INSTYTUT METROLOGII I INŻYNIERII BIOMEDYCZNEJ

Politechnika Warszawska

Laboratorium Podstaw Metrologii 1

Ćwiczenie 4

Budżet niepewności na przykładzie rezonansowego pomiaru

modułu Younga

Warszawa, 2022
 Budżet niepewności na przykładzie rezonansowego pomiaru modułu Younga

dr inż. Michał Nowicki, dr inż. Paweł Nowak, Tomasz Charubin, Maciej Szudarek

1. Cel ćwiczenia

Celem ćwiczenia jest zapoznanie się z racjonalnym doborem stosowanych przyrządów

pomiarowych dzięki obliczeniu budżetu niepewności i wyznaczeniu udziału niepewności
składowych. Jako przykład pomiaru zastosowano rezonansowy pomiar modułu Younga w
metalach [1].

2. Wprowadzenie

Pomiar pośredni określonej wielkości fizycznej wykonywany jest poprzez pomiar

wielkości powiązanych odpowiednią teoretyczną lub empiryczną zależnością – np. pomiar
obwodu koła poprzez pomiar średnicy, pomiar gęstości poprzez pomiar masy i objętości
obiektu, itp. Wyznaczając niepewność pomiaru pośredniego, korzystamy z niepewności
poszczególnych pomiarów składowych i tzw. współczynników wrażliwości, określających
wpływ poszczególnych pomiarów na końcowy wynik niepewności (szczegółowy przykład
obliczania niepewności złożonej zawarty jest w ćwiczeniu 4 i 6).

Narzędziem służącym przedstawieniu niepewności składowych jest tzw. budżet

niepewności; przedstawienie analizy niepewności w formie budżetu niepewności ułatwia
ocenę, które składniki decydują o niepewności złożonej [2], a które są w danym przypadku
nieistotne. Z definicji:

Budżet niepewności

„Zbiór wszystkich możliwych czynników, które mają wpływ na proces pomiaru. Analizuje się
najczęściej parametry stanowiska pomiarowego, ale ocena może dotyczyć również innych
obszarów, o ile zawierają one istotne informacje. Należy tu zaznaczyć, że nie należy dążyć do
pokazania wszystkich elementów, ale raczej skupić się na tych kluczowych tzn. takich,
których wkład do budżetu jest istotny” [3].

2.1 Zagadnienia dotyczące pomiaru modułu Younga

Wyraża on, charakterystyczną dla danego materiału, zależność względnego odkształcenia

liniowego ε materiału od naprężenia σ, jakie w nim występuje – w zakresie odkształceń
sprężystych, w obszarze stosowalności tzw. prawa Hook’a:

(1)

gdzie E – moduł Younga w Pa, σ – naprężenie w Pa, ε – odkształcenie w m/m.

Jest to standardowy parametr charakteryzujący materiały konstrukcyjne. Jednostką

modułu Younga jest paskal, dla metali najczęściej wyraża się go w gigapaskalach.

1
 W przeciwieństwie do typowych metod wyznaczania wartości modułu Younga
wykorzystujących powyższą zależność (1) , w ćwiczeniu skorzystamy z następującego
zjawiska:
𝐸
𝑣=√ (2)
𝜌

gdzie v – prędkość dźwięku w danym materiale w m/s, E – moduł Younga w Pa, ρ – gęstość
materiału w kg/m3.

Jak widać, w celu wyznaczenia modułu Younga w danym materiale należy wyznaczyć
prędkość rozchodzenia się dźwięku w materiale oraz jego gęstość.

Do wyznaczenia gęstości zastosujemy pomiary masy i wymiarów geometrycznych

próbek. W celu wyznaczenia prędkości dźwięku skorzystamy z pomiaru częstotliwości fali
stojącej wzbudzonej w podłużnej, walcowej próbce danego metalu. Szczegółowe wyjaśnienie
znajduje się w artykule [1]. Końcowa zależność dla próbek o przekroju kołowym wygląda
następująco:
16∙𝑚∙𝐿∙𝑓2
𝐸= (3)
𝜋∙𝐷2

gdzie: E – moduł Younga w Pa, m – masa w kg, L – długość w m, f – częstotliwość drgań

własnych w Hz, D – średnica w m.

Niepewność złożona tego pomiaru, ponieważ jest to pomiar pośredni, wyraża się wzorem:

2 2 2 2
𝜕𝐸 𝜕𝐸 𝜕𝐸 𝜕𝐸
√
𝑢𝑐 (𝐸) = ( ⋅ 𝑢(𝑚)) + ( ⋅ 𝑢(𝐿)) + ( ⋅ 𝑢(𝑓)) + ( ⋅ 𝑢(𝐷)) (4)
𝜕𝑚 𝜕𝐿 𝜕𝑓 𝜕𝐷

gdzie pochodne cząstkowe to tzw. współczynniki wrażliwości Ci , natomiast u(x) to

niepewności standardowe pomiaru poszczególnych składowych, np. pomiaru masy wagą.

Wprowadzając współczynniki wrażliwości dla pomiarów składowych:

𝜕𝐸 16 ⋅ 𝐿 ⋅ 𝑓 2 𝐸
𝑐𝑚 = = =
𝜕𝑚 𝜋 ⋅ 𝐷2 𝑚
𝜕𝐸 16 ⋅ 𝑚 ⋅ 𝑓 2 𝐸
𝑐𝐿 = = =
𝜕𝐿 𝜋 ⋅ 𝐷2 𝐿
𝜕𝐸 32 ⋅ 𝐿 ⋅ 𝑓 2𝐸
𝑐𝑓 = = = (5)
𝜕𝑓 𝜋 ⋅ 𝐷2 𝑓
𝜕𝐸 32 ⋅ 𝐿 ⋅ 𝑓 2 2𝐸
𝑐𝐷 = = =
𝜕𝐷 𝜋 ⋅ 𝐷3 𝐷

Otrzymujemy następującą formę równania na niepewność złożoną pomiaru modułu

Younga:

2
𝑢𝑐 (𝐸) = √[𝑐𝑚 ⋅ 𝑢(𝑚)]2 + [𝑐𝐿 ⋅ 𝑢(𝐿)]2 + [𝑐𝑓 ⋅ 𝑢(𝑓)] + [𝑐𝐷 ⋅ 𝑢(𝐷)]2 (6)

2
 Niepewność rozszerzona U(E) pozwoli nam wyznaczyć przedział znalezienia wartości
prawdziwej z określonym prawdopodobieństwem. Dla współczynnika rozszerzenia k = 2
(prawdopodobieństwo 95%):

𝑈95 (𝐸) = 𝑘 ⋅ 𝑢𝑐 (𝐸) = 2 ⋅ 𝑢𝑐 (𝐸) (7)

3. Opis stanowiska laboratoryjnego

W trakcie wykonywania ćwiczenia wyznacza się moduł Younga próbek metali metodą
rezonansową, przy użyciu „coraz lepszych” przyrządów pomiarowych (o malejącej
niepewności wskazań).

 Próbki metali:

Pręty o przekroju kołowym z metali, podane przez prowadzącego – domyślnie stal

konstrukcyjna, aluminium, mosiądz.

 Przyrządy pomiarowe:

Wagi (pomiar masy), przymiary, suwmiarki (pomiar długości i średnicy próbek),

analizatory widma (pomiar częstotliwości).

4. Wykonanie ćwiczenia

Każda grupa studentów wykonująca ćwiczenie ma za zadanie wyznaczyć moduł Younga

wskazanych próbek i obliczyć dla nich budżety niepewności. Próbki i przyrządy pomiarowe
wskazuje prowadzący ćwiczenie.
W tym celu, dla każdej serii pomiarów, należy dokonać pomiaru masy, długości, średnicy
i częstotliwości drgań własnych próbki przy użyciu wskazanych przyrządów, a następnie
skorzystać z zależności 3 w celu obliczenia wartości modułu Younga, oraz wzorów 5, 6, 7 w
celu wypełnienia budżetów niepewności i tym samym oceny wpływu poszczególnych
pomiarów składowych na niepewność końcowego wyniku.

5. Opracowanie wyników i treść sprawozdania

W sprawozdaniu z ćwiczenia należy obowiązkowo zamieścić:

 wypełniony protokół pomiarowy z wynikami pomiarów zaakceptowany przez
prowadzącego po wykonaniu ćwiczenia,
 Opis przeprowadzonych pomiarów i wykaz przyrządów,
 Obliczenia modułu Younga,
 Obliczone współczynniki wrażliwości i niepewności cząstkowe dla poszczególnych
pomiarów,
 Wypełnione budżety niepewności dla poszczególnych serii pomiarowych,
 Porównanie uzyskanych wartości modułu Younga z danymi literaturowymi dla
poszczególnych materiałów,
 Wnioski na temat racjonalności doboru poszczególnych przyrządów pomiarowych –
który pomiar cząstkowy należałoby poprawić w celu uzyskania mniejszej niepewności
całkowitej? W jaki sposób byłoby to możliwe?

3
Literatura

1) John Nunn, Measuring Young’s modulus the easy way, and tracing the effects of
measurement uncertainties, NPL, Physics Education
2) Mateusz Turkowski,: Metrologia Przepływów. Oficyna Wydawnicza Politechniki
Warszawskiej, Warszawa 2018.
3) http://centrum-metrologii.pl/archiwa/324