https://www.albasoul.com/letersia/Rilindja/azcajupi/drama/BURRI.

html

Analiza e drames:Burr I dheut

Shkruar nga Andon Zako (Çajupi)

Andon Zako

I njohur me emrin e tij letrar ka qenë poet, dramaturg dhe veprimtar i

Rilindjes Kombëtare. U lind në Sheper të Zagorisë, i biri i Harito Zakos,
një tregtari duhani i cili punonte në Kavallë dhe Egjipt. Andon Zako, i
njohur më vonë me emrin letrar Çajupi marrë nga emri i një mali
në krahinën e Zagorisë, mori mësimet fillore në shkollën greke
në Nivan të Zagorisë. Gjatë qëndrimit të tij në Aleksandri u takua me
mjaft avokatë të huaj, që e ndikuan të vazhdonte studimet për
jurisprudencë, në Zvicër, ku Çajupi shkoi më 1887 dhe vazhdoi studimet për pesë vjet në këtë
disiplinë. Atje takoi bashkëshorten e tij të ardhshme, Eugjeninë, me të cilën pati një djalë, Stefanin.
Vdekja e Eugjenisë në vitin 1892, ishte për të qe humbje tragjike. U kthye në Egjipt ku iu përkushtua
lëvizjes kombëtare, duke u bërë një ndër figurat qendrore të kolonisë shqiptare në atë vend.
Në Kajro, ku u vendos për gjithnjë, punoi për një farë kohe si avokat. Karriera juridike mori fund për
shkak të një gabimi strategjik që bëri duke mbrojtur një shoqëri franceze kundër interesave të princit
të Egjiptit, më pas iu përkushtua letërsisë. Nga fundi i shek. XIX mori pjesë gjallërisht në lëvizjen
patriotike shqiptare dhe mbajti krahun e saj më të përparuar. Në rrethet e gjera atdhetare u bë i
njohur me një artikull që shkroi në kuadrin e diskutimit rreth çështjes së alfabetit, ku ishte kundër
adoptimit të alfabetit grek në gjuhën shqipe. Më 1909 botoi shkrimin e njohur Klubi i Selanikut, një
pamflet dërrmues kundër armiqëve të brendshëm të lëvizjes kombëtare shqiptare. Patriotizmi i flaktë
dhe qëndrimi i prerë ndaj pushtuesve të huaj, e nxorën Çajupi në krye të patriotëve që vepronin në
Egjipt. Më 1919 u zgjodh kryetar i shoqërisë "Vëllazëria" me qendër në Kajro. Qe frymëzuesi dhe
njëri nga hartuesit e memorandumit që shqiptarët e Egjiptit, i dërguan Konferencës së Paqes më
1919, në mbrojtje të tërësisë territoriale të Shqipërisë. Më 1920 themeloi "Shoqërinë e Miqve", e cila
në vitin 1928 e ngriti zërin kundër shpalljes së monarkisë nga Ahmet Zogu.

Shkrimi i parë që njihet është artikulli "Duke kërkuar një alfabet", botuar në revistën
"Shqipëria".Pothuajse në të njëjtën kohë me veprimtarinë atdhetare, Çajupi nisi punën letrare. Më
1902 botoi librin "Baba Tomorri", një nga veprat më të shquara të letërsisë së Rilindjes
Kombëtare. Komedinë e njohur "Përrallë nga e kaluara".Në historinë e letërsisë shqiptare Çajupi zuri
vend edhe si dramaturg. Rëndësi të veçantë kanë sidomos komeditë e tij: Përralle nga e
kaluara dhe Pas vdekjes (shkruar më 1910, botuar më 1937), me të cilat solli një ndihmesë me vlerë
në zhvillimin e këtij lloji në letërsinë tonë. Në komedinë e parë, autori vë në lojë me një humor të
lehtë mentalitetin dhe zakonet prapanike të fshatit shqiptar, të cilin e jep me ngjyra të gjalla e plotë
imtësi të goditura jetësore dhe etnografike. "Pas vdekjes", është një komedi politike, ku me anë të
situatave komike të gjetura bukur, përshkruan me sarkazëm dërrmues portretin e politikanit që bën
lojën e Xhonturqve në gjirin e lëvizjes patriotike shqiptare. Penës së Çajupi i përket edhe tragjedia
"Burri i dheut", botuar më 1937.

1|Enri Muja
Pjesa qe me pelqen:
Murati

Subjekti i saj ka tė bėjė me ngjarje qė zhvillohen nė pallatin e sulltan Muratit. Problemi

themelor ėshtė njohja e Skėnderbeut tė vėrtetė, «zhdukja» e tė cilit ėshtė ndėrthurur nė
njė intrigė disi tė ngatėrruar. Dihet historia e zhdukjes sė djemve tė Gjon Kastriotit, por
nė ē'rrethana shpėtoi Gjergji?
Rreth kėtij shqetesimi Ēajupi thurri nje subjekt, i cili, siē thote vetė nė parathėnie, nuk i
pėrgjigjet me besnikėri fakteve historike. Sipas kėtij subjekti, Skėnderbeu shpėtoi nė
sajė tė pėrpjekjeve tė Fatimesė, njė grua shqiptare, e cila ka pranuar tė martohet me
sulltanin pikėrisht pėr tė kryer kėtė mision tė rėndėsishėm. Nė fshehtėsi tė madhe, ajo
ka kėmbyer djalin e sulltanit, Selimin, me Skėnderbeun, qė u rrit sikur tė ishte i biri i
sulltanit. Nė njė ēast tė caktuar, kjo e fshehtė del nė shesh dhe fillon hakmarrja e
shqiptarėve kundėr sulltan Muratit dhe vėllait tė tij. Nė kėtė fragment do tė ndiqni
dialogun e ashpėr e tė ten-sionuar midis sulltan Muratit dhe Mamicės, motrės sė Skė-
nderbeut. Pėr tė arritur synimet e tij, Murati do ta martojė Selimin (tė cilin e pandeh si
birin e vet) me Mamicėn. Ky dialog pėrbėn rastet mė tė arriratė dramės, ku, nė mėnyrė
tė vecantė, spikat portreti i Mamicės, vajzės me cilėsi tė larta morale.

sot si bir' i Kastriotit,

duket do tė ketė ngjarė
dhe gjaknė do t'ia marrė.
Sot vetė kam pėr tė dalė,
tė vėrtetoj kėtė fjalė,
ta gjej kudo qė tė jetė,
ta njoh pėr vėlla tė vetė;
shqipėtarėt do besojnė,
do tė ngrihen, tė lėftojnė.
Sot duhetė tė pandejnė
qė shikojnė Skėnderbejnė
dhe kėshtu, ne ktė mėnyrė,
o sulltan me dy fytyrė,
qė nukė fryhesh me gjak,
mbase t'i vimė pėr hak...

2|Enri Muja