ΓΡΑΦΟΚΙΝΗΤΙΚΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ

ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΣΤΟΝ ΠΑΙΔΙΑΤΡΙΚΟ

ΠΛΗΘΥΣΜΟ.
ΞΗΡΟΥ Χ. ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ, ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΥΤΡΙΑ, BSC., PGCERT. IN SENSORY
INTEGRATION, 2017
 Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερα
παιδιά εμφανίζουν δυσκολίες στη γραφή .
Το γεγονός, αυτό, αποτελεί πολλές φορές
την κύρια και πρωταρχική παραπομπή τους
στον Εργοθεραπευτή και το Ειδικό
Παιδαγωγό .

(Amundson 2005, Denton, Cope & Moser 2006, Woodward & Swinth 2002).
Τι είναι γραφή?
από τον κ. Γεώργιο Παπαναστασίου, Επίκουρο Καθηγητή Ιστορικής Γλωσσολογίας στο
Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκηςκαι ∆ιευθυντή του Ινστιτούτου Νεοελληνικών
Σπουδών.

Γραφή είναι ένα σύστηµα συµβατικών

οπτικών σηµείων που χρησιµοποιούνται για
να αναπαραστήσουν ένα εκφώνηµα µε
τέτοιο τρόπο, ώστε ο αναγνώστης να
µπορεί να το ανακαλέσει µε ακρίβεια χωρίς
τη µεσολάβηση του παραγωγού.
Εποµένως, η γραφή:
(α) αποτελεί οπτική αναπαράσταση και γι’ αυτό έχει
µεγαλύτερη διάρκεια σε σχέση µε την ηχητική, που είναι
η οµιλία·
(β) είναι ένα σύστηµα σηµείων µε καθαρά συµβατικό
χαρακτήρα, καθώς π.χ. το ίδιο σύµβολο που στα
ελληνικά παριστάνει το [r] (<Ρ>) στα αγγλικά παριστάνει
το [p]·
(γ) αναπαριστά ένα εκφώνηµα (και όχι αφηρηµένα ένα
“νόηµα” ή µια “έννοια”) και µάλιστα έτσι ώστε αυτό να
µπορεί να ανακληθεί επακριβώς από τον αναγνώστη.
• γραφή : η ενέργεια ή το αποτέλεσμα του
γράφω, η παράσταση του λόγου ή της σκέψης
με ένα σύστημα γραφικών συμβόλων, κυρίως
επάνω σε χαρτί.

• γράφημα το : (γλωσσ.) γραπτό σύμβολο που

χρησιμοποιείται μόνο του ή σε συνδυασμό με
άλλα, για να παραστήσει ένα φώνημα ή μια
ομάδα φωνημάτων.
 Γιατί μας ενδιαφέρει η γραφή?
Η γραφή είναι μια από τις σημαντικότερες
δεξιότητες που αποκτούν, αναπτύσσουν και
χρησιμοποιούν τα παιδιά καθ΄όλη τη διάρκεια των
σχολικών τους χρόνων κατά την εκτέλεση του
ρόλου τους ως μαθητές.

Περίπου το 10% με 20% των παιδιών σχολικής

ηλικίας έχουν προβλήματα στη γραφή (έρευνα
στις Η.Π.Α. ).
 Σε ποια παιδιά συναντάμε δυσκολίες σε
Προγραφικές και Γραφικές δραστηριότητες.
• Αυτιστικό φάσμα
• Ειδικές μαθησιακές δυσκολίες (Δυσγραφία,
Δυσορθογραφία)
• ΔΕΠΥ
• Νοητική Υστέρηση και Σύνδρομα
• Εγκεφαλική Παράλυση
• Νευρομυικές παθήσεις
• Ακρωτηριασμούς
• Τυφλά παιδιά
• Ειδική γλωσσική εξελικτική διαταραχή
• Δυσπραξία/ Αναπτυξιακή Διαταραχή
Κινητικού Συντονισμού
• Διαταραχές Αισθητηριακής Επεξεργασίας
Ποιες ειδικότητες εμπλέκονται.
• Ψυχολόγος/Σχολικός Ψυχολόγος
• Λογοθεραπευτής (φωνολογική επίγνωση)
• Ειδικός Παιδαγωγό
(Δυσορθογραφία/κανόνες σύνταξης,
ανάπτυξης γραπτού λόγου, γραμματικής)
• Φυσικοθεραπευτής (σε παιδιά με
κινητικές δυσκολίες)
• Δάσκαλοι / Νηπιαγωγοί
 Σήμερα θα μιλήσουμε για:
• Την ανάπτυξη της Γραφής
• Γραφοκινητικές δυσκολίες
• Σημάδια
& ενδείξεις γραφοκινητικών
δυσκολιών
• Παράγοντες που επηρεάζουν τη Γραφή
• Γραφοκινητική Αξιολόγηση
• Γραφοκινητική Αποκατάσταση
• Προτεινόμενα προγράμματα &
Εργοθεραπεία Προγραφή και
Γραφή
Οι Amundson & Weil δήλωσαν ότι:
‘ο Εργοθεραπευτής είναι υπεύθυνος για
την αναγνώριση κινητικών, αισθητηριακών,
γνωστικών ακόμα και ψυχοκοινωνικών
δυσκολιών που μπορούν να παρεμβαίνουν
αρνητικά στην ομαλή εξέλιξη της γραφής
και για την επιλογή και εφαρμογή
κατάλληλων στρατηγικών ώστε να
ξεπεραστούν ή έστω να μειωθούν αυτές οι
δυσκολίες.’
Η γραφή είναι μια πολύπλοκη σχολική
δραστηριότητα που απαιτεί τη σύνθεση και
ολοκλήρωση του
• οπτικών,
• κινητικών,
• αισθητηριακών και
• αντιληπτικών καναλιών

(Amundson 2005, Amundson & Weil 1996).

Γραφοκινητική Ανάπτυξη
 10-12 μηνών
Επεξεργάζονται εργαλεία γραφής
Μουντζουρώνουν σε χαρτί και
άλλες επιφάνειες
Αρχίζουν τη δημιουργία κάθετων,
οριζόντιων και κυκλικών σημαδιών
στο χαρτί
 2 ετών

• Προσπαθεί να μιμηθεί κάθετη,

• οριζόντια γραμμή και
• κύκλο
 3 ετών
Αντιγράφει:
• Σταυρό
• Δεξιά διαγώνιο γραμμή
• Τετράγωνο
• Αριστερή διαγώνιο γραμμή
•Χ
• Μερικά γράμματα και αριθμούς
4 – 5 ετών
• Αντιγράφει τρίγωνο
• Γράφει το όνομά του
• Αντιγράφει
τα περισσότερα
κεφαλαία γράμματα
5 – 6 ετών
• Πλήρης ανάπτυξη της ώριμης λαβής
• Προτίμηση χεριού ξεκάθαρη
• Μπορούνπλεον και αντιγράφουν
με πλήρη επιτυχία τα 9 πρώτα
σχήματα του V.M.I.
• Πλήρη
και ομαλή ένταξη στην
γραφή γραμμάτων , λέξεων και
αριθμών
Τα 9 πρώτα σχήματα του V.M.I.
Γραφοκινητική Ετοιμότητα
Τι πρέπει να έχουν κατακτήσει τα παιδιά
πριν αρχίσουν εκμάθηση γραφής.
Ανάπτυξη των μικρών μυών της παλάμης και
καλή λεπτή κίνηση
•Οπτικοκινητικό Συντονισμό

Ικανότητα να χειρίζονται εργαλεία

•Καλή εξέλιξη λαβής

Ικανότητα να φτιάχνουν βασικές
γραμμικές και κυκλικές μορφές αβίαστα.

Καλή Οπτική Αντίληψη (να αναγνωρίζουν

μορφές, να αντιλαμβάνονται ομοιότητες και
διαφορές, διαφορετικά μεγέθη)
Προσανατολισμό στο χαρτί και κατανόηση των
χωρικών εννοιών

Προσανατολισμό της γραφής από δεξιά προς

αριστερά

Κατανόηση των δομημένων γραφημάτων

Γραφοκινητικές Δυσκολίες
Η γραφοκινητική επάρκεια απαιτεί
επιδεξιότητα και μαεστρία σε ποικίλες
δεξιότητες :
Όραση και οφθαλμοκίνηση

Συντονισμό των ματιών - των χεριών

Καλή μνήμη

Καλή στάση και στασικό έλεγχο

Τι μπορούμε να παρατηρήσουμε στα
παιδιά με δυσκολίες στη γραφή.
Ενδείξεις και σημάδια
γραφοκινητικών δυσκολιών.
Έντονη ομιλία αλλά περιορισμένο γραπτό λόγο
Απουσία ή τυχαία χρήση σημείων στίξεως
Ορθογραφικά λάθη (συνήθως εναλλασσόμενα)
Αντιστροφές γραμμάτων & καθρεπτική γραφή
(3-ε)
Αντιμεταθέσεις και παραλείψεις γραμμάτων ή
και ολόκληρων συλλαβών
Φωνολογικού τύπου λάθη (ρ-λ, β-δ)

Συντακτικά λάθη (βασική δομή υποκείμενο-

ρήμα-αντικείμενο)

Καταληκτικά λάθη

Δυσανάγνωστη γραφή
Μπερδεύουν πεζοκεφαλαία γράμματα

Τα γράφουν μεγαλύτερα ή μικρότερα απ’ ότι

πρέπει

Αφήνουν μισοτελειωμένες λέξεις

Παραλείπουν λέξεις ή συλλαβές

Ακατάλληλα κενά ή παράλειψη κενών μεταξύ
γραμμάτων και λέξεων
Στριφογυρίζουν το χαρτί/το τετράδιο ή
κρατούν περίεργα
Λανθασμένη στοίχιση των γραμμάτων πάνω
στις γραμμές του τετραδίου

Μιλούν στον εαυτό τους όταν γράφουν

Ασυνήθιστη λαβή των εργαλείων γραφής

Χαλαρή ή πολλή σφικτή λαβή μολυβιού

Κράτημα μολυβιού πολύ ψηλά ή χαμηλά

Γράψιμο από τον καρπό ή ακόμη και από τον

ώμο
Αργή ταχύτητα στη γραφή ή την αντιγραφή
από τον πίνακα

Γρήγορη κόπωση, παράπονα για πόνο,

ανάγκη για συχνά διαλείμματα

Δεν σταθεροποιούν το χαρτί με το άλλο χέρι

Πολλή σκυφτή καθιστή θέση
Κρατούν το κεφάλι με το άλλο χέρι
Βουλιάζουν στη καρέκλα
Άρνηση να εμπλακούν σε γραφικές και
προγραφικές δραστηριότητες.
Παράγοντες που επηρεάζουν τη
γραφή.
 Κινητικότητα Άνω Άκρων

Αμφίπλευρος συντονισμός

Σταθερότητα στον καρπό και καλή έκταση

Ανάπτυξη των τόξων της παλάμης

Καλή αντίθεση αντίχειρα

Απομόνωση δαχτύλων

Διαχωρισμός των 2 μερών του χεριού

Επιδεξιότητα άκρας χείρας

Επαρκή δύναμη άνω άκρου

 Σταθερότητα

Καλή καθιστή θέση

Καλός κεντρικό έλεγχος κορμού

Συγκράτηση των ώμων σε καλή στάση

Οπτικο – Αντιληπτικές Δεξιότητες
 Τι είναι η Οπτική Αντίληψη
• Η ικανότητα να ερμηνεύουμε επαρκώς και
να δίνουμε νόημα σε ότι βλέπουμε.
• Οπτική διάκριση
• Οπτικό κλείσιμο/ολοκλήρωση
• Διάκριση μορφής από φόντο
Δυσκολίες στην Οπτική Αντίληψη μπορεί να
οδηγήσουν:
Προβλήματα ανάγνωσης λόγω δυσκολίας
διάκρισης γραμμάτων και λέξεων

Προβλήματα γραφής όπως μπέρδεμα

παρόμοιων οπτικά γραμμάτων

Ανολοκλήρωτο σχηματισμό γραμμάτων

(οπτικό κλείσιμο)
Κακή διάταξη γραμμάτων πάνω στη γραμμή

Ελλιπή τήρηση αποστάσεων μεταξύ λέξεων

Δυσκολίες στο σωστό μέγεθος γραμμάτων και

αριθμών λόγω μη καλής οπτικής διάκρισης
 Κινητικός Προγραμματισμός & Πράξη
Η ικανότητα να οργανώνουμε και να εκτελούμε
με επιτυχία νέες κινητικές δράσεις.
 Για να μπορέσουμε να γράψουμε:
• Τα δάχτυλα πρέπει να κρατούν με
αποτελεσματικό τρόπο το μολύβι
• Άλλα δάχτυλα είναι υπεύθυνα για τη
σταθερότητα και άλλα για την κινητικότητα
• Το ένα χέρι σταθεροποιεί το χαρτί ενώ το άλλο
χέρι χειρίζεται το μολύβι
• Άλλο κινητικό προγραμματισμό χρειάζομαι για να
π.χ. διορθώσω τα λάθη μου με χρήση της γόμας
 Δυσκολίες
λαβής/
Δυσκολίες
σταθεροποίησης/
Κινητικότητας άνω άκρων και
δαχτύλων μεταξύ τους

Δυσκολίες Αδρού/Λεπτού κινητικού

συντονισμού (ΔΚΖ, Γραφή, Παιχνίδι)

Φτωχός Κινητικός Προγραμματισμός/Πράξη

(δυσκολία να προγραμματίσουν και να
συντονίσουν τις κινήσεις για να σχηματίσουν
γράμματα)
 Κιναισθητική Ανατροφοδότηση

Ερεθίσματα από το σώμα μας

(απτικό/ιδιοδεκτικό σύστημα) πηγαίνουν στον
εγκέφαλο όπου παρέχουν πληροφορίες για τη
θέση και την κίνηση του σώματός μας στο
χώρο.
 Κιναισθητική Ανατροφοδότηση
• Το σώμα μας κάνει τις κατάλληλες
προσαρμογές ανάλογα με αυτό το feedback
ώστε να πετύχει τη καλύτερη δυνατή
λειτουργικότητα.
• Το κιναισθητικό feedback προάγει το καλό
ταίριασμα ανάμεσα στο κινητικό πλάνο και
την κινητική εκτέλεση.
 Γραφή και Κιναισθητική
Ανατροφοδότηση

Λαβή

Στάση
Διαφορετικά εργαλεία
(μολύβι/μαρκαδόρο/δαχτυλομπογιές)

Διαφορετικές επιφάνειες γραφής

Κινητικό προγραμματισμό
 Περίεργε
ς λαβές/
κακή
στάση Πολλή
σώματος πίεση στο
Άρνηση χαρτί
για (σκίζουν
όταν
γραφή Μειωμέν ζωγραφίζου
ο ν)
Κιναισθη
Παραπον -τικό Πολλή
ιούνται Feedback πίεση
για
πόνους στη
στα Αργή χρήση
χέρια ταχύτ γόμας
ητα
γραφή
 Οπτικοκινητικός Συντονισμός

Είναι η ικανότητα να ταιριάζω την κινητική

μου ανταπόκριση ανάλογα με το οπτικό
ερέθισμα.
 ΄

Λάθη
Λεπτομέρειας
σε χρωμάτισμα,
γραφή και αντιγραφή
(πίνακα).
Δυσκολίες λεπτής κίνησης που
απαιτούν ακριβή οπτική
ανατροφοδότηση

Δυσκολίες οπτικοκινητικού
συντονισμού
Που παρεμβαίνει ο κάθε ειδικός
Λογοθεραπευτές Ειδικοί Παιδαγωγοί Εργοθεραπευτές

Φωνολογικού τύπου Γραμματικούς κανόνες Ανάπτυξη οπτικο-

δυσκολίες γραφής αντιληπτικο-κινητικών,
γνωστικών, ψυχοκοινωνικών
δεξιοτήτων
Αύξηση προφορικού λόγου Σύνταξη Στοίχιση γραμμάτων/ τήρηση
και σκέψης αποστάσεων/καθρεπτική
γραφή
Εκμάθηση με ειδικούς Γραφοκινητική φορά
τρόπους
Δυσορθογραφία Αντιγραφή από τον πίνακα

Εκπαιδευτικά Μνήμη/προσοχή
προσανατολισμένη
προσέγγιση
Ανάπτυξη και αύξηση Αξιολόγηση/Προσαρμογές
γραπτού λόγου περιβάλλοντος
Συμβουλευτική σε Συμβουλευτική σε Συμβουλευτική σε
Γραφοκινητική Αξιολόγηση
Στοιχεία για αξιολόγηση

Αντιγραφή κοντά και μακριά

Σχηματισμό γραμμάτων γραφοκινητική
φορά
Στοίχιση γραμμάτων πάνω στη γραμμή
Διατήρησή αποστάσεων
Μέγεθος γραμμάτων
Ταχύτητα γραφής (γράμματα/λεπτό)
Εργονομικούς παράγοντες
Αισθητικοκινητικοί
Γνωστικοί
Ψυχοκοινωνικοί παράμετροι

πρέπει επίσης να αξιολογούνται

Μέθοδοι Αξιολόγησης
Παρατήρηση (δομημένη ή ημιδομημένη)
Συγκεκριμένα Τέστ
Επικοινωνία/ερωτηματολόγιο για
Δασκάλα & γονείς
Επισκόπηση των τετραδίων του Σχολείου
ή άλλων εργασιών (για παιδιά
προσχολικής ηλικίας)
 Παρατήρηση

• Καθιστή θέση
• Σύλληψη/λαβή μολυβιού
• Κινητικότητα/σταθερότητα
• Δύναμη
• Ταχύτητα γραφής
• Καθρεπτική γραφή
• Σχηματισμό γραμμάτων και παράγοντες
(φορά/στοίχιση/μέγεθος)
• Αναγνώριση γραμμάτων
• Διαφοροποίηση πεζοκεφαλαίων
• Αντιγραφή κοντά/μακριά
• Δυσκολίες προσανατολισμού στο χαρτί
• Συγκέντρωση/προσοχή
• Κατανόηση και εκτέλεση εντολών
• Μνήμη
• Πολλή γρήγορη κόπωση/τρέμουλο στα
χέρια
• Άγχος/στρες
• Υπερκινητικότητα (fidgeting)
Ερωτηματολόγια & Συνέντευξη με γονείς
& εκπαιδευτικούς

• Έτοιμα ερωτηματολόγια σαν μέρος

Τεστ
• Ερωτηματολόγια που μπορεί να τα
συνθέσει ο θεραπευτής
 Τεστ για γραφοκινητική αξιολόγηση
(κανένα από αυτά δεν είναι σταθμισμένα
σε ελληνικό πληθυσμό).
Αξιολογούν τη Γραφή (λατινικό αλφάβητο)

Τest of Handwriting Skills, Revised (THS-R)

Detailed Assessment of Speed of Handwriting (DASH)
Evaluation Tool of Children's Handwriting
Minnesota Handwriting Assessment
CHILDREN’S HANDWRITING EVALUATION SCALE
(CHES-C)
DENVER HANDWRITING ANALYSIS
The Print Tool
Αξιολογούν τις Δεξιότητες

V.M.I.
T.V.P.S.
M.V.P.T.
D.T.V.P.
Miller Assessment for Preschoolers (MAP)
Movement Assessment Battery for Children - Second
Edition (Movement ABC-2)
Bruininks-Oseretsky Test of Motor Proficiency, Second
Περιστατικά – case studies
Παρέμβαση σε γραφοκινητικές
δυσκολίες.
Εργονομικοί Παράγοντες στη Γραφή και η
Βιοκινητική Προσέγγιση
Η καθιστή θέση (sitting posture).
 Η καθιστή θέση (sitting posture).

• σπονδυλική στήλη - ισχία στις 90ο,

άρθρωση του γόνατο.
• η επιφάνεια του τραπεζιού πρέπει να είναι 5
εκατοστά πάνω από τους λυγισμένους
αγκώνες όταν κάθεται στην καρέκλα.
 Η θέση του χαρτιού
• Οι δεξιόχειρες μαθητές πρέπει να πλαγιάζουν
την κορυφή του χαρτιού 25-30 μοίρες
αριστερά, με το χαρτί ακριβώς δεξιά από τη
μέση γραμμή του σώματος.
• Αντιθέτως, για τους αριστερόχειρες μια κλίση
25-30 μοιρών δεξιά και τοποθέτηση του
χαρτιού αριστερά της μέσης γραμμής του
σώματος είναι απαραίτητη .
 Η σύλληψη του μολυβιού

Η Benbow όρισε την ιδανική σύλληψη του

μολυβιού ως μια δυναμική τριποδική
σύλληψη με έναν ανοιχτό χώρο μέσα στην
παλάμη.
 Η σύλληψη του μολυβιού

Αυτός ο ανοιχτός χώρος επιτρέπει στον

αντίχειρα, τον δείχτη και τον μέσο να έχουν
μεγαλύτερη κάμψη, έκταση και κυκλική κίνηση
με ένα μολύβι κατά τη διάρκεια του
γραψίματος.
ΠΡΟΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΡΙΠΟΔΙΚΗ
ΛΑΒΗ & ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΤΡΙΠΟΔΙΚΗΣ
ΚΑTA M.BENBOW
• Σταθερότητα καρπού
• Υπτιασμός αντιβραχίου
• Διαχωρισμός της κερκιδικής και ωλένιας
μεριάς της παλάμης για σταθερότητα και
κινητικότητα
• Ανεπτυγμένη αντίθεση του αντίχειρα

• Κάμψη της μεσοφαλαγγικής άρθρωσης του

αντίχειρα
• Περιφερικός έλεγχος στα ακροδάχτυλα
• Στροφικές κινήσεις των μετακαρποφαλαγγικών
αρθρώσεων
Βασική Ανατομία Άνω Άκρου.
Βασική Ανατομία άκρας χείρας
Εξέλιξη των λαβών
Εξέλιξη των Λαβών Γραφής σε 10 στάδια κατά
Schnech & Henderson
• From: Schneck & Henderson “ Descriptive
analysis of the developmental progression
for pencil and crayon in non – dysfunctional
children”.
• Copyright 1990, by The American
Occupational Therapy Association
Βοηθήματα Λαβών
Αυτοσχέδιες Προσαρμογές
Γάντια με βάρος
Η Νευροεξελικτική Αγωγή / Bobath
• Επικεντρώνεται στην ικανότητα για εκτέλεση
φυσιολογικών στασικών αντιδράσεων και
κινητικών πατέντων.
• Διαταραγμένος μυϊκός τόνος, ανεπαρκείς
ισορροπιστικές αντιδράσεις και φτωχός
κεντρικός και περιφερικός έλεγχος
παρεμβαίνουν στην επιτυχή πραγματοποίηση
προγραφικών και γραφικών δραστηριοτήτων.
• Ασκήσεις για προετοιμασία καλής στάσης
• Ασκήσεις για προετοιμασία των άνω άκρων
• Κατάλληλη στάση για εξομάλυνση του
μυϊκού τόνου
• Για προώθηση καλής
συνσύσπασης σε
αυχένα, ώμους, αγκώνες και καρπούς τα
περπατήματα των ζώων είναι μια καλή
δραστηριότητα
• Καθάρισμα πίνακα
• Άνοιγμα, βαριάς, πόρτας
• Μετακίνηση και σπρώξιμο επίπλων

Είναι μερικές δραστηριότητες που μπορούν

να γίνουν και στο σχολικό πλαίσιο
Εναλλακτικοί τρόποι καθίσματος και
γραψίματος
• Πρηνής θέση στο πάτωμα (φόρτιση βάρους
στα άνω άκρα, σταθερότητα, διαχωρισμό του
χεριού)
• Γράψιμο/χρωμάτισμα σε κάθετες επιφάνειες
(ενδυνάμωση άνω άκρου από το επίπεδο του
ώμου, ο καρπός δουλεύει σε έκταση,
καλύτερη συγκέντρωση)
Αισθητηριακή Ολοκλήρωση
• Στασικό έλεγχο (αιθουσαιο-ιδιοδεκτικής
επεξεργασίας)
• Κατάλληλο επίπεδο διέγερσης
• Κατάλληλη πίεση του μολυβιού (μειωμένη
ιδιοδεκτική επεξεργασία)
• Καλύτερο χειρισμό εργαλείων γραφής
• Βελτιωμένη λεπτή κίνηση (απτικής
επεξεργασίας)
Έτοιμα Προγράμματα στο εμπόριο
Ειδικά χαρτιά γραφής
 Δραστηριότητες για προώθηση
της γραφοκινητικής ετοιμότητας
Pre-writing Development
Visual Perceptual/Hand Eye
Coordination
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
• Amundson, S. (2005). Prewriting and handwriting skills. In J. Case-Smith (Ed.), Occupational
therapy for children (5th ed.). St Louis: Elsevier, Inc.

• Centers for Disease Control and Prevention. (2014, March 27). Important Milestones: Your Child
at Four Years. Retrieved from http://www.cdc.gov/ncbddd/actearly/milestones/milestones-4yr.html

• Centers for Disease Control and Prevention. (2014, March 27). Important Milestones: Your Child
at Five Years. Retrieved from http://www.cdc.gov/ncbddd/actearly/milestones/milestones-5yr.html

• Exner, C. (2005). Development of hand skills. In J. Case-Smith (Ed.), Occupational therapy

for children (5th ed.). St Louis: Elsevier, Inc.

• Smith, B. (2011). From Rattles to Writing: A parent’s guide to hand skills. Framingham:
Therapro, Inc.

• Yakimishyn, J. E., & Magill-Evans, J. (2002). Comparisons among tools, surface orientation, and
pencil grasp for children 23 months of age. American Journal of Occupational Therapy, 56, 564–
572.