Zonja Bovari

- Roman -

Prktheu nga frngjishtja: Viktor Kalemi

PARATHNIE

N Meditimin e dyt Dekarti e quan romanin nj gj q mendon, nj gj q dyshon, q dgjon, q koncepton, q pohon, q do, q nuk do, q imagjinon dhe q ndien. Ky prkufizim i dijetarit dhe filozofit t shquar francez t shekullit XVII q sjell ndr mend m tepr se veprn e artit, qenien e gjall, njerzore, jo t rndomt, por me shpirt dhe me mendje. N ka krijimtari q i prgjigjet m s miri atij, sht ajo e Gustav Floberit. Si n romanet filozofike, Tundimi i shn Antonit, Buvar dhe Pekyshe, n skicat Shtat djemt e dervishit dhe n romanet n kuptimin e thjesht t fjals, si Edukimi i ndjenjave, Zonja Bavari dhe Salamb, autori sa m shum futet n botn e krijesave t tij, aq m tepr bhet nj me ta. T lindura prej imagjinats, ato do t ken t njjtin fat me t, sepse m kot do t vn t gjitha forcat e tyre n krkim t dashuris, t lumturis, t s vrtets. E vetmja rrug shptimi larg bots tragjike t njerzve pr shkrimtarin do t jet pasqyrimi i jets nprmjet artit. Floberi kishte bindjen se pr t shprehur nj t vrtet ka nj mnyr dhe vetm nj, ndoshta jo t qart, por t bukur, dhe kshtu vihej n krkim t saj deri sa ta gjente. M 2 maj 1880, disa dit para se t vdiste, ai i shkruan mbess Karolin, lidhur me nj t dhn botanike: ... kisha t drejt, sepse estetika sht e vrteta, dhe n njfar shkalle intelektuale (kur ke metod) nuk gabohesh. Prpara se ta shprehte me magjin e fjals, ai punonte jashtzakonisht shum pr t njohur t vrtetn edhe kur duhej t rrmonte pr t n thellsit e kohrave. Floberi u lind m 12 dhjetor 1821 dhe u rrit n Ruan ather kur po lulzonte romantizmi i Hygoit, i Vinjis, i Mishles dhe i Shatobrianit. Gjat gjith jets ai qndroi besnik i ktyre idhujve t rinis s tij. Bir i njrit prej kirurgve m t shquar t shekullit, Floberi, q i vogl, e pa nga afr realitetin e vuajtjeve t njeriut dhe u mbrujt me nj frym skeptike dhe analitike, e cila ishte si kundrpesh ndaj temperamentit

t tij disi anarkik dhe ndrrave pr aventura. Ve ksaj, prej t atit, ai trashgoi syrin klinik ndaj jets aq sa arriti me ann e pens t bnte autopsin e shpirtit t njeriut. Ndrsa prindrit donin q ai t vazhdonte pr drejtsi, pasi mbaroi liceun Korneij n qytetin e lindjes, aty rreth viteve 1840, kur po afronte revolucioni, krijohen nj sr rrethanash q uan n pjekurin e dhuntive t tij letrare dhe n prcaktimin e veprimtaris s tij artistike. Qysh kur ishte n shkolln e mesme, Floberi u lidh ngusht me Alfred d Puatvenin, i cili me aftsit intelektuale dhe estetike q kishte, ushtroi nj ndikim letrar pozitiv mbi t, i msoi artin e t qenit krkues ndaj vetvetes. Q t dy ishin t dhn pra pas letrave, por e fshihnin kt prirje si ndonj krim. Familjet e tyre i drguan n Paris pr tu br jurist. Skaloi shum dhe Floberi e kapi nj kriz nervash me karakter epileptik, pr t ciln dihet pak, n munges t dshmive t besueshme. Disa biograf dhe studiues t tij shohin te kjo smundje shfaqjen e gjeniut, t tjert e quajn at si penges n zhvillimin e talentit. Sidoqoft, thelbsore sht fakti q si pasoj e saj, ai ndrpreu studimet dhe fitoi nga prindrit t drejtn t vendosej prfundimisht n viln e tyre t bukur t Kruases, afr Ruanit, ku sot ka mbetur nj pavijon i vetm q sht muzeu i vogl i Floberit. N fillim ai aty do t banonte me t mn e mbesn, dhe pastaj vetm, derisa t vdiste. Faktor t tjer q uan n shprthimin e forcs s tij krijuese jan disa lidhje dashurore dhe miqsore. Ndjenjat gjith pasion q ushqente ai ndaj zonjs Eliza Shlesinzher, e orientuan drejt forms m origjinale dhe m t thell t romantizmit evropian: pasqyrimin e jets duke u nisur nga vetvetja, dhe t shkruante Kujtimet e nj t marri (1838) e Nntori (1842), t cilat u shtohen kryeveprave autobiografike q nga Rrfimet e Rusoit deri tek ato t Alfred d Myses. Vlen t prmendim gjithashtu dashurin me Luiz Kolen, poetesh e rrmbyer dhe e rndomt kjo, por q e nxiste shkrimtarin t thellonte aftsit e tij analitike, vzhguese dhe meditative. Ajo e frymzoi at t shkruante letrat m me vler mbi konceptet e tij estetike dhe morale. Ndikimi i saj ka qen aq i ndjeshm saq ajo do t shfaqej deri diku me disa tipare t veanta te Zonja Bovari. Nj nga miqt e ngusht t Floberit q luajti nj rol thelbsor n krijimtarin e tij ishte dhe poeti Luigj Buile. Kur vdiq ky, n korrik 1869, autori i Zonjs Bavari do t shkruante: Kjo sht pr mua nj humbje e pazvendsueshme, pardje varrosa ndrgjegjen time letrare, trurin, busulln time. Ktu nuk kemi t bjm thjesht me shprthimin e nj dhimbjeje t menjhershme dhe t pafundme, por me shprehjen e nj t vrtete. Buileja ishte tamam ndrgjegjja e Floberit. Poeti nuk do ta kishte shkruar kurr Zonjn Bovari, as Salambon, as Nj zemr e thjesht, as Shn Zhylienin, as Herodiasin, ashtu si shkrimtari nuk do t kishte shkruar dot vargje Melanis apo Fosilet. Proza e trembte Builen. Pr t ai thoshte: Ajo sht nj lum q mund t rrjedh pa pushim, po si mund ta ndalosh? Ndrsa Floberit nuk i ngjiste poezia. Mirpo, pikrisht duke qen kaq t ndryshm, ata plotsonin njri-tjetrin. Floberi gjith poetikn e krkonte te harmonia. Gjihs s shkruar i jepte aq rndsi saq gjithka q hidhte n letr, e lexonte me z t lart, i shqiptonte qart fjalt, u ndryshonte tonalitetin sipas kontekstit. Buileja, i msuar me kadencn e vargut, krkonte cilsi t tjera n stil; ai kishte nj ndjenj t theksuar kritike, e cila ishte njkohsisht shum e fuqishme, shum e holl, shum e zhvilluar, sepse e kishte pasion dhe e njihte mir kulturn antike. Ai i rrinte vazhdimisht n kok Floberit dhe nuk e linte t rrshqiste. Zonja Bovari dhe Salambja jan shkruar n syt e Builes. Po t mos kishte vdekur kur doli Edukimi i ndjenjave (1870), ky roman do t kishte psuar ndryshime. Buileja nuk i ka shtuar asnj fjal Zonjs Bovari, por ama, me krkes t tij, autori ka hequr mjaft fjali parazite. Kshtu, pr shembull, ky kishte prshkruar nj lloj lodre t uditshme fmijsh, q zinte aty rreth dhjet faqe. Tet dit vazhdoi debati midis Floberit dhe Builes. Ky i fundit ngulte kmb, duke i thn: Sado e bukur t jet nj gung,

po tia vsh n kurriz Venusit, Venusi do t jet gungae. M n fund shkrimtari u bind ta hiqe kt gur q, n mos pengonte rrjedhn e aksionit, t paktn e ngadalsonte at. S fundi, udhtimet e shumta q ndrmori Floberi s bashku me mikun e tij Maksim dy Shamp, kryesisht pr tu shruar nga fiksimet q kishte, ia zgjeruan m tej prvojn, i shpejtuan ngjizjen e vizionit t tij filozofik. Pr m tepr udhtimet jan n mod te romantikt q nga Bajroni e deri te Shatobriani, aq sa prbjn nj burim t nj gjinie m vete. Rrugtimet m frytdhnse t Floberit ishin ato n Bretanj, pastaj n Egjipt, Greqi, Azin e Vogl. Ai e pasqyroi gjithka q prjetoi prej tyre n Letrat dhe Shnimet e udhtimit. N pamje t par kryeveprat e Floberit duken t ndryshme nga njra-tjetra. N t vrtet ato i bashkojn lidhje t ngushta dhe q t gjitha shprehin botkuptimin e autorit t tyre. Ai mendonte se jetonte n nj epok kalimtare: Po shoh nj t kaluar t pernduar, mes rrnojash dhe nj t ardhme q po mbin... gjithka sht e turbulluar... (Letr Luigj Builes m 4 shtator 1850). Kur nuk prshkruan kohra q nuk i ka jetuar vet, romanet e tij i kushtohen epokave t ngjashme me at t vetn. Tundimi i shn Antonit flet pr fundin e bots antike dhe pr gjallrimin e zjarrt fetar, q do t onte n krijimin e kishs s krishter, Salamboja tregon nj episod t rnies s Kartagjens, Herodiasi trajton zanafillat e kristianizmit. Floberit i plqenin mjaft kto periudha rnieje, ecurish t ngadalta drejt s ardhmes, drejt t panjohurs. Kjo shpjegohet me dshtimet e 1848-s kur shpresat e mdha republikane dhe romantike pr nj shoqri t re, t ndrtuar shpejt, u fashitn, t paktn n dukje. Romanet filozofike t Floberit jan t ndrtuara mbi nj baz ndrthurjeje logjike. Personazhet shtjellohen sipas nj plani t hartuar nga mendja dhe q skan t bjn me jetn. Kshtu, pr shembull, shtat djemt e Dervishit mishrojn shtat format e krkimit t lumturis; shn Antoni zbulon njra pas tjetrs fet dhe herezit e shekullit t tij; Buvari dhe Pekysheja i marrin me radh gjith shkencat e kohs s tyre, dhe n kt mnyr del n pah problemi i mungess s metods. Kshtu pra, personazhet e ktyre romaneve jan simbole t njerzimit. Megjithat duke ndjekur nga afr prvojat dhe studimet e tyre, Floberi shkrihet me ta. Sa m shum u ndrfut jetn e tij, aq m tepr gjallohen krijesat q sajon ai. N vend t shn Antonit, - thot ai, - jam un; tundimi ka qen pr mua dhe jo pr lexuesin. (Letr Luiz Koles 5-6 korrik 1852) Buvari dhe Pekysheja m mbushin, m ngopin aq shum saq un jam br si ata! Idiotsia e tyre sht imja dhe m vjen t plas. (Letr zonjs Rozhe d Zhenet, prill 1875). Romanet n kuptimin e thjesht t fjals jan t gjith t krijuar duke u nisur nga vzhgimet e jets. Nga kta romane vetm Salamboja mund t duket si m i veuari, pr nga kuadri dhe intriga q ka. Kjo vepr sht fryt i panteizmit t Floberit, t mbrujtur thellsisht me mendimet e Spinozs, fryt i ekstazave t tij, t cilat i ka prshkruar n Udhtim n Korsik, Nntori, Edukimin e ndjenjave (versioni i par) si dhe n Npr ara dhe npr gur. Ktu sht fjala pr ekstaza n kuptimin e plot t fjals, sepse nuk kemi t bjm me nj meditim apo soditje, por me nj eksperiment shpirtror, ku shpirti do t bhet natyr, sa t humbas n t, t rrmbehet prej saj ose ta rrmbej ai at. (Npr ara, npr gur). Mirpo Floberi kto ekstaza i ka vetm nn efektin e nj drite t fort, diell ose hn e plot, q ndriojn n pafundsi. Gjith skenat e mdha t romanit jan vendosur n raport me lvizjet e ktyre dy yjeve, dhe Matoja me Salambon vdesin kur perndon dielli dhe del hna. Prve pasionit pr historin, pr vendet mesdhetare dhe deri diku pr gjra t llahtarshme, ekstazat panteiste t Floberit kan luajtur nj rol thelbsor n zgjedhjen e tems dhe n trajtimin e saj n romanin Salambo.

Pr hir t ktij parimi autori shkon t shoh me syt e tij gjithka q kishte studiuar dhe ndrruar rreth Kartagjens s vjetr. Ja si sht shprehur ai kur u kthye nga Tunizi: Le t m deprtojn thell t gjitha afshet e natyrs q kam thithur, le t futen ato n faqet e librit tim. Le t m vijn mua t gjitha forcat e emocionit plastik, le t ringjallet e kaluara tek un, por ama nprmjet t bukurs, t gjalls dhe t vrtets. Kini mshir pr dshirn time, o zot i shpirtrave t njerzve. M jepni forc dhe shpres.... Romanet e tjera t Floberit jan pjell e prvojs s tij vetjake dhe vzhgimeve q ka br. Kritika fare leht ka zbuluar pjesn autobiografike n t dy Edukimet e ndjenjave dhe n Zonjn Bovari. sht vn re se Zhyli, Henri, Ema e Frederiku kan pothuajse moshn e krijuesit t tyre dhe vendet ku ato jetojn jan pikrisht ato q ka njohur ai. Nse nga shkrimtaria e Floberit Tundimi i shn Antonit mbahet vepra e gjith jets s tij, ngaq vazhdimisht ai at e ka nisur dhe prfunduar duke nxjerr tri versione n periudha relativisht t largta (1849, 1856 dhe 1874), Zonja Bovari mbetet romani m jetgjat, m i suksesshm dhe m i studiuar i tij. Sipas kujtimeve letrare t Maksim dy Kampit, Floberi iu fut tems q trajton n at kryevepr, krejt rastsisht, duke ndjekur nj sugjerim t br nga miku i tij Buile. Ky, i zhgnjyer, si dhe vet dy Kampi nga Tundimi i shn Antonit, t cilin si zakonisht ua lexoi vet autori pr tridhjet e gjasht or rresht, i propozoi papritur Floberit: Prse nuk shkruan historin e Delaneit? Ai ngriti kokn dhe brtiti: ide e shklqyer. Dhe ashtu ishte me t vrtet prderisa nn penn e shkrimtarit t shquar, oi n at kryevepr t njohur botrisht. Delanei ishte nj npuns shndetsor, nxns i t atit t Floberit. Jeta e tij sht mjaft e ngjashme me at t Sharl Bovaris, protagonist i romanit. Prpara se ta botonte n gjasht numra t nj periodiku letrar Revista e Parisit nga data 1 tetor deri n 15 dhjetor 1856, Floberi i kushtoi Zonjs Bovari disa vjet pune t jashtzakonshme, shkroi mbi nj mij e tetqind faqe pr t nxjerr rreth treqindkatrqind prfundimtare. Mirpo sa doln n drit pjest e para t romanit, shprtheu nj skandal publik q e oi n nj proces gjyqsor, i cili e uli autorin n bankn e t pandehurve. Mirpo pr Floberin arti ishte i shenjt. E denj pr kt parim t tij, do shenj piksimi, do fjal e do fjali n vendin e saj, ai nuk mund t pranonte kurrfar kompromisi. Prgjigjet q i dha ai ndrhyrjeve t Maksim dy Kampit, n at koh botues i Revists s Parisit jan m se bindse n kt drejtim. Nse romani im i pezmaton borgjezt, aq m bn, edhe q po m hedhin n gjyq, aq m bn; edhe po ta mbyllin Revistn e Parisit aq m bn; m mir mos ta kishit pranuar Bovarin; tani q e mort sdua tia di; do ta botoni ashtu si sht. Sa her q administrata miope ngatrrohet me shtje t artit t mirfillt, n mos ngjallur urrejtje, bhet t paktn qesharake. Dhe n rastin e Floberit, ajo jo vetm q nuk ia arriti qllimit t saj, por i ndolli Zonjs Bovari nj sukses t mahnitshm, ashtu si e meritonte. N historin botrore t letrave, ky roman mbahet si perl m vete, sepse autori i tij ka meritn e paarritshme, q duke u nisur nga nj histori e zakonshme ia fshin asaj me nj mjeshtri t pashoqe, ann e rndomt, pr t nxjerr n pah nj pasqyr, at q reflekton dramn e brendshme t njeriut, t do kohe, krizn shpirtrore t tij. Jetgjatsia e ksaj kryevepre shpjegohet dhe me prsosjen e saj organike. Me t shkrimtari propozonte nj konceptim t ri t romanit, duke e ngritur nga fejtoni, nga romani sentimental dhe nga romani politik n lartsin e epopes. Floberi, q e dashuronte Balzakun, dhe q nuk e njihte aq mir Stendalin, do ti shtoj gjinis balzakiane at q i mungonte: formn e prkryer, kompozimin e prpikt. Forca magjepsse e Zonjs Bovari qndron n unitetin e tonit dhe t ritmit, n ndrthurjen magnetike t imtsive m t holla me at atmosfer q m tepr se reale apo poetike, sht simbol i gjall. T gjitha kto vlera e bjn romanin nj thesar t pashtershm pr studiuesit. Ka nga ata

q e quajn Floberin natyralist, t tjer e radhisin midis realistve apo lirikve. Ndrsa vet pohimet e shkrimtarit nuk prputhen me kto cilsime. N brendsi t vetvetes sime, - thot ai, - ka dy njerz t veant: njri i dhn pas lirizmit, pas fluturimit t shqiponjave dhe tjetri q grmon t vrtetn sa mundet, q kapet me forc pas faktit t vogl dhe pas faktit t madh, q krkon ta bj lexuesin t ndiej pothuajse materialisht gjrat q ai riprodhon... Edukimi i ndjenjave ka qen, pa e ditur un, nj prpjekje pr tu shkrir midis ktyre dy prirjeve, t mendjes dhe shpirtit tim. Do t kishte qen m e leht t hidhja njerzoren n njrin libr dhe lirizmin n tjetrin. Dshtova. Sidoqoft, duke qen n shekullin e tij, romancieri m klasik n kuptimin estetik t fjals, ai i dha gjinis s romanit nj form epopeje t harmonishme, me nj prmbajtje njerzore, morale dhe shpirtrore, q e ngre n nj rrafsh me gjinit e mdha klasike t s kaluars. Sipas Andre Zhidit ky thelb dhe kjo veshje klasike te vepra e Floberit ssht gj tjetr vese nj romantizm i zbutur q shpjegohet me disiplinn spinoziste t cilin ai e zbatonte me prpikri. Ndikimi i ktij shkrimtari t madh sht riprtritur pa pushim. Pr t flasin botimet dhe prkthimet e shumta. Pr t flasin studimet dhe monografit e panumrta q mbajn emra t shquar si Turgenievi, Zhorzh Muri, Henri Xhejmsi, Teodor Fontani, Tomas Mani, Jakobseni, Marsel Prusti, Zhan Pol Sartri, Natali Sarroti, etj., dhe q vazhdojn pareshtur t pasojn njra-tjetrn si shkndija t nxjerra nga stralli i artit floberian. Edhe n kohn ton, kur kan kaluar njqind e dhjet vjet nga vdekja e Gustav Floberit, kur t mirat e lazerit, atomit e telekomunikacioneve sduken m udira, kur kompjuterat, ndr veprimet fantastike q kryejn, jan futur n pun edhe pr t zbrthyer shkarravinat e arta t shkrimtarit, vepra e tij mbetet gjith jet, sepse ka n qendrn e saj njeriun, i cili sipas tij, m sakt prkufizohet me fjaln aspirat, pr nga vet natyra e pangopshme q ka. Vetm si t till, - thoshte ai, - ne vlejm dika. Shpirti i njeriut matet me prmasn e dshirave t vetvetes....

Viktor Kalemi

MARI ANTON ZHYL SENARIT

Antar i rendit t avokatve t Parisit ish-kryetar i Asambles Kombtare dhe ish-ministr i Brendshm.

I dashur dhe i shquar Mik,

M lejoni ta shkruaj emrin tuaj n krye t ktij libri dhe bile prmbi kushtimin e tij, sepse botimin e tij un jua detyroj n radh t par juve. Me fjaln tuaj t mbrojtjes, vepra ime fitoi pr mua nj prestigj t paparashikuar. Pranoni pra ktu shprehjen e mirnjohjes sime, e cila, sado e madhe q t jet, nuk do t arrij dot kurr n lartsin e gojtaris dhe prkushtimit tuaj.

Gustav Flober

Paris, 12 prill 1857

LUIGJ BUILES
PJESA E PAR

Ne ishim n salln e studimit kur hyri drejtori, pas tij nj i ri jo me uniformn e shkolls dhe nj shrbyes q mbante nj bank t madhe. Ata q flinin u zgjuan, dhe t gjith u uan si t ishin kapur befas n pun e sipr. Drejtori na bri shenj t uleshim, pastaj, duke u kthyer nga kujdestari, i tha me gjysm zri: - Zoti Rozhe, po ju paraqes kt nxns q hyn n klasn e pest. Po t msoj dhe t sillet si duhet, do t kaloj me t rriturit, moshatart e vet. I riu, ngaq rrinte n qoshe, mbrapa ders, mezi shquhej, megjithat dukej q ishte nj djal rreth t pesmbdhjetave dhe m shtatlart se ne t gjith. Balluket

prmbi ball i kishte t prera drejt si ndonj psalt fshati, dukej njeri i shtruar dhe i vn n siklet t madh. Ndonse nuk ishte i gjer n shpatulla, xhaketa prej cohe t gjelbr me kopsa t zeza, me sa duket e shtrngonte nn sqetulla dhe nga e ara e mngve binin n sy kyet e skuqura t duarve q ishin msuar t rrinin zbuluar. Posht pantallonave t verdhemta, t trhequra fort nga askit, i dilnin krcinjt e kmbve t veshura me nj pal orape t gjata kaltroshe. Mbante ca kpuc t mdha, t palustruara, t mbathura me gozhd. Filloi prsritja me z t lart e msimeve. Ai dgjoi gjith kohn veshngrehur, i vmendshm si n predikimin e kishs, pa guxuar bile as t kryqzonte kmbt, as t mbshtetej mbi brryl, saq edhe kur ra zilja n orn dy, kujdestarit iu desh ti bnte z q t vihej n rresht me ne. Kur hynim n klas, e kishim zakon ti hidhnim kasketat prdhe, q ti kishim pastaj duart t lira; i vrvitnim q nga pragu i ders posht bankave, n mnyr q t prplaseshin pas murit dhe t ngrinin sa m shum pluhur; kshtu ishte stili. Mirpo i riu q, a nuk e vuri re kt hile, a nuk guxoi t bnte si t tjert, vazhdonte ta mbante mbi gjunj kasketn dhe pasi kishte mbaruar lutja. Ajo ishte nj nga ato kapela t sajuara q smerren vesh se soj jan, n t ciln gjeje dika nga kallpaku, nga shapka ushtarake polake, nga kapela e rrumbullakt, nga kasketa prej gzofi vedre dhe nga kapui i pambukt, me nj fjal ishte nj nga ato gjrat kot m kot q me shmtimin e tyre t heshtur sshprehin ndonj gj m tepr sesa fytyra e nj budallai. Vezake dhe e fryr me balena, ajo fillonte me tri rrath; pastaj vinin, njra pas tjetrs, t ndara nga nj shirit i kuq, ca rombe kadifeje dhe lkure lepuri; s fundi dilte nj si qese q mbaronte me nj poligon kartoni, qndisur cep m cep me nj gajtan t ndrlikuar dhe prej t cilit varej n fund t nj gjalme tepr t holl nj trthorse e vogl kryqi prej fijesh t arta, n trajt lndeje. Kasketa ishte e re, streha i shklqente. - Ngrihuni, - i tha kujdestari. Ai u ua dhe kasketa i ra prtok. Gjith klasa ia plasi gazit. U prkul ta merrte. Njri nga ata q kishte pran, ia rrzoi me brryl. Ai e mori prsri. - Hiqeni qafe at dreq kaske, - i tha kujdestari, q ishte njeri me mend dhe me humor.

Nxnsit ia shkrepn nj gazi q ia humbi fare toruan djalit t gjor sa sdinte m t bnte, ta mbante kasketn n dor, ta linte prtok apo ta vinte n kok. U ul prsri dhe e vendosi mbi gjunj. - Ngrihuni, - ia pati dhe njher kujdestari, - dhe m thoni si quheni. I riu murmuriti me nj z belbzues nj emr t pakuptueshm. - Prsriteni! U dgjua srish i njjti belbzim rrokjesh, q e mbytn vrshllimat dhe uat e klass. - M fort, - i brtiti kujdestari, - m fort! Ather i riu, si mori nj vendim t prer, apleu gojn dhe shqiptoi me sa i hante fyti, sikur t thrriste dik larg, emrin Sharbovari. N ast shprtheu nj poter e madhe q sa vente bhej m e fort, e shoqruar me klithma jerrse (ulrinin, sokllinin, prplasnin kmbt, prsrisnin: Sharbovari! Sharbovari!), pastaj u zgjat me ca britma t veuara, q mezi rreshteshin, dhe her pas here rifillonte prnjhersh n nj rresht t tr banke ku plaste ende aty-ktu, si fishekzjarr i pashuar mir, ndonj e qeshur e mbajtur me zor. Mirpo nga frika e breshrive t detyrave ndshkimore, pak nga pak n klas u rivendos rregull, dhe kujdestari, q arriti m n fund t merrte vesh emrin Sharl Bovari, pasi e bri tia thoshte rrokje pr rrokje, grm pr grm dhe tia rilexonte, e urdhroi menjher t gjorin djal t ulej n bankn e prtacve, ngjitur me katedrn. Ai u vu n lvizje, por para se t dilte, pati nj ngurrim. - far po krkoni! e pyeti kujdestari. - Kas..., - tha gjith druajtje i riu, duke vshtruar i shqetsuar rreth e prqark. - Pesqind vargje pr dnim gjith klass, - urdhr i shqiptuar ky me nj z t xhindosur, q e ndali n vend si ajo Quos ego, nj zallahi tjetr. Mbani pra qetsi! vazhdonte kujdestari i zemruar dhe duke fshir ballin me nj shami q sa e kishte nxjerr nga kapela e tij shtoi: - Ndrsa ju i riu, do t m shkruani pastr njzet her foljen ridiculus sum.

Pastaj me nj z m t but, i tha: - Kasketn keni pr ta gjetur; sjua ka vjedhur njeri! M n fund ra nj qetsi e plot. Kokat u prkuln mbi fletore, dhe i riu ndenji plot dy or n mnyr shembullore, ndonse her pas here e gjuanin me nga nj topth letre q ia hidhnin me maj pene dhe q i strkiste fytyrn. Mirpo ai fshihej me dor dhe rrinte pa lvizur, me sy prdhe. N mbrmje, n studim, nxori nga banka penat, vendosi n rregull sendet e veta, vizoi gjith kujdes nj cop letr. Ne vum re q ai punonte me ndrgjegje, slinte fjal pa krkuar n fjalor dhe mundohej shum. Me siguri, n saj t gjith atij vullneti q tregoi, ai nuk zbriti n nj klas m t ult, sepse n t vrtet edhe pse i dinte njfarsoj rregullat n ndrtimin e fjalive t tij skishte pik bukurie. Latinishten e kishte filluar me famullitarin e fshatit, meq prindrit pr arsye kursimi, ia kishin shtyr sa kishin mundur regjistrimin n shkoll. I ati, zoti Sharl-Dni Bartoleme Bovari, ish-ndihms kirurg ushtarak, si u ngatrrua aty nga viti 1812 n nj shtje rekrutimi dhe u detyrua n at koh t largohej nga shrbimi, nuk la ti shptonte nj rast martese me leverdi, q do ti siguronte nj shum gjashtdhjetmij frangshe, t ciln e kishte n prik e bija e nj tregtari kapelash, e dashuruar pas hijeshis s tij. Burr i pashm, fjalshum, q e ngiste kalin si ai, me ca favorite q i bashkoheshin me mustaqet, me gishtrinj t stolisur gjithmon me unaza dhe veshur me rroba n ngjyra q t binin n sy, ai dukej burr trim dhe i hedhur si ndonj tregtar shetits. Si u martua, nja dy-tre vjet e shtyu mir me pasurin e s shoqes, hante bollshm, ohej von n mngjes, pinte duhan me llulla t mdha porcelani, n mbrmje kthehej pasi mbaronte shfaqja, shkonte dhe npr kafene. Nj dit t bukur i vdiq vjehrri dhe si la ndonj gj t madhe; u prek nga kjo humbje, investoi n industri, ku humbi nj sasi parash, pastaj u trhoq n fshat ku mendoi se do ti shtonte t ardhurat. Mirpo, meq nga bujqsia smerrte gj vesh m shum sesa nga basmat, kuajt n vend q ti mprihte n parmend, ua hipte pr t shtitur, mushtin e mollve n vend q ta shiste me fui, e pinte pr qejfin e tij, hante ajkn e shpendve q mbante dhe kpuct e gjuetis i lyente me dhjamin e derrave t shtpis, atij shum shpejt do ti mbushej mendja se ishte m e udhs t hiqte dor nga do lloj spekulimi. Me dyqind franga n vit, gjeti m n fund me qira n nj fshat, diku aty n kufi midis Kos dhe Pikardis, nj tip ndrtese, gjysmshtpi ferme, gjysmvil, dhe i piklluar e i sfilitur nga brejtjet e ndrgjegjes, ndrsa fajin ia hidhte zotit, tr

smir ndaj t gjithve, u mbyll brenda q dyzet e pes vje, i neveritur nga njerzit, si thoshte vet, dhe i vendosur t jetonte i qet. E shoqja dikur mendej pas tij; e kishte dashur sa si kishte ln prulje pa i br, gj q at e largonte akoma m tepr prej saj. Gazmore, zemrhapur e me shpirt n dor n t kaluarn, duke u plakur, ajo u b (si puna e vers t hapur q kthehet n uthull), e sert, grindavece, nevrike. Sa kishte vuajtur ajo, n fillim pa u ankuar kur e shihte tiu qepej pas gjith kurvave t fshatit dhe kur kthehej n mbrmje nga mejhanet e ndyra, i nginjur e i dehur q kundrmonte nga pija! M n fund ajo u prek n sedr. Qysh ather e mbylli gojn, duke glltitur trbimin me nj stoicizm t heshtur, q e mbajti deri sa vdiq. Vazhdimisht ajo bnte pazarin dhe pun t ndryshme. Shkonte te prfaqsuesit ligjor, te kryetari, kujtohej pr mbarimin e afateve t kambialeve, iu shtynte atyre datat; dhe n shtpi hekuroste qepte, lante, mbikqyrte puntort, shlyente dftesat e borxheve, kurse zotria, pa e prishur terezin, i topitur si gjithmon nga dremitja e rnd, q edhe kur i dilte sbnte gj tjetr ve i thoshte asaj fjal fyese, rrinte e pinte duhan pran zjarrit, duke pshtyr n hi. Kur ajo lindi, fmij, u desh tia linin nj taje. Sa u kthye n shtpi, voglushi u llastua si ndonj princ. E ma e ushqente me glikora, i ati e linte t vraponte zbathur, dhe, pr tu hequr si i ditur, shkonte deri aty sa thoshte q mund t dilte dhe krejt lakuriq, si klysht e kafshve. N kundrshtim me prirjet amnore, ai kishte n kok njfar ideali mashkullor pr fmijrin, me t cilin mundohej t edukonte t birin, duke dashur q ai t rritej n kushte t ashpra, si spartant, me qllim q t arrinte nj zhvillim fizik t fuqishm. E onte t flinte n dhom pa zjarr, e msonte t pinte me gllnjka t mdha rumin dhe t shante procesionet. Mirpo voglushi, i qet prej natyre, nuk u prgjigjej dot sa duhej prpjekjeve t tij. E ma e mbante gjithmon pran vetes, i priste figura n karton, i tregonte prralla dhe pa marr ndonj prgjigje, i fliste e i fliste atij pa pushim, me gjith at gzim t trisht dhe me lloj-lloj prkdhelish, si gojpaprtuar. E ngujuar pr s gjalli, ajo ia prkushtoi ksaj koke fmije gjith krenarit e saj t haprdara, t thyera. ndrronte pr t pozita t larta, e prfytyronte t rritur, t br burr, t pashm, mendjeholl, me pun si inxhinier ose si gjykats. I msoi t lexonte, bile me nj piano t vjetr q kishte, e ushtroi t kndonte nja dy-tri romanca t shkurtra. Mirpo pr t gjitha kto, zoti Bovari q se ante fort kokn pr kulturn letrare, thoshte se nuk ia vlenin. Vall do t kishin ndonjher ata mundsi ta mbanin t birin npr shkollat e qeveris, ti blinin t drejtn e ndonj profesioni apo ti hapnin ndonj tregti? N fund t fundit njeriu po qe i guximshm e i pacip di gjithmon t aj n shoqri. Zonja Bovari kafshonte buzt, dhe fmija bridhte andej-kndej npr fshat.

Ai shkonte mbrapa lvruesve, dhe gjuante me plisa dheu korbat q fluturonin. Hante manaferra buz hendeqeve, ruante gjelat e detit me shul n dor, kthente kashtn pr ta thar n kohn e t korrave, vraponte npr pyll, luante me peta nn portn e kishs, ditve me shi dhe n festat e mdha i lutej shrbyesit t kishs ta linte tu binte kambanave, sepse knaqej kur varej i tri n litarin e madh dhe pastaj ohej pesh lart. Kshtu pra ai u rrit e hodhi shtat si lis. Duart erdhn e iu bn t forta, fytyra i ndrinte nga shndeti. Kur mbushi dymbdhjet vje, e ma arriti ta onte t fillonte msimet. Me kt pun ngarkuan famullitarin. Mirpo msimet ishin aq t shkurtra dhe aq t rralla, saq nuk solln ndonj dobi t madhe. Ai ia jepte ato n astet e lira, n sakristi, n kmb, shpejt e shpejt, gjat kohs q kishte bosh midis nj pagzimi dhe nj varrimi; ose kishte raste q famullitari onte e thrriste nxnsin e tij pas falemimris, kur skishte pr t shkuar vet ndokund. Q t dy ngjiteshin n dhomn e tij dhe zinin vend: mushkonjat dhe fluturat e nats silleshin vrdall qiriut. Bnte vap, djalin e zinte gjumi; dhe xhaja, si dremiste, me duart vn mbi bark, fillonte pas pak t grhiste gojhapur. Her t tjera kur zoti famullitar, duke u kthyer nga kungimi q i kishte br ndonj t smuri diku aty afr, shihte Sharlin q endej kot m kot npr fush, e thrriste, i bnte moral nj erek ore dhe, duke prfituar nga rasti, i jepte pr t zgjedhur ndonj folje rrz ndonj peme. Po ja q i ndrpriste shiu apo ndonj i njohur q kalonte andej. Sidoqoft ai ishte gjithmon i knaqur prej tij, bile thoshte se djaloshi kishte kujtes t fort. Mirpo Sharli nuk mund t ngelej me kaq. Zonja u tregua mjaft e gjall. I turpruar ose m mir i lodhur, zotria hapi rrug pa kundrshtuar, pritn dhe nj vit deri sa djali t merrte kungimin e par. Kaluan dhe gjasht muaj t tjer derisa vitin tjetr Sharlin e uan m n fund n kolegjin e Ruanit, ku e solli vet i ati, nga fundi i tetorit, n kohn e panairit Shn Romen. Tani askush prej nesh sdo ishte n gjendje t kujtonte ndonj gj t veant prej tij. Ai ishte nj djal i matur, q luante n pushim, punonte seriozisht gjat orve t studimit, ishte i vmendshm n msim, flinte i qet n konvikt, hante si njeri n mens. Si kujdestar kishte nj shits q bnte tregti ensh kuzhine me shumic n rrugn Gantri, i cili e nxirrte nj her n muaj, ditn e diel, pasi mbyllte dyqanin, e shtiste npr port q t shikonte anijet, pastaj e sillte prsri n kolegj, q n orn shtat, para vaktit t darks. do t enjte n mbrmje, ai i

shkruante nj letr t gjat t ms me boj t kuqe dhe zarfin e vuloste me tri copa t vogla brumi; pastaj prsriste shnimet e historis ose lexonte nj libr t vjetr t Anaharsisit q qarkullonte sa andej-kndej npr salln e studimit. Kur dilte shtitje, bisedonte me shrbtorin q ishte fshatar si ai. Fal zellit q tregonte, ai radhitej vazhdimisht ndr mesatart e klass; bile nj her doli i treti n dituri natyre. Mirpo kur mbaroi klasn e tret , prindrit e hoqn nga kolegji dhe e futn t studionte pr mjeksi, me bindjen se do t ecte vet deri n provimet e maturs. E ma i gjeti nj dhom, n katin e pest, me dritare nga O-d-Robeku, n shtpin e nj ngjyruesi rrobash, q njihte. Ra n ujdi me t pr shumn e t hollave t ushqimit dhe t fjetjes s t birit, siguroi ca orendi, nj tryez dhe dy karrige, i solli nga shtpia nj shtrat t vjetr prej druri qershie t egr, bleu dhe nj sob t vogl prej gize me gjith stivn e druve, me t cilat do ti ngrohej djali i saj i gjor. Pastaj u largua nga fundi i javs, mbasi si la porosi pa i dhn q t sillej mir tani q do t mbetej fillikat vetm. Kur pa programin e msimeve n afishe, djali i shkret e humbi fare: anatomi, patologji, fiziologji, farmaci, kimi, botanik, klinik, terapi, ve higjiens e mjeksis s prgjithshme, me nj fjal gjith ato lnd q sdinte nga u binte emri dhe q i dukeshin si dyer tempujsh t errt e hijernd. Sishte kurrkund; sado q tregohej i vmendshm, skuptonte asgj. Megjithat punonte pa prtim, fletoret e shnimeve i kishte t lidhura mir e bukur, slinte or msimi pa shkuar, slinte ti shptonte asnj vizit n spital. Punonte si kali n lm q vjen vrdall me sy mbyllur pa marr vesh se bn. E ma, pr ta ndihmuar nga ana ekonomike, i drgonte do jav me post nj cop t madhe mishi t pjekur n furr, me t ciln ai shtynte drekat, kur kthehej nga spitali, duke prplasur kmbt q ti ngroheshin. Pastaj vraponte pr t shkuar n msim, n auditor, n spital dhe pr tu kthyer n dhom, duke i rn nga rrug i vinte pr mbar. N mbrmje, pasi hante at far darke, q i jepte i zoti i shtpis, ngjitej n dhomn e tij dhe i prvishej puns, ashtu si ishte, i veshur me rrobat qull, q i nxirrnin avull nga nxehtsia e sobs s ndezur flak. Mbrmjeve t bukura verore, ather kur rrugt ende t nxehta boshatisen dhe shrbtoret luajn duke i hedhur njra-tjetrs rrath druri npr pragjet e dyerve, ai hapte dritaren dhe mbshtetej n parvazin e saj. Lumi q e ktheu kt lagje t Ruanit n surrogat t nj Venecieje t vogl, rridhte dikur aty posht tij, i verdh,

ngjyr vjollce apo i kaltr, ur pas ure e gril pas grile. Puntort e ulur gali n breg t tij, lanin duart me uj. Varur npr purteka q dilnin nga pullazet thaheshin turra pambuku. M tej, prmbi ati shtrihej qielli i pafundm e i pastr me diellin e kuq q perndonte. Sa mir duhej t ishte aty! Sa freskt duhej t ishte n ahishte! I pushtuar nga ky mendim, ai hapte flegrat e hunds pr t thithur errat e mira t fushs, t cilat nuk arrinin deri tek ai. U hollua, hodhi shtat dhe fytyra i mori nj pamje t prvajshme, duke u br gati-gati trheqse. Natyrisht, plogshtia bri t vetn tek ai: hoqi dor nga t gjitha vendimet q kishte marr dikur. Njher sshkoi n spital, t nesrmen la msimin dhe, si i plqeu dembelizmi, filloi pak nga pak mos t vente m fare n shkoll. Iu b zakon t shkonte n kabare dhe iu fut n gjak dominoja. T mbyllej do mbrmje n nj lokal t ndyr e aq, ku troklliste mbi tryez mermeri ca copa t vogla kockash deleje me pika t zeza prsipr, atij i dukej si prov e muar e liris s tij, e cila ia shtonte m tepr vlern q i jepte vetes. Kur filloi nga qejfet e ndaluara atij i dukej se po futej n jet dhe, sa her q hynte n ndonj kabare, ndiente nj knaqsi thuajse epshore sa vendoste dorn mbi dorezn e ders. Shum gjra q deri ather i kishte ndrydhur n brendsi t vetvetes, filluan ti dilnin n siprfaqe; msoi prmendsh kuplete, t cilat ua kndonte femrave t lehta, u dha pas Beranzhes , msoi ponin dhe m n fund mori vesh se ishte dashuria. I dhn pas ktyre punve, u rrzua n gjith provimet q dha pr t dal punonjs shndetsie. Po q at mbrmje e prisnin dhe n shtpi pr t festuar suksesin e tij! U nis m kmb dhe u ndal aty n t hyr t fshatit, ku drgoi e thrriti t mn, t cils ia tregoi t gjitha fill e pr pe. Ajo ia fali, duke ia hedhur fajin, pr dshtimin e tij, komisionit q ishte treguar i padrejt dhe i dha disi zemr, duke marr prsipr se do ti rregullonte vet t gjitha. Vetm pas pes vjetsh zoti Bovari do t merrte vesh t vrtetn; mirpo qysh ather kishin kaluar shum koh, kshtu q ai e pranoi pa mundur dot as vet ta merrte me mend se pjella e tij ishte nj cop budalla. Sharli iu prvesh srish puns dhe prgatiti njrn pas tjetrs lndt e provimit, pyetjet e t cilit i msoi paraprakisht t gjitha prmendsh. Ai kaloi n t

tra lndt me nota t knaqshme. dit e lumtur pr t mn! U dha nj gosti e madhe. Po profesionin ku do ta ushtronte vall? N Tot. Aty kishte vetm nj mjek t vjetr. Prej kohsh zonja Bovari mezi priste q ai t vdiste, dhe pa u larguar ende i gjori plak, Sharli zuri vend mu te turit e tij, si pasardhs. Megjithat mir q e rriti t birin, e nxori mjek, siguroi dhe nj vend pune n Tot, por nuk mjaftonte me kaq; atij i duhej edhe nj nuse. Ajo ia gjeti edhe kt: vejushn e nj npunsi prmbarimi nga Diega, e cila kishte mbi vete dyzet e pes vje si dhe nj mij e dyqind franga t ardhura n muaj. Ndonse ishte e shmtuar, e that si shkarp dhe me nj fytyr gjith lytha si pranvera me sytha, zonjs Dybyk nuk i kishin munguar rastet pr martes. Pr tia arritur qllimit t vet, nn Bovaris iu desh ti hiqte qafe gjith ata kandidat, bile, me mjaft mjeshtri, bri t dshtonin dhe intrigat e nj kasapi, t cilin e prkrahnin priftrinjt. Sharli e kishte menduar martesn si nj mjet q do ti krijonte kushte m t mira, duke kujtuar se kishte pr t qen m i lir dhe se do t mund t bnte t donte si me veten dhe me parat e tij. Mirpo ja q frert ia mori n dor e shoqja; kur kishin njerz n shtpi ai duhej t thoshte kt dhe jo at, t premteve duhej t hante lehtshm pa vn mish e yndyr n goj, t vishej sipas shijes s saj, tu merrte shpirtin, ashtu si e urdhronte ajo, pacientve q nuk paguanin. Letrat e tij, e para i hapte ajo, e vzhgonte n do hap q bnte, dhe, sa her q kishte femra pr t vizituar, e prgjonte nga mbrapa atms s dhoms se si u jepte kshilla. do mngjes duhej ti onin kakaon, t tregonin pr t prkujdesje pa mbarim. Ajo ankohej vazhdimisht nga nervat, nga gjoksi nga gjith trupi. Se duronte dot zhurmn e hapave; po t largohej i shoqi, vetmia i neveritej; po t kthehej ai pran saj, ajo mendonte se, me siguri, e bnte kt vetm e vetm q ta shikonte para se t vdiste. N mbrmje kur vinte Sharli, ajo nxirrte nga posht arafve kraht e saj t gjat e t that, ia hidhte n qaf dhe, si e ulte n an t krevatit, zinte e i fliste pr brengat e saj; jo ai se kishte mendjen fare tek ajo, jo donte nj tjetr! Mir i kishin thn se kishte pr t qn fatzez; dhe prfundonte duke i krkuar ndonj shurup pr shndetin dhe pak m tepr dashuri.

II

Nj nat, rreth ors njmbdhjet, ata u zgjuan nga rraptima e kmbve t nj kali q ndaloi mu para ders. Shrbtorja hapi baxhn e pullazit dhe bisedoi nj cop her me nj njeri q rrinte aty posht, n rrug. Ai kishte ardhur pr t krkuar mjekun; me vete kishte nj letr. Nastazia zbriti shkallt duke u dridhur nga t ftohtt dhe shkoi hapi bravn e hoqi shulet e ders njrin pas tjetrit. I porsaardhuri e la kalin dhe, duke shkuar mbrapa shrbtores, hyri menjher pas saj drejt e n dhom. Aty nxori nga kapui i tij i lesht me tufa qimesh t prhirta nj letr t mbshtjell me nj leck, dhe ia dha gjith mirsjellje Sharlit, i cili u mbshtet me brryl mbi jastk pr ta lexuar. Nastazia q rrinte pran shtratit, i bnte drit. Zonja, nga turpi, ishte kthyer me fytyr nga muri, kshtu q i dukej vetm kurrizi. Me ann e ksaj letre, t vulosur me nj vul t vogl dylli t kaltr, i luteshin zotit Bovari t shkonte menjher n fermn e Bertos, pr t vn n vend nj kmb t thyer. Mirpo pr t shkuar nga Toti n Berto duheshin br nja gjasht lega t mira rrug, duke kaluar npr Langvil e Shn Viktor. Nata ishte e errt pus. Nusja, zonja Bovari, kishte frik se mos i ndodhte gj t shoqit gjat rrugs. Prandaj u vendos q kafshari t ikte prpara. Sharli do t nisej pas tri orsh, si t dilte hna. Prpara do ti dilte nj un q ti tregonte udhn drejt ferms dhe ti hapte trinat e gardheve. Aty nga ora katr e mngjesit, Sharli i mbshtjell mir e mir me qyrkun e vet, mori rrugn pr n Berto. Ende si i kotur nga q si kishte dal mir gjumi, ai prkundej i tri nga troku i qet i kafshs. Kur kjo ndalonte vet prpara gropave t rrethuara me gjemba q kishin hapur buz brazdave. Sharli, si zgjohej befas, kujtonte kmbn e thyer, dhe mundohej t sillte npr mend gjith thyerjet q dinte. Shiu kishte pushuar; dita filloi t agonte dhe, mbi degt e zhveshura t mollve, rrinin pa lvizur zogjt t cilve u ngriheshin prpjet puplat e imta nga thllimi i mngjesit. Fusha e rrafsht shtrihej pa fund, ndrsa tufat e pemve rreth e rrotull fermave, dukeshin n largsi t mdha, si ca njolla ngjyrvjollce t thel mbi at siprfaqe t madhe t errt, q fshihej n horizont mes prhimjes s qiellit. Her pas here Sharli hapte syt, pastaj, si i lodhej mendja i vinte nj si dremitje, ku duke iu przier ndjenjat e astit me kujtimet, atij i dukej vetja e dyzuar,

njkohsisht edhe si student, edhe si burr i martuar, edhe i shtrir n krevat si pak m par, edhe n salln e t operuarve q e prshkonte si dikur. Era e ngroht e jakis i ngatrrohej n mendje me ern e freskt t vess; dgjonte si lviznin rreth shufrave metalike unazat e hekurta t shtretrve si dhe gruan q po flinte... Kur po kalonte npr Vasanvil, vuri re buz nj hendeku, nj djal t vogl t ulur n bar. - Mos jeni mjeku ju? e pyeti fmija. Dhe me tu prgjigjur Sharli, ai mori kpuct prej druri n duar dhe u nis me vrap prpara tij. Rrugs, mjeku mori vesh, sipas fjalve t udhrrfyesit se zoti Ruo duhej t ishte nj nga fermert m t pasur t asaj ane. Ai kishte thyer kmbn nj nat m par, kur po kthehej nga nj fqinj tek i cili kishte festuar ujt e bekuar. E shoqja i kishte vdekur para dy vjetsh. Kishte ngelur vetm pra, me zonjushn, e cila e ndihmonte pr t mbajtur shtpin. Vragat e rrotave t karrocave sa vinin e bheshin m t thella. Ishin afr Bertos. Djali i vogl si deprtoi nprmjet nj vrime gardhi, u zhduk, pastaj doli prsri n fund t nj oborri pr t hapur trinn. Kali rrshqiste mbi barin e lagur, ndrsa Sharli ulte kokn q t mos prplasej me degt e pemve. Qent e rojs lehnin n kolibe, duke trhequr zinxhirt. Kur hyri n Berto kali u tremb dhe krceu shum mnjan. Q aty dukej q ishte alamet ferme. Nga sipr dyerve t hapura t stallave, shiheshin ca kuaj t mdhenj lrimi q hanin qet-qet npr grazhde t reja. Ans ndrtesave shtrihej nj shtres e gjer plehu q nxirrte avull, dhe aty midis pulave dhe gjelave t detit, ukitnin nja pes a gjasht pallonj, salltanet i vrtet i oborreve t shpendve t Kos. Vatha ishte e gjat, hambari i lart me mure t lmuara, si dor njeriu. N hangar kishte dy qerre t mdha si dhe dy parmenda, me gjith kamxhikt, qaforet dhe takmet e tyre t plota, mbulesat e t cilave t bra prej leshi t kaltr, i ndoste pluhuri i imt q binte nga hambart. Oborri vinte n ngjitje dhe ishte i mbjell me pem n largsi t barabart dhe diku aty pran nj pellgu me uj ushtonte gagaritja gazmore e nj tufe patash. Mu te pragu i ders s shtpis doli nj vajz e re, veshur me nj fustan t lesht t kaltr, me tri pala, pr t pritur zotin Bovari, t cilin e futi n kuzhin ku flakrinte nj zjarr bubulak. Pran tij ziente npr ca tenxherka me prmasa t ndryshme mngjesi pr shrbtort. N buhari po thaheshin disa rroba t lagura. Kacia, masha dhe sqepi i gjyrykut, q t tre jashtzakonisht t mdhenj, shklqenin si elik i lmuar, ndrsa npr mure ishte varur nj arsenal i tr me en kuzhine,

mbi t cilat vezullonte flaka e ndritshme e vatrs, bashk me rrezet e para t diellit q hynin nga xhamat e dritareve. Sharli u ngjit n kat t dyt pr t par t smurin. E gjeti shtrir n krevat ku djersinte i mbuluar me kuverta dhe kapuin e pambukt e kishte hedhur diku larg vetes. Ai ishte nj shkurtabiq trashaluq pesdhjetvjear, me nj lkur t bardh, me sy t kaltr, tullac n pjesn e prparme t koks, dhe me vath varur n vesh. Pran vetes mbante, mbi nj karrige, nj kan t madhe me raki, t ciln e kthente her pas here pr ti dhn zemr vetes, mirpo sa pa mjekun iu fashit dalldia dhe n vend q t shante si po bnte qysh prej dymbdhjet orsh, zuri t rnkonte me z t ult. Thyerja e kocks ishte e zakonshme, pa asnj lloj ndrlikimi. M t leht se ajo Sharli skishte pr t gjetur. Ather, duke u kujtuar se si silleshin profesort e tij me t plagosurit e shtruar, ai i dha zemr t smurit me gjithfar fjalsh t mira, prkdheljesh kirurgu q jan si ai vaji me t cilin lyhen bisturit. Pr t sajuar fortesa druri, shkuan krkuan posht n bodrum nj tuf me drrasa. Sharli zgjodhi nj prej tyre, e preu copa-copa dhe e lmoi me nj cifl xhami, sakaq shrbtorja griste ca araf pr t br fasha dhe zonjush Ema prpiqej t qepte jastka t vogla. Meq ajo u vonua shum pr t gjetur kutin me veglat e qepjes, i ati e humbi durimin dhe nisi ta qortonte; ajo nuk e hapi gojn, mirpo gjat qepjes shponte gishtrinjt, t cilt i fuste pastaj n goj pr ti thithur. Sharli u habit nga bardhsia e thonjve t saj. I kishte t shklqyeshm, t holl n maj, m t pastr sesa stolit e fildishta t Dieps, dhe n trajt bajamesh. Megjithat duart nuk i kishte t bukura, ndoshta jo aq t zbehta sa duhet, dhe disi t thata npr nyja; i kishte tepr t gjata dhe linjat n prkulje, nuk vinin mbl rreth e rrotull tyre. T bukur ajo kishte syt ndonse t errt si n gshtenj, ata dukeshin t zinj nga qerpikt, dhe vshtrimin e kishte t drejtprdrejt e t patutur n iltrsin e tij. Si mbaroi fashimi i kmbs, vet zoti Ruo e ftoi mjekun t hante nj kafshat buk, para se t ikte. Sharli zbriti posht n salln e ngrnies n katin e par. Aty kishin shtruar pr dy veta nj tryez t vogl me gota t argjendta, pran nj krevati t madh me nj baldakin t veshur me nj basme mbi t ciln ishin endur portrete turqish. Ndihej nj er luleshpatash dhe rraqesh t lagshta q vinte nga dollapi i lart prej lisi, i vendosur prball dritares. Prdhe, npr qoshe, ishin radhitur, n kmb, thas me grur. Ishte teprica e grurit q nuk e nxinte hambari aty pran, ku hipej nprmjet

tri shkallve t gurta. Pr zbukurim, kishin varur n nj gozhd, n mes t nj muri, boja e gjelbr e t cilit ciflosej nga nitrati i potasit, nj kok Minerve t vizatuar me laps t zi, futur n nj korniz t praruar, dhe posht t cils ishte shkruar me grma gotike: Babait tim t dashur. N fillim u bisedua pr t smurin, pastaj pr motin q po bnte, pr acaret e mdha, pr ujqit q vinin natn vrdall npr ara. Zonjusha Ruo mrzitej n fshat sidomos tani q i kishte rn pothuajse vetm asaj gjith barra e ferms. Meq salla e buks ishte e ftoht, ajo dridhej duke ngrn e kshtu i prvisheshin disi buzt e mishta, t cilat, kur heshtte, e kishte zakon ti kafshonte nga pakz. Qafa i dilte nga nj jak e bardh, e kthyer. Flokt, me dy jetulla t zeza aq t lmuara sa dukeshin si t ishin nj, ndaheshin n mes t koks me nj vij t holl, q thellohej leht sipas lakores s rrashtit; dhe si linin paksa zbuluar majn e veshve pasi mbi tmtha merrnin nj t valzuar, mblidheshin nga mbrapa n nj topuz t madh, i pari q po shihte mjeku i fshatit n jetn e tij. Mollzat e faqeve i kishte ngjyr trndafili. Ndrmjet dy kopsave t jelekut, mbante, si t qe burr, nj pal syze prej gualli nga ata q kapen te hunda me nj sust. Sharli, pasi u ngjit lart ti linte shnden xha Ruoit, u kthye n salln e ngrnies para se t largohej dhe e gjeti at n kmb, me ball mbshtetur pas dritares, dhe me vshtrim nga kopshti ku ishin rrzuar prdh nga era hunjt e fasuleve. - Mos krkoni ndonj gj? e pyeti ajo. - Kamxhikun tim, ju lutem, - iu prgjigj ai. Dhe zuri t rrmonte n krevat, mbrapa dyerve posht karrigeve; ai kishte rn pr tok midis thasve dhe murit. Zonjush Ems ia zun syt, ajo u prkul mbi thast me grur. Sharli, pr mirsjellje, u turr, dhe, si zgjati shpinn e vajzs s re, q ishte prkulur nn t. Ajo u ua flak e kuqe n fytyr dhe e vshtroi me bisht t syrit, duke i dhn kamxhikun. N vend q t vinte n Berto pas tri ditsh, ashtu si kishte dhn fjaln, ai erdhi aty q t nesrmen, pastaj vinte rregullisht dy her n jav, pa llogaritur vizitat e papritura q bnte her pas here, gjoja si rastsisht. Sidoqoft gjithka shkoi mbar, shrimi u b ashtu si ishte parashikuar, dhe kur pas dyzet e gjasht ditve pan xha Ruoin q prpiqej t ecte vetm n grmadhn e tij, filluan ta mbanin zotin Bovari si njeri me aftsi t mdha. Vet

xha Ruoi thoshte se as doktort m t mdhenj t Ivtotos, bile as ata t Ruenit skishin pr ta shruar m mir. Kurse Sharlit as q i shkoi mendja t pyeste veten se pse vinte me knaqsi n Berto. Sikur ta kishte br kt gj, me siguri q zellin e tij kishte pr ta shpjeguar me rndsin q kishte ky rast ose ndoshta me fitimin q priste prej tij. Mirpo t ishte vall kjo arsyeja q vizitat e tij n ferm prbnin, ndr ato punt e rndomta t jets s tij, nj prjashtim t kndshm? Ato dit ohej hert, nisej revan, e ngiste kalin shpejt sa i hanin kmbt, pastaj zbriste pr t fshir kpuct n bar, dhe para se t hynte n shtpi, vishte dorashkat e zeza. Donte ta shihnin kur futej n oborr, t ndiente nga mbrapa shpatullave trinn q mbyllej, dhe gjelin q kndonte mbi mur, djemt q vinin ta takonin. E donte hambarin dhe stallat; e donte xha Ruoin, q i rrihte dorn duke e quajtur shptimtarin e tij; i donte ato kpuc t vogla prej druri t zonjushs Ems mbi pllakat e lara t kuzhins, takat e saj t larta q e zgjatnin disi, dhe kur ajo ecte prpara tij, tabanet e drunjta q ngriheshin shpejt krcisnin me nj zhurm t that duke u frkuar pas lkurs s kpucve me qafa. Ajo e shoqronte gjithmon deri n shkelzn e par n krye t shkalls. Kur nuk ia kishin sjell ende kalin, ajo qndronte aty. Meq ishin prshndetur nj her, nuk flisnin m; aty jasht n mes t shkulmeve t ajrit, era ia onte lmsh prpjet fijzat e pabindura t zverkut, ose i lkundte mbi ije lidhset e prparses q prdridheshin si flamuj t vegjl. Nj her, kur u zbut koha, nga lvorja e pemve pikonte uj, bora po shkrinte mbi atit e ndrtesave. Ajo ishte te pragu i ders; shkoi mori adrn dhe e hapi. adra prej mndafshi ngjyr gushpllumbi, q e prshkonte dielli, ia ndrionte lkurn e bardh t fytyrs me reflekse t lvizshme. Ajo buzqeshte nn t, n at afsh t vakt, dhe mbi copn e mndafsht t tendosur dgjoheshin pikat e ujit q binin nj nga nj. N fillim, kur Sharli shkonte n Berto, zonja Bovari, e reja, pyeste vazhdimisht pr t smurin, bile ajo kishte zgjedhur edhe nj alamet faqe t bardh pr zotin Ruo n librin ku mbante llogari t dyfisht. Mirpo kur mori vesh se ai kishte nj vajz, krkoi t dhna pr t; dhe msoi se zonjusha Ruo, e rritur n nj manastir, tek Yrsylinat , kishte marr, si thon, nj arsim t mir, pr rrjedhim dinte vallzim, gjeografi, vizatim, qndisje si edhe ti binte pianos. Ky ishte kulmi! Domethn, prandaj, - thoshte ajo me vete, - elet i tri ai n fytyr kur shkon ta takoj, m vesh edhe jelekun e ri pale; q tia zr edhe shiu? Ah, na gjeti me kt femr!...

Dhe e urreu vetvetiu. N fillim, nisi ta nxirrte mllefin duke e sjell fjaln rreth e rrotull. Sharli nuk e kuptonte ku e kishte hallin; pastaj i bnte vrejtje larg e larg t cilave ai nuk u prgjigjej nga frika se mos plaste tamam sherri, dhe s fundi iu prvesh mbar me qortime t drejtprdrejta, t cilave ai sdinte si ti kundrvihej. pun kishte ai q vazhdonte t shkonte n Berto, n nj koh q zoti Ruo ishte shruar dhe q akoma nuk e kishin paguar? Oh, po sdo mend, na ishte dikush atje, q dinte t bnte muhabet, nj nga ato q i sheh syri i bn dora, nj mendjendritur. Ja se na dashksh ai: nj nga ato zonjushat e qytetit! Dhe vazhdonte: - E bija e xha Ruoit, zonjush qyteti! t thot mendja! oban e kan pasur gjyshin, pale q nj kushrin e tyre qen gati duke e hedhur n gjyq pr rrahje, kur u zu me ca. Sido q t sajohet me gjith at salltanet e kapardiset t dielave n kish me fustan mndafshi, si ndonj kontesh, kot e ka. I ziu xhaxha po mos ti kishin br lakrat vitin e kaluar, do t hiqte t keq pr t shlyer detyrimet e prapambetura! Si u mrzit, Sharli nuk shkoi m n Berto. Heloiza, pas shum e shum ngashrimesh e t puthurash, n nj shprthim t fuqishm dashurie, e bri at ti betohej mbi librin e saj t meshs, se nuk do t shkonte m aty. Kshtu pra ai u nnshtrua, mirpo n brendsi t vetvetes, dshira e paprmbajtur q kishte iu kundrvu qndrimit t tij t prulur, dhe mendoi, me njfar hipokrizie naive, se ndalimi pr ta takuar at ishte pr t si nj e drejt pr ta dashur. Pastaj vejusha ishte e that; dhmbt i kishte t gjat; dimr ver mbante nj shall t zi t vogl cepi i t cilit i varej midis shpatullave; vishte ngjitur pas trupit t saj gjith kocka ca fustane t ngushta q i rrinin si kllf shpate, pastaj ishin tepr t shkurtra, sa i dukeshin nyjat e kmbve dhe lidhset e kpucve t mdha q kryqzoheshin mbi orapet e prhirta. E ma e Sharlit vinte ti shihte her pas here; mirpo skalonin shum dit dhe nusja e mprehte at dhe e bnte brisk si vetja; fillonin pastaj, si dy thika, i merrnin atij shpirtin me vrejtje e qortime: jo pse hante kaq shum, jo, pse i nxirrte raki kujtdo q vinte n shtpi, jo, pse tregohej kaq kokngjeshur sa spranonte t vishte fanelln! N fillim t pranvers ndodhi q nj noter nga Inguvila, i cili mbante pasurin e vejushs Dybyk, i hipi vaporit nj dit t bukur, duke marr me vete t gjitha parat q kishte n zyr. Heloiza, sht e vrteta, prve nj pjese t nj anijeje q llogaritej gjasht mij franga, kishte edhe shtpin e saj n rrugn Shn Fransua; mirpo megjithat, nga gjith ajo kamje q e kishin fryr aq shum, n

shtpin e t shoqit, nuk ishte dukur asgj, me prjashtim t atyre pak mobilieve dhe disa leckave. Kshtu lindi nevoja t sqarohej kjo shtje. Doli se banesa n Diep ishte krimbur deri n qeresten e saj npr hipoteka; shumn q ia kishte besuar noterit, nj zot e dinte sa kishte qn, dhe pjesa q i takonte nga anija, nuk i kalonte t nj mij skudet. Pasksh gnjyer pra zonja! N pezmatim e sipr, zoti Bovari, babai q theu dhe nj karrige duke e prplasur mbi pllakat e dyshemes, ia hodhi fajin t shoqes pr fatin e zi t t birit q e kishte lidhur pas nj grdall si ajo, t cils pajimet nuk i vlenin m shum sesa lkura. Ata erdhn n Tot. Biseduan. Plasn sherre. Heloiza e mbytur n lot, iu hodh n krah t shoqit, iu lut ta mbronte nga prindrit e tij. Sharli deshi t fliste n emr t saj. Ata u zemruan, dhe ikn. Mirpo goditja ishte dhn. Pas tet ditsh, kur po nderte ndrresat n oborr, asaj iu shkrepn t vjella gjaku, dhe t nesrmen, ndrsa Sharli i kishte kthyer shpinn pr t mbyllur perden e dritares, ajo tha: Oh! O zot! nxori nj pshertim dhe i ra t fikt. Kishte vdekur! Sa udi! Si prfundoi gjithka n varrez, Sharli u kthye n shtpi. Posht n katin e par sgjeti njeri, u ngjit n t dytin, n dhom, pa fustanin e saj ende t varur pran alkovit, ather, si u mbshtet mbi tryez, ndenji deri n mbrmje i zhytur n ndrrime t dhimbshme. N fund t fundit ajo e kishte dashur.

III

Nj mngjes, xha Ruoi erdhi e i solli Sharlit hakun pr kmbn e tij t shruar: shtatdhjet e pes franga kryesisht n monedha dy skudshe si dhe nj pul deti. E kishte marr vesh fatkeqsin e tij, dhe e ngushlloi me aq sa mundi. - Jua qaj hallin! i tha ai duke i rn shpatullave; - e kam hequr vet. Kur m vdiq e ndjera ime shoqe e gjor, dilja fushave q t isha fillikat vetm; lshohesha prdhe rrz ndonj peme, qaja, thrrisja zotin, i thosha marrzira; doja t isha si uritht q shikoja npr deg dhe q iu lvrijn krimbat n bark, t ngordhja fare, me nj fjal. Dhe kur mendoja se t tjert, n at ast, ishin qaf pr qafe me grat e tyre t dashura, ia vishja toks me shkop sa m hante krahu; isha br si i luajtur mendsh, sa svija m gj n goj; mbase sju besohet, po mua, edhe vetm kur mendoja t shkoja n kafene, m neveritej vetja. Mirpo, dalngadal, dit pas dite, pranver pas pranvere dhe vjesht pas vere, m la pak nga pak, ik e nga nj ik

m iku, mu largua, mu ul, dua t them, sepse t ngelet gjithmon nj gj thell n shpirt, si t thuash, nj si rndes mu ktu mbi kraharor! Po meq e kemi t gjith kt fat, nuk duhet t tretemi pr s gjalli sepse kan vdekur t tjert... Mblidheni veten, zoti Bovari, ka pr tju kaluar! Dilni andej nga ne! Vajza ime mendon pr ju her pas here, e dini apo jo, dhe thot se spo ju bie m ndr mend pr t. Sharli ndoqi kshilln e tij. Shkoi prsri n Berto; i gjeti t gjitha ashtu si ti kishte ln nj dit para, domethn si pes muaj m par. Dardhat tashm kishin lulzuar, dhe xha Ruoi, q ishte ngritur tani n kmb, vente e vinte andej-kndej, duke i dhn kshtu m gjallri ferms. Duke menduar se e kishte pr detyr t tregohej sa m i njerzishm me mjekun, pr arsye t gjendjes s tij t piklluar, iu lut mos ta hiqte fare kapeln, i foli me z t ult, si t ishte i smur, dhe bile bri sikur mori inat q nuk kishin prgatitur pr t ndonj gj si m t veant se t tjerat, si pr shembull krem ose dardha t pjekura. I tregoi qyfyre. Sharli nisi t qeshte; mirpo sapo iu kujtua papritmas e shoqja, u vrenjt n fytyr. Solln kafen; ai smendoi m pr t. Sa m tepr msohej t jetonte vetm, aq m pak e kujtonte t ndiern. Knaqsia e re q i vinte nga pavarsia ia bri pas pak kohsh vetmin m t durueshme. Tani mund t hante kur t donte, t vinte n shtpi a t dilte pa i dhn llogari kujt, dhe kur ishte i lodhur shum, t shtrihej sa gjat gjer n krevat. Kshtu pra, filloi ta merrte veten me t mir, ia bri qejfet trupit e shpirtit dhe pranoi ngushllimet q i bnin. Nga ana tjetr, vdekja e s shoqes e ndihmoi shum dhe n profesionin e tij, sepse nj muaj t tr, njerzit spushonin s thni: I shkreti djal! e gjeti! Fama i kishte dal, klientt i ishin shtuar; dhe pastaj, n Berto shkonte kur ti vinte pr mbar. Kishte nj shpres pa ndonj qllim, nj lumturi t mjegullt; fytyra i dukej m trheqse kur lmonte me fur favoritet n pasqyr. Nj dit mbrriti n ferm aty nga ora tre, t gjith ishin n fush; hyri n kuzhin, mirpo n fillim nuk ia zun syt Emn; kanatet e dritareve ishin mbyllur. Nga t arat e tyre, dielli lshonte mbi pllakat e dyshemes rreze t gjata e t holla, t cilat thyheshin npr qoshet e mobilieve dhe dridheshin npr tavan. Mbi gotat e lna n tryez ngjiteshin mizat, dhe pastaj zukatnin duke u mbytur n mushtin e ngelur n fund t tyre. Drita e dits q deprtonte nga oxhaku, duke i dhn blozs s pllaks metalike nj shklqim t kadifenjt, e kaltronte disi hirin e ftohur. Diku aty midis vatrs dhe dritares, Ema po qndiste; ajo skishte hedhur shall krahve, kshtu q mbi shpatullat e saj lakuriq dukeshin ca bulza t vogla djerse.

Ajo e pyeti, si sht zakoni n fshat, n donte t pinte dika. Ai nuk pranoi, ajo ngulmoi, dhe m n fund, e ftoi, duke qeshur, t pinte nj got liker bashk me t. Pastaj ajo mori n bufe nj shishe me guraao, nxori dy gota t vogla, njrn e mbushi deri n buz, ndrsa te tjetra hodhi pak sa pr t thn, dhe, pasi e prpoqi me at t tjetrit, e vuri n goj. Meqense gota e saj ishte pothuajse bosh, ajo e theu trupin mbrapsht q ta pinte; dhe ashtu me kok t varur mbrapa, me buz t zgjatura e me qaf t tendosur, qeshte se sndiente gj n goj; ndrsa me majn e gjuhs, q e nxirrte midis dhmbve t saj t vegjl, lpinte ik e nga nj ik fundin e gots. Pastaj zuri srish vend dhe rifilloi punn e saj, nj orape t gjat prej pambuku t bardh t ciln po e arnonte; ajo punonte kokulur; nuk fliste, po kshtu dhe Sharli. Era q frynte nga jasht ders, fuste pak pluhur mbi pllakat e dyshemes; ai e shihte si rrshqiste, dhe dgjonte vetm rrahjen e brendshme t koks s vet, bashk me kakarisjen e nj pule, diku larg, q bnte vez n oborr. Ema, her pas here, freskonte faqet me pllmbt e duarve, t cilat i ftohte pastaj mbi molln e hekurt t demiroxhakut t madh. Nisi t ankohej se, qysh nga fillimi i stins s re, ndiente nj marrje mendsh; e pyeti at se mos i bnin mir banjat e detit; pastaj zuri t fliste pr manastirin, ndrsa Sharli pr kolegjin. Q t dyve u erdhi goja. U ngjitn n dhomn e saj. Ajo i tregoi fletoret e vjetra t muziks, librat e vegjl q ia kishin dhuruar si shprblim, si dhe kurorat me gjethe lisi t hedhura n fund t dollapit. I foli pastaj pr t mn, pr varrezn, i tregoi bile dhe lehn n kopsht ku t premten e par t do muaji kpuste lule pr tia vn asaj mbi varr. Mirpo kopshtari q kishin, smerrte vesh fare nga zanati, sa keq punonte ai! Ajo kishte dshir t banonte n qytet, t paktn gjat dimrit, ndonse jeta n fshat i bhej ndoshta m e mrzitshme gjat vers me zgjatjen e ditve t bukura; dhe zri i saj, sipas atyre q thoshte, dilte her i kthjellt, her i mpreht, ose, si molisej prnjher, i zvargte tonet q prfundonin gati n pshpritje, ather kur ajo fliste si me vete pas pak ngazllehej, hapte syt e saj naiv, pastaj qepallat gjysm t mbyllura, me nj shikim t trisht, ndrsa mendja i fluturonte gjetiu. N mbrmje, duke u kthyer pr n shtpi, Sharli prsriti nj nga nj fjalit q kishte thn ajo, duke u prpjekur ti kujtonte fill e pr pe, tua plotsonte kuptimin, me qllim q t prfytyronte at pjes t jets q kishte br ajo gjat kohs q ai nuk e njihte akoma. Mirpo asnjher nuk e shmblleu dot n mendjen e tij ndryshe nga e kishte par pr her t par, ose ashtu si e kishte ln para pak astesh. Pastaj pyeti veten do t bhej ajo po t martohej, dhe me k? Sa keq! Xha Ruoi ishte mjaft i pasur, dhe ajo... aq e bukur! Mirpo ja q fytyra

e Ems, nuk i shqitej nga syt, dhe n vesh i zukaste dika monotone si grgrim rraketakeje: Po sikur t martohesha! Po sikur t martohesha! At nat svuri gjum n sy, i zihej fryma; kishte etje; u ua e piu uj me kan dhe hapi dritaren; qielli ishte plot me yje, frynte nj fllad i ngroht, diku larg lehnin qent. Ai ktheu kokn nga Bertoja. Duke menduar q n fund t fundit skishte t humbte, Sharli vendosi ta krkonte pr grua kur t paraqitej rasti; mirpo sa her q i paraqitej, i kyej goja nga frika se mos nuk gjente dot fjalt e prshtatshme. Xha Ruoit nuk kishte pse ti vinte keq po ti merrnin t bijn, t ciln vese barr, se kishte pr gj tjetr n shtpi. Me vete ai nuk i hidhte faj, duke menduar se ajo ishte aq e zgjuar saq nuk i shkonte t merrej me bujqsi, zanat i mallkuar ky nga zoti, prderisa sqe par kurr ndonj milioner t merrej me t. Dhe vet ai i shkreti, jo vetm q skish br ndonj katandi n bujqsi, por dilte me humbje do vit; sepse edhe n i ecte fjoll n tregti, ku i plqenin dredhit e zanatit, bujqsia e mirfillt, me qeverisjen brenda ferms, i prshtatej m pak se kujtdo tjetr. Si bhej ti hiqte duart nga xhepat dhe nuk kursente asgj pr t jetuar, sepse donte t ushqehej mir, t ngrohej mir, t flinte mir. I plqenin mushtet e forta t mollve, kofsht e t imtave paksa t pjekura, kafet e prziera mir e mir me raki. Hante n kuzhin, vetm, kundruall zjarrit, n nj tryez t vogl q ia sillnin me t gjitha gjrat si n teatr. Kur vuri re pra, q Sharli sikur po i vinte rrotull s bijs, gj q do t thoshte se nj dit t bukur do tia krkonte pr grua, ai e bloi paraprakisht gjith shtjen me mendjen e vet. Vrtet q pr t ai vinte pak si thatanik, dhe q nuk ishte dhndr ashtu si do tia kishte dashur zemra atij, mirpo sidoqoft flitej se ishte njeri i sjellshm, kursimtar dhe pa dyshim skishte pr t nxjer shum avaze pr pajn. Sido q t vinte puna, xha Ruoi do ti shiste se do ti shiste njzet e dy akra nga tokat e tij, sepse i kishte mjaft borxhe si muratorit dhe sarait, boshti i shtypsit t frutave duhej riparuar, tha me vete: Po ma krkoi, do tia jap. Gjat fests s shn Mishelit, Sharli erdhi e ndenji tri dit n Berto. Dhe dita e fundit kaloi si dy t tjerat, duke u shtyr erek ore pas erek ore. Xha Ruoi e prcolli; q t dy ecnin npr nj udh si lug, dhe pas pak do t ndaheshin; ky ishte asti i volitshm. Sharli nuk e hapi gojn deri n fund t gardhit, dhe m n fund, pasi e kaluan, ai pshpriti: - Zoti Ruo, doja tju thosha dika. Ata u ndaln. Sharli heshtte.

- H, pa m thoni si e keni hallin! Si ditkam t gjitha un kshtu? tha xha Ruoi duke qeshur me mblsi. - Xha Ruo..., xha Ruo..., - belbzoi Sharli. - Un, m mir se kaq skam t krkoj, - vazhdoi fermeri. Megjithse ka mundsi q ime bij t jet n nj mendje me mua, prapseprap duhet pyetur. Tani ikni, un po kthehem n shtpi. Po tha po, skeni pse t vini prsri, mba vesh mua, se flasin dhe bota, pastaj dhe ajo do t prekej shum. Mirpo q edhe ju mos t rrini mendjengritur, do tju bj un shenj duke prplasur pas murit kanatin e dritares: keni pr ta par nga mbrapa, po t prkuleni mbi gardh. Dhe ai u largua. Sharli e lidhi kalin te nj pem. Vrapoi drejt e te shtegu dhe priti. Kaloi nj gjysm ore, pastaj numroi me sahatin e vet nntmbdhjet minuta. Papritmas u dgjua nj zhurm n mur; Kanati ishte hapur, grepi luhatej ende mbi t. T nesrmen, q n orn nnt, ai ishte n ferm. Kur hyri ai, Ema u skuq dhe u mundua t qeshte n njfar mnyre, sa pr tu treguar e prmbajtur. Xha Ruoi prqafoi dhndrin e ardhshm. Bisedn pr pun parash e shtyn pr m von; koh kishin, sepse dasma nuk mund t bhej para heqjes s zis t Sharlit, domethn aty nga pranvera e vitit t ardhshm. Dimri kaloi duke pritur at dit. Zonjusha Ruo u mor me pajn. Nj pjes e saj u porosit n Ruen, ndrsa kmisht dhe kaput e nats i qepi vet, n baz t modeleve t fundit, q mori hua. Gjat vizitave q bnte Sharli n ferm, bisedonin pr prgatitjet e dasms, vrisnin mendjen se n dhom do t shtrohej darka; mendonin pr sasin e gjellve q do t servireshin dhe se far do t nxirrej si e par, pas antipasts. Ema kishte dshir t martohej n mesnat, nn dritn e pishtarve; mirpo xha Ruoi si binte fare asaj ane. Si prfundim u b nj dasm ku erdhn dyzet e tre veta, t cilt ndenjn shtruar n tavolin gjashtmbdhjet or pa lvizur vendit, vazhduan bile dhe t nesrmen dhe n njfar mnyre, disa dit t tjera m pas.

IV

Dasmort mbrritn hert n mngjes, hipur npr karroca t ndryshme, kaloshina, pajtone dyrrotshe, karro t vjetra e t vogla pa mbules, t tjera t mbuluara nga sipr, anash t hapura dhe me perde prej lkure, ndrsa t rinjt e fshatrave m t afrme kishin hipur npr qerre dhe qndronin n kmb, njri pas tjetrit, me duar mbshtetur n an t karroceris s t mos binin, se e ngisnin me revan dhe tundeshin shum. Kishte nga ata q erdhn nga dhjet lega larg, prej Godervilit, Normanvilit dhe Kanit. Ishin ftuar t gjith t afrmit e t dy familjeve, ishin pajtuar me miqt me t cilt qen prishur, iu kishin shkruar t njohurve q si kishin par prej kohsh. Her pas here dgjoheshin mbrapa gardhit fshikullima kamxhiku; ather hapej trina: hynte nj karroc. Kjo ecte me revan deri n shkelzn e par t shkalls, ndalonte aty n vend, dhe pastaj boshatisej nga dasmort, t cilt zbrisnin nga t gjitha ant, duke fshir gjunjt dhe duke shtriqur kraht. Zonjat, me kapu n kok, ishin veshur me fustane si ato t qytetit, mbanin zinxhir sahati prej ari, pelerina me kinde t kryqzuara n bel ose shalle t vogla me ngjyra, t ngjitura mbas shpins me nj paramane dhe q ua linin zverkun zbuluar. unat, t veshur njlloj si baballart e tyre, dukeshin n siklet nga rrobat e reja, (madje shum prej tyre at dit kishin mbathur izme pr her t par n jetn e tyre) dhe pran tyre, qndronte gojkyur, veshur me fustanin e bardh t kungimit t par, t cilin e kishin zgjatur pr kt rast, ndonj vajz katrmbdhjet deri gjashtmbdhjetvjeare, pa dyshim ndonj kushrir apo motr e madhe e tyre, faqekuqe, e trallisur, floklyer me vaj er trndafili, duke u ruajtur se mos bnte pis dorashkat. Meq stalliert smjaftonin pr t zgjidhur kuajt nga t gjitha karrocat, zotrinjt prveshnin mngt dhe i futeshin vet ksaj pune. Sipas pozits shoqrore t ndryshme q kishin, ata ishin veshur kush me frak, kush me redingot, kush me pallto t shkurtr, kush me frak-pallto; petka t mira kto q i vishte si pr nder nj familje e tr dhe q dilnin nga dollapi vetm n raste festash; ktu futeshin redingotat me shklqim t varura lirshm, me qaforen cilindrike, me xhepa t gjer si thas; palltot e shkurtra prej cohe t trash, q zakonisht shkonin me ndonj kasket me tegel bakri rreth strehs; fraqet-pallto shum t shkurtr, q kishin n shpin dy kopsa pran njra-tjetrs si dy sy, dhe kindet e t cilave dukeshin si t ishin prer me nj t rn t vetme nga spata e karpentierit. Kishte dhe disa t tjer (por kta me siguri do t zinin vend nga fundi i tryezs) q mbanin bluza feste, domethn nga ato me jak t kthyer mbrapa prmbi supe, t mbledhura n shpin rrudha-rrudha dhe t shtrnguara m tej se posht belit me nj brez t qepur. Dhe kmishat mbi kraharor u rrinin t fryra si parzmore! T qethur t gjith taze, u dukeshin vesht e zbuluar si llapa. Kishin hequr gjithashtu dhe nga nj brisk

t fort; disa prej tyre bile, q ishin uar qmenat, duke mos par mir kur po rruheshin, kishin nga t prerat e briskut, shenja t gjata t trthorta posht hunds ose gjat nofullave, rrjepje t lkurs sa nj skud trifrangshe dhe q ishin acaruar m keq e ndezur flak nga era e madhe gjat rrugs, duke i laruar disi me pllanga t kuqe t gjitha ato fytyra t bshme, t bardha dhe t ngazllyera. Meq bashkia ndodhej nj gjysm lege larg ferms, shkuan dhe u kthyen n kmb, sa mbaroi ceremonia n kish. Vargu i dasmorve, n fillim i bashkuar si nj shall ngjyra-ngjyra, q valzonte npr fush, gjat shtegut t ngusht, i cili gjarpronte npr grunajn e gjelbr, u zgjat pas pak dhe u nda grumbuj-grumbuj t ndryshm, q duke biseduar, ngeleshin mbrapa njri-tjetrit. Sazexhiu shkonte n krye, me violinn e tij t stolisur me shirita guaskash deti; pastaj vinin nusja me dhndrin, t afrmit, miqt pa kurrfar rregulli, ndrsa mbrapa rrinin fmijt, t cilt argtoheshin duke br camunza me fije trshre ose duke luajtur me njritjetrin, pa i vn re njeri. Fustani i Ems, tepr i gjat, zvarritej pakz nga posht; her pas here ajo ndalej q ta ngrinte dhe niste, gjith kujdes, t hiqte me gishtrinjt e saj t mbuluar me dorashka, barrat e ashpra dhe gjembat e vegjl t rrodheve, sakaq Sharli, duarbosh, priste q ajo t mbaronte. Xha Ruoi me nj kapel t re mndafshi n kok dhe me frak t zi, mngt e t cilit ia mbulonin duart deri n maj t gishtrinjve, i kishte dhn krahun zonjs Bovari, nns. Kurse zoti Bovari, babai, q i urrente n t vrtet t gjith ata njerz, ishte veshur thjesht me nj redingot me prerje ushtarake e me nj rresht kopsash, dhe i ishte qepur me lajka si ndonj pijanec nj fshatareje t re flokverdh. Kjo e prshndeste, skuqej, pa ditur se ti thoshte. Dasmort e tjer bisedonin pr punt e tyre ose bnin shaka pas shpine me njri-tjetrin, duke u ngazllyer para kohe; dhe po t mbaje vesh, dgjoje vazhdimisht xrr-vrin e violins s sazexhiut, i cili vazhdonte ti binte npr fush. Kur vinte re q dasmort kishin ngelur shum mbrapa tij, ai ndalej t merrte frym, lyente mir e mir harkun me kolofan, q t tingllonin telat m shum, dhe pastaj vazhdonte rrugn, duke ulur e ngritur bishtin e vegls s tij, q ta mbante mir masn. Zhurma e instrumentit i bnte zogjt e vegjl t fluturonin larg. Tryeza ishte shtruar mu n mes t hangarit t qerreve. Mbi t ishin vendosur katr pjes ijesh t pjekura kau, gjasht pula frikase, mish vii i frguar, tri kofsh dashi dhe, n mes tyre, nj alamet gici pirs i pjekur, rrethuar me katr suxhuk me uthullishte. Npr qoshe ishte vn rakia, n poe qelqi. Mushti i mbl i mollve npr shishe nxirrte shkumn e tij t trash rreth tapave, dhe t gjitha gotat ishin mbushur qysh m par me ver deri n buz. Pjatancat e mdha me krem t verdh, q me tundjen m t vogl t tryezs, luhateshin vetvetiu, kishin mbi siprfaqen e tyre t lmuar, grmat e para t emrave t bashkshortve, t stolisura me ca lajle

q se kishin shoqen. Pr tortat dhe mblsirat me mjalt e bajame kishin marr nj pasticier nga Ivtotoja. Meq ky kishte pak koh q e ushtronte zanatin n kt vend, tregoi kujdes t madh n prgatitjen e gjrave; dhe pas t kripurave, solli vet nj tort me kate q i mahniti t gjith sa lshuan dhe britma. N themel ajo fillonte me nj katror prej kartoni t kaltr, ku t binte n sy nga t gjitha ant nj tempull me portik, kolona dhe shtatore t vogla prej stukoje, futur npr zgavra gjith yje prej letre t praruar; pastaj n katin e dyt ngrihej nj kull prej paste savoje, rrethuar me kala t vogla prej lvoreje bimsh aromatike, bajamesh, stafidhesh, rriska portokallesh; dhe s fundi, n pjesn e siprme, q ishte si nj lndin e blert ku kishte shkmbinj dhe liqene reeli si dhe anije me lvozhga lajthish, shihej nj Amur i vogl q lkundej mbi nj kolovajz okollate, t dy shtyllat e s cils prfundonin n maj me dy gonxhe trndafili t vrtet, n vend t topthave. Vazhduan t hanin deri n mbrmje. Kur mpiheshin ulur, dilnin shtitje npr oborr, luanin me tapa n hangar, pastaj ktheheshin prsri n tryez. Nga fundi disa i zuri gjumi mu aty dhe filluan t grhisnin. Mirpo kur erdhi kafeja, t gjith u gjallruan; ua morn kngve, bnin ushtrime t vshtira fizike, ngrinin pesha t rnda, luanin me duar, provonin t ngrinin qerret me supe, bnin shaka, prqafonin zonjat. N mbrmje kur do t niseshin, kuajt e dendur me trshr deri n fyt, mezi hyn midis biqeve; hidhnin vicka, ngriheshin n kmbt e mbrapme, iu kputeshin takmet, t zott e tyre shanin ose qeshnin; dhe gjith natn e nats, n dritn e hns, npr rrugt e fshatit kishte karroca q ia mbathnin me revan t madh, duke u hedhur prpjet npr kanalet kulluese, duke kaluar prmbi grumbuj gurikash, duke u prplasur npr shpatet e rrugs, ndrsa grat prkuleshin jasht ders pr t kapur frert. Ata q ngeln n Berto e kaluan natn me t pira n kuzhin. Fmijt i kishte zn gjumi nn stola. Nusja i ishte lutur t atit q t mos ti binin n qaf me ato shakat q bheshin n ksi rastesh. Mirpo ja q nj tregtar peshku, kushriri i tyre (i cili si dhurat pr dasm kishte sjell nja dy gjuca) nisi ti sprkaste me uj nga vrimat e bravs, por pikrisht n at ast erdhi xha Ruoi, i cili nuk e la duke i shpjeguar se kta numra ishin t pahijshm pr vet pozitn e rndsishme q kishte dhndri i tij. Megjithat kushriri iu bind me zor ktyre arsyeve. Me veten e tij, ai e quajti xha Ruoin hundprpjet dhe u bashkua n nj qoshe me katr a pes mysafir t tjer t cilt gjithashtu, meq u kishin rn rastsisht disa her pjes t kqija mishi ishin n nj mendje se i kishin pritur keq, pshprisnin kundr t zotit t shtpis dhe i uronin gjith t zezat me fjal t trthorta.

Zonja Bovari, nna, skishte hapur gojn gjith ditn e dits. Asaj nuk i kishin krkuar mendim as pr tualetin e nuses, as pr menun e dasms; u trhoq mnjan hert. Bashkshorti i saj, n vend q ti shkonte pas, oi e bleu puro n Shn Viktor dhe tymosi deri sa u gdhi, duke pir pon me raki qershie, przierjeje kjo q nuk e njihnin dasmort dhe q i jepte atij akoma m shum rndsi n syt e tyre. Sharli nuk ishte aspak natyr shakatari, gjat dasms nuk u shqua fare. Thumbave, lojfjalve, fjalve me dy kuptime, furave dhe rromuzeve me t cilat iu prveshn qysh sa erdhi supa, ai iu prgjigj kot m kot. Ndrsa t nesrmen, ai dukej krejt tjetr. Gjat darks s dasms m tepr mund t merrje at pr virgjresh sesa vet nusen, t ciln skishe ku ta kapje. Dhe ata m t prapt nuk dinin t thoshin, bile kur ajo kalonte pran tyre, e shikonin me nj vmendje jashtzakonisht t madhe. Mirpo Sharli sillej si ti vinte. E thrriste grua. I fliste me ti, pyeste kdo pr t, e krkonte gjithandej, dhe shpesh e nxirrte n oborr, ku e shihnin pr s largu, midis pemve, q i hidhte krahun pr beli dhe ecte gjysm i prkulur mbi t, duke i zhubravitur me kok dantelln e jelekut. Dy dit pas dasms, bashkshortt ikn nga shtpia: Sharli nuk mund t qndronte m gjat se kishte hallin e t smurve. Xha Ruoi u dha karrocn e tij, bile i shoqroi dhe vet deri n Vasonvil. Aty ai e puthi t bijn pr her t fundit, zbriti posht dhe u nis t kthehej. Pasi bri njqind hapa, u ndal, dhe, kur pa q po largohej karroca, rrotat e s cils vrtiteshin npr pluhur, nxori nj pshertim t thell. Pastaj iu kujtua dasma e tij, jeta e tij e dikurshme, barra e par e s shoqes. Dhe ai kishte qen shum i lumtur ditn q e kishte marr nga i ati i saj n shtpin e vet, kur e mbante nga mbrapa n vithe t kalit, duke ecur me cak npr dbor; sepse po afronin krishtlindjet dhe fusha ishte krejt e bardh; ajo me njrn dor mbahej tek ai, ndrsa n tjetrn kishte bohen; era ia valviste dantellat e gjata q ishin lidhur pas flokve t saj, t bra sipas mods s Kos dhe q nganjher i binin mbi goj, ndrsa ai, kur kthente kokn, shihte pran vetes, mbi supin e tij, fytyrn e saj t imt, t skuqur q i buzqeshte n heshtje, nn rrethin e art t kapuit. Q t ngrohte gishtat, her pas here, ajo ia fuste atij n gji. Ah sa koh kishte kaluar qysh ather! Tani djali i tyre do t ishte tridhjet vje! Vshtroi nga prapa, po spa asgj n rrug. E ndjeu veten t trishtuar si shtpi e boshatisur nga mobiljet; dhe si u przien n trurin e tij t turbulluar nga avujt e pijes t gjith asaj darke kujtimet e prmallshme me mendimet e kobshme, iu shkrep pr nj ast, ti binte njher vrdall kishs. Mirpo meq pati frik se mos kjo shtitje e hidhronte akoma m shum, u kthye drejt e n shtpin e vet.

Zoti dhe zonja Bovari mbrritn n Tot rreth ors gjasht. Fqinjt doln npr dritare q t shikonin gruan e re t mjekut t tyre. Shrbtorja e vjetr iu paraqit, e prshndeti, krkoi t falur q darka sishte gati dhe e ftoi t zonjn q, ndrkoh, t shihte shtpin.

Shtpia me ball prej tullash ndodhej mu n buz t rrugs. Mbrapa ders ishin varur nj pallto me jak t vogl, nj kapistall, nj kasket prej lkure t zez dhe, prtok, gjendeshin nj pal kallina ende t papastruara nga balta e that. N t djatht ishte salla, domethn dhoma ku hanin dhe rrinin. Mbi plhurn e shtendosur me t ciln ishin veshur muret, dridhej e tr shtresa e letrs s verdh, q n pjesn e siprme t saj ishte e zbukuruar me nj varg lulesh t zbehta; gjat dritareve grshetoheshin ca perde t bardha pambuku, qarkuar me nj shirit t kuq n buz, dhe mbi parvazin e ngusht t oxhakut, midis dy shandanve t lar me argjend, nn disa abazhur prej qelqi me trajt vezake, shklqente nj sahat muri me kokn e Hipokratit. N ann tjetr t korridorit ndodhej kabineti i puns i Sharlit, nj dhom e vogl kjo, rreth gjasht hapa e gjer, me nj tryez, tri karrige, si dhe nj kolltuk zyre. T gjasht raftet e biblioteks prej pishe ishin mbushur pothuajse vetm me volumet e Fjalorit t shkencave mjeksore me flet t paprera, po q u ishte dmtuar shum lidhja, ngaq ishin shitur dor pas dore. Era e rnd e salcave t gjellve deprtonte deri n kt dhom gjat vizitave, po kshtu q nga kuzhina dgjoheshin t smurt q kolliteshin n klinik dhe si e qysh e teket e smundjes s tyre. Pastaj vinte nj kthin e madhe e rrnuar q t onte menjher n oborr: aty ishte stalla, kishte nj furr dhe shrbente tani si bodrum pr dru, si qilar, si depo, plot me hekurishte, me fui boshe, me vegla bujqsore jasht prdorimit, pa folur pastaj pr gjith ato pirgje me rrangulla t tjera t mbuluara nga pluhuri, t cilat nj zot e dinte se prse hynin n pun. Kopshti, m i gjat sesa i gjer, rrethuar me dy mure prej qerpii, mbuluar nga kajsit e mbjella rrz tyre, shtrihej deri te nj qark gjembash q e ndante nga fushat. Mu n mes t tij kishte nj sahat diellor prej pllake guri, vendosur mbi nj piedestal me mur; parcela m me vler e mbjell me bim t nj rndsie t veant, rrethohej n mnyr simetrike nga katr lehe trndafilash t egr t hajthm. N fund fare, nn ca bredha, ngrihej shtatorja prej allie e nj prifti q po lexonte librin e lutjeve.

Ema u ngjit lart te dhomat. E para sishte e mobiluar fare; ndrsa e dyta, q ishte dhoma bashkshortore e gjumit, kishte nj krevat prej mogani, vendosur n nj alkov e mbuluar rreth e prqark me perde t kuqe. Komoja ishte e stolisur me nj kuti prej guaskash dhe, mbi tryezn e vogl, pran dritares, n nj po, ishte nj buqet lulesh portokalli, t lidhura me kordele atllasi t bardh. Ishte buqet nuseje, buqeta e asaj t pars! Ajo e vshtroi. Sharli e vuri re, e mori dhe e oi n papafingo, ndrsa Ema, ulur n kolltuk (sakaq po i renditnin plakat aty pran) mendonte pr buqetn e saj t martess, q ishte futur n nj kuti, dhe pyeste veten, duke ndrruar, se do ta bnin at, sikur papritur ajo t vdiste. Ditt e para ajo i kaloi duke vrar mendjen pr ndryshimet q do t bnte n shtpi. Hoqi globet prej qelqi nga shandant, me urdhr t saj u veshn muret me letra t reja, u lye srish shkalla dhe u vendosn stola n kopsht rreth e rrotull sahatit diellor, ajo pyeti bile se si i bhej q t kishin dhe nj shatrvan-hauz me peshq brenda. M n fund i shoqi q, duke e ditur se asaj i plqenin shtitjet me karroc, gjeti nj kaloshin t prdorur, i cili, si e pajisn me fener t rinj dhe me mbulesa rrotash prej lkure t karfosur me qepje t dendura zbukuruese, u b gatigati si ato karrocat dyvendshe angleze. Kshtu pra, ai ishte i lumtur dhe sdonte tia dinte pr gj n bot. Pr t ngrn hante vetm pr vetm me t, shtitje po dilte mbrmjeve n rrugn kryesore, ajo po dorn e endtte gjith hijeshi mbi grshetat, po dhe kapeln e saj prej kashte ia kishte nda kur e shihte t varur n dritare, e shum e shum gjra t tjera q Sharlit si kishte shkuar mendja kurr ti shijonte, e bnin tani t lumtur pa mbarim. Shtrir n krevat, n mngjes, pran e pran njri-tjetrit n jastk, ai vshtronte dritn e diellit q prshkonte pushin e faqeve t saj t elta, q ia mbulonin prgjysm kandelet e kapuit. Duke i par nga aq afr, syt e saj i dukeshin atij t zmadhuar, sidomos kur i hapte qepallat disa her radhazi gjat zgjimit; t zinj n hije dhe kaltrosh n drit t plot, ata kishin ca si shtresa ngjyrash t njpasnjshme, t cilat ishin m t dendura nga fundi dhe vinin e rralloheshin duke iu afruar irids. Syt e tij prhumbnin npr kto thellsi, dhe ai e shihte veten aty t zvogluar deri te supet, bashk me shallin q mbante mbi kok dhe me pjesn e siprme t kmishs gjysm t hapur. Pastaj ai ngrihej nga shtrati. Ajo dilte n dritare pr ta par kur ikte, dhe qndronte aty, mbshtetur me brryla n parvaz, midis dy saksish me barbaroz, veshur me nj peshtamall t gjat e t lirshm rreth trupit. Sharli prjashta, mbrthente mamuzet, ndrkaq ajo vazhdonte ti fliste nga lart, duke kputur me goj ndonj cop luleje a flete, u frynte atyre drejt tij dhe ato, si valviteshin, qndronin nj ast, bnin n ajr gjysmarrethsh si ndonj zog dhe, para se t binin, ngjiteshin n krifn e shpupuritur t pels s bardh plak, e cila qndronte pa lvizur prpara ders. Sharli, hipur prmbi t, i

drgonte nj t puthur; ajo i prgjigjej duke i br shenj me dor, mbyllte dritaren dhe ai nisej. Dhe ather, ai, n rrugn kryesore me nj shtres t gjat pluhuri q skishte t mbaruar, npr udht me gropa ku pemt prkundeshin si djepe, npr shtigje ku gruri i ngjitej deri n gjunj, nn diellin q i binte mbi shpatulla dhe n ajrin e freskt t mngjesit q thithte, me zemr t mbushur plot me knaqsit e nats, mendjembledhur, me trup t nginjur, ikte duke bluar me vete lumturin e tij, si ata q spushojn s prtypuri edhe pas darke, shijen e krpudhave q me koh u kan prfunduar n stomak. Deri tani t mir kishte par ai n jetn e vet? Mos vall kohn q kaloi n kolegj, ku rrinte mbyllur brenda katr mureve, vetm mes shoksh m t pasur ose m t zot n msime, t cilt qeshnin me t folurn e tij, talleshin me veshjen e tij, dhe q u vinin nnat n dhomn e pritjes me mblsira nn gzofin ku mbanin duart? Apo m von, kur iu fut mjeksis dhe q skishte pasur asnjher n qese aq para sa t shkonte t vallzonte kadril me ndonj cop puntore e aq dhe pastaj ta bnte dashnore. Prandaj kishte jetuar katrmbdhjet muaj rresht me vejushn, q i kishte kmbt n krevat t ftohta, si copa akulli. Mirpo ja q tani ai kishte pr jet t jetve nj grua t bukur, t ciln e adhuronte. Gjithsia, pr t, nuk shkonte m tej sesa rrethi i mndafsht i fundit t saj; dhe qortonte veten q nuk e dashuronte si duhej, mezi priste ta shihte prsri; kthehej shpejt, ngjiste shkallt, duke i gufuar zemra. Ema, n dhomn e saj bnte tualet para se t vishej, ai afrohej n maj t gishtave, e puthte n shpin, dhe ajo lshonte nj britm. Ai srrinte dot pa ia prekur or e pa koh krehrin, unazat, shallin; nganjher e puthte n faqe sa i hante goja, ose e ukiste me t puthura t vogla radhazi, gjat gjith krahut lakuriq, duke filluar q nga majat e gishtrinjve deri lart n sup; dhe ajo e shtynte me t but me buzn gjysm n gaz dhe gjysm e bezdisur, ashtu si shtyhet fmija q t varet n qaf. Para se t martohej, ajo kishte kujtuar se ndiente dashuri; mirpo, meq lumturia q do ti siguronte kjo dashuri nuk u duk asgjkundi, ajo mendonte se do t ishte gabuar. Ather Ema filloi t vriste mendjen pr t marr vesh se kuptohej tamam-tamam n jet me fjalt lumturi, pasion dhe dehje, q i ishin dukur aq t bukura npr libra.

VI

Ajo kishte lexuar Polin dhe Virgjinia dhe kishte ndrruar pr shtpizn me kallama bambuje, pr zezakun Domingo, pr qenin Fidel, por sidomos pr miqsin e dhimbshur t ndonj vllakoje, q shkon t gjej fruta t kuqe npr pemt e mdha, m t larta sesa kambanoret e kishave, ose q vrapon kmbzbathur mbi rr, duke t sjell nj fole zogu. Kur ajo mbushi trembdhjet vje, i ati e oi vet n qytet, pr ta futur n manastir. Zun vend n nj han, n lagjen Shn Zherve, ku u shtruan darkn npr pjata t pikturuara q paraqitnin historin e zonjushs D la Valiers. Shpjegimet e legjendave q jepeshin n to, t ndrprera aty-ktu nga grvishtjet e thikave, i thurnin lavdi, t gjitha pa prjashtim fes, ndjenjave fisnike t zemrs dhe salltaneteve t Oborrit. N fillim ajo jo vetm q nuk u mrzit n manastir, por u knaq me shoqrin e murgeshave, t cilat, pr ta zbavitur, e onin n faltore, ku hynin nga mensa duke kaluar npr nj korridor t gjat. Ajo luante shum pak gjat pushimeve t msimit, e kuptonte mir katekizmin dhe pyetjeve t vshtira q bnte zoti zvendsfamullitar, gjithmon ajo u prgjigjej. Mbyllur aty pra, pa u shkputur asnjher nga ajo atmosfer e ngroht shkollore dhe duke jetuar mes atyre grave fytyrbardha, q mbanin rruzare me kryqe bakri, ajo u shkri dalngadal me molisjen mistike q vjen nga parfumet e altarit, freskia e enve t ujit t bekuar dhe ndriimi i qirinjve. N vend q t ndiqte meshn, shikonte fytyrat e shenjtorve n librin e saj t lutjeve, lyer rreth e qark me nj ngjyr t kaltr, dhe i dhimbsej delja e smur, zemra e shenjt e shpuar tejetej me shigjeta majmprehta, apo i gjori Jezu, i cili, duke ecur, rrzohet nn kryqin e tij. Pr pendes, ajo provoi t rrinte nj dit t tr pa ngrn. Me mendje krkonte ndonj dshir q ti plotsohej. Kur shkonte t rrfehej, trillonte mkate t vogla, me qllim q t rrinte aty m gjat, ulur n gjunj, n errsir, me duar t bashkuara, me fytyr ngjitur pas grils, duke dgjuar pshpritjen e priftit. Krahasimet midis t fejuarit, bashkshortit, dashnorit qiellor dhe martess s prjetshme q prsriten vazhdimisht npr predikime, i ngjallnin thell n shpirt ndje t papritura. N mbrmje, para lutjes, n salln e studimit bhej leximi fetar. Gjat javs dgjonin ndonj prmbledhje t Historis s shenjt ose Ligjratat e abat Fresnusit, dhe t dielave, si pr lodhje, pjes nga Fryma e kristianizmit. Sa me vmendje e dgjoi ajo n fillim vajtimin kumbues t melankolive romantike q jehonin npr gjith skutat e dheut dhe t prjetsis! Sikur ta kishte kaluar fmijrin n dyqanin e ndonj lagjeje tregtarsh, ndoshta do t kishte ln ti zaptonte shpirtin lirizmi zaptues i natyrs, i cili, zakonisht, arrin deri te ne vetm

nprmjet krijimeve t shkrimtarve. Mirpo ajo e njihte m shum se duhej fshatin, e ndiente nga afr blegrimn e kopeve, bulmetrat, parmendat. E msuar me pamjet e qeta, at n t vrtet m tepr e trhiqnin ato t larmishmet. Deti i plqente vetm pr stuhit e tij, dhe blerimi vetm kur ishte i haprdar npr rrnoja. Si natyr m tepr sentimentale, q krkonte m shum emocionet sesa peizazhet, ajo mjafton q t nxirrte njfar prfitimi vetjak nga t mundej, pa pastaj e hidhte posht si t padobishme gjithka q nuk i shrbente pr tia ushqyer drejtprdrejt zemrn. N manastir kishte nj lnesh e cila, do muaj, vinte punonte tet dit si rrobalarse. E prkrahur nga kryepeshkopata meq ishte e bija e nj familjeje t vjetr fisniksh t rrnuar gjat kohs s Revolucionit, ajo hante n mens, n nj tryez me murgeshat, dhe mbas ngrnies, bnte me to pak muhabet, para se ti prvishej puns. Shpesh her konviktoret ia mbathnin nga studimi q t rrinin me t. Ajo dinte prmendsh kng dashurie t shekullit t kaluar, t cilat i kndonte me gjysm zri, tek i jepte gjilprs. U tregonte historira t ndryshme, u sillte lajme, u kryente porosi n qytet, dhe m t rriturave u jepte, fshehurazi, ndonj roman q mbante vazhdimisht npr xhepat e prparses, dhe q vet zonjusha e lexonte duke prpir me nj frym kapituj t tr gjat ndrprerjeve t puns. Aty bhej fjal pr dashuri, dashnor, dashnore, zonja t cilave u qepeshin e u merrnin shpirtin, u binte t fikt posht e lart npr shtpi t vetmuara, korrier q vriteshin n do ndales, kuaj q i telikosnin n do faqe, pyje t zymta, sfilitje zemre, betime, strbetime, ngashrime, lot e t puthura, varka n drit t hns, bilbila npr korije, zotrinj trima si luan, t but si qengja, t virtytshm si ata, gjithmon t veshur mir e bukur, dhe q i derdhnin lott urg. Kshtu pra, Ema pesmbdhjetvjeare, brenda gjasht muajve i mori mbar gjith kto fundrrina t sallave t vjetra t leximit. M von kur filloi t lexonte Uollter Skotin, u dha e tra pas ngjarjeve historike, ndrronte pr snduk t vjetr, pr dhoma rojash dhe pr kngtar mesjetar. Do tia kishte nda t jetonte n ndonj kshtjell t vogl, si ato zonjat feudale jelekgjata, q kalonin kohn, nn triqemershen gotike, mbshtetur me brryla mbi parvazin e gurt t dritares dhe me mjekr mbshtetur n pllmb t dors, duke pritur ndonj kalors pendbardh hipur mbi kal t zi, q vinte me revan nga fundi i fushs. N at koh ajo vdiste pr Maria Stuartn dhe prgjrohej pr figurat e grave t shquara ose fatzeza. Zhan dArka, Heloiza, Anjes Soreli, Ferroniera e bukur, si dhe Klemans Izori shquheshin, n syt e saj, si kometa n errsirn e pafundme t historis, ku spikatnin aty-ktu, por m t mjegulluar dhe pa asnj lidhje midis tyre, shn Luigji me lisin e tij, Bajardi duke dhn shpirt, disa mizori t Luigjit XI, disi nata e shn Bartolomeut, xhufka e Bearneut, dhe kujtimi i prjetshm i pjatave t pikturuara q mburrnin Luigjin XIV.

N msimin e muziks, n romancat q kndonte, bhej fjal vetm pr engjj t vegjl krahart, pr shn Mri, pr laguna, pr gondoliera, kompozime paqsore kto, q nprmjet naivitetit t stilit dhe shprkujdesjes s notave, e ftonin t shihte vagullimthi fantazmagorin trheqse t bots s dashuris. Disa nga shoqet e saj sillnin n manastir albume me pjes letrare t ilustruara q ua kishin falur si dhurata pr Vitin e Ri. Mirpo duhej ti mbanin fshehur. Telash m vete edhe ky. Pr t lexuar i lexonin n fjetore. Ema q i vrtiste gjith kujdes npr duar kapakt e tyre t bukur, t veshur me atllas, i ngulte e magjepsur syt tek emrat e autorve t panjohur q kishin firmosur n fund t shkrimeve t tyre dhe q n shumicn e rasteve, ishin kont ose viskont. Ajo dridhej e tra, tek ngrinte me frym letrn e mndafsht t gravurave, q ohej gjysm e palosur dhe pastaj binte prsri me ngadal mbi faqen tjetr. Njra prej tyre tregonte nj djalosh me pallto t shkurtr, i cili shtrngonte n krah, prapa parmakut t nj ballkoni, nj vajz t re veshur me fustan t bardh, me nj qese t vogl n brez; ose kishte dhe gravura t tjera me portret pa emr t zonjave fisnike angleze me kaurrela t verdha, t cilat, nn kapeln e rrumbullakt prej kashte, t ngulin shikimin me ato syt e tyre t mdhenj e t kthjellt. Kishte prej tyre q zdrgjateshin npr karroca dhe shtisnin prmes parqeve, ku krcente nj langua prpara kuajve t mbrehur t cilt i ngisnin me trok dy karrocier t vegjl, veshur me pantallona t bardha. T tjerat ndrronin mbi kanape, pran ndonj pusulle letre t hapur, sodisnin hnn nga dritarja paksa e hapur, gjysm e mbuluar me nj perde t zez. Naivet, me lot n faqe, ukisnin me buz nj turtullesh nprmjet hekurave t nj kafazi gotik, ose, duke buzqeshur, me kok varur mbi sup, kpusnin flett e nj luleshqerre me gishtrinjt e tyre me maj, t kthyer prpjet si kpuct e njhershme. Aty ishit edhe ju, o sulltan me ibuk t gjat, q shkriheshit nga qejfi nn tenda, n kraht e valltareve t shenjta indiane, ju o kaur, me kordha turke, me ksula greke, dhe sidomos ju o peizazhe t zbehta, t viseve lavdithurse, q shpesh na tregoni njkohsisht palma, bredha, n t djatht tigra, nj luan, n t majt minare tartare, n horizont, rrnoja romake n pjesn e prparme pastaj m tej deve t ulura n bisht: t gjitha kto t rrethuara nga nj pyll i pashkelur kurr e i pastr qelibar, ndrsa nj rreze e fort dhe pingule dielli frgllonte n uj, ku shquheshin larg e larg, si copa t shkputura lkure t bardh, mbi nj sfond t prhirt, ca mjellma q notonin. Dhe t gjitha kto tablo t bots i ndrionte nj llamb e vjetr me abazhur, e varur n mur prmbi kokn e Ems, para syve t s cils ato kalonin njra pas tjetrs, n qetsin e fjetores dhe mes zhurms s largt t ndonj karroce t vonuar, q ecte bulevardeve.

Kur i vdiq e ma, ditt e para ajo qau shum. Me flokt e s ndjers porositi nj korniz t prmortshme, dhe me ann e nj letre plot mendime t trishta pr jetn, q e drgoi n Berto, krkonte ta futnin dhe at, m von, n nj varr me t mn. I ati i gjor kujtoi se mos ishte gj smur dhe erdhi ta shihte. Ema n brendsi t vetvetes u knaq ngaq ndjeu se arriti prnjher at ideal t rrall t qenieve t zbehta, ku nuk ia mbrrijn dot kurr zemrngushtt. Kshtu, pra, ajo rrshqiti n kurthet shpirtzaptuese t poezive t Lamartinit, dgjoi harpat npr liqene, gjith kngt e mjellmave q po ngordhnin, gjith rniet e gjetheve, vashat e pastra e t paprlyera q ngjiten n qiell, dhe zrin e t amshuarit, q ligjron npr lugina. Mirpo u mrzit me kt gjendje, nuk donte aspak t pajtohej me t, vazhdoi nga forca e zakonit, pastaj nga sedra e smur, derisa m n fund u udit dhe vet q e ndjeu veten t liruar dhe n zemr skishte m tepr trishtim sesa rrudha n ball. Murgeshat shpirtmira, q kishin aq shpresa n prirjet e saj pr jetn fetare, vun re me habi t madhe se zonjusha Ruo po u delte duarsh. Dhe vrtet, ato nuk kishin br pr t, shrbime, prehje vetmitare, lutje, ligjrata, sa shum i kishin predikuar pr ndrrimin e shenjtorve dhe martirve, dhe i kishin dhn kaq e kaq kshilla pr prvuajtjen e trupit dhe shptimin e shpirtit t saj, saq ajo veproi si ata kuajt q i trheq prej kapistre; ajo u ndal n vend dhe ngojza i doli nga dhmbt. Ky shpirt realist, pavarsisht nga entuziazmet e saj, q e kishte dashur kishn vetm pr lulet q kishte, muzikn pr fjalt e romancave dhe letrsin pr nxitjen e pasioneve, ngrinte tani krye kundr mistereve t fes, si nuk duronte dot fare disiplinn, e cila si shkonte aspak pr shtat natyrs s saj. Kur erdhi i ati dhe e hoqi nga manastiri, askujt nuk i erdhi keq q po largohej. Bile igumena thoshte se koht e fundit ajo ishte br mosprfillse ndaj gjith murgeshave. Si u kthye n shtpi, Ems, n fillim, i plqeu tu jepte urdhra shrbtorve pastaj iu neverit fshati dhe i erdhi keq q kishte ikur nga manastiri. Kur u shfaq Sharli pr her t par n Berto, ajo e ndiente veten shum t zhgnjyer, ngaq skishte m t msonte as t ndiente. Mirpo mjaft ankthi q i shkaktoi gjendja e saj e re, apo ndoshta turbullimi q i solli prania e ktij njeriu dhe asaj iu mbush mendja m n fund se nuk i mungonte ai pasion i mrekullueshm, i cili deri ather kishte ndenjur si ndonj zog i madh pendroz q qndron pezull n shklqimin e qiejve poetik; dhe tani ajo as se merrte dot me mend q kjo jet e qet q po bnte t ishte vet lumturia pr t ciln kishte ndrruar.

VII

Megjithat ajo nganjher mendonte se ato ishin ditt m t bukura t jets s saj, muaji i mjaltit, si thuhet ndryshe. Q t shijonte nektarin e tyre, e mira ishte t shkonte npr ato vende me emra kumbues ku ditt e para pas martess kalohen n nj plogshti aq t kndshme! Hipur n ndonj karroc poste, me perde mndafshi t kaltr nga brenda, ngjitesh dalngadal npr rrugt e rrpirta, duke dgjuar gurgullimn e shurdht t ujvars. Kur perndon dielli ngopesh me ern e kndshme t limonve n breg t gjive t detit; pastaj n mbrmje, duke ndenjur mbi tarracn e vilave, vetm pr vetm e kapur dor pr dore vshtron yjet dhe bn plane pr t ardhmen. Ajo mendonte se n kt rruzull toksor disa vende duhej t krijonin lumturi, si ndonj bim e veant q el mbar n nj vend dhe q sbhet dot askund tjetr. Prse t mos prehej edhe ajo, mbshtetur mbi brryla n ballkonin e ndonj vile zvicerane a t mbyllej bashk me trishtimin e saj n ndonj shtpiz fusharake skoceze, si bashkshorte e nj burri t veshur me frak kadifeje t zez me kinda t gjat dhe me izme prej lkure t but, me kapel me maj dhe me mansheta! Ndoshta do t kishte dshir tia hapte zemrn dikujt pr t gjitha kto ndrrime. Po si mund t shprehte nj siklet t pakapshm, q ndrronte trajt si ret, q vrtitej si vorbull ere? Nuk gjente dot fjalt, domethn rastin, i mungonte guximi. Megjithat asaj i dukej se po ta donte Sharli nj gj t till, po ta kishte parandier, po t ishte puqur, qoft dhe nj her t vetme, shikimi i tij me mendimet e saj, zemra do ti zbrazej prnjher nga gjith ajo ngarkes, ashtu si bien frutat e pjekura t pemve sa v dorn n to. Mirpo sa m shum i lidhte jeta bashkshortore, aq m tepr n brendsi t shpirtit ajo shkputej prej tij. Bisedat q bnte Sharli ishin t rrafshta, si trotuare rrugsh dhe n to qarkullonin mendime dosido t njerzve e aq me veshje t prditshme q st ngjallnin asnj emocion, st bnin as t qeshje, as t ndrroje. Kur banonte n Ruan, i thoshte ai, sishte br asnjher kureshtar t shkonte t shihte ndonj shfaqje n teatr me aktor nga Parisi. Sdinte as t notonte, as t bnte skerm, as t gjuante me pistolet, bile, nj dit sishte as n gjendje ti shpjegonte asaj nj term t t hipurit n kal, t cilin ajo e kishte hasur n nj roman. Mirpo a nuk sht e domosdoshme vall q burri t shklqej n shum drejtime, ta bj bashkshorten t njoh forcn e pashtershme t dashuris, shijet e

strholluara t jets, t gjitha t fshehtat! Ndrsa ai si msonte asaj asgj, sdinte kurrgj, skishte asnj dshir. Kujtonte se ajo ishte e lumtur; dhe ajo e kishte inat q ai se prishte fare terezin, q sdilte kurr nga ajo plogshti e patrazuar, q e ndiente bile veten t lumtur prej saj. Nganjher ajo vizatonte; dhe pr Sharlin ishte knaqsi e madhe ti rrinte pran n kmb, duke e par se si prkulej mbi copn e kartonit dhe picrronte syt pr ta par m mir veprn e saj, ose rrumbullakoste toptha me tul buke mbi thoin e gishtit t tij. Pastaj luante n piano, sa m shpejt lviznin gishtat e saj npr tastier, aq m tepr mrekullohej ai. Ajo u binte atyre me siguri t plot dhe i kalonte gishtat nga nj cep i pianos te tjetri pa asnj ndrprerje. E shkundur n kt mnyr prej saj, vegla e vjetr muzikore, s cils i prdridheshin kordat, dgjohej deri n fund t fshatit, kur ishte hapur dritarja, dhe shpesh her sekretari i gjykatsit, q kalonte nga rruga kryesore, kryezbuluar dhe me shapka, me nj fije letre n dor, ndalonte pr ta dgjuar. Por Ema dinte t qeveriste dhe shtpin. T smurve u drgonte llogarin e vizitave me letra t qndisura aq bukur sa nuk vinin aspak er fatur. Kur u vinte t dielave ndonj fqinj pr drek, ajo bnte bnte dhe nxirrte ndonj gatim t kndshm, ujdiste mir e bukur mbi flet hardhie piramida t tra me moll, nxirrte glikora t ndryshme n pjat, dhe bile thoshte se do t blinte ca gota t veanta pr t shplar gojn me uj t parfumuar para se t shtronin mblsirat. T gjitha kto e ngrinin shum lart Bovariun. Sharli e monte veten akoma m tepr q kishte marr nj grua si ajo. T gjithve u tregonte me mburrje n salln e ngrnies, dy skica t vogla q kishte br Ema me laps, t cilat ai i kishte vendosur me porosi n korniza tepr t mdha dhe i kishte varur mbi letrn e murit me shirita t gjat n ngjyr t gjelbr. Kur dilnin nga kisha, pas meshs, i binin n sy, tek rrinte te pragu i ders, pantoflat e bukura t qndisura. Mbrmjeve kthehej von, n orn dhjet, nganjher dhe n mesnat. Sa vinte, krkonte t hante dhe, meq shrbtorja kishte rn t flinte, i shrbente Ema. Hiqte redingotn q t hante m rehat. I fliste asaj pr gjith njerzit q kishte takuar njrin pas tjetrit, pr fshatrat ku kishte shkuar, pr recetat q kishte dhn dhe, i vetknaqur, hante jahnin q kishte tepruar, qronte koren e djathit, prlante nj moll, pinte gjith kann me uj, pastaj futej n shtrat, shtrihej n shpin dhe grhiste.

Meq i ishte br zakon prej kohsh t mbante n kok nj kapu t pambukt nate, shalli nuk i rrinte mbi verst; kjo ishte dhe arsyeja q t nesrmen n mngjes flokt i binin lesheli mbi fytyr dhe i zbardheshin nga pushi i puplave t jastkut t cilit i zgjidheshin lidhset gjat nats. ai mbante vazhdimisht izme t forta, q kishin te qafat dy pala t gjera q vinin duke u ngushtuar drejt syrit t kmbve, ndrsa faqet e pjess s poshtme vazhdonin drejt t shtrira si ti kishte fundosur ndonj kmb prej druri. Ska si bhen m t mira pr n fshat, - thoshte ai. E ma ishte me t pr kto kursime q bnte, sepse ajo vinte t rrinte tek ai si m par, sa her q n shtpin e saj plaste keq sherri, ndonse zonja Bovari, nna, sikur nuk e honepste dot nusen e t birit. I dukej q i zgjaste kmbt shum m tepr se kishte jorganin: drut, sheqeri dhe qirinjt harxhoheshin si n ndonj shtpi t madhe dhe, me gjith at prush q digjej n kuzhin mund t bheshin njzet e pes gjell! Ajo ia vendoste ndrresat npr rafte dhe e porosiste ti bnte syt katr kur sillte kasapi mishin. E ma i zbatonte kto kshilla; zonja Bovari ia jepte pa kursim, dhe gjith ditn e dits ngrinin e ulnin shprehjet bija ime dhe mama, t cilat u dilnin nga goja me nj dridhje t leht t buzve, ngaq secila prej tyre i shqiptonte kto fjal t mbla me nj z q i dridhej nga inati. Sa qe gjall zonja Dybyk, plaka e ndiente se zinte vendin e par n zemrn e t birit, mirpo tani, dashuria e Sharlit pr Emn, i dukej si largim prej dhembshuris s saj, si rrmbim prej dikujt tjetr i asaj q i prkiste; dhe lumturin e t birit e ndiqte me trishtim t heshtur si ndonj i rrnuar q vshtron nga dritarja njerz t huaj, shtruar rreth tryezs, n shtpin e tij. Ajo i prmendte, si kujtimet, mundet dhe flijimet e saj, dhe, duke i krahasuar ato me moskokarjet e Ems, nxirrte si prfundim se skishte pik kuptimi q ai ta adhuronte at n at far feje. Sharli sdinte si ti prgjigjej; e respektonte t mn, dhe t shoqen e donte sa sbhet; gjykimin e t pars e quante t pagabueshm, dhe megjithat pr t e dyta skishte t shar. Pasi ikte nga shtpia zonja Bovari, ai prpiqej gjith tut dhe me t njjtat fjal, ti bnte gruas nj a dy vrejtje nga m t lehtat ndr ato q kishte dgjuar nga e ma; Ema, si i mbushte mendjen me dy fjal q e kishte gabim, e niste te t smurt e tij. Megjithat, e frymzuar nga teorit q i mbante pr t mira, ajo deshi t ndillte dashurin. N dritn e hns, ajo i recitonte n kopsht t gjitha vargjet e dashuris q dinte prmendsh dhe i kndonte, duke pshertir, adaxhio melankolike; por edhe pasksaj ajo e ndiente veten po aq t ftoht sa m par, dhe Sharli nuk i dukej gj as m i dashuruar, as m i mallngjyer, nga ishte zakonisht.

Kshtu pra, edhe kur prplasi paksa urorin me zemrn e saj, pa nxjerr dot asnj shkndij, duke mos qen n gjendje as vet t kuptonte se far nuk po ndiente, ashtu si e kishte t pamundur t besonte ato q nuk shfaqeshin n trajt t zakonshme, u bind kollaj se dashuria e Sharlit skishte m asgj t jashtzakonshme. Vrshimet e ndjenjave t tij dashurore kishin njfar rregulli; kishte orn e caktuar kur e puthte. Kjo i ishte br nj shprehi si shum t tjera dhe si nj mblsir e parashikuar m par mbas t njjts gjell. Zonjs i kishte falur nj rojtar gjuetie nj langua femr, rac italiane, t cilin e kishte shruar zotria nga nj pneumoni; ajo e merrte qenin me vete kur dilte shtitje, sepse shtiste nganjher, q t rrinte vetm pr nj ast dhe ti hiqej nga syt kopshti i prjetshm me rrugn gjith pluhur. Ajo shkonte deri n ahishten e Banevilit, pran shtpis s braktisur, n qoshe t murit, nga ana e fushs. N hendek, midis barrave, rriteshin kallama t gjat me flet t holla si teh thike. S pari hidhte syt rreth e rrotull, pr t par se mos kishte ndryshuar gj qysh nga hera e fundit q kishte qen atje. I gjente aty ku i kishte ln luletogzat dhe luleshebojat, tufat e hithrave rreth e prqark gurve t mdhenj, si dhe pllangat e myshkut gjat t tri dritareve, kanatet e t cilave gjithmon t mbyllura, po shkrmoqeshin nga kalbzimi, mbi hekurat e ndryshkur. Mendja, n fillim pa ndonj qllim t caktuar, i endej kuturu, si langoi i saj, q vinte vrdall npr fush, leht-leht mbas fluturave t verdha, ndiqte seragt ose kafshonte lulkuqet n an t ndonj parcele t mbjell me grur. Pastaj, pak nga pak, mendimet i prqendroheshin dhe, ulur mbi bar, ku rrmonte ik e nga nj ik me majn e adrs s saj, Ema prsriste me vete: dreqin pata, o zot, q u martova? Vriste mendjen nse do t kishte qen e mundur q me ca kombinime t tjera t rrethanave, t ishte njohur me nj njeri tjetr; dhe prpiqej t prfytyronte se cilat do t kishin qen ato ngjarje, q nuk kishin ndodhur, ajo jet tjetr, ai bashkshort q ajo nuk e njihte. Dhe n t vrtet skishte burr q ti ngjante atij t sajit. Ai mund t kishte qen i pashm, i zgjuar, i ngritur, joshs, ashtu si ishin pa dyshim, ata me t cilt ishin martuar shoqet e dikurshme t manastirit. bnin ato tani? N qytet, mes zallahis s rrugve, gumzhitjes s teatrove dhe ndriimeve t ballove, ato bnin nj jet t till q ua mbushte zemrat me gzim dhe i zhvillonte nga t gjitha ant. Ndrsa jeta e saj ishte e ftoht si ndonj pullaz me baxh nga veriu, dhe mrzitja si ndonj merimang e heshtur, thurte rrjetn e vet n errsir, n t gjitha skutat e zemrs s saj. Ajo kujtonte ditt e dhnies t mimeve, kur hipte n tribun pr t marr kurorat e vogla. Me flokt grshet,

fustanin e bardh dhe kpuct e hapura prej cohe t lesht, asaj i binte nj nur dhe, kur kthehej n vendin e vet, zotrinjt prkuleshin pr ta prgzuar; oborri ishte plot me karroca, nga dyert e tyre njerzit i thoshin mirupafshim dhe msuesi i muziks kalonte duke e prshndetur me kutin e violins n dor. Ehu, sa koh kishte kaluar qysh ather, sa shum koh! Thrriste pastaj Xhalin, e merrte n gjunj, i ledhatonte me gishtrinj kokn e gjat, dhe i thoshte: - Hajde, puthe zonjn tnde, ti q sdi se jan brengat e shpirtit! Pastaj, duke kqyrur fytyrn melankolike t kafshs q gogsinte me ngadalsi, ajo mallngjehej dhe, si e krahasonte me veten e saj, i fliste me z t lart, si ndonj t piklluari q e ngushllojn. Nganjher, papritur frynte ndonj shkaullin, puhi nga deti, q duke e marr mbar njhersh gjith rrafshnaltn e krahins s Kos, sillte, deri aty larg npr fusha, nj freski kripe. Kallamat fishkllenin t prkulur prtok dhe gjethet e aheve shushurisnin me nj dridhje t shpejt, sakaq majat e tyre q vazhdimisht shkonin sa andej-kndej, vazhdonin murmuritjen e tyre t gjat. Ema shtrngonte shallin e saj mbi shpatulla dhe ngrihej. N rrug, myshkun e rrafsht q krciste nn kmbt e saj e ndrionte nj drit e gjelbr e zbehur nga gjethet e pemve. Dielli po perndonte; qielli dukej i prflakur midisi degve dhe trungjet e njllojta t drurve, t mbjell n vij t drejt, ngjanin si nj rresht kolonash t murrme q spikaste n nj sfond t art; at e kapte frika, thrriste Xhalin, kthehej me nxitim n Tot lshohej e tra n nj kolltuk, dhe se hapte gojn gjith mbrmjen. Mirpo ja q aty nga fundi i shtatorit, n jetn e saj ndodhi dika e jashtzakonshme; e ftuan n Vobisar, te markezi i Andervilierit. Sekretar shteti n kohn e Restaurimit, markezi, duke u prpjekur t futej n jetn politike, po prgatiste prej kohsh kandidaturn pr deputet n parlament. Gjat dimrit u shprndante nevojtarve sasi t mdha drush, dhe, n kshillin e prgjithshm, krkonte me t madhe vazhdimisht t ndrtoheshin rrug n zonn e tij. N periudhn e vaps s madhe atij i qe br n goj nj lung, t ciln ia hoqi qafe, si pr mrekulli Sharli, duke ia plasur me nj t rn thike. I drguari i tij q shkoi n Tot pr t paguar operacionin, i tregoi n mbrmje se kishte par n kopshtin e mjekut qershi t mrekullueshme. Mirpo, meq qershit nuk para bheshin n Vobisar, zoti markez i krkoi disa filiza Bovaris, e ndjeu pr detyr ta

falnderonte vet pr gatishmrin q tregoi, pa Emn, q iu duk se kishte nj trup t bukur dhe nuk prshndeste si fshatare; kshtu, pra n kshtjell menduan se po t ftohej ifti i ri, nuk kaloheshin gj caqet e begenisjes dhe se, nga ana tjetr, nuk ishte ndonj gaf. Nj t mrkur, n orn tre, zoti dhe zonja Bovari, hipur n kaloshinin e tyre, u nisn pr n Vobisar, me nj baule t madhe t lidhur nga mbrapa si dhe me nj kuti kapelash q e vendosn n pjesn e prparme t karrocs. Pr m tepr, Sharli mbante nj kuti kartoni n mes t kmbve. Mbrritn n buzmbrmje kur po fillonin t ndiznin fenert n park, pr t ndriuar karrocat.

VIII

Kshtjella, e ndrtuar sipas stilit modern italian, me dy krah t dal prpara dhe tri pal shkall, ngrihej n pjesn e poshtme t nj lndine mjaft t gjer ku, n pyllsin e rrall me pem t larta, kullosnin disa lop, ndrsa grumbujt me shkurre, beronja, trndafila t egr dhe me butina t kuqe shtrinin tufat e tyre t blerta t pabarabarta mbi rrugn dredha-dredha t shtruar me rr. Posht nj ure rridhte nj lum; npr mjegull shquheshin ca shtpi me pullaze prej kashte, t haprdara, npr livadh i cili kishte prreth dy kodrina t pyllzuara me pjerrsi t leht dhe, nga mbrapa, n korije, ndodheshin, n dy rreshta paralel, hauret dhe stallat, mbeturina kto t ngelura nga kshtjella e vjetr e rrnuar. Karroca e Sharlit u ndal para hyrjes s mesit; u dukn disa shrbtor, markezi u doli prpara dhe, si i dha krahun t shoqes s mjekut, e futi at n hajat. Ky ishte shtruar me pllaka mermeri, muret i kishte shum t larta, dhe zhurmat e hapave me kumbimin e zrave oshtinin aty si n kish. Prball kishte shkall t drejta, dhe n t majt, nj galeri me faqe nga kopshti, e cila t onte n salln e bilardos, prej nga dgjoheshin, q nga dera, prplasjet e topave prej fildishi. Kur po kalonte aty pr t shkuar n sallonin e pritjes, Ema, pa rreth bilardos ca burra fytyrngrysur, me kravata t larta posht mjekrs, t gjith me dekorata, dhe q vinin buzn n gaz n heshtje, kur godisnin gurt me stek. Mbi muret e veshura me dru t errt t gdhendur, ishin vendosur ca korniza t mdha t praruara, n t cilat ishin shkruar me grma t zeza nj sr emrash. Ajo lexoi:

Zhan-Antuan dAndervilie dHerbanvil, Kont i Vobisarit dhe baron i Frenezit, vrar n betejn e Kutras m 20 tetor 1587. Dhe mbi nj tjetr: Zhan-AntuanAnri-Gi dAndervilie d Vobisar, admiral i Francs dhe Kalors i Urdhrit t Shn Mishelit, i plagosur n luftn e Ug-shn Vastit m 29 maj 1692, vdekur n Vobisar m 23 janar 1693. Pastaj mbishkrimet e tjera mezi shquheshin, sepse drita e llambave q binte vetm mbi cohn e blert t fushs s bilardos, i linte disi n errsir pjest e tjera t dhoms. Si i linin n hije tablot horizontale, ajo thyhej mbi to n vija t holla, sipas plasaritjeve t vernikut; dhe nga t gjitha kto korniza t mdha t zeza, me rreth prej ari t binin n sy, aty-ktu, ndonj pjes m e qart e pikturs, nj ball i zbeht, nj pal sy q t shikonin, paruka q vareshin mbi supet e pluhurosura t frakve t kuq, ose kopsa e llastikut t orapeve mbi ndonj pulp t krcyer. Markezi hapi dern e sallonit t pritjes; njra nga zonjat u ngrit (vet markeza) i doli prpara Ems dhe e uli pran saj, n nj divan, ku nisi ti fliste miqsisht, sikur ta njihte prej kohsh. Ajo ishte nj grua rreth t dyzetave, me supe t bukura, me hund me samar, me z t zvargur dhe mbi flokt e saj gshtenj kishte vn at mbrmje nj shami koke t thjesht me dantella t mndafshta, q i binte nga mbrapa n trajt trekndshi. N krah t saj, ulur n nj karrige me shpin t lart, rrinte nj flokverdh e re; dhe rreth e rrotull oxhakut po bisedonin me zonjat ca zotrinj t cilt mbanin nga nj lule t vogl n thilen e petkut t tyre. N orn shtat u shtrua darka. Burrat q ishin m t shumt n numr, u uln n tryezn e par, n hajat, ndrsa grat n t dytn, n salln e ngrnies, s bashku me markezin dhe markezn. Ema, kur hyri, ndjeu rreth e prqark vetes nj afsh t ngroht, nj przierje e ers s kndshme t luleve me at t kmishave t bukura, t aroms s mishrave t pjekura me at t krpudhave. Flakt e qirinjve t shandanve zgjateshin mbi kambanat e argjendta; kristalet shumfaqshe, t veshura me avull t dendur, reflektonin nga t gjitha ant rreze t zbehta; gjat gjith tryezs ishin vendosur n nj rresht buqeta me lule, dhe, npr pjatat me rreth t gjer, pecetat, e ujdisura si ksula peshkopi, kishin secila n hapsirn midis dy palve, nga nj yrek buke n form vezake. Kmbt e kuqe t karkalecave t mdhenj t detit dilnin nga buzt e pjatave; npr shporta me vrima ishin radhitur mbi myshk fruta kokrrmdha; shkurtat ishin me gjith pupla, nga t gjitha pjatat dilnin avuj me er t kndshme; dhe kryekamerieri, veshur me orape t gjata t mndafshta, me pantallona mbi krcinj, me kravat t bardh, me grykore, hijernd si ndonj gjykats, nderte midis supeve t t ftuarve gjellt me mish t prer copa-copa, dhe shkpuste prnjher me lug, pjesn q zgjidhte secili. Mbi sobn e madhe prej porcelani me

shufra bakri, qndronte nj shtatore gruaje, e mbuluar deri n fyt, e cila shikonte pa lvizur salln plot pr plot me njerz. Zonja Bovari vuri re se disa zonja nuk kishin kapur gotat me dorashkat e tyre. Ndrkaq n krye t tryezs, nj plak, i vetmi mashkull midis gjith atyre femrave, i prkulur i tri mbi pjatn e mbushur dengza dhe me nj pecet t lidhur lart nga mbrapa qafs si ndonj foshnj, po shembej s ngrni, ndrsa nga goja i shptonin pikla salce. Syt i kishte t kuq dhe flokt t lidhur bishtalec t shkurtr nga mbrapa koks me nj kordele. Ai ishte vjehrri i markezit, duka i vjetr i Laverdierit; dikur miku m i afrt i kont DArtuait, ather kur dilnin pr gjueti n Vadrej, n tokat e markez Konflanit dhe kishte qen, si thoshin, dashnori i MariAntuanets, pasi kt e la zoti D Kuanjit dhe para se ta zinte zoti D Lozn. Kishte br jet t stuhishme dhe t shthurur, plot me duele, me baste, me rrmbime grash; e kishte rrafshuar gjith pasurin duke i kallur datn tr familjes s vet. Mbrapa karriges s tij rrinte nj shrbtor, i cili i shqiptonte me z t lart n vesh emrat e gjellve, q tregonte ai me gisht, duke belbzuar; dhe Ems, vazhdimisht i shkonin vetvetiu syt te ky burr plak me buz t varura, si mbi dika t jashtzakonshme dhe madhshtore. Ai kishte jetuar n Oborr dhe kishte fjetur n krevatin e mbretreshave! U shtin shampanj t ftohur n akull. Ems i shkuan mornica n t gjith trupin kur ndjeu at t ftoht n goj. Ajo skishte par kurr me sy sheg, as kishte ngrn ndonjher ananas. Bile dhe sheqeri pluhur aty iu duk m i bardh dhe m i imt se kudo gjetk. Pastaj, zonjat u ngjitn lart npr dhomat e tyre q t gatiteshin pr ballo. Tualetin e saj Ema e bri me merakun e nj aktoreje, q del pr her t par n sken. Flokt i rregulloi sipas porosive t floktarit, dhe veshi fustanin prej leshi t holl; q e kishte hapur mbi krevat. Sharlin e shtrngonin pantallonat n mes. - Kan pr t m penguar takat kur t vallzoj, - i tha ai. - Kur t vallzosh? e pyeti Ema. - Po, tamam! - More, po ti sqenke n vete! Do t bhesh gazi i bots. Prandaj rri aty, mba vendin. Bile kshtu i ka hije nj mjeku, - shtoi ajo.

Sharli nuk foli m. I binte dhoms kryq e trthor, duke pritur q t vishej Ema. Ai e shikonte kt nga mbrapa, n pasqyr, midis dy shandansh. Syt e saj t zinj dukeshin akoma m t zinj. Flokt q vinin pak m t fryr afr veshve, i ndrisnin me nj shklqim t kaltr; n topuz i dridhej nj trndafil i kapur pas nj krcelli t lvizshm, me pika artificiale uji n maj t fletve. Ajo kishte nj fustan t verdhem, t stolisur me tri buqeta me trndafila t vegjl t przier me gjethe t blerta. Sharli shkoi ta puthte n shpatull. - Lm tani! Po m rrudh fustanin, - i tha ajo. U dgjua nj motiv violine dhe tingujt e nj briri sinjalizues. Ajo zbriti shkallt pa u nxituar. Kadrili kishte filluar. Po vinin t ftuar t tjer. Nisn t shtyheshin. Ajo zuri vend n nj fron, pran ders. Kur mbaroi vallzimi, n parketin e boshatisur ngeln vetm burrat q po bisedonin n kmb si dhe shrbtort me uniformn e tyre q sillnin tabaka t mdha. N radhn e grave t ulura frfrinin freskoret e pikturave, buqetat i fshihnin prgjysm fytyrat e tyre buzagaze dhe npr duart paksa t hapura, me dorashka t bardha q nxirrnin n pah formn e gishtrinjve dhe q shtrngonin mishin n ky, ktheheshin shishzat e parfumit me mbyllse t arta. Mbi jelek u frgllonin fluturat me dantella, mbi kraharor u xixllonin karficat me diamante, mbi kraht lakuriq u tringllinin byzylykt me medaljone. Flokt, t ngjitura fort pas ballit dhe t prdredhura mbi zverk, kishin trajt kurorash, bistaksh rrushi dhe degzash, lule mos m harro, jasemin, lule shege, kallinj ose lule gruri. Nnat fytyrngrysura me allma t kuqe n kok, rrinin t qeta n vendet e tyre. Ems i rrahu pak zemra kur, s bashku me kavalierin e saj q e mbante nga maja e gishtrinjve, u vu n radh dhe priti t rnn e harkut t violins q t niste vallzimin. Mirpo pas pak i ikn emocionet dhe, duke u lkundur me ritmin e orkestrs, ajo rrshqiste prpara, duke lvizur leht qafn. Buzn e vinte n gaz nn ca tinguj t leht e gjith mblsi, q nganjher i luante vetm violina kur veglat e tjera muzikore pushonin; aty pran dgjohej qart tringllima e monedhave q hidheshin mbi cohn e tryezave; pastaj t gjitha rifillonin njhersh, si orkestra dhe vallzimi, trompa buiste kumbueshm, kmbt ngriheshin e uleshin sipas ritmit t muziks, fundet e fustaneve fryheshin dhe fshiknin t tjert, duart kapeshin dhe shqiteshin; po ata sy q uleshin para jush, u nguleshin prsri mbi ata tuajt.

Disa burra (nja pesmbdhjet veta) njzet e pes deri n dyzetvjear, t shprndar midis vallzuesve ose t zn me biseda n hyrje t dyerve, dalloheshin ndr t tjert se dukeshin si t shtpis, pavarsisht nga mosha, veshja apo tiparet e ndryshme. Petkat e tyre, t qepura m mir, kuptohej q ishin br me nj stof m t but dhe flokt q i kishin kaurrel-kaurrel mbi tmtha, ishin t lyer me brilantinn m t muar. Dukeshin q ishin t kamur q nga ngjyra e fytyrs, nj ehre e bardh kjo, q e nxjerrin m n pah zbehtsia e porcelaneve, afat e atllasit, lustra e mobilieve t bukura dhe q e mban gjithmon t freskt regjimi i rregullt me ushqime t shklqyera. Qafa u vrtitej lirshm mbi kravatat e ulta; favoritet e gjata u binin mbi jakat e kthyera; buzt i fshinin me shami t qndisura me nga nj grm t madhe, e para e emrit t tyre dhe q kundrmonin nj er t kndshme. Ata q kishin filluar t plakeshin dukeshin si t rinj, ndrsa n fytyrat e t rinjve spikaste njfar pjekurie. N vshtrimet e tyre mosprfillse lexohej ajo prehje q vjen nga nginja e prditshme e pasioneve dhe n sjelljet e tyre t mbla vihej re ajo egrsi e veant q ndjell zotrimi i gjrave gjysm t kollajta, mbi t cilat ushtrohet forca dhe knaqet sedra, si ndodh me prdorimin e kuajve t racs dhe me shoqrin e femrave t shthurura. Tri hapa larg Ems, po bisedonte pr Italin nj kavalier me frak t kaltr me nj vajz t re fytyrzbeht, q kishte nj komplet me margaritar. Ata vlersonin trashsin e kolonave t kishs s shn Pjetrit, Tivolin, Vezuvin, Kastelmaren dhe Kasinn, trndafilat e Gjenovs, Koloseun n drit t hns. Ems veshi tjetr i zinte nj bised plot me fjal q nuk i kuptonte. Kishin vn n mes nj djalosh, i cili para nj jave kishte mundur Mis Arabeln dhe Kamulusin dhe kishte fituar dy mij monedha ari pr nj t kaprcyer hendeku. Dikush ankohej pr kuajt e tij t garave q majmeshin; nj tjetr pr gabimet e shtypit q ia kishin ndrruar fare emrin kalit t tij. Ajri i salls s ballos u b i rnd; llambat po veniteshin. T pranishmit vrshuan n salln e bilardos. Nj shrbtor hipi mbi nj karrige dhe theu dy xhama; zhurma e ciflave t xhamit e bri zonjn Bovari t kthente kokn dhe vuri re n kopsht, mbshtetur mbrapa dritareve, fytyrat e fshatarve q po shikonin. Ather iu kujtua Bertoja. Iu shfaq para syve ferma, kneta gjith lluc, i ati i veshur me bluz, posht mollve, dhe iu kujtua srish vetja, si dikur, duke hequr me gisht ajkn e qumshtit npr ent prej balte n baxh. Mirpo n ato aste plot shklqim, jeta e saj e kaluar, aq e qart deri ather, po i fashitej krejt nga mendja, dhe bile po e vinte n dyshim q ta kishte br ajo at jet. Tani ajo ishte aty; matan salls s ballos, gjithka e kishte prlar errsira. Nisi t hante nj akullore

me lng vishnje, t ciln e mbante me dorn e majt n nj guask deti t lar me argjend e flori, dhe syt i mbyllte prgjysm, sa her q onte lugn n goj. Pran saj, nj zonj lshoi freskoren prtok. N at ast kaloi nj vallzues. - Kini mirsin zotri, - i tha zonja, - t m merrni pak freskoren q m ra mbrapa ksaj kanapeje! Zotria u prkul, dhe, ndrkoh q ai po nderte krahun, Ema vuri re dorn e zonjs s re q hodhi n kapeln e tij dika t bardh, t palosur m tresh. Si e mori freskoren, zotria ia dha zonjs gjith respekt; kjo e falnderoi me nj lvizje t koks dhe nisi ti merrte er buqets s saj. Pas darks, ku u dhan shum verra spanjolle dhe nga t Rinit, supra me gaforre e karkaleca deti dhe me qumsht bajamesh, budingje Trafalgari dhe gjithfar mishrash t ftohta me xhelatin prreth q dridhej mbi pjatanca, karrocat filluan t largoheshin njra pas tjetrs. Po ti largoje pak nga cepi i dritareve perdet prej byrynxhyku, mund t shihje sesi rrshqiste npr errsir drita e fenerve t tyre. Fronet u rralluan, kishin ngelur akoma disa bixhozinj; instrumentistt njomnin majrat e gishtrinjve me gjuh; Sharli dremiste, me shpin mbshtetur mbrapa nj dere. N orn tre t mngjesit filloi vallzimi. Ema nuk dinte t krcente vals. T gjith vallzonin, bile edhe vet zonjusha DAndervilier e markeza; kishin ngelur vetm t ftuarit e kshtjells, gjithsej rreth dymbdhjet veta. Ndrkoh, njri nga vallzuesit q e thrrisnin pr kollaj viskont, veshur me nj jelek tepr t hapur q i dukej si i derdhur pas kraharorit, erdhi pr her t dyt t ftonte zonjn Bovari, duke e siguruar se do ta drejtonte ai dhe ajo do tia dilte mban. Filluan me ngadal, pastaj vallzuan m me t shpejt. Nisn t rrotulloheshin: gjithka vinte vrdall rreth tyre, llambat, mobiliet, muret e veshura me dru dhe parketi, si ndonj disk mbi boshtin e vet. Kur kalonin pran dyerve, cepi i fustanit t Ems fshikullonte pantallonat e tij; kmbt e tyre plekseshin me njra-tjetrn; ai ulte syt drejt saj, ajo i ngrinte t sajt drejt tij; kt po e kapte nj topitje dhe u ndal n vend. Ia nisn prsri; dhe viskonti, duke lvizur m shpejt, e trhoqi dhe fluturuan q t dy deri n fund t galeris, ku ajo, duke guluar, gati sa sra prtok, dhe, pr nj ast, mbshteti kokn te gjoksi i tij. Pastaj, duke u rrotulluar vazhdimisht, por kt radh m ngadal, ai e oi n vendin e saj; ajo u mbshtet pas murit dhe mbuloi syt me duar.

Kur i hapi, pa n mes t salls, nj zonj t ulur n nj fron dhe tre vallzues n gjunj prpara saj. Ajo zgjodhi viskontin, dhe violina filloi t binte prsri. T gjith i kishin syt nga ata. ifti vente e vinte, ajo me trup t palvizur dhe me kok t ulur, ndrsa ai gjithmon n t njjtn poz, me shtat paksa t prkulur, brrylin t mbledhur, gojn prpara. E qante valsin ajo! Ata vazhduan gjat sa lodhn edhe gjith t tjert. Bisedat vazhduan edhe disa minuta dhe, pasi u prshndetn duke i thn njri-tjetrit natn e mir ose m tepr mirmngjes t ftuarit e kshtjells shkuan t flinin. Sharli mezi ngjitej duke u mbajtur pas parmakut, kmbt nuk i ndiente fare. Kishte ndenjur pes or resht, n kmb, pran tryezave, duke par t tjert q luanin peskatsh, pa kuptuar asgj. Prandaj kur hoqi izmet, lshoi nj pshertim t thell knaqsie. Ema hodhi nj shall krahve, hapi dritaren dhe u mbshtet mbi brryla n parvaz. Nata ishte e errt. Binin disa pika shiu. Ajo thithi ern e largt q i freskonte kapakt e syve. N vesh i gumzhinte akoma muzika e ballos, dhe ajo po prpiqej q t rrinte zgjuar, pr t zgjatur iluzionin e ksaj jete luksoze, t ciln, pas pak, ishte e detyruar ta braktiste. Dita agoi. Ajo pa nj cop her dritaret e kshtjells, duke u munduar t gjente se cilat ishin dhomat e t gjith atyre q i kishin rn n sy gjat mbrmjes. Sa dshir kishte t njihej nga afr me jetn e tyre, t deprtonte n t, t shkrihej me t. Po dridhej nga t ftohtt. U zhvesh dhe u mblodh kruspull n shtrat pas Sharlit q po flinte. Pati shum njerz pr mngjes. Vakti zgjati gjith-gjith dhjet minuta; nuk nxorn asnj pije, gj q e habiti mjekun. Pastaj zonjusha DAndervilier mblodhi n nj shport t vogl copat e ngelura t simiteve q tua onte mjellmave n hauz dhe t gjith shkuan t shtisnin n serrn e ngroht, ku radhiteshin njra mbi tjetrn, n form piramidash, bim me push, t papara ndonjher, npr voza t varura, t cilat, njlloj si ato folet e zvarranikve t mbushura plotprplot me gjarprinj, kishin lshuar anve, shirita t gjelbr t pleksur me njri-tjetrin. Portokallishtja, q ndodhej n fund, ishte e zbuluar dhe vazhdonte deri te ndrtesat

e anekse t kshtjells. Duke dashur ta zbaviste nusen e re, markezi e oi t shihte stallat. Prmbi grazhdet n trajt shportash, ishin vendosur pllaka porcelani mbi t cilat ishin shkruar me grma t zeza emrat e kuajve. Secila kafsh vrtitej brenda grazhdit t vet, kur i kalonin pran njerzit, duke prplasur gjuhn. Dyshemeja e depos s shalave shklqente si parketi i ndonj salloni. Takmet e karrocave ishin vn stiv n mes, mbi dy shtylla rrotulluese, ndrsa ngojzat, kamxhikt, yzengjit, zinxhirt e frerit ishin vn me radh gjat murit. Ndrkaq Sharli shkoi iu lut nj shrbtori ti mbrehte kalin n karroc. Si ia nxorn para hyrjes, dhe pasi kishin rrasur n t t gjitha plakat, bashkshortt Bovari prshndetn gjith mirsjellje markezin dhe markezn, dhe u nisn pr Tot. Ema e heshtur, shikonte rrotat q rrotulloheshin. Sharli, ulur n cep t ndenjses, e ngiste karrocn me t dy kraht hapur, dhe kali i vogl vraponte trok, duke krcyer me kmbt e para sa andej-kndej midis bigave q ishin tepr t gjera pr t. Frert e lshuar i binin mbi vithe, duke u njomur aty me shkum, dhe kutia e lidhur mbrapa kaloshinit, godiste fort pareshtur kabinn. Kishin arritur te kodrat e Tiburvilit, kur papritur, u doln prpara, disa kalors duke qeshur, me puro n goj. Ems iu duk sikur dalloi viskontin; u kthye andej dhe pa n horizont vetm lvizjen e kokave q uleshin e ngriheshin, sipas ritmit t rregullt t trokut dhe revanit. Nj erek lege m larg, iu desh t ndalonin q t lidhnin me litar rripin e bigs q ishte kputur. Sharli duke u hedhur nj sy pr her t fundit takmeve t kalit, pa dika prdh, mu te kmbt e tij; dhe e mori; ishte nj kuti purosh e qndisur cep m cep me fije mndafshi t gjelbr dhe me nj stem n mes, si ndonj derik karroce. - Paska dhe dy puro brenda, - tha ai, - do ti ruaj pr sonte, pas darks. - Pse e pike duhanin ti? e pyeti ajo. - Nganjher, me raste. Ai e futi n xhep plakn e porsagjetur dhe i ra me kamxhik kalit t vogl. Kur mbrritn n shtpi, darka nuk ishte gati.

Zonja u nxeh. Nastazia ia ktheu si pa t keq. - Shporru! i tha Ema. Me k tallesh ti. Ik, mbathja q tani. Pr dark kishin sup me qep dhe nj cop mishi me uthullishte. Sharli, ulur prball Ems, duke frkuar duart i lumturuar, i tha: - Ska si shtpia jote! Dgjoheshin t qarat e Nastazis. Sharli e donte n njfar mnyre at vajz t gjor. Sa her i kishte br shoqri ajo mbrmjeve, ather kur ngeli i ve dhe skishte t bnte. Tek ajo e kishte ushtruar pr her t par profesionin e tij, at kishte njohur t parn n kt krahin. - E dbove me gjith mend? e pyeti ai m n fund. - Po. Kush ma ndalon? iu prgjigj ajo. Pastaj ata u ngrohn n kuzhin, gjat kohs q po gatitej dhoma e gjumit; Sharli nisi t pinte puro, t tymoste duke nxjerr buzt prpara, duke pshtyr n do ast dhe sa her e nxirrte tymin nga goja, kokn e largonte mbrapa. - Ka pr t t br dm, - i tha ajo me prmim. Ai e la puron dhe vrapoi n pus t pinte nj got uj t ftoht. Ema rrmbeu kutin e purove dhe e plasi n fund t dollapit. T nesrmen dita iu duk e gjat! Shtiti npr kopsht, shko e hajde npr t njjtat rrugica, duke u ndalur para leheve, para pemve t mbjella rrz murit, para famullitarit prej allie, duke i soditur me habi gjith kto gjra t vjetra q i njihte aq mir. Sa e largt i dukej tani balloja! far e shtynte vall aq larg mngjesin e pardjeshm nga mbrmja e sotme? Udhtimi q bri n Vobisar krijoi n jetn e saj nj boshllk, si ato t arat e mdha q hap nganjher stuhia brenda nj nate npr male. Megjithat e mblodhi mendjen; futi gjith prgjrim n komodin takmin e saj t bukur si dhe kpuct prej sateni, tabani i t cilave ishte zverdhur nga dylli i parketit. Edhe zemra e saj ishte si ato gjat frkimit me kamjen, mbi t kishte zn vend dika q nuk do t fshihej m. Tani kishte me se ta kalonte kohn; kujtonte ballon. do t mrkur n mngjes, kur zgjohej, ajo thoshte: Oh! U bn tet dit... u bn pesmbdhjet dit, u bn tri jav, q isha aty! Dhe pak nga pak, fizionomit u ngatrruan n

kujtesn e saj, harroi melodin e kadrilit, nuk i prfytyronte dot m me aq saktsi uniformat e shrbtorve dhe mjediset; disa hollsi i doln nga mendja, por marazi i mbeti.

IX

Shpeshher, kur dilte Sharli nga shtpia, ajo shkonte e nxirrte nga dollapi, nga palat e ndrresave ku e kishte ln, kutin e purove prej mndafshi t blert. E sodiste, e hapte, dhe bile nuhaste ern e astarit, t przier me arom lulemine dhe duhani. E kujt t kishte qen vall?... E viskontit. Ndoshta ia kishte dhuruar dashnorja. E kishin qndisur mbi ndonj vegj prej druri palisandre, vegl e lezetshme kjo q se shihte njeri me sy, ku kishin punuar pr kutin me or t tra e mbi t ciln kishin rn kaurrelat e buta t endses ndrrimtare. Thilet e plhurs i kishte prshkuar afshi i dashuris; do maj gjilpre kishte ngulur aty nj shpres a nj kujtim, dhe gjith ato fije mndafshi t ndrthurura nuk ishin gj tjetr vese vazhdimi i t njjtit pasion t heshtur. Dhe pastaj, viskonti, nj mngjes t bukur e kishte marr me vete. far kishin biseduar vall, kur kutia rrinte mbi oxhakun me korniz t gjer, midis vazove me lule dhe sahatve t murit t stilit Pompadur ? Ajo ishte ktu n Tot, ndrsa ai ishte tani, n Paris; atje larg! Si ishte Parisi? emr i madh! Ajo e prsriste me vete me gjysm zri pr t ndier knaqsi; ai i buiste n vesh si oshtim katedraleje, i vettinte para syve deri mbi etiketn e kutive t kremit. Natn, kur posht dritareve t saj kalonin me qerre peshkshitsit duke knduar Marzholenn, ajo zgjohej nga gjumi dhe, si dgjonte zhurmn e rrotave t hekurta q, n t dal t fshatit, shuhej prnjher mbi dh, thoshte me vete: Nesr do t jen n Paris! Dhe ajo i ndiqte me mend, se si hipnin e zbrisnin kodrat, prshkonin fshatrat, ecnin npr rrugn kryesore nn dritn e yjeve. Pas njfar largsie t paprcaktuar, vinte gjithmon nj vend i errt ku fikej ndrra e saj. Ajo bleu nj plan t Parisit, dhe, me maj t gishtit mbi hart, shtiste npr kryeqytet. Shkonte bulevardeve, duke u ndalur n do qoshe, npr udhkryqe, prpara katrorve t bardh q prfaqsonin shtpit. M n fund si i lodheshin

syt, ajo mbyllte qepallat, dhe ashtu n errsir shihte se si prdridhte era flakt e fenerve t rrugve, se si hapeshin gjith zhurm shkallaret e karrocave mu para kolonave t teatrove. Ajo u pajtua n gazetn e grave La Corbeille dhe n Sylphe des salons . Ajo prpinte e slinte grm pa lexuar, gjith prmbledhjet e premierave, t garave dhe t mbrmjeve t vallzimit ndiqte fillimet e ndonj kngtareje, hapjen e dyqaneve t reja. Ndiqte modat e fundit, adresn e rrobaqepsve t mir, ditt e shtitjeve n Pyllin e Bulonjs dhe t shfaqjeve t Opers. Studioi n romanet e zhen Sus prshkrimet e mobilimeve t apartamenteve; lexoi Balzakun dhe Zhorzh Sandin, duke krkuar t ngopte me mendje lakmit e saj. Edhe n tryez vinte me libr n dor, dhe e shfletonte, ndrkoh q Sharli hante duke i folur. Gjat leximit i kujtohej vazhdimisht viskonti. Ajo e krahasonte at me personazhet e trilluar. Mirpo pak nga pak rrethi i njerzve, q e rrethonin erdhi e u zgjerua, dhe brerorja e tij, duke iu larguar nga fytyra, u shtri m tej, pr t ndriuar ndrra t tjera. Parisi, m i paan se oqeani, vezullonte n syt e Ems n nj atmosfer t kuqrremt. Megjithat dhe aty jeta e shumfisht q glonte n gjith at zallahi, ishte e ndar pjes-pjes dhe e klasifikuar n tablo t veanta. Midis tyre Ema shquante vetm dy ose tri, t cilat ia fshihnin gjith t tjerat, dhe prfaqsonin pr t mbar njerzimin. Bota e ambasadorve ecte mbi parkete t shndritshme, npr sallone t veshura me pasqyra, rreth tryezave vezake me mbulesa t kadifenjta me thek t art. Aty kishte fustane kindegjata, mistere t mdha, ankthe t fshehura mbrapa buzqeshjeve. Pastaj vinte shoqria e dukeshave; aty fytyrat ishin t zbehta; ngriheshin n orn katr mbasdite; grat, engjllushet e gjora, q mbanin zhupone me dantella Anglie, dhe burrat,q , me at pamje kot m kot, nga e cila smerrej vesh se sa t zott qen, i sfilitnin kuajt e tyre npr gara qejfi, stinn e vers e kalonin n Baden t Prusis, dhe, m n fund, kur arrinin t dyzetat, martoheshin me trashgimtare t pasura. Npr salla t veanta restorantesh, ku darka hahet pas mesnate, shkrihej gazit, nn dritn e qirinjve, moria laramane e letrarve dhe e aktorve. Ata ishin dorlshuar si mbretrit, plot piksynime t paarritshme dhe marrzira fantastike. Bnin nj jet jo si gjith t tjert, as n qiell e as n tok, mes tallazesh, pra dika t madhrishme. Prsa i prket pjess tjetr t njerzve, ajo ishte e humbur, pa ndonj vend t prcaktuar, sikur sekzistonte fare. Nga ana tjetr, sa m shum gjrat prngjanin me njra-tjetrn, aq m pak mendonte ajo pr to. T gjitha ato q e rrethonin nga afr, fshati i mrzitshm, provincialt budallenj, t rndomtat e jets, asaj i dukeshin nj prjashtim n kt bot, nj rastsi e veant ku kishte ngecur ajo, ndrsa m tej, shtrihej n pafundsi vendi i pakufishm i lumturive dhe i pasioneve. N dshirat e saj, ajo i prziente

ndjet epshore t luksit me gzimet e zemrs, hijeshin e shprehive me fisnikrin e ndjenjave. Nuk kishte vall nevoj dashuria, ashtu si dhe bimt indiane, pr terrene t prgatitura, pr temperatur t veant? Pshertimat nn dritn e hns, prqafimet e gjata, lott q rrjedhin mbi duart q braktisen, t gjitha ethet e trupit dhe molisjet e dashuris i parafytyronte si t pandara t ballkoneve t kshtjellave t mdha plot dfrime, t sallonit t vogl t zonjs s ujdisur gjith hijeshi, me perde t mndafshta dhe qilim t trash, t saksive plot me lule, t nj shtrati t ngritur mbi dysheme, t shklqimit t gurve t muar si dhe brezave t uniformave t shrbyesve. Mirmbajtsi i karrocs s posts, i cili vinte do mngjes pr t kashaisur kafshn, po kalonte mes pr mes korridorit me ato kpuct e tij t rnda prej druri; bluzn e kishte gjith vrima, kmbt pa orape, futur drejt e n patiqe. I mir, i keq, ky ishte stallieri i tyre me pantallona t shkurtra! Si mbaronte pun, ai sdukej m gjith ditn; sepse Sharli, kur kthehej n shtpi, e fuste vet kalin n stall, i hiqte shaln dhe i vinte kapistrn, sakaq shrbtorja sillte nj krah kasht dhe ia hidhte, si i vinte pr mbar, n grazhd. N vend t Nastazis (e cila m n fund u largua nga Toti, duke derdhur lott rrke), Ema mori n shrbim t saj, nj vajz t re katrmbdhjetvjeare, bonjake dhe fytyrmbl. Nuk e la t mbante kapu prej pambuku, i msoi tu drejtohej t tjerve n vetn e tret, t sillte uj n tabaka, t trokiste n der para se t hynte, dhe t hekuroste, t kollariste kmisht, ti vishte asaj rrobat, donte pra ta bnte shrbtore vetjake. Yzmeqarja e re i bindej pa br z, q t mos e przinte; dhe, meq zonja zakonisht e linte elsin te dera e bufes, Felisiteja, merrte do dark nj sasi t vogl sheqeri, q e hante vetm, n shtrat, pasi kishte br lutjen. Nganjher mbasditeve, dilte bnte muhabet me karrociert. Zonja rrinte lart n dhomn e saj. Ajo mbante nj petk dhome krejt t hapur, posht t cilit, n pjesn midis t kthyerave t jaks, i dukej kmisha e vogl pala-pala me tri kopsa t arta. Si brez mbante nj litar t mndafsht nyja-nyja me thek t mdhenj, dhe pantoflat e saj t vogla ngjyr shege kishin prsipr nga nj tuf kordelesh t gjera, q shtriheshin mbi samarin e kmbs. Kishte bler letrthithse, letra t bardha, pen dhe zarfe, ndonse skishte se kujt ti shkruante; merrte pluhurat e biblioteks, shikohej n pasqyr, merrte nj libr, pastaj, si binte n ndrrime gjat leximit, e lshonte n prehr. Ia kishte nda t udhtonte ose t kthehej t jetonte n manastir. Dshironte njkohsisht edhe t vdiste, edhe t jetonte n Paris.

Sharli, n bor e n shi i binte me kal monopateve. Hante omleta npr tryezat e femrave, fuste krahun npr shtretr t lagsht, i sprkatej fytyra nga currilat e gjakut t ngroht q u merrte t smurve, dgjonte grahmat e atyre q jepnin shpirt, kqyrte uturaqet, prvishte gjith ato ndrresa t flliqura; ndrsa dark pr dark, gjente zjarrin t ndezur flak, tryezn t shtruar, kolltuk t rehatshm, dhe gruan t veshur e t ngjeshur gjith shije, t kndshme dhe me er t mir, pa e ditur as vet nga i vinte, ve n mos ishte lkura q ia parfumonte kmishn. Ajo e magjepste me gjithfar imtsirash t lezetshme; her u jepte form t re mbulesave prej letre t qirinjve, her ndrronte ndonj frut t fustanit, ose i vinte ndonj emr t allasojshm nj gjelle e aq, t ciln shrbtorja se kishte goditur dot, por megjithat Sharli e glltiste t trn me qejf. N Ruan ajo pa zonja q mbanin n zinxhirin e sahatit nj tuf me stringla; dhe ajo bleu stringla. Mbi oxhak krkoi t vendoseshin dy vazo t mdha prej qelqi t kaltr, dhe, pas pak kohsh, nj kuti fildishi me takme qepjeje dhe nj gishtz t lar n ar e argjend. Sa m pak q Sharli merrte vesh nga kto hollsi hijeshije, aq m tepr joshej prej tyre. Ato ia endnin dika m tepr shqisat dhe ia bnin m t dashur vatrn familjare. Ato ishin si nj pluhur i art me t cilin ia shtronin mbar shtegun e ngusht t jets. Mbahej mir me shndet, sa i ndriste gjith fytyra; fama si mjek i mir kishte marr dhen. E fshatart e kishin pr zemr, sepse nuk ishin kapadai. Fmijt i prkdhelte, n pijetore, shynte kurr dhe, pr m tepr, t ngjallte besim me ndershmrin e tij. M shum dinte t shronte rrufat dhe smundjet e kraharorit. Meq ruhej mjaft se mos i vdiste t smurt, u kshillonte vetm qetsues, her pas here ndonj ila pr t vjell, banja me uj t ngroht pr kmbt ose shushunja. Por kjo nuk donte t thoshte se i trembej kirurgjis; gjak u merrte njerzve sa sbhet, si kafshve, dhe pr t shkulur dhmbt kishte nj dor llahtar. Erdhi nj koh q pr t qen n dijeni t zhvillimeve t fundit t mjeksis, u pajtua n Ruche medicale, gazet e re kjo, flet-reklamn e s cils e kishte marr m par. E lexonte nga pak pas darke; mirpo pas pes minutash i vinte gjumi nga ngrohtsia e dhoms dhe nga tretja e ushqimit n stomak; dhe rrinte mu aty, me mjekr mbshtetur mbi duar, dhe me flok t shpupuritur, q i vareshin si krif deri te mbajtsja e llambs. Ema e shikonte duke ngritur supet. T paktn, t kishte pasur m mir pr bashkshort ndonj nga ata burrat fjalpak e punshum, q rropaten natn mbi libra, dhe q, kur i mbushin t gjashtdhjetat, n moshn e reumatizms, mbajn m n fund dekoratn me kryq mbi frakun e tyre t zi, t qepur kot m kot! Ajo do t kishte dashur q emri Bovari, q ishte dhe i saj, t

bhej i famshm, t gjendej kudo npr librari, t prmendej vazhdimisht npr gazeta, ta njihte e tr Franca. Mirpo Sharli ishte njeri pa pik piksynimi n jet! Nj her nj mjek nga Ivtotoja, me t cilin para pak kohsh po bnte konsult, e kishte poshtruar disi mu pran shtratit t t smurit, n prani t t afrmve q ishin mbledhur aty. Kur ia tregoi Sharli kt ndodhi n dark, Ema u nxeh shum me kolegun e tij. Sharli u prek nga reagimi i t shoqes. E puthi n ball me lot ndr sy. Mirpo ajo ishte e pezmatuar nga turpi, i vinte ta rrihte, doli n korridor t hapte dritaren dhe thithi ajrin e freskt pr tu qetsuar. - Sa i humbur q sht! Sa i humbur q sht! thoshte ajo me z t ult, duke kafshuar buzt. Dhe sa vinte, e m tepr e merrte inat. Me kalimin e moshs, ai fitonte gjithmon e m shum shprehi prej t pagdhenduri; mbas darke priste me thik tapat e shisheve bosh; pasi hante, lpinte dhmbt me gjuh; kur rrufiste supn, kuaiste si kllok n do gllnjk, dhe, ngaq dhjamosja po e zaptonte gjithandej, syt, tashm t vecrr, dukeshin sikur po i ngjiteshin drejt tmthave prej mbufatjes s mollzave. Ema, nganjher ia fuste nn jelek fundin e kuq t trikos, i drejtonte kravatn, ose ia hidhte tej dorashkat bojdala q ai ishte gati ti vishte; dhe kt ajo nuk e bnte, si kujtonte ai, pr t; e bnte pr veten e saj, si shprehje egoizmi t shfrenuar, acarimi nervor. Bile ndonjher i tregonte gjra nga ato q kishte lexuar, si pr shembull, ndonj pjes romani, ndonj dram, ose ngjarjen e fundit t shoqris s lart, q prshkruhej n fejtonin e gazets; sepse, n fund t fundit, dhe Sharli njeri i gjall ishte, gjithmon e dgjonte me vmendje, gjithmon ia miratonte ato q i thoshte. Shpesh her ajo ia hapte zemrn zagarit t saj t vogl! Po kshtu do t kishte br edhe me krcunjt e oxhakut dhe me lavjerrsin e sahatit. Ndrkaq, thell n shpirt, ajo priste t ndodhte dika. Ashtu si detart n rrezik pr tu mbytur, ajo shikonte vetmin e jets s vet me sy t dshpruar, duke krkuar diku larg ndonj vel t bardh n mjegullnajn e horizontit. Nuk e dinte cili do t ishte ai rast, as se n breg do ta nxirrte, i shtyr nga era deri tek ajo, as n do t ishte bark a anije me tri kuverta, ngarkuar me vuajtje, apo mbushur deng me lumturi. Mirpo do mngjes, sa zgjohej, ajo shpresonte se do ti vinte gjat dits, dhe dgjonte t gjitha zhurmat, brofte befas, uditej q nuk i vinte, pastaj, si perndonte dielli, m e trishtuar se kurr, dshironte q t gdhihej n ast e nesrmja.

Pranvera erdhi prsri. Ditt e para t motit t ngroht, ather kur eln dardhat, ajo pati marrje fryme. Qysh n fillim t korrikut, ajo numroi n maj t gishtrinjve javt q mbeteshin deri n muajin tetor, duke shpresuar se ndoshta markezi i Andervilierit, do t jepte dhe nj ballo tjetr n Vobisar. Mirpo gjith shtatori iku pa letra, pa vizita. Pas mrzis q i shkaktoi ai zhgnjim, zemra e saj mbeti e zbrazt prsri dhe ather filloi srish vargu i ditve t njllojta. Ato do t pasonin pra kshtu njra-tjetrn, gjithmon t njjta, t panumrta dhe pa sjell asgj! T tjert sado t rndomt ta kishin jetn, prapseprap shpresonin t paktn se do tu ndodhte dika. Nganjher nj aventur mund t t sjell t papritura pambarim, bile edhe mjedisi sikur ndrrohet. Mirpo pr t nuk ndodhte asgj; kshtu e kishte thn zoti! E ardhmja e saj ishte si nj korridor krejtsisht i errt, dhe q prfundonte me nj der t pahapshme. Ajo e braktisi muzikn. Prse t merrej me t? Kush do ta dgjonte? Prderisa skishte pr t ndodhur kurr q, para ndonj pianoje Erard, pr t dhn koncert, duke i rn me gishtrinjt e saj t leht, tastiers s fildisht, t ndiente ti frynte si ndonj fllad rreth vetes gumzhitja e t mahniturve, ishte e kot t lodhej duke studiuar. I plasi n dollap edhe kartont e vizatimit edhe qndismat. i duheshin? i hynin n pun? Qndisja i ngrinte nervat prpjet. - Skam t lexoj m, - thoshte ajo me vete. Dhe kohn e kalonte duke skuqur mashn n zjarr ose duke par shiun q binte. Sa e trishtuar q ishte t dielave, kur binte kambana pr lutjet e mbrmjes! E topitur, ajo dgjonte me vmendje si ushtonin nj nga nj tingujt e krisur t kambans. Mbi ati kalonte ndonj maok q ecte ngadal dhe ngrinte kurrizin pr tu ngrohur n rrezet e zbehta t diellit. N rrugn kryesore, era ngrinte re pluhuri. Diku larg, lehte her pas here nj qen, dhe kambana n intervale t barabarta, vazhdonte tingllimn e saj monotone q fashitej n hapsirn e fushs. Ndrkaq njerzit dilnin nga kisha. Grat me kpuc prej druri t lustruara, fshatart me bluza t reja, fmijt e vegjl kokzbathur q hidheshin e prdridheshin para tyr, t gjith ktheheshin n shtpit e veta. Dhe vetm gjasht a

shtat burra, vazhdimisht t njjtt, rrinin luanin me tapa shishesh deri sa errej, mu prpara ders s hanit. Dimri qe i ashpr. do mngjes xhamat e dritareve zinin brym, dhe nganjher, drita e zbardht q deprtonte nprmjet tyre, si npr xhama akulli, nuk ndryshonte gjith ditn e dits. Duhej ndezur llamba q n orn katr t mbasdites. Ditt me koh t bukur, ajo dilte n kopsht. Mbi lakra ngeleshin nga vesa dantella t argjendta me fije t gjata t shndritshme q shtriheshin nga njra te tjetra. Nuk dgjohej asnj cicrim zogu, gjithka dukej e zhytur n gjum, si pemt rrz muri t mbuluara me kasht dhe hardhia si ndonj gjarpr vigan i smur nn strehn e murit, ku po t afroheshe, shihje dyzetkmbsha q hiqeshin zvarr. Mes bredhave, pran gardhit, famullitari me kapel trecepshe q lexonte librin e lutjeve kishte ngelur pa kmbn e djatht dhe vet allia, duke u ciflosur nga ngrica, i kishte ln pllanga t bardha krome mbi fytyr. Pastaj ajo ngjitej prsri n dhom, mbyllte dern, dhe, si molisej nga nxehtsia e vatrs, i hipte nj mrzi m e padurueshme. I vinte t zbriste posht t bnte muhabet me shrbtoren, por e mbante turpi. do dit, n t njjtn or, msuesi, me kapu mndafshi t zi n kok, hapte qepenat e dritareve t shtpis dhe bekiu kalonte me kordhn mbi kmish. N mbrmje dhe n mngjes, kuajt e posts prshkonin rrugn tre e nga tre pr n knet q t pinin uj. Her pas here, tringllonte zilja e ders t ndonj pijetoreje, dhe, kur frynte er, krcisnin mbi shufrat e hekurit pllakat e vogla t bakrta t berberans, q i shrbenin si stem. T vetmet zbukurime t saj ishin nj gravur e vjetr modash, e ngjitur pas nj xhami si dhe nj bust femre prej dylli, me flok t verdh. Dhe berberi qahej q i shkoi zanati dm, q skishte t ardhme, dhe, duke ndrruar pr ndonj dyqan n nj qytet t madh, si n Ruan, pr shembull, n port, afr teatrit, shkonte e vinte gjith ditn q nga bashkia deri n kish, fytyrngrysur dhe duke pritur klientt. Sa her q zonja Bovari ngrinte syt, aty e shihte gjithmon, si ndonj roj n krye t detyrs, me at kapuin e rrafsht mbi vesh dhe me nj jelek stofi t holl prej leshi. Nganjher, mbasditeve, shfaqej mbrapa xhamave t salls s ballos, ndonj kok burri, i nxir nga dielli, me favorite pis t zeza, dhe me nj buzqeshje t bollshme e t mbl q ia nxirrte n pah dhmbt e bardh e i elte fytyrn. Dhe ather fillonte menjher valsi e nn tingujt e organos, n nj sallon t vogl, vallzuesit e shkurtr si gishta, femrat me allma ngjyr trndafili, tirolezt me

xhaketa, majmunt me frak t zinj, zotrinjt me pantallona t shkurtra, dridheshin e prdridheshin midis kolltukve, kanapeve, tryezave, q shumfishoheshin npr copat e pasqyrave t ngjitura n qoshet e tyre me nj rrjet letre t praruar. Organisti e rrotullonte maniveln duke par, djathtas, majtas dhe nga dritaret. Her pas here, duke hedhur n cep t murit ndonj fiskaj t gjat pshtyme t murrme, ngrinte me gju vegln e tij, rripi i fort i t cils ia kpuste supin; dhe muzika, her e prvajshme dhe e zvargur, ose e gzueshme dhe e shpejt, dilte nga kasa duke ushtuar nprmjet nj perdeje taftaje ngjyr trndafili, nn griln prej bakri tr arabeska. Ato ishin melodi q luheshin gjetk, npr teatro, q kndoheshin npr sallone, q krceheshin mbrmjeve nn llambadart e ndriuar, ishin jehona t shoqris s lart q arrinin deri tek Ema. N kok i ushtonin lloj-lloj vallesh t gjalla q skishin t mbaruar dhe, mendja, si ndonj valltare e shenjt indiane mbi qilimin lule-lule, i krcente bashk me notat, duke u endur sa nga nj ndrr n tjetrn, sa nga nj trishtim n tjetrin. Pasi e merrte lmoshn n kasketn e tij, burri hidhte nj batanije t vjetr prej leshi t kaltr, pastaj edhe organon n shpin dhe largohej me hap t rnd. Ajo e shikonte kur ikte. Mirpo m tepr nuk duronte dot m gjat ngrnies n at sall t vogl t katit prdhes, me sobn q nxirrte tym, me dern q krciste, me muret q djersinin, me dyshemen e lagsht; i dukej sikur ia shtronin aty prpara, n pjat, gjith hidhrimin e jets, dhe sikur nprmjet avullit t mishit t zier, i ngjiteshin nga thellsia e shpirtit afshe t tjera neverie. Sharli vonohej mjaft n t ngrn, kshtu q ajo prtypte lajthi, ose, mbshtetur mbi brryl, zbavitej duke br vija me majn e thiks mbi mushama. Punve t shtpis ua vari fare, aq sa kur erdhi zonja Bovari, nna, t kalonte n Tot disa dit t kreshmve, u habit shum nga gjith ai ndryshim. Dhe me t vrtet, ajo q dikur kishte qen aq e prkujdesur dhe shijeholl, rrinte tani me dit t tra pa u veshur e ngjeshur, mbante orape t gjata prej pambuku t prhirt, pr ndriim prdorte qirinj t thjesht. Ngrinte e ulte t njjtin avaz se, prderisa nuk ishin t pasur, duhej t bnin kursime dhe shtonte se ajo vet ishte shum e knaqur, shum e lumtur, q Toti i plqente boll, si dhe ligjrata t tjera t reja q ia mbyllnin gojn vjehrrs. Pastaj Ema dukej q sia kish ngen t ndiqte kshillat e saj; bile nj her kur zonjs Bovari i ra ndr mend t thoshte se t zott e shtpis e kan pr detyr t ushtrojn kontroll mbi besimin fetar t shrbtorve t tyre, ajo ia ktheu me nj shikim aq t xhindosur dhe me nj buzqeshje aq qesndisse, saq e gjora grua nuk u kruajt m.

Ema sa vente e bhej m e sert, m tekanjoze. Porosiste gjell t veanta pr veten e saj dhe, kur vinte puna, si prekte me dor, nj dit pinte vetm qumsht t parrahur, dhe, t nesrmen, filxhana me aj pa hesap. Shpesh her i shkrepej n kok t mbyllej brenda pa dal fare, pastaj, si i zihej fryma, hapte dritaret, vishej me fustane t holla. Pasi e qortonte shrbtoren e si linte gj pa thn, i jepte dhurata ose e lejonte t shetiste me shoqet e lagjes, po kshtu, nganjher u hidhte t varfrve gjith t hollat e argjendta q kishte n qese, ndonse nuk ishte aspak e dhembshur dhe nuk prekej kollaj nga hallet e t tjerve, sikurse shumica e njerzve me prejardhje fshatare, t cilt ruajn n shpirt dika nga ashprsia e duarve me kallo t prindrve t tyre. Aty nga fundi i shkurtit, xha Ruoi, n shenj kujtimi pr kmbn e shruar, i solli dhndrit nj alamet pule deti, dhe ndenji tri dit n Tot. Meq Sharli ishte i zn me t smurt, i bri shoqri Ema. Ai pinte duhan n dhom, pshtynte mbi demiroxhak, i fliste asaj pr bujqsin, pr viat, lopt, shpendt dhe pr kshillin bashkiak, kshtu q kur iku, ajo e mbylli dern me nj ndjenj knaqsie sa u udit edhe vet. Nga ana tjetr ajo nuk e fshihte m prbuzjen ndaj gjithkaje, ndaj kujtdo; dhe nganjher zinte e shprehte mendime t uditshme, duke shar ato q i pranonin t gjith, dhe duke pranuar gjra t mbrapshta ose t pamoralshme, aq sa i shoqi shqyente syt nga habia. A do t zgjaste vall gjithmon kjo lemeri? Nuk do t shptonte ajo kurr prej saj? Se mos ishin m t mira ato q jetonin t lumtura! I kishte par me syt e saj dukeshat n Vobisar q as shtatin se kishin m t zhdrvjellt dhe as sjelljet m fisnike, dhe kt padrejtsi t zotit e urrente me gjith shpirt; mbshteste kokn n mur dhe ia shkrepte t qarit: digjej pr jetn plot tallaze, pr ballot me maska, pr qejfet e shthurura me gjith trallisjet shpirtrore q ajo nuk i njihte dhe q duhej ti shkaktonin ato. Po i ikte ngjyra n fytyr dhe kishte t rrahura t forta zemre. Sharli i jepte valerian dhe e frkonte me kamfur. fardo q i bnte, asaj i ngriheshin nervat prpjet m keq. Kishte dit q fliste e si pushonte goja; pas ksaj dalldisjeje binte menjher n topitje, rrinte pa folur, pa lvizur. E vetmja gj q e gjallronte n kto raste ishte kolonja t ciln e hidhte me shishe npr duar. Meq ajo ankohej vazhdimisht pr Totin, Sharlit i shkoi mendja se shkaku i smundjes s saj vinte pa dyshim si pasoj e ndonj ndikimi t atyshm, dhe, si u ndal n kt shtje, mendoi seriozisht t shkonin t vendoseshin gjetk.

Qysh ather, ajo filloi t pinte uthull q t dobsohej, iu shpif nj koll e leht dhe e that dhe i iku fare oreksi. Sharli e kishte t vshtir t largohej nga Toti, pasi kishte banuar aty katr vjet dhe aq m tepr tani q kishte filluar ti ecte mbar. Por po t ishte nevoja! E oi t shoqen n Ruan, tia vizitonte profesori i tij i vjetr. Ajo vuante nga nj smundje nervash: duhej t ndrronte klim. Pasi u end sa n nj vend n tjetrin, Sharli mori vesh m n fund se n rrethin e Nfshatelit kishte nj alamet fshati i quajtur Jonvil-lAbe, mjeku i t cilit, nj refugjat polak, sapo ia kishte mbathur para nj jave. Ather i shkroi nj letr farmacistit t atyshm q t merrte vesh se sa banor kishte, sa larg ishte mjeku m i afrt, sa para n vit fitonte ai q kishte qen para tij, etj. Dhe, si mori prgjigje t knaqshme, e ndau mendjen q nga pranvera t shprngulej, n rast se shndeti i Ems nuk prmirsohej. Nj dit kur po rregullonte teshat n nj sirtar, si paraprgatitje pr transferimin, ajo shpoi gishtat me dika. Ishte teli i buqets s saj t martess. Sythet e portokallit ishin zverdhur nga pluhuri dhe kordelet prej atllasi me thek t argjendt ishin br fije-fije anash. E hodhi n zjarr. U dogj m shpejt se nj fije kashte e that. Pastaj u b si ndonj kaub e kuqe mbi hi, q po shkrumbohej me ngadal. Ajo e shihte si po digjej. Kokrrizat prej kartoni plasnin, fijet metalike prdridheshin, gajtani shkrihej dhe kurorat prej letre, t rreshkura, luhateshin npr pllak si flutura t zeza deri sa m n fund u zhdukn fluturimthi n brendsi t oxhakut. Kur u largua nga Toti, n muajin mars, zonja Bovari ishte shtatzn.

PJESA E DYT

Jonvil-lAbe (i quajtur kshtu pr hir t nj abacis t vjetr murgjish q si kan mbetur m as rrnojat) sht nj fshat i madh tet lega larg Ruanit, midis rrugs t Abvilit dhe asaj t Boves, n fund t nj lugine ku kalon Rila, lumi i vogl i cili para se t derdhet n Andel, n afrsi t gryks s tij mban tre mullinj me uj dhe me troftat q ka, zbavitet t dielave djemuria duke i zn me grep. Si shkputesh nga rruga e madhe n Buasier, vazhdon pastaj drejt e n maj t kodrs. L, posht s cils shtrihet lugina. Lumi q e prshkon kt e ndan n dy pjes t veanta nga njra-tjetra, n t majt ka vetm livadhe, n t djatht vetm ara. Lndinat shtrihen gjat nj sr kodrinash t ulta dhe bashkohen pastaj mbrapa tyre me kullotat e krahins t Breit, ndrsa, nga lindja, fusha vjen duke u ngjitur pak nga pak dhe gjithmon duke u zgjeruar, e mbuluar e tra me ara t arta gruri q skan t mbaruar aq sa t ha syri, uji rrjedh buz barit dhe ndan me nj vij t bardh ngjyrn e livadheve nga ajo e brazdave, kshtu q fusha ngjan si nj pallto e madhe e shpalosur, me jak prej kadifeje t blert, me nj shirit t argjendt rreth e rrotull. Kur mbrrin n fund t horizontit, t dalin mu para syve lisat e pyllit t Argjit si dhe rrpirat e kodrs Shn-Zhan, t grryera nga lart-posht prej ca vragave t kuqe, t pabarabarta: ato jan gjurmt e shiut, kurse nuancat n ngjyrn e tullave, q spikasin si rrjeta t holla mes t prhimts s malit, vijn nga burimet e shumta me uj q prmban hekur, t cilat rrjedhin matan, n krahinn fqinje. N kt truall t ngatrruar, rrethuar nga Normandia, Pikardia dhe Il d Frans, flitet nj dialekt pa ngjyr ashtu si sht edhe peizazhi, i shplar. Aty bhen djathrat m t kqija t Nfshatelit n gjith krahinn dhe, bile, bujqsia del me kosto t lart, sepse pr ta br pjellore at tok gjith rr e gur, duhet plehruar shum.

Deri n vitin 1835 skishte rrug pr t shkuar n Jonvil; por pak a shum n at koh u hap nj monopat q lidh rrugn e Abvilit me at t Amiensit dhe q u hyn n pun nganjher karrocierve kur shkojn nga Ruani n Flandr. Megjithat Jonvil-lAb ka mbetur n vend, ndonse i jan hapur rrugdalje t reja. N vend q t prmirsojn prodhimin e kulturave bujqsore, aty vazhdojn me ngulm ti prkushtohen kullotave, sado q jan vler, dhe fshati i dembelve, duke u larguar nga fusha, erdh e u zgjerua, natyrisht, n drejtim t lumit. Ai duket q nga larg, i shtrir gjat bregut t lumit, si ndonj lopar q e kalon me gjum kohn e vaps buz ujit. Rrz shpatit, matan urs, fillon xhadja e mbjell anash me plepa, q t on drejt e te shtpit e para t fshatit. Kto jan t rrethuara me gardhe, midis oborresh plot me ndrtesa t haprdara, si shtypse frutash, plevica dhe distileri, q zn vend aty-ktu posht pemve t dendura mbi t cilat mbshteten shkall, purteka ose u varen npr deg kosa. Pullazet prej kashte, q ngjajn si kapu gzofi t rrasur mbi sy, zbresin gati n nj t tretn e dritareve t ulta, t cilat i kan xhamat t trash dhe t dal prpara, me nj ngjyr mu n mes, si funde shishesh. Mbi muret e bardha t prforcuara nga nj skaj te tjetri me trar t zinj, mbshtetet aty-ktu ndonj dru imcak dardhe, ndrsa katet e para kan n dyert e tyre ndonj trin pr t mos ln t hyjn zogjt e pulave, t cilt vijn t qmtojn mbi prag thrrime buke t strqullura me musht molle. M tej oborret vijn e ngushtohen, banesat afrohen m tepr me njra-tjetrn, gardhet fillojn e zhduken; posht nj dritareje luhatet, varur mbi nj bisht fshese, nj tuf fieri; aty sht nj nallban dhe m tej nj qerraxhi me dy-tri qerre t reja, q kan zn rrugn. Pastaj, mbrapa nj gardhi t thurur rrall, duket nj shtpi e bardh dhe para saj nj leh e rrumbullakt bari me nj statuj. Kupidoni, q mban gishtin n goj; n krye t shkallve, n t dy ant ka nga nj vazo prej gize; mbi der shklqejn tabelat metalike; kjo sht banesa e noterit, m e bukura e fshatit. Kisha ndodhet n krahun tjetr t rrugs, njzet apa m larg, n hyrje t sheshit. Varreza e vogl prreth saj, e mbyllur me nj mur lart deri n brryla, sht aq plot e prplot me varre, saq gurt e vjetr t shtrir rrafsh me tokn, duken si pllaka t njpasnjshme dyshemeje, mbi t cilat bari ka vizatuar vetvetiu katror t gjelbr t rregullt. Kisha u rindrtua nga e para vitet e fundit t sundimit t Karlit X. Kubeja prej druri ka filluar t kalbet nga lart dhe, vende-vende, mes ngjyrs s saj t kaltr spikatin zgavra t zeza. Prmbi der, aty ku duhet t ishin vendosur organot, sht ndrtuar tribuna pr korin e burrave, e pajisur me nj shkall t prdredhur q ushton kur hipn me kpuc druri.

Drita e diellit q deprton nprmjet xhamave t njtrajtshm, bie pjerrtas mbi stolat e rreshtuar ski murit, t veshur aty-ktu me nga nj cop rrogoz t mbrthyer me gozhd, dhe mbi secilin prej tyre jan shkruar me grma t mdha kto fjal: Vendi i zotit filan. Pak m tej, aty ku anijata vjen duke u ngushtuar, z vend rrfyestorja ball pr ball me nj shtatork t shn Mris, veshur me nj fustan atllasi, mbuluar me nj vello tyli yje-yje argjendi, dhe me mollza flak t kuqe si ndonj idhull nga ishujt Sandui. S fundi, gjith kjo pamje prfundon me nj kopje t familjes s shenjt, dhurat e ministrit t Punve t Brendshme, vendosur prmbi altarin kryesor, midis katr shandanve. Stolat e korit prej druri pishe, kan mbetur pa u lyer me boj. Pazari, domethn ai vend i mbuluar me nj ati tjetr tullash, q e mbajn nja njzet trar, z gati gjysmn e sheshit t madh t Jonvilit. Bashkia e ndrtuar sipas projektit t nj arkitekti nga Parisi i prngjan n njfar mnyre nj tempulli grek dhe ndodhet n qoshe t rrugs, afr shtpis s farmacistit. Ajo ka nj kat prdhe, tri kolona jonike dhe, n katin e dyt, nj galeri me kube t plot, ndrsa mbi qemerin me t cilin prfundon ajo, sht skalitur nj gjel gal, i cili nj kmb e mban t mbshtetur mbi kushtetut dhe tjetrn mbi peshore, simbol i drejtsis. Mirpo ajo q t bie m tepr n sy, sht farmacia e zotit Ome, prball hanit Luani i art. N mbrmje sidomos, kur e ka t ndezur llambn dhe kavanozt e kuq e t gjelbr q zbukurojn vitrinn i hedhin deri larg, prdhe ndriimet me ngjyra, shquhet, nprmjet tyre, si n zjarrin e Bengalit, hija e farmacistit, mbshtetur mbi brryla n tryezn e tij t puns. Shtpin e ka t mbushur nga lart-posht me mbishkrime me grma kursive, t rrumbullakta, shtypi: Uj Vishije, Selce dhe Barezhi, barna spastruese, mjeksi e Raspajit, rakau arabsh, pastilje Darse astilje Renjo, fasha, banja, okollata shndeti, etj. Ndrsa mbi tabeln q shtrihet n gjith gjersin e dyqanit, sht shkruar me grma t arta: Ome, farmacist. Pastaj, n fund mbrapa peshoreve t mdha t mbrthyera mbi banak, sht shkruar prsgjeri fjala laborator sipr nj dere me xham, mu n mes t s cils, prsritet edhe nj her emri Ome i shkruar me grma t arta, n nj sfond t zi. Ve ksaj ske t shohsh m n Jonvil, Rruga (e vetmja), e gjat aq sa mund t haj plumbi i nj pushke dhe me ca shitore anash, ndrpritet menjher n kthesn e nj udhe. Po t kthehesh n t djatht t saj dhe t vazhdosh t ecsh rrz kodrs shn Zhan, pas pak do t mbrrish n varrez.

Pr t zgjeruar, kur ra kolera, rrzuan nj pjes t murit dhe blen aty pran tri akra tok; megjithat gjith shtesa e re sht pothuajse bosh, sepse varret, ashtu si edhe n t kaluarn, vazhdojn t ngjishen njri pas tjetrit aty rreth ders. Roja q sht njkohsisht varrmihs dhe shrbyes i kishs (duke nxjerr kshtu nga kufomat e famullis nj fitim t dyfisht), pjesn e paprdorur e ka shfrytzuar pr t mbjell patate. Sidoqoft ara e tij e vogl ngushtohet nga viti n vit dhe, kur bie ndonj epidemi, ai sdi t bj, t gzohet me vdekjen e t tjerve, apo t pikllohet nga hapja e varreve t tyre. - Ju ushqeheni me t vdekur, Letibudua! i tha m n fund nj dit, zoti famullitar. Kto fjal t rnda e futn keq n mendime dhe pr njfar kohe e bn t hiqte dor; megjithat, sot e ksaj dite, ai vazhdon t mbjell patate, bile shkon deri aty sa thot pa pik turpi se ato mbijn vet. Qysh nga koha kur kan ndodhur ngjarjet q do t tregojm, asgj nuk ka ndryshuar n t vrtet n Jonvil. Flamuri tringjyrsh prej llamarine rrotullohet edhe sot e ksaj dite maj kambans s kishs; n dyqanin e mods valviten akoma dy banderola basme; n vitrinn e farmacis po kalben dita-dits fetuset, si ca copa eshke n alkoolin e turbullt, dhe, prmbi dern e madhe t hanit, luani i vjetr i art, i zbrdhylt nga shirat u bie n sy kalimtarve me at leshnajn e tij rrela-rrela si t ndonj bubi kaurrel. At mbrmje q bashkshortt Bovari do t mbrrinin n Jonvil, vejusha, zonja Lfransua, pronarja e ktij hani, ishte aq e zn me pun, saq i kullonin bulza t mdha djerse, duke trazuar tenxheret. T nesrmen n fshat ishte dit pazari. Prandaj duhej q m prpara t priteshin mishrat, t pastroheshin pulat, t prgatitej supa dhe kafeja. Ve ktyre, ajo duhej t gatuante edhe pr klientt e strehuar aty, pr mjekun, t shoqen e tij dhe shrbtoren e tyre; salla e bilardos ushtonte nga t qeshurat; n restorantin e vogl tre mullis krkonin me z t lart raki; drut digjeshin flak, prushi krciste dhe mbi tryezn e gjat t kuzhins, midis copave t mishit t pabr t deles, ngriheshin pirgje me pjata t cilat tundeshin nga lkundjet e drrass ku prisnin spinaqin. N kotec dgjohej kakaritja e shpendve q donte ti kapte shrbtorja pr tu prer kokn. Pran oxhakut po ngrohte shpinn nj burr pakz i vrarlije, q mbante nj kapu kadifeje me xhufk t art dhe pantofla prej lkure jeshile. Ve vetknaqsis, fytyra e tij nuk shprehte gj tjetr, dhe dukej po aq i rehatuar nga

jeta sa edhe gardalina q ishte varur prmbi kok t tij, futur n nj kafaz shelgjishtre: ky ishte farmacisti. - Artemiz! brtiste e zonja e hanit, bj nj krah shkarpa, mbush shishet, sill raki, nxito! Sdi as se far mblsirash do tu jap atyre q do t vijn! O zot i madh! Filluan prap t bjn zallahi hamenjt n bilardo! Po qerren q e kan ln mu te dera kryesore! Ka pr ta shkallmuar fare Dallndyshja kur t vij! Thirr Hipolitin q ta oj n plevic!...). Pale kta, zoti Ome, q nga mngjesi e deri tani do ti ken br nja pesmbdhjet loj dhe i kan thar nja tet kana me musht molle!... Kan pr t ma shqyer fare cohn e bilardos, - vazhdonte ajo, - duke i par nga larg, me qepshe n dor. - Ssht ndonj dm i madh, - ia ktheu zoti Ome, - ju mund t blini nj tjetr. - T blej bilardo tjetr! brtiti vejusha e habitur. - Prderisa kjo q keni sbn m, zonja Lfransua, po jua prsris, gabim e keni! Shum gabim bile! Le njher q tani amatort e ksaj loje duan vrima t ngushta dhe steka t rnda. Ka ikur koha e karambolit; ka ndryshuar gjithka! Duhet t ecsh me ritmin e shekullit! Mos shko m tej, po shih Telien... Hanxhesha u b spec nga inati. Farmacisti vazhdoi: - Thoni t doni, po ai e ka bilardon m t lezetshme se ju; dhe ja, po ti shkoj mendja ndokujt, pr shembull, t organizoj ndeshje patriotike n ndihm t Polonis a t t prmbyturve t Lionit... - Nuk m friksojn dot mua, leckamant si puna e atij! e ndrpreu hanxhesha, duke ngritur supet e saj t bshme. Mos u bni merak, zoti Ome, sa t jet gjall Luani i art do t ket klient. Jemi t zn mir me para ne, kujtoni ju! Dale pa keni pr ta gjetur mbyllur nj mngjes t bukur Kafen franceze, me ndonj derr shpalljeje mbi qepena! T ndrroj bilardon, - vazhdonte ajo duke folur me vete, - q sht aq e volitshme pr t nderuar rrobat, pale q n kohn e gjuetis kam pasur raste q kam vn pr t fjetur mbi t edhe gjasht udhtar!... Si spo e sjell kokn edhe ky vulhumburi Iver! - Mos e prisni gj pr darkn me zotrinjt e tjer? e pyeti farmacisti. - Ta pres un at? Po zoti Bine, akoma spo duket! Keni pr ta par vet, n orn gjasht fiks e keni ktu, se sa pr t prpikt, se ka shokun ai n bot. E do gjithmon nj vend n salln e vogl! M mir ta vrassh sesa t haj dark gjetiu!

Po sa tekanjos q sht! Dhe sa naze bn pr mushtin e molls! Ssht si zoti Leon, q vjen nganjher n orn shtat, bile ka raste edhe n shtat e gjysm; por ama ha ti vsh prpara. Sa djal i mir q sht! Si ndihet zri kurr. - Ktu sht gjith puna, e kuptoni vet ju se ndryshim t madh ka midis nj njeriu me shkoll dhe nj cop ish-karabinieri q sht br tagrambledhs. Ra ora gjasht. Hyri Bineu. Ishte veshur me nj redingot blu, q i varej posht rreth trupit t that, ndrsa nn strehn e ngritur t kaskets prej lkure, me vesh t lidhur me gjalm mu n maj t koks, i dukej tulla prmbi ball, q i ishte shtypur nga mbajtja e helmets. Mbante nj jelek prej cohe t zez, jak t ngrir, pantallona t prhirta, dhe, gjat gjith vitit, izme t lustruara xix q kishte dy xhunga paralele, t cilat ia kishin br dy gishtat e mdhenj q i kish t krcyer. As nj qime si dilte mbi qaforen e tij t verdh, e cila, si i vinte rreth nofullave, ishte ashtu si parvazi i ndonj lehe, kornize pr fytyrn e tij t gjat e t zbeht, me ca sy t vecrr dhe me nj hund t krrusur. Ishte i hatashm n t gjitha lojrat me letra bixhozi, gjuetar i mir, shkrimin e kishte t bukur, n shtpi kishte dhe nj torno me t ciln zbavitej duke sajuar unaza pr t mbajtur pecetat t mbshtjella dhe lakmitar si ndonj artist e egoist si ndonj borgjez, mbushi me t gjith shtpin. Ai shkoi drejt e n salln e vogl; mirpo m par duheshin nxjerr prej andej tre mullist; dhe sa i shtruan tryezn, Bineu qndroi i heshtur n vendin e tij, pran sobs, pastaj, s zakonisht mbylli dern dhe hoqi kasketn. - Sdo ti hahet gjuha po t thot nj fjal mirsjelljeje si njeri! u shpreh farmacisti sa ngeli vetm me hanxheshn. - Kaq e ka ai, sflet kurr m shum, - iu prgjigj ajo, - javn e kaluar erdhn ktu dy udhtar q shisnin cohra, ishin dy goxha djem, n mbrmje bnin gjith ato shaka sa un qeshja me lot, mirpo ai rrinte aty si guhak, pa thn asnj gjysm fjale. - E besoj, - i tha farmacisti. - mund t pressh nga nj njeri q ska pik fantazie, pik zgjuarsie, se ke as pr shoqri, as pr gj tjetr! - Megjithat thon q ka t ardhura, - e kundrshtoi hanxhesha. - T ardhura? u prgjigj zoti Ome, - ai! T ardhura ai? Ka mundsi, me at zanatin e vet, - shtoi me z m t qet.

Dhe vazhdoi: - Oh! E kuptoj q nj tregtar q ka t bj me gjith ata njerz, nj avokat, nj mjek e nj farmacist zhyten aq shum n punn e tyre sa bhen tuhaf bile dhe nopran; tregojn pr ta edhe meselera! Por ata, t paktn, e vrasin mendjen pr dika! Ja, ta zm, un vet, sa her m ka ndodhur t krkoj penn n tryez pr t shkruar ndonj etiket, dhe n fund fare e kam gjetur n vesh! Ndrkaq, zonja Lfransua doli te pragu i ders pr t par se mos vinte Dallndyshja. Aty ajo u drodh e tra. Papritmas hyri n kuzhin nj burr i veshur n t zeza. N dritzn e vobekt t muzgut dallohej se ai ishte faqekuq dhe me trup atleti. - dshironi, zoti famullitar, - e pyeti e zonja e hanit, duke marr n t njjtn koh nga oxhaku nj nga shandant e bakrt q ishin vn aty radh-radh si kolona, bashk me qirinjt e tyre, - doni t pini dika, nj got ver? Kleriku i tha jo gjith mirsjellje. Kishte ardhur t merte adrn, q e kishte harruar nj dit m par n manastirin e Ernmontit dhe, pasi i ishte lutur zonjs Lfransua tia onte n mbrmje me dik n banesn e tij, doli pr t shkuar n kish, ku binin kambanat pr lutjen e darks. Si nuk i dgjoi m hapat e tij n rrug, farmacisti nisi nga vrejtjet pr sjelljen krejt t pahijshme q tregoi famullitari pak m par. I dukej hipokrizi nga m t neveritshmet q ai skish pranuar t pinte gj; pr t, gjith priftrinjt shemben e bhen tap me t pira, pa i par njeri, dhe krkojn t kthehet prap koha e t dhjetave. Hanxhesha mori ann e famullitarit: - Ai ka pr borxh ti shtrij prtok katr veta si puna juaj. Vitin e kaluar i ndihmoi njerzit tan t fusnin kashtn n plevic; mbante gjasht krah njhersh, kaq i fort sht! - Bukur fort! tha farmacisti. H pra prisni, ojani vajzat tuaja t rrfehen npr dor si ai! T isha un si qeveria, do t jepja urdhr tu merrnin gjith klerikve gjak nj her n muaj. Ja kshtu, si them un, zonja Lfransua, nj her n muaj tu bjn nga nj flebotomi t mir, n dobi t rregullit dhe t moralit! - Mjaft m, zoti Ome! Se mos keni din e iman ju! Pa fe jeni!

Dhe farmacisti iu prgjigj: - Kam q ke me t, kam fen time un, dhe bile kam m shum se t gjith ata q bjn mashtrime dhe palaollqe. Prkundrazi, un e adhuroj zotin! Besoj te qenia eprore, te nj krijues kushdo qoft ky, pak rndsi ka, q na ka vendosur ktu mbi tok, pr t prmbushur detyrat tona si qytetar dhe si prindr; por ama skam nevoj t shkoj n kish, t puth pjatat e argjendta, dhe t majm me parat e mia nj tuf mashtruesish q han m mir sesa ne! Sepse zotin mund ta nderosh edhe n pyll, edhe n ar, bile edhe duke soditur kupn qiellore, si bnin t vjetrit! Zoti im sht zoti i Sokratit, i Franklinit, i Volterit dhe i Beranzhes! Un jam pr Fen e famullitarit savojas dhe pr parimet e pavdekshme t 89-s! Prandaj nuk e pranoj un zotin si nj qenie q shtit npr kopshtin e tij me bastun n dor, miqt i fut n barkun e balenave, vet vdes duke lshuar nj klithm dhe pastaj na ngjallet pas tri ditsh: gjra absurde kto n vetvete dhe krejt n kundrshtim me njra-tjetrn, bile dhe me ligjet e fiziks; kjo na vrteton, sa pr dijeni, edhe at q, priftrinjt jan mykur gjithmon n nj padituri t prjetshme ku prpiqen t zhysin si veten edhe popujt. Farmacisti heshti pastaj, duke krkuar me sy ndonj publik rreth e rrotull, sepse, si mori kot, iu duk vetja, pr nj ast, se ishte n mbledhjen e kshillit bashkiak. Mirpo e zonja e hanit nuk e dgjonte m; ajo mbante vesh nj zhurm t largt rrotash. Pas pak, kjo u dgjua e przier me trokllimn e patkonjve t liruar q prplaseshin me dheun, dhe m n fund Dallndyshja u ndal para ports. Ishte si nj snduk i verdh, i mbajtur nga dy rrota t mdha t cilat, meq arrinin deri n lartsin e mbuless prej mushamaje, jo vetm q i pengonin udhtart t shikonin rrugn, por i strkitnin edhe n shpatulla. Kur karroca ishte mbyllur, xhamat e vegjl t dritarezave, t saj t ngushta dridheshin brenda parvazeve, dhe vende-vende kishin njolla balte mbi shtresn e vjetr t pluhurit q se lanin dot plotsisht as shirat e stuhishme. N t ishin mbrehur tre kuaj, njri prej t cilve prpara dhe, kur zbriste npr tatpjeta, karroca takonte tokn me fundin e saj, duke u tallandisur. Te sheshi u avitn disa banor jonvilas; flisnin q t gjith n t njjtn koh, pyesnin pr lajmet e reja, krkonin shpjegime dhe drgesa; Iveri nuk dinte kujt ti prgjigjej m par. Ai i kryente n qytet porosit jonvilasve. Shkonte npr dyqane, sillte topa me lkur pr kpucarin, hekurishte pr nallbanin, nj kade me saraga pr t zonjn e hanit, kapu nga modistja e kapelave pr gra, flok nga parrukieri; gjat rrugs, kur kthehej, pakot i shprndante ngritur n kmb mbi

ndenjse, duke i hedhur prmbi gardhet e shtpive, dhe brtiste sa i hante fyti, ndrsa kuajt ecnin vet, pa i ngar ai. Kt radh e kishte vonuar nj ndodhi e papritur; langorja e zonjs Bovari ia kishte mbathur npr fusha. E thirrn nj erek ore t mir me frshllima. Bile Iveri e ktheu karrocn nj gjysm lege mbrapa, duke kujtuar se do tia kapnin syt nga minuta n minut; mirpo duhej t vazhdonin rrugn. Ema kishte qar, ishte zemruar; fajin pr kt fatkeqsi ia kishte hedhur Karlit. Zoti Lr, tregtar stofrash, q ndodhej bashk me t n karroc, ishte munduar ta ngushllonte duke i treguar gjith ata shembuj me qen t humbur, q e kishin gjetur t zotin pas shum vitesh. Tregonin pr njrin, i thoshte ai, q ishte kthyer nga Stambolli n Paris. Nj tjetr ishte larguar pesdhjet lega n vij t drejt dhe kishte kaluar katr lumenj me not; dhe babai i tij kishte pasur njher nj kone leshdredhur, i cili, pasi ishte zhdukur pa ln gjurm dymbdhjet vjet me radh, i krceu n shpin, mu n rrug, nj mbrmje kur po shkonte t hante dark n nj restorant n qytet.

II

Ema zbriti e para, pastaj Felisiteja, zoti Lr, nj taj, dhe m n fund Karli, t cilin u detyruan ta zgjonin aty n qoshen e tij, ku e kishte zn gjumi, porsa ishte ngrysur. Omeja iu paraqit t porsaardhurve; i bri nderimet e veta zonjs, u prshndet me zotrin, tha q ishte jashtzakonisht i knaqur q kishte pasur mundsin tu bnte ndonj shrbim dhe shtoi si me przemrsi se kishte guxuar t vinte me kokn e tij, meq gruan nuk e kishte n shtpi. Kur u fut n kuzhin, zonja Bovari iu afrua oxhakut. Me majn e dy gishtave e kapi fustanin mbi gjunj dhe, si e ngriti deri te syri i kmbve, nderi nga flaka, prmbi kofshn e mishit q po rrotullohej n hell, kmb e mbathur me kpuc t zeza me qafa. Zjarri e ndrionte t trn, duke deprtuar me nj drit t fort npr vrimat e thurjes s cops t fustanit, npr poret e njtrajtshme t lkurs s saj t bardh bile dhe npr kapakt e syve q i picrronte her pas here. At e lpinte nj ngjyr e bollshme e kuqe, andej nga frynte era, nga dera gjysm e hapur. Nga ana tjetr e oxhakut po e vshtronte n heshtje nj djal i ri flokverdh.

duket se ska gj m t kndshme: kur ke mundsi, - shtoi ai. - Ve ksaj, - tha farmacisti; - ushtrimi i profesionit t mjekut nuk sht edhe aq i lodhshm kndej nga ant tona; sepse me rrugt q kemi, prdoret karroca dhe, n prgjithsi, paguhet goxha mir, ngaq bujqit jan n gjendje. Prsa i prket pastaj mjeksis, prve rasteve t rndomta t enteritit, bronkitit, t shqetsimeve biliare, etj., kemi her pas here disa ethe, me ndrprerje, gjat t korrave, por, me nj fjal, asgj me rndsi, asgj t veant pr tu prmendur, me prjashtim t gjndrave limfatike t mahisura q jan me shumic; dhe q vijn, pa dyshim, si pasoj e kushteve t vajtueshme higjienike ku banojn fshatart tan! Oh! Keni pr ta par edhe vet zoti Bovari q duhen luftuar gjith ato paragjykime, gjith ato zakone t rrnjosura thell, me t cilat do t ndeshesh prdit gjat tr prpjekjeve tuaja shkencore si mjek; sepse ktu te ne vazhdojn akoma ta presin shptimin nga lutjet, nga reliket, nga famullitari, n vend q ti drejtohen, si sht e udhs, mjekut a farmacistit. Megjithat, klima, me thn t vrtetn, nuk sht aspak e keqe, bile kemi dhe disa nntdhjetvjear ktu n komunn ton. Termometri (i kam br vet vrojtimet) n dimr zbret deri n katr grad, dhe n stinn e ngroht shkon njzet e pes, e shumta deri n tridhjet grad, t cilat sipas shkalls Reomyr nuk e kalojn njzet e katrn, ose pesdhjet e katrn sipas shkalls Farenhait! (Mas angleze) Dhe, n fakt, jemi t mbrojtur nga errat e veriut n nj an prej pyllit t Argjit, dhe nga errat e perndimit, prej bregut Shn Zhan n ann tjetr; dhe gjith ajo zagushi, sidoqoft, e cila, pr shkak t avujve t ujit q lirohen nga lumenjt dhe t kafshve q jan goxha shum npr lndina, q, si e dini, nxjerrin mjaft amoniak, domethn azot, hidrogjen dhe oksigjen (jo vetm azot dhe hidrogjen), dhe q thith pr vete humusin nga dheu, i przien gjith kta avuj t ndryshm, i shkrin si t thuash n nj tuf t vetme, dhe q bashkohet vetvetiu me elektricitetin e prhapur n atmosfer, ather kur sht i pranishm n t, me kalimin e kohs, mundet q, ashtu si n vendet tropikale, t krijojn afshe t ndyra smundjesh; - dhe kjo nxehtsi, them, zbutet pikrisht andej nga vjen, ose m sakt andej nga duhet t vij, domethn nga ana e jugut, prej errave t juglindjes, t cilat, si freskohen vet duke fryr gjat Sens, arrijn ndonjher papritur deri te ne, si puhi nga Rusia! - A keni t paktn vende pr shtitje kndej rreth e rrotull? vazhdonte zonja Bovari duke biseduar me djaloshin.

- Oh! Shum pak, - u prgjigj ai. sht nj pik q e quajn kullot, n maj t bregut, buz pyllit. Nganjher t dielave shkoj aty, dhe rri me ndonj libr n dor, duke soditur perndimin e diellit. - Pr mua ska gj m t mrekullueshme sesa perndimet e diellit, - shtoi ajo, po sidomos kur jam n breg t detit. - Oh! Un vdes pr detin, - tha zoti Leon. - E pra, nuk ju duket, - ndrhyri zonja Bovari, - se mendja endet m lirisht mbi at hapsir t pakufishme, q kur e sodisni ju ngrihet shpirti pesh dhe ju lindin mendime pr pafundsin, pr idealen? - Po kshtu ndodh dhe kur sodit peizazhet e maleve, - vazhdoi Leoni. Kam nj kushri q udhtoi vjet npr Zvicr, dhe m thoshte se smund t prfytyrohet dot gjith ajo poezi e liqeneve, bukuria magjepsse e ujvarave, mbresa e pashlyeshme q t ln akullnajat. Aty ka pisha t larta sa sta merr dot mendja, q ngrihen ski me prrenjt, kasolle buz humnerave, dhe, nj mij hapa posht jush, lugina t tra, q shfaqen kur prhapen ret. Kto pamje doemos q ia ojn pesh zemrn njeriut, e prgatisin shpirtrisht at pr lutje, pr ekstaz. Prandaj nuk uditem m me at muzikantin e famshm, i cili, pr t ngjallur m tej fantazin e tij, e kishte zakon ti binte pianos prpara ndonj peizazhi madhshtor. - Merreni me muzik ju? e pyeti ajo. - Jo, po m plqen shum, - u prgjigj ai. - Ah! Mos ia vini veshin, zonja Bovari, - ua preu fjaln Omeu, duke u prkulur mbi pjatn e tij, - e ka thjesht nga modestia. Pse flet kshtu, i dashur! Eeh! Ju e kndonit nj dit pr mrekulli t zotit Engjllin rojtar n dhomn tuaj. Po ju dgjoja q nga laboratori, e prdridhnit zrin porsi kngtar opere. Leoni banonte pikrisht n shtpin e farmacistit, ku kishte nj dhom t vogl n kat t tret, nga ana e sheshit. Ai u skuq nga ky lavdrim q i bri qiradhnsi i tij, i cili ishte kthyer tashm nga mjeku dhe po i numronte me radh banort kryesor t Jonvilit. I tregonte anekdota, i jepte t dhna. Nuk dihej me saktsi se pasuri kishte noteri, ndrsa familja Tyvazh mbahej m t madh. Ema vazhdoi: - Po far muzike ju plqen m shum?

- Oh! Muzika gjermane, ajo t bn t ndrrosh. - A i njihni autort italian? - Jo akoma; por kam pr ti par veprat e tyre vitin q vjen, kur t shkoj t banoj n Paris pr t mbaruar studimet e drejtsis. - Si pata nderin, - tha farmacisti, ti tregoj dhe bashkshortit tuaj, pr t gjorin Janod q ia ka mbathur prej kndej, fal marrzive q bri ai, ju keni pr t marr nj nga shtpit m t rehatshme t Jonvilit. Gjja m e volitshme q ka ajo n radh t par pr nj mjek, sht dera nga ana e Shtitores, npr t ciln mund t hysh e t dalsh pa t vn re njeri. Pastaj ajo i ka t gjitha ato q duhen pr t plotsuar dshirat e nj familjeje: vend pr larje e tharje teshash, kuzhin me aneks, sallon pritjeje, qilar pr t mbajtur frutat etj. Ishte njeri q si dridhej dora pr shpenzimet! Ndrtoi, mu n fund t kopshtit, pran ujit, nj tend vetm e vetm pr t pir birr n fresk gjat vers, dhe bile, nse zonjs i plqen kopshtaria, ka mundsi ta ushtroj... - Ime shoqe smerret fare me t, - tha Sharli, - megjithse i kshillojn lvizjet fizike, asaj i plqen m shum t rrij, gjith kohn mbyllur n dhomn e vet, duke lexuar. - Qenka si un, - ndrhyri Leoni, - ska gj m t mir, n fakt, sesa t rrish n mbrmje me nj libr n duar pran zjarrit, ndrkoh q era prplaset n xhamat e dritares, dhe llamba ndrit!... - Tamam kshtu, apo jo? i tha ajo, duke ia ngulur syt e saj t mdhenj e t zinj t hapur plotsisht. - St bie ndr mend pr asgj, - vazhdoi ai, - ort ikin pa i ndier. Pa lvizur fare nga vendi, endesh npr vise q t duket sikur i sheh me sy dhe mendimi, duke u grshetuar me trillin harbohet npr hollsira ose ndjek zigzaget e aventurave. Przihet me personazhet; t duket sikur dridhesh vet, veshur me rrobat e tyre. - Ashtu sht! Ashtu sht! pohonte ajo. - Ju ka rastisur ndonjher, - vazhdoi Leoni, - t ndeshni n ndonj libr ndonj mendim t turbullt q keni pasur m prpara n mend, ndonj figur t errsuar q ju vjen nga larg, dhe aty ju del si shfaqje e plot e ndjenjave tuaja m t holla.

- E kam provuar kt, - iu prgjigj ajo. - Prandaj mua, - tha ai, - n radh t par m plqejn poett. Vargjet m duken m prekse sesa proza, dhe t bjn m shum pr t qar. - Megjithat t lodhin po e zgjate shum me to, - ia bri Ema, - ndrsa mua, prkundrazi, tani m magjepsin m shum veprat q lexohen me nj frym dhe q t ngjallin frik. I urrej heronjt e rndomt dhe ndjenjat e buta, si gjenden edhe n natyr. - Ashtu sht, - vrejti sekretari, - ato vepra q nuk e prekin zemrn, largohen, m duket mua, nga qllimi i mirfillt i artit. Sa mir t vjen kur, mes gjith atyre zhgnjimeve t jets, prhumbesh pas tipareve fisnike, ndjenjave t kulluara t dashuris dhe tablove t lumturis! Dhe un q jetoj ktu, larg nga bota, e kam kt t vetmin argtim; mirpo sa t pakta jan mundsit n Jonvil! - Si n Tot, besoj, - vazhdoi Ema; - prandaj un aty isha antare e rregullt e nj biblioteke. - Po t doj zonja t m nderoj, - tha farmacisti q dgjoi fjalt e fundit, - un kam pr t nj bibliotek me veprat e autorve m t mir: Volterin, Rusoin, Delilin, Uollter Skotin, Jehonn e fejtoneve etj., dhe prve ksaj, marr organe shtypi t ndryshme, si Fenerin e Ruanit, i cili m vjen prdit, meq kam privilegjin t jem korrespondent i tij pr zonat e Byshit Farzhs, Nfshatelit, Jonvilit dhe rrethinat. Po bheshin dy or e gjysm q ishin ulur n tryez, sepse shrbtorja Artemiz q i trhiqte zvarr shapkat e saj prej cohe t rndomt mbi pllakat e dyshemes, sillte nj pjat tani e nj pastaj, i harronte t gjitha, nuk i merrte vesh porosit dhe vazhdimisht e linte hapur dern e bilardos, e cila i binte murit me majn e rrezes s saj. Gjat biseds Leoni, pa e vn re as vet, kishte vendosur kmbn mbi nj nga shkallzat e karriges ku ishte ulur zonja Bovari. Kjo kishte vn nj kravat t vogl prej mndafshi blu, q ia mbante drejt, si luleshtrydhe, jakn pala-pala prej plhure t holl; dhe, sipas lvizjeve t koks q bnte, pjesa e poshtme e fytyrs, her i futej nn gushore, her i dilte gjith hijeshi. Kshtu pra, gjat kohs q Sharli bnte muhabet me farmacistin; ata, duke ndenjur pran e pran, hyn n nj nga ato bisedat e turbullta ku sido q t vrtiten mendimet e shprehura, n epiqendr t tyre mbetet simpatia e ndrsjellt. Shfaqjet n Paris, titujt e romaneve, kadrilet e

reja, dhe shoqrin e lart t cilt nuk e njihnin, Totin ku kishte jetuar ajo, Jonvilin ku ishin tani, i morn t gjitha me radh, foln pr gjithka deri sa mbaroi darka. Kur erdhi kafeja, Felisiteja shkoi t prgatiste dhomn n shtpin e re, dhe pas pak, t ftuarit u ngritn e ikn. Zonja Lfransua flinte pran vatrs, sakaq stallieri, me pishtar n dor, priste zotin dhe zonjn Bovari pr ti prcjell n banesn e tyre. Flokt e kuq i ishin mbushur me fije kashte, dhe alonte nga kmba e majt. Si mori me dorn tjetr adrn e zotit famullitar, u nisn q t tre. Fshati kishte rn n gjum. Shtyllat e pazarit shtrinin hijet e tyre t mdha. Toka ishte krejt e prhirt, si n nj nat vere. Mirpo, meq shtpia e mjekut ishte pesdhjet hapa larg hanit, u desh pothuajse menjher, t thoshin natn e mir, dhe u ndan. Q n korridor, Ema ndjeu ftohtsin e suvas q i ra mbi shpatulla si ndonj leck e lagur. Muret ishin t reja, dhe shkallt prej druri krcitn nga kmbt. N dhomn e katit t dyt deprtonte nprmjet dritareve pa perde nj drit e zbardht. Shquheshin ca maja pemsh dhe, pak m larg, nj lndin e zhytur prgjysm n mjegull, q dilte si shtllunga-shtllunga tymi n dritn e hns, gjat rrjedhs s lumit. N mes t dhoms ishin vendosur rrmuj sirtar komoje, shishe, hekura perdesh, shufra t praruara, dyshek t hedhur mbi karrige dhe legen mbi dysheme, sepse dy hamenjt q solln plakat, i kishin lshuar t gjitha aty pa pik meraku. Ishte hera e katrt q ajo flinte n nj vend t panjohur. Hera e par kishte qen at dit kur hyri n manastir, e dyta kur kishte ardhur n Tot, e treta n Vobisar, dhe e katrta kjo tani; po secili prej tyre kishte zn vend n jetn e saj si fillimi i nj faze t re. Ajo nuk besonte se gjrat mund t paraqiteshin njlloj n vende t ndryshme, dhe, prderisa pjesa e par kishte qen e keqe, ajo q i ngelej pr t kaluar, pa dyshim, do t ishte m e mir.

III

T nesrmen, kur u zgjua, pa sekretarin tek sheshi. Ajo ishte me penjuar. Ai ngriti kokn dhe e prshndeti. Ajo u prkul shpejt e shpejt dhe mbylli dritaren.

Gjith ditn e dits Leoni priti t vinte ora gjasht e mbrmjes, mirpo, kur hyri n han, ve zotit Bine, q kishte zn vend n tryez, nuk gjeti njeri tjetr. Darka e djeshme ishte pr t si nj ngjarje me rndsi; deri ather ai skishte biseduar kurr dy or rresht me nj zonj. Si kishte mundur vall ti tregonte, bile me nj gjuh t ngritur, gjith ato gjra t cilat, m prpara sdo ti kishte shprehur dot aq mir? Zakonisht ishte i druajtur dhe ruante nj natyr t prmbajtur, shprehje kjo njkohsisht turpi dhe tinzie. N Jonvil e mbanin pr njeri t sjellshm e pr s mbari. Dgjonte me vmendje si arsyetonin njerzit e pjekur, dhe nuk dukej fare i rrmbyer n politik, gj e rrall kjo pr nj djal t ri. Pa kishte dhe talent n disa fusha, pikturonte me bojra uji, merrte vesh nga muzika dhe lexonte me gjith dshir letrsi pas darke, kur nuk luante letra. Zoti Ome e vlersonte pr kulturn q kishte; zonja Ome e donte pr dashamirsin q tregonte, sepse shpesh her rrinte n kopsht me fmijt e saj, kalamaj vazhdimisht t flliqur, pa pik edukate dhe disi ngalakeq si e ma. Pr ta kujdesej prve shrbtores, dhe Justini, irak n farmaci, kushri i largt i zotit Ome, q e kishin marr n shtpi pr bamirsi, dhe punonte njkohsisht si shrbtor. Farmacisti u tregua m i mir nga t gjith fqinjt e tjer. Ai i foli zonjs Bovari pr furnitort, thrriti posarisht shitsin e tij t mushtit t mollve, e provoi pijen vet, dhe u prkujdes q fuia t vendosej mir n bodrum; pastaj u tregoi rrugn se si mund t blinin gjalp me mim t lir, dhe ra n ujdi me Letibuduain, kujdestarin e kishs, i cili prve detyrave t tij kishtare dhe t prmortshme, merrej edhe me mirmbajtjen e kopshteve kryesore t Jonvilit, duke u paguar me or ose pr gjith vitin, si u vinte m pr mbar t interesuarve. Farmacistin nuk e shtynte vetm dshira tu bnte nder t tjerve, mbrapa gjith asaj przemrsie t tepruar q tregonte ai, fshihej nj plan i caktuar. Ai kishte shkelur ligjin e dats 9 t muajit vantoz t vitit XI , q i ndalon ushtrimin e profesionit t mjeksis do njeriu q nuk ka diplom; pr pasoj, Omeu, i denoncuar fshehurazi, ishte thirrur n Ruan, nga zoti prokuror i mbretit, n kabinetin e tij t veant. Zyrtari i lart e kishte pritur n kmb, veshur me tog, supet mbuluar me lkur hermine dhe kokn me kapel gjykatsi. Ishte mngjes, para fillimit t seancs gjyqsore. N korridor dgjoheshin izmet e rnda t xhandarve dhe, si ndonj kumbim i largt, bravat e mdha q mbylleshin. Farmacistit i ushtonin vesht aq shum sa kujtoi se do ti binte pika; prfytyroi birucat e nndheshme, familjen duke u shkrir n vaj, farmacin t shitur, gjith kavanozt t haprdar; dhe e ndjeu m se t nevojshme t hynte n nj kafene ku piu nj got rum me uj Selci, pr t marr veten.

Pak nga pak, kujtimi i ktij paralajmrimi t rrept iu fashit dhe vazhdoi, si m par, t jepte kshilla t kota mjeksore n dhomn mbrapa dyqanit t tij. Mirpo pikrisht pr kt arsye kryetari i bashkis e kishte inat, kolegt e tij ishin ziliqar, pra duhej t ruhej nga t gjith; po ti ngjitej pas zotit Bovari me servilizma, do t fitonte mirnjohjen e tij, dhe kshtu ai nuk do ta bnte t gjat n rast se vinte re gj. Prandaj, do mngjes, Omeu, i sillte atij gazetn, dhe shpesh her, mbasditeve, shkputej nj ast nga farmacia q t shkonte t bnte muhabet me mjekun. Sharli ishte i mrzitur: nuk po i vinin pacient. Rrinte ulur me or t tra, pa folur, shkonte e flinte n dhomn e vizitave ose shikonte t shoqen q qepte. Pr tu argtuar, rropatej npr shtpi si ndonj puntor krahu, madje u mundua t lyente hambarin me at pak boj q kishin ln bojaxhinjt. Mirpo puna e parave e shqetsonte. Kishte shpenzuar aq shum pr rregullimet q kishte br n Tot, pr veshjet e zonjs dhe pr shprnguljen, saq gjith prika, e cila shkonte m shum se tre mij skude, ishte rrafshuar brenda dy vjetve. Pastaj, sa gjra u dmtuan ose humbn fare gjat rrugs nga Toti n Jonvil, pa llogaritur famullitarin prej allie, i cili, u rrzua nga qerrja pas nj tronditjeje t fort, u b cop e ik mbi kalldrmin e Kenkampuas! Mrzitja iu prhap nga nj shqetsim m i kndshm, shtatzania e gruas. Sa m shum afrohej afati i lindjes, aq m tepr e donte ai at. Midis tyre krijohej nj lidhje tjetr organike, dhe nj si ndjenj e pandrprer e nj bashkimi m t ndrlikuar. Kur e shihte s largu tek ecte gjith plogshti dhe lvizte shtatin me ngadal mbi ijet e saj pa korse, kur e kishte ball pr ball dhe e sodiste m me nge, kur lshohej e kapitur n kolltuk, ai fluturonte nga lumturia, ngrihej, e puthte, i ledhatonte fytyrn me duar, e thrriste mamak, e ftonte t vallzonte, dhe, nxirrte nga goja, gjysm me t qeshur, gjysm me t qar, gjithfar shakash prkdhelse q i vinin n mend. Shkrihej i tri nga ndja me mendimin q do t bhej baba. Tani nuk i mungonte m asgj. E njihte jetn mbar e prap dhe ishte shtruar n t kmbkryq, pa e prishur terezin fare. N fillim Ems i erdhi udi e madhe, pastaj e pushtoi dshira t lirohej nga ajo barr q t merrte vesh se donte t thoshte t jesh nn. Mirpo, n pamundsi pr t br aq shpenzime sa donte ajo, t kishte nj djep si vark, me perde t mndafshta ngjyrtrndafili dhe kapu t qndisur, e pushtuar nga nj val hidhrimi, hoqi dor fare nga takmet e kalamanit, dhe i ra shkurt, duke i porositur ato te nj rrobaqepse e fshatit, pa i zgjedhur dhe pa br fjal rreth tyre. Nuk u argtua pra, me kto paraprgatitje q shtojn dhembshurin e nnave, dhe qysh n fillim, dashurin pr foshnjn, sikur ia zbehu dika.

Megjithat, meq Sharli, sa her q ulej e ngrihej buka, i fliste pr fmijn, skaloi shum dhe ajo filloi ta kishte mendjen vazhdimisht aty. Ajo e donte djal; t ish i fort e zeshkan dhe emrin ta kishte Zhorzh; dhe mendimi q t lindte nj mashkull ishte pr t si nj shpres pr hakmarrje pr gjithka q skishte mundur t arrinte vet n t kaluarn. Djali, t paktn, sht i lir; ai mund t knaq pasionet e veta e t bredh npr vende t ndryshme, t kaprcej pengesat, t shijoj lumturit m t paarritshme. Ndrsa vajza ska nga tia mbaj gjith jetn. E ngordhur dhe delikate njkohsisht, ajo duhet t prballoj edhe dobsit e trupit t vet edhe nnshtrimin ndaj ligjit. Vullneti, ashtu si velloja e kapels t saj q mbahet me nj cop lidhze, i lkundet nga t fryj era, gjithmon e trheq ndonj dshir, gjithmon e mban n vend ndonj norm. Lindi nj dit t diel, rreth ors gjasht, kur po dilte dielli. - Vajz! tha Sharli. Ajo ktheu kokn nga ana tjetr dhe i ra t fikt. Pothuajse n ast mbrriti me vrap zonja Ome q e puthi, si dhe zonja Lfransua nga Luani i art. Farmacisti si njeri i matur, vetm sa e prgzoi aty pr aty, q nga dera gjysm e hapur. Deshi t shihte foshnjn dhe tha se kishte lindur shum e mbar. Gjat kohs s lehonis, ajo e vrau shum mendjen pr ti gjetur nj emr s bijs. N fillim kujtoi gjith emrat me mbaresa italisht, si Klara, Luiza, Armanda, Atala; i plqente mjaft emri Galsenda dhe m shum akoma Izelta apo Leokadi. Sharli kishte dshir t quhej si e ma; Ema nuk pranonte. Shfletuan kalendarin nga fillimi n fund, bile pan dhe ata t huajt. - Zoti Leon, - thoshte farmacisti, - me t cilin bisedoja nj dit pr kt shtje, uditet se si nuk ia vini emrin Madlen, q tani sht jashtzakonisht n mod. Mirpo e ma e Sharlit u ngrit me t madhe kundr ktij emri mkatareje. Ndrsa zotit Ome i plqenin m shum gjith ata emra q t kujtonin ndonj njeri t shquar, ndonj vepr t rrall ose ndonj mendim fisnik, bile dhe fmijt e vet i kishte pagzuar duke iu prmbajtur ktij parimi. Kshtu pr shembull Napoleoni simbolizonte lavdin dhe Franklini lirin; Irma ishte ndoshta nj lshim ndaj romantizmit; kurse Atalia ishte pr nder t kryeveprs m t pavdekshme t skens franceze. Sepse atij, bindjet filozofike q kishte, nuk i bheshin penges pr

dobsin q ndiente ndaj artit, mendimi nuk ia ndrydhte aspak ndjeshmrin; ai dinte ta bnte dallimin midis tyre, t merrte parasysh si imagjinatn edhe fanatizmin. Idet e ksaj tragjedie, pr shembull, i dnonte, por stili i saj e linte pa mend; i urrente konceptimin, por i monte t gjitha hollsit, dhe i kishte inat personazhet, n nj koh q ligjratat e tyre e bnin pr vete. Kur lexonte pjest e prmendura t saj, ngazllehej i tri, por kur mendonte se klerikt i shfrytzonin pozitat q kishin vetm e vetm pr interesat e tyre, e pushtonte trishtimi, dhe n kt lmsh ndjenjash q e ngatrronin m keq, i vinte njkohsisht edhe ta kurorzonte Rasinin me duart e tij edhe t bisedonte shtruar me t nj cop her t mir. Ems, m n fund, i ra ndr mend se kur kishte qen n kshtjelln e Vobisarit, kishte dgjuar markezn q thrriste nj t re me emrin Berta; qysh nga ai ast u vendos ta quanin t bijn me kt emr dhe, meq xha Ruoi svinte dot, iu lutn zotit Ome t bhej nun. Si dhurata, ai solli nga t gjitha prodhimet e farmacis s tij, domethn: gjasht kuti me hide, nj kavanoz plot me hasude, tri kofina me brum mullage dhe, prve ktyre, gjasht shufra sheqeri t kristalizuara q i kishte gjetur n nj dollap. N mbrmjen e ceremonis s pagzimit u shtrua nj dark e madhe; aty ishte edhe famullitari; q t gjith u ndezn mir. Kur erdhi koha e pijeve tretse, zoti Ome ia mori kngs Zoti i njerzve t mir. Zoti Leon kndoi nj kng lundrtarsh venecian, dhe zonja Bovari, nna, q ishte edhe kumbar nj romanc t kohs s Perandoris; m n fund, zoti Bovari, babai, krkoi ta zbrisnin posht foshnjn, dhe nisi ta pagzonte me nj got shampanj q ia hidhte nga lart mbi kok. Abat Burnizieni u skandalizua nga kjo e tallur me sakrementin m t rndsishm; xha Bovariu iu prgjigj me nj citat nga poema Lufta e perndis , famullitari deshi t ikte, mirpo zonjat iu lutn shum q t rrinte, ndrhyri dhe Omeu, e kshtu arritn ta ulnin klerikun, i cili e mori prsri qet-qet nga pjata filxhanin me kafe q e kishte ln prgjysm. Zoti Bovari, babai, ndenji edhe nj muaj n Jonvil, banort e t cilit i mahniti me nj kapel policsh shum t bukur me shirita t argjendt, q e vinte n mngjes kur shkonte t pinte duhan me llull te sheshi. Meq i ishte br zakon gjithashtu t pinte shum raki, shpesh her drgonte shrbtoren te Luani i art ti blinte nj shishe, q e vinin pr llogari t t birit; dhe harxhoi gjith kolonjn e nuses pr t parfumuar shallet e tij. Ajo nuk mrzitej fare me t. Ai ishte njeri i bredhur: i fliste pr Berlinin, Vjenn, Strasburgun, pr kohn kur kishte qen oficer, pr dashnoret q kishte pasur, pr drekat e rnda ku kishte marr pjes, pastaj tregohej i dashur me t, bile nganjher n shkall a n kopsht, e kapte pr beli duke brtitur:

- Ki mendjen, Sharl! Ather nna Bovari u tremb pr lumturin e t birit, dhe nga frika se mos i shoqi, me kalimin e kohs ushtronte ndikimin e tij imoral n mendimet e nuses, nxitoi ta shpejtonte nisjen. Ndoshta shqetsohej dhe nga dika m e rnd se kaq. Prej zotit Bovari mund t pritej gjithka. Nj dit Ems se si i hipi prnjhersh ta shihte voglushen e saj, q e kishte uar ta mbante me gji e shoqja e zdrukthtarit, dhe pa e par fare kalendarin n vazhdonin akoma gjasht javt e shn Mris, u nis drejt e te banesa e Roles, q ndodhej n fund t fshatit, rrz kodrs, midis rrugs kryesore dhe lndinave. Ishte mesdit; shtpit i kishin kanatet t mbyllura, dhe atit e mbuluara me rrasa, q shklqenin nga drita e fort e qiellit t kaltr, dukeshin sikur nxirrnin shkndija nga majat e kulmeve t tyre. Frynte nj er e rnd. Emn e lan fuqit nga t ecurit; e vrisnin gurikat e trotuarit; nj mendje i thoshte t kthehej n shtpi, a t hynte gjkundi pr tu ulur. N at ast doli nga nj der aty afr zoti Leon, me nj tuf letrash nn sqetull. Ai u afrua ta prshndeste dhe u fut n hije, para dyqanit t Lres, posht tends s prhirt q shtrihej prpara. Zonja Bovari i tha se po shkonte t shikonte fmijn, mirpo e ndiente veten t kputur. - Po sikur..., - nisi t thoshte Leoni pa guxuar t vazhdonte m tej. - Keni gj pun n ndonj vend? e pyeti ajo. Dhe me tiu prgjigjur sekretari se ishte i lir, ajo iu lut ta shoqronte. Q at mbrmje kt e mori vesh gjith Jonvili, dhe zonja Tyvazh, e shoqja e noterit, tha n prani t shrbtores s saj se zonja Bovari po e njolloste veten. Pr t shkuar deri te taja, duhej t ktheheshe n fund t rrugs majtas, n drejtim t varrezave, dhe pastaj, midis shtpive t vogla dhe oborreve, t vazhdoje npr nj shteg t ngusht, i mbjell n t dy ant me voshtra. Kto kishin elur lule, po kshtu dhe veronikat, trndafilat e egr, hithrat si dhe manaferrat e vogla q ngriheshin prmbi shkurre. Nga vrimat e gardheve, t zinin syt, para karakatinave, ndonj derr mbi pleh, ose lop t lidhura, q frkonin brirt pas trungut t pemve. Ata q t dy ecnin krah pr krah me ngadal, ajo mbshtetej tek

ai, dhe ai e ndalonte hapin duke e llogaritur me t sajin; para tyre fluturonte nj luzm mizash, duke zukatur npr ajrin e nxeht. E njohn shtpin nga nj arr e vjetr q i bnte hije. E ult dhe e mbuluar me tjegulla t murrme, ajo kishte posht baxhs s papafingos nj varg qepsh t varura prjashta. Leha katrore e mbjell me sallat t njom, me ca rrnj trumze t but, si dhe me bizele t elura t mbshtetura mbi hunj, ishte e rrethuar me thupra, t ngulura n kmb, q qndronin pas gardhit me ferra. Uji i pist rridhte duke u prhapur mbi bar, dhe rreth e rrotull kishte lecka q smerreshin vesh se ishin: orape t thurura, nj kmish basme e kuqe dhe nj araf i madh prej plhure t trash i nderur pr s gjati mbi gardh. Si dgjoi zhurmn e trins, taja doli, me nj foshnj n krah q pinte sis. Me dorn tjetr mbante nj kalama t mjer e t dobt, me nj fytyr gjith purra, i biri i nj shitsi trikotazhesh nga Ruani, t cilin prindrit e vet tepr t zn me pun, e linin n fshat. - Hyni, - tha ajo, - voglushja juaj po fle aty. N fund t dhoms prdhese, e vetmja n gjith banesn, ishte mbshtetur pas murit nj shtrat i gjer pa perde, ndrsa nj magje zinte njrn an t dritares, e cila nj xham e kishte t ngjitur me letr t kaltr t tejdukshme. N qoshe, mbrapa ders, ishin vn rresht posht gurit t govats, kpuc me qafa me gozhd t shndritshme, pran nj shisheje plot me vaj q kishte n gryk nj pend; mbi oxhakun gjith pluhur, midis samave, fundrrinave t qirinjve dhe copave t eshks, ishte hedhur nj kalendar i Matj Lensbergut. Dhe salltaneti i fundit i ksaj strehe ishte nj Fam q u binte borive, figur e prer kjo me sa duket nga ndonj reklam parfumesh dhe q ishte mbrthyer n mur me gjasht thumba kpucsh. Fmija e Ems flinte n nj djep t thurur me thupra shelgu, i vendosur prdhe. Ajo e mori me gjith batanijen me t ciln ishte mbshtjell dhe filloi ti kndonte me ngadal duke u lkundur sa andej-kndej. Leoni shtiste npr dhom; atij i vinte udi tek shihte kt zonj t bukur, veshur me fustan nankini n mes gjith ktij mjerimi. Zonja Bovari u skuq n fytyr; ai ktheu kokn nga ana tjetr, duke menduar se mos shikimi i tij e bri me turp. Pastaj ajo e shtriu prsri n djep voglushen, q sapo kishte vjell mbi grykashkn e saj. Taja erdhi menjher ta fshinte, duke e siguruar se nuk do t mbetej njoll. - Sa her m flliqet kjo mua kshtu e m keq akoma, - tha ajo, - dhe un sbj gj tjetr vese e laj e shplaj or e pa koh! Ju lutem pra, kini mirsin t porositni

Kamyn, bakallin, q t m jap pak sapun kur t kem nevoj. Do t ishte m e volitshme edhe pr ju, sepse skam pr tju shqetsuar m. - Mir, mir! tha Ema. Mirupafshim zonja Role. Dhe ajo doli duke fshir kmbt mbi pragun e ders. Gruaja e shkret e prcolli deri n fund t oborrit, duke i thn se sa vshtir e kishte t ohej natn. - Jam aq e drrmuar nganjher sa m z gjumi mbi karrige; prandaj t paktn duhet t m jepni ca kafe t bluar, sa pr nj muaj q ta pi do mngjes me qumsht. Pasi duroi gjith ato t falnderuara q skishin t mbaruar, zonja Bovari u largua; por, sa bri disa hapa npr shteg, dgjoi nj zhurm nallanesh dhe ktheu kokn: ishte taja! - Si sht puna? Ather fshatarja, si e hoqi mnjan mbrapa nj vidhi, zuri ti fliste pr t shoqin, i cili, me zanatin q kish dhe me gjasht franga n vit q kapiteni... - Soseni m shpejt, - i tha Ema. - Po ja! vazhdoi taja duke pshertir pas do fjale, - kam frik se mos mrzitet kur t m shoh q pi kafe vetm; ju e dini si jan burrat... - Prderisa do tju siguroj juve, - prsriti Ema, - do tju jap edhe pr t!... Po m bezdisni! - Pr fat t keq, moj zonj e dashur, at e zn n gjoks edhe ca ngre t tmerrshme nga plagt q ka marr. Thot bile se e dobson edhe mushti i mollve. - Po nxirreni t shkretn, zonja Role! - Ja, si t them, vazhoi kjo duke u prkulur n shenj nderimi, - po qe se nuk e teproj q tju krkoj..., - ajo e prshndeti dhe nj her, - kur tju vij pr mbar, dhe shikimi i saj mori nj pamje lutse, - nj brok t vogl me raki, - i tha ajo m n fund, - do ti frkoj dhe voglushes suaj kmbt, q i ka t njoma si gjuha.

Si u shqit nga taja, Ema ia futi prsri krahun zotit Leon. Nj cop her eci me t shpejt, pastaj e ngadalsoi hapin dhe shikimi, q e kishte drejtuar prpara, ndeshi papritur te supi i djaloshit, i cili e kishte redingotn me jak kadifeje t zez. Prsipr saj binin flokt gshtenj, t lpir dhe krehur mir. Asaj i ran n sy thonjt e tij, q ishin m t gjat nga i mbanin n Jonvil. Sekretari, ndr t tjera, kujdesej pr to me merak t madh dhe pr kt qllim kishte nj sojak t posam q e ruante n kutin e penave. U kthyen n Jonvil duke ecur buz lumit. Gjat stins s nxeht, bregu i pjerrt zgjerohej m shum duke nxjerr n pah, deri n themele, muret e kopshteve, t cilt kishin nga nj shkall me disa shkelz q zbrisnin deri posht n lum. Ky rridhte pa zhurm, i shpejt dhe i ftoht me sa shihej me sy; mbi t prkuleshin fije t gjata e t holla bari t prziera s bashku, sipas rryms t ujit q i shtynte, dhe shtriheshin n kthjelltsin e tij si floknaja t gjelbra t braktisura. Nganjher, ecte ose qndronte n maj t xunkthave ose mbi fletn e zambakve t ujit ndonj insekt kmbholl. Dielli i prshkonte tejprtej me rrezet e tij flluskat e kaltra t valve q vinin njra pas tjetrs duke plasur; shelgjeve t vjetra t krasitura u pasqyrohej n uj lvozhga ngjyr hiri; prtej lumit, rreth e prqark, livadhi dukej i shkret. Ishte ora kur npr ferma hanin drek dhe nusja e re me shokun e saj sdgjonin gj tjetr vese zhurmn ritmike t hapave t tyre mbi dheun e shtegut, fjalt q shkmbenin me njri-tjetrin si dhe frfritjen e fustanit t Ems q frushullonte prreth saj. Muret e kopshteve, gjith copa shishesh gjat tr pjess s siprme, prvlonin si xhama sere. Midis tullave kishin mbir rrepa t egra dhe, zonja Bovari, tek ecte, u shkrmoqte me cepin e adrs s saj t hapur lulet e vyshkura q shkundin pluhurin e tyre t verdh, ose ndonj deg luleje blete dhe kulpre q varej, prjashta, e cila zvarritej nj ast mbi copn e mndafsht, ngjitur pas thekve t saj. Ata po bisedonin pr nj trup valltarsh spanjoll, q pritej t vinte s shpejti n teatrin e Ruanit. - Do t shkoni ta shihni? e pyeti ajo. - Po munda, - u prgjigj ai. Vall skishin gj tjetr pr ti thn njri-tjetrit? Sidoqoft syt e tyre flisnin pr nj bised m t rndsishme; dhe, ndrsa prpiqeshin t gjenin fjal t rndomta, e ndienin se po i pushtonte e njjta topitje

q t dy; ajo ishte si nj pshpritje e shpirtit, e thell, e vazhdueshme, q dilte mbi at t zrave t tyre. T befasuar nga habia q u shkaktonte kjo ndje e re, atyre as q u shkonte mendja ti tregonin njri-tjetrit at q ndienin apo t zbulonin arsyen e saj. Lumturit e ardhshme, ashtu si brigjet tropikale, e hedhin n hapsirn e pafundme q shtrihet prpara, plogshtin e tyre t lindur, si nj fllad erkndshm, dhe zhytesh n kt dehje prgjumsh pa e vrar mendjen pr horizontin q nuk duket fare. Toka, n nj vend, ishte shembur nga kmbt e bagtive; atyre iu desh t ecnin mbi gur t mdhenj, q kishin zn vend aty-ktu npr balt. Shpesh, ajo ndalej nj ast pr t par se ku do ta vinte kmbn e mbathur me kpuc me qafa, dhe, duke u luhatur mbi gurin q lkundej nga pesha e saj, ajo, me brryla t ngritur prpjet, me shtat t prkulur, me shikim t turbullt, qeshte nga frika se mos binte n pellgjet me uj. Kur mbrritn para kopshtit t saj, zonja Bovari shtyu dern e vogl, ngjiti shkallt me nxitim dhe nuk u pa m. Leoni u kthye n zyr. Noteri nuk ishte aty; ai u hodhi nj sy dosjeve, pastaj mprehu penn, mori kapeln dhe doli. Shkoi n kullot, maj kodrs s Arglit, n t hyr t pyllit; u shtri prtok nn bredha dhe vshtroi qiellin nprmjet hapsirs midis gishtrinjve t tij. - Sa i mrzitur q jam! thoshte ai me vete, - sa i mrzitur q jam! I dukej se ishte katandisur pr ti qar hallin n kt fshat, ku gjith-gjith kishte mik Omeun dhe mjeshtr Gijomenin. Ky i fundit, vazhdimisht i zn me pun, me syza me bishta t art dhe me favorite t kuqe dhe kravat t bardh, sia thoshte fare nga ndjeshmrit e shpirtit, ndonse mbahej si kreko sipas stilit anglez, aq sa n fillim sekretari u mahnit. Sa pr t shoqen e farmacistit, sgjeje bashkshorte m t mir n Normandi, e but si dele, prgjrohej pr fmijt, pr t atin, pr t mn, pr kushrinjt, vajtonte fatkeqsit e t tjerve, duke i ln pas dore punt e shtpis, dhe i urrente korset; - mirpo ishte aq e plogsht n lvizje, aq e mrzitshme kur e dgjoje, me tipare aq t rndomta dhe po me t njjtat biseda, saq edhe pse ishte tridhjet vjee, dhe ai njzet, edhe pse i kishin ngjitur dyert e dhomave ku flinin, dhe fliste me t dit pr dit, atij as i kishte shkuar mendja ndonjher se ajo mund t ishte grua pr burr, as t kish nga seksi i saj gj tjetr ve fustanit.

Pastaj, kush ishte tjetr aty? Bineu, disa tregtar, dy a tre banakier, famullitari, dhe s fundi zoti Tyvazh, kryetari i bashkis, me dy djemt e tij, njerz t kamur, nopran, koktrash, q i lronin vet arat e tyre, dendeshin me t ngrna e t pira brenda familjes, madje ishin besimtar dhe t padurueshm n shoqri. Mirpo mes ktyre fytyrave me tipare t rndomta spikaste ajo e Ems q, ndrkaq, shkputej e vetmuar dhe m e largt; sepse ai ndiente se midis asaj dhe vetes s tij kishte humnera t errta. N fillim, ai shkoi n shtpin e saj disa her bashk me farmacistin. Sharli nuk e kishte pritur me ndonj interesim t veant dhe Leoni nuk dinte nga tia mbante, nga nj an kishte frik se mos linte prshtypjen e nj njeriu t bezdisshm, nga ana tjetr dshironte t kishte nj miqsi t ngusht, e cila i dukej pothuaj e paarritshme.

IV

Q n ditt e para t t ftohts, Ema iku nga dhoma e vet dhe u vendos n sallonin e ndenjjes, q ishte nj od e gjat me tavan t ult, me nj skelet t dendur polipi mbi oxhak, i nderur pran nj pasqyre. Ulur n kolltuk afr dritares, ajo shikonte banort e fshatit q ecnin n trotuar. Leoni shkonte dy her n dit nga zyra te Luani i art. Ema q s largu e dgjonte kur vinte; ajo prkulej duke mbajtur vesh; ndrsa djaloshi futej shkarazi pas perdes, gjithmon i veshur njlloj dhe pa e kthyer kokn fare. Mirpo, n buzmbrmje, kur ajo, me mjekr mbshtetur mbi pllmbn e dors s majt, e kishte hedhur mbi prehr qndisjen q kishte filluar, shpesh her dridhej e tra sa shihte at hije q rrshqiste. Menjher ohej dhe urdhronte q t shtronin tryezn. Zoti Ome vinte n kohn e darks. Me kapuin e tij t rrafsht n dor, ai hynte pa u ndier q t mos shqetsonte njeri dhe duke prsritur gjithmon t njjtat fjal: Mirmbrma t gjithve! Pastaj, si ulej n vendin e tij, pran tryezs, n mes t dy bashkshortve, e pyeste mjekun pr t smurt, dhe ky kshillohej me t pr shprblimin q mund t merrte. Pas ksaj, bisedonin pr ato

q kishte gazeta. N at or Omeu e dinte pothuajse prmendsh dhe tregonte t plot gjith prmbajtjen e saj pa i shptuar vrejtjet e redaksis dhe prshkrimet e fatkeqsive q kishin ndodhur n Franc apo n vende t tjera. Mirpo si shteronte tema e biseds, ai nuk vononte t bnte ndonj vrejtje pr gjellt e shtruara. Nganjher bile, duke u ngritur prgjysm, i tregonte gjith kujdes zonjs pjesn m t but t mishit, ose, duke u kthyer nga shrbtorja, i jepte kshilla pr gatimin e raguve dhe pr prdorimin e erzave e salcave; pr aromn, pr nnproduktet e mishit, lngjet dhe xhelatinn, fliste aq bukur sa t mahniste. Madje Omeu, q e kishte kokn m t mbushur me receta nga ishte farmacia e tij me kavanoza, se kishte shokun n prgatitjen e lloj-lloj recetave, uthullave dhe likereve t mbla, dhe njihte gjithashtu shpikjet e fundit t sobave ekonomike si dhe mjeshtrin e ruajtjes s djathrave dhe t trajtimit t verrave t dobta. N orn tet vinte Justini q e krkonte pr t mbyllur farmacin. Zoti Ome e shikonte me nj sy qesndiss, sidomos po t ndodhej aty Felisiteja, sepse e kishte vn re q irakut t tij i plqente t dukej n shtpin e mjekut. - Ktij qerratait tim, - thoshte ai, - o ka filluar ti pjell mendja dhe m duket se, dreqi ta marr, ka rn n dashuri me shrbtoren tuaj. Mirpo e meta m e madhe e tij, pr t cilin ai e qortonte, ishte se dgjonte vazhdimisht bisedat. T dielave pr shembull, ishte e pamundur ta nxirrje nga salloni, kur e thrriste zonja Ome pr ti marr fmijt, q i kishte zn gjumi npr kolltuk dhe q trhiqnin me shpin mbulesat tepr t gjera prej kambriku. Ktyre mbrmjeve q organizonte farmacisti nuk vinin shum veta, sepse mjaft njerz t ndryshm t nderuar i ishin larguar njri pas tjetrit prej shpifjeve q bnte dhe mendimeve politike q kishte. Sekretari ishte gjithmon i pranishm aty. Sa dgjonte zilen, vraponte ti dilte prpara zonjs Bovari, i merrte shallin, dhe pantoflat e mdha me thek q i vinte mbi kpuc, kur binte dbor, ia vinte mnjan, posht tryezs s farmacistit. N fillim bnin ca duar tridhjet e njsh; pastaj zoti Ome luante me Emn ekarte, Leoni q rrinte mbrapa saj, i jepte kshilla. Ashtu n kmb dhe me duar mbshtetur mbi shpinn e karriges s saj, ai i vshtronte dhmbt e krehrit q ishin ngulur n topuz. N do lvizje q bnte pr t hedhur letrat, i ngrihej fustani nga ana e djatht. Nga flokt e saj t mbledhur i zbriste nj si ngjyr e murrme mbi shpin, q vinte duke u zbehur shkall-shkall derisa shuhej krejtsisht n errsir. Ndrsa fustani i varej nga t dy ant mbi ndenjse, i fryr, plot me pala dhe shtrihej

deri prtok. Nganjher kur Leoni e ndiente se po ia vinte prsipr fustanit tabanin e izmes, mnjanohej rrmbimthi sikur ti kishte shkelur kmbt ndokujt. Si mbaronte loja me letra, farmacisti dhe mjeku luanin domino, kurse Ema, pasi ndrronte vend, mbshtetej me brryla mbi tryez q t shfletonte Ilustrimin. E sillte me vete kt revist mode. Leoni ulej pran saj; shikonin s bashku riprodhimet dhe prisnin njri-tjetrin n fund t do faqeje para se ta kthente ajo. Shpesh her ajo i lutej ti recitonte vargje; Leoni ia deklamonte me nj z t zvargur q e veniste qllimisht gjith kujdes gjat strofave t dashuris. Mirpo e bezdiste zhurma e dominove; zoti Ome ishte i fort n kt loj, Sharlin e mundte gjithmon me dopjo gjasht. Pastaj, si mbylleshin t treqind pikt, shtriheshin q t dy pran vatrs dhe pas pak i zinte gjumi. Zjarri fikej n hi, ajniku ishte bosh; Leoni vazhdonte t lexonte. Ema e dgjonte duke rrotulluar, pa e pasur mendjen aty, abazhurin e llambs, mbi tubin e t cilit ishin pikturuar palao hipur mbi karroca dhe pehlivan mbi litar me shkopinj ekuilibri n duar. Pastaj Leoni pushonte, duke i treguar asaj me shenj spektatort q ia kishin futur gjumit; ather ata flisnin me z t ult, dhe biseda q bnin u dukej edhe m e mbl, sepse nuk i dgjonte njeri tjetr. Kshtu u vendos midis tyre njfar ortakrie, nj shkmbim i vazhdueshm librash dhe romancash; zotit Bovari q sishte aq xheloz, nuk i bnte prshtypje. Kur kishte ditlindjen, atij i drguan nj kok t bukur frenologjike, t shnuar cep m cep deri n kraharor me shifra dhe t lyer me boj t kaltr. Pr kt kishte pasur merak sekretari dhe se kishte t vetmin. Ai kishte shum t tjera, aq sa shkonte e i kryente porosit n Ruan; dhe kur romani i ndonj shkrimtari nxirrte n mod kaktuset, Leoni blinte nga to pr zonjn dhe i sillte me Dallndyshen duke e mbajtur vet mbi gjunj dhe duke shpuar gishtrinjt me gjembat e tyre t ashpr. Ajo krkoi ti vendosnin n parvazin e jashtm t dritares nj drras me listela pr t mbajtur vazot q i kishte dhuruar ai. Po edhe sekretari sajoi kopshtin e tij t vogl varur n dritare dhe duke u kujdesur pr lulet q kishin shkmbyer, ata shikonin njri-tjetrin. Ndr dritaret e shtpive t fshatit, kishte nj q ishte e zn edhe m shpesh; sepse, do t diel, nga mngjesi deri n dark, dhe do mbasdite po t ishte koha e mir, dukej n baxhn e papafingos profili thatim i zotit Bine, i prkulur mbi torno Laruo, grgrima monotone e s cils dgjohej deri tek Luani i art. Nj mbrmje, kur u kthye n shtpi, Leoni gjeti n dhomn e tij nj