You are on page 1of 54

k i b e r u s a f r T x o e b i s

SesaZleblobebis ganviTarebis
trening-kursis saxelmZRvanelo
k i b e r u s a f r T x o e b i s
SesaZleblobebis ganviTarebis
trening-kursis saxelmZRvanelo

1
kiberusafrTxoebis SesaZleblobebis ganviTarebis
trening-kursis saxelmZRvanelo

saxelmZRvanelo gankuTvnilia saqarTvelos adgilobriv TviTmmarTvelobeb-


Si dasaqmebuli TanamSromlebisTvis da miznad isaxavs maTi cnobierebis amaRle-
bas internetiT sargeblobis potenciuri riskebis Sesaxeb, kiberSesaZleblobebis
ganviTarebasa da kibermedegobis gaZlierebas kompiuterul incidentebsa da sa-
frTxeebTan gasamklaveblad. saxelmZRvanelo SemuSavebulia municipalitetebis
kibermzaobis Sefasebis Sedegad da masalebis momzadebisas gaTvaliswinebulia saqa-
rTveloSi arsebuli gamowvevebi, iseve rogorc nato-sa da evrokavSiris saukeTeso
gamocdileba da midgomebi.

saxelmZRvanelo SemuSavda SeerTebuli Statebis saerTaSoriso ganviTarebis saagen-


tos, demokratiuli mmarTvelobis (UUUSAID GGI) proeqtis „kiberusafrTxoebis Sesa-
Zleblobebis ganmtkiceba adgilobriv doneze“ farglebSi, romelsac axorcielebs
Ria sivrce kavkasia. angariSis Sinaarsze pasuxismgebelia Ria sivrce kavkasia (COS)
da is SesaZloa ar asaxavdes U
U SAID-is an aSS-is mTavrobis Sexedulebebs.

avtorebi: natalia goderZiAASvili, irma pavliaSvili

gamocemaze pasuxismgebeli pirebi: Teona maWaraSvili, irma pavliaSvili

redaqtori/teq.redaqtori: daviT inaneiSvili, maia axalaia

dizaini da dakabadoneba: Teona nacvliSvili

Tbilisi, 2021

© akrZalulia saxelmZRvaneloSi moyvanili masalebis gadabeWdva, gamravleba da


gavrceleba komerciuli mizniT Ria sivrce kavkasiis nebarTvis gareSe

A2
winasityvaoba

informaciul-sakomunikacio teqnolo- nobis arcerTi dargi, sajaro Tu kerZo


giebma Tanamedrove sazogadoebrivi cx- seqtori, romelic daculi iqneba kiber-
ovrebis saerTo suraTi radikalurad safrTxeebTan mimarTebiT.
Secvala. teqnologiebis ganviTarebas-
kibersivrce danaSaulebrivi qmedebebis
Tan erTad, informaciul-sakomunik-
Casadenad sakmaod xelsayreli gare-
acio saSualebebze sazogadoebisa da
biznesis mzardi damokidebulebis, el- moa. xSir SemTxvevaSi, teqnologiuri
servisebis farTomasStabiani danerg- inovaciebi, danaSaulis distanciurad
visa da cifrul ekonomikaze gadasvlis da farulad Cadenis SesaZlebloba, mt-
kvaldakval, izrdeba teqnologiebidan kicebulebaTa cvalebadoba, damnaSave-
momdinare riskebi, safrTxeebi da inci- Ta identificirebis sirTuleebi da
dentebi. socialuri urTierTobebisT- iurisdiqciasTan dakavSirebuli prob-
vis fizikuris paralelurad, cifrulma lemebi kriminalebisTvis xelsayre-
transformaciam Seqmna axali virtual- li faqtorebia, raTa internetsivrce
uri kibersamyaro. msoflios mosaxleo- arakanonieri gziT gamoiyenon. Znelad
bis daaxloebiT mesameds aqvs interne- moiZebneba erovnuli an saerTaSoriso
tze wvdoma da monawileobs virtualuri strategiuli dokumentebi, safrTxeebis
sferos mier SemoTavazebul sxvadasxva politikis analitikuri kvlevebi, rom-
aqtivobebSi. kibersferos evoluciam lebSic kibersafrTxeebisa da kiberdan-
xeli Seuwyo transnacionaluri ekono- aSaulis gazrdil gamowvevebsa da mniS-
mikuri da socialuri urTierTobebis vnelovnad mzard tendenciebze ar iyos
gamartivebas, gaaqtiurebas da ama- yuradReba gamaxvilebuli. globalurad
vdroulad gaaCina axali SesaZleblobe- Cadenili danaSaulebis 80-90% -s kiber-
bi kanonsawinaaRmdego, aralegaluri aq- danaSaulis elementebi aqvs. „kiber“
tivobebisTvis. elementi TiTqmis yvela kategoriis da-
cifruli revoluciis Tanmdevi Sedegia naSaulis Semadgeneli nawili xdeba. in-
kiberusafrTxoeba da misi uzrunvelyo- ternetsivrce, teqnologiuri garemo,
fa1 21-e saukunis samyarosTvis erT-erTi erTi mxriv, xels uwyobs sxvadasxva da-
yvelaze didi gamowvevaa. naSaulebriv qmedebas (mag.: TaRliToba,
sakuTrebis winaaRmdeg mimarTuli sxva
kiberusafrTxoeba swrafad ganviTare-
danaSaulebi, arCevnebis da winasaarCev-
badi da mzardi sferoa, romelic ci-
fruli transformaciis epoqaSi gansa- no kampaniis darRvevebi da danaSaulebi;
kuTrebul rols TamaSobs globaluri narkotikuli saSualebebis realizacia
dRis wesrigis CamoyalibebaSi, msoflio internetis gamoyenebiT) da warmoad-
ekonomikisa da sazogadoebis formire- gens danaSaulis CadenisTvis damxmare
baSi, administrirebasa da marTvaSi. saSualebas. meore mxriv, viwro, „klasi-
praqtikulad, aRar arsebobs social- kuri gagebiT“, gvxvdeba kompiuteru-
ur-ekonomikur-sazogadoebrivi saqmia- li monacemebisa da sistemebis konfi-
dencialurobis, xelmisawvdomobisa da
1kiberusafrTxoeba uzrunvelyofs kiberincidentebis, ele-
qtronuli produqtebisa da servisebis dacvas, rac zrdis momx-
mTlianobis winaaRmdeg Cadenili dana-
marebelTa ndobas da elmmarTvelobis reputacias. Saulebi.

3
kiberusafrTxoeba Tanabrad mniSvnelo- gamoiyenos prevenciisa da Tavdacvis
vani xdeba rogorc saerTaSoriso poli- wesebi, raTa saTanadod gaumklavdnen
tikis, aseve erovnuli usafrTxoebis kiberincidentebs momxmareblis doneze.
konteqstSi, kriminologiisa da sisxlis samarTaldamcav da kiberusafrTxoe-
samarTlebrivi politikis Tvalsazris- baze uflebamosil struqturebs ki mx-
iT, korporaciuli pirebisa da calke in- olod Sesabamisi aucileblobis SemTx-
dividebisTvis. Tanamedrove adamianisT- vevaSi mimarTon.
vis ki, misi moRvaweobis interesebisa Tu
saqmianobis stilis miuxedavad, cifrul Sesabamisad, msoflios mravali qveya-
samyarosTan adaptireba da Sesabamisi na, maT Soris saqarTvelo, strategiul
kiberCvevebis gaumjobeseba sasicocx- mniSvnelobas aniWebs informaciuli
lod aucilebel unars warmoadgens. sazogadoebis kiberkulturis, kibe-
kiberincidentebis ricxvis zrdis para- rusafrTxoebis sakiTxebze sazogadoe-
lelurad sul ufro metad mniSvnelo- bis cnobierebis amaRlebisa, maTi ga-
vani xdeba sazogadoebis wevrTa cnobier- naTlebisa da gadamzadebis sakiTxebs. am
ebis amaRlebis sakiTxi, kiberkulturis procesSi gansakuTrebiT mniSvnelovania
ganviTareba da kibersivrceSi arsebul sajaro seqtorSi, rogorc central-
safrTxeebTan gamklavebis efeqtiani ur, aseve regionebSi dasaqmebuli pire-
meqanizmebis danergva. es yovelive, kibe- bis kiberSesaZleblobebis ganviTareba
rusafrTxo garemos mdgradobas uzrun- cnobierebis amaRlebis gziT, radgan
velyofs. sajaro seqtorSi arsebuli/daculi
monacemebis komprometirebam, sajaro
adamianuri faqtori mniSvnelovani
uwyebebze mimarTulma informaciulma
riskia cifrul samyaroSi. rogorc saer-
da kiberSetevam SesaZloa qveynis usa-
TaSoriso kvlevebi adasturebs, yvelaze
frTxoebaze, Tavdacvisunarianobasa da
meti kiberincidenti msoflioSi swored
socialur-ekonomikur mdgomareobaze
adamianuri resursis gamoyenebiT xor-
umniSvnelovanesi gavlena iqonios.
cieldeba. maT mier riskebisa da safrTx-
eebis arasaTanado Sefasebis, codnisa kiberSesaZleblobebis ganviTarebisken
da cnobierebis simwiris an/da ganzrax mimarTuli es saxelmZRvanelo kiber-
mimarTuli arasanqcirebuli qmedebebis sivrceSi usafrTxod operirebisTvis
Sedegad. dResdReobiT adamianuri Sec- aucilebel codnas sxvadasxva mimar-
domebiT gamowveuli kiberincidentebi TulebiT gadmoscems: kiberusafrTxoe-
mniSvnelovnad aRemateba kiberSetevaTa bis safuZvlebi, informaciuli usafrTx-
ricxvs. aRniSnulis gaTvaliswinebiT, oeba da aqtivebis marTva, personaluri
kibersivrcis usafrTxoeba da daculo- monacemebis dacva kibersivrceSi, in-
ba mxolod kibersafrTxeebisa da riske-
terneti da misi usafrTxod gamoyene-
bis Sesaxeb samizne auditoriis drouli
ba, eleqtronuli fostis usafrTxoeba,
informirebiT miiRweva, maT mier riske-
personaluri kompiuteris usafrTxoe-
bis saTanadod gacnobierebis, prevenci-
ba, mobiluri mowyobilobis usafrTx-
uli da sxva saxis TavdacviTi RonisZie-
oeba, ukabelo qselebis usafrTxod
bebis gatarebis saSualebiT.
sargebloba, parolebis usafrTxoeba da
kiberusafrTxoeba, upirveles yovlisa, marTva, socialuri qselebis usafrTxod
yvela aqtoris individualuri pasux- sargebloba, informaciuli wigniereba,
ismgeblobaa. TiToeuli valdebulia arCevnebi da kiberusafrTxoeba, infor-
izrunos, miiRos informacia safrTxee- maciuli wigniereba, arCevnebi da kibe-
bisa da riskebis Sesaxeb, Seiswavlos da rusafrTxoeba.

A4
terminTa
ganmarteba

kibersivrce – sivrce, romlis ganmasx- kompiuterze wvdoma. fiSingi, rogorc


vavebeli niSania eleqtronuli mowyo- wesi, xorcieldeba el. fostis sa-
bilobebisa da eleqtromagnituri speq- SualebiT, kompiuteris dainficireba ki
tris gamoyeneba qseliT dakavSirebuli mocemul bmulze Rilakis daWeriT xde-
sistemebisa da damxmare fizikuri infra- ba an TandarTuli failis CamotvirT-
struqturis meSveobiT monacemTa Senax- viT. fiSingis gansakuTrebul formas
visaTvis, SecvlisaTvis an gacvlisaTvis. warmoadgens e.w. Spear-Phishing, romel-
ic gankuTvnilia momxmareblis viwro
kiberSeteva – qmedeba, romelic iyenebs da specifiuri wrisaTvis (garkveuli
eleqtronul mowyobilobas an/da daka- codnis, informaciis matarebeli indi-
vSirebul qsels an sistemas kritikuli vidi an jgufi). e.w. Spear-Phishing-i saW-
infrastruqturis sistemebis, qonebis iroebs kargad momzadebul konteqsts
an funqciebis mTlianobis darRvevis/ ndobis mosapoveblad. fiSingSetyo-
Seferxebis, ganadgurebis an informaci- binebis/el.fostis dagzavna xdeba er-
is ukanonod mopovebis gziT. Toblivad bevr misamarTze, xolo e.w.
Spear-Phishing-is gagzavna mizanmimar-
kiberincidenti (kompiuteruli in- Tulad, calkeuli individebis el. mis-
cidenti) – informaciuli an/da kibe- amarTebze.
rusafrTxoebis politikis realuri an
potenciuri darRveva, romelic xor- vebgverdis servisis uaryofa (Deni-
cieldeba informaciuli teqnologiis al-of-service/DoS attack) – kiberTavdasx-
gamoyenebiT da iwvevs informaciis une- mis erT-erTi saxe, sadac Tavdamsxmeli
barTvo wvdomas, gamJRavnebas, daziane- cdilobs gaxados internetresursi xe-
bas an Seferxebas an informaciuli re- lmiuwvdomeli.
sursis mitacebas.
servisis distribuciuli/ganawile-
kritikuli infrastruqtura (kriti- buli uaryofa Distributed Denial-of-Ser-
kuli infrastruqturis sistemebi) – vice (DDoS) attack – aris masStaburi DoS
saxelmwifo organoebisa da saqmianobis Seteva, sadac Tavdamsxmeli iyenebs erT
sferoebis erToblioba, romlis infor- an met, xSir SemTxvevaSi, aTasobiT IP mis-
maciuli sistemebis uwyveti funqcioni- amarTs. am tipis Setevebi ZiriTadad xde-
reba mniSvnelovania qveynis Tavdacvis, ba vebgverdebze.
ekonomikuri da sazogadoebrivi usa-
frTxoebisTvis. difeisi/Defacement – dabalteqnolo-
giuri kiberSetevis forma, romelic
malveari (Malware, malicious software) – arasanqcirebulad cvlis vebgverdis
mavne kompiuteruli programa (sxvadasx- garegnul iersaxes, xSirad pirvel
va saxis virusuli programebis saerTo gverds. ZiriTadad, gamoiyeneba kiber-
saxeli), romelic informaciul sisteme- teroristebis mier saprotesto mesijis,
bze arasanqcirebuli SeRwevis, sensitiu- propagandistuli masalis an sxva kon-
ri informaciis Segrovebis, moparvis, tentis gasavrceleblad.
ganadgurebis, Secvlis, an kompiuterze
ukanono wvdomis mosapoveblad gamoi- darqneti/Darknet – internetqseli Sez-
yeneba. Ruduli wvdomiT, romelic umTavresad
aralegaluri miznebisTvis gamoiyeneba,
fiSingi (Phishing) – kiberkriminalis maT Soris ukanono saqonlisa da momsax-
gavrcelebuli forma, romlis miza- urebis gacvlisTvis – e.w. Savi internet-
nia msxverplis motyuebiT SeZlos bazari.

5
ganviTarebis Zlieri safrTxe/Ad- mza Canaweri (Cookies) – kompiuteruli
vanced Persistent Threat (APT) – mizan- programa, romelic monitorings uwevs
mimarTuli ganviTarebuli safrTxeebi, da asaxavs kompiuteris momxmareblis aq-
maRalteqnologiuri da xangrZlivmoqme- tivobas. „mza Canaweri“ warmoadgens mcire
di kiberSeteva, romlis drosac Semtevi zomis teqstur fails, romelsac vebgver-
mxare aRwevs samiznis informaciul siste- di inaxavs momxmareblis kompiuterSi an
maSi da xangrZlivi drois manZilze SeumC- mobilur telefonze, rodesac momxmare-
nevlad agrovebs informacias. rogorc beli saits stumrobs. es Canaweri saSuale-
wesi, saxelmwifo aqtorebi iyeneben APT-s. bas aZlevs vebgverds daimaxsovros momx-
mareblis qmedebebi da preferenciebi.
rensomveari (Ransomware) – mavne pro-
grama, romelic kompiuterul sistemaSi ukana kari (Backdoor) – avtorizaci-
Sifravs failebs, dokumentebs, „mZevlad isTvis dadgenili moTxovnebis gverdis
hyavs ayvanili“ momxmareblisTvis mniS- avliT kompiuteris sistemaze distan-
vnelovani informacia da misi gaSifruli ciurad wvdomis miReba. es aris jaSuSu-
formiT dabrunebis sanacvlod momxmareb- ri malveari, romelic gamoiyeneba ara
els sTxovs gamosasyids. xSirad, rensom- mxolod informaciis mitacebisTvis, ar-
vears yalbi antivirusis formac aqvs da amed kompiuteris ukanonod samarTava-
pop-apis saxiT amoxteba xolme ekranze da dac, kompiuteruli usafrTxoebis meqa-
momxmarebels kompiuterul usafrTxoe- nizmebis gverdis avliT.
bas sTavazobs.
portatuli media saSualebebi – in-
informaciuli usafrTxoeba – saqmia- formaciis matarebeli mowyobilobebi
noba, romelic uzrunvelyofs informaci- (kompaqtdiskebi CD, USB mexsierebis ba-
isa da informaciuli sistemebis wvdomis, raTebi).
erTianobis, avTentifikaciis, konfiden-
cialurobisa da gangrZobadi muSaobis troiani (Trojan Horse) – malveari, rom-
dacvas. lis mizania informaciul aqtivebze
wvdoma an/da kompiuteruli sistemebis
informaciuli aqtivi – yvela infor- dazianeba. troiani Tavs aCvenebs momx-
macia da codna (kerZod, informaciis marebels TiTqos igi aris sruliad san-
Senaxvis, damuSavebisa da gadacemis te- do da uvnebeli, sTavazobs benefitebs,
qnologiuri saSualebebi, TanamSromlebi raTa msxverpls motyuebiT daainstali-
da maTi codna informaciis damuSavebis rebinos Tavi kompiuterul sistemaSi
Sesaxeb), romlebic Rirebulia kritikuli da amgvarad moipovos wvdoma sasurvel
informaciuli sistemis subieqtisaTvis. sistemaze.

trolingi (Trolling) – sazogado termini virtualuri kerZo qseli (VPN) –


yvela iseTi qmedebis gamosaxatavad, rome- aris qseli, romelic agebulia sazo-
lic mimarTulia internetsivrceSi (Zir- gadoebriv qselSi, rogoricaa inter-
iTadad socialur mediaSi, popularul neti, kerZo qselTan dasakavSireblad,
forumebze) konkretuli individis an in- magaliTad kompaniis Sida qseli. VPN
dividTa jgufebis mimarT damamcirebe- gadawyvetilebebi uzrunvelyofs usa-
li, Seuracxmyofeli, Semaviwrovebeli, frTxo da daSifrul komunikacias saja-
cilismwamebluri Sinaarsis informaciis ro internetqselSi, raTa daculi iqnes
gavrcelebisken. mniSvnelovani informacia araavtor-
izebuli wvdomisgan, hakerebisgan.
personaluri monacemebis, vinaobis VPN saSualebas aZlevs momxmareblis
miTviseba, moparva (Identity theft) – erTi kompiuters gaagzavnos da miiRos mo-
piris mier meore subieqtis informaci- nacemebi gaziarebul an sajaro qselebs
is, monacemebis an dokumentebis mopoveba Soris, ise TiTqos isini kerZo qselebis
da Tavis sakuTrebad warmoCena, am piris nawili iyos, maT Soris, daculia kerZo
saxeliT saqonlis Tu momsaxurebis mis- qselis funqcionirebis, usafrTxoebis
aRebad. da marTvis politika. es xdeba virtua-

A6
luri wertilidan wertilamde kavSiris Tavrebuli saxelmwifo qselebze kiber-
damyarebiT, specialuri kavSirebis gam- SetevebiT.
oyenebiT, daSifvriT an am ori meqanizmis
kombinaciiT. igi ar aris advili dasay- boti – igive roboti, es aris avtoma-
enebeli da, rogorc wesi, isini saboloo tizirebuli angariSi socialur medi-
momxmareblebisTvis miuwvdomelia. Zir- aSi, romelic adamianis Carevis gareSe
iTadad organizaciebi uzrunvelyofen moqmedebs. igi gamoiyeneba konkretuli
TanamSromlebs VPN kavSiriT. informaciis, statiis, postis xelovn-
urad popularulad warmosaCenad (bev-
snifing (Sniffing) – qseluri paketebis ri momxmarebeli, sinamdvileSi ki botis
snifingi aris qselSi gadacemul monace- mowonebiT). botebi xSirad gamoiyeneba
mTa paketebis mosmena da aReba, maTze politikuri gancxadebebisTvis didi
arasanqcirebuli wvdomis mopoveba. mniSvnelobis misacemad.

torent gverdebi – failebis (au- troli – botebisgan gansxvavebiT,


dio-video masalis) gadmowera-gaziare- trolebis onlain media angariSebis ukan
bis mizniT Seqmnili sistema, romelTan realuri piri/pirebia, romlebic sxva-
dakavSirebiTac xSir SemTxvevaSi dgeba dasxva mizniT (mag.: finansuri dainter-
saavtoro uflebebTan dakavSirebuli eseba, jaSuSoba) mizanmimarTulad qmnian
samarTlebrivi problemebi da mimocvli- blogebs, weren statusebs, komentarebs
li failebiT mavne programuli uzrun- politikur movlenebze gavlenis mosax-
velyofisa da virusebis gavrcelebis denad, jansaRi diskusiisTvis xelis Ses-
SemTxvevebi. aSlelad, konkretuli pirebis diskred-
itaciisTvis, sazogadoebrivi azris
botneti – botneti aris internet qsel- polarizaciisTvis. trolebi organize-
Si CarTuli kompiuterebis erToblioba, bulad axorcieleben koordinirebul
romlebsac dakarguli aqvT damoukide- araavTentur qcevas.
blad operirebisa da Tavdacvis unari,
maTi distanciuri marTva mesame piris elfostis spufingi/mail spoofing –
mier xorcieldeba. botneti farTod warmoadgens kibersivrceSi TaRliTo-
gamoiyeneba DDoS kiber SetevebisTvis: bis formas, romlis drosac gamgzavni
zombirebuli kompiuterebidan erT- piris eleqtronuli fostis misamarTi
droulad igzavneba aTasobiT moTxovna gayalbebulia – xSirad mimsgavsebulia
samizne serverze (veb-gverdze), Sede- sando wyaros da adresats uqmnis safuZ-
gad serveri ver aswrebs didi moTxovnis vlian ndobas, rom werili miRebuli aqvs
damuSavebas da xdeba xelmiuwvdomeli. sando/misTvis cnobili wyarodan, ris
botneti mravali kiberSetevisTvis ga- gamoc uziarebs gamomgzavns moTxovnil
moiyeneba, maT Soris spamis meSveobiT personalur informacias an/da wvdomas
virusis/malvearis gavrcelebiT, dam- aZlevs Tavis informaciul sistemebze.

7
moduli 1
Sesavali – kiberusafrTxoebis
situaciuri analizi

saqarTvelo msoflioSi erT-erTi pir- giul mizans evrokavSirsa da natoSi


veli qveyanaa, romelsac saxmeleTo, sa- gawevrianeba warmoadgens, rac srulad
haero da sazRvao sivrcis dacvasTan asaxavs qveynis mosaxleobis uryev ne-
erTad, jer kidev 2008 wels, ruseT-saqa- bas. Sesabamisad, saqarTvelo TanamSrom-
rTvelos omis dros, kremlis mxridan lobs kiberTavdacvisa da usafrTxoebis
warmoebuli kibersaomari moqmedebebi- mimarTulebiT evrokavSirisa da natos
sgan sakuTari kibersivrcis usafrTx- wevr saxelmwifoebTan, monawileobs ro-
oebis uzrunvelyofa gamowvevad eqca. im gorc individualurad, ise maTi egidiT
periodSi saqarTvelos rogorc sajaro, gamarTul sxvadasxva saxis proeqtSi,
aseve kerZo seqtori ar iyo mzad kiber- strategiul Tu teqnikur swavlebebSi,
SetevebTan gasamklaveblad. qveyanaSi kiberusafrTxoebis saerTaSoriso pro-
ararsebobda kiberSesaZleblobebiT da eqtebsa da SexvedrebSi (EU, NATO, OSCE,
Sesabamisi uflebamosilebiT aRWurvili UN, EaP, CoE, EUROPOL & INTERPOL, CE-
samTavrobo uwyebebi, Sesabamisad saqa- POL, ENISA).
rTvelom SetevasTan gasamklaveblad
da Sedegebis aRmosafxvrelad myisieri saqarTvelos mier kiberusafrTxoe-
daxmareba natosa da evrokavSiris part- bis uzrunvelyofisken gadadgmuli
niori qveynebis kiberspecialistebi- nabijebi, ganxorcielebuli reforme-
sgan miiRo. swored es movlena gaxda bi bolo aTwleulebis manZilze pozi-
saqarTveloSi kiberusafrTxoebis in- tiurad iyo Sefasebuli saerTaSoriso
stituciuri, strategiuli, samarTle- reitingebsa da indeqsebSi. aRmosavleT
brivi, teqnikuri da TanamSromlobiTi partniorobisa da postsabWoTa qveynebs
ekosistemis safuZvlebis Camoyalibebis Soris kiberusafrTxoebis ganviTare-
winapiroba. bis TvalsazrisiT, saqarTvelo mowinave
poziciebze imyofeboda da saerTaSo-
bolo aTi wlis ganmavlobaSi saqarTve- riso satelekomunikacio gaerTianebis
lom miiRo da ganaxorciela kiberusa- (ITU) kiberusafrTxoebis globaluri
frTxoebis ori Tanmdevi erovnuli indeqsis (GCI – Global Cybersecurity Index)
strategia Sesabamisi samoqmedo gegmiT; maCveneblebiT – msoflioSi 2017 wels
Camoyalibda informaciuli da kibe- me-8 adgiliT iTvleboda samxreT kavka-
rusafrTxoebis samarTlebrivi baza – siisa da Savi zRvis auzis qveynebs Soris
„informaciuli usafrTxoebis Sesaxeb“ regionis lider qveynad. saqarTvelo win
saqarTvelos kanoni da misgan gamomdin- uswrebda aRmosavleT da centraluri
are kanonqvemdebare aqtebi; saqarTvelo evropis araerT saxelmwifos kibers-
SeuerTda kiberdanaSaulis Sesaxeb bu- feros ganviTarebiT, Tumca 2018 wlidan
dapeStis konvencias; ganisazRvra kriti- saqarTvelom dakarga warmatebuli qvey-
kuli informaciuli sistemis subieqtebi nis poziciebi da regionis lideridan
da kiberusafrTxoebis uzrunvelyofaze 2018 wels me-18 adgilze gadainacvla,
pasuxismgebeli saxelmwifo organoe- xolo 2021-Si ukve msoflios qveynebs
bi; safuZveli Caeyara qveynis SigniT Soris 55-e adgils dasjerda. saqarTve-
sajaro-kerZo partniorobas kiberusa- los kibergaremos mdgomareobis radi-
frTxoebis forumis saxiT; saqarTvelos kaluri gauaresebis mizezad, erTi mx-
samTavrobo uwyebebis organizebiT ganx- riv, SesaZloa miviCnioT sxva qveynebis
orcielda cnobierebis amaRlebis kam- kiberusafrTxoebis sistemis swrafi da
paniebi, samizne jgufebis gadamzadeba. warmatebuli ganviTareba, xolo, meore
aRsaniSnavia, rom saqarTvelos sagareo mxriv, saqarTvelos mier strategiuli
da usafrTxoebis politikis strate- reformebis dayovneba da kiberusafrTx-

A8
oebis sakiTxebis mimarT saxelmwifoe- •yalbi oficialuri kompiuteruli
brivi xedvis ararseboba. monacemis Seqmna (muxli 286 sekunda) –
kompiuteruli monacemis unebarTvo Cas-
miuxedavad garkveuli aRmavlobisa, miT, waSliT, SecvliT an dafarviT yalbi
kibersafrTxeebsa da riskebTan gam- oficialuri kompiuteruli monacemis
klavebis mimarTulebiT saqarTvelos miReba misi namdvil/utyuar monacemad
jer kidev didi Zalisxmeva sWirdeba. gasaRebis an/da gamoyenebis mizniT,
gasaReba an/da gamoyeneba.
saqarTvelos sisxlis samarTlis kodeqsiT
dasjadia kiberdanaSaulis Semdegi saxeebi: kompiuterul incidentebze daxmarebis
erovnuli da samTavrobo jgufis (CERT.
•kompiuterul sistemaSi unebarTvo GOV.GE) mier incidentebis aRmoCenisa da
SeRweva (muxli 284)2; maTze reagirebis sxvadasxva teqnolo-
•kompiuteruli monacemis an/da kompi- giuri saSualebis gamoyenebiT (qselisa
uteruli sistemis ukanonod gamoyeneba da IP monitoringis sistema, portalebi,
(muxli 285) – kompiuteruli program- sensorebi da a.S.) miRebuli statistika
is an/da sxva mowyobilobis, agreTve cxadyofs, rom 2014 wlidan 2019 wlamde
kompiuterul sistemaSi SeRwevisaTvis daregistrirebuli incidentebis ra-
saWiro parolis, daSvebis kodis an sxva, odenoba, sul mcire, orjer gaizarda.
msgavsi monacemis unebarTvo damzadeba, amasTan, imata dainficirebuli IP mis-
SeZena, Senaxva, gayidva, gavrceleba an xe- amarTebis ricxvma da portalebTan da-
lmisawvdomobis sxvagvari uzrunvelyo- kavSirebulma usafrTxoebis movlenebma.
fa;
•kompiuteruli monacemis an/da kompi saqarTvelos geopolitikuri mde-
uteruli sistemis xelyofa (muxli 286) – bareoba, qveynis politikuri kursi da
kompiuteruli monacemis unebarTvo da- evroatlantikur struqturebSi inte-
zianeba, waSla, Secvla an dafarva, agreTve graciisken swrafva, saqarTvelos, pir-
kompiuteruli monacemis unebarTvo vel rigSi, ruseTis federaciis mxridan
Casma an gadacema, ramac kompiuteruli xdis politikurad motivirebuli kiber-
sistemis funqcionirebis ganzrax mniS- Setevebis, informaciuli propagandis,
vnelovani Seferxeba gamoiwvia; cruinformaciis, kiberjaSuSobisa da
kiberterorizmis samizned (mag.: Geor-
•kompiuteruli monacemis an/da kompi- bot-is saqme, APT28, 2019 wlis oqtombris
uteruli sistemis xelyofa finansuri farTomasStabiani Tavdasxma, 2020 wlis
sargeblis miRebis mizniT (muxli 286 pri- seqtemberSi riCard lugaris saxelo-
ma) – TavisTvis an sxvisTvis qonebrivi bis sazogadoebrivi jandacvis kvleviTi
uflebis mopovebis an nebismieri saxis centris monacemTa bazebze kiberTav-
finansuri sargeblis miRebis mizniT dasxma).
kompiuterul sistemaSi unebarTvo SeR-
weva, kompiuteruli monacemis unebarT- Sinagan saqmeTa saministros statisti-
vo Casma, waSla, Secvla an dafarva an kaze dayrdnobiT, yovelwliurad mat-
kompiuteruli sistemis funqcionireba- ulobs kiberdanaSaulis ricxvi. Tuki
Si nebismieri saxis unebarTvo Careva, ra- 2017 wels registrirebuli kiberdan-
mac sxvisTvis finansuri zianis miyeneba aSaulis maCvenebeli ar scdeboda 500
gamoiwvia; maCvenebels, 2020 wels am niSnulma 2000-
s gadaaWarba. 2020 wels registrirebu-
li kiberdanaSaulebis ricxvi 20%-iT im
2 amave muxlis mixedviT, kompiuteruli sistema aris nebismieri
mowyobiloba/meqanizmi an erTmaneTTan dakavSirebul mowyo- dros gaizarda, rodesac konvenciuri
bilobaTa/meqanizmTa jgufi, romelic programis meSveobiT,
avtomaturad amuSavebs monacemebs (maT Soris, personaluri
danaSaulebis ricxvma qveyanaSi iklo.
kompiuteri, nebismieri mowyobiloba mikroprocesoriT, mobi- dResdReobiT farTod aris gavrcele-
luri telefoni). kompiuteruli monacemi aris kompiuterul
sistemaSi damuSavebisaTvis xelsayreli nebismieri formiT buli kiberdanaSaulis iseTi saxeebi,
gamosaxuli informacia, maT Soris, programa, romelic uz- rogoricaa: kompiuterul sistemaze
runvelyofs kompiuteruli sistemis funqcionirebas. xolo
unebarTvo gulisxmobs ukanonos, agreTve im SemTxvevas, rode- unebarTvo wvdoma, kompiuterul mo-
sac uflebis mflobels pirdapir an arapirdapir ar gadaucia
ufleba qmedebis Camdeni pirisaTvis.
nacemTa aramarTlzomieri daufle-
kanonis bmuli: ba, monacemTa xelyofa, kompiuteruli

9
mowyobilobebis arasanqcirebuli gam- teroristebis mier internetis gamoy-
oyeneba, arasrulwlovanTa pornogra- eneba kompiuteruli saSualebebiT Cad-
fiasa da inteleqtualur sakuTrebasTan enili danaSaulis kidev erTi saxeobaa.
dakavSirebuli danaSaulebi. gansakuTre- teroristebi sul ufro xSirad mimar-
biT farTod gavrcelebuli SemTxvevebia Taven informaciul sistemebs infor-
kiberomi, sainformacio omi, kiberjaSu- maciis gavrcelebis, komunikaciisa da
Soba, saxelmwifo aqtorebis mier mar- propagandis mizniT. ukanaskneli wlebis
Tuli kiberSetevebi, kiberdanaSauli da praqtikam daadastura, rom teroris-
kibermeTodebiT Cadenili danaSaulebi, tuli organizaciebi, magaliTad, isl-
transsasazRvro organizebuli dana- amuri saxelmwifo intensiurad iyenebs
Saulebi. bolo periodSi kritikuli in- Tanamedrove informaciulsa da sakomu-
frastruqturebis winaaRmdeg mimarTul nikacio saSualebebs, rogorc teroris-
Setevebs Soris yvelaze gavrcelebulia tul organizaciaSi rekrutirebisa da
„fiSingi“ (phishing), „ransomveari“ (Ran- teroristuli propagandis gavrcelebi-
someware), „difeisi“ (deface), „didosi“ sTvis, ise qveynis SigniT teroristuli
(DS) da „elfostis spufingi“ (mail spoofing). qselis Sesaqmnelad. misi ganeitraleba
SesaZlebeli gaxda 2017 wlis noember-
ruseTis federaciis mier saqarTvelos Si Catarebuli farTomasStabiani kon-
winaaRmdeg warmoebuli informaciuli trteroristuli operaciis saSualebiT.
omi, propagandisa da dezinformaciis
maRali maCvenebliT xasiaTdeba. es pro- garda zemoaRniSnuli maRali intensivo-
cesi xelsayrel niadags qmnis sazogadoe- bisa, saxelmwifo aqtorebis CarTulobiT
brivi azris manipulaciisTvis, rac, mim- marTuli mizanmimarTuli Setevebisa,
dinare samxedro okupaciis kvaldakval, mniSnvelovan samizned iqca kritikuli
erovnuli usafrTxoebisTvis sasicocx- informaciuli infrastruqtura; ker-
lo mniSvnelobis safrTxes warmoadgens. Zod, saxelmwifosa da sazogadoebisTvis
kritikulad mniSvnelovani funqciebis
saqarTvelos mosaxleobis arCevanze, ganxorcielebisa da servisebis miwodebis
romelic erovnuli usafrTxoebis procesSi gamoyenebuli informaciuli
mdgradobis gaZlierebas, rusuli gav- sistemebi da teqnologiebi.
lenisgan gaTavisuflebasa da dasavlur
bolo periodis praqtika aCvenebs, rom
struqturebSi integracias iTvalis-
saxelmwifo kritikul seqtorebTan er-
winebs, xdeba masobrivi da mizanmimar-
Tad Setevis samizned sul ufro xSirad
Tuli zemoqmedeba, saxelmwifos sagareo
gvevlinebian komerciuli subieqtebic,
politikuri kursis saxecvlilebisa da
rac miznad isaxavs aRniSnuli seqtor-
erTgvarad neitraluri sagareo kursis
isTvis, sul mcire, reputaciuli zianis
gatarebis mizniT.
miyenebas, saTanado pirobebis arsebobi-
evrointegraciis procesSi miRweuli sas, mis paralizebas. zemoTqmulis maga-
warmatebisa da am procesiT gamowveuli liTia 2016 wels saqarTveloSi, sabanko
ganviTarebis gadafarva, saqarTveloSi seqtorisa da saxelmwifo eleqtronuli
dasavluri gzis marginalizeba da dasav- finansuri servisebis winaaRmdeg ganx-
leli partniorebis winaSe saqarTvelos orcielebuli farTomasStabiani „DDoS“
rolis daknineba ruseTis federaciis is Seteva, romlis Sedegadac mcire xniT,
strategiuli mizania, romelsac praqti- Tumca, mainc Seferxda onlain sabanko
kul doneze maT mierve gamoyenebuli yve- servisebisa da saxelmwifo sagadasaxado
la meTodi – kinetikuri, hibriduli Tu sistemis muSaoba.
informaciuli omi – mkacrad emsaxureba. garda amisa, fizikuri pirebi, iuridiuli
xazgasasmelia is garemoebac, rom iz- pirebisa da saxelmwifo organoebis kval-
rdeba ruseTis federaciis mxridan dakval, Zalian xSir SemTxvevaSi xdebian
momdinare safrTxeebi (Advanced Per- finansurad Tu sxvagvarad motivirebu-
li kiberSetevebis samizne obieqtebi.
sistent Threat), romelTa mizania saqa-
rogorc aRmoCnda, individi ufro xSi-
rTvelos kerZo da sajaro kritikuli
rad xdeba kiberdanaSaulis msxverpli/
infrastruqturebis informaciasTan
samizne, vidre klasikuri danaSulisa.
araavtorizebuli wvdoma.

A10
viqtimizaciis kvlevebi kiberdanaSauli- blebis yoveldRiuri saqmianobisaT-
sa da konvenciuli danaSaulis Sedare- vis xelis SeSla, iwvevs momxmarebelTa
bis safuZvels warmoadgens. gaeros kv- ndobis dakargvas da jamSi eleqtro-
levis mixedviT3, msoflios masStabiT nul mmarTvelobaze negatiurad aisax-
sxvadasxva qveynis 1-dan 17 procentamde eba. dRes saqarTvelos saxelmwifo da
internetmomxmarebeli onlain sakredi- kerZo seqtorSi arsebuli kritikuli
to baraTebTan dakavSirebuli TaRli- infrastruqturebi yoveldRiur saqmia-
Tobis, personaluri monacemebis qur- nobaSi, umeteswilad, informaciul-sa-
dobis, fiSingis/fiSingis mcdelobis da komunikacio teqnologiebs iyeneben.
elfostis angariSze unebarTvo wvdomis Sesabamisad, maT mier gamoyenebuli te-
msxverpli gaxda. SedarebisTvis, amave qnologiebis komprometireba, amiT
qveynebSi Cveulebrivi qurdobis, yaCaR- saxelmwifo da biznesinteresebisa Tu
obisa da manqanis qurdobis 5 procentiT individualuri momxmareblebis dazara-
naklebi maCvenebeli aRiniSneba. es yove- leba mravali danaSaulebrivi dajgufe-
live cxadyofs, rom kiberdanaSaulis bis mizania. kiberdanaSaulis mier dam-
msxverplTa maCveneblebi klasikur dana- dgari ziani gacilebiT maRalia, vidre
SaulTan SedarebiT gacilebiT maRalia. es 2008 wels iyo, swored saxelmwifo
ganviTarebad qveynebSi, rogoric saqa- da kerZo servisebis informaciul da
rTveloa, kiberdanaSaulis msxverplTa sakomunikacio teqnologiebze maRali
maRali maCvenebeli, upirveles yovlisa, damokidebulebis gamo.
ganpirobebulia prevenciuli meqanizme- –ix. cxrili: kiberSetevebiT gamowveuli
bis, maT Soris kiberganaTlebisa da cno- potenciuri ziani, zarali
bierebis ararsebobiT.
kiberdanaSauli jer kidev „momavlis“
SesaZloa, kiberincidentebisa da kom-
danaSauls warmoadgens saqarTvelosT-
piuteruli safrTxeebis zrdam sasi-
vis. kibersafrTxeebi mudmivad ganvi-
cocxlod mniSvnelovani, informaciuli
Tarebadi fenomenia, internet momxmare-
sistemebisa da kritikuli servisebis
blebis onlain qcevaze dakvirvebiTa da
funqcionirebis Sewyveta an SeCereba ga- arsebuli garemo pirobebis, mimdinare
moiwvios. ekonomikuri aqtivobebis Sez- tendenciebis SeswavliT kiberkriminale-
Rudva, mniSvnelovani finansuri zarali, bi Setevis axal veqtorebs ikvleven, te-
individebis finansuri, reputaciuli qnologiurad ufro daxvewil da rTul
zarali, piradi cxovrebis xelSeuxe- kibersafrTxeebs qmnian. kovid pandemiac,
blobasa da cifrul samyaroSi momxmare- rogorc globaluri gamowveva, ar yofi-
3 kiberdanaSauli (kvlevis angariSi), UNOCD ixileT bmuli: la am mxriv gamonaklisi da kibersivrcis
bnelma samyarom jandacvis saerTaSori-

11
so krizisiT borotad sargebloba gad- ikisa da destabilizaciis gamowvevis,
awyvita. saqarTveloSi ar Catarebula mTavrobebis an maTi jandacvis organoe-
safuZvliani kvleva imis Sesaxeb, Tu ro- bis mimarT undoblobis daTesvis mizniT.
gor imoqmeda pandemiam kiberSetevebisa
da kiberdanaSaulis statistikur maCven- – rensomveari da DDoS Setevebi kov-
eblebze, an ramdenad Seicvala safrTxis id pandemiis brZalaSi CarTuli subi-
samizneebi Tu aqtorebi. imis gaTvalis- eqtebis, ZiriTadad samTavrobo, samedi-
winebiT, rom saqarTvelos kibersivrcis cino, samecniero obieqtebis winaaRmdeg
gamowvevebi metwilad imeorebs saer- gamosasyidis misaRebad an maTi gaTiS-
TaSoriso masStabiT arsebul tenden- viT mdgomareobis marTvis, testirebi-
ciebs, SegviZlia vivaraudoT, rom inter- sa da mkurnalobis procesis Seferxebis
polis mier kovid pandemiiT gamowveuli mizniT.
kibersafrTxeebi4 Sesabamisad relevan-
– distanciurad momuSave TanamSrom-
turi da aqtualuria CvenTan dakavSire-
biT. kerZod: lobis winaaRmdeg ganxorcielebuli
SetevebiT (mavne programuli uzrunve-
– pandemiis pirobebSi, rodesac mTeli lyofa, biznes el-fostaze Seteva da aS)
samyaro gadavida onlain cxovrebis re- korporatiul informaciul sistemeb-
JimSi da teqnologiebsa da internetze ze, kritikul informaciul sistemebze
damokidebulebam arnaxul maCvenebels wvdomis mopoveba da korporatiuli mo-
miaRwia, gaizarda kovid pandemiis Tem- nacemebis daufleba an/da maTi infras-
atikis safarqveS fiSinguli Setevebi, truqturis mwyobridan gamoyvana.
kompiuterul sistemebSi unebarTvo SeR-
weva da personaluri informaciis mopar- momaval xuTwlian perspeqtivaSi saqa-
va. „korona“, „kovidi“ sakvanZo saxelebis rTveloSi kibersafrTxeebisa da kiber-
gamoyenebiT registrirebuli iqna mrava- danaSaulis ricxvi swrafad mzard ten-
li axali vebgverdi (palo altos qse- dencias SeinarCunebs. didi albaTobiT
lis – Palo Alto Networks monacemebiT 2020 kiberdanaSauli 2020 wlis maCvenebelT-
wlis martis bolosTvis 2,022 mavne da an SedarebiT weliwadSi saSualod 25-
40,261 maRali riskis Semcveli axali do- 30%-iT gaizrdeba da 2022 wels Sss-s
menuri saxelebi iqna gamovlenili), rom- mier registrirebul sisxlis samarTlis
lebic informaciis miRebis surviliT saqmeebSi kiberdanaSaulis wili 5%-s
vebgverdze Semosuli momxmareblebis gadaaWarbebs5. ra iZleva eqspertTa mier
kompiuterul sistemebSi mavne kodis in- gamoTqmuli amgvari varaudis safuZ-
stalaciiTa da virusebis gavrcelebiT vels? yovelwliurad izrdeba qarTuli
moqmedebda. sazogadoebis damokidebuleba inter-
netresursebsa da teqnologiebze ,,sa-
– kovid pandemiasTan dakavSirebuli dez-
informacia da yalbi siaxleebi sakma- jaro da kerZo servisebis gacifruleba.
od aqtualuri fenomeni gaxda, rogorc qveynis socialur-ekonomikuri gan-
saqarTveloSi, aseve saerTaSoriso viTareba, geopolitikuri kursi da
masStabiT. swored amitomac saerTaSo- sagareo urTierTobebis konteqsti im
riso samarTaldamcavi organizaciebis, pirobebSi, rodesac ar gvaqvs prevenci-
maT Soris, interpolis SefasebiT in- uli da proaqtiuli meqanizmebi, cnobi-
formaciuli safrTxeebi ganixileba erebisa da kiberganaTlebis sabaziso un-
kiberdanaSaulis konteqstSi, rogorc ar-Cvevebi, iZleva kiberdanaSaulisa da
sisxlis samarTlebrivi sistemis ga- kibersafrTxeebis zrdis prognozirebis
mowveva. pandemiis Tematikaze dezin- winapirobas. samwuxarod, am sagareo da
formacia an yalbi axali ambebi, iseve Sida kompleqsur determinantebze saqa-
rogorc antivaqseruli mimarTvebi Zir- rTvelos moklevadian perspeqtivaSi ar
iTadad vrceldebatrolebis da yalbi gaaCnia saTanado gavlenis moxdenis Ses-
onlain momxmareblebis angariSebiT pan- aZlebloba.
4 interpolis mier gamokveTili pandemiiT gamowveuli kiber sa- 5 kiberdanaSauli saqarTveloSi (kvlevis angariSi), 2021, PMC
frTxeebi ixileT bmuli: Research. ixileT bmuli:

A12
moduli 2
informaciuli usafrTxoeba
da informaciuli aqtivebis
marTva

Tanamedrove adamiani me-4 industri- •xelmisawvdomoba – avtorizebuli sub-


uli revoluciis informaciul eraSi ieqtis mier moTxovnis Sesabamisad miRe-
cxovrobs. Tuki zogadad ganvmartavT, bisa da gamoyenebis maxasiaTebelia, igi
informacia aris konkretul sakiTxTan monacemebis arsebobis da maTze drouli
dakavSirebuli codnisa da faqtebis er- wvdomis uzrunvelyofas aRniSnavs.
Toblioba. informacia aris yvelaze me-
tad Rirebuli aqtivi, mas Rirebulebis, safrTxeebi da riskebi dakavSirebulia
sargeblis motana SeuZlia rogorc misi informaciul aqtivebTan. safrTxe -
mflobelis, aseve momxmareblebisTvis. qmedeba, romelmac SesaZloa gamoiwvios
misi matarebeli SeiZleba iyos fizikuri aqtivis konfidencialurobis, xelmis-
da eleqtronuli saSualebebi – qaRaldi, awvdomobisa da mTlianobis xelyofam.
diski, monacemTa baza, audio da vizual- safrTxis matarebeli SeiZleba iyvnen
uri media, mobiluri, monacemTa baza, in- TanamSromlebi da maTi arasaTanado in-
terneti, informaciuli sistema. infor- formirebuloba/cnobadoba, gare faqt-
maciuli aqtivebia yvelaferi, rac ki orebi, teqnologiebis raodenobisa da
mniSvnelobis matarebelia organizaciis masze damokidebulebis zrda, hakeruli
Tu individis WrilSi – informaciuli Tavdasxmebis, virusebis raodenobis
sistema, programuli uzrunvelyofa, zrda da maTi sirTule, bunebrivi mov-
kompiuteruli teqnika, fizikuri mowyo- lenebi, mag.: xanZari, wyaldidoba, miwisZ-
bilobebi, Tavad TanamSromeli da misi vra. xolo sisuste, es aris informaci-
codna-gamocdileba. uli aqtivis mowyvladi mxare, romelic
SeiZleba gamoiyenos safrTxem da ziani
informaciuli usafrTxoeba aris saqmi- miayenos aqtivs an organizacias.
anoba, romelic, upirveles yovlisa,
mimarTulia informaciis, informaci- informaciuli usafrTxoeba, upirve-
uli aqtivis dacvisken, raTa ar moxdes les yovlisa, informaciul aqtivebTan
aqtivebze arasanqcirebuli wvdoma, dakavSirebuli cvalebadi riskebis mud-
maTi mTlianobis, konfidencialuro- mivi SefasebiT, analiziTa da SesaZlo
bisa da xelmisawvdomobis komprome- prevenciuli Tu marTviTi qmedebebiT
tireba, informaciul aqtivebze da- aris moculi. informaciuli usafrTx-
fuZnebuli saqmianobis Seuferxeblad oeba moiTxovs informaciuli aqtivebis
ganxorcieleba. klasifikacias. informaciis klasifik-
acia damokidebulia riskebis Sefase-
informaciul aqtivs sami maxasiaTebeli
baze, romlebic gansazRvravs orga-
gaaCnia, romelTa dacva informaciuli
nizaciis zarals msgavsi informaciis
usafrTxoebis mTavari amocanaa. esenia:
gamJRavnebis SemTxvevaSi.
mTlianoba, xelmisawvdomoba, konfiden-
cialuroba. informaciuli aqtivebis klasificire-
bis mizania informaciis dacvis saTana-
• konfidencialuroba – aqtivis maxasi-
do donis uzrunvelyofa. informacias
aTebelia, is adasturebs, rom aqtivi xel-
gaaCnia sxvadasxva xarisxis sensitiuro-
misawvdomia mxolod avtorizebuli sub-
ba da kritikuloba, rac moiTxovs Sesa-
ieqtisTvis. konfidencialurobis dacva
monacemebis gamJRavnebis prevenciaa. bamisi dacvis xarisxis uzrunvelyofas
an mopyrobis garkveuli wesebis arsebo-
• mTlianoba – aqtivis sizustisa da sis- bas. informaciis dacvis done an/da mopy-
rulis dacvis maxasiaTebeli Tvisebaa. robis meqanizmebi ganisazRvreba infor-
igi monacemTa modificirebis prevenciaa. maciis klasifikaciis safuZvelze.

13
saqarTvelos kanoni „informaciuli us- moyenebis sixSiris, Tu sxva parametris
afrTxoebis“ Sesaxeb awesebs informaci- gaTvaliswinebiT. sarezervo aslebis Se-
uli aqtivebis kritikulobis or klass: qmnisas mniSvnelovania misi Senaxvis xan-
konfidencialuri da Sinasamsaxure- grZlivobisa da dacvis donis (mag.: daS-
brivi gamoyenebis informacia. sajaroa ifvra) gansazRvrac. informaciisa da
yvela informaciuli aqtivi, romelic ar programuli uzrunvelyofis sarezervo
aris klasificirebuli konfidencialu- aslebi periodulad unda mowmdebodes
ri da Sinasamsaxurebrivi gamoyenebis in- organizaciaSi danergili politikis Se-
formaciad. sabamisad.
informaciuli aqtivebis usafrTxoeba sarezervo failebi mniSvnelovnad icavs
moicavs rogorc eleqtronuli, agreTve momxmarebels monacemebis dakargvisgan.
fizikuri dacvis RonisZiebebs. vinaidan, erTi mxriv, Cveni kompiuter-
uli mowyobiloba SeiZleba mwyobri-
„sufTa magidis“ da „sufTa ekranis“ dan gamovides, fizikurad daziandes
principi: nabeWdi masalebisa da gadaadg- da virusuli programis gavleniT masSi
ilebadi mediamatareblebisaTvis unda datanili monacemebi wagveSalos. meo-
gamoiyenebodes sufTa magidis politi- re mxriv, rensom-Setevebis gaTvalis-
ka, informaciis damuSavebis saSuale- winebiT,monacemebis xelmisawvdomobis
bebisaTvis ki – sufTa ekranis politi- meti SesaZlebloba gveZleva, Tuki gva-
ka. „sufTa magidis“ da „sufTa ekranis“ qvs mudmivad ganaxlebuli sensitiuri
principi gansazRvravs, rogor unda monacemebis sarezervo aslebi.
marTos yvelam Tavisi samuSao adgili
da amgvarad uzrunvelyos informaciis
usafrTxoeba, aqtivebis konfidencial-
uroba. sensitiuri informacia nebismier
dros unda iyos daculi gareSe, arasanq-
cirebul pirTa wvdomisgan, iqnebian
eseni TanamSromlebi, ofisSi mosuli
stumrebi, Tu damxmare personali (mag.:
damlageblebi).

sarezervo aslis usafrTxoebis uz-


runvelsayofad aucilebelia saTanado
zomebis miReba, maT Soris, sarezervo
aslebis daSifvra da maTze wvdomis kon-
trolis daweseba. Tuki sarezervo as-
lis matarebeli daikarga, moparul iqna
da gatyda, am SemTxvevaSi usafrTxoebis
zomebis gaTvaliswinebiT naklebia sa-
frTxe, rom araavtorizebuli piri moi-
povebs monacemebze wvdomas.
Google Drive da iCloud aris yvelaze pop-
sarezervo aslis Seqmna (mag.:Google Drive, ularuli qlaud platforma monacem-
iCloud-ze) Zalian mniSvnelovania kibe- Ta Sesanaxad. orives mimarT araerTxel
rusafrTxoebaSi, nawilobriv es infor- ganxorcielebula kiberSeteva Senaxul
maciis xelmisawvdomobis uzrunvelyo- monacemebze wvdomis mosapoveblad da
fas emsaxureba. sarezervo aslis Seqmna momxmarebelTa parolebis gasatexad.
SeiZleba iyos avtomatizirebuli pro-
sarezervo aslis Semqmneli saSualebebia:
cesi an momxmarebeli Tavad axorcieleb-
des mas. Tumca monacemTa Senaxvis Seuz- •qlaud servisebi
Rudavi resursi ar arsebobs, saWiroa •portatuli media
prioritetebis gaTvaliswineba infor- •gare diskebi
maciis kritikulobis, moculobis, ga- •lokaluri serverebi

A14
informaciuli usafrTxoebis uzrunvelsayofad
gamoiyeneT Semdegi kargi praqtika:

informaciuli usafrTxoeba Tanamedrove samyaros yvelaze Rirebuli


aqtivis - informaciis dacvas uzrunvelyofs, igi gaxdeba Tqveni orga-
nizaciis saqmianobis ganuyofeli, Tanmdevi nawili.

daicavi informaciuli aqtivi, rogorc fizikuri dazianebis/ganad-


gurebisgan, aseve kibersafrTxeebisgan. awarmoe sarezervo aslebi, da-
icavi sufTa magidis/ekranis principi.

izrune informaciuli aqtivebis konfidencialurobis, mTlianobisa da


xelmisawvdomobis SenarCunebaze, moaxdine riskebis identificireba,
aqtivebis riskebze dafuZnebuli midgomis klasificireba da TiToeul
kategoriaze Sesabamisi kontrolis meqanizmis gansazRvra.

15
moduli 3
personaluri monacemebis
usafrTxoeba kibersivrceSi

cifruli transformaciiis era teqnol- • qveyanaSi unda arsebobdes monacemTa


ogiebisa da internetis saSualebiT didi dacvaze pasuxismgebeli uwyeba.
moculobis, maT Soris, personaluri
teqnologuri xelSemwyobi garemos ara-
monacemebis, damuSavebiT xasiaTdeba.
saTanadod gamoyenebiT piradi cxovre-
miuxedavad mravali sargeblisa, kibers-
bis xelSeuxeblobisa da personaluri mo-
fero personaluri monacemebisa da pi-
nacemebis damuSavebis darRvevis cduneba
radi cxovrebis xelSeuxeblobis Tval-
saxelmwifos mxridanac (ara mxolod
sazrisiT dRes msofliosTvis araerT
kriminaluri dajgufebebis) didia. te-
gamowvevas qmnis. kerZod, teqnologiuri
qnologiebi saxelmwifo organoebs ufro
gadawyvetilebebi amartivebs moculo- martivad da naklebi kvalis datovebiT
biTi monacemebis Segrovebas, analizs. masobrivi TvalTvalis, miyuradebis, mon-
xolo amgvari damuSavebis gzebisa da sa- itoringis, algoriTmebze dafuZnebuli
fuZvlebis kanonierebis, samarTliano- sistemebiT eleqtoratis qcevasa Tu az-
bisa da eTikurobis Semowmeba samarTal- rovnebaze dakvirvebisa da prognozire-
damcavebsa da Watchdog-ebs sul ufro da bis saSualebas aZlevs. teqnologiuri
ufro uWirT teqnologiuri procesebis sikeTeebis manipulirebiT, Sesabamisi ga-
kompleqsurobis, gaumWvirvalobis da rantiebisa da saTanado sazedamxedvelo
masStaburobis gamo. berketebis ararsebobis gamo, demokra-
tias, kanonis uzenaesobas, adamianis
internetiT sargeblobisas daculi
uflebebisa da Tavisuflebis dacvas
unda iyos piradi cxovrebis xelSeux-
didi safrTxe eqmneba.
eblobis ufleba, rac aseve gulisxmobs
personaluri monacemebis, komunikaci- dRevandel samyaroSi, rodesac fiziku-
isa da korespondenciis konfidencial- ri piri sul ufro damokidebuli xdeba
urobis dacvas: cifrul teqnologiebze, internetsa da
eleqtronul servisebaze, nebismieri misi
• internetiT sargeblobisas person- aqtivoba tovebs cifrul kvals, romlis
aluri monacemebi mudmivad icvleba da Segroveba, damuSaveba, Sefaseba Tu analizi
muSavdeba (elmomsaxurebiT sargeblo- martivad SesaZlebelia. araerTi aplikaci-
ba, elfosta, socialuri qselebi da a.S.); is gamoyenebisTvis momxmarebeli dammuSave-
• sajaro da kerZo seqtori valdebu- blebs aZlevs wvdomis SesaZleblobas
lia, daicvas personalur monacemTa da- telefonSi arsebul fotoebze, sakuTar
kontaqtebze, sabanko baraTebis monace-
muSavebis wesebi;
mebsa da sxva mraval sensitiur masalaze,
• personalur monacemTa damuSaveba das- romelTa erToblioba Cvens cifrul por-
aSvebia mxolod kanonmdeblobiT gaTval- trets qmnis. am realobaSi sakuTari cifru-
iswinebuli wesebisa da pirobebis dacviT; li identobis marTva cifruli moqalaq-
is umTavres unars warmoadgens. rogorc
• TvalTvali da miyuradeba dauSvebelia fizikur samyaroSi, piri zrunavs sakuTar
(garda kanonmdeblobiT dadgenili saga- imijze, analogiurad kibersivrceSi, in-
monakliso SemTxvevebisa); ternetis masStabis gaTvaliswinebiT, metad
aqtualuri xdeba sakuTari cifruli rep-
• piradi cxovrebis xelSeuxeblobis
utaciis Seqmna da misi movla.
ufleba daculi unda iyos samuSao adg-
ilzec (onalin korespondenciisa da ko- interneti aRricxavs, agrovebs da xan-
munikaciis konfidencialuroba) grZlivad inaxavs yvela momxmareblis

A16
onlain qcevas, iqneba es Cven mier atvir- maT Soris, politikuri, socialuri da
Tuli fotoebi, sxvebis komentarebi Cven kulturuli arCevanis Camoyalibebaze.
Sesaxeb, Ziebis Sesaxeb informacia, „on-
lainSofingis” istoria, Cveni interesebi, monacemTa subieqtebisaTvis TavianTi mo-
gadaadgilebis marSruti, mogzaurobis nacemebis waSlis/daviwyebis moTxovnis
uflebis miniWeba gansakuTrebiT mniS-
adgili da aS. es yovelive aris momxmareb-
vnelovania. momxmarebels aqvs ufleba,
lis onlainreputacia. cifruli reputacia
moiTxovos socialuri qselis platfor-
aris erTgvari cifruli kvali, romelsac
maze Tu nebismier saZiebo sistemaSi ge-
momxmarebeli tovebs internetSi Tavisi
nerirebuli personaluri monacemebis
aqtivobiT, aseve is, rasac sxvebi aqveyneben
wvdoma an waSla. maSinac ki,rodesac piri
momxmareblis Sesaxeb. mniSvnelovania, rom
Tanxmobas ganacxadebs personaluri mo-
momxmarebelma icodes onlainreputaciis
nacemebis damuSavebaze da informacias
marTva da izrunos mis dacvaze.
atvirTavs onlainreJimSi, unda SeeZlos
saZiebo sistemebi xels uwyobs wvdomas maTi ganadgurebis, „daviwyebis“ moTx-
didi moculobis informaciasa da cod- ovna, Tuki socialuri qselis an sxva ve-
naze, es saukeTeso gzaa momxmarebel- bresursiT momsaxureba aRar surs. mniS-
Ta Sesaxeb monacemebis Sesagroveblad, vnelovania, rom momxmarebels ar evaleba
amavdroulad, „didi monacemebi“ mniS- dasabuTeba Tu ratom surs momsaxure-
vnelovani gamowvevaa piradi cxovrebis bis Sewyveta, es misi kanonieri uflebaa.
xelSeuxeblobis uflebis realizebis monacemTa portirebis ufleba momx-
procesSi. saitebi, magaliTad Google mareblebs aZlevs saSualebas, miiRon
Search, Bing, Yahoo Search da yvela sxva socialuri qselisTvis miwodebuli
didi saZiebo sistema, agrovebs momx- personaluri monacemebis asli, struq-
mareblis Sesaxeb monacemebs da iyenebs turirebul, Cveulebrivad gamoyenebul,
gamiznuli reklamebis SesaTavazeblad. eleqtronul, portirebad formatSi da
ar unda gagvikvirdes, rom ramdenime wu- gadaugzavnon sxva provaiders. momsax-
Tis win internetiT moZiebuli produq- urebis gamwevi socialuri qseli Tu sxva
cia, socialur qselSi myisierad Tqvens sistema unda iyo moqnili rom myisierad
SemoTavazebebSi gamoCndeba, an axalgac- uzrunvelyos momxmareblis mier misi
nobil pirs igive Facebook-i megobrebSi personaluri monacemebis damuSavebis
damatebisTvis gvTavazobs. internetsa- Sewyvetis – waSlis, ganadgurebis, por-
Ziebo sistemebsa da Ziebis Sedegebs, rom- tirebis Sesaxeb moTxovnis Sesruleba.
lebic personalur monacemebs warad- momxmareblebi, rodesac internet-
gens, pirovnebis detaluri profilis sivrceSi ama Tu im eleqtronul portals
Sedgena SeuZlia. erTi mxriv, TiTqosda am stumroben da informaciul-sakomunik-
sareklamo SeTavazebebSi mavne zegavle- acio servisebiT sargebloben, ufleba
na praqtikulad araferia, Tumca, Tuki aqvT moiTxovon monacemTa avtomaturi
kargad gavaanalizebT, miznobrivad saSualebebiT damuSavebis Sewyveta, mag-
personalizebulma Setyobinebebma Sei- aliTad „cookie“ failebis dablokva ve-
Zleba mniSvnelovani zegavlena iqonios bgverdze, an internet Ziebaze (Internet
Cveni gemovnebis, azris, interesebis da, browsing) monitoringis funqciis gaTiSva.

17
„mza-Canawerebis“ (Cookies) meSveobiT ve-
bresursebi aanalizeben momxmareblebis
qcevas, maT preferenciebs, interesebs,
axorcieleben qcevis personalizebas
ukeTesi da momxmarebelze orientire-
buli servisebis misawodeblad, Tumca am Tuki socialuri mediis an nebismieri
procesSi sasargeblo funqciebTan er- sxva informaciuli sistemis winaaRmdeg
Tad, dammuSavebelma es personificire- xorcieldeba kiberTavdasxma, Seteva,
buli informacia SesaZloa gadasces romelmac SesaZloa gamoiwvios an ga-
mesame pirs (magaliTad, Google) an sxvag- moiwvia momxmareblebis personaluri
varad aramiznobrivad daamuSaos per- monacemebis komprometireba (gaJonva,
sonaluri monacemebi, amitom „mza Canaw- gamJRavneba, waSla, dakargva, ukanonod
erebis“ – e.w. „Cookie failebis“ danergva gamoyeneba da aS), momxmarebels aucileb-
nebadarTulia mxolod momxmareblis lad unda miewodos aRniSnulis Sesaxeb
TanxmobiT. gafrTxileba.

A18
kibersivrceSi personaluri monacemebis dasacavad
gamoiyeneT Semdegi kargi praqtika:

izruneT kargi cifruli imijis Seqmnaze, marTeT sakuTari onlainrep-


utacia, aRniSnulma SesaZloa gavlena iqonios Tqvens karierul, spor-
tulsa Tu pirad cxovrebaze.

Tuki gaqvT eWvi Tqveni cifruli identobis miTvisebis, moparvis Sesax-


eb, dauyovnebliv SeatyobineT amis Sesaxeb samarTaldamcav organoebs,
saxelmwifo inspeqtoris aparats.

personaluri monacemebis dacva konkretuli momxmareblis interesSi


unda iyos! kargad dafiqrdiT ra monacemebs gascemT ama Tu im saitze
Sesvlis uflebis mosapoveblad, an sxvadasxva onlain servisis misaRe-
bad - ra mizans atarebs am monacemebis Segroveba, saWiroa ki magaliTad
sacxovreblis misamarTis miTiTeba servisis misaRebad?

registraciisas ganasxvaveT savaldebulo da arasavaldebulo velebi


informaciis Sesayvanad. ar daamaxsovrebinoT sabanko monacemebi.

darwmundiT vebgverdis avTenturobaSi, romelzec registrirdebiT an


romlis momsaxurebasac iyenebT, imisTvis rom ar moxdes personaluri
monacemebi arasando pirTa xelSi.

ar upasuxoT eleqtornul gzavnilebs, romelSic moTxovnilia Tqveni


personaluri informacia. (mag.: momsaxurebis gaumjobesebisTvis ga-
mogvigzavneT Tqveni sabanko baraTis rekvizitebi).

19
moduli 4
interneti da
misi usafrTxod gamoyeneba

interneti sajaro momsaxurebis Rire- farTod cnobili vebbrauzerebia: Mic-


bulebis matarebelia. adamianebi, sazo- rosoft Edge, Mozilla Firefox, Google Chrome,
gadoeba, sajaro dawesebulebebi da Apple’s Safari, Opera, maT Cven yoveldRiur
kerZo kompaniebi sakuTari saqmianobis cxovrebaSi viyenebT. internetbrauz-
ganxorcielebisas internetze arian ings gansakuTrebuli yuradReba eTmo-
damokidebuli. maT legitimuri molodi- ba kiberusafrTxoebaSi. kerZod, rogor
ni aqvT, rom es sikeTe fizikurad da fi- gavxadoT Cveni internetsaZiebo siste-
nansurad xelmisawvdomi, uwyveti, sando mebSi, vebresursebSi Sesvla da maTi ga-
da daculi iqneba yovelgvari diskrim- moyeneba usafrTxo, ise rom ar gavxdeT
inaciisagan. garda amisa, momxmareblebs kiberSetevebis msxverpli– es aris vebre-
aqvT legitimuri ndoba, rom internetis sursebiT usafrTxo sargeblobis mizani.
gamoyenebisas adamianis uflebaTa da
rogor visargebloT internetresur-
ZiriTad TavisuflebaTa realizaciisas
siT usafrTxod da daculad? marTalia
daculi iqneba materialur/oflains-
100%-iT uzrunvelyofa praqtikulad
amyaroSi moqmedi standartebi, aravin
SeuZlebelia, Tumca ramdenime mniS-
daeqvemebareba aramarTlzomier, zedmet
vnelovani meqnizmi am saqmeSi mainc gvex-
da araTanazomier Carevas. mareba.
internetTan wvdomis SezRudva dauSve- ZiriTadad ra safrTxes vawydebiT ve-
belia, garda im SemTxvevebisa, rodesac bresursebiT sargeblobisas? upirveles
kanonamdeblobiT gaTvalisiwnebuli yovlisa, rogorc nebismier informaci-
wesiT amas sasamarTlo adgens. interneti ul sistemas, vebgverdebsac da aplika-
yovelgvari diskriminaciis gareSe unda ciebsac, maT programul uzrunvelyofas
iyos xelmisawvdomi, maT Soris finanasur- teqnologiuri sisusteebi/ xarvezebi
adac. momxmarebels maqsimaluri wvdoma axasiaTebs. am mowyvladobebs ki hakere-
unda gaaCndes internetis konteqsti- bi momxmareblebze TavdasxmisTvis, maT
sadmi, aplikaciebisa da servisebisadmi sistemebSi SeRwevisa da arasanqcirebu-
sasurveli teqnikuri mowyobilobis ga- li aqtivobebisTvis iyeneben. magaliTad,
moyenebiT. saxelmwifo xelisufleba Zalian gavrcelebulia inficirebuli
unda atarebdes gonivrul zomebs, raTa vebgverdebi, e.w. „gatexili“ resurse-
interneti xelmiswvdomi iyos municipa- bi, romelze stumrobisas momxmarebe-
lur doneze, geografiulad moSorebul li inficirdeba, magaliTad xdeba misi
teritoriebze, dabali Semosavlis an/da personaluri monacemebis daufleba,
specialuri saWiroebebis, SezRuduli momxmareblis identobis moparva da a.S.
SesaZleblobebis mqone pirebisaTvis. fiSingi vebresursebiT sargeblobisas
farTod gavrcelebuli safrTxea.
dResdReobiT internetis yvelaze pop-
ularuli gamoyeneba vebsaitebis monax- internetSi brauzingis dros vebsaitze
uleba-daTvaliereba/stumrobaa, rac „amoxteba“ xolme e.w. popup fanjara, ro-
mobiluri mowyobilobebis, sxvadasxva melic gvTxovs, rom davaklikoT raime
gajetebis da kompiuteris saSualebiT Rilaks an/da gadmovweroT raime pro-
xdeba. vebbrauzingSi igulisxmeba in- grama, romelic xSir SemTxvevaSi „viru-
ternetgverdebze Sesvla, monaxuleba, sia. aseve xSiria SemTxvevebi, rodesac
servisebiT sargebloba, informaciis ucnob linkze daklikebisas gadmoiwere-
miReba da komunikacia, anu internet- ba mavne faili, ise rom es ver SevamCnioT
sivrceSi Cveni yvela aqtivoba. yvelaze da raRac drois mere es aRmoCenili faili

A20
Cvens kompiuterSi gavuSvaT. rac saboloo HTTPS kavSiri niSnavs, rom Tqven mier
jamSi SesaZlebelia virusi iyos da Tqven ganxorcielebuli internet kavSiri/
gaxdeT dainficirebis msxverpli. komunikacia usafrTxoa da daculia
SifraciiT. HTTPkavSiri ki niSnavs sa-
fiSingi kiberTaRliTobis gavrcelebu-
pirispiros. miuxedavad imisa, rom
li formaa, igi SesaZloa ganxorcieldes
HTTPS zrdis saitis usafrTxoebas, es
rogorc eleqtronuli fostis gagza-
ar niSnavs, rom hakerebs ar SeuZliaT
vniT, aseve brauzingis drosac. fiSingis
misi gatexa.
mizania msxverplis motyueba, „ankesze
wamogeba“ da am gziT sensitiuri in-
formaciis daufleba an momxmareblis
kompiuteruli sistemis komprometire-
ba. vebbrauzingis dros xSirad Segxvde-
baT vebsaiti, romelic mimsmgavsebulia
namdvil vebsaits, yalb vebsaitze momx-
mareblis da parolis Seyvanisas hakeri
eufleba momxmareblis personalur, maT
Soris, sabanko informacias. internet-
fiSingis SemTxvevaSi kriminali gamogig-
zavniT Setyobinebas, rom meilserverze
mimdinareobs samuSaoebi da Tqveni ele- gansakuTrebiT mniSvnelovani saSuale-
qtronuli angariSi rom ar waiSalos, baa, Tu Tqveni brauzeri amowmebs veb-
aucileblad unda miawodoT Tqveni gverdis sawyis kods da gatyobinebT
momxmareblis saxeli an paroli. vebgverdi inficirebis Taobaze. am funq-
cias iyeneben iseTi internetbrauzerebi
rogoricaa: Microsoft Edge, Mozilla Firefox,
Google Chrome, Safari da Opera.
vebresursebis arasandoobas, siyalbes
ramdenime niSnis arseboba SeiZleba adas-
turebdes:
• gramatikuli, orTografiuli Secdome-
biT arasworad Sedgenili winadadebebi;
• saitiT sargeblobisTvis gadaWarbebu-
li raodenobis personaluri an konfi-
dencialuri informaciis gamJRavnebis
vinaidan internetSi bevri arasando moTxovna.
vebresursia, didi teqnologiuri ven- • bmulebi, romlebic gadagamisamarTe-
doriebi cdiloben momxmarebels Ses- ben ucnob saitze an saitze, romelic
Tavazon maTi amocnobis martivi gzebi. cnobili saitis analogia, Tumca mis-
magaliTad, kompania Google - ma SeimuSa- amarTSi mciredi cvlilebebia.
va strategia Tu rogor daecva Goo- • informaciis Seyvanisas axali gaxsnili
gle Chrome - is momxmareblebi sando da veb-gverdi ar aris dakavSirebuli mTa-
arasando resursebis garCevis gziT. var gverdTan, romlis momsaxurebiT Tu
amisTvis SemuSavda HTTPS da HTTP produqtiT sargeblobisTvisac avsebT
strategia. Tuki momxmarebeli Seva am monacemebs.
saitze, romelsac ar aqvs mxardaWera • vebgverdze gamodis Setyobineba „under
daculi HTTPS kavSiris, maSin brauze- construction”.
ri dauwers, rom igi imyofeba daucvel • “@” simbolos arseboba gverdis URL
saitze SetyobinebiT: “Not Secure” – misa- gverdze, rogorc wesi, miuTiTebs TaR-
marTis marcxena mxares. liTuri vebgverdis arsebobaze.

21
internetiT usafrTxod sargeblobis kargi praqtika:

vebbrauzeris ganaxleba – imisaTvis, rom maqsimalurad SevamciroT


mowyvladobis piroba, saWiroa, vsargeblobdeT bolo, ganaxlebuli
versiebiT, romlebSic ukve gasworebulia aRmoCenili sisusteebi.

sifrTxiliT moekideT HTTP saitebs da yuradReba miaqcieT „Not Secure”


Setyobinebas.

nu gadmowerT ucxo saitebidan programebs, amiT SeiZleba daavirusoT


Tqveni kompiuteruli mowyobiloba.

gadaamowmeT saitebis sandooba specialuri servisebiT, sanam isarge-


blebT da SeiyvanT maTze Tqvens monacemebs.

gamoiyeneT usafrTxo kavSiri misamarTis zolSi, misamarTi unda dai-


wyos https: // da gamosaxuli unda iyos boqlomis niSani.

nu gamoyenebT erTi da imave onlain avTentifikaciis monacemebs sxva-


dasxva vebresursebisTvis.

nebismieri el.fostis misamarTi, romelic sruldeba daboloebiT: „ru”


safrTxis Semcvelia informaciuli usafrTxoebis kuTxiT, gansakuTre-
biT ki sajaro moxeleebisaTvis (magaliTad: giorgi@rambler.ru, ana@mail.
ru da a.S.). amitom, aucilebelia, Tu gaqvT msgavsi el.fostis misamarTi,
dauyovnebliv SecvaloT axaliT.

A22
moduli 5
eleqtronuli fostis
usafrTxoeba

eleqtronuli fostiT samsaxurebrivi momsaxurebas usafrTxoebis Tvalsaz-


da piradi mizniT sargebloba, komunika- risiT mravali sisuste aqvs: araavtori-
cia da korespondenciis warmoeba, Tavisi zebuli wvdoma monacemebze, monacemebis
siswrafiT, moqnilobiTa da struquri- komprometireba, eleqtronuli fostis
rebiT, Zalian farTod gavrcelebuli wyaros anu gamgzavnis monacemebis gay-
servisia. Sesabamisad, am servisze kiber- albeba. samwuxarod, hakerebi elfos-
Setevebic araxalia, momxmareblebisT- tas iyeneben momxmareblebis SecdomaSi
vis ki aucilebelia elfostiT komunik-
Seyvanis da maTi monacemebis dauflebis
aciisas masTan dakavSirebuli riskebisa
mizniT. el-fostiT sargeblobisas Zir-
da Sesabamisi damcavi zomebis saTanadod
iTadi safrTxeebia: spami, sareklamo/
gacnobiereba.
marketinguli werilebi, fiSingi, saeWvo
bmulebi, mavne hiperlinkebi da faile-
bi, informaciis gaJonva elfostiT ko-
munikaciisas, socialuri inJineria,
elfostis aplikaciebi.

yoveldRiurad elfostiT araerT wer- SPAM mesijebi, Cveulebriv, egzavne-


ils viRebT da vagzavniT. dResdReobiT ba momxmarebelTa farTo jgufs. garda
elfostis trafikis 90% spamia, yovel- imisa, rom isini momxmarebels akargvine-
dRiurad 30 milioni spammesiji igza- ben drosa da resurss, aseve gamoiyene-
vneba umeteswilad aSS-dan, vietnami- ba fiSingis, reklamis, virusis an mavne
dan, indoeTidan, CineTidan, meqsikidan, failebis gasavrceleblad. spamTan
ruseTidan, safrangeTidan, brazili- gasamklaveblad gamoiyeneba elfostis
idan, germaniidan da TurqeTidan. yovel spamfiltrebi, romelTac Tqveni elfos-
sam werilSi erTi warmoadgens arasasur- tis klientebze SeuZlia amoicnos spam-
vels CvenTvis da aris riskis matarebeli meilebi.
momxmareblisTvis.
elfostiT ganxorcielebul kiber-
Setevebs Soris fiSingi erT-erTi
yvelaze popularulia. werili war-
modgenilia rogorc sando wyarosagan
miRebuli Setyobineba. igi SeniRbulia
rogorc saswrafo Sinaarsis mesiji, ro-
melSic damatebiTi informaciisTvis
moTavsebulia bmulebi an mimagrebulia
dokumentebi. fiSingmeilSi moTavsebul
bmulze gadasvlis, an failis gaxsnis
Sedegad xdeba msxverplis kompiuterSi
samwuxarod, elfostiT viRebT arasasur- SeRweva an misgan damatebiTi personalu-
vel da arasaWiro mesijebsac. elfostiT ri informaciis mopoveba (paroli, momx-

23
mareblis saxeli, baraTis informacia rogor gavxadoT elfostiT komunik-
da sxva). kiber-damnaSaveebi cdiloben acia usafrTxo, misi konfidencial-
fiSingmeilebi daagzavnon masobrivad, uroba, xelmisawvdomoba da mTliano-
spammeilis formiT, met adresatTan, ba uzrunvelyofili? usafrTxoebis
rac maTi warmatebis albaTobas maqsi- mraval faqtors Soris mniSvnelova-
malurad zrdis. nia (End-to-End daSifvra, usafrTx-
oebis protokolebi, Hop-by-Hop dac-
Cveulebriv, standartuli momxmarebe- va). End-to-end daSifvra (E2EE) aris
li, rogorc wesi, bolomde ar kiTxulobs komunikaciis usafrTxo meTodi,
miRebul korespondencias da daufiqre- romelic abrkolebs mesame-arasanq-
blad xsnis elfostiT miRebul bmuls an cirebuli mxaris mier komunikaciis
TandarTul fails. rogorc bmuli, aseve monacemebze wvdomas, monacemebis
faili xSir SemTxvevaSi inficirebis erTi sistemidan meore mowyobiloba-
didi riskis matarebelia da socialuri Si gadagzavnis dros. E2EE-Si monace-
inJineriisTvis gamoiyeneba. mebi daSifrulia gamgzavnis sistema-
sa an mowyobilobaze da mxolod mis
adresats SeuZlia gaSifvra/wakiTxva.
elfostiT komunikaciis dros E2EE
adasturebs werilis gamomgzavnis
avTenturobas, rom werilis Sinaar-
sis gaJonva (maT Soris serverebis
mxridan) ar momxdara komunikaciis
ganxorcielebis procesSi. stand-
artulad, popularuli elfostis
servisebi, rogoricaa: Gmail da Out-
look, ar gulisxmobs daSifvris ser-
viss, Tumca is xelmisawvdomia yvela
socialuri inJineria usafrTxoebis kon- Tanamedrove meilprovaiderisTvis.
teqstSi momxmareblebze manipulirebis, magaliTad PGP (Pretty Good privacy)
maTi monacemebis da Rirebuli aqtivebis meTodi, romelic saSualebas iZleva,
dauflebis, kritikul sistemebSi SeRw- werilebi daSifroT (gamoyenebulia
evis mizniT gamoiyeneba. am SemTxvevebSi cifruli xelmowera, Ria gasaRebi) da
Setevis samizne-msxverpli aris - momx- mxolod mimRebma gaxsnas Tavisi kuT-
marebeli da ara kompiuteruli sistema. vnili misamarTiT.

eleqtronuli fostiT usafrTxod sargeblobis


kargi praqtika:

elfostis aplikaciebi gadmowereT sando wyaroebidan, raTa Tavidan


aiciloT mavne programuli uzrunvelyofis, virusebis gavrceleba
Tqvens sistemebSi.

elfostis aplikaciebi mudmivad ganaaxleT, raTa usafrTxoebis uax-


lesi parametrebiT iyoT aRWurvili.

A24
ar gadaxvideT spammeilSi SemoTavazebul bmulebze, ar gaxsnaT faile-
bi, werilis danarTebi.

ar gaxsnaT ucnobi pirisgan gamogzavnili werilebi, mimagrebuli


failebi, bmulebi, maT Soris nacnobi pirisgan miRebuli werilebi, saeW-
vo bmulebiTa da failebiT.

ar gaagzavnoT elfostiT konfidencialuri informacia, an Tuki agza-


vniT dokumenti/faili daSifreT, daadeT kodi.

periodulad amowmeT Tqvens elfostaze ganxorcielebuli aqtivobebi


da elfostis paroli, xom ar aris gatexili elfostis angariSi.

ar daaregistriro samsaxurebrivi elfosta sxvadasxva saitebze, fo-


rumebsa da socialur qselze sakomunikacio/sakontaqto wyarod.

saeWvo werilis, bmulis, dokumentis miRebis SemTxvevaSi, ar Camot-


virTo isini kompiuterSi an ar gadaugzavno sxvas, aramed daukavSirdi
usafrTxoebis samsaxurs.

darwmundiT, rom elfostis serverebi da misi klientebi sargebloben


usafrTxo protokolebiT, romlebic moicavs avtorizaciisa da daS-
ifvris Tanamedrove meTodebs.

25
moduli 6
personaluri kompiuteris
usafrTxoeba

personaluri kompiuteri aris saboloo mavne kodisTvis programuli uzrun-


momxmareblis mier sakuTari interese- velyofis mravali forma, saxeoba da
biT/saWiroebebiT SerCeuli (zoma, Sesa- gavrcelebis meqanizmi arsebobs. mag-
Zleblobebi, fasi da sxva maxasiaTeble- aliTad: troianebi (Trojans), e.w. uka-
bi) zogadi daniSnulebis kompiuteri, na kari (Backdoors), logikuri bombebi
romelsc viyenebT samsaxurebrivi Tu (Logic Bombs), virusebi (Viruses), Wiebi
piradi miznebisTvis. personaluri (Worms). malveari moicavs kompiuterul
kompiuteri SeiZleba iyos desktopis virusebs, aseve rensomvears. kompiuter-
kompiuteri an leptopi, netbuqi, plan- ul Wias SeuZlia gamoiyenos safrTxeebi
Seti da a.S. mniSvnelovania aRiniSnos, da avtomaturad gamravldes kompiu-
rom Tuki aTeuli wlebis win kiber- tersa da mis qselSi. xolo troiani aris
kriminalebis mTavari samizne desktop programa, romelic TiTqos usafrTxoa
kompiuteri iyo, amJamad teqnologiur da legitimur funqciebs asrulebs, ma-
ganviTarebasTan erTad samizneTa wrec gram amavdroulad malavs saziano fun-
gafarTovda. Cven dRes ufro met op- qciebsac. Wiebsa da troianebs SeuZliaT
eracias leptopebsa da tabletebze daazianon personaluri kompiuteris
vasrulebT, amitom swored es mowyobi- sistemis monacemebi an am kompiuteris
lobebia safrTxis mTavari matarebeli. gamarTulad muSaoba.
personaluri kompiuteris winaaRm- mavne kodis Sesaxeb cnobili, farTod
deg kibersafrTxis wyaro sxvadasx- gavrcelebuli magaliTebia staqsneti,
vagvaria. Cveni kompiuteri SeiZleba mirai botneti, Crypto Ransomware.
dainficirdes aralegitimuri wyaroe-
bidan programuli uzrunvelyofis da personalur kompiuterze muSaobis pro-
operaciuli sistemebis ganaxlebebiT, cesSi viyenebT sxvadasxva operaciul
romlebic virusis matarebelia, pirat- sistemas (Windows, MacOS, Linux, Android,
uli produqtebiT, agreTve portatuli iOS), uamrav programas Tu aplikacias.
mexsierebis baraTebidan, mavne, arasando Sesabamisad Zalian mniSvnelovania, rom
saitebze stumrobiT, elfostiT miRe- sistemebi da programebi gadmovweroT
buli werilebiT, sxvadasxva bmulebisa sando vebgverdebidan da iyos sando
da dokumentebis/failebisa da media sa- kompaniebis mier Seqmnili, licenzire-
Sualebebis gaxsna-CamotvirTviT, anti- buli da ganaxlebuli. personaluri
virusuli programebiT, socialuri me- kompiuteris usafrTxoebis Tvalsaz-
diasaSualebebiT da a.S. risiT erT-erTi yvelaze mniSvnelovani
wesia regularulad ganaxlebuli pro-
gramuli uzrunvelyofis gamoyeneba.
es exeba operaciul sistemas, aplika-
ciebs, saofise programebs da mediasa-
Sualebebs. rogorc wesi, ZiriTadi te-
qnologiuri vendorebi da popularuli
programebi sTavazoben avtomaturi ga-
naxlebis meqanizmebs da periodulad
atyobineben momxmarebels. aqve mniS-
vnelovania, yuradRebiT viyoT saeWvo
banerebsa da SetyobinebebTan, romlebic
gvTavazoben ganaxlebis CamotvirTvas

A26
da dainstalirebas. rogorc wesi, ase- tatulobis, moqnilobisa da tevadobis
Ti ganaxlebebi moicavs mavne kodebs da gaTvaliswinebiT aqtiurad gamoiyeneba
iwvevs Cveni kompiuteris dainficirebas. momxmareblebSi, Tumca mas usafrTx-
oebis TvalsazrisiT Tavisi riskebic
sxvadasxva forumebsa da torenteb-
gaaCnia: SesaZlebelia kiberkriminalebma
ze ganTavsebuli programebi SeiZleba
momxmareblisgan malulad USB port-
iyos safrTxis Semcveli personaluri
Si SeaerTon mavne USB mexsiereba da ase
kompiuterisa da masSi daculi kriti-
kuli, sensitiuri informaciisTvis. pi-
ratuli programebic gavrcelebuli sa-
Sualebaa virusis gasavrceleblad.

mag.: piratuli programebi legitimur


programas “Skype.exe” fails miabaven
mavne kods, “Skype”-is gaSvebis Semdeg
mavne kodi gaeSveba skaipTan erTad.

antivirusuli programebi icavs person-


alur kompiuters (srulyofili dacva
SeuZlebelia) mavne programebisa da sa- daeuflon personalr kompiuterSi dac-
ziano aplikaciebisgan. antivirusis mTa- ul kritikul sensitiur informacias.
vari funqciaa personalur kompiuterSi aseve USB diskze SeiZleba iyos virusi,
aRmoaCinos mavne failebi da saziano ap- romelic gaaqtiurdeba misi gamoyenebi-
likaciebi. sTanave.

monacemTa arasanqcirebuli transferi


insaiderebis (Sida safrTxis aqtorebis)
mier xSirad portatuli mowyobilobebis
meSveobiT xorcieldeba, rodesac isi-
ni USB mexsierebis baraTebiT klasifi-
cirebuli korporatiuli qselebidan
iparaven saidumlo dokumentacias.

martivi sityvebiT rom vTqvaT, firewall


damcavi faris rols asrulebs da per-
sonalur kompiutersa da mis kerZo
qsels icavs internetis arasanqcirebu-
internetsivrceSi sakmaod bevri gansx- li wvdomisgan.
vavebuli funqciis antivirusia xelmis-
awvdomi. antivisuriT sargeblobisas mis FFirewalls aris Semomavali da gamavali qse-
SerCevasTan erTad yvelaze mniSvnelova- lis trafikis SezRudvis/kontrolis
nia misi swori gamoyeneba – sistematu- efeqturi meTodi da Tu sworad aris kon-
ri ganaxleba, kompiuterSi arsebuli figurirebuli, xels uSlis mravali kib-
failebis perioduli skanireba. erTavdasxmis ganxorcielebas. amasTan,
gansakuTrebiT sainteresoa korporaci-
dResdReobiT yvela kompiuters gaaCnia uli garemosaTvis, Firewall aseve zRudavs
USB porti, romlis saSualebiTac Segvi- gamaval trafiks da, saTanado konfigu-
Zlia gamoviyenoT USB mexsierebis bara- raciis SemTxvevaSi, monacemTa eqsfil-
Ti. USB mexsierebis baraTi Tavisi por- traciisgan dacvas uzrunvlyofs.

27
personaluri kompiuteriT usafrTxod sargeblobis
kargi praqtika:

ar gamoiyenoT rusuli antivirusuli produqtebi mag: „Kaspersky“. ga-


moiyeneT magaliTad „Windows defender”-i.

mniSvnelovani monacemebi daicavi paroliT, yvelaze martivi meTodia


dokumentebze parolis dayeneba an maTi paroliT dacul zip failSi
Cadeba.

ar CamotvirToT failebi, ganaxlebebi torentgverdebidan, isini Ses-


aZloa mavne kodebis Semcveli iyos. ar isargebloT torentuli gver-
debiT.

SegiZliaT gamoiyenoT myari diskis Sifracia da Tqveni parolis gareSe


veravin miiRebs wvdomas Tqvens personalur kompiuterze. magaliTad,
Microsoft-is sistemisTvis gamoiyene BItlocker-i.

personalur kompiuterze muSaobisas, sanam davtovebdeT samuSao adg-


ils, aucilebelia kompiuteris dablokva. gamoiyene Ctrl+Alt+Delete.

ar SeaerToT ucnobi/SemTxveviT aRmoCenili USB baraTi Tqvens kompiu-


terSi. aseve ar SeinaxoT USB baraTSi sensitiuri informacia, samsax-
urebrivi monacmeebi.

gamoiyeneT informaciuli da kiberusafrTxoebis sxvadasxva meqanizme-


bisa da saSualebebis kombinireba (antivirusi, faiarvoli, ganaxleba da
aS) saTanado donis daculobis misaRwevad.

A28
moduli 7
mobiluri mowyobilobebis
usafrTxoeba

21-e saukune teqnologiuri revoluciis bis veqtori dawyebuli Backdoor-ebiT


xanaa. klasikuri teqnologiebi, rogori- damTavrebuli kriptovalutebis mop-
caa personaluri kompiuteri sxvadasx- ovebiT.
va, metad mobiluri mowyobilobebiTa da
moqnili teqnologiuri gadawyvetile- Tuki adre yvelafers vakeTebdiT
bebiT icvleba. sul ufro da ufro kompiuteriT, dRes TiTqmis yvelaferi
izrdeba mobiluri mowyobilobebis gadainacvlebs mobilur smarttele-
moxmareba, mobiluri telefonis aplik- fonebze, Sesabamisad, mobiluri mowyo-
aciebis moxmarebis zrdasTan erTad iz- bilobebis fizikuri movla da infor-
rdeba maTTan dakavSirebuli kibersa- maciuli/kiberusafrTxoeba msoflios
frTxeebic. mobiluri mowyobilobebis yvela momxmareblisTvis kritikulad
sikeTeebi ver moitans Sesabamis sargeb- mniSvnelovania.
els, Tuki am teqnologiebTan dakav-
Sirebuli safrTxeebi ar iqna daZleuli. smartmobiluri mowyobilobebi msofli-
magaliTad, makafis laboratoriuli kv- oSi yvelaze gaumjobesebuli saTvalTva-
levebis mixedviT, msoflioSi mobilur lo saSualebas warmoadgens. rogorc ki
mowyobilobebTan dakavSirebuli mal- Tqveni smartfonis aplikaciebis gamoy-
veari/mavne programuli uzrunvelyofa enebisas adgilmdebareobis monacemebs
2016 welTan SedarebiT 5-jer gaizarda. aziarebT, misi waSla an ukan gamoxmoba
mobilur mowyobilobebSi arsebuli SeuZlebelia. bevri aplikacia, romelic
malveari gamoiyeneba botnetebis, mobi- gTxovT adgilmdebareobis miTiTebas,
luri monacemebis moparvis, kiberjaSu- magaliTad amindis, savaWro an adgilo-
Sobisa da miznobrivi kiberTavdasxmebis brivi siaxleebis aplikaciebi, xSirad
gansaxorcieleblad. 2020 weli mobi- mis gareSec mSvenivrad muSaoben. ar ar-
luri mowyobilobebis saSualebiT ganx- sebobs mizezi imisTvis, rom magaliTad,
orcielebuli faruli kiberSetevebis amindis aplikacias, dasWirdes zusti
wlad dasaxelda. rogorc kiberdamna- adgilmdebareoba TqvenTvis amindis
Saveebma, aseve Tavad saxelmwifoebma aq- prognozis mosawodeblad. Apple-ma bolo
tiurad gaafarToves mobiluri Seteve- dros sakmaod gaarTula kompaniebisTvis
msoflio masStabiT mobilur mowyobilobebTan dakavSirebuli malvearis
statistikuri monacemebi

https://securelist.com/

29
Tqveni adgilmdebareobis gamocnoba ise- uaxloes momavalSi, socialur qseleb-
Ti meTodebis gamoyenebiT, rogorebicaa sa da qlaud teqnologiebTan erTad.
axlomdebare Bluetooth da Wi-Fi qselebi. mobilur mowyobilobebTan dakavSire-
darwmundiT, rom Tqveni smartmowyobi- buli kibersisusteebia: safrTxis Sem-
lobis informaciuli sistema ganaxle- cvel Wi-Fi-ze wvdoma, dakarguli an/
bulia, raTa isargebloT usafrTxoebis da dazianebuli mowyobilobebi, mobi-
am meTodebiT. gaiTvaliswineT, Tu Tqven
lur operaciul sistemebze Seteva. am
gWirdebaT iseTi aplikaciebiT sarge-
mowyvladobebTan dakavSirebuli sa-
bloba, rogoricaa Foursquare, GGoogle
frTxeebi izrdeba, „gamoiyeneT Tqveni
Maps, Apple Maps, da a.S. maSin zemoxsen-
ebuli servisebis droebiT CarTva mogi- piradi mowyobilobebi (Bring Your Own
wevT. iOS-ze adgilmdebareobis amocno- Device)“ SeTanxmebebis popularobis
bis gamosarTavad, ewvieT Apple’s location gamoc.
services support page (eflis adgilmde-
bareobis mxardamWer gverds). androidis
SemTxvevaSi, ubralod SediT telefonis
parametrebSi, Semdeg „adgilmdebareo-
baSi“ da gamorTeT yvela ofcia.

moitaneT Tqveni sakuTari mowyobiloba


(smartfonebi, tabletebi, leptopebi,
USB) aris informaciuli usafrTxoe-
bis politika, romelic organizaciis
TanamSromlebs saSualebas aZlevs ga-
dRes smartfonebis bumia da miliono- moiyenon TavianTi personaluri mowyo-
biT adamianisTvis mobiluri smartfoni bilobebi samuSaosTan dakavSirebuli
an mowinave SesaZleblobebis mqone mobi- saqmianobisTvis: elfostasTan wvdo-
luri telefoni fasdaudebeli saSuale- ma, korporaciul qselTan dakavSireba,
baa. gayiduli smartfonebis raodeno- korporaciuli aplikaciebisa da monace-
ba yovelwliurad izrdeba 2007 wlidan mebis gamoyeneba.
(122,3 milioni) da 2017 wlamde (1,53 mil-
iardi). mobiluri mowyobilobebis Ses-
aZleblobebi praqtikulad usasruloa.
smartfonebi da personaluri cifruli
asistentebi (PDA) momxmareblebs aZleven
kavSirs eleqtronul fostaze, interne-
tze, GPS navigaciaze da bevr sxva pro-
gramaze, smartfonebi aseve samxedro sa-
komunikacio sistemebSic ki gamoiyeneba.
smartmowyobilobebi kiberSetevebisT-
vis ufro da ufro mimzidveli samizne
xdeba, maTi mzardi popularobis gamo.
bolodroindeli gamokiTxvebis Tanax-
mad, informaciuli usafrTxoebis pro-
fesionalebis mesamedze meti Tvlis, rom
mobiluri mowyobilobebi yvelaze did
safrTxes Seuqmnis maT organizaciebs

A30
xSir SemTxvevaSi mobilur mowyobi- gramebisa da aplikaciebis ganaxleba,
lobebTan dakavSirebiT momxmarebeli sarezervo aslebis warmoeba, usafrTx-
ufro naklebad iyenebs usafrTxoebis oebis konfiguracia, faiarvoli da a.S.
zomebs, vidre personalur kompiuter- sayuradReboa, rom xSir SemTxvevaSi
Tan mimarTebiT, rac, ra Tqma unda,
Tqveni kompiuteruli samuSao sivrcis
araswori praqtikaa. mobiluri mowyo-
dacvaSi Tuki usafrTxoebis da teqni-
bilobebis usafrTxoebis uzrunvely-
ofisTvis gvWirdeba yvela is meqanizmi kuri personali monawileobs, mobiluri
(da ufro metic), romelic personalur mowyobilobebiT sargeblobisas, haker-
kompiuterTan dakavSirebiT aris moTx- ebis pirispir xSirad Cveulebrivi momx-
ovnili, magaliTad: antivirusi, pro- marebeli rCeba.

mobiluri mowyobilobebis fiziku-


ri usafrTxoeba. vinaidan mobilu-
ri mowyobiloba portatulia da mar-
tivia misi dakargva, aucilebelia
misi fizikuri usafrTxoebis uzrun-
velyofa. aSS-is informaciuli usa-
frTxoebis specialistebis jgufSi
Catarebuli gamokiTxva cxadyofs, rom
korporaciebis konfidencialuri da
sensitiuri monacemebis kompromatire-
bis erT-erTi yvelaze gavrcelebuli
gza TanamSromelTa mier smartmowyobi-
lobebis dakargvaa. mniSvnelovania, rom
bluTusis servisi gamoiyeneba faru-
li miyuradebis, DDoS Setevisa da mal-
veariT inficirebisTvis.
mobiluri operaciuli sistemis us-
afrTxoeba. imis gamo, rom mosaxleo-
bis TiTqmis 100% iyenebs Android da iOS
sistemebs, kiberkriminalebi mudmivad
eZieben axal mowyvladobebs am siste-
mebSi, raTa gamoiyenon axali SetevisT-
vis. mniSvnelovania, rom Cveni mobilu-
ri telefonebis operaciuli sistemebi
mudmivad ganaxlebul mdgomareobaSi
gvqondes.
mobiluri aplikaciebis raodenoba
yoveldRiurad izrdeba. samwuxarod,
arc Tu iSviaTia SemTxvevebi, rode-
sac hakerebi miakvleven usafrTxoebis
TvalsazrisiT mowyvlad mxareebs ama
Tu im sando aplikaciaSi, CaaSeneben mas-
Si malvears da amiT marTaven sxvadasx-
va mobilur aplikacias. mag.: elfostis
funqciebis, sms-ebis, xmovani Setyobine-
bebisa da GPS lokaciis kontrolis.

31
mobiluri mowyobilobebiT usafrTxod sargeblobis
kargi praqtika:

ganaaxleT Tqveni Android da iOS sistemebi, periodulad SeamowmeT ga-


naxlebis Sedegi.

rodesac ar sargeblobT mobiluriT, yovelTvis dablokil mdgomareo-


baSi iqonieT igi.

dakarguli telefonis SemTxvevaSi, gamoiyeneT Find my phone aplikacia


lokaciis dasadgenad.

gadmowerT aplikaciebi mxolod avtorizebuli wyaroebidan, nu endo-


biT ucxo mesame wyaroebs.

nu geqnebaT Bluetooth-i CarTuli, Tu mas ar iyenebT.

daSifre mobilur mowyobilobebSi Senaxuli monacemebi da amiT airide


arasanqcirebuli wvdoma. awarmoe sarezervo aslebi.

A32
moduli 8
ukabelo qselebiT
usafrTxod sargebloba

bolo aTwleulis manZilze internetkav- erT-erTi gavrcelebuli teqnikaa in-


SirisTvis ukabelo qselebiT sargeblo- ternetSi Sesasvleli kodis sanacvlod
ba popularuli gaxda moqnilobis gamo, momxmareblis personaluri monaceme-
vinaidan ar aris saWiro kabelebis gayva- bis Sevseba (telefonis nomeri, elfos-
na, maTze wvdoma martivia, portatulia, ta) an momxmareblis gadayvana Facebook
gamosayeneblad mosaxerxebelia momx- gverdze, romelic TiTqmis realurad ga-
mareblebisTvis. sazogadoebrivi TavSey- moiyureba, Tumca rogorc ki am „TiTqmis
ris adgilebSi – restornebi, sastumroe- realur“ saitze moxvdeba piradi monace-
bi, barebi, biblioTekebi, aeroportebi mebi, isini ukve mesame pirisTvis xelmis-
am teqnologias aniWeben upiratesobas. awvdomi xdeba.
momxmareblebis umravlesoba uerTde-
ba sruliad ucnob internet qselebs,
radgan isini Ria da ufasoa.
sajaro, Ria da daucveli qselebi hak-
erebis operirebisTvis erT-erTi pop-
ularuli sivrcea. maTTvis Zalian
martivia Ria qselSi kompiuterul
mowyobilobaze Seteva, amavdroulad
misi aRmoCena Zalzed rTulia. ukabelo
qselebi, rogorc wesi, iyeneben samau-
wyeblo radio gadacemis saSualebebs.
samauwyeblo komunikaciisas gadacemul
ukabelo qselebiT, hotspotebiT sarge-
monacemebze wvdoma SeuZlia nebismiers blobasTan dakavSirebuli gavrcele-
qselis dafarvis zonaSi. Sesabamisi te- buli safrTxeebia mosmena/miyuradeba
qnologiuri mowyobilobebiTa da pro- (eavesdropping), qseliT informaciis gad-
gramuli uzrunvelyofiT SesaZlebelia acemis CaxSoba (jamming the network), Caw-
gadacemis monacemebis miReba, generi- erili Setyobinebebis gameoreba (replay
reba, gadacemisTvis xelis SeSla. of recorded messages), yalbi Setyobine-
hakers SeuZlia Ria qselidan moipovos bebi (bogus messages), nebismieri sxva
wvdoma momxmareblis pirad an samsaxure- Seteva, romelic trafikis analizis Se-
briv monacemebze. Ria qselebi saukeTeso degad xorcieldeba. erT-erTi yvelaze
popularuli Seteva aris snifingi (sniff-
sivrcea momxmareblebis informaciis
ing). hakers aqvs SesaZlebloba sniffing - is
mosaparad. rodesac Sedixar sistemaSi
meSveobiT qselSi gacvlili informacia
(“Logging in”) Seni piradi informaciis
ukanonod, arasanqcirebulad daaTva-
daculoba riskis qveSaa. arc Tu iSvia-
lieros. internetSi arsebobs uamravi
Tad, hakerebi qmnian Ria qselebs, raTa
sniferuli, mavne programa. snifingidan
momxmareblebis saSualebiT advilad
yvelaze saukeTeso dacvaa end-to-end an
gaavrcelon virusebi maT mowyobilobeb-
user-to-user trafikis Sifracia.
Si da daeuflon informacias, iqneba
es sxvadasxva veb gverdebze Sesasvle- virtualuri kerZo qseli (VPN – virtu-
li rekvizitebi, internet navigaciisas alur kerZo qselTan dasakavSireblad
ganxorcielebuli aqtivobebi, sabanko momxmareblis kavSiris daSifvra) aris
baraTebisa da finansuri tranzaqciebis teqnologia, romelic Tavdapirvelad
Sesaxeb informacia da a.S. Seiqmna distanciurad myofi TanamSrom-

33
lebisTvis samsaxurebriv qselSi samuSa-
od, Tumca Semdgom misi moxmarebis
wre gafarTovda usafrTxoebis mimarT
mzardi interesis gaTvaliswinebiT.
rodesac vimyofebiT Ria sivrceSi da vi-
yenebT ucxo Wi-FiF qsels, VPN teqnolo-
gia uzrunvelyofs Cvensa da nebismier
veb-resurss Soris usafrTxo da dac-
ul kavSirs. misi gamoyeneba SesaZlebe-
lia rogorc mobiluri telefonebidan,
aseve kompiuteruli teqnologiebis
saSualebiT. sando VPN–is gareSe nebi-
smieri informacia, romelsac momxmare- Tqveni socialuri mediis monacemebi, sa-
beli cvlis sazogadoebriv WI-FiFF–ze, Sei- banko angariSis rekvizitebi, sakredito
Zleba iyos daucveli. es SeiZleba iyos baraTebis nomrebi da a.S.

VPN profilis Seqmna (Windows 10)

VPN kavSiris damyarebamde, momxmareblis mowyobilobaze saWiroa VPN profilis


konfigurireba.

samsaxureobrivi miznebisTvis, ro-


gorc wesi organizaciis informaciul
teqnologiuri departamenti winaswar
ainstalirebs momxmareblis mowyobi-
lobaze avtorizebuli VPN aplikacias
da akonfigurirebs mas organizaciis
usafrTxoebis politikebis mixedviT.

piradi sargeblobisTvis, momxmarebels


SeuZlia ewvios Microsoft Store-s, Sear-
Cios da dainstaliros sakuTar mowyo-
bilobaze sasurveli VPN aplikacia.

VPN kavSiris dasamyareblad daaWireT,


SearCieT sasurveli VPN kavSiri da
daaWireT Connect.

A34
ukabelo qselis gamoyenebisas usafrTxoebis
kargi praqtika:

sajaro ukabelo qselTan dakavSirebisas, gaiTvaliswineT, rom igi saime-


dod daculi ar aris, amitom Tavi SeikaveT monacemebis da informaciis
gacvlisgan.

Ria ukabelo qselebiT sargeblobisas moerideT sensitiuri informaci-


is internet bankisa da el-fostis, socialuri qselebis gamoyenebas.

SeamowmeT Tqveni mowyobilobis parametrebi: gamorTeT avtomaturad


Wi-Fi-Fi qselTan dakavSirebis SesaZlebloba.

nu gamoiyenebT ucxo an/da uparolo Wi-Fi-Fis.

gamoiyeneT rTuli paroli da periodulad cvaleT igi Tqveni Wi-Fi-Fi


routerisTvis.

darwmundiT Tqveni mowyobilobis sistemis ganaxlebaSi da internet-


iT navigaciisas gamoiyeneT mxolod dacul protokolze – https veb-re-
sursebi.

gamoiyeneT VPN restornebSi, aeroportebSi, sastumroebSi. igi dagex-


marebaT internet brauzingis procesSi informaciisa da personaluri
monacemebis dacvaSi.

35
moduli 9
parolebis usafrTxoeba
da marTva

informaciul-sakomunikacio teqnol- saitze an programaSi mxolod ori an


ogiebis ganviTarebam SesaZlebeli gaxa- meti mtkicebulebis avtorizaciis meqa-
da sajaro da kerZo servisebis modern- nizmSi warmatebiT wardgenis Semdeg.
izacia, maTze momxmareblis wvdomis avTentifikaciisTvis saWiro monaceme-
gazrda, ramac mniSvnelovani gavlena bi, rogorc wesi, ukavSirdeba konkret-
iqonia cifruli mmarTvelobis, ele- uli monacemebis codnas, informaciis an
qtronuli komerciis ganviTarebaze, mowyobilobis flobas. avTentifikaci-
ekonomikur winsvlasa da socialu- is farTod gavrcelebuli magaliTebia
ri problemebis daZlevaze. servisebis avtorizacia saxelisa da parolis kom-
„gacifruleba“ mniSvnelovnad zogavs binaciiT, usafrTxo tokenebi, asimetri-
dros, finansur da adamianur resursebs. uli Sifraciis meTodi, smart-baraTebi,
amavdroulad eleqtronuli servisebiT biometriuli monacemebi. samwuxarod,
sargebloba Seicavs usafrTxoebasTan informaciuli sistemebis umravlesoba
dakavSirebul riskebs, rac gulisxmobs ar iyenebs mravaldonian avTentifika-
kiberSetevebsa da onlain TaRliTobis cias, Tumca es tendencia icvleba.
SesaZleblobebs. sajaro Tu kerZo ser-
visebis distanciurad, eleqtronul informaciul sistemaze avtorizaci-
formatSi miwodeba saWiroebs momxmare- is procesSi yvelaze xSirad viyenebT
blebis usafrTxo identificirebisa da saxelisa da parolis kombinacias. pa-
avTentifikaciis meqanizmebis arsebobas. roli aris sxvadasxva simboloebis er-
Toblioba, romelic momxmareblis an-
usafrTxo eleqtronuli avTentifik-
gariSs icavs arasanqcirebuli, mesame
acia aris procesi, romliTac dginde-
pirebis wvdomisgan. paroli SesaZle-
ba momxmareblis mier eleqtronulad
belia hqondes nebismier kompiuter-
warmodgenili monacemebis sandooba.
ul mowyobilobas, iqneba es Desktop
es momsaxureba xSirad gamoiyeneba sxva-
kompiuteri, mobiluri xelsawyoebi,
dasxva servisis mimwodeblebis mxridan
leptopebi, tabletebi Tu mexsierebis
momxmarebelTa da maT avtorizaciaze
baraTebi. parolebze Setevis cnobili
informaciis marTvis mizniT. onlain
magaliTebia onlain da oflain DDictio-
avTentifikacia SeiZleba iyos martivi -
nary Attack & Brute Force Attack (kriminali
erTdoniani an or da mravaldoniani.
cdilobs sxvadasxva parolebis kombi-
mravalfaqtoriani avTentifikaciis naciebis gamoyenebiT gatexos momxmare-
dros momxmarebels eZleva wvdoma veb- blis paroli) Setevebi. parolebze

saxeli da smart- usafrTxoebis asimetriuli biometriuli


paroli baraTebi tokenebi Sifracia monacemebi

A36
wvdomis mopoveba xdeba fiSing Seteve- rad iyenebdnen. paroli: „123456“ gamoi-
biT, troianebiT, mavne failebiT. Keylog- yeneboda 23.2 milioni momxmareblis
ger aseve farTod gavrcelebuli jaSuSi mier, Semdgom modis „123456789“ paroli,
programuli uzrunvelyofaa, romelic romelsac 7.7 milioni momxmarebeli yavs.
akontrolebs momxmareblis TiToeul unikaluri parolebiT sargebloba da
Rilakze daWeris faqts da konkretuli maTi dadgenili periodulobiT ga-
kompiuteris klaviaturaze moqmedebebs. naxleba ar aris martivi Cveulebrivi
Keylogger programis dainstalireba Sesa- momxmareblisTvis. am saqmianobis gasa-
Zlebelia ramdenime wamSi da instalaci-
is Semdeg hakers SeuZlia msxverplis pa-
rolis miReba.

miuxedavad imisa, rom teqnologiebma


Cveni cxovreba unda gaamartivon, dazo-
gon Cveni dro da energia, am simartivis
gamoyeneba parolebTan dakavSirebiT
arasasurvelia. rac ufro martivia pa-
roli, miT meti riskis Semcveli da po-
tenciuri problemis momtania momxmare-
blisTvis. paroli unda iyos rTuli da
Seicavdes minimum 8 simbolos, cifrebs, martiveblad gamoiyeneba parolebis
did da patara asoebs, sxvadasxva simbo- marTvis sistemebi. am SemTxvevaSi momx-
los, ar unda ukavSirdebodes momxmare- marebeli valdebulia daimaxsovros mx-
olod marTvis sistemis paroli, xolo
blis personalur monacemebs da masTan
sistema yvela miTiTebuli gverdisTvis
dakavSirebul movlenas.
TviTon daagenerirebs rTul parols.
didi britanetis erovnulma kiber us- garda imisa, rom igi imaxsovrebs uamra-
afrTxoebis centrma (NCSC), Caatara vi vebsaitis parolebs, igi avtomaturad
gamokiTxva da Sekriba im parolebis sia, avsebs parolis velebs mxolod legit-
romelsac momxmareblebi yvelaze xSi- imur vebsaitebze.

37
parolebis gamoyenebisas usafrTxoebis
kargi praqtika:

nu dauSvebT rom Tqvenma vebbrauzerma (FireFox, Chrome, Safari, Opera, IE,


Microsoft Edge) Seinaxos Tqveni parolebi, radgan vebbrauzerebSi Senax-
uli yvela paroli advilad SeiZleba iqnas gatexili.

periodulad amowmeT Tqveni parolebi kompleqsurobaze arsebuli in-


ternetresursebis gamoyenebiT.

periodulad amowmeT gatexilia Tu ara Tqveni paroli Sesabamisi in-


ternetresursebis gamoyenebiT.

Tuki momxmareblisTvis rTulia kompleqsuri parolis mofiqreba, Sesa-


Zlebelia parolebis avtomaturi generaciis sistemiT sargebloba.

gamoiyeneT TiToeul sistemaze – unikaluri paroli.

parolebi unda vcvaloT dadgenili periodulobiT.

A38
moduli 10
socialuri qselebiT
usafrTxod sargebloba

internetis ganviTarebam dasabami misca socialur qselebSi yoveldRiurad gam-


Tanamedrove samyaros umniSvnelovanes JRavnebuli personaluri monacemebi-
kulturul da teqnologiur revolu- sgan. informacia momxmarebelTa asakis,
cias – socialuri mediis gaCenas. bolo sqesis, adgilmdebareobisa da inter-
10 wlis ganmavlobaSi onlain socialuri esebis Sesaxeb maT saSualebas aZlevs
mediis geografiuli areali, moxmarebis reklamebiT samizne auditorias miwvdnen.
masStabebi swrafad gaizarda da asobiT
milioni adamianis moRvaweobis sivrced el.fostis misamarTebi, romlebic srul-
iqca. socialuri qselebi komunikaciis, deba daboloebiT „ru“ gansakuTrebiT
informirebulobis, azris gamoxatvis, safrTxis Semcvelia, radganac msgavs
dokumentebis gaziarebis, sociumSi aq- el.fostaze ganTavsebuli nebismieri
tiuri monawileobis mniSvnelovani da informacia srulad eqvemdebareba ruse-
popularuli meqanizmebia. socialuri Tis federaciis kontrols, rogorc
qselebi onlain komunikaciis platform- praqtikuli wvdomis kuTxiT (nebismieri
ebia, sadac adamianebi registrirdebian msgavsi el.fosta ruseTis serverebzea
an qmnian TanamoazreTa qsels. social- ganTavsebuli) ise samarTlebrivad eqve-
uri platformebi, rogoricaa Facebook, mdebareba ruseTis federaciis kanon-
Twitter, WhatsApp, Pinterest, Instagram da mdeblobas, rac maT aZlevs SesaZeblobas
Google Plus ojaxTan, megobrebTan da so- nebismieri formiT SeaRwion Tqvens kuT-
ciumTan mudmivad kontaqtze yofnis Ses- vnil el.fostasa da masze ganTavsebul
aZleblobas iZleva. zogierTi social- monacemebze.
uri media, rogoricaa LinkedIn, Skype,
Slack aseve mniSvnelovani meqanizmebia zogierTi statistika:
Cveni profesiuli saqmianobisa da biznes
qselis gasafarToeblad. yovelTviurad 3,30 miliardze meti
adamiani iyenebs Facebook, Instagram,
qselSi gasawevrianeblad an Sesaqmnelad WhatsApp an Messenger-s.
adamianebma unda warmoadginon person-
aluri monacemebi da Seqmnan sakuTari Facebook-s yovelTviurad 25,5 miliardi
profili. socialuri qselebi momxmare- vizitori hyavs, rac mas yvelaze metad pop-
ularul vebgverdebs Soris mesame adgils
aniWebs (Google– isa da YouTube– is Semdeg).
Facebook-i aris saSualo statistikuri
amerikelebisTvis informaciis/siaxlee-
blebs aZlevs cifruli „kontentis“ ge- bis miRebis tipuri wyaro.
nerirebis saSualebas, rac SeiZleba moi-
cavdes fotoebsa da videoebs, sagazeTo
bmulebsa da personalur postebs saku-
Tari mosazrebebis gamosaxatvad. onlain
komunikaciis platformebis saSualebiT
momxmareblebs SeuZliaT interaqcia da
komunikacia. socialuri qselebis um-
ravlesobaze registracia ufasoa. so-
cialuri qselebi Semosavals iReben mi-
zanmimarTuli reklamebidan. reklamis
ganmTavseblebi did sargebels xedaven

39
industriuli biznesis mier socialuri tiT piris vizualuri identificire-
qselebis personalur monacemebis Se- bis saSualebas aZlevs. TiTqos uwyinari
usabamo, gadaWarbebuli Segroveba da audio-vizualuri masalis gaziarebiT
gamoyeneba CvenTvis arasasurveli obi- dainteresebul mxareebs vawvdiT infor-
macias Cveni miswrafebis, interesebis,
eqturi realobaa. xSirad am monacemebs
saqmianobis da moRvaweobis sferoebis
isini momxmareblebisgan Sesabamisi in-
Sesaxeb, romlebic SesaZloa CvenTvis uc-
formirebis gareSe iReben. es SeiZleba nobi da arasasurveli mizniT, maT Soris
moxdes araerTi wyaros (pirdapiri mar- produqciis Tu kompaniis reklamirebi-
ketingi, gamoyenebuli veb-gverdebi, sTvis, dakopirebuli da gamoyenebuli
gadmowerili aplikaciebi, adgilmde- iqnes sxvadasxva veb-gverdebsa Tu plat-
bareobis monacemebi da sxva maravali) formebze.
gamoyenebiT. socialuri qselebi aqtiurad cdiloben
momxmarebelTa personaluri monaceme-
dadebiTi konteqsti bis dacvas. miuxedavad amisa programuli
kodis mowyvladoba araerTma SemTxvevam
kavSiris damyareba/ganaxleba, sa- daadastura. magaliTad, 2018 wels Face-
jaro monawileoba, CarTuloba, sx- book-is programul uzrunvelyofaSi ga-
vadasxva RonisZiebebisa da movlen- paruli teqnikuri Secdomis gamo 14 mil-
ebis, axali tendenciebis centrSi ioni momxmareblis statusebi ramdenime
yofna, garTobiTi xasiaTi, sajaro dRis manZilze sajarod xelmisawvdomi
gaxda. Instagram-Si arsebuli teqnikuri
xilvadoba/saqmianobis afiSireba,
Secdomis saSualebiT hakerebma 6 mil-
reklamireba, koleqtiurad azris ioni momxmareblis, maT Soris cnobili
TviTgamoxatva, Sekreba. pirebis, personaluri monacemebi da
maTi fotoebi gaasajaroves. socialu-
ri qselebis mmarTveli kompaniebi cdi-
UuaryofiTi konteqsti loben amgvari teqnikuri problemebis
aRmomCenel pirebTan TanamSromlobiT
alternatiuli sinamdvile/faqtebi, riskebis Semcirebas, Tumca SeuZlebe-
araswori, cru informacia, trole- lia momavalSi monacemTa gaJonvis ga-
bi da botebi, bulingi da siZulvilis moricxva. lokaciis – adgilmdebareo-
ena, danaSaulis/kiberdanaSaulis Ca- bis miTiTeba Facebook statusebSi kidev
denis platforma, mavne fsiqologiu- erTi sayuradRebo movlenaa. miuxedavad
ri zegavlena, gadaWarbebuli damok- imis, rom Tqveni adgilmdebareobis gasa-
idebuleba, personalur monacemebsa jaroeba uwyinar ambad SeiZleba miiCni-
da pirad cxovrebaze aramiznobrivi oT, amgvari qmedeba sakmaod seriozuli
monitoringi, TvalTvali, onlain- riskebis matarebelia. kriminalebis mier
adevneba, masebis radikalizacia, momxmareblis Sesaxeb sajarod xelmis-
terorizmsa da organizebul dana- awvdomi adgilmdebareobisa da sxva mo-
SaulSi momxmareblebis mobilizeba. nacemebis SeswavliT martivad SeiZleba
Sedges misi yoveldRiuri saqmianobis da
socialuri qselebi msoflios masStabiT adgilsamyofelis zusti suraTi da gam-
saxis amomcnob udides monacemTa bazebs oyenebul iqnes msxverplis sicocxlis,
floben, romlebsac rogorc sabazro janmrTelobis, finansuri, reputaciuli
saqonels ise iyeneben. mag.: uziareben Tu sxvagvari interesebis sazianod.
mesame pirebs, marketingul kompaniebs, socialuri qselebis statusebiT, komen-
vendorebs. socialuri qselebis momx- tarebiT, damainficirebeli failebiT,
mareblebi yoveldRiurad daufiqre- mesijebiT, vebgverdebze gadamis-
blad aziareben sakuTar an sxva momx- amarTebiT, TamaSebiT, bmulebiT da ms-
mareblebis fotoebs Sesabamisi TegebiT gavsi matareblebiT aqtiurad vrceldeba
(tags), es informacia socialuri mediis malveari, mavne programuli uzrunvely-
magnatebs ufro da ufro meti sizus- ofa, virusebi. momxmareblebi imedovne-

A40
ben, rom gamomgzavni aris sando wyaro da arian, romlebic moparul fotoebze ko-
daufiqreblad xsnian Setyobinebebs, URL mentarebs uweren.
bmulebs da Sedegad inficirdebian, iseve
socialur qselebs, magaliTad Facebook-s
rogorc xels uwyoben malvearis farTo
usafrTxoebis parametrebis marTvis
gavrcelebas sxva momxmareblebSi.
sakmaod farTo speqtri gaaCnia. momx-
momxmarebelTa angariSebis gatexva da marebels SeuZlia akontrolos vis da ra
impersonalizacia socialur mediasTan informaciaze SeuZlia moniSnos, SeuZlia
dakavSirebuli farTod gavrcelebuli profili daicvas ucnobi adamianebis
wvdomisgan da ar misces maT Semosvlis
safrTxeebia. identobis qurdebi qmnian
SesaZlebloba. tviterze profilis dax-
urva da naxvis SezRudva SesaZlebelia,
sanam follower ar gaxdeba. google+-ze Sesa-
Zlebelia mTeli rigi konfiguraciebis
ganxorcieleba da wvdomis kontroli sx-
vadasxva informaciul aqtivze.
socialuri mediis, magaliTad Face-
book-ze arsebul romelime aplikaciaSi,
Facebook-is an google+-is angariSis gam-
oyenebiT, Tundac erTjeradi Sesvlisas
SesaZloa aplikaciebs wvdoma samudamod
darCeT, sanam Tqven maT ar waSliT.
aseve xSiria mesame mxaris aplikaciebis
wvdoma socialuri mediis angariSebze,
yalb angariSebs, akopireben sxva momx-
Tu magaliTad Facebook-is angariSs momx-
mareblebis fotoebs, amateben maTze
marebeli iyenebs ama Tu im aplikaciaSi
komentarebs, cvlian da aaxleben infor- SesvlisTvis. aseT SemTxvevaSi aplika-
macias, deben axal statusebs, rom meti ciebs eZlevaT wvdoma momxmareblis da
damajerebloba SesZinon sakuTar anga- misi megobrebis mier Facebook-ze gan-
riSs. zogierTi maTgani ramdenime sxva Tavsebul monacemebze, rasac spamerebi
yalb angariSsac akeTebs – TiTqos isini iyeneben analizis, marketinguli an/da
misi uaxloesi megobari an axloblebi sxvagvari mizniT damuSavebisTvis.

socialur qselebTan dakavSirebuli safrTxeebis


asarideblad gamoiyeneT Semdegi kargi praqtika:

Tqveni pesonaluri informacia fasdaudebelia, dafiqrdiT sanam


gaavrcelebT mas!

marTeT socialuri qselis parametrebi. akontroleT platformis ga-


naxlebasTan erTad xom ar icvleba parametrebi.

41
ecadeT yuradReba ar miaqcioT ‘trolebs’, ar upasuxoT, radgan es
swored is aris, rac maT undaT. yvelaze swori taqtikaa – dablokoT
isini.

daimegobreT mxolod TqvenTvis nacnobi momxmareblebi an isini, vi-


sac avTentifikacia SeuZlia. frTxilad iyaviT gaurkveveli Sinaarsis
mqone angariSebTan, romlebic ar Seesabamebian sinamdviles.

ar gaxsnaT ucxo pirebisgan miRebuli bmulebi da Setyobinebebi. yur-


adRebiT daakvirdiT gamogzavnil bmuls da mis adresats.

gaiazreT ras avrcelebT sajarod: sajaro posti niSnavs yvelasTvis,


mTeli msofliosTvis xelmisawvdomobas.

dafiqrdiT, sanam gaaziarebT/gaavrcelebT informacias - vin aris sam-


izne auditoria? gindaT ki es informacia Tqveni kontrolis gareT mox-
vdes? misi gavrceleba da xangrZlivoba ukontrolo xdeba.

marTeT moniSvnebi/Tegebi. akontroleT, rom Tqveni Tanxmobis gareSe


ar ganxorcieldes Tqveni moniSvna fotoze, informaciaze.

ar gauziaroT Tqveni angariSis parametrebi aravis, xSirad cvaleT an-


gariSis rekvizitebi, gamoiyeneT unikaluri da ara sxva platformebze
ukve gamoyenebuli rekvizitebi.

miiReT yvela zoma imisTvis, rom socialur qselSi ganTavsebuli pira-


di monacemebi ar iyos xelmisawvdomi nebismieri momxmareblisTvis. ma-
qsimalurad daxureT profili da iq arsebuli informaciis naxva Sesa-
Zlebeli gaxadeT mxolod axloblebisTvis.

A42
moduli 11
informaciuli wigniereba

adamiani komunikaciisa da informaciis uri mediis yalb angariSebs, TaRliTur


gavrcelebisTvis sxvadasxva xerxebsa da resursebs, propagandistul vebgver-
meqanizmebs iyenebda. jer kidev damwer- debs da a.S.
lobis gavrcelebamde, adamianebi erT-
maneTs sxvadasxva formis mxatvrobiT, informaciuli sivrce walekilia „yal-
niSnebiTa da audio-vizualuri gamoxat- bi siaxleebiT.“ rodesac informacia
ulebiT amyarebdnen urTierTobas. gad- garkveul sivrceSi erTxel mainc moxvde-
acemuli informaciis sizuste, sisrule ba, misi ukan gamoxmoba ukve Zalian gvian-
da sandooba jer kidev saukuneebis winac ia, informaciis gavrceleba virusulad
iwvevda eWvebs da maTi Sefaseba Sesabami- xdeba. informacia swrafad vrceldeba
si sifrTxiliT xdeboda. beWduri mediis da bevrad uswrebs misi sandoobis gada-
gamoCenis kvaldakval yalbi informaci- mowmebisTvis saWiro dros. martivad
is gavrceleba gamartivda. bevri Jur- vijerebT internetSi wakiTxuls, mos-
nalgazeTis gamomcemloba mixvda, rom menils, nanaxs. internetmomxmareblebis
Tuki maTi produqtis gayidvebis gazrda umetesobas ar SeuZlia gaarCios erT-
surdaT, mkiTxvelisTvis damaintrigebe- maneTisgan yalbi da realuri siaxle.
li, gasaocari, Tundac yalbi siaxleebi
„yalbi siaxle“ (Fake news) aris inter-
unda daeweraT. am yvelaferma biZgi mis-
netSi gavrcelebuli siaxle an amba-
ca informaciul propagandas. beWduri
vi, romelic ar Seesabameba simarTles.
mediis gamoyeneba masebze zemoqmedebis
arsebobs ori tipis yalbi siaxle: a)
mosaxdenad aqtiurad xorcieldeboda
pirveli da meore msoflio omis dros. gamiznulad vrceldeba an igzavneba,
mxareebi mtrebis cudad warmosaCenad in- raTa xalxma daijeros raRac an ubral-
formacias azviadebdnen, amaxinjebdnen od ewvios vebgverds (onlainsivrceSi
da sakuTari interesebisTvis xelsayre- bevria mizanmimarTuli tyuili). b) am-
lad warmoaCendnen. meoce saukunidan in- bebi, romlebic garkveul simarTles
formaciiT manipulirebis kampanias ukve asaxavs, magram yvela monacemi sando ar
satelevizio arxic SeuerTda. Semdeg aris, radgan avtori informaciis ga-
gaCnda interneti da informaciis marT- moqveynebamde yvela faqts ar amowmebs
vis procesebi garTulda – namdvilis da an ubralod azviadebs. yalbi siaxleebi
mogonilis garCeva TiTqmis SeuZlebeli sxvadasxva mizeziT iqmneba – ubralod
gaxda. saxalisod, dabneulobis, qaosis gamo-
sawvevad, masebze sxvadasxva negatiuri
internetis momxmarebels saSualeba zegavlenis mosaxdenad an komerciuli
eZleva weros statusebi, Seqmnas bloge- mizniT.
bi, Setyobinebebi da dausruleblad
gaavrcelos informacia. igi fasdaude- socialurma mediam SeuZlebeli gaxada
beli resursia mimdinare da sando in- informaciuli nakadebis marTva da gax-
formaciis misaRebad, rac mniSvnelo- da yvelaze martivi, xelsayreli plat-
vania swavlis, muSaobisa da garTobis forma yalbi siaxleebis gasavrceleb-
procesSi. amasTanave interneti SeiZle- lad. sityvis da azris gamoxatvis
ba iyos informaciuli qaosis momtani, TavisuflebiT aRWurvili momxmarebe-
dezinformaciis, tyuilis propagandis, li xSirad wyaros gadamowmebis gareSe
mavne informaciisa da yalbi siaxleebis qmnis/aziarebs onlain informaciul
wyaro. internetSi masobrivad Sevxvdeb- resursebs da amiT mniSvnelovnad zemo-
iT yalbi siaxlis vebgverdebs, social- qmedebs sxvebzec.

43
ur-propagandistuli kampaniebisTvis.
ruseTis federaciidan momdinare in-
formaciuli omi, antidasavluri nara-
tivebi gansakuTrebuli gamowvevaa qa-
rTuli sazogadoebisaTvis da ruseTis
mxridan warmoebuli hibriduli omis
nawils warmoadgens. dezinformaciuli
kampaniebi ruseTis mier saqarTvelosa
da yofili sabWoTa qveynebis winaaRmdeg
warmoebuli „rbili Zalis“ Semadgeneli
strategiuli/taqtikuri, sistematu-
ri, resursebiT kargad uzrunvelyofi-
li masStaburi instrumentia. ruseTis
sayuradRebo fenomenia e.w. „dif fei- federacia saqarTvelos winaaRmdeg in-
ki“ – axali donis tyuili. arsebobs te- formaciul oms eweva, risi naTeli mag-
qnologiuri gadawyvetileba, romlis aliTebicaa saqarTvelos kritikul
gamoyenebiTac xdeba adamianis, movlen- informaciul sistemebSi unebarTvo
ebis xelovnurad damuSaveba/gayalbe- SeRweva, saidumlo/sensitiur monace-
ba, iseTi mdgomareobis, situaciisa da mebze wvdomis mopoveba, maTi waSla/da-
movlenis warmoCineba, rac arasodes zianeba da mogvianebiT dezinformaciis
momxdara. xelovnuri inteleqtisa da mizniT gamoyeneba.
algoriTmebis gamoyenebiT arsebuli/
namdvili audio-vizualuri masalidan 2019 wlis oqtomberSi saqarTvelos
prezidentis administraciis, sa-
iqmneba sruliad axali, yalbi, arareal-
samarTlo sistemis, sxvadasxva munici-
uri foto-video namuSevari. ufro met-
palitetis sakrebuloebis, saxelmwifo,
ic, daxvewili xelovnuri inteleqtis
komerciuli da media organizaciebis
programebiT SesaZlebelia ararsebuli
winaaRmdeg ganxorcielda farTomasSta-
adamianebis foto-video masalebis Seqm-
biani kiberSeteva. kiberSetevis Sedegad
nac.
dazianda organizaciebis teqnologiu-
„dif feiki“ Cveulebriv gulisxmobs ri infrastruqtura da mniSvnelovnad
iseT audio-vizualur infomacias, ro- Seferxda maTi funqcionireba, maT Soris
melSic adamianis, xSir SemTxvevaSi sazo- garkvuli droiT SeCerda satelevizio
gado moRvawis saxe da xma gayalbebulia translireba. kiberSeteva miznad isaxa-
xelovnuri inteleqtis daxmarebiT, ise vda saqarTvelos erovnuli usafrTxoe-
rom Secvlili video avTenturobas ar bis xelyofas, saqarTvelos mosaxleobi-
kargavs. „dif feikebs“ mizanmimarTulad saTvis zianis miyenebas da samTavrobo
SehyavT adamianebi SecdomaSi. magaliT- struqturebis, aseve sxvadasxva organi-
ad, gavrceldeba „dif feik“ video poli- zaciebis funqcionirebis SeferxebiT
tikosis mimarTviT, rac mas realurad da moSliT sazogadoebaSi mRelvare-
ar uTqvams, an „dif feik“ pornografi- bis daTesvas. saqarTvelos samarTal-
uli video cnobili pirovnebiT, sinam- damcavi organoebis mier Catarebuli
dvileSi ki es simarTles ar Seesabameba. gamoZiebiTa da saerTaSoriso part-
axali donis tyuilis farTomasStabian- niorebisgan miRebuli informaciiT, aR-
ma gavrcelebam sagangaSod didi gavlena niSnuli kiberSetevis ukan dgas ruseTis
SeiZleba iqonios masebze manipulaci- federaciis SeiaraRebuli Zalebis gen-
is, azris Camoyalibebis, demokratiuli eraluri Stabis mTavari sammarTvelo
procesebisa da arCevnebis sistemebze. („gru“). aSS-ma, gaerTianebulma samefom,
evrokavSiris araerTma wevrma qveyanam
mediasivrce, interneti, onlainplat- myisierad dagmo momxdari kiberopera-
formebi da sxva kiberresursebi gan- cia, mis organizebasa da ganxorcieleba-
sakuTrebiT Rirebuli saSualebaa Si ruseTis federacia daadanaSaula da
dezinformaciis gasavrceleblad, saqa- aRniSnuli operaciis miznad saqarTve-
rTvelos winaaRmdeg warmoebuli „infor- loSi demokratiuli institutebis fun-
maciuli omis“ sawarmoeblad, ideologi- qcionirebis Seferxeba da sazogadoebaSi

A44
daucvelobis SegrZnebisa da destabili- sa da informaciis masobrivi gavrcelebis
zaciis Seqmna daasaxela. partnioreb- sxva saSualebebis gamoyenebiT, gaaqti-
ma mouwodes ruseTs Sewyvitos msgav- urda kremlis mier marTuli mezobeli
si kiberoperaciebi da kibersivrceSi saxelmwifoebis – azerbaijanis, Turqe-
daicvas saxelmwifos pasuxismgebliani Tisa da somxeTis sawinaaRmdego ritori-
qcevis saerTaSoriso wesebi. amasTanave, ka (mag.: mTiani yarabaRis konfliqtTan
evroatlantikurma partniorebma ga- dakavSirebiT), rac miznad isaxavs same-
nacxades, rom mxars dauWeren saqarT- zoblo-partnioruli urTierTobebis
velos, rogorc kiberusafrTxoebis ga- dazianebas, eTnikuri da religiuri SuR-
Zlierebis, aseve mavne kiberaqtorebTan lis Camogdebas, mezobeli qveynebis imi-
brZolis procesSi. jis diskreditacias.

ruseTis mxridan warmoebuli dezinfor- kremlis momxre propagandistuli medi-


maciis yvelaze naTeli magaliTia riCard asaSualebebis kvaldakval dezinforma-
lugaris saxelobis sazogadoebrivi jan- cia saqarTveloSi adgilobrivi mediis
dacvis kvleviTi centris winaaRmdeg mier qarTul enaze vrceldeba, radganac
warmoebuli masStaburi informaciuli xSirad qarTuli wyaroebi gadamowmebis
da kiberTavdasxmebi, antivaqseruli gareSe an mizanmimarTulad avrceleben
propaganda, rac miznad isaxavs saqarT- cru narativebs.
velosa da misi strategiuli partnioris vebgverdebisa da maTze ganTavsebuli
- amerikis SeerTebuli Statebis TanamS- informaciis sandoobis amocnobis/gada-
romlobiTi urTierTobisTvis Crdilis mowmebis sxvadasxva xerxi arsebobs:
miyenebas, mosaxleobaSi undoblobis
gaCenas. 2020 wlis seqtemberSi saqarT- • xSir SemTxvevaSi sensaciuri, Sokis
velos okupirebuli teritoriebis da momgvreli saTauri aris maniSnebeli
devnilTa, Sromis, janmrTelobisa da so- cru informaciis. sensacia aris kargi sa-
cialuri dacvis saministros informaci- Sualeba momxmareblis mosazidad. aseve
ul sistemaze ganxorcielebuli kiber- sayuradReboa dabali xarisxis niSnebi,
Setevis Sedegad saministrosa da riCard rogorebicaa didi asoebiT dawerili si-
lugaris saxelobis sazogadoebrivi jan- tyvebi, saTaurebi SesamCnevi gramatiku-
dacvis kvleviTi centris monacemTa ba- li SecdomebiT, gamokveTili miTiTebebi
zebSi moxda unebarTvo SeRweva da maTSi wyaroebis gareSe.
daculi informaciis marTlsawinaaRmde- • vebgverdis warmomavlobis gasarkvevad
go daufleba, Semdeg ki saxecvlili - gay- ewvieT veb-gverdis „Cvens Sesaxeb“ seq-
albebuli formiT ucxour vebgverdebze cias. gaarkvieT vin uWers mxars da vin
xelmisawvdomad ganTavseba. aRniSnuli TanamSromlobs maTTan. Tu msgavs in-
kiberSetevis mizani iyo saqarTvelos formacias ver naxavT da informaciis
jandacvis sistemisTvis reputaciuli miRebamde saiti mogTxovT registra-
zianis miyeneba, lugaris laboratoriis cias, unda dafiqrdeT ratom ar arian
saqmianobis kompromatireba, saqarTve- isini gamWvirvaleebi.
los imijis Selaxva mcdari informaciis
gavrcelebiT. • gadaamowmeT sxva sando sainformacio
saSualebebi Tu avrceleben igive siax-
saqarTvelosTan mimarTebiT rusu- les. Tu ara, es sulac ar niSnavs, rom si-
li dezinformaciis narativis mTavari axle aucileblad arasandoa, Tumca saW-
motivebia identoba da faseulobebi, iroebs Rrma kvlevas.
sagareo politikuri kursi da evroat-
lantikuri miswrafebebi. narativebi ga- • statiis sandoobaSi dasarwmuneblad
jerebulia prorusuli propagandiT, saTaurebs nu daujerebT. macduri sa-
romelSic aRmatebulad aris daxatuli Taurebi gamoiyeneba momxmareblis mi-
sabWoTa warsuli da marTlmadidebluri tyuebis mizniT. gaecaniT vin aris stati-
qristianoba. is avtori, ra wyaroebs iyenebs, romel
vebgverdzea ganTavsebuli. informacia
antidasavluri narativebis paralelu- neitraluri da profesiulad damuSave-
rad, saqarTveloSi, socialuri qselebi- bulia Tu mikerZoebulia? hkiTxeT sa-

45
kuTar Tavs vin SeiZleba isargeblos rokavSiris nebismier moqalaqes ufle-
statiis gavrcelebiT an vin SeiZleba ba aqvs konkretuli sakiTxis/statiis
dazaraldes? ra aris statiis mizani - sandoobis Semowmeba moiTxovos ve-
diskreditacia, satira? faruli rekla- bgverdze Sesabamisi gancxadebis ga-
ma? keTebiT, xolo evrokavSiris masStabiT
proeqtze momuSave JurnalistTa mTe-
• msoflio masStabiT izrdeba el. re- li gundi ikvlevs sakiTxs da sajarod
sursebis raodenoba, romlebic siste- xelmisawvdoms xdis sakiTxis sandoo-
maturad ewevian faqtebis gadamowmebasa bis Tu siyalbis Sesaxeb informacias.
da sicruis gamovlenas. moZiebuli in- Snopes: amerikuli Sesamowmebeli veb-
formaciis sandoobis gadasamowmeblad gverdi – https://www.snopes.com/. mniS-
sxvadasxva veb-gverdi arsebobs, mag- vnelovania agreTve EU East Stratcom-is
aliTad: FactCheckEU (https://factcheckeu. samuSao jgufis mier SemuSavebuli
info/en/) – evropuli platforma, politi- saqarTveloze gamiznuli dezinfor-
kuri pirebis mier sajaro gamosvlebisas maciis magaliTebi – https://euvsdisinfo.
gakeTebuli gancxadebebis, saarCevno eu/disinformation-cases/, aseve qarTuli
mowodebebis, statistikuri Tu xarisxo- resursebi https://factcheck.ge/ka, https://
brivi monacemebis gadamowmeba xdeba. ev- www.mediachecker.ge/.

A46
informaciuli wignierebis kargi praqtika:

veb-gverdebi, romelTa misamarTebi mTavrdeba .gov (samTavrobo), .edu


(akademiuri) an .org (asociaciebi, arasamTavrobo) aris ufro sandro,
vidre .co-iT (sareklamo) daboloebuli.

socialur sivrceSi gaziarebamde SeamowmeT internetSi moZiebuli in-


formacia (siaxle, videoebi, fotoebi...) faqtebis gadamowmebis servise-
bis meSveobiT, raTa Tavidan aiciloT dezinformaciis gavrceleba.

gamoiyene gverdebi, romlebic specialurad yalbi siaxleebis aRmoCe-


nisTvisaa gamiznuli.

sayuradReboa bmulebis, vebgverdis uCveulo saxelebi, maT Soris is-


eTebi, romlebic “.com”-ze mTavrdeba – isini xSirad cdiloben gaasaRon
Tavi legitimur vebgverdebad.

cnobierebis amaRleba da sazogadoebrivi medegobis gaZliereba


sistemuri treningebiTa da saganmanaTlebo aqtivobebiT.

47
moduli 12
arCevnebi da kiberusafrTxoeba

informaciul-sakomunikacio teqnol- adgilobrivi TviTmmarTvelobebis war-


ogiebis ganviTarebasTan erTad msof- momadgenlobiTi da aRmasrulebeli
lioSi da maT Soris saqarTveloSi dRis organoebi TavianTi kompetenciisa da
wesrigSi dadga saarCevno procesSi in- saqmianobidan gamomdinare inaxaven da
formaciuli teqnologiebis gamoyenebis amuSaveben moqalaqeebis (mag: CarTulo-
saWiroeba. dadebiT gavlenebTan erTad, bis meqanizmebis amuSavebisTvis amom-
gaizarda teqnologiebidan momdinare rCevelTa erTian siebs) personalur in-
safrTxeebi. es safrTxeebi ar ukavSir- formacias. Sesabamisad, mniSvnelovania
deba mxolod eleqtronul arCevnebs. municipalitetebs hqondeT maT xelT
Careva/kibersafrTxeebis Seqmna, infor- arsebuli personaluri da sxva tipis
maciiT manipulireba saarCevno pro- informaciis dacvis strategia da wesi,
cesis nebismier etapze SeiZleba ganx- aseve unda gansazRvron informaciis da-
orcieldes (winasaarCevno, arCevnebis muSavebis vadebi, formati, daSvebis do-
dResa da Semdgom periodSi). riskebi neebi da informaciaze wvdomaze ufle-
iqmneba rogorc amomrCevelTa ganwyo- bamosili pirebi.
bebze manipulirebis gziT (dezinfor-
maciis gavrceleba, yalbi veb-gverdebis, saarCevno periodSi aqtualuri xde-
socialuri qselebis angariSebisa da ba sajaro moxeleebis mier socialuri
sxva platformebis gamoyeneba manipuli- qselebis personaluri angariSebidan
rebisaTvis), saxelmwifo instituciebis agitaciis Semcveli statusebis/mowode-
vebgverdebis, socialuri qselebisa, bebis da sxva aqtivobebis ganxorciele-
saarCevno administraciis vebgverdeb- ba. Sesabamisad, izrdeba riskebi maT mier
Si/programebSi Carevis da monacemebis/ ukanono agitaciis ganxorcielebis an
personaluri informaciebis dakargva/ maT winaaRmdeg kibersafrTxeebis Seqm-
cvlilebis kuTxiT. nis kuTxiT.

kibersafrTxis da kiberdanaSaulis Cadena 2016-2018 wlebSi socialuri qselebis


SeuZlia nebismier iuridiul Tu fizikur saSualebiT aqtualuri iyo „trolebis“
pirs da is SeiZleba iyos Sida an/da gare da „botebis“ mier dezinformaciis
aqtori. gavrceleba da saarCevno subieqtebis
Tu sadamkvirveblo organizaciebis
Carevis obieqti6 SeiZleba gaxdes- diskreditacia. dezinformacia da
saarCevno procesSi CarTuli yvela yalbi informacia Semdgomac araerTx-
aqtori, nebismieri saxelmwifo institu- el gavrcelda da ufro farTo xasiaTi
cia7, arasamTavrobo, media organizacia, miiRo.
politikuri partiebi, maTi warmomad-
genlebi da liderebi, aseve amomrCeveli, mag: arasamTavrobo organizacia samar-
romlis nebis Camoyalibebaze gavlenas Tliani arCevnebis gancxadebiT: „2017
axdens tradiciuli da eleqtronuli wlis saparlamento arCevnebis wina-
mediiT gavrcelebuli informacia. saarCevno kampaniaze dakvirvebam cxa-
dyo, rom Facebook-i aramxolod poli-
6 amerikis prezidentis arCevnebSi ruseTis mier kiberCarevaze tikuri aqtorebis mxridan sakuTari
ixileT bmuli: programebis da ideebis gasavrceleb-
lad an diskusiisTvis, aramed calkeu-
7 saqarTvelos kanonis informaciuli usafrTxoebis Sesax-
eb me-2 muxlis z punqtis mixedviT: kritikuli informaciuli li kandidatebis diskreditaciis mizni-
sistemis subieqti aris saxelmwifo organo an iuridiuli piri,
romlis informaciuli sistemis uwyveti funqcionireba mniS- Tac gamoiyeneboda dezinformaciisa da
vnelovania qveynis TavdacvisaTvis an/da ekonomikuri usafrTx- sxvadasxva damazianebeli informaciis
oebisaTvis, saxelmwifo xelisuflebis an/da sazogadoebrivi
cxovrebis SenarCunebisaTvis. gavrcelebis gziT, rasac organizebu-

A48
li da mizanmimarTuli xasiaTi hqonda. √ sajaro moxeleebis mier piradi gver-
dakvirvebis procesSi aseve cxadi gax- debiT kampaniuri xasiaTis statusebis
da, rom sxvadasxva saarCevno subieqtis gamoqveyneba da saarCevno agitacia/kam-
diskreditaciis garda, socialuri media paniis warmoeba;
warmatebiT gamoiyeneboda politikur
finansebsa da agitaciasTan dakavSire- √ anonimuri gverdebis mier daspon-
biT saarCevno kanonmdeblobiT dadge- sorebuli Sinaarsis meSveobiT warmoe-
nili akrZalvebis gverdis asavlelad“.8 buli farTomasStabiani diskreditaciis
aRniSnuli negatiur gavlenas axdens kampania da am mizniT daxarjuli Tanxebis
amomrCevelTa nebis formirebaze da ma- gaumWvirvaloba, romlis monitoringis
nipulirebis SesaZleblobas iZleva. meqanizmi auditis samsaxurs ar gaaCnda;

dezinformaciis da yalbi informaciis √ propagandistuli narativebis ana-


gavrceleba ramdenime gziT aris Sesa- lizi, romelic ara mxolod Sidapoli-
Zlebeli. mag: am mizniT Seqmnili yalbi an- tikuri procesebis gamoZaxils, aramed
gariSebisa da vebgverdebis saSualebiT, gegmazomier dezinformaciul da sain-
an kiberCarevis da sajaro moxeleebis an- formacio kampanias warmoadgenda, rome-
gariSebis gamoyenebiT. rac konkretuli lic mimarTuli iyo antidasavluri, qse-
pirebis diskreditacias, aseve, ukanono nofobiuri da homofobiuri ganwyobebis
agitaciisTvis9 pasuxisgeblobis dakis- gasaRviveblad.
rebas gamoiwvevs. xolo Tu qmedeba mo- socialuri mediis agitacia/kampaniis
icavs sisxlis samarTlis danaSaulis erT-erT mniSnvelovan instrumentad
niSnebs, pirs SesaZloa daekisros sisx- gamoyeneba 2021 wlis adgilobrivi TviT-
lissamarTlebrivi pasuxismgeblobac. mmarTvelobis arCevnebze aqtualuri
teqnologiebis ganviTarebasTan er- iqneba, maT Soris COVID-19 gavrcelebisa
Tad socialurma mediam arsebiTi roli da im SezRudvebis fonze, romelic Ses-
SeiZina farTo masebisTvis informaci- aZlebelia aucilebeli gaxdes pandemiis
is swrafad da naklebi danaxarjebiT gamwvavebis SemTxvevaSi.
gavrcelebis kuTxiT. vinaidan socialur mediaSi ver xdeba im
2016-2018 da 2020 wlebis saarCevno cikls standartebis dacva, romelic miuker-
Tu gavaanalizebT, socialuri media, gan- Zoeblobisa da samarTlianobis princi-
sakuTrebiT ki Facebook-i winasaarCevno pebis aRsrulebas emsaxureba saarCev-
kampaniis/agitaciis mniSvnelovani in- no kampaniis gaSuqebisas jer kidev 2020
strumenti gaxda saqarTveloSic, gansa- wlis arCevnebis winasaarCevno period-
kuTrebiT pandemiis pirobebSi. Si arasamTavrobo organizaciebma ofi-
cialuri weriliT mimarTes Facebook-is
sadamkvirveblo organizaciebis gancxa- administracias da moiTxoves aqtiuri
debiT (GYLA, ISFED) saarCevno periodSi qmedebebi, rac gulisxmobda Semdegs10:
mTavar gamowvevas warmoadgenda:
√ rac SeiZleba swrafi reagireba mo-
√ saarCevno administraciis mier imis
hyoloda da xelmisawvdomi gamxdari-
ar aRiareba, rom socialuri media ag-
yo politikuri reklamebis biblioTeka
itaciis/kampaniis mniSvnelovani in-
saqarTveloSi, iseve rogorc es moxda
strumentia (socialur mediaSi ukanono
2019 wels ukrainaSi da aseve evrokavSiris
agitaciis/amomrCevelTa mosyidvis ar-
qveynebSi evroparlamentis arCevnebis
aerTi faqti dafiqsirda, rac ugulve-
win (Semdegi informaciis gamWvirvaloba:
belyofil iqna, im motiviT, rom saarCev-
reklamis damkveTis/gadamxdelis vinao-
no kodeqsi ar aregulirebs socialur
ba, sakontaqto informacia, TiToeuli
qselebSi agitacia/kampanias);
reklamisTvis daxarjuli Tanxis odeno-
ba da valuta, reklamis ganTavsebis peri-
8 samarTliani arCevnebisa da demokratiis saerTaSoriso sazo-
gadoebis angariSi. odi, postis gavrcelebis geografiuli
ixileT bmuli:
9 saarCevno kodeqsiT ukanono agitacia es aris, rodesac pirebi, areali da demografiuli diapazoni).
romelTac samuSao saaTebis an/da samsaxurebrivi funqciebis
Sesrulebisas akrZaluli aqvT agitaciis (mxardamWeri an sawi-
naaRmdego nebismieri sajaro qmedeba, romelic xels uwyobs an
uSlis piris arCevas) ganxorcieleba. 10 ixileT gancxadebis bmuli:

49
√ gaZlierebuliyo Zalisxmeva saarCev- Zlebloba da amisTvis TanamSromloba
no periodSi araavTenturi koordini- unda daewyo IFCN-is mier akreditire-
rebuli qcevis gamosavlenad da masSi bul faqtebis gadammowmebel organi-
CarTuli angariSebis platformidan
zaciebTan saqarTveloSi.
droulad wasaSlelad. aseve, koordini-
rebuli saeWvo qcevis gamovlenisa da 2020 wlis 15 ivliss gamogzavnili pa-
Sesabamisi qselebis waSlis Semdgom, am suxiT, administraciis mier aRiniSna,
angariSebis mimdevrebisa da momwoneb- rom Facebook-s aqvs mniSvnelovani roli
lebisaTvis Facebook-s ecnobebina Setyo- da pasuxismgebelia daexmaros adami-
binebiT, rom Sesabamisi angariSi waiSala anebs monawileoba miiRon demokratiul
koordinirebuli saeWvo qcevis gamo. procesebSi, uzrunvelyos usafrTxo,
daculi da Tavisufali arCevnebi. ad-
√ Facebook-s unda ganeviTarebina da
gaeRrmavebina TanamSromloba Sesabami- ministraciam daadgina gamWvirvalobis
si reputaciis mqone miukerZoebel adg- standartebi, romelTa fonzec warimar-
ilobriv organizaciebTan, romlebic Ta 2020 wlis saparlamento arCevne-
socialuri mediis monitoringsa da bi. 2020 wlis agvistodan Facebook-ma
faqtebis gadamowmebaze meTodologi- saqarTveloSi daadgina polikuri da
urad muSaoben, maT mignebebze swrafi da
saarCevno Sinaarsis informaciis gan-
efeqturi reagireba unda moexdina.
Tavsebis standartebi, kerZod:
unda aekrZala politikuri reklamebis
mikrotargetireba momxmareblis qcevis • daiwyo im pirebis avtorizireba, rom-
mixedviT. lebic politikuri da saarCevno xasiaTis
Sinaarsis aqtivobebs ganaxorcieleben;
unda aekrZala ucxo qveynis teritori-
idan politikuri reklamis ganTavseba. • daiwyo disqleimeris „Paid for by“ asax-
va dafinansebuli xasiaTis aqtivobebze,
Facebook-s unda aemaRlebina gverdebis romelic uzrunvelyofs organizaciebis
gamWvirvalobis standarti da gaesa- Tu fizikuri pirebis sajaroobas. am
jarovebina gverdebis dadasturebul
pirebma Facebook-is administracias
mflobelTa Sesaxeb informacia. amasTan,
kvlav sajaro unda gamxdariyo Face- unda warudginon misamarTi, telefoni,
book-is gverdebis administratorebis elfostisa da vebgverdis misamarTebi
raodenobisa da lokaciis, aseve gver- da am informacias Facebook-i 7 wlis man-
debis saxelebis cvlilebis Sesaxeb in- Zilze Seinaxavs;
formacia.
Facebook-s unda SemoiRo faqtebis gada- • daiwyo feik-angariSebis/informaci-
mowmebis ufro mkafio moniSvnis Sesa- is identificireba da amoReba.

A50
saarCevno procesSi informaciuli da kibersafrTxeebis
Tavidan asarideblad

ar ganaxorcieloT ukanono agitacia.

Tqvens samsaxureobriv an pirad mowyobilobebSi ukanono SeRwevis


dafiqsirebis SemTxvevaSi dauyovnebliv moaxdineT reagireba.

miiReT Tqvens xelT arsebuli yvela zoma samsaxurebrivi da personal-


uri informaciis dacvisaTvis.

51
dabeWdilia saqarTveloSi
PSps artservisis mier

A52

You might also like