Excursionismo

Roteiros
●Para facer unha ruta temos que ter en conta varias
cousas:
– Preparativos
– En Ruta
– Despois da ruta
– Perigos
– Patoloxías

2
 Preparativos: Antes da ruta
● Casa ruta require un tipo de equipamento:
– Roupa
– Mochilas
– Outros
● Preparación da propia ruta
– Búsqueda de información e planos

– Inspección
– Reunións previas
– Seguridade
3
 Preparativos: A roupa
● Para o sendeirismo a roupa ten que:
– Permitir unha excelente mobilidade
– Protexer de axentes externos
– Facilitar a expulsión da suor

A membrana Gore-Tex (High-Tex, Simpha-Tex,

●

Acqua-Tex, NoDrop-Tex...)
– A membrana Gore-Tex é unha membrana microporosa, na
que os poros son tan pequenos que non deixan pasar as
gotas de chuvia pero máis grandes que unha molécula de
vapor de auga; así, permite a expulsión do suor e non 4
 A roupa: O Calzado
●Os pés: é a zona do corpo que máis sufre ao camiñar e, xunto coa cabeza, a
parte que máis debemos protexer para o noso confort.
●Zapatillas deportivas: só son aconsellables para camiñar por asfalto e pistas
de terra firme, xa que nin protexen o nocello nin nos resgardan da chuvia.
●Zapatillas de trekking: moi usadas en asfalto, pistas de terra e zonas pouco
accidentadas. Nos resgardan algo da chuvia pero non protexen o nocello.
●Botas de trekking (Tipo HI Tech): son moi lixeiras e as máis usadas na nosa
zona. Fabrícanse en pel e/ou fibras sintéticas. Podémolas atopar con e sen
membrana Gore-Tex.
●Botas de montaña: son de fibras sintéticas e plástico, bastante pesadas e se
empregan para andar pola neve. Teñen unha boa transpirabilidade e resistencia
ao auga. Normalmente se fabrican cunhas fendas nas que se colocan os
crampóns.

5
A roupa: O Calzado

6
A roupa: O Calzado

7
 A roupa: O Calcetín
● Ten que cumplir unha serie de funcións básicas:
– Illamento térmico
– Acomodamento ao pé
– Acolchamento do paso
– Permitir a transpiración
– Non rozar nin co pé nin coa bota
● Atentos/as á disposición das costuras no calcetín
● Hai calcetíns sen costuras
●Hoxe hai multitude de fibras moi resistentes á fricción pero seguen se superar
en prestacións á combinación de calcetín de algodón con medias de lá.
● Os pinkies e calcetíns baixo o tobillo NON SERVEN.

8
 A roupa: As pernas
● É importante resgardalas tanto de axentes climáticos coma de rozaduras.
●Pantalóns curtos: Aconsellables case todo o ano, pespecialmente en
verán. Axudan a expulsar o suór pero expoñen a agresións externas
(rozaduras, carrachas... )
● Pantalóns piratas: Tapan ata a canella da perna. Poden ser útiles os que

secan rápido. NUNCA VAQUEIROS

●Pantalóns longos: Os mais cómodos son os de pana, pero non son aptos

nin po calor nin para a auga. Ideais para camiñar son os de cordura tanto
por peso, comodidade, velocidade de secado e efecto cortaventos
●Pantalóns de auga: Son de plástico, completamente impermeables. Os

que teñen membrana transpirable son moi caros (pero son moi utiles)
● Polainas: Complemento para colocar sobre o nocello e a perna para

evitar a entrada de auga pola parte superior da bota.

9
 A roupa: As pernas
● No monte ou en ruta NUNCA vestir:

●Pantalón vaqueiro: pesado, tarda en secar, produce

rozaduras.

●Pantalón de chándal de fibra sintética: Non transpira

térmicamente... ao pouco tempo é un forno

10
 A roupa: O Tronco
● Nesta parte do corpo aplicamos a regras das 3 capas:

●Primeira capa: En contacto coa pel. O máis importante das prendas desta
capa é que expulsen rapidamente o suor, mantendo a pel seca.

●Segunda capa: Protexe do frío e impide a perda de calor corporal. Mantense

mellor o calor con varias prendas amplas e lixeiras superpostas que cunha
grosa. Tamén debe permitir o tránsito do suor (en forma de vapor de auga)
cara a seguinte capa.

●Terceira capa: é a protección contra os axentes externos (climatoloxía,

vexetación) e a encargada de expulsar o suor ao exterior.

11
 A roupa: O Tronco
●Camisetas de algodón: moi útiles no verán, para regular a temperatura; tardan moito
en secar
●Camisetas de fibras sintéticas (poliéster, poliamida): son moi lixeiras e secan moi
rápido, son útiles no inverno, se non se lavan a tempo non perden o cheiro.
●Polares: xersei de tecido sintético (poliéster) que secan bastante rápido ou teñen certo
grao de estanqueidade (non entrar a auga), dan calor e son moi lixeiros.
●Xerseis de la: reteñen moi ben a calor, pero pesan bastante, ocupan moito espazo
na mochila, e tardan en secar; aínda mollados reteñen bastante ben a calor.
Chuvasqueiros: de plástico, máxima protección fronte a chuvia. Tamén os hai con
●

membrana transpirable.
●Forros polares: coma os polares pero cunha capa exterior impermeable. Moi útiles
nesta zona.
●Chaquetas técnicas: aquelas chaquetas con membrana transpirable, que teñen un
alto nivel de impermeabilidade. Son as máis apropiadas para a alta montaña ou lugares
nos que chove moito.
●Ponchos: capa de plástico que nos protexe a nós e a mochila da chuvia. Incómodos
12
13
 A roupa: A Cabeza
●“Tapa a cabeza pra quencelos pés”: Pola cabeza perdemos entre o 30
e o 40 % do noso calor corporal

●A Cabeza contén o cerebro, moi sensible a cambios bruscos de

temperatura e á radiación propia da insolación do verán.

● Gorros de lá: excelentes para o frío.

Gorros de fibra sintética: coma os de lá pero máis lixeiros e de secado

●

máis rápido.

● Sombreiros: aqueles que posúan ás serán os máis adecuados para os

14
 A roupa: Outras prendas
●Roupa interior: a de algodón é a máis confortable pero tarda moito en
secar. Témola de fibras sintéticas (secado máis rápido). Preferiblemente
de cores escuros, son máis sufridos.

●Protectores de pescozo (bragas): serven para protexer a gorxa do frío e

parar evitar a perda de calor. Hainas de tecido polar para unha sensación
máis confortable.

●Luvas: as mans son a parte do corpo que máis rápido enfría se non as
protexemos. Temos moitos modelos e a nosa elección dependerá do
clima. Os recomendados son os de polar (nin moito frío nin neve) e os
que teñan unha membrana coma o Gore-Tex (aturan a chuvia e a neve).
● Lentes de sol: deben filtrar entre un 95 e un 100% dos raios
15
 A Mochila
● As mochilas máis prácticas para realizar unha ruta de sendeirismo son as
comprendidas entre os 15 - 45 L de capacidade.

● Na mochila debemos levar todo o necesario para unha saída dun día, podendo
incluír un saco de durmir.

● É importante que a nosa mochila sexa algo impermeable ou que teña funda.
Aínda así debemos meter todo en bolsas de plástico

● Hai moitísimos tipos de mochilas dun día (ataque) e a nosa elección

dependerá do seu uso, da nosa morfoloxía (sexo (forma respetuosa peito), peso
e tamaño) e características técnicas:
● Correas axustables (no peito e na cintura) e acolchadas (nos ombreiros).

16
A Mochila

17
A Mochila

18
 Outros

●Que credes que debe levar un/ha monitor/a para un

día de excursión?... fagamos unha lista!

19
 Outros
●Esta é a lista do material, que
debería levar un monitor, para unha
ruta dun día (sen durmir fora da
casa):
– Bastón ou bordón e cordino.
– Mochila de ataque con bolsas
valeiras e papeis de xornal.
– Material de orientación
(planos, compases, GPS e
pilas,…).
– Diñeiro e documentación.
– Folios, lapis e información da
zona.
– Folla do monitor (teléfonos,
– Botiquín
– Material de reparacións
(agulla, fío, imperdibles,…)
– Reloxo, teléfono e talkies
(comprobar baterías)
– Material de aseo.
– Petos e reflectantes.
– Roupa de reposto (pensade
nos participantes).
– Comida e reforzos enerxéticos
(froitos secos, barriñas de
cereais,…)
20
 Preparación:
● Inspeción
● Búsqueda de información
– Para garantir uns mínimos de
– Cando xa temos decidido o
seguridade nunha actividade
lugar por onde queremos facer
no medio natural debemos
o noso roteiro, podémonos
coñecer o lugar polo que nos
axudar de guías ou
moveremos. A única forma de
información turística dos
comprobar puntos perigosos é
concellos para averiguar se xa
estar in situ nese lugar e todos
existe algún itinerario
os monitores que participen na
balizado (normalmente estas
ruta deben coñecelos.
rutas marcadas nos levan ás
zonas más significativas do – Esta inspección debe
contorno). efectuarse a poucos días da
ruta para evitar sorpresas de
– Ademáis de información
última hora, pero non o día
sobre rutas tamén debemos
buscar puntos de interese anterior para evitar
(historia, fauna, flora, posibles lesións ou fatiga 21
 Preparación:
● Seguridade
● Reunións pravias
●É o momento de por en común toda a
información recollida na inspección,
decidir a ruta a realizar, e as funcións e
posicións en ruta de cada monitor.
●Nestas reunións planificarase o
horario da actividade, tendo en conta:
– Hora e lugar de encontro cos
usuarios.
– Transporte ata o lugar da ruta.
– Preparativos antes de comezar a
actividade.
– Presentación do equipo de
– Facer unha inspección previa,
anotando puntos perigosos
(caída a ríos, desprendementos,
estradas, animais ceibos,…).
– Outro elemento de seguridade a
ter en conta no previo da ruta é o
número de monitores que
acudirán á ruta. O normal e
aconsellable son 10 participantes
por cada monitor, aínda que esta
ratio rara vez se mantén.
– O primeiro punto perigoso que
debemos vixiar é o lugar de
recollida dos participantes, así
22
como a apertura dos maleteiros
 En ruta: Presentación
● Presentar os monitores, onde irán colocados e como os distinguiremos:
– Petos laranxas: os que pechan o grupo.
– Petos amarelos: o resto de monitores.
– As posicións dos monitores depende do número deles dispoñibles e da
dificultade da ruta:
● Con 5 ou máis monitores: 2 diante, 1(ou máis) no medio, 2 pechando.
● Con 4 monitores: 2 diante, 1 no medio, 1 detrás.
● Con 3 monitores: 1 diante, 1 en el medio, 1 detrás.
● Con 2 monitores: 1 diante e 1 detrás.
● Con 1 monitor: guiando e rezando para que non pase nada.
– Se a ruta é moi complicada (posibles zonas de perdas, zonas técnicas que
necesiten axuda de monitores) debemos adiantar a todos os monitores para
axudar, deixando sempre, polo menos, a un que peche o grupo.
23
● Contar aos participantes: é moi importante saber cantos participantes
 En ruta: Os descansos
●Debemos prever os lugares e tempos das paradas e descansos do noso percorrido,
xa que teñen que ser zonas resgardadas (de chuvia, vento ou sol) e con algún
elemento agradable para a vista.
●As paradas están influenciadas polo tipo de grupo que levamos (condición física e
tamaño do grupo) pero deberiamos seguir este esquema:
– 1ª parada: aos 15´ despois de comezar para axustarnos as botas e quitar ou
poñerse prendas. Debe ser unha parada curta.
– 2ª parada: despois de camiñar 1 hora. Aproveitaremos para comer algo lixeiro
e beber (o mellor é a auga ou bebidas isotónicas).
●Nestas paradas debemos comer (comida lixeira e rapidamente asimilable polo
organismo: pan, chocolate, froitos secos, barritas enerxéticas, embutido) e beber
auga en abundancia (hai que evitar a deshidratación) e bebidas con sales minerais ao
terminar a ruta.
● Despois dunha parada contaremos aos participantes para evitar perdas.
24
 En ruta: Seguridade
● “O importante é regresar”
●Os monitores deben ter contacto visual entre eles, ou mediante talkies, durante toda
a ruta e coñecer as zonas perigosas para adiantarse ao grupo e protexelo do perigo.
●Debemos organizarnos para cruzar estradas: o máis cómodo sería que os monitores
do medio cortasen o tráfico e así o grupo non se detivera. Se non é posible, un
monitor do medio corta el carril esquerdo e un monitor de cola corta o carril dereito.
Os monitores que cortan o tráfico deben estar en zonas visibles para os condutores e
a unha distancia suficiente para que os coches, ao frear, non poñan en perigo aos
sendeiristas. Os monitores deben levar chalecos refrectantes.
●Se o grupo é moi amplo podemos dividilo en varios subgrupos e, baixo a
supervisión dos monitores, e cruzar a cada grupiño. Nunca debe cruzar un
participante sen a presenza dun monitor.
●Recordade que temos que levar un botiquín (revisado) e que debemos usalo en
función da nosa preparación: non somos médicos e só podemos facer curas de
emerxencias ata contactar cun médico.
25
 En ruta: Normas
●Durante a ruta ou na presentación é interesante recordar aos participantes certas
normas:
– Ninguén pode adiantar ao guía.
– Ninguén pode ir detrás dos monis de cola.
– Ninguén abandona o grupo sen avisar ao monitor ou a un compañeiro que o
agarde.
● Se alguén sae da ruta (vai reghar, sacar unha foto... ) deixa a súa mochila
no camiño para que o monitor de cola o espere chegado o caso
– Ao atravesar estradas ninguén cruza sen que llo indiquen os monitores.
– Organizar ao grupo polo lado esquerdo ou dereito da estrada (depende das
circunstancias, pero normalmente pola dereita).
– Camiñar polo sendeiro e non ensanchalo.
– Os pais deben vixiar aos seus fillos.
26
 En ruta: Perdidos?
●É bo ir collendo referencias durante a camiñata e, se nos perdemos, poder recoñecer
estes lugares e empregalos de referencia para orientarnos.
●Se nos perdemos, debemos manter a calma e procurar que os participantes non se
poñan nerviosos.
– Reuniremos aos monitores e, usando os mecanismos de orientación e as
ferramentas necesarias (compás, plano, GPS,…), buscaremos elevacións para
atopar o camiño ou zonas poboadas.
– Seguir estradas, cursos dos ríos o vías férreas nos poden conducir a casas.
● O teléfono de la Garda Civil será útil: 062
●Os participantes perdidos deben permanecer quietos e emitindo ruídos (silbato) ata
que un monitor os localice.

27
 En ruta: Na noite
●Por estrada o principal e que os coches nos vexan con antelación; así, o
uso de reflectantes e lanternas é o mellor método.
Para que os coches nos vexan con antelación o ideal é que os
●

monitores de cabeza e cola vaian separados do grupo uns 10m

●En montaña hai que procurar que o grupo non se divida e ter moito
coidado onde se pisa, tendo especial coidado coas cunetas, precipicios
e desniveis. Sempre que sorteemos un obstáculo debemos avisar á
persoa que nos segue.
●Usemos a lanterna para o imprescindible, é mellor acostumarse á
escuridade.

28
 Despois da ruta
● Recollida de material:
– Como en cada actividade debemos ter previsto un tempo para recoller o
material utilizado (carteis para os buses, talkies, GPS,…) e gardalo.
● Avaliacións:
– Sempre, ao rematar unha actividade deberiamos realizar unha avaliación cos
participantes; incluíndo, polo menos, o que máis lles gustou, o que menos e as
súas propostas.
– Tamén deberiamos avaliar o traballo dos monitores durante a actividade para
no futuro corrixir erros ou potenciar o que facemos ben.
● Hixiene:
– Sempre é importante pero máis, si cabe, despois de realizar unha actividade
física como é o camiñar.
– Temos que coidar especialmente os pés, cortando as unllas uns días antes da
ruta, e lavándoos ben despois de camiñar.
29
 Perigos
● Obxectivos:
– Son aqueles perigos físicos propios das montañas e o seu entorno. Son
condicións naturais que existen independentemente da presenza do ser
humano. Temporais de neve, raios, temperaturas extremas, escuridade, vento,
chuvia, néboa, avalanchas, caída de rochas, precipicios,…

● Subxetivos:
– Aparecen cada vez que o sendeirista carece da preparación física ou mental
necesaria para enfrontarse aos perigos obxectivos da montaña. Entre os
perigos subxectivos que o montañeiro leva á montaña atopamos: a ignorancia
(do lugar onde se está), a falta de preparación, a falta de sensatez, o
equipamento inadecuado e a deficiente forma física, así coma certos trazos
psicolóxicos como son o exceso de confianza, o orgullo ou o medo.

30
 Patoloxías de montaña

● Queimaduras solares
– A mellor maneira de evitalas é cubrir a pel con prendas de roupa. Se non, as
cremas de protección solar tamén valen. Deben ser cremas cun alto factor de
protección e aplicalas varias veces ao día. Especial coidado cos nenos.
● Conxuntivite
– Problema grave que se produce cando as radiacións ultravioletas queiman as
capas externas do globo ocular. A conxuntivite se manifesta entre 6 e 12 horas
despois da exposición solar.
– A mellor maneira de previla é usando unhas boas lentes de sol.

31
 Patoloxías de montaña (II)
● Deshidratación
– Hai que beber antes de ter sede. O ideal sería beber (1 vaso de auga ou
equivalente) 15minutos antes de comezar a camiñar e seguir bebendo a razón
dun vaso ou vaso e medio cada 20 ou 30 minutos ao longo de toda a
actividade. Se non tes ganas de mexar ou a orina é moi escura, é que non estás
bebendo o suficiente. Para recuperar minerais perdidos toma tentempés que
conteñan algo de sal.
● Golpe de calor
– O corpo acumula tanta calor que a temperatura interna alcanza niveis
perigosos (40ºC ou máis).
– Os síntomas máis significativos son a alteración do estado mental (confusión,
inconsciencia), pulso forte e acelerado, dor de cabeza, debilidade, pel vermella
e quente.
– Hai que colocar á víctima á sombra e refrescarlle a testa e corpo ata que a
temperatura corporal descenda ata os 38,5ºC.
32
 Patoloxías de montaña (III)
● Hipotermia

-O corpo perde máis calor da que é capaz de xerar, disminuíndo ata os 35ºC
ou menos. A roupa húmida e a exposición ao vento aumentan o risco de sufrir
unha excesiva perda de calor.

–Hai que deter o proceso de perda de calor poñendo fin á exposición ao

frío. Protexe á vítima do frío e da humidade e cámbialle a roupa mollada. Se a
persoa aínda é quen de beber, dálle bebidas quentes e máis tarde alimentos cun
alto contido de azucre.
– Se a hipotermia é grave hai que practicar un requecemento suave e, a poder ser,

que se leve a cabo nun hospital.

–A mellor maneira de quentar a unha persoa é, mediante o contacto corpo a

corpo. 33
 Patoloxías de montaña (IV)
● Conxelacións

–Provoca lesións nos vasos sanguíneos e tecidos circundantes nunha parte do

corpo. Os tecidos conxelados son moi febles e non se deben frotar nen masaxear.

–O tratamento contra as conxelacións é: sumerxir a parte conxelada en auga

morna (de 38ºC a 42ºC), nunca máis quente xa que a zona conxelada pode sufrir
danos pola calor. A persoa afectada debe permanecer tendida e coa zona
conxelada en alto.

–O mellor en casos de conxelación é acudir ao servizo de urxencias.

34
 Patoloxías de montaña (V)
● Ampolas

–Prodúcense ao levar calzado novo ou mal adaptado. A súa orixe é a fricción do

pel contra o calcetín ou calquera irregularidade da superficie interior da bota ou
un pau ou pedra que se meteran nela. A humidade nos pés tamén favorece a súa
aparición.

–Non rebentes as ampolas, salvo que sexa imprescindible, para evitar infeccións.
O mellor é deixar que seque e protexela de rozaduras colocándolle enriba unha
tirita en forma de “rosquilla”.

35
36
37