Θεωρία

της
Μουσικής
Επίπεδο 2

“Η μουσική είναι η οικουμενική

γλώσσα της ανθρωπότητας”.
Χ. Γ. Λονγκφέλοου

Άκης Παύλου
 Άκης Παύλου
Θεωρία της Μουσικής, επίπεδο 2

Επιμέλεια έκδοσης:
Ιωάννα Πεττεμερίδου - Παύλου
Άννα Παύλου
Λάμπης Παύλου

Ηλεκτρονική μουσική σημειογραφία - σελίδωση:

Άκης Παύλου

Γλωσσική επιμέλεια:
Σωκράτης Νικολάου

Σχεδιασμός - καλλιτεχνική επιμέλεια:

Δώρος Κακουλλής

Copyright © Άκης Παύλου

Εκδόσεις: a.i.musiclab

Εκτύπωση: LithoCare Ltd

ISBN σειράς: 9963-8174-0-8

ISBN έκδοσης: 9963-8174-2-4

Αύγουστος 2019

Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό,

ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό ή άλλο, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια του Άκη Παύλου. Νόμος 59/76/2004
της Κυπριακής Δημοκρατίας περί πνευματικής ιδιοκτησίας.
Στα παιδιά μου...
 Πρόλογος
Tο μάθημα της θεωρίας είναι αναπόσπαστο κομμάτι της μουσικής, διότι μας διδάσκει
τη γραφή και την ανάγνωσή της και, παράλληλα, μας εφοδιάζει με όλα τα στοιχεία, που
χρειάζεται ο νεαρός σπουδαστής, για να γνωρίσει την τέχνη των ήχων. Η μακροχρόνια
πείρα μου και η επίγνωση του ρόλου μου ως καθηγητή θεωρητικών με οδήγησαν στη
συγγραφή και την έκδοση της σειράς των βιβλίων Θεωρία της Μουσικής 1-3 που αποτελεί
μέρος της μεθόδου μου. Η σειρά αυτή απευθύνεται σε νεαρούς σπουδαστές, ηλικίας 12-15
ετών, αλλά και σε οποιονδήποτε φιλόμουσο αναγνώστη. Η ταξινόμηση της ύλης γίνεται με
τέτοιο τρόπο, ώστε ο μαθητής να μαθαίνει μέσα από μια ευχάριστη διαδικασία. Το βιβλίο
χωρίζεται σε δύο μέρη, όπου το πρώτο αποτελείται από το θεωρητικό μέρος και το δεύτερο
από το ασκησιολόγιο. Η ορολογία, επίσης, δίνεται και στην αγγλική γλώσσα, με σκοπό την
εύκολη μετάβαση στις ξένες μεθόδους διδασκαλίας. Ευελπιστώ ότι θα επιτευχθεί ο στόχος
του παρόντος συγγράμματος, μέσα από τη δυναμική που διαθέτει, και θα αποτελέσει ένα
απαραίτητο εργαλείο στη μουσική εκπαίδευση του τόπου μας.
Άκης Παύλου
ΠΕ ΡΙΕ ΧΟ ΜΕ ΝΑ

ΘΕΩΡΙΑ
Κεφάλαιο 1: Τα βασικά στοιχεία του ρυθμού (Στάδιο 1)
Μετρικός οπλισμός (time signature) 4/2, 3/2, 2/2, 3/8 11
Αξία (breve) 4/2 11
Ομαδοποίηση (rhythm grouping) 12
Σμίκρυνση και μεγέθυνση των κτύπων του μετρικού οπλισμού (halving and doubling) 13
Πολυμετρία 13

Κεφάλαιο 2: Τα βασικά στοιχεία του τονικού ύψους (Στάδιο 1)

Σημεία αλλοιώσεων (accidentals) 14
Διπλή δίεση (double sharp) 14
Διπλή ύφεση (double flat) 14
Πίνακας αλλοιώσεων 14
Διαστήματα (intervals) 15
Γένος διαστημάτων (number of intervals) 15
Συνεχή και αλματικά διαστήματα 15
Είδος διαστημάτων (type of intervals) 16
Πίνακας μεγέθους διαστημάτων 16
Μελωδικά και αρμονικά διαστήματα (melodic and harmonic intervals) 16
Συνδυασμός γένους και είδους 17
Πίνακας είδους διατημάτων 17
Αναγνώριση διαστημάτων 18
Συνεχή διαστήματα (1ης και 2ας) 18
Αλματικά διαστήματα (3ης και πάνω) 18
Μεθοδολογία 18
Διαστήματα 3ης 18-19

Κεφάλαιο 3: Τα βασικά στοιχεία του ρυθμού (Στάδιο 2)

Τρίηχο (triplet) 20
Σωστή γραφή τρίηχου 20
Αξίες μικρότερες του δεκάτου έκτου 21
Τριακοστό δεύτερο (demisemiquaver) 21
Πίνακας διαμοίρασης αξιών 21
Διπλή στιγμή διαρκείας (double dot) 22
Διπλή στιγμή διαρκείας με παύσεις 22
Ρυθμικά σχήματα με παρεστιγμένο 22

Κεφάλαιο 4: Τα βασικά στοιχεία του τονικού ύψους (Στάδιο 2)

Τονική συγχορδία (tonic triad) 23
Πίνακας τονικών συγχορδιών 23
Βοηθητικές γραμμές (ledger lines) 24
Μεταφορά κλειδιών (clef transposition) 24
Διαστήματα 4ης και 5ης 25
Κεφάλαιο 5: Τα βασικά στοιχεία του ρυθμού (Στάδιο 3)
Συγκοπή & αντιχρονισμός (syncopation) 26-28
Είδη μέτρων 29
Απλά και σύνθετα μέτρα (simple and compound time) 29
Ομαδοποίηση σύνθετων μέτρων (grouping of compound time) 30-31
Ομαδοποίηση παύσεων (rest grouping) απλά και σύνθετα μέτρα 32-33
Δίηχο (duplet) 33

Κεφάλαιο 6: Τα βασικά στοιχεία του τονικού ύψους (Στάδιο 3)

Ελάσσονες κλίμακες (minor scales) 34
Είδη ελασσόνων κλιμάκων 35
Αρμονική ελάσσονα (harmonic minor) 35
Μελωδική ελάσσονα (melodic minor) 35
Ελάσσονες κλίμακες με διέσεις (τύπος διέσεων) 36
Ελάσσονες κλίμακες με υφέσεις (τύπος υφέσεων) 37
Κύκλος των μειζόνων και ελασσόνων κλιμάκων ή κύκλος των πέμπτων (circle of fifths) 38
Εναρμόνιες κλίμακες (enharmonic scales) 38
Διαστήματα 6ης, 7ης & 8ης 39
Ανακεφαλαίωση αναγνώρισης διαστημάτων 40

Κεφάλαιο 7: Τα βασικά στοιχεία του ρυθμού (Στάδιο 4)

Σύνθετα μέτρα 6/4, 9/4, 12/4 (απλά και σύνθετα μέτρα) 41
Σμίκρυνση και μεγέθυνση των κτύπων του μετρικού οπλισμού 42
Μετατροπή μέτρων 43

Κεφάλαιο 8: Τα βασικά στοιχεία του τονικού ύψους (Στάδιο 4)

Αναστροφή διαστημάτων (inversion of intervals) 44
Σύνθετα διαστήματα (compound intervals) 45

Κεφάλαιο 9:
Σημεία επανάληψης (repetition signs) 46
Σημεία παραπομπής 46

Κεφάλαιο 10:
Γενικές οδηγίες εκτέλεσης 47-48

ΑΣΚΉΣΕΙΣ 51–105

Βιβλιογραφία 106
12 Kεφάλαιο 1

Ομαδοποίηση (rhythm grouping)

Η ομαδοποίηση γίνεται με βάση τους καινούργιους μετρικούς οπλισμούς, λαμβάνοντας υπόψη και
τη σύζευξη διαρκείας.

Ομαδοποίηση μέτρων σε κτύπους ήμισυ και ογδόου

Σε ένα μέτρο είναι προτιμότερο να χρησιμοποιείται μία αξία αντί η σύζευξη διαρκείας.

22 ✖
32 ✖
˙ œ œ œ œ ˙ w ˙ ˙ ˙ ˙

22 32
✔ ✔

˙. œ ˙ ˙ w. w ˙

4
2 ˙ ˙ ˙ ˙
✖
38 j j j ✖
j r r j
˙ ˙ ˙ ˙ œ œ œ œ œ œ œ

42 38 j
✔ ✔
w ˙ ˙ ˙ w ˙ œ œ œ. œ œ

Ομαδοποίηση μέτρων σε κτύπους τετάρτων

42 œ 43 ˙
✖ ✖
œ œ œ œ œ œ œ œ œ

42 œ . j 43 ˙ .
✔ ✔
œ œ œ ˙ œ

42 œ œ œ œ œ 42 œ œ œ œ œ
✖ ✖
œ œœœœ œœœœ œ

42 œ . 42 œ œ œ œ
✔ ✔
œ œ œ œœ œ œ œ œ œ
14 Kεφάλαιο 2
Τα βασικά στοιχεία του τονικού ύψους
Στάδιο 1

Σημεία αλλοιώσεων
(accidentals)

Διπλή δίεση (double sharp)

Ï
Ονομάζεται η αλλοίωση, η οποία αποτελείται από δύο διέσεις και αποδίδεται με το σύμβολο ή πιο
σπάνια με το σύμβολο ˜˜. Η διπλή δίεση ψηλώνει τον ήχο της νότας δύο ημιτόνια (1 τόνο) προς τα
πάνω.

Διπλή ύφεση (double flat)

Ονομάζεται η αλλοίωση, η οποία αποτελείται από δύο υφέσεις και αποδίδεται με το σύμβολο √.
Η διπλή ύφεση χαμηλώνει τον ήχο της νότας δύο ημιτόνια (1 τόνο) προς τα κάτω.

Πίνακας αλλοιώσεων

Όνομα αλλοίωσης Μουσική Ιδιότητα

σημειογραφία

Δίεση (sharp) & #w Ψηλώνει τον ήχο της νότας

ένα ημιτόνιο.

Ύφεση (flat) & bw Χαμηλώνει τον ήχο της νότας

ένα ημιτόνιο.

Αναίρεση (natural) & nw Επαναφέρει τη νότα στη φυσική της

κατάσταση μετά από αλλοίωση.

Διπλή δίεση (double sharp) & ‹w Ψηλώνει τον ήχο της νότας
δύο ημιτόνια.

Διπλή ύφεση (double flat) & ∫w Χαμηλώνει τον ήχο της νότας
δύο ημιτόνια.

Στο πιο κάτω παράδειγμα παρατηρούμε ότι κάθε φυσικός φθόγγος έχει δύο εναρμονίους.

D‹ G‹
Ε A
Fb B∫

& w ‹w bw & w ‹w ∫w
 Τα βασικά στοιχεία του τονικού ύψους στάδιο 2 25

Διαστήματα 4ης και 5ης

Το γένος των διαστημάτων 4ης και 5ης συνδυάζεται με τα είδη ελαττωμένο, καθαρό και αυξημένο
(πίνακας σελ.17).

Διάστημα 4ης
Όλα τα διαστήματα 4ης χωρίς αλλοιώσεις είναι καθαρά. Εξαιρείται το διάστημα με βάση τον φθόγγο
Φα, το οποίο είναι αυξημένο.

œw œw
ww wœ
K4 A4 K4

Γενική υπόδειξη: & œ

w wœ wœ
1 2 3 4 5 6 7

Διάστημα 5ης
Όλα τα διαστήματα 5ης χωρίς αλλοιώσεις είναι καθαρά. Εξαιρείται το διάστημα με βάση τον φθόγγο
Σι, το οποίο είναι ελαττωμένο.

œ œ œ ww
wœ
K5 Ε5

Γενική υπόδειξη: & wœ wœ w w w

1 2 3 4 5 6 7

Παράδειγμα με γένος 4ης

Βήματα:

1 & # ww 2 & n ww 3 & ww 4 & ww

Γένος 4ης Απλοποίηση 5 K4

5 Πιο κάτω φαίνονται όλες οι πιθανές διαφοροποιήσεις του απλοποιημένου διαστήματος με αλλοιώσεις.

E4 E4

(α) & # ww b ww

A4 A4

(β) & b ww # ww

K4 K4

(γ) & # # ww b b ww
ΑΣ Κ Ή Σ Ε ΙΣ
 Kεφάλαιο 1 51

Τα βασικά στοιχεία του ρυθμού

Στάδιο 1

Μετρικός οπλισμός
(time signature)
4 3 2 3
2 2 2 8

Βλ. σελ. 11

Άσκηση 1: Να συμπληρώσετε τους κτύπους των μέτρων και να αιτιολογήσετε τη χρήση του αριθμητή
και του παρονομαστή, σύμφωνα με τον μετρικό οπλισμό, όπως το παράδειγμα.
*Στη συγκεκριμένη άσκηση ενσωματώνονται όλοι οι μετρικοί οπλισμοί που έχουμε μάθει.

1 42 œ œ 2 κτύποι σε αξία

3
2 8

3 C

4
4 2

5 c

2
6 2

3
7 2
54 Kεφάλαιο 1

Ομαδοποίηση (rhythm grouping)

Βλ. σελ. 12
Άσκηση 4: Να ομαδοποιήσετε σωστά τα πιο κάτω ρυθμικά σχήματα, όπως το παράδειγμα.

42 ˙ jj
1 ˙ ˙ œ œ ˙ œ œ œ œ ˙ œ œ œ œ œœœ ˙

42 w ˙ ˙ ˙. œ œ œ ˙ w œ œœ ˙

32 j j j j j j j j
2 œ œ œ œ œ œ œ ˙ œ œ œ œ œ ˙ w ˙

32

j j j r j r r r r j
3 43 œ œ œ œ œ œ. œ œ. œ œ œ œ œ œ œ.

43

C œ œ œ œ œ. œ ˙ j
4 œ. œ œ œ œ œ œ œœ œœœœœ œœ Œ

3 r r r r r r j
5 8 œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

38
 Kεφάλαιο 6 79

Τα βασικά στοιχεία του τονικού ύψους

Στάδιο 3

Ελάσσονες κλίμακες
(minor scales)

Ελάσσονες κλίμακες με διέσεις: Λα - Μι - Σι - Φα - Ντο

Βλ. σελ. 34 – 36
Άσκηση 1: Να σχηματίσετε τον τύπο των διέσεων στα πιο κάτω πεντάγραμμα, όπως το παράδειγμα.
# # # # # # ?
& #

?
&

& ?

Άσκηση 2: Να γράψετε σε ανιούσα κίνηση τις πιο κάτω ελάσσονες αρμονικές κλίμακες, τοποθετώντας
τον οπλισμό και την αλλοίωση του προσαγωγέα μέσα στην κλίμακα. Να σημειώσετε, επίσης, τα
ημιτόνια και το τριημιτόνιο, όπως το παράδειγμα.

w
Μι ελάσσονα
w
τρ ημ

& w w w w „
1
„
ημ

Σι ελάσσονα

2 &

Λα ελάσσονα

3 &
Φα ελάσσονα

4
&
 Τα βασικά στοιχεία του τονικού ύψους στάδιο 3 89

Διαστήματα 6ης, 7ης και 8ης

Βλ. σελ. 39

Άσκηση 22: Να χαρακτηρίσετε το γένος και το είδος των πιο κάτω μελωδικών διαστημάτων.
Συντομογραφίες (βλ. σελ. 17).

w w w w
1 & w 2 & w 3 & w 4 & w
M6
w
w w
5 & 6 & w 7 & w w 8 & w #w

bw w w nw
9 & #w 10 & bw 11 & bw 12 & bw

w #w #w bw
13 & #w 14 &w 15 & w 16 & bw

Άσκηση 23: Να τοποθετήσετε μία νότα πάνω από τη δοσμένη, ώστε να σχηματίσετε τα αρμονικά
διαστήματα, όπως το παράδειγμα.

1 & 2 & w 3 & w 4

? w
μ6
µ6 Μ7
Μ7 Μ6
Μ6 μ6
µ6

& & bw ? w & bw

5
w 6 7 8

Ε7
Ε7 Κ8
Κ8 μ7
µ7 Α8
Α8

& bw ? & bw & w

9 10
#w 11 12

Α6
Α6 Ε8
Ε8 Α7
Α7 Ε6
Ε6