 ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ Α΄ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ

 ΤΑΞΗ: Γ1
 ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ - 11/12/2023

ΚΕΙΜΕΝΟ 1 : Μορφές της ελευθερίας

Ποιος είναι ο ελεύθερος άνθρωπος; Ποιος μπορεί και αξίζει να λέγεται ελεύθερος; Όσο κι αν
το ερώτημα τούτο φαίνεται απλό, η απάντηση δεν είναι καθόλου εύκολη. Ας επιχειρήσουμε
να πλησιάσουμε το θέμα. Θα αποζημιωθούμε για τον κόπο μας.

Κατά τον κλασικό ορισμό, ελεύθερος είναι ο άνθρωπος «ο έχων ιδίαν βούλησιν». Αυτός που
διαθέτει τον εαυτό του, ρυθμίζει τη ζωή του, παίρνει και εκτελεί τις αποφάσεις του κατά τη
δική του κρίση, σύμφωνα με τις επιθυμίες, τις επιδιώξεις, τα συμφέροντα του.

Πόσοι όμως και ποιοι είναι με το νόημα τούτο πραγματικά ελεύθεροι; Είναι ελεύθερος, ή έως
ποιο βαθμό είναι ελεύθερος ο άνθρωπος που διαθέτει άφθονα οικονομικά μέσα για τα
θελήματά του, ακόμη και στις κοινωνίες σαν τις δικές μας σήμερα, όπου όλα τα αγοράζει
κανείς με το χρήμα; Εχθρός της ελευθερίας είναι η εξάρτηση και τόσο βαρύτερη γίνεται η
εξάρτηση του ανθρώπου όσο πολλαπλασιάζονται οι ανάγκες του. Επομένως, αλλού πρέπει να
αναζητήσουμε το μέτρο και την εγγύηση της ελευθερίας ενός ατόμου και όχι στους πόρους
του. Με αυτήν την αντίληψη ο δούλος Επίκτητος, ο αρχαίος στωικός, έλεγε ότι όχι αυτός
αλλά ο κύριος του είναι δούλος, γιατί έχει τόσες και τέτοιες ανάγκες που είναι αδύνατο να τις
ικανοποιήσει, ενώ αυτός έχει απαλλαγεί σε τέτοιο βαθμό από τις δικές του, ώστε δε
χρειάζεται τίποτα περισσότερο από όσα του αρκούν, για να ζήσει απερίσπαστος και ευτυχής.

Με την παρατήρηση αυτή το ζήτημά μας παίρνει άλλη τροπή: μήπως πάνω από την πολιτική
και τη νομική βρίσκεται η ψυχολογική ελευθερία, και χειρότερη μορφή δουλείας είναι η
δουλεία της ψυχής, η αιχμαλωσία της από τις τυραννικές ανάγκες, που μεταβάλλει τον
άνθρωπο σε ανδράποδο; Οι αρχαίοι σοφοί (όχι μόνο οι Έλληνες) πραγματικά ελεύθερο
θεωρούσαν τον αυτάρκη άνθρωπο. Και συμβούλευαν τον απλό και λιτό βίο, που δε μας
επιβάλλει πιεστικές εξαρτήσεις.

Στη συνέχεια αυτών των σκέψεων θα συναντήσουμε ένα άλλο είδος ελευθερίας, την ηθική
ελευθερία. Όταν το νέο Σύνταγμά μας αναθέτει στην Παιδεία να κάνει τα Ελληνόπουλά
«ελεύθερους πολίτες», σκεφτήκαμε άραγε πώς εννοεί την ελευθερία ο νομοθέτης; Δεν
πρόκειται ασφαλώς εδώ ούτε για την πολιτική και νομική ούτε για την ψυχολογική
ελευθερία, αλλά για μια άλλη υψηλότερη μορφή αυτής της αρετής, που ευγενίζει τον
άνθρωπο και τον κάνει ικανό και άξιο για τους άλλους τύπους ελευθερίας. Θα την
μαντέψουμε, εάν την αναζητήσουμε εκεί που λείπει -ολικά ή μερικά- στις διάφορες μορφές
της πνευματικής δουλείας που εξανδραποδίζουν τον άνθρωπο και τον εξευτελίζουν. Εννοώ
την αμάθεια, την ανευθυνότητα και την ανανδρία. Είναι νομίζω, αυτονόητο ότι ο αμαθής όχι
μόνο είναι καταδικασμένος σε επαχθείς εξαρτήσεις, αλλά περιορίζεται και από τον πάρα
πολύ μικρό, τον ασήμαντο αριθμό των επιλογών που καλείται να κάνει με τη φτωχή
φαντασία και την ισχνή κρίση του. Κρέμεται από τους άλλους, γίνεται εύκολο θύμα της
άγνοιάς του. Δουλεία είναι και η ανευθυνότητα, θεληματική και βολική δουλεία. Ελευθερία
και ευθύνη είναι έννοιες αλληλένδετες. Όπως μόνο ο ελεύθερος είναι και υπεύθυνος, έτσι και
όποιος αποφεύγει και δεν αναδέχεται τις ευθύνες των πράξεων του, ο ευθυνόφοβος και
ευθυνοφυγάς, είναι από την ίδια την προαίρεσή του δούλος. Όσο για την ανανδρία κανείς,
υποθέτω, δε θα παραδεχτεί ότι συμβιβάζεται με το αίσθημα και την έφεση της ελευθερίας.
Απεναντίας είναι συνάρτηση της δουλείας. Ο άνανδρος είναι δούλος όπως ο δούλος είναι
άνανδρος.[…]. Ε. Π. Παπανούτσος
Κείμενο 2

Μιλώντας στον γιο μου για την ηθική και την ελευθερία

Η ζωή δεν είναι σαν τα φάρμακα, που όλα κυκλοφορούν με τις οδηγίες χρήσης τους, όπου
εξηγούνται οι αντενδείξεις του προϊόντος και αναγράφεται λεπτομερώς η δοσολογία και ο
τρόπος με τον οποίο πρέπει να λαμβάνεται. Τη ζωή μάς τη δίνουν χωρίς συνταγογράφηση και
χωρίς οδηγίες χρήσης. Η ηθική δεν μπορεί να αναπληρώσει εντελώς αυτό το έλλειμμα, γιατί
δεν είναι τίποτα περισσότερο από το χρονικό των προσπαθειών που κάνουν οι άνθρωποι για
να το διορθώσουν. […]

Γι’ αυτό αρνήθηκα να σου δώσω μια σειρά οδηγιών για συγκεκριμένα ζητήματα: για την
άμβλωση, για την αντίρρηση συνείδησης, για το ένα και για το άλλο. Ούτε φυσικά είχα την
τόλμη να σου κάνω κήρυγμα σε ύφος παραπονεμένου ή ενοχλημένου για τα «κακά» του
αιώνα μας: τον καταναλωτισμό, αχ! Την έλλειψη αλληλεγγύης, εχ! Τη μανία του χρήματος,
ωχ! Τη βία, ουχ! Την κρίση των αξιών, αχ, εχ, ωχ, ουχ! Έχω τις απόψεις μου και γι’ αυτά και
γι’ άλλα, αλλά εγώ δεν είμαι «η ηθική»· είμαι απλώς μπαμπάς. Μέσω εμού, το μόνο που
μπορεί να σου πει η ηθική είναι να ψάχνεις και να σκέφτεσαι μόνος σου, ελεύθερα,
υπεύθυνα, χωρίς να πέφτεις σε παγίδες. Προσπάθησα να σου μάθω τρόπους να βαδίζεις, αλλά
ούτε εγώ ούτε κανένας άλλος έχει το δικαίωμα να σε κουβαλήσει στους ώμους του.

Ωστόσο, να τελειώσω με μια συμβουλή; Μια και πρόκειται στη ζωή σου να επιλέγεις,
φρόντιζε να κάνεις πάντα τις επιλογές εκείνες που θα σου επιτρέπουν κατόπιν μεγαλύτερο
αριθμό άλλων πιθανών επιλογών, όχι αυτές που οδηγούν σε αδιέξοδο. Επίλεξε αυτό που σε
κάνει να είσαι ανοιχτός στους άλλους, σε νέες εμπειρίες, σε διαφορετικές χαρές. Απόφευγε
ό,τι σε κλείνει και ό,τι σε χαντακώνει. Κατά τα άλλα, καλή τύχη και εμπιστοσύνη στον εαυτό
σου!
Fernando Savater, 2013, Μιλώντας στον γιο μου για την ηθική και την ελευθερία.
Αθήνα: Εκδ. Πατάκη, σελ.194-195 (Διασκευή)

ΚΕΙΜΕΝΟ 3 (λογοτεχνικό κείμενο)

Το ποίημα «Το μαχαίρι» του Τάσου Πορφύρη (γεν.1931) δημοσιεύτηκε στο
περιοδικό Μανδραγόρας, τχ.60/Απρίλιος 2019, σελ.4.5

ΤΟ ΜΑΧΑΙΡΙ
Τούτο το μαχαίρι είναι γερά μπηγμένο
Στα πλευρά μου ανάμεσα
Καμπουριάζω απ’ τον πόνο
Παραμιλώ απ’ τον πόνο
Δεν μπορώ να ρίξω ένα ρούχο πάνω μου 5
Δεν μπορώ να βγάλω το μαχαίρι ή
Να το σπρώξω βαθύτερα
Βολεύτηκα επί πλέον προσέχω
Πώς κάθομαι πού στέκω πώς
Κοιμάμαι μα ποιος ενδιαφέρεται; 10
Ο καθένας αγκαλιά με την πληγή του.

Α. Να αποδώσετε συνοπτικά τις συμβουλές του πατέρα προς τον γιο του, σύμφωνα με το
κείμενο 2, σε 50-60 λέξεις. Μονάδες 20
Β1. Να γράψετε δίπλα από κάθε γράμμα τη λέξη Σωστό ή Λάθος, ανάλογα με το αν νομίζετε
ότι η πρόταση αποδίδει ορθά τα νοήματα των κειμένων 1 και 2. Στη συνέχεια να
τεκμηριώσετε την απάντησή σας, παραθέτοντας τα αντίστοιχα χωρία από το κείμενο.
α. Ο συντάκτης του κειμένου 1 θεωρεί ότι υπάρχει σχέση μεταξύ της ελευθερίας και της
ανάγκης . (κείμενο 1)
β. Το αίτημα για ελευθερία στο ελληνικό Σύνταγμα αναφέρεται στην εθνική ελευθερία.
(κείμενο 1)
γ. Η εξάρτηση δεν εμποδίζει τον άνθρωπο να κρίνει και να κάνει σωστές επιλογές. (κείμενο
1)
δ. Είναι αυστηρά προδιαγεγραμμένη η πορεία που ακολουθούμε στη ζωή μας. (κείμενο 2)
ε. Η ηθική υπαγορεύει την ακηδεμόνευτη σκέψη. (κείμενο 2) Μονάδες 15

Β2 . "Γι’ αυτό αρνήθηκα να σου δώσω μια σειρά οδηγιών για συγκεκριμένα ζητήματα: για
την άμβλωση, για την αντίρρηση συνείδησης, για το ένα και για το άλλο". Ο πατέρας στο
κείμενο 2 απευθύνεται στον γιο του σε ευθύ λόγο. Να μεταφέρετε το συγκεκριμένο
απόσπασμα σε πλάγιο λόγο. Τι αλλαγές παρατηρείτε ως προς το ύφος και την πειστικότητα
του λόγου μετά από αυτήν τη μετατροπή;

Β3. Ο συλλογισμός του Επίκτητου σχηματικά αποδίδεται ως εξής:

 Όποιος δεν μπορεί να ικανοποιήσει τις ανάγκες του είναι δούλος.

 Ο αφέντης του Επίκτητου έχει τόσες και τέτοιες ανάγκες που είναι αδύνατο να τις
ικανοποιήσει, ενώ ο Επίκτητος δε χρειάζεται τίποτα περισσότερο από όσα έχει.
 Άρα όχι ο Επίκτητος, αλλά ο κύριος του είναι δούλος.

Να αξιολογήσετε το επιχείρημα (θεωρήστε ότι οι προκείμενες ισχύουν) [ μον.6] και να

διακρίνετε το είδος του συλλογισμού (επαγωγικός ή παραγωγικός) δικαιολογώντας την
απάντηση σας[ μονάδες 5] Μονάδες 11

Β4. Να εξηγήσετε τη λειτουργία των εξής σημείων στίξης:

- Ποιος είναι ο ελεύθερος άνθρωπος; Ποιος μπορεί και αξίζει να λέγεται ελεύθερος;
(ερωτηματικά) [κειμ.1 §1]
- Την κρίση των αξιών, αχ, εχ, ωχ, ουχ! (θαυμαστικό) [ κειμ.2, §2 ]
- εγώ δεν είμαι «η ηθική»· ( εισαγωγικά) [ κειμ.2, § 2] Μονάδες 9

ΘΕΜΑ Γ΄ (15 μονάδες)

Ποιο είναι κατά τη γνώμη σου το θέμα του ποιήματος (Κείμενο 3); Ποια είναι η
άποψή σου για τον τρόπο με τον οποίο φαίνεται να αντιμετωπίζεται το θέμα από το
ποιητικό υποκείμενο ; (150-200 λέξεις). Να τεκμηριώσεις την απάντησή σου με τρία (3)
τουλάχιστον στοιχεία από το ποίημα.

Δ. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ : Σε μία ημερίδα που διοργανώνει ο δήμος σας για τα 204 χρόνια
από την Επανάσταση του 1821, καλείσαι ως εκπρόσωπος των μαθητών της περιοχής να
εκφωνήσεις μία ομιλία με τις απόψεις σου σχετικά με τους παράγοντες που απειλούν στο
σημερινό κόσμο το ιδανικό της Ελευθερίας και να υποδείξεις κάποιους τρόπους με τους
οποίους αυτή θα μπορούσε να προστατευτεί. Να αξιοποιήσεις στην απάντησή σου και
στοιχεία από τα δοσμένα κείμενα. [ 350 – 400 λέξεις ]
Μονάδες 30