sopI

iv)an
Qo;`I
saaopaI iva&aana KaoLNaI

ArivaMd gauptaa o_
ica~aaMkxna: roSmaa bava
ArivaMd gauptaa
ArivaMd gauptaa yaaMnaI 1975 maQyao Aaya.Aaya.TI. kxanapaUr yaoqaUna ivaÒuta AiBayaaMi~akxI
SaaKaotaUna padvaI pa`apta koxlaI. kRxitaSaIla iva&aanaavar tyaaMnaI 20 paustako ilahIlaI
Aahota, 150 paustakxaMcaa ihMdImaQao Anauvaad koxlaa Aaho, va dUrdSa_nasaazI iva&aana
pa`yaaogaaMvarIla 125 ifxlmsa\ banaivalyaa Aahota. Matchstick Models and other
Science Experiments yaa tyaaMcyaa paihlyaa paustakxacaa baara BaartaIya BaaYaaMmaQao
Anauvaad Jaalaa Aaho va tyaacyaa 5 laaKa pa`taI ivakxlyaa gaolyaa Aahota. tao Anaokx
sanmaananaIya paurskxaraMcao maanakxrI Aahota. jasao 1988 caa iva&aana pa`saaracaa pa`qama
raYT^Iya paurskxar, Aaya.Aaya.TI. kxanapaUr 2000cao Distinguished Alumnus
Award, Third World Academy of Science caa 2010 caa iva&aana pa`saaracaa
paurskxar.
saQyaa tao pauNyaata Aayaukxa saMsqaocyaa mauWtaMagaNa iva&aana SaaoiQakoxta kxaya_rta Aahota.
www.arvindguptatoys.com yaa tyaaMcyaa AitaSaya laaokxipa`ya vaobasaa[Tvar Anaokx
djao_dar paustakox va iva&aana KaoLNaI banaivaNyaacyaa kRxtaIMcao hjaarao fxaoTao va SaokxDao
CaoT\Ëa ifxlmasa\ zovalyaa Aahota.

roSmaa bavao_ yaaMnaI pauNyaacyaa AiBanava kxlaa mahaivaÒalayaataUna vyaavasaaiyakx kxlaa

SaaKaocao iSaXaNa Gaotalao. tyaa ekx svataM~a ica~akxar va iDJaa[_nar Aahota. tyaaMnaI
maulaaMcyaa Anaokx paustakxaMsaazI ica~aaMkxna koxlao Aaho.
 pa`a. jayaMta naarLIkxr yaaMnaa tyaaMcyaa
AmaRtamaaohaotsavaainaimatta samaipa_ta

ho paustakx navaajabaa[_ rtana TaTa T^sTcyaa

Aaiqa_kx madtaInao ivakxisata Jaalao Aaho.

sava_ hWkx sauriXata

pa`qama saMskxrNa: 15 AaVgasT 2013

pa`kxaSakx: ArivaMd gauuptaa

15 AakxaSagaMgaa,
Aayaukxa, pauNao ivaÒapaIz,
pauNao 411007
vaobasaa[_T: arvindguptatoys.com

maud`kx : ‘maud`a’ 383 naarayaNa paoz,

pauNao 411030
 o pI
s o;`I
a n Q
iv) vaMd gauptaa
AriMkxna: roSmaa bavao_ akxr
ica~aa hOs
n a v
u a a d : ivadulaa m
A
 Anauk`xmaiNakxa
1. paaNaI AaoZNaarI vaaLU ................................... 1
2. na fuxTNaaro AMDo ................................... 2
3. maoNabattaIcaa saI-saaV ................................... 3
4. ANaUMcaI rcanaa ................................... 4
5. pa`kxaSaacao vak`xIBavana ................................... 5
6. skoxcapaonacyaa rMgaaMcao vaNa_laoKana ................................... 6
7. DaowyaacaI pa`itakRxtaI ................................... 7
8. koxSaakxYa_Na ................................... 8
9. Gana - d`va ................................... 9
10. Toinsaiga`TIcyaa rcanaa ...................................10
11. baahulaIcao saMtaulana ...................................12
12. taaolaNaara maaNaUsa ...................................14
13. qaMD paaNyaacaI baaTlaI ...................................15
14. vaayarcao AnauSaItana ...................................16
15. saaopaa saaOr hITr ...................................17
16. paaNyaacaa maaotaI ...................................18
17. hvaocao pa`sarNa ...................................19
18. camacyaacaa paMKaa ...................................20
19. sT^Vacaa paMKaa ...................................21
20. paaNacaWkxI ...................................22
21. saaopao AVinamaoSana ...................................23
22. kxpacao hoilakxaVpTr ...................................24
23. kxpaacaI isaMcana maaoT ...................................25
24. hvaabaMd ipaSavaI ...................................26
25. {DËa maarNaara sasaa ...................................27
26. AVlyauimanaIyama kVxnacaa baa{]la ...................................28
27. ToT^apaVkxcaI pasa_ ...................................29
28. KaaoWyaacaa jaaokxr ...................................30
29. baaolakxa sasaa ...................................31
30. balbamaQalao fuxlapaaKar} ...................................32
31. kxapaDacao cak`xvyaUh ...................................33
32. k`VMxkxvarIla baahulaI ...................................34
33. var caZNaara ba`Sa ...................................35
34. GaumaNaara ba`Sa ...................................36
35. tarMgataI saIDI ...................................37
36. AaLSaI cauMbakx ...................................38
37. rILatalaa ivaÒuta jaina~a ...................................39
38. AayataapaasaUna paMcakxaona ...................................40
39. paMcakxaonaI paXaI ...................................41
40. paakxITacaa catauYfxlakx ...................................42
41. paaosTkxaDa_taUna Aarpaar ...................................43
42. caaoca maarNaara sautaar paXaI ...................................44
43. yaaMi~akx baaoT ...................................45
44. fuxgyaacao kxarMjao ...................................46
45. paaNabauDI ...................................47
46. sT^Vacaa fxvaara ...................................48
47. ipaMpaLpaanaacaI manaImaa{] ...................................49
48. pa`aNyaaMcao kxaoDo ...................................50
 paaNaI
AaoZNaarI
vaaLU

plaVisTkxcaI paaNaI
baaTlaI
jaaD vaaLU

1 baaTlaIta ¾ paya_Mta vaaLU Bara.

2 vaaLU paUNa_ bauDopaya_Mta baaTlaIta paaNaI Bara.

naMtar AaNaKaI qaaoDo paaNaI Bara mhNajao tao

vaaLUcyaa paataLIcyaa jara var yao[_la.

3 Aataa baaTlaI dabaa. Asao koxlyaavar

jaasta paaNaI baahor yao[_la Asao vaaTtao,
paNa haotao {laToca. dabalyaavar sagaLo
jaastaIcao paaNaI Aata SaaoYalao jaatao.

vaaLUvar daba atalaI

aaMcaI A
idlyaavar kxN o, tyaamaULo Aata
ta
rcanaa ibaGaD yaar haotaata,
4 Aataa baaTlaI AgadI {laTI koxlaI paaokxLyaa ta jaastaIcao
tarIhI paaNaI KaalaI saaMDNaar naahI. AaiNa tyaata ao jaatao.
paaNaI SaaoYal
1
 na fuxTnaaro ADo
paaNaI BarlaolaI
baaTlaI icakxTpa×I taajao maIz
AMDo

1 JaakxNaakxDUna 2 baaTlaIta 3 taajao AMDo

10-saoM.maI.cyaa paaNaI Bara. paaNyaata bauDtao.
AMtaravar baaTlaI
kxapaUna Gyaa.

4 Aataa AMDo
tarMgaopaya_Mta
paaNyaata
maIz Gaalata 5 baaTlaIcaa kxapalaolaa 6 Aataa baaTlaI saha fUxTaMvar}na
ZvaLta rha. varcaa Baaga KaalaI Takxa. AMDo mauLIca
icakxTpa×Inao fuxTNaar naahI.
jaaoDUna Takxa.
yaacao kxarNa
AMDyaacyaa AataIla
d`vaacaI Ganataa AaiNa
baahorIla maIzacyaa paaNyaacaI
Ganataa saarKaI Aahoo.
AgadI Asaoca Aa[_cyaa
paaoTata baaL sauriXata
Asatao.

maIz na Gaalataa ha pa`yaaoga koxlaa,

tar maa~a AMDo fuxTola.
2
 maoNabattaIca
saI-saaV a
daona saoiFTipanaa

maoNabattaI kxaDopaoTI icakxTpa×I

laaMba sau[_
caakUx daona kxagadacao kxpa
1 maoNabattaIcyaa taLalaa Taokx kxr}na
qaaoDI vaata baahor kxaZa.

2 maoNabattaIcyaa maQyaataUna ekx sau[_cyaa daonhI baajaUMnaa maoNabattaIcao

sau[_ Aarpaar Gausavaa. vajana saMtaulaIta Asaayalaa hvao.

3 kxpaaMnaa icakxTpa×Inao daona saoiFTipanaa

icakxTvaUna sTVMD tayaar kxra.

4 sau[_caI Taokox ipanaaMcyaa

laUpsa\maQao ADkxvaa.

5 daonhI baajaUMnaI
maoNabattaI paoTvaa.

qaoMbaqaoMba maoNa daonhI baajaUMnaI paDU laagaola,

tyaabaraobar vajanaacao saMtaulanahI badlaola,
AaiNa maoNabattaIcaa saI-saVa caalaU hao[_la.
3
 gA NaUM caI r ca naa
saayakxlacao
baValabaoAirMga
1 saIDIcao kxvhr {GaDUna
saIDIcao kxvhr tyaataIla haolDr kxaZUna Takxa.

icakxTpa×I

2 irkxamyaa saIDIcyaa baaVWsamaQao

BarpaUr baValabaoAirMga Takxa.
3 baVaWsa baMd kxr}na taao icakxTpa×Inao
saIla kxr}na Takxa. baVaWsa hlavaa
AaiNa baValabaoAirMgacaI majaodar
ba`a{]inayana halacaala paha.

4 Aataa baaVWsa {Baa Qara. padaqaa_Mcyaa

rcanaocyaa vaoLI haoNaarI ANaUMcaI
Ga× baaMQaNaI, pa`starBaMga roYaa vagaOro
baaVlabaoAirMgaja\cyaa rcanaaMtaUna
pa`starBaMga roYaa idsaU SakxtaIla. baaVWsa ifxrvata
vaogawyaa rcanaa paha.
sava_ padaqa_
ANaUMpaasaUna banalaolao
Asataata. tyaaMcaI AaMtarIkx
rcanaa zraivakx Asatao.
hËa rcanaota iSasta Asatao,
daoYahI Asataata, tao hËa
pa`itakRxtaItaUna
daKaivataa yaotao.
ANaUMcaI Ga× baaMQaNaI
4
 paa`kx aSaacaao vak`
x IBavana
4-ilaTr paaNaI Barlaolaa laoJar
ifxSa TVMkx paaV[_MTr

DoTaVla
saaKar

1 paaNyaamaQao DoTaVlacao kxahI qaoMba Takxa. DoTaVlamaULo pa`kxaSaacaa maaga_ idsaU Sakoxla.

2 paaNyaata 1-ikxlaao saaKar pasar}na Gaalaa.

24 taasa paaNaI Aijabaata ZvaLU nakxa.

24 taasaata saaKar ivarGaLUna paaNaI paardSa_kx

idsaU laagaola. TVMkxcyaa taLaSaI paaNyaacaI Ganataa
jaasta Asaola AaiNa paRYzBaagaajavaL taI kxmaI
Asaola. Asaa saaKarocyaa d`avaNaacyaa Ganataocyaa
ga`oiDyaMT (pa`vaNakxtaa) tayaar hao[_la.
3 laoJarcaa pa`kxaSa paaNyaacyaa varcyaa BaagaataUna saaoDlyaavar taao sarL roYaota jaa[_la.
saaKarocyaa d`avaNaacaI Ganataa
var kxmaI AaiNa KaalaI jaasta
AsalyaamaULo pa`kxaSa
taLakxDcyaa paaNyaataUna
jaataanaa Kaalacyaa idSaonao vaLtaao.

paNa jaovha pa`kxaSa taLakxDcyaa

paaNyaataUna jaa[_la, taovha jaasta
Gana paaNyaamaULo tyaacao Apavata_na
hao{]na taao Kaalacyaa idSaonao vaLola.
5
 gaaLNa skoxcapaonaaMcyaa rMgaIta skoxca
paona\sa
kxagad
rMgaaMcao vaNa_laoKana

iTSyaU paopar paaNaI

1 gaaLNa kxagadacyaa maQaaomaQa iCd` paaDa.

2 iCd`acyaa AajaUbaajaUnao
rMgaIta skoxca paonanao
izpakox kxaZa.

3 iTSyaU paoparcaa ekx 4 SaMkU gaaLNa kxagadacyaa

SaMkUx banavaa. iCd`ataUna Aata Gaalaa.

rMgaIta izpaWyaaMcyaa vaogavaogaLËa

5 Aataa gaaLNa kxagad paaNyaanao rcanaa kxr}na BaoTkxaDo_ banavaa.
Barlaolyaa glaasavar zovaa.
SaMkUxcaa taL paaNyaata
bauDayalaa hvaa.
iTSyaU paoparmaQaUna paaNaI
var caZUna gaaLNa kxagadavar k`xaomaVTaoga`afxImaQao
pasarola AaiNa tyaabaraobar
rMgaaMcao paRqaWkxrNa hao{]na pa`tyaokx rMga vaogavaogawyaa gataInao
gaaLNa kxagadavar ekx kxagadavar pasartaao mhNaUna
sauMdr fuxla tayaar hao[_la. rMgaaMcao paRqaWkxrNa haotao.
Aataa kxagad vaaLvaa.
6
 15-saoM.maI. vyaasaacaa
plaVisTkxcaa baVala DaowyaacaI
pa`itakRxtaI
icakxTpa×I
10-saoM.maI. naaBaIya 10-saoM.maI. laaMba
AMtar Asalaolao baih_vak`x iBaMga paI.vhI.saI. paa[_pa
(5-saoM.maI. vyaasa)

T^oisaMga paoparcaa gaaola iDMkx

(foxivabaaVMD)

1 plaVisTkxcaa baVala maQaaomaQa kxapaa.

2 5-saoM.maI. vyaasaacaI daona iCd`o ekxmaokxaMpaasaUna
ivar}Ô idSaolaa paaDa.
3 {javyaa iCd`avar
Aatalyaa baajaUnao
baih_vak`x iBaMga icakxTvaa.

4 dRiYTpaTlaasaazI T^oisaMga paopar paa[_pacyaa

ekxa baajaUvar icakxTvaa.

5 baValacyaa Davyaa iCd`ata T^oisaMga paoparcaa Baaga

6 baVala baMd kxr}na Aatalyaa baajaUlaa zo{]na paa[_pa iCd`ata sarkxvaa.
icakxTpa×Inao saIla kxra.

7 paa[_pa Aata-baahor
sarkxvaUna iBaMga
aMga
AaiNa T^oisaMga
aQ aU n a pa ai h lyaavar T^oisYT paNa
paoparmaQalao paa[_pam RiYTpaTlaavar spa
AMtar badlaUna paoparcyaa d amaa idsaola.
paoparvar spaYT {laTI pa`it
pa`itamaa imaLvaa.
ASaa pa`kxaro DaowyaacaI Cana pa`itakRxtaI banaola.
7
 koxSaakxYa_Na
saUXmadSa_kxacyaa daona slaa[_Dsa\ paopar iWlapa

rMgaIta paaNaI
rbar baVMD

1 daona slaa[_Dsa\ ekxmaokxaMvar zovaa.

2 slaa[_Dsa\cyaa maQao ekxa baajaUlaa paopar iWlapa
zovaa. dusa%yaa baajaUlaa rbar baVMD basavaa.
kxmaI AMtar

jaasta AMtar

koxSaakxYa_NaamaULo rMgaIta paaNaI paVrabaaolaacyaa 3 rMgaIta paaNyaamaQao slaa[_Dsa\

Aakxarata slaa[_Dsa\maQao caZola. {Byaa zovaa.

8
 Gana d`va

2-Baaga maWyaacao paIz 1-Baaga paaNaI maaozo BaaMDo

1 2-Baaga maWyaacyaa paIzata

1-Baaga paaNaI GaalaUna
vyavaisqata ZvaLUna Gyaa.

maWyaacao paIz AaiNa paaNyaacao

Cana daT d`avaNa banatao.

2 HËa d`avaNaata hata hLU bauDvaa.

hata sahja Aata jaa[_la.

3 Aataa d`avaNaavar mauzInao jaaorata maara.

d`avaNaacyaa paRYzBaagaavar eKaadI ma{]
iBaMta AsalyaasaarKaa taao AapaTola.

jaaorata maarlyaavar maWyaacao

kxNa AgadI javaL yao{]na
hata Aata jaayalaa ivaraoQa
kxrtaata tyaamaULo hataalaa
ekx ma{] iBaMta
laagalyaasaarKaI vaaTtao.

9
 Toinsaiga`TIcyaa rcanaa
laaokxrIcao caar laUpsa\
(36-saoM.maI. parIGaacao)
taIna kxDkx sT^aV
(17-saoM.maI.)

1 sT^aVMcyaa TaokxaMnaa 5-ima.maI.cao

{Bao Cod Òa.

aI
2 ica~aata daKaivalyaapa`maaNao
sT^aV Qara. ima~aaacGyaa.
madt

3 paihlaa laUpa
daKaivalyaapa`maaNao
sT^aVcyaa KaacaaMta
ADkxvaa.
4 Asao caarhI laUpsa\ ADkxvaa.
pa`tyaokx sT^aVcyaa Kaacaota
daona laUpsa\ AsataIla.

lavakxrca ekx inayaimata AYTfxlakx tayaar hao[_la.

10
 Aataa dusarI rcanaa banavaU.
saha laaokxrIcao laUpsa\
(35-saoM.maI. parIGaacao)
saha kxDkx sT^aV ( 15-saoM.maI. laaMbaIcao),
TaokxaMvar 5-ima.maI. cyaa Kaacaa Asalaolao.

1 laaokxrIcao laUpsa\ sahahI sT^aVMcyaa

KaacaMamaQao daKivalyaapa`maaNao
ADkxvaUna Gyaa.
2 ASaIca rcanaa
kxrta rha.

3 rcanaa kxrtaanaa
laagalaI tar ima~aacaI
madta jar}r Gyaa.

sava_ sT^aV dabalaolyaa Avasqaota (Compression), tar laUpsa\ taaNalaolao (Tension)

AsataIla. rcanaa paUNa_ Jaalyaavar sauroKa Aakxar tayaar hao[_la.
11
 a
baahulaIcao saMtaulan rbaracaa iDMkx
(foxivabaVMaD)

daora sT^aVcaa taukxDa

jaunaI kxaVmpauTrcaI
FlaVapaI
vajanaasaazI isTlacaa
naT ikMxvaa cauMbakx saayakxlacaa spaaokx

pauzËavar kxaZlaolao baahulaIcao ica~a

1 FlaaVpaI {GaDUna AatalaI gaaola ifxlma
baahor kxaZa. ifxlmacyaa maQao AsalaolaI
QaataUcaI tabakxDI kxaZUna Gyaa.
2 ASaa daona tabakxDËa paazaopaaz icakxTvaUna
Gyaa mhNajao kxppaI tayaar hao[_la. maQao ekx
kxDkx sT^Vacaa ikMxvaa irifxlacaa
taukxDa baoAirMgasaazI Ga× basavaa.
3 kxppaI ekxa saayakxla spaaokxmaQao
GaalaUna naMtar spaaokx 'U' cyaa
Aakxarata vaLvaUna Gyaa.

4 pauÛËavar baahulaIcaa pauZcaa AaiNa

maagacaa Baaga kxaZUna kxapaa.
pauZcaa maagacaa
Baaga Baaga
12
5 iDMkxanao baahulaIcao paaya spaaokxlaa jaaoDa.

6 KaoLNyaacaa gaur}tvamaQya
KaalaI sarkxNyaasaazI
spaaokxlaa vajanao laavaa.

7 Aataa kxppaI taaNalaolyaa

dao%yaavar zovaa. baahulaI
Cana saMtauilata hao[_la.

{ taar
ar
a l a a j aInao
tya kxpp
xkr}na o%yaavar
ar a
l a I -v hulaI d ola.
Kaa baa MgaL
ad ora aa, tar gao Gar
8 idl uZo-maa
pa
baahulaI dao%yaavar
saMtaulaIta rahtao, kxarNa
spaaokxlaa laavalaolyaa vajanaaMmauLo
KaoLNyaacaa gaur}tvamaQya
KaalaI sarkxtaao.

13
 skoxca paona
l
o a N a a r a m a aNaUsa
taa
baaTlaIcaI
JaakxNao
Aa[_sk`xImacyaa kxaDËa rbarcaa iDMk
(foxivabaVMaD)
vaaLU
BarlaolaI
baaTlaI

vajanaasaazI naaNaI kxTr

2 baaTlaIcyaa
1 Aa[_sk`xImacyaa kxaDËa kxapaUna JaakxNaavar caohra
itasa%yaa kxaDIlaa icakxTvaUna kxaZUna ho Daokox
maaNasaacaa Aakxar banavaa. kxaDIlaa
icakxTvaa.

3 paayaaMnaa naaNaI icakxTvaUna

maaNasaacaa gaur}tvamaQya
KaalaI AaNaa.
kxaDIcyaa
Taokxacaa TokUx

4 Aataa kxaDIcao Taokx vaaLU Barlaolyaa

jaD baaTlaIcyaa JaakxNaavar zovaa.

5 maaNaUsa na paDtaa baaTlaIvar Cana

saMtauilata hao[_la. tyaalaa qaaoDasaa
QaWkxa idlaa, tar taao masta hlaola
Dulaola, AaiNa igarWyaahI Gao[_la.
Aapalyaa baaoTavarhI taao vyavaisqata
saMtauilata haotaao.

vajanadar naaNyaaMmaULo maaNasaacaa gaur}tvamaQya KaalaI

sarkxtaao AaiNa KaoLNao saMtauilata rahtao.
14
 qaMD paaNyaacaI baaTlaI

AVlyauimainayamacaI fxaV[la

capaTI daorI

1-l 1.5-l

jaunaI vata_maanapa~ao
daona paaNyaacyaa baaTlyaa icakxTpa×I
1-laITr AaiNa
1.5-laITr
2 naMtar baaTlaI
1 1-ilaTrcyaa baaTlaIBaaovataI vata_maanapa~aaMcyaa saha
AVlyauimanaIyama fxaV[la gauMDaLa. qaraMmaQao gauMDaLa.
vata_maanapa~a AvaraoQakxacao
kxama kxrola. baahorcaI
{YNataa Aata jaa{] doNaar naahI.
3 1.5-ilaTrcaI baaTlaI daKaivalyaapa`maaNao kxapaa.
4 1-ilaTrcaI baaTlaI
vata_maanapa~aasakxT maaozËa
baaTlaIta Gaalaa.
5 maaozËa baaTlaIcao daonhI Baaga icakxTpa×Inao
jaaoDa. KaaMdËavar laTkxvaNyaasaazI
baaTlaIlaa daorI laavaUna qamaa_sa paUNa_ kxra.

o
FlaoWTrmauL
fxaV[ lacyaa iraacyaa AvaraoQakx
napa~
AaiNa vata_maa amaa_samaQaIla paaNaI
qaramauL o q
aMD rahtao.
baraca vaoL q

15
 vaayarcao AnauSaItana bana_r
paaNaI paWkxD

paopar iWlapa\sa

1 daona paopar iWlapa\sa {GaDUna sarL taar kxra.

2 ekxa taarocao ekx Taokx pakxDIta Qara.

3 taar 2-imanaITo bana_rcyaa

jyaaotaIvar garma kxra.
4 naMtar hI garma hao{]na
laalabauMd JaalaolaI taar
lagaoca qaMD paaNyaata bauDvaa.

5 taar qaMD Jaalyaavar...

6 ...taI vaakxvataa yaotao kxa tao paha.

taar ispa`Mga sTIlasaarKaI kxDkx haotao,

vaakxta naahI. hËalaa pa`ik`xyaolaa
paaNaI doNaM (ToMpairMga) Asao mhNataata.

16
 7 Aataa dusarI taar bana_rcyaa jyaaotaIvar
daona imainaTo garma kxra.

8 maga taI saavakxaSa naohmaIcyaa

taapamaanaalaa qaMD hao{] Òa.

9 Aataa hI taar vakxvaUna paha.

ma haotao
hI taar nar xtao. h Ëalaa
a vaak
AaiNa sahjana (AinailaMga)
AnauSaIt aata.
mhNat

hI Tr kxacaocaa glaasa
saaopaa saaOr
daona bafxa_cao KaDo daona taaTlyaa

1 daona saarKyaa Aakxaracao bafxa_cao KaDo daona vaogawyaa

taaTlyaaMmaQao zovaa. taaTlyaa saUya_pa`kxaSaata zovaa.
2 ekxa bafxa_cyaa KaDËavar kxacaocaa glaasa
JaakUxna zovaa.
qaaoDËa vaoLanao JaakUxna zovalaolaa baf_x KaUpa jaasta
ivataLlaolaa taumhalaa idsaola.

glaasa CaoTËa saaOr

kuxkxrsaarKao kxama kxrtaao
mhNaUna baf_x jaasta ivataLtaao.

17
 gbana_r
paaNyaacaa maaotaI

gQaataUcaa camacaa
gD^Vapar

gpaaNaI

1 QaataUcaa camacaa bana_rcyaa

jyaaotaIvar garma kxra.

2 D^Vaparnao tyaavar
paaNyaacaa qaoMba Takxa.

camacaa fxar garma nasataanaa

paaNaI {kxLola AaiNa
3 Aataa camacaa qaaoDa jaasta garma tyaacaI vaafx hao[_la.
kxra, AaiNa maga tyaavar paaNyacaa
qaoMba Takxa.
camacyaacao tapamaana jaasta Asataanaa qaoMba
camacyaavar tarMgalyaasaarKaa idsaola,
AgadI maaotyaasaarKaa!
qaoMba AitaSaya garma
camacyaavar Takxl aa Asataa,
qaoMbaacyaa paRYzBaagaavarIla qaaoDËa
paaNyaacaI vaafx h aotao. HËa
vaafoxcyaa qar avar qaoMba eKaaÒa
maaotyaasaarKaa tarMgataao.
18
 kxacaocaI baaTlaI 1
naaNao hvaocao pa`sarNa

paaNaI

1 naaNao Aaolao kxra.... 2 ...tao kxacaocyaa baaTlaIcyaa taaoMDavar zovaa.

1 3 Aapalao hata ekxmaokxaMvar GaasaUna

{]badar kxra AaiNa lagaocaca tao
baaTlaIBaaovataI capaKala Qara.

4 qaaoDËa vaoLanao hataacyaa {YNataomaULo baaTlaItaIla hvaa garma

hao[_la AaiNa itacao pa`sarNa hao{]na taI baaTlaIcyaa baahor
paDayacaa pa`yatna kxrtaanaa, naaNao qaaoDo var hao{]na KaalaI
paDola AaiNa pakx-pakx Asaa Aavaaja hao[_la.

I
ma Jaala
hvaa gar a paavatao, ho
rN
kxI pa`sa aaopaa pa`yaaoga
ha s avataao.
daK

19
 kxDkx sT^Va
(10-saoM.maI.)
daona plaVisTkxcao camacao
TUqaipakx camacyaMacaa
KaaoDrbar paMKaa
kxa~aI

1 KaaoDrbaralaa kxa~aInao iCd`o paaDa.

2 camacao rbarata basavaa.
tyaaMnaa ivar}Ó idSaonao vaLvaa.

3 TUqaipakx ica~aata daKivalyaapa`maaNao 4 ekxa saOla basaNaa%yaa

rbarata basavaa. sTV^amaQao TUqaipakx zovaa.

5 Aataa ho camacao
paMKyaaKaalaI Qara, aa
asavalaoly
mhNajao, tao kxaonaata b aa paMKyaacaI
gargar camacyaaMn agalyaamaULo
ifxrtaIla. hvaa la taata.
tao ifxr

20
 sT^aV caa paKM aa

paataLx sT^Va

jaaDa sT^Va kxa~aI

saoFTI ipana
1 ekxa jaaDËa sT^VamaQao 5-saoM.maI.
laaMbaIcyaa caar paakxLyaa kxapaa.
2 paakxLyaa vaLvaUna tyaMacaI
paMKyaacaI paataI banavaa.

3 baarIkx sT^VamaQao ekx saoFTI ipana basavaa.

ipanaomaULo paMKaa KaalaI paDNaar naahI.

4 Aataa jaaDËa sT^Vacaa paMKaa

baarIkx sT^VamaQao zovaa.

5 paMKyaavar fuMxkxlyaavar
taao gargar ifxrola.

itarWyaa aMvar
aatya
sT^Vacyaa p aa%yaa
N
laaga aMKaa
op
av a%yaamaUL ao.
if a
r
x t

21
 taIna sT^Vacao taukxDo
(5-saoM.maI.) QaataUcaI narma taar

a WkxI
paaNac
paaNyaacaI baaTlaI kxa~aI

saayakxlacaa spaaokx

jaunyaa islapar capalaocaa

svacC salaa[_nacaI rbarcaa taukxDa
TËUba daona maNaI
(Aaya. vhI. ikxT
maQaIla) 1 daona sT^Vacyaa taukxDËaMmaQao
'V' Aakxracao kxapa Gyaa.

2 ica~aata daKaivalyaapa`maaNao taIna sT^aVcao taukxDo vaapar}na

saha paatyaaMcao Tbaa_[_na tayaar kxra. Tbaa_[_nacyaa maQaaomaQa
iCd` kxr}na tyaata ekx spaaokx AVWsaolasaazI basavaa.
vaayarcyaa daonhI baajaUlaa sTaVparsaazI maNaI basavaa.
vaayar vaLvaUna tyaacaa ‘U’ Aakxar kxra.
3 rbarcyaa baosamaQao saayakxlacaa
spaaokx GausavaUna sTVMD banavaa.

4 salaa[_na TËUbacao ekx Taokx

{Mcaavar zovalaolyaa baaTlaItaIla
paaNyaata bauDvaa.
5 salaa[_na TËUbacao dusaro
Taokx ekxa rbarI
taukxDËacyaa maQalyaa
iCd`ataUna AaovaUna Gyaa.

qaoMba qaoMba paaNaI sT^aV Tbaa_[_nacyaa

paatyaaMvar paDola, AaiNa tao ifxrola. TËUbacyaa HËa iCd`ataUna varcyaa
baaTlaItalao paaNaI paDU laagaola.
22
 saaopao AVinamaoSana
paoparcaa kxpa rbaracaa iDMk paXaI AaiNa ipaMja%yaacao ica~a
(foxivabaVMaD)x

12-saoM.maI. laaMbaIcaa kxDkx sT^aV

saayakxlacaa spaaokx

1 paoparcyaa kxpamaQao samaaorasamaaor daona maNaI daora

daona iCd`o kxra.
2 iCd`aMmaQaUna kxDk x
sT^aV GaalaUna iDMkxanao
paWkxax kxra. 3 paXaI va paaopaTacao ica~a paazaopaaz
spaaokxvar icakxTvaa AaiNa
spaaokxmaQao ekx maNaI Aaovaa.

pauZcaI baajaU

maagacaI baajaU

4 kxDkx sT^aVcaa maQalaa Baaga kxapaUna
Takxa va tyaataUna spaaokx Gaalaa.
6 dao%yaacyaa dusa%yaa Taokxalaa maNaI baaMQaa.
daora spaaokxvar gauMDaLUna Gyaa.
5 kxpaacyaa taLata maQaaomaQa iCd` kxra.
spaaokxlaa daora baaMQaa AaiNa taao kxpaacyaa
taLatalyaa iCd`ataUna AaovaUna Gyaa.

7 Aataa maNyaanao daora Kaocaa AaiNa saaoDa. ica~a gargar

ifxrola AaiNa paXaI ipaMja%yaata basalaolaa idsaola.
ih ik`xyaa vaarMvaar kxr}na KaoLNyaacaa AanaMd Gyaa.
23
 kxpacao
hoilakxaVpTr

daona qamaa_kxaVlacao
caakUx kxpa iDMkx ikMxvaa daona baajaUMnaa
iDMkx AsalaolaI icakxTpa×I

1 ekxa kxpaacaa taL kxapaUna Takxa. 2 kxpaataUna caar samaana paataI kxapaa.

3 dusa%yaa kxpaacyaa taLacaI kxDa

fxWta kxapaa. mhNajao tyaacaa taL
baos
paattarkxa
ai

sapaaT hao[_la.
yaaMc k
aa xapaa.

4 taLavar iDMkx ikMxvaa

icakxTpa×Inao caarhI paataI
kxaTkxaonaata icakxTvaUna Gyaa.
5 caarhI paataI ekxaca idSaolaa
vaLvaUna paMKaa tayaar kxra.

6 kxpa sauSaaoiBata kxra

kxpaacyaa AaiNa {McaIvar}na saaoDa.
Lo
vaLvalaolyaa paatyaaMmaU aa
otaan
hoilakxVapTr KaalaI ya o. kxpaacao hoilakxVapTr
gaaola- ga ao l a if r
x ta iBariBarta
KaalaI yao[_la.
24
 kxpaacaI
paopar kxpa isaMcana maaoT daora

KaUpaSaI baTNao

saayakxlacaa spaaokx

1 kxpaacyaa kxDolaa daona 2 kxpaacyaa taLata daona laaMba daoro baaMQaa.

CaoTo daoro baaMQaa.

3 ica~aata daKivalyaapa`maaNao kxpa spaaokxlaa TaMgaa.

saOla laUpa

saOla laUpa
4 kxpaata BarpaUr baTNao Bara.

5 Aataa baahorcao daoro

ivar}Ô idSaonao Kaocaa.

kxpa itarkxa hao{]na {laTola,

AaiNa baTNao KaalaI saaMDtaIla.

hI isaMcanaacaI paarMpaarIkx
paÔta (maaoT) Saotaalaa paaNaI
doNyaasaazI vaaparlaI jaata Asao.
25
 plaVisTkxcaI ipaSavaI

hvaabavMdaI
ipaSa

1 taaoMDakxDUna
5-saoM.maI.cyaa AMtaravar
ekx baaTlaI kxapaUna Gyaa. kxa~aI
plaVisTkxcaI baaTlaI

2 paataL plaVisTkxcyaa
ipaSavaIta gaaoLyaa -
Aapalyaalaa baaTlaIcaa caaVkxlaoTo Bara.
fxWta varcaa Baaga
JaakxNaasakxT laagaNaar Aaho.

3 ipaSavaIcao taaoMD baaTlaIcyaa

taaoMDataUna baahor kxaZa.
4 ipaSavaIcao taaoMD
vyavaisqata
fuxlavaUna Gyaa.
5 baaTlaIcao JaakxNa Ga×
basavaa. ASaI hI ipaSavaI
Cana saIla hao[_la!
BaUkx laagalaI, kxI {GaDUna
gaaowyaa-caaVkxlaoTo
Kaa{]na Takxa.

26
 {DËa maarNaara sasaa
icakxTpa×I paataL sT^Va plaVisTkxcaI
baaTlaI

jaaDa sT^Va
(4-saoM.maI.)
paopar ipana

1 paataL sT^Vacao ekx Taokx dumaDa …

saSyaacao ica~a

2 …AaiNa icakxTpa×Inao
baMd kxra.
3 baMd koxlaolyaa Baagaavar
saSyaacaI daona ica~ao
paazaopaaz icakxTvaUna 4 baaTlaIcyaa JaakxNaata
Gyaa. ekx iCd` kxra AaiNa
tyaata jaaDËa sT^Vacaa
taukxDa basavaa.

5 saSyaacaa sT^Va JaakxNaata Gaalaa,

AaiNa ekx ipana sTVaparsaazI Taocaa.

6 ipanaocaI baajaU baaTlaIta GaalaUna JaakxNa laavaa.

mhNajao KaoLNao tayaar hao[_la.

7 baaTlaI jar jaaorata dabalaI, tar

sasaa {DI maarola AaiNa baaTlaI
saaoDlaI, tar taao KaalaI yao[_la.
27
1 kVxnacaa taaoMDakxDcaI
kxDa kxapaUna Takxa. AVlyauimanaIyama kVxna AVlyauimanaIyama
kVxnacaa baa{]la
kxa~aI

2 kVxnacyaa {McaIkxDUna {Byaa

paataL pa×yaa kxapaa.

3 sagaLyaa paakxLyaa baahorcyaa

baajaUlaa vaLvaUna fuxlavaUna Gyaa.

paakxLyaa saUya_ikxrNaaMsaarKyaa idsataIla.

5 pa`tyaokx paakxLI dumaDlyaavar AaQaIcaI
4 Aataa ekx paakxLI AQyaa_ta paakxLI laaVkx hao[_la. SaovaTcaI paakxLI
Aatalyaa baajaUlaa ASaI dumaDa, paihlyaa paakxLIta ADkxvaUna Takxa.
kxI taI kVxnacyaa kxDopaya_Mta yao[_la. Asaa ekx sauMdr baa{]la tayaar hao[_la.
naMtar dusarI paakxLI dumaDa.

HËa baa{]lamaQao taumhI

CaoTËa vastaU zo{] Sakxtaa.

28
 1-ilaTrcaa ToT^apaVkxcaa Kaaokxa kxa~aI
xcaI
ToT^apaVksa_
pa
fruit sau[_ - daora
juice l
-m
1000 vaolak`xaocyaa pa×yaa

sTopalar

1 ToT^apaVkxcyaa caarhI i~akxaoNaI FlaVpsa\ {GaDa.

fruit 2 Kaaokxa capaTa kxra.
juice l
-m fruit
1000
juice l
3 Kaalacao va
1 000-
m varcao jaaoD
kxapaUna Takxa. fruit
juice l
-m
1000
4 paakxIT baMd kxrNyaasaazI
FlaVpa kxapaa.
fruit
juice l m
5 jaaDIkxDUna paakxIT Aata dumaDa.
-
1000
7 maQalao daona qar sTopala
kxr}na jaaoDUna Gyaa.
fruit
laaMbaIkxDUna paakxIT AQyaa_ta dumaDa.
juice l
6
-m
1000
100

8 FlaVpalaa AaiNa paaikxTavar

vaolak`xaocyaa pa×yaa iSavaUna paaikxT
sTopala ipana
naIT baMd kxrayacaI vyavasqaa kxra.
29
 KaaoWyaacaa jaaokxr
pattyaaMcaa irkxamaa Kaaokxa
pauØyaavar kxaZlaolao
jaaokxrcao hata, paaya
AaiNa caohra
2 KaaoWyaacyaa ekxa
baajaUnao caarhI kxDaMvar}na
1.5-saoM.maI. Aata kxapaa.
4 jaaokxrcaa caohra, hata AaiNa paaya
FlaVpsa\naa icakxTvaUna Takxa.
AayataakRxtaI Kaaokxa dabalyaavar tyaacaa samaaMtar
catau_Bauja haotaao. tyaamauLo jaaokxr naacataanaa idsataao.
30
rbaracaa iDMk kxa~aI
(foxivabaVMaD)x
1 irkxamyaa KaaoWyaacao
taaoMDajavaLcao va
taLakxDcao FlaVpsa\
kxapaUna Takxa.
2
3 tayaar Jaalaolyaa caar
FlaVpsa\ {GaDa. kxapaUna
tyaaMcaa Aakxar kxmaI kxra.
5 Aataa Kaaokxa dabaUna KaalaI-var
hlavaa, mhNajao ifxDao-iDDao
jaaokxr naaca kxrola.
 paoparcaa kxpa skoxca paona

akxa
baaol asaa
s
kxa~aI
1 kxpaacyaa taLajavaL saSyaacao
kxana AaiNa taaoMDacao ica~a kxaZa.
2 kxpaacyaa taLata
daKaivalyaapa`maaNao
maQyaroYaa kxaZa.

3 saSyaacyaa caoh%yaaBaaovataIcaa
kxpa kxapaUna Takxa.

4 maQyaroYaovar dumaDa.

5 kxpaacyaa maagaUna baaoTo GaalaUna

dabaa AaiNa saaoDa mhNajao
sasaa baaolataanaa idsaola.

o caohro kxaZ Una

kxpaavar vaogavaogaL navaa.
Anaokx papaoT sa\ ba

31
 jaunaa balba
balbamaQalao
fuxlapaaKar} Aao. eca. paI.
paardiSa_koxvarIla
fuxlapaaKar}

TUqaipakx maNaI
plaVisTkxcyaa
baaTlaIcaa varcaa
Baaga AaiNa JaakxNa rbaracaa rbaracaa iDMk
taukxDa (foxivabaVMaD)x

1 gaolaolyaa balbacaa taL maaozyaacyaa madtaInao kxapaUna Takxa.

2 baaTlaIcyaa taaoMDalaa rbarI iDMkx laavaa.

3 naMtar balbacaa varcaa Baaga baaTlaIcyaa

taaoMDalaa icakxTvaUna Takxa.

4 paardiSa_koxcyaa kxagadavar fuxlapaaKar} banavaUna tao kxaDInao baaTlaIcyaa

JaakxNaata daKaivalyaapa`maaNao basavaUna Gyaa.

5 paMKa dumaDUna fuxlapaaKar}

balbamaQao sarkxvaa. JaakxNa
ifxrvaUna balbalaa basavaUna
Takxa.
balbamaQalao fuxlapaaKar} tayaar!!!

32
 kxapaDacao
cak`xvyaUh

daona kxapaDI r}maala daora sau[_ maNaI

1 daona r}maala tyaaMcyaa kxDaMvar}na iSavaUna Gyaa.

qaaoDI maaokxLI jaagaa zovaa.

2 maaokxLyaa jaagaotaUna ekx

maNaI Aata sarkxvaa AaiNa
naMtar r}maala paUNa_ iSavaUna Takxa.

3 Qaavadao%yaanao r}maalaaMvar vaogavaogaLyaa

vyaUhacyaa rcanaa iSavaa.

4 Aataa ima~aacyaa DaowyaaMvar

pa×I baaMQaUna r}maalaatalaa maNaI
ekxIkxDUna dusarIkxDo
nyaayalaa saaMgaa. oro
Qaavada yaa
w
x AtyaMta vaogavaoga GaalaUna
AMQa maulaaMsaazI ho ek ao
pa`kxaran okx vyaUh
sauMdr kxaoDo Aaho. n a
A kxra.
tayaar

33
 pauz\zËavarIla
baahulaIcao ica~a
saayakxla spaaokxcaa k`VMxkx k`VMxkxvarIla
baahulaI
kxapa

kxDkx sT^aVcaa d×yaa sT^aVcaa taukxDa

plaVisTkxcyaa kxapa basavalaolao JaakxNa
baaTlaIcyaa
varcaa Baaga kxa~aI

1 ipasTna banavaNyaasaazI sT^aVlaa 2 ica~aata daKaivalyaapa`maaNao spaaokx

ivar}Ô baajaUlaa daona kxapa Òa. vaLvaUna itacaa k`VMxkx banavaa. sT^aVcyaa
d×yaavar k`VMxkx basavaa. sT^aVmaQaIla
kxapaaMmaULo taao yaaogya jaagaI dumaDUna
3 baaTlaIlaa ivar}Ô d×yaa vyavaisqata ifxrola.
idSaolaa daona iCd`o kxra.

vaayar k`VMxkx
d×yaamaQao maaokxLa
4 k`VMxkx AaiNa d×yaa ifxrlaa paaihjao.
baaTlaIta basavaUna Gyaa.
d×yaa

5 d×yaacao varcao Taokx

JaakxNaacyaa sT^aVmaQaUna
baahor kxaZa.

6 d×yaalaa sT^aVcyaa varcyaa

baajaUlaa baahulaI icakxTvaa.

7 Aataa k`VMxkx gaaola ifxrvalyaavar baahulaI var-KaalaI hao[_la.

34
1 AQaa_ ba`Sa paa[_pamaQao Zkxlaa. ekxa hataanao
paa[_pa {Baa Qar}na dusa%yaa hataanao
paa[_pacyaa taaoMDavar vaarMvaar maara. ipa.vaI.saI. paa[_pa
(Aaatalaa vyaasa
ba`SapaoXaa qaaoDa kxmaI)

var caZNaara ba`Sa

baaTlaI
maarlyaavar Qauvaayacaa
AaEcaya_kxarkxpaNao ba`Sa
ba`Sa KaalaI tar paDNaar
naahIca, paNa paa[_pamaQao
varvar caZola!

hata maaokxLa
Asataanaa,
maarlyaavar paa[_pa jar Tobalaavar hata zo{]na
hlaUna KaalaI haca pa`yaaoga koxlaa, tar
jaataao, ba`Sa maa~a paa[_pavar maarlyaavar
jaagaovarca ba`Sa var tar jaaNaar naahIca,
rahtaao. paNa kMxpanaaMmaULo KaalaI paDola.

35
 GaumaNaara ba`Sa
BATTERY FlaoiWsavaayarlaa saaolDr koxlaolaI
data Gaasaayacyaa ba`Sacaa saola fxaonacaI
pauZcaa 6-saoM.maI.caa Baaga 1.5-V caa paoinsala saola vha[_ba`oTr maaoTr

rbar baVMD pa`aNyaacyaa

DaoWyaacao ica~a
icakxTpa×I

1 vha[_ba`oTr maaoTr baVTrIvar rbar 2 maaoTr-vha[_ba`oTrcaI rcanaa

baVMDnao vyavaisqata basavaa. rbar-baVMDnao TUqa ba`Savar basavaa.

3 maaoTrcaI Taokox icakxTpa×Inao baVTrIlaa jaaoDa.

saolalaa pa`aNyaacyaa DaoWyaacao ica~a

icakxTvaa mhNajao pa`aNaI ekxdma
sajaIva vaaTola.

4 Asao kxrtaaca ba`Sa Gaumaayalaa

AaiNa naacaayalaa laagaola.

ha pa`aNaI jar AapaNa taaTlaIta zovalaa, tar taao gaaola-gaaola ifxrola.

36
 irMga / cakxtaIcao
cauMbakx 1 baaVWsacaa maQalaa
tarMgataI saIDI daMDa kxapaUna
3-sao.maI.ca zovaa.
rbaracaa iDMk baaTlaIcao JaakxNa
(foxivabaVMaD)x
daona jaunyaa saIDI

2 ekxa saIDIcyaa kxDovar

cauMbakx icakxTvaa.
sagawyaa cauMbakxaMcao sama
Qa`uva varcyaa baajaUlaa
saata rMgaaMcaI tabakxDI yaayalaa hvaota.
irkxamaa saIDIcaa baaVWsa

kxrvata

3 dusa%yaa saIDIvarhI cauMbakx icakxTvaUna Gyaa.

sagawyaa a ho cauMbakxhI paihlyaa saIDIvarcyaa
cauMbakxaMcao s amaan
jaUlaa cauMbakxacyaaca idSaonao Asaavaota.
Qa`uva varcyaa baa
Asaavaota.
4 varcyaa saIDIvar rMgaIta tabakxDI icakxTvaa,
AaiNa baaTlaIcao JaakxNahI hVMDlasaazI laavaa.
5 daonhI saIDI sTVMDmaQao Gaalaa.
varcaI saIDI tarMgaU laagaola.

daonhI saIDIMcao samaana Qa`uva samaaorasamaaor

AsataIla AaiNa tao ekxmaokxaMnaa
ivakxiYa_ta kxrtaIla, mhNaUna varcaI
saIDI tarMgaU laagaola.
varcaI saI.DI
tarMgaola!
cyaa hVMDlalaa
6 Aataa JaakxNaaifxrvaa.
Qar}na saIDI aatahI rMga
tabakxDIcao s Zra rMga idsaola.
imasaLUna paaM

37
 AaL
SaI ca
AVlyauimainayanacaI maaozI taaTlaI
uMbakx
SaiWtaSaalaI
inayaaoDayaimayamacaa cauMbakx

cauMbakxacyaa Aakxaracaa
sTIlacaa vaaVSar

1 AVlyauimainayanacaI taaTlaI itarkxI Qara.

2 inayaaoDayaimayamacaa cauMbakx taaTlaIvar}na saaoDa.
taaTlaIta eDI ivaÒuta tayaar JaalyaamaULo cauMbakx
saavakxaSa KaalaI yao[_la.

cauMbak
x hL
U Gas
arta
ao.

vaaVS
ar m
aa~a
vaogaa
ta K
aala
I yaot
aao.

3 Aataa cauMbakxacyaa Aakxaracaa sTIlacaa vaaVSar taaTlaIvar}na saaoDa.

vaaVSarmaULo AVilyauimanaIyamacyaa taaTlaIta eDI ivaÒuta tayaar na
JaalyaamaULo cauMbakx paTkxna\ KaalaI yaotaao.
38
 rILatalao ivaÒuta jaina~a
35-gaojacaI AvaraoQakx kxDkx
AavarNa AsalaolaI maaoTr plaVisTkxcao sT^Va
irvaa[_MDIMgacaI taaMbyaacaI taar paoparcyaa iWlapa

inayaaoDayaomayamacao
8-saoM.maI.laaMbaIcaa SaiWtaSaalaI cauMbakx
saayakxlacaa spaaokx
rbarcaa taukxDa plaMbarcyaa
ToFlaaVnacyaa
e.[_.DI. Topacao irL
AaiNa kxvhr
icakxTpa×I kxTr

1 35-gaojacyaa AavarNa Asalaolyaa taaMbyaacyaa

taarocao irLavar 800 vaoZo Gyaa.

2 taarocyaa daonhI TaokxaMvarcao AavarNa

kxTrnao KarvaDUna kxaZUna Takxa.
3 taarocyaa daonhI 4 daona paopar ipanaa irLacyaa kxvhrcyaa
TaokxaMmaQao e.[_.DI. vyaasaavar icakxTpa×Inao icakxTvaa.
jaaoDa. 5 rbarcyaa taukxDyaataUna saayakxlacaa spaaokx
Aarpaar Gausavaa. tyaavar daona inayaaoDayaomayamacao
cauMbakx icakxTvaa.

6 sTaVparsaazI sT^aVcao
daona taukxDo spaaokxmaQao
Gaalaa. spaaokx paopar
ipanaaMcyaa baoAirMgamaQao 8 spaaokx ifxrvaa, mhNajao
basavaa. e.[_.DI. laagaola.
ifxrNaa%yaa cauMbaikxya balaamaULo taarocyaa vaoTaowyaata
7 irL kxvhrmaQao basavaa. vaIja tayaar haotao, AaiNa e.[_.DI. laagataao.
39
 1 A-4 Aakxaracaa AayataapaasaUna paMcakxaona
kxagad Gyaa.
2 caaOGaDI GaalaUna kxagadacaa maQya kxaZa.

3 kxagadacaI caarhI Taokox

maQyaapaya_Mta dumaDa. 4 kxagad AQyaa_ta dumaDa.

5 A ibaMdU maQyaroYaopaya_Mta ASaa ta%honao dumaDa kxI

AC hI baosalaa samaaMtar Asaola.
b a

a c 6 dusarI baajaUhI
ASaIca dumaDa.
7 paMcakxaonaI GaDI {GaDa.
8 {javaIkxDcaI GaDI... 9 ...Aatalyaa baajaUlaa dumaDa.

10 DavaIkxDcaI 11 daKaivalyaapa`maaNao
GaDI {GaDa. kxagad Aatalyaa 12 FlaVpa Aata
auMdr
baajaUlaa dumaDa. KaaocaUna Takxa. ekx s a tayaar
xaon
paMcak ao[_la.
h

40
 kxagadacyaa pa×yaa maNaI paMcakxaonaI
(2-saoM.maI. X 12-saoM.maI.) paXaI
sau[_ daora

kxa~aI

1 ekxa kxagadacyaa pa×IcaI daona Taokox 2 Taokox hlakoxca KaocaUna gaaz paWkxI kxra,
Qar}na tyaaMcaI saaQaI gaaz maara. mhNajao maQao paMcakxaona idsaU laagaola.

3 gaazIcyaa daonhI baajaUMnaa 4 AaKalaolyaa roYaaMvar kxapaa.

pa×yaaMvar paXaacaI caaoca va
SaopaTI kxaZUna Gyaa. kxaDI

daora

5 DaoLa kxaZa, mhNajao paXaI tayaar hao[_la!

xr a.
ta paXaI tayaar k
Asao Anaokx r MgaIaUna Gyaa,
tao dao%yaata Aaov ana TaMgaNaaLo tayaar hao[_la.
mhNajao ekx C
jaD maNaI
41
 paakxITacaa
catauYfxlakx

jaunao paakxIT kxa~aI

paona
icakxTpa×I
pa×I

b
b
a
1 laaMbaIkxDUna paakxITacaI
AQyaa_ta GaDI Gaalaa, va a
maQyaroYaa kxaZUna Gyaa.
3 C yaa ibaMdUtaUna AB laa samaanaaMtar
roYaa kxaZa va roYaovar kxapaa. 2A ha ibaMdU maQyaroYaopaya_Mta
B maQaUna dumaDa.
b
b

a
yaanao ekx Aayata
a C tayaar hao[_la.
C

4 CA AaiNa CB Hyaa roYaa kxaZa. 5 Hyaa roYaaMvar GaDI Gaalaa.

6 naMtar paakxITacao taaoMD {GaDa AaiNa daKaivalyaapa`maaNao

tyaacyaa kxDa icakxTpa×Inao icakxTvaa. Asao koxlyaavar
b
ekx sauMdr catauYfxlakx tayaar hao[_la.

42
 paaosTkxaD_
50

a
paaosTkxaDa_taUn
Aarpaar
kxa~aI

1 paaosTkxaD_ laaMbaIkxDUna
AQyaa_ta dumaDa.

2 tyaavar daKaivalyaapa`maaNao roYaa AaKaa.

3 roYaaMvar kxapaa.

4 kxaD_ {GaDa AaiNa X ibaMMdUpaasaUna Y

Y
X
ibaMdUpaya_Mta kxapaa, mhNajao taumhalaa
ekx har imaLola.

5 Hyaa maaozyaa harataUna taumhI

sahja Aarpaar inaGaala.
43
 caaoca maarNaara sautaar paXaI rbaracaa iDMk daora
(foxivabaVMaD)x
maNaI

pauÛa irifxlacaa taukxDa

(15-saoM.maI. X 9-saoM.maI.) (2-saoM.maI.)

kxa~aI

1 ekx jaaoDpaXaI pauØyaavar kxaZUna kxapaa. 2 irifxlacaa 2-saoM.maI.caa taukxDa

maQaaomaQa {Baa icakxTvaUna Gyaa.

3 iDMkx laavaUna paXaI AQyaa_ta dumaDUna

icakxTvaUna Gyaa. paXaI rMgavaa.

4 irifxlamaQao laaMba daora AaovaUna Gyaa AaiNa

tyaacyaa daonhI TaokxaMnaa maNaI baaMQaa. ekxa baajaUlaa kxlalaolao
vajana AaiNa dao%yaacyaa
5 daora taaNaUna Qarlaa, tar paXaI GaYa_NaamaULo paXaI caaoca
caaoca maarta-maarta KaalaI yaotaao. maarta KaalaI yaotaao.
44
1 jaaDËa yaaMi~akx
sT^aVmaQao caar jaaDa sT^aV baaoT
'V' Aakxaracyaa
Kaacaa kxapaa. kxa~aI

daora
icakxTpa×I
kxagadacaa hata

2 sT^aVmaQaUna paataL
daora Aaovaa.

3 dao%yaacao ekx Taokx sT^aVcyaa

varcyaa baajaUlaa icakxTpa×Inao
icakxTvaa. dao%yaacyaa dusa%yaa
baajaUlaa ekx laUpa kxra.

4 ekxa hataanao sT^aV Qara AaiNa dusa%yaa hataanao

laUpa AaoZa. Asao koxlyaavar ho raobaaViTkx baaoT
Aatalyaa baajaUlaa vaLola. laUpa saaoDlyaavar
baaoT paunha sarL hao[_la.

5 sT^aVlaa varcyaa baajaUlaa ekx hata icakxTvaa,

mhNajao taumhala ima~aaMnaa Ta-Ta kxrtaa yao[_la.

45
 rbar baVMD

ao
xfgu yaac Mjao
kxar sau[_

fuxgaa kxDkx sT^aV

(15-saoM.maI.)

icakxTpa×I

1 kxDkx sT^aVcaI ekx baajaU 2 laaMba sau[_nao sT^aVlaa

icakxTpa×Inao saIla kxra. ivar}Ô idSaolaa
caar iCd` paaDa.

3 fuxgaa paaNyaanao Bar}na Gyaa.

4 rbarbaVMDnao sT^aV fuxgyaalaa jaaoDUna Gyaa.

ao
a n
U a f uxgyaatallaagaola.
d`at DU
^ a m
V a Q a Ila iCyaasaarKao {
sT I kxar Mj
paaNa
fuxgaa jasajasaa AakuMxcana paavataao, tasatasao paaNaI
sT^aVtaIla iCd`ataUna baahor foxkxlao jaatao.
46
 paaNabauDI
baaTlaIcyaa JaakxNaata
Ga× basavalaolaa plaVisTkxcaa paa[_pa
jaD naTsa\
kxa~aI

plaVisTkxcaI
baaTlaI icakxTpa×I

1 baaTlaIlaa baajaUvar 2 iCd`aMcyaamaQao 3 naLI Asalaolao

ekxa roYaota taIna jaD naTsa\ JaakxNa baaTlaIlaa
iCd`o paaDa. icakxTpa×Inao basavaUna Takxa.
icakxTvaa.

4 baaTlaI paaNyaata zovalyaavar

taI tarMgaayalaa laagaola. Aataa
naLInao baaTlaItaIla hvaa AaoZa.
jasajaSaI baaTlaItaIla hvaa AaoZlaI
jaa[_la, tasatasao baaTlaIta paaNaI
Barta jaa[_la. yaamaULo baaTlaI jaD
hao{]na hLUhLU bauDola.
paaNabauDIhI hËaca isad\QaaMtaanausaar paaNyaaKaalaI jaatao AaiNa var yaotao.

5 naLInao baaTlaIta hvaa paunha

Barlyaavar paaNaI baahor
Takxlao jaa[_la, baaTlaIta hvaa
Barola, AaiNa taI hlakxI
hao{]na paunha tarMgaU laagaola.
47
 daona sT^Vacao taukxDo qamaa_kxaolacao baVala

xvaar a
rbaracaa taukxDa
a a f
sT^Vac
rbaracaa iDMk
(foxivabaVMaD)x glaasaBar paaNaI

1 spa`o-paa[_pa banaivaNyaasaazI
daona jaaDËa sT^Vacao taukxDo
90-AMSaata jaaoDa.

2 sT^aVMnaa AaQaarasaazI ekx rbaracaa

taukxDa icakxTvaa. rbarmauLo sT^Va
kxaTkxaonaata rahtaIla.
rbaracaa taukxDa
3 sT^Vacao ekx Taokx paaNyaata bauDvaa AaiNa dusa%yaa
TaokxataUna fuMxkxa. paaNyaacaa Cana fxvaara {Dola!

qaaoDa jaaDa sT^Va vaapar}na paaNyaaeovajaI

qamaa_kxaolacyaa baValacaa fxvaarahI {Dvataa yao[_la.

48
 m a naIm aa{]
a c a I
ipaMpa Lpaana myaava m
yaava...

rbarcaa iDMkx (foxivabaaVMD) kxa~aI daona ipaMpaLpaanao

1 ekxa ipaMpaLacyaa paanaalaa daona

itarkox kxapa Òa, mhNajao Kaalacyaa
Baagaacao maaMjarIcao taaoMD hao[_la.

2 dusaro paana maQyaiSarovar kxapaUna Gyaa. doz Asalaolyaa

AQyaa_ paanaapaasaUna maaMjarIcao QaD AaiNa SaopaTI banaola.

3 daona Baaga jaaoDUna ekx gaaoMDsa maaMjar paUNa_ kxra.

49
 pa`aNyaaMcao kxaoDo
jaaD pauØa

kxTr

1 ica~aata daKaivalyaapa`maaNao 18 pa`aNyaMacaI ica~ao jaaDËa pauØyaavar ikMxvaa plaayavauDvar

kxaZUna Gyaa. taI kxTrnao ikMxvaa kxrvataInao kxapaUna Gyaa. pa`tyaokx pa`aNyaalaa {Bao kxr}na
taumhalaa pa`aNaIsaMga`halaya banavataa yao[_la, ikMxvaa tyaaMnaa jaaoDUna kxaoDo paUNa_ kxrtaa yao[_la.
50
 saaopaI iva&aana KaoLNaI
saQyaa sava_~a {paBaaoWtaavaadI saMskRxtaI baaokxaLlaI
Aaho. vastaU KarodI kxra AaiNa foxkxa ASaa pa`vaRttaImaULo
payaa_varNaacaM fxar maaozM naukxsaana haota Aaho. saQyaa sava_~a
kxca%yaacaM saama`ajya pasarlaM Aaho. vastaUcyaa gauNavattaopaoXaa tyaacyaa
paVkoxijaMgalaaca mahttva Aaho. dukxanaata imaLNaarI pa`tyaokx
vastaU daona-taIna qaraMmaQao gauMDaLlaolaI Asatao. raoja AXarSa: laaKaao
plaVisTkxcyaa baaTlyaa, ToT^apaVkxcao Kaaokox, pauz\zyaacao Dbao AaiNa
fxaoTaokxaVpaIcao kxagad Takxlao jaataata. maulaM Asaa kxcara gaaoLa
kxr} SakxtaIla, AaiNa tyaapaasaUna masta KaoLNaI banavaU SakxtaIla.
ASaI ivanaaKacaa_caI KaoLNaI banavata AanaMdanao iva&aanahI
iSakxtaa yao[_la, AaiNa tyaabaraobar paRqvaI svacC
kxrNyaacaohI pauNyakxma_ hao[_la.
ArivaMd gauptaa