Eschatologia - Nauka o Końcu Czasów

Dzieje Apostolskie

W Dziejach Apostolskich, eschatologia – czyli nauka dotycząca końca czasów i związanej z

nią nadziei chrześcijańskiej – jest obecna w wielu wątkach. Już w pierwszym rozdziale
znajdziemy obietnicę powrotu Jezusa Chrystusa. W Ewangeliach Jezus zapowiadał swoje
ponowne przyjście1, a w Dziejach Apostolskich uczniowie są świadkami Jego
wniebowstąpienia, podczas którego dwaj aniołowie obwieszczają, że Jezus powróci tak, jak
został widziany jako odchodzący (Dz 1,11).

Kolejnym eschatologicznym akcentem w Dziejach Apostolskich jest doświadczenie

Pięćdziesiątnicy. Duch Święty jest zadatkiem Przyszłego Królestwa. Święty Piotr w swoim
kazaniu odnosi się do proroctwa Joela, wskazując na to, że zesłanie Ducha jest zapowiedzią
czasów ostatecznych, które właśnie się rozpoczęły.2 Tematy eschatologiczne znajdziemy też
w innych mowach misyjnych. W drugiej mowie św. Piotra (Dz 3,19-21) słyszymy obietnicę
przyjścia dni ochłody i odnowienia wszystkiego3 zgodnie z zapowiedziami proroków4.

W Dziejach Apostolskich znajdujemy też opisy prześladowań. To również może być

postrzegane jako wątek eschatologiczny, gdyż prześladowania są postrzegane jako element
próby wiary i oczyszczenia, prowadzące do ostatecznego zwycięstwa Boga.

Elementem Eschatologicznym w Dziejach Apostolskich jest też rozwój i rozprzestrzenianie

się Kościoła. Eschatologiczny wymiar misji Kościoła to nawrócenie pogan i
rozprzestrzenianie Ewangelii aż po krańce Świata. W ten sposób wypełniają się zapowiedzi
proroków i samego Jezusa5, że ewangelia będzie głoszona aż po krańce świata. W ten sposób
świat i cała ludzkość jest przygotowywana na przebieg ostatecznych wydarzeń.

Wszystkie te wątki współtworzą eschatologiczny kontekst Dziejów Apostolskich, ukazując

wiarę w ostateczne spełnienie obietnic Bożych i przyjście Królestwa Bożego.

1
Jednym z kluczowych tekstów odnoszących się do drugiego przyjścia Jezusa Chrystusa jest w Ewangelii
Mateusza, w rozdziale 24. Ten fragment jest znany jako Mowa Eschatologiczna. Przykładowe teksty: Mt 24,30-
31, Mt 25,31-32, Mt 26,64. Inne Ewangelie również zawierają wzmianki o powtórnym przyjściu Pana Jezusa. Na
przykład, w Ewangelii Marka 13:26-27 oraz w Ewangelii Łukasza 21:27-28 znajdujemy podobne opisy związane z
powtórnym przyjściem Chrystusa. Te fragmenty są kluczowe dla eschatologii chrześcijańskiej, ukazując
oczekiwanie na ostateczny sąd i nadejście Królestwa Bożego.
2
Trzeba powiedzieć wprost, że czasy ostateczne trwają obecnie i będą trwały aż do ich wypełnienia w Paruzji.
3
„aby nadeszły od Pana dni ochłody, aby też posłał wam zapowiedzianego Mesjasza, Jezusa, 21 którego niebo
musi zatrzymać aż do czasu odnowienia wszystkich rzeczy, co od wieków przepowiedział Bóg przez usta swoich
świętych proroków.” (Dz 3,19-21)
4
Pwt 18,15.19; Kpł 23,29.
5
„A ta Ewangelia o królestwie będzie głoszona po całej ziemi, na świadectwo wszystkim narodom. I wtedy
nadejdzie koniec.” (Mt 24,14)
List do Galatów

Również w Liście do Galatów znajdziemy pewne wątki eschatologiczne, chociaż może nie są
one tak rozbudowane jak w innych księgach Nowego Testamentu. Elementem eschatologii
obecnym w Liście do Galatów jest ukazanie Zbawienia, które dokonało się przez Jezusa.
Święty Paweł, podkreśla w liście centralność zbawienia przez wiarę w Jezusa Chrystusa.
Zbawienie to ma wymiar eschatologiczny, ponieważ chrześcijanie wierzą w przyszłe
spełnienie obietnic Bożych w Królestwie Bożym.

Doświadczenie zbawienia prowadzi do odkrycia wolności w Chrystusie. Paweł przekonuje

Galatów, że w Chrystusie osiągnęli wolność (Gal 5,1). Ta wolność której pierwsze owoce
smakujemy w żyjąc w Chrystusie, odnosi się również do przyszłego wybawienia, które jest
obietnicą tego, co zrealizuje się w pełni w czasach ostatecznych.

Życie wiarą w jedności z Chrystusem poprzez Ducha Świętego pozwala nam doświadczyć
Owoców Ducha Świętego. W Liście do Galatów znajdujemy opis owoców, które rodzi w
wierzących Duch Święty (Gal 5,22-23). Owoce te obserwowane w życiu wierzących są
postrzegane jako dowód życia w zjednoczeniu z Chrystusem i wskazują na jego
eschatologiczny wymiar, gdyż pełnia tych darów będzie widoczna w przyszłym Królestwie.

Autor listu do Galatów ukazuje nam również oczekiwanie na Zmartwychwstanie i Nowe

Stworzenie. Chociaż nie jest to główny temat Listu do Galatów, to jednak wzmianka o
zmartwychwstaniu, którą św. Paweł wprowadza w kontekście wiary w Chrystusa (Gal 2,20)
jest swoistą pieczęcią myśli eschatologicznej ukrytej w tym liście. Zmartwychwstanie jest
nadzieją wierzących, której wypełnienie mamy oglądać przy wypełnieniu czasów. Jest więc
naszą głęboką nadzieją.

Mimo że wątki eschatologiczne w Liście do Galatów nie są tak rozbudowane jak w innych
listach apostolskich, to jednak Paweł wprowadza elementy związane z nadzieją
eschatologiczną, spełnieniem obietnic Bożych i ostatecznym zbawieniem przez wiarę w
Jezusa Chrystusa.

Listy do Tesaloniczan
Analizując przekaz listów św. Pawła do Tesaloniczan w kontekście eschatologicznym
możemy wyodrębnić kilka zasadniczych myśli. Przede wszystkim uderza nas wielkie
oczekiwanie na Paruzję. W przeciwieństwie do czasów nam współczesnych nie jest ona
postrzegana jako totalna, kosmiczna katastrofa i zniszczenie wszystkiego. Jest raczej
wypełnieniem oczekiwania na Mesjasza, który przyjdzie i odnowi wszystko. Izrael
wyczekiwał mesjasza politycznego. Jego misją miało być uwolnienie Izraela z niewoli i
zapewnienie (utrwalenie) Królestwa Izraela. „Historia zbawienia ukazuje relacje Boga do
człowieka jako urzeczywistnienie się Królestwa Bożego na ziemi, czyli dokonujące się
ustawicznie zbawienie. Bóg jest więc przyszłością człowieka i świata. Stąd też współczesna
teologia nazywa Go często „Bogiem przychodzącym”6”.
Doświadczenie Izraela, które z perspektywy chrześcijaństwa traktujemy jako zapowiedź
rzeczy przyszłych sprawiało, że oczekiwanie Żydów osadzone było w bardzo ziemskiej
(ludzkiej) perspektywie. Opierało się na perspektywie wyzwolenia z niewoli Egipskiej,
wędrówki przez pustynię i wieków historii, w której Boża opieka i błogosławieństwo
rozumiane było jako ziemskie „tu i teraz”. Myślę, że stąd właśnie wynikało oczekiwanie na
Mesjasza, który miał wypełnić pragnienie politycznej wolności i ziemskiego królestwa.
Tym bardziej realne stawały się oczekiwania szybkiego powtórnego przyjścia Jezusa i
dopełnienia dzieła mesjańskiego. „Według św. Pawła, pierwszym i zasadniczym powodem
radości w oczekiwaniu paruzji jest dzieło zbawcze Chrystusa: „Jeśli bowiem wierzymy, że
Jezus istotnie umarł i zmartwychwstał, to również tych, którzy umarli w Jezusie, Bóg
wyprowadzi wraz z Nim”(1 Tes 4,14)7
To właśnie wiara w powszechne Zbawienie jest pierwszym filarem eschatologii listów do
Tesaloniczan. Drugim z elementów jest pragnienie przebywania na zawsze z Panem. Mimo
doświadczenia spotkania z Jezusem, o którym apostoł Paweł wielokrotnie zaświadczał –
doświadczenie pierwszego przyjścia było związane z pierwocinami (pierwszymi owcami).
Oczekiwanie na Paruzję to oczekiwanie na wypełnienie się obietnicy Zbawienia i związanego
z nią pełnego przebywania w Bogu (Εν Χρήστο).
„Św. Paweł, „pochwycony” przez Chrystusa chwalebnego na drodze do Damaszku, stał się
nie tylko chrześcijaninem, ale heroldem Bożego orędzia. Jego żar apostolski można dostrzec
w skutkach nauczania, w zakładanych przez niego gminach chrześcijańskich. Tesaloniczanie
tak głęboko uwierzyli i przejęli się nauką Pawła o przyjściu Pana, że istotną sprawą stał się
dla nich ów niewiadomy dzień, w którym to wydarzenie nastąpi, a także zatroskanie o los
swoich zmarłych”8

Eschatologia w 1 Liście do Tesaloniczan:

Paruzja Chrystusa
Św. Paweł opisuje wiarę w powtórne przyjście Pana Jezusa Chrystusa, jako chwalebne
zjawienie się (paruzję). Jest to centralny temat, który napawa chrześcijan nadzieją i
wprowadza radość. Apostoł mówi o zmartwychwstaniu umarłych i wniebowstąpieniu
żyjących w dniu paruzji, co prowadzi do wiecznego zjednoczenia z Panem (1 Tes 4,13-18).
Podkreśla znaczenie gotowości i trwania w wierze, aby chrześcijanie mogli z radością przyjąć
przyjście Pana (1 Tes 5,6).

6
S. Urszula Grzymska CR, RADOSNY ASPEKT PARUZJI W LISTACH ŚW. PAWŁA DO TESALONICZAN,
https://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.ojs-doi-10_21906_rbl_777/c/777-860.pdf (dostęp
15.01.2024)
7
Tamże
8
Tamże, za H. Langkammer, Teologia biblijna Nowego Testamentu, Wrocław, 1984, 246.
Sąd Ostateczny
Autor skazuje na nieuchronny dzień sądu ostatecznego, w którym każdy człowiek otrzyma
odpowiedź na swoje uczynki (1 Tes 5,2). Podkreśla, że dla sprawiedliwych będzie to dzień
radości i nagrody, a dla niesprawiedliwych dzień gniewu i kary (1 Tes 5,9).
Nadzieja życia wiecznego
Apostoł podkreśla, że celem paruzji jest wieczne zjednoczenie z Panem, życie wieczne i
wolność od wszelkich cierpień (1 Tes 5,10). Chrześcijanie są zachęcani do trwania w wierze i
miłości, mając przed oczami cel wiecznego życia z Panem (1 Tes 5,8).
Eschatologia w 2 Liście do Tesaloniczan:
Apostazja i Antychryst
Święty Paweł szczegółowo opisuje wydarzenia poprzedzające paruzję, takie jak apostazja
(odstępstwo) i pojawienie się Antychrysta (2 Tes 2,3b-12). Apostazja to zbuntowanie
przeciwko Bogu, a Antychryst reprezentuje moc grzechu, buntu i sprzeciwu wobec Boga.
Zwycięstwo Chrystusa nad Antychrystem
Apostoł Paweł podkreśla pewność zwycięstwa Chrystusa nad Antychrystem. Chrystus zgładzi
go "tchnieniem ust swoich" i obali go samym objawieniem swego przyjścia (2 Tes 2,8).
Sprawiedliwość i Kara
W dzień przyjścia Pana, nastąpi sprawiedliwy sąd, nagradzając sprawiedliwych życiem
wiecznym, a karząc niesprawiedliwych (2 Tes 1,6-10). Wskazuje, że ci, którzy odrzucą Boże
orędzie, zostaną osądzeni za swoje grzechy, ponieważ nie przyjęli miłości prawdy (2 Tes
2,10-12).
Trwanie w wierze w obliczu trudności
Apostoł zwraca uwagę na konieczność trwania w wierze w obliczu trudności, cierpliwego
znoszenia prześladowań i przeżywania ich jako zapowiedzi sprawiedliwego sądu Boga (2 Tes
1,4-7).
Podobieństwa i Różnice:
Podobieństwa
Zarówno w 1, jak i 2 Liście do Tesaloniczan Paweł głosi naukę o powtórnym przyjściu Pana,
chociaż z różnymi akcentami. Oba listy zawierają wątek sądu ostatecznego, gdzie ludzie są
oceniani zgodnie z ich uczynkami. Autor podkreśla, że w dniu przyjścia Pana nastąpi nagroda
dla sprawiedliwych i kara dla niesprawiedliwych.
Różnice
W drugim liście Paweł bardziej szczegółowo opisuje wydarzenia poprzedzające paruzję, takie
jak apostazja i pojawienie się Antychrysta, co nie jest tak wyraźnie przedstawione w
pierwszym liście. Autor podkreśla walkę z Antychrystem i pewność zwycięstwa Chrystusa
nad nim. W obu listach zwraca się uwagę na to, że chrześcijanie powinni trwać w wierze i
przygotowywać się na spotkanie z Panem poprzez prawe życie. Jednak w 1 Liście
szczególny nacisk kładzie się na wznoszenie serc w modlitwie, a w 2 Liście na wytrwanie w
obliczu trudności.
W obu listach eschatologia jest związana z centralnymi naukami o powtórnym przyjściu Pana,
sądzie ostatecznym, nagrodą dla sprawiedliwych i karą dla niesprawiedliwych. Różnice
wynikają głównie z bardziej szczegółowego opisu wydarzeń poprzedzających paruzję w
drugim liście oraz akcentu na walkę z Antychrystem i pewności zwycięstwa Chrystusa. Mogą
one wynikać z odległości w czasie pomiędzy napisaniem pierwszego i drugiego listu do
Tesaloniczan. Część egzegetów doszukuje się też sprzeczności między tymi opisami. W moim
zrozumieniu są raczej ukazaniem różnych perspektyw i wzajemną komplementarnością niż
przeciwstawieństwem.