MateriaĹ y

MATERIAŁY
8QSPXBE[FOJF H2
Materiały narzędzi skrawających

8QSPXBE[FOJFJEFGJOJDKF H3
1PLSZXBOZXmHMJLTQJFLBOZ )$ H4
$FSNFUBMF )5 )$ H7
$FSBNJLB $" $/ $$ H8
1PMJLSZTUBMJD[OZSFHVMBSOZB[PUFLCPSV$#/ #/ H9
1PMJLSZTUBMJD[OZEJBNFOU 1$% %1 H9
;VÝZDJFOBLSBXmE[JBDITLSBXBKaDZDI H 10
(BUVOLJ4BOEWJL$PSPNBOU H 11
Rodzaje materiałów obrabianych

,MBTZGJLBDKBNBUFSJBv¢X H 16
0CT[BS*401 TUBM H 18
0CT[BS*40. TUBMOJFSE[FXOB H 22
0CT[BS*40, ÝFMJXP H 26
0CT[BS*40/ NFUBMFOJFÝFMB[OF H 31
0CT[BS*404 TUPQZÝBSPPEQPSOF H 32
0CT[BS*40) TUBMIBSUPXBOB H 35
%FGJOJDKBTLSBXBMOPÉDJ H 36
8ZLB[PEQPXJFEOJL¢XNBUFSJBvPXZDI H 37
H1
MTG09 Materials_H01-H21.indd 2 2009-08-18 13:32:06

A
Toczenie ogólne Materiały - wprowadzenie
B
Przecinanie i toczenie
rowków
C
Toczenie gwintów
D
Frezowanie
E
Wiercenie
Wprowadzenie
F Wybór najbardziej odpowiedniego materiału narzędzia
skrawającego (gatunku) oraz jego geometrii do zastosowania
w danym materiale przedmiotu obrabianego jest ważne dla
zapewnienia bezproblemowego i produktywnego procesu
skrawania. Dla otrzymania najlepszych rezultatów nie bez zna-
Wytaczanie
czenia pozostają również pozostałe zagadnienia, takie jak

zakres parametrów skrawania, droga narzędzia, itp.
Rozdział ten zapewnia podstawowe informacje na temat:
G • Materiałów narzędzi skrawających, takich jak węglik spiekany,
Mocowanie narzędzi /
ceramiki, CBN, PCD, itp.

• Materiałów przedmiotów obrabianych oraz ich klasyfikacji
z punktu widzenia skrawalności.
obrabiarki
Więcej informacji na temat obróbki różnych materiałów przy
H
pomocy wybranych narzędzi skrawających znajdą Państwo
w podrozdziale Najważniejsze informacje w Toczeniu ogól-
nym (Rozdział A), Przecinaniu i toczeniu rowków (Rozdział B),
P M K
N S H
Frezowaniu (Rozdział D) oraz Wierceniu (Rozdział E).
Materiały
I
Informacje/Indeks
H2
Materiały – materiały narzędzi skrawających A
Materiały narzędzi skrawających
Toczenie ogólne
Wybór rodzaju materiału oraz konkretnego gatunku narzędzia
skrawającego jest ważnym czynnikiem do uwzględnienia pod-
B
czas planowania skutecznej operacji skrawania metalu.
Ważna jest podstawowa wiedza o każdym rodzaju materiału
narzędzia skrawającego i jego możliwościach, aby mógł być
dokonany prawidłowy wybór dla określonego zasto-sowania.
rowków
Rozważania obejmują materiał przedmiotu obrabia-nego, jego
typ i kształt, warunki obróbki oraz poziom jakości powierzchni
wymagany dla każdej operacji.
C
Celem tego rozdziału jest dostarczenie dodatkowych informacji
o każdym materiale narzędzia skrawającego, jego zaletach i
Toczenie gwintów
zaleceniach dla najlepszego użycia. Dostarczony będzie również
przegląd pełnego asortymentu gatunków Sandvik Coromant dla
każdego obszaru zastosowań.
Frezowanie
Symbole literowe określające materiały narzędziowe:
E
Spieki węglikowe: Spieki ceramiczne: Diament:
HW Niepokrywany spiek zawierający głównie CA Ceramika tlenkowa zawierająca głównie DP Polikrystaliczny diament ¹)
węglik wolframu (WC). tlenek glinu (Al2O3).
Azotek boru:
Wiercenie
HT Niepokrywany spiek, nazywany również cer- CM Mieszana ceramika zawierająca głównie
metalem, zawierający głównie węgliki tytanu tlenek glinu (Al2O3) , ale także części BN Regularny azotek boru ¹)
(TiC) albo azotki tytanu (TiN) lub obydwa te składowe inne niż tlenki.
składniki. ¹) Polikrystaliczny diament i regularny azotek boru
CN Spieki ceramiczne azotkowe, zawierające są również nazywane supertwardymi materiałami
HC Węglik spiekany jak wyżej, ale pokrywany. głównie azotek krzemu (Si3N4). narzędziowymi. F
CC Ceramika jak powyżej, lecz pokrywana.
Wytaczanie
G
Materiały narzędzi skrawających posiadają różne kombinacje twardości, udarności

oraz odporności na zużycie i są podzielone na liczne gatunki o specyficznych
właściwościach. Ogólnie, materiał narzędzia skrawającego, który będzie skuteczny
w swoim zastosowaniu powinien być:
obrabiarki
• Twardy, aby móc powstrzymywać starcie na powierzchni przyłożenia i odkształcenia

plastyczne
• Odporny na obciążenia dynamiczne (udarny), aby wytrzymać złamanie bryły
• Niereagujący z materiałem przedmiotu obrabianego
H
• Chemicznie stabilny, aby wytrzymać utlenianie i dyfuzję
• Odporny na nagłe zmiany termiczne.
Materiały
Aby uzyskać więcej informacji o różnych typach zużycia, patrz Informacje/Indeks, Rozdział I. I
Informacje/Indeks
H3
A Materiały – materiały narzędzi skrawających
Pokrywany węglik spiekany (HC)

Toczenie ogólne
Obecnie, 80-90% wszystkich płytek narzędzi skrawających wykonano z pokrywa-

nych węglików spiekanych. Skuteczność tego materiału narzędziowego wynika z jego
B wyjątkowego połączenia odporności na zużycie i udarności oraz zdolności poddawania
się formowaniu w złożone kształty.

Właściwości pokrycia i węglika spiekanego wpływają na cechy danego gatunku, które
dobierane są do jego zastosowania.
rowków
C Gatunki pokrywane węglika spiekanego

stanowią pierwszy wybór dla szerokiej gamy
narzędzi i zastosowań.
Toczenie gwintów
Pokrycie – CVD
Definicje i właściwości
D CVD oznacza chemiczne osadzanie z fazy gazowej. Reakcje chemiczne tworzące pokrycie w metodzie CVD
zachodzą w temperaturach 700-1050 °C.
Pokrycie typu CVD posiada wysoką odporność na zużycie i wspaniałe przyleganie do węglika spiekanego.
Frezowanie
Pierwsze próby pokrywania węglików spiekanych metodą CVD ograniczały się do pojedynczej warstwy
z węglika tytanu (TiC). Pokrycia z tlenku glinu (Al2O3) oraz azotku tytanu (TiN) były wprowadzone później.
Ostatnio, opracowane były nowoczesne pokrycia z węglikoazotku tytanu (MT-Ti(C,N) lub MT-TiCN, nazywane
również MT-CVD), w celu ulepszenia właściwości gatunku przez ich zdolność utrzymywania nietkniętej po-
E wierzchni przylegania do węglika spiekanego.
Nowoczesne pokrycia CVD łączą MT-Ti(C,N), Al2O3 oraz TiN. Właściwości pokryć są nieustannie ulepszane
pod względem przylegania, udarności i odporności na zużycie poprzez optymalizację mikrostrukturalną oraz
obróbkę końcową.
Wiercenie
MT-Ti(C,N) - Jego twardość zapewnia odporność na ścieranie, CVD-TiN - Zwiększa odporność na zużycie i ułatwia jego wykrywanie.
Wytaczanie
skutkującą zmniejszonym starciem na powierzchni przyłożenia.

Obróbka końcowa - Zwiększa udarność krawędzi podczas skrawania
CVD-Al2O3 – Chemicznie obojętny, z niską przewodnością cieplną, przerywanego oraz zmniejsza tendencje do przywierania materiału.
co czyni go odpornym na zużycie kraterowe. Działa również jako
bariera termiczna, w celu zwiększenia odporności na odkształcenie
G plastyczne.
Zastosowania
obrabiarki
Gatunki pokrywane metodą CVD stanowią pierwszy wybór w szerokiej gamie zastosowań, gdzie ważna jest
odporność na zużycie. Takie zastosowania można znaleźć w toczeniu ogólnym i wytaczaniu stali, dzięki
odporności na zużycie kraterowe oferowane grubą powłoką CVD; toczeniu ogólnym stali nierdzewnych oraz
H w gatunkach do frezowania w ISO P, ISO M, ISO K. Do wiercenia, gatunki CVD są zwykle używane w płytkach
zewnętrznych.
Materiały
I
Informacje/Indeks
H4
Toczenie ogólne
Pokrycie – PVD
Pokrywanie metodą PVD (z fizycznym osadzaniem z fazy gazowej) zachodzi w stosunkowo niskich tempera-
turach (400-600°C). Proces wymaga par metalu, które reagują z, na przykład, azotem tworząc twardą
powłokę azotku na powierzchni narzędzia skrawającego. B
Pokrycia typu PVD nadają gatunkowi odporność na zużycie dzięki swojej twardości. Ich wytrzymałość na
naprężenia ściskające zwiększają udarność ostrzy oraz odporność na pęknięcia termiczne.
rowków
C
Główne składniki pokryć nanoszonych metodą PVD opisane zostały poniżej. Nowoczesne pokrycia stanowią
Toczenie gwintów
połączenie tych składników w warstwach i/lub pokryciach laminarnych. Pokrycia o charakterze laminarnym
posiadają liczne cienkie warstwy, w zakresie nanometrów, które czynią pokrycie jeszcze twardszym.
PVD-TiN - Azotek tytanu był pierwszym pokryciem stosowanym w me- PVD-(Ti,Al)N - Azotek glinu i tytanu posiada wysoką twardość
todzie PVD. Posiada on wszechstronne właściwości oraz złocisty w połączeniu z odpornością na utlenianie, która poprawia ogólną
Frezowanie
kolor. odporność na zużycie.
PVD-Ti(C,N) - Węgloazotek tytanu jest twardszy niż TiN i nadaje PVD-pokrycie tlenkowe - Jest używane ze względu na swoją
odporność na starcie na powierzchni przyłożenia. obojętność chemiczną oraz zwiększoną odporność na zużycie krate-
rowe.
E
Zastosowania
Wiercenie
Gatunki pokrywane PVD są zalecane do wytrzymałych, ale nadal ostrych, krawędzi skrawających, jak również
w materiałach przywierających. Takie zastosowania są rozpowszechnione i obejmują wszystkie monolityczne
frezy walcowo-czołowe i wiertła oraz większość gatunków do wykonywania rowków, gwintów i frezowania.
Gatunki pokrywane metodą PVD są szeroko używane do zastosowań wykańczania oraz jako gatunki płytek F
centralnych przy wierceniu.
Wytaczanie
G
obrabiarki
H
Materiały
I
Informacje/Indeks
H5
A
Toczenie ogólne Materiały – materiały narzędzi skrawających
Węgliki spiekane
Węglik spiekany jest sproszkowanym materiałem metalur- Kształt płytki z węglika spiekanego jest formowany przez spra-
gicznym; kompozyt cząstek węglika wolframu (WC) oraz spoiwa sowanie proszku lub technikami formowania wtryskowego
B bogatego w metaliczny kobalt (Co). Węgliki spiekane do w bryłę, która jest następnie spiekana do pełnej gęstości.
zastosowań skrawania metalu zawierają ponad 80% twardej
fazy WC. Dodatkowe regularne węglikoazotki są innymi ważnymi

składnikami, szczególnie w gatunkach spiekanych gradientowo.
rowków
C
WC jest jednym z najważniejszych czynników regulowania proporcji Regularne węglikoazotki, nazywane również γ są na ogół dodawane,
twardość/udarność gatunku; drobniejsza wielkość ziarna oznacza w celu zwiększenia twardości na gorąco i do tworzenia gradientów.
Toczenie gwintów
wyższą twardość przy danej zawartości fazy spoiwa.

Gradienty są używane do łączenia zwiększonej odporności na
Ilość i skład spoiwa bogatego w Co (kobalt) kontroluje udarność odkształcenia plastyczne z udarnością krawędzi. Regularne
i odporność na odkształcenia plastyczne gatunku. Przy równej węglikoazotki skoncentrowane w krawędzi skrawającej zwiększają
wielkości ziarna WC, zwiększona ilość spoiwa będzie skutkować twardość na gorąco, tam gdzie jest wymagana. Poza krawędzią
bardziej wytrzymałym gatunkiem, który jest bardziej podatny na skrawającą, struktura węglika wolframu bogata w spoiwo zapobiega
zużycie wskutek odkształcenia plastycznego. Zbyt niska zawartość pęknięciom i złamaniom na skutek zgniatania przez wióry.
spoiwa może skutkować kruchością materiału.
D
Zastosowania
Frezowanie
Średnia do grubej wielkość ziarna WC

Średnie do grubej wielkości ziarna WC zapewniają węglikom spiekanym wspaniałe
połączenie wysokiej twardości na gorąco oraz udarności. Są one używane w połączeniu
E z pokryciami tworzonymi metodą CVD lub PVD w gatunkach do wszystkich dziedzin.
Drobna lub submikronowa wielkość ziarna WC
Drobne lub submikronowe wielkości ziaren WC są używane do ostrych krawędzi
skrawających z pokryciami typu PVD, w celu dalszego zwiększenia wytrzymałości ostrej
krawędzi. Korzystają one również ze wspaniałej odporności na cykliczne obciążenia termicz-
Wiercenie
ne i mechaniczne. Typowymi zastosowaniami są pełnowęglikowe wiertła, pełnowęglikowe

frezy walcowo-czołowe, płytki do przecinania i wykonywania rowków, płytki frezarskie oraz
gatunki do obróbki wykańczającej.
F Węglik spiekany z gradientem
Korzystna podwójna własność gradientów jest pomyślnie stosowana w połączeniu z pokry-
ciami typu CVD w wielu gatunkach pierwszego wyboru do toczenia oraz przecinania i wykony-
wania rowków w stali oraz w stali nierdzewnej.
Wytaczanie
G Wielkość ziarna niepokrywanego węglika spiekanego (HW)

Gatunki niepokrywanych węglików spiekanych reprezentują bardzo małą część
całkowitego asortymentu. Gatunki te są albo prostymi węglikami WC/Co lub posiadają
obrabiarki
dużą ilość regularnych węglikoazotków.
H Zastosowania
Typowymi zastosowaniami jest obrabianie HRSA (superstopów żaroodpornych) lub
stopów tytanu oraz toczenie materiałów hartowanych przy niskich prędkościach.
Prędkość zużycia gatunków niepokrywanych węglików spiekanych jest duża, chociaż
Materiały
kontrolowana, dzięki działaniu samoostrzenia.
I
Informacje/Indeks
H6
Cermetale (CT)
Toczenie ogólne
Cermetal jest węglikiem spiekanym z twardymi cząstkami opartymi na tytanie. Nazwa
cermetal łączy słowa ceramika i metal. Początkowo, cermetale były kompozytami TiC
oraz niklu. Nowoczesne cermetale nie zawierają niklu i posiadają zaprojektowaną B
strukturę cząsteczek rdzenia z węglika tytanu Ti(C,N), drugiej twardej fazy z (Ti,Nb,W)
(C,N) oraz bogatego w wolfram spoiwa kobaltowego.
Ti(C,N) nadaje gatunkowi odporności na zużycie, druga twarda faza zwiększa
odporność na odkształcenia plastyczne, a ilość kobaltu kontroluje udarność.
rowków
W porównaniu do węglika spiekanego, cermetal posiada zwiększoną odporność na
zużycie i zmniejsza tendencje do przywierania materiału. Z drugiej strony, posiada on
również niższą wytrzymałość na ściskanie oraz gorszą odporność na szok termiczny. C
Cermetale mogą być także pokrywane PVD, w celu uzyskania zwiększonej odporności
na zużycie.
Toczenie gwintów
D
Zastosowania
Gatunki cermetalu są używane w przypadku przywierających materiałów, gdzie prob-
lem stanowi narost na ostrzu. Jego samoostrzący mechanizm zużycia utrzymuje niskie
Frezowanie
siły skrawające nawet po długich okresach skrawania. W operacjach wykańczania,
umożliwia uzyskanie długiej trwałości narzędzia oraz wąskich tolerancji, co skutkuje
błyszczącymi powierzchniami.
Typowymi zastosowaniami są: obróbka wykańczająca stali nierdzewnych, żeliwa sfero- E
idalnego, stali niskowęglowych oraz stali ferrytycznych. Cermetale mogą być również
stosowane do rozwiązywania problemów we wszystkich materiałach żelazowych.
Wskazówki:
Wiercenie
• Stosować mały posuw i głębokość skrawania.
• Zmieniać ostrze płytki, gdy starcie na powierzchni przyłożenia osiąga 0,3 mm.
• Unikać termicznych pęknięć i złamań wynikających z obróbki bez chłodziwa.
F
Wytaczanie
G
GC1525 Odporny gatunek pokrywanego cermetalu do toczenia przerywanego.

obrabiarki
CT5015 Odporny na zużycie gatunek cermetalu do toczenia ciągłego.
CT530 Gatunek frezarski dla uzyskania błyszczących powierzchni.
CT525 Gatunek do przecinania i toczenia rowków przy obróbce wykańczającej.

H
Materiały
I
Informacje/Indeks
H7
Ceramika (CA, CM, CN, CC)

Toczenie ogólne
Wszystkie ceramiczne narzędzia skrawające posiadają wspaniałą odporność na
zużycie przy wysokich prędkościach skrawania. Istnieje szereg gatunków ceramiki
B dostępnych do rozmaitych zastosowań.
Ceramiki tlenkowe oparte są na tlenku glinu (Al2O3), z dodatkiem (3) Ceramika oparta na azotku krzemu (Si3N4) reprezentuje inną
rowków
tlenku cyrkonu (ZrO2), w celu zapobieżenia propagacji pęknięć. Tworzy grupę materiałów ceramicznych. Jej wydłużone kryształy tworzą
to materiał, który jest bardzo stabilny chemicznie, lecz któremu samowzmacniający materiał o wysokiej udarności. Gatunki azot-
brakuje odporności na szok termiczny. ku krzemu są skuteczne w skrawaniu żeliwa szarego, lecz brak
stabilności chemicznej ogranicza ich użycie w innych materiałach
C (1) Ceramiki mieszane są cząstkami wzmocnionymi przez dodanie obrabianych przedmiotów.
regularnych węglików lub węglikoazotków (TiC, Ti(C,N)). Zwiększa to
udarność oraz przewodnictwo cieplne. Sialon (SiAlON) - gatunki łączące wytrzymałość samowzmacniającej
Toczenie gwintów
siatki azotku krzemu ze zwiększoną stabilnością chemiczną. Gatunki

(2) Ceramika wzmocniona wiskersami wykorzystuje kryształy nitkowe Sialon nadają się idealnie do obróbki superstopów żaroodpornych
(wiskersy) węglika krzemu (SiCw) do radykalnego zwiększenia (HRSA).
udarności i umożliwienia zastosowania chłodziwa. Ceramika wzmoc-
niona wiskersami nadaje się idealnie do obróbki stopów bazujących
na niklu.
Zastosowania (1)
Frezowanie
Gatunki ceramiczne mogą być stosowane w szerokim zakresie zastosowań i materiał-

ów; najczęściej w operacjach toczenia z dużymi prędkościami, lecz również w opera-
cjach toczenia rowków i frezowania. Specyficzne właściwości każdego gatunku ce-
E ramiki umożliwiają wysoką produktywność, jeżeli są prawidłowo zastosowane. Wiedza
o tym kiedy i jak użyć gatunków ceramicznych jest ważna do odniesienia sukcesu.
(2)
Ogólne ograniczenia ceramiki obejmują jej odporność na szok termiczny oraz
odporność na kruche pękanie.
Wiercenie
F (3)
Wytaczanie
Ceramika tlenkowa do obróbki wykańczającej z dużymi prędkościami żeliwa szarego w stabilnych warunkach i bez
CC620
chłodziwa.
G
CC6050 Ceramiki mieszane do lekkiego, nieprzerywanego wykańczania materiałów hartowanych.
Ceramiki mieszane do wykańczania z dużą prędkością skrawania żeliwa szarego i materiałów hartowanych, oraz do ope-
CC650
racji półwykańczających w stopach żaroodpornych (HRSA), gdy wymagania odnośnie udarności nie są zbyt wysokie.
obrabiarki
Ceramika wzmacniana wiskersami ze wspaniałą udarnością do toczenia ogólnego, toczenia rowków i do frezowania
CC670
stopów bazujących na niklu. Może być również używana do toczenia twardych przedmiotów w niekorzystnych warunkach.
H CC6190 Gatunek azotku krzemu do toczenia wykańczającego oraz frezowania z wysokimi prędkościami i bez chłodziwa
CC6090 żeliw, sferoidalnego perlitycznego oraz żeliw utwardzonych.
GC1690 Gatunek pokrywanego azotku krzemu do lekko zgrubnego do wykańczającego toczenia żeliwa.
Materiały
Gatunek ceramiki SiAlON do zoptymalizowanego działania podczas toczenia wstępnie obrobionych przedmiotów z superstopów
CC6060
żaroodpornych (HRSA) w warunkach stabilnych. Daje przewidywalne zużycie dzięki dobrej odporności na powstawanie karbu.
I CC6065 Wzmocniony SiAlON do operacji toczenia w HRSA, które wymagają wytrzymałych płytek.
Informacje/Indeks
H8
Polikrystaliczny regularny azotek boru CBN (BN)
Toczenie ogólne
Polikrystaliczny regularny azotek boru, CBN, jest materiałem o wysokiej twardości
na gorąco, który może być używany przy bardzo wysokich prędkościach skrawania. B
Charakteryzuje się również dobrą udarnością oraz odpornością na szok termiczny.
Nowoczesne gatunki CBN są kompozytami ceramicznymi o zawartości CBN 40-65%.
Ceramiczne spoiwo zwiększa odporność CBN na zużycie, w przeciwnym bowiem
wypadku byłoby ono podatne na zużycie chemiczne. Inna grupa gatunków to gatunki
rowków
o wysokiej zawartości CBN, z 85% do prawie 100% CBN. Gatunki te mogą zawierać
metaliczne spoiwo, w celu zwiększenia ich udarności.
CBN jest wlutowywany do nośnika z węglika spiekanego, a następnie formowana C
jest płytka. Technologia Safe-Lok™ podnosi dodatkowo jakość połączenia końcówek
skrawających CBN na płytkach ujemnych.
Toczenie gwintów
Zastosowania
Gatunki CBN są przeważnie używane do toczenia wykańczającego hartowanych stali
o twardości powyżej 45 HRc. Powyżej 55 HRc, narzędzia skrawające z ostrzami z CBN
są jedyną alternatywą dla tradycyjnie stosowanych operacji szlifowania. Stale bardziej D
miękkie, poniżej 45 HRc, zawierają większą ilość ferrytu, co obniża odporność CBN na
zużycie.
CBN może być również używany do obróbki zgrubnej żeliwa z dużą prędkością,
Frezowanie
zarówno w operacjach toczenia, jak i frezowania.
Wiercenie
Gatunek CBN pokrywany metodą PVD z ceramicznym spoiwem do ciągłego oraz lekko przerywanego toczenia
CB7015
hartowanych stali.
Gatunek CBN z ceramicznym spoiwem do skrawania przerywanego i operacji wymagających wysokiej udarności
CB7025
podczas toczenia hartowanych stali. F
Gatunek o wysokiej zawartości CBN z metalicznym spoiwem do ciężkiego, przerywanego skrawania hartowanych
CB7050
stali oraz wykańczania szarego żeliwa. Gatunek ten pokrywany jest metodą PVD.
Wytaczanie
Diament polikrystaliczny, PCD (DP)
G
PCD jest kompozytem cząsteczek diamentu zapieczonych razem z metalicznym spoiwem. Diament jest
najtwardszym i najbardziej odpornym na ścieranie materiałem. Jako narzędzie skrawające, charakteryzuje
się wysoką odpornością na zużycie, ale niską stabilnością chemiczną w wysokich temperaturach i łatwo
obrabiarki
rozpuszcza się w żelazie.
Zastosowania
H
Ostrza PCD są ograniczone do materiałów nieżelaznych, takich jak wysokokrzemowe stopy aluminium, kompozyty metalowe (MMC)
oraz plastyki wzmocnione włóknem węglowym (CFRP). PCD zalewany chłodziwem może być również używany w zastosowaniach
super wykańczania tytanu.
Materiały
Gatunek PCD do obróbki wykańczającej i półwykańczającej materiałów nieżelaznych i niemetalowych podczas tocze-
CD10
nia i frezowania. I
Informacje/Indeks
H9
Zużycie na krawędziach skrawających

Toczenie ogólne
Dla zrozumienia silnych i słabych stron każdego materiału niezbędna jest chociaż minimalna wiedza na temat mechanizmów jego
zużywania się.
B
Starcie na powierzchni przyłożenia
Ścierne
Najbardziej powszechny i preferowany typ zużycia, przebiegający w sposób stabilny i prze-
widywalny. Starcie na powierzchni przyłożenia powodowane jest przez twarde składniki
materiału obrabianego przedmiotu.
rowków
C
Chemiczne Zużycie kraterowe
Toczenie gwintów
Zużycie kraterowe jest zlokalizowane na powierzchni natarcia płytki. Przyczyną jest reakcja
chemiczna zachodząca pomiędzy materiałem obrabianego przedmiotu oraz narzędziem
skrawającym, potęgowana prędkością skrawania. Nadmierne zużycie kraterowe powo-
duje osłabienie krawędzi skrawającej i może prowadzić do jej pęknięcia.
D
Adhezyjne Powstawanie narostu (BUE)
Ten typ zużycia jest powodowany adhezją wióra do powierzchni płytki. Najczęściej
występuje podczas obrabiania “lepkich” materiałów, takich jak stal niskowęglowa, stal
Frezowanie
nierdzewna i aluminium. Niska prędkość skrawania zwiększa szansę utworzenia się

narostu na ostrzu.
E
Adhezyjne Karby
Zużycie płytki charakteryzujące się nadmiernymi zlokalizowanymi uszkodzeniami
zarówno na powierzchni natarcia, jak i przyłożenia płytki na głębokości linii skrawania.
Wiercenie
Powodowane przez przyleganie (naciskowe zgrzewanie wiórów) oraz odkształcenie od

utwardzonej powierzchni. Powszechny typ zużycia podczas obróbki stali nierdzewnej i
HRSA.
F
Cieplne Odkształcenie plastyczne
Odkształcenie plastyczne następuje, gdy materiał narzędzia jest zmiękczony.
Powodowane jest to zbyt wysoką temperaturą skrawania danego gatunku. Ogólnie, gatun-
Wytaczanie
ki twardsze i grubsze pokrycia zwiększają odporność na zużycie na skutek odkształcenia

plastycznego.
G
Cieplne Pęknięcia cieplne
Nagłe ochłodzenie krawędzi skrawającej może skutkować powstaniem wielu pęknięć

prostopadłych do niej. Pęknięcia cieplne powstają w skrawaniu przerywanym, są częste
obrabiarki
w operacjach frezowania, a dodatkowo zwiększane zastosowaniem chłodziwa.
H
Mechaniczne Wykruszanie/wyłamanie krawędzi
Wykruszanie lub wyłamanie jest wynikiem przeciążenia mechanicznymi naprężeniami
rozciągającymi. Naprężenia te mogą powstawać z wielu przyczyn, takich jak zgniatanie
Materiały
przez wióry, zbyt duża głębokość skrawania lub posuw, wtrącenia piasku w materiale obra-
bianego przedmiotu, narostem na ostrzu, drganiami lub nadmiernym zużyciem płytki.
I
Informacje/Indeks
H 10
Gatunki Sandvik Coromant
Toczenie ogólne
Tabele na kolejnych stronach zawierają przegląd asortymentu gatunków Sandvik Coromant.
Zawierają one informacje o obszarach zastosowań i materiale narzędzia skrawającego, ułatwiają
B
też proces wyboru gatunku. Najlepsze gatunki dla obszaru zastosowania oznaczono czcionką
pogrubioną, a gatunki uzupełniające w obszarze ISO czcionką zwykłą.
rowków
C
Toczenie gwintów
Symbole literowe określające węgliki spiekane:
Spieki węglikowe: Spieki ceramiczne: Diament:

HW Niepokrywany spiek zawierający głównie CA Ceramika tlenkowa zawierająca głównie DP Polikrystaliczny diament ¹)
węglik wolframu (WC). tlenek glinu (Al2O3).
Azotek boru:
HT Niepokrywany spiek, nazywany również cer- CM Mieszana ceramika zawierająca głównie
bn Regularny azotek boru ¹)
D
metalem, zawierający głównie węgliki tytanu tlenek glinu (Al2O3) , ale także części
(TiC) albo azotki tytanu (TiN) lub obydwa te składowe inne niż tlenki.
składniki. ¹) Polikrystaliczny diament i regularny azotek boru
CN Spieki ceramiczne azotkowe, zawierające są również nazywane supertwardymi materiałami
HC Węglik spiekany jak wyżej, ale pokrywany. głównie azotek krzemu (Si3N4). narzędziowymi.
Frezowanie
CC Ceramika jak powyżej, lecz pokrywana.
Wiercenie
Symbole:
Obszar zastosowań ISO Typ węglika spiekanego
P
F
ISO P = Stal
Submikronowa (bardzo drobna) wielkość ziarna WC
M ISO M = Stal nierdzewna
Drobna wielkość ziarna WC
Wytaczanie
K ISO K = Żeliwo
Średnia/gruba wielkość ziarna
N ISO N = Materiał nieżelazny
S ISO S = Superstopy żaroodporne Gatunek gradientowy

G
H ISO H = Materiały hartowane
Grubość pokrycia
obrabiarki
Cienkie
Średnie H
Grube
Materiały
I
Informacje/Indeks
H 11
A
Gatunki do toczenia
Gatunek Obszar zastosowań ISO Materiał Typ węglika Metoda pokrywania i skład Grubość Kolor
skrawa spiekanego pokrycia
P M K N S H jący
B GC1005 M15 N10 S15 HC PVD (Ti,Al)N+TiN

GC1025 P25 M15 S15 HC PVD (Ti,Al)N+TiN

GC1105 M15 S15 HC PVD (Ti,Al)N
GC1115 M15 N15 S20 HC PVD Tlenek
rowków
GC1125 P25 M25 N25 S25 HC PVD Tlenek

GC1515 P25 M20 K25 HC CVD MT-Ti(C,N)+Al2O3+TiN
C GC2015 P25 M15 HC CVD MT-Ti(C,N)+Al2O3+TiN
GC2025 P35 M25 HC CVD MT-Ti(C,N)+Al2O3+TiN
Toczenie gwintów
GC2035 M35 HC PVD (Ti,Al)N+TiN

GC235 P45 M40 HC CVD Ti(C,N)+TiN
GC3005 P10 K10 HC CVD MT-Ti(C,N)+Al2O3+TiN
GC3205 K05 HC CVD MT-Ti(C,N)+Al2O3+TiN
D GC3210 K05 HC CVD MT-Ti(C,N)+Al2O3+TiN
GC4205 P05 K10 H15 HC CVD MT-Ti(C,N)+Al2O3+TiN
Frezowanie

E S05F S05 HC CVD MT-Ti(C,N)+Al2O3+TiN
H10 N15 HW
H10A S10 HW
Wiercenie
H10F S15 HW
H13A K20 N15 S15 H20 HW
GC1525 P15 M10 CT PVD Ti(C,N)
F
CT5015 P10 K05 HT
CC620 K01 CA
CC650 K01 S05 H05 CM
Wytaczanie
CC6050 K01 H05 CM PVD TiN

CC670 S15 H10 CM
CC6090 K10 CN
G
CC6190 K10 CN
CC6060 S10 CN
CC6065 S15 CN
obrabiarki
GC1690 K10 CC CVD Al2O3+TiN

CB7015 H15 BN PVD TiN
CB7025 BN
H H20
CB7050/CB50 K05 H05 BN PVD TiN
CB20 H01 BN
CD10 N05 DP
Materiały
GC1810 N10 HC CVD Diament
I
Informacje/Indeks
H 12
Toczenie ogólne
Gatunki do przecinania, toczenia rowków i gwintów
skrawają spiekanego pokrycia
P M K N S H cy
Przecinanie i toczenie rowków (CoroCut:) B
GC1005 M10 N10 S15 HC PVD (Ti,Al)N+TiN
GC1025 P25 M25 K30 N25 S25 HC PVD (Ti,Al)N+TiN
GC1105 M15 S15 HC PVD (Ti,Al)N
rowków
GC1125 P30 M25 K30 N25 S25 HC PVD (Ti,Al)N
GC1145 P45 M40 S40 HC PVD Tlenek
GC2135 P35 M30 S30 HC CVD MT-Ti(C,N)+Al2O3+TiN
C
GC2145 P45 M40 S40 HC PVD (Ti,Al)N
Toczenie gwintów
GC235 P45 M35 S30 HC CVD Ti(C,N)+TiN
GC3020 P15 K15 HC CVD MT-Ti(C,N)-Al2O3
GC3115 P15 K15 HC CVD MT-Ti(C,N)-Al2O3
GC4125 P30 M25 K30 S25 HC PVD (Ti,Al)N
GC4225 P20 K25 HC CVD MT-Ti(C,N)+Al2O3+TiN
D
S05F S10 HC CVD MT-Ti(C,N)+Al2O3+TiN
CT525 P10 M10 HT
Frezowanie
H13A M15 K20 N20 S15 HW
H10 N10 S30 HW
CB7015 H15 BN PVD TiN
CB20 H01 BN
E
CC670 S10 H10 CM
CD10 N01 DP
Wiercenie
CD1810 N10 HC CVD Diament
Wykonywanie gwintów:
GC1020 P20 M20 K15 N25 S20 H20 HC PVD TiN

F
GC1125 P20 M20 K15 S20 H20 HC PVD (Ti,Al)N
GC4125 P20 M20 K15 S20 H20 HC PVD (Ti,Al)N
H13A M25 K20 N25 S25 HW
Wytaczanie
CB20 H10 BN
G
obrabiarki
H
Materiały
I
Informacje/Indeks
H 13
A
Gatunki frezarskie
P M K N S H cy
B Płytki wymienne
GC1010 P10 K10 H10 HC PVD (Ti,Al)N

GC1020 K20 HC PVD (Ti,Al)N
GC1025 P10 M15 N15 S15 H15 HC PVD Ti(C,N)+TiN
rowków
GC1030 P30 M15 N15 S15 H10 HC PVD (Ti,Al)N+TiN

GC2030 P25 M25 S25 HC PVD (Ti,Al)N+TiN
C GC2040 P40 M30 S30 HC CVD MT-Ti(C,N)+Al2O3+TiN
GC3040 P20 K30 H25 HC CVD MT-Ti(C,N)+Al2O3
Toczenie gwintów

D K15W K15 HC CVD MT-Ti(C,N)+Al2O3+TiN
K20D K20 HC CVD MT-Ti(C,N)+Al2O3
K20W K25 HC CVD MT-Ti(C,N)+Al2O3+TiN
Frezowanie
H13A K25 N15 S20 HW

H10 N10 HW
H10F N20 S30 HW
E CT530 P20 M20 N15 H15 HT
CB50 K05 H05 BN
CC6190 K10 CN
Wiercenie
CD10 N05 DP
Monolityczne frezy palcowe (walcowo-czołowe)

GC1610 H HC PVD (Ti,Al)N
F
GC1620 P M K S H HC PVD (Ti,Al)N
GC1630 P M K S HC PVD (Ti,Al)N
GC1640 P M K S HC PVD (Ti,Al)N
Wytaczanie
H10F N HW
G
obrabiarki
H
Materiały
I
Informacje/Indeks
H 14
Toczenie ogólne
Gatunki do wiercenia
P M K N S H cy
Wiertła pełnowęglikowe/z lutowaną wkładką węglikową B
GC1020 P20 K20 N20 S20 H20 HC PVD Ti(C,N)+TiN
GC1210 P10 K10 HC PVD AlCrN
GC1220 P20 M20 K20 N20 S30 H20 HC PVD (Ti,Al)N
rowków
K20 M30 K20 N15 K15 HC PVD TiN
N20D N20 HC PVD (Ti,Al)N
P20 P20 HC PVD TiN
C
H10F P25 K25 N20 S25 HW
Toczenie gwintów

Wiertła z wymiennymi płytkami
GC1020 P40 M35 K20 N20 S35 H20 HC PVD TiN
GC1120 P40 M35 K20 N20 S35 H20 HC PVD Ti(C,N)
GC235 P40 M35 HC CVD Ti(C,N)+TiN
D
GC1144 M35 S35 HC PVD Tlenek
GC2044 M35 S35 HC PVD Tlenek
Frezowanie
GC3040 P20 M20 K20 H15 HC CVD MT-Ti(C,N)+Al2O3
GC4014 P15 K15 HC CVD MT-Ti(C,N)+Al2O3
GC4024 P25 M20 K20 H15 HC CVD MT-Ti(C,N)+Al2O3
E
H13A M20 K20 N20 S20 HW
Wiercenie
F
Wytaczanie
G
obrabiarki
H
Materiały
I
Informacje/Indeks
H 15
A Materiały - materiały przedmiotów obrabianych
Rodzaje materiałów obrabianych

Toczenie ogólne
P M K N S H
B
Stal Stal nierdzewna Żeliwo Aluminium Stopy żaroodporne Stal hartowana
Grupy materiałowe obrabianych przedmiotów

Obróbką skrawaniem wytwarza się bardzo szeroką gamę • ISO K – Żeliwo, w przeciwieństwie do stali, jest typem
rowków
przedmiotów z wielu różnych materiałów. Każdy materiał cha- materiału o krótkim wiórze. Żeliwo szare (GCI) oraz żeliwo
rakteryzuje się unikatowymi właściwościami, na które wpływają ciągliwe (MCI) są całkiem łatwe w obróbce, podczas gdy
składniki stopowe, obróbka cieplna, hartowanie, itd. Od tego żeliwo sferoidalne (NCI), żeliwo o zwartym graficie (CGI) oraz
C z kolei zależy wybór geometrii, gatunku oraz parametrów skra- żeliwo hartowane z przemianą izotermiczną (ADI) sprawiają
wania narzędzia. więcej problemów obróbczych. Wszystkie żeliwa zawierają
SiC, który bardzo ściera krawędź skrawającą.
Toczenie gwintów
Dlatego też, materiały obrabianych przedmiotów zostały

podzielone zgodnie z klasyfikacją ISO na sześć grup • ISO N – Metale nieżelazne są materiałami bardziej miękkimi,
odpowiadających unikatowym charakterystykom obrabialności. jak aluminium, miedź, mosiądz, itp. Aluminium o 13%
zawartości krzemu jest bardzo ścierne. Ogólnie, zaleca się
• ISO P – Stal to najobszerniejsza grupa materiałowa.
tu płytki z ostrymi krawędziami, które są odpowiednie do
Obejmuje szeroki zakres materiałów niestopowych po wyso-
skrawania z dużą prędkością i charakteryzują się długim
D kostopowe włącznie z odlewami staliwnymi i nierdzewnymi
czasem eksploatacji.
stalami ferretycznymi i martenzytycznymi. Obrabialność,
zazwyczaj odpowiednia, zależy w dużej mierze od twardości, • ISO S – Superstopy żaroodporne to grupa zawierająca dużą
zawartości węgla, itp. ilość materiałów bazujących na wysokostopowym żelazie,
niklu, kobalcie i tytanie. Przywierają one do narzędzia, tworzą
Frezowanie
• ISO M – Stale nierdzewne są materiałami stopowymi z za-

narosty na ostrzach, utwardzają się podczas obrabiania
wartością minimum 12% chromu; inne stopy mogą zawie-
(umocnienie) i powodują powstawanie wysokich temperatur
rać nikiel oraz molibden. Rozróżniamy stale nierdzewne
w strefie skrawania. Zbliżone są do materiałów obszaru ISO
ferrytyczne, martenzytyczne, austenityczne oraz austeni-
M, lecz trudniejsze do skrawania i zmniejszają trwałość ostrzy
E tyczno-ferrytyczne (typu duplex), tworzące wielką rodzinę.
płytek.
Cechą wspólną wszystkich tych typów jest narażenie krawędzi
skrawających na duże ilości ciepła, zużycia w postaci karbu • ISO H – Ta grupa obejmuje stale o twardości pomiędzy 45-
oraz narostu. 65 HRc, jak również żeliwo utwardzone ok. 400-600 HB.
Twardość czyni te materiały trudnymi do obrabiania. Podczas
Wiercenie
skrawania generują wysokie temperatury i są bardzo ścierne

dla krawędzi skrawających.
F
Wytaczanie
Nowa klasyfikacja materiałowa – kody MC

G Podział na 6 grup jest zbyt ogólny i nie stanowi informacji Dla uściślenia zaleceń podnoszących wydajność opracowaliśmy
wystarczającej do podjęcia decyzji o wyborze prawidłowej nowa klasyfikację materiałów. Jest bardziej szczegółowa,
geometrii narzędzia skrawającego, gatunku oraz parametrów obejmuje więcej podgrup i zawiera osobne informacje o typie,
skrawania. Dlatego grupy materiałowe podzielono na podgrupy, zawartości węgla, procesie wytwarzania, obróbce cieplnej,
obrabiarki
itd. Sandvik Coromant od wielu lat stosuje tak zwany system twardości, itp.
kodu CMC (klasyfikacja materiałowa Coromant) do identyfikacji
i opisania materiałów od rozmaitych dostawców, w rozmai-
tych standardach i z różnych rynków. Dzięki systemowi CMC,
H materiały są klasyfikowane odpowiednio do obrabialności,
a Sandvik Coromant dostarcza również stosowne narzędzia
oraz zalecenia parametrów skrawania.
Materiały
I
Informacje/Indeks
H 16
Materiały - materiały przedmiotów obrabianych A
Toczenie ogólne
Struktura kodu MC
Kod MC składający się z kombinacji liter i cyfr opisuje różne właściwości i charakterystyki obrabianego materiału.
Przykład 1:
Kod P1.2.Z.AN
B
• P jest kodem ISO dla stali
• 1 jest grupą materiałową stali niestopowej
• 2 jest podgrupą materiałową dla zawartości węgla >0,25% ≤0,55 %
• Z jest procesem wytwarzania: kuta/walcowana/ciągniona na zimno
rowków
• AN jest obróbką cieplną (wyżarzanie) podawaną z wartościami twardości
Przykład 2:
N1.3.C.AG C
• N jest kodem ISO dla metali nieżelaznych
• 1 jest grupą materiałową dla aluminium
Toczenie gwintów
• 3 jest podgrupą aluminium z zawartością krzemu 1-13%
• C jest procesem wytwarzania: odlewanie
• AG dla obróbki cieplnej: starzenie
Podanie nie tylko składu materiału, ale również procesu produkcji i obróbki cieplnej mających wpływ na właściwości mechaniczne
tworzy opis umożliwiający opracowanie bardziej precyzyjnych zaleceń co do parametrów skrawania.
D
Frezowanie
Opór właściwy skrawania
Do obliczeń mocy, momentu obrotowego oraz sił skrawania, Opór właściwy skrawania (kc)
E
wykorzystuje się tzw. opór właściwy skrawania, lub kc1. (N/mm²)
(
Przedstawiany jest jako siła, Fc, w kierunku skrawania (patrz
kc = kc1 × hm-mc × 1 -
γ0 (
rysunek), wymagana do wycięcia obszaru wióra o powierzchni
100
1 mm², który posiada grubość 1 mm. kc1 jest różna dla sześciu
Wiercenie
grup materiałowych i zmienia się również w każdej grupie.
Promieniowy kc1 obowiązuje dla płytki neutralnej z kątem
natarcia, γ0, = 0°; do skompensowania tego muszą być Jeżeli rzeczywista grubość wióra, hm, wynosi, na przykład, 0,3
uwzględnione inne wartości. Na przykład, jeżeli kąt natarcia jest mm, wartość kc będzie wyższa, patrz wykres. Gdy rzeczywista
F
bardziej dodatni rzeczywista wartość kc zmniejszy się, co jest wartość kc jest zdefiniowana, wymagana moc może być obli-
obliczone następującym wzorem: czona według następującego wzoru:
Wytaczanie
Zapotrzebowanie na moc netto (Pc)
(kW)
ap × ae × vf × kc
Pc =
60 × 106
G
kc1
N/mm² kc Log
6000 N/mm²
obrabiarki
5000
kc0.3
b
4000
a
kc1
H
3000 mc = a/b
2000
Materiały
1000
Log
0.3 1.0
Materiał hm, mm
Grubość wióra
I
Informacje/Indeks
H 17
A
Toczenie ogólne Materiały obrabianych przedmiotów – stal ISO P
P Stal
Definicja
B • Stal jest największą grupą materiałową obrabianych przed-
miotów w dziedzinie skrawania metalu.
• Stale mogą być niehartowane lub hartowane i odpuszczane

z przeciętną twardością do 400 HB. Stal o twardości powyżej
ok. 48 HRC i do 62-65 HRC należy do obszaru ISO H.
rowków
• Stal jest stopem, którego głównym składnikiem jest żelazo

(Fe).
• Stale niestopowe zawierają poniżej 0,8% węgla i są złożone
C wyłącznie z żelaza (Fe), nie zawierają innych składników
stopowych.
• Stale stopowe posiadają zawartość węgla niższą niż 1,7%
Toczenie gwintów
oraz składniki stopowe takie jak Ni, Cr, Mo, V i W.

• Stale niskostopowe zawierają składniki stopowe poniżej 5%.
• Stale wysokostopowe zawierają składniki stopowe w ilości
większej niż 5%.
D Ogólna skrawalność
• Skrawalność stali zależy od pierwiastków stopu, obróbki
cieplnej oraz procesu wytwarzania (kucie, walcowanie, odle-
wanie, itp.).
Frezowanie
• Na ogół, kontrola wióra jest stosunkowo łatwa i bezproble-

mowa.
• W trakcie obróbki stali niskowęglowych powstają dłuższe
wióry, które wykazują tendencje do przywierania do narzędzia
E i wymagają ostrych krawędzi skrawających.
• Opór właściwy skrawania kc1: 1400-3100 N/mm².
• Siły skrawania, a przez to moc wymagana do ich obróbki, są
stałe w pewnym zakresie.
Wiercenie
Więcej informacji na temat obróbki materiałów ISO P znajduje się w roz-

dziale pt. Toczenie ogólne, strona A 22; Frezowanie, strona D 32 oraz
Wiercenie, strona E 16.
F
Składniki stopowe Pozytywny wpływ
C (węgiel) wpływa na twardość (wyższa zawartość zwiększa Pb w stali automatowej (o niskiej temperaturze topnienia)
zużycie ścierne). Niska zawartość węgla <0,2%, zwiększa zmniejsza tarcie pomiędzy wiórem i płytką, a co za tym idzie
Wytaczanie
zużycie adhezyjne, które będzie prowadzić do narostów na zmniejsza zużycie i poprawia łamanie wióra.
ostrzu oraz złego łamania wiórów. Ca, Mn (+S) tworzy miękkie siarczki smarujące. Wysoka
Cr, Mo, W, V, Ti, Nb (składniki węglików) – zwiększają zużycie zawartość siarki polepsza skrawalność i łamanie wióra.
ścierne. Siarka (S) ma korzystny wpływ na skrawalność. Niewielkie
G O posiada ogromny wpływ na skrawalność: tworzy on nieme- różnice, z zakresu 0,01% a 0,03% mogą wywrzeć znaczący
taliczne, tlenkowe i ścierne wtrącenia. wpływ na jakość procesu skrawania. Ten efekt jest wykorzy-
Al, Ti, V, Nb są używane przy produkcji drobnoziarnistej stywany w stalach automatowych. Typowa zawartość siarki
stali; czynią one stal bardziej wytrzymałą i mniej podatną na wynosi około 0,25%. Siarka tworzy miękkie wtrącenia
obróbkę skrawaniem. siarczku manganu (MnS), które uformują warstwę smarującą
obrabiarki
P, C, N w ferrycie, obniżają plastyczność, co zwiększa zużycie pomiędzy wiórem i krawędzią skrawającą. MnS usprawni
adhezyjne. również łamanie wióra. Ołów (Pb) ma podobny wpływ i często
jest używany w połączeniu z siarką w stalach automatowych
na poziomach zbliżonych do 0,25%.
H
Materiały
I ➤
Informacje/Indeks
H 18
Materiały obrabianych przedmiotów – stal ISO P A
Toczenie ogólne
Kody MC dla stali
Stale, pod kątem skrawalności, dzieli się na: stale niestopowe, wysokostopowe oraz spiekowe.
Opór właściwy
Kod MC
Grupa
materiałowa
Podgrupa materiałowa Proces wytwarzania Obróbka cieplna
Twardość
nominalna
skrawania, kc1 mc B
(N/mm²)
P1.1.Z.AN 1 1 Z AN wyżarzana 125 HB 1500 0.25
kuta/walcowana/
≤0.25% C
ciągniona na zimno hartowana+
P1.1.Z.HT 1 1 Z HT 190 HB 1770 0.25
odpuszczana
rowków
P1.2.Z.AN 1 2 Z AN wyżarzana 190 HB 1700 0.25
kuta/walcowana/
>0.25... ≤0.55% C
ciągniona na zimno hartowana+
P1.2.Z.HT 1 2 Z HT 210 HB 1820 0.25
odpuszczana
niestopowa
P1.3.Z.AN 1
Mn<1,65%
3
wysokowęglowa,
Z
kuta/walcowana/
AN wyżarzana 190 HB 1750 0.25 C
>0,55% C ciągniona na zimno hartowana+
P1.3.Z.HT 1 3 Z HT 300 HB 2000 0.25
odpuszczana
Toczenie gwintów
kuta/walcowana/
P1.4.Z.AN 1 4 stal automatowa Z AN wyżarzana 220 HB 1180 0.21
ciągniona na zimno
P1.5.C.HT 1 5 C UT nieobrobiona 150 HB 1400 0.25
całkowita zawartość
odlew
węgla (staliwo) hartowana+
P1.5.C.AN 1 5 C HT 300 HB 2880 0.25
odpuszczana
P2.1.Z.AN 2 1 ≤0.25% C Z AN 175 HB 1700 0.25
P2.2.Z.AN 2 2 >0.25... ≤0.55% C Z kuta/walcowana/ AN 240 HB 1950 0.25

D
ciągniona wyżarzana
wysokowęglowa,
P2.3.Z.AN 2 3 Z na zimno AN 260 HB 2020 0.25
niskostopowa >0,55% C
(zawartość
P2.4.Z.AN 2 4 stal automatowa Z AN 225 HB
składników
Frezowanie
stopowych ≤5%) całkowita zawartość węgla kuta/walcowana/ hartowana+
P2.5.Z.HT 2 5 Z HT 330 HB 2000 0.25
(hartowana i odpuszczana) ciągniona na zimno odpuszczana
P2.6.C.UT 2 6 C UT nieobrobiona 200 HB 1600 0.25
całkowita zawartość
odlew
węgla (staliwo) hartowana+
P2.6.C.HT 2 6 C HT
odpuszczana
380 HB 3200 0.25 E
P3.0.Z.AN 3 0 Z kuta/walcowana/ AN wyżarzana 200 HB 1950 0.25
ciągniona
hartowana+
P3.0.Z.HT 3 0 Z na zimno HT 380 HB 3100 0.25
odpuszczana
grupa główna
UT nieobrobiona
Wiercenie
P3.0.C.UT 3 wysokostopowa 0 C 200 HB 1950 0.25
(zawartość odlew
składników hartowana+
P3.0.C.HT 3 0 C HT 340 HB 3040 0.25
stopowych >5%) odpuszczana
kuta/walcowana/
P3.1.Z.AN 3 1 stal szybkotnąca (HSS) Z AN wyżarzana 250 HB 2360 0.25
ciągniona na zimno
wyżarzana/hartowa-
F
P3.2.C.AQ 3 2 stal manganowa C odlew AQ 300 HB 3000 0.25
na i wyżarzana
P4.0.S.NS 4 stale proszkowe 0 grupa główna S metalurgia proszków NS nie określono 150 HB
Wytaczanie
➤ • Staliwo posiada chropowatą strukturę powierzchni, która
Zarówno pozytywne jak i negatywne może zawierać piasek oraz żużel i stawia wysokie wymaga-
Si, Al, Ca tworzą wtrącenia w postaci tlenków, które nia względem udarności krawędzi skrawającej. G
zwiększają zużycie.
• Stal walcowana cechuje się bardzo dużą wielkością ziarna,

Wtrącenia w stali wpływają istotnie na skrawalność nawet
co czyni strukturę nierównomierną, powodując odchyłki sił
gdy stanowią niewielki procent całkowitego składu. Ten wpływ
skrawania.
może być zarówno negatywny, jak i pozytywny. Na przykład,
obrabiarki
aluminium (Al) jest używane do odtleniania roztopionego • Stal kuta charakteryzuje się mniejszą wielkością ziarna
żelaza. Jednak aluminium tworzy twardy, ścierny tlenek i bardziej jednorodną strukturą minimalizując tym problemy
aluminium (Al2O3), który ma szkodliwy wpływ na skrawalność powstające w trakcie skrawania.
(porównać pokrycie z tlenku aluminium na płytce). Temu
negatywnemu wpływowi można przeciwdziałać przez dodanie
H
wapnia (Ca), który tworzy miękką skorupkę wokół cząstek
ściernych.
Materiały
I
Informacje/Indeks
H 19
A
Toczenie ogólne Materiały obrabianych przedmiotów – stal ISO P
Stal niestopowa – P 1.1-1.5

Definicja
W stalach niestopowych, zawartość węgla wynosi zwykle
tylko 0,8%, podczas gdy stale stopowe posiadają dodatkowe
składniki stopowe. Twardość zmienia się od 90 do 350HB.
B Wyższa zawartość węgla (>0,2%) umożliwia hartowanie
materiału.
rowków
Zastosowanie
Stale niestopowe stosowane są głównie jako: stale konstrukcyjne,
C stale strukturalne, do produktów głębokotłoczonych i praso-
wanych, jako materiał na naczynia ciśnieniowe oraz rozmaite
staliwa. Powszechnie stosowane są do produkcji: wałów, rur,
Toczenie gwintów
odkuwek oraz konstrukcji spawanych (C<0,25%).
Skrawalność
Frezowanie
Trudności w łamaniu wióra oraz tendencje do adhezji (narost na ostrzu) wymagają

specjalnej uwagi przy stalach niskowęglowych (< 0,25%). Wysokie prędkości skra-
wania oraz ostre krawędzie i/lub geometrie z dodatnim kątem natarcia oraz gatunki
z cienkim pokryciem zmniejszą tendencje do przywierania materiału. Celem poleps-
E zenia łamania wióra zaleca się, aby podczas toczenia głębokość skrawania była
zbliżona do wielkości promienia naroża lub większa. Stale hartowane charakteryzują
się dobrą obrabialnością jednak mają one tendencję do powodowania zwiększonego
starcia na powierzchni przyłożenia.
Wiercenie
F
Stal niskostopowa – P 2.1-2.6
Definicja
Wytaczanie
Stale niskostopowe są najpopularniejszymi materiałami podda-

wanymi obecnie obróbce wiórowej. Grupa obejmuje materiały
miękkie i hartowane (aż do 50 HRc).
G
Zastosowanie
Naczynia ciśnieniowe ze stali niskostopowych z dodatkiem
obrabiarki
Mo oraz Cr używane są do wyższych temperatur. Powszechnie

stosowane do produkcji: wałów, jako stal konstrukcyjna, oraz do
rur i odkuwek. W branży motoryzacyjnej znajduje zastosowanie
H w takich elementach, jak: korbowody, wałki rozrządu, przeguby,
piasty kół, wałki zębate przekładni kierowniczej.
Materiały
I ➤
Informacje/Indeks
H 20
Materiały obrabianych przedmiotów – stal ISO P A
Toczenie ogólne
➤ Stal niskostopowa – P 2.1-2.6 – kontynuacja
Skrawalność
Skrawalność stali niskostopowych zależy od składu stopu oraz
obróbki cieplnej (twardość). Dla wszystkich materiałów z grupy,
najbardziej powszechnymi mechanizmami zużycia są zużycie
kraterowe oraz starcie na powierzchni przyłożenia.
B
Materiały hartowane dają więcej ciepła w strefie skrawania
i mogą skutkować odkształceniem plastycznym krawędzi skra-
wającej.
rowków
C
Toczenie gwintów
D
Stal wysokostopowa – P 3.0-3.2
Frezowanie
Definicja
Stale wysokostopowe obejmują stale węglowe o całkowitej
zawartości dodatków stopowych ponad 5%. Grupa obejmuje
materiały miękkie i hartowane (aż do 50 HRc). E
Wiercenie
Zastosowanie
Typowe wykorzystania tych stali obejmują: części obrabiarek,
matryce, komponenty hydrauliki, cylindry oraz narzędzia
F
skrawające (HSS).
Wytaczanie
G
Skrawalność
obrabiarki
Na ogół, skrawalność zmniejsza się przy wyższych

zawartościach stopowych i twardości. Na przykład, przy 12-15%
zawartości składników stopowych i twardości aż do 450 HB,
krawędź skrawająca wymaga dobrej odporności cieplnej, aby H
wytrzymać odkształcenia plastyczne.
Materiały
I
Informacje/Indeks
H 21
A
Toczenie ogólne Materiały obrabianych przedmiotów – stal nierdzewna - ISO M
M Stal nierdzewna
Definicja
B • Stop którego głównym składnikiem jest żelazo (Fe).
• Posiada zawartość chromu wyższą niż 12%
• Na ogół posiada niską zawartość węgla (C ≤ 0,05 %).

• Rozmaite dodatki niklu (Ni), chromu (Cr), molibdenu (Mo),
niobu (Nb) oraz tytanu (Ti), mają wpływ na właściwości takie
rowków
jak odporność na korozję i wysokie temperatury.

• Chrom łączy się z tlenem (O) tworząc warstwę pasywacyjną
z Cr2O3 na powierzchni stali, która odpowiada za odporność
C metalu na korozję.
Ogólna skrawalność
Toczenie gwintów
Skrawalność stali nierdzewnych zależy od pierwiastków

stopowych, obróbki cieplnej oraz procesu wytwarzania (kute,
odlewane, itp.). Zasadniczo, skrawalność zmniejsza się przy
większej zawartości dodatków stopowych, ale we wszystkich
grupach stali nierdzewnych występują materiały łatwo skra-
D walne lub o ulepszonej skrawalności.
• Materiał dający długie wióry.
• Materiały ferrytyczne/martenzytyczne charakteryzują się
dobrą kontrolą wióra, która komplikuje się w materiałach • SANMAC (nazwa handlowa Sandvik) jest materiałem, którego
skrawalność podniesiono przez optymalizację objętościowego
Frezowanie
austenitycznych i typu duplex.

• Opór właściwy skrawania: 1800-2850 N/mm². udziału siarczków oraz tlenków bez utraty odporności na
• W trakcie obrabiania powstają wysokie siły skrawania, narost korozję.
na ostrzu, ciepło oraz umocnione (przez zgniot) powierzchnie.
E • Wyższa zawartość azotu (N) w strukturze austenitycznej
zwiększa wytrzymałość i utrzymuje pewną odporność przeciw-
ko korozji, lecz obniża skrawalność, podczas gdy zwiększa się
umocnienie przez odkształcenie plastyczne.
• W celu poprawienia skrawalności stosuje się dodatki siarki (S).
Wiercenie
•W ysoka zawartość węgla (C>0,2%) powoduje stosunkowo

wysokie ścieranie powierzchni przyłożenia.
•M o oraz N zmniejszają skrawalność, jednakże, zapewniają
F one odporność na korozyjne działanie kwasu i przyczyniają się
do wytrzymałości w wysokich temperaturach.
Wytaczanie
Więcej informacji na temat obróbki materiałów ISO M znajduje się w roz-

Względna obrabialność dziale pt. Toczenie ogólne, strona A 25; Frezowanie, strona D 34 oraz
(%) Wiercenie, strona E 16.
100
G
80
obrabiarki
60
H 40
20
Materiały
I Ferrytyczna Martenzy
tyczna
Austenityczna Duplex Super
Austenityczna
Informacje/Indeks
H 22
Materiały obrabianych przedmiotów – stal nierdzewna - ISO M A
Toczenie ogólne
Kody MC dla stali nierdzewnej
Opór właściwy
Grupa Podgrupa Twardość
Kod MC Proces wytwarzania Obróbka cieplna skrawania, kc1 mc
materiałowa materiałowa nominalna
(N/mm²)
P5.0.Z.AN 5 0 Z AN wyżarzana 200 HB 1800
B
0.21
kuta/walcowana/ hartowana+
P5.0.Z.HT 5 0 Z HT 330 HB 2300 0.21
ciągniona na zimno odpuszczana
utwardzana wydzie-
P5.0.Z.PH 5 Ferrytyczna/ 0 grupa główna Z PH 330 HB 2800 0.21
leniowo
martenzytyczna
rowków
P5.0.C.UT 5 stal nierdzewna 0 C UT nieobrobiona 250 HB 1900 0.25
odlew
hartowana+
P5.0.C.HT 5 0 C HT 330 HB 2100 0.25
odpuszczana
P5.1.Z.AN 5 1 stal automatowa Z
kuta/walcowana/
ciągniona na zimno
AN wyżarzana 200 HB 1650 0.21 C
wyżarzana/hartowa-
M1.0.Z.AQ 1 0 Z kuta/walcowana/ AQ 200 HB 2000 0.21
na i wyżarzana
Toczenie gwintów
ciągniona
grupa główna na zimno utwardzana wydzie-
M1.0.Z.PH 1 0 Z PH 300 HB 2400 0.21
leniowo
M1.0.C.UT 1 0 C odlew UT nieobrobiona 200 HB 1800 0.25
Austenityczna obrabialność ulepszona
M1.1.Z.AQ 1 1 Z AQ 200 HB 2000 0.21
(jak SANMAC)
kuta/walcowana/
M1.1.Z.AQ 1 2 stal automatowa Z ciągniona
na zimno
AQ 200 HB 1800 0.21 D
M1.3.Z.AQ 1 3 Z AQ 200 HB 1800 0.21
wyżarzana/hartowa-
stabilizowana Ti
na i wyżarzana
M1.3.C.AQ 1 3 C odlew AQ 200 HB 1800 0.25
Frezowanie
M2.0.Z.AQ 2 kuta/walcowana/
Super- 0 Z AQ 200 HB 2300 0.21
ciągniona na zimno
austenityczna, grupa główna
M2.0.C.AQ 2 Ni≥20% 0 C odlew AQ 200 HB 2150 0.25
M3.1.Z.AQ 3 kuta/walcowana/
1 Z AQ 230 HB 2000 0.21
>60% ferrytu (reguła ciągniona na zimno
M3.1.C.AQ 3 Duplex 1
praktyczna N<0,10%)
C odlew AQ 230 HB 1800 0.25
E
wyżarzana/hartowa-
(austenityczna/
kuta/walcowana/ na i wyżarzana
M3.2.Z.AQ 3 ferrytyczna) 2 Z AQ 260 HB 2400 0.21
<60% ferrytu (reguła ciągniona na zimno
praktyczna N≥0,10%)
M3.2.C.AQ 3 2 C odlew AQ 260 HB 2200 0.25
Wiercenie
F
Identyfikacja grup materiałowych
Mikrostruktura, którą uzyskuje stal nierdzewna zależy przede
Wytaczanie
wszystkim od jej składu chemicznego, w którym najważniejsze
są główne składniki stopu: chrom (Cr) i nikiel (Ni), zobacz
wykres. W rzeczywistości, odchyłki mogą być szerokie z powodu
wpływu innych składników stopu, które starają się ustabilizować
albo austenit albo ferryt. Struktura może być również zmody- G
fikowana przez obróbkę cieplną, lub w pewnych przypadkach
obróbką plastyczną na zimno. Utwardzana wydzieleniowo

nierdzewna stal ferrytyczna lub austenityczna charakteryzuje
się zwiększoną wytrzymałością na rozciąganie.
obrabiarki
H
Stale austenityczne
Stale austenityczno-ferrytyczne (duplex)

Materiały
Ferrytyczne stale chromowe
Martenzytyczne stale chromowe I

Informacje/Indeks
H 23
A
Toczenie ogólne Materiały obrabianych przedmiotów – stal nierdzewna - ISO M
Ferrytyczna i martenzytyczna stal nierdzewna – P5.0-5.1

Definicja
Z punktu widzenia skrawalności, ferrytyczne i martenzytyczne stale nierdzewne są sklasyfikowa-
ne jako ISO P. Zwykła zawartość Cr wynosi 12-18%. Obecna jest jedynie niewielka ilość innych
pierwiastków stopowych.
B
Martenzytyczne stale nierdzewne charakteryzują się stosunkowo wysoką zawartością węgla,
nadającą im właściwości hartujące. Stale ferrytyczne posiadają właściwości magnetyczne.

Spawalność stali ferrytycznych i martenzytycznych jest niska. Ich odporność na korozję jest
średnia lub niska i zwiększa się wraz z wyższą zawartością Cr.
rowków
Zastosowania
C Często używane w zastosowaniach nie wymagających wysokiej
odporności na korozję. Materiał ferrytyczny jest stosunkowo
tani ze względu na niską zawartość niklu. Przykładowe za-
Toczenie gwintów
stosowania: wały pomp, turbiny parowe i wodne, nakrętki,

śruby, podgrzewacze gorącej wody, branże przetwarzania miazgi
i żywności, dzięki niższym wymaganiom co do odporności na
korozję.
Stale martenzytyczne mogą być hartowane i są stosowane do
D ostrzy ze stali nożowej, żyletek, instrumentów chirurgicznych,
itp.
Frezowanie
Skrawalność
Na ogół, skrawalność jest dobra i bardzo podobna do stali niskostopowych, dlatego
E jest ona sklasyfikowana jako materiał ISO P. Wysoka zawartość węgla (>0,2%)
umożliwia hartowanie materiału. W trakcie obróbki powstaje starcie na powierzchni
przyłożenia lub zużycie kraterowe z pewnym narostem na ostrzu. Gatunki ISO P oraz
geometrie sprawdzają się dobrze.
Wiercenie
F
Austenityczna i super austenityczna stal nierdzewna – M1.0-2.0
Definicja
Stale austenityczne stanowią podstawową grupę stali nierdzewnych; najbardziej powszech-
Wytaczanie
nym składem jest 18% Cr oraz 8% Ni (np. stale 18/8, typu 304). Stal z wyższą odpornością na
korozję powstaje przez dodanie 2-3% molibdenu i często jest nazywana “stalą kwasoodporną”
(typu 316). Grupa MC obejmuje również super austenityczne stale nierdzewne o zawartości
Ni ponad 20%. Austenityczne wydzieleniowo utwardzane stale (PH) mające po przesycaniu
G strukturę austenityczną posiadając w swoim składzie powyżej 16% Cr i zawartość Ni>7% z ok.
1% Al. Typową stalą wydzielinowo utwardzoną jest stal 17/7 PH.
obrabiarki
Zastosowanie
H Używana w przedmiotach wymagających wysokiej odporności na korozję. Bardzo do-
bra spawalność i dobre właściwości w wysokich temperaturach. Zastosowania: branże
przetwarzania chemicznego, przetwórstwo żywności, kolektory wylotowe dla samolot-
ów. Dobre właściwości mechaniczne są podwyższane w trakcie obróbki plastycznej na
zimno.
Materiały
I ➤
Informacje/Indeks
H 24
Materiały obrabianych przedmiotów – stal nierdzewna - ISO M A
Toczenie ogólne
➤ Austenityczna i super austenityczna stal nierdzewna – M1.0-2.0 – kontynuacja
Skrawalność
Umocnienie przez zgniot powoduje powstanie twardych powierzchni i twardych wiórów, co
z kolei prowadzi do powstawania karbów. Powoduje to również przyleganie i narost na ostrzu
(BUE). Charakteryzuje się skrawalnością względną na poziomie 60%. Utwardzenie może
powodować zerwanie pokrycia oraz materiału podłoża z ostrza, skutkując wykruszaniem i złym
B
wykończeniem powierzchni. Austenit tworzy mocne, długie, ciągłe wióry, które są trudne do
łamania. Dodanie siarki poprawia skrawalność, lecz skutkuje niższą odpornością na korozję.
Używać ostrych krawędzi z dodatnią geometrią. Skrawać pod warstwą umocnioną przez zgniot.
Utrzymywać stałą głębokość skrawania. Podczas obróbki wytwarza duże ilości ciepła.
rowków
C
Toczenie gwintów
Stal nierdzewna typu duplex – M 3.41-3.42
Definicja
Dzięki dodaniu niklu do ferrytycznej stali nierdzewnej z zawartością chromu, powo-
duje powstanie bazowej mieszanej struktury/osnowy zawierającej zarówno ferryt, D
jak i austenit. Stąd nazywana jest ona stalą typu duplex (podwójną). Materiały takie
charakteryzują się wysoką wytrzymałością na rozciąganie i bardzo wysoką odpornością
na korozję. Oznaczenia, takie jak super-duplex i hiper-duplex wskazują wyższą
Frezowanie
zawartość składników stopowych i również lepszą odporność na korozję. Zawartość
Cr między 18 a 28% oraz Ni pomiędzy 4 a 7% jest powszechna dla stali duplex i tworzy
udział ferrytyczny 25-80%. Fazy ferrytu i austenitu są zwykle obecne w temperaturze
pokojowej w proporcji 50-50%. Typowymi nazwami firmowymi stali SANDVIK tego typu
są SAF 2205, SAF 2507. E
Wiercenie
Zastosowanie
Stosowana w maszynach branży chemicznej, spożywczej, kon-
strukcyjnej, medycznej, przetwórstwie celulozy i papierniczej oraz F
w procesach z udziałem kwasów lub chloru. Często używana
w przybrzeżnych platformach wydobywczych ropy i gazu.
Skrawalność Wytaczanie
G
Skrawalność względna jest na ogół słaba, 30%, z powodu
wysokiej granicy plastyczności i wytrzymałości na rozciąganie.

Wyższa zawartość ferrytu, powyżej 60%, poprawia skrawalność.
W trakcie jej obrabiania powstają mocne wióry, które mogą
obrabiarki
powodować zgniatanie oraz wytwarzać wysokie siły skrawa-

nia. Podczas skrawania wytwarza dużo ciepła, które może
powodować odkształcenia plastyczne i duże zużycie kraterowe.
Preferowane są małe kąty przystawienia, w celu uniknięcia H
powstawania karbów oraz zadziorów. Zasadnicze znaczenie ma
stabilność mocowania narzędzia oraz przedmiotu obrabianego.
Materiały
➤ I
Informacje/Indeks
H 25
A
Toczenie ogólne Materiały przedmiotów obrabianych – żeliwo - ISO K
K Żeliwo
Definicja
B Istnieje 5 głównych typów żeliwa:
• Żeliwo szare (GCI),
• Żeliwo ciągliwe (MCI),

• Żeliwo sferoidalne (NCI),
• Żeliwo o zwartym graficie (CGI),
rowków
• Żeliwo sferoidalne hartowane izotermicznie (ADI).

Żeliwo jest stopem Fe-C o stosunkowo wysokiej zawartości
C procentowej Si (1-3%). Zawartość węgla wynosi ponad 2%,
czyli na górnej granicy rozpuszczalności C w fazie austenitycz-
nej. Cr (chrom), Mo (molibden) oraz V (wanad) tworzą węgliki,
Toczenie gwintów
które zwiększają wytrzymałość oraz twardość, lecz obniżają

skrawalność.
• Materiał o krótkim wiórze z dobrą jego kontrolą w większości
D warunków. Opór właściwy skrawania: 790 – 1350 N/mm².
• Skrawanie z większymi prędkościami, zwłaszcza żeliwa
z wtrąceniami piasku, wywołuje na narzędziu zużycie
kraterowe.
Frezowanie
• NCI, CGI oraz ADI, w porównaniu z żeliwem szarym (GCI),

wymagają dodatkowej uwagi ze względu na różne właściwości
mechaniczne oraz obecność grafitu w osnowie.
• Żeliwo jest często obrabiane płytkami ujemnymi (negatywo-
E wymi), gdyż zapewniają one mocne krawędzie i bezpieczne
zastosowanie.
• Celem uzyskania dobrej odporności na ścieranie najlepsze
będą gatunki węglikowe o twardym podłożu i grubym pokryciu
z Al2O3.
Wiercenie
• Żeliwa są tradycyjnie obrabiane “na sucho”, lecz mogą być

również skrawane z użyciem chłodziwa, głównie w celu zmini-
malizowania zanieczyszczeń pyłem z węgla i żelaza. Istnieją
F również gatunki, które są odpowiednio przystosowane do
zastosowania przy doprowadzeniu chłodziwa.
Wytaczanie
G
Więcej informacji na temat obróbki materiałów ISO K znajduje się

w sekcji pt. Toczenie ogólne, strona A 28; Frezowanie, strona D 36
oraz Wiercenie, strona E 16.
obrabiarki
Wpływ twardości
H
• Wpływ twardości na obrabialność żeliwa jest taki sam jak w przypadku innych materiałów.
• Np., ADI (żeliwo sferoidalne hartowane izotermicznie) oraz CGI (żeliwo o zwartym graficie), jak również NCI (żeliwo sferoidalne) posiadają
wysoką twardość: do 300-400 HB. Żeliwo ciągliwe (MCI) oraz szare (GCI) mają przeciętnie 200-250 HB.
• Żeliwo białe może osiągać twardość powyżej 500 HB przy dużych prędkościach chłodzenia, gdzie węgiel reaguje z żelazem do postaci węglika
Fe3C (cementyt). Nie występuje węgiel wolny. Białe żeliwa są bardzo ścierne i trudnoskrawalne.
Materiały
I
Informacje/Indeks
H 26
Materiały przedmiotów obrabianych – żeliwo - ISO K A
Toczenie ogólne
Kody MC dla żeliwa
Z punktu widzenia obrabialności, żeliwa są sklasyfikowane następująco: ciągliwe, szare, sferoidalne, o zwartym graficie (CGI) oraz
sferoidalne hartowane izotermicznie (ADI). Nieco wyższe twardości charakteryzują żeliwo sferoidalne oraz ADI.
B
Twardość Opór właściwy
Grupa
Kod MC Podgrupa materiałowa Proces wytwarzania Obróbka cieplna nominalna skrawania, kc1 mc
materiałowa
(N/mm²)
K1.1.C.NS 1 1 o niskiej wytrzymałości C NS 200 HB 780 0.28
ciągliwe odlew nie określono
rowków
K1.2.C.NS 1 2 o wysokiej wytrzymałości C NS 260 HB 1020 0.28
K2.1.C.UT 2 1 o niskiej wytrzymałości C UT 180 HB 900 0.28
K2.2.C.UT 2 szare 2 o wysokiej wytrzymałości C odlew UT nieobrobiona 245 HB 1100 0.28 C

K2.3.C.UT 2 3 austenityczne C UT 175 HB 1300 0.28
Toczenie gwintów
K3.1.C.UT 3 1 ferrytyczne C UT 155 HB 870 0.28
K3.2.C.UT 3 2 ferrytyczno/perlityczne C UT 215 HB 1200 0.28
K3.3.C.UT 3 sferoidalne 3 perlityczne C odlew UT nieobrobiona 265 HB 1440 0.28
K3.4.C.UT 3 4 martenzytyczne C UT 330 HB 1650 0.28

D
K3.5.C.UT 3 5 austenityczne C UT 190 HB
K4.1.C.UT 4 1 niska wytrzymałość (perlit C UT 160 HB 680 0.43

<90%)
CGI odlew nieobrobiona
K4.2.C.UT 4 2 wysoka wytrzymałość C UT 230 HB 750 0.41
Frezowanie
(perlit ≥90%)
K5.1.C.NS 5 1 o niskiej wytrzymałości C NS 300 HB
K5.2.C.NS 5 ADI 2 o wysokiej wytrzymałości C odlew NS nie określono 400 HB
K5.3.C.NS 5 3 o bardzo wysokiej

wytrzymałości
C NS 460 HB E
Wiercenie
F
Dłuższe wióry
Wydłużenie łamania Obróbka
cieplna
Wytaczanie
NCI
NCI 400 Stal

G
ADI ADI 800

obrabiarki
CGI
ADI 1000
NCI 600
H
ADI 1200
ADI 1400
GCI
Materiały
Wytrzymałość na rozciąganie
Zmniejszona skrawalność
W trakcie obróbki izotermicznej następuje przekształcenie żeliwa sferoidalnego (NCI) w sferoidalne

hartowane izotermicznie (ADI).
I
Informacje/Indeks
H 27
A
Żeliwo ciągliwe (MCI) K 1.1-1.2 oraz żeliwo szare (GCI) K 2.1-2.3

Definicja
Żeliwo ciągliwe jest produkowane z podobnej do żeliwa białego osnowy, która
następnie jest obrabiana termicznie w dwóch krokach, tworząc strukturę
B ferryt+perlit+odpuszczony węgiel, prowadzącą do nieregularnych ziaren grafitu,
w porównaniu do płatkowej struktury w żeliwie szarym. Oznacza to, że ciągliwy

materiał jest mniej wrażliwy na pęknięcia, a wartości jego wytrzymałości na zerwanie
i rozciąganie są wyższe.
Żeliwo szare zawiera grafit w postaci typowych płatków, a do głównych właściwości
rowków
należy: niska udarność (kruchość); dobra przewodność cieplna, mniej ciepła gdy silnik
działa i mniej ciepła w procesie skrawania; dobre właściwości tłumiące, pochłania
drgania w silniku.
C
Toczenie gwintów
D Zastosowanie
Przedmioty wytwarzane z materiału MCI to: łożyska osi,
koła kolejowe, łączniki rurowe oraz koła zębate o dużej
wytrzymałości.
Frezowanie
Przedmioty wytwarzane z materiału GCI to: brytfanny, bloki sil-

ników, cylindry sprężarek, koła zębate oraz obudowy przekładni.
Skrawalność
Żeliwo ciągliwe charakteryzuje się wyższą wytrzymałością na rozciąganie niż GCI,
Wiercenie
a w kategorii skrawalności jest podobne do NCI - oba charakteryzują się raczej

doskonałymi właściwościami w tym względzie. Ogólnie, żeliwo ze strukturą perlityczną
zwiększa zużycie ścierne, podczas gdy struktury ferrytyczne zwiększają zużycie na
F skutek przylegania (adhezji).
Żeliwo szare posiada niską udarność, powoduje niskie siły skrawania a jego
obrabialność jest bardzo dobra. Zużycie w procesie skrawania jest tworzone tylko
przez ścieranie; brak zużycia chemicznego. Żeliwo szare jest często stapiane z Cr,
w celu polepszenia właściwości mechanicznych. Większa wytrzymałość skutkuje
Wytaczanie
wówczas niższą skrawalnością.
G
Żeliwo sferoidalne (NCI) K 3.1-3.5

Definicja
Żeliwo sferoidalne zawiera kuliście ukształtowany grafit i charakteryzuje je
obrabiarki
dobra sztywność (moduł Young’a); dobra udarność = wytrzymałemu, lecz nie

kruchemu materiałowi; dobra wytrzymałość na rozciąganie; złe właściwości
tłumiące (nie pochłania drgań np. w silniku); zła przewodność cieplna
H (więcej ciepła w procesie skrawania). Grafit w NCI ma postać kulek, które
powodują wyższą odporność na rozciąganie i udarność w porównaniu z CGI.
Materiały
I ➤
Informacje/Indeks
H 28
Materiały przedmiotów obrabianych – żeliwo - ISO K A
Toczenie ogólne
➤ Żeliwo sferoidalne (NCI) K 3.1-3.5 - kontynuacja
Zastosowanie
Piasty, rury, wałki, kolektory wydechowe, wały korbowe,
obudowy dyferencjałów, osłony łożysk, płyty łoża, obudowy
turbosprężarek, tarcze sprzęgieł oraz koła zamachowe.
Obudowy turbosprężarek oraz kolektory wydechowe często
B
są wykonywane z żeliwa stopowego SiMo, które jest bardziej
odporne na ciepło.
rowków
C
Skrawalność
Toczenie gwintów
Żeliwo sferoidalne posiada dużą tendencję do tworzenia narostu na ostrzu. Tendencja
ta jest silniejsza w przypadku miękkich materiałów NCI z wyższą zawartością ferrytu.
Podczas obrabiania tego typu przedmiotów i przy skrawaniu przerywanym, starcie
jest często najważniejszym mechanizmem powodującym zużycie narzędzia. Może to
powodować problemy związane ze złuszczaniem pokrycia.
Problem przylegania (adhezji) ma mniejszą wagę w przypadku twardszych materiałów D
NCI, które charakteryzują się wysoką zawartością perlitu. W ich przypadku
prawdopodobieństwo wystąpienia zużycia ściernego oraz/lub deformacji plastycznej
jest wyższe.
Frezowanie
E
Wiercenie
F
Żeliwo o zwartym graficie (CGI) K 4.1-4.2
Definicja
Wytaczanie
GCI jest materiałem, który spełnia coraz większe wymagania co
do wytrzymałości i niższej wagi przy zachowaniu odpowiedniej
skrawalności. Charakterystyki termiczne i tłumienia CGI zawiera
się pomiędzy NCI i GCI. Wytrzymałość zmęczeniowa tego meta-
lu jest dwa razy większa niż żeliwa szarego. Cząsteczki grafitu
G
w CGI są wydłużone i ukierunkowane losowo, jak w żeliwie

szarym, lecz są one krótsze, grubsze i posiadają zaokrąglone
krawędzie. Morfologia CGI podobna jest do korala, zaokrąglone
obrabiarki
krawędzie i nieregularna powierzchnia cząsteczek grafitu

zapewniają mocne przyleganie między nim i żelazną osnową.
Sprawia to, że właściwości mechaniczne CGI są lepsze niż
żeliwa szarego. Najbardziej powszechne jest CGI z zawartością
perlitu poniżej 90%. H
Materiały
➤ I
Informacje/Indeks
H 29
A
➤ Żeliwo o zwartym graficie (CGI) K 4.1-4.2 – kontynuacja

Zastosowanie
CGI jest odpowiednie do produkcji silników, gdzie wymagane
są materiały lżejsze i bardziej wytrzymałe, zdolne do absorbcji
większej ilości mocy. Ciężar samego bloku silnika może być
B zmniejszony o ok. 20% w porównaniu do bloku wykonanego
z GCI. Innymi przykładami są głowice cylindrów oraz hamulce

tarczowe.
rowków
Skrawalność
C Z punktu widzenia skrawalności, żeliwo o zagęszczonym graficie plasuje się między
żeliwem szarym a sferoidalnym. Dzięki większej od dwóch do trzech razy wytrzymałości
na rozciąganie w porównaniu z żeliwem szarym oraz niższej przewodności cieplnej,
Toczenie gwintów
w trakcie obróbki CGI powstają wyższe siły skrawania i większa ilość ciepła w strefie
skrawania. Wyższa zawartość tytanu w materiale CGI wpływa negatywnie na trwałość
narzędzia.
Najbardziej powszechnymi operacjami obróbki są frezowanie czołowe oraz wyta-
czanie cylindrów. Frezowanie z interpolacją kołową cylindrów zamiast wytaczania
D może zwiększyć trwałość narzędzia oraz produktywność.
Frezowanie
Żeliwo sferoidalne hartowane izotermicznie (ADI) K 5.1- 5.3

Definicja
E Żeliwo sferoidalne hartowane izotermicznie stanowi część rodziny żeliw obrabianych termicznie. Hartowanie
izotermiczne przekształca żeliwo sferoidalne na żeliwo ausferrytyczne (ADI), które posiada odpowiednie
charakterystyki wytrzymałości, udarność oraz wytrzymałość zmęczeniową. ADI jest bardziej wytrzymałe na
jednostkę wagową niż aluminium i tak odporne na zużycie jak stal. Wartości wytrzymałości na rozciąganie
oraz granicy plastyczności są dwukrotnie wyższe od wartości standardowego żeliwa sferoidalnego.
Wiercenie
Wytrzymałość zmęczeniowa jest o 50% wyższa i może być zwiększona przez śrutowanie lub walcowanie
wyokrągleń.
F
Zastosowanie
Odlewy z ADI w coraz większym stopniu wypierają odkuwki i odlewy staliwne,
wyroby spawane, stal nawęgloną oraz aluminium, dzięki wyjątkowym
Wytaczanie
właściwościom. Głównie znajdują zastosowanie w przemyśle motoryzacyjnym,

gdzie są stosowane w częściach zawieszenia oraz przeniesienia napędu, itp.
Są również wykorzystywane w przemyśle energetycznym i górnictwie oraz
w sektorze maszynowym.
G
Skrawalność
obrabiarki
Można oczekiwać 40-50% skrócenia trwałości narzędzia w porównaniu do NCI. Wytrzymałość na

rozciąganie oraz ciągliwość ADI są zbliżone do stali, lecz proces tworzenia wióra klasyfikuje ADI jako żeliwo
sferoidalne (tworzenie segmentowego wióra).
H Mikrotwardość ADI jest wyższa w porównaniu do stali o podobnych twardościach. Wyższe gatunki ADI
mogą zawierać w mikrostrukturze twardsze cząsteczki. Wysokie obciążenia termiczne i mechaniczne,
dzięki wysokiej wytrzymałości i ciągliwości, będą skupiać zużycie przy krawędzi skrawającej ze względu
na proces tworzenia segmentowego wióra oraz zużycie na powierzchni natarcia. Utwardzanie podczas
tworzenia wióra skutkuje wysokimi dynamicznymi siłami skrawania. Temperatura krawędzi skrawającej
Materiały
jest znaczącym czynnikiem określania zużycia.
I
Informacje/Indeks
H 30
Materiały przedmiotów obrabianych – materiały nieżelazne - ISO N A
Toczenie ogólne
N Materiały nieżelazne
Definicja
• Grupa ta obejmuje nieżelazne, miękkie metale o twardościach B
poniżej 130 HB, z wyjątkiem wysoce wytrzymałych brązów
(>225HB)
• Największą część stanowią stopy aluminium (Al) zawierające
mniej niż 12-13% krzemu (Si).
• MMC: kompozyt z osnową metalową: Al + SiC (20-30%)
rowków
• Stopy bazujące na magnezie
• Miedź i miedź elektrolityczna o zawartości Cu 99,95%
• Brąz: miedź z cyną (Sn) (10-14%) oraz/lub aluminium (3-10%) C
• Mosiądz: miedź (60-85%) z cynkiem (Zn) (40-15%)
Obrabialność aluminium
Toczenie gwintów
• Materiał o długich wiórach
• W przypadku stopu stosunkowo łatwa kontrola wióra.
• Czyste aluminium “klei się” i wymaga ostrych krawędzi
skrawających i wysokiej prędkości skrawania vc
• Opór właściwy skrawania: 350 - 700 N/mm².
• Siły skrawania, a przez to moc wymagana do jego obróbki,
D
są niskie.
•M ateriał może być obrabiany drobnoziarnistymi, niepokrywanymi
gatunkami węglika, gdy zawartość Si jest poniżej 7-8%, oraz ga-
Frezowanie
tunkami z ostrzami z PCD do aluminium o wyższej zawartości Si.
•S topy aluminium nadeutektyczne o wyższej zawartości Si > 12%
są bardzo ścierne.
Zastosowanie E
Bloki silników, głowice cylindrów, obudowy układów przeniesienia
napędu, osłony, wręgi lotnicze.
Więcej informacji na temat obróbki materiałów ISO N znajduje się

w rozdziale, Toczenie ogólne, strona A 39; Przecinanie i toczenie
Wiercenie
rowków, strona B 10; Frezowanie, strona D 38 oraz Wiercenie,
strona E 17.
Kody MC dla materiałów N

F
Opór właściwy,
Grupa Twardość
Kod MC Podgrupa materiałowa Proces wytwarzania Obróbka cieplna skrawania, mc
materiałowa nominalna
kc1 (N/mm²)
N1.1.Z.UT 1 1 technicznie czyste Z UT 30 HB 350 0.25
Wytaczanie
nieobrobiona
N1.2.Z.UT 1 2 Z odlew UT 60 HB 400 0.25
N1.2.Z.AG 1 2 Z AG wystarzone 100 HB 650 0.25

stopy AISi, Si ≤1%
N1.2.S.UT 1
stopy bazujące
2 S spiek UT nieobrobiona 75 HB 410 0.25
G
na aluminium
N1.2.C.NS 1 2 C NS nie określono 80 HB 410 0.25
N1.3.C.UT 1 3 C UT nieobrobiona 75 HB 600 0.25

stopy odlewnicze AISi, Si
odlew
≤1% oraz <13%
N1.3.C.AG 1 3 C AG wystarzone 90 HB 700 0.25
obrabiarki
N1.4.C.NS 1 4 stopy odlewnicze AISi, Si C NS nie określono 130 HB 700 0.25

≥13%
stopy bazujące
N2.0.C.UT 2 0 grupa główna C odlew UT nieobrobiona 70 HB
na magnezie
bezołowiowe stopy H
N3.1.U.UT 3 1 miedzi (włączając miedź U nie określono UT 100 HB 1350 0.25
elektrolityczną)
N3.2C.UT 3 2 C odlew UT 90 HB 550 0.25
mosiądze i brązy
stopy bazujące ołowiowe, (Pb ≤1%) nieobrobiona
N3.3.S.UT 3 na miedzi 2 S spiek UT 35 HB
Materiały
stopy bazujące na miedzi

N3.3.U.UT 3 3 U nie określono UT 110 HB 550 0.25
łatwoskrawalnej (Pb >1%)
brązy o wysokiej
N3.4.C.UT 3 4 C odlew UT 300 HB
wytrzymałości (>225HB)
N4.0.C.UT 4
stopy bazujące
0 grupa główna C odlew UT nieobrobiona 70 HB I
na cynku
Informacje/Indeks
H 31
A
Toczenie ogólne Materiały obrabianych przedmiotów – HRSA oraz tytan - ISO S
S Superstopy żaroodporne (HRSA) oraz tytan

B Definicja
• Grupa ISO S dzieli się na superstopy żaroodporne (HRSA) oraz
tytan.
• Materiały HRSA można podzielić na trzy grupy:
stopy na bazie niklu, żelaza i kobaltu.
• Warunki: wyżarzane, przesycane, starzone, walcowane, kute,
rowków
odlewane
• Właściwości: wyższa zawartość stopu (Co więcej niż Ni),
C skutkuje lepszą odpornością termiczną, zwiększoną
wytrzymałością na rozciąganie oraz wyższą odpornością na
korozję
Toczenie gwintów
• Różnice we właściwościach fizycznych i skrawalności stopów
wynikają z ich składu chemicznego i procesów metalurgicz-
nych, którym są poddawane w trakcie produkcji.
• Wyżarzanie i starzenie mają największy wpływ na późniejsze
D właściwości względem skrawalności.
• Trudna kontrola wióra (wióry segmentowe)
• Opór właściwy skrawania: 2400-3100 N/mm² dla HRSA oraz
1300-1400 N/mm² dla tytanu
Starzenie
Frezowanie
• Siły skrawania oraz wymagana moc są dosyć wysokie

W celu uzyskania wyższej wytrzymałości, stopy żaroodporne
mogą być “utwardzane wydzieleniowo”.
Przez obróbkę materiału w podwyższonych temperatu-
E rach, np., starzenie, małe cząsteczki międzymetalowe są
wytrącane w stopie. Cząsteczki te będą przeszkadzać ru-
chowi w strukturze kryształu i w wyniku tego materiał będzie
trudniejszy do odkształcenia.
Wiercenie
Więcej informacji na temat obróbki materiałów ISO S znajduje się

F w rozdziale Toczenie ogólne, strona A 30; Przecinanie i toczenie rowków,
strona B 9; Frezowanie, strona D 39 oraz Wiercenie, strona E 17.
Ciepło wytwarzane podczas skrawania (tendencja do odkształceń

Wytaczanie
plastycznych)
Twardość HB = Stale nierdzewne
Nimonic 1023
= Obrobione cieplnie (starzone)
G Inconel 718
400 Nimonic 80A
= Przesycone (wyżarzone)
Nimonic PK 33
Incoloy 901 Waspalloy
Nimonic 90
Nimonic 105
obrabiarki
300
17-4 PH
Crusible Nimonic 263 Tendencja
Jethete A286 do tworzenia
M152 karbów
H 200 Incoloy 901 Wydzielanie hartujących się stopów
w warunkach wyżarzania
Nimonic 75
Austenityczne Inconel 625
Incoloy 800
Sanicro 30
100
Stale
Materiały
Stopy bazujące Stopy bazujące

nierdzewne
na Fe na Ni
Zawartość %
I 10 20 30 40 50 60 70 80 90
niklu i kobaltu
Informacje/Indeks
H 32
Materiały obrabianych przedmiotów – HRSA oraz tytan - ISO S A
Toczenie ogólne
Kody MC dla materiałów S
Z punktu widzenia skrawalności, superstopy żaroodporne (HRSA) są sklasyfikowane jako materiały bazujące na żelazie, niklu oraz
kobalcie. Tytan jest klasyfikowany jako tytan technicznie czysty, stopy alfa oraz zbliżone do nich, stopy alfa/beta oraz stopy beta.
B
Opór właściwy
(N/mm²)
S1.0.U.AN 1 1 U AN wyżarzane 200 HB 2400 0.25
stopy
grupa główna nie określono
niebazujące
rowków
S1.0.U.AG 1 2 U AG starzone 280 HB 2500 0.25
S2.0.Z.AN 2 0 Z AN wyżarzane 250 HB 2650 0.25

kute/walcowane/
S2.0.Z.AG 2
stopy na bazie
0
grupa główna
Z ciągnione
na zimno
AG starzone 350 HB 2900 0.25
C
niklu
S2.0.Z.UT 2 0 Z UT nieobrobione 275 HB 2750 0.25
Toczenie gwintów
S2.0.C.NS 2 0 C odlew NS nie określono 320 HB 3000 0.25
S3.0.Z.AN 3 0 Z kute/walcowane/ AN wyżarzane 200 HB 2700 0.25

ciągnione
stopy na bazie na zimno
S3.0.Z.AG 3 0 grupa główna Z AG starzone 300 HB 3000 0.25
kobaltu
S3.0.C.NS 3 0 C odlew NS nie określono 320 HB 3100 0.25
S4.1.Z.UT 4 1
technicznie czyste
Z UT nieobrobione 200 HB 1300 0.23
D
(>99,5% Ti)
stopy alfa lub zbliżone
S4.2.Z.AN 4 2 Z AN 320 HB 1400
do nich
wyżarzane
S4.3.Z.AN 4 3 Z kute/walcowane/ AN 330 HB 1400
stopy na bazie
Frezowanie
stopy alfa/beta ciągnione
tytanu
S4.3.Z.AG 4 3 Z na zimno AG starzone 375 HB 1400
S4.4.Z.AN 4 4 Z AN wyżarzane 330 HB 1400

stopy beta
S4.4.Z.AG 4 4 Z AG starzone 410 HB 1400
E
S5.0.U.NS 3 stopy na bazie
0 grupa główna U nie określono NS nie określono 120 HB
wolframu
S6.0.U.NS 3 stopy na bazie
0 grupa główna U nie określono NS nie określono 200 HB
molibdenu
Wiercenie
Materiały HRSA – S 1.0-3.0
Definicja
Materiały wysoce odporne na korozję, które zachowują • Stopy na bazie kobaltu charakteryzują się najlepszymi
F
twardość i wytrzymałość w wyższych temperaturach. Materiał właściwościami wysokotemperaturowymi i odpornością na
jest stosowany w temperaturze do 1000°C i jest utwardzany korozję i są powszechnie stosowane w przemyśle medycz-
w procesie starzenia. nym: Haynes 25 (Co49Cr20W15Ni10), Stellit 21, 31.
Wytaczanie
• Superstopy żaroodporne na bazie niklu wykorzystywane są • Główne pierwiastki stopowe w materiałach HRSA.
najczęściej - stanowią ponad 50% ciężaru silnika samolo- Ni: zwiększa wytrzymałość na rozciąganie.
towego. Materiały utwardzane wydzieleniowo obejmują: Co, Mo, W: zwiększają wytrzymałość w podwyższonych tem-
Inconel 718, 706 Waspalloy, Udimet 720. Stopy przesycane peraturach.
(nie hartujące się) obejmują: Inconel 625. Cr, Si, Mn: polepszają odporność na korozję. G
• Superstopy żaroodporne na bazie żelaza wywodzą się C: zwiększa wielkość ziarna
z austenitycznej stali nierdzewnej i posiadają najsłabsze

właściwości wytrzymałości wysokotemperaturowej. Inconel
909, Greek Ascolloy oraz A286.
obrabiarki
H
Zastosowania
Silniki lotnicze oraz gazowe turbiny napędowe w sekcjach spalania oraz
turbin. Morskie zastosowania do ropy i gazu. Implanty stawów w medycynie.
Materiały
Zastosowania wysoce odporne na korozję.
➤ I
Informacje/Indeks
H 33
A
Toczenie ogólne Materiały obrabianych przedmiotów – HRSA oraz tytan - ISO S
➤ Materiały HRSA – S 1.0-3.0 – kontynuacja

Skrawalność
Stopień trudności skrawalności materiałów HRSA rośnie w na- do podłoża, w celu zapewnienia odpowiedniej odporności na
stępującej kolejności: materiały na bazie żelaza, materiały na odkształcenia plastyczne. Zasadniczo należy przyjmować duży
bazie niklu i materiały na bazie kobaltu. Wszystkie te stopy kąt przystawienia (płytki okrągłe) i wybierać dodatnią geometrię
B charakteryzują się dużą wytrzymałością w wysokich temperatu- płytek. Przy toczeniu i frezowaniu, w zależności od zastoso-
rach i podczas skrawania tworzą posegmentowane wióry, co wania, można stosować gatunki ceramiczne.
powoduje powstawanie wysokich i dynamicznych sił skrawania.
Słaba przewodność cieplna oraz wysoka twardość generują
wysokie temperatury podczas skrawania. Duża wytrzymałość,
rowków
właściwości umocnienia przez zgniot oraz utwardzania na

skutek przylegania tworzą karby przy maksymalnej głębokości
skrawania i wyjątkowo ścierne środowisko dla krawędzi
C skrawającej.
Gatunki węglikowe powinny powinny charakteryzować się
dobrą udarnością ostrza oraz dobrym przyleganiem pokrycia
Toczenie gwintów
Tytan – S 4.1-4.4
Definicja
D Stopy tytanu mogą być rozbite na cztery klasy, w zależności od struktury i obecnych
pierwiastków stopowych.
• Nieobrobiony, technicznie czysty tytan.
• Stopy alfa - z dodatkami Al, O oraz/lub N.
Frezowanie
• Stopy beta - z dodatkami Mb, Fe, V, Cr oraz/lub Mn.

• Mieszane stopy α+β, w których obecna jest mieszanka obu klas.
Mieszane stopy α+β, z typem Ti-6Al-4V, stanowiące większość obecnie używanych
stopów tytanu, przede wszystkim w sektorze lotniczym i kosmicznym, lecz również
E w zastosowaniach ogólnego przeznaczenia. Tytan charakteryzuje się wysokim stosun-
kiem wytrzymałości do ciężaru, oraz wysoką odpornością na korozję przy 60% ciężaru
właściwego stali. Pozwala to projektować cieńsze ścianki.
Wiercenie
F
Zastosowanie
Tytan może być stosowany w bardzo niesprzyjających warunkach, w których istnieje zagrożenie korozją
innych materiałów konstrukcyjnych. Jest to powodowane obecnością tlenku tytanu TiO2, który jest
bardzo odporny i pokrywa powierzchnię warstwą o grubości ok. 0,01 mm. Po uszkodzeniu warstwy
Wytaczanie
tlenku i przedostaniu się tlenu następuje natychmiastowa odbudowa tlenku w tytanie. Jest to materiał
odpowiedni do wymienników ciepła, sprzętu odsalającego, części silników odrzutowych, podwozi
samolotowych, konstrukcyjnych części wręg lotniczych.
G
Skrawalność
Skrawalność stopów tytanu jest niska w porównaniu do stali i stali nierdzewnej, co stawia specjalne wyma-
obrabiarki
gania przed narzędziami skrawającymi. Tytan charakteryzuje się słabą przewodnością termiczną; w wysokich
temperaturach zachowuje wytrzymałość, co wywołuje wysokie siły skrawania oraz temperatury przy krawędzi
skrawającej. Bardzo odrywające się, cienkie wióry, z tendencją do zacierania się, tworzą wąską powierzchnię
H styku na powierzchni natarcia, generując skupione siły skrawania blisko krawędzi skrawającej. Prędkość
skrawania, która jest zbyt wysoka, sprzyja reakcjom chemicznym pomiędzy materiałem wióra oraz narzędzia
skrawającego, co może skutkować nagłymi pęknięciami/złamaniami płytki. Materiał narzędzia skrawającego
powinien charakteryzować się odpowiednią twardością na gorąco, niską zawartością kobaltu i nie reagować
z tytanem. Zwykle używane są drobnoziarniste, niepokrywane węgliki. Należy wybrać dodatnią/otwartą
Materiały
geometrię z dobrą udarnością ostrza.
I
Informacje/Indeks
H 34
Materiały obrabianych przedmiotów – stal hartowana - ISO-H A
Toczenie ogólne
H Stal hartowana
Definicja
• Ta grupa materiałowa obejmuje hartowane i odpuszczane
stale o twardościach >45 – 68 HRC. B
•D o powszechnie stosowanych materiałów tego typu zaliczamy:
stal do nawęglania (~60 HRc), stal na kulki łożyskowe (~60
HRc) oraz stal narzędziową (~68 HRc). Twarde typy żeliwa to
żeliwo białe (~50 HRc) oraz ADI/Kymenit (~40 HRc). Stal kon-
rowków
strukcyjna (40 – 45 HRc), stal manganowa oraz różne typy
twardych powłok, np., stellit, stal P/M oraz węgliki spiekane
również należą do tej grupy.
•Z wykle, toczenie twardych części mieści się w zakresie 55 – C
68 HRC.
Skrawalność
Toczenie gwintów
•S
tal hartowana jest najmniejszą grupą z punktu widzenia
skrawania, a najbardziej powszechną operacją obróbki jest
wykańczanie. Opór właściwy skrawania: 2550 – 4870 N/
mm². Oferuje zwykle dobrą kontrolę wióra. Siły skrawania oraz
wymagania odnośnie mocy są dosyć wysokie.
•M
ateriał narzędzia skrawającego powinien charakteryzować D
się dobrą odpornością na odkształcenia plastyczne (twardość
na gorąco), stabilnością chemiczną (w wysokich tempera-
turach), wytrzymałością mechaniczną oraz odpornością na
ścieranie. CBN posiada takie charakterystyki i umożliwia
Frezowanie
toczenie zamiast szlifowania.
•M
ieszane lub wzmocnione wiskersami ceramiki również są
używane w toczeniu, w przypadku, kiedy przedmiot obrabiany
posiada umiarkowane wymagania wykończenia powierzchni, E
a jego twardość jest zbyt wysoka dla węglików.
•W
ęgliki spiekane dominują w zastosowaniach frezowania
oraz wiercenia i są używane do ok. 60 HRc.
Wiercenie
Zastosowania
Typowe przedmioty obejmują: wały napędowe, obudowy skrzyń biegów, przekładnie
F
kolumny kierownicy, wykrojniki.
Wytaczanie
Więcej informacji na temat obróbki materiałów ISO H znajduje się w rozdziale Toczenie ogólne,
strona A 40; Przecinanie i toczenie rowków, strona B 9; Frezowanie, strona D 41 oraz Wiercenie,
strona E 17. G
Kody MC dla stali hartowanej

obrabiarki
Opór właściwy
(N/mm²)
H1.1.Z.HA 1 1 poziom twardości 50 Z HA 50 HRc 3090 0.25
H
H1.2.Z.HA 1 2 poziom twardości 55 Z kuta/walcowana/ HA 55 HRc 3690 0.25
stal (bardzo hartowana (+od-
ciągniona
twarda) puszczana)
H1.3.Z.HA 1 3 poziom twardości 60 Z na zimno HA 60 HRc 4330 0.25
H1.4.Z.HA 1 4 poziom twardości 63 Z HA 63 HRc 4750 0.25

Materiały
H2.0.C.UT 2 żeliwo zabielone 0 grupa główna C odlew UT nieobrobione 55 HRc 3450 0.28
H3.0.C.UT 3 żeliwo zabielone 0 grupa główna C odlew UT nie określono 40 HRc
H4.0.S.AN 4 żeliwo zabielone 0 grupa główna S spiekane AN wyżarzane 67 HRc I

Informacje/Indeks
H 35
A Materiały – definicja skrawalności
Skrawalność – definicja
Toczenie ogólne
B P M K
rowków
C
N S H
Toczenie gwintów
Przekrój płytki z węglika spiekanego skrawającej metal. Temperatura w stopniach Celsjusza.

Frezowanie
Należy zidentyfikować trzy najważniejsze czynniki decydujące o skrawalności

E materiału, czyli o jego zdolności do poddania się obróbce skrawaniem.
1. Klasyfikacja materiału przedmiotu obrabianego z metalurgicznego/mechanicznego
punktu widzenia.
2. Geometria krawędzi skrawającej, która będzie użyta, na poziomach mikro i makro.
3. Materiał narzędzia skrawającego (gatunek) z jego właściwymi składnikami, np.,
Wiercenie
pokrywany węglik spiekany, ceramika, CBN lub PCD, itp.

Powyższe czynniki będą miały największy wpływ na skrawalność materiału. Pozostałe
czynniki to: parametry skrawania, siły skrawania, obróbka cieplna materiału, warstwa
F powierzchniową, wtrącenia metalurgiczne, mocowanie narzędzia oraz ogólne warunki
obróbki, itp.
Skrawalność nie definiuje się za pomocą gatunków lub liczb. W szerokim sensie, obej-
muje ona zdolność przedmiotu obrabianego do poddania się obróbce, zużycie jakie
Wytaczanie
tworzy on na krawędzi skrawającej oraz tworzenie wióra, które może być osiągnięte.
Pod tym względem niskostopowa stal węglowa jest łatwiejsza do skrawania, w porów-
naniu do bardziej wymagających austenitycznych stali nierdzewnych. Niskostopowa
stal charakteryzuje się lepszą skrawalnością niż stal nierdzewna. Pojęcie “dobra
G skrawalność/obrabialność” zwykle oznacza bezproblemowe skrawanie oraz dużą
trwałość narzędzia. Większość ocen skrawalności dla pewnych materiałów dokonuje

się na podstawie praktycznych prób, a wyniki są odnoszone do innego badania, innego
typu materiału obrabianego w zbliżonych warunkach. Podczas tych badań, często
obrabiarki
brane są pod uwagę inne czynniki, takie jak mikrostruktura, tendencja do przywiera-
nia, narzędzie obrabiające, hałas, trwałość narzędzia, itp.
H
Materiały
I
Informacje/Indeks
H 36
Materiały – wykaz odpowiedników materiałowych A
Wykaz odpowiedników materiałowych
Toczenie ogólne
ISO MC CMC Kraj
Europa Niemcy Wielka Brytania Szwecja USA Francja Włochy Hiszpania Japonia
B
Norma
DIN EN W.-nr BS EN SS AISI/SAE/ASTM AFNOR UNI UNE JIS
P Stal niestopowa (węglowa)
rowków
P1.1.Z.AN 01.1 S235JR G2 1.0038 4360 40 C 1311 A570.36 E 24-2 Ne STKM 12A;C
P1.1.Z.AN 01.1 S235J2 G3 1.0116 4360 40 B 1312 A573-81 65 E 24-U Fe37-3
P1.1.Z.AN 01.1 C15 1.0401 080M15 - 1350 1015 CC12 C15C16 F.111 -
P1.1.Z.AN 01.1 C22 1.0402 050A20 2C/2D 1450 1020 CC20 C20C21 F.112 -
P1.1.Z.AN
P1.1.Z.AN
01.1
01.1
C15E
C25E
1.1141
1.1158
080M15
-
32C
-
1370
–
1015
1025
XC12
-
C16
-
C15K
-
S15C
S25C
C
P1.1.Z.AN 01.1 S380N 1.8900 4360 55 E 2145 A572-60 - FeE390KG
P1.1.Z.AN 01.1 17MnV7 1.0870 4360 55 E 2142 A572-60 NFA 35-501 E 36 - -
Toczenie gwintów
P1.1.Z.AN 02.1 55Si7 1.0904 250A53 45 2085 9255 55S7 55Si8 56Si7 -
P1.1.Z.AN 02.2 - - - - 2090 9255 55S7 - - -
P1.2.Z.AN 01.2 C35 1.0501 060A35 - 1550 1035 CC35 C35 F.113 -
P1.2.Z.AN 01.2 C45 1.0503 080M46 - 1650 1045 CC45 C45 F.114 -
P1.2.Z.AN 01.2 40Mn4 1.1157 150M36 15 - 1039 35M5 - - -
P1.2.Z.AN 01.2 36MN5 1.1167 – – 2120 1335 40M5 – 36Mn5 SMn438(H)
P1.2.Z.AN 01.2 28Mn6 1.1170 150M28 14A - 1330 20M5 C28Mn - SCMn1
P1.2.Z.AN 01.2 C35G 1.1183 060A35 - 1572 1035 XC38TS C36 - S35C
P1.2.Z.AN 01.2 C45E 1.1191 080M46 - 1672 1045 XC42 C45 C45K S45C D
P1.2.Z.AN 01.2 C53G 1.1213 060A52 - 1674 1050 XC48TS C53 - S50C
P1.2.Z.AN 01.3 C55 1.0535 070M55 - 1655 1055 - C55 - -
P1.2.Z.AN 01.3 C55E 1.1203 070M55 - - 1055 XC55 C50 C55K S55C
P1.2.Z.AN 02.1 S275J2G3 1.0144 4360 43C 1412 A573-81 E 28-3 - - SM 400A;B;C
P1.2.Z.AN 02.1 S355J2G3+C2 1.0570 4360 50B 2132 - E36-3 Fe52BFN/Fe52CFN - SM490A;B;C;YA;YB
Frezowanie
P1.2.Z.AN 02.1 S355J2G3 1.0841 150 M 19 2172 5120 20 MC 5 Fe52 F-431
P1.3.Z.AN 01.3 C60E 1.0601 080A62 43D - 1060 CC55 C60 - -
P1.3.Z.AN 01.3 C60E 1.1221 080A62 43D 1678 1060 XC60 C60 - S58C
P1.3.Z.AN 01.4 C101E 1.1274 060 A 96 1870 1095 XC 100 - F-5117
P1.3.Z.AN 01.4 C101u 1.1545 BW 1A 1880 W1 Y105 C36KU F-5118 SK 3
P1.3.Z.AN
P1.3.Z.AN
01.4
02.1
C105W1
S340 MGC 1.0961
BW2
-
-
-
2900
-
W210
9262
Y120
60SC7
C120KU
60SiCr8
F.515
60SiCr8
SUP4
- E
P1.4.Z.AN 01.1 11SMn30 1.0715 230M07 - 1912 1213 S250 CF9SMn28 11SMn28 SUM22
P1.4.Z.AN 01.1 11SMnPb30 1.0718 - - 1914 12L13 S250Pb CF9SMnPb28 11SMnPb28 SUM22L
P1.4.Z.AN 01.1 10SPb20 1.0722 - - - - 10PbF2 CF10SPb20 10SPb20 -
P1.4.Z.AN 01.1 11SMn37 1.0736 240M07 1B - 1215 S 300 CF9SMn36 12SMn35 -
P1.4.Z.AN 01.1 11SMnPb37 1.0737 - - 1926 12L14 S300Pb CF9SMnPb36 12SMnP35 -
Wiercenie
P1.4.Z.AN 01.2 35S20 1.0726 212M36 8M 1957 1140 35MF4 - F210G -
P1.5.C.UT 01.1 GC16E 1.1142 030A04 1A 1325 1115 - - - -
Stal niskostopowa
Stal
P2.1.Z.AN
P2.1.Z.AN
02.1
02.1
16Mo3
14Ni6
1.5415
1.5622
1501-240
-
-
-
2912
-
A204Gr.A
A350LF5
15D3
16N6
16Mo3KW
14Ni6
16Mo3
15Ni6
-
-
F
P2.1.Z.AN 02.1 21NiCrMo2 1.6523 805M20 362 2506 8620 20NCD2 20NiCrMo2 20NiCrMo2 SNCM220(H)
P2.1.Z.AN 02.1 17CrNiMo6 1.6587 820A16 - - - 18NCD6 - 14NiCrMo13 -
P2.1.Z.AN 02.1 15Cr3 1.7015 523M15 - - 5015 12C3 - - SCr415(H)
P2.1.Z.AN 02.1 55Cr3 1.7176 527A60 48 - 5155 55C3 - - SUP9(A)
Wytaczanie
P2.1.Z.AN 02.1 15CrMo5 1.7262 - - 2216 - 12CD4 - 12CrMo4 SCM415(H)
P2.1.Z.AN 02.1 13CrMo4-5 1.7335 1501-620Gr27 - - A182 F11;F12 15CD3.5 14CrMo4 5 14CrMo45 -
15CD4.5
P2.1.Z.AN 02.1 10CrMo9 10 1.7380 1501-622 Gr.31;45 - 2218 A182 F.22 12CD9, 10 12CrMo9, 10 TU.H -
P2.1.Z.AN 02.1 14MoV6 3 1.7715 1503-660-440 - - - - - 13MoCrV6 -
P2.1.Z.AN 02.1 50CoMo4 1.7228 823M30 33 2512 - - 653M31 - -
P2.1.Z.AN 02.2 14NiCr10 1.5732 - - - 3415 14NC11 16NiCr11 15NiCr11 SNC415(H) G
P2.1.Z.AN 02.2 14NiCr14 1.5752 655M13; A12 36A - 3415;3310 12NC15 - - SNC815(H)
P2.1.Z.AN 02.1/02.2 16MnCr5 1.7131 (527M20) - 2511 5115 16MC5 16MnCr5 16MnCr5 -
P2.1.Z.AN 02.1/02.2 34CrMo4 1.7220 708A37 19B 2234 4137;4135 35CD4 35CrMo4 34CrMo4 SCM432;SCCRM3
P2.1.Z.AN 02.1/02.2 41CrMo4 1.7223 708M40 19A 2244 4140;4142 42CD4TS 41CrMo4 42CrMo4 SCM 440
P2.1.Z.AN 02.1/02.2 42CrMo4 1.7225 708M40 19A 2244 4140 42CD4 42CrMo4 42CrMo4 SCM440(H)
obrabiarki
P2.1.Z.AN 03.11 14NiCrMo134 1.6657 832M13 36C - - - 15NiCrMo13 14NiCrMo131 -

P2.2.Z.AN 02.1 31CrMo12 1.8515 722 M 24 2240 - 30 CD 12 30CrMo12 F-1712
P2.2.Z.AN 02.1 39CrMoV13 9 1.8523 897M39 40C - - - 36CrMoV12 - -
P2.2.Z.AN 02.1 41CrS4 1.7039 524A14 - 2092 L1 - 105WCR 5 - -
P2.2.Z.AN 02.1 50NiCr13 1.2721 - 2550 L6 55NCV6 - F-528
P2.2.Z.AN 03.11 45WCrV7 1.2542 BS1 - 2710 S1 - 45WCrV8KU 45WCrSi8 -
P2.2.Z.AN/P2.5.Z.HT 02.1/02.2 36CrNiMo4 1.6511 816M40 110 - 9840 40NCD3 38NiCrMo4(KB) 35NiCrMo4 - H
P2.2.Z.AN/P2.5.Z.HT 02.1/02.2 34CrNiMo6 1.6582 817M40 24 2541 4340 35NCD6 35NiCrMo6(KB) - -
P2.2.Z.AN/P2.5.Z.HT 02.1/02.2 34Cr4 1.7033 530A32 18B - 5132 32C4 34Cr4(KB) 35Cr4 SCr430(H)
P2.2.Z.AN/P2.5.Z.HT 02.1/02.2 41Cr4 1.7035 530A40 18 - 5140 42C4 41Cr4 42Cr4 SCr440(H)
P2.2.Z.AN/P2.5.Z.HT 02.1/02.2 32CrMo12 1.7361 722M24 40B 2240 - 30CD12 32CrMo12 F.124.A -
P2.2.Z.AN/P2.5.Z.HT 02.1/02.2 51CrV4 1.8159 735A50 47 2230 6150 50CV4 50CrV4 51CrV4 SUP10
P2.2.Z.AN/P2.5.Z.HT 02.1/02.2 41CrAlMo7 1.8509 905M39 41B 2940 - 40CAD6, 12 41CrAlMo7 41CrAlMo7 -
Materiały
P2.3.Z.AN 02.1 100Cr6 1.3505 534A99 31 2258 52100 100C6 100Cr6 F.131 SUJ2
P2.3.Z.AN/H1.2.Z.HA 02.1/02.2 105WCr6 1.2419 - - 2140 - 105WC13 10WCr6 105WCr5 SKS31
P2.3.Z.AN/H1.2.Z.HA 107WCr5KU SKS2, SKS3
P2.3.Z.AN/H1.2.Z.HA 02.1/02.2 - 1.2714 - - - L6 55NCDV7 - F.520.S SKT4
P2.3.Z.AN/H1.3.Z.HA 02.1/02.2 100Cr6 1.2067 BL3 - - L3 Y100C6 - 100Cr6 -
➤
I
Informacje/Indeks
H 37
A
Toczenie ogólne Materiały – wykaz odpowiedników materiałowych
ISO MC CMC Kraj

Norma
➤ P P2.4.Z.AN 02.1 16MnCr5 1.7139 - - 2127 - - - - -
B P2.5.Z.HT
P2.5.Z.HT
02.1
02.1
16Mo5
40NiCrMo8-4
1.5423
1.6562
1503-245-420 -
311-Type 7 -
-
-
4520
8740
-
-
16Mo5
40NiCrMo2(KB)
16Mo5
40NiCrMo2
-
SNCM240
P2.5.Z.HT 02.1 42Cr4 1.7045 - - 2245 5140 - - 42Cr4 SCr440

P2.5.Z.HT 02.1 31NiCrMo14 1.5755 830 M 31 2534 - - - F-1270
P2.5.Z.HT 02.2 36NiCr6 1.5710 640A35 111A - 3135 35NC6 - - SNC236
P2.6.C.UT 02.1 22Mo4 1.5419 605A32 - 2108 8620 - - F520.S -
P2.6.C.UT 02.1/02.2 25CrMo4 1.7218 1717CDS110 - 2225 4130 25CD4 25CrMo4(KB) AM26CrMo4 SCM420;SCM430
P2.6.C.UT 06.2 - - - - 2223 - -
rowków
Stal wysokostopowa
P3.0.Z.AN 03.11 X210Cr12 1.2080 BD3 - - D3 Z200C12 X210Cr13KU X210Cr12 SKD1

C X250Cr12KU
P3.0.Z.AN 03.11 X43Cr13 1.2083 2314
P3.0.Z.AN 03.11 X40CrMoV5 1 1.2344 BH13 - 2242 H13 Z40CDV5 X35CrMoV05KU X40CrMoV5 SKD61
X40CrMoV511KU
Toczenie gwintów
P3.0.Z.AN 03.11 X100CrMoV5 1 1.2363 BA2 - 2260 A2 Z100CDV5 X100CrMoV51KU X100CrMoV5 SKD12
P3.0.Z.AN 03.11 X210CrW12 1.2436 - - 2312 - - X215CrW12 1KU X210CrW12 SKD2
P3.0.Z.AN 03.11 X30WCrV9 3 1.2581 BH21 - - H21 Z30WCV9 X28W09KU X30WCrV9 SKD5
X30WCrV9 3KU
P3.0.Z.AN 03.11 X165CrMoV 12 1.2601 - - 2310 - - X165CrMoW12KU X160CrMoV12 -
P3.0.Z.AN 03.21 X155CrMoV12-1 1.2379 - - 2736 HNV3 - - - -
P3.0.Z.HT 03.11 X8Ni9 1.5662 1501-509;510 - - ASTM A353 - X10Ni9 XBNi09 -
D P3.0.Z.HT
P3.1.Z.AN
03.11
03.11
12Ni19
S6-5-2
1.5680
1.3343
-
4959BA2
-
-
-
2715
2515
D3
Z18N5
Z40CSD10
-
15NiCrMo13
-
-
-
SUH3
P3.1.Z.AN 03.13 - - BM 2 2722 M2 Z85WDCV HS 6-5-2-2 F-5603. SKH 51
P3.1.Z.AN 03.13 HS 6-5-2-5 1.3243 BM 35 2723 M 35 6-5-2-5 HS 6-5-2-5 F-5613 SKH 55
P3.1.Z.AN 03.13 HS 2-9-2 1.3348 - 2782 M7 - HS 2-9-2 F-5607 -
P3.2.C.AQ 06.33 G-X120Mn12 1.3401 Z120M12 - 2183 L3 Z120M12 XG120Mn12 X120Mn12 SCMnH/1
Frezowanie
E
Ferrytyczna/martenzytyczna stal nierdzewna
Stal
P5.0.Z.AN 05.11/15.11 X10CrAL13 1.4724 403S17 - - 405 Z10C13 X10CrAl12 F.311 SUS405
P5.0.Z.AN 05.11/15.11 X10CrAL18 1.4742 430S15 60 - 430 Z10CAS18 X8Cr17 F.3113 SUS430
P5.0.Z.AN 05.11/15.11 X10CrAL2-4 1.4762 - - 2322 446 Z10CAS24 X16Cr26 - SUH446
P5.0.Z.AN 05.11/15.11 X1CrMoTi18-2 1.4521 - 2326 S44400 - - -
Wiercenie
P5.0.Z.AN/P5.0.Z.HT 05.11/15.11 X6Cr13 1.4000 403S17 2301 403 Z6C13 X6Cr13 F.3110 SUS403
P5.0.Z.AN/P5.0.Z.HT X7Cr14 1.4001 - - F.8401 -
P5.0.Z.AN/P5.0.Z.HT 05.11/15.11 X10Cr13 1.4006 410S21 56A 2302 410 Z10C14 X12Cr13 F.3401 SUS410
P5.0.Z.AN/P5.0.Z.HT 05.11/15.11 X6Cr17 1.4016 430S15 960 2320 430 Z8C17 X8Cr17 F3113 SUS430
P5.0.Z.AN/P5.0.Z.HT 05.11/15.11 X6CrAL13 1.4002 405S17 - - 405 Z8CA12 X6CrAl13 - -
F P5.0.Z.AN/P5.0.Z.HT 05.11/15.11 X20Cr13 1.4021 420S37 - 2303 420 Z20C13 X20Cr13 - -
P5.0.Z.AN/P5.0.Z.HT 05.11/15.11 X6CrMo17-1 1.4113 434S17 - 2325 434 Z8CD17.01 X8CrMo17 - SUS434
P5.0.Z.HT 03.11 X45CrS9-3-1 1.4718 401S45 52 - HW3 Z45CS9 X45GrSi8 F322 SUH1
P5.0.Z.HT 05.11/15.11 X85CrMoV18-2 1.4748 443S65 59 - HNV6 Z80CSN20.02 X80CrSiNi20 F.320B SUH4
P5.0.Z.HT 05.11/15.11 X20CrMoV12-1 1.4922 - 2317 - - X20CrMoNi 12 01 - -
P5.0.Z.PH 05.11/15.11 X12CrS13 1.4005 416 S 21 2380 416 Z11CF13 X12 CrS 13 F-3411 SUS 416
Wytaczanie
P5.0.Z.PH 05.11/15.11 X46Cr13 1.4034 420S45 56D 2304 - Z40CM X40Cr14 F.3405 SUS420J2
P5.0.Z.PH 05.11/15.11 X19CrNi17-2 1.4057 431S29 57 2321 431 Z15CNi6.02 X16CrNi16 F.3427 SUS431
P5.0.Z.PH 05.12/15.12 X5CrNiCuNb16-4 1.4542 1.4548 - - 630 Z7CNU17-04 - - -
P5.0.Z.PH 15.21 X4 CrNiMo16-5 1.4418 - 2387 - Z6CND16-04-01
P5.1.Z.AN/P5.0.Z.HT 05.11/15.11 X14CrMoS17 1.4104 - - 2383 430F Z10CF17 X10CrS17 F.3117 SUS430F
G
Nazwy handlowe
P2.1.Z.AN 02.1 OVAKO 520M (Ovako Steel)

P2.2.Z.AN 02.1 1.0045 FORMAX (Uddeholm Tooling)
P2.2.Z.AN 02.1 IMACRO NIT (Imatra Steel)
P2.5.Z.HT 02.2 INEXA 482 (XM) (Inexa Profil)
obrabiarki
P1.2.Z.AN S355J2G3(XM)
P1.2.Z.AN C45(XM)
P1.2.Z.AN 16MnCrS5(XM)
P2.5.Z.HT INEXA280(XM)
P2.5.Z.HT 02.2 070M20(XM)
H P2.5.Z.HT 02.2
P2.5.Z.HT
HARDOX 500 (SSAB – Swedish Steel Corp.)
WELDOX 700 (SSAB – Swedish Steel Corp.)

Materiały
I
Informacje/Indeks
H 38
Toczenie ogólne
ISO MC CMC Kraj
Norma
M Austenityczne stale nierdzewne
M1.0.Z.AQ 05.11/15.11 X3CrNiMo13-4 1.4313 425C11 - 2385 CA6-NM Z4CND13.4M (G)X6CrNi304 - SCS5
B
Z38C13M
M1.0.Z.AQ 05.11/15.11 X53CrMnNiN21-9 1.4871 349S54 - EV8 Z52CMN21.09 X53CrMnNiN21 9 - SUH35, SUH36
M1.0.Z.AQ 05.21/15.21 X2CrNiN18-10 1.4311 304S62 - 2371 304LN Z2CN18.10 - - SUS304LN
M1.0.Z.AQ 05.21/15.21 X2CrNiMoN17-13-3 1.4429 - - 2375 316LN Z2CND17.13 - - SUS316LN
M1.0.Z.AQ 05.21/15.21 X2CrNiMo17-12-2 1.4404 316S13 2348 316L Z2CND17-12 X2CrNiMo1712 - -
M1.0.Z.AQ 05.21/15.21 X2CrNiMo18-14-3 1.4435 316S13 - 2353 316L Z2CND17.12 X2CrNiMo17 12 - SCS16, SUS316L
rowków
M1.0.Z.AQ 05.21/15.21 X3CrNiMo17-3-3 1.4436 316S33 - 2343, 2347 316 Z6CND18-12-03 X8CrNiMo1713 - -
M1.0.Z.AQ 05.21/15.21 X2CrNiMo18-15-4 1.4438 317S12 - 2367 317L Z2CND19.15 X2CrNiMo18 16 - SUS317L
M1.0.Z.AQ 05.21/15.21 X6CrNiNb18-10 1.4550 347S17 58F 2338 347 Z6CNNb18.10 X6CrNiNb18 11 F.3552 F.3524 SUS347
M1.0.Z.AQ 05.21/15.21 X6CrNiMoTi17-12-2 1.4571 320S17 58J 2350 316Ti Z6NDT17.12 X6CrNiMoTi17 12 F.3535 -
M1.0.Z.AQ
M1.0.Z.AQ
05.21/15.21 X10CrNiMoNb 18-12 1.4583
05.21/15.21 X15CrNiSi20-12 1.4828
-
309S24
-
-
-
-
318
309
Z6CNDNb17 13B
Z15CNS20.12
X6CrNiMoNb17 13
-
-
-
-
SUH309
C
M1.0.Z.AQ 05.21/15.21 X2CrNiMoN17-11-2 1.4406 301S21 58C 2370 308 Z1NCDU25.20 - F.8414 SCS17
M1.0.Z.AQ 05.23/15.23 X1CrNiMoCuN20-18-7 1.4547 - - 2378 S31254 Z1CNDU20-18-06AZ - - -
Toczenie gwintów
M1.0.Z.PH 05.21/15.21 X9CrNi18-8 1.4310 - - 2331 301 Z12CN17.07 X12CrNi17 07 F.3517 SUS301
M1.0.Z.PH 05.22/15.22 X7CrNiAL17-7 1.4568 1.4504 316S111 - - 17-7PH Z8CNA17-07 X2CrNiMo1712 - -
M1.1.Z.AQ 05.21/15.21 X2CrNi19-11 1.4306 304S11 - 2352 304L Z2CN18-10 X2CrNi18 11 - -
304S12
M1.1.Z.AQ 05.21/15.21 304S31 58E 2332, 2333 304 Z6CN18.09 X5CrNi18 10 F.3504 F.3541 SUS304
M1.1.Z.AQ 05.21/15.21 X5CrNi18-10 1.4301 304S15 58E 2332 304 Z6CN18.09 X5CrNi18 10 F.3551 SUS304
M1.1.Z.AQ 05.21/15.21 X5CrNiMo17-2-2 1.4401 316S16 58J 2347 316 Z6CND17.11 X5CrNiMo17 12 F.3543 SUS316
M1.1.Z.AQ 05.21/15.21 X6CrNiTi18-10 1.4541 321S12 58B 2337 321 Z6CNT18.10 X6CrNiTi18 11 F.3553 F.3523 SUS321
M1.2.Z.AQ 05.21/15.21 X8CrNiS18-9 1.4305 303S21 58M 2346 303 Z10CNF 18.09 X10CrNiS 18.09 F.3508 SUS303 D
Stal nierdzewna
Super austenityczne stale nierdzewne (Ni > 20%)
M2.0.C.AQ 20.11 G-X40NiCrSi36-18 1.4865 330C11 - - - - XG50NiCr39 19 - SCH15

M2.0.Z.AQ 05.21/15.21 X1NiCrMoCu25-20-5 1.4539 - 2562 UNS V 0890A Z2 NCDU25-20 - - -
Frezowanie
M2.0.Z.AQ 05.21/15.21 X8CrNi25-21 1.4845 310S24 - 2361 310S Z12CN25 20 X6CrNi25 20 F.331 SUH310
M2.0.Z.AQ 20.11 X12NiCrSi36 16 1.4864 - - - 330 Z12NCS35.16 F-3313 - SUH330
M2.0.Z.AQ 05.23/15.23 X1NiCrMoCu31-27-4 1.4563 - - 2584 NO8028 Z1NCDU31-27-03 - - -
Stale nierdzewne (austenitycze/ferrytyczne) (Dupleks)

M3.1.Z.AQ/M3.1.C.AQ
M3.1.Z.AQ/M3.1.C.AQ
05.51/15.51
05.51/15.51
X2CrNiN23-4
X8CrNiMo27-5
1.4362
-
-
-
2376
2324
S31500
S32900
-
-
-
-
-
-
-
-
E
M3.2.Z.AQ/M3.2.C.AQ 05.52/15.52 X2CrNiN23-4 - - 2327 S32304 Z2CN23-04AZ - - -
M3.2.Z.AQ/M3.2.C.AQ 05.52/15.52 - - - 2328 - - - - -
M3.2.Z.AQ/M3.2.C.AQ 05.52/15.52 X2CrNiMoN22-53 - - 2377 S31803 Z2CND22-05-03 - - -
Wiercenie
Nazwy handlowe
M1.1.Z.AQ 05.21/15.21 SANMAC 304 (Sandvik Steel)
M1.1.Z.AQ 05.21/15.21 SANMAC 304L (Sandvik Steel)
M1.1.Z.AQ 05.21/15.21 SANMAC 316 (Sandvik Steel)
M1.1.Z.AQ 05.21/15.21 SANMAC 316L (Sandvik Steel)
M1.0.Z.AQ 05.23/15.23 254 SMO F
M2.0.Z.AQ 05.23/15.23 654 SMO
M3.2.Z.AQ 05.52/15.52 SANMAC SAF 2205 (Sandvik Steel)
M3.2.Z.AQ 05.52/15.52 SANMAC SAF 2507 (Sandvik Steel)
Wytaczanie
G
obrabiarki
H
Materiały
I
Informacje/Indeks
H 39
A
Toczenie ogólne Materiały – wykaz odpowiedników materiałowych
ISO MC CMC Kraj

Norma
K Żeliwo ciągliwe
B K1.1.C.NS 07.1 - 8 290/6 0814 MN 32-8 FCMB310
K1.1.C.NS 07.1 EN-GJMB350-10 0.8135 B 340/12 0815 32510 MN 35-10 FCMW330

K1.1.C.NS 07.2 EN-GJMB450-6 0.8145 P 440/7 0852 40010 Mn 450 GMN 45 FCMW370
K1.1.C.NS 07.2 EN-GJMB550-4 0.8155 P 510/4 0854 50005 MP 50-5 GMN 55 FCMP490
P 570/3 0858 70003 MP 60-3 FCMP540
K1.1.C.NS 07.2 EN-GJMB650-2 0.8165 P570/3 0856 A220-70003 Mn 650-3 GMN 65 - FCMP590
K1.1.C.NS 07.3 EN-GJMB700-2 0.8170 P690/2 0862 A220-80002 Mn700-2 GMN 70 FCMP690
rowków
Żeliwo szare
K2.1.C.UT 08.1 0100
C K2.1.C.UT 08.1 EN-GJL-100 0.6010 0110 No 20 B Ft 10 D FC100
K2.1.C.UT 08.1 EN-GJL-150 0.6015 Grade 150 0115 No 25 B Ft 15 D G 15 FG 15 FC150
K2.1.C.UT 08.1 EN-GJL-200 0.6020 Grade 220 0120 No 30 B Ft 20 D G 20 FC200
Toczenie gwintów
K2.1.C.UT 08.2 EN-JLZ 0.6040 Grade 400 0140 No 55 B Ft 40 D

K2.3.C.UT 08.3 GGL-NiCr20-2 0.6660 L-NiCuCr202 0523 A436 Type 2 L-NC 202 - -
Żeliwo sferoidalne
D K3.1.C.UT
K3.1.C.UT
09.1
09.1
EN-GJS-400-15
EN-GJS-400-18-LT
0.7040
0.7043
SNG 420/12
SNG 370/17
0717-02
0717-12
60-40-18
-
FCS 400-12 GS 370-17
FGS 370-17
FGE 38-17 FCD400
K3.1.C.UT 09.1 EN-GJS-350-22-LT 0.7033 - 0717-15 - -

K3.1.C.UT 09.1 EN-GJS-800-7 0.7050 SNG 500/7 0727 80-55-06 FGS 500-7 GS 500 FGE 50-7 FCD500
K3.2.C.UT 09.2 EN-GJS-600-3 0.7060 SNG 600/3 0732-03 - FGS 600-3 FCD600
K3.3.C.UT 09.2 EN-GJS-700-2 0.7070 SNG 700/2 0737-01 100-70-03 FGS 700-2 GS 700-2 FGS 70-2 FCD700
K3.5.C.UT - EN-GJSA-XNiCr20-2 0.7660 Grade S6 0776 A43D2 S-NC 202 - -
Frezowanie
Żeliwo o zwartym graficie (CGI)

K4.1.C.UT - EN-GJV-300
Żeliwo
E K4.2.C.UT
K4.2.C.UT
-
-
EN-GJV-400
EN-GJV-450
Żeliwo sferoidalne hartowane izotermicznie (ADI)

K5.1.C.NS - EN-GJS-800-8 ASTM A897 No. 1
Wiercenie

K5.3.C.NS ASTM A897 No. 5
F
Wytaczanie
G
obrabiarki
H
Materiały
I
Informacje/Indeks
H 40
Toczenie ogólne
ISO MC CMC Kraj
Norma
N Stopy na bazie aluminium
N1.3.C.AG 30.21 G-AISI9MGWA 3.2373 4251 SC64D A-S7G C4BS
B
N1.3.C.UT 30.21 G-ALMG5 LM5 4252 GD-AISI12 A-SU12 AC4A
Metale nieżelazne
N1.3.C.UT/N1.3.C.AG 30.21/30.22 LM25 4244 356.1 A5052

N1.3.C.UT GD-AlSi12 4247 A413.0 A6061
N1.3.C.AG GD-AlSi8Cu3 LM24 4250 A380.1 A7075
N1.3.C.UT G-AlSi12(Cu) LM20 4260 A413.1 ADC12
N1.3.C.UT G-AlSi12 LM6 4261 A413.2
rowków
N1.3.C.AG G-AlSi10Mg(Cu) LM9 4253 A360.2

S Stopy na bazie niklu
C
S2.0.C.NS 20.22 S-NiCr13A16MoNb LW2 4670 mar-46 - - 5391 NC12AD - -
S2.0.C.NS 20.24 NiCo15Cr10MoAlTi LW2 4674 - - - AMS 5397 - - -
S2.0.Z.AG 20.22 NiFe35Cr14MoTi LW2.4662 - - - 5660 ZSNCDT42 - -
Toczenie gwintów
S2.0.Z.AG 20.22 NiCr19Fe19NbMo LW2.4668 HR8 - - 5383 NC19eNB - -
S2.0.Z.AG 20.22 NiCr20TiAk 2.4631 Hr401.601 - - - NC20TA - -
S2.0.Z.AG 20.22 NiCr19Co11MoTi 2.4973 - - - AMS 5399 NC19KDT - -
S2.0.Z.AG 20.22 NiCr19Fe19NbMo LW2.4668 - - - AMS 5544 NC20K14 - -
S2.0.Z.AN 20.21 - 2.4603 - - - 5390A NC22FeD - -
S2.0.Z.AN 20.21 NiCr22Mo9Nb 2.4856 - - - 5666 NC22FeDNB - -
S2.0.Z.AN 20.21 NiCr20Ti 2.4630 HR5.203-4 - - - NC20T - -
S2.0.Z.AN 20.22 NiCu30AL3Ti 2.4375 3072-76 - - 4676 - - -
D
Stopy na bazie kobaltu
CoCr20W15Ni - - - 5537C, AMS KC20WN - -
S3.0.Z.AG 20.32 CoCr22W14Ni LW2.4964 5772 KC22WN
Frezowanie
Stopy tytanu
S4.2.Z.AN 23.22 TiAl5Sn2.5 3.7115.1 TA14/17 - - UNS R54520 T-A5E - -

Superstopy żaroodporne
UNS R56400
S4.2.Z.AN 23.22 TiAl6V4 3.7165.1 TA10-13/TA28 - - UNS R56401 T-A6V - -
S4.3.Z.AN
S4.2.Z.AN
23.22
23.22
TiAl5V5Mo5Cr3
TiAl4Mo4Sn4Si0.5 3.7185 - - - - - - -
E
Nazwy handlowe
Na bazie żelaza
Wiercenie
S2.0.Z.UT/S2.0.Z.AN 20.11 Incoloy 800
Na bazie niklu
S2.0.Z.AN 20.2 Haynes 600
S2.0.Z.AN 20.2 Nimocast PD16
S2.0.Z.AG 20.2 Nimonic PE 13
S2.0.Z.AG 20.2 Rene 95 F
S2.0.Z.AN 20.21 Hastelloy C
S2.0.Z.AN 20.21 Incoloy 825
S2.0.Z.AN 20.21 Inconel 600
S2.0.Z.AN 20.21 Monet 400
S2.0.Z.AG 20.22 Inconel 700
Wytaczanie
S2.0.Z.AG 20.22 Inconel 718
S2.0.Z.AG 20.22 Mar – M 432
S2.0.Z.AG 20.22 Nimonic 901
S2.0.Z.AG 20.22 Waspaloy
S2.0.C.NS 20.24 Jessop G 64
Na bazie kobaltu
S3.0.Z.AG 20.3 Air Resist 213 G
S3.0.Z.AG 20.3 Jetalloy 209
H Materiały hartowane
obrabiarki
H1.2.Z.HA 04.1 X100CrMo13 1.4108 - - 2258 08 440A - - - C4BS

H1.3.Z.HA 04.1 X110CrMoV15 1.4111 - - 2534 05 610 - - AC4A
Materiały hartowane
H1.2.Z.HA 04.1 X65CrMo14 - - - 2541 06 0-2 - - AC4A
H
Materiały
I
Informacje/Indeks
H 41

MateriaĹ y

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

MateriaĹ y

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MATERIAŁY

Materiały narzędzi skrawających

Rodzaje materiałów obrabianych

MTG09 Materials_H01-H21.indd 2 2009-08-18 13:32:06

czenia pozostają również pozostałe zagadnienia, takie jak

ceramiki, CBN, PCD, itp.

Więcej informacji na temat obróbki różnych materiałów przy

Materiały narzędzi skrawających

Materiały narzędzi skrawających posiadają różne kombinacje twardości, udarności

• Twardy, aby móc powstrzymywać starcie na powierzchni przyłożenia i odkształcenia

Pokrywany węglik spiekany (HC)

Obecnie, 80-90% wszystkich płytek narzędzi skrawających wykonano z pokrywa-

się formowaniu w złożone kształty.

C Gatunki pokrywane węglika spiekanego

skutkującą zmniejszonym starciem na powierzchni przyłożenia.

fazy WC. Dodatkowe regularne węglikoazotki są innymi ważnymi

wyższą twardość przy danej zawartości fazy spoiwa.

Średnia do grubej wielkość ziarna WC

ne i mechaniczne. Typowymi zastosowaniami są pełnowęglikowe wiertła, pełnowęglikowe

G Wielkość ziarna niepokrywanego węglika spiekanego (HW)

dużą ilość regularnych węglikoazotków.

kontrolowana, dzięki działaniu samoostrzenia.

GC1525 Odporny gatunek pokrywanego cermetalu do toczenia przerywanego.

CT5015 Odporny na zużycie gatunek cermetalu do toczenia ciągłego.

CT530 Gatunek frezarski dla uzyskania błyszczących powierzchni.

CT525 Gatunek do przecinania i toczenia rowków przy obróbce wykańczającej.

Ceramika (CA, CM, CN, CC)

siatki azotku krzemu ze zwiększoną stabilnością chemiczną. Gatunki

Gatunki ceramiczne mogą być stosowane w szerokim zakresie zastosowań i materiał-

Polikrystaliczny regularny azotek boru CBN (BN)

rozpuszcza się w żelazie.

Zużycie na krawędziach skrawających

nierdzewna i aluminium. Niska prędkość skrawania zwiększa szansę utworzenia się

Powodowane przez przyleganie (naciskowe zgrzewanie wiórów) oraz odkształcenie od

ki twardsze i grubsze pokrycia zwiększają odporność na zużycie na skutek odkształcenia

Nagłe ochłodzenie krawędzi skrawającej może skutkować powstaniem wielu pęknięć

w operacjach frezowania, a dodatkowo zwiększane zastosowaniem chłodziwa.

Gatunki Sandvik Coromant

Spieki węglikowe: Spieki ceramiczne: Diament:

Obszar zastosowań ISO Typ węglika spiekanego

S ISO S = Superstopy żaroodporne Gatunek gradientowy

B GC1005 M15 N10 S15 HC PVD (Ti,Al)N+TiN

GC1025 P25 M15 S15 HC PVD (Ti,Al)N+TiN

GC1125 P25 M25 N25 S25 HC PVD Tlenek

GC2035 M35 HC PVD (Ti,Al)N+TiN

GC4215 P15 K15 H15 HC CVD MT-Ti(C,N)+Al2O3+TiN

CC6050 K01 H05 CM PVD TiN

GC1690 K10 CC CVD Al2O3+TiN

GC1810 N10 HC CVD Diament

Przecinanie i toczenie rowków (CoroCut:) B

GC1020 P20 M20 K15 N25 S20 H20 HC PVD TiN

GC1010 P10 K10 H10 HC PVD (Ti,Al)N

GC1030 P30 M15 N15 S15 H10 HC PVD (Ti,Al)N+TiN

GC3220 K20 HC CVD MT-Ti(C,N)+Al2O3+TiN

H13A K25 N15 S20 HW

Wiertła pełnowęglikowe/z lutowaną wkładką węglikową B

Rodzaje materiałów obrabianych

Grupy materiałowe obrabianych przedmiotów

Dlatego też, materiały obrabianych przedmiotów zostały

• ISO M – Stale nierdzewne są materiałami stopowymi z za-

skrawania generują wysokie temperatury i są bardzo ścierne

Nowa klasyfikacja materiałowa – kody MC

• Stale mogą być niehartowane lub hartowane i odpuszczane

• Twardy, aby móc powstrzymywać starcie na powierzchni przyłożenia i odkształcenia

• ISO M – Stale nierdzewne są materiałami stopowymi z za-

• Stale mogą być niehartowane lub hartowane i odpuszczane

• Stal jest stopem, którego głównym składnikiem jest żelazo

• Na ogół, kontrola wióra jest stosunkowo łatwa i bezproble-

• Stal walcowana cechuje się bardzo dużą wielkością ziarna,

•W ysoka zawartość węgla (C>0,2%) powoduje stosunkowo

• NCI, CGI oraz ADI, w porównaniu z żeliwem szarym (GCI),

• Żeliwa są tradycyjnie obrabiane “na sucho”, lecz mogą być