Μεθοδολογία και θεωρία της

Αρχαιολογίας και της Κοινωνικής

Ανθρωπολογία
23 Φεβρουαρίου 2020
Αρχαιολογία-εντυπωσιακά ευρήματα
 Αρχαιολογία
• Ερευνά και ανασυνθέτει εξέλιξη πολιτισμού
και κοινωνίας από εμφάνιση ανθρώπου μέχρι
και πρόσφατα
• 99% ανθρώπινης ιστορίας
• Περιλαμβάνει και την περίοδο πριν την
ύπαρξη γραπτών μνημείων-προϊστορία
• Χρονικές και γεωγραφικές υποδιαιρέσεις
 Ορισμός Αρχαιολογίας
• Επιστήμη που αντλεί
πληροφορίες για όλο το
φάσμα του ανθρώπινου
παρελθόντος μέσω της
μελέτης ευρημάτων
• Συμπεράσματα: για
ανθρώπους και κοινωνίες τους
• Μέθοδος: Ανασκαφή και
επιτόπια έρευνα
• Εξελίξιμη επιστήμη: νέες
ερευνητικές μέθοδοι, εξέλιξη
τεχνολογίας-εξασφάλιση
μεγαλύτερης εγκυρότητας.
 Τι είναι αρχαιολογία
• Τεκμηριωμένη έρευνα
ανθρώπινου παρελθόντος-
ερμηνεία ανθρώπινων
κοινωνιών
• Μελέτη καταλοίπων
ανθρώπινης
δραστηριότητας (κτίρια,
ταφές, διατροφή, οπλισμός)
• Κατανόηση γεωγραφικού,
πολιτικού, πολιτισμικού,
οικονομικού, κοινωνικού
πλαισίου προέλευσης των
ευρημάτων
 Τι δεν είναι αρχαιολογία
• Ρομαντικές θεαματικές ανακαλύψεις (19ος
αιώνας-τάφος Μ. Αλεξάνδρου κτλ)
• Αποκλειστικά ανασκαφή και συλλογή ευρημάτων
• Ιστορία της τέχνης-όχι μόνο ρυθμοί και
μορφολογικά χαρακτηριστικά άλλα άνθρωποι και
κοινωνίες
• Συλλογή αρχαιοτήτων, κερδοσκοπική
ενασχόληση
• Μεταφυσικές θεωρίες, εξωγήινοι κτλ
(πυραμίδες, Ατλαντίδες κτλ)
 Μέθοδοι
• Επιφανειακή έρευνα:
καταγραφή και συλλογή
συνήθως μικρών
ευρημάτων. Κύριο μέσο
εντοπισμού
αρχαιολογικών θέσεων
σε μια περιοχή. Ιδανική
μέθοδος για έρευνα
περιοχής που δεν είναι
δυνατή εκτεταμένη
ανασκαφή
 Έρευνα υπεδάφους
• : Εξακριβώνει θέση
θαμμένων θέσεων.
Χρήση θετικών
επιστημών-γεωχημεία
(Χώμα), ραντάρ
• Έρευνα από αέρα και
διάστημα
 Ανασκαφή
• Εξέταση στρωμάτων
εδάφους και καταγραφή
ευρημάτων
• Παντελής απομάκρυνση
στρωμάτων αποφεύγεται
• Συστηματική ανασκαφή:
μελέτη όλου του
φάσματος ανθρώπινων
δραστηριοτήτων στην
περιοχή
• Σωστική ανασκαφή: όταν
η θέση κινδυνεύει
 Χρονολόγηση
• Ιστορικές μέθοδοι:
Ημερολόγια και
χρονολογίες π.χ. 776 π.Χ.
• Ραδιοχρονολόγηση-
Ραδιάνθρακας C14. για
οργανικά κατάλοιπα
• Δενδροχρονολόγηση:
δακτύλιοι δέντρων
• Θερμοφωταύγεια: Βάση
σε ανόργανα υλικά που
παράγονται από
θέρμανση (κεραμικά,
εργαλεία)
 Χρονολόγηση
• Τυπολογία: ομαδοποίηση
με βάση κοινά
χαρακτηριστικά (σχήμα,
διακόσμηση,
τεχνοτροπία)-συχνά δεν
αντιπροσωπεύουν
σημαντικά γεγονότα
• Τρεις εποχές: Λίθου-
Χαλκού-σιδήρου και
υποδιαιρέσεις.
Πεπαλαιωμένο –
διαφορετικοί ρυθμοί
ανάπτυξης
 Ιστορία Αρχαιολογίας
• Αναγέννηση (15ος-17ος
αι.): Αλλαγή
νοοτροπίας. Συνειδητή
επαφή με αρχαιότητα.
Συλλογές ανθρωπιστών
(πλούσιοι, εξερευνητές
κτλ)
• Αρχαιολατρία
Διαφωτισμός-Κλασικισμός (18ος α.)
• Γέννηση κλασσικής
αρχαιολογίας
• Αρχαιολατρία
• Πρώτες ανασκαφές (π.χ.
Πομπηία)
• Απόπειρες μελέτης και
σχεδίασης αρχιτεκτονικών
λειψάνων
• Ενδιαφέρον για πολιτισμούς
Μέσης Ανατολής και Αιγύπτου
(Εποχή Ναπολέοντα.-
Αποκρυπτογράφηση της
στήλης της Ροζέτας από
Σαμπολιόν)
 Αίτια-Βίνκελμαν
• Διαφωτισμός και Γαλλική
Επανάσταση ενθαρρύνουν
ορθολογισμό, μέτρο, κριτική
σκέψη δηλαδή αρχαία ελληνικά
ιδεώδη
• Γιοκαμίχ Βίνκελμαν: εισάγει
έννοιες τεχνοτροπίας,
καλλιτεχνικής εξέλιξης
✓ Ιδέα ανωτερότητα ελληνικής
τέχνης επηρέασαν
μεταγενέστερους μελετητές
✓ Μελέτη του για δημοκρατία
πόλεων κρατών επηρέασε
ιδεολογία Γαλλικής επανάστασης
και οπαδούς Ναπολέοντα.
Ρομαντισμός (19ος αι.-μέσα 20 αι.)
• Έμφαση στη δημιουργία ισχυρής συγκίνησης.
Κυριαρχεί συναίσθημα-όχι λογική
• Ρομαντισμός: ρίζες ανθρωπότητας,
ενδιαφέρον για ελληνικούς μύθους και
θρησκεία
• Ιδεαλιστικές απόψεις για αρχαία τέχνη
• Έργα τέχνης απομονώνονται από
αρχαιολογικό πλαίσιο
 Εθνικισμός
• Εθνότητα –παράγοντας ανθρώπινης ιστορίας,
προώθηση εθνικής ταυτότητας και δημιουργίας
εθνών-κρατών
• Αρχαιολογία ως εργαλείο στη σύνδεση
αρχαιότητας με εθνικές ομάδες
• Έθνη-κράτη αντλούν καταγωγή από προγόνους.
Επανασύνδεση με προγόνους
• Γερμανία 1871.
• Ελλάδα, Ιταλία-αρχαιολογικές σχολές με
εθνικιστικά ενδιαφέροντα.
 Προϊστορική Αρχαιολογία
• Βιβλική αντίληψη περί πρόσφατης
δημιουργίας
• Βυζαντινό έτος δημιουργίας 5.508 προ
Χριστού
• Προϊστορία-παλαιότητα ανθρώπινου είδους
 Δαρβίνος (1809-1882)
• Βιολογική ενότητα, ισότητα
ανθρωπότητας-αποτέλεσμα
ίδιας διαδικασίας
• Πλήγμα σε φυλετική,
ιεραρχική ταξινόμηση
κοινωνίας
• Θεωρία Δαρβίνου
ενισχύθηκε από Γεωλογία
• Στροφή προς παλαιότερους
πολιτισμούς-Μινωικός,
Μυκήνες, Σουμέριοι,
Χιτίτες.
Αρχαιολογική θεωρία εξελικτισμού
• Κοινωνική εξέλιξη συνδέεται με ανάπτυξη
πνεύματος που συνδέεται με γενετικά και
φυλετικά χαρακτηριστικά
• Στάδια πολιτισμού: Αγριότητα ως ανώτερες
μορφές πολιτισμού –πολιτισμένες κοινωνίες
• Ταξινόμηση πολιτισμού: εκφράζει
Αποικιοκρατία, επέκταση, εθνικισμό
Μεγάλη Ζιμπάμπουε-ρατσιστική
αρχαιολογία
 Διαδικαστική Αρχαιολογία
• Έμφαση σε ερμηνεία ευρημάτων
• Πολιτισμός είναι ζωντανός οργανισμός
• Έμφαση σε σχέση κοινωνίας με περιβάλλον,
διατροφή, οικονομία, δημογραφία,
αλληλεπιδράσεις με άλλες κοινωνίες,
ιδεολογία
• Μελέτη του πως λειτουργούν διαφορετικοί
τομείς ξεχωριστά και πως
αλλάζουν/εξελίσσονται
 Θετικισμός
• Ακριβείς απαντήσεις
• Μεθοδολογία: συλλογή δεδομένων,
διατύπωση θέσεων, υπόθεση, συμπέρασμα
με μορφή γενικών νόμων όπως στις θετικές
επιστήμες
• Όπως οι νόμοι της φύσης τα συμπεράσματα
έχουν καθολικό χαρακτήρα
 Θεωρία συστημάτων
Πολιτισμός: αλληλεξαρτώμενα συστήματα
• Κοινωνικό
• Διατροφικό
• Θρησκευτικό
• Επικοινωνία-εμπόριο
• Υλικό-τέχνες, τεχνολογία
Συστήματα ανταλλάσουν πληροφορίες και
εξισορροπούνται
 Μεταδιαδικαστική θεωρία
• Αντίδραση σε θετικισμό
• Έμφαση σε ρόλο ατόμου όχι κοινωνικής
δομής. Σε ατομικές επιλογές
• Σχετικές, υποκειμενικές
προσεγγίσεις/απόρριψη λεγομένων
αντικειμενικών, νομοθετικών προσεγγίσεων
 σκοποί
• Νόημα σε δεδομένα
• Σκοποί και κίνητρα ατόμου.
• Ερμηνεία παρελθόντος με δεδομένα
παρελθόντος
• Σχέση μεταξύ θεωρίας και δεδομένων
• Ιστορικές ιδιαιτερότητες δεδομένων
 Θεωρητικές αρχές της ΜΘ
• Πολιτισμικά νοήματα
• Πλαίσιο αναφοράς
• Ενεργό άτομο
• Ιστορικό πλαίσιο
• Ιστορικές ιδιαιτερότητες
 Δομισμός
• Νόημα πολιτισμού μέσα από αντιθετικά ζεύγη
• Κοινή συμβολισμοί στην ανθρώπινη σκέψη
• Άντρας/γυναίκα αριστερό/δεξί
• Εξήγηση πολιτισμικών διαφορών βασίζεται σε
ανάλυση συστήματος σκέψης και
συμβολισμών
 Μαρξισμός-Νεομαρξισμός
• Αλλαγές είναι αποτέλεσμα ανταγωνισμού για
νομή πλούτου
• Νεομαρξισμός: ιδεολογία/συμβολισμός δεν
υπάγονται σε οικονομικές σχέσεις
 Δεύτερο Μισό 20ου αι
• Συνεργασία με άλλες επιστήμες
• Κριτική προσέγγιση της γνώσης και της
χρήσης της
• Πώς το παρελθόν στο ευρύτερο σύγχρονο
κοινό
• Κοινωνική και ιστορική προσέγγιση-τη
σημασία στο ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο
πολιτισμών
 Ιστορία και Αρχαιολογία
• Παχυμέρης (13-14ος αι)
• Τούρκικές λεηλασίες
• Νομαδοποίηση,
ερημοποίηση Μ.Ασίας
• Αρχαιολογικά δεδομένα
αντιστρέφουν
ιστοριογραφία
 Κοινωνική Ανθρωπολογία
• Ζωντανές κοινωνίες-όχι μόνο παρελθόν
• Διαφορετικές μορφές κοινωνικής οργάνωσης. Mελέτη
των ανθρώπων μέσα σε κοινωνικό τους πλαίσιο
• Κατανόηση πολιτισμικών φαινομένων
• Διαφορές και ομοιότητες ανάμεσα σε κοινωνίες
• Πολιτισμική ετερότητα: γνώση διαφορετικών
κοινωνιών (Αφρική, Ν. Αμερική)
Συγκριτική μελέτη
• Μελετά: συγγένεια, οικογένεια, ηλικία, συμβολισμοί
• Πεποίθηση πως άλλοι πολιτισμοί διδάσκουν
 Μέθοδοι
• Επιτόπια έρευνα και συμμετοχική
παρατήρηση
• Παραμονή και έρευνα για μεγάλο διάστημα-
(όχι μελέτες γραφείου/πολυθρόνας)
• Παρατήρηση διεξαγωγής γεγονότων-
συνεντεύξεις και παρατήρηση μελέτη από
μέσα
 Αναγέννηση-Διαφωτισμός (16ος-18ος
αι.)
• Νέος Κόσμος-γεωγραφική διεύρυνση ανθρώπων
• Γέννηση Ανθρωπολογίας: ημερολόγια
εξερευνητών, αναφορές ταξιδιωτών, εμπόρων
και ιεραποστόλων- επαφή με ‘ιθαγενείς’
• Καταγραφές μνημείων
• Βοήθησε διαφωτιστές να κριτικάρουν δυτικό
πολιτισμό
• Φθορά απόψεων διαφωτιστών με
αποικιοκρατία-’λαοί χωρίς ιστορία’ ‘ιθαγενείς’
‘πρωτόγονοι’
 Ρατσισμός και θεωρία της εξέλιξης
(Bικτωριανή Ανθρωπολογία)
• Ανθρωπολογία αναπτύσσεται σε
περίοδο αποικιοκρατίας και
ιδέας της εξέλιξης
• ‘Ανθρώπινη Φύση’: δικαιολογεί
ανωτερότητα δυτικών απέναντι
‘πρωτόγονων’
• Ρατσισμός/πολυφυλετισμός:
φυλές έχουν διαφορετική
καταγωγή άρα φύση, διάνοια και
πολιτισμικές ικανότητες
• Απουσία γραφής θεωρήθηκε
δείγμα κατωτερότητας/
Ευρωπαίοι διέλυσαν κοινωνίες
που θεώρησαν διαλυμένες
 Λειτουργισμός 20ος αι-1970
• Λειτουργίες κοινωνίας έχουν προσαρμοστεί
στη διατήρηση της ώστε να παραμένει
αναλλοίωτη.
• Κάθε θεσμός και κοινωνική σχέση με βάση τη
χρησιμότητα τους στην ύπαρξη και διατήρηση
της ολότητας της κοινωνίας
• Ενδιαφέρον προς το εσωτερικό κοινωνιών
• Κοινωνία κλειστή και αυτορυθμιζόμενη
• Διαχωρισμός ιστορίας από ανθρωπολογία
 Αρνητικές συνέπειες
• Ευνόησε αποικιοκρατικές αντιλήψεις-
σταθερές κοινωνίες ‘ιθαγενών’ βελτιώνονται
μόνο με ξένη παρέμβαση
• Περιορισμός σε καταγραφή και ταξινόμηση-
αδύνατη σφαιρική προσέγγιση και συγκριτική
μελέτη
• Θετικό: καθιέρωσε επιτόπια έρευνα
 1970-
Μετααποικιακό στάδιο
• Αυτοκριτική -απόρριψη προκαταλήψεων
• Κριτική σε γενικεύσεις-’ανθρώπινη φύση’
• Έρευνα σε αντιλήψεις μελών κοινωνιών για
τον κόσμο –
• σύγκριση διαφορετικού και οικείου –διερευνά
δικές μας αντιλήψεις και προκαταλήψεις
 Ιστορία-Ανθρωπολογία
• Σύνδεση με ιστορία
• Αντίληψη πως κοινωνίες αλλάζουν
• Παύση χρήσης θεωριών που συνδέουν
κοινωνία με βιολογία