TCh I sem. M.Twardowska Całki nieoznaczone.

15. Całki nieoznaczone.

Podstawowe wzory całkowania:

xα+1
Z Z
dx
1) xα dx = +C (α 6= −1) 2) = ln |x| + C
α+1 x

Z Z Z Z
1 1 1 1
1a) dx = x + C 1b) x dx = x2 + C 1c) 2
x dx = x3 + C 1d) 2
dx = − + C
2 3 x x

ax
Z Z
x
3) a dx = +C 3a) ex dx = ex + C
ln a

Z Z Z Z
dx dx
4) sin x dx = − cos x + C 5) cos x dx = sin x + C 6) = tg x + C 7) = − ctg x + C
cos2 x sin2 x

Z Z
dx 1 x dx
8) = arc tg + C 8a) = arc tg x + C
a2 + x2 a a 1 + x2

Z Z
dx x dx
9) √ = arc sin +C 9a) √ = arc sin x + C
2
a −x 2 |a| 1 − x2

15.1Z Obliczyć całki, wykorzystując jedynie wzory podstawowe:

x4 x2
Z Z Z
x+1 27 + x
a) dx b) dx c) √ dx d) dx
x 1 + x2 3+ 3x x2 + 1
Z x
e − 4 · 3x + 2 x
Z Z Z
x 1
e) tg2 x dx f) dx g) sin2 dx h) 2 dx
3x 2 sin x cos2 x
Z 2 Z  
4−x
Z Z
x +x+1 cos 2x 2 5x
i) √ dx j) dx k) dx l) +√ dx
2+ x x(x2 + 1) cos x − sin x x 3
x
Z √ p √
(1 − x)2 x4x−23 x4x sin2 x
Z Z Z
sin 2x
m) dx n) √ dx o) √ dx p) dx
cos x x x x 1 + cos x

15.2Z Obliczyć całki, w których Zargument jest funkcją liniowąZ zmiennej x : Z

7x 1
a) e dx b) cos 4xdx c) dx d) e3x+4 dx
x+2

f 0 (x) ex
Z Z Z Z Z
x 1
15.3 Obliczyć całki postaci dx : a) x
dx b) tg xdx c) dx d) dx
f (x) e +3 5x2 + 2 x ln x

15.4Z √
Obliczyć całki przez podstawienie
e2x
Z Z Z
1 + ln x 1 1/x
a) dx b) √ dx c) sin x cos(cos x)dx d) e dx
x 4
1 + ex x2
Z √ Z Z Z
x x cos(ln x) 1
e) √4
dx f) √ dx g) dx h) dx
1 + x3 1 + x2 x x ln x ln(ln x)
TCh I sem. M.Twardowska Całki nieoznaczone. 2

15.5Z Obliczyć całki przez części:Z Z Z

a) x2 e3x dx b) x2 sin 2x dx c) x2 ln x dx d) ln2 x dx

xex
Z Z Z Z
x ln(sin x)
e) dx f) dx g) dx h) x arc tg x dx
cos2 x (1 + x)2 sin2 x

15.6Z Obliczyć całki:

√
Z Z Z
2x x
a) arc sin x dx b) e sin 3x dx c) dx d) arc tg 2x − 1 dx
(1 + x2 )4
x3 ln x − 1 x3
Z Z Z Z
x
e) dx f) dx g) √ dx h) dx
(1 + x)3 ln2 x e x2
p
3
1 + x2

Całkowanie funkcji wymiernych.

ϕ(x)
Każdą funkcję wymierną można przedstawić jako sumę wielomianu (być może równego zeru) i funkcji ,
ψ(x)
gdzie ϕ(x) i ψ(x) - wielomiany, takie że stopień ϕ(x) jest mniejszy od stopnia ψ(x) . Nastepnie rozkła-
damy funkcję wymierną na ułamki proste i do scałkowania mamy całki:
Z Z
A B B 1
Ia) dx = A ln |x − xi | + C Ib) k
dx = − · + C, k ≥ 2
x − xi Z Z − xi )
(x k − 1 (x − xi )k−1
Mx + N Mx + N
oraz IIa) 2
dx IIb) dx, k ≥ 2
ax + bx + c (ax2 + bx + c)k
które liczymy, sprowadzając mianownik do postaci kanonicznej i stosując takie podstawienie, aby mianownik
był postaci t2 + d2 , (d ∈ R). W przypadku całki
Z IIa całkowanie jest proste, a w przypadku całki IIb należy
1
skorzystać ze wzoru rekurencyjnego na całkę: dt
(t + d2 )k
2

15.7 Policzyć całki z funkcji wymiernych:

3x2 + 8
Z Z Z Z
1 dx 1
a) dx b) c) dx d) dx
1 − x2 x(x + 1)(x + 2) x3 + 4x2 + 4x x(1 + x2 )

2x5 + 6x3 + 1
Z Z Z Z
x+2 4 2x + 3
e) dx f ) dx g) dx h) dx
x4 + 3x2 2
x + 2x + 5 4
x +4 (x2 + 2x + 2)2

x3
Z Z Z Z
4x 1 x
i) 4
dx j) dx k) dx l) dx
x +1 (x + 1)3
2 (x + 1)3
2 (x − 1)8

1 − 2x x3 + 3x − 8 (1 − x3 )(x − 1)
Z Z Z Z
x+1
m) dx n) dx o) dx p) dx
x2 (x − 1)2 (x + 2x + 2)(x2 + 4)
2 (x2 + 1)2 (x + 1)2 x3 − 1

Całkowanie funkcji trygonometrycznych.

• Całki z funkcji postaci sinn x cosm x. Jeżeli któraś z liczb n lub m jest nieparzysta, to stosujemy
podstawienie t = sin x (gdy m jest nieparzyste) względnie t = cos x (gdy n jest nieparzyste).
Jeżeli natomiast oba wykładniki są parzyste, to możemy obniżyć potęgi sin x i cos x za pomocą
wzorów trygonometrycznych:

1 1 1 1 1
sin2 x = − cos 2x, cos2 x = + cos 2x, sin x cos x = sin 2x itp.
2 2 2 2 2
TCh I sem. M.Twardowska Całki nieoznaczone. 3

• Całki z funkcji tgn x i ctgm x liczymy za pomocą podstawienia odpowiednio t = tg x lub t = ctg x.

• Ogólnie, całki z funkcji postaci R(sin x, cos x) (R(x, y) – funkcja wymierna zmiennych x i y) mo-
x 2t 1 − t2
żemy obliczyć, stosując podstawienie t = tg . Wtedy sin x = , cos x = . Podstawienie
2 1 + t2 1 + t2
to sprowadza funkcję podcałkową do funkcji wymiernej zmiennej t.

• Jezeli całkujemy funkcję R(sin2 x, cos2 x, sin x cos x) (R(x, y, z) – funkcja wymierna zmiennych x, y
x t2 1
i z), to wystarczy podstawić t = tg x (zamiast t = tg ). Wtedy sin2 x = 2 , cos2 x = 2 .
2 t +1 t +1
Podstawienie to również sprowadza funkcję podcałkową do funkcji wymiernej zmiennej t, ale wielomian
x
w mianowniku tej funkcji przeważnie jest niższego stopnia niż przy podstawieniu t = tg .
2
• Jeżeli pod całką są iloczyny sinusów lub cosinusów różnych argumentów, wtedy zamieniamy taki iloczyn
na sumę wg następujących wzorów:
1

sin α cos β = sin(α + β) + sin(α − β)
2
1

cos α cos β = cos(α + β) + cos(α − β)
2
1

sin α sin β = − cos(α + β) − cos(α − β)
2

15.8 Obliczyć całki z funkcji trygonometrycznych:

Z Z Z Z
2 2 3 4
a) sin x, dx b) cos x dx c) sin x cos x dx d) sin4 x cos2 x dx

Z Z Z Z
4 1 1
e) tg x dx f) sin 3x sin 4x sin 5x dx g) dx h) dx
sin x cos x

sin5 x
Z Z Z Z
1 2 1
i) dx j) dx k) dx l) dx
sin x + tg x 2 + cos x cos3 x 1 + 2 cos2 x

1 − cos x sin3 x sin2 x

Z Z Z Z
1
m) dx n) dx o) dx p)
1 + cos x 1 + cos2 x sin3 x cos4 x

sin2 x + 2 cos2 x 4 tg3 x − 1 sin x tg2 x

Z Z Z Z
sin x + cos x
r) s) t) u)
1 − 2 sin2 x 2 tg x + 1 1 + cos x 4 sin x − 3 cos x

Całkowanie niektórych funkcji niewymiernych.

√ √ √
• Całki, w których występują pierwiastki n1 x, n2
x, . . . nk
x, całkujemy robiąc podstawienie
√
m
t = x, gdzie m = N W W (n1 , n2 , . . . nk ) (NWW jest najmniejszą wspólną wielokrotnością liczb)
Z r ! r
n ax + b ax + b
• Całki postaci R x, dx liczymy, stosując podstawienie t = n .
cx + d cx + d
Z p
• Całki postaci R(x, ax2 + bx + c)dx można sprowadzić za pomocą podstawienia do jednego z trzech
typów:
TCh I sem. M.Twardowska Całki nieoznaczone. 4

p
◦ 1 − y 2 - stosujemy podstawienie y = sin t
p p
◦ 1 + y 2 - stosujemy podstawienie y = tg t lub podstawienie Eulera t = y + 1 + y 2
p 1 p
◦ y 2 − 1 - stosujemy podstawienie y = lub podstawienie Eulera t = y + y 2 − 1
cos t
Z
Wn (x)
• Całki postaci √ dx, gdzie Wn (x) jest wielomianem stopnia n możemy policzyć,
ax2 + bx + c
stosując metodę współczynników nieoznaczonych
Z Z
Wn (x) p
2
dx
Zachodzi następująca równość: √ dx = Wn−1 (x) ax + bx + c + A √
2
ax + bx + c 2
ax + bx + c
Wyrażenie to różniczkujemy obustronnie, mnożymy przez pierwiastek występujacy w mianowniku, a
następnie obliczamy A oraz nieznane współczynniki wielomianu Wn−1 , porównując wspólczynniki
przy kolejnych potęgach zmiennej x. Końcową całkę po sprowadzeniu trójmianu do postaci kanonicznej
i po Zodpowiednim podstawieniu, liczymy według
Z jednego z następujacych wzorów:
dx x dx p
• √ = arc sin +C • √ = ln x + x2 + A + C
a2 − x2 |a| x2 + A

15.9 Obliczyć całki:

√ Z r Z r
1 − x dx x3 + 2x
Z 4
Z
x 3 x+1 dx
a) √ √ dx b) · c) · d) √ dx
x+ 3x x−1 x+1 1+x x 1 + x2
Z √
1 + x2 x3
Z Z Z
x p
e) dx f) √ dx g) √ dx h) x2 4x − x2 dx
x3 2
x + 2x + 5 x2 − 4x + 3

15.10 Obliczyć całki:

3e2x + 2ex
Z Z Z Z
1 2 1
a) √ √ dx ą) dx b) x cos x dx c) 2 dx
x+5+ x e2x + ex − 2 3 sin x + cos2 x
Z Z Z Z
ln(arc tg x) arc tg x
ć) dx d) dx e) sin 3x cos 5x dx ę) x2 arc tg x dx
1 + x2 x4

3 · 2x + 2 · 3x
Z Z Z Z
ln(x + 1) 1 x
f) √ dx g) dx h) √ dx i) dx
x+1 1 + 3 cos x 1 + x − x2 2x

√
Z Z Z Z
x p
4
j) dx k) cos x ln(ctg x) dx l) x2 1 + x3 dx ł) arc tg x dx
sin2 x
√
x+ 31+x
Z Z Z Z
1 cos 2x 2
m) dx n) √ dx o) dx ó) x3 ex dx
2 + 5 tg x x31+x sin 2x + 4
Z Z Z Z
dx x 2
p) r) 3
dx s) (arc sin x) dx ś) x2 arc sin x dx
1 + tg x x −1

x3
Z Z Z Z
dx 3 dx
t) √ dx u) √ w) √ dx y)
x2 + 3 x x2 + 2 x+ x−2 ex + e−x

15.11 Obliczyć całki:

TCh I sem. M.Twardowska Całki nieoznaczone. 5

Z Z Z
2 8 arc tg x
1) x sin(ln x)dx 2) sin x dx 3) dx
x2 (1+ x2 )
Z Z Z
1 1 dx
4) √ dx 5) √ dx 6)
sin4 x + cos4 x
p
3 2
(1 + x) + 1 + x (x + 1) x2 − 1
2

x3 x2 − 1
Z Z Z
dx 1+x dx
7) dx 8) ·√ 9) ln ·
(x − 1)12 x2 + 1 1 + x4 1 − x x2 − 1
2
3 + x2 x3
Z Z
Z
cos x 5x
10) √ dx 11) dx 12) √ dx
cos 2x (1 + x2 )3 1+ 4
x √ 
Z Z Z x ln 1 + 1 + x2
arc tg x sin 2x
13) dx 14) √ dx 15) √ dx
x4 1 + cos4 x 1 + x2
Z sin x
x cos3 x − sin x


sin4 x + cos4 x ln x − 1 e
Z Z
16) dx 17) dx 18) dx
cos 2x ln2 x cos2 x
Z Z Z
1 1 1
19) x2 arc sin dx 20) √ dx 21) 3 dx
x x − x2 − 1 sin x cos x
√ r
2 tg x − 1 sin3 x
Z Z Z
1
22) √ dx 23) tg x 1 + dx 24) √ dx
(1 + cos 2x) 1 + tg x cos4 x 5
cos3 x
Z Z Z
x + sin x 1 1
25) dx 26) dx 27) √ dx
1 + cos x (1 − 2x )4 4 3
sin x cos5 x
Z p Z Z
1 1
28) tg2 x + 2dx 29) √ √ dx 30) √ dx
(1 + x) x − x2 2 1 − x2 + 1 − x2
√
x2 + x + 1
Z Z Z
x 1
31) √ dx 32) √ √ 3 dx 33) √ dx
(1 + 3 x)2 3
x2 ( 3 x + 1) (x2 + 1) x2 + 1
Z √6
Z r Z
x+1 x x
34) √ √ dx 35) dx 36) √ dx
(1 − x)3
6 4
p
x7 + x5 1 + x2
3