήρξαν οι: Κωνσταντίνος Τυπάλδος – Ιακωβάτος, Γεώργιος Ιωαννίδης, H. D.
Leeves, Isaac Lowndes κ.ά, για τους οποίους γίνεται λόγος παρακάτω.
55 ος
Το σχίσμα μεταξύ Ανατολής και Δύσης (1054) και η Μεταρρύθμιση (16 αιώνας) συνέβαλαν στο
να παγιωθούν διαφορετικές παραδόσεις στον κανόνα των βιβλίων της Π.Δ. Η Ορθόδοξη Εκκλησία
δέχεται ως κανονικά τα 39 βιβλία της Ιουδαϊκής Βίβλου και 10 επιπλέον (Α΄ Έσδρας, Τωβίτ, Ιουδίθ, Α΄
- Β΄ - Γ΄ Μακκαβαίων, Σοφία Σολομώντος, Σοφία Σειράχ, Βαρούχ, Επιστολή Ιερεμίου), σύνολο 49. Η
Ρ/κή εκκλησία δέχεται 46 βιβλία, τα οποία διακρίνει σε «πρωτοκανονικά», δηλ. τα 39 βιβλία της
Ιουδαϊκής Βίβλου, και σε «δευτεροκανονικά» (Τωβίτ, Ιουδίθ, Α΄- Β΄ Μακκαβαίων, Σοφία
Σολομώντος, Σοφία Σειράχ, Βαρούχ). Οι Διαμαρτυρόμενες εκκλησίες δέχονται μόνο τα 39 βιβλία της
Ιουδαϊκής Βίβλου. Η κάθε εκκλησία τέλος ονομάζει «απόκρυφα» αυτά που δεν συμπεριλαμβάνονται
στον κανόνα της. Βλ. Η Αγία Γραφή, Αθήνα: Ε.Β.Ε. 2003, σελ. 3.
56
Κύριος πολέμιος της μετάφρασης Βάμβα υπήρξε ο Κωνσταντίνος Οικονόμος ο εξ Οικονόμων
(1780-1857). Για περισσότερα σχετικά με το πρόσωπο, το βίο και τις ιδέες του Κωνσταντίνου
Οικονόμου βλ. Τζιράκης Νικόλαος Ε. «Οικονόμος Κωνσταντίνος», ΘΗΕ 9 (1966) 681-685.

24
και λαού σε υπέρμαχους και αντίπαλους της μετάφρασης των ιερών κειμένων
γενικότερα. Έτσι η μετάφραση υποβλήθηκε σε συνεχείς αναθεωρήσεις και
ανατυπώσεις καθυστερώντας να ολοκληρωθεί.57

Η ατυχής ιστορική συγκυρία να συμπέσει το ζήτημα της μετάφρασης με αυτό της

«πραξικοπηματικής» ανακήρυξης του αυτοκεφάλου της Εκκλησίας της Ελλάδος το
1833, όξυνε την κατάσταση, καθώς οι υπερασπιστές της μετάφρασης, ως πιο
προοδευτικοί, 58 τάχθηκαν υπέρ της ανεξαρτησίας της ελλαδικής Εκκλησίας, ενώ οι
αντίθετοι προς τη μετάφραση, ως πιο συντηρητικοί,59 επιθυμούσαν τη συνέχιση της
ομαλής σχέσης με το Οικουμενικό πατριαρχείο.60 Τα πραγματικά ωστόσο αίτια που
κρύβονταν πίσω από αυτή τη διένεξη ήταν κυρίως πολιτικά. Με την παράταξη των
προοδευτικών είχε ταχθεί και ο Maurer, ο ένας από τους τρεις αντιβασιλείς του
Όθωνα, ο οποίος μάλιστα επέβλεπε τα της Δημόσιας Εκπαίδευσης και τα
εκκλησιαστικά. Προτεστάντης άλλωστε ο ίδιος, επιθυμούσε την ανεξαρτητοποίηση
της Εκκλησίας της Ελλάδος και την αποκοπή της από το Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Την παράταξη των συντηρητικών από την άλλη, υποδαύλιζε και ο ρωσικός δάκτυλος
στην Ελλάδα,61 καθώς και η Ρωσία επιθυμούσε ανάμειξη στα εσωτερικά του
ελληνικού κράτους μέσω του Πατριαρχείου.

57
Η μετάφραση της ΠΔ είχε ολοκληρωθεί τον Αύγουστο του 1836 (βλ. Μεταλληνός, Μετάφραση,
σελ. 235), ενώ το Μάρτιο του 1838 ο Βάμβας είχε περατώσει και τη μετάφραση της ΚΔ. (Βλ. ό.π. σελ.
238). Η πρώτη έκδοση της μετάφρασης των Ψαλμών έγινε το 1831 στο Λονδίνο (Βλ. ό.π. σελ. 243). Η
ολοκληρωμένη όμως έκδοση Παλαιάς και Καινής Διαθήκης έγινε τελικά στο Πανεπιστημιακό
Τυπογραφείο της Οξφόρδης, το 1850/5, δηλ. μετά από 21 χρόνια από την ανάληψη του έργου. (Βλ.
ό.π. σελ. 258-259)
58
Υπέρμαχος του αυτοκεφάλου της εκκλησίας της Ελλάδος υπήρξε ο Θεόκλητος Φαρμακίδης και
άλλοι φιλικά προσκείμενοι προς τους Άγγλους.
59
Σε αυτή την παράταξη ανήκε και ο Κωνσταντίνος Οικονόμος, ο οποίος ήταν υπέρ της ρωσικής
πολιτικής και βοήθειας προς την Ελλάδα.
60
Είναι γνωστό ότι οι σχέσεις της εκκλησίας της Ελλάδος με το Πατριαρχείο αποκαταστάθηκαν
περίπου 20 χρόνια αργότερα, το 1850, οπότε και το Πατριαρχείο την αναγνώρισε κανονικά ως
αυτοκέφαλη.
61
Π.χ. ο Ρώσος πρέσβης στην Ελλάδα Γαβριήλ Κατακάζης, Φαναριώτης στην καταγωγή. Βλ.
Μεταλληνός, Μετάφραση, σελ. 300-310 και 376.

25
Μαζί με όλα αυτά ανέκυψε και το λεγόμενο γλωσσικό ζήτημα,62 οπότε οι πολέμιοι
της μετάφρασης δεν έχασαν την ευκαιρία να συσχετίσουν τα δυο ζητήματα,
υποστηρίζοντας πως τα ιερά κείμενα «εκχυδαΐζονται» αν μεταφραστούν. Το θέμα
λοιπόν της μετάφρασης της Αγίας Γραφής είχε καταλήξει να έχει χροιά όχι μόνο
θεολογική, αλλά πολιτιστική, κοινωνική και κυρίως πολιτική. Ο πιστός λαός έγινε
έρμαιο στα χέρια δημαγωγών και σκοπιμοτήτων. Είναι λοιπόν προφανές ότι η όλη
κατάσταση επιδρούσε επιζήμια στη θρησκευτική ζωή του Ορθόδοξου ποιμνίου και
στη λειτουργία εν γένει του νεοσύστατου και πολύπαθου ελληνικού κράτους.

Ενώπιον αυτής της κατάστασης, δεν άργησαν να φανούν οι πρώτες αντιδράσεις

από την Κωνσταντινούπολη. Έτσι ο επίτροπος της Σμύρνης, Benjamin Barker,63
παρατηρεί ότι το 1834, επί πατριαρχίας του Κωνστάντιου Α΄ του από Σιναίου, τα 13
ελληνικά σχολεία της Πόλης «έπαυσαν να χρησιμοποιούν τις μεταφράσεις της
Β.Ε.»64 Ο διάδοχός του, Κωνστάντιος Β΄, διέταξε το κλείσιμο όλων των σχολείων
των μισσιοναρίων και απαγόρευσε την κυκλοφορία των βιβλίων τους.65 Ο
πατριάρχης όμως που με σθένος πολέμησε τους προτεστάντες ιεραποστόλους και
τη μετάφραση της Αγίας Γραφής, ήταν ο Γρηγόριος ο ΣΤ΄ ο από Σερρών. Συνέστησε
«Εκκλησιαστική και Πνευματική Επιτροπή» με σκοπό, μεταξύ άλλων, την
«συστηματοποίησιν τῆς ἀντιδράσεως τοῦ Πατριαρχείου κατά τῶν εὐρέως ἀνά τήν
Ἀνατολήν διασπαρεισῶν καί μαστιζουσῶν ταύτην ξένων προπαγανδῶν καί ἰδία τῶν
Διαμαρτυρομένων».66 Το 1836 η επιτροπή εξέδωσε εγκύκλιο προς όλες τις
εκκλησίες «εἰς ἀποφυγήν τῶν ἐπιπολαζουσῶν ἐτεροδιδασκαλιῶν».67 Στη Σμύρνη,

62
Βλ. ό.π. σελ.304 – 307.
63
Batalden Stephen K. Russian Bible Wars: Modern Scriptural Translation and Cultural Authority.
Cambridge University Studio Press, 2013, σελ. 95, υποσημ. 13.
https://books.google.gr/books?id=DogaBQAAQBAJ&pg=PA95&lpg=PA95&dq=Barker+BFBS&source=b
l&ots=CNrxPtIZ-
V&sig=ACfU3U3gXclqmxBA56G6uu4qCeQ1NG_OLg&hl=el&sa=X&ved=2ahUKEwjIqM_MhtHjAhVDw4s
KHSeICLgQ6AEwB3oECAcQAQ#v=onepage&q=Barker%20BFBS&f=false (ανακτήθηκε 17/8/2019)

64
Μεταλληνός, Μετάφραση, σελ. 345.
65
Ό.π. σελ. 349.
66
Ό.π. σελ. 349.
67
Ό..π. σελ. 352, υποσημ. 1 και 4.

26
επί μητροπολίτη Χρύσανθου, η αντίδραση κατά σχολείων και βιβλίων υπήρξε ακόμη
εντονότερη.68 Επεισόδια και καύσεις βιβλίων σημειώθηκαν και στην Προύσα. 69

Στον ελλαδικό χώρο η αντίδραση υπήρξε ασθενέστερη. Τα πρόσωπα που

πολέμησαν έντονα τη μετάφραση Βάμβα και το έργο των μισσιοναρίων ήταν
κυρίως ο ιεροκήρυκας Γερμανός και ο Κωνσταντίνος Οικονόμος ο εξ Οικονόμων. Ο
Γερμανός μάλιστα εξέδωσε εφημερίδα με το όνομα «Ευαγγελική Σάλπιγγα», μέσω
της οποίας επιδόθηκε σε ανοιχτό πόλεμο κατά της οποιασδήποτε προτεσταντικής
παρέμβασης στην Ελλάδα.70 Η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδας τήρησε
στάση ποιμαντικής σύνεσης, χωρίς υπερβολές, πλην όμως εκφράζοντας την
αντίθεσή της σχετικά με το έργο των Β.Ε., των μεταφράσεων και των
προτεσταντικών βιβλίων. Θεωρώντας ότι ο «σκοπός των βιβλίων αυτών δεν είναι
ειλικρινής», καθώς με αυτά προσβάλλονταν έθιμα, τελετές και δόγματα της
Ανατολικής Ορθοδόξου Εκκλησίας (π.χ. η τιμή των αγίων και των εικόνων, οι
νηστείες και οι εορτές, το μοναχικό τάγμα, τα μυστήρια της Θείας Μετάληψης και
της Εξομολόγησης),71 απέστειλε σχετικό έγγραφο (υπ’ αριθμ. 1668/835) προς τη
Γραμματεία της Επικρατείας.72 Μη λαμβάνοντας απάντηση, εξέδωσε τελικά, διά της
Β. Εφημερίδας,73 «Διακήρυξη Περί τῆς Μεταφράσεως τῆς Παλαιάς Γραφῆς»74 (2
Απριλίου 1835), στην οποία ανακοίνωσε επισήμως ότι κανονική μετάφραση της
Π.Δ. είναι μόνο η μετάφραση των Εβδομήκοντα και αυτή χρησιμοποιείται στην

68
Ό.π. σελ. 351.
69
Ό.π. σελ.352.
70
Εξαιτίας της δράσης του αυτής ο Γερμανός εξορίστηκε στις 26 Νοεμβρίου 1836, στη Σκιάθο με Β.
Διάταγμα. Η Ιερά Σύνοδος με έγγραφό της (υπ’ αριθμ. 5246/772/28-11-1836) εξέφρασε τη λύπη και
την πικρία της για το γεγονός. Βλ. Στράγκας, Θεόκλητος Α. Εκκλησίας Ελλάδος ιστορία εκ πηγών
αψευδών, σελ. 98-99.
Πρβλ. Καρμίρης, Ιωάννης Ν. Ορθοδοξία και Προτεσταντισμός, σελ. 284.
71
Στράγκας, Εκκλησίας Ελλάδος ιστορία εκ πηγών αψευδών, σελ. 93.
72
Για το πλήρες κείμενο βλ. Στράγκας, Εκκλησίας Ελλάδος ιστορία εκ πηγών αψευδών, σελ. 86-90.
73
Αριθμ. 19. Βλ. ό.π. σελ. 94.
74
Για το κείμενο της Διακήρυξης βλ. ό.π. σελ. 90-91.

27
εκκλησία και γενικά σε ό,τι αφορά στη θρησκευτική εκπαίδευση του λαού.
Παράλληλα αποδοκίμασε οποιαδήποτε άλλη μετάφραση της Π.Δ. είτε από τα
εβραϊκά, είτε από άλλη γλώσσα ως «ἀκανόνιστον καί ἀπαράδεκτον
εἰς τήν Ἀνατολικήν Ἐκκλησίαν».75 Φοβούμενη σκανδαλισμό των πιστών και
πιθανή δημιουργία σχίσματος, στη συνέχεια εξέδωσε εγκύκλιο επιστολή «Πρός τούς
κατά τήν Ἐπικρατείαν Σεβασμιωτάτους Μητροπολίτας καί Ἐπισκόπους», με σκοπό
να τους πληροφορήσει σχετικά. Υπάρχουν επίσης πληροφορίες για διανομή
εντύπων από την εκκλησία σχετικά με το μισσιοναρισμό και τον προτεσταντισμό.76
Δεν έλειψαν βέβαια και πιο δυναμικές αντιδράσεις συγκεκριμένων κληρικών, όπως
π.χ. η απειλή αναθέματος από πλευράς του Αττικής Νεοφύτου, προς τους γονείς
των οποίων τα παιδιά φοιτούσαν στα σχολεία Hill και King,77 υπό το φόβο του
προσηλυτισμού στον Προτεσταντισμό. Η κατάσταση βγήκε εκτός ελέγχου στη
Σύρο, όπου οι κάτοικοι ξεσηκώθηκαν εναντίον των “ιεραποστόλων” και της
σχολής Χίλδνερ, σχίζοντας και καίγοντας βιβλία.78 Μόνο τότε η Γραμματεία επί
των Εκκλησιαστικών της Πολιτείας φαίνεται να κατανόησε ότι το θέμα δεν ήταν
μόνο θρησκευτικό, αλλά και κοινωνικό, καθώς απειλούσε την ευρυθμία και την
κοινωνική συνοχή του κράτους. Απευθύνθηκε λοιπόν προς την Ιερά Σύνοδο με
Βασιλικό Διάταγμα (17 Ιουλίου 1836) ζητώντας κατάλογο των βιβλίων «με
σημείωση των υπόπτων χωρίων».79

Προκύπτει λοιπόν ότι από πλευράς Ορθοδόξου κλήρου, η στάση απέναντι στις
Βιβλικές Εταιρίες δεν είναι θετική και άκρως υποστηρικτική, όπως ήταν μέχρι την
έναρξη της ελληνικής επανάστασης. Με την έλευση των μισσιοναρίων και τη χρήση
της μετάφρασης της Β.Ε. από τους ίδιους για τους δικούς τους σκοπούς, φαίνεται να
άλλαξε και η στάση της Ορθόδοξης Εκκλησίας προς τη Β.Ε. Στην προσπάθειά της

75
Πρβλ. Καρμίρης, Ιωάννης Ν. Ορθοδοξία και Προτεσταντισμός, σελ. 289.
76
Πρόκειται για το δημοσιευθέν στη Σμύρνη έργο του, Ν. Λαμπρύλου - Χατζηνικολάου
«Μισσιοναρισμός και Προτεσταντισμός», βλ. Μεταλληνός, Μετάφραση, σελ. 361-362 και 368.
77
Bλ. ό.π. σελ. 356 – 362.
78
Βλ. Στράγκας, Εκκλησίας Ελλάδος ιστορία εκ πηγών αψευδών, σελ. 96-97. Πρβλ. Μεταλληνός,
Μετάφραση, σελ. 369.
79
Βλ. Στράγκας, Εκκλησίας Ελλάδος ιστορία εκ πηγών αψευδών, σελ. 97.

28
λοιπόν να αμυνθεί και να προφυλάξει το ποίμνιό της από τον πιθανό κίνδυνο του
προσηλυτισμού, άρχισε να τηρεί και πιο επιφυλακτική στάση απέναντι στο έργο των
Β.Ε. και των μεταφράσεων της Αγίας Γραφής γενικότερα. Το δυστύχημα είναι πως
από την εποχή αυτή ταυτίστηκαν οι έννοιες «προτεστάντες μισσιονάριοι»,
«Βιβλικές Εταιρίες», «μεταφράσεις Αγίας Γραφής» και «προσηλυτισμός». Η αστοχία
αυτή, να διαχωριστεί το έργο της μετάφρασης της Βίβλου από αυτό των
προτεσταντών ιεραποστόλων, ταλανίζει μέχρι και σήμερα το χριστιανισμό και
δυσχεραίνει τη διάδοση της Αγίας Γραφής.

Δεν ήταν βέβαια και ηλίου φαεινότερο το να γίνει αυτός ο διαχωρισμός καθώς
πολλά από τα πρόσωπα που υπήρξαν στελέχη της BFBS υπήρξαν προγενέστερα και
μέλη της LMS και άλλων ιεραποστολικών εταιριών. Συνεπώς και τα μέλη της
Ορθόδοξης Εκκλησίας που ήταν υπέρ της μετάφρασης και με κάποιο τρόπο
στήριξαν το έργο της BFBS στην Ελλάδα, αυτομάτως θεωρήθηκε ότι
προτεσταντίζουν ή ότι εξυπηρετούν συμφέροντα Προτεσταντών μισσιοναρίων και
άρα είναι εχθροί της Ορθοδοξίας.

Έτσι η απουσία κριτικής στάσης απέναντι στα γεγονότα περιέπλεξε την κατάσταση.
Από πλευράς Εκκλησίας της Ελλάδος φαινόταν να υπάρχει μια ένσταση προς το
έργο των μισσιοναρίων γενικά, χωρίς όμως να υπάρχουν έντονες αντιδράσεις που
θα όξυναν την κατάσταση. Ως προς τη μετάφραση Βάμβα, δε δόθηκε ποτέ έγκριση.
Παράλληλα, το έργο των μισσιοναρίων στον ελλαδικό χώρο συνεχιζόταν κανονικά.
Από πλευράς κράτους άλλωστε, δεν υπήρξε καμία παρέμβαση.

Ενώπιον μιας τέτοιας κατάστασης ο ελληνικός λαός, μη έχοντας ούτε τη γνώση,

αλλά ούτε και τη διάθεση να αξιολογήσει τα γεγονότα, φάνηκε να άγεται και να
φέρεται από τη μια ή την άλλη παράταξη. Ο φιλολογικός πόλεμος που διενεργούταν
με τη δημοσίευση φυλλαδίων, ποικίλων εντύπων και επιστολών80 οδήγησε όπως

80
Χαρακτηριστική είναι η «Επιστολή περί του τις ο υποκεκρυμμένος σκοπός των εις την Ελλάδα
ιεραποστόλων της Βιβλικής Εταιρίας, (των κοινώς λεγομένων Αμερικανών), εκ των πράξεων και εκ
των βιβλίων των αποδεικνυόμενος» του υπογραφόμενου ως ΖΠΡ, και η απάντηση του Βάμβα προς
αυτή. Βλ. Ψηφιακή βιβλιοθήκη Πανεπιστημίου Κρήτης: Ανέμη The digital library of Modern Greek

29
ήταν φυσικό, σε ακρότητες θρησκευτικού φανατισμού όπως η προαναφερθείσα
εξέγερση στη Σύρο.

Β.3. Η οργάνωση της Βιβλικής Εταιρίας υπό ελληνική διεύθυνση και τα

Ευαγγελι(α)κά του 1901 (1848 – 1966)

Ωστόσο η Β.Ε. συνεχίζει να υφίσταται στον ελλαδικό χώρο και ο Lowndes

αναλαμβάνει από το 1844 αντιπρόσωπος της BFBS στη Μεσόγειο. Ο ξαφνικός
θάνατος του H.D. Leeves τον επόμενο χρόνο αναγκάζει το Lowndes να επωμιστεί
κυρίως ως συντονιστής, αλλά και ως μεταφραστής ορισμένων τμημάτων, το έργο
της συνέχισης της μετάφρασης Βάμβα. Το 1850 το έργο αυτό ολοκληρώνεται και
γίνεται η αναθεώρηση ολόκληρης της Βίβλου στη Νεοελληνική και η εκτύπωση της
σε ένα τόμο.81

Το 1859 η διεύθυνση της Βιβλικής Εταιρίας της Ελλάδας περνάει για πρώτη φορά σε
ελληνικά χέρια. Ο Μιχαήλ Καλοποθάκης82 ορίζεται ως ο πρώτος διευθυντής της Β. Ε.
στην Ελλάδα. Απόφοιτος του Ευαγγελικού σχολαρχείου της Αρεόπολης Μάνης, από
όπου καταγόταν, και θεολογίας του Πανεπιστημίου Κολούμπια της Νέας Υόρκης,
ήταν το κατάλληλο πρόσωπο για την ανάληψη αυτού του έργου. Οι καινοτομίες του
όσον αφορά στην οργάνωση και λειτουργία της Β.Ε. είναι η δημιουργία ενός

studies, όπου και αρκετά ακόμη έργα του Βάμβα προς υπεράσπιση της μετάφρασής του.
https://anemi.lib.uoc.gr/metadata/1/b/4/metadata-39-0000189.tkl (ανακτήθηκε 9/7/2019)
https://anemi.lib.uoc.gr/php/pdf_pager.php?rec=/metadata/f/9/e/metadata-39-
0000513.tkl&do=149594.pdf&lang=en&pageno=1&pagestart=1&width=357.6%20pts&height=563.76
%20pts&maxpage=18 (ανακτήθηκε 9/7/2019)
81
Πρβλ. υποσημ. 57 της παρούσας εργασίας.
82
Ο Μιχαήλ Καλοποθάκης (1825 - 1911), ανιψιός του Πέτρου Μαυρομιχάλη (γνωστού ως
Πετρόμπεη της Μάνης) υπήρξε ο ιδρυτής της Ελληνικής Ευαγγελικής Εκκλησίας, το 1871. Είχε
ασπαστεί τη διδασκαλία του Ιωνά Κιγκ. Μετά την επιστροφή του από την Αμερική, το 1857, ξεκίνησε
τη δράση του στην Ελλάδα. Αξίζει να αναφέρουμε ότι υπήρξε ο ιδρυτής του περιοδικού «Αστήρ της
Ανατολής», του επίσημου έντυπου της Γενικής Συνόδου της Ελληνικής Ευαγγελικής Εκκλησίας, το
οποίο εκδίδεται μέχρι σήμερα. Εξέδωσε ακόμη ένα πρωτοποριακό για την εποχή του, μηνιαίο
εικονογραφημένο περιοδικό με τον τίτλο «Εφημερίς των Παίδων», ίσως το πρώτο περιοδικό στην
Ελλάδα τύπου κόμικ. Για περισσότερα σχετικά με τη ζωή και το έργο του Μ. Καλοποθάκη, βλ. Τσεβά
Ι., Αστήρ της Ανατολής, Φεβρ. 1997, σελ. 63 και Τσεβά Ι., Αστήρ της Ανατολής, Νοέμβ. 2001, σελ. 302.
Πρβλ. Σταθοκώστα Η. Βασιλική, Οι οικουμενικές σχέσεις στην Ελλάδα: Θέματα προσηλυτισμού και
η
θρησκευτικής ελευθερίας, 1 έκδοση, Αθήνα: Έννοια, 2015, σελ. 27.

30
κεντρικού καταστήματος στην Αθήνα και υποκαταστημάτων σε άλλες πόλεις της
Ελλάδας (Βόλο, Ιωάννινα, Καλαμάτα, Κέρκυρα), καθώς επίσης και η εφαρμογή ενός
συστήματος οργάνωσης της πώλησης της Αγίας Γραφής μέσω περιοδευόντων
βιβλιοπωλών.83 Επί Καλοποθάκη συνενώνονται βαθμιαία όλες οι Β.Ε. της Ελλάδας
υπό τη διεύθυνση του ιδίου.84 Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι την περίοδο αυτή
έγινε και η πρώτη πρόταση από πλευράς Β.Ε. προς την Εκκλησίας της Ελλάδας να
αναλάβει η Ιερά Σύνοδος την αναθεώρηση της μετάφρασης της Αγίας Γραφής.
Δυστυχώς όμως δεν προέκυψε συνεργασία.85

Τα δυσάρεστα γεγονότα των ευαγγελι(α)κών του 1901 που στοίχισαν ανθρώπινες

ζωές και προκάλεσαν μεγάλες ανωμαλίες στην εκκλησιαστική και πολιτική ζωή της
χώρας, υπήρξαν αναμφίβολα άλλη μια μαύρη σελίδα στην ιστορία της μετάφρασης
της Αγίας Γραφής στην Ελλάδα. Αφορμή υπήρξαν δύο μεταφράσεις, καμία εκ των
οποίων δεν ήταν της Β.Ε. Πρόκειται για τη μετάφραση της βασίλισσας Όλγας, η
οποία είχε εκπονηθεί το 1898 από τη γραμματέα της, Ιουλία Σωμάκη, για
οικογενειακή χρήση του ελληνικού λαού, και τη μετάφραση του λόγιου εμπόρου
του Λονδίνου, Αλεξάνδρου Πάλλη στην καθομιλουμένη, το 1901. Το θέμα ξέφυγε
από τα όρια μιας θρησκευτικής ή γλωσσικής διένεξης και αποκαλύφθηκε η
πολιτική86 του διάσταση, με τραγικό απολογισμό τη διαδήλωση της 7ης Νοεμβρίου

83
Ο θεσμός των βιβλιοπωλών της Αγίας Γραφής (colporteurs) ξεκίνησε από τη γαλλική Β.Ε. γύρω στα
1830. Οι βιβλιοπώλες αυτοί ήταν ντόπιοι και μπορούσαν έτσι ευκολότερα να προσεγγίζουν τους
ομοεθνείς τους με σκοπό την πώληση της Αγίας γραφής, περιδιαβαίνοντας ολόκληρη τη χώρα . Βλ.
Τσεβάς Ιωάννης, «Το Βιβλικό Έργο σε ελληνικά χέρια (1859 – 1933)», Ομιλία στην εορταστική
εκδήλωση για τα 200 χρόνια της Β.Ε. στην Ελλάδα με θέμα: Ο Λόγος που μένει στον Αιώνα, Αθήνα:
Auditorium, 4/3/2019. https://www.youtube.com/watch?v=GJE7NSbqDVk (ανακτήθηκε 28/7/2019)
84
Η Β.Ε. της Θεσσαλίας μεταφέρεται στην ελληνική Β.Ε. το 1881, της Ηπείρου το 1894, και της
Κρήτης το 1896. Βλ. Τσεβάς, ό.π.
85
Βλ. Τσεβάς, ό.π.
86
Το θέμα της μετάφρασης από τη βασίλισσα Όλγα θεωρήθηκε ότι εντασσόταν στην ευρύτερη ιδέα
του πανσλαβισμού και μιας γενικευμένης ρωσικής απειλής εναντίον όλων των Ορθοδόξων. Επίσης οι
συγκρουσιακές σχέσεις της Όλγας με τη σύζυγο του γιου της, πριγκίπισσα Σοφία, η οποία θεωρήθηκε
εκπρόσωπος των γερμανικών και Προτεσταντικών συμφερόντων στην Ελλάδα, πυροδότησαν άλλο
ένα εθνικό διχασμό. Ένας ακόμη παράγοντας που πρέπει να ληφθεί υπόψη στην κατανόηση των
γεγονότων είναι η ήττα της Ελλάδας στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 και οι ταπεινωτικές
συνέπειες αυτού. Τέλος, θεωρίες για την έλλειψη συνέχειας μεταξύ αρχαίου και νέου ελληνισμού
και περί μη καταγωγής των Ελλήνων της νεότερης εποχής από τους αρχαίους Έλληνες, αλλά από
Σλάβους, Αλβανούς κτλ, όπως αυτή του Αυστριακού πολιτικού και ιστορικού Jakob Philipp

31
με 8, ή κατ’ άλλους 11, νεκρούς και 70 τραυματίες. Τα γεγονότα οδήγησαν σε
παραίτηση του μητροπολίτη Αθηνών Προκοπίου Β΄ (Οικονομίδη) και του
πρωθυπουργού Γεωργίου Θεοτόκη και σε απαγόρευση από το Σύνταγμα του 191187
οποιασδήποτε μετάφρασης της Αγίας Γραφής. Δόθηκε μάλιστα εντολή στην
αστυνομία για κατάσχεση των μεταφράσεων του ιερού κειμένου και επιτρεπόταν
μόνο η κυκλοφορία του πρωτοτύπου. Ευνόητο είναι ότι η απαγόρευση αυτή ήταν
κάτι το εντελώς αντίθετο με τους σκοπούς και την ίδια την ύπαρξη της Β.Ε. Οι
αντιδράσεις της88 δεν εισακούστηκαν και οι προτάσεις της προς την Εκκλησία της
Ελλάδος για εκπόνηση νέας μετάφρασης από την Ιερά Σύνοδο με έξοδα της Β.Ε,89
μετά κι από τα προαναφερθέντα γεγονότα, δε θεωρήθηκε δυνατό να μπορούν να
πραγματοποιηθούν.

Στον απόηχο των ευαγγελικών, επόμενος διευθυντής της Β.Ε. αναλαμβάνει ο

Πρόδρομος Σειρηνίδης, από το 1904 ως το 1925. Κατά τη διάρκεια του Α΄
Παγκοσμίου Πολέμου (1914 – 1918) η κυκλοφορία της μετάφρασης της Αγίας
Γραφής δε φαίνεται να αντιμετωπίζει εμπόδια,90 ενώ κατά το χρονικό διάστημα
1920 – 1923 η κυκλοφορία της μετάφρασης γνωρίζει νέα απαγόρευση. Επί

Fallmerayer, έθεσαν τους Νεοέλληνες σε μια διαδικασία προσπάθειας διαμόρφωσης της εθνικής
τους ταυτότητας και υπερηφάνειας. Μέσα σε αυτό το ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο, το κείμενο του
ευαγγελίου ήταν η μόνη σίγουρη απόδειξη της γλωσσικής και ιστορικής συνέχειας μεταξύ κλασικής
αρχαιότητας και νεωτερικής εποχής. Κάθε προσπάθεια μετάφρασης θα αποδείκνυε το εντελώς
αντίθετο. Βλ. Κάλφογλου – Καλοτεράκη Βασιλική, «Πυρπολήσατε την μετάφρασιν της Σλαύας -
Πολιτικές και ιστορικές παράμετροι των ευαγγελικών του έτους 1901», Πρακτικά Διεθνούς
Επιστημονικού Συνεδρίου: Βίβλος και Πολιτική, Αράπογλου Π. (επιμ), Αθήνα: ΕΒΕ, 2019, σελ. 142-
170.
Πρβλ. Κωνσταντινίδης, Εμμανουήλ Ι. Τα Ευαγγελικά: το πρόβλημα της μεταφράσεως της Αγίας
Γραφής εις την νεοελληνικήν και τα αιματηρά γεγονότα του 1901. Αθήναι: Παπανικολάου, 1976.
87
Άρθρο 2, παράγραφος 2: «Τὸ κείμενον τῶν Ἁγίων Γραφῶν τηρείται ἀναλλοίωτον· ἡ εἰς ἄλλον
γλωσσικὸν τύπον ἀπόδοσις τούτου ἄνευ τῆς προηγούμενης ἐγκρίσεως καὶ τῆς ἐν Κωνσταντινουπόλει
Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας ἀπαγορεύεται ἀπολύτως».
88
Η Β.Ε. προέβη σε παραστάσεις διαμαρτυρίας προς την κυβέρνηση και για το λόγο αυτό
παρενέβησαν μάλιστα και ξένοι διπλωμάτες, ωστόσο χωρίς αποτέλεσμα. Στις αναφορές της Β.Ε.
φαίνεται η ενόχλησή της για τις «πολιτικές και εκκλησιαστικές προκαταλήψεις» στην Ελλάδα. Βλ.
Τσεβάς, «Βιβλικό έργο».
89
Η πρόταση αυτή της Β.Ε. προς την Ιερά Σύνοδο της ΕτΕ υπάρχει στην αναφορά του 1911. Βλ.
Τσεβάς, ό.π.
90
Βλ. Τσεβάς, ό.π.

32
κυβέρνησης Στυλιανού Γονατά ανοίγει και πάλι ο δρόμος για την πώληση της
Βίβλου.

Συμπεραίνουμε λοιπόν πως τα Ευαγγελι(α)κά του 1901 και ως επακόλουθό τους η

απαγόρευση της μετάφρασης της Αγίας Γραφής από το Σύνταγμα του 1911, δεν
άφηναν και πολλά περιθώρια συνεργασίας μεταξύ Β.Ε. και ΕτΕ. Η ανάγκη
μετάφρασης των ιερών κειμένων βέβαια, ποτέ δεν έπαψε να υφίσταται και αυτό
προφανώς το γνώριζαν και οι δυο πλευρές. Ωστόσο χρειάστηκε χρόνος μέχρι να
δημιουργηθούν και πάλι οι κατάλληλες συνθήκες για να επιτραπεί η μετάφραση και
να κυκλοφορήσει η Βίβλος σε γλώσσα καταληπτή από τους πιστούς.

Από το 1925 ως το 1933 χρέη διευθυντή επιτελεί ο Εμμανουήλ Μισαηλίδης, πρώην

υπεύθυνος της Β.Ε. της Σμύρνης. Μια επουσιώδης αλλαγή είναι αυτή στο
αναθεωρημένο Σύνταγμα του 1927, όπου προστίθεται ρητά ως προϋπόθεση και η
έγκριση της αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Ελλάδος.91

Κατά την τριαντακονταετία 1933 – 1963 τα ηνία της Β.Ε. κατέχει ο Γεώργιος Κλάδης.
Πρόκειται για τη δύσκολη περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου (1939 – 1945), της
Κατοχής (1940 – 1944) και του Εμφυλίου (1946 – 1949). Στη μεταπολεμική Ελλάδα ο
τρόπος διάδοσης της Αγίας Γραφής εξακολουθεί να είναι αυτός των βιβλιοπωλών.

Τον Κλάδη διαδέχεται ο Αδαμάντιος Κωνσταντίνος Διαμαντόπουλος, νομικός, για

μία μόλις τριετία (1963 -1966), ενώ επόμενος διευθυντής ορίζεται ο Ιωάννης
Φαφαλιός (1967 – 1988).

91
«ἄνευ τῆς προηγούμενης ἐγκρίσεως τῆς αὐτοκεφάλου Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος καὶ τῆς ἐν
Κωνσταντινουπόλει Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας». Στο τελευταίο Σύνταγμα του 1975 (άρθρο 3,
παράγραφος 3) προστέθηκε η λέξη «ἐπίσημος» («ἡ εἰς ἄλλον γλωσσικὸν τύπον ἐπίσημος
μετάφρασις»).

33
Β.4. Περίοδος ομαλής και καρποφόρου συνεργασίας (1967 – 1992) - Η
μετάφραση Βέλλα

Σταθμό στην ιστορία της Β. Ε. αποτελεί η νέα μεταφραστική προσπάθεια της Καινής
Διαθήκης, που έμεινε γνωστή ως μετάφραση Βέλλα.92 Με το έργο αυτό, που
αποσπά και την έγκριση του Οικουμενικού Πατριαρχείου το 1973, ξεκινά μια
καινούρια σελίδα στις σχέσεις της Ορθόδοξης Εκκλησίας με τη Β.Ε. και
εγκαινιάζεται μια περίοδος ευρύτερης συνεργασίας μεταξύ τους. Έτσι, η
μετάφραση αυτή κυκλοφορεί ελεύθερα και διανέμεται σε σχολεία μέσω του
υπουργείου παιδείας, και στο στράτευμα. Η Β.Ε. συμμετέχει σε εκθέσεις βιβλίου και
επιτελεί το έργο της χωρίς περιορισμούς και προβλήματα.93 Τυπώνεται επίσης από
την Αποστολική Διακονία για πρώτη φορά σε μικρό σχήμα και σε ένα τόμο το
κείμενο της Παλαιάς Διαθήκης των Ο΄, με έγκριση του Οικουμενικού Πατριαρχείου
και της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου της ΕτΕ. Μία ακόμη καινοτομία αποτελεί η έκδοση
της Καινής Διαθήκης σε γραφή Braille.94

Το επόμενο τολμηρό εγχείρημα ήταν η μετάφραση της Παλαιάς Διαθήκης στα νέα
ελληνικά, το οποίο ανατέθηκε επίσης στον καθηγητή Βέλλα. Πράγματι συστήνεται
ομάδα καθηγητών με μέλη της τον Αθανάσιο Χαστούπη, Παναγιώτη Σιμωτά, Ηλία
Οικονόμου, Νικόλαο Παπαδόπουλο και Βασίλειο Τσάκωνα, η οποία ξεκινά τη
μετάφραση από το εβραϊκό πρωτότυπο. Ο ίδιος ο Βέλλας είχε ήδη μεταφράσει
είκοσι δύο από τα βιβλία της Π.Δ. σε απλή καθαρεύουσα, την επίσημη τότε γλώσσα
του ελληνικού κράτους. Μετά τον ξαφνικό θάνατό του προστίθεται στην ομάδα και

92
Στην ομάδα των μεταφραστών ανήκουν τέσσερις καθηγητές, ο Βασίλειος Βέλλας ως επικεφαλής, ο
αρχιμανδρίτης Ευάγγελος Αντωνιάδης, ο Αμίλκας Αλιβιζάτος και ο Γεράσιμος Κονιδάρης.
93
Πρβλ. Νταγκουνάκης Χάρης, «Μεγάλα Σύγχρονα Βήματα (1933 -1994)», ομιλία στην εορταστική
εκδήλωση της Ε.Β.Ε. για τα 200 χρόνια της Βιβλικής Εταιρίας στην Ελλάδα με θέμα: Ο Λόγος που
μένει στον Αιώνα, Αθήνα: Auditorium, 4/3/2019. https://www.youtube.com/watch?v=LPB472ZEkts
94
Οι πρώτες συζητήσεις για την έκδοση αυτή ξεκίνησαν στις 15/1/1973 μεταξύ Αθηνών και
Λονδίνου και το έργο (ολόκληρη η Κ.Δ. σε 9 τόμους) κυκλοφόρησε στο διάστημα 1973-74. Η
έκδοση έγινε στην Αθήνα σε συνεργασία με τον «Φάρο Τυφλών» στην Καλλιθέα και τη συνδρομή
του Σουηδού Gustav Struble. Δυστυχώς η έκδοση δεν επαναλήφθηκε και είναι εξαντλημένη. Για τις
πληροφορίες αυτές ευχαριστούμε ιδιαίτερα τον κ. Χάρη Νταγκουνάκη, ο οποίος μας τις
εμπιστεύτηκε.

34
ο καθηγητής Νικόλαος Ολυμπίου, ώστε να συνεχιστεί το έργο.95 Ωστόσο, μετά την
καθιέρωση της δημοτικής που μεσολαβεί, τη Β.Ε. φαίνεται να απασχολεί
περισσότερο το θέμα της μετάφρασης της Κ.Δ. στη νέα ελληνική γλώσσα.

Την ανάγκη αυτή αναγνωρίζει και η ακαδημαϊκή κοινότητα και έτσι με

πρωτοβουλία της θεολογικής σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών πραγματοποιείται
το 1977 (23 – 30 Οκτωβρίου) μεταφραστικό σεμινάριο για τη μετάφραση της Καινής
Διαθήκης με συμμετοχή καθηγητών των θεολογικών σχολών Αθηνών και
Θεσσαλονίκης και σε συνεργασία με το επιστημονικό προσωπικό των Ηνωμένων
Βιβλικών Εταιριών, στην περιοχή Κόκκινο Λιμανάκι της Ραφήνας. Από αυτό
προέκυψε η μεταφραστική ομάδα των έξι καθηγητών: Σάββα Αγουρίδη, Πέτρου
Βασιλειάδη, Ιωάννη Γαλάνη, Γεωργίου Γαλίτη, Ιωάννη Καραβιδόπουλου και
Βασιλείου Στογιάννου,96 η οποία εκπόνησε τη νέα μετάφραση της Καινής Διαθήκης
που ολοκληρώθηκε το 1985.

Το 1988 η διεύθυνση της Β.Ε περνάει για πρώτη φορά σε ορθόδοξα χέρια. Το
πρόσωπο που αναλαμβάνει το έργο αυτό είναι ο Ιωάννης Μάσσος (1988 – 1994),
Ορθόδοξος θεολόγος και επιθεωρητής μέσης εκπαίδευσης. Την ίδια χρονιά η Β.Ε.
εξασφαλίζει τις απαραίτητες εγκρίσεις από το Οικουμενικό και τα λοιπά Ορθόδοξα
πατριαρχεία, και έτσι εξαλείφεται πια κάθε εμπόδιο για την κυκλοφορία της νέας
μετάφρασης της Καινής Διαθήκης στα νέα ελληνικά.

95
Ωστόσο η μετάφραση αυτή έμελλε να ολοκληρωθεί πολύ αργότερα, το 1997, από τους καθηγητές
Βασίλειο Τσάκωνα και Μιλτιάδη Κωνσταντίνου, οπότε και εκδόθηκε τελικά στη δημοτική.
96
Ο Β. Στογιάννος έφυγε πρόωρα από τη ζωή το 1985. Για περισσότερα σχετικά με την
προσωπικότητα και το έργο του βλ. Καραβιδόπουλος Ιωάννης, «Βασίλειος Π. Στογιάννος:
Προσωπικότητα – Συγγραφικό έργο – Δραστηριότητα»
https://www.academia.edu/10090096/%CE%92%CE%B1%CF%83%CE%AF%CE%BB%CE%B5%CE%B9%
CE%BF%CF%82_%CE%A3%CF%84%CE%BF%CE%B3%CE%B9%CE%AC%CE%BD%CE%BD%CE%BF%CF%8
2.%CE%92%CE%AF%CE%BF%CF%82-%CE%AD%CF%81%CE%B3%CE%BF (ανακτήθηκε 13/12/2019)

35
Β.5. Ίδρυση ανεξάρτητης Ελληνικής Βιβλικής Εταιρίας - Περίοδος ακμής του
μεταφραστικού έργου – Η πορεία των μεταφραστικών προσπαθειών της Αγίας
Γραφής (1992 – 2019)

Έτος ορόσημο για την ιστορία της ελληνικής Β.Ε. αποτελεί το έτος 1992, καθώς τότε
δημιουργείται η Β.Ε. Ελλάδος, ως αστική εταιρία μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, με
δικό της καταστατικό και όχι πια ως αντιπροσωπεία της Βρετανικής Β.Ε., αλλά ως
ανεξάρτητη εθνική εταιρία.

Διευθυντής της Β.Ε. Ελλάδας είναι από το 1995 και ως σήμερα ο Μιχαήλ
Χατζηγιάννης, Ορθόδοξος θεολόγος. Η Γενική Συνέλευση της εταιρίας αποτελείται
από 35 μέλη, τα οποία ανήκουν στην Ορθόδοξη, την Ευαγγελική και την Καθολική
Εκκλησία. Το 10μελές Διοικητικό της Συμβούλιο απαρτίζεται από πέντε
Ορθοδόξους, τέσσερις Ευαγγελικούς και έναν Καθολικό. Ο πρόεδρος του Δ.Σ.
σύμφωνα με το καταστατικό είναι Ευαγγελικός και στη θέση αυτή σήμερα
βρίσκεται ο αιδ. Μελέτιος Μελετιάδης. Ο πρόεδρος της Β.Ε. είναι πάντοτε
Ορθόδοξος μητροπολίτης που διορίζεται από την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της
Ελλάδος. Από το 2000 τη θέση αυτή κατέχει ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης
Δημητριάδος και Αλμυρού κ. Ιγνάτιος.

Πρόσφατο σημαντικό επίτευγμα αποτελεί αναμφισβήτητα η μετάφραση της

Παλαιάς Διαθήκης στα νέα ελληνικά, από το εβραϊκό πρωτότυπο, και από το
ελληνικό για τα κείμενα που σώζονται μόνο στα ελληνικά και υπάρχουν στον
κανόνα της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Τη μετάφραση αυτή επιμελήθηκαν οι καθηγητές
του Πανεπιστημίου Αθηνών Β. Τσάκωνας, και Θεσσαλονίκης Μ. Κωνσταντίνου.
Όπως προαναφέρθηκε, η μεταφραστική αυτή απόπειρα είχε ξεκινήσει στη
δεκαετία του ΄60 σε καθαρεύουσα από τον αείμνηστο καθηγητή Βέλλα, αλλά δεν
είχε ολοκληρωθεί. Η μετάφραση αυτή της Π.Δ. στη δημοτική έλαβε εγκρίσεις από
την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδας το 1997 και το Οικουμενικό
Πατριαρχείο το 1998.

Η Β.Ε. Ελλάδας σήμερα συνεχίζει να επιτελεί το βασικό της σκοπό, δηλαδή τη

μετάφραση και έκδοση της Αγίας Γραφής. Παράλληλα συνεργάζεται με τις

36
θεολογικές σχολές των Πανεπιστημίων της χώρας διοργανώνοντας ή συμμετέχοντας
σε διεπιστημονικά συνέδρια, σεμινάρια και ημερίδες με θέμα πάντα την Αγία
Γραφή.97 Οι εκδόσεις της είναι σύγχρονες, σε ποικίλα μεγέθη και σχήματα, με
μεταφράσεις ή χωρίς, και καλύπτουν τις ανάγκες όλων των ηλικιακών ομάδων.
Ακολουθούν πάντα τις εξελίξεις της τεχνολογίας και εξυπηρετούν όλες τις
εκκλησίες, προσφέροντας πάντα επιστημονικά έγκυρες μεταφράσεις του ιερού
κειμένου.

Το 2000 μάλιστα η Β.Ε. Ελλάδας έγινε πλήρες μέλος των «Ηνωμένων Βιβλικών
Εταιριών» (United Bible Societies), ενός παγκόσμιου συνδέσμου βιβλικών εταιριών,
που αποτελεί το «μεγαλύτερο οργανισμό μετάφρασης, έκδοσης και διακίνησης της
Αγίας Γραφής σε όλο τον πλανήτη»98, με μέλη 16299 βιβλικές εταιρίες σε περίπου
200 χώρες.

97
Πρβλ. Χατζηγιάννης Μιχαήλ, «Τελευταίες Εξελίξεις (1995 - 2019)», ομιλία στη γιορταστική
εκδήλωση της Ε.Β.Ε. για τα 200 χρόνια της Βιβλικής Εταιρίας στην Ελλάδα με θέμα: Ο Λόγος που
μένει στον Αιώνα, Αθήνα: Auditorium 4/3/20019. https://www.youtube.com/watch?v=0GbOH-
1HNwU
98
Βλ. https://www.greekbibles.org/index.php (ανακτήθηκε 21/7/2019)
99
Βλ. https://www.unitedbiblesocieties.org/bible-societies/ (ανακτήθηκε 13/12/2019)

37
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 : Η ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ ΣΤΑ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

A. Πριν την ίδρυση της Βρετανικής και Ξενικής Βιβλικής Εταιρίας

(BFBS)

Η μετάφραση της Αγίας Γραφής δεν υπήρξε κάτι το απαγορευμένο στην Ορθόδοξη
παράδοση. Η άποψη αυτή θεμελιώνεται μάλιστα και αγιογραφικά στο γεγονός της
Πεντηκοστής, όταν οι απόστολοι «ἐπλήσθησαν ἅπαντες Πνεύματος Ἁγίου, καὶ
ἤρξαντο λαλεῖν ἑτέραις γλώσσαις καθὼς τὸ Πνεῦμα ἐδίδου αὐτοῖς
ἀποφθέγγεσθαι».100 Έπειτα η χρήση της μετάφρασης των Εβδομήκοντα, από την
Εκκλησία κατά τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες, η οποία είχε γίνει στα ελληνικά
από το εβραϊκό πρωτότυπο κατά τα μέσα του 3ου αιώνα, αποδεικνύει ότι η
αναγκαιότητα μιας μετάφρασης ήταν προφανής. Στην περίπτωση αυτή μάλιστα η
μετάφραση δεν ήταν «απλά μια γλωσσική μεταγραφή», αλλά το μέσο για τη
σύζευξη ιουδαϊσμού και ελληνισμού,101 δυο κόσμων τελείως διαφορετικών.102

Στη συνέχεια η μετάφραση της Αγίας Γραφής στη γλώσσα των Σλάβων από τον
Κύριλλο και το Μεθόδιο, αφενός καταδεικνύουν την ανάγκη των μεταφράσεων για
τον ευαγγελισμό των λαών και αφετέρου αποτελούν αδιάσειστο επιχείρημα όσον
αφορά στη στάση της Ορθοδοξίας υπέρ της κατανόησης των ιερών κειμένων από
όλους τους πιστούς.103 Η μετάφραση της Αγίας Γραφής στην παλαιοσλαβική

100
Πρ, 2,4.
101
Για περισσότερα για τη συνάντηση του ιουδαϊσμού και του ελληνισμού, βλ. Ζηζιούλας, Ιωάννης,
Μητροπολίτης Περγάμου. Ελληνισμός και χριστιανισμός: η συνάντηση των δύο κόσμων. 2η έκδ.
Αθήνα: Αποστολική διακονία, 2008.
102
Βλ. Σαββάτος Χρυσόστομος Μητροπολίτης Μεσσηνίας, «Η επικαιρότητα του βιβλικού λόγου
υπό το φως της πατερικής ερμηνευτικής: Αρχές, προϋποθέσεις και προοπτικές», Πρακτικά
ου
Συνεδρίου: Το Διάταγμα της Ανεξιθρησκίας του 313μ.Χ. και το αίτημα του 21 αιώνα για καταλλαγή:
Ο ρόλος της Αγίας Γραφής στην ειρηνική συμβίωση των ετεροτήτων, Σταθοκώστα Β. (επιμ), Αθήνα:
ΕΒΕ, 2014, σελ. 127-137.
103
Αντίθετη γνώμη και ανάλογη επιχειρηματολογία αναπτύχθηκε από την πλευρά της δυτικής
εκκλησίας, όταν με το γνωστή θεωρία της τριγλωσσίας επιχειρήθηκε και η στέρηση της
θρησκευτικής ελευθερίας των εκχριστιανισμένων λαών με την υποταγή τους στην παπική εξουσία.
Για περισσότερα βλ. Ταρνανίδης, Ιωάννης Χ. Πτυχές της Σλαβικής Ορθοδοξίας. Θεσσαλονίκη:
Κυριακίδης, 1992, σελ. 47-49. Για περισσότερα ιστορικά στοιχεία σχετικά με τον εκχριστιανισμό των
Σλάβων πρβλ. επίσης Ταχιάος, Αντώνιος-Αιμίλιος Ν. Κύριλλος και Μεθόδιος: οι θεμελιωτές της
αρχαίας σλαβικής γραμματείας. Θεσσαλονίκη: Κυριακίδης, 1992. Χρήστου, Παναγιώτης Κ. Οι

38
γλώσσα στα μέσα του 9ου αιώνα αποδεικνύει και τη φιλελεύθερη στάση του
Βυζαντίου απέναντι στους ευαγγελισθέντες λαούς, αλλά και του Πατριαρχείου
απέναντι σε αλλοεθνείς και αλλόγλωσσες νεοσύστατες εκκλησίες στις οποίες
παραχώρησε αυτονομία και αργότερα αυτοκέφαλο. Η μετάφραση αυτή υπήρξε
προϊόν αγάπης και ανυστερόβουλης προσφοράς των Ορθοδόξων μοναχών και
αποτελεί, κατά την Ορθόδοξη άποψη, το πρότυπο κατά το οποίο οφείλει να
επιτελείται πάντοτε η ιεραποστολή. Η μετάφραση άλλωστε λειτουργεί απλά ως
μέσο για την «πολιτιστική πρόσληψη του βιβλικού μηνύματος» από τους πιστούς
της εκάστοτε εποχής ή πολιτισμού. Το ίδιο το βιβλικό μήνυμα, εφόσον τηρούνται
κάποιες βασικές θεολογικές αρχές κατά τη μεταφορά του σε άλλο γλωσσικό
κώδικα, δεν διατρέχει κανένα κίνδυνο αλλοίωσης απλά και μόνο λόγω αλλαγής
του γλωσσικού του περικαλύμματος. 104

Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας φαίνεται να επικρατούσε η ίδια αυτή

αντίληψη, οπότε αρχίζουν να εμφανίζονται η μια μετά την άλλη μεταφράσεις
βιβλίων της Αγίας Γραφής. Ο Ιωαννίκιος Καρτάνος105 υπήρξε ο πρώτος Έλληνας
κληρικός που επιχείρησε κάτι τέτοιο το 1536, ενώ ακολούθησαν κι άλλοι, ιδιαίτερα
κατά το 17ο αιώνα, όπως ο Μητροφάνης Κριτόπουλος, πατριάρχης Αλεξανδρείας
(1589 – 1639), ο Αθανάσιος Γ΄ Πατελλάριος, μητροπολίτης Θεσσαλονίκης και
μετέπειτα Οικουμενικός Πατριάρχης (1580 - 1654), ο Μάξιμος ο Πελοποννήσιος
(μέσα 16ου αι – αρχές 17ου), ο Αγάπιος Λάνδος, Κρητικός μοναχός (αρχές 17ου αι –
1656), ο Αθανάσιος Βαρούχας, επίσης Κρητικός ιερομόναχος (1631 – 1708), ο άγιος

Θεσσαλονικείς άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος διδάσκαλοι των Σλάβων. Θεσσαλονίκη: Ν. Νικολαῒδη,
1967.
104
Βλ. Σαββάτου Χρυσοστόμου Μητροπολίτη Μεσσηνίας, «Η επικαιρότητα του βιβλικού λόγου υπό
το φως της πατερικής ερμηνευτικής: Αρχές, προϋποθέσεις και προοπτικές», ό.π.
105
Ο Καρτάνος εξέδωσε τη μετάφρασή του, με τίτλο «Η Παλαιά τε και Νέα Διαθήκη ήτοι το άνθος το
αναγκαίον αυτής», στη Βενετία το 1536. Ωστόσο λόγω του γλωσσικού ιδιώματος που χρησιμοποίησε
δέχτηκε δριμεία κριτική κυρίως από τον Παχώμιο Ρουσάνο. Η μετάφρασή του όμως βρήκε τεράστια
απήχηση για το λόγο ότι γινόταν εύκολα καταληπτή από το λαό. Για περισσότερα, βλ. Μεταλληνός,
Μετάφραση, σελ. 39 και 44.
Πρβλ. Γιαγκάζογλου Σταύρος, «Η Αγία Γραφή στην Εκπαίδευση», Πρακτικά Συνεδρίου: Η
Μετάφραση της Βίβλου στην Εκκλησία και στην Εκπαίδευση, Αφιέρωμα στα 25 χρόνια από την
έκδοση της Νέας Μετάφρασης της Καινής Διαθήκης στη Νεοελληνική Γλώσσα, Σταθοκώστα Β. (επιμ),
Αθήνα: ΕΒΕ, 2015, σελ. 95.

39
Νικόδημος ο Αγιορείτης (1749 – 1809) κ.ά.106

Η πρώτη σοβαρή και οργανωμένη προσπάθεια μετάφρασης υπήρξε αυτή του

μοναχού Μάξιμου Καλλι(ου)πολίτη με τη σύμφωνη γνώμη του Οικουμενικού
Πατριάρχη Κύριλλου Λούκαρη.107 Η μετάφραση αυτή της Καινής Διαθήκης, μαζί με
το πρωτότυπο κείμενο, εκδόθηκε το 1638 στη Γενεύη με έξοδα της Ολλανδικής
κυβέρνησης. Συνδέθηκε όμως εξαρχής με τις προπαγανδιστικές ενέργειες των
καλβινιστών στην Ανατολή και έτσι λίγο αργότερα (1641 - Σύνοδος Ιασίου)
απορρίφθηκε και από το ίδιο το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Καταδικάστηκε επίσης
από τη Σύνοδο του πατριαρχείου Ιεροσολύμων το 1672. Το 1703 επανεκδόθηκε –
και μάλιστα χωρίς το πρωτότυπο - στο Λονδίνο, ύστερα από διορθώσεις του
ιερομονάχου Σεραφείμ του Μυτιληναίου και με έξοδα του αγγλικανικού κλήρου.

106
Για ένα πλήρη κατάλογο των μεταφράσεων της Κ.Δ. στα ελληνικά βλ. Βασιλειάδης Παύλος Δ, “An
overview of the New Testament translations in vernacular Greek during the printing era”
(«Επισκόπηση των μεταφράσεων της ΚΔ στην καθομιλούμενη Ελληνική κατά την περίοδο της
τυπογραφίας»), in Fränz Biver-Pettinger & Eran Shuali (eds.), Translating the Bible: Past and Present.,
(2019) Παραρτήματα Α και Β, σελ. 33-40.
https://www.academia.edu/38648487/_An_overview_of_the_New_Testament_translations_in_vern
acular_Greek_during_the_printing_era_%CE%95%CF%80%CE%B9%CF%83%CE%BA%CF%8C%CF%80%
CE%B7%CF%83%CE%B7_%CF%84%CF%89%CE%BD_%CE%BC%CE%B5%CF%84%CE%B1%CF%86%CF%
81%CE%AC%CF%83%CE%B5%CF%89%CE%BD_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%9A%CE%94_%CF%83
%CF%84%CE%B7%CE%BD_%CE%BA%CE%B1%CE%B8%CE%BF%CE%BC%CE%B9%CE%BB%CE%BF%CF%
8D%CE%BC%CE%B5%CE%BD%CE%B7_%CE%95%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%
CE%AE_%CE%BA%CE%B1%CF%84%CE%AC_%CF%84%CE%B7%CE%BD_%CF%80%CE%B5%CF%81%CE
%AF%CE%BF%CE%B4%CE%BF_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CF%84%CF%85%CF%80%CE%BF%CE%B3%
CF%81%CE%B1%CF%86%CE%AF%CE%B1%CF%82_in_Fr%C3%A4nz_Biver-
Pettinger_and_Eran_Shuali_eds._Translating_the_Bible_Past_and_Present._Forthcoming_
(ανακτήθηκε 29/12/2019)
Βλ. επίσης Μεταλληνός, Γεώργιος Δ. Παράδοση και αλλοτρίωση: τομές στην πνευματική πορεία του
νεώτερου Ελληνισμού κατά τη μεταβυζαντινή περίοδο. Αθήνα: Δόμος, 2001, σελ. 113, και
Μεταλληνός, Μετάφραση, σελ. 39-41.
Σύντομα αναμένεται να εκδοθεί επίσης το βιβλίο του επίκουρου καθηγητή του τμήματος Θεολογίας
του ΕΚΠΑ Μπελέζου Κωνσταντίνου με τίτλο Ιστορία των Νεοελληνικών Μεταφράσεων της Καινής
Διαθήκης – Η πρόταση του καθηγητή Ιωάννη Καρμίρη. Αθήνα: Έννοια, 2020.
107
Ο Κύριλλος Α΄ Λούκαρις (1572 – 1638) έζησε και ανέβηκε στον πατριαρχικό θρόνο την εποχή της
Μεταρρύθμισης της Δυτικής εκκλησίας. Βρέθηκε έτσι στο επίκεντρο της διαμάχης μεταξύ Παπισμού
και Μεταρρύθμισης. Μπροστά στον κίνδυνο που διέτρεχε η Ανατολική εκκλησία από τη δράση της
Ουνίας, ο Λούκαρις συνεργάστηκε με την Αγγλικανική εκκλησία της Αγγλίας και της Ολλανδίας και
αργότερα με καλβινιστές θεολόγους της Γενεύης, θεωρώντας ότι έτσι εξυπηρετούσε καλύτερα τα
συμφέροντα της Ορθοδοξίας. Μέσα σε αυτό πλαίσιο έγινε και η μετάφραση της Καινής Διαθήκης
από το Μάξιμο Καλλιπολίτη (1638). Περισσότερα σχετικά με την τραγική φυσιογνωμία του Λούκαρη,
βλ. ιστοσελίδα Οικουμενικού Πατριαρχείου: https://www.ec-patr.org/list/index.php?lang=gr&id=202
(ανακτήθηκε 16/8/2019)
Πρβλ. επίσης Καρμίρη Ι «Κύριλλος ο Α΄ ο Λούκαρις», ΘΗΕ 7 (1965) 1183-1189, όπου και περισσότερη
σχετική βιβλιογραφία.

40
Και αυτή η έκδοση όμως καταδικάστηκε με πατριαρχική εγκύκλιο «ως περιττή και
ανωφελής».108 Λίγα χρόνια αργότερα, το 1710, επανεκδόθηκε, αναθεωρημένη από
τον Αναστάσιο Μιχαήλ, στη Χάλλη της Σαξονίας, «υπό την επιστασία της Βασιλικής
Εταιρίας της Πρωσίας». 109

Β. Μετά την ίδρυση της Βρετανικής και Ξενικής Βιβλικής Εταιρίας

(BFBS)

Β.1. Επανέκδοση μετάφρασης Μάξιμου Καλλιπολίτη του 1638 (1810)

Έναν αιώνα αργότερα (1810), έγινε επανέκδοση της τελευταίας αυτής

αναθεωρημένης έκδοσης της Κ.Δ., αυτή τη φορά από τη Βρετανική και Ξενική
Βιβλική Εταιρία του Λονδίνου (BFBS) ελλείψει άλλης μεταφράσεως, και κατόπιν
αιτήματος του Αδαμάντιου Κοραή προς τη BFBS με σκοπό την πνευματική αφύπνιση
του σκλαβωμένου ελληνισμού.110

Β.2. Μετάφραση Ιλαρίωνα (1828)

Καθώς όμως η μετάφραση αυτή δεν είχε την έγκριση του Οικουμενικού
Πατριαρχείου και επίσης ήταν σε παλαιότερη μορφή της γλώσσας, η BFBS ανέθεσε
το 1818 στον αρχιμανδρίτη Ιλαρίωνα (1765 – 1838), μετέπειτα Μητροπολίτη
Τορνόβου (Βουλγαρίας),111 την εκπόνηση νέας μετάφρασης στη νέα ελληνική. Η
μετάφραση του Ιλαρίωνα, Παλαιάς και Καινής Διαθήκης, ήταν περισσότερο
ερμηνευτική παράφραση, απόλυτα σύμφωνη με την πατερική παράδοση.
Ολοκληρώθηκε το 1828, αλλά δεν πληρούσε τις προϋποθέσεις που είχε θέσει η
BFBS για έκδοση μετάφρασης χωρίς το πρωτότυπο και για μετάφραση της Π.Δ. από
το εβραϊκό κείμενο. Ο Ιλαρίων είχε μεταφράσει το κείμενο των Ο΄, γεγονός που όχι
μόνο ήταν αντίθετο με τις αρχές της Β.Ε. την εποχή εκείνη, αλλά έφερε και την

108
Βλ. Μεταλληνός, Παράδοση, σελ.117 – 123. Πρβλ. Του ιδίου, Μετάφραση σελ. 41-54.
109
Βλ. και υποσημείωση 36 της παρούσας εργασίας.
110
Βλ. Κωνσταντίνου Μιλτιάδης, «Ομιλία στην Εκδήλωση για τα 200 χρόνια παρουσίας της E.Β.Ε.
στην Ελλάδα με τίτλο Αγία Γραφή Πρό(σ)κληση ενότητας», Αθήνα: Μέγαρο Μουσικής 19/6/2019.
https://www.youtube.com/watch?v=usuVe1Yk3uw (ανακτήθηκε 16/8/2019)
111
Βλ. υποσημ. 40 της παρούσας εργασίας.

41
υπόδειξη ότι επρόκειτο για μετάφραση «εκ του εβραϊκού» που είχε κάνει προς τη
BFBS ο Κοραής.112 Τα γεγονότα της ελληνικής επανάστασης του 1821 ματαίωσαν την
έκδοση της μετάφρασης του Ιλαρίωνα στο Φανάρι. Μετά από αυτά άλλωστε δεν
παραχωρήθηκε ποτέ έγκριση για τη συγκεκριμένη μετάφραση από το Οικουμενικό
Πατριαρχείο. Για τους λόγους αυτούς, η μετάφραση του Ιλαρίωνα τελικά
απορρίφθηκε και από τη BFBS. Εκδόθηκε μόνο το τμήμα της Κ.Δ. και το Ψαλτήριο
στο Λονδίνο. Η υπόλοιπη Π.Δ. έμεινε στα συρτάρια της BFBS και δεν κυκλοφόρησε
ποτέ.113

Β.3. Μετάφραση Νεοφύτου Βάμβα (1834)

Η Β.Ε. συνέχισε να ψάχνει τον κατάλληλο μεταφραστή προς επίτευξη των στόχων
της και τον βρήκε στο πρόσωπο του Νεοφύτου Βάμβα,114 διακόνου τότε και
καθηγητή της Ιονίου Ακαδημίας, του μοναδικού ανώτατου εκπαιδευτικού
ιδρύματος που υπήρχε στην Ελλάδα την εποχή εκείνη. Με επικεφαλής το Βάμβα η
πλήρης μεταφραστική ομάδα αποτελούνταν ακόμη από τον Κωνσταντίνο Τυπάλδο
– Ιακωβάτο,115 επίσης κληρικό και καθηγητή της θεολογικής σχολής της Ιονίου
Ακαδημίας, τον Γεώργιο Ιωαννίδη,116 ένα ακόμα καθηγητή της ίδιας
πανεπιστημιακής σχολής, τον Henry Leeves, μέλος της BFBS και αντιπροσώπου της
στην Ελλάδα, και τον Isaac Lowndes, μέλος της Προτεσταντικής ιεραποστολικής

112
Βλ. Μεταλληνός, Παράδοση, σελ.126.
113
Βλ. υποσημ. 51 της παρούσας εργασίας.
114
Ο Νεόφυτος Βάμβας (1770-1855) ήταν Έλληνας λόγιος από τη Χίο, Ορθόδοξος κληρικός, και
πανεπιστημιακός καθηγητής στην Ιόνιο Ακαδημία, με πλούσια συγγραφική και μεταφραστική
δραστηριότητα. Η επταετής του παραμονή στο Παρίσι (1804-1811) κοντά στον Αδαμάντιο Κοραή τον
είχε φέρει σε επαφή με τα του γαλλικού Διαφωτισμού. Για περισσότερα σχετικά με το πρόσωπο του
Βάμβα βλ. Τωμαδάκης Νικόλαος Β. «Βάμβας Νεόφυτος», ΘΗΕ 3 (1963) 577-579. Πρβλ. επίσης
Λιάπης Ιερώνυμος Β΄ Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος, «Ομιλία στο πλαίσιο της
εκδήλωσης της Ι.Μ. Σύρου για την επέτειο των 180 ετών από της ιδρύσεως του πρώτου γυμνασίου
από τον Αρχιμανδρίτη Νεόφυτο Βάμβα» https://www.dogma.gr/ellada/o-archiepiskopos-k-
ieronymos-mila-gia-ton-neofyto-vamva/7709/ (ανακτήθηκε 13/11/2019)
115
Ο Κωνσταντίνος Τυπάλδος – Ιακωβάτος, από την Κεφαλλονιά, υπήρξε άνθρωπος με σπουδαία
θεολογική παιδεία και ορθόδοξο φρόνημα. Για περισσότερα βλ. Σταυρίδης Βασίλειος «Τυπάλδος
Κωνσταντίνος» ΘΗΕ 11 (1967) 898-900.
116
Ο Γεώργιος Ιωαννίδης έλαβε μέρος στο εγχείρημα, αλλά για μικρό μόνο χρονικό διάστημα. Βλ.
Μεταλληνός, Μετάφραση, σελ. 212 – 214.

42
οργάνωσης "London Mission Society".117 Εκτός από τα προαναφερθέντα πρόσωπα
υπάρχουν και άλλα ονόματα που αναφέρονται σε μετέπειτα εκδόσεις του έργου,
συνεργατών που συμμετείχαν κυρίως ως επιθεωρητές.118

Η μεταφραστική τους προσπάθεια ολοκληρώθηκε το 1836, όμως είχαν

κυκλοφορήσει νωρίτερα (από το 1831 ως το 1838) τμήματα της μετάφρασης της
Π.Δ., χωρίς το πρωτότυπο κείμενο, που ήταν τότε έτοιμα.119 Η πρώτη έκδοση

117
Στους συντελεστές του μεταφραστικού αυτού έργου οφείλουμε να συμπεριλάβουμε τους Leeves
και Lowndes, εφόσον για τα πρόσωπα αυτά η μετάφραση Βάμβα απετέλεσε σκοπό ζωής. Ο πρώτος
ως απεσταλμένος της BFBS στην Ελλάδα, ανέλαβε την όλη οργάνωση και το συντονισμό του έργου. Ο
δεύτερος, ο οποίος υπήρξε αρχικά ιεραπόστολος της L.M.S. στα Επτάνησα και αργότερα (1845 κεξ.)
στέλεχος της BFBS, υπήρξε πολύτιμος συνεργάτης του πρώτου, μεταξύ άλλων λόγω των σπουδών
του και της γνώσης της εβραϊκής γλώσσας. Για περισσότερα σχετικά με τον Lowndes βλ.
http://www.biblionet.gr/author/91621/%CE%99._%CE%9B%CE%AC%CE%BF%CF%85%CE%BD%CE%B
4%CF%82 (ανακτήθηκε 14/11/19)
Πρβλ. Williams Charles, The Missionary Gazetteer, London 1828, σελ. 195-196.
https://books.google.gr/books?id=-
bYPAAAAIAAJ&pg=PA195&lpg=PA195&dq=rev+isaac+lowndes&source=bl&ots=YVC5NMKmm7&sig=A
CfU3U2460jaOn4E7qsmuchGF_OQjkPRqg&hl=el&sa=X&ved=2ahUKEwjqwprCrenlAhWGLsAKHdYMBA
MQ6AEwAnoECAMQAQ#v=onepage&q=rev%20isaac%20lowndes&f=false (ανακτήθηκε 14/11/19)

Σε έκδοση της Π.Δ. του 1840 ως μεταφραστές του έργου αναφέρονται οι: Νεόφυτος Βάμβας, E. De
Tipaldo, H. D. Leeves, Isaac Lowndes, Νικόλαος Ιωαννίδης. Το γεγονός αυτό είναι ενδεικτικό της
συνεργασίας μεταξύ Ορθοδόξων και Προτεσταντών συντελεστών. Βλ. British and Foreign Bible
Society, Νεόφυτος Βάμβας, E. De Tipaldo, H. D. Leeves, Isaac Lowndes, and Νικόλαος Ιωαννίδης. Της
Παλαιάς Διαθήκης άπαντα: εκ του Εβραϊκού αρχέτυπου εις κοινήν Ελληνικήν διάλεκτον
μεταφρασθέντα. Εν Λόνδρα: Ετυπώθη παρά R. Ouatts, δαπάνη της προς διάδοσιν των Ιερών Γραφών
εν Βρεταννία τε και τοις άλλοις έθνησιν Εταιρείας, 1840. http://search.lib.auth.gr/Record/448988
(ανακτήθηκε 19/11/2019)
118
Αυτά είναι ο Χρήστος Νικολαΐδης – Φιλαδελφεύς, ο Σπυρίδων Βαλέτας κ.ά. Για περισσότερα βλ.
Μεταλληνός, Μετάφραση, σελ. 214-224. Πρβλ. επίσης: Κ.Ν. Βάμβας, Κ.Δ.Ε. Λείβς, Κ.Χ. Νικολαΐδης
Φιλαδελφεύς, Σπυρίδων Βαλέτας. Η Καινή Διαθήκη του Κυρίου και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού
παραφρασθείσα εις την καθουμιλουμένην γλώσσαν. Εν Αθήναις: Εκ του τυπογραφείου
μνημοσύνης Χ. Νικολαΐδου - Φιλαδελφέως, δαπάνη της εν Λονδίνω Ιερογραφικής Εταιρίας, 1844.
https://opac.seab.gr/search~S1*gre?/X{u0392}{u03AC}{u03BC}{u03B2}{u03B1}{u03C2}+{u039D}{u03
B5}{u03CC}{u03C6}{u03C5}{u03C4}{u03BF}{u03C2}&searchscope=1&SORT=D/X{u0392}{u03AC}{u03B
C}{u03B2}{u03B1}{u03C2}+{u039D}{u03B5}{u03CC}{u03C6}{u03C5}{u03C4}{u03BF}{u03C2}&searchsco
pe=1&SORT=D&SUBKEY=%CE%92%CE%AC%CE%BC%CE%B2%CE%B1%CF%82+%CE%9D%CE%B5%CF%
8C%CF%86%CF%85%CF%84%CE%BF%CF%82/1%2C28%2C28%2CB/frameset&FF=X{u0392}{u03AC}{u0
3BC}{u03B2}{u03B1}{u03C2}+{u039D}{u03B5}{u03CC}{u03C6}{u03C5}{u03C4}{u03BF}{u03C2}&searchs
cope=1&SORT=D&25%2C25%2C (ανακτήθηκε 25/1/2020)

119
Βλ. π.χ. British and Foreign Bible Society, and Νεόφυτος Βάμβας. Η Πεντάτευχος του Μωυσέως
και το βιβλίον του Ιησού του Ναυή: εκ του εβραϊκού αρχετύπου εις κοινήν ελληνικήν διάλεκτον
μεταφρασθέντα. Εν Λόνδρα: Ρ. Ουάττς, 1833.
British and Foreign Bible Society, and Νεόφυτος Βάμβας. Η του Ησαϊου υιού του Αμώς προφητεία: εκ
του εβραϊκού πρωτοτύπου εις κοινήν ελληνικήν διάλεκτον μεταφρασθείσα. Εν Λόνδρα: ετυπώθη
παρά Ρ. Ουάττς, 1835.

43
ολόκληρης της μετάφρασης, Παλαιάς και Καινής Διαθήκης, έγινε το 1850. Σχετικά
με το έργο αυτό είναι απαραίτητο να τονιστεί ότι η μετάφραση της Παλαιάς είχε
γίνει από το εβραϊκό και συνεπώς δεν περιείχε τα δευτεροκανονικά βιβλία. Το
γεγονός αυτό ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων πρώτα στο χώρο δικαιοδοσίας του
Οικουμενικού Πατριαρχείου και έπειτα και στον ελλαδικό, ενώ η συγκυρία της
ανακήρυξης του ελλαδικού αυτοκεφάλου (1833) και το λεγόμενο «γλωσσικό
ζήτημα»120 που κορυφώθηκε στη συνέχεια, περιέπλεξαν τα πράγματα. Έτσι ποτέ
δεν επιτεύχθηκε η πολυπόθητη έγκριση ούτε από το Πατριαρχείο, ούτε από την
Εκκλησία της Ελλάδας και η μετάφραση αυτή στη συνείδηση του λαού έμεινε ως
κάτι το απαγορευμένο και επικίνδυνο, αφού συνδέθηκε περισσότερο με τα
προσηλυτιστικά σχέδια των προτεσταντών μισσιοναρίων.121 Παρ’ όλα αυτά η
μετάφραση Βάμβα επανεκδίδεται και σήμερα, προς εξυπηρέτηση κυρίως των
Ευαγγελικών Εκκλησιών.

Β.4. Μεταφράσεις βασίλισσας Όλγας (1900) και Αλεξάνδρου Πάλλη (1901)

Δύο άλλες μεταφράσεις, παντελώς άσχετες με τη Β.Ε., αυτές της γραμματέως της
βασίλισσας Όλγας, Ιουλίας Σωμάκη «προς αποκλειστικήν οικογενειακήν του
ελληνικού λαού χρήσιν», και του Αλεξάνδρου Πάλλη με τίτλο: «Η Νέα Διαθήκη κατά
το Βατικανό χερόγραφο» σε καθομιλουμένη γλώσσα, οδήγησαν τα πράγματα εκτός
ορίων με αποκορύφωμα τα δραματικά γεγονότα των «Ευαγγελι(α)κών» του
1901.122 Συνέπεια των «Ευαγγελι(α)κών» υπήρξε η απαγόρευση, από το Σύνταγμα
του 1911 (άρθρο 2, παράγραφος 2), μετάφρασης της Αγίας Γραφής χωρίς την
έγκριση της Εκκλησίας. Είναι προφανές ότι αυτή η τροπή των πραγμάτων
λειτούργησε ανασταλτικά και για τις δραστηριότητες της Β.Ε. Η ύπαρξη όμως και

120
«Γλωσσικό ζήτημα» αποκαλείται η διαμάχη σχετικά με την επικράτηση της λόγιας
(καθαρεύουσας) ή της καθομιλουμένης (δημοτικής) γλώσσας ως επίσημης γλώσσας του ελληνικού
ου
έθνους. Ταλάνισε τους Έλληνες επί σειρά ετών και κορυφώθηκε στις αρχές του 19 αι. Δυστυχώς
αποτέλεσε πρόσφορο πεδίο για την καλλιέργεια ποικίλων αντιπαραθέσεων από τις οποίες δεν
ξέφυγε και η μετάφραση της Αγίας Γραφής. Για περισσότερα βλ. Μεταλληνός, Μετάφραση σελ.304 –
310. Πρβλ επίσης Μπαμπινιώτης, Γεώργιος Δ. Το Γλωσσικό ζήτημα: σύγχρονες προσεγγίσεις. Αθήνα:
Ίδρυμα Της Βουλής των Ελλήνων, 2011.
121
Πρβλ. κεφ. 1.Β2. της παρούσας εργασίας. Πρβλ. επίσης Μεταλληνός, Μετάφραση σελ.183 – 224.
122
Πρβλ. κεφ. 1.Β3. της παρούσας εργασίας.

44
μόνο των μεταφράσεων αυτών, αν μη τι άλλο υποδήλωνε την επιτακτική ανάγκη
ύπαρξης μετάφρασης των Ιερών Κειμένων.

Β.5. Μετάφραση Καινής Διαθήκης Βέλλα (1967)

Μισό και πλέον αιώνα αργότερα, το 1967, μεταφραστική ομάδα τεσσάρων

καθηγητών της Θεολογικής Σχολής Αθηνών με επικεφαλής τον Βασίλειο Βέλλα,123
εκπόνησαν μια νέα μετάφραση της Καινής Διαθήκης σε απλή καθαρεύουσα.124 Τα
υπόλοιπα μέλη της μεταφραστικής αυτής ομάδας ήταν οι καθηγητές:
αρχιμανδρίτης Ευάγγελος Αντωνιάδης,125 Αμίλκας Αλιβιζάτος126 και Γεράσιμος
Κονιδάρης.127 Η μετάφραση απέσπασε το 1973 έπαινο και ευλογία εκ μέρους του
Οικουμενικού Πατριαρχείου. Πρόκειται λοιπόν για την πρώτη μετάφραση την οποία
ενέκρινε η Ορθόδοξη Εκκλησία. Το έργο αυτό, σε πολυτονικό σύστημα και γλωσσικό
επίπεδο απλής καθαρεύουσας, κυκλοφορεί και σήμερα ως έκδοση της Αποστολικής
Διακονίας, που τυπώνεται και διατίθεται από την ΕΒΕ.

Β.6. Η Νέα Μετάφραση της Κ.Δ. στη νεοελληνική γλώσσα (1985)

Η επόμενη μετάφραση της Καινής Διαθήκης, μετά από μια εικοσαετία και την
εντωμεταξύ επίλυση του γλωσσικού ζητήματος, όφειλε να γίνει και έγινε στη νέα
ελληνική (δημοτική). Το έργο αυτό έφεραν σε πέρας έξι καθηγητές των Θεολογικών
Σχολών των Πανεπιστημίων Αθηνών και Θεσσαλονίκης, οι: Σάββας Αγουρίδης,

123
Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία σχετικά με τον καθηγητή Βέλλα (1902- 1969), βλ. Σιμωτάς
Παναγιώτης «Βέλλας Βασίλειος» ΘΗΕ 3 (1963) 776-778. Βλ. επίσης Μπόνης Κωνσταντίνος Γ. «Τα
γεγονότα και τα ζητήματα - Βασίλειος Βέλλας» Νέα Εστία 1020 (1 Ιανουαρίου 1970) 47-50.
http://www.ekebi.gr/magazines/showimage.asp?file=114426&code=4451&zoom=800 (ανακτήθηκε
29/12/2019)
124
Πρβλ. και κεφ. 1.Β4 της παρούσας εργασίας.
125
Για τα βιογραφικά στοιχεία του αρχιμανδρίτη και καθηγητή Ευαγγέλου Αντωνιάδη (1882-1962),
βλ. Μεξής Ευάγγελος, «Αντωνιάδης Ευάγγελος» ΘΗΕ 3 (1963) 957-959.
126
Για το έργο του καθηγητή Αλιβιζάτου και κυρίως για τη συμβολή του στην οικουμενική κίνηση, βλ.
Σταθοκώστα, Βασιλική Η, Ορθόδοξη Θεολογία και Οικουμένη, σελ. 117 – 170. Βλ. επίσης της ίδιας:
η
Θεολογία, Εκκλησιολογία, Διακονία στο έργο του Αμίλκα Αλιβιζάτου. 1 έκδοση, Αθήνα: Έννοια,
2015.
127
Για περισσότερα σχετικά με τα βιογραφικά στοιχεία του καθηγητή της Γενικής Εκκλησιαστικής
Ιστορίας Κονιδάρη (1905-1987), βλ. Κόλλιας Σήφης , «Κονιδάρης Γεράσιμος», ΘΗΕ 7 (1965) 777-779.

45
Πέτρος Βασιλειάδης, Ιωάννης Γαλάνης, Γεώργιος Γαλίτης, Ιωάννης Καραβιδόπουλος
και Βασίλειος Στογιάννος (1985). Η ομάδα αυτή μετέφρασε το αρχαίο κείμενο της
Πατριαρχικής έκδοσης του 1904 και το 1988 απέσπασε έγκριση από το Οικουμενικό
Πατριαρχείο,128 την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδας129 καθώς και από τα
Πατριαρχεία Αλεξανδρείας130 και Ιεροσολύμων.131 Η μετάφραση αυτή ύστερα από
αναθεωρήσεις και διορθώσεις που έγιναν από τους προαναφερθέντες καθηγητές
πλην του τελευταίου, ο οποίος απεβίωσε, και του πρώτου, ο οποίος τέθηκε εκτός
για να διευκολύνει την Ιερά Σύνοδο να δώσει την ευλογία της, επανακυκλοφόρησε
το 1989. Θεωρείται η πλέον αξιόπιστη μετάφραση της Καινής Διαθήκης στη
σύγχρονη ελληνική γλώσσα και είναι το κείμενο που χρησιμοποιείται στην
εκπαίδευση και οπουδήποτε υπάρχει ανάγκη μετάφρασης της Καινής Διαθήκης.

Β.7. Μετάφραση της Παλαιάς Διαθήκης (1997)

Αυτό που έλειπε ήταν η μετάφραση της Παλαιάς Διαθήκης, την οποία είχε ξεκινήσει
στη δεκαετία του 60 και σε απλή καθαρεύουσα, ο καθηγητής Βασίλειος Βέλλας με
τη μεταφραστική του ομάδα, Αθανάσιο Χαστούπη, Παναγιώτη Σιμωτά, Ηλία
Οικονόμου, Νικόλαο Παπαδόπουλο και Βασίλειο Τσάκωνα, στην οποία προστέθηκε
αργότερα και ο Νικόλαος Ολυμπίου. Το ημιτελές έργο της ομάδας αυτής ανέλαβαν
να ολοκληρώσουν και να προσαρμόσουν στη δημοτική οι καθηγητές Βασίλειος
Τσάκωνας και Μιλτιάδης Κωνσταντίνου. Έτσι κατέστη εφικτή η πλήρης μετάφραση
της Παλαιάς Διαθήκης από το εβραϊκό πρωτότυπο (Biblia Hebraica Stuttgardensia)
και από το κείμενο των Ο΄ για τα δευτεροκανονικά βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης,
και κυκλοφόρησε το 1997, με έγκριση από την Ιερά Σύνοδο της ΕτΕ (1997) και το
Οικουμενικό Πατριαρχείο (1998). Η μετάφραση αυτή χρησιμοποιείται ως σήμερα
στην εκπαίδευση και το Πανεπιστήμιο.

128
22 Δεκεμβρίου 1988
129
2 Ιουνίου 1988
130
3 Μαΐου 1988
131
17 Ιουλίου 1988

46
Β.8. Άλλες μεταφράσεις

Υπήρξαν ασφαλώς και άλλες μεταφράσεις της Βίβλου, οι οποίες δεν έγιναν για
λογαριασμό της Βιβλικής Εταιρίας, ούτε επηρέασαν το έργο της με κάποιο τρόπο.
Υπήρξαν μεταφράσεις ολόκληρης της Καινής Διαθήκης132 ή μεμονωμένων βιβλίων
της, από κληρικούς,133 ακαδημαϊκούς,134 συγγραφείς,135 αλλά και λογοτέχνες, όπως
ο Ανδρέας Κάλβος,136 ο Γιώργος Σεφέρης,137 ο Οδυσσέας Ελύτης138 και ο Ντίνος
Χριστιανόπουλος.139

132
Αναφερόμαστε στις μεταφράσεις της Κ. Διαθήκης των Αθ. Δεληκωστόπουλου (1995), Ν.
Σωτηρόπουλου (2001), των Π. Δημητρόπουλου-Μ. Καψή, με γενική επιστασία Ν. Λούβαρι (1960),
του Ν. Ψαρουδάκη (Το Ευαγγέλιο στη γλώσσα του λαού, 1978), του Επισκόπου Βελεστίνου
Δαμασκηνού Καζανάκη, (2004), του Σπ. Μακρή, στις εκδ. Χ. Πάτση, χ.χ. Βλ. Καραβιδόπουλος Ιωάννης,
«Η Βίβλος και οι Νεοελληνικές μεταφράσεις», εφημερίδα Το Βήμα, 3/1/2015.
https://www.tovima.gr/2015/01/03/opinions/i-biblos-kai-oi-neoellinikes-metafraseis/ (ανακτήθηκε
19/8/2019)
133
Μελέτιος Καλαμαράς Μητροπολίτης Νικοπόλεως. Ευαγγέλιον Κατά Ματθαίον. Πρέβεζα, 1991.
Του ιδίου. Ευαγγέλιον Κατά Ιωάννην. Πρέβεζα, 1993. Χρύσανθος Σαρηγιάννης Μητροπολίτης
Μόρφου. Το Ευαγγέλιο του Ματθαίου. 1992. Αρχιμ. Νικόδημος Σκρέττας. Αποκάλυψις, Ποιητική
απόδοση στη νεοελληνική. 1995.
134
Βλάχος, Άγγελος Σ. Το κατά Λουκάν. [χ.τ.]: Ίκαρος, 1974. Του ιδίου. Τα ευαγγέλια. Αθήναι: Ίκαρος,
1977. Ανδρουλιδάκης, Κώστας. Σοφία Σολομώντος, Αθήνα: Άρτος Ζωής, 2019.
135
Παπακυριακόπουλος, Γεώργιος Δ. Το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον: Έμμετρη μετάφραση στη
δημοτική. Αθήνα: [Τυπογαρφείο Ε.Χ. Καρανάση], 1976. Τριανταφυλλόπουλος Ν.Δ., Επιστολές
Ιωάννου. Αθήνα: Άρτος Ζωής, 2019.
136
Το μεταφραστικό έργο του Κάλβου εκδόθηκε το 1820 στο Λονδίνο ως τμήμα του «Βιβλίου των
δημοσίων προσευχών και της υπηρεσίας των Μυστηρίων και άλλων Εκκλησιαστικών θεσμών και
τελετών κατά το έθος της Ηνωμένης Εκκλησίας Αγγλίας και Ιβερνίας, ω προσετέθη το Ψαλτήριον
του Δαβίδ και αι μετά τας Συνοπτικάς Επιστολαί και Ευαγγέλια. Μεταφρασθέν εκ της Αγγλικής
υπό Α. Κάλβου, Ιωαννίδου». Βλ. Καραβιδόπουλος, Ιωάννης Δ., «Νεοελληνικές μεταφράσεις της
Καινής Διαθήκης κατά το τελευταίο τέταρτο του 20ού αιώνα», Βιβλικές μελέτες Β΄ [Βιβλική
Βιβλιοθήκη 16]. Θεσσαλονίκη: Πουρναράς, 1995, σελ. 105-106. Το έργο αυτό υπάρχει στο
Ελληνικό Ιστορικό Ευαγγελικό Αρχείο, έκδοση London: Society for promoting Christian Knowledge,
1820.

Νεότερες εκδόσεις του έργου: Συναπταί, επιστολαί και ευαγγέλια = Collects, epistles and gospels ;
πρόλογος Πρωτοπρεσβ. Γεώργιος Δ. Μεταλληνός; εισαγωγή, βιβλιογραφία Γιώργος Β.
Ανδρειωμένος; μεταφρασμένα υπό του Α. Κάλβου Ιωαννίδη / Κάλβος, Ανδρέας (1792-1869)
[Εκκλησιαστικοί Συγγραφείς ; 2] Αθήνα : Εξάντας , 1988.

Το ψαλτήριον το Δαυίδ : Μεταφρασθέν υπό Α. Κάλβου Ιωαννίδου του Ζακυνθίου / μετάφραση

Ανδρέας Κάλβος · επιμέλεια Γιάννης Δάλλας. Αθήνα : Ίκαρος, 2011.

Οι ψαλμοί του Δαβίδ / μετάφραση Ανδρέας Κάλβος. Αθήνα : Νεφέλη, 1990.

47
Οφείλουμε επίσης να αναφέρουμε τις παραφράσεις ή ερμηνευτικές αποδόσεις των
Παναγιώτη Τρεμπέλα140 και Ιωάννη Κολιτσάρα,141 οι οποίες εκδόθηκαν από τις
χριστιανικές οργανώσεις «Ζωή» και «Σωτήρ», είχαν έγκριση από τα Ορθόδοξα
Πατριαρχεία και την Εκκλησία της Ελλάδος, και χρησιμοποιήθηκαν χωρίς
προβλήματα για κατηχητικές ή ποιμαντικές ανάγκες της Ορθόδοξης Εκκλησίας και
για κατ’ ιδίαν μελέτη των πιστών.

Όσον αφορά στην Π.Δ., με ερμηνευτική παράφραση της μετάφρασης των Ο΄ έχουν
ασχοληθεί ο Ιωήλ Γιαννακόπουλος,142 Ορθόδοξος ιερομόναχος, ο Ιερεμίας
Φούντας,143 μητροπολίτης Γόρτυνος και Μεγαλοπόλεως, και ο Ιωάννης
Κολιτσάρας.144 Τα έργα όμως αυτά δεν θα μας απασχολήσουν περισσότερο στο

Church of England. Diocese of Durham. Bishop (1660-1672 : Cosin), Γεώργιος Δ Μεταλληνός, Γιώργος
Ανδρειωμένος, James Meyrick, and Ανδρέας Κάλβος. Οι τελευταίες θρησκευτικές μεταφράσεις του
Ανδρέα Κάλβου. Αθήνα: Παπαζήσης, 2008.
137
Σεφέρης, Γιώργος. Η Αποκάλυψη του Ιωάννη: μαζί με το πρωτότυπο. Αθήνα: Ίκαρος, 1966.
138
Ελύτης, Οδυσσέας. Η Αποκάλυψη. Αθήνα: Υψιλον/βιβλία, 1985.
139
Χριστιανόπουλος, Ντίνος, and Νίκος Νικολαΐδης. Το άγιο και ιερό ευαγγέλιο κατά τον Ματθαίο.
[Αθήνα]: Το Ροδακιό, 1996.
140
Τρεμπέλας, Παναγιώτης Ν. Η Καινή Διαθήκη μετά συντόμου ερμηνείας. Αθήναι: Αδελφότης
Θεολόγων "Η Ζωή", 1952.
Για περισσότερα σχετικά με το έργο του Π. Τρεμπέλα βλ. Καρακόλη Χρήστου, «Τα καινοδιαθηκικά
υπομνήματα του Π. Τρεμπέλα», Πρακτικά συνεδρίου: Παναγιώτης Τρεμπέλας: Μεταξύ παράδοσης
και ανανέωσης, μεταξύ επιστήμης και ιεραποστολής (19/3/2011), Ν. Ασπρούλης (επιμ), Βόλος:
Εκδοτική Δημητριάδος, 2016.

141
Κολιτσάρας, Ιωάννης Θ. Η Καινή Διαθήκη: τα τέσσαρα ευαγγέλια και αι πράξεις των Αποστόλων :
κείμενον - ερμηνευτική απόδοσις. 3η εκδ. Αθήναι: Αδελφότης Θεολόγων η "Ζωή", 1963.

142
Γιαννακόπουλος, Ιωήλ. Η Παλαιά Διαθήκη κατά τους Ο': κείμενον, ερμηνευτική παράφρασις,
σχόλια, προβλήματα, χάρται. Καλαμαί: [χ.ο.], 1955.
143
Ενδεικτικά αναφέρουμε: Φούντας, Ιερεμίας. Γένεσις. Αθήνα: Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας
της Ελλάδος, 2004. Λευϊτικόν. 1η εκδ. Αθήναι: Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος,
2005. Αριθμοί. 1η εκδ. Αθήναι: Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος, 2006.
Δευτερονόμιον. 1η εκδ. Αθήναι: Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος, 2007.

144
Κολιτσάρας, Ιωάννης Θ. Η Παλαιά Διαθήκη κατά τους Ο': κείμενον, σύντομος απόδοσις του
νοήματος, εισαγωγαί εις έκαστον βιβλίον, διαιρέσεις εις ενότητας μετά επιγραφών, παραπομπαί εις
Καινήν Διαθήκην, εικόνες και πίνακες, λεξικόν εις το τέλος του τελευταίου τόμου. Αθήναι: Αδελφότης
θεολόγων η "Ζωή", 1971. Του ιδίου. Αγία Γραφή: Βίβλος ; Παλαιά και Καινή Διαθήκη. Αθήνα:
εκδόσεις Κουμουνδουρέα, 1981.

48
πλαίσιο της παρούσας εργασίας, εφόσον δεν ανήκουν στην εκδοτική παραγωγή της
Β.Ε.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 : ΗΝΩΜΕΝΕΣ ΒΙΒΛΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΙΕΣ (UBS – UNITED

BIBLE SOCIETIES)

A. Αποφάσεις – σταθμοί στην ιστορία των Ηνωμένων Βιβλικών

Εταιριών

Η ιστορική αρχή του οργανισμού των Ηνωμένων Βιβλικών Εταιριών τοποθετείται

στο 1946. Ωστόσο, προσπάθειες για την ίδρυση ενός παγκόσμιου οργανισμού
βιβλικών εταιριών (World Federation of Bible Societies) είχαν γίνει και νωρίτερα, το
1910 και το 1939,145 δηλαδή πριν τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και πριν το Β΄
αντίστοιχα, ωστόσο οι πολεμικές συρράξεις εμπόδισαν τη σύσταση μιας τέτοιας
παγκόσμιας κοινότητας. Αμέσως μετά τη λήξη του πολέμου όμως, και ενώπιον των
τραγικών συνεπειών του, είχε ωριμάσει πια η ιδέα μιας συνάντησης και
συνεργασίας των εθνικών Β.Ε. των διαφόρων χωρών. Καθώς είχε καταστεί φανερό
πως η επίλυση των διαφορών με συγκρούσεις και πολέμους, αλλά και οι θεωρίες
περί ανώτερων και κατώτερων φυλών, μόνο κακό είχαν επιφέρει, η ανάγκη
αλληλογνωριμίας, αλληλοκατανόησης, αλληλοσεβασμού και συνεργασίας
προέκυψε εντονότερα. Έτσι, το Μάιο του 1946 στο Haywards Heath, στο Sussex της
Μ. Βρετανίας, στην πρώτη διεθνή μεταπολεμική συνέλευση μη-κυβερνητικού
οργανισμού, οι εκπρόσωποι των εθνικών Β.Ε. 13 χωρών αποφάσισαν να
συνασπιστούν σε μια παγκόσμια αδελφότητα, ιδρύοντας τις Ηνωμένες Βιβλικές
Εταιρίες (United Bible Societies – UBS).146

Ενώ όμως η παγκόσμια πραγματικότητα ωθούσε προς συνεργασία, η καθημερινή

πρακτική έφερνε στην επιφάνεια πάμπολλα προβλήματα. Ο στόχος της
εξυπηρέτησης όλων των εκκλησιών μιας χώρας από την εθνική της Β.Ε. ήταν

145
Βλ. Dr. Bill Mitchell. UBS reborn? Scripture engagement in a glocalised world, σελ. 1.
http://www.edinburgh2010.org/en/resources/papersdocuments5cd2.pdf?no_cache=1&cid=33885&d
id=21863&sechash=b087fcda (ανακτήθηκε 31/7/2019)
146
Ό.π., σελ. 1.

49
δύσκολο να επιτευχθεί. Σε πολλές περιπτώσεις οι Προτεσταντικές Εκκλησίες
θεωρούσαν τις Β.Ε. δικό τους δημιούργημα, γεγονός που εμπόδιζε τη συνύπαρξη με
τις αντίστοιχες Καθολικές ή Ορθόδοξες. Από την άλλη, πολλές Ορθόδοξες ή
Καθολικές αντιμετώπιζαν με επιφυλακτικότητα τις Β.Ε. της χώρας τους, θεωρώντας
τις Προτεσταντική επιρροή.147 Χρειάστηκε λοιπόν χρόνος και αλλεπάλληλες
συναντήσεις μέχρι να ωριμάσει στη συνείδηση όλων η ιδέα του να υπηρετούνται
όλες οι εκκλησίες μιας χώρας από ένα κοινό οργανισμό. Η άποψη ότι «το έργο των
Βιβλικών Εταιριών πρέπει να εδράζεται σε όλες τις εκκλησίες και να εξυπηρετεί
όλες τις εκκλησίες»148 διατυπώθηκε τελικά επίσημα το 1980 στην Παγκόσμια
Συνδιάσκεψη στο Chiang Mai της Ταϊλάνδης, οπότε και τέθηκε η βάση της
συνεργασίας.

Είκοσι χρόνια αργότερα, το 2000, στην 6η Παγκόσμια Συνδιάσκεψη των Η.Β.Ε. στο
Midrand της Νότιας Αφρικής αναγνωρίστηκε ότι οι Β.Ε. οφείλουν να παραστέκουν
το έργο των εκκλησιών ως συνεργάτιδες και ότι η Αγία Γραφή ανήκει σε όλες τις
εκκλησίες. Η δε ερμηνεία μπορεί να γίνεται μόνο από αυτές149 και άρα σε καμία
περίπτωση δεν είναι έργο των Β.Ε. Στο Midrand αποφασίστηκε επίσης η

147
Για περισσότερα βλ. Κωνσταντίνου Μιλτιάδης, «Η συνεργασία των Ηνωμένων Βιβλικών Εταιριών
με την Καθολική και την Ορθόδοξη Εκκλησία για τη διάδοση του μηνύματος του Ευαγγελίου στο
σύγχρονο κόσμο». Πρακτικά Συνεδρίου: Το Διάταγμα της Ανεξιθρησκίας του 313μ.Χ. και το αίτημα
ου
του 21 αιώνα για καταλλαγή: Ο ρόλος της Αγίας Γραφής στην ειρηνική συμβίωση των ετεροτήτων,
σελ. 18 – 20.
148
Βλ. Κωνσταντίνου Μιλτιάδης και Σταθοκώστα Βασιλική, «Οι νεοελληνικές μεταφράσεις της
Βίβλου και το ζήτημα των νέων ερμηνευτικών προσεγγίσεων σχετικά με τη θέση της γυναίκας στην
Αγία Γραφή. Παράδειγμα οικουμενικής συνεργασίας στην Ελλάδα» στο Σταθοκώστα Βασιλική Η.,
Ορθόδοξη Θεολογία και Οικουμένη, σελ. 308. Πρβλ. Κωνσταντίνου Μιλτιάδης, «Η συνεργασία των
Ηνωμένων Βιβλικών Εταιριών με την Καθολική και την Ορθόδοξη Εκκλησία για τη διάδοση του
μηνύματος του Ευαγγελίου στο σύγχρονο κόσμο». Πρακτικά Συνεδρίου: Το Διάταγμα της
ου
Ανεξιθρησκίας του 313μ.Χ. και το αίτημα του 21 αιώνα για καταλλαγή: Ο ρόλος της Αγίας Γραφής
στην ειρηνική συμβίωση των ετεροτήτων, σελ.21.
149
‘The Bible Societies see the churches as the primary agents of God’s mission in the world. The Bible
Societies serve the churches as their partner organisations as a resource, but do not usurp the mission
of the churches. Yet, in some situations, the Bible Societies can best equip the churches by being
catalysts and pioneers on the cutting edge of mission, opening up new areas of Christian witness.
The Bible Societies affirm that the Holy Scriptures belong to all churches, recognising that doctrinal
interpretation belongs to them.’(UBS Identity and Ethos document, approved by the World Assembly
in Midrand 2000) Βλ. Κωνσταντίνου, ό.π., σελ. 22, υποσημ. 8.

50
δημιουργία τεσσάρων επιμέρους Διοικητικών Συμβουλίων ευρύτερων περιοχών,150
με στόχο την αμεσότερη συνεργασία με τις τοπικές εκκλησίες.

Στην ίδια βάση στηρίχθηκαν και οι αποφάσεις της επόμενης Παγκόσμιας

Συνδιάσκεψης, 7ης τον αριθμό, που έλαβε χώρα το 2004 στο Newport της Ουαλίας.
«Το να υπηρετούμε όλες τις εκκλησίες αποτελεί τη βάση του τρόπου με τον οποίο
αντιλαμβανόμαστε το ρόλο μας»151 και «ως Βιβλικές Εταιρίες επιδιώκουμε να
υπηρετούμε και να ενισχύουμε, όχι να υποκαθιστούμε, την αποστολή της
Εκκλησίας, παρέχοντας ένα ουδέτερο σημείο συνάντησης και κοινό έδαφος για
συνεργασία στη μετάφραση, την έρευνα, την έκδοση, τη διακίνηση και την
προώθηση (της Βίβλου)».152 Εκφράζεται λοιπόν ρητά ότι στόχος των Β.Ε. είναι να
εξυπηρετούν τις εκκλησίες να φέρουν σε πέρας την αποστολή τους και σε καμία
περίπτωση δε στοχεύουν να αναλάβουν το ρόλο εκκλησίας. Αυτό το οποίο
επιδιώκουν να προσφέρουν είναι επιστημονικά άρτιες μεταφράσεις και εκδόσεις
της Αγίας Γραφής, ως κοινού σημείου αναφοράς μεταξύ όλων των χριστιανών.

Ο τρόπος αυτός λειτουργίας των Β.Ε. αποτέλεσε τη βάση για τη δημιουργία

οικουμενικών σχέσεων μεταξύ των εκκλησιών, καθώς αναγνωρίζει και σέβεται την
Αγία Γραφή ως «κοινή κληρονομιά» όλων των χριστιανών και θέτει ως στόχο τη
διάδοσή της σε όλο τον κόσμο, ενώ παράλληλα αποδέχεται το γεγονός των
διαφορετικών ερμηνειών της από τις τοπικές εκκλησίες. Με καλλιέργεια
αλληλοσεβασμού και σχέσεων ισοτιμίας, οι Β.Ε. επέλεξαν να υπηρετούν όλες τις
εκκλησίες, φέρνοντας τις σε επαφή για μια συνεργασία απέναντι σε κοινά
προβλήματα και με κοινούς στόχους.

150
Πρόκειται για τις εξής περιοχές: Ευρώπη και Μέση Ανατολή, Ασία και Ειρηνικός, Αμερική, Αφρική.
Στα Δ.Σ. των περιοχών αυτών μετέχουν εκπρόσωποι των αντίστοιχων εθνικών Β.Ε. μετά από εκλογική
διαδικασία. Βλ. Κωνσταντίνου, ό.π., σελ. 22.
151
"Service to all churches underpins the way we undertake our task". Ό.π. σελ. 22.
152
"As Bible Societies we seek to serve and strengthen - not usurp – the mission of the Church,
providing a neutral meeting point and common ground for collaboration in translation, research,
publishing, encounter and advocacy." Ό.π. σελ. 22.
Πρβλ. Dr. Bill Mitchell, UBS reborn? Scripture engagement in a glocalised world, σελ. 2.

51
B. Πρόσφατες εξελίξεις

Πράγματι, μέχρι σήμερα οι Η.Β.Ε. έχουν μεταφράσει τη Βίβλο ή ορισμένα βιβλία της
σε πάνω από 3.400 γλώσσες και διαλέκτους, με τη συνεργασία χιλιάδων καθηγητών
πανεπιστημίων και άριστων επιστημόνων και χρησιμοποιώντας σύγχρονα μέσα και
τεχνολογικό εξοπλισμό. Στόχος τους είναι να αποκτήσουν όλες οι φυλές της γης την
Αγία Γραφή στη γλώσσα τους και όλες οι ομάδες ανθρώπων να έχουν πρόσβαση
στο κείμενο της Βίβλου, να μπορούν να το διαβάσουν και να το κατανοήσουν. Έτσι
υπάρχει η Αγία Γραφή σε σύστημα Braille, για άτομα με προβλήματα όρασης,153 και
σε 40 από τις 400 νοηματικές γλώσσες που υπολογίζεται ότι υπάρχουν σήμερα, για
άτομα με προβλήματα ακοής.154 Δίκαια λοιπόν οι Η.Β.Ε. θεωρούνται και είναι «ο
μεγαλύτερος οργανισμός μετάφρασης, έκδοσης και διακίνησης της Αγίας Γραφής σε
όλο τον πλανήτη».155 Δραστηριοποιούνται επίσης και στον τομέα της εκπαίδευσης
με πρώτη προτεραιότητα την καταπολέμηση του αναλφαβητισμού,156 της
πρόληψης του ιού HIV του AIDS157 και της ανακούφισης από καταστροφές.158 Οι
παγκόσμιες συνδιασκέψεις των Η.Β.Ε. γίνονται κάθε 6 χρόνια, οπότε και τίθενται οι
στόχοι για το εγγύς μέλλον.159 Στην 8η Παγκόσμια Συνδιάσκεψη του 2010 που
πραγματοποιήθηκε στη Σεούλ της Κορέας, ο αριθμός των μετεχουσών στις Η.Β.Ε.

153
Βλ. https://www.unitedbiblesocieties.org/people-with-visual-disabilities/ (ανακτήθηκε 2/8/2019)
154
Βλ. https://www.unitedbiblesocieties.org/translation/translation-into-sign-languages/ (ανακτήθηκε
2/8/2019)
155
Φυλλάδιο: Ελληνική Βιβλική Εταιρία, 200 Χρόνια Παρουσίας και Προσφοράς στην Ελλάδα (1819 –
2019), ΕΒΕ, Αθήνα, 2019.
156
Βλ. https://www.unitedbiblesocieties.org/literacy/ (ανακτήθηκε 2/8/2019)
157
Βλ. https://www.unitedbiblesocieties.org/hiv-aids/ (ανακτήθηκε 2/8/2019)
158
"Bible Societies are reaching out to those in suffering, with more than 40 Bible Societies running
Bible-based trauma healing programs to try and help the thousands of people who have been
affected by war, violence, disease and poverty". Βλ. https://scottishbiblesociety.org/2016/06/ubs-
world-assembly-2016/ όπου και περισσότερες πληροφορίες. (ανακτήθηκε 2/8/2019)
159
https://www.unitedbiblesocieties.org/world-bible-leaders-assemble-create-blueprint-future/
(ανακτήθηκε 1/8/2019)

52
εθνικών Β.Ε. ήταν 146160 - σήμερα είναι 162 - και ο αριθμός των χωρών στις οποίες
υπάρχουν και δραστηριοποιούνται οι Η.Β.Ε. είναι πάνω από 200.161

Το 2016 έγινε η 9η και πιο πρόσφατη Παγκόσμια Συνδιάσκεψη στη Φιλαδέλφεια

των Η.Π.Α.,162 όπου έγινε απολογισμός του μέχρι τότε έργου των Η.Β.Ε. και τέθηκαν
οι στόχοι για την επόμενη εξαετία. Αξίζει να αναφέρουμε ότι από τις 7.000
γλώσσες που υπολογίζεται ότι υπάρχουν στον κόσμο, οι 2.935 έχουν ολόκληρη ή
τμήματα της Αγίας Γραφής, χάρη στο μεταφραστικό έργο των Η.Β.Ε. Υπολογίζεται
μάλιστα ότι οι Η.Β.Ε. εκπαιδεύοντας μεταφραστές οι οποίοι έχουν ως μητρική
γλώσσα τη γλώσσα - στόχο και χρησιμοποιώντας σύγχρονα μέσα, έχουν τη
δυνατότητα να μεταφράσουν την Καινή Διαθήκη σε 3,5 χρόνια και την Παλαιά σε
7.163

Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στη χρήση της νέας τεχνολογίας για τη διάδοση της Αγίας
Γραφής παγκοσμίως, καθώς οι σύγχρονες συσκευές επικοινωνίας που έχουν μπει
στην καθημερινότητα του ανθρώπου μπορούν να αποτελέσουν ένα άριστο μέσο
πρόσβασης στα κείμενα της Βίβλου. Η ψηφιακή βιβλιοθήκη της Βίβλου (Digital
Bible Library) είναι ένα αποθετήριο όπου βρίσκονται συγκεντρωμένες 1.408 πλήρεις
μεταφράσεις της Βίβλου σε ψηφιακή μορφή,164 σε 1.094 διαφορετικές γλώσσες.165
Γίνεται έτσι αμέσως κατανοητή η χρησιμότητα ενός τέτοιου εργαλείου τόσο για

160
Κωνσταντίνου, ό.π. σελ. 21, υποσημ. 7.
161
Για τον πλήρη κατάλογο των χωρών όπου υπάρχουν Β.Ε. οι οποίες είναι πλήρη μέλη των Η.Β.Ε. βλ.
https://www.unitedbiblesocieties.org/bible-societies/ (ανακτήθηκε 2/8/2019)
162
Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τους συμμετέχοντες και τα θέματα συζήτησης, βλ.
https://scottishbiblesociety.org/2016/06/ubs-world-assembly-2016/ (ανακτήθηκε 2/8/2019)
163
Βλ. Celebrating God’s blessings on Bible Society work.
https://vimeo.com/166143595 (ανακτήθηκε 2/8/2019)
164
Υπάρχουν 10 διαφορετικές εκδόσεις της Αγίας Γραφής στα ελληνικά, στις οποίες περιλαμβάνονται
το βυζαντινό κείμενο, η μετάφραση Βέλλα, το σημερινό κείμενο στα νέα ελληνικά, καθώς και οι
κριτικές εκδόσεις Nestle-Aland 28 και Septuagint Rahlfs-Hanhart. Βλ
https://thedigitalbiblelibrary.org/whats-inside/ (ανακτήθηκε 2/8/2019)
165
Βλ. https://www.unitedbiblesocieties.org/?s=digital+bible+library (ανακτήθηκε 2/8/2019) Πρβλ.
https://thedigitalbiblelibrary.org/whats-inside/ (ανακτήθηκε 2/8/2019)

53
έναν απλό αναγνώστη της Βίβλου, όσο και για έναν ερευνητή, εφόσον μπορεί
άμεσα να έχει πρόσβαση σε όποια έκδοση της Βίβλου επιθυμεί. Το έργο της
διανομής της Βίβλου έγινε επίσης απείρως ευκολότερο. Σύμφωνα μάλιστα με τα
στοιχεία του 2017, υπολογίζεται ότι το 20% των Αγίων Γραφών που διανεμήθηκαν
μέσα στο έτος, έγινε μέσω διαδικτύου (online).166

Επίσης, το 2015 βγήκε στην αγορά η πρώτη ηλεκτρονική εφαρμογή (application) της
Αγίας Γραφής. Με το πάτημα ενός κουμπιού, γρήγορα, εύκολα και χωρίς καμία
οικονομική επιβάρυνση, μπορεί οποιοσδήποτε και οπουδήποτε να έχει μπροστά
του τα βιβλικά κείμενα σε ποικίλες εκδόσεις. Σήμερα στην ιστοσελίδα των Η.Β.Ε.
υπάρχουν επτά διαφορετικές εφαρμογές της Βίβλου που απευθύνονται σε
διαφορετικές ηλικιακές ομάδες και καλύπτουν τις επιστημονικές ή καθημερινές
ανάγκες ανάγνωσης και μελέτης της Βίβλου.167 Έτσι παρέχεται η δυνατότητα
επαφής με τα κείμενα της Αγίας Γραφής σε μικρούς και μεγάλους αναγνώστες, σε
μορφή και γλώσσα κατάλληλη για τον καθένα. Παράλληλα, μέσω της σύγχρονης
αυτής ιστοσελίδας, αλλά και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, επιτυγχάνεται
συνεχής επαφή και ενημέρωση των νεότερων κυρίως ηλικιακών ομάδων που έχουν
κάποιου είδους πρόσβαση στο διαδίκτυο.

Τέλος, κάτι εντελώς ασυνήθιστο για μια ιστοσελίδα που ασχολείται με τη Βίβλο,
είναι τα κόμικς με περιεχόμενο από τα αγιογραφικά κείμενα. Ωστόσο, και αυτή η
μορφή τέχνης χρησιμοποιείται από τις Η.Β.Ε. προκειμένου να κάνουν τη Βίβλο
μέρος της καθημερινότητας του πιστού.168 Άλλωστε η απεικόνιση ιστοριών ή
γεγονότων της Βίβλου ως τεχνική μετάδοσης και κατανόησής τους, δεν είναι
άγνωστη στην παράδοση της Εκκλησίας. Η αγιογραφική τέχνη, σε φορητές εικόνες,
τοιχογραφίες ή ψηφιδωτά, αποτελεί παιδαγωγικό μέσο που διδάσκει και μορφώνει.
Κατά τον αείμνηστο καθηγητή Νίκο Νησιώτη, «στο βαθμό που οι εικόνες μας

166
Βλ. Scripture Distribution Report 2017: One in five Bibles distributed online.
https://www.unitedbiblesocieties.org/?s=digital+bible+library (ανακτήθηκε 2/8/2019)
167
https://www.unitedbiblesocieties.org/bible-apps/ (ανακτήθηκε 2/8/2019)
168
Βλ. https://www.unitedbiblesocieties.org/comics-by-dominique/ (ανακτήθηκε 2/8/2019)

54
μεταδίδουν μια βιβλική γνώση, μας υπενθυμίζουν το λόγο του Θεού. Η εικόνα
λοιπόν, μπορεί να χαρακτηριστεί ως ένα σιωπηλό κήρυγμα».169

Γ. Ηνωμένες Βιβλικές Εταιρίες και Ορθοδοξία

Ο Ορθόδοξος κόσμος από την πλευρά του, έχοντας μπροστά του μια τέτοια
πραγματικότητα, ένα δηλαδή παγκόσμιο οργανισμό που προσφέρει επιστημονικά
αξιόπιστες και γενικώς αποδεκτές μεταφράσεις της Βίβλου, σε καμία περίπτωση δε
θα μπορούσε να παραμείνει απλά θεατής, χωρίς να έχει λόγο σε ένα τέτοιο
μεταφραστικό έργο, το οποίο επιθυμούσε διακαώς και ο ίδιος. Οι Η.Β.Ε. άλλωστε,
έχοντας διασαφηνίσει την ταυτότητά τους ήδη από το 1980 (Παγκόσμια
Συνδιάσκεψη Chiang Mai), ως αδελφότητας που έργο της έχει την εξυπηρέτηση
όλων των εκκλησιών, είχε ήδη τείνει χείρα συνεργασίας προς την Ορθοδοξία.

Έτσι με πρωτοβουλία του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου ξεκίνησαν από

το 1998 επαφές με εκπροσώπους των Η.Β.Ε. με στόχο τη διερεύνηση ενδεχόμενης
συνεργασίας. Μια πρώτη συνάντηση των δύο πλευρών έγινε στο Φανάρι, στην έδρα
του Οικουμενικού Πατριαρχείου, από 3 έως 5 Οκτωβρίου 1998. Το επόμενο έτος,
από 1 έως 3 Φεβρουαρίου, συναντήθηκαν στη Λάρνακα της Κύπρου οι εκπρόσωποι
των Ορθοδόξων και Ανατολικών Εκκλησιών με τους Γενικούς Γραμματείς των
Εθνικών Β.Ε. της περιοχής Ευρώπης – Μέσης Ανατολής, και το ίδιο έτος, από 30
Σεπτεμβρίου έως 4 Οκτωβρίου, πραγματοποιήθηκε και άλλη συνάντηση μεταξύ
εκπροσώπων των Ορθοδόξων Εκκλησιών και των Η.Β.Ε., στο El Escorial της
Μαδρίτης στην Ισπανία.170

Στις συναντήσεις αυτές έγινε σαφής ο τρόπος προσέγγισης της Αγίας Γραφής από
πλευράς ορθοδόξου, ως ιερού βιβλίου «που ανήκει στην εκκλησία και ερμηνεύεται
από αυτή». Κατανοώντας αυτή την ιδιαιτερότητα, το Διοικητικό Συμβούλιο
Ευρώπης - Μέσης Ανατολής των Η.Β.Ε. (Europe and Middle East Fast Regional

169
Νησιώτης Ν., «Περί εικονογραφίας», Σύναξη 24 (1987) 107.
170
Βλ. Κωνσταντίνου, ό.π. σελ. 23.

55
Executive Committee – EUMEC) προχώρησε, το Μάρτιο του 2000, σε σύσταση μιας
“Ορθόδοξης Ομάδας Σχεδιασμού” (Orthodox Planning Group), μετά από εισήγηση
της οποίας προέκυψε, το Μάρτιο του επόμενου έτους, η τετραετούς θητείας
“Συντονιστική Επιτροπή Διαλόγου με την Ορθοδοξία” (Orthodox Dialogue
Coordinating Committee – ODCC).

Οι καρποί των εργασιών της εν λόγω επιτροπής φάνηκαν άμεσα. Πρώτα απ’ όλα η
επιτροπή κατέστησε σαφές ότι η πρακτική εκπόνησης μιας μετάφρασης εν αγνοία
της τοπικής Ορθοδόξου Εκκλησίας και συνάμα η εκ των υστέρων αίτηση για τη
συγκατάθεσή της, δεν αποτελούσε ορθό τρόπο συνεργασίας. Επιπροσθέτως ζήτησε
οι μεταφράσεις που θα είχαν ως αποδέκτες τους το Ορθόδοξο ποίμνιο να γίνονται
από τα κείμενα που η Ορθόδοξη Εκκλησία χρησιμοποιεί στη λατρεία της, δηλαδή το
λεγόμενο «βυζαντινό κείμενο»171 για την Καινή Διαθήκη, και τη μετάφραση των
Εβδομήκοντα (Ο΄) για την Παλαιά. Πράγματι τα αιτήματα αυτά εισακούστηκαν από
το Δ.Σ. των Η.Β.Ε. και τη μεν κριτική έκδοση του βυζαντινού κειμένου της Καινής
Διαθήκης ανέλαβε επιστημονική ομάδα του Πανεπιστημίου του Birmingham,172 τη
δε έκδοση της μετάφρασης της Παλαιάς Διαθήκης από το αρχαίο ελληνικό κείμενο

171
Ως «βυζαντινό κείμενο του 1904» ή «πατριαρχική έκδοση» του κειμένου της Κ.Δ. εννοείται το
κείμενο που ετοιμάστηκε και εκδόθηκε στο Πατριαρχικό Τυπογραφείο το 1904 και επανεκδόθηκε
το 1912 με ορισμένες διορθώσεις. Για το σκοπό αυτό εργάστηκε μια επιτροπή αποτελούμενη από
τον καθηγητή της Θεολογικής Σχολής Χάλκης, Ευάγγελο Αντωνιάδη, και τους μητροπολίτες Σάρδεων
Μιχαήλ Κλεόβουλο και Σταυρουπόλεως Απόστολο Χριστοδούλου. Η επιτροπή συγκέντρωσε 116
χειρόγραφα «Ευαγγελίων» και «Αποστόλων» της Κωνσταντινούπολης και του Αγίου Όρους,
προκειμένου να προετοιμάσει μια έκδοση της Κ.Δ. η οποία να περιλαμβάνει αποκατεστημένο το
αρχαίο κείμενο της εκκλησιαστικής παράδοσης της εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως, το οποίο
χρησιμοποιούνταν σε άπειρες παραλλαγές κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας. Καθώς η έκδοση
αυτή είχε αρκετές ατέλειες, θεωρήθηκε αναγκαίο να γίνει μια πιο σοβαρή και σύγχρονη
προσπάθεια για μια κριτική έκδοση της Κ.Δ. Βλ. Καραβιδόπουλος, Ιωάννης Δ. «Σκέψεις για μια
κριτική έκδοση της Καινής Διαθήκης στην Ορθόδοξη Εκκλησία», Βιβλικές μελέτες [Βιβλική
Βιβλιοθήκη 9]. Θεσσαλονίκη: Πουρναράς, 1995.
172
Έτσι το 2014 εκδόθηκε το κατά Ιωάννην ευαγγέλιο. Ωστόσο, η μεταφραστική αυτή προσπάθεια
δεν συνεχίστηκε, καθώς η Ορθόδοξη πλευρά θεώρησε ότι καλύπτεται από την ήδη υπάρχουσα
κριτική έκδοση του καθηγητή Αντωνιάδη. Τις προαναφερθείσες πληροφορίες λάβαμε από τον
Καθηγητή κ. Κωνσταντίνου σε συνέντευξη που μας παραχώρησε και γι’ αυτό τον ευχαριστούμε
θερμά.
Πρβλ. επίσης Καρακόλης Χρήστος, «Κριτικές εκδόσεις και μετάφραση της Καινής Διαθήκης»,
Πρακτικά Συνεδρίου: Η Μετάφραση της Βίβλου στην Εκκλησία και στην Εκπαίδευση, Αφιέρωμα στα
25 χρόνια από την έκδοση της Νέας Μετάφρασης της Καινής Διαθήκης στη Νεοελληνική Γλώσσα,
Σταθοκώστα Β. (επιμ), Αθήνα: ΕΒΕ, 2015, σελ. 27-37.

56
των Ο΄ είχε ήδη δρομολογήσει η Ελληνική Βιβλική Εταιρία σε συνεργασία με
καθηγητές των θεολογικών σχολών Αθηνών και Θεσσαλονίκης. 173

Η θητεία της Συντονιστικής Επιτροπής Διαλόγου με την Ορθοδοξία (ODCC) διήρκεσε

4 χρόνια, κατά τα οποία η εν λόγω επιτροπή δεν σταμάτησε να εργάζεται
πραγματοποιώντας συναντήσεις με διάφορες Ορθόδοξες Εκκλησίες και τους
ιεράρχες τους, και ετήσιες συνεδριάσεις της ολομέλειας (Ιούλιος 2001, Ιανουάριος
2002, Φεβρουάριος 2003, Μάρτιος 2004). Αποτέλεσμα αυτών των εργασιών υπήρξε
η συνάντηση εκπροσώπων των Η.Β.Ε. και Ορθοδόξων Εκκλησιών174, στη Λάρνακα
της Κύπρου, στις 9 – 10 Φεβρουαρίου 2004. Οι συμμετέχοντες τόνισαν την ανάγκη
συνεργασίας και συμμετοχής Ορθοδόξων μελών στις Β.Ε. χωρών με κυρίως
Ορθόδοξο πληθυσμό και έθεσαν το θέμα της προσηλυτιστικής δράσης ορισμένων
συνεργαζόμενων με τη Β.Ε. παρεκκλησιαστικών οργανώσεων εις βάρος του
Ορθοδόξου ποιμνίου. Παράλληλα υπέβαλαν το αίτημα της μετάφρασης μιας
σχολιασμένης Βίβλου με ερμηνείες Πατέρων της Εκκλησίας. Από τα παραπάνω
προκύπτει ότι πρόκειται για μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα οικουμενική συνεργασία
και διάλογο που διεξάγονται εξ αφορμής της Αγίας Γραφής μεταξύ της Ορθόδοξης
Εκκλησίας και των Η.Β.Ε. με σκοπό την ενίσχυση του ευαγγελισμού και της
ιεραποστολής.175

Πράγματι, το πρόβλημα του προσηλυτισμού φαίνεται ότι ελήφθη σοβαρά υπόψη

και αναγνωρίστηκε ως αγκάθι στις σχέσεις των Η.Β.Ε. με την Ορθοδοξία, γι’ αυτό και
στην αμέσως επόμενη συνάντησή του το Δ.Σ. Ευρώπης – Μέσης Ανατολής πήρε την
εξής πολύ σημαντική απόφαση: «Το Δ.Σ. της περιοχής αναγνωρίζει τις εντάσεις που

173
Βλ. Κωνσταντίνου, ό.π. σελ. 24.
174
Εκπροσωπώντας την Ορθόδοξη πλευρά συμμετείχαν ο σεβασμιότατος μητροπολίτης Σασσίμων κ.
Γεννάδιος ως εκπρόσωπος του Οικουμενικού Πατριαρχείου, ο σεβασμιότατος μητροπολίτης
Ιωαννουπόλεως κ. Σεραφείμ ως εκπρόσωπος του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας,, ο θεοφιλέστατος
επίσκοπος Πύργου κ. Ιωάννης ως εκπρόσωπος του Πατριαρχείου Αντιοχείας, ο σεβασμιότατος
αρχιεπίσκοπος Κωνσταντίνης κ. Αρίσταρχος ως εκπρόσωπος του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων, ο
θεοφιλέστατος επίσκοπος Τριμυθούντος κ. Βασίλειος ως εκπρόσωπος της Εκκλησίας της Κύπρου, ο
σεβασμιότατος μητροπολίτης Δημητριάδος κ. Ιγνάτιος ως εκπρόσωπος της Εκκλησίας της Ελλάδας
και ο θεοφιλέστατος επίσκοπος Φιλομηλίου κ. Ηλίας ως εκπρόσωπος της Εκκλησίας της Αλβανίας.
Βλ. Κωνσταντίνου, ό.π. σελ. 25.
175
Πρβλ. Σταθοκώστα, Ορθόδοξη Θεολογία και Οικουμένη, σελ.13.

57
μπορεί να προκύψουν όταν ορισμένες Βιβλικές Εταιρίες συνεργάζονται με
παρεκκλησιαστικές176 οργανώσεις, οι οποίες ενδεχομένως δεν συμμερίζονται το
ήθος και την ταυτότητα της αδελφότητας (των Η.Β.Ε.) ... Αναγνωρίζοντας αυτήν την
πιθανή δυσκολία, το Δ.Σ. επιθυμεί να συστήσει στις Βιβλικές Εταιρίες να είναι
ιδιαίτερα προσεκτικές όταν κλείνουν συμφωνίες με παρεκκλησιαστικές οργανώσεις
οι οποίες ενδεχομένως αναλαμβάνουν δράσεις που στοχεύουν στο να παρασύρουν
ανθρώπους, ώστε να αλλάξουν την εκκλησιαστική τους ένταξη, προκειμένου να
διασφαλιστεί ότι τέτοιες συμφωνίες δεν θα υπονομεύουν την ικανότητά τους να
υπηρετούν όλες τις Εκκλησίες».177

Η αναγνώριση αυτή του προβλήματος του προσηλυτισμού και η σύσταση από

πλευράς Η.Β.Ε. προς όλες τις εθνικές Β.Ε. υπήρξε αποφασιστικής σημασίας για τις
μετέπειτα σχέσεις μεταξύ Η.Β.Ε. και Ορθοδοξίας. Το επόμενο βήμα ήταν η σύνταξη
ενός Μνημονίου Συνεργασίας (Memorandum of Understanding - MoU) μεταξύ των
δύο πλευρών. Το έργο αυτό ανέλαβαν, για λογαριασμό των Η.Β.Ε., η "Επιτροπή
Σχέσεων με τις Ορθόδοξες Εκκλησίες" (Committee on Relationships with Orthodox
Churches - CROC), η οποία το Μάρτιο του 2005 αντικατέστησε τη Συντονιστική
Επιτροπή Διαλόγου με την Ορθοδοξία" (Orthodox Dialogue Coordinating Committee
- ODCC), και για λογαριασμό των Ορθοδόξων Εκκλησιών, μια αντίστοιχη επιτροπή

176
Πρόκειται ουσιαστικά για ομάδες πιστών που συνασπίζονται γύρω από κάποιον ηγέτη ή και
πνευματικό και διακατέχονται από πνεύμα ζηλωτισμού που συνήθως οδηγεί σε ακρότητες, ή και
φαρισαϊσμού. Ενώ δεν διαφωνούν σε δογματικά θέματα, εντούτοις θεωρούν ότι μόνο αυτοί
κατέχουν και διαφυλάττουν ανόθευτη την πίστη, λειτουργώντας στην πραγματικότητα
αντιεκκλησιαστικά. Δημιουργούν έτσι αντίπαλες ομάδες βλάπτοντας την εκκλησιαστική ενότητα.
Αυτονόητο είναι λοιπόν ότι τέτοιου είδους οργανώσεις είναι κατ’ επέκταση και εχθροί της
οικουμενικής κίνησης. Για περισσότερα για τις παρεκκλησιαστικές οργανώσεις στην Ελλάδα βλ.
Γιανναράς, Χρήστος. Καταφύγιο ιδεών: μαρτυρία. Αθήνα: Δόμος, 1988. Γουσίδης, Αλέξανδρος Χρ. Οι
Χριστιανικές οργανώσεις: η περίπτωση της αδελφότητος Θεολόγων η "Ζωή" ; κοινωνιολογική
προσέγγιση. 2η έκδοση ανανεωμένη. Θεσσαλονίκη: Πουρναράς, 1993.
177
The Area Board recognised the tensions that may arise when Bible Societies engage in partnership
with para-church organisations who may not share the fellowship’s ethos and identity ... Recognising
this potential difficulty the Area Board wished to advise Bible Societies to take particular care in
entering into partnership agreements with para-church organisations who may engage in coercive
activity aimed at inducing people to change their Church affiliation, in order to ensure that such
agreements do not undermine their ability to be of serve to all the Churches…As an organisation
whose purpose statement commits it to serve all the Churches, the UBS cannot associate itself with
any coercive activity of para-church organisations aimed at having people change their Church
affiliations». Βλ. Κωνσταντίνου, ό.π. σελ. 27.

58
της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και των Αρχαίων Ανατολικών Ορθοδόξων
Εκκλησιών. Μετά τη σύνταξη του μνημονίου ακολούθησε μια σειρά συναντήσεων
προκειμένου να επιτευχθεί συμφωνία επί του τελικού κειμένου του μνημονίου. Έτσι
το Νοέμβριο του 2010 πραγματοποιήθηκε συνάντηση στην Αγία Νάπα της
Κύπρου178 και τον Οκτώβριο του 2016 στο Παραλίμνι, επίσης στην Κύπρο,179 για να
υπογραφεί τελικά το μνημόνιο στις 29 Σεπτεμβρίου του 2018 στο Etchmiadjin της
Αρμενίας.

Το ιστορικής σημασίας αυτό συνέδριο έλαβε χώρα από τις 27 Σεπτεμβρίου έως τη 1
Οκτωβρίου στην έδρα του Καθολικάτου της Αρμενίας στην Ιερά Μονή του
Etchmiadjin, με συμμετοχή κληρικών και θεολόγων, εκπροσώπων της Ανατολικής
Ορθόδοξης Εκκλησίας και των Αρχαίων Ανατολικών Ορθοδόξων Εκκλησιών από τη
μια, και των Ηνωμένων Βιβλικών Εταιριών από την άλλη.180 Το θέμα του συνεδρίου
ήταν «Η Αγία Γραφή σε ένα μεταβαλλόμενο Κόσμο», ενώ οι τίτλοι των επιμέρους
εισηγήσεων ήταν οι εξής: «Ο ρόλος και η θέση της Αγίας Γραφής στη ζωή της
Εκκλησίας», «Η θεοπνευστία της Αγίας Γραφής», «Η θέση της Βίβλου σε ένα
εκκοσμικευμένο κόσμο και υπό τη σκιά των σύγχρονων διώξεων των χριστιανών»,
«Οι μεταφράσεις των Ηνωμένων Βιβλικών Εταιριών», «Η αποστολή, το όραμα και οι
αξίες των Ηνωμένων Βιβλικών Εταιριών, και το ενδιαφέρον τους να υπηρετήσουν
όλες τις Εκκλησίες» και «Προκλήσεις και ευκαιρίες της ψηφιακής εποχής».181 Το
τελικό κείμενο του μνημονίου Memorandum of Understanding and Collaboration
between the Eastern Orthodox Church, the Oriental Orthodox Churches and the
178
Βλ. Κωνσταντίνου, ό.π. σελ. 26.
179
Από τις 19 έως τις 22 Οκτωβρίου. Βλ. Ομιλία του Σεβ. Μητροπολίτου Δημητριάδος κ. Ιγνατίου
στην «Ομιλία στην Εκδήλωση για τα 200 χρόνια παρουσίας της E.Β.Ε. στην Ελλάδα με τίτλο: Αγία
Γραφή Πρό(σ)κληση ενότητας», Αθήνα: Μέγαρο Μουσικής 19/6/2019.
https://www.youtube.com/watch?v=usuVe1Yk3uw (ανακτήθηκε 5/8/2019)
180
Βλ. https://hellenicbiblesociety.gr/blog/2018/10/07/memorandum-understanding/ (ανακτήθηκε
5/8/2019)
181
‘The role and the place of Holy Scripture in the life of the Church,’ ‘The inspiration of the Holy
Scripture,’ ‘The place of the Bible in a secularised world and in contexts of persecution,’ ‘UBS Bible
translations,’ ‘The mission, vision and values of the UBS as it seeks to serve all churches,’ and
‘Challenges and opportunities of the digital age.’ Βλ.
https://www.oikoumene.org/en/resources/documents/other-meetings/communique-international-
conference-on-the-holy-scripture-in-a-changing-world (ανακτήθηκε 5/8/2019)

59
United Bible Societies παρουσιάστηκε στις 29 Σεπτεμβρίου και υπογράφηκε από
τους συμπροέδρους της Μόνιμης Επιτροπής: Σεβασμιότατο Μητροπολίτη
Σασσίμων, Καθηγητή Δρ. Γεννάδιο,182 τον Σεβασμιότατο Μητροπολίτη Δαμιέττης
Καθηγητή Δρ. Μπισόι,183 και τον Γενικό Διευθυντή των Η.Β.Ε., κ. Μάικλ Περό.184
Σύμφωνα με αυτό, τα συμβαλλόμενα μέρη «αναγνωρίζουν από κοινού την Αγία
Γραφή ως θεόπνευστη (Β΄ Τιμ 3:16), αναγνωρίζουν τον οικουμενικό χαρακτήρα της
θείας αποκάλυψης και την ανάγκη όλου του κόσμου για το ζωογόνο μήνυμα της
Αγίας Γραφής» (Σύμφωνο Συνεργασίας παρ. 2.3).185 Ως εκ τούτου, αναγνωρίζουν
επίσης την «ανάγκη συνεργασίας με σκοπό τη διάδοση της Αγίας Γραφής,
λαμβάνοντας υπόψη τις πολιτισμικές ιδιαιτερότητες κάθε ομάδας ή τόπου».186
Επίσης, οι Η.Β.Ε. από την πλευρά τους, «δεσμεύονται για ικανή εκπροσώπηση των
Ορθοδόξων Εκκλησιών στα διοικητικά όργανα και το προσωπικό των τοπικών Β.Ε.»
Παράλληλα, η Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία και οι Αρχαίες Ανατολικές Ορθόδοξες
Εκκλησίες, από τη δική τους πλευρά, «αναγνωρίζουν το έργο των Η.Β.Ε. εκεί όπου οι
χριστιανοί διώκονται και δεσμεύονται να συνδράμουν στο έργο των Β.Ε. σε
περιοχές όπου ασκείται οποιαδήποτε μορφή βίας, κοινωνικής αδικίας και επικρατεί
η φτώχια».187

Μετά από τις τελευταίες αυτές εξελίξεις εγκαινιάστηκε μια νέα εποχή στις σχέσεις
των Η.Β.Ε. και των Ορθοδόξων Εκκλησιών και παρουσιάστηκαν νέες δυνατότητες

182
HE Metropolitan, Prof Dr Gennadios of Sassima,Co-Chairman of the Permanent Committee.
183
HE Metropolitan, Prof Dr Bishoy of Damietta, Co-Chairman of the Permanent Committee.
184
Mr Michael Perreau, General Director of the United Bible Societies.
185
‘The Eastern Orthodox Church, the Oriental Orthodox Churches and the UBS jointly regard the Holy
Scripture as “inspired by God” (2 Timothy 3:16), affirm the universal character of the Divine
Revelation and the need of the entire world for the life-giving message of the Holy Bible’ (MoU,
paragraph 2.3). Βλ. https://hellenicbiblesociety.gr/blog/2018/10/07/memorandum-understanding/
(ανακτήθηκε 5/8/2019)
186
Βλ. Ομιλία του Σεβ, Μητροπολίτου Δημητριάδος κ. Ιγνατίου στην «Ομιλία στην Εκδήλωση για τα
200 χρόνια παρουσίας της E.Β.Ε. στην Ελλάδα με τίτλο: Αγία Γραφή Πρό(σ)κληση ενότητας», Αθήνα:
Μέγαρο Μουσικής 19/6/2019. https://www.youtube.com/watch?v=usuVe1Yk3uw (ανακτήθηκε
5/8/2019)
187
Ό.π.

60
συνεργασίας. Έτσι οι Ορθόδοξες Εκκλησίες έχουν ένα πολύτιμο σύμμαχο όσον
αφορά στη μετάφραση και έκδοση των βιβλικών κειμένων, για οποιεσδήποτε
λειτουργικές, κατηχητικές, ποιμαντικές, πνευματικές, ιεραποστολικές ή άλλες
ανάγκες τους. Ιδιαίτερα για τις χώρες που δεν διαθέτουν την Αγία Γραφή στη
γλώσσα τους, π.χ. αυτές που προέκυψαν από τη διάλυση της Πρώην Σοβιετικής
Ένωσης και της πρώην Γιουγκοσλαβίας188 ή τις κοινότητες που δημιουργούνται από
την ορθόδοξη ιεραποστολική δράση, οι Β.Ε. αποτελούν τον πλέον αξιόπιστο
οργανισμό, ο οποίος με την πολύχρονη πείρα του και το επιστημονικό δυναμικό
του, είναι σε θέση να μεταφράσει τη Βίβλο σε οποιαδήποτε γλώσσα ή διάλεκτο του
πλανήτη. Αλλά και για χώρες με παραδοσιακά Ορθόδοξο πληθυσμό, οι οποίες
διαθέτουν την Αγία Γραφή σε αρκετές μορφές της γλώσσας τους, όπως η Ελλάδα, οι
λειτουργικές και λοιπές προαναφερθείσες ανάγκες δε σταματούν να υφίστανται.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η έκδοση από την Ελληνική Βιβλική Εταιρία, μετά
από σχετική αίτηση της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδας, του
"Εκλογαδίου",189 του "Προφητολογίου"190 και του "Ψαλτηρίου"191, τριών βιβλίων
που περιέχουν τα λειτουργικά κείμενα που χρησιμοποιούνται στη λατρεία της
Ορθόδοξης Εκκλησίας, με παράλληλη μετάφραση στη δημοτική.

Φαίνεται λοιπόν από όλα τα προαναφερθέντα, ότι στο πλαίσιο αυτής της επαφής
των αρμοδίων οργάνων των Η.Β.Ε. (π.χ. "Επιτροπή Σχέσεων με τις Ορθόδοξες
Εκκλησίες " – CROC) με την Ορθόδοξη πλευρά, διεξάγεται οικουμενικός διάλογος
και μάλιστα ουσιαστικός. Οι αλλεπάλληλες συναντήσεις των δύο μερών, δείχνουν
αν μη τι άλλο, αλληλοσεβασμό και διάθεση συνεργασίας. Αυτό όμως που έχει
ιδιαίτερη σημασία για την Ορθόδοξη πλευρά είναι ότι όλα τα αιτήματα τα οποία
πρόβαλαν οι Ορθόδοξοι αντιπρόσωποι, όχι μόνο λήφθηκαν σοβαρά υπόψη από

188
Βλ. Κωνσταντίνου, ό.π. σελ. 27.
189
Η έκδοση αυτή περιλαμβάνει το κείμενο και τη μετάφραση των λειτουργικών αναγνωσμάτων της
Καινής Διαθήκης.
190
Το "Προφητολόγιο" περιλαμβάνει το αρχαίο κείμενο των Ο΄ και τη μετάφραση στη δημοτική των
λειτουργικών αναγνωσμάτων από την Παλαιά Διαθήκη.
191
Το "Ψαλτήριο" περιέχει το κείμενο και τη μετάφραση των ψαλμών που χρησιμοποιούνται στην
ορθόδοξη λατρεία. Περισσότερα για τις εκδόσεις αυτές της Ε.Β.Ε. βλ. κεφ. 4.Β της παρούσας
εργασίας.

61
πλευράς Η.Β.Ε., αλλά και ικανοποιήθηκαν. Ζήτησαν λοιπόν να γίνονται μεταφράσεις
των ιερών κειμένων που η Ορθόδοξη Εκκλησία χρησιμοποιεί στη λατρεία της (το
βυζαντινό κείμενο για την Κ.Δ. και των Ο΄ για την Π.Δ.) και εισακούστηκαν. Έθεσαν
το πρόβλημα του προσηλυτισμού και επ’ αυτού τέθηκαν όρια. Υπέβαλαν το αίτημα
για μια μετάφραση της Βίβλου με Πατερική ερμηνεία και έγινε δεκτό. Εργάστηκαν
για την υπογραφή ενός μνημονίου ισότιμης συνεργασίας μεταξύ Η.Β.Ε. και
Ανατολικών Ορθοδόξων Εκκλησιών και το πέτυχαν. Για το αποτέλεσμα αυτό
εργάστηκαν τα στελέχη των ΗΒΕ και κυρίως οι Ορθόδοξοι εκπρόσωποι σε αυτά.
Όλες αυτές οι εξελίξεις κατά την τελευταία εικοσαετία, από το 1998 μέχρι σήμερα,
δείχνουν ότι έγιναν κάποια πολύ σημαντικά βήματα προς την κατεύθυνση της
συνεργασίας των Εκκλησιών γενικότερα και επιτρέπουν την ύπαρξη αισιόδοξου
φρονήματος για το μέλλον των οικουμενικών σχέσεων.

Δ. Ηνωμένες Βιβλικές Εταιρίες και Ρωμαιοκαθολικισμός

Από πλευράς Καθολικισμού, το άνοιγμα προς τις Η.Β.Ε. είχε γίνει αρκετά νωρίτερα,
το 1964 οπότε και πραγματοποιήθηκε η Β΄ Βατικανή Σύνοδος σχετικά με τη Θεία
Αποκάλυψη. Η Δογματική Διάταξη της Συνόδου, γνωστή ως «Dei Verbum», ορίζει τα
εξής: «Είναι απαραίτητο οι πιστοί να έχουν πρόσβαση στην Αγία Γραφή. Για το λόγο
αυτό η Εκκλησία από τις απαρχές της αποδέχτηκε ως δική της την αρχαία ελληνική
μετάφραση γνωστή ως μετάφραση των Εβδομήκοντα, και εκτιμά πάντα τις
υπόλοιπες ανατολικές μεταφράσεις της Αγίας Γραφής και τις λατινικές, ιδιαίτερα τη
λεγόμενη Βουλγάτα. Εφόσον, όμως, ο λόγος του Θεού πρέπει να είναι πάντοτε στη
διάθεση όλων, η Εκκλησία με μητρικό ενδιαφέρον φροντίζει να γίνονται κατάλληλες
και ορθές μεταφράσεις στις διάφορες γλώσσες, κατά προτίμηση απευθείας από το
πρωτότυπο κείμενο των ιερών βιβλίων. Και αν δοθεί η ευκαιρία, και οι
εκκλησιαστικές αρχές το εγκρίνουν, ώστε οι μεταφράσεις αυτές να γίνουν σε
συνεργασία με αποσχισμένους αδελφούς, θα μπορούν όλοι οι χριστιανοί να τις
χρησιμοποιούν».192 Τρία χρόνια αργότερα, το 1968, καθορίστηκαν και οι «Οδηγίες

192
Dei Verbum 22 : Necessità di traduzioni appropriate e corrette 22. È necessario che i fedeli
abbiano largo accesso alla sacra Scrittura. Per questo motivo, la Chiesa fin dagli inizi fece sua
l'antichissima traduzione greca del Vecchio Testamento detta dei Settanta, e ha sempre in onore le
altre versioni orientali e le versioni latine, particolarmente quella che è detta Volgata. Poiché, però, la

62
για τη Διομολογιακή Συνεργασία στη Μετάφραση της Βίβλου» (Guidelines for
Interconfessional Cooperation in Translating the Bible).193

Το αμέσως επόμενο έτος, στις 16 Απριλίου του 1969, και μετά από αλλεπάλληλες
εσωτερικές διεργασίες,194 ιδρύθηκε και η «Παγκόσμια Ομοσπονδία για τη Βιβλική
Αποστολή» (World Catholic Federation for the Biblical Apostolate - WCFBA), η οποία
το 1990 μετονομάστηκε σε «Καθολική Βιβλική Ομοσπονδία» (Catholic Biblical
Federation - CBF). Σύμφωνα με την επίσημη ιστοσελίδα της ομοσπονδίας (https://c-
b-f.org), αυτή ιδρύθηκε με σκοπό «να διεκπεραιώσει τις προτάσεις της Β΄
Βατικανής Συνόδου, όσον αφορά στη Βίβλο, και να βοηθήσει τους επισκόπους να
εκπληρώσουν την αποστολή τους, τη διάδοση του Λόγου του Θεού σε όλους τους
πιστούς». Το έργο αυτό μπορεί να γίνει με τη μετάφραση, έκδοση και διανομή της
Βίβλου σε Καθολικό και διομολογιακό επίπεδο.195 Μέχρι σήμερα η CBF αποτελεί
θεσμό της Καθολικής Εκκλησίας που ασχολείται με τη βιβλική διδασκαλία που
επιτελείται από πλευράς των ποιμένων της και συνεργάζεται στενά με το
«Ποντιφικικό Συμβούλιο για την Προώθηση της Χριστιανικής Ενότητας» (Pontifical
Council for Promoting Christian Unity).196

parola di Dio deve essere a disposizione di tutti in ogni tempo, la Chiesa cura con materna
sollecitudine che si facciano traduzioni appropriate e corrette nelle varie lingue, di preferenza a
partire dai testi originali dei sacri libri. Se, per una ragione di opportunità e col consenso dell'autorità
della Chiesa, queste saranno fatte in collaborazione con i fratelli separati, potranno essere usate da
tutti i cristiani. (Μεταφραστική απόδοση στα ελληνικά δική μας)
Βλ.http://www.vatican.va/archive/hist_councils/ii_vatican_council/documents/vat-
ii_const_19651118_dei-verbum_it.html (ανακτήθηκε 10/8/2019) Πρβλ. Κωνσταντίνου, ό.π. σελ. 28
193
Για το πλήρες αναθεωρημένο κείμενο του 1987, βλ.
http://www.vatican.va/roman_curia/pontifical_councils/chrstuni/general-
docs/rc_pc_chrstuni_doc_19871116_guidelines-bible_en.html (ανακτήθηκε 10/8/2019)
194
Σχετικά με την ιστορία του CBF, βλ. https://c-b-f.org/en/Who-we-are/History (ανακτήθηκε
10/8/2019)
195
It promotes, encourages and supports the translation, production and distribution of the Bible at
Catholic and interconfessional levels. Για περισσότερα σχετικά με τους σκοπούς και τους στόχους της
CBF που περιγράφονται στο άρθρο 9 του καταστατικού της, βλ. https://c-b-f.org/en/Who-we-
are/Mission (ανακτήθηκε 10/8/2019)
Για το πλήρες καταστατικό της CBF, βλ. https://c-b-f.org/en/Who-we-are/Constitution/English
(ανακτήθηκε 10/8/2019)
196
Βλ. Κωνσταντίνου, ό.π. σελ. 29.

63
Σύμφωνα με όλα τα παραπάνω φαίνεται πως η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία έφτιαξε
τις δικές της δομές, οι οποίες όμως είχαν παρόμοιους στόχους με αυτούς των
Η.Β.Ε. Έτσι, καθώς ο σκοπός και των δύο πλευρών ήταν κοινός, η διάδοση δηλαδή
του Λόγου του Θεού,197 ήταν επιθυμητή η ανάπτυξη συνεργασίας μεταξύ τους.
Κατά συνέπεια οι ιδρυτές της CBF επεδίωξαν εξαρχής συνεργασία με τις Η.Β.Ε.
Από την πλευρά τους οι Η.Β.Ε. ανταποκρίθηκαν θετικά σε αυτή την πρόσκληση.
Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι στην Εκδοτική Επιτροπή των Επιστημονικών
Εκδόσεων των Η.Β.Ε. (Scholarly Editions Editorial Committee) μετέχει και επίσημα
ορισμένος εκπρόσωπος της Καθολικής Εκκλησίας. Επίσης υπάρχει καθολικός
ιερέας ως σύμβουλος μεταφράσεων των Η.Β.Ε. Επιπροσθέτως από το 2004, το
Παγκόσμιο Διοικητικό Συμβούλιο των Η.Β.Ε. έχει θεσπίσει ειδική θέση συνδέσμου
με το Βατικανό (Vatican Liaison Officer).198 Ως επιστέγασμα αυτής της συνεργασίας
και της συνεχούς βελτίωσης των σχέσεων, στη ΙΒ΄ Τακτική Συνδιάσκεψη της
Συνόδου των Επισκόπων της Καθολικής Εκκλησίας, το 2008, με θέμα: «Ο Λόγος του
Θεού στη ζωή και την αποστολή της Εκκλησίας», όπου συμμετείχε και
αντιπροσωπεία των Η.Β.Ε., υπογράφτηκε Σύμφωνο Συνεργασίας μεταξύ των δύο
μερών.199 Αποτέλεσμα αυτής της συμφωνίας ήταν η ανάληψη δεκάδων
μεταφραστικών προγραμμάτων από τις Η.Β.Ε. σε συνεργασία με την Καθολική
Εκκλησία. Επίσης οι εκδόσεις της Βίβλου που έχουν ως αποδέκτες τους το Καθολικό
ποίμνιο, περιέχουν τα ιερά βιβλία ταξινομημένα σύμφωνα με τον κανόνα της
Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας και οι σημειώσεις που υπάρχουν είναι επίσης
σύμφωνες με την Καθολική διδασκαλία και παράδοση. Τέλος το πρόγραμμα “May

197
Πρβλ. π. Σεβαστιανός Φρέρης, «Ο λαός του Θεού και οι λαοί του κόσμου: Σκέψεις στο Μκ. 16,15
(με αναφορά στο Ησ.11,10-12 και σχετικές αποφάσεις της Β΄ Βατικανής Συνόδου)», Πρακτικά
ου
Συνεδρίου: Το Διάταγμα της Ανεξιθρησκίας του 313μ.Χ. και το αίτημα του 21 αιώνα για καταλλαγή:
Ο ρόλος της Αγίας Γραφής στην ειρηνική συμβίωση των ετεροτήτων, Σταθοκώστα Β. (επιμ), Αθήνα;
ΕΒΕ, 2014 , σελ. 57-62.
Επίσης fr. Rosario Scognamiglio, «Νέες προοπτικές της Βίβλου μετά τη Β΄ Βατικανή Σύνοδο: Η
ερμηνευτική του διαλόγου», στα Πρακτικά του ίδιου συνεδρίου, σελ. 138-148.
198
Βλ. Κωνσταντίνου, ό.π. σελ. 29, υποσημ. 24.
199
«Το Σύμφωνο Συνεργασίας υπογράφτηκε από πλευράς U.B.S. από τον τότε Πρόεδρο του
Παγκόσμιου Διοικητικού Συμβουλίου Revd Gerrit Kritzinger και τον Γενικό Γραμματέα των UBS Revd
Dr A. Miller Milloy και από καθολικής πλευράς από τον Πρόεδρο της CBF, Monsignor Vincenzo Paglia
και από τον Γενικό Γραμματέα της CBF, Alexander Schweitzer» Βλ. Κωνσταντίνου, ό.π. σελ. 30,
υποσημ. 25.

64
they be One” που πραγματοποιείται στις Φιλιππίνες με τη συνεργασία της εθνικής
Β.Ε. και της Επισκοπικής Συνόδου της Καθολικής Εκκλησίας, και έχει ως στόχο τη
διανομή 1.000.000 αντιτύπων της Βίβλου σε διάστημα πέντε ετών σε φτωχές
οικογένειες, αποτελεί ένα λαμπρό παράδειγμα συνεργασίας μιας τοπικής Β.Ε. και
της Καθολικής Εκκλησίας.200

Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία λοιπόν, έχει τα δικά της όργανα και τους δικούς της
θεσμούς μέσω των οποίων επιχειρεί να φέρει το λόγο του Θεού σε όλο τον κόσμο.
Ωστόσο μετέχει ενεργά και στο έργο των Βιβλικών Εταιριών, έχοντας εκπροσώπους
της σε ειδικές επιτροπές των Η.Β.Ε. και συνεργαζόμενη με αυτές όπου είναι
δυνατό. Το σχετικό μνημόνιο συνεργασίας μάλιστα προέκυψε μια δεκαετία
νωρίτερα (2008) από το αντίστοιχο μεταξύ των Ορθοδόξων Εκκλησιών και των
Η.Β.Ε. (2018).

Στον ελλαδικό χώρο η Ελληνική Βιβλική Εταιρία, με σκοπό να εξυπηρετήσει τις

ανάγκες της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας της Ελλάδας,201 εξέδωσε το 2008 την
Καινή Διαθήκη για το Καθολικό ποίμνιο - πρωτότυπο κείμενο και μετάφραση στη
δημοτική - με πρόλογο της Καθολικής Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Ελλάδος. Το ίδιο
έτος, το οποίο υπήρξε αφιερωμένο στον απόστολο Παύλο, εκδόθηκε ένα
πολύγλωσσο τεύχος τιτλοφορούμενο «ο απόστολος Παύλος στην Ελλάδα», που
περιλάμβανε τα κεφάλαια 16 έως 20 των Πράξεων των Αποστόλων.202 Επίσης, για
τα λειτουργικά έτη 2009, 2010 και 2011 εκδόθηκε εγχειρίδιο με τα ευαγγελικά
αναγνώσματα της Κυριακής τα οποία χρησιμοποιεί στη λατρεία της η Καθολική
Εκκλησία. Τα αναγνώσματα αυτά συνοδεύονται από τη lectio divina (θεία
ανάγνωση), που είναι ένας τρόπος ανάγνωσης της Αγίας Γραφής μέσα σε κλίμα

200
Βλ. Κωνσταντίνου, ό.π. σελ. 30.
201
Για μια εκτενέστερη αναφορά στην προσφορά της ΕΒΕ προς την Καθολική Εκκλησία βλ. κεφ. 4.Γ.2
της παρούσας εργασίας.
202
Βλ. Χατζηγιάννης Μιχαήλ, «Τελευταίες Εξελίξεις (1995 - 2019)», ομιλία στην εορταστική
εκδήλωση της Ε.Β.Ε. για τα 200 χρόνια της Βιβλικής Εταιρίας στην Ελλάδα με θέμα: Ο Λόγος που
μένει στον Αιώνα, Αθήνα: Auditorium, 4/3/2019.
https://www.youtube.com/watch?v=0GbOH-1HNwU

65
προσευχής και ακολουθείται από την Καθολική Εκκλησία σε διάφορες χώρες.203
Από πλευράς των Καθολικών της Ε.Β.Ε., αν και το ποσοστό των Καθολικών μελών
είναι μικρό, η προσφορά τους είναι μεγάλη και η συνεργασία απόλυτα αρμονική.204

Ε. Προοπτικές στις σχέσεις μεταξύ Ηνωμένων Βιβλικών Εταιριών και

Εκκλησιών

Είναι λοιπόν αδιαμφισβήτητο το γεγονός ότι έχουν γίνει σημαντικά βήματα από
πλευράς των Η.Β.Ε και των Εκκλησιών προς την επίτευξη του κοινού τους στόχου,
που δεν είναι άλλος από το να καταστήσουν το Λόγο του Θεού προσβάσιμο σε
όλο τον κόσμο. Τα μνημόνια συνεργασίας που προαναφέρθηκαν, αποτελούν απτές
αποδείξεις του γεγονότος αυτού.

Μετά την ανάπτυξη συνεργασίας με καθεμία από τις χριστιανικές ομολογίες

χωριστά, το επόμενο βήμα ήταν ο συντονισμός όλων αυτών των παραγόντων μαζί,
με σκοπό τη μεταξύ τους επικοινωνία και συνεργασία. Κινούμενο προς την
κατεύθυνση αυτή το Παγκόσμιο Διοικητικό Συμβούλιο των Η.Β.Ε. θέσπισε το 2009
μια νέα επιτροπή επ’ ονόματι “Church Relations Committee”,205 η οποία έχει ως
έργο της την «επιτήρηση, προώθηση και ανάπτυξη των σχέσεων των Η.Β.Ε. με όλες
τις χριστιανικές Εκκλησίες, το συντονισμό των εργασιών των ομάδων, των
αντιπροσωπειών ή των ατόμων που διορίζονται για την προώθηση των σχέσεων
αυτών (π.χ. Vatican Liaison Officer, Committee for Relationships with Orthodox
Churches), καθώς και τη διασφάλιση του οικουμενικού χαρακτήρα των Η.Β.Ε. »206

203
Ελληνική Βιβλική Εταιρία. Ευαγγελικά Αναγνώσματα Κυριακής με Θεία Ανάγνωση. Αθήνα: Ε.Β.Ε.,
2009.
204
Την εντύπωση αυτή αποκομίσαμε στη συνάντησή μας με τον π. Σεβαστιανό Φρέρη, υπεύθυνο της
βιβλιοθήκης των Ιησουιτών και μέλος της ΕΒΕ επί σειρά ετών.
205
Τα μέλη της Επιτροπής από το Μάιο 2009 ως τον Απρίλιο 2011 ήταν οι: Robert Wiebusch
(Chairman), Miltiadis Konstantinou, Cornelio Midence, Vincenzo Paglia, Christophe Kongo Kote και
Jutta Henner.
206
Βλ. Κωνσταντίνου, ό.π. σελ. 30.

66
Προκύπτει λοιπόν ότι η αδελφότητα των Η.Β.Ε., πέρα από το μεταφραστικό της
έργο, λειτουργεί παράλληλα ως συνεκτικός κρίκος μεταξύ των χριστιανικών
Εκκλησιών ανά τον κόσμο και αναλαμβάνει να τις φέρει σε επαφή προκειμένου να
αντιμετωπίσουν από κοινού σύγχρονες προκλήσεις. Πολλές φορές μάλιστα
λειτουργεί ως «καταλύτης», προωθώντας την ενότητα και τη συμφιλίωση των
Εκκλησιών, σεβόμενη παράλληλα την ταυτότητα της καθεμιάς, την παράδοση και
τις ιστορικές και πολιτισμικές καταβολές της. Δίκαια λοιπόν θα μπορούσαμε να
ισχυριστούμε πως αποτελεί πρότυπο οικουμενικής συνεργασίας. Αντίστοιχο ρόλο,
σε τοπικό επίπεδο παίζουν οι εθνικές Βιβλικές Εταιρίες, μεταξύ αυτών και η
ελληνική, η οποία αποτελεί, όπως έχει προαναφερθεί, χαρακτηριστικό παράδειγμα
οικουμενικής συνεργασίας στην Ελλάδα.

67
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 : Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΗΣ
ΣΗΜΕΡΑ

Α. Η σύγχρονη υπόσταση της εταιρίας

Η Ελληνική Βιβλική Εταιρία (Ε.Β.Ε.) ξεκίνησε να λειτουργεί ως ανεξάρτητη εθνική

Β.Ε. -και όχι πια ως παράρτημα της Βρετανικής και Ξενικής Βιβλικής Εταιρίας (BFBS)-
το 1992. Αποφασιστικής σημασίας υπήρξε η συμβολή των διευθυντών της Ιωάννη
Φαφαλιού (1967 – 1988) και Ιωάννη Μάσσου (1988 – 1994). Έτσι, η δημοσίευση
του καταστατικού της στο Πρωτοδικείο Αθηνών στις 22 Δεκεμβρίου του 1992,207
σήμαινε και τη γένεση της εταιρίας. Σύμφωνα με το καταστατικό αυτό, πρόκειται
για μια αστική εταιρία μη-κερδοσκοπικού χαρακτήρα που ως έργο της έχει τη
«μετάφραση, έκδοση, προμήθεια και διάδοση της Αγίας Γραφής». Από το 2000
μάλιστα έγινε πλήρες μέλος της παγκόσμιας αδελφότητας των Ηνωμένων Βιβλικών
Εταιριών (UBS), ευθυγραμμιζόμενη απόλυτα με τις αποφάσεις των Διασκέψεων των
Η.Β.Ε. που αναφέραμε σε προηγούμενο κεφάλαιο, και τους κανόνες λειτουργίας
των Β.Ε. παγκοσμίως.

Καθώς λοιπόν «το έργο της πρέπει να εδράζεται σε όλες τις εκκλησίες και να
εξυπηρετεί όλες τις εκκλησίες»208 του ελλαδικού χώρου, στην 35μελή Γενική
Συνέλευσή της συμμετέχουν ισόρροπα εκπρόσωποι όλων των χριστιανικών
εκκλησιών που υπάρχουν στην Ελλάδα. Ο πρόεδρος της εταιρίας είναι πάντα
ορθόδοξος μητροπολίτης, ο οποίος ορίζεται από την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της
Ελλάδας. Το όργανο διοίκησης της Ε.Β.Ε. είναι ένα δεκαμελές Διοικητικό Συμβούλιο,
το οποίο εκλέγεται κάθε τριετία και αποτελείται από πέντε ορθοδόξους, τέσσερις
ευαγγελικούς209 και έναν καθολικό, ενώ ο πρόεδρός του είναι ευαγγελικός. Ο δε
Γενικός Διευθυντής της εταιρίας είναι ορθόδοξος. Στις θέσεις αυτές βρίσκονται

207
Τροποποιήθηκε στις 19 Φεβρουαρίου 2000.
208
Απόφαση της Παγκόσμιας Συνδιάσκεψης των Η.Β.Ε. στο Chiang Mai της Ταϊλάνδης, το 1980.
209
Μολονότι ο αριθμός των Ευαγγελικών της Ελλάδας δεν είναι τόσο μεγάλος ώστε να δικαιολογεί 4
μέλη στο Δ.Σ. της εταιρίας, η αναλογία αυτή αποφασίστηκε σε ένδειξη αναγνώρισης προς το έργο
της Β.Ε. της Ελλάδος, το οποίο ως το 1988 βρισκόταν σε Ευαγγελικά χέρια.

68
σήμερα τα εξής πρόσωπα: πρόεδρος της Ε.Β.Ε. είναι από το 2000 ο σεβασμιότατος
μητροπολίτης Δημητριάδος και Αλμυρού κ. Ιγνάτιος, γενικός διευθυντής της είναι
από το 1995 ο κ. Μιχαήλ Χατζηγιάννης, ορθόδοξος θεολόγος, και πρόεδρος του Δ.Σ.
είναι ο αιδέσιμος Μελέτιος Μελετιάδης, ποιμένας της Ευαγγελικής κοινότητας
Βόλου. Τις θέσεις του Α΄ και Β΄ αντιπροέδρου κατέχουν αντίστοιχα ο κ. Χαρίλαος
Καβάκας και ο καθολικός αρχιεπίσκοπος Κερκύρας, σεβασμιότατος κ. Ιωάννης
Σπιτέρης. Στο Δ.Σ. ανήκουν κατά αλφαβητική σειρά οι: καθηγητής Α.Π.Θ.
Χαράλαμπος Ατματζίδης, Δρ. Μυρτώ Θεοχάρους, λέκτορας Α.Π.Θ Βασιλική
Κάλφογλου, καθηγητής Ε.Κ.Π.Α. Χρήστος Καρακόλης, π. Αλέξανδρος Καριώτογλου,
καθηγητής Α.Π.Θ. Μιλτιάδης Κωνσταντίνου, καθηγήτρια Α.Π.Θ. Αικατερίνη
Τσαλαμπούνη, καθηγητής Μίνως Τυλλιανάκης και π. Σεβαστιανός Φρέρης.210 Έδρα
της εταιρίας είναι το ιδιόκτητο κτήριό της στην Εμμανουήλ Μπενάκη 50, στο
κέντρο της Αθήνας.

Β. Σύγχρονες εκδόσεις - μεταφράσεις

Στο ίδιο πνεύμα, αυτό της «εξυπηρέτησης όλων των εκκλησιών», κινούνται βέβαια
και οι εκδόσεις της Ε.Β.Ε. Υπάρχουν λοιπόν σήμερα στον κατάλογο των εκδόσεων
και στα ράφια της Ε.Β.Ε. εκδόσεις ολόκληρης της Αγίας Γραφής, της Παλαιάς και της
Καινής Διαθήκης ξεχωριστά, εκδόσεις που απευθύνονται σε παιδιά,
ηχογραφημένες εκδόσεις, επιστημονικές για ακαδημαϊκή και ερευνητική χρήση,
καθώς και πλήθος ξενόγλωσσων.

Η Αγία Γραφή κυκλοφορεί σε μετάφραση στη δημοτική, η οποία εκπονήθηκε από

καθηγητές των Θεολογικών Σχολών των Πανεπιστημίων Αθηνών και Θεσσαλονίκης.
Ως πρωτότυπο κείμενο για την Παλαιά Διαθήκη χρησιμοποιήθηκε η κριτική έκδοση
του εβραϊκού κειμένου Biblia Hebraica Stuttgardensia,211 ενώ για την Καινή
χρησιμοποιήθηκε το Εκκλησιαστικό Κείμενο κατά την Πατριαρχική έκδοση του
210
Βλ. http://hellenicbiblesociety.gr/board/ (ανακτήθηκε 11/8/2019)
211
Πρόκειται για τη μετάφραση που είχε ξεκινήσει ο αείμνηστος καθηγητής Βέλλας με τη
μεταφραστική του ομάδα (Η. Οικονόμου, Ν. Ολυμπίου, Ν. Παπαδόπουλο, Π. Σιμωτά και Β. Τσάκωνα)
σε απλή καθαρεύουσα και ολοκληρώθηκε το 1997 στη δημοτική από τους καθηγητές Β. Τσάκωνα
και Μ. Κωνσταντίνου. Πρβλ. κεφ. 2.Β.7 της παρούσας εργασίας και κεφ. 1.Β.4.

69
1904.212 Το ύφος και τη γλώσσα των κειμένων επιμελήθηκε η φιλόλογος –
λογοτέχνης Καίτη Χιωτέλλη. Η μετάφραση αυτή έχει την ευλογία και την έγκριση της
Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδας, του Οικουμενικού Πατριαρχείου
Κωνσταντινουπόλεως, και των Πατριαρχείων Αλεξανδρείας και Ιεροσολύμων. Η
συγκεκριμένη έκδοση περιέχει επίσης επιστημονικές εισαγωγές στα επιμέρους
βιβλία, ιστορικούς - χρονολογικούς πίνακες, λεξικό και έγχρωμους χάρτες,
αποσκοπώντας στην ευκολότερη και πληρέστερη κατανόηση των βιβλικών
κειμένων.213 Παράλληλα, η ίδια μετάφραση της Αγίας Γραφής υπάρχει διαθέσιμη
και χωρίς τα δευτεροκανονικά βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης, η οποία εξυπηρετεί
την Ευαγγελική Εκκλησία. Με την έκδοση αυτή η Ε.Β.Ε. επαληθεύει τη δέσμευσή της
για «εξυπηρέτηση όλων των εκκλησιών».

Κυκλοφορεί επίσης και η μετάφραση της Αγίας Γραφής του Νεοφύτου Βάμβα του
1850, η οποία καθώς είχε γίνει «λέξη προς λέξη», διακρίνεται από μεγάλη
πιστότητα προς το πρωτότυπο κείμενο και θεωρείται από αρκετούς κλασσική.214 Στη
μετάφραση αυτή ο ίδιος εβραϊκός όρος αποδίδεται πάντα με τον ίδιο ελληνικό,
γεγονός που μπορεί να μη βοηθάει στη βαθύτερη κατανόηση του κειμένου,
βοηθάει όμως εξαιρετικά στο κήρυγμα καθώς η αναζήτηση των χωρίων ανά θέμα
είναι πολύ πιο εύκολη. Οφείλουμε επίσης να επαναλάβουμε ότι η μετάφραση
Βάμβα, η οποία είχε γίνει από το εβραϊκό πρωτότυπο, είχε συνδεθεί περισσότερο
με το έργο των Προτεσταντών μισσιοναρίων. Παρ’ όλα αυτά, υπήρξε ουσιαστικά η
πρώτη μετάφραση στα ελληνικά που ολοκληρώθηκε και εκδόθηκε υπό την αιγίδα
της Βρετανικής και Ξενικής Βιβλικής Εταιρίας (BFBS). Για τους λόγους αυτούς
προτιμάται κυρίως από μέλη της Ευαγγελικής Εκκλησίας.

212
Ως βάση χρησιμοποιήθηκε η μετάφραση της ΚΔ των έξι καθηγητών (Σ. Αγουρίδη, Π. Βασιλειάδη, Ι.
Γαλάνη, Γ. Γαλίτη, Ι. Καραβιδόπουλου, Β. Στογιάννου) του 1985, την οποία επιμελήθηκαν και πάλι οι
τέσσερις από αυτούς, πλην του Αγουρίδη και του Στογιάννου.
213
Διατίθεται επίσης σε δύο μεγέθη (15 x 22εκ. και 12 x 20,5εκ.) σε ποικιλία εξωφύλλων
(δερματόδετη έκδοση πολυτελείας με ή χωρίς φερμουάρ, σκληρό, εύκαμπτο ή υφασμάτινο τζιν
εξώφυλλο) και σε διάφορες τιμές, ώστε να είναι προσιτή η αγορά της από κάθε πιστό και για κάθε
ανάγκη.
214
Διατίθεται σε τέσσερα μεγέθη (18 x 26,5εκ., 14,5 x 22εκ., 16 x 23εκ., 12 x 17,5εκ.), σε εξώφυλλο
σκληρό, δερματόδετο ή πλαστικό από βινύλιο, και σε έκδοση με μεγάλα γράμματα, με ευρετήριο ή
με έγχρωμους χάρτες.

70
Η Παλαιά Διαθήκη σε μετάφραση στη δημοτική υπάρχει και σε ανεξάρτητη έκδοση.
Το κείμενό της είναι το ίδιο με αυτό της έκδοσης ολόκληρης της Αγίας Γραφής, το
οποίο έχει εκπονηθεί από το εβραϊκό πρωτότυπο από καθηγητές των Θεολογικών
Σχολών της Ελλάδας.

Παλαιοδιαθηκικές περικοπές μεταφρασμένες από το κείμενο των Εβδομήκοντα

(Ο΄) περιέχονται στις εκδόσεις του "Προφητολογίου" (2008) και του "Ψαλτηρίου"
(2015). Συγκεκριμένα το μεν "Προφητολόγιο" περιλαμβάνει το αρχαίο κείμενο και
τη μετάφραση στη δημοτική των λειτουργικών αναγνωσμάτων από την Παλαιά
Διαθήκη, ενώ το "Ψαλτήριο"215 περιέχει το κείμενο και τη μετάφραση των ψαλμών
που χρησιμοποιούνται στη λατρεία.216

Μεγάλη είναι η ποικιλία των ανεξάρτητων εκδόσεων της Καινής Διαθήκης. Η

διαφορά όμως σε σύγκριση με τις αντίστοιχες εκδόσεις της Παλαιάς ή και
ολόκληρης της Αγίας Γραφής είναι ότι υπάρχουν εκδόσεις της Καινής που περιέχουν
το ίδιο το πρωτότυπο αρχαίο κείμενο της Πατριαρχικής έκδοσης του 1904 και
παράλληλη μετάφραση στη δημοτική, αυτή των καθηγητών που προαναφέρθηκε. Η
έκδοση αυτή υπάρχει και σε πολυτονική γραφή. Διατίθεται βέβαια και έκδοση με
μόνη τη μετάφραση καθώς και έκδοση με τη μετάφραση και εικονογραφημένη.
Τέλος, κυκλοφορεί ακόμη και η μετάφραση του Β. Βέλλα, του 1967, σε απλή
καθαρεύουσα και σε πολυτονικό σύστημα, είτε μαζί με το πρωτότυπο κείμενο, είτε
με μόνη τη μετάφραση.217 Υπάρχει έκδοση με εξώφυλλο παραλλαγής που

215
Για περισσότερα βλ. Κωνσταντίνου Μιλτιάδης, «Βιβλιοπαρουσίαση του Ψαλτηρίου της Ε.Β.Ε.
η
στην 6 Έκθεση Χριστιανικού Βιβλίου», Αθήνα: Ξενοδοχείο Caravel, 5/11/2017.
https://www.academia.edu/35077512/%CE%97_%CE%BC%CE%B5%CF%84%CE%AC%CF%86%CF%81
%CE%B1%CF%83%CE%B7_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%A8%CE%B1%CE%BB%CF%84%CE%B7%CF
%81%CE%AF%CE%BF%CF%85_%CE%B1%CF%80%CF%8C_%CF%84%CE%B7%CE%BD_%CE%95%CE%B
B%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%92%CE%B9%CE%B2%CE%BB%CE%B9%C
E%BA%CE%AE_%CE%95%CF%84%CE%B1%CE%B9%CF%81%CE%AF%CE%B1
216
Για περισσότερα σχετικά με τις εκδόσεις αυτές που εξυπηρετούν την Ορθόδοξη Εκκλησία βλ.
κεφ. 4.Γ.1 της παρούσας εργασίας.
217
Οι εκδόσεις αυτές υπάρχουν σε ποικιλία μεγεθών (14,5x22εκ., 12,5x18,5εκ., 12x18εκ., 10x14εκ.)
και εξωφύλλων (πλαστικό από βινύλιο, εύκαμπτο, σκληρό σε διάφορα χρώματα, δερματόδετο και
χαρτόδετο).

71
προορίζεται για το στράτευμα, με σκοπό να κάνει τον αναγνώστη να νιώσει
οικειότητα και να τον προτρέψει να μελετήσει τα βιβλικά κείμενα. Τέλος,
διατίθεται έκδοση με την Καινή Διαθήκη και τους Ψαλμούς μαζί, έκδοση με μόνη
την Αποκάλυψη του Ιωάννη, και άλλη με μόνο το κατά Ιωάννην ευαγγέλιο. Από
άποψη τιμής, υπάρχουν ιδιαίτερα οικονομικές εκδόσεις, ώστε όλοι να μπορούν να
έχουν γραπτά τα κείμενα της Αγίας Γραφής.

Πρόσφατα (2020) κυκλοφόρησε επίσης μια νέα έκδοση, αυτή της Κ.Δ. στο
πρωτότυπο κείμενο κατά την Πατριαρχική έκδοση του 1904, για όσους επιθυμούν
να έχουν ολόκληρο το πρωτότυπο κείμενο χωρίς μετάφραση στα νέα ελληνικά.

Ιδιαίτερη μνεία οφείλουμε να κάνουμε στις παιδικές εκδόσεις, οι οποίες

απευθύνονται σε όλες τις ηλικίες, από την προσχολική μέχρι και την προεφηβική. Το
περιεχόμενο αυτών των βιβλίων, κυρίως μικρές ιστορίες από τη Βίβλο και
παραβολές, η γλώσσα στην οποία είναι γραμμένα, η εικονογράφηση, αλλά και ο
τρόπος εκμάθησης που αυτά χρησιμοποιούν π.χ. παραθυράκια, ζωγραφική,
αυτοκόλλητα, παιχνίδι μνήμης, είναι όλα κατάλληλα και προσεκτικά επιλεγμένα για
μια ευχάριστη και αποτελεσματική πρώτη επαφή με την Αγία Γραφή.

"Οι ιστορίες του Καλλίστρατου" της Βασιλικής Νευροκοπλή, Ορθόδοξης

εκπαιδευτικού και συγγραφέα παιδικών βιβλίων, απέσπασαν το Μάιο του 2015,
στο Παγκόσμιο Εκδοτικό Συνέδριο των Η.Β.Ε., στη Σεούλ, το Βραβείο Παιδικής
Λογοτεχνίας Annie Vallotton με τη διάκριση «Η δημιουργικότητα στο περιεχόμενο»
και τιμήθηκαν από τις Ηνωμένες Βιβλικές Εταιρίες. Πρόκειται για τέσσερα βιβλία
βασισμένα σε παραβολές, όπου επιχειρείται μια εντελώς νέα προσέγγιση και
ερμηνεία.

Η εικονογραφημένη έκδοση "Τα παιδιά διαβάζουν τη Βίβλο" περιέχει τις

σημαντικότερες ιστορίες με απλό και κατανοητό τρόπο και έχει την έγκριση του
Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως και της Ιεράς Συνόδου της
Εκκλησίας της Ελλάδος.

72
"Το απόλυτο Βιβλικό Κουίζ" και "Η Βίβλος σε κόμιξ" είναι ακόμη δύο
πρωτοποριακές εκδόσεις που έχουν πάντα τον ίδιο στόχο, να γνωρίσουν στα
παιδιά το σχέδιο του Θεού για τη σωτηρία της ανθρωπότητας. Έτσι,
χρησιμοποιώντας ποικίλες διδακτικές μεθόδους (π.χ. ερωταπαντήσεις, εικόνες) και
συνδυάζοντάς τις με το παιχνίδι, απευθύνονται σε ποικίλους τύπους μάθησης και
έχουν τη δυνατότητα να επιτελέσουν όχι μόνο εκπαιδευτικό, αλλά και κατηχητικό
ή και ιεραποστολικό έργο μέσα από το παιχνίδι και τη διασκέδαση. Ιδιαίτερα για
την Εκκλησία της Ελλάδος που υπάρχει και ζει σε μια εκκοσμικευμένη κοινωνία,
όλες αυτές οι εκδοτικές προσπάθειες της Ε.Β.Ε. μπορούν να συνδράμουν με
επιτυχία στη διδασκαλία των θρησκευτικών, στην κατήχηση που επιτελείται από
την οικογένεια ή το Κυριακό σχολείο, στην ιεραποστολή ή οπουδήποτε αλλού
υπάρχει τέτοιου είδους ανάγκη.

Οι ηχογραφημένες εκδόσεις της Βίβλου αποτελούν άλλη μια καινοτομία και

έρχονται να καλύψουν και τον ακουστικό τύπο μάθησης, αλλά και άτομα με
προβλήματα όρασης ή γηραιότερες ηλικιακές ομάδες που ενδέχεται να
αντιμετωπίζουν πρόβλημα με την ανάγνωση. Υπάρχει ολόκληρη η Βίβλος
ηχογραφημένη στη δημοτική σε έξι ψηφιακούς δίσκους CD–MP3, συνοδευμένη από
δύο βιβλία σύντομης εισαγωγής στην Αγία Γραφή. Στην ίδια μορφή υπάρχουν
επίσης μεμονωμένη η Παλαιά και η Καινή Διαθήκη, καθώς και οι Ψαλμοί του Δαυίδ.

Η εφαρμογή (application) της Αγίας Γραφής που μπορεί κάποιος να κατεβάσει

δωρεάν στο κινητό τηλέφωνο, την ταμπλέτα ή τον υπολογιστή του από την
ιστοσελίδα www.Bible.com, είναι επίσης κάτι σύγχρονο και ενδεικτικό του ότι η
Ε.Β.Ε. βαδίζει σύμφωνα με τις τελευταίες εξελίξεις της τεχνολογίας. Επιπροσθέτως
κατεβάζει το κόστος της προμήθειας της Αγίας Γραφής στο μηδέν.

Ως φορέας που ασχολείται κατεξοχήν με τη διάδοση της Αγίας Γραφής, η Ε.Β.Ε., δεν
θα μπορούσε να παραλείψει και τη διακίνηση των επιστημονικών εκδόσεων, όπως
π.χ. του πρωτοτύπου εβραϊκού κειμένου της Παλαιάς Διαθήκης "Biblia Hebraica
Stuttgardensia", της κριτικής έκδοσης της Καινής Διαθήκης "Novum Testamentum
Graece – Nestle Aland", ή των αρχαίων μεταφράσεων, π.χ. "Septuaginta - Rahlfs",

73
"Biblia Sacra Vulgata" κλπ.218 Δεν πρόκειται φυσικά για κείμενα με διαφορετικό
περιεχόμενο, αλλά για την πρωτότυπή μορφή (στα εβραϊκά) ή αρχαίες
μεταφράσεις του ιερού κειμένου (π.χ. στα λατινικά), που χρησιμοποιούνται
συνήθως για ερευνητικούς και ακαδημαϊκούς σκοπούς.

Τέλος αναρίθμητες είναι και οι ξενόγλωσσες εκδόσεις της Βίβλου ή και

μεμονωμένης της Καινής Διαθήκης, οι οποίες παρατίθενται κατά αλφαβητική σειρά
στον κατάλογο των εκδόσεων της Ε.Β.Ε. Μπορεί κανείς να τις βρει και να τις
προμηθευτεί είτε από το βιβλιοπωλείο της Ε.Β.Ε. στην Εμμανουήλ Μπενάκη 50, είτε
από την ηλεκτρονική ιστοσελίδα της εταιρίας https://www.greekbibles.org/.

Συμπερασματικά λοιπόν, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ότι η Ε.Β.Ε.

αξιοποιώντας όλα τα επιτεύγματα της σύγχρονης διδακτικής και όλες τις ευκαιρίες
που δίνει σήμερα η τεχνολογία, προσφέρει το Λόγο του Θεού σε ποικίλες μορφές
που εξυπηρετούν πιστούς όλων των χριστιανικών ομολογιών, άτομα όλων των
εθνών, των ηλικιών και των τύπων μάθησης, άτομα με ειδικές ανάγκες,
στρατευμένους, φοιτητές, ακαδημαϊκούς, μαθητές, δασκάλους, κατηχητές και
ιερείς, ώστε να καλύψουν τις οποιεσδήποτε σχετικές ανάγκες τους.

Γ. Ειδικές εκδόσεις και δράσεις που εξυπηρετούν συγκεκριμένες

εκκλησίες

Γ.1. Προς την Ορθόδοξη Εκκλησία

Η μετάφραση της Παλαιάς Διαθήκης από το κείμενο των Εβδομήκοντα, το οποίο η

Ορθόδοξη Εκκλησία χρησιμοποιεί στη λατρεία της, ήταν πάγιο αίτημα από πλευράς
Ορθοδόξου. Πράγματι μετά την κυκλοφορία της μετάφρασης από το εβραϊκό
πρωτότυπο που κυκλοφόρησε το 1997, το επόμενο εγχείρημα της Ε.Β.Ε. ήταν η

218
Για περισσότερες επιστημονικές εκδόσεις που διατίθενται από την Ε.Β.Ε. βλ. Κατάλογος
Εκδόσεων, Ελληνική Βιβλική Εταιρία, σελ. 13 ή στην ηλεκτρονική ιστοσελίδα της Ε.Β.Ε.
https://www.greekbibles.org/index.php?id_category=7&controller=category&id_lang=7
(ανακτήθηκε 12/8/2019)

74
μετάφραση των Ο΄. Μετά από σχετική συνάντηση των καθηγητών της Παλαιάς
Διαθήκης των Πανεπιστημίων Αθηνών και Θεσσαλονίκης, τον Ιούνιο του 1998, η
μεταφραστική αυτή προσπάθεια ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 1999. Ως σήμερα
(2020) δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί, αλλά βρίσκεται σε τελικό στάδιο και κάποια
τμήματά της έχουν ήδη δημοσιευτεί. Πρόκειται για τις περικοπές της Π.Δ. και τους
ψαλμούς που αναγιγνώσκονται στη λατρεία της Ορθόδοξης Εκκλησίας και έχουν
εκδοθεί μαζί με τη μετάφρασή τους στη σύγχρονη ελληνική γλώσσα στα βιβλία
"Προφητολόγιο" και "Ψαλτήριο" των εκδόσεων της Ε.Β.Ε. Αξίζει να σημειωθεί εδώ
ότι οι εκδόσεις αυτές πραγματοποιήθηκαν μετά από σχετική εισήγηση της "Ειδικής
Συνοδικής Επιτροπής Λειτουργικής Αναγεννήσεως της Εκκλησίας της Ελλάδος" και
απόφαση της Ιεράς Συνόδου για ανάθεση του έργου αυτού στη Βιβλική Εταιρία.219
Έτσι το "Προφητολόγιο" κυκλοφόρησε το 2008 με πρόλογο του Αρχιεπισκόπου
Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Ιερωνύμου Β΄ και το "Ψαλτήριο", αντίστοιχα το 2015.
Πριν από τα δύο αυτά λειτουργικά εγχειρίδια είχε προηγηθεί η έκδοση του
"Εκλογαδίου",220 το οποίο περιλάμβανε το αρχαίο κείμενο των ευαγγελικών
περικοπών και των επιστολών της Καινής Διαθήκης που χρησιμοποιούνται στην
Ορθόδοξη λατρεία τις Κυριακές και τις μεγάλες γιορτές. Τα τρία αυτά βιβλία
συνιστούν την τριλογία των λειτουργικών εκδόσεων της Ε.Β.Ε. που εξυπηρετούν την
Ορθόδοξη Εκκλησία. Με τις εκδόσεις αυτές λοιπόν η Ε.Β.Ε. αποδεικνύει έμπρακτα
ότι στέκεται αρωγός στο ποιμαντικό και κατηχητικό έργο της Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Η εκπαίδευση νέων μεταφραστών μέσω ενός προγράμματος το οποίο συντονίζει η

Ε.Β.Ε., αποτελεί αναμφίβολα άλλη μια προσφορά της Β.Ε. προς την Ορθοδοξία,

219
Η εισήγηση πρότεινε την έκδοση ενός βιβλίου με τον τίτλο “Προφητολόγιον” που θα
περιλαμβάνει «τα υπ’ Εκκλησίας αναγιγνωσκόμενα Παλαιοδιαθηκικά αναγνώσματα των Δεσποτικών
και Θεομητορικών εορτών και των εορταζομένων αγίων με παράλληλον καταχώρισιν πρωτοτύπου
κειμένου και νεοελληνικής μεταφράσεως» Ἀριθμ. Πρωτ. 4393 / Διεκπ. 2355 / 16.12.2003. Η σχετική
πρόταση συζητήθηκε ως προς τις τεχνικές της λεπτομέρειες και στη Διαρκή Ιερὰ Σύνοδο (Ἀριθμ.
Πρωτ. 780 / Διεκπ. 651 / 1.4.2004), η οποία κατά τη συνεδρίασή της στις 4.11.2004 ανέθεσε σε ειδική
υπό τον κ.Σεβασμιότατο Μητροπολίτη Καισαριανής, Βύρωνος και Υμηττού κ. Δανιήλ επιτροπή τη
διερεύνηση του όλου ζητήματος προς την κατά τον πλέον πρόσφορο για την εξυπηρέτηση των
πνευματικών αναγκών του Ορθοδόξου πληρώματος της Εκκλησίας τρόπο πραγματοποίηση του
έργου (Ἀριθμ. Πρωτ. 3618 / Διεκπ. 2075 / 9.11.2004). Τελικώς ἡ Ιερὰ Σύνοδος κατά τη συνεδρίασή
της στις 13.1.2005 αποφάσισε την ανάθεση του έργου στην Ελληνική Βιβλική Εταιρία (Ἀριθμ. Πρωτ.
4239 π.ἔ. / Διεκπ. 125 / 18.1.2005). Βλ. Κωνσταντίνου, ό.π. σελ. 28.
220
Είχε εκδοθεί σε 40.000 αντίτυπα, τα οποία εξαντλήθηκαν.

75
αλλά και την επιστήμη γενικότερα. Πρόκειται για ένα τριετές καινοτόμο πρόγραμμα
μεταπτυχιακών σπουδών εξ αποστάσεως με τίτλο: «Μεταπτυχιακό Δίπλωμα
μετάφρασης της Βίβλου σε Ορθόδοξο Περιβάλλον, Καινοτομία και Παράδοση στη
μετάφραση της Βίβλου».221 Το πρόγραμμα αυτό πραγματοποιείται σε συνεργασία
με το Ινστιτούτο Nida222 και το Πανεπιστήμιο San Pellegrino της Ιταλίας,223 ενώ το
2019 αποφοίτησαν οι πρώτοι διπλωματούχοι.

Ως υπηρεσία προς την Ορθόδοξη Εκκλησία τυπώνονται επίσης ειδικές εκδόσεις της
Καινής Διαθήκης για συγκεκριμένες μητροπόλεις, με πρόλογο του οικείου
μητροπολίτη.

Το Σεπτέμβριο του 2019 κυκλοφόρησε επιπροσθέτως, μια σπουδαία έκδοση

κατηχητικού βοηθήματος, η οποία φιλοδοξεί να καλύψει το σχετικό κενό στον
Ορθόδοξο χώρο. Οι ειδικοί επιστήμονες στο χώρο της χριστιανικής παιδαγωγικής,
Μάριος Κουκουνάρας – Λιάγκης224 και Κυριακή Τριανταφυλλίδου – Μπαθρέλλου,225

221
Το πρόγραμμα σπουδών περιλαμβάνει τις εξής κατευθύνσεις: Ο ρόλος της Βίβλου στην
Ορθοδοξία, Θεολογία και Λειτουργία, Σύγχρονες μεταφραστικές σπουδές, Βιβλικές γλώσσες και
κριτική του κειμένου, Management μεταφραστικών προγραμμάτων και Τεχνολογίες μετάφρασης.
Μετά το πέρας των σπουδών χορηγείται μεταπτυχιακό δίπλωμα 60 διδακτικών μονάδων και είναι
αναγνωρισμένο στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
222
Για περισσότερα σχετικά με το Ινστιτούτο Nida, το ακαδημαϊκό και ερευνητικό ινστιτούτο της
Αμερικανικής Βιβλικής Εταιρίας, βλ. http://ministry.americanbible.org/nida-institute
(ανακτήθηκε12/8/2019)
Σχετικά με τις πρακτικές μετάφρασης στο Ινστιτούτο Nida βλ. επίσης: Towner Philip H., «From
Ancient Text to Modern Greek Translation: Eugene Nida and the “Turn to Power” in Translation
Studies», Πρακτικά Συνεδρίου: Η Μετάφραση της Βίβλου στην Εκκλησία και στην Εκπαίδευση,
Αφιέρωμα στα 25 χρόνια από την έκδοση της Νέας Μετάφρασης της Καινής Διαθήκης στη
Νεοελληνική Γλώσσα, Σταθοκώστα Β. (επιμ), Αθήνα: ΕΒΕ, 2015 σελ. 59-69.
223
Το "Fondazione Unicampus San Pellegrino" ασχολείται σε διεθνές επίπεδο με τον τομέα της
έρευνας της μετάφρασης, της διαπολιτισμικής επαφής και της γλωσσικής κατάρτισης. Για
περισσότερα βλ. http://www.fusp.it/ (ανακτήθηκε 12/8/2019)
224
Επίκουρος καθηγητής της Διδακτικής των Θρησκευτικών στο τμήμα Θεολογίας ΕΚΠΑ.
225
Θεολόγος – κατηχήτρια, κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος στη Διδακτική των Θρησκευτικών.

76
εργάστηκαν για τη δημιουργία ενός Κυριακοδρομίου για νέους, το οποίο έχει τον
τίτλο: «365 ημέρες στο δρόμο του Θεού».226

Η Βιβλική Εταιρία συμμετέχει επίσης στα Πανελλήνια Λειτουργικά Συμπόσια που

διοργανώνονται από την "Ειδική Συνοδική Επιτροπή Λειτουργικής Αναγεννήσεως
της Εκκλησίας της Ελλάδος" με σχετικές εισηγήσεις και παρουσίαση των
λειτουργικών εκδόσεων της Ε.Β.Ε.227

Γ.2. Προς τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία

Παρομοίως η Ε.Β.Ε. προσφέρει τις υπηρεσίες της και στην Καθολική Εκκλησία. Μια
σημαντική προσφορά της υπήρξε η έκδοση του εγχειριδίου «Ευαγγελικά
Αναγνώσματα Κυριακής με Θεία Ανάγνωση» (Lectio Divina), που προαναφέρθηκε.
Πρόκειται για ένα βιβλίο που περιέχει συγκεντρωμένα τα ευαγγελικά αναγνώσματα
της Κυριακάτικης λειτουργίας και των μεγάλων γιορτών του Ρωμαϊκού Τυπικού, τα
οποία η Καθολική Εκκλησία χρησιμοποιεί στη λατρεία της, για τα λειτουργικά έτη
2009, 2010 και 2011. Ξεκινώντας από την Κυριακή της Παρουσίας, δηλαδή τέσσερις
Κυριακές πριν από τα Χριστούγεννα, παρατίθενται οι αντίστοιχες ευαγγελικές
περικοπές σε μετάφραση στη δημοτική και ακολουθούνται από ένα σχέδιο μελέτης
και προσευχής που ονομάζεται «Θεία Ανάγνωση».228 Το έργο περιέχει πρόλογο της
Ιεράς Συνόδου της Καθολικής Ιεραρχίας της Ελλάδος. Αξίζει να σημειώσουμε εδώ
το εξής σημαντικό για την Ε.Β.Ε. που αναφέρεται σε αυτό τον πρόλογο: Η «Σύνοδος
των Επισκόπων» του Οκτωβρίου του 2008 στη Ρώμη διαπίστωσε ότι σε ολόκληρο
τον κόσμο έχει διαδοθεί «η μέθοδος ανάγνωσης της Αγίας Γραφής σε κλίμα

226
Για περισσότερα σχετικά με το βιβλίο βλ.
https://www.greekbibles.org/index.php?id_product=262&controller=product&id_lang=7
(ανακτήθηκε 31/12/2019)
227
Βλ. Χατζηγιάννης Μιχαήλ, «Τελευταίες εξελίξεις (1995-2019)», Ομιλία στην εορταστική εκδήλωση
για τα 200 χρόνια της Βιβλικής Εταιρίας στην Ελλάδα με θέμα: Ο Λόγος που μένει στον Αιώνα,
Αθήνα: Auditorium, 4/3/2019, https://www.youtube.com/watch?v=0GbOH-1HNwU (ανακτήθηκε
31/12/2019)
228
Η «Θεία Ανάγνωση» περιλαμβάνει τέσσερα βήματα: Ανάγνωση (Lectio), Μελέτη (Meditatio),
Προσευχή (Oratio) και Ενόραση (Contemplatio), και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ατομικά ή σε ομάδες.
Για περισσότερα βλ. Ε.Β.Ε. Ευαγγελικά Αναγνώσματα Κυριακής με Θεία Ανάγνωση, εισαγωγή.

77
προσευχής», δηλαδή η «Lectio Divina». Η Σύνοδος της Ιεραρχίας της Καθολικής
Εκκλησίας της Ελλάδος, όμως από την πλευρά της διαπίστωσε ότι στην Ελλάδα δεν
ίσχυε το ίδιο. Είναι άξιο θαυμασμού ότι στις 16 Σεπτεμβρίου του 2009 που
γράφτηκε ο πρόλογος του εγχειριδίου, δηλαδή σε διάστημα λιγότερο του ενός
έτους, η έκδοση αυτή είχε ήδη πραγματοποιηθεί!

Ακόμη μια ειδική έκδοση για όλες τις ενορίες της Καθολικής Εκκλησίας της Ελλάδας
ήταν αυτή του πολύγλωσσου τεύχους "Ο απόστολος Παύλος στην Ελλάδα", το
οποίο τυπώθηκε σε 20.000 αντίτυπα και περιλάμβανε τα κεφάλαια 16 έως 20 των
Πράξεων των Αποστόλων στα ελληνικά και σε δέκα γλώσσες, με εικονογράφηση του
π. Σταματίου Σκλήρη. Η έκδοση αυτή πραγματοποιήθηκε το 2008 σε συνεργασία με
τη Σύνοδο της Καθολικής Ιεραρχίας της Ελλάδας, καθώς το έτος αυτό υπήρξε
αφιερωμένο στον Απόστολο των Εθνών.

Αποκλειστικά για την Καθολική Εκκλησία τυπώθηκε επίσης, μετά από σχετική
απόφαση της Καθολικής Ιεραρχίας της Ελλάδος, ειδική έκδοση της Καινής
Διαθήκης, με το ίδιο φυσικά πρωτότυπο κείμενο και τη μετάφρασή του στη
δημοτική, αλλά με πρόλογο της Ιεράς Συνόδου της Καθολικής Ιεραρχίας της
Ελλάδος.

Πέρα όμως από τις εκδόσεις, η Ε.Β.Ε. ανταποκρίνεται σε προσκλήσεις της Καθολικής
Εκκλησίας στην Ελλάδα και σε ποικίλες άλλες δράσεις. Έτσι συμμετείχε στην
ημερίδα «Αγία Γραφή: Διάλογος Θεού – ανθρώπου» (3 Μαρτίου 2018)229 και στην
Πανελλήνια Συνάντηση Κατηχητών στη Σύρο (28 – 31 Αυγούστου 2017),230 ενώ το
2015 (22 και 24 Οκτωβρίου) σε συνεργασία με το "Ινστιτούτο Ανθρωπιστικών

229
Βλ. https://hellenicbiblesociety.gr/blog/2018/03/06/catholics-conference-athens/
(ανακτήθηκε13/8/2019)
230
Σχετικά με την Δ΄ Πανελλήνια Συνάντηση Κατηχητών της Καθολικής Εκκλησίας, βλ.
https://hellenicbiblesociety.gr/blog/2017/09/01/4th-catechism-meeting/ (ανακτήθηκε 13/8/2019)

78
Επιστημών Ιησουϊτών Αθήνας" πραγματοποιήθηκαν συναυλίες θρησκευτικής
μουσικής στο Βόλο και την Αθήνα.231

Γ.3. Προς την Ευαγγελική Εκκλησία

Η διατήρηση και συνεχής επανέκδοση της μετάφρασης Βάμβα του 1850, και
μάλιστα σε ποικίλες μορφές, γίνεται κυρίως κατόπιν αιτήματος της Ευαγγελικής
Εκκλησίας. Επίσης βρίσκεται σε εξέλιξη η προσπάθεια ψηφιοποίησης της
μετάφρασης αυτής σε πολυτονικό σύστημα.

Παράλληλα η ειδική έκδοση της γνωστής μετάφρασης της Αγίας Γραφής (του 1997)
χωρίς τα δευτεροκανονικά βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης, εξυπηρετεί επίσης την
Ευαγγελική Εκκλησία. Τέτοιες εκδόσεις πραγματοποιήθηκαν για την Ευαγγελική
Εκκλησία με την ευκαιρία των Ολυμπιακών Αγώνων και άλλων δημόσιων μουσικών
εκδηλώσεων με τίτλο "Δύναμη ν’ αλλάξεις".

Υπηρεσία προς την Ευαγγελική Εκκλησία είναι επίσης η δωρεάν διανομή της
κριτικής έκδοσης της Καινής Διαθήκης στους φοιτητές του Ελληνικού Βιβλικού
Κολλεγίου και η δωρεάν διανομή της ηλεκτρονικής έκδοσης της σχολιασμένης Αγίας
Γραφής της γερμανικής Βιβλικής Εταιρίας, στους ποιμένες της Ελληνικής
Ευαγγελικής Εκκλησίας.

Η Βιβλική Εταιρία συμμετέχει επίσης στα ιεραποστολικά συνέδρια της Ευαγγελικής

Εκκλησίας και συνεργάζεται με οργανώσεις όπως η «Ελληνική Ιεραποστολική
Ένωση» και οι «Φίλοι της Αγίας Γραφής»,232 οι οποίες καταγράφουν υψηλά
ποσοστά στη διανομή της Καινής Διαθήκης στη χώρα μας.

231
Τους ύμνους ερμήνευσε το διεθνούς φήμης φωνητικό σύνολο Consortium Vocale Oslo από τη
Νορβηγία, το οποίο εξειδικεύεται στο γρηγοριανό μέλος. Βλ.
https://hellenicbiblesociety.gr/blog/2015/10/24/salvum-me-fecit/ (ανακτήθηκε 13/8/2019)
232
Για περισσότερα σχετικά με την ταυτότητα και τη δράση των οργανώσεων αυτών βλ. κεφ. 6.Α της
παρούσας εργασίας.

79
Δ. Υπηρεσίες προς όλες τις εκκλησίες

Δ.1. Εκδόσεις και διανομές έντυπου υλικού

Υπάρχουν όμως και αρκετές δράσεις της Ε.Β.Ε. που απευθύνονται σε όλους τους
χριστιανούς, ανεξαρτήτως ομολογίας, που διαβιούν ή τυχαίνει να βρεθούν στην
Ελλάδα. Δεν θα ήταν επίσης υπερβολή αν λέγαμε ότι η προσφορά της ξεπερνάει το
όρια του ελληνικού κράτους και είναι σημαντική για ολόκληρη τη χριστιανοσύνη.

Η δωρεάν διανομή αντιτύπων της Καινής Διαθήκης στο στράτευμα και τα σώματα
ασφαλείας αποτελεί υπηρεσία προς κάθε Έλληνα πολίτη που τυχαίνει να βρεθεί σε
αυτές τις θέσεις. Για όλους τους υπολοίπους, ακόμη και τους εκτός Ελλάδος,
υπάρχει η δωρεάν εφαρμογή για το κινητό τηλέφωνο και άλλες ηλεκτρονικές
συσκευές, που μπορεί εύκολα κανείς να «κατεβάσει» από τη σύγχρονη ιστοσελίδα
της Ε.Β.Ε.

Βρίσκεται επίσης σε εξέλιξη η έκδοση μιας σχολιασμένης Αγίας Γραφής (study

Bible). Πρόκειται για ένα ακόμη πρωτοποριακό έργο της Ε.Β.Ε., αφού για πρώτη
φορά θα κυκλοφορήσει μια μεταφρασμένη Αγία Γραφή με σχόλια που να βοηθούν
τον αναγνώστη να κατανοήσει καλύτερα το ιστορικό, κοινωνικό και πολιτιστικό
πλαίσιο της εποχής και άρα το νόημα των ιερών κειμένων. Το τμήμα της Καινής
Διαθήκης αναμένεται να κυκλοφορήσει σύντομα, ενώ εντός του 2020 πρόκειται να
ολοκληρωθεί και ο σχολιασμός της Παλαιάς.233

Παράλληλα, η ψηφιοποίηση, διατήρηση και ασφαλής αποθήκευση των

πρωτοτύπων κειμένων και των μεταφράσεων της Αγίας Γραφής, που γίνεται σε
συνεργασία με τις Η.Β.Ε., αποτελεί αναντίρρητα και μια προσφορά, όχι μόνο για
τους απανταχού χριστιανούς, αλλά και για τον παγκόσμιο πολιτισμό.

233
Συνεργάτες (Π.Δ. και Κ.Δ.) είναι: Χ. Ατματζίδης, Ι. Γαλάνης, Μόσχος Γκουτζιούδης, Κ. Ζάρρας, Δ.
Καϊμάκης, Ι. Καραβιδόπουλος, Χρ. Καρακόλης, Μιλ. Κωνσταντίνου, Μωραΐτης, Κων. Νικολακόπουλος,
Μ. Παζάρσκη, Δημ. Πασιάκος, Ι. Σκιαδαρέσης, Ε. Σουμάνη, Αικ. Τσαλαμπούνη. Επίσης ορισμένα
άρθρα έχουν γράψει οι: Ε. Αδαμτζίλογλου, Κασσελούρη, Ευαγ. Κράλλη, Πορ. Νταλιάνης, Παλάντζα, Κ.
Παπαθανασίου, Sizikov, Tarazi, Τζέρπος, Tofana, Τιρικανίδου. Την πληροφορία αυτή μας
εμπιστεύτηκε ο κ. Χατζηγιάννης, τον οποίο και ευχαριστούμε.

80
Δ.2. Διεθνή επιστημονικά σεμινάρια – συνέδρια

Η προσφορά της όμως δεν περιορίζεται μόνο σε εκδόσεις και διανομή υλικού
σχετικού με τη Βίβλο. Επεκτείνεται και στον επιστημονικό τομέα, καθώς με
σεμινάρια και συνέδρια προάγει την έρευνα, την επιστήμη, αλλά και την επαφή και
τον αλληλοσεβασμό μεταξύ των διάφορων χριστιανικών ομολογιών.

Όσον αφορά στην εκπαίδευση νέων μεταφραστών υπήρξαν τα τέσσερα σεμινάρια

που διοργανώθηκαν από την Ε.Β.Ε. σε συνεργασία με τα Πανεπιστήμια Αθηνών και
Θεσσαλονίκης και το Ινστιτούτο Nida της Αμερικανικής Βιβλικής Εταιρίας. Σε αυτά
συμμετείχαν και επιμορφώθηκαν σε θεωρητικό επίπεδο και στις νέες τεχνολογίες,
φοιτητές των Θεολογικών Σχολών και του Βιβλικού Κολλεγίου.

Αρχής γενομένης από το 2013, η Ε.Β.Ε. διοργανώνει και πραγματοποιεί διεθνή

επιστημονικά συνέδρια με οικουμενικό χαρακτήρα και με συμμετοχή καθηγητών
των Θεολογικών Σχολών Αθηνών και Θεσσαλονίκης, του Βιβλικού Κολλεγίου, αλλά
και Πανεπιστημιακών ιδρυμάτων του εξωτερικού, επιστημόνων των Η.Β.Ε. και
ποιμένων όλων των χριστιανικών εκκλησιών της Ελλάδας. Πρόκειται για μια ακόμη
καινοτομία της Ε.Β.Ε., καθώς το συνέδριο του 2013 υπήρξε η πρώτη προσπάθεια
που έγινε για επίσημη συμμετοχή ετεροδόξων σε συνέδριο επιστημονικό. Έκτοτε τα
συνέδρια της Ε.Β.Ε. - με θέμα πάντα σχετικό με την Αγία Γραφή - λαμβάνουν χώρα
κάθε χρόνο και έχουν γίνει θεσμός πρωτοπόρος, τόσο για την ενασχόληση με τη
Βίβλο, όσο και για την οικουμενική κίνηση στην Ελλάδα. Έτσι, μέσα σε κλίμα
εμπιστοσύνης που καλλιεργήθηκε με το πέρασμα του χρόνου, η Ε.Β.Ε. κατόρθωσε
να αποτελεί ένα ασφαλές πλαίσιο συνύπαρξης, διαλόγου και έμπρακτης βίωσης
της χριστιανικής αγάπης, ώστε να μπορούν να πραγματοποιούνται διεθνή
οικουμενικά συνέδρια. Κηρύσσοντας την έναρξη του τελευταίου από αυτά (στις
13/12/2019), ο πρόεδρος της Ε.Β.Ε., Σεβ. Μητροπολίτης Δημητριάδος και Αλμυρού
κ. Ιγνάτιος, επεσήμανε το γεγονός αυτό και το χαρακτήρισε «καρπό του Αγίου
Πνεύματος», ενώ παρομοίασε την Ε.Β.Ε. με «φάτνη που διασώζει το θαύμα και το

81
βιώνει», όπως η φάτνη του Χριστού, που δέχθηκε το θαύμα της Γέννησης που οι
Βηθλεεμίτες αρνήθηκαν.234

Στις 13 και 14 Δεκεμβρίου του 2013 λοιπόν, πραγματοποιήθηκε επιστημονικό

συνέδριο με τίτλο «Το Διάταγμα της Ανεξιθρησκίας του 313 μ. Χ. και το αίτημα του
21ου αιώνα για καταλλαγή: Ο ρόλος της Αγίας Γραφής στην ειρηνική συμβίωση των
ετεροτήτων», το οποίο οργάνωσε η Ε.Β.Ε. σε συνεργασία με τη Θεολογική Σχολή του
Πανεπιστημίου Αθηνών. Στόχος του ήταν να καταδείξει ότι «η Βίβλος αποτελεί
παράγοντα διασφάλισης της ενότητας και της ειρηνικής συμβίωσης των ετεροτήτων
και των διαφορετικών πολιτισμών της εποχής μας».235

Με την αφορμή της συμπλήρωσης 25 χρόνων από την έγκριση εκ μέρους της Ιεράς
Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος, της νέας μετάφρασης της Καινής Διαθήκης στη
δημοτική, πραγματοποιήθηκε συνέδριο στις 12 και 13 Δεκεμβρίου 2014, με θέμα:
«Η Μετάφραση της Βίβλου στην Εκκλησία και στην Εκπαίδευση, Αφιέρωμα στα 25
χρόνια από την έκδοση της Νέας Μετάφρασης της Καινής Διαθήκης στη
Νεοελληνική Γλώσσα»,236 τιμήθηκε η μεταφραστική ομάδα των καθηγητών και
συζητήθηκαν θέματα σχετικά με την επιστήμη της μετάφρασης της Αγίας Γραφής
και τη χρήση της Βίβλου στη λειτουργική ζωή και την εκπαίδευση.

«Αγία Γραφή και ελληνική λογοτεχνία» ήταν ο τίτλος του συνεδρίου που έλαβε
χώρα στις 11 και 12 Δεκεμβρίου του 2015.237 Μέσα από ενδιαφέρουσες εισηγήσεις
θεολόγων καθηγητών, αλλά και συγγραφέων και ποιητών, αναδείχτηκαν οι τρόποι

234
Βλ. Ομιλία Σεβ. Μητροπολίτου Δημητριάδος και Αλμυρού κ. Ιγνατίου στο συνέδριο: Η Γυναίκα
στη Βίβλο (Αθήνα: Ξενοδοχείο Τιτάνια, 13-14/12/2019)
https://www.youtube.com/watch?v=tRV7tpnVanc (ανακτήθηκε 5/1/19)
235
Βλ. Κωνσταντίνου Μιλτιάδης, «Προλογικό Σημείωμα», Πρακτικά Συνεδρίου: Το Διάταγμα της
ου
Ανεξιθρησκίας του 313 μ.Χ. και το αίτημα του 21 αιώνα για καταλλαγή: Ο ρόλος της Αγίας Γραφής
στην ειρηνική συμβίωση των ετεροτήτων, Σταθοκώστα Β. (επιμ), Αθήνα: ΕΒΕ, 2014, σελ. 11.
236
Πρακτικά Συνεδρίου: Η Μετάφραση της Βίβλου στην Εκκλησία και στην Εκπαίδευση, Αφιέρωμα
στα 25 χρόνια από την έκδοση της Νέας Μετάφρασης της Καινής Διαθήκης στη Νεοελληνική Γλώσσα,
Σταθοκώστα Β. (επιμ), Αθήνα: ΕΒΕ, 2015.
237
Για περισσότερα σχετικά με το συνέδριο αυτό, βλ. Πρακτικά Συνεδρίου: Αγία Γραφή και Ελληνική
Λογοτεχνία, Σταθοκώστα Β. (επιμ), Αθήνα: ΕΒΕ, 2016.

82
με τους οποίους η Βίβλος ενέπνευσε και επηρέασε την ελληνική λογοτεχνική
παραγωγή.

Στις 16 και 17 Δεκεμβρίου του 2016 σειρά είχε ένας ακόμη τομέας του πολιτισμού
μας που επηρεάστηκε από την Αγία Γραφή, αυτός των εικαστικών τεχνών. Ο τίτλος
του συνεδρίου λοιπόν ήταν «Αγία Γραφή και Εικαστικές Τέχνες»238 και σκοπός του
ήταν να αναδείξει τους τρόπους με τους οποίους η Βίβλος, ως φορέας
πανανθρώπινων ιδεών και αξιών, αποτέλεσε πηγή έμπνευσης όχι μόνο για τους
αγιογράφους, αλλά και για τους καλλιτέχνες όλων των εποχών.

Η επέτειος των 500 χρόνων από τη Μεταρρύθμιση του Λουθήρου έδωσε την
αφορμή για το θέμα του επιστημονικού συνεδρίου που έλαβε χώρα στις 15 και 16
Δεκεμβρίου του 2017. Ο ακριβής τίτλος του ήταν: «Αναγνώσεις της Βίβλου στις
διάφορες χριστιανικές παραδόσεις».239 Μέσα από τις εργασίες του συνεδρίου
επιχειρήθηκε να ανοίξουν νέοι δρόμοι επικοινωνίας και διαλόγου μεταξύ των
διαφόρων χριστιανικών ομολογιών μετά τη συνειδητοποίηση του γεγονότος ότι
υπάρχουν ποικίλοι τρόποι κατανόησης της Βίβλου αντίστοιχοι με τις κατά τόπους
χριστιανικές παραδόσεις. Έτσι θεωρώντας ότι «η πολυφωνικότητα της Βίβλου
μπορεί να αποτελέσει ένα νέο μοντέλο για τη διαμόρφωση μιας κοινωνίας
διαλόγου»240 μεταξύ των εκκλησιών, φιλοδοξία του συνεδρίου ήταν να αναδείξει το
πρίσμα υπό το οποίο πρέπει να γίνει κατανοητή και να λειτουργήσει η σύγχρονη
οικουμενική κίνηση.

238
Για περισσότερα σχετικά με το συνέδριο αυτό, βλ. Πρακτικά Συνεδρίου: Αγία Γραφή και
Εικαστικές Τέχνες, Ντότσικα Α. (Επιμ), Αθήνα: ΕΒΕ, 2017.
239
Για περισσότερα βλ. Πρακτικά Συνεδρίου: Αναγνώσεις της Βίβλου στις διάφορες χριστιανικές
παραδόσεις – Με αφορμή την επέτειο των 500 χρόνων από τη Μεταρρύθμιση του Λουθήρου,
Ντότσικα Α. (Επιμ), Αθήνα: ΕΒΕ, 2018.
240
Βλ. Κωνσταντίνου Μιλτιάδη, «Η πολυφωνικότητα της Βιβλικής Ερμηνευτικής», Πρακτικά
Συνεδρίου: Αναγνώσεις της Βίβλου στις διάφορες χριστιανικές παραδόσεις – Με αφορμή την επέτειο
των 500 χρόνων από τη Μεταρρύθμιση του Λουθήρου, σελ. 11.

83
«Βίβλος και Πολιτική»241 ήταν η θεματική του συνεδρίου του 2018 (14 και 15
Δεκεμβρίου) με συμμετοχή και ατόμων της πολιτικής και κοινωνικής ζωής του
τόπου, αλλά και καθηγητών της Ελλάδας και του εξωτερικού. Κατά τις εργασίες του
συνεδρίου έγινε προσπάθεια να διαφωτιστούν πτυχές του ζητήματος της πολιτικής
εξουσίας υπό το πρίσμα του βιβλικού μηνύματος κατά τη διάρκεια της ιστορίας και
μέχρι σήμερα.

Το διεθνές επιστημονικό συνέδριο που έλαβε χώρα στις 13 και 14 Δεκεμβρίου του
2019 είχε το θέμα «Η Γυναίκα στη Βίβλο».242 Κατά τις εργασίες του συνεδρίου
επιχειρήθηκε να φωτιστεί πολύπλευρα, από θεολογικής, ψυχολογικής και νομικής
άποψης, ο σύνθετος ρόλος της γυναίκας από τη Βίβλο μέχρι τη σύγχρονη εποχή.

Οι εισηγήσεις όλων των συνεδρίων δημοσιεύονται κάθε χρόνο και τυπώνονται τα

αντίστοιχα πρακτικά τα οποία και διανέμονται δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο.

Δ.3. Εορταστικές εκδηλώσεις για τα 200 χρόνια παρουσίας της Βιβλικής Εταιρίας
στην Ελλάδα

Με αφορμή τη συμπλήρωση των 200 χρόνων από την ίδρυση της Βιβλικής Εταιρίας
στην Κέρκυρα (1819 – 2019) οργανώθηκε και πραγματοποιήθηκε μια σειρά
εκδηλώσεων ιστορικής αναδρομής, ενημέρωσης για το έργο της Β.Ε. κατά το
χρονικό αυτό διάστημα παρουσίας της στον ελλαδικό χώρο, τιμής απέναντι σε
πρόσωπα, αλλά και εορτασμού της επετείου.

243
Έτσι, σε ειδική ιστορική ημερίδα της Ε.Β.Ε. την 16η Φεβρουαρίου 2019 στο
Πνευματικό Κέντρο της Κέρκυρας, υπό την αιγίδα της Ι.Μ. Κερκύρας και της Ένωσης
Χριστιανών Επιστημόνων του νησιού, μετά από χαιρετισμό που απηύθυνε ο
Σεβασμιότατος Μητροπολίτης Κερκύρας, Παξών και Διαποντίων Νήσων κ.

241
Βλ. Πρακτικά Συνεδρίου: Βίβλος και Πολιτική, Αράπογλου Π. (επιμ), Αθήνα: ΕΒΕ, 2019.
242
Τα πρακτικά του συνεδρίου αναμένεται να έχουν εκδοθεί ως το Δεκέμβριο του 2020. Τις
εισηγήσεις των ομιλητών μπορεί κανείς να παρακολουθήσει μαγνητοσκοπημένες στο κανάλι της
Ε.Β.Ε. στο youtube. Βλ. https://www.youtube.com/watch?v=tRV7tpnVanc (ανακτήθηκε 5/1/2020)
243
Βλ. http://hellenicbiblesociety.gr/blog/2019/02/17/200-years-corfu/ (ανακτήθηκε 19/8/2019)

84
Νεκτάριος, ακολούθησαν οι ομιλίες των Δ. Μεταλληνού, καθηγητή του Ιονίου
Πανεπιστημίου, π. Ιωάννη Σπιτέρη, καθολικού Αρχιεπισκόπου Κερκύρας, αιδ.
Μιλτιάδη Παντελιού, ποιμένα της Ελληνικής Ευαγγελικής Εκκλησίας Κερκύρας και
τέλος του Σεβ. Μητροπολίτη Δημητριάδος και Αλμυρού κ. Ιγνατίου, προέδρου της
Ε.Β.Ε. Μετά από τα απαραίτητα ιστορικά στοιχεία που ακούστηκαν για την ίδρυση
της Β. Ε. στην Κέρκυρα, τονίστηκε και η ανάγκη συνεργασίας των χριστιανικών
παραδόσεων, η οποία στις μέρες μας έμπρακτα αποδεικνύεται μέσα από το έργο
της Ε.Β.Ε., ως οικουμενικού οργανισμού.

Την ίδια ημέρα στον Ιερό Καθολικό Μητροπολιτικό Ναό Κερκύρας, η Ε.Β.Ε. τίμησε
σε ειδική εκδήλωση244 τον αντιπρόεδρό της, Καθολικό Αρχιεπίσκοπο Κερκύρας,
Ζακύνθου - Κεφαλληνίας και Τοποτηρητή του Αποστολικού Βικαριάτου
Θεσσαλονίκης, π. Ιωάννη Σπιτέρη, για την πολυετή προσφορά του στη διάδοση της
Αγίας Γραφής και το παράδειγμά του ως «εργάτη της χριστιανικής καταλλαγής».

Ακολούθησε εκδήλωση ιστορικής αναδρομής στην πορεία της Ε.Β.Ε. από την ίδρυσή
της έως τις μέρες μας, η οποία πραγματοποιήθηκε στις 4 Μαρτίου 2019 στην
αίθουσα “Auditorium” στο κέντρο της Αθήνας. Κεντρικό θέμα των ομιλιών που
ακούστηκαν ήταν «ο Λόγος που Μένει στον Αιώνα».245 Μέσα από την ιστορική
πορεία της εταιρίας ξεδιπλώθηκε, παράλληλα με τα ιστορικά γεγονότα του
ελληνικού κράτους, και ο αγώνας της για τη διάδοση του Λόγου του Θεού.

Ο εορτασμός της επετείου των 200 χρόνων κορυφώθηκε με την εορταστική

εκδήλωση «Αγία Γραφή Πρόσκληση και Πρόκληση Ενότητας» (The Holy Bible:
Challenge and Invitation for Unity),246 η οποία έλαβε χώρα στις 19 Ιουνίου 2019 στο
Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Η εκδήλωση τελούσε υπό την αιγίδα του Προέδρου της
Δημοκρατίας, κ. Προκοπίου Παυλόπουλου και σε αυτή παρευρέθηκαν εκτός από

244
Βλ.https://hellenicbiblesociety.gr/blog/2019/02/17/honorary-event-spiteris/ (ανακτήθηκε
19/8/2019)
245
Βλ. https://hellenicbiblesociety.gr/blog/2019/03/08/history-event/ (ανακτήθηκε 19/8/2019)
246
Βλ. https://www.youtube.com/watch?v=usuVe1Yk3uw (ανακτήθηκε 19/8/2019)

85
τον ίδιο, ο Μακαριότατος Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος Ιερώνυμος Β΄,
ο διευθυντής των Ηνωμένων Βιβλικών Εταιριών κ. Michael Perreau, καθηγητές των
Πανεπιστημίων, ποιμένες όλων των χριστιανικών εκκλησιών της Ελλάδας, στελέχη
των Βιβλικών Εταιριών όλου του κόσμου και πλήθος φίλων της Ε.Β.Ε. Μετά από
τους χαιρετισμούς προβλήθηκε ταινία μικρού μήκους με θέμα την πορεία της Ε.Β.Ε.
από το 1819 έως το 2019, ακολούθησε η κεντρική ομιλία του Καθηγητή Παλαιάς
Διαθήκης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Μιλτιάδη Κωνσταντίνου και
η εκδήλωση ολοκληρώθηκε με το καλλιτεχνικό της μέρος, με τη χορωδία της ΕΡΤ
και ανάγνωση χωρίων της Βίβλου από ηθοποιούς.

Δ.4. Περιοδική ενημερωτική έκδοση

Αξίζει επίσης να αναφερθεί η έκδοση του τριμηνιαίου ενημερωτικού φυλλαδίου της

Ε.Β.Ε., όπου δημοσιεύονται θέματα σχετικά με την ιστορία της εταιρίας, τις
μεταφράσεις της Αγίας Γραφής, τις νέες εκδόσεις, αλλά και όλα τα νέα σχετικά με
τις εκδηλώσεις της εταιρίας και τις αποφάσεις των γενικών συνελεύσεών της. Τα
φυλλάδια αυτά κυκλοφορούν σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή247 και ως
ενημέρωση για τα τεκταινόμενα εντός εταιρίας, απευθύνονται σίγουρα προς όλες
τις εκκλησίες.

Δ.5. Υπηρεσίες μέσω νέων τεχνολογιών

Προς όφελος όλων των εκκλησιών είναι επίσης η σύγχρονη ιστοσελίδα - η οποία
παρέχει τη δυνατότητα ηλεκτρονικών αγορών, αλλά και ενημέρωσης για νέες
εκδόσεις, εκδηλώσεις και συνέδρια - η δωρεάν εφαρμογή της Αγίας Γραφής που
προαναφέρθηκε, και το κανάλι της εταιρίας στο youtube, όπου μπορεί κανείς να
παρακολουθήσει τις εισηγήσεις των συνεδρίων και να ακούσει την ηχογραφημένη
Αγία Γραφή. Οι παραπάνω παροχές μαρτυρούν παράλληλα ότι πρόκειται για μια
σύγχρονη εταιρία που κάνει χρήση των νέων τεχνολογιών προς επιστημονική και
πνευματική ωφέλεια του σύγχρονου ανθρώπου.

247
Βλ. https://issuu.com/hellenicbiblesociety/stacks/a4c93ae75dac42958531fc49187539cf
(ανακτήθηκε 14/8/2019)

86
Δ.6. Οικουμενική δράση

Επιπροσθέτως, ως οργανισμός που εξυπηρετεί όλες τις εκκλησίες, η Ε.Β.Ε.

συμμετείχε στην "Ειδική Συνοδική Επιτροπή Αθλητισμού της Εκκλησίας της
Ελλάδος"248 για τους Ολυμπιακούς Αγώνες που διοργανώθηκαν στη χώρα μας το
2004 και εξέδωσε ειδικές εκδόσεις, ελληνόγλωσσες και ξενόγλωσσες, οι οποίες
διανεμήθηκαν στους τόπους όπου διεξήχθησαν οι αγώνες. Έκτοτε λειτουργεί και η
κινητή έκθεση της Αγίας Γραφής που παρουσιάζεται σε ενορίες, εκκλησιαστικές
κοινότητες, σχολεία, συνέδρια και εκδηλώσεις. Ως οικουμενικός φορέας, η Ε.Β.Ε
συμμετείχε επίσης και στην "Τοπική Διοργανωτική Επιτροπή για το Παγκόσμιο
Συνέδριο για την Ιεραποστολή και τον Ευαγγελισμό" του Παγκοσμίου Συμβουλίου
των Εκκλησιών, το Μάιο του 2005. Εξέδωσε μάλιστα και ειδικό έντυπο υλικό που
διανεμήθηκε δωρεάν.

Μέγιστης σημασίας υπήρξε η συμβολή της Ε.Β.Ε. στην υπογραφή του Μνημονίου
Συνεργασίας (Memorandum of Understanding and Collaboration) μεταξύ
Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και Αρχαίων Ανατολικών Ορθοδόξων Εκκλησιών
από τη μια και Ηνωμένων Βιβλικών Εταιριών από την άλλη.249 Η Ε.Β.Ε. εργάστηκε με
υπομονή και ζήλο για την επίτευξη αυτής της συμφωνίας, που πραγματοποιήθηκε
τελικά το Σεπτέμβριο του 2018 στο Etchmiadjin της Αρμενίας.

248
Βλ. Κανονισμός Αριθμ. 168/2005/05 (ΦΕΚ – 293 Α /2-12-2005): Περί συστάσεως και λειτουργίας
της Ειδικής Συνοδικής Επιτροπής «Αθλητισμού» της Εκκλησίας της Ελλάδος.
249
Βλ. κεφ.3.Γ της παρούσας εργασίας.

87
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 : Η ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ

Α. Συνεργασία Ορθόδοξης Εκκλησίας και Ελληνικής Βιβλικής Εταιρίας

Οι σχέσεις της Ορθόδοξης Εκκλησίας με τη Βιβλική Εταιρία ξεκινούν λίγο μετά την
ίδρυση της BFBS (1804), όταν σε ανταπόκριση προς το αίτημα του Αδαμάντιου
Κοραή για έκδοση μιας μετάφρασης της Αγίας Γραφής στη γλώσσα που κατανοούσε
ο λαός (1808),250 η BFBS εξέδωσε το 1810 τη μετάφραση της Κ.Δ. του Μάξιμου
Καλλι(ου)πολίτη του 1638.251

Στο χρονικό διάστημα που μεσολάβησε από τότε μέχρι σήμερα οι σχέσεις αυτές
δοκιμάστηκαν αρκετές φορές, εξαιτίας κυρίως ιστορικών, πολιτισμικών και
πολιτικών συνθηκών και όχι για λόγους δογματικής διδασκαλίας και θεολογίας της
Ορθόδοξης Ανατολικής Εκκλησίας. Έτσι η χρήση της μετάφρασης Βάμβα από
Προτεστάντες μισσιονάριους, το «γλωσσικό ζήτημα», τα «Ευαγγελι(α)κά» είναι
μερικά από τα γεγονότα που συνετέλεσαν στην καλλιέργεια επιφυλακτικής στάσης
της Ορθόδοξης Εκκλησίας απέναντι στη Β.Ε. και το θέμα των μεταφράσεων
γενικότερα. Κατά συνέπεια, από την Ελληνική Επανάσταση (1821) και μέχρι περίπου
και τη δεκαετία του 1960, δεν μπορούμε να κάνουμε λόγο για σχέσεις συνεργασίας
μεταξύ των δύο πλευρών. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι από το 1911252 μέχρι και
σήμερα όλα τα Συντάγματα της Ελλάδας απαγορεύουν τη μετάφραση της Αγίας
Γραφής χωρίς την έγκριση του Οικουμενικού Πατριαρχείου και - από το 1927-
και της Εκκλησίας της Ελλάδος.

250
Βλ. Κωνσταντίνου Μιλτιάδης, «Ομιλία στην Εκδήλωση για τα 200 χρόνια παρουσίας της E.Β.Ε.
στην Ελλάδα με τίτλο: Αγία Γραφή Πρό(σ)κληση ενότητας», Αθήνα: Μέγαρο Μουσικής, 19/6/2019.
https://www.youtube.com/watch?v=usuVe1Yk3uw
(ανακτήθηκε 7/1/20).
Πρβλ. επίσης Μεταλληνός, Παράδοση, σελ. 126.
251
Πρβλ. κεφ. 2.Β.1 της παρούσας εργασίας.
252
Βλ. υποσημ. 87 και 91 της παρούσας εργασίας.

88
Η πρώτη μετάφραση της Β.Ε. η οποία απέσπασε έγκριση από την Ορθόδοξη
Εκκλησία, και συγκεκριμένα από το Οικουμενικό Πατριαρχείο (1973), ήταν η
μετάφραση Βέλλα (1967). Από αυτή την περίοδο οι σχέσεις των δύο μερών
βελτιώθηκαν και αποτέλεσμα της συνεργασίας που αναπτύχθηκε μεταξύ τους ήταν
η νέα μετάφραση της Κ.Δ. στη νεοελληνική γλώσσα (1985) με εγκρίσεις από το
Πατριαρχείο Αλεξανδρείας (3 Μαΐου 1988), την Εκκλησία της Ελλάδος (2 Ιουνίου
1988), το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων (17 Ιουλίου 1988) και το Οικουμενικό
Πατριαρχείο (22 Δεκεμβρίου 1988). Ακολούθησε η μετάφραση της Π.Δ. από το
εβραϊκό πρωτότυπο (1997) με έγκριση από την Ιερά Σύνοδο της ΕτΕ (1997) και το
Οικουμενικό πατριαρχείο (1998). Σύντομα αναμένεται να κυκλοφορήσει και η
μετάφραση της Π.Δ. από το κείμενο των Ο΄.253

Η συνεργασία αυτή δεν περιορίζεται μόνο στο μεταφραστικό τομέα. Βασικότερη

απόδειξη γι’ αυτό είναι ότι η ίδια η Ιερά Σύνοδος της ΕτΕ ορίζει τον πρόεδρο της
Ε.Β.Ε. που σύμφωνα και με το καταστατικό της εταιρίας (1992), είναι πάντα
ορθόδοξος μητροπολίτης. Επίσης η χρήση της μετάφρασης της Ε.Β.Ε. στην
εκπαίδευση, το στρατό, το ποιμαντικό και κατηχητικό έργο της εκκλησίας, η
συμμετοχή ορθοδόξων θεολόγων και κληρικών στα συνέδρια της Ε.Β.Ε., αλλά και η
συμμετοχή της Ε.Β.Ε. στα Πανελλήνια Λειτουργικά Συμπόσια της “Ειδικής Συνοδικής
Επιτροπής Λειτουργικής Αναγεννήσεως της ΕτΕ” είναι μερικά ακόμη από τα
γεγονότα που αποτελούν αδιάψευστους μάρτυρες αυτής της επιτυχημένης
συνεργασίας.

Επιχειρώντας μια σύντομη έρευνα σχετικά με την Ε.Β.Ε. και τις μεταφράσεις της Α.Γ.
στις έντυπες εκδόσεις της Ορθόδοξης Εκκλησίας, αυτό που κυρίως διαπιστώσαμε,
ήταν ότι η αποδοχή της νέας μετάφρασης της Κ.Δ. στη νεοελληνική γλώσσα δεν
έγινε χωρίς προβλήματα. Υπάρχει πληθώρα άρθρων δημοσιευθέντων το 1986, τα
οποία απορρίπτουν254 ή υπεραμύνονται255 της μετάφρασης. Μετά όμως από αυτή

253
Βλ. κεφ. 4.Γ.1 της παρούσας εργασίας.
254
Βλ. Μητροπολίτου Πατρών Νικοδήμου, «Η αρτιφανής μετάφρασις της Καινής Διαθήκης υπό έξ
καθηγητών και η Εκκλησία», Θεολογία ΝΖ΄ (Ιούλιος – Αύγουστος 1986) τεύχος Γ΄ 489-502.

89
την περίοδο δεν εντοπίσαμε άλλα επίσημα δημοσιεύματα σχετικά με τις
μεταφράσεις και το έργο της Ε.Β.Ε. Φαίνεται λοιπόν ότι μετά και από τις εγκρίσεις
από τα Ορθόδοξα Πατριαρχεία και την ΕτΕ (1988), κάθε αμφιβολία ξεπεράστηκε και
άνοιξε πλέον ο δρόμος για συνεργασία και συμπόρευση προς ένα κοινό στόχο.

Σήμερα μάλιστα η ίδια η Εκκλησία της Ελλάδος διανέμει κάθε χρόνο δωρεάν τη
μετάφρασης της ΚΔ σε έκδοση της ΕΒΕ στους πρωτοετείς φοιτητές της Θεολογικής
Σχολής, σε σχολεία, στο στρατό και στα σώματα ασφαλείας, σε νεονύμφους και
οπουδήποτε αλλού υπάρξει ανάγκη. Η μετάφραση της ΕΒΕ χρησιμοποιείται επίσης
στο κατηχητικό έργο της Εκκλησίας και στην εκπαίδευση.

Λαμβάνοντας λοιπόν υπόψη όλα τα προαναφερθέντα και κυρίως τη σύγχρονη

κατάσταση, διαπιστώνουμε πως τα κωλύματα του παρελθόντος στις σχέσεις
Ορθόδοξης Εκκλησίας και Ε.Β.Ε. έχουν παρέλθει προ πολλού.

Β. Συνεργασία Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας και Ελληνικής Βιβλικής

Εταιρίας

Για ανάπτυξη σχέσεων μεταξύ Ρωμαιοκαθολικισμού και Βιβλικής Εταιρίας

μπορούμε να μιλάμε μετά τη Β΄ Βατικάνεια Σύνοδο (1964), οπότε και άνοιξε ο

Πρβλ. επίσης Παναγόπουλου Ιωάννη, «Μελέτη – Απάντηση του καθηγητού Ιω. Παναγοπούλου (στη
Νέα Μετάφραση της Καινής Διαθήκης στη νεοελληνική γλώσσα)», Εκκλησία (1986) τεύχος 4 (15
Φεβρουαρίου) σελ. 118-126 και τεύχος 5(1 Μαρτίου) σελ. 181-191.
255
Βλ. Αγουρίδη Σ., Γαλίτη Γ., Καραβιδόπουλου Ι., Γαλάνη Ι., Βασιλειάδη Π., «Η Νέα Μετάφραση της
Καινής Διαθήκης στη νεοελληνική γλώσσα – Ανασκευή της Μελέτης – Απαντήσεως του αν. καθ. Ι.
Παναγοπούλου», Θεσσαλονίκη, 1986.
https://www.academia.edu/2966950/%CE%97_%CE%9D%CE%95%CE%91_%CE%9C%CE%95%CE%A4
%CE%91%CE%A6%CE%A1%CE%91%CE%A3%CE%97_%CE%A4%CE%97%CE%A3_%CE%9A.%CE%94._%
CE%A3%CE%A4%CE%97_%CE%94%CE%97%CE%9C%CE%9F%CE%A4%CE%99%CE%9A%CE%97
(ανακτήθηκε 8/1/2020)
Πρβλ. Βασιλειάδης Πέτρος Β., «Μετάφραση της Αγίας Γραφής και Ορθοδοξία (Ορθόδοξες αφετηρίες
αξιολόγησης μιας μετάφρασης)», Σύναξη τ.17 (1986) σελ.57-63. ΚΑΙ Βιβλικές ερμηνευτικές μελέτες.
1η έκδοση, 1η ανατύπωση. Θεσσαλονίκη: Πουρναράς, 1992, σελ. 143-157.
Βασιλειάδης Πέτρος Β., «Μετάφραση της Αγίας Γραφής, Βιβλικές Εταιρίες και άλλα τινά», Δελτίο
Βιβλικών Μελετών ν.σ.6 (1987) σελ. 44-45 ΚΑΙ Βιβλικές ερμηνευτικές μελέτες. 1η έκδοση, 1η
ανατύπωση. Θεσσαλονίκη: Πουρναράς, 1992, σελ. 158-167.
Καραβιδόπουλος, Ιωάννης Δ., «Νεοελληνικές μεταφράσεις της Κ.Δ. κατά το τελευταίο τέταρτο του
20ού αιώνα», Βιβλικές μελέτες Β΄ [Βιβλική Βιβλιοθήκη 16]. Θεσσαλονίκη: Πουρναράς, 1995, σελ.
111-122.

90
δρόμος για συνεργασία ανάμεσα στις δυο πλευρές. Η ιδέα της ύπαρξης μιας
εταιρίας για τη προώθηση της βιβλικής αποστολής και τη μετάφραση της Αγίας
Γραφής είχε αρχίσει να συζητιέται στη Ρώμη περίπου από το 1950. Με
πρωτοβουλίες του καρδιναλίου Augustin Bea (1881-1968)256 και έπειτα του
καρδιναλίου Johannes Willebrands (1909-2006)257 ιδρύθηκε το 1969 η “Παγκόσμια
Καθολική Ομοσπονδία για τη Βιβλική Αποστολή” (World Catholic Federation for the
Biblical Apostolate).258 Ενώ όμως, όπως φαίνεται αναγνωριζόταν η ανάγκη για
«βιβλική αποστολή», η ιδέα της συνεργασίας με τη BFBS ήταν αδύνατη, εφόσον
αυτή θεωρούνταν διαμαρτυρόμενη. Είχε ιδρυθεί μάλιστα από τη Ρωμαιοκαθολική
Εκκλησία μια αντίστοιχη βιβλική εταιρία με έδρα το Μόναχο, ανεξάρτητη από τη
BFBS.259

Χρειάστηκε χρόνος και συνεχείς προσπάθειες μέχρι να διαλυθεί και το τελευταίο

σύννεφο αμφιβολίας και να υπογραφεί επίσημα το Σύμφωνο Συνεργασίας μεταξύ
της “Καθολικής Βιβλικής Ομοσπονδίας” και των Η.Β.Ε., το 2008.260 Έκτοτε η
συνεργασία αυτή συνεχίζεται αρμονικά σε παγκόσμιο επίπεδο, με κοινό στόχο την
προώθηση του λόγου του Θεού.

256
Ο καρδινάλιος Bea υπήρξε επιφανής βιβλικός θεολόγος, οικουμενιστής και πρώτος πρόεδρος της
Γραμματείας για την Προώθηση της Ενότητας των Χριστιανών (Secretariat for Promoting Christian
Unity). Για περισσότερα σχετικά με το βίο και το έργο του βλ. Νόβακ Γρηγόριος, «Μπέα
Αυγουστίνος», ΘΗΕ 9 (1966) 161-163.
257
Ο καρδινάλιος Willebrands υπήρξε επίσης πρόεδρος της Γραμματείας για την Προώθηση της
Ενότητας των Χριστιανών, από το 1969 και για 20 χρόνια. Εργάστηκε ακούραστα για τη βελτίωση των
σχέσεων μεταξύ των χριστιανών, αλλά και με τους Εβραίους. Βλ. The Associated Press, «Cardinal J.
Willebrands, 96, Who United Faiths, Dies», New York Times, Aug.3, 2006.
https://www.nytimes.com/2006/08/03/world/03willebrands.html (ανακτήθηκε 6/1/2020)
Πρβλ. επίσης την ιστοσελίδα της Catholic Biblical Federation: https://c-b-f.org/en/Who-we-
are/History (ανακτήθηκε 6/1/2020)

258
Η ομοσπονδία αυτή συνεχίζει το έργο της ως σήμερα με το όνομα “Καθολική Βιβλική
Ομοσπονδία” (Catholic Biblical Federation), όπως μετονομάστηκε το 1990.
259
Την πληροφορία αυτή μας την έδωσε σε συνέντευξη που μας παραχώρησε ο π. Σεβαστιανός
Φρέρης, τον οποίο και ευχαριστούμε για τη συζήτηση και το χρόνο που μας διέθεσε .
260
Το Μνημόνιο συνεργασίας υπογράφτηκε κατά τη ΙΒ΄ Τακτική Συνδιάσκεψη της Συνόδου των
Επισκόπων της Καθολικής Εκκλησίας με θέμα: «Ο Λόγος του Θεού στη ζωή και την αποστολή της
Εκκλησίας» (Οκτώβριος 2008). Για περισσότερα βλ. κεφ. 3.Δ της παρούσας εργασίας.

91
Στην Ελλάδα η συνεργασία της Β.Ε. με την Καθολική Εκκλησία φαίνεται να ξεκίνησε
από την ίδρυσή της και συνεχίζεται ανελλιπώς ως σήμερα. Έτσι κατά την ίδρυση της
Ιονικής Βιβλικής Εταιρίας στην Κέρκυρα, μεταξύ των παρευρισκομένων
συγκαταλέγεται και «ο Καθολικός Γενικός Βικάριος με αρκετούς χαμηλότερου
βαθμού ιερωμένους».261 Στη σύγχρονη Ε.Β.Ε., ο π. Σεβαστιανός Φρέρης, Ιησουίτης
μοναχός, ανοιχτός στον οικουμενικό διάλογο και πιστός στις επιταγές της Β΄
Βατικανής Συνόδου, υπήρξε από τα ιδρυτικά μέλη και επανειλημμένα εκλεγμένο
μέλος του Δ.Σ. της εταιρίας.

Βέβαια η Καθολική Εκκλησία δεν ήταν εύκολο να δεχτεί τη μετάφραση των

λειτουργικών κειμένων της Κ.Δ. από την Ε.Β.Ε.,262 εφόσον οι καθηγητές -
μεταφραστές ήταν Ορθόδοξοι. Έτσι η ιεραρχία της Καθολικής Εκκλησίας δε δέχτηκε
να τη χρησιμοποιήσει. Την ίδια τύχη είχε και δεύτερη μετάφραση της Κ.Δ. για
λειτουργική χρήση. Προτιμήθηκε αντ’ αυτής η Καθολική μετάφραση. Ως μια ακόμη
προσπάθεια καλής θέλησης της Ε.Β.Ε. για συνεργασία με την Καθολική Εκκλησία
εκδόθηκε η Lectio Divina,263 η οποία και είναι αποδεκτή.

Στα επίσημα έντυπα της Καθολικής Εκκλησίας στην Ελλάδα δεν εντοπίσαμε άρθρα
σχετικά με την Ε.Β.Ε. και το έργο της ή τις μεταφράσεις της Αγίας Γραφής
γενικότερα. Λαμβάνοντας όμως υπόψη τις εκδόσεις της Ε.Β.Ε. που εξυπηρετούν την
Καθολική Εκκλησία,264 τη συμμετοχή των Καθολικών στη Βιβλική Εταιρία και το
Διοικητικό της Συμβούλιο, τη συνεργασία των δύο μερών σε ημερίδες, συνέδρια και

261
Βλ. https://www.corfu-museum.gr/index.php/el/59-corfu-notes/290-2014-10-05-18-11-56
(ανακτήθηκε 6/1/20)
262
Στη Βιβλιοθήκη των Πατέρων Ιησουιτών βρήκαμε το βιβλίο Αναγνώσματα από την πρώτη
Κυριακή της Παρουσίας μέχρι την Πασχαλινή Αγρυπνία (Missale Romanum), τόμος Α΄ , Αθήνα: Ιερά
Σύνοδος Καθολικής Ιεραρχίας Ελλάδος (Ι.Σ.Κ.Ι.Ε.), 1988, στην πρώτη σελίδα του οποίου αναφέρεται
ότι «τα βιβλικά κείμενα είναι παρμένα από τη νέα μετάφραση της Αγίας Γραφής που γίνεται με
φροντίδα της Βιβλικής Εταιρίας. Τα υπόλοιπα κείμενα είναι από την εργασία της Μεταφραστικής
Ομάδας για τα Λειτουργικά Κείμενα, όπως έχουν διαμορφωθεί μέχρι τον Οκτώβριο 1988».
263
Βλ. κεφ. 4.Γ.2 της παρούσας εργασίας.
264
Ό.π.

92
συναυλίες εκκλησιαστικής μουσικής,265 προκύπτει το συμπέρασμα πως μεταξύ της
Καθολικής Εκκλησίας στην Ελλάδα και της Ε.Β.Ε. υπάρχει αμοιβαίος
αλληλοσεβασμός και άριστη συνεργασία.

Γ. Συνεργασία Ευαγγελικής Εκκλησίας και Ελληνικής Βιβλικής Εταιρίας

Θα περίμενε κανείς οι σχέσεις της Β.Ε. με την Ευαγγελική Εκκλησία να είναι σχέσεις
συνεργασίας με κοινούς στόχους και κοινά οράματα. Και δεν είναι λανθασμένη
αυτή η εκτίμηση των πραγμάτων, τουλάχιστον όσον αφορά στη σύγχρονη
κατάσταση. Μια βαθύτερη έρευνα όμως στην έναρξη των σχέσεων μεταξύ των δύο
αυτών φορέων, αλλά και στα κοινά στοιχεία που τους ενώνουν, θα βοηθούσε στην
ουσιαστικότερη κατανόηση του θέματος.

Η Βρετανική και Ξενική Βιβλική Εταιρία (BFBS) ιδρύθηκε για ένα και μόνο σκοπό, τη
διάδοση της Βίβλου σε όλο τον κόσμο. Έτσι εξαρχής προσδιόρισε την ταυτότητά
της ως οικουμενικού και υπερ-ομολογιακού οργανισμού, ο οποίος πέρα και πάνω
από τις δογματικές διαφορές των χριστιανικών εκκλησιών έθετε την πρόσβαση
όλων των χριστιανών, στην κοινή τους παρακαταθήκη, την Αγία Γραφή. Για του
λόγου το αληθές αξίζει εδώ να σημειώσουμε ότι από το 1813 επιτρεπόταν να
συμπεριλαμβάνει, στις εκδόσεις που τύπωνε για την Ευρώπη, και τα Απόκρυφα266
της Βίβλου. Στα 1825-26 μάλιστα ξέσπασε μια μεγάλη διαμάχη σχετικά με τα
Απόκρυφα (Apocrypha Controversy), η οποία οδήγησε στην απόσχιση της
Γλασκώβης και του Εδιμβούργου, που αργότερα σχημάτισαν τη Βιβλική Εταιρία της
Σκωτίας (Scottish Bible Society).267 Το 1831 μια ακόμα διαμάχη, σχετικά με το ότι
στο προσωπικό της Β.Ε. απασχολούνταν πρόσωπα που ανήκαν στην εκκλησία των
265
Ό.π.
266
Η κάθε εκκλησία ονομάζει «απόκρυφα» τα βιβλία που δεν συμπεριλαμβάνονται στον κανόνα
της. Έτσι για τη Διαμαρτυρόμενη Εκκλησία απόκρυφα είναι τα έξι δευτεροκανονικά της
Ρωμαιοκαθολικής (Τωβίτ, Ιουδίθ, Α΄- Β΄ Μακκαβαίων, Σοφία Σολομώντος, Σοφία Σειράχ, Βαρούχ) ή
τα δέκα επιπλέον που δέχεται η Ορθόδοξη ως κανονικά (Α΄ Έσδρας, Τωβίτ, Ιουδίθ, Α΄ - Β΄ - Γ΄
Μακκαβαίων, Σοφία Σολομώντος, Σοφία Σειράχ, Βαρούχ, Επιστολή Ιερεμίου). Βλ. Η Αγία Γραφή,
Αθήνα: Ε.Β.Ε. 2003, σελ. 3.
267
Βλ. Άρθρο: «Γραφική Εταιρεία Ιωνικών Νήσων» στο https://www.corfu-
museum.gr/index.php/el/59-corfu-notes/290-2014-10-05-18-11-56 (ανακτήθηκε 20/8/2019)
Πρβλ. Βασιλειάδης Πέτρος. Βιβλικές Ερμηνευτικές Μελέτες, σελ. 145.

93
Ουνιτάριων (Αντιτριαδιστών), προκάλεσε τη διαίρεση των μελών της σε Ενωτικούς
και μη - Ενωτικούς, με αποτέλεσμα την απόσπαση των τελευταίων και τη
δημιουργία της Τριαδικής Βιβλικής Εταιρίας268 (Trinitarian Bible Society).269

Φαίνεται λοιπόν από τα προαναφερθέντα γεγονότα ότι ο διεκκλησιαστικός

χαρακτήρας της Β.Ε. και το «άνοιγμά» της προς τους απανταχού χριστιανούς δεν
έγινε χωρίς αντιδράσεις από πλευράς Προτεσταντικής Εκκλησίας. Είναι λοιπόν
αληθές αυτό που διατυπώθηκε από τον πρόεδρο του Ελληνικού Ευαγγελικού
Ιστορικού Αρχείου, κ. Τσεβά, ότι «η Β.Ε. δεν υπήρξε ποτέ όργανο ή διακονία της
Ευαγγελικής Εκκλησίας ούτε στην Ελλάδα ούτε στον κόσμο. Δηλαδή δεν ήταν
κάποιου είδους Ευαγγελική Αποστολική Διακονία κάποιος εκδοτικός βραχίονας των
Ευαγγελικών. Ήταν πάντα ανεξάρτητη. Με Ευαγγελικούς διευθυντές, αλλά
270
ανεξάρτητη». Επιβεβαιώνεται λοιπόν και από την Προτεσταντική πλευρά ότι η
Β.Ε. ποτέ δεν υπήρξε Προτεσταντικός οργανισμός, ούτε στο ξεκίνημά της, ούτε κατά
την πορεία της. Καταρρίπτεται κατά συνέπεια ως ανυπόστατος ο ισχυρισμός
πολλών, κυρίως Ορθοδόξων, ότι η Β.Ε. είναι Προτεσταντική οργάνωση.271

Ο βασικός ενοποιητικός κρίκος ανάμεσα στη Β.Ε. και στις Εκκλησίες της
Διαμαρτύρησης υπήρξε αναμφίβολα η Αγία Γραφή. Στο πρώτο κιόλας άρθρο της
ομολογίας πίστεως της Ελληνικής Ευαγγελικής Εκκλησίας αναφέρεται ότι
«Πιστεύομεν εις την Αγίαν Γραφήν (ήτοι, τα 39 κανονικά βιβλία της Παλαιάς και τα
27 της Καινής Διαθήκης) ως το μόνο θεόπνευστον βιβλίον και ως την μόνην πηγήν

268
Ό.π. Πρβλ. Canton William. A history of the British and Foreign Bible Society. vol. 1., σελ. 360.
Τσεβάς Ιωάννης, «Η προσφορά της Βιβλικής Εταιρίας στην Ευαγγελική Εκκλησία της Ελλάδος»,
Πρακτικά συνεδρίου: Η Μετάφραση της Βίβλου στην Εκκλησία και στην Εκπαίδευση, Αφιέρωμα στα
25 χρόνια από την έκδοση της Νέας Μετάφρασης της Καινής Διαθήκης στη Νεοελληνική Γλώσσα,
Σταθοκώστα Β. (επιμ), Αθήνα: ΕΒΕ, 2015, σελ.41.
269
Η Τριαδική Βιβλική Εταιρία υπάρχει και σήμερα. Στην επίσημη ιστοσελίδα της μαζί με το όνομα
της εταιρίας αναφέρεται επίσης το έτος και ο λόγος ίδρυσής της (Trinitarian Bible Society – Founded
in 1831 for the circulation of Protestant or uncorrupted versions of the Word of God). Βλ.
https://www.tbsbibles.org/default.aspx (ανακτήθηκε 20/8/2019)
270
Βλ. Τσεβάς Ιωάννης, ό.π. σελ.40.
271
Βλ. π.χ. Μεταλληνός. Παράδοση, σελ. 124: «μεταφραστικές ενέργειες ενός Προτεσταντικού
οργανισμού, της Βιβλικής Εταιρίας του Λονδίνου (British and Foreign Bible Society)».

94
και τον μόνον κανόνα πίστεως και έργων, και ότι είναι αύτη πλήρης, επαρκής,
ασφαλής και αλάθητος οδηγός διά πάσαν περίστασιν πνευματικής απορίας και
δυσκολίας».272 Το δόγμα της sola Scriptura, άλλωστε είναι βασικό δόγμα του
Προτεσταντισμού. Εφόσον λοιπόν η Β.Ε. προμήθευε τα μέλη της Ευαγγελικής
Εκκλησίας με τα κείμενα και τη μετάφραση της Βίβλου, εκπονημένη πάντα από τους
καλύτερους επιστήμονες και σε ποικιλία σχημάτων, χρωμάτων, μεγεθών και τιμών
που κάλυπταν κάθε ανάγκη για λειτουργική και κατ’ ιδίαν χρήση, η Ευαγγελική
Εκκλησία με τη σειρά της δεν είχε κανένα λόγο να μην αγκαλιάσει αυτό το έργο.

Γ.1. Αστήρ της Ανατολής

Η άριστη αυτή σχέση συνεργασίας, στήριξης και προώθησης των δράσεων της Β.Ε.
από την Ευαγγελική Εκκλησία Ελλάδος (Ε.Ε.Ε.) αποτυπώνεται στις σελίδες του
"Αστέρα της Ανατολής",273 του επίσημου περιοδικού εντύπου της Ε.Ε.Ε. Οι
πάμπολλες αναφορές στο μεταφραστικό έργο, τις ποικίλες δραστηριότητες και τα
πρόσωπα της Ε.Β.Ε, αλλά και άλλων Β. Ε. του κόσμου, μαρτυρούν την ύπαρξη αυτού
ακριβώς του κλίματος.

Ως προς τα θέματά τους, τα άρθρα που έχουν σχέση με τη Β.Ε. θα μπορούσαν να

ταξινομηθούν στις ακόλουθες κατηγορίες. Πρώτα –πρώτα υπάρχουν αρκετά άρθρα
ιστορικού περιεχομένου, όπως η «Ιστορία της Ελευθέρας Ευαγγελικής Εκκλησίας
Χανίων από της Συστάσεώς της μέχρι του έτους 1946»,274 όπου ξεδιπλώνεται η
ιστορία μιας συγκεκριμένης τοπικής εκκλησίας συνυφασμένη με τη δράση των

272
Η πίστη αυτή θεμελιώνεται και αγιογραφικά στα Β΄ Τιμ. 3:16, Β΄ Πέτρ.1:21, Λουκ. 16:29, 31,
Ρωμ.15:4, Α΄ Κορ.9:10, 10:11.
Βλ. http://ceeea.gec.gr/ceeea/index.php?option=com_content&view=article&id=4&Itemid=111
(ανακτήθηκε 20/8/2019)
273
Το περιοδικό εκδόθηκε για πρώτη φορά από το Μιχαήλ Καλοποθάκη το 1858 και κυκλοφορεί
μέχρι και σήμερα. Πρόκειται για ένα περιοδικό για όλη την οικογένεια που απευθύνεται στα μέλη
της Ε.Ε.Ε. και περιέχει θέματα θεολογικά, ιστορικά, κοινωνικά και ενημερωτικά. Για περισσότερα βλ.
στην επίσημη ιστοσελίδα της Ε.Ε.Ε.:
http://www.gec.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=140&Itemid=61 (ανακτήθηκε
20/8/2019)
274
Παιδάκης Γεώργιος, τεύχος Μαρτίου 1999.

95
βιβλιοπωλών και των επιθεωρητών της Β.Ε., «Πώς έφτασε σε μας η Α.Γ»,275 όπου
φαίνεται όλη η ιστορική πορεία της Αγίας Γραφής μέσα από τη δράση των Β.Ε. και
των μεταφράσεων, «Ευαγγελικά και Ορεστιακά»,276 όπου επιχειρείται
αντιπαραβολή των δύο γεγονότων. Οι βιογραφίες προσώπων που με κάποιο τρόπο
σχετίζονταν με τη δράση της Β.Ε. προσφέρουν επίσης χρήσιμα ιστορικά και
πολιτιστικά στοιχεία.277

Συναντάμε επίσης άρθρα που ασχολούνται αποκλειστικά με το μεταφραστικό έργο

της Ε.Β.Ε., όπως «Η Νέα Μετάφραση της Αγίας Γραφής και η χρήση της στην
Εκκλησία»,278 όπου αναλύονται, σε τρία τεύχη, όλα τα θέματα που έχουν σχέση με
την κυκλοφορία της νέας μετάφρασης της Αγίας Γραφής στη δημοτική από την
Ε.Β.Ε. το Νοέμβριο του 1997. Επίσης το άρθρο με τίτλο «Η Ελληνική Βιβλική
Εταιρία ως οικουμενικός χώρος ειρήνης»,279 αφού παραθέτει εν συντομία την
ιστορική πορεία της Ε.Β.Ε., περιγράφει τη σύγχρονη κατάσταση, τα επιτεύγματα της
Ε.Β.Ε. σε διεθνές επίπεδο, το αξιοθαύμαστο μεταφραστικό της έργο και καταλήγει
να παρουσιάζει την εταιρία ως «οικουμενικό χώρο ειρήνης», ως υπόδειγμα δηλαδή
αγαστής συνεργασίας μεταξύ των τριών χριστιανικών ομολογιών που συνυπάρχουν
στον ελλαδικό χώρο και εργάζονται από κοινού για τη διάδοση της Αγίας Γραφής
στην πατρίδα μας. Επιπροσθέτως, υπάρχει ειδικό άρθρο280 για την πρωτοποριακή
μεταφραστική μέθοδο της «λειτουργικής αντιστοιχίας» που εισήγαγε ο κορυφαίος
γλωσσολόγος Eugene Nida και η οποία χρησιμοποιήθηκε στη νέα μετάφραση της
Βίβλου. Όλα τα παραπάνω άρθρα υπογράφει το ίδιο πρόσωπο, ο κ. Χ.
Νταγκουνάκης, υπάλληλος και ο ίδιος της Ε.Β.Ε. επί σειρά ετών.

275
Παπαγεωργίου Πάρις, τεύχος Νοεμβρίου 2011.
276
Αναστασιάδη- Συμεωνίδη Άννα, τεύχος Απριλίου 2013.
277
Π.χ. η βιογραφία του Ιωάννη Χρυσάκη (1852 – 1934), ο οποίος υπήρξε περιπλανώμενος
βιβλιοπώλης των Αγίων Γραφών της Β.Ε, βλ. Τσεβάς, Ιωάννης, τεύχος Ιουλίου - Αυγούστου 2004.
Βλ. επίσης και τη βιογραφία του Φιλαρέτου, μητροπολίτη Μόσχας (1782 – 1867), Κάλφογλου-
Καλοτεράκη Βίκυ, τεύχος Νοεμβρίου 2016.
278
Νταγκουνάκης Χάρης, τεύχη Οκτωβρίου, Νοεμβρίου και Δεκεμβρίου 1999.
279
Νταγκουνάκης Χάρης, τεύχος Φεβρουαρίου 2004.

280
Νταγκουνάκης Χάρης, «Το Ινστιτούτο Βιβλικών Μελετών Nida και το έργο του», τεύχος Νοε 2005.

96
Παράλληλα, υπάρχουν κείμενα πληροφοριακά και ενημερωτικά, για τη δράση π.χ.
της Ε.Β.Ε. κατά το διάστημα διεξαγωγής των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 στην
Ελλάδα και τις ξενόγλωσσες μεταφράσεις της Αγίας Γραφής που εκδόθηκαν και
διανεμήθηκαν,281 αλλά και για το έργο των Η.Β.Ε., οι οποίες σπεύδουν να
βοηθήσουν μετά από φυσικές καταστροφές (π.χ. κυκλώνες του 2000 στη
Μοζαμβίκη, σεισμός στην Τουρκία το 1999)282 ή το έργο εθνικών Β.Ε. το οποίο
δυσχεραίνεται από πολιτικοκοινωνικές καταστάσεις (π.χ. το έργο της Βιβλικής
Εταιρίας της Μαδαγασκάρης είχε καταστεί ιδιαίτερα δύσκολο λόγω του ασταθούς
πολιτικού κλίματος, μετά τις προεδρικές εκλογές του Δεκεμβρίου 2001).283
Ενημερωτικής φύσης είναι επίσης και το άρθρο «Η Πνευματική Αφύπνιση στην
Κίνα»284 που αναφέρεται στο έργο της Αμερικανικής Βιβλική Εταιρία στην Κίνα,
καθώς και το άρθρο με τίτλο «Εκεί που Τελειώνει η Γη... και η Ελπίδα»,285 που
ασχολείται με το έργο της ρωσικής Β.Ε. στη δύσκολη περιοχή της Σιβηρίας και το
εκπαιδευτικό πρόγραμμα της Νορβηγικής Β.Ε. στην Αφρική για άτομα που πάσχουν
από AIDS.

Στις σελίδες του περιοδικού φιλοξενούνται επίσης άρθρα και εισηγήσεις μελών της
Ε.Β.Ε. σε επιστημονικά συνέδρια,286 εορταστικές επετείους ή επετείους μνήμης.287
Πολλά από αυτά ανήκουν στον πρόεδρο της εταιρίας, σεβασμιότατο Δημητριάδος

281
Αιδ. Μ. Μελετιάδη, «Ο της Δικαιοσύνης Στέφανος», τεύχος Ιουλίου - Αυγούστου 2004.

282
Νταγκουνάκης Χάρης, «Όταν το νερό της ζωής γίνεται νερό θανάτου, οι Ηνωμένες Βιβλικές
Εταιρίες είναι εκεί», τεύχος Νοεμβρίου 2000.

283
Νταγκουνάκης Χάρης, «Υπάρχει ακόμα χώρος! Σύγχρονη εφαρμογή μιας παλιάς εντολής», τεύχος
Νοεμβρίου 2002.

284
Νταγκουνάκης Χάρης, τεύχος Νοεμβρίου 2003.
285
Νταγκουνάκης Χάρης, τεύχος Δεκεμβρίου 2003.
286
Βλ. εισηγήσεις συνεδρίου "Ελπίδα σε περιόδους κρίσης" (2014) από Σεβ. Μητροπολίτη
Δημητριάδος και Αλμυρού κ.Ιγνάτιο, αιδ. Μ. Μελετιάδη κλπ., τεύχος Μαΐου 2015.
287
Βλ. Σεβ. Μητροπολίτης Δημητριάδος και Αλμυρού κ. Ιγνάτιος, «Η ευθύνη της εκκλησίας απέναντι
στη διαφορετικότητα, Ομιλία για την Εθνική Ημέρα Μνήμης των Ελλήνων Εβραίων Μαρτύρων και
Ηρώων του Ολοκαυτώματος» (Λάρισα 27/1/2015), τεύχος Ιανουαρίου 2016.

97
και Αλμυρού κ. Ιγνάτιο,288 στον πρόεδρο του Δ.Σ. αιδ. Μ. Μελετιάδη, σε άλλα μέλη
της εταιρίας,289 αλλά και στον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και πάσης Ελλάδας κ.
Ιερώνυμο Β΄.290

Δε λείπουν βέβαια και άλλα επιστημονικά κείμενα ή συνεντεύξεις από καθηγητές

των Θεολογικών Σχολών των Πανεπιστημίων Αθηνών και Θεσσαλονίκης, πάνω σε
θέματα μεταφράσεων. Το κείμενο με τίτλο «Ο εύσημος λόγος και οι εις αέρα
λαλούντες» του καθηγητή Γ. Γαλίτη,291 φωτίζει θέματα σχετικά με τη νέα
μετάφραση, εφόσον μάλιστα ο ίδιος υπήρξε ένας από τους μεταφραστές. Στο
άρθρο «Οι Νεοελληνικές μεταφράσεις της Βίβλου και το ζήτημα των νέων
ερμηνευτικών προσεγγίσεων σχετικά με τη θέση της γυναίκας στην Αγία Γραφή»
των καθηγητών Μ. Κωνσταντίνου και Β. Σταθοκώστα292 αναφέρεται η νέα
ερμηνευτική μέθοδος της κατ’ έννοιαν απόδοσης, σε αντιδιαστολή με την
παλιότερη πρακτική της κατά λέξη μετάφρασης και οι ακρότητες στις οποίες μπορεί
να οδηγήσει όταν συνδυαστεί με θεολογία ή ιδεολογία άσχετη με το πνεύμα του
ευαγγελίου. Η αξιοπιστία των μεταφράσεων της Β.Ε. έγκειται κυρίως στο ότι
σέβονται απόλυτα και διαφυλάσσουν το πρωτότυπο κείμενο. Το άρθρο της Δ.
Κούκουρα «Επανευαγγελισμός στις χριστιανικές κοινωνίες»,293 θίγει το ευαίσθητο
θέμα του επανευαγγελισμού από Ορθόδοξη σκοπιά.

288
Βλ. επίσης Σεβ. Μητροπολίτης Δημητριάδος και Αλμυρού κ. Ιγνάτιος, «Ο ρόλος του Πατέρα στην
Οικογένεια», τεύχος Ιουνίου 2015.

289
Π.χ. Κάλφογλου – Καλοτεράκη Β., «Premysl Pitter (1895-1976): η Αλήθεια της Βίβλου μέσα και
απέναντι στην εξουσία του Κακού», τεύχος Ιανουαρίου 2015. Θεοχάρους Μυρτώ, «Γυναίκα στο
Κέντρο: Από την Εύα, στη Μαριάμ και σε Μας», τεύχος Μαρτίου 2015.

290
Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδας Ιερώνυμος Β΄, «Αρχιμανδρίτης Νεόφυτος Βάμβας, μια
Ιστορική Μορφή του Έθνους και της Εκκλησίας, Ομιλία Μακαριότατου Αρχιεπισκόπου Ιερωνύμου Β΄
στην εκδήλωση της Ι.Μ. Σύρου για την επέτειο των 180 ετών από την ίδρυση του πρώτου γυμνασίου
από τον Αρχιμανδρίτη Νεόφυτο Βάμβα» (6/12/2013), τεύχος Νοεμβρίου 2015.
291
Τεύχος Δεκεμβρίου 2004.
292
Τεύχος Απριλίου 2009.
293
Τεύχος Ιουλίου 2015.

98
Σχετικά με το θέμα αυτό του ευαγγελισμού ή επανευαγγελισμού και του
προσηλυτισμού, το οποίο πάντα υπήρξε σκόπελος στις οικουμενικές σχέσεις των
Ορθοδόξων με τις άλλες χριστιανικές ομολογίες, φαίνεται να επιχειρείται μια
αντικειμενική και εις βάθος εξέταση των πραγμάτων, καθώς υπάρχουν αρκετά
σχετικά άρθρα από όλες τις πλευρές.294 Δύο τεύχη του "Αστέρα της Ανατολής"295
είναι εξ ολοκλήρου αφιερωμένα στο ζήτημα αυτό.

Γ.2. Συμπεράσματα

Σύμφωνα με όλα όσα παρουσιάστηκαν παραπάνω, φαίνεται ότι η Ε.Ε.Ε. όταν

αναφέρεται στο έργο της Ε.Β.Ε., το κάνει πάντα με σεβασμό, θαυμασμό και δέος.
Στις επίσημες εκδόσεις της περιλαμβάνει άρθρα για την ιστορία της Ε.Β.Ε. που λίγο
ως πολύ πορευόταν παράλληλα με τη δική της. Το ίδιο συμβαίνει και με τις
βιογραφίες προσώπων που είτε είχαν και τις δύο ιδιότητες, δηλαδή του
Ευαγγελικού και του μέλους της Β.Ε, είτε με κάποιο τρόπο επηρέασαν την πορεία
της Β.Ε. και τη διάδοση της Βίβλου στον κόσμο.

Κυρίως όμως αυτό που ενδιαφέρει την Ε.Ε.Ε. είναι το μεταφραστικό έργο της Ε.Β.Ε.,
ακόμη και από επιστημονικής άποψης, αφού παρουσιάζονται και αναλύονται
μεταφραστικές τεχνικές (π.χ. λέξη προς λέξη μετάφραση, μέθοδος λειτουργικής

294
Αιδ. Γ. Αδάμ, «Η Ευθύνη μας για την ιεραποστολή κατά το κατά Μάρκον Ευαγγέλιο», τεύχος
Ιανουαρίου 2005. Αιδ. Θ. Κοσμάδη, «Χριστιανισμός και Ισλάμ», τεύχος Μαρτίου 1999. Κούκουρα Δ.,
«Επανευαγγελισμός στις χριστιανικές κοινωνίες», τεύχος Ιουλίου 2015. Elmer J. Thiessen, «Η Ηθική
του ευαγγελισμού και ο προσηλυτισμός», τεύχος Ιουλίου 2015, Ουλής Δ. – Μακρής Γεράσιμος,
«Διακίνηση Ιδεών και Προσηλυτισμός», τεύχος Ιουλίου 2015. Παπατσώρης Χ., «Προσηλυτισμός:
έννοια, χρήση, κατάχρηση, παρεξήγηση», τεύχος Ιουλίου 2015. Ε.Α. Johnston, «Δέκα λάθη των
σύγχρονων τρόπων ευαγγελισμού», τεύχος Ιουλίου 2015. Συνέντευξη με τον πρόεδρο της ΕΙΕ
Ιωνάθαν Μακρή, τεύχος Ιουλίου 2015. Μακρής Χάρης, «Πορευθέντες Αλλά, Πώς;», τεύχος
Σεπτεμβρίου 2014. Μιχαλιού Μανόν «Μαθητεύσατε», τεύχος Σεπτεμβρίου 2014. Μαξιμιάδου - Ις
Σούλα, «Πάντα τὰ ἔθνη», τεύχος Σεπτεμβρίου 2014. Αιδ. Αργύρη Πέτρου, «Βαπτίζοντες Αὐτοὺς»,
τεύχος Σεπτεμβρίου 2014. McClymont Allen, «Διδάσκοντες Αὐτοὺς Τηρεῖν», τεύχος Σεπτεμβρίου
2014. Περιάλης Γιάννης, « ̓Ιδοὺ Εγὼ Mεθ ὑμῶν Eἰμι», τεύχος Σεπτεμβρίου 2014. Αιδ. Νίκου
Στεφανίδη, «"...πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη..." Στην Πατρίδα Μας!», τεύχος
Σεπτεμβρίου 2014. Εμμανουήλ Τουφεξή, «Παγκόσμια Πνευματικά Κινήματα», τεύχος Σεπτεμβρίου
2014. Συντάξεως, «Πανελλήνιο ιεραποστολικό συνέδριο Λεπτοκαρυάς», τεύχος Σεπτεμβρίου 2014.
Συντάξεως, «Σύγχρονοι Έλληνες ιεραπόστολοι», τεύχος Σεπτεμβρίου 2014.

295
Τεύχος Σεπτεμβρίου 2014 και Ιουλίου 2015.

99
αντιστοιχίας) αλλά και πρόσωπα (π.χ Eugene Nida, Γεώργιος Γαλίτης) που με τον
ένα ή τον άλλο τρόπο συνέδραμαν ώστε να έχουμε σήμερα επιστημονικά και
θεολογικά αξιόπιστες μεταφράσεις του πρωτότυπου κειμένου. Τις μεταφράσεις
αυτές προβάλλει και προωθεί με κάθε δυνατό μέσο η Ε.Ε.Ε.

Παράλληλα προβάλλει και άλλες δράσεις της Ε.Β.Ε. σε εθνικό ή διεθνές επίπεδο,
όπως π.χ. τη δράση που αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια της διεξαγωγής των
Ολυμπιακών Αγώνων στη χώρα μας, το 2004, ή την υπογραφή μνημονίου
συνεργασίας (MoU)296 μεταξύ Η.Β.Ε. και Ορθοδόξων Εκκλησιών, που τελικά
επιτεύχθηκε το 2018. Οι δράσεις των Η.Β.Ε., ως ευρύτερου οργανισμού στον οποίο
ανήκει και η Ε.Β.Ε, είναι επίσης μέσα στο πλαίσιο του ενδιαφέροντος της Ε.Ε.Ε. Το
έργο των Η.Β.Ε. αλλά και αυτό των κατά τόπους εθνικών Β.Ε. επαινείται και
προβάλλεται ως παράδειγμα προς μίμηση για κάθε χριστιανό.

Με τον ίδιο θαυμασμό και εκτίμηση περιβάλλει η Ε.Ε.Ε. και τα πρόσωπα της
Βιβλικής Εταιρίας. Στις έντυπες εκδόσεις της συχνά περιλαμβάνει άρθρα
καθηγητών και επιστημόνων που στελεχώνουν τη Β.Ε., ανεξάρτητα από το
θρησκευτικό τους προσανατολισμό. Δείχνει λοιπόν να έχει όντως κατανοήσει και
ως ένα βαθμό υιοθετήσει, τον οικουμενικό και διομολογιακό χαρακτήρα της
Βιβλικής Εταιρίας.

Η εκτίμηση αυτή της Ε.Ε.Ε. προς τη Βιβλική Εταιρία και η αρμονική συμπόρευση
των δύο φορέων είναι βεβαίως ευνόητη αν αναλογιστεί κανείς αφενός τη
σπουδαιότητα της Βίβλου ως «μόνου κανόνα πίστεως και έργων»297 για έναν
Ευαγγελικό και αφετέρου τη σπουδαιότητα της μετάφρασης του ιερού κειμένου,
ώστε αυτό να είναι καταληπτό από τον πιστό, ο οποίος οφείλει να το μελετά κατ’

296
Για περισσότερα βλ. κεφ.3.Γ της παρούσας εργασίας.
297
Βλ. Ομολογία Πίστεως της Ε.Ε.Ε.- Άρθρο 1.
http://ceeea.gec.gr/ceeea/index.php?option=com_content&view=article&id=4&Itemid=111
(ανακτήθηκε 20/8/2019)

100
ιδίαν καθημερινά. Άλλωστε την αναγκαιότητα της μετάφρασης για τους
Προτεστάντες πρόβαλε ο Λούθηρος, μεταφράζοντας το Θείο Λόγο στα γερμανικά.298

Δ. Η στάση της Ελληνικής Βιβλικής Εταιρίας

Η Ε.Β.Ε. από την πλευρά της, φαίνεται να προσπαθεί να παραμένει πάντα

προσηλωμένη στο σκοπό της ύπαρξής της, την προσφορά του Θείου Λόγου σε όλο
τον κόσμο. Το ίδιο λοιπόν κείμενο της Αγίας Γραφής προμηθεύονται οι Ορθόδοξες
Μητροπόλεις και η Αποστολική Διακονία της ΕτΕ, η Καθολική και η Ευαγγελική
Εκκλησία στην Ελλάδα, αλλά και Προτεσταντικές παρεκκλησιαστικές οργανώσεις,
όπως η Ελληνική Ιεραποστολική Ένωση (Hellenic Ministries)299 και οι Γεδεωνίτες
(Gideons International).300 Η Ε.Β.Ε. καθιστά λοιπόν την κοινή κληρονομιά όλων
των χριστιανών, την Αγία Γραφή, η οποία περιέχει την πίστη της αρχαίας και
αδιαίρετης εκκλησίας των οκτώ πρώτων αιώνων και των επτά Οικουμενικών
Συνόδων, διαθέσιμη σε όλους.

298
Βλ. Τσεβάς Ιωάννης, «Η προσφορά της Βιβλικής Εταιρίας στην Ευαγγελική Εκκλησία της Ελλάδος»,
Πρακτικά συνεδρίου: Η Μετάφραση της Βίβλου στην Εκκλησία και στην Εκπαίδευση, Αφιέρωμα στα
25 χρόνια από την έκδοση της Νέας Μετάφρασης της Καινής Διαθήκης στη Νεοελληνική Γλώσσα,
σελ.41.
299
H οργάνωση ιδρύθηκε το 1979 από τον Κώστα Μακρή (1935 -2006), διεθνή ιεραπόστολο της AMG
International. Το 2004 ξεκίνησε σταδιακά τη διανομή αντιτύπων της Καινής Διαθήκης, σε έκδοση της
Βιβλικής Εταιρίας σε όλη την Ελλάδα. Έτσι, κάθε χρόνο παραγγέλνονται στη Β.Ε. 100.000 – 130.000
Κ.Δ. αναλόγως με την περιοχή που προγραμματίζεται να καλυφθεί στο επόμενο έτος. Σύμφωνα με τα
στοιχεία της Ε.Ι.Ε., μέχρι σήμερα (22/8/2019), έχουν μοιραστεί 1.153.108 Κ.Δ.
Βλ. https://www.kathespiti.gr/proodos/ (ανακτήθηκε 22/8/2019)
300
Οι "Γεδεωνίτες" είναι ένας διεθνής σύνδεσμος Ευαγγελικών χριστιανών επιχειρηματιών και
επαγγελματιών μαζί με τις συζύγους τους, οι οποίοι εμπνεόμενοι από το γνωστό χωρίο του
Ματθαίου 28,19, «Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη», έχουν ως σκοπό τους να διαδίδουν
την πίστη στο Χριστό κυρίως παρέχοντας δωρεάν Βίβλους και Καινές Διαθήκες. Το όνομά τους
προέρχεται από τον Κριτή Γεδεών της Π.Δ. και το διεθνές έμβλημά τους, ο πυρφόρος αμφορέας μέσα
σε κύκλο με μπλε φόντο, στην πραγματικότητα είναι η υδρία του Γεδεών με τη φλόγα της λαμπάδας
εντός της (Κριτ. 7,16). Συμβολίζει το φως της Αγίας Γραφής που απομακρύνει από το πνευματικό
σκοτάδι. Ο συνήθης χώρος δράσης τους είναι τα ξενοδοχεία, όπου τοποθετούν τα ιερά βιβλία σε
εμφανές σημείο κάθε δωματίου, για να μπορεί ο επισκέπτης να τα διαβάσει και αν επιθυμεί να τα
πάρει μαζί του φεύγοντας. Εκτός όμως από τα ξενοδοχεία παροχές ή διανομές Κ.Δ. μπορεί να
γίνονται σε νοσοκομεία, φυλακές και κάθε είδους ιδρύματα, αλλά και στο προσωπικό των σωμάτων
ασφαλείας, στο στρατό, σε μαθητές και φοιτητές. Έτσι πιστεύουν ότι κάνουν διαθέσιμο το Λόγο του
Θεού, τόσο σε εκείνους που το επιθυμούν, όσο και σε εκείνους που δεν ξέρουν ότι τον έχουν
ανάγκη. Για το σκοπό αυτό συνεργάζονται επίσης με Προτεσταντικές εκκλησίες και οργανώσεις. Βλ.
https://www.gideons.org/about (ανακτήθηκε 23/8/2019)

101
Ως οικουμενικός και υπερδογματικός οργανισμός και όντας πιστή στις αποφάσεις
των Παγκόσμιων Συνδιασκέψεων των Η.Β.Ε., θεωρεί ότι το έργο της «πρέπει να
εδράζεται σε όλες τις εκκλησίες και να εξυπηρετεί όλες τις εκκλησίες» (Chiang Mai,
1980). Αντιλαμβάνεται το ρόλο της ως «συνεργάτιδα στην υπηρεσία των κατά
τόπους εκκλησιών» (Midrand, 2000) και ενώ προσφέρει το κατά το δυνατόν
αξιόπιστο κείμενο και μετάφραση της Βίβλου, δεν ασχολείται ποτέ με την ερμηνεία
του, καθώς πιστεύει ακράδαντα ότι αυτό το έργο ανήκει μόνο στις εκκλησίες (New
Port, 2004).301 Ευελπιστεί, δε, ότι ο Λόγος του Θεού θα λειτουργεί ως
ενοποιητικός παράγοντας μεταξύ όλων των χριστιανών.

301
Βλ. κεφ 3.Α της παρούσας εργασίας.

102
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Όπως φάνηκε, η Βρετανική και Ξενική Βιβλική Εταιρία (BFBS) υπήρξε από τη
στιγμή της ίδρυσής της οικουμενικός οργανισμός που σκοπό είχε μόνο τη διάδοση
της Αγίας Γραφής και υπό αυτή την προοπτική φιλοδοξούσε να ενώσει όλους
ανεξαιρέτως τους χριστιανούς προς επίτευξη του κοινού τους στόχου. Την
πεποίθηση αυτή φαίνεται αρχικά να είχε και ο Ορθόδοξος κλήρος, καθώς
σύσσωμος συνέδραμε στο έργο της Β.Ε.

Ιστορικά γεγονότα και ανθρώπινες αδυναμίες συνέβαλαν ώστε να δημιουργηθεί

μια επιφυλακτικότητα από πλευράς Ορθοδοξίας απέναντι στις μεταφράσεις της
Βίβλου και τη βιβλική μελέτη γενικότερα. Ιδιαίτερα η προσηλυτιστική δράση
Προτεσταντών μισσιοναρίων στον ελλαδικό χώρο κατά τις αρχές του 19ου αιώνα και
η χρήση από μέρους τους των μεταφράσεων της BFBS, φαίνεται να τραυμάτισε
σημαντικά τις σχέσεις των Ορθοδόξων με τη Β.Ε. και η καχυποψία που
δημιουργήθηκε απέναντι στις μεταφράσεις της Β.Ε., αλλά και οποιεσδήποτε
μεταφράσεις της Αγίας Γραφής, δεν έχουν ακόμη και σήμερα πλήρως ξεπεραστεί.
Πολλά άλλα εσωτερικά ζητήματα του ελληνικού κράτους συνδέθηκαν με το
ζήτημα των μεταφράσεων, όπως το λεγόμενο “γλωσσικό” που οδήγησε στα
τραγικά γεγονότα των Ευαγγελιακών του 1901, ή το ζήτημα του αυτοκεφάλου της
ελλαδικής Εκκλησίας, τα οποία περιέπλεξαν την κατάσταση και όξυναν τα
πνεύματα χωρίς ουσιαστικό λόγο.

Από την πλευρά της ωστόσο η Β.Ε. στην Ελλάδα ποτέ δε σταμάτησε τις
προσπάθειες για μετάφραση και διάδοση του Θείου Λόγου. Έτσι μετά την
επανέκδοση της μετάφρασης του Μάξιμου Καλλιουπολίτη που κυκλοφόρησε το
1810, πραγματοποιήθηκε μια σειρά μεταφραστικών προσπαθειών: η μετάφραση
του Ιλαρίωνα (1828), η μετάφραση Βάμβα (1834: Π.Δ., 1850: ολόκληρη η Αγία
Γραφή), η μετάφραση Βέλλα (1967), η νέα μετάφραση της Κ.Δ. στη νεοελληνική
γλώσσα (1985) και η μετάφραση της Π.Δ. (1997). Η επιμονή αυτή της Β.Ε. να
προσφέρει στους Έλληνες τη Βίβλο σε γλώσσα κατανοητή, ξεπερνώντας γλωσσικά

103
προβλήματα, συνταγματικές απαγορεύσεις και πλείστα άλλα εμπόδια, μαρτυρούν
αν μη τι άλλο την αφοσίωσή της στο μοναδικό της στόχο, την προσφορά της
Βίβλου σε όλους τους χριστιανούς που χρησιμοποιούν την ελληνική γλώσσα.

Σήμερα, η Ελληνική Βιβλική Εταιρία, ανεξάρτητη πια από το 1992, μένει συνεπής
στις αρχές της ως οικουμενικού οργανισμού, και μάλιστα του μοναδικού στον
ελλαδικό χώρο. Έχοντας ως μέλη της Ορθοδόξους, Καθολικούς και Ευαγγελικούς
που παραμερίζοντας τις δογματικές και όποιες άλλες διαφορές τους,
καταφέρνουν να συνεργάζονται αρμονικά έχοντας πάντα τον ίδιο στόχο, αλλά και
ως μέλος των Ηνωμένων Βιβλικών Εταιριών από το 2000, έχει ως σκοπό της να
υπηρετεί όλες τις εκκλησίες χωρίς να τις υποκαθιστά και να λειτουργεί ως
συνεκτικός παράγοντας μεταξύ τους. Αυτός ο διεκκλησιαστικός και υπερ-
ομολογιακός χαρακτήρας της φαίνεται σε όλο το έργο της, από τις μεταφράσεις
και τις εκδόσεις της, μέχρι τα συνέδρια και τις εκδηλώσεις της. Από την πλευρά
τους οι εκκλησίες της Ελλάδας φαίνεται να κατανοούν πλήρως το ρόλο της Ε.Β.Ε.
και συνεργάζονται μαζί της και, μέσω αυτής, μεταξύ τους για οποιεσδήποτε κοινές
ανάγκες που προκύπτουν. Άλλωστε το σημείο στο οποίο όλες οι χριστιανικές
ομολογίες συμφωνούν είναι η ανάγκη μεταφράσεων της Αγίας Γραφής και ο
ευαγγελισμός των λαών. Ξεπερνώντας λοιπόν τις αστοχίες του παρελθόντος και
συνειδητοποιώντας τις σύγχρονες ανάγκες, οι ετερόδοξες χριστιανικές εκκλησίες
στηρίζουν το έργο της Ε.Β.Ε. και συνεργάζονται με αυτή προς επίτευξη των κοινών
τους στόχων.

104
ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Η Ε.Β.Ε., ως ζωντανό παράδειγμα οικουμενικής συνεργασίας στην Ελλάδα,

επιτρέπει την καλλιέργεια αισιοδοξίας για το μέλλον των οικουμενικών σχέσεων
γενικότερα. Ιδιαίτερα στην εποχή μας, την εποχή της παγκοσμιοποίησης, καθώς η
χώρα μας λόγω της γεωγραφικής της θέσης είναι “σταυροδρόμι πολιτισμών”, η
συνάντηση και η συνεργασία των εκκλησιών κρίνεται αναγκαία. Τα σημερινά
δεδομένα οφείλουν να εκτιμηθούν ανεξάρτητα από τα ιστορικά γεγονότα και οι
εκκλησίες οφείλουν να εκσυγχρονιστούν αν θέλουν να παραμείνουν ζωντανές.302
Στο σημείο αυτό η απαγκίστρωση από τα τραύματα του παρελθόντος αποτελεί
απαραίτητη προϋπόθεση. «Χρειάζεται όμως τόλμη και πολύς φωτισμός του Αγίου
Πνεύματος»303 για να διακριθούν τα στοιχεία που μας κρατούν προσκολλημένους
στο παρελθόν από αυτά που παραμένουν πάντα αμετάβλητα και που οφείλουμε
να διατηρήσουμε. Παράδοση άλλωστε, σημαίνει χρήση της γνώσης και της
σοφίας του παρελθόντος στη σημερινή πραγματικότητα με στόχο τη συνεχή
εξέλιξη και ανανέωση.

Σίγουρα η ιστορία και τα όποια λάθη διαπράχθηκαν δεν μπορούν ούτε και πρέπει
να λησμονηθούν. Ωστόσο, ο λόγος του Θεού είναι κάτι πέρα και πάνω από
ιστορικά γεγονότα, συγκυρίες και ανθρώπινες διαφωνίες. Είναι λοιπόν χρέος όλων
των χριστιανών να τον καθιστούμε διαθέσιμο και κατανοητό σε κάθε γωνιά του
πλανήτη, στις νυν και τις επόμενες γενιές, με όποιο ρόλο ή τρόπο έχει ο καθένας.
Μέσω της εκκλησίας, του σχολείου, της οικογένειας, ως κληρικοί, δάσκαλοι ή
γονείς οφείλουμε να μεταδίδουμε το χαρμόσυνο μήνυμα του Ευαγγελίου και οι
εκδόσεις της Ε.Β.Ε. αποτελούν άριστο εργαλείο για το σκοπό αυτό.

302
Πρβλ. Ματσούκας. Οικουμενική Θεολογία, σελ. 353.
Φαράντος Μέγας, «Η περί του εν τριάδι Θεού και ιδία περί Αγίου Πνεύματος διδασκαλία του ιερού
Συμβόλου Νικαίας – Κωνσταντινουπόλεως», ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΔ΄, 1981, σελ. 523.
Φαράντος Μέγας, «Δογματικαί τινές παρατηρήσεις επί του Συμβόλου Νικαίας-
Κωνσταντινουπόλεως», ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΝΒ΄, 1981, σελ. 753.
303
Βλ. Κούκουρα, «Επανευαγγελισμός στις χριστιανικές κοινωνίες», σελ. 62.

105
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΧΡΟΝΟΓΡΑΜΜΗ
1804 Ίδρυση Βρετανικής και Ξενικής Βιβλικής Εταιρίας (BFBS) στο Λονδίνο
1810 Έκδοση της Κ.Δ. στο αρχαίο κείμενο με μετάφραση στα νέα ελληνικά του
Μάξιμου Καλλι(ου)πολίτη του 1638
1813 Ίδρυση Β.Ε. Ρωσίας
1818 Ίδρυση Β.Ε. Σμύρνης
1819 Ίδρυση Ιονικής Β.Ε. στην Κέρκυρα
1821 Ελληνική επανάσταση
1828 Μετάφραση Ιλαρίωνα
1833 Ανακήρυξη αυτοκεφάλου της Εκκλησίας της Ελλάδος
1834 Μετάφραση Π.Δ. Νεοφύτου Βάμβα
1850 Ολοκλήρωση μετάφρασης Αγίας Γραφής Βάμβα
1850 Αναγνώριση του αυτοκεφάλου της ΕτΕ από το Οικουμενικό Πατριαρχείο
1901 Ευαγγελιακά
1914 - 1918 Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος
1920 Πατριαρχική εγκύκλιος Ιωακείμ Γ΄
1922 Μικρασιατική καταστροφή
1939 - 1945 Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος
1946 Ίδρυση Ηνωμένων Βιβλικών Εταιριών (United Bible Societies)
1948 Ίδρυση Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών (World Council of Churches)
1964 Β΄ Βατικανή Σύνοδος
1967 Μετάφραση Κ.Δ. Βέλλα σε απλή καθαρεύουσα
1973 Έγκριση μετάφρασης Βέλλα από το Οικουμενικό Πατριαρχείο
1980 Παγκόσμια Γενική Συνδιάσκεψη των Η.Β.Ε. στο Chiang Mai της Ταϊλάνδης
1985 Νέα Μετάφραση της Κ.Δ. στη νεοελληνική γλώσσα
1988 Εγκρίσεις της Νέας Μετάφρασης από το Οικ. Πατριαρχείο, την ΕτΕ και τα
Πατριαρχεία Ιεροσολύμων και Αλεξανδρείας
1992 Ίδρυση ανεξάρτητης Ελληνικής Βιβλικής Εταιρίας
1997 Μετάφραση Π.Δ. στα νέα ελληνικά
2000 Ένταξη της Ε.Β.Ε. ως πλήρες μέλος των Ηνωμένων Βιβλικών Εταιριών
2000 Παγκόσμια Γενική Συνδιάσκεψη των Η.Β.Ε. στο Midrand της Νότιας Αφρικής
2004 Παγκόσμια Γενική Συνδιάσκεψη των Η.Β.Ε. στο Newport της Ουαλίας
2018 Υπογραφή Μνημονίου Συνεργασίας μεταξύ Ορθοδόξων Εκκλησιών και Η.Β.Ε.
στο Etchmiadjin της Αρμενίας

106
ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Η 200ετής ιστορική πορεία της Βιβλικής Εταιρίας στην Ελλάδα διαμορφώθηκε

παράλληλα με αυτή του νέου ελληνικού κράτους. Εξωτερικοί και εσωτερικοί
παράγοντες οδήγησαν στη σύνδεση των μεταφράσεων της Βιβλικής Εταιρίας με τα
σχέδια προσηλυτισμού των Προτεσταντών μισσιοναρίων. Οι συντηρητικές τάσεις
που αναπτύχθηκαν οδήγησαν στα αιματηρά γεγονότα των Ευαγγελιακών του
1901 και την απαγόρευση μετάφρασης της Αγίας Γραφής από το Σύνταγμα του
1911. Από το 1967, με την κυκλοφορία της μετάφρασης Βέλλα, η οποία απέσπασε
έγκριση από το Οικουμενικό Πατριαρχείο (1973), οι ομαλές σχέσεις μεταξύ
Εκκλησίας της Ελλάδος και Βιβλικής Εταιρίας αποκαταστάθηκαν. Ακολούθησε η
νέα μετάφραση της Κ.Δ. στη νεοελληνική γλώσσα από καθηγητές του
Πανεπιστημίου (1985) με εγκρίσεις από την ΕτΕ και τα Ορθόδοξα Πατριαρχεία και
αργότερα η μετάφραση της Π.Δ. (1997). Εντωμεταξύ η Β.Ε. έγινε ανεξάρτητη
εθνική εταιρία το 1992 και μέλος των Ηνωμένων Βιβλικών Εταιριών το 2000. Σε
όλο αυτό το διάστημα λειτουργούσε πάντα και συνεχίζει να λειτουργεί ως
οικουμενικός οργανισμός. Σήμερα εξακολουθεί να προσφέρει την Αγία Γραφή σε
κείμενο και επιστημονικά αξιόπιστες μεταφράσεις, σε ποικιλία εκδόσεων που
καλύπτουν πλήθος αναγκών για επιστημονική, ποιμαντική, διδακτική ή κατ’ ιδίαν
χρήση των βιβλικών κειμένων. Παράλληλα εξυπηρετεί με ειδικές εκδόσεις όλες τις
χριστιανικές εκκλησίες που υπάρχουν στην Ελλάδα, αναπτύσσει οικουμενική
δράση και πραγματοποιεί επιστημονικά συνέδρια με θέμα πάντα σχετικό με την
Αγία Γραφή. Αντίστοιχα η Ορθόδοξη, η Καθολική και η Ευαγγελική Εκκλησία της
Ελλάδος συνεργάζονται αρμονικά με την Ε.Β.Ε. σε εκδόσεις, εκδηλώσεις,
σεμινάρια και συνέδρια και στρέφονται σε αυτή όποτε χρειάζονται κάποια ειδική
έκδοση του Βιβλικού κειμένου.

107
SUMMARY

The 200-year history of the Bible Society in Greece was formed in parallel with the
history of the Modern Greek State. External and internal factors led to a correlation
between the Bible Society’s translations and the proselytistic plans of the
protestant missionaries. The conservative trends that followed led to the bloody
events of “Evangelica” in 1901 and the prohibition of the translation of the Holy
Scriptures by the Constitution in 1911. From 1967 and on, when professor Vellas
translation, which was finally approved by the Ecumenical Patriarchate (1973), was
released, the regular relationships between the Greek Orthodox Church and the
Bible Society were restored. What followed next was the new translation of the
New Testament in modern greek by university professors in 1985, with the
approval of the Greek Orthodox Church and the Orthodox Patriarchates, and the
translation of the Old Testament in 1997. Meanwhile, the Bible Society in Greece
became an independent national company, in 1992, and a member of the United
Bible Societies in 2000. During all this time it always functioned and still does, as an
ecumenical organisation. Today it continues providing the Bible in script and definite
translations, in a variety of publications appropriate for any academic, pastoral,
teaching or self-instruction purposes. At the same time it serves all Christian
churches that exist in Greece by printing special editions for them, it acts
ecumenically and organises scientific conferences on Bible based topics.
Correspondently, the Orthodox, Catholic and Evangelical Church of Greece
collaborate with the Greek Bible Society in harmony as far as it concerns editions,
events, seminaries and conferences and turn to it whenever they need any special
edition of the Biblical text.

108
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ
Α.ΠΗΓΕΣ ΚΑΙ ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ

1. ΓΙΑ ΤΑ ΧΩΡΙΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΓΡΑΦΗΣ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΗΚΑΝ ΟΙ ΕΚΔΟΣΕΙΣ:

Ελληνική Βιβλική Εταιρία. Η Αγία Γραφή. Αθήνα: Ε.Β.Ε. 2003.

Ελληνική Βιβλική Εταιρία. Η Καινή Διαθήκη, Το πρωτότυπο κείμενο με μετάφραση

στη δημοτική. Αθήνα: Ε.Β.Ε. 1989.

Nestle, Eberhard, Erwin Nestle, and Kurt Aland. Novum Testamentum Graece: Post
Eberhard Nestle Et Erwin Nestle. 27. revidierte Aufl. Stuttgart: Deutsche
Bibelstiftung, 1993.

2. ΑΛΛΕΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΓΡΑΦΗΣ:

Αγουρίδης Σάββας Χρ., Γαλίτης Γεώργιος Αντ., Γαλάνης Ιωάννης Λ., Βασιλειάδης
Πέτρος Β., and Καραβιδόπουλος Ιωάννης Δ. Η νέα μετάφραση της Καινής Διαθήκης
στη νεοελληνική γλώσσα. Θεσσαλονίκη: [χ.ε.], 1986.

Ανδρουλιδάκης, Κώστας. Σοφία Σολομώντος. Αθήνα: Άρτος Ζωής, 2019.

Κ.Ν. Βάμβας, Κ.Δ.Ε. Λείβς, Κ.Χ. Νικαλαΐδης Φιλαδελφεύς, Σπυρίδων Βαλέτας. Η

Καινή Διαθήκη του Κυρίου και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού παραφρασθείσα εις
την καθουμιλουμένην γλώσσαν. Εν Αθήναις: Εκ του τυπογραφείου μνημοσύνης Χ.
Νικολαΐδου - Φιλαδελφέως, δαπάνη της εν Λονδίνω Ιερογραφικής Εταιρίας, 1844.
https://opac.seab.gr/

Βέλλας Βασίλειος, Αλιβιζάτος Αμίλκας, Αντωνιάδης Ευάγγελος, and Κονιδάρης

Γεράσιμος. Η Καινή Διαθήκη: το πρωτότυπον κείμενον με νεοελληνικήν μετάφρασιν.
Αθήναι: Βιβλική Εταιρία, 1967.

Βλάχος, Άγγελος Σ. Το κατά Λουκάν. [χ.τ.]: Ίκαρος, 1974.

Βλάχος, Άγγελος Σ. Τα ευαγγέλια. Αθήναι: Ίκαρος, 1977.

British and Foreign Bible Society, and Νεόφυτος Βάμβας. Η Πεντάτευχος του
Μωυσέως και το βιβλίον του Ιησού του Ναυή: εκ του εβραϊκού αρχετύπου εις
κοινήν ελληνικήν διάλεκτον μεταφρασθέντα. Εν Λόνδρα: Ρ. Ουάττς, 1833.

British and Foreign Bible Society, and Νεόφυτος Βάμβας. Η του Ησαϊου υιού του
Αμώς προφητεία: εκ του εβραϊκού πρωτοτύπου εις κοινήν ελληνικήν διάλεκτον
μεταφρασθείσα. Εν Λόνδρα: ετυπώθη παρά Ρ. Ουάττς, 1835.

109
British and Foreign Bible Society, Νεόφυτος Βάμβας, E. De Tipaldo, H. D. Leeves,
Isaac Lowndes, and Νικόλαος Ιωαννίδης. Της Παλαιάς Διαθήκης άπαντα: εκ του
Εβραϊκού αρχέτυπου εις κοινήν Ελληνικήν διάλεκτον μεταφρασθέντα. Εν Λόνδρα:
Ετυπώθη παρά R. Ouatts, δαπάνη της προς διάδοσιν των Ιερών Γραφών εν
Βρεταννία τε και τοις άλλοις έθνησιν Εταιρείας, 1840.
http://search.lib.auth.gr/Record/448988

Γιαννακόπουλος, Ιωήλ. Η Παλαιά Διαθήκη κατά τους Ο': κείμενον, ερμηνευτική

παράφρασις, σχόλια, προβλήματα, χάρται. Καλαμαί: [χ.ο.], 1955.

Church of England. Diocese of Durham. Bishop (1660-1672 : Cosin), Γεώργιος Δ

Μεταλληνός, Γιώργος Ανδρειωμένος, James Meyrick, and Ανδρέας Κάλβος. Οι
τελευταίες θρησκευτικές μεταφράσεις του Ανδρέα Κάλβου. Αθήνα: Παπαζήσης,
2008.

Ελύτης, Οδυσσέας. Η αποκάλυψη. Αθήνα: Ύψιλον/βιβλία, 1985.

Κάλβος Ανδρέας, and Society for promoting Christian Knowledge. Βιβλίο των
δημοσίων προσευχών και της υπηρεσίας των Μυστηρίων και άλλων
Εκκλησιαστικών θεσμών και τελετών κατά το έθος της Ηνωμένης Εκκλησίας
Αγγλίας και Ιβερνίας, ω προσετέθη το Ψαλτήριον του Δαβίδ και αι μετά τας
Συνοπτικάς Επιστολαί και Ευαγγέλια. Μεταφρασθέν εκ της Αγγλικής υπό Α.
Κάλβου, Ιωαννίδου. London: Society for promoting Christian Knowledge, 1820.

Κάλβος, Ανδρέας. Συναπταί, επιστολαί και ευαγγέλια = Collects, epistles and

gospels ; πρόλογος Πρωτοπρεσβ. Γεώργιος Δ. Μεταλληνός; εισαγωγή, βιβλιογραφία
Γιώργος Β. Ανδρειωμένος; μεταφρασμένα υπό του Α. Κάλβου Ιωαννίδη / Κάλβος,
Ανδρέας (1792-1869) [Εκκλησιαστικοί Συγγραφείς ; 2] Αθήνα : Εξάντας, 1988.

Κάλβος, Ανδρέας. Το ψαλτήριον του Δαυίδ : Μεταφρασθέν υπό Α. Κάλβου

Ιωαννίδου του Ζακυνθίου / μετάφραση Ανδρέας Κάλβος · επιμέλεια Γιάννης
Δάλλας. Αθήνα : Ίκαρος, 2011.

Κάλβος, Ανδρέας. Οι ψαλμοί του Δαβίδ / μετάφραση Ανδρέας Κάλβος. Αθήνα :

Νεφέλη, 1990.

Καλαμαράς Μελέτιος, Μητροπολίτης Νικοπόλεως. Ευαγγέλιον Κατά Ματθαίον.

Πρέβεζα, 1991.

Καλαμαράς Μελέτιος, Μητροπολίτης Νικοπόλεως. Ευαγγέλιον Κατά Ιωάννην.

Πρέβεζα, 1993.

Κολιτσάρας, Ιωάννης Θ. Η Καινή Διαθήκη: τα τέσσαρα ευαγγέλια και αι πράξεις των

Αποστόλων : κείμενον - ερμηνευτική απόδοσις. 3η εκδ. Αθήναι: Αδελφότης
Θεολόγων η "Ζωή", 1963.

110
Κολιτσάρας, Ιωάννης Θ. Η Παλαιά Διαθήκη κατά τους Ο': κείμενον, σύντομος
απόδοσις του νοήματος, εισαγωγαί εις έκαστον βιβλίον, διαιρέσεις εις ενότητας
μετά επιγραφών, παραπομπαί εις Καινήν Διαθήκην, εικόνες και πίνακες, λεξικόν εις
το τέλος του τελευταίου τόμου. Αθήναι: Αδελφότης θεολόγων η "Ζωή", 1971.

Κολιτσάρας, Ιωάννης Θ. Αγία Γραφή: Βίβλος ; Παλαιά και Καινή Διαθήκη. Αθήνα:
εκδόσεις Κουμουνδουρέα, 1981.

Παπακυριακόπουλος, Γεώργιος Δ. Το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον: Έμμετρη

μετάφραση στη δημοτική. Αθήνα: [Τυπογραφείο Ε.Χ. Καρανάση], 1976.

Σαρηγιάννης, Χρύσανθος, Μητροπολίτης Μόρφου. Το Ευαγγέλιο του Ματθαίου.

1992.

Σεφέρης, Γιώργος. Η Αποκάλυψη του Ιωάννη: μαζί με το πρωτότυπο. Αθήνα: Ίκαρος,

1966.

Σκρέττας, Νικόδημος, Αρχιμ. Αποκάλυψις, Ποιητική απόδοση στη νεοελληνική. 1995.

Τρεμπέλας, Παναγιώτης Ν. Η Καινή Διαθήκη μετά συντόμου ερμηνείας. Αθήναι:

Αδελφότης Θεολόγων "Η Ζωή", 1952.

Τριανταφυλλόπουλος, Ν.Δ. Επιστολές Ιωάννου. Αθήνα: Άρτος Ζωής, 2019.

Φούντας, Ιερεμίας. Γένεσις. Αθήνα: Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της

Ελλάδος, 2004. Λευϊτικόν. 1η εκδ. Αθήναι: Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της
Ελλάδος, 2005. Αριθμοί. 1η εκδ. Αθήναι: Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της
Ελλάδος, 2006. Δευτερονόμιον. 1η εκδ. Αθήναι: Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας
της Ελλάδος, 2007.

Χριστιανόπουλος Ντίνος, and Νίκος Νικολαΐδης. Το άγιο και ιερό ευαγγέλιο κατά τον
Ματθαίο. [Αθήνα]: Το Ροδακιό, 1996.

Χωρίς συγγραφέα, Αναγνώσματα από την πρώτη Κυριακή της Παρουσίας μέχρι την
Πασχαλινή Αγρυπνία (Missale Romanum), τόμος Α΄, Αθήνα: Ιερά Σύνοδος
Καθολικής Ιεραρχίας Ελλάδος (Ι.Σ.Κ.Ι.Ε.), 1988.

3. ΛΕΞΙΚΑ

Δημητράκος, Δημήτριος Β. Μέγα λεξικόν όλης της ελληνικής γλώσσης: δημοτική,

καθαρεύουσα,μεσαιωνική, μεταγενεστέρα, αρχαία. Αθήναι: Ελληνική παιδεία, 1964.

LSJ The Online Liddell-Scott-Jones Greek-English Lexicon

http://stephanus.tlg.uci.edu/Iris/inst/tsearch.jsp#s=1

111
Μπαμπινιώτης, Γεώργιος Δ. Λεξικό της νέας Ελληνικής γλώσσας: με σχόλια για τη
σωστή χρήση των λέξεων : ερμηνευτικό, ετυμολογικό, ορθογραφικό, συνωνύμων-
αντιθέτων κυρίων ονομάτων, επιστημονικών όρων, ακρωνυμίων. 2η έκδ. Αθήνα:
Κέντρο Λεξικολογίας, 2002.

4. ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

Βάμβας, Νεόφυτος. Σύντομος απάντησις: προς τον υποκριπτόμενον υπό Ζ. Π. Ρ.

πατέρα της προ ολίγου διαδοθείσης αναισχύντου επιστολής περί του τις ο
υποκεκρυμμένος σκοπός των εις την Ελλάδα Ιεραποστόλων της Βιβλικής Εταιρείας
κ.τ.λ. Εν Αθήναις: Εκ της Τυπογραφίας Ανδρέου Κορομηλά, 1837.

Ζ.Π.Ρ. Επιστολή περί του τις υποκεκρυμμένος σκοπός των εις την Ελλάδα
ιεραποστόλων της Βιβλικής Εταιρίας ( των κοινώς λεγομένων Αμερικανών), εκ των
πράξεων και εκ των βιβλίων των αποδεικνυόμενος. Εν Παρισιοίς: Εκ της
Τυπογραφίας Κ. Εβεράρτου, 1836.

Στράγκας Θεόκλητος Α. Εκκλησίας Ελλάδος ιστορία εκ πηγών αψευδών, 1817-1967.

AΘήνα: [χ.ο.], 1969.

Χωρίς συγγραφέα. The Excellence of the Holy Scriptures, An argument for their more
general dispersion at home and abroad. London: Thomas Bensley, 1803.
https://books.google.gr/books?id=3jZVAAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=el&sourc
e=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false

5. ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΤΩΝ ΣΥΝΕΔΡΙΩΝ ΤΗΣ ΕΒΕ (κατά χρονολογική σειρά)

Πρακτικά Συνεδρίου: Το Διάταγμα της Ανεξιθρησκίας του 313μ.Χ. και το αίτημα του
21ου αιώνα για καταλλαγή: Ο ρόλος της Αγίας Γραφής στην ειρηνική συμβίωση των
ετεροτήτων, Σταθοκώστα Β. (επιμ), Αθήνα: ΕΒΕ, 2014.

Πρακτικά Συνεδρίου: Η Μετάφραση της Βίβλου στην Εκκλησία και στην Εκπαίδευση,
Αφιέρωμα στα 25 χρόνια από την έκδοση της Νέας Μετάφρασης της Καινής
Διαθήκης στη Νεοελληνική Γλώσσα, Σταθοκώστα Β. (επιμ), Αθήνα: ΕΒΕ, 2015.

Πρακτικά Συνεδρίου: Αγία Γραφή και Ελληνική Λογοτεχνία, Σταθοκώστα Β. (επιμ),

Αθήνα: ΕΒΕ, 2016.

Πρακτικά Συνεδρίου: Αγία Γραφή και Εικαστικές Τέχνες, Ντότσικα Α. (επιμ), Αθήνα:
ΕΒΕ, 2017.

Πρακτικά Συνεδρίου: Αναγνώσεις της Βίβλου στις διάφορες χριστιανικές

παραδόσεις – Με αφορμή την επέτειο των 500 χρόνων από τη Μεταρρύθμιση του
Λουθήρου, Ντότσικα Α. (επιμ), Αθήνα: ΕΒΕ, 2018.

Πρακτικά Συνεδρίου: Βίβλος και Πολιτική, Αράπογλου Π. (επιμ), Αθήνα: ΕΒΕ, 2019.

112
Εισηγήσεις Συνεδρίου: Η Γυναίκα στη Βίβλο (Αθήνα: Ξενοδοχείο Τιτάνια, 13-
14/12/2019) https://www.youtube.com/watch?v=tRV7tpnVanc

6. ΙΣΤΟΤΟΠΟΙ
Academia, Ιστοσελίδα κοινωνικής δικτύωσης για ακαδημαϊκούς:
https://www.academia.edu/

Βατικανό: http://www.vatican.va/archive/

Βιβλική Εταιρία Ελληνική: https://www.greekbibles.org/ και

https://hellenicbiblesociety.gr/

Βιβλική Εταιρία του Ηνωμένου Βασιλείου: https://www.biblesociety.org.uk/

Βιβλική Εταιρία Σκωτίας: https://scottishbiblesociety.org/2

Βιβλικές Εταιρίες Ηνωμένες: https://www.unitedbiblesocieties.org/bible-societies/

Bible Society Trinitarian: https://www.tbsbibles.org/default.aspx

Βιβλιοθήκη Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης: http://search.lib.auth.gr/

Βιβλιοθήκη Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου:

https://opac.seab.gr/search~S6*gre
https://pergamos.lib.uoa.gr/

Βιβλιοθήκη Google: https://books.google.gr/

Βιβλιοθήκη Νεοελληνικών Σπουδών Πανεπιστημίου Κρήτης, Ανέμη (ψηφιακή):

https://anemi.lib.uoc.gr/

ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ, Κόμβος βιβλιογραφικών δεδομένων: http://www.biblionet.gr/

Catholic Biblical Federation (Καθολική Βιβλική Ομοσπονδία): https://c-b-f.org/

Digital Bible Library: https://thedigitalbiblelibrary.org/

Εθνικό Κέντρο Βιβλίου: http://www.ekebi.gr

Ελληνική Ευαγγελική Εκκλησία: http://www.gec.gr/

Ελληνική Ευαγγελική Εκκλησία Αθηνών Γ΄ : http://ceeea.gec.gr/

Ελληνική Ιεραποστολική Ένωση: https://www.kathespiti.gr/

Ελληνικός Βιβλικός Σύνδεσμος: http://sugreece.gr/

113
Fondazione Unicampus San Pellegrino: http://www.fusp.it/

Gideons: https://www.gideons.org/about

Hellenic Ministries: https://hellenicministries.org/operationjoshua/

Ηλεκτρονικό περιοδικό Θεολογίας Α.Π.Θ.: http://ejournals.lib.auth.gr/

Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος: http://www.ecclesia.gr/greek/holysynod/

Ιερά Μητρόπολη Λαρίσης και Τυρνάβου: https://imlarisis.gr/

Ινστιτούτο Nida (ακαδημαϊκό και ερευνητικό ινστιτούτο της Αμερικανικής Βιβλικής

Εταιρίας): http://ministry.americanbible.org/nida-institute

Μουσείο Κέρκυρας: https://www.corfu-museum.gr/

Οικουμενικό Πατριαρχείο: https://www.ec-patr.org/

Operation Joshua: https://www.operationjoshua.org/

“Ορθοδοξία”, Ειδησεογραφική ιστοσελίδα: https://orthodoxia.info/

Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών (World Council of Churches):

https://www.oikoumene.org/

Φοιτητική ομάδα "Αγάπη": http://www.agapestudent.gr/

World Team (παλαιότερα Regions Beyond Missionary Union):

https://us.worldteam.org/)

"Η Χριστιανική Γωνιά": http://chr-corner.blogspot.com/2009/05/1935-2006.html

7. ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ - ΣΥΖΗΤΗΣΕΙΣ με τους:

 Ομότιμο Καθηγητή της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου

Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κ. Μιλτιάδη Κωνσταντίνου,
 Διευθυντή της Ε.Β.Ε. κ. Μιχάλη Χατζηγιάννη,
 Διευθυντή πωλήσεων της Ε.Β.Ε. κ. Γιώργο Σώχο,
 Μέλος της Ε.Β.Ε. και διευθυντή του Ελληνικού Ιστορικού Ευαγγελικού
Αρχείου κ. Ιωάννη Τσεβά,
 Μέλος της Ε.Β.Ε. και υπεύθυνο της Βιβλιοθήκης και του Αρχείου των
Ιησουιτών, π. Σεβαστιανό Φρέρη.

114
Β. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αγουρίδης Σ., Γαλίτης Γ., Καραβιδόπουλος Ι., Γαλάνης Ι., Βασιλειάδης Π., «Η Νέα
Μετάφραση της Καινής Διαθήκης στη νεοελληνική γλώσσα – Ανασκευή της Μελέτης
– Απαντήσεως του αν. καθ. Ι. Παναγοπούλου», Θεσσαλονίκη, 1986.
https://www.academia.edu/

Αλεβιζόπουλος, Αντώνιος Γ. Εγχειρίδιο αιρέσεων και παραχριστιανικών ομάδων. 3η

εκδ. επαυξημένη. Αθήνα: Διάλογος, 1994.

Βατόπουλος Νίκος, «Αμερικανοί μισσιονάριοι στην Ελλάδα του 19ου αιώνα»,

εφημερίδα Καθημερινή
https://www.kathimerini.gr/243928/article/politismos/arxeio-
politismoy/amerikanoi-misionarioi-sthn-ellada-toy-19oy-aiwna (ανακτήθηκε
2/7/2019)

Βαλληνδράς Νικόδημος, Μητροπολίτης Πατρών, «Η αρτιφανής μετάφρασις της

Καινής Διαθήκης υπό έξ καθηγητών και η Εκκλησία», Θεολογία ΝΖ΄ (Ιούλιος –
Αύγουστος 1986) τεύχος Γ΄.

Βασιλειάδης Παύλος Δ, “An overview of the New Testament translations in

vernacular Greek during the printing era” («Επισκόπηση των μεταφράσεων της ΚΔ
στην καθομιλούμενη Ελληνική κατά την περίοδο της τυπογραφίας»), in Fränz Biver-
Pettinger & Eran Shuali (eds.), Translating the Bible: Past and Present., (2019)
https://www.academia.edu/38648487/_An_overview_of_the_New_Testament_tran
slations_in_vernacular_Greek_during_the_printing_era_

Βασιλειάδης Παύλος, «Μάξιμος Καλλιουπολίτης ή Καλλιπολίτης», ΜΟΧΕ 11 (2010).

Βασιλειάδης, Πέτρος Β. Βιβλικές ερμηνευτικές μελέτες. 1η έκδοση, 1η ανατύπωση.

Θεσσαλονίκη: Πουρναράς, 1992.

Βασιλειάδης Πέτρος Β. «Μετάφραση της Αγίας Γραφής και Ορθοδοξία (Ορθόδοξες

αφετηρίες αξιολόγησης μιας μετάφρασης)», Σύναξη τ.17 (1986).

Βασιλειάδης Πέτρος Β. «Μετάφραση της Αγίας Γραφής, Βιβλικές Εταιρίες και άλλα
τινά», Δελτίο Βιβλικών Μελετών ν.σ.6 (1987).

Βουλγαράκης Ηλίας Α., «ιεραποστολή», ΘΗΕ 6 (1965)

Γαούτσης, Σπύρος Π. Ειδήσεις γύρω από την ίδρυση και τη δραστηριότητα των
Βιβλικών Εταιριών στα Ιόνια Νησιά – Το παράδειγμα της Ιονικής Βιβλικής Εταιρίας
στην Κέρκυρα - Η παρουσία και οι εκδοτικές της περιπέτειες στην Ελλάδα.
Κέρκυρα, 2020.

115
Γεωργακόπουλος Ιγνάτιος, Μητροπολίτης Δημητριάδος και Αλμυρού, «Εισαγωγική
ομιλία στην Εκδήλωση για τα 200 χρόνια της Βιβλικής Εταιρίας στην Ελλάδα με
θέμα: Ο Λόγος που μένει στον Αιώνα», Αθήνα: Auditorium 4/3/2019.
https://www.youtube.com/watch?v=0J-jJtbNaUI

Γεωργακόπουλος Ιγνάτιος, Μητροπολίτης Δημητριάδος και Αλμυρού, «Ομιλία στην

Εκδήλωση για τα 200 χρόνια παρουσίας της E.Β.Ε. στην Ελλάδα με τίτλο Αγία Γραφή
Πρό(σ)κληση ενότητας», Αθήνα: Μέγαρο Μουσικής 19/6/2019.
https://www.youtube.com/watch?v=usuVe1Yk3uw

Γεωργόπουλος Βασιλείος Α., Πρωτ., «Γεδεωνίτες: Μια Διεθνής Προτεσταντική

Οργάνωση», Περιοδικό Εφημέριος, τεύχος 1 (Ιανουάριος 2010).

Γιαγκάζογλου Σταύρος, «Η Αγία Γραφή στην Εκπαίδευση», Πρακτικά Συνεδρίου: Η

Μετάφραση της Βίβλου στην Εκκλησία και στην Εκπαίδευση, Αφιέρωμα στα 25
χρόνια από την έκδοση της Νέας Μετάφρασης της Καινής Διαθήκης στη
Νεοελληνική Γλώσσα, Σταθοκώστα Β. (επιμ), Αθήνα: ΕΒΕ, 2015.

Γιανναράς, Χρήστος. Καταφύγιο ιδεών: μαρτυρία. Αθήνα: Δόμος, 1988.

Γιαννουλάτος, Αναστάσιος, Αρχιεπίσκοπος Τιράνων. Παγκοσμιότητα και Ορθοδοξία:

μελετήματα Ορθοδόξου Προβληματισμού. 1η έκδ. Αθήνα: Ακρίτας, 2000.

Γουσίδης, Αλέξανδρος Χρ. Οι Χριστιανικές οργανώσεις: η περίπτωση της

αδελφότητος Θεολόγων η "Ζωή" - κοινωνιολογική προσέγγιση. 2η έκδοση
ανανεωμένη. Θεσσαλονίκη: Πουρναράς, 1993.

Γριτσόπουλος Τ. Αθ., «Γρηγόριος ο Ε΄», ΘΗΕ 4 (1964).

Ελληνική Βιβλική Εταιρία. Ευαγγελικά Αναγνώσματα Κυριακής με Θεία Ανάγνωση

(Lectio Divina). Αθήνα: ΕΒΕ, 2009.

Ζηζιούλας, Ιωάννης, Μητροπολίτης Περγάμου. Ελληνισμός και χριστιανισμός: η

συνάντηση των δύο κόσμων. 2η έκδ. Αθήνα: Αποστολική διακονία, 2008.

Θαναηλάκη, Πόλλη. Αμερική και προτεσταντισμός: η "Ευαγγελική Αυτοκρατορία"

και οι οραματισμοί των Αμερικανών μισσιονάριων για την Ελλάδα το 19ο αιώνα. 1η
εκδ. Αθήνα: Καστανιώτης, 2005.

Κάλφογλου – Καλοτεράκη Βασιλική, «Πυρπολήσατε την μετάφρασιν της Σλαύας -

Πολιτικές και ιστορικές παράμετροι των ευαγγελικών του έτους 1901», Πρακτικά
Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου: Βίβλος και Πολιτική, Αράπογλου Π. (επιμ),
Αθήνα: ΕΒΕ, 2019.

Καραβιδόπουλος Ιωάννης, «Βασίλειος Π. Στογιάννος: Προσωπικότητα –

Συγγραφικό έργο – Δραστηριότητα» https://www.academia.edu/

116
Καραβιδόπουλος Ιωάννης, «Η Βίβλος και οι Νεοελληνικές μεταφράσεις» εφημερίδα
Το Βήμα, 3/1/2015. https://www.tovima.gr/2015/01/03/opinions/i-biblos-kai-oi-
neoellinikes-metafraseis/

Καραβιδόπουλος Ιωάννης, «Η γλώσσα της Αγίας Γραφής»

https://www.academia.edu/

Καραβιδόπουλος, Ιωάννης Δ., «Νεοελληνικές μεταφράσεις της Καινής Διαθήκης

κατά το τελευταίο τέταρτο του 20ού αιώνα», Βιβλικές μελέτες Β΄ [Βιβλική
Βιβλιοθήκη 16]. Θεσσαλονίκη: Πουρναράς, 1995

Καραβιδόπουλος, Ιωάννης, «Σκέψεις για μια κριτική έκδοση της Καινής Διαθήκης
στην Ορθόδοξη Εκκλησία», Βιβλικές μελέτες [Βιβλική Βιβλιοθήκη 9]. Θεσσαλονίκη:
Πουρναράς, 1995.

Καρακόλης Χρήστος, «Κριτικές εκδόσεις και μετάφραση της Καινής Διαθήκης»,

Πρακτικά Συνεδρίου: Η Μετάφραση της Βίβλου στην Εκκλησία και στην Εκπαίδευση,
Αφιέρωμα στα 25 χρόνια από την έκδοση της Νέας Μετάφρασης της Καινής
Διαθήκης στη Νεοελληνική Γλώσσα, Σταθοκώστα Β. (επιμ), Αθήνα: ΕΒΕ, 2015.

Καρακόλης Χρήστος, «Sola Scriptura ή soli patres; Απόπειρα συμβολής στον διάλογο
μεταξύ ορθόδοξης και προτεσταντικής ερμηνευτικής της Καινής Διαθήκης»,
Πρακτικά Συνεδρίου: Αναγνώσεις της Βίβλου στις διάφορες χριστιανικές
παραδόσεις – Με αφορμή την επέτειο των 500 χρόνων από τη Μεταρρύθμιση του
Λουθήρου, Ντότσικα Α. (επιμ), Αθήνα: ΕΒΕ, 2018.

Καρακόλης Χρήστος, «Τα καινοδιαθηκικά υπομνήματα του Π. Τρεμπέλα», Πρακτικά

συνεδρίου: Παναγιώτης Τρεμπέλας: Μεταξύ παράδοσης και ανανέωσης, μεταξύ
επιστήμης και ιεραποστολής (19/3/2011), Ν. Ασπρούλης (επιμ), Βόλος: Εκδοτική
Δημητριάδος, 2016.

Καρμίρης Ι., «Λουθηρανισμός», ΘΗΕ 8 (1966).

Καρμίρης Ι., «Κύριλλος ο Α΄ ο Λούκαρις», ΘΗΕ 7 (1965).

Καρμίρης, Ιωάννης Ν. Ορθοδοξία και Προτεσταντισμός. Αθήναι: [χ.ό.], 1937.

Κόλλιας Σήφης, «Κονιδάρης Γεράσιμος», ΘΗΕ 7 (1965).

Κούκουρα Δήμητρα, «Επανευαγγελισμός στις χριστιανικές κοινωνίες. Μια

Ορθόδοξη προσέγγιση», Σύνθεσις τεύχος 5 (2014).
http://ejournals.lib.auth.gr/synthesis/article/view/4302

Κωνσταντινίδης, Εμμανουήλ Ι. Τα Ευαγγελικά: το πρόβλημα της μεταφράσεως της

Αγίας Γραφής εις την νεοελληνικήν και τα αιματηρά γεγονότα του 1901. Αθήναι:
Παπανικολάου, 1976.

Κωνσταντινίδης Εμμανουήλ, «Μάξιμος ο Καλλιπολίτης», ΘΗΕ 8 (1966).

117
Κωνσταντίνου Μιλτιάδης, «Ομιλία στην Εκδήλωση για τα 200 χρόνια παρουσίας της
E.Β.Ε. στην Ελλάδα με τίτλο Αγία Γραφή Πρό(σ)κληση ενότητας», Αθήνα: Μέγαρο
Μουσικής 19/6/2019. https://www.youtube.com/watch?v=usuVe1Yk3uw

Κωνσταντίνου Μιλτιάδης, «Βιβλιοπαρουσίαση του Ψαλτηρίου της Ε.Β.Ε. στην 6η

Έκθεση Χριστιανικού Βιβλίου», Αθήνα: Ξενοδοχείο Caravel 5/11/2017.
https://www.academia.edu/

Κωνσταντίνου Μιλτιάδης, «Η πολυφωνικότητα της Βιβλικής Ερμηνευτικής»,

Πρακτικά Συνεδρίου: Αναγνώσεις της Βίβλου στις διάφορες χριστιανικές
παραδόσεις – Με αφορμή την επέτειο των 500 χρόνων από τη Μεταρρύθμιση του
Λουθήρου, Ντότσικα Α. (επιμ), Αθήνα: ΕΒΕ, 2018.

Κωνσταντίνου Μιλτιάδης, «Η συνεργασία των Ηνωμένων Βιβλικών Εταιριών με την

Καθολική και την Ορθόδοξη Εκκλησία για τη διάδοση του μηνύματος του
Ευαγγελίου στο σύγχρονο κόσμο», Πρακτικά Συνεδρίου: Το Διάταγμα της
Ανεξιθρησκίας του 313μ.Χ. και το αίτημα του 21ου αιώνα για καταλλαγή: Ο ρόλος της
Αγίας Γραφής στην ειρηνική συμβίωση των ετεροτήτων, Σταθοκώστα Β. (επιμ),
Αθήνα: ΕΒΕ, 2014.

Κωνσταντίνου Μιλτιάδης, «Προλογικό σημείωμα», Πρακτικά Συνεδρίου: Το

Διάταγμα της Ανεξιθρησκίας του 313μ.Χ. και το αίτημα του 21ου αιώνα για
καταλλαγή: Ο ρόλος της Αγίας Γραφής στην ειρηνική συμβίωση των ετεροτήτων,
Σταθοκώστα Β. (επιμ), Αθήνα: ΕΒΕ, 2014.

Κωνσταντίνου Μιλτιάδης and Σταθοκώστα Βασιλική, «Οι νεοελληνικές

μεταφράσεις της Βίβλου και το ζήτημα των νέων ερμηνευτικών προσεγγίσεων
σχετικά με τη θέση της γυναίκας στην Αγία Γραφή - Παράδειγμα οικουμενικής
συνεργασίας στην Ελλάδα», Κοινή εισήγηση στην ημερίδα του «Οικουμενικού
Φόρουμ Ευρωπαίων Χριστιανών Γυναικών» και Ε.Β.Ε. με θέμα: Αγία Γραφή και
σύγχρονες ερμηνευτικές προσεγγίσεις, Αθήνα 1 Δεκεμβρίου 2008, στο Σταθοκώστα
Βασιλική. Ορθόδοξη Θεολογία και Οικουμένη: Μελέτες – Άρθρα. 3η έκδοση, Αθήνα:
Παρρησία, 2015.

Λιάπης Ιερώνυμος Β΄, Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος, «Ομιλία στο
πλαίσιο της εκδήλωσης της Ι.Μ. Σύρου για την επέτειο των 180 ετών από της
ιδρύσεως του πρώτου γυμνασίου από τον Αρχιμανδρίτη Νεόφυτο Βάμβα»
https://www.dogma.gr/ellada/o-archiepiskopos-k-ieronymos-mila-gia-ton-neofyto-
vamva/7709/

Ματσούκας, Νίκος Α. Οικουμενική κίνηση: ιστορία-θεολογία. Θεσσαλονίκη:

Κυριακίδη, 2017.

Ματσούκας, Νίκος Α. Ο προτεσταντισμός. Θεσσαλονίκη: Πουρναράς, 1995.

118
Ματσούκας, Νίκος Α. Δογματική και συμβολική θεολογία Α: εισαγωγή στη
θεολογική γνωσιολογία. 2η έκδ., 2η ανατύπ. Θεσσαλονίκη: Πουρναράς, 1996.

Ματσούκας, Νίκος Α. Δογματική και συμβολική Θεολογία Β: έκθεση της ορθόδοξης

πίστης σε αντιπαράθεση με τη δυτική χριστιανοσύνη. 2η έκδ., 2η ανατ.
Θεσσαλονίκη: Πουρναράς, 1996.

Μεξής Ευάγγελος, «Αντωνιάδης Ευάγγελος» ΘΗΕ 3 (1963).

Μεταλληνός, Γεώργιος Δ. Παράδοση και αλλοτρίωση: τομές στην πνευματική πορεία

του νεώτερου Ελληνισμού κατά τη μεταβυζαντινή περίοδο. Αθήνα: Δόμος, 2001.

Μεταλληνός, Γεώργιος Δ. Το ζήτημα της μεταφράσεως της Αγίας Γραφής εις την
νεοελληνικήν κατά τον ΙΘ' [19ο] αι.: επί τη βάσει ιδιαι των αρχείων της B.F.B.S.,
C.M.S., L.M.S., του Κ. Τυπάλδου-Ιακωβάτου και του Θ. Φαρμακίδου. Αθήναι: [χ.ο.],
1977.

Μητσόπουλος Ν., «Βαπτισταί και Αναβαπτισταί», ΘΗΕ 3 (1963).

Μπαμπινιώτης, Γεώργιος Δ. Το Γλωσσικό ζήτημα: σύγχρονες προσεγγίσεις. Αθήνα:

Ίδρυμα Της Βουλής των Ελλήνων, 2011.

Μπόνης Κωνσταντίνος Γ, «Τα γεγονότα και τα ζητήματα - Βασίλειος Βέλλας» Νέα

Εστία 1020 (1 Ιανουαρίου 1970).
http://www.ekebi.gr/magazines/showimage.asp?file=114426&code=4451&zoom=8
00

Νησιώτης Νικόλαος, «Περί εικονογραφίας», Σύναξη 24 (1987).

Νόβακ Γρηγόριος, «Μπέα Αυγουστίνος», ΘΗΕ 9 (1966).

Νταγκουνάκης Χάρης, «Διακόσια Χρόνια Ιστορίας (1819- 2019)», Η Φωνή του

Ευαγγελίου, Αρ. 6 (Ιούνιος 2019).

Νταγκουνάκης Χάρης, «Μεγάλα Σύγχρονα Βήματα (1933 -1994)», ομιλία στην

εορταστική εκδήλωση της Ε.Β.Ε. για τα 200 χρόνια της Βιβλικής Εταιρίας στην
Ελλάδα με θέμα: Ο Λόγος που μένει στον Αιώνα, Αθήνα: Audotorium 4/3/2019.
https://www.youtube.com/watch?v=LPB472ZEkts

Ντόβας Νεκτάριος, Μητροπολίτης Κερκύρας, Παξών και Διαποντίων Νήσων, «Ο

Επανευαγγελισμός σήμερα: Νέες Προοπτικές», Εισήγηση στην Ιερά Σύνοδο της
Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, Οκτώβριος 2005.
http://www.ecclesia.gr/greek/holysynod/eisigiseis/nektarios_evangelismos.htm

119
Παναγόπουλος Ιωάννης, «Μελέτη – Απάντηση του καθηγητού Ιω. Παναγοπούλου
(στη Νέα Μετάφραση της Καινής Διαθήκης στη νεοελληνική γλώσσα)», Εκκλησία
(1986) τεύχος 4 (15 Φεβρουαρίου) και τεύχος 5 (1 Μαρτίου).

Πανταζή - Θαναηλάκη, Καλλιόπη. Οι Αμερικάνοι μισσιονάριοι στον ελληνικό χώρο

το 19ο αιώνα: εκδοτική δραστηριότητα και εκπαιδευτικό έργο. Διδ. Διατρ.
Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης (ΔΠΘ), 2003.

Παπουτσάκη Βασιλική, «Ιλαρίων Σιναῒτης ο Κρης – Από τις σημαντικότερες μορφές

που ανέδειξε το Γένος μας το 18ο και 19ο αιώνα» http://iscreta.gr/2018/01/

Πολίτης Αντώνιος, Μητροπολίτης Ηλείας, «Αγγλικανισμός», ΘΗΕ 1 (1966).

Σαββάτος Χρυσόστομος, Μητροπολίτης Μεσσηνίας, «Η επικαιρότητα του βιβλικού

λόγου υπό το φως της πατερικής ερμηνευτικής: Αρχές, προϋποθέσεις και
προοπτικές», Πρακτικά Συνεδρίου: Το Διάταγμα της Ανεξιθρησκίας του 313μ.Χ. και
το αίτημα του 21ου αιώνα για καταλλαγή: Ο ρόλος της Αγίας Γραφής στην ειρηνική
συμβίωση των ετεροτήτων, Σταθοκώστα Β. (επιμ), Αθήνα: ΕΒΕ, 2014.

Scognamiglio Rosario, «Νέες προοπτικές της Βίβλου μετά τη Β΄ Βατικανή Σύνοδο:

Η ερμηνευτική του διαλόγου», Πρακτικά Συνεδρίου: Το Διάταγμα της
Ανεξιθρησκίας του 313μ.Χ. και το αίτημα του 21ου αιώνα για καταλλαγή: Ο ρόλος της
Αγίας Γραφής στην ειρηνική συμβίωση των ετεροτήτων, Σταθοκώστα Β. (επιμ),
Αθήνα: ΕΒΕ, 2014.

Σιμωτάς Παναγιώτης, «Βέλλας Βασίλειος», ΘΗΕ 3 (1963).

Σταθοκώστα Βασιλική Η., «Η Αγία Γραφή στην Οικουμενική Κίνηση», Πρακτικά

Συνεδρίου: Το Διάταγμα της Ανεξιθρησκίας του 313μ.Χ. και το αίτημα του 21ου
αιώνα για καταλλαγή: Ο ρόλος της Αγίας Γραφής στην ειρηνική συμβίωση των
ετεροτήτων, Της ίδιας (επιμ), Αθήνα: ΕΒΕ, 2014.

Σταθοκώστα, Βασιλική Η. Θεολογία, Εκκλησιολογία, Διακονία στο έργο του Αμίλκα

Αλιβιζάτου. 1η έκδοση, Αθήνα: Έννοια, 2015.

Σταθοκώστα Βασιλική, «Λούθηρος και Λουθηρανισμός», ΜΟΧΕ 11 (2014).

Σταθοκώστα, Βασιλική Η. Οι οικουμενικές σχέσεις στην Ελλάδα: Θέματα

προσηλυτισμού και θρησκευτικής ελευθερίας. 1η έκδοση, Αθήνα: Έννοια, 2015.

Σταθοκώστα, Βασιλική Η. Ορθόδοξη Εκκλησιολογία και Διαχριστιανικός διάλογος.

1η έκδοση, Αθήνα: Έννοια, 2015.

Σταθοκώστα, Βασιλική Η. Ορθόδοξη Θεολογία και Οικουμένη: Μελέτες – Άρθρα. 3η

έκδοση, Αθήνα: Παρρησία, 2015.

120
Σταυρίδης Β., «Παλαιοκαθολικισμός», ΘΗΕ 9 (1966).

Σταυρίδης Βασίλειος Θ., and Ευαγγελία Α Βαρέλλα. Ιστορία της οικουμενικής

κινήσεως. Θεσσαλονίκη: Πατριαρχικόν Ίδρυμα Πατερικών Μελετών, 1996.

Σταυρίδης Βασίλειος, «Τυπάλδος Κωνσταντίνος» ΘΗΕ 11 (1967).

Στούκας Μιχάλης, «Οι Αμερικανοί ιεραπόστολοι και η δράση τους στην Ελλάδα
μετά την επανάσταση του 1821», εφημερίδα Πρώτο Θέμα
https://www.protothema.gr/zoi/article/833166/oi-amerikanoi-ierapostoloi-kai-i-
drasi-tous-stin-ellada-meta-tin-epanastasi-tou-
1821/?fbclid=IwAR1TxGmkScnXSs5YLlJsr8KNxhrVLDBsJ8OM3kGE7-kezIO6UKPC-
ykRH0E (ανακτήθηκε 3/7/2019)

Σώχος Γιώργος, «Τα Πρώτα Βήματα ως Ιονική Βιβλική Εταιρία (1810 – 1848)», ομιλία
στην εορταστική εκδήλωση της Ε.Β.Ε. για τα 200 χρόνια της Βιβλικής Εταιρίας στην
Ελλάδα με θέμα: Ο Λόγος που μένει στον Αιώνα, Αθήνα: Auditorium 4/3/2019.
https://www.youtube.com/watch?v=0J-jJtbNaUI

Ταρνανίδης, Ιωάννης Χ. Πτυχές της Σλαβικής Ορθοδοξίας. Θεσσαλονίκη: Κυριακίδης,

1992.

Ταχιάος, Αντώνιος-Αιμίλιος Ν. Κύριλλος και Μεθόδιος: οι θεμελιωτές της αρχαίας

σλαβικής γραμματείας. Θεσσαλονίκη: Κυριακίδης, 1992.

Τζιράκης Νικόλαος Ε., «Οικονόμος Κωνσταντίνος», ΘΗΕ 9 (1966).

Thiessen Elmer J., «Η Ηθική του Ευαγγελισμού και ο Προσηλυτισμός», Αστήρ της
Ανατολής (Ιούλιος 2015).

Τσεβάς Ιωάννης, «Henry Daniel Leeves: Η ζωή και το έργο του», Πρακτικά ημερίδας:
Οικογένεια Leeves στην υπηρεσία της Ευαγγελικής και της Καθολικής Εκκλησίας
στην Ελλάδα (1789-1905), Αντωνιάδου Έρση (επιμ.), Αθήνα: Οικουμενικό Φόρουμ
Ευρωπαίων Χριστιανών Γυναικών – Ελληνικό τμήμα «Δάμαρις η Αθηναία», 2020.

Τσεβάς Ιωάννης, «Η προσφορά της Βιβλικής Εταιρίας στην Ευαγγελική Εκκλησία της
Ελλάδος», Πρακτικά συνεδρίου: Η Μετάφραση της Βίβλου στην Εκκλησία και στην
Εκπαίδευση, Αφιέρωμα στα 25 χρόνια από την έκδοση της Νέας Μετάφρασης της
Καινής Διαθήκης στη Νεοελληνική Γλώσσα, Σταθοκώστα Β. (επιμ), Αθήνα: ΕΒΕ,
2015.

Τσεβάς Ιωάννης, «Μιχαήλ Καλοποθάκης», Αστήρ της Ανατολής, (Φεβρ. 1997 και
Νοέμβ. 2001).

Τσεβάς Ιωάννης, «Το Βιβλικό Έργο σε ελληνικά χέρια (1859 – 1933)», ομιλία στην
εορταστική εκδήλωση της Ε.Β.Ε. για τα 200 χρόνια της Βιβλικής Εταιρίας στην

121
Ελλάδα με θέμα: Ο Λόγος που μένει στον Αιώνα, Αθήνα: Auditorium 4/3/20019.
https://www.youtube.com/watch?v=GJE7NSbqDVk

Τσέτσης Γεώργιος, and Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Θεολογική

Σχολή. Η συμβολή του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην ίδρυση του Παγκόσμιου
Συμβουλίου Εκκλησιών. Διδ. Διατρ. 1988.

Τωμαδάκης Νικόλαος Β., «Βάμβας Νεόφυτος», ΘΗΕ 3 (1963).

Φαράντος Μέγας, «Η περί του εν τριάδι Θεού και ιδία περί Αγίου Πνεύματος
διδασκαλία του ιερού Συμβόλου Νικαίας – Κωνσταντινουπόλεως», ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΔ΄,
1981.

Φαράντος Μέγας, «Δογματικαί τινές παρατηρήσεις επί του Συμβόλου Νικαίας-

Κωνσταντινουπόλεως», ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΝΒ΄, 1981.

π. Σεβαστιανός Φρέρης, «Ο λαός του Θεού και οι λαοί του κόσμου: Σκέψεις στο
Μκ. 16,15 ( με αναφορά στο Ησ.11,10-12 και σχετικές αποφάσεις της Β΄ Βατικανής
Συνόδου)», Πρακτικά Συνεδρίου: Το Διάταγμα της Ανεξιθρησκίας του 313μ.Χ. και το
αίτημα του 21ου αιώνα για καταλλαγή: Ο ρόλος της Αγίας Γραφής στην ειρηνική
συμβίωση των ετεροτήτων, Σταθοκώστα Β. (επιμ), Αθήνα: ΕΒΕ, 2014.

Χατζηγιάννης Μιχαήλ, «Τελευταίες Εξελίξεις (1995 - 2019)», ομιλία στην

εορταστική εκδήλωση της Ε.Β.Ε. για τα 200 χρόνια της Βιβλικής Εταιρίας στην
Ελλάδα με θέμα: Ο Λόγος που μένει στον Αιώνα, Αθήνα: Auditorium 4/3/2019.
https://www.youtube.com/watch?v=0GbOH-1HNwU

Χρήστου, Παναγιώτης Κ. Οι Θεσσαλονικείς άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος διδάσκαλοι

των Σλάβων. Θεσσαλονίκη: Ν. Νικολαῒδη, 1967.

Χωρίς συγγραφέα, «Λάμπεθ», ΘΗΕ 8 (1966).

Χωρίς συγγραφέα, «Μεθοδισμός», ΘΗΕ 8 (1966).

Χωρίς συγγραφέα, «Πρεσβυτεριανισμός», ΘΗΕ 10 (1966).

2. ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Batalden Stephen K. Russian Bible Wars: Modern Scriptural Translation and Cultural
Authority. Cambridge University Studio Press, 2013.
https://books.google.gr/

Bible Society, mary_jones_and_her_bible_v2.pdf.

https://www.biblesociety.org.uk/about-us/our-history/

122
Canton William. A history of the British and Foreign Bible Societies. vol. 2., London:
John Murray, Albermarle Street, W, 1904.

Clogg Richard. Anatolica: studies in the Greek East in the 18th and 19th centuries,
Variorum, 1996. https://books.google.gr

Williams Charles. The Missionary Gazetteer. London, 1828.

https://books.google.gr/books

Dr. Bill Mitchell. UBS reborn? Scripture engagement in a glocalised world.

http://www.edinburgh2010.org

The Associated Press, «Cardinal J. Willebrands, 96, Who United Faiths, Dies», New
York Times, Aug.3, 2006.
https://www.nytimes.com/2006/08/03/world/03willebrands.html

Τhe Board of Missions of the Protestant Episcopal Church in the United States of
America, The Spirit of Missions, τ. 8 (1843).

Towner Philip H., «From Ancient Text to Modern Greek Translation: Eugene Nida and
the “Turn to Power” in Translation Studies», Πρακτικά Συνεδρίου: Η Μετάφραση της
Βίβλου στην Εκκλησία και στην Εκπαίδευση, Αφιέρωμα στα 25 χρόνια από την
έκδοση της Νέας Μετάφρασης της Καινής Διαθήκης στη Νεοελληνική Γλώσσα,
Σταθοκώστα Β. (επιμ), Αθήνα: ΕΒΕ, 2015.

United Bible Societies (UBS), «Celebrating God’s blessings on Bible Society work».
https://vimeo.com/166143595

123