CSB IAS ACADEMY

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

APPSC GROUP-1 & GROUP-2

INTEGRATED COURSE
INDIAN SOCIETY ( ర య స జం)
UNIT-2: SOCIAL ISSUES ( క సమస )
TABLE OF CONTENTS

S. No. Topic ( ంశం) Page No.

1. లతత ం (Casteism) 2

2. మతతత ం (Communalism) 7

3. ం యతత ం (Regioanlism) 13

4. మ ళల (Crimes against Women) 22

లల పట ం ( అ )
5. 35
(Child Abuse)

ల ( బ )
6. 38
(Child Labour)

వత అ ం మ ఆం ళన
7. 46
(Youth Unrest and Agitation)

1
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

1. లతత ం (Casteism)
ఉ తం:
 లం అ వన లతత న రణమ ం .
 తమ తమ ల పట ఉన యత, ల గం ం అంధ , అ క
ం ఇతర ల పట అసహ ం, ష త వం క గ .
 తమ ల ప ద , తమ ల స జం అవ ల ం ల యత ం ధ
ల మధ పం సంఘరణం .
లతత ం- వన, ర చ :
 ఫ క అ యం ల భ యక న ప మనసత లతత ం (Casteism)
ల దం మ న ం ల మధ త సంఘరణ అవ శం
కల . ల సంఘరణ (Caste Conflicts) అం .
 తమ లం పట ప త నఇ క ఉం ఈ క ఇ ఆ జ యం ం
య లతత ం అం - .ఎ .
 స జం ఒక లం తమ ంత లం క జ ఆ ం ఇతర ల క
అవ ల అణ త రణమవ లతత ం అం .
 లతత ం వల అంట తనం, ల సంఘరణ , అ ం , క మం తప డం
ద ంచడం ం ం .
 ఒక ల స హం క ూ , అంత , అవ , నత ం , ఇతర ల
స ల వ త యడం వల సంభ ం కఅ ం ప ' ల సంఘరణ'
 ఒక లంన ం న మ లం పట షం, ఈర, అ యల వన ల
త ం మ ప ం ఆటం ల ఏర రచడం ల సంఘరణ అం .
 లతత ం నం తమ లం పట యత మ తమ లఆ ల పట సం
ఉం ం . మ ఇతర ల పట అ షత, షం మ అ య ఉం .
లతత ం- న ర :
 ల ష వన: తమ ప వ , ఇతర తమ కం న నవ త వన క
ఉండటం.

2
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
 అంత హ యమం: ఈ యమం వల లస ల తమ లం పట ప త నఅ నం ఇతర
ల పట షం అ షత రగడం జ ం . లపర న స కరణ మ ల సం ల
సంస ృ , ల సం ల మధ ఉన అంత ల త ంచడం కం ఆ అంత ల
న .
 అ క జ ల య ంచడం: స జం ఉన వం వన ల అ క గం తమ ల
ం ల మం ఇత ల అవ ల బ యడం..
 ల మధ గల ంస ృ క ధ ం: ఆ ర అల ట , ష రణ , వన ల మ
ఆ రవ వ ల షయం ల మధ పరస ర ండటం త ధ ల మధ అ షత
మ సంఘరణ రణమ ం . ఉ హరణ ర , ం ర సంస ృ పట
అ షత క .
 జ ష ఫ ఉప ల అందక వడం: రత శం ల మధ సంఘరణ ఒ
లం ఉప ల మధ జ ష ఫ మ ఇతర త అవ ల ఫ ల
సంబం ం న సంఘరణ జ న . ఉ హరణ ల ల అం న
అవ మ జ ష , ల అ ఉప ల సమ అంద ద
1994వ సంవత రం ం మంద కృష తృత ం గ జ ష ట స ఉద మం
రంభమ ం .
 క ధ ల ష : క ధ ల యం ణ త వ ఉండటం
మ అ వ వ కృత న ర ధ క వడం లపర న ల
పం లవవ .
 బల ల తనం: ఒక ంతం తనం న బల లం అం (
, కమ , ; క టక ఒక గ, ం య దల న ). సహజం బల ల
వ కం ఆ ం ల ఇతర ఏక రసన వ కం .
 లపర న క తనం: తరత ల ల న క త
మ వ యడం వలన సహజం ఆ ల వస రణ న
లవ వస మ ల వ క క ఉం . ఉ : ద ల క ం హణ
మ అ వర వ క ర .
 ఓ ం జ : రత శం అ లపర న జ ండడం
తం ం . “ ఇ ఇం య ” అ ంథం రజ

3
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
జ ల వల లవ వస ఇం దృఢమ ంద అ యప . మ ం య
ల లఓ ం ప క ఏర న .
 ల పం ల వం: ల పం ల వం గణ యం త నప ఇం ల ల
క , ల పం న న . ఉతర రత శం పం లనబ ల
పం ల వలన ంతర హం న కల ప హత ల చం యడం
జ ం .ఈ ర హ ం అ కం ఉం .
గమ క: ంతర నట ంబం, లం ప ంద ర దన ంబ స
తమ ఇం అ చం య ప హత .ఇ హ ం నం అ కం జ న .
ప హత ల న రణం పం య .

 అంట తనం (అస ృశ త) అ వన: ల సంబం త అంట తనం అ వలం అ వ

మ మ వ ంపబ న మధ ం అ వ ల ఉన ధ ల మధ
మ మ వ ంపబ న ల మధ అంట తనం క ం .
ఉ హరణ : హ ఇతర అ వం న జన ప ల క ంచక వడం; , లమ
మ కమ వం అ వరవ వస రం ; కబ న వ అన . .
ంపబ న ల మధ అంట తనం క ం .
స జం లతత ం క వం:
ఖ న ల సంఘరణ :
 సమ త మ స కత .  1, 198 శం రం

 లతత ం జల సం తఆ చ ర క ం ద ల జ న .
వ 14, 1981 ల 22 మం
ల సంఘరణల , అ ,ప ం . 
ర హత ం .
 ల సంఘరణల వల స జం ధ ల వం
 ఆగ 6, 1991 ం నం ద ల
ఉం ం . లపర న అ కమ .
 19, 1990న జ న కం కచర
 లపరమ న ల ఏ ట; లం ప కన ఓ
ం జ .  ం రణ న అనబ లపర న
ఏర న .
 మత ల ం .
గమ క: ల అ కం
 అంట తనం ం న ంచడం.
ఉతర ం నం మ జ ల
 ల ఉద , అ ం , క అ ం ,
అ కం జ ం నం అ కం
అస నత ం సంఘటన ఏర డ . ం .

 ల వలసల ం .

4
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ల అశకత (caste disabilities) త ం ట ంగం
 లవ వస మ లతత ం వలన ఏర న క ల ప అశకత న అంట తనం, ,
లపర న , క , క ఆకృ , వ మ వ వస , తరత ల
ద కం, హ ల ఉలంఘన ం ం ర ం ం ంగ రచన కర ఆ వ
వ ల ంగం ర ణక ం .
 ంగ క: ంగ క ం ప న అ పదం వల జం ఏ అ
ల స న అవ శం; ంగ క ఉన వం జ అ పదం క, ఆ క మ
జ య యం అ ం . వలన తరత ల వ వల ంద క
న అం ం యత ం జ ం . మ ంపబ తరత
మ ఇతర ల వ తల వడం వల చ ర న ంగ క
అం ంచడం గమ ంచవ . లతత ం వల ఏర న అస నతల ల ం స నత ం
అ క నబ న అంశం హదప ం . లతత ం వలన శ జల మధ ల నం
దర వ ం ట అ ప ంగ క ర డం జ ం .
ంగం న అ కరణల వం
 అ కరణం 14: లం తం ం అంద చటం ం స న మ చటం అంద
స నర ణ క ం .
 అ కరణం 15(1): లపర న వ ంచడ న .
 అ కరణం 15(2): ల ప క ఏవ బ రంగ ల క ంచ .
 అ కరణం 16(2): రం లం ఆ రం త రం ల ఉ గ షయం వ ప .
 అ కరణం 17: అస ృశ త ఏ పం ఆచ ం న రం ంచబ ం .
 అ కరణం 19: ఆ ర ల చ లల అ తం అంద అం ంచడం జ ం .
 అ కరణం 21: ం హ రవం ం హ గ
 అ కరణం 23: మ వ అ క సంఖ గల మ ల అ మర వం ల ,
, వ ం క ల ంచడం జ ం .
 అ కరణం 24: మ వ అ క సంఖ గల ల కత ంచడం జ ం .
 అ కరణం 326 రం ల అ తం వ జన ఓ హ క ంచడం జ ం .
ల అశకతల సంఘసంస రల టం: ంగం అమ న ం లపర న అశకత ,
అ న ం మ అ న యం ఉం . ద డ నడవ ,

5
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ల మ ల ం వ , ఠ ల మ ల ల
క . రకర ల ఆకృ జ .
 ఆ క ద న ర య మ ం మత సంఘసంస రల కృ వలన
ం మతం ల సంస రణ ఉద జ వర రణమ .
 ఆ బల న వ ల సంబం ం న ద తరం వం అ న ,
అం ద , గ వర ం కృ వలన ఆ వ ల త ప న .

హ స జం హ ( ం )

ఆర స ఉద మం ద నం సరస

సత ధ స మ (మ )

క అ సం

ఆత రవ ఉద మం మ క (మ )

ఆ ం ఉద మం గ వర ( ద )

ల లన స జ తల చన :
 యం.ఎ . రం పంచవర క , రజ న ఓ హ ఉన త ద మ
సం మ పథ ల లం లన ధమ ం .
 .ఎ . రం ంతర మ Co-Education లం
ంచవ .
 ఐ వ రం ఆ క మ ంస ృ క స నత ం లం ంచవ .
 ॥ల న రం లం మ మం అంత ం .
 .ఎ . రం తన వల సృ ంచవ .
 రజ తన ంథం 'Caste in Indian Politics' అ ంథం నం ద, త హం
లతత లన ధమ ంద అ యప .

6
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

2. మతతత ం మత దం (Communalism)
క ంస ృ క ల ఫ తం ధ మ ల మధ ఉత న మ ధ వనల ప
మతతత ం. ధ మ ల మధ ఉన ధ న ం , క, జ యమ ంస ృ క
ర ల మత ందస దం మతత మ మతతత ఫ త న మత సంఘరణ , మత
మ మతపర న ఉ దం ం అం ల ర అ న . య స కత ,
సమ త మ శ ం ఆటంకం భంగం క ం మత దం.
రచ మ అరం:
 ఆ క రత శం మతతత ం అ ంథం చం , మతత న రణం ఇతర
మ ల పట ల ఘరణ త న ఖ క ఉండడం అ .
 మత దం ఒక జ య ంతం ఇ జ య జ ల ంచడం సం ధ మ ల మధ
ఉన మత ంస ృ క వ ల ం ం ం -
 సమస సృ ం క, ఆ క మ జ య దృక థం అరం క ల
ఫ త మత దం - చం
 .యం. అ అ యం జ య జ ం ం వ మతం అ
న క వన మతతత ం .
 మతపర న ఉమ ఆచరణ , సం , క జ య & ఆ కపర న వల త
ల ఆస జ యల సం & ఆ క ల సం ద ం మతతత ం.
 ల జం అ ప మత వ కఅ ఉప , ష లం
అన త సంబం ం న అ అరం కల రణ ప ష అ మ ల పట
స నత ఖ క ఉండ ల జం క దం ప గ .
మతతత ం క ల :
 మత వ లం ఉం ం . జల శ త ం, ంస మ తన త ఏర డ
ం .
 మతం ఉన తవ తమ జ ల సం ం ం ర కనప ం
 మత పర న జ య ఏ కరణ సం య ఉం .
 మ ం, క దం మ స క తల ఆటంకం ఉం ం .
 ఒక ంతం మత అల ల నట అ మరల అ ంతం ల అవ శం ఉం ం .

7
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
మతతత (Forms of Communalism):
అ అ యం నం మతతత ం ఈ ం 3 క ం .
1. జ య మతతత ం
2. ఆ క మతతత ం
3. మతపర న మతతత ం ఉం ం .
. .ఊ అ నత మతత 6ర వ క ం . అ ...
a) కరణ మతతత ం: రణం మత మ మ ం కరణ మ సకరణ ం
ల ఈ మతతత ం చ ం . ఉ : రత శం జ లంద ం మతం నం
నమవడం, పంచం జన అ కం సవం నమవడం.
b) సం త క మతతత ం: మత సం ల ం ఆ మత స ల క సం మం సం
అమ ప మ సం అం మత ల లడ సం తక
మతతత ం అం . ఉ : సవం
c) గమన మతతత ం: తన మత ం ల మ ల ం ం యమ ల
మ ం ం ర గమన మతతత ం అం .
d) ధ త త క మతతత ం: ఒక మత స హం ఇతర మత స ల పట
సంఘరణ క ఉం క ం ల ర ఉన ట ధ త మతతత ం
అం . ఉ : ఇ ం- .
e) క ద మతతత ం: ఒక మత స హం తమ స , మ ఒక క ం ల
సంఘర త క ర క ద మతతత ం అం . ఉ : అ ంనం గల ం
ఉద మం మ ప మ ం నం గల ం ఉద మం
f) ద మతతత ం: మత ల క శం ల వ ం మతత
ద మతతత ం అం .ఉ :ఖ ద ఉద మం
మతతత ం – ర :
 ల ఉన అర ణ ఖ మ స ంత అ త ర యత వం క ం
ళ అల సం క వ కబడ న రణం. మత ల సంస ృ
క ంత సంస ృ నమ ం న అ యం క ఉండటం.
 మత ందస దం: మత ందస దం అన మ ద దృక థం ం లం
న నమ ల ంచడం.

8
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
 క ర , మతపర న సంసల ఏ :అ వ ల అ న మత ంస
ల . మహ అ ఇం య షన ం వలం ం ల ం న
ఫ తం మహమ ల సం ం అ మతం ఆ రం ఏ యడం జ ం .ఆ
మం ం ం సంఘరణ పం న . తం ద మం గం జల
క ల అం రణ ఉద మం గ ల ం తప స ప ల
గణప , ం మతపర న ఉత వడం జ ం . 1906 ం
ఏ ం ంల మధ భజన ట ల ం . 1909 ం
సంస రణ ం ల అసంతృ న మ ం భజన ం సహ రం.
అం ంచడం ం ం ఘరణల తరం న . యం. . అ క '
ంతం' అ న వలం ం మ ం అ ంతం ఆ రం
ఏర ం . మహ అ ం ఏ యడం ం సంసల ఏ రంభ ం .
అం గం 1914 హ నం మద హ లవ ం మ సభ
ం . 1925 . . గ నం ం సంస ృ మ ధర ప ర ణ
సం య స యం వ సం అ సంస ఏ మ 1964 ల , ఆ
మ న నంద క అంత య ం ధర ప ర ణ సం
శ ం ప ష అ సంస ఏ . 72 ఇ ం గల ఏకం య బహ
జం అధ తన 1927 యం.ఐ.యం. అ సంస ఏ ం . త లం ఈ సం ర ర
న ం - ం మత ఘరణల రణ ం . ఇం ం నం రహమ అ న
1. 2. బం ఇ ం 3. ఉ అ 3 ల దన అ న ఇ వ ల మధ
ఘరణల న .
 కం జ న వం ం సంస ృ మ ఆల ల జ న వం
ం ల అసంతృ ల న . ం కట ల జ న ఖ న
 1024 మ లయం ఘ మహ
 1194 ర మహ
 1311 రంగం లయం ఫ
 శ పం ంల లన లమట న
 ఆంగ చ అ న వం క చ వ కరణ రచన ం - ంల
సంఘరణల రణ న .

9
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
 1924 ం ం ఐక త సం ం న ర ఫల ం ందడం ం -
ం సమస ల రణ న .
 మహ అ 1946 ఆగ 16న న త చర నం న ం ం
సంఘరణల రణ ం .
 న క ర : అపనమ కం, భయం, వ క వన మ ఆం ళన ం ఇతర
మ ల పట ష ం ం ం అవ శం ఉం ం .
 క ర :ఏ ంతం ధ మతస వ ఆ ంతం ఆ మ ల
మధ సంద ల ఘరణ ల అవ శం ఉం ం .
 అంత య ర : శ ద లం, అంత య మత య, ల మధ గల
ఆ క అంతరతం ఉన వం మతస రల చ యత ం .
 జ యపర న మ ఇతర ర : 1970 మ జ న మత అలర న 'మద
క ష ', మత , జ కలవడం వల మతతత ం ఉద ంద అ యప ం .
 మతపర న ల పన, మత పర న క తనం మ జ ం జ
 ం య దం.
 జ య పర న ల మతపర న అల ల గడం.
 పరస ర ద న సంస ృ క ఉండడం. ఉ : ం ల ప న మ క మతం
ఆ రం ప గ ం .
 మత అల తర జ త ం ల పర ణస క వడం
 అంత య ర ల వల మత అల ల గడం. ఉ : తఉ దం.

రత శం సంభ ం న న మత సంఘరణ
ర - భజన (1947) శ భజన (1947) సందర ం ల న మత ంస రణం 2ల ల ం 20 ల ల
సందర ం ల న ంస మం చ న , ం నర ట మం న అంచ .

వ క అల (1984) 1984 ఇం ం హ నంతరం ల ఊచ త జ ం . ఈ సంఘటన

వ క ష య ం .

య ం ం పం ట పం ట వలస 1989 మ 1995 మధ జ ం . జనవ 19, 1990

వలస (1990) సంఘటన ఖం ం త కం ఉ . మ పం ట
క ం , ల , ఇ ం ల , చ ర చ ం ం .
రం, జనవ - , 1990 మధ 90,000–100,000 మం పం

10
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
యవ వలస .

మ ధ ంసం (1992) 1992 ల అప ఉతర ఖ మం క ం మమం ర ణంన

అ మ . ంబ 06, 1992 అ క రధ అ ధ ం .
అ కర వ ల మ ధ ంసం జ ం . ఈ సంఘటన ఏ
న బ క ష 2009 క ఇ ం . 2019 అ ధ ం
స ద 2.77 ఎక ల మజన మజన
ఇ ల ం .

అల (2002), జ అ ధ ం అహ వ న సబర ఎ ద ష వద 27
వ 2002న ప ం ంచడం వల 59 మం స వ దహనం ం .ఈ
సంఘటన రణ తం 6 2002 . . క ష , 21, 2002న
వ క ష ఏ బ . సంఘటన అనంతరం ం - ంల మధ
అల న . అనంతర అల అం . 3 లల న 1100
మం మర రణ ం .

కంధ (2007), ఒ 2007 స ల ఒ కంద జ న .

ఫర గ అల (2013), 2013 ఆగ ం ంబ మధ ఉతర జఫ నగ ం ంల

ఉతర మధ సంఘరణ (ఈ ం రణం) జ న .

అల (2020) వ 23వ న ఈ న రసత సవరణ చటం (CAA) వ ం ం

మ CAA అ ల రసన ల మధ అల ల .ఈ ంస మతపర న
మ ం మ త 10 ల వవ 53 మం మర
ం . 200 మం యప . , ఇళ త ల టడం
ర స ల జ .

మత అల (2023), హ హ ం ంతం రంభ త త స ప ం ల

ం ం . 31 2023న, ం య ద సంస అ న శ ం ప ష
(VHP) ర ం న క జమండ ర సందర ం హ
ం మ ం ల మధ మతపర న ంస ల ం . అ
యం ం , మ ం మత ంస సంఘటన
జ . క సం ఏ మర మ 200 మం న ద .

స జం మతతత ం క వం:
 కఅ ం ం .
 క వృ ఆటంకం ఉం ం .

11
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
 య & తృ య రం ల ం నప మల ం .
 ఉ దం ం .
 మత ంస ల న ం మ ళల ంస అ కమ ం .
 మ ఆ నషం సంభ ం .
 ఒక మత సంఘరణ భ ష మ మత సంఘరణ ం .
 మతపర న జ ల , మ ం పతనమ ం .
మత సంఘరణ - రణ
 మతం, ద కం, మధ గల సంబం ల ం .
 ద క కరణ ప .
 , య ం క ల ఏ యడం.
 మత సంబం త అం ల సంబం ం ర ధ ల అ .
 మతత ం ం నమం అధ తన 1962 య స క మండ ( షన
ఇం ష ) ం .
 మత ప కన గల ల ర యడం, మ ంతర త ంచడం, మతపర న
ద మ క త ంచడం ం చర ల మతత ంచవ .
 షన ం ష ఫ క న (National Foundation for Communal Harmony):
మతసంఘరణల అ క ం వ క ంబం & సర ధర సంభవ అ ల షన
ం ష ఫ క న అ స చ ంద సంస ం తం ఏ ం . ఈ సంస
మత ంస న ల ఇ పర న న ఏ ం .మ ఈ
సంస సంవత రం 19 నవంబ ం 25 నవంబ వర ఏ రం జ ం . ఈ
సంస ర ం ం మం వ వహ .

12
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

3. ం య తత ం/ ం య దం (Regionalism)
ఒక ష ంతం వ న స హం ఎ ం న సమస ల పట ష
పట సంస ృ ప ర ణ పట రంద వృ సం తమ ంతం
అ వం క, న క మ క వన క క ఒక స ంచ
ం యతత ం అం . ం యతత ం అ తక న వన ధ తక న వన అ న
ఆ ం యత ల క ఉన ర ల బ పవ . ఉ హరణ లం ణ ఉన ం య
తత ం, ఈ ంత జల జ న అ ల స ం ం . అ జ ం కనబ
ం యతత ంనం మతతత ం మ దం కలగ ఉం . ఈ ంశం. నం
ం యతత ం క థ క వన ం యతత ం నం గల ధ , ర , తం
శ పం ఉన వం ం య దన మ ం తం ం న చర ల వ ంచడం
జ ం .
ర చనం మ వ
మ హ రం ంతం అ వననం 3 అం ఇ ఉం . అ ...
1. ం న ం ఇవ డం వలన ఏర న ంతం
2. కమ ంస ృ క ఏక పత క న ంతం స య ంతం
3. వ వ పన అ కం ఉన వం ంతం ర వంత న ంతం
 ప సరసంబంధ న, ఆ క, క మ త ర ల క ఒక క న అ త ం గల
తన ం త వడ ం య దం మ ఇ ఒక ఆత తన య: ర ఇ.
 ం య దం నం స హ అ త వన, ం య సం మ ఇతర ం ల క స
అ ం ఉండటం ం ఉం .
 ఒక ష ంతం జ తమ జ ల జ య అ ర క ం ధన
ఉమ య ం య దం ం య తత ం అ అం .
 మ శ అ యం ఒక ంతంన ం న సంఘ తం తమ క ఐక
ఇత ల ం క ం ఖ ం యతత ం అం . ఈ ఖ ఒక
ం పట , శం పట పట ద ంచవ .
 ఉమ అ ల వ కం ఒక ంత జ ర ం య తత ం అం .

13
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
 తమ ం ం న నఅ క న మ, క ఉం తమ ంతం పట
క ంచ ం యతత ం ంచవ .
ం యతత ం ర
 హ అ యం ర య సంస ృ & పర న ధం ం యతత ం కల .
 చ అ యం అంతరత వలస ం యతత ంన న రణం.
 ద మం వర రత శం యత అ వం బలం .
 అసమ ల అ వృ , ధ ం, ంస ృ క ద ం బల న ం య అ , న
క తనం, అ వృ ం క ంచడం, వలస , ంస ృ క తనం ం ం యత
.
 పర న ర ( ల సం డ , ల సం ఖ , ల సం ం )
ం యత .
 ఒక ంతం క వన వడం, ఒక ంతం ం క త
నవడం మ అంతరత వలస ల తనం ం యత ం . క
షల స ం న ం యత ం .
 ఒ ంతం తం , క వ ంచడం; ఆ కత మ ల మధ
వ సంఘరణ .
 ధ ల క వన ఉమ ఉండడం (ఉ : న జ ల దం) మ ల మధ
స హ ల నడం
 రత జ య ణం ఏక ం క జ వం ఉండటం ం యత ం .
 త రంగ బ ల ం యవ , నవ అ వృ ం య వ మ
జ య గ మం స న అవ క వడం.
 ఆ క పం గల వ జలయం క తన న ర న వనల
.
ం య దం-
 అ వృ ం కరణ జ గ రణం అ ం .
 అం ద అ యం రం న ల బల న వ ల హ ల సంర ణ
జయవంతమ ం .
 ంతం, జల మధ ఐకమత ం వృ ం ం .

14
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
 ప లన జల గ మం ం .
 న సంస ృ సంర ంచబడ .
 అంతరత వలస ఉండ .
 ం య దం ర ంచడం వల జ య దం ం .
 స ఖ నం జయవంతం అవ సమ ల త న ం య ం .
ం య దం- న
 య స క త భంగం క ంచవ .
 జ య ం య దం స యం జల ఉ ల చ టవ .
 వలస జ అభ వం క ం .
 గ అవ ధం త వ .
 ం యత మ అవ కల .
ం యతత ం క :
ం యతత ం అ అ క ర ల వల సంభ ంచవ . ం యతత ం ఏ రణం త సంభ న
అ అంశం ఆ రం ం య ఈ ం ధం వ క ంచవ .
o దం ( ష జం): ఇ అత ంత దకర న ం యతత ం, ం య తత ం
అనడం కం , శం ం యత ం ంచవ . మతపర న ర , క
తనం మ ఇతర రణం వల ఒక ంతం జ శం ం స తం
శం ఉం అ దన . దం అం . ఇ ం దం వల అ ం ,
దం, అ కమ అవ శం కల . ఏ ర మ శం స ంచ .
ద న ఉ హరణ : షన ం (అ ం), ం ష న ,
ఆ ద న .
o ంతర ం య దం ( న జం): ఒక కం ఎ వ ఉమ ం
ఇతర ల వ కంచ ంతర ం య దం అం . డర తర లన
జ య ర ల వల అ వృ తక యబ న ఉమ తమ హ ల
ధన సం ం ం డటం ఒ శం ధ ల మధ అన ఉతర రత శ
మ ద ణ రత శ ల మధ గనక సంఘరణ ఉన ట ంతర
ం య దం అం .ఉ : ఇం య వ ఇం య

15
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
o అంత ం య దం (ఇంట న జం): ఒక ంమ క ం ధ ర ల వల
ఘరణ ప మం అంత ం య దం బయటప ం . ఖం వన ల షయం ,
ల షయం , స హ ల షయం ఒక ం తన క జ ల తం
తన పక ల త క ఘరణ ఖ అవ శం ఉం ం అ ం ఘరణల అంత
ం య దం అం .ఉ : ల మధ గల న జ ల , ఆనకటల సంబం ం న
, అంత వలసల మ స హ . గమ క: ంతర ం య
దం నం కమ ం ం మ ఇతర ల ట తమ ఘరణ
ఖ క ంచడం అంత ం య దం నం ఒక ం ఒంట మ క ం ఘరణ
పడం గమ ం .
o అంతః ం య దం (ఇం న జం): ఉప ం య దం అ అం .
ఉమ ఆం ం నం ఒక ం సంబం ం న లం ణ న క,
జ య మ ఆ క వలస ఫ తం లం ణ ంతం ఉప ం య దం
బయ ం మ స ం తన ం ం . ఒ ం
న న ం ల మధ అసమ ల అ వృ వలన, అంతరత వలస వలన కబడ ం ల
ఈ రక న దం సంభ ం . న క సంస ృ క న ం మ అంతరత
వలస న సందర ం ఈ రక న ం య ఉద . ఉ : ఉమ
ఆం లం ణ దం, మ ధ దం.
o క ూ ం (Demand for Special Status): ఉ : ఆం .
ల న వం క మ వన ల పర న రణం క ూ
ం ం ఆ ం . క ట ల 5వ క ష 1969వ సంవత రం ఏ
ల ం . చనల ర ఇప వర 11 ల క ూ ఇవ డం జ ం .
క ూ ఆ రం ఇ . నం ఈ ం అం ల నడం
జ ం .
1. అ కం ండ ం ల క ఉన ం
2. అ త వ జన ం త మ అ ఎ వ జన జ క ఉన .
3. స హ
4. ఆ కపర న క క ల ం కబ న
5. ంత ర ం ంత ఆ క వన న వం .

16
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1969 దట జ ,అ ంమ ం ల క .త
లం చ శ , ఉత ఖండ మ గ ఈ న ల ఈ ూ .
14వ ఆ కసంఘం ఈ న ల మ 3 పర త న చ మ
ఉత ఖం మ జ ప తం ల ం ం మ క ూ
బ ం ప ల బ ల 32% ం 42% ం ల ం ం .ఈ
చన 2015 ం 2020 వర అమ ప , తం 2021-26 ం
ప 41% ఇ .
క ూ ఇవ డం వల ఆ ల మ ం ల ఈ ం జ .
1. అ ం త సం మ ర ల అమ వల న ల 90% ల ం .
2. క అ వృ సం క తహ ల అం ం .
3. ఖ యన వం ం ం అం ం న ల మ స సంవత జమ .
క ం ం ఉండవల న ల నప అసంబద న మ జ య త న
ర ల ర లం ం క ూ ల తమ క ం య
.
ఉ : తం , ఒ మ ఆం బలం క ూ సం తమ దన
.
ం యతత ం జం ం న చర .
5 మ 6వ : 5 మ 6వ ఏ జన ం ల జ ల క
సంస ృ , వ మ ఆ ఎ ం ఆటంకం క ంచ ప ల
ం ం ం . త జన ం ల పర న ం య దం ం చర ప ం .
అ ఈ న ల పర న ం య దం బలం కల .
ఉ : గ ం సం, గ ం సం, క గ క అం ం సం, గ
ం సం మ ఇతర జన గ జన గ ఒక క ంతం ం
ఉం ల . త దమ అ ద పద ల తమ దన .
గమ క: ఆ రం ఏర న ట ద ం ం .
ఆ క 3: ం య దం యబదత ఊ ం లభ న తన ల ఏ
ఉం ల ం ఆ క 3 లభ న పద , ర ం క అవసరం ం
ంగ త తన లఏ అవ శం క ం .

17
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ఆ క 370 ల ం : ఆ క 370 (3) సం ం నఅ రం షన ఆర 2019
రత ప వ ం ఇంత ం 1954 సంవత రం షన ఆర ఆ క 370
ంద జ ఇ న వం కతల ల ంచడం జ ం . ద జ &
ఆర ష 2019 (9 ఆగ , 2019న ప ఆ దం ల ం ం ) జ అనబ
సనసభ క న ం త ం మ లడ అనబ సనసభ క ఉంద
ం త ం ఏ యడం జ ం .
ఆ క 371 : మ మ జ త కఏ
ఆ క 371( ) : అ ం సంబం ం న కఏ
ఆ క 371( ) : మ సంబం ం న కఏ
ఆ క 371( ) : ఆం మ లం ణ ల సంబం ం న కఏ
ఆ క 371(ఇ) : ఉమ ఆం ం య వ ఏ ( ం వ )
ఆ క 371(ఎ ) : ం సంబం ం న కఏ
ఆ క 371( ) : ం సంబం ం న ఏ
ఆ క 371( )అ చ సంబం ం న కఏ
ఆ క 371(ఐ) : సంబం ం న కఏ
ఆ క 371( ) : క టక సంబం ం న కఏ
ం య దం సంభ ం అవ శం ఉన ం ల అ క ం ఆ ం ల సంబం ం
క ర ణల ంగం ఆ క 371 ం 371 క ంచడం జ ం .
న జ ల లప రం
 అంత ం య ల న రణం న జ ల ఈ ల ంగబదం
ప ష ం ం ంగం ఆ క 262 అంత న జ ల ల సంబం ం
ర ం చర ప ం . ఈ అ కరణం ర ం ం ంద వ - 1956
మ న జ ల ల చటం - 1956 ం ం ం .
 న జ ల ద చటం 1956 అ స ం తం 8 న శ పం ల మధ గల
న జ ల సమస ల ప ష ం .
ఈ న ం ల మండ ఏ
ఈ న మండ చటం - 1971 రం, 1972 ఈ న ం ల మండ ఏర ం . న
ం ం ం , 8 కల . ఈ న ం ల శ పం జ అ వృ జర ల

18
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ఫ తం ఈ న ల ం య దం ం ల మ ఈ న ం ల అ వృ
క కృ జ ం ఈ మండ ఏర ం .
య అ వృ మండ ఏ ( షన వల ం ): ఆగ 6, 1952న శం అ
ం ల సమ ం , సమ ల త అ వృ ం య అ వృ మండ ఏ .
ం య మండ ల ఏ ( న )
ల నర వ కరణ చటం 1956 రం శ పం 5 ం య మండ ల ఏ యడం
జ ం .
1. ం ం ఉతర ం య మండ
2. అల ం ం మధ ం య మండ
3. కలక ం ం ం య మండ
4. ం ం ం ప మ ం య మండ
5. ం ం ద ణ ం య మండ ఏ .
అంత మండ ఏ (ఇంట ): ఆ క 263 (ఎ) రం, స క ష చనల
ర 28, 1990 న ఇంట ఏ . నమం అధ .
ం య దం ం ఉం ం ం ం ఏ నప తం రత శం ఈ ం
ం య బలం . అ ..
తం ఉన ం య దఆ ం :
1. ఉతర నం ం ఖం , ంచ , హ త (ప ంచ ) మ అవ
ం కల .
2. ఉతర గం మ జ మ గం క ఏర ల
ం .
3. గం మ రం ం మ గం క ంచ ం
ఏ ల ం కల .
4. గం, ఛ స గం మ ఉతర మ గం క
ం ఏ ల ం కల .
5. అ ం గం మ ం గం క ం ఏ
ల , ం కల .
6. క టక ం ం య దం బలం కల .

19
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
7. త ళ గం, క టక గం మ రళ మ గం
క ం ఏ ల ం కల .
8. క టక గం మ రళ మ గం క ఏ
ల ం కల .
9. ఒ గం, రం గం మ ఛ స మ గం క
సల ంఏ ల ం కల .
10. మ ం జన గ అ కం వ ం ంతం నం ం ం ఏ
ల ం కల .
11. ల ం జన గ అ కం వ ం ంతం నం ం ం ఏ
ల ం కల .
12. మ క గం ఉన వం ంత న దర క ట ల వల ం
కబ ం . మ వ వ య రంగం లవడం వల శం ల ఆత హత అ కం ఈ
ంతంనం జ న .ఈ న క దృ దర ఏ ల ం కల .
13. జ ం నం గల ంతం ంఏ ల ం కల .
14. మ మ ల సంబం ం న క ంక ం ఏ ల
ం కల .
15. ప మ ం ం నం ం కబ న మ ంస ృ క కత క ఉన
వ ం ంత న ం క ం ఏ ల ం కల .
16. అ ం ం జన గ అ కం వ ం ంతం తమ సం క న
ం ల తం ఉద మం .
17. అ ం ం క జన గ అ కం వ ం ంతం క అం ం ం ఏ
ల ం కల .
ఈ న ం ం య అ రత రణం అ న సంస
ఈ న , బ , , బం మ స హ ల ఉండటం, దట న అట
ం ండటం, అ మ వలస , ఆ ంతం న పర న మ ండటం,
న రత రం ఉండటం మ కం , ఆ కం కబ ఉండటం ం
ర ల వల జల ల న అసంతృ పర న ం య దం ంతరం ం న ,
అం వల ల మధ సంఘరణ , క ం సం సంఘరణ మ

20
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
సంబం ం న సంఘరణ క న మ అం అ ద ం రం
పయ న . అం వలన ఈ న ం ల రంతరం అ రత ం న . ఈ అ రత
రణమ న సంస ....
1. ర ం: All Tripura Tigers Force (ATTF); National Liberation Front of Tripura
(NLFT)
2. ం ం నం Mijo National Front (MNF)
3. లయ ం: Achik National Valunters Council (ANVC); Garo National Liberation
Army (GNLA)
4. మ ం: United Peoples Front (UPF); Kuki National Organization (KNO)
5. ం ం: National Socialist Council of Nagaland (NSCN); Eastern Naga
People Organisation (ENPO)
6. అ ం ం: United Liberation front of Assam (ULFA); Kabi People Liberation
Tigers (KPLT); 3. National Democratic Front of Bodoland (NDFB)
ఈ న ల అ ం న రణం ఈ 8 ల గల 200 గల మధ గల
సంఘరణ .

21
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

4 మ ళల పట (Crime against Women)

ఆ మస జం నం ఆ రం, ర ణ మ ట సం ఆ రప ఉండవ త
ఆ క గం కండ బలం సంబంధం వృ ఏర న సందర ం ంగపర న వ త ,
మ మ భజన క . క, ంస ృ క ం నం రక ంస ,
ం క ంస , ప ట ం మ బ . నప ం
చ ంత వర మ ళ ధర ల ంస , సమస ల మ వ తల ర . ణ
హత , హత , ం క ంస , గృహ ంస , ం క ం , వ , వ వస,
ల , వరకట ం, ంగ అస నత , జ య అవ ,ఆ హ అమ క వడం
ష మ సం మ వ ం సమస ఎ ం .
మ ళల జ న ం :
ఐక జస నవహ ల క షన ం ం న క ష ఆ ద ఎ ష ఆ వ
అ ఉ 1993 ( ంబ 20) రం మ ళల జ న ంస అన : రక, ం క
మ న క క ం చర మ మ ళల చ, తం ల , క
మ వ గత ఇబ ం చర .
గమ క: నవంబ , 25 మ ళల జ న ంస వ కం అంత య త వం
జ ం . , ల మధ గల అస నత , అసమ సంబం ల వ కర ంస
ప వచ ఐక జస ర ం .
పంచ ఆ గ సంస రం మ తం గల 5 న దశల ంస జ న
1) క ం జ న ంస: గర స హత ( ణ హత ).
2) శవ దశ జ న ంస: హత , ఆడ లల వ యడం అ యడం
3) కదశ జ న ంస: ఫ ఎ వ ఉండటం, అ ద మ షణ
య డం, ఆడ లల అమ మ ల
4) ర యం మ కవయ జ న ంస: ం కపర న ంస, గృహ ంస,
ప ట ం క ం , ర భంగం క ం చర , మ ల అ మర
సంబం ం న మ వరకట ం మర దల న .
5) వృ ప ం జ న ంస: వృ ప ం
మ ళ పట జ ంస రం క స బ ఈ ం ధం వ క ంచవ .

22
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1. ర త ంస ( న వ ): వరకట హత , హత , మ , ఆమ
ద న .
2 గృహసంబం త ంస: వరకట , గృహ ంస, రక ంస, తం ల , ఆడ లల
ంబం వ త, ంస ృ క పర న ఆం వృదమ ళల క అవస
3. క పర న ంస: సంస ృ మ ం ల గం న న బ ర త ం,
ల , వరక , రసత హ క వడం దల న .
4. ంసల అదనం తం బ మ ళల పట అశ తం త న .
తం మ ళ పట జ న ల నం (1) ర య సృ రం (2) క
మ కచ ల రం న చర ం .
ర య సృ రం: మర , ం , వరకట , ఆత హత ంచడం,
(గర స హత ), ఆమ , భర మ భర తర బం ల రత ం, యడం,
డ ల సం యడం, హం సం యడం, కల యడం మ
అమ డం, ,మ కల అ మ ర ,మ ర భంగం క ంచడం.
క మ క చ ల రం: వరకట ం , వ రం ంచడం, గృహ ంస, ప
ట ం క ం , బ , చటం ంద , మ ర భంగం క ంచడం
దల న .
మ ళల జ న ల త
 National crime Records Bureau క Crime in India - 2021 రం మ ళల
జ న ంస ఈ ం ధం కల .
 శ పం 4,28,278 ం త క సంఘటన న న . గత సంవత రం 15.3%
న . ఇం అ క తం భర మ భర తర బం న
రత ంన సంబం ం న ఉన , త త ల మ ళ ర భంగ పర డం, అపహరణ
మ కల .
 మ ళల జ న ల య 64.5 కల , గత సంవత రం ఇ 56.5 కల .
 అ ం ం నం అత కం ల కల (168.3), ం నం ల
అత ల ం న న (5.1). ం త ం ల పరం నం ల అ కం
న న .

23
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
 ల పరం ఉతర నం , ం త పరం అత క సంఖ న ద న .
అత ల ం ం మ ల ం త ంతం న న .
 ం మ వరకట మర ఉతర మ ల , ఆత హత ంచ
మ , ఆమ ం , భర క రత ం ం , కల మధ ,
మ ళల అ మ ర మ , జ మ , వరకట
ఉతర , బ ఒ , లల ం క మధ , ఉతర
మ ప హత రం ం సంభ న .
 మ ళల ఆత హత ం సంఘటన అ కం మ నం న ద న .
 ణ హత ఉతర నం అ కం న ద న .
 ఆమ ం నం అ కం జ న .
 భర మ భర తర బం ల క రత ం ఘటన ప మ ం నం న ద న .
 న కల సంబం ం న అ ం నం అ కం న ద న .
 లఅ మర మ నం అ కం న ద న .
 న కల అమ మధ నం అ కం న న .
 జ ం నం సంఘటన అ కం న న మ కల ఈ ం
ం అ కం న ద న . వరకట ధ చటం ంద అ కం ఉతర ం నం
న ద న .
 గృహ ంస చటం ంద అ కం మధ ం నం అ కం న ద న .
 మ ళల బ అ కం ఒ నం న ద న .
 POCSO చటం ంద అ కం ఉతర నం న న .
ఆం మ ళల జ న :
 మ ళల 17,752 న న .
 108 వరకట మర , 7092 భర మ భర తర బం ల రత ం, 75 న కల
, 1188 న న . మ ళల పట 73 బ మ 466
న న .
 ల 67.2 న న . ఆం ం మ ళల జ న ల
అ కం భర మ భర తర బం ల రత న సంబం ం న న .

24
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
 గమ క: మ ళల జ న అ ర ల ల అ క తం ఆమ ళ నవ
మ ంబ స ల జ న .

మ ళల జ న ల గల ర :
 మ ళల జ న ల క, ఆ క, ంస ృ క మ న క ర కల .
 ంగపర న వ త , ంగపర న స కరణ , జం, ష మ వ , మ వల
న ం మ ం , మ ళల క స న వ కం ఉండటం.
 ఆ క పంచం , , . . య , ం
మ ళల ం కత మ ఆక ం వ క ం డ దం ం .
ఉ : ఐ. .ఎ నం మ ఉ ఉం , ఉండ . అన
మ ళ వ కరణ (క ష ) యడం జ న .
 ల , వరకట ం వడం మ ఇవ డం, బ ర క ఉండటం, ర
రకం ం ంచడం ం సంఘటనల స జం ద ప ం వడం అస అ
ంస ంచడం .
 మ ళల జ న ంస సంబం ం న ల ం ట మ ం ల
ం ట చ ల అమ ర త ఖ ఉండటం ఒక రణ .
 ణ ం ల మ జన ం ల జ న అస చటం దృ క ం
క దమ తమ ల క చ డం జ ం న న త వ
ఉన .
 మ ళల న ంస ల వ న కపర న సమస ల మ ట క
ఉం అవ శం ఉం .
మ ళల జ న ంస ర లత ం (వల ర )
 అ వ ల మ ళల ంస జ నప కం , ఆ కం , పరం , క
న న మ ళల ంస అ కం జ అవ శం కల , అం గల ర
 ఆ క వలంబన రణం స యత
 ర సతమ క తనం వల ం ం ల రవ డం
 ఉ క వ సం అ క ర ల ంచబడటం
 అ ధ ఒంట మ ళ ఉండటం

25
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
 రకర ల ఒ ల న స అవ క ఉండటం
 ంగపర న ల ద దశ ం క క క వడం
 త దం ల , భర క ఇతర ంబ స ల క వడం.
 భర ఇం మధ ఇతర వ స ల స రడం
 ప ల వలన ఒంట న
 త వ సమయం ఎ వ ం మ డ ల సం ం ల ఆ రత ఉన .
ఉ : డ ం రంగం మ రంగం స న మ ళ
మ ళల సంబం ం ంగ పర న ఏ మ క స
 అ రత స జం మ ళ ధ ర ల వ తల , అస నతల , హ ల ఉలంఘనల
ర బ క గ ల పర ం ంగ త ల ంగం
నం క న బంధనల నహ ల క ంచడం జ ం .
 ఈ క ంగ బంధనల ఆ రం ల మం అవసర న క స ల
అమ మ ళల ర ణక .
మ సం మం సం ఏర ర న ంగపర న ఏ
 ఆ క 14:చటం ం న, నస న .
 ఆ క 15: ఎ ం ంగపర న వ త ఉండ .
 ఆ క 15( ): సం మం సం ప కస వ ం
 ఆ క 16 (1): త ఉ ల అంద స న అవ
 ఆ క 16(2): త ఉ ల ంగపర న వ త ఉండ .
 ఆ క 21: రవం ంచడం అ న ం హ గం
 ఆ క 21(ఎ): హ
 ఆ క 23: మ లఅ మర , వ , మ ంచబ ం .
 ఆ క 24: 14 సంవత ల ల కల కర న ప మ ప ంచడం ధం
 ఆ క 39(ఎ): , ద స నఉ అవ
 ఆ క 39( ): , ద స నప స న తన
 ఆ క 39(ఇ): మ ష ల మ శ , ఆ గ ం, ల ల ఆ గ ం, లల మ
శ గం ం మ గత ంతరం ప తమ శ ం న ప
యవల వ తం ం .

26
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
 ఆ క 39(ఎ ): త న, రవ ద నప ల వం ఆ గ కర న పద లల
అ వృ త న అవ క క లంమ యవ నం ం .
 ఆ క 42: ప ట న య న క , ల క క ం .
 ఆ క 45: 16 సంవత ల ల కల ఆ గ ప ర ణ మ ర థ క ద
క ం ట త ం చర ప .
 ఆ క 47: మద ం మ జఆ .
 ఆ క 51(ఎ) (ఇ): మ ళ ర బంగం క ం చర డ ..
 ఆ క 243( ): ణ కసప లన సంసల అ ల ల 33%న తగ ం
 ఆ క 243 ( ): పటణ క సప లన సంసల అ ల ల 33%న తగ ం
జ ష
 గమ క: 108వ ంగ సవరణ కభ మ సనసభల మ ళల 33%
జ ష క ం ం . శ ఇంతవర చట పం ల .
స గ యం ణ చటం- 2021:
 ఈ చటం జనవ 25, 2022 ం అమ వ ం ..
 2022 ం ంస గ య ల ం ం ం .
 ఈ చటం ర ణం స గ ంచడం జ ం .
 4 రం స గ యం .
 4 రం దగ బం , 25 ం 35 సం॥ ల మధ ఉన , ఇంత ం స
మద ర త న క ఆ ధృ క ం న అ ,
మ ఏమ తన ంత అం స మద ర ంచ .
 4 రం స గ పద త దం మ అ 23 ం 50 సం॥ ల
మధ మ 26 ం 55 సం॥ ల మధ ఉం . హం అ ఉం , ఇంత ం
సం నం ఉండ డ ,మ స గ త దం ం క
ఇ స ం ఉం .
 6 రం స మద క త రక ంద అ మ తప స .
 8 రం స గ పద జ ం న లల రణ లలవ అ హ ఉం .
 15 రం య షన అ డ ల &స గ ఏర ం .

27
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
 17 రం య మ 26 రం షన అ
డ ల &స గ ఏర ం .
 38 రం ర ణం స గ ర ంచడం ఆచ ంచడం రం, ఇం
100 సం॥ తగ ం మ 10 ల ల వర జ ంచబ ం .
త ంమ ళ హహ ల ప ర ణ చటం- 2019
 ఈ చటం త ద చటం అ అం .
 షయ అనబ ం మ ళ సందర ం ఆగ 22, 2017న ం
త ◌్న ంగం థ క హ ల మ స నత ంన దమ
ం ం , మ ం తం ఈ నం సనపర న చర ల
ం ం .
 ం ర ం ణం ఆ రం ప త ంచడం
మ రం ం ంబ 18, 2018న ఆ దల . ఈ క
ఆ ంబ 19, 2018 ం అమ వ ం . మ ఈ క ఆ నం
ర ం ఈ చటం 2019వ సంవత రం ం ం న .
 ఈ చటం -3 రం త -ఇ- మ న తర త దం.
మ ం నట రం ప గ ంచబ ం .
 ఈ చటం -4 రం త ◌్న ం న 3 సంవత ల మ
జ ంచబ ం .
 5 రం త ం న సందర ం సద ర , భర ం ఖ
ంచవల ఉం ం . మ న లల త వ ఉం హ ఉం ం .
PCPNDT Act - 1994 (గర స ంగ రణ ప ల ధ చటం)
 ఈ చటం The Pre-Conception and Pre-Natal Diagnostic Techniques (Prohibition
of Sex Selection) Act అం .ఈచ 1994 ం ం , 1 జనవ 1996 ం
అమ వ ం . గర స ంగ న త త, ఆ ల ణ హత ల
యడం వల ంగ ష త న అం వల ఈ చటం ం ం .
 బ మ ప ర మం క ఖ ఉ ంగ ప ల ద
చటం సమరవంతం అమ ణ హత ల ంచడం అ న ఖ న .

28
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
 ఈ చటం రం గర స ంగ ప ధం మ ప గ ంచబ ం .
జ పర న ఉన , ఇంత అ ర అ ఉం ం ఆ గం
వ .
ఈ చటం 3ఎ రం Sex Selective Abortions ధం మ 4 రం ం
సంద ల ం యవ .
1. త 35 సంవత ఉన
2. ఇంత అ ర అ ఉన ట
3. త న , ష న
4. ంబం జ ఉన .
ఈ చటం రం, ద రం న 3 సంవత ల మ 10 ల జ
మ ండవ రంన ల 5 సంవత ల మ 50 ల జ
ంచబ ం మ ఆ ఆస మ ల ం ర . శం ద
ఇ ం చ 1988 మ ం ం ం .
The Indecent Representation of Women (Prohibition) Act - 1986:
o మ అసభ కర కరణ ధక చటం అం .
o ఈ చటం రం మ ళ క రవం మ ఔన త ం బ చర , రచన ,
అడ ం మ ఇతర చర ధం మ రం ప గ ంపబ .
o ఎవ న చర ల రంన ల ం సంవత ల మ 2000/- జ
ంచబ . ండవ రంన ల 5 సంవత ల వర మ 10 ల ం
ల యల వర జ ంచబ ం .
గృహ ంస ం మ ళల సంర ణ చటం- 2005:
 The Protection of Women from Domestic Violence Act అం .
 ఈ చటం 26 అ బ 2006 ం అమ వ న .
 ఈ చటం గృహ ంస -3 నం ర ం ం . గృహ ంస అన రక ంస, న క
ంస, టల , యడం మ ఉ గపర న ంస న ఇవ
గృహ ంస ప వ . కట ం రడం ఆ రడం (చట దం ) ం
యడం గృహ ంస ప వ ం .
 ఈ చటం రం గృహ ంస ం మ ళల ర ం ం కఅ య .

29
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
 ఈ చటం రం త మ ళల , సహ ,ర ణహ , ఉం హ మ య
స యం ం హ షణ ఖ ల ం హ మ ద స యం ం
హ క ఉం .
 ర య సృ 498 ఎ రం న .
ర య చటం-2013:
o ఈ చటం క అస The Criminal Law (Amend ment) Act - 2013 సవ ం న
ర య చటం.
o ర య సంఘటన త తమ సంర ణ చ ల షయం నవల న చర ల నజ
వర క క చనల ర ఈ చటం ం ం .
o ఈ చటం 3 వ , 2013 ం అమ వ ం .
o ఈ చటం రత సృ - 1860, ఆ ల చటం - 1872, ర రణ య చటం -
1973, ల య చటం మ ం క ం ల ం లల సంర ణ చటం (POSCO Act) -
2012 సవ ం , ఆ చ ల మ ంత క నం .
o ర య చట రం అ 7 సంవత ల ం వ వ , అ రం వలన
మర ం న ఖ న వ వం మ మరణ , సంఘటన 10
సంవత ల మ అ మ ర ల 7 ం 10 సంవత ల
.
Sexual Harassment of women at Workplace (Prevention, Prohibition & Redressal)
Act - 2013
o ఈ చటం ప ట మ ళల ం క ం ల ధక చటం అ అం . ఈ చటంన
సంబం ం న యమ క ష స యం ం ం .
o ఈ చటం 9 ంబ 2013 ం అమ వ ం .
o క ఖ రదర -Visakha guidelines (భన అ జ ం న మ ళల
జ న ంస ఖ అ ఎ . .ఓ న జన జం వ న )
ఆ రం ఈ చటం ం ం .
o త మ తర మ సంసల ఈ చటం వ ం .

30
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
o చటం రం వ వ కృత రంగం నం ఇంటర కం ం క (ఐ. . ) మ అవ వ కృత
రంగం నం క కం ం క ల (ఎ . . .) య ం అక డ ప మ ళల ర ణ
క మ సంబం ం న ం ల ల త ణ ప ష ం .
o ICC క సంసల యం మ చ మ ండ ష అవ హన
ర ర ం మ వ న 3 లల చర .
ం క ల సంర ణ చటం 2012
 చటం Protection of Children from Sexual Offenses Act, 2012.
 ఈ చటం నవంబ 14, 2012 ం అమ వ ం .
 లల ం క , ం మ ం ర ంచడం మ ం ల
త తగ న ంచడం ఈ చటం క ల ం.
 ఈ చటం రం 18 సంవత ల ల .
 ఈ చటం ంగ తటసత ం అన ఒక మ ళ ం క న ఒక
క ం క న ఒక క ం క న ఒక ం క
న ంపబడ .
 ఈ చటం జ ం క ల ం క ం , , అంగ శం జ న
మ అంగ శం జరగ ర ం ం .ఈచ 2019వ సంవత రం సవ ం .
ఈ చటం ంద న :
 అంగ శం న ం క ం ల క సం 7-10 సం|| మ 16 సంవత ల
లల జ న 20 సంవత ల ం త లం వర ంచవ .
 న ంస న అంగ శ ం క ం ల క సం 10 సంవత ల ం 20 సంవత ల
వర మ త లం ంచవ .
 ల న ం న ల ల పం 3- 5 సం.ల మ జ
 ల అ ల ల సం క సం 10 సం.ల ం త ంచబ ం .
 ఇ రం ం ఉన ట క స 20 సంవత ల వర ఉం ం .
 య ర న సంస గ ం 2020 రం లల జ న ల 42.6%
ల 38.8% కల .
 2వ నం లల జ న కల . ఇ లల జ న తం య ర
న సంస గ ం 2020 రం 2222 మం ల మ ల అ మర

31
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
 శ పం చటం ంద 47,221 న న , ఇం అ కం ల పరం
ఉతర నం , ం త ం ల నం నం న న .
తృత జ ల చటం (Maternity Benefit Act) 2017
ఈ చటం తృత జ ల చటం 1961 నం ం ం . ఈ చటం ఏ 01, 2017
ం అమ వ ం . ఈ చటం వ వ కృత రంగం మ అవ వ కృత రంగం ప న
అంద మ ళల వ ం .
ఈ చటం నంద జ :
1. ద ం స వ ల 26 ల తనం న తృత ల (8
న ం మ 18 త త), డవ 12 ఇ .
2. డవ ం మ దతత మ స గ రం త ర న 12
తృత ల .
3. 50 కం ఎ వఉ ప ట అల ం ల వలం మ ం ప
మ అవ శం క .
4. 3500/- క న ఇ మ ఈచ సంబం ం న స మ ఉ
ఆ కం ఆఉ ఉ గం న ల .
5. ఇం దగ ం ప మ క ప మ క క .
6. 26 ల తనం న ల ల ద ర ఉన ట సంవత రం తనం
ల ందవ మ ఈ సమయం ల ప గణ
ం .
7. ఈ చటం త మ తర సంసల ప న మ ళల వ ం .
మ ళల జ న ంస - క
రత శం యవ వస మ ళల జ న ంస సంబం ం న అ న ంస న
ల క ల ల య రదర ల ం .ఈ
ల ఖ , మ షయ ఖ న .
1. ర య సంఘటన : 16 ంబ , 2012న అనబ ంతం న న
బ ండగ రయ ం క . ఈ ర న అకృత ం వల రయ ల
మర ంచడం జ ం .ఈ గ ల న ం ల 2017వ సంవత రం ం ఉ
ంచడం స న న ం . 20, 2020న ం ల ఉ యడం జ ం . రయ

32
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
సంఘటన జ న త త ం మ మ ఖ ం క ం ల సంబం ం న
అం ల ంబ 23, 2012న స ల న జ వర క (ఇతర ఇద ,
ల మణ ం) ఏ యటం జ ం . ఈ క జనవ 23, 2013న తమ క
సమ ం ం . వర క చనల ర 2013 వర అమ ఉన చ ల సవ ం ర య చటం
సవ ం న ర య చటం 2013 ఏ . 2013 ం ం 2013 1000 ట
రయ ఏ స ంట వ ంటర , ం కం ష
ఫం ◌్న మ ఇతర స య ర ల అం ం .
: రయ సంబం ం న వ ఉ & ంశం నం ం పర బ న .
2. ఖ :ఈ ఖవ ఆ జ (ఆగ 13, 1997) అ అం . జ
ం న బన అనబ మ సం మ ఖఉ ల జరగ ండ ఆ నం
ం క ర ం , క లబడక వడం కం ఉన వం స చ ంద
సంసల క ఖఅ ం ఆ ంచడం జ ం . ఫ తం ం ం ల
మ ప ట ం క ం ం చర ల రదర ల
దల యడం జ ం ,అ ఖ రం ం న . ఆ రం -ప ట ం క
ం ల ధక చటం ం ంచడం జ ం .
3. :ఈ మహ అహ వ గం & ఇత (23 ఏ , 1985) అ
.ఈ ం న ం మ ళల భరణం ం ల ం .
ఇం (మధ ) ం న గం భర త ల న , ఫ తం ర ణ మ
భరణం సం ఆ ంచ ం భరణం ం ల ం .
ఇతర ఖ న
1. వ ఆ రళ: 1986వ సంవత రం ం య య మ అ న
తం ఆ రసత ఆ హ ఉం య ం .
2. ల ం వ ఆ జ (7 , 2006); వయ క న ఎవ హం
హ ఉం ంద ం .
3. శర వ అ శర (17 వ , 2015): ం రం ఉం న తం లల
హ ఉండద ం ం .
4. క వ త ళ (2004) మ ళల సంబం ం న అసభ కర న సం మ ళల
క ర భంగప ం ధ ర ధ ల స య సంబం ం న .

33
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
5. ల వ య ఆ ఇం : 2013వ సంవత రం ర న ల అ
ం రదర ం .
6. ష వ య ఆ ఇం (22 ఆగ 2017): ష అ మ
త ం ఆ ంచ త ంచడం ఆ క 14, ఆ క 15 న దమ
5 జ ల న ం ధ సనం 3-2 త త ఇ త
న ఇతల త ల ంగ దమ ం మ సంబం ం న చ
ం ం ల ం చన ం . త అ న ఆ క 25 ంద
ల ం మతసంర ణ హ ల ం ద ం .
7. మ ర ( 26, 1979): క య ప సంబం ం న .
8. అ ద : ఆగ 26, 2016వ సంవత రం ం మ ళల ర మం ల
యం శం ఉం ంద ం .
9. త య ం న తృ అ ర కర మ ం న శ ంగ
లయం ం ర ం ం .
10. శబ మల (యం ఇం య య ) : ంబ 28, 2018న శబ మల లయం
మ ళల ంచ ండ ఆపడమ న థ కహ ల దమ 4-1 5 జ ల
ం ధ సనం న

34
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

5. ల క వ వస (Child Labour)
ఉ తం: పంచం అత క సంఖ ల న శం ర . శ కశ 3.1 ట మం
ల ఉ . 11 మం ల ఒక ప న . ఇం ల ల సంఖ
త ం వద ఎ ం గ ం అం . ద ఈ సమస
పర న య ల క (ఎ ఎ ) స న ల ం క వడ అం
రణం. 2016 సమ అ ఎ ఎ నం నప ం ల ల సంబం ం న
వ , సం త జనగణన ం న జన ద ఎం భరృహ
మహ తృత ం ర ంట సం క మం త ఖ స షం ం . ల ల
గ ం ల సం ర ంట సంఘం 14 మం త ఖల సం ం స న స రం
ల ంచ . ల ల సం ఎ ఎ ల న ఠ ల తం , ప ల
రత తప .
గ ం :
 అంత య క సంస (ఐఎ ఓ) క రం ఇం అ ం 14 ఏళ మధ
వయ 1.01 ట మం ల ప న . అ వయ 4.27
ట మం బ బయట ఉ .
 ల క క శ 14-17 ఏళ మధ వయ 63 తం ఉ ర
సంస క గ ం . కల కం ఎ వ దకర ప న .
 ణ ం 80 తం ల ఏ ఒక ప మగ మ . ణ ం ల
నగ , ద పట ప ఎ వ ల న ం వల ల వలస న .
 క రం- పట కరణ ం అ ం 14 ఏళ వయ ల
54 తం దల క ం ం . ఉతర , , , జ , మధ , మ
ల ల సంఖ ఎ వ ఉం .
ర :
 అ క జ , ర స త, ద కం వం ర ల బ ఈ ల చ
రమ . ంబ ఆ ం వ త దం ప ల
పం . సంద ం ల అ తం ల ల
.

35
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ంగ ర ణ , చ :
 ఏ ప లల య ంచడం 2016 సవ ం న ల, రదశ క ( ధం-
యం ణ) చటం-1986 రం ంచద న న రం.
 క ల చటం-1948 రం గ , , మం ప లత సంస , దకర వృ ల
నప రదశ ఉన య ంచ డ .
 దకర ప మ ల ల వ ంగం 24వ అ కరణ తం
వ ం ం . శ పం ల 60 తం వ వ య రంగం ఉన ఐఎ ఓ
ల ం ం . 70 తం ల వ వ య, అ బంధ రం ఉ ర ఐక జ స ఆ ర,
వ వ య సంస ం . వవ తర న రం ల ం ల క . 2014
ంబ అ క ఖ ల ల ఉత త నవ ల దల ం .
23 ర ర ం న ల ం ం .
ప ర :
 ల క వ వస లన తంక న నచ ల .
 ఉ త థ క ద అం ంచడం బ వయ ల వ ద , రన రం
ం చర వడం తప స , అ థల ంచడం వ సం
లం ప య ం త అం ం .
 ల క వ వస న గడం స జ లకం ం . లల ల , క
ప ల ల క వ వస ఎ తం ం యక వడం వల అ ఇం ఉ
ం ం .
 త వ తనం ఎ వ సమయం ప ం వచ ఉ శం యజ లల ప
య ం ం . ల ల ద చ ల ం యజ ల య న ధత
అ ర యం ంగం ఉం . త ల జల మద ల క వ వస
పడం ద కషం . ల ప శ భ ష అ స స వ ం శ
లల చ , స నఎ దల అత ంత లకమ అరమ .
 ల క వ వస లన ఉన అవ ల ం ం 1979 ద క
ం ం య ం ం . ఆక ల ఆ రం 1986 ల క వ వస ధ, యం ణ
చటం .

36
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
 దకర వృ ప న న సం దృ ం ం 1987 య
ం ం .
 1988 ం క, ఉ కల మం త ఖ ల ల న ద సంఖ
పథ ల అమ ం . ప స చ ంద సంస లల ద , ఇతర వస ల కల న కృ
ఫ తం దక . ల ల సమస ఎ వ తంప చర ప ద కం,
ర స త వం ర ల వల గ రవ ం .
 ద కం, త అర ర స ల క వ వస న గ ర ల
క ం ం . ర ం సంఖ క చ ర , ఇం ప
మగ మ ర ం ం . ఠ ల అం ఉ వ యం
భ ంచ క వడం, బ ఎ ర ం , ంగ చ ణ వం ర ల ఎ వ మం
క చ మధ వ . లల సం దన ంబ మ గడ లకమ
త దం ంచడ ల బ రం వ ఒక రణం. ం ల తం
ఆ యం 25 ం 40 తం లల సమ న అంచ .

37
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

6. లల గం (Child Abuse)
ఉ తం: అంత య లల హ ల ఒడంబ క (child rights convention)-1989, య తన
లల నం-2013, ఆ వ అ చటం (POCSO Act)-2012,
Juvenile Justice Act-2015 రం 18 సంవత ల ల ప గ . ల క
ధ చటం - 1986 రం 14 సం॥ల ఎ ం ప ద ఆటంకం క ం ధం
ప న ల మ 15-18 సం॥ల రప ర ర ం ం .
లల గం: ర చనం, అరం మ వన:
 నవ స జం ఆ ర ం నప ం లల రక, న క, ఉ గ మ కపర న
గ న యడం అ న ంబ ం స జ వర చ న .
 ఆ కత, పట కరణ, ఉమ ం ల న ం, డల వృ , వలస , ం కప నం
క గం ం లల గం న తరం అ ం
రణ ల న .
 ణ హత , హత , లల అమ , త దం ల ంస రవ డం,
ఠ ల న , పర న ఒ , ల , లల అ మ ర , ల కత,
లల , లల ర డం, ం తక ర లల ంచడం
( ం ), లల వ ం వడం, బలవంతం టన మరల డం, ,
సర మ ఇతర ద ప మల గపర డం, ద రం యడం ం
ధ ల తం లల గం స జం నం చ న .
 అ అ వన ం , ం వనల . ఇ
పంచ మ గ సమస . ఈ క క రం అ వృ ం న, అ వృ
ం న మ కబ న ల ధ ల చ న .
పంచ ఆ గ సంస రం అ అన ...
1. లల ఉన వం హ ల ల యడం
2. రక ంస
3. ఉ గపర న వం ంస
4. ం క / ం క
5. రణ య డం

38
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
6. ర రం క శ ంచడం
7. లల క ఆ గ ం, మ గడ, సం, రవం, ఉ గం ం అం ల క ం ఏ చర
అ అ ప గ ంచవ .
NIPCCD (1988) National Institute of Public Cooperation and Child Development
య సద ఈ ం ధం వ ంచడం జ ం .
o లల ఉ శ ర కం ర మ ధరణ య డం అ ం ప
కృ మం సృ ంచడం
o త దం ల త ధరణ , ంస రవ డం
o క (సంర ) ధరణ వడం
o దం క నస క ం న అ ప గ ంచవ .
o ఎవ స (త దం ల స ) క హ ల , మ గడ , ,
ఉ , శ , క సంబం ల , న క ఆ ఆటం ఇబ ం
క గ ఏ చర అ న అ ప గ ంచబ ం .
o క ం ం త ం ,ప ం రణ త న చర అ
ప గ ంచబ ం .
o న క మ రక క ంగ ల ధరణ య డం అ
ప గ ంపబ ం .
o వృ ఎ ం 2030 నం గల 16.2వ రం లల జ న ంస,
ం ,అ మర , మ లల గం అంతం .
లల గ :
లల గ నం ....
1. క గం ( ష అ )
2. రకపర న గం ( క అ )
3. ర తర గం ( - క అ )
 క గం ( ష అ ): స జం నం జ క సంస ృ , వ ,
ం యం మ ఆ ల గం లల క హ ల భంగం క ం చర ల
మ ర ల పట క గం అం .ఇ నం ణ హత ,
హత , ల , లల వ రం ంచడం, లల టన మ ల కత

39
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ం ల కనబడ . ఆ కం కబ ఉండటం, ర స త, అవ హన ,
ం యల న ం ం ఈ న ర .
 రకపర న గం ( క అ ): టడం, టడం, క ంగ య డం,
న యడం, త టడం, మంటల య డం ం రక ంస మ
ల , క ంగ మర అం ల
రకపర న గం ప గ ంచబడ . లల న స న ంప
అం వ క వడం, ఆ గ పర న అవస ల ర క వడం, ఆ రం పట ర
య డం, న క స మ గడ పర న అవస అం వ క వడం ం
రక ర ం న చర ఇం గ . లల ంపకం గం త దం
స న నం ల ంచ ం న ర మ వ యడం త
ల కరణ స న నం జరగ ం పర న క ం , ఉ గపర న
సమస ల , ంబ అ యత ర లం జయవంతమవ . ఇ ం ంస
వయ న ర ం (Benign neglect) అ అం .
 ర తర గం ( - క అ ): టల టడం, ద రం యడం,
ఉ యడం, ంబం ం తం ఉండటం. ల ంచడం,
ంబం చల తనం ఉండటం, త దం శృంఖల ం క చర , ంబం
మధ నం మ ఇతర ంచడం మ ఆ యత, అ క వడం
ప వ .
న వ ం న అం ల రణ ణం ఆ ం న లల క ం ఏ చర అ న
లల క గం . ఇ ...
1. ల కత
2 లల ంస
3. లల అల ంచడం
4. ల
5. లప దం
6. లల అ మర
7. ం
8. లల త సర మ ం ఆ ంప యడం.

40
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
9. లల ట ర డం
10, దం మ ల ంచడం
11. ల వ ఎ మ మ మ యడం
12. లల త ం వడం ం అ ప వ . న లల
క రక, న క, ఉ గపర న, పర న, క పర న, స న , ఆటంకం క ం
మ క ం ఏ చర అ న లల క గం ప గ ంచబ ం .
లల గం క త:
 2020 సంవత రం ం ంచబ న బ ట ఆ ం ం వ ఎ
క రం, పంచ పం 4 ల 3 ల ( ) 300 యన ల ఏ
ఒక పం ంస ర .5 మ ళ 1మ ళ లం ం క ం ల ధ
అ భ ం ఉం . అ 13 మం 1 లం ం క ం ల ఎ
ఉ .
 ం రప ధన సంస 2021 క 2022వ సం|| దల యడం జ ం . ఈ క
రం...2021 సంవత 1,49,404 లల జ న . గత సంవత రం
ఇ 16.2% అ కం. లల జ న వం ల ద నం అపహరణ
య డం, ండవ నం కల . 2021 సంవత 53,874
న ద న . 2021 సంవత లల ల 33.6 న దవ , 2020వ
సంవత ఇ 28.9 ఉం . ల మం ల ఎంత మం ల ర
లల ల . ణ హత ల షయం మధ , జ సం కం ద
నం ఉన . త త ఛ ఘ మ జ కల . ల రం ం న
మ అ కం జ న . లల జ న ల 3వ రం
సంబం ం న . అ కం ఉతర నం న ద న . ల యం చటం ంద
అ కం జ నం న ద న . లల ల అ కం ం నం కల . లల
ం క ం నం అ కం న న . 2020-21 సంవత లల ల
సంఖ 16.2% అ కం న ం . అపహరణ మ అ కం న ద న .
ల హత త ళ అ కం న ద న . ఈ ల ఆం 2వ నం
కల . లల పట ల సంఖ అ కం మధ న ద న .

41
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
లల క గం చటపర న చర మ ర : ర య సృ మ
క స ల లల పట జ న అ క ం చర ప .
సనపర న చర :
1. ల ల అ క ం 1929 రద చ ం ం . 2006 ల హ ధ
చ ం ం . ఆ చ ల క వ హం అ ప నం ం పర డం
జ ం .
2. ల కత ం ం సవ ం న ల క ధ చ 2016వ సంవత రం
ం ం . వ ల కత అ ప యం వ ంచడ న . 3
3. SITA చటం 1956 మ ITPI చటం 1986 అ క ర ల ం ం
య .
4. ల య చటం 2015 అ ద ల , ర ణ అవసరం ఉన ల , అప ద ల , టన
ల మ చటపర న దతత అ లల జ న ంసల సంబం ం చర
ప .
5. లల జ న వం ం క ల ం ం చ 2012వ సంవత రం
ం ప .
ర చటం (1929): ల హ ధక చటం అ అం . ఈ చటం 1927 ఏ
న హర ర క చనల ర ఏ .ఏ 01, 1930న అమ వ న .
ల ల చన న రద క అ ణం ం ం . హ వయ క
14, 18. క ంపత వయ 15 సంవత . 1949 క హ వయ 15
సంవత . 1978 సవ ం హ వయ 18,21 . 16 రం,
ల హ ధక అ ఎం క జ ం .3 ల & 1000/- జ .
ల హ ధ చటం (2006): 10 జనవ , 2007 ం అమ వ న . హ వయ -
కల 18, మ ర 21 సంవత . చటం అ ం న 2 సం|॥ &
1,00,000/- జ (వ జ అ న వ ం . వ తం వ తం +
అయ అంద ).
PCPNDT Act - 1994 (గర స ంగ రణ ప ల ధ చటం): The Pre - Conception and
Pre-Natal Diagnostic Techniques (Prohibition of Sex Selec lion) Act అం .ఈచ
1994 ం ం , 1 జనవ 1996 ం అమ వ ం . గర స ంగ న

42
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
త త, ఆడ ల ణ హత ల యడం వల ంగ ష త న అం వల ఈ
చటం ం ం . బ మ ప ర మం క ఖ ఉ ంగ
ప ల ద చటం సమరవంతం అమ ణ హత ల ంచడం అ న
ఖ న . ఈ చటం రం గర స ంగ ప ధం మ ప గ ంచబ ం .
జ పర న ఉన , ఇంత అ ర అ ఉం ం ఆ గం
వ . చటం 32 రం Sex Selective Abortions దం మ 4
రం ం సంద ల ం యవ .
1. త 36 సంవత ఉన .
2. ఇంత అ ర అ ఉన ట
3. త న , షన న ,
4. ంబం జ ఉన
ఈ చటం రం, ద రం న 3 సంవత ల మ 10 ల జ
మ ండవ రంన ల 5 సంవత ల మ 50 ల జ
ంచబ ం మ ఆ ఆస మ ల ం ర . శం ద
ఇ ం చ 1988 మ ం ం ం .
ం క ల ం ల సంర ణ చటం 2012 (Protection of Children from Sexual
Offenses Act, 2012): ఈ చటం నవంబ 14, 2012 ం అమ వ ం . లల ం క
, ం మ ం ర ంచడం మ ం ల త తగ న ంచడం ఈ
చటం క ల ం. ఈ చటం రం 18 సంవత ల ల , ఈ చటం ంగ తటసత
ం అన ఒక మ ళ ం క న ఒక క ం క న
ఒక క ం క న ఒక ం క న ంపబడ .ఈ
చటం జ ం క ల ం క ం , , అంగ శం జ న మ
అంగ శం జరగ ర ం ం .
o ఈచ 2019వ సంవత రం సవ ం . ఈ చటం ంద న . అంగ శం న
ం క ం ల క సం 7 సం॥ ం 10సం|| మ 16 సంవత ల లల
జ న 20 సంవత ల ం త లం వర ంచవ .
o న ంస న అంగ శ ం క ం ల క సం 10 సంవత ల ం 20 సంవత ల
వర మ త లం ంచవ .

43
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
o ల న ం న ల ల న పం 3 ం 5 సంవత ల వర
మ జ ంచబ .
o ల అ ల ల సం ం నట క సం 10 సంవత ల ం త
ంచబ ం .
o ఇ రం ం ఉన ట క స 20 సంవత ల వర ఉం ం .
య లల హ ల ప ర ణ క ష చటం-2005:
o య లల హ ల సంర ం ం చటబద సంస ఏ యడం సం ఈ
చ ం ం .ఈచ 2006 సవ ం .
o ఈ చటం ఆ రం 2007 య లల హ ల సంర ణ క ష ఏ .
ల యచటం (ర ణ మ భ త)- 2015 (The Juvenile Justice (Care and Protection)
Act 2015): ఈ చటం 15 జనవ 2016 ం అమ వ ం . ఇం ఆ ద అ న
ఈ చటం క తత ం. లల సంర ణ, సం, త, క మ న క సం,
చటపర న దతత, టన అ కటడం, లప ల క సంస రణ, ర ణ అవసరం ఉన లల
సంర ంచడం అ న ఈ చటం ఉ . నవంబ 20, 1989న UNO ం ం న అంత య
లల హ ల ఒడంబ క (Child Rights Convention) న ంబ 11, 1992 ర సంతకం
ం . ఐక జస ల య య ( ం య ) 1985, దతత న ఒడంబ క-
1993 (Hague Convention) ర సంతకం ం న ఆ య ల అ ణం త
ల య చటం నం ఈ తన ల య చటం 2015 ం ం ం . ( : ల య
చటం ద 1986వ సంవత రం ం ం అప ం ల మం అవసరం ర
సవ వ .ఆ మం వర 2015వ సంవత రం సమ ం సవ ం తచటం నం
. . 2015 ం ం ,ఈచ ఇ వల 2021 సంవత రం సవ ం ).
ఈ చటం ం చటబద సంస ఏర న .
1. ల అప ల సంస రణ సం న జ (JJB)
2. ర ణ అవసరం ఉన లల సం Child Welfare Committee (CWC)
3. District Child Protection Units (DCPU)
4. దతత సంబం ం న పర ణ సం (Central Adoption Resource Authority-CARA)
సంసల JJB, CWC, DCPU మ CARA య వలం .
ఈ చటం నంద ం

44
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
 రణ న సందర ం 18 సంవత ల ల అప (JUVENILES)
ప గ ంపబడ . ం కం ‘ ఇ ం ’ వ వహ .
 , 7 సంవత ల కం ఎ వ ప అవ శ న న న 16 ం 18
సంవత ల వయ గల ద (adults) ప గ ం రణ , .
వలం 16 సంవత ల లప ప గ ంపబ . JJB రదర కత ం
సంస రణ వ అం .
 సంర ణ అవసరం ఉన ల అన అ థ , ల హం, ల కత, , అ మ
ర , టన ం సమస ల ల సం NGO ల సహ రం మ Child Protection
Services Scheme బం సమన యం మ 1098 స యం ఆ లల
సంర ం Child Welfare Committee Childrens Home, Place of Saftey, ఆ లల
ద , ద ం, ఆ రం, సం ం క అం .
 Foster ం ల స యం Foster Care అం .
 18 సంవత ల త త లల సంర ణ అవసరం అ ం 21 సంవత ల వర
వలం . After Care Services అం .
 లప ల న జ Special Homes నం మ Observation
Homes నం సంస రణ వ అం ం వర వ .
 ఈ చటం రం త లల క వ , బ రతం న మ
6 లల మ 2 ల ల వర జ ంచవ .

45
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

7. వత అ ం మ ఆం ళన
(YOUTH UNREST AND AGITATION)
ఉ తం: ల , శ మ లత.. ఇ ఏ వ ం
వత అ ం మ అలజ స కత ం . గత ఐ ద పంచం అ క
ల శ అసం క ఉద ల , ప ల మ సంఘరణల రణ ం .
 వత ఏ అత ంత న వన . ఆ వత క , ప నం, అల
మ రక, న క, ఆ గ ల బ ,ఆ స ల క గ ఉం ం నఏ
శం నం ఆ వత క భ ష దృ ఉం ం .
 అ నప ప ల , న వ , సం మ యం ంగం స క వడం,
హ ల ఉలంఘన, జ య పణ , ం య క తనం, గం, క స
క వడం, జ య స జం క ఆ ం ల ర క వడం, అ , బం ం
రడం... దల ర ల వలన సహజం ఆ ం వత అ ం మ
ఆం ళన ఉద మ పం రవ .
వత అం ఎవ ?
o తన య వజన నం-2014 రం, 15-29 సంవత ల మధ వయ గల
వత ప గ .( ద య వజన నం 2003 రం 13-35 సం॥ వయ గల
వత ప గ ం ).
o ఐక జస రం 15-24 సంవత ల మధ వయ గల వత ప గ .
o . .ఊ రం రత శం వత అన 15-30 సంవత ల మధ వయ గల .
రం ర య వత న క, రక మ అ కం మ వత
ం య మ అ దయ ర ఉం హ య ఇషపడ .
తన ష ల పట మ వ ఉం ం . స జం యత ం .
o పంచం వత జ అ కం క ఉన రత శం, శజ 65% జ 35
సంవత ల ఉ . 15-29 సంవత ల వయ గల శజ 27.5% కల .
వత అ ం మ ఆం ళన:
 అ ం అన ఉన న క, ఉ గపర న మ రక పర న .
 ఇ ం వత న .

46
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
 స జం జ ధ త కం త కం తం ం .
 గం, ధరల దల, ల ం , టత ం ,అ జ , జం, ల
జ , అసమర లన ం అం సహజం వత ఉమ అ ం న .
 కఅ ం అ న వత అ ం దగ సంబం క ఉం ం . ఒక ళ క
అ ం వత న అ ఉద మం ం ం .
 లం ణ ధన ఉద మం , ఖ ఉ -ఆం ల హ ఉద మం , ం ఉద మం ,
స ం ఉద మం , అ హ అ వ క ఉద మం , ర య ఉద మం వత
ఆం ళ ఉద మ పం ం .
 వత క అ ం మ ఆం ళన నం ఉమ తత ం, జ ల అ తం
మద , బలం అ న నం తనం ం .
వత అ ం , ఆం ళన (Forms of Youth Unrest in India):
1. జ య రక ల న వత ఉద . ఉ : ప ల ం న వ
అ రప ం ఉద
2. - ష తర ఉద , ఉ : ఉ పర న ఉద , స యం ఉ పథ ల
సంబం ం న ఉద ,అ సంబం ం న ఉద IIన .
3. ద సంబం ం న ఉద , ఉ : , ఉప ర త , స క , ధన అభ సన
క ల సంబం ం న ఉద
4. హ ఉద .ఉ : చర ల వ కం జ ల వ కం
హ ఉద .
5. ఘటన ఉద , ఉ : మ జ న ర ల
వ ం ఉద
6. వ ఉద : వత తమ ఆ ం ల ర ం తం దఒ ఉద .
7. ప త క ఉద : వ వస అక ల వ ం ఉ ం న ఉద ,ఉ :
ఆ అ ం ం ఉద మం 1994, ల ఉద మం.
అ ం బ రతమ దశ : వత అ ం ఈ ం దశల బ రతమ ం .
1. తప ల అసంతృ దశ
2. చరణ ఆరంభ దశ
3. చరణ అ వృ దశ

47
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
4. జల క మద దశ
వత అ ం మ ఆం ళనల గల ర :
అ తన ంథ న ష బ ఇ ఇం నం వత అ ం ం
చ ం ప ల ఈ ం దశల .
1. ణత క న ఒ
2. ఒ ర ల ంచండం
3. చర ల రం ంచడం
4. స కరణ
1960వ సంవత రం వ ల సంఘం వత ఆం ళన నక క క
రం న ర :
1. లత ం , ల ప ం , క ం ॥ ఆ కపర న ర .
2. పర న అం నఅ ష ,ప ల ర హణ, ంఖనం, ద మ ట సంఖ ం
సమస ల అ ం .
3. సంసల ప లన స క వడం, అ మరక అంటడం.
4. స జం ఉన న లతత ం, మతతత ం మ ం యతత ం ం అం
ఆవరణ ంచడం.
5. ల జ య అ బంధ సం
న న ర ల క తనం, వత పట వ త, ల న ఉ గ కల న
మ వ ల , అ , అసమర , గం, ఆ త ప తం, జ య
పణ , ప ష న , వత శ జ య య మ ంచడం,
క- జ య-ఆ క అస నత , ష చ ర ం ,
రణమ న .
రత శం ఖ న వత ఆం ళన :
o 1984 అ ం ం సంభ ం న ఆ అ ం ం య ఉద మం
o 1985 జ ం జ న జ షన వ క ఉద
o 1990 ంతం ఉతర రత శం సంభ ం న ఓ జ ష (మండ ) వ క
o 1991 ఆ రం ం య ఉద మం.
o 1994 ఉతర సంభ ం న వత ఉద

48
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
o 2011 అ హ రం ం న అ వ క ఉద మం వత అ కం .
o 2013 సంభ ం న ర య ఉద మం
o జ ప యకత ం వత న ం న అ మ ఆం ళ ఉద మం.
వత మ ల ం దల- తం ర న ర :
తన య వజన నం-2014: అంత య వజన సంవత రం 1985 సం॥ నం న
రయం ర 1988 ద య వజన మ నం 2003 2వ
నం ం ం . తం 2014 ం ం న తన య వజన నం అమ
కల . ఈ నం 2003 నం వ 2014న వ . రం 15-29 సం.ల మధ
వయ గల వత. వత రత పంచ ల రత శం అ నత నం
లబ యడ ఈ నం క న ల ం. ఇం స ఈ నం నం 5ల ల మ
11 న త రం ల ంచడం.
5ల మ 11 న రం :
1. మర ం, ఉ దకత న క వ ల ంచడం, త రత ఆ క వ వస
వృ ంచడం. ఈ ల ం ం ద, ఉ , వృ , ఉద మతత ం అనబ
న రం ల ఎం .
2. భ ష ఎ ర స ళ క ం ద న వత త యడం. ఈ ల ం ం
ఆ గ ం, వన మ డ అ న రం ల ఎం వడం జ ం .
3. వత నం క వ మ య వనల ం ం ంచడం. ఈ ల
ం ం స య ర , క వల ం అ రం ల ఎం .
4. ప లన వత గ ం ం ంచడం. ఈ ల ం ం ప లన వత,
ఎం ం అ రం ల ఎం ..
5. బల న వ ల ం న వత స న అవ క ంచడం. ఈ ల అ గ ం ం
స కరణ (సం న) చర , క యం అ అం ల ఎం .
య వ సశ కరణ ర మం (Rashtriya Yuva Sashaktikaran Karyakram Scheme):
 గతం అమ న వజన సం మ పథ ల ం క 2016వ సంవత రం RYSK అ
సమ పథ రం ం .
 2021-22 ం 2025-26 ఆ క సంవత ల ఈ పథకం అమ స ₹2710.65
ం . తం ఈ పథకం గం అమల న ర : 1. వ ం

49
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
సంఘట ; 2. షన ; 3. షన ఫ అం అ ం వల ం ; 4.
స ; 5. అంత య సహ రం; 6. ం మ ం సంసల స యం; 7.
షన ; 8. షన యం డ . ఈ పథ ల షన స
మ ం షన ఇ ఆ వల ం అ సంస అం న వ
కల .
1. వ ం సంఘట : 1972 రం ం . ఇ అ ద వజన సంస. తం
శ పం 623 వ ం కల . వత వ ం ం ంచడం మ
ణ ర ల య డం ఈ పథకం క ల ం.
2. షన : శ పం లంట ఎం క యత వృ యడం.
3. షన ఫ & అ ం వల ం : 01-04-2008 రం ం . ఈ
పథకం గం వత మ ల సం వ అం ం ధ త పథ ల ,
ఎ . .ఓల ఆ క పర న స అం .
4. షన స (ఎ .ఎ .ఎ ): 1969 o య వజన త వం నంద జన నం

రం ం , స చ ంద స య వ అ న జనవ 12 న జ ం .
1985వ సంవత ఇంట షన ఇయ ఆ
స న మ ం ం ంచడ
o
జ ం .
ఈ పథకం క ఖ ల ం. అన వ
o 12 ఆగ అంత య వజన త వం
ద అ ఈ పథకం అ స ం .' జ ం .
ఐ ' అ న ఎ .ఎ .ఎ పథకం క o ఆం వజన 2017వ సంవత రం

దం. ఈ పథకం గం ల ం ం .
15 అంత య వజన ల త వం
లంట వ స యం వలం ం
o
జ ం .
ం .
5. ం షన ఇ ఆ వల ం : త ళ ం రంబ రం
ఈ సంస 1993 ఏ . 2012వ సంవత రం ఈ సంస చటబద సంస .
యవత సంబం ం న అం ల ప ధన మ ణ ర ల ఈ సంస ర ం .
6. షన యం డ : ంబ 2014న రం ం . వత డ ల
ం ం ంచడ ఈ పథకం క ఖ ఉ శ ం.
7. షన అ జ ఆ : 1969 ఏ .

50
Contact: 9966436875, 8374232308
 CSB IAS ACADEMY
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
వత ల వృ : య వృ మ ఉద మతత నం ద 2009
ం ం .ఈ నం నం 15- -2015న తన ం ం .
o 15 2015న షన వల ం ష నమం రం ం .
o 1956 షన ఫ ఒ షన ం ం .
o 2013 షన వల ం ఏ ం .
o 2009 షన వల ం ఫం ఏ .
o వత వృ సం 15 2015న నమం శ జన పథ
రం ం .
o సంక అ ర 19 జనవ 2018న రం ం . ఈ పథకం 2023 వర
అమ ఉం ం .
o వత ల ం దల మ అవస ల అ ణ న ణ ం ం
వ న సం గత ఏ ట ఈ పథకం గం అమ ప . ఈ పథకం 6 సంవత ల
లం అమ ఉం ం .
o జ వత ం ం ం ం 'ఉ ' అ పథ అమ .
o 31, 2008న షన వల ం ష రం ం .
o 14, 2015న రం ం న ఉ అ పథకం ం వ ల ం న వత
హసక ల .
o 2013 రం ం న ' ఔ క ' అ పథకం వత
ం ం .
o 2015 రం ం న 'న మం ' అ పథకం అ మ యత ద
వత వ అం .
o 2017వ సంవత రం . . ల వృ ర రం ం .

51
Contact: 9966436875, 8374232308