კავკასიის უნივერსიტეტი

ტექნოლოგიების სკოლა

2023-2024 სასწავლო წელი

შემოდგომის სემესტრი

სამეცნიერო კომპიუტინგი

პრეზენტაცია:

თემა: მატრიცები, დეტერმინანტები და მათი თვისებები

მეორე კურსის სტუდენტი

ზურა ბედიანაშვილი

თბილისი,2023 წელი
სარჩევი

Page 1 of 10
1.შესავალი........................................................................................................................ 3

2. მატრიცის ტიპები........................................................................................................4

3.ტრანსპონირებული მატრიცა....................................................................................5

4.დეტერმინანტის თვისებები.......................................................................................6

5.მატრიცების გამოყენება რეალურ ცხოვრებაში......................................................8

შესავალი

Page 2 of 10
მატრიცები განიმარტება როგორც ფუნდამენტური მათემატიკურ
სტრუქტურები, რომლებიც ასახავს რიცხვების მასივებს, რომლებიც
სისტემატურად დალაგებულია მწკრივებში და სვეტებში. მატრიცის
თითოეულ ელემენტს აქვს მნიშვნელოვანი ინფორმაცია, რომელიც
აღინიშნება მისი პოზიციით მწკრივისა და სვეტის ინდექსების
მეშვეობით. A=[aij]
i - მწკრივი
j - სვეტი
მატრიცები ხელს უწყობს მონაცემთა მრავალფეროვანი ნაკრების
ინკაფსულაციას და მანიპულირებას. ისინი გამოიყენება სხვადასხვა
დისციპლინაში, ფიზიკიდან და ინჟინერიიდან დაწყებული
კომპიუტერული მეცნიერებითა და ეკონომიკით დამთავრებული.
მატრიცებზე შესრულებული ოპერაციები, როგორიცაა შეკრება,
გამოკლება, სკალარული გამრავლება და განსაკუთრებით მატრიცის
გამრავლება, იძლევა მყარ ჩარჩოს გამოთვლების, გარდაქმნებისა და
განტოლებების სისტემების ამოხსნისთვის. მატრიცების თანდაყოლილი
სტრუქტურა არა მხოლოდ აადვილებს რთულ მათემატიკურ
გამოთვლებს, არამედ იძლევა რეალურ სამყაროში არსებული
პრობლემების გამარტივებულ წარმოდგენას, რაც მათ შეუცვლელს ხდის
თანამედროვე სამეცნიერო და ტექნოლოგიურ წინსვლაში.

მატრიცის ტიპები

Page 3 of 10
ტრანსპონირებული მატრიცა

Page 4 of 10
როდესაც მატრიცის მწკრივები სვეტების ადგილს იკავებენ და სვეტები მწკრივებისას ,
მიღებულ მატრიცას ეწოდება ტრანსპონირებული.

ტრანსპონირებული მატრიცები პოულობენ

აპლიკაციებს სხვადასხვა მათემატიკური
ოპერაციებში, განსაკუთრებით წრფივ
ალგებრაში, განტოლებათა სისტემების
ამოხსნისა და მატრიცებისა და ვექტორების
შემცველ გამოთვლებში. ისინი გადამწყვეტია
ტრანსფორმაციების წარმოჩენაში და
მათემატიკური სტრუქტურების ანალიზში
სხვადასხვა სფეროში.

Page 5 of 10
დეტერმინანტის თვისებები

თუ n=1, მაშინ მატრიცა შედგება a11 რიცხვისაგან და მისი შესაბამისი პირველი

რიგის დეტერმინანტი ეწოდება თვით ამ რიცხვს.

თუ n=2 მაშინ მატრიცას აქვს სახე

ამ მატრიცის შესაბამისი მეორე რიგის დეტერმინანტი ეწოდება a11a22-a12a21

რიცხვს და აღინიშნება შემდეგი სიმბოლოებიდან ერთ-ერთით:

მასემე რიგის დეტერმინანტისთვის გვაქს სამკუთხედის წესი.

N რიგის მატრიცის aij ელემენტის მინორი Mij ეწოდება n-1 რიგის იმ მატრიცის
შესაბამის დეტერმინანტს, რომელიც მატრიციდან მისი i-ური სტრიქონისა და
j-ური სვეტის ამოშლით მიიღება.

1. დეტერმინანტის რომელიმე სვეტის (სტრიქონის) ყოველი ელემენტის მათ

შესაბამის ალგებრულ დამატებებზე ნამრავლთა ჯამი მოცემული
დეტერმინანტის ტოლია.

2. მატრიცის ტრანსპონირებით დეტერმინანტი არ იცვლება.

3. დეტერმინანტი მხოლოდ ნიშანს იცვლის თუ მოვახდენთ მისი ნებისმიერი

ორი სვეტი ან სტრიქონის ურთიერთგადანაცვლებას.

Page 6 of 10
4. დეტერმინანტი უდრის ნულს, თუ მისი რომელიმე სვეტის (სტრიქონის)
ყველა ელემენტი ნულია.

5. დეტერმინანტი უდრის ნულს, თუ მისი რომელიმე ორი სვეტის ან

სტრიქონის შესაბამისი ელემენტები ტოლია.

6. დეტერმინანტი რომელიმე სვეტის (სტრიქონის) ყველა ელემენტის საერთო

მამრავლი შეიძლება გავიტანოთ დეტერმინანტის ნიშნის გარეთ.

7. დეტერმინანტი ნულის ტოლია, თუ მისი რომელიმე სვეტის (სტრიქონის)

ელემენტები სხვა სვეტის(სტრიქონის) შესაბამისი ელემენტების
პროპორციულია.

8. თუ დეტერმინანტის რომელიმე სვეტის (სტრიქონის) ელემენტებს

მივუმატებთ სხვა სვეტის (სტრიქონის) შესაბამის ელემენტებს, გმარვლებულს
ერთსა და იმავე რიცხვზე მივირებთ მოცემული დეტერმინანტის ტოლ
დეტერმინანტს.

9. დეტერმინანტის რომელიმე სვეტის (სტრიქონის) ყველა ელემენტის

ნებისმიერი სხვა სვეტის (სტრიქონის) შესაბამისი ელემენტების ალგებრულ
დამატებებზე ნამრავლთა ჯამი ნულის ტოლია.

10. ორი კვადრატული მატრიცის ნამრავლის დეტერმინანტი უდრის ამ

მატრიცათა დეტერმინანტების ნამრავლს.

Page 7 of 10
მატრიცებს აქვთ ვრცელი აპლიკაციები რეალურ ცხოვრებაში
სხვადასხვა სფეროში, მონაცემების ეფექტურად
ორგანიზებისა და მანიპულირების უნარის გამო. აქ არის
რამდენიმე პრაქტიკული სფერო, სადაც მატრიცები
ჩვეულებრივ გამოიყენება:

1. **კომპიუტერული გრაფიკა**: მატრიცები თამაშობენ

გადამწყვეტ როლს კომპიუტერულ გრაფიკაში 2D და 3D
სურათების გადასაღებად. ისინი ხელს უწყობენ
ტრანსფორმაციას, როგორიცაა თარგმანი, ბრუნვა,
მასშტაბირება და პროექცია, რაც საშუალებას აძლევს შექმნას
რეალური გრაფიკა ვიდეო თამაშებში, ფილმებში,
ვირტუალურ რეალობაში და კომპიუტერის დამხმარე
დიზაინში (CAD).

2. **ინჟინერია და ფიზიკა**: მატრიცები გამოიყენება

სტრუქტურული ინჟინერიის, ელექტრული სქემების, სითხის
დინამიკის და კვანტური მექანიკის რთული სისტემების
მოდელირებისთვის და ამოსახსნელად. ისინი ხელს უწყობენ
წრფივი განტოლებების ამოხსნას, ფიზიკური სისტემების
სიმულაციას, სტრუქტურებში სტრესების ანალიზს და
დინამიური სისტემების ქცევის პროგნოზირებას.

3. **მონაცემთა ანალიზი და სტატისტიკა**: მონაცემთა

მეცნიერებაში და სტატისტიკაში, მატრიცები გამოიყენება
მრავალვარიანტული ანალიზისთვის, როგორიცაა ძირითადი
კომპონენტის ანალიზი (PCA) და ხაზოვანი რეგრესია. ისინი
ხელს უწყობენ მონაცემთა დიდი სიმრავლის დამუშავებასა და

Page 8 of 10
 მანიპულირებას, ასრულებენ ოპერაციებს, როგორიცაა
მატრიცის ფაქტორიზაცია და მნიშვნელოვანი ინფორმაციის
ამოღება მონაცემებიდან.

4. **კრიპტოლოგია და კოდირების თეორია**: მატრიცები

განუყოფელია კრიპტოგრაფიასა და კოდირების თეორიაში
მონაცემთა დაშიფვრისთვის ისეთი ალგორითმების
გამოყენებით, როგორიცაა RSA (Rivest-Shamir-Adleman) და
შეცდომის გამოსწორების კოდების შესაქმნელად.
მატრიცული ოპერაციები წარმოადგენს უსაფრთხო
კომუნიკაციისა და მონაცემთა დაცვის საფუძველს.

5. **ეკონომიკა და ფინანსები**: ეკონომიკაში, მატრიცები

მოდელირებენ შეყვანისა და გამომავალი ურთიერთობების
მოდელს, რომელიც წარმოადგენს მოხმარებას, წარმოებას
და ეკონომიკურ ნაკადებს. ფინანსებში ისინი ეხმარებიან
პორტფელის ოპტიმიზაციას, რისკების შეფასებას და
ფინანსური ბაზრების ანალიზს.

6. **ხელოვნური ინტელექტი და მანქანათმცოდნეობა**:

მატრიცები ფართოდ გამოიყენება მანქანური სწავლების
ალგორითმებში ისეთი ამოცანებისთვის, როგორიცაა
ნერვული ქსელის გამოთვლები, გამოსახულების და
მეტყველების ამოცნობა, ბუნებრივი ენის დამუშავება და
რეკომენდაციების სისტემები. ისინი ეხმარებიან დიდი
რაოდენობით მონაცემთა ეფექტურად ორგანიზებასა და
დამუშავებას.

Page 9 of 10
 7. **ტრანსფორმაციები და გეომეტრია**: მატრიცები ხელს
უწყობს გეომეტრიულ გარდაქმნებს, როგორიცაა
მასშტაბირება, ბრუნვა და ტრანსლაცია 2D და 3D სივრცეებში.
ისინი ქმნიან კომპიუტერული გრაფიკის, რობოტიკისა და
გეომეტრიული მოდელირების საფუძველს.

8. **ქსელის ანალიზი და სოციალური მეცნიერებები**:

მატრიცები გამოიყენება სოციალურ მეცნიერებებში ქსელების
წარმოსადგენად, ერთეულებს შორის ურთიერთობების
გასაანალიზებლად, როგორიცაა სოციალური ქსელები,
სატრანსპორტო სისტემები და საკომუნიკაციო ქსელები.

ეს მაგალითები ასახავს მატრიცების მრავალფეროვნებას და

ფართოდ გამოყენებას სხვადასხვა დომენებში, ხაზს უსვამს
მათ მნიშვნელობას რთული პრობლემების გადაჭრაში,
მონაცემთა დამუშავებაში და რეალურ სამყაროში სცენარების
მოდელირებაში. მატრიცები ემსახურება როგორც
აუცილებელ ინსტრუმენტებს, რომლებიც საშუალებას იძლევა
ეფექტური გამოთვლები და ანალიზი მრავალ სფეროში.

Page 10 of 10