Professional Documents
Culture Documents
Wikipediawolna encyklopedia
Przeszukaj Wikipedię
Szukaj
Utwórz konto
Zaloguj się
Narzędzia osobiste
Początek
Historia
Światło żarówki
Żarówka próżniowa
Żarówka gazowana
Żarówka halogenowa
Skuteczność świetlna
Zamienniki żarówek
Zobacz też
Uwagi
Przypisy
Żarówka
Artykuł
Dyskusja
Czytaj
Edytuj
Wyświetl historię
Narzędzia
Standardowa żarówka
Budowa żarówki: 1 – szklana bańka, 2 – gaz obojętny, 3 – żarnik wolframowy, 4,5 – druty kontaktowe, 6 –
podpórka, 7 – słupek, 8 – gwint kontaktowy, 9 – trzonek gwintowany, 10 – krążek izolacji cieplnej, 11 –
stopa kontaktu elektrycznego-podpórka
Żarówka, lampa żarowa – elektryczne źródło światła, w którym ciałem świecącym jest silnie rozgrzane
przepływem prądu włókno[1] wykonane z trudno topliwego materiału (pierwotnie grafit, obecnie
wolfram). Drut wolframowy jest umieszczony w szklanej bańce wypełnionej mieszaniną gazów
szlachetnych (np. argon z 10-procentową domieszką azotu) lub próżnią. Włókno osiąga temperaturę
2500–3000 K. Pierwsze lampy żarowe konstruowano w połowie XIX w.
Standardowa żarówka składa się z bańki typu A (kształt gruszki) oraz trzonka E27. Bańka typu A często
oznaczana jest skrótowcem GLS (ang. General Lighting Service), natomiast trzonek E27 oznaczany ES
(ang. Edison screw). Najpowszechniej stosowane są żarówki z bańkami A55 i A60 oraz trzonkiem E27 (typ
bańki – A, max. średnica baniek – 55 i 60 mm; gwint Edisona – E, zew. średnica gwintu – 27 mm).
Historia
1860 – brytyjski patent na świecące włókno węglowe w bańce, z której wypompowano powietrze
(Joseph Wilson Swan)
1878 – pierwsza nadająca się do praktycznego wykorzystania żarówka, patent brytyjski (Joseph Wilson
Swan)
1878 – masowa produkcja żarówek w USA (Hiram Stevens Maxim utworzył United States Electric Lighting
Company)
1883 – po raz pierwszy na Mazowszu zastosowano oświetlenie elektryczne, miało to miejsce w Markach
w przędzalni spółki Briggs & Posselt[2]
Światło żarówki
Światło uzyskiwane z żarówek jest światłem zbliżonym do słonecznego i cechuje się dobrym wskaźnikiem
oddawania barw oglądanych w tym świetle przedmiotów, świeci cały czas jednakowo, nie powodując
efektu stroboskopowego. Widmo światła emitowanego przez żarówkę jest ciągłe, o niższej temperaturze
barwowej (bardziej żółte) niż słoneczne. Temperatura barwowa światła emitowanego przez żarówkę
wynosi ok. 2700 K. Wadą żarówek jest ich mała skuteczność świetlna, wynosząca zazwyczaj około 12 (od
8 do 16) lumenów/wat (niektóre mają sprawność poniżej 6 lumenów/wat), a także niska trwałość[a][b].
Żarówka wykorzystuje ok. 5% energii na światło widzialne, a reszta energii jest tracona w emisji ciepła.
Żarówka próżniowa
Skuteczność świetlna żarówki zależy od temperatury żarnika. W miarę zwiększania temperatury żarnika
szybko zwiększa się szybkość parowania wolframu, wskutek czego następuje tworzenie się przewężeń
drutu wolframowego, zwiększone nagrzewanie się drutu w tym miejscu i w końcu przepalanie się
żarnika. Wolfram odparowany z żarnika osadza się na bańce w postaci ciemnego nalotu, który pochłania
część światła emitowanego przez żarnik. Z tych względów w żarówkach próżniowych (w bańce panuje
próżnia) temperatura żarnika nie powinna przekraczać 2600 K.
Żarówka gazowana
Uszkodzona żarówka gazowana. Po włączeniu zasilania żarnik zaczyna płonąć ze względu na obecność
tlenu.
W celu zmniejszenia szybkości parowania wolframu, do wnętrza bańki wprowadza się gaz obojętny,
powszechnie stosuje się argon z domieszką azotu. Wskutek zmniejszenia szybkości parowania wolframu
żarnik żarówek gazowanych może pracować z wyższą temperaturą w wyniku czego uzyskuje się bielsze
światło oraz większą skuteczność świetlną. Wprowadzenie gazu do wnętrza bańki powoduje, że część
mocy doprowadzonej do żarnika jest odprowadzana poprzez gaz. Są to straty, które zależą między innymi
od długości żarnika. Wykonanie żarnika w postaci skrętki, lub podwójnej skrętki powoduje skrócenie
żarnika i obniżenie tych strat. Stosuje się też w miejsce argonu, gazy o mniejszym przewodnictwie
cieplnym – krypton (żarówka kryptonowa) i jeszcze lepszy ksenon (żarówka ksenonowa). Jednak ich ceny
(szczególnie ksenonu) są wysokie, co ogranicza ich stosowanie.
Żarówka halogenowa
W żarówkach halogenowych do wnętrza bańki wprowadzony jest oprócz gazu obojętnego halogen,
najczęściej jod. Halogen tworzy związek chemiczny z wolframem (parami wolframu w bańce i na
ściankach bańki), związek ten krąży wraz z gazem w bańce, a w temperaturze panującej blisko żarnika
rozpada się na wolfram i jod. W rezultacie tej reakcji następuje przenoszenie cząstek wyparowanego
wolframu z bańki na żarnik. Proces ten nazywa się halogenowym cyklem regeneracyjnym. Występowanie
tego cyklu pozwala zwiększyć temperaturę żarnika do około 3200 K, zatem żarówki halogenowe cechują
się jeszcze wyższą skutecznością świetlną (do 18 lumenów/wat).
Podane temperatury pracy żarnika odnoszą się do standardowych lamp, dla których przewidziano średni
czas pracy 1000 godzin. Czasami, w sytuacjach gdy wymagane jest uzyskanie światła bardziej zbliżonego
do światła dziennego, np. na planie zdjęciowym, stosuje się żarówki pracujące z wyższą temperaturą
żarnika (w podręcznikach fotografii i kinematografii określane jako „żarówki przewoltowane”), trwałość
tych lamp jest znacznie mniejsza, choć w praktyce można ją wydłużyć poprzez regulację napięcia:
podczas ustawiania planu zdjęciowego (co trwa czasem kilka godzin) oprawy oświetleniowe zasila się 40-
50% napięcia znamionowego, podając pełne napięcie tylko w momencie wykonywania zdjęć, czyli przez
kilka do kilkunastu minut.
Skuteczność świetlna
Skuteczność świetlna lampy żarowej zależy od kilku czynników: materiału z którego wykonane jest
włókno żarowe, sposobu wykonania włókna, zawartości bańki, napięcia zasilającego oraz ostatecznie
mocy. Większość z tych parametrów w nowoczesnych żarówkach jest niezmienna. Włókno żarowe
wykonane jest z wolframu jako podwójna skrętka, bańka wypełniona jest gazem obojętnym a napięcie
zasilające w Polsce to 230 V. Zmienia się jedynie moc lampy. Im większa jest moc żarówki, tym mniejsze
straty energii i w konsekwencji większa sprawność. Poniższe tabele[3] przedstawiają skuteczność
świetlną dla większości typowych mocy żarówek głównego szeregu.
Moc lampy
[W] Strumień
[lm] Skuteczność
[lm/W]
15 90 6,0
25 220 8,8
30 315 9,7
40 420 10,5
60 710 11,8
75 940 12,5
[W] Strumień
[lm] Skuteczność
[lm/W]
60 840 14,0
[lm/W]
Zamienniki żarówek
Lampa diodowa LED z gwintem Edisona E27 (27 mm), w kształcie przypominająca żarówkę tradycyjną z
ośmioma pionowymi włóknami pokrytymi luminoforem typu LED COB
Ten etap okazał się jednak przejściowy i od lat 10. XXI w. następuje żywiołowy rozwój technologii
oświetleniowej LED. Obecnie na rynku lampy LED[m] zdobyły pozycję dominującą jako zamienniki dla
żarówek tradycyjnych, co wynika m.in. z faktu wycofywania w wielu krajach żarówek energochłonnych,
dużej trwałości sięgającej nawet 100 tysięcy godzin pracy, wysokiej sprawności świetlnej, rozwoju
technologii wytwarzania LED, dostępności wielu różnych typów i odmian oraz rosnącej skali ich produkcji,
powodującej dynamiczny spadek cen.
Prawidłowa wartość strumienia świetlnego dla zamienników tradycyjnych żarówek, według Unii
Europejskiej:
15 W – 136 lm
25 W – 249 lm
40 W – 470 lm
60 W – 806 lm
75 W – 1055 lm
100 W – 1521 lm
150 W – 2452 lm
200 W – 3452 lm
Zobacz też
lampa żarowo-rtęciowa
świetlówka
lampa LED
żarówka samochodowa
technika świetlna
gwint Edisona
Uwagi
Trwałość żarówek ogólnego użytku wynosi przeciętnie tysiąc godzin, jeśli eksploatowane są bez
przekroczenia normalnych warunków ich pracy; w szczególności trwałość żarówki dramatycznie spada
podczas eksploatacji pod zbyt wysokim napięciem: zależność ta proporcjonalna jest do szesnastej potęgi
napięcia, co oznacza, że eksploatacja żarówki pod napięciem tylko o ok. 5% zbyt wysokim skraca jej czas
życia ponad dwukrotnie (sytuacja taka zachodzi wówczas, gdy żarówki zaprojektowane dla
obowiązującego niemal do końca XX wieku standardu napięcia sieci elektrycznej wynoszącego 220 V
zasilane są według współczesnego standardu napięciem 230 V); z drugiej strony tzw. żarówki
"przewoltowane", służące do oświetlania planów fotograficznych, filmowych i scen teatralnych
projektowane są tak, że w porównaniu z żarówkami ogólnego użytku świecą znacznie jaśniej, ale ich
trwałość wynosi tylko kilka godzin.
Wyjątkiem od przeciętnie dość niskiej trwałości żarówek tradycyjnych jest wyprodukowana w 1901 przez
nieistniejącą już firmę Shelby Electric żarówka, którą włączono wkrótce po wyprodukowaniu w siedzibie
straży pożarnej w Livermore (Kalifornia), świecąca niemal nieustannie przez 107 lat (stan na maj 2008);
wyłączono ją tylko jeden raz na 22 minuty w roku 1976 po to, by przenieść ją do innego gniazda
(informacja za tvn24.pl).
Żarówki głównego szeregu o mocy 500 W osiągają efektywność świetlną 16,6 lm/W.
Niskoprężne lampy sodowe o mocy 131 W osiągają efektywność świetlną 206 lm/W.
Skuteczność świetlna lamp LED rośnie wraz z rozwojem technologii. Maksymalną skuteczność 303 lm/W
osiągnięto w maju 2014 roku w diodzie LED firmy «Cree» o zimnej temperaturze barwowej 5150 K. Do
tego skuteczność zasilacza lampy nie przekracza 95%.
Dotychczas brak w języku polskim odpowiedniego słowa na określenie tego wyrobu – „żarówka LED”
zawiera oczywistą sprzeczność, „lampa LED” jest niejednoznaczna (określa zarówno całą oprawę
oświetleniową, jak i wymienne źródło światła lampy), a inne określenia, jak np. „ledówka”, nie przyjęły
się.
Przypisy
LEDs Will Get Even More Efficient: Cree Passes 300 Lumens Per Watt.. [dostęp 2017-04-16].
Unia Europejska, zalecane oświetlenie i źródła światła wycofane z handlu [zarchiwizowane 2014-02-05].
Rozporządzenie Komisji (WE) nr 244/2009 z dnia 18 marca 2009 r. w sprawie wykonania dyrektywy
2005/32/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do wymogów dotyczących ekoprojektu dla
bezkierunkowych lamp do użytku domowego [1]).
Komisja przemysłu w Parlamencie Europejskim: Oddajcie nam stare żarówki. Wyborcza.biz, 2011.
Żarówkowa kontrabanda. Czy można legalnie przywieźć żarówkę do Polski?. Forsal.pl, 2012.
HEAT BALL.
pde
Elektryczne źródła światła
Tekst udostępniany na licencji Creative Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach, z
możliwością obowiązywania dodatkowych ograniczeń. Zobacz szczegółowe informacje o warunkach
korzystania.