Menu główne

Wikipediawolna encyklopedia

Przeszukaj Wikipedię

Szukaj

Utwórz konto

Zaloguj się

Narzędzia osobiste

Spis treści ukryj

Początek

Historia

Światło żarówki

Żarówka próżniowa

Żarówka gazowana

Żarówka halogenowa

Skuteczność świetlna

Zamienniki żarówek

Ograniczenia sprzedaży żarówek

Zobacz też

Uwagi

Przypisy

Żarówka
Artykuł

Dyskusja

Czytaj

Edytuj

Edytuj kod źródłowy

Wyświetl historię

Narzędzia

Zobacz też: Żarówka (ujednoznacznienie).

Standardowa żarówka

Budowa żarówki: 1 – szklana bańka, 2 – gaz obojętny, 3 – żarnik wolframowy, 4,5 – druty kontaktowe, 6 –
podpórka, 7 – słupek, 8 – gwint kontaktowy, 9 – trzonek gwintowany, 10 – krążek izolacji cieplnej, 11 –
stopa kontaktu elektrycznego-podpórka

Żarówka, lampa żarowa – elektryczne źródło światła, w którym ciałem świecącym jest silnie rozgrzane
przepływem prądu włókno[1] wykonane z trudno topliwego materiału (pierwotnie grafit, obecnie
wolfram). Drut wolframowy jest umieszczony w szklanej bańce wypełnionej mieszaniną gazów
szlachetnych (np. argon z 10-procentową domieszką azotu) lub próżnią. Włókno osiąga temperaturę
2500–3000 K. Pierwsze lampy żarowe konstruowano w połowie XIX w.

Standardowa żarówka składa się z bańki typu A (kształt gruszki) oraz trzonka E27. Bańka typu A często
oznaczana jest skrótowcem GLS (ang. General Lighting Service), natomiast trzonek E27 oznaczany ES
(ang. Edison screw). Najpowszechniej stosowane są żarówki z bańkami A55 i A60 oraz trzonkiem E27 (typ
bańki – A, max. średnica baniek – 55 i 60 mm; gwint Edisona – E, zew. średnica gwintu – 27 mm).

Historia

Żarówki konstrukcji Edisona, Maxima i Swana

Pierwsze próby o minimalnej trwałości:

1838 – włókno węglowe żarzące się w próżni (Marcellin Jobard)

1840 – drut platynowy żarzący się w próżni (Robert Grove)

1854 – pierwsze praktyczne wykorzystanie żarówki z włóknem ze zwęglonego bambusa do reklamy

(Heinrich Göbel)

1860 – brytyjski patent na świecące włókno węglowe w bańce, z której wypompowano powietrze
(Joseph Wilson Swan)

1878 – pierwsza nadająca się do praktycznego wykorzystania żarówka, patent brytyjski (Joseph Wilson
Swan)

1878 – masowa produkcja żarówek w USA (Hiram Stevens Maxim utworzył United States Electric Lighting
Company)

1879 – patent Thomasa Edisona

1883 – po raz pierwszy na Mazowszu zastosowano oświetlenie elektryczne, miało to miejsce w Markach
w przędzalni spółki Briggs & Posselt[2]

1890 – wolframowy żarnik (Aleksandr Łodygin)

Światło żarówki

Światło uzyskiwane z żarówek jest światłem zbliżonym do słonecznego i cechuje się dobrym wskaźnikiem
oddawania barw oglądanych w tym świetle przedmiotów, świeci cały czas jednakowo, nie powodując
efektu stroboskopowego. Widmo światła emitowanego przez żarówkę jest ciągłe, o niższej temperaturze
barwowej (bardziej żółte) niż słoneczne. Temperatura barwowa światła emitowanego przez żarówkę
wynosi ok. 2700 K. Wadą żarówek jest ich mała skuteczność świetlna, wynosząca zazwyczaj około 12 (od
8 do 16) lumenów/wat (niektóre mają sprawność poniżej 6 lumenów/wat), a także niska trwałość[a][b].
Żarówka wykorzystuje ok. 5% energii na światło widzialne, a reszta energii jest tracona w emisji ciepła.

Żarówka próżniowa

Skuteczność świetlna żarówki zależy od temperatury żarnika. W miarę zwiększania temperatury żarnika
szybko zwiększa się szybkość parowania wolframu, wskutek czego następuje tworzenie się przewężeń
drutu wolframowego, zwiększone nagrzewanie się drutu w tym miejscu i w końcu przepalanie się
żarnika. Wolfram odparowany z żarnika osadza się na bańce w postaci ciemnego nalotu, który pochłania
część światła emitowanego przez żarnik. Z tych względów w żarówkach próżniowych (w bańce panuje
próżnia) temperatura żarnika nie powinna przekraczać 2600 K.
Żarówka gazowana

Uszkodzona żarówka gazowana. Po włączeniu zasilania żarnik zaczyna płonąć ze względu na obecność
tlenu.

W celu zmniejszenia szybkości parowania wolframu, do wnętrza bańki wprowadza się gaz obojętny,
powszechnie stosuje się argon z domieszką azotu. Wskutek zmniejszenia szybkości parowania wolframu
żarnik żarówek gazowanych może pracować z wyższą temperaturą w wyniku czego uzyskuje się bielsze
światło oraz większą skuteczność świetlną. Wprowadzenie gazu do wnętrza bańki powoduje, że część
mocy doprowadzonej do żarnika jest odprowadzana poprzez gaz. Są to straty, które zależą między innymi
od długości żarnika. Wykonanie żarnika w postaci skrętki, lub podwójnej skrętki powoduje skrócenie
żarnika i obniżenie tych strat. Stosuje się też w miejsce argonu, gazy o mniejszym przewodnictwie
cieplnym – krypton (żarówka kryptonowa) i jeszcze lepszy ksenon (żarówka ksenonowa). Jednak ich ceny
(szczególnie ksenonu) są wysokie, co ogranicza ich stosowanie.

Żarówka halogenowa

Żarówki różnego typu: halogenowe i próżniowe

Osobny artykuł: lampa halogenowa.

W żarówkach halogenowych do wnętrza bańki wprowadzony jest oprócz gazu obojętnego halogen,
najczęściej jod. Halogen tworzy związek chemiczny z wolframem (parami wolframu w bańce i na
ściankach bańki), związek ten krąży wraz z gazem w bańce, a w temperaturze panującej blisko żarnika
rozpada się na wolfram i jod. W rezultacie tej reakcji następuje przenoszenie cząstek wyparowanego
wolframu z bańki na żarnik. Proces ten nazywa się halogenowym cyklem regeneracyjnym. Występowanie
tego cyklu pozwala zwiększyć temperaturę żarnika do około 3200 K, zatem żarówki halogenowe cechują
się jeszcze wyższą skutecznością świetlną (do 18 lumenów/wat).

Podane temperatury pracy żarnika odnoszą się do standardowych lamp, dla których przewidziano średni
czas pracy 1000 godzin. Czasami, w sytuacjach gdy wymagane jest uzyskanie światła bardziej zbliżonego
do światła dziennego, np. na planie zdjęciowym, stosuje się żarówki pracujące z wyższą temperaturą
żarnika (w podręcznikach fotografii i kinematografii określane jako „żarówki przewoltowane”), trwałość
tych lamp jest znacznie mniejsza, choć w praktyce można ją wydłużyć poprzez regulację napięcia:
podczas ustawiania planu zdjęciowego (co trwa czasem kilka godzin) oprawy oświetleniowe zasila się 40-
50% napięcia znamionowego, podając pełne napięcie tylko w momencie wykonywania zdjęć, czyli przez
kilka do kilkunastu minut.

Skuteczność świetlna

Skuteczność świetlna lampy żarowej zależy od kilku czynników: materiału z którego wykonane jest
włókno żarowe, sposobu wykonania włókna, zawartości bańki, napięcia zasilającego oraz ostatecznie
mocy. Większość z tych parametrów w nowoczesnych żarówkach jest niezmienna. Włókno żarowe
wykonane jest z wolframu jako podwójna skrętka, bańka wypełniona jest gazem obojętnym a napięcie
zasilające w Polsce to 230 V. Zmienia się jedynie moc lampy. Im większa jest moc żarówki, tym mniejsze
straty energii i w konsekwencji większa sprawność. Poniższe tabele[3] przedstawiają skuteczność
świetlną dla większości typowych mocy żarówek głównego szeregu.

Skuteczność świetlna żarówek zwykłych

Moc lampy

[W] Strumień

[lm] Skuteczność

[lm/W]

15 90 6,0

25 220 8,8

30 315 9,7

40 420 10,5

60 710 11,8

75 940 12,5

100 1360 13,6

150 2160 14,4

200 3040 15,2

300 4850 16,2

500 8300 16,6

Skuteczność świetlna liniowych żarówek halogenowych

Moc lampy

[W] Strumień

[lm] Skuteczność

[lm/W]

60 840 14,0

100 1600 16,0

150 2500 16,7

200 3500 17,5

300 5300 17,7

500 9500 19,0

750 16100 21,5

1000 22000 22,0

1500 33000 22,0

2000 44000 22,0

Skuteczność świetlna żarówki

na tle innych źródeł światła

Źródło światła Skuteczność świetlna

[lm/W]

lampa żarowa 5,75–16,6[c]

lampa żarowo-rtęciowa 10–26[d]

żarówka halogenowa 14–28,5[e]

lampa rtęciowa 36–61[f]

świetlówka liniowa 40–105[g]

lampa metalohalogenkowa 50–120[h]

wysokoprężna lampa sodowa 68–150[i]

niskoprężna lampa sodowa 100–206[j]

Typowa lampa z białą diodą LED 70–100[k][4]

biała dioda LED <84–303[l][4]

Zamienniki żarówek

Kompaktowa lampa fluorescencyjna zwana potocznie (chociaż niepoprawnie) „żarówką

energooszczędną”

Lampa diodowa LED z gwintem Edisona E27 (27 mm), w kształcie przypominająca żarówkę tradycyjną z
ośmioma pionowymi włóknami pokrytymi luminoforem typu LED COB

Osobne artykuły: świetlówka kompaktowa i lampa LED.

Ze względu na niską sprawność żarówki zastępowane są źródłami światła wykonanymi w innych

technologiach. Od ok. połowy XX w. zaznacza się coraz większy udział lamp wyładowczych. Używane
powszechnie w zastosowaniach profesjonalnych (oświetlenie ulic, biur, hal produkcyjnych), na przełomie
XX i XXI w. trafiają „pod strzechy” w postaci zintegrowanych świetlówek kompaktowych z elektronicznym
układem zapłonowo-stabilizacyjnym w korpusie i z możliwością zamontowania bez dodatkowych
układów w miejsce standardowych żarówek. Jeszcze innym zamiennikiem tradycyjnych żarówek
polecanym ówcześnie przez Unię Europejską[5] do stosowania w gospodarstwach domowych była
energooszczędna żarówka halogenowa[6] pozbawiona wad świetlówek kompaktowych, czyli małej
wierności w oddawaniu barw otoczenia, dużych rozmiarów, rtęci, migotania, oraz głównej wady
oferowanych wówczas diod elektroluminescencyjnych, czyli wysokiej ceny.

Ten etap okazał się jednak przejściowy i od lat 10. XXI w. następuje żywiołowy rozwój technologii
oświetleniowej LED. Obecnie na rynku lampy LED[m] zdobyły pozycję dominującą jako zamienniki dla
żarówek tradycyjnych, co wynika m.in. z faktu wycofywania w wielu krajach żarówek energochłonnych,
dużej trwałości sięgającej nawet 100 tysięcy godzin pracy, wysokiej sprawności świetlnej, rozwoju
technologii wytwarzania LED, dostępności wielu różnych typów i odmian oraz rosnącej skali ich produkcji,
powodującej dynamiczny spadek cen.

Prawidłowa wartość strumienia świetlnego dla zamienników tradycyjnych żarówek, według Unii
Europejskiej:
15 W – 136 lm

25 W – 249 lm

40 W – 470 lm

60 W – 806 lm

75 W – 1055 lm

100 W – 1521 lm

150 W – 2452 lm

200 W – 3452 lm

Ograniczenia sprzedaży żarówek

Od 1 września 2009 zgodnie z Rozporządzeniem Komisji (WE) nr 244/2009 obowiązującym w Unii

Europejskiej żarówki stuwatowe zostają przekwalifikowane na „lampy do celów specjalnych”, a na ich
opakowaniach ma się pojawić wyraźny i dobrze widoczny napis, że „lampa nie nadaje się do oświetlenia
pomieszczeń domowych”[7][8]. Stanowiło to początek procesu wycofywania z użytku energochłonnych
żarówek, zaplanowanego do 2012 r. Na rynku pozostawiono ich energooszczędne substytuty: ulepszone
żarówki wykonane w technologii halogenowej, kompaktowe lampy fluorescencyjne i lampy diodowe
(LED)[9]. Wkrótce po wejściu ograniczenia w życie ceny zamienników wzrosły o 20–25%[10]. Tradycyjne
żarówki są nadal dostępne w sprzedaży, jedyną różnicą do wcześniejszego stanu jest wyżej wymienione
ostrzeżenie na opakowaniu oraz inna nazwa (np. żarówka wstrząsoodporna, przemysłowa itd.)[11]. W
innych krajach Unii Europejskiej są one dostępne pod nazwą rough-service bulb[12] (Wielka Brytania) czy
heat ball (Niemcy)[13].

Data Maksymalna moc żarówek, których sprzedaży zakazano

1 września 2009 r. 100 watów + wszystkie rodzaje żarówek matowych

1 września 2010 r. 75 watów

1 września 2011 r. 60 watów

1 września 2012 r. 25 watów

Zobacz też

Zobacz galerię związaną z tematem: Żarówka

Zobacz hasło żarówka w Wikisłowniku

 Zobacz wiadomości w Wikinews:

Australia ma zrezygnować z tradycyjnych żarówek

Kanada planuje zrezygnować ze zwykłych żarówek

lampa żarowo-rtęciowa

świetlówka

lampa LED

żarówka samochodowa

technika świetlna

gwint Edisona

Uwagi

Trwałość żarówek ogólnego użytku wynosi przeciętnie tysiąc godzin, jeśli eksploatowane są bez
przekroczenia normalnych warunków ich pracy; w szczególności trwałość żarówki dramatycznie spada
podczas eksploatacji pod zbyt wysokim napięciem: zależność ta proporcjonalna jest do szesnastej potęgi
napięcia, co oznacza, że eksploatacja żarówki pod napięciem tylko o ok. 5% zbyt wysokim skraca jej czas
życia ponad dwukrotnie (sytuacja taka zachodzi wówczas, gdy żarówki zaprojektowane dla
obowiązującego niemal do końca XX wieku standardu napięcia sieci elektrycznej wynoszącego 220 V
zasilane są według współczesnego standardu napięciem 230 V); z drugiej strony tzw. żarówki
"przewoltowane", służące do oświetlania planów fotograficznych, filmowych i scen teatralnych
projektowane są tak, że w porównaniu z żarówkami ogólnego użytku świecą znacznie jaśniej, ale ich
trwałość wynosi tylko kilka godzin.

Wyjątkiem od przeciętnie dość niskiej trwałości żarówek tradycyjnych jest wyprodukowana w 1901 przez
nieistniejącą już firmę Shelby Electric żarówka, którą włączono wkrótce po wyprodukowaniu w siedzibie
straży pożarnej w Livermore (Kalifornia), świecąca niemal nieustannie przez 107 lat (stan na maj 2008);
wyłączono ją tylko jeden raz na 22 minuty w roku 1976 po to, by przenieść ją do innego gniazda
(informacja za tvn24.pl).

Żarówki głównego szeregu o mocy 500 W osiągają efektywność świetlną 16,6 lm/W.

Lampy żarowo-rtęciowe o mocy 500 W osiągają efektywność świetlną 26 lm/W.

Studyjne lampy halogenowe o mocy 20 kW osiągają efektywność świetlną 28,5 lm/W.

Lampy rtęciowe o mocy 400 W osiągają efektywność świetlną 61 lm/W.

Świetlówki liniowe T5 o mocy 35 W osiągają efektywność świetlną 105 lm/W.

Lampa metalohalogenkowe o mocy 2000 W osiągają skuteczność 120 lm/W.

Wysokoprężne lampy sodowe o mocy 600 W osiągają efektywność świetlną 150 lm/W.

Niskoprężne lampy sodowe o mocy 131 W osiągają efektywność świetlną 206 lm/W.

Skuteczność łącznie z układem zasilania według ofert producentów

Skuteczność świetlna lamp LED rośnie wraz z rozwojem technologii. Maksymalną skuteczność 303 lm/W
osiągnięto w maju 2014 roku w diodzie LED firmy «Cree» o zimnej temperaturze barwowej 5150 K. Do
tego skuteczność zasilacza lampy nie przekracza 95%.

Dotychczas brak w języku polskim odpowiedniego słowa na określenie tego wyrobu – „żarówka LED”
zawiera oczywistą sprzeczność, „lampa LED” jest niejednoznaczna (określa zarówno całą oprawę
oświetleniową, jak i wymienne źródło światła lampy), a inne określenia, jak np. „ledówka”, nie przyjęły
się.

Przypisy

żarówka, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-10-01].

Informacja za „Pracodawca” (pismo Federacji Związków Pracodawców Energetyki Polskiej).

Opracowano na podstawie internetowego katalogu źródeł światła firmy Osram.

LEDs Will Get Even More Efficient: Cree Passes 300 Lumens Per Watt.. [dostęp 2017-04-16].

Unia Europejska, zalecane oświetlenie i źródła światła wycofane z handlu [zarchiwizowane 2014-02-05].

Energooszczędne żarówki halogenowe - definicja nowego produktu na rynku. muratorplus.pl. [dostęp

2014-04-23].

Rozporządzenie Komisji (WE) nr 244/2009 z dnia 18 marca 2009 r. w sprawie wykonania dyrektywy
2005/32/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do wymogów dotyczących ekoprojektu dla
bezkierunkowych lamp do użytku domowego [1]).

Stanowisko Stowarzyszenia Elektryków Polskich. [dostęp 2010-02-27]. [zarchiwizowane z tego adresu

(2010-03-01)].

Zmiany – żarówki i opakowanie. ec.europa.eu. [dostęp 2011-03-24]. (pol.).

Komisja przemysłu w Parlamencie Europejskim: Oddajcie nam stare żarówki. Wyborcza.biz, 2011.

Żarówkowa kontrabanda. Czy można legalnie przywieźć żarówkę do Polski?. Forsal.pl, 2012.

Retailers avoid ban on traditional light bulbs. Telegraph, 2012.

HEAT BALL.

pde
Elektryczne źródła światła

Kontrola autorytatywna (wynalazek):LCCN: sh85041761GND: 4122178-3NDL: 00561385BnF:

122625884BNCF: 45262NKC: ph778886J9U: 987007536058105171

Encyklopedia internetowa: Britannica: technology/incandescent-lamp, topic/incandescent-lightbulb,

topic/electric-filament-lamp NE.se: glödlampa SNL: glødelampe Catalana: 0085328 DSDE: glødelampe

Kategoria: Elektryczne źródła światła

Tę stronę ostatnio edytowano 2 lip 2023, 15:32.

Tekst udostępniany na licencji Creative Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach, z
możliwością obowiązywania dodatkowych ograniczeń. Zobacz szczegółowe informacje o warunkach
korzystania.

Polityka prywatnościO WikipediiKorzystasz z Wikipedii tylko na własną odpowiedzialnośćPowszechne

Zasady PostępowaniaDla deweloperówStatystykiKomunikat na temat ciasteczekWersja
mobilnaWikimedia FoundationPowered by MediaWiki

Przełącz ograniczenie szerokości strony