Di̇l Edebi̇yat

GÜNÜMÜZ
DİL-EDEBİYAT
VE FİLOLOJİ
ARAŞTIRMALARINDA
YENİLİKÇİ
EĞİLİMLER:
KURAM, YÖNTEM ve
TEKNİKLER
ULUSLARARASI
SEMPOZYUM BİLDİRİLER KİTABI
Editörler:
Doç.Dr. Şenay KAYĞIN
Doç.Dr. Yasemin YAYLALI
Eser Adı:
GÜNÜMÜZ DİL-EDEBİYAT VE FİLOLOJİ ARAŞTIRMALARINDA YENİLİKÇİ
EĞİLİMLER: KURAM, YÖNTEM ve TEKNİKLER
ULUSLARARASI SEMPOZYUM BİLDİRİLER KİTABI
Editörler:
Doç.Dr. Şenay KAYĞIN
Doç.Dr. Yasemin YAYLALI
Kontrol ve Düzenleme:
Dr. Öğr. Üyesi Hadi BAK
Yayınlar Yönetmeni:
Doç. Dr. Bünyamin AYDEMİR
Yayın Kurulu: Prof. Dr. Ahmet SARI, Prof. Dr. Ali UTKU, Prof. Dr. Bülent ÇAVUŞOĞLU,
Prof. Dr. Erdinç ŞIKTAR, Prof. Dr. Hakan Hadi KADIOĞLU,
Doç. Dr. Bünyamin AYDEMİR, Doç. Dr. Hasan Tahsin SÜMBÜLLÜ
Abubekir KALE
1294
978-625-7086-50-9
https://ekitap.atauni.edu.tr
Erzurum 2021 © Copyright Atatürk Üniversitesi Yayınevi

Bu kitapta yer alan tüm yazıların dil, bilim ve hukuk açısından sorumluluğu yazarlarına aittir. Eserin her
hakkı anlaşmalı olarak Atatürk Üniversitesi Yayınevi Koordinatörlüğüne aittir. İzinsiz yayınlanamaz.
Kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir.
GÜNÜMÜZ DİL-EDEBİYAT VE FİLOLOJİ ARAŞTIRMALARINDA
YENİLİKÇİ EĞİLİMLER: KURAM, YÖNTEM ve TEKNİKLER
İÇİNDEKİLER
TAKDİM
(11)
BİLDİRİLER
(13)
Abhinaba CHATTERJEE
Deconstructing/Reconstructing Mythology: A Structural Analysis of The Re-Tellings of
The Ramayana and The Greek Myths
(15)
Ali SALAMI - Yasaman TAHERI

Silenced Voices: A Feministic Study of Elif Shafak’s 10 Minutes and 38 Seconds in this
Strange World
(25)
Andrei G. NARUSHEVICH
Реализация системно-деятельностного подхода при изучении русского языка в
основной общеобразовательной школе
Implementation of a System-Activity Approach in The Study of The Russian Language in
The basic Secondary School
(37)
Asghar BIKAS- Seyedeh Fatemeh ESMAEILI

The Search for Meaning in Paul Auster’s Man in The Dark
(42)
Asma RASHEED
Experiences and Experiments: Blended learning in a Masters’ (TESL) Classroom
(50)
Ayşegül ÖZCAN VURAL- Gülmira KURUOĞLU

Şizofrenide Konuşma Bozukluğu Üzerine Bir İnceleme
An Investigation on Speech Disorders in Schizoprenia
(62)
Badegül CAN EMİR

Psikanalitik Bir Okuma: Mihail Bulgakov’un “Morfin” Eseri
A Psychoanalytic Reading: “Morphine” By Mikhail Bulgakov
(74)
Baneen ASGHAR- Fatima HAFEEZ-Azhar PERVAIZ

Investigating The Representation of Islam in Literature from Western Diaspora: A
study of Love in a Headscarf
(88)
5|
Beissenova ZHAINAGUL - Jakipova GULSANA

Modern Literature of Kazakhstan
(100)
Bianca BICAN
Überlegungen zur Erforschung der regionalen Presse
Critical Reflections on The Research of Regional Media
(106)
Eda CAN- Gülmira KURUOĞLU

Alzheimer Tipi Demans Hastalarının Konuşma Üretiminde Nörodilbilimsel Özellikler
Neurolinguistic Features in Speech Production of Patients with Alzheimer’s Disease
(118)
Elif AKTÜRK
Irmgard Keun’un Yalancı İpek Kız’ı: Bir Kadın Olarak Toplumda Varoluş Sorunsalı
Irmgard Keun’s The Artificial Silk Girl: The Problematıc of Existence in Society as a Woman
(132)
Fatima HAFEEZ - Baneen ASGHAR - Azhar PERVAIZ

A Multimodal Analysis of Covid-19 Pandemic Media Adverts
(142)
Gaye DELGEN- Ayşegül ÖZCAN VURAL

Otizmde Dil Bozuklukları: Neden-Sonuç İlişkisi Kurma
Becerisi Üzerine Bir Çalışma
Language Disorders in Autism: a Study on The Ability to
Establish Cause-Effect Relationship
(160)
Gülnara ABDULLAYEVA
Nizami Gencevi’nin Leyla ile Mecnun Eserinde Ahlak Eğitimi Nitelikleri
Moral Education Qualities in Nizami Ganjavi’s Work of Leyla and Majnun
(177)
Gülsüm YILMAZ
Franz Kafka’nın “Dönüşüm” Adlı Eserinde Betimleme
Örneklerine İlişkin Bir İnceleme
An Analysis on Examples of Descriptions in Franz Kafka’s “Transformation”
(183)
Gülşah KIRAN ELKOCA

Bertolt Brecht’in “Sezuan’ın İyi İnsanı” Adlı Yapıtında “Ben”, “Öteki Ben”,
“Yabansılaşma” ve “Öteki-Leş(Tir)Me”
“Ego”, “Alter Ego”, “Alienation”, and “Marginalization” In Bertolt Brecht’s “The Good
Person of Szechwan”
(193)
|6
Hadi BAK- Özlem ÜNSAL

Rus Dilinin Korunmasında Geleneksel ve Konuşma Kültürü Birliği
Traditional and Speech Culture Union for The Preservation of The Russian
(203)
Hanife SARAÇ
Sovyet Rejimi İle Öne Çıkan Bir Kavram Olarak “Dilsel Refleks”
“Linguistic Reflex” as a Concept that comes forward With Soviet Regime “
(209)
Hatice GENÇ
Judith Hermann’ın “Camera Obscura” Adlı Öyküsünde Gerçeklik Algısı
Perception of Reality in Judith Hermann’s Story “Camera Obscura”
(223)
Jaseel P
Performance Philosophy in Postcritical Literary Hermeneutics
(237)
Kadir ALBAYRAK-İbrahim ÖZBAKIR

Stefan Zweig’ın “Mecburiyet” Adlı Novelinde Birey ve Otorite Arasındaki Çatışmanın
Psikolojik Sonuçları Üzerine Bir Analiz
An Analysis of The Psychological Consequences of The Conflict Between The İndividual and
The Authority in Stefan Zweig’s Novel “Der Zwang”
(248)
Kadisha Rustembekovna NURGALI

Предметный Мир Как Отражение Материальной Культуры
The Objective World as a Reflection of Material Culture
(261)
Kamala Tahsin KARIMOVA

Развитие У Студентов Младших Курсов Способностей Анализировать
Художественное Произведение На Занятиях По Чтению
Development Junior Grade Students’ Skills of Analyzing an Artwork in Their Reading
Classes
(271)
Krzysztof OKOŃSKI
Aussichten von der Brücke über die Weichsel und über den Bosporus: Komparative
Anmerkungen zur Polnischen und Türkischen Migrationsliteratur in Deutschland
Views from The bridge over The Vistula and The Bosphorus:
Comparative remarks on Polish and Turkish migration literature in Germany
(279)
7|
Midia MOHAMMADI- Ali SALAMI

The Armor of Narcissism: Reading Caryl Churchill’s Top Girls Based on a Synthesis of
Heinz Kohut’s Theories on Narcissism and Fredrick Jameson’s Marxist Perspectives
(295)
Mikhail TORCHINSKY - Can KARAYEL- Natalia TORCHINSKAYA

Квантитативная Характеристика Имен Собственных
Quantitative Characteristics of Proper Names
(305)
Monali CHATTERJEE
Bakhtin’s Carnivalisation and The Dynamism of its Social Implications
(321)
Nida ARIF
Studying “Resistance Literature”
(333)
Rahman ÖZDEMİR
Aleksandr Sergeyeviç Puşkin ve Ahmet Hamdi Tanpınar’da Bir Şehir Anlatısı:
Erzurum
The Narration of a City in Alexander Sergeyevich Pushkin and Ahmet Hamdi Tanpınar:
Erzurum
(344)
Roman HORBATIUK - Valentyna PAPUSHYNA - Nelia PODLEVSKA

The use of Information and Communicative Technologies in The Process of
Humanitarian Disciplines Studying in Higher Education Institutions
Использование Икт При Изучении Гуманитарных Дисциплн В Вузе
(356)
Romina-Elena DONTU
Die Umwandlung der sprechenden Namen und der Personenkonstellation in
Märchenadaptionen
The Conversion of Character Names and Character Constellations in Fairytale Adaptions
(365)
Saloni KUMARI- Preeti BHATT

A Psychoanalytic Study of Trauma in Virginia Woolf’s Mrs Dalloway and Joseph
Heller’s Catch 22
(377)
Selin TEKELİ
Yazara Özgü Bir Söz Varlığı Denemesi: Mihail Şolohov Örneği
The Study of Author Vocabulary: The Case of Mikhail Sholokhov
(389)
|8
Sushree ROUTRAY
Towards a Feminist Phenomenology of Blood Consciousness: Saturated Phenomena in
D. H. Lawrence’s Women in Love
(399)
Şenay KAYĞIN
Hugo Hartung’un “Gitte İskelede Bekliyordu” Örneğinde: Hermeneutik
In The Example of Hugo Hartung “Gitte was Waiting at The Pier”: Hermeneutics
(410)
Tamar KEKELIDZE- Guranda KUKULADZE

Writing İnstructions for Specific Purposes (ESP) Classes
(420)
Yasemin YAYLALI
Bîjen ile Menîje Hikâyesindeki Teknik Yansımaları Değerlendirme
Evaluating The Technical Reflections on The Story of Bijen and Menije
(434)
ÖZETLER/ABSTRACTS
(453)
Aysel ŞAHİN
Karamzin’in “Zavallı Liza” ve Sami Paşazade Sezai’nin “Sergüzeşt” Eserlerinde Zina
Teması
Тема Блуда В Произведениях «Бедная Лиза» Н.М Карамзина И «Приключение» Сами
Пашазаде Сезаи
(455)
Ella G. KULIKOVA
Functioning of The Russian Language in Cross-Cultural Communication: Local
Projections and Linguoecological Parameters
(457)
Ghaleb RABAB’AH
An Analysis of Impoliteness Strategies used ata JordanianHospital Emergency Room
(458)
Hülya MISIR - Yasemin ERDOĞAN ÖZTÜRK

Translanguaging: A Dynamic Approach to The Concept of Language
(459)
İncihan HOTAMAN
Reception Theory in The Digital Age: Writer-Reader Communication and Communıty
Guided Writing Process in The 21st Century
(460)
9|
Jacob MEADOWS
My Name is Offred: Autoethnographic Studies in
Conversion Therapy and Torture in The Handmaid’s Tale
(461)
Kadir ALBAYRAK - Özge Sinem İMRAĞ

Friedrich Schiller’in “Ihlamurlar Altında Gezinti” Adlı Eserinde
Metinsellik Kriterlerinin Analizi
Analysis of The Standards of Textuality in Friedrich Schiller’s
“A Walk Under The Linden Trees”
(462)
Lata LNU
An Ecocritical Reading of Amitav Ghosh’s The Hungry Tide
(464)
KOMİTELER
(465)
SEMPOZYUM PROGRAMI
(473)
| 10
TAKDİM
Son yüzyıllarda ve günümüzde tüm bilim dallarının doğru, verimli ve tutar-
lı bilgiye ulaşmaları için çalışma ve araştırma yöntemlerinin geliştirilmesine
önem verilmiştir. Diğer bilim dallarında olduğu gibi edebiyat biliminin araştırma
yöntemleri de doğru ve yeterli bilgiye ulaşmada büyük önem taşımaktadır. Tarih-
ten sosyolojiye, felsefeden psikolojiye ve edebiyata birçok sosyal ve düşünsel
alan ‘bilim’ sınıflandırılması kapsamında değerlendirilmeye başlanmıştır. 20.
yüzyıldan itibaren söz konusu alanlarda da yöntembilim çalışmalarına ağırlık ve-
rilmiştir. Batı edebiyatı kanadında edebiyat bilimine dayalı yöntembilim-
sel/metodolojik çalışmalar, mevcut sisteme ilaveten birtakım yöntem, kuram ve
bilimsel araştırma yöntemlerinin geliştirilmesini gerekli kılmıştır. Yöntembilim
zaman içerisinde gerek batı gerekse dünya edebiyatında yaygınlık kazanmıştır.
Bilimsel bilginin son yıllardaki hızlı ve büyük orandaki artışı sürekli bir gelişimin
ve yeniliğin önünü açmıştır. Gerek edebiyat bilimi gerekse edebiyat kuramı ken-
dine özgü disiplinler arası yöntemler ışığında bir araştırma alanı sunmaktadır.
Atatürk Üniversitesi Alman Dili ve Edebiyatı Bölümü tarafından Atatürk

Üniversitesinin ev sahipliğinde 15-16 Ekim 2021 tarihleri arasında çevrim içi
“Uluslararası Günümüz Dil-Edebiyat ve Filoloji Araştırmalarında Yenilikçi Eği-
limler: Kuram, Yöntem ve Teknikler Sempozyumu” düzenlenmiştir. Bildiriler
genel olarak edebiyat biliminin tüm dallarının araştırma yöntemlerinin bilimsel,
nesnel, kapsamlı, nitelikli ve yenilikçi araştırmaları bağlamında sunulmuştur. Bu
kitapta Türkiye başta olmak üzere on iki farklı ülkeden katılım sağlayarak bizleri
onurlandıran kıymetli katılımcıların katkılarıyla Sempozyumda sunulan bildirile-
re tam metin ve özet bildiri olarak yer verilmiş okuyucuların dikkatlerine sunul-
muştur.
Doç. Dr. Şenay KAYĞIN

Sempozyum Düzenleme Kurulu Başkanı
11 |
BİLDİRİLER
DECONSTRUCTING / RECONSTRUCTING MYTHOLOGY:

A STRUCTURAL ANALYSIS OF THE RETELLINGS OF
THE RAMAYANA AND THE GREEK MYTHS
Abhinaba CHATTERJEE*
Abstract
Of late, there have been numerous retellings of the Indian epic,
Ramayana. This paper will analyse some of the contemporary retellings
of the epic, viz. Amish Tripathi’s Ramchandra Series and Devdutt Pat-
tanaik’s analysis of the epic in symbolic terms. By drawing on Levi-
Strauss’s structural linguistics, the fundamental elements of the mytho-
logy of the Ramayana or mythemes, will be identified and analysed.
The purpose of the analysis will be to understand how the mythemes are
restructured to create new versions of the epic. Thus, Amish, in his Ra-
machandra series projects the characters of both Rama and Sita, consi-
dered to be the incarnations of Lord Vishnu, the protector and Goddess
Lakshmi, the goddess of wealth and prosperity, as essentially human,
capable of having feelings and emotions, just like ordinary human be-
ings. Similarly, the fundamental telling of the epic has also been rever-
sed in some retellings of the epic.The eventual aim of the paper will be
to extend the structural analysis to the Greek epics through the structural
linguistics of Levi Strauss.
Keywords: Mythology, Mythemes, Epic, Structural linguistics,
Retellings.
Introduction
The contemporary era has witnessed numerous retellings of mythologies.
This paper proposes to analyse select retellings of the Indian epic ‘Ramayana’
and some Greek myths in terms of structuralist literary theory. In doing so, the
paper will seek to identify the ‘mythemes’ or the constituent elements of these
myths and analyse how they are restructured to produce an alternate reading.
Myths are stories that are based on tradition which serve as inspiration to
the contemporary era. Some may have factual origins, while others are comple-
tely fictional.Myths may be structural and logical or illogical. It may talk about
gods or humans, but what is important about myths is how it relates itself with the
*
Independent Research Scholar, India, abhinaba0000@gmail.com.
15 |
social rubric of the times. The myths of lost paradise, for example, give people
hope that by living a virtuous life, they can earn a better life in the hereafter. The
myths of a golden age give people hope that there are great leaders who will imp-
rove their lives.Some myths simply reassure, such as myths that explain natural
phenomena as the actions of gods, rather than arbitrary events of nature. In every
retelling, the original source and the story of the past remains the same, but the
style and the approach has changed, with the characteristics unique to our time.
Irrespective of their origin and despite the claim by Devdutt Pattanaik and
several others that myth is ‘mithya’ or ‘untrue’, they exercise a profound influen-
ce in the shaping of cultures. They have a ‘sacred’ basis with a secular explana-
tion of the world and man’s experience. Devdutt Pattanaik, while referring to the
‘Ramayana’, says,
“The story pours in several ways, in different tongues, different words, dif-
ferent nuances and different emotions. Sometimes it is poetry, sometimes prose
and sometimes just a gesture. Characters emerge, transform and then disappear in
a blink. It tells of plants that talk and animals that think; gods who fail and de-
mons who triumph; heroic villains and villainous heroes; sages and hunters; vic-
tims and seducers. Time twists and space unfolds as the narration proceeds.” (Pat-
tanaik, 2013: XI)
The various ways in which the myth is poured out reveals its potential to
adapt its narrative to timeless questions giving directions to our thoughts and en-
lightening our minds. The modernity of the retellings encourages people to cri-
tique the plot and discover the ‘mithya’ or the ‘untrue’ nature of the narrative as
also search for science and logic behind them.
Levi-Strauss, Structuralism and Myth
The structural analysis of the myths reveals an interesting aspect. While
Devdutt Pattanaik and several others relate myths to ‘mithya’ or ‘untrue’ in terms
of its etymology, a structural analysis of the genre in terms of Levi-Strauss reve-
als that all versions of a myth have the capacity to be equally valid. Claude Lévi-
Strauss sees myth as mode of communication in which the structure or interrela-
tionships between the parts, rather than the individual elements alone, establish
meaning. In the belief that human behaviour is patterned and that the human mind
has a binary structure, Lévi-Strauss argues that the creations of the mind, inclu-
ding myths in particular, partake of a binary structure. It is this dualism that the
myth partakes to negotiate and resolve.
The structural analysis of the myth form reveals certain basic patterns. A
structural analysis of the myths from across the globe reveal that the myth form
inevitably is concerned with narrating the exploits of the hero, the obstructions he
faces, his virtuosity and the ways in which he overcomes the obstacles to evolve
| 16
victorious and attain glory. An excellent illustration of the universality of the

themes dealt by the genre is that so many peoples who have had no contact with
each other create myths that are remarkably similar.
However, the myths also deal with the essentially political and personal as-
pects of life which give them a universal flavour. Thus, the structural analysis of
the myth reflects its binary organization –it is essentially a conflict between the
good and the evil.
According to Levi-Strauss, myth is both historically specific - it's almost
always set in some time long ago - and ahistorical, meaning that its story is time-
less. As history, myth is parole; as timeless, it's langue.Levi-Strauss says that
myth also exists on a third level, in addition to langue and parole, which also pro-
ves that myth is a language of its own, and not just a subset of language.
He explains that level in terms of the story that myth tells. That story is
special, because it survives any and all translations. While poetry is that which
can't be translated, or paraphrased, Levi-Strauss says that myth can be translated,
paraphrased, reduced, expanded, and otherwise manipulated--without losing its
basic shape or structure. He doesn't use this term, but we might call that third as-
pect “malleability”.
He thus argues that, while myth as structure looks like language as structu-
re, it's actually something different from language per se--he says it operates on a
higher, or more complex level. Myth shares with language the following charac-
teristics:
1. It’s made of units that are put together according to certain rules.
2. These units form relations with each other, based on binary pairs or op-
posites, which provide the basis of the structure.
For Levi-Strauss, myths have a function of reconciling on the imaginary
plane those social contradictions which cannot be resolved on the real plane. In
other words, for Levi-Strauss, myths are therapeutic by nature because they deal
with something which societies might otherwise keep repressed.
They always stand in a dialectical relationship to the social and the econo-
mic. According to Levi-Strauss, myths exist only as they are incarnated in a tradi-
tion. According to him, myths are arbitrarily chosen and they allow the logical
transformation from one to another. He observes:
“Mythology confronts the student with a situation which at first sight appe-
ars contradictory...There is no logic, no continuity. Any characteristic can be att-
ributed to any subject, every conceivable relation can be found. With myth,
everything becomes possible.” (Levi-Strauss, 1963: 208)
17 |
Structuralist analysis of Myth

A myth is simultaneously a diachronic narrative that records the historical
past and a synchronic means of explaining the present and the future. These two
dimensions meet in particular mythemes. The diachronic dimension, which is the
syntagmatic development of the plot, is indispensable for reading the myth, whe-
reas the synchronic dimension reveals its meaning. We have distinguished langue
and parole by the different time referents which they use. Keeping this in mind,
we may notice that myth uses a third referent which combines the properties of
the first two. On the one hand, a myth always refers to events alleged to have ta-
ken place long ago. But what gives the myth an operational value is that the spe-
cific pattern described is timeless; it explains the present and the past as well as
the future. This can be made clear through a comparison between myth and what
appears to have largely replaced it in modern societies, namely, politics. When
the historian refers to the French Revolution, it is always as a sequence of past
happenings, a non-reversible series of events the remote consequences of which
may still be felt at present. But to the French politician, as well as to his fol-
lowers, the French Revolution is both a sequence belonging to the past — as to
the historian — and a timeless pattern which can be detected in the contemporary
French social structure and which provides a clue for its interpretation, a lead
from which to infer future developments.
Retelling of Myth: Ramayana
Roland Barthes’ views are significant. According to him, myths can be vi-
ewed as expressions of definite social forms represented as natural and inevitable
occurrences. In thus analysing the structure of myths, he predicts the existence of
a possible other aspect also, that of the repressed voice. Thus, the myth of the
Ramayana reveals certain universal concerns. In Devdutt Pattanaik’s retelling of
the myth in his Sita, the concern is the importance in the epic narrative of Sita as
also in the universal phenomenon of life, thereby rendering the fact that the narra-
tive is much more than the mere story of the conquest of Ravana by Rama.
Vishwamitra (literally, friend of the world), says,
“Sanskriti is culture, where everyone acts with affection. Prakriti is nature,
a place where all actions are propelled by fear of starvation and fear of attack.
Though Brahma and Daksha conducted yagnas, they were not creating sanskritis.
Brahma feared the untamed and used the yagna to control nature. Daksha used
the yagna to make everyone do his own bidding. That is why Shiva attacked
them. The point of the yagna is to outgrow fear, not indulge it. I conduct this yag-
na to transform kings into Vishnu, who uplifts with affection rather than subjuga-
tes with rules.” (Pattanaik, 2013: 39)
Similarly, Amish Tripathi’s retelling of the myth of Rama reveals the epic
as a conflict of the two opposing forces of life. As the Pandit in Amish’s ‘The
| 18
Immortals of Meluha’ said, “A difference of opinion between two dissimilarways

of life gets portrayed as a fight between good and evil.” Amish continue this trend
in his Ramachandra Series, when he portrays Sita, the heroine of Ramayana as
the ‘Warrior of Mithila’, and not merely the doting wife of Rama, the hero of the
epic. Amish depict Sita as not only a warrior but also a keen analyser and an in-
telligent woman whom Vishwamitra chooses to be next Vishnu, the saviour of
India, which, in its macrocosmic form, represents the world. The following
excerpt from the conversation between Vishwamitra and Sita bring forth the pre-
dicament, as Sita evolves from the conventional notion of womanhood: -
‘What do you think is the main problem corroding India today?’
Most people will say Raavan, but I won’t.’
Vishwamitra smiled. ‘Why not?’ ‘Raavan is only a symptom. He is not the
disease. If it hadn’t been Raavan, it would have been someone else torturing us.
The fault lies in us, that we allow ourselves to be dominated, Raavan may be
powerful, but if we...’
‘Raavan is not as powerful as the people of Sapt Sindhu think he is. But he
revels in this image of the monster that he has created for himself. That image in-
timidates others. But that is image is useful for us as well,’ said Vishwamitra.
(Amish, 2017: 80)
Amish depict the dialogic nature of the good and the evil in his depiction of
the character of Sita and throughout the series. He stresses the fact that both good
and evil are required to create a balance in the society. This is the very notion that
the genre of myth depict. Lévi-Strauss stresses the fact that myth uses the events
that mark everyday life to reorganise its own structure and, later, to construct an
objective, ‘fact-based’ world of its own that accords with the structure. Levi-
Strauss’s paradigmatic analysis concentrates on the coherence of mythical plots.
According to him, this integral structure, in all its particular expressive forms
within the myth, has a larger meaning that cannot be reduced to its syntagmatic
elements. However, it needs to be appreciated that a particular structure giving
shape to a particular plot, depicts only the aspirations and sentiments of a certain
community or class of people. The retellings of the myths can be essentially seen
as referring to the ‘original’ either as an authoritative source or as a telling with
which they disagree. The reasons for disagreeing with the authoritative version
form the basis of restructuring the mythemes.
Romila Thapar, a noted scholar of Indian history has called for attention
to the plurality of the Ramayanas in Indian history: “The Ramayana does not be-
long to any one moment in history for it has its own history which lies embedded
in the many versions which were woven around the theme at different times and
places.” (Thapar, The Ramayana Syndrome, 72). The well-known scholar, Paula
19 |
Richman refers to the numerous retellings of the myth as “the Ramayana tradi-
tion” to accommodate the retellings, rather than preferring any single telling as an
Ur-text. She promptly comments that “Not only do diverse Ramayanas exist;
each Ramayana text reflects the social location and ideology of those who app-
ropriate it” (Richman, 1991: 4).
Extending the above argument to the genre of myth in general, the mythi-
cal characters of the myths may be looked upon as the mythemes. The subsequent
tellings of the myths are essentially an analysis of the ‘original’ myth, often emp-
hasising a character who was minor in the original. The politics in the shift of
emphasis from the ‘major’ to the ‘minor’ characters is discernible in the influence
that the myths exercise on the masses. In the retellings of the Indian myth ‘Rama-
yana’, a sympathetic approach has been taken in the depiction of the ‘villain’ Ra-
vana in such novels as Ananda Neelkantan’s ‘Asura: Tale of the Vanquished’,
where the author portrays Raavan as the father of Sita, depicting his motive of
abducting her as an attempt to protect her from the torments of the forest life that
she had opted for, with her husband.
Similarly, Amish Tripathi in his “Raavan: Enemy of the Aryavarta”, de-
picts the character of Raavan in a sympathetic light. He portrays Raavan as a per-
son driven by the marginalisation of his family, being considered ‘Naga’, or per-
sons with deformities due to the sins committed in their previous birth as also by
his life-long love for Vedavati, which was one-sided. Another instance of such a
retelling can be found in Michael Madhusudan Dutt’s ‘Meghnadvadh kavya’,
which, according to Paula Richman, ‘emerged from the colonial context in South
Asia’ (Richman, 1991: 11). Frederic Jameson, in The Political Unconscious
(1981),tells us:
Evil thus, as Nietzsche taught us, continues to characterize whatever isradi-
cally different from me, whatever by virtue of precisely thatdifference seems to
constitute a real and urgent threat to my ownexistence. So from the earliest times,
the stranger from another tribe, thebarbarian, who speaks an incomprehensible
language and followsoutlandish customs, but also the woman, whose biological
differencestimulates fantasies of castration and devoration, or in our own time,the
avenger of accumulated resentments from some oppressed class orrace, or else
that alien being Jew or Communist, behind whoseapparently human features a
malignant and preternatural intelligenceis thought to lurk: these are some of the
archetypal figures of the Other,about whom the essential point to be made is not
so much that he isfeared because; rather he is evil because he is ‘Other,’ alien,
differentstrange unclean and unfamiliar (115).
Politics of Retellings
It is significant to note that many minority groups have laid claim to Ra-
vana at different times in history and in different parts of India. For instance, a
| 20
group of Mahars in Maharashtra consider Raavana as one of their heroes. Simi-

larly, the Nadars claim Mahodara (Ravana’s prime minister) as their ancestor. In
these retellings of the epic, the traditions of the minority community are brought
forth, thereby highlighting the ‘untrue’ character of the myth.
However, it is the retelling of the myths from the perspective of the fema-
le characters- the silent characters that have become so prominent. These silent
mythemes, which, in the original rendition, had almost insignificant role to play,
become vocal. The tellings grow to represent both the worlds they were set in and
the contemporary times and they embody a language that acknowledge as well as
resist the masculinity of language. “Words, our primary agent of expression,”
Christine C Keating points out in her essay, “Unearthing the Goddess Within”:
“signify a discourse that has been established by a patriarchal myth, one that de-
nies the feminine internal world.” (Keating, 483) We were given these characters,
with their beauty and flaws, by men. And while feminist revisionist literature has
tackled the issue, it’s never been more important – in a post-#MeToo world – to
imagine new characters and rethink existing ones. And in literature there has been
a resurgence of feminist retellings of myths, especially in Classical mythology. In
the original version of Virgil’s The Aeneid, Lavinia never speaks; in Ursula K Le
Guin’s 2008 version, she is the titular character, this time with a voice. Ursula K.
Le Guin's novel, Lavinia is a fictional autobiography of the Trojan hero Aeneas's
second wife, Lavinia of Latium, with whom Aeneas founded a small village
which, three centuries later, became the city of Rome. Several feminist writers
have written back, through their fiction, to classical models. Further, through me-
tafictional irony, the text situates the character of Lavinia in a most unusual posi-
tion as both inside and outside Virgil’s poem. Lavinia's contingency becomes, in
Le Guin's revisioning of Virgil’s epic, the focus of the text. By insisting on this
aspect of Lavinia's ontology, Le Guin skilfully reverses the dynamics of discursi-
ve power in the Aeneid, bringing Virgil and Lavinia into a relation of parity.
This shift in emphasis, however, is not a recent phenomenon. Archaeolo-
gists have discovered the existence of ancient female culturesand have studied
their effect on individual consciousness and thehuman culture is pertinent to
many fields of study, including literary criticism. This female-centeredness is in-
voked in the contemporary feminist retellings of the myth, both in Greek as well
as Indian. These retellings tend to deconstruct the patriarchal voice of the myth to
bring forth the female centeredness in the narratives.
In Margaret Atwood's updated version of Homer's classic The Odyssey, tit-
led 'The Penelopiad: The Myth of Penelope and Odysseus,'readers get to see a
whole new side to Penelope, the hero's faithful wife, and her 12 (eventual) han-
ged maids. A brilliant account of Penelope's 20 years at home waiting for her
husband, two decades spent fighting off suitors, ruling land, running a house, and
21 |
raising her son, The Penelopiad is a unique, entertaining, and thought-provoking

twist on a myth you thought you knew everything about.
The ultimate bar for the ‘good housewife’ in the Indian Hindu context re-
mains Sita – the subservient wife of Rama who follows him into exile in the jung-
le. But, as Linda Hess points out in “Rejecting Sita: Indian Responses to the Ideal
Man's Cruel Treatment of His Ideal Wife”, there are great differences in the bars
set for these characters: “[At] the end of the great war between [Rama] and the
demons, [Sita] must undergo a test of chastity that requires her to throw herself
into a blazing fire.” Most popular versions of the Ramayana, Hess points out,
omit these stories altogether, ending instead with Rama and Sita in the golden age
of Rama’s rule in Ayodhya.
It is no surprise that modern retellings of stories from the Ramayana are
told from Sita’s point of view. Among these are “Sita: Daughter of the Earth – A
Graphic Novel” by Saraswati Nagpal, “The Girl Who Chose: A New Way of
Narrating the Ramayana”, “Sita: An Illustrated Retelling of the Ramayana” by
DevduttPattanaik, and “Sita: The Warrior of Mithila” by Amish Tripathi. The last
two authors listed are men. The field of Hindu mythology, and indeed Indian pub-
lishing itself, is male-dominated. Amish Tripathi is known for his modern retel-
lings of Hindu myths, many of which are bestsellers, but his reimagining of Sita
comes with a degree of what could be described as ‘mansplaining’. In an inter-
view with the Hindustan Times, Tripathi said he intended for readers: “to see Sita
as a feminist icon” and “see her as a warrior, not just her physical strength but al-
so her mental ability.” DevduttPattanaik, on the other hand, is a mythologist first
and foremost. His rendering tells the Ramayana through Sita’s point of view, but
his narrative is limited to the constraints of an original version of the Ramayana
by Valmiki.
While ancient myths are products of their time, they evolve, too. Between
reprints and verbal iterations (which is how these myths were initially passed
down), changes in the narrative are inevitable. To restrict retellings in the ‘purest’
form of mythology as Patnaik does is to ignore the manner in which society itself
functions and is changing. To rewrite a prominent myth today, and ignore the so-
cial shifts India has undergone – particularly as far as women are concerned –
does both the retelling and the reader an injustice. Especially when it concerns a
female character who has been lauded as an “ideal wife” and a “model for
womanhood”, as Sita was by Mohammad Hidayatullah, the 11th Chief Justice of
India during an international conference on the Ramayana.
This feminist critique is critical in demonstrating that reconstructing preco-
lonialand colonial realities is a necessary step in understanding contemporaryhie-
rarchies and their associated ideologies. Still, more than this, those contestedac-
counts are part of the process of reviving Indigenous ways of knowing andnarra-
| 22
ting the world. Linda Tuhiwai Smith explains in Decolonizing Methodologies:

Research and Indigenous Peoples (1999) that “the idea of contested stories and
multiple discourses about the past, by different communities, is closely linked to
the politics of everyday contemporary indigenous life. It is very much a part of
the fabric of communities that value oral ways of knowing” (33).
Conclusion
Considering the fact that, as Feroza Jussawalla says, “placeholders of the
culture, thereceptacles that communicate the essence of the culture and pass it
down” (Jussawalla, 50), myths acted as agents of critique of the colonial admi-
nistration orregime. It often functioned to bring down an individual, a power, or
an empire. Thus, the myths represent essentially the ‘patriarchal’ and ‘heroic’
theme of the good versus the evil. The evil is always represented as the demon
with horrific features, preternaturallyugly coloured in differing colours from an-
cient texts through magazines, comics and movies. Myth is always the result of a
contradiction – between the good and the evil, between the masculine and the fe-
minine. Contradiction, as the unassailable aspect of human society, generates
myth. It derives from the asymmetry between belief and reality, the one and the
multiple. Looked at in terms of language, myth, according to Levi-Strauss, is
“language functioning on an especially high level” (Levi-Strauss, 1972: 210).
References
Barthes, R. (1957 (1991) Mythologies, Tr. Annette Lavers, The Noonday
Press, New York, Farrar, Strauss & Giroux
Hess, L. (1999). “Rejecting Sita: Indian Responses to the Ideal Man's Cruel
Treatment of His Ideal Wife”, Journal of the American Academy of Religion, Vo-
lume 67, Issue 1, p. 1–32,
Hirst, Jacqueline S. and John Z. (2011). Religious Traditions in Modern
South Asia. Routledge. London and New York.
Jameson, F. (1981). The Political Unconscious. Cornell University Press.
Keating, C. C. (2014) “Unearthing the Goddess Within:Feminist Revisio-
nist Mythology in the Poetry of Margaret Atwood”. Women's Studies: Aninter-
disciplinary journal, 43:4, 483-501
Kulkarni, S. (2020). “A Study of Retellings in IndianMythology with Spe-
cial Reference toSita, abook by DevduttPattanaik”. International Journal of Cre-
ative Research Thoughts, Vol. 8, Issue 7, Jul 2020, ISSN: 2320-2882.
23 |
Lévi-Strauss, Claude. The Structural Study of Myth, The Journal of

American Folklore, Vol. 68, No. 270, Myth: A Symposium (Oct. – Dec 1955),
pp. 428-444, http://www.jstor.org/stable/536768, 02 Oct 21
---. (1963). Structural Anthropology, vol.1, Basic Books, New York.
Nirmal, A. and Sayan D. (ed). (2021). History and Myth: Postcolonial Di-
mensions. Vernon Press. Raipur
Pattanaik, D. (2013). Sita: An Illustrated Retelling of the Ramayana. Pen-
guin Books. New Delhi
Richman, P. (ed) (1991). Many Ramayanas: The Diversity of a Narrative
Tradition in South Asia. Oxford University Press. New Delhi.
Tripathi, A. (2017). Sita: Warrior of Mithila. Westland Publications Ltd.
New Delhi
--- (2019). Raavan: Enemy of Aryavarta. Westland Publications Private
Limited. New Delhi
Tuhiwai Smith, L.(1999). Decolonizing Methodologies: Research and In-
digenous Peoples. Zed. Print.
| 24
SILENCED VOICES: A FEMINISTIC STUDY OF ELIF SHAFAK’S 10

MINUTES AND 38 SECONDS IN THIS STRANGE WORLD
Ali SALAMI - Yasaman TAHERI*
Abstract
The impact of feminism on literary studies and criticism has
been undeniable. Literature utilizes various methods and approaches to
prompt the awareness of women about equality of the sexes through a
wide range of disciplines involving psychology, linguistics, sociology,
and cultural studies. Elif Shafak is one of the outstanding female novel-
ists who negates objectified women and socially coded sexual differ-
ences through sensory images in 10 Minutes and 38 Seconds by the
main self-appointed agent (Leila) that provokes the complexities of
gendered subjectiveness. Based on the signification of feminists thought
and gender inequality in the literary canon of the 20th century, this
study utilizes the theories of Luce Irigaray and Judith Butler in two var-
ious ways: first, Leila’s character as a prostitute who is victimized by
patriarchal culture to reflect how the concepts of rape and sexual har-
assment are taken for granted; and secondly, the applications of distinct
notions such as mimesis and semiotic based on the depiction of the
mind, body, and language by a close reading of the text.
Keywords: Sexual Abuse; Rape; Objectified Women; Gender
Orientations.
Introduction
The term feminism alludes to women’s rights. As such, it identifies with
the conviction that females ought to have similar social, financial privileges as
men. Women’s liberation in its response to sexism endeavors to consider and take
care of the different sex-based issues. In the scholarly text, women’s liberation
brings to examination the depiction of gender roles which tend to impose tough
norms on the grounds of gender discrimination. Women's activist authors from
Wollstonecraft onwards have caused us to notice how society endorses standards
corresponding to which subjects direct their bodies and those of others: “Our bod-
ies are trained, shaped and impressed with the prevailing historical forms of …
masculinity and femininity” (Bordo, 1993. 91). Such disciplinary practices give
*
Assisant professor, English Literature University of Tehran, Salami.a@ut.ac.ir. - M.A
student of English Literature University of Teharan, yasaman.taheri@ut.ac.ir.
25 |
priority the consciousness of the human mind to the role of fittingly gendered
bodies.
Feminist critics argue that women's oppression has continued for a long
time in male-centric societies. In this view, women’s mistreatment has social, fi-
nancial, political, and mental viewpoints and are tied straightforwardly to the
conventional arrangement of male strength at the top of the family. Women's op-
pression has historically been expected to be a contrast in male versus female
physical and mental capacities:
There are many questions and so many it is time to talk about post-
feminism, which is something that embraces the legacy of feminism but wants to
launch it forward, we also need to introduce the word ‘sisterhood’ and I think this
is the right time to do it(Shafak ,Elif, Interview ,2019).Here are two significant
outcomes for women in feminist reform: “First they were able to develop confi-
dence in their ability to organize and get things done [….] And second, they de-
veloped a conscious awareness of themselves and other women as a sex catego-
ry’’ (Ryan, 1992.11). As a result, feminism attempts to investigate the connection
between man and woman with a new insight with its thrust on sexuality.
Shafak is an award-winning British-Turkish novelist who was awarded the
Halldór Laxness International Literature Prize for her contribution to the renewal
of the art of storytelling. An advocate for women's rights, and freedom of expres-
sion, Shafak is an inspiring public speaker and twice TED Global speaker. In
2017 she was chosen by Politico as one of the twelve people who will give you a
much-needed lift of the heart. She has chaired the Welcome Prize and judged
numerous literary prizes, including the PEN Nabokov Prize.
10 Minutes 38 Seconds in This Strange World starts with the pulsating
moments after the protagonist has been murdered and left in a dumpster outside
Istanbul; Tequila Leila enters a state of heightened awareness. Her heart has
stopped beating but her brain is still active to last for 10 minutes 38 seconds. Te-
quila Leila’s memories bring us back to her childhood in the provinces, a highly
oppressive milieu with religion and traditions, shaped by a polygamous family
with two mothers and an increasingly authoritarian father. Escaping to Istanbul,
Leila makes her way into the sordid industry of sex trafficking. This is a dark, vi-
olent world, but Leila is tough and open to beauty, light, and the essential bonds
of friendship.One of the recurring motifs and themes in Shafak’s works is duality:
Empathy is also very important, I guess I am trying to find a third path to
break the dualities and the vicious circles and introduce a third path which is
much more individualistic. For artists questions matter more than answers, I ask
many questions on my books and leave the answers to the reader (Shafak, Elif,
Interview: 2021).
| 26
Speculation of Luce Irigaray

Irigaray shows how the female has been colonized by a male dream of a
transformed other through which he can extend himself as the subject, while the
female works just as an object for and between men. Leila the main character of
Shafak’s novel opts for that choice while stuffed into a rubbish bin on the city's
edges, where she's simply been killed. Who's killed her? Who will recall her after
she's gone? What will be the outcomes of this cruelty? Irigaray contends that
women’s incorporation in common society and culture has been amiss to recog-
nize their unmistakable and diverse situation from men and one another. Leila's
heart has effectively quit pulsating, however, her considerations falter on:
People thought you changed into a corpse the instant you exhaled your last
breath. But things were not clear-cut like that. Just as there were countless shades
between jet black and brilliant white, so there were multiple stages of this thing
called eternal rest. If a border existed between the Realm of Life and the Realm
of Afterlife, Leila decided, it must be as permeable as sandstone (Shafak, Elif, In-
terview: 2019).
In addition, the masculine projection of the feminine is characterized as per
male discernments and encounters of the world and includes the elaboration of
standards for keeping the female inside specific limits. These limits are intro-
duced upon the refutation of explicit female bodies in history and they are sup-
planting with manly developments of the feminine, like those of spouse and
mother:
Men and women do not generate language and structure in a same way.
And they cannot understand one another [….] without first becoming conscious
about such difference. Their receptive pathologies mainly result from this deaf-
ness to one another, that isolates them, doubling their subjective enclosure (Iri-
garay, 2004: 74).
The heroine of the novel has three social roles: mother, virgin, and prosti-
tute:
It seemed to Leila those human beings exhibited a profound impatience
with the milestones of their existence. For one thing, they assumed that you au-
tomatically became a wife or a husband the moment you said, ‘I do!’ But the
truth was, it took years to learn how to be married. Similarly, society expected
maternal – or paternal – instincts to kick in as soon as one had a child. In fact, it
could take quite a while to figure out how to be a parent – or a grandparent, for
that matter. Ditto with retirement and old age.Shafak follows through on that
promise. (Shafak, Elif,Interview: 2021).
The original’s initial segment, The Mind, places us in Leila's brain. Step by
step, we count down to her demise while learning her life, “Little did she yet un-
27 |
derstand that the end of childhood comes not when a child’s body changes with
puberty, but when her mind is finally able to see her life through the eyes of an
outsider” (Shafak, 2019: 27). Every moment that passes is recognized by a sense
of memory: the heaviness of the salt with which the maternity specialist at Leila's
introduction to the world covered her newborn child’s body.
The first part of the novel was a character study in which Shafak’s narra-
tive shifts from internal to external, from thought to action. This book is populat-
ed with people who have been rejected by society such as sex workers, LGBTQ
people. In reality, she needs to re-refine every one of five ladies who have been
dehumanized:
Sex work is not merely about treating a woman as an object nor merely
about dehumanizing her. Sex work is a complex dialectic between subject and ob-
ject in which a woman’s dehumanization is successful precisely because she is
perceived as a person whose will, seductiveness, and power is properly subordi-
nate to men. (LeMoncheck, 1997: 134)
Ann Cahill argues that the concept of objectification is an unacceptable
tool for dissecting various types of sex workers. Depending on this idea treating a
woman as an object or a body is ethically impermissible. In this way, such liter-
ary analysis advantage the brain over the body and treat the substantial parts of
the self as less significant. A feminist’s moral theories explain, “The central tenet
of sexual commerce rests in male domination and the structural inequalities be-
tween men and women. Sexual commerce provides a patriarchal right of access to
women's bodies, thus perpetuating women's subordination to men” (Farley, 2004:
33).
Leila, Nalan, Humeyra, Jameelah, and Zeinab present merely a measure of
their use and exchange value with two challenges: a lack of desire, and alienation
from others and themselves. Like Tequila Leila, these five have been made out-
siders in their society, Nalan is a transsexual lady, Humeyra is a runaway,
Jameelah was smuggled into Istanbul from Somalia and Zaynab122 suffers from
dwarfism. Sinan is the main man in the group.
In her two essays, “Women on the Market” and “Commodities among
Themselves”, Irigaray posits that:
The economy (which Irigaray terms the masculine homosexual economy),
is comprised of the relations between men, and is supported by the duality of
woman’s existence. On the one hand, she has her natural body and on the other,
her socially valued, exchangeable body, which is a particularly mimetic expres-
sion of masculine values. Foremost, the mother is a reproductive instrument. (Iri-
garay, 1985: 114).
| 28
Irigaray alludes to male and female substantial qualities she is, as indicated
by Whitford, catching how she finds these components both addressed and envi-
sioned; that is, emotionally experienced, in the individual and social area. Shafak
maintains that this is not an essentialist assignment of giving an exact portrayal of
female’s bodies as they truly are. It is an inventive one wherein the female body
is affectionately reconsidered and rearticulated by patriarchal society. 10 Minutes
38 Seconds in This Strange World is composed in line with the third individual
perspective. Throughout Part Two, "The Body," the storyteller follows Leila's last
snapshots of cognizance. The narrator adopts a free indirect third-person perspec-
tive, moving all through the contemplations and hearts of every one of Leila's
companions.
Shafak will probably reveal the shortfall of a female subject position, the
relegation of feminine identity to nature/matter, and, at last, the shortfall of genu-
ine sexual distinction in Western culture. While selfhood starts in the mirror stage
with the nonexistent body, it is not hardened until one enters the Symbolic re-
quest. As indicated by Lacan, the Symbolic request is an ahistorical arrangement
of language that should be entered for an individual to have a sound social char-
acter. Earlier feminism was restricted to some female scholars yet the increment
number of female essayists and the portrayal of female characters in the fictional
world attracted huge consideration toward literature; however, Shafak is con-
cerned with the manners by which writing and other social and cultural produc-
tions subvert the financial, political, social, and mental persecution of women.
Readers encounter Leila’s body that is found by authorities at the end of
the novel and her friends discover she is buried in the Cemetery of the Compan-
ionless: “almost everyone interred in the Cemetery of the Companionless was, in
some way or another, an outcast…unwed mothers, prostitutes, pimps, transves-
tites…the undesirable. Social pariahs’’ (Shafak, 2019: 115).
In the book, the destiny of a large number of female characters and specifi-
cally Leila is dictated by strict and man-centric laws that oppress ladies. Shafak’s
subject matter rotates around minorities, woman's rights, migration, subcultures
and cosmopolitanism. As her dad turns out to be progressively ardent, the ladies
of the family are hushed and enslaved, “most people in this eastern town were ig-
norant, crushed under the weight of religion and rigid convention”’ (Shafak,
2019: 38). One of the manners in which Shafak approaches these issues is the
idea of the other. Irigaray’s wager in utilizing mimesis with concerning female
subjectivity is as follows: male dominance has defined Western culture for centu-
ries. If a new form of subjectivity comes into being out of the death of the mod-
ern, transcendental subject, and we have never really investigated or mimetically
engaged with the deformed, female form of subjectivity that accompanied and
sustained the male form
29 |
Idea of the other is important for the women's activist examinations enlist-
ed under otherness. Otherness can be safeguard as the interaction by which any
standard larger part bunch characterizes and sorts at least one than one minority
gathering or gatherings under the expression other. The result of this cycle is two
components: the larger part bunch that could be named Us, and the minority as
the other. The Voice of the Other examines the problem of otherness that
emerged from the multicultural society that reshaped the multicultural identity
Due to the diversity found in the culture, small groups of people found them-
selves victimized by the dominant groups of the society by marginalizing them.
Furthermore, Shafak’s novel is a postfeminist work that inspects the nature
of identity in women. She narrates distinctive stages to represent the notion of
female’s identity characterized by chaos and ideologies.
In post-feminism, the feminist discourse has progressed dramatically, as
can be seen in the works of many writers. Now, post-feminist works, according to
Hammer and Kellner, refers to the challenges of current feminist theory and prac-
tices as informed by post-structuralist, post-modern, and multiculturalist modes of
analysis. Many contemporary female novelists tackled issues of femininity and
postfeminist literary production. Ponzanesi states that feminist writing could be
defined as texts written by women about women for women (Abu Madi and Kha-
lili, 2021: 8)
Shafak as a female writer concentrates on the diversities with the identity
of these five women rather than duality of men and woman:
She tries to release all the voices within the self of a woman that are a re-
sult of the old battles of the woman’s and which constitutes her identity and her
true being. In an interview, she explained: I believe that in all of us, whether
you're a mother, a woman, or a man, there are multiple selves and multiple voic-
es. When we go out into the public sphere, we bring one of those voices to the
fore. Before giving birth, I prioritized my intellectual and cerebral voice. (Abu
Madi and Khalili, 2021: 9)
Shafak takes on an abstract direction that focuses on all subtleties on
equivalent premise, regardless of whether these subtleties are positive or even
negative, all together not to see somebody as the other. Following a similar direc-
tion, Shafak proposes that these sex measurements are essential for the idea of the
otherness. She defines what she considers to be the other:
It could be anything, you know, ethnic, sexual, religious minorities, but al-
so, any, anyone kind of pushed to the margin of any social or cultural context. I
am interested in hearing that person’s voice, and if possible, bringing that voice to
the center of attention. (Nihad, 2019: 2907).
| 30
Shafak describes the reasons behind marginalizing the women as it relates

to fear of opposition: In many ways, the twenty-first century is not that different
from the thirteenth century. Both will be recorded in history as times of unprece-
dented religious clashes, cultural misunderstandings, and a general sense of inse-
curity and fear of the Other (Shafak, 2019: 6). This kind of defense mechanism
was applied in reality by controlling the cosmopolitan belief system, compelling
equivalence and criminalizing all of which is unique. The interaction happens
without taking into consideration the individuality of each person.
Speculation of Judith Butler
In 10 Minutes, 38 Seconds in This Strange World the writer demonstrates
how women have been told they are passive and are relegated to roles of wives,
mothers, daughters or sisters, instead of being active individuals capable of free-
will. Reproduction and their caring roles also set them against the boundless bru-
tality of men:
Women’s maternal bodies are seen as a source of positive values to set
against male norms, stressing care and inter-subjectivity, as opposed to autonomy
and duty. Women’s engagement with the reproductive process is also regarded as
anchoring both anti-militarism and a respect for the natural world, which puts
them at the forefront of peace and ecological movements. (Beauvoir, 1972: 85).
She tries to define other and minor groups as the complementary rather
than castaway. Butler states:
this premise is wrong because every woman is different: women do not
have the same background, age, race and interests, hence the idea that they do not
share the same experiences. Therefore, women with various life experiences do
not fight back against sexist assumptions in the same way, because those preju-
dices are shaped differently in distinct cultures” (Butler, 1990: 46). So, it is im-
possible to accept a supposed universal sex, “just as women have different social
experiences, they do not have the same exact bodies’’ (Butler, 1990: 46). In But-
ler’s works, the coercion of our bodies to such normalizing rehearses becomes
visible, not just a manner by which previously sexed bodies look to approximate
an ideal, yet as the interaction by which sexed subjects appear by any means.
Butler, like Foucault stated, views discourse as the characters they have all
the earmarks of being depicting:
Butler rejects the view that gender differences, with their accompanying
presumptions of heterosexuality, have their origin in biological or natural differ-
ences. She explores, instead, how such a “naturalizing trick” is pulled off; asking
by what means a unity of biology, gendered identification, and heterosexuality
comes to appear natural (Butler, 1990: 68).
31 |
In this way readers easily realize that these gendered performances are the
ones which women do and which others act out according to feminine identity:
They are acted out in accordance with social scripts prescribing ideals
which are unrealizable, but which none the less provide the framework for our ac-
tivities. These dominant ideals reinforce the power of certain groups; e.g., men
and heterosexuals, over others. These others: women, gay people, trans and gen-
der non-conforming people, those with differently abled bodies, or bodies differ-
ently shaped from the dominant ideal, are treated socially as outsiders, “the ab-
ject”, and subject to social punishments (Butler, 1990: 112).
Leila and her friends exhibit that our bodies become a gendered shift in
various settings, and can change after some time. They explore the possibilities of
conceptualizing their characters within the active forces. Therefore, the body is
engaged with a course of dynamic becoming which may be presented inside the
culture. Each agent of the author is created with a significance which becomes a
part of our mind to experience them:
Therefore, Shafak writes about all marginalized, othered and subdued indi-
viduals in an attempt to reveal to the world that they do exist and that they have
voices they want to convey to the world. She functions her writings to be the
voice of the figures who are kept in the shadows regardless of their religious; eth-
nic or cultural affiliation (Nihad, 2019: 2909).
Leila tries to remind the readers of her place and her limits in the public
arena. So, her worries, dreams, and her frustrations reveal what women need is
gender awareness and sisterhood that extends across the cultural and political
spectrum. She mentions the positive aspect of sisterhood in the Guardian wom-
en’s seminar; How women can change the world, was made possible with the fi-
nancial support of Pearson:
We women sometimes play a role in the continuity of patriarchy, because
patriarchy is not a black and white system in which men oppress women. It’s
much more complicated. I think we need to go back to the basics. Remember the
solidarity. The sisterhood. And expand it(Shafak,Elif,Interview,2021). She firmly
believes one of the ways that women can overcome different kind of obstacles is
storytelling:
I believe we live in an age in which we have too much information, she
says. And we can't process this much information… we only scroll up and down,
but it doesn't leave an impact on us. Knowledge, and wisdom – the bringing to-
gether of the heart and mind – comes from storytelling and from books and from
slowing down a little bit. Books are also vital for their ability to connect with and
impact our inner selves, in a way nothing else can. (Shafak, Elif, Interview: 2019)
| 32
In fact, women considered by the harsh culture of the time as a nation re-
producer, who are given the responsibilities for inculcating patriarchal beliefs and
treatments to the next generation such as Leila’s mother, “ideological reproduc-
tion implies reproduction of the community’s beliefs about sex/gender,
race/ethnicity, religion, age, class, and other axes of difference’’ (Ozemn and
Donmez, 2013: 4).
Her book centers on issues that exist at the core of the modern world and
humanity. Shafak writes with a comprehension of the inner forces and signifi-
cance of the composed words and she utilizes her abilities to expand the minds of
the readers and start genuinely necessary discussions concerning how we treat the
least privileged among us. Moria Gatnes refers to the significance of feminism’s
deconstructive relationship to modern theories, “by self- consciously demonstrat-
ing that any philosophical paradigm is not neutral, these feminists make them-
selves, both as philosophers and women, visible’’ (Brooks, 1997: 13). Shafak
presumes that all women must have the ability to recognize different types of pa-
triarchy to avoid subjugation.
Leila’s uncle snuck into her bed and molested her. Similar to Binnaz, he
requested Leila's silence. His maltreatment proceeded for 10 years to come. Rad-
ical feminist approaches to rape share three vital features: first, they regard the
privation of women’s bodily sovereignty, male command over the sexual and
conceptive employments of women’s bodies (as a focal characterizing component
of male-controlled society). “As a result, they analyze rape as one of multiple
forms of men’s sexual violence and exploitation, looking at their interconnections
and how they work in concert to maintain and reinforce women’s oppression’’
(Whisnant, 2007: 156). Second, they extend the meaning of rape to show some-
thing other than actual power and viciousness:
Recognizing the ways in which broad patterns of male power systematical-
ly compromise women’s bodily and sexual freedom, and challenging the equation
of female submission with meaningful consent, they tend to see a kind of contin-
uum (rather than a bright dividing line) between rape and much “normal” hetero-
sexual activity. (Whisnant, 2007: 1) Third, the concentration on group-based op-
pression has driven numerous extreme women's activist scholars to look at the
meaning of the rape itself, in making and imitating patriarchal society as well as
different frameworks of mastery, including bigotry and imperialism:
Men have greater social and physical power than women and, relatedly,
that women’s beliefs and reactions are shaped by the constant threat of male vio-
lence with which women live. Because of these differences, women and men of-
ten have divergent perceptions of interpersonal behavior, for instance, behavior
that men see as merely flirtatious may be experienced by women as offensive or
even threatening (Whisnant, 2007: 173).
33 |
In other words, power is an instrumental concept in Leila’s society that

never inspects the paradoxical nature of itself. This notion is reflected in each part
of the story to provide a proper context for a heroine who is searching for indi-
vidual socialization:
Butler argues that when power is regarded as a separate property then it
seems inevitable to compare it to a commodity that can be possessed or lost, or to
a force that we control, or controlled by (Kriby, 2006: 109).
Conclusion
Elif Shafak appears as a career-oriented who emphasizes the concept of
fragmented identity in the modern world. Her novel connotes another postfemi-
nist philosophy that should fulfill the roles of being a mother and a writer. As in-
dicated by her, women must embrace wholeness rather than struggle with multi-
plicities. Shafak presents the issue of the other and characterizes two of its prima-
ry reasons reflecting that the principal reason creates the other. First, dreading the
women as other and sets up obstructions. Second, if the patriarchal culture does
not understand various aspects of women’s lives, it will lead to the treatment of
the woman as a strange entity. Her main character in the novel (Leila) manages to
be the voice of what generalized people call the other. She figures out how to res-
cue herself from the shadows revolving around her family and culture and simul-
taneously Shafak puts her in the focal point of interest.
Fundamentally, this study has implemented eclectic feminist ideas drawing
from the theories of Luce Irigaray and Judith Butler to examine the association
between gender and identity. The application of various feminist ideas affirms
that these acknowledged new roles for females and strange enthusiasm for the
manly world, as a transgression from both class and sexual orientation standards.
Shafak with her disparate impacts from feministic critics and different female fic-
tion writers challenge the possibility of the male as a human standard. Besides,
she investigates the scope of topics which have shaped the center of feminist lit-
erature. It is important to bear in mind that this affiliation between a feminist
framework and female novelists represents a particularly modernist top-down
manifestation of definite female role models. In this sense, the intertwinement be-
tween the feminist paradigm of Shafak and her especial narrative strategies plays
a dual role. On the one hand, it demonstrates the relation between power and
freedom. On the other hand, it sets the forms for knowing and representing real
life. As a result, the characters she fictionalizes, the messages they convey, and
the language they use are all deliberately chosen as part of the broader project of
| 34
References
Abu Majid and Al-Khalili. Dialectical Identity of the Female Discourses of
Shafak’s Black Milk, on Writing, Motherhood, and the Harem Within. Utopia y
Praxis Latino Americana, 26(1) 7-10. https://doi.org/10.5281/zenodo.4556216.
Bordo, S. (1993). Unbearable weight: Feminism, western culture, and the
body. University of California Press.
Brooks, A. (1997). Post feminisms: Feminism, cultural Theory and Cultur-
al Forms. Routledge.
Butler, J. (1990). Gender Trouble, Feminism and the Subversion of Identi-
ty. Routledge.
Butler, J. (2004). Undoing Gender. Psychology Press.
De Beauvoir, S. (1972). The Second Sex. Penguin.
Irigaray, L. (2004). Luce Irigaray: Key Writings. A&C Black.
Irigaray, L. (1985). This Sex which is Not One. Cornell University Press.
Kirby, V. (2006). Judith Butler: Live Theory. A&C Black.
LeMoncheck, L. (1997). Loose Women, Lecherous Men: A Feminist Phi-
losophy of Sex. Oxford University Press.
Nihad, M (2019). “Elif Shafak: The voice of the other”. Opcion. 21, pp.
2900-2913.Retrieved September 28,2020,
https://www.researchgate.net/publication/335201590_Elif_Shafak_The_Vo
ice_of_The_Other.
Ozmen, and Donmez. (2013). Gendered Identities: Criticizing Patriarchy in
Turkey. Lexington Books.
Phillips, J. (2019). After her heart stops beating, a woman continues to
think. The New York Times.RetrievedNovember4,2021, from,
https://www.nytimes.com/2019/12/16/books/review/10-minutes-38-
seconds-in-this-strange-world-elif-shafak.html.
Ryan,B. (1992). Feminism and the Women's Movement: Dynamics of
Change in Social Movement Ideology, and Activism. Psychology Press.
Shafak, Elif. (2019). 10 Minutes 38 Seconds in this Strange World. Pen-
guin Books.
shafak ,Elif (2021). “We need more sisterhood in the world, now more
than ever!”. Elif Shafak “We need more sisterhood in the world, now more (...).
35 |
(n.d.). Retrieved November 4, 2021, https://www.womenlobby.org/Elif-Shafak-

We-need-more-sisterhood-in-the-world-now-more-than-ever.
Whisnant, R. (2007), “‘A Woman’s Body is Like a Foreign Country:
Thinking about National and Bodily Sovereignty”, in Global Feminist Ethics, P.
DesAutels and R. Whisnant (eds.), Lanham MD: Rowman and Littlefield, pp.
155–176.
| 36
РЕАЛИЗАЦИЯ СИСТЕМНО-ДЕЯТЕЛЬНОСТНОГО ПОДХОДА ПРИ

ИЗУЧЕНИИ РУССКОГО ЯЗЫКА В ОСНОВНОЙ
ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНОЙ ШКОЛЕ
Implementation of a System-Activity Approach in The Study of

The Russian Language in The Basic Secondary School
Andrei NARUSHEVICH*
Аннотация
Введение новых федеральных государственных
образовательных стандартов в Российской Федерации потребовало
появления принципиально новых учебников, позволяющих организовать
учебную деятельность в соответствии с принципами системно-
деятельностного подхода к обучению школьников. Рассматриваются
особенности нового учебно-методического комплекса по русскому языку
для 5-9 классов, позволяющие реализовать требования нового
Федерального государственного образовательного стандарта основного
общего образования. Проанализированы особенности построения нового
учебника, фиксированный формат которого позволяет организовать
самостоятельную деятельность учащихся по поиску необходимой
информации, ее структурированию и целенаправленному использованию
в учебном процессе при выполнении определенных заданий. Учебники
отличает продуманная целенаправленная и систематическая работа по
овладению практическими умениями ознакомительного, изучающего и
просмотрового видов чтения. В целом анализируемый учебник русского
языка в полной мере позволяет реализовать требования, к личностным,
метапредметным и предметным результатам освоения основной
образовательной программы основного общего образования.
Ключевые слова: методика преподавания русского языка,
системно-деятельностный подход, функциональная грамотность,
компетенции.
Abstract
The introduction of new federal state educational standards in
the Russian Federation required the appearance of fundamentally new
textbooks that allow organizing educational activities in accordance
with the principles of a system-activity approach to teaching schoolc-
hildren. The features of the new educational and methodological comp-
*
Prof. Dr., L.N. Gumilyov Eurasian National University Kazakhstan, nurgalik1@mail.ru.
37 |
lex in the Russian language for grades 5-9 are considered, which allow
implementing the requirements of the new Federal State educational
standard of basic general education. The features of the construction of
a new textbook are analyzed, the fixed format of which allows students
to organize independent activities to search for the necessary informa-
tion, its structuring and purposeful use in the educational process when
performing certain tasks. Textbooks are distinguished by thoughtful
purposeful and systematic work on mastering the practical skills of int-
roductory, studying and viewing types of reading. In general, the analy-
zed textbook of the Russian language fully allows to realize the requi-
rements for personal, meta-subject and subject results of mastering the
basic educational program of basic general education.
Keywords: Methodology of Teaching The Russian Language,
System-Activity Approach, Functional Literacy, Competencies.
Введение
Введение новых федеральных государственных образовательных
стандартов в Российской Федерации потребовало появления
принципиально новых учебников, позволяющих организовать учебную
деятельность в соответствии с принципами системно-деятельностного
подхода к обучению школьников. В октябре 2010 года издательство
«Просвещение» выпустило в свет новую линию учебников «Русский
язык.5-9 классы» авторов Л.М. Рыбченковой, О.М. Александровой, О.Ф.
Загоровской, А.Г. Нарушевича и др. [1], ориентированных на Федеральный
государственный образовательный стандарт. Инновационные особенности
новой линии УМК во многом определяются теми идеями, которые
заложены в Федеральном образовательном стандарте основного общего
образования [2].
В новой линии учебников полностью реализована Примерная
программа по русскому языку [3; 4]. Кроме того, в новых учебниках
впервые используется особый (метатекстовый) способ представления
учебного материала. Этот способ позволяет особым образом организовать
информационное пространство учебника, подавать информацию
«послойно», организуя и направляя учебную деятельность ученика. Такой
способ представления информации характерен для Интернета. Структура
отдельных страниц и учебника в целом напоминает построение
виртуального пространства, хорошо знакомого и освоенного современными
школьниками. Тем самым сама композиция учебника и общий характер
подачи материала в нем становится важнейшим мотивирующим фактором
изучения русского языка, активного разумно-жизненного, практико-
ориентированного восприятия учебного материала.
| 38
Содержание учебников и специальные задания направлены на

формирование языка науки. Этому способствуют чёткое, лаконичное,
продуманное формулирование теоретического материала, а также система
лингвистических заданий. Когнитивно-коммуникативный подход,
принятый в рецензируемой линии учебников, предполагает направленность
обучения на интеграцию процесса изучения системы языка и процессов
речевого развития ученика. Авторами разработана система заданий по
информационно-смысловой обработке текстов (в том числе
лингвистического содержания). Учащимся предлагаются образцы анализа
языковых явлений, а также доступные для восприятия шестиклассников
научно-популярные и учебно-научные тексты лингвистического
содержания. Выполняя текстовые задания, ученики знакомятся с
фрагментами из книг В. Виноградова, Н. Шанского, Д. Розенталя, З.
Потихи, Н. Формановской, М. Кронгауза и др. учёных-лингвистов. Это
расширяет лингвистический кругозор школьников, углубляет их знания о
системе русского языка.
Особо следует отметить разработанные авторами предметные
рубрики, так называемые «всплывающие окна»: «Школа чтения»,
«Лингвистические игры, задачки», «Это интересно», «Из истории языка», а
также самые разнообразные материалы, связанные с формированием
потенциального словаря учащихся, с развитием умений нормативного
использования языковых единиц в речи. Они дополняют, углубляют
основной теоретический и практический материал параграфов, формируют
привычку к языковой и речевой рефлексии, обеспечивают многоплановость
и основательность восприятия учебного материала, расширяют
лингвистический и культурный кругозор ученика, помогают ученику
ориентироваться в смысловой структуре раздела, устанавливать системные
связи между информацией различного рода.
Отдельное внимание в учебниках уделяется формированию
культуроведческой компетенции учащихся - осознанию языка как формы
выражения национальной культуры, взаимосвязи языка и истории народа,
национально-культурной специфики русского языка, владению нормами
речевого этикета. С этой целью в учебники введена рубрика «Это
интересно», включающая информацию о культурных объектах Российской
Федерации, памятниках архитектуры, выдающихся ученых и общественных
деятелях. В учебниках много текстов, посвященных формированию русской
письменности, произведениям изобразительного искусства, народным
промыслам, традициям, обрядам и обычаям народов России.
Построение разворота учебника позволяет организовать
самостоятельную деятельность учащихся по поиску необходимой
информации, ее структурированию и целенаправленному использованию в
39 |
учебном процессе при выполнении определенных заданий. Кроме того,

метатекстовый способ представления материала позволяет учителю не
только актуализировать на уроке индивидуальную работу (например, по
интересам), осуществлять уровневую дифференциацию (т.е. одновременно
работать и с сильным, и со слабым учеником), но и даёт возможность
самому ученику определять собственную траекторию изучения той или
иной темы учебника.
Учебники содержат задания, направленные на освоение
обучающимися видов деятельности по получению, преобразованию и
применению нового знания в учебных, учебно-проектных и социально-
проектных ситуациях. Таковы, в частности, задания, связанные с
различными видами трансформации текста: сжатие текста и его
развёртывание в соответствии с коммуникативной задачей, преобразование
связного текста в схему, таблицу, диаграмму и т.п.
Нельзя не отметить продуманную авторами целенаправленную и
систематическую работу по овладению практическими умениями
ознакомительного, изучающего и просмотрового видов чтения.
Содержание специальной рубрики «Школа чтения» помогает учащимся
понимать прочитанное, извлекать из текстов необходимую информацию.
Особое внимание в УМК уделяется формированию регулятивных
универсальных учебных действий, т.е. вопросам развития самоорганизации
школьника. Для этой цели в содержание учебника введена система
«подсказок» — рубрика «Советы помощника». Каждая подсказка
представляет собой последовательную систему действий, освоение которых
позволит учащимся выработать навыки самоорганизации. Авторы
предлагают задания на развитие умения планировать последовательность
своих действий, изменять стратегию своего общения, осуществлять
самоконтроль, оценку, самооценку, самокоррекцию.
Система специальных заданий к текстам побуждает учащихся
решать не только языковые проблемы, но приобретать опыт обсуждения
проблем, которые ставятся в этих текстах, спорить, обосновывать
собственную точку зрения. При этом ученики используют изучаемый
лингвистический материал в собственной речевой практике и глубже
познают мир, окружающую действительность, совершенствуют умения в
различных видах речевой деятельности. Продумана система проектных
заданий, вовлекающих учащихся в учебно-исследовательскую деятельность
[см. 5].
Содержание и методика обучения по данному УМК направлены на
формирование и развитие компетентности в области использования
информационно-коммуникационных технологий (ИКТ – компетенции) в
| 40
процесс изучения русского языка в школе. Это обеспечивается ссылками на

различные компоненты информационно-образовательной среды предмета, в
т.ч. интерактивные и в сети Интернет.
В частности, в качестве источника дополнительного материала
учащимся предлагается ссылка на сайт Открытой международной
олимпиады школьников по русскому языку «Светозар»
http://www.svetozar.ru и др. электронные ресурсы. Ученики читают и
анализируют актуальные тексты, например, текст об истории социальных
сетей, творческие работы на тему «Нужен ли «Контакт» современной
молодёжи?», «Интернет — добро или зло?» и т.д.
Подобранный учебный материал учитывает уровень личностного
развития учащихся, а также психологические новообразования и уровень
развития абстрактного мышления для возможного адекватного восприятия.
Каждая последующая тема раскрывается с учётом знаний учащихся,
полученных ими при изучении предыдущих тем. Повторительно-
обобщающие задания достаточно разнообразны, позволяют достаточно
полно выявить знания учеников. Уместно используются таблицы и схемы,
обеспечивающие наглядное представление материала.
Таким образом, представляемый учебно-методический комплекс по
русскому языку в полной мере позволяет реализовать требования, к
личностным, метапредметным и предметным результатам освоения
основной образовательной программы основного общего образования и
будет хорошим подспорьем для учителя-словесника.
Литература
Рыбченкова Л.М., Александрова О.М., Глазков А.В., Лисицын И.В.
Русский язык. 5 класс. Учебник для общеобразовательных учреждений. В 2
ч. / Л.М. Рыбченкова, О.М. Александрова, А.В. Глазков и др. - М.:
Просвещение, 2020.
Фундаментальное ядро содержания общего образования / под. Ред.
В.В. Козлова, А.М. Кондакова. – М.: Просвещение, 2009. – 59 с.
Рыбченкова Л.М., Александрова О.М. Русский язык. Рабочие
программы. Предметная линия учебников Л.М.Рыбченковой, О.М.
Александровой, О.В. Загоровской и др. / Л.М.Рыбченкова –
М.:Просвещение, 2019. – 108 с.
Примерные программы по учебным предметам. Русский язык 5-9
классы. – М.: Просвещение, 2011. – 112 с.
Нарушевич А.Г, Токаева Н.В. Проектная деятельность –
метапредметный результат. Ростов н/Д, 2019. – 112 с.
41 |
THE SEARCH FOR MEANING IN PAUL AUSTER’S MAN IN THE DARK
Asghar BIKAS - Seyedeh Fatemeh ESMAEILI*
Abstract
Paul Auster’s fictional works mostly deal with the individuals’
humanistic and existential issues in the modern world. Similarly, Aus-
ter’s Man in the Dark (2008) represents the main character’s traumatic
memories and experiences, which lead him toward existential crisis and
search for meaning. Therefore, this paper aims to analyze August Brill’s
concerns in overcoming his traumatic experiences and finding the meaning for
his existence through remembrance of these traumatic memories. In order to reach
this purpose, this study mainly deploys existentialist theories, including Jean-Paul
Sartre and Soren Kierkegaard’s ideas on human existence to scrutinize the novel.
It also uses the concepts related to trauma theory, including memory and rememb-
rance, to clarify how traumatic experiences and their remembrance can be const-
ructive in giving meaning to human existence. Despite the breakdowns of trauma-
tic memories, this paper concludes that the main character, August Brill, faces and
overcomes his existential crisis by remembering his life’s traumatic memories.
Keywords: Paul Auster, Man in the Dark, Existentialism, Tra-
uma, Memory
Introduction
1898 Trauma studies have been started with psychological examinations of
Jean-Martin Charcot and his students Pierre Janet and Sigmund Freud during the
nineteenth century. Their studies on female hysteric patients have led them
toward the discovery of the cause of this disorder. Both Janet and Freud realized
that the physical symptoms of hysteria were hidden representations of a very unp-
leasant event in the past, which are in fact the traumatic experiences of the person
(Herman 12). More recently, in the 1990s, new studies regarding the examination
of trauma raised to increase the psychological realm of trauma studies into other
fields like history and literature (Balaev 363). Therefore, trauma theory can be
applied to other fields, including literature, history, etc. which makes it an inter-
disciplinary idea to be examined in numerous fields.
*
Urmia University, asg.bikas@yahoo.com - Urmia University, esmaeilifmh@gmail.com.
| 42
Similarly, trauma and existential theories can be examined in relation to

each other. Michelle Balaev defines trauma as “an unassimilated event that shat-
ters identity and remains outside normal memory and narrative representation”
(363). The theories of Robert D. Stolorow in his prominent book, Trauma and
Human Existence: Autobiographical, Psychoanalytic, and Philosophical Reflecti-
ons (2007), are significant in analyzing trauma and its relation to human existen-
ce. In this book, Stolorow mainly “draws on philosophical reflections, primarily
those of Martin Heidegger, to further elucidate the phenomenology of emotional
trauma, lending it depth and richness, and contextualizing it in the ontology of the
human condition” (Laub, 1033). Hence, in this study, Stolorow’s theories will
serve as a bridge between trauma theory and existentialism. To relate trauma to
the existence of human, Stolorow deploys Heidegger’s ideas including unity of
temporality and authenticity. He believes that these two concepts are able to defi-
ne trauma and connect it to human existence. According to Stolorow, “the ecsta-
tical unity of temporality- the sense of stretching along between past and future-
that is devastatingly disturbed by the experience of emotional trauma” (Trauma
and Human Existence, 2007: 20). Therefore, the human being loses his unity of
temporality because of trauma; so, he cannot make a connection between past,
present, and future. The other idea significant to Stolorow’s theory is authenticity.
Storolow mentions that Heidegger’s conception of authenticity is the wish to have
a conscience, a move “from lostness to our own selfhood” (43). Accordingly,
through enhancing authenticity, trauma may “free one up” for new possibilities,
new perspectives, to a sense of “what really matters” (Trauma and Human Exis-
tence, 2007: 45).
Being authentic, according to Heidegger, necessitates the manifestation of
traits such as tenacity, honesty, clear-sightedness, flexibility, openness, and so on.
It should go without saying that such a life does not have to be incompatible with
ethical and socially active living. Life is the only thing that man challenges for.
Following Heidegger’s existential ideas, Soren Kierkegaard, also known as the
father of existentialism, first believes that life can seem meaningless. Then, he ca-
tegorizes life into three stages: the aesthetic, the ethical, and the religious life. But
the important point for him about his existentialistic ideas is being responsible.
He in Either/Or believes that “the single individual has ethical responsibility of
his life” (qtd. In Davis, 2019). It means that an individual who has morally cho-
sen and discovered himself is defined throughout his full concretion. Hence, it is
the responsibility of the self and others that help us to idealize our life based on
the choices that we have. The other existential philosopher, Jean-Paul Sartre, es-
poused the view that life is meaningless but urged us nonetheless to make a free
choice that would give our lives meaning and responsibility. In Being and Not-
hingness (1993), he also declares that “the meaning of my life will vary greatly”
(p. xxx); it reveals Sartre’s understanding of the meaning of life in different peop-
le. The existentialists also assert that “life is not meaningless. It has the meaning
43 |
you choose to give it” (Panza and Gale, 2008: 45). Moreover, Sartre highlights
the significance of choice and freedom in life and one’s existence in the world. It
is based on the freedom that man, by his free choices, can create and lead his life.
Choice, freedom, and responsibility are the elements of an ideal life. The theory
of existentialism is also used in the literature by the existential philosophers like
Sartre and Camus, but except them in contemporary world literature, existentia-
lism highlights itself besides other theories like trauma studies. Paul Auster
(1947- ) is a famous American novelist, whose works are proper cases to be stu-
died from existential theories.
Most of Paul Auster’s works, including The New York Trilogy (1987),
Moon Palace (1989), The Music of Chance (1990) and Man in the Dark (2010)
deal with the theme of loss, which makes them proper cases to be studied in the
fields of existentialism and trauma studies. Similarly, his Man in the Dark also
focuses on this theme. In fact, this novel is a dystopian novel, where a 72-years-
old literary critic named August Brill narrates and constructs the story of Owen
Brick, who wakes up in a parallel world where the United States is fighting a civil
war. August constructs these stories to repress his traumatic memories and exis-
tential crisis, as a normal defense mechanism. However, Brill’s traumatic memo-
ries interrupt this narration all the time. This storyline has attracted many scho-
lars’ attention to examine this novel from different perspectives such as trauma
and disorders. Hana Saliba-Salman (2021), in “Memory Disorders and the Exten-
sion of the Postmodern Fictional Boundary: Paul Auster’s Man in the Dark” nar-
rates the story which is constructed due to the insomnia and psychological disor-
der. She also highlights the genre of memory disorder fiction in the postmodern
literary works. In the same order, Mahsa Khazaei and Farid Parvaneh (2015) in
“Lacanian Trauma & Tuché in Paul Auster’s Man in the Dark” highlight trauma’s
meaning in Auster’s mentioned novel. They also deploy Lacanian reading of tra-
uma in the novel. Their findings demonstrate that Brill’s trauma is not a nostalgic
remembrance of past or a specific event; it is because of his unachievable dream
known by Brill’s narration of the story. Moreover, Khazaei and Parvaneh analy-
zed the mentioned trauma through the Lacanian notion of “tuché.” Hence, that re-
search scrutinizes the novel through the storytelling way by Lacanian theories.
In the other scholarly work, Mohammad-Javad Haj’jari and Nasser Maleki
(2020) in “Chance and the Matter of Possibilities in Paul Auster’s Fiction” repre-
sent the concepts of contingency and possibilities in some of Auster’s novels.
They also refer to the life stories which include random events of life; and his
protagonists have some unrelated events which ultimately turn out to be meaning-
ful characters. Unlike the previous studies, Nikolaj Møller and Peter Simonsen
(2010), in his dissertation: “The current of chance: Developments in the authors-
hip of Paul Auster,” focuses on thematic developments in the authorship of Paul
Auster’s novels. In the analysis of authorship in the novels, he uses hermeneutic
| 44
in the development of the study. He also refers to the concept of chance in Aus-
ter’s literature and his protagonists in the novels. As highlighted above, these stu-
dies focused on different elements in Auster’s different novels like disorders, La-
canian trauma, chance, and possibility, but not the common points of existential
theory and trauma studies. The matter of traumatic existentialism highlights both
existential and traumatic experiences of Brill. He is a character who reveals his
identity, ideas, actions and thoughts in his story. He tries to relieve himself thro-
ugh the character of his story. This paper argues that the traumatic events expe-
rienced by Brill, like the loss of his wife in an accident, lead him to the lack of li-
fe, or in other words, the meaning of life. This meaninglessness is because of the
questions and unsolved problems that he has. Traumatic events that he remem-
bers help him to find his existence and the meaning of life in his dreams and ima-
ginative character. Thus, this study helps us to reveal the loss and finding of mea-
ning in life by deploying existential and traumatic ideas.
One of the important ideas in existential studies is the search for meaning
of life. Sartre and Kierkegaard’s theories in this regard are considerable. Fol-
lowing these ideas, Robert Stolorow’s existential trauma theory has got a signifi-
cant role in achieving the aims of this study, as it examines the relationship
between existentialism and trauma. As Paul Auster’s Man in the Dark deals with
the traumatic losses of August Brill and his existential problem out of these expe-
riences, it is important to relate August’s traumatic experiences with his existen-
tial crisis. August’s traumatic experiences reveal his psychological condition,
which leads him toward an existential crisis. August is a 72 years old protagonist,
who has got sleeping problems because of harsh living experiences. His wife has
died recently and his leg has been mangled in an accident. He lives with his da-
ughter and granddaughter, who are mourning their personal losses. All of these
events highlight the theme of loss in this novel, which is considerable in the deve-
lopment of this paper’s discussion. For instance, on the very first page of the no-
vel, August narrates his condition and the way he tries to constrict his memories
as “concentration can be a problem, however, and more often than not my mind
eventually drifts away from the story I’m trying to tell to the things I don’t want
to think about” (Auster, 2008: 1). Judith Herman, an American psychologist, cla-
ims that “voluntary suppression of thoughts related to the traumatic event is cha-
racteristic of traumatized people, as are the less conscious forms of dissociation”
(Trauma and Recovery, 2015: 46). Similarly, August tries to suppress his trauma-
tic memories through voluntary suppression.
August’s intrusion of the traumatic memories stops him from developing a
normal life. The intrusion and remembrance of his harsh experiences and memo-
ries in life even stops him from sleeping. Hence, when talking about his condition
and “horrifying story” of Titus’s death, he explains his death in detail as if he is
experiencing it right now, stating that: I think about Titus’s death often, the hor-
45 |
rifying story of that death, the images of that death, the pulverizing consequences
of that death on my grieving granddaughter, but I don’t want to go there now, I
can’t go there now, I have to push it as far away from me as possible. The night is
still young, and as I lie here in bed looking up into the darkness, a darkness so
black that the ceiling is invisible, I begin to remember the story I started last
night. Accordingly, Herman describes this condition as “Long after the danger is
past, traumatized people relive the event as though it were continually recurring
in the present. They cannot resume the normal course of their lives, for the trau-
ma repeatedly interrupts. It is as if time stops at the moment of trauma” (Trauma
and Recovery, 2015: 37). Likewise, August explains the traumatic death of Titus
as if he is living it right now. This idea is also applicable to other traumatic inci-
dents experienced by August.
Similarly, August expresses his ideas and thoughts about his traumatic
experiences to question his deeds and actions during this period of life. He wants
to find a reason for his unstable psychological condition to get out of crisis that he
faces in his life. He questions his psychological reactions toward his losses, sta-
ting that: Why am I doing this? Why do I persist in traveling down these old, tired
paths; why this compulsion to pick at old wounds and make myself bleed again?
It would be impossible to exaggerate the contempt I sometimes feel for myself. I
was supposed to be looking at Miriam’s manuscript, but here I am staring at a
crack in the wall and dredging up remnants from the past, broken things that can
never be repaired. Give me my story. That’s all I want now -my little story to
keep the ghosts away (Auster, 2008: 10).
He feels empty about his emotions toward his recent losses and he confes-
ses that the past losses will not be compensated after all, stating that, “broken
things that can never be repaired”. His solution for this is narrating stories “to
keep the ghosts away”. So as a defense mechanism, he narrates stories, like the
story of this novel, to stay away from his traumatic memories. Following the tra-
umatic experiences mentioned previously, Brill’s unknown position represented
in Brick, the created character of Brill’s story, suggests his loss of meaning. Brill,
in his story of Brick, highlights the unknown position that he has as he says: the
man in the hole will be unable to extricate himself from the hole once he opens
his eyes. Unless he is equipped with a set of mountaineering tools—a hammer
and metal spikes, for example, or a rope to lasso a neighboring tree—but this man
has no tools, and once he regains consciousness, he will quickly understand the
nature of his predicament (Auster, 2008: 3). Brick is Brill’s own imaginative cha-
racter that shows his own lack and it is because of his traumatic experiences.
Brill’s imaginative character, Brick, finds himself as a person who does not know
where and at what time he has opened his eyes. He tries to find out that where he
is by asking questions from different people and different equipment like televi-
sion, but all are not the sources of his questions.
| 46
Following his loss, in the starting sentence, Brill represents his existence
by saying: “I am alone in the dark” (Auster, 2008: 1). It shows Brill’s despair and
alienation from others based on his traumas. Sartre, in his Being and Nothingness
(1993), exclaims that “It is this alienating process of making an object of my situ-
ation which is the constant and specific limit of my situation, just as the making
an object of my being-for-itself in being-for-others is the limit of my being” (p.
525). Alienation is the key element that can limit one’s existence in his life. Sart-
re defines being in different categories, and his being can be limited because of
his alienation. So, Brill’s alienation leads him to loneliness or anguish. To begin
to find himself, Kierkegaard used the notions of agony and sadness. He discove-
red the truth about himself as well as the reality of the human condition. Brill tells
stories while sleeping, showing his existential problems as he is alone: these sto-
ries help him to be away from loneliness. Anguish is nothing more than a realiza-
tion of our own free and unmotivated decision, as well as the realization that what
we are presently living as a project may be obliterated as history (Catalano, 1974:
201). Likely, Brill’s dialogues show his absurdist thoughts in which he feels he
has nothing to do anymore in the world. Brill asserts that: “There’s nothing to be
done. I fail again and again, fail more often than I succeed, but that doesn’t mean
I don’t give it my best effort” (Auster, 2008: 1). Inability of Brill in his dialogues
represents his trauma and absurdist thoughts in which he questions his existence.
Moreover, on the absurdity of life, David Velleman in Foundations for Moral Re-
lativism (2015) proclaims that, “Nor life absurd in the eyes of someone who beli-
eves in the possibility of such transcendence: he sees no collision between his
pretensions and reality. Only someone who doubts that possibility might find his
life absurd” (p. 126). Brill’s life is not an absurd and meaningless one. His actions
and thoughts reveal his absurdist thoughts; and it is because of his traumatic
experiences. Therefore, to understand the meaning of life, he needs to understand
how life can be meaningless.
Similarly, Brill’s loss of the self and consciousness is obvious in his ques-
tions that reveal his lack of the self. Brick, the imaginative character of Brill,
asks: “What am I doing here? Brick asks, trying to suppress the anguish in his vo-
ice” (Auster, 2008, p. 8). The existential questions of Brick demonstrate Brick’s
lack of self. Kierkegaard defines self as “self is a relation which relates itself to
its own self, or it is that in the relation [which accounts for it] that the relation re-
lates itself to its own self; the self is not the relation but [consists in the fact] that
the relation relates itself to its own self” (The Sickness Unto Death, 1941: 9).
Hence, the self is the whole existence of a man, and if the self is lacking, it is the
man who faces despair. Brill, by lacking the self enters to the level of despair,
which is the result of those traumatic events.
Like Brill’s loss of self, his assertion of loneliness represents his existential
anxiety based on traumatic experiences that he has had. After the short narration
47 |
of Brick’s story, Brill states that “Maybe it started when Sonia died, I don’t know,
the end of married life, the loneliness of it all, the fucking loneliness after I lost
her” (Auster, 2008: 13). This loneliness of Brill is because of those traumatic
experiences like the death of his husband. He sees no life with the death of his wi-
fe and feels lonely. Furthermore, Sartre about lacking of the meaning of life states
that: I emerge alone and in anguish confronting the unique and original project
which constitutes my being; all the barriers, all the guard rails collapse, nihilated
by the consciousness of my freedom. I do not have nor can I have recourse to any
value against the fact that it is I who sustain values in being. Nothing can ensure
me against myself, cut off from the world and from my essence by this nothing-
ness which I am. I have to realize the meaning of the world and of my essence
(Being and Nothingness, 1993: 39). Brill feels himself as nothing and this not-
hingness brings the lack of meaning in his existence. So, these lacks lead him to a
kind of spiritual loneliness and his wife’s death leads him to physical loneliness.
Both of these result in anguish and nothingness. Similarly, Brill’s limitation of his
life in the stories suggests his own existential problems that show themselves in
the imaginative story. Brill lives in his stories as he says: “I’m inside them, they
prevent me from thinking about the things I would prefer to forget” (Auster,
2008: 2). He tries to find himself and forget the traumatic events through stories.
He defines life’s meaning as nothing and absurd, but these stories are meaningful
for him and can save him from the meaningless life. Life’s meaninglessness is its
absurdity and according to Panza and Gale (2008): When they can’t face the fact
that life is absurd, they find a way to hide or escape from that fact. The thought
that life is meaningless, despite how much you yearn for meaning, can be scary.
It’s not surprising, then, that many, perhaps most, people respond in a way that
existentialists would call inauthentic. As Camus points out, people can respond
inauthentically in two ways. The most extreme method is to commit suicide. This
response may not be common, but the existentialists take it very seriously. Less
dramatically, people can deny absurdity by putting their faith in systems -
philosophical, religious, or scientific- that cover up or explain away the absurdity
of existence (p. 100). Brill does not want to commit suicide but tries to convey
himself from despair by the story of Brick, which is influential for his understan-
ding of the meaning of life. The meaning of life can be understood through diffe-
rent aspects, but the important one is man’s solution for Brill is storytelling.
Conclusion
This paper deployed existential and trauma studies to examine the existen-
tial meaning in Paul Auster’s Man in the Dark. The paper studied the role of tra-
umatic experiences on psychological condition of August Brill, who seeks his life
through his imaginative stories. These traumatic experiences lead him toward the
understanding of life’s meaninglessness, which caused him to consider himself as
a lonely man. He feels his loneliness based on his lack of wife and the meaning-
| 48
lessness of life after some events such as death of his wife, his daughter’s and his
granddaughter’s husband. However, despite the breakdowns of traumatic memo-
ries, this paper concludes that the main character, Brill, faces and overcomes his
past memories and existential crisis through inventing imaginary stories and re-
membering his own traumatic memories. Ultimately, he manages to find his life’s
meaning with the existence of traumatic experiences.
References
Auster, P. (2008). Man in the Dark. Faber and Faber.
Balaev, M. (2018). Trauma Studies. In D. H. Richter (Ed.), A Companion
to Literary Theory (pp. 360–371). Wiley.
Catalano, J. (1974). A Commentary on Jean-Paul Sartre’s Being and Not-
hingness. The University of Chicago Press.
Davis, B. (2019, April 24). Is Existentialism atheist? – MVOrganizing.
Mvorganizing. Retrieved October 11, 2021, from
https://www.mvorganizing.org/is-existentialism-atheist/
Haj’jari, M.-J., & Maleki, N. (2020, September). Chance and the Matter of
Possibilities in Paul Auster’s Fiction. 1–8.
Herman, J. L. (2015). Trauma and Recovery: The Aftermath of Violence--
From Domestic Abuse to Political Terror. Basic Books.
Khazaei, M., & Parvaneh, F. (2015). Lacanian Trauma & Tuché in Paul
Auster’s Man in the Dark. International Journal of Applied Linguistics and Eng-
lish Literature, 4(4), 211–215. https://doi.org/10.7575/aiac.ijalel.v.4n.4p.211
Kierkegaard, S. (1941). The Sickness Unto Death. Princeton University Press.
Møller, N., & Simonsen, P. (2010). The current of chance: Developments
in the authorship of Paul Auster. Southern University of Denmark.
Panza, C., & Gale, G. (2008). Existentialism For Dummies (1st ed.). For
Dummies.
Saliba-Salman, H. (2021). Memory Disorders and the Extension of the
Postmodern Fictional Boundary. Paul Auster’s Man in the Dark. Captures, 4(2),
1–11. https://doi.org/10.7202/1068777ar
Sartre, J.-P. (1993). Being and Nothingness. Washington Square Press.
Stolorow, R. D. (2011). Trauma and Human Existence: Autobiographical,
Psychoanalytic, and Philosophical Reflections. Routledge.
Velleman, D. J. (2015). Foundations for Moral Relativism: Second Expan-
ded Edition (Hardback ed.). Open Book Publishers.
49 |
EXPERIENCES AND EXPERIMENTS:

BLENDED LEARNING IN A MASTERS’ (TESL) CLASSROOM
Asma RASHEED*
Abstract
The teaching of English as a second or foreign language has
received considerable attention in terms of its linguistic and socio-
cultural contexts in the last few decades. This paper draws on the con-
cept of action research to examine the experience of offering the same
course on “English language teaching in multilingual contexts” to a
group of Masters’ students in the face-to-face mode, in a wholly online
mode and in a blended synchronous learning environment. The course
readings, revised each year, include articles and extracts that discuss the
history of teaching English as a second language, language policy and
planning, issues and concepts in multilingualism, as well as reports on
projects on multilingual education in the context of India. In other
words, it is a course with a relatively high cognitive load and draws on
learners’ ability to read and think independently. The purpose of this
qualitative study is to describe the principles used in the three different
environments to guide the pedagogical practices, various teaching-
learning strategies, students’ learning experiences and the scope of each
mode. It will do so in order to contribute towards to the field of
knowledge on blended modes of learning.
Keywords: Action Research, Blended Learning, Communities of
Practice, Qualitative Study, Synchronous Learning Environment.
Introduction
This paper comes from action research in a Masters’ classroom, and the
experience of offering a course titled “English language teaching in multilingual
contexts” to a group of masters’ students in my University. This particular course
is a core course and the curriculum is revised each year, in keeping with new re-
search and shifting perspectives. Over the last three years, the pedagogic procedu-
res involved in offering this particular course have also undergone shifts. Three
years ago, for instance, the course was offered in the in-person mode and took
*
Assistant Professor Dr., Department of English Language Teaching The English and Fo-
reign Languages University, Tarnaka, India, asma@efluniversity.ac.in.
| 50
place entirely in a physical classroom. In 2020, due to the worldwide health pan-
demic and lockdowns all around, classes were conducted online and this is how
this particular was offered. This year, in 2021, the University has re-opened parti-
ally and some students have come back to the Campus while some others have
opted to continue with online classes as they are permitted to use this option. The
purpose of this inquiry is to examine the ecology of these three different learning
environments: the pedagogical practices, teaching-learning strategies, students’
learning experiences and the scope of each mode. It is hoped that this will contri-
bute to my own understanding of pedagogy and praxis, as well as to research in
the field of blended modes of learning.
1. Technology in classrooms and “communities of practice”
The use of technology in language classrooms, as is well known, is hardly
a new phenomenon. Language laboratories, tape-recorders and video content has
been around for several decades now. Computer Assisted Language Learning
(CALL) in the 1980s, for instance, required learners to do tasks such as gap-
filling, matching sentences and multiple-choice activities.
Feedback could be offered in the form of identifying correct/incorrect
answers or in the form of more detailed explanations of particular errors. We still
see this kind of learning happening with CD-ROMs for language teaching. No-
netheless, teaching and learning in this period of what is termed Web 1.0 remai-
ned largely text-based and the emphasis continued to be on a delivery of informa-
tion, from the one (teacher) to the many (learners).
Access to technology in our contemporary worlds has moved leaps and bo-
unds thanks to Web 2.0 and we are said to be now in a phase of technology en-
hanced language learning (TELL). The relatively widespread accessibility of in-
formation and computer technology (ICT) has brought the outside world into
classrooms and vice versa like never before. In other words, unlike an earlier be-
haviourist view of learning, there is now a shift towards social interactionism. To
use a term introduced by Jean Lave and Etienne Wenger (1991), we can now
think in terms of “communities of practice” that are characterized by “collective
learning [that] results in practices that reflect both the pursuit of [their] enterpri-
ses and the attendant social relations” (Wenger 1998a, p. 45).
The term “community” here is not used in a sense of an absence of disag-
reements or differences in interests. In fact, Lave and Wenger noted that it was
not necessary for members to be co-present, for the group to be well defined and
identifiable, or for there to be socially visible boundaries (1991, p. 98). Instead,
there are “shared histories of learning” (Wenger 1998a, p. 86; italics in original).
There is a “mutual engagement”, “joint enterprise”, and “a shared repertoire”
(Wenger 1998a, pp. 72-73) that allows for a “… social practice [that] emphasizes
51 |
the relational interdependency of the agent and world, activity, meaning, cogni-
tion, learning, and knowing” (Lave & Wenger 1991, p. 50).
In terms of blended learning practices, this also indicates that Web 2.0 has
made possible a combination of text with multimedia input like audio, visual, vi-
deo, etc. that is more synchronous than Web 1.0. The mode of transmission could
now operate in a many-to-many paradigm, making learning more collaborative
and interactive. It was possible to bring in more authentic tasks and materials in
classrooms. In addition, ICT has enabled us to carry out face-to-face interactions
and offered greater opportunities for collaboration among learners. In fact, tech-
nology is today regarded as a mobile tool that gives learners wider exposure to all
aspects of language use and helps strengthen their proficiency.
Nonetheless, it would be a fallacy to ignore a sense of reservation if not a
negative attitude that learners and teachers may have towards technology. Most
scholars argue that this is largely due to a lack of exposure or training with tech-
nology-driven tools. The health-related pandemic that began in early 2020 for
most parts of the world has also brought home to us the very real experience of a
“digital divide.” However, most experts agree that if these constraints of infrast-
ructure, facilities, training, exposure, etc. were addressed properly, then we may
well be able to use these new tools effectively in our language classrooms.
2. Blended classrooms
Teaching and learning have used, or blended, technology in the classroom
for presentation, creative play or interaction for decades now. The advent of
smart classrooms with interactive whiteboards and other technology-driven mobi-
le devices has dramatically propelled its arrival in pedagogical contexts. This sec-
tion will briefly lay out its presence in formal instructional contexts and its gra-
dual integration with pedagogy over the last couple of decades or so.
The beginnings of the concept of “blended learning” are generally tracked
to corporate training situations where teaching and learning combined with coac-
hing, mentoring, online interactions, face-to-face classes, and on-job training
(Thorne, 2003, pp. 5-6; Valiathan, 2002, p. 1). For example, trainers may present
concepts or ideas in a classroom situation and then the class may move to a
workplace setting to practice or offer additional instruction.
In tertiary learning, the use of blended learning is said to have evolved in
order to bridge the gap between face-to-face classrooms and distance learning
(Welker & Berardino, 2005, p. 33). At the same time, blended learning deferred
the adoption of technology for all learning as a “superior” mode of learning. Gar-
rison (2009) frames it thus:
| 52
Blending is about the effective integration, fusion even, of face-to-face and

online learning depending on the educational need and purpose. As such, there is
virtually an infinite range of possibilities. (p. 200)
Bonk and Graham (2006, p. 5) defined blended learning systems as the
combination of “face-to-face instruction with computer-mediated instruction”. In
all, the central idea has been teachers and learners be able to use or access the
best of all possibilities. Nonetheless, this also requires teachers to reconsider their
pedagogical practices and teaching strategies if the classroom transactions are to
have satisfactory outcomes.
One of the inputs on the debates on blended learning has been its useful-
ness to introduce a variation in order to trigger effective learning (Bowden &
Marton, 1998, p. 278). From this perspective, technology is introduced not for its
own sake but to promote a range of learning materials and modes. There is also
considerable debate of its demarcation from related concepts such as “hybrid le-
arning” or “mixed approach learning” though hybrid and blended learning are of-
ten used simultaneously.
In the context of English language teaching, Whittaker (2013) notes that
“in ELT ‘blended learning’ is the term most commonly used to refer to any com-
bination of face-to-face teaching with computer technology” (p. 12). She also po-
ints out that the larger variety of technologies that have replaced a desktop com-
puter for blended learning has led researchers in blended language learning to
drop the terms “computer-assisted language learning” or “CALL” (Dudeney &
Hockly, 2007; Sharma & Barrett, 2007).
Nonetheless, the term “blended” is sometimes criticised for being far too
vague and simply sounding trendy. Moreover, since each teaching context is
unique and shaped by local conditions and constraints, researchers have argued
that comparison studies and claims for “best practices” need to be substituted
with action research investigations (van Lier, 2002; Lam & Kramsch, 2002, pp.
2-3). The call now is for an ecology-oriented study of learning contexts. It fol-
lows therefore, that blended classrooms need a reflective description that yields
some principles rather than trying to advocate for particular devices to make lear-
ning more effective.
3. Action research in a blended classroom
Action research has been variously defined by scholars over the years:
early work termed it as a type of “teacher research” (Freeman, 1998) or “class-
room research” (Nunan & Bailey, 2009). A more rigorous and formal approach to
second language learning saw it as a structured way towards reflection and inter-
vention that also helped teachers develop a “sense of ownership” in the construc-
tion of knowledge. Hinkelman (2018) notes that action research allowed teachers
53 |
to “formalize concerns, draw out hunches, examine issues” (p. 238) beyond a ref-
lection of one’s teaching such that the published results become available for
public scrutiny and dialogues with peers.
Costello (2003, p. 5) views the process of research as a four-phase cycle of
“plan-act-observe-reflect” and action as an intervention to improve communica-
tion with learners, revise materials and so on. In fact, Hinkelman argues that the
planning, implementing and reflecting is fundamental to research and therefore it
is not action after research but action during research that is the crux of the issue.
And in the context of a constantly changing blended environment, this would be
ideal. Action research in a blended environment is also more suitable since the
principal investigator is already an insider and aware of the issues.
Research from the classroom experiences could lead to improvements in
terms of curriculum development, learner participation, assessment practices, etc.
such that it contributes to a “small-scale educational innovation” (Hinkelman,
2018: 254).
Nonetheless, action-research has been criticised for being too participatory
and therefore uncontrolled, localized, informal and not generalizable. However,
such critiques fail to account for the richness of a qualitative inquiry that brings in
a new kind of local, context-specific data.
4. The field of research
The Masters course whose career across three years that I propose to
examine here is titled “ELT in a multilingual context.” The Masters’ course is a
four-semester programme at present, and the course under study for this paper is
a core course offered to students working for a degree in TESL (Teaching of Eng-
lish as a Second Language) in their third semester. The course is also open as an
elective to students from other streams. The purpose of this qualitative study is to
describe the principles used in the three different environments to guide the peda-
gogical practices, various teaching-learning strategies, students’ learning expe-
riences and the scope of each mode.
Outline of a course
“ELT in a multilingual context” is a 4-credit course that requires 4 hours of
classroom interaction each week. Readings include research articles, chapters
from books, books, reports, etc. that examine the experiences/role of English in
multilingual countries/contexts, and the relationship between learning, language,
linguistic human rights, culture, individual identity markers, and so on. The class
studies some of the connections between language planning and language in edu-
cation policies and thereafter engages with several basic concepts and debates in
multilingualism as well as its European origins. We analyze the global contexts in
| 54
which multilingual education models emerged, the MLE models practiced in In-
dia and reflect on its possibilities for ELT in India.
The course is organized in terms of four modules that work in the fol-
lowing manner. Module I draws on readings about the experience of encountering
English as a second language in a classroom context by individuals from across
the world. These are non-mainstream kind of experiences marked by race, gen-
der, class, caste, etc. that we discuss in class to understand a multi- or plurilingual
experience of English, and the privileges knowledge of English enjoys or confers
in different contexts.
Module II examines how language policies have been framed in different
parts of the globe, more specifically from across several countries in Asia. Modu-
le III looks at second language acquisition in formal contexts, the emergence of
bi/multilingualism in Euro-centric contexts and some of the concepts central to
this field. Module IV focuses on research and experiments on multilingual educa-
tion from nearer home. The order of the modules has varied over the years and
the readings in each of these modules have also been amended each year keeping
in mind the composition of the learners in the classroom as well as emerging re-
search in the field.
Learners in the classroom
The course is a core course for students who want to earn a degree in M.A.
(TESL) and open as an elective course for students from other streams. The usual
number of enrolments range from fifteen to twenty-five.
My university is a humanities institution and students here are generally
working in the areas of language, linguistics, literature, translation, journalism,
etc. (We also have a school of foreign languages, that offers programmes in lan-
guage and literatures of various foreign languages.) The university also offers
admission to a small number of non-Indian students from various neighbouring as
well as other Asian countries in undergraduate, postgraduate and research prog-
rammes.
Typically, the nationalities range from neighbouring Bangladesh, Nepal,
Sri Lanka to central and west Asian countries such as Afghanistan, Tajikistan,
Turkmenistan and so on. Each year, some of the readings of the course under re-
view are changed to bring in the contexts and conditions of teaching English as a
second language in some of these countries.
Classroom transactions
The course is organized largely in a discussion mode. Students read before
they come to class and usually one student leads the discussion about the text.
There is due care to ensure that each person participates and contributes to the
discussion. Given the relatively small numbers, this is not a problem. The teacher
55 |
usually guides the discussion, contributes by bringing in more information rele-

vant to the discussion or by opening up more questions that will allow the class to
consider an issue from a different perspective.
Assessment
The university regulations require an ongoing formative component of the
students’ progress or internal assessment, as well as an end-semester exam. Teac-
hers are free to design the tasks for each of these sections, and can range from fi-
eldwork in a student’s immediate environment to understand the relevance of
English for various individuals to tests, presentations, open-book tests, end-
semester exams/papers, etc.
This section has touched upon some of the salient points of the course, tho-
ugh it is by no means an exhaustive account of all the components or the teac-
hing-learning transactions in this course.
5. Experiencing and experimenting in the classroom
I have offered this course for the last three years. Each year, if required, the
readings are changed to reflect the composition of different nationalities in the
classroom. The readings are also amended to bring in newer publications or fresh
perspectives on a particular issue. Due to the sudden eruption of COVID-19 or
the coronavirus pandemic in 2020, my university was also forced to shift to an
online mode of instruction and interaction.
As with educational institutions worldwide, it meant that several different
kinds of changes apart from the usual ones, had to be incorporated in various as-
pects of the pedagogy related to this course. This year, since the university re-
opened partially, students in the final year of their Masters’ programme have been
offered the option of returning to the Campus for in-person classes or continuing
with the online mode.
Thus, the enrolments for the course in 2021 include students attending the
class in-person as well as through the online mode. This too has impacted the
conduct of the course in different ways. The following sections will discuss some
details for each year of the course.
Year I
The course was offered and organized wholly in the in-person mode in
Year 1. There were two hours of classroom interaction, twice each week. The
classroom transactions were carried out in a familiar mode of face-to-face discus-
sions, presentations, tests and exams. The nationalities in the classroom included
Indians as well as non-Indians, and therefore different learning experiences could
be accommodated and difficulties addressed in a hands-on, traditional manner.
| 56
Year II
The course was offered and organized wholly in the online mode in Year
II. By definition, therefore, all classroom transactions had to be carried out in the
online mode. The students were Indian, with only one non-Indian student (a
Bangladeshi).
Due to the unfamiliar and sudden change that teachers and learners were
abruptly forced to cope with, online classes were officially limited to 3 hours and
students were expected to work on their own, in the offline mode, for one hour.
We worked with Google classroom for our twice weekly meetings, although the
sessions were now for 2 hours and 1 hour each.
The readings were discussed online, and this brought in several changes in
terms of the classroom interactions from the earlier year. For one, students from
different parts of the country had to rely on their local and familial resources to
access both devices and the internet and this opened up the issue of a very real
“digital divide” in different regions.
Students also had to use the internet at the same time as other members
from their family were working or studying online, which necessarily meant other
constraints, such as of physical space, bandwidth, etc. The lone student from
Bangladesh similarly experienced network issues.
Coursework, in these conditions, was necessarily slow work, requiring pa-
tient deliberation and repetition. The discussions had to be repeated since unders-
tanding and exchange was constrained by hardware/software issues as well as de-
bilitating mental and emotional contexts in which all of us were struggling to con-
tinue with a semblance of “normal” lives.
Indeed, all of this was happening in the midst of a very real and very trau-
matic pandemic that was touching the lives of everyone, with the disease taking a
toll in the immediate family (parents, siblings, students themselves infected and
suffering from Covid-19 as well as grandparents, etc. in multigenerational fami-
lies), neighbourhood, city, nation and the world.
Assessment, similarly, had to be juggled creatively. For instance, the fi-
eldwork for an assignment had to be curtailed due to the lockdowns and students
had to figure out alternate modes of communicating or gathering information
from their subjects. Likewise, the issues of connectivity and access meant that
presentations and collaborative work had to be given short shrift and we had to
manage with conventional pen-and-paperwork that was submitted online.
Year III
The course is an ongoing one this year, but we are roughly eight weeks into
it and learning to deal with a fresh set of challenges. For example, the choice to
57 |
return to campus or work online has meant that the coursework has to take place
simultaneously both in the face-to-face and the online mode. This blended mode
of teaching-learning has led to a fresh set of challenges.
To begin with, infrastructure issues (electricity, connectivity, bandwidth,
etc.) variously impact the classroom interactions. The face-to-face communica-
tion of Year I, the adjustments of blank screens and audio/video loss, etc. of Year
II have to recalibrated afresh for a new context of similar occurrences. On the one
hand, it is possible to have sustained face-to-face discussions with students pre-
sent in class. On the other hand, it is challenging to have a similar, fair enga-
gement with those who are present online since the teacher has to simultaneously
pay attention to these two different sets of students and students also have to try
their best to engage with each other across this digital divide.
Moreover, there is sometimes a need to reiterate an argument or break
down a paragraph from an article under discussion for the online students. This
may lead to a loss of interest for those present in class. Thus, the quality or
energy of engagement invariably varies across each set of students and even clas-
ses, leading to a constant struggle to keep the interactions meaningful and interes-
ting for everyone.
The readings in Year III have been amended to accommodate the changed
composition of students in the classroom. This year, we have students from
Afghanistan, Bangladesh and Turkmenistan, some of whom have opted to join
through the online mode. Needless to say, each of these locations offers different
sets of infrastructure-related issues.
So, whereas the classroom discussions in Year I were enriched by readings
and experiences of teaching-learning English in these different multilingual con-
texts in a face-to-face context and on a somewhat equal field of difficulties in
Year II, this time we struggle slightly differently to communicate in this blended
or hybrid mode.
The challenge of listening and communicating each of the rich, multilin-
gual experiences, local histories of English, and the teaching-learning traditions
in ESL classrooms in these various countries that contributes substantially to a
student’s understanding of multiple, lived experiences of English is impacted sig-
nificantly.
We are yet to figure out how we will proceed with the assessment compo-
nent, since the world at large is also unsure of when another lockdown may get
imposed and we may have to deal with fresh challenges. We have just finished
with one initial task, which had to be reconfigured to adapt to this simultaneous
online and in-person mode of teaching-learning.
| 58
It is clear that in-person students, for instance, are looking forward to col-
laborative presentations which may not be possible in a similarly straightforward
manner for the online section of students.
Across these three years, the use of technology has been largely limited to
going online and using the internet for an online classroom. Class presentations
by students have sometimes used technology.
However, the use of different tools to generate quizzes or padlets to share
thoughts has been limited due to the differential access to devices and resources
among the students. Moreover, the lack of mobility or access to books has meant
that all readings have to made available as soft copies.
Conclusion
The three years of offering this course have brought to the fore how teac-
hing and learning both in the online and face-to-face, as well as in a mixed mode,
has a fresh set of rewards and challenges. The responses of students, collected in-
formally, are yet to be collated in formal quantitative or qualitative modes, so as
to lead to more systematic and structured analyses.
In the face-to-face mode, the energy of discussions and collaborative, col-
lective learning that contributes to generating a community engaged with the field
of ELT in multilingual contexts is of a qualitatively different order. The switch to
a completely online mode brought out the constraints that access to technology
and resources place on individual students and a very real digital divide that may
arise across regional infrastructure, not to mention the socio-economic comp-
lexities of individual lives. The hybrid mode of simultaneous face-to-face and on-
line learning is still an emerging experience, but the struggle of connecting once
again demonstrates, for the moment, that the ecology of learning environments is
a very crucial aspect for the success of blended learning.
And finally, the demands on a teacher in different learning environments—
from face-to-face to online to a blended classroom—in terms of problem-solving,
scaffolding, assessment as well as affective support are similarly complex. The
findings of this exploratory article on the experiences of synchronous, asynchro-
nous and blended modes of learning suggest that each mode carries with it parti-
cular realities of local contexts.
Our rapidly globalizing, technologically connected yet divided, and simul-
taneously advancing worlds require that we need to embrace some changes while
at the same time be more rigorously attentive to the patterns of learning and
growth in our classrooms. This kind of data may be used to reflect on and fine-
tune our classroom practices as well as create greater awareness among learners,
teachers, parents and administrators about newer classrooms now here to stay.
59 |
References
Bowden, J. & Marton, F. (1998). The university of learning: Beyond qua-
lity and competence in education. Kogan Page.
Chapelle, C. (2003). English language learning & technology: Lectures on
applied linguistics in the age of information and communication technology. John
Benjamins.
Costello, P. J. M. (2003). Action research. Continuum.
Dudeney, G. & Hockly, N. (2007). How to teach English with technology.
Pearson.
Felix, U. (2002). The web as a vehicle for constructivist approaches in
language teaching. ReCALL 14(1): 2–15.
Freeman, D. (1998). Doing teacher research: From enquiry to understan-
ding. Heinle and Heinle.
Hinkelman, D. (2018). Blending technologies in second language classro-
oms. (2nd ed.). Palgrave Macmillan.
Kishore, M & Uppadhyay, I. (2021). India’s gendered digital divide: How
the absence of digital access is leaving women behind.
https://www.orfonline.org/expert-speak/indias-gendered-digital-divide/
Lam, W.S.E., & Kramsch, C. (2002). The ecology of an SLA community
in a computer-mediated environment. In J. Leather & J. van Dam (Eds.), Ecology
of language acquisition (pp. 141-158). Kluwer.
Lave, J. (1991). Situated learning in communities of practice. In Resnick,
L. B., Levine, J. M. & Teasley, S. D. (Eds.), Perspectives on socially shared cog-
nition (pp. 63-84). American Psychological Association.
Lave J. & Wenger, E. (1991) Situated learning: Legitimate peripheral par-
ticipation. Cambridge University Press.
National Statistical Office. (2020). Household Social Consumption on
Education in India. Government of India.
http://mospi.nic.in/sites/default/files/publication_reports/Report_585_75th_round
_Education_final_1507_0.pdf
Nunan, D., & Bailey, K. M. (2009). Exploring second language classroom
research: A comprehensive guide. Heinle.
Richards, K. (2003). Qualitative inquiry in TESOL. Palgrave Macmillan.
Sharma, P., & Barrett, B. (2007). Blended learning: Using technology in
and beyond the language classroom. Macmillan.
| 60
Thorne, K. (2003). Blended learning: How to integrate online & traditio-

nal learning. Kogan Page.
Valiathan, P. (2002). Blended Learning Models. Blended-Learning-
Models-2002-ASTD.pdf (purnima-valiathan.com)
Van Lier, L. (2002). An ecological-semiotic perspective on language and
linguistics. In C. Kramsch, (Ed.), Language acquisition and language socializa-
tion: Ecological perspectives (pp. 140–164). Continuum.
61 |
ŞİZOFRENİDE KONUŞMA BOZUKLUKLARI ÜZERİNE BİR İNCELEME
An Investigation on Speech Disorders in Schizoprenia
Ayşegül ÖZCAN VURAL - Gülmira KURUOĞLU*
Öz
Şizofreni, düşüncenin, algının, bilişsel yetilerin, irade ve davra-
nışın bozulduğu psikiyatrik bir rahatsızlıktır. Dil bozuklukları da şizofre-
nide gözlenen temel özelliklerden biridir. Bu bağlamda yapılan bu çalış-
manın amacı şizofreni hastalarının ürettiği ortalama tümce uzunluklarını
karşılaştırmak ve test türünün konuşma miktarını etkileyip etkilemediğini
belirlemektir. Araştırmanın örneklemini, şizofreni tanılı 50 hasta ve hasta-
larla yaş, cinsiyet ve eğitim düzeyi açısından eşleştirilmiş 50 sağlıklı birey
oluşturmaktadır. Çalışmada yer alan denekler, resimli öykü anlatım testi
ve serbest sorulu konuşma testi ile değerlendirilmiştir. Sonuçlar, şizofreni
hastalarının ortalama tümce uzunluklarının kontrol grubuna göre daha kı-
sa olduğunu göstermiştir. Test türü açısından resimli öykü anlatım testin-
deki tümce sayısı en yüksek iken, serbest sorulu konuşma testinde hasta-
lar daha az tümce üretmiştir. Konu sınırlandırılıp ipuçları çıkarıldığında
şizofreni hastalarının konuşma miktarı azalmakta ve kısa, detaysız cevap-
lar vermektedir. Çalışmadan elde edilen dilbilimsel sapmaların, şizofreni
hastalarının sanrı, içsel düşünme ve biçimsel düşünce bozukluğu ve ger-
çek dünya bilgisindeki bozulma gibi düşünce bozukluklarından kaynak-
landığı düşünülmektedir.
Anahtar Kelimeler: Şizofreni, Dil Bozuklukları, Ortalama
Tümce Uzunluğu, Konuşma Miktarı.
Abstract
Schizophrenia is a psychiatric disorder in which thinking, per-
ception, cognitive abilities, willpower and behavior are impaired. Lan-
guage disorders are also one of the main features observed in schizoph-
renia. In this context, the aim of this study is to compare the mean sen-
tence lengths produced by patients with schizophrenia and to determine
whether the test type affects the amount of speech. The sample of the
study consists of 50 patients with schizophrenia and 50 healthy indivi-
*
Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi, aysegul.ozcan@deu.edu.tr - Prof. Dr., Dokuz Eylül Üni-
versitesi, gulmira.kuruoglu@deu.edu.tr.
| 62
duals matched with the patients in terms of age, gender and education
level. The subjects in the study were evaluated with the picture story-
telling test and the free speech test. The results showed that the mean
sentence length of patients with schizophrenia was shorter than the cont-
rol group. While the number of sentences in the picture storytelling test
was the highest in terms of test type, the patients produced fewer sen-
tences in the free speech test. When the subject is limited and clues are
removed, the amount of speech of schizophrenia patients decreases and
they give short and detailed answers. Linguistic deviations from the
study are thought to be caused by thought disorders of schizophrenic pa-
tients such as delusions, internal thinking and formal thought disorders,
and deterioration in real-world knowledge.
Keywords: Schizophrenia, Language Disorders, Mean Sentence
Length, Speech Amount.
Giriş
Şizofreni, ruhsal durumun hemen tüm alanlarında belirti ve bulgular göste-
ren, genellikle gençlik yıllarında başlayan, başlangıcı ve sonlanışı hastadan hasta-
ya ve süreç içinde değişen ve önemli ölçüde yeti yitimine yol açan bir rahatsızlık-
tır. Beyin yapısında, fizyolojisinde ve kimyasında değişikliklere neden olan bu
hastalık çok dizgeli psikiyatrik bozukluklardan biridir ve erken yaşlarda başlaya-
rak hayat boyu sürmektedir.
Şizofreni düşünceyi, algıyı, duyguyu, hareketi ve davranışı etkileyen, de-
ğişken ancak oldukça yıkıcı psikopatolojiyi içeren klinik bir sendromdur ve üç
tanısal grupta değerlendirilmektedir. Bunlardan birincisi sanrılar, varsanılar, çağ-
rışımda ve duygulanımda bozukluklar ve düzensiz davranışlar; ikincisi okul, iş
vb. yerlerde, bireylerarası ilişkilerde ve kendine bakımda bozukluklar; üçüncüsü
ise hastalığın en az 6 aylık bir geçmişinin olmasıdır (Işık, 2006: 17, Sadock ve
Sadock, 2007: 1331). Belirtileri, görünümü¸ bireyden bireye ve zaman içerisinde
değişiklik göstermekle birlikte, hastalığın etkisi ağırdır ve çoğu hastada kalıcıdır
(Sadock ve Sadock, 2000: 1159). Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) ve Harvard Halk
Sağlığı Okulu tarafından 2005 yılında yapılan 'Hastalıkların Küresel Bedeli' adlı
çalışmada en fazla hastalık yüküne yol açan hastalıklar arasında da şizofreni do-
kuzuncu sırada yer almıştır (Murray ve Lopez, 1996: 21). Hastalığın bedeli sade-
ce hasta ile sınırlı kalmamakta aynı zamanda sağlık hizmetlerine, kamu sektörü-
nün diğer bölümlerine, ailelere ve dolaylı olarak tüm topluma da uzanmaktadır
(Ulaş, 2008: 12). Şizofreni, ayrıca bireyin sosyal çevresinin yapılanmasında ve o
çevrenin içinde konumlanışında belirgin sorunlar yaratan bir hastalıktır. Şizofre-
nide çocukluktan itibaren var olan dikkat ve algı bozukluğu, düşük stres eşiği,
sosyal yaşama ilişkin bilgileri işleme süreçlerinde ve sorun çözme yetisinde bo-
zukluğa yol açarak yetişkinler dünyasının gereksinimlerine uygun davranamama
ve sosyalleşememe ile sonuçlanmaktadır (Penn ve diğerleri, 1997: 114-125).
Duyguların ifadesi ve diğer insanların duygularının anlaşılmasındaki bozukluk da
63 |
şizofreni hastalarının sosyalleşmesine engel olmaktadır. Bunun dışında, iletişimin

duygusal tonunu düzenleyen, sosyal bir iletişimin kurulmasını sağlayan sözel ol-
mayan davranışlarda (özellikle yüz ifadesinde, bakışta, jest ve mimiklerde ve du-
ruşta uygunsuzluk) duygu dışavurumunda (Walker ve diğerleri, 1993: 1654), gü-
lümseme, göz iletişimi, baş sallama vb. sosyal iletişime davet etme ya da ilişkiyi art-
tırma isteğini belirtme gibi sosyalleşme gereği ortaya çıkan davranışlarda da azalma-
lar görülmekte ve iletişim güçleştirmektedir (Troisi ve diğerleri, 1998: 109).
Şizofrenide duygusal anlatımdaki bu sınırlılığa ek olarak, karşıdaki bireyin
duygularını anlamada ve değerlendirmede de bozukluklar bulunmaktadır. Diğer
insanların duyguları, özellikle olumsuz olanları, olduğundan çok daha fazla algı-
lanmaktadır (Penn ve diğerleri, 1997: 114-125). Dikkat ve bellekteki bozukluklar
ise bireyin dünü, bugünü, yarını arasındaki sürekliliğin ve kendilik duygusunun
kaybolmasına yol açmaktadır. Bütün bunların etkisiyle birey giderek duyumları-
nı, düşüncelerini, heyecanlarını ve öznelliğini yitirmektedir. Hastalık, bireylerin
kendileri ve diğerleri arasındaki sınırı kaybettirdiği için giderek incinebilirlik
artmakta ve başkalarının etkisinde kalma eğilimi çoğalmaktadır. Başkaları tara-
fından etki altına alınma, korkma, geri çekilme, sosyal ilişkilerden kaçınmak için
en güçlü etken haline gelmekte, bu nedenle hastalar diğer insanlardan uzaklaş-
maktadırlar (Ruocchio, 1991: 357).7
Dil ve iletişim bozuklukları da şizofreni tanımlamalarında ve sınıflama
dizgelerinde, çoğunlukla önemli ölçütlerden biri olarak yer almıştır. Şizofreni
hastalarının konuşmalarında ortaya çıkan ve farklı terimlerle ifade edilmiş olan
bozukluklar; düşünce bozukluğu, dil bozukluğu, konuşma bozukluğu, düşünce
kayması, çağrışım çözüklüğü, iletişim bozukluğu ve düzensiz konuşma olarak sı-
nıflandırılmıştır (Erol, 1998: 56). İlk olarak Bleuler (1911) tarafından dikkat çeki-
len şizofrenideki düşünce bozukluklarına koşut olarak ortaya çıkan bu dil bozuk-
lukları sesbilimsel, biçimbilimsel, sözdizimsel ve edimbilimsel alanlarda kendini
göstermekte ve buna bağlı olarak, yeni sözcük uydurma, tekrarlama, teğetsel ko-
nuşma gibi dil bozuklukları hastaların iletişim kurmasında sorunlar yaşanmasına
neden olmaktadır. Hastalarda soyut düşünce gittikçe kaybolmakta ve soyut dü-
şüncelerin yerini somut düşünceler almaktadır. Hastaların konuşmalarındaki dü-
şünceler arasındaki ilişkiler de kaybolmuştur (Yavuz, 2008: 52).
Özetle, şizofreni birçok dil, davranış ve düşünce bozukluğuna neden olan
beynin yapısında, fizyolojisi ve kimyasında önemli değişikliklerin olduğu psiki-
yatrik bozukluklardan biridir. Günümüze kadar daha çok nöropsikiyatristlerin
araştırma konusu olan şizofreni hastalığında ortaya çıkan sorunların çeşitliliği bu
konudaki çalışmaların disiplinlerarası olması gerektiğini ortaya koymaktadır. Bu
çerçevede Dilbilim ve Psikiyatri alanlarının işbirliği ile yapılan bu çalışmanın
amacı şizofreni hastalarının ürettiği ortalama tümce uzunluklarını control grubuy-
la karşılaştırmak ve test türünün konuşma miktarını etkileyip etkilemediğini belir-
lemektir.
| 64
Materyal ve Metot
Çalışmaya başlamadan önce Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Giri-
şimsel Olmayan Etik Kurulu’ndan 06.06.2013 tarihinde 1036-GOA protokol nu-
maralı 2013/21-18 sayılı kararıyla onam alınmıştır. Çalışmada Dokuz Eylül Üni-
versitesi Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı’na başvurarak DSM-IV’e gö-
re şizofreni tanısı alan 50 hasta ve bu hastalarla yaş, cinsiyet ve eğitim düzeyleri
açısından eşleştirilen 50 sağlıklı katılımcı kontrol grubu olarak yer almıştır. Ça-
lışmada yer alan denek sayısı güç analizi kullanılarak belirlenmiştir. Bu analiz
Türkiye’de ve İzmir’de yaşayan şizofreni hastalarının sayıları temel alınarak ya-
pılmıştır. \alpha=0.05 anlam düzeyinde, şizofreni hastalığının İzmir ilindeki göz-
lenme sıklığı yaklaşık % 0.85’tir ve bu oranlar göz önünde bulundurularak yapı-
lan bu çalışmada 0.05 hata payı ile 50 hasta yer almıştır. Çalışmada yer alan kont-
rol grubu ise İzmir ilinde ikamet eden bireylerden oluşmaktadır. Kontrol grubu-
nun nörolojik ya da psikiyatrik bir rahatsızlık hikayesi bulunmamaktadır. İnme
veya beyin hasarı oluşturacak bir hastalık geçirmemiş olması (tümör, kafa trav-
ması vb.), ilerleyici merkezi sinir sistemi hastalığı olmaması (Alzheimer, Parkin-
sonizm vb.), psikiyatrik bozukluğunun olmaması, duyusal sorunlarının olmaması
(görme sorunları, ihmal, işitme sorunları vb.), madde bağımlılığının olmaması,
dil/konuşma/öğrenme sorunu hikayesinin olmaması, bilişi etkilediği bilinen ilaç
kullanmaması, anadilinin Türkçe olması ve araştırmaya katılım için gönüllü ol-
ması sağlıklı bireyler için araştırmaya katılım ölçütleri olarak belirlenmiştir. Ça-
lışmadaki deneklerin 34’ü kadın (17 Şizofreni – 17 Kontrol grubu) 66’sı (17 Şi-
zofreni – 17 Kontrol grubu) ise erkektir. Şizofreni grubunda yer alan deneklerin
4’ü ilkokul, 5’i ortaokul, 9’u lise, 4’ü yüksekokul, 3’ü ise üniversite mezunudur.
Kontrol grubunda yer alan deneklerin ise 2’si ilkokul, 1’i ortaokul, 15’i lise, 1’i
yüksekokul, 6’sı üniversite mezunudur. Deneklerin demografik özelliklerine iliş-
kin karşılaştırma Tablo 1’de görüldüğü gibidir.
Tablo 1: Şizofreni Hastalarının ve Kontrol Grubunun Demografik Özellikleri
Şizofreni (n=50) Kontrol (n=50) Grupların
Karşılaştırılması
Yaş 41.98 41 p=0.60
Cinsiyet
Kadın 17 17 p=1.0
Erkek 33 33 p=1.0
Eğitim Yılı 10.9 11.21 p=0.94
Tablo 1’de görüldüğü gibi Şizofreni hastaları ve kontrol grubu arasında

yaş, cinsiyet, eğitim düzeyi bakımından anlamlı fark saptanmamıştır.
Dil testlerine başlamadan önce, deneklerden çalışmaya gönüllü olarak ka-
tıldıklarına ve ses kaydı alınmasını kabul ettiklerine dair Bilgilendirme ve İzin
Formu okutulup imzalatılmıştır. Uygulama sırasında her hastayla psikolog oda-
65 |
sında birebir görüşülmüştür. Hastaların dikkatini dağıtmamak için testlerin uygu-

landığı odanın sessiz olmasına özen gösterilmiştir. Şizofreni hastalarına ilişkin
veriler toplandıktan sonra hastalarla yaş, cinsiyet ve eğitim düzeyi bakımından eş-
leştirilmiş ve İzmir ilinde yaşayan kontrol grubuna aynı testler aynı sıra ile uygu-
lanmıştır.
Elde edilen konuşma örneklerini toplamak amacı ile resimli öykü anlatım
testi ve serbest sorulu sözel anlatım testi olmak üzere 2 test kullanılmış ve her
denek ile yaklaşık 8-10 dakika görüşülmüştür. Çalışmada kullanılan testlerden il-
ki bir resim testidir. 12 resimden oluşan test resimler arasındaki bağıntılar çerçe-
vesinde bir öykü oluşturmayı hedeflemektedir. Test “Vosstanovleniye Reçi u
Bolnix s Afaziey” (Afazili Hastaların Konuşma Rehabilitasyonu) kitabından
alınmıştır ve resimde şapka satın alan bir adamın başından geçen olay anlatılmak-
tadır.
Test sürecinde tüm deneklere resimler aynı sırada gösterilmiştir. Kısa süreli
bellek sorunlarından kaynaklanabilecek performans düşüklüklerini engellemek
amacıyla (Wicksell vd., 2004) denekler anlatımlarını tamamlayana kadar resme
bakma olanağı bulmuşlardır. Resim testinden sonra deneklere hiçbir yönlendirme
yapılmadan “Şu an aklınıza gelen herhangi bir konu hakkında konuşur musu-
nuz?” sorusu sorularak deneklerin sözel anlatımları değerlendirilmiştir. Her anlatı
kaydedilerek, elde edilen ses kayıtları Du Bois ve diğerleri (1991) tarafından
oluşturulmuş semboller temel alınarak çevriyazıya dönüştürülmüştür. Elde edilen
veriler çalışmanın amaçları doğrultusunda incelenmiş, istatistiksel çözümlemeler
ve dilsel değerlendirmeler yapılmıştır.
Bulgular
Çalışmada ilk olarak resimli öykü anlatım ve serbest sorulu sözel anlatım
testlerinde şizofreni hastalarının ve kontrol grubunun üretmiş oldukları tümce ve
sözcük sayısı belirlenmiş ve ortalama tümce uzunlukları hesaplanmıştır. Ortalama
tümce uzunluğu sözcük sayısının tümce sayısına bölümüyle elde edilmiş ve iki
grubun verileri karşılaştırılmıştır. Şizofreni hastaları ve kontrol grubunun ortala-
ma tümce uzunluklarının karşılaştırılması için verilerin simetrik olması ve örnek-
lem büyüklüğünün geniş olması dolayısıyla t-testi kullanılmasına karar verilmiş
ve bu test için ilk önce verilerin tanımlayıcı istatistiklerine bakılmıştır. Tanımla-
yıcı istatistikler doğrultusunda yapılan t-testi sonuçları Tablo 2’de görüldüğü gi-
bidir.
Tablo 2: Şizofreni Hastalarının ve Kontrol Grubunun Kullandıkları Tüm-

celerin Ortalama Uzunlukları
Test Grup Denek Sayısı Ortalama Std. Sapma Std.Hata t-testi
Tümce
p değeri
Uzunluğu
| 66
Resimli Öykü Kontrol 50 7.11 1.63 0.23 0.001

Anlatım Testi
Şizofreni 50 4.31 1.30 0.19
Serbest Sorulu Kontrol 50 7.50 2.90 0.41 0.001

Sözel Anlatım
Testi
Şizofreni 50 5.41 2.76 0.39
Tablo 2’ye göre şizofreni hastaları ve kontrol grubu arasında ortalama

tümce uzunluğu bakımından resimli öykü anlatım ve serbest sorulu sözel anlatım
testlerinde istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmuştur (p=0.001). Tüm
testlerde şizofreni hastalarının ortalama tümce uzunluklarının kontrol grubunun
ortalama tümce uzunluğundan kısa olduğu ortaya çıkarılmıştır. Çalışmada yer
alan deneklerin ortalama tümce uzunluklarına ilişkin örnekler aşağıdaki gibidir.
ŞİZOFRENİ GRUBU KONTROL GRUBU
Bu resmimizde bir hikaye oluşturmamız gerekiyor. Resimlere bakarak buradaki adamın başından
geçen hikayeyi bana anlatabilir misiniz?
A.D.:Aynaya bakıyo hocam orda C.T.: Im= adam şapkacıdan kendine bir şapka seçiyo
Aynaya bakıyo. ve bunu satın aldıktan sonra ordan ayrılıyo.
Daha sonra e= arkasındaki şapkasını düzeltiyo. Daha sonra rüzgar dolayısıyla şapkası uçuyo ve sanırım
E= yürüyolar, şapkası uçuyo. su birinkitisine düşüyo.
Şapkası ı= suya düşüyo. Baston yardımıyla şapkasını ordan kurtarıyo ve
Şapkasını kurutmaya çalışıyo… temizlemeye çalışıyo.
I= e= Şapkasını alıyo, şapkasını Burada kurut- Daha sonra kuruması için bir banka oturuyo ı= ve şap-
maya çalışıyo. kasını yanına koyuyo.
Burda e= birisi dinleniyo, kitap okuyo. Gazetesini okurken bir bayan şapkasını fark etmeden
Kitap okuyo. . üzerine oturuyor ı= ve hem bayan bu durumdan rahatsız
Çantayla bişey izah etmeye çalışıyo. oluyor hem de bay..
Tekrar şapkasını eline a= almış. Şapkası zarar görmüş oluyor.
Burda şapkası elinde. Şapkasını alıyor, eliyle düzeltiyo ve tekrar başına takıyo
Burda kafasına giymiş, gidiyo. Burda korkuluğa ve ordan ayrılıyo.
takmış şapkasını.. Yoluna devam ediyo.
Burda korkuluğa takmış, gidiyo. Daha sonra yolda giderken kuşlar şapkasını kirletiyo.
I= adam karşıda gördüğü bir korkulukta ki şapkanın
kendi şapkasından daha temiz olduğunu görüyo ve şap-
kaları değiştiriyo .
İkinci olarak ise kullanılan testin şizofreni hastalarının ve kontrol grubu-

nun konuşma miktarını etkileyip etkilemediğini belirlemek üzere grupların farklı
testlerde üretmiş oldukları tümce sayıları karşılaştırılmıştır. Bu bağlamda bağımlı
iki grubun karşılaştırıldığı Wilcoxon testi uygulanmıştır. Şizofreni hastalarının ve
ardından kontrol grubunun iki testte üretmiş oldukları tümcelerin sayısı ile uygu-
lanan test arasında ilişki olup olmadığı Tablo 3’te görüldüğü gibidir.
67 |
Tablo 3: Şizofreni Hastalarının Konuşmalarında Kullandıkları Tümce

Sayılarının Testler ile İlişkisi
ŞİZOFRENİ GRUBU
Uygulanan Test Tümce Sayısı Uygulanan Test Tümce Sayısı p değeri
Resimli Öykü Anlatım Testi 897 Serbest Sorulu Sözel An- 517 0,00
latım Testi 2
KONTROL GRUBU
Uygulanan Test Tümce Sayısı Uygulanan Test Tümce Sayısı p değeri
Resimli Öykü Anlatım Testi 939 Serbest Sorulu Sözel An- 603 0.00
latım Testi 1
Tablo 3’te görüldüğü gibi şizofreni hastalarının resimli öykü anlatım

testinde ürettikleri tümce sayısı ile serbest sorulu sözel anlatım testinde ürettikleri
tümce sayısı karşılaştırıldığında testler arasında anlamlı bir farklılık bulunmuştur
(p=0.02). Yapılan çözümlemelere göre şizofreni hastalarının resimli öykü anlatım
testinde kullandıkları tümce sayısı serbest sorulu sözel anlatım testinde ürettikleri
tümce sayısından daha fazladır. Kontrol grubunun resimli öykü anlatım testinde
ürettikleri tümce sayısı ile serbest sorulu sözel anlatım testinde ürettikleri tümce
sayısı karşılaştırıldığında da yine anlamlı bir farklılık bulunmuştur (p=0.02).
Kontrol grubunun resimli öykü anlatım testinde kullandıkları tümce sayısının
yine daha fazla olduğu ortaya çıkarılmıştır. Bir başka deyişle kullanılan test ko-
nuşma miktarını etkilemiştir. Çalışmada yer alan deneklerin anlatımlarına ilişkin
örnekler aşağıdaki gibidir.
ŞİZOFRENİ GRUBU KONTROL GRUBU
RESİMLİ ÖYKÜ ANLATIM TESTİ RESİMLİ ÖYKÜ ANLATIM TESTİ
Bi tane adam fötr şapka <ta> taktırıyo <bi> öbür bi Burda bir beyefendi mağazaya gelmiş.
adama.
başına şapka alıyo.
Bi adamın arkasında bi şapka daha var
Şurası, burda şapka başından uçuyo=.
Sanırım burda başka bişey var.
Şapka herhalde suya düşüyo.
Başka bi cisim var.
Sudan alıyo ve <ıs> şuraya oturuyo.
Ne olduğunu bilemiyorum.
burda <güneşte kafası> güneşte kurutmaya çalışıyo.
Tahmin edemiyorum.
Yanına bitane bayan gelmiş, oturmuş ama şapkasının
İkincisinde bi tane adam fötr şapkayla dolanıyo ve üzerine oturmuş sanırım.
elinde baston var.
Şapkasını alıyo ve yürüyo.
Doğru mu Ayşegül Hanım?
ama şapkası kırışmış.
Bi tane adam bağırıyo karşıya doğru
Yürüyo.
Şapkasını atmış sanırım suya heralde
Güneş vuruyo ama tepesinde iki tane kuş ve <ka> ka-
Su mu bu? kalarını yapıyolar.
| 68
Doğru mudur? Burda ilerliyo.
E= elinde baston var yine adamın bir korkuluk görüyo.
<bu> bunu anlatcakmıyız? korkulukta bir şapka.
Bu adam elinde bi sopa var. <Şapkayı alıp> korkuluktaki şapkayı alıp başına
geçiriyo.
Baston var.
korkuluktaki şapkayı başına koyup <gi> yoluna de-
Şapkasını alıyo sudan heralde vam ediyo.
Eğilmiş yani ve burda bi tane adam elinde bi şapka var.
Şapka mı ne o bilemiyorum, tahmin edemiyorum.

Şapka mı ne acaba?
Olabilir mi şapka?
Elinde bi şapka var ve elinde baston var adamın.
Burda bi adam güneşleniyo.
Güneş mi bu?
Olabilir mi?
Bankta oturmuş, güneşleniyo.
Yanında şapka var.
Şapkadan sular akıyo heralde.
Islak sanırım şapka.
Burda b tane kadın var.
Elinde çanta var.
Yanında bi adam var
Gazete okuyo.
Burda <ş=> bi tane kadın var.
<da> adam var.
Elinde bişey var.
Adamın elinde bişey var ama ne olduğunu kestiremiyo-

rum, tahmin edemiyorum.
I=bi tane adam elinde şapka var yine

Burda bi tane adam var
Yukarısında kuşlar uçuyo

Burda da bi tane adam var.
Korkuluk var.
<korkuluğu> şapka var korkuluğun üstünde
Adamın elinde şapka var.
Ve burda bi korkuluk daha var
Adam var önünde
Baston var.
69 |
SERBEST SORULU SÖZEL ANLATIM TESTİ SERBEST SORULU SÖZEL ANLATIM TESTİ
Valla ben şuna inanıyorum. Tabi e= ne anlatayım.
Doğa sevgisi, insan sevgisi ve en üstte Allah sevgisi ol- Eskişehir Belediyesinin uygulamış olduğu bu yeni
ursa, insan öyle mutlu oluyo ki. çöp sistemini eleştiriyorum.
Allah kalbinizde hissediyosunuz. Adam saat 7 ile 9 arasında çöpleri dışarı
koyun,diyorlar.
Bi de bu bilinçle, eğitimle olan bişey.
Sonra kediler alıyor çöpü, arabanın altına, başka bir
Cahil bi insan durduğu yerde boşa çabalıyo. evin yanına oraya buraya dağıtıyorlar.
Okuyarak, ilim Çin’de de olsa gidin okuyun. Sonra çöpçü de toplayamıyor doğal olarak.
Kuran-ı Kerim’in ilk <ha> kelimesi Allah için oku, O pislik gün boyu, ertesi akşama kadar büyük bir ih-
öğren tahsil et ilim et, ne olursa olsun oku. timalle kalıyor ve Eskişehir <çöp> sokaklarında çöp
devamlı kalıyor.
Mevlana’yı oku, hoşgörülü ol, ondan biçok şeyi öğren.
Hepsi olmasa da o eleştirel bir konu olarak da dikkat-
Okumanın değeriyle ben biyerlere vardığımı
imi çekmiştir.
zannediyorum ve kalbimde öyle bi Allah aşkı var ki ben
biçok yerde kendimi sorumlu hissediyorum. Bu konuyu ben Büyükşehir Belediye Başkanına da bi
mektupla yazacam zaten.
<Doğaya> Doğanın bile kötü olmaması için elimden
geleni yapıyorum.
Tartışma ve Sonuç
1. Şizofreni hastalarının dil bozuklukları göz önünde bulundurularak yapı-
lan bu çalışmada ilk olarak şizofreni hastaları ve kontrol grubunun ortalama tüm-
ce sayıları karşılaştırılmış ve şizofreni hastaları ve kontrol grubu arasında resimli
öykü anlatım ve serbest sorulu sözel anlatım testlerinde ortalama tümce uzunluğu
bakımından anlamlı bir farklılık bulunmuştur. Elde edilen bulgulara göre her iki
testte de şizofreni hastalarının ortalama tümce uzunluklarının kontrol grubunun
ortalama tümce uzunluğundan kısa olduğu ortaya çıkarılmıştır. Ortaya çıkan so-
nuçlar şizofreni hastalarının konuşmalarının miktar olarak kısıtlı olduğunun, soru-
lan sorulara kısa ve ayrıntısız yanıt verme eğiliminde olduklarının bir kanıtıdır.
2. Benzer sonuçların ilgili alan yazında da gözlemlendiği görülmektedir.
Kerns (2007) şizofreni hastalarını ve sağlıklı bireyleri karşılaştırdığı çalışmasında
şizofreni hastalarında var olan düşünce bozukluklarının ve konuşma miktarındaki
azalmanın bilişsel boyutlarını incelemiş ve şizofreni hastalarının bilişsel işlemle-
me sorunlarından dolayı konuşma miktarının azaldığını ortaya çıkarmıştır. Benzer
biçimde De Lisi (2001) şizofreni hastalarının anlama, üretim ve dikkat sorunları
yaşadıklarını ve bu nedenle konuşma miktarlarında azalma olduğunu belirtmiştir.
Bu çalışmada elde edilen sonuçlarda alanyazın ile benzerlik göstermiştir. Uygu-
lanan tüm testlerde şizofreni hastalarının konuşma miktarlarının sağlıklı bireyler-
den daha kısıtlı ve ortalama tümce uzunlukları daha kısa olduğu ortaya çıkarıl-
mıştır. Bu sonuçlar doğrultusunda hastaların bilişsel açıdan dil ve düşünce işlem-
lemelerinde yaşadıkları sapmalardan dolayı kısa tümceler ile iletişim kurdukları
| 70
ve pasif, içe dönük ve toplumdan kendini geri çekme gibi psikolojik özelliklerinin
dil kullanımlarına da yansıyarak konuşma miktarını azalttığı düşünülmektedir.
3. Sözdizimsel açıdan kapsamlı bir çalışma yapan Morice ve Ingram
(1983) da çalışmalarında tümce uzunluğu, tümce yapısı, sözdizimsel ve anlambi-
limsel hatalar, akıcılık (sözcük tekrarı, duraklamalar) gibi özellikler açısından
manik, şizofreni ve kontrol gruplarını karşılaştırmıştır. Yapılan çalışmalarda şi-
zofreni hastalarının konuşmaları diğer gruplara göre daha az karmaşık, daha kısa
ve çok hatalı tümceler içeren, akıcı olmayan özellikler göstermiştir. Ayrıca And-
reasen (1986) tarafından geliştirilen Düşünce, Dil ve İletişim Ölçeğinde yer alan
konuşma içeriğinin yoksulluğu maddesi ve Liddle ve diğerleri (2002) tarafından
oluşturulan “Thought and Language Index (TLI)” ‘in Türkçeye uyarlanmış biçimi
Dil ve Düşünce Ölçeğinde (DDÖ) şizofreni hastalarının dil kullanımları için be-
lirlenmiş düşünce fakirleşmesi ve düşünce dağınıklığı maddeleri de şizofreni has-
talarının konuşma miktarlarının sağlıklı bireylerden daha az olduğunu göstermek-
tedir. Düşünce fakirleşmesi ve düşünce dağınıklığı olarak iki ana ulamdan ve top-
lam 8 maddeden oluşan Dil ve Düşünce Ölçeğinde düşünce fakirleşmesi ulamı,
konuşmanın fakirliği, amacın zayıflaması ve düşüncenin tekrarı (perseverasyon)
maddeleri ile değerlendirilirken; düşünce dağınıklığı ulamı çözülme, sözcük kul-
lanımı, tümce yapısı, olağandışı mantık ve çelinebilirlik (distractibility) maddele-
rini içermektedir. Türk toplumuna uyarlanması ile şizofrenide görülen ve henüz
yeterince aydınlatılamamış olan düşünce bozukluğunun klinik özelliklerinin araş-
tırılmasına olanak tanınmış ve bipolar bozukluklukta da görülebilen düşünce bo-
zuklukları ile şizofrenide görülen düşünce bozukluklarının birbiriyle örtüştüğü ve
ayrıştığı noktalar ortaya çıkarılmıştır (Ulaş ve diğerleri, 2007: 78). Bu bağlamda,
yapılan bu çalışmada da şizofreni hastalarının konuşma miktarlarının sağlıklı bi-
reylere göre daha az olması Dil ve düşünce Ölçeğindeki şizofreni hastalarını de-
ğerlendirme kriterleri ile de örtüşmektedir.
İkinci olarak gruplar kendi içinde karşılaştırılmış ve uygulanan testlerle
tümce üretimi arasında bir ilişki olup olmadığı araştırılmıştır. Bu bağlamda her
iki grubun da en fazla resimli öykü anlatım testinde daha fazla tümce ürettikleri
belirlenmiştir. Bunun nedeninin deneklerin konuşmalarını yönlendiren resimler
olduğu düşünülmektedir. Bir başka deyişle resimler tetikleyici bir işleve sahip
olmakta ve bilişsel işlemlemeyi kolaylaştırmaktadır. Böylece konuşma miktarının
da artmasında etkili olmaktadır. Bunun aksine resimlerin olmadığı serbest sorulu
sözel anlatım testinde tetikleyici olmadığı için konuşma miktarı azalmıştır. Alan-
yazında yapılan çalışmalar da yine bu sonucu destekler niteliktedir. Kuğu ve di-
ğerleri (2002) yapmış oldukları çalışmada, konuşma sırasında anlam ağlarının kı-
sa bir süre için etkin olup hızla sönmekte veya bastırılmakta olduğunu ileri sür-
müşlerdir. Sözcük çiftleri kullanılarak yapılan araştırmalarda düşünce bozukluğu
olan şizofrenili bireylerde, anlamsal öncelik etkisinin artmış olduğu bildirilmiş ve
şizofrenide dil işlevlerindeki bozukluğa anlamsal ağdaki aşırı aktivasyonun (aşırı
71 |
öncelik) aracılık ettiği düşünülmüştür. Bu bağlamda şizofeni hastalarının resim

içermeyen testlerde kendilerini yönlendirecek bir materyal olmadığı için anlamsal
ağlarındaki bozuklukların daha fazla olacağı ve bu nedenele testlerde farklılıklar
gösterebilecekleri düşünülebilmektedir.
Kaynakça
De Lisi, L. E. (2001). Speech disorder in schizophrenia: Review of the lite-
rature and exploration of its relation to the uniquely human capacity for langua-
ge.Schizophrenia Bulletin, 27(3), 481.
Du Bois, J. W. (1991). Transcription design principles for spoken discourse
research. Pragmatics, 1(1), 71-106.
Erol, A. (1998). Şizofrenide Dil. Şizofreni Dizisi. 2: 54 – 63.
Işık, E. (2006). Güncel Şizofreni. Ankara: Format Matbaacılık.
Kerns, J. G. (2007). Verbal communication impairments and cognitive
control components in people with schizophrenia. Journal of Abnormal Psycho-
logy,116(2), 279.
Kuğu, N., Akyüz, G. ve Bolayır, E. (2002). “Şizofreni, dil işlevleri ve
N400”. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni. 12(1):49-56.
Morice, R. D. ve Ingram, J. C. L. (1983). “Language complexity and age of
onset of schizophrenia”. Psychiatry Research. 9(3): 233 – 242.
Murray, J. L. C. ve Lopez, A. D. (1996). The Global Burden of Disease.
The USA: Harvard University Press.
Penn, D. L., Corrigan, P. W. ve Bentall, R. P. (1997). “Social cognition in
schizophrenia”. Psychological Bulletin. 121 (1): 114-132.
Ruocchio, P. J. (1991). “First Person Account: The schizophrenic inside”.
Schizophrenia Bulletin. 17 (2):357-359.
Sadock, B. J., In Sadock, V. A., Aydın, H., ve Bozkurt, A. (2007). Kaplan
& Sadock’s comprehensive textbook of psychiatry. Ankara: Güneş Kitabevi.
Sadock, B.J. ve Sadock, V.A (2000). Kaplan& Sadock’s Comprehensive
Textbook of Psychiatry. Philadelphia: Lippincott Williams&Wilkins.
Troisi, A., Spaletta, G. ve Pasini, A. (1998). “Non-verbal behavior deficits
in schizophrenia:an ethologic study of drug-free patients”. Acta Psychiatrica
Scandinavica. 97(2): 109-115.
| 72
Ulaş H., Alptekin, K., Akdede, B. B., Tumuklu, M., Akvardar, Y., Kitis,
A., ve Polat, S. (2007). “Panic symptoms in schizophrenia: comorbidity and cli-
nical correlates”. Psychiatry and clinical neurosciences, 61(6), 678-680.
Ulaş, H. (2008). “Şizofrenide Nörofizyolojik ve Nörokognitif Genetik Be-
lirleyicilerin (Endofenotip) Yeri”. Klinik Psikiyatri. 11(4): 12 – 19.
Walker, E. F. , Grimes, K. E. ve Davis, D. M. (1993). “Childhood precur-
sors of schizophrenia: Facial Expressions of Emotion”. The American Journal of
Psychiatry. 150(11):1654-1660.
Wicksell, R. K., Kihlgren, M., Melin, L., ve Eeg‐Olofsson, O. (2004).
“Specific cognitive deficits are common in children with Duchenne muscular
dystrophy”. Developmental Medicine & Child Neurology, 46(3), 154-159.
Yavuz, R. (2008). Şizofreni. Türkiye’de Sık Karşılaşılan Psikiyatrik Hasta-
lıklar Sempozyum Dizisi. 62: 49-58.
tionsvorsteher Hugo Hartung. Eisenbahnmuseum Alter Bahnhof Lettete,
www.bahnhof-lette.de. S. 1-12.
http://www.bahnhoflette.de/fileadmin/files/Monatsgeschichte_Januar_2014
/Hartung_Stationsvorsteher.pdf. Erişim Tarihi: 16.09.2021.
73 |
PSİKANALİTİK BİR OKUMA:

MİHAİL BULGAKOV’UN “MORFİN” ESERİ
A Psychoanalytic Reading: “Morphine” By Mikhail Bulgakov
Badegül CAN EMİR*
Öz
Edebi eser insan davranışlarını açıklayan bir rehber olarak düşü-
nüldüğünde, insan davranışlarının nedenlerini bilinçdışı etkenlerle açık-
lamaya çalışan psikanalizin edebiyatın çalışma sahasına girmesi tesadüf
değildir. Psikanalitik edebiyat kuramı, Sigmund Freud’un rüyalarla edebi
eser arasında paralellikler kuran yaklaşımı sonucu doğar ve eserlerdeki
kahramanların bilinçaltının ortaya konulup ruh dünyasının açığa çıkarıl-
masında psikanalitik kuramlardan faydalanılır. Çağdaş psikanalistlere gö-
re psikanalitik okumalar edebi eseri derinlemesine anlama imkânı sağlar
ve böylece edebi eserin merkezindeki bilinçdışı fantezi psikanalitik me-
todlarla açıklanmış olur. M. Bulgakov’un “Morfin” (Морфий) adlı öykü-
süne psikanalitik bir okuma denemesi olan bu çalışmada, psikanalitik
edebiyat eleştirisi, Rusya’ya yayılımı ana çizgilerle irdelendikten sonra
psikanalitik görüşün nesne ilişkileri kuramından yola çıkarak morfin ba-
ğımlısı doktorun davranışları açıklanmaya çalışılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Mihail Bulgakov, 20.yüzyıl Rus Edebiyatı,
Psikanalitik Edebiyat Kuramı, Morfin Bağımlılığı.
Abstract
It is not a coincidence that psychoanalysis, which attempts to
explain the causes of human behavior with some unconscious drives,
enters the field of literature as a guide to explain human behaviors in
literary works. The psychoanalytic literary theory was born from
Freud’s approach drawing parallels between dreams and works and
benefits psychoanalytic theories to reveal the heroes' subconscious and
psychological states. According to contemporary psychoanalysts,
psychoanalytic readings provide the opportunity to understand the
literary work in-depth. Thus, the unconscious fantasy at the center of the
writing is explained by psychoanalytic methods. Based on object
*
Doç. Dr., Karadeniz Teknik Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Rus Dili ve Edebiyatı Bö-
lümü, bcan@ktu.edu.tr.
| 74
relations in psychoanalytic theory, this study, a psychoanalytic reading

essay for M. Bulgakov's story “Morphine” (Морфий), explains the
behaviors of the morphine-addicted doctor after outlining the
psychoanalytic literary criticism.
Keywords: Mikhail Bulgakov, 20th Century Russian Literature,
Psychoanalytic Literary Theory, Morphine Addiction.
Giriş
Psikanaliz, Freud’un görüşlerinin psikanalitik kuramın temelini oluşturdu-
ğu 19. yüzyıldan itibaren varlık gösteren bir disiplindir. Bu disiplinde bireyin
davranışlarının altında birtakım bilinçdışı nedenlerin yattığını savunan bir kuram
söz konusudur. “Freud’un dışında Alfred Adler, Carl Gustav Jung, Melanie
Klein, Jacques Lacan, Fritz Perls, Otto Rank, Erich Fromm gibi araştırmacılar da
bu alanda kuramlar ortaya koymuşlardır. Freud ve öğrencileri, edebi eserlerdeki
karakterleri kullanarak teorilerini geliştirmişler, tezleri için edebi eserleri kaynak
seçmeleriyle de kuramın inşası gerçekleşmiştir (Bayram, 2018: 200). Böylece ye-
ni bir disiplin alanı oluşmuş ve başka disiplinlere de kaynaklık etmiştir. Psikana-
liz, en başta edebiyatta kullanılmıştır. Anlatının psikolojikleştirilmesi diyebilece-
ğimiz bu kullanım, psikolojik literatürün yorumlanmasına yönelik birbiriyle iliş-
kili, mitolojik-eleştirel ve psikanalitik- kültürel olarak iki yaklaşımla dikkat çeker.
Edebiyatın mitolojiden arındırılması sürecinin yerini, genellikle psikoloji yöne-
limli eserler alır. Mitolojik motiflerin edebi bir metnin yazarı tarafından bilinçli
ödünç alma veya bilinçsiz yeniden üretim olasılıkları tartışılır. Bu da Jung'un ko-
lektif bilinçdışı doktrinine geri döndürür ve Freud'un bireysel bilinçdışı hakkında
iyi bilinen fikirlerini geliştirilir. Mitte kolektif bilinçdışının ideal tezahürünü gö-
ren Jung'un öğretilerine benzer teorik yapıların yazarları, edebi metinde moderni-
ze edilmiş prototipler bulmaya çalışırlar (Şçirova, 2005: 26). Böylece metin aynı
zamanda kültürel kalıpları anlamak için de önem taşıyacaktır (Şçirova, 2005:26).
19. ve 20. yüzyılların başında mite olan ilginin artması, psikanalizin yükselişiyle
aynı zamana denk gelir. Psikanalizin fikirleri, farklı bilgi alanlarına nüfuz eder ve
bir kişiyi, toplumu ve kültürü anlama bağlamında geniş bir şekilde çoklu teorik
yapılar tarafından yorumlanır (Şçirova, 2005: 28).
20. yüzyıl ve sonrasında sanatsal yaratımda psikanalitik çalışmalara ilgi ar-
tar. Araştırmacılar, psikanaliz teorinin nesnel bir değerlendirmesini yapmaya, 20.
yüzyılın beşeri bilimleri için bilinçdışı kavramının metodolojik anlamını belirle-
meye ve Freudyen ve Jungçu psikanalizin çok yönlü tarafını karakterize etmeye
çalışırlar. Lev Vıgotski, M. Bahtin, M. Afasijev, R. Dodeltsev, V. Dneprov, N.
Nefedov, O. Torşilova, A. Andreyev, A. Kozlov, T. Krasavşenko, F. Hoffman gi-
bi yerli ve yabancı pek çok araştırmacı çalışmalarıyla edebiyatta psikanalizin so-
runlarını irdeler (Panova, 2013: 235).
75 |
Freud’un psikanalitik teorinin temeli haline gelen fikirleri kurguyla da bes-

lenmiştir. T.S. Eliot, T. Tasso, C. Dickens, H. Keller, M. Twain, G. Byron, W.
Scott, J. Goethe, H. Heine vb. yazarların eserleriyle psikanalitik fikirlerin doğu-
şuyla doğrudan ilgili olanlar da dâhil olmak üzere Freud, düşüncelerini zenginleş-
tirip beslenmiştir (Panova, 2013: 235). Araştırmacı N. Panova’nın (2013: 236)
da ifade ettiği gibi Freud bu konuda, psikanalist ve yazarın çalışma biçimindeki
benzerlikleri ve farklılıkları keşfetmiştir. Ona göre, yazar ve psikanalist ihtiyacı
olan malzemeyi aynı kaynaktan alır. Ancak, farklı çalışma yöntemlerine sahip
olmalarına rağmen, sonuçları, çoğu durumda kesişir. Psikanalist, diğer insanlar-
daki anormal zihinsel süreçleri bilinçli olarak gözlemleyip bilinçsiz eylemleri or-
taya çıkarma ve doğasında bulunan yasaları formüle etme yöntemiyle hareket
eder. Yazar da kendi ruhundaki bilinçaltına dikkat çekip gelişiminin özelliklerini
dinleyerek onları sanatsal bir biçimde ifade eder. O zaman edebiyat ve psikoloji
arasından derin bir ilişkinin varlığından söz edilebilir. Araştırmacı Özlem
Özen’in (2020: 10) ifade ettiği gibi, psikanalizi edebiyat olmadan anlamak güç-
tür. Edebiyat ve psikanalizin ilişkisine bakıldığında, psikanaliz bilinçaltında saklı
olan bilgiyi araştırıp rüyalardaki arzuların doyuma ulaşması meselesiyle meşgul
olurken edebiyat insanın bilişsel ve duygusal yönleri üzerinde durur. Bu açıdan
her ikisi de insana iyi gelmek için çalışırlar. Pragmatik teoride sanat eseri bir
amaca ulaşmak için bir araç kabul edildiğinden, sanatçının okur psikolojisine ve
insan davranışının nedenlerine odaklanmasına neden olur. Bu tür çalışmalarda
sanatçının bilinçaltına odaklanılarak sanatçının yaratıcı yönü ortaya çıkartılabilir
ve bu noktada sanat eseri sanatçının fantezilerinin bir ürünüdür (Özen, 2020: 10).
Edebiyat ve psikoloji çalışmalarında buradan hareketle psikanalizin sanatçının
zayıflıklarını gösterme taraftarı olduğu vurgusuyla iki bilim dalının birlikteliği
konusunda karşıt görüşler de vardır. Örneğin, “… modern eleştiri ve özellikle
psikanaliz, sanatın özünü tanımlarken sanatçının eksikliği veya zayıflığını da gös-
termeye meyillidir” söylemiyle Burke bu ilişkiye temkinli yaklaşır (Özen, 2020:
13).
Bu çalışmada psikanaliz, Rusya’ya yayılımı, psikanalizin edebiyatla ke-
sişmesi ve Rusya’da psikanalizin nasıl yorumlandığı, edebi çizgideki karşılığı ana
hatlarıyla değerlendirilip M. Bulgakov’un Morfin eseri bu bağlamda okunmaya
çalışılmıştır. Psikanalitik görüşün nesne ilişkileri kuramından yola çıkılarak baş-
kahraman üzerinden bağımlılığın oluşmasındaki önemli evreler ve konu aldığımız
eserde maddenin doktorun ruh dünyasında doldurduğu yer anlaşılmaya çalışılmış-
tır.
Rusya’da Psikanalize Genel Bir Bakış
Rusya’da psikanaliz, 20. yüzyılın 30'lu yıllarına kadar, Sigmund Freud ta-
rafından yaratıldığı en saf hâliyle değil, sosyo-politik bir yönden, ekonomik ve
kültürel çevreden de etkilenerek dönemselleşip çeşitli aşamalardan geçerek yayı-
lır. Rusya’da psikanalizin gelişimindeki eğitici/aydınlatıcı olarak anılan ilk aşa-
| 76
mada (1904-1910) Freud'un, aynı zamanda Karl Abraham, Alfred Adler, Otto
Rank, Hans Sachs, Wilhelm Steckel'in de birçok eseri Rusya'da görülür. Rus top-
lumunun dünya psikoloji biliminde yeni bir yönle tanıştığı bu aşamada psikanali-
tik fikirler Rus entelijansiyasının dikkatini çeker ve 20. yüzyılın başında Rus-
ya'nın kültürel yaşamının önemli bir parçası haline gelir (Vasenkin, 2020: 194).
Bu günleri Freud'un kendisi, 1912’de Jung’a yazdığı mektuplarından birinde şöy-
le ifade eder (aktaran Sukurov, 2012: 66): “Rusya'da gerçek bir psikanaliz salgını
başladı.” Freud (aktaran Şilkina, 2019: 114), Rusya’da büyük bir dirençle karşı-
laşmadan yayılır ve bunu yine kendisi “Ruslar bilinçdışı özlerine Batı halkların-
dan daha yakındır. Bu nedenle psikanaliz Ruslar arasında daha az dirençle karşı-
laşıyor,” sözleriyle teyit eder. 20. yüzyılın başlarında her ne kadar Rus kültür çev-
relerinde psikanalize yönelik tutum olumlu olsa da S. Freud'un fikirlerini küfür
olarak algılayan karşı bir güruh da vardır. Ancak yeni fikirlere açıklık ve cinselli-
ğin uyanışı yönünde bir ilgi söz konusudur. Rusya’da adaptasyon denilen gelişi-
min ikinci aşamasında (1910-1914) Freud'un fikirlerinin aktif olarak test edilme-
si ve onaylanması pratik ilgilerle başlar. Bu aşamada psikanaliz, yerel sosyo-
politik eğilimlerle ilişkili zorluklarla karşı karşıyadır. Psikiyatr Vladimir Behte-
rev, modaya uygun bir psikoz olarak psikanalizle mücadele çağrısında bulunur.
Adaptasyon aşamasında, psikanalitik fikirler bitişik araştırma alanlarına nüfuz
etmeye başlar (Vasenkin, 2020: 195). Rusya'da psikanalizin gelişimindeki üçüncü
döneme (1914-1922) “parçalayıcı psikoz” denir. Bu isim sosyo-politik süreçlerin
doğasını ortaya koyar. Her şeyden önce, Rus bilim adamlarının çalışmalarını ve
psikanaliz alanındaki araştırmalarını kesintiye uğratan Birinci Dünya Savaşı’nın
doğasını ifade eder. Rusya’da dördüncü aşama (1922-1932), psikanalizin gelişim
tarihindeki en yoğun aşama olarak öne çıkar ve kurumsallaşma aşaması olarak
adlandırılır. Bu aşama, hem Rus psikanaliz geleneğini genişletmek hem de genel
olarak psikolojik fikirlerin gelişimi açısından Rus tarihindeki en verimli aşaması-
dır. 1921-1930 döneminde psikoloji üzerine en fazla monografi yayını ve bilimsel
eser külliyatı kaydedilir. 1922'den 1930'a kadar varlığını sürdüren Rus Psikanaliz
Derneği (RPSAO/ Русское психоаналитическое общество (РПСАО), ülke ge-
nelinde çeşitli psikanalitik örgütler kurulur (Vasenkin, 2020: 195). Devrim sonra-
sı Rusya'da Marksizme benzetilerek psikanalitik öğretime Freudizm (фрейдизм)
denilmeye başlanır. Freud’un psikanalitik öğretilerini Marksist ideolojiyle birleş-
tirme arzusu 1920’lerde Sovyet psikolojisinin ayırt edici özelliği haline gelir.
Sovyet Rusya'daki psikanaliz ustaları, bu öğretiyi “yeni” bir insan oluşturmanın
olası bir yolu olarak görür ve Freudizm ve Marksizm arasındaki bağı tartışırlar
(Şilkina, 2019: 118). “Marksizm bize tüm insan bilgisini büyük mücadelemiz
için, özellikle de kültür devrimi için bir silah olarak kullanmayı öğretir. Marksizm
tarafından arıtılmış psikanaliz çok değerli bir silahtır” (Şilkina, 2019: 118; Smidt,
2014: 15). Rusya’da Marksizm ve Freudizm’in bir arada düşünülmesi, psikanali-
zin Marx ve Engels'in teorisiyle birleştirilmesi olasılığına ilişkin bilimsel tartış-
manın bir getirisidir. L. Vıgotski (1982: 329) bu birleşmeyi, yani Marksizm ve
77 |
Freudizm’in bir araya getirilmesini, “iki ülke arasında, her ikisinin de bağımsız-
lıklarını kaybetmediği, ancak ortak bir çıkardan hareket ederek birlikte hareket
etmeyi kabul ettiği bir ittifak anlaşmasına benzer,” sözleriyle açıklar.
Sovyet iktidarının ilk yıllarında devrimci coşku dalgası, genç Rusya'nın bi-
limsel araştırmalarını ve yenilikçi projelerini göz ardı etmez. Yeni bir toplum in-
şa etmek, temelde yeni bir insanın yaratılmasını gerektirir. Bu sorunu çözmek
için, başlangıçta ideoloji tarafından desteklenen Sovyet bilimi yoğun bir modern-
leşmeden geçer ve modern fikirler için deneysel bir platforma dönüşür. Gelenek-
sel olarak insanı inceleyen psikoloji, yaklaşan sorunları çözmek bilinciyle hareket
eder. Sovyet bilim adamları, çeşitli uluslararası bilimsel konferans ve kongrelerde
aktif olarak yer almaya başlarlar. Rus bilim adamlarının özellikle Batı Avrupa
psikolojisiyle ilgilendiği bu dönemde yabancı psikologların eserlerinin birçok çe-
virisi Rusya'da yayınlanır (Silkina, 2019: 109-110). Sovyet Rusya'da psikanalizin
gelişimine Lev Troçki de kapsamlı destek sağlar ve ülkede kurumsallaşmasına
büyük katkı verir. Devrim kavramıyla birlikte Troçki, "yeni bir insan" yaratma
teorisini geliştirir. Troçki’nin Stalin’in destekçileri tarafından öldürülmesinin ar-
dından Stalin, Freudculuğun kamuoyuna teşhir edilmesini, liderlik mücadelesin-
deki rakibine karşı derin bir kişisel hoşnutsuzlukla onaylar. Freud ve Pavlov'un
öğretilerini psikolojinin temeli olarak birleştirme fikrini doğru bulmaz (Korsakov
& Danilov, 2017: 144).
1930’ların başında Sovyetler Birliği'nde psikanalize karşı kapsamlı bir pro-
paganda başlatılıp baskı altında tutulan birçok Rus araştırmacı, Freud’un teorisin-
den çıkarılır. Dahası Sovyet psikanalistlerinin bilimsel faaliyetlerde bulunmaları
yasaklanır; birçoğu tutuklanır, sürgüne gönderilir, öldürülür (Şilkina, 2019: 125-
126). Bu yıllarda Psikanaliz, temelde Marksizm ile uyumsuz olduğundan, çalış-
malarda her zaman eleştiri vardır ve bu genellikle Freud'un öğretilerinin içeriğini
zayıflatır. Psikanalizin artık uygunsuz olduğu izlenimi edinilir, daha önce olduğu
gibi (60’larda ve 70’erde) eleştirmek, övmek tehlikelidir. Rus yazarlar tarafından
yayınlanan eserlerin çoğu,araştırma kitapları, psikanaliz üzerine ders kitapları,
önceden tartışılan tartışmalı felsefi, metodolojik noktalara dair hiçbir açıklama
içermez (Serikov, 2013: 11-12). Dolayısıyla Sovyetler Birliği'nde psikanalizin
kaderi siyasi ideoloji tarafından belirlenir. 1980’li yıllarda psikanalizde canlanma
sürecine girilir. 1988 yılında M.G. Yaroşevski (2013: 12) bunu, “Freud okuyu-
cumuza geri dönüyor...” sözleriyle dile getirir. 1985 yılında Freud ve takipçileri-
nin çalışmaları yavaş yavaş yeniden basılmaya başlanır ve psikanaliz ülkenin
yüksek eğitim kurumlarında ortaya çıkar. Sovyet araştırmacıları ve psikanalitik
yönelime şu ya da bu derecede bağlı olan bilim adamları arasında bir diyalog gö-
rülür. Psikanalizdeki bu gelişim, psikanalitik merkezlerin, derneklerin, kuruluşla-
rın, eğitim kurumlarının ve kursların yanı sıra mezunlarının sayısıyla da kendini
gösterir (Vasenkin, 2020: 18). 1996 yılında Rusya devlet başkanı Boris Yeltsin,
07.19.1996 tarih ve 1044 sayılı “Psikanalizin yeniden canlanması ve gelişimi
| 78
hakkında” (О возрождении и развитии психоанализа) adlı ünlü kararnameyi

yayınlar. Aynı zamanda, felsefi, uygulamalı ve klinik psikanalizin yeniden can-
landırılması için federal devlet programı geliştirilerek psikanalitik doktrin Rus-
ya’da rehabilite edilir (Şilkina, 2019: 127).
Psikanalizin 20. yüzyılın başlarında Rusya'da hızla yayılması, 1905'teki
devrim, entelijansiyanın başına gelen baskılar ve genel ahlaki ve fiziksel gerile-
menin bir sonucu olarak açıklanır. Bu yıllarda toplumun ihtiyaç duyduğu şey
Freudyen terapidir. Ancak yukarıda da sözü edildiği gibi Freudizm muhafazakâr
Rusya'da güçlü bir temelle yerleşemez. Daha 30'lu yıllarda bastırılır. Stalin'in
ölümü ile glasnost ( açıklık, глaсность) dönemi arasındaki dönemde, psikanalizi
bilimsel ağa alma çalışmaları sürer. Rusya’da da Rus klasik psikanaliz alanındaki
başarılar, modern edebiyat eleştirisinde de karşılığını bulur ve edebi eleştiride
psikanaliz gelişir. Ancak bu süreçte yine de birincil kaynaklara atıfta bulunmadan
(M. Bahtin ve Tartu bilim okulunun ayrı çalışmalarına) çalışmalar ilerler. Yir-
minci yüzyılın başında Rus psikanalizi, aydınlanma fikirlerine geri döner. Freu-
dizm, insanın edebi değil, gerçek bir dönüşümünün bilimsel olarak temellendiril-
miş bir vaadi olarak algılanır. Rus psikanalistler N. Osipov, L. Vıgotski, I. Grigo-
riev, P. Popov psikanalizin sosyolojikleştirilmesine yönelir. Freudizmi Marksizm
ile aşmaya çalışırlar (Teoriya Literature, 2021). Adı geçen Rus psikanalistleri ara-
sında Sanat Psikolojisi (Искусство и психоанализ, 1925) adlı eserin yazarı L.
Vıgotski, psikanaliz teorisine sosyal psikoloji bakış açısıyla dünyaca tanınır. L.
Vıgotski’ye göre, psikanaliz açısından sanat, görevi insanlığı kötülüklerden kur-
tarmak olan, ancak psişe için hiçbir olumlu görevi olmayan bir tür panzehir gibi
görünmeye başlar. Freudcu kavramın temelleri olarak çocukçuluğu reddeden L.
Vıgotski, yalnızca birincil çatışmalarının değil tüm insan yaşamının sanat psiko-
lojisi çalışma alanına girmesi gerektiğine inanır. L. Vıgotski'ye göre neyin bastı-
rıldığı ve nasıl bastırıldığı, şairin ve okurun içinde yaşamak zorunda olduğu top-
lumsal durum tarafından koşullandırılır. Sanat psikolojisi, sanatta bilinçdışının
nasıl toplumsal/kolektif hale geldiğini açıklamalıdır. Sanatın toplumsal değeri
aracılığıyla kolektif, bilinçdışımız üzerinde güç kazanır (Teoriya Literature,
2021).
Psikanalitik Bir Okuma: Bağımlılık ve Morfin
Bağımlılık bir kişinin varlığını istediği yönde sürdürebilmesi için herhangi
bir şeye duyduğu ihtiyacı ifade eder. Fenichel’e göre ise bağımlılık herhangi bir
durumda ihtiyacın kaçınılmazlığı, doyumun gerçekleşmemesi ve tüm doyum ça-
balarının yetersizliği durumunda söz konusudur. Anne ile tam bir birleşmenin
gerçekleşmemesi durumunda kişi depresyonunun üstesinden gelmek için çare
arayışındadır. Böyle bir durumda madde kullanımı ruhsal bir ihtiyacın sonucudur
(Öztürk, 2010: 3). Varoluş felsefesinde ise uyuşturucu madde kullanımı, kendin-
den sorumlu olan insanın kendi varlığını hissedip içindeki varoluş kaygısı ve hu-
zursuzluğunu yalnız aşamadığı durumlarda dışarıdan bir madde ile gidermeye ça-
79 |
lışma şeklidir (Ögel, 2021: 5). Çinka ve İkiz’in de (2020: 327) belirttiği gibi
Freud, bağımlılıkla ilgili düşüncelerine ilk kez Hipnoz metninde yer verir. Bu
makalede hipnoz tekniğinin bağımlılık tedavisinde alternatif olarak kullanılabile-
ceğini ifade eder. Ayrıca 1897 tarihli Wilhelm Fliess’a mektubunda, mastürbas-
yonun birincil bağımlılık olduğunu zamanla bunun yerini morfin, alkol gibi ba-
ğımlılıkların aldığına değinir. Bunun yanında Freud’a göre oral dönemde oluşan
sorunlar bağımlılığı tetikler ve böylece oral kişilik yapısı gelişir. Bu yapı kendi
içinde anneye aşırı bağımlılık, açgözlülük, karamsarlık, iç çöküntü, duygusallık,
tutarsızlık gibi özellikler barındırır. İnsan geliştikçe ağız dönemine ilişkin nesne-
ler de yön ve biçim değiştirir. Çocukluk döneminde su, süt ve memesi gibi doyum
sağlayan, bağımlılık yaratan nesneler yetişkinlikte yerini alkol, sigara ve maddeye
bağımlı olmakla değiştirir (Ögel, 2021: 5). 1914 tarihli Narsizm Üzerine makale-
sinde Freud, nesne seçimine giden iki yoldan bahseder. Birincisi narsist kişiye
uygun, kişinin kendi egosunu arayıp başkalarında bulduğu nesne seçimidir. İkin-
cisi de nesne seçiminin çocukluğa bağlı olarak bağlanma yoluyla gerçekleşmesi-
dir. Freud bağlanma sürecinde bağlanılacak nesneyi dürtü ile ilişkisi bağlamında
ele alır. Freud’a göre burada haz önemlidir ve dürtü ile nesnesi arasında özünde
bir bağ kurulmaz. Dürtünün tatmin olmasını sağlayan her şey nesne olabilir (Öz-
türk, 2010: 18-19). Çalışmada Morfin eserinde başkahraman morfin bağımlısıdır
ve onu nesne seçimine götüren yol dünyayı daha çekilir hale getirmektir. Bulun-
duğu koşulları iyileştirip haz almak için de araç olarak morfini seçer.
Rusya’da morfinin yayılması Birinci Dünya Savaşı'yla bağlantılıdır. O yıl-
larda morfin yaralanmalar için ağrı kesici olarak kullanılmaya başlanır, sonra kul-
lananlar bağımlı hale gelir. Doktorlar fazla çalışmaktan ve morfin kullanmaktan
mustariptir. Rusya’da morfinin yayılmasıyla paralel olarak bağımlılık konusu
kurguya da girmiştir. Kurguda bağımlılık sorununu ele alan ilk kişilerden biri de
20.yüzyıl Rus edebiyatı doktor yazarlarından M. Bulgakov’dur (Filatova, 2019, s.
62). Çalışmamızda inceleyeceğimiz Morfin, M. Bulgakov’un otobiyografik özel-
likler taşıyan eserlerinden biridir. Zira, Doktor M. Bulgakov, 1916-1917 yılları
arasında bir doktor olarak Smolensk vilayeti Nikolskoye köyünde zemstvo dokto-
ru olarak ölümcül bulaşıcı difteri hastalığı üzerine çalışmalar yapar. Bulgakov bir
çocuğu tedavi ederken kendisinin de enfeksiyon kapmış olabileceğini fark eder.
Kendisine anti-difteri serumu enjekte etmeye karar verir. Bu modern aşılamadan
çok farklıdır, enfeksiyona karşı korumaz, ancak ciddi yan etkilere sahiptir ve aler-
jik reaksiyona neden olabilir. Bulgakov'un başına gelen tam olarak budur. M.
Bulgakov kaşınmaya başlar, yüzü şişer, yürüyemez, sürekli yataktadır. Ve ağrısı-
nı hafifletmek için kendine bir morfin reçetesi yazar. Morfin kullanımıyla yazar
öfkeli bir insana dönüşür, halüsinasyonlar başlar. Yazarın ilk karısı şüphe uyan-
dırmamak için farklı eczanelerden morfin satın alır ve M. Bulgakov günde iki kez
kendisine enjekte eder. M. Bulgakov bu süreci yaklaşık bir yılda aşar. Daha son-
ra morfine olan bağımlılığının üstesinden gelmeyi başarsa da ağrı kesici bağımlı-
lığını yenemez. Onu ölüme sürükleyen de bu olur (Morfiy ni pri çem, 2021). Tüm
| 80
bu süreç yazarın uyuşturucu bağımlılığı konusunun sosyal yönlerini ortaya çı-

karmaya çalıştığı Morfin eserine yansır.
Morfin’in ortaya çıkış öyküsü şöyledir: 1921'de Bulgakov, başkahramanı
uyuşturucu bağımlısı olan Hastalık (Недуг) adlı bir roman yazdığını söyler. Ese-
rin eylem zamanı 1917’dir. Roman başarısız olur ve birkaç bölüm dışında nere-
deyse tamamen yok edilir. Bu birkaç bölüm bir uyuşturucu bağımlısının günlüğü
şeklinde yazılmıştır. 1927’de bu bölümler Morfin’e dâhil edilir ve bugünkü şek-
liyle Morfin (1927) ortaya çıkar (Tokar, 2017: 249). Mihail Bulgakov’un Morfin
yapıtı, otobiyografik ve gerçekçi öykülerden oluşan Bir Genç Doktorun Notları
(Записки юного врача) serisindendir; yazarın Nikolskoye ve Vyazma köylerin-
deki kendi tıbbi uygulamalarından beslenir. Ancak çoğu araştırmacı, eserin daha
sonra ortaya çıkması ve genel döngüye ait olduğunu gösteren doğrudan belirtile-
rin olmaması gerekçesiyle Genç Bir Doktorun Notları’nda Morfin’e yer vermez.
Yelena Zemskaya, Mihail Bulgakov ve Ailesi (Михаил Булгаков и его родные)
eserinde buna şu sözleriyle açıklık getirir (2004: 119): “Bu hikaye, Bulgakov'un
seçilmiş eserleri arasına dahil edilmelidir; ama bence Genç Bir Doktorun Notları
serisine dahil etmeye gerek yok, ayrı bir hikaye olarak yayınlanmalıdır. Bu
hikâye çok Bulgakov'a ait, onun tarzı.” Morfin bağımlısı doktor Polyakov’un tra-
jik yaşamını öyküleyen eseri özetleyecek olursak: Üniversiteyi bitiren genç bir
doktor olarak Doktor Bomgard’ın kırsalda bir hastaneden şehre tayin olması son-
rası yerine arkadaşı Doktor Sergey Polyakov atanır. Şehirde rahat çalışan Bom-
gard, bir gün eski bölgesinden bir mektup alır. Mektup bölgeye yerine gelen ar-
kadaşı doktor Sergey Polyakov’dandır. Doktor hastalanmıştır ve ondan yardım is-
ter. Gitmek için hazırlık yaparken bir gece kapı vuruşuyla Polyakov’un kendini
vurduğu ve hastaneye getirildiği haberini alır. Hastaneye koşar, Polyakov burada
ölür. İntihar mektubuyla hastalığının seyrini anlatan günlüğünü Doktor Bom-
gard’a bırakmıştır. Bu günlükte aşktan, devrimden, hayal kırıklıklarından ve mor-
finle mücadelesinden söz eder. Polyakov bir morfin bağımlısıdır ve hastalıkla
mücadelesi sürecinde yaşadığı çatışmaları not etmiştir ve Morfin bağımlılığı artık
dayanılmaz olunca ölüme karar vermiştir. Doktor Bomgard bir psikiyatr olmasa
da ibret verici olabileceği düşüncesiyle arkadaşının bağımlılık deneyiminden olu-
şan günlüğü yayımlamaya karar vermiştir.
Yukarıda özetlenen eserde M. Bulgakov'un aksine, hastalığın inatçı pençe-
lerinden çıkamayan ve ölen morfin bağımlısı Sergey Polyakov’un şahsında 1917
yılında Rusya'nın toplumsal trajedisi, olağan yaşam biçiminin ve tüm sosyal sis-
temin ölümü ve parçalanması, insan bilincinin kaygısı anlatılır. Ülke tarihiyle
bağlantılı ilerleyen eserde ülke gitgide kaosa sürüklenirken Polyakov da Bulga-
kov'un metaforuyla en derin uyuşturucu sarhoşluğuna batar. Böylece eser, Dr.
Polyakov'un bireysel trajedisine paralel olarak bütün bir ülkenin devrimci bir sap-
lantıya düşmüş büyük trajedisini gözler önüne serer. Bu trajedi, devrimin girda-
bındaki insanların, Rus İmparatorluğu'nu sarsan, insanların dünya görüşünü de
81 |
değiştirip yok eden devrimci olaylar sırasında tanıdık dünyalarının yıkılması, ki-
şiliklerinin parçalanmasındaki ana etkendir. Morfin, ülkenin en büyük trajedisin-
den korunmak için başvurulan çaredir (Tokar, 2017: 249-250). Yazar Mosko-
va'daki yaşamı onun bağımlılığının asıl nedeni olarak vurgular ve morfin onun bu
yaşamdan kaçma ve cesur olma reçetesidir. Eserde Dr. Polyakov, “İlk ateş duyul-
duğu ve devrim başladığında henüz hastanedeydim. Tedaviyi bırakıp kaçma fikri
Moskova sokaklarında savaş başlamadan zihnimde olgunlaşmıştı ama. Beni cesur
kıldığı için Morfin’e teşekkürler. Hiçbir kurşun beni korkutmuyor.” sözleriyle
bunu dile getirir (Bulgakov, 1990: 23).
Otto Rank, insanın, kendi yaşam tarihi süresince anne rahmindeki rahatın,
güvenin peşinde olduğuna, anneden kopma ve ayrılma duygusunu aradığına ina-
nır. Ona göre, bu süreci büyük bir kaygı içerisinde sürdüren insan kaygıyı bas-
tırmak ve anne rahmindeki huzura kavuşmak için uyuşturucu maddelere yönelir.
Uyuşturucu madde ile kurulan ilişki yoluyla dış dünyadan uzaklaşan kişi tekrar
güvende hisseder (Ögel, 2021: 5). Buradan bakınca Doktor Polyakov, çalışacağı
kırsala daha rahat bir ortamı bırakıp gelir ve ne yapacağını bilmez, iş yoğunluğu,
iklim koşulları, iletişimsizlik şartlarına eklenince bir rahatlama ihtiyacı hisseder
ve morfine sarılır. Morfin içinde bulunduğu koşulları daha yaşanabilir hale geti-
rir. Bu durum eserde şöyle dile getirilir: “Hava karardığı anlar benim için en kötü
zamanlardı. Odanın içinde durmadan tekrarlanan, monoton, tekdüze ve tehditkâr
bir ses duyuyordum: “Sergey Vasilyeviç, Sergey Vasilyeviç.’ Ancak bir morfin
iğne yaptıktan sonra ses hemen kayboluyordu” (Bulgakov, 1990: 127). Dolayısıy-
la bağımlılık insan için çoğu durumda gerçeklerden kaçış aracıdır. Abdülvahap
Taşkent’in (2020: 1) de ifade ettiği gibi Freud bunu özellikle Uygarlığın Huzur-
suzluğu adlı yapıtında, dünyayı çekilir hale getirmenin bir aracı olarak ifade eder
ve acıdan kaçmanın en etkili yolunun kimyasal yol, yani haz veren maddelerle
olduğunu söyler. Haz veren bu maddeler bireye gerçek dünyadan uzaklaşıp rahat-
layacak başka bir âlem yaratır. Eserde doktor Polyakov da, ülkenin içinde bulun-
duğu koşulları düşünmemek ve zor çalışma koşullarından kaçmak için haz alaca-
ğı bir nesneye ihtiyaç duyar ve morfin kullanır: “ Enjekte edildiğinde, neredeyse
anında bir dinginlik hissi, sonra hızla yayılan aşırı haz ve mutluluk” (Bulgakov,
1990: 20). Hissedilen hazzın acı vermeye başlamadığı bu aşamalarda morfin kul-
lananlar genellikle bağımlı olduklarını inkâr ederler. Doktor Polyakov’un hemşi-
resi kaçış için kendisine nesne olarak morfin seçmesi yerine bu yoğunluk ve zor
koşullardan bir tatille kafa dağıtmasını önerse de o aralarında geçen tartışmada
bağımlı olduğunu inkâr eder: “Tıbbi bir tedavi alın, bir tatile çıkın. Morfin bir işe
yaramaz.” Sonra bir an düşündü ve ekledi. “Size ikinci bir şişe hazırladığım için
kendimi affedemiyorum.” “Ne yani morfin bağımlısı mıyım ben?” (Bulgakov,
1990: 18). Burada bağımlılığı inkâr eden Polyakov iyi hissetmek için sadece bir
yardım aldığı inancındadır: “Aslında endişesini anlıyorum. Hidroklorik morfin
gerçekten de fena bir şey. Çok çabuk alışkanlık yaratıyor, ancak ufak bir alışkan-
lık da morfin bağımlılığı sayılmaz, öyle değil mi?” (Bulgakov, 1990: 20). Yine
| 82
başka bir örnekte inkâr Polyakov’un “Notlarım başta biraz histerik olsa da öyle
özellikle korkunç bir durumda değilim.” sözlerinde ifade bulur (Bulgakov, 1990:
20).
Neyin bastırıldığı ve nasıl bastırıldığı, yazarın ve okurun içinde yaşamak
zorunda olduğu toplumsal durum tarafından koşullandırılır. Eserden yola çıkıldı-
ğında Doktor Polyakov içinde yaşadığı zamanın getirdiği koşullar nedeniyle bir
haz nesnesine ihtiyaç duyar. Yaşamı hayal kırıklıkları ve bazı eksikliklerle dolu-
dur. Onun için bunları ortadan kaldırmanın yolu da morfindir. Kültegin Ögel’in
de söylediği gibi Alfred Adler’e göre insan davranışlarını belirleyen şey aşağılık
duygusu/ aşağılık kompleksidir. Sosyal ve iş yaşamında karşılaşılan başarısızlık-
lar, ilişkilerde yaşanan hayal kırıklıkları, katı bir eğitim insan ruhunda bazı eksik-
lik yaratır. İnsan ruhunu anlamlandıramadığı bir karmaşa içinde bulur ve karma-
şayı ortadan kaldırmak için insanın başvurduğu başlıca nesne uyuşturucu madde-
ler olarak ortaya çıkar (Ögel, 2021: 5). Polyakov çoğu durumda içinde bulunduğu
acizlikle, ruhunda hissettiği üstünlük duygusuyla morfinin belli düzeyde ona za-
rar veremeyeceğine inanır. Aşağıdaki örnek bu anlamda değerlidir: “İlk dakika
boynumda bir dokunuş hissi, ardından bu dokunuş gittikçe ısınıp yayılıyor. İkinci
dakikada karın boşluğumda bir soğukluk beliriyor, sonrasında da bir enerji patla-
ması oluyor. Basit bir nevralji atağı, dengesini böylesine altüst edebilecekse neye
yarar ki insan?” (Bulgakov, 1990: 20). Yine Polyakov’un ayrılan sevgilisiyle ilgi-
li olarak gösterdiği sakinlik ve durgunluk ruhundaki üstünlük duygusunun bir so-
nucudur. Sergilediği ruh halinin tam tersine derin bir kızgınlık içermekte, sevgili-
ye duyulan takıntıyı barındırmaktadır. Ayrıca sevgilinin yerine nesne ilişkisi se-
çilmiş ve morfin kadının yerini almıştır. “ Aslında oldukça basit. Bir opera sanat-
çısı genç bir doktora aşık oldu, bir yıl birlikte olup onu terk etti. Onu gerçekten
öldürmek istiyor muyum? İstiyor muyum öldürmek! Ne boş ve saçma her şey, ne
umutsuz. Düşünmeyi istemiyorum” sözleriyle morfinin onu bu düşünceden kur-
tardığını açığa vurmaktadır (Bulgakov, 1990: 14). Oysa morfinin kurtarıcı gücüne
olan inanç yalnızca bir aldatmacadır ve bu kurtarıcı gücün yarattığı bağımlılık
zamanla acı vermeye başlar. Polyakov'un morfin bağımlılığının gelişme derecesi
zamanla profesyonel iş yaşamını da etkiler; ancak morfin enjeksiyonundan sonra
normal çalışabilir duruma gelir. Böylece bağımlılık Polyakov’un artık kendinin
de açıklayamayacağı, itiraf etmesi gereken bir boyuta taşınır. Eserde bağımlılığın
bu evresi şu sözlerle ifade edilir: “Morfin bağımlısı bir iki saat morfinden yoksun
kalsa ölüm yavaş yavaş onu ele geçirir. Nefes alamaz, yutkunamaz; vücudunda
morfine susamadık tek bir hücre kalmaz. Neden? Nedenini anlamak da açıklamak
da zor. Tek kelimeyle kişi yok oluyor. Hareket eden, kıvranan, acı çeken bir ce-
settir. Hiçbir şey istemez, düşünemez morfinden başka. Yalnızca morfin!” (Bul-
gakov, 1990: 22). Bu evrede morfin bağımlıları hakkındaki şakalara sert tepkiler
vermeye, asabileşmeye ve insanlardan korkmaya başlar. Polyakov’un morfin
yoksunluğundan bahsettiği şu sözlerinde bu karmaşık duygular şöyle ifade bulur
“...derin bir huzursuzluk, endişeli bir melankoli, gerginlik, hafızada zayıflama,
83 |
ara ara halüsinasyon ve küçük ölçekli bir bilinç bulanıklığı...” (Bulgakov, 1990:
22). Polyakov morfin aldığı ve almayıp yoksunluk çektiği zamanlarda adeta iki
farklı insan gibidir. Özellikle Polyakov’un hastalık öyküsü olarak adlandırdığı
günlüğüne düştüğü umut ve umutsuzluk içeren notlarındaki üslup değişikliği
farklı iki insanı düşündürür.
Sonuç
Kültürel kalıpları anlama bağlamında 19. ve 20. yüzyılların başında mite
olan ilginin artışını, psikanalizin yükselişi takip eder. Psikanalizin fikirleri, farklı
bilgi alanlarına nüfuz eder ve bir kişiyi, toplumu ve kültürü anlama bağlamında
geniş bir şekilde çoklu teorik yapılar tarafından yorumlanır.
20. yüzyıl boyunca ve sonrasında sanatsal yaratımda psikanalitik çalışma-
lara ilgi artar. Edebi eser insan davranışlarını açıklayan bir rehber olarak düşü-
nüldüğünde bu ilgi tesadüf değildir, buradan edebiyat ve psikanalizin kesiştiği
payda açığa çıkar. Psikanalizin kurucusu Freud, fikirlerini T.S. Eliot, T. Tasso, C.
Dickens, H. Keller vb. pek çok yazarın eseriyle besler. Freud’un psikanalist ve
yazarın çalışma biçimindeki benzerlik ve farklılıklara işaret edişi, onun ve öğren-
cilerinin çalışmalarında edebi eserlerdeki karakterleri kullanarak teoriler geliştir-
meleriyle psikanalitik edebiyat eleştirisinin inşası gerçekleşir. Edebiyatta psikana-
liz çalışmalarında Lev Vıgotski, M. Bahtin, M. Afasijev, V. Dneprov, N. Nefe-
dov, O. Torşilova, A. Andreyev, A. Kozlov, T. Krasavşenko, F. Hoffman gibi pek
çok isim dikkat çeker.
Rusya’da psikanaliz, 20. yüzyılın 30’lu yıllarına kadar, Freud tarafından
yaratıldığı biçiminden ziyade sosyo-politik, ekonomik ve kültürel çevreden de et-
kilenerek dönemlere ayrılıp çeşitli aşamalardan geçerek yayılır. Dört aşamadan
geçen bu yayılımda kimi zaman Freud ve fikirleri Rusya’da dirençle karşılaşmaz-
ken kimi zaman Freud’un fikirleri küfürle eş değer tutulur. Aslında Sovyetler Bir-
liği'nde psikanalizin kaderini belirleyen siyasi ideolojidir.
Freud’un fikirleri genellikle Marksist ideolojiyle bağlantılı anlaşılır. Nite-
kim devrim sonrası Rusya'da Marksizm’e benzetilerek psikanalitik öğretime Fre-
udizm denilmeye başlanır. Freud'un psikanalitik öğretilerini Marksist ideolojiyle
birleştirme arzusu 1920'lerde Sovyet psikolojisinin ayırt edici özelliğidir. Sovyet
Rusya'daki psikanaliz ustaları, bu öğretiyi yeni bir insan oluşturmanın aracı ola-
rak algılar ve Freudizm ile Marksizm arasındaki bağ konuşulur. Rus psikanalistler
N. Osipov, L. Vıgotski, I. Grigoriev, P. Popov psikanalizin sosyolojikleştirilme-
sine yönelir. Freudizmi Marksizm ile aşmaya çalışırlar. Rusya’da Rus klasik psi-
kanaliz alanındaki başarılar, modern edebiyat eleştirisinde de karşılığını bulur ve
pek çok yazarın eseri psikolojik derinlik kazanır. Psikanalizin ilgi alanına giren
meseleler, edebi eserin de konusunu oluşturur. Bu konulardan biri, Rusya’da Bi-
rinci Dünya Savaşı yıllarında morfinin yaralanmalar için ağrı kesici olarak kulla-
nılmaya başlanmasıyla Rus edebiyatına giren morfin bağımlılığıdır. Bağımlılık
| 84
sorununu ele alan yazarlardan biri de kendisi de bağımlı olmuş olan 20.yüzyıl
Rus edebiyatı yazarlarından M. Bulgakov’dur.
Yazarın uyuşturucu bağımlısı olduğu günlerin deneyimleri, bağımlılığın
sosyal yönlerini ortaya çıkarmaya çalıştığı Morfin eserine yansır. Eserin otobi-
yografik doğası, okuyuculara sanatsal ve aynı zamanda kesinlikle gerçek bir dün-
ya sunar. Morfin bağımlısı başkahraman Sergey Polyakov’un şahsında 1917 yı-
lında Rusya'nın toplumsal trajedisi, olağan yaşam biçiminin ve tüm sosyal siste-
min ölümü ve parçalanmasıyla insan zihninin karışması anlatılır. Başkahraman
Sergey Polyakov, bu süreçten kurtulmak için bir araç olarak morfine başvurur.
Bir uyuşturucu bağımlısının itirafı olarak algılanabilecek Morfin eserinde, genç
bir doktorun hızla gelişen ve bir yıl içinde vücudunun tükenmesine neden olan
morfin bağımlılığından ölüşü üzerinden uyuşturucu bağımlılığı sorununu da irde-
lenir. Bu açılardan bakıldığında eserin bütünsel bir psikolojik okuma yapmaya
izin verdiği belirtilmelidir.
Kaynakça
Bayram, S. (2018).” Psikanalitik bir okuma: Murtaza”. Asos Journal,
6(83), 192-201.
Bulgakov, M. (1990). “Rasskazı: Morfiy, Psalom”. Ya ubil, İzd. Russkaya
Entsiklopediya.
Çinka, E. & İkiz, T. T. E. (2020). “Madde bağımlılığının deri-benlik kura-
mı çerçevesinde projektif testler aracılığı ile değerlendirilmesi”. Bağımlılık Der-
gisi 21(4), 326-337.
Filatova, N.A., “Priyemı psihologizma v rasskaze M.A. Bulgakova ‘Mor-
fiy’, Aktual’nıy voprosı sovremennoy meditsinı: materialı IV mejdunarodnoy na-
uçno-praktiçeskoy konferentsii prikaspiyskih gosudarstv, Astrahan 2019, s.61-63.
Korsakov, S.N & Danilov, S.I. (2017). İz istorii sovetskoy psihologii 1920-
1930-h gg.: A. A. Talankin. Filosofskiye nauki, 10, 131-150.
Köybaşı, E. (2020). Freud’un zihin kuramı bize ne anlatır? Madde, Diya-
lektik ve Toplum, 3 (3), 185-193.
Nazarov, İ.A. (2011). Sravnitelnıy analiz geroyev-vraçey v rasskazah M.A.
Bulgakova ‘Morfiy’, A.P. Çehova ‘Palata №6’ i L.N. Andreyeva ‘Mısl’. M.İ.
Bulgakov i Bulgakovedeniye v nauçnom i obrazovatel’nom pronstranstve, Ot.red.
V.A. Kohanova, Moskva, 88-92.
Özen, Ö. (2020). “Psikanaliz ve edebiyat: iki terapötik yoldaş”. Uluslara-
rası Kültürel ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6 (1), 9-16.
85 |
Öztürk, S. (2010). Ergenlikte madde bağımlılığının projektif testler aracılı-

ğıyla incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Panova, N.YU. (2013). K voprosu o psihonalize v literature: teoratiçeskiy
aspekt. Svitova literatura na perehresti kul’tur i tsivilizatsiy, 7(2), 234-242.
Serikov, G.V. (2013). ‘Obrazı’ psihoanaliza v sovetskoy kritiçeskoy litera-
türe. Severo-Kavkazskiy psihologiçeskiy vestnik, 11(1), 9-13.
Şçirova, İ.A. (2005). Tekst v kontekste kul’turı (Mif, psihoanaliz, psiholo-
giçeskiy tekst). Voprosı kognitivnoy lingvistiki, 3(6), 26-32.
Şilkina, İ. (2019). Psihoanaliz v poslerevolyutsionnoy Rossii (1920-1930-
ye godı). Rossiya i sovremennıy mir, 3(104), 108-129.
Smidt, V. (2014). Uçeniye freyda. ERGO, İjevsk.
Şukurov, D. (2012). Obrazı destruktsii v psihoanalize i v filosofii V.S. So-
lovyova, Solovyovskiye issledovaniya, 2(34), 65-80
Taşkent, A. (2010). Alkol ve/veya madde bağımlıları ile bağımlılığı olma-
yan bireylerin savunma mekanizmaları açısından karşılaştırılması, çocukluk çağı
travmaları, disosiyatif yaşantılar ve bağımlılık şiddetinin savunma mekanizmaları
üzerindeki etkisinin incelenmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Maltepe
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Tokar, V.V. (2017). Formı otrajeniya raspada liçnosti v rasskaze M.A.
Bulgakova ‘Morfiy’. Molodoj’ XXI veka: şag v buduşçee, 2017, s.249-250.
Vasenkin, A.V. (2020). İz istorii psihoanalitiçeskogo dvijeniya v Rossii,
1904-1932 uu. İzvestiya Laboratorii drevnih tehnologiy, 16 (2), 192-200.
Vıgotski, L.S. (1982). İstoriçeskiy smısl psihologiçeskogo krizisa. Vıgotski
L.S. Sobraniye soçineniye v 6 tomah, T.1, Pedagogika, Moskva.
Zemskaya, Y. (2014). Mihail Bulgakov i yego rodnıye: semeynıy portret.
Yazıki slavyanskoy kul’turı.
| 86
İnternet Kaynakları
Morfiy ni pri çem. Ot çego umer Mihail Bulgakov i spasli bı yego se-
godnya?,
https://aif.ru/society/history/morfiy_ni_pri_chem_ot_chego_umer_mihail_
bulgakov_i_spasli_li_by_ego_segodnya.
Ögel, Kültegin, Madde Kullanımı ve Bağımlılığın Nedenleri,
http://www.ogelk.net/dosyadepo/etyoloji.pdf.
Teoriya literaturı: praktiçeskoye vvedeniye, klassiçeskiy psihoanaliz,
https://openu.kz/storage/lessons/1340/teoriya-literatury-praktichesko vvede-
nie_13_lecture.pdf
87 |
INVESTIGATING THE REPRESENTATION OF ISLAM IN LITERATURE

FROM WESTERN DIASPORA: A STUDY OF LOVE N A HEADSCARF
Baneen ASGHAR- Fatima HAFEEZ - Azhar PERVAIZ *
Abstract
This article aims at investigating the representation of Islam in
a Western memoir written by Muslim Britain writer, Shelina Zahra
Janmohammad in 2009. She represented the other side of Islam which
was never seen by the West through narration of events from the history
of Islam which exhibit Islam’s inspiration for justice, freedom, peace,
love, and gender equality. The textual analysis of the text has been done
and then selected narratives are analyzed from the perspective of Islam
as empowering tool for women, the concept of hijab and the western no-
tions associated with it, and how the Asian Muslim communities’ cultu-
re contradict with Islam and reinforce the western notions. The writer
addresses the misconceptions which held in the West related to many
aspects of Islam and defended Islam from historical events, Hadith or
Quranic references. Islam seemed to be a repressive, barbaric, ignorant
religion and the writer had made a conscious effort to broke these hol-
low misconceptions and to root out some reasons which can be the cul-
ture of some Muslim communities which must not be taken as true spirit
of Islam. Islam empowered its leading women figures as Safura, Khadi-
ja, Mary, Hagar, Asiya in different ways and blessed them with equal
status as men. It is concluded that that there is need to revisit the history
of Islam by the Westerners holding misconceptions and biased reviews
about Islam and by the Muslim themselves to realize the discrepancies
between their culture and faith and to determine the true essence of Is-
lam.
Keywords: Gender Equality, Empowering Tool, Quranic Refe-
rences, Essence of Islam.
Introduction
To explore the relationship between English literature and Islam has been
an area of great interest in literary studies, such as to identify the impact of Isla-
*
Visiting Lecturer, University of Sargodha, Pakistan, ummulbaneen119@gmail.com -
Visiting Lecturer, University of Sargodha, Pakistan, fatimacheema45@gmail.com - Asisstant Prof.
University of Sargodha, Pakistan, azhar.pervaiz@uos.edu.pk.
| 88
mic literary traditions on Europeans in the history or to investigate the representa-

tion of Islam and Muslims in English literature or it can be the exploration of im-
pact of English literature on Islamic capacities. Islam is taken as a religion to bind
its followers’ minds and to promote terrorism, extremism, fanaticism. Muslims
have been portrayed in the Western Media as fanatic, inferior and exotic.
Shelina Zahra’s Love in a Headscarf is aimed at to redefine the religion Is-
lam in Western literature and to break the misconception held in the West about
Islam. She has given not a fictional account of religion Islam rather she presented
factual accounts and events from Islamic history and recounted her own true story
as how she is empowered by her religion. She has represented her life which is
full of freedom, empowerment, with all basic rights just as any normal British
woman so to shatter the view that muslim women are devoid of basic rights and
caged in the four walls of home. It portrays the other side of Islam as its teachings
to empower women, its teachings to promote humanity not bloodshed in order to
distort the view held by Islam after 9/11 attack on Twin Towers. She has propo-
sed that Islam promotes the characteristics which are associated with the modern
West as freedom of conscience, democracy, gender equality, human dignity and
quest for hidden knowledge.
Shelina Zahra Janmohammad is a British Muslim writer. In an article for
The Nation, she has mentioned “When Muslims do talk about Islamophobia, they
are accused of playing the victim, throwing the word around to draw attention to
themselves. Yet the evidence is clear in the letter but also in all the statistics, from
violence to inequality in education, health and employment. Many Muslims are
victims.” In short, she can be regarded as an ambassador of Islam and Muslims in
the West. In an interview Shelina has said that most of the times in literature, the
voice of Muslim women has suppressed and to eradicate this perspective was her
motive behind writing Love in a headscarf as she was fed up to read all the times
that all the Muslim women are oppressed.
The relationship between Islam and West has always been under the fire.
Edward Said in his book Orientalism (1971) exhibited as how the western disco-
urse presents biased view about the East as ignorant, uncivilized and extremist to
defend the Europeans colonization agenda and through orientalism East and West
has been treated as binaries standing poles apart in terms of civilization, educa-
tion and economy . In Covering Islam, Edward has said as Europe has claimed to
accommodate the multicultural necessities of the minorities but this claim seems
to be in conflict with the political and secular freedom of the minorities. West
holds the view that Islamic teachings discourage progress and Muslims are in-
compatible to deal with the modern ways of life.
The reason to choose non-fictional writing instead of any fictional novel
for the research as it was purposed behind the study to recount Islamic values as
89 |
experienced by a Muslim individual himself, not based upon imaginary reflecti-

ons. As this novel Love in a Headscarf the subject of this research, is an autobi-
ographical novel so it is found suitable for present study.
A short Introduction of the novel Love in a Headscarf
This novel deals with the journey of a British Muslim woman, Shelina, to
find a life partner. This novel is the narrative accounts of her material and spiri-
tual journey as how she managed to meet different suitors, what were her priori-
ties, on which values she has been judged as being suitable for marriage, the trials
and tests she has faced and how these aspects set her on the journey to find her-
self and Divine Love first, as she considered them precursor to find a Life partner
and regarded that they all are the parts of the same path. She represented the ho-
listic picture of Islam as what truly it is. She described the main pillars of Islam as
Salaah (prayer), Zakat (charity), Hajj (Pilgrimage), Soam (fasting) and the philo-
sophies behind holding them as basics of Islam while regarding them as embodi-
ment of equality, Divine Love, Love for humanity and purification of soul. Her
journey is full of challenges as a Muslim living in a Western society and these
challenges and hurdles make her aware of the misconception holding around her
regarding Islam. She tends to analyze that how the teachings of Islam has been
manipulated in the name of culture by the Muslims and misinterpreted by the
Westerns. As it has been quoted in novel that “ Even though Islam had been pio-
neering in its time, radical, you could say, it had berried that vision under layers
and layers of dense culture over time” (Love in a Headscarf, p.128).
She experiences a conflict in the practices around her in the process of
match-making with her own analysis on the basis of her deep association with te-
achings of Islam. As how the people have set the standards for a perfect marriage
bond and the rules of how marriage works, and its contradiction with the real te-
achings of Islam. She has narrated the examples from the history of Islam about
the practicing women, namely Safura and Khadija, as how they took step to find
partner themselves to reject the cultural notions that women are dependent and
their lives can only be handled by their elders and these notions has nothing to do
with Muslim faith. The examples of strong ladies from the history of Islam who
grapple the material world with being practicing spiritual figures have also been
quoted to disregard the notion that Islam represses women. The idea of love has
been revisited by her according to the essence of Islam as she mention once in
novel that “Love has been lost to our generation, diluted to ravishing and roman-
ce” (Love in a Headscarf, p. 97)
Literature Review
The representation of Islam has been a hot topic from several decades for
researchers as how the Islam is represented as an oppressive, exotic religion and
how this view of Islam in the west is defended by British Muslims. Nawwab
| 90
(2001) viewed that in West Islam was portrayed as a religion of vehemence, li-
centiousness and idolatry while the Prophet was portrayed as a cunning politician,
a sexual libertine, an imposter, a hatemonger, and the Anti-Christ. The painful ef-
fects of these calumnies can be witnessed to this day. Edward Said in his book
Orientalism (1971) described that how the West has manipulated their discourse
about Islam to control the minds of people to claim its own superiority, civiliza-
tion and liberalism. As Said has proposed that if knowledge is power then cont-
rolling the knowledge and manipulating it for one’s own benefit is even greater
power. Such is the case with western literature and media. In his book Covering
Islam (1997) brings this issue forth to examine the world views about Islam as a
religion and how this world view is reinforced to the communities. This world vi-
ew nourishes the notion of “Other” for the Muslims and the ego of the Europeans
is satisfied as an attitude of superiority complex nourishes in non-Muslim Euro-
peans.
Many studies has been carried out to highlight the prevailing stereotypes
about Muslims in the western world and the reinforcement of these stereotypes
through media discourses. Stadlbauer (2012) analyzed that Arab women are asso-
ciated with stereotypes that they are oppressed and controlled by their religion
and male, they do not have their own identity and considered as inferior to the
men. Ghaffari (2009) inspected that the veil is considered as a sign of oppression
for muslim women, for whom it is the part of their identity. He analyzed that the
hijab wearing Muslim women experience more prejudice and decontamination as
compared to the ones who don’t wear hijab. Stereotypes which are occurred in
western nation are generally tend to distinguish racialized “Other” subjects from
the Whites, thus reinforcing the identifying features for racial minorities. Kaya
(2015) conducted a comparative, multilevel analysis to examine the prejudice
against the Muslim immigrants in the western countries and concluded that ma-
les, older people and the individuals with the right wing political ideology seemed
to be more prejudiced towards the Muslims while followers of post-materialist
values hold the tolerant views. Kasim, Selifu and Ussif (2019) investigated to no-
tion of Islamophobia, its development and its causes and also they suggest some
recommendations to shift from Islamophobia to Islamophilia. Ciftci (2012)
analyzed the determinants of anti-Muslim sentiments in the West by applying
theories regarding ethnic/religious tolerance and racism: perceived symbolic and
realistic threat, social identity and cognitive capabilities. He concluded that Mus-
lims in western countries are associated with violence, fanaticism, and supportive
of terrorism and the western citizen perceive them as threatening to their physical
well-being and cultural value. It is recommended to proliferate knowledge about
the true face of Islam to eliminate the hostility and fear in West towards Islam.
Barbara Perry (2013) highlighted the increased biasness motivated violence
towards Muslims in the western nations which acts as a reminder for Muslims
91 |
outsider status. This study lays foundation for a dialogue for how the Muslim
women and girls become more vulnerable to anti Muslim hate crimes.
Amrah Abdul Majid (2018) analyzed three western novels, written by Bri-
tish Muslim females, with respect to the Islamic religious rituals and practices en-
courage self realization in individuals, thus empowering women in their lives.
The Islamic discursive tradition and immanent critique within Islam has also been
focused and the relationships of Muslims with Divine and others have also been
explored. Amrah has basically investigated as how the Muslim British writers de-
fend Islam through fiction against the prejudiced picture existing in the West. All
the protagonist, females in all cases in Amrah’s study, embarked upon a journey
of self-realization through deeper understanding of their religion and Islam ac-
commodate them instead of repressing them.
Research Questions
1- How Islam has been represented as an empowering tool for women in
novel “Love in a Headscarf”?
2- How the Hijab has been represented as non-oppressive against the Wes-
tern notions attached to it?
3- How the Asian culture clash with Islam to reinforce the Western stere-
otypes regarding Islam?
Methodology
The present research is qualitative in nature as it deals with the narrative,
representation of Islam in Shelina Zahra’s novel Love in a Headscarf as an em-
powering tool for women and hijab’s representation as non-expressive against the
Western notions regarding Islam and the Muslims. Firstly content analysis of the
novel is conducted and then the selected narrative passages of the novel are inves-
tigated from the irrespective of Islam as empowering tool for women to unfold
the secular and social sides of Islam as depicted in novel.
Data Analysis
Shelia Zahra’s Love in a Headscarf accounts the examples from Islamic
history to deconstruct the western notions regarding the Islamic teachings. This
novel discusses the different social and secular sides of Islam and explain the ca-
uses which are the roots to create misconceptions regarding Islam by the western
and the Muslims themselves. Islam has been exhibited as a tool which does not
suppress women rather empower them, moreover it does never instigate the men
with teachings that they are superior to women or have the rights to rule over
women. Further, Islam has been represented as a symbol for terrorism and fun-
damentalism and Muslims as fanatics especially after the incident of 9/11. The
| 92
examples from the history of Islam has also been explained to exhibit that Islamic
teachings are progressive, secular, rationale not repressive, racist and irrational.
Islam as a tool for Empowering Women
In this text, the author has described her personal detailed narrative account
as a British Muslim individual. Shelina, the author as well as the protagonist in
the selected novel, is an independent, educated, successful and liberal Muslim
woman, living in Britain. She is a practicing Muslim woman who is living a libe-
ral life, educating herself, taking important decision of her life herself and expla-
ins it that it is not only because she is living in a modern west but these are the
basic rights given to her by her religion Islam. She has narrated different examp-
les from the history of Islam about the strong woman to develop a factual account
of examples rather than fictional. She gave the example of prominent female figu-
re as Safura, Khadija and several others.
(a) Safura
The story of Safura which has been written in Quran,the book of God Mus-
lims believed upon, narrated by Shelina, when she had just started her journey to
find her Mr. Right. The meeting with first suitor, Ali, open the new dimension of
life for her regarding marriage and love. She reports that the process of match-
making is different for all the girls but her faith has given her the right to follow
the spark of click if she had it for someone and have freedom to marry him. Such
is the example of Safura who encounters Moses when she was outside to water
her flock and and impressed by her rightfulness and trustful nature. After coming
back to home she recounted this event to her father who further take interest in
him and invite him to the dinner. Further, he involved him in his business on the
suggestion of Safura and then both Moses and Safura get married. From this
example, it become clear to Shelina that there is no imposition in Islam for wo-
men to blindly follow elders and they can take matters in their own hands. The
women, from the time when Islam was flourishing at its peak, were not oppressed
or home-bound, they were allowed to take part in worldly affairs. They were not
considered as subordinate to men rather Islam thrived the concept of equality and
rejected the concept of gender discrimination that was prevailing in the age of ig-
norance. The example of Safura makes it clear that Islam promoted the women
empowerment, blessed them with the basic rights, parents no longer consider da-
ughters inhumane like it was a practice in the age of ignorance. Women or men
have the rights to choose their life partners and take the further steps to be in mar-
riage. The concept of rigid parents which prevails in several Asian communities
that parents have the right to control all the life of their children has also been ne-
gated. Parents obviously have rights to be respected but there is need to respect
every individual’s rights. The approval of parents have also been reinforced in Is-
lam and it does not seem to be an interfering process rather Islam promote the
93 |
importance of family and how they have rights upon each other and needs to be
united. The writer has narrated the story of Safura to negate all the western no-
tions that Muslim women are oppressed, devoid of basic rights, treated as sexual
objects, considered subordinate etc. The writer defends the Muslim women not in
relevance to the western stereotypes but also in relation to the practices of several
Muslim communities who oppress the women as they have no sense to negotiate
that their culture is in contradiction to the basic tenets of Islam. Those communi-
ties consider the practices, employed by the culture over time and time, in har-
mony with the teachings of Islam as there is no trend to ask about the choice of
women and considered as an attack on their patriarchal mindsets. So there is a
need to revisit the essence of Islam and rethink that if we operate according to our
faith or culture. The story of Safura enlightens the path for Shelina to find a life
partner and to realize that she has all the rights to choose her Mr. Right herself
because her religion has given her that freedom and right.
(b) Hazrat Khadijah (R.A)
Shelina, the author, has narrated a detailed description about Hazrat Khadi-
ja (R.A) who is one of the most prominent leading figure in the history of Islam.
She has been introduced in the novel as “Muhammad (PBUH) was employed by a
wealthy businesswoman named Khadijah, who was known as the Queen of Arabs
because of her business empire and possibly because of her beauty too (Shelina,
2009). These lines highlight that the concept of respect, honour and success is att-
ributed irrespectively to gender in Islam. The queen of Islam was involved in
worldly businesses professionally and it was acceptable for the Muhammad
(PBUH), who is considered as epitome of Islam, to work under a lady and further
accept her proposal for marriage. Islam has never stopped women to not be suc-
cessful, take part in worldly affairs and don’t get their skills and talents be limi-
ted. Islamic women had rights to excel in business with dignity and grace. The
adjectives used for the lady of Islam in this novel are “sophisticated, smart, self-
confident, determinant, and graceful”, which highlight the characteristics of im-
portant women in Islam who were strong, independent, educated, righteous and
successful. There is a detailed comment in the novel about the importance of love
story of Muhammad and Khadija “The story about Khadija’s proposal and sub-
sequent arraign to Muhammad is recounted as part of the discussion that Muslims
had about the rights of women in Islam. The subject of women, their departmen-
tal their status was always a hot topic. It was often raised by the media and soci-
ety around us, as well as Muslim women themselves. How could we see the phy-
sical abuse, suffering and, torture of Muslim women around the world and not ask
why this was happening? We didn’t believe it to be part of our faith, but how
should we stop it? Muslim women across the world, whether in countries that had
Muslim majorities or not, were investigating history and theology to find out for
ourselves what our faith really said and to empower ourselves with the knowled-
| 94
ge to fight our battles for change” (Shelina, 2009). There is need to explore the
history of Islam to understand the real stance prompted by Islam to introduce
women’s rights as equal to men. Islam specified share of women in property,
emphasized on their education, Honolulu them with basic rights to survive in this
world. Khadija’s story, also like Safura, broaden the insight of Shelina regarding
the place of women in Islam. Khadija, herself, proposed Muhammad (PBUH) for
marriage and take her life matters into her own hands. She was independent eno-
ugh to take decisions of her own life and live it according to her own will. This is
unimaginable that Islam, whose leading figures are this much strong, can supp-
ress women and snatch their rights. Islam raised the status of the women, gave
them the room to improve with dignity and grace, specified halal relationships for
them to give an insightful direction in life. Shelina has mentioned that these
examples from Islamic history made her investigate the true teachings of Islam as
it is quoted, “It was enough to get me thinking about the discrepancies between
what people say is Islam and what Islam actually is” (Shelina, 2009).
Islam laid the foundation of equality centuries ago than the other developed
countries “Muslims like to dwell on how Islam gave rights to women long before
similar rights were granted in other parts of the world, including Europe. Mu-
hammad explained that women were equal in value to men, and that the best of
men and women were those who worked hard to be good human beings. In this,
he said clearly, men and women were no different. He laid out laws that gave
rights to women to own their own property and not be forced to hand it over to
their husbands. Women were not items of property that belong es to men, nor did
their own property belong to men. European law only accorded women to this
status hundreds, in some cases a thousand, years later” (Shelia, 2009). These lines
represent the hollow claim of westerners who consider themselves as embodi-
ment of civilization and equality, these concepts have their roots in Islamic teac-
hings. The state of Madina, ruled by Prophet (PBUH) and his successions applied
the laws and laid foundation for first civilized state.
(c) Mary: She is the mother of Jesus and is considered as one of the woman
of Paradise. Even one chapter in Quran has named after her. When Mary was
about to born, her father had decided to dedicate his child to serve God in temple
but he remained astonished when the girl, Mary, was born. “God was fully aware
of this fact, obviously, as God knows everything. In His Wisdom He had created
a girl, to be dedicated in His way, and this challenged people’s ideas at that time
establishing that a woman was equally worthy in the eyes of God. Her presence
destroyed the cultural tradition that a female was a subservient creature and not
worthy to worship the Divine. Those who excluded women from the act of wors-
hip did so because they believed only “real” human beings could worship God,
and women were not considered to be fully human. Mary’s birth itself was a
stand for equality for women and established bu Divine decree that women were
95 |
of equal value and spiritual worth” (Shelina, 2009). Islam not only motivated
women to work in material world have education and enjoy equal rights to men
but also emphasized equal spiritual worth of women equal to men. The whole
existence of Mary is a wonderful example of equality, proposed by Islam. Islamic
teachings are not only theorized in Quran that women are equal to men but the
Divine has created practical example to exhibit the equality between them in spi-
ritual matters, by example of Mary, and in worldly manner, by example of Khadi-
ja. Mary was chosen for another spiritual miracle, a virgin birth. There was no ro-
le of man in her story, yet it was so fulfilling and complete. It inspires that a
woman’s life can be complete on its own, she faced all the challenges of being a
virgin mother, who was criticized that the people of that time especially the
power-wielding patriarchs, also being a single mother. These were the real life
challenges who was deliberately chosen for her to exemplify her worth and the
worth of all women. “She is in her own right a shining independent icon, a
woman leading her own life” (Shelina, 2009).
(d) Hagar: Hagar (Hajara) is also one of the leading figures from the his-
tory of Islam, who is buried right next to the Kaaba. The footsteps of Hagar, from
the time when she was left there with her son by Hazrat Ibraheem upon the order
of God, has become an essential part to follow by all the pilgrims who perform
hajj. This part of Hajj is essential and considered as one of the pinnacles for the
spiritual devotion for a Muslim. Hagar is also a true embodiment regarding
prompting equality by Islam. This incident was narrated by Shelina when she was
paying pilgrimage in Mecca to reflect upon the true values of Islam. All of the
men and women follow the footstep of a woman every year, so how can Islam be
think as a religion of suppression and oppression for women, which has raised the
status of women to this extent. Women can be leaders, businesswomen, spiritual
epitome or decision maker, in fact they can be anything the want like men. There
is no boundness for women in Islam, if it was so its leading figures would never
be such embodiment of grace and strength.
Hijab, Non oppressive and The Western notions attached to it
Hijab, in West, is generally seen as a sign of oppression and backwardness
of Muslim. The writer and the protagonist in the novel is, herself, rejects this wes-
tern notion who is independent, educated, successful Muslim individual who
wears hijab and still become a self developed individual in their own setting. She-
lina said that most of her relative who settled in Britain did never want their da-
ughters to wear hijab so they could not be perceived as “fundamentalist” or “fana-
tics” in their surroundings. Western laws which claimed to exhibit freedom of
expression for its citizen, flourish the negative stereotypes for those, who then
practice their freedom, in media and and in surroundings. Hijab for immigrant ci-
tizens mark them as Muslim and determine the others attitude towards them. In
west mostly a question “Why so you wear so much black” (Shelina, 2009) is as-
| 96
ked from Muslims as in western media, black colour is associated with the iden-
tity of Muslim women. “With pictures of Muslim women dressed in black used as
shorthand for “Muslim” or, worse still, “Muslim terrorist” (Shelina, 2009). Mus-
lims are represent as fanatics even in terms of color as they wore black all the ti-
mes.
Some aspects of feminism which was accepted as basic rights of women
after so many feministic movements have their roots in Islam, still some Muslims
don’t accept it. They only consider it one highlighted in novel is “how should
women behave in the workplace? How should they interact in order to gain
maximum impact? In this area, surprisingly, it coincides with the general thrust of
Islamic thinking -that women should dress modestly so that they would be taken
seriously for who they were rather than what they look like” (Shelina, 2009). To
adopt hijab as part of one’s dressing is their will to dress modestly, so western
feminism promote freedom for women to wear modestly and as they want and at
the same type, marginalized Muslim Women for their use of hijab. Covering their
head in public seem as caging them, taking away their feminity and freedom in
West while Shelina has beautifully highlighted “What they didn’t realize was that
Muslim women as preoccupied with their hair as everyone else. We kept it styled,
trimmed, and colored just like women who didn’t cover their hair. It was part of
feeling womanly” (Shelina, 2009). Muslim woman practice their faith by wearing
hijab as they did by offering prayers by fasting or through any other way.
The interaction of writer with Anne, a European girl, in Egypt who pointed
out that wearing hijab in scorching heat represent the oppression done on them by
their religion for which it is replied that it’s better to protect from heat stroke and
it’s a matter of choice. Anne highlighted “You Muslims are always Proselyti-
zing”. This word represent the core of the image of Muslims held by westerners,
it means to force other to follow something or hold a specific opinion. It is assu-
med that choice isn't something that Muslim women were supposed to exercise.
Anne commented, “You people are backward, living in middle ages, with a reli-
gion of ignorant Arabs. You should get educated and learn some proper values as
like we have developed in Europe. ” (Shelina, 2009). This comment sums up the
Western views regarding Islam as a barbaric and fanatic religion, its values are
ignorant and hollow whereas the incident itself and the treatment of participants
towards each other depict who really proselytizing. Islamic scholars laid the fo-
undation of several branches of knowledge and civilized states and Islam brought
out people from ignorant and dark world to path of hope, justice, equality, free-
dom and civilization.
Asian cultural clash with Islam which reinforce Western stereotypes
It is indeed Asian Muslim culture which strengthen the views of Westerns
about Muslims. There is a huge gap between the real practices of Islam and the
97 |
practices followed by today’s several Muslim communities who have interpreted

it to meet their own selfish ends. Their culture is in no harmony with their faith
and the living in Britain made the writer feel this existed discrepancy between Is-
lamic faith and different Muslim cultures. “I was indeed suffering at the hands of
an Asian Muslim culture that interpreted Western feminism as misguided, and
misguidedly interpreted Islam in order to subjugate women”. The religion of Is-
lam and its true essence must be explored to clear the misinterpretations by West
and by several Muslim communities themselves. Some of the Muslim culture
practice what their faith has really denied as to devoid women from education,
own them as property, forcing them into marriage relationships, not giving them
their part in inheritance and doing all this in the name of interest to them. The
Muslims become oppressive in this manner and represent the false image of Is-
lam. Their practices are cultural not religious and these practices are becoming
normalize for their inhabitants. “Any kind of coercion was absolutely forbidden
and utterly opposed to the true spirit of Islam. Those who perpetrated such horrib-
le acts of violence and oppression ought to be exposed for what they were really
after: power and control” (Shelina, 2009). These cultural practices are held to re-
inforce the patriarchal ideology and for the men to be controller of society and
remain in power. Islam has never been in favour of patriarchal society, it opens
the door of free for women to be treated as equal human beings. The social prac-
tice as marriage is based upon some cultural assumptions totally contradict with
the Islamic faith, “These unspoken rules of culture contradict with the simple yet
unheeded words of Prophet Muhammad (PBUH), which sums up the criteria for a
prospective partner with wisdom and simplicity”. (Shelina, 2009). He inspired his
followers to look for piety and faith, other worldly things would come along. She-
lina compare his words with the standards of some Aunties who represent cultural
standard as don’t go for well-educated girl for marriage, look for the financial se-
curity, girl’s parents can’t take first step to propose but if example of Muhammad
and Khadija’s wedding is consider, she proposed him first, she was a busi-
nesswoman and an educated one yet Muhammad accept her.
Discussion
It is revealed from the above analyzed extracts from the texts that Islamic
religion had always empower women, never ever imposed anything on them or
suppress them. Islam had promoted equality between male and female. The prog-
ressive and equality based laws and rules which are claimed as brought by the
West centuries year later were given by Islam when it had just arrived. Islam re-
jected the concepts of gender discrimination which were prevailing before its ar-
rival, where women were considered subservient, weak, non-spiritual, immoral
etc. The leading figures in the history of Islam laid down the examples to treat
women equally, respectfully and spiritual human beings. They accepted the indi-
vidual identity of women their skills, and promoted education for both genders.
| 98
The prominent ladies from the history of Islam are the true example of women
empowerment. They excelled in business life, dedicated their life in the service of
God, got education etc. These examples and analysis of Islamic teachings contra-
dicts with the view which westerns hold about Islam. Hijab seems as a sign of
oppression for Islamic women, to devoid them of freedom and bound them to
exercise their will but writer made it clear that hijab is a part of practice of faith
which is supported by western’s own law, but when they Muslims do it they criti-
cize and attach stereotypes with it. Islam seems to be a religion which suppress
and oppress women, hinder the success and freedom of women in West but these
stereotypes are just based upon misconceptions and reinforced by several Muslim
communities’ culture. Their religious values have embedded deep down beneath
the shackles of cultural value which are reinforced to get power and control. The-
se cultural norms to suppress women, to enforce them in marital relationships etc
reinforce the western conceptions about Islam.
References
Janmohamed, S. Z. (2009). Love in a Headscarf: Muslim Woman Seeks
the One. Aurum.
Nawwab, I. (2001). Muslim and the West in History. Islamabad: Islamic
Research Institute Press.
Said, E. W. (1997). Covering Islam: how the media and experts determine
how we see the rest of the World. New York: Random House.
Said, E. W. (2001). Orientalism. Noida: Penguin Books India.
Morey, P. (2018). Islamophobia and the Novel.
Salifu, K. Ussif, R. (2020). Islamophobia: Challenges and Hatred Muslim
Ummah faced.
Majid, A. A. (2016). The practice of Faith and personal Growth in Three
Novels by Muslim Women Writers in the Western Diaspora.
Perry, B. (2014). Gender Islamophobia. Hate crime against Muslim wo-
men.
Ciftci, S. (2012). Islamophobia ana Threat Perceptions: Explaining Anti-
Muslim sentiment in the West.
Kaya, S. (2015). Islamophobia in Western Europe: A comparative, Multi-
level study.
99 |
MODERN LITERATURE OF KAZAKHSTAN
Beissenova Zhainagul SABITOVNA- Jakipova Gulsana AMANTAEYVNA*
Abstract
The article presents a panoramic study of the phenomenon of
modern literature in Kazakhstan in the contest of tradition and innova-
tion. Modern literature in Kazakhstan is a complex and multidimension-
al phenomenon requiring in-depth reflection both in the historical and
cultural context and in the artistic and poetic context. As a national, in-
ternational and foreign phenomenon, Kazakhstan’s contemporary litera-
ture has now become an integral part of the world. This article is focus-
ing on the process of forming Kazakh literature during the period of re-
gaining sovereignty and the problems of modern reception. It includes
the analysis of modern reception of Kazakh literature and the names of
the most well-known and young Kazakh authors. In this article is given
an overview of scientific representatives of Kazakh literature on issues
of Kazakh literature in the foreign reception.
Keywords: Kazakh Literature of Independence Period, Russian-
Language Kazakh Literature, Trends of Modern Literature Translation.
Introduction
The phenomenon of foreign-language prose has always been the subject of
interested discussion by literary critics, philosophers, psychologists, cultural sci-
entists and philologists. Its centuries-old tradition is represented from the antiqui-
ty era in written monuments of Arabic-language literature of the Iranian peoples
of the VIII-IX centuries, Latin-Greek written culture of the Renaissance, Russian
culture in French, etc. Traditions of transcultural dialogue continue in the XX-
XXI centuries in the Russian-language literature of Kazakhstan. Historically, Ka-
zakhstan has long been included in the world literary process, which was facili-
tated by the special geographical position between East and West. It should be
noted that the multinational environment of modern Kazakhstan provides ample
opportunities for transnational dialogue. Many ethnic groups and diasporas co-
exist in Kazakhstan, which intersect in the true epicenter of transnational culture
*
Prof. Dr., L.N.Gumilyov Eurasian National University, Kazakhistan. zhaina_b@mail.ru
- PhD Student, L.N.Gumilyov Eurasian National University, Kazakhistan, jakipo-
va.gulsana@mail.ru.
| 100
of historical decades. In this polyphonic, multilingual and unified cultural space,

a certain niche is occupied by Russian-speaking writers, Kazakhs by origin. Ka-
zakh Russian-speaking today is a literary trend that has more than half a century
of history. Kazakh Russian-language writers B. Momyshuly, O. O. Suleimenov,
S. K. Sanbaev, A. T. Alimzhanov and others, who entered the Russian “literary
arena” in the 1960s and 70s of the last century, testify to the coexistence of au-
thors in the artistic space of the Russian language. We are seeing the same trans-
national trends in contemporary literature in the Russian language. Today, it is
important for modern writers of the Republic to understand the fact that the liter-
ary process of sovereign Kazakhstan continues the never-ending dialogue of cul-
tures on a new level. In this regard, we quote the opinion of the Russian scientist
U. M. Bakhtikireeva: “The ability to find an adequate way to describe in foreign
culture language is a skill that is not acquired by reading grammars. It arises only
as a result of the writer’s equivalent assimilation of language culture and experi-
ence of classical (in this case) Russian culture” [1, p. 165].
The process of creating an artistic image of the primary culture in the lan-
guage of the acquired culture is a special type of activity inherent in the bilingual
author, where “one subject does not suppress the other, but rather serves as an
impulse for the speech-making process” [2, p.185]. Special importance is at-
tached to the design of the reader’s reception: the texts of transnational writers are
addressed primarily to a certain transnational audience, which is able to interpret
them not in the perspective of one national tradition or one literary Canon, but
simultaneously at different levels and from different points of view. Of great in-
terest to us is the work of representatives of the Russian-language literature of
Kazakhstan during the period of independence. During the period of independ-
ence, an in-depth analysis of works is increasingly taking place, which shows the
evolutionary nature of the process of foreign reception. Although, of course, for-
eign perception of Kazakh literature sometimes still has a descriptive character,
in-depth analysis still prevails. We can name a number of countries that have
shown the greatest interest in Kazakh literature during the period of independ-
ence. Among the European countries – France, Germany and Hungary, and
among the countries of the foreign East – Turkey, India, Pakistan, Iran, China,
Mongolia, there is a growing interest in Kazakh literature in the United States.
Kazakh literature is going through a new stage of its development. The
works of T. Abdibekov, T. Asemkulov, D. Nakipov, D. Amantay, A. Mekebayev
and other authors of the “new wave” expand the time and artistic range of mod-
ern prose. Different stylistic trends are intertwined, the search for an experiment
with the word continues, and the nature of the subtext in the spirit of universal
provisions for the information age about an “open world without borders” be-
comes more complex. Co-existence in a common cultural space with Russian
writers is bearing fruit.
101 |
Representatives of the “new wave” in Kazakhstani literature are searching

for new ideas, aesthetically self-sufficient forms and principles of narration. The
author's intentions of the “new Kazakh works” representatives are aimed at estab-
lishing interaction, contact, and dialogue of various literary and cultural tradi-
tions. Transnational theory pays special attention to translation issues. Thus, the
main feature of the stage of foreign reception of Kazakh literature in the period of
independence is the appearance in foreign countries of translated works of young
people, such as the collection of short stories “Flowers and books” by Didar
Amantay, “Paper - Thin Skin” by Aigerim Tazhi. “The translation of Didar
Amantay's works into foreign languages can be considered a natural phenome-
non. He is one of the famous writers of modern literature in Kazakhstan. He, fig-
uratively speaking, created a connection between two worlds, spaces, and stories.
The uniqueness of the work of Didar Amantay allows you to be perceived always
and everywhere. This is a dialogue with eternity, “ said M. Auezov [12]. Albert
Fischler, a well-known French literary and art critic, gave the translation a high
rating. A collection of poems by a young Kazakh author translated by the famous
American poet and literary translator James Kats was worthily evaluated by pro-
fessionals and received a grant of the maximum size. According to the results of
the competition, the Foundation awarded grants to 23 American translators to
translate literary works from the languages of the world into English. A. Tazhi is
the only Kazakh author. The new book includes original poems in Russian and
English translations made by the American poet and translator J. Cats. "I liked to
read translations and compare them with the original, with its sound and rhythm.
According to the youngest poet: “I hope that my book will have such readers” [7].
The book was translated into French by Aitkali Bakytov. The “Flowers and
books” by Didar Amantay and the short story “The Grandson of the elder Toleu-
tay” were translated into Turkish by the well-known Turkologist Abduakap Ka-
ra. As well as the novel “Flowers and books" translated into Mongolian: a selec-
tion of stories from different years of this author was translated by Zhazgul Zhu-
mabay and Napil Bazylkhan. The name of Didar Amantay has recently become
very popular among readers. His prose and poetry, written on the most relevant
and topical topics, arouse great public interest. D. Amantay is the author of po-
ems, short stories, novels, and essays. He wrote the books “PostScript”, “Honor
me”, “Butterfly with the color of a parrot" and others. Having deep knowledge in
the field of cultural studies, philosophy, history, the writer was able to create his
own special and unique world, which organically combines the traditions of the
East and West. His books are published in Almaty, Astana, Berlin, and Moscow.
The national endowment for the arts of the United States, which supports the
highest achievements in the arts, published the results of the 2016 competition for
grants for literary translations [4]. The list of winners includes a manuscript of a
book by Aigerim Tazhi, author of the poetry collection “Theologue”, winner of
the literary competition “Steps”, finalist of the international literary award “De-
| 102
but” in the category “Poetry” (Moscow, 2011). Her work is popular in Russia.
Aigerim Tazhi's poems have been translated into several languages of the world,
but, unfortunately, for the Kazakh reader, she remains unrecognizable: many will
only shrug their shoulders if we ask them about a young poet. Aigerim Tazhi is a
modern Kazakh poet, author of the book of poems “Theologue” (Бог-о-слов)
(2004, Musaget publishing house, Alma-аta), a bilingual poetry book “Paper -
Thin Skin” (2019, Zephyr Press publishing house, USA), publications in literary
magazines in Kazakhstan, Russia, Europe and America. The poet and literary
critic Galina Yermoshina in her reviews notes that “For the poet Aigerim Tazhi,
existing words are no longer enough, and she becomes the Creator of a new one,
her own word. It is not for nothing that her book of poems is called “Theologue”
(Бог-о-слов), you can see both the dictionary used by God, and God's statements
about the word, and the word-prayer addressed to the world" [6]. Young Kazakh
poets are already different, they are looking for a new style and language. Poetics
of Tazhi’s thinking is psychological. With concise style, free verse and rhymed
verse, she holds the whole world, expressed in parts and sketches. The poet, edi-
tor of the magazine “Arion” Alexey Alyokhin speaks about the work of the young
poet: “This world before our eyes turns to the reader with its psychological and
even metaphysical essence” But, at the same time, they are understandable and in
demand by their twenty-year-old peers [10]:
We are playing oughts and crosses with God.
He is drawing the stars in the sky, and I
am throwing the stones into the green water.
It is boring. Dead heat.
Selfportrait
The buds of paints
of the may Lily
a couple of strokes
look at me
the veins are green
the skin is transparent
six petals with a
caterpillar inside
The “Anthology of Kazakh poetry and prose”, published in the framework
of the project “Kazakh culture in the global world” in six UN languages, is dis-
tributed among universities, libraries and research centers in 93 countries and has
103 |
become available to 2.5 billion people on five continents of the World. Such a
project was implemented in Kazakhstan for the first time, being one of the direc-
tions of the “Ruhani zhangyru” program initiated by the First President of the Re-
public of Kazakhstan – Elbasy N. A. Nazarbayev.
Each of the 120 volumes of the “Anthology of poetry and prose” begins
with the words of the First President N. A. Nazarbayev: “If we want to be a na-
tion with its unique place on the global map of the XXI century, we must imple-
ment the project “Kazakhstan culture in the global world”. “We are talking about
getting the world to know us not only by our oil resources and major foreign poli-
cy initiatives, but also by our cultural achievements. We need a targeted approach
to make Russian culture sound in six UN languages: English, Russian, Chinese,
Spanish, Arabic, and French. For the first time in our thousand-year history, our
culture will resound on all continents and in all languages of the world” [8]. Lau-
rent Taibe, Director General of the international Agency “Prestige Communica-
tion”, expressed his attitude to this project: “We are happy to support this project.
You have a rich cultural heritage. The relevance of publishing books that can
promote your culture abroad is obvious: Kazakhstan is a bridge between Asia and
Europe. You have a rich history, and you can tell the French a lot. Thanks to this
project, the entire Francophone world will know about you” [10]. The new 10-
volume “History of Kazakh literature”, created in Kazakhstan as part of the State
program “Cultural heritage”, examines the development of genres of epic prose,
while determining the leading role of the novel, notes Russian-language Kazakh
literature, in particular, special attention is paid to cross-cultural literary relations.
The program Chapter “Modern novel” examines and describes the novels of ma-
jor Kazakh writers, reveals the originality and innovation of their artistic search,
while the Russian-language fiction of Kazakhstan is evaluated as a cultural phe-
nomenon of the country, due to modern trends in the specificity of the develop-
ment of cross-cultural space by prose writers of Kazakhstan [5]. A valuable artis-
tic phenomenon during the development of literature is the stage of interdepend-
ence of Kazakh and Russian literature and familiarization with European literary
forms through Russian culture. “Young writers and poets of Kazakhstan have
learned a lot in the literary seminar, working under the auspices of the Public
Fund for the Development of Culture and Humanities “Musaget”. For us, who
live in the vast expanses of still large Russia, with its humanitarian institutes, nu-
merous writers ' organizations and associations, literary and artistic magazines, it
is probably not clear how much a literary seminar for aspiring writers means in a
country where there is not a single literary Institute. Moreover, after the collapse
of the USSR, many media picked up the popular idea that Kazakh literature was
dying, that there were only writers who worked in the Soviet era, that a period of
emptiness had come and its understanding would come only in forty years. But
there was no spiritual vacuum [13]. According to Naomi Caffee, “Recognition of
Kazakh culture abroad is the result of geographical and virtual distribution of Ka-
| 104
zakh creativity. The online publications, “Musaget” social networks, online mag-
azine “Appolinariy”, social networks (Live Journal, Facebook, Twitter, Vkon-
takte.ru, Stikhi.ru) are important. In the modern world, there are no barriers to
those who want to participate in literary life” [3, p. 141-142]. Thus, the research
interest in Russian-language fiction, which combines two cultures, actively con-
tributes to the formation of a vision of the literary process on the scale of world
artistic traditions and trends.
References
Bakhtikereeva U. (2009.). Transfer. Friendship of Peoples. 12. 165.
Bakhtikereeva U. (2009.Creative bilingual personality. Astana. 185.
Caffee N. (2013). .Afterword. The Stories of the Great Steppe. The An-
thology of Modern Kazakh Literature. Dr. Abasov R. California: San Diego.
Cognella Academic Publishing.141-142.
Milenkaya Y. (2016). To myself through half the world / Liter.
Nazarbayev N. (2004). It was on the Earth ... About the history. Rodi-
na.11. Shashkova L.Global project of Kazakh literature
Tazhi A. (2003).Theologue: Poems. - Alma-ata: Public Fund “Musa-
get”.100 p. Zhumagambetova N. Dialogue of cultures: Anna Nikolskaya and
Mukhtar
Zinovieva E. (2004). /Silver age of Kazakh literature .Neva.11.
Internet Resources
Contemporary american literary studies of kazakh literature / / www.nblib.
library.kz › elib › library.kz › jurnal/.
History of Kazakh literature // www.e-history.kz/ru/first-president/show/.
Keywords: "literary.
criticism"//www.library.kpi.kharkov.ua/scripts/irbis64r_01/cgiirbis_64.exe/
Rubins M. Literature in the context of transnational theory.
www://mfk.spbu.ru/.
//www.sozvuchie.by/home/novosti/lyubov-shashkova-globalnyj-proekt-
kazakhskoj-literatury.html/.
Auezov / www.school-herald.ru/ru/article/view/.
nblib.library.kz › elib › library.kz › jurnal/.
105 |
ÜBERLEGUNGEN ZUR ERFORSCHUNG DER REGIONALEN PRESSE
Critical Reflections on the Research of Regional Media
Bianca BICAN*
Abstrakt
Für die Untersuchung regionaler Kulturen und Literaturen war
die Presse ein sekundärer Forschungsgegenstand. Erst in den letzten Jah-
ren wurde z.B. den Medien der ehemaligen Provinzen des Habsburgerre-
iches verstärkt Aufmerksamkeit gewidmet. Inzwischen hat sich die Pres-
seforschung auch innerhalb der Germanistik, sowohl in der Literaturwis-
senschaft als auch in der Linguistik, als eigenständiger Forschungsbereich
etabliert. Der Beitrag beleuchtet eigene Forschungsvorhaben zur de-
utschsprachigen Tagespresse bzw. zur kulturellen Presse in Transsilva-
nien von der zweiten Hälfte des 19. Jahrhunderts bis zur Zwischenkriegs-
zeit. Darin werden Fragestellungen und Deutungsperspektiven der Litera-
turwissenschaft innerhalb der Presseforschung an ausgewählten Fallbe-
ispielen erläutert.
Schlüsselwörter: Deutschsprachige Presse, Transsilvanien, Zei-
tung, Zeitschrift, 19. Jahrhundert, Zwischenkriegszeit.
Abstract
In the critical exploration of regional cultures and literatures,
the press has been of only secondary importance. Therefore, the rese-
arch on the media in the former provinces of the Habsburg Empire
emphasizes a recent development of the German Studies, in both lite-
rary and linguistic areas. My contribution at the International Sympo-
sium on “Innovative Trends in Contemporary Language and Literature
Research: Theories, Methods and Techniques”, organized by the Ata-
türk University, aims to highlight some of my own studies on the Ger-
man speaking press (newspapers as well as cultural journals) in
Transylvania, from the second half of the 19th century to the interwar
period of the 20th century. The focus will be set on specific purposes
and interpretations of the literary science, and exemplified through se-
lected case studies from past and current research topics.
Keywords: German speaking press, Transylvania, newspaper, cul-
tural journal, 19th century, interwar period.
*
Doz. Dr. habil., Babeș-Bolyai-Universität Cluj-Napoca Rumänien. email bian-
ca.bican@ubbcluj.ro.
| 106
Einleitung
Den Anlass zum vorliegenden Beitrag liefert die Erforschung der regio-
nalen deutschsprachigen Presse aus den Provinzen des Habsburgerreichs, die seit
2006 im Rahmen der Österreich-Bibliotheken im Ausland von Germanist*innen
durchgeführt wird. Der regionale Bezug ist dabei in doppeltem Sinn zu verstehen:
Einerseits sind damit die Pressebestände gemeint, die in europäischen Bibliothe-
ken aufbewahrt werden und die nur ansatzweise oder noch gar nicht digitalisiert
worden sind. Der Zugang dazu wird durch die Sprache eigeschränkt, in der die
Beiträge verfasst und gedruckt worden sind, denn es handelt sich v.a. um de-
utschsprachige Presseprodukte. Aus diesem Grund stellen heutzutage Germa-
nist*innen eine gesonderte Zielgruppe dar, die in ihrer Eigenschaft als implizite
Leser*innen an diesem Forschungsgegenstand aktuelle wissenschaftliche Zugän-
ge erproben können. Andererseits haben Forscher*innen an Universitäten und
Forschungseinrichtungen jener Regionen der Nachfolgestaaten des Habsburgerre-
ichs, in denen diese Presseorgane erschienen sind, einen unmittelbaren Zugang zu
den existierenden Beständen und sind ebenfalls mit der regionalen Kultur, Litera-
tur und Geschichte vertraut, sofern sie Regionalforschung auch als Sonderbereich
ihrer eigenen wissenschaftlichen Laufbahn betreiben. Regionalität kann insofern
als Spezifikum der aktuellen Presseforschung in mehrfacher Bedeutung angege-
ben werden: auf der Ebene des Objekts (des empirischen Forschungsgegenstan-
des), auf der Ebene des forschenden Subjekts (der regional eingebundenen Forsc-
her*innen – in diesem Sonderfall sind Germanist*innen gemeint) und auf der Er-
kenntnisebene (weil die Germanist*innen, durch ihren fachlichen Zugang zu ei-
nem Gegenstand, den sie nicht als einzige bearbeiten, sondern mit anderen Wis-
senschaften wie z.B. Geschichte, Soziologie, Politik usw. teilen, partielle Ergeb-
nisse erschließen, die sich auf die Regionalforschung nachhaltig auswirken kön-
nen).
Zunächst soll eine kurze Übersicht der abgeschlossenen und laufenden
Forschungsprojekte geboten werden, an denen die Verfasserin beteiligt war bzw.
ist, wobei auch die Forschungsfragen genannt werden, die den einzelnen Projek-
ten und den daraus entstandenen Sammelbänden zugrunde lagen. Das erste Pro-
jekt, unter der Leitung von Prof. Dr. Vlado Obad (Osijek, Kroatien), erfasste die
Rolle der Presse für die urbane Kultur der ehemaligen Habsburger Regionen. Da-
rauf folgte das von Prof. Dr. Matjaž Birk (Maribor, Slowenien) angeleitete Forsc-
hungsprojekt, das kulturelle Transfers ab der zweiten Hälfte des 19. Jahrhunderts
bis zum Ausbruch des Ersten Weltkriegs untersuchte. Das dritte Projekt wurde
von Prof. Dr. Zoltan Szendi (Pécs, Ungarn) angeregt und verfolgte die mediale
Resonanz des Zerfalls der Doppelmonarchie in der Zeitspanne zwischen 1880
und 1914. Als letztes, noch nicht abgeschlossenes Projekt soll auch jenes Erwäh-
nung finden, das sich mit dem Jahr 1918 in der deutschsprachigen regionalen
Presse beschäftigt und durch den Einbruch der Pandemie und den damit einher-
107 |
gehenden eingeschränkten Zugang zu den archivalisch aufbewahrten Beständen

eine vorübergehende Unterbrechung in Kauf nehmen musste.
Dieses Projekt wird von Prof. Dr. Rudolf Gräf und der Verfasserin gemein-
sam betreut. Jedes der genannten Projekte ist mehrteilig geplant und durchgeführt
worden, so dass je eine Tagung an der Österreichischen Akademie für Wissensc-
haften in Wien und an der Heimatuniversität der Projektleiter*innen stattgefun-
den haben.
Die Projekte werden durch das Österreichische Bundesministerium für Eu-
ropa, Integration und Äußeres (Wien) finanziell und logistisch unterstützt. Durch
die internationale Teilnahme und die grenzüberschreitende Behandlung eines
gemeinsamen Themas sind die angeführten Presseprojekte transnational und
transkulturell ausgerichtet. Bezeichnenderweise sind die daraus entstandenen
Sammelbände in der Reihe “Transkulturelle Forschungen an den Österreich-
Bibliotheken im Ausland” des LIT-Verlags erschienen.
An dieser Stelle soll auch auf einen Einzelband innerhalb dieser Veröffent-
lichungsreihe verwiesen werden, der sich mit der Presse der Region Transsilva-
nien beschäftigt und aus dem im Folgenden regionale Fallbeispiele entnommen
werden (Bican, 2013).
Im Zusammenhang damit soll im nächsten Teil der regionale Fokus des
vorliegenden Beitrags genauer abgesteckt werden, um anhand der Beispiele die
Komplexität der regionalen Presseforschung näher zu beleuchten.
Abschließend soll noch unterstrichen werden, dass die Presse sowohl für
die Literatur- als auch für die Sprachwissenschaft einen ertragreichen Untersuc-
hungsgegenstand darstellt. Es ist unschwer zu erkennen, dass die bisher aufgelis-
teten Projekte und Veröffentlichungen eine literatur- und kulturwissenschaftliche
Ausrichtung haben; es muss dazu auch gesagt werden, dass sich an den Arbe-
itsgruppen auch Linguisten beteilig(t)en. Ein weiteres internationales Projekt mit
dem Schwerpunkt “Deutsche Mediensprache im Ausland – am Beispiel der de-
utschen Minderheitenpresse in Mittel- und Osteuropa”, das von Prof. Dr. Csaba
Földes (Erfurt) geleitet und von der Bundesbeauftragten für Kultur und Medien
gefördert wird, unterscheidet sich von den oben dargestellten Presseprojekten da-
durch, dass nicht historische, sondern aktuelle Medien erforscht werden und da-
bei sprachwissenschaftliche Fragestellungen erörtert werden (Földes, 2019).
Anhand dieser Beispiele wird deutlich, dass heutzutage die Germanistik
den Gegenstand Presse aus literatur-, kultur- und sprachwissenschaftlichen Pers-
pektiven betrachtet. Diese in mehrfacher Hinsicht komplementären Forsc-
hungskonzepte verweisen nicht nur auf eine Forschungslücke in der Fachgesc-
hichte, sondern sind auch ein Beleg für die Aufwertung eines bis dahin wenig be-
achteten Forschungsgegenstandes.
| 108
2. Die Rolle der Presse in der Regionalforschung

In diesem Teil sollen einige Überlegungen zur Bedeutung der Presseforsc-
hung mit regionaler Bezugssetzung ausformuliert werden, die auf die Arbeitser-
fahrungen der Verfasserin im Rahmen der oben angeführten Projekte zurück-
gehen.
Die untersuchten Tageszeitungen und Zeitschriften sind ab der zweiten
Hälfte des 19. Jahrhunderts in der Region Transsilvanien erschienen, die eine
nicht nur im geografischen Sinn marginale Position im Verhältnis zum politisc-
hen und administrativen Zentrum des Habsburgerreiches bzw. des rumänischen
Nationalstaates innehatte. Demzufolge ist ein erstes Argument für die Regio-
nalität dieser Presseorgane der Erscheinungsort, dem die Zeitungen und Zeitsch-
riften ihre regionale Verbreitung und Auswirkung verdanken. Des Weiteren
widerspiegelt sich Regionalität durch die expliziten Zielsetzungen, Themen und
Inhalte der erforschten Presseorgane (Bican, 2013: 31-65).
Forschung und Ideologie
Die folgenden Bemerkungen fußen auf der in Rumänien entstandenen Se-
kundärliteratur zur historischen deutschsprachigen Tagespresse bzw. zu Kul-
turzeitschriften, wobei betont werden muss, dass vor allem die beiden Regionen
Transsilvanien und das Banat in den Mittelpunkt der Forschungsvorhaben gestellt
worden sind. Die Erweiterung der vorliegenden Betrachtungen bezüglich der Ba-
nater Tagespresse ist deswegen nötig, weil es keine Monografien transsilvanisc-
her Tageszeitungen (dafür aber zur „Temeswarer Zeitung“) gibt. Danach fokus-
siert der Beitrag ausschließlich auf deutschsprachige Periodika Transsilvaniens.
Die methodologischen Grundsätze zur Presseforschung, die hier kritisch
zusammengefasst werden, sind in der zentralistisch organisierten Sozialistischen
Republik Rumänien entstanden. Durch die in der politischen Hauptstadt Bukarest
getroffenen Beschlüsse ab 1971 wurden auch regionale Sonderforschungsbereic-
he einheitlichen politisch-ideologischen und kulturideologischen Kriterien un-
terworfen (Bican, 2012: 35-40).
Gegenwärtige Forscher*innen müssen mit einer zeitgebundenen und wei-
taus ideologiekonformen Ausrichtung der existierenden Sekundärliteratur rech-
nen, wenn sie die bestehende Forschungslage erkunden. Zumeist rücken Studien
und Monografien älteren Datums vor allem einen dokumentarischen Ansatz in
den Mittelpunkt, denn es geht darin vor allem um die Auswertung der – zumin-
dest in Transsilvanien – reichhaltigen Bibliotheksbestände, in denen das
entsprechende Periodikum aufgefunden worden war, und um die Ergänzung der
regionalen Befunde durch die im Ausland befindlichen Sammlungen von Zeitun-
gen und Zeitschriften. Diese Fleißarbeit wird jedoch durch methodologisch unge-
sicherte Auswertungskriterien geschmälert, die durch den Entstehungskontext
109 |
solcher Studien beeinflusst worden sind. Es sind vor allem ideologische Einfär-
bungen, die zu den Defiziten der historischen Presseforschung zählen. Auf zwei
relevante Aspekte soll näher eingegangen werden, da sie die unmittelbare
Einwirkung der politischen Situation, in der diese Studien entstanden sind, zum
Ausdruck bringen.
Eines der größten Mankos der Forschungslage zur deutschsprachigen Re-
gionalpresse Transsilvaniens ist die fehlende Identifikation deutschnationaler und
nationalistischer Ausprägungen in den deutschsprachigen Medien seit der zweiten
Hälfte des 19. Jahrhunderts (Schuster, 2003: 145-165). Stattdessen erläutern
schönfärbende Ausschweifungen zur kollektiven Identität der Siebenbürger Sach-
sen selbst die fragwürdigsten Quellenbefunde. Deswegen sollte grundsätzlich von
einem unbearbeiteten Nachdruck solcher Studien abgesehen werden, doch ist lei-
der das Gegenteil der Fall.
Dass sich die Forscher*innen zuweilen schwertun, an Beiträgen aus der re-
gionalen Presse ideologisch eingefärbte Inhalte zu erläutern, geht einher mit der
Tendenz, Aussagen siebenbürgisch-sächsischer Persönlichkeiten vor allem nach
einem Deutungsraster zu beurteilen, das unabhängig von der zeittypischen ideo-
logischen Eingebundenheit der sozialen Akteur*innen gehandhabt wird bzw. die-
sen keine manipulatorischen Intentionen unterstellt (Bican, 2013: 112-118). Das
dokumentarische Anliegen derartiger Untersuchungen wird durch umfangreiche
bibliografische Angaben zu historischen Gestalten betont, welche die kritische
Lektüre ihrer Schriften ersetzen.
Ein anderer Aspekt, der auch die Presseforschung betrifft, ist die in den
vorhandenen Studien unkritische Handhabung einer im nationalkommunistischen
Rumänien des Ceaușescu-Regimes entstandenen Terminologie. Zu erwähnen ist
hier das Begriffspaar „Rumäniendeutsche“ – „rumäniendeutsche Literatur“, das
ohne kritische Hinterfragung auch nach der Wende fortgeführt wurde, z.T. dank
der Personalkontinuität im akademischen Bereich. Zu verweisen ist hier auf die
Kritik und die Begriffsgeschichte, die Annemarie Weber detailliert aufgerollt hat.
Die Ideologieverbundenheit der Fachliteratur ist nicht nur am Zitatenschatz aus
den Reden des Partei- und Staatsführers zu ermessen, sondern auch an ihren in-
haltlichen Zielsetzungen, welche die Vorgaben des politischen Zentrums befol-
gen.
Abschließend soll an Alexander Ritters Bemerkung zur „ideologische[n]
Diskursverbiegung“ (13) erinnert werden, welche die deutschsprachige „Minder-
heitenkultur“ (s.o.) geprägt habe, so dass diese unter der folgenden Voraus-
setzung betrachtet werden könne:
Minderheitenkultur ist ein wesentlicher Teil von politischer Kultur, und da-
rum kalkuliert Politik auch kontinuierlich Minderheitenkultur als bemerkenswer-
ten Faktor ihres Agierens nach innen wie nach außen (s.o.).
| 110
Presse als Forschungsgegenstand

In der deutschsprachigen regionalen Presseforschung Transsilvaniens und
des Banats ist es üblich, der Tagespresse keinen eigenständigen Quellenwert bei-
zumessen, weshalb auch deren Erforschung bislang nicht den akzeptierten Status
einer eigenen Disziplin erhalten hat, sondern auf die sekundäre Funktion einer
Hilfswissenschaft reduziert wird. Untersuchungen zur Tagespresse gehen von der
Voraussetzung aus, dass die Publizistik nur Textmaterial liefert, welches von der
Geschichtswissenschaft (Krischan) oder der Literaturgeschichte (Schneider) aus-
gewertet wird. Beide Tendenzen sind an Studien über die Banater “Temeswarer
Zeitung” belegbar.
Es ist bezeichnend für die Einstellung der Forscher*innen, dass sie ihren
eigenen Gegenstand ausschließlich an den faktischen Gegebenheiten der Gesc-
hichte ausrichten, um dessen Quellenwert dadurch zu begründen. Aussagekräftig
in diesem Sinn ist die von Alexander Krischan im Vorwort seiner Untersuchung
der „Temeswarer Zeitung“ ausformulierte Zielsetzung:
Die “Temeswarer Zeitung” wurzelte trotz ihren vielen politischen Schwen-
kungen tief im Banater Boden. Ihr Werdegang ist daher nicht nur die Geschichte
irgendeiner Zeitung, sondern ein Stück Banater Geschichte schlechthin (Krisc-
han, 1969: 10).
Diese Gleichstellung von Presse- und Regionalgeschichte wird auch in der
Struktur seiner Studie widerspiegelt, welche in ihren Kapiteln sämtliche Epochen
der k.u.k.-Geschichte episodisch aufrollt und die Zeitungsgeschichte in wenigen
Sätzen, die bloße Kommentare ohne Textbelege enthalten, als Widerschein der-
selben abbildet.
Neuere Recherchen zur Banater Regionalpresse, wie z.B. jene von Ciprian
Glăvan, betonen die Rolle der damaligen Medien in der Widerspiegelung der Lo-
kalgeschichte bzw. der regional bedeutsamen historischen, ökonomischen, sozia-
len und kulturellen Ereignisse der Zeit, wobei auch das gemeinschaftliche Leben
und das urbane Geschehen anhand der Pressebelege verfolgt werden. Relevant ist
in dieser historisch ausgerichteten Studie auch die Tatsache, dass darin auch auf
die für die Presseforschung notwendige Hervorhebung des Zensureingriffs reflek-
tiert wird.
Die zwei Beispiele verdeutlichen die veränderte Auffassung der Forsc-
her*innen bezüglich des Gegenstands Presse, die mit einer zunehmenden Indivi-
dualisierung des Forschungsobjekts einhergeht. Es ist nachvollziehbar, dass die
Presse nicht aus ihrer Zeit herausgelöst werden kann, zumal sie den Anspruch
hat, Ereignisse unmittelbar zu begleiten und medial abzubilden. Umso mehr ist es
zu begrüßen, dass die Medien verstärkt als in sich abgeschlossene Untersuc-
hungsobjekte betrachtet und analysiert werden.
111 |
Da für die deutschsprachige Publikationslandschaft in Transsilvanien keine

umfangreiche Abhandlung zu einer Tageszeitung vorliegt (weswegen auch Bele-
ge zur deutschsprachigen Presse des Banats notwendig waren, um den Rahmen
dieser Überlegungen abzustecken), soll im Folgenden an die einzige Monografie
einer deutschsprachigen Kulturzeitschrift erinnert werden, die vor der Wende in
Rumänien verfasst wurde. Horst Schuller Angers detaillierte Erforschung der
Zeitschrift „Klingsor“ hat eine literaturwissenschaftliche Schwerpunktsetzung
und verfolgt v.a. die literarischen Kontakte des Mediums im regionalen und in-
ternationalen Umfeld, wobei sowohl den deutschsprachigen Primärtexten als auch
den Übersetzungen Bedeutung zugemessen wird.
Diese Fallbeispiele aus der Geschichts- und Literaturwissenschaft bringen
die Tendenz der Regionalforschung zum Ausdruck, die Presse, neben den üblic-
hen Druckerzeugnissen, als eine potenzielle Primärquelle anzusehen. In der
rumänischen Germanistik der Nachwendezeit hat Prof. Dr. Horst Schuller Anger,
emeritierter Professor der Lucian-Blaga-Universität Sibiu, diese Forschungsrich-
tung angeregt. Mittlerweile werden auch Abschlussarbeiten (im Master- und
Promotionsstudium) zur historischen und aktuellen Presse betreut.
In Verbindung damit geht auch eine Neubestimmung aktueller Forsc-
hungspositionen einher, die im nächsten Teil beleuchtet werden soll.
3. Presseforschung heute
Neue theoretische Ansätze: die Feldtheorie Pierre Bourdieus
Gegenwärtige Ansätze der germanistischen Forschung nutzen den Quel-
lenwert der historischen Medien, um fachbezogene Zielsetzungen zu formulieren
und aktuelle Forschungstendenzen in die Regionalforschung einzuführen.
Als erstes wäre zu bemerken, dass sich im polaren Begriffspaar “Mehrheit”
– “Minderheit” eine Asymmetrie der Beziehung ausdrückt, die keine Ausdiffe-
renzierungen zulässt. Die Annahme, dass beiden Einheiten eine interne Homoge-
nität zugrunde liegt, dürfte ein erstes Signal dafür sein, dass sich dieses termino-
logische Binom auf ein Konstrukt stützt, das zwar im öffentlichen Diskurs
geläufig ist, aber in der Forschung nicht kritiklos übernommen werden sollte.
Stattdessen gilt es, Binnendifferenzierungen herauszuarbeiten, die sich nachhaltig
auf öffentliche Diskurse (und deren mediale Reproduktion) ausgewirkt haben.
Auf diese Art können die Positionierungen der meinungsbildenden sozialen Ak-
teur*innen, d.h. politischer oder kultureller Persönlichkeiten, bestimmter Medien,
Institutionen usw., ausgelotet werden, so dass ihre Einwirkung auf das Zeitgesc-
hehen objektiv beurteilt und ihre Nachwirkung kritisch begutachtet werden kön-
nen. Ein Beispiel dafür kann mit Bezug auf die deutschsprachige Medienlandsc-
haft Transsilvaniens erwähnt werden, wo die Literaturzeitschrift “Frühling” in der
Zwischenkriegszeit, infolge einer gezielten Marginalisierungsstrategie durch das
| 112
damals wichtigste Presseorgan “Ostland”, mit Geringschätzung betrachtet wurde.

Diese Meinung haben sich später auch die Forscher*innen zu eigen gemacht, oh-
ne die Gründe dafür zu suchen. Die Polarisierung war jedoch durch einen urbanen
Konkurrenzkampf entstanden, da beide Zeitschriften denselben Erscheinungsort
hatten (Bican, 2013: 112-137).
Des Weiteren ist zu hinterfragen, auf welchen historisch bestimmbaren
Zeitpunkt sich diese Begrifflichkeit bezieht, denn in der nationalkommunistischen
Epoche Nicolae Ceaușescus (1965-1989) wurde die politische Lage auf die Ver-
gangenheit zurückprojiziert, um gezielt eine zeitliche und geopolitische Kontinu-
ität zu erschaffen, die als solche nie existiert hatte. Die Künstlichkeit dieses An-
satzes wurde auch von dem Germanisten Heinz Stănescu reproduziert, der in sei-
ner Argumentation zugunsten des Begriffs „rumäniendeutsche Literatur” histo-
rische Epochen dazu verwendet, um die Landesbezeichnung, die zu unterschi-
edlichen Zeitpunkten teritorielle Änderungen beinhaltet hatte, im Sinne der Kul-
turpolitik Ceaușescus zu gebrauchen. Durch diese künstliche Grenzverwischung
ist ein Topos der rumänischen Germanistik entstanden, die den Dichter Paul Ce-
lan (1920-1970) als Argument für den Gründungsmythos der rumäniendeutschen
Literatur verwendet; dessen Werk oder das Thema Holocaust wurden dabei in der
öffentlichen Diskussion kaum berücksichtigt (Bican, 2005: 46-67).
Infolgedessen wurden als theoretische Grundlage für die Untersuchung der
regionalen deutschsprachigen Presse Transsilvaniens bzw. Rumäniens die Kon-
zepte und die damit verbundenen Ausführungen Pierre Bourdieus eingesetzt (Bo-
urdieu, 1974, 1998, 2001). Zu vermerken ist dabei, dass in einem solchen Fall die
Übernahme des Feldbegriffs nicht ohne Reibungsverluste stattfinden kann, denn
Bourdieus Theorien berücksichtigen die Präsenz von Minderheiten nicht. Infol-
gedessen musste eine terminologische Anpassung durchgeführt werden, um die
Übertragung des von Bourdieu vorgeschlagenen soziologischen Deutungsmodells
auf die Dualität “Mehrheit” – “Minderheit” zu vollziehen, ohne dabei die Voraus-
setzungen seines Theoriemodells zu annulieren. Demzufolge wurden innerhalb
des kulturellen Feldes der Region Transsilvaniens (bzw. Rumäniens) zwei Kul-
turfelder festgelegt (das deutschsprachige bzw. das rumänischsprachige Kultur-
feld), die voneinander sprachlich differenziert sind und in denen sich unterschi-
edliche Akteur*innen äußern, deren symbolisches Kapital ihren Positionen in ei-
nem bestimmten Feld entspricht und dadurch auch ihren Positionierungen in öf-
fentlichen Debatten Gewichtung verleiht. Die Überschneidungen solcher Kultur-
felder bewirken die Entstehung kultureller Felder, die räumlich festlegbar sind:
das kulturelle Feld einer Stadt oder einer Region (Bican, 2013: 9-15). Durch diese
differenzierte Betrachtung können Auseinandersetzungen innerhalb eines Kultur-
feldes verfolgt und analysiert werden, die langfristig auf dieses eine Kulturfeld
eingewirkt haben, auch wenn sie – wegen der Sprache, in der sie geführt wurden
113 |
und in der die Beiträge veröffentlicht worden sind – in dem anderssprachigen

Kulturfeld nicht wahrgenommen wurden (Bican, 2012: 25-30).
Germanistische Fragestellungen an die historische Presse
Im einleitenden Unterkapitel wurde belegt, dass die gegenwärtige Germa-
nistik den Gegenstand der historischen Presse für sich entdeckt hat und diesen
anhand fachspezifischer Fragestellungen erforscht.
Als erstes Beispiel eigener Forschungsergebnisse wird die Zeitschrift
“Akademische Blätter” (1896-1910) genannt, die ein Organ der Studierenden
war, die das Abitur an Lyzeen (Gymnasien) in Transsilvanien erworben haben
und danach ins Ausland gefahren sind, um ein Studium an einer deutschen oder
österreichischen Universität zu beginnen. Diese akademische Mobilität hat Fol-
gen für die Themen und Inhalte der Beiträge aus der Zeitschrift, jedoch äußern
sich diese nicht in der Art und Weise, die ein heutiger Leser erwarten würde.
Anstelle einer kulturellen Öffnung zum Fremden und Neuen rekonstruieren die
deutschsprachigen Studierenden aus Transsilvanien, bei feierlichen Anlässen, ih-
nen vertraute Formen der Nähe und ein Prototyp der Heimat, in welchem Frauen
eine rein dekorative Rolle haben (Bican, 2013: 65-91). Durch die Anpassung an
die sozialen Verhältnisse (etwa den empfohlenen Umgang mit deutschen Fami-
lien oder die Kontaktaufnahme zu studentischen Verbindungen) importieren die
Studierenden deutschnationale Diskurse und Denkmuster (Bican, 2013: 58-60);
dies geschieht zunächst medial (in der erwähnten Zeitschrift), später jedoch – d.h.
nach ihrem sozialen Wiedereinstieg nach der Rückkehr – wirken sie auch durch
ihre Positionen im deutschsprachigen Kulturfeld der Region.
Epochenschwellen eignen sich besonders für derartige Forschungsansätze,
weil qualitative Untersuchungen mit Ergebnissen aufwarten können, die für histo-
rische und heutige Regionen bedeutsam sind und in einer transnationalen und
transkulturellen Perspektive auf grenzüberschreitende Phänomene verweisen
können. Diesbezüglich kann das folgende Fallbeispiel einer transsilvanischen Ta-
geszeitung zitiert werden: Im “Siebenbürgisch-Deutschen Tageblatt” (1874-1944)
werden ab 1880 Anzeichen eines unmittelbar anstehenden Zerfalls ausgelotet, der
sich aufgrund der veränderten politischen Verhältnisse derart verallgemeinert ha-
be, dass auch die regionale und lokale kollektive Existenz der Siebenbürger Sach-
sen davon bedroht sei (Bican, 2014: 83-96). Mithilfe von rhetorisch wirksamen
Untergangsszenarien, die sich durch Märchentopoi verallgemeinern ließen, wur-
den der damaligen Leserschaft negative mediale Selbstprojektionen vorgespielt
und deutschnationale Vereine als Rettungsinstanzen gepriesen (s.o.). Durch aus-
geklügelte rhetorische Strategien wurden schon Ende des 19. Jahrhunderts de-
utschnationale Denkmuster durch die lokalen Medien in das deutschsprachige
Kulturfeld der Region eingeführt, die zu späteren Zeitpunkten auch durch die im
Ausland befindlichen Studierenden bestätigt und fortgeführt wurden.
| 114
Fazit
Im vorliegenden Beitrag wurden am Beispiel der regionalen Presseforsc-
hung aktuelle Tendenzen innerhalb der Germanistik aufgezeigt und mit Beispie-
len belegt. Dafür wurde zunächst das Merkmal der Regionalität näher erläutert.
An ausgewählten Beispielen wurde der Zusammenhang zwischen Forschungser-
gebnissen und Ideologie nachgewiesen. Danach ging der Beitrag auf die Rolle der
Presse in der heutigen Germanistik ein, um anschließend einige Fragestellungen
anhand der transsilvanischen Pressebestände näher zu erläutern.
Dadurch konnte belegt werden, dass komplementär ausgerichtete Forsc-
hungsprojekte im Bereich der Germanistik eine Aufwertung der historischen und
der aktuellen Presse veranlassen.
Literaturverzeichnis
Bican, B. (2013). Deutschsprachige kulturelle Presse Transsilvaniens:
Einblicke in die zweite Hälfte des 19. Jahrhunderts und in die Zwischenkriegs-
zeit. LIT.
Bican, B. (2012). “Heimat” als Begrifflichkeit ideologischer Manipulation
im kommunistischen Rumänien. In: Eigler, Friederike et al. (Hrsg.),
Post/Nationale Vorstellungen von “Heimat” in deutschen, europäischen und glo-
balen Kontexten (35-40). Peter Lang.
Bican, B. (2005). Die Rezeption Paul Celans in Rumänien. Böhlau.
Bican, B. (2014). Szenarien des Untergangs in der deutschsprachigen Ta-
gespresse Transsilvaniens. In: Szendi, Zoltan (Hrsg.), Medialisierung des Zerfalls
der Doppelmonarchie in deutschsprachigen Regionalperiodika zwischen 1880
und 1914 (83-96). LIT.
Bican. B. (2012). O controversă nu doar literară: Ce este „rumäniendeutsc-
he Literatur”? Vatra, 1, 25-30.
Birk, M. (Hrsg.). (2009). Zwischenräume. Kulturelle Transfers in de-
utschsprachigen Regionalperiodika des Habsburgerreichs (1850-1918). LIT.
Bourdieu, P. (2001). Die Regeln der Kunst: Genese und Struktur des litera-
rischen Feldes. (Übers. B. Schwibs und A. Russer). Suhrkamp.
Bourdieu, P. (1998). Praktische Vernunft. Zur Theorie des Handelns.
(Übers. H. Beister). Suhrkamp.
Bourdieu, P. (1974). Zur Soziologie der symbolischen Formen. (Übers. W.

Fietkau). Suhrkamp.
115 |
Dunǎreanu, E. & Avram, M. (1971). Presa sibianǎ în limba germanǎ (1778-

1970). Biblioteca Astra.
Földes, C. (2018). Mediensprache im Kontakt der Kulturen: Beispiel
“Moskauer Deutsche Zeitung”. In: Földes, Csaba (Hrsg.), Sprach- und Textkultu-
ren – interkulturelle und vergleichende Konzepte (43-77). Narr Francke Attemp-
to.
Földes, C. (2018). Politische Sprache und Interkulturalität – am Beispiel
der Presse deutscher Minderheiten. In: Fábián, A. & Trost, I. (Hrsg.), Sprachgeb-
rauch in der Politik. Grammatische, lexikalische, pragmatische, kulturelle und di-
alektologische Perspektiven (299-317). De Gruyter.
Földes, C. (2019). “Die Deutsche Allgemeine Zeitung: Anmerkungen zur
Sprache der kasachstandeutschen Presse.” Linguistica, 59, 1, 71-97.
Glăvan, C. (2015). Presa de limbă germană din Banat 1771–1867. Argo-
naut.
Krischan, A. (1969). Die “Temeswarer Zeitung” als Banater Geschichtsqu-
elle (1852-1949). Verlag des Südostdeutschen Kulturwerks.
Obad, V. (Hrsg.). (2007). Regionalpresse Österreich-Ungarns und die ur-
bane Kultur. Feldmann.
Ritter, A. (2003). Der Peipussee, literarischer Volkstumskampf und die
philologische Kritik. Überlegungen zur Rezeption “auslanddeutscher Literatur”
im Kontext der NS-Ideologie. In: Markel, M. & Motzan, P. (Hrsg.), Deutsche Li-
teratur in Rumönien und das „Dritte Reich“. Vereinnahmung – Verstrickung –
Ausgrenzung (13-54). IKGS.
Schneider, E. (Hrsg.). (2003). Literatur in der “Temeswarer Zeitung” 1918-
1949: Einführung, Texte, Bibliographie: Eine Dokumentation. IKGS.
Schuller Anger, H. (1994). Kontakt und Wirkung. Literarische Tendenzen
in der siebenbürgischen Literaturzeitschrift “Klingsor”. Kriterion.
Schuster, G. (2003). An ihrer Sprache sollt ihr sie erkennen… Sprach- und
Stilanalysen an Texten der Zeitschrift “Klingsor”. In; Markel, M. & Motzan, P.
(Hrsg.), Deutsche Literatur in Rumänien und das “Dritte Reich”. Vereinnahmung
– Verstrickung – Ausgrenzung (145-165). IKGS.
Szendi, Z. (Hrsg.). (2014). Medialisierung des Zerfalls der Doppelmonarc-
hie in deutschsprachigen Regionalperiodika zwischen 1880 und 1914. LIT.
Weber, A. (2010). Rumäniendeutsche? Diskurse zur Gruppenidentität einer

Minderheit (1944-1971). Böhlau.
| 116
Internetquellen
Földes, Csaba (2019, April). Deutsche Mediensprache im Ausland – am
Beispiel der deutschen Minderheitenpresse in Mittel- und Osteuropa. www.
https://www.pressesprache.de/.
117 |
ALZHEIMER TİPİ DEMANS HASTALARININ KONUŞMA ÜRETİMİNDE

NÖRODİLBİLİMSEL ÖZELLİKLER
Neurolinguistic Features in Speech Production of Patients with Alzheimer’s Disease
Eda CAN - Gülmira KURUOĞLU*
Öz
Nörodilbilimsel özellikler açısından dil değerlendirmesi nörode-
jeneneratif hastalıklarda önemli bulgular elde edilmesini sağlamaktadır.
Alzheimer tipi demans hastalığı da en yaygın nörodejeneratif hastalıklar-
dandır. Teşhis zamanı, hastalık evresi, eşlik eden başka bir hastalığın olup
olmaması vb. bu hastaların konuşma üretimlerinde farklılıklar meydana
getirmektedir. Bu çalışmada 65 yaş öncesi hastalık teşhisi koyulmuş olan
Alzheimer tipi demans hastalarının dil üretimleri incelenmiştir. Bu ince-
lemede, en yaygın kullanılan dil testlerinden olan betimleme testleri kul-
lanılmıştır. Hastaların sözlü anlatımlarının incelenmesi için de konulu
sözlü anlatım testi kullanılmıştır. Toplam 23 erken başlangıçlı Alzheimer
tipi demans hastasının dil üretimi benzer yaşlardaki nörolojik bir problemi
olmayan kontrol grubu verileriyle karşılaştırılmıştır ve Ki kare ve medyan
testi kullanılarak analiz edilmiştir. Elde edilen sonuçlara göre erken baş-
langıçlı Alzheimer tipi demans hastaları en fazla sözcüğü piknik betimle-
me testinde, en az sözcüğü ise kurabiye hırsızı betimleme testinde kul-
lanmıştır. Tümce sayısı ile ilgili sonuçlara göre en fazla tümce resimli öy-
kü anlatım testinde, en az tümce ise piknik testinde kullanılmıştır. Ad ve
eylem tümcesi analizine göre ise bu hastalar kontrol grubuna kıyasla daha
fazla ad tümcesi kullanma eğilimindedir. Sadece konulu sözlü anlatım tes-
tinde eylem tümcesi kullanımı ad tümcesinden daha fazla bulunmuştur.
Bu durum, Türk Alzheimer hastalarının konuşma üretimlerinde üye ge-
rektirmeyen ve işlemlemesi daha kolay olan ad tümcelerini kullandıkları
sonucunu ortaya çıkarmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Alzheimer Hastalığı, Nörodilbilimsel Özel-
likler, Ad Tümcesi, Eylem Tümcesi.
Abstract
*
Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dilbilim Bölümü, eda.can@deu.edu.tr
- Prof. Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dilbilim Bölümü, gulmi-
ra.kuruoglu@deu.edu.tr.
| 118
Language evaluation in terms of neurolinguistic features provi-

des important findings in neurodegenerative diseases. Alzheimer's de-
mentia is one of the most common neurodegenerative diseases. Diagno-
sis time, disease stage, presence of another disease, etc. causes differen-
ces in the speech production of these patients. In this study, the langua-
ge production of Alzheimer's type dementia patients diagnosed before
the age of 65 was examined. In this study, descriptive tests, one of the
most widely used language tests, were used. Subject-based narration test
was also used to examine the oral narration of the patients. The langua-
ge production of a total of 23 patients with early-onset Alzheimer's type
dementia was compared with data from a control group of similar ages
without a neurological problem and analysed using the Chi-square and
median test. According to the results obtained, patients with early-onset
Alzheimer's type dementia used the most words in the picnic description
test and the least in the cookie thief description test. According to the
results related to the number of sentences, the most sentences were used
in the picture storytelling test, and the least sentences were used in the
picnic description test. According to the nominal and verbal sentence
analysis, these patients tend to use more nominal sentences compared to
the control group. Only in subject-based narration test, the use of verbal
sentences was found to be higher than the nominal sentences. This situa-
tion reveals that Turkish Alzheimer's patients use noun phrases that do not
require members and are easier to process in their speech production.
Keywords: Alzheimer’s Disease, Neurolinguistic Features, No-
minal Sentence, Verbal Sentence.
Giriş
Demans, farklı nedenlere bağlı olarak, beyinde belirli bir süre içinde geli-
şen ve ilerleyerek devam eden etkilenmeler sonucu yüksek serebral işlevlerin,
davranışların ve çok yönlü bozuklukların yarattığı klinik tablolara verilen genel
bir addır (Tanrıdağ, 1994: 84; Karaman, 2002: 64). Demans ileri yaştaki insanlar-
da görülür ancak genç insanları da etkileyebilir. 45 yaştan önce pek rastlanmaz,
45-65 yaş arasında da nadir olduğu belirtilmektedir. 65 yaştan sonra orta veya
ağır şiddette görülebilir (Karaman, 2002: 64).
Demans; bellek bozukluğuna dil, yönelim, soyut düşünme, problem çözme
gibi bilişsel işlevlerden en az birinin eşlik etmesiyle iş ve/veya sosyal yaşamda iş-
lev kaybının ortaya çıkmasıdır. Kazanılmış entelektüel işlevsellikte düşüş vardır
(Green, 1995: 29; Barkof ve Buckem, 2016: 79).
Bellek; bilgiyi (görülen, işitilen, düşünülen, hissedilen) algılama, düzenle-
me, kodlama, saklama ve hatırlamayla tanımlanan bilişsel bir süreçtir. Bir süreç
olduğu kadar bu bilgilerin saklandığı yer olarak da tanımlanmaktadır (Sözen,
2005: 75). Bellek, öğrenme gibi doğa içinde yaşamımızı sürdürebilmemiz için
119 |
çok gerekli bir öge ve geçmişin sürekli etkinliğidir. Geçmişteki yaşantıyı yeniden
sözle veya davranışla anlatabilmek ve bunun geçmişte olduğunu bilmektir (Kop-
tagel-İlal, 2001: 164).
Demansa neden olan yüzden fazla hastalık bildirilmiştir. Bunlardan bazıları
çok nadir olarak görülen hastalıklardır (Hanağası, 2010: 45). Farklı türlerde kar-
şımıza çıkan demans türlerinden en yaygın olanı Alzheimer Tipi Demans
(ATD)’tır. ATD, hayatın orta-ileri döneminde ortaya çıkan, başlangıcı sinsi olan
ancak ilerleyici bir kötüleşmenin gözlemlendiği bir hastalıktır.
Bellek bozuklukları, özellikle de yakın bellek bozuklukları ATD’de görü-
len belirgin sorunlardandır. Uzak bellek bozukluğu ise geç dönemlere kadar gö-
rülmez. Bellek bozukluğunu dil ve görsel-uzamsal bozukluk takip etmektedir. Dil
bozukluğu genelde ATD’nin erken bulgusudur ve erken yaşta başlayan olgularda
daha belirgindir.
Geç başlangıçlı Alzheimer tanısı almış bireylerde görsel-uzamsal bozuk-
luklara ek olarak bellek bozuklukları da görülür. Sözel akıcılıkta bozulma ve
abartma sıklıkla erken gözlenir, genelde apraksi geç dönem bulgusudur (Dekosky
ve diğerleri, 2004: 1908; Bakkour ve diğerleri, 2013: 332).
Demanslarda dil sorunlarının derecesi hastalığın evresiyle ilişkilidir. Hasta-
lık ilerledikçe ATD hastalarında gözlemlenen davranışlar da değişmektedir.
ATD’nin başlangıç evresinde dil hafif bir bozulma göstermektedir (Blair ve di-
ğerleri, 2007: 238). Bu dönem doktorlar ve hasta yakınları tarafından genellikle
gözden kaçırılır ve yanlış bir biçimde yaşlanmanın normal bir parçası olarak algı-
lanabilir (Emre, 2010: 43). Erken evrede hastaların Mini Mental Durum Testi
(MMDT)’nden aldıkları puanlar 20-25 arasındadır (Çınar, 2012: 5). Bu dönemde
apraksi ve dil becerileri genellikle korunur. Hasta hafifçe özel isimleri bulma zor-
luğundan yakınmaya başlar (Öktem, 2003: 100).
Orta evrede hastaların MMDT’den aldıkları puanlar 10-19 arasındadır (Çı-
nar, 2012: 5). Orta evrede, erken evrede gözlemlenen belirtiler daha ağırlaşır. Ye-
ni bir bilgi öğrenme tamamen durmuştur. Var olan bilgi de geriye dönük bir kro-
nolojik seyirle kaybolmaktadır. Dilsel işlevlerdeki bozulmalar, tutarlı bir sohbeti
sürdürmeyi olanaksız kılacak düzeye ulaşmıştır. Zaman oryantasyon bozuklukla-
rı, gece-gündüz ayrımının bozulması, hava kararmasının hemen ardından yatma-
ya gitme davranışı baş gösterir (Yazıcı ve Şahin, 2010: 50).
İleri evrede hastaların MMDT’den aldıkları puanlar 0-9 arasındadır (Çınar,
2012: 5). Bu evrede hastanın en temel günlük yaşam aktivitelerini dahi sürdürme-
leri bir başkasının yardımını gerektirmektedir. İleri evrede, bellek ileri derecede
bozulmuştur. Hasta yeni hiçbir şey öğrenip uzunca bir süre aklında tutamaz. Dil
işlevlerindeki bozulma da oldukça ileri boyuta varabilir. Bazı hastalar konuştuk-
ları halde düşündüklerini anlatamaz hale gelebilir (Öktem, 2003: 105). Bu aşa-
| 120
mada hastanın dil işlevleri körelmiştir. Hasta dilini neredeyse hiç kullanmamak-
tadır Dilsizlik (mutism) ATD’nin son aşamasıdır (Blair ve diğerleri, 2007: 238).
ATD daha genç bireylerde de görülebilir (40–60 yaş arası) ve bu bireyler
tüm hastaların yaklaşık % 5’ini oluşturur (Altın, 2006: 7). Bu durum ATD’nin alt
türlerinden biri olan “Erken Başlangıçlı Alzheimer” (EBA) olarak tanımlanmak-
tadır.
Bu hastalığın başlangıç yaşları değişken de olsa yirmili yaşlar kadar erken
olabilmektedir (Saka, 2010: 23). EBA tipi demansta ileri derecede konuşma bo-
zukluğuna sık rastlanır. Bu, hastalarda daha önde gelen bir bulgudur ve daha ağır
seyreder (Özbakır ve Aydın, 1999: 74). ATD’nin diğer bir türü geç yaşlarda orta-
ya çıkan “Geç Başlangıçlı Alzheimer” (GBA)’dır.
Sonuç olarak EBA ve GBA arasındaki farklılığın nörokimyasal özellikler,
hastalığın ilerleme hızı ve dilsel bozukluğun derecesi ile ilgili olduğu (Kensinger,
1996: 27) ve erken başlangıçlı olgularda özellikle dilsel sorunların daha net göz-
lemlendiği söylenebilir (Van der Flier ve diğerleri, 2011: 281).
Ayrıca EBA hastalarında dil bozukluğunun, GBA hastalarında ise bellek
sorunlarının belirgin olduğu çeşitli çalışmalarda ortaya çıkarılmıştır (Multani ve
diğerleri, 2016: 490; Joubert ve diğerleri, 2016: 218).
Yavaş ilerleyici bilişsel ve entelektüel yıkım tablosuyla seyreden ATD’de
dil bozuklukları giderek artan oranda rapor edilmektedir. Dil bozukluklarının çok
erken dönemlerde ortaya çıktığını savunan çalışmalar olduğu gibi, nispeten daha
genç olgularda yaşlılara oranla daha belirgin olduğunu savunanlar da bulunmak-
tadır (Tanrıdağ, 1995: 174).
Bu bağlamda yapılan çalışmamızın amacı EBA tanılı hastaların konuşma
üretimlerinin incelenmesi ve bu inceleme sonrası nörodilbilimsel değerlendirme-
lerin yapılmasıdır.
Materyal ve Metot
Çalışmaya başlamadan önce Dokuz Eylül Üniversitesi, Tıp Fakültesi Giri-
şimsel Olmayan Etik Kurulundan izin alınmış ve daha sonra Dokuz Eylül Üniver-
sitesi, Tıp Fakültesi, Nöroloji Anabilim Dalı, Demans Polikliniğine başvuran has-
talar dilsel açıdan test edilmiştir.
Çalışmaya EBA tanısı almış 23 denek ile nörolojik açıdan herhangi bir sağ-
lık problemi olmayan, benzer yaş ve eğitim seviyesine sahip olan kontrol grubu
dahil edilmiştir.
121 |
HASTA CİNSİ- EĞİTİM UYGULAMA ALZHEİMER MMDT

NO YET SIRASIN- TEŞHİS YAŞI PUANI
DAKİ YAŞ
11 Erkek Lise 59 54 22
33 Erkek Ortaokul 57 54 14
77 Erkek Üniversite 55 54 23
0
11 Kadın Lise 58 55 27
1
11 Kadın Lise 67 64 25
2
11 Kadın Üniversite 57 54 18
3
14 Kadın Ortaokul 53 51 15
5
6
Kadın Ortaokul 70 64 14
17
7
Kadın Lise 65 60 15
11
8
11
9
20
22
1
Kadın Üniversite 58 58 26
22
2
Kadın Ortaokul 61 59 14
22
3
Tablo 1: EBA Grubunun Demografik Özellikleri
| 122
Çalışmaya dahil edilen tüm bireylerin konuşma üretimleri incelenmiştir.

Bu üretimler için resim betimleme testleri uygulanmıştır. Bunlardan biri Western
Afazi Testinde yer alan “Piknik Resmi Anlatım Testi” (Western Aphasia Battery,
Revised: Kertesz, 2007) iken diğeri Boston Afazi Testinde yer alan “Kurabiye
Hırsızlığı Resim Anlatım Testi”dir (“Boston Diagnostic Examination of Aphasia,
Cookie Theft” Goodglass ve Kaplan, 1983).
Çalışmamızda resim betimleme testlerini kullanmamızın nedeni bu testle-
rin Alzheimer tanısı almış bireylerin dil becerilerini ölçmeye yönelik en hassas
testler olmasıdır. Bayles ve Kaszniak (1987) Boston Afazi testinde yer alan Ku-
rabiye Hırsızlığı Resim Anlatım testini bu testler arasında göstermiş ve bu ve bu-
nun gibi testlerin ATD hastalarının dilsel becerilerini ortaya çıkarmada önemli rol
oynadığını belirtmiştir. Benzer şekilde alan yazında La Rue (1992), Shimada ve
diğerleri (1998), Forbes ve diğerleri (2001) ve Thomas ve diğerleri (2005) resim
betimleme testlerinin öneminden bahsederek ATD hastaları için bu testlerin fay-
dalı olduğunu vurgulamıştır.
Resim betimleme testleri dışında bu çalışmada, hastaların farklı resimler
arasında bağlantı kurup bir hikâye oluşturabilme becerilerine yönelik olarak ha-
zırlanmış olan “Resimli Öykü Anlatım Testi” ile hastaların belli bir konuda ko-
nuşma üretimlerini test etmek için “Konulu Sözlü Anlatım Testi” kullanılmıştır.
Konulu sözlü anlatım testinde deneklere “Bana en mutlu ya da en mutsuz oldu-
ğunuz bir gününüzü/anınızı anlatır mısınız?” sorusu yöneltilmiştir. Tüm bu dil
testleri deneklere sessiz bir odada uygulanmıştır. Tüm hastalardan eşit veri alın-
ması amacıyla, her bir test için yapılan görüşmelere 2 dakika sınırlama getirilmiş-
tir. Dil testleri aracılığı ile elde edilen konuşmalar ses kayıt cihazı ile kaydedilmiş
ve sonrasında elde edilen veriler DuBois’ ve diğerleri (1993) tarafından belirlen-
miş semboller temel alınarak çevriyazıya dönüştürülmüş ve nörodilbilimsel açı-
dan çözümlenmiştir. Bu çözümlemede tümce yapısına ve özellikle de ad ve eylem
tümcesi kullanımına odaklanılmıştır. Nörodilbilimsel çözümleme sırasında çalış-
maya dâhil edilen tüm bireylerin kurduğu tümceler dilbilgisel açıdan kabul edile-
bilir olup olmadıklarına bakılarak incelenmiştir. İnceleme sonucunda EBA gru-
bunun kurmuş olduğu tümcelerin %9,56’sı ve kontrol grubunun kurmuş olduğu
tümcelerin %8,11’i dilbilgisel açıdan kabul edilemez tümce olarak belirlenerek
inceleme dışında tutulmuştur. Diğer tümceler uygun istatistiksel çözümleme yapı-
larak yorumlanmıştır. Ad ve eylem tümcelerinin genel değerlendirmesinde Alzhe-
imer hastalığının tümce kurma yetisi üzerindeki etkisini belirlemek adına (Ki
kare) testi kullanılmıştır. Ad ve eylem tümcesi üretiminde gruplar arası fark olup
olmadığını belirlemek için Medyan testi kullanılmıştır.
123 |
Bulgular
Çalışmaya dâhil edilen tüm bireyler öncelikle eğitim, yaş, cinsiyet ve
MMDT puanları açısından karşılaştırılmış ve bu karşılaştırma sonucunda bu de-
ğişkenler açısından bireyler arasında herhangi bir fark olmadığı belirlenmiştir.
Tablo 2’de tüm bireylerin yaş, cinsiyet, eğitim düzeyi ve MMDT puanlarına iliş-
kin karşılaştırma sonucu yer almaktadır.
Tablo 2: EBA ve Kontrol Grubunun Değişkenler Açısından Karşılaştı-
rılması
YAŞ CİNSİYET EĞİTİM DÜZE- MMDT
Yİ
EBA
KONTROL p= 0,292 p= 0.331 p= 0.390 -
Tablo 2’ye göre EBA tanılı hastalar ve sağlıklı bireyler arasında yaş, cinsi-
yet, eğitim düzeyi ve MMDT bakımından istatistiksel açıdan anlamlı bir fark bu-
lunmamıştır (p>0.005). EBA grubu ve kontrol grubu verilerinin karşılaştırılabilir
veriler olduğu ortaya çıkarıldıktan sonra tümce çözümlemesine geçilmiştir. Tablo
3’te EBA ve kontrol grubunun tüm testlerde ürettiği tümce sayısına ilişkin veriler
yer almaktadır.
Tablo 3: EBA ve Kontrol Grubunun Kurduğu Tümcelerin Sayısal Açıdan
Karşılaştırılması
TEST TÜRÜ
p
GRUP PİKNİK KURABİYE HIR- RESİMLİ KONULU
RESMİ AN- SIZLIĞI RESİM ÖYKÜ AN- SÖZLÜ AN- değeri
LATIMTESTİ ANLATIM TESTİ LATIM TESTİ LATIM TESTİ
Toplam
Tümce 88 177 214 188
Sayısı
EBA
Tümce
Sayısı %9,8 %22,4 %22,6 %23,7
(Yüzde)
Toplam
Tümce 265 230 293 245
Sayısı
KONTROL
Tümce
Sayısı %29,6 %29,1 %30,9 %30,9
0.000
(Yüzde)
Tablo 3’e göre EBA ve kontrol grubunun kurmuş olduğu tümceler açısın-
dan %95 güvenle istatistiksel açıdan anlamlı bir farklılık bulunmuştur (p<0.005).
Buna göre tüm testlerde en az tümce sayısı EBA grubuna aittir. Tümce sayılarına
bakıldığında EBA grubunun en çok konulu sözlü anlatım testinde, en az ise pik-
nik resmi anlatım testinde konuştuğu ortaya çıkmaktadır. Kontrol grubu en çok
| 124
resimli öykü anlatım testi ile konulu sözlü anlatım testinde, an az ise kurabiye
hırsızlığı resim anlatım testinde konuşmuştur.
Şekil 1’de her iki grubun tüm testlerde kurmuş olduğu tümce sayıları ile il-
gili dağılım yer almaktadır.
Şekil 1: EBA ve Kontrol Grubunun Üretmiş Olduğu Tümcelerin Dağılımı
Şekil 2: Kurabiye Hırsızlığı Resim Anlatım Testine İlişkin Veri Örneği
E.C.: Bu resimde bana gördüklerinizi anlatır E.C.: Bu resimde bana gördüklerinizi

mısınız?
anlatır mısınız?
H.O.: …Burası mutfak. /
S.A.: Bi mutfaktayız
Mutfakta anne bulaşık yıkamış/
ı= anne ve iki çocuk var. /
Lavabo taşmış@@ /
ıı= Anne.. elinde tabak var. /
Oğlan kardeş, kız kardeşe kurabiye veriyo. /
Bulaşık yıkamış tabakları kuruluyor
Ayy sandalye devrilcek gibi eğilmiş /
fakat o sırada şey o kadar açık ki
çeşme o kadar açık ki lavabo
doluyor ve taşıyor. /
Annenin onu nasıl görmediği konusu biraz entere-
san @@ çünkü elindeki tabağa çok odaklanmış he-
ralde ve hep sular lavabodan yere taşıyor./
Güzel bir mutfak.
Yeşilliklere bakıyor. /
O arada çocuklar ıı= dolaptan kurabiye almak is-

tiyor. /
Oğlan bir taburenin üzerine çıkıyor fakat tam ku-
rabiyeye ulaşmışken <kardeşine> kız kardeşine ve-
recekken tabure kayıyor. /
Deneklerin tüm testlerde üretmiş olduğu tümceler Ad tümcesi ve Eylem

tümcesi açısından değerlendirildiğinde farklı bulgular elde edilmiştir. Tablo 4’te
125 |
EBA ve kontrol grubunun tüm testlerde üretmiş olduğu ad ve eylem tümcesi veri-
leri yer almaktadır.
Tablo 4: Ad ve Eylem Tümcelerinin Gruplar Arası Dağılımı
Tablo 4’e göre tüm testlerde EBA ve kontrol grubu arasında ad ve eylem
tümcesi kurma ya da kuramama faktörleri arasında %95 güvenle istatistiksel ola-
rak anlamlı bir fark bulunmuştur (p<0.05). Yüzdelere bakıldığında piknik, kura-
biye hırsızlığı ve resimli öykü anlatım testlerinde EBA grubu, kontrol grubuna
kıyasla daha fazla ad tümcesi kullanmıştır. Kontrol grubu ise daha çok eylem
tümcesi üretmiştir. Konulu sözlü anlatım testinde diğer testlere kıyasla farklı so-
nuçlar elde edildiği görülmektedir. Konulu sözlü anlatım testinde kontrol grubu-
nun daha fazla ad tümcesi kullandığı, EBA grubunun ise daha fazla eylem tümce-
si kullandığı ortaya çıkmıştır. Ki kare testi kullanılarak hasta olup olmama ile ad
ya da eylem tümcesi kurup kurmama arasındaki ilişki belirlenmiştir. Daha sonra
bu farkın anlamlı bir fark olup olmadığı “Medyan testi” ile ortaya çıkarılmıştır.
Bu incelemeye ilişkin veriler tablo 5’te yer almaktadır.
Tablo 5: Ad ve Eylem Tümceleri ile İlgili Medyan Testi Bulguları
Tablo 5’e göre tüm testlerde EBA ve kontrol grubu arasında ad ve eylem
tümcesi açısından EBA grubu ve kontrol grubu arasında anlamlı bir fark bulun-
maktadır (p<0.005). Bu sonuç EBA grubunun piknik, kurabiye hırsızlığı ve re-
simli öykü anlatım testlerinde kontrol grubuna kıyasla daha fazla ad tümcesi kul-
landığı ortaya çıkarmaktadır. Konulu sözlü anlatım testinde ise, diğer testlerden
farklı olarak denek grubunun kontrol grubuna kıyasla daha fazla eylem tümcesi
kullandığı ortaya çıkmaktadır. Bu analizlerden sonra EBA ve kontrol grubunun
üretmiş olduğu ad ve e ylem tümcelerin testlere göre nasıl dağıldığı incelenmiştir.
Bu incelemeye ilişkin veriler tablo 6’da ve tablo 7’de yer almaktadır.
T
ablo TÜMCE TÜRÜ
6: TEST GRUP
AD TÜMCESİ EYLEM TÜM-
p değeri
CESİ
EB
f (%) f (%)
A
Gru PİKNİK RESMİ ANLATIM EBA %40,9 %59,1 0
TESTİ .045
bu Kontrol %35,5 %64,5
için KURABİYE HIRSIZLIĞI EBA %35,6 %64,4 0

Ad RESİM ANLATIM TESTİ Kontrol %26,1 %73,9 .038
ve RESİMLİ ÖYKÜ EBA %36,9 %63 0
Ey- ANLATIM TESTİ Kontrol %13,3 %86,7 .000
lem
Tüm KONULU
TESTİ
SÖZLÜ ANLATIM EBA %22,9 %77,1 0
Kontrol .045
ce- %25,3 %74,7
lerinin Testler arası Karşılaştırması
| 126
PİKNİK KURABİYE RESİMLİ

YÜKLEMİN KONULU
RESMİ HIRSIZLIĞI ÖYKÜ
TÜRÜNE GÖ- g SÖZLÜANLATIM p
ANLATIM RESİM AN- ANLATIM
RE TÜMCE GRUP
TESTİ LATIM TESTİ TESTİ
TESTİ değeri
TÜRLERİ f (%)
f (%) f (%) f (%)
E 0
AD TÜMCESİ % 36.9 % 21.5 %27 % 44.7
BA 001
E 0
EYLEM % 28.4 % 20.7 % 24.5 % 26.4
BA .001
TÜMCESİ
Tablo 6’daki EBA grubu verilerine bakıldığında yüklemin türüne göre

tümce türleri ile dört dil testi arasında %95 güvenle istatistiksel olarak anlamlı bir
fark olduğu görülmektedir (p<0.05). Bu, EBA grubunun üretmiş olduğu ad ve ey-
lem tümcelerinin dört teste göre farklılaştığı anlamına gelmektedir. Yüzdeler açı-
sından ayrıntılı incelendiğinde EBA grubu tüm testlerde en fazla ad tümcesi kul-
lanmıştır.
Tablo 7: Kontrol Grubu için Ad ve Eylem Tümcelerinin Testler arası Karşılaştırması
KURABİYE
PİKNİK RESİMLİ KONULU
YÜKLEMİN HIRSIZLIĞI
RESMİ ÖYKÜ SÖZLÜ
TÜRÜNE G RESİM AN- p
ANLATIM ANLATIM ANLATIM
GÖRE TÜM- GRUP LATIM TES- değeri
TESTİ TESTİ TESTİ
CE TÜRLERİ Tİ
f (%) f (%) f (%)
f (%)
0
AD TÜMCESİ Kontrol % 37.5 % 23.9 % 13.9 % 24.7
.000
0
EYLEM Kontrol % 22.7 % 22.6 % 30.3 % 24.3
.000
TÜMCESİ
Tablo 7’deki kontrol grubu verilerine bakıldığında yüklemin türüne göre

tümce türleri ile dört dil testi arasında %95 güvenle istatistiksel olarak anlamlı bir
fark olduğu ortaya çıkmaktadır (p<0.05). Bu sonuç bize kontrol grubunun üretmiş
olduğu ad ve eylem tümcelerinin dört teste göre farklılaştığını göstermektedir.
Yüzdeler açısından ayrıntılı incelendiğinde kontrol grubu Piknik Resmi Anlatım
testinde, Kurabiye Hırsızlığı Resim Anlatım testinde ve Konulu Sözlü Anlatım
testinde en fazla ad tümcesi kullanırken Resimli Öykü Anlatım testinde en fazla
eylem tümcesi kullanmıştır.
Tartışma ve Sonuç
Çalışmanın ilk amacı doğrultusunda EBA grubu ve kontrol grubunun tüm
dil testlerinde kurmuş olduğu tümceler sayı açısından analiz edilmiştir. Bu analiz
sonucuna göre tüm testlerde EBA grubu kontrol grubuna kıyasla daha az tümce
kurmuştur. Tümce sayıları, testler açısından değerlendirildiğinde EBA grubunun
en fazla tümceyi Resimli Öykü Anlatım testinde kurduğu ortaya çıkmaktadır.
127 |
EBA grubu en az tümceyi ise Piknik Resmi Anlatım testinde kurmuştur. Kontrol
grubu, EBA grubuna kıyasla daha fazla tümce kurmuştur. Tümce sayıları testler
açısından değerlendirildiğinde kontrol grubunun en fazla tümceyi Resimli Öykü
Anlatım testinde ve Konulu Sözlü Anlatım testinde kurduğu ortaya çıkmaktadır.
Çalışmada tüm grupların üretmiş olduğu tümceler nörodilbilimsel açıdan ince-
lenmiş ve bu incelemede ad vee ylem tümcelerine odaklanılmıştır. Buna göre tüm
testlerde ad ve eylem tümcesi kurup kurmama ile EBA ve kontrol grubu arasında
ilişki bulunmuştur. Piknik Resmi Anlatım, Kurabiye Hırsızlığı Resim Anlatım ve
Resimli Öykü Anlatım testinde EBA grubu kontrol grubuna kıyasla daha fazla ad
tümcesi kullanmıştır. Kontrol grubu ise daha fazla eylem tümcesi kullanmıştır.
Ancak Konulu Sözlü Anlatım testinde kontrol grubu daha çok ad tümcesi, EBA
grubu ise daha çok eylem tümcesi üretmiştir. Alan yazında bizim çalışmamızda
yapıldığı gibi ad ve eylem tümcesi temel alınarak bu tümcelerin dağılımını ince-
leyen çalışmalara ulaşılamamıştır. Alan yazındaki çalışmalar diğer tümce türleriy-
le ilgili çalışmalardır. Bu çalışmalardan elde edilen verilere göre EAD hastaları-
nın tümce üretimlerindeki performansları kontrol grubuna kıyasla daha kötüdür
(Can ve diğerleri, 2016, 2019, 2021). Beber ve diğerleri (2015) ATD hastalarının
eylem üretimlerini resim betimleme testlerinden yararlanarak inceledikleri çalış-
malarında eylem üretiminin daha çok frontal lob ile ilgili bir işlev olduğunu be-
lirtmiş ve ATD hastalarında bu alanda meydana gelen atrofi nedeniyle eylem üre-
timinde bozulma olduğu açıklanmıştır. Tümce türleri ile ilgili yapılan alan yazın
taraması ATD ile ilgili çalışmaların daha çok Hint-Avrupa dillerini konuşan has-
talar üzerinde yürütüldüğünü ortaya çıkarmaktadır. Hint-Avrupa dilleri, yapısal
sınıflandırmaya göre bükümlü diller, Türkçeden farklı özelliklere sahiptir. Türkçe
gibi tipik olarak eklemeli dillerde çeşitli türetimsel ve çekimsel görevleri olan çok
sayıda ek bulunmaktadır ve bu ekler üst üste gelebilir (gel-iyor-sun-uz, gid-e-me-
yince vb.) (Uzun, 2006: 111). Türk Alzheimer hastalarının konuşmaları, kullan-
dığı tümce türleri dışında sözcüksel düzlemde ve özellikle biçim birimsel hatalar
dikkate alınarak incelendiğinde Türkçenin özellikleri açısından önemli bulgular
elde edilecektir. Çalışmamızın son araştırma sorusu kapsamında çalışmaya dâhil
edilen tüm bireylerin kurmuş olduğu tümceler açısından testler arası bir farklılık
olup olmadığı incelenmiştir. Ad tümcesi ve eylem tümcesi dört farklı dil testi için
ayrı ayrı incelenmiş ve EBA grubunun üretmiş olduğu tümceler ile testler arasın-
da bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Ad ve eylem tümce üretiminin testlere göre
dağılımı ise şu şekildedir:
Ad tümcesi Sözlü Anlatım>Piknik> Öykü Anlatım >Kurabiye
Hırsızlığı
Eylem tümcesi Piknik> Sözlü Anlatım> Öykü Anlatım >Kurabiye
Hırsızlığı
Bu dağılıma göre, ad tümcesi en fazla konulu sözlü anlatım testinde; eylem

tümcesi ise en fazla piknik resmi anlatım testinde kullanılmıştır. Benzer inceleme
kontrol grubu için de yapılmış kontrol grubunun üretmiş olduğu tümceler ile test-
| 128
ler arasında bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Yüklemin türüne göre tümce türle-
rinin testlere göre dağılımı ise şu şekildedir:
Ad tümcesi Piknik> Sözlü Anlatım>Kurabiye Hırsızlığı> Öykü
Anlatım
Eylem tümcesi Öykü Anlatım >Piknik>Kurabiye Hırsızlığı> Sözlü
Anlatım
Bu dağılıma göre ise en fazla ad tümcesi Piknik Resmi Anlatım testinde, en

fazla eylem tümcesi ise Resimli Öykü Anlatım testinde kullanılmıştır.Elde edilen
tüm sonuçlara göre, ATD hastalarının konuşmalarındaki tümce yapıları normal
bireylerden hem tür hem de sayı açısından farklıdır. Ortaya çıkan bu farklılık,
ATD hastalığının bireylerde nörolojik açıdan bozulmaya neden olmasıyla açıkla-
nabilir. Özellikle dilsel işlevlerin gerçekleşmesi açısından önemli olan bellekte ve
beyindeki dilsel alanlarda meydana gelen bozulma, tümce yapısında da farklılığa
neden olmaktadır. Bir başka deyişle, ATD hastaları konuşma üretimlerinde üye
gerektirmeyen ve işlemlemesi daha kolay olan tümce tümcelerini kullanma eğili-
mindedir.
Kaynakça
Altın, M. (2006). Alzheimer Tipi Demans Hastalarına Bakım Verenlerde
Tükenmişlik ve Anksiyete. Haydarpaşa Numune Hastanesi: Uzmanlık Tezi.
Bakkour, A., Morris, J. C., Wolk, D. A. ve Dickerson, B. C. (2013). The
effects of aging and Alzheimer's disease on cerebral cortical anatomy: specificity
and differential relationships with cognition. Neuroimage. 76: 332-344.
Barkof, F. ve Buchem, M.A. (2016). Neuroimaging in Dementia. Diseases
of Brain, Head and Neck (ss. 79-86). Zurich: Springer.
Bayles, K. A. ve Kaszniak, A. W. (1987). Communication and Cognition
in Normal Aging and Dementia. Boston: Little Brown.
Beber, B.C., Cruz, A.N. ve Chaves, M.L. (2015). A behavioral study of the nature
of verb production deficits in Alzheimer’s disease. Brain & Language 149: 128–134.
Blair, M., Marczinski, C., Faroque, N., Kertesz, A. (2007). A Longitudinal
Study of Language Decline in Alzheimer’s Disease and Frontotemporal Demen-
tia. International Neuropyschological Society.13: 237-245.
Can, E., Kuruoglu, G., Ozsoy, A.S. and Yener, G. (2016). Language use of
patients with early- onset Alzheimer’s Disease: An Analysis of Basic Sentences.
New Trends and Issues Proceedings on Humanities and Social Sciences. [Onli-
ne]. 6(3), 142-150.
Can, E., & Kuruoğlu, G. (2019). Spontaneous Speech in Dementia. Psyc-
holinguistics, 26(2), 175-189.
129 |
Can, E., & Kuruoğlu, G. (2021). Sentence Analysıs Of Patıents Wıth Dementıa
Of The Alzheımer’s Type. Language Skills Issues And Teaching Challenges, 83.
Çınar, N. (2012). Alzheimer Hastalığında Epidemiyoloji ve Klinik Bulgu-
lar. Alzheimer Hastalığı (1-7). Editör Prof. Dr. Sibel Karşıdağ. Ankara: Türkiye
Klinikleri.
Dekosky, S. T.,Kaufer, D.I. ve Lopez, O. I. (2004). The Dementias. Neuro-
logy in Clinical Practice: The Neurological Disorders. (ss. 1901-1941). Editörler
Walter G. Bradley, Robert B. Daroff, Gerald M. Fenichel ve Joseph Jankovic.
USA: Butterworth Heinemann.
Du Bois, J. W., Schuetze-Coburn, S., Cumming, S. ve Paolino, D. (1993).
Outline of discourse transcription. Talking Data: Transcription and coding in dis-
course research (ss. 45-89). Editörler Jane A.Edwards ve Martin D. Lampert.
New York: Psychology Press.
Emre, M. (2010). 99 Soruda Alzheimer, Parkinson. İstanbul: Türkiye İş
Bankası Yayınları.
Forbes, K. E., Venneri, A. ve Shanks, M. F. (2001). Distinct patterns of
spontaneous speech deterioration: an early predictor of Alzheimer's disease. Brain
and Cognition. 48(2-3): 356-361.
Green, RC. (1995). Alzheimer's Disease and Other Dementing Disorders in
Adults. Clinical Neurology, RJ Joynt (Ed), Lippincot-Raven, Philadelphia. 1-83.
Goodglass, H. ve Kaplan, E. (1983). Boston diagnostic aphasia examina-
tion booklet. Lea & Febiger.
Hanağası, H. A. (2010). Demans Kavramı ve Hastaya Yaklaşım. Klinik
Gelişim. 10/1: 44-47.
Joubert, S., Gour, N., Guedj, E., Didic, M., Guériot, C., Koric, L., Ranjeva,
J., Felician, O., Guye, M. ve Ceccaldi, M. (2016). Early-onset and late-onset Alz-
heimer's disease are associated with distinct patterns of memory impairment. Cor-
tex. 74: 217-232.
Karaman, Y. (2002). Alzheimer Hastalığı ve Diğer Demanslar. Kayseri:
Lebib Yalkın Matbaası.
Kensinger, E. (1996). Early and Late Onset as Subdivisions of Alzheimer's
Disease. Harvard Brain. 26-36.
Kertesz, A. (2007). Western Aphasia Battery (Revised) PsychCorp. San Antonio.
Koptagel-İlal, G. (2001). Davranış Bilimleri: Tıpsal Psikoloji. İstanbul:
Nobel Tıp Yayınları
| 130
La Rue, A. (1992). Aging and neuropsychological assessment. New York:

Springer Science & Business Media.
Multani, N., Rudzicz, F. ve Tartaglia, M. C. (2016). Comparing Neu-
ropsychiatric and Language Features in Early-onset and Late-onset Alzheimer’s
Disease. Alzheimer's & Dementia: The Journal of the Alzheimer's Association.
12(7): 490.
Öktem, Ö. (2003). Alzheimer Hastalığının Erken, Orta ve İleri Dönemle-
rinde Genel Kognitif Profil. Beyin ve Nöropsikoloji. (ss 100-11) Editörler Sirel
Karakaş, Ceyla İrkeç, Nevzat Yüksel. Ankara: Çizgi Tıp Yayınevi.
Özbakır, Ş. ve Aydın, H. (1999). Alzheimer Hastalığında Klinik Bulgular.
Demans Dizisi. 3: 73-80.
Saka, E. (2010). Alzheimer Hastalığı Patofizyolojisi: Deneysel ve Genetik
Bulgular. Turkish Journal of Geriatrics. 13 / Özel Sayı 3: 21-26.
Shimada, M., Meguro, K., Yamazaki, H., Horikawa, A., Hayasaka, C., Yama-
guchi, S., Yamaguchi, K., Katsuyama, N., Nakano, M. ve Yamadori, A. (1998). Impai-
red verbal description ability assessed by the Picture Description Task in Alzheimer's
disease. Archives of gerontology and geriatrics. 27(1): 57-65.
Sözen, D. ( 2005). SBST Sözel Bellek ve WMS Görsel Bellek Testleri
Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. İstanbul Ticaret Üniversitesi Fen Bilimleri Der-
gisi. 8: 73-83.
Tanrıdağ, O. (1994). Teoride ve Pratikte Davranış Nörolojisi. İstanbul:
Nobel Tıp Kitapevleri.
Tanrıdağ, O. (1995). Afazi. İstanbul: Nobel Tıp Kitapevleri.
Thomas, C., Kešelj, V., Cercone, N., Rockwood, K.. ve Asp, E. (2005).
Automatic detection and rating of dementia of Alzheimer type through lexical
analysis of spontaneous speech. In Mechatronics and Automation, 2005 IEEE In-
ternational Conference. 3: 1569-1574.
Uzun, N.E. (2006b). Biçimbilim: Temel Kavramlar. İstanbul: Papatya Yayıncılık.
Van der Flier, W. M., Pijnenburg, Y. A., Fox, N. C. ve Scheltens, P.
(2011). Early-onset versus late-onset Alzheimer's disease: the case of the missing
APOE ɛ4 allele. The Lancet Neurology. 10/3: 280-288.
Yazıcı, T. ve Şahin, H. (2010). Alzheimer Hastalığı. Klinik Gelişim Dergi-
si. 23(1): 48-52
131 |
IRMGARD KEUN’UN YALANCI İPEK KIZ’I:

BİR KADIN OLARAK TOPLUMDA VAROLUŞ SORUNSALI
Irmgard Keun’s The Artificial Silk Girl:The Problematıc of Existence in Society as a Woman
“İşte o zaman şanslı olmanın ne demek olduğunu anladım.

Günde üç dakikalığına da olsa iyi bir insanla karşılaşmaktı şanslı olmak.”
Irmgard KEUN
Elif AKTÜRK*
Öz
Weimar Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla birlikte Alman toplu-
munda süregelen ataerkil düzende birtakım değişiklikler meydana gelir.
Kadınlar; oy hakkı ve kamusal alanlarda istihdam edilme gibi siyasi ve
sosyal birtakım haklara kavuşur. Dönem, bununla birlikte kendi içinde or-
taya çıkan ikilikleri de beraberinde getirir. Kadın, toplumun eril bireyleri-
nin bakış açısıyla bir yandan kendileriyle eşit haklara sahip modern çağın
bir bireyini temsil ederken, öte yandan daha ehemmiyetsiz ve güçsüz var-
lıklar olarak görülmeye devam eder. Bu çalışmanın kapsamında da Alman
kadın yazar Irmgard Keun’un (1905-1982) 1932 yılında yayımlanan Ya-
lancı İpek Kız adlı romanında Weimar Cumhuriyeti’ndeki kadın figürü-
nün topluma sindirilmiş ve aşılamayan cinsiyet rollerini romanın baş- ve
başkaldıran kahramanı Doris üzerinden irdelemektir. Geç dönem Weimar
Cumhuriyeti’nin ve Yeni Nesnelcilik akımının önde gelen kadın yazarla-
rından olan Keun’un romanlarının konusunu, genel hatlarıyla Weimar
Cumhuriyeti’nin kadınlara siyasi ve sosyal alanda sunduğu eşitlikçi fırsat-
lar sonucunda ve eril tahakküme karşı kadınların toplumda yer edinme
çabalarını oluşturur. Yazarın kendisinin de tanıklık ettiği bu dönemi söz ko-
nusu romanında sosyoloji bilim dalının ele aldığı konulardan biri olan top-
lumsal cinsiyet bağlamında bir kadın karakter üzerinden anlatılaştırması açı-
sından çalışma, edebiyat sosyolojik yöntem ışığında açımlanacaktır.
Anahtar Kelimeler: Irmgard Keun, Weimar Cumhuriyeti, Ede-
biyat Sosyolojisi, Toplumsal Cinsiyet, Yalancı İpek Kız, Kadın Rolleri.
*
Dr. Öğretim Üyesi, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Batı Dilleri
ve Edebiyatı Bölümü Alman Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Isparta, elifakturk@sdu.edu.tr.
| 132
Abstract
With the establishment of the Weimar Republic, some changes
occurred in the patriarchal order in German society. Women gain politi-
cal and social rights such as the right to vote and employment in public
spaces. The period also brings dualities with it that emerge within itself.
From the point of view of the masculine members of the society, wo-
men, on the one hand, represent an individual of the modern age who
have equal rights with them, on the other hand, they continue to be seen
as less important and powerless beings. The scope of this study is to
examine the gender roles of the female figure in the Weimar Republic,
which are intimidated and cannot be overcome by the society, in the no-
vel of the German woman writer Irmgard Keun (1905-1982), published
in 1932, called The Artificial Silk Girl, through Doris, the protagonist
and rebeller of the novel. The subject of the novels of Keun, one of the
leading women writers of the late Weimar Republic and the New Objec-
tivism movement, is the efforts of women to have a place in society, as
a result of the egalitarian opportunities offered by the Weimar Republic
to women in the political and social fields and against masculine domi-
nation. The study will be expounded in the light of literature sociologi-
cal method in terms of narrating this period, which the author herself
witnessed, in the context of gender, which is one of the subjects of soci-
ology in his novel, through a female character.
Keywords: Irmgard Keun, Weimar Republic, Sociology of Litera-
ture, Gender, The Artificial Silk Girl, Female Roles.
Giriş
İnsanlık tarihi boyunca ataerkil toplum yapısı, kadın-erkek eşitliğine ket
vuran en önemli etken olarak karşımıza çıkmaktadır. Ataerkil toplum yapısının
şekillenmesi sürecinin en etkili faktörlerinden olduğu iddia edilen ilahi dinlerdeki
söylemlerde de kadın ile erkeğin eşitsizliği ve kadının, erkeğin varlığı üzerinden
meydana geldiği vurgusu yapılmaktadır. Öyle ki bu durum, ilk insanlar olarak bi-
linen Âdem ile Havva’nın öyküsünde de görülmektedir. İlahi dinlerin yol gösteri-
cileri olan kutsal kitaplarda Âdem’in Havva’dan önce yaratıldığı, Havva’nın ise
Âdem’in kaburga kemiğinden vücut bulduğu ifadeleri yer almaktadır. Kadın, do-
ğumundan ölümüne kadar geçirdiği süreç içinde cinsiyetinden ötürü topluma yer-
leşmiş gerek dinsel gerek geleneksel ve gerekse kültürel değerlerin etkisiyle ba-
ğımlılaştırılmıştır. Bununla ilişkili olarak erkek ise, “uygarlığın ve kültürün yara-
tıcısı ve ürünü olarak görülürken; kadın, doğanın ürünüdür”. Aristoteles’in “dün-
yanın yöneten ve yönetilen unsurlardan oluştuğu” ve kadınların akıl seviyelerinin
düşük olduğu, bu yüzden de yöneticilerin akılla eşdeğer görülen erkeklerden se-
çilmesi gerektiği savı da günümüze değin tartışılagelmiştir ve toplumsal cinsiyet
sorunsalına örnek teşkil eden en köklü söylemlerden biridir (Akyıldız Ercan,
133 |
2014: 9). Kadınlara ilişkin bu türden söylemler, günümüze değin süregelmiş ve

toplum ilişkilerini belirlemeye devam etmiştir ve hala günümüzde de varlığını
sürdürmektedir.
Edebiyat sosyolojisinin temelinde edebiyat ve toplum vardır. Dolayısıyla
malzemesi, bu ikisi arasındaki karşılıklı ilişkiden doğan sonuçlardır (Magerski ve
Karpenstein-Essbach, 2019: 1). Edebiyat sosyolojik inceleme yöntemi de top-
lumda meydana gelen olaylar ile yazınsal yapıt arasında bir bağlantı kurarak söz
konusu yapıtın yorumlanması sürecinde yararlanılan bir yöntemdir. Bu bağlamda
bir yapıtı inceleme aşamasında yazarın eserini yaratma sürecinde deneyimlediği
veya yaşadığı dönemde vuku bulan toplumsal olaylardan etkilenmesi dikkate alı-
nır. Toplumsal cinsiyet sosyolojisi ise sosyoloji biliminin alt dallarından biridir ve
en temelde toplumların sosyal ve kültürel yapılarının kadın ile erkek ilişkilerine
etkisini, bu ilişkilerin toplumlarda nasıl işlediğini ve kadın-erkek kimliklerinin
oluşum süreçlerini araştırma konusu olarak belirleyen bir disiplindir. Bu çalışma-
nın kapsamını da 1905-1982 yılları arasında yaşamış, o zamanlar Berlin’den ba-
ğımsız olan Charlottenburg’da doğmuş bir Alman kadın yazar olan Irmgard
Keun’un romanı oluşturmaktadır. Yazarın 1932 yılında yayımlanan, kısa sürede
altı farklı dile çevrilen ve ikinci romanı olan Yalancı İpek Kız ’da Weimar Cum-
huriyeti’ndeki kadın figürünün topluma sindirilmiş ve aşılamayan cinsiyet rolle-
rini romanın baş- ve başkaldıran kahramanı Doris üzerinden irdelenecektir.
Keun, yazın yaşamına 1931 yılında başlamasına karşın toplumsal cinsiyet
tartışmalarının başladığı 70’li yıllara değin yazın dünyasında yeterince dikkate
alınmamasının yanında günümüzde de çok fazla tanınmayan ve üzerinde durul-
mayan bir yazardır. Weimar Cumhuriyeti dönemindeki yazın üretkenliğine bakıl-
dığında birçok kadın yazarın Lilli Haller‘in Die Stufe (1932) ve Klara Hofer’in
Sonja Kowalewsky. Geschichte einer geistigen Frau (1926) adlı romanları hariç
modern kadın konusunu metinlerinde işlemeye ancak 20’li yılların sonlarına doğ-
ru başladığı görülmektedir (Berns, 2000: 411). Keun da bu konuyu işleyen döne-
min kadın yazarlarındandır ve diğerlerinden roman karakterlerini özgür ve ba-
ğımsız bir görünüme kavuşturmasıyla ayrılır (Berns, 2000: 414). Yazarın roman-
ları genel hatlarıyla kendisinin de bir kadın yazar olarak tanıklık ettiği Weimar
Cumhuriyeti döneminin kadınlara siyasi ve sosyal alanda sunduğu eşitlikçi fırsat-
lar sonucunda ve eril tahakküme karşı kadınların toplumda yer edinme çabalarını
oluşturur. Keun, Weimar Cumhuriyeti’nin sonlarına doğru kaleme aldığı ve ilk
eseri olan Gilgi-Bizden Biri ve Yalancı İpek Kız romanlarıyla dönemin Bestsel-
ler’ları arasına girer. Bu romanlarını 1936’de yazdığı Das Mädchen, mit dem die
Kinder nicht verkehren durften takip eder. Nach Mitternacht (1937), D-Zug drit-
ter Klasse (1938), Kind aller Länder (1938) ve Bilder und Gedichte aus der Emig-
ration (1947) ise yazarın diğer yapıtlarıdır.
Yazarı, Yeni Nesnelcilik akımının önde gelen temsilcilerinden biri yapan
en önemli romanlarından biri Yalancı İpek Kız’dır. Keun, bu romanında Weimar
| 134
Cumhuriyeti’nde kadın olmanın ve yaşamını toplumda kadın olarak sürdürmenin

çetrefilli iniş çıkışlarını Doris karakteri üzerinden toplumun gerçeklerini apaçık
ortaya koyarak etkileyici bir şekilde yansıtabilmiştir. Yukarıda sayılan diğer ro-
manları, tıpkı Yalancı İpek Kız gibi geleneksel Alman toplumunun yüzleşmeye
hazır olmayacağı türden bulunmuş olmalıdır ki Naziler tarafından yasaklanmıştır.
Weimar Cumhuriyeti’nin Yeni Kadın Modeli ve Toplumsal Cinsiyet İzleri
Erkek cinsiyetin kadınlara üstün tutulduğu görüşünün henüz tarih öncesi
dönemde belirginleştiğinden çalışmanın giriş kısmında bahsedilmiştir. Camille
Paglia (2014), bu düşünceyi destekler nitelikle kadına atfedilen önemi ya da
önemsizliği şu sözleri ifade eder: “Tarih öncesinde kadın evrensel olarak doğa ile
özdeşleştirilmişti. Doğaya bağımlı avcı ya da tarım toplumlarında kadınlık, bere-
ketin içkin ilkesi olarak onurlandırılırdı. Kültür geliştikçe, zanaat ve ticaret, er-
kekleri iklim ya da coğrafyaya bağlı kısıtlar karşısında özgürleştiren bir kaynak
birikimi yarattı. Doğa bir kez kenara itilince, kadınlığın da önemi azaldı.” (s. 20)
Demek oluyor ki kadın, tarih öncesi toplumlarda bile ikinci planda yer
edinmiş bir varlık algısı içinde değerlendirilmiştir. Düşünsel olarak tarihte temel-
leri kadınlar aleyhine atılan cinsiyet ve toplumsal cinsiyet algısının terimsel açı-
dan oluşumu ve bilim dünyasına tanıtılması durumu ise Robert Stoller’in Cinsiyet
ve Toplumsal Cinsiyet (1968) ve Ann Oakley’in Cinsiyet, Toplumsal Cinsiyet ve
Toplum (1972) kuramsal kitaplarıyla olmuştur (Zengin, 2016: 9). Toplumsal cin-
siyet tartışmalarının temelinde kadın ve erkeğin cinsel kimliklerinin ve toplumsal
rollerinin toplum tarafından şekillendirildiği ve bu ayrımın kadınların aleyhinde
şekillendirildiği düşüncesi yer almaktadır. Söz konusu farklılıkların temelinde her
ne kadar ataerkil toplum yapısı başat rolü oynasa da bireyin cinsiyet özelliklerinin
doğuştan geldiği ve hormonsal farklılıkların da kadın-erkek rollerinin ve kimlik-
lerinin şekillenmesinde etkili olduğu görüşleri de mevcuttur. Örneğin Anne Moir
ve David Jessel (2002), kadınların ve erkeklerin farklı bireysel davranışlarının ve
cinsiyet kimliklerinin temelinde doğuştan sahip oldukları farklı beyin yapıları ve
hormonlarının var olduğunu iddia eder. Dolayısıyla erkek ve kadın, yalnızca in-
san ırkına mensup olma konusunda aynıdır (ss. 13-14) Onun dışında daha anne
karnındayken bile cinsiyet kimlikleri farklılaşmaktadır. Moir ve Jessel’in konuya
ilişkin düşüncelerini paylaşan Paglia da (2014) biyolojik kadınlığı biyolojik er-
keklikten ayırarak kadınlık rollerinin toplumsal yapıların yanı sıra doğuştan da
geldiğini belirtir (s. 22). Kadın ve erkeğin biyolojik farklılıklarının yanı sıra cin-
siyet rollerini içinde yaşadığı toplumla öğrendiğini vurgulayan isimlerden birisi
Mualla Türköne’dir. Ona göre cinsel roller, biyolojik olduğu kadar toplum tara-
fından da belirlenir:
“Cinsiyetin sosyo-kültürel bir olgu olduğunu kabul etmek, onun biyolojik
bir gerçeklik olduğunu inkâr etmek anlamına gelmemektedir. Cinsiyet olgusu, bi-
yolojik olarak vardır, tabiidir ve evrenseldir. Ancak bu biyolojik temel üzerinde
135 |
yükselen ve sosyal-kültürel olarak inşa edilen cinsiyet kimlikleri, davranış kalıp-

ları, cinsiyet imaj ve kalıp yargıları, roller ve statüler, cinsiyete dayalı iş bölümü
ve cinsler arası ilişkilerle onların düzenlenme biçimleri evrensel değildir. Top-
lumdan topluma ve zaman içinde farklılıklar gösterir” (Türköne, 1995: 234).
Almanya’da Weimar Cumhuriyeti döneminde her ne kadar kadına ilişkin
kimi reformlar gerçekleşse de kadının toplumdaki yeni statüsü, kimliği ve rolleri
erkek cinsiyeti tarafından nispeten sindirilemez. Bu dönem, aslında kadınlara top-
lum içinde her şeyden önce iş gücü açısından ihtiyaç duyulan bir dönemdir. 1915
yılında yaklaşık 9 milyon erkek Birinci Dünya Savaşı için askere çağırılır. Savaş,
beklenenden uzun sürer ve 2 milyondan fazla asker savaşta öldürülür ve binlerce-
si fiziksel ve zihinsel olarak zarar görür. Bunun sonucunda ise herhangi bir işte
çalışamaz duruma gelirler (Heinsohn, 2018: 4). Erkeklerin aleyhine gelişen bu sü-
recin yanı sıra Fransız Devrimi’nde doğan insan hakları fikri ile kadınlara tıpkı
erkeklerde olduğu gibi siyasi ve toplumsal alanda birtakım hakların verilmesi ta-
lebi doğar (Ayan, 2008: 36). Birinci Dünya Savaşı'nın sona ermesiyle birlikte de
birçok sanayileşmiş ülkede kadınlar, oy kullanma hakkı gibi birtakım devlet hak-
larına sahip olurlar ve bundan böyle tıpkı erkekler gibi siyasi seçimlerde adaylık-
larını koyabilirler. Böylece yıllarca kadın hareketlerinde savunuculuk yapan ve
çeşitli kamusal alanlarda çalışan kadınlar, parlamento ve seçimler yoluyla amaç-
larına ulaşabilmektedirler (Peukert, 1993: 99). Bu gelişmenin yanında kadınlara iş
olanakları eskisine göre artış gösterir. Kirsten Heinsohn’un (2018) da dile getirdi-
ği gibi söz konusu gelişmeler, geleneksel düzenin kırılması konusunda etkili olur.
Kadınlar da artık erkekler gibi ticaret, masa başı ve özel sektöre dayalı işler gibi
faklı iş alanlarında boy gösterir (s. 4).
İş alanında meydana gelen bu değişiklikler, kadınların giyim tarzlarına ve
sosyal yaşamlarına da yansır. Kadınlar Berlin gibi büyük şehirlerin ışıltılı yaşantı-
sında sinema, tiyatro ve operalarda boy gösterirler (Landesfrauenrat Berlin, 2019,
s. 16). Önceleri genellikle uzun saç kullanan ve uzun etekler giyinen kadınlar,
şimdi saçlarını Bubikopf- Stil denilen tarzda kestirerek kısa etekler giymeye baş-
lar (Hung, 2012: 61). Kestirdikleri kısa saçlarına gerekçe olarak ise şunu söyler-
ler: “Mademki biz de tıpkı erkekler gibi toplum içinde çalışmak zorundayız, o
halde yine tıpkı onlar gibi çalışma esnasında rahat olmalıyız” (Hung, 2012: 111).
Tüm bu gelişmelerin yanında Alman toplumunda karşıt fikirli sesler yükse-
lir. Öyle ki Almanya her ne kadar 19. yüzyıl modern öncesi tarım toplumundan
20. yüzyılın endüstri toplumuna 1918 yılında geçmeyi başarabilmiş görünse de bu
sürecin getirisi olan toplumsal yapı ve değerleri tam anlamıyla sindirememekte-
dir, çünkü bu moderniteye geçiş süreci, öncelikle o zamana kadar toplumda nor-
mal olarak algılanan bazı tutumların gözden geçirilmesini gerektirir. Bu tutumlara
cinsiyet rolleri de dahildir. Bu noktada ise kadının modern toplumdaki yerine
ilişkin tartışmalar devam etmektedir. Almanya'da yeni kadın modeli modernleş-
me sürecine 20. yüzyılın başlarında girmiş olsa da toplumda iki farklı kutupsal
| 136
görüş hakimdir: Bir yanda, Weimar Cumhuriyeti medyasında, geleneksel kısıtla-

ma ve normlardan açıkça uzak duran “modern, sigara içen, Charleston dansı ya-
pan ve eğlence endüstrisinde özgürleşmiş bir kadın” modeli vardır; öte yandan,
özellikle zamanın merkez partileri, Alman toplumunu fedakâr bir kadın modeliyle
toplumu meşgul etmeye çalışırlar (Haywood, 1999: 71-72). İşte bu çelişkiler ve
tartışmalar dönemin Alman edebiyatında kendini göstermekte, Weimar Cumhuri-
yeti'ndeki yeni kadın imajı Yeni Nesnellik Akımı'nın en önemli konuları arasında
sayılmaktadır. Öyle ki toplumdaki bu yeni kadın modeli Almanya'da 20. yüzyılın
başından itibaren bilim adamlarının ve yazarların ilgi odağı olur.
Yalancı İpek Kız: Bir Kadın Olarak Toplumda Varoluş Sorunsalı
Çalışmanın giriş kısmında da belirtildiği gibi Keun’un romanlarının kadın
figürleri, Weimar Cumhuriyeti genç kız ve olgun kadınları için örnek alınması ar-
zu edilen eril tahakküme başkaldıran, eşitlikçi toplumu savunan kadın modelini
oluşturur. Yalancı İpek Kız’daki Doris karakteri de Weimar Dönemi’nin yeni tip
kadın modeline bire bir uyum gösterir. Doris, Almanya’nın Ren Nehri bölgesinde
bir sanayi taşrasında ailesiyle yaşayan 18 yaşında bir genç kızdır. Üvey babası,
tıpkı dönemin kimi savaş mağduru erkekleri gibi işsizdir. Annesi ise bir tiyatroda
çalışmaktadır. Dönemin kadınlarının yeni rüyası, tıpkı Doris’te olduğu gibi şık
kıyafetler giymek ve toplum içinde güzellikleriyle ön plana çıkmaktır. Çünkü ka-
dınlar, ancak şatafatlı ve şık giyimli görüntüleriyle erkeklerin ilgisini çekebilir ve
toplumda gerek iş alanında gerek özel hayatta ve gerekse sosyal hayatta yer edi-
nebilirler. Doris de hem sevdiği kişi olan Hubert’in dikkatini çekebilmek ve hem
de toplumda saygın bir imaj kazanabilmek için işe girdiği tiyatroda izleyicilerden
birinin kürkünü “güzel” olma arzusuyla çalar. Burada toplumsal normlar tarafın-
dan kadınlara biçilen güzel olma zorunluluğu ortaya çıkmaktadır. Öyle ki bu ça-
ba, Doris’in yaşam alanını kesinleştiren bir çerçeve olarak romanda belirginleşir.
Jean Baudrillard (1997), modern toplumun kadın bireylerinin erkek egemen top-
lumlardaki kadından beklenilen güzellik kavramının içini doldurma kaygısına
düşmelerini şu sözüyle açıklar: “Eskiden bedeni sarmalayan ruh idiyse, günü-
müzde ruhu sarmalayan bedendir” (s. 156).
Doris, hem çaldığı kürkten dolayı yakalanma korkusu, hem de ailesinden
bağımsız ve tamamen kendi iradesine bağlı bir ekonomiye sahip olma ve yaşam
sürme isteğiyle evinden ayrılarak Berlin’e gitmek ister. Burada yazar tarafından
şehir olarak Berlin’in seçilmesi tesadüf değildir. Carla Swiderski’nin (2010) ifade
ettiği gibi Weimar Cumhuriyeti’ndeki yeni kadın modeli, çoğunlukla Berlin gibi
büyük şehirlerde yaşamakta ve büyük şehrin avantajlarından yararlanmaktadır (s.
184). Doris’in ekonomik anlamda bağımsız olmak istemesinin en önemli sebebi,
üvey babasının evin erkeği yetkisini kullanarak Doris’in aldığı maaşın çoğunu
elinden alarak ekonomik özgürlüğünü kısıtlamasıdır. Ayrıca Doris, iş çıkışı doğ-
ruca evin yolunu tutmak zorundadır, çünkü arkadaşlarıyla sosyal yaşantısı babası
tarafından kısıtlanmaktadır. Romana ilişkin ilk cinsiyetçi yaklaşım da böylece
137 |
baba figüründe kendini gösterir. Türköne (1995), erkek egemen görüş doğrultu-
sunda ancak kadınların cinsel yaşamı söz konusu olduğunda ahlak ilkesinin sor-
gulandığını, bu durumda erkeği baştan çıkaran kadının şeytani özelliklere sahip
tehlikeli bir varlık olarak görüldüğünü şu sözlerle dile getirir:
“Kadının cinsel nesne olarak algılandığı durumlarda ise; kadın cinsi, der-
hal, insanın (erkeğin) karşısında, onun nefsinin, bedeni isteklerinin nesnesi olarak
yer almaktadır. Dolayısıyla nefse karşı verilen mücadelede baş düşman rolündeki
kadından kaçılması veya onun görünmez kılınması, bunun için de kapatılması,
hapsedilmesi, insanları baştan çıkarma tehlikesine karşı, sürekli kontrol altında
tutulması gerekmektedir” (s. 196).
Doris’in aşk yaşadığı Hubert de Doris’i evlenmeden önce kendisiyle birlik-
te olduğu için terk etmesi gereken bir kadın olarak görüp zengin olmak amacıyla
daha soylu ve kariyer sahibi bir kızla evlenmek ister. Bu niyetini ve Doris’le ya-
şadığı cinsel birlikteliğini kendisinin yaptığı ahlaksız bir davranış olarak görmez-
ken Doris’e bir kadının cinsel yaşamına ilişkin sarf ettiği sözler, içinde oldukça
çelişki barındırmaktadır: “Bir erkek evlendiğinde el değmemiş bir kadın ister…
Sana bir erkek olarak öğüdüm evlenene kadar hiçbir erkeğe kendini verme-
men…” (Keun, 2018: 24).
Gudrun-Axeli Knapp‘ın (1993) belirttiği üzere kadınların iş alanlarındaki
etkenlikleri, her ne kadar Weimar döneminde yükselişe geçse de aynı zamanda
erkek egemenliği tarafından sınırlandırılmış durumdadır (s. 25). Bu gerçeğe iliş-
kin romanda hem Doris üzerinden hem de romandaki diğer kadın karakterler üze-
rinden örnek vermek mümkündür. Doris, hiç tanımadığı ve hiçbir tanıdığının ol-
madığı büyük bir şehre özgürlüğü pahasına gitme cesareti gösterebilmiştir. Ama-
cı, eril tahakkümün altında ezilen bir kadının kaderinden kaçmak ve kendi ayak-
larının üzerinde durmaktır. Böylece Tilli Scherer adında bir kadının evine sığınır.
Tilli, film sektöründe çalışmaktadır. Dönemin kadınları için en cazip meslekle-
rinden biri film sektöründe oyuncu olmaktır. Ne var ki bu sektör de diğer iş alan-
larında olduğu gibi erkek cinsiyetin tekelinde olduğu için kadınlar, kendilerine
ünlü olmak gibi türlü vaatlerde bulunarak onlardan yararlanmaya çalışan birçok
erkekle karşı karşıya kalır. Doris de tıpkı birçok kadın gibi bir film yıldızı olmak
istemektedir. Bu yüzden de romanda verdiği şu örneğe benzer durumlarla yüz-
leşmesi kaçınılmazdır: „İlerleyen saatlerde kadın taciri kılıklı adamlardan biriyle
– normalde hiç işim olmazdı- bir bara gideceğim. Ancak bu şekilde benim için
fırsatlar doğuracak çevrelere adım atabilirim. “ (Keun, 2018: 56).
Türköne (1995), toplumların cinsiyet kültürleri tarafından oluşturulan kim-
lik ve rol öğelerini şu şekilde açıklamaktadır: “Bir toplumda yer alan kadınlık ve
erkeklik tanımları, her iki cinse dair imajlar, stereotipler, onlara atfedilen özellik-
ler, roller ve statüler, cinslerarası iş bölümü; cinsiyet kimlikleri ve bu kimliklerin
oluşum süreçleri (sosyalizasyon); cinslerarası ilişkilerin düzenlenme biçimleri, ai-
| 138
le tipleri ve akrabalık ilişkileri; cinslerin birbirine karşı tutum ve davranışları, cin-

sel ahlak, aşk ve güzellik anlayışları o toplumun cinsiyet kültürünü meydana geti-
rir.” (s. 234).
Weimar dönemi toplumunun da cinsiyet kültürünü meydana getiren bu
öğeler, toplumda eril tahakküm tarafından kadınların aleyhine bir şekilde şekil-
lendirilmektedir. Öyle ki romanda kadını ayrıştıran, erkeğe üstünlük atfeden ve
onların her şeyi yapmaya yetkili oldukları fikrini apaçık ortaya koyan örneklerden
biri Doris‘in, bir barda tanıştığı bir erkeğin şu sözlerinde belirginleşir: “Erkekler
yapabilir, kadınlar yapmamalı. Kendi kendime kadınlar olmadan erkekler nasıl
yapabilecek acaba diye soruyorum. Aptal” (Keun, 2018: 65). Roman, Doris ka-
rakterinin yanı sıra iş alanında eril tahakküm egemenliğindeki başka kadınlarla da
tanıştırır bizi. Kadınlara her ne kadar oy hakkı gibi erkeklerle eşit olanaklar sunu-
luyor gibi görünse de iş alanında kendini geliştirme şansları erkeklerinkine göre
daha sınırlı kalır ya da kimi kadın figürlerin, iş yaşamında önemli mertebelere
yükselebilmek için erkeklere birtakım cinsel münasebetlerde bulunarak kendileri-
ni sunmak zorunluluğu söz konusudur. Bu açıklamaya romanda birçok örnek gös-
terilebilir. Bunlardan biri, Doris’in ağzından şu şekilde ifade edilir: “Bu sabah da
o bodur toparlak Manna Rapallo, sürekli koca göbeğiyle ve kitabıyla etrafta dola-
nan, sahne direktörü dedikleri Bloch’la ilişkiye başladı, sırf cümleyi kapabilmek
için” (Keun, 2018: 35).
Buna bir başka örnek de Hulla karakteri üzerinden belirginleşir. Doris, Ber-
lin’deki yaşamına devam ederken erkeklerin kadınlara karşı ne denli acımasız ol-
duklarını ve onları istedikleri yönde kullanabilecekleri köleleri olarak gördüğünü
her geçen gün farklı olaylarla deneyimler. Doris, komşusu olan Hulla isimli bir
kadınla tanışır ve bu kadın, Rannowsky adında bir erkek tarafından fahişeliğe
zorlanır. Her gün onun tarafından fiziksel şiddete mazur kalır. Hulla, bir gün
Rannowsky’nin kendisine yaşattıklarına dayanamayıp ve gelecekte yaşaması ola-
sı kötü olayların da önüne geçmek için intihar eder. Doris, Hulla’nın bir kadın
olarak toplumda yaşayabileceği olası sorunları öngörerek ve onun erkek egemen
toplum tarafından nasıl ötekileştirildiğini vurgulamak suretiyle onun ölümünü kö-
tü bir son değil, aksine bir kurtuluş olarak gördüğünü şu cümleler ile ifade eder:
“Hulla,bir fahişeydi. Böylelerinin belki mezarı bile olmaz, insanlar onların
dünyasını yeryüzünde cehenneme çevirirler, belki de bu yüzden onlar için dua
etmenin anlamı yoktur, çünkü öldüklerinde zaten huzura ererler… Hiçbir erkeğin
Hulla’ya kötü bir söz söylemeye hakkı yok. Ona gözlerindeki iyiliğin artık bir işe
yarayacağı gerçek bir cennet diliyorum…” (Keun, 2018: 107).
Doris, Berlin’deki yaşamı boyunca birçok erkekle karşılaşıp toplumda var
olabilmek için onların tekeli altında yaşamak, karşılığında kendisinden beklenen-
leri karşılamak zorunda kalmıştır. Bu yüzden romanın sonlarında karşısına çıkan
iki erkek, onu son derece şaşırtmıştır. Bu erkeklerden birisi, sokakta karşılaştığı
139 |
bir taksicidir. Doris, sokakta kaldığı ve gidecek hiçbir yeri olmadığı bir anda bir
taksiciyle karşılaşır. Taksici ona arabada uyuyabileceğini ve karşılığında hiçbir
beklentisi olmadığını söylediğinde Doris, kendisini dünyanın en şanslı insanların-
dan biri olarak görür: “İşte o zaman şanslı olmanın ne demek olduğunu anladım.
Günde üç dakikalığına da olsa iyi bir insanla karşılaşmaktı şanslı olmak.” (Keun,
2018: 113). Doris, kadınların erkek egemen bir toplumda nasıl da ötekileştirilip
önemsiz görüldüklerini, eril tahakkümün her daim kadınlara üstün tutulduğunu ve
bu yüzden kadınların mağdur duruma düştüklerini romanın sonlarında şu şekilde
ifade eder: “İlk düşen herkesin gördüğü gibi hep kadınmış…” (Keun, 2018: 129).
Sonuç
Bu çalışmanın amacı, Alman kadın yazar Irmgard Keun’un (1905-1982)
1932 yılında yayımlanan Yalancı İpek Kız adlı romanında Weimar Cumhuriye-
ti’ndeki kadın figürünün topluma sindirilmiş ve aşılamayan cinsiyet rollerini ro-
manın baş- ve başkaldıran kahramanı Doris üzerinden irdelemektir. Cinsiyet rol-
lerinin henüz tarih öncesi çağlarda bile kadınların aleyhine belirginleşmesi, za-
man içinde kadınlara yönelik erkek egemen tutumlarının tartışılması gerekliliğini
doğurmuştur. Weimar Cumhuriyeti’nde her ne kadar kadınlar, birtakım siyasal
haklara kavuşup iş ve sosyal alanlarda etkin hale gelse de kadın olarak toplumda
var oluş sorunsalları devam etmektedir. Kadınlara ilişkin yükselen farklı sesler de
göstermektedir ki Almanya, bu dönemde henüz böyle bir değişime tam anlamıyla
hazır değildir. Almanya’nın erkek cinsiyeti kesiminin bu değişime karşı tutumu
romanda Doris karakteri üzerinden belirginleşmektedir. Doris’in tıpkı karşılaştığı
diğer kadınlar gibi hayatta kalma çabaları, sürekli eril kişilikler tarafından sekteye
uğratılmış, zaten yeterince zor olan yaşamını daha da zorlaştırmıştır. Doris, bun-
lara rağmen erkek egemen düzene başkaldırarak toplumda yer edinmeye, hayata
tutunmaya çalışmıştır. Kimi zaman tökezlemiş, karşılaştığı erkeklerin cinsiyetçi
ayrımcılığını deneyimlemiş, kimi zaman da içinde umut tohumları yeşermiş ve
tüm yaşadıklarına karşın düştüğü yerden kalkıp hayata devam etme gayreti gös-
termiştir.
Kaynakça
Akyıldız Ercan, C. (2014). Cinsiyetin Toplumsal Roldeki Yeri. Elfriede Je-
linek’in Seçilmiş Romanlarında Kadınlık. Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları.
Ayan, M. (2008). “Weimar Dönemi Kadın Devrimci Ruhu ile Käthe
Kollwitz”. Sanat ve Tasarım Dergisi, 1 (1), 33-63. doi:10.18603/std.29249.
Baudrillard, J. (1997). Tüketim Toplumu. Çev. Hazal Deliceçaylı, Ferda
Keskin, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Berns, A. (2000). Irmgard Keun, einst eine Bestsellerautorin der Weimarer
Republik? Conference: III. CONGRESO DE LA FAGE. El alemán en España:
motivaciones y perspectivas, Málaga, 1 (1), s. 410-418.
| 140
Heinsohn, K. (2018). Grundsätzlich” gleichberechtigt. Die Weimarer Re-

publik in frauenhistorischer Perspektive. Dossier: Weimarer Republik. Bonn:
Bundeszentrale für politische Bildung.
Keun, I. (2018). Yalancı İpek Kız. Nilay Kaya (Çev.). İstanbul: İletişim
Yayıncılık.
Knapp, Gudrun-Axeli. (1993). Segregation in Bewegung: Einige Überle-
gungen zum “Gendering” von Arbeit und Arbeit i amsvermögen. In K. Hausen, &
G. Krell (Ed.), Frauenerwerbsarbeit: Forschungen zu Geschichte und Gegenwart
(S. 25-46). München: Hampp Verlag.
Landesfrauenrat Berlin e.V. im UCW (Ed.). (2019). Berliner Landeszentra-
le für politische Bildung: Berlin – Stadt der Frauen. Berlin: Arnold Group.
Magerski, C.; Karpenstein-Essbach, Christa. (2019). Literatursoziologie
Grundlagen, Problemstellungen und Theorien. Wiesbaden: Springer Yayınevi.
Moir, A.; Jessel, D. 2002. Beyin ve Cinsiyet. Erkeksi Kadınlar-Kadınsı Er-
kekler. Tarık Demirkan (Çev.). İstanbul: Pencere Yayınları.
Paglia, C. (2014). Cinsel Kimlikler. Nefertiti’den Emily Dickinson’a Sanat
ve Çöküş. Anahid Hazaryan ve Fikriye Demirci (Çev.). Ankara: Epos Yayınları.
Peukert, D. (1993). The Weimar Republic – The Crisis of Classical Moder-
nity. Übers. R. Deveson. V. R. Berghahn The New York Times Book Review.
New York: Hill and Wang Press.
Swiderski, C. (2010). Die Erstrezeption von Irmgard Keuns Roman „Gilgi
– eine von uns”. Hempel, Dirk (Ed.). Universität Hamburg Institut für Germanis-
tik II, s. 183-197.
Türköne, M. (1995). Eski Türk Toplumunun Cinsiyet Kültürü. Ankara: Ark
Yayınevi.
Zengin, E. (2016). Toplumsal Cinsiyet Penceresinden Türk-Alman Sine-
masına Bakış. Ankara: Detay Yayıncılık.
141 |
A MULTIMODAL ANALYSIS OF COVID-19 PANDEMIC MEDIA ADVERTS
Fatima HAFEEZ - Baneen ASGHAR - Azhar PERVAIZ*
Abstract
This research study focuses on the multi modal discourse
analysis of media adverts in covid-19 scenario, which deals with various
semiotic resour-ces to unveil the meaning. This emerging paradigm, by
going beyond the lan-guage, shows that not only language but other fea-
tures like images, music, ac-tions, sounds signs etc, help to make sense
and produce meaning. The present study considers the use of images for
the interpretation of meaning in this emerging viral covid-19 outbreak.
Kress’ model is adopted as a framework to analyze the meaning out of
the images using the representational, interactional and compositional
dimensions of his visual grammar. The framework identi-fied the sym-
bolic attributes which deal with the sociological contribution of the
images. The findings support the theory of visual grammar and high-
light the potential of images to convey multi-layered meanings.
Keywords: Multi Modal Discourse Analysis, Visual Modal, Ima-
ges, Print Media, Pandemic, Semiotic Resources.
Introduction
In the present age of artificial intelligence where everything is bounded by
the use of technology, the use of language alone is not sufficient. Visual aids help
people to understand the concept more quickly, they impact the minds more and
also attract the attention of the reader, therefore the newspapers focus on the use
of images as the influence they impart is more than that of the words. This paper
focuses on the divergence from the use of pen and paper to the images and other
semiotic resources.
This research study explores the use of images by the print media during
the sudden outbreak of covid-19 pandemic for language alone is not sufficient to
convey the meaning rather other cinematic elements are also necessary to persua-
de and impart deeper meanings to the minds of people. It also portrays that how
public should be taught without even using words to adopt the vital precautions
*
Visiting Lecturer, University of Sargodha, Pakistan, fatimachee-ma45@gmail.com - Vi-
siting Lecturer, University of Sargodha, Pakistan, ummulbaneen119@gmail.com - Asisstant Prof.
University of Sargodha, Pakistan, azhar.pervaiz@uos.edu.pk.
| 142
and maintain social distancing and to convince them with the dos and don’ts in
this prevailing pandemic threat. Images not merely represent the use of pictures
or colors rather this visual information conveys important information across a
range of contexts. They are also crucial in determining that how we work and
communicate in both face to face and virtual environments.
Furthermore, multimodality is the theory which not only looks at the way
people communicate through words i.e. written scriptures but also the music,
the sounds, gaze, spoken and visual forms. The images, the colors used, camera
shots and angles all such features bridge the gap between the reader and the wri-
ter, the presenter and the viewer with the flow of information. The researchers of
this study, conducted their research on the critical multimodal discourse analysis
of the awareness raising images taken from multiple newspapers. We have also
examined the way the selected images convey awareness, anxiety, fear or infor-
mation regarding prevailing pandemic situation. The strategies used are not inde-
pendent in themselves rather they interrelate, persuade and reinforce with other
features and impact the overall meaning portrayed. This study critically examines
the ways in which the print media spreads awareness in the context of worldwide
covid-19 pandemic. While news outlets may be entrusted to operate with neutra-
lity (Khalid, 2013) but the reality is that the motif behind portrayal of any news is
not just to convey information but to frame the situation in such a captivating way
that it not only attracts the reader’s eye but also raises the reputation of that parti-
cular newspaper.
Literature Review:
The contributions of Kress and Van Leeuwen to visual communication are
deep rooted in the works of linguist Michael Halliday. He in his book “Language
as social semiotic” proposes that language is a semiotic system that uses semiotic
resources to create meaning. He focused on the social purpose of language and he
liked for himself to be called as a generalist. He also presented the meta-
functional theory which models the meaning potential of semiotic resources into
three distinct ‘meta-functions’ (Halliday, 1985). These meta-functions being idea-
tional, interpersonal and textual meaning.
Ideational meaning:
It deals with the concepts and ideas about the world, it further deals with
experiential and logical meanings. Experiential meaning depicts the representa-
tion and portrayal of experiences in the world while logical meaning on the other
hand deals with the construction of logical relations in the world.
143 |
Interpersonal meaning:
It refers to the social relationships as it is concerned with the interaction
between the people, the relations between them and the way they express their
opinions about anything. The agents in a spoken or written text and the interac-
tion between them is given emphasis.
Textual meaning:
It is termed so for it explores the organization of meaning as coherent texts
and units. It examines the way a text is created and how it follows the concept of
cohesion and coherence. It should present that a text is a unified whole not just
fragments of words or clustered ideas.
Halliday (1985) describes that language goes beyond the formal rules of
correctness, rather it represents patterns of experiences. This helps human beings
to build a mental picture of reality to make sense of their experiences concerning
the happenings around them and inside them.
Since the emergence of discourse analysis, the focus was laid solely upon
the language ignoring other semiotic resources. Language was considered as the
only source of decoding and attaining meaning but gradually the multimodalities
were also considered as an integral part in meaning making process. It follows
Halliday’s concept of semiotic resource which states ‘semiotic resources are ‘sys-
tem[s] of meanings that constitute ‘the “reality” of the culture’ (Halliday, 1994).
The major concern of multimodal discourse analysis is not only theory but also
analysis of semiotic resources and the semantic expansion that occurs as semiotic
choices, are included in multimodal phenomenon. The focal area of MDA is inter
semiotics as it deals with the production and distribution of multimodal resources
in social settings.
The mode of meaning changed with the change in age, from an age of dis-
ciplines each comprising of its own concept of theory, its own methodology to an
age of themes known as twentieth century aiming at solving particular problems.
MDA is an example of this paradigm shift, and it has a key contribution to make
with respect to multimodal analysis, search and retrieval of information.
Halliday (1994) proposed systemic functional linguistics which form the
basis of three meta functions as suggested by Kress. Each sample is evaluated on
the basis of these meta functions:
| 144
1. Representational
2. Interactional
3. Compositional
Representational:
The concepts, stories, and ideas which represent the use of multimodality
are referred in representational meaning. It is further divided into two processes
i.e. narrative process and conceptual process. The former deals with the unfolding
of actions and events and processes of change through vectors. It is concerned
with, as (Kress and Leeuwen, 2006) say “unfolding actions and events, processes
of change, transitory spatial arrangements” by the use of vectors. A vector is an
invisible line that is used to direct or connect two participants by the use of gaze,
limbs or tools. While the latter is concerned with the lack of vectors in which “the
participants are generalized more or less stable and timeless essence” (ibid). Furt-
hermore, the narrative process is further divided into action process and reaction
process. Action process contains an actor, an actor is the participant from which
vector emanates or forms vector. If there is only one actor the process is non-
transactional and contains no goal. Whereas if there are two participants then one
is the actor while the other one is goal and the action is transactional one. The re-
action process on the other hand is formed by an eye line, the participant who
does the act of looking is reactor and the one at which the reactor is looking is the
phenomenon. The reaction process can be transactional and non-transactional, it
depends on the presence or absence of phenomenon. On the other hand the concep-
tual process is also further divided into classificational, analytical and analytical process.
Interactional:
Interactional meaning deals with relationship between represented partici-
pants and viewers. Interactive meaning can be analyzed through three dimensions
which include contact, size of frame and perspective. Contact refers to the pre-
sence or absence of gaze towards the viewer. Depending upon the gaze the pictu-
re can be demand or offer picture. Demand picture is the one in which the gaze of
the participant is towards the viewer or camera hence forming an imaginary rela-
tionship and it is further supported by smile, pout or stare. The picture is offer
picture if the gaze is away from the viewer or camera forming no imaginary rela-
tionship with the viewer. Represented participants in such a picture are objects of
viewer’s contemplation and scrutiny. Size of frame is concerned with the social
distance between participants and viewers. There are three type of shots including
close-up shot, medium shot and long shot. Close-up shot consists of head and
145 |
shoulders and depicts an intimate relation. Medium shot is based on the waist
length picture and depicts social relationship.
While the long shot includes full figure and depicts impersonal relation
between participants and viewers. The third element is the perspective which is
concerned with the attitude towards represented participants. It also includes cho-
ice of horizontal and vertical angles. Horizontal angle can be frontal indicating
inclusion or exclusion or the angle can be oblique which implies exclusion or de-
tachment of the viewer from the represented world. While the vertical angle es-
tablishes the power relation between participant and the viewer. Shot can be high
angle shot, low angle shot or eye level shot. In high angle shot the camera is abo-
ve the eye level, it makes the subject look small, weak and insignificant. Shot ta-
ken from low angle shows that the camera is below eye level, in such a picture
the subject looks bigger, imposing and powerful. The shot taken from eye level
represents equality between viewer and the participant.
Compositional:
Compositional aspect is concerned with “Spatial organization and framing
devices which connect or disconnect the elements”. It is further divided into three
aspects; information value, framing and salience. Information value deals with
endowment of specific informational value to various elements. It further consists
of three layouts i.e. new-given, ideal-real and center-margin. Framing on the ot-
her hand deals with the degree to which various elements are connected or dis-
connected with one another owing to the framing devices used. Framing devices
include frame lines, discontinuity of color or shape. The third feature Salience
deals with the degree of attention an element draws towards itself, it is determi-
ned by relative size, color contrast etc on an element. Moreover, multimodality
can be characterized as ‘a domain of enquiry’ (Kress, 2009). The domain of
enquiry as a multimodal study points towards the engagement and cross fertiliza-
tion between other disciplines as well. Based on Halliday’s social semiotic app-
roach of language to model the meaning potential of words, sounds and images as
set of interrelated systems and structures, Kress and Leeuwen explored images
and visual design. Halliday’s concern with both text and context, instance and po-
tential, is reflected in these foundational works. That is, Kress and Van Leeuwen
(2006) adopt a (top-down) contextual approach with a particular orientation to
ideology, deriving general principles of visual design which are illustrated via
text analysis.
| 146
Research Methodology:
In the context of this research, ten images from Pakistani newspapers are
selected and analyzed through multimodal approach. The framework chosen for
this study is Kress’ model of multimodal discourse analysis based on Ha’s con-
cept of semiotics. Considering this approach each sample is evaluated with the
lens of representational, interactional and compositional meanings.
Research Questions:
• In what ways does the use of images in covid-19 context convey meaning?
• How the characteristics of visual mode add to the process of meaning making?
• How the representational, interactional and compositional meanings are
applied to the visual media?
Data Analysis:
This research is conducted on electronic media adverts which were selected
after the outbreak of covid-19. The selected images have been explored by using
multimodal discourse analysis approach.
Figure: 4.1 Reuters (March 31, 2020)

Representational:
This figure is a medium long shot representing two men dressed in uni-
form. The spray pump nozzle form vector. This picture is taken in covid-19 con-
text. The way the men are wearing masks and are full covered in their costumes,
one of them is having spray pump in his hand, and overall the men seem to be
highly conscious and alert, reflects their call for duty and their purpose. The men
are shown as highly motivated and ready to save lives, following each other, mo-
ving forward and above all maintaining social distance. In the upper top backgro-
147 |
und glitter is sparkling which shows some sort of celebration. It also depicts that
they have successfully fulfilled their duties and they are stepping ahead to fight
for the cause. Their faces are not visible nor are they focused rather the purpose is
focused as their white costume is highlighted. Representational meanings are di-
vided into two categories; narrative representation and conceptual representation.
Narrative Representation:
The image under analysis shows that the represented participants are con-
nected by a vector. They are involved in an action process. The participants are
moving in the forward direction which portrays the completion of certain action
and the continuation of the action for the future as well.
Interactional:
The image above shows the interaction of the represented participants
primarily with the disease and then with the viewers. The interaction shows as if
the men are coming to the people to rescue them and to save them from the pan-
demic. The interaction with the viewers show that it is now the viewers turn to be
rescued and as if they are saying that the people need not to worry for they are he-
re to protect them but their positions also gives the message that social distancing
should be taken care off.
Compositional meaning:
Considering the compositional part of the picture, men in white costumes
are highlighted and this shows their purpose and aim. The man on the right is the
nucleus of the picture as he is present in center position, having spray nozzle in
his hand which forms a vector. The man not just occupies center position in the
picture rather he is also the center of attraction. The sparkling lights in the backg-
round lie in the upper top position which depict something ideal. It conveys the
message that these rescuers have rescued the place and now they are moving
forward to save the other people, so what is shown ideal in the background needs
to be there in the places where these men are moving.
| 148
Figure: 4.2 Propakistani (May 05, 2020)

Representational:
This image shows the unity among the people present in the picture. Then
people are eighteen in number which is an even number and portrays certain posi-
tivity. It is also clear that the people present are dressed alike, the colors of their
costumes is also same, all are wearing masks, gloves and caps. Two of the active
participants are wearing white colored masks and among these eighteen people
only one is bare headed. The element of unity is also there as the stairs present on
the left side of the picture are empty but the people are standing together no mat-
ter how they are congested but this shows their motivation to achieve their goal.
They are representing themselves as a team which is working together and a force
which is ready to fight the enemy, the enemy here in this pandemic situation is
the Corona virus. The force is actually of the doctors who are the saviors of the
nation in such an alarming condition. Their faces represent tension as they are the
front fighters of this war. The doctors shown in the image are also seen praying
this also refers to their religion. The doctors are the Muslims who are praying to
God to them over this pandemic and to grant them success. Furthermore, the rep-
resentation of vectors is also there, as the grills also form a vector as well as the
slope on which the participants are standing also forms a vector.
Interactional:
The interactional point of view of this image shows that the team of the
doctors are interacting the spreading virus. It also shows their interaction with
some entity which is unknown to the viewers but one of the doctors is interacting
with the audience or the viewers. His gaze represents as if his is showing to the
viewer that no matter how hard the situation is, he will face it and fight it. It also
conveys that he is portraying to the audience to pray to God for the well-being.
149 |
Compositional:
Considering the compositional concern of this image, it is a long shot in
which the men are the center of attention particularly the one who is bare headed
and the one who is in eye contact with the viewer.
Figure: 4.3 Dawn (March18, 2020)

Representational:
The representational point of view of this picture shows a girl who is a fe-
male by gender. This image also points to the poverty which this little girl is suf-
fering from and the class to which this girl belongs to. She is a child of lower
strata, her appearance portrays that she belongs to northern area of Pakistan. Her
gaze is very meaningful as it depicts the lack of something, it also refers to her
sufferings. Moreover her scattered hair also refer to her poverty and sufferings.
She is the nucleus of the image and center of attraction. Her gaze also captures
the attention of the viewer.
Interactional:
The interactional meaning of the image shows the interaction of the girl
with the viewer, her gaze is very interactional as if she is complaining the reader
of her hardships. The sufferings she has been going through and the mask which
she is wearing also refer to her condition. The mask shows that she is also one of
the corona sufferer and poverty is not only the reason behind her despair but the
pandemic also is the cause. The image is a close up with the focus on the girl and
with blur background. This picture also represents the eye contact of the girl with
the viewer. This eye contact is the representation of her demanding eyes, which
| 150
are demanding some one’s help to get her out of the pathetic condition, of which
she is the victim. Moreover, the distance between the girl and the viewer is an in-
timate distance. This image is shot from a horizontal angle.
Compositional:
Considering the compositional point of view, this image also contain ele-
ments which portray the informational value, such elements are the mask, girl’s
eyes and her scattered hair as well. The mask point towards the pandemic situa-
tion, hair towards her poverty and her eyes to innocence. This image follows cen-
ter margin layout. The elements on the left side of the image convey the things
that are unknown while on the right side the elements including her dress and co-
lors are clear and known as well. The colors also play significant role as the color
of her eyes is green and green is also present in her dress, other colors in her dress
are also bright. The mask is of black color and the color of the frock is also black.
The face of the girl lies at the center margin position and it is what conveys the
major information while the elements on the margins are subservient to it. Salien-
ce of this picture deals with the max the maximum attention of the viewer which
the girl in the image is seeking. The eye contact and the gaze of the girl direct the
attention of the viewer towards herself. As far as the framing is concerned the co-
lors used are in a continuous manner.
Figure: 4.4 Dawn (March 29, 2020)

Representational:
This image represents an action process in which the viewer gets attracted
by the use of vector. The arm of man on the left and the tool in his hand forms a
vector. The gaze of the man on left is directed towards his right also forms a vec-
tor, while the other two are looking in the forward direction or to the viewers. The
caps on their heads show that they are Muslims and the tools in their hands show
151 |
that they are laborers by profession. The shopping bag in the hand of one of the
laborers points towards his social class. The laborers are three in number which is
an odd number.
Interactional:
This image forms a relationship between the participants and the viewers.
It reveals the gaze of the participants, two men are looking towards the viewers
hence forming an eye contact while the gaze of the third man is directed towards
his right which is considered as an offer and a source of information. Secondly,
he is not in an eye contact with the viewer rather with some entity which is invi-
sible to the reader. Considering the size of the frame, it is a long shot and the
portrayal of the impersonal public distance between the viewer and the partici-
pants. This shot not only shows the full image of the men is shown rather the long
empty road is also visible. The road and the men also portray lockdown scenario
as the road is empty and the men are also jobless and hopelessness can also be
perceived from their eyes. Considering the third perspective which is perspective,
it elucidates. It is also seen that this shot is taken from an eye level angle and it
shows symbolic equality and lack of power relations.
Compositional:
Considering the compositional meaning, it is seen that this image follows
new-given layout. The right side of the image refers to something which in unk-
nown and which needs special attention while the things present on the left side
are presented as unknown or new for the viewer. This picture shows thee men on
the left side while the empty road on the right and the gaze of one of the man is
also directed towards right side but the viewer is unknown of the entity on which
the person is looking at. Dealing with salience, it is revealed that the men as well
as the long empty road are the salient parts of this image as they attract the atten-
tion of the viewer. The third element framing deals with the color contrasts and
the way things are connected or disconnected with each other. In this image the
men are wearing clothes which are similar in color to and shift from lighter to
darker tone, the color of the road is also similar to their dress colors. The color of
the empty road is that of the empty sky in the picture.
| 152
Figure: 4.5 Financial times (April 10, 2021)

Representational:
The narrative process in this image represents a vector between the two
men as it connects them, the image refers to transactional action and classificatio-
nal process. The two men are in foreground while the globe in seen in the backg-
round. The appearance of the men is alike as they are wearing clothes of similar
color both reflect same taxonomy. The masks are also of white color. Both of
them are moving in the forward direction, one following the other. Their gestures
are also very important for none of them is looking in peace rather they reflect
lack of hope. The masks also refer to the prevailing pandemic situation and the
globe in the background shows that this pandemic is not the problem of any one
state, nation or country rather it is the issue of the whole world and every nation.
This picture also shows that the disease is spreading from one corner of the world
to the other corner and it not confined to any one part of the world only. The paint
in pink color around the globe also forms a whirl and apparently it shows that the
world is covered in the whirl of covid-19.
Interactional:
Considering the gaze of the participants, it is seen that this picture is an of-
fer picture as the participants are not having any imaginary relationship with the
camera or the viewer. The represented participants are appearing like objects that
are telling to the viewers about the stressful conditions of the pandemic. By loo-
king at the size of the frame, it is clear that this image is a medium shot and
shows the social relationship between the viewer and the participants. Furthermo-
re, the image is shot from a low- level angle which is the portrayal of the fact that
the represented participants have symbolic power over the viewers and the sub-
ject seems more powerful than the viewer.
153 |
Compositional:
This picture follows center margin as well as new given layout, considering
center margin layout it is vividly seen that the globe is the center and focal ele-
ment of the image while new-given refers to the left side of the picture as somet-
hing which in known whereas the elements on the right side along horizontal axis
show that they need to be decoded in order to get the meaning. In this picture the
emphasis is laid upon the globe which indicates the world and the men on the si-
des refer to the prevailing condition of the pandemic. It also shows that the man
on the right side gives gestures which are portraying some sort of dissatisfaction
but the things remain unclear but the elements on the left side are given and un-
derstandable for the viewers. Considering salience it is clear that the globe is the
center of attraction for the viewer but not only the globe attracts the viewers
towards itself but the men on the margins are also seeking the attention of the vi-
ewers. This image also shows the connection between the elements present in the
picture, the two men and the globe in the image are connected with each other not
just apparently but also thematically. Moreover, the colors used also follow a pat-
tern, the colors in the background are bright while the ones on the front are dull
colors. The fore ground and back ground colors form a contrast between them as
well as relate them with each other.
Figure: 4.6 Reuters (June 2, 2020)
| 154
Representational:
The representational meaning of this picture reveals the narrative process
with the presence of vector. The gaze of the women in the picture forms a vector
as it connects the gaze of the woman with some other element unknown to the vi-
ewer. The appearance of women shows that she is also among the sufferers of the
covid-19 pandemic. The appearance also reflects the social status of the woman.
The words written on the mask and the gaze are directly related to each other.
Along with the words, a sad faced emoji is also visible on the mask which depicts
the inner feelings of her heart, and portray her sad face. The woman is the only
participant in the picture and she is the actor, also the absence of other partici-
pants reveal that this is a non-transactional process.
Interactional:
The interactional meaning of this image shows that the gaze of the woman
is not directed towards audience rather away from the viewer. This picture is an
offer picture as the gaze is away from the viewer, thus forming no imaginary rela-
tionship with the viewer. The woman in the picture is an object of scrutiny for vi-
ewers. Considering size of frame, it is seen that this shot is close up shot as the
head and shoulders are visible, depicting the intimate relationship. The perspec-
tive of the image shows that the picture is taken from horizontal angle and inclu-
sion of the participant as well as the viewer. Furthermore, the shot is taken from
an eye level portraying equality between the viewer and the woman.
Compositional:
The spatial organization and framing devices used in this picture represent
the connected or disconnected devices. The layout of the picture shows that this is
a center margin picture focusing on the woman in the center of the image. The
mask wore by the woman is also in the center. The gaze of the woman, mask in
the center and the writing on the mask shows the focal elements of the picture.
Analyzing the picture from the framing aspect reveals that the elements in the
picture are connected with each other. The colors of the picture also show mono-
tony between the elements in the picture. Black color is most frequently used co-
lor in the picture, the mask in the picture shows that in the present hour of pan-
demic wearing the mask can be life savior, and it also highlights the black colored
writing. The writing shows that the mask is also not easy to wear as it disturbs
breathing but this difficulty needs to be tolerated for it prevents life from pande-
mic hazards.
155 |
Figure: 4.7 Reuters (April 11, 2020)

Representational:
The representational aspect of the image portray a narrative process as it
unfolds the actions. The vector is also present in the image, the rod in the hand of
the younger boy forms vector. This narrative process is an action process in
which two participants are present, one being the actor and the other being the
goal thus the process is the transactional one. The gaze of the younger boy also
forms gaze but his gaze is directed not towards the viewer, the other participant
but towards some unknown entity. Moreover, the sense of responsibility is also
seen there, the action of the younger boy shows the responsibility being on his
shoulders while the elder one depicts the carelessness as he is seen busy on the
phone.
Interactional:
Considering the interactional aspect, three elements are taken care off. One
being the contact, size of frame and perspective. Contact in the picture shows that
this picture is an offer picture as the gaze of the boy is away from the viewer. Si-
ze of frame depicts that this image is a long shot and reveals impersonal relati-
onship between participants and viewers. The third element, perspective deals
with the choice of angles. The horizontal angle shows that this picture is taken
from frontal angle and it indicates involvement of the viewer in the world of the
participants. While the vertical angle deals with the power relations between the
participants and the viewer. The picture is taken from high angle and it shows that
the viewer is in more power than the participants, whereas the participants are
portrayed as weak, small and insignificant.
| 156
Compositional:
This picture follows center margin layout, with the rod and the younger
boy in the center and blur margins. Framing also deals with the connectivity
between the elements in the picture. The masks on the rod are foregrounded while
the closed shops in the background are related to each other. They represent the
pandemic lockdown in which the poor are forced to make money for their house-
holds. They are selling the masks to survive in poverty this also shows that the
men are not there to support the family rather the kids are there to earn their live-
lihoods. The background is in dull colors and while the masks are given impor-
tance as they are in the bright colors. As far as salience is concerned the elements
in the picture seek the attention of the viewer. The colors are also used in light
and dark contrasts, the background is in light color fore grounded by the use of
bright colored masks.
Conclusion:
This research paper deals with the use of images in the context of prevai-
ling covid-19 pandemic. The images taken from newspapers and internet resour-
ces were analyzed with multi modal techniques. It also explores that the language
is not solely responsible for the portrayal of meaning rather the images themsel-
ves also speak. They convey the things which are not said with the words. The
images selected for this research study convey the meanings which cannot be ot-
herwise conveyed with the words only.
This paper also explores that how the media portrays the situation during
the outbreak. It also focuses on the way the pains and sufferings of the people are
shown to safe guard the rest of the people. The images not only are the pictures
rather they are based on meaningful elements and show that language alone is not
the whole rather it plays its part while the rest role is played by the gestures, gaze,
shot and other cinematographic features. This research paper is based on the
Grammar of Visual Design proposed by Kress and Leeuwen. The images were
explored from the perspectives of representational, interactional and compositio-
nal meanings. Thus it is evidently clear that images matter more than do the
words. People can relate things and feel the situation by mere looking and unders-
tanding the ideas portrayed in any image.
157 |
References:
Kress, Gunther R., and Theo Van Leeuwen. Multimodal discourse: The
modes and media of contemporary communication. Vol. 312. London: Arnold,
2001.
Kress, G. (2009). Multimodality: A social semiotic approach to contempo-
rary communication. Routledge.
Kress, G. (2000). Multimodality. Multiliteracies: Literacy learning and the
design of social fuHalliday, M. A. K. (1994). Introduction to functional grammar,
2nd ed. London: Arnold.
Halliday, M. A. K. & Matthiessen, C. M. I. M. (2014). Halliday’s Introduc-
tion to Functional
Grammar (4thedn.). London: Arnold.tures, 182-202.
Halliday, M. A. K., & Matthiessen, C. M. I. M. (1999). Construing expe-
rience through meaning: A language based approach to cognition. London: Cas-
sell.Halliday, M. A. K., & Matthiessen, C. M. I. M. (2004). An introduction to
functional grammar (2nd ed.). London: Arnold.Kress, G., & T. van Leeuwen.
(1998). Front pages: (the critical) analysis of newspaper layout. In A. Bell & P.
Garrett (Eds.), Approaches to media discourse (pp. 186-219). Oxford:
Blackwell.Kress, G., & van Leeuwen, T. (2006). Reading images: �e grammar of
visual design (2nd ed.). London. Routledge.
Barton, D., Hamilton, M., & Ivanič, R. (Eds.), (2000). Situated literacies:
Reading and writing in context. London & New York: Routledge.
Internet Resources
Bateman, J. (2008). Multimodality and genre: A foundation for the syste-
matic analysis of multimodal documents. Hampshire: Palgrave Macmillan. Reu-
ters (March 31, 2020) retrieved from https://www.reuters.com/article/us-health-
coronavirus-china-wuhan-idCAKBN21I0NU
Propakistani (May 05, 2020) https://propakistani.pk/2020/05/05/pakistani-
doctors-are-the-worst-affected-healthcare-workers-in-the-world-who/
Dawn (March18, 2020) retrieved from:
https://www.dawn.com/news/1542141
| 158
Dawn (March 29, 2020) retrieved from:

https://www.dawn.com/news/1544757
Financial times (April 10, 2021) retrieved from:
https://www.ft.com/content/7cbbcf95-da03-44d4-b63c-bb4c82b70add
Reuters (June 02, 2020) retrieved from:
https://www.rfi.fr/en/americas/20200607-black-lives-matter-supporters-
march-worldwide-against-police-brutality-floyd-us
Reuters (April 11, 2020) retrieved from:
https://www.rferl.org/a/coronavirus-pakistan-delicate-balance-lockdown-
economy-resistance/30547870.html
159 |
OTİZMDE DİL BOZUKLUKLARI:

NEDEN-SONUÇ İLİŞKİSİ KURMA BECERİSİ ÜZERİNE BİR ÇALIŞMA
Language disorders in autism:

a study on the ability to establish Cause-Effect relationship
Gaye DELGEN - Ayşegül ÖZCAN VURAL*
Öz
Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB), erken çocukluk döneminde
ortaya çıkan sosyal etkileşim ve iletişimde kalıcı bozuklukların ve tekrar-
layıcı davranışların görüldüğü gelişimsel bir bozukluktur (American
Psychiatric Asociation [APA], 2013). OSB’li çocuklarda dil ve iletişim
bozuklukları, konuşmada gecikme ya da konuşma üretiminin hiç olmama-
sından dilin işlevsel kullanımında sorunlar yaşamalarına kadar geniş bir
dağılımda görülebilir (Paul, 2007; Wilkinson, 1998). Bu çerçevede yapı-
lan çalışmanın amacı OSB’li çocukların sözlü söylemlerindeki neden-
sonuç ilişkisi kurma becerilerini sağlıklı çocuklarla karşılaştırmak ve böy-
lece gelişim bozukluklarının bu becerileri etkileyip etkilemediğini belir-
lemektir. Çalışmanın örneklemi Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayım-
sal El Kitabı ([DSM-5]) ve Türkiye Rehberlik Araştırma Merkezi (RAM)
ölçütlerine göre tanı almış ve İzmir ilinde özel bir eğitim merkezinde eği-
tim gören 10 OSB’li ve bu çocuklarla yaş ve cinsiyet bakımından eşleşti-
rilmiş 10 sağlıklı çocuktan oluşmaktadır. Çalışmada deneklerin dil beceri-
leri resim anlatım testiyle değerlendirilmiştir. Her denekle yaklaşık 5 da-
kika görüşülerek deneklerin resimler hakkında yöneltilen neden-sonuç so-
rularına yanıtları puanlandırılmıştır. Yapılan istatistiksel ve dilsel çözüm-
lemelere göre, grupların neden-sonuç ilişkisi kurma becerileri arasında
anlamlı bir farklılık oluşmuştur. Elde edilen bulgulara göre OSB’li çocuk-
ların neden-sonuç ilişkisi kurma becerileri kontrol grubundan anlamlı dü-
zeyde geridedir. Sonuçlar otizmde görülen bilişsel sorunların dil becerile-
rini etkilediğini ve iletişimi güçleştirdiğini göstermiştir. Bu çerçevede dil
gelişimine yönelik yapılacak terapilerde elde edilen sonuçların göz önün-
de bulundurulması gerekmektedir.
Anahtar Kelimeler: Otizm Spektrum Bozukluğu, Dil Bozukluk-
ları, Neden-Sonuç İlişkisi.
*
Yüksek Lisans Öğrencisi, Dokuz Eylül Üniversitesi, gayedelgen@outlook.com - Dr.,
Dokuz Eylül Üniversitesi, aysegul.ozcan@deu.edu.tr.
| 160
Abstract
Autism Spectrum Disorder (ASD) is a developmental disorder
in which persistent disorders in social interaction and communication
and repetitive behaviors appear in early childhood (American Psychiat-
ric Association [APA], 2013). Language and communication disorders
in children with ASD range from speech delay to problems in the func-
tional use of language (Paul, 2007; Wilkinson, 1998). The aim of the
study is to compare the cause-effect relationship skills of children with
ASD in their oral discourse with healthy children, and thus to determine
whether developmental disorders affect these skills. The sample of the
study consists of 10 children with ASD diagnosed according to the Di-
agnostic and Statistical Manual of Mental Disorders ([DSM-5]) and the
criteria of the Turkish Counseling Research Center (RAM) and getting
education in a special rehabilitation center in Izmir, and10 healthy
children matched in terms of age and gender with these children. In the
study, the language skills of the subjects were evaluated with the picture
expression test. Each subject was interviewed for about 5 minutes, and
their answers to the cause-effect questions were scored. According to
the statistical and linguistic analysis, there was a significant difference
between the groups' ability to establish cause-effect relationships and
children with ASD's score was significantly behind the control group.
The results show that cognitive problems seen in autism affect language
use and make communication difficult, so the results obtained in this
study should be considered in therapies for language development.
Keywords: Autism Spectrum Disorder, Language Disorders, Ca-
use-Effect Relationship.
Giriş
İnsanların birbiriyle iletişim kurması toplumsallaşmanın gerektirdiği bir ih-
tiyaçtır. Toplumsallaşmanın bu gerekliliği sayesinde insanlar bilgi edinme ve ak-
tarma, korunma, bildirme, duygularını aktarma veya fiziksel ve psikolojik gerek-
sinimlerini karşılama gibi ihtiyaçlarını giderirler. İletişim kurma ve etkileşimde
bulunma aşamasında insanlar dili kullanırlar. Dil, etkili bir iletişimin koşulu ol-
masının yanı sıra insan gelişimi ve yaşamının temel bir ögesidir. Bu dil ögesi in-
sanın bebeklik döneminden itibaren iletişim ile birlikte sosyal ve bilişsel gelişimi
için de önemli bir rol oynar. Bu bağlamda dil, çocuğun sosyal bir birey olması
için vazgeçilmez bir etmendir. Tüm gelişim alanlarında olduğu gibi dil yeteneği-
nin gelişimi de düzenli aşamalar çerçevesinde gerçekleşir; ancak her çocuk için
bu aşamalar aynı, düzenli bir biçimde olmayabilir. Dil ve konuşmasının yetersiz
veya gecikmiş olması ya da hiç konuşma üretiminin olmaması çocukların iletişi-
mini kısıtladığı gibi bazı fiziksel ve zihinsel gelişiminde de eksikliklere sebep
olabilir (Lord ve Mcgee: 2001). Tüm bu süreçler Otizm Spektrum Bozukluğu
161 |
(OSB) için de önemli belirtiler olarak görülmektedir (Autism Society of Ameri-

ca). OSB, bireyin hayatının ilk üç yılında birtakım özellikler ile kendini gösteren
ve bireyin yaşamı boyunca önemli ölçüde soruna sebep olan yaygın bir gelişim
bozukluğudur (American Psychiatric Association [APA], 1994). OSB tanılı ço-
cuklar dili sosyal etkileşimden ziyade araç işlevinde kullanabilir. OSB tanılı ço-
cukların konuşmaları genellikle taraflıdır ve tekrarlara dayalıdır. Anlamakta, ken-
dilerini ifade etmekte ve sözel olmayan iletişimde zorluklar yaşadıkları için diğer
insanlarla iletişim veya ilişki kurmaktan kaçınırlar. Dil ve iletişim becerilerindeki
yetersizlikten dolayı pek çok davranışı öğrenmede ve sosyal gelişim gibi diğer
gelişim alanlarında da zorluk yaşarlar. OSB, bireylerin hayatında önemli ölçüde
engel teşkil edici bir rahatsızlık olmasına rağmen; özellikle erken teşhis ve müda-
hale sayesinde tedavi edilebilmekte ve daha uygun sosyal hizmetlerin gelişmesi
ile birlikte OSB tanılı bireylerin yaşamları daha kolay sürdürülebilir hale gelebi-
lir. Bu durumda OSB tanılı çocukların eğitiminde dil ve iletişim becerilerinin
üzerinde daha çok durulması üzerine diğer gelişim alanlarında da ilerleme görü-
leceği düşünülmektedir. OSB tanılı çocuklar dilin yapı ve anlam boyutunda zor-
luklar yaşasa da çoğunlukla dili kullanım alanında zorluklar yaşarlar. Çocukların
dil gelişim düzeylerinin ve özelliklerinin kullanım açısından bilinmesi çocukların
tedavisi için hangi iletişim işlevlerinin kullanılması gerektiği saptanarak çocukla-
rın ihtiyacı doğrultusunda programların hazırlanmasında yardımcı olacağı düşü-
nülmektedir.
Yapılan bu araştırmada OSB tanılı çocuklarda sık görülen dilin kullanım
bileşenindeki sorunları belirlemek için Türkçe anadil konuşucusu OSB tanılı ço-
cukların sözlü söylemlerindeki neden-sonuç ilişkisi kurma becerilerini normal ge-
lişim gösteren çocuklarla karşılaştırmak ve böylece gelişim bozukluğunun ko-
nuşma miktarını etkileyip etkilemediğini belirlemek amaçlanmıştır.
Kuramsal Çerçeve
OSB, erken çocukluk döneminde belirtileri görülen ve sosyal etkileşim ile
sosyal iletişimde kalıcı bozukluklar ve stereotipik davranışlarla karakterize olan
nörolojik gelişimsel bir bozukluktur (APA, 2013). Konuşmanın iletişim aracı ola-
rak kullanılmasında, öğrenmede ve sosyal becerilerde sınırlılık yaşanması gibi
özelliklerle kendini göstermekte ve “Yaygın Gelişimsel Bozukluk” terimi ile de
ifade edilmektedir (Yörükoğlu, 1998: 34). Bu durum çocuklarda göz teması kur-
maktan kaçınma, seslenince tepki vermeme, yüz ifadelerinde beklenilen ve isteni-
len duyguyu yakalayamama, gelişimi normal çocuklarda olan taklide dayalı
oyunları öğrenememe ve tekrarlayamama, duygularını yeterince ifade edemeyip
sosyal ilişkilerini geliştirememe olarak görülmektedir. OSB tanılı bireylerin yaşa-
dıkları bu zorluklar ve sapmalar OSB’de görülecek en temel özelliklerdir (Do-
ğangün, 2008: 161). Amerikan Psikiyatri Birliği’nin yayımladığı Ruhsal Bozuk-
lukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı’nın (Diagnostic and Statistic Manual of
Mental Disorders-5 [DSM-5]) sınıflamasına göre, OSB tanılı çocukların dilsel ve
| 162
iletişimsel bozuklukları sendromun tanı ölçütlerinden biridir. OSB tanılı bireyle-

rin sosyal iletişim bozuklukları ve stereotipik davranışları OSB’nin şiddetini be-
lirlemede yardımcı olmaktadır (APA, 2013). DSM-5’te OSB tanılı bireylerin sos-
yal etkileşim ve dil gelişimi alanında yaşadıkları güçlükler; sosyal duygusal karşı-
lıklılıkta güçlükler, sözel olmayan sosyal iletişim davranışlarında sınırlılıklar ve
sosyal ilişki geliştirmede, bu ilişkileri sürdürme ve anlamada güçlükler olarak sı-
ralanmıştır. OSB tanılı çocuklarda dil ve iletişim bozuklukları, konuşmada ge-
cikme ya da konuşma üretiminin hiç olmamasından, sözcük ve tümceler kuran
çocukların dili sosyal etkileşimsel bir amaca yönelik etkili kullanmada yani dilin
işlevsel kullanımında sorunlar yaşamalarına kadar geniş bir dağılımda görülebilir
(Paul, 2007; Wilkinson, 1998). OSB tanılı çocuklarda, söz öncesi dönemde jestler
(Töret ve Acarlar, 2011), taklit (Charman ve diğerleri, 1997), ortak dikkat
(Mundy ve Markus, 1997) gibi sözel olmayan sosyal iletişim davranışlarında sı-
nırlılıklar yaşanırken, sözel dilin kazanıldığı durumlarda ise çocukların dil geli-
şim özelliklerinde farklılıklar görülmektedir. Çocuklarda ses bilgisi, sözdizim ve
anlambilgisi kısmen iyi gelişirken, edimbilim bileşeninde büyük ölçüde ve de-
vamlı bozukluklar görülmektedir (Tager-Flusberg, Paul ve Lord: 2005).
OSB, ilk kez 1943 yılında Leo Kanner tarafından 11 çocuk takip edilerek
çocukluk psikozlarından farklı olmasıyla afektif bağlanmanın otistik bozuklukları
olarak tanımlanmıştır (Aksüt, 2001: 61; Doğangün, 2008: 161). Kanner çocuklar-
da doğumdan itibaren başka insanlar ile ilgilenme yetilerinin olmadığını, ekolali-
lerinin olduğunu, adılları ters kullandıklarını, stereotipik davranışların olduğunu
ve değişikliklere tahammül edemediklerini belirtmektedir (Doğangün, 2008:
161). Kanner (1943)’ın çalışmalarının ardından yapılan biyolojik, klinik ve psiko-
lojik araştırmaların sonucunda OSB’nin anne-baba tutumundan veya sevgi yok-
sunluğundan kaynaklanmadığı nörobiyolojik bir etiyolojiye sahip olduğu kesin-
leşmiştir (Bodur ve Soysal, 2004: 394).
OSB’nin sebebi henüz tam olarak kesinleşmemiştir (Hebert ve Koulouglio-
ti, 2010).İlgili çalışmalar, OSB tanılı çocukların tedavisi süreci her çocuk için
farklı düzeylerde etkiye sahip olması OSB’nin karmaşık bir doğaya sahip oldu-
ğunu göstermektedir (Mandell ve Novak, 2005). Diğer birçok rahatsızlıkta da ol-
duğu gibi OSB de birden fazla sebebe dayandırılmaktadır. Bireyin doğumun ön-
ceki sebeplerin en başında genetik faktör yer almaktadır (Aksüt, 2001: 61). Hami-
lelik sürecinde annenin kan biyokimyası, kullandığı ilaçlar, annenin maruz kaldı-
ğı radyasyon, ağır metal kullanımı, toksinler, virüsler bebeğin doğumundan önce
OSB’ye sebep olabilecek etmenlerdir. Doğum sonrasında oluşan sebepler ise;
limbik sistemde beyaz madde yoğunlaşması veya amigdala ve çevre yapılarda tipi
olmayan aktivasyonlar olarak sıralanmaktadır (Doğangün, 2008: 161-162).
Amerika Birleşik Devletleri’nin 2009 yılında yaptığı bir araştırmada ülke
çapında OSB tanı yaşı ortalama 5.7 olarak tespit edilmiştir (Shattuck ve diğerleri,
2009). 2009 yılında Türkiye’de yapılan retrospektif bir araştırmada ise, OSB ta-
163 |
nılı bireylerin tanısının konma dönemi 18-48 ay aralığında değişmekte olup tanı
yaşının ortalama 32.3 olduğu sonucuna ulaşılmıştır (Erden ve diğerleri, 2010). Bu
durum çocukların mevcut olan yöntemlerle gerçekte tanı aldığı yaş ile tanı alabi-
leceği yaş arasında büyük bir fark olduğunu göstermektedir. Hastalık Kontrol ve
Önleme Merkezi (CDC)’nin raporladığına göre, 2006-2008 yılları arasında %23
oranda, 2002-2008 yılları arasındaki 6 yıllık dönemde ise %78 oranında OSB ta-
nısı konulan birey sayısında artış gözlemlenmiştir. ABD’de yayımlanan son araş-
tırmalara göre ise, her 68 çocuktan biri OSB tanısı aldığı tespit edilmiştir (Chris-
tensen ve diğerleri, 2018; CDC, 2008). OSB’nin prevalans oranları her ülke için
farklılık gösterdiğinden bu sonuçlar Türkiye’yi yansıtmamakta ve Türkiye’deki
OSB tanılı bireylerin prevalans oranlarına dair henüz yayımlanmış epidemiyolo-
jik veri bulunmamaktadır (Köse ve diğerleri, 2017). Bunun yanı sıra son dönem-
lerde OSB tanılı bireylerin sayısındaki artıştan dolayı OSB konusunda farkındalık
artmış ve OSB’ye yönelik taramalar da önem kazanmıştır.
OSB’nin erken teşhis edilip tedavi aşamasına başlanması için özellikle do-
ğum sonrası 12-18. aylar arasında meydana gelen belirtilerin farkına varılması ge-
rekmektedir. OSB tanılı çocukların %70’inde belirtiler yavaş yavaş ortaya çıkar-
ken %30’unda 18-24. Aylar arasında çocuğun gelişiminde gerileme olarak gö-
rülmektedir (Brasher ve Elder, 2015: 2). Tanılama sürecinde kesin bir laboratuar
yöntemi bulunmamaktadır (Korkmaz, 2010: 38). Çocuklarda görülen belirtiler
genel olarak ebeveynler tarafından ve sağlık muayenelerinde fark edilmektedir
(Barbaro ve diğerleri, 2011: 336).
OSB’nin erken tanı özelliklerinde öncelikle bebeklerin göz teması kurmak-
tan kaçınması ve göz ile takip etmede noksanlık göstermesi görülebilmektedir. 6.
aylarda itibaren belirginleşen postur ve tonus farklılığı, 16-24. aydan sonra bir
sözcük dahi üretememe, sosyal gülümsemenin olmaması, adıyla seslenildiğinde
uygun tepkiyi vermeme, durağan mimikler, stereotipik davranışlar gibi belirtiler
gözlemlenmektedir (Bodur ve Soysal, 2004: 397). Tanıyı koymak için bu belirti-
lerin her biri her çocukta devamlı olarak gözlemlenmeyebilir. Belirtilerin bazıları
zamanla kaybolurken, bazılar zaman içerisinde daha belirgin bir hal alabilir.
OSB’de gözlemlenen dil bozuklukluları da iletişimi güçleştiren sorunlar
arasında yer almaktadır. İletişim büyük ölçüde sosyal bir olgudur. Konu, dikkat
ve kişiler arası öznelliğin kaynaştırılma süreci olan iletişim süreci, çocuğun haya-
tının ilk yıllarında yetişkinle kurduğu etki ve dikkat paylaşımından, karmaşık ya-
pıda konuşmaya kadar değişim göstermektedir. Genellikle çocuk ve ebeveyn ara-
sında gerçekleşen bu kişiler arası ortak ilgi, söz konusu nesne veya olaylarla ala-
kalı etkileşim kurmak jestler ve bakışlar aracılığıyla dikkat paylaşmalarını içer-
mektedir. Sosyal gelişim ve dil gelişimi için erken çocukluk döneminde gerçekle-
şen sosyal iletişimsel becerinin gelişimi oldukça önemlidir (Kasari ve diğerleri,
1993). Ortak ilgiye yanıt verme alıcı dil becerisinin, ortak ilgiyi başlatma ise ifa-
de edici dil becerisinin kazanılmasını sağlamaktadır. Aynı zamanda ortak ilgi ve
| 164
dil arasındaki bir diğer ilişki ise, çocuğun sözcük dağarcığının ortak ilgi sayesin-
de kazanılmasına yardımcı olmasıdır (Jones ve diğerleri, 2004). Normal gelişim
gösteren çocuklar öncelikle sözel olmayan iletişim davranışlarını kazanmaktadır
(Owens, 2012). Nesneler ve olaylarla ilgili sosyal etkileşim kurmaya yönelik iş-
levi olan ortak ilgi, normal gelişim gösteren çocuklarda yaklaşık 9. ayda geliş-
mektedir (Kasari ve diğerleri, 1993). Ardından yaklaşık 12. ayda ilk sözcükleri
üretmesiyle birlikte sözel dil dönemi başlamış olmaktadır. Çocuklar söz üretimi
öncesinde sesler ve jestler ile beraber kendilerini ifade etmeye çalışırken sözel di-
lin edinimiyle iletişimi jestler ile ya da jestler olmadan sözcükler ile ifade etmeye
çalışmaktadırlar (Owens, 2012). İlk sözcüklerini edindikten sonra yaklaşık 18-30.
aylar arası sözcükleri birleştirerek, 30-48. aylar arasında öncelikle basit tümceler
ve sonrasında karmaşık tümceler ile iletişimlerini sağlamaya çalışmaktadırlar
(Tager-Flusberg ve diğerleri, 2009).
Ortak ilginin yetersizliği katkısıyla dil gelişiminde gecikme çocuklardaki
en belirgin ve sık rastlanan özelliktir (Kasari ve diğerleri, 1993; Jones ve diğerle-
ri, 2004; Lord ve diğerleri, 2004; Thurm ve diğerleri, 2007). Ortak ilgideki yeter-
sizlik OSB tanılı çocukları diğer gelişimsel geriliği olan çocuklardan ayırmakta-
dır. Bu yetersizlik çocukta zamanla gelişmesi gereken sembolik oyun, dil, zihin
teorisi ve empati gibi karmaşık sosyal duyguların gelişimini engellemektedir (Ka-
sari ve diğerleri, 1993; Jones ve diğeleri, 2004). Bu açıdan OSB’nin fenotipi ve
prognozu açısından iletişim ve dil becerileri oldukça önemli rol oynamaktadır.
OSB tanılı çocuklarda dil ve sosyal iletişim bozuklukları geniş bir dağılımı gös-
termektedir (Tager-Flusberg, 1999). OSB tanılı çocukların bazıları herhangi bir
normal gelişim gösteren çocuklara yakın biçimde sözel dil performansı gösterir-
ken bazıları ise hiç konuşamamaktadır(Klinger ve diğerleri, 2003). Bu çocukların
sözel dil kullanımının yanı sıra sözel olmayan dil kullanımında da zorluklar yaşa-
dıkları görülmüş ve bu çocukların dil gelişiminin erken dönemlerinde yüz ve vü-
cut ifadelerine, ilerleyen dönemlerde de jest ve mimik kullanımlarına yer verme-
diği saptanmıştır (Vanlı, 2003; Myklebust, 1995; Sofu ve Fırat, 2001). Çocukların
konuşma ve dil becerisinin gelişiminde yaşadıkları bu zorluklar ile ilişkilendirilen
iletişim kurma becerilerindeki yetersizlik ve sınırlılık çeşitlilik göstermekte ve bu
çeşitlilik çocuğun zekâsına, sosyal gelişimine göre değişkenlik göstermektedir
(Bayraktar, 2007: 11). Aynı zamanda her çocuk için böyle bir ilişki söz konusu
olmamaktadır.
Tufan (2003), OSB tanılı çocukların yaşadığı dilsel sorunları tam bir mu-
tizm, geciken veya eksik konuşma yeteneği, sesletim zorlukları, vurgulama eksik-
liği veya yanlışlığı, ekolali, aşırı yüksek veya alçak sesle konuşma, tümce ürete-
meme, birbirine benzeyen cisimlerin adlarını öğrenememe, kişi adıllarının ve ad-
larının yanlış kullanımı, “hayır” sözcüğünü “evet” sözcüğünden daha fazla kul-
lanma, sözcükleri anlamlarının dışında kullanma olarak özetlemiştir.
165 |
OSB için dilde görülen problemler aynı zamanda tanı kriterleri içinde de
yer almaktadır (DSM-IV, 1994). Kanner, adını koyduğu bu sendromun özellikleri
arasında dilsel sorunları göz ardı etse de; daha sonrasında Tager-Flusberg(2004)’e
göre, OSB tanılı çocukların dil özellikleri diğer gelişim bozukluğu olan gruplar-
dan ayırt edici bir klinik belirti olarak belirlenmiştir. Kanner’ın yaptığı klinik ça-
lışmaları takiben Tager-Flusberg (2004), OSB tanılı çocukların normal gelişim
gösteren çocuklardan farklı dil özellikleri olduğunu saptamış ve bu alan üzerine
odaklanmıştır. Aynı zamanda OSB tanılı çocukların dil bozuklukları dilin bile-
şenlerine göre ayrıldığında farklı gelişimsel özellikler gösterebilir (Tager-
Flusberg, 1999). Bu dil ve konuşma bozuklukları tipik tonlama ve ses kalitesini,
sözcükleri faklı bir şekilde, farklı anlamlarla kullanılmalarını, tekrarlanan deyim-
leri, ekolalik dil özelliğini ve zamirlerin yer değiştirmesi gibi dilin farklı bileşen-
lerine ait sorunları içermektedir.
OSB, bebeklik döneminin ilk aylarında tanılanamadığından bu çocukların
erken dönemdeki sesbilgisel gelişimi ile ilgili net bir araştırma bulunmamaktadır.
Bu yüzden OSB tanılı çocukların konuşma üretimi gerçekleşmeden önceki dö-
nemlerde gecikme olup olmadığı veya seslendirmede aynı aşamaları izleyip izle-
mediği tam olarak belli değildir. Tager-Flusberg (2000) Lord ve Paul her ne ka-
dar güçlü bir kanıt olmasa da OSB tanılı çocukların erken çocukluk döneminde
daha az sesleme (fonasyon) yaptıklarını belirtmiştir.
Dilin diğer bileşenlerinden olan biçimbilim ve sözdizim bileşenlerine ba-
kıldığında, OSB tanılı çocuklar için bu bileşenlerin edinimi gecikmiş olmasına
rağmen; edinilmiş olsa da aynı yaştaki normal gelişim gösteren çocuklardan farklı
özellikler göstermektedir (Tager- Flusberg, 1993). Alanyazında bu konu ile ilgili
iki farklı görüş bulunmaktadır. Bartulucci ve diğerleri (1980) OSB tanılı çocuk-
larda bazı biçimbirimlerin ediniminde bozukluk olduğunu savunurken; Tager-
Flusberg ve diğerleri (1990) bu çocukların biçimbirimleri ediniminde herhangi bir
bozukluk olmadığını, yalnızca bir gecikmenin söz konusu olduğunu savunmakta-
dırlar. Sözdizim gelişiminde ise, bu çocukların sınırlılıklar yaşadıkları görülse de
(Rapin ve Dunn, 2003); dilin diğer bileşenlerine göre daha iyi gelişen bir alan ol-
duğu düşünülmektedir (McGregor ve diğerleri, 2012). OSB tanılı çocuklar yüzey-
sel olarak tümce kurabilmekte ve yaşıtlarına göre daha basit tümce kurabilmekte-
dirler (Owens, 1999). Genel olarak bazı sınırlılıklar ile çocukların sözdizim geli-
şiminde gecikme görülmesine rağmen, sözdizim bileşeni dil ve iletişim gelişi-
minde temel problemli bir alan olarak görülmemektedir (Rapin ve Dunn, 2003).
Bu durumda OSB tanılı çocukların gelişimsel sürecine paralel olarak sözdizim bi-
leşeni de gecikmeli olsa da gelişebilmektedir (Tager-Flusberg ve diğerleri, 2005).
Konuşma bozukluklarının en sık görüldüğü alanlar ise anlambilim ve
edimbilim bileşenlerinin olduğu saptanmıştır. OSB tanılı çocuklar özellikle tüm-
celeri anlamakta zorlanmaktadırlar (Tager-Flusberg, 1993). İşlevsel dili kazanan
OSB tanılı çocukların anlambilim gelişimlerinde geniş bir dağılım gözlemlen-
| 166
mektedir. Örneğin, çocuklar sözcükleri ve deyimleri yanlış kullanarak farklı an-

lamlar üretmiş olurlar (Boucher, 2003). OSB tanılı çocuklar büyük/küçük, altın-
da/üstünde gibi birbiriyle ilgili kavramları anlamada ve kullanmada zorluk yaşa-
maktadırlar. Turan (2000) bunu bir kaşığın bardağın yanında küçük olması, ancak
aynı kaşığın bir anahtar yanında büyük olması şeklinde örneklendirmiş ve OSB
tanılı çocuklar bu bilişsel esnekliğe sahip olmadığını ileri sürmüştür. Bu bilişsel
katılıktan dolayı kişi adıllarını kullanmakta da zorluk yaşamaktadırlar. OSB tanılı
çocuklar sözcük bulmakta güçlük yaşamakta (Owens, 1999) ve uydurulmuş, an-
lamlı olmayan sözcükleri sıkça kullanmaktadırlar (Wilkinson, 1998). OSB tanılı
çocukların ürettikleri sözcük türlerine bakıldığında, bu çocukların normal gelişim
gösteren çocuklara göre sözcük dağarcıklarında durum ifade eden eylemler gibi
belirli tür sözcük gruplarının kullanımında sınırlılık yaşadıkları ve zihinsel durum
ve duygu durumu bildiren sözcükleri daha az kullandıkları saptanmıştır (Tager-
Flusberg, 1992). OSB tanılı çocukların sözcük edinim süreci başlamasıyla birlikte
uydurulmuş, anlamlı olmayan veya bağlama uygun olmayan sözcük ve sözcük
gruplarını kullanma eğilimi görülebilmektedir. Herhangi bir sözcük veya sözcük
gruplarını tekrarlama(ekolali) gibi sıra dışı kullanım örüntüleri de OSB tanılı ço-
cukların konuşma bozukluklarına örnek olarak verilmektedir. Ekolali, OSB tanılı
çocukların süregelen konuşmayı veya anlamadıkları bir konuşmayı bile devam et-
tirmelerine yardımcı olabilmektedir (Prizant, 1981). Dil üretimi az olan çocuklar-
da ekolali daha sık görülmektedir. McEvoy ve diğerleri (1988), ekolalik dil kulla-
nım sıklığının sözel olmayan zihinsel yaş ya da kronolojik yaşa bağlı olmadığını;
ancak ifade edici dil düzeyine bağlı olarak değiştiğini belirtmişlerdir. Dil gelişi-
minin erken dönemlerinde ekolalik dil kullanımına daha sık rastlanmakta ve za-
manla dil becerilerinin gelişmesi ile birlikte ekolalik dil kullanımının azaldığı
gözlemlenmiştir (McEvoy ve diğerleri, 1988).
OSB tanılı çocukların dil gelişimi ile ilgili temel özelliklerden bir diğeri
ise, tüm OSB tanılı çocuklarda dilin edimbilim bileşenine ilişkin bozukluklar gö-
rülmesidir (Lord ve Paul, 1997; Wilkinson, 1998). OSB tanılı çocuklarda edimbi-
lim bileşeninde görülen bozukluklar tüm sosyal iletişim davranışlarında ortaya
çıkan sınırlılıklarla ilintilidir (Wilkinson, 1998; Kuder, 1997). Dilin kullanımbi-
lim bileşenine dair OSB tanılı çocukların sohbette sıra alma, konu seçme, sohbete
sohbet bağlamı ile ilişkili katkıda bulunma (Wilkinson, 1998), sohbet konusunu
sürdürme gibi karşılıklı sohbet ve sohbet kurallarına uyma sürecinde zorluklar
yaşadıkları bilinmektedir (Tager-Flusberg, 1997; Tager-Flusberg ve Anderson,
1991).Wilkinson (1998)’ın aktardığına göre, dilin edimbilim bileşenine ilişkin
bozukluklar, sınırlı konuşma becerilerine sahip olan çocuklardan iyi konuşma be-
cerilerine sahip olan çocuklara kadar tüm OSB tanılı çocuklarda görülmektedir.
Sonuç olarak, OSB tanı ölçütlerinden biri olan dil ve iletişim alanında ya-
şanan zorluklar OSB tanılı çocukların sendromunun derecesini belirleyen değiş-
kenlerden birisidir (APA, 2013). Bununla birlikte dil ve iletişim becerilerinde gö-
167 |
rülen bozukluklar OSB tanılı çocukların erken dönemdeki gelişiminde meydana

gelmekte ve birçok gelişimsel alanı da olumsuz yönde etkilemektedir (Landa,
2007).
2. Yöntem
Bu bölümde araştırmanın, örneklemi, veri toplama araçları, verilerin top-
lanma ve çözümlenme süreçleri açıklanmaktadır.
Araştırmanın Örneklemi
İzmir ilinde MEB’e bağlı bir özel eğitim ve rehabilitasyon merkezinde eği-
tim gören 6-12 yaşları arasındaki 10 OSB tanılı çocuktan ve bu çocuklarla yaş,
cinsiyet ve eğitim düzeyi bakımından eşleştirilmiş MEB’e bağlı bir ilkokulda eği-
tim görmekte olan 10 normal gelişim gösteren çocuktan oluşmaktadır.
Verilerin Toplanması
Veri toplama 2020 yılı Çarşamba günleri İzmir Nazlım Özel Eğitim ve Re-
habilitasyon Merkezinde yapılmıştır. Çocuklarla birebir görüşme yapılmış ve gö-
rüşme öncesinde ebeveynleri Bilgilendirilmiş Onam Formu imzalamıştır. Çocuk-
ların dikkatini dağıtmamak için araştırma odası test sırasında sürekli sessiz tutul-
muştur. OSB tanılı çocukları değerlendirildikten sonra yaş, cinsiyet ve eğitim dü-
zeyi açısından bu çocuklarla eşleştirilen normal gelişim gösteren çocuklar da aynı
şekilde test edilmiştir.
Test ve Materyal
Deneklere 10 adet resimden oluşan resim anlatım testi uygulanmıştır. Re-
simler çocukların yaş düzeyine uygun kitaplardan seçilmiş neden-sonuç ilişkisi
içeren resimlerdir. Deneklere öncelikle resimdeki çocuğun “ne yaptığı” daha son-
ra ise “neden yaptığı” soruları sorulmuştur. Test deneklere bireysel olarak uygu-
lanmıştır. Testin uygulama süresi çocukların dikkat ve algı seviyeleri göz önünde
bulundurularak yaklaşık 5 dakika sürmüştür.
Verilerin Çözümlenmesi
Deneklerin resimler hakkında yöneltilen neden-sonuç sorularına yanıtları 0
ve 1 olarak puanlandırılmıştır. Her doğru yanıt için 1 puan, her yanlış yanıt için 0
puan verilmiştir. Elde edilen veriler SPSS sürüm 25 kullanılarak karşılaştırılmış-
tır. Verilerin frekans, yüzde gibi tanımlayıcı istatistiklerden faydalanılmıştır ve
analitik karşılaştırmalar yapılmıştır. Kategorik verilerde, numerik verilerde de pa-
rametrik olmayan istatistikler kullanılmıştır. İki değişken grubu arasında anlamlı
bir farklılık bulunup bulunmamasının incelenmesinde Mann-Whitney U testi kul-
lanılmıştır (Kalaycı, 2018: 106). Araştırmada anlamlılık düzeyi 0.05 olarak baz
alınmıştır. Tablolarda görülen p değerinin 0.05’ten küçük olmasıyla anlamlı bir
fark olduğu, p değerinin 0.05’ten büyük olduğu durumlarda ise gurupların görüş-
leri arasında anlamlı bir fark olmadığı belirlenmiştir.
| 168
3. Bulgular
Araştırmanın bu bölümünde Türkçe anadil konuşucusu OSB tanılı çocukla-
rın neden-sonuç kurma becerileri incelenmiş ve sağlıklı çocuklarla karşılaştırmak
amacıyla yapılan çalışmadan elde edilen verilerin uygun istatistiksel yöntem ile
analizi sonucunda ortaya çıkan bulgulara ve bu bulgulara yönelik dilbilimsel yo-
rumlara yer verilmiştir.
Tablo 1. OSB tanılı ve sağlıklı çocukların neden-sonuç ilişkisi kurma be-
cerisi skorlarına göre arasındaki farklıkları
n Ortalama Standart Minimum Maksimum Medyan Test de- P değeri
Sapma ğeri
OSB 10 2.30 4.00 0.00 0.00 10.0 -5.98 0.00*
Sağlıklı 10 9.90 0.31 9.00 10.0 10.0
Toplam 20 6.10 4.77 0.00 10.00 10.0
*P<0.05
Yukarıdaki tabloda görüldüğü üzere, OSB tanılı çocukların skor ortalaması

2.30 iken, sağlıklı çocukların skor ortalaması ise 9.90’dır. Elde edilen verilerin ve
yapılan bağımsız örneklem t testi sonucuna göre OSB’li çocuklar ile sağlıklı ço-
cukların skorları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık belirlenmiştir
(P=0.000; P<0.05). Sağlıklı çocukların skor ortalamaları, OSB tanılı çocuklara
göre çok daha yüksektir ve neden-sonuç ilişkisi kurmada sorun yaşamamaktadır-
lar. Neden-sonuç ilişkisine yönelik sağlıklı ve OSB’li çocukların başarıları Grafik
1’de görüldüğü gibidir.
Grafik 1. OSB’li ve Sağlıklı Çocukların Neden-Sonuç İlişkileri
Grafik 1’de görüldüğü üzere sağlıklı çocuklar sorunların çoğuna doğru ya-
nıt verdiği için bu konuda herhangi bir yaşamamışlar; ancak OSB tanılı çocuklar
düşük oranda doğru yanıt verdikleri için neden-sonuç ilişkisi kurma becerileri
sağlıklı çocuklara göre anlamlı düzeyde geridedir.
169 |
4. Tartışma
Türkçe anadil konuşucusu OSB tanılı çocukların sözlü söylemlerindeki ne-
den-sonuç ilişkisi kurma becerilerini sağlıklı bireylerle karşılaştırmak ve böylece
gelişim bozukluğunun konuşma miktarını etkileyip etkilemediğini belirlemek
amacıyla yapılan bu çalışmada tüm çocuklara gösterilen 10 adet resimdeki neden-
sonuç ilişkisi kurmaları istenmiş ve sağlıklı çocukların herhangi bir sorun yaşa-
mamasına rağmen OSB tanılı çocuklarda bu becerinin oldukça zayıf olduğu so-
nucuna varılmıştır. Bu da göstermektedir ki, OSB tanısı çocukların dil gelişimini
engellemekte ve iletişimde de sorun yaşamasına sebep olmaktadır. Elde edilen
bulgular alanyazında yapılan çalışmaları da destekler niteliktedir. OSB’de dil bo-
zuklukları üzerine bir çalışma yapan Keçeli-Kaysılı (2006: 73-108), OSB tanılı
çocukların dil özelliklerini kullanım bileşeni açısından incelemiştir. Araştırmaya
ilköğretim tam zamanlı kaynaştırma programına devam eden, en az bir yıldır özel
eğitim hizmetlerinden yararlanan, 7 yaş ve üstünde olan, çocukların ortalama
sözce uzunluğu en az 3 olan ve evlerinde Türkçe dışında başka dil kullanılmayan
20 OSB tanılı çocukla çalışmıştır. Tough (1984)’un Dil Sınıflandırma Sistemine
göre oluşturulan Ölçüt Bağımlı Dil Örneği Alımı (ÖBDÖA) yardımıyla dil örneği
toplamış ve elde edilen verileri işlev kategorilerinden bildirme, mantık yürütme,
tahmin etme ve yansıtma kategorilerinin kullanılıp kullanılmaması bakımından
incelenmiştir. Bu yanı sıra çocukların resimli hikâye kartları hakkında konuşur-
ken ana fikri belirtip belirtmedikleri ve ana fikrin içerdiği işlev kategorileri de
değerlendirilmiştir. Araştırmadan elde edilen bulgular, çocukların bildirme kategori-
sinden etiketleme ve olayları anlatma alt kategorilerini kullandıklarını, ancak mantık
yürütme ve yansıtma kategorilerini kullanmadıklarını göstermiş ve bu çocukların
hikâyedeki ana fikri belirtmedikleri ortaya çıkarmıştır.
Tager-Flusberg (1993) ise OSB tanılı çocukların dil gelişimi üzerine yaptı-
ğı çalışmada, bu çocukların dil ediniminin ilk aşamasında normal gelişim göste-
ren çocuklarla aynı gelişim özelliklerini gösterdikleri; ancak daha sonraki aşama-
larda normal gelişim gösteren çocuklardan geride kaldıkları sonucunu ortaya
koymuştur. Ayrıca bu çalışmada normal gelişim gösteren çocukların ürettiği tüm-
celerde edinilen karmaşık dilbilgisi yapısının kullanımının aksine, OSB tanılı ço-
cukların ürettiği tümcelerde basit tepkiler, rutin sözcükler ve tekrarlama olduğu
görülmüş ve OSB tanılı çocukların sözcük dağarcığının da oldukça az olduğu
gözlemlenmiştir. Benzer şekilde Çiftçi (2006: 47-138), OSB tanılı çocukların di-
lin kullanım bileşenindeki performansını etkileyen sorunları ve bu sorunların ile-
tişimde meydana getirdiği zorlukları incelemiştir. Araştırmasında 9-15 yaşları
arasında 9 OSB tanılı çocukla çalışmıştır. Yapılan uygulama ve vakalardan elde
edilen veriler OSB tanılı çocukların kullanım bileşenin hem sözel olan hem de
sözel olmayan görünümlerinde sorunlar yaşadığı gözlemlenmiştir. Bu çalışmada,
çocuklar ya söylemde kendilerine yöneltilen sorulara uygun söz eylemleri kulla-
narak yanıt vermemiş ya da söylemin gerektirdiği beklenen söz eyleme yer ver-
| 170
mek yerine başka bir söz eylemi kullanarak yanıt verdiğini ortaya çıkmıştır. Bu
sorunlar ise çocuklar için hem iletişim zorluğuna sebep olmuş hem de söylemin
devamlılığını güçleştirmiştir. Tager-Flusberg ve Calvin (1990)ise OSB tanılı ço-
cuklarda dilbilgisel bileşenlerin kazanımında sendroma özgü bir bozukluktan
farklı bir gecikme olduğunu öne sürmüşler ve OSB tanılı çocukları yaşlarına göre
ve ortalama sözce uzunluklarına göre eşleştirdikleri Down Sendrom tanılı çocuk-
larla karşılaştıran boylamsal bir çalışma yapmışlardır. Araştırmada, OSB tanılı
çocukların ortalama sözce uzunluklarının Down Sendrom tanılı çocuklara göre
daha düşük olduğu ortaya çıkarılmıştır. Bono ve diğerleri (2004), 20 OSB tanılı
çocukla yaptıkları araştırmada otizmli çocukların ortak ilgi ile hem ifade edici
hem de alıcı dil becerileri arasındaki ilişkiyi incelemişlerdir. Araştırmaya 3-5 yaş
aralığındaki çocuklar alınmıştır. Alıcı dil becerileri, Mullen Erken Öğrenme Öl-
çeği ile test edilmiş olan çalışmada istatistiksel analizlerde Sperman hesaplamala-
rı yapmışlardır. Ortak ilgiye cevap verme ile alıcı dil arasında anlamlı bir fark bu-
lan araştırmacılar, ortak ilgiyi başlatma ve belirli bir konu üzerinde sohbeti de-
vam ettirme konusunda ise bir fark bulamamışlardır. Ziatas, Durkin ve Pratt
(2003), çalışmalarında cinsiyet ve sözel zekâ yaşlarına göre eşleştirdikleri özgül
dil bozukluğu olan ve sağlıklı çocukların sözel dil kullanımlarının içeriklerini
karşılaştırmışlardır.
Araştırmanın sonucunda OSB tanılı çocukların daha fazla etiketleme tüm-
cesi kurduklarını (örnek, bu bir araba) ve daha az açıklama ifadesi kullandıklarını
saptamışlardır. Bağlam içinde oluşan durumlar için kontrol gruplarına göre daha
az sıklıkta olay açıklama tümcesi kuran OSB tanılı çocuklar (örnek, şimdi iniyor),
zihinsel durum ifadelerini kullanmada da (örnek, nasıl yapılacağını biliyorum)
daha düşük performans göstermişlerdir. Sözel olmayan zekâ yaşlarına göre eşleş-
tirilmiş OSB tanılı çocuklar, zihinsel engelli ve normal gelişen çocuklarla iki
farklı hafıza deneyi yapan Tager-Flusberg (1991)’de ilk oturumda çocuklara an-
lamsal olarak ilişkili sözcük ve ilişkisiz sözcük listesini hatırlama testini, ikinci
oturumda ise ses uyumu ve bağlamsal ipuçlarını kullanarak daha önce hatırlaya-
madığı sözcükleri hatırlama testini uygulamıştır. İlk oturum sonucunda hem OSB
tanılı hem de ZE tanılı çocukların ilişkili sözcük listesini hatırlamada, kontrol
grubundan daha düşük bir performans gösterdiği ortaya çıkarılmıştır. İkinci otu-
rumda ise, OSB tanılı ve ZE tanılı çocuklarla kontrol grubu arasında anlamlı bir
farklılık bulunmamıştır. OSB tanılı ve ZE tanılı çocuklarda bu süreçle ilgili biliş-
sel bir sınırlılık olduğu öne sürülmüştür. Görüldüğü gibi alanyazında yapılan ça-
lışmalarda OSB’de dil bozukluklarının iletişimi güçleştireceğini destekler nitelik-
tedir. Bu çerçevede, bu çalışmada da OSB tanılı çocukların neden-sonuç ilişkileri
kurma becerilerinde sorunlar yaşadıkları ortaya çıkarılmıştır.
5. Sonuç
Dil ve iletişim alanında yaşanan zorluklar OSB’nin tanı ölçütlerinden ve
OSB tanılı çocuklarda sorunun şiddetini belirleyen değişkenlerden birisidir. Aynı
171 |
zamanda bireyin hayatının ilk üç yılında ortaya çıkan OSB öncelikle kendini ço-
cuklarda dil ve iletişim becerilerinde yetersizlik ile gösterdiğinden çocuğun diğer
alanlardaki gelişimini de olumsuz açıdan etkilemektedir. Bu nedenle OSB tanılı
çocukların dil ve iletişim becerilerine ilişkin özellikler teorik ve uygulamalı ça-
lışmalarda önem arz etmektedir. Bu araştırmada OSB tanılı çocukların ve bu ço-
cuklarla yaş, cinsiyet ve eğitim düzeyi bakımından eşleştirilmiş normal gelişim
gösteren çocukların neden-sonuç ilişkilerini kurma becerileri saptanmış ve karşı-
laştırılmıştır. Araştırmanın sonucuna göre OSB tanılı çocukların neden-sonuç
ilişkisi kurma becerilerinin normal gelişim gösteren çocuklardan anlamlı düzeyde
geride olduğu tespit edilmiştir. Elde edilen bulgular sonucunda, OSB tanılı ço-
cuklarda görülen bilişsel sınırlılıkların dil ve iletişim gelişimini etkilediği düşü-
nülmektedir. Bilişsel sınırlılıkların tespit edilmesi de bu çocuklara uygulanacak
dil terapilerine destek vererek çocukların dil ve iletişim gelişimlerine katkıda bu-
lunacağı düşünülmektedir.
6. Sınırlılıklar
Bu çalışmada İzmir ilinde bir Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi’nde
eğitim gören OSB’li çocukların neden-sonuç ilişkisi kurma becerileri incelenmiş
ve kontrol grubu ile karşılaştırılmıştır. Bu nedenle sonuçlar Türkiye genelini yan-
sıtmamaktadır. Araştırmaya katılan çocukların yaş aralıkları 6-12’dir. Sonuçlar
diğer yaş gruplarının neden-sonuç ilişkisi kurma becerilerini yansıtmamaktadır.
Kaynakça
Aksüt M. (2001). Yeni Bin Yılın Yeni Eğitim Merkezleri ve Otistik Birey-
lerin Eğitimi, AKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, C:1, S:6, S.61.
American Psychiatric Association. (1994). Diagnostic and Statistical Ma-
nual of Mental Disorders (4. ed.). Washington, DC: APA.
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic And Statistical Ma-
nual of Mental Disorders (5. Ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publis-
hing.
Amerikan Psikiyatri Birliği, Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El-
kitabı, (DSM-IV), (1994). Amerikan Psikiyatri Birliği, Washington DC, (Çev.
Ed. Köroğlu E.), IV. Baskı Hekimler Yayın Birliği, Ankara, 1998.
Autism Society of America, Avaible at: https://www.autism-
society.org/what-is/
Barbaro J, Ridgway L, Dissanayake C. (2011). DevelopmentalSurveillance
of Infants and Toddlers By Maternal And Child Health Nurses In An Australian
Community Based Setting: Promoting The Early Identification Of Autism Spect-
| 172
rum Disorders. J Pediatr Nurs, 26 (4), S.334-47. Doi: 10.1016/J.Pedn.

2010.04.007.
Bodur Ş. ve Soysal Ş., (2004). Otizmin Erken Tanısı ve Önemi, Sted Der-
gisi, s. 397.
Bono, M.A.;Daley, L.T. ve Sigman, M. (2004). Relations Among Joint At-
tention, Amount Of Intervention And Language Gain In Autism. Journal Of Au-
tism Developmental Disorders, 34, S.495-505.
Boucher, J. (2003). Language Development In Autism, International Cong-
ress Series., 1254, S.247-253.
Brasher SN, Elder JH. (2015). Development of an Internet Survey to De-
termine Barriers To Early Diagnosis And Intervention In Autism Spectrum Di-
sorders. Journal Of Neurology and Neuroscience, 6 (5). Doi:10.21767/2171-
6625. S10007.
Charman,T., Swettenham, J., Baron-Cohen, S., Cox, S., Baird, G., & Drew,
A. (1997). Infants With Autism: An Investigation of Empathy, Pretend Play, Joint
Attention, And Imitation. Developmental Psychology, 33(5), S.781-789.
Christensen DL, Braun KVN, Baio J, Bilder D, Charles J, Constantino JN
Et Al., (2018). Prevalence And Characteristics Of Autism Spectrum Disorder
Among Children Aged 8 Years-Autism And Developmental Disabilities Monito-
ring Network, 11 Sites, United States, 2012. MMWR Surveill Summ. S.65:1-23.
Çiftçi, Z. (2006). Otistik Çocuklarda Kullanım Bilimsel Bileşenin Dildeki
Görünümünün Gözlenmesi, Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Doğangün B. (2008). Özel Eğitim Gerektiren Psikiyatrik Durumlar, İ.Ü.
Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri Sempozyumu, Sayı:62,
İstanbul.
Erden G, Akçakın M, Gümüş Doğan D, Öztürk Ertem İ. (2010). Çocuk
Hekimleri ve Otizm: Tanıda Zorluklar. Türkiye Klinikleri J Pediatr. S.19:9-15.
Hebert, E.B., Koulouglioti, C. (2010). Parental Beliefs About Cause And
Course Of Their Child’s Autism And Outcomes Of Their Beliefs. Issues In
Comprehensive Pediatric Nursing, 33, S.149-163.
Jones, E.A., Carr, E. G. (2004). Joint Attention In Children With Autism:
Theory And Intervention, Focus On Autism And Other Developmental Disabili-
ties., 19:1, Spring, S.13-26.
Jones, E.J.H., Herbert, J.S. (2006). Exploring Memory In Infancy: Defer
Redimitation And The Development Of Declarative Memory. Infant And Child
Development, 15(2), S.195-205.
173 |
Kasari, C., Sigman, M., Yirmiya, N., Mundy, P. (1993). Affective Deve-
lopment And Communication In Young Children With Autism, “Enhancing
Children’s Communication: Research Foundations For Intervention” (Ed. A. P.
Kaiser Ve D. B. Grav)’De, Paul H. Brookes Publishing Co.,London, S.201-222.
Keçeli-Kaysılı, B. (2006). Otistik Çocukların Dil Özelliklerinin Kullanım
Açısından İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi,
Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
Klinger L, Dawson G, Renner P. (2003). Autistic Disorder. In: Mash EJ,
Barkley RA, Editors. Child Psychopathology, 2nd Ed. New York: Guilford Press.
S.409–454.
Korkmaz B. (2010). Otizm: Klinik ve Nörobiyolojik Özellikleri, Erken Ta-
nı, Tedavi ve Bazı Güncel Gelişmeler. Türk Ped Arş, 4 5(2): S.37-44.
Köse S, Özbaran B, Yazgan Y, Bildik T, Erermiş S, Aydın C., (2017). The
Psychometric Properties Of Turkish Version Of Autism Spectrum Screening Question-
naire İn Children Aged 6-18 Years. Turk Psikiyatri Dergisi. S.28:268-77.
Kuder, S. J. (1997). Teaching Students With Language And Communica-
tion Disabilities. Needham Heights, MA: Allyn& Bacon.
Landa, R. (2007). Early Communication Development And Intervention
For Children With Autism. Mental Retardation And Developmental Disabilities,
13(1), S.16-25.
Lord C, Risi S, Pickles A. (2004). Trajectory Of Language Development in
Autistic Spectrum Disorders. In: Rice M, Warren S, Editors. Developmental Lan-
guage Disorders: From Phenotypes to Etiologies. Mahwah, NJ: Erlbaum. S.1–38.
Lord, C.,& Paul, R. (1997). Language And Communication In Autism. In
D. J. Cohen & F. R. Volkmar (Ed.), Handbook Of Autism And Pervasive Deve-
lopmental Disorders (S. 195-225). New York: John Wiley&Sons.
Lord, K. &Mcgee, I. P. (2001). Educating Children with Autism. Washing-
ton DC: National Acedemy Press.
Mandell, D. &Novak, M. (2005). The Role Of Culture In Families’ Treat-
ment Decisions For Children With Autism Spectrum Disorders. Mental Retarda-
tion And Developmental Disabilities Research Reviews, 11, S.110-115.
Mcevoy, R. E.,Loveland, K. A., Landry, S. H., (1988). The Functions of
Immediate Echolalia In Autistic Children: A Developmental Perspective, Journal
of Autism And Developmental Disorders., 18:4, S.657-668.
McGregor, K. K.,Berns, A. J., Owen, A. J., Michels, S. A., Duff, D., Bahn-
sen, A. J., Vd. (2012). Associations Between Syntax And The Lexicon Among
| 174
Children With Or Without ASD And Language Impairment. Journal Of Autism

And Developmental Disorders, 42(1), S.35-47.
Mundy, P., & Markus, J. (1997). On The Nature of Communication and
Language Impairment in Autism. Mental Retardation and Developmental Disabi-
lities Research Reviews, 3(4), S.343-349.
Myklebust, R.H., (1995), “Verbal and Nonverbal Cognitive Processes-A
Comparison of Learning Disability and Autistic Children”: Learning &Cognition
In Autism, North Carolina Plenum Pres, New York.
Owens, R. E. (2012). Language Development: An Introduction (8th Ed.).
New Jersey: Pearson.
Paul, R. (2008). Communication Development and Assessment. In K.
Chawarska, A. Klin & F.R. Volkmar (Ed.), Autism Spectrum Disorders in Infants
and Toddlers (S.76-103). New York: The Guilford Press.
Prizant, B.,Duchan, J. (1981). The Functions Of Immediate Echolali Autis-
tic Children, Journal Of Speech And Hearing Disorders., 46, S.241-249.
Rapin, I., Dunn, M. (2003). Update On The Languagedisorders Of Indivi-
duals On The Autistic Spectrum. Brain & Development, 25(3), S. 166-172.
Shattuck PT, Durkin M, Maenner M, Newschaffer C, Mandell DS, Wig-
gins L. vd. (2009). Timing Of Identification Among Children With An Autism
Spectrum Disorder: Findings From A Population-Based Surveill Ancestudy. J
Amacad Child Adolescent Psychiatry. S.48:474-83.
Sofu H., Fırat S. (2001), “Otistik Çocuklarda Dil Gelişimi”: XIV. Dilbilim
Kurultayı Bildirileri, (Haz.F.Ö.Ekmekçi Ve Öt.), Çukurova Üniversitesi: Adana.
Tager-Flusberg, H., Anderson, M (1991). The Development Of Contingent
Discourse Ability In Autistic Children. Journal Of Child Psychology And Psychi-
atry, 32(7), S.1123-1134.
Tager-Flusberg, H. (1999). A Psychological Approach to Understand the
Social and Language İmpairments İn Autism. International Review of Psychiatry,
11(4), S.325-334.
Tager-Flusberg, H., Calkins, S. (1990). Does Imitation Facilitate the Acqu-
isition of Grammar? Evidence From a Study Of Autistic, Down’s Syndrome And
Normal Children. Journal Of Child Language, 17(3), S.591-606.
Tager-Flusberg, H. (2000). Understanding The Language And Communi-
cative Impairments İn Autism, “International Review Of Research On Mental Re-
tardation. Special Issue On Autism” (Ed. L. M. Glidden)’Da, Academic Pres,
New York, S.1-39.
175 |
Tager-Flusberg, H. (2004). Strategies For Conducting Research On Langu-

age In Autism, Journal Of Autism And Developmental Disorders., 34, No.1 Feb-
ruary, S.75-80.
Tager-Flusberg, H., Paul, R., Lord, C. (2005). Communication In Autism.
In F. Volkmar, A. Klin, R. Paul, & D. Cohen (Eds.), Handbook of Autism and
Pervasive Developmental Disorders (3. Ed. S. 335-364). Hoboken, New Jersey:
John Wiley & Sons, Inc.
Tager-Flusberg, H.,Rogers, S., Cooper, J. Landa, R., Lord, C., Paul, R., vd.
(2009). Defining Spoken Language Bench Marks And Selecting Measures Of
Expressive Language Development For Young Children With Autism Spectrum
Disorders. Journal Of Speech, Language, And Hearing Research, 52(3), S.643-
652.
Thurm A, Lord C, Lee LC, NewSchaffer C., (2007). Predictors Of Langu-
age Acquisition In Preschool Children With Autism Spectrum Disorders. J Au-
tism Development Disorder 37: S.1721-1734.
Töret, G.,& Acarlar, F. (2011). Otizmli, Down Sendromlu ve Normal Geli-
şim Gösteren Türk Çocukların Dil Öncesi Dönemdeki Jest Kullanım Becerileri-
nin İncelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 11(3), S.1461-1478.
Tufan, İ. (2003), Otistik Çocuk Dahi mi , Engelli Mi?, İletişim Yayınları ,
İstanbul.
Turan, A. (2000). Sevgi Dili Konuşan Çocuklar, Sistem Yayıncılık, İstan-
bul
Vanlı, L. (1993), “Otizmde Nörobiyolojik Boyut Bir Modelin Sunuluşu”:
Otizm, Ankara Üniversitesi Çocuk Psikiyatrisi Bilim Dalı Ve Ankara Üniversitesi
Eğitimle Tedavi Uygulama Ve Araştırma Merkezi, Ankara.
Wilkinson, K. M. (1998). Profiles Of Language and Communication Skills
In Autism. Mental Retardation and Developmental Disabilities Research Re-
views, 4(2), S.73-79.
Yörükoğlu, A. (1998). Çocuk Ruh Sağlığı, Özgür Yayınları, İstanbul.
Ziatas, K., Durkin, K., Pratt, C. (2003). Differences In Assertive Speech
Acts Produced By Children With Autism, Asperger Syndrome, Specific Langua-
ge Impairment, And Normal Development. Development And Psychopathology,
15(1), S.73-94.
| 176
NİZAMİ GENCEVİ’NİN LEYLA İLE MECNUN ESERİNDE

AHLAK EĞİTİMİ NİTELİKLERİ
Moral Education Qualities in Nizami Ganjavi’s Work of Leyla and Majnun
Gülnara ABDULLAYEVA*
Öz
1141-1209 yıllarında yaşamış Türk dünyasının büyük şairi Ni-
zami Gencevi'nin eserleri, genç neslin eğitiminde yüzyıllardır kullanılan
bir hazinedir. Nizami Gencevi'nin ahlak eğitimi konusundaki görüşleri
bugün de geçerlidir. Ahlak, bir kişinin ahlaki kalitesini, topluma ve başka-
larına karşı tutumunu belirleyen normlardır ve ahlaki eğitim, insan bilin-
cinin ve duygularının, davranışsal pratiklerinin oluşumunu amaçlayan bir
süreçtir. Nizami Gencevi'nin eserlerinde ahlak eğitimi konularına özel bir
önem verilmektedir. Nizami Gencevi'nin eserlerinde dürüstlük önemli bir
yer tutar. Şair, “Leyli ile Mecnun” şiirinde oğlu Muhammed'e nasihat
eder, aslında yüzünü gençliğe çevirir ve ona hayatın zorlu yollarında yo-
lunu bulmasını tavsiye eder. Şair, dürüst olmak için insanın önce kendini
tanıması, kendini incelemesi gerektiğini, ancak kendini yorumlayıp öğ-
rendikten sonra vicdanın sırrının farkına varacağını söylemiştir.
Anahtar Kelimeler: Nizami Gencevi, Ahlaki eğitim, Pedagoji, Şair.
Abstract
The works of Nizami Ganjavi, the great poet of the Turkish
world who lived between 1141-1209, are a treasure that has been used
for centuries in the education of the young generation. Nizami Ganjavi's
views on moral education are still valid today. Morality is the norm that
determines the moral quality of a person, his attitude towards society
and others, and moral education is a process aimed at the formation of
human consciousness and emotions, behavioral practices. In Nizami
Ganjavi's works, special attention is paid to moral education issues. Ho-
nesty has an important place in Nizami Ganjavi's works. The poet advi-
ses his son Muhammed in the poem "Leyli ile Majnun", in fact, he turns
his face to youth and advises him to find his way through the difficult
paths of life. The poet said that in order to be honest, one must first
know and examine himself, but only after interpreting and learning
about himself will he realize the secret of conscience.
Keywords: Nizami Ganjavi, Moral education, Pedagogy, Poet.
*
Öğr. Gör., Azerbaycan Devlet Pedaqojik Üniversitesi, Azerbaycan,
ga040229@gmail.com.
177 |
Giriş
Nizami Gencevi, 1141-1209 yılları arasında yaşamış Türk dünyasının tanınan bü-
yük şairirlerinden biridir. Şairin değerli eserleri, genç neslin eğitiminde yüzyıllardır kul-
lanılan önemli eserlerdir. Gencevi'nin ahlak eğitimi konusundaki görüşleri günümüzde de
hala geçerliliğini korumaktadır. Nizami Gencevi'nin eserlerinde ahlak eğitimi konularına
verilen önem ve Şairin eserlerine baktığımızda ahlak eğitiminin içeriğinde yer alan ahlaki
nitelikleri şu şekilde sınıflandırabiliriz:
1. Bir kişinin Anavatana, insanlara, topluma karşı tutumunu ifade eden ah-
laki nitelikler: vatanseverlik, enternasyonalizm, kamu görevi anlayışı.Nizami
Gencevi’nin eserinde kamu borcu algısına büyük yer verilmiştir. Şair, “Leyla ile
Mecnun” şiirinde gençlere sadece kendilerini düşünmemelerini, zulme tahammül
etmelerini, kimseyi incitmemelerini, her zaman halkın acısına ortak olmalarını
öğütlemiştir.
2. Çalışma tutumunu ifade eden ahlaki nitelikler: çalışkanlık, temizlik, tu-
tumluluk, emek sahiplerine saygı. Emeğe sevgi ahlaki eğitim niteliğine Nizami
Gencevi eserlerinde büyük yer verilmiştir. Nizami Gencevi gençleri yaratıcı ol-
maya ve tembellikten uzak durmaya çağırıyor. Şair, insanın yemekte, uyumada ve
şehvette hayatın anlamını görmemesi gerektiğini söyler. Bu alışkanlıklar insanı
hayvanlardan ayıran başlıca özelliklerdir.
3. Bir kişinin diğer insanlarla ilişkisini ifade eden ahlaki nitelikler: dostluk,
nezaket, hümanizm, dikkat, sabır.Nizami Gencevi, zamanının çok saygın bir şah-
siyetidir ve halk arasında Şeyh Nizami, Hekim olarak anılmıştır. Bu onun gençler
için ideal bir insan olarak örnek kabul edilmesini sağladı. Şairin kendisi hakkın-
daki düşüncelerine bakarsak çok hümanist bir insan olduğunu görürüz. “Leyli ile
Mecnun” eserinde özelliklerini şiir diliyle ifade eden şair, hayatı boyunca kimse-
ye zarar vermediğini ve kendisine karşı olan bütün kötülüklere sabırla muamele
ettiğini belirtir. Şair, karıncayı bile incitmediğini, kimsenin arkasından konuşma-
dığını, kötülüklerden uzak durduğunu, kimsenin kötülüğünü istemediğini defalar-
ca ifade etmiştir.
4. Bir kişinin kendisine karşı tutumunu ifade eden ahlaki nitelikler: alçak-
gönüllülük, dürüstlük, disiplin. Bilindiği gibi ahlak, bir kişinin ahlaki kalitesini,
topluma ve başkalarına karşı tutumunu belirleyen normlardır ve ahlaki eğitim, in-
san bilincinin ve duygularının, davranışsal pratiklerinin oluşumunu amaçlayan bir
süreçtir. Nizami Gencevi'nin eserinde kamu borcu algısına da özellikle yer ve-
rilmiştir. Şair, “Leyla ile Mecnun” şiirinde gençlere sadece kendilerini düşünme-
melerini, zulme tahammül etmelerini, kimseyi incitmemelerini, her zaman halkın
acısına ortak olmalarını öğütlemiştir:
Zulme döz, incitme hiç de özgeyi,
Eller gam çekerse, dert alsın seni (Gencevi, 1983: 20).
| 178
Nizami Gencevi, genç kuşağa, cesaretiyle tanınmak için oğlunun suretinde

sürekli mücadele etmelerini tavsiye ediyor. Şair, oğlu Muhammed'e “Yeteneğinin
evladı ol” derken aslında genç kuşağa hitap ediyor ve onlara babalarının adlarıyla
değil yaptıklarıyla toplumda yer edinmelerini öğütlüyor. Nizami Gencevi'nin
eserlerinde insana saygı, hayatın kibar bir şekilde yaşanması gibi ahlaki nitelikler
şiir diliyle ifade edilir:
Sen, aslanlar gibi geç cephelerden
Yalnız hünerinin balası ol sen.
Saadet kemalle yetişir başa,
Halka hürmet eyle, edeple yaşa. (Gencevi, 1983: 20).
Nizami Gencevi eserlerinde her zaman halkla birlikte üzülmeyi, halkla bir-
likte sevinmeyi öğütlemiştir. Sevinçte, kederde ve sevinçte birlik olunması, halk
için cömert olunması için tavsiyeler şairin eserlerine geniş ölçüde yansır:
Halkın meclisine verirken ihsan,
Şehirde badesiz kalmasın insan.
Sahavet bulutu yağsın aleme,
Bütün vücutları getirsin deme. (Gencevi, 1983: 28).
Çalışma tutumunu ifade eden ahlaki nitelikler: çalışkanlık, temizlik, tutum-
luluk, emek sahiplerine saygı. Emek sahiplerine saygı ahlaki eğitim niteliğine Ni-
zami Gencevi eserlerinde büyük yer verilmiştir. Nizami Gencevi, eserlerinde sa-
natı ve sanat insanlarını büyük bir saygıyla kaleme almıştır. Şair, gençlere sanata,
ustaya, emeğe, emek sahiplerine her zaman saygı duymalarını tavsiye eder. Şair, bu
dünyadaki sanat eserlerinin her birinin bir sanatçı tarafından yapıldığını söylemiş:
De hele, dünyada bir ayna mı var
Ki şekil vermesin ona sanatkar?
Şekilsiz bir ayna olmaz dünyada,
Her sanat bir usta getirir yada. (Gencevi, 1983: 29).
Emeğe sevgi ahlaki eğitim niteliğine Nizami Gencevi eserlerinde büyük
yer verilmiştir. Nizami Gencevi gençleri yaratıcı olmaya ve tembellikten uzak
durmaya çağırıyor. Şair, insanın yemekte, uyumada ve şehvette hayatın anlamını görme-
mesi gerektiğini söyler. Bu alışkanlıklar insanı hayvanlardan ayıran başlıca özelliklerdir:
Ne şehvet, ne uyku, ne de ki, yemek
Hayatın manası olmaya gerek.
179 |
Yatmayı, yemeği bu alemde sen,

Eşek ve öküzde de göre bilersen. (Gencevi, 1983: 53).
Bir kişinin diğer insanlarla ilişkisini ifade eden ahlaki nitelikler: dostluk,
nezaket, hümanizm, dikkat, sabır. Nizami Gencevi’nin eserinde dostluk, ahlaki
bir nitelik olarak geniş ölçüde yansıtılır. Şair, “Leyli ile Mecnun” eserinde gençleri ar-
kadaşlarıyla birlikte olmaya, arkadaşlarından ayrılmamaya çağırır. Şair, hurma örneğini ve-
rerek, tek bir hurma ağacının meyve vermediği gibi, insanın dostsuz yaşamasının da zor ol-
duğunu söyler. Modern bilim, bir hurma ağacının meyve vermesi için dişi çiçeklerinin baş-
ka bir ağacın erkek çiçekleriyle döllenmesi gerektiğini kanıtlamıştır. izami Gencevi yüzyıl-
lar önce eserlerinde buna dikkat çekmiş ve insanları birlik olmaya çağırmış, bunu insanlar
arasındaki dostluk münasebetlerine bağlamıştır:
Hurmanın şırayla şadlanması var,
Hurma yoldaşlıkla şıra yaratar.
Bir de ipek taclı barama kurdu
Tacını yoldaşlık eliyle kurdu. (Gencevi, 1983: 148).
Nizami Gencevi’nin eserlerinde yetişen genç neslin her konuda ölçülü ve
sabırlı olması tavsiye edilir. Şair, Olaylara temkinli yaklaşanların her zaman başa-
rılı olduklarından emindi. Nizami Gencevi, zamanının çok saygın bir adamıydı ve
halk arasında Şeyh Nizami, Hekim olarak anılırdı. Bu onun gençler için ideal bir
insan olarak örnek kabul edilmesini sağladı. Şairin kendisi hakkındaki düşüncele-
rine bakarsak çok hümanist bir insan olduğunu görürüz. “Leyli ile Mecnun” ese-
rinde özelliklerini şiir diliyle ifade eden şair, hayatı boyunca kimseye zarar ver-
mediğini ve kendisine karşı olan bütün kötülüklere sabırla muamele ettiğini belir-
tir. Şair, karıncayı bile incitmediğini, kimsenin arkasından konuşmadığını, kötülüklerden
uzak durduğunu, kimsenin kötülüğünü istemediğini defalarca ifade etmiştir:
Ben, ben olan günden şahittir alem,
Bir karıncayı da incitmemişem.
Dürrümü çekmedim özge suyuna,
Pislik yaratmadım, düşmanım buna.
Temizdir vicdanım, yücedir adım,
Itin de hakkında pis konuşmadım. (Gencevi, 1983: 53).
Nizami Gencevi, “Leyli ve Mecnun”da insanlara insancıl olma ve hayvan-
ları koruma niteliklerini aşılar. Böylece toplumdan uzaklaşıp dağlara ve ormanla-
ra yerleşen Mecnun, bir avcının bir geyiği tuzağa düşürdüğünü gördü. Avcıdan
geyiği bırakmasını ister. Avcı, bir şey karşılığında geyiği serbest bıra kabileceğini
söylüyor. Mecnun, geyiği kurtarmak için silahını ve sazını avcıya verir, sonra ge-
| 180
yiğin yaralarını sarar ve onunla ilgilenir ve iyileştiğinde onu serbest bırakır ve çö-
le gönderir. Şair, Mecnun'un bu hareketini anlatırken hümanist fikirleri genç nesle
yaymış ve onlara hayvanlara karşı insancıl olmalarını, onları öldürmemelerini, incit-
memelerini ve korumalarını tavsiye etmiştir. (Gencevi, 1983: 144). Nizami Gencevi'nin
eseriyle tanıştığımızda, kişinin diğer insanlarla olan ilişkisini ifade eden ahlaki niteliklerden
biri olan özene büyük önem verildiğini görüyoruz. Şair, gençlere çevrelerindeki insanlar
arasında ayrım yapmamalarını ve onlara kayıtsız kalmamalarını tavsiye eder. “Leyli ve
Mecnun” adlı eserinde bunu şiir diliyle çok akıcı bir şekilde ifade eden Nizami Gencevi, boş
konuşmalardan uzak durmayı, her varlığa karşı dikkatli olunmasını tavsiye etmiştir:
Boş davul döverek gürültü salma,
Kimsenin sesine bigane kalma.
Bir toz görünse de her zerre eğer,
Dünya perdesinde o da iş görür. (Gencevi, 1983: 53).
Bir kişinin kendisine karşı tutumunu ifade eden ahlaki nitelikler: alçakgönüllü-
lük, dürüstlük, disiplin. Nizami Gencevi'nin eserlerinde dürüstlük önemli bir yer tutar.
Şair, “Leyli ile Mecnun” şiirinde oğlu Muhammed'e nasihat eder, aslında yüzünü genç-
liğe çevirir ve hayatın zorlu yollarında yolunu bulmasını tavsiye eder. Şair, dürüst ol-
mak için insanın önce kendini tanıması, kendini incelemesi gerektiğini, ancak kendini
yorumlayıp öğrendikten sonra vicdanın sırrının farkına varacağını söylemiştir:
Bu eğri çizgiler cetvelinde sen
Özünü şerh edip özünü öğren!
Ol öz vicdanının sırrına açar,
Çünki bu marifet kalbe nur saçar. (Gencevi, 1983: 19).
Ahlaki bir nitelik olarak disiplin Nizami'nin eserlerinde geniş yer bulmuş-
tur. Aynı zamanda büyük bir söz ustası olan Gencevi 16. yüzyılda Şirvanşahlar
sarayında Hakani’nin hocası Ebu’l-Ulâ tarafından edebi meclislerin başı olarak
kabul edilmiştir (Araslı, 1998: 299). Nizamî Gencevî ve Mehsetî Gancevî gibi
söz ustaları özgün üslupları ve ileri fikirleriyle yaşadıkları dönemdeki ileri gelen
şahsiyetlereden ayrılmaktaydılar. Şair, “Leyli ile Mecnun” eserinde az konuşma-
nın güzelliğini suya benzeterek suyla karşılaştırmış, su kadar tatlı olan kelimenin
aşırı kullanımının fazla içilmesinin zararlı olduğuna dikkat çekmiştir. Az konuş-
manın güzelliğini anlatan şair, az konuşmayı inciye, çok konuşmayı tuğlaya, az konuşmayı
güneşe, çok konuşmayı yıldızlara benzetmiştir. Bu kıssalara örnek olan dahi Nizami Gen-
cevi, gençlere her zaman çok düşünmelerini, az konuşmalarını ve az dinlemelerini tavsiye
etmiştir:
Sözün de su gibi letafeti var,
Her sözü az demek daha hoş olur.
181 |
Bir inci saflığı varsa da suda,

Fazla içilince dert verir su da. (Gencevi, 1983: 56).
Bu nedenle Nizami, öğrenmenin insan hayatında önemli bir faktör olduğuna defalar-
ca işaret eder. Özellikle de dil konularına değindiği eserlerinden biri “Leyla ve Mec-
nun”dur. (Alizade, 2019: 386). Nizami Gencevi ayrıca eğitimin değerini çok takdir eder. Bu
nedenle genç neslin eğitiminde Gencevi'nin eserlerinden yararlanmakta fayda var.
Kaynakça
Alizade, Aliye Ümran. (2019). “Nizami Gencevi'nin Eserlerinde Sözün Değeri ve
Dil Konuları”, Journal of Awareness, Cilt / Volume 4, Sayı / Issue 3, 2019, pp. 385-392.
Araslı, Hamid. (1998). “Azerbaycan Edebiyyatı: Tarihi ve Problemleri” (hzl. Meryem
Ahundova). Tercüme Mak: İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi ale (Çev.: Ömer
Bayram), Bakı: Gençlik. 1998. s.82-115.İçinde Cilt: 4, Sayı: 1, 2015, Sayfa: 297-332.
Əhmədov B. A., Rzayev A. Q. (1983). Pedaqogikadan mühazirə konspektləri. Bakı,
Həsənov A. Ağayev Ə. Pedaqogika. (2007). Bakı.
Həşimov Ə. Ş., Sadıqov F. B. (1993). Azərbaycan xalq pedaqogikası. Bakı.
Həşimov Ə. Tərbiyənin. (1990). “qanunauyğunluqları və hərəkətverici
qüvvələri haqqında”. Azərbaycan məktəbi jurnalı, , №7(516).
İsmixanov M. A. (2005). Pedaqogikanın əsasları. Bakı.
Kazımov N. M., (1996). Həşimov Ə. Ş. Pedaqogika. Bakı,
Nizami Gencevi. (2019) “Sırlar hazinesi” , “Zengin yayıncılık”.
Nizami Gəncəvi.. (1983). “Xosrov və Şirin” , “Yazıçı” nəşriyyatı, Bakı.
Nizami Gəncəvi. (1983).“İsgəndərnamə” , “Yazıçı” nəşriyyatı, Bakı.
Nizami Gəncəvi. (1983). “Leyli və Məcnun” , “Yazıçı” nəşriyyatı, Bakı.
Nizami Gəncəvi. (1983). “Yeddi gözəl” , “Yazıçı” nəşriyyatı, Bakı.
Nizami Gəncəvi. (1988). Lirika, Bakı, “Yazıçı” nəşriyyatı.
Paşayev Ə. X., Rüstəmov F. A. (2002). Pedaqogika. Yeni kurs. Bakı.
Rüstəmov F.A. (2003). Qərb pedaqogika tarixi. Bakı.
| 182
FRANZ KAFKA’NIN “DÖNÜŞÜM” ADLI ESERİNDE BETİMLEME

ÖRNEKLERİNE İLİŞKİN BİR İNCELEME
An Analysis on Examples of Descriptions in Franz Kafka’s “Transformation”
Gülsüm YILMAZ*
Öz
Betimleme tekniği, bir edebi eserde okuyucuyu etkilemek, düşü-
nülenlere görünürlük kazandırmak, anlatıyı daha akıcı ve renkli kılmak ve
okuyucunun hayal gücünü zenginleştirmek için oldukça sık kullanılan
tekniklerin başında gelir. Betimlemeler içeriklerine göre farklı türlere ay-
rılsa da aslında betimleme özünde anlatarak ya da yazarak zihinde resim
çizme sanatı olarak kabul edilir. Bu çalışmanın amacı, Franz Kafka’nın
Dönüşüm adlı öyküsünde betimleme tekniği ile okuyucuların zihinlerinde
somutlaştırdıkları resimleri analiz etmek değil, öyküde yoğunlukta geçen
betimlemelerin okura hissettirilme şeklidir. Yazarın betimleme konusunda
ustalıkla kullandığı sıfatlar sayesinde okuyucunun yakından tanıdığı nes-
neler, yaşadıkları deneyimler, durum ve olaylar zihinlerinde oldukça be-
lirgin bir biçimde şekillenir ve okuyucu betimlenen nesneleri adeta hisse-
der. Bu bağlamda söz konusu eserde, betimlemenin etkileri ve görevi üze-
rine açıklayıcı örnekler çerçevesinde bir değerlendirme yapılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Franz Kafka, Dönüşüm, Betimleme, Deneyim.
Abstract
The descriptive technique is one of the most frequently used
techniques to influence the reader in a literary work, to give visibility to
the thoughts, to make the narrative more fluent and colorful, and to en-
rich the reader's imagination. Although descriptions are divided into dif-
ferent types according to their content, in fact, description is considered
as the art of drawing pictures in the mind by telling or writing. The aim
of this study is not to analyze the pictures embodied in the minds of the
readers with the descriptive technique in Franz Kafka's story die
Verwandlung today but to make the reader feel the descriptions in the
story. Thanks to the adjectives used skillfully by the author regarding
the description, the objects that the readers know closely, the situations
*
Öğr. Gör., Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Yabancı Diller Yüksekokulu, gul-
sumylmzz24@gmail.com.
183 |
and events they experience with their experiences are clearly embodied
in their minds and the readers come into contact with the depicted ob-
jects. In this context, an evaluation will be made on the work in ques-
tion, on the the effect and function of the description, within the fra-
mework of explanatory examples.
Keywords: Franz Kafka, Transformation, Description, Experience.
Giriş
Bu çalışmada, Almanca dilini en iyi kullanan önemli yazarlardan biri olan
Kafka’nın Dönüşüm (DieVerwandlung) adlı öyküsünde betimsel özellikleri belir-
leyerek, araştırmanın konusu olan öyküyü yorumlamaya ayrı bir bakış açışı ka-
zandırmak hedeflenmektedir. Ayrıca bu çalışmada, öyküde yoğunlukta geçen be-
timlemeler sayesinde okuyucuların yakından tanıdıkları nesnelerin ve olayların
belirgin bir şekilde okura hissettirilme şekli irdelenmeye çalışılacaktır.
Çek asıllı Yahudi bir ailenin çocuğu olan Franz Kafka 1883’te Prag’ da
dünyaya gelir ve kısa yaşamının çoğunu Prag’da geçirmiştir. Yazar, Birinci
Dünya Savaşı’na Avusturya- Macaristan İmparatorluğu’nun çöküşüne tanık ol-
muştur. Yoksul, Çek bir aileden gelen babası Prag’a yerleşmiştir. Annesi, aydın
ve varlıklı bir Alman Yahudi aileden gelmektedir (Wagenbach, 1997: 20). Baba-
sı, Kafka için pek çok konuda ölçüt olmuştur. Kafka yaşamı boyunca babasının
otoritesini hissederek yaşamıştır (Aytaç, 1983: 278). Franz Kafka, gençliğinden
itibaren yazma isteği ve girişimlerine rağmen, geçimini sağlayabileceği bir mes-
lek sahibi olmak için hukuk eğitimi almıştır. Felice Bauer ile nişanlanır fakat bu
birlikteliği devam ettiremez. Nişanlısına gönderdiği mektuplar, Kafka’nın kısa
yaşam öyküsünde yazar kişiliğinin fark edilmesine etki etmiştir. Yazar, daha son-
ra Milena Jesenka ile nişanlanır. Ancak evlilik yapma ve yazarlık mesleğini sür-
dürme arasında karar verme aşamasındayken verem hastalığına yakalandığını öğ-
renir ve evlenmekten vazgeçer. Yazar, 1924’te yaşama veda eder. Dünya edebi-
yatından Charles Dickens, Dostoyevski ve Flaubert’ ten çok etkilendiği görül-
müştür .
Kafka’ının kendine özgü bir yazma üslubu vardır. Bütün dünyayı etkile-
diği gibi Birinci Dünya Savaşı’nın kötü koşulları yazarı da derinden sarsmıştır.
Savaşın gerçekleri onun yazma üslubunu da etkilemiştir. Yazarın kendine özgü
olan yazma üslubu yazarın karakteri üzerinde belirleyici bir rol oynar (Moran,
2016: 133). Bu bağlamda Kafka’nın içinde bulunduğu durumun psikolojik etkile-
rini neredeyse tüm eserlerine yansıttığı görülür. 1912 yılı yazar için bir dönüm
noktası olur. Franz Kafka, edebi başarısını 1912'de Yargı (1925) öyküsüyle ger-
çekleştirmiştir. Bunu Dönüşüm (1915), Stokçu (1913), Ceza Kolonisinde (1919)
ve diğer öykülerin yanı sıra üç büyük bitmemiş romanın bölümü olan Kayıp Olan
(1911), Dava (1925) ve Şato (1926) ile sürdürür (Corngold, 1988: 13-30).
| 184
Kafka'nın öykülerinin çoğu, karşılıklı insan ilişkilerindeki anlaşmazlıklar

belirsizlikler ile karakterize edilir. Yargı veya Dönüşüm adlı eserlerinde bahsedi-
len bu özellikler oldukça dikkat çekmektedir. Yine Şato ve Dava adlı eserleri için
de bu anlaşılmaz ilişkiler ve karışıklıklar, yerlerin belirsizliği söz konusu edil-
mektedir. Kafka, toplumsal sorunların ve toplumsal iletişimsizliğin ortaya çıkar-
dığı yalnızlığı ve anlamsızlığı sıra dışı bir üslupla anlatan ilk yazarlardan biridir
(Türkel, 2012: 34-50). Kafka’nın, gençliğinden itibaren kaleme aldığı yazılarını
yok ettiği ileri sürülmektedir. Eserlerinin birçoğu ölümünden sonra ortaya çıkmış-
tır (Gray, 1975: 6-7). Yazarın yaşarken yazdığı ilk edebi metin, 1904' te Bir Mü-
cadelenin Tanımı romanıdır. 1907'de Taşrada Düğün Hazırlıkları adlı romanın
fragmanını yazmıştır. 1908'den itibaren Kafka, "Hyperion" dergisinde ve "Bo-
hemia" gazetesinde düzyazı ve çeşitli metinler yayınlamıştır. 1911 'de Kayıp ro-
manı üzerinde çalışmaya başlamıştır (lernhelfer-online, 2021). Dünyaca ünlü ya-
zarın adına, 3 Kasım 1924’te yaşamının son bulduğu Klosterneuburg şehri tara-
fından “Franz Kafka Ödülü” ve “Franz Kafka Edebiyat” ödülleri verilmektedir.
Bir Savaşın Tasviri (1912), Babaya Mektup (1919), Amerika Romanı (1927), Ce-
za Sömürgecisi (1919), Şato (1926), Bir Köpeğin Araştırmaları (1931), Aforiz-
malar (1917) günceler, mektuplar yazarın önemli eserlerindendir.
İlk kez 1915'te "Die Weissen Blӓtter" dergisinde yayınlanan Dönüşüm,
Kafka'nın en uzun ve en tanınan öykülerinden biridir. Öykünün yayınlanmasının
üzerinden uzun bir süre geçmesine rağmen eser, tüm dünyada en çok okunan ki-
taplar arasında yer almıştır. Yazar, 17 Ekim 1912’de Felice Bauer’e gönderdiği
mektupta, Amerika Romanı (1927) üzerinde çalıştığını fakat çalışmasının ilerle-
yemediğini görünce sıkıldığını ve yataktan kalkamaz hale geldiğini; bu nedenle
bir öykü yazarak roman üzerinde çalışmasına ara vermek istediğini belirtir. Ya-
zar, Dönüşüm’ ün böyle bir süreçte ortaya çıktığını ifade eder (Cannetti, 1969:
36). Bir yazarın edebî kişiliğini ve eserlerini değerlendirebilmek için öncelikle
yazarın yaşadığı dönemi, yaşadığı olayları, şartları, yazarın aile ortamını, dünya
görüşünü, inançlarını ve psikolojik durumunu iyi bir şekilde irdelemek, yazarın
kişiliğinin ve dolayısıyla eserlerinin iyi anlaşılabilmesi için önemli bilgiler sayı-
labilir (Moran, 2016: 132). Başka bir ifadeyle; yazar hakkında ulaşılan her bilgi
çerçevesinde yazarın eserlerini inceleyerek sağlam yorumlar ve değerlendirmeler
yapılabilir (Moran, 2016: 132). Doğduğu ve yaşadığı dönem itibariyle Kafka, Bi-
rinci Dünya Savaşı’nın kötü koşullarını yaşamıştır. Yokluk ve yoksullukla yüz-
leşmiş olan yazar, Birinci Dünya Savaşı’nın sonunda Avusturya- Macaristan İm-
paratorluğu’nun çöküşüyle meydana gelen yeni sosyal, ekonomik ve kültürel de-
ğişikliklere de tanıklık etmiştir. Dolayısıyla Kafka’nın, yaşadığı dönemin haya-
tında yarattığı ruhsal sarsıntıları ve dönemin kötü koşullarının etkilerini romanla-
rının ve öykülerinin konusuna yansıttığı görülür.
Bununla birlikte Kafka baş kahramanın hissettiği isyanı öyküde absürt bir
şekilde Gregor Samsa figürü aracılığıyla okura yansıtır. Aslında yazar, Dönüşüm
185 |
öyküsünde vermek istediği mesajı “Sanki doğumum bir türlü tamamlanamamış,

bu karanlık evden kasvetli bir yaşamdan hep yeniden dünyaya geliyorum, o evde
sürekli olarak varlığımın onaylanmasını bekliyorum” (Öztürk, 1984: 63) açıkla-
ması ile duyumsatır. Yazar, Dönüşüm öyküsünde başkahraman Gregor figürünü
bir böceğe dönüştürerek okurun merakını uyandırmış ve anlatının akışını canlan-
dırmıştır. Dolayısıyla yazarın, anlatının roman kişisini, anlatının kurgusuna uygun
olarak şekillendirmiş, ona “beşeri” bir yapı kazandırmıştır. Kafka, Gregor Sam-
sa’yı böcek figürüyle canlandırmış ve Gregor karakterine ait olduğu cinsin be-
densel ve ruhsal bütün özelliklerini yüklemiştir (Tekin, 2019: 84).
Dönüşüm öyküsü üç bölümden oluşmaktadır. Öykünün ilk bölümde Gre-
gor Samsa’nın hiç sevmediği bir işte çalışmak zorunda olduğu ve yoğun iş hayatı
nedeniyle daima erken uyanıp işe gitmek zorunda kaldığı yansıtılmıştır. Gregor,
otuzlu yaşlarına gelmiştir ve sürekli ailesine bağımlı yaşamıştır. Kendisine ait bir
dünyası yoktur. Birkaç iş arkadaşının dışında arkadaşı da hiç olmamıştır. Hatta
bir aile bile kuramamıştır. Bir birey olarak aile içinde Gregor’un hiçbir değeri
olmamıştır, o hep ailenin geçimini sağlayan bir makine gibi görülmüştür. Bu yo-
ğun iş hayatı, ailesinin ekonomik sıkıntıları ve babasının baskıcı tavrı karşında
Gregor insan olmaktan çıkmış bir böceğe dönüşmüştür. Ancak böcek görünüşüne
rağmen Gregor Samsa, insan gibi hayal kuran ve insan gibi düşünen bir canlı var-
lıktır. Öykünün ikinci bölümünde böcek görüntüsüyle Gregor, aile ortamına dâhil
olamamış ailesi tarafından odasına kapatılmıştır. Babasıyla hiçbir zaman sıkı bir
baba-oğul ilişkisi yaşamamıştır. Ama annesi ve özellikle kız kardeşi Grete ile ara-
larında sıkı bağları vardır. Ancak farklı bir canlıya dönüşünce her şeyini kaybetti-
ği gibi ailesini de kaybetmiştir. Üçüncü bölümde ise Gregor’ un ölümü; baskısı
altında ezildiği babasının hınçla fırlattığı elmaların Gregor’un sırtına açtığı derin
yara nedeniyle olmuştur. Nihayetinde Gregor bütün yaşamı boyunca ailesi için,
evin hizmetçisinin süpürüp attığı bir böcekten başka bir şey ifade etmemiştir
(Kafka, 2020: 79).
Grotesk ve absürt öykülerin yazarı olarak bilinen Kafka, roman ve öyküle-
rinin birçoğunda insan gibi düşünen, konuşan, ve insan gibi davranan köpek (Bir
Köpeğin Araştırmaları, 1933), maymun, fare (Şarkıcı Josefine ya da Fare Ulusu,
1924) ve böcek (Dönüşüm, 1915), porsuk (Kovuk, 1931) figürlerini kullanır. Yi-
ne Melezleme (1933) adlı öyküsünde Kafka, yarı kedi yarı kuzu olan evcil bir
hayvanın yaşamını öykülemiştir. Dönüşüm öyküsünde bir böceğe dönüşen Gre-
gor Samsa sosyal çevre edinmeye zaman ayıramamış bir bireydir. Aynı zamanda
genç yaşına rağmen iş ortamında ağır bir sorumluluk üstlenmiştir. Bu bağlamda
Kafka, Dönüşüm’ de Gregor Samsa figürünü böcek metaforuyla yansıtarak aile
içinde yaşanan kusurlu, eksik ilişkileri ve bireyin yoğun iş hayatındaki yalnızlığı-
nı sorgulamayı hedeflemiştir. Zira aile içinde iletişim sorunu yaşayan bireyler,
zamanla birbirlerine ve çevresindeki nesnelere karşı yabancılaşırlar. Bu tür ileti-
şim ve sevgi yoksunluğu yaşayan bireyler zamanla çevresinde olup biten her şeye
| 186
karşı duyarsızlaşırlar ve bir şey hissetmezler, bu durum doğal olan her şeyin yı-
kımı anlamına gelmektedir (Bothe, 1997, akt: Kayğın, 2018). Kafka, hemen he-
men tüm eserlerinde yaşamsal ve toplumsal konuları işlemiştir. Bu konular, eser-
lerinin temel belirleyenleridir yazar, ayrıca bu hayati ve toplumsal konuları en uç
noktalara taşımıştır. Kafka'nın eserlerindeki yaklaşımını ve benzetmelerini meta-
forik bir anlatım olarak değerlendirmek mümkündür. Özellikle edebî anlatılarda
anlamı kuvvetlendirmek ve anlatıyı sürükleyici kılmak için metaforik benzetme-
ler kullanır. Kafka, birçok öyküsünde fare, köpek, böcek, maymun, yılan gibi
canlıları metafor olarak başkahraman figürüyle canlandırmıştır (Keskin, 2012:
85). Yazar, anlatıda betimlediği tüm varlıkları okurun gözünde canlandırır. Böy-
lece anlatıcının anlattıklarını okurun gerçekmiş gibi hissedebilmesi sağlar. Anla-
tıcı, betimleme yoluyla varlıkların, doğal ortamlarındaki hallerini ve davranışları-
nı, biçimlerini ayrıntılı bir biçimde ortaya koyar. Umut Balcı’ya göre, “Kafka,
eserlerinde ele aldığı kişi, yer ve hayvanları betimlerken en ince ayrıntılarıyla ele
alıp aktarmıştır ve bu Kafka’nın mikroskobik bakış açısını göstermektedir. Bu
mikroskobik bakış açısı kendisini en çok Gregor Samsa’nın böceğe dönüşen vü-
cudunda göstermektedir” (Balcı, 2012: 36).
Öyküde kumaş pazarlamacısı olan Gregor Samsa’ karakteri, uykusundan
uyandığında bir böceğe dönüşmeye başlamıştır, onun bu dönüşümü anlatıda gide-
rek gerçeklikle kurmaca arasındaki farkı yaratır (Kafka, 2020: 6-7). Betimleme-
nin temel özelliği, bir kişiyi/nesneyi/mekânı ayrıntılı bir şekilde betimlemek, böy-
lece somutlaştırma sürecini hayal gücünde gerçekleştirmektir. Herhangi bir şeyi
hayal gücünde somutlaştırmak, onun karakteristik özelliklerini, bedenini ve ruhu-
nu canlandırmak olarak da değerlendirilebilmektedir. Anlatıcı, somutlaştırma iş-
lemini gerçekleştirirken betimleme yöntemini yoğun bir şekilde kullanır (Tekin,
2019: 209).
Edebî eserlerde betimleme, canlı ve cansız hemen tüm varlıkların karakte-
ristik özelliklerinin, onların duyular üzerindeki etki ve izlenimlerinin ortaya kon-
maya çalışılması için kullanılır. Betimleme yoluyla çevredeki nesne ve varlıkların
ayırt edici özellikleri okuyucuya tanıtılmakta ve okuyucunun hayali bir dünya
oluşturması sağlanmaktadır (Uyanık, 2011: 59). Betimlemelerin işlevleriyle ilgili
olarak da önemli sayılabilecek şöyle bir tespitte bulunmak mümkündür. Anlatı-
larda betimleme kullanmak önemlidir, çünkü olay örgüsünde tasvir edilen kişileri
tanıtmak veya olayın nasıl ve neden gerçekleştiğini açıklamak, kişi ve olaylara
gerçeklik izlenimi vermek okuyucu üzerinde bir etki ve beklenti yaratmaktır.
Tüm bunlar betimlemenin önemli işlevlerinden biridir. (Kıran, A., Kıran, Z.,
2003: 19). Kafka, Dönüşüm öyküsünde yoğun iş hayatı-çalışan arasındaki aşıl-
maz sınırları ifade edebilmek için öykünün başkahramanı Gregor Samsa’yı insan-
ların korktuğu bir canlıyla karakterize etmiştir. Yazar, aynı zamanda böcek meta-
foru örneği ile aile içi ilişkilerin önemine vurgu yapmaktadır. Böcek betimlemesi
ile aile bireyleri arasındaki ayrı dünyaların, aile bireylerinin kendi aralarında sev-
187 |
gi ve ilgi yoksunluğunun insanın psikolojik dünyasında neden olduğu sarsıntı ifa-

de edilmiştir. Betimlemeler, daha çok edebi eserlerde kullanılır. Betimlemeler; bir
yer, bir nesne ya da bir varlığın tüm özellikleriyle ilgili ayrıntılı bilgi verir ve
okurun zihninde betimlenen herhangi bir şeyin canlanmasını sağlar (Kıran, A.,
Kıran, Z., 2003: 18). Kafka, Dönüşüm adlı öyküsünün ilk cümlesiyle okuyucunun
hayal gücünü harekete geçirir. Kafka'nın anlatı boyunca kullandığı kasvetli,
umutsuz dile rağmen, öykü boyunca okuyucunun dikkati canlı kalır ve okuyucu-
nun tahminleri ve merakı anlatıyı yönlendirir ve anlatıyı akıcı kılar.
Bir anlatı içerisinde okuyucunun farklı türde betimlemeleri görmesi müm-
kündür. Başka bir deyişle, bir öykü anlatımı; tanımlayıcı, öyküleyici, açıklayıcı
bölümler içerebilir. Bu niteliklerin yanında bazen anlatıcının kendi duygularını
ifade ettiği bölümleri ve yorumları da anlatıda görmek mümkündür. Ayrıca anlatı
içerisine figürlerin konuşmaları da anlatıya eklenebilir (Kıran, A., Kıran, Z.,
2003: 17). Aşağıdaki kesitteki, yorgan neredeyse tümüyle yere kaymak üzeriydi
ve tutunabileceği hiçbir nokta kalmamış gibiydi ve başını biraz kaldırdığında bir
kubbe gibi şişmiş […] (Kafka, 2020: 19), ifadelerinden şişliğin oluşum aşaması-
nın betimlemesi görülmektedir. Öykünün sonuna kadar açıklayıcı veya kanıtlayıcı
nitelikler taşıyan betimlemeler sayesinde -yay biçiminde çizgilerle parsellere ay-
rılmış karnını (Kafka, 2020: 19) örneğindeki gibi betimlemelerin yapıldığı kesit-
leri görmek mümkündür. Gregor Samsa bir sabah bunaltıcı düşlerden uyandığın-
da, kendisini yatağında dev bir böceğe dönüşmüş olarak buldu. Zırh gibi sertleş-
miş sırtının üstünde yatmaktaydı ve başını biraz kaldırdığında bir kubbe gibi şiş-
miş, kahverengi, sertleşen kısımların oluşturduğu yay biçiminde çizgilerle parsel-
lere ayrılmış karnını görüyordu; karnının tepesindeki yorgan neredeyse tümüyle
yere kaymak üzereydi ve tutunabileceği hiçbir nokta kalmamış gibiydi. Gövdesi-
nin çapıyla karşılaştırıldığında acınası incelikteki çok sayıdaki bacak, gözlerinin
önünde çaresizlik içerisinde parıltılar saçarak sallanıp durmaktaydı (Kafka, 2020:
19).
Yazar, edebî eserlerde betimlemelerin işlevlerini tam olarak gerçekleşti-
rebilmek için bir anlatıda kullanmaya çalıştığı betimleyici, açıklayıcı veya göste-
rici betimleme türlerini düzenli bir şekilde kullanmaya özen göstermelidir. Bu
bağlamda yazar, bir anlatıda bir kişiyi ya da nesneyi betimlemeye çalışırken, bu
nesnenin ya da kişinin dikkat çekici ve çarpıcı yönlerini diğer nesne ve kişilerden
farklı olarak belirli bir düzen içinde okuyucuya sunmalıdır. Yazar bu düzenleme-
yi yani betimleyici, açıklayıcı ya da gösterici betimlemelerini düzenlerken anlatı-
da daha çok kahraman bakış açısını kullanır (Kıran, A., Kıran, Z., 2003: 19).
Kafka da Dönüşüm adlı öyküsünde anlatıyı, sonuna kadar başkahraman Gre-
gor’un bakış açısından yansıtmaktadır. Öyküde yaşanan olaylar ve olayların ya-
şandığı mekân genellikle anlatıcının yansıttığı şekilde okurun zihninde canlanır.
Ancak anlatıda yer yer anlatıcının da yorumunu ve betimlemelerini yansıtan ke-
| 188
sitleri de görmek mümkündür. Aşağıda bahsedilen kesit, anlatıcının yorumuna ve

betimlemelerine örnek olarak gösterilebilir.
Gregor’ un acısını bir aydan fazla çektiği ağır yaralanması –elma, kimse
almaya cesaret edemediğinden, olayın gözle görülür bir anısı olarak etine gömülü
kalmıştı- görünüşe göre babasına bile, şu andaki üzücü ve iğrenç manzarasına
karşın yine de aileden biri olduğunu anımsatmış gibiydi; Gregor’a bir düşmanmış
gibi davranılamazdı; duyulan tiksintiyi bastırıp sabretmek, yalnızca sabretmek ai-
le yükümlüğünün bir gereğiydi (Kafka, 2020: 63). Dönüşüm öyküsünde okur, be-
timleyici sözcüklerin zenginliğiyle karşılaşır -zırh gibi sertleşmiş sırtının üstünde
yatmaktaydı ve başını kaldırdığında bir kubbe gibi şişmiş kahverengi, sertleşen
kısımların oluşturduğu yay biçiminde çizgilerle parsellere ayrılmış karnı (Kafka,
2020: 19). Kafka, ustaca kullandığı betimleme tekniğiyle anlatısal kesitleri betimsel
kesitlerle harmanlamış, öykünün anlatımının akışını hızlandırmayı başarmıştır:
Gregor kendine kendine: “peki şimdi ne olacak?“ diye söylenerek karanlıkta çev-
resine bakındı. Kısa zamanda artık hiç kımıldayamadığını anladı. Buna şaşırmadı,
aslında o zaman değin bu incecik bacakçıklarla gerçekten hareket edebilmiş ol-
masını tuhaf buldu. Bunun dışında, kendini bir ölçüde rahat hissediyordu. Gerçi
tüm ağrılar içindeydi ama Gregor’a bu ağrılar gittikçe hafifliyormuş ve sonunda
tamamen gerçekmiş gibi geliyordu. Sırtındaki çürürmüş elmayla, çevresindeki üs-
tü tümüyle yumuşak toz kaplı, iltihaplanmış bölgeyi artık nerdeyse hiç hissetmi-
yordu (Kafka, 2020: 79).
Yazar, anlatıyı güçlendirmek ve akıcılığını sağlamak için ve okuyucunun
duygu ve düşüncelerine hitap edebilmek için anlatımı betimleyici kesitlerle dona-
tır. Ayrıca, betimlemeler yolu ile anlatılan olay ve olgular hakkında bazı izle-
nimler kazanmasına aracı olur. Yazarın okuyucunun düşünce ve hayal dünyasın-
da gerçekleştirmek istediği amaç için öncelikle yaşadığı çevredeki her şey hak-
kında dikkatli bir gözlem yapması gerekir. Gözlem yaparken olayların fark yara-
tan özelliklerine dikkat edilmelidir. Böylece daha etkili bir betimleme yapılmış
olur. (Uyanık, 2011: 60). Betimlemek, bir şeyi çevrede var olduğu gibi anlatmak
değildir. Aslında bir bakıma bir şeyi olduğu gibi anlatmak da mümkün değildir.
Anlatıcı, betimleyeceği bir nesnenin/kişinin karakteristik yönlerini/özelliklerini
dikkate alarak betimlemeyi gerçekleştirir; betimlediği her şeyi okura gerçekmiş
gibi hissettirir. Dolayısıyla bir anlatıcı, betimlediği kişinin/nesnenin/mekânın şek-
lini, durumunu okurun hayal dünyasında canlandırmak zorundadır. Bunu başara-
bilmek dikkatli, özenli bir gözlemci olmak, ayrıntıları yakalama becerisini göste-
rebilmek bir anlatıcının en temel görevleri arasındadır (Tekin, 2019: 210). Ayrıca
betimlemeler yazarın anlatım tarzına ve anlattıklarına duygularını katıp katmadı-
ğına göre ‘izlenimsel’ ve ‘açıklayıcı’ betimlemeler olarak sınıflandırılabilir. İzle-
nimsel betimlemelerin daha çok yazarın duygularını yansıttığı görülür ve anlatıya
öznellik katar. “Anlatıya dahil edilen şeylerde kahramanların duygu dünyasına
göre değişen özellikler, ayrıntılar ve incelikler bulmak mümkündür” (Uyanık,
189 |
2011: 60). Aşağıda verilen kesitte olduğu gibi yazar bir betimleme yaparken,
duygularına bağlı kalır:
Gregor, koltukla birlikte ağır ağır kapıya doğru sürüklendi, oraya varınca
koltuğu bıraktı, kendini kapıya doğru attı, tutunarak dik durdu-minik ayaklarının
tabanlarında biraz yapışkan madde vardı; bulunduğu yerde, harcadığı onca çaba-
nın ardından biraz dinlendi. Ama sonra hemen kilitteki anahtarı ağzıyla çevirme-
ye koyuldu. Ancak görünüşe bakılırsa ağzı, ne yazık ki normal dişlerinden yok-
sundu-dişleri da anahtarı neyle tutacaktı? -,buna karşılık çeneleri, doğal olarak
çok güçlüydü; onların yardımıyla anahtarı gerçekten de hareke geçirdi ve bu ara-
da her ne kadar aldırmadıysa da kendine zara verdiği kesindi; çünkü ağzından ge-
len kahverengi bir sıvı, anahtarın üstünden akıp yere damlamaya başlanmıştı
(Kafka, 2020: 32).
Aşağıdaki kesitte ise anlatıcı, açıklayıcı betimleme yapar. Anlatıma duygu-
larını katmadan gözlemlerini nesnel bir biçimde sunmaya çalışır:
Eskiden Gregor bir iş yolculuğuna çıktığında, ,yorgun argın yatağında bü-
zülüp kalan, ev döndüğü akşamlar onu koltuğunda, üstüne robdöşambırla karşıla-
yan; ayağa kalkabilecek durumda olmayıp sevincini yalnızca kollarını kaldırarak
açığa vuran, çok ender olarak yılda birkaç pazar ve bir de en önemli bayram gün-
lerinde ailece çıktıkları gezintilerde, zaten ağır yürüyen Gregor’la annesinin ara-
sında eski paltosuna sarınmış olarak, yere hep dikkatle bastırdığı bastonuyla on-
lardan da ağır bir tempoyla giden, bir şey söylemek istediğinde hemen her zaman
yürümesini kesen ve yanındakileri çevresine toplayan adam, bu adam mıydı
(Kafka, 2020: 60).
Betimlemeler okuyucunun hayal gücüne ve duygularına hitap eder. Bu
açıdan değerlendirildiğinde gerek izlenimci gerekse betimleyici olsun betimleme-
ler yazarın duygu ve düşüncelerinin aktarılmasında önemli oranda katkı sağlar.
Yani, bir edebi eserde kullanılan betimlemeler, okuyucu ile eser arasındaki ileti-
şimi güçlendirmeyi, okuyucunun dikkat ve merakını canlı tutmayı amaçlar da de-
nilebilir. Edebî betimleme, varlıkların, nesnelerin ve portrelerin özelliklerinin ke-
limeler aracılığıyla okuyucuya daha açıklayıcı bir şekilde yansıtılmasında yar-
dımcı olur. Ayrıca betimleme, “bir şeyi somutlaştırma işlemi gerçekleştirilirken
onun karakteristik çizgilerini, rengini ve ruhunu canlandırmak” (Tekin, 2006:
199) anlamına da gelir. Kafka, hemen hemen bütün eserlerinde toplumsal, sosyal
olayları irdeler. İş dünyasının yoğunluğu nedeniyle sosyal yaşamdan mahrum ka-
lan bireylerin ruhsal çöküntüleri, aile bağlarının kopması ve aile içi iletişimsizliği
ve sevgi yoksunluğu Kafka’nın öykü ve romanlarında öne çıkardığı konular ara-
sındadır. Dönüşüm öyküsü de ailesinin geçimini sağlamak zorunda kalan ve yo-
ğun iş hayatından bunalan, bedenen insanlar arasında olan ama ruhsal yalnızlık
yaşayan Gregor Samsa’nın öyküsünü anlatmaktadır. Kafka’nın Dönüşüm öykü-
sünde yer verdiği betimsel kesitler ile okur kendini adeta olayların yaşandığı
| 190
mekânların içerisinde bulur. Öykünün başından sonuna kadar bu türden betimle-

meleri saptamak mümkündür. Böylece yazar, betimlemeler aracılığıyla öyküye
hareketlilik katarak okurun dikkatini canlı tutmayı başarmıştır. Daha öncede be-
lirtildiği gibi yayınlandığı tarihten günümüze kadar uzun bir süre geçmesine rağ-
men Kafka’nın Dönüşüm adlı öyküsünde betimlediği böcek metaforu bütün özel-
likleriyle okur kitlesinin zihninde canlı kalmaya devam etmektedir.
Sonuç
Sonuç olarak, bu çalışmada Kafka’nın Dönüşüm öyküsünde, oldukça ay-
rıntılı olarak kullandığı betimlemeler ile okuyucuların zihin dünyasında yarattığı
olguları tespit etmeye çalıştık. Yazar, Dönüşüm’de figürleri ve nesneleri, bütün
özellikleriyle gerçek dünyada var oldukları biçimde olağanüstü bir şekilde betim-
lemeyi başarmıştır, öyle ki ustalıkla yapılan betimlemeler sayesinde okur, betim-
lenen her şeye adeta temas edecek bir duruma getirilmiştir. Yazar, figürlerle bir-
likte mekân betimlemeleriyle de yine okurun hayal dünyasında olayların yaşandı-
ğı mekânların resmini çizebilmelerini sağlamıştır. Bu bağlamda Kafka, Dönüşüm
öyküsünün anlatımında betimlemeleri oldukça başarılı bir şekilde yansıtmıştır.
Sözü edilen bu betimlemeler sayesinde yazar, Dönüşüm öyküsünde yarattığı bü-
tün figürlerin ruhunu, davranışlarını, karakteristik özelliklerini okurun zihninde
somutlaştırmayı başarmıştır. Bu anlamda yazarın Dönüşüm’de betimlediği figür-
lerin ve nesnelerinin gerçek dünyadaki şekilleriyle bire bir örtüştüğü de ileri sürü-
lebilir. Ayrıca Dönüşüm öyküsünde Kafka’nın kendine özgü anlatım biçiminin
özelliklerini; duygularının ve yorumlarının izlerini bulmak da mümkündür. Başka
bir ifadeyle yazar, kendi izlenimlerini, duygularını, düşüncelerini ve yorumlarını
öykünün anlatımına katmıştır. Dolayısıyla yazarın, kullandığı betimlemeler saye-
sinde okurun dikkatinin ve merakının sürekliliği sağlanmıştır. Sonuç olarak, Kaf-
ka, Dönüşüm adlı öyküsünde edebi betimlemeleri ustalıkla kullanmış, sözcükler
aracılığıyla varlıkların, nesnelerin özelliklerini tüm ayrıntılarıyla okura yansıta-
bilmiştir.
Kaynakça
Aytaç, G. (1983). Çağdaş Alman Edebiyatı. Ankara: Kültür ve Turizm Ba-
kanlığı Yay., 1. bs.
Balcı, U. (2012). “Franz Kafka’da Mekân ve Yabancılaşma”. The Journal
of Academic Social Science Studies, International Journal of Social Science, 5
(3), 35-41.
Canetti, E. (1984). Sözcüklerin Bilinci. (Çev.,Ahmet Cemal). İstanbul: Pa-
yel Yay.
Canetti, E.(1969). Der andere Prozeẞ: Die Briefe an Felice. Münich: Han-
ser Verlag.
191 |
Corngold, S. (1988). Franz Kafka: The Clesessity of Form. Ithaca and

London: Cornell University Press.
Kafka, F. (2002). Şarkıcı Josefine ya da Fare Ulusu. (Çev.,Kamuran Şi-
pal,). İstanbul: Say Yayınları.
Kafka, F. (2020). Dönüşüm.( Çev.,Ahmet Cemal). İstanbul: Can Yayınları.
Kayğın, Ş. (2018). “Entfremdung in der Kurzgeschichte Sophies Sommer
von Zoë Jenny”.Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22(3),
1529-1537.
Türkel, İ. (2012). “Modern Örgütlerde Yabancılaşma ve Kafka’nın “Dönü-
şüm” Romanının Bu Bağlamda Analizi”. Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fa-
kültesi Dergisi, 1 (2), 34- 50.
Keskin, U. (2012). Yönetim Felsefesi. İstanbul: Değişim Yayınları.
Keskin, U. (2016). “Franz Kafka’nın Eserlerinde Çalışma Hayatında Ya-
bancılaşma ve Aşırı Gayretkeşlik”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler
Dergisi, 49, 233-251.
Kıran (Eziler), A. & Kıran, Z. (2003). Yazınsal Okuma Süreçleri. Ankara:
Seçkin Yay.,2. bs.
Moran, B. (2016). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri. İstanbul: Cem Yayınevi.
Öztürk, A. (1984). Yaşama Açlığı Sampiyonu. Yazko Çeviri Kafka Özel
Sayısı, İstanbul: Cem Yay., s. 60-68.
Tekin, M. (2006). Roman Sanatı Unsurları I. İstanbul: Ötüken Yay.
Uyanık, G. (2011). Anna Seghers’in “St. Barbaralı Balıkçıların İsyanı” adlı
Romanında Betimleme Örnekleri. Zeitschrift für die Welt der Türken, s.59-66.
Wagenbach, K. (1997). Franz Kafka Yaşam Öyküsü. (Çev.,Kamuran Şi-
pal). İstanbul: Cem Yayınevi.
https://www.lernhelfer.de/schuelerlexikon/deutsch-abitur/artikel/franz-
kafka. Erişim tarihi: 15.10.2021 www.inhaltsangabe.de/autoren/kafka. Erişim ta-
rihi: 15.10.2021
| 192
BERTOLT BRECHT’İN “SEZUAN’IN İYİ İNSANI” ADLI YAPITINDA

“BEN”, “ÖTEKİ BEN”, “YABANSILAŞMA” VE “ÖTEKİLEŞ(TİR)ME”
“Ego”, “Alter Ego”, “Alienation”, and “Marginalization” In Bertolt

Brecht’s “The Good Person of Szechwan”
Gülşah KIRAN ELKOCA*
Öz
Brecht’in 1938-41 yıllarında kaleme aldığı “Sezuan’ın İyi İnsa-
nı” adlı yapıtında dünya üzerinde iyi bir insan olup olmadığını aramakla
görevlendirilen üç tanrı, kendilerine iyilik yapan ilk insanı parayla ödül-
lendireceklerdir. Ödül, tanrıları evine alarak iyilik yapan Shen Te’nin
olur. Shen Te hem geçimini sağlamak hem de iyi bir insan olabilmek için
tanrıların verdiği parayla bir tütün dükkanı kiralar. Ancak sefalet içinde
yaşanan Sezuan kentinde iyi insan olmak ve hayatta kalmak çok zordur.
Toplumsal çarpıklıkları ve adaletsizlikleri gören Shen Te, özünde barın-
dırdığı yaşamsal amaç ve özlemlere ulaşmak için, kendi içinde oluşturdu-
ğu “gizemli ben” ile yer değiştirerek adaleti sağlamaya çabalamaktadır.
Söz konusu yapıttaki “öteki ben”, Shen Te‘nin hayatta kalma isteği ve sa-
vaşımında kendi benliğine yabansılaşarak Shui Ta’ya dönüşme gereklili-
ğinde kendini göstermektedir. Çalışmanın amacı, adı geçen yapıttaki
“ben”, “öteki ben”, “yabansılaşma” ve “ötekileş(tir)me” kavramlarını
sosyolojik, psikolojik ve felsefik açıdan irdelemektir.
Anahtar Kelimeler: Brecht, Ben, Öteki Ben, Yabansılaşma,
Ötekileştirme.
Abstract
In Brecht’s work titled “The Good Person of Szechwan”,
which he wrote between 1938 and 1941, three Gods tasked with searc-
hing whether there was a good person in the world reward the first per-
son who does them a favor with money. The award goes to Shen Te,
who does good by taking the Gods home. Shen Te rents a shop with the
money in order to make a living and be a good person. However, in the
city of Sezuan, who lives in misery, it is so difficult to be a good person
and to survive. Shen Te who realiases the social distortion and injustice
tries to achieve justice by replacing the “mysterious self” he has created
within himself so as to reach the vital goals and aspirations it contains.
In this work, “alter ego” shows itself in Shen Te’s will to survive and in
*
Dr., İstanbul Medeniyet Üniversitesi, gulsah.kiran@medeniyet.edu.tr.
193 |
the need to transform into Shui Ta by alienating herself in her battle.

The purpose of the study is to examine the concepts of “ego”, “alter
ego”, “alienation” and “marginalization” from sociolagical, psychologi-
cal and philosophical perspectives in the work.
Keywords: Brecht, Ego, Alter Ego, Alienation, Marginalization.
Giriş
1898 yılında doğan, yirminci yüzyılın en önemli tiyatro kuramcılarından
biri olan Brecht, aynı zamanda Alman edebiyatının en önemli modern şairlerin-
den biridir. Brecht, önemli didaktik ve diyalektik kısa yazılarıyla, sosyal ve kültür
kuramları üzerine yapmış olduğu çalışmalarla özgün bir Marksist düşünür olmuş-
tur. Brecht Augsburg ve Münih’teki bohem yaşamından bu yana anti burjuva tav-
rına, yaşam biçiminin eleştirisine, ideoloji ve burjuvazinin sanat algısına vurgu
yapmıştır. Brecht, Marksizme yönelmesiyle birlikte söz konusu tavrını, eleştirel
bir temele oturtmuştur. 14 Ağustos 1956 tarihinde geçirdiği kalp krizi sonucu ya-
şamını yitirmiştir.
Brecht’in “Sezuan’ın İyi İnsanı” adlı oyununda yeryüzünün gerektiği kadar
iyi olup olmadığını tespit etmek üzere üç tanrı yeryüzüne iner. Dünya üzerinde iyi
insan olabilmek uğruna onuruyla yaşayan bir insan bile olsa dünya öylece kala-
caktır. Fakat Sezuan’da o dönem insanlar sefalet içinde yaşamaktadırlar. İyi insan
arayışında olan tanrılar, kendilerine kalacak yer olanağı sağlayacak ilk kişiyi iyi
insan olarak seçmeye karar verirler. Sucu Wang tanrılara konaklayacakları bir yer
arar. Ancak insanlar ya kötü işler yaptıklarından dolayı tanrıları misafir edecekle-
ri yüzleri olmamasından ya da fakirlikten dolayı kendi karınlarını doyurma der-
dinde olduklarından tanrıları misafir etmek istemezler. Tanrılara karşı mahcup
olan Sucu Wang, tanrılara yalan söyleyerek iyi insan olarak Shen Te’yi tanıtır.
Onlara kalacak yeri sağlayan tek kişi Shen Te olur. Hayat kadını olarak geçimini
sağlayan Shen Te’ye iyiliği karşılığında tanrılar tarafından para verilir. Aldığı pa-
rayla bir tütün dükkanı açan Shen Te yoksullara yardım eder. Her geçen gün yok-
sullar artmaktadır, Shen Te ise yoksullara yardım ettikçe yoksullaşmaktadır. Bu
duruma çare bulmak için değişen koşullar sonucu kendine yabancılaşan Shen Te,
maske takarak kendisinin tam tersi olan Shui Ta karakterine dönüşür. Shui Ta,
düzene ayak uyduran acımasız ve öncelikli olarak kendini düşünen biridir. Shui
Ta başkalarını ezerek, sömürerek maddi durumunu düzeltir. Oyunda iyi bir insa-
nın iyi yanını koruyarak dünyada yaşayıp yaşayamayacağı sorunsalı irdelenirken
öteki ile karşılaşılmaktadır. Farklı kişi ve insan topluluklarının sahip olduğu inanç
ve değerlerin bir araya gelmesiyle oluşan toplumun en temel özelliği, farklılıklar
üzerine kurulmuş olmasıdır. Toplumun belirgin özelliklerini aynı toplum içinde
yaşayan farklı bireylerin birleştiği ortak noktalar oluşturmaktadır. Toplumla ör-
tüşmeyen farklılık kişiyi veya insan topluluğunu diğerlerinden ayrıştırmaktadır.
| 194
Toplum yapısından farklı olan birey ya da insan toplulukları kimi zaman hoş gö-
rülse de çoğu zaman ön yargılarla dışlanır.
Topluma ait ve toplumu ilgilendiren her türlü değişim, dönüşüm ve hare-
ketler bireyi, dolayısıyla da yazın alanını da ilgilendirmiştir. 20. yüzyılla birlikte
sanatçıya ve sanata bakışta yeni gelişmeler ve değişimler meydana gelmiştir. Söz
konusu yeniliklerden biri de Sigmund Freud’un çalışmalarına dayanan, yazarın
kişiliğine ve yaşamına gösterilen ilginin yeni ve daha teknik yönleriyle psikanali-
tik açıdan ele alınmasıdır. Freud’un söz konusu yöntemi, salt yazarın psikoloji-
sini ve davranışlarını açıklamak için değil, yapıtlarda yer alan kişilerin psikoloji-
sini ve davranışlarını çözümlemek için de kullanılmıştır. Berna Moran’a göre ya-
pıtta yer alan karakterleri, psikanalize dayanan yöntemle incelemek, sözü edilen
kahramanların kişilik ve davranışlarını daha anlaşılır hale getirmektedir (Moran,
2006, s. 156). Yazar bir yandan toplumu ve kolektif bilinci yansıtırken diğer yan-
dan karakterleri aracılığıyla kendi iç dünyasından da mesajlar iletebilmektedir.
Sürekli bir değişim ve devinim halinde olan dünyada bireyler yok olmamak için
değişime ayak uydurmak durumundadırlar. Değişen yönetim şekilleri ve ideoloji-
ler, yaşanan savaşlar, teknolojik gelişmeler ve yenilikler bireyi psikolojik ve sos-
yolojik olarak etkilemiş ve “yeni” ya da “öteki ben”in ortaya çıkmasına yol aç-
mıştır. Sömürülenlerin, dışlananların sorunları üzerine düşünen ve yazan Brecht,
bireysel ve toplumsal koşulların iyileştirilmesi, insanın kendi kendine yabancı-
laşmasının ve kendisinden uzaklaştırılmasının ortadan kaldırılması istencini “Se-
zuan’ın İyi İnsanı”nda yazınsallaştırmıştır. Bu çalışmada toplumun ve toplumsal
koşulların birey üzerindeki psikolojik etkisi Shen Te karakterinin Shui Ta’ya dö-
nüşmesinde belirginleşmektedir.
1. Ben ve Öteki Ben
Ben-öteki ilişkisinde “öteki ben”in açıklanıp yorumlanabilmesi ve anlaşı-
labilmesi için öncelikle “ben”in ne anlama geldiğini ortaya koymak gerekir.
Türkçe Sözlük’te “ben” kavramı “1. Teklik birinci kişiyi gösteren söz 2. psikol.
Kişiyi öbür varlıklardan ayıran bilinç. 3. fel. Bir kimsenin kişiliğini oluşturan te-
mel öge, ego.” olarak tanımlanmıştır (Akalın, v.d., 241). Sayar-Dinç’in belirle-
mesince “ben”, insanın iç ve dış dünya ile etkileşimiyle ortaya çıkan duygu, dü-
şünce ve davranış örüntüleridir (Sayar & Dinç, 2008: 95-97). “Ben”, kendisiyle
kendi olmayan arasındaki farkın bilincine varmış öznedir. Tatar’ın belirlemesi
uyarınca “ben”, “Kendini anlama tarzı, insanın kendi varoluşsal ümitleri eşliğinde
gerçekleşen bir anlama tarzıdır.” (Tatar, 2004: 83). Kendini anlama aynı zamanda
başkalarını anlamadır ve başkalarını anlamayla beraber kendini anlamadır. Ahmet
Cevizci de “insanın, kendisini etrafındaki insanlardan [öteki] farklı olduğunu fark
ettiği zaman anladığını” dile getirmiştir (Cevizci, 2011b: 338). “Öteki” kavramı
“Türkçe Sözlük”te “bilinenden, sözü edilenden ayrı, öbür, diğer” olarak tanımla-
nırken, “Felsefe Sözlüğü”nde “belli bir konum ya da varlığın karşıtı olan, onun
tam karşı kutbunda bulunan konum ya da varlık” olarak tanımlanmıştır (Akalın,
195 |
v.d.,: 1551; Cevizci, 1999a: 661). “A Dictionary of Literary and Thematic

Terms” adlı edebiyat terimleri sözlüğünde ise kişiliği veya zihni bölünen bir ka-
rakterin iki varlık olarak temsil edilmesidir (Quinn, 2006: 126).
Yazın alanında Alman romantizmiyle popülerleşen, eş benlik, ikiz, zıt ikiz,
ikili yansıtma, bölünmüş benlik gibi farklı adlandırılan ve Alman halk hikayesi
“Faust”da da yer alan “Öteki Ben” motifi eski halk inanışlarına kadar uzanan bir
geçmişe sahiptir (Depe, 2020: 174). Almanca’da doppel (çift), gänger (yürüyen)
kelimelerinin birleşmesiyle oluşan “Der Doppelgänger” kavramı çift yürüyen an-
lamına gelir. Doppelgänger, insana eşlik ettiğine inanılan gölge veya hayaleti
temsil eder (Öztürk, 2009: 309). Der Doppelgänger, bu çalışmada yer alan ifade-
siyle “öteki ben”, kişinin sahip olduğu karanlık tarafının veya eş bedenliğinin an-
latımında kullanılır. Otto Rank çeşitli adlandırmaları olan “öteki ben” motifinin
yazınsal yapıtlarda “Hatalı kimlik komedileri”, “Fiziksel eş benlik”, “Ben’den
koparılan benlik” ve “Bellek yitimiyle ayrılmış iki ayrı varlığın aynı kişi tarafın-
dan temsil edilmesi” olarak dört farklı biçimde kurgulandığını dile getirmiştir
(Rank, 2016: 45). Rank, sözü edilen “öteki ben” kurgularında iktidarsızlık konu-
sunun vurgulandığını belirtir: “Pek çok durumda iktidarsuızlık beden değişimi ve
bununla ilişkili yenilenme için bir motivasyon kaynağı olarak sunulur” (a.g.e., s.
97) Romantik yazının romantik kahramaları iç çatışmalarıyla, içlerinde taşıdıkları
iyi ve kötünün savaşımını yansıtırken, “öteki ben”in bir gölgesini ya da bedeninin
olması gerekmediğini, insanın zihninde de bir öteki ben taşıyabileceğini göster-
nektedir (Depe, 2020: 179). Çalışmanın konusu olan “Sezuan’ın İyi İnsanı”
Rank’a göre “Bellek yitimiyle ayrılmış iki aynı varlığın aynı kişi tarafından tem-
sil edilmesi” olarak kurgulanması maddesine daha uygun görülmiüştür. Söz ko-
nusu kurguya örnek olarak Depe, “Romantik Bir Teknik Olarak Öteki-Ben’in İn-
şası” adlı çalışmasında Robert Louis Stevenson’ın 1886 yılında yayımlamış oldu-
ğu “Dr. Jekyll ve Mr Hyde’ın Tuhaf Hikayesi”ni göstermektedir. Hikayenin kah-
ramanı iyi niyetli, bilimsel araştırmalar yapan, başarılı bir doktor olan Jekyll’e
göre insan, iyi ve kötü olan iki benliğe sahiptir ve insan iyi ve kötü benliğini bir-
birinden ayırıp kötüyü yok edebilirse yalnızca iyi benliğe sahip olacaktır
(a.g.e.:177):
Aslında insanoğlunun bir değil, iki benliği vardır. […] Bu iki öğeyi birbi-
rinden ayırma düşüncesinin hazzını harikulade bir hayal gibi yaşamayı öğrenmiş-
tim. Her biri ayrı kimliklerde barındırılabilirse, diyordum kendime, o zaman ha-
yat katlanılmaz olmaktan çıkabilir; vicdansız olanı dürüst ikizinin arzuları ve vic-
dan azabından kurtularak bildiğini okuyabilir; vicdanlı olanı da, haz duyduğu iyi
şeylerle uğraşarak ve yabancısı olduğu bu kötülük yüzünden artık utanca ve piş-
manlığa boğulmadan, kendi yolunda kararlılık ve güvenle dimdik yürüyebilir
(Stevenson, 2017: 67-68). Yazınsal metinlerde daha çok karşılaşılan yaşamını dü-
zenleyemeyen, istek ve dileklerini gerçekleştirme konusunda güç sahibi olamayan
karakterler, düşlediği güce sahip bir “öteki”yi zihinlerinde oluşturmaktadırlar.
| 196
2. Yabansılaşma ve Ötekileş(tir)me
Emmanuel Levinas’ın belirlemesince “ben dünyada başkalarıyla ilişki
içinde vardır.” (Akt. Efil, 2016: 61). Efil’e göre “ben olmadan öteki, öteki olma-
dan benin var olması mümkün değildir çünkü ben ve öteki birbirini gerektirmek-
te” ve birbirinin parçası gibi birbirlerini tamamlamaktadırlar (a.g.e.: 61). Ben ve
öteki ilişkisi ortadan kalkıp ilişkisizliğe dönüştüğünde “ötekileştirme” ortaya çı-
kar ve “ötekileştirme”nin olduğu yerde olumlu bir durum olması beklenemez:
Ötekileştirme, yabancılaşma, içe kapanma ve kişisel özgünlüğü kaybetmektir.
Ötekileştirme, diyaloğu ve diyalektiği değil, monoloğu esas almak ve onu merke-
ze koymaktır. Ötekileştirme, narsizmin en üst seviyesini temsil etmektedir (a.g.e.:
62). “Ötekileştirme” belirli bir seviyeye kadar anlaşılabilir olsa da, süreç içinde
öteki, kişinin kendi varlığını tehdit eden ya da düşman olarak görülen bir noktaya
gelirse büyük sorun olur. Bir kimsenin sahip olduğu bir durum veya özelliğini
öne çıkarmak ya da meşrulaştırmak için ötekini değersiz görme hastalıklı ve ah-
laka ayrı bir durumdur (Cevizci, 2011b: 339). Böyle bir durumda da kişilerin ka-
rakterleri giderek aşınır, kişi hem kendine hem çevresine yabancılaşır. Brecht’ten
önce Marx’ın kullanmış olduğu yabancılaşma (Verfremdung) kavramı, Marx’ın
belirlemesiyle, “sömürü sürecinde insanın insanlığından uzaklaştırılmasıdır” (Ku-
la, 2008: 50). Brecht söz konusu kavramı daha sistematik hale getirmiştir. Brecht
oyun kurgulamayı ve oyun üzerine düşünmeyi, toplumu, devleti değiştirmek ve
ideolojileri ayrıntılı biçimde incelemek olarak görmektedir. Brecht’i bu düşünce-
ye götüren Marx’tır. Marx, bir emekçinin kendi emeğine yabancılaştırılmasının
önüne ancak kapitalist düzenin yerini sosyalist düzenin almasıyla mümkün olaca-
ğını ileri sürmüştür. Felsefesini insan doğasına ve insanın toplumdaki yerine da-
yandıran Marx, insan doğasıyla insanın toplum içerisindeki davranışlarını kaste-
der ve insan doğasının değişemez olduğu inanışına karşı çıkar (Kıran Elkoca,
2021: 128), Kaya’nın ifadesiyle “kapitalist sistemde insan kendi doğasına yaban-
cılaşmasıyla hem kendi emeğine, hem üretim sürecine, hem de toplumsal ilişkile-
rine karşı da yabancılaşır” (Kaya, 2017: 29).
“İktisat Ahlakı” adlı yapıtıyla Marx, burjuva ideolojisinin insanlara az yi-
yip içmeyi, az gezmeyi, az eğlenmeyi, az sevmeyi ve az düşünmeyi öğütleyerek
ne kadar az harcarlarsa o kadar para ve mal sahibi olacaklarını savunur. Marx’ın
yabancılaşma kuramını dayattığı gerçek budur ve servetini arttıran insan kendi
olmaktan çıkıp hem kendisine hem hayata yabancılaşır (Akpınar, 2014: 10).
3. Sezuan’da “Öteki”: Shen Te’nin “Öteki Ben”i Shui Ta
İyi insan olduğuna inanılan Shen Te kötü ekonomik koşullarından dolayı
hayat kadını olarak çalışıp para kazanmaktadır. Karnını doyurabilmek ve evinin
kirasını ödeyebilmek için buna mecburdur. Tanrıları misafir etmeyi kimse kabul
etmediği için Sucu Wang, Shen Te’ye getirmek zorunda kalır ve Shen Te’yi iyi
197 |
insan olarak gösterir. Geçimini kendi bedeni üzerinden sağlayan Shen Te tanrılara
iyi insan olmadığını şu sözleriyle itiraf eder:
SHEN TE: Durun gitmeyin, efendilerim! İyi bir insan olduğuma pek ina-
namıyorum. İyi olmayı istiyorum, ama kiramı nasıl ödeyeceğim? Açıklayayım,
yaşayabilmek için kendimi satıyorum. Yine güçlükle ayakta durabiliyorum; çün-
kü benim gibi birçok kadın bu işi yapmak zorunda. İyi olmak için her şeye razı-
yım, zaten kim iyi olmak istemez ki? Çocuk sevgisi ve namus konusunda Tanrı buy-
ruklarını tutabilseydim elbette mutlu olurdum. Komşumu kıskanmaz, kocamı aldatmak-
tan kaçınırdım. Kimsenin sırtından geçinmek, yardıma muhtaç olanları da kandırmak is-
temiyorum. Ama olmuyor, bütün her şeyle başa çıkamıyorum. Buyrukları tutamadığıma
göre, rahat yaşayabilsem bari... (Brecht, 1997: 162-163).
İnsan genel olarak içe değil, dışa dönük bir varlıktır. Bu nedenle “ben”in
kendini tanıması ötekini tanımasından daha zordur. Shen Te kendi gerçeğini bil-
mekte bunu söylemekten çekinmemektedir. Çünkü Shen Te için doğru olan bu-
dur. Tanrıların hediye ettiği parayla tütün dükkanı açan Shen Te dükkanın açıldı-
ğı ilk zamanlardan itibaren herkese yardım ettiği ve yanında sekiz kişilik bir aile-
yi de barındırdığı için neredeyse her şeyini kaybetmenin eşiğine gelir:
SHEN TE: Benim güzel dükkanım! Umutlarım yok oldu! Daha açılmadan,
dükkanım, dükkanlıktan çıktı! (Brecht, 1997: 171).
Shen Te kendisini bu durumdan kurtarmak istemektedir. Kira sözleşmesi
yapmak için gelen dükkan sahibine, dükkanın kendisinin olmadığını, dükkanın
acımasız biri olan kuzeni Shui Ta’ya ait olduğunu söyler. Otto Rank “öteki ben”le
ortaya çıkan ikilik olgusunun “insan ruhunun derinliklerinde yatan bir duygunun
su yüzüne çıkması” olarak nitelendirmektedir (Akt. Ertem, 2013: 282).
Toplumsal ilişkilerinde yaşadıklarından ötürü kendine ve topluma yabancı-
laşan Shen Te, “Varoşların Meleği” olarak nitelendirilirken zor karakterli Shui
Ta’ya dönüşmüştür. Freud’un “id” olarak nitelendirdiği, kişinin hazlarının yön-
lendirdiği ve isteklerinin gerçekleşmesi için hiçbir kural ve yasağı tanımayan kötü
tarafıdır. İnsanın “öteki ben”i iki şekilde ortaya çıkar; ya “öteki ben” kişinin ol-
mak istediğidir ya da kişinin diğer yönünün çoğunlukla da kötü olarak nitelendiri-
len gücünün dışsallaştırılmasıdır. İnsanın ikinci beninin dışavurumu iyi ve kötüy-
le çatışmasının sonucudur (a.g.e.: 282).
SHUI TA: Bu kurabiye hırsızlığının, sizi barındıran bu dükkana zararı ol-
maz mı, dersiniz?
YEĞEN: Kulak asmayın ona, Shen Te'yi şimdi buluruz. Gelsin de, şuna
ağzının payını versin.
…
GÖRÜMCE (Çıkarken) Kahvaltıyı silip süpürmeyin, bize de bir şeyler kalsın.
| 198
SHUI TA (Sakin) Onu bulamayacaklar. Shen Te, bu süresiz konukseverli-

ğini sürdüremediğine üzülüyor. Yazık ki fazla kalabalıksınız! Burası bir tütün
dükkanı, Bayan Shen Te de bu dükkandan geçinecek.
ERKEK Bizim Shen Te'miz ölürdü de, bunları söylemeye dili varmazdı.
SHUI TA Haklı olabilirsiniz. (Marangoza) Mutsuzluk şurda: Bu kentte yoksul-
luk öylesine almış yürümüş ki, tek kişi başa çıkamaz bütün bunlarla (a.g.e.: 174)
Shen Te’nin bu “öteki ben”i, aslında olmak istediği beni değil, olmak zo-
runda hissettiğidir. Shen Te’nin başkalarına yardım etmesi, onu hayatını idame
ettiremeyecek duruma getirmiş, bunun üzerine oluşturduğu savunma stratejisiyle
Shen Te ve Shui Ta olarak ikiye bölünmüş, bunun sonucunda iki ayrı dünya gö-
rüşüne sahip karakterler ortaya çıkmıştır. “Öteki ben”in ortaya çıkması kişinin üs-
tesinden gelemediği, bastırmaya çalıştığı sıkıntılarının gün yüzüne çıkması anla-
mına gelir. Korku ve tehlike anında doğal bir savunma mekanizmasının ortaya
çıkışı bütün insanların doğasında vardır. Shen Te iyi olmak ve hayatta kalmak gi-
bi iki ayrı yükün altında ezilmektedir. Shen Te de kendini koruyacak gücü kal-
madığında Shui Ta karakterine dönüşerek savunmaya geçmiştir. Zamanla içinde
yaşadığı topluma ayak uydurmuş ve kendisine yabancılaşmaya başlamıştır. İçinde
yaşadığı çevre ve topluma ayak uydurmaya başlayınca, bu defa Shen Te gibi iyi
olmadığı gerekçesiyle ötekileştirilmiş, dışlanmıştır ve böylece üzerindeki baskılar
da azalmıştır. “Ben” ve “öteki ben” çatışmasını belirleyen olaylar ve durumlardır.
Shui Ta sert bir iş adamı olur ve insanları kullanır. Halbuki önceden kullanılan
Shen Te’dir. Shen Te iyi kalmak ister ancak hamileliğini öğrenmesi üzerine ken-
disine çöpten yiyecek bir şeyler arayan bir çocuk görmesiyle fikir değiştirir. Çün-
kü çocuğunun çöplükteki çocuk gibi olmasını istemez, aksine çocuğunun babası
gibi pilot olacağını hayal eder. Bu sebeple “öteki “ben”i Shui Ta’ya dönüşür:
Verdim kararımı, bunu görünce
Oğlumu kurtarmalıyım hiç olmazsa!
Okulum kaldırımlarda
Yumruklanmayı, aldatılmayı öğrendim
Sana yarayacak benim çektiklerim.
Oğlum, iyi bakacağım sana
Gerektiğinde saldıracağım başkalarına
Kaplanlar, vahşi hayvanlar gibi.
Biliyorum gerekeceğini de (a.g.e.: 219).
Kendisini ve çocuğunu korumak isteyen Shen Te, başkalarının paralarına
da el koyar. Shui Fu’nun iyilik yapması için verdiği parayı Shen Te iken kabul
199 |
etmez, ancak Shui Ta’ya dönüşünce yüksek bir rakamla çeki doldurur. Bununla
da yetinmeyen Shui Ta yoksul ailelerin çalmış olduğu tütünlere de el koyarak bir
tütün fabrikası kurar ve zengin olur. Shen Te’nin dönmesini dört gözle bekleyen
çıkarcı halk, dönüşünün uzun sürmesinden şüphelenir. Bu sırada Shen Te’nin el-
biseleri Shui Ta’nın dükkanında görülür ve Shui Ta Shen Te’yi öldürmekle suç-
lanır. Shui Ta Shen Te’yi gerçekte öldürmemiş, onun yerine geçmiştir. Shen
Te’nin kendi yarattığı Shui Ta, zaman içerisinde Shen Te’nin gerçek benliğindeki
bütün iyi özellikleri bastırmış ve yok etmiştir. Russell E. Brown da Shen Te’nin
Shui Ta tarafından öldürülmesinin sembolik olduğunu belirtir. Mevcut düzende
yaşama tutunabilmek için Shen Te iyi yanını öldürmek zorundadır. Tanrılar tara-
fından yargılandığı sahnede yaptıklarından dolayı kendini şöyle savunur:
SHEN TE: Evet benim. Hem Shui Ta, hem Shen Te'yim.
Benim ikisi de.
Şu eski buyruğunuz var ya
İyi ol ve yaşa, diye
İşte yıldırım gibi o böldu beni ikiye.
Bilmiyorum neden?
Başkalarına iyilik derken
Kötülük ediyorum kendime.
Çok zor, kişinin yardım etmesi
Başkalarına ve kendisine (a.g.e.: 241).
Shen Te’nin “öteki ben”iyle ortaya çıkması ona saygınlık ve zenginlik ka-
zandırır. Yaşadığı ikilemi ve zorluğu Tanrılara anlatırken “öteki ben”in kendisine
yarar sağladığını vurgular:
Göz göre göre açlıktan ölürken biri
Kim kötü olmak için direnebilir ki?
Nereden, neyi alsaydım
Herkesin ihtiyacı varken?
Kendimden alabilirdim ancak!
Ama bu da yıkıp geçti beni!
İyi niyetimin yükü beni yerle bir etti.
Oysa haksız davrandığımda
En iyi etleri yiyerek
| 200
Böbürlenerek dolaştım etrafta! (a.g.e.: 241)

Jeffrey Berman’a göre yazın alanında “öteki ben”in, “ben” ile olan çatış-
masının, genel olarak bir tarafın diğer tarafı mağlup etmesiyle ya da kaçınılmaz
bir uzlaşmayla sonuçlanır (Berman, 1988: 963). Alıntıdan anlaşıldığı üzere Shen
Te’nin zıt yönlerinin ve Shui Ta ile farklılılklarının bilincinde olduğu ve bunları
vurgularken bir iç çatışma yaşadığı görülmektedir. Shen Te’nin “ben”i ile “öteki
ben”i arasında da zoraki bir uzlaşma sağlanmaktadır. Shen Te’nin yaşadıkları so-
nucu uğradığı değişim, refah içinde yaşamanın ötekileşmekten geçtiğini göster-
mektedir. Rene Wintzen’in ifadesiyle “her şeyin suç, şiddet, yapmacık olduğu bu
dünyada yaşamak için iyi insan ister istemez kötülüğe ödünler vermek zorunda
kalır. Namuslu adamın ünü, gizli ve namuslu olmayan edimlerine dayanır”
(Wintzen, 1991: 37).
Sonuç
Brecht “Sezuan’ın İyi İnsanı”nda insanın kendisine ve topluma yabancı-
laşmasını ve kendisi gibi olmayanı ötekileştirmesini konu edinmiştir. Brecht’in
akıl ve duygunun çatışma halinde olduğu dönemde kaleme almış olduğu bu oyu-
nunda insanlığın nerede olduğu ve nereye doğru gitmekte olduğu, Shen Te’nin
hayatı ve insanları sorgulamasında değişen koşullara göre değişmek zorunda ol-
duğu gerçeğiyle ortaya koyulmuştur. Duygularının kölesi olarak davrandığı za-
man kapitalist düzende yer edinemeyen Shen Te kendi yaşamı üzerindeki haki-
miyetini kaybettikçe ötekileşir ve böylece kontrol, aklını kullanarak onun gibi
olmayan zorba bir karakter yaratıp yaşama tutunmaya çalıştığı Shui Ta’ya geçer.
Shen Te “Öteki beni” olan Shui Ta sayesinde şanslı ve kazançlı duruma gelir. İn-
sanları iki yüzlülüğe, çift karakter sahibi olup yerine göre davranmaya, “yabansı-
laşmasına” veya “ötekileşmesine” sebep olan mevcut düzendir. İnsanın iyi olması
insancıl koşullara bağlıdır. Shen Te’nin de kişiliğinin parçalanmasının, “yabansı-
laşmasının” ve “ötekileşmesinin” en önemli sebebi ekonomik düzen olsa da Shen
Te’nin “öteki ben”inin ortaya çıkışında, içindeki “ben”in yaratılış gereği olarak
kabul edilen sahip olmak istediği güç ve yaşamın rolü de vardır.
Kaynakça
Akalın, Ş. H., Toparlı, R., Gözaydın, N., Zülfikar, H., Argunşah, M., De-
mir, N., et al. (2009). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Akpınar, S. (2014). Toplum-Sanat ve İdeoloji Üçgeninde Toplumcu Ger-
çekçiliğin Edebiyat ve Siyaset İlişkisine Yaklaşımı. Uluslararası Sosyal Araştırma-
lar Dergisi Cilt:7 Sayı:30, 7-8.
Berman, J. (1988). “Personality (Double-Split-Multiple).” Dictionary of Li-
terary Themes and Motifs, Vol. 2. New York: Greenwood. 963-970.
Brecht, B. (1997). Bütün Oyunları Cesaret Ana ve Çocukları Lukullus’un
Sorgulanması (1940) Lukullus'un Sorgulanması (1951) Lukullus'un Mahkumiyeti
201 |
Sezuan’nın İyi İnsanı (Cilt 8). (A. Cemal, A. Çalışlar, Y. Erten, Ö. Nutku, F. Of-
luoğlu, Y. Onay, et al., Çev.) İstanbul: Mitos /Boyut Yayınları.
Brown, R. E. (1990). Intimacy and Intimidation: Three Essays on Bertolt
Brecht. Stuttgart: F. Steiner Verlag.
Cevizci, A. (1999a). Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları.
Cevizci, A. (2011b). Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Say Yayınları.
Depe, D. (2020). Romantik Bir Teknik Olarak Öteki-Ben'in İnşası. Yeni
Türk Edebiyatı Araştırmaları, 181-196.
Ertem. C. (2013). Andre Gide ve Dostoyevski'de İkilik Teması Üzerine
Düşünceler.Turkish Studies, Volume 8/10.
Kaya, Ü. (2017). B. Arvasi, Ü. Kaya, & G. Kişmir (Dü) içinde, Batı Kültür ve
Edebiyatlarında Yüzyıl Dönümü (s. 27-36). Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.
Kıran Elkoca, G. (2021). Edebiyatta Yanlılık Sorunsalı ve Yanlılığın Yazın-
sal Yapıtlardaki Oluşturum Biçimleri, Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sos-
yal Bilimler Enstitüsü
Kula, O. B.(2008). Kant Estetiği ve Yazın Kuramı. İstanbul: Doruk Yayıncılık.
Moran, B. (2006). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri. İstanbul: İletişim Yayınları.
Öztürk, O. (2009). Folklor ve Mitoloji Sözlüğü, Ankara: Phoenix Yay.
Quınn, E. (2006). A Dictionary of Literature and Thematic Terms. Second
Edition. New York: Facts On File Publishing.
Rank, O. (2016). Eş Benlik Bir Psikanaliz Çalışması. (G. Metin, Çev.) İs-
tanbul: Pinhan Yayıncılık.
Sayar, K., & Dinç, M. (2008). Psikolojiye Giriş. İstanbul: Dem Yayınları.
Stevenson, R. (2017). Dr. Jekyll ve Bay Hyde'ın Tuhaf Hikayesi. (K. Genç,
Çev.) İstanbul: İletişim Yayınları.
Tatar, B. (2004). Hermenötik. İstanbul: İnsan Yayınları.
Wintzen, R. (1991). Brecht: Yaşamı, Şiirleri, Oyunları. Halkın ekmeği. (B.
Brecht), (A. Kadir, A. Bezirci, Çev.), İstanbul: Say Yayınları.
| 202
RUS DİLİNİN KORUNMASINDA GELENEKSEL VE KONUŞMA

KÜLTÜRÜ BİRLİĞİ
Traditional and Speech Culture Union for The Preservation of The Russian
Hadi BAK- Özlem ÜNSAL*
Öz
Dil “iletişim aracı” tanımının ötesinde bir toplumun kültürel de-
ğerlerini aktarmadaki en etkili araçtır. Bu sebeple değişime, gelişime ve
etkileşime açık olan kültür ile kendisini taşıyan ve nesilden nesile aktaran
dil arasındaki ilişki, geçmişten günümüze dek önemini muhafaza eder.
Geniş bir alana yayılan kültür, içinde maddi ve manevi tüm değerleri ba-
rındırır, gelenek olarak kabul görmüş tüm unsurları yansıtır. Tüm bu alan-
ların içinde toplumun manevi değerlerinin bir aynası niteliğindeki “ko-
nuşma kültürü” kavramı, dilin geleneksel olgularını yansıttığı kadar için-
de bulunduğu zamanın koşullarına göre leksik ve biçimsel açıdan birta-
kım değişimlere maruz kalabilir. Edebi dili, bu dilin dil bilgisel, leksik gi-
bi birtakım normlarına göre konuşmayı ön planda tutan “konuşma kültü-
rü” kavramı, aynı zamanda stilistik açıdan en uygun ve etkileyici konuş-
ma tekniklerinin kullanımını yani konuşma becerisini de ifade eder. An-
cak dilin edebi biçimden, geleneksel normlardan uzaklaştığı da bilinen bir
gerçektir. Bu durum toplumun bir takım manevi ihtiyaç ve değerlerden
uzaklaşmasının bir sonucu olarak değerlendirilebilir. Burada dili gelenek-
sel yapısını kaybettirmeden konuşma kültürünün çağdaş anlamda kazan-
dığı değişimlerle birlikte muhafaza etmenin önemi ortaya çıkmaktadır. Bu
bağlamda çalışmamızda Rusçanın konuşma kültürü, geleneksel kültürün
ayrılmaz bir parçası olarak incelenecektir.
Anahtar Kelimeler: Dil, Kültür, Konuşma Kültürü, Rusça.
Abstract
Beyond the definition of a “communication tool”, language is
the most effective tool in conveying the cultural values of a society. For
this reason, the relationship between culture, which is open to change,
development and interaction, and the language that carries it and trans-
mits it from generation to generation maintains its importance from the
past to the present. The culture, which spreads over a wide area, conta-
*
Dr. Öğr. Üyesi, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Rus Dili ve Edebiyatı Bölümü,
hadi.bak@atauni.edu.tr - Arş. Gör. Dr., Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Rus Dili ve Edebi-
yatı Bölümü, o.dibekoglu@atauni.edu.tr.
203 |
ins all material and spiritual values and reflects all elements accepted as
tradition. Among all these areas, the concept of “speaking culture”,
which is a mirror of the moral values of the society, can be subject to
some lexical and formal changes according to the conditions of the time,
as well as reflecting the traditional facts of the language. The concept of
“speech culture”, which prioritizes speaking the literary language ac-
cording to some norms such as grammatical and lexical norms of this
language, also expresses the use of the most stylistically appropriate and
impressive speaking techniques, namely speaking skills. Here, the im-
portance of preserving the language with the contemporary changes ga-
ined by the speech culture without losing its traditional structure emer-
ges. In this context, in this study, the speech culture of the Russian lan-
guage will be examined as an integral part of the traditional culture.
Keywords: Language, Culture, Speech Culture, Russian
Giriş
Modern Rus dili ve ifade çeşitliliğinin, sadece spesifik çalışmalarda değil,
aynı zamanda medyada da çokça ifade edilen edebi normlardan giderek uzaklaş-
tığı görülmektedir. Bu bağlamda V. D. Çernyak (2011) editörlüğündeki çalışma-
da N. Komlev’in günümüzde mikroskobik oranlarda çeşitli dil araçlarının kulla-
nıldığını belirtmiştir. Konuşma kültürünün seviyesi giderek azalmaktadır. Rus
konuşma dili edebi dilin oldukça gerisinde kalmaktadır. Gittikçe daha ilkel, üslup
kurallarından uzak ve çoğu zaman kaba bir şekle bürünmektedir (s. 20) Bu tür sü-
reçlerin Türkçe dahil diğer dünya dillerinde var olduğu söylenebilir. Bu durum
genel olarak toplumun edebiyat, sanat, estetik değerler gibi yüksek manevi ihti-
yaçlara yönelik ilgisinin azalmasının bir sonucu olarak karşımıza çıkmaktadır.
Modern kültür, nesnel ve öznel bir takım sebeplere bağlı olarak değişime
uğramaktadır. Toplumun kültürel seviyesi, sahip olduğu manevi değerler ve ko-
nuşma kültürünün seviyesini gösterir. Bu, antik çağlardan günümüze kadar ulaşan
bir aksiyomdur. “Kültür” kavramına (lat. сultura - «обрабатывать») dönecek
olursak, kültür Antik Roma’da toprağın ekimi, işlenmesi yani insanoğlunun elinin
değdiği yerde ortaya çıkmıştır. Sonraları M.Ö. 1.yy’da Cicero, toplumun manevi
durumunu karakterize etmek için “kültür” kavramını mecazi anlamda kullanmaya
başlamıştır. Cicero’nun bir konuşmasında kullandığı bir metafor ile dinleyicileri
etkilemeye çalıştığı hissedilir: “… işlenmemiş verimli bir tarla nasıl hasat ver-
mezse ruh da öyledir. Ruhun terbiyesi felsefedir. Felsefe ruhtan kötülüğü çekip
çıkarır, onu ekime hazırlar ve yalnızca olgunlaşmış ve zengin bir hasat getirecek
tohumları eker” (Cicero, 1975: 252). Kültürü ruhun “işlenmesi”, “ekimi” için bir
araç olarak görmek, kültür kavramının, kişilik gelişimini sağlayan yetiştirilme bi-
çimi ve eğitimin bir sonucu olarak tanımlanmasına katkıda bulunmuştur. “Kül-
tür” terimi, insan ve toplumun varlığının karmaşık bir olgusu anlamına gelir,
| 204
“birçok insan faaliyeti türünü ve sosyal yaşamı bütünleştirir” (İkonnikovaya ve

Bolşakov, 2010: 21).
Orta Çağ'da kültür terimi, Latince colere (işleme, yetiştirme, bakım, eği-
tim) fiiline karşılık gelir. 18.yy’da kavram, maneviyat anlayışına denk düşen
“humanitas” (insanlık) tanımıyla açıklığa kavuşur. O zamanlardan beri “kültür”
kategorisi manevi ve maddi tüm alanları kendi bünyesinde birleştirir. Maddi kül-
tür, insanoğlunun yaşam faaliyeti içerisinde oluşturduğu yapay bir dünyadır. Ma-
nevi kültür ise, “mükemmel algısına tekabül eden bilgi, inanç, yetenek, duygu ve
davranışların gelişimine dayanan çok yönlü bir süreçtir” (İkonnikovaya ve Bolşa-
kov, 2010: 25). “Kültür” kavramının derin tarihsel kökleri, insan maneviyatı ile
konuşma kültürünün yakından ilişkili olduğunu gösterir.
20.yy’da antropolojik okul (M. Bahtin, V. Vıgotski, s. Eisenstein, V.
Propp) kültür ve kişilik psikolojisini birbirine bağlamıştır. Sezgicilik felsefesinin
kurucularından biri olan M. Losski (1981), “kişinin eylemde bulunduğu anların
büyük bir çoğunluğunun maddi motivasyon veya egoistik çıkar yoluyla değil,
kalbin hükmüyle, haz duygusuyla gerçekleştiğini” savunur (s.41). Benzer bir dü-
şünce, 19.yy’da pedagog K. Uşinski tarafından öne sürülür: “Emeğin maddi so-
nuçları insan onurunu yükseltir, içsel, ruhsal yaşam veren gücü ise insan onuru-
nun, aynı zamanda ahlak ve mutluluğun kaynağını oluşturur” (Uşinski, 2004:
307). Akademisyen D. Lihaçev'de “Kültür, insanı insan yapan şeydir” (Lihaçev,
1989: 47) tezini bulmamız da tesadüf değildir. “Bir dil tabiat, eşya ve insanı, en
ince teferruatına kadar açık ve seçik bir şekilde ifade edebilmelidir. Bir insan
bunlardan ne kadarını bilirse o kadar kültürlü sayılır” (Kaplan, 2009, s.42). Bu
bağlamda "kültür" kategorisinin, her şeyden önce, bir kişinin manevi faaliyetini
ve konuşma kültürünü kapsadığı sonucuna ulaşılabilir.
Konuşma kültürünün gelişim sorunu uzun ve zengin bir tarihi geçmişe sa-
hiptir. Konuşma kültürü teorisyenlerinin (O. Ahmanova, N. Babiç, L. Bulakovski,
V. Vinogradov, M. Golovin, A. Potebnya) dikkati temelde manevi kültüre odak-
lanmıştır, nitekim manevi kültür kültürün varlığının temel biçimidir. “Manevi
kültür” kavramı, tüm manevi alanları ve esas olarak ideal bir biçimde var olan bir
kişinin manevi faaliyet ürünlerini kapsar. Manevi kültür, özel bir değerler dünyası
yaratır ve dil aracılığıyla bireyin entelektüel ve estetik ihtiyaçlarını biçimlendirir
ve karşılar.
Modern dünya, kültürel çeşitlilik, işbirliği ve estetik değerlerin iç içe geç-
mesi ile karakterize edilir. Bununla birlikte, Rusça ve diğer dillerin kelime dağar-
cığına İngilizceden büyük bir kelime akışının girdiği gözlemlenir. Bu bağlamda
konuşmanın “Amerikalaştırılması” durumu gerçekleşir. Kitle iletişim araçları ta-
rafından “Amerikancılıkların” yapay implantasyonu, yabancı bir dil ritminin, me-
lodisinin, ifade vurgusunun dayatılması, o kadar da zararsız değildir, nitekim bu
durum geleneksel konuşma-düşünme süreçlerinde, sosyal davranış klişelerinde
205 |
bir değişikliğe yol açar (İsayeva, 2014: 95). Bunun yanı sıra başka dillerden ge-
çen ödünç kelimelerin zamanla o dilin yapısına göre değişikliğe uğrayarak kendi
biçimini bulduğu yönünde görüşlerin varlığından da bahsetmek mümkündür. Ör-
neğin, Günay (2018) çalışmasında bu konuda şöyle bir yorumda bulunur: “Ödünç
alınan sözcükler zaman içinde, kullanıldığı dilin sözcük ve sözdizimsel yapısına
uygun değişimler geçirir. Örneğin Arapçadan Türkçeye geçen “velet” sözcüğü
“çocuk” demektir. Bu sözcüğün Arapçadaki çoğulu “evlat “tır. Bugünkü Türkçe-
de hem söyleyiş özelliği değişmiştir hem de sözcüklerin anlamsal özelliğinde
önemli farklılık görülmektedir. Bugünkü Türkçede “evlatlar” diyebilmekteyiz, bu
durumda “çocuklarlar” gibi bir anlamın olması gerekiyorken kullanılış özelliği
değiştiği için “evlatlar”, “çoçuklarlar” [sic] anlamına gelmemektedir” (s.72).
İngilizce ve normatif olmayan sözcüklerin hakimiyeti modern dillerin so-
runu olarak karşımıza çıkar. Özellikle genç neslin günlük konuşma dilinde sıkça
kullandığı geleneksel normlardan uzak bir takım İngilizce kelimelerin varlığı dik-
kat çeker. Rusçada bu duruma şu kelimeler örnek gösterilebilir: Мейистрим (Ma-
instream), хенд-мейд (handmade), троллить (troll), лол (lol), дестрой (destroy),
лузер (loser), френдзона (friend zone), шипперить (ship-relationship),
кроссовер (crossover), зачекиниться (check in), лайкнуть (like), селфи (selfie),
фрик (frik) . E. Odintsova bu konuda teorik ve uygulamalı bir araştırma gerçek-
leştirmiş ve şu sonuca varmıştır: “Edebi ve normatif olmayan sözcüklerin her se-
viyedeki iletişim ortamına etkisi, konuşma kültürünü sınırlı olarak dilsel alanın
ötesine taşımış ve onu zihin sağlığının yapısal bir unsuru olarak belirlemiştir”
(Odintsova, 2020: 12).
N. Tselepidis'in de belirttiği gibi, gençlik alt kültürünün etkisi özel bir
sosyo-kültürel fenomendir ve bu fenomen belirli değerler, değer yönelimleri, bir
alt kültür grubunun belirli normları, davranış kalıpları, statü yapısı, özel bilgi
kaynakları, iletişim kanalları, bir dizi vakit geçirme yöntemi, zevk, tercih, gençlik
modası, jargon ve folklor gibi unsurlarla karakterize edilir (Tselepidis, 2009: 31).
Her geçen yıl hızlanan yaşama ayak uydurma arzusu hem edebi hem de
günlük konuşmayı basitleştirir. Sosyo-kültürel yaşamın modern alanı, bilgi ha-
cimlerinin büyümesi, edinilen bilginin alaka düzeyinin kaybolmasına, önem ve
derinliklerinin nötralize edilmesine yol açar. Sonuç olarak, rasyonelleştirilmiş
pragmatik zorunlulukların inkarına dayanan yeni bir dünya görüşü, türü oluşur.
Böylece bireyin dünya görüşünde değişiklikler meydana gelmiş, bu neden-
le de yalnızca sosyal yaşamın eğilimlerini ve çelişkilerini değil, aynı zamanda her
bir bireyin yaratıcılık gelişiminin olanaklarını da birleştiren bir faktör olarak yeni
bir konuşma kültürü anlayışına ihtiyaç duyulmuştur. Aynı zamanda, ulusal, etnik,
yaş, bölgesel, grup kültürlerinin bir tezahürü olarak toplumda konuşma kültürü-
nün işleyişini de dikkate almak gerekir, nitekim her bir kültürel gruba ait belirli
değer, gelenek, klişe, kural, davranış, dil ve dış görünüş gibi faktörleri mevcuttur.
| 206
Faaliyet türüne göre her topluluk ve bu topluluklara ait her bir birey kendi kültür-
leri içinde oluşan belirli davranış normlarına sahiptir. Örneğin, zihinsel çalışma
kültürü, eğitim kültürü, matematik kültürü, çevre kültürü. Yukarıda belirtilen tüm
toplulukları başarılı kılan birleştirici unsur ise konuşma kültürü olarak karşımıza
çıkar.
Sonuç
Kusursuz bir kültür ve konuşma kalıpları edinme ihtiyacının, mükemmelli-
ği dil aracılığıyla hayata geçirme yeteneğinin, dilin güzelliğini, zenginliğini, me-
lodisini görme ve hissetmenin, kişiliği ve konuşma kültürünü oluşturan birleştirici
bir faktör olduğu düşünülebilir. Aynı zamanda, kültürel-konuşma gelişiminde
kültürel bileşenlere hakimiyet, bireysel bir konuşma tarzı geliştirme, retorik ko-
nuşma araçlarının ustaca kullanımı ön plana çıkan faktörlerdir.
Konuşma kültürünü manevi kültürün ayrılmaz bir parçası niteliğinde ele
alarak, ortaya koyduğumuz modernite çelişkilerin güncelliğine dikkat çekebiliriz.
Bunlar kültürel değerlere olan ilginin azalması, alt kültür kaynaklarının yaygınlığı
ve bu bağlamda İngilizce ve normatif olmayan sözcüklerin kullanımı olarak kar-
şımıza çıkar. Toplumun ahlaki sağlığının oluşumu, gençlerin estetik kültürü ve
yüksek manevi ihtiyaçlara olan ilginin artması konusundaki çalışmaların güçlen-
dirilmesi Rus dilinin korunmasında önemli bir faktör olarak değerlendirilebilir.
Kaynakça
Cicero, M. T. (1975). Izbrannıe soçineniya / sost. i red. M.L. Gasparova,
S.A. Oşerova, V.M. Smirina. Moskva. Hudojestvennaya literatura.
Çernyak, V.D. (2011), Russkiy yazık i kultura reçi. Moskova: Yurayt.
Günay, V. D. (2018). Sözcükbilime Giriş. İstanbul: Papatya Yayıncılık Eği-
tim.
İkonnikovaya, S. N., Bolşakov, V. P. (2010). Kulturologiya. Moskva:
Prospekt.
İsayeva, Y. (2014). Reçevaya kultura kak sostavlyayuşaya vısokoobrazo-
vannoy liçnosti. Obşestvo. filosofiya, istoriya, kul'tura.1. 93-97
Kaplan, M. (2009). Kültür ve Dil. İstanbul: Dergah Yayınları
Lihaçev, D.S. (1989). Zametki i nablyudeniya. İz zapisnıh knijek raz. let.
Leningrad: Sov. Pisatel.
Losski, N. O. (1981). Usloviya absolyutnogo dobra. Moskva: Izd. polit.
Lit.
207 |
Odintsova, Y. (2020). “Reçevaya kultura kak harakteristika nravstvennogo

zdorovya molodyoji”. Primo Aspectu.1 (41). 11-23.
Tselepidis, N. V. (2009). “Vzaimodeystviye narodov i kultur i problema
mejkulturnoy kommunikatsii molodyoji”. Vestn. slav. kultur. 13 (3). 30-34.
Uşinski, K. D. (2004). Çelovek kak predmet vospitaniya. Opıt pedagogi-
çeskoy antropologii. Moskva: FAIR-PRESS.
| 208
SOVYET REJİMİ İLE ÖNE ÇIKAN BİR KAVRAM OLARAK

“DİLSEL REFLEKS”
(Vladimir Voynoviç’in Eserleri Örneğinde)
“Linguistic Reflex” as a Concept that comes forward With Soviet Regime

(in the Example of Vladimir Voynovich’s Works)
Hanife SARAÇ*
Öz
Ekim Devrimi’nden sonra oluşturulan baskı ortamında Rus ente-
lijensiyasının bir kısmı getirilen yeni düzeni kabul ederken önemli bir ke-
sim de muhalif bir duruş sergileyerek ülke içinde ve dışında mücadelele-
rine devam eder. Rejimi her açıdan eleştiren muhalif yazarlar, yeni yöne-
timin özellikle dil ve edebiyatı kendi tekeline almasına, propaganda kap-
samında şekil verdikleri zorlama yeni dilin Rusçayı “dejenere etmesine”
karşı çıkar. Kendine has dil pratiklerinin doğmasına sebep olacak olan bu
karşı hareket, Devrim dönemi ve sonrası Rus dili ve edebiyatının zengin
taraflarından birini oluşturacaktır. Dilsel Refleks kavramı bu bağlamda dil
unsurlarının belirli bir amaç doğrultusunda kullanılması yoluyla muhalif
yazarların ortaya koyduğu eserlerde kendini göstermiştir. 1974 yılında
Sovyet Yazarlar Birliği’nden atılan, 1980 yılının Aralık ayında Alman-
ya’ya göç etmek zorunda bırakılan ve daha sonra Sovyetler Birliği vatan-
daşlığından da çıkarılan V. Voynoviç, Sovyet rejimini eleştiren birçok
eseriyle dilsel reflekse örnek teşkil eden çalışmalar ortaya koymuştur. Bu
çalışmada Dilsel Refleks olgusu, doğuşu ve nitelikleri incelenerek, muha-
lif yazar Vladimir Voynoviç’in eserlerinden örneklerle açıklanmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Dilsel Refleks, Rus Entelijensiyası, Vladi-
mir Voynoviç.
Abstract
While some of the Russian intelligentsia accepted the new or-
der in the oppressive environment created after the October Revolution,
an important part of them continued their struggles inside and outside
the country by displaying an oppositional stance. Opposition writers
who criticize the regime in all respects oppose the new administration's
*
Doç. Dr., Karadeniz Teknik Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Rus Dili ve Edebiyatı Bö-
lümü, caylakhanife@gmail.com.
209 |
monopolization of language and literature, and the coercion they shape

within the scope of propaganda “degenerate” the new language. This
counter movement, which will lead to the emergence of unique linguis-
tic practices, will constitute one of the rich sides of Russian language
and literature during and after the Revolution. In this context, the con-
cept of linguistic reflex manifested itself in the works created by opposi-
tion authors through the use of language elements for a specific purpose.
V. Voynovich, who was expelled from the Soviet Writers Union in
1974, forced to immigrate to Germany in December 1980, and was later
exempted from the citizenship of the Soviet Union, has put forward
exemplary works on linguistic reflex with his many works criticizing
the Soviet regime. In this study, the linguistic reflex phenomenon, its
birth and qualities are examined, and it is explained with examples from
the works of the opposition author Vladimir Voynovich.
Keywords: Linguistic Reflex, Soviet İntelligentsia, Vladimir
Voynovich.
Giriş
Rusya’da 1917 yılında gerçekleşen Ekim Devrimi dili önemli ölçüde dö-
nüştürür. Hatta devrimin dil sayesinde gerçekleştiği ve rejimin yine dil üzerinden
temellendirildiğini söylemek mümkündür. Kavramların anlamları daraltılmış, ye-
ni kelimeler özellikle de çok sayıda kısaltma oluşturulmuştur. Resmi dilin kendi-
sine has sloganlar ve klişeler geliştirilmiş, kurum, kuruluş, görev ve olgu adları
ortaya çıkmış ve bu sözcükler Rusçanın söz varlığında sovyetizm olarak adlandı-
rılmaya başlanmıştır. Sovyet gerçeğiyle birlikte zamanla oluşan yapay dil, resmi
dairelerin dışında, halkın kullandığı paralel bir dilin doğmasını beraberinde ge-
tirmiştir. Rus dilbilimci Maksim Kurongauz bu durumu diglossiya olarak tanım-
lar, Sovyet iktidarı yazarlardan da propaganda doğrultusunda eserler vermesini
talep eder. Tarihçi George Vernadsky iktidarın bu talebine “Yazardan beş yıllık
planın gelişmelerini tasvir etmeleri ve planın amacına ulaşması doğrultusunda or-
taya konan hedefleri berraklaştırıp yücelterek yeni politikaların hayati önemini
halkın tahayyülünde alevlendirmeleri isteniyordu.” sözleriyle değinir.
Bu süreçte yayınevleri devletleştirilir. Geoffrey Hosking söz konusu du-
rumu Rusya ve Ruslar: Erken Dönemden 21. Yüzyıla adlı kitabında şu sözlerle
dile getirir: “Edebiyatın bu şekilde kurumsallaştırılması, gerçekten yetenekli ve
özgün yazarlar için bir sorundur.” Bu durum dönemin entelektüellerini zorunlu
bir seçime mecbur kılar. Devrimden sonra kurulan yeni toplum düzeninde kendi-
sine yer bulamayan pek çok sanatçı ve aydın, ülkede ortaya çıkan kargaşa ortamı-
nın düzelmesini beklemek amacıyla kısa süreliğine yurt dışına çıkar, bunlardan
büyük bir çoğunluğu bir daha vatanına dönemez. Öte yandan V. Lenin başa geç-
| 210
tikten sonra 1917 Devrimi’ni hoş görmeyen aydınlar sınır dışına gönderilir (Üç-
gül, 2006: 119).
Birinci grup özgür bir yaratıcılık evreni arayışıyla göç yolunu seçerken,
statükonun toplum için en uygun yapı olduğuna inanarak, çoğu zaman bireyselli-
ğini yitiren ikinci grupsa Sovyetlerde kalmayı yeğler. Bu iki grup birbirlerine ağır
eleştirilerde bulunur (Saraç, 2018: 244).
Sovyet dili göçmen yazarlar tarafından olumsuz olarak değerlendirilir,
devrimin dilde meydana getirdiği her türlü yeniliğe bozulma, Rusçanın yıkımı
nazarıyla bakılır. Böylesi bir değerlendirme göçün, manevi değerlerin, Rus kültür
geleneklerinin korunması şeklinde özetlenebilecek misyonuyla ilişkilidir (Pçelint-
seva, 2012: 6).
Göçmen dili, devrim dönemiyle ilgili dilsel değerlendirmenin en zengin
kaynağını teşkil etmektedir. Sovyet Rusya’nın değerlendirilmesindeki ortak yön-
tem, araç ve biçimlerin okunabilmesi ve algılanabilmesi için Rus göçmen yazarla-
rının yazınsal mirasına başvurulur (Pçelintseva, 2012: 7).
İktidarın sokmaya çalıştığı kalıplara girmeyi reddeden muhalif güruh da
zamanla karşı bir dil geliştirir. İktidar tarafından sıkça tekrarlanan sloganları, kli-
şeleri, Marksist- Leninist literatüründen yapılan iktibasları alaylı bir biçimde dö-
nüştürür ya da ince göndermelerde bulunur. Kendi metaforlarını oluşturur, özetle
resmi dilin parodisi yapılır. Rus dilbilimciler bu araçları dilsel refleks terimi al-
tında değerlendirmiştir. Amaçlarına yönelik olarak dil unsurlarını ustalıkla kulla-
nan yazarlar, kimi zaman doğrudan kimi zamansa dolaylı olarak eleştirdikleri ye-
ni ideolojiyi ve yansımalarını sık sık eserlerine konu ederler. Muhalif ya da göç-
men yazınında, Sovyet ideolojisinin mitler üzerinden verdiği politik, sosyolojik,
psikolojik mesajlar ironize edilir. Muhalif entelijensiyaya göre ideolojinin sundu-
ğu mitleri kullanan rejim yanlısı yazarlar, hazır verilen bilişsel kodları sorgula-
madan tüketirler (Saraç, 2019: 57).
Bu sebeple ideolojinin ürettiği bu mit ve semboller göçmen dilinde çeşitli
alegorik anlatım biçimleriyle yerilir. Sovyet iktidarının oluşturduğu mitleri de-
virmek amacıyla öteki anlamın her türlü imkânından faydalanılır. “‘Öteki anlam’,
dile ait bütün malzemenin aktif rol alabileceği geniş bir arka plana sahiptir. Me-
caz, teşbih, imge, sembol, alegori, ironi vb. gibi daha birçok dil ve anlam değiş-
mecesi ‘öteki anlam’a hizmet eder. Böylece ‘öteki anlam’ farklı görünümleriyle
dilin çok yönlü hareket kabiliyetini tamamlar” (Tuğluk, 2017: 443).
Bu çalışmada mercek altına alınan Dilsel refleks kavramı, iğneleme, tariz,
benzetme ve ironi gibi dil sanatlarına başvurarak, eserlerinde bu kavrama örnek
teşkil edecek zengin bir eser listesi bırakan Rus yazar, şair ve gazeteci Vladimir
Voynoviç’in (1932-1918) bu eserlerinde geçen yansımalarıyla incelenmekte ve
açıklanmaktadır.
211 |
Dilsel Refleks
Reflesk felsefe, psikoloji, etik, estetik, pedagoji, dilbilim gibi birçok bilim
dalında kendisine yer bulmuş bir terimdir. Latince reflexio sözcüğünden gelen ve
“geçmişe başvurma” anlamında kullanılan refleks kavramı ilk kez felsefede “in-
sanın etrafında olup bitenler hakkındaki düşünce süreci” anlamında kullanılmıştır
(Pçelintseva, 2012: 33). XX. yüzyılda refleks dille ilgili bilimlerdeki antropolojik
yaklaşımın benimsenmesinin bir sonucu olarak dilbilimciler tarafından sıkça baş-
vurulan bir terim olmuştur (Lyapon, 1989: 24). Dilbilimsel reflekslerin yoğunlu-
ğu kültürün değişimini beraberinde getiren önemli tarihi dönemlerde gözlemlenir
(Pihurova, 2005: 133). XX. yüzyılın 20’li yıllarında ortaya çıkan dilin eleştirisi
Rus edebi dilinin koruyucuları olan filologlar, yazarlar ve eski elit kültürün tem-
silcileri tarafından bir tepki olarak doğmuştur. Refleks konuşan ya da yazan kişi-
nin dil araçları yoluyla, değerlendirmelerinde göstermiş oldukları tepkilerinde
kendini gösterir (Şvartskopf: 1996: 23). “Dile eleştirel yaklaşım insanın dil üze-
rine düşünmeye başladığı an ortaya çıkmıştır. Günlük dilde, gazeteye gönderilen
mektuplarda, masa başı sohbetlerinde, hatta toplu taşıma araçlarındaki sohbetler-
de, özetle dille ilgili herhangi bir refleksin hepsi bir nevi dil eleştirisidir” (Kron-
gauz, 1998: 186). Günümüz Rusçasındaki keskin, kişisel nitelendirmeler tarihin
kırılma dönemlerinde, konuşanın dilsel refleksinde baş gösteren bir olgu olarak
karşımıza çıkmaktadır. Bu durumda dil taşıyıcısı sözcüğe ya da sözcüğün adlan-
dırdığı gerçekliğe olan yaklaşımını değersel bir nitelendirmeyle verir (Vepreva,
1998: 224). Dilsel refleks dilin bilinçli olarak kullanımını öngören dilsel davranış
türlerinden biridir (Şmelyova, 1999: 108-109). Dilsel refleksle ilgili başka bir açı
da onun metatekstsel (üstmetinsel) doğasıyla ilgilidir. Leksik araçlara yapılan yo-
rumlar eserin dokusuna o kadar harmonik işlenir ki sözün kendisi eserin kahra-
manlarından biri, metin ise sözcük hakkında sözcükler halini alır ve yazarın dilsel
refleksini, düşünce ve duygularını ifade biçimlerine gösterdiği hassasiyeti yansıtır
(Nikolina, 1997: 59).
Muhalif söylem söz konusu olduğunda akla gelen kavramlardan birisi de
(языковая оценка) dilsel yaklaşımdır. Dil bilimci Yelena Volf, Dilsel yaklaşımı
“A’nın (değerlendirenin) B’yi (değerlendirileni) iyi ya da kötü olarak değerlen-
dirmesi” şeklinde tarif eder (Volf, 1986:11). Dil araçlarının semantiğine sosyal
olarak yerleşmiş olumlu ya da olumsuz içerik değerlendirenin dilsel yaklaşımını
açık etmektedir (Volf, 1985:18). Skovorodnikov da yaklaşıma benzer bir tanım
getirmektedir: O’na göre öznenin değerlendirilene tutumunun dile yansıması yak-
laşım (оценочность) olarak adlandırılmaktadır (Skovorodnikov, 2000:174).
Dilsel yaklaşım iki şekilde gerçekleştirilmektedir. Yaklaşımla herhangi bir
kişiyi, nesneyi ya da olguyu ifade ederken kullanılan dilsel araç ve yöntemler kas-
tedilmektedir. Bunlardan ilki, kişinin değerlendirilene olan yaklaşımını açık eden
semantiğe sahip sözlü ve yazılı araçlarla gerçekleştirilmektedir ve leksik olarak
adlandırılmaktadır. İkincisi ise dilsel reflekste kendini gösterir. Dil unsurlarının
| 212
belirli bir amaç doğrultusunda dönüştürülmesini ve yapılan metayorumları içer-

mektedir ve dilbilimde refleksif olarak karşılık bulmaktadır (Pçelintseva, 2012:
11).
Filolog Zoya Garyayeva, edebi metinlerdeki dilsel refleksleri “Dilsel ref-
leks, metinde açık ya da kapalı ifade edilen insanın kendisinin veya başkasının di-
line yaptığı değersel yaklaşımdır” sözleriyle betimler (Sandji-Garyayeva, 1999:
275). Aslında dilsel refleks az ya da çok oranda bütün dil taşıyıcılarına özgüdür
(Şmelyova, 1999: 110).
Dilsel refleks devrim sonrasında Sovyet Rusya’da 1917 yılından sonra
oluşmaya başlayan yeni kültüre bir tepki olarak ortaya çıkmıştır. Bununla birlikte
refleksiflerle ilgili farklı yaklaşımlar ve sınıflandırmalar söz konusudur. Reflek-
sifler genel olarak yapılarına ve amaçlarına göre iki gruba ayrılmaktadır. Filolog
Margarita Kormilitsına refleksifleri yapılarına göre açık (эксплицитные) ve ka-
palı (имплицитные) olmak üzere iki gruba ayırmaktadır. Açık refleksiflerde ya-
zarın yorumu yer alırken, kapalı refleksiflerde böyle bir yorum söz konusu değil-
dir (Kormilitsına’dan aktaran Pçelintseva, 2012: 45). Aşağıdaki ifadeler açık ref-
leksiflere örnek teşkil etmektedir:
“Bolşevizm çok sayıda eğitimli insanı yedi, fiziksel olarak öldürdü, ahlâkı
yok etti. Anatoliy Lunaçarski bu anlamda tilki kuyruğuyla köpek sürüsü arasın-
daki bütün şeytanlardan daha kötü ve korkunç.” (Bezelyanski, 2017:27).
“Sovyet İktidarı faşist hayvanların tasvirinden nefret ederdi, çünkü onlar Sovyet
iktidarını akla getiriyordu. Mihai l Romm’un “Sıradan Faşizm” filmini izleyen herkes
filmin yalnızca 3. Reyh hakkında değil yanı zamanda Sovyet iktidarı hakkında olduğunu
anlıyordu. Filmi Politbüro izlediğinde Sovyetler Birliği Komünist Partisi ideoloğu Mihail
Suslov, Romm’a “Mihail İlyiç, bizden neden bu kadar nefret ediyorsunuz?” diye sormuş-
tu (Voynoviç: 2010, https://www.litres.ru/vladimir-voynovich/avtoportret-roman-moey-
zhizni/chitat-onlayn/).
“Şair bolluğu bir halkın barbarlığının işaretidir. <…> yoksulluk ve cehalet
içinde yüzen insanların bulunduğu hatta bazılarının elektrik ve tuvalet kâğıdından
haberinin bile olmadığı coğrafyalarda çok fazla sayıda ozanı, aşığı, halk ya da şa-
iri olan ülke ve dünyanın bazı bölgelerinin adını saymıştı.”
“Marksist Leninistler iyi, güzel yürekli insanlardı. Yeryüzünde iyilere iyi
kötülere kötü bir yaşam kurmaya çalışıyorlardı, dünya görüşlerinin örtüşmesi ol-
mazsa olmazlarıydı. Bu yüzden kötü insanları öldürüyor, iyileri ellerinden geldi-
ğince sağ bırakmaya çalışıyorlardı. Stalinistler ise aslında demokratlardı, ayırt
etmeden herkesi öldürüyorlardı.” (Voynoviç, 2008: 17).
Örneklerden de görüldüğü üzere verilmek istenen mesaj açıktır ve yazarın
yorumu yer almaktadır. Kapalı dilsel reflekslerde ise açık yorumlar bulunma-
makta, refleks “tırnak içerisinde” belli edilmektedir (Kormilitsına, 2000:21).
213 |
Diğer bir deyişle verilmek istenen mesaj açık değildir. Tırnak, alımlayıcı
için bir işaret görevi görmekte, anlam çıkarmak için ekstra bir çaba sarf etmeyi
gerektirmektedir:
Despot rejimler, diğer rejimlerden kaba sözcüklere ve ifadelere mesafeli
oluşlarıyla ayrılmaktadır. Gaddarlığa hep sözlü riyakârlık eşlik etmektedir. Mil-
yonlarca yahudinin yok edilmesi faşist dudaklarda “yahudi sorununun nihai çö-
zümü” sözcüğüyle ifade edilmiştir. SSCB’de toplu tutuklamalar “kolektivizas-
yon”, “muhalefetle mücadele” olarak adlandırılmıştı (Voynoviç, 2009: 25).
“Stalin hakkında böyle herhangi bir ortamda böyle konuşulacaktı he…
Valla ortamın bizzat kendisi insanı parçalardı güvenlik güçlerini beklemeden.
Çünkü Stalin ismi Lenin ismi gibi kutsaldı. Sovyet iktidarı kilise dilinden aldığı
“kutsal”ı olabildiğince suistimal ediyordu” (Voynoviç, 2009: 42).
“Sovyetler Birliğinde insan haklarının ihlâl edildiği iddiası asılsız zira ol-
mayan bir şeyin ihlâl edilmesi söz konusu olamaz. Sovyet anayasasında yer alan
bütün özgürlük hakları uyduruktur. Çalışma hakkı aslında zorunluluktur. Toplum
yararına hizmet diye adlandırılan görevi yerine getirmeyen yani kolhozda, fabri-
kada ya da devletin herhangi bir kurumunda çalışmayan bir kişi “emeğe mecburi
katılım” maddesi üzerinden yasal cezaya çarptırılır” (Voynoviç, 2009:101).
Refleksifler amaçlarına göre komik ve komik olmayan refleksifler olarak
da ikiye ayrılmaktadır. Komik olmayan refleksifler duruşunu açık etmeyi temel
alan dil araçları yoluyla gerçekleştirilirken, komik refleksifler ironi ve dil oyunla-
rı yoluyla ifade edilir (Pçelintseva, 2012: 45).
V. Voynoviç eserlerinde ironi, iğneleme ve tariz sanatlarına oldukça sık
başvurarak eleştirilerini dile getirmiştir.
Refleks İfadelerinden Biri Olarak İroni
İroni dilsel manipülasyon çeşitlerinden biridir (Yermakova, 2005: 159).
Alay etmek amacıyla bir sözcükte, ifadede ya da uzun bir cümlede kendisine yer
bulabilmektedir. Skrebnev ironideki zıtlığa vurgu yaparak dile getirilenle veril-
mek istenen mesaj arasında bir çelişki olduğunu ifade eder (Skrebnev, 2003:159).
İroni aşağıdaki özelliklere sahiptir:
1) İroni değerlendirme cümlelerinde kullanılır (Nefyodova, 2008:225). İro-
ninin değerlendirmeyle ilişkisi bu noktada kendisini göstermektedir.
2) İroni genel olarak tasvir edilenin diskredite edilmesi amacıyla kullanıl-
maktadır, dolayısıyla dil eleştirisinin biçimlerinden biridir (Yermakova, 2005:41).
3) İroni çoğunlukla alay içermektedir (Yermakova, 2005:52). Rus Dili Söz-
lüğünde “İnce, gizli bir alay” biçiminde tasvir edilen ironi komik reflekslere dâhil
edilmektedir (Pçelintseva, 2012:47).
| 214
İroninin göze çarptığı örnekler aşağıda görülebilir

“Stalin’in General Prjevalski’nin evlilik dışı çocuğu olduğunu iddia ediyor,
Stalin’in Prjevalski ve onun atından meydana gelen bir melez olduğunu, Stalin’in
ikisine de benzediğini söyleyerek dalga geçiyordu” (Voynoviç, 2000,
https://magazines.gorky.media/znamia/2000/3/monumentalnaya-propaganda-
2.html).
“Tımarhaneye öyle herkesi atmıyorlar. Bana bunu hayatta yapmazlar me-
sela. Neden biliyor musunuz? Çünkü en temel kıstasları kişinin kişisel çıkarlarına
olan yaklaşımıdır. Eğer kişi dünya görüşü doğrultusunda, hakikat, vatan ve ba-
ğımsızlık için çıkar gözetmeden bir şey yapıyorsa kafadan kontak demektir. Ben
onlara hep “yurttaş sorgu yargıcı ben bedavaya çalışmam, bunun her zaman mad-
di bir karşılığı olur, parayı severim, paralarımı yüksek faizle İsviçre bankasına ya-
tırırım” diyorum.
V. Voynoviç’in Moskova 2042 adlı eserinde geçen aşağıdaki diyaloglar da
ironi üzerinden şekillenmiştir:
-Komünistleri seviyor musun? diye sordum dalga geçerek.
-Herhâlde yani! diye bağırdı şeytan. Nasıl sevmem onları? Onlar da şeytan-
lar gibi her zaman eğlenceli bir şeyler bulabiliyorlar.
-Komünizm gelince bütün insanlar genç, güzel, sağlıklı olacak ve birbirle-
rine âşık olacaklar. Palmiye ağaçlarının gölgesinde gezerek felsefi sohbetler ede-
cek ve huzurlu bir müzik dinleyecekler.
-“Nasıl yani?” dedim, ilgimi çekmişti “yaşlılık, hastalık ve ölüm olmaya-
cak mı?
-Aynen öyle, olmayacak! diye coşkuyla teyit etti genç adam.
-Diyorum ya size bütün insanlar genç, sağlıklı, güzel ve elbette ki ölümsüz
olacak.
-Çok ilginç dedim. Peki, bunu nasıl gerçekleştirmeyi planlıyorsunuz?
-Planlamıyoruz diye itiraz etti hemen terörist. Biz eylem adamlarıyız. Biz
mücadeleyle meşgulüz. Sağlık ve sonsuz gençlik meselelerini bilim insanları çöz-
sün.
-Geleceğin şehirlerinin iklim konusuna döndüğümüzde sürekli palmiye
ağaçlarının ve güneşin bulunduğu ideal şartlarda yaşamanın çok hoş olacağını
bununla birlikte kar, ayaz ve kış eğlencelerini seven insanların ne yapacağı sorusu
aklıma gelmişti.
-Onlar için de bütün şartlar oluşturulacak. Güneşli şehrin uygun bir köşe-
sinde gönüllerince kayabilmeleri için yapay karlardan dağlar yapılacak.
215 |
“Bir de komünizmde özgürce kitap okunup okunamayacağını sordum. So-

ruma şaşırmıştı ve halk kütüphanelerinde bulunan yüksek fikirli ve yüksek ahlaklı
kitapların elbette okunabileceğini söyledi” (Voynoviç 2006,
http://www.golubinski.ru/knigi/moscow2042.html).
“İnsan bedenindeki cinsel organlar Rusyadaki yahudilere benzer. Kimse
onlara karşı boş değildir ama bir kesim onların korkunç ve iğrenç olduğunu düşü-
nür, bir kesim de onların ne olduğunu, ne işe yaradığını bilmiyormuş gibi yapar.
Onlardan çok büyük bir ihtiyatla bahsedilir. Jid kelimesi de o organın diğer üç
harfli eşanlamlısı gibi edepsiz gelir. Yahudi kelimesi edebe uygundur ama Latin-
ce penis gibi bilimsel dilde kullanılır. Bu sözcüğün gerekli olduğu durumlar olu-
yor ama telaffuz ederken bir duraksama oluyor. <…>
Köylü ihtiyar bir kadın bu konuyu “Yahudiler iyi insanlar da isimleri tik-
sinç işte” sözleriyle özetlemişti (Voynoviç, 2015: https://www.kisa.link/MR1u).
“Şimdi düşünüyorum da Andropov, primitif polis zekâsına ve basit bir ruh
yapısına, hatta koridorundaki Don Kişot heykeli ve şiirlerinde anlaşıldığı üzere
biraz bozuk bir psikolojiye sahipti. En ufak bir Devlet düşüncesi yoktu, devlet
yönetimine dair uyguladığı reformlar, emek disiplinini ihlal edenleri hamamda
yakalamasından ibaretti.” (Voynoviç, 2004: https://www.kisa.link/MR1v)
“Şimdi fıkra yüzünden kurşuna dizmiyorlar. Şimdi insanlık var, üç yıldan
fazla vermiyorlar. Bize güveniyorlar, biz bu güveni kötüye kullanıyoruz.” (Voy-
noviç, 2009, https://www.kisa.link/MR1D)
“Bunu Serafim’e söylemek gerekiyordu, varsın yeniden incelesin. Belki o
Figurin, şiirin antisovyet şiiri olmadığını söylerken acele etmişti, belki gayet de
antisovyet bir şiirdi. Bütün bunlar yoruma bağlı. Aslında yazıya dökülmüş ya da
sadece telaffuz edilen biraz daha ileri gidecek olursak birinin aklına gelmiş her
sözcük antisovyet özellikler taşır. Bu düşünce binbaşına ilginç gelmişti, yanında
genellikle düşüncelerini yazdığı defteri olmadığına yandı…” (Voynoviç
2006:54).
Refleks İfadelerinden Biri Olarak Dil Oyunu
Komik refleks ifadelerinden biri de dil oyunudur (языковая игра). Dil
standardından bilinçli bir şekilde sapma olarak nitelendirilebilecek dil oyunu, sö-
ze, daha geniş anlamıyla herhangi bir dönemin dilsel özelliklerine analitik yakla-
şımın ifade edilmesini sağlamaktadır. Dil oyunu terimi Felsefi İncelemeler adlı
çalışmasında İlk kez Ludwig Witgenstein tarafından kullanılmıştır ve çocukların
ana dillerini kullanırken oynadıkları oyunlardan biridir. Filolog Pçelintseva son
zamanlarda yapılan çalışmalarda terimin “normların kasten ihlâl edilmesi” şek-
linde daha dar bir anlam kazandığına dikkat çeker (Pçelintseva, 2012: 47).
Psikodilbilim uzmanı Tatyana Gridina dil oyununu “Estetik algı duygusu-
na, dil birimlerinin norm dışı kullanımına, dilsel yaratıcı düşüncenin özel bir bi-
| 216
çimine dayanan oyunlardır” sözleriyle tanımlar (Gridina, 1996: 4). Dilbilimci Bo-
ris Norman ise dil oyunlarıyla ilgili “dil birimlerinin işleyiş kurallarının büyük öl-
çüde serbesti kazandığına” dikkat çeker (Norman, 2006: 6).
Dil oyunlarının temelinde, normsal kanonların ihlâli ve dil araçlarının yara-
tıcı kullanımı yoluyla belirli bir etki bırakma hevesi yatar. Dilbilim uzmanı Vla-
dimir Sannikov bilinçli her türlü sıra dışı dil kullanımının dil oyunu sayılabilece-
ğini dile getirir (Sannikov, 2005). Diğer taraftan Yelana Zemskaya komikliğin dil
oyununun yegâne işlevi olmadığını dile getirir (Zemskaya, 1983: 174). V. Sanni-
kov kültür tarihi boyunca dil oyunu işlevlerinin keskin bir şekilde değiştiğine
dikkat çeker. Dil oyunu eğlence ve psikoterapinin en temel özellikleridir (Öğretici
ve maskesel özelliği dışında). XIX. yüzyılın sonu XX. yüzyılın başında ise en te-
mel özelliği eğlendirici, Sovyet totalitarizmi şartlarında psikoterapisel özelliği
vardı. Yeniden yapılanma (Перестройка) döneminin başlamasıyla durum yine
keskin bir şekilde değişmiş ve eğlendirici özelliği ilk sıraya yükselmiştir (Sanni-
kov, 2005: 9). Vladimir Voynoviç de diğer muhalif yazarlar gibi sistem ve ideo-
loji odaklı dil oyunlarına sıkça başvuran yazarlardan biridir. Örneğin 1986 yılında
kaleme aldığı Moskova 2042 (Москва 2042) adlı anti-ütopik romanında dil oyu-
nu örneklerine sıkça rastlanır. Romanın kahramanı Sovyetlerden Almanya’ya göç
eden muhalif yazar Vitali Kartsev Almanya’da yüksek bir meblaya zamanda yol-
culuğa gönderen bir firmayla anlaşır. Kartsev, Moskova’nın ileriki yıllardaki ha-
lini görmek için 2042 yılına gitmeyi tercih eder. Yolculuk gerçekleştiğinde ilk
olarak kendisine Moskova’da gerçek komünizmin nihayet inşa edildiği söylenir.
Çok geçmeden karşılaştığı kişiler ve yaşadığı olayların ardından aslında hiçbir
şeyin değişmediğinin farkına varır. V. Voynoviç ironiye sıkça başvurduğu söz
konusu romanında Sovyetlerde kullanıma sokulan çok sayıda kısaltmaya gön-
derme yaparak, Moskova’da tesis edilen komünizmle ilgili gerçekleri karşılayan
kısaltmalar üretir:
-MOSKOREP: Moskova Sosyalist Cumhuriyeti (МОСКОРЕП -
московская социалистическая республика)
-KABESOT: Doğal Atıklar Odası (tuvalet) (КАБЕСОТ- кабинет
естественных отправлений)
-KPGB: Devlet Güvenliği Komünist Partisi (КПГБ - Коммунистическая
Партии Государственной Безопасности)
-KOMPİS: Komünist yazar (Компис - коммунистический писатель)
-PREKOMPİT: Komünist Beslenme Kurumu (ПРЕКОМПИТ -
предприятие коммунистического питания)
-BEZBUMLİT: Kâğıtsız Edebiyat Birliği (БЕЗБУМЛИТ - союз
безбумажной литературы)
-SİM: Gerçek Monarşistler Birliği (СИМ - союз истинных монархистов)
217 |
-İNSOÇEL: Yeni İnsanı Oluşturma Enstitüsü (ИНСОЧЕЛ - институт

создания нового человека)
-PREDKOMOB: Komünist Eğitim Kurumu (ПРЕДКОМОБ -
предприятие коммунистического обучения)
V. Voynaviç’in eserlerinde geçen bütün bu örnekler çeşitli dil unsurları
üzerinden Sovyet ideolojisini, yeni rejimin vaatlerini, Rusça’nın dil olarak politi-
ze edilmesini ve yazarların belli kalıplara sokulmak istenmesi gibi hamleleri dil-
sel refleks bağlamında eleştirmektedir. Totaliter söyleme karşı verilen bir reaksi-
yon olarak değerlendirilebilecek bu olgu, muhalif konumundaki diğer birçok ya-
zarın da eserlerinde kendini gösterir.
Bu noktada totaliter söylem ve demokratik söylem arasındaki en belirgin
özellik totaliter söylemde alternatif bir söylem üretilmesidir. Diğer bir deyişle to-
taliter devletteki resmi politik dil novoyaz özellikleri taşır, bununla birlikte muha-
lif kesim, kendilerine has söz varlığı, deyimler üretmek; kendi jargonlarını oluş-
turmak suretiyle yönetimdeki partinin iletişim pratiklerini protesto eder (Budayev
ve Çudinov, 2008: 98).
Sonuç
Ekim Devrimi sonrasında dile, edebiyata ve dolayısıyla yazarlara, enteli-
jensiya üzerine yeni yönetimin uyguladığı kısıtlayıcı politikalar, dilsel refleks adı
verilen karşı bir aksiyonun doğmasına sebep olmuştur. Amaçlarına ya da yapıla-
rına göre farklı çeşitleri olan bu reaksiyon olgusu kendisini muhalif olarak ko-
numlandıran Rus entelijensiyasının dil unsurlarını bir savunma silahı olarak kul-
lanması neticesinde doğmuştur. 1990’lı yıllardan sonra gerçekleştirilen bazı ça-
lışmalarda dilsel direniş kavramının da bu anlamda kullanıldığı görülür. Totaliter
devletlerdeki muhalif kesimin bu protesto biçimi “dilsel direniş” (языковое
сопротивление) olarak adlandırılmaktadır. Leh dilbilimci Anna Vejbitska sosya-
list Polonya’da halkın karşı casusluk ve baskı organları için kullandığı adlandır-
maları incelediği ilgi çekici bir çalışma ortaya koyar. Araştırmasında halkın bu
organlara duyduğu nefretin leksik düzeyde yansımasını inceler. Farklı ülkelerdeki
muhalif söylemlerin araştırılmasında sıkça kullanılacak olan “dilsel direniş” teri-
mi bu çalışma esnasında doğar (Kupina, 1997:98).
Dilbilimci Nataliya Kupina totaliter dilin dikte ettiği dogmaların, ideolojik
normların yıkılmasının dilsel direniş ile ilintili olduğunu belirtmiştir. Muhalif ka-
lemler Sovyet mutluluk sembollerini bir mit sökücü misali yerle bir eder. V.
Voynoviç’in bunu, Sovyetlerde sıkça kullanılan kısaltmaları tahrif ederek, çeşitli
metaforlarla, gizli ve açık ironiyle gerçekleştirdiği görülür. V. Voynoviç’in mut-
luluk sembolleriyle ilgili mitleri yıkışının en çarpıcı örneklerine Moskova 2042
(Москва 2042) adlı anti-ütopik romanında rastlanmaktadır.
| 218
Rus dilbilimci Y. Zemskaya oluşturulan yeni dile refleks olarak geliştirilen

dil olgusunun 90 sonrası basın metinlerinde sıkça rastlanmasını “Parodi, ironi,
resmi dilde kullanılan deyimler, sloganlar, çağrılar, tanınmış kişilerce söylenen,
herkesin bildiği özlü sözler, Marksist literatürüne atıflarla bazı dil oyunlarına
başvurulması, günümüz basınında en çok rastlanan ifade biçimleridir. İdeolojik
anlam yüklü, herkes tarafından bilinen resmi metinlere çeşitli semantik katmanlar
eklenerek, başka bir ideolojik duruşa işaret edecek yeni unsurların eklenmesiyle
deforme edilir, parodi oluşturur” sözleriyle açıklar (Zemskaya, 1996:22).
Ekim Devrim’i sonrasında kendilerine kabul ettirilmeye çalışılan ideolo-
jiyi reddeden ve rejim yanlısı olarak zorlama bir edebiyat için malzeme üretmeyi
reddeden muhalif edebiyatçılar ortaya koydukları eserlerle adeta bir anti-Sovyet
edebiyatının yapı taşlarını oluştururlar. Kayda değer bir dil zenginliğinin oluşma-
sına ön ayak olan bu çalışmalar tesir güçleri itibariyla ilgili dönemin incelenme-
sinde ve analiz edilmesinde önemli bir etken vazifesi görmektedir.
Kaynakça
Bezelyanski, Yu. (2017). Oteçestvo. Dım. Emigratsiya. Moskva: U Ni-
kitskih vorot.
Şvartskopf, B. (1996). İzuçeniye otsenok reçi kak metod issledovaniya v
oblasti kul’turı reçi (ed.), Kul’tura reçi i effektivnost’ obşçeniya içinde (415-424.
ss.). Moskva:Rossiyskaya Akademiya Nauk.
Gl. Red. L. F. İlyiçov, P. N. Fedoseyev i dr. (1983). Filosofskiy entsiklo-
pediçeskiy slovar’, Sovetskaya entsiklopediya.
Gridina, T. (1996). Yazıkovaya igra: stereotip i tvorçestvo: monografiya,
Yekaterinburg: Uralskiy gosudarstvennıy pedagogiçeskiy universitet.
Lyapon, M. (1989). Otsenoçnaya Situatsiya i slovesnoye samomodelirova-
niye (ed. D.N.Şmelyova), Yazık i liçnost’ içinde (24-33. ss.) Moskva: Nauka.
Kormilitsina, M. (2000). Refleksivı v reçevoy kommunikatsii (ed. M.
Kormilitsina), Problemı reçevoy kommunikatsii: mejvuz. sb. Nauç. Tr. içinde
(20-25. ss.). Saratov: İzdatel’stvo Sarat. Un-ta.
Krongauz, M. (1998). Reçevıye klişe: energiya razrıva (ed.), Liki yazıka: k
45-letiyu nauçnoy deyatel’nosti E.A.Zemskoy içinde (185-194. ss.). RAN İnstitu
russkogo yazıka im. V.V.Vinogradova, Moskva: Naslediye.
Nefyodova, N. (2008). Russkiy yazık i kul’tura reçi: uçebnik, Rostov n / D:
Fenik.
Nikolina, N. (1997). Slovo kak predmet izobrajeniya i otsenki v proze İ. A.
Gonçarova. RYAŞ, 3, 59-66.
219 |
Norman, B. (2006). İgra na granyah yazıka, Moskva: Flinta: Nauka.

Pçelintseva, M. (2012). Sposobı yazıkovoy otsenki revolyutsionnoy epohi
v tekstah russkih pisateley-emigrantov pervoy volnı [Saratovskiy gosudarstvennıy
universitet imeni N.G.Çernı şevskogo].
Pihurova, A. (2005). Sud’ba sovetizmov v russkom yazıke kontsa XX na-
çala XXI vekov (na materiale slovarey i tekstov) [Sarat. Gos. un-t im. N. G. Çer-
nışevskogo].
Sannikov, V. (2005). Ob istorii i sovremennom sostoyanii russkoy yazıko-
voy igrı. Voprosı yazıkoznaniya, 4, 3-20.
Saraç, H. (2018). Sovyet Rusya’da Sansüre Karşı Maskeleme Yöntemi
Olarak “Ezop Dili”. Karadeniz Araştırmaları, XV/58, 240-253.
Skovorodnikov, A. (2000). Otsenoçnost’. Reçevoye obşçeniye. Vestnik
rossiyskoy ritoriçeskoy assotsiatsii Krasnoyarskiy Universitet, Krasnoyarsk, 174-
180.
Skrebnev, Yu. (2003). İroniya // Russkiy yazık: entsiklopediya /Pod. red.
Yu. N. Karaulova, Moskva: Nauçnoye izdatel’stvo “Bolşaya Rossiyskaya entsik-
lopediya”.
Şmelyova, T. (1999). Vtoriçnıye reçevıye janrı. Yazıkovaya refleksiya.
Reçevoye obşçeniye (Teoretiçeskiye i prikladnıye aspektı reçevogo obşçeniya).
Spetsializirovannıy vestnik KrasGU, 1 (18), 107-110.
Tuğluk, A. (2017). İroni Nedir?. İdil, 6/29, 441-467.
Vepreva, İ. (1998). O yazıkovoy refleksii v sovremennoy russkoy reçi.
Semantika yazıkovıh yedinits: dokladı VI Mejdunar. konferentsii. Tom II.
Volf, Ye. (1986). Otsenoçnoye znaçeniye i sootnoşeniye priznakov ‘horo-
şo/ploho”. Voprosı yazıkoznaniya, 5, 98-10.
Volf, Ye. (1985). Funktsional’nya semantika otsenki. Moskva, Nauka.
Voynoviç, Vladimir (2010), Avtoportret: roman moyey jizni, Moskva:
Eksmo.
Voynoviç. Vladimir, (2000), Monumental’naya propaganda, Znamya, №3,

https://magazines.gorky.media/znamia/2000/3/monumentalnaya-propaganda-
2.html. (Erişim Tarihi: 08.01.2020)
Voynoviç, Vladimir, (2004), Delo № 34840, Moskva: Eksmo,
https://www.kisa.link/MR1v (Erişim Tarihi: 10.01.2020)
| 220
Voynoviç, Vladimir, (2004), Delo № 34840, Moskva: Eksmo,

https://www.rulit.me/books/delo-34840-read-52868-5.html (Erişim Tarihi:
10.01.2020)
Voynoviç, Vladimir, (2006), Moskva 2042, Moskva: Eksmo,
https://knijky.ru/books/moskva-2042?page=9 (Erişim Tarihi: 10.01.2020)
http://www.golubinski.ru/knigi/moscow2042.html (Erişim Tarihi: 10.01.2020)
Voynoviç, Vladmir, (2006), Personal’noye Delo, Moskva: Eksmo,
https://www.kisa.link/MR2i (Erişim Tarihi: 12.01.2020)
https://www.kisa.link/MR2l (Erişim Tarihi: 12.01.2020)
Voynoviç, Vladimir, (2008), Monumental’naya propaganda, Moskva:
Eksmo.
Voynoviç, Vladimir, (2009), Skazka o Glupom Galileye, Moskva: Eksmo,
https://www.kisa.link/MR1D (Erişim Tarihi: 12.01.2020)
Voynoviç, Vladimir, (2009), Antisovetskiy Sovetskiy Yazık, Moskova:
Eksmo.
Eksmo https://www.litres.ru/vladimir-voynovich/avtoportret-roman-moey-
zhizni/chitat-onlayn/. (Erişim Tarihi: 12.01.2020)
https://www.kisa.link/MR1L (Erişim Tarihi: 12.01.2020)
Eksmo, https://www.kisa.link/MR1O (Erişim Tarihi: 15.01.2020)
Eksmo, https://www.kisa.link/MR23 (Erişim Tarihi: 14.01.2020)
Eksmo, https://www.kisa.link/MR1R (Erişim Tarihi: 10.01.2020)
Eksmo, https://www.kisa.link/MR1V (Erişim Tarihi: 11.01.2020)
Voynoviç, Vladimir, (2015), Zamısel, Moskva: Eksmo,
https://www.kisa.link/MR1u (Erişim Tarihi: 12.01.2020)
Voynoviç, Vladimir, (2017), İvankiada, ili Rasskaz o vselenii pisatelya
Voynoviça v novuyu kvartiru, Moskva: Eksmo, https://www.kisa.link/MR2d
(Erişim Tarihi: 12.01.2020)
221 |
Yermakova, O. (2005). İroniya i yiyo rol’ v jizni yazıka. Kaluga: KGPU

im. K. E. Tsolkovskogo.
Zemskaya, Ye. (1996). Russkiy Yazık Kontsa ХХ v. Moskva: Yazıki russ-
koy kul’turı.
Zemskaya, Ye. (1983). Yazıkovaya igra. Ye. A. Zemskaya, M.V. Kitay-
gorodskaya, N. N. Rozanova (ed.). Russkaya razgovornaya reç’: Fonetika. Mor-
fologiya. Leksika. Jest. içinde (172-214. ss.). Moskva: Nauka.
Eduard, B. ve Çudinov, A. (2008). Lingvistiçeskaya parasovetologiya. Po-
litiçeskaya lingvistika, 1/24, 10-16.
Kupina, N. (1997). İdeologiçeskoye sostoyaniye leksiki russkogo yazıka,
Russkoye slovo v yazıke, tekste i kul’turnoy srede içinde (134-145.
ss.).Yekaterinburg.
| 222
JUDITH HERMANN’IN “CAMERA OBSCURA” ADLI ÖYKÜSÜNDE

GERÇEKLİK ALGISI
Perception of Reality in Judith Hermann’s Story “Camera Obscura”
Hatice GENÇ*
Öz
“Camera obscura” dış dünyayı küçük bir delikten geçmesini sağ-
layarak ekrana yansıtan kutu şeklinde bir cihazdır. Işık, kutunun bir duva-
rında bulunan iğne deliğinden geçerek, karanlık duvarın yüzeyinde dış
dünya gerçeğinin tıpa tıp benzeri bir görüntüsünü oluşturur. Ancak bu,
ters bir görüntüdür. ‘Kara kutu’ ya da ‘karanlık oda’ şeklinde farklı ad-
landırılmaları da bulunan bu kavram, gerçekliğin olduğu gibi değil baş
aşağı bir yansımasını gerçekleştirir. Dolayısıyla görünüşün ardındaki ger-
çeklik farklıdır ya da görünüş aslında gerçekte o şekilde bulunmamakta-
dır. Camera Obscura bağlamından hareket ederek hakikat ve görüntü ara-
sındaki ilişki insanoğlunu şüpheye götürmektedir. Bu çalışmada, Platon,
Freud, Marx ve Nietzsche felsefelerinde bulunan gerçeklik algısı yakla-
şımından ve Camera obscura metaforlarından yola çıkarak Judith Her-
mann’ın “Camera Obscura” adlı öyküsü üzerine karşılaştırmalı bir ince-
leme yapılmaktadır. Figürlerin özellikleri, şüpheleri, düşlerindeki olasılık-
ları ve arzuları yazarın Camera Obscura’sından okurlara farklı gösterile-
rek ve aynı zamanda fotoğrafik bir anlatımla aktarılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Hakikat, Gerçeklik Algısı, Camera Obscu-
ra, Judith Hermann.
Abstract
The “Camera obscura” is a box-shaped device that projects the
outside world onto the screen by allowing it to pass through a small ho-
le. The light passes through the pinhole on one wall of the box, creating
an identical image of the reality of the outside world on the surface of
the dark wall. However, this is a reverse image. This concept, which is
also named as ‘black box’ or ‘dark room’, realizes an upside down ref-
lection of reality, not as it is. Therefore, the reality behind the appearan-
ce is different or the appearance does not actually exist that way. Based
on this situation, the relationship between truth and image leads human
beings to doubt. In this study, a comparative analysis is made on Judith
Hermann's story “Camera Obscura”, based on the perception of reality
*
Dr. Öğretim Üyesi, Akdeniz Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Alman Dili ve Edebiyatı,
haticegenc@akdeniz.edu.tr.
223 |
approach in the philosophies of Plato, Freud and Nietzsche. The doubts

of the figures, the possibilities and desires in their dreams are presented
to the readers differently from the author’s Camera Obscura and are at
the same time transferred with a Narrative Photography.
Keywords: Truth, Perception of Reality, Camera Obscura, Judith
Hermann.
Giriş
Günümüzde kullanmakta olduğumuz fotoğraf makinesinin atası olan Ca-
mera Obscura, bir kutunun bir yüzeyinde bulunan bir delikten geçen ışık yoluyla,
dış dünya gerçekliğinin karşı yüzey üzerindeki ters çevrilmiş yansımasıdır. Nes-
nenin ters görüntüsünün yansımasında, gözün algıladığı biçimde bir yansıma söz
konusu olmaması nedeniyle gerçeklik konusunda net bir durumu oluşturmaktan
uzaktır. Karanlık odadaki yansıyan görüntü, baş aşağı ters olarak oluşmasına
rağmen ve doğanın kusursuzca tasvir edebilme ve gerçekliği olduğu gibi aktara-
bilme çabası olması nedeniyle bir devrim niteliğindedir.
Görüntü gerçekte, yansımada, uzayda, rüyada, hayal dünyasında nerede
olursa olsun öncelikle zihnimizde oluşur. Bu noktada bir varlık kavramı söz ko-
nusudur. Daha sonra farklı yöntemlerle ve durumlarla karşımıza çıkar ve bu du-
rumlara göre görüntü, farklı anlar ifade eder. Zihinsel bir süreç olan algılama; gö-
ze, kulağa ve diğer alıcılara gelen uyarıcılara zihinde anlamlı hale getirilmesi ve
yorumlanması şeklinde tanımlanmaktadır. Algı, duyu organlarını uyaran nesnele-
rin, niteliklerin veya olayların farkındalığına ve bir kişinin dünyayla ilgili anlık
deneyimine atıfta bulunur. Morgan algıyı, duyumları yorumlama ve onları anlam-
lı hale getirme süreci olarak ifade etmektedir (Morgan, 1993: 751).
Camera Obscura’nın bir diğer kullanımı olan “yansıma metaforu, ideoloji-
nin özerkliğinin aldatıcı olduğu fikrini” (Kofman, 2015: 18) yaymaktadır. İdeoloji
de gerçeği ancak ters çevirerek göstermesi ve baş aşağı yansımanın altında Came-
ra Obscura’yı metafor olarak kullanan Marx ve Freud'a göre Camera Obscura
gerçekleri örten bir aygıttır. Günümüz kadın yazarlarından Judith Hermann’ın
öyküsünde sadece başlık olarak kullandığı “Camera Obscura” ile “kara oda” ya
da “karanlık kutu” şeklinde ifadesi olan fotoğraf makinesinin atası Camera Obs-
cura ile “bilgisayar çağının teknolojik gelişmeleri arasında bağlantılar kurarak fo-
toğraf ortamının tarihine” (Biendarra, 2004: 16) atıfta bulunmuştur.
Camera Obscura kavramına etimolojik açıdan yaklaşıldığında karanlık
kavramı ile karşılaşılmaktadır. Bu durum gerçeklik bağlamında karşılaştırıldığın-
da ise “obscura” kavramının belirsiz anlamına sahip olduğu görülmektedir. Alatlı
obscura kavramından türeyen “obskürantizmi” şu şekilde tanımlamıştır:
| 224
“[…] muğlaklaştırma, müphemleştirme, karartma, üstünü örtme; afazi,

Yunanca aphasia’dan. Sözcükleri anlama/kullanma yetisinin kısmi veya tümden
kaybı ki, beynin kendisine gelen uyarıları belli bir düzen içinde ve otomatik ola-
rak anlamlandıramadığı durumlarda ortaya çıkar.” (Alatlı)
Bilinmezlik durumu tekinsizliği ve şüpheyi beraberinde getirmekte ve ger-
çekliği algılama noktasında bireye ket vurmaktadır.
2. Fräuleinwunder Olarak Judith Hermann
Almanya’nın yetiştirdiği genç yazarlardan biri olan Judith Hermann gerek
yazdığı yapıtlarıyla gerekse basına verdiği demeçlerle son yıllarda kendisinden
oldukça fazla söz ettiren isimler arasına girmeyi başarmıştır. 1970 yılında Ber-
lin’de dünyaya gelen Hermann, öncelikle Germanistik ve Felsefe, ardından müzik
eğitimini tamamlamıştır. Daha sonraki bir süreçte aldığı gazetecilik eğitimi son-
rası gittiği Amerika’da yazma tutkusuna yenik düşüp, Almanya’ya dönüşünün ar-
dından 1998 yılında ilk kitabı Yaz Evi, Daha Sonra ’yı yazmış ve bu da 2007'de
Fischer Verlag tarafından özel bir baskı olarak yayınlanmıştır. Bu yapıt aralarında
Türkçe’nin de olduğu 19 farklı dile çevrilmiş ve sadece Almanya sınırları içeri-
sinde değil çevrildiği bütün ülkelerde büyük yankı uyandırmıştır. Öte yandan bir
kadının benlik algısını dile getirmede kullandığı dil, olumsuz eleştirilere maruz
kalmıştır. Ancak genç kadın bir yazar olarak başladığı bu edebiyat serüveninde
oluşan bu kamuoyu beğenisine tepkisiz kalamayan Hermann ise yazarlık kariye-
rine devamında da sayısız öykü ve iki roman sığdırarak Çağdaş Alman Edebiya-
tındaki yerini sağlamlaştırmıştır. Erkeklerin egemen olduğu edebiyat dünyasında
o artık sadece bir kadın yazar olmanın ötesinde şimdi tam anlamıyla edebiyatın
bir Fräuleinwunder’idir .
Bu kavramın kullanımından önce feminizm ve kadın hareketleri gibi olgu-
lar olmasına rağmen, 1960’lı yıllarda oluşan bu platformdaki kadın yazarlar artık
feminist argümanlara ihtiyaç duymayan, sadece kendilerini öne süren ve bu ne-
denle rahatlamış bir özgüvene sahip kadınlardır. Fräuleinwunder çerçevesi dâhi-
linde Hermann’ın yanı sıra Juli Zeh, Julia Franck, Karin Struck, Zoë Jenny ve
Tanja Dückers gibi yazarlar da yer almaktadır. “Fräuleinwunder" deyimi altında
birleşen bu yazarların ortak özelliği, aşağı yukarı aynı yaşta olmaları, benzer ko-
şullardan gelmeleri ve bir kuşağa ait olmalarıdır. Bu kadınlar gündelik yaşamın
kapılarını genellikle kısa öyküleriyle okurlarına açarlar. Ben-Anlatıcı ya da kişi-
sel bakış açısının kullanıldığı bu eserlerinde her şeyi bilen bir anlatıcının varlığı
onlara itici gelmektedir. (Mingels, 2006: 30) Özellikle yeni oluşan bu kadın ede-
biyatında öykülerin nispeten kısa bir olay örgüsü ile gerçekleştiği dikkat çekici-
dir. Burada esas olan bu olay örgüsünün maceralı bir kimliğe bürünmek yerine,
günlük yaşamın durgun ve hatta duygusuz bir tonda aktarılmasıdır (Mingels,
2006: 23).
225 |
Yapıtlarında genç kadın bir yazarın kaleminden dökülenler ile günümüz bi-
reylerin karmaşık iç ve dış dünyalarına ışık tutmayı hedeflemiştir. Bu bağlamda
bu dünyada duyulmamış ve görülmemiş bir olay ya da durum yer almaz. Her-
mann bu üslubunu şu şekilde gerekçelendirmektedir:
“Otobiyografik açıdan belirli bir tarzda yazıyorum, elbette birebir değil,
ancak özünde. Hikâyelerim gördüklerim ve yaşadıklarım ile yakından ilgilidir”
(Eden, 2001: 37).
Yaşadıklarından yola çıkarak kaleme aldığı eserlerinde farklı grup ya da
katmanlardaki bireylerin çeşitli noktalarda kesişen gündelik olayları ve anıları,
özel mekân ve odalarla melankolik betimlerle sunar. Yazar için önemli olan an,
içinde bulunduğu andır. Yazarın karakterleri insan yaşamında aktif bir role sahip
değildir, onlar hayatlarında anlarını pasif bir şekilde geçirmektedir.
Judith Hermann'ın “Yaz Evi, Daha Sonra” başlıklı kısa öykü koleksiyonu
kısa bir nesir yazarı olarak ciddi bir ilgiyi hak ettiğini kanıtlıyor. Bu yapıttaki öy-
külerinde felsefe, psikoloji, tarih unsurları yer almaktadır. Bu açıdan yazar gele-
nek ve modernite arasındaki kontrastta bulunan bireyleri ve özellikle gençleri tas-
vir etmektedir. Barındırdığı bu arka plana rağmen yazarın üslubu, eserlerinin ge-
nel itibariyle okurlar tarafından alımlanmasını ve kavranmasını kolaylaştıracak
derecede basittir. Onun öykülerini okumak için okur tarafından özel bir dikkat ve
çabaya ihtiyaç duyulmamaktadır.
“Yaz Evi, Daha Sonra” adlı yapıtında yer alan öyküler, melankolik, tatmin-
siz, pasif ve genellikle karar verme konusunda isteksizlik gösteren kararsız karak-
terlerle doludur. Tıpkı bu öykü kitabında yer alan sekizinci öykü “Camera Obscu-
ra”daki ana figür gibi. Ancak öte yandan doksanların sonunda Berlin'de yaşayan
sanatçı-öğrenci-işsiz, kendi kuşağının hayata karşı tutumunu güncel olan bu öy-
külerinde yansıtmayı başarması övülmüştür. Söz konusu bu öyküde ise figürlerin
kendilerini algılaması, önyargı ve bir kadının kendi bedenine yabancılaşması söz
konusudur. Kendi gerçeklikleri bir mercek karşısında şekillenmektedir. Yazar,
öyküsünde yer alan gerçeklik ve gerçeklik algısı kavramlarını öyküye ismini ve-
ren “Camera Obscura” metoforu ile okura iletmiştir.
3. Gerçeklik Algısı
Görüntüler, gözlerimizin görebilmesini sağlayan araçların oluşturduğu gö-
rünümlerdir. Görüntü; “gerçekte var olmadığı halde varmış gibi görünendir”
(TDK, 2018) şeklinde açıklanmıştır. Hareketli ya da hareketsiz tüm görüntüler,
hatta gerçekte var olmayan görüntüler de var olan bir nesnenin ya da bir düşünce-
nin yeniden sunumudur. Her görüntü, gerçeğin bir temsilini oluşturmaktadır.
| 226
Camera Obscura
“Camera Obscura’nın mantığı, bugünkü bilgilerimize göre yaklaşık olarak
M.Ö. 4. yüzyıla dayanmaktadır. İlk olarak Aristo (M.Ö. 384-322) küçük bir delik
tarafından karanlık kutu ya da ortamda oluşturulan “iğne deliği görüntüsü” olarak
adlandırılan görüntüden söz etmiştir. Aristo’dan yaklaşık bin yıl sonra 13. yüzyı-
lın ikinci yarısında Roger Bacon 10. yüzyıl Arap yazmalarından öğrenmiş olduğu
karanlık kutunun ayrıntılı bir tanımı yapmıştır. 16. yüzyılda Leonardo da Vinci de
karanlık kutunun gizemiyle ilgilenmiştir” (Çetin, 2006: 9).
M. Ö. 5 yy. da Çinli filozof Mo Ti ışık veya objelerin hareket etmesi halin-
de, gölgenin hareket edebileceğini tespit eder. Mo Ti’den bir yüzyıl sonra Aris-
totle güneş tutulmasını, ışığın küçük bir aralıktan geçerek bir zemin üzerinde hilal
biçiminde görüntüyü gözlemler. 13. yüzyılda matematikçi İbn Heysem (Alhazen)
Camera Obscura aracılığı ile ışığın doğrusal nitelik kazandığını tespit etmiştir. 14.
yüzyılda perspektif bulunmuş, resimde, mimaride gelişmeler kaydedilmiş ve en
önemlisi bireyin ifade biçimi, bilim ve sanat çevrelerinde kabul görmeye başla-
mıştır. Yazar Francis Bacon, Camera Obscura üzerinde araştırmalar yapar ve bil-
gi olarak dile getirerek, bilim dünyasında önem kazanmasına katkı sağlar. Leo-
nardo Da Vinci 1500’lü yıllarda Camera Obscura ile tasarladığı karanlık oda ile
ilgili gözlemlerini ifade eder. Perspektif bilgilerini ilk ortaya koyan Giotto di
Bondone, kendisinden önceki ressamlara göre gerçeğe en yakın resimler yapar ve
nesneleri gördüğü gibi bir yüzey üzerine çizer (Kuş, 2019: 382).
Karanlık kutu/oda dört tarafı da ışıksız sızdırmayacak bir biçimde kapatıl-
mış bir kutu içerisinde bir iğne deliğinden giren ışık yardımıyla görüntü oluşmak-
tadır. Kutunun dışından yansıyan ışık bu delikten geçerek kutunun/odanın içinde-
ki deliğin karşısındaki duvarın/yüzeyin üzerinde dış dünyadaki nesne baş aşağı
dönmüş, ters görüntüsü oluşmaktadır. Ancak yansıyan bu görüntünün belirginliği
karanlık kutunun/odanın büyüklüğüne, delik çapına, deliğin açıldığı yüzeyin ka-
lınlığına ve nesnenin aydınlanma şiddetine bağlı olarak değişmektedir. Bu yön-
temde deliğin çapı küçüldükçe oluşan görüntünün keskinliği (yani netliği) artar,
ancak delikten giren ışığın şiddeti düşük olduğundan görüntü çok belirgin değil-
dir. Hem net hem de belirgin bir görüntü elde edebilmek için deliğin olduğu yere
mercek (bugün objektif ya da lens olarak isimlendirilir) konulmalıdır. Deliğin
karşısına belirli bir açıyla yerleştirilen ayna sayesinde ışığın üzerinden yansıdığı
objenin düz görüntüsü oluşturulabilir. Camera obscura'daki görüntüler, manzara-
nın farklı kısımlarını görselleştirmek için ileri geri hareket ettirilebilir. Camera
Obscura’nın olumsuz bir özelliği ise dış dünyanın gerçekliğinin kayıt altına alı-
namamasıdır. Gerçekliğin kayıt altına alınması isteği fotoğrafın keşfine neden
olmuştur (Turan, 2007: 33). Çünkü insanlar, nesnelerin gözünün gördüğü şekilde
kayıt edilmesini istemekteydi. Bu açıdan bakıldığında yani söz konusu görüntü,
yansıma, dış dünya gerçekliği ve en önemlisi karanlık gibi kavramlar Platon’un
mağara alegorisini çağrıştırmaktadır.
227 |
Platon’un Mağara Alegorisi

Yunan filozofu Platon'un mağara alegorisinde, karanlık bir mağarada zin-
cirlenmiş bir grup kişinin kurtuluş süreci temsil edilmektedir. Bu kişiler başlarını
sağa sola çeviremezler, sadece önlerinde duvara vuran yansımaları görürler. Sa-
dece mağara duvarına yansıyan bu nesnelerin gölgelerini gerçekleri olarak algı-
larlar. Gölgeler ve yankılar bu karanlık mağaradaki insanların gerçekleridir. Oysa
mağaradan çıkmak, mağara dışında yeni bir gerçeklikle karşılaşmak demektir,
gerçek gerçeklik ve onunla olan ilişkisi sadece güneş ışığı altındadır ve ancak bu
koşullar altında gerçekler ve olgular netleştirilebilir. Aydınlanmanın gerçekleştiği
yerde, karanlık düşünceler söz konusu değildir. Ancak tüm hayatını karanlık bir
mağarada geçiren kişi, bu mahkûmiyetten kurtulmayı başarınca ilk olarak ateşi
gördüğünde geçici bir körlük ve bir sarsıntı yaşamaktadır. Daha da ileriye giderek
kendini güneşe bakmaya zorladığında belki körleşme ihtimali ile karşı karşıya ka-
lacak ve bütün dünyası alt üst olacaktır. Dolayısıyla bu kişinin bu yeni dünyanın
gerçekliğini algılaması ve işleyişini anlaması zaman alacak ve zorlu bir yaşam
kendisini beklemektedir. (Platon, 2010: 231-236) Bu bağlamda sanat, gerçekliğin
yanılsamasını, nesnel gerçekliğin farklı bir yanılsamasını ortaya koyarak yapmak-
tadır. Çünkü dış gerçekliğin yanılsama içinde ve yanılsama aracılığıyla göstermek
sanatın şaşırtıcı bir gücüdür” (Aktaran Tokdil, 2017: 217). Ancak nesnel gerçek-
likten öznel gerçekliğe geçerken, gerçeklik gerçekliğin yanılsaması olmaktan çı-
karak yeni bir gerçeklik oluşturmuştur.
4. Judith Hermann’ın Camera Obscura’sı ve Belirsiz Gerçekler
Algı kavramı, algılama olayı, algılayan ve çevresi ile olan etkileşimi birçok
kişi tarafından farklı biçimlerde ifade edilmiştir. Geddie (Aydınlı, 1992), algıla-
manın “duyularla farkına varma ve akıl yoluyla bilgi alma” şeklinde iki anlamı
kapsadığını açıklamıştır. Gerçekliğin algılanmasında tüm duyumlar birlikte iş gö-
rürler ve birbirlerini denetlerler, ancak temel algı görsel algıdır. Görme işlevleri
normal olduğunda, bilinç düzeyindeki davranışlarımızın büyük bölümü için gör-
sel algılarımız belirleyici öge olmaktadır (Derman, 2010: 29-36). Nesnelerin algı-
lanabilir özellikleri ve kendi özellikleri arasındaki ayırım, bu nesnelerin değişik
zamanlarda farklı olarak algılanmalarına da yol açmaktadır. Görsel nesneler, en
azından perspektif yüzünden değişikliğe uğrar ve farklı şekillerde algılanabilirler.
Görünür boyut ve biçimleri, nesnelerin ve algılayanın konumuna göre farklılaşır.
Ancak farklılaşan tüm algılar, yine algısal ipuçları sayesinde bilinç katında den-
gelenir ve nesnelerin kalıcı, bilinen özelliklerine göre düzeltilir. Bireyin içinde
yaşadığı kültürel ortam, algılarının bir başka belirleyicisidir. Toplumsal gerçekli-
ğin, bireysel gerçekliği etkilemesi bununla ilişkilendirilebilir. Sonuç olarak, ger-
çekliğin bir anlamda yeniden sunumunu oluşturan algılar, algılananın fiziksel
özellikleri, algılayanın fizyolojik, psikolojik, kültürel özellikleri ile bu algıların
içinde gerçekleştiği ortamın toplumsal, kültürel özellikleri ile biçimlenmektedir.
Tüm bunlar, nesnelerin algılanabilir özelliklerinin farklı kişilerce farklı değerlen-
| 228
dirilmesine yol açmaktadır. Gerçeklik hakkında edinilen bilgiler, nesnelerin algı-

lanabilir özellikleri ile bu özelliklerin çok sayıda farklı etmenler ile her bireyin
zihninde değişik şekillerde yorumlanması sonucunda toplanmaktadır (Derman,
2010: 29-36).
Algılama sürecindeki en temel durum, bir figürün zemin üzerinde tanınma-
sıdır. Gündelik deneyimin nesnelerini ve biçimlerini arka planda öne çıkan nesne-
ler olarak görülmektedir Duvarda asılı olan resimler ve sayfada yer alan kelimeler
gibi melodi de müzikal arka planda tekrarlayan akorlardan öne çıkar. Resimler,
kelimeler ve melodi figür olarak algılanırken duvar, sayfa ve akorlar zemin olarak
algılanır (Morgan, 1993: 111).
Form algısında belki de en temel süreç, bir zeminden öne çıkan bir figürün
tanınmasıdır. Bu durumda algı tanıma, ayırt etme ve anlamlandırmayı içermekte-
dir. Bir bütün olarak öze, kulağa ve diğer alıcılara gelen uyarıcılara zihinde an-
lamlı hale getirilmesi ve yorumlanması şeklinde tanımlanmaktadır. Algıyı, du-
yum süreci ile olan ilişkisine dayandırarak; “duyumları yorumlama, onları anlam-
lı hale getirme süreci” (Morgan, 1993: 242) olarak bildirmiştir.
Gerçeklik olgusal, sosyal ve doğal dünyanın yapısı olarak kabul edilen şe-
yin algılanmasıdır. Ancak dış dünyanın algılanması fikirler, varsayımlar ve hipo-
tezlerle karşılaştırılır. Kişilik bozukluğu ya da psikotik deneyimler söz konusu ol-
duğunda algılanan dünyanın yorumlanmasında gerçeğin çarpıtılması ya da ve
gerçeklik kaybı gerçekleşmektedir. Bu durumda olan bireyler çoğunlukla hoş ol-
mayan gerçekleri reddetme ya da bastırma için savunma mekanizmasını kullan-
maktadır.
Hermann’ın “Camera Obscura” adlı öyküsü öncelikle insanlar arası özel
ilişkilere odaklanır ve kişisel deneyimler ve duygular içerir. Böylece okuyucular,
figürlerin günlük yaşantılarına ve ruh hallerine şahit olmaktadır. Burada istekleri
konusunda kararsızlıkların ve belirsizliklerin yoğun olduğu Marie adında bir ka-
dın figür bulunmaktadır. Tam olarak ne istediğini bilmeyen bu figür oldukça dik-
kat çekicidir. Hermann, bu belirsizliğe dikkat çekmek için “Camera Obscura”
kavramını kullanmıştır. Çünkü Camera Obscura metaforu bu kadın figürü ile as-
lında gözleri gören bir karakterin aslında ne kadar kör olduğunu da belirtmekte-
dir.
Bu öyküyü özel kılan durum, bir kadının kendi bedeniyle ilgili bir kendi
içinde yaşadığı çatışmadan söz edilmesidir. Bir mercek karşısında kadının kendi
bedenine yabancılaşması söz konusudur. Çünkü Marie o an vücudundan son de-
rece rahatsızlık hissetmektedir. Bu dış görünüşe verilen önemin çok fazla olması
bir partide tanıştığı sanatçıyla daha da artmaktadır, bu durum onu farklı düşün-
meye sevk etmektedir. Bilgisayarla sanat yapan ve ününü dijital fotoğrafçılıktaki
gelişmelere borçlu olan bu video sanatçısı, Berlin ’in çok sevilen ve sayılan birisi
olmasına rağmen, fiziksel özellikleri bakımından ise kendisi oldukça kısa boylu-
229 |
dur. Bu durum Marie’nin hiç hoşuna gitmez ama Marie istediği gösterişli ve par-
lak yaşama ulaşmada bir adım olarak görmektedir bu sanatçıyı. Dolayısıyla bu
öykünün çerçevesini Marie için fiziksel olarak hiçbir çekiciliği bulunmayan bir
sanatçıyla ilişkisi ve bu ilişkiyle bağlantılı olarak hissettiği duyarsızlık ve kayıt-
sızlık oluşturmaktadır. Hatta bu durum sahtekârlıkla da adlandırılabilir. Öyle ki
öykü boyunca erkek figür sadece “sanatçı” olarak belirtilmektedir, onun bir ismi
yoktur. Bu durum önyargının sonucudur. Çünkü önyargı bireyin gerçeği görmesi-
ne ket vuran bir durumdur. Bu yüzden önyargı, gerçek belli olmadan ortaya çıkar.
Gerçeklik-hakikat ilişkisi bağlamında ele alınması gereken bir kavramdır aynı
zamanda. Bu tutumu nedeniyle Marie’de geri çekilme eğilimi ve zamanla kendi-
sinde saldırganlık belirir. “Sanatçı çok ufak tefek.” (s.123), “Sanatçı gerçekten
pek ufak” (s.123), “Çocuk bedeni” (s.123), “Sanatçı gerçekten çok ufak ve çok
çirkin.” (S.124) gibi cümlelerle Marie onun boyunun kısa olmasını sürekli vurgu-
lamasına rağmen gözlerine de büyük bir sempati duymaktadır. Sürekli sanatçının
simsiyah gözlerini düşünmekte ve bu nedenle göz kavramı öykü boyunca sürekli
tekrarlanmaktadır. Sanatçının gözlerine vurgu yapılmasını Nietzsche’nin Camera
obscura’ ya dair olan bir görüşüne bağlayabiliriz. Ona göre “doğanın şeffaf taklit-
çisi” (Kofman, 2015: 61) olan Camera Obscura ile Nietzsche karanlık odası, ışık
odasıyla karıştırılmaması gereken bir göze, yani sanatçının gözüne gönderme
yapmaktadır. Çünkü burada tamamen arzulayan bir erkek bakışı ve hatta sanatçı
bakışı bulunmaktadır. Ancak ikisinin yan yana gelmesi gülünç bir durum olarak
da gösterilmektedir. Önyargı nedeniyle insanların düşüncelerine göre davranma
eğilimi vardır kadın figürde. Bunun yanında Marie bir erkeğe kuşbakışı bakma-
nın, yukarıdan bakmanın korkunç bir şey olduğunu da düşünmektedir. Buna rağ-
men Marie’deki sahte bir kayıtsızlıkla onunla görüşmeye devam etme kararı alır.
İlk akşam sanatçı Marie’ye birtakım sorular sorar:
“Mutluluk senin için ne anlama geliyor. Birine ihanet ettiğin oldu mu hiç.
Herhangi bir şeyi sadece dış görünüşün sayesinde elde etmek seni rahatsız eder
mi?” (s. 124)
Sanatçının Marie’ye yönelttiği bu sorularıyla dış görünüşün ve görüntünün
Marie için önemli olduğunu anlar. Oysa görüntü; gerçekte var olmadığı hâlde
varmış gibi görünendir. Ancak Marie bir şeylere dış görünüşü sayesinde sahip
olmaktan hoşlanmaktadır. Marie, onunla çıktığı için kendi akıl sağlığını sorgular,
ancak “onun şöhretinin ihtişamını” arzuladığını varsayar. Aynı şekilde aslında
sanatçı da cüceliğinden hoşnuttur.
Sanatçı ile görüşmelerine başladığından beri Marie sürekli kendini yorgun
hissetmektedir. Zamanla kafası karışık, musluğu açık unutan, anahtarını sürekli
kaybeden dalgın bir Marie’ye dönüşmektedir Her zamanki gibi siyah kazağıyla
sanatçı ise oldukça hareketli, öyle ki bazen sokağın ortasında siyah gözlüğü ile
palyaço gibi davranır, yüzünü şekilden şekle sokmaktadır.
| 230
Kafede buluştukları bir gece Marie sarhoşluğun etkisiyle sanatçıya kendi-

siyle yatıp yatmak istemediğini sorar. O zamana kadar sanatçı Marie’nin eline
dahi dokunmamıştır. Ancak sanatçının olumsuz bir cevap vermesi üzerine Marie
öfkeyle evine gider. Çünkü erkeklerin beğenisini sürekli kazanan, çekici, kendine
güvenen Marie, şöhreti için arzuladığı sanatçısının ona cinsel açıdan bir ilgi gös-
termemesi üzerine gücenir. O an sanatçı Marie’ye nedense küçük, siyah, tüylü
ürkütücü bir maymunu hatırlatır (s. 126). Aradaki boy farkı nedeniyle Marie gö-
rüşmelere giderken topuklu ayakkabı giymekten çekiniyordu. Şimdi bu tarz
ayakkabıları dolaba kaldırıp, yüksek topuklu çizmesini giyip sonra sanatçının
evine gitmeye karar vermiştir. Bu açıdan bakıldığında bu reddediş ilişkilerinin di-
namiğini değiştirmeye motive etmiştir. Çünkü “yüksek topuklu çizmeleri” (s.
126) ile bağlantılı olarak cinsel çağrışımlar, okuyucu için kadın figürün sanatçıyı
baştan çıkarmaya çalışacağına dair bir ipucu niteliği taşımaktadır.
Marie, sanatçının evine geldiğinde oldukça düzenli ve turuncuya boyanmış
duvarları olan bir evle karşılaşır. Çalışma odasında sadece pencereden uzakta du-
ran odanın arka duvarına dayalı bir masa ve bir sandalye bulunur. Mantar panoda
yer alan notlar, fotoğraflar, tiyatro programı, eleştiri yazısı asılıdır. Fotoğraflar ve
Camera Obscura arasında bir karşılaştırma yapıldığında fotoğrafların gerçekliğin
tam ve kalıcı kopyası olarak yer alırken, Camera Obscura bu durumdan uzaktır.
Çünkü Camera Obscura’da her imge bir öncekini siler ve hafızası yoktur
(Draaisma, 2014: 185). Camera Obscura’nın bu özelliği Marie’nin mutluluk anla-
yışında da görülmektedir. Ona göre mutluluk hep bir önceki andır Mutluluk du-
yulması gereken andan önceki saniyedir. (s. 124) Bu anlam boşluğu günlerini ve
gecelerini oldukça amaçsızca geçiren bir varlığı karakterize eder. Anıları ve do-
ğayı kaydetme isteği bağlamında Marie insanların “her şeyi yalnızca bir tek defa
ilk kez görmesi”nin (s. 129) üzücü bir durum olduğu düşüncesindedir. Bu tarz an-
lar Hermann’ın bu öyküsünde büyülü anlardan biridir. Marie kışkırtma ve ko-
runmak, güzel ve çirkin, sanal ve gerçeklik gibi ikilemden doğan karmaşık duru-
mu aslında ilk gördüğünde fark edemez. Bireyin bu ana gelene dek kendi gerçek-
lik algısıyla, dış, yani çevresine ait gerçeklik arasında meydana gelen uyumsuz-
luk, birtakım çatışmalara neden olabilmektedir ve bir tür kendi kendine çatışmayı
ön plana çıkarır.
Bunların yanında mantar panoda sarı kâğıt üzerinde tek bir cümle var:
“İhanet günlerinde manzaralar çok güzeldir” (s. 127). İhanetin içinde sahtelik
vardır, gerçekten/hakikatten uzaktır. Turan’ın belirttiği gibi fotoğraflara “bakmak
aslında onların gerçekten nasıl göründüğüne bakmaktır. Fotoğraflar, yok olup gi-
denin ya da gidecek olanın geride bıraktığı izdir. Tıpkı belleği olan bir ayna gibi
onlardan geriye kalan hatıralardır.” (Turan, 2011: 23). O anda Marie tutuk ve si-
nirliyken sanatçı kendinden hoşnut ve güvenli görünmektedir.
Marie ve sanatçı internete girmek için bilgisayar başına geçtiklerinde Ma-
rie bilgisayar ekranını görünce heyecanlanır. Çünkü “kaçışı olmayan ve kendini
231 |
görünür kılmayan panoptik bakışın bir tür uzantısı” (Sayın, 2013: 283) olan bilgi-
sayar ekranı
“Öznenin kendini dönüştürdüğü imge olduğu için ekranın ışığı, oradaki
imgelerle beraber öznenin kendine eklemlenmesini göstermektedir. Bakılıyor ol-
mak, Büyük Öteki'nin döngüsüyle uyarılıyor, onun pratiğini uyguluyor, onun ta-
rafından doyuruluyor olmayı ifade etmektedir.” (…) Sürekli açık tutulan ekranlar
ve önünde yürünen kameralar, öznelerin bakılma arzusundan soluk alır. Kendini
ekrana göstermek değil, onun mavi ışığında doyurucu bir imgeye dönüşememek
ayıptır. Kendini gösterememek, göze gelecek olan şeyden utanmak demektir ki,
gösterişsizlik kabul edilemez bir yoksunluktur. Kişi ekranlardan ancak gösterme-
ye utandığı ya da gösterecek bir şeyi olmadığı zaman çekinir ve boşluğu donatan
doluluk perdesi bu nedenle gereklidir. (Sayın, 2013: 284)
Marie karışık duygular içindeyken, bilgisayarın arkasından yumruk büyük-
lüğünde bir küre çıkarır sanatçı. Ortasında da siyah parıldayan bir gözü vardır bu
kürenin. Sanatçı hemen bu küreyi masanın ortasına koyar ve simsiyah parıldayan
bu gözü Marie’ye yöneltir. Marie bu küreye baktıkça siyah olan bilgisayar ekranı
beyazlaşmaya ve o an Marie’nin saç ayrımı, alnı, kaşları, gözleri, kısacası yüzü
ekranda görünmeye başlar.
“Camera Obscura’nın arka duvarı üzerindeki hareketli imgeler değişim ve
biçim yitimi” (Draaisma, 2014: 184) gerçekleşmesi ile bilgisayar ekranında siyah
beyaz ürkütücü, tüyler ürpertici bir Marie-suratı oluşmaktadır. Ancak gerekli
ayarlamadan sonra Marie-suratının hatları netleşmektedir. Dışarıdaki gerçek ha-
yatta gökyüzü gri, ekranda da gridir. Kendisini sabit olan tek bir gözden ancak
bilgisayar ekranındaki sanal gerçeklik görüyor. O an gülümseyen sanatçının kaş-
larının ortasından siyah ve güzel bir üçüncü göz belirmekte, adeta başka bir
mekâna açılan başka bir boyut söz konusudur. Ancak Marie gözlerini kapatıp
açınca o göz kaybolmuştur. İki fiziksel göz dış dünyayı görmede kullanılırken,
görünmez bilgelik anlamına gelen üçüncü göz ise içsel maneviyata odaklanır.
Marie’nin sanatçının alnın gördüğü bu üçüncü göz kendisinde panik oluşturmuş-
tur. Ondaki bu panik tepkisi, “fotoğrafik çoğaltmanın bir ruh soygununu simgele-
diği ilkel insanlarla” (Biendarra, 2004: 16) ilişkilendirilmektedir. Bu bağlamda
Marie’nin bakış açısına göre bilgisayar tekinsiz bir cihazdır ve kendisi de bu te-
kinsiz cihazda hapsolmuş bir mahkûm konumundadır. Freud “tekinsizliği gizli
kalması gerekenin, bastırılmış olanın açığa çıkması ve bilince gelmesinin yarattı-
ğı etki” (Kurtdarcan, 2021: 41) olarak ifade eder.
Bu bağlamda gizlilikle bağlantısı bulunan tekinsiz olanın ardında salt bir
gerçeklik bulunmamaktadır. Bireye güven veren bilme duygusu tekinsiz bir du-
rum karşısında zedelenmektedir. Kofman tekinsizlik ve kapalı bir yerde hapsolma
durumunun gerçekliğini yansıtma noktasında Camera Obscura’nın gerçek ilişkile-
ri gizleyen ve bulandıran özelliğini şu şekilde ifade gerekçelendirmektedir:
| 232
“[…] sanki karanlık odanın anahtarı fırlatılıp atılmış da; kutunun içine hap-
solan fikir, kendi etrafında narsistik bir biçimde dönmeye mahkum edilmişçesine
olup bitiyor her şey. Fikir, bundan böyle yansımaların yansımalarından, simulak-
ra ve fetişlerden başka bir şey üretemeyecek, özünden koparılmış bir yansımadır
artık” (Kofman, 2015: 19).
Marie için bilgisayar, kendi başına tekinsiz bir yaşam süren ve onun birey-
selliğine ve güzelliğine hakkını vermeyen bir görüntü üretir. Panik tepkisi bu açı-
dan normaldir. Bu noktada Nietzsche baş aşağı görülen hakikatin allak bullak ol-
duğunu dile getirir. Nietzsche için Camera Obscura metaforunun amacı, açıklık
ya da açığa çıkartılacak bir şey olarak hakikat ve bunlara eşlik eden tüm değerle-
rin bir hastalığın belirtileri olduğunu göstermektedir (Kofman, 2015: 80). Sanat-
çının alnında beliren üçüncü gözü Camera Obscura olarak nitelendirilmektedir.
Nietzsche’ye göre Camera obscura metaforu bir ressamın gözüne gönderme ya-
pılmaktadır (Kofman, 2015: 59).
Güzelliği sayesinde etrafındaki insanları hayran bırakan Marie’nin ekrana,
ürkütücü ve gri Marie-suratına bakmaya cesareti kendisinde bulamamaktadır.
Marie, içinde bulunduğu gerçekliği inkâr ederek kaçma eğilimi içindedir. Hem
mevcut durumundan hem de kendi gerçekliğinden kaçar gibidir. Sadece gözlerini
kırpmadan sanatçının gözlerine bakmaktadır. Çünkü sanatçının gözlerine bakarak
korkunç olandan uzaklaşacağını düşünmektedir. Artık görsel kontrol sanatçının
elindedir. Aynı anda Marie ve sanatçının yakınlaşması ekrana yansımaktadır. As-
lında önyargı sona ermektedir bu yansımada. Kamera karşısında, gerçeklik algısı
bozulur ve Marie arzuladığı sanatçıyı kamera önünde elde eder. Artık Marie te-
peden bakmıyor, o zamana kadar kendisini hapsettiği mağaradan dışarı çıkmış,
bir nevi uyanmıştır. Gerçekliği sadece dış görüntüde arayan Marie şimdi yine bir
yansıma sayesinde o tutsaklığından kurtulmuştur. Şimdi aynı zamanda Camera
obscura gibi olan sanatçının odasında iki farklı duygu yükselmektedir: korku ve
arzu.
“Bilmeyi ve görmeyi istemek; korkuya rağmen görmeyi arzulamak. Tehli-
kelerle dolu mağara, Doğanın karnında hapsolma korkusu ama yine de tüm bun-
lara duyulan arzu” (Kofman, 2015: 63).
Öykünün başlığı aynı zamanda kameranın öyküdeki önemine de gönderme
yapmaktadır. Gerçeklik zannedilen durumun ekrana yansıması gerçekleştiğinde
tam tersi bir hal almıştır. Bu durumu Camera Obscura’yı ideoloji bağlamında ele
alan Marx şu şekilde açıklar:
“[…] camera Obscura bilinci çevresinden yalıtarak gerçek olandan kopar-
tıyor; kapalı kalan bilinç ise, psikoz hastalarının ürettiğine benzer bir tür yeni-
gerçeklik inşa ediyor” (Kofman, 2015: 34).
233 |
Bu açıdan ideoloji, gerçek yaşamın tersine çevrilmiş bir bilincidir. Oysa

Freud’un Camera obscura metaforunda karanlıktan aydınlığa ya da bilinçdışından
bilince geçiş işaret edilir. (Kofman, 2015: 44). Bilince geçişin temelinde ise Ca-
mera obscura metaforun “geçmişin kısıtlayıcı karakterini ve geçmişi geri getiren,
davranışları yönlendiren, duyguları biçimlendiren” (Kofman, 2015: 47) özelliği
yer almaktadır. Davranışları yönlendiren Camera obscura her şeyi ters yüz eder.
Aşk ve sevgi gibi ideolojidir ve Camera Obscura sayesinde gerçekliğin ters gö-
rülmesine ve yanlış algılanmasına neden olur. Öykünün başında yer alan kadının
elde etme tutkusunun yerini sonunda güven almıştır.
Camera Obscura görüntüde her şey ters olmasına rağmen, hiçbir ressamın
resminde ulaşamadığı ölçüde gerçeğe sadık bir tasviri vardır. Öyküde kamera
önünde hissedilenler ve yaşananlar yansımadır, ancak gerçekliği yansıtmamakta-
dır. Çünkü gerçekleri gizleyen ve onların anlaşılmasını engelleyen “camera obs-
cura, gerçek ilişkileri ters çevirerek teşhir etme etkisi yaratan belirli bir teknik
nesne işlevinden çok, bilinci karanlığa, kötülüğe ve hataya sürükleyip sersemleten
ve dengesini kaybetmesine yol açan bir büyücülük aygıtı işlevini görür.” (Kof-
man, 2015: 31)
Sonuç
Fotoğraf makinesinin bilinen ilk ve en basit hali olarak kabul edilen Came-
ra Obscura ile doğanın saf bir taklidi oluşturulur. Judith Hermann’ın “Camera
Obscura” adlı öyküsünde gerçeklik kavramı üzerinde durularak kamera aracılığı
ile oluşturulan yeni gerçeklik durumları gözler önüne serilmiştir.
Platon’un mağara alegorisi ve 16. yüzyılda Camera Obscura’nın icadı, ka-
ranlık oda, gerçeklik ve hakikat üzerinde birtakım düşünceler ortaya atılmıştır.
Freud, Nietzsche, Marx gibi fikir insanlarına ait bu düşünceler ve Camera Obscu-
ra’nın işleyiş prensibi bu öykü bağlamında eş zamanlı olarak incelenmiştir.
Camera Obscura görüntüde her şey ters olmasına rağmen, hiçbir ressamın
resminde ulaşamadığı ölçüde gerçeğe sadık bir tasviri vardır. Öyküde kamera
önünde hissedilenler ve yaşananlar yansımadır, ancak gerçekliği yansıtmamakta-
dır. Çünkü gerçekleri gizleyen ve onların anlaşılmasını engelleyen bir Camera
Obscura vardır. Ancak gerçekleri idrak eden birey bütün hayatını alacakaranlık
bir mağaranın içinde geçiren bir kişi gibi ilk anda sarsılması normal bir durum-
dur.
Kaynakça
Aydınlı, S. (1992). Mimarlıkta Görsel Analiz. İtü Mim. Fak. Baskı Atölye-
si.
Biendarra, A. (2004). Gen(d)eration Next: Prose by Julia Franck and Judith
Hermann. Studies in 20th & 21st Century Literature, Vol. 28, Iss. 1. 211-239.
| 234
Derman, İ. (2010). Fotoğraf ve Gerçeklik. Hayalbaz.

Drraisma, D. (2014). Bellek Metaforları Zihinle İlgili Fikirlerin Tarihi.
Metis Yayınları.
Gök, K. (2016). Fotoğrafın Bulunuşu Ve Sonrasında Oluşan Teknik Ge-
lişmeler. Yıldız Journal Of Art And Design, 3/ 1, s. 43-66.
Hackel, A. (2016). Mit dem Auge der Kamera Blindheit und Emanzipation
in Maru Solores’ Film Camera Obscura (2011). Dark Rooms Räume der Unsicht-
barkeit. (Ed. Marietta Kesting / Sophia Kunze). Neofelis Verlag.
Hermann, J. (2005). Yaz Evi, Daha Sonra. Metis Yayınları.
Kofman, S. (2015). Camera Obscura İdeolojinin Karanlık Kutusu. Encore.
Kurtdarcan, E. (2021). Bu Resme Bakmaya Dayanabilir Misiniz?. Norton
Kasım-Aralık.40-44.
Kuş, M. (2019). Kamera Obsküra, Teknoloji Ve Görsel Sanatlar. İdil Sanat
ve Dil Dergisi. 8,/55, s. 381-386.
Martin L., Jon D., Seth G., Iain G., Kieran K.(2009). New Media: A Criti-
cal Introduction. Routledge.
Mingels, A. (2006). Das Fräuleinwunder ist tot - es lebe das Fräuleinwun-
der. Das Phänomen der “Fräuleinwunder-Literatur” im literaturgeschichtlichen
Kontext. Zwischen Inszenierung und Botschaft. Zur Literatur deutschsprachiger
Autorinnen ab Ende (Ed. Ilse Nagelschmidt, Lea Müller Dannhausen und Sandy
Feldbacher). Frank & Timme GmbH 13-38
Minkmar, W. Meine Generation - was ist das eigentlich? Frankfurter All-
gemeine 20.01.2003. http://www.faz.net/aktuell/feuilleton/judithhermann-meine-
generation-was-ist-das-eigentlich-192958-
p3.html?printPagedArticle=true#pageIndex_3.
Morgan, C., T. (1993). Introduction to Psychology. McGraw Hill Education.
Müller, H. (2006). Das literarische Fräuleinwunder – Inszenierungen eines
Medienphänomens. Zwischen Inszenierung und Botschaft. Zur Literatur de-
utschsprachiger Autorinnen ab Ende (Ed. Ilse Nagelschmidt, Lea Müller Dannha-
usen und Sandy Feldbacher). Frank & Timme GmbH, 39-58.
Pas’ko, J.W. (2012). Wie unter Wasser“:Die Novelle “Rote Korallen” von
Judith Hermann. Creative Innovations & Innovative Creations, 1-2.
Platon. (2010). Devlet. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Sayın, Z. (2013). İmgenin Pornografisi. Metis Yayınları.
235 |
Süß, M. C. (2019). Aspekte der Psychoanalyse und der Subjektivität in Ju-

dith Hermanns Erzählung ‘Sonja’. German Journal Sprache Literatur Kultur: Vol.
2 : Iss. 1 , Article 2.
Turan, E. (2007). Siyah Beyaz Baskı, Say Yayınları.
Turan, Ergün. (2014). Fotoğraf: Belleği Olan Ayna. Sanat - Tasarım Der-
gisi 1 (2), 19-24 . https://dergipark.org.tr/tr/pub/marustd/issue/294/1432
Uzun, İ. (2021). Fotoğraf Sanatsallığının İnşasında Işık ve Görsel Algı İliş-
kisi. Yedi: Sanat, Tasarım ve Bilim Dergisi, 26, 145-160.
Voigt, C. (2003). Im Schatten des Erfolgs. Der Spiegel 5
https://www.alevalatli.com.tr/obskurantizm-afazi-ve-bardakoglu/
https://www.camaraoscuraworld.com/en/history/
| 236
PERFORMANCE PHILOSOPHY IN POSTCRITICAL LITERARY

HERMENEUTICS
Jaseel P*
Abstract
The world of Literature, particularly fiction, is one that of ima-
gination and creativity. These individual artistic expressions can be mu-
sings of a creative thought process different from the mundane and the
ordinary. A number of methods of analyses in literary criticism like De-
construction is dependent on the form of the text and the language emp-
loyed. Such forms of analyses where criticism is limited to the politics
of language would find it hard to explain the contingent nature of a
text’s performance across cultures and time. The grammar of the fami-
liar world and its languages cannot not be the foundation for analyzing a
creative work of art. The frames of reference for interpreting texts sho-
uld arise from its performance itself. An ‘act’ of reading a literary text
then is similar to a conversation that happens when the text performs –
the reader placing herself in a precarious and vulnerable position open
to change and transformation. Engaging with the philosophies of
postcritique and performance from thinkers like Laura Cull and Rita
Felski, this paper attempts to study the possibility of examining a writ-
ten work of art as performance and how such an analysis does justice by
the experience of a text. This paper will also look at performance philo-
sophy from the Indian Aesthetics and examines how it has elements that
resonate with contemporary postcritical approaches.
Keywords: Postcritique, Performance Philosophy, Reception
Aesthetics.
Introduction
The critical ethos of 21st century literary theory emancipated itself from
the confines of scientific, university-friendly objectivity which was hitherto en-
forced stringently. As students from all margins of society entered the universi-
ties, the academic spaces ceased to be non-political privileged positions and criti-
cal endeavours were no longer a meeting ground for abstraction. Literary narrati-
ves energised discussions around concrete problems intertwined with living situa-
tions of men and women prompting further inquiry into subjectivity and identity
*
PhD Candidate, Idian Institute of Technology Roorkee, India, jp@hs.iitr.ac.in.
237 |
and how they are reflected in literary narratives. This theory renaissance was ac-
companied by a turn to ethics led by movements like Postcritique which reimagi-
nes the existing methods of literary criticism to enable an ontological paradigm
shift. This paper looks at how performance philosophy can become a postcritical
method of literary interpretation which is different from the objectivist critical
edifice dominating the academia today.
Philosophies of art are abundant even before the dawn of literature depart-
ments and have co-existed and evolved along with the history of Literature itself.
The implications of the word criticism had also undergone numerous alterations
before it was crystallised in the academic discourse. The intrinsic property of Li-
terature includes its ability to surprise us, to let us enjoy the very capabilities of
human perception, and yet almost every new work of art places itself in the histo-
rical literary tradition albeit having new forms of engagement, negotiations, and
differences with the past and the present.
The advent of literary theories in the context of literary criticism after the
institutionalisation of literary studies was also followed by various phases ranging
from the great reception of objective textual analyses in the 1970s marked by the
predominance of the sign to the twenty-first century which looks self-reflexively
at the concepts of criticism and interpretation themselves. This research looks at
the possibility of a philosophy of Literature from the recent critical discussions –
that of the literary event studied as performance – its conceptual foundations,
where does it focus, and how does it add value to the world of literary studies.
The institutionalisation of literary studies in the 20th century brought about
a rich trove of approaches to criticism, and among them prevailed the quest for an
objective science of literature. This invited debates on defining and categorising
literature based on an essential trait like defamiliarisation that the Russian Forma-
lists proposed. This era of literary criticism which eventually led to several phases
of hermeneutics of suspicion, resulted in highly deconstructive and influential
works of analyses of literary texts. But there was always a lingering demand for
approaches that emphasise the reader’s experience of a literary event.
By evolving a philosophy of performance, the following questions persist:
How performance studies, a discipline dedicated to the study of acting and stage,
is relevant to written works of literature? How does it collaborate with the con-
cept of performativity of linguistic utterances? How does a performative appro-
ach do justice to criticism by studying language and acts of literature?
Can a performative approach towards textual alterity inaugurate new app-
roaches towards the concepts of otherness and subjectivity? There can never be a
tyranny of a particular school of thought, and conflicting opinions and approaches
regarding the study of Literature will and should co-exist. Jacques Derrida, with
his concept of Deconstruction, has himself always insisted on the political, histo-
| 238
rical, institutional nature of his project, but the Yale school’s objectivist critical
edifice dominated the academia.
Amidst its great popularity poised with talks of difference, toppling hie-
rarchies in binaries and a celebration of pluralism, American deconstruction ma-
estro Paul De Man’s scandalous contribution to pro-German and anti-Semitic ar-
ticles to some Belgian journals during Second World War distanced several cri-
tics from within. One can locate a sense of hollowness when Literature is made
into an object, where human actions involved at the stages of creativity and re-
ception are altogether neglected along with the context of its performance. An ab-
solute disconnection between Literature and common life can reduce identities li-
ke that of ‘the other’ into a theoretical concept.
This has resulted in what was then known as a crisis in literary studies
which produced essays like “Why Has Critique Run Out of Steam” by Bruno La-
tour where he questioned the practical results of many approaches and tried to re-
define the role of a critic. Nevertheless, it eventually paved the way for an ethical
turn whose goal was to redefine the philosophy of Literature, criticism, and in-
terpretation. The presence of alternate approaches can only enrich the existing
sphere of critique and is not aimed at dethroning any particular approach as
rightly pointed out by Rita Felski in her famous introspection on theory called
The Limits of Critique (2015).
The twenty-first century was welcomed by an upsurge of interest in the re-
lationship between ethics, literature, criticism, and theory. Derrida, by then, had
published works on Karl Marx and Emmanuel Levinas, and had not restricted his
studies to the world of sign alone. However, many significant and commanding
works which look at the philosophy of critique itself do not feature in the presti-
gious anthologies for myriad reasons as pointed out by Daphne Patai and Wilfri-
do Corral ¬– editors of Theory’s Empire: An Anthology of Dissent initially pub-
lished in 2005.
This book features the essay “The Deconstructive Angel” by M. H. Ab-
rams, which is a call for pluralism despite having apparent disagreements with the
deconstructionist Hillis Miller. He argues that criticism, apart from its focus on
linguistics, culture or the unconscious, must also reflect our common experience
of the uniqueness, the rich variety, and the passionate human concerns in works
of literature. This line of thinking is what inspired alternate approaches to Litera-
ture after a period provoked by the power of theory.
What kind of linguistic moves and philosophical conventions does the acti-
vity of critique deploy? Does critique necessitate a characteristic temperament,
tone, attitude or sensibility? – such questions were put forth by a group of critics
and scholars which is now known as post-critique thinkers, and these questions
are echoed in the introduction to crucial anthology Critique and Postcritique
239 |
(2017) edited by Elizabeth Anker and Rita Felski. Although Stanley Fish and
Wolfgang Iser made commendable progress through reader-response theory, it
was Felski’s intervention that paved the way for the movement of Postcritique,
which urges a sorely needed introspection in literary studies, especially on what is
literature and what does its narratives do.
Felski (2015) proposes her version of Actor-Network theory to highlight
the humanness of a literary event in all its complexity without disregarding the af-
fective elements which she finds crucial. Postcritique is a movement that calls for
such alternative approaches to literary interpretation, which has the potential to
do justice by a work’s inventiveness and to understand the construction of narra-
tives better. This paper suggests that performance philosophy, which was initially
thought to be appropriate for physical performances like dance and drama, has the
capability to decipher the performative dimension of a narrative.
The extensive focus on human actions also provides a thorough understan-
ding of the acts of literature and their relationship with reception of narratives.
The article also looks at how a performative approach prioritises the presence of
narrative empathy, which is fundamental to understanding how a reader commu-
nicates and attunes with a text.
The Fortunes of the Performative
The lure of Literature lies in its power to enable us to enter a liminal expe-
rience; momentary it maybe be, but the readers are willing to suspend their ratio-
nality to experience this fictionality. One has to be empathetic and vulnerable to
fully open up to the experience of Literature for it to move us into tears, or joy, or
to enact a powerful transformation in the self.
The modern materialistic life deprives man of his/her emotional needs, not
only in perceiving objects around us but also in initiating a deep, profound relati-
onship with another human being rooted in trust and vulnerability. Because only a
defenceless yet attuned state can open up the self to alterity and otherness, the-
reby to transformation itself. Literature is a celebration of this.
A liminal experience to which one can open up to without too much at sta-
ke owing to its fictionality. Literary criticism, as per contemporary debates, sho-
uld reflect the nature of Literature itself. It should reflect the sensuousness and af-
fectivity in its performance. However, materialist theorising fails to give adequate
accounts of these features, especially in articulating the distinctive roles literature
can play in social life.
The other’s arrival destabilises any form of anticipation in the act of rea-
ding. Being ethical in criticism is respecting all such views, particularly the obli-
gation to be inventive in one’s response. Performative criticism allows a space for
treating Literature as an entity of its own making but it can also accommodate fa-
| 240
cets of criticism like textual and cultural analysis without reducing it to somet-
hing of a type where it should be treated a token – a unique singular event.
Such a form of criticism will have something to offer for every reader, be it
a scholar in the university, or a common reader outside of the arts discipline be-
cause human action is at the centre of performative approach towards Literature.
In western scholarship, the concept of performativity is traditionally attributed to
British philosopher J. L Austin and his ideas contained in the celebrated work
How to Do Things with Words.
This treatise on the philosophy of language is where words are studied in
conjunction with acts and performances. It gave a better insight into their mea-
ning and intention, and more importantly, to their effect. He began his argument
by saying that certain words by the very act of their utterance ‘do’ something in
addition to conveying a particular meaning. However, Austin did not believe that
performative utterances are relevant in the realm of literature.
He says, “a performative utterance will, for example, be in a peculiar way
hollow or void if said by an actor on the stage, or if introduced in a poem, or spo-
ken in a soliloquy” (Austin, 1962, p. 22). For him, they were “parasitic” upon
normal use (p. 22). But to truly decode the performative scope of a narrative, the
idea of performativity cannot be neglected. This is precisely what Derrida argues
in his momentous essay “Signature Event Context”, highlighting the potential of
the performative theory that Austin overlooked.
Although Austin’s colleague John Searle, who is also an important figure
in the speech-act theory, attempted to defend the distinction of parasitic use of
language, critical commentary of Derrida on Austin took the upper hand by ques-
tioning the appropriateness of such an idea. Derrida points out the factor of citati-
onality as he asks, “Could a performative utterance succeed if its formulation did
not repeat a coded or iterable utterance” (Derrida, 1988, p. 18).
For a word to be performative, it should have the ability to be cited and re-
peated. The aspect of citationality also brings in numerous contingent factors re-
volving around the performance of a narrative, especially the human acts invol-
ved. This is also the reason why contemporary critics like Attridge (2015) insist
on calling a literary product a work rather than a text. This philosophy is also ec-
hoed in the study of narratology as well, “To identify a text is one thing, to iden-
tify the work that immanates in it is quite another, for the work is the way the text
operates” (Genette, 1997, p. 245).
A text becomes a work at the act of reading, and this humanness of the lite-
rary event should be given its due priority. One philosopher who did address this
aspect of repetition when it comes to performativity is Judith Butler (1999, 2015),
241 |
who claims that gender is performative. Gender is a part of the culture’s produc-
tions and is politically made to appear natural by latently imposed norms.
The identity ‘given’ by society is not necessarily true or inherent. Instead,
it is realised by what one does. Gender is constructed by a series of acts – repea-
ted acts in particular. Butler (1999) argues that what is considered as the essence
of a particular gender is “manufactured through a sustained set of acts, posited
through the gendered stylisation of the body” (p. XV).
A subversion of regulated roles can be the starting point of resisting the
familiar. The concept of performance can form a basis for a particular philosophy
of literature – one that explains the processes of creation and reception, the hu-
man acts involved, and how its performance has an event-like quality to it. A pre-
liminary contemplation regarding performative language in the context of litera-
ture was carried out by prominent American critic Jonathan Culler (1997/2011),
who dedicated a chapter to it in his brief introduction to criticism called Literary
Theory.
There he compiles the views of Austin, Derrida, and Butler to give an early
glimpse into the future potential of this study. He says, “the concept of perfor-
mance brings together a series of issues that are crucial to theory” and lists four
major areas which performance philosophy can influence (p. 94).
Among these four questions, which still remains to be addressed and resol-
ved, contains concerns about establishing a connection between the acts of doing
and saying to understand the textual activity better. A better understanding of nar-
rative performance by taking cognisance of its affective elements helps critics
fathom the creative resourcefulness behind the construction of literary narratives.
Critics have often attempted to distinguish the words performance and per-
formativity. Both of them are not mutually exclusive of each other, and perfor-
mance philosophy shares a solid common ground with the concept of performati-
vity. By drawing upon Kenneth Burke’s philosophy of dramatism and the anthro-
pology of Victor Turner, performance studies came into being under the hands of
several scholars led by figures like the theatre artist and director Richard Schech-
ner.
The first academic department of performance studies was formed in the
1980s following an experimental phase in theatre to which ‘ritual’ became an im-
portant aspect, highlighting the liminality of the experience. Studies on the event
and performance were not fully evolved in the 20th century, and Performance
Studies departments had not become mainstream internationally. But the 20th
century saw a colossal advancement in the aforementioned fields of studies.
Schechner (2000/2020) argues that performance studies “act on or against
settled hierarchies of ideas, organisations, and people” (p.4). In this way, it re-
| 242
sembles a poststructuralist approach, but the newly formed discipline is overtly

political unlike Deconstruction, and have a sympathy for the ones who occupy the
less-privileged spaces of power.
As a leading figure of Performance Studies, Schechner (2000) strongly ad-
vocates the possibility of employing performance philosophy in literary studies
specifically “since performance studies exists at the intersection of several discip-
lines” (p.7). So, it has the ability to appeal to a broader public without being bo-
und by disciplinary constraints.
The fortune of the performative is that its methodology and philosophical
outlook aptly addresses some of the decisive concerns of the postcritical move-
ment. The influential essay collection Critique and Postcritique, edited by Rita
Felski and Elizabeth Anker, provided a foundation for several debates to emerge
on the methodology employed in literary studies and Humanities at large.
By highlighting the various alternatives to hermeneutics of suspicion,
postcritique is “an attempt to explore fresh ways of interpreting literary and cultu-
ral texts that acknowledges its inevitable dependency on the very practices it is
questioning” (Felski and Anker, 2017, p. 1). One such approach which unders-
tands the construction of narratives without insisting on the transcendental nature
of the signifier is Suzanne Keen’s idea of narrative empathy, which is discussed
in the following section. It considers how Keen’s affective approach to narrative
can be developed into an evolved method of postcritical hermeneutics using per-
formance philosophy.
Performativity and Narrative Empathy
Postcritical methods often show their disdain towards purely objective, im-
personal forms of textual criticism. One of the critical questions revolving around
affect and aesthetic-based approaches to literature, as opposed to strictly textual
and linguistic, is that of morality and altruism. Can the contents of a literary
work, especially fiction, make its readers better human beings?
The factor of empathy in the reading experience is thoroughly explored in
Suzanne Keen’s famous work Empathy and the Novel. Although Keen (2007) ce-
lebrates the importance of affective elements in a literary event, she does not
conclude that morality is the ultimate aim of a work of art. But there are more
trenchant reasons to shift the focus away from the utility of the novel and replace
it with an increased focus on the consequences and modes of experiencing aesthe-
tic emotions (Keen, 2007).
This section of the essay looks at how understanding narrative empathy is
vital in highlighting the performative dimensions of a text. Narrative empathy is
not to be mistaken as mere identification with a character in the novel, although
an attuned state with a fictitious character can lead to empathy. Keen (2013) in
243 |
The Living Handbook of Narratology defines narrative empathy as “the sharing

of feeling and perspective-taking induced by reading, viewing, hearing, or imagi-
ning narratives of another’s situation and condition” (p.1).
She finds the Brechtian distance for alienation effect problematic and con-
tends that his stance against empathy in the reception of an aesthetic work affec-
ted the potential of performance studies at large. A habit of reading can influence
the moral imagination of the immersed reader to a limited extend.
Narrative empathy can be located in both the authors and the readers. The
author, while identifying with the character, can influence her decisions on narra-
tive techniques. The reader may not be precisely one with the author’s sense of
empathy; nevertheless, a semblance of shared feeling can be traced. By closely
analysing various contemporary interdisciplinary approaches on empathy, Keen
(2007) argues that a literary narrative evokes empathy different from a real-life
interaction between two individuals. Because in real life, you are not as vulnerab-
le or in an entirely defenceless state which Butler (2006) calls precarious.
A state of precarity can lead to an ontological shift in human perception
owing to their experience. Such a state is easier to replicate in a safe, fictional en-
vironment of a literary work as opposed to experiences of the world. Butler’s turn
to ethics in the 21st century is similar to Derrida’s treatment of ethics and literatu-
re with the ethical philosophy of Emmanuel Levinas (Eaglestone, 2010).
The concept of precarity, for Butler, becomes linked with her theory of per-
formativity. Performance Studies as a discipline has often been linked with Cultu-
re Studies. Keen finds the other extreme of altruism – viewing history and politics
as the ultimate aim of literary criticism – exceedingly problematic. This is why
Keen (2007, 2011) challenges the moral altruism propounded by Nussbaum and
the idea of the political unconscious by Frederic Jameson.
One has to devise an approach that considers the contingent nature of the
act of reading and does not neglect its context while appreciating the aesthetic
and the affective. This is where performance philosophy manifests itself as a
postcritical approach. As Laura Cull (2014) notes, performance philosophy can
provide “alternative methods beyond the already well-established frameworks of
semiotics and phenomenology” (p. 24).
Tuning in to the rich history of oral performances, it can detail the story-
telling capabilities of a narrative text and how it is a central mode of communica-
tion in a community’s interactional contexts (Georgakopoulou, 1997). No amount
of fact-based media reporting or statistics can suddenly change the narratives and
values that one lives by.
Stories are more powerful. It would take an encounter with otherness in a
heightened state of precariousness to initiate an ethical response with an openness
| 244
to change. This is possible in a literary event owing to the intensity of the aesthe-
tic encounter. The postcritical movement finds that literary studies as a discipline
should undergo a reset and a remix in its methodologies.
There has been an increasingly instrumental approach to literature while
judging it to a pre-existing scheme of values. Rather than applying theories to li-
terary narratives, ideas should arise from the performances of literary narratives.
Concepts like narrative empathy with questions of agency, affinity, and identifi-
cation equipped with the pedagogic sensibility of performance philosophy can aid
in providing intricate yet accessible forms of hermeneutics.
From Natyashastra to Performance Philosophy
Performance philosophy prioritizes the humanness of the literary event. For
Butler, precarity has become a distinguishing term for the 21st century, and it be-
comes linked with her take on performativity. Precarity as a concept emerged as a
response to political mobilizations against unemployment and social exclusion
under post-Fordist capitalism. Apart from this, Precariousness is also used to de-
note a general, pervasive ontological condition of vulnerability, and insecurity.
Vulnerability arising from a lack of a certain future, accompanied by hope-
lessness and feelings of anxiety. Butler sees precariousness as a generalized hu-
man condition; that all human beings are interdependent on each other; and there-
fore everyone is vulnerable owing to this relationality (Butler, 2009). In an uncer-
tain world, there are enough reasons to be on the defensive, to value self-
preservation more. But if self-preservation comes first, then any ethical obligation
to the other is suspendable. A precarious being is responsible for the life of the
other.
In the context of literary studies, exposing power relations is something
that suspicious hermeneutics used to do very well. But its effectiveness is now in
question. Today it is the authoritarian regimes which are employing the tactics of
suspicious hermeneutics to push its agendas – labelling accounts of actual events
as fake news, or conjuring up a conspiracy theory encouraging a deep sense of
distrust at everything and everyone; especially on the minorities.
No amount of fact-based media reporting or statistics can suddenly change
the narratives and values that one lives by. Stories are more powerful. It would
take an encounter with otherness in a heightened state of precariousness to initiate
an ethical response with an openness to change. This is possible in a literary event
owing to the intensity of the aesthetic encounter.
How do we identify with something, how do we encounter an experience
and find it ‘meaningful’? Performance philosophy is closer to such questions.
One of the foundational questions among the scholars of performative arts in In-
dia is that of ‘rasa’ – which literally means “flavour” – ingredients that would
245 |
contribute to the creation of aesthetic pleasure. Bharata popularized this term rasa
in his work Natyashasthra – the science of drama (Pollock, 2016).
Bharata is a towering figure in Indian Aesthetics like Aristotle. Here, in
this school of thought, we have various ideas revolving around performance
which are applicable even to literature. Among the scholars of rasa theory comes
the 9th century Kashmiri literary critic Anandavardhana, who propounded the
concept of Dhwani (Pollock, 2016).
Dhwani refers to suggestion in poetry. This is similar to Shklovksy’s verf-
rumdungseffekt or defamiliarization. A work of art is not a direct reflection nor a
replication of reality. An aesthetic distance is achieved through the performative
feature of language which enables the author to creatively plan the element of
suppression. Dhwani is what leads to rasa. It arouses curiosity or shock or other
emotions powerful enough to reconfigure our presuppositions.
Dhwani does not refer to suggestive language similar to a simile or metap-
hor or connotative speech. It is, in a way, extra textual. It may not be visible in
language. But it refers to the effect that language can create in its performance.
The Sanskrit root word from which the word “Dhwani” comes, it means “to reso-
nate.” To resonate with that performative nature of suggestion is the starting point
of identification; to find something ‘meaningful’.
This is what Felski calls attunement and it is fundamental to all processes
of meaning-making, in art and elsewhere. Attachments should not be confused
with unchanging roots; they are made and unmade over time, they intensify or fa-
de away.
So, for thinkers like Laura Cull, who is a major proponent of performance
philosophy, the performative becomes the starting point of a search for what co-
mes after the sign. Because an approach which acknowledges this contingent and
affective nature of a literary event would help us forge a new ontology – a univer-
sal language of attachment – a new way of thinking about a reader’s relation to a
work of art.
References
Attridge, D. (2015). The work of literature. Oxford University Press.
Austin, J. L. (1962). How to do things with words. Oxford University
Press.
Butler, J. (1999). Gender trouble: Feminism and the subversion of identity
(2nd ed.). Routledge.
| 246
Butler, J. (2006). Precarious life: The powers of mourning and violence.

Verso.
Butler, J. (2015). Senses of the subject. Fordham University Press.
Chakrabarti, A. (Ed.). (2016). Indian aesthetics and the philosophy of art.
Bloomsbury Academic.
Cull, L. (2014). Performance philosophy - staging a new field. In L. Cull &
A. Lagaay (Eds.), Encounters in performance philosophy (pp. 15-38). Palgrave
Macmillan.
Culler, J. (2011). Performative language. In Literary theory: A very short
introduction (pp. 94-107). Oxford University Press. (Original work published
1997)
Derrida, J. (1988). Signature event context. In Limited Inc. (S. Weber,
Trans.) (pp. 1-24). Northwestern University Press.
Eaglestone, R. (2010). Ethical Criticism. In The encyclopaedia of literary
and cultural theory (Volume II ed.).
https://doi.org/10.1002/9781444337839.wbelctv2e006
Felski, R. (2015). The limits of critique. The University of Chicago Press.
Felski, R. (2020). Hooked: Art and attachment. The University of Chicago
Press.
Felski, R., & Anker, E. (Eds.). (2017). Critique and postcritique. Duke
University Press.
Genette, G. (1997). The work of art: Immanence and transcendence (G. M.
Goshgarian, Trans.). Cornell University Press.
Georgakopoulou, A. (1997). Narrative performances. John Benjamins Pub-
lishing Company.
Keen, S. (2007). Empathy and the novel. Oxford University Press.
Keen, S. (2013). Narrative empathy. In Hühn, Peter et al. (eds.), The living
handbook of narratology. Hamburg University. https://www.lhn.uni-
hamburg.de/node/42.html
Pollock, S. (2016). A rasa reader: Classical Indian aesthetics. Columbia
University Press.
Schechner, R. (2000). Post post-structuralism? TDR: The Drama Review,
44(3), 4-7. https://www.jstor.org/stable/1146830
Schechner, R. (2020). Performance studies: An introduction (4th ed.). Ro-
utledge.
247 |
STEFAN ZWEIG’IN “MECBURİYET” ADLI NOVELİNDE BİREY VE

OTORİTE ARASINDAKİ ÇATIŞMANIN PSİKOLOJİK SONUÇLARI
ÜZERİNE BİR ANALİZ
An Analysis of The Psychological Consequences of the Conflict Between The

Individual and The Authority in Stefan Zweig’s Novel “Der Zwang”
Kadir ALBAYRAK- İbrahim ÖZBAKIR*
Öz
Stefan Zweig’ın “Mecburiyet” adlı novelinde, kendi ülkesindeki
savaştan kaçıp İsviçre’ye yerleşen ressam Ferdinand’ın savaşa karşı olan
tutumu ve bu durumun Ferdinand üzerinde yarattığı psikolojik etkiler an-
latılır. İsviçre, Ferdinand’ın parçalanmış ruhuna iyi gelmiş ve hayata bağ-
lamıştır, ancak huzur bulmak için geldiği bir ülkedeki sisli manzara ona
savaşın yaşandığı ülkesini ve acı çeken yurttaşlarını hatırlatır. Ferdi-
nand’ın İsviçre’de kısmen de olsa bulduğu huzur, bir gün çıkagelen yeni-
den muayene celbi ile altüst olur, istemese de muayene için konsolosluğa
gider, çünkü dünya savaşırken İsviçre’de özgürce yaşamanın suçluluğunu
hisseder. Karısı Paula’nın bütün itirazına, ikna çabalarına rağmen birliği-
ne teslim olmak üzere yola çıkar. İradesi dışında otoriteye boyun eğmek
zorunda kalan Ferdinand, sınır hattında karşılaştığı yaralı askerleri görün-
ce yeniden kendini sorgular ve evine döner. Novelde gelen celple insan
iradesinin nasıl ortadan kalktığı ve insanın nasıl bir makineye dönüştüğü
gözler önüne serilmektedir. Bu çalışmada Ferdinand’ın otorite tarafından
paramparça edilen iradesinin psikolojik sonuçları tartışılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Stefan Zweig, Savaş, İrade, Birey, Otorite.
Abstract
In Stefan Zweig’s novel “Der Zwang”, the attitude of the pain-
ter Ferdinand, who fled the war in his own country and settled in Swit-
zerland, and the psychological effects of this situation on Ferdinand are
told. Switzerland heals Ferdinand's shattered soul and brings him back
to life, but the foggy landscape in a country where he came to find pea-
*
Dr. Öğr. Gör., Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Alman Dili ve Edebi-
yatı Bölümü, albayrak1182@hotmail.com.- Dr. Öğr. Üyesi, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Edebi-
yat Fakültesi Alman Dili ve Edebiyatı Bölümü, ibrahimozbakir@msn.com.
| 248
ce reminds him of his war-torn country and its suffering citizens. The
peace that Ferdinand finds in Switzerland, albeit partially, is turned up-
side down by the summons for an examination one day, and he reluc-
tantly goes to the consulate for examination, because he feels the guilt
of living freely in Switzerland while the world is at war. Despite all the
objections and persuasion efforts of his wife Paula, he sets out to sur-
render to his union. Having to submit to the authority against his will,
Ferdinand questions himself again when he sees the wounded soldiers
he encounters on the border line and returns home. In the novel, it is re-
vealed how the human will disappears with the summons and how the
human turns into a machine. In this study, the psychological consequen-
ces of Ferdinand’s will shattered by the authority will be discussed.
Keywords: Stefan Zweig, War, Will, Individual, Authority.
Giriş
Stefan Zweig, 1881 yılında Viyana’da doğmuştur. Berlin ve Viyana şehir-
lerinde yüksek öğrenim görmüş ve 1919 yılından itibaren Salzburg’da yaşamaya
başlamıştır. 1938 yılında Londra’ya, 1940 yılında Brezilya’ya göç etmiş, ancak
kendini ne İngiltere’ye ne de Brezilya’ya ait hissedememiştir. Özellikle fransızca
şiirler çevirmiştir. Pek çok tarihi kişinin biyografisi, psikolojik romanları ve no-
velleri ile savaş öncesi tanınmış yazarlardandır (Baumann ve Oberle 2000: 232).
“Dünün Dünyası – Bir Avrupalı’nın Anıları” adlı kitabında Zweig, hümanizm
dönemi beklentilerinin gerçekleşen iki dünya savaşı ile yok edildiğini betimler.
Toplumları birleştiren ruha olan inancın ve birleşmiş bir Avrupa umudunun Al-
manya’daki nasyonal sosyalizm ile zarar gördüğünü ifade eder (Baumann ve
Oberle 2000: 225).
Bu çalışmada Zweig’ın savaşa ve otoriteye karşı olan gerçek tutumunun bir
yansıması olduğunu ifade edebileceğimiz 1920 yılında yayımlanan “Mecburiyet”
adlı noveli otorite ve birey kavramları açısından incelenecektir.
Otorite
Baumann-Habersack’a göre otorite kelimesi latince auctoritas kelimesine
dayanır. Asalet, itibar ve yetki anlamlarına gelir. Auctoritas hem tek bir kişi hem
de bir grup için kullanılabilir. Örneğin roma senatosu sahip olduğu otorite (aucto-
ritas) ile politik bir karar verebilir ve bu kararı emir olarak kabul edilir. Kavram
ortaçağ döneminde de kullanılır. Kavram dil gelişimi içerisinde c harfini kaybetse
de kelimenin anlamı değişmez. Aynı zamanda aynı kelimenin içinde yaratıcı, ku-
rucu, kanun koyucu gibi anlamlar da yatar. (Baumann-Habersack, 2017: 39).
Otorite, kendiliğinden var olmaz. Meşruluğa ihtiyaç duyar. Geçmişte otori-
te, hâkimiyet sahibi olan insanlardan, bir kurumun ya da yasaların gücünden bu
249 |
meşruluğu alırdı. Max Weber’e göre meşru hâkimiyet (ya da otorite) üçe ayrılır.
(Baumann-Habersack, 2017: 47).
Geleneksel otorite, kutsala olana inanışla kendini meşrulaştırır. Bu katego-
riye soylular ve din adamları örnek olarak gösterilebilir. Ya da ruhsal arınmanın
çeşitli dini yasaklar ve düşüncülerle gerçekleşmesi de bu duruma dâhil edilebilir.
Yasal-rasyonel otorite ise yasal düzenle gerçekleşir. Miras yoluyla geçen gele-
neksel otoriteden farklı olarak bu otorite biçimi yasal düzenlemelerle herkes tara-
fından üstlenilebilir. Karizmatik otorite, kişinin kutsallığı ya da kahramanlıkları
ya da o kişinin ortaya koyduğu yeni bir düzen ile gerçekleşir (Baumann-
Habersack, 2017: 47).
Gürsel Uyanık ise Erich Fromm’un otorite ile ilgili fikirlerini şu şekilde
özetlemektedir:
“Erich Fromm, otoriteyi ikiye ayırır: Birincisi ussal, ikincisi ise usdışı oto-
rite. Fromm’a göre ussal otoritenin kaynağı yeterlilik denilen şeydir. Otoritesine
saygı duyulan kişi, başkalarının ona vermiş olduğu ve üstesinden gelebileceğine
inandığı işi yeterli bir biçimde yürütür. Onları korkutma gereksinimi duymadığı
gibi, bir takım sihirli niteliklerle hayranlık uyandırmaya da kalkmaz; başkalarını
sömürmek yerine, onlara yeterli biçimde yardımcı olur, otoritesi usa uygun temel-
lere dayanır ve usdışı bir korkuya gereksinim göstermez. Ussal bir otorite, kendi-
ne boyun eğenlerin sürekli gözetim ve eleştirisine olanak tanımakla kalmaz, aynı
zamanda bunu ister de. Usdışı otorite ise kaynağını her zaman insanlar üzerindeki
gücünden alır. Bu güç, maddi ya da manevi olabilir ya da otoriteye boyun eğen
kişinin çaresizliğine ve endişesine göre değişen bir değeri olabilir. Bir yanda güç,
öbür yanda korku her zaman usdışı bir otoriteyi destekleyen öğelerdir” (Uyanık,
2005: 75).
Otoriteye dair verilen bu temel bilgiler dışında bu konuda temel alınabile-
cek bir diğer kaynak da Michel Foucault’nun “Özne ve İktidar” adıyla yayımla-
nan çalışmasıdır. Foucault, bu çalışmasında iktidarı birey kavramı ile birlikte
açıklar ve özne - iktidar ilişkisi üzerine şunları söyler:
“Bu iktidar biçimi bireyi kategorize ederek, bireyselliğiyle belirleyerek,
kimliğine bağlayarak, ona hem kendisinin hem de başkalarının onda tanımak zo-
runda olduğu bir hakikat yasası dayatarak doğrudan gündelik yaşama müdahale
eder. Bu, bireyleri özne yapan bir iktidar biçimidir. Özne sözcüğünün iki anlamı
vardır:
Denetim ve bağımlılık yoluyla başkasına tabi olan özne ve vicdan ya da
özbilgi yoluyla kendi kimliğine bağlanmış olan özne. Sözcüğün her iki anlamı da
boyun eğdiren ve tabi kılan bir iktidar biçimi telkin ediyor” (Foucault, 2014: 63).
Verilen bu bilgiler bağlamında çalışmanın devamında Zweig’ın anılan ya-
pıtı incelenecektir.
| 250
Stefan Zweig’ın “Mecburiyet” Adlı Novelinde Otorite ve Birey

Novelin orijinal adı Der Zwang’ın mecburiyetin yanında kelime anlamı,
zorunluluk, baskı, bir hukuk terimi olarak da tehdit, zor, cebir, ruhsal veya beden-
sel baskı, şiddet’tir (TDK Almanca-Türkçe Sözlük 1993: Zwang maddesi) ve Ste-
fan Zweig, yanmetinsel (Paratextualität) bir göndermeyle daha novelinin başında
bir cebri, ruhsal baskı ve şiddeti imlemektedir. Bir ihtilafı, çatışmayı (Konflikt)
da bu şekilde merkeze alan Zweig, kendi ülkesindeki savaştan kaçıp İsviçre’ye
yerleşen ressam Ferdinand’ın savaşa karşı olan tutumunu ve bu durumun Ferdi-
nand üzerinde yarattığı psikolojik baskıyı anlatmaktadır.
Belli sınırlara hapsedilmiş olan, baskı altında olan ya da kendini baskı al-
tında hisseden insanın aşmak zorunda olduğu eşikler vardır. Sıkışmışlık halinden
veya hissinden kurtulması için yapması gereken, sıkışıp kaldığı yerden, kendini
güvende hissedebileceği başka bir yere geçmektir. Paul Connerton’a göre:
“Kapı, normal bir ev için, yabancı dünya ile evin içindeki dünya arasındaki
sınırdır; bir tapınak içinse din dışındaki dünya ile kutsal dünya arasındaki sınırı
oluşturur. Çok önemli geçişlerin özgül mekânı olan eşiği anımsatan, bir yerden
başka bir yere doğru yapılan bu hareketlerle durmadan karşılaşırız; eşiği geçmek,
yeni bir dünya ile kaynaşmaktır. Eşik, herhangi bir yer değil, böylesine özel, ben-
zeri bulunamayan bir yerdir; […]” (Connerton 2014: 24)
Connerton’un sözünü ettiği hareketliliğin hep kötü olandan iyi olana,
olumsuzdan olumluya doğru olmadığı muhakkak. Tersi durumlar da söz konusu-
dur ve iyiden kötüye, olumludan olumsuza geçişler, bu eşiği aşmalar, ya bir yan-
lış algının, yani öyle değil, başka türlü olduğuna inanmanın/inandırılmanın ya da
bir baskının sonucu olmaktadır.
Korkunun, endişenin, şüphenin, herhangi bir iç huzursuzluğun yarattığı
baskının ortadan kalkması, ancak var olan sınırları aşmakla mümkündür. Ressam
Ferdinand’ın baştan itibaren okura yansıyan huzursuzluğu, novelde onun ancak
belli eşikleri geçmesi veya geçip geçmeme ikileminden kendini kurtarmasıyla gi-
derebildiği bir durum olarak ortaya konulmaktadır. Bir İsviçre kış sabahında ye-
niden depreşen huzursuzluğu aşağıdaki cümlelerle dile getirilmektedir:
“Ferdinand sessizce kalkmıştı, nedenini kendi de bilmiyordu. Şimdilerde
bunu çok sık yaşıyordu; çalışırken birden kalkıyor, şapkasını kaptığı gibi evden
çıkıyor, kendini tarlalara atıyor, hızla ve giderek daha hızla, bitkin düşünceye,
dizleri titreyinceye, şakaklarındaki nabzı deli gibi atıncaya kadar koşuyor, sonun-
da kendini bilmediği yabancı bir yerde buluyordu. Ya da hararetli bir sohbetin or-
tasında öylece donup kalıyor, söylenenleri anlamıyor, soruları duymuyor, kendine
gelmek için tüm gücüyle silkinmek zorunda kalıyordu. Bazen de akşamları üstü-
nü değiştirmeyi unutuyor, ayağından çıkardığı ayakkabıları elinde, ya karısının
251 |
seslenmesiyle yerinden sıçrayıncaya ya da birdenbire elindeki ayakkabılar yere

düşünceye kadar yatağın kenarında öylece oturup kalıyordu.” (Zweig, 2020: 1)
Son zamanlarda sıklaşan bu durumu belli ki yeni değildir. Kış sabahının
soğuğu, güneşin zayıf ışığı, havanın sisi, “Bakışlarının ve ellerinin değdiği her
yer[in] nemli, karanlık, kaygan ve gri” oluşu, duyduğu kilisenin “her zamanki gi-
bi net” olmayan, “nemli ve paslı” (Zweig, 2020: 2) sesi, hep var olan huzursuzlu-
ğunu tetiklemiş gibi görünmektedir. Sisin ardındaki manzarayı özleyen Ferdinand
için bu manzaranın anlamı büyüktür: “Kim bilir kaç kez içindeki karmaşadan ka-
çıp bu pencereye gelmiş, dışarıdaki huzur dolu manzaraya bakarak rahatlamış-
tı[r]” (Zweig, 2020: 2).
Onu rahatlatan bu manzaranın kış mevsiminin griliğine bürünmesi, gün ışı-
ğında ortadan kalkan sınırları yeniden belirginleştirmiş görünmektedir. Defalarca
yaşadığı iç karmaşa, belli ki bu nemli, gri havada kendi bedeni içine sıkışıp kal-
mış ve onu huzursuz etmektedir. Anlatıcı, onun huzursuzluğunun nedenini aşağı-
daki şu cümlelerle dile getirmektedir:
“[…] dünyanın delirdiğini bilmesine rağmen bu güzelliklere inanıyor ve
kendisine vatan seçtiği bu ülke sayesinde birkaç saatliğine de olsa kendi vatanını
unutuyordu. Aylar önce zamandan ve insanlardan kaçan, savaşan ülkesinden İs-
viçre’ye gelmiş bir kaçaktı; gördüğü vahşet ve dehşet yüzünden korkudan büzül-
müş, altüst olmuş ruhunun burada düzeldiğini, iyileştiğini ve yaralarının kabuk
bağladığını fark etmiş, buranın eşsiz manzarasının, renklerinin onu kendisine çek-
tiğini ve içinde resim yapma arzusunu uyandırdığını hissetmişti. Bu nedenle ne
zaman bu manzarası kararsa, kendisini yabancı ve uzağa atılmış hissediyordu,
tıpkı bu sabah saatlerinde olduğu gibi, çünkü sis her şeyin üzerini örtmüş, manza-
rasını engellemişti. Aşağıda, karanlıkta kapalı kalan herkese, onlar gibi uzaklarda
gömülüp kalmış memleketinin insanlarına karşı sonsuz merhamet hissediyor, on-
larla beraber olmak, yazgılarını paylaşmak için sonsuz bir özlem duyuyordu”
(Zweig, 2020: 3).
Uyandığı bu kış sabahı ona savaşın, vahşetin karanlığını hatırlatmıştır. Sa-
vaştan kaçan bir ‘asker kaçağı’dır. Ülkesinden uzakta yaşarken savaş çıkmış ve
katılamamış biri değil, yükümlü olduğu bir ödevden kaçmış bir vatandaştır. Belli
ki bunun huzursuzluğunu, ülkesi ve insanlarını geride bırakmış olmanın vicdan
azabını da taşımaktadır. Bir suçluluk duygusu , kendi insanlarının yazgılarını pay-
laşamamanın huzursuzluğu binmiştir üstüne. Sabahın soğuğunda, “üstünde “res-
mi” damgası ve Ferdinand’ın adı” (Zweig, 2020: 5) olan bir zarfla postacı çıka-
geldiğinde ise huzursuzluğu katlanır. Eline aldığı “zarf bir anda elinden kayıp ye-
re, ıslak toprağa, nemli ağaç yapraklarının üstüne düş[er]. Almak için eğildiğinde
kokuşmuş, çürümüş bir şeylerin kokusu gel[ir] burnuna” (Zweig, 2020: 5).
Bu koku, karanlık kış sabahında hatırladığı savaşın, kokuşmuş sistemin,
resmi damgasıyla kendini hatırlatan otoritenin kokusudur:
| 252
“İşte buydu, haftalardır gizli ve sinsi bir şekilde huzurunu kaçıran, bozan
buydu, iradesine rağmen beklediği mektuptu; anlamsız, saçma sapan, anlaşılmaz,
bilinmeyen, anonim uzaklıklardan kendisine gelen, onu el yordamıyla arayan,
daktiloda yazılmış donuk makine sözcükleriyle sıcak yaşamına, özgürlüğüne uza-
nan, saldıran bu mektuptu” (Zweig, 2020: 5).
Son dönemlerde sıklaşan ama hep bir şekilde kendini hissettirmiş olan oto-
rite baskısı tam da bu beklenen askerlik muayene celbidir. Resmidir, bir kanun
koyucunun, otoritenin buyruğudur ve zarfı elinden düşürecek kadar şiddetle onu
sarsmıştır. Bu sarsıntının nedeni Karen Horney’in şu saptamasında karşılığını
bulmaktadır:
“Kişinin yaşadığı içsel baskı duygusunun şiddeti, idealleştirilmiş imgenin
kişilik üzerinde ne kadar otoriter bir denetim kurduğuyla ilgilidir. Bu baskının
önemi üzerine ne söylesek fazla olmaz. Kişinin iç huzurunu sürdürmesini olanak-
sız kıldığı herhangi bir dışsal baskıdan daha kötüdür” (Horney 2014: 92).
Henüz açmamış da olsa, mektubun içeriğini tahmin etmek ona yetmiştir.
Sennett’e göre, bir otoritede bulunan nitelikler, “Güven, üstün bir yargılama gü-
cü, disiplin uygulama yeteneği ve korku uyandırma kapasitesi”dir (Sennett 2011:
28).
Ferdinand’ın yaşadığı içsel baskı duygusunun şiddeti, otoritenin gücü, ye-
teneği ve kapasitesini idealleştirmiş olmasındandır. Kaçmış, uzaklaşmış, kendini
onun mutlak hâkimiyet sınırları dışına atmış olsa da, otoritenin sınır ötesinden bu
baskısı onu rahatsız eder:
“Bu ‘resmi’ yazı da ne demek? Okumam gerektiği anlamına mı geliyor?
Ben kimsenin amiri ya da komutanı değilim, insanlar üzerinde yaptırım gücüm
yok, kimseye emredemem, fakat kimse de bana bir şey emredemez. İsmim ne arı-
yor orada – bu ben miyim? Onun ben olduğumu söylemem için kim beni mecbur
edebilir? […] İçinde ne olduğunu ancak istersem öğrenebileceğim bu yaprak nasıl
beni huzursuz edebilir? Ve ben istemiyorum. Ben özgürlüğümden başka bir şey
istemiyorum” (Zweig, 2020: 7-8).
Bu, çok uzaklarda olmasına, ona zarar verecek, müdahale edecek, cezalan-
dıracak birileri olmamasına rağmen, “Var olan otoritenin kendisinden duyulan
korku[dur]” (Sennett 2011: 25). Art arda gelen sorular, otoritenin üzerindeki etki-
sine bir karşı koyma refleksidir. Fakat bütün huzurunu kaçıran, hayatını eline al-
dığı andan itibaren alt üst eden mektup, “Keşfe çıkmış bir süvari yeşil, sık orman-
lıkta görünmez çelik bir namlunun kendisine yöneldiğini ve içindeki küçük kur-
şunun karanlığa, bedeninin içine girmek istediğini nasıl hissederse” (Zweig,
2020: 5), bir gün çıkıp geleceğini öyle hissettiği, hatta bildiği bir mektuptur. Bil-
diği diğer bir husus da, her nereye kaçarsa kaçsın, “geçmişinden kurtulamayaca-
ğı[dır]” (Zweig, 2020: 6).
253 |
Zarfı açmaya karar verdiğinde elleri onu parçalamak istese de, bir şey bu
“iradesine” karşı koyar, elleri ona “itaat etm[ez]” (Zweig, 2020: 8). Foucault, ik-
tidar ilişkilerinde birey ve iktidarın birbiri karışışında stratejik bir durumda bu-
lunduğunu söyler. Birey ve yönetimin mücadelesinde mücadele simetrik olmasa,
iktidar durumu aynı olmasa da, birey durumu değiştirme imkânına her zaman sa-
hiptir. Hiçbir yerde iktidar ilişkilerinden bağımsız olunamayacağı, fakat durumun
her zaman dönüştürülebileceğini ifade eder. Birey her zaman özgürdür, olayları
dönüştürme olanağı her zaman vardır (bk. Foucault 2012: 283).
Asıl soru, Ferdinand’ın bu olanağı kullanıp kullanamayacağı, iradesini or-
taya koyup koyamayacağı sorusudur. Fakat istemese zarfı açmayabileceğini söy-
lemesine rağmen ellerine bile hükmedemeyerek açan Ferdinand için durum kar-
maşık görünmektedir. Resmi damgayı, iktidarın, otoritenin tahakküm biçimlerin-
den biri olarak okumak olasıdır.
Zweig, içeriğini bilmediği, sadece tahmin edilebildiği bir zarfla figürü Fer-
dinand’ı bu kadar sarsarak, “İktidarın nasıl tahakküm uyguladığı ve kendine itaat
ettirdiği”ni (Foucault 2012: 246) göstermektedir. İktidar, otoritenin simgesi dam-
gayla bunu uygulamış görünmektedir. Nihayetinde zarfın içinden çıkan askeri ev-
rak, otoritenin emreden üslubuyla yazılmış ve muayeneye gelmesi “gerek[tiğini]”
(Zweig, 2020: 8) söylemektedir.
Paula, kaçıp geldikleri İsviçre’de kurdukları müşterek hayatta mutlu, “yü-
zünde kaygısızlığın ışıltısı parl[ayarak]” elinde çiçeklerle çıkageldiğinde, “sevdi-
ğinin endişesiz yüzüne bakmamak için” (Zweig, 2020: 8) aceleyle atölyesine çı-
kan Ferdinand, sofrada endişeli halini fark eden karısına durumu anlatmak zorun-
da kalır. Ağzından tek kelime çıkmadan, sadece karısının sorularına başıyla onay
verir. Üç soru Paula’nın durumu öğrenmesine yetmiştir: “Neyin var Ferdinand?”,
“Kötü bir haber mi aldın?” ve “Ordudan mı?” (Zweig, 2020: 9).
Paula’nın da beklediği belli olan haber, uzun süre sessiz kalmalarına neden
olsa da bu suskunluğu bozan yine karısı olur:
“En nihayetinde karısı şunu sorduğunda sesinde bir şey kırılmış, yıkılmış
gibiydi: “Seni konsolosluğa mı çağırıyorlar?” – “Evet.” – “Peki gidecek misin?”
Ferdinand titriyordu. “Bilmiyorum, fakat gitmek zorundayım.” “Niçin zorunday-
mışsın.” İsviçre’de sana emir veremezler. Burada özgürsün.” Birbirine kenetlen-
miş dişlerinin arasından öfkeyle tıslarcasına “Özgür! Bugün kim özgür ki?” dedi.
– “Özgür olmak isteyen herkes. Ve en çok da sen. Bu nedir ki? – Karısı, onun
önündeki kâğıdı sinirle fırlatıp attı. – “Bunun senin üzerinde nasıl bir gücü olabi-
lir ki, zavallı bir büro memurunun yazdığı bu kâğıt parçasının senin gibi canlı,
özgür bir insanın üzerinde nasıl bir gücü olabilir? Bu sana ne yapabilir, nasıl bir
zarar verebilir?” –“Kâğıt değil, ama gönderen zarar verebilir.” – “Kim gönderiyor
bunu? Nasıl bir insan? Bir makine, insan öldüren bir makine. Fakat seni yakala-
yamaz.” – “Milyonlarcasını yakaladı, beni neden yakalayamasın ki?” – “Çünkü
| 254
sen istemiyorsun.” –“Diğerleri de istemiyordu.” – “Fakat onlar özgür değildi. On-

lar silahların arasında kalmıştı, bu nedenle gittiler. Ama hiçbiri isteyerek gitmedi.
Hiçbiri İsviçre’den o cehenneme bile isteye gitmedi” (Zweig, 2020: 9-10).
Novelin bel kemiği diyaloglarından biri olan alıntıdaki Paula’nın, kendini
emre itaat etmek zorunda hisseden kocasına öfkesi, esasen bir erk sorgulamasıdır.
Makine, tüzel bir varlıktır. Novelde devlet mi ordu mu olduğu birbirine giren, fa-
kat bir otoritenin varlığı karşılığı olarak kullanılan makine, savaş kararı alabilen,
insanları buna çağırabilen bir tüzel varlıktır. Stefan Zweig’ın makineye yüklediği
çoklu anlam, bilinçli bir seçimi işaret etmektedir. Burada Michel Foucault’un
devlete yüklediği anlama koşut bir anlam okunmaktadır:
“Bir toplumun içinde işlemekte olan -ve bu toplumda bir sınıfın, seçkin bir
zümrenin ya da bir kastın hegemonyasını sağlayan- iktidarlar bütününün, tümüyle
devlet sisteminde ifade bulduğunu sanmıyorum. Adli, askeri ve diğer kurumlarıy-
la birlikte devlet, bu temel yollardan farklı, başka kanallardan geçen tüm iktidar
ağının garantisini, temel çatısını temsil eder yalnızca. […] devlet önemli bir yer
işgal eder; ama üstün bir yer değil” (Foucault 2012: 69-70).
Kocasını, yanlış kararlar aldığına inandığı tüzel varlığa itaat etmek zorunda
olmadığına ikna etmeye çalışan Paula, esasen ona, yukarıda alıntılanan Fouca-
ult’nun, özgür bireyin iktidar karşısındaki durumunu dönüştürülebileceğine ben-
zer bir iradeyi salık vermektedir. Kocasını, savaşın ortasında kalıp zorunluluktan
otoritenin emrine girenlerden farklı olduğuna, özgür bir birey olarak bu iradeyi
göstermesi gerektiğine ikna etmeye çalışmaktadır. Çağırdıklarında gideceğini hep
bildiğini söyleyen Ferdinand’a, “kim sesleniyor ki? Vatan mı? Bir memur! Canı
sıkılmış bir büro memuru yalnızca! Ayrıca devlet bile bir insanı cinayet işlemeye
zorlayamaz, buna hakkı yok…” (Zweig, 2020: 11) diye çıkıştığında da erki elinde
bulunduran devletin yanlış kararlar alabileceğini dile getirmektedir.
Paula bu şekilde Ferdinand’ın olası bir yanlış kararının önüne geçmeye ça-
lışmaktadır, çünkü bu yalnızca onu değil, nihayetinde kendisini de etkileyecektir.
İsviçre’deki kaygısız, endişesiz günleri, yeni özgür hayatı tehdit altındadır.
Ferdinand ve Paula’da korku ve endişe birbirine karışmış durumdadır. Ka-
ren Horney’e göre her iki tepki de tehlike ile orantılıdır. Birinde “tehlike açık ve
objektif” –korku–, diğerinde “gizlidir ve sübjektiftir” –endişe–; ve ikincinin “şid-
deti, herhangi bir durumun ilgili kimse için taşıdığı anlam ile orantılıdır ve o kim-
se gerçekte niçin böyle endişeli olduğunu bilmemektedir” (Horney 1980: 54).
Celbin Ferdinand için anlamı ile Paula için anlamının birbiriyle çok örtüş-
mediğini belirtmek gerekir. Bunu da, her iki tepkinin iç içe geçmişliğinin nedeni
olarak görmek olasıdır. Paula, “Korktun, bu sinsi, vahşi, kötü niyetli canavarın bi-
rine saldırdığında onu korkuttuğunu, ürküttüğünü biliyorum.” (Zweig, 2020: 10)
derken, acı çektiğini gördüğü kocasının durumundan endişe duyar. Asıl büyük
255 |
endişesinin ise, iradesini kullanmakta güçlük çekeceğini hep bildiği Ferdinand’ı

kendine getirememek olduğu, aşağıdaki diyalogda kendini göstermektedir:
“[…] ‘Fakat düşün ve hatırla lütfen, biz bu mektubu bekliyorduk. Yüzlerce
kez bu ihtimali düşünmüştük, ben onu yırtıp atacağını ve insan öldürmeye alet
olmayacağını biliyor, seninle gurur duyuyordum. Unuttun mu?’ – ‘Unutmadım
Paula, biliyorum, fakat…’ – ‘Şimdi konuşma,’ diye ısrar etti karısı. ‘Sinirlerin ol-
dukça bozuk, konuştuklarımızı hatırla, yazdıklarını, –solda, çalışma masasının
çekmecesinde duruyor– asla eline silah almayacağını açıkladığın o yazıyı hatırla.
Çok kararlıydın…’ Ferdinand hemen atıldı. ‘Asla kararlı olmadım! Asla emin de-
ğildim. Hepsi bir yalandı, korkularımdan bir kaçıştı. Ben bu sözcüklerle sadece
kendimi kandırdım. Ve tüm o sözler özgür olduğum sürece doğruydu, fakat beni
çağıracakları zaman irademin zayıflayacağını biliyordum. […] ben kendimin kar-
şısında titredim, çünkü beni çağırdıklarında hemen gideceğimi biliyordum”
(Zweig, 2020: 10-11).
Mektubun beklendiği Paula’nın ağzından da böylece teyit edilmiş olmakta-
dır. Yalnız burada dikkat çeken husus, böyle bir olasılığın –muayene celbi– uzun
süre gündemlerinde olmuş olmasıdır. Belli ki daha önce de Ferdinand’ın korkula-
rını , ülkesi ve insanlarını geride bırakmış olmanın vicdan azabını, suçluluk duy-
gusunu aralarında konuşmuşlar ve Paula onu kaçmaya/kalmaya ikna etmiştir. Pa-
ula’nın hatırlatma üslubu dikkat çekicidir. Bir çocukla veya bir psikolojik rahat-
sızlığı olan insanla konuşur gibi konuşmakta, Ferdinand’a geçmişteki geçmiş ko-
nuşmalarını hatırlatmaktadır. O zaman da zor bir süreçten geçtikleri anlaşılmak-
tadır. Kaleme alınan yazının saklanması, yazının, Ferdinand’ın benzer kriz du-
rumlarında taahhüdünü hatırlaması için özellikle hazırlandığını göstermektedir.
Paula’nın ikna çabasının, öfkesinin temelinde bu endişenin olduğu görülmektedir.
Karısının özgür yaşama dair hatırlatmaları ve ikna çabaları, gitmek istemese de,
otoriteye itaat etmeyi “bir nevi mecburiyet” (Zweig, 2020: 12) olarak gören Fer-
dinand’ı sıkıştığı yerden kurtaramaz.
Ferdinand eserde, Foucault’nun Özne ve İktidar çalışmasında tanımladığı
gibi bir sujet (özne) olarak boyun eğmiş, pasif bir karakter olarak karşımıza çıkar.
Otoriteye karşı çıkacak gücü kendinde bulamaz. Aslında otoriteye karşı psikolo-
jik olarak ne kadar güçsüz olduğunu da şu sözleriyle ifade eder:
“Ben gitmek istemiyorum ki,’ dedi Ferdinand delice bir öfkeyle masaya
yumruğunu indirirken. ‘Ben istemiyorum. Fakat onlar istiyor. Ve onlar güçlü.
Ben ise güçsüzüm. Onlar binlerce yıldır ne istediklerini çok iyi biliyorlar, çok iyi
örgütlenmişler, çok kurnazlar, çok iyi hazırlanmışlar, yıldırım gibi tepemize dü-
şüyorlar.
Onların belli amaçları var, benimse yavaşlamış, harap olmuş sinirlerim. Bu
adil bir savaş değil. Bir makineye karşı gelinemez. İnsana karşı koyulabilir. Fakat
| 256
bu bir makine, bir kasap makinesi, vicdanı ve aklı olmayan ruhsuz bir alet. Ona
karşı koyulamaz” (Zweig, 2020: 12-13).
Otoritenin varlığı Ferdinand’ın korkması için yeterlidir , çünkü zayıf irade-
lidir. Soyut bir varlığa karşı duramayacağı inancı, onu korkunun karanlığına hap-
setmektedir. Ne yaparsa yapsın, “o tek bir düşünce tarafından yönetildiğini
bil[mektedir]” (Zweig, 2020: 18), ona istemese de her şeyi yaptıran “o güçtü[r];
tanımadığı, aklının almadığı, onu mecbur eden gü[cün]” (Zweig, 2020: 21) etki-
sinden kendini bir türlü kurtaramaz.
Kocasının aksine Paula, makineyle mücadelenin simetrik olmadığını bilse
de, durumu değiştirme gücünü kendinde görmektedir. Kocasına, “Sen karşı koy-
mazsan ben karşı koyarım. Sen zayıfsan da ben değilim.” (Zweig, 2020: 13) diye
haykıran Paula, duruşuyla güçlü bir kadın profili çizmektedir. Ne karısının çaba-
ları ne de kendi iç hesaplaşmaları Ferdinand’ın konsolosluğa gitmesine engel
olamaz. “İntihar eden bir kişinin kendini nehre atması gibi arabaya at[lar]”
(Zweig, 2020: 21) ve onu çağıran otoritenin huzuruna çıkmaya gider.
Ferdinand’ın resmi damgalı mektuptan sonra otoriteyle ikinci somut tema-
sıdır bu. Tanıdığı bir askeri ateşe yardımcısı ile görüşüp karısının ona telkin ettiği
gibi, ondan süreyi uzatmasını veya muayenesinin konsolosluk hekimi tarafından
yapılmasını isteyecektir. Erken gittiği konsolosluk merdivenlerini “titreye titreye”
(Zweig, 2020: 21) inip çıkan Ferdinand, görüşmeden önce kendine çeki düzen ve-
rir; berberde tıraşını olur, ceketini fırçalatır, eldiven ve bir baston satın alır. Çün-
kü “Böyle şeyler orada önemli[dir].
Yalnızca yoksul insanlara kibirlilik taslarlar, onları terslerlerdi; fakat şık
giysiler içinde görmüş geçirmiş bir beyefendi gibi giderse başta türlü davranırlar-
dı.” (Zweig, 2020: 25-26).
Ama zamanı gelip görüşmeye gittiğinde hayal ettiği, planladığı gibi olmaz
hiçbir şey. O da diğerleri gibi şapkası elinde beklemek zorunda kalır. Ateşe yar-
dımcısı nihayet kendisini kabul ettiğinde ise, planladığı gibi dik duramaz, konuş-
ma istediği gibi gitmez, silahaltına alma emri kendisine tebliğ edilir ve oradan ay-
rılır. Merdivenlerden inerken “Hissettiği tek şey, artık o giden kişinin kendisi ol-
madığı[dır]. Bütün dünyayı ayakları altına alan güç, o yabancı, acımasız güç so-
nunda onu da ele geçirmişti[r].” (Zweig, 2020: 29)
Ferdinand, karısı Paula’ya rağmen bindiği trenden inip kendi ülkesine gi-
deceği aktarma trenini beklerken, iradesiyle son ve en çetin sınavını verir. Karşı-
sındaki nehrin üzerinde duran köprü, yani sınır, öteki tarafa geçmek zorunda ol-
duğu son eşiktir. Ferdinand, kötü, çirkin ve olumsuz olan dünyaya aralanan kapı-
nın eşiğinde, “Uyuşmuş duyguları, [sınır] sözcüğü[nün] anlamını kavramaya çalı-
şı[r]” (Zweig, 2020: 44-45).
257 |
Kendi iç dünyasında yaşadığı çalkantıların, karısı Paula’nın hatırlatmaya

çalıştığı gerçeklerin hep birlikte üzerine hücum ettiği bu son noktada, her şeyi bir
kez daha sorgulamaya başlar:
“Burada, bu tarafta insanların yaşamasına izin vardı; buradaki insanlar ne-
fes alabiliyor, özgürce konuşabiliyor, istediklerini yapabiliyor, ciddi işlere hizmet
edebiliyorlardı; ancak köprünün öte yanında, sekiz yüz metre ötede tıpkı bir hay-
vanın iç organlarının çıkarılıp alınması gibi insanların istekleri, arzuları içlerinden
sökülüp alınıyordu; insanlar orada yabancı insanlara itaat etmek ve hiç tanımadık-
ları yabancı insanların kalbine bıçak saplamak zorundaydı.” (Zweig, 2020: 45)
Paula’nın ıslarla hatırlatmaya çalıştığı yaşam ve ölüm arasındaki eşikte, öte
tarafa geçmek isteyip istemediğini düşünmeye başlar, çünkü burada “olmak onu
adeta hipnotize etmişti[r]” (Zweig, 2020: 45).
Aldığı damgalı zarftan ve konsolosluk ziyaretinden sonra, “ona hükmeden
o makine”ye (Zweig, 2020: 44) rağmen, bir kez daha her şey somut olarak karşı-
sında durmaktadır:
“Sınırı somut olarak, tüm duyularıyla gördüğünden beri, üniformalar giy-
miş canları sıkkın askerler tarafından korunduğunu gördüğünden beri kendi için-
deki bir şeyleri tam olarak anlamlandıramaz olmuştu. Olayları değerlendirmeye
çalıştı. Savaş vardı. Fakat savaş sadece karşı taraftaki ülkedeydi, – bir kilometre
ilerideydi; daha doğrusu bir kilometreden bile az, sekiz yüz metre ileride başla-
mıştı savaş. Hatta belki sekiz yüz metreden de on metre daha yakın bir mesafe-
deydi. İçinde delice bir istek uyandı, bu son on metre toprakta savaş var mıydı
yok muydu, araştırmak istiyordu. Böyle düşününce keyiflendi. Bir yerlerde bir
çizgi, bir ayrım olmalıydı. Sınırda giderken, bir ayağı köprüde, bir ayağı toprakta
olunca ne olacaktı – özgür mü, yoksa asker mi? Bir ayağında sivil bot, diğer aya-
ğında asker postalı mı?” (Zweig, 2020: 45-46)
Ferdinand’ın gözündeki perdeyi kaldıran şey, çıplak gerçekliğe yaklaşmış olma-
sıdır. Otoritenin somut varlığının göstergeleri üniformalı askerler, özgürlük ile
mahkûmiyet –burada askerlik-, yaşamla ölüm arasındaki o ince çizgide durmaktadır:
“Sınırı kendi gözleriyle gördüğünden beri, bu köprünün ölümle yaşam ara-
sında olduğunu anladığından beri, içinde bir şeylerin harekete geçtiğini hissetti;
fakat harekete geçen makine değil, içindeki bir bilgi, bilinç, bir dirençti harekete
geçen, uyanmak isteyen.” (Zweig, 2020: 46)
Yüreğinde yaşamın “çığlık at[masını]” (Zweig, 2020: 47) sağlayan, uyan-
mak isteyen, harekete geçen, yaşama içgüdüsünün ta kendisidir. Michel Fouca-
ult’ya göre, “Hayır demek direnişin asgari biçimidir. Ama, doğal olarak, belli an-
larda, bu çok önemlidir. Hayır demek ve bu hayırı kesin bir direniş biçimi haline
getirmek gerekir.” (Foucault 2012: 284).
| 258
Başarabilirse Ferdinand’ın bu eşikten dönmesini sağlayacak olan, işte bu

hayır diyebilme ve direnç gösterebilme gücüdür. Ferdinand bineceği treni bekler-
ken, ters yönden gelen bir başka tren perona yanaşır. Tren mübadele için cephe-
den getirilen yaralı Fransız askerlerini taşımaktadır.
Koşuşturan, “şefkatle, ihtimam gösteren insanlar[ın]” müdahale ettikleri
askerleri gören Ferdinand, “Tüm felaket ve sefalet[in] ete kemiğe bürün[düğü]”
(Zweig, 2020: 48) bu ortamdan çok etkilenir. Başında bir bekleyeni olmayan as-
kerin sedyeden sarkan yaralı kolunu göğsüne koyan Ferdinand, gözlerini açan ve
ona bakıp selamlayan askerin, “sonsuz uzaklıktan, meçhul azaptan minnettarlıkla
bir gülümseme belir[en] yüzünde” (Zweig, 2020: 49) bütün sorularının cevabını
bulur:
“İşte o an titremekte olan Ferdinand’ın beyninde bir şimşek çaktı. Bunu mu
yapacaktı? O da insan onurunu böyle mi ezecekti? İnsan kardeşlerinin gözlerine
böyle nefretle mi bakacaktı, kendi özgür iradesiyle bu büyük insanlık suçuna or-
tak mı olacaktı? Birden içinde gerçekliğin o büyük duygusu patladı ve göğsünde-
ki makineyi parçaladı, mutlu ve kocaman bir özgürlük yükseldi içinde ve parça-
layıp yok etti itaati. ‘Asla! Asla!’ diye bağırıyordu içindeki her şey. Ve onu yere
düşürdü. Hıçkırarak sedyenin önüne yığıldı” (Zweig, 2020: 49).
Felaketin, ölümün, yok olmanın ve yok etmenin somut varlığı yüzüne bir
tokat gibi çarpan Ferdinand, otoriteye, içindeki makineye dur diyebilme, hayır di-
yebilme iradesini gösterir; ona deliymiş gibi bakan insanlara aldırmadan yerden
kalkar ve evine döner. Ferdinand “artık utanç duym[amaktadır]. Tek bir şey his-
se[tmektedir]: İyileşmişti[r]” (Zweig, 2020: 49).
Sonuç
Stefan Zweig’ın yapıtında Ferdinand’a gelen askerlik celbi, devlet otorite-
sini alegorize eden bir sembol/motif olarak novelin en başından sonuna kadar
önemli bir işlev üstlenmektedir.
Novelde gelen celple insan iradesinin nasıl ortadan kalktığı ve insanın nasıl
bir makineye dönüştüğü gözler önüne serilmektedir.
Bu açıdan bakıldığında Ferdinand’ın iradesinin otorite tarafından psikolo-
jik bir yıkıma uğradığı görülmektedir. Ferdinand, Foucault’nun tanımladığı haliy-
le bir özne olarak (sujet) otoriteye, Alman devletine, dolayısıyla Alman ordusuna
başta boyun eğer ama novelin sonunda kendinde bu otoriteye karşı çıkacak gücü
bulur ve mücadelesini kazanır.
Stefan Zweig’ın hayatına bakıldığında Ferdinand’ın psikolojisi ve savaşa
karşı olan düşünceleri ile yazarın savaşa karşı olan yaklaşımında benzerlikler ol-
duğu görülür.
259 |
Ferdinand’ın yaşadığı suçluluk duygusunu ve mutsuzluğu Zweig da yaşa-

mıştır. Bu açıdan eserin otobiyografik unsurlar taşıdığı söylenebilir.
Kaynakça
Akyıldız Ercan, C. ve Balkaya, D. (2019). “Stefan Zweig'ın “Sabırsız Yü-
rek” Adlı Romanında Acıma ve Suçluluk Duygusu”. Atatürk Üniversitesi Edebi-
yat Fakültesi Dergisi. (62) s. 305-316.
Aust, H. (2012). Novelle. Stuttgart: J. B. Metzler Verlag.
Baumann-Habersack, Frank H. (2017). Mit neuer Autorität in Führung (2.
Auflage). Wiesbaden: Springer Gabler.
Baumann, Barbara ve Oberle, B. (2000). Deutsche Literatur in Epochen.
Ismaning: Max Hueber Verlag.
Connerton, P. (2014). Modernite Nasıl Unutturur (Çev. Kübra Kelebekoğ-
lu). İstanbul: Sel Yayıncılık.
Foucault, M. (2012). İktidarın Gözü (Çev. Işık Ergüden). İstanbul: Ayrıntı
Yayınları.
Foucault, M. (2014). Özne ve İktidar (Çev. Işık Ergüden-Osman Akınhay).
İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Horney, Karen (1980). Çağımızın Tedirgin İnsanı (Çev. Dr. Ayda Yö-
rükân). İstanbul: Tur Yayınları.
Horney, Karen (2014). İçsel Çatışmalarımız (Çev. Zeynep Koçak). İstan-
bul: Sel Yayıncılık.
Riklin, Alois (2010). Neutralität, Zur Zeit der beiden Weltkriege (1914-
1945).
Sennett, Richard (2011). Otorite (Çev. Kamil Durand). İstanbul: Ayrıntı
Yayınları.
TDK Almanca – Türkçe Sözlük (1993). Cilt 1/2. Ankara: TDK Yayınları.
Uyanık, G. (2005). Otoritenin İzdüşümü. Heinrich Mann’ın Mavi Melek
Adlı Romanında Eğitim Eleştirisi. Ankara: Salkımsöğüt Yayınları.
Zweig, Stefan (2020). Mecburiyet (Çev. Gülperi Sert). İstanbul: Türkiye İş
Bankası Kültür Yayınları.
https://hls-dhs-dss.ch/de/articles/016572/2010-11-
09/#HZurZeitderbeidenWeltkriege281914-194529 Erişim tarihi: 30.10.2021.
| 260
ПРЕДМЕТНЫЙ МИР КАК ОТРАЖЕНИЕ МАТЕРИАЛЬНОЙ

КУЛЬТУРЫ
The Objective World as a Reflection of Material Culture
Kadisha Rustembekovna NURGALI*
Аннотация
В статье исследуется и описывается вещный мир
художественного наследия В. Белова. Анализируются отношения
вещных образов с другими элементами мира произведения –
персонажами, сюжетом, конфликтом. Осмысляется взаимодействие
предметного мира с такими уровнями произведения, как
символическая система и композиция. Обзор функций вещных и
природных объектов в произведениях дает теоретическое
представление о системном положении вещи/предмета в мире
произведения Предметный мир художественного произведения
обретает важный идейно-композиционный статус, помогающий
раскрыть те или иные грани характера героев. Мир вещей, которые
присутствуют в произведениях, выполняет несколько задач:
образует атмосферу для развития сюжета, служит фоном для
действий и поступков персонажей, влияет на пафос произведения.
Вещь напрямую связана с их поведением, сознанием и составляет
необходимый компонент культуры: вещь начинает жить,
действовать в духовном пространстве.
Ключевые слова: предмет; вещь; культура; произведение;
художественная деталь.
Abstract
The article examines and describes the material world of the ar-
tistic heritage of V. Belov. The article analyzes the relationship of mate-
rial images with other elements of the world of the work - characters,
plot, conflict. The interaction of the objective world with such levels of
the work as the symbolic system and composition is comprehended. An
overview of the functions of material and natural objects in works gives
a theoretical idea of the systemic position of a thing / object in the world
of a work. The object world of a work of art acquires an important ideo-
*
Prof. Dr., L.N. Gumilyov Eurasian National University Kazakhstan, nurgalik1@mail.ru.
261 |
logical and compositional status that helps to reveal certain facets of the
character of the heroes. The world of things that are present in the works
performs several tasks: it forms an atmosphere for the development of
the plot, serves as a background for the actions and actions of the cha-
racters, and affects the pathos of the work. A thing is directly related to
their behavior, consciousness and constitutes a necessary component of
culture: a thing begins to live, act in the spiritual space.
Keywords: Subject, Thing, Culture, Work, Artistic Detail.
Введение
Предметный мир произведения или материальная культура – это
совокупность предметов, создаваемых человеком, которые входят в мир
произведения. Однако для обозначения изображаемых в литературе
предметов материальной культуры нет единого термина.
Но предметы участвуют в описании не только интерьера, но могут
являться составляющими пейзажа, элементов портрета и пр. Среди них
разграничиваются предмет рукотворный и нерукотворный. Предметом в
литературе могут быть только рукотворные предметы, элементы
материальной культуры.
Вещи в обозначении художественной картины мира играют одну из
главных ролей. Благодаря вещи, писатель может создать необходимый ему
«уровень реальности», наполняя мир произведения теми вещами, которые
ему помогают в реализации его авторской идеи.
Вещный мир позволяет автору приобщить героя к определенной
материальной культуре, поскольку предметы не просто окружают человека,
они его также характеризуют.
Изображение предметов материальной культуры в литературе
эво¬люционирует. И это отражает изменения в отношениях человека и
вещи в реальной жизни. На заре цивилизации вещь — венец челове¬ческого
творения, свидетельство мудрости и мастерства. Сказители всегда
внимательны к «белокаменным палатам», их убранству, ярким предметам, к
тканям, на которых «узор хитер», ювелирным украшениям, великолепным
пиршественным чашам. Позже вещь получает психологически функции,
материальная ценность последней может заслонять человека, он
оценивается обществом по тому, на¬сколько дорогими вещами обладает. И
человек часто уподобляется вещи. Вспомнить хотя бы предсмертный крик
героини пьесы А.Н. Островского «Бесприданница»: «Вещь... да, вещь! Они
правы, я вещь, а не человек» (Островский, 1878).
| 262
Вещи, окружающие героев Белова, можно сгруппировать

несколькими способами:
вещи – в портрете;
вещь – в пейзаже;
вещь в демонстрации быта;
вещь – психологическая (приближающаяся к символу).
Безусловно, главной функцией вещи в произведениях В. Белова
является культурологическая функция – изображение особого
крестьянского уклада жизни. Особенно важным это представляется и
потому, что сам В. Белов осознавал значимость этой работы: он должен был
изобразить мир, который погибал. Маленькие деревни меняли свой облик в
период индустриализации, исчезали из-за урбанизации, и именно
писателям-«деревенщикам» предстояло изобразить этот страшный для их
сердца процесс. Позже именно движимый идей запечатления
традиционного русского быта Василий Белов напишет очерки русской
жизни книгу – «Лад».
Одной из самых ярких вещей в произведениях В. Белова можно по
праву назвать гармонь. Этот предмет имеет непосредственное отношение к
автору – сам Белов владел инструментом и считал его наиболее полно
передающим дух русского народа. Гармошка и сейчас стоит в доме
Беловых, в Тимонихе. Одну гармонь Белов подарил Николаю Рубцову. В
настоящее время она находится в музее Рубцова.
В. Белов вспоминает о своей первой гармони, которую купила ему его
мать в голодном 1943 году. Так Вася стал гармонистом на селе. Эту ценную
реликвию, подарок матери, он хранил как самую дорогую вещь в доме.
Потом он напишет стихотворные строчки:
Доставал гармонь я из комода,
Уносил ее на косогор.
И в густой траве, у огорода,
Подбирал упрямо перебор.
Неслучайно именно на гармонь променял Иван Африканович
Библию, книгу, которая считалась самой ценной в любом христианском
доме. Сделал он это для того, чтобы научится на ней играть для своей
супруги Катерины: «Буду, Катюха, тебя веселить, играть выучусь для тебя,
только не вспоминай больше этот петров день!» (Белов, 1983, с. 56).
263 |
Звуки гармони тихо наигрывает старик из рассказа «За тремя

волоками» и тем самым возвращает главному герою рассказа, майору, давно
забытое ощущение Родины: «Дед приятным, старчески надтреснутым
голосом негромко запел песню. Майор никогда еще не слышал эту песню,
ее слова глубинной своей тоской бороздили душу, мелодия была проста и
сдержанно-безысходна» (Белов, 2007, с. 45).
Гармонь сопровождает всю жизнь русского человека и в минуты
радости, и в минуты печали. Не случайно гармонью встречают из
родильного дома малышей с мамами, с ней идут на первые танцы и именно
на гармони играют, провожая в последний путь человека: «ежели умру,
сделай гроб на шипах, чтобы честь по чести! Да с гармоньей похороните.
Заиграют, дак я хоть ногой лягну!».
Часто встречается в произведениях автора так называемая «рюмка
чая» – напиток, представляющий собой коктейль чая и водки или чая и
настойки, «местный пунш» – так называет его столичный гость. Это
напиток с удовольствием пьют герои «Плотницких рассказов» Авинер и
Олеша, герои «Привычного дела» и отличается этот напиток просто от
водки. Так как водка носит подчеркнуто негативную коннотацию: «вся
беда, все горе от этой водки, чтобы она провалилась вся, чтобы сгорела
огнем», а рюмка чая – положительную, и чай более «душистый и беседа
ровней» (Белов, 1983, с. 24, с. 84).
Функции этого напитка многочисленны, например, им лечат от
признаков гриппа: «Олеша налил полстакана бурого чая. Настасья заварила
нового чаю, уже с малиной. Я растворил сахар, и Олеша прямо из бутылки
дополнил стакан» (Белов, 1983, с. 92).
Водка становится причиной почти всех несчастий Ивана
Африкановича, а в рассказе «За тремя волоками» читаем: «водка была
теплая, и он еле удержал ее в желудке» (Белов, 1983, с. 63). Именно зелье, в
основу которого входит водка, считают приворотным зельем Дашки-
путанки, из-за которой и возникает второй любовный треугольник повести
«Привычное дело». Между тем, осознавая, что водка является причиной
большинства бед простого человека, герои Василия Белого не могут от нее
отказаться, потому как эта пагубная привычка традиционна. В частности, в
«Плотницких рассказах» наблюдаем следующую картину: «Авинер налил в
чашку сколько-то водки и подал мальчишке. Славко перестал реветь и
потянулся ручонкой, чтобы чокнуться. В другой ручонке была зажата
конфета». Зорин попытался протестовать, потому что мальчику было всего
лет шесть или семь, но Авинер воспринял его протест как шутку (Белов,
1983, с. 69). Герой пьет водку, чтобы не обидеть местных жителей, для
которых это отдушина, способ хоть не надолго уйти от волнующей их
| 264
реальности: «не прислушиваясь к шевелению совести, я чокнулся с обеими

и выпил полстакана. Но женщины заговорили, как по команде, обе сразу:
«Ой, Платонович, ты зло-то не оставляй!» И я допил вторую половину…»
(Белов, 1983, с. 45).
Герои В. Белова также пробуют новые алкогольные напитки, относясь
к ним с подчеркнутым недоверием. Примечателен эпизод из повести
«Плотницкие рассказы», где друзья-враги Олеша и Авинер впервые
пробуют коньяк. Приведем фрагмент диалога.
«Правда, говорят, что его на клопах иногда настаивают? – спросил
Авинер
– Врут!
– Выдержка, вишь, пять лет.
– Ты смотри…
– Я так в чаю только.
– Ну, в чаю коньяк не годится…»
Для обоих героев это своего рода эксперимент, который провалился,
так как старики не могут понять специфического вкуса коньяка, который
так отличен от вкуса давно знакомой им водки.
Часто в рассказах и повестях Василия Белова упоминаются также
пряники, как основное лакомство, которое можно найти в деревне. Пряники
эти могут быть связаны как с детством героя, так и с существующей
реальностью. По мнению, Е. Измайловой, исследователя творчества Белова:
«Пряники и самовар – так мог называться один из рассказов автора,
который, к сожалению, так и не прошел авторскую редактуру. Почему
пряники? Потому что не было в Беловской деревне других лакомств»
(Измайлова, 1989, с. 24).
Именно пряники и самовары вез в сельский магазин Иван
Африканович, когда встретил Мишку и изменил маршрут своего
следования. Именно пряники использует как закуску к водке майор, именно
пряниками хотел угостить Олеша свою возлюбленную Татьяну, при этом не
просто пряники, а мятные пряники, это значимая деталь делает предмет не
просто значимым, а родным и носителем определенного вкуса, знакомого
читателю с детства «…принесли с пекарни выпечку хлеба, пошли в ход и
мятные пряники» (Белов, 1983, с. 87).
Пряники и самовар. Это, пожалуй, два основных элемента чаепития.
Именно самовар, а не традиционный чайник, которого еще не знали герои
265 |
В. Белова, живущие жизнью без радио, телевидения и, конечно же, без

интернета.
Сам Василий Белов подчеркивал, что в самоваре совсем другой чай.
Он душистый и настоящий, поэтому и предпочитал его писатель всю жизнь.
В самоваре автор подчеркивал не только содержательную сторону, но и
эстетическую привлекательность – самовары красивы и изящны по форме,
ярки в цвете и надежны в использовании, возможно, поэтому на
сегодняшний день русский самовар превратился в символ России, и обрел
новую жизнь в многочисленных сувенирах, которые привозят иностранцы
из страны «березового ситца».
Мы наблюдаем очень много чаепитий на страницах исследуемых
рассказов и повестей, но, пожалуй, самое поэтичное можно обнаружить в
рассказе «Люба-Любушка», где «на столе таинственно и музыкально-
тоненько поет самовар. Чего только не слышится в этом напеве!». Автор
предлагает нам сесть и прислушаться к напеву русского самовара: «душу
ознобит на секунду холодный посвист январской вьюги, потом самовар
тихонько прозвенит свадебным колокольчиком, потом затихнет и вдруг
точно запоет песню неведомого бабьего хора, не спетую еще песню и самую
первую песню, которую ни за что не запомнить, так она хороша и так
неуловима в этих сумерках» (Солженицын, 2003, с. 54). В рассказе «За
тремя волоками» читаем: «На этих кроснах бабка майора ткала холсты, на
этой печке родился ее внук, по этой улице впервые, замирая от восторга,
прошел он за ребячьей гармоньей...».
Самовары не смог в целости и сохранности довезти до места
назначения Иван Африканович, а ведь они считались признаком достатка в
доме: «у Федуленка одних самоваров было два или три» (Белов, 1983, с. 58).
Самовар – основа чайного стола, чайный стол в свою очередь значим
в интерьере кухни, но все же уступает место традиционной русской печи.
Русская печь также является предметом-символом. Именно на печи
пролежал тридцать три года Илья Муромец, именно на печи путешествовал
Емеля из сказки по «По щучьему велению», на печи лежат маленькие дети
Ивана Африкановича и слушают сказки своей бабушки Евстольи. Во время
болезни именно на печь отправляют маленького Ваню, чтобы «отогрелся от
жару».
Ю. Федосюк в книге «Что непонятно у классиков или энциклопедия
русского быта» так пишет о печи: «Средоточием крестьянской избы была
русская печь. Она соединяла в себе функции обогревателя, плиты, постели
(лежанка) и даже кладовки для мелких предметов обихода» (Федосюк,
2014).
| 266
Печь – основа интерьера крестьянской избы: «к этому симпатичному

самовару, к этой оклеенной газетами избе с кроватью и беленой печью, с
этим котом и с увеличенным портретом сына Евдокии, погибшего на
последней войне «в семнадцать годков».
Образ печи, как и любой значимый предмет описания Василия
Белова, развивается в нескольких пластах восприятия, а в том числе и
аудиальном и обонятельном. Особенно интересно это пронаблюдать в сцене
с описанием алгоритма разжигания печи, что является своеобразным
экзаменом в деревне: «С десяток поленьев я принес в дом, открыл печную
задвижку, вьюшки и заслонку. Нащепал лучины и на пирожной лопате,
сунул в чело печи первое, поперечное полено. Зажег лучину и на лопате
положил ее на полено. Склал на лучину поленья. Запах огня был чист и
резок. Дым белым потоком, огибая кирпичное устье, пошел в трубу, и я
долго смотрел на этот поток» (Белов, 1983, с. 12).
Подчеркивая своеобразие именно этого уклада жизни, быта, писатель
широко использует различные лексические пласты языка, так называемый
пассивный словарь, а также слова, имеющие ограниченную сферу
употребления: архаизмы, историзмы, диалектизмы, варваризмы,
профессионализмы, неологизмы, просторечие пр. Применение подо¬бной
лексики В. Беловым, будучи выразительным приемом, в то же время
нередко создает трудности для читателя. Иногда, предвидя это, он снабжает
текст примечаниями, специальными словариками, которые тоже могут
являться его, авторской, точкой зрения на определенный предмет.
Интересно, что традиционный интерьер избы нарушают новые
веяния, которые необратимы в деревне: это приход новой власти и вместе с
ней новых элементов интерьера. Василий Белов почти не говорит об иконах
в домах крестьян, но заостряет внимание читателя на грамотах, которые
торжественно украшали стены тружеников: «В избе и в самом деле было
красно от почетных грамот и дипломов, горела лампа, большая беленая
печь и заборка, оклеенная обоями, разделяли избу на две части. Колено
самоварной трубы висело у шестка на гвоздике, рядом два ухвата, совок и
тушилка для угольков, сам самовар стоял, видно, в шкапу» (Белов, 1983, с.
23).
Печь – элемент дома произведения, а дом – это сакральное место
любой культуры. Особенно трепетное описание дома можно встретить в
произведении «Плотницкие рассказы», во многом по тому, что этот дом мы
наблюдаем глазами «героя-возвращенца» Зорина Константина
Платоновича. Перефразируя известную пословицу, можно говорить о том,
«что имеем не храним, потерявши – ценим».
267 |
Возможно, именно потеря этого дома привела к высокой поэтизации

жилища: «Дом будто тихо сопит от тяжелых котовых шагов. Изредка, вдоль
по слоям, лопаются кремневые пересохшие матицы, скрипят усталые связи
/…/ Дом стоит на земле больше ста лет, и время совсем его скособочило.
Ночью, смакуя отрадное одиночество, я слушаю, как по древним бокам
сосновой хоромины бьют полотнища влажного мартовского ветра». Дом
Василия Белого полон звуков, он словно говорит с персонажами. Даже
только появившийся на свет ребенок понимает и узнает звуки родной избы.
Потому может быть у Зорина это – дом, а у Ивана Африкановича –
изба. В избе героя произведения «Привычное дело» также есть стол печь, но
по-настоящему значима в этом доме детская люлька, в которой побывали
все многочисленные дети Ивана Африкановича. Люлюка или колыбель –
это устойчивая метафора дома, Родины, «колыбели цивилизации», в люльке
младший сын Ивана Африкановича Ваня, и так об этом пишет Василий
Белов: «Люлька слегка покачивалась. Если б он был чуть побольше, то он
услышал бы, что бабкины руки пахнут дымом» (Белов, 1983, с. 96).
Маленький Ваня своим появлением выселил из Люльки другого сына
Дрыновых – полуторагодовалого Володю, который не хочет взрослеть,
отказываться от пустышки и покидать люльку.
Дом как строение переходит в новый более широкий комплекс
предметов – двор. Двор состоит из многих строений. Этот комплекс Белов
часто называет семейством построек, в него входит гумно, возможно амбар,
сеновал, картофельный погреб, рассадник, баня и рубленный на студеном
ключе колодец.
Элементы могут меняться, но, как правило, именно они и составляли
традиционный дворовый комплекс. В повести «Плотницкие рассказы»
читаем: «у дома осталась одна-разъединственная родственница
полувековая, насквозь прокопченная баня».
Баня – это тоже предмет материальной культуры, который составлял
неотъемлемую часть жизни крестьянина. Константин Зорин замечает:
«Приятно и от того, что после завтрака я пойду ремонтировать баню».
Особое место в системе вещных деталей отводится медалям героев,
большинство из которых имели военное прошлое. Так, в «Привычном деле»
есть сцена (глава «На бревнах»), исполненная горькой авторской иронии.
Один из сыновей Ивана Африкановича, оседлав палку, бежит по
деревенской улице: «Короткие Васькины штаты лямками крест-накрест
глядят назад партошинами, и от этого Васька похож на зайца. Полосатая
замаранная рубашонка выехала спереди, и на ней, на самом Васькином
пупе, болтается орден Славы». Сосед Дрынова, инвалид первой мировой
войны Куров, заметив Васькину игру, наказывает мальчику: «...Брось,
| 268
батюшко, потачину-то, долго ли глаз выткнуть». И лишь после этого

шутливо касается ордена Славы на Васькином животе: «Больно хороша
медаль-то, носи, батюшко, не теряй». Еще более показательна реакция
самого владельца ордена. Увидев «оснащение» своего сына, Иван
Африканович приказывает: «Васька!.. А ну положь батог. Кому говорят,
положь». О боевом ордене, превратившемся в детскую игрушку, ни слова.
И это, разумеется, не равнодушие героя к своему патриотическому подвигу,
а следствие того, что и этот подвиг не принес крестьянину должного
признания со стороны государства. «С Москвой-то, — не без сарказма
констатирует этот факт один из персонажей повести, — у нас связь
хорошая. Москва-то в нашу сторону хорошо говорит. А вот бы еще такую
машину придумать, чтобы в обе стороны, чтобы и нас-то в Москве тоже
слышно было».
И в этом небольшом отрывке и горечь, и отчаяние, и крик души.
Действительно, большинство персонажей Василий Белова чувствуют свою
отчужденность от Большой Родины, которая не внемлет чаяниям простого
труженика, не помнит его заслуг и былой славы, тогда как Малая Родина
принимает каждого своего сына, заботится о лаге каждого из них, это
оппозиция Родина – Малая Родина красной нитью проходит через многие
произведения писателя.
Самая частая функция вещи – напоминание. Вещь принадлежит
человеку, сохраняя в воспоминаниях персонажей связь с человеком. Вещь
хранит не только воспоминания о человеке, но может также воспроизвести
в сознании образ, иногда вещь становится более объемной, перерастая в
символ. Так, платок Катерины, который найден Иваном Африкановичем
уже после смерти супруги. Он испытывает глубокое потрясение, найдя его в
лесу висящим на ветке. Запах Катерининых волос не могли выдуть лесные
ветры. Не этой ли находкой можно объяснить, почему он, всегда ходивший
по лесу уверенно, как по деревенской улице, заблудился и чуть не погиб.
Этот платок и напоминание, и символ, и потеря, которой уже никогда не
найти.
Белов, В. И. (2007). Избранное. Вологда: Книжное наследие.
Белов, В. И. (1983). Плотницкие рассказы. Избранные произведения
(Т. 2) – М.: Современник.
Белов, В. И. (1983). Привычное дело. Избранные произведения (Т. 2).
М.: Современник.
Измайлова, Е.А. (1989). Василий Белов. Опыт комментария. М.: Луч.
269 |
Островский, Н. (1878). Бесприданница Воспроизведено с

http://az.lib.ru/o/ostrowskij_a_n/
Солженицын, А. (2003). Василий Белов. Новый мир (№12).
Федосюк, Ю. А. (2014). Что непонятно у классиков, или энциклопедия
русского быта. Воспроизведено с
https://www.gumer.info/bibliotek_Buks/Literat/Fed/index.php
| 270
РАЗВИТИЕ У СТУДЕНТОВ МЛАДШИХ КУРСОВ СПОСОБНОСТЕЙ

АНАЛИЗИРОВАТЬ ХУДОЖЕСТВЕННОЕ ПРОИЗВЕДЕНИЕ НА
ЗАНЯТИЯХ ПО ЧТЕНИЮ
Development Junior Grade Students’ Skills of Analyzing an Artwork

in Their Reading Classes
Kamala Tahsin KARIMOVA*
Öz
Всем известно, что чтение не только повышает
эрудированность, но и учит познавать окружающую нас реальность,
даёт возможность осознать свой внутренний мир и сформировать
отношение к поступкам других людей. Студенты подготовительного
факультета и младших курсов только ещё начинают входить в мир
русского художественного слова, и первые свои шаги на пути к его
освоению они делают в университете на занятиях по чтению.
Занятия по чтению призваны включить младшекурсников в мир
художественной литературы. Они помогают им познать смысл,
действенность и изобразительность художественного слова, с чьей
помощью выявляется вся неисчерпанность, глубина и многообразие
художественного произведения. Осмысление при чтении
художественной литературы вызывает у студента-младшекурсника
интерес к поэтическому искусству и, как результат, к самому
процессу чтения художественных произведений.
Ключевые слова: чтение, русское художественное слово,
художественное произведение, поэтическое искусство
Abstract
We all know that reading not only increases our erudition, but
also teaches us about the reality around us, making us aware of our own
inner world and shaping our attitudes to the actions of others. Students
of the preparatory faculty and junior courses are just beginning to enter
the world of the Russian artistic word, and they take their first steps on
the way to its development at the university in reading classes. Reading
classes are designed to engage younger students in the world of literatu-
re. They help them explore the meaning, effectiveness and representati-
veness of the literary word, through which all the inexhaustibility, depth
*
Doç. Dr., Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Rus Dili ve Edebiyatı
bölümü, sadirzadekarimova@mail.ru.
271 |
and diversity of the work of art is revealed. Comprehension in reading

fiction arouses a junior student's interest in the art of poetry and, as a re-
sult, in the process of reading fiction itself.
Keywords: Reading, Russian Word Of Art, Artwork, Poetic Art.
Введение
1898 В последние годы значительно усилился интерес к чтению у
студентов младших курсов. Пришло время задуматься: по какой причине
при современной постановке обучения чтению на начальных курсах наши
студенты в недостаточной степени читают, почему же у них занижен
интерес к чтению и что необходимо сделать, чтобы устранить эти
негативные явления?
Методисты и преподаватели стараются установить своеобразие
занятий по чтению, исходя из характера, жанра, вида читаемого
произведения, конкретнее раскрыть зависимость построения занятия от
образовательно-воспитательных задач и выявить главные типы занятий;
выявить общие элементы в построении занятий по чтению разных
произведений. На младших курсах в нынешнее время в центре внимания
преподавателя и студентов на занятии по чтению должно быть изучаемое
художественное произведение, его идейная нацеленность, форма и
содержание, методы интегрированного обучения классической и
современной литературе.
Задача преподавателя на занятиях по чтению заключается в том,
чтобы научить студентов младших курсов читать и осмыслить читаемое,
помогать им представить, почувствовать и предопределить своё отношение
к описанным событиям, литературным героям. Многие учёные считают, что
главная цель обучения – это формирование личности обучающихся. В.И.
Левин, Х. Темирова, Б. Боронов и другие понимают литературное развитие
как одно из непременных условий становления личности современной
культуры, самостоятельно строящей собственную жизнь и отвечающей за
свои поступки перед людьми и совестью.
Многочисленные исследования в данной области показывают, что
художественная литература решает как образовательные, так и
воспитательные задачи формирования личности студентов младших курсов.
Чтение художественных произведений содействует развитию моральных
представлений и воспитанию эмоций и чувств у младшекурсников. У них
расширяются конкретные представления об отношении к друзьям,
однокурсникам, родным и близким.
| 272
Такие учёные, как В.А. Левин, Г.Ф. Гареева, И.А. Кузьмина, М.С.
Афонина, А. Н. Андреев и другие занимались проблемой развития умений
анализировать художественное произведение. Данная проблема остаётся
крайне актуальной и сегодня. У младшекурсников наблюдается потеря
интереса к обучению. И в связи с этим важно разнообразить учебный
процесс интересным содержанием, новыми приёмами и формами работы.
Содержание знаний само собой служит источником активизации
интеллектуальных способностей.
Необходимо указать, что должное внимание уделяется проблеме
анализировать текст у студентов младшего курса, ибо степень её решения в
данный период выявляет эффективность обучения на последующих этапах.
На младших курсах беспрекословно важно учить студентов полноценно
воспринимать художественное произведение, осмыслить его идейное
содержание, позицию автора, а также выразить своё отношение к данной
позиции. Проблемой сегодняшних студентов является неумение
анализировать, обобщать, структурировать, строить причинно-
следственные связи, делать выводы. И если студент не умеет анализировать
художественное произведение, то он, естественно, не сумеет анализировать
научный текст, извлекать из него необходимую информацию. Результат
всего вышесказанного может отразиться на низкую успеваемость по другим
дисциплинам. Вот по какой причине наше исследование посвящено:
развитию у студентов младших курсов способностей анализировать
художественное произведение на занятиях по чтению (на примере
Агрыйского университета имени Ибрагима Чечена).
II. Теоретические Аспекты Развития Навыков Анализа
Художественного Произведения У Младшекурсников
Главной целью всех занятий по чтению является овладение
художественной идеей изучаемого произведения. Основываясь собственно
на цель, устанавливаются задачи занятия и подбираются средства для её
решения.
«Каждый из вопросов преподавателя, безусловно, должен
преследовать определённую цель. Преподаватель должен чётко понимать,
какие знания, умения и навыки формируются у студента при выполнении
задания» .Развитие навыка анализировать текст студентами-
младшекурсниками начинается напрямую с восприятия этого текста как
художественного произведения. Принцип опоры на слитность,
непосредственное, эмоциональное восприятие прочитанного материала
заключён в создании преподавателем определённой атмосферы. Перед
чтением любого художественного произведения, безусловно, необходимо
создать определённый, важный для восприятия студентами младших курсов
273 |
именно этого художественного произведения, эмоциональный настрой.

Примером для этого может быть чтение стихотворения или эпиграфа,
загадывание загадок, рассказ преподавателя, беседа об уже известных
студентам фактах реальной действительности, просмотр и анализ
произведений живописи, прослушивание музыкальных фрагментов
классической музыки, звуков природы. После этого следует образцовое
чтение. Это может быть аудиозапись классического, актёрского чтения,
аудиозапись песни на слова поэтического текста, чтение преподавателя; на
подготовительном факультете и на первом курсе это может быть чтение
хорошо читающего, подготовленного студента, и, наконец, это может быть
чтение про себя.
Формирование у студентов положительного эмоционального
отношения к прочитанному способствует осмыслению и содержанию
произведения, и определению темы и основной мысли этого текста.
Развитие у младшекурсников навыка анализировать текст с точки зрения
литературоведения будет намного продуктивным именно при
благоприятном эмоциональном восприятии студентами текста как
целостного произведения. Хотелось бы особо отметить, что на занятиях по
литературному чтению анализу подвергается текст, а художественное
произведение воспринимается студентами. И при этом восприятие стоит на
первом месте по отношению к анализу.
«В процессе первичного знакомства студентов с текстом и его
восприятием, произведение необходимо читать именно полностью. Если
произведение большое по объёму, и на его чтение понадобится целое
занятие, то в этом случае идеально обучение анализу произведения
проводить на следующем занятии» .
«Анализирование любой части произведения, не прочитанного
студентами до конца, естественно, не даст положительных результатов,
потому что нарушится элементарный читательский интерес, у студентов не
будет возможности соотнести часть и целое, а это, в свою очередь, значит,
что идея произведения будет недоступна» .
Преподавателю на занятиях по литературному чтению целесообразно
применять различные способы постановки учебной задачи:
- загадывание загадок по теме занятия;
- чтение стихотворения (или эпиграфа), отражающего главную мысль
изучаемого произведения;
- проведение различных диалогов, подводящих к теме, в ходе которых
ответом на последний вопрос и будет формулировка учебной задачи;
| 274
- вовлечение младшекурсников в трудовую или игровую

деятельность;
- создание проблемной ситуации посредством постановки
проблемного вопроса;
- создание условий для сопоставления произведений разных авторов
или жанров по одному и тому же художественному произведению .
Каким же образом преподаватель должен развивать умения и навыки
анализировать художественное произведение у студентов младших курсов?
Он может осуществить его в трёх уровнях:
– фактическом (содержание произведения);
– идейном (авторский замысел);
– собственном отношении к прочитанному (от эмоционального
восприятия до умения высказать свою точку зрения).
Итак, в работе преподавателя по развитию умения анализировать
художественный текст можно выделить несколько этапов:
1- Восприятие текста;
2- Всесторонний анализ его с разных точек обсуждения;
3- Подытоживание смысла, выраженного автором (толкование);
4- Выражение собственного отношения к содержанию и героям
произведения и т.п.
Обобщим вышесказанное: проанализировать текст – это значит
усвоить его, применить определённый тип анализа (или их комплекс),
разъяснять авторскую идею, обобщить и выразить собственное отношение.
На занятиях по литературному чтению на начальной ступени обучения (т.е.
на подготовительном факультете и на младших курсах) преподаватель
развивает умение анализировать текст, принимая во внимание принципы
построения художественного произведения. Преподаватель, умело руководя
деятельностью студентов, создаёт педагогические условия для развития
умений и навыков анализировать художественное произведение.
III. Исследовательская Работа По Развитию Навыков
Анализировать Художественное Произведение
Целью нашей исследовательской работы
является выявление уровня сформированности навыков и умений
анализировать художественное произведение на подготовительном
факультете и на первом курсе, проанализировать сложности, проведение
275 |
определённой работы по устранению данных сложностей. По каким

критериям возможно выявить уровень сформированности навыков и
умений анализировать литературное произведение? Выделяются шесть
критериев:
1- способность воспринимать изобразительные средства языка в
зависимости от их функции.
2- умение воспроизводить в воображении картины жизни, созданные
писателями.
3- способность определять причинно-следственные связи.
4- умение сознавать образ-персонаж.
5- способность видеть авторскую позицию.
6- умение осмыслить идею произведения.
Аналитические умения Высокий уровень 3 балла
Средний уровень 2 балла
Низкий уровень 1 балл
Постараемся раскрыть вышесказанное.
1- Студент находит в представленном тексте образные слова и
выражения, может объяснить их значение; выделяет сравнения, эпитеты,
олицетворения и др. Далее он находит в тексте образные слова и
выражения, но может не понимать их роли. Отдельные средства языка в
тексте он видит с помощью преподавателя.
2- Младшекурсник может воссоздать в воображении картины на
основе прочитанного (это может быть описание героя, картины природы,
ситуации), а затем рассказывает об этом. Кроме этого, он находит описание
героя (его внешний вид, речь) и окружающей его обстановки (интерьер),
описание картин природы.
3 -Студент устанавливает последовательность и причинность
событий; здесь он может объяснить причину поступка героя и дать ему
свою оценку. Он в состоянии понимать предметное содержание
прочитанного, но не вполне осознаёт причинность событий.
4- Студент, мотивируя ответ, может выразить своё личное отношение
к героям, событиям. Далее, он оценивает поступок без указания личного
отношения к нему; определяет состояние, чувства героя. Но не обращает
внимание на чувства, переживания героев.
| 276
5- По метким словам, прямому и косвенному высказыванию студент

определяет отношение писателя к герою; определяет авторскую позицию.
Он определяет отношение писателя к героям и их поступкам, но не
мотивирует ответ. Естественно, нуждается в помощи преподавателя при
осознании аналитических вопросов, выполнении практических заданий.
6- Здесь студент самостоятельно определяет главную мысль
произведения.
Если композиция произведения не осложнена и ранее проводилось
обсуждение произведения похожей структуры, то студент способен
самостоятельно осознать идею произведения. Но при определении главной
мысли, обязательно требуется помощь преподавателя. Использование
преподавателем различных методов, которые способствуют развитию
умений анализировать у студентов, предопределяется организационной
формой самого занятия. К примеру, можно проводить занятия-викторины,
занятия-состязания, брейн-ринги и т.д. Целесообразно проводить занятия
контроля полученных знаний после прохождения определённой темы.
Занятия по литературному чтению можно проводить, используя, конечно же
метапредметные связи. Метапредметность на занятиях по литературному
чтению – это процесс сближения и связи наук. «В метапредметном занятии
процесс обучения более результативен: знания приобретают качества
системности, умения становятся обобщёнными, комплексными,
усиливается мировоззренческая направленность формирования умений
анализировать студентов, более эффективно формируется их убеждённость
и достигается всестороннее развитие личности» .
IV. ЗАКЛЮЧЕНИЕ
Преподаватель, учитывая вышеуказанные нами принципы построения
художественного произведения на занятиях по чтению, формирует у
студентов младших курсов умение анализировать текст. При формировании
процессов смыслового анализа, работу над текстом нужно начинать с
заголовка: осознать, истолковывать и попытаться предположить, о чём
пойдёт в тексте речь, либо с актуализации знаний, которые уже имеются у
младшекурсников. Использование репродуктивных, наглядных, частично-
поисковых методов организации учебной деятельности, активизируют
познавательную активность студентов, а также, способствуют
формированию их творческих и коммуникативных способностей, создают
стимул для дальнейшей самостоятельной работы.
Студентам младших курсов свойственны четыре уровня восприятия
художественного произведения: частичный, констатирующий
(свидетельствующий), уровень «героя» и уровень «идеи». По уровню
восприятия мы можем говорить о литературном развитии студента. Когда
277 |
студенты сталкиваются с чтением именно как с учебным предметом, многие

из них находятся на констатирующем уровне и абсолютно не много
студентов в аудитории могут понять прочитанное на уровне «героя», что
говорит о высокой степени их литературного развития. К концу обучения на
младшем курсе уже понимание на уровне «героя» доступно всем студентам,
а констатирующий уровень в это время – это показатель, подтверждающий
об отставании в литературном развитии. При выборе определённых
методических приёмов для работы на занятии над художественным
произведением, преподавателю требуется брать за основу род, видо-
жанровой природы текста, в том числе его композиционными
особенностями и спецификой его формы. Очень важно обнаружить
родовую особенность художественного произведения, которое предстоит
читать непосредственно на занятии. Анализируя лирическое произведение,
важно привлечь внимание к картинам, образам, которые создал автор. В
связи с этим текст нецелесообразно делить на части; более рационально, не
нарушая общего впечатления, вести наблюдения за использованием
изобразительно-выразительных средств языка. И в заключении хотелось бы
указать, что для работы с произведением возможно использовать
следующие приёмы: наблюдение; комментирование; рассуждение именно
студентов о событиях, поступках героев; определение отношения
преимущественно читателя к герою, произведению и автору.
Довнар, Л. А. Литературное чтение: дидактические и
диагностические материалы: пособие для учителей учреждений общ. сред.
образования с белорус. и рус. Языками обучения / Л. А. Довнар. – Минск:
Пачатковая школа, 2018. – 344 с. : ил. – (Компетентностный подход).
Подласый, И. П. Педагогика. Новый курс: учебник для студентов
педагогических вузов: в 2 кн. / И. П. Подласый. – М. : Гуманит. Издат.
Центр Владос, 2005. – Ч. 1. – 576 с.
Педагогический энциклопедический словарь / Гл. ред. Б. М. Бим-Бад;
Редкол.: М. М. Безруких, В. А. Болотов, Л. С. Глобова и др. – М. : большая
Советская энциклопедия, 2009. – 528 с.
Жажева, С. А., Жажева, Д. Д. Использование информационных
технологий в процессе обучения русскому языку и литературе
[Электронный ресурс] /С. А. Жажева // Концепт. – 2013. – № 4. – Режим
доступа: htt://e-koncept.ru/2013/13069.htm/
Есин, А. Б. Принципы и приёмы анализа литературного произведения
/ А. Б. Есин – Москва: ФЛИНТА, 2000. – 248 с.
| 278
AUSSICHTEN VON DER BRÜCKE ÜBER DIE WEICHSEL UND ÜBER

DEN BOSPORUS: KOMPARATIVE ANMERKUNGEN ZUR POLNISCHEN
UND TÜRKISCHEN MIGRATIONSLITERATUR IN DEUTSCHLAND
Views from the bridge over the Vistula and the Bosphorus:
Comparative remarks on Polish and Turkish migration literature in Germany
Krzysztof OKOŃSKI *
Abstrakt
Aus historischen und geographischen Gründen gilt die polnische
Germanistik als eine “Philologie der Nachbarschaft” (Jürgen Joachimst-
haler). Seit der Unterzeichnung des deutsch-polnischen Vertrags 1991
trägt sie auch zur Normalisierung der Beziehungen zwischen der Bundes-
republik Deutschland und der Republik Polen bei. Kategorien, wie
Schuld, Strafe, Zentrum und Peripherien prägen seitdem den Blick auf die
vor 1989 verdrängten Themen. Um aktuelle Tendenzen und Phänomene
in der deutschen Literatur (wie die polnische oder türkische Migrationsli-
teratur) zu erforschen, ist es aber notwendig, eine “Philologie im Kontakt”
(Małgorzata Zduniak-Wiktorowicz) zu betreiben, die Erkenntnisse aus
solchen Bereichen, wie Polenstudien, Orientalistik, Komparatistik oder
Migrationsforschung integriert. Der vorliegende Beitrag präsentiert in ei-
nem Umriss den deutsch-polnischen Kulturdialog außerhalb der Zensur in
Polen vor 1989, den interkulturellen Wandel der polnischen Germanistik
nach dem Zusammenbruch des Kommunismus und Überschneidungen in
der polnischen und türkischen Migrationsliteratur.
Schlüsselwörter: Polen, Türkei, Deutschland, Migration, Kom-
munismus, Literatur, Exil.
Abstract
For historical and geographical reasons, German studies in Po-
land are considered a “philology of the neighborhood” (Jürgen Joac-
himsthaler). Since the signing of the German-Polish treaty in 1991, they
have also contributed to the normalisation of relations between the Fe-
deral Republic of Germany and the Republic of Poland. From that time
on, concepts such as guilt, punishment, centre and periphery have sha-
ped the view of the issues that were suppressed before 1989. In order to
analyse current tendencies and phenomena in the German literature
*
Assoc. Prof., Dr. habil. Kulturwissenschaftliche Komparatistik, Uniwersytet Kazimierza
Wielkiego, Polen, k.okonski@ukw.edu.pl.
279 |
(such as Polish or Turkish migration literature), it is necessary to practi-

ce a “philology in contact” (Małgorzata Zduniak-Wiktorowicz) that in-
tegrates knowledge from such fields as Polish studies, Oriental studies,
comparative studies or migration research. This paper presents an outli-
ne of the German-Polish cultural dialogue outside the censorship in Po-
land before 1989, the intercultural breakthrough in German studies in
Poland after the collapse of communism and overlaps in Polish and
Turkish migration literature.
Keywords: Poland, Turkey, Germany, Migration, Communism,
Literature, Exile.
Einleitung
Die polnische Germanistik gilt aus historischen und geographischen Grün-
den als eine “Philologie der Nachbarschaft” (Joachimsthaler, 2007) – und dieser
Status impliziert nicht von ungefähr zahlreiche interkulturelle Folgen. Ein Blick
auf die Landkarte Polens genügt, um sich von der vielseitigen (und wechselhaf-
ten) Geschichte der deutsch-polnischen Beziehungen, auch in der Literatur, zu
überzeugen. Polen oder deutsch-polnische Grenzgebiete waren für zahlreiche de-
utsche Autoren, wie Günter Grass (Gdańsk/Danzig), Heinrich Böll
(Bydgoszcz/Bromberg), Jurek Becker (Łódź/Lodz/Litzmannstadt), Janosch
(Zabrze/Hindenburg), Horst Bienek (Gliwice/Gleiwitz) oder Marcel Reich-
Ranicki (Włocławek/Hohensalza) (Aytaç, 2013) ein Land ihrer Kindheit, ein
Land, in dem sie als Soldaten der Wehrmacht stationiert waren – oder unter der
deutschen Besatzung das Schicksal anderer polnischer Juden in Ghettos teilten,
und schließlich ein Land, aus dem sie vertrieben wurden oder nach dem Krieg
ausgewandert sind. Diese Anmerkung gilt ebenfalls für Vertreter früherer Epoc-
hen, die entweder in Preußisch-Polen, d.h. auf den nach 1772 an Preußen an-
geschlossenen polnischen Gebieten, wohnhaft waren (wie z.B. Ernst Toller in
Bydgoszcz/Bromberg und E.T.A. Hoffmann in Płock/Plozk und Poznań/Posen)
oder bereits im 17. Jh. auf den heutigen polnischen Gebieten lebten und wirkten
(u.a. Martin Opitz in Glogau/Głogów oder Angelus Silesius in Breslau/Wrocław).
Das Lebenswerk dieser Lyriker und Schriftsteller wurde für die polnische
Germanistik nicht nur wegen ihrer Bedeutung für die deutsche Literatur zu einer
wichtigen und vor dem biographischen Hintergrund auch zu einem selbst-
verständlichen Forschungsgegenstand. Das Verhältnis deutscher Autoren zu Po-
len, besonders zum kommunistischen Polen, war genauso vielseitig, wie ihre frü-
heren Erfahrungen mit diesem Land: Das Spektrum reichte von der Teilnahme
am offiziellen Kulturaustausch zwischen der DDR und der Volksrepublik Polen
bis hin zur Einmischung für die Meinungsfreiheit nach der Verhängung des Kri-
egsrechts in Polen am 13.12.1981.
| 280
Forschungsstand
Der Zusammenbruch des Kommunismus, die Abschaffung der Zensur und
die praktische Umsetzung der akademischen Freiheit in Forschung und Lehre
trugen dazu bei, dass Kategorien, wie Schuld, Strafe, Herrschaft, Zentrum oder
Peripherien den Blick auf die vor 1989 verdrängten Themen, wie die Aussied-
lung/Vertreibung der Deutschen oder deutsch-polnische Kulturkontakte im Exil
prägten. Ein sichtbarer thematischer Wandel der polnischen Germanistik in Rich-
tung interkulturelle Studien bedeutet immer öfter auch die wissenschaftliche und
didaktische Beschäftigung mit der Problematik des Multikulturalismus in De-
utschland und reicht über die Erforschung der deutsch-polnischen Kulturbezie-
hungen hinweg. Das folgende Zitat aus dem Buch Fließende Identitäten. Die de-
utsch-polnischen Autoren mit Migrationshintergrund nach 1989 von Agnieszka
Palej belegt, dass dieser Wandel mit der internationalen Forschung zur de-
utschsprachigen Literatur zusammenhängt:
Die Auslandsgermanistik, orientiert an, German Studies‘ und kulturwis-
senschaftlichen Konzepten, setzt sich ebenfalls mit der Migrantenliteratur ausei-
nander.(…) Mit der Migrantenliteratur beschäftigen sich auch die kulturwis-
senschaftlich orientierte Interkulturelle Germanistik sowie manche Forsc-
hungszweige der Komparatistik (komparatistische Imagologie)” (Palej, 2015: 29-
30). Der Ursprung der polnischen Migrationsliteratur in der BRD greift in die
frühen 60er Jahre zurück, als die junge Bundesrepublik zu einem Zufluchtsort für
– damals vereinzelte – polnische Emigranten wurde und später, um 1968. Die li-
terarische Aktivität dieser Autoren bestätigt die Anmerkung von Marion Brandt,
dass die polnische Migrantenliteratur wesentlich früher als in den späten 1980er
Jahren entstand:
Wie diese Namen zeigen, die lediglich eine größere Auswahl darstellen,
kamen die Schriftsteller zu unterschiedlichen Zeitpunkten nach Deutschland: Die
einen kehrten nach Kriegsende nicht wieder nach Polen zurück, weil sie nicht in
einem sowjetisch dominierten Polen leben wollten (Nowakowski, Mackiewicz),
andere kamen nach der antisemitischen Kampagne 1968 (Wirpsza, Skrzyposzek,
Słucki), die meisten in den 1980er Jahren, als Deutschland günstige Zuwande-
rungsgesetze für Asylsuchende und für Polen mit deutschem Familienhintergrund
bot. Heute etabliert sich schon die Generation der Zuwandererkinder auf dem de-
utschen Buchmarkt, die ihren Weg als deutsche Schriftsteller mit polnischen
Wurzeln beginnen (Brandt, 2014: 150).
Neue Impulse für die Entwicklung der polnischen Migrantenliteratur ka-
men in den frühen 1980er Jahren, als politische Emigranten vor allem den west-
lichen Teil Berlins zu einem wichtigen polnischen Kulturzentrum machten. Den-
noch gilt erst das Schaffen der Kinder dieser Generation, die auch in deutscher
Sprache entsteht, als ein Teil der Migrationsliteratur in der Bundesrepublik. Dies
281 |
lässt sich wohl damit begründen, dass die “neue” Migrationsliteratur anders als
das Schaffen polnischer Emigranten der 1960er Jahre im deutschen Literaturle-
ben, vor allem im deutschen Buchhandel, aber auch in der Forschung sichtbarer
ist. Der Analyse dieses Themenkomplexes sind vor allem literaturwissenschaft-
liche Arbeiten Slawisten und Polonisten aus Polen (u.a. Małgorzata Zduniak-
Wiktorowicz) und Deutschland (u.a. Renata Makarska, Dirk Uffelmann, Hans-
Christian Trepte) gewidmet. Die vorhin zitierte Publikation von Agnieszka Palej
sowie Forschungsarbeiten von Brygida Helbig und Marion Brandt zeigen, dass
diese Problematik auch in der germanistischen Forschung in Polen präsent ist.
Um aktuelle Tendenzen und Phänomene (wie etwa die Bedeutung von Migrati-
onsprozessen) in der deutschen Literatur zu erforschen, ist es aber notwendig, ei-
ne „Philologie im Kontakt“ (Małgorzata Zduniak-Wiktorowicz) zu betreiben, die
Erkenntnisse aus solchen Bereichen, wie Polenstudien, Orientalistik, Komparatis-
tik oder Migrationsforschung integriert. Die Publikationen von Anna Wara-
komska, Anna Daszkiewicz, Dorota Masiakowska-Osses oder Anita Jonczyk
zeugen ebenfalls von einem steigenden Interesse der polnischen Germanistik (ge-
nauer gesagt – polnischer Germanistinnen) an einer scheinbar exotischen Litera-
tur, nämlich am Schaffen der in Deutschland lebenden (post)migrantischen Auto-
ren türkischer Herkunft. Auf die Möglichkeit, beide Migrantenliteraturen zu verg-
leichen weist ansatzweise Marion Brandt hin:
Die Protagonistin von Helbigs Roman outet sich durch diese Selbstbe-
zeichnung zugleich als Sympathisantin des Klubs der polnischen Wurstmenschen,
besser bekannt unter dem Namen des Klubs der Polnischen Versager. Hier nun
kommt es zu einem spielerisch souveränen Umgang mit dem Mangelhaften, denn
die Figur des „Versagers“ wurde durch die Unternehmungen dieses Klubs me-
dienwirksam ins Positive gewendet; ihr wurde eine Subversion eingeschrieben,
die Leistungs- und Erfolgsdenken unterläuft. Eine ähnliche Strategie lag Feridun
Zaimoglus Kanak Sprak zugrunde – Manuela Günter beschreibt sie als „subversi-
ve Resignifizierung“ (in diesem Fall der diskriminierenden Bezeichnung für Tür-
ken). Im Falle von “Kanak” wurde allerdings eine diskriminierende Fremdzusch-
reibung umgedeutet, während sich im “Versager” auch eine Selbstwahrnehmung
artikuliert. Die Literatur in Deutschland lebender polnischer und deutsch-
türkischer Schriftsteller lässt sich noch in weiterer Hinsicht miteinander vergleic-
hen, und zwar in der Vorliebe für das Pikareske. Schriftsteller wie Janusz Rud-
nicki, Brigitta Helbig und Dariusz Muszer knüpfen in ihren Werken an den Pica-
ro- oder Schelmenroman an und können so aus einer niedrigen gesellschaftlichen
Position, der Situation gesellschaftlicher “De-Platzierung” oder “Ent-Ortung”
erzählen (Brandt, 2014:159).
Fragestellung und Methode
Vor dem Hintergrund des oben dargestellten interkulturellen und interdis-
ziplinären Wandels im Bereich der germanistischen (und auch der slawistischen)
| 282
Literaturforschung in Polen, kann man in dem vorliegenden Beitrag folgende

Fragen formulieren: Welche Merkmale und Motive der deutschtürkischen und der
deutschpolnischen Migrationsliteratur taugen zu einer komparatistischen Darstel-
lung? Welche historischen, gesellschaftlichen und zivilisatorischen Faktoren und
Ereignisse trugen (trotz ihren diachronen Charakters) dazu bei, dass eine thema-
tische Verwandtschaft beider Literatur (von einem in diesem Zusammenhang
selbstverständlichen Migrationskontext abgesehen) überhaupt möglich ist?
Beschränkt sich der literarische Blick polnischer und türkischer (Post)-Migranten
auf ihre Erfahrung der Auswanderung oder wirken sie als Autoren an der Schaf-
fung eines differenzierten literarischen Bildes Deutschlands mit? Und nicht zu-
letzt: Welche Erkenntnisse und Diagnosen zur Lage im jeweiligen Land lassen
sich für polnische, türkische aber auch deutsche Leser aus der Lektüre der Migra-
tionsliteratur ableiten – im Falle Polens im Zusammenhang mit der Polarisierung
der Gesellschaft im Schatten eines national-populistischen, antideutschen, anti-
muslimischen und antimigrantischen Wandels, der nicht ohne bildungspolitische
Folgen bleibt?
Zwecks der Analyse ausgewählter Werke polnischer Migrationsliteratur
wird im vorliegenden Artikel eine problemorientierte Untersuchung in Anleh-
nung an Thematologie (Lubkoll 2009:747-762) durchgeführt, um die historische
und kulturspezifische Dynamik im interkulturellen (in diesem Fall türkisch-
polnischen Vergleich) festzuhalten.
Polnische und türkische Auswanderung nach Deutschland im Vergleich
Die Auswanderung zählt seit über zwei Jahrzehnten zu den wichtigsten
kollektiven Erfahrungen der Polen. Während Frankreich ein Ziel der politisch
motivierten Migration war, wählten polnische Emigranten die USA oder De-
utschland des 19. Jahrhunderts eher aus ökonomischen Gründen und wurden vor
allem für die Arbeit in der Schwerindustrie im Ruhrgebiet rekrutiert – so wie vie-
le Jahrzehnte später auch türkische Gastarbeiter. Ihre Assimilation verlief wiede-
rum wesentlich schneller als im Falle ihrer türkischen Nachfolger in den sechzi-
ger und siebziger Jahren des 20. Jh. Die Angst vor Fremden ist dennoch geblie-
ben. Ondřej Klípa merkt in seinem Artikel über die polnische Migration im Kon-
text des EU-Beitritts dazu an:
Diese Wanderarbeiter weckten – ähnlich wie die damaligen „galizischen
Hausierer“ – Furcht vor dem Einfluss fremder Völker (des polnischen im ersten,
des jüdischen im zweiten Falle) auf die deutsche Kultur. Bismarck schuf also ein
utilitaristisch orientiertes Kontrollsystem für die Nutzung dieser Arbeitskräfte, ein
System, das heute von einigen Forschern als Keimzelle späterer Programme für
die Anwerbung ausländischer Arbeitskräfte im Deutschland der Nachkriegszeit
(Westdeutschland und Ostdeutschland) angesehen wird (Klípa, 2014: 78).
283 |
Anders als in der DDR war es in der VR Polen (unter bestimmten Voraus-
setzungen) möglich, in den Westen auszureisen, was in vielen Fällen auch die
Auswanderung z.B. in die BRD bedeutete – selbstverständlich nicht im Rahmen
bilateraler Anwerbeprogramme wie zwischen der Bundesrepublik und der Türkei.
Klípa nennt in seinem Artikel die Zahl von ca. 300.000 Polen, die allein in den
1980er Jahren aus politischen oder anderen Gründen nach Westdeutschland emig-
rierten. Der Zusammenbruch der Wirtschaft nach 1989, die steigende Arbeitslo-
sigkeit und Inflation in der frühen Phase der Transformation in Polen beschleu-
nigten diesen Prozess:
Nach dem Fall des Eisernen Vorhangs war Deutschland statistischen An-
gaben zufolge das Land, das die meisten polnischen Zuwanderer aufnahm; erst
im Jahre 2006 wurde es von Großbritannien überholt. Viele begaben sich nach
Deutschland, um dort illegal zu arbeiten, viele aber auch aus anderen, von
Erwerbsarbeit unabhängigen Gründen“ (Klípa, 2014: 80).
Die EU-Mitgliedschaft Polens (seit 2004), des größten mitteleuropäischen
Beitrittslandes, blieb nicht ohne Folgen für die Struktur der deutschen Gesellsc-
haft und markierte zugleich den Anfang einer Entwicklung, die in der deutschtür-
kischen Community in umgekehrter Richtung verlief und in der FAZ in einem
bündigen Titel Weniger Türken, mehr Polen zusammengefasst wurde:
„Die Angaben beruhen auf Auswertungen des vom Bundesverwaltungsamt
Köln geführten Ausländerzentralregisters durch das Statistische Bundesamt (Des-
tatis) in Wiesbaden. (...) Zugleich stieg die Zahl der Ausländer, die aus einem der
künftigen EU-Beitrittsländer gekommen waren um etwa 22 000 auf 481 998. (...)
Die größte Gruppe an der ausländischen Bevölkerung stellten die Türken mit 25,6
Prozent (1 877 661). Ihre Zahl sank damit weiter um rund 35 000. 1998 hatten
noch mehr als 2,1 Millionen Türken in Deutschland gelebt (FAZ, 2004: 9).
Zur Entwicklung der deutschpolnischen Literatur
Von allen Unterschieden in der Migrationsgeschichte der Polen und der
Türken abgesehen, stellt die Einwanderung aus beiden Ländern nicht nur ein
wichtiges Kapitel in der (west)-deutschen Wirtschaftsgeschichte, sondern auch
einen Teil des Literaturlebens in Deutschland dar, obwohl er lange Zeit als „Gas-
tarbeiterliteratur“ (im Bezug auf das Schaffen türkischer Einwanderer) etwas
abwertend bezeichnet wurde.
Von einer gewissen Diskriminierung kann man dennoch auch im Bezug
auf die Literatur der Deutsch-Polen sprechen – wie dazu Marion Brandt anmerkt:
Im Handbuch Interkulturelle Literatur in Deutschland, einem Grundla-
genwerk zur interkulturellen Literaturwissenschaft, herausgegeben im Jahr 2007
im Metzlerverlag, finden sich Informationen über polnische Schriftsteller, die in
Deutschland leben, in dem Kapitel Literatur osteuropäischer Migrantinnen. Im
| 284
Unterschied zu italienischen, spanischen, griechischen, portugiesischen, türkisc-

hen, russischen und brasilianischen Autoren in Deutschland haben polnische Sch-
riftsteller in diesem Handbuch kein eigenes Kapitel erhalten. (...) Diese grundle-
gende Publikation dokumentiert also eine irritierende Unkenntnis über in De-
utschland lebende polnische Schriftsteller (Brandt, 2014: 149-150).
Die polnische Literatur im westlichen Exil, darunter in der BRD, war da-
gegen bis 1989 eine Stimme der politisch Verfolgten, die anders als türkische
Einwanderer in ihre alte Heimat wegen möglicher Schikanen nicht zurückkehren
durften (politisch engagierte Türken wurden mit einer ähnlichen Gefahr z.B. nach
dem Militärputsch am 12. September 1980 konfrontiert). Wegen der Zensur in
der VR Polen, aber auch aufgrund der vom kalten Krieg bedingten Isolation vom
Westen, war es nur im Exil möglich, sich an einem interkulturellen Dialog unein-
geschränkt zu beteiligen und die im kommunistischen Polen zensierten oder ver-
botenen Werke deutscher Autoren zu veröffentlichen und zu kommentieren. Vor
1989 war die Exilkultur eine Art Gegenöffentlichkeit, die einen freien interkultu-
rellen Dialog praktizierte, ohne eine im Sozialismus zwangsverordnete Freundsc-
haft mit der DDR praktizieren zu müssen und ohne Begleitung der offiziellen,
gegen die BRD gerichteten Propaganda in der VR Polen. Solche Pariser Exil-
zeitschriften, wie “Kultura” oder “Zeszyty Literackie” (die auch als Buchverlage
funktionierten) verstanden sich als Kulturvermittler zwischen beiden Teilen Eu-
ropas. Sie veröffentlichten neben der polnischen Poesie und Prosa auch die Wer-
ke anderer Literaturen oder sogar fremdsprachige Sondernummer und realisierten
damit ein weitsichtiges interkulturelles Programm, das nicht nur für Emigranten
eine relevante kultur- und identitätsstiftende Rolle spielte: Diese Zeitschriften
wurden teilweise nach Polen geschmuggelt oder heimlich nachgedruckt. Es war
kein Zufall, dass z.B. die erste Übersetzung eines Kapitels der Blechtrommel von
Günter Grass (Polnische Post) ausgerechnet in der “Kultura” mit einer Rezension
des Romans 1962 erschien, denn auf eine vollständige offizielle und nicht zen-
sierte Ausgabe musste man bis 1989 warten.
Eine ähnliche Aufgabe erfüllten nach 1976 illegale Untergrundverlage in
Polen, die nicht nur politisch suspekte Literatur ostdeutscher Dissidenten
druckten, sondern auch durch die Veröffentlichung von Büchern, Flugblättern
oder Zeitschriften auf tabuisierte Themen aufmerksam machten, auch auf inter-
kulturelle Fragen, wie die deutsche Minderheit in Polen, Vertreibung der Deutsc-
hen, Spuren der deutschen Kultur in Polen oder die Entdeutschung der polnischen
Westgebiete. Literaturübersetzungen aus dem Deutschen, Rezensionen zur de-
utschsprachigen Literatur oder Interviews mit Schriftstellern aus beiden deutsc-
hen Staaten waren übrigens ein Teil eines größeren Verlagsprofils mit interkultu-
reller Ausrichtung. Ähnlich wie im Exil wurden außerhalb der Zensur Werke
nicht nur polnischer Autoren herausgegeben: im Verlagsprogramm standen
285 |
Bücher u.a. russischer, tschechischer, slowakischer, französischer, britischer,

amerikanischer oder litauischer Autoren (Czachowska & Dorosz, 1991).
Einen gewissen Durchbruch im Bereich der polnischen Literatur in De-
utschland leistete mit ihrem literarischen und publizistischen Werk der aus
Bydgoszcz (dt. Bromberg) stammende Tadeusz Nowakowski, der den Zweiten
Weltkrieg in NS-Gefängnissen verbrachte und sich nach dem Krieg zuerst in
London und dann in München siedelte, wo er u.a. Lesungen in der Gruppe 47 hat-
te und mit zahlreichen deutschen Zeitungen (u.a. mit der FAZ) und vor allem mit
dem Sender Freies Europa, kooperierte. Sein Roman Polonaise Allerheiligen, der
auch in der türkischen Übersetzung als Azizler Kampı 1977 erschien (in der pol-
nischen Fassung lautete der Titel Lager Allerheiligen – das belastete Wort “La-
ger” blieb in der deutschen Übersetzung aus) ist ein Bild polnischer Staatenlosen
(displaced persons) kurz nach dem Krieg und thematisiert auch deren Verhältnis
zu Deutschland, nicht zuletzt vor dem Hintergrund der deutsch-polnischen Gesc-
hichte von Bydgoszcz, zu Deutsch Bromberg, der Heimatstadt des Schriftstellers.
Wie bereits in der Einleitung erwähnt, verwandelte sich Berlin nach der
Verhängung des Kriegsrechts in Polen am 13. Dezember 1981 in ein wichtiges
Exilzentrum der polnischen Kultur mit eigenen Zeitschriften. Obwohl sich die
meisten Emigranten in ihren publizistischen Kommentaren auf die Lage in Polen
konzentrierten, entwickelte sich mit der Zeit auch deren Interesse an der deutsc-
hen Kultur. In solchen Zeitschriften wie “Pogląd” oder “Archipelag” erschienen
z.B. Gedichte von Jürgen Fuchs, Utz Rachowski oder Wolf Biermann.
Die polnische Literatur in Deutschland wurde aber erst dann sichtbar, als
die Generation der Kinder dieser Emigranten, die bilingual bzw. nur in der de-
utschen Sprachen erzogen wurden, mit ihren, meistens auf Deutsch verfassten
Büchern oder Presseartikeln sich dem interkulturellen Diskurs im deutschen Lite-
raturleben angeschlossen hat. Obwohl sie polnischer Herkunft sind, fallen sie
nicht immer – selbst wegen der in Polen relativ verbreiteter und deshalb nicht als
ungewöhnlich wirkender deutscher Namen – als Autoren mit polnischen Wurzeln
auf. Prominente Beispiele dafür sind Matthias Nawrat, Sabrina Janesch, Artur
Becker oder Wojciech Stamm. Aus dem Namen Emilia Śmiechowska wurde
Emilia Smechowski, sogar Adam Soboczynski (ohne “ń” geschrieben), “ZEIT”-
Publizist und Schriftsteller (u.a. Autor von Polski Tango. Eine Reise durch De-
utschland und Polen) fällt nicht als ein Kind polnischer Einwanderer auf, da pol-
nische Namen auch unter Deutschen ebenfalls keine Seltenheit sind.
Sowohl polnische als auch türkische Migrationsautoren nehmen in untersc-
hiedlichen Formen an einem Dialog mit der literarischen und historischen Tradi-
tion ihrer Herkunftsländer teil. Diese Feststellung bedeutet keinesfalls, dass ihr
Werk oder ihre öffentliche Aktivität eine Art Verpflichtung gegenüber dem Po-
lentum oder dem Türkentum ist. Statt eine nationale Dichtung im Sinne alter Me-
| 286
ister, ebenfalls Emigranten, wie der 1855 in Konstantinopel verstorbene Adam

Mickiewicz zu schaffen (“O Volksgesang, du Wache, wohlbewehrt / Im Volks-
tempel der Erinnerungen” – Mickiewicz, 1834), tun sie vielmehr das, was Marcel
Reich-Ranicki über das Werk von Tadeusz Nowakowski geschrieben hat:
(…) er knüpft konsequent und hartnäckig an die schönste Tradition der
polnischen Literatur an: Sie hielt es stets für ihre vornehmste Pflicht, vor der ei-
genen Tür zu kehren. So ist auch Nowakowski ein unbestechlicher Kritiker der
polnischen Mentalität – sei es an der Weichsel, sei es in den Zentren der Emig-
ranten.“ (Reich-Ranicki, 1980: 25).
Zum thematischen Vergleich der deutschpolnischen und der deutsch-
türkischen Literatur
Selbst beim Versuch, wichtige Aspekte der Vergangenheit und der Ge-
genwart beider Länder zu vergleichen, kommt man zu dem Schluss, dass Polen
und die Türkei zwar keine Schicksalsgemeinschaft (wie etwa vor 1989 die Länder
des ehemaligen Ostblocks) verbindet (auf jeden Fall seit dem Ende der polnisch-
osmanischen Kriege), dennoch kann man von einem gleichzeitigen Erwerb
prägender historischer Erfahrungen und von ähnlichen Motiven der kollektiven
Erinnerung sprechen, obwohl es zwischen polnischen und türkischen Akteuren
dieser Ereignisse fast keine Interaktionen gab. In diesem Zusammenhang sind u.a.
große Themen zu nennen: Phantomschmerzen nach dem Verlust einer imperialen
Macht und die Marginalisierung im internationalen Kontext (wie nach den Tei-
lungen Polens 1795), Nationalismus als eine der Säulen des wiedergewonnenen
oder erkämpften Staatswesens (Polen nach 1918/1919, die Türkei nach 1923),
Mythologisierung und Idealisierung großer Integrationsfiguren (Marschall Józef
Piłsudski, Präsident Mustafa Kemal Atatürk) sichtbare Spaltung des Landes in
Metropolen und Provinz bzw. in West und Ost, die Kluft zwischen der Tradition
und den Modernisierungsprozessen sowie zwischen der Volksreligiosität und
dem großstädtischen Laizismus, das Gefühl, von Europa und von Großmächten
im Stich gelassen zu sein, die Erfahrung des Kriegsrechts, Traditionen des
Widerstands, eine politische Polarisierung der Gesellschaft und nicht zuletzt die
Rolle der Auswanderung.
In Anbetracht dieser Tatsachen ist es verständlich, nach ihren Folgen für
die thematische Ausrichtung beider Migrationsliteraturen zu fragen. Mit Blick auf
das Kriterium der Vergleichbarkeit wird in dem vorliegenden Beitrag auf einige
Motive hingewiesen, die in der deutsch-türkischen Literatur (darunter auch in
Reportagen und Streitschriften) vorkommen und im weiteren Teil des Beitrags
mit entsprechenden thematischen Schwerpunkten im Schaffen polnischer Migran-
ten verglichen werden. Dazu zählen: Selbstkanakisierung (u.a. Feridun Zaimoglu,
Abschaum. Die wahre Geschichte von Ertan Ongun oder Kanak Sprak. 24
Mißtöne vom Rande der Gesellschaft), Integration, Identität und Leben zwischen
287 |
zwei Kulturen (Zafer Şenocak, Deutschsein: Eine Aufklärungsschrift), private

Migrationsgeschichten (Renan Demirkan, Schwarzer Tee mit drei Stück Zucker),
Deutsche Sprache als ein Faktor der Integration (Emine Sevgi Özdamar, Mutter-
zunge), Männlichkeitskrisen (Necla Kelek, Die verlorenen Söhne. Plädoyer für
die Befreiung des türkisch-muslimischen Mannes), Kultur des Patriarchats (Serap
Çileli, Wir sind Eure Töchter, nicht Eure Ehre), Blick auf Deutschland im Wan-
del der Zeit (Feridun Zaimoglu, Evangelio. Ein Luther-Roman, Yadé Kara, Selam
Berlin, auch das Hass-Buch von Akif Pirinçci, Deutschland von Sinnen. Der irre
Kult um Frauen, Homosexuelle und Zuwanderer), Konfrontation mit der DDR-
Wirklichkeit (Emine Sevgi Özdamar, Seltsame Sterne starren zur Erde), Ausei-
nandersetzung mit dem Herkunftsland (Necla Kelek, Bittersüße Heimat: Bericht
aus dem Inneren der Türkei, Deniz Yücel, Agentterrorist: Eine Geschichte über
Freiheit und Freundschaft, Demokratie und Nichtsodemokratie), Konservati-
ve/nationale und moderne/europäische Lebenswelten (Zafer Şenocak, Das
Fremde, das in jedem wohnt).
Literarische Bilder der Selbstorientalisierung der in Deutschland lebenden
Polen analysiert Dirk Uffelmann und lokalisiert dieses Phänomen in einem brei-
ten Kontext. In der Literatur werden die Überreste des polnischen Messianismus
dekonstruiert:
Wenngleich nur bei wenigen der polnischen Migrantinnen und Migranten
in Westeuropa eine solche Subjektwerdungskonzeption qua Umwertung von He-
terostereotypen theoretisch explizit formuliert wird, lässt sich zeigen, dass das
Verfahren der Selbstkanakisierung oder - typologisch allgemeiner – Selbstorien-
talisierung - für Teile der Migrationsliteratur und -kultur entscheidend ist (Uffel-
mann, 2009: 159).
Der Protagonist des vom deutschen Slawisten besprochenen Romans von
Dariusz Muszer weist einige Merkmale auf, die ihn in die Nähe der Lebenswelt
autodestruktiver türkischer Migranten bringen:
Wie Kanak Attak birgt auch Dariusz Muszers literarisches Werk eine ge-
hörige Dosis Aggression: Der Held von Die Freiheit riecht nach Vanille, einem
Roman mit Migrationssthematik, geschrieben aus der Ich-Perspektive eines pol-
nischen Migranten und sozialen Außenseiters in Hannover, ballt gleich mehrere
Provokationen zusammen, wenn er über sich resümiert: “Ich bin ja nur ein
Mischling, ein slawisch-germanisch-jüdischer Köter, der den Weg Außerirdisc-
hen gewählt hat, um zu überleben” (Uffelmann, 2009: 160).
Ein Selbstbildnis der Polen, das keinesfalls zu einer idealisierten Vision ei-
nes polnischen Patrioten und Romantikers passt, erinnert an eine düstere Bilanz
im Interview mit dem Dichter Memet in Kanak sprak von Feridun Zaimoglu:
| 288
Sie sind menschenmüll, eine verschwendung in den straßen der metropo-

len, sie haben das spiel verloren, weil die karten gezinkt sind, die man ihnen in
die hand drückt. Deshalb sind sie kanaken, deshalb bin ich ein kanake, deshalb
bist du ein kanake (Zaimoglu, 2011: 92).
Die Selbstkanakisierung, also eine Art Versetzung in die Opferrolle, wird
in dem von Uffelmann besprochenen Roman des auf Polnisch schreibenden Ja-
nusz Rudnicki nicht nur durch eine demonstrative Sauferei, sondern auch auf die
Anspielung auf das von Deutschen zugefügte Leid verstärkt:
“Auf dem Bahnhof setzte ich mich zu einer Gruppe Polen. Wir tranken. Ich
führte sie nachts durch die Stadt, fast führte ich sie an der Hand wie ein Rudel
Kinder. Wir spuckten den Passamten vor die Füße, besetzten die ganze Breite des
Gehsteigs, keinem ausweichend. Die Deutschen, die, von unserm betrunkenen
Geschrei vertrieben, uns aus dem Wege gingen, tippten sich an die Stirn, und ich
vorneweg, ich meinen Leuten erklärend, das sei Strafe für die KZ-Lager und für
unser elendes Schicksal” (Uffelmann, 2009: 164-165).
Im Zusammenhang mit der Selbstkanakisierung weist Uffelmann ebenfalls
auf die deutsche Comedy-show Der Familie Popolski hin, die sich alter Polenk-
lischees bedient und alle Accessoires eines richtigen Polacken (ein deutsches
Pendant zum „Kanaken“) zur Schau stellt und damit literarische Bilder Rudnickis
und Muszers reproduziert: Sprachfehler, rituelles Wodka-Trinken und politisch
unkorrekte Sprüche. Erwähnenswert wäre an dieser Stelle auch ein polnischer
Versuch, auf der Bühne (aber auch in geschriebener Form) diese Rolle zu spielen:
Für Kontroversen in Polen sorgte Wojciech Oleszczak alias Marek Fis – Komiker
und Autor des autobiographischen Buches Das Billigste an Deutschland bin ich:
Ein Pole legal im Westen (2017).
Das Thema der Integration und des Lebens zwischen zwei Kulturen, also
praktisch gesehen einer völlig anderen Strategie als die vorhin erwähnte Selbst-
kanakisierung, wird im autobiographischen Bericht unter einem eindeutigen Titel
– Wir Strebermigranten – von Emilia Smechowski angesprochen. Die Eigenart
(im Vergleich mit anderen Migranten) polnischer Erfahrungen in dieser Hinsicht
fasst Marta Kozłowska in ihrer Analyse für das Portal der Bundeszentrale für po-
litische Bildung wie folgt zusammen:
Obwohl die Polnischstämmigen nach den Türkischstämmigen die zweitg-
rößte nichtautochthone Bevölkerungsgruppe in Deutschland sind, kommen sie
aufgrund ihrer Vielfalt nicht als solche in den offiziellen Statistiken vor. Dies ist
besonders dann der Fall, wenn es um die rechtliche Lage geht – viele sind als
AussiedlerInnen oder SpätaussiedlerInnen nach Deutschland gekommen, andere
als politische Flüchtlinge und viele aus ökonomischen oder ausbildungsbezoge-
nen Gründen. Ebenso sind die Polnischstämmigen kaum als solche im Alltagsle-
289 |
ben in der Bundesrepublik sichtbar. Die meisten sind relativ gut integriert, viele
sogar assimiliert (Kozłowska, 2017).
Smechowski macht einerseits journalistische Exkurse, um komplexe Sch-
lussfolgerungen über Polen in Deutschland zu ziehen, andererseits – und das ist
bestimmt die Stärke dieses Buches – schildert sie vor allem ihre subjektive Erin-
nerung an die eigene Migrations- und Integrationsgeschichte (mit ihren Eltern ist
sie im Sommer 1988 in die BRD ausgewandert):
Nein, wir wollten nicht erkannt werden. Wenn wir andere Polen im Su-
permarkt hörten, rollten wir mit den Augen. (…) Im Grunde taten wir das, was
die Politik auch heute als Garantie für gelungene Integration verkauft: Wir hielten
uns fern von unseren Landsleuten (Smechowski, 2017: 96-97).
Das Buch von Smechowski ist ebenfalls eine Erinnerung an einen radika-
len Bruch mit der polnischen Identität, der sich u.a. im Bereich der Sprache oder
der Alltagsrituale vollzog, aber gleichzeitig bereits in der ersten Phase der Eing-
liederung in die deutsche Gesellschaft problematisch war, weil viele Polen nicht
als Polen, sondern als deutsche Aussiedler nach Deutschland kamen: Während
die Polen, solange sie in Polen waren, ihren deutschen Opa und jegliche NS-
Vergangenheit zu vertuschen versuchten, galt es nun in Deutschland, genau diese
Verbindung möglichst glaubwürdig und selbstbewusst vorzubringen.(…) Ein kla-
rer Vorteil gegenüber einer kleinen Zahl derjenigen Polen, deren Familien im
Widerstand gewesen waren – und die sich nun einem Asylverfahren stellen
mussten (Smechowski, 2017: 72). Um die Integration der Polen in der BRD zu
beschreiben, benutzte Adam Soboczynski 2008 in seinem Buch eine Formel, die
2014 in einer viel kommentierten Publikation von Peter Oliver Loew (Loew,
2014), dem aktuellen Direktor des Deutschen Polen-Instituts in Darmstadt, aus-
führlich analysiert wurde:
Die Polen kommen in dieser Debatte nicht vor, denn sie haben integrati-
onstechnisch einen dritten Weg gewählt. Weder haben sie sich integriert, noch
kann man sagen, dass sie sich nicht integriert hätten. Sie haben sich einfach un-
sichtbar gemacht (Soboczynski, 2008: 29). Sowohl bei Smechowski als auch bei
Soboczynski findet man die Erinnerung an die ersten Erfahrungen mit der deutsc-
hen Sprache, die beide bald erlernten – um nach vielen Jahren, wie Smechowska
– die verlernte polnische Sprache neu zu lernen und auch ihrer Tochter zu vermit-
teln. Soboczynski merkt dazu an: Schnell war mir die fremde Sprache nicht mehr
ein Geräusch, hin und wieder blitzten im Wortschwall meiner Mitschüler Wörter
auf, die ich verstand“ (Soboczynski, 2008: 23). In der oben erwähnten Analyse
von Marta Kozłowska findet man auch die folgende Feststellung: Ein genauer
Blick zeigt aber eine Anpassungstendenz: wo die Bevölkerung Deutschlands
wenig Toleranz zeigt, z.B. gegen Roma oder Muslime, bleibt auch die Intoleranz
der Polnischstämmigen hoch. Interessanterweise trennen Polnischstämmige Tür-
| 290
ken von Muslimen, und zeigen weniger Menschenfeindlichkeit gegen Türken,

wenn sie ohne Religion genannt sind (Kozłowska, 2017). Ein Echo dieser Be-
obachtung befindet sich auch in Smechowskis Buch – mit einem Hinweis auf ei-
ne Umfrage, die 1992 eine Abneigung der Polen anderen Migranten gegenüber
dokumentierte. Gleichzeitig macht die Autorin auf den in den frühen 1990er Jah-
ren verbreiteten deutschen Fremdenhass, auch gegen Polen, aufmerksam.
Schwieriger als die Überwindung eigener Vorurteile schien den Einwanderern
aus Polen die Auseinandersetzung mit dem eigenen Männlichkeitsmythos. In ei-
nem eindeutig betitelten Beitrag – Emigration als Kastration. Polnische Männerli-
teratur in Deutschland (Oświęcimski, Niewrzęda, Stamm, Muszer, Rudnicki) –
analysiert Brygida Helbig die Erniedrigung, die nicht nur eine häufige Erfahrung
eines Migranten aus Osteuropa, aber auch aus der Türkei oder aus arabischen
Staaten war. Davon sind zwar beide Geschlechter betroffen, jedoch Männer auf
eine andere Art und Weise. Helbig präsentiert an ausgewählten Beispielen litera-
rische Formen der Überwindung dieser Krise bei den oben genannten Autoren.
Um sich in der Fremde als Männer (die aus patriarchalen Gesellschaften stam-
men) zu bewahren, nutzen sie verschiedene Strategien (die mit wirklichen Biog-
raphien dieser Autoren nicht zu verwechseln und als biographische Autokreation
zu deuten sind): Selbstironie, Groteske, Dekonstruktion von Stereotypen, Umkeh-
rung von Hierarchien, Aufwertung der Andersartigkeit oder stellen die Überle-
genheit der deutschen Kultur in Frage (Helbig, 2013).
Die Rückkehr in das Land der Kindheit weckt bei polnischen Postmigran-
ten nicht immer nostalgische Gefühle. Bei Adam Soboczynski, Brygida Helbig
oder Emilia Smechowski finden wir zwar Erinnerungen an Personen (wie Opas
oder Omas), Landschaften, Speisen oder Gerüche, aber wohl am deutlichsten
kommt bei Emilia Smechowski ein kritischer Blick auf das Herkunftsland zum
Ausdruck. Bereits der erste Satz des Buches Rückkehr nach Polen. Expeditionen
in mein Heimatland, das 2019 erschien, gibt Einblick in die Lage des seit vier
Jahren von der Partei Recht und Gerechtigkeit (PiS) regierten Polens: „Der Bür-
germeister ist tot. Das Land ist zerrisen“ (Smechowski, 2019: 9). Gemeint ist der
politisch motivierte Mord am Danziger Stadtpräsidenten Paweł Adamowicz.
Smechowski setzt sich zwar mit unterschiedlichen Folgen des Wandels nach
1989 auseinander, porträtiert aber auch Proteste der Polinnen gegen die Verschär-
fung des Abtreibungsgesetzes, den sich ausbreitenden Nationalismus, patriarchale
Umgangsformen im polnischen Alltag, auch während des Interviews mit der „So-
lidarność”-Ikone Lech Wałęsa, schildert ihre Eindrücke nach einer Woche mit der
PiS-Propaganda in staatlichen Abendnachrichten, stellt Fragen nach der polnisc-
hen Religiosität und nach traditionellen Mythen wie der „Mutter Polin“.
Nicht nur die Gegenwart Polens beschäftigt polnische Postmigranten.
Książę (Der Fürst) von Magdalena Parys, eine 2020 in der polnischen Sprache
erschiene Dystopie zeigt Deutschland, wo sich nicht nur die nazistische Wel-
291 |
tanschauung verbreitet, sondern auch alte Mythen – und Strukturen – aus den Zei-
ten des Dritten Reiches und aus der Nachkriegszeit wiederbelebt werden und: Ein
Imperium Germanum scheint keine Fiktion mehr zu sein. Die Autorin knüpft da-
bei an aktuelle Probleme der Bundesrepublik an, wie der Fremdenhass, problema-
tische Vergangenheitsaufarbeitung, neonazistische Stimmungen in deutschen
Sicherheitsdiensten oder die Bedrohung für die Demokratie durch den politischen
Radikalismus. In ihren Berliner Reportagen Deutsche unser blickt Ewa Wanat auf
die deutsche Hauptstadt aus einer ungewöhnlichen Perspektive, u.a. der dort le-
benden Polen, Türken oder Syrer. Die Erinnerung an die Vergangenheit im Werk
polnischer Migrationsautoren umfasst aus selbstverständlichen Gründen vor al-
lem ihre Kindheit oder Jugend im kommunistischen Polen, aber auch zahlreiche
Anspielungen auf den westlichen Nachbarn der Volksrepublik – die DDR. Bezü-
ge auf den „ersten Arbeiter- und Bauernstaat auf deutschem Boden“ enthalten u.a.
Bücher von Magdalena Parys (Der Magier und vor allem Der Tunnel – ähnlich,
wie Der Fürst, Teile der Berliner Trilogie), die ersten symbolischen Löcher in der
Berliner Mauer und die Wirklichkeit auf beiden Seiten des “antifaschistischen
Schutzwalls” beschreibt in der erwähnten Reportagensammlung Ewa Wanat.
Über die Nachwendezeit in Ostdeutschland, aber auch mit Exkursen nach Polen
und Tschechien, schreibt aus der Perspektive der polnischen Migrantin Brygida
Helbig (Ossis und andere Leute).
Dem Mauerfall widmet Soboczynski ein Kapitel in seinem Buch – und
auch der Erinnerung an die Transitfahrt durch ein dunkles Niemandsland namens
DDR. Im Wir Strebermigranten bestätigt Smechowski diese Haltung ihrer
Landsleute der ostdeutschen Revolution gegenüber und schreibt über abfällige
Blicke der Polen auf Bürger der untergehenden DDR. In Anlehnung an den Titel
einer Sendung des Deutschlandfunk Kultur über Magdalena Parys (Deutschpol-
nischeuropäisch) soll ebenfalls die Frage nach dem Bild der Modernisierungspro-
zesse und der Europäisierung der polnischen Identität gestellt werden. Im Essay-
band Kosmopolen. Auf der Suche nach einem europäischen Zuhause thematisiert
Artur Becker u.a. solche Fragen, wie die eigene künstlerische Existenz in der de-
utschen Sprache, seine polnische Heimat und Europa oder das moderne Noma-
dentum.
Fazit
Ein komparativer Blick auf beide Migrationsliteraturen (jedoch ohne Ansp-
ruch auf Vollständigkeit), der im vorliegenden Artikel unternommen wurde, zeigt
neue Perspektiven für die Beschäftigung mit dieser literarischen Tradition, be-
sonders in der heutigen Zeit. Für die polnische Germanistik und Deutschland-
forschung, aber auch für die Literatur- und Kulturdidaktik, bedeutet die Einbezie-
hung beider Migrationskulturen einerseits die Pflege einer Erinnerung an relevan-
te Aspekte der polnischen Geschichte (auch des liberalen Antikommunismus vor
1989) und eine europäische Kontextualisierung der polnischen Kultur in der Ge-
| 292
genwart (wie dies bereits Verleger und Publizisten im Exil und im Untergrund ta-
ten), andererseits ist das breite thematische Spektrum der interkulturell geprägten
Literatur eine Antithese der sich in Polen ausbreitenden unkritischen Glorifizie-
rung des Polentums, der antiliberalen und antieuropäischen Tendenzen, des aus
den kommunistischen Zeiten bekannten und für aktuelle Ziele wiederbelebten
Mythos vom ethnisch homogenen Polen und der einst für die VR Polen typischen
Diffamierung der Emigrationskreise, die sich kritisch mit der Politik in Polen au-
seinandersetzen. Der Wandel Polens zu einem Einwanderungsland kann die Erin-
nerung an die Rolle der einst in der Schwerindustrie arbeitenden Polen oder Tür-
ken nicht verdrängen, denn sonst bräuchten wir einen polnischen Günter Wall-
raff, um Missstände „ganz unten“ aufzudecken: In Polen machen die Ukrainer
etwa ein Drittel aller Einwanderer aus, und sie machten, was die Polen nicht
machen wollten: in Großküchen spülen, Supermarktregale befüllen, Alte pflegen,
ihren Körper für Sex verkaufen. (…) Und bis heute ist Polen für Ukrainer das,
was lange Zeit Deutschland für die Polen war: der golden schimmernde Westen
(Smechowski, 2017: 189). Ähnlich, wie die deutschtürkische Literatur, die sehr
zu Recht Zugang zur germanistischen Forschung und Didaktik in Polen gefunden
hat, bietet auch das Schaffen polnischer Migranten einen unkonventionellen Blick
auf Deutschland, darunter auf die NS-Zeit und auf die DDR. Ein Gewinn für tür-
kische Leser besteht darin, dass man die eigene Migrationsgeschichte und die
Gegenwart des eigenen Landes aus der Perspektive polnischer Migrationsliteratur
reflektieren kann, denn Rot-Weiß steht – nicht nur in Deutschland – sowohl für
die Türkei, als auch für Polen.
Aytaç, G. (2013). “Alman Edebiyatıyla Bütünleşmiş bir Polonya Yahudisi:
Marcel Reich-Ranicki”. Diyalog, 2: 121-127.
Brandt, M. (2014). “Deutsch-polnische Literatur aus postkolonialer und in-
terkultureller Perspektive”. Studia Germanica Gedanensia, Nr. 30, 149-161.
Czachowska, J. & Dorosz, B. (1991). Literatura i krytyka poza cenzurą
1977-1989, Wydawnictwo Wiedza o Kulturze.
FAZ (2004). Immigration: Weniger Türken, mehr Polen. Frankfurter All-
gemeine Zeitung, Nr. 92, 9.
Helbig, B. (2013). Emigracja jako kastracja - twórczość Leszka
Oświęcimskiego, Krzysztofa Niewrzędy, Wojciecha Stamma, Dariusza Muszera i
Janusza Rudnickiego. In: Czapliński, P. et.al, (2013). Poetyka migracji.
Doświadczenie granic w literaturze polskiej przełomu XX i XXI wieku,
Wydawnictwo Uniwersytet Śląski.
293 |
Joachimsthaler, J. (2007). Philologie der Nachbarschaft. Erinne-

rungskultur, Literatur und Wissenschaft zwischen Deutschland und Polen, Verlag
Königshausen & Neumann GmbH.
Klípa, O. (2014). Migration von Polen nach Deutschland im Kontext des
polnischen EU-Beitritts. In: Buchen, T et. al. (Hg./red.) (2014). Demographisc-
her Wandel in Polen, Deutschland und Europa. Geschichte, Verflechtungen und
neue Forschungsperspektiven/Przemiany demograficzne w Polsce, Niemczech i
Europie. Historia, powiązania i nowe perspektywy badawcze, Interdisciplinary
Polish Studies 2, epubli GmbH.
Kozłowska, M. (2017, 7. Dezember). Gruppenbezogene Menschenfeind-
lichkeit bei der polnischstämmigen Bevölkerung in Deutschland. Bundeszentrale
für politische Bildung.
http://www.bpb.de/politik/extremismus/rechtsextremismus/261254/gmf-
bei-polnischstaemmigen
Loew, P.O. (2014). Wir Unsichtbaren. Geschichte der Polen in Deutsch-
land, C.H. Beck.
Lubkoll, Ch. (2009). Thematologie, 747-762. In: Schneider, J. (Hg.),
(2009) Methodengeschichte der Germanistik. Walter de Gruyter.
Mickiewicz, A. (1834). Konrad Wallenrod: geschichtliche Erzählung aus
Litthauens und Preussens Vorzeit. Übersetzt von Karl Ludwig Kannegießer,
Brockhaus.
Palej, A. (2015). “Fließende Identitäten. Die deutsch-polnischen Autoren
mit Migrationshintergrund nach 1989”. Krakauer Studien zur germanistischen Li-
teratur- und Kulturwissenschaft, Vol. 5, 29-30.
Reich-Ranicki, M. (1980). Barmherziger Satiriker. Zum sechzigsten Ge-
burtstag von Tadeusz Nowakowski. Frankfurter Allgemeine Zeitung, 261, 25
Smechowski, E. (2019). Rückkehr nach Polen. Expeditionen in mein Hei-
matland, Hanser.
Smechowski, E. (2017). Wie Strebermigranten. Hanser.
Soboczynski, A. (2008). Polski Tango. Eine Reise durch Deutschland und
Polen, Aufbau.
Uffelmann, D. (2009). “Selbstorientalisierung in Narrativen polnischer
Migranten”. Zeitschrift für Slavische Philologie, Vol. 66, No. 1, 153-180.
Zaimoglu, F. (2011). Kanak Sprak/Koppstoff. Die gesammelten Mißtöne
vom Rande der Gesellschaft, Kiepenheuer und Witsch.
| 294
THE ARMOR OF NARCISSISM: READING CARYL CHURCHILL’S TOP

GIRLS BASED ON A SYNTHESIS OF HEINZ KOHUT’S THEORIES ON
NARCISSISM AND FREDRICK JAMESON’S MARXIST PERSPECTIVES
Midia MOHAMMADI - Ali SALAMI*
Abstract
Caryl Churchill’s whole female cast play, Top Girls, depicts
the situation of New Woman in the Thatcherian new world enriched
with opportunities despite being filled with the anxiety of impending
crisis and war. The play delves deep into female psychology and the
anxieties rooted in the socio-political context. The article scrutinizes the
play by applying a synthesized approach based on a synthesis of Heinz
Kohut’s post-Freudian psychoanalysis theories that regard deficit as the
primary elements impacting identity formation and Fredrick Jameson’s
ideas considering the literary text as a symptom of their context. Regar-
ding the play’s publication year and the political issues subtly mentio-
ned in the text, this study discusses how the deeply rooted political
anxieties of 1980s England impacted women’s lives. This article shows
the consequences of living in an environment devoid of empathetic re-
action towards the individuals’ needs and explores the roots of the dep-
loyment of narcissism as armor by women as a psychological defense
mechanism.
Keywords: Post-Freudian, Psychoanalysis, Marxism, Narcissism,
Thatcherian.
Introduction
Caryl Churchill’s Top Girls (1982), the angry whole-cast women play,
highlights the social issues of the 1980s English society and adds depth to their
psychological impacts on women. The play starts with a celebration of Marlene’s
achievements where several prominent women figures from different eras and va-
rious backgrounds are gathered. Act one delineates the path women have taken to
reach the controversial status of modern New Woman who resists being situated
in the imposed domestic roles. Marlene is the successful 1980s English lady who
has paid a significant price of giving up matrimony and motherhood to achieve
her career goals in a patriarchal society. She celebrates her achievement with fe-
*
MA Student, English Literature University of Tehran, Iran, midiamohammadi@ut.ac.ir -
Assist. Prof. Dr., English Literature University of Tehran, Iran, salami.a@ut.ac.ir.
295 |
male figures from previous eras to remind us of women’s issues psychohistory

that resists being confined to a limited era and signifies every success women ac-
hieve regardless of their race or social class. The election of Margaret Thatcher as
the leader of the Conservative Party in 1975 and later her becoming Prime Minis-
ter of Great Britain in 1979 were remarkable alterations in the highest English
diplomatic system, which brought women a promising hope of winning the hig-
hest job positions that they could only dream of having in previous centuries. In
Top Girls’ first act, Churchill acknowledges women in different eras and classes
of society whose life accounts reveal that women have always had high potenti-
als; however, society tended to annihilate their unconventional actions. In the
modern atomized world and the era of individualization, the modern woman is
not solely carrying her burden as an individual because she is aware of centuries
of female subjugation, and she has various opportunities in life that every deter-
mined woman from the beginning of time has deserved but could only achieve in
her dreams. Nevertheless, the situation of New Woman is challenged since being
successful in business is not the goal a conventional traditional woman is expec-
ted to have or achieve. As it will be further discussed in Marlene’s case, not only
this success fails to receive admiration from society but even becomes the cause
of a harsh rebuke because it threatens male figures.
In an interview for BBC 1 in 1973, Margaret Thatcher was asked if Eng-
land would ever have a female Prime Minister. She answered that it was very
improbable and that she did not think it would happen in her lifetime. Despite
her tremendous efforts as a female politician in the Parliament, Thatcher stood in
favor of meritocracy by saying that the person’s qualifications were more impor-
tant for her. Nevertheless, her position as the first woman Prime Minister in 1979
was a significant change that she had failed to imagine in 1973. Although Thatc-
her never sympathized with the feminist cause, she became the heroine of many
women like Marlene, who now believed they could achieve better job positions.
However, working-class people like Joyce failed to care for the radical change as
the Thatcher administration weakened the unions and deteriorated the situation
for the workers.
When Churchill talks about Top Girls, she talks about her experience in
America, her criticism of Thatcher, and how all the controversy found its way in-
to the play :
And that was such a different attitude from anything I’d met here, where
feminism tends to be much more connected with socialism and not so much to do
with women succeeding on the sort of capitalist ladder. All those ideas fed into
Top Girls. I wanted it to set off, with all those historical women celebrating Mar-
lene’s achievement, to look as if it were going to be a celebration of women achi-
eving things, and then to put the other perspectives on it, to show that just to ac-
| 296
hieve the same things that men had achieved in capitalist society wouldn’t be a
good object (Churchill, 1982: 37).
While Churchill’s words sympathize mostly with the socialist cause that fa-
iled to regard Thatcher’s empowerment as a positive political event, her play re-
veals the confusing nature of these words. Top Girl’s act one commemorates
strong women who resisted subjugation and took active roles. In addition, it sym-
pathizes with female figures who have been suppressed in the patriarchal society.
However, as the play develops, a subtle criticism starts being directed towards
Marlene and reaches its peak in act three. Despite attempting to preserve a socia-
list stance on Thatcher’s administration, Churchill acknowledges the new oppor-
tunities for women in Top Girls, which will be further discussed. Although femi-
nist claims might seem to be in conflict with socialist causes, as Fredrick Jameson
states, feminist claims align with Marxist perspectives:
In our present perspective, it becomes clear that sexism and the patriarchal
are to be grasped as the sedimentation and the virulent survival of forms of alie-
nation specific to the oldest mode of production of human history, with its divi-
sion of labor between men and women, and its division of power between youth
and elder. (Jameson, 1983: 85)
Although Churchill’s sympathies are majorly directed at the working class,
and her criticism is directed towards Thatcherian policies against them, it will be
further discussed how the inherent feminism of Top Girls must be cherished as a
vehicle that highlights the significance of Thatcher’s presence as the Prime Mi-
nister for women rights. Although, according to Loretta Loach, “Thatcher is rele-
vant to feminism only in the sense that her revolutionary conservatism does not
turn its back on gender”(Loach, 1987: 25), her position helped many women beli-
eve in themselves.
Theoretical Framework
Fredrick Jameson, the American Neo Marxist literary theorist, regards lite-
rary texts as symptoms of their historical contexts, which possess a political un-
conscious, “the repressed and buried reality of this fundamental history” (Jame-
son, 1983, p.4). According to Jameson, to explore the political unconscious of a
text, it is necessary to read it through a Marxist lens that considers the relevant
socio-political context. His theories align with the primary Marxist idea regarding
the economic or mode of production as the infrastructure that shapes the other su-
perstructures. Since the infrastructure forms the other things, “all literature must
be read as a symbolic meditation on the destiny of community”(Jameson, 1983:
56). Thus, the literary text becomes an allegory through which the society’s un-
resolvable issues are highlighted artistically only to show the inherent political
unconscious that attempts to convey the truth.
297 |
While Marxism and psychoanalysis fail to share the same premise, accor-
ding to Ernesto Laclau, in the “decisive point” where Marxism “breaks with the
tradition of the Enlightenment,” the role of the unconscious reconciles the two.
He describes the second point and its link to psychoanalysis:
(b) the affirmation of the opaqueness of the social-the ideological nature of
collective representations-which establishes a permanent gap between the real
and the manifest senses of individual and social group actions…The second point
may be linked to the action of the unconscious and to the plurality of “systems”
established in the various Freudian topographies. (Jameson, 1983: 331)
Thus, the individual is highly affected by the plural system, which provides
a rich background for studying the psychological impacts of the milieu. By appl-
ying Jameson’s ideas to Heinz Kohut’s psychoanalytic discourse, which distances
itself from Freudian drive theories and emphasizes the significance of one’s envi-
ronment in their self-development, the impact of the socio-political shortcomings
on an individual’s mindset could be studied.
According to Heinz Kohut’s self‐deficit model, when the environment
lacks empathetic reaction to one’s self object needs, it deprives them of the ability
to develop a cohesive sense of self. The Kohutian notion of narcissism, akin to
Freud’s secondary narcissism, impacts the grandiose self that deals with the nar-
cissistic injury. While the narcissistic rage in male characters has been interpreted
as the motive for heroic deeds, it has been regarded as a fault when triggered in
female characters. Freud believes that women are biologically narcissistic, whe-
reas men can easily surpass their narcissistic tendencies:
Freud argues that the sexes can be characterized by their potential to ‘pass
beyond the limits of narcissism’ and love another (Freud, 1991: 78)…Freud ar-
gues that the woman loves narcissistically, choosing love objects on the basis of
love for herself: what she herself is, what she was, what she would like to be and
someone who was once part of herself (Freud, 1991: 84). In short, Freud argues
that men give up their narcissism and by elevating the sexual object into an ideal
they reach the ‘highest phase of development . . . the state of being in love’
(Freud, 1991: 68). By contrast, he argues that, for some ‘highly complicated bio-
logical reason’ women as they sexually mature slide back towards the narcissism
of their infancy (Freud, 1991: 83). (Tyler, 2005: 28)
Unlike Freud, Kohut refrains from differentiating the genders and states
that narcissism is a symptom of being neglected. In Freudian terms, narcissism is
akin to selfishness, but in Kohutian objective perspective, it could be employed as
a defense mechanism to provide the individual with a cohesive self. Just as Jame-
son insists on the unconscious, Kohut states that action must be studied with “re-
course to empathy” because “a consideration of its visible course and its visible
results” is inadequate (Kohut, 1959: 461).
| 298
The Lingering Past

Top Girls’ act one shows various female figures who have been subjugated
in different eras and are now gathered to celebrate Marlene’s becoming the job
agency manager. Act one reminds the audience that the burden on women’s sho-
ulders owes its onerousness to centuries of gender discrimination. Marlene’s cha-
racteristics are partly revealed in the first act through her reactions to other cha-
racters’ statements. Her obsession with rage as she expects Nijo to be angry
shows her suppressed narcissistic rage that devours her and pushes her towards
restlessness when she says: “Don’t you get angry? I get angry”(Churchill, 1982:
105). Marlene’s angry especially when she responds to Joan’s story about losing
her position as the Pope for having a child. Marlene implies that male Popes have
sexual relationships as well by saying that “other Popes had children, surely,” and
Joan acknowledges the double standards by saying that “they didn’t give birth to
them” (Churchill, 1982: 120). The significance of this conversation is later revea-
led when the audience realizes that Marlene went through the same situation at
the age of seventeenth, and “the only thing,” as she says about Joan’s baby, “was
to get rid of it somehow”(Churchill, 1982: 120).
Having lived in the eras where women were expected to take domestic ro-
les as submissives, the rebellious female characters at the table fail to regard
themselves as women. Isabella says: “I cannot and will not live the life of a
lady”(Churchill, 1982: 137), and Joan also says: “I didn’t live a woman’s life. I
don’t understand it”(Churchill, 1982: 134). In contrast, Marlene says how she still
desist from wearing pants which shows how the situation is changing for the bet-
ter in a society where women are able to value their feminity alongside showing
their intellectual abilities in different job positions. As the ending of act one app-
roaches, women’s attitudes change as they start expressing themselves and
showing their eagerness to take active roles. It is revealed that Nijo fought back
when she finally got angry with her husband and “beat him till he cried out and
promised he would never order anyone to hit us again”(Churchill, 1982: 138).
Bringing various female characters from different eras in act one shows
Churchill’s sympathy towards feminist issues; however, in her following two
acts, the sympathy is directed chiefly towards social causes and working-class
conflicts with the new Thatcherian policies. After depicting historical female cha-
racters whose lives were highly affected by patriarchal values, showing twentieth-
century women like Louise who “don’t care greatly for working with wo-
men”(Churchill, 1982: 178) and attribute their success to their masculine charac-
teristics, show how misogyny is still in the minds of individuals and how success
is regarded as a masculine value. Louise acknowledges the change that has hap-
pened by talking of younger women at work “who grew up in a different climate”
and can stay feminine while working in profitable jobs (Churchill, 1982: 179).
299 |
Another anti-feminist tendency can be pinpointed in Mrs Kidd and Marlene’s

conversation when she asks her to quit and give Howard the job back:
Mrs Kidd: What’s it going to do to him working for a woman? I think if it
was a man he’d get over it as something normal.
Marlene: Naturally I’ll be tactful and pleasant to him, you don’t start pus-
hing someone round. I’ll consult him over any decisions affecting his department.
But that’s no different, Mrs Kidd, from any of my other colleagues.
Mrs Kidd: I think it is different, because he’s a man. (Churchill, 1982: 189)
She further calls Marlene a “ball-breaker” and says that she will end up
“miserable and lonely” because she is “not natural”(Churchill, 1982: 190). The
conversation shows that it is not men whom women must face, but the masculine
values that have formed a paradigm that is considered normal and natural. It also
emphasizes the lack of empathy towards Marlene, depriving her of a cohesive
sense of self.
Marlene and Joyce
Marlene and Joyce were raised in a poverty-stricken broken home where
the father was distant, and the mother was helpless. Although Marlene left their
hometown and has since climbed the corporate ladder successfully, she has paid
its price by leaving her family and abandoning her only daughter. Marlene’s at-
tempt to reconcile with her sister fails because of the unresolved issues between
them. Their conversation in the play’s last act reveals how injured Joyce and
Marlene are. Joyce was committed to her domestic life in their hometown, but af-
ter being abandoned by her unfaithful husband, she now lives on her cleaning
jobs (Churchill, 1982: 226). On the other hand, Marlene has become a successful
managing director in London who has never shown a tendency to love or reunite
with Angie, her daughter. Marlene expresses her restlessness in the first act by
saying that she “can’t bear sitting still” (Churchill, 1982: 98). Despite their obvi-
ous differences, they both suffer from neglect and feel lonely.
Having witnessed their mother’s miserable life, Marlene chose to achieve
her goals, and she blames her environment for failing to support her when she be-
came a mother. When she says that she knows “a managing director who’s got
two children,” her tone is pitiful, and then she adds how “she breastfeeds them in
the board room, she pays a hundred pounds a week on domestic help alone, and
she can afford that because she’s an extremely high-powered lady earning a great
deal of money” (Churchill, 1982: 222). Marlene’s words here and in act one,
where she says that although she could, she does not “wear trousers in the office”
(Churchill 110), show her attempts to preserve her feminity despite having said
farewell to motherhood at the age of seventeen.
| 300
Thatcher has welcomed the spirit of the modern go-getting woman who has
been made to feel guilty about her desire success. The Prime Minister is their
model. She is a woman who can sustain the conflicting qualities of drive and fe-
mininity and still be part of the world - not loved or liked as women feel they
need to be, but successful, assured and admired. (Loach, 1987: 26)
Marlene asserts that a woman who belongs to the working class needs to
secure her social status before having children. Marlene’s environment has been
devoid of empathetic reactions towards her self object needs, “internal needs,
which must be at least partially met by another person” (Baker and Baker, 1987:
2). Thus, her narcissistically injured fragmented self has been divided between
her maternal desires and her goal of having a better life. She has spent most of her
adult life to achieve a social status that could credit her enough to celebrate with
all women from different time spans who have been wronged or neglected like
herself. Marlene’s efforts to right the wrong reveal her narcissistic rage that Ko-
hut discusses in “Thoughts on Narcissism and Narcissistic Rage” (1972). Kohut
states:
Narcisstic rage occurs in many forms; they all share, however, a specific
psychological flavor which gives them a distinct position within the wide realm
of human aggressions. The need for revenge, for righting a wrong, for undoing a
hurt by whatever means, and a deeply anchored, unrelenting compulsion in the
pursuit of all these aims which gives no rest to those who have suffered a narcis-
sistic injury—these are features which are characteristic for the phenomenon of
narcissistic rage in all its forms and which set it apart from other kinds of aggres-
sion. (Kohut, 1972: 380)
Marlene’s cold stony-hearted behavior is a symptom of the injuries caused
by a patriarchal society that has neglected women’s issues for centuries. Marlene
has adopted masculine traits to succeed in a society where women still get critici-
zed for achieving job positions that once belonged to men. Consequently, she has
spent so much time being that kind of lady that she fails to see herself coming
back to femininity, and even when they discuss motherhood, she says: “I’ve been
on the pill so long. I’m probably sterile”(Churchill, 1982: 224).
Kit and Angie
The deepest anxiety rooted in the 1980s is probably best revealed in Kit
and Angie’s dialogue discussing the war. In the twentieth century, the change of
power relations after the Hiroshima and Nagasaki atomic bombing instigated a
deeply rooted anxiety. Kit says she wants to “go somewhere away from the war”
and Angie repeats that she will not stay (Churchill, 1982: 51). In the conversation
between Kit and Angie, Angie expresses her admiration of Marlene for having
unlimited access to different job positions, which shows how important the con-
cept of power and wealth have become in 1980s England. Kit dreams of beco-
301 |
ming a “nuclear physicist” because she believes she is “clever,” and Joyce is wor-
ried Angie will never find a job because “jobs are hard to get” (Churchill, 1982:
158). Thatcherian policies failed to sympathize with working-class women “by
speaking with cruel duplicity about the hardworking, voluntary effort of the na-
tion’s carers and then abandoning them to a political passivity” which “burdens
working-class women with the morality of service and duty, making the process
of giving itself the final reward” (Loach, 1987: 26).
It is understandable why Joyce fails to admire Thatcher and is worried
about Angie. The conversations and worries expressed in the second act of the
play illuminate the situation of the English working class. Even Marlene confes-
ses that the new political changes fail to guarantee a good life for all women by
saying that Angie “is Packer in Tesco more like” and that “she’s not going to ma-
ke it” (Churchill, 1987: 201).
Conclusion
Centuries of gender discrimination have put a double burden on women’s
shoulders, and this can be witnessed in the relationship between Joyce and Mar-
lene’s parents and many examples of women figures introduced in Top Girls’ act
one. The struggle for women has been a choice between adopting patriarchal va-
lues and metaphorically becoming a man or remaining in domestic roles as infe-
rior subjects who needed male figures for survival.
While Thatcherian policies are criticized in the play by showing that not
much has changed for working class less privileged women, her role as the first
woman Prime Minister opened another gate towards success and revived hope for
women like Marlene who were deeply injured and deprived of their cohesive sel-
ves in an environment that failed to show empathetic reaction towards their self
object needs.
The patriarchal society imposes masculine workplace values on all indivi-
duals, making it difficult for women to climb the ladder without sacrificing them-
selves or parts of their identities. Marlene’s resistance to wearing trousers in the
workplace and her attempts to help women find jobs is an example that shows
how a narcissistically injured mirror-hungry character makes efforts to right the
wrong while believing that everything is possible for the intelligent perseverant
women.
Although Marlene is criticized for neglecting her family and daughter, it is
important to see her as a product of her environment. Even as a successful
woman, her sacrifices are disregarded, and she is rebuked for having achieved a
man’s job position. As Marlene’s narcissistic injury fragmented her cohesive self,
she goes beyond developing her self-esteem and finds “a compelling need for
merger with powerful object” (Kohut, 1971: 91), which in her case is Margaret
| 302
Thatcher’s administration as her idealized imago. She urges to exclude herself

from those she considers weak by attaching herself to institutions of power. Alt-
hough Marlene seems cold and distant, she is undeniably Angie’s heroine and
might be her only chance for a better future as she would give her the security
Joyce could never offer. Angie admires her instead of expressing resentment for
leaving her behind and sees her as a role model. All Angie’s anger is directed
towards Joyce despite having raised her as her own child. Marlene’s armor of
narcissism helps Angie and girls like her achieve their goals by taking matters in-
to their hands.
Caryl Churchill’s play acknowledges the changes in the social values of the
1980s by showing how Angie prefers to have a strong, successful distant mother
who could provide her with job opportunities rather than staying with her loving
domestic one who has never left her hometown and cares for her parents. As
controversial as it is, the New Woman’s advantages exceed its disadvantages as it
continues to pave the way for women until they finally reach the actual equal sta-
tus that enables them to achieve their goals without sacrificing a part of their
identities.
References
Baker, Howard S. and Margaret Baker. (1987). “Heinz Kohut’s Self Psyc-
hology: An Overview.” Am J Psychiatry. Jan;144(1):1-9. DOI:
10.1176/ajp.144.1.1.
Churchill, Caryl, William Naismith, and Nick Worrall. (2008). Top Girls.
London: Methuen Drama, Copyright, 1982 by Caryl Churchill. 1991 by Methuen
Drama.
Jameson, Fredrick. (2006). (1983) .The Political Unconscious. Routledge.
Kohut, Heinz. “Introspection, Empathy, and Psychoanalysis an Examina-
tion of the Relationship between Mode of Observation and Theory.” Journal of
the American Psychoanalytic Association. 7.3 (1959): 459-483.
Kohut, Heinz. (1971). The Analysis of the Self: A Systematic Approach to
the Psychoanalytic Treatment of Narcissistic Personality Disorders. University of
Chicago Press, Chicago.
Kohut, Heinz. (1972). “Thoughts on Narcissism and Narcissistic Rage.”
Psychoanalytic Study of The Child 27, 360-400.
303 |
Internet Resources
Tyler, I. (2005). “’ Who Put the ‘Me’ in Feminism?’: The Sexual Politics
of Narcissism.” Feminist Theory 6.1, 25–44.
Laclau, Ernesto, and Amy G. Reiter-McIntosh. “Psychoanalysis and
Marxism.” Critical Inquiry, vol. 13, no. 2, The University of Chicago Press, 1987,
pp. 330–33, http://www.jstor.org/stable/1343496.
Loach, Loretta. “Can Feminism Survive a Third Term?” Feminist Review,
no. 27, Sage Publications, Ltd., 1987, pp. 23–35,
https://doi.org/10.2307/1394807.
| 304
КВАНТИТАТИВНАЯ ХАРАКТЕРИСТИКА ИМЕН СОБСТВЕННЫХ
Quantitative Characteristics of Proper Names
Mikhail TORCHINSKY - Can KARAYEL- Natalia TORCHINSKAYA*
Аннотация
Количественная характеристика имен собственных является
неотъемлемой частью их комплексного анализа. При установлении
количества онимов в украинском языке мы разделили имена
собственные, относящиеся к активному и пассивному словарному
запасу, установили так называемый коэффициент динамики
названий, ввели хронологический показатель, зафиксировали
отечественные и заимствованные из других языков номинации, учли
явления полисемии, омонимии и синонимии. Информация о
количестве имен собственных взята с работ отечественных и
зарубежных ученых, со словарей и справочников, а также из
многочисленных сайтов в Интернете. Подсчет продолжался почти
два года, поэтому с целью его упрощения мы предлагаем определять
количество проприативов в каждом языке по упрощенной
процедуре, учитывая прежде всего население, историю народа,
территорию и валовой национальный доход определенной страны и
сравнивая эти данные с Украиной. Например, в украинском языке
количество имен собственных определено в пределах 975 миллионов
единиц, среди которых доминируют наименования нематериальных
объектов (736,6 млн.) и номинации одушевленных денотатов (210
млн.). Для Турции, которая имеет в пять раз больше валовой
национальный продукт, вдвое больше – численность населения, на
30 % больше – площадь и примерно одинаковую историю,
количество имен собственных будет составлять приблизительно 10
миллиардов единиц.
Ключевые слова: имя собственное, квантитативная
характеристика, количество, оним.
*
Prof. Dr., Department of Ukrainian Philology Khmelnytsky National University, Ukrai-
ne, mina@ukr.net. - Dr., Department of Russian Language and Literature Atatürk University, Tur-
key, can.karayel@atauni.edu.tr. - Prof. Dr., Department of Slavic Philology, Khmelnytsky National
University, Ukraine, natatora@ukr.net.
305 |
Abstract
The quantitative characterization of prjper names is an integral
part of their comprehensive analesis. When establishing the number of
onyms in the Ukrainian language, we delimited the nominations related
to active and passive vocabulary, established the so-called coefficient of
the Dynamics of names, introduced a chronological indicator, recorded
domestic and borrowed nominations from other languages, took into ac-
count the phenomena of polysemy, homonymy synonymy. Information
on the number of names was taken from the Works of domestic and fo-
reign scientists, from dictionaries and reference boks, as well as from
numerous sites on the internet. The counting lasted almost two years,
therefore, in order to simplify it, we propose to determine the number of
proper names in each language according to a simplified procedure, ta-
king into accout, first of all, the population, history of the people, terri-
tory and the gross national income of a certain country and comparing
these data with Ukrain. For example, in the Ukrainian language, the
number of proper names is determined within 975 million units, among
which the names of intangible objects (736.3 million) and the nomina-
tion of animate denotations (210 million) dominate. For Turkey, which
has five times the gross national product, twice the population, %30 mo-
re area and roughly the same history, the number of proper names will
be approximately 9 billion 750 million units.
Keywords: Proper Name, Quantitative Characteristic, Quan-
tity, Name.
Введение
Имена собственные, или онимы, проприативы, проприальные
единицы, имеют ряд дифференциальных признаков, с помощью которых мы
и выделяем их как специфическую группу слов. Это, в частности,
идентификация онимами единичных объектов или их совокупностей как
единого целого; четкая определённость номинированных денотатов;
вторичность имен собственных относительно нарицательных;
произвольность формы проприативов; их функциональная ограниченность,
неспособность самостоятельно образовывать тексты с полноценным
коммуникативным содержанием; функционирование в роли имен
собственных исключительно существительных или слов, употребленных в
их значении (единичных лексем, словосочетаний или предложений) и тому
подобное. Среди таких особенностей – значительное количественное
преобладание онимов над апелятивами и в то же время неизвестность
широкой аудитории абсолютного большинства проприальных единиц из-за
пребывания их на лексической периферии (Торчинський, 2010: 14–15).
Именно этот атрибут мы и планируем детализировать в нашем
| 306
исследовании, причем в двух аспектах: установив количество имен

собственных в украинском языке, сравним основные характеристики
территорий распространения определенных языков и выясним численность
онимов в турецком языке (таким образом можно квантитативно
охарактеризовать и другие языки).
Количественная характеристика, которую еще квалифицируют как
квантитативную (латинское quantitas – количество (Скопненко, Цимбалюк,
2006: 345) ), имеет весомое значение для разных явлений, в частности и для
языковых. На уровне проприальной лексики квантитативный анализ будет
способствовать уточнению объемов как онимного пространства в целом, так
и отдельных его сегментов, что, в свою очередь, конкретизирует основу
ономастических студий, а также поможет кодифицировать отдельные
нормы правописания, которые касаются проприальных единиц.
Отметим, что квантитативные характеристики в исследованиях
онимов уже частично учитываются, так как схема анализа имен
собственных предусматривает в третьем, функциональном, блоке
(Торчинський, 2010: 159–161) при определении места проприативов в
активном или пассивном словаре непосредственно описание таких двух их
признаков, как частотность и известность. На основе первого атрибута
онимы можно разделить на высоко-, средне- и низкочастотные, а также
популярные и модные, а на основе второго – на обще-, регионально-,
локально- и малоизвестные (Торчинський, 2010: 113–116).
Попытки выяснить количество имен собственных были лишь
эпизодическими. Например, считаем интересным вывод классика
украинской ономастики Ю. А. Карпенко (2004: 83), что в целом в языке на
одно имя нарицательное приходится несколько сотен онимов. Именно
основатель Одесской ономастической школы пытался сосчитать отдельные
разряды проприальных единиц (например, он утверждал, что в Украине
только топонимов несколько миллионов, на миллионы следует считать
эргонимы и особенно хрематонимы украинского языка, а заглавий
художественных произведений неограниченное количество).
Численность апеллятивов в нашем языке колеблется от 134 000
(Білодід, 1970–1980) до 172 000 (Скляренко, 2008). Исходя из этого и
использовав предложенный Ю. А. Карпенко (2004: 83) коэффициент
соотношения между нарицательными и собственными именами (к примеру:
1 до 500), количество проприативов, в зависимости от взятого за основу
источника информации, должно составлять 67 или 86 миллионов единиц.
Конечно, точное число слов (как имен собственных, так и
нарицательных) сосчитать трудно, поскольку кодификация всегда на шаг
отстает от живого языка, который постоянно изменяется, заимствует что-то
307 |
новое, обогащается неологизмами, избавляется от устаревших и ненужных

слов, содержит диалектизмы, употребляемые на ограниченных территориях,
и профессиональные жаргонизмы, известные лишь в узких кругах. Поэтому
все цифры, которые приводятся для количественной характеристики
лексического запаса языков, следует считать очень приблизительными.
Частично отношение к количественному описанию имен собственных
имеет и установление их места в языке и речи. Если в языке онимы – это
общеизвестные лексемы, среди которых немало устаревших, в настоящее
время почти не используемых говорящими, то в просторечии в первую
очередь фиксируются зоонимы, микротопонимы, прозвища, неофициальные
наименования многих материальных и нематериальных объектов, которые
практически никогда не станут фактами языка. Именно по этой причине мы
будем пытаться установить количество имен собственных, которые бытуют
в речи (их значительно больше) и языке (это лишь те проприативы, которые
в течение длительного времени хранятся в языковой памяти нашего
народа).
Также фиксировались не только непосредственно украинские онимы,
но и имена собственные, заимствованные из других языков, которые
активно используются говорящими в Украине. Прежде всего это касается
антропоформул, именующих известных государственных деятелей стран в
основном Западной Европы, Азии и Северной Америки, спортсменов,
артистов.музыкантов и т. д.; сюда можно отнести и теонимы, которые
функционируют в буддизме, исламе, иудействе, греческом и латинском
многобожии, а также систему отдельных национальных названий
мифических (сказочных) существ и предметов (естественно, денотаты таких
наименований известны большинству жителей Земли).
При определении количества проприальных единиц мы пытались
учесть и ряд других особенностей.
Во-первых, на основе анализа многочисленных трудов, в которых
описывались разные разряды онимной лексики, мы устанавливали так
называемый коэффициент динамики ономастикона, сущность которого
заключается в том, сколько раз тот или иной денотат в течение всего
периода его существования получал новое наименование. В частности, для
фамилий такой коэффициент составляет 1,4, что значит: приблизительно
каждые четыре носителя из десяти изменяли свою фамилию, поэтому
количество современных фамилий нужно увеличить в 1,4 разы, и тогда мы
получим общее количество этих проприальных единиц.
Во-вторых, для определенных разрядов проприативов большое
значение имеет хронологический показатель, который позволяет учесть
количество онимов, существовавших в предыдущие годы, десятилетия и
| 308
даже века. Прежде всего это касается антропонимов, идеонимов и

прагматонимов (например, названия телепередач стоит считать за
последние 50 лет, газет и журналов – за 150, книг – за 400 и т. д.); в то же
время космонимы и некоторые другие номинации имеют нулевой
хронологический коэффициент.
В-третьих, определяя количество имен собственных, мы пытались
учесть явления полисемии, омонимии и синонимии, которые в ономастике
проявляются своеобразно.
В частности, разные названия одного и того же объекта
квалифицируются как синонимы, то есть лексические варианты
наименований (по существу – как отдельные номинации) и считаются как
отдельные онимы. Например, город Хмельницкий имел еще два названия –
Плоскиров и Проскуров; река Днепр – три: Борисфен¸ Данаприс и Славутич
(поэтическое), и все эти номинации учитываются как составляющие общего
количества проприативов.
Одинаковые номинации разных денотатов являются омонимами и
анализируются, как в предыдущем случае: город, река, гостиница, ресторан,
футбольная команда Днепр; регион, гостиница, поэтоним, футбольная
команда «Полесье».
Одинаковые номинации объектов, которые принадлежат к одной
группе, квалифицируются как многозначные слова и учитываются лишь
один раз. Например, 174 057 украинцев имеют фамилию Мельник, 142 200 –
Шевченко, 125 548 – Бойко. Для подсчета общего количества имен
собственных введен коэффициент полисемии, который, например, для
ойконимов и хоронимов составляет три, а для гидронимов и оронимов –
два.
Заметим, что количество проприативов разных разрядов нами
подается уже с учетом этих показателей.
В-четвертых, с целью обеспечить объективность в определении
объемов украинского ономастикона, мы рассматриваем отдельно
количество его составляющих, и только тогда говорим о численности всей
совокупности проприативов. Поскольку сегодня нет общей структуры
онимного пространства как украинского, так и других языков, мы
используем для этого так называемую денотатно-номинативную
систематизацию онимной лексики, которая предусматривает разделение
всех имен собственных на онимные поля и подполя, секторы и подсекторы,
сегменты и подсегменты, элементы и подэлементы (Торчинський, 2010: 20).
Принимая во внимание то, что таких структурных компонентов
насчитывается более двух тысяч, подытожим лишь наиболее весомые
309 |
группы номинаций, причем отметим, что такая информация в Украине уже

известна, поскольку напечатаны материалы, в которых установлена
численность названий живых объектов (витонимов) (Торчинський, 2019в),
географических названий (топонимов) (Торчинський, 2019а), космических
объектов (космонимов) (Торчинський, 2019е), материальных и
нематериальных объектов (прагматонимов (Торчинський, 2019д) и
идеонимов (Торчинський, 2019г) ), коллективов людей (эргонимов)
(Торчинський, 2019б).
Информацию о количестве таких онимов мы брали из трудов
отечественных и зарубежных ученых, а также из многочисленных сайтов в
Интернете.
Первое онимное поле образуют витонимы, то есть наименование
объектов живой природы: людей (свыше 206 миллионов антропонимов),
животных (около 3 миллионов зоонимов), растений (до 100 тысяч
фитонимов) и мифических объектов (около тысячи мифонимов).
Конечно, наиболее распространенными, исследованными и весомыми
для этноса есть личные наименования людей. Основное количество таких
номинаций – это фамилии (10 000 украинских фамилий имеют более 660
носителей: Андриевский, Устенко, еще ориентировочно столько же
указанных антропономинаций – меньше фиксаций: Йохна, Ставнийчук),
прозвища (6 630 000: Гарукало, Пушты), псевдонимы (более чем 10 000
названий: Кузьма, Остап Вишня, ориентировочно столько же кличек
(псевдо) деятелей ОУН и УПА: Балай, Дубовый, а также воинов,
участвующих в ООС: Албанец, Кипер), катойконимы (почти 30 000:
киевлянин, одессит) и этнонимы (всего около 6 000 номинаций: грузины,
немцы).Менее распространены личные имена (более тысячи: Андрей,
Наталья), отчества (столько же: Алексеевич, Михайловна) и
прецепторонимы (около 800 названий руководящих должностей: Президент
Украины, Председатель Верховной Рады Украины и почетные
наименования: «Герой Украины», «Заслуженный горняк Украины»).
Однако больше всего фиксируется антропоформул, пока официально
в Украине – трехкомпонентных типа «фамилия + имя + отчество» (Мария
Ивановна Пентилюк, Николай Иванович Степаненко). Сегодня в стране
насчитывается 42,5 миллиона человек, однако, по нашему мнению, сюда
следует добавить еще 8,5 миллионов украинцев, проживающих за
пределами нашего государства. Кроме этого, зафиксировано (в частности,
по данным переписей и регистров) еще около 200миллионов
антропоформул (например, 1897 г. – 35 миллионов, 1931 г. – 81,195
миллиона, 1998 г. – 36 миллионов в Украине и 9,6 миллиона – за рубежом).
Таким образом, с учетом коэффициентов динамики и полисемии,
| 310
количество таких проприальных единиц составляет около 200 миллионов, и

это является одной из крупнейших групп в составе украинского
ономастикона. Бесспорно, не все антропоформулы можно считать частью
языка, поскольку такие конструкции в основном были неизвестны широкой
публике.
Зоонимы преимущественно фиксируются в речи: общее количество
таких номинаций достаточно большое, потому что 57 % украинцев держат
домашних животных, среди которых преобладают кошки (Васька, Мурка) и
собаки (Рябко, Тарзан), также периодически клички получают дикие
животные: как в зоопарках, так и на свободе. Общее количество зоонимов,
по нашему мнению, составляет где-то около трех миллионов лексем.
Зато фитонимы менее распространены (по нашим подсчетам,
возможно существование 30 000 онимов), причем такие названия
узкорегиональные (Бабушкина черешня, Степанова яблоня), и только
отдельные номинации общеизвестны (Кармалюков дуб, Любомудр). Также
выделим наименования сортов растений (около 60 000: сорта яблонь
«Северный сигнал», «Яблочный спас») и пород животных (более 2 000:
породы лошадей «Буденовская», «Шведка»).
Достаточно немногочисленные мифонимы, среди которых
выделяются имена богов и божеств (до 300: архангел Гавриил, Ярило) и
наименования действующих лиц легенд, преданий, мифов и т. д. (до 500:
Вий, Кощей Бессмертный).
В целом витонимов насчитывается свыше 209 795 000, из них в языке
бытует почти 120 000 названий объектов живой природы (Торчинський,
2019в: 197–201).
Основными разновидностями географических названий являются
терронимы (наименование объектов суши – 143 500) и гидронимы
(номинации водных объектов – 106 000); отдельно зафиксировано 121 500
микротопонимов.
Топонимикон отличается очень расчленённой структурой, поэтому
рассмотрим лишь отдельные группы таких проприативов.
В частности, к названиям объектов суши отнесены:
хоронимы – номинации территорий горизонтального сечения,
например, лесных участков (около 40 000: Гомильчанские леса, Шваин),
путей сообщения (до 25 000: Северный обход во Львове, Каменецкий
переезд в Хмельницком), официальных административных единиц (18 000:
Житомирская область, Бердичевский район), кладбищ (в пределах 10 000:
Байковое кладбище, Новое кладбище), природоведческих объектов (до 7
000: Аскания-Новая, Синегора);
311 |
ойконимы – наименования населённых пунктов городского (около

тысячи: Винница, Сатанов) и сельского (более 28 000: Ивановка,
Соколовка) типа; сюда же отнесены почти 40 000 названий исчезнувших
поселений (приселков, хуторов, фольварков и т. п.: Подгута, Устинов
хутор);
оронимы – номинации территорий вертикального сечения (более 2
000: гора Поп Иван, горная система Горганы);
спелеонимы – названия подземных объектов (до 2 000: Озерная,
Хрустальная пещера);
батионимы – наименования подводных объектов (до 500: Верхний
брод, Лёвкова яма).
Отметим, что именно среди таких имен собственных встречается
большое количество иностранных лексем (более 7 500: Барселона,
Мраморное море).
Среди гидронимов чаще фиксируются названия рек (в пределах 70
000: Днестр, Южный Буг) и озер (до 15 000: Белое озеро, Свитязь), а среди
микротопонимов – оригинальные номинации улиц и площадей (около 6 000:
Почтовая площадь, Староконстантиновское шоссе; на самом деле их боле
одного миллиона, но очень много повторяющихся форм, как и среди других
наименований мелких географических объектов), а также урочищ (почти 40
000: Дубина, Пересыпь), кварталов (более 15 500: Русановка, Троещина) и
полей (более 15 000: Костяниха, Модестовское поле).
Как видим, количество топонимов (всего свыше 371 500 лексем)
меньше, чем предполагал Ю. А. Карпенко, однако если учесть
встречающиеся много раз номинации, то численность таких онимов как раз
и приблизится к трём миллионам. В языке зафиксировано до 90 000
топонимов (Торчинський, 2019а: 276–287).
Космонимы не имеют такой разветвленной денотатно-номинативной
структуры, как, например, топонимы, однако количественно представлены
достаточно широко. В целом таких названий насчитывается свыше 40 000,
причем в языке их – не более 2 000.
Отличительной особенностью названий космических объектов
является наличие номенклатуры, а это значит, что много галактик, звезд,
планет, астероидов, кратеров и т. п. получают только алфавитно-цифровые
обозначения (например: астероид 1969 TD2, галактика М 31, планета HD
2038 в созвездии Феникс), и лишь некоторые из них – собственное
наименование, причем количество первых в тысячи раз и больше
превышает численность других. Сравним: всего зафиксировано почти 100
000 000 астероидов, в более чем 600 000 определено орбиты и
| 312
предоставлено постоянный номер, а официально утвержденные названия

имеют 18 000 денотатов: Веста, Церера; невооруженным глазом можно
увидеть 6 000 звезд, с биноклем – до 10 000, всего их есть 2–3 миллиарда, а
названия имеют около 300: Альдебаран, Сириус; общее количество во
Вселенной – 100-200 миллиардов галактик, около 100 000 – описано, а
имеют названия – до 1 000: Большое Магелланово Облако, Сигара).
Среди номинаций географических объектов, находящихся на других
планетах и их спутниках, отметим прежде всего названия кратеров на Луне
(5 000 наименований кратеров, имеющих диаметр более десяти километров:
Барроу, Бэйли, хотя вообще кратеров с диаметром более одного километра
насчитывается сверх миллиона) (Торчинський, 2019е: 127–131).
Прагматонимное поле состоит из четырех подполей:
архитектуронимов (номинаций сооружений – 1 420 000), порейонимов
(названий транспортных средств – 26 000), хрематонимов (наименований
единичных предметов – 260 000) и товаронимов (названий объектов,
предназначенных для продажи или обмена – 300 000).
Среди онимов, принадлежащих к первой группе прагматонимов,
более продуктивны наименования домов и других подобных сооружений
(почти 1 260 000), среди которых встречается множество подвидов.
Например, названия образовательно-научных учреждений (всего более 86
000) – это номинации дошкольных заведений (почти 15 000: «Ромашка»,
«Солнышко»), школ (более 16 500: Балинский общеобразовательный
учебно-воспитательный комплекс «Школа-лицей № 1 имени Нины
Сосниной» I–III ступеней, Шепетовская гимназия № 6), учреждений
профессионально-технического (более 800: Киевское высшее
профессиональное училище технологий и дизайна; Надвирнянское
профессионально-техническое училище № 11) и высшего (более 650:
Одесский национальный университет имени Ильи Мечникова, Уманский
государственный педагогический университет имени Павла Тычины)
образования, внешкольных (более 4 000: Новоушицкий дом детского
творчества, Хмельницкая детская музыкальная школа № 1 имени Николая
Мозгового) и академических (почти 600: Институт литературы имени
Тараса Шевченко, Институт математики НАН Украины) учреждений.
Среди номинаций объектов производственного предназначения (до
385 000) преобладают названия компаний, фирм и подобных денотатов (330
000: фирма «Саванна», юридическая компания «Триарии»); меньше
встречается наименований заводов и фабрик (почти 38 500: «Мотор-Сич»,
«Новатор»). Относительно продуктивны номинации помещений, в которых
находятся руководящие структуры международного, всеукраинского и
регионального уровней (более 150 000: Славутский городской совет,
313 |
Тернопольская областная государственная администрация), объекты

транспортной сферы (140 000: станция метро «Крещатик», Черкасский
центральный автовокзал), религиозные организации (более 50 000:
Андреевская церковь, Почаевская лавра), объекты культуры и спорта (почти
47 000: кинотеатр «Киевская Русь», Киевский дворец спорта),
сельскохозяйственные объекты (более 33 000: Майданская мельница,
Пилипковский курятник), медицинские учреждения (приблизительно 28
500: аптека «Здоровье», Немировская районная поликлиника), места
временного проживания людей (гостиница «Подолье», санаторий
«Хмельник»), банковские учреждения (более 20 000: Подольское отделение
АТ «Правекс банк», «Укргазбанк»), силовые структуры (до 20 000:
Бережанское отделение полиции, Дунаевецкий районный суд), заведения
общественного питания (до 18 000: арт-кафе «Диканька», ресторан
«Прованс»), торговые объекты (почти 10 500 (вообще в Украине
регистрируется до 38 500 магазинов и более 45 000 киосков, однако
высокий коэффициент полисемии значительно уменьшает их количество):
Центральный универмаг, киоск «Натали»), сервисные службы (до 5 000:
ателье «Индпошив», СТО «Дизель-сервис»), сооружения оборонного
предназначения (до 2 500: Золочевский замок, Хотинская крепость) и т. д.
Особо подчеркнём количество названий отдельных домов как жилого
назначения, так и хозяйственного, которые встречаются в речи жителей
преимущественно населенных пунктов сельского типа; определить их
количество практически нереально (по нашему мнению, в 28 385 селах их
может быть до 250 000: Катрин дом, Слимаков хлев).
Вторая группа архитектуронимов менее продуктивна – до 160 000
наименований других строительных конструкций, в частности обелисков
(более 50 000, однако с учетом коэффициента полисемии – около 5 000:
Обелиск Славы Бессмертным Героям на горе Митридат в Керчи, Памятный
знак на честь воинов-освободителей), статуй (около 2 000: «Венера
Купальщица», «Русалка»), памятников (почти 2 000: Памятник основателям
Киева, «Родина-Мать»), а главное – памяток истории и культуры (до 140
000 (правда, здесь частично есть объекты из первой группы): Колонна
Магдебургского права в Киеве, «Тустань»).
Среди порейонимов преобладают номинации кораблей: как
современных («Гетьман Сагайдачный»), так и бывших («Херсонес») – всего
до 20 000. В разговорной речи часто встречаются окказиональные названия
автомобилей («Ласточка» и под.), однако высокий коэффициент полисемии
уменьшает их количество до нескольких сотен.
| 314
Достаточно разноплановые хрематонимы, большинство из которых –

это наименования коллекционных объектов, в частности марок (более 250
000: «Гонта и Зализняк», «Казаки вокруг земли. Индия»).
Денотаты товаронимов имеют некоторые особенности, совпадающие
с хрематонимами, но их главное отличие – номинируются группы
однотипных объектов: как продовольственных товаров (такие названия
квалифицируются как гастронимы, и их насчитывается около 55 000: хлеб
«Дарницкий», сыр «Звенигород»), так и непродовольственных
(ангастронимы; до 245 000: телевизор «Весна-3», холодильник «Норд»).
В целом прагматонимикон представлен ориентировочно 2 006 000
проприальных единиц, однако в языке функционирует не более 70 000
таких наименований (Торчинський, 2019д: 171–180).
Среди шести основных разновидностей проприативов, бесспорно,
наиболее разветвленной является структура идеонимов, к которым
принадлежат наименования произведений искусства – артионимы (свыше
930 000), письменных произведений – библионимы (более 513 650 000),
СМИ – гемеронимы (216 860 000), часовых отрезков – хрононимы (в
пределах 630 000), денотатов названий, которые встречаются в
художественных произведениях и в других жанрах искусства, –
соответственно поетонимы (3 650 000) и артифрагментонимы (свыше 950
000).
Отметим, что значительную часть идеонимов зафиксировать довольно
трудно из-за их огромного количества, создания объектов в течение
длительного времени, отсутствия научно достоверной информации и т. д.,
однако общую картину идеонимного пространства воспроизвести, на наш
взгляд, все-таки можно.
Например, среди артионимов преобладают номинации фильмов и
сериалов (около 600 000: телесериал «Слуга народа», кинофильм «Тени
забытых предков»), картин и гравюр (почти 100 000: «Девушка на шаре» П.
Пикассо, «Мона Лиза» Л. да Винчи), песен (боле 80 000: «Водограй» В.
Ивасюка, «Перекресток» А. Макаревича), фотографий (более 80 000:
«Долина Теней Смерти» Р. Фентона, «Озеро в лунном свете» Э. Стеймена),
классических музыкальных произведений (до 20 000: «Балетная сюита» А.
Рудницкого, Симфония № 6 «Утро» И. Гайдна), музыкальных альбомов и
дисков (более 15 000: «Зеркало души» А. Пугачевой, «Интонации» Т.
Кароль), спектаклей (почти 10 000: опера «Аида» Д. Верди, балет
«Щелкунчик» П. Чайковского), концертных номеров (до 10 000: «Зайчики»
и «Сало» в «Кривом зеркале») и скульптур (более 8 000: «Давид»
Донателло, «Стела Христа» П. Гогена).
315 |
Библионимы считаются одним из наиболее продуктивных онимных

подполей, и это прежде всего наименования документов: законов,
постановлений, соглашений, актов и т. д. (почти 400 000 000: указ «О
премировании лучших работников предприятия в связи с
профессиональным праздником», соглашение «О сотрудничестве в
образовательной сфере между Украиной и Венгрией»), архивных
материалов (более 58 000 000: архивные дела «Ведомости о количестве душ
в городах по губерниям, которые есть в их ведении», «Опись населенных
пунктов Шепетовской округи»), эпистолярных произведений (до 40 000
000: инструктивное письмо МОН Украины «О планировании учебной
нагрузки преподавателей высших учебных заведений», письмо МОЗ
Украины «Об активизации вакцинирования работников учреждений
бюджетной сферы финансирования»), публицистических текстов: статей,
комментариев, репортажей и т. п. (более 5 000 000: «Снова взрывы в
Кабуле», «Украина будет с хлебом»), разделов, параграфов и других частей
печатных изданий (около 3 250 000 (раздел «На нашей земле» романа
«Большая родня» М. Стельмаха, параграф «Ойконимы, образованные
морфологическим способом» диссертации «Семантико-
словообразовательные типы ойконимов Прикарпатья (ХІІ–ХХ вв.)» М. М.
Габорака), студенческих научных и учебных работ, в частности курсовых и
дипломных, тезисов, рефератов (до 3 000 000: реферат «История письма»,
дипломная работа «Гидронимия верхнего Южного Буга»), карт, атласов,
схем, таблиц (более 1 500 000: таблица «Динамика ойконимного процесса
юго-восточной Волыни», «Карта Подольской губернии»), научных трудов:
диссертаций, монографий, словарей, учебников, статей и др. (более 1 000
000: «Новая украинская литературно-художественная антропонимия:
проблемы теории и истории» Л. Е. Белея, «Ойконимия Волыни» В. П.
Шульгача), лекций и других устных выступлений (до 1 000 000: лекция
«Односоставные предложения», выступление врача «О вреде курения,
алкоголя и наркомании»), художественных текстов: романов, повестей,
рассказов и т. д. (почти 890 000: повесть «Дорогой ценой» М.
Коцюбинского, роман «Собор» О. Гончара), серий, сборников и альманахов
(более 200 000: сборник научных трудов «Актуальные проблемы
филологии», альманах «Русалка Днестровая»).
Среди названий средств массовой информации встречаются как
наименования печатных: газет, журналов, бюллетеней и т. п. (до 10 000:
газета «Сельские вести», журнал «Утро»), так и электронных, в частности
теле- (приблизительно 626 000: «Меняю жену», «Утро в большом городе»)
и радиопередач (около 183 000: «А мы к вам в обед», «Великие истории
любви»), а также имена собственные, создаваемые пользователями
Интернетом, компьютером (до 216 000 000: сайт «Кафедра украинской
филологии Хмельницкого национального университета», файл «Брейн-ринг
| 316
на День украинской письменности и языка») и мобильной связи (около 40

000: сектор «Архив», логотип «Ты мне снишься»).
Количество поэтонимов определялось путем умножения численности
художественных произведений на ориентировочное количество онимов в
разных жанрах (например, в поэзиях – один, а всего – до 250 000: Брут,
Латинов дуб, Цезарь в стихотворении О. Ольжича «Люкреция»; сказках –
пять, всего – более 182 000: Вернигора, Вернидуб, Крутиус в сказке
«Котигорошко»; рассказах – десять, всего – до 750 000: Земля, Марс, Толька
Водяной в рассказе «Пятница, 13» Г. Каранды; поэмах – тоже десять, всего
– 15 000: Адонай, Далила, Палестина в поэме «Самсон» Леси Украинки;
повестях – тридцать, всего – 225 000: Дунай, Панас, Херсонщина в повести
«Щедрый вечер» М. Стельмаха и т. д.).
Аналогично определялось количество артифрагментонимов
(например, в мультфильмах – пять, всего – 100 000: крокодил Гена, крыса
Лариска, старуха Шапокляк в мультфильме «Чебурашка»; в спектаклях –
двадцать, всего – 40 000: Марс, Петр Алексеевич, Тень в спектакле
«Кофейня № 6» О. Кравченко; в художественных фильмах и сериалах – сто,
всего 800 000: Глеб Жеглов, Горбатый, Фокс в сериале «Место встречи
изменить нельзя»).
При подсчетах мы учитывали, что коэффициент полисемии для
поэтонимов составляет два, а для артифрагментонимов – пять.
Более точно можно определить численность хрононимов, среди
которых продуктивны названия игр (более 200 000: «Дарвин»,
«Штурмовик»), конференций (до 100 000: «Дни аритмологии в Киеве», ХV
Всеукраинская ономастическая конференция), конкурсов (до 100 000:
Конкурс переводчиков чилийской поэзии – 2018, V Конкурс «Хортицкие
звоны имени Марины Брацило»), фестивалей (около 100 000: XІІ Фестиваль
фотоклубов Украины, «Джура-Самар-Фест») и выставок (почти 100 000:
Первая международная триеннале малых форм графики «Intagio», ХХІІ
Международная выставка посуды «Tableware»).
Как видим, именно идеонимы являются наибольшим онимным полем,
компонентами которого являются 736 670 000 проприативов, что
представляет 77,62 % от их общего количества (однако как единицы языка
функционируют лишь около 33 000 названий нематериальных объектов).
Если детализировать производительность отдельных разновидностей
идеонимов, то больше всего фиксируется наименований бумажных (400 000
000) и электронных (216 000 000) документов, архивных материалов (58 000
000) и писем (40 000 000) (Торчинський, 2019г: 42–47).
317 |
Эргонимное поле состоит из трех подполей: коллективонимов –

наименований коллективов людей, занятых в сфере производства и сервиса
(1 137 000), конфедерационимов – номинаций коллективов людей по
политическим, идеологическим и другим подобным признакам (85 000) и
пресулатонимов – названий руководящих структур различных уровней
(более 150 000).
Первая группа номинаций одновременно есть и наиболее
многочисленной; в то же время между коллективонимами как
разновидностями эргонимов и архитектуронимами как подвидом
прагматонимов прослеживаются омонимические отношения, суть которых
проявляется в том, что одно и то же название может именовать помещение
и коллектив находящихся в нем людей (ресторан «Радуга» – это
наименование сооружения и группы людей, которые там работают, и таких
имен собственных насчитывается около миллиона). Поэтому приведем
пример лишь отдельных номинаций этой группы, в частности коллективов
колхозов, совхозов и фермерских хозяйств (до 40 000: «Подолье»,
«Рассвет»), спортивных команд (до 30 000: ФК «Барселона», ХК
«Донбасс»), временных комиссий и делегаций (до 20 000: Делегация
наблюдателей Совета Европы за проведением президентских выборов в
Украине, Козятинская окружная выборная комиссия), агентств, студий,
редакций и каналов (до 5 000: телеканал «Интер», студия «Феникс-фильм»),
отрядов и других детских организаций (около 5 000: отряд имени Васи
Шишковского, «Соколы»).
Среди конферационимов преобладают наименования религиозных
общин (почти 35 000: Бучацкая епархия УГКЦ, Независимая религиозная
община евангельских христиан-баптистов «Скала спасения»),
общественных союзов и объединений (около 28 000: Запорожский
областной благотворительный фонд «Центр социальных и экономических
исследований», Черновицкий областной фонд общественных инициатив),
партий и блоков (до 20 000: Конгресс украинских националистов, Каменец-
Подольская районная организация Партии зеленых Украины), а среди
пресулатонимов – названия руководящих органов регионального уровня (до
140 000: Винницкая областная государственная администрация,
Харьковский областной профсоюзный комитет работников образования).
Всего таких онимов мы насчитали 1 372 000, однако ориентировочно
только 41 500 могут функционировать как единицы языка (Торчинський,
2019б: 139–148).
Общее количество имен собственных в украинском языке
установлено в пределах 950 000 000 единиц.
| 318
За три года, прошедшие после проведения подсчетов, численность

онимов увеличилась, причем космонимов и топонимов – несущественно,
больше – витонимов, эргонимов и прагматонимов, а особенно – идеонимов.
По нашему мнению, можно говорить об увеличении количества
проприативов на 1 % ежегодно. Таким образом, в настоящее время
насчитывается 975 000 000 имен собственных.
Исчисления продолжались почти два года, поэтому с целью их
упрощения мы предлагаем определять количество имен собственных в
каждом языке по упрощенной процедуре, учитывая прежде всего население
(от этого в первую очередь зависит количество витонимов), историю народа
(связана с идеонимами, антропонимами, эргонимами), территорию (влияет
на топонимы) и валовой национальный доход (прослеживается связь с
прагматонимами) определенной страны и сравнивая эти данные с
Украиной.
Для Турции, которая имеет в пять раз больше валовой национальный
продукт, вдвое больше – численность населения, на 30 % больше – площадь
и примерно одинаковую историю (Бражалович, Алексеева и др., 2017),
количество имен собственных будет составлять приблизительно десять
миллиардов.
Подсчеты будут более точными, если учитывать другие факторы,
наиболее ключевые для образования онимов, в частности количество
учебных заведений, структуру СМИ, издательскую активность, традиции и
верования населения, особенности онимообразования в языке и тому
подобное, причем желательно относительно разных онимных полей.
Бесспорно, это может стать предметом следующих, более тщательных
научных исследований.
Білодід, І. К. (1970–1980). Словник української мови: в 11 томах.
Київ: Наукова думка.
Бражалович, Ф. Л., Алексеева, Н. Н. и др. (2017). Турция. Большая
российская энциклопедия дата обращения: 23.10.2021 https://bigenc.ru › ge-
ography
Карпенко, Ю. О. (2004). Власні назви. Українська мова:
Енциклопедія. Київ: Вид-во «Українська енциклопедія» ім. М. П. Бажана.
Скляренко, В. Г. (2008). Український орфографічний словник. Київ:
Довіра.
319 |
Скопненко, О. І., Цимбалюк, Т. В. (2006). Сучасний словник

іншомовних слів. Київ :Довіра.
Торчинський, М. М. (2010). Українська ономастика: навчальний
посібник. Київ: Міленіум.
Торчинський, М. М. (2019а). Квантитативна характеристика власних
географічних назв. Вісник Львівського університету. Серія Філологічна, 72,
276–287.
Торчинський, М. М. (2019б) Квантитативна характеристика
української ергонімії. Філологічний часопис, 1 (19), 139–148.
Торчинський, М. М. (2019в). Кількісна характеристика власних назв
об’єктів живої природи. Актуальні проблеми філології та
перекладознавства, 16, 197–201.
Торчинський, М. М. (2019г). Квантитативний аналіз українських
ідеонімів. Актуальні проблеми філології та перекладознавства, 17, 42–47.
Торчинський, М. М. (2019д). Кількісна характеристика власних назв
матеріальних об’єктів. Записки з українського мовознавства, 26, 1, 171–180.
Торчинський, М. М. (2019е). Кількісна характеристика найменувань
космічних об’єктів. Славістичні студії: лінгвістика, літературознавство,
дидактика, 6, 127–131.
| 320
BAKHTIN’S CARNIVALISATION AND THE DYNAMISM OF ITS

SOCIAL IMPLICATIONS
Monali CHATTERJEE*
Abstract
Mikhail Bakhtin developed a dynamic view of language. His
ideas of dialogism are ever more pertinent at this time. He did not re-
gard language as a structure that reflects society and class interests, but
as a dynamic, multi-accentual phenomenon that dislocates authority and
subverts or mocks from within anything solemn and authoritative. His
significant treatise, Problems of Dostoevksy’s Poetics (1929) shows
how Dostoevsky developed a ‘polyphonic’ (or dialogic) form that does
not attempt unification or subordination either with reference to the cha-
racters in the novel or with reference to the viewpoints of the author.
This has been an area of extensive debate and research and also has
been discussed in the paper. This paper also intends to raise questions
pertaining to the relevance of Bakhtin’s ideas where individuals to ne-
gotiate differences through their inevitable transactions with other cultu-
res in this age of globalization Bakthin’s notion of ‘carnivalisation’ fits
in very appropriately with the post-modern notion of ‘heteroglossia’, the
multiplicity of interaction. Bakhtin’s ‘carnivalisation’ has been taken as
the folk energy, the life-enhancing force that debunks the standard and
the authoritative version or view point. This can also be compared to
Anekaanta Vaada in Indiana Thought. The concept of carnivalisation
has significant applications to the literary texts as well as literary genres.
An attempt has been made in this paper to explore these applications.
This paper proposes to speculate upon the tenets of Bakhtin’s theories
upon literature and question its sociological relevance to the present day
in the context of literature in general and all works that can be included
under the umbrella of English literature in particular.
Keywords: Carnivalization, Dialogism, Polyphonic Form, Hete-
roglossia, Sociological Relevance, Literature.
Introduction
Mikhail Mikhailovich Bakhtin was one of the most crucial thinkers of dis-
course in the twentieth century. As the first proponent of Dialogism, he develo-
*
Assist. Prof. Dr., Institute of Management Nirma University Ahmedabad, India, mona-
lichatterjee3@yahoo.co.in.
321 |
ped a dynamic view of language. He did not regard language as a structure that
reflects society and class interests, but as a dynamic, multi-accentual phenome-
non that dislocates authority and subverts or mocks from within anything solemn
and authoritative. His significant treatise, Problems of Dostoevksy’s Poetics
(1929) shows how Dostoevksy developed a ‘polyphonic’ (or dialogic)form that
does not attempt a unification or subordination either with reference to the cha-
racters in the novel or with reference to the viewpoints of the author. This has
been an area of extensive debate and research till date.
Bakhtin’s notion of ‘carnivalisation’ fits in very appropriately with the
post-modern notion of ‘heteroglossia’, the multiplicity of interaction. Bakhtin’s
‘carnivalisation’ has been taken as the folk energy, the life-enhancing force that
debunks the standard and the authoritative version or view point. This has been
aptly summarised as:
Bakhtin argues that the most inquisitive and challenging Socratic dialogues
are rooted in ancient, medieval traditions of carnival. In carnival, normal life is
suspended, including hierarchical distances between people produced by family,
groups, associations, institutions, traditions, and the society, and what Bakhtin
calls a ‘‘frank’’ exchange occurs, or an exchange, governed by internally persua-
sive discourse (‘‘internal’’ to the discourse, not to the person’s psyche) that is
outside of any social propriety and convention (Sullivan, Smith, & Matusov,
2009: 329). This can also be compared to the “anekaanta vaada” in Indian Tho-
ught. The concept of carnivalisation has significant applications to the literary
texts as well as literary genres. This paper intends to raise questions pertaining to
the relevance of Bakhtin’s ideas where individuals negotiate differences through
their inevitable transactions with other cultures in this age of globalization.
The paper proposes to speculate upon the tenets of Bakhtin’s theories and
question its social relevance to the present day in the context of Indian Thought,
especially “Anekaant Vaad” which is a prominent principle in Jainism. Apart
from some of the social implications of Bakhtin’s discourse in the current time
and its connections to Indian thought, it may be extended to how this can be app-
lied to the dynamic field of education. India has always been a fertile ground for a
melange and blending of a variety of cultures. Thus, the conspicuous parallels of
the principles propounded by Bakhtin with Indian culture and philosophy seems
only usual. India has been a parliament of languages that reflect an interplay of
different cultures. The co-existence of so many languages imply the negotiation
of meanings and the accommodation of the “other”. Eminent visionaries like Ra-
bindranath Tagore, Aurobindo, Gandhi, Swami Vivekanand, to name a few have
always visualized the co-existence of science and religion, east and west and mo-
re significantly the inevitable harmony of great cultures. Unlike post structural
theories, Bakhtin refused to perceive a literary work as a text whose meanings are
produced by the play of impersonal linguistic or economic or cultural forces, but
| 322
a site for the dialogic interaction of multiple voices, or modes of discourse, each
of which is not merely a verbal but a social phenomenon, and as such is the pro-
duct of manifold determinants that are specific to a class, social group and speech
community (Abrams, 2000: 62-63).
The words of a language belong to nobody, but still we hear those words
only in particular individual utterances, we read them in particular individual
works, and in such cases the words already have not only a typical, but also (de-
pending on the genre) a more or less clearly reflected individual expression,
which is determined by the unrepeatable individual context of the utterance.
Bakhtin’s dialogic criticism proposed: A person’s speech, composed of languages
from diverse social contexts, does not express a ready-made and autonomous in-
dividuality, instead, his or her character emerges in the course of the dialogue and
is composed of languages from diverse social contexts. Each utterance, further-
more, whether in actual life or as represented in literature, owes its precise inflec-
tion and meaning to a number of attendant factors—the specific social situation in
which it is spoken, the relation of its speaker to an actual or anticipated listener
and the relation to an utterance to the prior utterances to which it is (explicitly or
implicitly) a response (Abrams, 2000: 63).
Thus, Dialogism refers to the “inherent ‘addressivity’ of all languages; that
is, all language is addressed to someone, never uttered without consciousness of a
relationship between the speaker and the addressee” (Guerin, Labor, Morgan,
Reesman, & Willingham, 2005: 362). According to Bakhtin, neutral dictionary
meanings of the words of a language ensure their common features and guarantee
that all speakers of a given language will understand one another, but the use of
words in live speech communication is always individual and contextual in nature
(Bakhtin, 1986: 88). Mikhail Bakhtin’s dialogical theory is often understood as:
“Bakhtin's polylogical philosophy of language and human action supplies langu-
age scholars with an alternative perspective that accounts for the simultaneous
and contradicting presence of the centrifugal and centripetal forces inherent in the
communication experience” (DeSantis, 2001: 2).
Principles of reading involve both a system of language and a model of
representation, along with a concept of interpretation. Each system of language
includes the tenets of language and thought as well as the association of both lan-
guage and thought. Such a system of language places the individual versus the
collective, and becomes the foundation to establish connections among the rea-
der, text, and the author. Every blueprint of representation offers a discourse on
the features of texts and the contribution of the author in its creation. Finally, the
method of analysis becomes a foundation for the process of culling out meaning
from the text. Readers give a response to texts, while critics conduct an analysis
of the texts. Thus, language, representation, and interpretation--and the roles they
play are crucial for any exercise of reading. Graham Allen summarizes, “Bakh-
323 |
tin’s work centres on actual human subjects employing language in specific social
situations” (Allen, 2007: 36). Bakhtin insists that “a text cannot be separated from
the larger cultural or social textuality out of which they are constructed. All texts,
therefore contain within them the ideological structures and struggles expressed
in society through discourse.” ( Idem.)
Bakhtin further extended this premise to the novel form, particularly in the
manner in which the voices that comprise the text of the novel could disrupt the
influence of the writer’s single voice, monologue or omniscience. He contrasts
monologic form in Tolstoy’s novels to the dialogic or polyphonic form in Dos-
toevsky’s novels in his celebrated treatise Problems of Dostoevsky’s Poetics. His
popular theory of the carnivalesque proposed in Rabelais and his World advoca-
ted the blending of voices and perspectives from diverse strata of the social hie-
rarchy, disregarding authority and interrogating or abusing all that is venerated
without doubt. He further discerned “the multiplicity of divergent and contending
voices that achieve their full significance only in the process of their dialogic in-
teraction both with each other and with the voice of the narrator” (Abrams, 2000:
63). As a retort to Aristotle’s Poetics, Bakhtin alters the role of a discourse from
being the primary component of a narrative to being a fusion of voices, social
stances and values that are not only opposed but irreconcilable, causing the work
to remain inconclusive and open ended.
The idea of Heteroglossia was proposed by Bakhtin in his essay “Discourse
in the Novel” written between 1929 and 1936, the years he had spent in exile,
working as a bookkeeper in Kazakhstan. During this interim he contracted an
agonizing bone disease, which ultimately caused the amputation of his leg in
1938. This is evidence of the fact that Bakhtin’s life was fraught with difficulties
that led him to formulate a critical theory that was immensely compelling in natu-
re (Davidson, 1993: 3). His theory of heteroglossia does not overlook the “the
existence of any predetermined moral and meaning in a work of art and without
diminishing the importance of social and historical context” (Petkova, 2005: 11).
The word heteroglossia concentrates on the role that language plays in
bringing the speakers in a multiplicity of social entities and the perception of the
world which exist in any culture. Each meaning embedded inside a speech or a
text arises in a social context in which a number of contradictory significances are
existent and gains its social connotation from its association with those substitute
meanings. So, texts are heteroglossic refers to the idea that they implicitly or
explicitly acknowledge the presence of a definite collection of convergent and di-
vergent socio-semiotic realities. So as a result, every meaning within a text hap-
pens in a social situation in which a number of opposing meanings could have
been made and this text derives its social meaning from the degree of opposition
with those alternative meanings (Nesari, 2015: 644).
| 324
Fowler points out, “The polemical thrust of Bakhtin’s theory lies in his
pervasive suggestion that our hallowed autonomous individuality is an illusion;
that in fact the ‘I’ that speaks is speaking simultaneously a polyphony of langua-
ges derived from diverse social contexts and origins. In reality each of us is a
‘we’ and not an ‘I’” (Fowler, 2007: 59). Patterson aptly reinstates “the concept of
dialogue is central to Bakhtin's approach to literature in general and to the novel
in particular” (Patterson, 1985, p. 131). According to Patterson, Bakhtin demonst-
rates that the novel is not simply a literary genre nor even an antigenre but it is an
ever-changing existence that embodies the movement of response, the act of crea-
tion, and the search for truth. In a novel, according to Bakhtin, it is possible to
bring about a unified truth that is compatible with multiple consciousness.
The novel does not consist of words and statements but is rather made of a
combination of discourses and of the responses to those discourses. Hence it may
be regarded as a “responsive discourse” (Idem.) or interactive discourse. Bakhtin
describes that in a novel, the contact between the known word and the unknown
word leads to the melange of discourses because of which each word may under-
go a metamorphosis due to the other. This alteration is what embodies the
acquaintance of the other word. Thus, if a discourse in the novel is dialogical,
then the discourse includes the metamorphosis of discourse, exploring new in-
terpretations of life at the verge of such an encounter. The function of language in
the novel is not only to represent but also becomes the object of representation.
The impact of Bakhtin’s theory of dialogism and carnivalesque has been
immense and inspiring, consistently traversing the minefields of social hierarc-
hies, authorities and caste, constantly complicating one with the other. For instan-
ce, although Golding’s novel Lord of the Flies is allegorical in nature in terms of
its meaning and social implications, it enjoys contemporary relevance in the con-
text of the rise and fall of any form of leadership or governance. Similarly, A Tale
of Two Cities has the beginnings of the French revolution in its backdrop but can
be related to the dilemmas and discontentment of the common people causing the
overthrowing of any existent government in any context. The story related from
the perspective of each character can appeal to a reader in a different way. Patter-
son summarises Bakhtin’s unique notions about Truth and the novel as a literary
genre as “Truth is a distinguishing dialogical dimension of the novel, and it lies
more in process than in outcome, more in seeking than in finding. That which is
finalized in the author or in the reader is never the truth; rather, the truth forever
abides in an open ended, unfinalized third position outside of speaker and liste-
ner” (Patterson, 1985: 135). Bakhtin's essay “From the Prehistoric of Novelistic
Discourse” describes in detail and inception and tenets of the novel as a genre. He
also offers a blueprint of how to analyse a novel. He also advocates how a novel
can alter our world view and perspectives of life. The work conveys two of his
key ideas. One of the key ideas is that a given utterance may be, not just the rep-
325 |
resentation of something in the world, but also a representation of another speech

act about that thing…The second is that prose fiction does greater justice to this
aspect of language and human behaviour than the canonical genres of epic, lyric
and tragedy, privileged by orthodox poetics—a capacity that derives from the pa-
rodic-travestying genres of classical and medieval literature(Lodge, 2007: 123).
In a nutshell, Bakhtin’s theory of the carnivalesque advocates the existence
of multiple perspectives instead of the narrator's singular perspective. Nesari po-
ints out: “The ideals that exist in folk images of feasting (carnival) cannot be un-
derstood by the limited and narrow view of convention. These festivals indicate a
reversal of moral and logical expectations. Carnivals imply a change from prin-
ciples of stability” (Nesari, 2015: 646). Bakhtin termed Classical logic and its bi-
nary way of traditional thinking (viewing every proposition as either true or false)
as 'Monological thinking'. According to Baxter, the followers of Bakhtin, percei-
ve 'Monological thinking' or monologism as non-dialogical thinking (Baxter,
1994: 23). Patterson proposes that “the dialogical dimensions of the novel are the
spiritual dimensions of the novel and of life itself” and “discourse in the novel is
not to be distinguished from the life which it utters and which gives it utterance”
(Patterson, 1985: 132). Burton argues that, “For Bakhtin, both art and life are
fundamentally dialogic: this theory permeates his work from earliest essay to last
notebook, and is fundamental for his understanding of the novel” (Burton, 1996:
47).
Bakhtin proposes that one’s perception of the world is shaped by his or
experiences. If the experience is good, it makes one happy. If the experience is
difficult, it makes one sad. This notion of perception or judgement works in con-
junction with values(Cresswell & Teucher, 2011: 13). For Bakhtin, the existence
of emotions can be comprehended in relation to values: what is significant and vi-
tal to members in a community. With regard to experience Bakhtin addressed the
emotional judgment of value and interpretation which is an aspect of experience
(Burton, 1996). For Bakhtin, "dialogicality was a ubiquitous feature of all human
communication, the foundation on which society is communicatively constituted
and historically continuous” (Bauman, 2005, 149).
His notion of dialogism describes “the mode of interaction between sub-
jects dictated by a self/society opposition in which society exists as a collection of
pre-constituted subjects, sharing discourse at the level of logic and reason but in-
dividualized at the level of value and desire (Hirschkop, 1985: 677).
It can also be inferred that he supported relative truth rather than absolute
truth. A similar concept also exists in Indian Thought, particularly in one of the
precepts of Jainism called "Anekaanta Vaada". The Jain community concentrates
in highest majority in the provinces of Gujarat and Rajasthan in India. The prin-
ciple of "Anekaanta Vaada" purports that there is no absolute truth. “Anekaant
| 326
Vaada” is one of the three Jain doctrines of relativity used for logic and reaso-
ning. The other two are “Syad Vaada” and “Nyad Vaada”. “Syad Vaada” or the
Saptabhangi Nyaya refers to the prediction of a possibility and “Nyad Vaada”
signifies political viewpoints. The Syadvada claims that one can affirm the pre-
sence of an object from a single point of view Syadasti and refute it from another
Syadnasti. Moreover, both the existence and non-existence regarding the same
can be upheld at different times as Syad-asti-nasti. The existence as well as the
non-existence of an object can be affirmed simultaneously, from the same point
of view, according to this principle. Then the object cannot be spoken of Syad
avaktavya (Roy, 1984: 48).
“Anekaanta Vaada” refers to the doctrine of pluralism and multiplicity of
perspectives—the idea that truth and reality are diversely interpreted from diffe-
rent points of view and that no single stance can be regarded as the complete Ab-
solute truth. This can be illustrated through the story of six blind persons and their
description of an elephant. Each blind person perceives the elephant as a fan, a
rope, a wall, a snake and a tree. None of them is wrong, as the part of the body
that was touched or felt by each person could be suitably compared with the vari-
ous objects they named. This is how different individuals form and harbour va-
ried viewpoints and perceptions about the same situations. This notion can be
applied to every aspect of our life. This principle advocates greater receptivity to
other's viewpoints even if they are not in agreement with our own and are totally
contradictory. It prevents us from becoming rigid, stringent and a bigot or a fana-
tic by proposing that we should not support our opinions so staunchly that we
harm others.
According to this principle we should harbour the opinions that we regard
as correct. However, the accuracy of others’ opinions should be as readily accep-
table by us as those of our own. So, this co-existence or togetherness of diverse
views or the multi-dimensional approach towards reality is the crux of this prin-
ciple. Therefore, the principle of anekaanta is the principle of flexibility in life, in
philosophy, in our day to day living. It is the approach of not hurting others by
succumbing to our views so firmly that others might be let down. The principle of
anekaant is a kind of intellectual non-violence. The meaning of non-violence in
Jainism has been extended not only to the living world but also to the intellectual
and mental world as well. This tolerance that is evinced in the Jain doctrine of
Truth became a powerful aspect of Indian freedom fighter, Mahatma Gandhi’s
emerging religious vision, particularly the two doctrines of satya (truth) and
ahimsa (non-violence) (Jain, 1997: 143-4).
Like Bakhtin’s theory of the carnivalesque, anekant vaada proposes that
“many apparently conflicting judgments are possible about a subject and each gi-
ves only a partial truth, but everything has multiple facets or aspects.” (Idem.)
Anekaant vaada along Bakhtin’s stance of the plurality of view-points can insti-
327 |
gate a fruitful dialogue across cultures. It also follows that the definition of Truth
is ingrained in every human soul or jiva, and that Truth is to be sought among the
secrets of human intuition that defies rational analysis, in the rapid intense con-
centration of every faculty upon a given point, and having found the Truth, the
individual’s duty lies in making it known and putting it into effect. It follows, the-
refore, that all of our activities must be Truth centred, for we are really alive only
to the extent that we are Truthful (Ibid. 144).
We tend to negotiate our own stances or interpretations from a religious
point of view and get so carried away by its rules and rituals that it segregates us
from the pleasures of life. Anekaanta Vaada proposes that our dialogue with in-
terpretations of the various doctrines of Indian thought should not be confined to
our own opinions alone but be enriched with others’ perspectives as well. This
doctrine had originated from the teachings of Jainism of prophet Mahavira (599-
257 BCE).
To demonstrate this doctrine Jainism has borrowed from some of the best
practices from other cultures. (Other sects and religions have also made similar
adaptations like Buddhism, Brahmo Samaj, and Ram Krishna Mission). The con-
cept of the dialogue between the self and others has existed in India since ancient
times but did not bear the fancy nomenclatures that the Western thinkers, like
Bakhtin, had proposed. Bakhtin’s concept of carnivalisation can be applied not
only to literary texts, literary genres and Indian Thought but also to other discip-
lines as well, particularly to the dynamic discipline of education. It has been
rightly pointed out, A number of different goals for education have been propo-
sed, including identity development, transformation of participation in a commu-
nity of practice, raising critical consciousness, and so on. Based on Bakhtin’s
work on the development of characters within the novel, Freedman and Ball pro-
pose a new defining goal for education: ‘‘ideological becoming” (Matusov, 2007:
217).
No discipline in the field of education can have much significance in isola-
tion. It is necessary to examine the way in which we shape and divide our
knowledge into disciplines, how we transform or transcend these disciplines, and
how we use these transformations to create new forms of knowledge. Matusov
further points out, “There is a pedagogical paradox within education for ideologi-
cal becoming: a strong voice requires a strong community based on internally
persuasive discourse while internally persuasive discourse requires strong voices”
(Matusov, 2007: 218).
The notion of shaping knowledge into disciplines can be dated back to
Greek philosophy, and Aristotle in particular, who organized subjects into a kind
of hierarchy. The classical division of knowledge proved remarkably resilient in
the following centuries but were altered to meet market forces and institutional
| 328
changes. The growth of universities and the increasing complexities of European

societies caused the development and consolidation of various disciplines in the
modern era. Moran points out, “Discipline development was meant to occur wit-
hin the overall framework of the university as a community of essentially like-
minded scholars: indeed, the term ‘university’ derives from the Latin, universitas,
meaning ‘universal’ or ‘whole’” (Moran, 2007: 5).
This sense of university had been challenged by Enlightenment, a Euro-
pean wide intellectual movement in the late seventeenth and eighteenth centuries
which generated revolutionary changes in arts, sciences, politics and philosophy.
The objective of a scientific discipline has been narrowed to a limited focus: to
establish the laws that express natural phenomena within its own field and thus to
account for only a small portion of reality. Yet, the modern-day academic institu-
tions have recognized the need to facilitate dialogue across disciplines in order to
give scholars and researchers a more holistic picture of the knowledge they wish
to seek. Hence the course of study should not only be interdisciplinary but also
multidisciplinary in nature and inquisitiveness towards knowledge.
By challenging accepted facts researchers can be encouraged to undertake
a profound study of not only their own disciplines but build up on more useful re-
search by using premises from other disciplines as well. Hence for instance a stu-
dent of science or engineering may be encouraged to study not just subjects perta-
ining directly to his own discipline but also opt for some courses in humanities
and social sciences that may supplement his education and offer a better unders-
tanding of the subjects in his or her core areas of study. Thus, a teacher or mentor
should enable students to chart out the significance of his area of study within the
larger domain of other academic and non-academic disciplines of study. This may
facilitate a fruitful dialogue of inter-disciplinarity for students and they are likely
to perceive their subjects of study as water-tight compartments or as miniscule
units that cannot be related to any other course or area. Yet on one hand, such in-
terdisciplinarity affords students a larger scene for study, one of the common
charges often levelled against it is that it dilutes the focus of scholars’ attention to
the field of study in question—hence he/she cannot do enough justice or give suf-
ficient attention to any of the disciplines. Hal Foster similarly demonstrates ways
in which some university administrators can seek to recoup interdisciplinary ven-
tures as cost effective programmes. He observes that we should accept the ine-
vitability of disciplinary knowledge before trying to move beyond it, or it may
produce an intellectual free-for-all rather ground-breaking scholarship (Moran,
2007: 183). Foster further explains:
To be interdisciplinary you need to be disciplinary first---to be grounded in
one discipline, preferably two, to know the historicity of these discourses before
you test them against each other. Many young people come to interdisciplinary
work before they come to disciplinary work. As a result, they often fall into an
329 |
eclecticism that does little work on any one discipline; it is more entropic than
transgressive (Foster as quoted in Moran Idem.).
Moran recognizes that there may be human intellectual limits to inter-
disciplinarity: given that research in humanities is usually undertaken by scholars
on therein own with very limited guidance, it may be difficult for such researc-
hers to be conversant in the theories, methods and materials of two or more dis-
ciplines, without exhibiting significant lacuna and lapses in their knowledge (Mo-
ran, 2007: 184).
Hence, interdisciplinary research tends to be more disorganized, prone to
error and incomplete that established forms of knowledge. However, on the other
hand, interdisciplinary studies have produced some of the most interesting, and
prolific intellectual developments in humanities over the last few decades.
Inter-disciplinarity works can camouflage their lacuna of not knowing any
one particular area thoroughly and completely. Nonetheless, this dynamic method
of Dialogue is generated by transience in which all the parties involved get morp-
hed by receding away from their postulations.
Educators, over the years, have found it a useful exercise for promoting di-
alogic consciousness since it instigates a certain openness and receptivity of
ideas, views and multiple perspectives in their study.
So, they can not only map out the relevance of their own research within
the vast expanse of existent knowledge but like Bakhtin’s carnivalesque notion
can accept the coexistence of contradictory ideas within the same field of study. It
is this tolerance and receptivity that reserves the capacity to reduce bigotry, fana-
ticism and extremist opinions leading to violence, discrimination and is likely to
make the world of education an enriched and tolerant for such further useful dis-
course.
To conclude, it can be observed from the deliberations made above, that
Bakhtin’s theories of dialogism and carnivalization reinstates the perpetual neces-
sity to be open to accepting multiple perspectives of the others. Bakhtin’s theory
about the multiplicity of voices brings to light that every proposition is open to
multiple interpretations.
This principle not only builds upon the theories of Saussure and the Rus-
sian formalists, but is also a departure from them. According supreme importance
to one’s one thoughts and beliefs gives rise to racial, religious and political bi-
gotry; intolerance and violence.
Instead of such bigotry or extremism or dismissing the stances of the others
as wrong or inappropriate, the principles of Bakhtin and Anekaant Vaad propose
the psychological preparedness to accept the importance of contrary opinions and
beliefs which is inevitable in the present world of racial, social and political un-
| 330
rest in all walks of life including education. The inter-disciplinarity of education

is founded upon this idea of multiplicity of voices which can be applied to other
vital areas that constantly affect human lives.
References
Abrams, M. H. (2000). A Glossary of Literary Terms. Noida: Harcourt
Asia PTE Ltd.
Allen, G. (2007). Intertextuality: The New Critical Idiom. New York: Ro-
utledge.
Bakhtin, M. (1986). Speech Genres and Other Late Essays. (V. W. McGee,
Trans.) Austin, TX: University of Texas Press.
Bauman, R. (2005, June). Indirect Indexicality, Identity, Performance: Dia-
logic Observations. Journal of Linguistic Anthropology, Special Issue: Discourse
across Speech Events: Intertextuality and Interdiscursivity in Social Life, 15(1),
145-150. doi: https://www.jstor.org/stable/43104044
Baxter, L. A. (1994). Thinking Dialogically about Communication in Per-
sonal Relationships. In R. L. Conville (Ed.), Structure in Human Communication
(pp. 23-37). Westport, Conn.: Greenwood Publishing Group.
Burton, S. (1996, Winter). Bakhtin, Temporality, and Modern Narrative:
Writing "the Whole Triumphant Murderous Unstoppable Chute". Comparative
Literature, 48(1), 39-64. doi: https://www.jstor.org/stable/1771629
Cresswell, J., & Teucher, U. (2011). The Body and Language: M. M.
Bakhtin on Ontogenetic Development. New Ideas in Psychology, 29, 106–118.
Davidson, J. (1993). Bakhtin as a Theory of Reading: Technical Report
No. 579. University of Illinois at Urbana-Champaign. Center for the Study of Re-
ading.
DeSantis, A. D. (2001). Caught between Two Worlds: Bakhtin's Dialogism
in the Exile Experience. Journal of Refugee Studies, 14(1), 1-19.
Fowler, R. (Ed.). (2007). A Dictionary of Modern Critical Terms. Noida:
Routledge.
Guerin, W. E., Labor, L., Morgan, J. C., Reesman, J. R., & Willingham, A.
(2005). Handbook of Critical Approaches to Literature. New York: Oxford Uni-
versity Press.
Hirschkop, K. (1985, June). A Response to the Forum on Mikhail Bakhtin.
Critical Inquiry, 11(4), 672-678. doi:https://www.jstor.org/stable/1343423
Jain, S. K. (1997). Glimpses of Jainism. Delhi: Motilal Banarsidass Publis-
hers Private Limited.
331 |
Lodge, D. (2007). Modern Criticism and Theory: A Reader. (R. b. Wood,

Ed.) Noida: Pearson.
Matusov, E. (2007). Application of Bakhtin scholarship on discourse and
education: A critical review essay. Educational Theory, 57(2), 215-237.
Moran, J. (2007). Interdisciplinarity: The New Critical Idiom. New York:
Routledge.
Nesari, A. J. (2015, May). Dialogism versus Monologism: A Bakhtinian
Approach to Teaching. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 205, 642 –
647.
Patterson, D. (1985, Winter). Mikhail Bakhtin and the Dialogical Dimensi-
ons of the Novel. The Journal of Aesthetics and Art Criticism, 44(2), 131-139.
doi: https://www.jstor.org/stable/430515.
Petkova, S. (2005, Spring). Mikhail Bakhtin: A Justification of Literature.
Stanford’s Student Journal of Russian, East European, and Eurasian Studies, 1.
Roy, A. K. (1984). A History of the Jains. New Delhi: Gitanjali Publishing
House.
Sullivan, P., Smith, M., & Matusov, E. (2009). Bakhtin, Socrates and the
carnivalesque in education. New Ideas in Psychology, 27, 326–342. doi:
10.1016/j.newideapsych. 2008.12.001
| 332
STUDYING “RESISTANCE LITERATURE”
Nida ARIF *
Abstract
In her seminal study Resistance Literature (1987), Barbara
Harlow drew attention to a body of literature that is written under occu-
pation and with the avowed purpose of challenging it. Borrowing the
concept from the Palestinian novelist Ghassan Kanafani (1936-72) who
is credited for being the first to use the term “resistance” to describe a
form of literature, Harlow drew attention to theoretical lacunae and dis-
ciplinarian resistance in developing a critical framework for the same.
Against the universalist and eternal notions of literature in the Western
literary and cultural studies, literature of resistance is historically speci-
fic and temporally urgent. Following Harlow’s lead, my paper is an at-
tempt to develop a critical framework to study a form which in contra-
distinction to western literary and cultural studies (that tend to displace
the political) emphasizes the political. This involves an intellectual
praxis that crossed continents and encompasses diverse agendas: resis-
tance, translation, political engagement and solidarity, human rights,
pedagogy.
Keywords: Literary Studies, Postcolonialism, Resistance Literatu-
re, Barbara Harlow, Pedagogy.
Introduction
In the Preface to her seminal work Resistance Literature (1987), Barbara
Harlow recounts a folktale rendered in Chinua Achebe’s first novel Things Fall
Apart which explained how the tortoise came to have a cracked shell. The cun-
ning tortoise persuaded the birds to take him with them to their hosts in the sky.
Each bird gave him a feather and agreed with his plan that they should each take
a new name for the occasion.
The sly tortoise took the name “All of you” and through this linguistic cle-
ver play took the best delicacies of the feast for himself. The angry birds reacted
by taking away from him their feathers and leaving him stranded in the air. Par-
rot, however, agreed to deliver a message for him from his wife telling her to
*
PhD Candidate, Department of English University of Delhi, India, nidaarifscho-
lar@gmail.com.
333 |
provide a soft-landing place for him. However, he alters the message, and the par-
rot lands in a pile of hoes, matchets, spears, guns, and even his cannons (which
were all taken from his home). The healer glues back the tortoise’s shattered shell
piece by piece giving it a cracked texture. In Achebe’s allegorical rendition torto-
ise is a colonial power which is articulate and uses language to subjugate and
exploit birds.
Even the possessions in his house are largely arms which are symptomatic
of his imperial and oppressive nature. Birds remain at his mercy, until the wea-
kest of them, the parrot known for mindlessly repeating what he has been told be-
fore, makes a creative intervention and alteration to the colonial command. Ache-
be’s message is: “the language skills of rhetoric together with armed struggle are
essential to an oppressed people’s resistance to domination and oppression and to
an organized liberation movement.” (Harlow, 1987: XV)
Ghassan Kanafani’s Adab-al-Muqawama
The folklore serves as a prologue to a body of literature that Harlow
examines in her critical study. This is a body of literature that has emerged from
national liberation struggles throughout the world in the decades following the
collapse of the European colonial empires. Building on the critical framework
first laid out by the Palestinian thinker, Ghassan Kanafani, she calls it “resistance
literature”. Ghassan Kanafani, had in his study Resistance Literature in Occupied
Palestine 1948 -1966 (1966) used the term “adab al-muqawama” (resistance lite-
rature) to refer to a corpus of literature that had emerged from the parts of histori-
cal Palestine that the new state of Israel had established itself upon and was pro-
duced under brutal conditions of censorship and repression.
Kanafani makes a distinction between two kinds of literature production:
literature that has been written “under occupation” (tahat al-ihtilāl) and “exile”
(manfa). This distinction is of particular importance for developing a critical met-
hodology for “resistance literature” as it is premised on few critical presuppositi-
ons. It presupposes a “people” with a collective relationship to a shared land,
identity or cause. It also presumes the existence of an “occupying power” which
has either subjugated or driven out, or in the Palestinian case both, these people
from their shared land. Literature, in Kanafani’s analysis, like other social pro-
duction, becomes “an arena of struggle.” (p. 2)
Disavowal of Objectivity
Harlow draws attention to Kanafani’s disclaimer in his Preface which ser-
ves as an important theoretical statement for the entire corpus of resistance litera-
ture. Kanafani makes two important departures from established conventions of
academic studies: an acknowledgment of the lack of sources, and a disavowal of
academic objectivity. Kanafani noted that resistance literature of the Occupied
| 334
Palestine was under severe Israeli repression and censorship, and hence difficult
to access. The “lack of sources” gestures to the specific historio-cultural context
in which this new corpus of literature is coming into being, and which in theory is
the necessary condition for the genesis of any resistance literature. It is written
before a liberation movement has reached its fulfillment, and is therefore written
(or articulated) and circulated (or rearticulated) in secrecy, peril, and brutal cen-
sorship. He says:
The attempts at a history of literatures of resistance are usually carried out,
but for reasons that are obvious (there is no need to get into their details) after the
liberation. With regard to the literature of resistance in Occupied Palestine, it is
necessary that the Arab reader in general, and the Palestinian reader removed
from his home in particular, be constantly informed about it. It addresses them li-
ke the Arabs of the Occupied Territory. It proceeds with similar set of motiva-
tions. Undoubtedly, it addresses the same elementary issues (Kanafani, 1966: 7).
Forswearing any pretense of academic objective or scientific dispassion,
Kanafani argues:
No research of this kind can be complete unless the researcher is located
within the resistance movement itself, inside the occupied land, taking his testi-
mony from the place in which it is born, lives, and is circulated: the lips of the
people (Kanafani, 1966: 8).
Not removed from Kanafani’s position, French philosopher Michel Fouca-
ult had analyzed this presupposition of objectivity and independence in his essay
“What Is an Author?”. He says that the function of the author is to “limit, exclu-
de, choose.” It serves the “functional principle” by which fiction is impeded from
“the free circulation, the free manipulation, the free composition, decomposition
and recomposition …” (Foucault: 159).
The question of the author in “the privileged moment of individualization”
is governed by a critical convention that presupposes the separation of the artist
from the political conditions in which they write and the ideological milieu within
which they work. This inherited division between culture and politics which
Terry Eagleton called “stalest of Arnoldian clichés” was historically construed to
suppress political conflict. In her second study After Lives Barbara Harlow
(1996) writes about the historical role of the separation of “culture” and “poli-
tics”:
The guardians of cultural preserves and political dominion must maintain
the separation of culture and politics at least in so far as this separation underwri-
tes their territorial elitism and ideological mystification whereby such ascendency
remains unassailed. The politicians must, for their part, be wary lest something
called “culture” be wrested from the control of their servitors, whom they have
335 |
appointed and whose services the state apparatus has again and again enlisted,
and begin to function in mobilizing popular political opposition. The language of
objectivity and transcendence cultivated by culture’s keepers has been designed
to obscure its own antinomies, partisan positionings and the very sectarianism of
the self/other divide. (p. 20)
Kanafani as a researcher has a position, and that position is of an advocate
of his subject. It is a study that is extremely aware of the conditions of production
of this new corpus of literature. It is these conditions of literary production which
by obligatory acts of critical synecdoche are the object of the study. In his Litera-
ture of Resistance in the Occupied Palestine 1948-66, Kanafani defines these
conditions as that of “cultural siege” (hisār thaqāfi): social situation of depriva-
tion that obviates against the production of art; neighboring cities that could have
fostered rural talent turned into hostile terrains of enemy; cultural severance from
modern Arab literary trends; the military administration spreading its own distor-
ted literatures; limited publishing outlets; and a disconnect with world literature
due to ineptitude of foreign languages. (p.14-15)
A Document of History & Partisanship
Resistance Literature is thus context-bound and extremely aware of its his-
torical time and space. This problematizes codes and canons of literature that ha-
ve developed about the theory and practice of literature in Western academia. The
traditional aesthetics of literature with its demand for an objective criterion, that
transcends the historical circumstance, by its appeal of universality, posterity, and
the human condition, dehistoricizes cultural productions of a people that are li-
ving under conditions of occupation, genocide, cultural genocide, and colonia-
lism. Kenyan literary philosopher, N’gugi Wa Thiong’o (1981) finds such aesthe-
tics “…basis of some European writers’ mania for a man without history- solitary
and free- with unexplainable despair and anguish and death as the ultimate truth
about the human condition” (p.76).
Such anesthetics subject otherwise deeply contextual cultural production to
readings that necessarily dehistoricize them: Albert Camus’ L’Etranger, E. M.
Forster’s A Passage to India, or Jonathan Swift’s works. Jameson called such re-
adings “strategies of containment” in his The Political Unconscious. N’gugi Wa
Thiong’o (1981) goes on to say that with such aesthetics every gain or loss aga-
inst imperialism or colonialism is condemned (or neglected) “…in the name of
abstract humanism, abstract universalism without seeing that free unfettered hu-
man intercourse is impossible within capitalist structures and imperialism: that
true humanism is not possible without the subjection of the economy, of the me-
ans of production (land, industries, the banks, etc.) to the total ownership and
control by the people; that for as long as there are classes ̶ classes defined by
where or how the various people stand in relation to the means of production ̶ a
| 336
truly human contact in love, joy, laughter, creative fulfillment in labor, will never
be possible. We can only talk meaningfully of class love, class joy, class marria-
ge, class families, class culture.” (p.79)
This challenge to literary studies beckons us to organize literary categories
differently. An organization in which literature is acknowledged both as a politi-
cal and politicized activity. In other words, “Literature” is participating in the his-
torical processes of hegemony and resistance. To illustrate the argument further,
Harlow quotes from José Carlos Mariátegui’s 1928 classic essay “Literature on
trial”:
A literary, not sociological, theory divides the literature of a country into
three periods: colonial, cosmopolitan and national. In the first period, the country.
In a literary sense depended on the metropolis. In the second period, it simultane-
ously assimilates the elements of various foreign literatures. In the third period, it
shapes and expresses its own personality and feelings.
Harlow (1987) summarizes the debate by saying, “Whereas the social and
the personal have tended to displace the political in western literary and cultural
studies, the emphasis in the literature of resistance is on the political as the power
to change the world. The theory of resistance literature is in its politics” (Harlow,
1987: 30)
This necessitates that we shed critical reluctance surrounding political lite-
rature and subject them to critical investigation like other works of literature have
been. Most of the writers and critics that Harlow quotes in her seminal study were
members of different political parties or took an active part in various resistance
movements (Victor Jara, Walter Rodney, Pablo Neruda, Balach Khan, A.N.C.
Kumalo, Sergio Ramírez, Steve Biko, Roque Dalton, Tawfīq Ziād, Mahmoud
Darwish). It is then no surprise that most of these authors were at some point or
the other were accused of being partisans.
Ghassan Kanafani himself was a member of the Popular Front for the Libe-
ration of Palestine and served as its spokesperson. At the time of his assassina-
tion, he was serving as the editor of al-Hadaf, PFLP’s weekly newspaper. Nasser
Ibrahim became editor-in-chief of al-Hadaf in 1994, wrote at length about the
long shadow of partisanship in Resistance Literature. Ibrahim worked for four
years in a position that Kanafani was holding at the time of his martyrdom. In his
critical piece entitled,
“‫ ﻛﺎن ﺛﺎﺋﺮا ﯾﻜﺘﺐ ﻟﻠﺤﯿﺎة‬،‫”ﻏﺴﺎن ﻛﻨﻔﺎﻧﻲ ﻟﯿﺲ ﻗﺪﯾﺴﺎ وﻻ أﯾﻘﻮﻧﺔ ﺟﺎﻣ ﺪة‬
(Ghassan Kanafani was neither a saint nor a rigid icon, he was a rebel who wrote
for life!), Ibrahim called Kanafani “an organic intellectual” in Gramscian terms.
An organic intellectual is an intellectual who consciously and decisively leaves
the spaces of culture to engage in the struggle to change the class structures and
337 |
systems that produce poverty, unemployment, occupation, exploitation, injustice,

and oppression in all its manifestations. The classes that do not have authority (in
terms of cultural and institutional representation and dominance) develop their
organic intellectuals do so under the aegis of a political party. A political party
serves as an institution that provides necessary conditions and aids to develop or-
ganic intellectuals. This is not to say that all organic intellectuals need to have
party affiliations but in conditions of extreme oppression, occupation and coloni-
zation so is likely to be the case. Palestine is a textbook case of the three. Parti-
sanship is the outcome of a people’s struggle not the condition of it. The intellec-
tual is located in that struggle and hence likely to be partisan.
Resistance Literature draws attention to itself as a document of people’s li-
ves. It is then no wonder that there’s an impulse for the “vernacular” in resistance
literature. One finds, therefore, Kanafani casting off his early education in French
and writing primarily in Arabic. Or, Edward Said took a year off to work on his
Arabic.
One of the best-known theoreticians of the field, Ngugi wa Thiong’o
(1994) dedicates his seminal work Decolonizing the Mind to “all those who write
in African languages, and to all those who over the years have maintained the
dignity of the literature, culture, philosophy, and other treasures carried by Afri-
can languages”. (p.iv) He writes in detail about his shift from English to Gikuyu
as the language of his literary expression.
The choice was mediated by necessity i.e., the necessity to include the au-
dience in a discussion of a play (Ngaahika Ndeenda) that had its subject to Ken-
ya’s anti-colonial struggle and its ongoing resistance against neo-colonialism. He
says, “There was now no barrier between the content of their history and the lin-
guistic medium of its expression.” (p.45)
This beckons one to examine the historical specificity of resistance literatu-
re. It challenges transnational structures of domination. It, in turn, necessitates a
certain view of history, that of history not being an event/thing unfolding towards
completion by some immanent spirit (immanence of the colonizer). That is to
acknowledge that each of the celebrated events of western European history Re-
naissance, Enlightenment, Bloodless Revolution of 1688 (and American Revolu-
tion), were propelled by temporally and spatially defined but changing (and
changeable) sets of relations. To this one may subscribe works of historians like
Howard Zinn, Eric Wolf, and J. C. Scott.
Rewriting History
In his essay “On National Culture”, the psychiatrist and philosopher Frantz
Fanon (1966) speaks of the perversion and at times, severance of the colonized
from their pre-colonial history. He says, “[…] colonialism is not simply content
| 338
to impose its rule upon the present and the future of the dominated country… By
a kind of perverted logic, it turns to the past of the oppressed people, and distorts,
disfigures and destroys it” (p.18). For Palestinian historians and storytellers, it
was important to register their historical presence/ past in the land that the Zionist
claimed was empty, and that they didn’t voluntarily leave their homes. Kanafani
does that by constituting events of the 48 war, at times fictionally and at times,
through rigorous analyses of events preceding it. For instance, Returning to Haifa
is notable for its dramatic description of the suddenness with which the town was
cleared of its Arab population.
It was, as the new historians of Israel would substantiate in the 1980s, re-
ally a matter of some hours. In his other stories, we get descriptions of some cha-
racters who fought the Zionist armies in ’48 and the primitive tools that they fo-
ught with, against a very well-equipped and trained Zionist army and get a sense
of an asymmetrical war that brought catastrophe to them.
Kanafani (1972) was probably the first to study the 1936 revolt against the
British, titled The 1936-39 Revolt in Palestine. In the absence of national institu-
tions or archives to study the revolt, Kanafani gathered information about it thro-
ugh interviews with the generation that participated in it. In the section titled
“Background”, Kanafani studied the role of three sections (“workers”, “farmers”
and “intellectuals”) of the society in the revolt.
Kanafani’s analysis on “intellectuals” when read in conjunction to resistan-
ce poets and writers of the Occupied Palestine of his later studies, gives a sense of
the historical role that poets have played in the Palestinian society, “We do not
know of a single Palestinian writer or intellectual in that period who did not parti-
cipate in the call for resistance against the colonial enemy” (Kanafani, 1966: 27).
He credits Abd al-Rahim Mahmud, Abu Salma and Ibrahim Tuqan for “la-
ying the foundations of Palestinian resistance poetry, which later, under Israeli
occupation, was to become one of the most conspicuous manifestations of the en-
durance of the Palestinian masses” (p.31).
By reconstructing a revolutionary moment in the history, Kanafani dispro-
ved two Zionist myths. First, it proved that the Palestinian society was capable of
a united resistance and was not meek defeated people who simply left their ho-
mes. Secondly, it helped to understand how, unlike the Zionist claims, Palestini-
ans were at an extreme disadvantage in the 1948 Arab-Israeli War. Writing about
the aims of the study one of Kanafani’s fiercest critics and a friend, Faḍl al-Naqib
says that, it “sheds a bright light on the nature of the Palestinian movement in the
past, present and foreseeable future” (p. 31).
Kanafani has been substantiated both by the revisionist historians of Israel
(like Ilan Pappé) and Palestinian historians like (Ibrahim Abu-Lughod and Rashid
339 |
Khalidi) who helped to reconstruct the historical Palestine and the long-drawn
moment of its colonization.
This sense of history writing (or rewriting) is no different than what occur-
red in national liberation movements of earlier decades and the generic utility of
historical novels in the period. It is, therefore, not difficult to anticipate the prob-
lem of formal confusions that much of resistance literature invites on serious ins-
pection. Harlow acknowledges the problem while explaining the construction of
her book.
Resistance to Theorization
Harlow restricts herself to the examination of certain “representative as-
pects” of resistance literature and anticipating the theoretical dilemma of concep-
tualizing “resistance literature” she stays away from any attempt in that direction.
This aversion to any theorizing about resistance literature is inherent in an aver-
sion to theorizing in “resistance” itself. By conceptualizing resistance, one is li-
kely to risk the same institutionalization and unity that resistance resists in the
first instance.
Shedding light on resistance of resistance to theory, Howard Caygill begins
his seminal work On Resistance: A Philosophy of Defiance by saying “Resistance
was one of the most important and enduring expressions of twentieth-century po-
litical imagination and action and one ever more important in the struggles of the
present century. And yet, despite the proliferation of text dedicated to resistance
remains strangely unanalyzed and indeed resistant to philosophical analysis” (6).
This resistance is necessary lest one risks emptying it of the very capacity
to resist. Caygill takes the example of the French Resistance in 1943 when ins-
tances and organizations of resistance were united into a structure formed accor-
ding to the functions of military resistance which he calls the “Resistance” (aga-
inst small-lettered disparate instances of “resistances”).
Although he says that unification of both concept and institution was tact-
fully necessary (and will probably be necessary for certain contexts), “the tor-
mented history of the French Resistance and its posterity exemplifies the dangers
of disarming resistances in the name of a Resistance, and the perhaps unavoidable
subordination of its centripetal activities and initiatives to a centralized military
and/ or political logic” (Caygill, 2013: 6).
He quotes from Derrida to argue resistance as “the limit at which analysis
falters and breaks off” (p.7). Caygill explains further by saying, “A philosophy
of resistance has itself to resist the pressure of concept-formation, of reducing the
practices of resistance to a single concept amenable to legitimation and appropria-
tion by the very state-form that it began by defying” (Caygill, 2013: 6).
| 340
Foucault, the other famous French philosopher of the twentieth century,

finds resistance by the side of power. Caygill draws from Foucault summarize:
“The term is identified as ‘an element of the strategic relation that is power’ and
is recognized as ‘always relying on the situation that it combats’.
Yet as a peculiar condition of possibility of both power and defiance, resis-
tance remains intangible: without it, there is no power, but exactly what, when,
where, and how it remains resistant to analysis, but only if the latter is understood
as a juridical model of analysis” (Caygill, 2013: 7).
The alternative model that Foucault proposes for analysis of power and re-
sistance, argues Caygill, is of military or strategy in terms of relations of force.
Foucault’s works are contextually bound to institutions of Western Europe, where
institutions operate like on the battlefield but are not on the battlefield. In histori-
cal junctures of occupation and settler colonialism, the model is historically is not
similar but exact.
Resistance is etymologically derived from the Latin word “stare” which
means to come to a stand or cause a stand. It, in turn, is related to the ancient
Greek word stasis which as Nicole Loraux argued in his work The Divided City:
On Memory and Forgetting in Ancient Athens occasioned the invention of de-
mocracy and politics.
In Arabic, the term muqāwamah ‫ ﻣﻘﺎوﻣﺖ‬comes from trilateral root word
formed by Arabic letters “‫”ق‬qāf, “‫ ”ا‬alif and “‫ ”م‬mīm. The root word “‫ ”ﻗﺎم‬qāma is
an intransitive verb that has two clusters of meanings attached to it. The first is
“to stand up”, “to rise”, “to depart” or “to get up”. The second is“to lie”, “be loca-
ted” or “be situated”. The trilateral root Word “‫ ”ﻗﺎم‬qama is modified by insertion
of the vowel “‫ ”و‬Dnto a four-lettered verb ‫ﻗﺎوم‬qāwama whDch add a sense of col-
lective action. The word “muqāwamah” relates to the first cluster of meanings but
(due to its roots in modified verb) has an added meaning of the action being done
collectively.
It is therefore not just standing/rising/ getting up but standing/rising/getting
up with one another. The action is adverbed with firmness or immovability, and
it, therefore, doesn’t mean just getting up or rising collectively but doing so with
adamancy. It, therefore, gives a sense of blocking or stopping something.
Historically, the term muqāwamah was used in warfare to denote resistance
or defense against the enemy. Barbara Harlow drew attention to the prevalence of
the word mu’āraḍah ‫ ﻣﻌﺎرﺿﺔ‬which has a literal meaning of confrontation, opposi-
tion, or resistance) in the Arabic world.
Mu’āraḍah is also the designation given to a classic Arabic literary form
that involved composing a poem along the same rhythm and meter as a precursor
poem.
341 |
The translation of the Arabic word for resistance mu’āraḍah into the Arabic
word muqāwamah gives a literary-critical implication to the idea of resistance.
Against singular acts of confrontation mu’āraḍah, muqāwamah suggests popular
and organized resistance to colonial occupation or imperialist oppression.
Conclusion
A decade later, Harlow supplemented her work Resistance Literature with
After Lives: Legacies of Revolutionary Writing (1996) where she proposed a cri-
tical reading of cultural politics centered around three intellectuals- Ghassan Ka-
nafani, Roque Dalton, and Ruth First.
She acknowledged that the contribution of each of the three in strategies
and theories of resistance “is at once closured and critically re-articulated by the
dramatically transformed states of political affairs out of which the writers emer-
ged and to which they contributed in the crucial decades of the 1950s, 1960s, and
1970s.” (p.5) This re-articulation is found in an emerging body of human rights
literature.
Harlow quotes Article 3 of the Universal Declaration of Human Rights as
one of the epigraphs of her book After Lives. This serves as a preface to an argu-
ment that she lays out later by recounting human rights activist Malcolm X’s ef-
forts to subject racial oppression in America to international accountability.
Democratic struggles within a democratic state that seeks redressal within
the existing institutional structures of a nation-state fall short of the practices of
resistance that implore a hearing from an entire human community. In his Roc-
hester speech of 16 February 1965, Malcolm X admonished the other civil rights
leaders for their hesitancy in calling for international accountability:
All nations that signed the charter of the UN came up with the Declaration
of Human Rights and anyone who classifies his grievances under the label of
“human rights” violations, those grievances can then be brought into the United
Nations and be discussed by people all over the world. For as long as you call it
“civil rights” your only allies can be the people in the next community, many of
who are responsible for your grievance.
But when you call it “human rights” it becomes international. And then
you can take your troubles to the World Court. You can take them before the
world. And anybody anywhere on this earth can become your ally. (1965, cited in
Harlow, 1996: 18)
Palestinians have increasingly invoked human rights and the Geneva Con-
vention in their attempt to form international solidarity as manifested in their
| 342
most potent political expression of recent times, the Boycott, Divestment, and
Sanctions Movement.
In the concluding section of her After Lives: Legacies of Revolutionary
Writing titled “New Geographies of Struggle”, Barbara Harlow encapsulates this
development: “What was once written as “resistance literature” is discovering
still other, alternative narrative possibilities in the paradigmatic contradictions on
the grounds of human rights reporting.” (p. 154)
References
Al-Naqib, Faḍl M. (2015). Ghassan Kanafani: Ātifah al-muqawamah,”
[“Ghassan Kanafani: Passion of Resistance”]. In Ghassan Kanafani, al-Darāsat
al-siyāsiyat [Political Studies]. Rimal Books, (pp.13-50).
Caygill, H. (2013). On Resistance: A Philosophy of Defiance. Bloomsbury.
Fanon, Frantz. (1966). The Wretched of the Earth. (Constance Farrington
Trans.). Grove Press.
Harlow, Barbara. (1996). After Lives: Legacies of Revolutionary Writing.
Methuen.
Harlow, Barbara. (1987). Resistance Literature. Methuen.
Ibrahim, Nasser. (2017, 19 July). Ghassān Kanafānī Laisa Qadīsan wa La
Aykūnah Jamidah, Kāna Thairan yaktab liilhayāt [Ghassan Kanafani was neither
a saint nor a rigid icon, he was a rebel who wrote for life!], Alhoukol.
http://www.alhoukoul.com/ghsan-knfane-les-qdesa-wla-aeqwntt-jamdtt-kan-
thaaeraan-ektb-llheatt.
Kanafani, G. (2013). al-Adab al-filastinī al-muqāwamah tahat al-ihtilāl
1948-68 [Palestinian Resistance Literature under Occupation 1948-68]. Rimal
Books.
Kanafani, G. (2013). Adab al-muqawamah fi filastin al-muhtalat 1948-66 [
Literature of Resistance in the Occupied Palestine 1948-66]. Rimal Books.
Kanafani, G. (2013). al-Dirāsat al-Siyāsiyat [Political Studies]. Rimal Bo-
oks.
Kanafani, G. (1972). The 1936-39 Revolt in Palestine. Committee for De-
mocratic Palestine. [Translator’s name is not mentioned.]
Mariátegui, José C. (1971) Literature on trial, Seven Interpretive Essays on
Peruvian Reality. (Marjory Urquidi Trans.), U of Texas Press.
Thiong’o, Ngũgĩ wa. (1994). Decolonizing the Mind. Zimbabwe Publishing
House.
Thiong’o, Ngũgĩ wa. (1981). Writers in Politics. Heinman Educational Bo-
oks Ltd.
343 |
ALEKSANDR SERGEYEVİÇ PUŞKİN VE AHMET HAMDİ TANPINAR’DA

BİR ŞEHİR ANLATISI: ERZURUM
The Narration of a City in Alexander Sergeyevich Pushkin And

Ahmet Hamdi Tanpınar: Erzurum
Rahman ÖZDEMİR*
Öz
Şehirler, medeniyetlerin maddi ve manevi değerlerini yansıtır.
Yansıtılan bu değerler insan kültürünün oluşumuna zemin hazırlar. Ya-
şama ve sosyal birlikteliğe mekân olan şehirler toplumsal yaşamı şekil-
lendirmesinin yanı sıra insanlar arasında ilişki ağının kurulmasını sağlar.
Bundan dolayı şehirler salt somutluk çerçevesinde değil bir değer meka-
nizması olarak farklı anlam boyutlarıyla da dikkat çeker. Şehir ve mede-
niyet, birey ve şehir, şehir ve kültür, kişi ve toplum gibi ikili ilişkiler an-
lam çerçevesini şehir zemininde tesis eder. Bu noktada geçmiş, şimdi ve
gelecek zaman üçgeninde bütün bu ilişkiler şehre ve insana dair estetik ve
duygu yaklaşımını açığa çıkarır. Böylesi ilişki ve yaklaşım bütünlüğü bir
şehrin öyküsünü oluşturur. Her şehrin özgün öyküsü vardır. Pek çok savaş
geçirmiş, ticaret kervanlarına ev sahipliği yapmış, tanınmış seyyahların
eserlerine konu olmuş Erzurum’un öyküsü, yüzyılların ötesine dayanmak-
tadır. Erzurum, ilk çağlardan beri önemli bir ticaret merkezi olması, Do-
ğu-Batı medeniyetlerini oluşturup hudutlar çizmesi ve tarihi birçok olaya
yön vermesi sebebiyle her zaman dikkat çeken bir mekân olmuştur. Gerek
coğrafi nitelikleri, gerekse kültürel unsurların zenginliğiyle de göz önünde
bulunan Erzurum yaşanmışlıklarının izleriyle farklı yazarların eserlerine
de konu olmuş, edebiyatta yerini bulmuştur. Çalışmamızda Türk edebiya-
tının önemli isimlerinden A. H. Tanpınar’ın “Beş Şehir” ve Rus edebiya-
tının kurucusu olarak kabul edilen A. S. Puşkin’in “1829 Seferi Sırasında
Erzurum’a Yolculuk” (Путешествие в Арзрум во время похода 1829
года) adlı eserinde yer alan Erzurum’a dair yazarların şehir ve insan dik-
katleri değerlendirilecektir.
Anahtar Kelimeler: A. H. Tanpınar, A. S. Puşkin, Beş Şehir,
1829 Seferi Sırasında Erzurum’a Yolculuk, Erzurum.
*
Dr. Öğr. Üyesi, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Rus Dili ve Edebiyatı Bölümü,
rahman.ozdemir@atauni.edu.tr.
| 344
Abstract
Cities reflect the material and spiritual values of civilizations.
These reflected values lay the groundwork for the formation of human
culture. Cities, which are places for living and social coexistence, shape
social life as well as establish a network of relations between people.
For this reason, cities draw attention not only within the framework of
concreteness, but also with different dimensions of meaning as a value
mechanism. Bilateral relations such as city and civilization, individual
and city, city and culture, person and society establish the framework of
meaning on the ground of the city. At this point, all these relations in the
triangle of past, present and future time reveal the aesthetic and emotio-
nal approach to the city and people. Such a unity of relationship and
approach creates the story of the city. Every city has a story. The story
of Erzurum, which has gone through many wars, hosted trade caravans,
and is the subject of the works of well-known travelers, goes back cen-
turies. The city has always been a remarkable place since it has been an
important trade center since the early ages, forming borders by creating
East-West civilizations and directing many historical events. Erzurum
has been the subject of works of different authors with the traces of their
experiences, and has also found its place in literature with its geographi-
cal features and the richness of cultural elements. In our study, the place
and human attention of the authors about the city of Erzurum, which is
included in the "Five Cities" by A. H. Tanpınar, one of the important
names of Turkish literature, and in the work of A. S. Pushkin, who is
accepted as the founder of Russian literature, "Journey to Erzurum",
will be evaluated.
Keywords: A. H. Tanpınar, A. S. Pushkin, Five Cities, Journey to
Erzurum, Erzurum.
Giriş
Doğu Anadolu bölgesinin en büyük şehri olan Erzurum, tarih boyunca pek
çok medeniyete ev sahipliği yapmış, bu medeniyetlerin sanat ve kültür unsurları-
na mekân olmuştur. Şehir günümüze kadar varlığını sürdüren tarihi örnekleriyle
itibarını korumakta, dikkatleri üzerine çekmekte, Anadolu’nun kültür ve sanat
merkezlerinden biri olma özelliğini muhafaza etmektedir.
Selçuklu’dan Cumhuriyet’e kültürel ve coğrafi yapısıyla Anadolu’nun ade-
ta hafızası olmuştur. Sahip olduğu böylesi nitelikleriyle şehir, yüzyıllardır sey-
yahların, şairlerin, sanatçı ve yazarların da eserlerine konu olmuştur. Türk edebi-
yatından A.H. Tanpınar’ın Beş Şehir, Rus edebiyatından A.S. Puşkin’in “1829
Seferi Sırasında Erzurum’a Yolculuk” adlı eserlerindeki Erzurum’a dair şehir ve
insan dikkatlerini değerlendirmek çalışmamızın amacı olarak belirlenmiştir.
345 |
1) A. S. Puşkin ve 1829 Seferi Sırasında Erzurum’a Yolculuk

A. S. Puşkin, dünya edebiyatının önemli isimlerinden biridir. Eserlerinde
işlediği gerek evrensel temalar gerekse hümanist yaklaşımlar onun sadece Rus
coğrafyasında değil başka ülkelerin yazın dünyasında da yer almasını sağlamıştır.
İlgi duyduğu Batı kültürü ve özgürlükçü düşünceleriyle Rus milli değerlerini
uyum içerisinde bir araya getirmesi sanatının en nitelikli değeri olarak kabul edi-
lir. Yazın anlayışında kullandığı dil ile Rus dilinde bir arınma, buna bağlı olarak
bir gelişim sağlar. Rus toplumunun gerçekçi ve ulusal nitelikteki karakterlerini
anlatmasıyla Rus edebiyatında realist yönelimin öncüsü olur. Gerek çağdaşları
gerekse sonraki dönem yazarları kendisinin sanatından büyük ölçüde etkilenir ve
Puşkin’in edebi sanat anlayışından beslenerek özgün yapıtlarını ortaya koyar.
A. S. Puşkin şiir, kısa ve uzun öykü aynı zamanda bir roman yazarıdır.
Edebi türlerin her birinde özgün sanat anlayışını ortaya koyan Puşkin, gezi edebi-
yatının ilk örneklerinden biri olarak değerlendirilen 1829 Seferi Sırasında “Erzu-
rum’a Yolculuk” adlı eseriyle de dikkat çeker. Eser belirli notlar halinde bazı bö-
lümleri 1830 yılında Literaturnaya Gazeta (литературная газета), daha sonra bir
bütün halinde ve mevcut ismiyle 1836 yılında Sovremennik (современник) der-
gisinde yayımlanır. Türk imgesinin Rus edebiyatında gerçekçi bir yaklaşımla
yansıtıldığı ilk yazınsal ürünü olarak kabul edilen eser (Behramoğlu 2008: 20),
seyahat notlarından oluşur. Bu seyahat Kafkasya’dan başlar, sırasıyla Tiflis ve
Kars üzerinden devam ederek Erzurum’da son bulur.
Padişah II. Mahmut’un saltanat dönemine rastlayan 1827 yılında Rus-
İngiliz-Fransız birleşik deniz güçleri Güney Yunanistan’daki Navarin Koyu’nda
Türk-Mısır ortak donanmasını yok etmişler, Yunan ayaklanmasını desteklemek
için yapılan bu saldırı 1828 Osmanlı-Rus savaşına yol açmıştı. Puşkin, bu durumu
fırsat bilerek Kafkasya’dan Erzurum üzerine doğru ilerleyen Rus ordusuna katılır.
Yönetimden izin alan Puşkin, 1 Mayıs-20 Eylül 1829 tarihleri arasında bu yolcu-
luğu gerçekleştirir. Ancak Puşkin burada bir savaşçı değil, bir yazar, gözlemci
dahası bir çeşit savaş muhabiri olarak yer alır (Behramoğlu, 2008: 21). V.İ. Kule-
şov, Puşkin’in bu seyahate çıkmasını iki sebebe bağlar. Bunlardan ilki, yazarın
ruhunda derin iz bırakan Dekabristleri görme arzusu, diğeri, evlilik teklifine ret
yanıtıyla karşılık veren Natalya Nikolayevna Gonçerava’ya duyduğu aşktır (Ku-
leşov, 2000: 195).
Puşkin’in çok yönlü zekâsının, kültürünün ışıltılarıyla parlayan bir yapıt
olan (Behramoğlu, 2012: 20) 1829 Seferi Sırasında Erzurum’a Yolculuk eserinde,
Puşkin dağlardan, nehirlere, köprülerden, çadırlara kadar geniş bir coğraf-
ya/mekân tasviri yapmasının yanı sıra Osetinlerden Çerkezlere, Gürcülerden Os-
manlılara kadar farklı medeniyet ve ırkların gelenek göreneklerine, onların yaşam
biçimlerine, davranış şekillerine dair nesnel veriler paylaşır. Bütün bunlar arasın-
da esere ismini veren Erzurum ve Erzurum insanı önemli bir yer tutar.
| 346
1829 Seferi Sırasında Erzurum’a Yolculuk adlı eser beş bölümden oluşur.
Eserin dördüncü ve beşinci bölümünde Tiflis sonrası Osmanlı topraklarına giren
Rus ordusunun Erzurum’a dair yolculuğu anlatır. Son bölümde ise bütünüyle Er-
zurum ve insanına dair dikkatler sunulur. Puşkin, anlatıda Türkçe kelimeler kul-
lanır. Bu durum eserin önemli ve ilgi çekici bir niteliği olarak kabul edilir. Puşkin
Erzurum’da eserde verilen tarihlere göre 13 Haziran ile 19 Temmuz tarihleri ara-
sında kalır. Şehirde kısa bir süre bulunmasına rağmen aktardığı bilgilerin birçok
tarihçi tarafından doğru olduğu ifade edilir.
Puşkin’in şehre dair ilk dikkatleri coğrafi betimlemeler ve mekân anlatıları
üzerinden olur. İlk olarak Kars ve Erzurum’u birbirinden ayıran Soğan tepesinden
bahseder. Buradaki doğanın hüzün verici bir görünüme sahip, havanın ise soğuk
olduğunu dile getirir. Sonrasında Hasankale civarına ilerleyen Rus ordusunun 13
- 19 Haziran arasında Türk askeri ile gerçekleştirdiği çatışmalardan, orduların as-
ker sayılarından, mühimmat bilgilerinden ve yaralanan askerlerden bahsedilir.
Eserin bu anlatılarında yer verdiği şehit olmuş bir Türk gencine dair izlenimleri
Puşkin’in büyük bir hümanist yaklaşım sergilediğini kanıtlar niteliktedir. Anlatım
şu şekildedir: “Yolda yanlamasına uzanmış bir Türkün cesedi önünde durdum. 18
yaşlarında bir delikanlıydı bu. Bir kızınkini andıran solgun yüzü, henüz tazeliğini
yitirmemişti. Sarığı tozlar içinde yatıyordu. Traşlı ensesinde bir kurşun yarası
vardı (Puşkin 2011: 529).” Bu ifadeden sonra yaralı bir Türk askerini, kendisini
öldürmek isteyen Rus askerinin elinden aldığını açıklar: “Dere yatağında 500 ka-
dar tutsak toplanmıştı. Birkaç Türk beni besbelli hekim sanarak elleriyle işaret
edip yanlarına çağırıyor, elimden gelmeyecek bir yardım istiyorlardı. Yarasına
kanlı bir paçavra bastırarak ormandan bir Türk çıktı. Askerler, belki de acıyarak,
işini bir an önce bitirmek için yatan Türk’e yaklaştılar. Bu kadarına dayanılmazdı
artık. Durmadan kan yitiren zavallı Türkü onların elinden aldım; bitkin bir halde
arkadaşlarının arasına bıraktım (Puşkin 2011: 531).”
Alıntılardan anlaşıldığı üzere, Puşkin’in Rus ordusuna katılma amacında,
herhangi bir anti-hümanist düşünce ya da yaklaşım görülmemektedir. Esere dair
kaleme aldığı önsöz yazısında da bu durumu bizzat şöyle belirtir: “Gelecekteki
kahramanlıkları anlatmak adına savaşa gelmek, benim için bir taraftan oldukça
gurur verici, ancak diğer taraftan da edep dışı olurdu. Askeri yargılara karışmam.
Bu benim işim değil”
(Приехать на войну с тем, чтобы воспевать будущие подвиги, было
бы для меня с одной стороны слишком самолюбиво, а с другой слишком
непристойно. Я не вмешиваюсь в военные суждения. Это не мое делo
(https://ilibrary.ru/text/483/p.1/index.html).
Puşkin, Erzurum’a seyahatinin askeri meselelerin dışında bir mahiyete sa-
hip olduğunu açık bir dille ifade etmektedir.
347 |
Bu anlatılardan sonra Puşkin, Rus ordusunun Erzurum’a doğru ilerleyişinin

sürdüğünden bahseder. 24 Haziran’da Rus ordusu Hasankale’ dedir. Puşkin, Ha-
sankale’yi Erzurum’un anahtarı olarak nitelendirir. Buranın ılıcaları, demirli-
kükürtlü maden suyu, ırmaklarından bahseder. 25-26 Haziran’da yapılan çatışma-
larda Osmanlı ordusu Rus ordusunun ilerleyişini durduramaz. Tarihler 27 Hazi-
ran’ı gösterdiğinde Puşkin Rus ordusuyla birlikte Erzurum’a ulaşır. Puşkin ilk
dikkati mekâna dairdir: “Kalesi, minareleri, birbiri üstüne abanan yeşil damlarıyla
Erzurum gözlerimizin önüne seriliverdi” (Puşkin 2011: 535). Aynı gün içerisinde
yapılan çatışmalarda Osmanlı ordusunun yenilgiye uğradığı ve Erzurum kalesin-
de Rus bayrağının dalgalanmaya başladığı ifade edilir.
Puşkin’in Erzurum insanına dair ilk dikkatinde yazar adına sıra dışılık söz
konusudur. “Görülecek manzaraydı doğrusu (Puşkin 2011: 536)” diyerek şaşkın-
lığını ifade eder. “Türkler evlerinin düz damlarına çıkmış, asık suratlarla seyredi-
yorlardı (Puşkin 2011: 536)” ifadesi yazarın şaşkınlığının sebebidir. Ataol Beh-
ramoğlu bu alıntıyı, eserde Puşkin’in Türkleri ağırbaşlı, sakin ve özgüven sahibi
kişiler olarak betimlediğini gösterdiği şeklinde yorumlar (Behramoğlu, 2008: 22).
Erzurum, Ruslar tarafından ele geçirilmesine rağmen şehirde gezinti yap-
mak yazılı sert bir buyrukla yasaklanır. Buyruğa uymayan Puşkin şehri dolaşma-
ya başlar. Şehre dair ilk dikkatleri şöyledir: “Erzurum’un sokakları dar ve eğri
büğrü. Yapılar oldukça yüksek. Yollar kalabalık, dükkânlar kapalıydı (Puşkin
2011: 536).” Gezinti sonrası karargâhta bir Osmanlı paşasına rastlar. Fraklı olma-
sı sebebiyle Paşa, Puşkin’in kim olduğunu sorar. Kendisine Puşkin’in bir şair ol-
duğu söylenir. Buna istinaden Paşa, Puşkin nezdinde bütün şairlere dair şöyle bir
hümanist söylemde bulunur: “Bir şairle karşılaşmak her zaman hayırlıdır. Şair,
dervişin kardeşidir. Onun ne vatanı vardır, ne de dünya nimetlerinde gözü. Biz
zavallılar şan, iktidar ve para peşinde koşarken; o, yeryüzünün hükümdarlarıyla
aynı sırada durur ve herkes onun karşısında saygıyla durur” (Puşkin 2011: 537).
Rusların eline esir düşmüş, ismi verilmeyen paşanın bu sözleri, kendisi hakkında
sadece şair olduğu söylenen Puşkin’in Erzurum’daki yerini adeta gizlice açığa çı-
karır. Puşkin’in eserdeki mekân ve insana dair izlenimlerinden bazıları vatan hu-
dudu ve dünyevi somutlukların ötesinde yer alır. Bu bağlamda Puşkin’in şehirde
bir düşman kuvveti mensubu olarak değil, realist gözlemci, duygusal bir sanatçı
olarak bulunduğu sonucuna ulaşılabilir.
Puşkin eserin son sayfalarında Erzurum tarihine, şehrin yapısına dair bilgi-
ler verir ve Erzurum’un Asya Türkiye’sinin en önemli kenti sayıldığını belirtir.
Nüfusunun yüz bini bulduğundan, evlerin taştan yapıldığından, damlarının çim-
lerle kaplı olduğundan, Avrupa’yla Doğu arasındaki başlıca kara ticaret yolunun
buradan geçtiğinden, ikliminin sert olduğundan ve şehrin denizden 7000 ayak
yükseklikte bir vadiye kurulduğundan bahseder. Burada şehre dair izlenimleri
üzerinden bir medeniyet mukayesesi de yapar ve burada yer alan Puşkin’in betim-
lediği Osmanlı Erzurum’unun, oryantalistlerin Doğusuyla ilgisi yoktur (Behra-
| 348
moğlu, 2008: 23): “Asya görkemi sözünden daha anlamsız bir şey bilmiyorum.
Bu deyim Haçlı Seferleri sırasında çıkmış olmalı. Kalelerinin çıplak duvarlarını,
meşe odunundan sandalyelerini bırakarak sefere katılan ve Doğunun kırmızı di-
vanlarını, renk renk halılarını, kabzaları renkli taşla süslü hançerlerini görünce
gözleri kamaşan yoksul şövalyelerin işidir bu. Bugün Asya yoksulluğundan, Asya
ilkelliğinden söz edilebilir ancak. Görkem, hiç kuşkusuz, Avrupa’nın sahip oldu-
ğu bir şeydir artık. Pskov ilinin ilk taşra kentindeki küçük bir bakkal dükkânında
bulabileceğiniz herhangi bir şeyi, Erzurum’da dünyanın parasını dökseniz satın
alamazsınız” (Puşkin 2011: 536). Puşkin, Asya değerlendirmelerini Erzurum şeh-
ri üzerinden gerçekleştirmiştir. Ona göre, bir Asya medeniyeti temsili/sembolü
olan Erzurum, ihtişamdan yoksun, ilkel ve gelişmemiş bir şehirdir. Avrupa’yı ge-
lişmişlik adına Asya’dan üstün görmektedir.
Şehrin somut yapısına dair izlenimleri dağlardan toprağa, su kaynakların-
dan çeşmelere, taşlardan su taslarına, silah depolarından mescitlere, mezarlardan
türbelere kadar büyük ölçekte gerçekleşir. Bu yapı değerlendirmelerinde Asya’ya
özgü “kaba bir zevkin egemen olduğunu (Puşkin 2011: 539)” belirtir. Belki este-
tik açıdan dikkat çekebilecek ve Avrupai sayılabilecek tek şey olarak Erzurum’da
bulunan saat kulesini örnek gösterir. Ancak bu saatin de işlevi bulunmadığını
vurgular: “Bir gezgin, Asya kentleri içinde sadece Erzurum’da bir saat kulesi bu-
lunduğunu, onun da saatinin işlemediğini yazar” (Puşkin 2011: 539).
Şehir üzerinden Avrupa ve Asya’ya dair yaptığı medeniyet mukayesenin
yanı sıra yazarın şehir insanına dair intibaları ülke sınırları içinde de karşılaştırı-
lır. Puşkin, Yeniçeri Eminoğlu’nun yazdığını ifade ettiği taşlamada Erzurum-
İstanbul kıyaslaması yapar. Erzurum-İstanbul ikilisinde Kazan-Moskova arasın-
daki gibi bir çekişmenin olduğunu belirtir. Taşlamada İstanbul, Batıya yönelip,
kendi inanç ve geleneklerinden saptığı için açıkça eleştirilirken, Erzurum değerle-
rine sahip çıktığı için övülür (Puşkin 2011: 539):
“Ama Erzurum’umuz öyle mi ya?
Bizim dağlı, çok yollu kentimiz
Kapılmadık bir zevkü safaya
Yüz vermedik isyan şarabına
Günah yolundan gitmedik gitmeyiz.”
Puşkin Erzurum’da harem yaşamına da tanık olur. Ruslara tutsak düşen ve
Tiflis’e gönderilen Osman Paşa, Kont Paskeviç’ten Erzurum’da bıraktığı ailesine
güvenlik sağlamasını ister. Paşa’nın bu dileğini bir süre sonra hatırlayan Kont,
Bay Abrahamoviç isimli birisini harem hakkında bilgi alması için görevlendirir.
Puşkin de özel izin alarak bu görevliye eşlik eder. Paşa’nın evine geldiklerinde
Puşkin’in dikkatini ilk çeken şey “ bağlamak ve çözmek sana yaraşır” şeklinde
renkli pencerede bulunan, Kuran’dan alınmış bir ayet olur. Bu ayetin çok derin
349 |
bir anlama sahip olduğunu vurgular. Paşanın evine ve yakınlarına dair edindiği
izlenimler Puşkin’in sanatsal yaratıcılığını tetikler ve ziyaret sonrasında şunları
ifade eder: “Böylece bir harem görmüş oldum. Pek az Avrupalıya kısmet olur bu.
İşte size bir Doğu romanı konusu” (Puşkin 2011: 540). Böylelikle yabancı biri
olarak Puşkin eski bir Türk aile yapısına şahitlik etmiş, izlenimlerini sanatsal ya-
ratıcılığı adına kullanılabilecek bir değer olarak görmüştür.
19 Temmuz günü Erzurum’da veba salgını görüldüğü haberini alan Puşkin
karantinanın korkunçluğu düşüncesinden dolayı izin alarak, hemen ordudan ayrı-
lır ve Erzurum’a geliş güzergâhını kullanarak Rusya’ya döner. Sonuç olarak,
Şklovski’nin de belirttiği üzere, eserde hayal ürünü ve uydurma düşünceler bu-
lunmamakta, aksine imgelerin verilmesinde mantıklı sistem ve tutarlı bir ilişki
söz konusudur (Şklovski 1966: 23). Bu bağlamda eser, “başka bir halkın yaşamı-
na, törelerine önyargısız yaklaşımı, nesnel betimleri, Puşkin’in ince mizahıyla
örülü sevecen, nesnel anlatımıyla eser gerçekçi Rus gezi edebiyatının bir ilk ör-
nek (Behramoğlu 2001: 211)”i olarak kabul edilir.
2) A. H. Tanpınar ve Beş Şehir Eserinde Erzurum
Türk Edebiyatının önemli isimlerinden Tanpınar’ın sanatında Beş Şehir ad-
lı eseri önemli bir yere sahiptir. Deneme türünde kaleme aldığı eserde Ankara,
Erzurum, Konya, Bursa ve İstanbul şehirlerine ilişkin anı ve gözlemleri yer alır.
Şehirlere dair bütün anı ve gözlemleri birer şehir monografisi niteliğindedir.
Tanpınar Beş Şehir adlı eserinde Erzurum’u salt bir şehir betimlemesiyle aktar-
maz. Betimlemeden ziyade Erzurum insanını, onun yaşam tarzını, coğrafya ve in-
san bağlamında yaşama bakış açısını anlatır. Bütün bu anlatımlarını Erzurum ta-
rihine, sosyolojisine, kültürüne, mimarisine ve musikisine değinerek zenginleşti-
rir.
Tanpınar, Beş Şehir’de Erzurum bölümüne başlarken ilk olarak bu şehre üç
defa üç farklı yoldan geldiğini belirtir. İlki çocukluk yıllarına rastlayan ve babası-
nın memuriyeti sebebiyle geldiği 1913 yılıdır. Bir sonraki gelişi on yıl sonra
gençlik döneminde öğretmen olarak geldiği 1923 yılıdır. Üçüncü gelişi ise II.
Dünya savaşının son yıllarına rastlamaktadır. Bundan dolayı üç farklı dönemin
Erzurum’una şahitlik etmiş, dönemler arasında şehre ve insanına dair dikkatlerin-
de bir karşılaştırma yapma imkânına sahip olmuştur.
Tanpınar’ın Erzurum’a ilk gelişine dair izlenimleri çocuk Tanpınar’ın hafı-
zasında yer edinmişlerin yazar Tanpınar’ın ifadelerinde yansımasını bulmasıdır.
“Hiç unutamam” (Tanpınar 2015: 27), diye açık bir şekilde hatırladığını belirten
yazarın şehre yolculuğunda, pastoral ve duygu yüklü anlatım hâkimdir. Anlatılar
dağlardan, nehirlere, çobanlardan hayvanlara, gece ve gündüzün çocuk ruhuna
etkisine dair geniş bir ölçekte sunulur. Bu anlatılarda insan ve tabiat arasında ya-
kın bir ilişkinin bulunduğu görülür. Tabiattaki her ayrıntının insanda coşkunluk
ve heyecan yarattığı vurgulanır. Erzurum’a bu duygu yoğunluğuyla ilk kez gelişi-
| 350
ni anlatan Tanpınar, şehirde bolluğun, bereketin ve refah ortamının egemen oldu-

ğundan bahseder.
Çocukluk yıllarında edindiği izlenimlerden on yıl sonra, Erzurum’a ikinci
gelişinde, Tanpınar’ın pastoral ve duygu yüklü anlatılardan realist bir tutuma yö-
neldiği görülür. 1923 yılında şehre bu ikinci gelişindeki değişim, yazarı şehre
karşı yaklaşımında daha çok somut gerçeklikleri aktarmaya zorlar. Şehir hayatı-
nın toplumsal nitelikleri adeta bir sosyolog dikkatiyle değerlendirilir.
Çocuk hafızasındaki tesirleriyle bıraktığı Erzurum’a ikinci gelişinde Tan-
pınar, şehre “sihrini bir yığın ıstırap tecrübesinin soldurduğu bir gözle (Tanpınar
2015: 27)” bakar. Bu gelişinde karşılaştığı Erzurum çok farklı bir hale bürünmüş-
tür. “Ne Ziganalar’ın her dönemeçte bir kere daha şaşırtıcı olan güzelliği, ne Kop
Dağı’nın ihtişamı (Tanpınar 2015: 30)” yazarın dikkatini çekmez. Tanpınar özel-
likle bu bölümdeki anlatılarında yer, mekân, coğrafya izlenimlerinin yerini on yıl-
lık süre içerisinde Erzurum’un ve insanının yaşanmışlıkları alır. Onun için, top-
lumsal yaşam ve birey dikkatleri ön plandadır. Bu noktada kendisinin “dekordan
ziyade bu yerlerde birkaç yıl önce oynanmış kanlı oyunun tesiri altında (Tanpınar
2015: 30)” bulunduğunu vurgular.
Birinci ve ikinci gelişi arasındaki on yıllık süreç içerisinde Erzurum pek
çok ıstırap ve hüzne maruz kalır. Birinci Dünya Savaşı, İstiklal Savaşı, bu savaş-
lara bağlı olarak gerçekleşen hicretler, katliamlar, bunların dışında tifüs gibi has-
talık ve çeşitli felaketler Erzurum’u derinden etkiler. Bu etki Tanpınar’ın dikka-
tinde “ölümün zaferi (Tanpınar 2015: 31)” olarak değerlendirilir. Şehrin nüfusu-
nun altmış binden sekiz binlere kadar düştüğünü belirtir. Bütün bu yıkımlar, hüs-
ranlar, ıstıraplar arasında şehir yeniden hayatın türküsünü söyleme gayreti içeri-
sindedir. Tanpınar’ın dikkati toplum üzerinde yoğunlaşır. Anlatılarında gençlerin
evlenmeye devam ettikleri, yeni doğumların gerçekleştiği, çocukların türkü söy-
ledikleri, davul ve zurnaların çalındığı, cirit ve bar oynandığı gibi hayatın devam-
lılığına dair söylemleri yer alır. Tanpınar’ın Erzurum’a dair bu dikkati aslında
“her şeye rağmen hüküm süren hayatın zaferi”dir (Tanpınar 2015: 31) .
Erzurum yüzyıllar boyunca birçok yıkımlara maruz kalmıştır. Tanpınar’ın
1923’lerdeki izlenimleri onun adına yeni olsa da şehir ve insanı adına bu dönem-
de yaşananlar bir tecrübenin tekrarıdır. “1828 mağlubiyeti, 1876 felaketi ve daha
önce birçok isyanlar muhakkak ki buraları gene sarsmıştı” (Tanpınar 2015: 32).
Burada yer alan 1828 mağlubiyeti ile çalışmamızda ele aldığımız Rus yazar A.
S.Puşkin’in de katıldığı 1828-1829 yılındaki Osmanlı-Rus savaşını belirttiği söy-
lenebilir. Rus işgalinin bıraktığı yıkım izlerinin şehrin yaşanmışlıkları ve Tanpı-
nar’ın dikkatleri arasında yer aldığı görülmektedir. Puşkin’in Erzurum ve insanı-
na dair dönem şartları altında mümkün olan bütün insancıl yaklaşımları ve dikkat-
lerine rağmen, yaşanmışlıkların gerçekliği yaklaşık bir asır sonra Tanpınar’da
açıkça belirir.
351 |
Beş Şehir eserinde Tanpınar, her şehri adeta bir kişi olarak bütün özgün ni-
telikleri dâhilinde ele alır. Erzurum’da bu bağlamda Tanpınar’ın gözünde mekân
ya da dekordan ziyade hisler uyandıran, konuşan, söyleten canlı bir organizma
gibidir. Yazar için şehir bir fon değil adeta şahsiyettir. Zaman algısı ise bu şahsi-
yetin en başat niteliğidir. Erzurum’a dair dikkatinde Tanpınar için zaman, ne şim-
dide, ne de mazidedir. Bir anlamda zaman, geçmişin yaşanmışlıklarıyla oluştu-
rulmuş şimdinin hafızasıdır. Şehre dair mekân/dekor ötesi bir anlatımı şöyledir:
“Erzurum hatırlıyordu: gömüldüğü toz ve çamur yığınının içinde canlı dü-
nünü, dört kapısından girip çıkan kervanları, çarşı pazarının uğultusunu, çalışan
insanlarını, temiz yüzleri ve sağlam ahlaklarıyla şehrin hayatına kutsilik katan
âlimlerini, güzel sesli müezzinlerini, her yıl hayatına yeni bir moda teslim eden
düğünlerini, esnaf toplantılarını, bayramlarını idare eden ve halk hayatını bir sazı
coşturur gibi coşturan bıçkın endamlı yiğit örflü dadaşlarını, onların cirit oyunla-
rını, barlarını, bazen bir alayı birden günlerce misafir eden ve bir menzillik arazi-
sine paytonla gidip gelen eski beylerini, kısacası, bütün hayatını hatırlıyordu”
(Tanpınar 2015: 27).
Erzurum yüzyıllar boyunca transit geçişlerin ve iktisadi gelişmelerin mer-
kezi olmuştur. Tanpınar, şehrin yaşadığı yıkımlar neticesinde iktisattaki gücünü,
bununla kurduğu iktisadi denkliliğini kaybettiğini belirtir. Bazılarının bir daha ge-
ri dönmemek ya da yaşanmamak üzere şehrin özgün niteliklerinden silindiğini
söyleyen Tanpınar, her şeye rağmen şehrin insanında gördüğü hayat zaferini şeh-
rin istikbaldeki gelişiminde de görür. Şehrin kömür madenleri, modern kâğıtçılığa
elverişli olan sazlıkları, mevcut rezervleriyle petrol kaynakları, elektrik üretimini
sağlayacak olan Tortum şelalesi gelişimi sağlayacak unsurlar olarak görülür.
Eserin Erzurum başlığı altında yer alan III. bölümünde geniş bir toplum
portresi çizilir. Toprak beyleri, kadınlar, ulemalar, Dabaklar şeyhi, esnaf ve çiftçi-
ler bu portrenin içinde yer alır. Erzurum’un toplumsal sınıflarını oluşturan bu
kimseler ayrıntılı bir şekilde aktarılır. Bu bölümde Tanpınar’ın şehir ve insanına
dair folklorist yaklaşımı da açığa çıkar. Eğlence kültürü üzerinden Erzurum insa-
nının folklorik özellikleri nakledilir. Bu noktada şehrin eğlence hayatının biçim-
lenmesinde şehrin iklim şartları ve şehir insanının düşünce dünyasının tesirli ol-
duğu belirtilir (Güneş, 2015: 206).
“Halk, tatil günleri en fakirine varıncaya kadar, cumalık elbiselerini giye-
rek yazlık mesire yerlerine, bilhassa varlıklı şehir halkının çadıra çıktığı Boğaz’a
cirit oyunlarına, güreşlere giderler, ayakta zıgva şalvar, belde Acem şalı, silahlık,
daha üste gazeki denen cepken ile aba, hartı denen palto ile başına çok defa İstan-
bul’un Kandilli yazması saran esnaf, kış gecelerine de benim yetişemediğim Ay-
nalı Kahve’de (Tebrizz Kapısı’nda) Âşık Kerem, Battal Gazi hikâyeleri okuyan,
Geyik Destanı söyleyen, saz çalan, tıpkı Kerem’in zamanında olduğu gibi şiir
müsabakası yapan, birbirine tarizli cevaplar veren, yetiştikleri memleketin güzel-
| 352
liğini öven, geçtiği yolları, gurbet duygusunu anlatan şairlerin, halk hikâyecileri
etrafında toplanır, yahut da aşağı yukarı on asırlık bir gelenekle sürüp gelen sıra
gezmelerinde kendi aralarında eğlenirlermiş” (Tanpınar 2015: 38-39).
Tanpınar’ın Erzurum’a dikkatleri arasında musiki de önemli bir yer tutar.
Eserde Erzurum insanı ile musiki arasındaki ilişkiye değinen Tanpınar; Erzurum
insanının hayatında musikinin önemli bir yeri ve bu şehirde köklü bir musiki ge-
leneği olduğunu ifade eder (Güneş, 2015: 206). “Bütün Erzurumluların bildiği
Bar oyunlarında, ciritte, düğünlerde bizi Malazgirt’ten Viyana’ya kadar götüren
davul zurna, o maşeri bando çalınırmış. Halk kahvelerinde âşık sazı, eşrafın gitti-
ği gazinolarda, kıraathanelerde – bittabi Tanzimat’tan sonra- takım musikisi var-
mış. En son takım, Kör Vahan’da santurlu, armonyomlu takımı imiş” (Tanpınar
2015: 38-39).
Erzurum bulunduğu coğrafi konumu itibariyle kış mevsimleri sert geçen,
havası genellikle soğuk bir şehirdir. Bu mevsimde şehir kapılarını kapatıp, kendi
âleminde yaşamaya başlar. Böyle zamanlarda insanlar arasında gazete havadisleri
münakaşa edilir, hatıralar anlatılır, uzun sohbetler gerçekleştirilir. Bu noktada
Tanpınar mevsim üzerinden Erzurum insanına dair izlenimlerini aktarır: “Belki
de kapalı kış aylarının beslediği sohbet yüzünden hemen her Erzurumlu biraz
nükteci, biraz hicivcidir.” (Tanpınar 2015: 40) Bu sohbetlerde bazı kimselerin hi-
tabetleri, keskin zekâları ve hicivdeki maharetleriyle özellikle ön plana çıktığını
ifade eden Tanpınar bu kişilerin “konuşma sanatının şöhret ustaları” (Tanpınar
2015: 40) olduğunu belirtir. Belediye Reisi Zakir Bey, Kaleli Burhan Bey, Edip
Hoca, Ahmet Muhtar Bey, yazarın eserde özel olarak yer verdiği isimlerdendir.
Erzurum, Tanpınar’ın Mustafa Kemal Atatürk ile ilk karşılaşmasına da ev
sahipliği yapar. Erzurum lisesinde edebiyat öğretmeni olarak görev yapan Tanpı-
nar, liseye gelen Atatürk ile konuşma fırsatı yakalar. Tanpınar bu noktada Ata-
türk’e dair izlenimlerini Beş Şehir eserinin Erzurum bölümünde aktarır. Ata-
türk’ün sakin, kibar, daima dikkatli ve her şeye alakalı (Tanpınar 2015: 45) oldu-
ğunu belirtir. Bulunduğu ortam içerisinde rahat bir dinleyiş tarzı sergileyen Ata-
türk’ün insanlar ile arasına garip bir mesafe koyduğu ifade edilir. Tanpınar için,
bu mesafe, yalnız yaptığı işlerden veya mevkiinden gelmiyordu, Mustafa Ke-
mal’liğinden geliyordu (Tanpınar 2015: 45). Tanpınar’ın insan dikkatleri bir bü-
tün halinde sunulur. Bu dikkatlerinde muazzam ve yerinde ayrıntılar söz konusu-
dur. Atatürk’e dair bu dikkat eserde şöyle verilir:
“Atatürk her şart içinde kendisini empoze edenlerdendi. Bakışında, jestle-
rinde, ellerinin hareketinde, kımıldanışlarında ve yüzünün çizgilerinde bütün bir
dinamizm vardı. Bu dinamizm etrafını bir çeşit sessiz sarsıntı ile dolduruyordu.
Öyle ki birkaç dakikalık konuşmadan sonra bu mütevazı ve rahat adamın, bu öğ-
reticinin anında bir uçtan öbür uca geçebileceğini, mesela en rahat ve kahkahalı
bir sohbeti keserek en çetin bir kararı verebileceğini ve deha gücü bu kararı ver-
353 |
dikten sonra yine aynı noktaya dönebileceğini düşünebilirsiniz. En iyisi istim üze-
rinde bir harp gemisi gibi çevik, harekete hazır bir dinamizm diyelim” (Tanpınar
2015: 45).
Tanpınar’ın Erzurum’da üçüncü ve son kez bulunuşu II. Dünya savaşının
son yıllarında olur. Bu gelişinde bir öncekine göre şehrin yıkımlarından kurtuldu-
ğu, acılarını silmeye başladığını, yaraların dindiğini görür. Erzurum’un eski ihti-
şamlı günlerine dönmeye başladığını belirtir. Tanpınar’ın bu gelişinde kendisini
asıl sevindiren ve düşündüren şey ise istihsalin zaferi olur. Şehir iktisadi görke-
mine yeniden kavuşmuştur ve gerek şehir gerekse köylüsünde bu fark edilmekte-
dir. Eserin son bölümünde Tanpınar, Erzurum’un tarihsel serüven içerisindeki
önemine değinir. Erzurum, Türk tarihine, Türk coğrafyasına 1945 metreden bakar
diyerek (Tanpınar 2015: 62), bu yüksekliğin daima göz önünde tutulması gereken
bir şey olduğunu dile getirir. Cumhuriyet öncesi ve sonrası değişim ve dönüşüm-
lerin buradan başladığını belirtir. Erzurum şehri üzerinden “acı, tatlı bir yığın tec-
rübesi içinde meydana gelmiş bir cemiyet ruhu, bir millet terbiyesi, bir hayat gö-
rüşü, bir zevk, sanat anlayışı kısacası, dünkü, bugünkü çehrelerimizle biz varız”
(Tanpınar 2015: 38-39) şeklinde genel bir medeniyet tasavvuruna ulaşır.
Sonuç
Erzurum, Puşkin’in yıllardır hayalini kurduğu Rusya dışındaki yerlere git-
me arzusunun son durağı olur. Aynı zamanda bu şehir Puşkin’in hep çeşitli kay-
naklardan okuduğu Asya/Doğu ile ilk kez karşılaşmasını sağlar. Bütün bir As-
ya/Doğu’nun sembolü olarak ele aldığı Erzurum şehrine dair dikkatler hep bir sa-
vaş ortamında sunulur. Bundan dolayı yazarın bu seyahatten beklediğini alamadı-
ğı, bir anlamda hüsrana uğradığı söylenebilir. Özgürlük düşkünü ve başka yerleri
görme merakı içerisinde olan Puşkin adına Erzurum yolculuğu bir nevi hayal kı-
rıklığı olur. Şehir, Ruslar tarafından işgal edildiği için bir anlamda o, yine Rus-
ya’dadır. Ancak Osmanlı devletiyle yapılan savaşın kendi ülkesi adına tarihi de-
ğerinin farkında olan Puşkin, ordu ile gerçekleştirdiği bu seyahatte savaşın şanı-
na esir olmamış, Rusların zaferine hayranlık duymamıştır. Ayrıntılı mekân tasvir-
leri, kültürel unsurları, şehrin insanının gelenek, görenekleri ile Erzurum Puş-
kin’in gözüyle geniş bir bakış açısıyla sunulmuştur. Bakış açısı ve anlatımındaki
hümanist tutum eserin ilgi çeken noktaları olmuştur.
Tanpınar’ın Erzurum’a dikkatleri, şehirde farklı zamanlarda üç kez bulun-
ması sebebiyle mukayeseli bir yaklaşımla ele alınmıştır. İlk gelişindeki izlenimler
çocuk hülyalarıyla oluştuğu için pastoral niteliktedir. Edebiyat öğretmeni olarak
geldiği ikinci gelişinde ise gençlik yıllarını yaşayan Tanpınar şehir ve insanını re-
alist bir tutumla değerlendirir. Mekân ve insanı organik bir bütün olarak gören
Tanpınar, Erzurum ve insanını tarihi, coğrafi, kültürel ve iktisadi gibi pek çok
gerçeklikleriyle okuyucusuna sunar. Üçüncü gelişinde ise Erzurum’un adeta kül-
lerinden yeniden doğduğuna dair izlenimlerini aktarır. Rus ve Türk edebiyatından
| 354
Puşkin ve Tanpınar’ın dikkatlerine dair bir analiz yapma amacı taşıyan çalışma-
mızda her iki yazarın şehri ve insanını tek boyutta değerlendirmedikleri görülür.
Onlar için mekânlar sadece birer mimari yapılar değildir. Bu yapıların ardında
geçmişten gelen, şimdide şekillenen ve geleceğe aktarılacak olan büyük bir anlam
bulunmaktadır. Bu anlama değer katacak olan ise insandır. Bu noktada yazarların
Erzurum şehri ve insanını birbirinden ayırmadan, hümanist bir yaklaşımla ve tari-
hi gerçeklikleriyle ele aldıkları görülür.
Kaynakça
Behramoğlu, A. (2008). Rus Edebiyatının Öğrettiği. İstanbul: Evrensel Ba-
sım Yayın.
Behramoğlu, A. (2001). Rus Edebiyatında Puşkin Gerçekçiliği. İstanbul:
Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları
Behramoğlu, A. (2012). Rus Edebiyatı Yazıları (XIX. ve XX. Yüzyıllar). 2.
Baskı. İstanbul: Tekin Yayınevi.
Deniz, Tarık. (2016). Tanpınar Otoportresi Beş Şehir Melankolisinin İzin-
de/Ârafta Bir Süreklilik Arayışı Olarak Ahmet Hamdi Tanpınar. 3. Baskı. Ankara:
Hece Yayıncılık.
Güneş, Mehmet. (2018). Şehre Yansıyan Medeniyet Edebiyata Yansıyan
Şehir: Yahya Kemal Beyatlı ve Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Eserlerinde Şehir. An-
kara: Hece Yayınları.
Tanpınar, A. H. (2015). Beş Şehir, Haz. İnci Enginün. 34. Baskı. İstanbul:
Dergâh Yayınları.
Kuleşov, V. İ. (2000). Puşkin, Çev. Birsen Karaca. İstanbul: Multilingual.
Puşkin, A. (2011). Bütün Öyküler, Bütün Romanlar, Çev. Ataol Behra-
moğlu. IV. Baskı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
A. S. Puşkin’in “1829 Seferi Sırasında Erzurum’a Yolculuk”
(Путешествие в Арзрум во время похода 1829 года) adlı eserine yazdığı özsöz
bölümü (Предисловие): (https://ilibrary.ru/text/483/p.1/index.html [Erişim Tari-
hi: 12.09.2021]
355 |
THE USE OF INFORMATION AND COMMUNICATIVE TECHNOLOGIES

IN THE PROCESS OF HUMANITARIAN DISCIPLINES
STUDYING IN HIGHER EDUCATION INSTITUTIONS
Использование Икт При Изучении Гуманитарных Дисциплн В Вузе
Roman HORBATIUK - Valentyna PAPUSHYNA - Nelia PODLEVSKA*
Аннотация
Использование ИКТ при изучении гуманитарных дисциплин
открывает новые возможности для глубокого изучения материала в
процессе профессиональной подготовки студентов. Обобщив и
систематизировав наработки исследователей, автор предлагает виды
работы с ИКТ, которые расширят возможности подготовки
специалистов гуманитарных специальностей. Это кейс, презентация,
портфолио, кроссенс, буктрейлер, сторителиг, сценарий, перфоманс,
научная статья, сборник собственных поэтических или прозаических
произведений. Основополагающим для студентов гуманитарных
специальностей является постижение литературного произведения во
всей палитре художественного и эстетического компонентов, ощущение
их как механизма для саморазвития и самореализации. В этом процессе
ИКТ выполняют такие функции: информативную, мотивационную,
адаптивную, интегративную, интерактивную и др. Используя
разнообразные виды работы с ИКТ, формируем у студентов навыки
рассказчиков и чтецов, которые проходят путь от успешных
исполнителей ролевых игр на практическом занятии к актерам
студенческих театров, ведущих и организаторов поэтических гостиных,
праздников, встреч и тому подобное. При этом растет количество
обращений к Интернету, поскольку студенты знакомятся с образцами
театральных спектаклей, игрой выдающихся актеров, имеют
возможность быть участниками дистанционных читательских
конференций и встреч с авторами литературных произведений. Таким
образом, использование ИКТ способствует осознанию диалектической
связи с эстетическим развитием общества, приобретению эстетического
опыта, выработке умений и навыков практической реализации полученных
*
Prof. Dr., Pedagogical Sciences Mechanical Engineering and Transport Department, Na-
tional Pedagogical University, Ukraine, gorbaroman@gmail.com - Assoc. Prof. Dr., Pedagogical
Sciences Philology Department Khmelnytskyi National University, Ukraine, papushyna@ukr.net -
Assoc. Prof. Dr., Pedagogical Sciences Ukraine Khmelnytskyi National University, Ukraine, pod-
levska.nelia@gmail.com.
| 356
знаний на практике, высокопрофессиональному овладению родным

языком, сохранению и передаче национальных культурных традиций.
Ключевые слова: гуманитарные дисциплины, виды работы с
икт, саморазвитие, эстетический опыт, культурные традиции.
Abstract
Using of ICT in the study of humanities subjects opens up new
opportunities for deepening educational material in the process of pro-
fessional training of students. Summarizing and systematizing the work
of researchers, the author proposes types of work with ICT, which will
expand the training of specialists in the humanitarian field. This is a ca-
se, presentation, portfolio, cross-sense, booktrailer, storytelling, scre-
enplay, scientific article, collection of own poetic or prose works. The
main thing for students of humanitarian specialties is to comprehend a
literary work in the whole palette of its artistic and aesthetic compo-
nents and to feel it as a mechanism for their own growth and self-
development. At the same time, ICT performs the following functions:
informative, motivational, adaptive, integrative, interactive, etc. Diver-
sifying the types of work with ICT, we form the skills of speakers and
reciters in students, who move from successful performers of role-
playing games during the practical classes to actors of student theaters,
hosts and organizers of poetic living rooms, holidays, meetings and mo-
re. At the same time, the amount of Internet applications is growing, as
students get acquainted with samples of theatre performances, plays of
outstanding actors, get the opportunity to participate in remote reading
conferences and meetings with authors of literary works, etc. ICTs cont-
ribute to the awareness of the dialectical connection with the aesthetic
development of society, the acquisition of aesthetic experience, the de-
velopment of skills and abilities of practical implementation of acquired
knowledge in practice, highly professional mastery of the native langu-
age, preservation and transmission of national cultural traditions.
Keywords: Humanitarian Specialties, Types Of Work With ICT,
Self-Development, Aesthetic Experience, Cultural Traditions.
Introduction
Formulation of the problem:
Modern information and communication technologies have a significant
impact on human consciousness through their comprehensive penetration into the
life of society. This fact actualizes the study of global worldview transformations
as a result of the spread of modern information and communication technologies.
Informatization and computerization of all spheres of human activity today have
357 |
become the leading trends in world development. Information and communica-

tion technologies (ICT) are increasingly penetrating into various spheres of life,
science, education, professional activity, requiring appropriate knowledge and
skills in their application. In the modern information society, the mastery of ICT
and the use of computerization is becoming an integral part of future philolo-
giststraining. The modern educational paradigm requires a transition from passive
to active learning technologies. The use of ICT in education is the next stage in
the implementation of the latest approaches to teaching humanitarian cycledisci-
plines.
The use of ICT in the process of humanitarian disciplines studyingopens up
new opportunities for deepening the educational material in the process of stu-
dents’professional training. This process will be successful, provided that a num-
ber of negative factors are avoided, namely: lack of modern educational and
methodological support, violation of the principle of expediency, overload of In-
ternet materials, groundlessness and randomness of their use.
Analysis of recent research and publications:
The problem of using information technologies in the educational process
has been studied in the works of I. Bogdanovoji, L. Romanyshynoji, L. Savchuk,
Yu. Zhuka. The analysis of the issue of the use of information technologies in the
professional activities of specialists in different directions has been considered in
the works of V. Davydova, V. Klochko, Yu. Mashbits, M. Zhaldaka. Ukrainian
researchers S. Karaman [7], A. Kucheruk [8], V. Strelnikov [10], A. Shapran [12]
and others have devoted works to the integration of ICT into the traditional meth-
odology of teaching professional disciplines of future philologists. The develop-
ment of future specialist on the basis of information accumulation and systemati-
zation becomes material for creative rethinking and further developments by such
researchers as V. Bykov [4], I. Khyzhnyak [11].
In particular, V. Bykov considers the computer-oriented component of
pedagogical technology as a model of the content of education and provides a
methodology for its application in the educational process using a computer,
computer communication networks necessary for solving didactic tasks or their
fragments [4]. I. Khyzhnyak classifies electronic teaching aids in accordance with
the purposes of their application as educational, methodological, content, net-
work, control [11, p. 219-221].
The term ‘information technology’ is often synonymous with the term
‘computer technology’, since all information technologies today are in one way
or another associated with the use of a computer. However, the term ‘information
technology’ is much broader and includes ‘computer technology’ as a component.
In addition, information technologies based on the use of modern computer and
network tools form the term ‘modern information technologies’ [1, p.16].
| 358
Computers are used today in almost all areas of public life. Therefore, the
ability to work with modern information technologies in our state is mandatory
and necessary for every person. In the process of successful training of the future
specialist A. Shapran attaches great importance to the multimedia educational and
methodological complex, which will cover electronic textbooks, manuals with
video fragments and audio recordings of works, methodological manuals, video
courses of lectures, a testing system, etc. [12].
When searching, collecting, processing and presenting information, stu-
dents in the learning process must independently accumulate and store materials
necessary for their professional activities. V. Strelnikov emphasizes that ‘the use
of ICT in teaching in higher education should be focused on the development of
the student’s personality ... in an information society, to ensure the development
of creative thinking and research skills’ [10, p. 9].
The scientist also notes that the skills of working with ICT will prepare the
future specialist for the process of continuous learning. He / she must be ready for
changes in information support and the conditions for constant updating of infor-
mation infrastructure.
Numerous researchers consider the features of ICT implementation in the
study of literary disciplines at a university. The advice of L. Zlativ [6] on the
formation of a world-wide scientific, cultural and educational space with the help
of ICT, which will contribute to the process of international communication, the
harmonious synthesis of logical and imaginative ways of assimilating information
is supposed to be of value. We believe that the use of ICT in such a context will
also contribute to the formation of a reading culture, and will stimulate interest in
reading works in the original language.
G. Dehtiarova adds general competence to the subject-oriented competen-
cies of teachers-philologists i.e. the ability to create tables, pictures, diagrams,
presentations, tests, search for the necessary additional information and work
with electronic databases, in a local network, with Internet technologies and in-
teractive board [5]. The researchers also note that mastery of ICT helps to analyze
achievements and monitor learning outcomes.
Education of humanitarian students should be aimed not only at mastering
certain amount of knowledge, developing skills and abilities, but at developing
communicative competence, developing abilities, gaining experience in effective-
ly arranging their own lives with the help of language in society.
Thus, the growth of the intellectual and creative potential of the future spe-
cialist, the development of skills for independent research activities, the for-
mation of a reading culture as components of the development of the general
competence of students, the expansion of the boundaries of their scientific, cul-
359 |
tural and educational space are possible with the acquisition of modern skills in
using ICT.
The purpose and objectives of the article:
Having summarized and systematized the developments of researchers, we
identify the purpose of the article asfollowing: to propose types of work with
ICT, which will expand the possibilities of training a highly qualified specialist in
humanitarian specialties.
Research results:
The use of modern innovative technologies directs the student to inde-
pendently solve the educational problem, develops the ability to analyze, make
decisions and argue, that is, apply theoretical knowledge in practical actions. For
students of humanitarian specialties, literary education is a source of obtaining
fundamental knowledge from professional disciplines, mastering and compre-
hending the aesthetic aspects of reality, understanding the manifestations of beau-
ty in it. Modern author’s pedagogical teaching methods are based on the human-
istic and personal orientation of the pedagogical process, didactic improvement
and reconstruction of educational material, and the expansion of methodological
approaches [2].
The specificity of teaching the humanities made it imperative to introduce
not only new forms and methods of work, but also the use of the latest technical
means. Absolutely all links of teaching methods, the implementation of new
forms of work are associated with the use of computer technology. Electronic
presentations, educational videos, electronic texts, handouts in printed form, all
this is an inexhaustible potential for use in the language classes of literature.
To ensure the proper level of implementation of e-learning tools, it is nec-
essary to form and improve such a professional trait of a teacher as ICT compe-
tence. The allocation of ICT competence as a separate component of a teacher’s
professional competence is due to the active use of ICT in all spheres of human
activity, including education.
Pedagogical methods are constantly developing, reflecting the social and
economic norms of achieving the pedagogical goal. We can observe constant re-
newal of the educational process.
Innovations are being introduced. When studying the humanities such
modern pedagogical technologies should be more actively used as: computerized
teaching, interactive types and forms of work. They increase the cognitive inde-
pendence of students and encourage the search for new information.
The introduction of computer technology into the educational process is a
good means of enhancing cognitive activity, makes it possible to study any disci-
| 360
pline with interest. The presence of a computer with Internet access will allow the
educational institution to be used as a local center of an open education system.
The use of ICT in the educational process while performing creative, scien-
tific researchis interested both for student and teacher audience. Let’s pay atten-
tion to such types of work as case, presentation, portfolio, crosssens, book trailer,
storyteller, scientific article, collection of own poetic or prose works.
Among the interactive forms of work, educational interaction of students in
pairs, microgroups, and groups is becoming widespread. It is mainly used in the
process of search and analysis of information, the implementation of practical
tasks, the preparation of disputes, seminars, and various creative tasks. In order to
provide students with great opportunities for communication, expressing their
own thoughts and feelings, the dominant place of learning in the classroom
should still be devoted to the dialogue.
ICT promotes personally oriented learning in today’s environment. It is
important for us to direct each student to achieve a specific educational goal. The
key in the process of professional training of future philologists is text-centrism,
comprehension of a literary work in the entire palette of its artistic and aesthetic
components and feeling it as a mechanism for one’s growth and self-
development. The work with an artworkexpands our worldview, encouragesour-
selves to look for additional information, and helps us rise to an understanding of
the author’s aesthetic ideals.
The task of the teacher is to develop a stable motivation for students to
work with the book as a primary source. We are gradually complicating the work
with the book. We strive to ensure that this process takes on independent forms
such as: research and search, creative work, scientific research of the artistic val-
ues of a literary work.
At the same time, students develop interpretation skills and accumulate
materials for active participation in ‘discussion clubs’, ‘round tables’, impromptu
talk shows, conferences, etc.
The number of students’ requests to Internet resources is growing. There
they can get acquainted with the best examples of theatrical performances, play of
outstanding actors, have the opportunity to participate in remote reading confer-
ences, meetings with authors of literary works, etc.
The use of modern information technologies determines access to the
world systems of knowledge that the teacher provides to students; free formation
by the teacher of his / her own worldview, the development of the humanitarian
orientation of education; dissemination of forms of home and distance learning;
adaptation of the teacher’s personality to the dynamically changing conditions of
the economic functioning of life in general. Modern computer technologies allow
361 |
the teacher in the process of preparing for the lesson to qualitatively improve the
process of teaching the material.
Combining the efforts of students and a teacher allows revealing the indi-
vidual characteristics of each student, interesting him to achieve mutual under-
standing.
Humanities students have a certain amount of aesthetic knowledge, artistic
erudition, the ability to feel beauty, acquire the skills to express their own judg-
ments about artistic objects.
At the same time, it is important to actualize the accumulated knowledge,
providing an opportunity for self-improvement to each student according to his
interests and inclinations, for example, to realize himself / herself in didactic
games as a storyteller or author of an interesting storytelling.
Successful performances of students in the classroom evoke positive emo-
tions, appreciation and encourage others to be actively involved in practical activ-
ities.
The use of modern pedagogical technologies in the training of future pro-
fessionals in general and future teachers of philology in particular, which involve
the use of ICT, will promote the development of communicative, creative and
professional competencies and stimulate the need of future philologists in self-
education.
In the process of studying fiction, there should be used methods that in-
volve listening to the text of fiction performed by the author, when the reader’s
initial perception of the work of art is deepened by understanding the author’s ac-
cents and logical emphasis.
Such work is necessary during the study of language disciplines for the de-
velopment of communication skills, especially by foreign students. ‘Currently,
the most effective study of a foreign language is, first of all, teaching students
communicative activities’ [3, p. 58].
The author’s performance of the text will contribute to the understanding
of the writer’s style, the formation of operating with language means skills.
Mastering interpretive competencies, the ability to give a correct assess-
ment of the transformation of literary works as an artistic phenomenon, creates
the preconditions for the intellectual development of a future specialist.
It deepens the subject competences and influences the multi-vector value-
motivational directions of students.
| 362
The use of such innovative technologies as: ‘point of view’, ‘microphone’,

‘decision tree’, ‘brainstorming’, design technologies, scrapbooking, etc. in the
process of studying literary works appeal the importance of ICT usage.
We offer to actively include ICT resources in training (audiovisual (radio,
cinema, television), computer, multimedia (projector, interactive whiteboard),
network (local area network, Internet), additional digital resources (photo, etc.),
extended by interdisciplinary workshops, complex long-term projects of students.
The main forms of work with the use of a computer in the classroom of
humanitarian disciplines are: study of the topic of the lesson by students inde-
pendently or in pairs using certain software; performance of test types of control
of the studied material; creating your own programs for studying new material
(both theoretical and practical), etc.
ICTs are indispensable in the conduct of social and cultural events in high-
er education institutions (HEI) and beyond, since they contribute to the awareness
of the dialectical connection with the cultural development of society, the acquisi-
tion of aesthetic experience, the development of skills and the practical imple-
mentation of the acquired knowledge in practice, the preservation and transmis-
sion of national cultural traditions.
Conclusion
The introduction of ICT into the educational process of HEI enables future
specialists to expand their capabilities, encourages active learning activities. It is
a good means of enhancing cognitive activity, and makes it possible to study any
discipline with interest [9].
Thus, the use of ICT in the study of humanitarian disciplines opens up new
opportunities for deepening the educational material in the process of profession-
al training of students, significantly activates the educational process, contributes
to the formation of professional competencies of philology students through a va-
riety of forms and teaching methods, the use of which involves referring to Inter-
net resources from the purpose of deepening subject competences.
363 |
References
Andreeva A. V. (2008). Ispolzovanie informatsionno-kommunikativnykh
tekhnologii na urokakh zarubezhnoi literatury. Zarubezhnaia literatura v shkole.
2008. № 6. S. 12-25 .
Arkhangelskii S.I. (1980). Uchebnyi protsess v vysshei shkole, ego zako-
nomernye osnovy i metody. Moskva: Vysshaia shkola, s. 368.
Bak H. (2020). Didakticheskii aspekt ispolzovaniia leksicheskoi sinonimii
v protsesse izucheniia russkogo iazyka kak inostrannogo. Aktualnі problemi fіlo-
logії ta perekladoznavstva.. № 19. S. 58-61.
Bykov V.Yu. (2008). Modeli orhanizatsiinykh system vidkrytoi osvity:
monohrafiia. Kyiv: Ataka. S. 684.
Dehtiarova H.A. (2016). Zasoby informatsiino-komunikatsiinykh tekhno-
lohii dlia rozvytku IK-kompetentnosti vchyteliv filolohichnykh dystsyplin. In-
formatsiini tekhnolohii i zasoby navchannia.. T. 56, Vyp. 6. S. 107-120.
Zlativ L.M. (2014). «Kompiuterna linhvodydaktyka u vykladanni mo-
voznavchykh dystsyplin dlia studentiv-filolohiv». Naukovi zapysky Natsionalno-
ho universytetu «Ostrozka akademiia». Seriia: Psykholohiia i pedahohika, Vyp.
29. S. 116-120.
Karaman S.O. (2010.). Suchasni pidkhody do linhvodydaktychnoi pidho-
tovky vchytelia-slovesnyka. Naukovyi visnyk Izmailskoho derzhavnoho huma-
nitarnoho universytetu. Vyp. 29. S. 186-192.
Kucheruk O.A. (2019). Vykorystannia IKT dlia formuvannia fakhovykh
kompetentnostei u maibutnikh uchyteliv ukrainskoi movy i literatury / O.A. Ku-
cheruk, S.O. Karaman, O.V. Karaman, N.M. Vinnikova. Informatsiini tekhnolo-
hii i zasoby navchannia. T. 71. # 3. S. 196-214.
Pshenichnikova A. V. (2007). Smoliar L. L. Primenenie kompiuternykh
tekhnologii na urokakh russkogo i ukrainskogo iazykov. Kompiuter v shkole i
seme.. № 6. S. 31-32.
Strelnikov V.IU. (2002). Іnnovatsіinі tekhnologії navchannia u vishchіi
shkolі, orієntovanі na rozvitok osobistostі studenta: navch.-metod. vid. Poltava:
RVV PUSKU. S. 22.
Khyzhniak I. (2016). Klasyfikatsiia zasobiv elektronnoi linhvometodyky
dlia VNZ. Profesionalizm pedahoha: teoretychni y metodychni aspekty. #3, S.
213-222.
Shapran O.I. (2007). Systema innovatsiinoi pidhotovky maibutnoho vchy-
telia v umovakh navchalno-naukovo-pedahohichnykh kompleksiv: monohrafiia.
Pereiaslav-Khmelnyts.: Vyd-vo S.V. Karpuk, s. 370.
| 364
DIE UMWANDLUNG DER SPRECHENDEN NAMEN UND DER

PERSONENKONSTELLATION IN MÄRCHENADAPTIONEN
The Conversion of Character Names and Character Constellations in

Fairytale Adaptions
Romina-Elena DONȚU*
Abstrakt
Die Sammlung der Kinder- und Hausmärchen hat auch heutzuta-
ge einen großen Erfolg durch zahlreiche literarische und filmische Adap-
tionen ihrer Texte. Viele Schriftsteller*innen haben die bekanntesten
Grimm`schen Märchen nach ihrem eigenen Stil adaptiert und dabei Ve-
ränderungen der Figuren und ihrer literarischen Namen durchgeführt.
Sowohl für die Grimm`schen Vorlagen als auch für ihre modernen Adap-
tionen kann behauptet werden, dass die sprechenden Namen auf das
Wesen der Figuren verweisen können. Diana Menschig hat in ihrem
Märchenroman So finster, so kalt nicht nur die Figuren und ihre Rollen
aus den klassischen Märchen, sondern auch deren Namen überarbeitet.
Die sprechenden Namen und die Umformungen der aus den Märchen be-
kannten Personenkonstellationen innerhalb des Romans werden aus kultu-
reller, etymologischer und semantischer Sicht analysiert, um ihre Funkti-
onen in den Texten festzustellen.
Schlüsselwörter: Märchen, Märchenroman, Onomastik, sprec-
hende Namen, literarische Funktionen, Adaption.
Abstract
The collection of fairy tales by the Brothers Grimm is
nowadays very successful thanks to many literary and cinematic adapti-
ons. Many writers have adapted the most famous Grimm fairy tales ac-
cording to their own style and have made changes to the characters and
their literary names. In both the Grimm’s stories and their modern adap-
tations, the literary names can convey a deeper meaning about the cha-
racters. Diana Menschig has not only revised the characters and their ro-
les from Grimm’s fairy tales, but also their names in her fairy tale novel
So finster, so kalt. These character names and the transformation of the
character constellations are analyzed from a cultural, etymological and
semantic point of view in order to determine their functions.
*
Doktorandin am Promotionskolleg “Sprach- und literaturwissenschaftliche Studien” an
der Babeș-Bolyai Universität in Cluj-Napoca, donturomina@yahoo.com.
365 |
Keywords: Fairy Tale, Novel, Onomatology, Character Names,

Literary Functions, Adaption.
1. Einleitung
Am Ende des 20. und zu Beginn des 21. Jahrhunderts wurde eine große
Anzahl von Märchenadaptionen durchgeführt, die das Interesse der Auto-
ren*innen und des Publikums an den Grimm’schen Märchen belegen. Der aus-
gewählte Roman So finster, so kalt der Autorin Diana Menschig behandelt klas-
sische Märchen und bietet eine vielfältige Auswahl an sprechenden Namen und
Personenkonstellationen, die im vorliegenden Artikel auf ihre literarische Funk-
tion hin analysiert und mit ihren Pendants aus den klassischen Märchen verglic-
hen werden.
Als methodische Unterstützung für diesen Beitrag werden die Theorie der
Adaptation von Linda Hutcheon, Hilke Elsens Studien über die Onomastik in den
Erzählwerken und eine qualitative Literaturanalyse verwendet.
2. Eine Darstellung zur literarischen Adaption der Märchenromane
Die Adaption der klassischen Märchen zu Märchenromanen ist ein langer
Prozess, da bei jeder Adaption unterschiedliche Methoden und Techniken zu
verwenden sind. Für einen Überblick über die Formen der Adaption gilt die fol-
gende Definition als Basis für diesen Prozess: „[...] taking possession of another’s
story and filtering it, in a sense, through one’s sensibility, interests and talents“
(Hutcheon,2012: 18). Wie auch Hutcheon erläutert, hängt die Adaption der litera-
rischen Texte von den kulturellen und emotionellen Hintergründen der Auto-
ren*innen ab.
Bei der Adaption der klassischen Märchen in den Märchenromanen müs-
sen die Autoren*innen auf verschiedene Punkte achten, um die expliziten oder
impliziten Aussagen aus dem Originaltext in den Märchenroman zu transportie-
ren. Hutcheon erweitert ihre literarische Theorie der Adaption und entwickelt die
sogenannten “modes of engagement”, nämlich “the telling, showing and interac-
tive mode“ (Hutcheon: 22). Diese Arten zeigen “[...] how adaptations allow peop-
le to tell, show, or interact with stories” (Hutcheon, 2012: 22). Die erste Art, “tel-
ling mode”, besagt, dass “[...]our engagement begins in the realm of imagination”
(Hutcheon, 2012: 23). Die zweite Art, “showing mode”, steht in enger Verbin-
dung mit den visuellen Künsten: “[...] immerses us through the perception of the
aural and the visual“ (Hutcheon, 2012: 22). Die letzte Art lässt sich durch das
Konzept der Interaktivität beschreiben, wobei eine Beziehung zwischen dem Pub-
likum und der Geschichte existieren kann, denn “[the] physical nature of this kind
of engagement entails changes both in the story and even in the importance of the
| 366
story itself.“ (Hutcheon, 2012: 13). Im Falle der literarischen Adaption eines
Märchens zu einem Märchenroman erscheint die erste Methode angemessen.
Im Laufe der Zeit wurden verschiedene Definitionen für das Konzept der
Adaption entwickelt, folglich ist hier auch die Definition von Sanders zu nennen:
„Adaptation can be a transpositional practice, casting a specific genre into anot-
her generic mode, an act of revision in itself.“ (Sanders, 2015: 18). Sie erweitert
ihre Theorie mit der These: “[...] adaptation can also constitute a simpler attempt
to make texts ‘relevant’ or easily comprehensible to new audiences and readers-
hips via the processes of proximation and updating” (Sanders, 2015: 19). Diese
These kann als Leitsatz beim Adaptionsprozess dienen und dadurch kann belegt
werden, dass viele klassische Werke an die heutige Zeit angepasst wurden, mit
dem Zweck, eine positive Reaktion beim gegenwärtigen Publikum hervorzurufen.
Sanders stellt in ihrer Theorie eine Tendenz der literarischen und filmisc-
hen Adaption der Märchen und im Allgemeinen der Folklore dar:
There are particular bodies of texts and source material, such as myth, fairy
tale, and folklore which by their very nature depend on a communality of unders-
tanding. These forms and genres have cross-cultural, often cross- historical, rea-
derships; they are stories and tales which appear across the boundaries of cultural
difference and which are handed on, albeit in transmuted and translated forms,
through the generations. (Sanders, 2015: 45)
Die Autorin Diana Menschig gilt als Vorreiterin der Adaption klassischer
Märchen zu Märchenromanen. Im Roman So finster, so kalt (Menschig: 2014)
transformiert sie verschiedene grimmsche Märchen, unter anderem Hänsel und
Gretel (vgl. Grimm - Grimm, 2009: 89-96), Rotkäppchen (vgl. Grimm - Grimm,
2009: 148-151) und Brüderchen und Schwesterchen (vgl. Grimm – Grimm, 2009:
68-74). Die literarische Adaption geschieht folgenderweise: Sie selektiert aus den
Märchen die Namen der Figuren, Motive und Themen und konstruiert daraus eine
andere Geschichte. Das Zitat “Telling the same story from a different point of vi-
ew [...]“ (Hutcheon, 2012: 8) entspricht nicht der Arbeitsweise der Autorin. In ih-
rem Roman werden die Figuren neue Rollen spielen und Charaktere wie Hänsel
und Gretel durchleben im Roman unterschiedlichen Transformationen und
entwickeln sich. Sie werden nur für eine kurze Zeit als Kinder dargestellt, da im
Roman die Periode des Erwachsenseins eine primäre Rolle spielt. Diese Etappe
zeigt, dass zwischen den beiden keine Geschwisterliebe existiert, sondern eher
eine romantische Liebe, aus der ein Kind gezeugt wurde.
Diese Unterschiede zwischen klassischen Märchen und Märchenroman

werden in der folgenden Analyse mithilfe der sprechenden Namen näher unter-
sucht.
367 |
3. Die sprechenden Namen und deren literarische Funktionen

Sprechende Namen gehören zur Disziplin der Onomastik, die „[...] etab-
lierte Namen für Personen, Fluren, Städte und anderen geographischen Entitäten
betrachtet.“ (Elsen: 15). Die literarischen Namen gehören zu einer Gruppe, die
dank ihrer Besonderheit in den Geschichten und Romanen identifiziert werden
können, da sie meistens eine Verbindung zu unterschiedlichen Figuren aus ande-
ren literarischen Werken herstellen können. (Elsen: 16). Mithilfe dieser Beson-
derheit „[...] erhalten sie auch einen stilistischen, ästhetischen Wert und wirken
mitunter rezeptionssteuernd.“ (s.o.). Diese Argumente von Elsen können auch im
Falle der sprechenden Namen angeführt werden, da insbesondere diese Namen
stilistische Aspekte vorweisen und Ähnlichkeiten mit anderen literarischen Na-
men zeigen. Bezüglich der Interpretation der sprechenden Namen verdeutlicht
auch Debus, dass man für die Beschreibung der assoziativen, kommunikativen
und ästhetischen Werte von Eigennamen nach der Bedeutung des Begriffs rec-
herchieren muss (Debus, 1978: 21). Als Ausgangspunkt der Beispielanalysen gilt
folgende Definition: “Sprechende Namen sind diejenigen Namen, deren lexika-
lische Bedeutung einerseits unmittelbar verständlich ist und die andererseits ihre
Träger dadurch treffend charakterisieren” (Krappmann, 2012: 77). Diese Namen
können auch eine metaphorische Funktion haben und die Eigenschaften und/ oder
das Verhalten einer Figur näher beschreiben. Nach Krappmann gelten, “als
sprechend [...] aber nicht nur solche Namen, die ein Charakteristikum ihres
Trägers unmittelbar benennen, sondern auch symbolische oder metaphorische
Namen, die sich einer bildhaften Darstellung bedienen.” (s.o.). Diese metapho-
rischen oder symbolischen Eigenschaften der Namen können besonders in Märc-
henromanen auftauchen, um bei den Leser*innen gezielt spezifische Assoziatio-
nen hervorzurufen. Ein Beispiel dafür ist der Name Wolff aus dem Märchenro-
man So finster, so kalt (Menschig, 2014). Durch das Wort Wolff assoziieren die
Leser*innen die Figur mit einer bösen und gierigen Person und mit dem Wolf aus
dem Grimm’schen Märchen Rotkäppchen (vgl. Grimm – Grimm, 2009: 148-
151). Im Märchenroman ist der Name nicht negativ konnotiert, sondern steht im
absoluten Gegensatz zum “bösen Wolf” aus Grimms Märchen. Den anderen Fi-
guren gegenüber verhält er sich höflich und respektvoll. Dieses Beispiel zeigt die
Herausforderung, die an die Leser*innen gestellt wird: „Die Leistung des Interp-
reten besteht deshalb vor allem im Finden der Beziehung zwischen Name und Fi-
gur.“ (Lamping, 1983: 43).
Die sprechenden Namen sowie alle literarischen Namen haben bestimmte
Funktionen in einem Text. Lamping (1983) klassifiziert sieben mögliche Funkti-
onen: Identifizierung, Illusionierung, Charakterisierung, Akzentuierung und
Konstellierung, Perspektivierung, Ästhetisierung und Mythisierung. (Krappmann,
2012: 66-67). Im Folgenden werden diese Funktionen näher betrachtet. Als erste
Funktion gilt die Identifizierung, die den Leser*innen bei der Fokussierung auf
| 368
ein spezielles Individuum helfen kann. (Krappmann, 2012: 67). Ein aussa-
gekräftiges Beispiel dafür ist der Name Wolff. Mithilfe dieses Namens können
die Leser*innen das Tier aus dem Märchen Rotkäppchen (vgl. Grimm – Grimm,
2009 :148-151) im Roman wiedererkennen.
Die zweite Funktion, die Illusionierung, basiert auf der Verwendung von
realen Namen, denn „je ähnlicher der literarische Name einem realen sei, umso
glaubhafter gerate zudem die derart benannte Figur.“ (s.o.). Hier kann vermutet
werden, dass viele literarische Namen mit einer derartigen Funktion den Le-
ser*innen irreführende Interpretationsrichtungen zeigen können.
Die charakterisierende Funktion zeigt die Eigenschaften der Figur: “Na-
men können ihre Träger näher kennzeichnen” (Elsen: 18). Ein passendes Beispiel
dafür ist der Name Ronja. Der Name aus dem behandelten Roman charakterisiert
die mutige Ronja: “[...] Ronja ist sehr vernünftig für ihr Alter” (Menschig, 2014:
35).
Die nächste Funktion, die Akzentuierung und Konstellierung, lässt sich
durch die Hervorhebung der Namen durch den Träger und Verbindungen bezie-
hungsweise Korrespondenzen erkennen (Krappmann, 2012:71). Bei der Konstel-
lierung handelt es sich um Namen gleicher Herkunft, wie beispielweise Namen
aus den Märchen, Mythen usw., die eine Zusammengehörigkeit zu ihren
Träger*innen signalisieren. (s.o.).
Die perspektivierende Funktion besagt, dass jeder Name eine Reaktion bei
den Leser*innen auslösen kann, indem er die Perspektive der Leser*innen bee-
influsst. (Krappmann, 2012 72). Brümmer (1971) verdeutlicht dies, indem er sagt,
dass diese Namen als „Indiz für den Leser [dienen,] wie er die bekannte Figur se-
hen soll.“ (Brümmer 124). Ein Beispiel dafür ist der Name Sturm aus dem hier
behandelten Märchenroman. Mithilfe des Namens können die Leser*innen schon
ein Bild der Figur haben, indem sie vermutlich den Namen Sturm mit einer im-
pulsiven Figur assoziieren.
Die ästhetisierende Funktion umfasst Namen, die “eine ästhetische Kom-
ponente besitzen” (Krappmann, 2012: 73). Die Namen sind in die Erzählung “[...]
als ein spezifisch künstlerisches Gebilde” integriert. (Lamping, 1983: 103). Diese
Funktion ist eher für die klangsymbolischen Namen treffend, da sie auf Reimen
und Alliterationen fokussiert (Krappmann, 2012: 73).
Die letzte Funktion, die Mythisierung, umfasst Namen, die eine „aus-
geprägte mythische Tendenz“ haben (Krappmann, 2012: 74). Dabei handelt es
sich um böse und gute Namen, die auf unseren Charakter und Lebenswandel eine
wunderbare Zauberkraft üben, der man nicht widerstehen kann (Sterne: 63).
Abschließend lässt sich feststellen, dass literarische Namen im Text
bewusst ausgewählt werden, um die Leser*innen auf einen bestimmten Aspekt
369 |
aufmerksam zu machen, wie beispielsweise eine Eigenschaft einer Figur oder ei-
ne Ähnlichkeit der Figur mit einer anderen aus einem bekannten Buch oder Myt-
hos.
4. Analyse der sprechenden Namen und ihrer literarischen Funktionen
aus dem Märchenroman So finster, so kalt
Im vorliegenden Kapitel wird der Fokus auf die Umwandlung der sprec-
henden Namen und ihrer literarischen Funktionen aus dem Märchenroman So
finster, so kalt (Menschig: 2014) gesetzt. Die vorliegende Analyse umfasst 12
sprechende Namen aus dem oben genannten Roman, die manchmal auch mit den
sprechenden Namen aus einigen Grimm’schen Märchen gleichzusetzen sind.
Der Analyse der sprechenden Namen wird ein inhaltlicher Überblick des
Romans vorangestellt. Der Märchenroman hat zwei zeitliche Handlungsebenen:
eine in der Gegenwart und eine in der Vergangenheit. Die Haupthandlung
verläuft in der Gegenwart, wobei sich in der Vergangenheit das grimmsche
Märchen von Hänsel und Gretel abspielt. Zu Beginn des Romans können die Le-
ser*innen mit Merle Hänssler, einer jungen Anwältin, Bekanntschaft machen. Die
moderne Protagonistin bekommt die Nachricht, dass ihre Großmutter Mago aus
dem Schwarzwald gestorben ist. Merle findet im Haus ihrer Großmutter ein altes
Dokument über das Märchen Hänsel und Gretel. Aus diesem Dokument erfährt
sie eine Geschichte über Johannes und seine Schwester Greta. Merle schenkt der
Geschichte keine große Aufmerksamkeit, aber mit der Zeit merkt sie, dass die
Geschichte reale Begebenheiten beschreibt. Im Dorf ihrer Großmutter sind Kin-
der verschwunden und Merle befindet sich nun in einer Situation, in der sie eine
Lösung finden muss. Merle sieht sich verantwortlich für das Verschwinden der
Kinder und will die Situation mithilfe von Jakob Wolff meistern.
Der Märchenroman umfasst eine Vielfalt an sprechenden Namen, die
auch nach Kategorien unterteilt werden können. Die erste und die umfangreichste
Kategorie lässt sich durch die christlichen Namen bestimmen. Der erste sprec-
hende Name ist Jakob, ein biblischer Name, der aus dem Hebräischen stammt
und der mit Gott wird schützen übersetzt werden kann. (Onomastik Vornamen-
Lexikon 2021). Auch die Figur aus dem Roman, die diesen Namen trägt, ist fre-
undlich und versucht, sich den anderen Figuren mit guten Absichten zu nähern.
Der sprechende Name lässt sich durch die akzentuierende Funktion kennzeich-
nen, da die anderen Figuren aus dem Roman oft den Namen Jakob als Vergewis-
serung aussprechen. Wie schon gesagt, ist Jakob eine freundliche Figur und durch
sein Verhalten können die Leser*innen seine Eigenschaften und Werte sehen:
“Jakob strahlte Ronja mit aller Fröhlichkeit an, die er aufbringen konnte”
(Menschig, 2014: 328). Jakob benimmt sich nicht nur freundlich, sondern er ist
auch hilfsbereit und rettet die Kinder aus dem Dorf, die verschwunden sind: “Ja-
| 370
kob hatte Amelie huckepack auf den Rücken genommen und trug Marie auf den
Armen” (Menschig, 2014: 338).
Die anderen zwei christlichen Namen Johann und Greta stehen in enger
Verbindung zueinander und führen die Leser*innen gleich zum Grimm’schen
Märchen Hänsel und Gretel. Sowohl Johann als auch Greta stammen aus dem
Griechischen und haben einen biblischen Hintergrund (Onomastik Vornamen-
Lexikon: 2021). Im klassischen Märchen haben diese Namen eine charakterisie-
rende Funktion und das bedeutet, dass die Namen zeigen können, welche Ei-
genschaften die Figuren haben. Im Gegensatz zum Märchen haben die sprechen-
den Namen im Roman nicht mehr dieselben Funktionen, sondern eine identifizie-
rende Funktion, da die Leser*innen die zwei Namen, mit anderen Figuren identi-
fizieren können. Sie haben auch eine illusionierende Funktion, da die Figuren im
Roman nicht mehr dieselben (positiven) Rollen haben. Greta ist im Roman eine
negative Person mit bösen Absichten und Johann kann als eine ängstliche Person
charakterisiert werden, die sich nicht widersetzen kann: „Mach das hier sauber.
Dann kochst du uns eine Mahlzeit und richtest mir ein Nachtlager. Steh nicht he-
rum wie eine Statue, hurtig.“ (Menschig, 2014: 72). Aus dieser Aussage kann er-
kannt werden, wie autoritär Greta ist und wie sie Johann behandelt. Ihre Bosheit
wird auch durch die nächsten Aussagen betont: “Er musste in dem Verschlag sch-
lafen, in dem die Frau ihn eingesperrt hatte.“ (s.o.). „Nach jedem Fluchtversuch
sperrte ihn Greta tagelang in den Verschlag...” (Menschig, 2014: 73). “Er bekam
weder Wasser noch Brot, und danach musste er stundenlang die liegengeblie-
benen Aufgaben verrichten” (s.o.). Was die Personenkonstellation anbelangt, spi-
elen in den alten Rechercheunterlagen, die Merle gefunden hat, nicht nur Hänsel
und Gretel eine wichtige Rolle, sondern auch das Kind der beiden. Daraus kann
man schlussfolgern, dass im Märchenroman die Rede über eine Verbreitung der
Figurenkonstellation ist. Im Roman wird auch das Kind von Johann und Greta
dargestellt, aber im klassischen Märchen kann über eine Liebesbeziehung zwisc-
hen den beiden und über ein Kind nicht die Rede sein.
Der Name Greta/ Margarethe wird im Roman auch unter einer anderen
Form dargestellt, nämlich Mago. Die Leser*innen können Oma Mago mit der al-
ten Hexe aus dem Grimm’schen Märchen assoziieren. Im Verlauf der Lektüre
stellt sich Mago als eine nette Person heraus, die die Kinder aus dem Dorf gerne
hat: “Omi hatte immer eine geheime Nische, aus der sich ein paar eingeweihte
Kinder mit Lebkuchen bedienen durften” (Menschig, 2014: 254-259). Die Identi-
fizierung der Figur mit der alten Hexe kann als illusionierende Funktion ihres
Namens bezeichnet werden. Die Assoziationen können als irreführende Hinweise
betrachtet werden, die den Lesern*innen eine falsche Interpretation vermitteln, so
wie im Märchen die Kieselsteine keine richtige Fährte für die Heimkehr des
Geschwisterpaars abgebildet haben. Durch dieses Zitat kann gezeigt werden, dass
371 |
Mago eine „[...] großartige Frau“ (Menschig, 2014: 272) war; sie war nicht wie
die alte Hexe aus dem klassischen Märchen.
Im Roman erscheinen auch andere sprechenden Namen mit christlicher
Herkunft, wie beispielsweise Theodor und Marie. Der Name Theodor stammt aus
dem Griechischen und ist ein biblischer Name, gebildet aus theos (Gott) und dor
(Gabe, Geschenk). (Onomastik Vornamen-Lexikon 2021). Theodor ist der Vater
von Merle und wird nur in einigen Passagen dargestellt, in denen die Leser*innen
erfahren, dass er ein rücksichtsvoller Vater ist. Sein Name charakterisiert ihn und
zeigt seine positiven Eigenschaften: “Meine Kleine, was ist passiert?” (Menschig,
2014 :114); “Schon gut, mein Mädchen. Ich möchte nur, dass du glücklich bist“.
(Menschig, 2014: 118). Diese Zitate veranschaulichen die elterliche Sorge um die
Kinder und zeigen noch die Wünsche eines Vaters bezüglich der Zukunft des
Kindes.
Ein letzter Name aus der christlichen Kategorie ist Marie, der seinen
Ursprung in der hebräischen Kultur hat. (Onomastik Vornamen-Lexikon: 2021).
Dieser Name erscheint beispielsweise auch im Grimm’schen Märchen Marien-
kind (vgl. Grimm – Grimm, 2009: 26-31). Der Name Marie hat eine religiöse
Herkunft, da man Marie mit der Heiligen Jungfrau assoziiert. Außerdem ist der
Name gebildet aus rym (schenken) oder mry (fruchtbar), die zu den folgenden
Erklärungen führen: Geschenk Gottes oder die Fruchtbare. (Onomastik Vorna-
men-Lexikon: 2021). Im Roman ist Marie ein kleines Mädchen, das sich im Wald
verirrt. Der Name hat im Roman eine charakterisierende Funktion, die den Le-
ser*innen zeigen kann, welche Eigenschaften Marie hat: „Marie hat diesen Kuc-
hen geliebt. Deshalb wollte sie immer mit den Älteren mitkommen.“ (Menschig,
2014: 289). Aus dieser Aussage wird betont, dass Marie die Kuchen von Mago
gerne hatte und obwohl sie ein kleines Wesen war, wollte sie immer in der Nähe
der älteren Personen sein.
Die zweite Kategorie orientiert sich an den Werten der Personen, dem-
nach können diese Namen als wertorientierte und symbolische Namen betrachtet
werden. Der Name Amelie hat eine französische Herkunft und ist gebildet aus
Amal und lie und wird mit zwei wichtigen Werte assoziiert, nämlich Tapferkeit
und Tüchtigkeit. (Varnhorn. 18). Amelie ist ein kleines Mädchen, das keine
Ängste hat, bis sie sich im Wald verliert. Ab dem Punkt ändert sich ihr Verhalten
und Tapferkeit und Tüchtigkeit haben nun eine geringere Bedeutung: “Ich möch-
te nach Hause” (Menschig, 2014: 355). Dank ihrer Werte kann aber gesagt wer-
den, dass der Name die Eigenschaften der Figur widerspiegelt und aus ihrem
Charakter können die Leser*innen ihre Tapferkeit erlernen.
Ein weiteres Beispiel ist der Name Ronja; eine kürzere Form des Namens
Veronika. Der Name ist „eine lateinische Form des griechischen Namens Bereni-
ce, der als die Siegesbringerin verstanden werden kann“ (Onomastik Vornamen-
| 372
Lexikon: 2021). Der Name kann den Leser*innen aus dem Jugendbuch Ronja
Räubertochter (1981) von Astrid Lindgren bekannt sein. In diesem Buch ist Ron-
ja eine tapfere und mutige Figur, ähnlich wie Ronja aus dem Märchenroman, die
eine freundliche Figur ist und die auch mit Rotkäppchen verglichen werden kann.
Der Name hat eine charakterisierende und eine identifizierende Funktion, die
durch Ronjas Verhalten betont werden: . “[...] dass Amelie und Ronja immer auf
die Kleine aufpassen müssen. Ronja tut das gern. Sie kümmert sich viel um ande-
re” (Menschig, 2014: 89). “Ronja brach den Lebkuchen in zwei fast gleich große
Teile und gab Marie den größeren. (Menschig, 2014: 377)” [...] Ronja ist sehr
vernünftig für ihr Alter” (Menschig, 2014: 35). Aus diesen Zitaten wird deutlich,
dass Ronja gutherzige Eigenschaften hat, indem sie eher an die anderen denkt als
an sich selbst.
Die dritte Kategorie umfasst die metaphorischen und symbolischen Na-
men. Dieser Kategorie wurden zwei Namen aus dem hier behandelten Roman
eingeordnet: Merle und Björn. Der erste Name Merle kann eine Ableitung vom
lateinischen Wort Merula sein, das Amsel bedeutet. (Etymonline.com: 2021). In
diesem Fall zeigt sich durch diesen Namen eine Mensch-Tier Verbindung. Merle
ist eine junge und feine Frau, die freundlich und offen ist, somit kann gesagt wer-
den, dass der Name die Figur charakterisiert: “[...] ich möchte helfen. Gibt es
etwas zu tun?” (Menschig: 244), “Merle lachte freundlich” (Menschig, 2014: 25).
Zu dieser Kategorie gehört auch der Name Björn, der aus den skandina-
vischen Gebieten stammt und bedeutet das Braune oder der Bär. (Onomastik
Vornamen-Lexikon: 2021). Björn ist ein Freund von Merle und Ronjas Vater. Als
sich die Kinder in dem Wald verloren haben, war er kräftig und entschlossen, die-
se so schnell wie möglich zu finden. Derartige Namen, die die Figuren beschrei-
ben, haben eine charakterisierende Funktion: “Habt ihr Hunger? Wollt ihr hier
übernachten?” (Menschig, 2014: 341). Dank dieses Zitats wird den Leser*innen
klar gemacht, dass Björn eine hilfsbereite Figur ist.
Eine nächste Kategorie lässt sich durch die naturorientierten Namen verde-
utlichen. In dieser Kategorie sind Namen zu finden, die ein Naturphänomen
beschreiben. Als Beispiel für diese Kategorie dient der Name Sturm, der aus dem
Althochdeutschen stammt (Heuser: 2021). Dieser sprechende Name führt die Le-
ser*innen zu einer heftigen, lauten und stürmischen Person. (Heuser, 2021:
2021). Dieser Name wurde für den Polizisten aus dem Dorf ausgewählt, der für
seinen Beruf stark und durchsetzungsfähig sein muss. Da zwischen dem Namen
und der Person eine Verbindung zu erkennen ist, kann gesagt werden, dass der li-
terarische Name die Person charakterisiert: “Polizeikommissar Sturm. Ich suche
jemanden von der Familie Hänssler” (Menschig, 2014: 268). Der Polizeikommis-
sar Sturm stellt sich mit Vertrauen vor und ist eine direkte Person, die seine Auf-
gabe und seine Pflicht mit Ernsthaftigkeit wahrnimmt.
373 |
Die letzte untersuchte Kategorie beinhaltet tierische Namen. Wie bereits

gezeigt wurde, existiert die Tendenz, den Figuren charakterliche Zuschreibungen
durch sprechende Namen einzuschreiben. Die “tierischen” Eigenschaften, die die
Leser*innen aus Märchen und Fabeln kennen, entspringen menschlichen Wer-
tesystemen. Diese Tendenz kann durch den sprechenden Namen Wolff veransc-
haulicht werden. Der Name stammt aus dem Lateinischen Lupus und steht für ei-
nen grimmigen, gefährlichen und grausamen Menschen (Dräger: 2021). Der
sprechende Name steht aber im Gegensatz zum Vornamen Jakob, der weiter oben
untersucht wurde. Der Name Wolff hat im Roman eine andere Funktion als im
Märchen, nämlich eine illusionierende Funktion, da die Charakteristika des
sprechenden Namens in diesem Fall auf Herrn Wolff nicht zutreffen. Der Nach-
name zeigt eine Unstimmigkeit mit dem Vornamen Jakob, wobei die nächsten Zi-
tate das wahre Charakter der Figur versanschaulichen werden: “Ich bin nicht der
Böse, ich bin der Gute” (Menschig, 2014: 326). “Obwohl ich Wolff heiße, bin ich
nicht gekommen, um dich zu fressen. Du musst keine Angst haben” (Menschig,
2014 187),” [...] den sie immer noch den bösen Wolf nannte, obwohl sie natürlich
wusste, dass er nicht böse war” (Menschig, 2014: 375).
Durch die Analyse der Namen und deren literarischen Funktionen kann
festgestellt werden, dass diese vielfältige Interpretationen haben und Assoziatio-
nen mit anderen literarischen Namen aufweisen.
Fazit
Nach der Analyse der sprechenden Namen aus dem Märchenroman So
finster, so kalt lassen sich folgende Feststellungen formulieren: Die sprechenden
Namen spielen eine wichtige Rolle in literarischen Werken, da durch diese die
Leser*innen Informationen über die Figuren erhalten können. Die Autorin bevor-
zugt auf die Symbolsprache und lässt den Leser*innen die Freiheit und die Auf-
gabe, die magischen Denkstrukturen der irreführenden sprechenden Namen zu
enträtseln.
Ferner hat die Adaption eine besondere Wirkung in der Wiedergabe der
Namen aus dem Märchen im Märchenroman. Die Adaption kann stilistische We-
ge zu Wortspielen eröffnen, die bei den Leser*innen verschiedene Fragen aufwer-
fen können, beispielsweise in Bezug auf die Übertragung der Namen in andere
Kontexte oder über die symbolische und metaphorische Märchenwelt.
Diana Menschig hat in ihrer Adaption die negativen Figuren aus den klas-
sischen Märchen transformiert, indem sie diesen positive Charakteristika
zugeordnet hat. Dadurch hat die Autorin den zeitgenössischen Kontext in ihrem
Roman verbreitet. Für die Forschung der literarischen Adaptionen ist es ebenfalls
von Bedeutung, dass die Autorin die positiven Figuren aus dem Märchen in nega-
tive umgewandelt hat. Durch die kleinen Transformationen in den Rollen der Fi-
guren wurden auch die literarischen Funktionen der Namen im Roman verändert.
| 374
Wie auch Krappmann sagt: “Sprechende Namen bedürfen [...] stets Interpreta-
tion.” (Krappmann, 2012: 77). Da sprechende Namen oft metaphorisch gebildet
sind, müssen die Leser*innen selbst eine Erklärung finden und auf die Struktur
dieser Namen aufmerksam werden.
Zusammenfassend kann gesagt werden, dass jede literarische Adaption
Folgen verursachen kann, da die Adaption eine andere Welt erschafft, die nicht
mehr mit der Welt aus dem Originaltext gleichzusetzen ist.
Primärliteratur
Menschig, Diana. (2014). So finster, so kalt. München, Knaur.
Grimm, Jacob / Grimm, Wilhelm. Grimms Märchen. Köln, Anaconda,
2009.
Sekundärliteratur
Benson, Stephen. (2008). Contemporary fiction and the fairy tale. Wayne
State Univ. Press.
Brütting, Richard. (2013). Namen und ihre Geheimnisse in Erzählwerken
der Moderne. Baar.
Debus, Friedhelm. (1078). “Aspekte zum Verhältnis Name-Wort”. In: Ste-
ger, Hugo (Hg.). Probleme der Namenforschung im deutschsprachigen Raum.
Darmstadt, Wissenschaftliche Buchgesellschaft, s. 3-26.
Elsen, Hilke. (2008). Phantastische Namen. Tübingen, Gunter Narr.
Gasser, Markus. (1997). Die Postmoderne. Stuttgart, Metzler.
Hutcheon, Linda. (2012). A Theory of Adaptation. London, Routledge.
Krappmann, Tamara. (2012). Die Namen in Uwe Johnsons Jahrestagen.
Göttingen, V&R unipress.
Lamping, Dieter. (1983). Der Name in der Erzählung. Zur Poetik des Per-
sonennamens. Bonn, Bouvier.
Murray, Simone. (2013). The Adaptation Industry. London/ New York,
Routledge.
Sanders, Julia. (2015). Adaptation and Appropriation. London, Routledge.
Schmidt-Brümmer, Horst. (1971). Formen des perspektivischen Erzäh-
lens. München, Fink.
Sterne, Laurence. (1982). Leben und Meinungen von Tristram Shandy.
Gentleman. Frankfurt am Main, Insel.
375 |
Varnhorn, Beate. (2008). Das grosse Lexikon der Vornamen. Gütersloh/

München, Wissen Media.
Internetquellen
Dräger Kathrin. Wolf. Digitales Familienwörterbuch Deutschlands. 21.
Oktober 2021. www.namenforschung.net/id/name/16/1. Abgerufen am 12. No-
vember 2021.
Etymonline.com. Der Name Merle. www.etymonline.com/word/merle.
Abgerufen am 17. November 2021.
Heuser, Rita. Sturm. Digitales Familienwörterbuch Deutschlands. 21. Ok-
tober 2021.
www.namenforschung.net/dfd/woerterbuch/liste/?tx_dfd_names%5bname
%5d=242&tx_dfd_names%5baction%5. Abgerufen am 12. November 2021.
Onomastik Lexikon. Der Name Margareta.
www.onomastik.com/Vornamen-Lexikon/name_560_Margareta.html. Abgerufen
am 14. November 2021.
Onomastik Lexikon. Der Name Theodor.
www.onomastik.com/Vornamen-Lexikon/name_1084_Theodor.html. Abgerufen
Onomastik Lexikon. Der Name Jakob. www.onomastik.com/Vornamen-
Lexikon/name_814_Jacob.html. Abgerufen am 16. November 2021.
Onomastik Lexikon. Der Name Johann. www.onomastik.com/Vornamen-
Lexikon/name_67_Johann.html. Abgerufen am 16. November.
Onomastik Lexikon. Der Name Maria. www.onomastik.com/Vornamen-
Lexikon/name_190_Maria.html. Abgerufen am 16. November 2021.
Onomastik Lexikon. Der Name Veronika.
www.onomastik.com/Vornamen-Lexikon/name_1212_Veronika.html. Abgerufen
Onomastik Lexikon. Der Name Björn. www.onomastik.com/Vornamen-
Lexikon/name_1238_Björn.html. Abgerufen am 17. November 2021.
| 376
A PSYCHOANALYTIC STUDY OF TRAUMA IN VIRGINIA WOOLF’S

MRS DALLOWAY AND JOSEPH HELLER’S CATCH 22
Saloni KUMARI - Preeti BHATT*
Abstract
Trauma studies focus on the psychological and cultural impli-
cations of trauma on society and its representation in literature. This pa-
per discusses psychoanalytic literary theory as a lens for interpreting
Woolf’s Mrs Dalloway (1925) and Heller’s Catch 22 (1961), which deal
with post-traumatic stress disorder (PTSD). Clarissa Dalloway and Sep-
timus’ experience can be understood as ‘Freudian melancholia’ charac-
terized by self-loathing and a sense of purposelessness. Freud in Mourn-
ing and Melancholia (1918) discusses the two kinds of responses to-
wards grief – ‘mourning’ deals with the pain for the loss, but the suffer-
er gradually accepts it and attempts to move away from it while ‘melan-
cholia’ is about the pain which is relegated to the unconscious but is
deeply felt. The individual is unable to process the feeling of melancho-
lia and does not fully accept or realize the significance of the loss. Catch
22 highlights the location of laughter in trauma studies. It centers
around the tragi-comic in life that aggravates the trauma. The novel
keeps producing the paradoxes representing the sufferings of a trauma-
tized soldier, John Yossarian. This paper will attempt to utilize psycho-
analytic literary theory as a research method to analyze the representa-
tions and implications of trauma as portrayed in selected literary works
Keywords: Trauma, Psychoanalytic Literary Theory, Mourning,
Melancholia, Laughter.
Introduction
Sigmund Freud (1856-1939) the founder of psychoanalytic theory, be-
lieved that sexual seduction in childhood was the leading cause for the mental
suffering of a person. He examined the connection between the external and the
internal world and closely studied the functioning of the conscious and uncon-
scious in individuals. This drew his attention to the working of unconscious fan-
*
Research Scholar, Department of Humanities and Social Sciences, Malaviya National
Institute of Technology, Jaipur, 2020rhs9556@mnit.ac.in. - Associate Professor Dr., Department of
Humanities and Social Sciences, Malaviya National Institute of Technology, Jaipur,
pbhatt.hum@mnit.ac.in.
377 |
tasies in neurotic conflicts and inhibitions. The shift from inter-psychic to intra-
psychic created the foundation of psychoanalysis as a discipline. Trauma theory
emerged in the 1960s which looked at the negative side of society – the preva-
lence of violence against women and children in the form of battering and incest,
post-traumatic stress disorder (PTSD) among Vietnamese War veterans and
recognition of the psychic scars left by torturous events, including the Holocaust.
The term was first used in the 1970s for military veterans who were diagnosed
with the symptoms of PTSD. It was officially recognized it in 1980 by the Amer-
ican Psychiatric Association.
Freud acknowledged the reality of the narratives of incest shared by his pa-
tients, but he mainly analyzed internal conflict. It led him to examine the after-
effects of the sufferings like flashbacks, recurring nightmares and compulsive,
repetitive behaviour of the survivors and victims of World War II. Trauma was
increasingly seen as a psychological experience – as a form of lasting injury on
the mind caused by a shocking event that tended to elude recall and representa-
tion. Trauma could now be acknowledged as an actual condition even if no phys-
ical causes could be identified. Freud described the human personality as a reser-
voir of thoughts, feelings, urges, and memories outside conscious awareness.
Freud published a paper, Mourning and Melancholia, in 1917 in which he
discusses the psychological responses to loss. He assumes that there are two dif-
ferent kinds of responses to loss. One is mourning, and the other is melancholia.
According to mood or expression, both responses seem similar because they both
work with grief. However, to distinguish them, “mourning, in Freud’s view, is a
finite and transforming process, melancholia is a persistent state, and takes root
just outside of a person’s conscious understanding” (Trudeau, 2020).
Upon experiencing and evaluating the changes around them, they can
transform their loss into motivation and distance themselves from what is lost.
Freud believed that the mourning process leads to acceptance of the facts and
help the mourners to rekindle their interest in the external world, in spite of the
harm.
However Freud explains melancholia differently. During this process of
coping with loss, the persons feel their pain from inside. However, while experi-
encing melancholia, the pain of loss is not apparent but lies within the uncon-
scious. This means that the griever may not be consciously aware of the signifi-
cance of the loss, even though the pain is still felt intensely.
Freud argues that all individuals possess conscious minds, which contain
all the experiences, thoughts, and feelings that we routinely have and are aware
of. In contrast, our repressed thoughts and feelings, which are complex, violent
and embarrassing are relegated to the unconscious. Indeed, we are not aware of
this set of unconscious feelings and experiences, but it does not mean they do not
| 378
exist. Here is where melancholia enters the picture. According to Freud, melan-
cholia happens when a loss is so shocking and unacceptable that it is pushed to
the unconscious realm, where grief exists but cannot be resolved. In this way, the
person is trapped: the pain is experienced internally, and because the conscious
mind cannot provide the specifics, the pain is often directed at the self.
There are some challenges to portraying trauma in narrative form and it
raises some questions about the personal experiences of traumatized survivors.
Narrating a trauma is not an act of remembering or acting out, but of repeating or
reliving the event of trauma when language is lost or insufficient. Sigmund Freud,
in “Beyond the Pleasure Principle” (2003), states, “the patient does not remember
anything at all but rather acts it out. He reproduces it not as a memory, but as an
action; he repeats it, without of course being aware of the fact that he is repeating
it” (Freud, 36).
It is impossible for the survivors to communicate the trauma with their per-
sonal language, making it a “speechless terror” (van der Kolk and van der Hart:
172). Trauma theorists such as Cathy Caruth, Dori Laub, Shoshana Felman, Bes-
sel A. von der Kolk and Onno van der Hart agree that language is inadequate in
addressing trauma, “The experience cannot be organized on a linguistic level”
(van der Kolk and van der Hart: 172).
As a result, it becomes hard to relive the traumas of the victim’s past be-
cause there are no effective ways to describe the terror they experienced. Instead,
the victim experiences the traumatic event as a nightmare, a hallucination, or a
dream and experiences the trauma again. As a result, remembering refers to the
involuntary repeating of the traumatic event. A traumatized individual cannot de-
lineate their past experience, so putting it down in writing is much more challeng-
ing, as it is nearly impossible to reach their past because they cannot verbalize it.
Mrs Dalloway (1925) describes Septimus’ trauma and its influence on Lu-
crezia and Clarissa. His trauma manifests in repetitious dreams and hallucina-
tions, fragmented memory, and a compulsive desire to kill himself. However, he
does not describe his traumatized identity in the novel, but it is indicated in the
narrative.
Moreover, it illustrates the parallel structures of trauma so well and inter-
estingly that it mirrors Septimus’ experience of mental trauma and the representa-
tion of trauma through the text. Furthermore, when necessary, the narrative leaves
unexplained gaps and keeps mum about certain aspects, just like a traumatized
individual who does not want to talk about what happened. This paper, therefore,
seeks to investigate how the past mutates memory and silence, how trauma dam-
ages an individual’s sense of self and impact them all through, and how the crisis
of representation underpins trauma discourse throughout.
379 |
Mrs Dalloway, as a modernist novel, incorporates the stream of conscious-

ness approach, where the complex flow of feelings and thoughts that comprise the
consciousness of a character is described. The continuous and uninterrupted
stream of consciousness can also be represented through the metaphor of river
and stream. Rather than following the progression of thoughts of one character, it
combines third-person narration with first-person narration through interior mon-
ologues where “the characters' unspoken thoughts are represented” (Baldick,
127).
When a character visits the past using memory, the shift from chronologi-
cal time to internal time is analogous to the narration and reflection of each of the
characters' thoughts. It is the fragmented selves of the character that are exhibited
through the tormented thoughts of past events. As the narrative presents the
thoughts and consciousness of different characters, this disrupts the flow of the
story and fragments it. This blending of the thoughts of Clarissa, Peter, Sally, and
Miss Kilman shows their idiosyncratic traits.
In addition to character differences, there is a sense of disconnect created
by inconsistent links between the past and the present. Similarly, the disunity and
displacement in Mrs Dalloway demonstrate a fragmentation of trauma. There are
many internal monologues, flashbacks, and shifts between the past and present
throughout the novel. Septimus was frightened because of his friend Evans’
death, and due to that, his memory is fragmented because it is distorted by trau-
ma, fright, and shock.
The beginning of the novel is characterized by internal monologue, which
reflects the fragmented selves of the characters. In the novel, the description of
Clarissa’s preparation for the party is interrupted by the flashbacks related to Sal-
ly Seton, Peter Walsh and Richard Dalloway, and other shorter flashbacks related
to Miss Kilman, Bradshaws, Brutons, Hughs, Septimus Warren Smith, Elizabeth
and Lucrezia,. In the first chapter, Clarissa's narrative is interrupted by a flash-
back about Peter Walsh. As she begins to think, she is interrupted by the memo-
ries of her past relationship: “… looking at the flowers… until Peter Walsh said
‘Musing among the vegetables?’ – was that it? – ‘I prefer men to cauliflowers’ –
was that it? He must have said it at breakfast one morning when she had gone out
on to the terrace – Peter Walsh” (Mrs Dalloway, 5).
A quote like this illustrates the internal monologue and free indirect
speech, which are core concepts of the stream of consciousness technique. The
present when Clarissa is purchasing flowers and her flashbacks about Peter Walsh
exhibit Clarissa’s stream of consciousness. The present narrative is interrupted by
the memories of the past. Her fragmented thinking is evident through this. Claris-
sa's monologues are presented through the first-person narration while a third-
person narrator intermittently describes her. As she and Peter talk, she blends her
| 380
nostalgic memory with chronological or temporal time. Fragmented memories re-

sult from shifts and shattered memories that amplify the repetitions of the past. It
depicts how her life is a flow of memories and thoughts as the voices, thoughts,
and narrations come together. Therefore, blending the stream of consciousness in-
to a fragmented mind, the novel Mrs Dalloway represents Septimus, a trauma
survivor with a fragmented mind.
Throughout Mrs Dalloway, the flashbacks interfere with the mechanisms
of repetition, acting out and causing intrusions. In order to explain the existence
of traumatic sensibility, Freud distinguished between recalling an event and reen-
acting it. Traumatic flashbacks disrupt the victim’s ability to remember by forc-
ing her to repeat the traumatic event rather than remember it. Similarly, the narra-
tive of Mrs Dalloway is told chronologically, with flashbacks interspersed. Sev-
eral constant flashbacks interrupt the chronological time, which begins around
10.00 am on 15 June 1923 and ends around 3.00 am on 16 June 1923. The narra-
tive illustrates trauma through the use of irrational and disturbing past events.
Clarissa's party preparations in the novel seem more like a series of unsettling
memories and recollections than a narrative about a day of her life.
The element of repetition is evident in the flashbacks that repeat the past
and the repetitive style of the linguistic elements in Mrs Dalloway. In the novel,
linguistic elements are used frequently, and they mirror the narrative of Septimus
Warren Smith, which exhibits one of the most acute symptoms of trauma: the in-
stinct to commit suicide. The phrase “I’ll kill myself” is repeated several times in
different situations, and he is driven by his desire to die.
Freud, in “Beyond the Pleasure Principle”, writes that “we posited a death
drive charged with the task of causing animate organisms to revert to an inani-
mate state” (Freud, 130). Traumatized survivors, who have lost friends in the war,
change their ideal of living into the ideal of dying. That condition results in self-
destruction, as Freud points out. Several speech acts by Septimus include obliga-
tions such as “The whole world was clamouring: Kill yourself, kill yourself, for
our sakes” (102-103), questions like “But why should he kill himself for their
sakes?” (103), answers like “Did he threaten to kill himself? Oh, he did, she
cried” (107) and the variations, “I will kill myself” show not only Septimus’
trauma but also present the representation of traumatic memories in the narrative.
Therefore, the death drive or trauma is repeatedly referred to as “killing” in the
novel, enforcing the theme of death.
Woolf hopes to show that, five years after the end of the war, a June day in
Mrs Dalloway still represents the pain and suffering of the soldiers. Septimus
Smith demonstrates the most extreme manifestation of mental illness, whereas
Clarissa Dalloway portrays repressed emotional pain. Woolf represents the col-
lective suffering of a society, despite the stoical bearing of its individuals. In or-
381 |
der to mask her suffering, Clarissa denies and represses her pain by focusing on
creating beauty. Septimus commits suicide to escape the pressure of conforming
to Holmes’s and Bradshaw’s English standards of masculinity and strength. Even
with Clarissa’s best efforts to remain immune to the devastation and evade death,
it appears at her party through Septimus’ suicide. In Woolf’s depiction of the
decade after World War I, a society struggling to recover its pre-war vitality is
confronted with the trauma of death and destruction on a daily basis.
Mrs Dalloway represents different levels of outsiderness in the novel
through different characters like Septimus Smith, Lucrezia, and Clarissa Dallo-
way. Septimus is British, and he feels an outsider in London because of the war.
There is no place for someone like him in post-war London, and no one can em-
pathize with him. He is just a leftover from the war. That condition of non-
functionality is highlighted in his position of being at melancholia.
He is someone who survived the war but was not treated with empathy by
the doctors. There is no one with whom he can connect. So, Septimus experiences
the feeling of being an outsider. The experience of Septimus is seen as out of
sync with time. There is also a degree of non-symmetry with time because he is
unable to merge with space-time in post-war London. That inability to integrate
with the time is something that informs Septimus’ trauma.
DeMeester states, “Septimus’s war trauma, however, is perpetuated and its
psychological damage aggravated by a culturally prescribed process of postwar
reintegration that silences and marginalizes war veterans” (649). Lucrezia, his
wife, who was an Italian girl, also feels as an outsider. She was on the other side
of the war. She was doubly alienated, both linguistically and politically. Clarissa
is a privileged white woman who is considered an outsider. She also suffers a
kind of alienation. All these characters try to spend a harmonious life in London,
but they cannot do so because of the hauntological effect of war inside their psy-
che.
Joseph Heller’s Catch 22 (1961) is a post-war novel that describes how the
Second World War affected and influenced the narrative. The novel maps the
contradictory phenomena of laughter and trauma through the character Yossarian.
The location of laughter in trauma could be an exciting element to investigate in
trauma studies because it is irrational laughter.
It is the laughter of exhaustion and cynicism. It is not the laughter of pro-
duction but the laughter of nihilism and the laughter of disintegration. It is a
nervous response in a situation of trauma where one is too numbed to react at any
consistent negativity or any consistent response in terms of sadness or shock be-
cause the degree of trauma is such that it numbs the individual entirely. That cog-
nitive flatness of effect is something that is connected to laughter.
| 382
Laughter can be the manifestation of insanity. It can be the darker form of

representation because the logical quality of sense perception gets interrupted.
The light-hearted tone of the novel Catch 22 is intermingled with the theme of
war and despair. It is the complex cognitive condition that is highlighted through-
out the novel. The narrative is non-linear. There is no linearity in space and time.
Hence, the spatio-temporal, linear logic and the causal sense-perception of all
these phenomena are constantly interrupted. That mixture of interruptions and the
spatio-temporal frames make the novel’s tone slightly carnivalesque concerning
events.
Carnivalesque comes from the ancient classical tradition where one day
Pope would dress up as a pauper, and the pauper would dress up as Pope. So, the
entire social logic gets inverted, which was seen as a release phenomenon. So, all
released repression gets vented out in a carnival. So, the idea of carnivalesque
comes from this event. Bakhtin has also used this term with other ideas of po-
lyphony, which means many voices.
So, different perspectives or points of view of the same event can be nar-
rated or represented. For example, the novel Catch 22 is a postmodern novel
which talks about the breakdown of logic, interruption of linearity, playfulness of
the point of view and the production of the paradoxes. In a paradox, two con-
trasting logical narratives are put together and produce a quasi-logical structure
out of it. So, in the novel, the prevalent mood that emerges out is laughter, and it
is non-innocent, i.e. it is not the laughter of hope and aspiration.
Catch 22 is a novel about the trauma that has the element of laughter,
which is very dark and hollow. It is a novel with paradoxes and represents the
traumatic events through repetition, with frightening qualities that become com-
plicated by the non-linearity of representation. So, the production of interruption,
paradoxes and comicality, which is situated against the trauma narrative’s author-
ity, makes the novel quite carnivalesque and postmodern in quality. In the novel,
the paradox becomes the instrument to represent that state of being where one has
different kinds of contrasting logical narrators coming together.
This disconnection and incoherence are foregrounded in the novel and al-
most celebrated in a dark way. So, the dark comical quality is something to which
we need to pay attention. It has the third-person narration as we can find the au-
thor has narrated himself most part of the novel, and others points of view also
come together, and because of that, they are sometimes out of sync. So, different
timelines are put together.
John Yossarian is the protagonist of the novel, and he is cited as an anti-
hero. The anti-hero deconstructs the quality of traditional heroism i.e., someone
who is not good-looking, not chivalrous, not heroic and not glamorous but some-
times cynical or sometimes on the verge of villainy but not quite a villain. The
383 |
blurry border between evil and nobility is quite there in the anti-hero, and there is
a suspension of good and evil. However, the typical quality of the anti-hero is the
cynicism that emerges out of exhaustion. Someone who had once been romantic
or idealistic but due to the fatal blows of time has come to a position of exhaus-
tion or emptiness, and much cynicism emerges from that.
The quality of the anti-hero, especially the way it is represented and em-
bodied by John Yossarian, is essential. Yossarian is a military soldier who works
in the U.S. Armed Forces, and that battalion B-25 bombardier is a significant
presence in a novel because that is an all-male space. Then it describes different
kinds of relationships emerging out of the B-25 battalion, the armed Air Force of
the U.S. Army operating from 1940 to 1944. It is based near the Mediterranean
Sea, and there is a symbolic quality of the sea because, on the one hand, there is
the claustrophobia of the war where men huddled together all the time, and there
is no possibility of freedom, and on the other hand there is the endless or limitless
sea surrounding them so that spatial contrast is quite interesting.
There is a huge difference where the huddled claustrophobia of the squad-
ron is shown against the endless free-flowing sea. The war is brutal, and then we
have this feeling of funniness which is not happy funniness but morbid in quality.
It is about the close association with death, nihilism and emptiness. In that sense,
it is very dark and represented as melancholia because, in melancholia, there is a
consistent set of emotions, i.e. sorrow becomes despair. However, when it comes
to the carnivalesque representation of humor of tragedy, it becomes more com-
plex cognitively speaking because there is sadness or despair, and there is a sense
of having lost someone very dear.
However, the quality of laughter is almost irrational and pushes the suffer-
ing no further because that brings out the sufferer’s hollowness and emptiness.
McDonald states, “The comic form and techniques of the book, then, are func-
tional, designed to make us laugh and then, in Heller’s own words, ‘look back in
horror’ at what at the time seemed funny but which was, all along, hideously de-
structive” (McDonald, 1973: 18).
The novel also becomes the critique of the war, a satire. There is nothing
heroic about the war to speak about the way it is represented. It just appears as an
absurd spectacle of suffering which is entirely meaningless or purposeless, and
hence the irrationality of representation becomes an exciting mode to represent
what is happening. So the manner and the matter are pretty interestingly dialogu-
ing with each other. The matter is absurd.
The representation of the complete spectacle of the meaninglessness or
purposelessness that is the matter of the war is absurd because there is no chro-
nology. Multiple points of view are highlighted through laughter at a sad situa-
tion. In both ways, it reflects the irrational quality of war. In the novel, there is no
| 384
stable emotional economy in Catch 22. The novel has the element of farce, which
can be seen as some flattening out of tragedy. The domestic aspect defines the
tragedy, i.e., the sorrow we get in our daily lives.
However, it becomes banal in qualities. It becomes repetitive in quality be-
cause it keeps coming back, so it just becomes numb and begins to laugh at it af-
ter a point of time. No great sorrow emerges from that anymore, and that is a
function of repetition. It just happens as a ritualistic quality that takes away the
tragic grandeur out of it. It becomes the routine of loss which becomes almost
comic in quality because of its repetitive quality. The farce is very much connect-
ed to the comic quality or the carnivalesque quality in itself.
The novel talks about the protagonist and how he is suspended between
good and evil, between the comic and the tragic, between the meaningful and the
meaningless and between the heroic and the shameful. That stable suspension or
the liminal presence of the constant blurring of borderlines between the opposi-
tional attributes makes them a unique and appropriate embodiment of the senti-
ment of knowledge. There is the entanglement of the different kinds of emotions
which are quite asymmetrical in quality.
We cannot quantify the symmetrical quality of emotion because it is a re-
petitive cycle of loss, and it becomes farcical in quality at the end. So, the pseu-
do-comical perspective or the farcical perspective is essential to look at it as a
cognitive quality of representation and reflective of the broader political scenario
during that period of time.
Catch 22 is a novel about Post Traumatic Stress Disorder, which describes
the experience of war as an experience of absurdity. At first, the funniness or the
comicality is produced out of a medical situation and therein lies the dark comic
quality in the novel that there is a person over here with a specific medical condi-
tion. However, people cannot entirely diagnose or put their finger on what exactly
is that condition.
So, there is confusion about whether Yossarian has jaundice or not. Doc-
tors are not sure: “The doctors were puzzled by the fact that it was not quite jaun-
dice. If it becomes jaundice, they could treat it. If it did not become jaundice and
went away, they could discharge him. However, this just being short of jaundice
all the time confused them” (Heller, 1961: 17).
So, Yossarian is suspended between jaundiced and non-jaundiced, showing
that the character has ambivalence embedded comically. The character has a par-
adox in him. So, Yossarian is in a limbo state of being sick or being fit.
During the world wars, malingering became an essential phenomenon.
People try to malinger or shiver like a child to pretend sickness. Here, Yossarian
also pretends to be ill. So, medical space has a comic element, and it becomes the
385 |
carnivalesque space or a kind of performative space because he is pretending to

be sick. He pretended because “he has everything he wanted in the hospital. The
food was not bad, and his meals were brought to him in bed. There were extra ra-
tions of fresh meat, and during the hot part of the afternoon, he and others were
served chilled fruit juice or chilled chocolate milk” (Heller, 1961: 17).
So, all these indulgences highlight the desire of Yossarian to be at the hos-
pital or the space of surveillance, despair, and loss. The hospital is represented as
an emancipatory space or a space that liberates the person and makes the person
more comfortable. Yossarian can maintain a temperature of 101 degrees, which
serves as the ticket to be at the hospital.
Dunbar, the other soldier falls through the side of the face from the bed as
an excuse to stay at the hospital. So, here we find how human suffering is made
sort of a comedy. It becomes the carnivalesque and the satire against the absurdi-
ty of the war with these acts of human negotiations and human engagement in the
hospital. Yossarian writes a letter to his family informing them that he is going on
some dangerous mission which someone has to undertake. However, he wants to
stay at the hospital at the time of war. He is just feigning and malingering about
everything.
Yossarian has the job to censor the letters, but he considers it a monoto-
nous task. To get rid of this, he scratches out the letters. He writes fictional
names. By this, he creates a politics of play which he uses as a self-preservation
technique. So, this has a dark ludic quality, which is the only ritual he can invent
to give meaning. Yossarian is a perverse God-like character because he decides
what should go out and what should not in censoring the letters.
That flippancy is a pointer to the traumatic mental state of the character. He
was so bombarded by trauma as a daily ritual that nothing could shock him to
create something emotional out of it. So, he needs to pass the time. The flow of
text becomes comical, and that comicality and flippancy are pointless for the
traumatic person. He becomes the textual God as he controls the words of the
text. He controls the semiotic play emerging out of this hospital world. Catch 22
is a term that becomes a moral dilemma about to do or not to do, act or not to act,
and go or not to go.
The characters of the novel show signs of Post-Traumatic Stress Disorder.
Yossarian was haunted by his friend, Snowden’s death. There is a constant repeti-
tion of that terrible memory which disturbs his mental condition, while Hungry
Joe also suffers from irritability, nightmares and physical anxiety. He is unstable,
and his mental condition is also not good as he used to scream during the night
when he fell asleep.
Conclusion
| 386
Mrs Dalloway and Catch 22 both have the element of Post-Traumatic

Stress Disorder as an effect of the World War, and it is reflected in the characters
Septimus Smith and John Yossarian, who are stuck in their world of fragmented
selves. The setting and the structure of these novels is almost the same but is rep-
resented differently.
Septimus’ trauma is highlighted by his inability to connect with society and
being mistreated in the medical space. For him, trauma occurs due to his emo-
tional detachment from the civilians. While for Yossarian, medical space is the
place of comfort and escape from war. Septimus regains his agency by refusing to
surrender himself and his body to Dr Holmes and Sir William Bradshaw.
Yossarian celebrates his agency by pretending his illness. For him, hope-
fulness becomes the source of melancholia and lying is represented as an embod-
ied performance in the novel. So, the psychoanalytic theory deals with the prob-
lem of narration and lack of language when experiencing or describing trauma. It
restructures how we understand trauma’s representation in literature through the
behavioral qualities of the characters affected by a catastrophic event in their
lives.
Septimus’ vulnerability is a real traumatic condition of London which eve-
ryone is trying to hide in the novel. They look normal, but the real London is the
traumatized London. Every memory is the memory of war. Septimus’ death cor-
roborates a human tragedy where there is no empathy.
There is an incompatibility between the medical gaze and the human con-
dition. The medical gaze does not quantify the human emotion of loss and trage-
dy. Hence, the entire novel becomes an existential crisis, and it also depicts how
the crisis is accentuated with the lack of empathy from the medical gaze.
The medical culture of that time was utterly unprepared to treat the trauma
of the first world war, and this is when Freud’s theory of psychoanalysis became
important.
That kind of treatment methodology emphasized the interrelated nature of
dreams with the human subconscious to further storytelling and explain the func-
tioning of the human mind.
Therefore, the narrative form of Septimus’ story is essential because it
would be seen as a diagnosis and the projection of the fear, which would be used
as a cure method.
387 |
References
Baldick, C. (2004). Def.1. “Stream of consciousness.” In The Concise Ox-
ford Dictionary of Literary Terms (2001 ed., p. 127). Oxford University Press,
USA.
Caruth, C. (1996). Unclaimed Experience: Trauma, Narrative, and History.
Baltimore: Johns Hopkins University Press.
DeMeester, K. (1998). “Trauma And Recovery in Virginia Woolf’s Mrs.
Dalloway”. MFS Modern Fiction Studies, 44(3), 649-673.
http://doi.org/10.1353/mfs.1998.0062
Freud, S. (2003). Beyond the Pleasure Principle and Other Writings. Trans.
John Reddick. England: Penguin Classics.
Heller, J. (1961). Catch-22. New York: The Modern Library.
Malabou, C. (2012). New Wounded: From Neurosis to Brain Damage.
Fordham University Press.
McDonald, W. R. (1973). “Look Back in Horror: The Functional Comedy
of Catch-22”. CEA Critic, 35(2), 18-21.
Trudeau, D. Mourning and Melancholia: Freud’s Thoughts on Loss. [Blog
post]. Retrieved from https://depthcounseling.org/blog/mourning-and-
melancholia/
van der Kolk, B. A. and van der Hart, O. (1995). “The Intrusive Past: The
Flexibility of Memory and the Engraving of Trauma.” In C. Caruth (Ed.), Trau-
ma: Explorations in Memory (pp. 158-183). JHU Press.
Woolf, V. (1925). Mrs Dalloway. New York: Harcourt, Brace and Compa-
ny.
| 388
YAZARA ÖZGÜ BİR SÖZ VARLIĞI DENEMESİ:
MIHAIL ŞOLOHOV ÖRNEĞİ
The Study of Author Vocabulary: The Case of Mikhail Sholokhov
Selin TEKELİ*
Öz
Her dilin kendine ait temel kelime hazinesi, deyimleri, atasözleri,
yöresel söyleyişleri, kalıplaşmış ifadelerden oluşan bir söz varlığı vardır.
Bu söz varlığı o dilin kültürel birikimini, düşünce tarzını ortaya koyar. Ait
olduğu toplumdan etkilenen yazar ve şairlerin eserleri üzerine yapılan söz
varlığı çalışmaları, onların dünya görüşünü ortaya koyması açısından
önemlidir. Şair ve yazarlar bir edebi eseri ortaya koyarken kendilerine ait
ortaya çıkardıkları sözcükler ile dilin söz varlığının zenginleşmesine katkı
sağlarlar. Çünkü onlar içinde yaşadıkları dünyayı, kendi pencerelerinden
aktarmakta, üsluplarını kendine özgü sözcük kullanımlarıyla yansıtmak-
tadırlar. Sovyet- Rus yazarı Mihail Şolohov da eserlerinde sözcüklere ye-
ni anlamlar yükleyerek kendine has sözcük kullanımıyla farklı üslubunu
ortaya koymaktadır. Yazarın eserlerinde çağdaş Rusçadaki anlamlarından
farklı olarak sözcüklere anlam yüklediği tespit edilmiştir. Araştırmanın
verileri içerik analizi ve nitel araştırma yöntemlerinden olan doküman in-
celemesi tekniği ile elde edilmiştir. Yazara ait bir söz varlığı araştırması
yaptığımız bu çalışma ile Rusçanın genel söz varlığı sahasına ve sözlük
çalışmalarına katkıda bulunmak amaçlanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Sözlük, Sözlükbilim, Söz varlığı, Sanatçı-
metin Sözlükleri, Üslup, Mihail Şolohov.
Abstract
Any language has its own basic vocabulary, idioms, proverbs,
local sayings, a vocabulary consisting of stereotyped expressions. This
vocabulary reveals the cultural accumulation and way of thinking of that
language. Vocabulary studies on the works of writers and poets affected
by the society to which they belong are important in terms of revealing
their worldview. Poets and writers contribute to the enrichment of the
*
Dr. Öğr. Üyesi, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Yabancı Diller Yüksekokulu,
Yabancı Diller Bölümü, selinozturk@kmu.edu.tr.
389 |
vocabulary of the language with their own words while presenting a li-
terary work. Because they convey the world they live in through their
own windows and reflect their styles with their own use of words. So-
viet-Russian writer Mikhail Sholokhov also puts forward his different
style with his own use of words by giving new meanings to words in his
works. It has been determined that the author gives meaning to words in
his works, different from their meanings in contemporary Russian. The
data of the research were obtained by content analysis and document
analysis technique, which is one of the qualitative research methods.
With this study, in which we conducted a vocabulary research of the
author, it was aimed to contribute to the general vocabulary of Russian
and dictionary studies.
Keywords: Dictionary, Lexicography, Vocabulary, Artist-text dic-
tionaries, Style, Mikhail Sholokhov.
Giriş
Sözlükler, bir dilde var olan ya da var olmuş sözcükleri içerir. Sözlüklerin
birinci görevi madde başı olacak sözcükleri seçmek ve onları sırasına göre liste-
lemektir. Birden fazla anlama sahip olan sözcüklerin ilk anlamları akla ilk gelen
ve en yaygın kullanıma sahip olanıdır. Daha sonrasında ise yakın anlamlısı, me-
caz anlamlısı gibi kazandığı anlamlar sözlüklerde yer alır. Zeynep Korkmaz,
Gramer Terimleri Sözlüğünde sözlüğü şöyle tanımlar: “Bir dildeki kelimeleri esas
alarak, onların temel anlamlarını, kazandıkları yan anlamlar ile başka kelimelerle
kurdukları ifadelerdeki anlam inceliklerini, değişik kullanımlarını, deyimlerini
gösteren ve o dilin bütün söz varlığını içine alan kitap” (2010: 199).
Türk Dil Kurumu’nun çevrimiçi Güncel Türkçe Sözlüğünde sözlük keli-
mesi “bir dilin bütün çağlarında veya belli bir çağında kullanılmış kelime ve de-
yimlerini alfabe sırasına göre alarak tanımlarını yapan, açıklayan, başka dillerdeki
karşılıklarını veren eser, lügat” olarak tanımlanmaktadır (https://sozluk.gov.tr).
Günay ise sözlük için şu tanımlamayı yapar: “Sözcükçe (fr. lexique) ya da sözlük,
bir dildeki sözlüksel birimlerin tümünün ya da bir bölümünün tanımlarını, söyle-
nişlerini, kullanımlarını ve dilbilgisel ulamlarını verir” (2007: 28).
Doğan Aksan sözlükleri hazırlanış amaçları ve taşıdıkları nitelikleri açısın-
dan şu şekilde sınıflandırır:
Bir ya da birden çok dilin söz varlığının işlendiği sözlükler bakımın-
dan: a) Tek dilli sözlükler, b) çok dilli sözlükler.
Abece sırasının esas alınıp alınmamış olmasına göre sözlükler: a) Abe-
cesel sözlükler, b) kavram (ya da kavram alanı) sözlükleri.
| 390
Ele alınan söz varlığının niteliğine göre yapılan sözlükler bakımından:

a) Genel sözlükler (ortak dil, yazı dili sözlükleri, ansiklopedik sözlükler), b) Leh-
çebilim sözlükleri, c) Eş anlamlı, eş adlı, ters anlamlı öğeler sözlükleri, ç) Yaban-
cı öğeler sözlükleri, d) Tarihsel sözlükler, e) Köken bilgisi sözlükleri, f) Uzman-
lık alanı sözlükleri (terim sözlükleri, g) Argo sözlükleri, h) Deyim ve atasözü
sözlükleri, ı) Anlatımbilim sözlükleri, i) Sanatçı ve metin sözlükleri, j) Yanlış
yerleşmiş öğe sözlükleri, k) Tersine sözlükler ve diğer sözlük türleri (Aksan,
2015: 75-76).
Rusça ‘da sözlük türleri ise genel olarak iki ana başlık altında sınıflandırı-
lır: Ansiklopedik sözlükler, olayları, kavramları ve nesneleri anlatırken; dil söz-
lükleri, sözcüğün konuşmadaki kullanımını ve sözcüğü anlamak için gerekli olan
bilgileri içerir. Dil sözlükleri içerisinde açıklamalı sözlükler, yabancı kelimeler
sözlükleri, eş anlamlı sözlükler, zıt anlamlı sözlükler, deyim sözlükleri, eş sesliler
sözlükleri, etimoloji sözlükleri, kısaltmalar sözlükleri gibi birçok sözcük türü bu-
lunmaktadır (Savko, 2005: 135).
Rus leksikografisi alanında yapılan ilk teori çalışması ise Rus dilbilimci
L.V. Şçerba ‘ya aittir. “Opıt obşçey teorii leksikografii” (Опыт общей теории
лексикографии- Genel Sözlükçülük Teorisi Üzerine Deneme)” adlı bu çalışmada
leksikografi ayrı bir dilbilimsel disiplin olarak yer almaktadır (Tekeli, 2017: 615).
Onun dışında Rus dilinde sözlük sınıflandırmaları ile ilgili V. Morkovkin, M.
Apajeva, N. Lukyanova gibi araştırmacıların da birçok çalışması bulunmaktadır.
Günay, bir ülkenin dilinin sözlüğü, bir kişinin, bir yazarın, bir bilimin, bir
etkinliğin sözlüğü gibi sözlüğün birçok değişik anlamı olduğuna vurgu yapar
(2007: 29). Rus dilbilimci Tokarev’e göre bir dilin tüm sözcük hazinesini içeren
sözlük herhangi bir sosyal grubun diyalektini ele aldığı gibi belli bir yazara ait
söz varlığını da ele alabilir (Тokarev, 2000: 17).
Söz varlığının niteliğine göre gruplandırılan sözlükler içerisinde sanatçı ve
metin sözlükleri önemli bir yer tutar. Bir sanatçının, bir yazar, ozan ya da düşünü-
rün yapıtlarında geçen öğeleri toplayan bu sanatçı sözlükleri; hem dil incelemele-
ri hem de yazın çalışmaları açısından önemlidir; sanatçının kişiliğini, ilgi alanını,
önem verdiği kavramları yansıttığı kadar, dil içinde kendi kullandığı sözvarlığını
belirlemesi dolayısıyla da yararlıdır (Aksan, 2015: 82).
Rus dilinde yazarı ve eserlerini anlayabilmek için oluşturulan M. Şolohov
sözlüğü, A. Blok sözlüğü, K.G. Paustovski sözlüğü, Puşkin sözlüğü (bkz. Tekeli,
2017: 622) gibi birçok yazar sözlüğü bu türe örnek olarak gösterilebilir.
“Metin sözlükleri ise belli bir sanat yapıtının (roman, şiir kitabı gibi) önem-
li bir metnin (dinsel metinler, anayasalar, destanlar gibi) sözvarlığını, bu alanda
çalışanlara yardımcı olmak üzere derleyen kitaplardır” (Aksan, 2015: 83). A. Gri-
boyedov’un “Akıldan Bela” adlı tiyatro oyununun (komedyasının) sözlüğü, Gor-
391 |
ki’nin “Foma Gordeyev sözlüğü” gibi hazırlanan sözlükler de Rusçadaki metin

sözlüklerine örnek olarak verilebilir.
Şolohov’a Ait Söz Varlığı İncelemesi

İnsanın diğer varlıklardan ayrılan özelliklerinden biri dili kullanma yetisi-
dir. Her birey, etrafındaki olayları, durumları kendine göre algılar. Özellikle için-
de bulundukları toplumun birer parçası olan yazar ve şairler duygu, düşünce ve
durumları ifade etmede bir araç olan dili kullanırken, üslup kavramı ortaya çıkar.
Her yazar ve şairin duygu, düşünce ve görüşlerini yansıtırken kendine has ifade
biçimleriyle oluşturduğu ve kendi dünyasında şekillendirdiği özgün bir söz varlı-
ğından bahsedilebilir. Böylece onun kullandığı kelimelere bakarak duygu ve dü-
şünce dünyasını görmek mümkün olur.
Bir yazar ya da şairin üslubunun belirlenmesi ve söz varlığının ortaya ko-
yulabilmesi için yazar/şair ve metin sözlüklerinin hazırlanması büyük önem taşır.
Çünkü şair ve yazarlar eserlerinde kendilerine özgü üslup özelliklerini ortaya ko-
yan özel bir dil kullanır, kelimeler onlarda farklı bir anlam kazanabilir. Yazar ve
şairlerin hayata bakış açılarını, yaşayışlarını anlamamızı kolaylaştıran söz varlığı
önemlidir.
Bir taraftan ait olduğu yüzyılın söz varlığını gösteren bu tür sözlükler bir
taraftan da kültürü tanıtırlar. Özellikle doğup büyüdüğü bölgeyi tasvir eden yazar-
lar, farklı üsluplarını yöreye ait kelimeler kullanarak ortaya koyarlar. Şair ve ya-
zarlar da dile yeni birçok kelime kazandırırken, var olan kelimelere farklı anlam-
lar vererek dilin gelişmesine ve ilerlemesine de katkı sağlarlar. Yapmış olduğu-
muz bu çalışmanın temeli de bu anlayışla oluşturulmuştur.
Bu çalışma Şolohov’un sözlüğünden bazı sözcüklerin taranarak tespit edil-
diği metin- sanatçı sözlüğü üzerine yapılmış bir deneme çalışmasıdır. Tespit edi-
len sözcüklerin yazara has farklı anlamları belirtilmiş ve metin içinde kullanılan
anlamları bulunmuştur. Çalışmada çağdaş dilden farklı anlam içeren sözcükler
tespit edilmiş, sözcüklerin karşılıkları Gültek’in Rusça- Türkçe Sözlüğü ve Dib-
rova tarafından hazırlanan Mihail Şolohov’un sözlüğü esas alınarak yazılmıştır.
Böylece Şolohov’un kendine özgü sözcük hazinesini aktarmaya çalışarak,
yazarın üslubu hakkında çıkarımlarda bulunulmuştur. Buradan hareketle, Şolo-
hov’un üslubunu daha iyi anlayabilmek için küçük bir adım olması amacıyla bu
çalışma yapılmıştır. Şolohov eserlerinde yerel dil kullanımlarına da sıklıkla baş-
vurduğu için yazarın sözlüğünden sözcüklerin anlamlarını bulabilmek mümkün-
dür.
Yazar kendine özgü sözcükleriyle Rusçanın söz varlığına katkıda bulunur.
Özellikle yerel sözcükler konusunda kendine özgü birçok kelime oluşturan yazar,
Don Kazaklarına ait kelimeleri kullanarak bazı sözcüklere çağdaş Rus dilinden
| 392
farklı anlamlar yüklemiştir. Bu tür sözcükler standart Rusçadaki anlamlarıyla kar-

şılaştırılarak verilmiştir. Sözlükten tespit edilen kelimelerden bazıları aşağıda ve-
rilmiştir:
Kelime Yazarın sözlüğündeki anlamı Rusça sözlükteki anlamı
Бродники bozkır avcısı, göçebe çete1 serseri, avare
Васса kılı kırk yaran, meraklı cildin aşırı tahrişi
Желток Güneş yumurta sarısı
Жнивье Sakal Anız
Закваска rahat tavır (davranış),ev hali maya, (mec.) maya,

cevher
Залысина (mec.) çıplak, kel (arazi) yüzün şakakla saçlar

arasında kalan kısmı,
açıklık
Глазурь (mec.) ışık, parıltı (güneş) mine, saksı sırı, çini sırı, sır
Каракуль Kıvrım astragan kürkü
küçük, keskin bakış şarapnel (misket) mer-

картечины misi; iri saçma
Качели dar ağacı Salıncak
Кляч reze, menteşe; kanca sırık, direk, destek
Кобарга (kuşun) göğüs kemiği кaбарга: misk geyiği
1
“Брод” kelimesinden türeyen, eski bir kelimedir. 12.-13. Yüzyılda Aşağı Don Bölgesinde yerle-
şen ve Don Kazaklarının atası olarak ortaya çıkan Hıristiyan- Hazarlara bu ad verilmişti (Dibrova ,
2014: 195 ). Bunlara ilk Kazaklar da denilebilir.
393 |
Кобло delik, yuva, in, mağara çukur, delik
Кожа toprağın üst tabakası, kabuk deri, post
Кожушки dikenli tohum, diken кожух/кожушeк: ka-

buk, zar; örtü
Колодец (yiyeceğin ortasındaki) çukur, oyuk (lapanın üstüne yağ kuyu

sürmek için açılan oyuk, delik)
Колтун saç, sakal birbirine karışması, kıvrım plik; baştaki saç, deri
hastalığı
Костёр odun yığını ateş
Косуха yarım şişe votka kadeh
Кормилица sağ el aile reisi, ailesinin ek-

meğini kazanan
Кормилец 1)babalık (seslenme); 2) at aile reisi, ailesinin ek-

meğini kazanan
Кудель saç demeti, dolaşmış saç kıtık; didilmiş kendir ya

da kenevir elyafı
Курагот kalabalık, grup, küme корогод/хоровод: halka

okunup oynanan dans
Курень kazaklara ait büyük bir ev ev; küçük askeri birlik
Латоха telaşlı, aceleci; boş işlerle uğraşan geveze, dırdırcı
Ливень makineli tüfek ateşi sağanak yağmur
Лобовые öncü birlik, ileri karakol (müfreze) ön, ileri, cephe, karşı
Люлька arabaya bağlanan yaylı oturak beşik, salıncak
Мaлосолка ufak tefek iş мaлосол: az tuzlu balık
| 394
Марушка kirli, pis, pasaklı çizinti, silinti, tashih
Метелка (at, tay vb.) kuyruğunun ucu çalı süpürgesi, süpürge
Миндалины badem gibi (göz vb. bahsederken) badem içi, badem ağacı
Нюхарь İstihbaratçı koku alan, sezen
Обод kavis (kaş vb.) ispit; jant; kasnak
Однокашник asker arkadaşı okul arkadaşı
Окомёлок bıyık ucu süpürge kalıntısı, parçası
Окружье dürbün merceği, lensi çevirme, kuşatma, çember
Ости güneş ışığı başak kılçığı
Окись (ekmeğin) ekşi kokusu oksit
Парение güzel koku, aroma süzülme, süzülüş
Переродок Melez soysuz, pis, alçak adam
Печурка ocak rafı çok küçük soba
Плац köy meydanı eğitim alanı, talim sahası
Подбой bıyığın alt tarafı, ucu, altı alt, alttaki
Подводчицa arabacı, sürücü nakliyeci
Подземка (küçük) ocak, fırın yer altı demiryolu
395 |
Подол 1) (dalga vb.) dip, taban 2) cereyan 3) yazın son günleri kıyafetin alt kısmı, etek,
peş
Полуда genellikle uykudayken hayvanlarını gözlerini kapatan kalay, kalaylama

göz bandı
Потомок hayvan yavrusu ahfad, evlat, torun (lar)
Потроха bağırsaklar, iç organlar işkembe, sakatat
Пух yumuşak gölgeler, ışık (resimde) kıl, tüy
Развилка bir şeyin ayrıldığı yer, ortası (pantolon, kaş vb.) yol ağzı
Развал yarım ay, dördün dağılma, parçalanma
Разлив olayların yayılması yayılma, taşıma (nehir,

ırmak vb.)
Рассoл tuzlu tat (kanın) turşu, salamura
Рептух (mecaz) ölüm, son atların yemlerinin oldu-

ğu torba
Росинка damla, ter çiy damlası
Сплав (aynı türden şeylerin) yığın, küme alaşım, halita
Сполох silah başına (asker komutu) şimşek çakması; parıltı,

ani ışık saçması
Стакан toynağın alt kısmı bardak
Стяг (mec.) ışık çizgisi bayrak, sancak
Стойло eğlek2 ahır bölmesi
Строевик kazak atı (askeri görev için kullanılan at askeri birliklerde görevli
asker, muvazzaf
Стяг ışık çizgisi bayrak, sancak
2
Sürünün yaz mevsiminde öğle sıcağında dinlendiği gölgelik alan
| 396
Храп atın burun delikleri horlama, horultu
Цыбик saman balyası (yığını) çay paketi
Черта ufuk çizgisi çizgi, hat
Чешуя 1) (balık pulu gibi) tırnak 2) (balık puluna benzer) kaldı- kabuk, pul vb.
rım taşı
Шайка 1) sürü (kuş, hayvan vb.); 2) kazak grubu 1) çete, şebeke; 2) ha-
mam tası
Шатун serseri, işsiz piston kolu
Шляпка ayçiçeğinin çiçek açması, ayçiçeği sepeti şapka
Sonuç
Genel sözlüklerden özel sözlüklere, etimolojik sözlüklerden terim sözlükle-
rine, deyim sözlüklerinden tematik sözlüklere, argo sözlüklerden sanatçı ve metin
sözlüklerine kadar birçok türde sözlük çeşidi bulunmaktadır. Metin sözlüğü, bir
sanatçının tek bir eseri üzerine sözvarlığını gösteren sözlüktür. Bir sanatçının tüm
eserlerinin söz varlığını ortaya koyan sözlüklere de sanatçı sözlüğü denir. Bu söz-
lükler ile yazar ve şairler hem dilin söz varlığını ortaya çıkarırlar hem de dilin söz
varlığının zenginleşmesine katkı sağlarlar. Ait olduğu milletin yaşam biçimini
yansıtan söz varlığı, özellikle yazar ve şairlerin kullandıkları sözcüklerle onların
duygu ve düşüncelerini açıkça ortaya koymaktadırlar. Bir edebi metin üzerinde
yapılan çalışmalar, sanatçının kendine ait söz varlığını, kelime ve kavramlar dün-
yasını ve üslubunu göstermesi açısından önemlidir. Çalışmamızda Şolohov’un
kendine has oluşturduğu sözcüklerin anlamlarını vererek üslubu ortaya koyulma-
ya çalışılmıştır. Yazarın söz varlığında yer alan sözcükler standart dildeki karşı-
lıkları ile birlikte verilmiştir. Standart dilde karşılıkları olmadığı ya da farklı bir
anlama sahip oldukları (yeni bir anlam yüklendikleri) tespit edilen bu sözcüklerin
literatüre sözcük kazandırması açısından önemli olduğu ortadadır. Kendine göre
sözcüklere yeni anlamlar yükleyen yazarın sözcüklerinin sayıca fazla olması ya-
zarın dilinin özgün olduğunun da bir kanıtıdır. Çalışmada Don Kazak kültürü açı-
sından değerli kazanımlar elde edilirken, yazarın bireysel söz varlığı ve dil-üslubu
ile ilgili de önemli bilgilere ulaşılmıştır. Kaynaklara geçmemiş olan söz varlığın-
daki farklı kullanımlar gösterilerek dile kazandırılmaya çalışılmıştır. Hazırlanan
bu çalışmanın, eser ve yazar söz varlığı üzerine inceleme yapacak kişilere katkı
sağlayacağı düşünülmektedir. Sonuç olarak Rusçanın söz varlığını etkin bir şekil-
397 |
de kullanan yazarın zengin ve farklı bir söz varlığına sahip olduğu bir gerçektir.
Yazarın bireysel sözvarlığını ortaya koyan bu çalışmanın sonuçları neticesinde
yapılabilecek bazı öneriler şöyle sıralanabilir:
1. Özellikle eserlerin çevrilmesi esnasında günümüz sözlüklerine başvur-
mak yazarın veya şairin dünyasını anlamada yetersiz kaldığı için yazar sözlükleri
ile ilgili daha çok çalışma yapılabilir.
2. Dilin gerçek söz varlığını ortaya koyduğu için şair ve yazarların eserleri-
ni incelemek faydalı olacaktır.
3. Rusçada birçok sözlük türü vardır. Ancak tek bir yazarın söz varlığını
inceleyen yazar sözlükleri oldukça azdır. Şair ve yazar sözlükleri, onların üslup
özelliklerini yansıttığı için bu tarz çalışmalara daha çok önem verilmesi gerekmektedir.
Bu yüzden Şolohov’un sözlüğü’ne benzer sözlüklerin hazırlanmasına ve bunlarla ilgili
akademik çalışmalar yapılmasına ihtiyaç olduğu düşünülmektedir.
Kaynakça
Aksan, D. (2015). Her yönüyle dil: ana çizgileriyle dilbilim 3. cilt. Türk Dil
Kurumu Yayınları.
Dibrova, E.İ. (2014). Slovar’ Yazıka Mihaila Şolohova. Slovari. ru.
Gültek, V. (2004) Rusça-Türkçe Sözlük. Bilim ve Sanat.
Günay, D. (2007). Sözcükbilime giriş. Multilingual Yayınları.
Güncel Türkçe sözlük. https://sozluk.gov.tr/.
Korkmaz, Z. (2010). Gramer terimleri Sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
Savko, İ. E., Russkiy yazık. Fonetika. Slovoobrazovaniye. Leksikologiya.
Frazeologiya. Leksikografiya. Morfologiya. Orfografiya. Harvest.
Tekeli, S. (2017). “Rus leksikografisi ve Rusça sözlükler üzerine bir bibli-
yografya denemesi”. Social Sciences Studies Journal,(3,5), 611-624.
Tokarev, G.V. (2000). Sovremennıy Russkiy literaturnıy Yazık. Leksikolo-
giya, TGPU im. L.N. Tolstogo
| 398
TOWARDS A FEMINIST PHENOMENOLOGY OF BLOOD CONSCIOUSNESS:

SATURATED PHENOMENA IN D. H. LAWRENCE’S WOMEN IN LOVE
Sushree ROUTRAY *
Abstract
The experience of being in the world can provide a new femi-
nist praxis attuned to women’s lived experiences in society. Feminist
Phenomenology believes in the idea that gender influences one's
knowledge of the world. Sexual and gendered embodiment is as crucial
as the formalistic accounts of experience. D.H. Lawrence's underlying
belief insists on the impossibility of getting a holistic understanding of
the world through the Cartesian approach. His idea of "Blood conscio-
usness" discards the dualism between mind and body. The embodied
body makes a statement in literature by its desire to disclose being. Be-
ing in the world is not always rational. Body as embodied consciousness
can form a basis for knowledge. Jean-Luc Marion introduced the con-
cept of saturated phenomena. These are phenomena that offer intuition
that exceeds our intention towards that event. Literature can recognise
these saturated phenomena where the events exceed the purpose of Be-
ing. Lawrence's novels are bursting with saturated phenomena. Blood
Consciousness deals with excess. Women in Love (1995) critiques the
androcentrism of phenomenology by engaging with women's world
experience. The novel challenges the mind and body dualism by
expressing the inseparability of physical experience in gaining a concre-
te understanding of the world. The corporal centred epistemology of
Lawrence allows him to be a writer who understands phenomenology.
Keywords: Blood Consciousness, Feminist Phenomenology,
Lawrence, Saturated Phenomena.
Introduction
Phenomenology describes how the world is experienced subjectively by
human beings. As a philosophical tradition, feminist phenomenology concentra-
tes on the gendered experience of different human beings occupying a fixed posi-
tion in any structured society. Being in the world is gendered and full of ambigui-
ties. Women experience themselves as fractured or alienated because they are so-
cially moulded into passive immanent objects. The body can never be wholly ob-
*
PhD Candidate, Indian Institute of Technology Roorkee, India, sroutray@hs.iitr.ac.in.
399 |
jectified and ossified. The corporeality of the human body is essential and im-
pacts one's subjective experience of life.
Blood Consciousness deals with excess. Lawrence’s belief in “vast bulk of
consciousness is non-cerebral” (Lawrence, 2004: 19) emphasises the importance
of the situated body in the world. He argues against pure and disembodied tho-
ughts that are distinct from actual experiences of the world. The imagery of ani-
mality in his novel emphasises the sensations and wisdom of the body. There is
recurrent mention of the beauty of the human body that is mysterious and attrac-
tive for the characters. Lawrence's reference to fluids, the sap of trees, sex, and
the womb suggests that human bodies are leaky and vulnerable. They are not clo-
sed, inaccessible and isolated spaces. Lawrence, in the essay “Insouciance”, says
that “What is actual living? It is a question mostly of direct contact” (Lawrence,
2004: 97). Instead of being individualistic, the embodiment, according to
Lawrence, requires the presence of the other. According to Astrida Neimanis,
Phallologocentrism supports forgetting the bodies that have “gestated our own
and facilitated their becoming” (Neimanis, 2017: 3).
Womb and human relations for Lawrence is the site of revival for huma-
nity. The anathemas regarding the female body and its binaries can be destabili-
sed if human beings' primitive and animalistic states are reflected upon. Lawrence
refuses the dominance of the mind over the body. Body in phenomenological re-
duction is the centre of wisdom.
In Women in Love, Ursula and Gudrun are both young women who
exemplify women in search of fulfilling lives. The novel emphasis on their desi-
res and aspirations in a changing world. Gudrun observes the people around her
“with objective curiosity” (Lawrence, 1995: 13).
The ability to distance being from the life and culture that one is born into
allows women to gain insight into the universal ideology that runs the society.
Phenomenology encourages this distance and defamiliarisation. Hermione and
Ursula also try to reason and grasp the world in their understanding. For the two
sisters, the physical feelings and experiences of the world form the basis of
knowing the world around them. Rather than portraying the "maleness of reason"
(Alcoff, 2000: 41), Lawrence offers female characters that are capable of reaso-
ning and convincing the male characters in the novel about their understanding of
the world. The objective and distancing from the familiar focus on the unfamilia-
rity and strangeness of these institutions. Marleau Ponty in the book Phenomeno-
logy of Perception argues that “Consciousness has a foundation in perception, the
lived body’s feeling and moving among things, with an active purposive orienta-
tion” (Ponty, 1945: 25).
The perception of the world evolves with changing experiences of the
world. There is more freedom of body with economic independence. All the fe-
| 400
male characters portrayed in the novel are aware of the contradictions in society.
As an observer, Lawrence uses different lenses to inspect the changes in Eng-
land’s supposed normal industrial society.
Literature can help to understand the situatedness of other. It is challenging
to engage with world things without imposing our desire and will to mould them.
Marion introduces the concept of saturated phenomena. These are phenomena
that offer intuition that exceeds our intention towards that event. The Ego evolves
with the help of these phenomena. He describes saturated phenomena as “absolu-
tely unique, irreproducible, and largely unpredictable event” (Marion, 2003: 89).
He further emphasised that these encounters with these phenomena cannot be
“predicted, captured or fully remembered” (Marion, 2002: 33).
Literature can recognise these saturated phenomena where life exceeds its
limitation and restriction. Literature provides ample examples of these liminal
spaces and rites of passage for women. As every act of Love is singular, so is
each act of reading. Oppression demands a lack of understanding of the other.
Phenomenology deals with the givenness of things. It can shed light on
theory and discourses. D. H. Lawrence shows multifaceted women who do not
conform to any fixed pattern or ideologies of society. He hardly comments or
scrutinises the choices made by his characters through the male gaze. For him,
“Morality is a delicate act of adjustment on the soul’s part, not a rule or a presc-
ription” (Lawrence, 2004: 94).
A life lived just on ideals where there is no space for human errors is mise-
rable. Human beings are not perfect. Instead of imposing morality deprived of
models enforced on life, we should allow life to flow in its spontaneity. He belie-
ves in the essential goodness of the human soul that is spontaneous and free of the
pre-determined conception of the world. He emphasis on blood consciousness
and the importance of acknowledging the absolute Being of human bodies. The
anathemas regarding the female body and the binaries existing around it can be
destabilised if we explore the primitive and animalistic state of the human that no
behavioural or appearance-based construct can hinder. The face of the other re-
minds us of our duty to them. It demands an acceptance that we cannot mould
them in our image. Through its multiple lenses, literature helps us to look at ot-
hers not as a reflection of ourselves but as an end in themselves. Lawrence re-
markably marks these liminal phases in his novels. The inner contradictions lead
to alienation and painful experiences.
Literature presents saturated phenomena that can overwhelm our intentio-
nality if we pay attention to its contents. According to Cassandra Falke, the reader
must be ready to come out of themselves into the world of uncertainty where their
Being is in relation with the other. This relation creates a human bond and accep-
tance of the other as an end in themselves. The erotic reduction demands attention
401 |
to events. It tries to convey a different horizon of the appearance of phenomena.

Observing the phenomena around us as gifts will allow us to interpret them diffe-
rently. Saturated phenomena are those phenomena that exceed in understanding
and intuition. These incidents cannot be bracketed entirely. It reminds human be-
ings of their rational limitations. Works of art and literature can present saturated
phenomena. Lawrence’s emphasis on visceral experiences exceeds the pure carte-
sian rationality. Saturated phenomena, according to Marion, are those phenomena
that overcome and surpass human intentionality. He insists on seeing phenomena
as a gift without any expectation or imposing human will on them.
“God, what it is to be a man!”: Exploring the lived experiences in Women
in Love
The novel challenges the mind and body dualism by expressing the insepa-
rability of physical experience in gaining a concrete understanding of the world.
There is a struggle within characters to understand their lived experience and arti-
culate it through language. In the chapter "Diver", Lawrence presents through
Gudrun the symbolic acute awareness and frustration of the restricted space that
the society bears on women's psychics. Gudrun cannot move her body as freely as
Rupert. She cries against the unfair treatment of women bodies covered in a cloak
of hypocrisy. Still, her inability to cross this boundary creates a sense of helpless-
ness and she feels that it “prevent our living!” (p. 63).
She understands that her instincts are prevented, and her awareness of these
inequalities makes her and Ursula "swan among geese" (p. 69). Lawrence mirrors
this dichotomy as “The freedom, the liberty, the mobility!’ cried Gudrun, stran-
gely flushed and brilliant. ‘You’re a man, you want to do a thing, you do it. You
haven’t a Thousand obstacles a woman has in front of her” (Lawrence, 1995, p.
63).
The intentional subjectivities of characters are hindered by the societal rest-
rictions on their body which does not allow them to experience their body natu-
rally. The embodied experiences of women are different from the way men expe-
rience space around them. Gerald feels powerful and unconditional while swim-
ming naked in the lake, while Gudrun feels frustrated watching him swim. He
does not feel “without bond or connection anywhere, just himself in the watery
world” (p. 62). Nevertheless, Gudrun is unwilling to be limited by the disguised
normality forced on her by society. The result of which we see in the subsequent
chapters where the naked dance bears the quality of carnivalesque in which she
dares to inverse society's restrictions.
Throughout the novel, we see numerous characters trying to connect with
their bodies in different ways. Can we reason “vegetation travelling into one's
blood? (p. 152) as Rupert believes. Debra B. Bergoffen, in the article “Gendering
the Perceiving Subject”, argues that “according to Husserl, perceptual experience
| 402
reveals the necessary embodiment of the subject and the necessary intersubjecti-
vity of the world. The other's experiences of the world are embedded in and ne-
cessary to mine" (Bergoffen, 2000: 58). In the novel, we find characters trying to
explain their subjective understanding of the world to other people. A myriad of
opinions on life, education, Love is exchanged between all characters to get a
sense of conviction in what they believe in. Like Heidegger, Lawrence tries to
represent the life of characters prevailing in a specific communal system.
Dialogue forms a significant part of the book. The novel demonstrates a
conversation between the women and men at each stage. None of the characters is
afraid to express their options. It shows the collective sharing of values and ideas
despite gender and class differences. Most characters try to explain themselves to
others to seek validation for their understanding of the world. Alcoff, in the essay
“The Concept of Experience”, argues that "experience as epistemically indispen-
sable but never epistemically self-sufficient” (Alcoff, 2000: 45).
To speak out is one of the first steps to break the silence. The fictional tre-
atment of bodies in a space colliding with both old and new ideas manifests
Lawrence's awareness of the wide disparity and confinement that women under
strict societal norms experience.
Lawrence emphasises sex as it blurs the subject-object distinction that Sart-
re argues against. The novel shows how “the body lived by the subject” rather
than “the body-object.” (Beauvoir, 1956: 27).
It becomes impossible to ignore the essential humanity of another person
when skins touch each other. The permeability and vulnerability lead to the un-
derstanding that “my gaze cannot adequately capture the fulness of the things”
(p.59). The novel focuses on the effect of the body on the lived embodiment of
characters who interrogate their pure rational thoughts, which they enforce in
their consciousness.
Industrialisation believes in treating the other as an object with a fixed es-
sence. It destroys the true spontaneous nature of the relationship between man
and nature. Nature is suggestive of instinctive life. Due to the growing greediness
of want and capital, people feel enslaved and are cut off from their deep sensual
and aesthetic needs. The conditions in which subjects invariably reciprocate to
the vulnerability of others are downplayed by patriarchy. Instead of showing men
trying to possess women, Lawrence focuses on the idea of “impossible posses-
sion” (Beauvoir, 1948: 63) that comes with industrialisation. The novel does not
express these doubts as a dilemma of a unique person but as collective and shared
by other characters. Increased mobility from one society to another allows wo-
men to experience freedom beyond the generalised societal restrictions.
403 |
The novel argues against the individualistic nature that refuses to ack-
nowledge the other person in their Being. Rupert says, “We're too full of oursel-
ves” (p.58). Alcoff argues that “experience produces knowledge” (p.51). They
help the Being to live authentically. Lawrence believes in the spontaneous nature
of the soul. Human beings are always fluid. The naturalness can only be attended
when the human will does not fix the result and is willing to experience the flux
of life. The novel provides a panorama view of life in which it is impossible to
know the other completely. It vehemently opposes the analysis and understanding
of knowledge through the mind only.
Rupert Birkin understands Love as an abstract phenomenon. Each lover is
expected of creating some diversion. He desires the meaning of life through his
lovers. He refuses to be less self-centric and not see the person as an object. Neit-
her does he looks at another human being as a different subject. For him, a lover
is an extension of his fantasies. Falke articulates, “The act of love requires us to
yield our intention” (Falke, 2017: 3).
The willingness to be overwhelmed is lacking. The event of Love is not
singular for him, but it is a respite from boredom. He feels that he has no purpose
if he is not loved in a certain way. As Marion says, “To conceive of love as a
need would render the beloved a mere means to personal self-fulfilment” (p.47).
Rather than discovering Love, Birkin forms a prior notion of Love.
The novel probes the institution of marriage and whether it is desirable for
a woman. The element of doubt is evident in the first chapter of the novel.
Gudrun asks Ursula if she “really want to get married?” (Lawrence, 1995: 3). The
uncertainty and lack of faith that is a gift of modernity are apparent in their voi-
ces. The ambiguity is highlighted in the following lines, “Isn't it an amazing
thing,” cried Gudrun, “how strong the temptation is, not to!” They both laughed,
looking at each other. In their hearts, they were frightened” (p.4). The novel arti-
culates the tension between the general and specific notion of institutions like
marriage.
In the chapter “Mino”, Ursula refuses to be an object without any agency
ready to be a self-sacrificing paradigm of virtue. Ursula jeers at Rupert's “voice of
pure abstraction” (p.210). The detachment of the body as an object is unbearable
to her. Living the human body through actual experiences rather than pure idea-
listic reflection is time and again enforced by both the sisters. Gudrun and Her-
mione also refuse to enact the longstanding practices and traditions. The relati-
onship between Gudrun and Ursula is one of Love and freedom. They educate
each other in the ideas that they deeply feel from life. Both the characters chal-
lenge the assumptions of men. In the essay “Sexual Ideology and Phenomenology
Description: A Feminist Critique of Marleau- Ponty’s Phenomenology of Percep-
tion”, Butler argues that “For a concrete description of lived experience, it seems
| 404
crucial to ask whose sexuality and whose bodies are being described, for ‘sexua-
lity’ and ‘bodies’ remain abstractions without first being situated in concrete so-
cial and cultural contexts” (Butler, 1989: 98).
A novel can explore and express the lived experience and contradictions in
ways of looking at the world. It can open and enlarge the horizon of expectations
highlighting the confusion and chaos of existing belief systems. Women in Love
does not propagate abstract and objective reasons that are “highly questionable
view from nowhere” (Fisher, 2000: 26).
The intellect develops with the experiences of the body. Lawrence, in the
novel, provides different viewpoints on life that are not dominated by any single
voice. Gerald argues with Hermione that it is not a real passion felt through the
mind but not the body. Experience has a role in forming our knowledge of the
world. Without concrete physical experience, the concepts in the head may look
vague and abstract.
The variances and rigidities in the bodily experiences of men and women
are in ambiguous relationships with each other. A person can be both subject and
an object for the gaze of others. Lawrence, in the novel, focuses on both the gene-
ral and specific experiences of gender. He neither comments nor acknowledges
these behaviours through a rigid moral lens. The authentic ways he describes the-
se experiences allow a reader to understand the different sensibilities of two gen-
ders in a similar social situation. The radical difference between public and priva-
te lives can lead to many dilemmas in women. The demand to perform specific
roles to fit into a gender-biased society causes women to question their unders-
tanding of themselves. The female characters are incredibly perplexed at the vio-
lent nature of public spaces.
The bond between the two sisters shows the writer’s intention of presenting
people with common ideas together rather than fractured and alienated people of
society who are socially unacceptable. In the article “Towards a Feminist Pheno-
menological Ethics”, Christinia Landy insists that “We must abandon the desire
to possess, fashion, cause, sculpt, and produce others and instead engage them,
welcoming them in their plenitude” (Landy, 2018: 96).
Both Ursula and Gudrun refuse to accept their situation of oppression as
natural. Literature shares these borderland experiences. Women who do not fol-
low social structures like refusing to be confined, married are frustrated due to the
lack of social sanctioned meaning and values of women’s lives. Literature shows
the world of people at the margins. Their unique lived experiences are given
words and modes of expression.
Gudrun does not surrender her desires even under the intense pressure of
Gerald. She refuses to let go of her wants and needs for the sake of others. She
405 |
declines to take responsibility for Gerald’s emotional and mental state. She is ref-
lexive and self-protective and follows her intuition. She is prepared to make diffi-
cult choices in her interest even though she does not have a definite future plan-
ned. Lawrence believes in the “integrity of the individual soul. And to achieve
and to preserve his own soul’s wholeness and integrity is the life-work of every
man” (p. 61). Her unwillingness to bear the pain and become an object for the
pleasure of others makes her a feminist figure. She dares to live life as it comes to
her rather than trying to restrict herself and subsuming to the fear of the unknown.
For her, the ontology of existence exceeds cultural, linguistic and social barriers.
“Her being suffused into his veins like magnetic darkness”: Saturated Phe-
nomena and Blood Consciousness.
Jean Luc Marion describes saturated phenomena as “absolutely unique, ir-
reproducible, and largely unpredictable event” (Marion, 2003: 89). He further
emphasised that these encounters with these phenomena cannot be “predicted,
captured or fully remembered” (Marion, 2002: 33). He believes Ego evolves with
the help of these phenomena. Saturated phenomena, according to Marion, are
those phenomena that overcome and surpass human intentionality. He insists on
seeing phenomena as a gift without any expectation or imposing human will on
them.
Literature offers saturated phenomena that can overwhelm readers’ intenti-
onality if they pay attention to its contents. Saturated phenomena are those phe-
nomena which exceed in understanding and intuition. These are the incidents that
cannot be bracketed entirely. It reminds human beings of their rational limitati-
ons. Works of art and literature can present saturated phenomena. Lawrence’s
emphasis on visceral experiences exceeds the pure cartesian rationality. Extreme
physical sensations that go beyond the limits of mental consciousness are empha-
sised in the novel to highlight the human body and the wisdom of the body to un-
derstand the world it inhabits.
He emphasis on blood consciousness and the importance of acknowledging
the real Being of human bodies. Through its multiple lenses, literature helps us to
look at others not as a reflection of ourselves but as an end in themselves.
Lawrence remarkably marks these liminal phases in his novels. These liminal
spaces and rites of passage for women significantly alter their worldview. The in-
ner contradictions lead to alienation and painful experiences. Intuition and Blood
Consciousness make women much more aware of the hierarchal institutions of
power and morality. Along the same lines, Lawrence also believes, “My great re-
ligion is a belief in the blood, the flesh, as being wiser than the intellect. We can
go wrong in our minds. But what our blood feels and believes and says, is always
true. The intellect is only a bit and a bridle . . . We know too much. No, we think
we know such a lot” (Lawrence, 2004: 21).
| 406
Phenomenology acknowledges the impossibility of knowing the other

completely. In the chapter “Carpeting”, Ursula and Hermione have a conversation
arguing against the forcing of criticism and rationality to tear life in pieces to find
meaning. Ursula comments that it is “Like tearing open a bud to see what the
flower will be like” (p. 203). The pure destructive force of understanding and
trying to appropriate life experiences in containers destroys the holistic meaning
of life. As every act of Love is singular, so is each act of reading. The novel pre-
sents passages that constantly try to connect to the Being of incomprehensible
characters. Gerald’s will to take his garments off and saturate himself with a to-
uch of primroses emphasis his pure connection with his body and nature.
Birkin shouts at Hermione to understand everything with “deliberate vo-
luntary consciousness” (p. 55). Both he and Gerald try to fight this mental sub-
jugation over the body. Ursula brings Rupert out of his mental consciousness and
his pre conclusions about relationships with women in general. The novel brings
into light the propensity to rationalise each human emotion and the unwillingness
to accept that there is always an excess in connection to other Being. The novel
takes its characters beyond rationality to the realm of desire, intuition and passion
of the embodied experiences of the body. The novel focuses on peculiarities and
the specificity of gender bodies that overlap with the universalities of embodied
desires for Love and affection. It levels out both the differences and particularities
without essentialising any dominant and more assertive absolutism. It is in the gi-
venness of the world that knowledge of the world is derived from. Experience
exceeds the language.
The characters in the novel freely express their sexual desires. They do not
inhibit their natural thought and emotions. Gudrun and Ursula are not ashamed of
being physically attracted to their partners. Constant mentions of sexual parts of
males do not make the women deviants. Simone de Beauvoir’s The Ethics of
Ambiguity argues that the paramount ethical relationship is one whereby we will
lose the freedom of others. The male characters are constantly trying to commu-
nicate with the women their feelings and emotions. Birkin tries to negotiate with
Ursula in order to have a clear understanding of himself. In the beginning, Gerald
also communicates with Gudrun, but towards the end, his communication fails.
Literature can discuss the changing experiences of being in the world. This
will allow the formation of a new feminist praxis attuned to the changing lived
experiences of women in society. Merleau-Ponty’s emphasis on experience as a
form of gathering values, opinions and theory can be extended to feminist pro-
jects, according to Linda Alcoff. She emphasised that “complex social structures
construct subjectivities assets of habitual practices that create dispositions toward
certain effects and interpretations of experience” (Stawarska, 2018: 1). Living
experiences can form a part of knowledge systems. Novels can create “affective
reorientation” (Ahmed, 2010: 32).
407 |
It can decode the myth of institutions that propagate happiness as a product

of following society's specific moral laws and codes. These institutions hide the
violence and monotony of life under the concealment of peace and joy. In the es-
say “Throwing Like a Girl”, Iris Marion Young discusses the self-inhibiting atti-
tudes of the female subject. She shows how the motility and spatiality of the fe-
male subject are affected by phallocentric gaze and violence. She explains that
the lived and embodied body has a definite way of perceiving the world around
them, where “the meaning embodied inhabit, feeling, and perceptual orientation
is usually nondiscursive" (Young, 2005:14).
Rather than essentialising all women experiences, such a reading aims to
“seek the structures that are constitutive of the sense of normal in our ho-
meworld” (Oksala, 2006: 239). The meaning-making process of the world is both
temporal and universal.
Feminist phenomenology discusses both the visible and invisible norms
through which meaning appears. It sheds light on both the normative assumptions
and exclusions on which these binaries are based. Abjection and objectification of
specific ways of living play a constructive role in deciding and rejecting specific
ways of Being. Debra Bergoffen, in the essay “From Husserl! to Beauvoir: Gen-
dering the Perceiving Subject,” underlines Simone De Beauvoir’s emphasis on
“erotic as a philosophical category” (Bergoffen, 2000: 57).
Beauvoir points out Sartre’s understanding of bad faith as biased. She noti-
ces that the subject that Sartre is mentioning is not genderless but is an erotic sub-
ject. As a result, the situated and cultured perceptions of the subjects are different
due to different social conditioning. She theorises that human being have two de-
sires which include the “desire to reveal the world in its givenness and the desire
to be the meaning/foundation of the world” (p.63). She further points to the privi-
leged world of children that is free from ambiguities and anxieties of making cho-
ices. She remarks that both men and women experience these conflicts, but patri-
archy allows these anxieties to be structured and produced different for both
sexes.
Conclusion
Feminist theories must be creative rather than being critical in order to en-
vision a different approach to reality. Thus, writers like Lawrence portray the Be-
ing in the world that has gendered embodiments. Women in Love describes those
private areas of experience that allows the readers to understand their perceptions
and their lived experiences of the body. His philosophy has resonances with Bea-
uvoir and Heidegger. He is very much aware of the ambiguous relationships that
subjects hold among themselves and with their surroundings. Lawrence's unders-
tanding of the body as a form of knowledge allows us to tackle the extreme emp-
hasis on rationalism.
| 408
References
Ahmed, S. (2010). The promise of happiness. Duke University Press.
Beauvoir, S. d. (1948). The ethics of ambiguity (B. Frechtman, Trans.). Ci-
tadel Press.
Beauvoir, S. D. (1956). The second sex (H. M. Parshley, Trans.). Jonathan
Cape.
Butler, J. (1989). “Sexual Ideology and Phenomenological Description: A
Feminist Critique of Marleau Ponty's Phenomenology of Perception.”. The Thin-
king Muse: Feminism and Modern French Philosophy, 85-101.
Falke, C. (2017). The phenomenology of Love and reading. Bloomsbury
Publishing USA.
Fisher, L., & Embree, L. (Eds.). (2000). Feminist phenomenology. Kluwer
Academic.
https://www.jstor.org/stable/20008753?seq=1#metadata_info_tab_contents
Lawrence, D. H. (1995). Women in Love. Planet Ebook.
Lawrence, D. H. (2004). Psychoanalysis and the Unconscious and fantasia
of the unconscious. B. Steele (Ed.). Cambridge UP.
Marion, J. (2002). In excess: Studies of saturated phenomena. Fordham
University Press.
Merleau-Ponty, M. (1945). Phenomenology of perception (C. Smith,
Trans.). Routledge Classics.
Neimanis, A. (2017). Bodies of water: Posthuman feminist phenomeno-
logy. Bloomsbury Publishing.
Oksala, J. (2006). A phenomenology of gender. Continental Philosophy
Review, 229-244. https://doi.org/10.1007/s11007-006-9025-2
Shabot, S. C., & Landry, C. (Eds.). (2018). Rethinking feminist phenome-
nology: Theoretical and applied perspectives. Rowman and Littlefield.
Faulconer. J. E. (Ed.). (2003). The Event, the Phenomenon, and the Revea-
led. Transcendence in philosophy and religion. Indiana University Press.
Young, I. M. (2005). Throwing like a girl: A phenomenology of feminine
body comportment motility and spatiality. Human Studies, 3(2), 137- 156.
409 |
HUGO HARTUNG’UN “GİTTE İSKELEDE BEKLİYORDU”

ÖRNEĞİNDE: HERMENEUTIK
In the Example of Hugo Hartung “Gitte was Waiting at The Pier”: Hermeneutics
Şenay KAYĞIN*
Öz
Yazar ve senarist Hugo Andreas Hartung (1902-1972), yakın dö-
nem Alman tarihini ustalıkla yansıtmayı başaran önemli Alman yazarlar-
dan biridir. Hartung’un yazın dünyasında “Ich denke oft an Piroschka”
(Sık Sık Piroschka’ı Düşünürüm) romanıyla tanınırlığı artmış yazar, “Wir
Wunderkinder” (Her Devrin Adamı) adlı romanı ile savaş sonrası Alman
yazınındaki yerini almıştır. Ucu açık anlatımlar, boşlukları doldurma yo-
luyla tamamlanır. Bu tür yapıtların sonucu belli değildir. Bu bağlamda
Alımlama estetiği, yoruma dayalı açık uçlu ifadeler üzerinde derinlemesi-
ne düşünmeyi gerektiren etkili bir yöntemdir. Yazınsal metin inceleme-
sinde dikkat çeken Hermeneutik ve alımlama estetiği okur bakış açısının
merkeze alındığı iki önemli kuramdır. Metinlerdeki boşlukların yorum-
lanması bakımından okura sınırsız olanak sağlayan söz konusu kuramlar,
okur odaklı bir inceleme olanağı sunan “Gitte İskelede Bekliyordu” adlı
öykü çözümlemesinde temel alınacaktır. Okuyucunun kafasında çok fazla
soru işareti barındıran Hartung’un “Gitte İskelede Bekliyordu” öyküsü
sonu tahmin edilemeyen birçok sonuca yol açan açık uçlu bir son barın-
dırmaktadır. Bu nedenle öyküdeki boşluklar okur bakış açısının önemsen-
diği alımlama estetiğine göre yorumlanarak boşluklar doldurulmaya çalı-
şılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Hugo Andreas Hartung, Ucu açık anlatım,
Hermeneutik, Alımlama Estetiği.
Abstract
Writer and scenarist Hugo Andreas Hartung (1902-1972) is one
of the most important German writers who managed to reflect the recent
German history expertly. The author, who became known in the literary
world with Hartung's novel “Ich danse oft an Piroschka (I Think of Pi-
*
Doç. Dr., Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Alman Dili ve Edebiyatı Bölümü, se-
nay.kaygin@atauni.edu.tr.
| 410
roschka Often)”, took his place in post-war German literature with his
novel “Wir Wunderkinder” (Man of All Ages). The open-ended state-
ments are completed by reader with the method of filling in the blanks
of the context. The conclusions of such works is not clear. In this con-
text, aesthetics of reception is an effective method that requires reflec-
tion on open-ended expressions based on interpretation. Hermeneutics
and reception aesthetics, which draw attention in literary text analysis,
are two important theories that center the reader's perspective. The afo-
rementioned theories, which provide unlimited opportunities for the re-
ader in terms of interpreting the gaps in the texts, will be taken as a ba-
sis in the story analysis called “Gitte İskelede Waiting”, which offers a
reader-oriented analysis. Hartung's story “Gitte Was Waiting on the
Pier”, which contains too many question marks in the mind of the rea-
der, is an open-ended story that leads to many unpredictable conclusi-
ons. Therefore the gaps in the story will be interpreted according to the
aesthetics of reception, where the reader’s point of view is important,
and the gaps will be tried to be filled.
Keywords: Hugo Andreas Hartung, Open-ended expression,
Hermeneutics, Reception Aesthetics.
Giriş
Çok yönlü bir Alman yazar olan Hugo Andreas Hartung (1902- 1972) aynı
zamanda radyo oyunu yazarı ve senaristlik yapmıştır. Hugo Hartung, N. Dymion
takma adı ile de yazmıştır. Yazarın, en çok tanınan yapıtı, “Ich denke oft an Pi-
roschka” (Sık Sık Piroschka’ı Düşünürüm) başarılı romanları arasında yer alır.
Hartung, 1922’de Leipzig, Viyana ve Münih'te tiyatro, sanat ve edebiyat tarihi
okur. Daha sonra Münih Devlet Tiyatrosu'nda oyunculuk yapar. Heinrich-Droste-
Edebiyat ödülü ile (1956) Eichendorff- Edebiyat ödülünün sahibi olur (1969).
Yazarın, “Wir Wunderkinder” (Her Devrin Adamı) adlı romanı, savaş sonrası
Alman yazınında iz bırakan yapıtlarındandır. Hartung, Alman Nasyonal Sosyalist
dönemini mizahi bir dille eleştirerek yapıtlarında Nasyonal Sosyalistlerin yükseli-
şine karşı bir tavır sergilemiştir. 1936’da Hartung, yasaklı yazarlar arasında yer
alır ve yasaklı olduğu için yazamaz. İlerleyen zamanlarda Oldenburg’daki Devlet
Tiyatrosu’nda, ardından da Breslau'daki Şehir Tiyatrosunda oyun yazarı olarak
çalışır (Vierhaus, 2006: 469).
Hartung‘un romanları daha çok yazarın yaşadığı dönemi yansıtır ve güçlü
bir hiciv örneği sergilerler. 1945 yılındaki Bratislava’da geçen olaylar “Der De-
serteur oder Die große Belmontische Musik” (Firari veya Büyük Müzik Bel-
montica, 1948) ve “Der Himmel war unten” (Gökyüzü Aşağıda, 1951) “Aber
Anne hiess Marie” (Ama Anne’nin adı Maria, 1952) veya “Ich denke oft an Pi-
roschka” (Sık Sık Piroschka’yı Düşünüyorum, 1954) gibi eğlenceyi ön planda tu-
tan kaçış romanlarının yanı sıra “Wir Wunderkinder” (Mucize çocuklar, 1957),
411 |
gibi toplumsal eleştiri içeren romanları da vardır. Çok yönlü bir yazma üslubu
olan Hugo Hartung‘un, “Unser kleiner Herr Stationsvorsteher” (Bay Küçük İs-
tasyon Şefimiz, 1967) adlı çocuklara yönelik çalışması ile oyuncak trenler dünya-
sından bir peri masalı yaratır adeta (Hörnemann, 1994: 3).
Yorum bilim, okur bakış açısından hareketle metnin içerisinde barındırdığı
düşünülen gizli kalmış olan anlamı bulmak açısından bir yöntem olan alımlama
estetiğinin üst başlığı olarak değerlendirilebilir. Hermeneutik (yorumsama) ve
alımlama estetiği okuru merkeze alan metin incelemesinde kullanılan önemli iki
kuramdır. Söz konusu iki kuram yazınsal metinlerdeki boşlukların anlama düzle-
minde çözümlenmesi açısından okura sınırsız olanak sağlar.
Hermeneutik ve Alımlama Estetiği Üzerine
Yorumlama kuramı olan hermeneutik kavramı eski Yunancada ‘hérmene-
utiké’ sözcüğünden türemiştir ve zamanla yorumlamayı ifade eden ‘hermeneutik’
sözcüğüne evrilmiştir (Magdanz, 2012: 322). Bir anlama doktrini olarak gelenek-
sel hermeneutik kuramının yanı sıra metinleri tek başına karakterize eden yapısö-
küm, anlamın çözümlenebileceği ve sorgulanabileceği durumlarda devreye girer.
Bu anlamda edebiyat kuramı ile edebiyat didaktiğinin etkileşimi ve tarihsel geli-
şimleri de dikkate alınmaktadır. Hermeneutik geleneğine ek olarak alımlama este-
tiği ve yapısöküm kavramı önemli bir rol oynamaktadır. Hermeneutik kuramının
öncülerinden Schleiermacher ve onu geliştiren Wilhelm Dilthey, Hans-Georg
Gadamer, öncelikle metne içkin bir anlam katarak açık bir ifade oluşturmanın
önemini vurgulamışlardır. Her metni karakterize eden ve çok sayıda yoruma izin
veren boşluklara işaret eden Wolfgang Iser ile metinlerin yorumlarına vurgu ya-
pan bir metnin okumalarının alımlanmasına işaret eden Hans Robert Jauẞ, her iki
kuramın gelişimine katkı sağlamışlardır (Goer vd., 2019: 227).
Kuram olarak alımlama estetiği, 1960’lı yıllardan sonra, yazınsal yapıtların
anlam ve yorumunu okuyucu merkezli bir değerlendirmeye dayandırılan kuram-
lara verilen genel bir tanımdır. Konstanz Grubu üyelerinden olan Alman Wolf-
gang Iser tarafından geliştirilen bu kurama göre, metin içerisinde açıkça ortaya
konulan bir anlam bulunmaz. Asıl anlam, okuyucunun okuma esnasında anlam
yüklediği, kendi düşünce dünyasında bir araya getirdiği anlamları yorumlama
boşlukları doldurma edimidir. Anlatıda her şey yazar tarafından açık bir şekilde
ifade edilmez, ortaya çıkan belirsizlikler sonucunda boşlukları doldurma (Le-
erstellen) görevini okuyucu üstlenir. Bu durumda okuyucu boşlukları doldurarak
anlamı somutlaştırmada etkili olur (Iser, 1994: 14).
Gökhan Şefik Erkut’a göre sanatçının yaratısında dış dünyayı algılayışını
içselleştirmesinin ve aktarmasının temelinde önemli iki aşamadan söz edilmekte-
dir. Sanatçının yaşam deneyimleri sayesinde zihin dünyasında beliren ve dış
dünyanın gerçekliğini içselleştiren süreç alımlama ve yorumlama yoluyla gerçek-
| 412
leşir. Yazar veya şairler de yazınsal ürünlerini benzer şekilde oluştururlar (Erkut,
2021: 420)
Ucu açık anlatımlar, alımlama estetiği kuramına göre boşlukları doldurma
yoluyla tamamlanır. Alımlama estetiği yorumlama temelli ucu açık anlatımlar
üzerinde derinlemesine düşünmeyi gerektirdiği için etkili bir yöntem olarak dik-
kat çekerler. “Alımlama Estetiği kuramına göre sanatçı dış dünyadan esinlenir ya-
ratıcı süreçte; tüketicide aynı çevrenin etkisinde birikimlerini oluşturur. Yaratılan
ve tüketilen süreçte el ele verir yaratıcı ve tüketici, yani iki yaratıcı sürece katılan
çevre, böyle vücut bulur yapıt” (Özbek, 2005: 18).
Bir yazınsal yapıtı yorumlayan okur ve yapıt ilişkisinde de benzer bir etki-
leşimin olduğunu söyleyebiliriz. Okuyucunun okuma sürecinde yapıta kattığı yo-
rum, yapıtı farklı bir boyuta taşıyabileceği gibi yapıtın devingenliğine de ayrıca
katkıda bulunur. Yorumcunun bir metnin içerisinde keşfettiği adeta gizli kalmış
anlamları ortaya çıkarması alımlama estetiği ile önem kazanmaktadır. “Boşluk
doldurmak, belirsizlikleri gidermek, yanıtları önceden belirlenmiş bir bulmacayı
çözmek değil, üreticisinden bağımsız yeni anlamlar üretmektir” (Özbek, 2005:
36).
Anlatının birdenbire kesilmesi durumu olarak da tanımlanabilecek olan İn-
gilizce kaynaklı “cliffhanger” kavramı uçurum askısı, uçurumda asılı kalma ifa-
desine karşı gelmektedir. Olay anlatılırken, anlatımın gergin bir doruk noktasında
yarım bırakılması “cliffhanger” kavramıyla açıklanmaktadır. Anlatının sonunun
ucu açık bitirilerek, tam olarak olayın açıklığa kavuşturulmadan sonucun bir son-
raki bölüme bırakıldığı durum bir kitap, dizi veya filmin en heyecan verici yerin-
de olabilir (Bath, vd., 2017: 127-128).
“Cliffhanger” ile anlatının sonu yoruma açık bırakılarak kişiler üzerinde
üst düzey bir heyecan ve merak uyandırılmaktadır. Bir anlatının sonunun “cliff-
hanger” kavramı ile açıklanabilmesi için, hikâyenin söz konusu kesilme nokta-
sından sonra devam etmesi gerekmektedir. Böylece bir sonraki adım için okuyu-
cunun veya izleyicinin merakının uyandırılması ve devamında okumayı ve izle-
meyi sürdürmesinin sağlandığından da emin olmak gerekmektedir (Bath, vd.,
2017: 131).
Her ne kadar “cliffhanger” kullanımı sonucunda bir devamlılığın söz konu-
su olması gerekirken Martin Jurga, boşlukları doldurma noktasında Wolfgang
Iser'in alımlama estetiği (Rezeptionsästhetik) Teorisine atıfta bulunarak, “cliff-
hanger” kavramının okuyucuyu hikâyenin devamını tahmin etmeye teşvik ettiğini
belirtir (Bath, vd., 2017: 127).
Bu nedenle aslında alımlama estetiğine dayandırılan boşluk doldurma gibi
yorumlar “cliffhanger” ile ilişkilendirilmektedir.Roman ve öykü gibi geleneksel
413 |
yazınsal yapıtların olay örgüsünde, geçen tüm konuların mantıklı bir sonla son-
landırılması beklenir.
Modern yazınsal metinler bu açıdan farklılık gösterir. Bu tür yapıtlarda
okuyucunun anlatının sonunu doğrudan öğrenmesi söz konusu değildir. Bekle-
nen sonla bitmeyen yapıtlar ‘ucu açık’ olarak tanımlanan sonla biter. Metinlerin
yorumlanması ve tamamlanması okuyucu aracılığı ile gerçekleşir (Gaetano, 2016:
63).
Yazınsal bir yapıtın sonunun nasıl sona erdiğinin kestirilemediği durumlar-
da ya da metindeki boş alanların doldurulması noktasında okuyucunun rolü
önemlidir. Alımlama estetiği kuramsal olarak açıklandığında, derinlemesine bir
yorum, okuyucunun rolüyle bağlantılı olarak metnin sonunun nasıl bittiği veya
bitmesi gerektiğini de açıklığa kavuşturur (Kuhangel, 2003: 17).
Metnin sonunun yani final olarak bitirilme şekli öykücüler tarafından tar-
tışmaya açılmış ve ‘ucu açık’ sonlar temellendirilmiştir (Tosun, 2018: 345).
Pek çok soru yanıtsız bırakılarak ve olay örgüsünün sonu kasıtlı olarak ucu
açık sonlandırılarak anlatının kurgusuna gizem katılır. Bu durumda belirsizliği
gidermek ve boşlukları doldurmak okuyucuya bırakılmıştır.
“Gitte İskelede Bekliyordu”: ‘Ucu açık Sonla Biten Anlatılar’
Hugo Hartung’un “Gitte İskelede Bekliyordu” adlı öyküsünü çözümleme
noktasında okur bakış açısının önemsendiği alımlama estetiğine göre öyküdeki
boşluklar doldurulmaya çalışılacaktır. Çünkü söz konusu öykü bu bağlamda,
okuyucunun zihninde çok fazla soru işareti ve sonu kesin olarak tahmin edileme-
yen birçok sonuca yönlendiren ucu açık bir sona sahiptir.
Çok katmanlı roman yapısı, Karnaval’ın çok katmanlı yönünü yansıtır ve
çok sesli bir roman görüntüsü çizer. Bu tür romanlarda ortaya çıkan nedenlerin
sonuçları açıklanamaz. Anlatıda geçen olaylar, ifadeler ileri sürülen düşünceler
belirgin bir sonuca bağlanmadan açık uçlu bir biçimde kurgulanır. Çoksesli ro-
manlarda bir senteze ulaşmak amaçlanmaz (Ergeç, 2021: 45).
Bu bağlamda ucu açık bir yönü olan “Gitte İskelede Bekliyordu” öyküsü-
nün çok sesli bir roman özelliği taşıdığı söylenebilir. Öykünün sonu kesin bir so-
nuca bağlanmaz. Niels Sörensen'in kendini tanıtmadan iskeleden ayrılışı da Git-
te’nin, yıllarca süren yeniden bir araya gelme arzusunun yerine gelmesi şeklinde-
ki okuyucunun beklentisi doğrultusunda gerçekleşmez.
Öyküde, Niels Sörensen'in yıllar sonra köyü Aalsgaarde'ye dönene kadar
ne yaptığı, bunca yıl nerelerde bulunduğu, Niels Sörensen'in yıllar sonra yurduna
neden döndüğü hakkında hiçbir bilgi verilmez. Sadece onun yurdunu terk etme
nedeni yirmi bir yaşında ailesine, yasalara, geleneklere ters düşen bir davranış
sergilediği ile anlatılmıştır:
| 414
“Gitte Svendsen başöğretmenin kızı idi ve öğretmen olmak üzere ye-

tişiyordu, nasıl ki kendinden 2 yaş büyük olan tüccar oğlu Niels
Sörensen de bir gün babasının firmasının başına geçecek, onu yürü-
tecekti. Sörensen'in ailesinin aldığı bu karara ilk başkaldırışı, güzel
öğretmen kızla gizlice nişanlanması oldu; ikinci, 21 yaşında bir gen-
cin tüm yasalara, geleneklere ters düşen davranışı: Ilık bir mart gü-
nünün akşamında, hava kararmaya yüz tuttuğu sırada, bir kayığa at-
layıp kürek çeke çeke Oeresund’u aşarak, komşu ülke İsveç’e geç-
mesi…” (Togar, 1994: 117).
“Benim nişanlım zayıf bir insandı, çelimsiz denecek kadar ince bir insan…
Sonra gözleri- onun iri, ateşli bakan gözleri vardı! Durun, size resmini göstere-
yim” (Togar, 1994: 119).
Öyküde adeta okurun boşlukları doldurabilmesine yönelik bazı ip uçları
bulunur. Iser, yazınsal bir yapıtın sadece bir doğru yorumunun olmadığını ileri
sürer. Okuyucunun anlatıdaki boşlukları ve eksiklikleri doldurması aslında anlatı-
da yer alan ipuçlarını doğru bir şekilde anlamlandırması durumunda gerçekleşir
(aktaran Moran, 2006: 250).
İçinde cevap bekleyen birçok soruyu barındıran “Gitte İskelede Bekliyor-
du” öyküsü de okuyucunun anlatıdaki boşlukları doldurmasına zemin hazırlıyor.
Niels Sörensen'in ‘iri, ateşli bakan gözlerinin’ olması onun aşkla bakan gözlerinin
Gitte’ye olan sevgisini ifade ettiğini duyumsatır. Ancak, Niels Sörensen'in Git-
te’yle olan konuşmasında ‘iri, ateşli bakan gözlerinin’ olmadığını ifade etmesi,
ona aslında hiç âşık olmadığı düşüncesini getirir akıllara. Ayrıca, Niels Sören-
sen'in söz konusu davranışı, Gitte ile nişanının aslında ailesinin kararlarına karşı
bir isyan olduğunu göstermektedir.
Okur, Sörensen'in ‘iri, ateşli bakan gözlerinin’ de Gitte’ye karşı gerçek bir
sevgi duygusu taşımadığını ve Gitte’yi de sırf yurdundan kaçmak için bir araç
olarak gördüğünü düşünmeden edemez. Öyküde yarım kalan olaylar dışında üç
nokta ile biten ve yarım bırakılan cümleler ve ifadeler de dikkat çekmektedir.
Özellikle Gitte’nin yine nişanlısını iskelede beklediği bir gün yanına yaklaşıp ona
Niels Sörensen'i tanıdığını söyleyen bir yabancıyla karşılaştığı kesitler yarım bı-
rakılmış ifadeleri içermektedir.
“Evet, ben Gitte Svendsen’im!”, “Niels Sörensen’i mi bekliyorsu-
nuz?” “Evet, onu bekliyorum!” Bay yeniden derin bir nefes aldı:
“Ben Niels Sörensen adında birini tanıyorum. Froylayn Svendsen!”
dedi. Yaşlı kadın bir irkildi: “Ooo!” dedi. Yanakları al al olmuştu, -
sonra, adama, uzun ömrünün tek sorusunu yöneltti: “Sağlığı nasıl?
İyi mi?” dedi; yabancı, “sağlığı yerinde ve sanırım yakında yurduna
dönecek”. “Yurduna” derken, sesinde belirsiz bir ton seziliyordu,
415 |
sanki “yurda dönüş”ün çoğu zaman ne akla gelmez engellerle savaş

demek olduğunu biliyormuş gibi…” (Togar, 1994: 119).
İki genç kadının yıllarca nişanlılarını beklemeleri ve bir gün onları tekrar
görme arzusu içinde olmaları konusu açısından benzerlik gösteren Johann Peter
Hebel’in Takvim Öyküsü “Beklenmedik Karşılaşma” (Unverhofftes Wiederse-
hen) (aktaran Koerner, 1958) ile “Gitte İskelede Bekliyordu” hem konu hem de
zaman izleği bakımından da benzerlik gösterir. İki öyküyü birbirinden farklı kılan
en belirgin özellik ise “Unverhofftes Wiedersehen” de kadının nişanlısının cansız
bedeniyle karşılaşmasına karşın, “Gitte İskelede Bekliyordu” da Gitten’in yıllar
sonra nişanlısı olduğunu bilmeden Niels Sörensen'le karşılaşması ve nişanlısının
onu bir kez daha terk etmesidir. Gerçi nişanlısının Gitte'yi gördüğü anda Git-
te'nin onun kendisi olduğunu anlamadan oradan ayrılması okuyucunun kafasında
yanıtını bulamadığı soru işaretleri bırakır.
Gitte’nin onu yıllar önce terk eden nişanlısını hemen her gün iskelede bek-
lemesi de bir gizem yaratır. Bu gizemli bekleyiş aslında hiç son bulmaz. Niels
Sörensen’in ikinci gidişinden sonra dönüp dönmediği ve yaşlı kadının onu iskele-
de daha ne kadar, kaç yıl beklediğinin bilinmemesinin yanı sıra Gitte'nin hala
doldurulmamış gibi görünen bekleyişi ucu açık sonla biten metinler için iyi bir
örnektir.
“Ömründe, hiçbir zaman, iri ve ateşli bakan gözleri olduğunu anımsama-
yan Niels Sörensen, İsveç’e gidecek arabalı vapura yetişmek için, lüks arabası ile
Helsingör yolunu tutarken, yaşlı Gitte, yüzünde umutlu bir gülümseme, iskeleye
yaklaşmakta olan bir kayığın kürek seslerini dinliyordu” (Togar, 1994: s.120).
“Gitte İskelede Bekliyordu” da tamamlanmamış bir öyküyü içeren olay ör-
güsü pek çok soru işareti içerir. Özellikle Sörensen’in tekrar geri dönmesindeki
neden tam olarak açıklanmaz. Ayrıca kadının hiç tanımadığı yabancı bir erkek
olarak görüştüğü -nişanlısı olduğunu bilmeden- Gerçek düşüncelerini anlattığı
Sörensen’in kadının çantasından çıkarıp gösterdiği fotoğraftaki kişinin kendisi
olduğunu söyleyememesinin nedeni de gizemini korumaktadır:
“Modası çoktan geçmiş, işlemeli eski bir çantadan, rengi solmuş, kı-
rışmış bir fotoğraf çıkardı ve yabancıya uzattı. Resim diz kapakları-
na kadar gelen enine çizgili mayosu içinde komik bir görünümü olan
ince bir delikanlıyı gösteriyordu. Adam, biraz hüzün, biraz şaşkınlık-
la çoktan geçmişe mal olmuş bu genç yüze uzun uzun baktı. Sonra,
heyecanlı bir sesle: “yok”, dedi, “bu, gerçekten benim tanıdığım
Sörensen değil.” (Togar, 1994: s.119-120).
Fotoğraftaki kişinin kendisi olduğunu itiraf edemeyen Sörensen’in yıllar
içerisinde yaş alarak tanınmayacak derecede değişmiş olması bu nedenle Gitte’ye
gerçekleri anlatmaktan çekindiğine işaret eder.
| 416
Ancak öyküde, bu önemli noktanın açıklığa kavuşturulması açısından her

iki figürün bakış açısından yansıyan veya anlatıcının ileri sürdüğü açıklayı-
cı/aydınlatıcı herhangi bir bilgiye rastlanmaz.
Sonuç
Hugo Andreas Hartung, Alman savaş sonrası yazınında adından söz ettir-
miş önemli yazar, senarist ve oyun yazarıdır. Hartung’ung daha çok “Sık Sık Pi-
roschka’ı Düşünürüm” adlı yapıtıyla ünlenmiş ancak “Gitte İskelede Bekliyordu,”
“Her Devrin Adamı” gibi çalışmaları da yazarın tanınırlığına katkı sağlamıştır.
Bu çalışmada “Gitte İskelede Bekliyordu” adlı öyküyü çözümleme nokta-
sında alımlama estetiği çerçevesinde bir yorumlama denemesinde bulunarak anla-
tıda tespit edilen boşluklar doldurulmaya çalışılmıştır. “Gitte İskelede Bekliyor-
du” okuyucunun beklentisinin dışında ucu açık bir sonla biter ve insanların zih-
ninde yanıtlanmayı bekleyen birçok soru işareti oluşturur.
Yoruma dayalı açık uçlu ifadeler üzerinde derinlemesine düşünmeyi gerek-
tiren Alımlama estetiği ve hermeneutik okur odaklı bir inceleme olanağının yanı
sıra anlatının incelenmesi açısından metin odaklı bir çalışma yapılabilmesine de
zemin hazırlamıştır. Öyküde geçen olaylar arasında son derece belirsiz bir neden-
sonuç ilişkisi tespit edilmektedir. Sonuç olarak, Niels Sörensen’in arabalı vapura
binip gidişi ile yaşlı Gitte’nin ‘yüzünde umutlu bir gülümseme’ ile iskelede bek-
lemeye devam etmesi, çözümlenmeyen olayların aslında devamında neler olabi-
leceğine dair soruları gündeme getirmektedir.
417 |
Kaynakça
Bath, Claudia, vd. (2017). Wie die Sopranos gemacht sind: Zur Poetik ei-
ner Fernsehserie. Wiesbaden: Springer VS Verlag.
Ergeç, Zehra. (2021). “Ruh Üşümesi Romanında Karnavalesk Unsurlar ve
Grotesk Beden İmgesi”. Edebi Eleştiri Dergisi (EEDER). Cilt V, Sayı I, Yıl 5,
Mart 2021.
Erkut, Gökhan Şefik. (2021). “Hermeneutik ve Alımlama Estetiği Kuram-
larının Yazınsal Metinlerin Karşılaştırmalı Çözümlemelerine Etkisi”. Sosyal, Be-
şeri ve İdari Bilimler Dergisi. 4 (5): 418-436.
Gaetano, Mitidieri. (2016). Wissenschaft, Technik und Medien im Werk
Alfred Döblins im Kontext der europäischen Avantgarde. Potsdam: Univer-
sitätsverlag Potsdam.
Goer, Charis, Köller, Katharina. (2019). Fachdidaktik Deutsch: Grundzüge
der Sprach- und Literaturdidaktik. 3. Auflage. Wilchelm Stuttgart: Fink Verlag.
Iser, Wolfgang. (1994). Der Akt des Lesens: Theorie ästhetischer Wirkung.
München Fink Verlag.
Koerner, Gerhard. (1958). Überlegungen zur Behandlung der Erzählung
“Unverhofftes Wiedersehen” von Johann Peter Hebel. In: Die Schulwarte 11., S.
419-423.
Kuhangel, Sabine. (2003). Der Iabyrinthische Text: Literarische Offenheit
und die Rolle des Lesers. Wiesbaden: Deutscher Universitäts-Verlag GmbH.
Magdanz, Jana. (2012). Spuren des Geistigen: Die Macht des Mythos in
Medien und Werbung. Wiesbaden: VS Verlag.
Moran, Berna. (2006). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri. İstanbul: İletişim
Yayınları.
Özbek, Yılmaz. (2005). Post-modernizm ve Alımlama Estetiği. Konya:
Çizgi Kitabevi Yayınları.
Tosun, Necip. (2018). Modern Öykü Kuramı. 3. Basım. Ankara: Hece Ya-
yınları.
Vierhaus, Rudolf. (2006). Deutsche Biographische Enzyklopadie, 2. übe-
rarbeitete und erweiterte Ausgabe. München: Görres - Hittorp. K.G. Saur Verlag
GmbH.
| 418
Internet Kaynakları
Daniel, Hörnemann. (1994). Unser kleiner Herr Stationsvorsteher Hugo
Hartung. Eisenbahnmuseum Alter Bahnhof Lettete, www.bahnhof-lette.de. S. 1-
12.
http://www.bahnhoflette.de/fileadmin/files/Monatsgeschichte_Januar_2014
/Hartung_Stationsvorsteher.pdf. Erişim Tarihi: 16.09.202
419 |
WRITING INSTRUCTIONS FOR SPECIFIC PURPOSES (ESP) CLASSES
Tamar KEKELIDZE-Guranda KUKULADZE*
Abstract
The paper aims to show how online material can be used in the
ESP classroom to work on writing skills, catering to specific student ne-
eds in specific contexts. Recent developments in the field, however, ha-
ve heightened the need for a fresh perspective on ESP. Using online re-
sources is conducive to new approaches in teaching ESP. The teacher
has an opportunity to track down an appropriate material and by crea-
ting several tasks to make students accomplish the activity which even-
tually helps them to produce their pieces of writing. Since writing skills
influence the quality of your work and how others perceive your profes-
sionalism it is of utmost importance to encourage students to focus on
the skill. Professional writing is a complex process that involves diffe-
rent skills for planning, drafting, and editing. Great writers must be able
to learn new concepts quickly and translate ideas into original content.
Some people are naturally talented at writing; however, ESP writing
requires specific skills which need to be trained. The paper shows how
B1 and B2 level students of Social and Political sciences are taught to
improve writing skills and how online material, which is available for
everyone, can help the teacher to fulfill needs that are set by modern so-
ciety.
Keywords: ESP, Writing Skill, Social And Political Sciences, On-
line Resources.
Introduction
ESP writing might be considered different from ESL writing since each
discipline has its own specific technical and specialized terms. However, methods
of working on writing skills are similar and consist of stages that give the oppor-
tunity to accomplish the task easily. Since Students who get ESP training are
supposed to have experience in doing ESL courses, they have the motivation to
be involved in the process and high interest to enrich skills for their professional
development. The lack of coursebooks in ESP for social and political sciences
creates some problems for the teacher. The internet offers a variety of sites where
*
ESL teacher, Language Center Tbilisi State University, Georgia, ta-
mar.kekelidze@tsu.ge - ESL teacher, The language Center Tbilisi State University Georgia, kuku-
ladzeguranda@gmail.com.
| 420
you can find the material which might be appropriate for ESP learners. However,
there are questions about how to use those materials. The paper introduces how
online sources might be used for writing activities in the ESP classroom. The ob-
jective of the teacher in the ESP classroom is to create an environment where stu-
dents can use a more generalized set of academic skills, such as conducting rese-
arch and responding to the memorandum. students' reasons coincide with aims of
the teacher in the ESP classroom. The aims of the ESP course are to:
- improve students’ ability to read and understand professional texts.
- introduce students to some of the language-related aspects.
-strengthen students’ speaking skills.
-improve students’ ability to write texts related to the future profession.
-develop students’ presentation skills.
-extend their range of language structures and vocabulary in the fields of
Sociology, Psychology, Politics, International Relations, Social Geography, Mass
Communications.
In ESL classroom writing skill is trained through five stages: prewriting,
such as brainstorming or outlining; writing, or composing a first draft; revising,
which involves changing or rearranging the ideas in a piece; editing, when gram-
mar and spelling are corrected; and publishing. Each stage has its reason. For
example: during prewriting, a writer needs to make a decision about the audience.
Asking questions like: “Who is going to read my paper?”, “What is the purpose
of this paper?”, and “Why are they going to read my paper?” will help you set
your audience. Drafting is the beginning of "writing" your paper. It is important
to remember that in drafting you should already have a thesis idea to guide your
writing. There are two different scopes of revision: global and local. Global revi-
sion involves looking for issues like cohesion and the overall progression of your
paper. If your paper has paragraphs that do not flow into each other, but change
topic abruptly only to return to a previous thought later, your paper has poor co-
hesion. The final stage in writing a paper requires a review of what you have
written. In this last read of your paper, you should look for any grammar, spel-
ling, or punctuation errors that have slipped through the cracks during the revi-
sing stage, or that were introduced in your revisions. The same approach is used
in the ESP classroom. The teacher encourages students to follow the stages by of-
fering activities for each stage with clear rubrics. ESP conceptions of writing fo-
cus on assisting students towards competence in particular target genres. Teachers
do not simply ‘teach writing’ but teach particular kinds of writing which are va-
lued and expected in some academic or professional contexts. ‘The literacy de-
mands of the modern world, therefore, challenge ESP teachers to recognize that
their task involves far more than simply controlling linguistic error or polishing
421 |
style. Instead, it encourages them to respond to a complex diversity of genres,

contexts, and practices’(Ken Hyland, 2013). The perceived difference between
ESP and ESL writing is the assumption that learners who require ESP training
need to know the specific vocabulary of the field of work or study. For example,
people working in the following areas: psychology, mass media, politics, socio-
logy, international relations, and human geography are expected to use and re-
cognize phrases speciﬁc to their area of work so that they can communicate effec-
tively with specialists from different countries. The paper attempts to show how
to use accessible online material for working on writing skills in the ESP class-
room.
Skills practiced in ESP
A matter of the utmost importance in designing the ESP course is not only
to establish a balance between receptive skills and productive skills but to create
interconnection on a content and context basis. The course objectives are 1. To
prepare students for participating in meetings, discussions, question and answer
sessions. 2. To be able to give presentations 3. To write reports, articles. 4. To be
able to update knowledge and read extensively, assimilating information from a
wide range of published materials to apply received information in work and be
more effective when discussing work-related issues with colleagues. To achieve
these objectives, the course should enable learners to develop their speaking, rea-
ding, and writing skills, and to extend their range of language structures and vo-
cabulary in the fields of Sociology, Psychology, Politics, International Relations,
Social Geography, Mass Communications. For example, reading selections are
authentic pieces of language and involve working on lesser skills. Covering seve-
ral types of reading such as true/false sentences, gap-filling, multiple-choice
questions. 'Survey reading, skimming, and superficial readings are sometimes
grouped and called extensive reading. The object of such reading is to cover the
greatest possible amount of text in the shortest possible time' (Broughton et
al.,1980). So, using reading activities at the pre-writing stage enables students to
get information on the scope and learn new vocabulary. Speaking skills coped
with reading skills form the major segment in the language learning process. The-
re is a high relationship between speaking and reading skills. There is no question
that people who develop large speaking vocabularies tend to develop large rea-
ding vocabularies and vice versa. Speaking is incorporated in most states throug-
hout the course. It is the vital element of pre-reading pre-writing, post-reading ac-
tivities. Listening is another receptive skill that should be included in lesson plans
at different stages and mostly at the pre-writing phase. Listening activities create
two groups: top-down and bottom-up (J. C. Richards and T. S. Rodgers 1986).
The top-down approach focuses on a bigger picture while the bottom-up strategy
involves listening for details. Both processes are involved in listening compre-
hension. Online resources might be used to create activities according to top-
| 422
down and bottom-up processes and which approach to choose at the specific sta-
ge. Choosing audio material from divers talks is the very first step in organizing a
listening strategy. One of the trusted sites is the TED talks site. The teacher can
opt for native or non-native speakers from the TED platform. It depends on the
goal of the lesson. TED has evolved into a global phenomenon, inviting experts
in all fields to present what TED calls "Ideas worth spreading". The presentations
are not designed only for scholars in the fields, they are for a bigger audience and
might be considered as short lectures on different topics. Consequently, acceptab-
le as activities in the ESP classroom. Since the site is well-organized and user-
friendly tracking down the talk on the specific area is not difficult. The question
is how to transform the talks into pre-writing activities. ESP listening is similarly
dependent on knowledge about language forms and vocabulary that directly faci-
litates the perception of spoken input. Vocabulary remains a challenge for ESP
listeners since each discipline has its body of technical and specialized terms that
have to be additionally acquired. Furthermore, even after a learner has encounte-
red these words and becomes familiar with their meanings, they may still have
problems recognizing the words in a stream of speech (C. C. M. Goh 2012). How
to overcome the problems is mostly dependent on a clear and detailed rubric of
listening activity. There are several reasons for offering a listening task such as
listening for details, understanding and identifying specific information, listening
for main ideas, understanding and summarizing key points in a text, listening for
global understanding, listening and predicting, understanding the gist of the mes-
sage, listen selectively. The abovementioned goals define what material to choose
and how to conduct the task. If the objective is to practice writing skills the liste-
ning part enables students to acquire vocabulary at the pre-writing stage or to
carry out performance at the writing stage. For example, A presentation from
TED talks is chosen. The talk is delivered by social psychologist Keith Payne
who shows how economic inequality changes the way people see and behave
towards one another, Payne helps explain the rise of the political polarization
that's slicing up society -- and challenges us to think twice the next time we dis-
miss someone for the sake of politics. Keith Payne talk is a PowerPoint presenta-
tion so there are some images, diagrams, and tables. The teacher can choose one
image from the presentation and ask students to write a report on it. The rubric
says: write a report on how income inequality is associated with health and social
problems.
423 |
(https://www.ted.com/talks/keith_payne_the_psychology_of_inequality_and_political_division?referrer=playlist-the_political_mind&language=en#t-53966)
Writing activity can be conducted in groups or pairs (depends on the num-

ber of students). Two students might be assigned as jurors and after reading the
reports they announce the winner group or pair. The writing task will serve as a
revision of how to write reports as well. One skill is closely tied to another and
there is the only option to use them all at different stages while focusing on one
of them.
Organizing the syllabus
In writing, as in other aspects of teaching, the essential question is: does
the task meet students’ needs? When we write, unlike when we talk, we are enga-
ged in an activity that is usually at the same time both private and public (Bro-
ughton et al., 1980). Since one of the main aims of the course is to teach students
to produce some pieces of writing within the scope of their future profession, it is
not surprising to include formal and semiformal types of writing in the course syl-
labus. Guided strategies of writing a report, an article, a research paper, a story
for a newspaper according to the concept of the inverted pyramid. ESP learners
need to produce functional pieces of writing which should be part of their future
work. Flowerdew and Peacock (2001a) list the following types of the syllabus:
'Lexico-grammatical-organized around structures and vocabulary. Functional-
notional-organized around language functions and notions. Discourse-based-
organized around aspects of text cohesion and coherence. Learning-centered -
organized on what the learners have to do in order to learn language items and
skills, not the items and skills themselves. Skills-based-organized around particu-
lar skills. Genre-based-organized around conventions and procedures in genres.
Content-based-organized around themes’ (Basturkmen, H., 2006). The topics we-
re determined according to the syllabus of the faculty of social and political sci-
ences the choice fell on the content-based and skills-based approaches. What are
the advantages of these approaches? The content-based syllabus can make lear-
| 424
ning a language more interesting and motivating. Students can use the language
to fulfill a real purpose, which can make students both more independent and
confident. Moreover, getting information from different sources, re-evaluating
and restructuring that information can help students to develop very valuable
thinking skills that can then be transferred to other subjects. The inclusion of a
group work element within the framework can also help students to develop their
collaborative skills, which can have great social value. The content-based appro-
ach stimulates students to think and learn through the use of the target language.
The approach combined with a skill-based approach can be successfully used in
the classroom where the learners' final objective is not only to understand infor-
mation but to interpret and evaluate it as well. It provides the environment in
which students can respond to questions, communicate with groupmates and the
teacher, read professional texts and analyze them and in addition produce some
pieces of writing, which make them feel confident in the scope of their future pro-
fession. This paper features how working on writing skills is integrated into les-
son plans and the teacher's intention to give students the ability to make writing a
part of their learning process. As ESP writing is part of a content-based syllabus
students need to have a good grasp of the vocabulary surrounding the writing to-
pic. For optimal results, the teacher should put emphasis on the structure which is
one of the essential parts of success.
Writing a report
The example below gives an obvious opinion on how students from the fa-
culty of Social and Political sciences are guided to write a report. The teacher can
model the approach for the prewriting stage for students to emulate. Eventually,
they will develop their specific approach but, for now, having a clear model to
follow will serve them well. The pre-writing task gives the opportunity to use
phrases that should appear in the final writing. The table below provides informa-
tion on rental charges and salaries in three areas of London. You can find the
exercise as a sample writing task for IELTS exam preparation. The teacher can
use the sample and transfer it into pre-writing activity with a clear rubric:The tab-
le below provides information on rental charges and salaries in three areas of
London. Complete the report with figures and phrases from the list.
https://www.ielts-mentor.com/writing-sample/academic-writing-task-1/123-
academic-ielts-writing-task-1-sample
£215 an indication of the kind of annual salary
of £200.000 is the most expensive
£85,000 and £170.000 is the cheapest area
£375 (salary approximately £100.0’00) £738 per week; £600
Regent+s Park might be a more suitable district
425 |
Weekly rents per property Salaries needed (£/year)

(£/w)
Area 1 bed 2 bed 3 bed 1 bed 2 bed 3 bed
Notting 375 485 738 98,500 127,500 194,000
Hill
Regent's 325 450 650 85,500 118,000 170,500
Park
Fulham 215 390 600 56,500 102,500 157,500
The table shows two sets of related information: the relative cost, in po-
unds, of renting a property with one, two or three bedrooms in three different su-
burbs of London and (1)--------------- you would need to be earning to rent in the-
se areas.
Of the three areas mentioned, Notting Hill (2)----------with weekly rents
starting at (3)------------and rising to (4)--------------for a 3-bedroom property. To
afford this, you would require a salary in the region (5)----------per annum. Alter-
natively, Fulham (6)---------shown with rents ranging from (7)---------per week
for a one bedroom property to (8)-------per week for a 3-bedroom property. To
rent in this area, salaries need to be somewhere between (9) -------------depending
on the number of bedrooms required. For those able to pay in the middle price
range for accommodation, (10)-------------.
The teacher has distributed handouts to the students and they have to work
in groups of two to accomplish the task. Students have to fill in the gaps with the
words and phrases given in the box. This is the very first stage of teaching writing
a report on the information given in charts, pies, and tables. Step 2. Useful voca-
bulary -the second stage is the guided activity, which covers some vocabulary,
mostly verbs, and nouns, used to express movements in the trend. For example,
while describing the chart below we can say: series 1 fell or we can use a related
noun, for example There was a fall in series 1. The rubric says: Match the phrases
from the box to the places in the line chart.
The line chart below shows some tendencies; describe them using the phra-
ses from the box.
the sudden decline goes up rapidly declines swiftly remain stable
slumps dramatically peaks at
gradual rise steep decrease
a slight increase
| 426
This is the whole class activity. The teacher shows the image of the chart
and students have to point to the specific place on the line chart and say the phra-
se that describes the tendency.
Step3. Freewriting is the final stage when students have to work indepen-
dently on a piece of writing. The writing task can be given for homework or stu-
dents can work in groups to accomplish it. The students have to produce their re-
ports. The rubric says:
The graph below provides information on global population figures. Sum-
marize the information by selecting and reporting the main features.
https://www.ielts-mentor.com/writing-sample/academic-writing-task-1/123-academic-ielts-writing-
task-1-sample
Writing a research paper

Writing a research paper is something students are used to carrying out
while studying at university. however, there are still problems they face concer-
ning the structure of the piece of writing. Some prewriting activities would facili-
tate students' performance and give them a clear understanding of what they are
supposed to write and why. Two exercises might serve as prewriting activities.
The first one (A) is about putting the paragraph titles into the correct order and
the second one (B) is filling the table with appropriate words.
427 |
A. Here is the list of paragraph titles. Put them into the right order
body; conclusion; Introduction; title; reference; an abstract -a brief sum-
mary of your findings.
B. Put the verbs and phrases into the correct column under definitions in
bold.
highlights, widely accepted as…, suggest, evaluates, presents, features,
show, surfaced, explores, calls into question, manifested, clarifies, aims to, dis-
cusses, has gained much importance in recent years, identifies, detected, ques-
tions.
To express To intro- To describe To de- To present To draw in- To describe

the purpose duce the the histori- scribe contradic- ferences observations,
of a paper or topic of a cal popu- the re- tory fin- from results results
research project or larity of a cent fo- dings
paper topic cus on a
topic
This pa- It………….. It It………. This pa- These find- It

per……… is…………. per……… ings… is…………
….
The final result looks like this
1- title 4- Body
2- abstract 5- conclusion
3- Introduction 6- reference
| 428
To express the To introduce the To describe To describe To present cont- To draw in- To describe ob-
purpose of a paper topic of a project the historical the recent radictory fin- ferences from servations, results
or research or paper popularity of focus on a dings results
a topic topic
This pa- It………….. It It………. This pa- These fin- It is…………

per……………. is…………. per…………. dings…
discusses has gained manifested
aims to is widely much im- calls into ques- suggest
highlights accepted portance in tion, questions surfaced
explores show
as… recent years
features detected
evaluates
presents
identifies
clarifies
only now the teacher can offer writing activities which might be given as
homework or done in the classroom in pairs. For example, there is a task for stu-
dents who major in psychology. The rubric says:
Write the research paper on one of the following topics.
(https://eliteessaywriters.com/blog/psychology-research-paper-topics/).
You can change the title and narrow down the subject of the research.
1. How depression affects work performance
2. Are later mental health issues related to childhood trauma?
3. Habits – how they form and how to change them
4. The work environment and its influence on self-esteem and motivation
of workers.
Writing a story
writing a story for a paper might be engaging not only for those who see
themselves in Journalism but for those whose future career is dedicated to other
spheres of our life. This is quite explainable. We all are very much influenced by
social media and sometimes we need to know how to write a story to attract ot-
hers. The well-known approach of the inverted pyramid is the simplest way to fe-
ature the main aspects and vital elements of a good story for the newspaper. In
journalism, the inverted pyramid refers to a story structure where the most impor-
tant information (or what might even be considered the conclusion) is presented
first. Who, what, when, where, and why appear at the start of a story, followed by
supporting details and background information. The rubric says:
429 |
Put the elements of a news story - 5 W questions/ title or headline / minor deta-
ils/- in the separate parts of the inverted pyramid according to the importance of
each element.
The largest space is for the title then comes 5 W questions and finely the
writer can mention minor details. This is a whole class activity conducted at a
pre-writing stage. The accomplished activity would serve as a plan for future wri-
ting. The teacher elicits the right answers and gives students another assignment
to fulfill at the lesson in groups or pairs. It might be writing a story for a newspa-
per on a bank robbery. The leader of a group presents the story to the class, fi-
nally learners vote for the best work.
Piloting the activities
The activities introduced were piloted in first-year and second-year groups
of social and political science faculty at Tbilisi State University. Piloting the co-
urse showed that students were able to use a range of appropriate vocabulary in
writing. However, some disadvantages were surfaced:
Both groups (B1, B2) have classes in general English. ESP course is em-
bedded in the language learning syllabus. Criteria for the evaluation of the per-
formance in both groups have to be relevant to the objectives of the ESP course.
The vital issue is to estimate students’ involvement in activities and to outline
some drawbacks that the course might have. The final results are presented in the
table below.
Groups Reading activities Speaking activities Writing activities
B1 High participation High participation Average participation
B2 Average participation High participation High participation
| 430
These findings show that no matter what language level the student is, B1
or B2, the motivation to carry out speaking activities is high. Classroom discussi-
ons might encourage even shy ones. Moreover, when it comes to giving a presen-
tation on the subject of interest it raises willingness to participate. The final re-
sults show that B2 students seem to be more motivated to produce some pieces of
writing than B1 students. It can be explained by the predisposition of second-year
students to the future career and realizing that writing skill will underpin their fu-
ture status.
Writing tasks are less appealing to B1 students. What should be done to
eliminate some poor sides? To solve the problem, it should be identified, defined,
and explored- piloting the course served for these reasons. The final steps like ta-
king action and looking back, in this case, means that more emphasis should be
put on pre-writing activities when the teacher elicits answers to the questions
about the purpose of the writing suggested. In other words, the more speaking
tasks at the pre-writing stage, the higher the students’ involvement. The writing
samples in the paper might serve as examples of how to create and organize wri-
ting tasks without spending a lot of time and yet training students how to become
comfortable with writing in a formal setting.
Conclusion
When it comes to spotlighting some features of ESP the descriptors likely
to spring to mind probably include such terms as needs-based and functional. A
learner-centered solution to the content knowledge dilemma has been offered by
Dudley-Evans (1998), who feels it essential for ESP teachers to learn how to le-
arn from and with their students, engaging with them in genuinely participatory
explorations of discourse domains. At the very least, the ESP approach requires a
willingness on the part of the language educator to enter as a stranger into strange
domains—academic and occupational areas that may feel quite unfamiliar—and
to engage in a degree of reflection that attempts to sort out the extent to which le-
arners' purposes are served when the language practices of any target discourse
community are taught (Belcher, 2006).
Using online resources in the classroom is one of the ways to create an en-
vironment conducive to its effectiveness, which in turn promotes cooperation and
human relations. How the teacher uses both strategies while creating writing acti-
vities for students depends on subjective and objective circumstances. The teac-
her should take into account the group level, the number of students, time limit
for the activities.
All these elements help to define the goal of the writing activity. If it is a
less proficient group the teacher can offer only pre-writing activities. To be more
431 |
specific, it is not always necessary to conduct writing activities according to the

established sequence: pre-writing, writing, and post-writing phases. The teacher
can decide on the writing task which is appropriate for a specific stage of the les-
son. This might be a lead-in activity, an activity for the middle of the lesson, or an
activity for the last stage of the lesson.
The writing samples in the paper might serve as examples of how to create
and organize writing tasks without spending a lot of time and yet training students
how to become comfortable with listening not only to a native speaker talking on
professional topics but listening to their peers in group work or pair work tasks.
According to Jack C. Richards (1990) the role of the teacher is to facilitate and
monitor rather than be the only model for correct speech.
References
Baştürkmen, Helen. (2006). Ideas and Options in English for Specific Pur-
poses. The University of Auckland
Belcher D.D. (2006). English for Specific Purposes: Teaching to Perceived
Needs and Imagined Futures in Worlds of Work, Study, and Everyday Life. TE-
SOL quarterly -https://doi.org/10.2307/40264514.
Broughton Geoffrey, Brumfit Christopher, Flavell, Roger Hill Peter and
Pincas Anita. (1980).Teaching English as a Foreign Language. University of
London Institute of Education.
Christine C. M. Goh. (2012).The Handbook of English for Specific Purpo-
ses (eds B. Paltridge and S. Starfield). – John Wiley & Sons, Ltd, Chichester,. –
P. 55-76).
Dudley-Evans, T and M.J St John. (1998). Development in English for
Specific Purposes a multidisciplinary approach. Cambridge university press Hy-
land Ken 2013, The Handbook of English for Specific Purposes)-
https://www.academia.edu/17321906/ESP_and_writing.
Flowerdew, J., & Peacock, M. (2001). Research Perspectives on English
for Academic Purposes. Cambridge University Press.
Gatehouse, K. (2001). key Issues for Specific Purposes Curriculum Deve-
lopment “The Internet TESL Journal”
Hutchinson, T., & Waters.(1987). A. English for Specific Purposes: A Le-
arner-Centered Approach. Cambridge: Cambridge University Press.
| 432
Jack C. Richards and Theodore S. Rodgers.(1986). Approaches and Met-

hods in Language Teaching Cambridge Language Teaching Library
Jack Richards.(1990). Designing instructional materials for teaching liste-
ning comprehension, in ‘The Language Teaching Matrix’, Cambridge,
433 |
BÎJEN İLE MENÎJE HİKÂYESİNDEKİ TEKNİK YANSIMALARI

DEĞERLENDİRME
Evaluating The Technical Reflectıons on The Story of Bijen and Menije
Yasemin YAYLALI*
Öz
Fars edebiyatının büyük şairi Firdevsî’nin kahramanlık destanı
olan Şahnâme adlı mesnevisinde yer alan Bîjen ve Menîje hikâyesi aşk
konulu manzum bir destandır. Hikâye İran kahramanlarından Bîjen ile
Turan hükümdarı Efrâsiyâb’ın güzel kızı Menîje arasında yaşanan büyük
ve tutkulu aşkı ve bu aşk neticesinde her iki kahramanın çektiği büyük sı-
kıntıları dile getirmektedir. Hikâye Bîjen’in, İran padişahı Hüsrev’in em-
riyle Erman halkının başına bela olan domuzları öldürmek için Turan sını-
rındaki bir ormana gelmesiyle başlamakta daha sonra burada karşılaştığı
Menîje’ye âşık olmasıyla farklı bir hale bürünmektedir. Söz konusu ça-
lışmada Firdevsî’nin Şahname adlı eserinde yer alan Bîjen ve Menîje
hikâyesi teknik ve tematik açıdan incelenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Bîjen, Menîje, Aşk, Kuyu, Hikâye.
Abstract
The story of Bijen and Menije, which is included in the masna-
vi Shahname, the heroic epic of Firdevsi, the great poet of Persian litera-
ture, is a poetic epic on the theme of love. The story tells about the great
and passionate love that dec between one of the heroes of Iran, Bijen,
and Menije, the beautiful daughter of the Turanian ruler Efrasiyab, and
the great troubles that both heroes suffered as a result of this love. The
story begins with Bijen coming to a forest on the border of Turan to kill
pigs that are causing trouble to the Armen people at the behest of the
Sultan of Iran Khosrow, and then takes on a different form when he falls
in love with Menije, whom he meets here. In this study, the story of Bi-
jen and Menije, which is included in Firdevsi's work Şahname, is
examined from a technical and thematic point of view.
Keywords: Bijen, Menije, Love, Well, Story.
*
Doç. Dr., Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Fars Dili ve Edebiyatı Bölümü, Erzu-
rum, yyaylali@atauni.edu.tr.
| 434
Giriş
1. Hikâyenin Özeti
Bîjen ile Menîje hikâyesi İran-Turân sınırında yaşayan Ermanlıların burada
yer alan ormana musallat olan; tarlalarına ve hayvanlarına zarar veren domuzlar-
dan kurtulmak için İran hükümdarı Keyhüsrev’den yardım istemeleriyle başlar.
Bu göreve Gîv’in oğlu Bîjen talip olur. Keyhüsrev, Erman yolunu göstermesi ve
Bîjen’e arkadaşlık etmesi için Mîlâd oğlu Gurgîn’i görevlendirir. Bîjen ve
Gurgîn, Erman’da domuzların istila ettiği ormana varırlar. Bîjen domuzları kor-
kusuzca öldürür ve beraberinde götürmek için başlarını keser.
Gurgîn, Bîjen’i görünüşte övse de içten içe bu işi başarmasını kıskanır ve
kafasında kötü bir plan hazırlar. Gurgîn, Bîjen’i geri dönmek yerine iki gün uzak-
lıkta Turân sınırında bulunan bir eğlence yerine gidip orada güzellerle şarap içip
eğlenmeye ikna eder. Bîjen oraya varınca avlanır daha sonra Efrâsiyâb’ın kızı
Menîje’nin çadırına gider. Menîje ile üç gün üç gece şarap içip eğlenirler.
Bîjen’in geri dönme zamanı gelince ondan ayrılmak istemeyen Menîje, hizmetçi-
lerine bayıltıcı bir ilaç yaptırır. İlacın etkisiyle kendinden geçen Bîjen’i sarayına
götürür. Bîjen ve Menîje burada eğlencelerine bir süre daha devam ederler. An-
cak sarayın kapıcısı bu durumu Efrâsiyâb’a bildirir. Buna çok kızan Efrâsiyâb, il-
kin Bîjen’i öldürmeleri için emir verir. Fakat Efrâsiyâb, Pîrân’ın ikna etmesiyle
Bîjen’i öldürtmek yerine baş aşağı bir kuyuya atılmasına ve kuyunun ağzının bü-
yük bir kaya ile kapatılmasına karar verir. Kızı Menîje’yi de sahip olduğu her şe-
yin alınarak başı ayağı çıplak bir şekilde sürükleye sürükleye Bîjen’in atıldığı ku-
yunun başına attırır. Menîje kapı kapı dolaşıp ekmek dilenir ve kuyunun ağzında
açtığı küçük bir delikten Bîjen’e atar.
Bîjen geri dönemeyince başına bir şey geldiğini anlayan Gurgîn İran’a geri
döner ve Bîjen’in başına gelenler ile ilgili olarak yalan söyler. Bîjen’in babası Gîv
bir oyun döndüğünü anlar. Keyhüsrev dünyayı gösteren kadehinde Bîjen’in öl-
mediğini ancak bir kuyuda hapis olduğunu görür. Bîjen’i kurtarması için Rüs-
tem’i görevlendirmeye karar verir. Rüstem’e yanına gelmesi için bir mektup ya-
zar ve Gîv’le gönderir. Mektubu alan Rüstem derhal Keyhüsrev’in huzuruna ge-
lir. Gurgîn yaptıklarından pişman olur, Rüstem’den af diler. Rüstem, Bîjen’i kur-
tarmak için yola çıkar, bunu duyan Menîje, Rüstem’in yanına gider ve Bîjen’in ne
halde olduğunu anlatır. Rüstem, Bîjen’i kuyudan çıkarır ve Gurgîn’i affetmesini
ister. Rüstem, Menîje’yi ele geçirdikleri ganimetlerle gönderir; Bîjen’i de yanına
alarak Efrâsiyâb’tan intikam almaya gider. Esrâsiyâb’ı bozguna uğratırlar ve
İran’a geri dönerler. Hüsrev onlar için büyük bir şenlik hazırlatır. Rüstem’e ve
Bîjen’e ödül olarak değerli hediyeler verir.
2. Mekân
Mekân, hikâye ve romana özgü olay ya da olayların ve kişilerinin hareket-
lerine ayrılmış olan bir sahnedir (Çetin, 2015: 135). Tasvir edilen bu sahne, olay
435 |
örgüsünün okuyucunun zihninde adeta bir tiyatro ya da sineme sahnesi gibi tam
olarak canlanmasına yardımcı olur. Yaşanan olayların sahnesi olarak adlandırılan
mekân, eserlerin vazgeçilmez unsurlarından biridir (Çetişli, 2016: 100).
İran hükümdarı Hüsrev’in sarayında işret meclisi:
Bîjen ile Menîje adlı hikâyede mekân olarak okuyucunun karşısına çıkan
ilk sahne sarayın içinde yer alan işret meclisidir:
“Hüsrev’i taparcasına seven bütün büyük pehlivanlar, ellerinde padişahlara
yaraşan, akik gibi kırmızı şarapla dolu kadehler ve önlerinde deste deste yaban-
gülleriyle oturuyorlardı. Kâkülleri yasemin gibi yanaklarına miskler saçan peri
yüzlü hizmetçiler de Hüsrev’in önünde ve ayakta duruyorlardı. Meclis, türlü türlü
renklerle süslenmiş ve güzel kokularla kokulandırılmıştı” (Firdevsî, 2005: 776).
Erman ülkesi:
“Biz sırf adalet istemek için, bir yanı İran, bir yanı Tûran olan sınırdan ge-
liyoruz. Buraya Erman derler” (Firdevsî, 2005: 772).
Erman ve Turan sınırında bulunan bir orman:
Hikâyenin geçtiği açık mekânlardan olan Bîjen’in büyük bir cesaret ve yi-
ğitlik gösterdiği İran sınırında bulunan bir ormandır. Bu yerden ilkin buraya da-
danan ve büyük zarara yol açan yaban domuzlarından kurtulmak için Hüsrev’den
yardım istemeye gelen Erman halkı tarafından bahsedilir:
“Bizim memleketimiz Tûran’la bitişik olduğu için başımız Tûranlılarla be-
ladadır. Şimdilik derdimiz de İran sınırındaki bir ormandır. Orada bizim için bir-
çok ekili tarlalarımız ve yemişli ağacımız var. Otlaklarımız ve bütün varımız yo-
ğumuz oradadır. Ey İran padişahı bizim hakkımızı koru. Çünkü bu orman birçok
domuz musallat oldu. Çayırları ve her yeri kapladılar [...]” (Firdevsî, 2005: 772-773).
Söz konusu orman daha sonra hikâyenin ana kahramanı Bîjen’in yaban
domuzlarıyla mücadele ettiği bir mekân olarak karşımıza çıkar:
“Bütün yol onlara bağlık bahçelik yerler gibi güzel göründü. Nihayet adı
geçen ormana geldiler, geldiler ama Bîjen de bu işin nereye varacağını düşünme-
ye başladı. Ormana şöyle bir göz atınca kızgınlıktan kanı başına sıçradı. Çünkü
her taraf domuzlarla doluydu” (Firdevsî, 2005: 773).
Bîjen’in Menîje ile ilk defa karşılaşıp tanıştığı ve aralarındaki birlikte-
liğin başladığı yer olan Tûran sınırındaki eğlence yeri:
Yaban domuzlarının hepsini tek başına öldürerek büyük kahramanlı göste-
ren Bîjen’i kıskanan Gurgîn’in kurduğu tuzağı uygulamak için onu gitmeye ikna
ettiği bir eğlence yeri bir başka açık mekândır. Söz konusu bu yer Gurgîn tarafın-
dan tasvir edilir:
| 436
“Buraya iki gün uzaklıkta ve Tûran sınırında bir eğlence yeri vardır. Orası
yeşil ve sarı yapraklı ağaçlarla bezenmiş bir ovadır ki, her duygulu insanın yüre-
ğini okşar. Her ne yanına gitsen ormanlar, bahçeler ve akarsularla karşılaşırsın.
Orası tam senin gibi bir pehlivanın yaşayacağı yerdir doğrusu...Toprakları, perni-
yan kumaşı gibi renk renk çiçeklerle döşenmiştir; havası misk gibi kokar. Derele-
rinin suyu o kadar tatlıdır ki, gülsuyu sanırsın. Yasemin ağaçlarının dalları, üzer-
lerindeki çiçeklerin çokluğundan yerlere sarkar. Gülleri put kadar güzeldir ve
bülbülleri de puta tapanlara benzer. Sülünler, güllerin çevresinde dönüp durur;
bülbüller servi ağaçlarında şakır. Efrâsiyâb’ın kızı Menîje de gelip o dağları ve
bahçeleri yüzünün ışıklarıyla aydınlatır [...]” (Firdevsî, 2005: 776).
Menîje’nin çadırı:
Menîje’yi görmek için eğlence yerine giden Bîjen’in, onun daveti üzerine
gittiği ve birlikte yemek yiyip üç gün süresince eğlendikleri çadır da bir başka
kapalı mekândır:
“Onlar için çeşit çeşit yemeklerin bulunduğu bir sofra kurulmuş, şaraplarla
rûdcuları da getirtmişlerdi. Çadırın içinde yabancı kimse yoktu. Köleler ayakta
durmuş, ellerindeki barbetlerle çenkleri çalıyorlardı. Çadırın içi renk renk kumaş-
larla bir tavus kanadına; yerlere saçılan altınlarla bir pars sırtına dönmüştü. Çadırı
baştanbaşa bezemek için harcanmış olan miskin, amberin, yakutun ve altının
haddi hesabı yoktu (Firdevsî, 2005: 779).
Menîje’nin köşkü:
Menîje çadırda Bîjen’le üç gün üç gece eğlendikten sonra onu kendi sara-
yına götürmesiyle olay yeni bir kapalı mekâna taşınmıştır. Ancak bu mekâna dair
bir betimleme söz konusu olmayıp sadece eğlenceye burada da devam ettikleri
söylenmektedir:
“Onu gece yarısı ve gizlice köşküne soktu” (Firdevsî, 2005: 782).
“Sonra beraberce yemek salonuna geçtiler [...]. Her çadırdan bir kız getirte-
rek, onları Çin kumaşlarıyla süslediler. Öte yandan peri kadar güzel çalgıcılar da
rûd çalıyordu. Böylece gece gündüz demeden eğlendiler” (Firdevsî, 2005: 782).
Efrâsiyâb’ın sarayı (Tûran):
Askerlerin Menîje’nin köşkünden Bîjen’i yakalayıp bağlayarak hesap ver-
mesi için götürdükleri Efrâsiyâb’ın sarayı hikâyenin geçtiği bir başka kapalı alan-
dır. Burası Efrâsiyâb’ın Bîjen’in akıbetinin ne olacağına dair verdiği kararı açık-
ladığı yer olması münasebetiyle önemli bir kapalı alan olma özelliği taşımaktadır:
“Sonra Bîjen’i yüzü sararmış ve gözleri yaşla dolu olarak Efrâsiyâb’ın ya-
nına götürdüler” (Firdevsî, 2005: 784).
437 |
Aynı mekân yani Efrâsiyâb’ın sarayı (huzuru), öldürülmesine hükmedilen

Bîjen için Pîran’ın af dilemek için çıktığında geçer:
“Sonra atını yerinden oynatarak, Turan padişahının bulunduğu yere doğru
hızla ilerledi. Sarayın içine bir köle gibi girerek padişahın karşısında ellerini ka-
vuşturdu. Yaya olarak tahtının yanına kadar gidip Efrâsiyâb’ı övdü” (Firdevsî,
2005: 787).
Hüsrev’in Sarayı (İran):
Gurgîn’in Bîjen’in akıbeti hakkında gerçekleri gizleyip yalan söylediğini
düşünen Gîv’in Gurgîn’le beraber olayı aydınlatmak için gittikleri padişah Hüs-
rev’in sarayı bir başka kapalı mekândır:
“Sonra Gîv yüreği intikamla ve gözleri yaşlarla dolu olarak, padişah Hüs-
rev’in yanına geldi” (Firdevsî, 2005: 794).
“Gurgîn işlediği suçtan duyduğu utançla padişahın yanına gitti. Huzuruna
girince yeri öptü...” (Firdevsî, 2005: 795).
Hüsrev’in saraydaki bahçesi:
Padişah, Rüstem’in gelişiyle Bîjen’in durumunu konuşmak için saray bah-
çesinde pehlivanlarla toplantı yapmak için bir yer hazırlattırır. Açık mekân ko-
numundaki bu yer geniş bir şekilde tasvir edilir:
“Padişahın buyruğuyla, saray nazırı bahçenin kapısını açtı ve oturacak yer-
ler hazırlattı. Sonra altın bir taçla bir taht getirterek gül ağaçlarının altına koyma-
larını emretti. Bütün bahçeye padişahlara yaraşan yaygılar serdiler; o çiçek bah-
çesi bir kandil gibi parıldadı. Padişahın tahtını ve tacını gölgelendirmek için de
bir ağaç getirip diktiler. Üstünde salkım salkım mücevherlerin asılı olduğu bu
ağacın gövdesi gümüşten, dalları yakuttan ve altındandı. Yaprakları akikten ve
dallarından aşağıya doğru küpe gibi sarkan yemişleri de zebercettendi […]” (Fir-
devsî, 2005: 794).
Bîjen’in içine hapsedildiği kuyu:
Pîran’ın iknaları neticesinde asılarak öldürülmekten kurtulan Bîjen’in elleri
ayakları bağlı bir şekilde baş aşağı bir kuyuya asılmasına ve kuyunun ağzının da
büyük bir kayayla kapatılmasına karar verilmesiyle Bîjen bir başka mekâna geçiş
yapar ve kuyuya hapsedilir:
“Gîn’in oğlu Bîjen’i, elleri ayakları bağlı olarak darağacının yanından sü-
rüye sürüye kuyunun yanına götürdüler. Bütün vücudunu zincire vurdular; elleri-
ni zincirle bağladıkları gibi, beline debir Rum bağı geçirdiler […]. Sonra onu baş
aşağı sarkıtıp kuyunun ağzını taşla kapadılar (Firdevsî, 2005: 790).
Hikâyede Nîmrûz, Sîstan, Hîrmend, Mâzenderân, Zâbil gibi şehirlerin de
isimleri geçmektedir.
| 438
3. Zaman
Hikâyenin başlangıç ve bitiş zamanı kesin bir tarih ya da zaman kavramı
ile verilmemiştir. Ancak Bîjen ile Menîje hikâyesinde gökyüzünün zifiri karanlık
olduğu bir gece vaktinin tasvir edildiği an başlangıç zamanını oluşturur:
“Karanlıkta ne Müşteri’nin ne Merîh’in ne de Zühal’in göründüğü, gecenin
yüzünün katranla sıvanmış boncuğa benzediği bir zamandı” (Firdevsî, 2005: 770).
Bîjen yaban domuzlarını öldürdükten sonra Gurgîn, ona gidecekleri eğlen-
ce yerini tarif ederken o yerin iki gün uzaklıkta olduğunu söylerken hikâyede kul-
lanılan zaman kavramlarına işaret etmiştir:
“Buraya iki gün uzaklıkta ve Turan sınırında bir eğlence yeri vardır” (Fir-
devsî, 2005: 776)
Hikâyenin zaman diliminde “bir günlük bir yolculuktan sonra”, “[…] avla-
narak iki gün vakit geçirdiler” (Firdevsî, 2005: 777), “tam üç gün üç gece […]”
(Firdevsî, 2005: 782), “bir hafta bekleyip […]” (Firdevsî, 2005: 791), “bir gün
sonra […]” (Firdevsî, 2005: 791), “gece ve gündüz hiç durmadan yürüdü”
(Firdevsî, 2005: 791), “dördüncü gün” (Firdevsî, 2005: 804) şeklinde kullanılan
ifadelerle olayın geçtiği zamanda özetlemeler yapıldığı anlaşılmaktadır. Hikâye-
nin bir bölümde zaman mefhumu olarak Ferverdîn ayı zikredilmiştir. Ferverdîn
ayı Celali takvimine göre baharın başlangıcıdır.
Ferverdin: Şemsi yılın ilk ayı ve ilkbaharın da birinci ayıdır (Dihhudâ,
1341 hş: XX, 209). İran takvimine göre 21 Mart Ferverdin ayının birinci günü yı-
lın ilk günü olduğundan yeni gün diye adlandırılmış ve Cemşîd döneminden beri
bayram olarak kutlanmıştır (Yıldırım, 2006: 547-548). Bu günde gece gündüz sürele-
ri eşit olması nedeniyle “nevruz” bahar başlangıcı sayılmıştır (Onay, 2000: 350).
“Ferverdîn ayı gelsin, güneş her yanı aydınlatsın, bahçeler güllerle şenlen-
sin, rüzgâr gül yapraklarını insanların başlarına saçsın, yeryüzü yeşil örtülere bü-
rünsün, rüzgârlar göllerin üstünden essin, o zaman ben de bu candan isteğimi
Hurmuz’a arz ederim” (Firdevsî, 2005: 795).
Hikâyede zaman tasvirin en güzel örneklerinden biri ise “Gece ordusunun
gündüzü yenip, güneşin başını yere eğdiği sırada, Menîje de ateşi yakarak, gece-
nin katran gibi kapkara yüzünü yakıp yok etti” (Firdevsî, 2005: 816) ifadesidir.
4. Şahıs Kadrosu
Edebiyatın temel konusu olan insan neredeyse bütün edebi eserlerde yer
almıştır. İnsanı ilgilendirmeyen ya da insanı kendine konu edinmemiş bir edebi
eser yoktur (Çetişli, 2016: 88). Bu bağlamda da anlatı türlerinde bulunan şahıs
kadrosu, olay örgüsünün seyrinde merak uyandıran kahraman ve karakterlerinden
oluşmaktadır. Bu bölümde okuyucunun merakını biraz giderebilmek adına
439 |
hikâyede yer alan bazı kahramanlar ve karakterlerin fiziksel ve ruhsal yapıları

hakkında bilgilere değinilmiştir:
Bîjen: İran pehlivanlarından olan Bîjen, Gîv’in oğlu ve Rüstem’in kız kar-
deşinin bazı kaynaklara göre de kızının oğlu yani torunudur (Şemîsâ, 1385 hş:
196).
Hikâyenin ana kahramanlarından Bîjen oldukça gözü kara, cesur ve fevri
bir karaktere sahiptir. Öyle ki padişahın Ermanlıların başına musallat olan do-
muzlardan kurtarılması görevine ortada o kadar büyük ödül olmasına rağmen
kimse talip olmazken o hiç düşünmeden kabul eder:
“Bütün yeryüzü buyruğun altında olsun ve sarayın senden başka padişah
görmesin! Tenim de, canım da senindir. Buyruğunu yerine getireceğim!” (Fir-
devsî, 2005: 773).
Babası Gîv’in Bîjen’in böylesi zor bir göreve gençliğinin verdiği cesaretle
hiç düşünmeden gönüllü olmasına kızması üzerine Bijen verdiği cevapla ne kadar
akıllı ve hazır cevap olduğu gösterir:
“Ey muzaffer baba! Sen beni o kadar aciz görme, sözlerime inan. Çünkü
ben, iş başında genç, akılca da ihtiyarım ve ordular bozan Gîv’in oğluyum!” (Fir-
devsî, 2005: 774).
Bîjen cesur olmasının yanında oldukça güçlü ve korkusuz bir savaşçıdır.
Zira Gurgîn’in kendisine yardım etmeyeceğini söylemesine rağmen hiç düşün-
meden tek başına keskin dişleri ve saldırgan hallerine aldırış etmeden tüm do-
muzlarla savaşır:
“Bu sözleri duyan Bîjen’in canı sıkıldı ve kızgınlıkla yüzünü çevirerek, as-
lanlar gibi bir başına ormana daldı” (Firdevsî, 2005: 775).
Tüm bu yiğitliğine karşın öldürdüğü domuzların kafasını kesip atının terki-
sine bağlayıp ülkesine götürmek istemesi ise ülkesindeki savaşçılara ne kadar
güçlü olduğunu ispatlamaya çalışmasının bir bakıma kendini kabul ettirme, kah-
ramanlığını ilan etme dolaysıyla övgü alma ve övünme, gösteriş yapma gayreti
içinde olduğunu da ortaya koymaktadır:
“Bîjen hepsinin kafalarını birer birer kesti ve Şebreng adlı azgın atının ter-
kisine bağladı. Bunu yapmaktaki amacı, leşlerini yere serdikten sonra kellerini
padişaha götürüp ona ve İranlı kahramanlara domuzların kafalarını nasıl kopardı-
ğını ve mandaların bile taşımaktan aciz kaldıkları dağ gibi gövdelerini nasıl kaldı-
rıp havaya fırlattığını göstermekti” (Firdevsî, 2005: 775).
Bîjen’in böylesine gösteriş düşkünlüğü ve onu içten içe kıskanan Gurgîn’in
söylediği övgü sözleri karşısında gerçek yüzünü görmesini engellemiştir:
| 440
“Bîjen, Gûrgîn’e dönerek “Benim bu canavarlarla nasıl savaştığımı gördün

değil mi? Savaştaki bu ustalığı benden başkası gösterebilir mi? diye sorunca
Gurgîn: Ey güzel yüzlü kahraman! Ben yeryüzünde senin gibi bir savaşçı daha
görmedim!” diye karşılık verdi. Bu sözlere sevinen Bîjen onun yüreğinin kıskanç-
lıktan bir çelik haline geldiğini bilmiyordu” (Firdevsî, 2005: 776).
Bîjen her ne kadar cesur ve akıllı olsa da Gurgîn’in oyununa gelerek İran’a
geri dönmek yerine eğlence yerine gitmeyi tercih eder. Zafer sarhoşluğu ve genç-
liğinin de verdiği duygularla kendisini bekleyen oyunun içine düşer. Bu durum
Bîjen’in zaafının övülmek ve güzellerle hoş vakit geçirmek olduğu ve bunların
aklına galip geldiğini ispatlar niteliktedir:
“Bu Sırada Bîjen bir yandan kazandığı zaferi, bir yandan da elde edeceği
zevki düşünüyordu. Ne de olşsa gençti; onun içindir ki uzun boylu düşündükten
sonra o da her genç gibi zevki tercih etti” (Firdevsî, 2005: 777).
Bîjen’nin Menîje’nin ve güzel kızlarının bulunduğu eğlence yerine gider-
ken özenle giyinmesi de gösterişi sevdiğinin bir başka göstergesidir:
“Babamın toplantılarda ve düğünlerde başına giyip de parıltısıyla bütün
meclisi aydınlattığı o taç nerede? O taçla beraber gerdanlığı, küpeyi ve Gîv’in
mücevherlerle bezenmiş bileziğini getir!” diye buyurdu. Tacın tepesine hüma ku-
şunun tüyünü de taktılar. Bîjen üzerine parlak Rum kumaşından bir elbise giydi
[…]” oraya varınca ormana gizlendi. Muradına erebilecek mi eremeyecek mi?
diye heyecan içindeydi (Firdevsî, 2005: 778).
Bîjen, Menîje’nin çadırına gidip orada onunla eğlenceye dalarak oraya ge-
liş gayesini unutacak kadar duygularının ve tutkularının esiri olmuştur:
“Bîjen böylece tam üç gün üç gece Menîje’yle zevk ettikten sonra sarhoş
olup sızdı” (Firdevsî, 2005: 782).
Bîjen ölümden ve öldürülmekten korkmayacak kadar cesurdur. Ancak
kendisi hakkında bilhassa yiğitliği ve cengâverliğine laf gelmesinden çekinen tam
bir savaşçı pehlivandır:
“Ben de artık ne darağacından korkarım ne de öldürülmekten! Sadece İran-
lı kahramanlardan çekiniyorum. Hiç yaralanmadan, düşmanımla çarpışmadan da-
rağacına çekildiğim için, onlar bana namert diyecekler! İran’ın padişah yaradılışlı
büyükleri de ben öldükten sonra aynı şeyleri söyleyecek” (Firdevsî, 2005: 786).
Bîjen başına gelenlerden Menîje’yi suçlamaz. Aksine onun kendisine gös-
terdiği sadakatin ve katlandığı sıkıntıları görmesiyle bu birlikteliğü tutkulu bir aş-
kın ötesine taşır. Bîjen artık onu eşi olarak kabul eder ve hapsedildiği yerden kur-
tulduktan sonra Menîje’ye kul köle olmaya hazır olduğunu ifade ederek yapılan iyi-
lik ve fedakârlığı unutmayan, kadir kıymet bilen sadık bir âşık olduğunu gösterir:
441 |
“Sana gelince, ey benim için bunca felakete uğrayan ve yüreğini, canını,

vücudunu, her şeyini feda eden eşim! Sen benim için katlandığın bütün bu eziyet-
leri, kendin için hep birer nimet saydın! Ananı, babanı, tacını, tahtını, kemerini,
hazineni, soyunu ve sopunu, hepsini bıraktın. Eğer şu genç yaşımda ejderhanın
elinden kurtulabilirsem, Tanrı’ya tapan temiz insanlar gibi koşup karşında kulluk
edercesine ellerimi kaldırarak sana dualar edeceğim!” (Firdevsî, 2005: 815).
Bîjen hikâyenin başında duygularının ve arzularının hevesine kapılan kanı
kaynayan bir genç olarak görünse de hikâyenin sonunda yaşadıklarından ders al-
mış olgun, ayakları yere basan bir kahramana bürünmüştür. Rüstem onu kuyudan
çıkardıktan sonra Menîje ile İran’a dönmesini söylemesine rağmen bunu kabul
etmez ve onunla Efrâsiyâb’dan yaşattıklarının hesabını sormaya gider. Bu durum
onun yaşadığı tüm kötü ve sıkıntılara rağmen cesareti ve yiğitliğinden bir şey
kaybetmediğinin de göstergesidir:
“Rüstem, Bîjen’e: “Sen de Eşkeş ve Menîje’yle beraber git! Ben Ef-
râsiyâb’tan intikam almayı kafama koydum [...]. Bîjen: “Efrâsiyâb’dan benim in-
tikamımı almaya bensiz mi gideceksin? Benim Bîjen olduğumu ve her zaman or-
dunun önünde gittiğimi bilirsin. Ne olursa olsun, ben de sizinle gelip düşmanların
kafalarını uçuracağım” dedi” (Firdevsî, 2005: 818-819).
Menîje: Tûran hükümdarı Efrâsiyâb’ın kızıdır. Babasının bu birlikteliği
öğrenmesiyle Bîjen kuyuya hapsedilmiş ve kendisinin de her şeyi elinden alına-
rak saraydan atılmıştır. Daha sonra İran hükümdarı Keyhüsrev tarafından Bîjen’le
evlendirilmiştir (Yâhakkî, 1386 hş: 240).
Hikâyenin diğer önemli kahramanı olan Menîje bir kadından beklenenin
üstünde eğlenmeyi seven, tutkulu bir bayandır. Bîjen’i görünce onun görünüşün-
den etkilenir. İçinde oluşan hislere karşı koymayarak onu eğlencesine davet eder.
Ve ona dair beğenisini dile getirmekten de çekinmez. Elbette böyle davranmasın-
da eğlenceye düşkün karakterinin yanı sıra hükümdarın kızı olmasının verdiği
kendine güven ve umursamazlık da etkendir:
“Menîje onu karşılayarak, kucaklayıp belindeki padişahlara yaraşan kemeri
çözüp çıkardı […] ona: “Ey güzel yüzlü delikanlı! Şu boyunu boşunu, şu güzel yü-
zünü ne diye gürz kullanarak harap ediyorsun?” diye çıkıştı” (Firdevsî, 2005: 779).
Menîje arzularına yenik düşen ve ihtiraslarının pençesinde istediğini elde
etmek için hile ve aldatma yoluna başvurmaktan çekinmeyecek tutkulu bir âşık
olarak okuyucuya sunulmuştur. Öyle ki Bîjen’den ayrılmamak için onu ilaçla ba-
yıltıp köşküne götürecek gözünü karartır:
“Bîjen’in artık gitme zamanı gelmişti, ama Menîje bir türlü ondan ayrıla-
mıyordu. İkisi de üzgün üzgün oturup düşünürken Menîje hizmetçilerini çağırıp
onlara balla karışık bayıltıcı bir ilaç yapmalarını emretti” (Firdevsî, 2005: 782).
| 442
Menîje babasının hışmını bilmesine karşın Bîjen’le köşkte eğlenmeye de-

vam edecek kadar korkusuz; duygularını ve arzuları her şeyin üstünde gören bir
kadın karakterdir. Bîjen köşkte bu şekilde birlikte olmalarının kötü sonuçlanaca-
ğını söylemesine karşın Menîje olmamış şeyler için kaygılanmamak gerektiğini
ifade ederek olayları uzun uzadıya mantık süzgecinden geçirmek yerine hayatı çok
ciddiye almadan anı yaşayarak tadını çıkaran ve pervasız biri olduğunu ortaya koyar:
“Menîje: “Yüreğini ferah tut ve henüz olmamış bir işe üzülme! İnsanların
başlarına türlü türlü işler gelebilir; felaket de saadet de onlar için” dedi (Firdevsî,
2005: 782).
Menîje karakteri hikâyenin başında umursamaz, eğlence düşkünü, arzulu
bir âşıkken kendisinin her şeyi elinden alınıp dışarı atılması ve Bîjen’in kuyuya
hapsedilmesiyse onun başından ayrılmayan, kapı kapı ekmek dilenerek açtığı de-
likten ona atarak hayatta kalması için uğraşan cefakâr ve vefakâr gerçek bir sadık
âşık halini alır. Menîje’nin bu durumdan kurtulmak için babasından af dilemeyi
seçmesi yerine sevdiği adamın yanında kalışı da verdiği kararların sonuçlarına
katlanacak kadar güçlü ve gururlu bir kadın olduğunu da ortaya koyar:
“Gersivez kuyunun başından ayrılınca, Menîje acı içinde ve bir başına kal-
dı. O düzlük yerde feryat ederek başıboş dolaştı. Böylece aradan bir gün ve bir
gece geçtikten sonra dönüp ağlaya sızlaya kuyunun başına geldi ve eliyle kuyu-
nun ağzında bir delik açtı. Ondan sonra da, güneşin dağlardan baş gösterdiği za-
mandan başlayarak akşama kadar kapı kapı dolaşıp ekmek dilendi. Her gün bu
topladıklarını bir araya getirip kuyuda açtığı delikten Bîjen’e atar, ağlayıp sızlar-
dı. İşte ömrü böylece talihsizlik ve yoksulluk içinde geçmeye başladı” (Firdevsî,
2005: 790-791).
Gurgîn: Mîlâd’ın oğlu olan Gurgîn, Kâvûs ve Keyhüsrev zamanının ünlü
İran kahramanlarındandır (Yâhakkî, 1386 hş: 697).
Padişah Hüsrev tarafından Bîjen’e kılavuzluk ve arkadaşlık etmesi için gö-
revlendirilen Gurgîn, kendini tehlikeye atmayacak kadar akıllı, menfaatine do-
kunmayan hiçbir işe el atmayacak kadar da çıkarcı ve hesapçı biri olarak tanıtıl-
mıştır. Öyle ki Bîjen’le yolculuk esnasında yiyip içmiş, ancak mesele domuzlarla
savaşmak olunca kendini tehlikeye atıp ona yardım etmek yerine uyumayı seç-
miştir. Gerekçe olarak da kendisinin sadece onu buraya getirmekle görevlendiril-
diğini, bu iş için altın ve mücevherlerin kendisine değil Bîjen’e verildiğini söyle-
miştir:
“İyi, ama biz padişaha böyle bir söz vermedik. Bu işi başarmak için altınla-
rı, gümüşleri ve mücevherleri alan sensin. Bu domuzlarla savaşmak için beline
kemeri kuşanan da sen... O halde benden bir yardım bekleme. Benim görevim,
seni buraya getirmekten ibarettir” (Firdevsî, 2005: 775).
443 |
Gurgîn hesapçı ve çıkarcı olması yanında oldukça kıskanç ve gerçek hisle-

rini belli etmeyecek kadar da akıllı ve kurnaz biridir. Bîjen tüm domuzları tek ba-
şına öldürünce onun bu gücünü ve cesaretini ve bu nedenle alacağı övgüleri ve
kıymeti düşünerek ona karşı büyük bir kıskançlık duyar. Ancak onu övecek kadar
ikiyüzlü ve hislerini bastıracak kadar soğukkanlı ve akıllıdır. Ona yardım etmedi-
ği için döndüklerinde alacağı tepkiyi bile düşünecek ve Bîjen’den kurtulmak için
onun zaaflarını kullanmayı bilecek kadar da hesapçıdır. Bîjen’i tüm yiğitlerden
daha üstün olduğunu söyleyerek över ve kandırıp İran’a hemen dönmek yerine
güzellerle hoş vakit geçirmek hatta düşmanları olan Efrâsiyâb’ın kızı Menîje’yle
tanışma imkânı bulmak için eğlence meclisine gitmeye ikna eder:
“Ben buralara Rüstem, Gîv, Gostehem, hatta Nevzer oğlu Tûs ve Gejde-
hem’le geldim. Onlarla birlikte şu büyük ovada ne başarılar göstermedik! Şimdi
hepsi tarihe karıştı. Gösterdiğimiz kahramanlıklarla adımızı yükselttik ve padişa-
hın yanında büyüdük. Buraya iki gün uzaklıkta ve Tûran sınırında bir eğlence yeri
vardır” (Firdevsî, 2005: 776).
Gurgîn’in Bîjen’in geri dönmemesi üzerine Efrâsiyâb tarafından başına bir
şey geldiğini dolayısıyla yaptığı planın işlediğini anlayınca bu sefer yaptıkların-
dan pişman olur. Bu aslında onun da her ne kadar akılcı davranıyor gibi görünse
de kötü bir duygu olan kıskançlık tarafından kör edildiğinin ispatıdır. Ancak
Gurgîn böyle bir durumda bile yine aklını kullanıp kendini bu durumdan kurtara-
cak bir çözüm üretmeye koyulur. Bîjen’in babası Gîv’in kendisine doğru öfkeyle
geldiğini görünce şiddetinden kendini korumak için hemen önüne atlayıp zekâsını
ve kurnazlığını devreye sokup yalan bir hikâye uydurur. Gurgîn tam bir oyuncu
ve düzenbaz olduğunu gösterir:
“Ey ordunun seçkin kişisi! Padişahın ve İran ordusunun komutanı, ne diye
beni karşılamak için böyle kanlı gözyaşı dökerek yollara düştün zahmet ettin? Za-
ten dertliyim, tatlı canım dertle inliyor” (Firdevsî, 2005: 791-792).
Gurgîn, Rüstem’in geldiğini duyunca artık sonunun geldiğini anlar ve ha-
yatını ve şerefini kurtarmak için bir şans; Bîjen’i özgürlüğüne kavuşturmak için
onunla beraber savaşmak için yola çıkmaya hazır olduğunu söyleyerek merhamet
edip bağışlamasını ister. Gurgîn hırsının ve kıskançlığının neticesinde acizleşip
kendini alçaltarak böylesi bir durumdan sıyrılır. Bu da onun karakterini bir kez
daha ortaya koyar niteliktedir.
Rüstem: Nerimân’ın torunu ve Zâl’ın oğlu olan Rüstem yiğitliği ve aklıyla
nam salmış İran’ın milli kahramanıdır (Pala, 2002: 395).
Herkesin karşılaşmaktan çekindiği, her işin üstesinden gelen, korkusuz, ce-
sur, mert ve güçlü bir savaşçı olarak tanıtılmıştır. Nitekim padişah Hüsrev,
Bîjen’i kurtarma işini talep etmek için yazdığı mektupla onun üstün vasıflarına sı-
ralamıştır:
| 444
“[...] Sen padişahların yüreği ve dayanağısın! Kaplanlar senin mertliğine

boyun eğer; timsahlar, köpüren nehirlerde senin korkunla heyecanlanır! Dünyayı
Mâzenderân devlerinden temizleyen ve kötülerin kafalarını koparan sensin! Nice
düşman senin elinde can vermiş; nice ülkeler, yerler ve yurtlar harap olmuştur. Ey
pehlivanların başı ve ordunun dayanağı! Senin yerin padişahların yanıdır. Gür-
zünle bütün cadıların kafalarını sen kırdın. Bütün padişahların taçlarını sen aydın-
lattın [...]” (Firdevsî, 2005: 797).
Rüstem tüm bu güç ve kuvvetinin yanında akıllı, sabırlı ve planlı hareket
eden bir kahraman olarak sunulmuştur. Bîjen’i kurtarmak için Tûran’a bir tüccar
ve yanındaki savaşçıları da birer kervan haline getirerek Bîjen’e ve onun bulun-
duğu yere dair bilgi edinir; Pîrân’ın güvenini kazanır ve böylece rahatlıkla göre-
vini yerine getirir:
“Önce Rüstem belinden kemerini çıkararak bir tüccar kılığına girdi. Sonra
da öteki pehlivanlar bellerinden gümüş kemerlerini çıkardılar. Rüstem onlara ke-
ten elbiseler giydirdi. Böylece yanında çeşit çeşit eşya götüren bir kervan haline
girince kafile Tûran’a doğru yola çıktı [...]. Rüstem öyle davrandı ki Pîrân onu ta-
nımayarak “Sen kimsin? Buralara niçin ve nereden geldin?” diye sordu. Rüstem:
“Ben senin bir kulunum! Tanrı rızkımı burada, senin şehrinde yaratmış. Ticaret
yapmak için ta İran’dan kalkıp uzun ve çetin yolları aşarak Tûran’a geldim. Ben
hem satıcı hem alıcıyım [...] dedikten sonra Pîrân’ın yanındaki büyüklerin önün-
de, elindeki kadehin içinde bulunan mücevherleri saçıverdi [...]. Pîrân mücevher-
lerle o parlak kadehi gözden geçirince, Rüstem’e iltifatlar etti ve onu firuze tahtı-
nın yanına oturttu. Ona: “Haydi, keyfini hiç bozmadan ve her şeyden emin ol.
Sana hiç kimse bir şey yapamaz. Satılacak neyin varsa ortaya dök ve canın ne is-
terse satın al” (Firdevsî, 2005: 797).
Efrâsiyâb: Peşeng’in oğlu olan Efrâsiyâb, Tûran ülkesinin hükümdarıdır.
Uzun yıllar İranlılarla savaşmıştır (Onay, 2000: 63).
Tûran padişahı olan Efrâsiyâb fevri, asabi ve öfkesini yenik düşen ve kendi
kızına karşı bile acımasız olmaktan geri durmayan biri olarak tanıtılmıştır. Kızı
Menîjen’in köşkünde gizlice bir İranlı ile eğlenmekte olduğunu öğrenince bir ba-
ba olarak Bîjen’i cezalandırmak istemesi kısmen kabul edilse de kendi kızını üstü
başı çıplak, sahip olduğu her şeyi elinden aldırıp sürüye sürüye köşkten attırması
öfkesi ve merhametsizliğini açıklar niteliktedir:
“Gersîvez oradan ayrılıp yanındaki erlerle birlikte Efrâsiyâb’ın kızının
köşküne gitti. Onun hazinesini yağma edip, adamlarından kimine altın dolu kese-
ler, kimine de taçlar bağışladı. Menîje’nin üzerindeki elbiseyi çıkararak, başı ve
ayağı çıplak bir halde gözlerinden kanlı yaşlar aka aka, kuyunun başına kadar sü-
rüyüp getirdi. Ona: “İşte artık senin yurdun burası. Hizmetçi olarak hep burada
kalacaksın” dedi” (Firdevsî, 2005: 790).
445 |
Efrâsiyâb’ın böylesine acımasız ve asabi görünümünün yanında sevip de-

ğer verdiklerine karşı da ne denli cömert ve sevecen olduğu komutanı Pîrân’a tav-
rından anlaşılmaktadır:
“Padişah, hür yaradılışlı Pîrân’ın bir dileği olduğunu anladı ve gülerek:
“Ne dilersen dile! Sen benim en saydığım insansın. Altın mı? Mücevher mi? pa-
dişahlık mı? Ordu mu? Hangisini istiyorsan söyle. Söylemekten niye çekiniyor,
kendini eziyete sokuyorsun? Ben senden hazinemi bile esirgemem” dedi” (Fir-
devsî, 2005: 787).
Hüsrev (Keyhüsrev): Ferengis’in (Efrâsiyâb’ın kızı) ile Siyâvuş’un oğlu,
Kâvûs’un torunu ve Keyaniler hanedanlığının ünlü hükümdarıdır (Şemîsâ, 1385
hş: 536).
Tüm azametiyle tahtında oturan Hüsrev adaletiyle nam salmış ve kendisin-
den yardım dileyenleri geri çevirmeyen bir padişah olarak tanıtılmıştır:
“İran ülkesi göklerle bir oldu ve Hüsrev hür İranlılara adaleti yaydı. Dünya
ilk yaratıldığı zamanki halini aldı. Hüsrev adaletin suyuyla her yeri yıkayıp kötü-
lüklerden temizledi” (Firdevsî, 2005: 772).
Hüsrev’in huzuruna yardım için gelen Ermanlılar da Hüsrev’e onun adalet
arayanların sığınağı ve zulme uğrayanların hamisi olduğu şeklinde hitap ederek
söze başlarlar:
“Sen yedi ülkenin padişahı ve her memlekette kötülere karşı acizlerin yar-
dımcısısın!” (Firdevsî, 2005: 772).
Hüsrev kendisinden adalet bekleyen Ermanlıların durumuna üzülecek ka-
dar merhametli ve bu hususta hazinelerinin kapısını açacak kadar da cömert bir
padişahtır:
“Hazinem, benim derdimi kendi derdi sayanın ve buna çare arayanındır!”
(Firdevsî, 2005: 773).
Gîv: İran’ın kahramanlarından olan Gîv, Rüstem’in damadıdır (Pala, 2002:
179).
Bîjen’in babası olarak hikâyede anlatılan Gîv, her baba gibi oğlunu koru-
ma eğilimde olan bir karakter olarak yansıtılır. Dolayısıyla tam bir baba figürü-
dür. Padişah Hüsrev’in verdiği göreve hiç düşünmeden talip olan oğlunu tecrübe-
siz gördüğü için uyarma ve bu işten vazgeçirmek istemesi de onu koruma içgüdü-
sünün bir sonucudur:
“[...] Gîv meclisin öteki başında durmuş dinliyordu. Ancak oğlunun üzeri-
ne aldığı bu işi çok ağır buldu. Yerinden kalkıp padişahı övdükten sonra oğluna
öğüt vermeye başladı: “Bu cesaret, bu kendine güven de nereden geliyor? Ne ka-
dar becerikli ve bilgili de olsa, bir genç yine tecrübesiz ve hünersiz sayılır. İnsan
| 446
önce dünyanın iyiliğini kötülüğünü görmeli, acısını tatlısını tatmalı... Bilmediğin

bir yola sapıp da, padişahın yanındaki itibarını kaybetme” (Firdevsî, 2005: 773).
Gîv oğluna aşırı derecede sevgi besleyen ve bağlı olan bir babadır. Onu her
şeyin üstünde tuttuğundan onun atının toprak içinde görünce oğlunun başına bir
şey geldiğini anlar ve perişan olur:
“Fakat Gîv tam bu sırada oğlunun atını toz toprak içinde, perişan bir halde
gördü ve aklı başından giderek atından aşağıya yuvarlandı. Başı toz toprak içinde
kaldı. Üstündeki Pehlev elbisesini yıttı. Temiz yüzünden sakalını, başından saçla-
rını yoldu. Ağlayıp sızladı, başına topraklar saçtı” (Firdevsî, 2005: 793).
Gîv, Gurgîn’in yalan söylediğini ve onun oğlunun başına bir şey gelmesine
neden olduğunu anlayacak kadar hisleri kuvvetli; Gûrgîn’e olan kızgınlığına rağ-
men öfkesini bastıracak kadar mantıklı ve sağduyuludur:
“Gîv artık oğlunun elden çıktığına inandı ve Gurgîn’in sözlerini de şüpheli
bulduğu için şeytan onu ayaklarının altına aldırmak istedi. Kendisi için bir ayıp
olduğunu bildiği halde biricik oğlunun intikamını alma hevesine kapıldı. Fakat
düşündü taşındı, bir karar veremedi. Kendi kendine: bunu öldürmenin, kötü yara-
dılışlı şeytanın isteğini yerine getirmekten başka ne faydası olacak? Onu öldür-
mekle, Bîjen dirilmez. Başka bir çare bulmak lazım [...]. Hüsrev’in yanına gide-
lim de, Gurgîn’in suçlu olduğuna o da kanaat getirsin!” (Firdevsî, 2005: 793).
Pîrân: Vîse’nin oğlu olan Pîrân, Efrâsiyâb’ın kıvrak zekâlı komutanıdır
(Şemîsâ, 1385 hş: 141).
Efrâsiyâb’ın komutanı olan Pîran merhametli ve duygusal olmasının ya-
nında ileri görüşlü ve diplomasiyi bilen bir karakter olarak yansıtılır. Efrâsiyâb’ın
emriyle darağacına çekilmek üzere olan Bîjen’in perişan haline acır; ayrıca böyle
bir şeyin İranlılarla Tûranlılar arasında yeni bir savaşa neden olacağını bildiğin-
den hemen bunu engellemek için padişahın yanına gider ve onu ikna eder:
“Pirân bunu duyunca hemen atını sürerek Bîjen’in bulunduğu yere geldi ve
onu silahsız, ciğeri yaralı, elleri ardında sımsıkı bağlı, dudakları susuzluktan ku-
rumuş, yüzünün rengi uçmuş, perişan bir halde buldu [...]. Bîjen kötü yürekli ar-
kadaşı yüzünden başına gelenleri bir bir anlattı. Bunun üzerine Vîse oğlu Pîrân
ona çok acıdı, iki gözü iki çeşme ağlamaya başladı” (Firdevsî, 2005: 786).
“Sen akıllı ve tedbirli bir padişahsın. Onun için benim öğüdümü dinle, gel
şu Bîjen’i öldürme! Yoksa Siyâvuş’un intikamını tazelemiş, Tûran’da yeniden bir
savaş, bir düşmanlık havası yaratmış olursun [...]. Biz Bîjen’i darağacına çekmek-
ten veya öldürmektense demirden kösteklere vuralım. Böylece İranlılar bundan
ibret alarak, bir daha bize bir kötülük etmeye kalkışamazlar” (Firdevsî, 2005:
786).
447 |
Gersîvez: İsmi “Doğru, dürüst” manasına gelen Gersîvez, Efrâsiyâb’ın hi-

lekâr ve kindar kardeşidir (Yıldırım, 2006: 332).
Gersîvez’in bu hikâyedeki işlevi Efrâsiyâb’ın emriyle Bîjen’i Menîjen’nin
köşkünden yakalayıp getirmektir. Gersivez akıllı ve kurnaz bir karakterdir. Zira
türlü vaatlerle Bîjen’i elindeki hançeri bırakmaya ikna etmiş ardından onu bağla-
yıp Efrâsiyâb’ın huzuruna götürmüştür:
“Gersîvez onun davranışını ve pençesinin savaştaki keskinliğini görünce ne
olursa olsun savaşmaya karar verdiğini ve kan dökmeye hazırlandığını anladı.
Bunun üzerine kendisine bir zarar gelmeyeceğine yeminlerle söz vererek, birçok
öğütte bulundu ve geriye vereceğine yemin ederek, elindeki hançeri aldı. İşte
böyle tatlılıkla bir zağar gibi onu başından ayağına kadar bağladı” (Firdevsî,
2005: 784).
Hikâyede ayrıca Gostehem, Şâverân,oğlu Zenge, Gurgîn, Gorâze, Rehhâm,
Ferhad, Eşkeş, Ferîborz, Şâpur, Tûs, Zâl ve Destan da ismi geçen kahramanlardır.
5. Anlatı ve Bakış Açısı
Olay örgüsünün kurgulamak, aktarmak ve içinde yer alan diğer figürleri
tanıtabilmek adına bir anlatıcıya ihtiyaç vardır. Okur ve anlatı arasındaki bağlan-
tıyı kuran en önemli faktör anlatıcıdır (Kayğın, 2017: 1325). Anlatıcı, Bîjen ile
Menîje adlı manzum hikâyenin, olay örgüsünde olayları ilahi/ tanrısal bakış açı-
sıyla aktarır:
“Yolculuğa çıkmak için hazırlanıp süslenen ay bile yukarıdaki sarayında
bunalmış ve beli bükülmüş bir haldeydi. Tacının üçte ikisi kararmış olarak, toza
ve sülgene bulanmış bir havanın içinde duruyordu [...] Ortalıkta ne bir kuş sesi ne
de bir canavar homurtusu vardı. Zaman derin bir sessizliğe gömülmüştü [...]”
(Firdevsî, 2005: 770).
Hikâyede bazen genel olarak ilahi / tanrısal bakış açısı tekniğini kullanılır-
ken bazı kısımlarda kahraman bakış açısı tekniği de kullanılmıştır. Bu bakış açısı
anlatıcının da içinde bulunduğu kişiler, zaman, mekân ve olaylara ait bütün veri-
lerin ben merkezli olarak aktarıldığı anlatıcı bakış açısıdır (Eliuz, 2009: 1136).
“Şu dönen feleğin, Müsteri’nin ve güneşin sahibi olan Tanrı’nın adıyla söze baş-
larım” (Firdevsî, 2005: 771) ifadesi ile hikâyede kahraman bakış açısının da kul-
lanıldığı görülmektedir.
Hikâyenin bazı bölümlerinde hikâye kahramanlarını da olay örgüsüne dâhil
etmek adına diyalog tekniğinden faydalanılır. Bu teknik vasıtasıyla kahramanlar
karşılıklı konuşturularak anlatı daha zengin bir hale getirilir. Olayın gelişiminde,
kahramanların psiko/ sosyal durumlarında, anlatının seyrinde, düşüncelerin yansı-
tılmasında ve anlatının olası ağırlığını gidermede önemli bir rol oynar (Tekin,
2016: 276-278).
| 448
Bîjen ve Menîje hikâyesinde diyalog tekniği sıklıkla kullanılarak olaylar ve

kahramanların duygu ve düşünceleri daha iyi ve daha gerçekçi yansıtılmıştır:
“Fakat Bîjen: ”Ey kardeş! Benim uykum yok. Sen de gözünü kırpma ve bir
an bile gafil olma. Önce işimizi bitirelim, padişahın yüreğindeki derdi atalım da,
uykuyu sonra düşünürüz” dedi ve kalkıp ormana yaklaşarak, domuzlarla savaş-
maya başladı. Gurgîn’e: “Ya olduğun yerde kal yahut sen de buraya gel! Ben bir
domuzla savaşırken sen de suyun başına gidip onu tut. Ormanın içinde bir gürültü
kopunca da hemen gürzünü eline al. Çok dikkatli ol. Benim pençemden kurtulan-
ların kafasını bir vuruşta koparıver,” dedi. Gurgîn onun bu sözlerini dinledikten
sonra: “İyi, ama biz padişaha böyle bir söz vermedik. Bu işi başarmak için altınla-
rı, gümüşleri ve mücevherleri alan sensin. Bu domuzlarla savaşmak için beline
kemerini kuşanan da sen… O halde benden bir yardım bekleme. Benim görevim,
seni buraya getirmekten ibarettir,” diye karşılık verdi” (Firdevsî, 2005: 774-775).
Alıntıda olayın seyri, kahramanların psikolojik durumları ve anlatıya katılan do-
ğallık net bir şekilde sezilmektedir.
Ayrıca nesne ve olguların bir resim gibi zihinde oluşması için yararlanılan
tekniklerden biri de betimleme/tasvir tekniğidir. Bu teknik ile okuyucu düşsel ve
zihinsel göndergelerin iç içe geçtiği bir dünyanın içine girer (Kıran ve Kıran,
2007: 42).
Firdevsî, Bîjen ve Menîje hikâyesinde tasvir tekniğini sıkça ve büyük bir
ustalıkla kullanarak hem tabiatı ve mekânları hem de karakterlere dair özellikleri
bir ressam edasıyla okuyucunun zihninde görmesini sağlamıştır. Firdevsî, Hüs-
rev’in içki meclisini öylesine güzel ve detaylı tasvir etmiştir ki bu sahne adeta bir
film gibi canlanmıştır:
“Başına mücevherlerle süslü tacını koyup, kumaşlarla bezenmiş tahtına
oturan Hüsrev elindeki yakut kadehle bir yandan şarap içiyor, bir yandan da çal-
gıcıların çaldıkları çengileri dinliyordu [...] akik gibi kırmızı şarapla dolu kadeh-
ler ve önlerinde deste deste yabangülleriyle oturuyorlardı. Kakülleri yasemin gibi
yanaklarına miskler saçan peri yüzlü hizmetçiler de Hüsrev’in önünde ayakta du-
ruyorlardı” (Firdevsî, 2005: 772).
Hikâyede Gurgîn’in yaptığı Tûran sınırında yer alan bir eğlence yeri de ol-
dukça ayrıntılı ve güzel bir şekilde tasvir edilmiştir:
“Her ne yanına gitsen ormanlar, bahçeler ve akarsularla karşılaşırsın. Orası
tam senin gibi bir pehlivanın yaşayacağı yerdir doğrusu… Toprakları, perniyan
kumaşı gibi renk renk çiçeklerle döşenmiştir; havası misk gibi kokar. Derelerinin
suyu o kadar tatlıdır ki, gülsuyu sanırsın. Yasemin ağaçlarının dalları, üzerlerin-
deki çiçeklerin çokluğundan yerlere sarkar. Gülleri put kadar güzeldir ve bülbül-
leri de puta tapanlara benzer. Sülünlerin, güllerin çevresinde dönüp durur; bülbül-
449 |
ler servi ağaçlarında şakır. Derken aradan çok geçmeden, o dere boyları cennete
döner” (Firdevsî, 2005: 776).
Yazar bazı durumlarda kahramanların iç dünyalarını yansıtmak için iç mo-
nolog tekniğinden yararlanır. Tekin’e göre “İç monolog (interior monologue)
okuyucuyu, kahramanın iç dünyasıyla karşı karşıya getiren bir yöntemdir” (Te-
kin, 2016: 289). Hikâyenin kahramanı Bîjen de içine düştüğü zor durumu kendi
kendine yorumlamaktadır:
“Bu sözleri duyunca, Bîjen kızdı, ama acı içinde de kendi kendine: Şu si-
lahsız halimle şimdi nasıl savaşabilirim? Yanımda ne Şebreng’im var ne de başka
yürük bir at… Bugün galiba son günüm. Ah, Geşvâd oğlu Gûderz’in oğlu Gîv ne-
rede? Şu başım, hem de hiç silah kullanamadan pek ucuza gidecek! Yeryüzünde,
Tanrı’dan başka imdadıma yetişecek kimse göremiyorum, dedi” (Firdevsî, 2005:
783,784).
Gîv, Gurgîn’in yalan söylediğini ve oğlu Bîjen’in başına bir şey geldiğini
anlayınca ona ne yapması gerektiğiyle ilgili kendi içinde hesaplaşırken yine bir iç
monolog yöntemine başvurulmuştur:
“Kendi kendine: Bunu öldürmenin, kötü yaradılışlı şeytanın isteğini yerine
getirmekten başka ne faydası olacak? Onu öldürmekle Bîjen dirilmez
[...]”(Firdevsî, 2005: 793).
Anlatımdaki diğer bir husus ise mektup tekniğidir. Hikâyenin “Hürev’in
Rüstem’e Mektup Yazması” adlı bölümünde okuyucunun karşısına Hüsrev’in
yazdığı bir mektup çıkar. Bu mektupta padişah, kahramanı överken ona olan gü-
veninden ve inancından bahseder:
“Ey erdemli kişi! Ey bütün yeryüzünün kahramanları arasında, mertliğiyle
kendini göstermiş olan pehlivan oğlu pehlivan! Sen bana dedelerimden kalma bir
yadigâr ve her an savaşmaya hazır bir savaş erisin! Sen padişahların yüreği ve
dayanağısın! Kaplanlar senin mertliğine boyun eğer; timsahlar, köpüren nehirler-
de senin korkunla heyecanlanır!” (Firdevsî, 2005: 797).
Sonuç
Firdevsî’nin Şahnâme adlı eserinin içinde yer verdiği Bîjen ve Menîje
hikâyesi İranlı savaşçı Gîv’in oğlu Bîjen ve Tûran hükümdarı Efrâsiyâb’ın kızı
Menîje arasındaki birlikteliği ve bunun neticesinde her iki gencin yaşadığı sıkıntı
ve acıları içermektedir. Firdevsî hikâyenin anlatımında tasvir ve diyalog yönte-
minden fazlaca istifade etmiştir. Betimlemeleri yaparken benzetme sanatına baş-
vurarak okuyucunun gözünde canlı bir tablo resmetmiş ve anlatıyı daha güzel ve
çekici hale getirmiştir. Kimi zaman da mübalağa derecesinde anlatımlarda bu-
lunmakla birlikte Şahnâme’in manzum bir kahramanlık destanı olduğu düşünül-
düğünde bu durum tabii karşılanmaktadır. Bîjen ve Menîje de iki gencin aşkı ya-
| 450
nında Bîjen’in yiğitliği ve cesareti; Rüstem’in önderliğindeki İran ordusuyla

Tûran ordusunun mücadelesini de içermektedir.
Kaynakça
Çetin, N.(2015). Roman Çözümleme Yöntemi. Ankara: Akçağ Yayınları.
Çetişli, İ. (2016). Metin Tahlillerine Giriş / 2 Hikâye- Roman- Tiyatro. An-
kara: Akçağ Yayınları.
Dihhudâ, A. E. (1341hş). Lugatnâme, Cilt: 20, Tahran.
Eliuz, Ü. (2009). “Orhan Kemal’in Romanlarında Bakış Açısı ve Anlatıcı”.
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish
or Turkic, 4 (8), s. 1134-1165.
Firdevsî. (2005). Şahnâme (Çev. Necati Lugal). İstanbul: Kabalcı Yayıne-
vi.
Kayğın, Ş. (2017). “Arthur Schnitzler’in Leutnant Gustl (Teğmen Gustl)
Adlı Novelinde Baskın Figür ve Toplumsal Bir Prototip Olarak Kişilerin İnce-
lenmesi”. International Journal of Social Sciences and Education Research, 3
(4), s. 1324-1332.
Kıran, Z. ve Kıran (Eziler), A. (2007). Yazınsal Okuma Süreçleri. Ankara:
Seçkin Yayınları.
Onay, A. T. (2000). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, Ankara:
.Akçağ Yayınları.
Pala, İ. (2002). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Leyla ile Mec-
nun Yayınları.
Tekin, M. (2016). Roman Sanatı 1 Romanın Unsurları. İstanbul: Ötüken
Neşriyat.
Şemîsâ, S. (1385 hş). Ferheng-i Telmîhât, Tahran: Neşr-i Mîtrâ.
Yâhakkî, M. C. (1386 hş). Ferheng-i Esâtîr ve Dâstânvârehâ der Ede-
biyyât-i Fârsî. Tahran: Ferheng-i Muâsır,.
Yıldırım, N. (2006). Fars Mitolojisi Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
451 |
ÖZETLER
KARAMZİN’İN “ZAVALLI LİZA” VE SAMİ PAŞAZADE SEZAİ’NİN

“SERGÜZEŞT” ESERLERİNDE ZİNA TEMASI
Тема блуда в произведениях «Бедная Лиза» Н.М Карамзина и

«Приключение» Сами Пашазаде Сезаи
Aysel ŞAHİN*
Öz
Karamzin’in “Zavallı Liza” ve Sami Paşazade Sezai’nin “Sergü-
zeşt” eserleri Rus ve Türk psikolojik düzyazısının kökeninde önemli yer
alır bu gerçek iyi bilinir ve tartışılmazdır. Çalışma N.M Karamzin ve Sa-
mi Paşazade Sezai tarafından t yazılan “Zavallı Liza” ve “Sergüzeşt” eser-
lerinde psikolojik ve dini konuların analizini incelemiştir. Çalışmanın
amacı, eserlerin dini ve psikolojik özelliklerini ortaya koymak ve ayrıca
Müslüman ve Hristiyan geleneklerinin benzer konularını araştırmaktır. Bu
yapıtlar, Rus ve Türk edebiyatının diğer türlerinde özellikle romantik şiir-
de psikolojizmin gelişimini de etkilemiştir. Sami Paşazade Sezai ve Ka-
ramz’in bu öykülerle hayat gerçeğini ve hürriyet kavramını sundular.
Kahramanların kaderindeki her dönüş, her eylem psikolojik olarak kendi-
ni ispatlıyor (Örneğin, Lisa ve Dilber’in aşkı veya intiharları). Karakterle-
rin duygu durumlarını betimlemede Liza ve Erast’n manzara ve duygu du-
rumu önemli bir işlev üstlenir. Sonuç olarak çalışma “Küçük Adam”ın
asıl konusuna ayrılmıştır. Yazarın bu konuya dönmesi tesadüf değildir.
Kahramanı her zaman sadece sosyal merdivenin alt basamaklarında oldu-
ğu için tanımlar ve aşağılanan kahramanın psikolojik durumunu açıkça
ortaya koyar.
Anahtar Kelimeler: Karamzin, “Zavallı Liza”, Sami Paşazade

Sezai “Macera”, Psikolojik Gelenek, Yazar İmgesi, Manzara, Resim.
*
Öğretmen, Özel Iğdır Doğu Koleji, ayselino1985@gmail.com.
455 |
Аннотация
Произведения «Бедная Лиза» Карамзина и
«Приключение»Сами Пашазаде Сезаи стоят у истоков русской и
турецкой психологической прозы – этот факт хорошо известен и
неоспорим. Статья посвещена анализу психологической и
религиозной проблематики в «Бедной Лизе» Н.М Карамзина и
«Приключение»Сами Пашазаде Сезаи. Цель исследования –
выявить религиозно-психологические особенности произведений, а
также анализировать схожие вопросы мусульманской и
христианской традиций. Эти повести оказали влияние и на
развитие психологизма в других жанрах русской и турецкой
литературы, в частности, в романтической поэме. Сами Пашазаде
Сезаи и Карамзин представили в своих повестях живую
реальность.Каждый поворот в судьбе героев, каждое их действие
психологически оправданы (например, влюблённость Лизы и
Дильбер или их самоубийство).В описании эмоционального
состояния героев важную функцию берёт на себя пейзаж и
эмоциональное состояние Лизы и Эраста. Ведь работа посвящена
актуальной теме «маленького человека». Автор неслучайно
обрашается к этой теме, он чётко определяет психологическое
состояние героини, которую всегда унижают только потому, что
она стоит на низших ступенях социальной лестницы.
Ключевые слова: Карамзин «Бедная Лиза», Сами Пашазаде
Сезаи «Приключение», психологическая традиция, образ автора,
пейзаж, изображение.
| 456
FUNCTIONING OF THE RUSSIAN LANGUAGE IN CROSS-CULTURAL

COMMUNICATION: LOCAL PROJECTIONS AND
LINGUOECOLOGICAL PARAMETERS
Ella G. KULIKOVA*
Abstract
The Russian language retains considerable potential on the terri-

tory of the former USSR, but republics has significant differences due to
extralinguistic factors. The increase in the Russian language prestige is
inseparable from its qualitative enrichment. In accordance with the well-
known principles of linguoecology, the article considers the Russian lan-
guage parameters in intercultural communication, which should increase
its prestige in the post-Soviet space. Nowadays, the number of people ac-
tively speaking the Ossetian language is steadily decreasing, since in the
official sphere and in education, preference (in spite of declaring equality)
is given to the Russian language. It is necessary to take action to correct
the situation and preserve the Ossetian language (intensive teaching of
Ossetian in kindergartens and schools, the publication of dictionaries and
textbooks of the Ossetian language, broadcasts on TV. Ecological linguis-
tics should cooperate with sociology and political science for solving the
problems of endangered languages.
Keywords: Russian, Orthology, Ossetian, Intercultural Com-

munication, Linguoecology
*
Prof. Dr., Functioning of the Russian Language in Cross-Cultural Communication: Lo-
cal Projections and Lin-guoecological Parameters, RUDN University, Russia, kuliko-
va_ella21@mail.ru.
457 |
AN ANALYSIS OF IMPOLITENESS STRATEGIES USED AT A JORDANIAN
HOSPITAL EMERGENCY ROOM
Ghaleb RABAB’AH*
Abstract
Impoliteness as a natural phenomenon is observed in many face-

to-face encounters. It is employed to cause offense and attack the face of
the hearer and sometimes over-hearers. One of the researchers who was
working at the University of Jordan Hospital noticed that patients and/or
their relatives use verbal and nonverbal impolite behaviour when addres-
sing the hospital staff and doctors. In order to investigate the various stra-
tegies utilised by Arabic speaking patients and/or their relatives to express
impoliteness towards the Emergency Room (ER) staff at a Jordanian hos-
pital, observation and note-taking were used to collect the impolite ins-
tances for a period of 30 days during April 2014. A total of 100 face-to-
face interactions, which included impolite expressions were collected.
The results of the study showed that the patients and their relatives used
208 impoliteness while interacting with the admin staff, nurses and doc-
tors. The most used strategy of impoliteness was ‘bald on record impoli-
teness’ followed by ‘negative impoliteness’, ‘positive impoliteness’, ‘sar-
casm or mock politeness’ and ‘withhold politeness’. The study concludes
that the various types and strategies of impoliteness used by the patients
and/or their relatives were aiming at offending and threatening the face of
the hospital staff and doctors, and this behaviour, as observed in the vari-
ous interactions that took place, could be attributed to their dissatisfaction
of the health care services provided.
Keywords: Impoliteness; Rudeness; Face threatening Acts,

Emergency Room, Health Care.
*
Prof. Dr. University of Saharjah, UAE, United Arab Emirates. ghalebraba-
bah@gmail.com.
| 458
TRANSLANGUAGING:
A DYNAMIC APPROACH TO THE CONCEPT OF LANGUAGE
Hülya MISIR - Yasemin ERDOĞAN ÖZTÜRK*
Abstract
Translanguaging is a contemporary language theory that concep-

tualizes language from an integrated perspective where speakers shuttle
between languages to accomplish communicate ends without rigid adhe-
rence to artificial boundaries of language systems. The theory draws a dis-
tinction between an external perspective-how society views speakers’
language use- and an internal perspective-how speakers appropriate and
practice language features (Otheguy, García, & Reid, 2015). Theoreti-
cally, it problematizes the validity of the views which have conventio-
nally sustained a fixed national language regime and highlights individu-
als’ unique biographical route in relation to language repertoires instead
(Blommaert, 2010). Rather than designating a particular national space to
the named languages (Turkish, German, etc.), translanguaging perspective
argues that linguistic heterogeneity in speech practices is a common phe-
nomenon in social interactions in such a networked world. Through our
conceptual discussion, we identify socio-cultural functions of translangu-
aging perspective to negotiate a neutral or unmarked space for speakers’
translanguaging behavior. To this end, we adduce digital spaces where
personal and institutional code-meshing occurs. We also discuss that the
conceptualization of language from a dynamic and reflective view has the
potential to change the social sphere in terms of the attitudes towards
translanguaging practice of marginalized or otherized individuals or gro-
ups.
Keywords: Translanguaging, Language Repertoires, Code-

Meshing, Digital Spaces.
*
Research Assistant, Faculty of Humanities, English Translation and Interpreting, Cappa-
docia University, Nevşehir, Turkey. hulya.misir@kapadokya.edu.tr - Ph.D. Candidate, Foreign
Language Education (Language Studies), Middle East Technical University, Ankara. yaseminerdo-
gan@karabuk.edu.tr.
459 |
RECEPTION THEORY IN THE DIGITAL AGE: WRITER-READER

COMMUNICATİON AND COMMUNITY GUIDED WRITING PROCESS
IN THE 21ST CENTURY
İncihan HOTAMAN*
Abstract
The internet, for the writers of 21st century, has become an in-
dispensable tool that affects many aspects of their writing, including their
previously delayed connection to their readers. In the traditional process
of publishing, a writer had minimal contact with their readers up until the
moment the literary text has been completed, published and distributed to
various bookshops; however, in the process of using the internet as a wri-
ting medium, and foregoing the traditional publishing routes, the commu-
nication between the readers and the writer takes place not after but du-
ring the creation process of the text, which not only changes our unders-
tanding of the reader-writer communicative relationship, but also creates a
pathway for collective authorship where the authors decisions about the
text are guided and influenced by the online communities they are a part
of. Thus, this presentation aims to demonstrate the ways in which the ad-
vancement of online technologies in the 21st century is affecting and
changing the process of writing and creating a literary text through its
emergent communicative methods.
Keywords: Reader-Response, Digital Literature, Reception

Theory, Internet as a Writing Medium.
*
Research Assistant, English Language and Literature Cappadocia University, Turkey,
incihan.hotaman@kapadokya.edu.tr.
| 460
MY NAME IS OFFRED: AUTOETHNOGRAPHIC STUDIES IN
CONVERSION THERAPY AND TORTURE IN THE HANDMAID’S TALE
Jacob MEADOWS*
Abstract
Much has been written on The Handmaid’s Tale and its impact
on gender studies, however there is a gap in the scholarship surrounding
personal experiences as they relate to the events and characters of the no-
vel. Within the novel, trauma is used as a means of brainwashing on the
handmaids and the same can be said of my experience as a queer teen in
religious conversion therapy. Many theorists have looked at the importan-
ce of the novel on society and its impact upon recent events, but few are
introspective. Utilizing textual intervention and autoethnography as a me-
ans of inserting myself into the novel, this paper explores performative
and trauma theories to shed light on the lived experiences of Atwood’s
audience. This paper highlights the importance of textual intervention and
the necessity of banning conversion therapy. The theories here posed en-
courage future scholars to explore their own trauma alongside texts of
their choice as a means of finding closure and breaking silence.
Keywords: Textual Intervention, Autethenography, Queer, Reli-

gious, Trauma.
*
Researcher, Southern New Hampshire University, jaymeadows0223@gmail.com.
461 |
FRIEDRICH SCHILLER’İN “IHLAMURLAR ALTINDA GEZİNTİ”

ADLI ESERİNDE METİNSELLİK KRİTERLERİNİN ANALİZİ
Analysis of the Standards of Textuality in Friedrich Schiller’s

“A Walk Under The Linden Trees”
Kadir ALBAYRAK - Özge Sinem İMRAĞ*
Öz
Friedrich Schiller (1759-1805), Johann Wolfgang von Goethe ile
birlikte sadece Alman Klasik döneminin değil dünya edebiyatının da en
önemli yazarları arasında yer alır. Yazarın “Ihlamurlar Altında Gezinti”
adlı eserinde Wollmar ve Edwin adındaki iki arkadaşın bir gezinti sırasın-
da aralarında gerçekleşen konuşma anlatılır. İki arkadaş olan Wollmar ve
Edwin, felsefi fikirlerine yoğunlaşabilmek için dış dünyanın karmaşasın-
dan ve kalabalığından uzakta bir hayat sürerler. Yaşadıkları yerde hayatta
karşılaştıkları ve deneyimledikleri olayları değerlendirmeye çalışırlar.
Eserde iki arkadaşın farklı karakterlere sahip olduğu anlaşılır. Edwin, ha-
yata daha olumlu bakarken, Wollmar ise daha melankolik bir karaktere
sahiptir. İki arkadaşın yaptığı bir gezinti sırasında Edwin, Wollmar’a ne-
den üzgün olduğunu sorar ve bu soruyla aralarında bir sohbet başlar. Bu
sohbet sırasında her iki figür de olaylara ve durumlara karşı olan bakış
açılarını söz sanatlarını kullanarak ve farklı edebi eserler ve mitolojik ef-
sanelerden örnekler vererek açıklarlar. Bu açıdan bakıldığında Schiller’in
“Ihlamurlar Altında Gezinti” adlı eserinin metinsellik kriterlerini taşıdığı
açıktır. Robert-Alain de Beaugrande ve Wolfgang U. Dressler’e göre bir
metnin, metin olarak tanımlanması için yedi farklı kritere sahip olması ge-
rekir. Bu kriterler, bağdaşıklık, tutarlılık, amaçlılık, kabul edilebilirlik,
duruma uygunluk, bilgisellik ve metinlerarasılık olarak sıralanır. Bu ça-
lışmada Friedrich Schiller’in adı geçen eserindeki metinsellik kriterleri
tespit edilmeye çalışılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Friedrich Schiller, Ihlamurlar Altında Ge-
zinti, Metinsellik Kriterleri.
*
Dr. Öğr. Gör., Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Alman Dili ve Edebi-
yatı Bölümü, albayrak1182@hotmail.com.- Dr. Öğr. Üyesi, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas
Cumhuriyet Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Alman Dili ve Edebiyatı Bölümü, ozgeimrag-
14@hotmail.com.
| 462
Abstract
Friedrich Schiller (1759-1805), together with Johann Wolfgang
von Goethe, is among the most important writers not only of the Ger-
man Classical period, but also of world literature. In the author's book
"A Walk Under the Linden Trees", the conversation between two fri-
ends named Wollmar and Edwin during a walk is told. Two friends,
Wollmar and Edwin, lead a life away from the hustle and bustle of the
outside world in order to concentrate on their philosophical ideas. They
try to evaluate the events that they have encountered and experienced in
life in the place where they live. In the work, it is understood that the
two friends have different characters. Edwin has a more positive out-
look on life, while Wollmar has a more melancholic character. During a
walk, Edwin asks Wollmar why he is upset, and a conversation begins
with this question. During this conversation, both figures explain their
perspectives on events and situations by using rhetoric and giving
examples from different literary works and mythological legends. From
this point of view, it is clear that Schiller's work " A Walk Under the
Linden Trees " meets the standards of textuality. According to Robert-
Alain de Beaugrande and Wolfgang U. Dressler, a text must have seven
different standards to be defined as a text. These standards are cohesion,
coherence, intentionality, acceptability, situationality, informativity, and
intertextuality. In this study, it will be tried to determine the standards of
textuality in Friedrich Schiller's aforementioned work.
Keywords: Friedrich Schiller, A Walk Under the Linden Trees,

Textuality Criteria.
463 |
AN ECOCRITICAL READING OF AMITAV GHOSH’S THE HUNGRY TIDE
Lata LNU*
Abstract
The word “ecocriticism” was first defined by William Rueckert as the

application of ecological concepts to the study of literature. Ecocriticism posits
that that nature exists as a force which affects human beings’ evolution. The
present world is experiencing the repercussions of the exploitation of environ-
ment and it is a matter of concern now for ecocritical theorists and scientists all
around the world. This paper attempts to create a discourse on how an indivi-
dual’s natural surroundings create a huge impact on his/her everyday social
contract. Amitav Ghosh through his writings has emphasised the fact that lite-
rature needs to do its due to make people aware of the dangers of disturbing the
ecological balance. The Hungry Tide (2004) is one such novel which establis-
hes the relation between characters and the ecological elements around them,
portrayed in the picturesque yet dangerous landscape of the Sundarbans in
West Bengal, India. Through the journey of Piyali, Kanai, Fokir and others,
the novel highlights the impact of Sundarbans on the inner turmoil and growth
of these characters. The Hungry Tide represents both, a mythological and a cul-
tural account of the Morichjhapi with a message to preserve the ecosystem of
the islands.
Keywords: Ecocriticism, Discourse, Social Contract, Mythology,

Culture.
*
Researcher, Malviya National Institute of Technology, Jhalana Gram, Malviya Nagar, Jaipur,
India, 2020rhs9557@mnit.ac.in.
| 464
KOMİTELER
Onursal Başkan / Honorary Chairman

Prof. Dr. Ömer ÇOMAKLI, Atatürk Üniversitesi Rektörü, TÜRKİYE
Düzenleyen / Organizer
Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi
Alman Dili ve Edebiyatı Bölümü, TÜRKİYE
Onur Kurulu / Honorary Committee

Prof. Dr. Dilaver DÜZGÜN, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dekanı,
TÜRKİYE
Prof. Dr. Turgut GÖĞEBAKAN, Atatürk Üniversitesi Alman Dili ve Edebi-
yatı, TÜRKİYE
Düzenleme Kurulu Başkanı / Chairman of Organizing Committee

Doç. Dr. Şenay KAYĞIN, Atatürk Üniversitesi, TÜRKİYE
Düzenleme Kurulu Eş Başkanı / Co-Chairman of Organizing Committee

Doç. Dr. Yeliz BİBER VANGÖLÜ, Atatürk Üniversitesi, TÜRKİYE
Düzenleme Kurulu Başkanı Yardımcısı/ Vise Chairman of Organizing

Committee
Dr. Öğr. Üyesi Hadi BAK, Atatürk Üniversitesi, TÜRKİYE
Düzenleme Kurulu / Organizing Committee

Prof. Dr. Ahmet SARI, Atatürk Üniversitesi, TÜRKİYE
Prof. Dr. Cemile AKYILDIZ ERCAN, Atatürk Üniversitesi, TÜRKİYE
Dr. Öğr. Üyesi Rahman ÖZDEMİR, Atatürk Üniversitesi, TÜRKİYE
Dr. Öğr. Üyesi Tuğba AYGAN, Atatürk Üniversitesi, TÜRKİYE
467 |
Arş. Gör. Esma SEÇEN, Atatürk Üniversitesi, TÜRKİYE

Arş. Gör. Mehmet ÜNAL, Atatürk Üniversitesi, TÜRKİYE
Arş. Gör. Şeyda ARISOY, Atatürk Üniversitesi, TÜRKİYE
Arş. Gör. Yavuz PALA, Atatürk Üniversitesi, TÜRKİYE
Genel Sekreter / Secretary General

Doç. Dr. Yasemin YAYLALI, Atatürk Üniversitesi, TÜRKİYE
YAYIN KURULU
Prof. Dr. Ahmet SARI
Prof. Dr. Cemile AKYILDIZ ERCAN
Doç. Dr. Şenay KAYĞIN
Doç. Dr. Yasemin YAYLALI
Doç. Dr. Yeliz BİBER VANGÖLÜ
Dr. Öğr. Üyesi Hadi BAK
| 468
BİLİM KURULU / Scientific Committee
Prof. Dr. Andreas BÜNGER Johannes Gutenberg Üniversitesi, ALMANYA

Prof. Dr. Andreas KELLETAT Johannes Gutenberg- Üniversitesi, ALMANYA
Prof. Dr. Arber, ÇELIKU Tetovo Üniversitesi, MAKEDONYA
Prof. Dr. Bengül Gülay ÇETİNTAŞ Akdeniz Üniversitesi, TÜRKİYE
Prof. Dr. Bernd HELMBOLD Jena Üniversitesi, ALMANYA
Prof. Dr. Christiane MAASS Hildesheim Üniversitesi, ALMANYA
Prof. Dr. Christoph SCHROEDER Potsdam Üniversitesi, ALMANYA
Prof. Dr. Ella Germanovna KULIKOVA Rostov Devlet Ekonomi Üniversitesi, RUSYA
Prof. Dr. Gülmira KURUOĞLU, Dokuz Eylül Üniversitesi, TÜRKİYE
Prof. Dr. Gürsel UYANIK Atatürk Üniversitesi, TÜRKİYE
Prof. Dr. Hans Georg MÜLLER, Potsdam Üniversitesi, ALMANYA
Prof. Dr. Hans-Heino EWERS Goethe Üniversitesi, ALMANYA
Prof. Dr. Heike WIESE Humbold Üniversitesi, ALMANYA
Prof. Dr. Hodus Petrovich VYACHESLAV Kuzey Kafkasya Federal Üniversitesi RUSYA
Prof. Dr. İmran KARABAĞ, Kocaeli Üniversitesi, TÜRKİYE
Prof. Dr. Kadisha R. NURGALI L.N Gumilev Adına Nur Sultan Avrasya Ulusal
Üniversitesi, KAZAKİSTAN
Prof. Dr. Klaus SCHUBERT Hildesheim Üniversitesi, ALMANYA
Prof. Dr. Mehmet AYGÜN Fırat Üniversitesi, TÜRKİYE
Prof. Dr. Mehmet Tahir ÖNCÜ Ege Üniversitesi, TÜRKİYE
Prof. Dr. Michael HOFMANN Paderborn Üniversitesi, ALMANYA
Prof. Dr. Mustafa ÖZDEMİR Kafkas Üniversitesi, TÜRKİYE
Prof. Dr. Mykhailo TORCHYNSKYI Khmelnytskyi National Universitesi, UKRAYNA
Prof. Dr. Nathalie MÄLZER Hildesheim Üniversitesi, ALMANYA
Prof. Dr. Ortrud GUTJAHR Hamburg Üniversitesi, ALMANYA
Prof. Dr. Otto HOLZAPFEL Freiburg i. Br. Üniversitesi, ALMANYA
469 |
Prof. Dr. Peter AUER Freiburg Albert-Ludwigs Üniversitesi, ALMANYA

Prof. Dr. Roman HORBATIUK Ternopil Volodymyr Hnatyuk Ulusal Pedagoji
Üniversitesi, UKRAYNA
Prof. Dr. Rüdiger WEINGARTEN Bielefeld Üniversitesi, ALMANYA
Prof. Dr. Stefan BAUMGARTEN Graz Üniversitesi, AVUSTURYA
Prof. Dr. Susanne HAGEMANN Johannes Gutenberg Üniversitesi, ALMANYA
Prof. Dr. Tariel SIKHARULIDZE İvan Javakhashvili Tiflis Devlet Üniversitesi,
GÜRCİSTAN
Prof. Dr. Ulrike FREYWALD Dortmund Teknik Üniversite, ALMANYA
Prof. Dr. Viktoriya V. KONDRATEVA Rostov State Ekonomi Üniversitesi, RUSYA
Prof. Dr. Zhainagul Sabitovna BEYSE- L, N Gumilev Adına Nur Sultan Avrasya Ulusal
NOVA Üniversitesi, KAZAKİSTAN
Prof. Dr. Zoltán SZENDI Pecs Üniversitesi, MACARİSTAN
Doç. Dr. Andrei G. NARUSHEVICH Rostov Devlet Üniversitesi, RUSYA
Doç Dr. Badegül CAN EMİR Karadeniz Teknik Üniversitesi, TÜRKİYE
Doç. Dr. Hanife SARAÇ Karadeniz Teknik Üniversitesi, TÜRKİYE
Doç. Dr. Kamala KARIMOVA Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi, TÜRKİYE
Doç. Dr. Lars HINRICHS Texas Üniversitesi, ABD
Doç. Dr. Nukhbah LANGAH Forman Christian College, PAKİSTAN
Doç. Dr, Valentina PAPUSHINA Khmelnytskyi Devlet Üniversitesi, UKRAYNA
Dr. Öğr. Üyesi Elif AKTÜRK Süleyman Demirel Üniversitesi, TÜRKİYE
Dr. Öğr. Üyesi Hatice GENÇ Akdeniz Üniversitesi, TÜRKİYE
Dr. Öğr. Üyesi İbrahim ÖZBAKIR Cumhuriyet Üniversitesi, TÜRKİYE
Dr. Öğr. Üyesi M. Burak BÜYÜKTOPÇU Kafkas Üniversitesi, TÜRKİYE
Dr. Öğr. Üyesi Mehmet ÖZTÜRK Fırat Üniversitesi, TÜRKİYE
Dr. Öğr. Üyesi Muhammet TAŞ- Atatürk Üniversitesi, TÜRKİYE
KESENLİGİL
Dr. Öğr. Üyesi Özge Sinem İMRAĞ Cumhuriyet Üniversitesi, TÜRKİYE
Principal Lecturer Kaley KRAMER Sheffield Hallam Üniversitesi, İNGİLTERE
| 470
Senior Lecturer Nasser HUSSAIN Leeds Beckett Üniversitesi, İNGİLTERE

Dr. Can KARAYEL Atatürk Üniversitesi, TÜRKİYE
Dr. Çiğdem DADAK Ardahan Üniversitesi, TÜRKİYE
Dr. Emre KIRLI Ardahan Üniversitesi, TÜRKİYE
Dr. Gülşah KIRAN ELKOCA İstanbul Medeniyet Üniversitesi, TÜRKİYE
Dr. Özlem ÜNSAL Atatürk Üniversitesi, TÜRKİYE
Dr. Zdzislaw GLEBOCKI Bialystok Üniversitesi, POLONYA
Öğr. Gör. Dr. Kadir ALBAYRAK Cumhuriyet Üniversitesi, TÜRKİYE
471 |
SEMPOZYUM
PROGRAMI
Uluslararası Günümüz Dil-Edebiyat ve Filoloji

Araştırmalarında Yenilikçi Eğilimler:
Kuram, Yöntem ve Teknikler Sempozyumu
( 15-16 Ekim 2021 )
PROGRAM
(All times are listed in Turkey Local Time Turkey (GMT+3)
AÇILIŞ OTURUMU/ OPENING CEREMONY

15 Ekim 2021- Cuma/ Friday- 15 October 2021
Erişim Linki https://zoom.us/j/93180448126
Saat
10:00-10:30 Açılış Konuşmaları
Doç. Dr. Şenay KAYĞIN Sempozyum Düzenleme Kurulu
Başkanı
Doç. Dr. Yeliz BİBER VANGÖLÜ Düzenleme Kurulu Eş Başkanı
Prof. Dr. Ahmet SARI Alman Dili ve Edebiyatı Bölüm
Başkanı
Prof. Dr. Dilaver DÜZGÜN Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakülte-
si Dekanı
Prof. Dr. Mustafa SÖZBİLİR Atatürk Üniversitesi Rektör Yardımcısı
Room 1 (15 Ekim 2021- Cuma) 12:45-14:00 (Friday- 15 October 2021, Turkey Time: 12:45-14:00)
1. OTURUM/ 1. SESSION
OturumBaşkanı Doz. Dr. Habil. Bianca BICAN

(Chair)
Saat Yazar Bildiri Başlığı Kurum - Ülke

12:45-13:00 Doz. Dr. Habil. Bian-Überlegungen zur Erforschung Babeș-Bolyai-University
ca BICAN der regionalen Presse. Cluj-Napoca/ Romania
13:00-13:15 Romina-Elena Die Umwandlung der sprechen- Babeș-Bolyai-University
DONȚU, PhD Candi- den Namen und der Personen- Cluj-Napoca/ Romania
date konstellation in Märchenadapti-
onen.
13:15-13:30 Assoc. Prof. Dr. Ha- Aussichten von der Brücke über Kazimierz Wielki Uni-
bil. Krzysztof die Weichsel und über den versity/Poland
OKOŃSKI Bosporus: Komparative Anmer-
kungen zur polnischen und tür-
kischen Migrationsliteratur in
Deutschland
475 |
13:30-13:45 Jacob MEADOWS, My Name is Offred: Autoethno- Southern New Hamp-

Researcher graphic Studies in Conversion shire University/ United
Therapy and Torture in The States
Handmaid’s Tale.
Room 1 (15 Ekim 2021- Cuma) 14:00-15:30 (Friday- 15 October 2021, Turkey Time: 14:00-15:30)
Oturum Başkanı Dr. Öğr. Üyesi Hadi BAK

(Chair)
Saat Yazar Bildiri Başlığı Kurum - Ülke

14:00-14:15 Doç. Dr. Kamala Tahsin KA- Altsınıf Öğrencilerinin Ağrı İbrahim Çeçen Ün-
RIMOVA Okuma Derslerinde Sanat iversitesi/ Türkiye
Eserini Analiz Etme
Yeteneklerinin
Geliştirilmesi.
14:15-14:30 Prof. Dr. HORBATIUK Ro- Использование икт при Volodymyr Hnat-
man/ изучении гуманитарных yuk Ternopil National
дисциплн в вузе Pedagogical University
Assoc. Prof. PAPUSHYNA / Ukraine
Valentyna/ (Using of ict in the study Khmelnytskyi National
of humanities subjects at University/ Ukraine
Assoc. Prof. PODLEVSKA the university) Khmelnytskyi National
Nelia University/ Ukraine
14:30-14:45 Dr. Ayşegül ÖZCAN VURAL Şizofrenide Konuşma Bo- Dokuz Eylül Üniversi-
Prof. Dr. Gülmira KU- zukluğu Üzerine Bir tesi/Türkiye
RUOĞLU İnceleme
14:45-15:00 Doç. Dr. Hanife SARAÇ Sovyet Rejimi ile Ortaya Karadeniz Teknik Üniver-
Çıkan Bir Kavram Olarak sitesi/Türkiye
“Dilsel Refleks”
(Vladimir Voynoviç’in Es-
erleri Örneğinde)
15:00-15:15 Doç. Dr. Badegül CAN EMİR Psikanalitik Bir Okuma: Karadeniz Teknik Üniver-
Mihail Bulg- sitesi/Türkiye
akov’un“Morfin” Eseri
15:15-15:30 Dr. Öğr. Üyesi Hadi BAK Rus Dilinin Korunmasında Atatürk Üniversi-
Arş. Gör. Dr. Özlem ÜNSAL Geleneksel ve Konuşma tesi/Türkiye
Kültürü Birliği/ Traditional
and Speech Culture Union
for the Preservation of the
Russian Language
| 476
Room 1 (15 Ekim 2021- Cuma) 15:45-17:00 (Friday- 15 October 2021, Turkey Time:15:45-17:00)
Oturum Başkanı Dr. Öğr. Üyesi İbrahim ÖZBAKIR

(Chair)
Saat Yazar Bildiri Başlığı Kurum-Ülke

15:45-16:00 Dr. Öğr. Görevlisi Kadir Stefan Zweig’ın “Mecburi- Sivas Cumhuriyet Üniver-
ALBAYRAK/ yet” Adlı Novelinde Birey sitesi/Türkiye
Dr. Öğr. Üyesi İbrahim ve Otorite Arasındaki Ça-
ÖZBAKIR tışmanın Psikolojik Sonuç-
ları Üzerine Bir Analiz.
16:00-16:15 Dr. Gülşah KIRAN Bertolt Brecht’in “Sezu- İstanbul Medeniyet Üniver-
ELKOCA an’in İyi İnsanı” Adlı sitesi/Türkiye
Yapıtında “Ben”, “Öteki
Ben”, Yabansılaşma ” ve
“Ötekileş(tir)me”
16:15-16:30 Dr. Öğretim Üyesi Hati- Judith Hermann’ın “Came- Akdeniz Üniversite-
ce GENÇ ra Obscura” Adlı Öyküsün- si/Türkiye
de Gerçeklik Algısı.
16:30-16:45 Öğretim Görevlisi Gül- Nizami Gencevi'nin Leyla Azerbaycan Devlet Pedagoji
nara ABDULLAYEVA ile Mecnun Eserinde Ahlak Üniversitesi/
Eğitimi Nitelikleri Azerbaycan
16:45-17:00 Dr. Öğr. Üyesi Selin Yazara Özgü Bir Söz Varlığı Karamanoğlu Mehmetbey
TEKELİ Denemesi: Mihail Şolohov Üniversitesi/Türkiye
Örneği
477 |
Room 1
(15 Ekim 2021- Cuma) 17:00-18:15 (Friday- 15 October 2021, Turkey Time:17:00-18:15)
Oturum Assistant Professor Dr. Azhar PERVAIZ

Başkanı
(Chair)
Erişim Linki
https://zoom.us/j/93180448126

17:00-17:15 Assistant Professor Silenced voices: A Feministic University of Teh-
Ali SALAMI/ Study of Elif Shafak’s 10 Mi- ran/Iran
Yasaman TAHERI, nutes and 38 Seconds in This
M.A Student Strange World.
17:15-17:30 Sushree ROUTRAY, Towards a Feminist Pheno- Indian Institute of Tech-
PhD Scholar menology of Blood Conscio- nology Roorkee/ India
usness: Saturated Phenome-
na in D. H. Lawrence's Wo-
men in Love.
17:30-17:45 Deconstruc- University of Delhi, New
Abhinaba CHAT- ting/Reconstructing Mytho- Delhi/ India
TERJEE, MPhil logy: A structural analysis of
the re-tellings of the Rama-
yana and the Greek Myths.
17:45-18:00 Visiting Lecturer Ba- Investigating the Representa-
neen ASGHAR/ tion of Islam in Literature Sargodha Universi-
Visiting Lecturer Fa- from Western Diaspora: A ty/Pakistan
tima HAFEEZ/ study of Love in a Headscarf
Assistant Professor
Dr. Azhar PERVAIZ
18:00-18:15 Dr. Öğretim Üyesi Aleksandr Sergeyeviç Puşkin Atatürk Üniversite-

Rahman ÖZDEMİR ve Ahmet Hamdi Tanpı- si/Türkiye
nar’da Bir Şehir Anlatısı:
Erzurum
| 478
Room 1
(16 Ekim 2021- Cumartesi) 09:30-10:45 (Saturday- 16 October 2021, Turkey Time: 09:30-10:45)
1. OTURUM/1. SESSION
Oturum Dr. Öğr. Üyesi Tuba AYGAN

Başkanı
(Chair)
Saat Yazar Bildiri Başlığı Kurum- Ülke

09:30-09:45 Dr. Öğr. Görevlisi Ka- Friedrich Schiller’in “Ihlamurlar Sivas Cumhuriyet
dir ALBAYRAK/ Altında Gezinti” Adlı Eserinde Me- Üniversitesi/Türkiye
Dr. Öğr. Üyesi Özge tinsellik Kriterlerinin Analizi.
Sinem İMRAĞ
09:45-10:00 Tamar KEKELIDZE/ Writing instructions for specific Tbilisi State Universi-
Guranda KUKU- purposes (ESP) classes ty/ Georgia
LADZE
10:00-10:15 Research Assistant Translanguaging: A Dynamic Ap- Cappadocia Universi-
Hülya MISIR/ proach to the Concept of Language. ty, Nevşehir/Turkey
Arş.gör. Yasemin
ERDOĞAN-ÖZTÜRK Karabük Universi-
ty/Turkey
10:15-10:30 Visiting Lecturer Fati- A Multimodal Analysis of Covid-19 Sargodha Universi-
ma HAFEEZ/ Pandemic Media Adverts. ty/Pakistan
Visiting Lecturer
Baneen ASGHAR/
Assistant Professor Dr.
Azhar PERVAIZ
10:30-10:45 Asghar BIKAS/ The Search for Meaning in Paul Urmia University/Iran
Seyedeh Fatemeh ES- Auster’s Man in the Dark
MAEILI
479 |
Room 1
(16 Ekim 2021- Cumartesi) 10:45-12:00 (Saturday- 16 October 2021, Turkey Time:10:45-12:00)
Oturum
Başkanı Assoc. Prof. Dr. Andrei G. NARUSHEVICH
(Chair)

10:45-11:00 Prof. Dr. Zhainagul “Modern Literature of L.N.Gumilev Eurasian Na-
BEISSENOVA Kazakhstan” tional University/
Gulsana JAKIPOVA , Kazakhistan
PhD student
11:00-11:15 Prof. Dr. TORCHINSKY Квантитативная Khmelnytskyi National Uni-
Mykhailo/ характеристика имен versity/ Ukraine
Dr. Can KARAYEL/ собственных Atatürk Üniversitesi/Türkiye
TORCHYNSKA Nataliia (Quantitative characteris- Khmelnytskyi National Uni-
tics of proper names) versity/ Ukraine
11:15-11:30 Prof. Dr. Ella G. KULI- Functioning of the Russian RUDN University -Russia
KOVA Language in Cross-
Cultural Communication:
Local Projections and
Linguoecological Parame-
ters.
11:30-11:45 Prof. Dr. Kadisha Предметный мир как L.N.Gumilev Eurasian Na-
Rustembekovna отражение материальной tional University/
NURGALI культуры Kazakhistan
The objective world as a

reflection of material cul-
ture
11:45-12:00 Assoc. Prof. Dr. Andrei Реализация системно- Rostov State University of
G. деятельностного Economics (RSUE)/Russia
NARUSHEVICH подхода при изучении
русского языка в
основной
общеобразовательной
школе/
Implementation of a sys-
tem-activity approach in
the study of the Russian
language in the basic sec-
ondary school
| 480
Room 1
(16 Ekim 2021- Cumartesi) 12:30-14:00 (Saturday- 16 October 2021, Turkey Time: 12:30-14:00)
Oturum Başkanı
(Chair) Doç. Dr. Yeliz BİBER VANGÖLÜ

12:30-12:45 Prof. Dr. An Analysis of Impoliteness University of Sharjah, UAE/
Ghaleb RABAB'AH Strategies Used at a Jorda- United Arab Emirates
nian Hospital Emergency
Room
12:45-13:00 Research Scholar Sa- A Psychoanalytic Study of Malaviya National Institute of
loni KUMARI/ Trauma in Virginia Woolf’s Technology Jaipur/ India
Associate Professor Mrs Dalloway and Joseph
Dr. Preeti BHATT Heller’s Catch 22
13:00-13:15 Sheeba PARVEZ, Linguistic hegemony and Amity University, Gwalior

Ph.D. Research exile of the minority in (M.P)/India
Scholar/ Bharati Mukherjee's novel
Associate Professor
Dr. Zeba SIDDIQUI/
Dr. Sudha MISHRA
13:15-13:30 Nida ARIF, PhD Studying "Resistance Litera- University of Delhi/India
Candidate ture”
13:30-13:45 Res. Assist. İncihan Reception Theory in the Cappadocia Univer-

HOTAMAN Digital Age: Writer-Reader sity/Nevşehir, Turkey
Communication and Com-
munity Guided Writing Pro-
cess in the 21st Century.
13:45-14:00 Dr. Asma RASHEED Experiences and experi- The English and Foreign Lan-
ments: guages Univer-
Blended learning in a Mas- sity,Hyderabad/India
ters’ (TESL) classroom.
481 |
Room 1
(16 Ekim 2021- Cumartesi) 14:00-15:15 (Saturday- 16 October 2021, Turkey Time:14:00-15:15)
Oturum
Başkanı Assistant Professor Dr. Monali CHATTERJEE
(Chair)

14:00-14:15 Midia MOHAM- The Armor of Narcissism: Reading Car- University of Teh-
MADI, yl Churchill’s Top Girls Based on a Syn- ran/Iran
Assistant Professor thesis of Heinz Kohut’s Theories on
Ali SALAMI Narcissism and Fredrick Jameson’s
Marxist Perspectives.
14:15-14:30 Assistant Professor Bakhtin’s Carnivalisation and the Dy- Institute of Man-
Dr. Monali CHAT- namism of its Social Implications. agement,
TERJEE Nirma University
Ahmedabad/India
14:30-14:45 Jaseel P, PhD Candi- Performance Philosophy in Postcritical Indian Institute of
date, Literary Hermeneutics. Technology Roor-
kee, IIT Roorkee/
India.
14:45-15:00 Aysel ŞAHİN Тема блуда в произведениях «Бедная
Лиза» Н.М Карамзина и Özel Iğdır Doğu
«Приключение» Сами Пашазаде Koleji/Türkiye
Сезаи.
(Karamzin'in “Zavallı Liza” ve Sami
Paşazade Se-
zai’nin“Sergüzeşt”eserlerinide zina te-
ması.)
15:00-15:15 Lata LNU, Research An Ecocritical Reading of Amitav Malaviya National
Scholar Ghosh’s The Hungry Tide Institute of Tech-
Associate Professor nology Jai-
Dr Preeti BHATT pur/India
| 482
Room 1
(16 Ekim 2021- Cumartesi) 15:15 -17:00 (Saturday 16 October 2021, Turkey Time: 15:15-17:00)
Oturum Başkanı Doç. Dr. Şenay KAYĞIN

(Chair)

15:15-15:30 Doç. Dr. Yasemin Bîjen ile Menîje Hikâyesindeki Atatürk Üniversite-
YAYLALI Teknik Yansımaları Değerlen- si/Türkiye
dirme
15:30-15:45 Doç. Dr. Şenay Hugo Hartung’un “Gitte Atatürk Üniversite-

KAYĞIN İskelede Bekliyordu” Örneğin- si/Türkiye
de: Hermeneutik
15:45-16:00 Dr. Eda CAN Alzheimer Tipi Demans Hasta- Dokuz Eylül Üniversite-
Prof. Dr. Gülmira larının Konuşma Üretiminde si/Türkiye
KURUOĞLU Nörodilbilimsel Özellikler
16:15-16:30 Dr. Öğr. Üyesi Elif Irmgard Keun’un Yalancı İpek Süleyman Demirel Üni-
AKTÜRK Kız’ı: Bir Kadın Olarak Top- versitesi/Türkiye
lumda Varoluş Sorunsalı.
16:30-16:45 Öğretim Görevlisi Franz Kafka’nın “Dönüşüm” Erzincan Binali Yıldırım

Gülsüm YILMAZ Adlı Eserinde Betimleme Ör- Üniversitesi/
neklerine İlişkin Bir İnceleme Türkiye
16:45-17:00 Gaye DELGEN, Otizmde Dil Bozuklukları: Ne- Dokuz Eylül Üniversite-
Yüksek Lisans den-Sonuç İlişkisi Kurma Be- si/Türkiye
Öğrencisi cerisi Üzerine Bir Çalışma
Dr. Ayşegül
ÖZCAN VURAL
483 |

Di̇l Edebi̇yat

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Di̇l Edebi̇yat

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

GÜNÜMÜZ

Erzurum 2021 © Copyright Atatürk Üniversitesi Yayınevi

Ali SALAMI - Yasaman TAHERI

Asghar BIKAS- Seyedeh Fatemeh ESMAEILI

Ayşegül ÖZCAN VURAL- Gülmira KURUOĞLU

Badegül CAN EMİR

Baneen ASGHAR- Fatima HAFEEZ-Azhar PERVAIZ

Beissenova ZHAINAGUL - Jakipova GULSANA

Eda CAN- Gülmira KURUOĞLU

Fatima HAFEEZ - Baneen ASGHAR - Azhar PERVAIZ

Gaye DELGEN- Ayşegül ÖZCAN VURAL

Gülşah KIRAN ELKOCA

Hadi BAK- Özlem ÜNSAL

Kadir ALBAYRAK-İbrahim ÖZBAKIR

Kadisha Rustembekovna NURGALI

Kamala Tahsin KARIMOVA

Midia MOHAMMADI- Ali SALAMI

Mikhail TORCHINSKY - Can KARAYEL- Natalia TORCHINSKAYA

Roman HORBATIUK - Valentyna PAPUSHYNA - Nelia PODLEVSKA

Saloni KUMARI- Preeti BHATT

Tamar KEKELIDZE- Guranda KUKULADZE

Hülya MISIR - Yasemin ERDOĞAN ÖZTÜRK

Kadir ALBAYRAK - Özge Sinem İMRAĞ

Atatürk Üniversitesi Alman Dili ve Edebiyatı Bölümü tarafından Atatürk

Doç. Dr. Şenay KAYĞIN

DECONSTRUCTING / RECONSTRUCTING MYTHOLOGY:

victorious and attain glory. An excellent illustration of the universality of the

Structuralist analysis of Myth

Immortals of Meluha’ said, “A difference of opinion between two dissimilarways

group of Mahars in Maharashtra consider Raavana as one of their heroes. Simi-

raising her son, The Penelopiad is a unique, entertaining, and thought-provoking

ting the world. Linda Tuhiwai Smith explains in Decolonizing Methodologies:

Lévi-Strauss, Claude. The Structural Study of Myth, The Journal of

SILENCED VOICES: A FEMINISTIC STUDY OF ELIF SHAFAK’S 10

Ali SALAMI - Yasaman TAHERI*

Speculation of Luce Irigaray

Shafak describes the reasons behind marginalizing the women as it relates

In other words, power is an instrumental concept in Leila’s society that

(n.d.). Retrieved November 4, 2021, https://www.womenlobby.org/Elif-Shafak-

РЕАЛИЗАЦИЯ СИСТЕМНО-ДЕЯТЕЛЬНОСТНОГО ПОДХОДА ПРИ

Implementation of a System-Activity Approach in The Study of

Содержание учебников и специальные задания направлены на

учебном процессе при выполнении определенных заданий. Кроме того,

процесс изучения русского языка в школе. Это обеспечивается ссылками на

THE SEARCH FOR MEANING IN PAUL AUSTER’S MAN IN THE DARK

Asghar BIKAS - Seyedeh Fatemeh ESMAEILI*

Similarly, trauma and existential theories can be examined in relation to

EXPERIENCES AND EXPERIMENTS:

Blending is about the effective integration, fusion even, of face-to-face and

usually guides the discussion, contributes by bringing in more information rele-

Thorne, K. (2003). Blended learning: How to integrate online & traditio-

ŞİZOFRENİDE KONUŞMA BOZUKLUKLARI ÜZERİNE BİR İNCELEME

An Investigation on Speech Disorders in Schizoprenia

Ayşegül ÖZCAN VURAL - Gülmira KURUOĞLU*

şizofreni hastalarının sosyalleşmesine engel olmaktadır. Bunun dışında, iletişimin

Yaş 41.98 41 p=0.60

Eğitim Yılı 10.9 11.21 p=0.94

Tablo 1’de görüldüğü gibi Şizofreni hastaları ve kontrol grubu arasında

sında birebir görüşülmüştür. Hastaların dikkatini dağıtmamak için testlerin uygu-

Tablo 2: Şizofreni Hastalarının ve Kontrol Grubunun Kullandıkları Tüm-

Resimli Öykü Kontrol 50 7.11 1.63 0.23 0.001

Şizofreni 50 4.31 1.30 0.19

Serbest Sorulu Kontrol 50 7.50 2.90 0.41 0.001