Professional Documents
Culture Documents
b. mefariSvili
monacemTa bazebi
damtkicebulia stu-s
saswavlo-meToduri
sabWos mier
Tbilisi
2004
mocemulia monacemTa bazebis Teoriis
safuZvlebi da daproeqtebis meTodebi.
ganxilulia agreTve ganawilebuli
monacemTa bazebis, obieqt-orientirebuli
monacemTa bazebis sistemebis koncefciebi.
gankuTvnilia informaciis damuSavebis
da marTvis avtomatizebuli sistemebis
specialobis studentebisaTvis.
ISBN 99940-40-16-2
http://www.gtu.ge/publishinghouse/
2
sarCevi
Sesavali .......................................................................................... 5
I Tavi monacemTa bazebis marTva
1.1 monacemTa marTvis sistemis Seqmnis istoria................ 7
1.2. ZiriTadi cnebebi da ganmartebebi ...................................... 11
1.3. monacemTa marTvis sistema ..................................................... 13
II Tavi monacemTa bazebis sistemebis arqiteqtura
2.1. arqiteqturis sami done ......................................................... 15
2.2. monacemTa bazis administratori (mba) ......................... 16
2.3. monacemTa bazebis marTvis sistema (mbms) ................... 18
2.4. klient/serveris arqiteqtura .......................................... 19
III Tavi monacemTa modelebi
3.1. monacemTa ierarqiuli modeli ........................................... 23
3.2. monacemTa qseluri modeli ................................................. 25
3.3. monacemTa relaciuri modeli ............................................ 26
3.4. monacemTa modelebis Sedareba ........................................... 28
IV Tavi relaciuri operatorebi
4.1. relaciuri algebra .................................................................. 30
4.2. relaciuri (damokidebulebebis) aRricxva ............... 40
V Tavi SQL - ena
5.1. monacemTa gansazRvra ................................................................ 45
5.2. monacemTa damuSaveba ................................................................. 47
5.3. pirobiTi gamosaxulebebi ...................................................... 54
5.4. skalaruli gamosaxulebebi ................................................. 54
5.5. Casmuli SQL ................................................................ 55
VI Tavi monacemTa bazis daproeqteba
6.1. saproblemo sferos konceptualuri modelis
daproeqteba ............................................................................................ 56
6.2. monacemTa bazebis logikuri modelis daproeqteba
3
6.3. normalur formaTa Teoria ................................................. 73
VII Tavi monacemTa dacva
7.1. aRdgena .............................................................................................. 80
7.2. paralelizmi ................................................................................. 83
7.3. usafrTxoeba.................................................................................. 85
7.4. mTlianoba ....................................................................................... 87
VIII Tavi damatebiTi aspeqtebi ........................................... 88
IX Tavi ganawilebuli monacemTa bazebi
9.1. fundamenturi princi pi da Tormeti wesi .................92
9.2. ganawilebuli mbms-is arqiteqtura ............................... 95
9.3. monacemTa ganawilebis strategiebi ............................... 97
9.4. ganawilebuli monacemTa bazebis daproeqtebis ..... 101
safuZvlebi
X Tavi obieqt-orientirebuli sistemebi (oos) 107
XI Tavi deduqciuri monacemTa bazebi ......................... 111
XII Tavi monacemTa bazis fizikuri organizacia
12.1. ZiriTadi amocanebi da moTxovnebi................................ 116
12.2. monacemTa damisamarTebis xerxebi ................................ 118
12.3. maCveneblebi da struqturebi monacemTa bazebSi 121
12.4. xeSirebis meTodebi .............................................................. 124
danarTi 1:
sakontrolo kiTxvebi .................................................................... 127
danarTi 2:
saproblemo sferoebis nusxa .................................................... 134
danarTi 3:
monacemTa bazis daproeqteba ...................................................... 137
literatura ....................................................................................................... 149
4
Sesavali
6
I Tavi
monacemTa bazebis marTva
1.1 monacemTa marTvis sistemebis
Seqmnis istoria
kompiuteris mexsierebaSi informaciis moTavsebis da
damuSavebis meTodebis ganviTarebis sami etapi SeiZleba
gamovyoT.
pirveli - e.w. `tandemebis meTodis~ gamoyenebiT yovel
programas Tavisi sakuTari monacemebis masivebi aqvs.
sxvadasxva programa xSirad iyenebs erTsa da imave monacemebs,
e.i. manqanis (isedac SezRuduli) mexsierebaSi informacia
dublirdeba. amasTanave, garTulebulia erTi programis
angariSis Sedegebis (monacemTa axali masivi) gamoyeneba
sxva programis mier adamianis (operatoris) Caurevlad.
dublirebis problema arTulebs monacemTa ganaxlebis
meqanizms.
inf. 2 da inf. 3
nax. 1.1
7
meore etapze gadawyda monacemTa dublirebis aRmofxvris
problema informaciis diferencirebuli Senaxvis
meTodebidan centralizebulze gadasvliT. aseT SemTxvevaSi
arsebobs erTi centralizebuli informaciuli masivi da
misgan gamoyofili programebis paketebi. am meqanizmis
muSaobis princi pia idea, rom yovel programas SeuZlia
gamoiyenos nebismieri informaciuli masivi. problemaa
mxolod am informaciuli masivis struqturisa da
programaSi aRwerili monacemTa struqturis SeTanxmebis
sakiTxSi.
pr.3
pr.5
pr.1
sortireb.
centrali-
Serwymis.
pr.
zebuli
pr.
informaciuli
masivebi
pr.2 pr.n
pr.4
nax. 1.2.
8
am meTodis naklovanebaTa aRmofxvra moxerxda mesame
etapze, romelsac monacemTa bankebis gamoyenebis etaps
vuwodebT. monacemTa banki Sedgeba monacemTa bazisa (mb)
da misi marTvis sistemisagan (mbms).
monacemTa banki
(mbn)
funqcionaluri
faqtobrivi amocanebis,
monacemebi servisuli da
samarTavi sistemuri
obieqtis programebis
Sesaxeb paketebi monacemTa
gadasamuSaveblad
nax. 1.3.
monacemTa bankis SesaZleblobani ZiriTadad ganisazRvreba
kompiuteris klasiT da konfiguraciiT. klasSi SeiZleba
vigulisxmoT manqanebis Taoba da ti pi (super da didi -
egm, mini - da mikrokompiuterebi). konfiguracia ki mocemuli
Taobisa da ti pis manqanis kompleqturi Semadgenlobaa.
9
mbms-is istoria daaxloebiT oTx aTeul wels iTvlis.
am xnis ganmavlobaSi Seiqmna ukve oTxi Taobis mbms-ebi.
pirveli Taobis mbms, romlebic iyvnen dafuZvnebuli
monacemTa qselur da ierarqiul modelebze, gamoCndnen
60-iani wlebis bolos. maTSi ganxorcielda monacemTa
aRwerisa da gamoyenebiTi programebis bazaze monacemTa
mani pulirebis ganmxoloeba. maT ricxvs miekuTvnebodnen
TOTAL, IDMS, IDS2 da IMS2.
meore Taobis mbms-ebi, romlebic dafuZvnebuli arian
monacemTa relaciur modelebze, Seiqmnen 70-ian wlebSi. aq
monacemTa Zebnisa da mowesrigebis funqciebi sruldeba
araproceduruli SQL enis gamoyenebiT. maT ricxvs
miekuTvnebian Oracle, Ingres, Sybase, SQL Server da sxv.
mesame Taobis mbms-ebi, romlebic iyvnen dafuZnebuli
arian monacemTa relaciuri da obieqt-orientirebuli
modelebis erTobliv gamoyenebaze, Seiqmnen 80-iani wlebis
dasawyisSi. isini orientirebuli arian ganawilebuli da
klient/serveris ti pis, Internet, Web, aseve multimediisa
da telekomunikaciuri sistemebisaTvis. maT ricxvs
miekuTvnebian Oracle 8, DB2 da sxv.
meoTxe Taobis mbms-ebi, romlebis axla Camoyalibebis
procesSi imyofebian, efuZvnebian codnisa da monacemTa
bazebis integracias.
10
1.2 ZiriTadi cnebebi da ganmartebebi
denotati
asaxavs gamosaxavs
(xsnis)
koncepti niSnebi
(Sinaarsi) (sityvis garsi)
nax. 1.4.
semiotika aris mecniereba niSanTa (gamosaxulebaTa)
sistemis Sesaxeb. realur samyaroSi konkretuli obieqti
ganixileba terminiT _ denotati. niSanTa safuZvelze
aigeba gamosaxuleba, romelic sintaqsurad gamosaxavs
mocemul denotats. niSnebSi Cadebulia denotatis
garkveuli Tvisebebi, romlebic Tvisobrivad xsnis mas. am
ukanasknels koncepti ewodeba.
12
informaciasa da codnas Soris gansxvavebis axsnisaTvis
SemovitanoT terminebi: eqstensionali da intensionali.
eqstensionali aris konkretul monacemTa erToblioba,
xolo intensionali ki _ procedura, romelic gansazRvravs
konkretuli faqtis mikuTvnebas mocemul cnebasTan.
14
I I Tavi
monacemTa bazebis sistemebis
arqiteqtura
momxmareblis
** momxmare
momxmareb.
b.
Semnaxveli mb (Sida warmodgena)
interfe
interfeisi
interfeisi
isi
nax. 2.1.
17
2.3 monacemTa bazebis marTvis sistema (mbms)
Database management system (DBMS)
naxazze warmodgenilia mbms-is ti piuri arqiteqtura
analizi
marTva
metabaza
optimizacia
realizacia
mb
nax. 2.2.
18
2.4. klient/serveris arqiteqtura
monacemTa bazebis sistemis ufro maRal doneze SeiZ-
leba ganvixiloT struqtura, romelic Sedgeba ori na-
wilisagan: serveri da klientebis krebuli (gare inter-
feisi).
saboloo
momxmareb.
klientebi
danarTebi
mbms serveri
monacemTa baza
nax. 2.3.
serverze ganTavsebulia mbms, romelic asrulebs zemoT
CamoTvlil funqciebs. klientebi warmoadgenen sxvadasxva
aplikaciebs, romlebic sruldebian mbms- is meSveobiT.
vinaidan serveri da klientebi sxvadasxva kompiuterebze
arian ganTavsebuli, Cndeba ganawilebuli damuSavebis
aucilebloba. termini “ganawilebuli damuSaveba” niSnavs,
rom manqanebi CarTulni arian sakomunikacio qselSi da
monacemTa damuSavebis erTi amocana nawildeba ramdenime
19
manqanaze qselSi. ganawilebuli damuSaveba sruldeba
ramdenime doneze. gavrcelebulia ori gansxvavebuli xerxi:
* erTi mb SeiZleba erTdroulad iqnas gamoyenebuli
sistemis ramdenime klientis mier (nax. 2.4.).
* yoveli kompiuteri erTdroulad warmoadgens kli-
entsac da serversac (nax. 2.5.). am SemTxvevaSi yovel manqanas
SeuZlia iyos serveri erTi momxmareblisaTvis da iyos
klientis rolSi sxva momxmareblisaTvis.
klientebis
kompiuterebi
sakomunikacio
qseli
kompiuteri
serveri
nax. 2.4.
20
klienti
klienti serveri
klienti
serveri
serveri
sakomunikacio
qseli
klienti klienti
serveri serveri
nax. 2.5.
21
am SemTxvevaSi yvela monacemis sruli krebuli ar inaxeba
erT manqanaze, aramed nawildeba calkeul manqanebze, xolo
aplikaciisaTvis zogjer aucilebelia ramdenime manqanis
monacemebisadmi mimarTva. aseTi mimarTva ZiriTadad ori
xerxiT aris SeaZlebeli:
1. yoveli moTxovna mb-sadmi SeiZleba mimarTul iqnas
mxolod erT serverze.
2. yovel moTxovnaze SeiZleba kombinirebuli monaceme-
bis miReba ori an meti serveridan. am dros klientis
mier serverebi ganixileba rogorc erTi (logikuri Tva-
lsazrisiT). aseT sistemas ewodebaT ganawilebuli
monacemTa bazebis sistema.
22
III Tavi
monacemTa modelebi
nax. 3.1
nax. 3.3
ierarqiuli modelis naklovani mxareebia dublireba da
monacemTa Zebnis asimetriuloba.
24
3.2 monacemTa qseluri modeli
gvari s. m1 m2 m3
dab. Tar. m1 . . . . . .
misamarTi m1 . . . m3
misamarTi m1 * m3
Sesasvleli 2
xelfasi m1 . . . m3 m2
Tanamdeb. m1 m2 m3
premia . . . . . . *
staJi * ... ... Sesasvleli 3
m3
nax. 3.4
aseT SemTxvevaSi gamoricxulia informaciis dublireba.
monacemebis moZebna warmoebs misamarTebis meqanizmis
gamoyenebiT da igi simetriulia.
25
qseluri modelis nakls warmoadgens is faqti, rom
monacemTa raodenobis zrdis SemTxvevaSi izrdeba kavSirebis
raodenoba (misamarTis poziciebi), rac arTulebs mis
aRqmasa da gamoyenebas. rTulia agreTve aseTi struqturebis
ganaxleba (monacemebis amoSla, Camateba, modifikacia).
b) dekartuli
namravli
g) damokidebuleba
`TanamSromeli~
nax. 3.5
mogvianebiT gamovlinda sirTuleebi sagnobrivi sferos
Sesaxeb codnis warmodgenisaTvis tradiciuli modelebis
gamoyenebiT. monacemTa gadamuSavebis meqanizmi xSirad
moklebuli iyo maT semantikur gagebas.
27
3.4 monacemTa modelebis Sedareba
28
ierarqiuli modeli moiTxovs virtualuri Canawere-
bis ti pebis (maCveneblebis) gamoyenebis codnas da war-
moqmnis imave problemebs, rasac qseluri modeli.
efeqtuli realizaciis TvalsazrisiT maRali Sefaseba
eZlevaT qselur da ierarqiul modelebs. mexsierebis
efeqturi gamoyeneba xSirad ufro advilia ierarqiuli-
saTvis. relaciuri da qseluri modelebi xasiaTdebian
erTgvari simetriiT, xolo ierarqiuli modeli asimet-
riulobiT. miuxedavad simetriulobisa, qselur modelze
moTxovnis realizacia gacilebiT rTulia.
29
IV Tavi
relaciuri operatorebi
30
R3 = R1 ∩ R2 = {r r ∈ R1 ∧ r ∈ R2 } .
4. sxvaoba ( \ ) R1 da R2 damokidebulebebisa aris R3
damokidebuleba gansazRvruli gamosaxulebiT
R3 = R1 \ R2 = {r r ∈ R1 ∧ r∈R2 } .
31
damokidebulebasTan B domeniT Caiwereba Semdegnairad:
R1[ AΘB]R2 = {( r1r2 ) (r1 ∈ R1 ) ∧ (r2 ∈ R2 ) ∧ (r1[ A]Θr2 [ B])}
r1[ A]Θr2 [ B] gamosaxuleba niSnavs pirobas, rom
proeqciis yoveli elementi Θ -Sedarebadia yovel
elementTan.
SeerTebis operacia SeiZleba gamoisaxos dekartuli
namravlisa da proeqciis operaciebis saSualebiT
R1[ AΘB]R2 = ( R1 × R2 )[ AΘB] .
8. SezRudva. davuSvaT, mocemulia R damokidebuleba,
misi ori domeni:A daB da , maSin Sez-
Rudva R damokidebulebisa A da B domenebze ganisazRv-
reba Semdegi gamosaxulebiT:
32
ganisazRvreba Semdegi gamosaxulebiT:
R1[ A ÷ B ]R2 = {r1[ A ] r1 ∈ R1 ∧ ( R2 [ B ] ⊆ g R1 ( r1[ A ]))} .
zemoT aRweril operacias uwodeben gayofas, vinaidan
marTebulia gamosaxuleba
( R1 × R2 ) ÷ R2 = R1 .
ganvixiloT konkretuli magaliTebi relaciuri algebris
operaciebis gamoyenebiT.
davuSvaT, mocemulia monacemTa baza Semdegi sami
damokidebulebis erTobliobis saxiT:
OMC ( KM LFM KP PM ZD )
155LA3 4x2 Y-NO 10 110 19
155LA6 2x4 Y-NO 30 86 25
155TM2 2 D-T 10 150 55
155TB1 YK-T 10 100 55
155 IP1 4REG 10 410 35
sadac: KM _ mikrosqemis ti pis kodi;
LFM _ mikrosqemis logikuri funqcia;
KP _ gantotvis koeficienti;
PM _ moxmarebis simZlavre;
ZD _ dayovneba (nanowm.).
OYZ (KY LFY P R)
P2 registri A K10 16
DSH10 deSifratori A K20 10
33
Cm50 mTvleli A K10 32
Cm46 mTvleli A K30 10
P3 registri A K20 32
CM5 amjamavi A K10 16
CM15 amjamavi A K30 8
PP1 registri A K20 16
sadac: KY _ kvanZis kodi;
LFY _ kvanZis logikuri funqcia;
P _ gamoyeneba;
R _ Tanrigi.
OCY (KY KM K)
P2 155LA3 16
P2 155IP1 4
DSH10 155LA3 2
DSH10 155LA6 3
Cm50 155TM2 16
Cm50 155LA6 16
Cm46 155TB1 10
Cm46 155LA3 4
P3 155IP1 8
P3 155LA3 8
CM5 155TM2 8
CM5 155LA6 10
CM15 155TM3 8
34
CM15 155LA3 6
P1 155TB1 16
sadac: K _ raodenoba. P
operaciebi gaerTianeba, gadakveTa, sxvaoba sruldeba
mxolod Tavsebad damokidebulebaTa Tavsebad wyvilebze
e.i. romelTa xarisxebi tolia, xolo Sesabamisi atributebi
ekuTvnian erTnair domenebs. Tavsebad damokidebulebaTa
magaliTad SeiZleba ganvixiloT:
A relacia
Semadgenloba 1 ( KY KM K)
P2 155LA3 16
P2 155IP1 4
DSH10 155LA3 2
Cm50 155TM2 16
CM5 155TM3 8
B relacia
Semadgenloba 2 ( KY KM K)
Cm50 155TM 16
P3 155IP1 8
CM5 155TM3 8
A da B relaciaTa gaerTianebis operaciiT aigeba
korteJTa simravle, romelic ekuTvnis an A an B relacias.
Semadgenloba 3 ( KY KM K)
P2 155LA3 16
35
P2 155IP1 4
DSH10 155LA3 2
Cm50 155TM2 16
CM5 155TM3 8
P3 155IP1 8
A da B relaciebis gadakveTis operaciiT aigeba korteJTa
simravle, romelic ekuTvnis rogorc A ise B relacias.
Semadgenloba 4 ( KY KM K)
Cm50 155TM2 16
CM5 155TM3 8
A da B relaciebis sxvaobis operaciiT aigeba korteJTa
simravle, romelic ekuTvnis A relacias, magram ar
ekuTvnis B relacias.
Semadgenloba 5 ( KY KM K)
P2 155LA3 16
P2 155IP1 4
DSH10 155LA3 2
A da B relaciebis dekartuli namravlis operaciiT
aigeba korteJTa simravle, romelic miiReba A relaciis
yoveli korteJis konkatenaciiT B relaciis yovel
korteJTan. (SeniSvna: ori korteJis konkatenacia
warmoadgens pirvel korteJze meore korteJis ubralod
miweris Sedegad miRebul erT korteJs).
magaliTad:
36
A relacia B relacia
MC (KM LFM) YZ (KY LFY)
155TM2 2 D-T P2 registri
155TB1 YK-T Cm50 mTvleli
Sedegad miiReba:
(KM LFM KY LFY)
155TM2 2 D-T P2 registri
HM 155TM2 2 D-T Cm50 mTvleli
155TB1 YK-T P2 registri
155TB1 YK-T Cm50 mTvleli
proeqciis operacia warmoadgens unaruls e.i.
ganisazRvreba mxolod erTi relaciisaTvis. amisaTvis
mocemuli unda iyos relacia A da atributTa sia C .
jer A relaciis korteJebidan aigeba B, romelic Seicavs
C siis atributebs. Semdeg B relaciidan amovardeba
ganmeorebadi striqonebi. magaliTisaTvis ganvixiloT OYZ
relaciis proeqcia atributze e.i. miviRebT mowyobilobaTa
sias, romelic Seicavs P relaciis kvanZebs:
P
A K10
A K20
A K30
SeerTebis operacia agebs axal relacias konkatenaciis
saSualebiT, oRond mocemuli logikuri pirobis
37
N
Sesrulebis gaTvaliswinebiT. magaliTisaTvis ganvixiloT
relaciebi OCY d a CM1 logikuri pirobiT:
CM1(.KM)=OCY(.KM)
CM1 (KM PM)
155LA3 110
155TB1 100
Sedegi moyvanilia cxrilSi:
(KM PM KY KM K)
155LA3 110 P2 155LA3 110
155LA3 110 DSH10 155LA3 110
CP 155LA3 110 Cm46 155LA3 110
155LA3 110 P3 155LA3 110
155LA3 110 CM15 155LA3 110
155TB1 100 Cm46 155TB1 100
155TB1 100 P1 155TB1 100
SezRudvis operacia agreTve unarulia da mocemuli
logikuri pirobiT sawyisi relaciis “horizontaluri”
qvesimravlis agebis saSualebas iZleva. magaliTad, OMC
relaciidan miviRoT OMC1 pirobiT PM<105 :
(KM AFM KP PM ZD)
155LA6 2x4 Y-NO 30 86 25
155TB1 YK-T 10 100 55
gayofis operacia garkveuli azriT dekartuli namravlis
operaciis sawinaaRmdegoa. vTqvaT, gasayofi aris A relacia
38
A1 da A2 atributebiT, xolo gamyofi _ B relacia B1
atributiT. gayofis operaciis Sedegi iqneba A1 atributis
iseT mniSvnelobaTa simravle, romlebic Seesabamebian A2
atributis mniSvnelobebs emTxveva B1 atributis yvela
mniSvnelobas. TABC relaciis gayofa CPY1 relaciaze:
TABC CPY1
KM KY KY
155LA3 P2 P2
155LA3 DSH10
155LA3 Cm46
155LA3 P3
155LA3 CM15
155LA6 DSH10
155LA6 Cm46
155LA6 P2
155TM2 Cm50
155TM2 DSH10
155TB1 P2
155TB1 CM15
Sedegad miiReba HMC1:
KM
155LA3
155LA6
155TB1
39
4.2 relaciuri (damokidebulebebis) aRricxva
misi arsi mdgomareobs moTxovnaTa aRweraSi, romlebsac
unda akmayofilebdes misaRebi damokidebuleba (Relation).
specifikidan gamomdinare ganirCeva: relaciuri aRricxvis
korteJuli da domenuri variantebi. mis safuZvels
warmoadgens predikatebis aRricxva.
relaciuri aRricxvis gamoyeneba monacemTa manipulirebis
saSualebas iZleva gamomavali dokumentis doneze, rac
momxmareblisaTvis araproceduruli ti pis monacemTa
mani pulirebis enis (mme) agebisaTvis aris mosaxerxebeli.
relaciuri aRricxvaSi gamoiyeneba alfabeti, Termebi
(elementuri konstruqciebi) da formulebi, romlebic
warmoadgenen predikatebis, Termebisa da analizuri
gamosaxulebebis saxiT Caweril aqsiomebs. enis alfabeti
Sedgeba Semdegi simboloebisagan:
calkeuli konstantebi: ;
indeqsuri cvladebi: 1,2,3,... ;
amorCevis cvladebi: r1 , r2 , r3 ,... ;
predikatuli konstantebi
monaduri: P1 , P2 , P3 ,... ;
diaduri: =, <, >, ≤, ≥, ≠ ;
logikuri simboloebi: ;
gamyofebi: [ ] ( ) .
40
relaciuri aRricxvaSi gamoiyeneba diapazonis Termi
(dT), romlis arsi mdgomareobs imaSi, rom r amorCevis
cvladis diapazons warmoadgens damokidebuleba da
SeerTebis Termi (ST), λΘ µ , sityvebi,
romlebSic
da kveTebia, - konstanta da erTerTi
oradgiliani predikati.
relaciuri aRricxvaSi sworad agebuli formulebi
(saf) rekursiulad ganisazRvreba Semdegnairad:
1. nebismieri dT an ST aris saf;
2 Tu F aris saf, maSin _F agreTve iqneba saf;
3. Tu F1 da F2 arian saf-ebi, maSin da
α
rµ
λ
∀
∃
ΘFi rΘ ∧αFF) 2
1 ∨
r((F iqnebian saf-ebi;
4. Tu F aris saf, romelSic r gamoiyeneba rogorc
Tavisufali cvladi, maSin da saf-ebia.
5. arc erTi sxva formula ar aris saf.
diapazonuri saf aris kvantorebisagan Tavisufali saf,
romlis yvela Termi aris dT.
ukvantoro saf F-s ewodeba sworad gansazRvruli
striqonul cvladze, Tu sruldeba Semdegi pirobebi:
1. ri - erTaderTi Tavisufali cvladia F formulaSi;
2. yoveli Termi, romelic Sedis F formulaSi,
mniSvnelobebis Termebia;
41
3. uaryofis niSani an saerTod ar Sedis formulaSi,
an mosdevs uSualod koniunqciis ∧ niSans.
saf F-s ewodeba formula gansazRvris ariT, Tu
sruldeba Semdegi pirobebi:
1. n ≥1
2. yoveli U i formula (i = 1, n) sworadaa gansazRvruli
ri striqonul cvladze, amasTan ri da r j gansxvavebulia,
roca i ≠ j .
3. V formula an carielia, an warmoadgens saf-s,
romelsac aqvs Semdegi Tvisebebi:
3.1. yoveli kvantori Sedis V formulaSi an
saxiT.
3.2. yoveli Tavisufali striqonuli cvladi V
formulidan warmoadgens formulebidan erTerTis
Tavisufal cvlads.
3.3. V formulaSi ar arsebobs mniSvnelobebis Termebi,
romlebic Seicaven Tavisufal striqonul cvladebs.
vinaidan saf-Si W mniSvnelobebis ariT Sedis erTi
Ui formula mainc, amitom W -Si iqneba erTi
Tavisufali striqonuli cvladi mainc.
(t1 ,..., t k ) : W sityvas uwodeben martiv alfa-
gamosaxulebas, Tu sruldeba Semdegi pirobebi:
1. W saf-ia mniSvnelobebis ariT;
42
2. t1 ,..., t k striqonuli cvladebisa da kveTebis
Tanmimdevroba;
3. erToblioba striqonuli cvladebisa, romlebic
t1 ,..., t k TanmimdevrobiTaa mocemuli, emTxveva W formulis
Tavisufali striqonuli cvladebis simravles.
alfa-gamosaxuleba ganisazRvreba rekursiulad wese-
bis Semdegi sistemiT:
1. yoveli martivi alfa-gamosaxuleba aris alfa-gamo-
saxuleba;
2. Tu t = (t1 ,..., t k ) da t1 : w1 , t 2 : w2 alfa-
gamosaxulebebia, maSin
t : ( w1 ∨ w2 ), t : ( w1 ∨ ¬w2 ), t : ( w1 ∧ w2 )
warmoadgens alfa-gamosaxulebebs;
3. nebismieri alfa-gamosaxuleba aris 1 da 2 wesebis
Sedegi. alfa-gamosaxulebis saSualebiT SesaZlebelia
saf-ebis interpretaciebidan proeqciebis miReba.
ganvixiloT moTxovnaTa magaliTebi zemoT moyvanil
relaciaTa bazaze:
1. miviRoT yvela mikrosqemis kodebi:
Seiqmnas W(OMC.KM). Sedegi:
W KM
155LA3
155LA6
155TM2
43
155TB1
155IP1
igive Sedegi miiReba operatoriT: Seiqmnas W(OCY.KM).
2. miviRoT kvanZebis kodebi, romelTa SemadgenlobaSi
155LA3 mikrosqemaTa raodenoba aris aranakleb 5 calisa:
Seiqmnas:
W(OCY.KM):OCY.KM=’155LA3’ OCY.K>5
W KY
P2
P3
CM15
3. miviRoT mikrosqemaTa kodebi, romelTa moxmarebis
simZlavre PM<130. Seiqmnas:
W(OMC.KM):OMC.PM<130
W KM
155LA3
155LA6
155TB1
4. miviRoT mikrosqemebis logikuri funqciebi, romlebic
gamoiyenebian CM5 kvanZSi. Seiqmnas:
W LFM
2D-T
2x4 Y-NO
44
V Tavi
SQL _ ena
5.1. monacemTa gansazRvra
SQL warmoadgens standartul relaciur enas. masSi
gamoiyeneba iseTi terminebi, rogoricaa cxrilebi, stri-
qonebi da svetebi nacvlad damokidebuleba, korteJi da
atributi.
simbolo SQL- Si dauSvebelia. simbolo “;” gamoi-
yeneba rogorc operatoris bolos niSani. kvadratuli
frCxilebi gamoiyeneba araaucilebeli elementebis
miTiTebisaTvis.
ganvixiloT monacemTa ZiriTadi obieqtebi da (DDL-
data definiton languageD)DmonacemTa gansazRvris enis Sesabamisi
operatorebi:
CREATE DOMAIN CREATE TABLE
ALTER DOMAIN ALTER TABLE
DROP DOMAIN DROP TABLE
domenis Seqmnis sintaqsisi Semdegia:
CREATE DOMAIN domain data-type
[ default-definition ]
[ domain-contraint-definition-list ];
sadac: domain_ domenis dasaxelebaa monacemTa
ti pis (data-type) miTiTebiT.
45
moviyvanoT domenis gansazRvris magaliTi:
CREATE DOMAIN COLOR CHAR(6) DEFAULT ‘???’
CONTRAINT VALID COLORS
CHECK ( VALUE IN
( ‘Red’, Yellow’, ‘blue’, ‘Green’, ‘???’ ) ) ;
sabazo cxrilebi ganisazRvreba operatoriT
CREATE TABLE :
CREATE TABLE base-table (base-table-element-commalist);
potenciuri gasaRebebi ganisazRvreba operatoriT:
UNIQUE ( column-commalist )
an
PRIMARY KEY ( column-commalist )
xolo gare gasaRebebi ganisazRvreba operatoriT:
FOREIGN KEY ( column-commalist )
REFERENCES base-table [ ( column-commalist ) ]
[ ON DELETE option ]
[ ON UPDATE option ]
Sesamowmebeli pirobebi (SezRudvebi) ganisazRvreba
operatoriT:
CHECK ( conditional-expression )
aucilebelia aRiniSnos, rom SQL -is standartSi saerTod
ar arsebobs monacemTa bazis cneba, aramed arsebobs raRac
monacemTa krebuli, romelic aRiwereba garkveuli
katalogiT.
46
5.2 monacemTa damuSaveba
amJamad gadavideT DML (data manipulation language)
monacemTa damuSavebis enis SQL operatorebze.
ganvixiloT amorCevis (SELECT) da ganaxlebis (IN-
SERT, UPDATE, DELETE) operatorebi.
instruqcia SELECT Caiwereba Semdegi saxiT:
SELECT [ ALL / DISTINCT ] select-item-commalist
instruqcia FROM Caiwereba Semdegi saxiT:
FROM table-reference-commalist
instruqcia WHERE Caiwereba Semdegi saxiT:
WHERE conditional-expression
instruqcia GROUP BY Caiwereba Semdegi saxiT:
GROUP BY column-commalist
instruqcia HAVING Caiwereba Semdegi saxiT:
HAVING conditional-expression
magaliTis saxiT ganvixiloT monacemTa baza “detalebis
mowodeba”, romelic Sedgeba Semdegi cxrilebisagan:
damkveTebi
S1 Smith 20 London
S2 Jones 10 Paris
S3 Black 30 Paris
S4 Clark 20 London
S5 Adams 30 Athens
47
detalebi
damkveTi
SP
S# P# QTY
S1 P1 300
S1 P2 200
L S1 P3 400
S1 P4 200
S1 P5 100
S1 P6 100
S2 P1 300
S2 P2 400
S3 P2 200
S4 P2 200
MMMM S4 P4 300
S4 P5 400
nax. 5.1
CREATE DOMAIN S# CHAR(5);
CREATE DOMAIN NAME CHAR(20);
CREATE DOMAIN STATUS NUMERIC(5);
CREATE DOMAIN CITY CHAR(15);
CREATE DOMAIN P# CHAR(6);
48
CREATE DOMAIN COLOR CHAR(6);
CREATE DOMAIN WEIGHT NUMERIC(5);
CREATE DOMAIN QTY NUMERIC(9);
CREATE BASE RELATION S
( S# DOMAIN ( S# ),
SNAME DOMAIN (NAME),
STATUS DOMAIN (STATUS),
CITY DOMAIN (CITY) )
PRIMARY KEY ( S# ) ;
CREATE BASE RELATION P
( P# DOMAIN ( P# ),
PNAME DOMAIN (NAME),
COLOR DOMAIN (COLOR),
WEIGHT DOMAIN (WEIGHT),
CITY DOMAIN (CITY) )
PRIMARY KEY ( P# ) ;
CREATE BASE RELATION SP
( S# DOMAIN ( S# ),
P# DOMAIN ( P# ),
QTY DOMAIN (QTY),
PRIMARY KEY ( S#, P# )
PRIMARY KEY ( S# ) REFERENCES S
PRIMARY KEY ( P# ) REFERENCES P;
49
sailustraciod CamovayaliboT ramdenime moTxovna SQL
enis monacemTa amorCevis TvalsazrisiT:
53
5.3. pirobiTi gamosaxulebebi
SQL g a m o s a x u l e b e b i S e i Z l e b a S e s r u l d e s a n
interaqturad an rogorc gamoyenebiTi programis nawili
(am SemTxvevaSi isini fizikurad Caismebian programis kodSi).
Casmul SQL safuZvlad udevs orreJimiani princi pi,
romelic orive zemoT xsenebul reJimSi muSaobis
saSualebas iZleva.
Casmuli SQL operatorebi dajgufebuli arian
instruqciis EXEC SQL meSveobiT, romelic mTavrdeba
simboloTi “;”.
Casmuli SQL gamoyenebis dros SeiZleba warmoiSvas
problema, romelic mdgomareobs SemdegSi: SQL operatorebi
irCeven mraval striqons, maSin roca sabazo enebi
Cveulebriv erT striqons amuSaveben erT jerze. aRniSnuli
problebis gadasawyvetad anu sabazo enebisa da SQL enis
doneebs Soris garkveuli xidis funqcias asrulebs e.w.
kursori _ axali ti pis obieqti, romelic gamoiyeneba
mxolod Casmul SQL _Si.
Casmuli SQL saSualebaTa krebuli dinamiur SQL _s
qmnis, romlis specialuri daniSnuleba aris ganzogadoebuli,
operatiuli da agreTve interaqtiuli aplikaciebis SeqmnaSi
monawileoba.
55
VI Tavi
monacemTa bazis daproeqteba
6.1. saproblemo sferos konceptualuri
modelis daproeqteba
aqvs
savaWro
obieqti
nax. 6.1.
arsebs aqvT Tvisebebi, romlebsac atributebs uwodeben.
magaliTad, adamianTa arsTa simravleSi Semaval arsebs
SeiZleba hqondeT atributebi: gvari, saxeli, dabadebis
TariRi, simaRle da a.S. TiToeul atributs gaaCnia
dasaxeleba, ti pi da ganzomileba.
E
A1 A2 A3 ... An
nax. 6.2
57
naxazze ganxilulia arsTa E simravle. vTqvaT,
{ A1 , A2 , A3 ,..., An } aris am simravlisaTvis damaxasiaTebeli
atributTa simravle. e3 warmoadgens garkveul arss,
romelsac relaciur modelSi Seesabameba korteJi, e.i.
korteJi axasiaTebs garkveul obieqts. aucilebelia e.w.
unikaluri gasaRebis (atributis an atributTa
simravlis) cnebis Semotana, raTa SesaZlebeli gaxdes
yoveli arsis unikalurad gansazRvra.
magaliTi : ganvixiloT sagnobrivi sfero “marketingi”.
konceptualuri sqemis ageba iwyeba mb-Si Semavali arsTa
simravleebisa da maTi atributebis gamocxadebiT.
1. arsTa simravle firma atributebiT:
firmis Sifri CHAR(10), /*gasaReburi atributi*/
firmis dasaxeleba CHAR(20),
misamarTi CHAR(40),
. . . . . . . . . . . . . . . .
telefoni CHAR(10).
2. arsTa simravle damkveTi atributebiT:
damkveTis-Sifri CHAR(10), /*gasaReburi atributi*/
damkveTis-dasaxeleba CHAR(20),
misamarTi CHAR(40),
. . . . . . . . . . . . . . .
faqsi CHAR(10).
58
3. arsTa simravle saqoneli atributebiT:
saqonlis Sifri CHAR(10), /*gasaReburi atributi*/
dasaxeleba CHAR(20),
TviTRirebuleba NUM(7.2),
fasi NUM(7.2),
masalis Sifri CHAR(10).
4. arsTa simravle masala atributebiT:
masalis Sifri CHAR(10), /*gasaReburi atributi*/
dasaxeleba CHAR(20),
fasi NUM(7.2).
5. arsTa simravle mimwodebeli atributebiT:
mimwod.Sifri CHAR(10), /*gasaReburi atributi*/
dasaxeleba CHAR(15),
misamarTi CHAR(20),
masalis Sifri CHAR(10),
moculoba NUM(9.2),
Tanxa NUM(7.2),
TariRi DAT(8).
6. arsTa simravle maRazia atributebiT:
maRaziis nom. NUM(3), /*gasaReburi atributi*/
misamarTi CHAR(20),
kategoriis Sifri NUM(1),
jgufis Sifri NUM(1),
farTobi (savaWro) NUM(1),
59
farTobi (damxmare) NUM(3),
telefoni CHAR(8).
7. arsTa simravle jgufi atributebiT:
jgufis Sifri NUM(1), /*gasaReburi atributi*/
dasaxeleba CHAR(15).
8. arsTa simravle kategoria atributebiT:
kategoriis Sifri NUM(1), /*gasaReburi atributi*/
dasaxeleba CHAR(15).
9. arsTa simravle TanamSromeli atributebiT:
TanamS. nom. NUM(3), /*gasaReburi atributi*/
gvari s/m CHAR(35),
Tanamdeboba CHAR(15),
dabadebis-TariRi DAT(8),
sqesi NUM(1),
misamarTi CHAR(20),
telefoni CHAR(8),
xelfasi NUM(7.2),
samsax. dawyeba DAT(8),
staJi NUM(2),
ojaxi NUM(1),
Svilebis-raod. NUM(2).
10. arsTa simravle sawarmoo-firma atributebiT:
firmis-Sifri CHAR(10), /*Sedgenili gasaReburi*/
saqonlis-Sifri CHAR(10),
60
gegmiuri-moculoba NUM(9.2),
faqtiuri-moculoba NUM(9.2),
TariRi DAT(8).
11. arsTa simravle saqonelbrunvis-gegma atributebiT:
maRaziis-nom. NUM(3), /*gasaReburi atributi*/
saqonlis-Sifri CHAR(10),
wina-wlis-gegma NUM(9.2),
wina-wlis-faqti NUM(9.2),
gegmiuri moculoba NUM(9.2),
gegmis-zrdis-% NUM(9.2),
faqtis-zrdis-% NUM(9.2).
12. arsTa simravle sakontrolo-cifrebi atributebiT:
jgufis-Sifri NUM(1),
firmis-Sifri CHAR(10),
wina-wlis-gegma NUM(9.2),
wina-wlis-faqti NUM(9.2),
gegmiuri moculoba NUM(9.2),
gegmis-zrdis-% NUM(5.2),
faqtis-zrdis-% NUM(5.2).
SemoviRoT Semdegi aRniSvnebi:
_ marTkuTxedebiT aRvniSnoT arsTa simravleebi;
_ elifsebiT warmovadginoT atributebi;
_ rombebiT aRvniSnoT damokidebulebebi arsTa
simravleTa Soris.
61
...
... ...
damkveTi mimwodebeli
awarmoebs ...
...
aqvs saqonelbrunvis
gegma
...
maRazia
aqvs aqvs
muSaoba kategoria
jgufi
...
TanamSromeli
...
... ...
nax. 6.3
62
Tu damokidebuleba mravali-mravalTan anu (M:N) tipisaa,
isini ukavSirdebian erTmaneTs miumarTavi wiboebiT. Tu A
da B arsTa simravleebs Soris damokidebuleba (1:M)
ti pisaa, vavlebT mimarTul wibos A-dan B-mde. erTi-
erTTan (1:1) damokidebulebis SemTxvevaSi gveqneba ormxriv
mimarTuli wibo.
kanonikuri struqturebis ageba. cnobilia, rom
semantikuri modelebi informaciulad Warb struqturebs
miekuTvneba. optimaluri (kanonikuri) sqemis misaRebad
gamoiyeneba oval_diagramebis meTodi. sqemis ZiriTad el-
ements warmoadgens ovali da masSi Cawerili monacemis
saxeli. ovalTa erToblioba (anu sqema) iqmneba maT Soris
1:1, 1:M, M:N ti pis asociaciuri kavSirebis safuZvelze,
romlebic grafikulad gamoisaxeba erT an ormimarTuliani
isrebiT.
N:1
gvari gany #
1:1 N:N
N:1 C
satabelo
telefoni
#
meuRlis
xelfasi gvari
nax. 6.4
63
ovalSi atributis saxelis xazgasma niSnavs mis
maidentificirebel anu gasaRebur Tvisebebs. kavSirebis
Semotanis mTavari kriteriumi aris atributebs Soris
semantikuri korelacia.
struqturis optimizaciis mizans warmoadgens Warbi
kavSirebis minimumamde Semcireba an saerTod aRmofxvra.
Tu CanawerSi gasaReburi atributi sruliad gansazRvravs
aragasaRebur atributebs (anu ar arsebs maT Soris
tranzituli kavSirebi), maSin am Canaweris struqturas
(sqemas) ewodeba kanonikuri.
magaliTi: saproblemo sfero _ marketingi. nax. 6.5.-ze
mocemulia misi ZiriTadi obieqtebisa da Tvisebebis
qvesqemebi.
gasaReburi atributebi xazgasmulia, xolo isrebi
miuTiTeben atributebs Soris funqcionalur kavSirebs.
xSirad moTxovnaSi asaxulia ramdenime qvesqemis elementi,
rac moiTxovs qvesqemaTa sinTezis ganxorcielebas
qvesqemaTSorisi kavSirebis Semotanis xarjze. es
urTierTkavSirebi aisaxeba gasaRebur atributebs Soris
da maT SeiZleba Tan axldes axali atributebis formireba.
ganvixiloT nax. 6.6., romlisTvisac SesaZlebelia Semdegi
moTxovnebis damuSaveba:
_”ra dasaxelebis produqcias amzadebs firma “ “?”;
64
sawarmoo s.f. saxeli ` s.f. fasi
firmis #
savaWro
dasaxeleba misamarTi faqsi
firmis #
nax. 6.5.
65
_”romeli firmebi awarmoeben produqcias dasaxelebiT
“Zeli xis masalisagan”?”
_”vi povoT misamarTebi im savaWro obieqtebisa, sadac
iyideba duraluminis masalisagan damzadebuli fanjris
Jaluzebi da davadginoT maTi sabiTumo fasebi”;
_”vi povoT is sawarmoo da savaWro firmebi, romlebsac
gaformebuli aqvT SekveTebi erT milion larze zeviT,
wlis pirvel naxevarSi” da a.S.
...
fasi sawarmoo
firmis #
TviTRirebuleba
moculoba
produqtis
Sifri SekveTis #
...
savaWro
... firmis # ...
... masalis Sifri
...
sabiTumo sacalo
fasi fasi
nax. 6.6
66
pirveli moTxovna gamoiyenebs Sedgenil gasaRebur
atributs: sawarmoo firmis Sifrsa da produqciis Sifrs.
maTi saSualebiT calsaxad SeiZleba dadgindes, Tu romel
produqcias amzadebs da piriqiT. amis magaliTia meore
moTxovna, romelic damatebiT moiTxovs, rom es produqcia
damzadebuli iyos xis masalisagan. es saWiroebs meoradi
gasaReburi atributiT (masalis-Sifri produqciis sqemaSi)
masalis qvesqemaze gadasvlas da xis Sesabamisi Sifris
povnas. Semdeg ki am SifriT produqciis qvesqemaSi
vbrundebiT.
mesame moTxovna eyrdnoba Sedgenil gasaRebur atributs:
produqciis Sifri da savaWro firmis nomeri. amasTanave,
produqciis dasaxeleba unda SeiCes masalis mixedviT. da
bolos, saTanado striqonebSi SeirCeva savaWro firmebis
misamarTebi da sasurveli produqciis sabiTumo fasebi.
meoTxe moTxovnaSi gansazRvrulia sami atributisagan
Semdgari gasaRebi: sawarmoo firmis Sifri+savaWro firmis
Sifri+produqciis Sifri. misi saSualebiT ganisazRvreba
kontraqtis nomeri, miwodebis TariRi da Tanxis moculoba.
kanonikuri sqemebis modifikacia an gafarToeba sirTules
ar warmoadgens.
67
6.2. mb-ebis logikuri modelis daproeqteba
monacemTa relaciur modelSi dasaSvebia mxolod iseTi
relaciebi, romlebic akmayofileben Semdeg pirobas:
relaciaSi yoveli mniSvneloba (anu yoveli atributis
mniSvneloba korteJSi) atomarulia (ganuyofelia), e.i.
relaciis Sesabamis cxrilSi yoveli svetisa da striqonis
gadakveTaze unda arsebobdes mxolod erTi mniSvneloba
da ara simravle mniSvnelobebisa. relacias, romelic
akmayofilebs aRniSnul pirobas, ewodeba normalizebuli.
magaliTisaTvis ganvixiloT relacia dakveTa
atributebiT S# _momwodeblis nomeri da PK detalebis
raodenoba. PK_ TviTon relaciaa P# _detalis nomriT
da K _raodenobiT.
dakveTa dakveTa
S# PK S# sP# K
P# K 1 1 300
1 300 1 2 200
2 200 1 3 400
3 400 1 4 200
4 200 1 5 100
5 100 1 6 100
6 100 2 1 300
1 300 2 2 400
2 400 3 2 200
2 200 4 2 200
2 200 4 4 300
4 300 4 5 400
5 400
nax. 6.7.
68
calke cxrilebiT mocemulia relaciebi “mimwodebeli”
atributebiT: SN _mimwodeblis dasaxeleba, ST _statusi,
C _qalaqi da “detali” atributebiT: PN _detalis
dasaxeleba, Col _feri, N _wona, C _qalaqi (nax. 6.8.).
mimwodebeli detali
S# SN ST C P# PN Col W C
1 ivaniZe 20 Tbilisi 1 detali1 Savi 120 Tbilisi
2 abaSiZe 10 quTaisi 2 detali2 yviTeli 170 quTaisi
3 dvali 30 quTaisi 3 detali3 lurji 170 quTaisi
4 fifia 20 Tbilisi 4 detali4 Savi 140 Tbilisi
5 zariZe 30 Telavi 5 detali5 lurji 120 Telavi
nax. 6.8.
amerikelma maTematikosma e.kodma gansazRvra
normalizaciis sami done, Sesabamisad pirveli, meore da
mesame normaluri formebi (1nf, 2nf da 3nf). amJamad,
normalizaciis TeoriaSi ukve cnobilia normalizaciis
xuTi forma, magram praqtikuli gamoyenebisaTvis sakmarisia
pirveli sami formac.
normalizaciis (normalur formaTa) Teoriis safuZvelia
relaciur damokidebulebaTa Teoria, romelic ganixilavs
damokidebulebaTa iseT ojaxebs, rogoricaa:
funqcionaluri, sruli funqcionaluri, tranzituli da
fsevdotranzituli, mravalsaxa da zogadi
arafunqcionaluri damokidebulebani.
69
davuSvaT, mocemulia atributebis dasaxelebaTa simravle
, romelzec gansazRvrulia R(U)
relacia. igi domenTa dekartuli namravlis qvesimravlea:
R(U ) ⊆ {dom( A1 ) × dom( A2 ) × ... × dom( An )}
relaciis elementia (a1 , a 2 ,...a n ) korteJi, romlisTvisac
a1 ∈ dom( A1 ) . R(U) damokidebulebisaTvis mocemulia
agreTve P(U) mTlianobis SezRudvebi (predikati).
funqcionaluri damokidebuleba (fd). mocemulia
relacia R(U) da misi X da Y atributebi. davuSvaT:
, . Tu R(U) relaciaSi X atributis
nebismier mniSvnelobas Seesabameba Y atributis erTaderTi
mniSvneloba, maSin R(U) relacia akmayofilebs mTlianobis
SezRudvas, romelsac uwodeben funqcionaluri
damokidebulebas da aRniSnaven rkaliT (isriT) X_dan
Y_ken (bulis algebraSi am cnebis izomorfulia logikuri
implikacia).
nax.6.9-dan Cans, rom SN, ST da C atributi
funqcionalurad aris damokidebuli S# gasaReburi
atributidan. Sedgenili gasaRebis SemTxvevaSi e.i. detalis
nomeri P# da mimwodeblis S# nomeri orive erTad
funqcionalurad gansazRvravs K raodenobis atributis
mniSvnelobas.
70
SN
S# K
S# ST
P#
C
nax. 6.9.
sruli funqcionaluri damokidebuleba (sfd).
X atributi srul funqcionaluri damokidebulebaSia
Y atributTan, Tu is aris funqcionalurad damokide-
buli X_gan da amasTanave araa funqcionalurad
damokidebuli X atributis nebismieri qvesimravlisagan
(X unda iyos Sedgenili atributi). sfd_s aRniSnaven
ormagi isriT, .
S# C
ST
nax. 6.10.
71
tranzituli funqcionaluri damokidebuleba (tfd).
funqcionaluri damokidebuleba X → Y tranzitu-
lia, Tu arsebobs iseTi atributi Z ⊆ U , rom marTebulia
da Z
→ Y damokidebulebaTa arseboba.
S#
ST
ST
CC
nax. 6.11.
xSirad ganixilaven e.w. fsevdotranzitul funqcionalur
damokidebulebas, romlis arsi mdgomareobs SemdegSi, rom:
arsebobs iseTi atributi W ⊆ U da fd , rom
marTebulia WY
→ Z da WX
→ Z , maSin WX
→ Z
aris fsevdo_tfd.
S#
C
ST
nax. 6.12.
72
mravalsaxa damokidebuleba (msd). vTqvaT, mocemulia
R relacia da misi X, Y da Z atributebi. X , Y , Z ⊆ U
da Z=U-XUY. Tu R(X, Y,Z) relaciaSi nebismieri x ∈ R[ X ]
da _Tvis marTebulia piroba: R[x,Y]=R[x,z,Y], maSin
amboben, rom arsebobs mravalsaxa damokidebuleba.
zogadi arafunqcionaluri damokidebuleba (zad).
Tu R(U) relaciaSi ar arsebobs araviTari mravalsaxa
damokidebuleba e.i. marTebulia
piroba, maSin saqme gvaqvs zogad arafunqcionalur
damokidebule-basTan.
S#
ST
C
P#
nax. 6.13.
74
SemovitanoT md relaciis cxrili da ganvixiloT
anomaliebi, romlebic dakavSirebulia monacemTa ganaxlebis
operaciebTan.
R = md
S# ST C P# K
S1 20 Tbilisi P1 300
S1 20 Tbilisi P2 200
S1 20 Tbilisi P3 400
S1 20 Tbilisi P4 200
S1 20 Tbilisi P5 100
S1 20 Tbilisi P6 100
S2 10 rusTavi P1 300
S2 10 rusTavi P2 400
S3 10 rusTavi P2 200
S4 20 quTaisi P3 200
S4 20 quTaisi P4 300
S4 20 quTaisi P5 400
nax. 6.14.
damateba. sanam konkretuli mimwodebeli, romelic
imyofeba konkretul qalaqSi, ar daamzadebs detals, manam
ver ganvsazRvravT pirveladi gasaRebis (S#,P#) mniSvnelobas,
vinaidan P# aqvs ganusazRvreli (nulovani) mniSvneloba.
amoSla. Tu cxrilidan amovSliT erTaderT korteJs
konkretuli mimwodeblisaTvis, maSin amiT dairRveva ara
marto informacia dakveTis Sesaxeb, Tu es mimwodebeli
romel detals amzadebs, aramed rom es mimwodebeli
cxovrobs gansazRvrul qalaqSi.
75
ganaxleba. atributis mniSvneloba- qalaqis saxeli C
md - relaciaSi gvxvdeba ramdenjerme. am siWarbis problemis
gadawyveta SesaZlebelia md-s SecvliT ori relaciiT:
mimwodebeli (m) da dakveTa (d): m(S#,ST,T) da d(S#,P3,K).
S# a) S#
K
C
ST
P#
nax. 6.15.
monacemTa struqturis gardaqmnis safuZveli aris md
relaciebidan arasruli funqcionaluri damokidebulebis
amogdeba. miiReba ori (m da d) damokidebuleba 2nf-Si.
R relacia imyofeba 2nf-Si, Tu is imyofeba 1nf-Si da
misi yoveli aragasaReburi atributi srul funqcionalur
damokidebulebaSia (sfd) pirvelad gasaRebTan.
garkveuli TvalsazrisiT, 2nf-c araa Tavisufali
ganaxlebis anomaliebisagan. ganvixiloT es naklovaneba
mimwodeblis (m) relaciis magaliTze.
76
R1 = m R2 = d
S# ST C S# P# K
S1 20 Tbilisi S1 P1 300
S2 10 rusTavi b) S1 P2 200
S3 10 rusTavi S1 P3 400
S4 20 Tbilisi S1 P4 200
S5 30 Telavi S1 P5 100
S1 P6 100
S2 P1 300
S2 P2 400
S3 P2 200
S4 P3 200
S4 P4 300
S4 P5 400
nax. 6.16.
damateba. SeuZlebelia im faqtis dafiqsireba, rom
yovel konkretul qalaqs (C) Seesabameba konkretuli
statusi (ST), e.i. mimwodeblis ararsebobis SemTxvevaSi
ar iarsebebs misi pirveladi gasaRebi da SeuZlebeli iqneba
korteJis formireba qalaqiTa da statusiT.
amoSla. Tu konkretuli qalaqisaTvis m relaciidan
amoiSleba korteJi, maSin daikargeba informacia ara marto
misi Sesabamisi mimwodeblis Sesaxeb, aramed imis Sesaxebac,
rom am qalaqs aqvs statusis konkretuli mniSvneloba.
ganaxleba. statusis mniSvneloba mocemuli qalaqisaTvis
Cawerilia ramdenjerme. Tu saWiro iqneba am qalaqis
statusis Secvla axali mniSnelobiT, maSin aucilebelia
77
m relaciebis yvela korteJis gadasinjva da saTanado
cvlilebebis Setana. aRniSnuli problemis Tavidan acileba
SeiZleba m relaciis Semdgomi dekompoziciiT or relaciad:
mq _ mimwodebeli-qalaqi da qs _ qalaqis statusi.
md(S#,ST,C)=mq[S#,C]*qs[C,ST]
S# C
a
C ST
R1 = mq R2 = qs
S# C C ST
S1 Tbilisi Tbilisi 20
S2 rusTavi rusTavi 10
S3 rusTavi Telavi 30
S4 Tbilisi
S5 Telavi b
nax. 6.17.
R relacia imyofeba 3nf-Si, Tu is imyofeba 2nf-Si da
misi yoveli aragasaReburi atributi aratranzituladaa
damokidebuli pirvelad gasaRebze.
realur samyaroSi arsebobs SedarebiT rTuli
kavSirebic, romlebic ar emorCilebian funqcionalur
damokidebulebaTa kanonzomierebebs. aseTebs miekuTvnebian
78
mravalsaxa (ms) da zogadi arafunqcionaluri (za) kavSirebi.
relacia SeiZleba imyofebodes 3nf-Si da amasTanave mainc
hqondes arasasurveli anomaliebi.
normalur formaTa Teoriis safuZvelze mb
administratori an damproeqtebeli agebs models, romelic
saSualebas iZleva nawilobriv mainc aisaxos realuri
samyaros semantika.
79
VII Tavi
monacemTa dacva
7.1. aRdgena
sistema unda uzrunvelyofdes mb-is dacvis iseT funq-
ciebs, rogoricaa: aRdgena, paralelizmi, usafrTxoeba da
mTlianoba.
tranzakcia _ aris logikuri samuSaos erTeuli,
romelic warmoadgens mb-is erTi SeTanxmebuli mdgoma-
reobis meoreSi gardaqmnas. tranzakcia aris aRdgenis
erTeulic operaciis warumatebeli Sesrulebis SemTx-
vevaSi. aseTi ganaxlebis (damatebis, amogdebis da sxv.)
Sedegad SesaZloa moxdes mb_is SeTanxmebuli mdgomare-
obis darRveva. am SemTxvevaSi unda Sesruldes Catare-
buli ganaxlebis anulireba. amgvarad, tranzakcia an
sruldeba mTlianad an sruliad uqmdeba.
BEGIN TRANSACTION;
COMMIT TRANSACTION;
GO TO FINISH;
FINISH : RETURN;
80
nax. 7.1. tranzakciis magaliTi (fsevdokodi)
tranzakciis Tvisebebia:
* atomaruloba (ganuyofeloba) _ sruldeba an yvelaferi
an araferi.
* SeTanxmebuloba _ gadayavs mb erTi SeTanxmebuli
mdgomarebidan meoreSi.
* izolacia _ tranzakciebi gancalkevebuli arian
erTmaneTisagan.
* xanrZlioba _ sanam tranzakcia sruldeba, misi gana-
xlebani inaxeba.
naxazze ganxilulia tranzakciebis xuTi varianti sis-
temis avariul mtyunebaze.
dro tc tf
t
r T1
a
n
z T2
a
k
c T3
i
e T4
b
i T5
sakontrolo
wertili (dro tc) sistemis mtyuneba
(dro tf)
nax. 7.2
81
cxadia, rom sistemis gadatvirTvis dros T3 daT5
ti pis tranzakciebi unda gauqmdes, xolo T2 da T4
ti pis tranzakciebi xelmeored Sesruldes.
am SemTxvevaSi sruldeba Semdegi bijebi:
1. iqmneba ori sia (UNDO da REDO).
2. registraciis failSi (JurnalSi) xdeba Zebna
sakontrolo wertilis Canaweridan dawyebuli.
3. Tu registraciis failSi aRmoCnda Canaweri tranza-
kciis dawyebis Sesaxeb, maSin es tranzakcia Seitaneba
UNDO siaSi.
4. Tu registraciis failSi aRmoCenilia Canaweri is
damTavrebis Sesaxeb, es tranzakcia Seitaneba REDO siaSi.
5. registraciis failis bolos xdeba UNDO da REDO
siebis analizi REDO siaSi T2 da T4 ti pis tranza-
kciebis da UNDO siaSi T3 da T5 ti pis tranzakciebis
identifikaciisaTvis.
sistemebi, sadac tranzakciebi urTierTqmedeben
resursebis mravaldonian administratorebTan (magaliTad,
ori sxvadasxva mbms), unda gamoiyenebodes protokoli
e.w. orfaziani fiqsacia _ mosamzadebeli da fiqsaciis
fazebiT.
82
7.2. paralelizmi
83
Caweris blokirebis (Xlocks-eXclusive locks) da
wakiTxvis blokirebis (Slocks-Shared locks) Tavsebadobis
matricis (nax. 7.3.) safuZvelze warmoebs monacemebTan
mimarTvis protokoli.
X S -
X N N Y
S N Y Y
- Y Y Y
nax. 7.3.
simbolo N _ aRniSnavs konfliqtur situacias
(tranzakcia ar kmayofildeba, gadadis lodinze).
simbolo Y _ aRniSnavs srul Tavsebadobas.
samwuxarod, zogjer blokirebis gamoyenebas mohyveba e.w.
Cixuri situacia, roca ori an meti tranzakcia
erTdroulad imyofeba lodinis mdgomareobaSi. amasTan
TiToeuli elodeba sxva tranzakciis Sesrulebis dam-
Tavrebas. mis gadasawyvetad xdeba erTerTi tranzakciis
Sesrulebis gauqmeba.
84
7.3. usafrTxoeba
86
7.4. mTlianoba
87
VIII Tavi
damatebiTi aspeqtebi
amjerad gavamaxviloT yuradReba relaciuri teqnolo-
giis zogierT aspeqtze.
warmodgenebi. arsebiTad relaciuri algebris an re-
laciuri aRricxvis saxeldebuli gamosaxuleba aris wa-
rmodgena (VIEW), romelic garkveuli azriT monacemTa
naxvisaTvis gamoiyeneba. ganvixiloT magaliTi:
Smith 20 London
S1
Jones 10 Paris
S2
Blake 30 Paris
S3
Clark 20 London
S4
Adams 30 Athens
S5
nax. 8.1.
moTxovnis gamosaxulebiT:
T1 : = GOOD_SUPPLIERS WHERE CITY ≠ ’London’ ;
gveqneba warmodgena
T1 S# STATUS CITY
S3 30 Paris
S5 30 Athens
nax. 8.2.
88
sawyis monacemebSi Setanili nebismieri cvlileba
avtomaturad da myisierad aisaxeba warmodgenaSi da piriqiT.
warmodgenis mxardaWera sasurvelia ramdenime mizezis
gamo, romelTa Soris umnisvnelovanesia monacemTa lo-
gikuri damoukideblobis uzrunvelyofa, momxmareb-
lebi da samomxmareblo programebi ar arian damokide-
buli mb-is logikur struqturaSi cvlilebebisagan. am
mosazrebasTan dakavSirebulia ori aspeqti: mb-is gazrda
anu arsebuli sabazo damokidebulebis gafarToeba da mb-
is restruqturizacia. garda amisa, warmodgenebi momx-
marebels saSualebas aZlevs gaamaxvilos yuradReba da
SesaZloa, logikuri restruqturizacia moaxdinos mb-is
θ mxolod im nawilSi, romelic ainteresebs, xolo danar-
Ceni ugulvebelyos.
warmodgenis ganaxlebis wesebi ( INSERT, DELETE, UP-
DATE) sruldeba Semdegi operaciebis saSualebiT:
gaerTianeba, gadakveTa, amorCeva, gamoricxva (gamokleba),
proeqcia, SeerTeba da gafarToeba, garda amisa, dekartuli
gamravleba, _SeerTeba, gadarqmeva da gayofa.
warmodgenis ganaxlebis operaciebSi, xSirad, wesebSi
specialuri kodis Casmis nacvlad, trigerebi (CarTva-
gamorTvis funqcia) gamoiyeneba, romelic araa damokide-
buli programaze da CairTveba, rodesac adgili aqvs mb-Si
monacemTa ganaxlebas. amgvarad, trigerebis erTerTi mTavari
89
funqciaa sistemaSi monacemebis cvlilebebis statistikis
warmoeba.
optimizacia. warmadobis amaRlebis problema SeiZleba
gadawydes optimizaciis procesis meSveobiT, rac relaciuri
sistemebis upiratesobad unda CaiTvalos.
ganvixiloT martivi magaliTi. moTxovna: “miviRoT
momwodebelTa saxelebi, romlebic awodeben P2 detals”
algebruli saxiT ase Caiwereba:
( ( SP JOIN S ) WHERE P# = ‘P2’ ) [ SNAME ]
davuSvaT, rom mb Seicavs informacias 100 momwodeblis
da saqonlis 10000 partiis Sesaxeb, romlisganac 50 aris
detalebis partia. Tu sistema gamoiTvlis optimizaciis
gareSe, operaciebi Sesruldebian Semdegi TanmimdevrobiT:
1. SP da S damokidebulebaTa SeerTeba (S# atributiT).
2. korteJebis amorCeva mxolod P2 detalis monacemebiT.
3. miRebuli Sedegis proeqcia SNAME atributze.
axla ganvixiloT ufro efeqturi xerxi:
1. korteJebis amorCeva SP damokidebulebidan mxolod
P2 detalis monacemebiT.
2. miRebuli Sedegis SeerTeba S damokidebulebasTan
S# atributiT.
3. miRebuli Sedegis proeqcia SNAME atributze.
meore xerxi 7000-jer efeqturia originalurze.
warmadoba kidev ufro gaizrdeba SP damokidebulebis P#
90
atributiT indeqsirebiT an xeSirebiT (romlebzec qve-
viT iqneba saubari).
arsebobs optimizaciis procesis oTxi stadia:
* moTxovnis gamosaxva Sinagan formaSi anu formalizmis
(relaciuri algebris an relaciuri aRricxvis) meSveobiT.
* kanonikur formaSi gardaqmna.
* procedurebis arCeva moTxovnis kanonikur warmodge-
naSi sxvadasxva operaciebis realizaciisaTvis.
* moTxovnebis gegmebis generacia da optimaluri gegmis
arCeva.
optimaluri gegmis ZiebisaTvis farTod gamoiyeneba
optimizaciis iseTi meTodebi, rogoricaa: dinamiuri pro-
gramireba, SemTxveviTi Zebnis meTodebi, agreTve genetikuri
da ricxviTi strategiebi.
paraleluri damuSavebisa da ganawilebuli sistemebis
SemTxvevaSi mosaxerxebelia agreTve moTxovnaTa
dekompozicia “dayavi da ibatone” ti pis strategiiT.
moTxovnaTa damuSaveba jerjerobiT rCeba problematurad,
gansakuTrebiT semantikis TvalsazrisiT.
91
IX Tavi
monacemTa bazebi
ganawilebuli
9.1. fundamenturi princi pi da Tormeti wesi
94
9.2. ganawilebul Mmbms-is arqiteqtura
interfeisebi
→
→
→
→
{
samomxmareblo warmodgenis
procesori
globaluri logikuri warmodgenis
qseluri procesori
mbms
fragmentuli warmodgenis
procesori
ganawilebuli warmodgenis
procesori
→→
lokaluri
mbms { kvanZuri warmodgenis
procesori
nax. 9.1.
96
9.3. monacemTa ganawilebis strategiebi
K1 K2 K1 K2
123456
123456
123456
123456
123456
K3 Kn K3 Kn
a) b)
K1 K2 K1 K2
123456
123456 123456
123456
123456
123456 123456
123456
123456 123456
123456 123456
123456 123456
123456
123456 123456
123456
123456 123456
K3 Kn K3 Kn
g) d)
nax. 9.2.
mb-is centralizaciis strategiis sikeTea qselSi misi
eqsploataciis simartive, magram igi SezRudulia erTi
egm-is mexsierebis moculobiT da naklebad saimedoa (Tu
egm gamovida mwyobridan maSin qselis verc erTi sxva egm
ver miiRebs monacemebs moTxovnebis dasamuSaveblad).
98
dublirebis strategia xasiaTdeba maqsimaluri
saimedoobiT, monacemTa amorCevis efeqturobiT da bazis
aRdgenis simartiviT. misi naklia monacemTa didi siWarbe
(n_kopios arseboba), rac ganapirobebs danaxarjebis zrdas
meorad mexsierebasa da bazis ganaxlebis procesebis
sinqronizaciaze (bazis yvela aslis SeTanxmeba).
danawevrebis strategiis dros mexsierebis moculoba
monacemTa bazisaTvis Semoifargleba ara erTi egm_iT, aramed
qselis yvela egm_is mexsierebaTa jamiT. centralizebulTan
SedarebiT gazrdilia saimedooba da monacemebTan mimarTvis
lokalizaciis xarisxi. magaliTad, Tu erTi egm gamovida
mwyobridan, danarCenebs mainc SeuZlia iseTi moTxovnebis
damuSaveba, romlebic ar moiTxovs monacemebs am egm_dan.
danawevrebis strategia moiTxovs damatebiT xarjebs bazebis
danawilebis cnobarebis Sesanaxad.
Sereuli strategia aerTianebs danawevrebuli da
dublirebuli strategiebis dadebiT mxareebs. maRldeba
sistemis moqniloba (vinaidan moZebnilia garkveuli
kompromisi qsel;is egm_ebis mTlian mexsierebasa da
calkeul egm_s Soris), izrdeba mimarTvis lokalizaciis
xarisxi (dublirebis gamo), SesaZlebelia monacemTa
paraleluri damuSavebis realizacia da saimedoobis
regulireba (fragmentebis, aslebis, raodenobis cvlilebiT).
am strategiis uaryofiTi mxarea maRali danaxarjebi
99
ganawilebuli bazebis fragmentTa aslebis sacnobaro
cxrilebis arsebobasa da am fragmentebis sinqronizaciaze
(SeTanxmebaze). moTxovnebis damuSaveba da maTi optimizacia
sakmaod problematuria, amitomac Sereuli strategia
bazebis ganawilebis dros gamoiyeneba mxolod maSin, roca
danarCeni strategiebi ara efeqturia.
→
moTxovnaTa
etapi 2
specifikacia
konceptualuri
→
rmbms-is daproeqteba
→
maxasiaTeblebi informaciuli
etapi 3
struqtura
realizaciis
→ →
daproeqteba
→
procedura
etapi 6
lokaluri damuSavebis
→ fiz. mb-is
→
moTxovnebi
daproeqteba
→
mb-is fizikuri
struqtura
nax. 9.3.
rogorc nax. 9.3.-idan Cans, pirvel etapze sakvlevi
101
obieqtis sistemuri analizisa da momxmarebel-eqspertTa
informaciuli moTxovnebis analizis safuZvelze
xorcieldeba saproblemo sferos ZiriTad cnebaTa
leqsikonis formireba.
meore etapze xdeba sagnobrivi ares konceptualuri
modelis daproeqteba. Sedegad yalibdeba monacemebisa da
procedurebis globaluri sqemebi. mesame etapze wydeba
globaluri logikuri modelis daproeqtebisa da misi
realizaciis sakiTxi.
centralizebuli bazebisagan gansxvavebiT, mxolod
monacemTa ganawilebuli bazebis daproeqtebisaTvis aris
damaxasiaTebeli meoTxe da mexuTe etapebi. meoTxe etapis
mizania globaluri logikuri sqemis "daxleCa" calkeul
logikur qvesqemebad (fragmentacia), raTa isini Semdeg
ganawildes lokaluri qselis egm-ebSi.
1-el qveetapze formirdeba ganawilebuli bazis calkeuli
nawilis gamoyenebia sixSireTa cxrili, winaaRmdegobriobisa
da dayofis cxrilebi. winaaRmdegobriobebis cxrilSi
aisaxeba moTxovnebis damuSavebis lokalizaciaze bazebis
ganawilebis gavlenis raodenobrivi Sefasebebi, dayofis
cxrilebSi ki globaluri sqemis TiToeuli obieqtis
ganawilebis kriteriumebi (fragmentaciis predikatebi).
me-2 qveetapze unda gadawydes bazis logikur
fragmentebad danawevrebis amocana. am dros mniSvnelovania
102
bazebis ganawilebis swori strategiis gansazRvra. (rogorc
aRvniSneT, oTxi alternativa arsebobs).
arsebobs horizontaluri da vertikaluri fragmentacia.
horozontaluris dros baza (failebi) "ixliCeba"
striqonebad garkveuli predikatis mixedviT. fragmenti
SeiZleba iyos minimum failis erTi striqoni (korteJi)
an maqsimum mTliani faili (relacia). vertikaluri
fragmentaciis dros baza iyofa logikuri sqemis
atributebis mixedviT. am dros SesaZlebelia normalur
formaTa Teoriis gamoyeneba, romelic adgens bazis failebis
optimalur logikur struqturebs. optimalurobis
kriteriumia moTxovnebis swrafi damuSaveba, rac
SesaZlebelia atributebis erTobliobebis
(damokidebulebebis) sworad dakompleqtebis SemTxvevaSi.
meore qveetapze daproeqtdeba agreTve ganawilebuli
bazis qseluri cnobari. am cnobarSi Seinaxeba informacia
bazis fragmentebis aslebis qselis egm-ebSi ganawilebis
Sesaxeb.yvela moTxovna iyenebs qselur cnobars, raTa
"miagnos" saWiro monacemebis adgilmdebareobas. xSir
SemTxvevaSi aseTi cnobarebi sakmao moculobisaa da maTi
moTavseba qselis egm_ebSi moiTxovs gansakuTrebul
yuradRebas. aRniSnuli sakiTxis gadaWra SesaZlebelia
zemoT ganxiluli ganawilebis strategiebis gamoyenebiT.
amgvarad, qseluri cnobari SeiZleba iyos centralizebuli
103
erT manqanaSi, dublirebuli yvela egm_Si an ganawilebuli
egm_ebSi moTxovnaTa lokalizaciis winaswari analizis
safuZvelze. ganawilebuli da Sereuli strategiebis dros
saWiroa qseluri cnobaris danawilebis cnobaris (cnobaris
cnobari) ageba, romelic moTavsdeba qselis yvela egm_Si
(moZebnis procedurebis efeqturobis asamaRleblad).
mocemul qveetapze erTerTi mniSvnelovani sakiTxia
ganawilebuli bazebis ganaxlebis procesebis daproeqteba.es
amocana dakavSirebulia bazis mTlianobisa da eqsploataciis
simartivis faqtorebTan da wydeba e.w. "diferencialuri
failebis" (df) gamoyenebiT. diferencialuri faili aris
calke faili (Tavidan carieli), romelSic grovdeba bazis
failebis Secvlili monacemebis mniSvnelobebi. periodulad
(an df failis garkveuli moculobis Sevsebisas) moxdeba
am failis Serwyma ZiriTad bazasTan da igi kvlav
gasufTavdeba. diferencialuri failis gamoyenebis idea
ganawilebuli bazis ganaxlebis procedurebis Catarebis
xarjebis SemcirebaSia. ganaxlebis xarjebi maRalia, roca
cvlilebebi bazebSi xorcieldeba sistematurad, uSualod
ganaxlebis tranzaqciis Sesrulebis dros (dagrovebis
gareSe). meore mxriv, diferencialuri failis arseboba
zrdis mimarTvis dros, radgan nebismieri moTxovna jer
mimarTavs am fails da Semdeg ZiriTad bazas. saproblemo
sferos miznebidan gamomdinare unda ganisazRvros
104
ganawilebuli bazebis ganaxlebis reglamenti diferen-
cialuri failebis gamoyenebiT.
mesame qveetapi exeba bazis danawilebuli logikuri
fragmentebis qselis kvanZebSi ganlagebis racionaluri
(an optimaluri) variantis SerCevas. centralizebuli an
dublirebuli strategiebis gamoyenebis dros (meore
qveetapze) SedarebiT trivialuria ganlagebis amocanis
gadawyveta. saWiroa mxolod ganisazRvros, Tu qselis
romel egm_Si moTavsdes centralizebuli baza an romel
egm_ebSi ganlagdes bazis aslebi. danawevrebuli an Sereuli
strategiebis gamoyenebisas sagrZnoblad rTuldeba
ganlagebis amocanis gadaWra. aq saWiroa dadgindes, Tu
romeli logikuri fragmenti romel kvanZebSi ganlagdes,
ramdeni iyos maTi aslebis raodenoba da a.S. amas emateba
qselis cnobarebis ganlagebis sakiTxic, romlis efeqtur
gadawyvetazec damokidebulia sistemis mwarmoebluroba.
SesaZloa mravali variantis ganxilva (vertikaluri
midgomiT) an wrfivi daprogramebis aparatis gamoyeneba.
Sedegebis Sesafaseblad saWiroa damuSavdes specialuri
programebi.
mexuTe etapze bazis calkeuli logikuri fragmentebisa
da maTTan mimarTvis cxrilebis safuZvelze xdeba lokaluri
logikuri daproeqteba., romlis drosac gaiTvaliswineba
qselis TiToeuli kvanZis aparaturuli, programuli da
105
konkretuli mbms-is maxasiaTebeli.
meeqvse etapze xdeba lokaluri logikuri sqemebis
fizikuri daproeqteba, rac gulisxmobs monacemTa failebis
organizaciis aRweras egm-ebis pirdapiri mimarTvis
mexsierebaSi da maTTvis mimarTvis meTodebis dadgenas.
X Tavi
106
obieqt-orietirebuli sistemebi (oos)
XI Tavi
110
deduqciuri monacemTa bazebi
Anne Betty
Betty Celia
nax. 11.1.
deduqciuri aqsioma SeiZleba Camoyalibdes Semdegi
warmodgenis saxiT:
CREATE VIEW GRANDMOTHEROF AS
(MX.MOTHER AS GRANDMOTHER, MY.DAUGHTER AS
GRANDDAUGHTER)
WHERE MX.DAUGHTER=MY.MOTHER;
sadac:
MX da MY arian korteJis cvladebi MOTHEROF-Si.
SekiTxvebi
mowesrigeba
intensionaluri mb
metadoneebi
wesebi
eqstensionaluri mb monacemebi
mb
eqstensionaluri da intensionaluri mb
nax. 11.2.
daskvna
Zebna da mowesrigeba
cxrilebi wesebi
nax. 11.3.
deduqciuri aqsiomebi (an wesebi) aRiwereba Datalog
enis saSualebiT, romelic Prolog enis garkveul analogias
warmoadgens.
tradiciuli relaciuri enebisagan gansxvavebiT, Datalog
114
enas gaaCnia rekursiuli aqsiomebis, Sesabamisad, rekursiuli
moTxovnebis damuSavebis mxardaWera.
XII Tavi
115
monacemTa bazis fizikuri organizacia
dasawyisi
...
Ai Ad An-1 An NF
1 2 K
nax. 12.1.
vTqvaT, veZebT Canawers, romlis gasaRebia . failSi
sul N F Canaweria da isini mowesrigebulia K gasaRebis
mniSvnelobis zrdiT. moZebna iwyeba bolo blokis Semo-
wmebiT. procesi grZeldeba, vidre sruldeba piroba:
Ai < A∂ , Semdeg ki TviT am blokis SigniT sapirispiro
118
mimarTulebiT.
orobiTi moZebnis meTodi gamoiyeneba failebSi, sadac
Canawerebi mowesrigebulia ZiriTadi gasaRebis mixedviT.
Ad A10 A0 A01 NF
1
nax. 12.2.
dasawyisSi xdeba Sua Canaweris gasaRebis mniSvnelo-bis
Semowmeba. Tu igi gansxvavebulia saZebni Canaweris gasaRebis
mniSvnelobisagan, maSin airCeva Semdegi saZebni aris Sua
wertili anu, Tu Ai > A∂ , gvaqvs A10 , winaaRmdeg
SemTxvevaSi A01 , da a.S. vidre ar iqneba napovni A∂ .
indeqsur-mimdevrobiTi failebi. Tu failebi mowe-
srigebulia gasaRebebis mixedviT, maSin misi Canawerebis
damisamarTeba xdeba e.w. indeqsebis cxriliT. Zebna war-
moebs ara failSi, aramed indeqsebis cxrilSi.
indeqsur-Tavisufali failebi. Tavisufali anu
aramimdevrobiTi faili SeiZleba indeqsirebuli iqnes, oRond
am dros indeqsi unda Seicavdes TiTo elements yoveli
CanawerisaTvis da ara Canaweris blokisaTvis.
misamarTis eqvivalenturi gasaRebi. am SemTxvevaSi
119
misamarTi gasaRebis eqvivalenturia, magram es martivi xerxi,
romelic pirdapiri damisarTebis saxeliTac aris
cnobili, xSirad araefeqturia.
gasaRebis misamarTSi gardaqmnis algoriTmi.
Canaweris misamarTi gamoiTvleba obieqtis identifikatoris
safuZvelze. gasaRebi jer gardaiqmneba rigiT nomrad,
romelic Semdeg manqanur misamarTSi gardaiqmneba.
rigiTi
KS nomeri
KS # # A
faili
nax. 12.3.
K
Serevis meTodi. mas zogjer randomizacias uwo-
deben. am dros gasaRebi gardaiqmneba kvazi-SemTxveviT
ricxvad, romelic miuTiTebs Canaweris misamarTs, ufro
xSirad ares, sadac ganlagebulia CanawerTa jgufi.
asociatiuri mexsiereba. aq mimarTva xdeba ara
misamarTiT, aramed Canaweris SinaarsiT.
D1 d2 D2 d3 ... Dn d1
nax. 12.4.
Tu siaSi bolo elementSi maCvenebeli miuTiTebs pirvel
elementze, maSin aseT siebs cikluri ewodebaT.
Tu CanawerSi SevitanT damatebiT meore Canawers, romelic
miuTiTebs winamdebare Canawerebze, maSin isini ormi-
marTulebiani siebi iqnebian.
D1 x d2 D2 d1 d3 D3 d2 d4
...
dn Dn-1 -ken
Dn-ken
... Dn dn-1 x
D1-ken
nax. 12.5.
xes uwodeben maCvenebliani struqturebis iseT simra-
121
vles, romelic gamoixateba grafis saSualebiT konture-
bisa da maryuJebis gareSe. Tu grafi Seicavs konturebsa
da maryuJebs, maSin Canawerebis Sesabamisi simravle
warmoadgens qsels.
dakavSirebul (erTmimarTulebian) siaSi yoveli elemen-
ti Seicavs or Semadgenel: informaciul nawils (mona-
cems) da kavSirs (maCvenebels).
siis
Tavi monacemi maCvenebeli
nax. 12.6.
gasaRebis cno-
gasaRebis ucno-
bili ganawil.
bi ganawileba
determinirebuli albaTuri
meTodebi meTodebi
mimdevr. Senar-
xeSing-meTodi
Cunebis meTodeb randomizacia
algebruli
umciresi kvad-
meTodi linis meTodi
ratebis meTodi
nax. 12.7.
124
rebis da gasaRebebis raime simravlis unikaluri misama-
rTebis gaangariSeba. Canawerebis raodenoba algoriTmis
mTavari parametria da misi Secvla gamoiwvevs gasaRebis
simravlis misamarTis Secvlas.
amgvarad, determinirebuli meTodebiT misamarTizacia
SeiZleba mxolod statikur failebSi.
albaTuri meTodebis saSualebiT xdeba gasaRebis mniSv-
nelobis transformacia mis manqanur misamarTSi. amasTan,
erTsa da imave gasaRebis mniSvnelobaze sxvadasxva alba-
Turi transformaciis meTodis gamoyeneba sxvadasxva mi-
samarTs mogvcems.
fizikuri mexsiereba
00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00
00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00
00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00
manqanuri
. misamarTebi
gasaRebis .
mniSvneloba .
transformaciis
algoriTmi nax. 12.8.
125
qturad xeSirebis meTodebi warmogvidgeba. N Canawere-
bisagan failis moZebnis dro araa damokidebuli N -ze,
gansxvavebiT sxva meTodebisagan.
danarTi 1
126
sakontrolo kiTxvebi:
I. monacemTa bazebis marTva ( 5 qula)
1.1. raSi mdgomareobs `tandemebis meTodis~ arsi?
1.2. raSi mdgomareobs centralizebuli informaciuli
masivis arsi?
1.3. raSi mdgomareobs monacemTa bankebis gamoyenebis
upiratesobani?
1.4. ganmarteT “monacemis” cneba. moiyvaneT magaliTi.
1.5. ganmarteT “informaciis” cneba. moiyvaneT magaliTi.
1.6. raSi mdgomareobs informaciis sintaqsurobis
Tviseba? moiyvaneT magaliTi.
1.7. raSi mdgomareobs informaciis semantikurobis
Tviseba? moiyvaneT magaliTi.
1.8. raSi mdgomareobs informaciis pragmatulobis
Tviseba? moiyvaneT magaliTi.
1.9. ganmarteT “denotatis” cneba.
1.10. ganmarteT “konceptis” cneba.
1.11. ganmarteT terminis “eqstensionalis” arsi.
1.12. ganmarteT terminis “intensionalis” arsi.
1.13. ra operaciebis Sesrulebis SesaZleblobebs iZleva
monacemTa bazis sistema?
1.14. ra komponentebisagan Sedgeba monacemTa bazis
sistema?
II. mbs-is arqiteqtura ( 5 qula)
127
2.1. ganmarteT mbs-is arqiteqturis Sida warmod-genis
arsi.
2.2. ganmarteT mbs-is arqiteqturis gare donis arsi.
2.3. ganmarteT mbs-is arqiteqturis konceptua-luri
warmodgenis arsi.
2.4. ganmarteT mb-is administratoris funq-ciebi.
2.5. aRwereT mbms-is ti piuri arqiteqtura.
2.6. aRwereT klient/serveris arqiteqtura.
2.7. ganmarteT terminis “ganawilebuli damuSaveba”
arsi.
2.8. aRwereT ganawilebuli damuSavebis xerxebi.
2.9. rogor sistemebs ewodebaT ganawilebuli monacemTa
bazebis sistema.
137
138
139
2. aageT saproblemo sferosaTvis
140
kanonikuri sqema
141
142
3. normalizacia
143
144
145
146
4. SeadgineT moTxovnebi SQL enaze
147
agebuli monacemTa bazisaTvis
148
literatura
Tbilisi, 1996.
149
150
151
152