ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ

Πρώτο μέρος: Εισαγωγή στην επιδημιολογία

Ως επιδημιολογία μπορεί να οριστεί ο κλάδος της επιστήμης που μελετά την εξάπλωση μιας
ασθένειας σε διάφορους πληθυσμούς (ανθρώπους, ζώα κ.λ.π.) και τους λόγους που
επηρεάζουν αυτή την εξάπλωση. Σε αντίθεση με την κλινική ιατρική, όπου δίδεται έμφαση
στη θεραπεία του ατόμου, η επιδημιολογία ασχολείται με την εκτίμηση διαφόρων μορφών
ασθενειών που αναπτύσσονται μέσα σε ομάδες ατόμων. Συνεπώς, τα συμπεράσματα που
εξάγονται από τις επιδημιολογικές μελέτες είναι γενικού ενδιαφέροντος και δεν απευθύνονται
σε συγκεκριμένα άτομα.
Η επιδημιολογία έχει αποδειχθεί μεγίστης σημασίας στην προσπάθεια μελέτης των
επιπτώσεων διαφόρων φυσικών και χημικών παραγόντων στην ανθρώπινη υγεία.
Συγκεκριμένα, στην περίπτωση του καρκίνου η επιδημιολογία παίζει σημαντικό ρόλο στην
προσπάθεια ποσοτικοποίησης του κινδύνου. Παρόλα αυτά, πρέπει να λαμβάνονται υπόψη
ορισμένα στοιχεία στην προσπάθεια ερμηνείας των επιδημιολογικών αποτελεσμάτων, όπως
αναφέρεται και στη συνέχεια. (
http://emf.physics.auth.gr/gr/guidelines/epidimiology.htm

Πιο ειδικά, οι επιδημιολογικοί σκοποί στην πρακτική της δημόσιας υγείας είναι:

 να ανακαλύψει τον παράγοντα, τον ξενιστή και τους περιβαλλοντικούς παράγοντες

που επηρεάζουν την υγεία
 να προσδιορίσει τη σχετική σημασία των αιτιών της ασθένειας, της αναπηρίας και του
θανάτου
 εντοπίζει οποιοδήποτε παράγοντα που μπορεί να επιδράσει στη δημόσια υγεία

 εξετάζει τις αιτίες καθώς και την πιθανή σχέση της ασθένειας με σοβαρές
καταστάσεις όπως αναπηρίες ή θάνατο
• να ταυτοποιήσει εκείνα τα τμήματα του πληθυσμού που έχουν τον μεγαλύτερο
κίνδυνο από συγκεκριμένες αιτίες κακής υγείας
• να αξιολογήσει την αποτελεσματικότητα των προγραμμάτων και υπηρεσιών υγείας
στη βελτίωση της υγείας του πληθυσμού
Αφού εντοπιστεί η αιτία του προβλήματος, μετά ακολουθεί έρευνα κατανόησης του
μηχανισμού δράσης. Για να εφαρμοστεί το μοντέλο αντιμετώπισης, οι επιστήμονες
εργάζονται συνεργατικά εφαρμόζοντας επιστημονικές μεθόδους. Οι μέθοδοι αυτοί
προέρχονται από διαφορετικούς επιστημονικούς χώρους

Επίλυση προβλημάτων υγείας

• Βήμα πρώτο: συγκέντρωση δεδομένων. Αφού εντοπιστεί το πρόβλημα, το επόμενο
βήμα είναι να εντοπίσουμε την αιτία του προβλήματος. Σε αυτό βοηθά η
συγκέντρωση δεδομένων. Τα δεδομένα συγκεντρώνονται από παρατήρηση και
καταγραφή των δεδομένων: πώς και πότε ο πληθυσμός μολύνθηκε. Ποιοι
μολύνθηκαν (χρόνος, τόπος, πρόσωπο- περιγραφική επιδημιολογία). Μπορεί

1
 κάποιοι παράγοντες να οδηγούν σε ευαισθησία του πληθυσμού όπως
περιβαλλοντικοί παράγοντες, μολυσματικοί παράγοντες ή συνήθειες των ατόμων
μέσα στον πληθυσμό.
• Βήμα δεύτερο: αξιολόγηση των δεδομένων. Με τα δεδομένα αυτά καταλήγουμε σε
μια υπόθεση που αφορά σε αιτίες και τρόπους διασποράς (πώς και γιατί). Δηλαδή με
παρατήρηση εντοπίζουμε ποιο είναι το πρόβλημα. Σε αυτό το στάδιο είναι πολύ
σημαντικό να κατανοήσουμε το μηχανισμός δράσης. Ανατρέχουμε σε παρόμοιες
περιπτώσεις του παρελθόντος και βλέπουμε εάν η προηγούμενη εμπειρία
εφαρμόζεται στο νέο πρόβλημα.
• Βήμα τρίτο: τεστ για τον έλεγχο των υποθέσεων. Καταστρώνονται τεστ ώστε να
ελεχθεί το πώς και γιατί η ασθένεια μεταδίδεται (αναλυτική επιδημιολογία). Το βήμα
αυτό δηλαδή αφορά στον προσδιορισμό του παράγοντα κινδύνου: εντοπίζουμε ποια
είναι η αιτία του προβλήματος.
• Βήμα τέταρτο: λήψη μέτρων με παρέμβαση, δηλαδή ποια μέτρα θα μπορούσαν να
αντιμετωπίσουν το πρόβλημα και εφαρμογή, δηλαδή πως μπορούν να εφαρμοστούν
τα μέτρα αντιμετώπισης. Τα μέτρα αφορούν είτε σε ανακοπή της μετάδοσης είτε
απλώς καλλιεργώντας συνήθειες πρόληψης μέσα στον πληθυσμό. Σημαντικά
ερωτήματα είναι το πώς μπορεί να εφαρμοστεί το μοντέλο αντιμετώπισης; Τί
εργαλεία διαθέτουμε; Πώς μπορούν να εφαρμοστούν στον πληθυσμό;

Σε γενικές γραμμές η φιλοσοφία είναι: Πρόβλημα à Απόκριση

Ας δούμε πιο αναλυτικά τα στάδια 1 έως 4:

Αφού εντοπιστεί το πρόβλημα, το επόμενο βήμα είναι να εντοπίσουμε την αιτία του
προβλήματος. Για παράδειγμα, μπορεί κάποιοι παράγοντες να οδηγούν σε ευαισθησία του
πληθυσμού όπως περιβαλλοντικοί παράγοντες, μολυσματικοί παράγοντες ή συνήθειες των
ατόμων μέσα στον πληθυσμό
Αφού εντοπιστεί η αιτία του προβλήματος, μετά ακολουθεί έρευνα κατανόησης του
μηχανισμού δράσης. Ανατρέχουμε σε παρόμοιες περιπτώσεις του παρελθόντος και
βλέπουμε εάν η προηγούμενη εμπειρία εφαρμόζεται στο νέο πρόβλημα που καλούμαστε να
αντιμετωπίσουμε.
Με τα δεδομένα που έχουν συγκεντρωθεί έως αυτή την στιγμή, καταλήγουμε σε ένα πιθανό
μοντέλο αντιμετώπισης με βάση τα εργαλεία που είναι διαθέσιμα, τον τρόπο που μπορούν
να εφαρμοστούν στον πληθυσμό.
Τέλος, εφαρμόζεται το μοντέλο και επαναπροσδιορίζεται σε περίπτωση που τα
αποτελέσματα δεν είναι τα επιθυμητά.
Για να εφαρμοστεί το μοντέλο αντιμετώπισης, οι επιστήμονες εργάζονται συνεργατικά
εφαρμόζοντας επιστημονικές μεθόδους. Οι μέθοδοι αυτοί προέρχονται από διαφορετικούς
επιστημονικούς χώρους, όπως εργαστήρια βιολογίας, πληροφορική. Ομάδα ειδικών μελετά
όλες τις δυνατές λύσεις σε συνδυασμό με τις οικονομικές απαιτήσεις τους και οδηγούνται
στην καλύτερη δυνατή λύση.

2
Η δημόσια υγεία πρέπει να χρησιμοποιεί όλες τις πηγές που αναφέρθηκαν ως τώρα. Για
παράδειγμα, εντοπίζουμε πού και σε ποιο βαθμό εμφανίζονται κρούσματα γρίπης αυτή τη
χρονιά. Επιδημιολόγοι ερευνούν γιατί κάποιοι πληθυσμοί είναι εμβολιασμένοι και κάποιοι
όχι. Μπορούν να χρησιμοποιήσουν καταγεγραμμένα κλινικά δεδομένα. Αξιοποιούνται
δεδομένα από εργαστηριακές μελέτες ώστε να εντοπίζουμε σχετικά συμπτώματα (πυρετός
και βήχας είναι γρίπη ή και κάτι άλλο;) Επίσης, τα εργαστήρια μπορούν να εντοπίσουν το
στέλεχος που επικρατεί τη χρονιά αυτή. Ακολουθεί μελέτη ενός μηχανισμού αντιμετώπισης
πχ εμβόλιο. Η μελέτη αυτή μπορεί να καταδείξει εάν μια καμπάνια εμβολιασμού 200,000
ευρώ μπορεί να αποτρέψει κόστος νοσηλείας, απουσία από την εργασία, θανάτους κτλ
κόστους πχ 1,000,000 ευρώ.

Ας εφαρμόσουμε τα παραπάνω σε ένα

παράδειγμα
Έστω ότι σε ένα κρουαζιερόπλοιο εμφανίζονται
κρούσματα διάρροιας. Ο επιδημιολόγος συλλέγει
δεδομένα από όλους τους επιβάτες και το
πλήρωμα με τη βοήθεια ενός ερωτηματολογίου
(πότε ήταν στο πλοίο, σε ποιο σημείο, πότε
αρρώστησαν εάν αρρώστησαν). Με βάση αυτά τα
δεδομένα ο επιδημιολόγος καταλήγει ότι το πλοίο
προμηθεύτηκε μολυσμένο νερό στον τελευταίο
του σταθμό. Κατέληξε σε αυτήν την υπόθεση
συγκρίνοντας άτομα που αρρώστησαν με άτομα
που δεν αρρώστησαν. Συνέδεσε το γεγονός ότι άρρωστα άτομα κατανάλωσαν νερό από τη
βρύση, ενώ άτομα που δεν αρρώστησαν κατανάλωσαν εμφιαλωμένο νερό. Η πρόταση ήταν
να χλωριώνεται καλύτερα το νερό ώστε να αντιμετωπίζεται το συνήθες αίτιο αυτών των
μολύνσεων που είναι ο norovirus.
Εξάσκηση: Εντοπίστε τα βήματα τα οποία αναφέρθηκαν παραπάνω, σε αυτό το
παράδειγμα

ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ τεστ
Ποιο από τα παρακάτω δεν αφορά την επιδημιολογία;
Όλα τα παρακάτω απεικονίζουν τον σκοπό της επιδημιολογίας στη δημόσια υγεία, εκτός
από:
1. Προσδιορισμός πληθυσμών που διατρέχουν κίνδυνο για ορισμένες ασθένειες
2. Αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των παρεμβάσεων
3. Παροχή θεραπείας σε ασθενείς σε κλινικά περιβάλλοντα
4. Προσδιορισμός της σημασίας των αιτιών της ασθένειας

Ποιο από τα παρακάτω είναι σωστό;

Οι επιδημιολόγοι χρησιμοποιούν ένα μοντέλο για τη μελέτη μιας μολυσματικής νόσου και της
εξάπλωσής της που περιλαμβάνει το μικρόβιο που προκαλεί την ασθένεια, τον οργανισμό

3
που φιλοξενεί τη νόσο και τους εξωτερικούς παράγοντες που προκαλούν ή επιτρέπουν τη
μετάδοση της νόσου. Αυτό είναι επίσης γνωστό ως:
1. ξενιστής, φορέας και μετάδοση
2. μετάδοση, ξενιστής, και περιβάλλον
3. οργανισμός, μετάδοση, και περιβάλλον

ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ – ΒΑΣΙΚΗ ΟΡΟΛΟΓΙΑ

Επιδημία: ασθένεια που εμφανίζεται σε ένα πληθυσμό σε

μεγαλύτερη ένταση από την αναμενόμενη
Cluster: ομάδα περιπτώσεων (κρουσμάτων) σε συγκεκριμένο τόπο
και χρόνο που μπορεί να είναι πιο έντονη από ότι περιμέναμε
Ενδημικός: ασθένεια που εμφανίζεται συνεχώς σε ένα συγκεκριμένο πληθυσμό
Πανδημία: ασθένεια που εξαπλώνεται σε μεγάλες γεωγραφικές εκτάσεις
Ρυθμός: αριθμός περιπτώσεων-κρουσμάτων που καταγράφονται σε μια συγκεκριμένη
περίοδο. Είναι παράμετρος που εξαρτάται πάντα από το μέγεθος του πληθυσμού κατά την
περίοδο μελέτης

Υπολογίζοντας ρυθμούς

4
Στην επιδημιολογία δεν αρκούμαστε στην απλή καταγραφή κάποιων αριθμών αλλά
καταλήγουμε σε συμπεράσματα συγκρίνοντας. Μια συγκριτική μελέτη βασίζεται συνήθως σε
διαφορετικούς πληθυσμούς που διαφέρουν κατά ένα συγκεκριμένο χαρακτηριστικό.
• Παράδειγμα: συγκρίνω άτομα που καταναλώνουν ένα συγκεκριμένο γεύμα την ίδια
στιγμή στο ίδιο εστιατόριο με άτομα που δεν καταναλώνουν ένα συγκεκριμένο γεύμα
την ίδια στιγμή στο συγκεκριμένο εστιατόριο. Τί συμπέρασμα μπορώ να εξάγω; (πχ
τροφική δηλητηρίαση).
• Παράδειγμα: συγκρίνω γυναίκες και άντρες σε σχέση με το εάν οδηγούν υπό την
επήρεια αλκοόλ.
Μπορούμε επίσης να συγκρίνουμε τον ίδιο πληθυσμό σε διαφορετικές χρονικές στιγμές
• Παράδειγμα: κρούσματα γρίπης φέτος σε σχέση με πέρυσι, ή κρούσματα κορονοϊού
το χειμώνα σε σχέση με το καλοκαίρι.
Με τέτοιου είδους μελέτη, μπορούμε να εντοπίσουμε το αίτιο μιας παθολογικής κατάστασης
Για να υπολογίσουμε τον ρυθμό εμφάνισης μιας παθολογικής κατάστασης πρέπει να
υπολογίσουμε αρχικά τη συχνότητα της ασθένειας η οποία περιλαμβάνει:

 Πλήθος περιπτώσεων ασθενών

 Μέγεθος πληθυσμού που βρίσκεται σε κίνδυνο
 Χρονική περίοδος εφαρμογής της καταγραφής (δηλαδή διάρκεια της μελέτης)

πλήθος περιπτώσεων
Ρυθμός ( % )= Χ 100
πληθυσμός σε κίνδυνο
Ας κάνουμε μια απλή εφαρμογή:
Παράδειγμα: πόσοι οδηγοί δε φορούν ζώνη ασφαλείας; Παρακολουθώ μια διασταύρωση για
ένα πενθήμερο και καταμετρώ 28 οδηγούς που δε φορούσαν ζώνη σε ένα σύνολο 280
οδηγών. Ποιος είναι ο ρυθμός;
Ας μελετήσουμε τώρα ένα πραγματικό παράδειγμα:
Κρούσματα πνευμονίας. Αμέσως μετά από μια μεγάλη μάζωξη για το συνέδριο των
λεγεωναρίων στην Αμερική, ένας μεγάλος αριθμός ατόμων που πήραν μέρος εμφάνισαν
υψηλό πυρετό, ξηρό βήχα, αδυναμία, πόνο στο στήθος (τα δεδομένα αυτά προέρχονται από
νοσοκομεία και ιδιώτες γιατρούς). Τελικώς αναφέρθηκαν 71 κρούσματα και 18 θάνατοι
μεταξύ των συνέδρων.
Η ασθένεια ονομάστηκε ασθένεια των λεγεωναρίων (γιατί;)
Μετά από σχετική μελέτη, εντοπίστηκε ως κοινό χαρακτηριστικό η διαμονή σε συγκεκριμένο
ξενοδοχείο (με ποιο τρόπο πιστεύεται ότι έγινε η μελέτη;)
Μελετήθηκε επίσης η σχέση ηλικίας και ασθένειας.
Τα αποτελέσματα της μελέτης παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα:

5
 1. Ποια ομάδα εμφανίζει τη μεγαλύτερη συχνότητα και ποια ομάδα το μεγαλύτερο
ρυθμό; Εξηγήστε τη διαφορά.
2. Τί συμπέρασμα εξάγουμε για το τί πρέπει να ελέγχει ένας επιδημιολόγος;

Ας σκεφτούμε πως θα αντιδρούμε μια ομάδα επιδημιολογων σε μια υποθετική περίπτωση

κρουσμάτων γρίπης: έστω ότι την πρώτη ημέρα ενός συνεδρίου τεχνολογίας στο Σαν
Ντιέγκο, 15 παρουσιαστές που βρίσκονται στο χώρο του παραρτήματος Α, αρρώστησαν με
συμπτώματα που έμοιαζαν με γρίπη. Κατά τη διάρκεια του συνεδρίου, 20 συμμετέχοντες
που παρακολούθησαν συνεδρίες στο Παράρτημα Χ αρρώστησαν επίσης με τα ίδια
συμπτώματα.
Πώς θα εργαστούν οι επιδημιολόγοι;
Απάντηση: Για να αρχίσουν να υπολογίζουν το ποσοστό αυτής της επιδημίας, οι ερευνητές
θα πρέπει πρώτα να καθορίσουν:
1. το μέγεθος του πληθυσμού του συνεδρίου
2. τον αριθμό των περιπτώσεων ασθένειας
3. τον αριθμό των ημερών που πραγματοποιήθηκε το Συνέδριο
4. την τοποθεσία του συνεδρίου

ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ – ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ
Πώς προσεγγίζουμε ένα πρόβλημα στην επιδημιολογία; Θα μελετήσουμε
δύο διαφορετικές μεθοδολογικές προσεγγίσεις:

• Πειραματική (experimental): Ο ερευνητής προσδιορίζει την κατηγορία έκθεσης για

κάθε άτομο (κλινική δοκιμή) ή κοινότητα (κοινοτική δοκιμή), και μετά ακολουθούν η
μελέτη των ατόμων ή της κοινότητας για να εντοπιστούν οι επιπτώσεις της έκθεσης.
• Παρατηρητική (observational): Επιδημιολογική μελέτη σε καταστάσεις όπου η
φύση μπορεί να πάρει την πορεία της. Αλλαγές ή διαφορές σε ένα χαρακτηριστικό
μελετώνται σε σχέση με αλλαγές ή διαφορές σε άλλους, χωρίς την παρέμβαση του
ερευνητή.

6
Πειραματική (experimental)
Μια περίπτωση πειραματικής επιδημιολογίας αποτελεί η περίπτωση ελέγχου της
αποτελεσματικότητας νέων εμβολίων σε ομάδες εθελοντών. Μετά από πρατήρηση οι ειδικοί
καταλήγουν στο ποιο εμβόλιο θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί στον ευρύτερο πληθυσμό.
Υπάρχει δηλαδή έλεγχος των συνθηκών από την αρχή.

Παρατηρητική (observational)
Η παρατηρητική επιδημιολογία διακρίνεται σε:
1. Αναλυτική: (Analytical epidemiology -1950)
 Η αναλυτική επιδημιολογία διερευνά και προσδιορίζει τους παράγοντες ή τις αιτίες
που καθορίζουν την κατανομή ενός νοσήματος στο πληθυσμό.
 Η μεθοδολογία της αναλυτικής επιδημιολογίας έχει αναπτυχθεί περί το 1950 ως
μέρος της έρευνας για το ρόλο του καπνίσματος στην ανάπτυξη του καρκίνου του
πνεύμονα.
Περιγραφική: (Descriptive epidemiology -1920)
 Η περιγραφική επιδημιολογία διερευνά και περιγράφει τη συχνότητα και κατανομή
των νοσημάτων και των χαρακτηριστικών σε πληθυσμούς και σε ομάδες.
 Βασίζεται κυρίως στη σύγκριση μεταξύ ομάδων πληθυσμών.
 Η περιγραφική επιδημιολογία μας επιτρέπει να εκτιμηθεί πιθανή ανάγκη ή και ζήτηση
για τις υπηρεσίες υγείας, ενώ επίσης μας παρέχει σημαντικές ενδείξεις για τα αίτια
μιας ασθένειας.

Συνήθως οι επιστήμονες περιγράφουν πότε, πού και ποιοι έχουν μολυνθεί, καταλήγουν σε
μια υπόθεση και μετά ελέγχουν την υπόθεση αυτή εφαρμόζοντας μια αναλυτική προσέγγιση
(Δηλαδή εφαρμόζονται οι τεχνικές πρώτα της περιγραφικής και μετά αναλυτικής
επιδημιολογίας).
Ας δούμε ένα παράδειγμα:
Μελέτη θανάτων κατά την οδήγηση αγροτικών μηχανημάτων -Θανατηφόρα ατυχήματα που
σχετίζονται με αγροτικά τρακτέρ.
Το 1982, ο αριθμός των θανάτων που σχετίζονται με αγροτικό τρακτέρ περιγράφηκε ως
προς τον χρόνο, τον τόπο και το άτομο, χρησιμοποιώντας αρχεία από ένα υπάρχον
σύστημα επιτήρησης. Οι μετρήσεις (τα δεδομένα δηλαδή) παρουσιάζονται στα παρακάτω
γραφήματα:

7
8
Μελετήστε τα παραπάνω γραφήματα και απαντήστε στα παρακάτω:
Ποιος είναι ο παράγοντας που μελετήθηκε σε κάθε γράφημα;
Σε σχέση με τί μελετήθηκε;
Τί παρατηρούμε;
Συμφωνείτε με το είδος των δεδομένων που συλλέχθηκαν;

Γενική διαπίστωση:
Μέσα από τη μελέτη και συζήτηση των παραπάνω δεδομένων, δεν βρήκαμε τις αιτίες αλλά
καταλήξαμε σε υπόθεση/υποθέσεις. Η υπόθεση τώρα πρέπει να εξεταστεί σε επόμενο
βήμα, συλλέγοντας και συνδυάζοντας επιπλέον δεδομένα. Έως τώρα δηλαδή εφαρμόστηκε
η περιγραφική μέθοδος και θα ακολουθήσει η αναλυτική.

Αυτοαξιολόγηση- Απαντήστε στο παρακάτω μικρό τεστ

Επιλέξτε τη σωστή απάντηση από τις παρακάτω επιλογές:
1.ποιοτική, 2.πειραματική, 3.παρατήρηση
Ένας επιδημιολόγος κάνει μια μελέτη για τα πρότυπα ύπνου των φοιτητών αλλά δεν κάνει ο
ίδιος καμία παρέμβαση. Τι είδους μελέτη είναι αυτή; ____________ .

Αντιστοιχίστε κάθε όρο με το σωστό παράδειγμα παρακάτω

Α. περιγραφικός Β. αναλυτικός
1. Μια μελέτη για τις καρδιακές παθήσεις που συγκρίνει μια ομάδα που τρώει υγιεινές
τροφές και ασκείται τακτικά με μια που δεν το κάνει, σε μια προσπάθεια να ελέγξει τη
συσχέτιση. __________ .
2. Μια μελέτη για την περιγραφή των διατροφικών συνηθειών των εφήβων ηλικίας 13 -
18 ετών στην κοινότητα Χ. ___________ .

Τα δεδομένα συλλέγονται με διάφορους τρόπους. Στον παρακάτω πίνακα δίνονται μερικά

παραδείγματα. Ο πίνακας δεν είναι εξαντλητικός.

Πηγή Μέθοδος Παράδειγμα

Μεμονωμένα άτομα Ερωτηματολόγιο, έρευνα
Ασθένειες σε σχέση με την
κατανάλωση τροφίμων,
ιατρικοί φάκελοι κα
Περιβάλλον Δείγματα από το Μέτρηση ποιότητας αέρα,
περιβάλλον (πχ ποταμός, νερού κα
έδαφος κα), τοποθέτηση
αισθητήρων
Δομές υγείας Ειδοποιήσεις σε περίπτωση Καταγραφή κρουσμάτων πχ
προβλημάτων υγείας μηνιγγίτιδας
Δομές που δεν σχετίζονται Δεδομένα της αγορά, των Πωλήσεις τσιγάρων, ποτών,
με την υγεία δικαστηρίων κα συλλήψεις οδηγών υπό την

9
 επήρεια αλκοόλ κα
Μετά την καταγραφή, ακολουθεί μια ανάλυση δεδομένων και σύγκριση με στόχο την εύρεση
συσχέτισης με συγκεκριμένη ομάδα, παράγοντα, τρόπο έκθεσης, κατάσταση υγείας κα.
Μελέτες διεξάγονται σε μια προσπάθεια να ανακαλυφθούν συσχετίσεις μεταξύ μιας έκθεσης
ή ενός παράγοντα κινδύνου και της έκβασης ως προς την υγεία. Με βάση τα δεδομένα
δηλαδή και την κατάλληλη επεξεργασία τους καταλήγουμε σε μία ή περισσότερες θεωρίες
για το μοντέλο εξάπλωσης.
Ας δούμε μερικούς τρόπους με τους οποίους μπορούμε να συλλέξουμε δεδομένα: ώστε να
ελέγξουμε την υπόθεσή μας

 Συγχρονικές μελέτες (cross-sectional study)

• Έρευνες κοόρτης-προοπτικές (cohort study)
• Έρευνες ασθενών -μαρτύρων (case-control study)

Συγχρονικές μελέτες (cross-sectional study)

Η έκθεση (exposure) και η νόσος μετρώνται την ίδια χρονική στιγμή στον πληθυσμό. Το
δείγμα που χρησιμοποιείται είναι ανεξάρτητο από το εάν έχουν τα άτομα εκτεθεί / νοσήσει ή
όχι.
Παράδειγμα: τηλεφωνούμε τυχαία σε ένα πλήθος μαθητών και τους ρωτάμε πόση ώρα
διάβασαν εκείνη την ημέρα και ποιος είναι ο σωματικός δείκτης. Τί ημέρα όμως ήταν αυτή
(διακοπές, περίοδος εξετάσεων κτλ). Τα συμπεράσματα δηλαδή εξαρτώνται από τη στιγμή
της έρευνας.

Συγχρονικές μελέτες

Έκθεση
ô
Εξαγόμενο (αποτέλεσμα)

Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα των συγχρονικών μελετών

Πλεονεκτήματα Μειονεκτήματα
Χαμηλότερο κόστος – συντομότερη Χαμηλότερο κόστος – συντομότερη
διάρκεια διάρκεια
Γενικευσιμότητα Γενικευσιμότητα
Μπορούν να αξιολογηθούν πολλαπλές Μπορούν να αξιολογηθούν πολλαπλές
εκβάσεις και εκθέσεις εκβάσεις και εκθέσεις
Χρήσιμες για το σχεδιασμό δημόσιας υγείας Χρήσιμες για το σχεδιασμό δημόσιας υγείας
Βοηθητικές για μελλοντικές μελέτες πάνω Βοηθητικές για μελλοντικές μελέτες πάνω
στην αιτιολογία του νοσήματος στην αιτιολογία του νοσήματος
Δεν μπορούμε να συμπεράνουμε τη
χρονική αλληλουχία μεταξύ έκθεσης και
νόσου αν η έκθεση είναι ένα χαρακτηριστικό
που μπορεί να μεταβληθεί μέσα στο χρόνο
δηλαδή δεν χρήσιμες για τη μελέτη της
αιτιολογίας μίας νόσου

10
 Όχι κατάλληλες για τη μελέτη σπάνιων
νοσημάτων ή νοσημάτων με σύντομη
διάρκεια

Έρευνες κοόρτης-προοπτικές (cohort study)

Σε αυτήν την περίπτωση οι επιστήμονες μελετούν ένα δείγμα ατόμων τα οποία χωρίζουν σε
κατηγορίες ανάλογα με το εάν έχουν εκτεθεί σε ένα συγκεκριμένο κίνδυνο. Παρακολουθούν
το δείγμα για κάποιο ορισμένο χρονικό διάστημα ώστε να δούνε εάν υπάρχει εξέλιξη της
νόσου (ή οποιαδήποτε αλλαγή)

Έρευνες κοόρτης-προοπτικές

Εξαγώμενο
Έκθεση αποτέλεσμα

Παράδειγμα έρευνας κοόρτης

Έστω ότι θέλουμε να δούμε πώς επηρεάζει η πώληση ενός υγιεινού γεύματος σε μια καντίνα
τις επιλογές των μαθητών ή ακόμη και τον δείκτη μάζας σώματος.
 Το δείγμα θα παρακολουθηθεί όλη τη σχολική χρονιά και
 Θα χωριστεί σε άτομα που επέλεξαν το γεύμα και σε αυτά που δεν το επέλεξαν
 Η έρευνα μπορεί να αφορά στο πόσο άλλαξαν οι διατροφικές συνήθειες κατά τη
διάρκεια της χρονιάς και ίσως πόσο επηρεάστηκε ο δείκτης μάζας σώματος ή
μεταβολικές νόσοι όπως ο διαβήτης

Έρευνα ασθενών -μαρτύρων (case-control study)

Σε αυτή τη μελέτη μελετούμε δείγμα ατόμων που φέρουν μια ασθένεια (ασθενείς) με δείγμα
ατόμων που δεν τη φέρουν (μάρτυρες)

Έρευνα ασθενών -μαρτύρων (case-control study)

Εξαγώμενο
Έκθεση αποτέλεσμα

11
Παράδειγμα έρευνας ασθενών -μαρτύρων (case-control study)
Ας θυμηθούμε το παράδειγμα με το κρουαζιερόπλοιο. Συγκρίνω αυτούς που έχουν διάρροια
με αυτούς που δεν έχουν και καταλήγω ότι το νερό είναι η αιτία της νόσου.

Ας συσχετίσουμε τις τρεις παραπάνω μεθοδολογίες με το χρόνο

Ας κάνουμε τώρα τα παρακάτω τεστ:

Ποια από τα παρακάτω είναι παραδείγματα πηγής συλλογής δεδομένων που σχετίζεται με
την υγεία;
1. σύλληψη οδηγού σε κατάσταση μέθης.
2. ηλεκτρονικά αρχεία υγείας.
3. μέτρηση τοξινών σε οδηγό.
4. Προσφυγή ιατρικού συμβουλίου κατά ιατρού.

Αντιστοιχίστε κάθε μελέτη με τον σωστό ορισμό.

Α. συγχρονική, Β. Κοόρτης, Γ. Έλεγχος περίπτωσης
1. Άτομα με διαβήτη συγκρίνονται με άτομα χωρίς διαβήτη. _________ .
2. Μια μελέτη γυναικών ηλικίας 50 - 60 ετών σε μια κοινότητα που βρίσκεται κοντά σε
μια εγκατάσταση πυρηνικής ενέργειας. _________ .
3. Άτομα που έχουν λάβει διατροφική συμβουλευτική και που ασκούνται δύο φορές την
εβδομάδα συγκρίνονται με άτομα που δεν έχουν (κάνει κάτι κάνει κάτι απ’ αυτά τα
δύο). _________ .
Ας συνοψίσουμε:
Τρόπος εργασίας ενός επιδημιολόγου
Δεν πρόκειται για εργασία γραφείου. Συνήθως περιλαμβάνει τα παρακάτω 10 βήματα:

12
 1. Καθορίζει την ύπαρξη μιας επιδημίας
2. Ετοιμάζει την εργασία πεδίου
3. Πιστοποιεί τη διάγνωση
4. Καθορίζει και αναγνωρίζει της περιπτώσεις προς μελέτη
5. Χρησιμοποιεί την περιγραφική επιδημιολογία
6. Αναπτύσει μια υπόθεση
7. Αξιολογεί την υπόθεση
8. Επαναδιατυπώνει την υπόθεση
9. Εφαρμόζει μέτρα ελέγχου και πρόληψης
10. Δημοσιεύει τα αποτελέσματα
Η σειρά δεν είναι απόλυτη, υπάρχει ευελιξία

Ας δούμε αυτά τα στάδια στο παράδειγμα της νόσου των λεγεωναρίων:

1. Έχουμε επιδημία; κοιτάμε συχνότητα εμφάνισης σε σχέση με άλλες χρονικές περιόδους
2. Μελετούμε τη νόσο, ετοιμάζουμε το υλικό που χρειαζόμαστε και ετοιμαζόμαστε για ταξίδι.
Απαιτείται συνεργασία με άλλους φορείς, όπως δομές υγείας ή φορείς παρακολούθησης
ασθενειών στον τόπο της μελέτης
3. Πιστοποιείται η διάγνωση μέσω συζήτησης με τους ασθενείς, μελέτης κλινικών δεδομένων
και διαγνωστικών διαδικασιών και αποτελεσμάτων
4. Καθορίζονται τα διαγνωστικά κριτήρια ώστε να αναγνωρίζεται ως μια περίπτωση
ασθενούς μέρος του δείγματός μας ή όχι (χρειάζονται: 1. κλινικά δεδομένα της ασθένειας
δηλαδή συμπτωματολογία, 2. υπάρχουν κοινά μεταξύ των ατόμων που ασθενούν; 3. πού
βρίσκονται τα άτομα που νοσούν και πού ήταν πριν 4. χρόνος: πότε εμφανίστηκαν τα
συμπτώματα και πόσο διήρκησαν. Στην αρχή συνήθως η λίστα είναι μεγάλη για να
καλύψουμε ότι πιθανόν να σχετίζεται. Κατά την πορεία της μελέτης η λίστα αυτή μικραίνει, με
βάση τα δεδομένα της μελέτης. Στην περίπτωση της νόσου των λεγεωναρίων,
καταγράφηκαν δεδομένα από νοσοκομεία και συνδυάστηκαν με δεδομένα από τα
εργαστήρια. Ακολούθως ενημερώθηκε το σύστημα υγείας για τα διαγνωστικά κριτήρια.
5. Εφαρμόστηκε η περιγραφική επιδημιολογία ώστε να καθοριστεί το τί, ποιος, πού και πότε.
Οι επιστήμονες μελετούν ημερομηνίες, τοποθεσίες και άτομα. Είμαστε έτοιμοι να
αναπτύξουμε την υπόθεση του πώς και γιατί ασθενεί το δείγμα μας. Διατυπώνεται μια
υπόθεση με βάση τα δεδομένα που έχουν συλλεχθεί.
6, 7, 8. Έστω η υπόθεση είναι ότι όποιος επισκέφθηκε το ξενοδοχείο Α ασθένησε.
Συγκεντρώθηκαν δεδομένα από τους θαμώνες του ξενοδοχείου, από τα νοσοκομεία καθώς
και από ελέγχους που έγιναν σε διάφορα υλικά με μέρη του ξενοδοχείου. Δόθηκαν
ερωτηματολόγια σε πελάτες και εργαζόμενους στο ξενοδοχείο για τα μέρη που
επισκέφθηκαν ή διέμειναν, ποιους συνάντησαν. Δεν εντοπίστηκε η πηγή της επιδημίας, αλλά
5 μήνες αργότερα οι μελέτες κατέληξαν στο ότι στην υποδοχή του ξενοδοχείου ήταν ο τόπος
του μεγαλύτερου κινδύνου μόλυνσης. Τα εργαστήρια τελικά απομονώσαν και ταυτοποίησαν
το στέλεχος που προκάλεσε τη νόσο (θερμόφιλο βακτήριο, παρών στο κλιματιστικό της

13
υποδοχής του ξενοδοχείου). Γιατί οι εργαζόμενοι δεν ασθένησαν; τί είδους βακτήριο
ήταν αυτό; Αναπτύξτε τη θεωρία σας.
9. Τα μέτρα πρόληψης ήταν η χλωρίωση του νερού και η αντικατάσταση των συστημάτων
κλιματισμού με βιομηχανικού τύπου
10. Αφού καταλήξανε ποιοι έπρεπε να ενημερωθούν, πώς και ποιες πληροφορίες έπρεπε να
διατεθούν, ακολουθήθηκε σχετική διαδικασία.

Δείτε τα δεδομένα που συλλέχθηκαν αρχικώς. Τί υπόθεση θα αναπτύσσατε εσείς;

Προσοχή είναι αριθμοί όχι ρυθμός

14
Απαντήστε τώρα στα παρακάτω τεστ
Το 1976 κατά τη διάρκεια μιας συνέλευσης της Αμερικανικής Λεγεώνας, 11 παρευρισκόμενοι
είχαν πεθάνει από εμφανή καρδιακή προσβολή την 1η Αυγούστου. Ο Δρ. Κάμπελ
επικοινώνησε με το Υπουργείο Υγείας της Πενσυλβάνια αφού αντιλήφθηκε ότι είχε
θεραπεύσει τρεις από αυτούς τους 11 συμμετέχοντες. Ποιο είναι το πρώτο βήμα που το
Υπουργείο Υγείας της Πενσυλβάνια έπρεπε να ακολουθήσει;
1. Να θεσπίσει ένα σύστημα επιτήρησης
2. Να ειδοποιήσει για τον κίνδυνο, τους παρευρισκόμενους στο συνέδριο
3. Να διαπιστώσει την ύπαρξη επιδημίας
4. Να στείλει μια ομάδα έρευνας στο ξενοδοχείο

Στη συνέχεια, το CBC ξεκίνησε έρευνα. Ωστόσο, δεν υπήρχε αποτελεσματική επικοινωνία
μεταξύ των επιστημόνων στο πεδίο, που έπαιρναν συνεντεύξεις από ασθενείς, και εκείνων
στο εργαστήριο που δοκίμαζαν δείγματα.
Ως πρώτο βήμα για να σταματήσει αυτό το ξέσπασμα (αυτή η επιδημία), τι θα έπρεπε να
είχε κάνει η ομάδα για να εντοπίσει τα άτομα που ήταν μέρος της επιδημίας;
1. Να επιβεβαιώσει μια διάγνωση.
2. Να καθορίσει έναν ορισμό περίπτωσης για τον εντοπισμό των περιπτώσεων.
3. Να κοινοποιήσει τα πορίσματα στο κοινό.
4. Να εφαρμόσει μέτρα πρόληψης.

Στην εικασία ότι το σύστημα ψύξης μπορεί να είναι η πηγή της επιδημίας, ποιο βήμα
εφάρμοσε ο επιδημιολόγος;
1. Ανάπτυξη μιας υπόθεσης.
2. Βελτίωση μιας υπόθεσης.
3. Αξιολόγηση μιας υπόθεσης.
4. Επαλήθευση μιας διάγνωσης.

Τον Ιανουάριο του 1977, το βακτήριο Legionella εντοπίστηκε τελικά και απομονώθηκε και
βρέθηκε να αναπαράγεται στον πύργο ψύξης του συστήματος κλιματισμού του ξενοδοχείου.
Στη συνέχεια, τα βακτήρια εξαπλώνονται μέσα στο κτίριο όποτε το σύστημα εμπλεκόταν.
(λειτουργούσε;). Τι πρέπει να κάνει η ομάδα έρευνας σχετικά με την αρχική της υπόθεση;
1. Να την αξιολογήσει.
2. Να την βελτιώσει.
3. Να την επιβεβαιώσει.
4. Τα 1 και 2 μαζί.
Τα ευρήματα από αυτήν την έρευνα για την επιδημία, οδήγησαν στην ανάπτυξη νέων
κανονισμών παγκοσμίως για τα συστήματα κλιματισμού. Ποιο βήμα δείχνει αυτό;
1. Κοινοποίηση των ευρημάτων.
2. Εφαρμογή μέτρων ελέγχου και πρόληψης.
3. Εφαρμογή περιγραφικής επιδημιολογίας.

15
 4. Βελτίωση της υπόθεσης.
Δεύτερο μέρος: Μοντέλα στην επιδημιολογία
Πως χρησιμοποιήθηκαν τα μαθηματικά μοντέλα στις επιδημίες
Η κεντρική ιδέα για τα μοντέλα μετάδοσης, είναι η μηχανιστική περιγραφή μετάδοσης μιας
μολυσματικής ασθένειας μεταξύ δύο ατόμων. Αυτή η περιγραφή καθιστά δυνατή την
περιγραφή της χρονικής εξέλιξης της επιδημίας με μαθηματικούς όρους και με αυτόν τον
τρόπο συνδέουν την διαδικασία ατομικού επιπέδου της μετάδοσης με την περιγραφή της
επίπτωσης και του επιπολασμού σε επίπεδο πληθυσμού για μια ασθένεια (Kretzschmar &
Wallinga, 2009). Σε μια επιδημία συνήθως ο πληθυσμός διακρίνεται σε τρεις ομάδες:
• Επίνοσα άτομα (Susceptibles)
• Μολυσμένα άτομα (Infected)
• ΄Ατομα που έχουν αποκτήσει μόνιμη ή προσωρινή ανοσία (Removed/Recovered)
Επίνοσα άτομα είναι τα άτομα του πληθυσμού που μπορούν δυνητικά να μολυνθούν από
την ασθένεια. Μολυσμένα είναι τα άτομα του πληθυσμού που τελικά μολύνονται από την
μολυσματική ασθένεια, ενώ η τρίτη ομάδα αποτελείται από άτομα που είτε έχουν αποκτήσει
ανοσία με φυσικό τρόπο (δηλαδή έχουν νοσήσει), είτε έχουν αποκτήσει ανοσία μέσω του
εμβολιασμού. Στη πραγματικότητα οι τρεις αυτές ομάδες στην διάρκεια του χρόνου
μεταβάλλονται. Στην αρχή μιας πανδημίας ο πληθυσμός αποτελείται από επίνοσα άτομα,
δεν υπάρχουν μολυσμένα ή μπορεί να είναι πολύ λίγα ένω τα άτομα που έχουν αναρρώσει
είναι μηδέν. Στις επόμενες μέρες αφού υπάρχει μετάδοση της ασθένειας, καθώς το
μολυσμένο άτομο μολύνει άλλα, υπάρχει αύξηση των μολυσμένων ατόμων, τα επίνοσα
άτομα μειώνονται, ενώ αθροιστικά αυξάνεται ο αριθμός των ατόμων που έχουν αναρρώσει.
Ωστόσο κάποιος μπορεί να διαιρέσει τον πληθυσμό σε περισσότερες ομάδες όπως θα
δούμε παρακάτω. Συγκεκριμένα τα μαθηματικά μοντέλα χαρακτηρίζονται με την βοήθεια των
γραμμάτων S, I, R, E, D, M. Το γράμμα S (Susceptible) εκφράζει τα άτομα που δεν έχουν
κολλήσει ακόμα, το Ι (Infected) τα άτομα που έχουν προσβληθεί από τη νόσο και μπορούν
να την μεταδώσουν, τo R (Removed ή Recovered) εκφράζει τα άτομα που έχουν αναρρώσει
ή έχουν πεθάνει, το Ε (Exposed) τα άτομα που έχουν μολυνθεί και βρίσκονται σε φάση
επώασης, το D (Deceased) για τα άτομα που πέθαναν από την ασθένεια και τέλος το M
(Maternally-derived immunity) εκφράζει τα μωρά που απέκτησαν προσωρινή ανοσία από τη
μητέρα τους.

Συνοπτική παρουσίαση μοντέλων

Με την βοήθεια των παραπάνω συμβολισμών ας δούμε μερικά από τα μοντέλα που έχουν
αναπτυχθεί για τις διάφορες ασθένειες:
• SI: τα άτομα αφού μολυνθούν δεν μπορούν να θεραπευτούν,
• SIR: τα άτομα αφού μολυνθούν και στη συνέχεια γίνουν καλά αποκτούν ανοσία (δεν
μπορούν να μεταδώσουν την ασθένεια),
• SIS: τα άτομα, αφού γίνουν καλά, δεν αποκτούν ανοσία και μπορούν να μολυνθούν ξανά
από την ασθένεια,
• SIRS: τα άτομα αφού νοσήσουν και γίνουν καλά, αποκτούν προσωρινή ανοσία και μετά
από κάποιο καιρό μπορούν να είναι ξανά ευάλωτοι στην ασθένεια και να την μεταδώσουν,

16
• SEIR: τα άτομα αφού μολυνθούν μπορούν να μεταδώσουν την ασθένεια μόνο όταν
έχει τελειώσει ο χρόνος επώασης της ασθένειας και αφού αναρρώσουν αποκτούν
ανοσία,
• SIRD: τα άτομα, αφού γίνουν καλά, αποκτούν ανοσία, αλλά τελικά πεθαίνουν,
• MSIR: τα μωρά που απέκτησαν προσωρινή ανοσία από τη μητέρα τους, κολλάνε την
ασθένεια, γίνονται καλά και αποκτούν ανοσία.
Από τα παραπάνω μοντέλα, αυτά που κυρίως χρησιμοποιούνται είναι το μοντέλο SIR και το
μοντέλο SEIR

Οι Δείκτες R0, R και Rt σε Μία Επιδημία

https://eclass.upatras.gr/modules/document/?course=MED825

https://eibbe.gr/video4/ (από το 10.32 λεπτό και μετά)

R0: Πρόκειται για τον βασικό αναπαραγωγικό αριθμό, δηλαδή τον αριθμό των νέων
κρουσμάτων που μολύνει κατά μέσο όρο κάθε υπάρχον κρούσμα σε ένα πλήρως επίνοσο
πληθυσμό και χωρίς μέτρα ελέγχου (υπό ιδανικές συνθήκες).

R: Πραγματικός αναπαραγωγικός αριθμός, είναι ο αριθμός των νέων κρουσμάτων που μολύνει
κατά μέσο όρο κάθε υπάρχον κρούσμα σε ένα πραγματικές συνθήκες (δηλαδή με μέτρα ελέγχου,
ποσοστό υπάρχουσας ανοσίας κτλ)

Rt: Πρόκειται για τον στιγμιαίο πραγματικό αναπαραγωγικό αριθμό δηλαδή το R σε χρόνο t
(ορισμένη χρονική στιγμή)

Ισχύει:

O R (ή Rt) Μας δείχνει την τάση μιας επιδημίας (σταθερή / αυξανόμενη / φθίνουσα) και έτσι
χρησιμοποιείται από τις κυβερνήσεις των περισσοτέρων χωρών για τη λήψη αποφάσεων
σχετικά με τα μέτρα προστασίας. Ο λόγος είναι ότι o Rt μπορεί να μας δώσει μία γρήγορη
εκτίμηση αναφορικά με τον έλεγχο που έχουμε πάνω στην εξάπλωση μίας επιδημίας. Αν ο R
είναι πάνω από 1, η επιδημία διογκώνεται, ενώ αν είναι κάτω από 1, βρίσκεται σε καθοδική
πορεία και οδεύει προς το τέλος της. Κατά την άρση των μέτρων, επομένως, ο σκοπός των
κυβερνήσεων είναι να διατηρήσουν τον R κάτω από 1.
O R εξαρτάται από διάφορες παράγοντες όπως:
1) Ο αριθμός των επαφών που είχε το μολυσμένο άτομο, δηλαδή συχνότητα επαφών (c)
2) Η πιθανότητα μόλυνσης από μια δεδομένη επαφή, δηλαδή τήρηση ή όχι των μέτρων
(p ή τ))

17
3) Η διάρκεια της μολυσματικότητας, πχ έγκαιρη απομόνωση των κρουσμάτων (D)
4) Η αναλογία των επαφών που είναι ευαίσθητοι στη μόλυνση (S)
5) Το ίδιο το παθογόνο

Αν κάθε ένας είναι ευαίσθητος τότε ο μέσος αριθμός δευτερογενών μολύνσεων που θα
δημιουργηθεί από ένα μόνο μολυσματικό άτομο δίνεται από τον τύπο:
R=pxcxD
Δηλαδή ο R μπορεί να υπολογιστεί αν γνωρίζουμε τα p, c, & D.
Σε γενικές γραμμές ισχύουν τα εξής:

Εάν Rt < 1 τότε η μόλυνση δεν μπορεί να εισέλθει στον πληθυσμό οπότε οι μηχανισμοί
ελέγχου της μόλυνσης δεν είναι απαραίτητοι (not cost-effective)
Εάν Rt > 1 τότε (κατά μέσο όρο) το παθογόνο θα εισέλθει στον πληθυσμό οπότε
απαιτούνται μέτρα ελέγχου για να παρεμποδίσουμε (καθυστερήσουμε) μια επιδημία

Καθώς το παθογόνο εισέρχεται, ο αριθμός των

ευαίσθητων μειώνεται μέσω της θεραπείας (ή του
θανάτου)

Τελικά, ανεπαρκείς ευαίσθητοι για να διατηρηθεί η

«αλυσίδα» μετάδοσης

Κατά μέσο όρο όταν κάθε μολυσμένο άτομο μολύνει < 1

άλλο άτομο, η επιδημία σταματάει Αρχική είσοδος, R(t) =
R0 Κορυφή της επιδημίας R(t) = 1

18
Μοντέλο των Kermack - McKendrick (SIR) σε σταθερό πληθυσμό
Αποτελεί το πιο διαδεδομένο επιδημιολογικό μοντέλο. Διαγραμματικά (θεωρούμε ότι τα βέλη
δείχνουν την χρονική εξέλιξη) η χρονική μετάβαση για ένα άτομο του πληθυσμού είναι της
μορφής:

Υπάρχουν τρεις κατηγορίες πληθυσμών σε αυτό το μοντέλο. Αρχικά έχουμε τους

μολυσμένους (I) που μπορούν να μεταδώσουν την ασθένεια σε άλλους, τους επίνοσους (S)
που δεν έχουν προσβληθεί ακόμα από την ασθένεια και η τελευταία κατηγορία (R)
περιλαμβάνει αυτούς που έχουν μολυνθεί αλλά δεν μπορούν να μεταδώσουν την ασθένεια
για κάποιο λόγο (π.χ. έχουν απομονωθεί από τον υπόλοιπο πληθυσμό)(Jones, Plank &
Sleeman, 2009). Επιπλέον η τελευταία κατηγορία περιλαμβάνει όσους έχουν θεραπευτεί
αλλά και όσους έχουν πεθάνει. Ο λόγος είναι ότι και οι δύο ομάδες δεν αλληλεπιδρούν
πλέον με την ασθένεια, εφόσον οι πρώτοι έχουν αποκτήσει ανοσία, οπότε μπορούν να
περιγραφούν με μια μεταβλητή. Αυτό το γεγονός μας δίνει την δυνατότητα να δούμε το
σύνολο του πληθυσμού N, ως μια σταθερά, ανεξάρτητη του χρόνου (Κομηνέας &
Χαρμανδάρης, 2015), δηλαδή ο πληθυσμός είναι σταθερός και ισχύει :
S(t) + I(t) + R(t) = N ≠ N(t).
Το πρώτο μοντέλο SIR έχει προταθεί από τους Kermack – McKendrick το 1927 και βασίζεται
στις εξής απλές υποθέσεις:

 Πρώτον, ο ρυθμός αύξησης των ασθενών (μολυσμένων), I΄(t), αυξάνει ανάλογα με

τον αριθμό των επαφών μεταξύ ασθενών και επίνοσων με έναν γραμμικό όρο ως
προς το γινόμενο της μορφής αSI.
 Δεύτερον, ο αριθμός των επίνοσων αντίστοιχα μειώνεται ανάλογα με τον αριθμό των
επαφών μεταξύ ασθενών και επίνοσων με τον όρο αSI.
 Τρίτον, ο αριθμός των διαγραμμένων αυξάνει ανάλογα με τον αριθμό των ασθενών,
κατά ένα ποσοστό bI, ενώ αντίστοιχα με το ίδιο ποσοστό μειώνεται ο αριθμός των
ασθενών (Κομηνέας & Χαρμανδάρης, 2015).

19
20
21
μηδέν, αυτό σημαίνει ότι η ασθένεια έχει εξαφανιστεί προτού προσβληθεί όλος ο
πληθυσμός.

Μπορώ να αλλάξω το Rt;

Μπορώ να αλλάξω το α και τον
αρχικό πληθυσμό μου αλλά, όχι το β.

R και SIR
Μάθαμε έως τώρα

όπου α = τ* c και είναι γνωστός ως ο αποτελεσματικός ρυθμός επαφής, β είναι ο ρυθμός

ανάρρωσης.
Και
R=p*c*D

Η παραδοχή ότι όλα τα ποσοστά είναι σταθερά σημαίνει ότι η αναμενόμενη διάρκεια
μόλυνσης είναι απλώς το αντίστροφο του ρυθμού ανάρρωσης: α = β−1
Ποιες είναι οι προϋποθέσεις για μια επιδημία; Μια επιδημία εμφανίζεται εάν ο αριθμός των
μολυσμένων ατόμων, δηλαδή dΙ/dt > 0. Δηλαδή,
αSI − βΙ > 0
αSI/β> I
Στην αρχή μιας επιδημίας, σχεδόν όλοι είναι ευαίσθητοι. Εμείς λοιπόν μπορούμε να πούμε
ότι S ≈ 1. Αντικαθιστώντας S = 1, καταλήγουμε στην ακόλουθη ανισότητα
α/β = R0 > 1
Εφόσον λοιπόν α = τ* c και D = β−1, βλέπουμε ότι έχουμε εξάγει μια έκφραση για το R0 που
δίνεται από τα α και β. Αυτό το μικρό μαθηματικό κόλπο εξηγεί γιατί πρέπει να θεωρήσουμε
ότι οι μετρήσεις μας αφορούν "σε έναν εντελώς ευαίσθητο πληθυσμό", για να μπορέσουμε
να τις ενσωματώσουμε στον υπολογισμό του R.

22
Κάντε μια επανάληψη του αριθμού R. Ας συνδέσουμε τώρα το μοντέλο SIR με το Rt:

Προσέξτε, τις έννοιες

R0 και R ή Rt

23
Εφαρμόστε τις γνώσεις σας: Αντιστοιχείστε τα γραφήματα με το σωστό κείμενο
Στην περαιτέρω πορεία, περισσότεροι άνθρωποι
εισέρχονται στην ομάδα των ατόμων που έχουν
αποκλειστεί από τη διαδικασία μόλυνσης (έχουν
αναρρώσει ή νεκροί) παρά είναι μολυσμένοι. Ο
αριθμός των μολυσμένων αρχίζει να μειώνεται

Rt μικρότερο του 1

Παρατηρείται ξαφνικά μεγάλη αύξηση του αριθμού

των μολυσμένων ατόμων και ο αριθμός των
επίνοσων ατόμων μειώνεται απότομα. Μερικοί
πεθαίνουν ή αναρρώνουν, πράγμα που σημαίνει ότι
με την πάροδο του χρόνου οι άνθρωποι
μετακινούνται από τη μολυσμένη ομάδα στην ομάδα
ανθρώπων που έχουν περάσει τη διαδικασία
μόλυνσης (έχουν αναρρώσει ή νεκροί).

Το Rt είναι ακόμα 1 ή μεγαλύτερο του 1

Σιγά-σιγά, το ποσοστό του πληθυσμού που έχει
μολυνθεί μειώνεται και πλησιάζει το μηδέν. Το
ποσοστό των ατόμων που εξαλείφονται από την
καμπύλη μόλυνσης πλησιάζει έναν σταθερό αριθμό.
Αυτό σηματοδοτεί το τέλος της επιδημίας.

Φτάνουμε στο αποκορύφωμα της επιδημίας καθώς

υπάρχουν όλο και λιγότεροι άνθρωποι που θα
μολυνθούν. Σε αυτό το σημείο, οι επίνοσοι
μολύνονται με τον ίδιο ρυθμό που τα μολυσμένα
άτομα αποβάλλουν τη μόλυνση (αναρρώνουν ή
πεθαίνουν).

Rt 1

Πρώτον, ένα μικρό ποσοστό του πληθυσμού ανήκει

στην μολυσμένη ομάδα. Όλοι οι άλλοι ανήκουν στη
μεταδοτική ομάδα.

Rt 1
Με την πάροδο του χρόνου, οι αναλογίες των
ομάδων αλλάζουν σύμφωνα με τους νόμους των
εξισώσεων που χρησιμοποιούνται. Μερικοί επίνοσοι
άνθρωποι μολύνονται, κάποιοι μολυσμένοι
εγκαταλείπουν τη διαδικασία μόλυνσης (ανάρρωση ή
νεκροί). Δεδομένου ότι ο αριθμός των μολυσμένων
ατόμων είναι μικρός, οι αλλαγές είναι αργές.

24
Συλλογική Ανοσία-Ανοσία Αγέλης (Herd Immunity)
΄Ενα φαινόμενο που παρατηρείται στις επιδημίες είναι η έννοια της συλλογικής ανοσίας ή
ανοσία αγέλης. Η ανοσία της αγέλης εμφανίζεται όταν ένα σημαντικό ποσοστό του
πληθυσμού (ή της αγέλης) έχει εμβολιαστεί ( ή έχει επιτύχει ανοσία με κάποιο άλλο
μηχανισμό) με αποτέλεσμα η προστασία των ευαίσθητων (π.χ μη εμβολιασμένων) ατόμων.
΄Οσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των ατόμων που έχουν ανοσία σε έναν πληθυσμό, τόσο
μικρότερη είναι η πιθανότητα ένα ευαίσθητο άτομο να έρθει σε επαφή με την μόλυνση. Είναι
πιο δύσκολο για τις ασθένειες να εξαπλωθούν μεταξύ ατόμων αν μεγάλος αριθμός του
πληθυσμού έχει ήδη ανοσία, καθώς η αλυσίδα της μόλυνσης θα έχει σπάσει (Barat &
Kirwan, 2009). Το φαινόμενο αυτό εκφράζει οτι σε μια επιδημία δεν θα μολυνθεί όλος ο
πληθυσμός, καθώς απο την στιγμή που έχουν μολυνθεί πολλά άτομα και έχουν αποκτήσει
ανοσία, τα επίνοσα άτομα προστατεύονται έμμεσα από την μόλυνση λόγω της παρουσίας
ατόμων με ανοσία καθώς παρεμποδίζεται η επαφή των μολυσμένων ατόμων με τα
εναπομείναντα επίνοσα άτομα. Πάνω σε αυτή τη θεωρία βασίζεται και η ιδέα του
εμβολιασμού, δηλώνοντας ότι δεν είναι απαραίτητο να εμβολιαστεί όλος ο πληθυσμός για
την εξάλειψη μιας μολυσματικής ασθένειας. Αυτή η θεωρία απέδειξε την αξία της κατά την
εξάλειψη της ευλογιάς την δεκαετία του 1970. Κάλυψη εμβολιασμού 80% παγκοσμίως με
συγκεκριμένο σχέδιο εμβολιασμού ήταν επαρκής για την εξάλειψη αυτού του ιού (
Kretzschmar & Wallinga, 2009). Ωστόσο κεντρικό ερώτημα αφορά το ποσοστό ανοσίας που
μας προστατεύει, δηλαδή τι ποσοστό ανοσίας πρέπει να πετύχουμε ώστε να εμποδίσουμε
την μετάδοση. Το ποσοστό αυτό πρέπει να εξαρτάται από τον βασικό αριθμό
αναπαραγωγής R0. Αν πάρουμε για παράδειγμα την ιλαρά η οποία έχει αρκετά υψηλό
βασικό αριθμό αναπαραγωγής (R0 = 14), όταν ένα μολυσμένο άτομο εισέλθει στον
πληθυσμό μπορεί θεωρητικά να κολλήσει άλλα 14 άτομα οπότε καταλαβαίνουμε ότι
χρειαζόμαστε υψηλό ποσοστό ανοσίας για να μην διευκολυνθεί η μετάδοση. Αυτό το
ποσοστό ονομάζεται κρίσιμη τιμή συλλογικής ανοσίας ή εμβολιασμού p ( Kretzschmar &
Wallinga, 2009).

Βιβλιογραφία

 https://www.youtube.com/watch?v=4oaQUAnA6nY
 Centers for Disease Control and Prevention (CDC)
 (http://emf.physics.auth.gr/gr/guidelines/epidimiology.htm)
 https://eclass.upatras.gr/modules/document/?course=MED825
 Wikipedia
 ΜΑΡΓΩΝΗ ΑΡΤΕΜΙΣ: Η Μαθηματική Μοντελοποίηση των Επιδημιών.
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
(https://dspace.lib.ntua.gr/xmlui/bitstream/handle/123456789/55551/%CE%94%CE
%B9%CF%80%CE%BB%CF%89%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BA
%CE%AE%20%CE%95%CF%81%CE%B3%CE%B1%CF%83%CE%AF%CE
%B1%20%CE%9C%CE%B1%CF%81%CE%B3%CF%8E%CE%BD%CE
%B7%20%CE%86%CF%81%CF%84%CE%B5%CE%BC%CE%B9%CF
%82%20%2830%29.pdf?sequence=1)
 https://eibbe.gr/video4/
 https://web.stanford.edu/~jhj1/teachingdocs/Jones-on-R0.pdf

25