1

1ο ΤΜΗΜΑ ΘΕΩΡΙΑΣ
Τάξη Στέλλας Μακρυγιάννη

ΜΟΥΣΙΚΟΣ ΗΧΟΣ

Ο μουσικός ήχος παράγεται από τα μουσικά όργανα και την ανθρώπινη φωνή.
Έχει κάποια χαρακτηριστικά γνωρίσματα, όπως:
 Ύψος ( ήχοι χαμηλοί και ψηλοί )
 Ένταση ( ήχοι δυνατοί και σιγανοί )
 Διάρκεια ( ήχοι που κρατάνε περισσότερο ή λιγότερο χρόνο )
 Χροιά ( ο ήχος που βγάζει το κάθε όργανο, ή η κάθε φωνή, έχει
διαφορετικό ηχόχρωμα )

Οι μουσικοί ήχοι μπορούν να γράφονται και να διαβάζονται, αν γνωρίζουμε την

μουσική σημειογραφία.

Tα σημάδια που συμβολίζουν τους μουσικούς ήχους λέγονται φθογγόσημα ή νότες.

Οι νότες έχουν ονόματα Do, Re, Mi, Fa, Sol, La, Si

Γράφονται στο πεντάγραμμο ( = πέντε παράλληλες γραμμές, που μεταξύ τους

σχηματίζουν τέσσερα διαστήματα ).

Οι γραμμές και τα διαστήματα μετριούνται από κάτω προς τα πάνω.

5 γ ρ α μ μ έ ς 4 δ ι α σ τ ή μ α τ α

Οι νότες γράφονται επάνω στις γραμμές, ή μέσα στα διαστήματα.

μι σολ σι ρε φα φα λα ντο μι

© Στέλλα Μακρυγιάννη
 2

Επίσης μπορεί να γράφονται πάνω ή κάτω από το πεντάγραμμο, αν χρησιμοποιήσουμε

τις βοηθητικές γραμμές.

Στην αρχή κάθε πενταγράμμου υπάρχει το Κλειδί ( ή Γνώμων )

Είναι ένα σύμβολο που μας δείχνει το όνομα μίας νότας και από αυτή τη νότα
μπορούμε να υπολογίσουμε και τις υπόλοιπες.

Υπάρχουν διάφορα κλειδιά, για να μπορούμε να γράψουμε και να διαβάσουμε άνετα

όλους τους μουσικούς ήχους, ψηλούς και χαμηλούς.
 Το πιο συνηθισμένο κλειδί είναι το κλειδί του Sol.
 Για τις πολύ χαμηλές νότες χρησιμοποιείται το κλειδί του Fa.
 Σε κάποιες περιπτώσεις έχουμε και το κλειδί του Do.

ΚΛΕΙΔΙ ΣΟΛ ΚΛΕΙΔΙ ΦΑ ΚΛΕΙΔΙ ΝΤΟ

Το κλειδί του Sol δείχνει τη θέση της νότας sol, που γράφεται επάνω στη δεύτερη γραμμή.

Οι νότες στο κλειδί του Sol

Η θέση της νότας στο πεντάγραμμο δείχνει το ύψος του μουσικού ήχου.
Η διάρκεια ενός μουσικού ήχου, δηλαδή πόσο χρόνο έχει μια νότα, συμβολίζεται με τον
διαφορετικό τρόπο που γράφεται η κάθε νότα. Τα σύμβολα για ήχους, καθώς και τα
σύμβολα για τα σημεία που η μουσική σταματάει είναι τα εξής:

© Στέλλα Μακρυγιάννη
 3
ΑΞΙΕΣ ΦΘΟΓΓΟΣΗΜΩΝ
H διάρκεια μιας νότας, δηλαδή πόσο χρόνο κρατάει μια νότα, λέγεται ΑΞΙΑ

Για να συμβολίσουμε την αξία της νότας, υπάρχουν τα παρακάτω σημάδια.

Ολόκληρο μισό τέταρτο όγδοο δέκατο τριακοστό εξηκοστό

έκτο δεύτερο τέταρτο

Για κάθε μια από τις παραπάνω αξίες υπάρχει και η αντίστοιχη ΠΑΥΣΗ,
δηλαδή το σημάδι που δείχνει το σταμάτημα του ήχου για ορισμένο χρόνο.

Παύση Παύση Παύση Παύση Παύση Παύση Παύση

ολόκληρου μισού τετάρτου ογδόου δέκατου τριακοστού εξηκοστού
έκτου δευτέρου τετάρτου

Το ολόκληρο έχει 2 μισά, ή 4 τέταρτα, ή 8 όγδοα, ή 16 δέκατα έκτα,

ή 32 τριακοστά δεύτερα, ή 64 εξηκοστά τέταρτα.

Το μισό έχει 2 τέταρτα, ή 4 όγδοα, ή 8 δέκατα έκτα,

ή 16 τριακοστά δεύτερα, ή 32 εξηκοστά τέταρτα.

Το τέταρτο έχει 2 όγδοα, ή 4 δέκατα έκτα, ή 8 τριακοστά δεύτερα,

ή 16 εξηκοστά τέταρτα.

Το όγδοο έχει 2 δέκατα έκτα, ή 4 τριακοστά δεύτερα,

ή 8 εξηκοστά τέταρτα.

Το δέκατο έκτο έχει 2 τριακοστά δεύτερα, ή 4 εξηκοστά τέταρτα.

Το τριακοστό δεύτερο έχει 2 εξηκοστά τέταρτα

ΜΕΤΡΟ
 Το πεντάγραμμο χωρίζεται με κάθετες γραμμές (τις διαστολές). Στο τέλος του
μουσικού κειμένου υπάρχει διπλή διαστολή.
 Η απόσταση ανάμεσα σε δύο διαστολές λέγεται ΜΕΤΡΟ.
 Στην αρχή του μουσικού κειμένου, μετά από το κλειδί, υπάρχει το σύμβολο του
μέτρου, πχ ¾
© Στέλλα Μακρυγιάννη
 4

Αυτό σημαίνει ότι το κομμάτι είναι γραμμένο σε χρόνο τριών τετάρτων, δηλαδή
κάθε μέτρο του κομματιού θα περιέχει νότες ή παύσεις αξίας τριών τετάρτων.

Στο σύμβολο του μέτρου ο αριθμητής δείχνει ότι το μέτρο είναι χωρισμένο σε τρία μέρη
( ή τρεις κινήσεις ).
Ο παρονομαστής δείχνει ότι η κάθε κίνηση έχει αξία ενός τετάρτου.

  
Σύμβολο Διαστολή Διπλή
του μέτρου διαστολή

Υπάρχουν μέτρα που η κάθε κίνηση έχει άλλη αξία πχ αξία μισού – μέτρο
τέσσερα δεύτερα, ή αξία ογδόου – μέτρο έξη όγδοα.

 Το ΜΕΤΡΟ είναι η οργάνωση του χρόνου σε μια ρυθμική ενότητα που περιέχει
σταθερό αριθμό αξιών, με συγκεκριμένη σειρά ισχυρών και ασθενών κινήσεων.

 Σε κάθε μέτρο υπάρχουν μέρη ΙΣΧΥΡΑ ( Ι ) και ΑΣΘΕΝΗ ( Α ).

 Το πρώτο μέρος του μέτρου είναι πάντοτε ΙΣΧΥΡΟ.

 Η διάταξη των ισχυρών (Ι) και των ασθενών (Α) μερών μέσα σε ένα μουσικό κομμάτι
καθορίζει και το μέτρο.
Έτσι η σειρά Ι-Α, Ι-Α, Ι-Α…… δείχνει μέτρο με δύο κινήσεις,
η σειρά Ι-Α-Α, Ι-Α-Α, Ι-Α-Α…. δείχνει μέτρο με τρεις κινήσεις.

Σε έναν ισχυρό χρόνο με δύο ή περισσότερες νότες, η πρώτη μόνο από αυτές
θεωρείται ισχυρή, ενώ οι άλλες ασθενείς.
Σε έναν ασθενή χρόνο με δύο η περισσότερες νότες, η πρώτη θεωρείται σχετικά
ισχυρή ( Σ ), ενώ οι άλλες ασθενείς.

© Στέλλα Μακρυγιάννη
 5
ΤΟΝΟΙ ΚΑΙ ΗΜΙΤΟΝΙΑ
Σε μια σειρά από συνεχόμενες νότες ( ντο, ρε, μι, φα, σολ, λα, σι, ντο ) οι αποστάσεις
δεν είναι ίδιες. Άλλες είναι μεγαλύτερες και άλλες είναι μικρότερες.

Η μεγάλη απόσταση ανάμεσα σε δύο συνεχόμενες νότες λέγεται ΤΟΝΟΣ

Η μικρή απόσταση ανάμεσα σε δύο συνεχόμενες νότες λέγεται ΗΜΙΤΟΝΙΟ

(Ο Τόνος έχει δύο Ημιτόνια) (Το Ημιτόνιο είναι μισός Τόνος)

Τόνοι είναι οι αποστάσεις

ΝΤΟ-ΡΕ, ΡΕ-ΜΙ, ΦΑ-ΣΟΛ, ΣΟΛ-ΛΑ, ΛΑ-ΣΙ
Ημιτόνια είναι οι αποστάσεις
ΜΙ-ΦΑ, ΣΙ-ΝΤΟ

Μια σειρά από νότες που περιέχει Τόνους και Ημιτόνια λέγεται ΔΙΑΤΟΝΙΚΗ ΣΕΙΡΑ

Η διατονική σειρά από ένα ΝΤΟ μέχρι το αμέσως ψηλότερο ΝΤΟ λέγεται ΚΛΙΜΑΚΑ
ή ΣΚΑΛΑ.
Η κλίμακα αυτή έχει μια συγκεκριμένη σειρά στους Τόνους (Τ) και τα Ημιτόνιά της (Η).

Προχωράει με Τ – Τ – Η - Τ – Τ – Τ - Η ή πιο απλά με 2Τ – Η – 3Τ - Η

και λέγεται Μείζων ή Ματζόρε [Maggiore]

Άρα: ΜΕΙΖΩΝ ΚΛΙΜΑΚΑ λέγεται αυτή που ανεβαίνει κατά

Δύο Τόνους-Ημιτόνιο-3 Τόνους-Ημιτόνιο

Η κλίμακα παίρνει το όνομά της από την πρώτη νότα της, έτσι η παραπάνω κλίμακα είναι η
ΝΤΟ ΜΕΙΖΩΝ.

Οι νότες της κλίμακας λέγονται ΒΑΘΜΙΔΕΣ.

Η κάθε μια βαθμίδα έχει ένα όνομα και σημειώνεται με λατινικούς αριθμούς.
I = Τονική
II = Επιτονική
III = Μέση
IV = Υποδεσπόζουσα
V = Δεσπόζουσα
VI = Επιδεσπόζουσα
VII = Προσαγωγέας

© Στέλλα Μακρυγιάννη
 6
ΣΗΜΕΙΑ ΑΛΛΟΙΩΣΗΣ ή ΑΛΛΟΙΩΣΕΙΣ
Το ύψος μιας νότας καθορίζεται από τη θέση της στο πεντάγραμμο.
Οι ΑΛΛΟΙΩΣΕΙΣ είναι σημάδια που αλλάζουν το ύψος της νότας,
δηλαδή την ανεβάζουν ή την κατεβάζουν.

Τα σημεία αλλοίωσης είναι πέντε:

η Δίεση ( # ) ανεβάζει τη νότα ένα ημιτόνιο

η Ύφεση (  ) κατεβάζει τη νότα ένα ημιτόνιο

η Αναίρεση (  ) καταργεί προηγούμενη αλλοίωση και ξαναφέρνει τη νότα

στη φυσική της κατάσταση

η Διπλή δίεση (  ) ανεβάζει τη νότα ένα τόνο

Διπλή Ύφεση ( ) κατεβάζει τη νότα ένα τόνο

Oι αλλοιώσεις μπορεί να εμφανίζονται στο μουσικό κείμενο με δύο τρόπους:

1) ΟΠΛΙΣΜΟΣ
 Είναι αλλοίωση ή αλλοιώσεις που γράφονται στην αρχή του
πενταγράμμου, αμέσως μετά το κλειδί και πριν το κλάσμα που δείχνει
το μέτρο και ισχύουν για όλο το κομμάτι..
Είναι μόνιμες αλλοιώσεις, δηλαδή κομμάτι με οπλισμό φα# θα έχει όλες τις νότες φα με #,
εκτός αν κάποιο φα πάρει αναίρεση, οπότε θα είναι φυσικό. Ο οπλισμός σημειώνεται σε
κάθε ένα πεντάγραμμο του μουσικού κομματιού

2) ΤΥΧΑΙΑ ΑΛΛΟΙΩΣΗ
 Είναι η αλλοίωση που γράφεται μπροστά από μια νότα και στο ίδιο
διάστημα ή την ίδια γραμμή με αυτή.
 Είναι προσωρινή αλλοίωση και ισχύει μόνο για τη νότα με την αλλοίωση
και όλες τις ίδιες νότες μέσα στο μέτρο.

Νότα με αλλοίωση λέγεται ΑΛΛΟΙΩΜΕΝΗ, ενώ αν δεν έχει αλλοίωση λέγεται ΦΥΣΙΚΗ.
Η αλλαγή στο ύψος μιας αλλοιωμένης νότας λέγεται ΧΡΩΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΟΙΩΣΗ.

© Στέλλα Μακρυγιάννη
 7
ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΤΟΝΟΥ ΣΕ ΗΜΙΤΟΝΙΟ ΚΑΙ
ΗΜΙΤΟΝΙΟΥ ΣΕ ΤΟΝΟ

Η απόσταση ανάμεσα σε δύο νότες λέγεται ΔΙΑΣΤΗΜΑ.

Η χαμηλότερη νότα ενός διαστήματος λέγεται ΒΑΣΗ και η ψηλότερη ΚΟΡΥΦΗ.

Το διάστημα ανάμεσα σε δύο συνεχόμενες φυσικές νότες θα είναι:

Τόνος ( do-re, re-mi, fa-sol, sol-la, la-si ), ή Ημιτόνιο ( mi-fa, si-do ).

Ο Τόνος χωρίζεται σε δύο ημιτόνια

Με τη χρωματική αλλοίωση της βάσης ή της κορυφής ενός διαστήματος το διάστημα

μπορεί να μεγαλώσει ή να μικρύνει.

 Μια απόσταση μεγαλώνει αν ανεβάσουμε ένα ημιτόνιο την κορυφή της,

ή αν κατεβάσουμε ένα ημιτόνιο τη βάση της.
 Μια απόσταση μικραίνει αν κατεβάσουμε ένα ημιτόνιο την κορυφή της,
ή αν ανεβάσουμε ένα ημιτόνιο τη βάση της.

Στα παραπάνω παραδείγματα βλέπουμε ότι:

- ο τόνος μπορεί να μικρύνει κατά ένα ημιτόνιο και να γίνει ημιτόνιο και
- το ημιτόνιο μπορεί να μεγαλώσει κατά ένα ημιτόνιο και να γίνει τόνος.

Εκτός από τον τόνο και το ημιτόνιο δύο συνεχόμενες νότες μπορεί να είναι
Τριημιτόνιο ( η απόσταση που περιέχει τρία ημιτόνια ) και
Εναρμόνιες νότες ( δύο νότες με διαφορετικό όνομα, που ακούγονται ίδιες )
Η επανάληψη της ίδιας νότας ( πχ do-do ) λέγεται Ταυτοφωνία

τόνος τριημιτόνιο τριημιτόνιο εναρμόνιες ημιτόνιο εναρμόνιες τριημιτόνιο

νότες νότες

© Στέλλα Μακρυγιάννη
 8
Άρα η απόσταση ανάμεσα σε δύο συνεχόμενες νότες μπορεί να είναι

Τριημιτόνιο..........Τόνος..........Ημιτόνιο........Εναρμόνιες νότες
ΗΜΙΤΟΝΙΑ
Υπάρχουν δύο είδη ημιτονίων, τα Διατονικά και τα Χρωματικά.
Διατονικά ημιτόνια είναι αυτά που σχηματίζονται από δύο νότες με διαφορετικό όνομα
( πχ μι-φα, λα#-σι, φα-σολb )
Χρωματικά ημιτόνια είναι αυτά που σχηματίζονται από την ίδια νότα, αν
χρησιμοποιήσουμε μια αλλοίωση ( ντο-ντο#, λα-λαb )

ΧΡΩΜΑΤΙΚΑ ΗΜΙΤΟΝΙΑ -------- Δ Ι Α Τ Ο Ν Ι Κ Α ΗΜΙΤΟΝΙΑ

Διατονική κλίμακα είναι αυτή που περιέχει τόνους και Διατονικά Ημιτόνια.
Χρωματική κλίμακα είναι αυτή που κινείται μόνο κατά ημιτόνια και περιέχει
Διατονικά Ημιτόνια και Χρωματικά Ημιτόνια.

ΜΕΙΖΟΝΕΣ ΚΛΙΜΑΚΕΣ

Η κλίμακα ΝΤΟ μείζων ( DO+ ) είναι η μοναδική φυσική μείζων κλίμακα.

Μπορούμε να δημιουργήσουμε και άλλες μείζονες κλίμακες, ξεκινώντας από

οποιαδήποτε φυσική ή αλλοιωμένη νότα. Οι κλίμακες αυτές, για να προχωρούν με
τη σειρά 2Τ – Η - 3Τ - Η , έχουν αλλοιώσεις.
 Οι αλλοιώσεις αυτές γράφονται ως ΟΠΛΙΣΜΟΣ της κλίμακας, αμέσως μετά το
κλειδί
 Yπάρχουν μείζονες κλίμακες με διέσεις και μείζονες κλίμακες με υφέσεις.

Από την τονική της κλίμακας ΝΤΟ+ σχηματίζεται η πρώτη κλίμακα με διέσεις.
Ανεβαίνουμε 5 νότες (στο σολ – δεσπόζουσα της ΝΤΟ+) και με τονική αυτή τη νότα
έχουμε την κλίμακα ΣΟΛ+, με οπλισμό μία δίεση. Με τον ίδιο τρόπο, από τη
δεσπόζουσα της ΣΟΛ+ σχηματίζουμε την ΡΕ+ , κλπ
Από την τονική της κλίμακας ΝΤΟ+ σχηματίζεται και η πρώτη κλίμακα με υφέσεις,
αλλά κατεβαίνουμε 5 νότες και μετά συνεχίζουμε όπως και παραπάνω.
 Oι αλλοιώσεις σε μια κλίμακα έχουν μια συγκεκριμένη σειρά:

FA, DO, SOL, RE, LA, MI, SI

© Στέλλα Μακρυγιάννη
 9
Από το FA και προς τα δεξιά είναι η σειρά των διέσεων και
από το SI και προς τα αριστερά η σειρά των υφέσεων.

ΜΕΙΖΟΝΕΣ ΚΛΙΜΑΚΕΣ

NTO + Δεν έχει οπλισμό

SOL + Fa# FA + Si♭
SI♭ +
RE + Fa#, do# Si♭, mi♭

MI♭ +
LA + Fa#, do#, sol# Si♭, mi♭, la♭
MI + Fa#, do# sol#, re# Si♭, mi♭, la♭, re♭
LA♭ +
SI + Fa#, do#, sol#, re#, la# Si♭, mi♭, la♭, re♭, sol♭
RE♭ +
FA# + Fa#, do#, sol#, re#, la#, mi# Si♭, mi♭, la♭, re♭, sol♭, do♭
SOL♭ +
DO ♭ +
DO# + Fa#, do#, sol#, re#, la#, mi#, si# Si♭, mi♭, la♭, re♭, sol♭, do♭, fa♭

Η θέση των διέσεων και υφέσεων στο πεντάγραμμο είναι η εξής:

DO+ SOL+ RE+ LA+ MI+ SI+ FA#+ DO#+

FA+ SΙb+ MIb+ LΑb+ REb+ SOLb+ DOb+

ΕΝΑΡΜΟΝΙΕΣ ΚΛΙΜΑΚΕΣ

Έτσι ονομάζονται οι κλίμακες που, ενώ έχουν διαφορετικό όνομα και διαφορετικό
οπλισμό, ακούγονται ίδιες.
Αυτό συμβαίνει γιατί η κάθε νότα της μιας κλίμακας είναι εναρμόνια νότα με την
αντίστοιχη νότα της άλλης.

ΕΝΑΡΜΟΝΙΕΣ ΚΛΙΜΑΚΕΣ είναι η ΣΙ μείζων με την ΝΤΟ♭ μείζονα

η ΦΑ# μείζων με την ΣΟΛ♭ μείζονα
η ΝΤΟ# μείζων με την ΡΕ♭ μείζονα

© Στέλλα Μακρυγιάννη
 10
’’ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΕΣ’’ ΚΛΙΜΑΚΕΣ

Αν συνεχίσουμε να κατασκευάζουμε μείζονες κλίμακες μετά την κλίμακα με 7 #,

δηλαδή μετά την DO# + , ή μετά την κλίμακα με 7♭, δηλαδή μετά την DO♭ +,
όλες αυτές οι νέες κλίμακες είναι επίσης ΕΝΑΡΜΟΝΙΕΣ με κάποιες από τις γνωστές
μας μείζονες κλίμακες.

Ο οπλισμός των κλιμάκων αυτών βρίσκεται εύκολα.

Πχ η SOL + έχει οπλισμό φα#
Η SOL# + (φανταστική), που ακούγεται ένα ημιτόνιο ψηλότερα από τη SOL+
θα έχει όλες τις νότες της με # και τη νότα φα με διπλή δίεση.
H SI♭+ έχει οπλισμό σι♭ και μι♭
Η SI♭♭ + (φανταστική), που ακούγεται ένα ημιτόνιο χαμηλότερα από τη SI♭+
Θα έχει όλες τις νότες τη με ♭ και στο σι και το μι διπλή ύφεση.

Ελλιπές μέτρο
Μερικές φορές το πρώτο μέτρο σε ένα κομμάτι δεν περιέχει όλες τις αξίες που δείχνει το
σύμβολό του ρυθμού. Έτσι το μέτρο δεν ξεκινάει από την πρώτη κίνηση, δηλαδή από το
ισχυρό, αλλά από την άρση.

Στα ελλιπή μέτρα, οι αξίες που λείπουν από το πρώτο μέτρο, συνήθως συμπληρώνονται
στο τελευταίο, που είναι και αυτό ελλιπές.

Σύζευξη Διαρκείας: Είναι μια καμπύλη γραμμή που ενώνει δύο συνεχόμενες
νότες, που βρίσκονται στο ίδιο ύψος.
 Με την σύζευξη διαρκείας η δεύτερη νότα δεν ξαναπαίζεται,
αλλά η αξία της προστίθεται στην αξία της πρώτης νότας.

Με σύζευξη διαρκείας μπορεί να ενώνονται νότες ίσης , ή διαφορετικής αξίας.

Η σύζευξη μπορεί να ενώνει νότες μέσα στο ίδιο μέτρο, ή από μέτρο σε μέτρο.

Στιγμή Διαρκείας: Είναι μια τελεία που γράφεται δίπλα και δεξιά από μια νότα
οποιασδήποτε αξίας και τότε η νότα λέγεται παρεστιγμένη.
 Η στιγμή διαρκείας μεγαλώνει την αξία της νότας και της
προσθέτει το μισό της αξίας της ( δηλαδή η παρεστιγμένη νότα
έχει την αξία της και την αμέσως μικρότερη αξία)
© Στέλλα Μακρυγιάννη
 11

  
τέταρτο μισό μισό
+ όγδοο + τέταρτο + τέταρτο

Η στιγμή διαρκείας μπορεί να γραφτεί και δίπλα σε παύση.

Διπλή Στιγμή Διαρκείας: Η νότα με διπλή στιγμή διαρκείας λέγεται

δις παρεστιγμένη.
Η διπλή στιγμή προσθέτει στη νότα το μισό και το
τέταρτο της αρχικής αξίας της νότας .

Σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να χρησιμοποιηθεί για το ίδιο αποτέλεσμα και η σύζευξη

διαρκείας και η παρεστγμένη νότα ( βλέπε 1 και 2 ), αλλά αυτό δεν γίνεται πάντοτε
(βλέπε 3 και 4 )

ΟΓΔΟΑ – ΣΧΕΣΗ ΤΕΤΑΡΤΟΥ ΜΕ ΟΓΔΟΑ

Το τέταρτο μπορεί να αντικατασταθεί από δύο όγδοα.

Τα δύο όγδοα συνήθως γράφονται ενωμένα με μια γραμμή. Ένα όγδοο μπορεί να
συνδυάζεται με παύση ογδόου και έτσι έχουμε τα παρακάτω σχήματα :

ΣΧΕΣΗ ΤΕΤΑΡΤΟΥ ΚΑΙ ΟΓΔΟΟΥ ΜΕ ΔΕΚΑΤΑ ΕΚΤΑ

Το τέταρτο μπορεί να αντικατασταθεί από τέσσερα δέκατα έκτα.

Το όγδοο μπορεί να αντικατασταθεί από δύο δέκατα έκτα.

Τα δέκατα έκτα συνήθως γράφονται ενωμένα με δύο γραμμές.

O συνδυασμός ογδόων με δέκατα έκτα και τις παύσεις τους μας δίνει πολλούς
ρυθμικούς συνδυασμούς. Σε όλα τα παρακάτω παραδείγματα έχουμε υποδιαιρέσεις
του τετάρτου σε μικρότερες αξίες.

© Στέλλα Μακρυγιάννη
 12

ΔΙΑΣΤΗΜΑΤΑ
Διάστημα λέγεται η απόσταση ανάμεσα σε δύο νότες.

o Η χαμηλότερη νότα του διαστήματος λέγεται ΒΑΣΗ και η ψηλότερη ΚΟΡΥΦΗ.

o Το διάστημα μπορεί να ανεβαίνει (ανιόν διάστημα), ή να κατεβαίνει
(κατιόν διάστημα).
o Οι νότες του διαστήματος μπορεί να ακούγονται η μία μετά την άλλη
(μελωδικό διάστημα), ή και οι δύο μαζί (αρμονικό διάστημα)

Σε κάθε διάστημα υπάρχουν δύο χαρακτηριστικά α) το γένος και β) το είδος

Α) γένος είναι η ονομασία του διαστήματος.

Βρίσκεται, αν μετρήσουμε από τη νότα της βάσης (και τη νότα αυτή) μέχρι και
τη νότα της κορυφής.
Έτσι το ανιόν διάστημα do-fa είναι διάστημα 4ης, το la-do είναι διάστημα 3ης κλπ

Β) είδος του διαστήματος

Εξαρτάται από τους τόνους και τα ημιτόνια που περιέχονται ανάμεσα στη βάση και
την κορυφή του διαστήματος.

 Στέλλα Μακρυγιάννη
 13
Διαστήματα σε φυσική κατάσταση

Τα διαστήματα σε φυσική κατάσταση, δηλαδή χωρίς αλλοιώσεις, είναι τα παρακάτω:

1ης Η βάση και η κορυφή τους είναι η ίδια νότα.

Όλα τα φυσικά διαστήματα 1ης λέγονται 1ης καθαρά, ή συνήθως
ταυτοφωνίες.

2ας Είναι δύο συνεχόμενες νότες.

Το διάστημα λέγεται ΜΕΓΑΛΟ, όταν είναι τόνος και
ΜΙΚΡΟ, όταν είναι διατονικό ημιτόνιο.

3ης Το διάστημα είναι ΜΕΓΑΛΟ, όταν περιέχει δύο τόνους και

ΜΙΚΡΟ, όταν περιέχει τόνο και ημιτόνιο.

6ης και 7ης

Τα διαστήματα 6ης και τα διαστήματα 7ης είναι
ΜΕΓΑΛΑ, αν ανάμεσα στη βάση και την κορυφή του διαστήματος
υπάρχει ένα φυσικό ημιτόνιο (δηλαδή το mi-fa ή το si-do) και είναι
Μικρά, αν ανάμεσα στη βάση και την κορυφή του διαστήματος
υπάρχουν και τα δύο φυσικά ημιτόνια.

© Στέλλα Μακρυγιάννη
 14
ης ης ης
ΤΑ ΔΙΑΣΤΗΜΑΤΑ 2ας, 3 , 6 ΚΑΙ 7 ΣΤΗ ΦΥΣΙΚΗ ΤΟΥΣ
ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΕΙΝΑΙ ΜΕΓΑΛΑ ΚΑΙ ΜΙΚΡΑ

 Κάθε μικρό διάστημα, αν μεγαλώσει ένα ημιτόνιο, θα γίνει ΜΕΓΑΛΟ.

 Κάθε ΜΕΓΑΛΟ διάστημα, αν μικρύνει ένα ημιτόνιο, θα γίνει μικρό.
 Επίσης, μπορεί το ΜΕΓΑΛΟ διάστημα να μεγαλώσει ακόμα ένα ημιτόνιο και να
γίνει ΑΥΞΗΜΕΝΟ και το μικρό διάστημα να μικρύνει ακόμα ένα ημιτόνιο και να
γίνει ΕΛΑΤΤΩΜΕΝΟ.

Τά μεγέθη στα διαστήματα 2ας, 3ης, 6ης, 7ης είναι

ΑΥΞΗΜΕΝΟ…ΜΕΓΑΛΟ…ΜΙΚΡΟ…ΕΛΑΤΤΩΜΈΝΟ

μεγάλο μικρό μικρό αυξημένα ε λ α τ τ ω μ έ ν α

* * * * * * * *

Οι ονομασίες ΜΕΓΑΛΟ – ΜΙΚΡΟ δεν υπάρχουν στα υπόλοιπα διαστήματα,

δηλαδή στα διαστήματα 4ης, 5ης και 8ης.

8ης Στη φυσική τους κατάσταση είναι όλα ΚΑΘΑΡΑ.

 Το καθαρό διάστημα που μεγαλώνει κατά ένα ημιτόνιο γίνεται ΑΥΞΗΜΕΝΟ.
 Το καθαρό διάστημα που μικραίνει κατά ένα ημιτόνιο γίνεται ΕΛΑΤΤΩΜΕΝΟ.

8ης καθαρό 8ης αυξημένο 8ης ελαττωμένο

4ης και 5ης Στη φυσική τους κατάσταση είναι όλα καθαρά, εκτός από το
Φα-Σι = 4ης αυξημένο και το
Σι-Φα = 5ης ελαττωμένο.

 Το 4ης Αυξημένο λέγεται και ΤΡΙΤΟΝΟ, επειδή περιέχει τρεις τόνους.

 Κάθε καθαρό διάστημα μπορεί να μεγαλώσει ένα ημιτόνιο και να γίνει αυξημένο,
ή να μικρύνει ένα ημιτόνιο και να γίνει ελαττωμένο.
 Το αυξημένο διάστημα μπορεί να μικρύνει ένα ημιτόνιο και να γίνει καθαρό,
ή να μικρύνει δύο ημιτόνια και να γίνει ελαττωμένο.
 Το ελαττωμένο διάστημα μπορεί να μεγαλώσει ένα ημιτόνιο και να γίνει καθαρό,
ή να μεγαλώσει δύο ημιτόνια και να γίνει αυξημένο.

© Στέλλα Μακρυγιάννη
 15

Καθαρό αυξημένο ελαττωμένο αυξημένο καθαρό καθαρό ελαττωμένο

Τα μεγέθη στα διαστήματα 4ης, 5ης 8ης είναι

ΑΥΞΗΜΕΝΟ…ΚΑΘΑΡΟ…ΕΛΑΤΤΩΜΕΝΟ

ΑΠΛΑ και ΣΥΝΘΕΤΑ ΔΙΑΣΤΗΜΑΤΑ

 Τα διαστήματα από 2ας μέχρι και 8ης λέγονται ΑΠΛΑ ΔΙΑΣΤΗΜΑΤΑ.

 Τα διαστήματα που είναι μεγαλύτερα από την οκτάβα λέγονται ΣΥΝΘΕΤΑ
ΔΙΑΣΤΗΜΑΤΑ.
 Το είδος ενός σύνθετου διαστήματος βρίσκεται, αν σκεφτούμε το διάστημα
σαν να ήταν απλό.

9ης μικρό 2ας μικρό 10ης μεγάλο 3ης μεγάλο

ΑΝΑΣΤΡΟΦΗ ΔΙΑΣΤΗΜΑΤΩΝ

Στην αναστροφή ενός διαστήματος οι δύο νότες του διαστήματος αλλάζουν τη θέση τους.
Η ΒΑΣΗ γίνεται ΚΟΡΥΦΗ και η ΚΟΡΥΦΗ γίνεται ΒΑΣΗ.
Έτσι, με την αναστροφή, το διάστημα αλλάζει το γένος και το είδος του.

Με την αναστροφή των διαστημάτων έχουμε τις παρακάτω αλλαγές.

Το διάστημα 2ας γίνεται 7ης και το διάστημα 7ης γίνεται 2ας.

Το διάστημα 3ης γίνεται 6ης και το διάστημα 6ης γίνεται 3ης.
Το διάστημα 4ης γίνεται 5ης και το διάστημα 5ης γίνεται 4ης.
( Το γένος του διαστήματος και η αναστροφή μας δίνουν το άθροισμα 9 )

Το ΜΕΓΑΛΟ διάστημα γίνεται μικρό και το αντίθετο.

Το ΑΥΞΗΜΕΝΟ διάστημα γίνεται ελαττωμένο και το αντίθετο.
Το ΚΑΘΑΡΟ διάστημα παραμένει καθαρό.

3ης μικρό 6ης μεγάλο 2ας αυξημ. 7ης ελαττωμ. 4ης καθαρό 5ης καθαρό

 Στέλλα Μακρυγιάννη
 16

ΕΛΑΣΣΟΝΕΣ ΚΛΙΜΑΚΕΣ

Από την ΤΟΝΙΚΗ μιας μείζονας κλίμακας κατεβαίνουμε ένα διάστημα τρίτης μικρό.
Με τη νότα που θα βρούμε, μπορούμε να σχηματίσουμε μια νέα κλίμακα, που θα έχει
τον ίδιο οπλισμό με την αρχική μείζονα.
Η νέα αυτή κλίμακα είναι μια ΕΛΑΣΣΩΝ ΚΛΙΜΑΚΑ.

D0+

LA -

Η ΝΤΟ ΜΕΙΖΩΝ και η ΛΑ ΕΛΑΣΣΩΝ έχουν τον ίδιο οπλισμό και λέγονται
ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΚΛΙΜΑΚΕΣ. Σχετικές είναι και κάθε άλλο ζευγάρι από μια μείζονα
και μια ελάσσονα κλίμακα, με ίδιο οπλισμό.

Η κλίμακα ΛΑ ΕΛΑΣΣΩΝ, όπως είναι γραμμένη επάνω, λέγεται φυσική ελάσσων

(ή αιολικός τρόπος).
Αυτός ο τύπος ελάσσονος κλίμακας είναι συνηθισμένος σε πολλά είδη μουσικής,
όπως στα δημοτικά τραγούδια, τα ρεμπέτικα, στη τζαζ. Όμως, χρησιμοποιείται πολύ
λίγο στην κλασική μουσική.
Από τη φυσική ελάσσονα, διαμορφώθηκαν και χρησιμοποιούνται δύο άλλοι τύποι
ελάσσονος κλίμακας, η ΑΡΜΟΝΙΚΗ και η ΜΕΛΩΔΙΚΗ ελάσσονα.

ΑΡΜΟΝΙΚΗ ΕΛΑΣΣΩΝ

Επειδή η φυσική ελάσσων καταλήγει με τόνο ανάμεσα στις δύο τελευταίες νότες της,
για να έχουμε καλύτερη αίσθηση κατάληξης, ανεβάζουμε την VII βαθμίδα της κλίμακας
(τον προσαγωγέα) ένα ημιτόνιο. Έτσι ανάμεσα στην VII και VIII βαθμίδα σχηματίζεται
ημιτόνιο, αντί για τόνο.
Με την όξυνση αυτή του προσαγωγέα, σχηματίζεται ανάμεσα στην VI και VII βαθμίδα
διάστημα 2ας αυξημένο, δηλαδή τριημιτόνιο.

Λα ελάσσων ΑΡΜΟΝΙΚΗ

© Στέλλα Μακρυγιάννη
 17

ΜΕΛΩΔΙΚΗ ΕΛΑΣΣΩΝ

Στον τύπο αυτό ελάσσονος κλίμακας, για να αποφύγουμε το τριημιτόνιο,

όταν είναι ΑΝΙΟΥΣΑ, ανεβάζουμε ένα ημιτόνιο και την VI και την VII βαθμίδα.
Στην ΚΑΤΙΟΥΣΑ μελωδική, η VI και η VII βαθμίδα επανέρχονται στην
αρχική τους κατάσταση, δηλαδή όπως είναι στον οπλισμό.

Λα ελάσσων ΜΕΛΩΔΙΚΗ

VI VII VII VI

      

ΟΜΩΝΥΜΕΣ ΚΛΙΜΑΚΕΣ λέγονται μια μείζων και μια ελάσσων, που έχουν
το ίδιο όνομα, δηλαδή ίδια τονική (και ίδιο προσαγωγέα)

Ας εξετάσουμε δύο ομώνυμες κλίμακες, πχ τη ΛΑ μείζονα και τη ΛΑ ελάσσονα,

για να δούμε σε τι διαφέρουν.

LA-

Οι δύο αυτές κλίμακες διαφέρουν στην 3η και την 6η νότα τους.

Η 3η νότα της μείζονας είναι ντο#, ενώ της ελάσσονος ντο φυσικό.
Η 6η νότα της μείζονας είναι φα#, ενώ της ελάσσονος φα φυσικό (στην αρμονική και
την κατιούσα μελωδική, αλλά φα# στην ανιούσα μελωδική)

Έτσι η μείζων κλίμακα σχηματίζει, ανεβαίνοντας από την τονική, διάστημα 3ης μεγάλο
και 6ης μεγάλο, ενώ η ελάσσων, διάστημα 3ης μικρό και 6ης μικρό, ή μεγάλο.
Αυτή η διαφορά ανάμεσα στο διάστημα 3ης ΜΕΓΑΛΟ στο μείζονα τρόπο και
στο διάστημα 3ης ΜΙΚΡΟ στον ελάσσονα τρόπο, δίνει το χαρακτηριστικό χρώμα
στις δύο αυτές κλίμακες.
Εκτός από τη λα ελάσσονα, υπάρχουν 7 ελάσσονες κλίμακες με διέσεις και 7 με υφέσεις.
Η σειρά των αλλοιώσεων στον οπλισμό των ελασσόνων κλιμάκων είναι
η ίδια, όπως και στις μείζονες κλίμακες.

© Στέλλα Μακρυγιάννη
 18
Σχετική
Μείζων Ελάσσων Οπλισμός
Κλίμακα Κλίμακα
ΝΤΟ+ λα- ΟΧΙ
ΣΟΛ+ μι- fa#
ΡΕ+ σι- fa#,do#
ΛΑ+ φα#- fa#,do#,sol#
Σχετική
ΜΙ+ ντο#- fa#,do#,sol#,re#
ΣΙ+ σολ#- fa#,do#,sol#,re#,la#
ΦΑ#+ ρε#- fa#,do#,sol#,re#,la#,mi#
ΝΤΟ#+ λα#- fa#,do#,sol#,re#,la#,mi#,si#

ΦΑ+ ρε- si
ΣΙb+ σολ- sib,mib
ΜΙb+ ντο- sib,mib,lab
ΛΑb+ φα- sib,mib,lab,reb
ΡΕb+ σιb- sib,mib,lab,reb,solb
ΣΟΛb+ μιb- sib,mib,lab,reb,solb,dob
ΝΤΟb+ λαb- sib,mib,lab,reb,solb,dob,fab

Ο ΠΡΟΣΑΓΩΓΕΑΣ στις ελάσσονες κλίμακες, όπως είδαμε παραπάνω, πρέπει

να ανεβαίνει κατά ημιτόνιο.
Η αλλοίωση του προσαγωγέα είναι τυχαία αλλοίωση και δεν σημειώνεται στον οπλισμό.

Τι αλλοίωση παίρνει ο προσαγωγέας;

 Αν στον οπλισμό η νότα είναι φυσική, ανεβαίνει με δίεση ( # )
 Αν στον οπλισμό η νότα έχει δίεση, ανεβαίνει με διπλή δίεση (  )

 Αν στον οπλισμό η νότα έχει ύφεση, ανεβαίνει με αναίρεση (  )

Ο προσαγωγέας στις ελάσσονες κλίμακες είναι:

  
ΛΑ – ΣΟΛ# – ΝΤΟ –
ΜΙ – ΡΕ# – ΦΑ –
ΣΙ – ΛΑ# – ΣΙ b –
ΦΑ# – MI b –
ΝΤΟ# – ΛΑ b –

ΡΕ –
ΣΟΛ –

© Στέλλα Μακρυγιάννη
 19

© Στέλλα Μακρυγιάννη
 20

TRANSPORTO

Πολλές φορές ένα κομμάτι δεν είναι εύκολο να αποδοθεί στην αρχική του τονικότητα
(πχ ένα τραγούδι είναι πολύ ψηλό ή πολύ χαμηλό για την φωνή μας)
Τότε πρέπει να κατεβάσουμε ή να ανεβάσουμε όλο το κομμάτι σε έναν τόνο πιο βολικό,
δηλαδή να κάνουμε ΜΕΤΑΦΟΡΑ ή TRANSPORTO.

Transporto σημαίνει ΑΛΛΑΓΗ ΤΟΝΙΚΟΤΗΤΑΣ, δηλαδή το κομμάτι μετά την

μεταφορά θα βρίσκεται σε άλλη κλίμακα.

Θα εξετάσουμε πώς γίνεται η μεταφορά, με ένα παράδειγμα

Έστω ότι θέλουμε να μεταφέρουμε τη μελωδία ένα τόνο κάτω:

o Βρίσκουμε την τονικότητα της αρχικής μελωδίας. [Είναι στη SOL μείζονα]
o Για να κατεβούμε από τη νότα ΣΟΛ ένα ΤΟΝΟ πρέπει να πάμε στη νότα ΦΑ,
δηλαδή ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΜΕΤΑΦΕΡΟΥΜΕ ΟΛΟ ΤΟ ΚΟΜΜΑΤΙ ΣΤΗΝ FA
ΜΕΙΖΟΝΑ.
o Γράφουμε τον οπλισμό της FA Μείζονος [ σι ύφεση ]
o Από το SOL στο FA η απόσταση είναι διάστημα 2ας, άρα μεταφέρουμε μια νότα
κάτω όλο το κομμάτι. [ Αν υπάρχουν τυχαίες αλλοιώσεις, στην αρχή τις αγνοούμε
και γράφουμε απλώς την νότα]

o Οι τυχαίες αλλοιώσεις της αρχικής μελωδίας μπορεί να ανεβάζουν την νότα, ή να

την κατεβάζουν . Κάνουμε και εμείς το ίδιο, χωρίς να σημαίνει ότι η αλλοίωση
πάντοτε παραμένει η ίδια.

Να θυμόμαστε ότι
Νότα φυσική ανεβαίνει με # και κατεβαίνει με

Νότα με # στον οπλισμό ανεβαίνει με x και κατεβαίνει με

Νότα με στον οπλισμό ανεβαίνει με και κατεβαίνει με

© Στέλλα Μακρυγιάννη
 21
Παράδειγμα 1
Η παρακάτω μελωδία να μεταφερθεί ένα ημιτόνιο ψηλότερα

Στην πρώτη μελωδία το σολ# του οπλισμού κατέβηκε σε σολ αναίρεση (=σολ
φυσικό). Άρα το λα, που είναι φυσική νότα, θα κατεβεί στο λαb.

Παράδειγμα 2
Η παρακάτω μελωδία να μεταφερθεί μία τρίτη μεγάλη χαμηλότερα

Στην πρώτη μελωδία το σι φυσικό κατέβηκε στο σι ύφεση. Άρα το σολ, που είναι
φυσικό θα κατεβεί στο σολ ύφεση.
Στο τρίτο μέτρο, το φυσικό σολ ανέβηκε στο σολ #. Άρα στη μεταφορά το μι που
είναι από τον οπλισμό μιb, θα ανεβεί, αν πάρει αναίρεση (δηλαδή αν γίνει φυσικό).

* * * * * * * * * * * *

© Στέλλα Μακρυγιάννη
 22
ΕΙΔΗ ΜΕΤΡΩΝ
Τα μέτρα, ανάλογα με τον αριθμό των κινήσεών τους, λέγονται:
διμερή ή δίσημα (με 2 κινήσεις),
τριμερή ή τρίσημα (με 3 κινήσεις),
τετραμερή, πενταμερή κ.ά.

Τα διμερή και τριμερή μέτρα λέγονται ΑΠΛΑ ΜΕΤΡΑ και έχουν μόνο ένα ισχυρό
μέρος, το πρώτο.

2 2 3 3 3
4 2 4 2 8
Ο συνδυασμός του ΙΔΙΟΥ ΑΠΛΟΥ ΜΕΤΡΟΥ δύο ή περισσότερες φορές σχηματίζει
ένα ΣΥΝΘΕΤΟ ΜΕΤΡΟ
3 + 3 = 6
8 8 8

Ο συνδυασμός ΔΙΜΕΡΟΥΣ και ΤΡΙΜΕΡΟΥΣ μέτρου σχηματίζει ένα ΜΕΙΚΤΟ

ΜΕΤΡΟ
3+2+2=7
8 8 8 8

Στα σύνθετα και τα μεικτά μέτρα υπάρχουν τόσα ισχυρά μέρη, όσα και τα απλά μέτρα που
τα αποτελούν. Το πρώτο από τα ισχυρά αυτά μέρη είναι ακόμα πιο τονισμένο (δις ισχυρό)

για παράδειγμα 6 [3+3] >

8 [8 8] (Ι-Α-Α) (Ι-Α-Α)

5 [3+2] > ή [2+3] >

8 [8 8] (Ι-Α-Α) (Ι-Α) [8 8] ( Ι-Α) (Ι-Α-Α)

Διάταξη των αξιών μέσα στο μέτρο

Στο γράψιμο των αξιών μέσα στο μέτρο πρέπει να ακολουθείται μια σωστή ρυθμική
διάταξη.
 Στα μέτρα που η ρυθμική βάση είναι το τέταρτο (πχ 2/4), οι αξίες σε κάθε κίνηση
συνήθως ενώνονται έτσι, ώστε να συμπληρώνουν ένα τέταρτο, ή σπανιότερα
ένα μισό.

 Στα μέτρα που η ρυθμική βάση είναι το όγδοο (πχ 6/8, 5/8 κ.α) οι αξίες ενώνονται
έτσι, ώστε να διακρίνεται κάθε ένα από τα απλά μέτρα που αποτελούν το σύνθετο
ή το μεικτό μέτρο

© Στέλλα Μακρυγιάννη
 23
 Συνηθισμένη εξαίρεση στα παραπάνω είναι το ρυθμικό σχήμα της συγκοπής (βλέπε

παρακάτω παράγραφο), που γράφεται και με σύζευξη , αλλά πιο συχνά με

το σχήμα

Αλλαγή μέτρου

Το μέτρο σημειώνεται στην αρχή του κομματιού ( στο πρώτο πεντάγραμμο και αμέσως
μετά τον οπλισμό, αν υπάρχει) και ισχύει για όλο το μουσικό κομμάτι.
Σε ορισμένα κομμάτια ο συνθέτης θέλει κάποια αλλαγή μέτρου μέσα στη διάρκεια της
σύνθεσης. Τότε σημειώνεται το καινούργιο μέτρο στο σημείο που γίνεται η
αλλαγή.

ΣΥΓΚΟΠΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΧΡΟΝΙΣΜΟΣ

Είναι δύο ρυθμικά φαινόμενα, που ανατρέπουν τη διάταξη των ισχυρών και ασθενών
μερών του μέτρου.
Στη ΣΥΓΚΟΠΗ μια νότα παρατείνει τη διάρκειά της, από ασθενέστερο μέρος του μέτρου
προς ισχυρότερο μέρος (με σύζευξη διαρκείας) Η συγκοπή μπορεί να εμφανίζεται από
μέτρο σε μέτρο, ή μέσα στο ίδιο μέτρο.

© Στέλλα Μακρυγιάννη
 24
Στον ΑΝΤΙΧΡΟΝΙΣΜΟ υπάρχει παύση σε ισχυρό ή σχετικά ισχυρό μέρος του μέτρου.

ΤΡΙΗΧΟ , ΠΕΝΤΑΗΧΟ, ΕΞΑΗΧΟ, ΕΠΤΑΗΧΟ

Όπως ήδη έχουμε μάθει, μια αξία μπορεί να διαιρεθεί σε δύο αμέσως μικρότερες
αξίες, ή σε τέσσερις ακόμα πιο μικρές κλπ
 το ολόκληρο έχει 2 μισά, 4 τέταρτα, 8 όγδοα, 16 δέκατα έκτα,
32 τριακοστά δεύτερα , 62 εξηκοστά τέταρτα
 το μισό έχει 2 τέταρτα, 4 όγδοα, 8 δέκατα έκτα, 16 τριακοστά
δεύτερα, 32 εξηκοστά τέταρτα
 το τέταρτο έχει 2 όγδοα, 4 δέκατα έκτα, 8 τριακοστά δεύτερα,
16 εξηκοστά τέταρτα
 το όγδοο έχει 2 δέκατα έκτα, 4 τριακοστά δεύτερα, 8 εξηκοστά τέταρτα
 το δέκατο έκτο έχει 2 τριακοστά δεύτερα, 4 εξηκοστά τέταρτα
 το τριακοστό δεύτερο έχει 2 εξηκοστά τέταρτα

Εκτός όμως από τον παραπάνω τρόπο υποδιαίρεσης της αξίας των φθογγοσήμων,
υπάρχουν και άλλες υποδιαιρέσεις: Μια αξία μπορεί να χωριστεί σε δύο, τέσσερις,
οκτώ κλπ μικρότερες αξίες, αλλά και σε τρεις, πέντε, έξη, επτά, εννιά κλπ

Επειδή δεν υπάρχουν άλλα ρυθμικά σύμβολα για να δηλώσουμε αυτές τις
υποδιαιρέσεις, χρησιμοποιούνται τα γνωστά σύμβολα, αλλά με άλλο τρόπο.

Πχ το τέταρτο είναι ίσο με 2 όγδοα.

το τέταρτο είναι ίσο με ένα ΤΡΙΗΧΟ ογδόων

το τέταρτο είναι ίσο με 4 δέκατα έκτα

το τέταρτο είναι ίσο με ένα ΠΕΝΤΑΗΧΟ δέκατων έκτων
το τέταρτο είναι ίσο με ένα ΕΞΑΗΧΟ δέκατων έκτων
το τέταρτο είναι ίσο με ένα ΕΠΤΑΗΧΟ δέκατων έκτων
το τέταρτο είναι ίσο με 8 τριακοστά δεύτερα

© Στέλλα Μακρυγιάννη
 25

ΤΑ ΔΙΑΣΤΗΜΑΤΑ
ΣΤΙΣ ΜΕΙΖΟΝΕΣ ΚΛΙΜΑΚΕΣ

Η σχέση ανάμεσα στα διαστήματα και τις μείζονες κλίμακες μπορεί να εξεταστεί
με δύο τρόπους:

Α) Τι είδους διαστήματα σχηματίζονται στον μείζονα τρόπο.

Β) Σε ποιες μείζονες κλίμακες βρίσκεται ένα διάστημα.

Α) Σχηματίζουμε επάνω σε κάθε μια νότα μιας μείζονας κλίμακας από ένα διάστημα
του ίδιου γένους ( πχ τα διαστήματα 4ης ) και κατόπιν εξετάζουμε τι είδους
διαστήματα είναι.

Παράδειγμα: Παίρνουμε τη RE μείζονα και γράφουμε αρμονικά

διαστήματα, με βάση την κάθε βαθμίδα της σκάλας
και κορυφή την νότα της σκάλας που σχηματίζει διάστημα 4ης. . Ελέγχουμε το είδος των
διαστημάτων και βλέπουμε ότι σχηματίζονται έξη διαστήματα 4ης Καθαρά και ένα
διάστημα 6ης Αυξημένο.

I II III IV V VI VII VIII

καθαρό, καθαρό, καθαρό, αυξημένο, καθαρό, καθαρό, καθαρό

Με τον ίδιο τρόπο, αν εξετάσουμε όλα τα διαστήματα (2ας, 3ης.......7ης ) σε μια μείζονα
κλίμακα, μπορούμε να φτιάξουμε τον παρακάτω πίνακα:

Διαστήματα Κλίμακες Μείζονες

2ας Μεγάλα / 7ης μικρά 5

2ας μικρά/ 7ης Μεγάλα 2

3ης Μεγάλα/ 6ης μικρά 3

3ης μικρά/ 6ης Μεγάλα 4

Καθαρά/ 5ης Καθαρά 6

4ης Αυξημένα/5ης ελαττωμένα 1

 Στέλλα Μακρυγιάννη
 26
Ο πίνακας λειτουργεί και με άλλο τρόπο:

Β) Ένα διάστημα βρίσκεται σε τόσες μείζονες κλίμακες, όσες δείχνει

ο αντίστοιχος αριθμός.

Παράδειγμα 1 : Σε ποιες μείζονες κλίμακες βρίσκεται το διάστημα Dο # - Mi ;

 Το διάστημα είναι 3ης μικρό, άρα βρίσκεται σε 4 μείζονες κλίμακες.

 Θέλουμε μείζονες κλίμακες που να έχουν στον οπλισμό τους δίεση για το re , αλλά
να μην έχουν δίεση για το mi, γιατί στο διάστημα το mi είναι φυσικό.
 Το διάστημα έχει # , οπότε πηγαίνουμε στις κλίμακες με διέσεις.
 Η πρώτη σκάλα πρέπει να έχει οπλισμό fa # και do #, οπότε είναι η ΡΕ + .
 Οι άλλες τρεις σκάλες είναι οι αμέσως επόμενες, δηλαδή
η ΛΑ μείζων ( fa#, do#, sol# )
η ΜΙ μείζων ( fa#, do#, sol#, re# )
η ΣΙ μείζων ( fa#, do#, sol#, re#, la# )

Παράδειγμα 2 : Σε ποιες μείζονες κλίμακες βρίσκεται το διάστημα La  - Si  ;

 Το διάστημα είναι 2ας μεγάλο, άρα βρίσκεται σε 5 μείζονες κλίμακες.
 Οι σκάλες που θέλουμε είναι σκάλες με υφέσεις, αφού η αλλοίωση που βλέπουμε
και στις δύο νότες του διαστήματος είναι ύφεση.
 Η πρώτη σκάλα πρέπει να έχει οπλισμό si  mi  la  , οπότε είναι η ΜΙ  +.
 Οι άλλες σκάλες είναι όλες οι υπόλοιπες κλίμακες με υφέσεις, γιατί θα έχουν
οπωσδήποτε ύφεση στο si και στο mi . Άρα θα είναι
η ΛΑ  μείζων ( si , mi , la , re  )

η ΡΕ  μείζων ( si , mi , la  , re  ,sol  )

η ΣΟΛ  μείζων ( si  , mi  , la  ,re  , sol  , do  )

η ΝΤΟ  μείζων ( si  , mi  ,la  ,re  ,sol  ,do  ,fa  )

Παράδειγμα 3: Σε ποιες μείζονες κλίμακες βρίσκεται το διάστημα La – Do;

 Το διάστημα είναι φυσικό, άρα η πρώτη σκάλα είναι η ΝΤΟ +

 Από τις σκάλες με διέσεις μας κάνει η ΣΟΛ+, γιατί έχει φυσικές νότες το
la και το do.

 Στέλλα Μακρυγιάννη
 27
 Από τις σκάλες με υφέσεις μας κάνουν όσες έχουν φυσικές νότες το la και το do,
δηλαδή
η ΦΑ+ ( si  )

η ΣΙ  ( si  , mi  )

ΑΥΞΗΜΕΝΑ και ΕΛΑΤΤΩΜΕΝΑ ΔΙΑΣΤΗΜΑΤΑ

τα 4ης αυξημένα και 5ης ελαττωμένα

βρίσκονται σε μια μείζονα κλίμακα, που βρίσκουμε με τον παρακάτω τρόπο:

 η ΚΟΡΥΦΗ του Αυξημένου διαστήματος είναι ο ΠΡΟΣΑΓΩΓΕΑΣ της

μείζονας σκάλας

 η ΒΑΣΗ του ΕΛΑΤΤΩΜΕΝΟΥ διαστήματος είναι ο ΠΡΟΣΑΓΩΓΕΑΣ

της μείζονας σκάλας

Άλλα παραδείγματα

3η Μεγάλη 2η Μεγάλη 6η Μεγάλη 4η Αυξημένη 5η Ελαττωμένη

ΜΙ + ΦΑ + ΝΤΟ + ΣΙ + ΛΑ 

ΣΙ + ΣΙ  + ΣΟΛ +

ΦΑ# + ΜΙ  + ΦΑ +

ΛΑ  + ΣΙ  +

ΡΕ  +

© Στέλλα Μακρυγιάννη
 28

ΕΥΡΕΣΗ ΤΟΝΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΕ ΕΝΑ ΜΟΥΣΙΚΟ ΕΡΓΟ *

 Ο οπλισμός του κομματιού μας δείχνει ότι πρέπει να σκεφτούμε για πιθανές
τονικότητες μία μείζονα και την σχετική της ελάσσονα.

 Η ελάσσων τονικότητα συνήθως κάπου θα έχει τον προσαγωγέα της κλίμακας με την
όξυνση. Μπορεί όμως να υπάρχει και το χαρακτηριστικό ανέβασμα ή κατέβασμα της
μελωδικής ελάσσονος.

 Η αρχή του κομματιού, αν γίνεται με ελλιπές μέτρο, συνήθως αρχίζει με την

δεσπόζουσα που κινείται προς την τονική.

 Το τέλος του κομματιού συχνά γίνεται

Α) με προσαγωγέα που ανεβαίνει προς την τονική
Β) με την επιτονική που κατεβαίνει προς την τονική
Γ) λιγότερο συχνά με την τρίτη νότα της κλίμακας, ενώ σπανίως με την
πέμπτη νότα της κλίμακας.

* Κομμάτια που είναι γραμμένα σε μείζονες ή ελάσσονες τονικότητες μόνο.

( Υπάρχουν και άλλες κλίμακες, που θέλουν άλλο τρόπο σκέψης )

* Όπως θα μάθουμε αργότερα, ένα κομμάτι μπορεί συχνά να περιέχει και

τυχαίες αλλοιώσεις, που δικαιολογούνται με διάφορους τρόπους.
Επίσης, μπορεί να φύγει από την αρχική του τονικότητα και μετά από
πέρασμα σε άλλη, ή άλλες τονικότητες να καταλήξει πάλι στην αρχική
τονικότητα.

© Στέλλα Μακρυγιάννη
29