Professional Documents
Culture Documents
SesaZleblobebis ganviTarebis
trening-kursis saxelmZRvanelo
k i b e r u s a f r T x o e b i s
SesaZleblobebis ganviTarebis
trening-kursis saxelmZRvanelo
1
kiberusafrTxoebis SesaZleblobebis ganviTarebis
trening-kursis saxelmZRvanelo
Tbilisi, 2021
A2
winasityvaoba
3
kiberusafrTxoeba Tanabrad mniSvnelo- gamoiyenos prevenciisa da Tavdacvis
vani xdeba rogorc saerTaSoriso poli- wesebi, raTa saTanadod gaumklavdnen
tikis, aseve erovnuli usafrTxoebis kiberincidentebs momxmareblis doneze.
konteqstSi, kriminologiisa da sisxlis samarTaldamcav da kiberusafrTxoe-
samarTlebrivi politikis Tvalsazris- baze uflebamosil struqturebs ki mx-
iT, korporaciuli pirebisa da calke in- olod Sesabamisi aucileblobis SemTx-
dividebisTvis. Tanamedrove adamianisT- vevaSi mimarTon.
vis ki, misi moRvaweobis interesebisa Tu
saqmianobis stilis miuxedavad, cifrul Sesabamisad, msoflios mravali qveya-
samyarosTan adaptireba da Sesabamisi na, maT Soris saqarTvelo, strategiul
kiberCvevebis gaumjobeseba sasicocx- mniSvnelobas aniWebs informaciuli
lod aucilebel unars warmoadgens. sazogadoebis kiberkulturis, kibe-
kiberincidentebis ricxvis zrdis para- rusafrTxoebis sakiTxebze sazogadoe-
lelurad sul ufro metad mniSvnelo- bis cnobierebis amaRlebisa, maTi ga-
vani xdeba sazogadoebis wevrTa cnobier- naTlebisa da gadamzadebis sakiTxebs. am
ebis amaRlebis sakiTxi, kiberkulturis procesSi gansakuTrebiT mniSvnelovania
ganviTareba da kibersivrceSi arsebul sajaro seqtorSi, rogorc central-
safrTxeebTan gamklavebis efeqtiani ur, aseve regionebSi dasaqmebuli pire-
meqanizmebis danergva. es yovelive, kibe- bis kiberSesaZleblobebis ganviTareba
rusafrTxo garemos mdgradobas uzrun- cnobierebis amaRlebis gziT, radgan
velyofs. sajaro seqtorSi arsebuli/daculi
monacemebis komprometirebam, sajaro
adamianuri faqtori mniSvnelovani
uwyebebze mimarTulma informaciulma
riskia cifrul samyaroSi. rogorc saer-
da kiberSetevam SesaZloa qveynis usa-
TaSoriso kvlevebi adasturebs, yvelaze
frTxoebaze, Tavdacvisunarianobasa da
meti kiberincidenti msoflioSi swored
socialur-ekonomikur mdgomareobaze
adamianuri resursis gamoyenebiT xor-
umniSvnelovanesi gavlena iqonios.
cieldeba. maT mier riskebisa da safrTx-
eebis arasaTanado Sefasebis, codnisa kiberSesaZleblobebis ganviTarebisken
da cnobierebis simwiris an/da ganzrax mimarTuli es saxelmZRvanelo kiber-
mimarTuli arasanqcirebuli qmedebebis sivrceSi usafrTxod operirebisTvis
Sedegad. dResdReobiT adamianuri Sec- aucilebel codnas sxvadasxva mimar-
domebiT gamowveuli kiberincidentebi TulebiT gadmoscems: kiberusafrTxoe-
mniSvnelovnad aRemateba kiberSetevaTa bis safuZvlebi, informaciuli usafrTx-
ricxvs. aRniSnulis gaTvaliswinebiT, oeba da aqtivebis marTva, personaluri
kibersivrcis usafrTxoeba da daculo- monacemebis dacva kibersivrceSi, in-
ba mxolod kibersafrTxeebisa da riske-
terneti da misi usafrTxod gamoyene-
bis Sesaxeb samizne auditoriis drouli
ba, eleqtronuli fostis usafrTxoeba,
informirebiT miiRweva, maT mier riske-
personaluri kompiuteris usafrTxoe-
bis saTanadod gacnobierebis, prevenci-
ba, mobiluri mowyobilobis usafrTx-
uli da sxva saxis TavdacviTi RonisZie-
oeba, ukabelo qselebis usafrTxod
bebis gatarebis saSualebiT.
sargebloba, parolebis usafrTxoeba da
kiberusafrTxoeba, upirveles yovlisa, marTva, socialuri qselebis usafrTxod
yvela aqtoris individualuri pasux- sargebloba, informaciuli wigniereba,
ismgeblobaa. TiToeuli valdebulia arCevnebi da kiberusafrTxoeba, infor-
izrunos, miiRos informacia safrTxee- maciuli wigniereba, arCevnebi da kibe-
bisa da riskebis Sesaxeb, Seiswavlos da rusafrTxoeba.
A4
terminTa
ganmarteba
5
ganviTarebis Zlieri safrTxe/Ad- mza Canaweri (Cookies) – kompiuteruli
vanced Persistent Threat (APT) – mizan- programa, romelic monitorings uwevs
mimarTuli ganviTarebuli safrTxeebi, da asaxavs kompiuteris momxmareblis aq-
maRalteqnologiuri da xangrZlivmoqme- tivobas. „mza Canaweri“ warmoadgens mcire
di kiberSeteva, romlis drosac Semtevi zomis teqstur fails, romelsac vebgver-
mxare aRwevs samiznis informaciul siste- di inaxavs momxmareblis kompiuterSi an
maSi da xangrZlivi drois manZilze SeumC- mobilur telefonze, rodesac momxmare-
nevlad agrovebs informacias. rogorc beli saits stumrobs. es Canaweri saSuale-
wesi, saxelmwifo aqtorebi iyeneben APT-s. bas aZlevs vebgverds daimaxsovros momx-
mareblis qmedebebi da preferenciebi.
rensomveari (Ransomware) – mavne pro-
grama, romelic kompiuterul sistemaSi ukana kari (Backdoor) – avtorizaci-
Sifravs failebs, dokumentebs, „mZevlad isTvis dadgenili moTxovnebis gverdis
hyavs ayvanili“ momxmareblisTvis mniS- avliT kompiuteris sistemaze distan-
vnelovani informacia da misi gaSifruli ciurad wvdomis miReba. es aris jaSuSu-
formiT dabrunebis sanacvlod momxmareb- ri malveari, romelic gamoiyeneba ara
els sTxovs gamosasyids. xSirad, rensom- mxolod informaciis mitacebisTvis, ar-
vears yalbi antivirusis formac aqvs da amed kompiuteris ukanonod samarTava-
pop-apis saxiT amoxteba xolme ekranze da dac, kompiuteruli usafrTxoebis meqa-
momxmarebels kompiuterul usafrTxoe- nizmebis gverdis avliT.
bas sTavazobs.
portatuli media saSualebebi – in-
informaciuli usafrTxoeba – saqmia- formaciis matarebeli mowyobilobebi
noba, romelic uzrunvelyofs informaci- (kompaqtdiskebi CD, USB mexsierebis ba-
isa da informaciuli sistemebis wvdomis, raTebi).
erTianobis, avTentifikaciis, konfiden-
cialurobisa da gangrZobadi muSaobis troiani (Trojan Horse) – malveari, rom-
dacvas. lis mizania informaciul aqtivebze
wvdoma an/da kompiuteruli sistemebis
informaciuli aqtivi – yvela infor- dazianeba. troiani Tavs aCvenebs momx-
macia da codna (kerZod, informaciis marebels TiTqos igi aris sruliad san-
Senaxvis, damuSavebisa da gadacemis te- do da uvnebeli, sTavazobs benefitebs,
qnologiuri saSualebebi, TanamSromlebi raTa msxverpls motyuebiT daainstali-
da maTi codna informaciis damuSavebis rebinos Tavi kompiuterul sistemaSi
Sesaxeb), romlebic Rirebulia kritikuli da amgvarad moipovos wvdoma sasurvel
informaciuli sistemis subieqtisaTvis. sistemaze.
A6
luri wertilidan wertilamde kavSiris Tavrebuli saxelmwifo qselebze kiber-
damyarebiT, specialuri kavSirebis gam- SetevebiT.
oyenebiT, daSifvriT an am ori meqanizmis
kombinaciiT. igi ar aris advili dasay- boti – igive roboti, es aris avtoma-
enebeli da, rogorc wesi, isini saboloo tizirebuli angariSi socialur medi-
momxmareblebisTvis miuwvdomelia. Zir- aSi, romelic adamianis Carevis gareSe
iTadad organizaciebi uzrunvelyofen moqmedebs. igi gamoiyeneba konkretuli
TanamSromlebs VPN kavSiriT. informaciis, statiis, postis xelovn-
urad popularulad warmosaCenad (bev-
snifing (Sniffing) – qseluri paketebis ri momxmarebeli, sinamdvileSi ki botis
snifingi aris qselSi gadacemul monace- mowonebiT). botebi xSirad gamoiyeneba
mTa paketebis mosmena da aReba, maTze politikuri gancxadebebisTvis didi
arasanqcirebuli wvdomis mopoveba. mniSvnelobis misacemad.
7
moduli 1
Sesavali – kiberusafrTxoebis
situaciuri analizi
A8
oebis sakiTxebis mimarT saxelmwifoe- •yalbi oficialuri kompiuteruli
brivi xedvis ararseboba. monacemis Seqmna (muxli 286 sekunda) –
kompiuteruli monacemis unebarTvo Cas-
miuxedavad garkveuli aRmavlobisa, miT, waSliT, SecvliT an dafarviT yalbi
kibersafrTxeebsa da riskebTan gam- oficialuri kompiuteruli monacemis
klavebis mimarTulebiT saqarTvelos miReba misi namdvil/utyuar monacemad
jer kidev didi Zalisxmeva sWirdeba. gasaRebis an/da gamoyenebis mizniT,
gasaReba an/da gamoyeneba.
saqarTvelos sisxlis samarTlis kodeqsiT
dasjadia kiberdanaSaulis Semdegi saxeebi: kompiuterul incidentebze daxmarebis
erovnuli da samTavrobo jgufis (CERT.
•kompiuterul sistemaSi unebarTvo GOV.GE) mier incidentebis aRmoCenisa da
SeRweva (muxli 284)2; maTze reagirebis sxvadasxva teqnolo-
•kompiuteruli monacemis an/da kompi- giuri saSualebis gamoyenebiT (qselisa
uteruli sistemis ukanonod gamoyeneba da IP monitoringis sistema, portalebi,
(muxli 285) – kompiuteruli program- sensorebi da a.S.) miRebuli statistika
is an/da sxva mowyobilobis, agreTve cxadyofs, rom 2014 wlidan 2019 wlamde
kompiuterul sistemaSi SeRwevisaTvis daregistrirebuli incidentebis ra-
saWiro parolis, daSvebis kodis an sxva, odenoba, sul mcire, orjer gaizarda.
msgavsi monacemis unebarTvo damzadeba, amasTan, imata dainficirebuli IP mis-
SeZena, Senaxva, gayidva, gavrceleba an xe- amarTebis ricxvma da portalebTan da-
lmisawvdomobis sxvagvari uzrunvelyo- kavSirebulma usafrTxoebis movlenebma.
fa;
•kompiuteruli monacemis an/da kompi saqarTvelos geopolitikuri mde-
uteruli sistemis xelyofa (muxli 286) – bareoba, qveynis politikuri kursi da
kompiuteruli monacemis unebarTvo da- evroatlantikur struqturebSi inte-
zianeba, waSla, Secvla an dafarva, agreTve graciisken swrafva, saqarTvelos, pir-
kompiuteruli monacemis unebarTvo vel rigSi, ruseTis federaciis mxridan
Casma an gadacema, ramac kompiuteruli xdis politikurad motivirebuli kiber-
sistemis funqcionirebis ganzrax mniS- Setevebis, informaciuli propagandis,
vnelovani Seferxeba gamoiwvia; cruinformaciis, kiberjaSuSobisa da
kiberterorizmis samizned (mag.: Geor-
•kompiuteruli monacemis an/da kompi- bot-is saqme, APT28, 2019 wlis oqtombris
uteruli sistemis xelyofa finansuri farTomasStabiani Tavdasxma, 2020 wlis
sargeblis miRebis mizniT (muxli 286 pri- seqtemberSi riCard lugaris saxelo-
ma) – TavisTvis an sxvisTvis qonebrivi bis sazogadoebrivi jandacvis kvleviTi
uflebis mopovebis an nebismieri saxis centris monacemTa bazebze kiberTav-
finansuri sargeblis miRebis mizniT dasxma).
kompiuterul sistemaSi unebarTvo SeR-
weva, kompiuteruli monacemis unebarT- Sinagan saqmeTa saministros statisti-
vo Casma, waSla, Secvla an dafarva an kaze dayrdnobiT, yovelwliurad mat-
kompiuteruli sistemis funqcionireba- ulobs kiberdanaSaulis ricxvi. Tuki
Si nebismieri saxis unebarTvo Careva, ra- 2017 wels registrirebuli kiberdan-
mac sxvisTvis finansuri zianis miyeneba aSaulis maCvenebeli ar scdeboda 500
gamoiwvia; maCvenebels, 2020 wels am niSnulma 2000-
s gadaaWarba. 2020 wels registrirebu-
li kiberdanaSaulebis ricxvi 20%-iT im
2 amave muxlis mixedviT, kompiuteruli sistema aris nebismieri
mowyobiloba/meqanizmi an erTmaneTTan dakavSirebul mowyo- dros gaizarda, rodesac konvenciuri
bilobaTa/meqanizmTa jgufi, romelic programis meSveobiT,
avtomaturad amuSavebs monacemebs (maT Soris, personaluri
danaSaulebis ricxvma qveyanaSi iklo.
kompiuteri, nebismieri mowyobiloba mikroprocesoriT, mobi- dResdReobiT farTod aris gavrcele-
luri telefoni). kompiuteruli monacemi aris kompiuterul
sistemaSi damuSavebisaTvis xelsayreli nebismieri formiT buli kiberdanaSaulis iseTi saxeebi,
gamosaxuli informacia, maT Soris, programa, romelic uz- rogoricaa: kompiuterul sistemaze
runvelyofs kompiuteruli sistemis funqcionirebas. xolo
unebarTvo gulisxmobs ukanonos, agreTve im SemTxvevas, rode- unebarTvo wvdoma, kompiuterul mo-
sac uflebis mflobels pirdapir an arapirdapir ar gadaucia
ufleba qmedebis Camdeni pirisaTvis.
nacemTa aramarTlzomieri daufle-
kanonis bmuli: ba, monacemTa xelyofa, kompiuteruli
9
mowyobilobebis arasanqcirebuli gam- teroristebis mier internetis gamoy-
oyeneba, arasrulwlovanTa pornogra- eneba kompiuteruli saSualebebiT Cad-
fiasa da inteleqtualur sakuTrebasTan enili danaSaulis kidev erTi saxeobaa.
dakavSirebuli danaSaulebi. gansakuTre- teroristebi sul ufro xSirad mimar-
biT farTod gavrcelebuli SemTxvevebia Taven informaciul sistemebs infor-
kiberomi, sainformacio omi, kiberjaSu- maciis gavrcelebis, komunikaciisa da
Soba, saxelmwifo aqtorebis mier mar- propagandis mizniT. ukanaskneli wlebis
Tuli kiberSetevebi, kiberdanaSauli da praqtikam daadastura, rom teroris-
kibermeTodebiT Cadenili danaSaulebi, tuli organizaciebi, magaliTad, isl-
transsasazRvro organizebuli dana- amuri saxelmwifo intensiurad iyenebs
Saulebi. bolo periodSi kritikuli in- Tanamedrove informaciulsa da sakomu-
frastruqturebis winaaRmdeg mimarTul nikacio saSualebebs, rogorc teroris-
Setevebs Soris yvelaze gavrcelebulia tul organizaciaSi rekrutirebisa da
„fiSingi“ (phishing), „ransomveari“ (Ran- teroristuli propagandis gavrcelebi-
someware), „difeisi“ (deface), „didosi“ sTvis, ise qveynis SigniT teroristuli
(DS) da „elfostis spufingi“ (mail spoofing). qselis Sesaqmnelad. misi ganeitraleba
SesaZlebeli gaxda 2017 wlis noember-
ruseTis federaciis mier saqarTvelos Si Catarebuli farTomasStabiani kon-
winaaRmdeg warmoebuli informaciuli trteroristuli operaciis saSualebiT.
omi, propagandisa da dezinformaciis
maRali maCvenebliT xasiaTdeba. es pro- garda zemoaRniSnuli maRali intensivo-
cesi xelsayrel niadags qmnis sazogadoe- bisa, saxelmwifo aqtorebis CarTulobiT
brivi azris manipulaciisTvis, rac, mim- marTuli mizanmimarTuli Setevebisa,
dinare samxedro okupaciis kvaldakval, mniSnvelovan samizned iqca kritikuli
erovnuli usafrTxoebisTvis sasicocx- informaciuli infrastruqtura; ker-
lo mniSvnelobis safrTxes warmoadgens. Zod, saxelmwifosa da sazogadoebisTvis
kritikulad mniSvnelovani funqciebis
saqarTvelos mosaxleobis arCevanze, ganxorcielebisa da servisebis miwodebis
romelic erovnuli usafrTxoebis procesSi gamoyenebuli informaciuli
mdgradobis gaZlierebas, rusuli gav- sistemebi da teqnologiebi.
lenisgan gaTavisuflebasa da dasavlur
bolo periodis praqtika aCvenebs, rom
struqturebSi integracias iTvalis-
saxelmwifo kritikul seqtorebTan er-
winebs, xdeba masobrivi da mizanmimar-
Tad Setevis samizned sul ufro xSirad
Tuli zemoqmedeba, saxelmwifos sagareo
gvevlinebian komerciuli subieqtebic,
politikuri kursis saxecvlilebisa da
rac miznad isaxavs aRniSnuli seqtor-
erTgvarad neitraluri sagareo kursis
isTvis, sul mcire, reputaciuli zianis
gatarebis mizniT.
miyenebas, saTanado pirobebis arsebobi-
evrointegraciis procesSi miRweuli sas, mis paralizebas. zemoTqmulis maga-
warmatebisa da am procesiT gamowveuli liTia 2016 wels saqarTveloSi, sabanko
ganviTarebis gadafarva, saqarTveloSi seqtorisa da saxelmwifo eleqtronuli
dasavluri gzis marginalizeba da dasav- finansuri servisebis winaaRmdeg ganx-
leli partniorebis winaSe saqarTvelos orcielebuli farTomasStabiani „DDoS“
rolis daknineba ruseTis federaciis is Seteva, romlis Sedegadac mcire xniT,
strategiuli mizania, romelsac praqti- Tumca, mainc Seferxda onlain sabanko
kul doneze maT mierve gamoyenebuli yve- servisebisa da saxelmwifo sagadasaxado
la meTodi – kinetikuri, hibriduli Tu sistemis muSaoba.
informaciuli omi – mkacrad emsaxureba. garda amisa, fizikuri pirebi, iuridiuli
xazgasasmelia is garemoebac, rom iz- pirebisa da saxelmwifo organoebis kval-
rdeba ruseTis federaciis mxridan dakval, Zalian xSir SemTxvevaSi xdebian
momdinare safrTxeebi (Advanced Per- finansurad Tu sxvagvarad motivirebu-
li kiberSetevebis samizne obieqtebi.
sistent Threat), romelTa mizania saqa-
rogorc aRmoCnda, individi ufro xSi-
rTvelos kerZo da sajaro kritikuli
rad xdeba kiberdanaSaulis msxverpli/
infrastruqturebis informaciasTan
samizne, vidre klasikuri danaSulisa.
araavtorizebuli wvdoma.
A10
viqtimizaciis kvlevebi kiberdanaSauli- blebis yoveldRiuri saqmianobisaT-
sa da konvenciuli danaSaulis Sedare- vis xelis SeSla, iwvevs momxmarebelTa
bis safuZvels warmoadgens. gaeros kv- ndobis dakargvas da jamSi eleqtro-
levis mixedviT3, msoflios masStabiT nul mmarTvelobaze negatiurad aisax-
sxvadasxva qveynis 1-dan 17 procentamde eba. dRes saqarTvelos saxelmwifo da
internetmomxmarebeli onlain sakredi- kerZo seqtorSi arsebuli kritikuli
to baraTebTan dakavSirebuli TaRli- infrastruqturebi yoveldRiur saqmia-
Tobis, personaluri monacemebis qur- nobaSi, umeteswilad, informaciul-sa-
dobis, fiSingis/fiSingis mcdelobis da komunikacio teqnologiebs iyeneben.
elfostis angariSze unebarTvo wvdomis Sesabamisad, maT mier gamoyenebuli te-
msxverpli gaxda. SedarebisTvis, amave qnologiebis komprometireba, amiT
qveynebSi Cveulebrivi qurdobis, yaCaR- saxelmwifo da biznesinteresebisa Tu
obisa da manqanis qurdobis 5 procentiT individualuri momxmareblebis dazara-
naklebi maCvenebeli aRiniSneba. es yove- leba mravali danaSaulebrivi dajgufe-
live cxadyofs, rom kiberdanaSaulis bis mizania. kiberdanaSaulis mier dam-
msxverplTa maCveneblebi klasikur dana- dgari ziani gacilebiT maRalia, vidre
SaulTan SedarebiT gacilebiT maRalia. es 2008 wels iyo, swored saxelmwifo
ganviTarebad qveynebSi, rogoric saqa- da kerZo servisebis informaciul da
rTveloa, kiberdanaSaulis msxverplTa sakomunikacio teqnologiebze maRali
maRali maCvenebeli, upirveles yovlisa, damokidebulebis gamo.
ganpirobebulia prevenciuli meqanizme- –ix. cxrili: kiberSetevebiT gamowveuli
bis, maT Soris kiberganaTlebisa da cno- potenciuri ziani, zarali
bierebis ararsebobiT.
kiberdanaSauli jer kidev „momavlis“
SesaZloa, kiberincidentebisa da kom-
danaSauls warmoadgens saqarTvelosT-
piuteruli safrTxeebis zrdam sasi-
vis. kibersafrTxeebi mudmivad ganvi-
cocxlod mniSvnelovani, informaciuli
Tarebadi fenomenia, internet momxmare-
sistemebisa da kritikuli servisebis
blebis onlain qcevaze dakvirvebiTa da
funqcionirebis Sewyveta an SeCereba ga- arsebuli garemo pirobebis, mimdinare
moiwvios. ekonomikuri aqtivobebis Sez- tendenciebis SeswavliT kiberkriminale-
Rudva, mniSvnelovani finansuri zarali, bi Setevis axal veqtorebs ikvleven, te-
individebis finansuri, reputaciuli qnologiurad ufro daxvewil da rTul
zarali, piradi cxovrebis xelSeuxe- kibersafrTxeebs qmnian. kovid pandemiac,
blobasa da cifrul samyaroSi momxmare- rogorc globaluri gamowveva, ar yofi-
3 kiberdanaSauli (kvlevis angariSi), UNOCD ixileT bmuli: la am mxriv gamonaklisi da kibersivrcis
bnelma samyarom jandacvis saerTaSori-
11
so krizisiT borotad sargebloba gad- ikisa da destabilizaciis gamowvevis,
awyvita. saqarTveloSi ar Catarebula mTavrobebis an maTi jandacvis organoe-
safuZvliani kvleva imis Sesaxeb, Tu ro- bis mimarT undoblobis daTesvis mizniT.
gor imoqmeda pandemiam kiberSetevebisa
da kiberdanaSaulis statistikur maCven- – rensomveari da DDoS Setevebi kov-
eblebze, an ramdenad Seicvala safrTxis id pandemiis brZalaSi CarTuli subi-
samizneebi Tu aqtorebi. imis gaTvalis- eqtebis, ZiriTadad samTavrobo, samedi-
winebiT, rom saqarTvelos kibersivrcis cino, samecniero obieqtebis winaaRmdeg
gamowvevebi metwilad imeorebs saer- gamosasyidis misaRebad an maTi gaTiS-
TaSoriso masStabiT arsebul tenden- viT mdgomareobis marTvis, testirebi-
ciebs, SegviZlia vivaraudoT, rom inter- sa da mkurnalobis procesis Seferxebis
polis mier kovid pandemiiT gamowveuli mizniT.
kibersafrTxeebi4 Sesabamisad relevan-
– distanciurad momuSave TanamSrom-
turi da aqtualuria CvenTan dakavSire-
biT. kerZod: lobis winaaRmdeg ganxorcielebuli
SetevebiT (mavne programuli uzrunve-
– pandemiis pirobebSi, rodesac mTeli lyofa, biznes el-fostaze Seteva da aS)
samyaro gadavida onlain cxovrebis re- korporatiul informaciul sistemeb-
JimSi da teqnologiebsa da internetze ze, kritikul informaciul sistemebze
damokidebulebam arnaxul maCvenebels wvdomis mopoveba da korporatiuli mo-
miaRwia, gaizarda kovid pandemiis Tem- nacemebis daufleba an/da maTi infras-
atikis safarqveS fiSinguli Setevebi, truqturis mwyobridan gamoyvana.
kompiuterul sistemebSi unebarTvo SeR-
weva da personaluri informaciis mopar- momaval xuTwlian perspeqtivaSi saqa-
va. „korona“, „kovidi“ sakvanZo saxelebis rTveloSi kibersafrTxeebisa da kiber-
gamoyenebiT registrirebuli iqna mrava- danaSaulis ricxvi swrafad mzard ten-
li axali vebgverdi (palo altos qse- dencias SeinarCunebs. didi albaTobiT
lis – Palo Alto Networks monacemebiT 2020 kiberdanaSauli 2020 wlis maCvenebelT-
wlis martis bolosTvis 2,022 mavne da an SedarebiT weliwadSi saSualod 25-
40,261 maRali riskis Semcveli axali do- 30%-iT gaizrdeba da 2022 wels Sss-s
menuri saxelebi iqna gamovlenili), rom- mier registrirebul sisxlis samarTlis
lebic informaciis miRebis surviliT saqmeebSi kiberdanaSaulis wili 5%-s
vebgverdze Semosuli momxmareblebis gadaaWarbebs5. ra iZleva eqspertTa mier
kompiuterul sistemebSi mavne kodis in- gamoTqmuli amgvari varaudis safuZ-
stalaciiTa da virusebis gavrcelebiT vels? yovelwliurad izrdeba qarTuli
moqmedebda. sazogadoebis damokidebuleba inter-
netresursebsa da teqnologiebze ,,sa-
– kovid pandemiasTan dakavSirebuli dez-
informacia da yalbi siaxleebi sakma- jaro da kerZo servisebis gacifruleba.
od aqtualuri fenomeni gaxda, rogorc qveynis socialur-ekonomikuri gan-
saqarTveloSi, aseve saerTaSoriso viTareba, geopolitikuri kursi da
masStabiT. swored amitomac saerTaSo- sagareo urTierTobebis konteqsti im
riso samarTaldamcavi organizaciebis, pirobebSi, rodesac ar gvaqvs prevenci-
maT Soris, interpolis SefasebiT in- uli da proaqtiuli meqanizmebi, cnobi-
formaciuli safrTxeebi ganixileba erebisa da kiberganaTlebis sabaziso un-
kiberdanaSaulis konteqstSi, rogorc ar-Cvevebi, iZleva kiberdanaSaulisa da
sisxlis samarTlebrivi sistemis ga- kibersafrTxeebis zrdis prognozirebis
mowveva. pandemiis Tematikaze dezin- winapirobas. samwuxarod, am sagareo da
formacia an yalbi axali ambebi, iseve Sida kompleqsur determinantebze saqa-
rogorc antivaqseruli mimarTvebi Zir- rTvelos moklevadian perspeqtivaSi ar
iTadad vrceldebatrolebis da yalbi gaaCnia saTanado gavlenis moxdenis Ses-
onlain momxmareblebis angariSebiT pan- aZlebloba.
4 interpolis mier gamokveTili pandemiiT gamowveuli kiber sa- 5 kiberdanaSauli saqarTveloSi (kvlevis angariSi), 2021, PMC
frTxeebi ixileT bmuli: Research. ixileT bmuli:
A12
moduli 2
informaciuli usafrTxoeba
da informaciuli aqtivebis
marTva
13
saqarTvelos kanoni „informaciuli us- moyenebis sixSiris, Tu sxva parametris
afrTxoebis“ Sesaxeb awesebs informaci- gaTvaliswinebiT. sarezervo aslebis Se-
uli aqtivebis kritikulobis or klass: qmnisas mniSvnelovania misi Senaxvis xan-
konfidencialuri da Sinasamsaxure- grZlivobisa da dacvis donis (mag.: daS-
brivi gamoyenebis informacia. sajaroa ifvra) gansazRvrac. informaciisa da
yvela informaciuli aqtivi, romelic ar programuli uzrunvelyofis sarezervo
aris klasificirebuli konfidencialu- aslebi periodulad unda mowmdebodes
ri da Sinasamsaxurebrivi gamoyenebis in- organizaciaSi danergili politikis Se-
formaciad. sabamisad.
informaciuli aqtivebis usafrTxoeba sarezervo failebi mniSvnelovnad icavs
moicavs rogorc eleqtronuli, agreTve momxmarebels monacemebis dakargvisgan.
fizikuri dacvis RonisZiebebs. vinaidan, erTi mxriv, Cveni kompiuter-
uli mowyobiloba SeiZleba mwyobri-
„sufTa magidis“ da „sufTa ekranis“ dan gamovides, fizikurad daziandes
principi: nabeWdi masalebisa da gadaadg- da virusuli programis gavleniT masSi
ilebadi mediamatareblebisaTvis unda datanili monacemebi wagveSalos. meo-
gamoiyenebodes sufTa magidis politi- re mxriv, rensom-Setevebis gaTvalis-
ka, informaciis damuSavebis saSuale- winebiT,monacemebis xelmisawvdomobis
bebisaTvis ki – sufTa ekranis politi- meti SesaZlebloba gveZleva, Tuki gva-
ka. „sufTa magidis“ da „sufTa ekranis“ qvs mudmivad ganaxlebuli sensitiuri
principi gansazRvravs, rogor unda monacemebis sarezervo aslebi.
marTos yvelam Tavisi samuSao adgili
da amgvarad uzrunvelyos informaciis
usafrTxoeba, aqtivebis konfidencial-
uroba. sensitiuri informacia nebismier
dros unda iyos daculi gareSe, arasanq-
cirebul pirTa wvdomisgan, iqnebian
eseni TanamSromlebi, ofisSi mosuli
stumrebi, Tu damxmare personali (mag.:
damlageblebi).
A14
informaciuli usafrTxoebis uzrunvelsayofad
gamoiyeneT Semdegi kargi praqtika:
15
moduli 3
personaluri monacemebis
usafrTxoeba kibersivrceSi
A16
onlain qcevas, iqneba es Cven mier atvir- maT Soris, politikuri, socialuri da
Tuli fotoebi, sxvebis komentarebi Cven kulturuli arCevanis Camoyalibebaze.
Sesaxeb, Ziebis Sesaxeb informacia, „on-
lainSofingis” istoria, Cveni interesebi, monacemTa subieqtebisaTvis TavianTi mo-
gadaadgilebis marSruti, mogzaurobis nacemebis waSlis/daviwyebis moTxovnis
uflebis miniWeba gansakuTrebiT mniS-
adgili da aS. es yovelive aris momxmareb-
vnelovania. momxmarebels aqvs ufleba,
lis onlainreputacia. cifruli reputacia
moiTxovos socialuri qselis platfor-
aris erTgvari cifruli kvali, romelsac
maze Tu nebismier saZiebo sistemaSi ge-
momxmarebeli tovebs internetSi Tavisi
nerirebuli personaluri monacemebis
aqtivobiT, aseve is, rasac sxvebi aqveyneben
wvdoma an waSla. maSinac ki,rodesac piri
momxmareblis Sesaxeb. mniSvnelovania, rom
Tanxmobas ganacxadebs personaluri mo-
momxmarebelma icodes onlainreputaciis
nacemebis damuSavebaze da informacias
marTva da izrunos mis dacvaze.
atvirTavs onlainreJimSi, unda SeeZlos
saZiebo sistemebi xels uwyobs wvdomas maTi ganadgurebis, „daviwyebis“ moTx-
didi moculobis informaciasa da cod- ovna, Tuki socialuri qselis an sxva ve-
naze, es saukeTeso gzaa momxmarebel- bresursiT momsaxureba aRar surs. mniS-
Ta Sesaxeb monacemebis Sesagroveblad, vnelovania, rom momxmarebels ar evaleba
amavdroulad, „didi monacemebi“ mniS- dasabuTeba Tu ratom surs momsaxure-
vnelovani gamowvevaa piradi cxovrebis bis Sewyveta, es misi kanonieri uflebaa.
xelSeuxeblobis uflebis realizebis monacemTa portirebis ufleba momx-
procesSi. saitebi, magaliTad Google mareblebs aZlevs saSualebas, miiRon
Search, Bing, Yahoo Search da yvela sxva socialuri qselisTvis miwodebuli
didi saZiebo sistema, agrovebs momx- personaluri monacemebis asli, struq-
mareblis Sesaxeb monacemebs da iyenebs turirebul, Cveulebrivad gamoyenebul,
gamiznuli reklamebis SesaTavazeblad. eleqtronul, portirebad formatSi da
ar unda gagvikvirdes, rom ramdenime wu- gadaugzavnon sxva provaiders. momsax-
Tis win internetiT moZiebuli produq- urebis gamwevi socialuri qseli Tu sxva
cia, socialur qselSi myisierad Tqvens sistema unda iyo moqnili rom myisierad
SemoTavazebebSi gamoCndeba, an axalgac- uzrunvelyos momxmareblis mier misi
nobil pirs igive Facebook-i megobrebSi personaluri monacemebis damuSavebis
damatebisTvis gvTavazobs. internetsa- Sewyvetis – waSlis, ganadgurebis, por-
Ziebo sistemebsa da Ziebis Sedegebs, rom- tirebis Sesaxeb moTxovnis Sesruleba.
lebic personalur monacemebs warad- momxmareblebi, rodesac internet-
gens, pirovnebis detaluri profilis sivrceSi ama Tu im eleqtronul portals
Sedgena SeuZlia. erTi mxriv, TiTqosda am stumroben da informaciul-sakomunik-
sareklamo SeTavazebebSi mavne zegavle- acio servisebiT sargebloben, ufleba
na praqtikulad araferia, Tumca, Tuki aqvT moiTxovon monacemTa avtomaturi
kargad gavaanalizebT, miznobrivad saSualebebiT damuSavebis Sewyveta, mag-
personalizebulma Setyobinebebma Sei- aliTad „cookie“ failebis dablokva ve-
Zleba mniSvnelovani zegavlena iqonios bgverdze, an internet Ziebaze (Internet
Cveni gemovnebis, azris, interesebis da, browsing) monitoringis funqciis gaTiSva.
17
„mza-Canawerebis“ (Cookies) meSveobiT ve-
bresursebi aanalizeben momxmareblebis
qcevas, maT preferenciebs, interesebs,
axorcieleben qcevis personalizebas
ukeTesi da momxmarebelze orientire-
buli servisebis misawodeblad, Tumca am Tuki socialuri mediis an nebismieri
procesSi sasargeblo funqciebTan er- sxva informaciuli sistemis winaaRmdeg
Tad, dammuSavebelma es personificire- xorcieldeba kiberTavdasxma, Seteva,
buli informacia SesaZloa gadasces romelmac SesaZloa gamoiwvios an ga-
mesame pirs (magaliTad, Google) an sxvag- moiwvia momxmareblebis personaluri
varad aramiznobrivad daamuSaos per- monacemebis komprometireba (gaJonva,
sonaluri monacemebi, amitom „mza Canaw- gamJRavneba, waSla, dakargva, ukanonod
erebis“ – e.w. „Cookie failebis“ danergva gamoyeneba da aS), momxmarebels aucileb-
nebadarTulia mxolod momxmareblis lad unda miewodos aRniSnulis Sesaxeb
TanxmobiT. gafrTxileba.
A18
kibersivrceSi personaluri monacemebis dasacavad
gamoiyeneT Semdegi kargi praqtika:
19
moduli 4
interneti da
misi usafrTxod gamoyeneba
A20
Cvens kompiuterSi gavuSvaT. rac saboloo HTTPS kavSiri niSnavs, rom Tqven mier
jamSi SesaZlebelia virusi iyos da Tqven ganxorcielebuli internet kavSiri/
gaxdeT dainficirebis msxverpli. komunikacia usafrTxoa da daculia
SifraciiT. HTTPkavSiri ki niSnavs sa-
fiSingi kiberTaRliTobis gavrcelebu-
pirispiros. miuxedavad imisa, rom
li formaa, igi SesaZloa ganxorcieldes
HTTPS zrdis saitis usafrTxoebas, es
rogorc eleqtronuli fostis gagza-
ar niSnavs, rom hakerebs ar SeuZliaT
vniT, aseve brauzingis drosac. fiSingis
misi gatexa.
mizania msxverplis motyueba, „ankesze
wamogeba“ da am gziT sensitiuri in-
formaciis daufleba an momxmareblis
kompiuteruli sistemis komprometire-
ba. vebbrauzingis dros xSirad Segxvde-
baT vebsaiti, romelic mimsmgavsebulia
namdvil vebsaits, yalb vebsaitze momx-
mareblis da parolis Seyvanisas hakeri
eufleba momxmareblis personalur, maT
Soris, sabanko informacias. internet-
fiSingis SemTxvevaSi kriminali gamogig-
zavniT Setyobinebas, rom meilserverze
mimdinareobs samuSaoebi da Tqveni ele- gansakuTrebiT mniSvnelovani saSuale-
qtronuli angariSi rom ar waiSalos, baa, Tu Tqveni brauzeri amowmebs veb-
aucileblad unda miawodoT Tqveni gverdis sawyis kods da gatyobinebT
momxmareblis saxeli an paroli. vebgverdi inficirebis Taobaze. am funq-
cias iyeneben iseTi internetbrauzerebi
rogoricaa: Microsoft Edge, Mozilla Firefox,
Google Chrome, Safari da Opera.
vebresursebis arasandoobas, siyalbes
ramdenime niSnis arseboba SeiZleba adas-
turebdes:
• gramatikuli, orTografiuli Secdome-
biT arasworad Sedgenili winadadebebi;
• saitiT sargeblobisTvis gadaWarbebu-
li raodenobis personaluri an konfi-
dencialuri informaciis gamJRavnebis
vinaidan internetSi bevri arasando moTxovna.
vebresursia, didi teqnologiuri ven- • bmulebi, romlebic gadagamisamarTe-
doriebi cdiloben momxmarebels Ses- ben ucnob saitze an saitze, romelic
Tavazon maTi amocnobis martivi gzebi. cnobili saitis analogia, Tumca mis-
magaliTad, kompania Google - ma SeimuSa- amarTSi mciredi cvlilebebia.
va strategia Tu rogor daecva Goo- • informaciis Seyvanisas axali gaxsnili
gle Chrome - is momxmareblebi sando da veb-gverdi ar aris dakavSirebuli mTa-
arasando resursebis garCevis gziT. var gverdTan, romlis momsaxurebiT Tu
amisTvis SemuSavda HTTPS da HTTP produqtiT sargeblobisTvisac avsebT
strategia. Tuki momxmarebeli Seva am monacemebs.
saitze, romelsac ar aqvs mxardaWera • vebgverdze gamodis Setyobineba „under
daculi HTTPS kavSiris, maSin brauze- construction”.
ri dauwers, rom igi imyofeba daucvel • “@” simbolos arseboba gverdis URL
saitze SetyobinebiT: “Not Secure” – misa- gverdze, rogorc wesi, miuTiTebs TaR-
marTis marcxena mxares. liTuri vebgverdis arsebobaze.
21
internetiT usafrTxod sargeblobis kargi praqtika:
A22
moduli 5
eleqtronuli fostis
usafrTxoeba
23
mareblis saxeli, baraTis informacia rogor gavxadoT elfostiT komunik-
da sxva). kiber-damnaSaveebi cdiloben acia usafrTxo, misi konfidencial-
fiSingmeilebi daagzavnon masobrivad, uroba, xelmisawvdomoba da mTliano-
spammeilis formiT, met adresatTan, ba uzrunvelyofili? usafrTxoebis
rac maTi warmatebis albaTobas maqsi- mraval faqtors Soris mniSvnelova-
malurad zrdis. nia (End-to-End daSifvra, usafrTx-
oebis protokolebi, Hop-by-Hop dac-
Cveulebriv, standartuli momxmarebe- va). End-to-end daSifvra (E2EE) aris
li, rogorc wesi, bolomde ar kiTxulobs komunikaciis usafrTxo meTodi,
miRebul korespondencias da daufiqre- romelic abrkolebs mesame-arasanq-
blad xsnis elfostiT miRebul bmuls an cirebuli mxaris mier komunikaciis
TandarTul fails. rogorc bmuli, aseve monacemebze wvdomas, monacemebis
faili xSir SemTxvevaSi inficirebis erTi sistemidan meore mowyobiloba-
didi riskis matarebelia da socialuri Si gadagzavnis dros. E2EE-Si monace-
inJineriisTvis gamoiyeneba. mebi daSifrulia gamgzavnis sistema-
sa an mowyobilobaze da mxolod mis
adresats SeuZlia gaSifvra/wakiTxva.
elfostiT komunikaciis dros E2EE
adasturebs werilis gamomgzavnis
avTenturobas, rom werilis Sinaar-
sis gaJonva (maT Soris serverebis
mxridan) ar momxdara komunikaciis
ganxorcielebis procesSi. stand-
artulad, popularuli elfostis
servisebi, rogoricaa: Gmail da Out-
look, ar gulisxmobs daSifvris ser-
viss, Tumca is xelmisawvdomia yvela
socialuri inJineria usafrTxoebis kon- Tanamedrove meilprovaiderisTvis.
teqstSi momxmareblebze manipulirebis, magaliTad PGP (Pretty Good privacy)
maTi monacemebis da Rirebuli aqtivebis meTodi, romelic saSualebas iZleva,
dauflebis, kritikul sistemebSi SeRw- werilebi daSifroT (gamoyenebulia
evis mizniT gamoiyeneba. am SemTxvevebSi cifruli xelmowera, Ria gasaRebi) da
Setevis samizne-msxverpli aris - momx- mxolod mimRebma gaxsnas Tavisi kuT-
marebeli da ara kompiuteruli sistema. vnili misamarTiT.
A24
ar gadaxvideT spammeilSi SemoTavazebul bmulebze, ar gaxsnaT faile-
bi, werilis danarTebi.
25
moduli 6
personaluri kompiuteris
usafrTxoeba
A26
da dainstalirebas. rogorc wesi, ase- tatulobis, moqnilobisa da tevadobis
Ti ganaxlebebi moicavs mavne kodebs da gaTvaliswinebiT aqtiurad gamoiyeneba
iwvevs Cveni kompiuteris dainficirebas. momxmareblebSi, Tumca mas usafrTx-
oebis TvalsazrisiT Tavisi riskebic
sxvadasxva forumebsa da torenteb-
gaaCnia: SesaZlebelia kiberkriminalebma
ze ganTavsebuli programebi SeiZleba
momxmareblisgan malulad USB port-
iyos safrTxis Semcveli personaluri
Si SeaerTon mavne USB mexsiereba da ase
kompiuterisa da masSi daculi kriti-
kuli, sensitiuri informaciisTvis. pi-
ratuli programebic gavrcelebuli sa-
Sualebaa virusis gasavrceleblad.
27
personaluri kompiuteriT usafrTxod sargeblobis
kargi praqtika:
A28
moduli 7
mobiluri mowyobilobebis
usafrTxoeba
https://securelist.com/
29
Tqveni adgilmdebareobis gamocnoba ise- uaxloes momavalSi, socialur qseleb-
Ti meTodebis gamoyenebiT, rogorebicaa sa da qlaud teqnologiebTan erTad.
axlomdebare Bluetooth da Wi-Fi qselebi. mobilur mowyobilobebTan dakavSire-
darwmundiT, rom Tqveni smartmowyobi- buli kibersisusteebia: safrTxis Sem-
lobis informaciuli sistema ganaxle- cvel Wi-Fi-ze wvdoma, dakarguli an/
bulia, raTa isargebloT usafrTxoebis da dazianebuli mowyobilobebi, mobi-
am meTodebiT. gaiTvaliswineT, Tu Tqven
lur operaciul sistemebze Seteva. am
gWirdebaT iseTi aplikaciebiT sarge-
mowyvladobebTan dakavSirebuli sa-
bloba, rogoricaa Foursquare, GGoogle
frTxeebi izrdeba, „gamoiyeneT Tqveni
Maps, Apple Maps, da a.S. maSin zemoxsen-
ebuli servisebis droebiT CarTva mogi- piradi mowyobilobebi (Bring Your Own
wevT. iOS-ze adgilmdebareobis amocno- Device)“ SeTanxmebebis popularobis
bis gamosarTavad, ewvieT Apple’s location gamoc.
services support page (eflis adgilmde-
bareobis mxardamWer gverds). androidis
SemTxvevaSi, ubralod SediT telefonis
parametrebSi, Semdeg „adgilmdebareo-
baSi“ da gamorTeT yvela ofcia.
A30
xSir SemTxvevaSi mobilur mowyobi- gramebisa da aplikaciebis ganaxleba,
lobebTan dakavSirebiT momxmarebeli sarezervo aslebis warmoeba, usafrTx-
ufro naklebad iyenebs usafrTxoebis oebis konfiguracia, faiarvoli da a.S.
zomebs, vidre personalur kompiuter- sayuradReboa, rom xSir SemTxvevaSi
Tan mimarTebiT, rac, ra Tqma unda,
Tqveni kompiuteruli samuSao sivrcis
araswori praqtikaa. mobiluri mowyo-
dacvaSi Tuki usafrTxoebis da teqni-
bilobebis usafrTxoebis uzrunvely-
ofisTvis gvWirdeba yvela is meqanizmi kuri personali monawileobs, mobiluri
(da ufro metic), romelic personalur mowyobilobebiT sargeblobisas, haker-
kompiuterTan dakavSirebiT aris moTx- ebis pirispir xSirad Cveulebrivi momx-
ovnili, magaliTad: antivirusi, pro- marebeli rCeba.
31
mobiluri mowyobilobebiT usafrTxod sargeblobis
kargi praqtika:
A32
moduli 8
ukabelo qselebiT
usafrTxod sargebloba
33
lebisTvis samsaxurebriv qselSi samuSa-
od, Tumca Semdgom misi moxmarebis
wre gafarTovda usafrTxoebis mimarT
mzardi interesis gaTvaliswinebiT.
rodesac vimyofebiT Ria sivrceSi da vi-
yenebT ucxo Wi-FiF qsels, VPN teqnolo-
gia uzrunvelyofs Cvensa da nebismier
veb-resurss Soris usafrTxo da dac-
ul kavSirs. misi gamoyeneba SesaZlebe-
lia rogorc mobiluri telefonebidan,
aseve kompiuteruli teqnologiebis
saSualebiT. sando VPN–is gareSe nebi-
smieri informacia, romelsac momxmare- Tqveni socialuri mediis monacemebi, sa-
beli cvlis sazogadoebriv WI-FiFF–ze, Sei- banko angariSis rekvizitebi, sakredito
Zleba iyos daucveli. es SeiZleba iyos baraTebis nomrebi da a.S.
A34
ukabelo qselis gamoyenebisas usafrTxoebis
kargi praqtika:
35
moduli 9
parolebis usafrTxoeba
da marTva
A36
wvdomis mopoveba xdeba fiSing Seteve- rad iyenebdnen. paroli: „123456“ gamoi-
biT, troianebiT, mavne failebiT. Keylog- yeneboda 23.2 milioni momxmareblis
ger aseve farTod gavrcelebuli jaSuSi mier, Semdgom modis „123456789“ paroli,
programuli uzrunvelyofaa, romelic romelsac 7.7 milioni momxmarebeli yavs.
akontrolebs momxmareblis TiToeul unikaluri parolebiT sargebloba da
Rilakze daWeris faqts da konkretuli maTi dadgenili periodulobiT ga-
kompiuteris klaviaturaze moqmedebebs. naxleba ar aris martivi Cveulebrivi
Keylogger programis dainstalireba Sesa- momxmareblisTvis. am saqmianobis gasa-
Zlebelia ramdenime wamSi da instalaci-
is Semdeg hakers SeuZlia msxverplis pa-
rolis miReba.
37
parolebis gamoyenebisas usafrTxoebis
kargi praqtika:
A38
moduli 10
socialuri qselebiT
usafrTxod sargebloba
39
industriuli biznesis mier socialuri tiT piris vizualuri identificire-
qselebis personalur monacemebis Se- bis saSualebas aZlevs. TiTqos uwyinari
usabamo, gadaWarbebuli Segroveba da audio-vizualuri masalis gaziarebiT
gamoyeneba CvenTvis arasasurveli obi- dainteresebul mxareebs vawvdiT infor-
macias Cveni miswrafebis, interesebis,
eqturi realobaa. xSirad am monacemebs
saqmianobis da moRvaweobis sferoebis
isini momxmareblebisgan Sesabamisi in-
Sesaxeb, romlebic SesaZloa CvenTvis uc-
formirebis gareSe iReben. es SeiZleba nobi da arasasurveli mizniT, maT Soris
moxdes araerTi wyaros (pirdapiri mar- produqciis Tu kompaniis reklamirebi-
ketingi, gamoyenebuli veb-gverdebi, sTvis, dakopirebuli da gamoyenebuli
gadmowerili aplikaciebi, adgilmde- iqnes sxvadasxva veb-gverdebsa Tu plat-
bareobis monacemebi da sxva maravali) formebze.
gamoyenebiT. socialuri qselebi aqtiurad cdiloben
momxmarebelTa personaluri monaceme-
dadebiTi konteqsti bis dacvas. miuxedavad amisa programuli
kodis mowyvladoba araerTma SemTxvevam
kavSiris damyareba/ganaxleba, sa- daadastura. magaliTad, 2018 wels Face-
jaro monawileoba, CarTuloba, sx- book-is programul uzrunvelyofaSi ga-
vadasxva RonisZiebebisa da movlen- paruli teqnikuri Secdomis gamo 14 mil-
ebis, axali tendenciebis centrSi ioni momxmareblis statusebi ramdenime
yofna, garTobiTi xasiaTi, sajaro dRis manZilze sajarod xelmisawvdomi
gaxda. Instagram-Si arsebuli teqnikuri
xilvadoba/saqmianobis afiSireba,
Secdomis saSualebiT hakerebma 6 mil-
reklamireba, koleqtiurad azris ioni momxmareblis, maT Soris cnobili
TviTgamoxatva, Sekreba. pirebis, personaluri monacemebi da
maTi fotoebi gaasajaroves. socialu-
ri qselebis mmarTveli kompaniebi cdi-
UuaryofiTi konteqsti loben amgvari teqnikuri problemebis
aRmomCenel pirebTan TanamSromlobiT
alternatiuli sinamdvile/faqtebi, riskebis Semcirebas, Tumca SeuZlebe-
araswori, cru informacia, trole- lia momavalSi monacemTa gaJonvis ga-
bi da botebi, bulingi da siZulvilis moricxva. lokaciis – adgilmdebareo-
ena, danaSaulis/kiberdanaSaulis Ca- bis miTiTeba Facebook statusebSi kidev
denis platforma, mavne fsiqologiu- erTi sayuradRebo movlenaa. miuxedavad
ri zegavlena, gadaWarbebuli damok- imis, rom Tqveni adgilmdebareobis gasa-
idebuleba, personalur monacemebsa jaroeba uwyinar ambad SeiZleba miiCni-
da pirad cxovrebaze aramiznobrivi oT, amgvari qmedeba sakmaod seriozuli
monitoringi, TvalTvali, onlain- riskebis matarebelia. kriminalebis mier
adevneba, masebis radikalizacia, momxmareblis Sesaxeb sajarod xelmis-
terorizmsa da organizebul dana- awvdomi adgilmdebareobisa da sxva mo-
SaulSi momxmareblebis mobilizeba. nacemebis SeswavliT martivad SeiZleba
Sedges misi yoveldRiuri saqmianobis da
socialuri qselebi msoflios masStabiT adgilsamyofelis zusti suraTi da gam-
saxis amomcnob udides monacemTa bazebs oyenebul iqnes msxverplis sicocxlis,
floben, romlebsac rogorc sabazro janmrTelobis, finansuri, reputaciuli
saqonels ise iyeneben. mag.: uziareben Tu sxvagvari interesebis sazianod.
mesame pirebs, marketingul kompaniebs, socialuri qselebis statusebiT, komen-
vendorebs. socialuri qselebis momx- tarebiT, damainficirebeli failebiT,
mareblebi yoveldRiurad daufiqre- mesijebiT, vebgverdebze gadamis-
blad aziareben sakuTar an sxva momx- amarTebiT, TamaSebiT, bmulebiT da ms-
mareblebis fotoebs Sesabamisi TegebiT gavsi matareblebiT aqtiurad vrceldeba
(tags), es informacia socialuri mediis malveari, mavne programuli uzrunvely-
magnatebs ufro da ufro meti sizus- ofa, virusebi. momxmareblebi imedovne-
A40
ben, rom gamomgzavni aris sando wyaro da arian, romlebic moparul fotoebze ko-
daufiqreblad xsnian Setyobinebebs, URL mentarebs uweren.
bmulebs da Sedegad inficirdebian, iseve
socialur qselebs, magaliTad Facebook-s
rogorc xels uwyoben malvearis farTo
usafrTxoebis parametrebis marTvis
gavrcelebas sxva momxmareblebSi.
sakmaod farTo speqtri gaaCnia. momx-
momxmarebelTa angariSebis gatexva da marebels SeuZlia akontrolos vis da ra
impersonalizacia socialur mediasTan informaciaze SeuZlia moniSnos, SeuZlia
dakavSirebuli farTod gavrcelebuli profili daicvas ucnobi adamianebis
wvdomisgan da ar misces maT Semosvlis
safrTxeebia. identobis qurdebi qmnian
SesaZlebloba. tviterze profilis dax-
urva da naxvis SezRudva SesaZlebelia,
sanam follower ar gaxdeba. google+-ze Sesa-
Zlebelia mTeli rigi konfiguraciebis
ganxorcieleba da wvdomis kontroli sx-
vadasxva informaciul aqtivze.
socialuri mediis, magaliTad Face-
book-ze arsebul romelime aplikaciaSi,
Facebook-is an google+-is angariSis gam-
oyenebiT, Tundac erTjeradi Sesvlisas
SesaZloa aplikaciebs wvdoma samudamod
darCeT, sanam Tqven maT ar waSliT.
aseve xSiria mesame mxaris aplikaciebis
wvdoma socialuri mediis angariSebze,
yalb angariSebs, akopireben sxva momx-
Tu magaliTad Facebook-is angariSs momx-
mareblebis fotoebs, amateben maTze
marebeli iyenebs ama Tu im aplikaciaSi
komentarebs, cvlian da aaxleben infor- SesvlisTvis. aseT SemTxvevaSi aplika-
macias, deben axal statusebs, rom meti ciebs eZlevaT wvdoma momxmareblis da
damajerebloba SesZinon sakuTar anga- misi megobrebis mier Facebook-ze gan-
riSs. zogierTi maTgani ramdenime sxva Tavsebul monacemebze, rasac spamerebi
yalb angariSsac akeTebs – TiTqos isini iyeneben analizis, marketinguli an/da
misi uaxloesi megobari an axloblebi sxvagvari mizniT damuSavebisTvis.
41
ecadeT yuradReba ar miaqcioT ‘trolebs’, ar upasuxoT, radgan es
swored is aris, rac maT undaT. yvelaze swori taqtikaa – dablokoT
isini.
A42
moduli 11
informaciuli wigniereba
43
ur-propagandistuli kampaniebisTvis.
ruseTis federaciidan momdinare in-
formaciuli omi, antidasavluri nara-
tivebi gansakuTrebuli gamowvevaa qa-
rTuli sazogadoebisaTvis da ruseTis
mxridan warmoebuli hibriduli omis
nawils warmoadgens. dezinformaciuli
kampaniebi ruseTis mier saqarTvelosa
da yofili sabWoTa qveynebis winaaRmdeg
warmoebuli „rbili Zalis“ Semadgeneli
strategiuli/taqtikuri, sistematu-
ri, resursebiT kargad uzrunvelyofi-
li masStaburi instrumentia. ruseTis
sayuradRebo fenomenia e.w. „dif fei- federacia saqarTvelos winaaRmdeg in-
ki“ – axali donis tyuili. arsebobs te- formaciul oms eweva, risi naTeli mag-
qnologiuri gadawyvetileba, romlis aliTebicaa saqarTvelos kritikul
gamoyenebiTac xdeba adamianis, movlen- informaciul sistemebSi unebarTvo
ebis xelovnurad damuSaveba/gayalbe- SeRweva, saidumlo/sensitiur monace-
ba, iseTi mdgomareobis, situaciisa da mebze wvdomis mopoveba, maTi waSla/da-
movlenis warmoCineba, rac arasodes zianeba da mogvianebiT dezinformaciis
momxdara. xelovnuri inteleqtisa da mizniT gamoyeneba.
algoriTmebis gamoyenebiT arsebuli/
namdvili audio-vizualuri masalidan 2019 wlis oqtomberSi saqarTvelos
prezidentis administraciis, sa-
iqmneba sruliad axali, yalbi, arareal-
samarTlo sistemis, sxvadasxva munici-
uri foto-video namuSevari. ufro met-
palitetis sakrebuloebis, saxelmwifo,
ic, daxvewili xelovnuri inteleqtis
komerciuli da media organizaciebis
programebiT SesaZlebelia ararsebuli
winaaRmdeg ganxorcielda farTomasSta-
adamianebis foto-video masalebis Seqm-
biani kiberSeteva. kiberSetevis Sedegad
nac.
dazianda organizaciebis teqnologiu-
„dif feiki“ Cveulebriv gulisxmobs ri infrastruqtura da mniSvnelovnad
iseT audio-vizualur infomacias, ro- Seferxda maTi funqcionireba, maT Soris
melSic adamianis, xSir SemTxvevaSi sazo- garkvuli droiT SeCerda satelevizio
gado moRvawis saxe da xma gayalbebulia translireba. kiberSeteva miznad isaxa-
xelovnuri inteleqtis daxmarebiT, ise vda saqarTvelos erovnuli usafrTxoe-
rom Secvlili video avTenturobas ar bis xelyofas, saqarTvelos mosaxleobi-
kargavs. „dif feikebs“ mizanmimarTulad saTvis zianis miyenebas da samTavrobo
SehyavT adamianebi SecdomaSi. magaliT- struqturebis, aseve sxvadasxva organi-
ad, gavrceldeba „dif feik“ video poli- zaciebis funqcionirebis SeferxebiT
tikosis mimarTviT, rac mas realurad da moSliT sazogadoebaSi mRelvare-
ar uTqvams, an „dif feik“ pornografi- bis daTesvas. saqarTvelos samarTal-
uli video cnobili pirovnebiT, sinam- damcavi organoebis mier Catarebuli
dvileSi ki es simarTles ar Seesabameba. gamoZiebiTa da saerTaSoriso part-
axali donis tyuilis farTomasStabian- niorebisgan miRebuli informaciiT, aR-
ma gavrcelebam sagangaSod didi gavlena niSnuli kiberSetevis ukan dgas ruseTis
SeiZleba iqonios masebze manipulaci- federaciis SeiaraRebuli Zalebis gen-
is, azris Camoyalibebis, demokratiuli eraluri Stabis mTavari sammarTvelo
procesebisa da arCevnebis sistemebze. („gru“). aSS-ma, gaerTianebulma samefom,
evrokavSiris araerTma wevrma qveyanam
mediasivrce, interneti, onlainplat- myisierad dagmo momxdari kiberopera-
formebi da sxva kiberresursebi gan- cia, mis organizebasa da ganxorcieleba-
sakuTrebiT Rirebuli saSualebaa Si ruseTis federacia daadanaSaula da
dezinformaciis gasavrceleblad, saqa- aRniSnuli operaciis miznad saqarTve-
rTvelos winaaRmdeg warmoebuli „infor- loSi demokratiuli institutebis fun-
maciuli omis“ sawarmoeblad, ideologi- qcionirebis Seferxeba da sazogadoebaSi
A44
daucvelobis SegrZnebisa da destabili- sa da informaciis masobrivi gavrcelebis
zaciis Seqmna daasaxela. partnioreb- sxva saSualebebis gamoyenebiT, gaaqti-
ma mouwodes ruseTs Sewyvitos msgav- urda kremlis mier marTuli mezobeli
si kiberoperaciebi da kibersivrceSi saxelmwifoebis – azerbaijanis, Turqe-
daicvas saxelmwifos pasuxismgebliani Tisa da somxeTis sawinaaRmdego ritori-
qcevis saerTaSoriso wesebi. amasTanave, ka (mag.: mTiani yarabaRis konfliqtTan
evroatlantikurma partniorebma ga- dakavSirebiT), rac miznad isaxavs same-
nacxades, rom mxars dauWeren saqarT- zoblo-partnioruli urTierTobebis
velos, rogorc kiberusafrTxoebis ga- dazianebas, eTnikuri da religiuri SuR-
Zlierebis, aseve mavne kiberaqtorebTan lis Camogdebas, mezobeli qveynebis imi-
brZolis procesSi. jis diskreditacias.
45
kuTar Tavs vin SeiZleba isargeblos rokavSiris nebismier moqalaqes ufle-
statiis gavrcelebiT an vin SeiZleba ba aqvs konkretuli sakiTxis/statiis
dazaraldes? ra aris statiis mizani - sandoobis Semowmeba moiTxovos ve-
diskreditacia, satira? faruli rekla- bgverdze Sesabamisi gancxadebis ga-
ma? keTebiT, xolo evrokavSiris masStabiT
proeqtze momuSave JurnalistTa mTe-
• msoflio masStabiT izrdeba el. re- li gundi ikvlevs sakiTxs da sajarod
sursebis raodenoba, romlebic siste- xelmisawvdoms xdis sakiTxis sandoo-
maturad ewevian faqtebis gadamowmebasa bis Tu siyalbis Sesaxeb informacias.
da sicruis gamovlenas. moZiebuli in- Snopes: amerikuli Sesamowmebeli veb-
formaciis sandoobis gadasamowmeblad gverdi – https://www.snopes.com/. mniS-
sxvadasxva veb-gverdi arsebobs, mag- vnelovania agreTve EU East Stratcom-is
aliTad: FactCheckEU (https://factcheckeu. samuSao jgufis mier SemuSavebuli
info/en/) – evropuli platforma, politi- saqarTveloze gamiznuli dezinfor-
kuri pirebis mier sajaro gamosvlebisas maciis magaliTebi – https://euvsdisinfo.
gakeTebuli gancxadebebis, saarCevno eu/disinformation-cases/, aseve qarTuli
mowodebebis, statistikuri Tu xarisxo- resursebi https://factcheck.ge/ka, https://
brivi monacemebis gadamowmeba xdeba. ev- www.mediachecker.ge/.
A46
informaciuli wignierebis kargi praqtika:
47
moduli 12
arCevnebi da kiberusafrTxoeba
A48
li da mizanmimarTuli xasiaTi hqonda. √ sajaro moxeleebis mier piradi gver-
dakvirvebis procesSi aseve cxadi gax- debiT kampaniuri xasiaTis statusebis
da, rom sxvadasxva saarCevno subieqtis gamoqveyneba da saarCevno agitacia/kam-
diskreditaciis garda, socialuri media paniis warmoeba;
warmatebiT gamoiyeneboda politikur
finansebsa da agitaciasTan dakavSire- √ anonimuri gverdebis mier daspon-
biT saarCevno kanonmdeblobiT dadge- sorebuli Sinaarsis meSveobiT warmoe-
nili akrZalvebis gverdis asavlelad“.8 buli farTomasStabiani diskreditaciis
aRniSnuli negatiur gavlenas axdens kampania da am mizniT daxarjuli Tanxebis
amomrCevelTa nebis formirebaze da ma- gaumWvirvaloba, romlis monitoringis
nipulirebis SesaZleblobas iZleva. meqanizmi auditis samsaxurs ar gaaCnda;
49
√ gaZlierebuliyo Zalisxmeva saarCev- Zlebloba da amisTvis TanamSromloba
no periodSi araavTenturi koordini- unda daewyo IFCN-is mier akreditire-
rebuli qcevis gamosavlenad da masSi bul faqtebis gadammowmebel organi-
CarTuli angariSebis platformidan
zaciebTan saqarTveloSi.
droulad wasaSlelad. aseve, koordini-
rebuli saeWvo qcevis gamovlenisa da 2020 wlis 15 ivliss gamogzavnili pa-
Sesabamisi qselebis waSlis Semdgom, am suxiT, administraciis mier aRiniSna,
angariSebis mimdevrebisa da momwoneb- rom Facebook-s aqvs mniSvnelovani roli
lebisaTvis Facebook-s ecnobebina Setyo- da pasuxismgebelia daexmaros adami-
binebiT, rom Sesabamisi angariSi waiSala anebs monawileoba miiRon demokratiul
koordinirebuli saeWvo qcevis gamo. procesebSi, uzrunvelyos usafrTxo,
daculi da Tavisufali arCevnebi. ad-
√ Facebook-s unda ganeviTarebina da
gaeRrmavebina TanamSromloba Sesabami- ministraciam daadgina gamWvirvalobis
si reputaciis mqone miukerZoebel adg- standartebi, romelTa fonzec warimar-
ilobriv organizaciebTan, romlebic Ta 2020 wlis saparlamento arCevne-
socialuri mediis monitoringsa da bi. 2020 wlis agvistodan Facebook-ma
faqtebis gadamowmebaze meTodologi- saqarTveloSi daadgina polikuri da
urad muSaoben, maT mignebebze swrafi da
saarCevno Sinaarsis informaciis gan-
efeqturi reagireba unda moexdina.
Tavsebis standartebi, kerZod:
unda aekrZala politikuri reklamebis
mikrotargetireba momxmareblis qcevis • daiwyo im pirebis avtorizireba, rom-
mixedviT. lebic politikuri da saarCevno xasiaTis
Sinaarsis aqtivobebs ganaxorcieleben;
unda aekrZala ucxo qveynis teritori-
idan politikuri reklamis ganTavseba. • daiwyo disqleimeris „Paid for by“ asax-
va dafinansebuli xasiaTis aqtivobebze,
Facebook-s unda aemaRlebina gverdebis romelic uzrunvelyofs organizaciebis
gamWvirvalobis standarti da gaesa- Tu fizikuri pirebis sajaroobas. am
jarovebina gverdebis dadasturebul
pirebma Facebook-is administracias
mflobelTa Sesaxeb informacia. amasTan,
kvlav sajaro unda gamxdariyo Face- unda warudginon misamarTi, telefoni,
book-is gverdebis administratorebis elfostisa da vebgverdis misamarTebi
raodenobisa da lokaciis, aseve gver- da am informacias Facebook-i 7 wlis man-
debis saxelebis cvlilebis Sesaxeb in- Zilze Seinaxavs;
formacia.
Facebook-s unda SemoiRo faqtebis gada- • daiwyo feik-angariSebis/informaci-
mowmebis ufro mkafio moniSvnis Sesa- is identificireba da amoReba.
A50
saarCevno procesSi informaciuli da kibersafrTxeebis
Tavidan asarideblad
51
dabeWdilia saqarTveloSi
PSps artservisis mier
A52