TÜRK EĞİTİM VAKFI İNANÇ TÜRKEŞ ÖZEL LİSESİ

2023-2024 EĞİTİM – ÖĞRETİM YILI

BİRİNCİ DÖNEM

TARİH MAKALESİ

Tarih Boyunca Kuşatma Makineleri

Mehmet Arda Uzunlar

ANA HAT / BAŞLIKLAR
1. Giriş
 2. Kuşatma Makineleri
2.1 İlkel Kuşatma Makineleri
2.1.1 Erişim Sağlayan Makineler
2.1.1.1 Kuşatma Kulesi
2.1.1.2 Helepolis
2.1.1.3 Sambuca
2.1.1.4 Koç Başı
2.1.1.5 Kuşatma Kancası
2.1.1.6 Corvus
2.1.2 Fırlatmalı Makineler
2.1.2.1 Mancınık
2.1.2.2 Ballista
2.1.2.3 Onager
2.1.2.4 Trebüşe
2.1.2.5 Scorpio
2.1.2.6 Mangonel
2.1.2.7 Polybolos
2.1.2.8 Cherioballistra
3.2 Barutlu Kuşatma Makineleri
3.2.1 Toplar
3.1.2.1 Top Savaşları ve Kuşatma Savaşına Giriş
3.1.2.2 Savaşta Topların Tarihi
3.1.2.3 Kuşatma Savaşında Kullanılan Top Türleri
3.1.2.4 Topların Önemli Rol Oynadığı Ünlü Savaşlar ve
Kuşatmalar
3.1.2.5 Top Savaşı Taktikleri ve Stratejileri
3.1.2.6 Topların Savaşların Sonucu Üzerindeki Etkisi
3.1.2.7 Topların Çöküşü ve Modern Savaştaki Mirası
3.1.2.8 Ünlü Toplar ve Tarihsel Önemleri

3. Sonuç
1. Giriş
 Kuşatma makineleri tarihin erken dönemlerinden beri savaşlarda büyük rol oynamıştır.
Özellikle kalelerin yaygınlaşmasıyla beraber kuşatma makineleri ordular için olmazsa olmaz
haline gelmiştir. Kuşatma makinesi teknolojisine yatırım yapıp yenilikler getiren
imparatorluklar yükselirken, çağın gerisinde kalmış imparatorluklar ve şehirler tarih
sahnesinden silinmiştir. İlk ortaya çıkışı antik Roma ve Çin’e dayanan kuşatma makineleri
çeşitli imparatorluklar sayesinde büyük değişimler yaşamıştır. Özellikle barutun icadından
sonra kuşatma makineleri ve kuşatma savaşları yeni bir boyut kazanmıştır. Ayrıca barutun
icadı ile topların kullanılmaya başlanması modern silahların doğuşunda çok büyük rol oynar.
Bu makalede barutsuz kuşatma makinelerinin çeşitleri ve tarihçeleri ile barutlu makinelerin
bir alt grubu olan topların çeşitleri, önemleri, kullanıldıkları savaşlar ve gelişimleri
incelenmiştir.
2. Kuşatma Makineleri
Kuşat Makineleri Asur döneminden günümüz dünyasına kadar kullanımını yitirmemiş
bir savaş teknolojisi alanıdır. Ana amacı kuşatılmak istenen bölgeye girmeyi
kolaylaştırmaktır. Tarihte birçok savaşta kullanan taraflara büyük avantajlar sağlamış ve
savaşların kazanılmasında kritik bir rol oynamıştır. Bu sebepten dolayı tarih boyunca birçok
büyük devlet savaş makinelerine büyük yatırım yapmışlar ve mühendislerine büyük önem
göstermişlerdir tutmuşlardır. Birçok farklı türü bulunan kuşatma makinelerini temel olarak
birkaç başlık altında incelemek mümkündür.
2.1 Antik Kuşatma Makineleri
Antik Kuşatma Makineleri tarihin büyük çoğunluğu boyunca kullanılmış olan insan
gücü ve fizik kanunlarından faydalanarak çalışan kuşatma makineleridir. Bu makinelere örnek
olarak kuşatma kulesi ve trebüşe verilebilir. İlk olarak Asurlular tarafından kullanılan kuşatma
makineleri özellikle Roma İmparatorluğu’nun katkılarıyla oldukça gelişmişlerdir.
Kullanıldıkları dönem boyunca yeterince gelişkin teknolojiye sahip imparatorlukları
rakiplerine karşı üstün kılmıştır.

2.1.1 Erişim Sağlayan Makineler

En basit ve ilkel kuşatma makinelerini içinde bulunduran erişim sağlayan makineler
grubunun ana amacı düşman surlarını geçerek şehri düşürmeyi kolaylaştırmaktır. Genellikle
düşman ordusunda ve surlarda pek tahribat yaratmazlar.

2.1.1.1 Kuşatma Kulesi

 Kuşatma kuleleri genellikle kuşatılacak yapının surlarıyla aynı uzunlukta veya daha
uzun inşa edilmiş, dikdörtgen benzeri bir şekle sahip yapılardı. Bazılarının altına yağlı
tomruklar konularak hareket ettirildiği bilinse de çoğunlukla 4 tekerleğe sahiptiler. Hareket
etmelerinin zor olması sebebiyle çoğunlukla savaş meydanında inşa edilen kuleler hafif
olması sebebiyle tahtada yapılırdılar. Fakat bu tasarımlarının bir dezavantajı olarak kuleler
ateşe karşı savunmasızdı. Bu sebepten dolayı birçok kuşatma kulesinde metalden veya taze
hayvan derisinden kaplama yapılırdı. Kulelerin en tepesinde okçular veya mancınıklar gibi
uzak mesafeden düşman surları üzerindeki askerleri öldürebilecek birlikler bulunurdu. Kule
düşman surlarına yeterince yaklaştığında bir açılır kapanır köprü surların üzerine inerdi ve
kuledeki askerler duvarların tepesine hücum ederdi. Buna ek olarak bazı kuşatma kulelerinin
alt katında bir koçbaşı bulunurdu.

2.1.1.2 Helepolis
Helepolis kuşatma kulesine benzeyen bir makinedir. Dikdörtgen vari bir şekle sahip
olan makine 8 tekerleğe sahiptir. helepolisin alt katında bulunan bir ırgat makinenin istenilen
saldırı noktasına dönemesine olanak tanır. Ayrıca helepolisin sağ, sol ve ön duvarları ateşten
korunmak için metal ile kaplanmıştır. Bunun yanında helepolis farklı güçlerde birden fazla
mancınık barındırır. mancınıkların vurulmasını önlemek için önlerinde ateşe dayanıklı açılır
kapanır pencereler bulunmaktadır. Helepolis Rodos’un kuşatılmasında büyük rol oynamıştır.
2.1.1.3 Sambuca
 Sambuca, birbirine yakın duran iki geminin üzerine yerleştirilmiş büyük bir tahta
zemin üzerine kurulur. Makine yüksekliği değiştirilebilir bir merdivendir. Düşman surlarına
yaklaşıldığı zaman ipler yardımıyla duvarın üstüne denk getirilir. Bu sırada sambucanın en
üstünde duran dört asker surdaki düşmanlarla savaşır ve merdivenin surların üzerine
sabitlendiğinden emin olur. Merdiven doğru pozisyona geldiğinde askerler gemiden duvarlara
tırmanır.

2.1.1.4 Koç Başı

Koçbaşı temel olarak tekerlekli bir arabaya iplerle bağlanmış, havada serbestçe ileri
geri gidebilen bir tomruktan oluşur. Çoğunlukla tomruğun ucu koç kafası şeklinde olur.
Tomruk ileri geri sallanarak düşman kapısına veya duvarına çarpar ve bu şekilde bir giriş
açılması hedeflenir. Daha küçük hedeflere saldırmak amacıyla üretilen taşınabilir koçbaşıları
da bulunmaktadır. Taşınabilir koçbaşına benzer aletler günümüzde polis kuvvetleri tarafından
kapı kırmak amacıyla kullanılmaktadır.
2.1.1.5 Kuşatma kancası
Kuşatma kancası tekerlekli bir iskelet ve uzun bir sopa üzerinde bulunan bir kancadan
ibarettir. Düşman surlarına yaklaşınca kanca düşman surlarının taşlarına takılır, ardından
kancanın çekilmesi ile duvardan büyük taş parçaları koparılırdı.
2.1.1.6 Corvus
Corvus bir direğe bağlı bir köprü ve köprünün yüksekliğini kontrol etmeye yarayan
makaralardan oluşur. Köprünün bağlı olduğu direk genel olarak geminin uç noktasında
bulunur. Askerler ipleri çekerek veya salarak köprünün yüksekliğini değiştirir. Düşman
gemisine yaklaşınca köprü indirilir ve köprünün altındaki diken benzeri metal düşman
gemisine saplanır. Bu sayede askerler karşı gemiye rahatça geçebilirdi.
2.1.2 Fırlatmalı makineler
Fırlatmalı makineler tanımca patlayıcı veya elektrik kullanmadan, yer çekimi,
gerginlik kuvveti gibi basit fizik kanunları yardımıyla çeşitli cisimleri düşman askerleri,
yapıları veya duvarlarına fırlatarak tahribat yaratmaktır.
2.1.2.1 Mancınık
Mancınıklar mermi fırlatmak için yaylar, burulmuş ipler, ağırlıklar ve elastik
materyaller gibi çeşitli düzeneklerden faydalanan kuşatma silahlarını kapsayan bir şemsiye
terim olmasına karşın Türkçede genellikle onager veya trebüşe gibi kaya fırlatan mancınık
türlerini ifade etmek için kullanılmaktadır. Tarihte mancınıkların kullanımına ilk olarak antik
Çin’de rastlanmıştır. Çinlilerden sonra sırasıyla Asyalılar, Araplar, Türkler ve sonunda
Bizansa yayıldığı tahmin edilmektedir. Mancınığın Roma’ya ulaşması birtakım önemli
olayları tetiklemiştir. Bunlardan en önemli olanı kale şehirlerin kuşatılmasının
kolaylaşmasıdır. Dönemin şartlarından dolayı büyük bir avantaj sağlayan yüksek duvarlarla
sarılı şehirlerin fethedilmesi kolaylaştığından dolayı devletler farklı yerleşim stratejileri
denemeye ve teknolojide ilerlemeye zorlanmıştır.
2.1.2.2 Ballista
Ballistalar büyük oklar veya küresel mermiler fırlatabilen kuşatma makineleridir.
Çalışma prensibi olarak burulma yaylardan faydalanır. İki adet burulma yaylı kaldıraç
birbirine ip ile bağlıdır, ip gerçi çekildikçe burulma yaylar enerji depolar ve ip salındığında
enerji açığa çıkar. Günümüz tatar yaylarının ilkel versiyonu gibi gözüken bu kuşatma
makinesi aynı zamanda yanıcı materyaller fırlatmak amacıyla da kullanılmıştır.
2.1.2.3 Onager
 Bir çeşit mancınık çeşidi olan Onager, bir kolun çekilmesiyle makaranın etrafına
sarılarak gerdirilen ipte depolanan enerjinin salınarak kova kısmına konan cismin fırlatılması
prensibine dayanarak çalışır.
2.1.2.4 Trebüşe
Trebüşe kuvvet yaratmak için kütle çekim kanunundan faydalanan bir çeşit
mancınıktır. Trebüşe yerden yüksek bir noktayı destek noktası alan, bir kolu diğer kolundan
daha kısa bir kaldıraç sistemi kullanır. Kısa kola ağırlık, uzun kolaysa fırlatılacak olan objeyi
taşıyan bir kese asılır. Kaldıracın hareket etmesini engellemek için yük kolundan yere uzanan
bir ip bulunur. İp kesildiğine kısa koldaki ağırlık aşağı doğru hareket edecek, bu sebeple uzun
koldaki yük hızlı bir şekilde yükselecek, ve belirli bir konuma geldiğinde yük kesenin içinden
çıkıp fırlayacaktır. Az iş gücü gerektirmesine karşın yüksek hızda fırlatma yapabildiği için sur
yıkma konusunda sıkça tercih edilmiştir.

2.1.2.5 Scorpio
Yatay olarak burgulu yaylara bağlanmış iki adet tahta parçası ve ikisinin birleştiren bir
ipten oluşan scorpio basitçe ballistanın daha küçük ve nişan alması daha kolay bir
versiyonudur. Scorpio nişan alma kolaylığı sebebiyle düşman surlarındaki askerleri vurmak
için kullanılmıştır.
2.1.2.6 Mangonel
Mangonel bir çeşit basitleştirilmiş trebüşe versiyonudur. Normal trebüşelere göre
oldukça küçük olan mangonel, kuvvet oluşturmak için farklı bir yöntem kullanır. Yüksekten
bırakılan bir ağırlıkla kuvvet oluşturan trebüşelerin aksine mangonel kuvvet oluşturmak için
insan gücüne dayanırdı. Askerler kuvvet koluna takılan bir ipten çekerek yük kolundaki
kesenin yükselmesine ve içindeki yükün fırlamasını sağlamaktadır. Mangoneller kolay nişan
alınabilmesi, yendiden yüklemesinin kolay olması ve çalışmak için daha az insan gücü
gerektirdiği için çoğunlukla tercih edilmiştir.
2.1.2.7 Polybolos
 Polybolos ismi Yunanca “çoklu atıcı” anlamına gelmektedir. Tasarım olarak scorpio
ile benzerlik gösteren polybolosun bu ismi alma sebebi manuel olarak mermi değiştirilmeye
ihtiyaç duymamasıdır. Tarihte bu özelliğe sahip ilk mekanizma olduğu tahmin edilmektedir.
Makine çalışmak için bir operatöre ihtiyaç duymaktadır. Operatör makinanın solunda bulunan
ırgatı çevirerek makineyi kontrol eder. Irgat saat yönünün tersine döndürüldüğünde
makinanın üzerinde bulunan huniden bir mermi makineye yüklenir ve yaylar geri çekilir, ırgat
saat yönünde çevrilirse yay serbest kalır ve mermi yüksek hızda fırlatılır.
2.1.2.8 Cherioballistra
Cheiroballistra tasarım olarak scorpioya oldukça benzer bir makinedir. Büyük
çoğunluğu metal olan makine demir top veya ok fırlatabilmektedir. Yunanca “el” ve
“fırlatıcı” kelimelerinin birleşmesinden oluştuğu için taşınabilir versiyonlarının da bulunduğu
düşünülmektedir. Scorpioya kıyasla daha kolay nişan almaya olanak sağlar.
2.2 Barutlu Kuşatma Makineleri
Barutun icadı ile beraber tarih sahnesine çıkan barutlu kuşatma makineleri tarih
boyunca pek çok kuşatmanın başarısını sağlamıştır. Temel prensip olarak barutun limitli bir
alan içinde patlatılması ile çıkan kuvveti bir cismi yüksek hızda fırlatacak şekilde
yönlendirmek üzerine kuruludurlar.
2.2.1 Toplar
Toplar uzun bir namludan ve destekten oluşur. Namluya önce barut yüklernir ardından
barutun önüne mermi konulur. Topun üzerindeki delikten barut yakıldığında barut patlar ve
çıkan kuvvet namu tarafından mermiye yönlendirildiği için mermi yüksek hızda fırlar.

2.2.2.1 Top Savaşları ve Kuşatma Savaşına Giriş

Topların savaşa girmesi kuşatma taktiklerinde bir dönüşüme yol açmıştır. Topların icadından
önce orduların düşman tahkimatlarını aşmak için koçbaşı ve mancınık gibi kuşatma
silahlarına güvenmekten başka çaresi yoktu. Ancak bu araçlar genellikle etkisizdi.
Kuşatmaları aylarca hatta yıllarca uzatabiliyordu. Topların ortaya çıkışı, duvarları ve
tahkimatları aşmak için etkili bir yöntem sağlayarak kuşatma savaşının manzarasında devrim
yarattı. Bu buluş, orduların şehirleri ve kaleleri birkaç hafta, hatta birkaç gün içinde
fethetmesini sağladı.

Top savaşına katılmak strateji ve taktik beceri gerektiren bir oyun haline geldi. Ordular başarı
için toplarını mühimmat kullanacak şekilde konumlandırmak ve saldırılarını mükemmel bir
şekilde zamanlamak zorundaydı. Ayrıca topların üretim ve bakım maliyetleri oldukça
yüksekti ve bu da topların savaş alanındaki değerinin altını çiziyordu.

2.2.2.2 Savaşta Topların Tarihi

Toplar, tarihin kaydettiği yüzyıldan beri savaşlarda kullanılmaktadır. Başlangıçta bu toplar
oldukça ilkeldi ve demirden üretilmişti. Ağırlıkları nedeniyle hareket kabiliyetine sahiptiler.
Atış menzilleri kısaydı. Yine de tahkimatları ve duvarları aşmada etkili olduklarını
kanıtladılar. Top teknolojisi ilerledikçe, güçleri. Menzilleri genişledi. Yüzyıla gelindiğinde
toplar savaş meydanlarında görülmeye başlandı.
Napolyon Savaşları ve Amerikan İç Savaşı gibi çatışmalar sırasında toplar kullanıldı.
Napolyon Savaşları'nda tahkimatları aşmak ve düşman birliklerinin moralini bozmak için
kullanıldılar. Benzer şekilde Amerikan İç Savaşı'nda da toplar hem savunmada hem de
saldırıda rol oynamıştır. Duvarları aşmak, düşman tahkimatlarını yok etmek ve birlikleri
düşman saldırılarından korumak için kullanıldılar.
Topların Evrimi: İlk Prototiplerden Güçlü Toplara
Topların tarihi bir yolculuk olmuştur. İlk aşamalarda toplar demirden üretiliyordu ve sınırlı
bir menzile sahipti. Nişan almaları zordu. Genellikle hassasiyetten yoksundular. Ancak top
teknolojisinde ilerlemeler kaydedildikçe, menzilleri artarak daha güçlü hale geldiler. Ayrıca
daha hassas ve nişan alması daha kolay hale geldiler.

Top teknolojisindeki atılımlardan biri de yivli topların kullanılmaya başlanmasıydı. Yiv açma,
bir topun namlusuna oyuklar açılmasını içerir. Bu yenilik, topların isabet oranını önemli
ölçüde artırarak hassas atış yapmalarını sağlamıştır.

2.2.2.3 Kuşatma Savaşında Kullanılan Top Türleri

Tarih boyunca kuşatma savaşları top türlerinin kullanımına tanıklık etmiştir. Varyantlardan
bazıları şunlardır;
1. Havan topları; Bu toplar namlulara sahiptir. Mermileri yüksek kavisli bir yörüngede
fırlatmak için özel olarak tasarlanmıştır. Birincil amaçları duvarları aşmak ve düşman
tahkimatlarını etkili bir şekilde hedef almaktır.

2. Sahra Topları; Havan toplarının aksine sahra topları namlulara sahiptir. Savaş alanında
konuşlandırılmak üzere tasarlanmıştır. Bir konumdan diğerine kolayca yer değiştirmelerine
olanak tanıyan hareket kabiliyeti sunarlar.

3. Obüsler; Orta menzilli yetenekleri ile obüsler düşman tahkimatlarını yıkmada

mükemmeldir. Düşman siperlerine mermi yağdırmak için sıklıkla kullanılırlar.

4. Karronadlar; Öncelikle gemilerde bulunan karronadlar namlulu toplardır. Yapıları gereği

kolaylıkla hareket ettirilebilirler.

Bu farklı top türleri tarih boyunca kuşatma savaşlarında rol oynamıştır.

2.2.2.4 Topların Önemli Rol Oynadığı Ünlü Savaşlar ve Kuşatmalar

Toplar tarih boyunca ünlü savaşlarda ve kuşatmalarda rol oynamıştır. Topların büyük öneme
sahip olduğu örneklerden bazıları şunlardır;

1. 1453'teki Konstantinopolis Kuşatması; Osmanlı İmparatorluğu Konstantinopolis'in surlarını

aşmak için toplar kullanmış ve bu da şehrin fethine yol açmıştır.
2. 1683'te Viyana Kuşatması; Osmanlı İmparatorluğu top kullanarak Viyana surlarını aşmaya
çalıştı. Başarısız oldu ve şehrin kurtuluşuyla sonuçlandı.
3. 1815'te Waterloo Savaşı; Waterloo Savaşı sırasında her iki taraf da sonucu önemli ölçüde
etkileyen toplar kullanmıştır.
2.2.2.5 Top Savaşı Taktikleri ve Stratejileri
Tarih boyunca toplar uygulama alanı bulmuştur. Farklı amaçlara hizmet etmiştir. Top
savaşları aşağıdakileri içeren taktik ve stratejilerin uygulanmasına tanıklık etmiştir;

1. Yoğunlaştırılmış Ateş; Bu taktik, düşman tahkimatlarını ve duvarlarını hızla yıkmak

amacıyla topların bir hedefe doğru yönlendirilmesini gerektirir.

2. Karşı Batarya Ateşi; Topların düşman toplarına ateşlenmesini içeren bu strateji, düşman
topçularını etkisiz hale getirmeyi ve ateş güçlerini açığa çıkarmalarını engellemeyi amaçlar.

3. Dolaylı Ateş; Bu yaklaşımı kullanarak toplar, duvarlar veya tepeler gibi engellerle
engellenen nesneleri hedef almak için kullanılır ve uzaktaki hedeflere saldırı yapılmasını
sağlar.

2.2.2.6 Topların Savaşların Sonucu Üzerindeki Etkisi

Toplar tarih boyunca savaşların sonuçları üzerinde etkili olmuştur. Ordulara duvarları ve
tahkimatları hızlı ve etkili bir şekilde aşma becerisi kazandırarak şehirleri ve kaleleri birkaç
hafta hatta gün içinde ele geçirmelerini sağlamıştır. Ayrıca toplar düşman birliklerine korku
salarak onları teslim olmaya zorlamıştır.

Topların savaş sonuçları üzerindeki etkisi muharebelerde ve kuşatmalarda gözlemlenebilir.

Örneğin, Osmanlı İmparatorluğu'nun 1453 yılında Konstantinopolis'i fethinde top kullanımı
önemli bir rol oynamıştır. Osmanlılar şehrin surlarını aşmak ve zafere ulaşmak için toplardan
yararlanmıştır. Toplar olmasaydı kuşatmanın sonucu çok daha farklı olabilirdi.
2.2.2.7 Topların Çöküşü ve Modern Savaştaki Mirası
Topların kullanımı, makineli tüfekler ve tanklar gibi teknolojilerin ortaya çıkması nedeniyle
yüzyılın sonlarına doğru azalmaya başlamıştır. Bu gelişmeler topları savaş alanında
kullanılamaz hale getirmiştir. Yine de toplar, stratejilerde ve törensel etkinliklerde fayda
sağlayarak savaşta önemini korumaya devam etmektedir.

Topların savaş üzerindeki etkisi, topçu ve füze sistemlerinin evriminde açıkça görülmektedir.
Bu sistemler top prensiplerinden ilham almaktadır. Günümüz çatışmalarında yaygın olarak
kullanılmaktadır.
.
2.2.2.8 Ünlü Toplar ve Tarihsel Önemleri
Tarih boyunca önemli bir yere sahip olan toplar olmuştur. Bazı önemli örnekler şunlardır;

1. Çanakkale Topu; Bu Türk topu, 1453 yılında Osmanlı İmparatorluğu'nun

Konstantinopolis'i kuşatmasında rol oynamıştır.

2. Paris Topu; I. Dünya Savaşı sırasında Paris'i bombalamak için kullanılmış bir top.

3. Atomik Top; Soğuk Savaş sırasında Amerika Birleşik Devletleri tarafından geliştirilen bu
devasa top mermi fırlatma kapasitesine sahipti.

Bu toplar olaylar üzerinde kalıcı bir etki bırakmıştır ve önemleri göz ardı edilemez.
3. Sonuç
Top Savaşlarının Askeri Strateji ve Teknoloji Üzerindeki Kalıcı Etkisi
Top çatışmaları strateji ve teknolojiyi büyük ölçüde etkilemiştir. Topların kullanılmaya
başlanması, kuşatma savaşında orduların şehirleri ve kaleleri hızlı ve etkili bir şekilde ele
geçirmesini sağlayan bir dönüşüme yol açmıştır. Toplar tarih boyunca ünlü savaşlarda ve
kuşatmalarda rol oynamış ve modern savaş üzerinde kalıcı bir etki bırakmıştır. Topların etkisi
günümüzde de topların prensipleri üzerine inşa edilen topçu ve füze sistemlerinin
geliştirilmesinde gözlemlenebilir. Toplar artık savaş alanında bir silah olarak hüküm sürmese
de, askeri tarih üzerindeki etkileri ölçülemez.

Kaynakça
Asurlarda tank benzeri makine. (2022, October 2). . - YouTube. Retrieved September
18, 2023, from https://www.ajindex.com/dosyalar/makale/acarindex-1423867235.pdf
Balista. (n.d.). Vikipedi. Retrieved September 18, 2023, from
https://tr.wikipedia.org/wiki/Balista
Crawford, J., & Saxon, A. -. (2021, January 22). Mediveal Siege Weapons.
TheCollector. Retrieved September 18, 2023, from
https://www.thecollector.com/siege-warfare-powerful-medieval-weapons/
kuşatma makinesi 3d video. (n.d.). mozaWeb. Retrieved September 18, 2023, from
https://www.mozaweb.com/tr/Extra-3B_goruntuler-
Antik_Roma_Kusatma_Makineleri-45087
Mancınıklar. (n.d.). Vikipedi. Retrieved September 18, 2023, from
https://tr.wikipedia.org/wiki/Manc%C4%B1n%C4%B1k
Medieval Siege Engines of Great Britain: Trebuchet, battering ram, towers... (n.d.).
Medieval Britain. Retrieved September 18, 2023, from
https://medievalbritain.com/medieval-siege-engines/
Selçuklu kuşatmalarında mancınık. (2019, December 26). DergiPark. Retrieved
September 18, 2023, from https://dergipark.org.tr/en/pub/oad/issue/51035/558546
Tanklar. (n.d.). Vikipedi. Retrieved September 18, 2023, from
https://tr.wikipedia.org/wiki/Tank
Tarih Boyunca Kuşatma Makineleri. (n.d.). Vikipedi. Retrieved September 18, 2023,
from https://tr.wikipedia.org/wiki/Ku%C5%9Fatma_makinesi
Top atarlar. (n.d.). Vikipedi. Retrieved September 18, 2023, from
https://tr.wikipedia.org/wiki/Top_(silah)