Funkcje 1 zmiennej - pochodna

Niech X: → Y będzie funkcją liczbową zmiennej rzeczywistej. Niech x 0 będzie dowolnym punktem
zbioru X, który należy do zbioru wraz z pewnym otoczeniem.

Def. 1. Mówimy , że funkcja f ma pochodną w punkcie x 0 jeżeli istnieje granica właściwa

(1) lim f ¿ ¿ ¿ . Granicę tę nazywamy pochodną funkcji w punkcie x i oznaczamy f’( x ¿ .

h→ 0 0 0

Tw. 1. Jeżeli funkcja f ma pochodną w punkcie x 0 to f jest ciągła w punkcie x 0 .

Twierdzenie odwrotne nie jest prawdziwe.

Tw.2. Jeżeli funkcje f oraz g mają pochodne w punkcie x to

(2) ( f(x) + g(x) ) ‘ = f ‘ (x) + g ‘ (x)

(3) ( f(x) g(x) ) ‘ = f ‘ (x) g(x) + f(x) g ‘ (x)

f (x ) f ‘ ( x ) g ( x )−f (x )g ‘ (x)
(4) ( )‘ =
g (x) (g ( x ) )2

Tw.3. Jeżeli funkcja f ma pochodną w punkcie x i funkcja g ma pochodną w punkcie f(x), to złożenie
funkcji ma pochodną w punkcie x i zachodzi wzór

( 5 ) ( g ° f ) ‘ (x) = g ‘ ( f(x) ) f ‘(x) .

Tw.4. – Interpretacja geometryczna pochodnej .

Pochodna funkcji w punkcie x 0 jest współczynnikiem kierunkowym prostej stycznej do wykresu funkcji f
w punkcie x 0 . Równanie prostej stycznej do wykresu funkcji f w punkcie x 0 dane jest worem

(6) y – f( x 0 ) = f ‘ ( x 0 ) ( x - x 0 )

Przykład: Napisać równanie prostej stycznej do wykresu funkcji f(x) = arctg (x) dla x 0 = 3 ( tzn. stycznej
1
w punkcie ( x 0 , f( x 0) ) czyli tu w ( 3, arctg (3) ): y – arctg ( 3 ) = 2 ( x – 3 ).
1+ 3

Tw.5. reguła de l’ Hospitala

f (x ) 0 ∞
Jeżeli 1) iloraz jest w punkcie x 0symbolem nieoznaczonym typu [ ] lub [ ¿ i
g (x) 0 ∞
2) funkcje f oraz g są różniczkowalne w sąsiedztwie punktu x 0oraz g ‘(x) ≠ 0 w tym sąsiedztwie i jeżeli
3) istnieje granica w punkcie x 0 ilorazu pochodnych
to istnieje także granica w punkcie x 0 ilorazu funkcji i zachodzi wzór
'
f (x ) f (x)
( 7 ) lim = lim '
x→ x g( x)
0 x→ x g (x) 0
Reguła de l’Hospitala jest także prawdziwa dla granic jednostronnych a także dla granic w punktach
niewłaściwych ( czyli ∞ ).
0 ∞
Regułę de l’Hospitala stosujemy tylko ! do granic typu [ ] lub [ ¿ . Pozostałe symbole nieoznaczone,
0 ∞
do których bezpośrednio nie stosuje się reguły de l’Hospitala sprowadza się przez stosowne przekształcenia
0 ∞
do symboli [ ] lub [ ¿, do których już można stosować regułę.
0 ∞

Tw.6. – Tw. Rolle’a.

Jeżeli funkcja f jest ciągła w przedziale domkniętym [ a, b ], ma pochodną w przedziale ( a, b )
oraz f( a ) = f(b ) to istnieje punkt c ϵ ( a, b ) taki , że f ‘ ( c ) = 0.

Tw.7. – Tw. Lagrange’a.

Jeżeli funkcja f jest ciągła w przedziale domkniętym [ a, b ] i ma pochodną w przedziale ( a, b )
f ( b )−f (a)
to istnieje punkt c ϵ ( a, b ) taki , że f ‘ ( c ) = .
b−a

Tw. 8 – wnioski z twierdzenia Lagrange’a.

1). Funkcja f , której pochodna w całym przedziale ( a, b ) równa się zeru jest stała w tym przedziale.
2). Funkcja f o pochodnej stale dodatniej ( stale ujemnej ) w przedziale ( a, b ) jest silnie rosnąca ( silnie
malejąca ) w tym przedziale.

Def.2. Mówimy, że funkcja f określona w pewnym otoczeniu punktu x 0 ma w tym punkcie maksimum
( minimum ) lokalne właściwe jeżeli istnieje takie otoczenie punktu x 0, że dla każdego x z tego otoczenia
zachodzi nierówność f( x ) < f( x 0 ) ( f( x ) > f( x 0 ) ).

Z twierdzenia Rolle’a wynika następujący wniosek:

Tw.9.
Jeżeli funkcja f ma w punkcie x 0 ekstremum lokalne i ma w tym punkcie pochodną to

( 8 ) f ‘ ( x0 ) = 0

czyli warunkiem koniecznym na to aby funkcja f , która ma pochodną w punkcie x 0 miała w tym punkcie
ekstremum lokalne jest aby f ‘( x 0 ) = 0.

Uwaga: Przykład funkcji f( x ) = x 3 wskazuje na to, że warunek ( 8 ) nie jest warunkiem wystarczającym
istnienia ekstremum lokalnego w punkcie x 0 .

Widzimy, że funkcja f może mieć ekstrema lokalne jedynie w tych punktach, w których albo pochodna nie
istnieje albo jest spełniony warunek ( 8 ).

Ze związku między znakiem pochodnej i monotonicznością funkcji wynika następujące

Tw.10.
Jeżeli funkcja f jest ciągła w punkcie x 0 i ma pochodną w sąsiedztwie tego punktu to warunkiem
wystarczającym istnienia ekstremum lokalnego funkcji f w punkcie x 0 jest aby pochodna f ‘ ( x ) była
dodatnia z jednej i ujemna z drugiej strony punktu x 0.
Można sformułować wniosek z tw.10, że warunkiem wystarczającym istnienia ekstremum lokalnego
w punkcie x 0 funkcji mającej pochodną w otoczeniu punktu x 0 jest zerowanie się pochodnej w tym
punkcie wraz ze zmianą znaku ( mówimy: po przejściu przez ten punkt ).