ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΔΟΙ ΚΑΙ ΚΙΝΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ

ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ
Ως αρχή παίρνουμε την χρονολογία της πτώσης του ρωμαϊκού βασιλείου της Δύσης
(476μ.Χ.) και το τέλος της συμπίπτει με τη χρονιά της ανακάλυψης της Αμερικής
(1492μ.Χ.). Μια μακρά περίοδος κατά την οποία πολλοί λαοί που είχαν απωθηθεί ως
βάρβαροι πέρα από τα όρια των ρωμαϊκού κόσμου (Γερμανοί, Σλάβοι) αποτέλεσαν μέρος
του ρωμαιοχριστιανικού κόσμου. Δυο βασικοί ρυθμοί αναπτύχθηκαν κατά την περίοδο του
Μεσαίωνα. Ο Ρομανικός και ο Γοτθικός.
Ρομανικός ρυθμός. Το ύφος που κυριάρχησε στην αρχιτεκτονική. τη γλυπτική, τη
ζωγραφική και τις άλλες μικρότερης σημασίας τέχνες από τα μέσα περίπου του 10 ου αιώνα
σαν επακόλουθο και της Καρολιγγειανής Αναγέννησης. Στην αρχιτεκτονική, τα κύρια
χαρακτηριστικά του είναι τα στρογγυλά τόξα, οι παχιοί τοίχοι και οι παχιές κολόνες, οι
βαριές αναλογίες, τα μικρά παράθυρα και οι θολωτές δίοδοι. Στα πλαίσια πάντοτε του
Ρομανικού ρυθμού, υπάρχουν σημαντικές διαφορές από τόπο σε τόπο.
Γοτθικός ρυθμός. Ονομασία (με το υποτιμητικό νόημα «βαρβαρικός»), που δόθηκε την
περίοδο της αναγέννησης στο καλλιτεχνικό στυλ που άνθισε στην Ευρώπη μεταξύ των
μέσων του 12ου αι. και το τέλος του 15 ου. Χαρακτηρίζεται από την υπεροχή της
αρχιτεκτονικής, ενώ η γλυπτική και η ζωγραφική θεωρούνται συμπληρωματικές τέχνες. Η
γοτθική αρχιτεκτονική διακρίνεται από τα γνωστά σε μας στοιχεία (οξυκόρυφα τόξα,
αντερείσματα), με εφαρμογή επαναστατικών κατασκευαστικών αρχών που με την
κατάλληλη διανομή βάρους επιτρέπουν το μεγάλο ύψος αλλά και τα ελαφρά τοιχώματα,
έτσι ώστε να είναι δυνατή η προσθήκη μεγάλων παραθύρων. Γεννήθηκε στη Γαλλία, όπου
το πιο παλιό παράδειγμα μας δίνεται στον καθεδρικό ναό του Αγίου Διονυσίου (1144) και
πιο χαρακτηριστικό ακόμη είναι η Νοτρ-Νταμ στο Παρίσι.

ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ
Στην ιστοριογραφία, όρος που περιγράφει την ιστορική περίοδο από τις αρχές του 15ου
αιώνα έως τα μισά του 16ου, που χαρακτηρίστηκε από την αποδοχή ενός καινούργιου
ιδεώδους ζωής και από την άνθιση των σπουδών και των τεχνών. Πρόκειται για ένα
σύνθετο πολιτιστικό, ιστορικό και οικονομικό φαινόμενο που σήμανε τη μετάβαση από το
Μεσαίωνα στη σύγχρονη εποχή. Η μεγάλη αυτή ανανέωση του δυτικού πολιτισμού, που
διαχωρίζεται σε Ουμανισμό, Αναγέννηση και Μεταρρύθμιση σε αντιστοιχία με τον
λογοτεχνικό, τον καλλιτεχνικό και θρησκευτικό τομέα, έχει κοινό χαρακτηριστικό την
έρευνα στο παρελθόν (στην κλασική αρχαιότητα, το χριστιανισμό των ευαγγελικών
χρόνων) των τέλειων προτύπων στα οποία μπορεί κανείς να βασιστεί ώστε να αναγεννηθεί
ο ιδεώδης κόσμος που ο Μεσαίωνας έκρυβε. Κέντρο του κόσμου αυτού είναι ο άνθρωπος,
που συνοψίζει μέσα του τα πάντα, όπως ένας μικρός κόσμος που καθρεφτίζει ολόκληρο το
σύμπαν. Ο αιώνας από το 1450 έως το 1550 χαρακτηρίστηκε από μεγάλα γεγονότα που
κατέστησαν την εποχή αυτή μία από τις μοναδικές όλης της ανθρώπινης ιστορίας. Από
καλλιτεχνικής άποψης, κυριαρχεί μια ιδεώδης αίσθηση της αρμονίας που εμπνεύστηκε από
τα κλασικά πρότυπα. Γεννιούνται έτσι τα αρχιτεκτονικά αριστουργήματα των
Μπρουνελλέσκι, Αλμπέρτι, Μπραμάντε, Σανγκάλλο, Μιχαήλ Αγγέλου, Ραφαήλ, Σανσοβίνο
και γεννιέται η μεγάλη γλυπτική του Ντονατέλλο, του Γκιλμπέρτι, των Ροσελλίνο, του
Ντελα Ρόμπια, του Βερόκιο, του Μιχαήλ Αγγέλου και η ζωγραφική των Μασάτσο, Αντονέλο
ντα Μεσίνα, Μπεάτο Αντζέλικο, του Μποτιτσέλλι, του Πέτρου ντελα Φραντσέσκα, του
Τζορτζόνε, του Λεονάρντο, του Μιχαήλ Αγγέλου, του Ραφαήλ, του Τιτσιάνο, του Τιντορέτο
και, πέρα από την Ιταλία, των Ντύρερ και Χολμπάιν. Η λογοτεχνική δραστηριότητα, που
προχώρησε από το 1470 περίπου (ποίηση των Μποϊάρντο, Πούλτσι, Πολιτσιάνο, Μανίφικο),
και έφτασε στο απόγειό της την πρώτη τριακονταετία του 16ου αιώνα (Αριόστο και
Καστιλιόνε, Μακιαβέλι και Γκουιτσαρντίνι) για να παρακμάσει με αργό ρυθμό τα επόμενα
σαράντα χρόνια, μέχρι την «Αμύντα» (1573) του Τάσο, η ποίηση του οποίου, τελευταία
έκφραση της Αναγεννησιακής εποχής, εισάγει ήδη την εποχή του μπαρόκ.

ΜΑΝΙΕΡΙΣΜΟΣ
Ιστορικά είναι όρος που δηλώνει τις καλλιτεχνικές τάσεις που εκδηλώθηκαν, με αφετηρία το
δεύτερο μισό του 16ου αιώνα, αρχικά στη Ρώμη και στη Φλωρεντία.

1
 'Ορoς που αναφέρεται. α) σε κάθε είδους εκζήτηση στο ύφος και β) ειδικότερα στην ιταλική
ζωγραφική, γλυπτική και αρχιτεκτονική της περιόδου ανάμεσα στην Ακμή της Αναγέννησης
και το Μπαρόκ, η διάφορα από την Αναγέννηση έγκειται στη συνειδητή
αντιπαράθεση προς τους κλασικούς κανόνες ( με στόχο την ασυμφωνία και την
ένταση αντί της αρμονίας και της ηρεμίας ), ενώ από το Μπαρόκ στη δημιουργία
μιας αίσθησης ανησυχίας μάλλον παρά σφρίγους και αυτοπεποίθησης (μέσω της μη
συγχώνευσης των επιμέρους στοιχείων σε μια ενιαία, δυναμική γραμμή) . Η
ζωγραφική βρήκε τους βασικούς εκπροσώπους της στους: Ποντόρμο, Μπροντσίνο, Ντανιέλε
ντα Βολτέρα, Τσελίνι, Τριμπόλο κ.ά, και στην Ισπανία με τον Γκρεκο. Στη γλυπτική τους:
Μπαντινέλι, Αμανάτι, Τζιαμπολόνια, Τσελίνι. Στην αρχιτεκτονική διακρίνονται ο θεωρητικός
Σέρλιο, ο Βινιόλα, ο Βαζάρι, ο Ρομάνο κ.ά..

ΜΠΑΡΟΚ
Περίοδος της πολιτιστικής ιστορίας, που τοποθετείται ανάμεσα στο τέλος της αναγέννησης
και στις αρχές του διαφωτισμού( 1600 - 1750). Γεννήθηκε στη Ρώμη και διαδόθηκε μετά
στην Ευρώπη. Το στυλ μπαρόκ είχε σαν περίεργα χαρακτηριστικά του την κίνηση, τη
μεγαλοπρέπεια, την προσπάθεια για σκηνογραφικό και παραισθητικό αποτέλεσμα, την
καινούργια αίσθηση των αξιών και το διακοσμητικό γούστο. Η αρχιτεκτονική του Μπαρόκ
έφτασε στην κορύφωσή της στη Ρώμη (περ. 1630-80), με τον Μπεpνίνι και τον Μπopoμίνι,
και στη Νότια Γερμανία (περ. 1700-50), με τον Μπαλτάζαρ Νόυμαν και τον Φίσερ φον Ερ-
λαx. Τα μπαρόκ κτίσματα είναι σχεδιασμένα με βάση μια σειρά από γεωμετρικά ρυθμιζόμε-
νους χώρους (κύκλους, τετράγωνα και ελλείψεις), στα πλαίσια πάντοτε της συνύπαρξης
κυρτών και κοίλων καμπυλών και αντιπαρατιθέμενων ή εναρμονισμένων εξωτερικών γραμ-
μών, αλλά και με έντονη την παρουσία γύψινων, ανάγλυφων και γλυπτών διακοσμητικών
στοιχείων, και με όλες τις τέχνες να χρησιμοποιούνται και συχνά μάλιστα να συγκρούονται
μεταξύ τους. Το σύνολο αποτελεί μια θεατρική και συναισθηματική "επίθεση" κατά του
θεατή, ο οποίος παρασύρεται σε μια χωρική γεωμετρία που συνεχώς μεταβάλλεται,
οδηγείται από τον ένα θύλακα στον άλλο, "εμπλέκεται" στο δράμα που εκτυλίσσεται στο
ανάγλυφο ή τη νωπογραφία, συγχέει το πεδίο της τέχνης μ' εκείνο της πραγματικότητας.
Ανάμεσα στους μεγαλύτερους αρχιτέκτονες, εκτός από τον Μπερνίνι, είναι ο Μπορομίνι, ο
Πιέτρο ντα Κορτόνα, ο Βανβιτέλι, ο Τζουβάρα και ο Λονγκένα. Στη ζωγραφική
συνυπάρχουν ένα ακαδημαϊκό ρεύμα (Καράτσι, Ρένι, ), ένα νατουραλιστικό (Καραβάτζο,
Σαρατσένι, Φέττι) και ένα διακοσμητικό, ιλλουζιονιστικό (Πότσο, Πιέτρο ντα Κορτόνα,
Μπατσίτσια).Στην γλυπτική κυριαρχούν οι ζωηρές γραμμές, δίνεται έμφαση στις
φωτοσκιάσεις και στην εκφραστικότητα των συναισθημάτων και στην ποικιλία των υλικών.
Ανάμεσα στους ξένους καλλιτέχνες είναι: στην Γαλλία ο Λορέν, ο Πουσσίν, ο Βουέ, στην
Ισπανία ο Βελάσκεθ, ο Μουρίλο, στην Ολλανδία ο Ρούμπενς, ο Χαλς, ο Ρέμπραντ.

ΡΟΚΟΚΟ
Είναι αρχιτεκτονικό και διακοσμητικό στυλ που αναπτύχθηκε στη Γαλλία τον 18ο αιώνα.
Χαρακτηριστικό του ροκοκό είναι η τάση επίδειξης της αρχιτεκτονικής μορφής καλυμμένης
με γυψομάρμαρα, επίχρυσες κορνίζες, φεστόνια, περίεργα σπειροειδή διακοσμητικά στοιχεία
κ,τ.λ., σε στενή σχέση με την έρευνα δυναμικών ρυθμών του μπαρόκ, αλλά ερμηνευμένη
με πιο λεπτό τρόπο. Ένα στυλ πολύ πιο ανάλαφρο, βασικά διακοσμητικό, που θα
αντικαταστήσει το μπαρόκ, κι έχει μείνει κυρίως στα έπιπλα και στη μόδα.

ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΣ
Όρος που υποδηλώνει την αναβίωση των κλασικών μοτίβων, θεμάτων και διακοσμητικών
στοιχείων στα τέλη του 18ου και τις αρχές του 19ου αιώνα. Κορυφαίοι εκπρόσωποι του
Νεoκλασικισμoύ υπήρξαν οι γλύπτες Κάνοβα και Τόρβαλντσεν στη Ρώμη, ο ζωγράφος Λ.
Νταβίντ στη Γαλλία (όπου το νέο αυτό κίνημα συνδέθηκε με τις ιδέες της Επανάστασης).
Σε ό, τι αφορά την αρχιτεκτονική, ο Nεoκλασικισμός εκδηλώθηκε για πρώτη φορά το 17o
αιώνα στην lταλία, για να εξαπλωθεί το 18ο αιώνα σε, όλη σχεδόν την Ευρώπη (Γαλλία,
Γερμανία, Αγγλία,Ρωσία κλπ)με κύρια χαρακτηριστικά του τη χρησιμοποίηση κιονόκρανων
και κιόνων ζωφόρων και κλασικών διακοσμητικών μοτίβων.

ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ

2
Με την έννοια του Ρομαντισμού καθορίζεται ιστορικά το πολιτισμικό και καλλιτεχνικό κίνημα
που δημιουργήθηκε στη Γερμανία στα τέλη του 18ου αιώνα. Αναπτύχθηκε στην Ευρώπη
τον 19ο αι. για να επικυρώσει μια νέα αντίληψη για τη ζωή και την τέχνη. Από φιλιοσοφικής
πλευράς είναι ενάντια στον ορθολογισμό της προηγούμενης περιόδου και αναδεικνύει την
αντίληψη της δημιουργικότητας του πνεύματος.
Ο όρος που στο τέλος του 17ου αι. χρησιμοποιούνταν με την έννοια του
‘μυθιστορηματικός’, για να δηλώσει τα διηγήματα της ρομάντζας, μεσαιωνικού ιπποτικού
μυθιστορήματος, χρησιμοποιήθηκε στη συνέχεια το 18ο αι., είτε ως συνώνυμο του
‘ζωγραφικός’, για να περιγράψει τις άγριες και μελαγχολικές πλευρές της φύσης, είτε
μεταφορικά, για να ορίσει κάθε παράλογο πράγμα.
Ο ρομαντισμός άφησε βασικά την σφραγίδα του στη λογοτεχνία, αλλά βέβαια επεκτάθηκε
και στις άλλες τέxνες καθώς και σε όλα τα διανοητικά πεδία (κριτική, φιλοσοφία, επιστήμη
κλπ) μέχρι και την πρακτική ζωή ( κυρίως στο πεδίο του έρωτα). Οι χώρες που το
ρομαντικό κίνημα γνώρισε ιδιαίτερη ανάπτυξη ήταν η Αγγλία, η Γερμανία, και η Γαλλία.
Διαφορετικά ήταν τα χαρακτηριστικά του Ρομαντισμού στις διάφορες ευρωπαϊκές χώρες.
Αυτά μπορούν να συνοψιστούν σε δύο βασικές τάσεις: τη λυρικο-υποκειμενική, που
στρέφεται στην εσωτερική έρευνα και την αγνή ποίηση, και η αντικειμενική-ρεαλιστική, που
στράφηκε στην απεικόνιση της ιστορικής πραγματικότητας, στην αφήγηση, που, μέσω των
μεγάλων Αγγλων, Γάλλων, Ιταλών αφηγηματογράφων, ήταν ο πρόδρομος του
νατουραλισμού στα τέλη του αιώνα. Οι αρχές του Ρομαντισμού βρίσκονται στα έργα του
Χέρδερ και στο Sturm und Drang, όπου συμμετέχουν ο Σίλλερ και ο Γκαίτε.

ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ
Ο όρος που χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει κάθε τέχνη που προσπαθεί να αποδώσει
πιστά τη ζωή. αλλά και ένα συγκεκριμένο κίνημα στη ζωγpαφική και τη λογοτεχνία του
19ου αιώνα ειδικότερα που γεννήθηκε στη Γαλλία γύρω στο 1848 από το ζωγράφο
Κουρμπέ. Στο πρόγραμμά του διεκδικούσε την αξιοποίηση της αντικειμενικής
πραγματικότητας ως καλλιτεχνικού θέματος, σε αντίθεση με τον ιδεαλισμό των ρομαντικών
και το στείρο κλασικισμό.Η νατουραλιστική όψη του ρεαλισμού φαίνεται κυρίως στη σχολή
της Μπαρμπιζόν.
Επιδίωξη των ρεαλιστών που η εμφάνισή τους αποτέλεσε ένα είδος αντίδρασης στον
άκρατο υποκειμενισμό και την "υποβλητικότητα" του Ρομαντισμού. Ήταν η απεικόνιση της
καθημερινής ζωής και των καθημερινών ηθών. με έμφαση μάλιστα στα ταπεινότερα
ανθρώπινα κίνητρα και τις πιο απεχθείς ανθρώπινες πράξεις. Στη φιλοσοφία, ξεκινώντας
από τον Καντ, ο όρος δηλώνει μία ερμηνεία του κόσμου σύμφωνα με την οποία είναι
αποδεκτή η ύπαρξη μιας πραγματικότητας ανεξάρτητα από τη γνωστική ικανότητα.
Στην Αγγλία ο ρεαλισμός βρίσκει εκείνη την εποχή τους μεγαλύτερους εκπροσώπους του
στο Θάρκεϊ και στο Ντικενς. Ταυτόχρονα αναπτύσσεται η αμερικάνικη παραλλαγή του
ρεαλισμού με τους Μέλβιλ, Χόθον και (ήδη με νατουραλιστικό χαρακτήρα) Θορώ, Γουϊτμαν,
Τουαίν. Στη Ρωσία, με τα έργα του Τολστόι, αλλά και σ’ όλη τη διάρκεια του 19ου αι. με
τους Γκόγκολ, Τουργκένιεφ, Γκοντσαρώφ, Ντοστογιέφσκι, Τσερνισέβσκι, Τσέχωφ. Προς τα
μέσα του ίδιου αιώνα ο ρεαλισμός, πρώτα στη Γαλλία και μετά σ’ όλο τον κόσμο, εξελίχθηκε
σε μορφές νατουραλισμού.

ΝΑΤΟΥΡΑΛΙΣΜΟΣ .
Ο νατουραλισμός ως λογοτεχνικό κίνημα ξεκίνησε και αναπτύχθηκε στην Γαλλία μεταξύ
του 1870 και του 1890. ΄Όσον αφορά την φιλοσοφία, κάθε θεωρία που είναι η αρχή για
την δημιουργία της πραγματικότητας καθώς και όλοι οι φυσικοί νόμοι μπορούν να
εξηγήσουν τις πνευματικές και τις διαλεκτικές αρχές, χωρίς να λαμβάνονται υπ’ όψιν καμιά
προηγούμενη θεωρία. Οι σημαντικότεροι εκπρόσωποι ήταν ο Εμίλ Ζολά, ο Γκυ ντε
Μοπασσάν, ο Νταντέ και οι αδελφοί Γκόνκουρτ και στο θέατρο οι Μπέκ και Αντουάν.
Από την Γαλλία ο νατουραλισμός επεκτάθηκε στην Γερμανία (Κόνραντ, Χάουπμαν, Χόλτζ),
στην Σκανδιναβία (Στρίνμπεργκ, Μπράντες) και στην Ιταλία όπου και παίρνει το όνομα
«ρεαλισμός» (verismo).*
Στην ζωγραφική ο όρος υποδηλώνει την πιστή αναπαράσταση της φύσης. Ο εικαστικός
νατουραλισμός γεννήθηκε στην Γαλλία και από εκεί επεκτάθηκε σε όλη την Ευρώπη, ως

3
συνέχεια του ρεαλισμού, κάνοντας δεκτή την σχέση με τις θετικές επιστήμες. Κυριότεροι
εκπρόσωποι ήταν ο Ρουσσώ στην Γαλλία και ο Τόμας στην Γερμανία.

*ΒΕΡΙΣΜΟΣ
Ιταλικό λογοτεχνικό και καλλιτεχνικό ρεύμα του δεύτερου μισού του 19ου αι., που
προέρχεται από το γαλλικό νατουραλισμό, από τον οποίο διαφοροποιείται εξαιτίας της
έμφασης που δίνει στα τοπικά προβλήματα, κυρίως της νότιας Ιταλίας. Οι χώροι και τα
πρόσωπα που διαλέγουν οι βεριστές είναι συνήθως αυτά της επαρχίας και του κόσμου της
εργασίας, χαρακτηρίζεται από τη σφραγίδα του αληθινού και της φύσης και από την
ξεχωριστή προτίμηση για ταπεινά θέματα (φτωχοί, αγροτική ζωή κ.λ.π.).

ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ
Λογοτεχνική και καλλιτεχνική τάση, που εμφανίστηκε με την χρησιμοποίηση συμβόλων. Το
μανιφέστο της δημοσιεύτηκε στην Γαλλία, από τον Μορεάς, στην εφημερίδα <<Φιγκαρό>>
στις 18 Σεπτεμβρίου 1886. Οι συμβολιστές εμπνέονταν από τον κόσμο της υπέρβασης και
διαφημίστηκαν από τον τύπο της εποχής. Αποτέλεσε πηγή επιρροής για τα επόμενα
κινήματα, όπως αυτό της Αρτ-Νουβώ. Τα θέματα των δημιουργημάτων των συμβολιστών
ήταν αλληγορικά, θρησκευτικά, ιστορικά, με την γυναικεία φιγούρα να δεσπόζει και
αποτελώντας εκφραστικό και διακοσμητικό στοιχείο. Μια πρώτη φάση του συμβολισμού
μπορεί να εντοπιστεί ανάμεσα στα 1860 και 1870 στο έργο των Γάλλων ζωγράφων Γκ.
Μορώ, Οντιλόν Ρεντόν και Π. Πυβι ντε Σαβόν. Μια δεύτερη φάση είχε κέντρο τη Σχολή τού
Πόντ-'Αβάν με εκπροσώπους τους Π. Σερυζιέ, Ε. Μπερνάρ και Π. Γκωγκέν. Πλατιά διάδοση
είχε ο συμβολισμός και έξω από τη Γαλλία με σπουδαιότερους εκπροσώπους τους Γκ. Κλιμτ
(Βιέννη), Φρ. φόν Στουκ και Α. Μπαίκλιν (Γερμανία), l. Σμιτ (Βέλγιο) κ.α. Στην 'Ελλάδα ο
συμβολισμός αντιπροσωπεύτηκε κυρίως από το Φρίξο Αριστέα (1897-1951).

ΑΡΤ ΝΟΥΒΩ
Όρος με τον οποίο από το 1884 στο Βέλγιο, ονομάστηκε το στυλ που προήλθε από την
αναζήτηση νέων εκφραστικών και τεχνικών μέσων .Εξαπλώθηκε στην Ευρώπη και στις
ΗΠΑ ανάμεσα στο τέλος του 19ου και στις αρχές του 20ου αι.

ΙΜΠΡΕΣΙΟΝΙΣΜΟΣ
Γαλλικό ζωγραφικό κίνημα που ονομάστηκε έτσι μετά από ένα άρθρο του κριτικού L. Leroy
που όρισε σαν ιμπρεσιονιστές, - σχολιάζοντας με περιφρονητική διάθεση τον τίτλο ενός
πίνακα του Μονέ: ήλιος που ανατέλλει,- μια ομάδα καλλιτεχνών που είχαν εκθέσει τα έργα
τους στις αίθουσες του φωτογράφου Ναντάρ στο Παρίσι το 1874.

ΝΕΟΙΜΠΡΕΣΙΟΝΙΣΜΟΣ
Ζωγραφικό ύφος του τέλους του 19ου αιώνα, γνωστό επίσης σαν Πoυαντιγισμός η
Nτιβιζιoνισμός. Οι Σερά , Σινιάκ, Κ. Πισαρό και Κρο, καθώς και οι Βαν Γκογκ, Τουλούζ-
Λωτρέκ και Ματίς σε ορισμένα έργα τους, αποτελούν τους χαρακτηριστικότερους
εκπρόσωπους του είδους.

ΦΩΒΙΣΜΟΣ
Γαλλικό κίνημα στη ζωγραφική, της πρώτης δεκαετίας του 1900. Το πρώτο, χρονολογικά,
από τα μεγάλα Kινήματα στη ζωγραφική του 20ου αιώνα. Βάση του είχε τον εκθειασμό των
φυσικών χρωμάτων και της αυτόνομης εκφραστικής και φανταστικής τους δύναμης, πέρα
από κάθε αναλογία με τη φαινομενική πραγματικότητα. Ο όρος οφείλεται στον κριτικό Λουί
Βωξέλ που μιλούσε -με την ευκαιρία του Φθινοπωρινού Σαλονιού' του 1905- για φωβ (Γαλ.,
fauves αγρίμια), αναφερόμενος στο έργο των Ματίς, Βλαμένκ, Μαρκέ, Βαν Ντόνγκεν,
Pουώ, Ντερέν, Πουί, Βαλτά, Μανγκέν κ.ά..
Κάτω από την επίδραση των νεοϊμπρεσιονιστων, και ειδικότερα του Βαν Γκογκ, οι φωβ
οδηγήθηκαν σε μια πραγματική λατρεία του χρώματος, που το αντιμετώπιζαν σαν το κύριο
στοιχείο κάθε πίνακα. Ο φωβισμός αποτέλεσε τη βάση του Κυβισμού (στον οποίο πέρασαν,
μετά το 1907, οι Μπράκ και Ντερέν), του Φουτουρισμού και του ρεύματος της Αφαίρεσης.

4
ΕΞΠΡΕΣΙΟΝΙΣΜΟΣ
Καλλιτεχνικό ρεύμα γεννημένο στην Γερμανία στις αρχές του 20ου αι. με την πρόθεση να
αντιταχθεί στην ήρεμη κολορίστικη αντίληψη των Ιμπρεσιονιστών .
Η εξπρεσιονιστική ζωγραφική, που ξεκινάει από το έργο του Β. βαν Γκογκ και του Μυνχ,
χαρακτηρίζεται από την έντονη τυπική παραμόρφωση και από τις βίαιες χρωματικές
αντιθέσεις.

ΦΟΥΤΟΥΡΙΣΜΟΣ
Πνευματικό και λογοτεχνικό κίνημα, με εισηγητή τον Μαρινέττι το 1909. Οι φουτουριστές
διακήρυτταν τη ρήξη με το παρελθόν και την αποδοχή, μέσω μοντέρνων εκφραστικών
μορφών, του δυναμισμού της σύγχρονης ζωής, σε σχέση με τις καινούργιες τεχνολογικές
κατακτήσεις.

ΑΦΗΡΗΜΕΝΗ ΤΕΧΝΗ
Η αφηρημένη τέχνη του 20ου αιώνα έχει τις ρίζες της στον Σεζάν, που απέδωσε ορισμένα
στοιχεία τοπίου σαν γεωμετρικά στερεά. Αυτή ήταν ίσως και η αιτία του μεγάλου
θαυμασμού που έτρεφαν προς το πρόσωπό του οι Κυβιστές. Το πρώτο πάντως
συγκροτημένο αφηρημένο κίνημα της εποχής μας υπήρξε ο Κυβισμός, η επιρροή του οποίου
σε όλους τους μεταγενέστερους αφηρημένους καλλιτέχνες υπήρξε αποφασιστικής
σημασίας.

ΚΥΒΙΣΜΟΣ
Ζωγραφικό κίνημα της πρωτοπορίας, που ξεκίνησε από τη Γαλλία (1906-1907) με τους
Πικάσο και Μπρακ. Ο κυβισμός γεννήθηκε σαν αντίθεση στον ιμπρεσιονισμό και τείνει να
απεικονίζει τα αντικείμενα χωρίς καμία προοπτική, προβάλλοντάς τα στο ίδιο επίπεδο με μια
σύγχρονη όμως οπτική, που παρουσιάζει τα αντικείμενα σαν να έχουν από μόνα τους
διαφορετικά επίπεδα.

ΝΤΑΝΤΑ
Πρωτοποριακό λογοτεχνικό και καλλιτεχνικό κίνημα που εμφανίστηκε το 1916 στη Ζυρίχη
από τους Τζαρά, Χανς Αρπ, και άλλους που ίδρυσαν το «Καμπαρέ Βολταίρ». Φτάνει στα
άκρα την τάση του φουτουρισμού να αφαιρεί από τα πράγματα την ιερότητά τους
τονίζοντας τον αναρχικό φανατισμό του ατόμου και την απόλυτη κριτική των
κωδικοποιημένων ηθικών και κοινωνικών αξιών. Σε αντίθεση όμως με τον φουτουρισμό, ο
ντανταϊσμός είναι ένα αυστηρά ειρηνιστικό κίνημα.

ΣΟΥΡΕΑΛΙΣΜΟΣ
Πνευματικό κίνημα που εμφανίστηκε στη Γαλλία γύρω στη δεκαετία του '20 με
εκπροσώπους τους λογοτέχνες Αραγκόν, Ελυάρ, Μπρετόν (συντάκτη του "Μανιφέστου του
σουρεαλισμού" 1924) και τους ζωγράφους Μιρό, ντε Κίρικο, Μαγκρίτ, Ντελβώ. Ο
σουρεαλισμός, του οποίου πρόδρομος υπήρξε ο ντανταϊσμός, βρίσκει τις βάσεις του στη
ψυχανάλυση του Φρόυντ: επιδιώκει να σπάσει τα όρια της λογικής που πνίγουν την
αληθινή πραγματικότητα που είναι η ζωή του υποσυνείδητου.

ΚΟΝΣΤΡΟΥΚΤΙΒΙΣΜΟΣ
Αισθητικό κίνημα που εκδηλώθηκε αρχικά στη Ρωσία. Βασιζόταν στη φουτουριστικής
προέλευσης λατρεία της μηχανής και εκφράστηκε για πρώτη φορά με τις «ανάγλυφες
κατασκευές» (1913-7) του Tάτλιν. Οι βασικές του αρχές αποκρυσταλλώθηκαν και
απέκτησαν τη σημασία κινήματος το 1921-2, όταν οι μοσχοβίτες αφηρημένοι ζωγράφοι
διασπάστηκαν σε εκείνους που τάσσονταν υπέρ της αρχής της «καθαρής» τέχνης και
εκείνους που υποστήριζαν μια ωφελιμιστική και προπαγανδιστική τέχνη, Η δεύτερη αυτή
ομάδα έγινε γνωστή με την ονομασία «κονστρουκτιβιστές» ή «καλλιτεxνες μηχανικοί».

5
 ΜΠΑΟΥΧΑΟΥΣ
Σχολή αρχιτεκτονικής και εφαρμοσμένων τεχνών, που ιδρύθηκε το 1919 από τον
Β.Γκρόπιους στην Βαϊμάρη και μεταφέρθηκε στο Ντεσσάου το 1925. Το πρόγραμμά της
προσπαθούσε να ενώσει σχεδιασμό και παραγωγή, δίχως να διαχωρίζει τον καλλιτέχνη απ’
τον τεχνίτη. Δίδαξαν μερικοί απ’ τους καλύτερους ευρωπαίους καλλιτέχνες όπως ο
Φάινιγκερ, ο Κλέε, ο Καντίνσκι, ο Μόχολυ-Νάγκυ και ο Μέγερ. Οι ναζιστές διέκοψαν την
λειτουργία του το 1933 και δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει το πρόγραμμά του στον τομέα της
αρχιτεκτονικής και της επίπλωσης.

ΑΡΤ ΝΤΕΚΩ
Στυλ που εξαπλώθηκε μετά την Έκθεση του Παρισιού των διακοσμητικών και βιομηχανικών
τεχνών του 1925. Αποτέλεσε μια ποικιλία του διεθνούς μοντερνισμού, μετατρέποντας την
ευκαμψία της Αρ Νουβώ σε μια γεωμετρική έρευνα. Επηρέασε τη μόδα, την εκδοτική και
καλλιτεχνική γραφιστική, τη διακόσμηση και την χρυσοχοΐα.

ΝΕΟΡΕΑΛΙΣΜΟΣ
Φιλοσοφικό κίνημα που παρουσιάστηκε στην Αγγλία και τις Η.Π.Α. στις αρχές του 19ου
αιώνα, σε αντίθεση με τις ιδεαλιστικές φιλοσοφίες (διαισθητισμός, πραγματισμός,
νεοεγελιανισμός). Υποστήριζε ότι η φύση των αντικειμένων της γνώσης είναι ανεξάρτητη
από γνωστική διαδικασία και δεν μπορεί να μετατραπεί.

ΑΦΗΡΗΜΕΝΟΣ ΕΞΠΡΕΣΙΟΝΙΣΜΟΣ
Ορίζεται έτσι η καλλιτεχνική παραγωγή της Σχολής της Ν.Υόρκης από τα μέσα του '40 ως το
τέλος του '60. Σύνθεση κυβισμού, σουρεαλισμού και εξπρεσιονισμού, είναι μια αφηρημένη
τέχνη πλούσια σε συναισθηματικό περιεχόμενο.

OP ART
Συντόμευση του optical art, ονομασία με την οποία φανερώνεται μία τάση της
πρωτοποριακής τέχνης που εμφανίστηκε στα τέλη του ’60, βασισμένη σε πειραματικές
έρευνες σχετικές με την οπτική αντίληψη . Βασικοί εκπρόσωποί της είναι οι Β. Βασάρελι, Τζ.
Άλμπερς, Μπ. Μονάρι.

POP ART
Συντομογραφία του Popular - art, όρος που δηλώνει ένα καλλιτεχνικό κίνημα που
εμφανίστηκε γύρω στο 1960 στην Αγγλία και στις Η.Π.Α. Με εικόνες και τεχνικές άμεσα
συνδεδεμένες με την καταναλωτική κοινωνία εκφράζει λαϊκά και νοσταλγικά θέματα,
ενταγμένα σε ένα ειρωνικό και απομυθοποιημένο πλαίσιο. Καλλιτέχνες της ποπ - αρτ είναι
οι Ρον Λιχτενστάιν, Άντυ Γουόρχωλ, Τζωρτζ Χάμιλτον,κ.α.

ΜΙΝΙΜΑΛΙΣΜΟΣ (MINIMAL ART )

Καλλιτεχνικό κίνημα και ύφος της δεκαετίας του 1960.Ξεκίνησε από τις Hνωμμένες Πο-
λιτείες και αρxικά αφορούσε, κυρίως τρισδιάστατα αvτικείμεvα.Στη γλυπτική, εκφράστηκε
με δομές που προσπαθούν να επαvαπροσδιορίσουv τις ιδέες μας για το χώρο, το σχήμα, την
κλίμακα. Το κύριο χαρακτηριστικό της είναι η απόλυτη απόρριψη κάθε ιλουζιοvιστικού η
εκφραστικού στοιχείου. Η μέθοδος σύvθεσης που χρησιμοποιείται είvαι vοητική-ορθολογική
και συvήθως περμλαμβάvει την απλή παράθεση όμοιων και εvαλλάξιμωv μοvάδωv (συχνά
μαθηματικής προέλευσης ή πρόσφορες σε γεωμετρικούς συvδυασμους, κάvvαβους ή
επαvαλήψεις), που μπορούν να αvαπαράγοvται ή να επεκτείvονται στο διηvεκές.
Οι Κ. Avτρέ, Ντ .Φλάβιv Ντ.Tζαντ και Ρ. Μόρις, από τους οποίους οι περισσότεροι έxουv
γράψει και σχετικά θεωρητικά κείμεvα, είvαι μερικοί από τους πρωταγωνιστές του κινήματος
αυτού.

Εννοιολογική τέχνη

6
Η εννοιολογική τέχνη είναι όρος που επινοήθηκε τη δεκαετία του 1960 από τον
Αμερικανό καλλιτέχνη Χένρι Φλιντ για ένα καλλιτεχνικό κίνημα της σύγχρονης τέχνης Με
αφετηρία τον μινιμαλισμό, η εννοιολογική τέχνη αποτελεί σε τελική ανάλυση έναν
συλλογικό όρο για την περαιτέρω ανάπτυξη των τάσεων της αφηρημένης ζωγραφικής και
για διάφορα καλλιτεχνικά ρεύματα όπως η τέχνη των έτοιμων αντικειμένων (readymades) ή
των happenings, τα οποία θεωρούν ότι η σκέψη για το νόημα ενός έργου τέχνης έχει
προτεραιότητα έναντι της υλοποίησής του Η εκτέλεση του έργου τέχνης είναι
δευτερεύουσας σημασίας και δεν είναι απαραίτητο να γίνεται από τον ίδιο τον καλλιτέχνη. Η
έμφαση δίνεται στην έννοια και την ιδέα, οι οποίες θεωρούνται εξίσου σημαντικές για το
καλλιτεχνικό έργο. Στη θέση των ολοκληρωμένων πινάκων και γλυπτών, εμφανίζονται με
αυτή την έννοια σκίτσα, γραπτά, κείμενα οδηγιών ή ενδεχομένως βιβλία καλλιτεχνών, τα
οποία αναπτύσσουν τις δικές τους αισθητικές ιδιότητες. Ένας από τους στόχους είναι η
«αποϋλοποίηση» του έργου τέχνης και η εμπλοκή του θεατή. Οι συνήθεις τρόποι θέασης, οι
έννοιες και τα συμφραζόμενα του κόσμου αμφισβητούνται και νέοι κανόνες επινοούνται.
Εξετάζονται τα συμφραζόμενα, τα νοήματα και οι συσχετισμοί.

Μεταμοντέρνα τέχνη
Αυτό που στον 20ο αιώνα αποκαλείται μεταμοντέρνα τέχνη θεμελιώθηκε στη σταδιακή
χρησιμοποίηση των δημοφιλών ειδών της μαζικής κουλτούρας, προσπαθώντας να σπάσει τα
σύνορα ανάμεσα στην υψηλή και τη μαζική τέχνη. Αρνήθηκε τις παραδοσιακές διακρίσεις,
αντέδρασε στις καθιερωμένες ιεραρχίες και κατάργησε τα γνωστά έως τότε πρότυπα
της υψηλής τέχνης. Το δικό της «ιδεώδες» ανέμειξε το υψηλό και το χαμηλό και τις
αλλοτινές συγκρούσεις ανάμεσα στην υψηλή και τη μαζική τέχνη, αλλά επί της ουσίας
παρέμεινε ιδεώδες. Το θεμελιώδες ερώτημα είναι αν το ιδεώδες του μεταμοντερνισμού
παραμένει κοινό κτήμα όλων των κοινωνικών στρωμάτων και επιπλέον, αν υπήρξε η
απάντηση στο ιδεώδες της υψηλής τέχνης.