Volkov Oleksandr

Student I roku Kryminologji i Resocjalizacji w KA (Druga grupa)

Nauka w czasach nowożytnych

Wstęp

Wydaje mi się, że myślenie i wiedza są głównymi kryteriami filozofii. O ile filozofia starożytna była
zbiorem domysłów, które nie opierały się na osiągnięciach nauk, o tyle obecnie filozofia opiera się na
wynikach logiki, psychologii, socjologii i historii. Filozofia odgrywa ważną rolę nie tylko we
współczesnym społeczeństwie, ale także w społeczeństwie jako całości. Wszak o filozofii można
myśleć jako o nauce przeciwstawiania sobie różnych poglądów i myśli. Filozofowie przedstawiają
swoje punkty widzenia dotyczące np. etyki, bytu, światopoglądu, a reszta społeczeństwa musi wybrać
ideę, która najbardziej im odpowiada. Wydaje mi się, że bez debaty i sporów filozofia nie mogłaby się
wznieść do poziomu, jaki osiągnęła dzisiaj. Co to jest nauka? Jaka jest rola nauki w kształtowaniu
obrazu świata? I jaka jest jego rola we współczesnym społeczeństwie? Dyskusja nad tymi wszystkimi
filozoficznymi pytaniami towarzyszyła powstawaniu i rozwojowi nowożytnej nauki i była konieczną
formą rozpoznania zarówno specyfiki samej nauki, jak i cywilizacji, w ramach której naukowy
stosunek do świata stał się możliwy. Dziś te pytania występują w nowej, bardzo ostrej formie. Wynika
to przede wszystkim z sytuacji, w jakiej znalazła się współczesna cywilizacja. Rozważmy przykład
związany z informatyką. Współczesne społeczeństwo wchodzi dziś w informacyjny etap rozwoju. Dla
wszystkich jest już jasne, że rewolucja informacyjna jest nie do zatrzymania. Jesteśmy świadkami
nadejścia globalnej informatyzacji, pojawienia się poczty elektronicznej i sklepów komputerowych.
Każdego dnia współczesna ludzkość wymaga coraz więcej. Moim zdaniem w ten sposób wyłania się
współczesna nauka.
Pojęcie nauki
Podstawowa forma wiedzy ludzkiej - nauka - ma coraz większy i zasadniczy wpływ na rzeczywistość
naszego życia, w której musimy się poruszać i działać w taki czy inny sposób. Filozoficzny pogląd na
świat zakłada raczej określone idee dotyczące tego, czym jest nauka, jak jest zorganizowana i jak się
rozwija, co może, a czego nie może mieć nadziei na osiągnięcie. U filozofów przeszłości możemy
znaleźć wiele cennych spostrzeżeń dotyczących rosnącego znaczenia nauki. Nie mogli jednak
wyobrazić sobie ogromnego, czasem nieoczekiwanego, a nawet dramatycznego wpływu postępu
naukowego i technologicznego na codzienne życie człowieka, z którym musimy sobie dziś radzić.
Warto rozpocząć te rozważania od rozważenia społecznych funkcji nauki. Społeczne funkcje nauki nie
są ustalone raz na zawsze. Przeciwnie, są one historycznie zmienne i ewoluują, stanowiąc ważny
aspekt rozwoju samej nauki. Współczesna nauka jest pod wieloma względami zasadniczo,
dramatycznie różna od nauki, która istniała sto czy nawet pół wieku temu. Zmienił się cały jej wygląd i
charakter jej relacji ze społeczeństwem. Współczesna nauka jest złożeniem setek nauk, które badają
różne sfery rzeczywistości. Te, które badają przyrodę, zaliczane są do nauk przyrodniczych, natomiast
te, które badają społeczeństwo, nazywane są naukami społecznymi. Stąd fizyka, chemia, astronomia,
biologia, fizjologia itp. zaliczane są do nauk przyrodniczych, natomiast takie nauki jak historia,
socjologia, ekonomia polityczna, politologia, filozofia itp. należą do bloku nauk społecznych. W ich
obrębie możliwe są również szczegółowe klasyfikacje, zwłaszcza że współczesny rozwój nauki
wskazuje na stały rozwój procesów różnicowych. Dlatego struktura tradycyjnych nauk stale się
rozgałęzia i wydziela coraz to nowe kierunki. W ten sposób z łona filozofii wydzielono etykę, estetykę,
logikę, psychologię, historię filozofii, filozofię społeczną, socjologię, filozofię historii, nauki polityczne i
inne nauki. Należy również zauważyć, że współczesny etap rozwoju nauki charakteryzuje się
procesami integracyjnymi i na tej podstawie powstały nowe gałęzie wiedzy, które syntetyzują kilka
dyscyplin szczegółowych. Upowszechniły się określenia: chemia fizyczna, bionika, socjonika,
inżynieria genetyczna, cybernetyka i inne. Naukowcy i filozofowie są zgodni, że poważne odkrycia
dokonywane są obecnie właśnie na "styku" i przeplataniu się nauk. Mówiąc o współczesnej nauce w
jej oddziaływaniu na różne sfery życia społeczeństwa i jednostki, możemy wyróżnić trzy grupy
realizowanych przez nią funkcji społecznych. Są to, po pierwsze, funkcje kulturowe i ideologiczne, po
drugie, funkcje nauki jako bezpośredniej siły produkcyjnej i, po trzecie, jej funkcje jako siły społecznej,
związane z tym, że wiedza i metody naukowe są obecnie coraz częściej wykorzystywane w
rozwiązywaniu różnych problemów pojawiających się w życiu społeczeństwa. Kolejność wymienienia
tych grup funkcji zasadniczo odzwierciedla historyczny proces kształtowania się i rozszerzania
społecznych funkcji nauki, czyli powstawania i utrwalania się nowych kanałów jej interakcji ze
społeczeństwem. Tak więc w okresie kształtowania się nauki jako szczególnej instytucji społecznej
(jest to okres kryzysu feudalizmu, powstawania burżuazyjnych stosunków społecznych i
kształtowania się kapitalizmu, czyli okres renesansu i nowożytności), jej wpływ znalazł się przede
wszystkim w dziedzinie światopoglądu, gdzie w tym czasie toczyła się ostra i uporczywa walka między
teologią a nauką. Chodzi o to, że w poprzedzającym średniowieczu teologia stopniowo zdobywała
pozycję najwyższego autorytetu, powołanego do dyskusji i rozwiązywania fundamentalnych
problemów światopoglądowych, takich jak pytanie o strukturę wszechświata i miejsce w nim
człowieka, o sens i wyższe wartości życia itp. W sferze rodzącej się nauki pozostawały problemy
bardziej prywatnego i "przyziemnego" porządku. Wielkie znaczenie przewrotu kopernikańskiego,
który rozpoczął się cztery i pół wieku temu, polega na tym, że nauka po raz pierwszy rzuciła wyzwanie
teologii o prawo do monopolu na kształtowanie światopoglądu. Był to pierwszy akt w procesie
przenikania wiedzy naukowej i myślenia naukowego w strukturę działalności ludzkiej i społeczeństwa;
to tutaj ujawniły się pierwsze realne oznaki wejścia nauki w światopogląd, w świat ludzkich myśli i
dążeń. Aby bowiem przyjąć heliocentryczny system Kopernika, należało nie tylko zrezygnować z
niektórych dogmatów afirmowanych przez teologię, ale także zaakceptować poglądy ostro sprzeczne
ze zwykłym światopoglądem. Musiało upłynąć wiele czasu, z dramatycznymi epizodami, takimi jak
spalenie Brunona, abdykacja Galileusza i ideologiczne konflikty dotyczące nauki Darwina o
pochodzeniu gatunków, zanim nauka mogła stać się ostatecznym autorytetem w kwestiach o
pierwszorzędnym znaczeniu ideologicznym, dotyczących struktury materii i struktury wszechświata,
pochodzenia i istoty życia, pochodzenia człowieka itp. Jeszcze dłużej trwało, zanim odpowiedzi
oferowane przez naukę na te i inne pytania stały się częścią kształcenia ogólnego. Bez tego idee
naukowe nie mogłyby stać się integralną częścią kultury danego społeczeństwa. Równocześnie z
procesem wyłaniania się i utrwalania kulturowych i postawowych funkcji nauki, sama praktyka
naukowa stawała się stopniowo w oczach społeczeństwa samodzielną i w pełni godną szacunku
dziedziną ludzkiej aktywności. Innymi słowy, nauka jako instytucja społeczna kształtowała się w
strukturze społeczeństwa.

Funkcje nauki

W okresie kształtowania się nauki jako instytucji społecznej dojrzały materialne przesłanki do takiej
syntezy, powstał niezbędny klimat intelektualny, wykształcił się odpowiedni system myślowy.
Oczywiście, nawet wtedy wiedza naukowa nie była odizolowana od szybko rozwijającej się
technologii, ale związek między nimi był jednostronny. Niektóre problemy powstałe w trakcie
rozwoju technologicznego stały się przedmiotem dociekań naukowych, a nawet dały początek
nowym dyscyplinom naukowym. Tak było np. w przypadku hydrauliki i termodynamiki. Sama nauka
dawała jednak mało praktycznych zastosowań - do przemysłu, rolnictwa czy medycyny. I to nie tylko z
powodu niedostatecznego rozwoju nauki, ale przede wszystkim dlatego, że działalność praktyczna z
reguły nie potrafiła i nie czuła potrzeby oparcia się na zdobyczach nauki lub przynajmniej tylko
systematycznego ich uwzględniania. Do połowy XIX wieku przypadki wykorzystania wyników badań
naukowych w praktyce były sporadyczne i nie prowadziły do powszechnej świadomości i
racjonalnego wykorzystania bogactwa możliwości, jakie dawało ich praktyczne zastosowanie. Z
czasem jednak okazało się, że czysto empiryczna podstawa działalności praktycznej jest zbyt wąska i
ograniczona, aby zapewnić stały rozwój sił wytwórczych, postęp techniki. Zarówno przemysłowcy, jak
i naukowcy zaczynali postrzegać naukę jako potężny katalizator ciągłego doskonalenia środków
działalności produkcyjnej. Świadomość ta gwałtownie zmieniła stosunek do nauki i była niezbędnym
warunkiem jej decydującego zwrotu ku praktyce, ku produkcji materialnej. Również tutaj, podobnie
jak w dziedzinie kulturowo-behawioralnej, nauka nie odgrywała długo podrzędnej roli i szybko
ujawniła swój potencjał jako rewolucyjna siła, która radykalnie zmieniła oblicze i charakter produkcji.
Ważnym aspektem przekształcenia nauki w bezpośrednią siłę produkcyjną jest tworzenie i utrwalanie
stałych kanałów zastosowania wiedzy naukowej, powstawanie takich dziedzin działalności jak
badania stosowane i prace rozwojowe, sieci informacji naukowej i technologicznej i inne. A w ślad za
przemysłem, takie kanały pojawiają się w innych gałęziach produkcji materialnej, a nawet poza nią.
Ma to istotne implikacje zarówno dla nauki, jak i praktyki. W przypadku nauki, po pierwsze, otrzymała
ona nowy, potężny impuls dla swojego rozwoju. Praktyka ze swej strony jest coraz bardziej
zorientowana na zrównoważony i stale poszerzający się związek z nauką. Dla nowoczesnej produkcji, i
nie tylko produkcji, coraz większe wykorzystanie wiedzy naukowej jest warunkiem koniecznym dla
samego istnienia i reprodukcji wielu działań, które kiedyś rozwijały się poza jakimkolwiek związkiem z
nauką, nie mówiąc już o tych, które były przez nią generowane. Obecnie, wraz z rewolucją naukowo-
techniczną, nauka systematycznie spełnia kolejną grupę funkcji - zaczyna również pełnić rolę siły
społecznej, poprzez swoje bezpośrednie zaangażowanie w procesy rozwoju społecznego. Jest to
najbardziej widoczne w wielu sytuacjach, w których wyniki i metody naukowe są wykorzystywane do
opracowywania szerokich planów i programów rozwoju społeczno-gospodarczego. Bezpośredni
udział naukowców jako posiadaczy specjalistycznej wiedzy i metod z różnych dziedzin jest
podstawowym wymogiem przy projektowaniu każdego takiego programu, który zwykle określa cele
działania wielu przedsiębiorstw, instytucji i organizacji. Ze względu na złożoność takich planów i
programów konieczne jest również, aby przy ich opracowywaniu i wdrażaniu zbieżne były nauki
społeczne, przyrodnicze i techniczne. Podstawowym kryterium identyfikacji ról nauki są główne
działania naukowców, ich obowiązki i zadania, a także obszary zastosowania i konsumpcji wiedzy
naukowej. Poniżej przedstawiono niektóre z głównych funkcji: ) Funkcja poznawcza jest określona
przez samą istotę nauki, której głównym celem jest właśnie poznanie przyrody, społeczeństwa i
człowieka, racjonalne i teoretyczne pojmowanie świata, odkrywanie jego praw i prawidłowości,
wyjaśnianie różnych zjawisk i procesów, realizacja działalności prognostycznej, czyli wytwarzanie
nowej wiedzy naukowej; ) Funkcja ideologiczna jest z pewnością ściśle związana z pierwszą; jej
głównym celem jest wypracowanie naukowego światopoglądu i naukowego obrazu świata, badanie
racjonalistycznych aspektów stosunku człowieka do świata; ) Funkcja światopoglądowa jest ściśle
związana z pierwszą. Badacze mówią i piszą o przekształceniu nauki w bezpośrednią siłę produkcyjną
społeczeństwa, o nauce jako specjalnym "sklepie" produkcyjnym, o przyporządkowaniu uczonych do
pracowników produkcyjnych, a wszystko to właśnie charakteryzuje tę funkcję nauki;) Funkcja
kulturalna, wychowawcza polega głównie na tym, że nauka jest zjawiskiem kultury, istotnym
czynnikiem rozwoju kulturalnego ludzi i wychowania. Jego dorobek ideowy i zalecenia w widoczny
sposób wpływają na cały proces edukacyjny, na treści programów nauczania, podręczników,
technologii, form i metod nauczania. Niewątpliwie wiodąca rola należy tu do nauk pedagogicznych.
Ta funkcja nauki realizowana jest poprzez działania i politykę kulturalną, system edukacji i środki
masowego przekazu, działalność edukacyjną naukowców itp. Nie zapominajmy, że nauka jest
zjawiskiem kulturowym, które ma odpowiednią orientację i zajmuje niezwykle ważne miejsce w
sferze produkcji duchowej. Funkcje nauki jako siły społecznej w rozwiązywaniu globalnych
problemów współczesności są bardzo ważne. Jako przykład można tu podać problemy ekologiczne.
Wiadomo, że szybki postęp naukowo-techniczny jest jedną z głównych przyczyn tak niebezpiecznych
dla społeczeństwa i człowieka zjawisk, jak wyczerpywanie się zasobów naturalnych naszej planety,
rosnące zanieczyszczenie powietrza, wody, gleby. W konsekwencji nauka jest jednym z czynników
stojących za radykalnymi i dalekimi od nieszkodliwych zmianami, jakie zachodzą dziś w siedlisku
ludzkim. Sami naukowcy tego nie ukrywają. Wręcz przeciwnie, to oni pierwsi bili na alarm, jako
pierwsi dostrzegli oznaki nadchodzącego kryzysu i zwrócili uwagę opinii publicznej, polityków, mężów
stanu i decydentów gospodarczych na ten temat. Dowody naukowe odgrywają również wiodącą rolę
w określaniu zakresu i parametrów zagrożeń dla środowiska. Nauka nie ogranicza się bynajmniej do
dostarczania środków do realizacji celów stawianych jej z zewnątrz. Zarówno wyjaśnianie przyczyn
zagrożeń środowiska, jak i poszukiwanie sposobów ich zapobiegania, pierwsze formułowanie
problemu ekologicznego i jego późniejsze dopracowywanie, formułowanie celów dla społeczeństwa i
tworzenie środków do ich realizacji są tu ściśle związane z nauką jako siłą społeczną. W tym
charakterze nauka wywiera złożony wpływ na życie społeczne, oddziałując szczególnie intensywnie
na rozwój techniczno-gospodarczy, zarządzanie społeczne oraz te instytucje społeczne, które
uczestniczą w kształtowaniu światopoglądu. Wzrastająca rola nauki w życiu publicznym
wygenerowała jej szczególny status we współczesnej kulturze i nowe cechy jej interakcji z różnymi
warstwami świadomości społecznej. W związku z tym ostry jest problem specyfiki poznania
naukowego i jego relacji do innych form aktywności poznawczej (sztuka, świadomość potoczna itp.).
Problem ten, mając charakter filozoficzny, ma jednocześnie duże znaczenie praktyczne. Zrozumienie
specyfiki nauki jest niezbędnym warunkiem wprowadzenia metod naukowych do zarządzania
procesami kulturowymi. Jest to niezbędne także dla budowy teorii zarządzania nauką w warunkach
przyspieszonego postępu naukowo-technicznego, gdyż wyjaśnienie prawidłowości wiedzy naukowej
wymaga analizy jej społecznego uwarunkowania oraz jej interakcji z różnymi zjawiskami kultury
duchowej i materialnej. nauka kultura filozofia.

Podsumowanie

W swoim wypracowaniu rozważałam tak ważny temat jak "Nauka we współczesnym świecie".
Ujawniając temat, pokazałem, że nauka jest aktualna na dziś. I niewątpliwie nauka będzie miała
znaczenie w przyszłości. Mówi się, że gdyby Bach się nie urodził, świat nigdy nie usłyszałby muzyki.
Ale gdyby Einstein się nie urodził, teoria względności prędzej czy później zostałaby odkryta przez
jakiegoś naukowca. Słynny aforyzm F. Bacona: "Wiedza to potęga" jest dziś bardziej aktualny niż
kiedykolwiek. Tym bardziej, jeśli w dającej się przewidzieć przyszłości ludzkość będzie żyła w
warunkach tzw. społeczeństwa informacyjnego, w którym produkcja i wykorzystanie wiedzy,
informacji naukowej, technicznej i innej stanie się głównym czynnikiem rozwoju społecznego.
Rosnącej roli wiedzy (a w jeszcze większym stopniu - metod jej wytwarzania) w życiu społeczeństwa
musi nieuchronnie towarzyszyć umacnianie się wiedzy o naukach, a konkretnie analizowaniu wiedzy,
poznania i metod badawczych. Nauka to zrozumienie świata, w którym żyjemy. Zgodnie z tym, nauka
jest powszechnie definiowana jako wysoko zorganizowana i wysoko wyspecjalizowana działalność
służąca wytwarzaniu obiektywnej wiedzy o świecie, w tym o samym człowieku.