ULUSAL

YAPI MALZEMESi KONGRESi

VE SERGisi

• Yap1 Malzemesinin Tasar1m, Yap1m ve Teknolojiyle ili~kileri

• Fiziksel ~evre Kontrolii ve Siirdiiriilebilirlikte Yap1 Malzemesi

• Tarihi ~evre ve Mimari Mirasta Yap1 Malzemesi

• Kalite ve Denetimde Yap1 Malzemesi

FA TiH DA VUDP ASA MEDRESESi'NiN Y APIM TEKNiKLERi
VE MALZEME KULLANIMI A\:ISINDAN ANALiZi
Ki.i
DiDEM BOYACIOGLU1
Pasa l
sernas
etrafu
QZET dcgu­
(Sekil
Davud Pasa Medresesi, 1485 yilinda, Istanbulun Fatih Ilcesinin
Cerrahpasa Semti'nde, Vezir Davud Pasa tarafmdan yaptmlan kulliyenin
icerisinde yer alrnaktadir. Revakli bir avlunun etrafim cevreleyen 16 hucre
ve bir dershaneden olusan "U" planh yapmm, ozellikle 1766 ve 1894
depremlerinden sonra agir hasarh oldugu ve cesitli onanmlar gecirdigi
belgelerden anlasilmaktadir. Uzun yillar kullarulrnayan ve harap durumda
kalan medrese, gerek insa edildigi donernin, gerekse onanm gecirdigi
yuzyrllarrn yapim tekniklerini incelemek ic in bir tiir laboratuar
niteligindedir. Bu arastirmamn amaci, pek az sayida yapida gozlemleme
sansina sahip oldugumuz teknik detaylan belgelemektir.

$ckil
1. GiRiS
Ki
Davud Pasa Kulliyesi, istanbul 'un Fatih Ilcesi sirurlan icerisinde, avlun
Cerrahpasa Semti' nin Davud Pasa Mahallesi 'nde bulunmaktadir. Cami, kapi
medrese, imaret, sibyan mektebi, turbe ve cesmeden meydana gelen kulliye, penc:
II. Bayezid'in vezirlerinden Koca Davud Pasa tarafmdan, 1485 yilmda insa avluy
ettirilmistir [l]. bagla
siitun
1
kubbi
Y. Mimar, i.T.0., Mimarhk Fakiiltesi, Taksim, istanbul

242
 ·(t fI)[:JS) 1qs1wp)[IA :ll)[!fl!q :l[A!l:lj:iqqn)[
uruns l)[l !)[:lPUDUQ ouaqsrop :}J\ uruns :'>() l)[BPUl)[BA::>J A::>U()1i UBplBjUnlDS
ns: "(E p)[::>S) J()lS()WJDlJQ :ljl ::>qqn)[ !P::lA uo 1£1p1su1 unuruns uop l!O UBUBjQBq
::ljl::l[J::lW::l)[ )[BjlBAnA ::lU!l::lj1Iq11q 'JB[)[BA::>J UBJBS llBPUIJBJBl :'>D nAnjAB
t! UT BpU!jlA
epursrp DWDjQq uaq 1£1puu1£us UIS!1!1l BAidB)i. ·11pBl)[BWun1nq ::>1::>::iu::>d
";)A!I[D)[ U::>F
l::>pu J::>SI)[I ~aw1qudB)[ tmpnruos apunjos :JA upm£us u!s1111l mrnn1nq 1dB)[
"!WBJ .npa
nq 1puUB)[ rnuop :ipuu::>A UD1ins: ·(z !DPS) .npaptruozn usxnp quq ununjxa
·gpmm::>:'l1
181111! tnucscrpaur uajo ljllA::>:'l BflBjUlJ)[)[DP ::>A A::> !l:lj:iqd::>::i quq ::>A A::>Zn)I
;)Ul;"lllli;"llZQ
rnnre10qu1
!Q~p116;-i'.8
spummp
\~Y\)l\_~'d'B
\76<(,\ 'dt>..
;)J::Jl}q 9
U~U;)A~JH]
uru, JS;"l6]
·cz '1 JI)[::>S)
JIPBl)[BWjB J:}A IWSI)[ cuaqsrop apuruosxo uieurts BpUnsn11m£op quq-n£op
unndeJi. ·11p::>l)[::>WJ:i1l BuupA::>m u::>p::>J::JDlf
91 ueuejans ::>puq)[:is .. n,, upm1u11::>
lljAB l!q lJ)[BA:}J IJllBjd ::>JB)[ '1s::>s::>1p;-iw BSB<l pnABQ UBJO drqas BUISBUI::>S
osarpaur 11uumso )[!SB!)I ·11pq)[Bm1u 1::>,,\ cpuuozn 1£B)[OS 1s::>s::>1p::>w usBd
pnABQ Bpunsn£op,,\::>zn)[ um, !SllliBJ BSB<l pnAUQ 'rscsarpour mu::>AIJJD)I
(~££ ·s 'sc« I '.1p.t~AAV 'H ·3)
1uu1d 11t1uui 1 L61 u1u~s~.1p~w 'z 1nps
 Revaklara acilan dikdortgen seklindeki kapilardan girilen medrese odalan 2
gecisi pandantiflerle saglanan kubbelerle ortulmustur. DI$ cepheye acilan
pencereler altta iki, iistte bir adet olacak sekilde duzenlenmistir. K6$e
odalann ise dogu duvan iizerinde hirer adet fazladan penceresi mevcuttur. S
Turn alt pencereler sonradan onilerek kapatilrrusnr. Her bir hiicre, girisin yan a
tarafina yerlestirilmis yanm daire profilli bir ocak ile farkh sayi ve h
ebatlardaki nislere sahiptir (Sekil 2). Ocak ve nislerin bazilannm da t
sonradan kapanlmis olduklan gorulmektedir. d
Girisin karsisinda, medresenin dogu kanadmm ortasmda yer alan b
"dershane kare planli olup, disanya dogru cikmti yapacak sekilde
tasarlanrrustrr (Sekil 2). Ost ortusi; tamamen yok olmus olan mekanm dogu b
duvarmda altta ve iistte ikiser adet, kuzey ve giiney duvarlannda ise birer a
adet penceresi mevcuttur. Mermer soveli ve basik kemerli giris kapismm her s
iki yamnda avluya acilan hirer pencere bulunmaktadir. Giris kapismin kemer z
taslanmn gecrneli olarak insa edilmis olrnasi ve kilit tasim vurgulamak iizere a
kullarulan pembe-kirrruzi Hereke pudingi, yapidaki tek bezeme unsurudur d
denilebilir. t
Medresenin istanbul'u tahrip eden cesitli deprem ve yangmlardan buyuk k
olcude etkilenrnis oldugu belgelerden anlasilmaktadir. Bunlardan en d
onernlisi 22 Mayis 1766 depremidir. Depremden hemen sonra hazirlanan on o
kesif raporunda ve masraf defterlerinde, basta dershane olmak uzere yapmm
buyuk bir bolumunun hasarh oldugu ve tamir edildigi gorulmektedir [2]. 24
Temmuz 1782 tarihindeki buyuk yangmda Davud Pasa Camisi ve cevresi
yanrmstir. 1894 depreminde de onernli hasarlar alrms olan yapnun, 1914
tarihinde halen tamire muhtac bir durumda oldugu belgelerden
anlasilmaktadrr. 1918 yilma ait bir belgede ise yapmm istanbul yangmmda
evleri yananlar tarafindan kullarnlmakta oldugu belirtilmektedir [3].
Cumhuriyetin ilanmm ardmdan kabul edilen "Tevhid-i Tedrisat" kanunu ile
medreselerin kapatilmasi sonucu tamamen kaderine terk edilen Davud Pasa
Medresesi, zamanla evsizler tarafmdan kullarulan bir rnekan haline gelmistir.
Yapirun, 2009 sonlanndan itibaren devam eden restorasyon uygulamasi
Gunba Insaat tarafmdan gerceklestirilmekte olup, "Istanbul 2010 A vrupa
Kultur Baskenti Ajansi" tarafindan desteklenmektedir. Medresenin, sergi,
toplanti ve seminerlerin diizenlendigi cok amach kultur merkezi olarak
m
islevlendirilmesi amaclanmaktadir [ 4].
8
Y apmm yukanda deginilen harap durumu pek cok teknik detaym
b
gozlernlenebilmesine olanak saglarmstir. Bu bildiri, gerek yapmm insa tarihi o
olan 15. yuzyil, gerekse onanm gecirdigi yuzyillara ait teknik detaylan
g
belgelemeyi amaclamaktadir. Yapi, temeller, dusey tasiyrcr elemanlar ve ust
b
orti; olmak uzere uc ana bashk altmda incelenecektir.

244
;;lf Ap;ims ISBUIJnAO ;ipJl)[;;lS )[B::rnmisn10 u;i8Z!)[;;JS 1rq ;ipu!'§!J)[;;lS)[DA 'UI::l £ I
UJUJUISI)[ isn UJSBl )[OJq ;irnd)[;;JA ;;JU!S)[B 'S!Ul;;lUIJlp;i ;;l)[!JdB unpaiuos BUUUJ)[OJq
iuqOJAlS UUJ)[lpJU J;;JA apuuozn '1;ipp!B)l ·(9 J!)[;;JS) l!P;)l)[;;JW(lq;irn1g8
1.-\ui;ip unsoptq urumJ;Jp!B)[ uruns u;i8z!)[;is ;iJI UUJ)[OJq iuqo1.-\is 'uupun2np10
s1UIJ11A;ip rejuruns l)[;ipunwnrnq J\;iun8 m2BA;iiJ 'rtpuro S'£ in.-\oq )[\1.-\11q
uo U;;lJlq;irn:'lJQ Ul:'l! !l;;lj)[!J)[;;lS)[DA UJUllBJ)[OJq iuqOJAlS !)[Bpuuupn.-\oq 'UI::l 08
x 08 uarruo ;iup;izn J;;lJI;;lUl;)l ns: 'lll)[IJISBJO l!q IJl;;lAAn)[ UlJBP JSUUI(O lLl;;lJU\!UI )
uruu;iu;iw;ii tnuuejuruns )[BA;;JJ ')[IJISrn)[ ;iu!1;i1pw;ii rpauramur m1upuAnQ '
9001: 'nurung :>fllA:J~ ·~ l':>f;is
r
'
'JTPBl)[BUIJl)[ ZIS)[BUUJO
uajeureidas uoprru nq 'rsauqo S!UIJ!lJ;iS)[DA ·w I )[ISBJ)[BA unuruox unnoz sip
u!u, !s;is;i1p;iw usud pnABQ ')[n::>uy ·11pni)[nw10 un)[wnw )[;iw;ip1jdq nuruox
isn j;)Ul;)l 'up1du,,\ )[06 )(;;Jd UUJO snnouqtpo ;;JjBlJBPDUI BJZUJ auruox ){BJdOl
un8zo 'ZBUIJO SlJUBA )(UUIABSJUA 11U11Q11PJO SlUIUUjlUJ){;;ll U!UI;)IST JUAB ap
;ipu,!!i;is;i1p;iw BSUd pnABQ ·[9] rnpruox isn j;)Ul;)l IQIPJldUA ununuoxsextjda
ll!S;;J){ UllUJlUAnp U;;Jj;;J8 ;iup;izn uq;iw;ii ';is1 !ldQ!P 'nlO){ U!UldZ
SIUIJlp;i ;)A!AS;)l ;;lJI ro.mq UBSB10lj !2!Pl!Pd d){!JdU auuozn U!J;;lUJdl ';;JA!A;;JS
!::lU!l!S: . [S'J 1!P;;Jl){;;JUIS;;Jj){;;J:'JJ;i8 ;ip;i.-\JMS l){! ){BJUJO J;;JU;i8 lBJUOASB){ljdU
;;JA !J;;llJOllUO){ ){IJABlBA mmdUAlJU ';i1g8 ;)J;;JJ!8Jiq Z!Ul!QlPU!Pd uup1updu,{ rzaq
s1wpsqu6 ;ipup;izn !q!8 !UIB:) ;i,,\!uuwso n-mN ;iA !UIB:) ;i.-\mBw.-\;irns
·1!p;ii){;iUIJiq;iu;iyw;i1zg8 12qsu1n 1upn)( ;i:w::i 09 ll!U!J;;lJ)(~Js!u;i8 'n2npn.-\nq
unnrapnxoq sui 'npurrapmsrx lJB u;irnunsnp !2;i::i;iJ1qn10 UJ){BA ;iJdw;ii uunAnp
;ip1;ip1::inq rznq ';il)(!Jl!q uyununs: 'Jll)(U::>U)!I:'l u.-\uirn uruos u;ipu!2!JZ!w;ii
J\;izn.-\ )!B::>uu qun12nq rrq ){;i::i;iJiqnynm)( apursam uupo)[ u!w;iz cronq
;)A ){UAdJ 'nJAV .npqnsrx Z!Ul!J;;lj18Jiq Ul)[S!JI ;;JU!UI;;JlS!S pw;ii ua]o lSUUIUSU
)(JI UIU!::>;i111s astn unndnx 'uupm21puw10 UD)(UIDUI ){UUidu.-\ JUJBUin){o IJ)[IJQBS
apuuspox ururoz ;i1.-\m;ip;iu 1;i1dg6 ;;JA rajzojour IJlQIA ;iu!su;i:'l! rda A
elde edilrnislerdir (Sekil 5, 6). Bu detay, sutun aplikasyonunun temel list
kotunda oldukca hassas yapilrms oldugunu gosterrnektedir,

3. DUSEY TASIYICI ELEMANLAR

3.1. Tekil Diisey Tasryici Elemanlar

Revak sutunlan yapidaki yegane tekil tasiyici elernanlardir. Caplan 38
cm. ile 50 cm. arasmda degisen bu yekpare mermer ve granit sutunlann
cogunlugu devsirmedir (Seki! 7).

Seki! 7. Si.itun Bashklan, 2006

Bu sutunlardan bazilanrun sutun basliklan ile birlesim noktalannda bir

miktar nraslanmis olduklan gorulmektedir (Sekil 7). Kulliyenin 1 yil gibi
kisa bir surede tamamlanmis oldugu goz onune ahrursa, sutunun tamammm
nraslanrnasi gibi masrafli ve zahmetli bir is yerine, ozensiz gibi gorunen bu
yaklasirrun tercih edilrnis o lmasi anlamh gelmektedir. Osmanh
mimarhginda, sutunlar, islenmeden ya da pek az islenerek degerlendirilen
devsirrne elemanlann agrrlikl: bolumunu olusturur. Sutun bashklannm
devsirrne malzeme olarak kullanrrrunda ise yuzyillara gore farklihklar
gorulmektedir. Fatih donernine kadar insa edilen yapilarda baska kulturlere
ait sutun bashklanru kullanmak sikca basvurulan bir yontem iken, Klasik
Osmanh amtsal yapilannda yalnizca yalm bir bicime sahip olanlann tercih
edildigi, boylece devsirme yapi malzemesinin butune yabancilasmasmin
engellendigi gorulmektedir [7]. Davud Pasa Medresesi 15. yuzyihn son
ceyreginde insa edilmis bir yap: olmasma ragrnen, revak sutunlannda, Roma
ve Bizans si.itun basliklan ile Osrnanh donernine ait baklavah sutun
basliklanmn bir arada kullarurru, erken donern devsirrne pratigine isaret
etmektedir.

246
 "[8] 1)pgp[gillH)Ul}S1W n2npJnUO){ BJAJ:)BillB ){;;)ill;;)jp1Jug !UlSBillJUAJS uapraxnp
mm1!1;;i1! est un2nqn:'> nurop !){! ABlBA UBJO S)illJll)lS;;ip;;i,.( BUUBJillISI){ isn. ;;iA
lJB UJ:)I]J)! apuuann ){BJ\;;)(!
"(6 ]J){gS) 1JiSJilljlpg ;;)J){UB gm:'>) unUOA!S)!l}llSUO){
BJAJQIJl:)lUB ){nqn:'> rnuop I){;;ipmiJs;;i){
'uro 8'Z: x z: ;;iA tipun2n1unzn 'uro S9
i;;irnS) gm211
-09 U;;)(!JJ:'Jg1J u;;ipU!QIJgp A;;)Sl}p 'UJUl;;)p J1Jig1) U;;).T)1J 1BpB){ 'uro £9-Z:9 ;;)UJSm:'JJ
JBA11Q ·1qsrillpdu,.( ;;iJA:)ill;;iiug,.( gillgp;;ius;;iill JJ:'>JJI){ JJZ!1! 'est )S;;irnu;;ipJqus uruns l]BJ\B
BtuO(I 'tipuu
BJBAnp UIUU;;)JlJill;;)P 11J1go "(6 Jl){gS) l!lSJUl]U)lS;;)Jl;;)A BABAnA !){gpup;;izn
UOS UIJIAZI}.
12qsuq uruns ){BlBJUAI){ o06 uq:'>n ummp)ill;;ip )1!J;;i1! qupuuupnA:oq 'uro S'9
UIUJSBUlSBJl:
x 17-s's ·[8] npopurptas ;;iill;;ip;;ius;;im m1uA: unjo srurppo q1:)1;;ii ;;ipuu;;iJill;;iugp
ljl:)J;;)l uuejt
){]! UIUJQJJlBillJill lJUBUlSQ ;;)j){!]pug1J '!s;;imu;;ip;;iusgm BUIQlJSBq uruns
)!!SBl)l 'ug){
Ull;;)j11lrno "JJPBl){BillB]QBq BJBAnp J){;;)P!Jg1J ;;)/\ ouutqnq UBJUnms '1g111J1g1J
;;)J;;)Jll}lH)){ B
rrurap mpuunn){ ;;i1nn. ){;;)illll){J;;iq u;;ip;;iillg){ uui\1sui mu;;ii;;iqqn)! ){BA;;)(!
JB]){l]lJ){lBJ
UIUUB]){J]SB
U;;)jlllpU;;ipg
IJUBUlSQ
nq u;;iun.191!
UIUJillBUlBl
!GI11 ]IA 1
JJq BpUUB]l
-rrptjeuqo srurucprqes uepeixou uop osr JSBl
)!nlJO){ U;;)jg1J ouuazn IJB{){I]SBq uruns SUBZ18 ;;)/\ BUlO(I "(8 ]l){gS) ll}pUl}){Ull}Ul
){;;)illJQ1! llll]BUB){ Billll)!B U11SJl1){ ;;)/\ )Qlpp BUBJ\IZ apuuozn utuurq uaprajuruns
UB[O S!Ul]IJA;;iQ ·1qs1rnpuu11n){ JBJBUBAJZ ;;ipUIQIJ){;;iS){l}A 'uro £l ;;iA epuuepcqc
. uio v X v BpUUB] ABlgp unsourq ){IJSBq ;;)A ;;ipAg1J 'gp)B){ UUBJUl1ll}S
uuejuruns
8£ UBjdB~
.
:
. •. \ -0··,f
l,,_9 :·
ldl•'>.r.t. ·"·····.····. .· • . ·
3.2. Bilesik Dusey Tasiyrci Elemanlar hafifletr
Yapmm en onemli dusey ta$IYIC1 elemarn duvarlardir. Ozgun duvar da yapi
dokusu kabayonu irili ufakh taslar ve yer yer tugla parcalanndan birlikte
olusmaktadir. Duvar orgusu icinde kullarulan devsirme yapi taslanndan, yam sin
iizerinde cesitli kabartmalar olanlar kolaylikla secilebilmektedir. Hiicre yana ye
duvarlannm kalmliklan 84-90 cm. arasinda degisirken, dershane bir cesit
duvarlanrun kalmhklannm yukseklige bagh olarak arttigi ve yaklasik 114
cm.' e ulastig: tespit edilmistir.

mnloz
,(JQ"\!,
j

Seki! I 0. Kabayonu Tas Duvar Seki! 1 l. Hatti- Pustiivan Baglannsi Yuka

bolumle
Yapmm duvarlan iizerinde olusmus gedikler, duvar cekirdegi ile ilgili depremle
gozlernler yapilabilmesine olanak tarumaktadrr. Kullarulrrus olan duvar insa kuzey d
teknigi, Anadolu mimari tarihinin en eski donemlerine kadar uzanan bir hi.icresin
uygularnadir [9]. Kabayonu taslardan olusmus, 30 cm. kalmhgmdaki ic ve karsrtruzs
dis cidarlann arasma moloz dolgu yapilmak suretiyle insa edilen duvarlar,
enine ve boyuna izgara seklinde yerlestirilmis, 15 x 10 cm. boyutlanndaki
ahsap hatillar aracilrgiyla berkitilmistir. Duvar yi.izeylerinden 15 cm. icerde
boyuna yerlestirilmis olan hatillar birbirine paralel iki ma halindedir (Seki!
10). Bu hanllann, bunlara dik dogrultuda belli arahklarla yerlestirilmis ve
"pustuvan" diye adlandmlan ahsaplarla birbirlerine baglandiklan
gozlemlenebilmektedir (Sekil 11). Arahklan kesin olarak belirlenememekle
birlikte, acikhklann her iki yanmda mutlaka kullamlrms olduklan
soylenebilir. Bazi yerlerde hatil uzerinde acilan yuvalara yerlestirilen, bazi
noktalarda ise hat II uzerine oturtulan bu pustuvanlar, 13 ,5 cm.
uzunlugundaki demir civilerle hatillara tespit edilmislerdir. Dolayisiyla hatil-
pustuvan baglannsi icin kesin bir kuraldan bahsetmek mumkun degildir. Seki! I:
Yapida kullamlan ahsap berkitme elemanlannm belirlenebilen kotlan,
revak zemini ±0.00 kabul edildiginde, + 1.20, + 1.90 ve +2.80 dir (Seki! 12). 1766 (
+ J .90 kotu hucre girislerindeki, +2.80 kotu ise dershane girisindeki _ apimn c
.mlasrlma]

248
'BJlBIBJQTil ::lA JBJSBl ::llUS::l)J UD3ZDP 'U::l{DJQ3 BptulSI)J TIS: ·[01] JIPBl)JBlUJISBJUB
n2np10 lJlBSBl{ JIQB U!U::lUBlJSl::lp cp ::lJ)Jm::izg 'mmpBUB)J n2op UIUidBA q::ipu!S
'uopuuououop JBJSBlU ;:)A JIS::l)J UQ UBUBJllZBl{ BJUOS uoptnurardap 99l 1 ·en J!)J:
'UBJlO)J
"
-JilBl{ B
'uro ~
IZBq 'U:
UBJ)Jl1P
::ll)J::lUJ::l
UBJ)Jlp
;:)A S!UJ
p)J::is)
::ip1::i6!
I)JBpU
'JBJlBAT
·cu l!)J::lS) JIPBl)JBlll)JI6 BZilUISJB)J ::lA 6! !
)JBJBJO n31g SBl ::iws::i)J !JZJ::ip )JISBUBA ::is! BpUUBAnp n2op unrtsaronq J!q UB
n2op.{;:izn)J 'D3JQ )JISBlUJB BJQTil-SBl ::ipunwnrnq 11q UIUUBAnp A::lZTI)J BSUI J
::lJ! UBAnp n2op UIU::lUBl{SJ::lp 'BUJSBJIJ)JJBJ nq )J::l::l::lJ!q::lJ!l!PU::lJ!)JS!J! ::lJJ::ljlU::lJd::ip !1!31! ::
n2np10 S!U11!6::i3 ururdB}. "J!P::ll)J::llUU::lJZQ3 IQ!lSBJIJ)JlBJ U!J::lJlllDJQq
IZBq ::lPU!6! TISTI)JOp JBAnp UD3ZQ UBJllBJUB )JBlBJO IJABl::lp BpUB)JTI}.
1711 )
"Jll)JI6B !J::ll)J!PU::lJlSD !U!A::lJQ3 oiuaj llS::l6 .nq ::lUBl{S
UUB]dBSlJB ns: ·(z1 J!)J::lS) l!P::ll)J::lUJ{DJQ3 n2np10 JBJdBSlJB S!UlJ!l!lS::ljl::lA BUBA ::i1::inH
UBA nounxoq )JII)JI6B BpuuBJWISI)J lSD UUBJ)JIJ)JI6B !q!3 orooucd 'rdB)J 'B11s IUBA 'uaptr
UUBJUBADlSDd ::lA JllBH ·1qSIUJBU1UBJlSBJ ::lZ! l!q )JB::lBABJllUB)J nunq ::ll)J!Jl!q UBpU
::lJ)J::lUJIDUDSDP n2np]O SIUJUBJABlBA BJAISBlISBA JBIJilBl{ dBSlJB uturda/ up JBAnp
BpU11lO)J !3U::lZD unnrcpcurox )JBA::l(I ·mpnlO)J !3u::iz.n U!U!J::lJl::lUl::l)J ::lU{l::llJ!JBl{
l sira tas ve 2 sira tugla olmak iizere olusturulmus almasik orgunun, 18. sir
yuzyil medreselerinde cok tercih edilen bir orgu teknigi olmasi, 1766 tar
depremi sonrasmda gerceklestirilmis bir onanma isaret etmektedir (Seki! no
14). Ayrica, duvar orgusunde kullarulan, kalmliklan 3,5-4 cm, boylan ise
28-29 cm. olan tuglalarin, medresenin ozgun oldugu bilinen diger
Ill~
bolumlerinde kullarulan tuglalarla es boyutta olmasi bu savi destekler kaj
niteliktedir. Tugla boyutlannm yuzyillara gore inceldigi ve 18. yuzyilda 2,5- Isn
3 cm.' e kadar dustugu bilindigine gore, burada kullarulan tuglalann enkaz fot
tuglasi olma olasiliklan cok yiiksektir; biiyiik bir ihtimalle depremde cokmus far
olan dershane kubbesinin yeniden kullarulabilir durumdaki tuglalan kul
degerlendirilmistir [11]. Tas-tugla almasik duvann ozgun duvarlardaki go:
hatillarla ayru kotlarda berkitilmis oldugu dismda, duvar cekirdegi ile ilgili Re'
pek bir ~ey soylernek miimkiin degildir. ah~
Medresenin dogu duvan iizerinde ayirt edilebilir ikinci onanm, 18-19 cm. elei
yuksekligindeki kesme taslarla olusturulmus yanasik derzJi orgudur. par
Kuzeydcgudaki hiicrenin dogu duvan bu sekilde onanlmrsnr (Seki! 15). edi
Duvar iizerinde yaklasik +4.15 kotunda gorulen acik kihch mesnetleme, 9ivi
hiicrenin guney duvan icerisinde devam eden duvar kirisinin varhgina isaret
etmektedir (Seki! 15). Karurmzca bu sekilde, onanrru yapilan duvan,
gerideki ozgun konstriiksiyona baglarnak isternislerdir. D stteki pencere
boslugundan gorulen bir diger demir kiris ise, bu duvann yatayda da
berkitilmeye cahsildigrm gostermektedir. Gerek orgu teknigi, gerekse demir
berkitme elernanlarmm mesnetlenme bicimi, bu onanrnm 1894 tarihli
depremden sonra yapilmis olabilecegini dusundurmektedir. Duvar iizerinde
yer alan pencereler de tas sove ve kemerleri ile gene! karakterden tiimiiyle
aynlmakta ve yaprlan onanmm 19. yuzyrla tarihlendirilmesini hakh
Si
crkarrnaktadir. (is tar
Yapilan bu onanmlann ozgun orgi; tekniginde degil de, doneminin en
cok tercih edilen orgu tekniginde yapilmis olmasi ilginctir. Bu durum, estetik F
kaygrlarin ikinci plana atilarak sadece duvan saglarn kilacak pratik duv:
cozurnlerin tercih edilmis oldugunu ortaya koymaktadir. ucge
Ana
4. UST ORTU orne
oldu
Yapimn tiim mekanlannda iist ortii kubbedir. Revak kubbeleri yiikiinii ettig
siitunlarm tasidrgr kemerlere aktarmaktadir. Acikhklan 335 cm. ile 343 cm. arasi
arasmda degisen bu kemerler, 62 cm. derinliginde olup, kemer orgusu. bir ~
29x29x4 cm. boyutlarmdaki tuglalann tam ve yanm tugla olarak Stile
kullamlmasiyla olusturulrnustur. Kerner sirtma kihcma yerlestirilmis olan bir beyli
ettig:

250
 T~Z
·11pgppWl;)lSQ8 IUIQ!llg
ZlB ){!JIP!dlr)S U!U!Q!ID[;)l mrdBA ugp'.aBpUBJln)j ucq U;)PU!Ul;)Ugp l;)J)jl[A;)q
'muqn'.ai\n nq ugrn198 op gpu, !sgsg1pgw !GB1! mmsgi\qrn)j gi\'mr.wi\grns
'BpUBWBZ !UAV '.l!l)jllS!l;)l)jUJB)j oputsueunur rurouop l;)J)jlJA;)q gp[!)j;)S .nq
razuoq up rruuox UBSnJO ugpu!S!Z!P BJQnl BJIS 11q Sr)Ul(D19 BUI:)I[l)j 'BplllSBJB
1A:nni\ rnAnp gp ug'.a:'lr) psu£3: '(OZ J!)jgS) [t;>T] rnpunxumtn )j;)W;)[AQS lUIQlll;)
UlBA;)p ununsnfiro raxnp SBl nuoi\uqq npurpm UIUUB[BlIS B[Q11l ;)A nun£np10
Sr)W[D19 BpUIQIJU!JB)j BJQnl Ul!S l!G U!ug'.a:'Jr) Jgsu£g ')jBlBUBABp ;).T;)[)j;)UJQ
razuoq Zr)Ulr)Qr)plg'.a gpmSIJBUlIUl nuouop l;)J)j'!Agq JIAZ!')A 'p] 11JOpBUV
llBS: '(6 T Jl)j;)S) 1!P1;)[Sr)Ul(D19 )jBlBJO zrsdI[B)j gpur£IID[;)l BUll]ISBl J;)[Ug'.a:'Jn
pS!]Qg UBJ!UB[[n)j )jUlBJO rueuroja sr:'Jg'.(1 gi\gqqn)I '11pBl)jUU1111l0 UlB[lBAnp
1!'.a-g)j ugpqqn)j cronq UBTO snuqruo ;)l)j!ID[;)l IUAU dJI !lgpqqn)j )[UA;:J1{
(\00 J :oN 1A1~.1v 1e.1£010,:11.1;i1n11w 1ro10G:>J.1v 1nqu1m1)
900G 'l.IGJGqqn)[ <>A .!GUI<>)! )JllAG(I 'L l JDJGS vt:6 I '1£eAG(l AWl)! ·91 JDJ<>S . lf)jU
dri<nl
aput:
qqu
J!Ul;'.J
up 1
;)J;:J:)I
'UBI\
l;)JU§
'(8 T Jl)j;:iS) lr)pUr))jUlr)UI )[;'.JUl198 p;:iJIA!:'l
UBAB1BA BABWl11l IABAIS ;:ipuu;:izn tnuuapzaq ucprojjnuepued ng: ·11ls1w11p;:i
qr::i1;:il J!lUBpUBd )jBJBJO mBm;:ir;:i S!:'l;:i'.a ;:iA:nPO ·1;:ifl'JIGB[O up rn[B:'l1ud
uutB)j mm u;:ip;:ip)jSI m1nm)j u;:i)!1nrn19 ;:iqqn)j 'rq18 mr)j;:i::i;:ipquro rnruBm;:i1;:i
S!UIJUllS;)Jl;:)A BTAI::JBUJB )j;'.JU!l!)jl;'.Jq !UUBflBP!::l srp ;:JA :'>! )jBUSB)j 'JB[dBsqB
I[l!S;'.J)j ug'.apgp)[!P UBTO STUIJll!lS;:)Jl;:}A BUUBJBl)jOU odoi umu;:ip;:iw;:i)[ )jBA;:J1{ IJI'.aJI
'(LT p)j;:is) 1!P;)l)j;'.JUJ1;'.JA m1£IT)j;:JS)jr)A )jBUSB)j nq B:)ZJUl!UB)j l)j 11p;:il)j;'.JU1[D198 l)jUp
IQIPBTSBq BlUOS UBpBJQ11l BJIS V Sr)Ul(D19 )jBlB[O znp 'UIUISUQ;:J oqqnx UUJt
'Bpm2IPJI)jBq UBpU!JB1Bl :'JI utucqqrry '(9 T JI)j;:JS) [ £: T] l!P;'.Jl)j;'.JU!Jlpg )jlBJ S\'}UJ
IQ!PJ;:JS)jr)A ;:ipu,1nn )jBUSB)j 11q u;:i'.aZ!)j;:JS tnuucjoqqnx )jBA;:JJ 'BpU!JB1QOlOJ ZU)jl
IJ4!1Bl p£6T uaurqnq gpu,IA!SlV JB1Q0l0i[ U;:JT;:JZr)W T~OTO;:J)jJV [11GUBlS:j: -~'z
uturdnx ';:Jl)jTJllq B[)jBUIUWTO Ur))jU!r)UI )j;:Jd ue ns IS;:JUl(DJQ'.a uror n£np10 IJdU)j 1;'.JJ)j
upuno !J;:izn_ '(LT JI)j;:JS) 11pupm£1rm1q u12ni 1!q unpto ;:iqqn)I ·11lSIUIJ1p;:i usur 1;;i£1
)jBJBJO zrsd.TJU)j BpBrur£nl qupumnni\oq 'tno vX6ZX6Z '!1gpqqn)j )jUA;:J1{ ;:JSI
'(LT [I)j;:JS) 11lSIUl[!UBJl11)j rntSBl u;:i'.a:'Jn upUllB[Ul)[OU Jl)j;'.J
Ul!STS;:J)j 'SIUITJlUdU)j )j;'.J1;:JJD19 ;:JJI U[Qnl ;:JUJA ISU1U uu;:ip;:img)[ UU)jUq BUIJBlBl
99L
11JAV . [ZT] 1!p;:ipm£qgl!U llUBA;:Jp UTUJS!AUJUB ourozaq urouop U;))jJ;'.J 'UJQ11l ans '81
 b
Seki I 18. Pandantif, 2006 Seki! 19. Medrese Odalan, 2006 Seki! 20. Balat Tekke (i. Aktug)

K
Dershanenin, ozgun yapumnda tugla olan, ancak, 1766 depreminden
sonra ahsap olarak yeniden insa edildigi bilinen kubbesi guniimuze
ulasamarrnsnr [ 15]. Bu ahsap kubbenin, sacak hizasmda, birbirine metal C
kenetlerle baglanmis tas sirasmrn ilzerine nasil oturtulduguna iliskin 2
herhangi bir ipucuna rastlanamamisnr. D
T
3
5. SONUCLAR A
4
Davud Pasa Medresesi ile ilgili olarak yapilan bu calisrna, hem yapmm M
5
insa edildigi yuzyila, hem de onanm gecirdigi donernlere ait yapirn iT
tekniklerinin belgelenmesine olanak vermistir. 6
Orta avlunun etrafiru uc yonden cevreleyen revak siltunlan kismen V
devrilmis oldugundan kaide-sutun-bashk birlesim detaylan rahatlikla 7
gorulebilmektedir, Aynca sekizgen sutun kaidelerinin revagin stylobat K
bloklan ile baglanti detayi yapmm temel ust kotunda aplikasyonunun 8.
oldukca hassas yapilrms oldugunu dusundurmektedir. Revak kemerlerini 18
berkitmek iizere kullarulan demir gergilerin siltun basligma mesnetlenmesi 9.
G
genellikle Osmanh mimarhgmm ilk donemlerinde tercih edilmis olan yalm Bi
mesnetlenme seklinde, duvara sabitlenmesi ise, gizli kihch mesnetleme 10
yontemiyle yapilnusnr. D
Yapuun ozgun duvarlan, Anadolu tarihinin en eski donemlerine kadar Ba
uzanan bir teknikle, kabayonu taslardan olusmus ic ve dis cidarlann arasma 11
Sa
moloz dolgu yapilrnak suretiyle insa edilmistir. Duvan cesitli kotlarda
12
berkitmek ilzere enine ve boyuna izgara seklinde yerlestirilmis olan ahsap
Et
hatillar yapmin yikik bolumlerinde a91ga cikmaktadir. 13
Duvar dokusundaki farkhlasrnalar, dershanenin dogu duvan ile kuzey 14
duvanrun bir bolumunde tas-tugla almasik orgu, kuzeydogu hilcresinin dogu Te
duvannda ise yanasik derzli kesme tas orgu olarak karsimiza cikmakta Ve 15
18. ve 19. yuzyillarda yapilan onanmlara isaret etmektedir. De
Te2

252
 ·1nque1s1 '1z:;i.i
llJOJ){OQ Sllllt?Ul{!Sll8 'O.L! '1..IVJU11..11JUQ 1dv;;, UoJ!..l!/SaJJfo6..1ao uvpu1p..1v C)(\ 1u1a..1daa
7nquv1sr 99L! s1tvw zt vpwij1s1 1..1a7a87ag t11s..1v 17uvwso '(lOOZ:) "o 'LUnJZBV\J. ·~ r ;}A u
·1nqullJSj '1zo.i llJOP{OQ S!WllUIJISll8 '1s:;i11s.1JA1uo
){tU){O.L 1nqull!S! 'J.ldJ)/1W/CJ.L n2op
uadp i apws1..1vw1w . 1am7tCag 71tCz!};;, ·n n7opvuv 11vg '(686!) '·1 'Q11P[V ·171 i(gz
'IAISJV J131QOl0d !l:;lj;)Z\).V\J. 1fo[O:;J)fJV [nqums] 'El
·1nqull1s1 '1s:iA:[QlV t){Sll8 1s:i1rn>i'.l.>:I ){tIJllUitJl\l 0.1! '!il!/i'Jl!N u1u7..1ajiwg dasq
SUVZ![J C)(\ J..lo/UoZ!J.G U/161[! i'Jlfdo:J apUJS!.IVUl!W 1/UVUISQ UCJ'Jf.lt[ '(986 l) ''V 'u:;is.t3 'z 1 npre
·1nqull1s1'goz-~£1 'ss 'z 111'.) 'UllJlluuqseiv JllUllS
UUIS
n1opeuv • .. au7.1azo -mt1na Jf1SVUIJV apu1.1a11wvj 17uvwso,, '(OL6 I) ':v '.1ni139 · 1 I
'[nquais] '1zo.i ll.I01){0Q SIUlllUI[!St?8 JUpU
'1s:i11s.1;;iA1uo ){IU){<>.L 1nqull1s1 '1..1v7w1..1vuo 1dv;;, ua77.111fapta6.1ab uvpu1p.1Jt' at1 7u1a.1daa
znquD/S[ 99L! s1tvw z: vpwij1sr 1.1a7a87ag tl!S..IV 1/UVUISQ '( lOOZ:) '·a 'Ull1[Zl3lt\! 'o I ;}Ul;}
· ·1nqull1s1'1s:iqns1u;;i){){\lh\18 UlJU
[nquuis] ISllpQ .lll[.lllUl!Jl\l 8011\lll\l.l ')!l[.lllUl!Jl\l :lA :lW;;JZ[llJl\l llp,11[0pllUV :;izi}Ul!)U!)Q U;;J)SIU!;'J;;JQ JS;}UJ
• .. !S!JfS!lf 'J/11.mu11w at1 au1az7vw apu7wauga n1Jfn67as ,, '(~OOZ:) "J. ·v 'znxa A '6
!U!J;
· ·1nqullJSj '1z:i.i llJOJ){OQ suuauqrsag '1s;;i11s1;;iA1uo ){IU){J.L 1nquu1s1 •.. (tCtC '8 [
unu
-!; r) 1w1uvlln)l za.1m'Jf!J..11s u1..11iuaa vpwij1z.1vw1w 17uvwso,, '(0661) c • D 'q:;i..\uuJ. ·8
' [ £-£z ·ss '1s18.1:ia l.lll[llWJljSllJV ll[llll.l )llUllS •.. (71tCz!J.tC '8 r-·9 I) 1U/1UVJl11)[ iuqo
awaz1vw CJUl.IJStlaa vpu1ij17.1VU1JW 1/UVUISQ,, '(686 I) c , D '! j:;lAUBJ. c , 'I[:;lAUBJ. 'l n UJ)(l
·1nqulljSJ '£[ [-L6 'SS'[ l[l'.) 'l~l[JIA IJ){llA U;}
:)y .L •.. awa7w!}zgj Jf1UJfo.L -ua7aq.1!}.[ Ul!Ji'JS 'fl at1 7unuv)l,, '(I 66 I) "o 'q:;i..\uuJ. ·9
- '[nquais] 'tS0)[11){1ltf iuasu] 0.11 m1
'1.1a7wa1s1s 7awa.L uvuv7n8tCn vp..1v71dv;;, !lf!..IV.[ vp, tnquots; '(z:861) ''H ·r '..\os:>fv· ·~ un
OOv6Z~- dD1Jfo1d;B10·01oz1nquu1s1·MMM/;:dn4 · ': nuotCsv.101sa-lj 1sasa.1paw
osodmsoq lf1/Vd., '1s:;ii1s q:;iM !Slrnfy qu:;i)[!rng lDl(rr)I 'udn.IAV OlOZ: [nqutns] ·17
·1nqUll)Sl '1717-z17 'SS '6 1[1'.) '1s1p;;ido[){lSUV
urn1s! IJ)!BA 1:;iuBA:1a ;;iA:1){.I\l.L ' .. 1satC!fl!!)l v!>vcJ pnt\'IJG,, '(17661)'·s ':;i:H..\3 '£
·1nqUll]S[ '!ZJ.L
B.101){00 sm1llw11sll8 'n.LI '1..1v7u11..11JuQ 1dv;;, uan.111fapta6.1ao uvpwp..1v at1 1u1a..1daa
7nquv1s1 99L! s1tCvw t: vpwij1s1 1.1a7a87ag t11s.1v 17uvwso '(IOOZ:) 'z '·a 'um1zult\! U!)
. ·1nquu1s1 '11:;iA:1w<J'.) Jtll;
0
l[l):ltf. 1nqulljS! 'III 7..1t1aa lf!11Jd apU?SJ.IVUl!W 1/UVUISQ '(686 I) "H ·3 '1p l:;)AAV 'I oz
ug
(l\f'DIV.NAV)l
r
·1!pgpy:nurnunsiw 121pmi1do1 u!1gJ1'.8J1q
)[g;,gpqgpg IP[S;}l !J;}A ui\umsqu:) J!q 1ytrrnsdu:>[ :>[n;,upduA: gp1gJ1 ':>[u;,uy
· rnsnnauqo 1pg1gi\ ui\um1u1mpi\u !m;,g1ns usu! mm unnda/ 'm:)! 121puui\up
;}J;}TUJD:)Ig nsaq ;}A ;}J;}JUJ;}{ZQZl UP[n1un20:) 'UWSIJU:) uupdui\ ')[UJUJO onuog
·11pup1umm10 u1upuAnp
J!ZlB)[ ugrgqqn:>[ g1;,nq Ut?JO snmrn1g ;}l)[!U)[;}l mi\u gp !Jglgqqm1 )[UA;}(l
'J!lS!llil!Pg l[!:)J;}l juuapuad )[t?JUJO IUUUJ;}P S!:)g'.§ ;}ADPQ ;}A sruqrpc USU! )[13l13JO
z1sd1yu)( !Jgpqqn)( )(BM(l ·11pgqqn)( m1g isn upuuurug)(gm rum unndn A.