Prawo Miedzynarodowe Scalone

Pojęcie prawa międzynarodowego
Prawo międzynarodowe jest zespołem norm regulujących stosunki między państwami.

Jego podmiotami są przede wszystkim państwa, a jego główną funkcją jest regulowanie
stosunków międzypaństwowych.
We współczesnych stosunkach miedzynarodowych oprócz państw występują także inne

podmioty, takie jak organizacje międzynarodowe lub narody walczące o niepodległość.
Współczesne prawo międzynarodowe jest zatem zespołem norm regulujących stosunki

międzynarodowe w szerokim znaczeniu: nie tylko stosunki międzypaństwowe, lecz także
stosunki między państwami a innymi podmiotami oraz między tymi innymi podmiotami(tzn
ogólne stosunki między różnymi podmiotami- niezależnymi od siebie i niepodlegającymi
jakiejś wspólnej władzy państwowej)
Prawo międzynarodowe ma międzynarodowy mechanizm tworzenia prawa, który jest

odrębny i odmienny od mechanizmów tworzenia prawa wewnętrznego, w poszczególnych
państwach( w prawie miedzynarodowym nie ma ustawodawstwa międzynarodowego -
prawo tworzą niezależne od siebie i niepodporządkowane żadnej wspólnej władczy
podmioty, które wyrażają zgodę na związanie się konkretną normą).
Prawo międzynarodowe publiczne a prawo międzynarodowe prywatne
Prawo prywatne międzynarodowe to zespół norm, których zadaniem jest wskazanie

określonego systemu prawnego(własnego państwa lub obcego państwa) właściwego dla
dokonania oceny prawnej konkretnej sytuacji osobistej lub majątkowej. W Polsce
obowiązuje ustawa z 4.02.2011- prawo prywatne międzynarodowe.
Konieczność istnienia tego rodzaju norm powodują stosunki cywilne, rodzinne, opiekuńcze
lub stosunki pracy z tzw. Elementem obcym.
Nazwa prawa międzynarodowego
• Prawo narodów - ius gentium

• Ius inter gentes- to z niego należy wyprowadzić określenie „prawo
międzynarodowe”- wprowadzono dopiero w XVII w
Funkcje(przedmiot) prawa międzynarodowego

Najważniejsze zadania prawa międzynarodowego

• utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństw
• zapewnienie rozwoju stosunków społeczno- gospodarczych na całym świecie
• Przyspieszenie rozwoju gospodarczego- stopniowe wyrównywanie dysproporcji
między państwami rozwiniętymi gospodarczo i rozwijającymi się
Funkcje prawa międzynarodowego

1. Regulowanie stosunków zewnętrznych państw. W tym zakresie prawo
międzynarodowe m.in:
• określa sytuacje państwa w społeczności narodowej. Należy tu wymienić tzw prawa
zasadnicze państw- prawa przysługujące każdemu państwu od momentu jego
powstania, są one związane z samą istotą państwa jako suwerennego podmiotu
prawa międzynarodowego.
• określa w umowach wielostronnych ogólne zasady postępowania państw w ich
wzajemnych stosunkach(np zakaz użycia siły i groźby jej użycia, zakaz mieszania
się w sprawy wewnętrzne innych państw, zakaz zanieczyszczania środowiska)
• reguluje w umowach dwustronnych oraz o charakterze regionalnym szczegółowe
dostosowane do konkretnych potrzeb stosunki między zainteresowanymi
państwami(gwarancje bezpieczeństwa, zobowiązania sojusznicze, współpraca
gospodarcza).
• ustala formy wzajemnych(stałych i doraźnych) kontaktów między państwami w
ramach stosunków dyplomatycznych, konsularnych, misji specjalnych bądź tez
stałych misji i delegacji wysyłanych przez państwa do organizacji
miedzynarodowych(prawo dyplomatyczne, konsularne)
• reguluje problem zasięgu zwierzchnictwa poszczególnych państw w stosunku do
ich terytorium lądowego, morskiego i przestrzeni powietrznej, określa przebieg
granic państwowych i ich delimitacje oraz zakres władzy państwowej w stosunku do
statków morskich i powietrznych
• ustala minimalne standardy traktowania ludności zamieszkałej w poszczególnych
państwach
• ustala reguły postępowania na obszarach niepodlegającej niczyjej
suwerenności(obszarach miedzynarodowych). Do obszarów takich należą np.
Morze pełne, przestrzeń kosmiczna, Arktyka i Antarktyda.
2. Oddziaływanie na stosunki wewnętrzne państwa- należy wziąć pod uwagę fakt,ze
będzie ona skuteczna tylko wtedy, gdy państwo w określonym trybie, wprowadzi
przyjęte zobowiązania międzynarodowe do własnego systemu prawa wewnętrznego.

Funkcja ta pozwala państwu przenieś jego zobowiązania międzynarodowe na grunt

krajowy, aby po ich implementacji stać się częścią wewnętrzną porządku prawnego.
Do najważniejszych należą
• ustalanie zasad postępowania państwa na jego terytorium praktycznie we
wszystkich dziedzinach
• określanie zasad postępowania instytucji państwowych w stosunku do
cudzoziemców w zakresie warunków przyjmowania ich na swoje terytorium jako
turystów oraz możliwości i warunków podejmowania pracy. Szczególny przypadek
dotyczy cudzoziemców korzystających z przywilejów i immunitetów
międzynarodowych (dyplomaci, konsulowie), co do których zachodzi konieczność
uregulowania w prawie wewnętrznym przysługujących im przywilejów.
• określanie zasad postępowania państwa w stosunku do własnych obywateli w celu
zapewnienia im równego traktowania, zapobiegania dyskryminacji, poszanowania
praw politycznych/ gospodarczych/ społecznych i kulturalnych przewidzianych w
Powszechnej Deklaracji Praw Obywatelskich (1948), Międzynarodowy Pakt Praw
Obywatelskich I Politycznych (1966), Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych,
Społecznych i Kulturalnych(1966) i europejskiej konwencji o ochronie praw
człowieka i podstawowych wolności sporządzona w Rzymie 4.11.1950 zmieniona
następnie protokołami 3,5 i 8 oraz uzupełniona protokołem nr2. W tej kategorii
mieści się także obowiązek ochrony własnych obywateli przebywających poza
granicami państwa( opieka dyplomatyczna i konsularna
• wprowadzenie nowych regulacji, które wiążą się z nowymi technologiami, postępem
technicznym, globalizacją,internetem,ochroną środowiska.
3. Sposób oddziaływania na stosunki wewnętrzne - zazwyczaj normy prawa
międzynarodowego nie regulują bezpośrednio stosunków wewnętrznych - normy te
maja charakter norm obowiązujących między państwami (umowa międzynarodowa nie
może bezpośrednio tworzyć praw i zobowiązań jednostek prawnych -dlatego np zakaz
dyskryminacji wynikający z umowy międzynarodowej, potrzebuje regulacji w prawie
krajowym) - dlatego państwa powinny przyjąć określone normy tworzące prawa i
obowiązki dla jednostek- które będzie mogło być podstawą w zastosowaniu przez sądy
krajowe.
Stosunki międzynarodowe, czyli obrót międzynarodowy
Stosunkami międzynarodowymi są stosunki społeczne(międzyludzkie), które przekraczają

granice jednego państwa. Uczestnikami mogą być same państwa, inne organizacje
niepodlegające władzy żadnego państwa lub osoby zyczne i prawne, w tym

fi
)
stowarzyszenia i przedsiębiorstwa z jednego państwa, które wchodzą w różnorodne

kontrakty z osobami zycznymi i prawnymi innych państw.
Uczestników stosunków miedzynarodowych można podzielić na dwie kategorie

• do pierwszej należą państwa oraz inne organizacje niepodlegające żadnej władzy
państwowej (tylko ta kategoria regulowana jest bezpośrednio przez prawo
międzynarodowe)
• do drugiej osoby zyczne oraz stowarzyszenia i przedsiębiorstwa, które posiadają
określoną przynależność państwową
Całokształt stosunków utrzymywanych przez podmioty prawa międzynarodowego

nazywamy obrotem międzynarodowym.
Nauka o stosunkach miedzynarodowych Nauka prawa

międzynarodowe
go
Szerszy zakres- nie można ograniczać się do ich aspektów Węższy zakres
prawnych, gdyż nauka ta ma złożony i kompleksowy charakter- obejmuje tylko
należy uwzględniać zagadnienia ekonomiczne, socjologiczne, kwestie prawne
historyczne, geogra czne itd
Podłoże, z którego wynikają normy prawa międzynarodowego Ścisłe związane

ze stosunkami
międzynarodowy
mi
NIe można badać w sposób naukowy prawa międzynarodowego w oderwaniu od

stosunków miedzynarodowych, gdyż prowadzi to do formalizmu.
Cechy charakterystyczne prawa międzynarodowego
• dotyczy wzajemnych stosunków suwerennych państw, które są równe wobec prawa

i wzajemnie od siebie niezależne.
• zasada równości
• Nie ma żadnej władzy, która stałaby ponad państwami
Tworzenie prawa międzynarodowego( brak ustawodawcy

fi

fi
fi

Nie istnieje żaden ponadpaństwowy organ międzynarodowy powołany do tworzenia prawa

wiążącego dla państw - napewno nie jest nim ONZ.
Prawo międzynarodowe jest tworzone przez same państwa, które są jego podmiotami .
Podstawą zobowiązania jest zgoda państwa - obojętnie w jakieś formie.
Można wiec powiedzieć ,ze tworzenie prawa międzynarodowego jest niesformalizowane i
zdecentralizowane- państwa tworzą prawo międzynarodowe zawierając umowy lub
stosując określoną praktykę, która przesłyszała się w prawo zwyczajowe
Partykularyzm prawa międzynarodowego- normy prawa międzynarodowego są

tworzone przez państwa i obowiązujące tylko te państwa, które wyraziły na to zgodę. -
dużo norm umownych, wożących tylko państwa strony danej umowy
Przymus w prawie miedzynarodowym(brak zorganizowanego aparatu przymusu)
• nie ma scentralizowanego aparatu przymusu

• przymus występuje w innych formach niż w prawie wewnętrznym- każde państwa
indywidualnie bądź wspólnie z innymi państwami może występować w niezbędnych
przypadkach w obronie interesu naruszonego prawa, stosując wobec państw
naruszających prawo różne środki przymusu, dopuszczone i uznane przez prawo
międzynarodowe.
• Liga narodów była pierwszą próba(nieudana) zbudowania międzynarodowego
aparatu przymusu.
• Obecnie instytucją międzynarodową dysponującą prawem stosowania przymusu
jest organizacja narodów zjednoczonych. System narodów zjednoczonych, nie
wykluczając jeszcze indywidualnego lub zbiorowego użycia siły do odparcia
zbrojnego ataku, przewiduje ze ONZ, na podstawie jednego ze swoich organów -
Rady Bezpieczeńtwa- może zastosować sankcje wobec państwa, które dopuściło
się zagrożenia pokoju, naruszenia go lub aktów agresji. ONZ może zastosować
sankcje tylko w obronie pokoju lub celem jego przywrócenia.
Według S.E.Nahlika można wyróżnić 3 rodzaje sankcji typowych dla prawa

międzynarodowego:
1. Sankcje natury psychologicznej- napiętnowanie naruszającego prawo przez
światową opinie publiczną poprzez formalną rezolucje lub orzeczenie organu
międzynarodowego.

2. Sankcje natury odwetowej- stosowanie indywidualnie przez państwo

pokrzywdzone lub zbiorowo przy udziale innych państw. Środkami odwetowymi
mogą być retorsje lub represalia
3. Sankcje zorganizowane- stosowane nie przez samego pokrzywdzonego, lecz
przez właściwy organ międzynarodowy. Sankcje te mogą mieć charakter
organizacyjny(np wykluczenie z organizacji), gospodarczy, polityczny, a nawet
wojskowy. Przykładem mogą być sankcje uchwalane przez Radę Bezpieczeństwa
ONZ w stosunku do państw, które naruszyły Kartę organizacji
Brak obowiązkowego sądownictwa międzynarodowego

• przez wiele wieków taka instytucja nie istniała, wtedy państwa powierzały
rozstrzyganie sporów sądom polubownym(arbitrażowym) które powoływano ad hoc
dla rozstrzygnięcia konkretnej sprawy.
• Obecnie głównym stałym sądem międzynarodowym jest Międzynarodowy Trybunał
Sprawiedliwości w Hadze.
Różnica między sądownictwem międzynarodowym, a sądownictwem wewnętrznym polega
przez wszystkim na tym,że sądy międzynarodowe nie są wyposażone w kompetencje
obowiązkową. Kompetencja ich musi zawsze opierać się na zgodzie państw, z tym że
państwo może z góry wyrazić zgodę na poddanie wszystkich swoich sporów lub
określonej ich kategorii sądowi międzynarodowemu kub arbitrażowi. Niestety państwa
niechętnie poddają swoje spory sądom międzynarodowym i dlatego sądownictwo
międzynarodowe nie odgrywa dużej roli w rozstrzyganiu sporów między państwami.
Dopiero gdy kompetencja sądu międzynarodowego zostanie uznana to jego wyrok jest
bezwzględnie wiążący.
Stosowanie prawa międzynarodowego i jego moc wiążąca
A. Skuteczność prawa międzynarodowego . Pewne cechy charakterystyczne prawa

międzynarodowego, a zwłaszcza słabsza organizacja przymusu i brak obowiązkowego
sądownictwa- wysuwają twierdzenie,ze prawo międzynarodowe nie jest prawem. -
stosowanie prawa miedzynarodowego jest uważane za coś naturalnego dlatego wszelkie
przypadki jego naruszenia są bardzo głośne
B. Prawo międzynarodowe jest prawem. - decydującym argumentem jest uznanie istnienia

prawa międzynarodowego jako prawa i uznawanie jego mocy wiążącej.
M.in do prawa międzynarodowego odwołuje się Karta Narodów Zjednoczonych.

Struktura i charakter norm współczesnego prawa międzynarodowego.
Wyróżniamy
• Normy o charakterze powszechnym- obowiązujące wszystkie państwa
• Normy o charakterze partykularnym- obowiązują określoną grupę państw np w
jednym regionie geogra cznym- mówimy wówczas o prawie regionalnym - takim
prawem są niektóre normy obowiązujące państwa Ameryki Łacińskiej. Podstawą
istnienia tych norm może być również wspólnota ideologiczna i ustrojowa
określonych państw(Układ Warszawski)
• Normy o charakterze dwustronnym(bilateralnym)- obowiązują wyłącznie w
stosunkach między dwoma państwami
Jedno i to samo państwo może być w określonej dziedzinie związane normami

zwyczajowymi o charakterze powszechnym, wielostronną umową międzynarodową i
jeszcze umową dwustronną - wtedy obowiązuje zasada lex specialis derogat legi
generali.
Sprzeczne prądy w prawie międzynarodowym- obowiązują normy pochodzące z

różnych okresów historycznych, co prowadzi do napięć w stosunkach miedzynarodowych,
gdyż nie wszystkie normy odpowiadają wymogom współczesności. Ponadto, rozbieżne
interesy państw mogą powodować ze normy te są rozmaicie interpretowane- jedne
państwa chcą zmiany, inne utrzymania.
Ius cogens- normy bezwzględnie obowiązujące

W związku z tym,ze państwa same tworzą normy prawa międzynarodowego to mogą te
normy zmieniać. Prawo międzynarodowe ma więc w zasadzie charakter ius
dispositivum(czego konsekwencją jest duża elastyczność). Jednakże, niektóre najbardziej
istotne i podstawowe normy prawa międzynarodowego mają charakter bezwzględnie
obowiązujący(ius cogens) i nie mogą być uchylone wolą państw w ich wzajemnych
stosunkach. Mogą być zmienione lub uchylone tylko wolą wszystkich państw.
Konwencja wiedeńska o prawie traktatów, sporządzona w Wiedniu 23.05.1969 określa,że

normą o charakterze ius cogens jest norma przyjęta i uznana przez międzynarodową
wspólnotę państw i uznana przez wspólnotę jako całość, której uchylenie jest
niedopuszczalne i która może być zmieniona jedynie przez późniejszą normę
powszechnego prawa międzynarodowego- mająca taki sam charakter. (Art 53)
:
fi

Nie ma katalogu, lecz normami takimi są niewątpliwie: zakaz agresji, zakaz interwencji,
prawo narodów do samostanowienia lub niektóre normy prawa międzynarodowym o
charakterze humanitarnym(zakaz ludobójstwa
Hierarchia norm prawa międzynarodowego.

• Normy prawa międzynarodowego mają jednakową moc wiążącą, ich wzajemny stosunek
opiera się na zasadach: lex specialis derogat legi generali(prawo szczególne uchyla
prawo ogólne) oraz lex posterior derogat legi priori(prawo późniejsze uchyla
prawo wczesniejsze). Mimo wszystko można zauważyć kształtowanie się pewnej
hierarchii norm prawa międzynarodowego.
• istnieją normy o charakterze ius cogens- które nie mogą być uchylone
• Karta narodów zjednoczonych jest normą o charakterze nadrzędnym w stosunku
do wszystkich innych norm, zgodnie z art 103 „W razie sprzeczności pomiędzy
obowiązkami członków Narodów Zjednoczonych, wynikających z niniejszej Karty, a ich
obowiązkami wynikającymi z jakiegoś innego porozumienia międzynarodowego,
pierwszeństwo będą miały ich obowiązki wynikające z niniejszej Karty”. Karta jest więc
umową o charakterze jakby konstytucyjnym - dla członków ONZ wszystkie ich
zobowiązania międzynarodowe powinny być zgodne z Kartą
Prawo mi dzynarodowe a prawo wewn trzne. Stosowanie prawa

mi dzynarodowego wewn trz pa stwa
Funkcje współczesnego prawa mi dzynarodowego nie ograniczaj si wył cznie do

regulowania zewn trznych stosunków pa stwa. Niekiedy dotycz one przedmiotowo
stosunków wewn trzpa stwowych, a cz sto dla zapewnienia wykonania zobowi za
mi dzynarodowych niezb dne jest okre lone post powanie organów wewn trznych
pa stwa.
Powstał problem stosowania prawa mi dzynarodowego wewn trz pa stwa. Mo na do

niego podej z punktu ci le normatywnego, przy czym uj tego w dwojaki sposób:
• Wychodz c od norm powszechnego prawa mi dzynarodowego
• Wychodz c od prawa wewn trznego
A. Dualizm i monizm
Dualizm
Najwybitniejszymi przedstawicielami szkoły dualistycznej byli H. Triepel w Niemczech

oraz D. Anzilotti we Włoszech. Duali ci przyjmuj , e prawo mi dzynarodowe i prawo
ę
ń
ę
ę
ą
ą
ś
ć
ą
ę
ń
ś
ę
ś
ą
ę
ę
ń
ś
ę
ś
ę
ń
ę

ą
ę
ę
ż
ę
.
ę
ą
ą
ą
ę

ń
ą
ę
ż
ą
ń
wewn trzne s zupełnie odmiennymi i niezale nymi od siebie systemami prawnymi, które
nie maj punktów stycznych. Nie uznaj oni mo liwo ci stosowania prawa
mi dzynarodowego jako takiego wewn trz pa stwa, lecz twierdz , e aby prawo to
mogło by zastosowane wewn trz pa stwa musi zosta przekształcone w prawo
wewn trzne, a wi c ulec si z transformacji.
Monizm
Z innego zało enia wychodz moni ci. Twierdz oni, e prawo mi dzynarodowe i prawo
wewn trzne tworz jeden system prawny, z tym e przewa nie przyjmuj , i hierarchicznie
prawo wewn trzne podporz dkowane jest prawu mi dzynarodowemu. Przedstawicielami
monizmy buli prawnicy nale cy do tzw. Szkoły wiede skiej - H. Kelsen oraz we Francji
G. Scelle. Kelsenowska szkoła uwa a prawo wewn trzne za ,,pochodne’’ od prawa
miedzynarodowego i oparte na jego ,,delegacji’’.
B. Obowi zek dostosowania prawa wewn trznego do prawa mi dzynarodowego
Jedn z podstawowych zasad prawa mi dzynarodowego jest obowi zek dotrzymywania

zaci gni tych zobowi za (zasada pacta sunt servanda). Wymaga si wi c, eby ka de
pa stwo stworzyło u siebie tak instytucj faktyczn i prawn , w której zobowi zania te
mogłyby by przestrzegane i wykonywane.
Pa stwo nie mo e si wi c powoływa na swoje ustawodawstwo wewn trzne w celu

uzasadnienia uchylenia si od wykonania zobowi za mi dzynarodowych. Ma ono
obowi zek wprowadzenia do swojego ustawodawstwa takich zmian i uzupełnie , aby
zobowi zania te mogły by wykonywane.
Art. 27 Konwencji Wiede skiej o prawie traktatów z 23.05.2969 r. głosi, e strona umowy
nie mo e powoływa si na postanowienia swojego prawa wewn trznego jaka
uzasadnienie nie wykonywania umowy.
Czy tezy ten jest pozostaj w sprzeczno ci z zasad suwerenno ci pa stw?
Otó nie, gdy ka de pa stwo samo decyduje jakie zobowi zania mi dzynarodowe chce
przyj .
C. Sposoby harmonizacji prawa wewn trznego z mi dzynarodowymi zobowi zaniami
Prawo mi dzynarodowe nie przes dza, w jaki sposób poszczególne pa stwa maj
zapewni przestrzeganie i wykonywanie zobowi za mi dzynarodowych na swoich
terytoriach. Wyj tkowo niektóre umowy mi dzynarodowe nakładaj na stron obowi zek
ę
ń
ń
ż
ą
ą
ą
ę
ę
ę
ć
ą
ż
ą
ą
ę
ć
ą
ć
ę
ć
ę
ż
ż
ą
ą
ż
ę
ż
ą
ć
ę
ą
ę
ń
ń
ę
ń
ą
ę
ć
ę
ż
ą
ą
ą
ą
ą
ą
ś
ż
ń
ć
ę
ą
ą
ś
ę
ą
ę
ę
ż
ń
ą
ż
ą
ż
ą
ą
ę
ą
ń
ę
ę
ń
ś
ż
ń
ć
ę
ę
ż
ą
ą
ś
ę
ą
ę
ę
ą
ż
ą
ę
ę
ń
ń
ż
ą
ę
ę
ż
ż
ę
ą
ą
ń
ą
ż
ą

wydania odpowiednich wewn trznych aktów normatywnych. Pa stwa maj wi c w

zasadzie swobod wyboru sposobu dostosowania prawa wewn trznego do swoich
zobowi za mi dzynarodowych. Decyduje o tym prawo wewn trzne a cz sto normy
konstytucyjne.
Normy prawa mi dzynarodowego mog by stosowane proprio vigore jako prawo

wi ce dane pa stwo.
Stosowanie prawa miedzynarodowego w Polsce
Według art. 91 ust. 1 Konstytucji RP raty kowana umowa mi dzynarodowa, po jej

ogłoszeniu w dzienniku ustaw RP, stanowi cz krajowego porz dku prawnego i jest
bezpo rednio stosowana, chyba e jej stosowanie jest uzale nione od wydania ustawy.
Ust p drugi stanowi, e umowa mi dzynarodowa raty kowana, za uprzedni zgod
wyra ona w ustawie, ma pierwsze stwo przed ustaw , je eli ustawy tej nie da si
pogodzi z umow . Z ust pu trzeciego wynika, e równie prawo stanowione przez
organizacj mi dzynarodow , której Polska jest członkiem jest stosowane bezpo rednio i
ma pierwsze stwo w przypadku kolizji z ustawami.
Wyra ne odesłanie do prawa mi dzynarodowego zawiera np. artykuł 578 Kodeksu

post powania karnego, który stwierdza, e nie podlegaj orzecznictwo s dów polskich
osoby korzystaj ce z immunitetu w dyplomatycznych na podstawie ustaw, umów lub
powszechnie uznanych zwyczajów mi dzynarodowych. Podobne odesłanie znajduje si
w artykule 1111 Kodeksu post powania cywilnego.
Niektóre akty normatywne zawieraj postanowienia, e je li umowa mi dzynarodowa

wi ca Polsk stanowi inaczej, nale y stosowa umow , a nie ustaw .
D. Miejsce prawa wewn trznego w stosunkach mi dzynarodowych
Prawo mi dzynarodowe, które rz dzi stosunkami z zewn trznymi pa stw, niejednokrotnie

odsyła do prawa wewn trznego lub wi e skutki prawnomi dzynarodowe z
wewn trznymi aktami ustawodawczymi lub administracyjnymi.
Konieczno uwzgl dnienia w stosunkach mi dzynarodowych prawa wewn trznego

wynika mi dzy innymi z niekompletno ci systemu norm prawa mi dzynarodowego, które
w wielu przypadkach musi zapo ycza poj cia z prawa wewn trznego.
E. Komplementarno wewn trznego mi dzynarodowego porz dku prawnego

ą
ą
ż
ż
ę
ę
ą
ą
ż
ź
ę
ś
ą
ć
ę
ę
ę
ś
ń
ć
ń
ę
ę
ę
ą
ę
ń
ę
ą
ę
ś
ć
ż
ę
ę
ę
ą
ę
ę
ę
ż
ę
ą
ż
ń
ę
ą
ż
ć
ś
ę
ą
ą
ż
fi
ę
ż
ę
ć
ę
ę
ś
ć
ż
ć
ę
ż
ą
fi
ą
ę
ę
ś
ż
ż
ę
ż
ę
ę
ę
ą
ę
ń
ą
ę
ń
ę
ę
ą
ę
ą
ą
ę
ę
ę
ś
ą
ę
Z dotychczasowych wywodu wynika, e rygorystycznie pojmowany dualizm prawa
mi dzynarodowego i prawa wewn trznego nie jest uzasadniony: nie tylko prawo
mi dzynarodowe mo e przenika do wewn trznego porz dku prawnego pa stwa, lecz
tak e ich prawo wewn trzne mo e odgrywa okre lon rol w regulacji stosunków
mi dzynarodowych.
ę
ę
ę
ż
ż
ę
ż
ć
ę
ż
ę
ć
ś
ą
ą
ę
ń
Rozwój prawa międzynarodowego
Początki prawa międzynarodoweg
• w starożytności w formacji niewolniczej powstawały pierwsze normy i zwyczaje
dotyczące stosunków między państwami, w okresie tym zawierane były pierwsze
umowy międzynarodowe, pojawiła się instytucja posła(osoba nietykalna). W Grecji
pojawiają się pierwsze formy pokojowego załatwiania sporów.
• we wczesnym średniowieczu prawo międzynarodowe nie rozwijało się najlepiej;
chaos po rozpadzie cesarstwa
• dla dalszego rozwoju podstawowe znaczenie miało chrześcijaństwo - zbliżenie
między narodami Europy - jednak nie sprzyjało początkowo rozwojowi prawa
międzynarodowego
• Nie sprzyja również feudalna struktura spoleczno- gospodarcz
• Instytucją prawa przeciwwojennego był wprowadzony przez kościół tzw. Pokój Boży
(treuga dei)- zakaz prowadzenia działań wojennych w określone dni tygodnia
Ukształtowanie systemu prawa międzynarodowego

• w XV i XVI wieku powstały warunki do szybkiego rozwoju prawa
międzynarodowego
• Kształtowanie się w Europie zasady suwerenności władzy państwowej -
niezależność od jakiejkolwiek władzy zewnętrznej(papieskiej lub cesarskiej
• Wobec współczesnych poglądów podmiotem prawa międzynarodowego był
monarcha
• W wyniki reformacji i upadku papiestwa regulujące stosunki między państwami
zostały wyzwolone spod wpływu doktryn teologicznych i prawa kanonicznego->
ukształtowanie się prawa międzynarodowego jako odrębnego systemu norm
• Istotny wpływ miały wielkie odkrycia geogra czne XV i XVI w - rozwój żeglugi i
handlu doprowadziły do powstania nowych zasad i norm prawa
międzynarodowego. Ustalono zasady dotyczące nabycia nowych terytoriów ->
oprócz odkrycia konieczne jest objęcie ich w posiadanie.
• Wraz z roszczeniami Hiszpanii i Portugalii do rozległych obszarów morskich i
ubieganie się Anglii o prawo do swobodnego żeglowania wysunęły zasadę
wolności mórz
• Rozwój stosunków miedzynarodowych w tym okresie doprowadził do powstania
instytucji stałych posłów oraz do rozwoju prawa dyplomatycznego
.
fi

• Upowszechniła i przekształciła się instytucja konsula - odpowiedzialny był za :

obronę interesów państwa wysyłającego w razie ich naruszenia przez władze
miejscowe oraz opieka nad interesami handlu i żeglugi.
• Po wojnach następowały traktaty pokojowe utrwalające nowe układy sił: kończący
wojnę trzydziestoletnią pokój westfalski(1648
• Dla rozwoju prawa międzynarodowego największe znaczenie miał pokój westfalski.
Traktat poważnie osłabił cesarstwo i przyznał ponad trzystu państwom niemieckim
prawie całkowitą suwerenność, a przede wszystkim prawo do utrzymywania
normalnych stosunków miedzynarodowych- zwiększyło to liczbę podmiotów prawa
międzynarodowego.
Prawo międzynarodowe w okresie kapitalizmu

• w początkowym okresie tworzenia i rozwoju społeczeństwa kapitalistycznego,
burżuazja odgrywała największą rolę i głosiła postępowe idee- ta rola znalazła swój
wyraz w stosunkach miedzynarodowych i odbiła się na rozwoju prawa
miedzynarodowego
• do powstania nowej formacji spoleczno-politycznej decydującymi momentami były:
zwycięska wojna o niepodległość USA (1775-1783) oraz wielka rewolucja francuska
(1789)- wysunęła całkowicie nowe i demokratyczne zasady prawa
międzynarodowego. W wielu dokumentach z okresu rewolucji francuskiej zostały
ukształtowane zasady suwerenności narodu, nieinterwencji i nienaruszalności
terytorialnej oraz formalnej równości państw
Np. Projekt deklaracji prawa międzynarodowego - przedstawiony konwentowi
23.04.1795 przewidywał m.in
• ze każdy naród w stosunkach wzajemnych jest niezawisły i suwerenny bez względu
na ludność i wielkość terytorium
• ze każdy naród ma prawo ustanawiać i zmieniać formy swojego rządu
• żaden naród nie mw prawa wtrącać się do rządów innego państwa
• traktaty zawierane przez narody są święte i nienaruszalne
Wojny napoleońskie z punktu widzenia stosunków miedzynarodowych cofnęły się w czasie

w porównaniu do rewolucji, gdyż podboje nie były zgodne z zasadą niepodległości państw
oraz suwerenności narodów
Nowe zasady politycznej organizacji Europy wraz ze zmianami terytorialnymi zostały
ustalone na kongresie wiedeńskim (1815)- przyczynił się do rozwoju prawa
międzynarodowego. Przyjęto deklaracje w sprawie zniesienia handlu murzynami, która
zapowiadała dążenie do najszybszego i najskuteczniejszego wprowadzenia tego zakazu w
.
życie. Uznano zasadę wolności żeglugi na rzekach miedzynarodowych oraz przyjęto

regulamin w sprawie rang i pierwszeństwa przedstawicieli dyplomatycznych, który
rozwiązywał dotychczasowe trudności protokolarne.
Powstanie świetego przymierza- Rosja, Austria i Prusy zawarły w 1815, w następnych
latach przystąpiło wiele państw. Jego celem było utrwalenie istniejącego status quo,
obrony zasady legitymizmu, walka przeciwko ruchom niepodległościowym i rewolucyjnym
oraz wszelkim przejawom liberalizmu. Święte Przymierze nie mogło zahamować
narodowowyzwoleńczych ruchów i powstania nowych niezależnych państw. Np. Wojna
1810-1824, która doprowadziła do uzyskania niepodległości przez byłe kolonie
hiszpańskie i utworzenie się nowych państw. W 1822 Brazylia uwolniła się od Portugalii.
Groźba interwencji państw europejskich spowodowała ogłoszenie w 1823 przez USA
niedopuszczalności takich europejskich interwencji.
W związku z powstaniem niepodległych państw w Ameryce Południowej i Środkowej

spowodowało rozszerzenie terytorialnego zakresu stosowania prawa międzynarodowego-
prawo europejskie stało się wówczas prawem cywilizowanych narodów i obejmowało
kontynent amerykański.
Natomiast w Europie powstały nowe państwa - Grecja i Belgia, Włochy się
zjednoczyły(1861), a Prusy po pokonaniu Austrii pod sadową(1866) i pokonaniu Francji
utworzyły cesarstwo niemieckie (1871)
Okres kapitalizmu był okresem bujnego rozwoju prawa międzynarodowego. Szybko rosła
liczba zawieranych umów (sojuszy, porozumień, traktatów pokojowych), dotyczących
różnych sfer życia no zagadnienia handlowe, konsularne, karne itd.
W okresie kapitalizmu wielokonkurencyjnego wykształcił się klasyczny traktat handlowy,

oparty na klauzuli największego uprzywilejowania, która zapewniała niedyskryminacyjnej
traktowanie kontrahenta
Umowy nierównoprawne- wykształciły się w wyniku dążenia najsilniejszych państw

kapitalistycznych do podporządkowania sobie słabszych- umowy te narzucane były
państwom bliskiego i dalekiego wschodu, były to przede wszystkim umowy kapitulacyjne-
dające państwom europejskim jednostronne przywileje w dziedzinie handlu i osiedlania
się. Europejczycy byli wyłączeni spod jurysdykcji sądów miejscowych, zwolnieni od opłat
itd. Naruszało to suwerenność takich państw jak: Turcja, Persja, Chiny, Syjam

W okresie kapitalizmu zostały zawarte pierwsze wielostronne umowy międzynarodowe

dotyczące prawa wojennego
• deklaracja paryska w przedmiocie wojny morskiej 1856- zniosła korsarstwo i
przewidywała ochronę handlu.
• powstanie organizacji czerwonego krzyża przez J.H Dunanta, zawarta w
Genewie(1863
• Deklaracja petersburska(1868) wprowadziła zakaz używania pocisków
wybuchających małego kalibru oraz wysunęła ze „jedynym legalnym celem w
czasie wojny jest osłabienie sił zbrojnych nieprzyjaciela”.
Okres imperializmu(1871-1917), który charakteryzuje się zaostrzeniem sprzeczności

społecznych, gospodarczych i politycznych, zapoczątkowała wojna francusko-pruska
(1870-1871).
Zaostrzyła się sprzeczność między mocarstwami kolonialnymi a koloniami. Na początku
tego okresu w wyniki podbojów i ekspansji kolonialnej dochodzi do ostatecznego podziału
świata. Jednak po jego dokonaniu dochodzą zmiany układu sił wynikające z
nierównomiernego rozwoju gospodarczego państw. Sprzeczności między podziałem
świata a układem sił prowadzą do licznych wojen w tym do 1 wojny światowej
Rywalizacja między wielkimi mocarstwami doprowadziła do powstania systemu sojuszy i

porozumień
• 1879- Niemcy zawierają przymierze z Austro- Węgrami skierowane przeciwko
Rosji. 1882- do tego przymierza przystąpiły Włochy - trójprzymierze
• Reakcją na trójprzymierze było zawarcie przez Francje i Rosję w 1893
porozumienia obronnego. W 1904 zostało zawarte porozumienie brytyjsko-
francuskie a w 1907 brytyjsko-rosyjskie. - trójporozumienie
I wojna światowa wybuchła w 1914. Jej bezpośrednią przyczyną było zabójstwo

arcyksięcia Ferdynanda w Sarajewie i rozpoczęcie przez austro-Węgry 28.07.1914 działań
wojennych przeciwko Serbii. Istotnymi jednak przyczynami wojny były pogłębiające się
sprzeczności między największymi mocarstwami kapitalistycznymi, a w szczególności
dążenie Niemiec do zmiany układu sił na swoją korzyść
Dwa ugrupowania państw

• państwa centralne: Niemcy, Austro-Węgry, Turcja i Bułgaria
• ententa - Francja, Wielka Brytania, Rosja, Serbia, Belgia, Japonia, Włochy(1915) ,
USA (1917) (wygrana
:
Po wojnie powstały pierwsze organizacje międzynarodowe, które były stałą i

zinstytucjonalizowaną formą współpracy państw.
W okresie tym odbywały się konferencje międzynarodowe, na których regulowano

najważniejsze zagadnienia polityczne.
1878- kongres berliński - poświęcony uregulowaniu stosunków wojny rosyjsko-tureckiej.

Zgodnie z podpisanym traktatem Rumunia, Serbia i Czarnogóra uzyskały pełna
niepodległość. Na państwa bałkańskie nałożono obowiązek niedyskryminacji
mniejszości religijnych- jedno z pierwszych postanowień o ochronie mniejszości.
1884-1885 - Drugi kongres berliński (spowodowany ekspansją państw na kontynencie

afrykańskim) - akt wprowadził wolność żeglugi na rzece Kongo i uznał ją za obszar
dostępny dla wolnego handlu. Wprowadzono zasadę rzeczywistości - warunek
efektywnej okupacji(odnosi się do nabycia nowych terytoriów w Afryce) oraz zasadę
jawności( obowiązek noty kacji o zawłaszczeniu)
1899- Zebrała się z inicjatywy Cara rosyjskiego pierwsza Haska konferencja Pokojowa
z udziałem przedstawicieli 26 państw europejskich, amerykańskich i azjatyckich.
Konferencja doprowadziła do zawarcia trzech konwencji dotyczących
1. Pokojowego załatwiania sporów
2. Praw i zwyczajów wojny lądowej
3. Zastosowania do wojny morskiej zasad konwencji genewskiej z 186
1907- Zebrała się druga Haska konferencja Pokojowa, z udziałem 43 państwa.

Konferencja Opracowała trzynaście konwencji, z których pierwsza dotyczyła także
pokojowego załatwiania sporów, druga ograniczenia interwencji zbrojnych, a pozostałe
dotyczyły prawa wojennego
Konwencje te, choć nazywał się pokojowymi nie zakazały wojny agresywnej. Głównym ich
osiągnięciem stała się Kody kacja i humanitaryzacja prawa wojennego oraz ochrona
własności prywatnej w czasie działań wojennych
Okres współistnienia państw o różnych ustrojach spoleczno-

politycznych
.
fi
fi

Okres międzywojenny i II wojna światowa.
Po pierwszej wojnie światowej powstał problem likwidacji skutków wojny, zawarcia

traktatów pokojowych i nowego ukształtowania porządku międzynarodowego. 12.01.1919
została otwarta konferencja w Paryżu(w, której wzięły udział tylko państwa zwycięskie).
Decydującą role odgrywały mocarstwa: Wielka Brytania, Francja, Stany Zjednoczone(nie
raty kowały paryskich traktatów), Włochy i Japonia.
Wyniku konferencji paryskiej zostały zawarte następujące traktaty pokojowe

• 28.06.1919- z Niemcami - traktat wersalski - nałożył na Niemcy ograniczenia,
które miały zapobiec nowej agresji niemieckiej : ograniczenie liczebności
armii niemieckiej, ograniczenie składu marynarki wojennej, demilitaryzacja
Nadrenii, utrata posiadłości kolonialnych.
• 19.09.1919a z Austrią w Saint-Germain
• 4.06.1920 z Węgrami w Trianon
• 27.11.1919 z Bułgaria w Neuill
• 10.08.1920 z Turcją w Sèrves(nie wszedł w życie)
Najważniejsze zmiany polityczne i terytorialne w Europie

• powstanie kilku nowych państw - Polska, Czechosłowacja, zjednoczone królestwo
Serbów, Chorwatów i Słoweńców (od 1929- Jugosławia)
• Rozpad Austrio-Węgie
W celu zapewnienia Polsce wolnego dostępu do morza traktat wersalski otworzył wolne
miasto Gdańsk, który został oddany pod opiekę Ligi narodów i w którym Polska miała
korzystać z wielu uprawnień . W szczególności Gdańsk został włączony do polskiego
obszaru celnego i jego sprawy zagraniczne prowadziła Polska.
Oparty na Traktat kończący pierwszą wojnę światową nowy układ stosunków

międzynarodowych nazywany był systemem wersalskim.
Liga narodów — pierwsza organizacja międzynarodowa, której celem było zapewnienie

pokoju i bezpieczeństwa. Podstawą działalności Ligi był pakt, który stanowiło pierwsze 26
artykułów traktatów pokojowych. Państwa zwycięskie powołały ligę z myślą o utworzeniu
organizacji, która przede wszystkim zabezpieczałaby ich interesy.
Pakt stanowił
fi
:
• nieuciekanie do wojny
• jawność stosunków miedzynarodowych opartych na sprawiedliwości i honorze
• zapewnienie poszanowania międzynarodoweg
Nie zawierał pełnego i bezwzględnego zakazu wojny
ZSRR był negatywnie nastawiony do ligi, dopiero gdy przystąpiły Niemcy i Japonia (1933)
przystąpił on do ligi.
Głównymi organami ligi narodów były: zgromadzenie, rada, stały sekretariat. W skald
zgromadzenia wchodzili wszyscy członkowie. Natomiast rada składała się z członków
stałych(wielkie mocarstwa) i członków niestałych.
Liga narodów była próbą stworzenia systemu bezpieczeństwa zbiorowego i była

wyposażona w prawo stosowania sankcji przeciwko agresorowi. Na skutek polityki
wielkich mocarstw i sprzeczności między nimi liga narodów nie potra ła utrzymać pokoju
Działalność ligi ustala z chwilą wybuchu II wojny. Formalnie jednak ostatnia jej sesja
odbyła się w Genewie w 1946 roku, uchwała końcowa przewidywała rozwiązanie ligi i
przekazanie budynków, archiwów itd Organizacji Narodów Zjednoczonych.
Zakaz wojny agresywnej- znalazł się w traktacie przeciwwojennym(paryski lub pakt

Brianda-Kellogga), podpisany w 27.08.1928, wszedł w życie 24.11.1929.
Został raty kowany przez 63 państwa - w tym Japonię, Niemcy i Włochy

Wojna agresywna została potępiona i pozostawiona poza prawem. Od tej pory sam fakt
rozpoczęcia wojny agresywnej stanowi naruszenie prawa międzynarodowego. Pakt nie
zapobiegł wybuchowi wojny ale umożliwił stworzenie pojęcia zbrodni przeciwko pokojowi i
karania winnych dopuszczenia się tej zbrodni
Rozwój prawa międzynarodowego.

W okresie międzywojennym zawartość wiele konwencji z dziedziny komunikacji morskiej,
lotniczej i lądowej. Np konwencja paryska o lotnictwie cywilnym z 1919. Trzy umowy
barcelońskiej z 1921 o wolności tranzytu, urządzaniu dróg żeglowych o
międzynarodowym znaczeniu oraz uznanie prawa do bandery państw pozbawionych
wybrzeża morskiego.
fi

fi
.
W tym okresie zawarto wiele traktatów arbitrażowo-koncyliacyjnych oraz został powołany

do życia sąd międzynarodowy - Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej - nie
przyczyniło się to do pokojowego rozwiązywania poważniejszych kon iktów.
Okres międzywojenny przyniósł też pewien postęp w dziedzinie rozwoju i humanitaryzacji

prawa wojennego. Należy wymienić zwłaszcza protokół Genewski z 1925 dotyczące
zakazu używania gazów duszących, trujących lub podobnych do środków
bakteriologicznych i dwie konwencje genewskie z 1929 o polepszeniu losu rannych i
chorych wojnie lądowej (nowa wersja konwencji czerwonego Krzyża) oraz o
traktowaniu jeńców wojennych
Rozkład systemu wersalskiego i wybuch 2 wojny światowej

• lata 30 przynoszą powolne kruszenie się systemu wersalskiego w wyniku polityki
hitlerowskich Niemiec, faszystowskich Włoch oraz militarystycznej Japonii.
• 1931- inwazja Japonii na chin
• 1935- Włochy napadły na Etiopię
• 1936- Niemcy naruszają art 180 traktatu wersalskiego, dokonały remilitaryzacji
Nadrenii
• 1938 - anschlus
• 1939- Niemcy łamią układ monachijski - zajęły Czechosłowacje tworząc z Czech i
Moraw tzw protektorat Czech i Moraw, a ze Słowacji - republikę słowack
• Niemcy występują z zadaniem do polski o przeprowadzenie „korytarza” przez
Pomorze oraz wcielenie wolnego miasta Gdańska do rzeszy niemieckiej
• 1.09.1939 Niemcy napadły na Polskę - rozpoczęcie II wojny światowej
Druga wojna światowa

• Wielka Brytania i Francja zgodnie z przyjętymi wobec polski zobowiązaniami
3.09.1939 wypowiedziały Niemcom wojnę.
• 17.09.1939- na wschodnie terytoria polski wkroczyły wojska radziecki
• Niemcy łamią postawowe normy prawa międzynarodowego, które ścisłe określają
prawa okupanta( IV konwencja haska z 1907), wcieliły do rzeszy część terytorium
polski, a z reszty stworzyły generalne gubernatorstwo. Wschodnie obszary polski
zostały wcielone do ZSRR.
• W maju 1940 Niemcy atakują Francje- kapitulacja. Niemcy zaatakowały również
państwa neutralne: Belgię, Holandię, danie i Norwegię
• 22.07.1941 Niemcy napadają wbrew paktowi o nieagresji na ZSRR

fl
e
• 1941- dołącza do wojny Japonia napadając na otę wojenną USA w Pearl Harbor
na Hawajac
• państwa osi (Tokio,Berlin i Rzym) ponoszą porażkę i 8.05.1945 Niemcy zostały
zmuszone do kapitulacji, Japonia podpisała akt o kapitulacji dopiero 2.09.1945 po
zrzuceniu bomb na Hiroszimę i Nagasaki
Współpraca polityczna państw koalicji antyfaszystowskiej

• powstała koalicja ZSRR z państwami kapitalistycznymi przeciwko państwom osi- jej
celem było przeciwstawienie się polityce agresji i podbojów oraz faszyzmow
• Koalicja ta przyjęła nazwę Narodów Zjednoczonych
• Ważnymi dokumentami w czasie wojny podpisanymi przez Narody Zjednoczone
były:
a) karta atlantycka- 14.08.1941 przyjęta przez prezydenta USA i premiera Wielkiej
Brytanii - jej zasady zostały przyjęte przez inne państwa koalicji
B) deklaracja narodów zjednoczonych 1.01.1942(podpisana w Waszyngtonie przez 26
państw)
C) deklaracje moskiewskie przyjęte 30.10.1943 przez ZSRR, stany, wielka brytanie i
Chiny
D) komunikat z 11.02.1945 z konferencji jałtańskiej(krymskiej) szef rządów ZSRR,
wielkiej Brytanii i prezydenta USA
Okres II wojny światowej
Likwidacja skutków wojny
Układ poczdamski 2.08.1945. Stronami były Stany, ZSRR,WB a następnie dołączyła

Francja. Klauzulę terytorialne układu dotyczyły między innymi ustalenie wschodniej
granicy Niemiec wzdłuż Odry i Nysy Łużyckiej oraz przyłączenia Królewca do ZSRR.
Układ przewidywał rozbrojenie i demilitaryzację Niemiec, ich the denazy kację oraz
demokratyzacja i wreszcie dekartelizacja przemysłu niemieckiego oraz likwidację
monopoli. Niemcy zostały podzielone na cztery strefy okupacyjne a — Berlin na cztery
sektory, z tym że układ Poczdamski zakłada zachowanie ich jedności odbudowę w
przyszłości demokratycznego i pokojowego państwa niemieckiego
Te podstawowe założenie układu zostały naruszone. Mocarstwa zachodnie doprowadziły

do powstania we wrześniu 1949 republiki Federalnej Niemiec. W następnych latach rfn
została zdemilitaryzowana i przyjęta (1955) do organizacji paktu północnoatlantyckiego

fl
:
fi
i
W radzieckiej sferze okupacyjnej utworzono Niemiecką Republikę Demokratyczną-

NRD.
W 1947 podpisano w Paryżu traktaty pokojowe z Włochami, Bułgarią, Rumunią, Węgrami

i Finlandią, a w 1955 w Wiedniu tzw traktat państwowy z Austrią- w tym samym roku
Austria przyjęła status państwa trwałe neutralnego.
W 1951 w San Francisco podpisany zostały przez Stany Zjednoczone separatystyczny

traktat pokojowy z Japonią. Jego postanowienia nie były zgodne z niektórymi umowami
zawartymi w czasie wojny między narodami Zjednoczonymi — kilka państw nie podpisał
traktatu tylko dwustronne umowy z Japonią.
Z Niemcami traktat pokojowy nie został Zawarty. Stan wojnie zakończony na podstawie
jednostronnych deklaracji
1970 - RFN podpisuje układ z ZSRR oraz Polską o podstawach normalizacji stosunków
( podpisany 7.12.1970 a wszedł w życie 3.06.1972)
1971 cztery mocarstwa: ZSRR, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i Francja uzgodniły
tekst ramowego porozumienia ws. Berlina Zachodniego. W 1972 między nrd i rfn
podpisany został tzw. układ podstawowy, określające podstawy prawne stosunków
między tymi państwami. Wszedł on w życie 1973
Powstanie organizacji narodów zjednoczonych.
Organizacja narodów zjednoczonych wyrosła ze współpracy Narodów Zjednoczonych w

czasie wojny. Organizacja ta została oparta na zasadzie pokojowego współistnienia i
współpracy państw o różnych ustrojach społeczno gospodarczych
Pierwszym dokumentem międzynarodowym była karta Atlantycka z 14 sierpnia 1941.

Zawierała ona pewne zasady, które miały stać się podstawą organizacji powojennego
świata. Deklaracja narodów zjednoczonych z 1 stycznia 1942 była pierwszym
dokumentem, w którym użyto nazwy „Narody Zjednoczone”.
Deklaracja o bezpieczeństwie zbiorowym — pierwszy akt, który precyzował myśli

powołania organizacji międzynarodowej powojennego świata. Podpisana 30 października
1943 w Moskwie. Celem organizacji miało być utrzymanie międzynarodowego pokoju i

bezpieczeństwa. A sama organizacja międzynarodowa opierała sie na zasadzie

suwerennej równości wszystkich miłujących pokój państw i miała być dostępna dla
wszystkich państw wielkich czy małych
Projekt statutu został opracowany na konferencji Stanów zjednoczonych, ZSRR, Wielkiej

Brytanii i Chin w Dumbarton Oaks(1944) i uzupełniony(odnośnie procedury głosowania w
radzie bezpieczeństwa) na konferencji jałtańskiej w lutym 1945
Konferencja założycielska ONZ została otwarta 25 kwietnia 1945 San

Francisco.Uczestniczyło w niej 50 państw. Polska nie została zaproszona wobec
sprzeciwu mocarstw zachodnich powołujących się na to, że nie został jeszcze utworzony
Rząd Jedności Narodowej
26.06.1945- podpisanie karty narodów zjednoczonych, która weszła w życie

24.10.1945- dzień powstania ONZ
Okres zimnej wojn
Zerwana została Współpraca polityczna i gospodarcza i doszło do konfrontacji państw

zachodnich ze Związkiem radzieckim z innymi państwami socjalistycznymi. Wśród państw
zachodnich główną rolę odgrywały Stany Zjednoczone. Do takiego rozwoju sytuacji
przyśniła się ówczesna polityka zagraniczna ZSRR -stalinizm
Na początek stany oparł się na szantażu atomowym lecz ZSRR również wszedł w
posiadanie broni atomowej. Następnie stany doprowadziły do powstania bloków
wojskowych wymierzonych przeciwko państwom socjalistycznym- NATO i SEATO( pakt
Azji południowo-wschodniej). Spowodowało to rozbicie światła i było sprzeczne z ideom
bezpieczeństwa zbiorowego zwaną Kartą ONZ
1947 - Stany zaproponowały program odbudowy europy tzw. plan Marshalla —

realizowany w latach 1948 - 1952. Plan ten pod naciskiem ZSRR został odrzucony przez
państwa socjalistyczne. Wobec ZSRR i innych państw socjalistycznych państwa
kapitalistyczne zastosował blokadę ekonomiczną, która miała doprowadzić do
zahamowania ich rozwoju gospodarczego
Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG)- Pewnym stopniu odpowiedź na plan

Marshalla, jej celem było zaciśnienie współpracy gospodarczej,politycznej i wojskowej
y
W odpowiedzi na umowę Paryskie 1954, państwa socjalistyczne podpisały 14 maja 1955

układ Warszawski. Celem utworzenia Układu Warszawskiego było ujednolicenie polityki
zagranicznej i militarnej ZSRR i państw od niego uzależnionych
Okres odprężenia
Zimnowojenne środki zastosowane wobec państw socjalistycznych nie zahamowały ich

rozwoju. Tak samo jak USA nie udało się zahamować postępów socjalizmu- 1949-
powstanie Chińskiej Republiki Ludowej, 1959- zwycięstwo rewolucji na Kubie.
W latach 70 XX w odprężenie w stosunkach międzynarodowych stało się procesem

trwałym i rozwijającym się czego wyrazem były między innymi uchwały Konferencji
Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie przyjęte 1 sierpnia 1975 r. w Helsinkach. Akt
końcowy konferencji dotyczył zagadnień bezpieczeństwa w europie, współpracy w
dziedzinie gospodarki, nauki i techniki oraz środowiska naturalnego i współpracy w
dziedzinie humanitarnej
Załamanie się i upadek systemu kolonialnego

• proces ten rozpoczął się w wyniku nasilania się walki ludności z ustrojem
kolonialnym.
22 art paktu ligi narodów- wprowadził instytucje mandatów( istotą mandatu było
zarządzanie obszarem niesamodzielnym w imieniu mandanta(ligi narodów) i pod jego
kontrolą. System ten obejmował tylko obszary niesamodzielne, odłączony od państwa
nieprzyjacielskich po pierwszej wojnie światowej.Mandaty zostały podzielone na trzy
kategorie(a,B,c). Tylko mandaty grupy A tzw. emancypacyjne, które objęły byle prowincję
tureckie, miały prowadzić do samodzielnego bytu państwowego
Istotnym krokiem w kierunku likwidacji kolonializmu była Karta Narodów Zjednoczonych.

W postanowieniach rozdziału dziewiątego nazwanego deklaracją sprawie obszarów nie
rządzących się samodzielnie, karta ustaliła zasady, jakimi powinni się kierować państwa
zarządzające takimi obszarami. Są one zobowiązane: rozwijać samorząd, mieć należycie
na względzie aspiracje polityczne tych ludów oraz pomagać im stopniowym rozwoju ich
wolnych instytucji politycznych.- art 73 lit. B

Karta NZ - uznała w sposób ogólny prawo ludów kolonialnych do samostanowienia,

nie potępiła kolonializmu i nie nakazała jego natychmiastowej likwidacji.
Karta NZ stworzyła system zarządu obszarami niesamodzielnymi, zwany systemem
powiernictwa lub opieki (rozdział 12 i 13 KARTY)
System powiernictwa- zastapił system mandatowy, lecz zasadniczo różnił się tym od
niego,ze został oparty na uznaniu prawa narodów do samostanowienia.
Państwa sprawujące władzę zarządzającą na obszarach powierniczych zobowiązane

zostały m.in do popierania postępu politycznego, społecznego i oświatowego ludności
oraz uznawania i stopniowego rozwoju w kierunku samorządu lub niepodległości,
stosownie do swobodnie wyrażonego życzenia ludności.
Według art 77 karty NZ systemem powiernictwa mogły być objęte

• obszary mandatowe
• obszary odłączone od państw nieprzyjacielskich w wyniku II wojny
• obszaru niesamodzielne dobrowolnie poddane temu systemowi
System powierniczy objął 11 obszarów, z tym że 10 z nich uzyskało już niepodległość.

Jednakże żaden obszar nie został poddany dobrowolnie pod powiernictwo przez państwo
kolonialne sprawującą władzę
Jednakże likwidacja systemu kolonialnego nastąpiła w inny sposób.

• najpierw niepodległość uzyskały lub wywalczyły sobie Indie, Indonezja,Wietnam i
inne państwa Azji
• Rok 60 był okresem dekolonizacji prawie całej Afryki
• 1962 Algieria zdobyła niepodległość po wojnie narodowowyzwoleńczej
• W 1975 kolonie portugalskie uzyskały niepodległość
• W latach 70- wyspy karaibskie i Oceanii
Powstałe w wyniku dekolonizacji państwa przyczyniły się w decydujący sposób do

powszechnego uznania prawa narodów do samostanowienia jako jednej z
podstawowych zasad współczesnego prawa międzynarodowego
Potwierdzeniem tych przemian, a jednocześnie nakazem likwidacji wszelkich form

kolonializmu stała się deklaracja o przyznaniu Niepodległości krajom i ludom

kolonialnym, która została uchwalona przez zgromadzenie ogólne ONZ 14 grudnia 1960.
Proklamowała ona koniecznej szybkiego i bezwarunkowego położenia kresu
kolonializmowi we wszystkich jego formach i przejawach oraz stwierdziła że
1. Wszystkie narody mają prawo do samostanowienia: na mocy tego prawa określają
według własnej woli swój status polityczny i swobodnie rozwijają swoje życie
gospodarcze, społeczne i kulturalne
2. Niedostateczne przygotowanie polityczne, gospodarcze, społeczne i kulturalne nie
powinno w żadnym wypadku stanowić pretekstu do zwlekania z przyznaniem
Niepodległośc
Nowy układ sił w stosunkach miedzynarodowych
Stosunki międzynarodowe ostatniego okresu cechowały, najogólniej rzecz biorąc

następujące elementy
• pokojowe współistnienie państw
• Rozpad systemu kolonialnego
• Powstanie wielu nowych państw
Nowe państwa w Azji, Afryce, Ameryce środkowej i Oceanii zostały nazwane trzecim
światem, gdyż nie należały one ani do wysoko uprzemysłowionych państw
kapitalistycznych, ani do państw socjalistycznych. Jednak w praktyce międzynarodowej
został przyjęty termin „państwa rozwijające się”
Wspólne cechy polityki państw rozwijających się : antykolonializm,antyimperializm i
niezaangażowanie- niewiązane się z organizacjami wojskowymi żadnych państw.
Rozwój prawa międzynarodoweg
• Wykazane przemiany polityczne doprowadziły do uznania pokojowego

współistnienia państw o różnych ustrojach
• Najbardziej postępowe i demokratyczne tendencje rozwoju prawa
międzynarodowego znalazły swój najpełniejszy wyraz w deklaracji zasad prawa
międzynarodowego dotyczących przyjaznych stosunków i współdziałania
państw zgodnie z karta NZ przyjętej przez zgromadzenie ogólne ONZ 24.10.197
• Powszechne uznanie prawa narodów do samostanowienia i potępienie kolonializmu
- deklaracja w sprawie przyznania niepodległości krajom i narodom
kolonialnym- przyjęta przez ZO ONZ 14.12.196
• Integracja regionalna - wspólność ustrojów i interesów
i
• Międzynarodowe stosunki gospodarcze- z uwzględnieniem państw rozwijających

się - UNCTAD- Konferencja Narodów Zjednoczonych do spraw Handlu i
Rozwoju oraz Deklaracja o ustanowieniu nowego międzynarodowego ładu
ekonomicznego, przyjęta 1.05.1974 oraz Karta ekonomicznych praw i
obowiązków państw - 12.12.1974 ZO ONZ
• Ochrona środowiska - dziedzina, która wykazała współzależność państw -
deklaracja konferencji narodów zjednoczonych w sprawie środowiska
człowieka - 16.06.1972 Sztokholm
• Postęp technologiczny- zwiększenie zakresu prawa międzynarodowego
• Organizacje międzynarodowe zajmujące się współpraca w zakresie techniki -
europejski ośrodek badań jądrowych (cern) i zjednoczony instytut badań
jądrowych.
• Powstanie problemu atomowego- zakaz użycia broni atomowej i przeprowadzania z
nią prób.

ROZDZIAŁ III-ŹRÓDŁA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO
1. POJĘCIE ZRÓDEŁ PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO
1.1. RÓŻNE ZNACZENIA TEGO TERMINU

Wyróżniamy 3 znaczenia:
-w znaczeniu materialnym- zespół czynników, które doprowadziły do powstania
konkretnych norm prawa międzynarodowego
-w znaczeniu formalnym- formy, w których tworzone są normy prawa
międzynarodowego, należą do nich przede wszystkim umowy międzynarodowe i prawo
zwyczajowe
-w znaczeniu poznawczym- zbiory dokumentów, z których czerpie się znajomość norm
prawa międzynarodowego, np. zbiory umów międzynarodowych lub zbiory praktyki
państw w dziedzinie stosunków międzynarodowych
Teorie źródeł prawa międzynarodowego:

-teorie pozytywistyczne (woluntarystyczne)- podstawą norm prawa międzynarodowego
jest uzgodniona wola państw, wyrażona albo w sposób wyraźny, albo milczący
-teorie naturalistyczne (obiektywistyczne)- dopatrują się pochodzenia norm prawa
międzynarodowego w czynnikach niezależnych od woli państw, według tych koncepcji
tzw. formalne źródła prawa międzynarodowego uważane są tylko za sposoby
stwierdzenia norm prawa międzynarodowego, a nie ich tworzenia
1.2. ARTYKUŁ 38 STATUTU MIĘDZYNARODOWEGO TRYBUNAŁU SPRAWIEDLIWOŚCI A ŹRÓDŁA

PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO
Artykuł 38 wymienia zatem podstawy lub źródła wyrokowania Trybunału. Mogą one
częściowo pokrywać się ze źródłami prawa międzynarodowego, ale z jednej strony artykuł
38 niekoniecznie musi być uznany za wyczerpujące wyliczenie źródeł prawa
międzynarodowego, a z drugiej strony nie wszystkie wyliczone w nim podstawy
wyrokowanie muszą stanowić źródło prawa międzynarodowego.
1. Trybunał, którego zadaniem jest orzekać na podstawie prawa międzynarodowego w

sporach, które będą mu przekazane, będzie stosował:
a) konwencje międzynarodowe, bądź ogólne, bądź specjalne, ustalające reguły,
wyraźnie uznane przez państwa spór wiodące;
b) zwyczaj międzynarodowy, jako dowód istnienia powszechnej praktyki, przyjętej
jako prawo;
c) zasady ogólne prawa, uznane przez narody cywilizowane;
d) z zastrzeżeniem postanowień art. 59 związanie wyrokiem, wyroki sądowe tudzież
zdania najznakomitszych znawców prawa publicznego różnych narodów, jako środek
pomocniczy do stwierdzania przepisów prawnych.
2. Postanowienie niniejsze nie stanowi przeszkody, aby Trybunał mógł orzekać ex
aequo et bono(słuszności), o ile strony na to zgadzają się.- dotychczas nie było takiego
przypadku.
C- co ogólne zasady prawa należy rozumieć zasady wspólne dla wszystkich systemów
prawnych co znaczy zarówno prawa wewnętrznego jak i międzynarodowego. W
szczególności należy podkreślić, że Zasady te muszą być uznawane powszechnie, a
więc przez systemy prawne i praktykę wszystkich państw.
Rzymskie zasady:
- nemo plus iuris transferre potest quam ipse habet- nikt nie może przenosić więcej
praw niż sam posiada
- Nemo potest commondum capere de iniuria sua propria - nikt nie może wyciągnąć
korzyści z własnego bezprawia
- Nemu iudex in causa sua- nikt sędzią we własnej sprawie
- Res iudicata czy ne bis in idem procedatur- nie można dwa razy sądzić we własnej
sprawie
1.3. WSPÓŁCZESNE ŹRÓDŁA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

UMOWA (zgoda wyrażana wyraźnie) I ZWYCZAJ (zgoda wyrażana w sposób milczący
przez określone postępowanie państw)
Prawo międzynarodowe reguluje przede wszystkim stosunki między państwami.

ponieważ państwa są suwerenne i nie uznają nad sobą żadnej władzy ustawodawczej, są
one związane tylko normami prawa międzynarodowego, na które wyraziły zgodę, z tym
że w pewnych przypadkach zgoda ta może być dorozumiana. Źródła prawa
międzynarodowego, muszą przede wszystkim wyrażać zgodę państw.
PODZIAŁ UMÓW:
-umowy prawotwórcze (umowy ustawy)- źródło prawa międzynarodowego
-umowy- kontrakty
Niektóre uchwały organizacji międzynarodowych mogą być źródłem prawa

międzynarodowego. - że nie na tej drodze wewnętrznego prawa organizacji.
WSPÓŁUDZIAŁ ORGANIZACJI MIĘDZYNARODOWYCH W TWORZENIU PRAWA
MIĘDZYNARODOWEGO PRZEZ PAŃSTWA- wiele organizacji międzynarodowych
współuczestniczy w redagowaniu umów międzynarodowych, nawet w uchwałach swych
przyjmuje ich teksty, jednakże tego rodzaju uchwały są tylko projektami umów
przedkładane państwom i same przez się nie tworzą żadnych norm prawnych, nie są więc
źródłem prawa międzynarodowego, źródłem prawa międzynarodowego są w tym
przypadku umowy zawarte przez państwa przez przyjęcie tekstów opracowanych przez
organizacje międzynarodowe.
1.4. Ś R O D K I P O M O C N I C Z E D O S T W I E R D Z E N I A I S T N I E N I A N O R M P R AWA
MIĘDZYNARODOWEGO
Judykatura (orzecznictwo) i Doktryna (nauka prawa międzynarodowego)- nie są źródłami
prawa międzynarodowego, nie są formami wyrażania woli państw, mogą stanowić
pomocniczy środek do stwierdzania istnienia norm prawa międzynarodowego.
Judykatury i doktryna nie mogą być uznane za źródła prawa międzynarodowego,
ponieważ nie są formami wyrażenia woli państw. Sądy mogą stosować tylko istniejące już
normy prawa międzynarodowego, a uczeni mogą je wyjaśniać i interpretować.
Analogiczną rolę może spełniać nauka.
2. UMOWA MIĘDZYNARODOWA
2.1. UWAGI OGÓLNE

Jest obok zwyczaju uważana za podstawowe źródło prawa międzynarodowego. Umowa
międzynarodowa ma tę przewagę nad zwyczajem, że postanowienia umowne są z reguły
bardziej precyzyjne i jasne w porównaniu z normami zwyczajowymi, a tym samym łatwiej
je stosować i dają one mniej podstaw do sporów. Prawo zwyczajowe ma natomiast tę
przewagę, że jego normy wiążą z reguły wszystkie państwa, podczas gdy umowa
międzynarodowa jako taka wiążąca jest tylko dla stron.
ŹRÓDŁA PRAWA UMÓW MIĘDZYNARODOWYCH(prawa traktatów)- normy prawne
dotyczące zawierania umów , ich obowiązywania i stosowania mają przede wszystkim
charakter zwyczajowy. Kody kacja- Konwencja o Prawie traktatów - podpisana w 1969 w
Wiedniu, weszła w życie w 1980
U m o w a m i ę d z y n a r o d o w a - w s p ó l n e o ś w i a d c ze n i e p o d m i o t ó w p ra w a
międzynarodowego, które tworzy prawo, a więc uprawnienia i obowiązki
Aby wspólne oświadczenie mogło być uznane za umowę międzynarodową, musi być
prawotwórcze, tzn. musi tworzyć prawo między stronami. Z każdej umowy
międzynarodowej wynikają więc dla stron określone prawa i obowiązki międzynarodowe.
DEFINICJA W KONWENCJI GENEWSKIEJ
Art 2 ust 1 lit a Konwencji Wiedeńskiej o prawie traktatów: „Traktat oznacza
międzynarodowe porozumienie między państwami, zawarte w formie pisemnej i
regulowane przez prawo międzynarodowe, niezależnie od tego, czy jest ujęte w jednym
dokumencie, czy w dwóch lub więcej dokumentach, i bez względu na jego szczególną
nazwę.”- de nicja ta została stworzona dla celów konwencji i nie obejmuje wszystkich
umów międzynarodowych — ograniczona jest ona do umów międzypaństwowych, gdyż
cała konwencja Wiedeńska ma zastosowanie wyłącznie do umów między państwami.
Ustawa z 14.04.2000 o umowach międzynarodowych art2 pkt 1 :
1)umowa międzynarodowa oznacza porozumienie między Rzecząpospolitą Polską

a innym podmiotem lub podmiotami prawa międzynarodowego, regulowane
przez prawo międzynarodowe, niezależnie od tego, czy jest ujęte w jednym
dokumencie czy w większej liczbie dokumentów, bez względu na jego nazwę oraz
bez względu na to, czy jest zawierane w imieniu państwa, rządu czy ministra
fi
fi
kierującego działem administracji rządowej właściwego do spraw, których
dotyczy umowa międzynarodowa
NAZWA UMOWY- nazwy nadawane umowom międzynarodowym są różnorodne, z

punktu widzenia prawnego nazwa umowy nie ma znaczenia- potwierdza Konwencja
Wiedeńska
ZE WZGLĘDU NA TRYB ZAWIERANIA UMOWY:
-w trybie złożonym (wymagają raty kacji lub zatwierdzenia)
-w trybie prostym (bez raty kacji lub zatwierdzenia)
ZE WZGLĘDU NA ORGAN, KTÓRY WYSTĘPUJE W IMIENIU PAŃSTWA:
-państwowe (w imieniu państwa występuje głowa państwa)
-rządowe
-resortowe
Podział ten przyjął się również w Polsce. Umowy państwowe podpisywane są w imieniu
prezydenta. Rangę umów państwowych mają umowy o zasadniczym znaczeniu
zaliczamy do nich traktaty pokojowe, układu przyjaźni i dobrym sąsiedztwie, umowy
normujące problematyką zastrzeżona dla regulacji ustawowej, umowy obrocie
prawnym za granicą. Umowy państwowe podlegają raty kacji przez prezydenta.
Umowy rządowe podpisywane są w imieniu rady ministrów. Są to umowy, które nie
spełniają warunków zaliczenia ich do umów państwowych, a ponadto i przedmiot
objęty jest właściwością dwóch lub większej liczby ministrów.
Umowy resortowe są podpisywane przez właściwego ministra. Dotyczy to umów
których przedmiot należy do właściwości jednego ministra. Umowy resortowe są
zasadzie zawierane przez radę ministrów lub prezesa rady ministrów.
ZE WZGLĘDU NA LICZBY STRON UMOWY- dwustronne (bilateralne), wielostronne
(mul lateralne)
ZE WZGLĘDU NA MOŻLIWOŚĆ PRZYSTĄPIENIA DO UMOWY- otwarte (przewidują
możliwość dołączenia państw trzecich) i zamknięte (ograniczona liczba stron, nie
przewidują możliwości dołączenia do nich stron trzecich). Do umów otwartych zaliczamy
także umowy otwarte bezwarunkowo (może przystąpić każde państwo mocą
jednostronnego aktu przystąpienia) i warunkowo (przewidują możliwość przyłączenia
tylko tych państw, które spełniają określone warunki).
ZE WZGLĘDU NA TREŚĆ UMÓW- umowy polityczne, gospodarcze, komunikacyjne,
dotyczące stosunków społecznych i prawnych, współpracy kulturalnej, naukowo-
technicznej i inne.- tym podziałem nie wiążą się żadne konsekwencje prawne, jest on
nieostry.
PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA ZGODNOŚĆ LUB NIEZGODNOŚĆ Z NORMAMI
POWSZECHNEGO PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO, KTÓRE MAJĄ CHARAKTER NORM
BEZWZGLĘDNIE OBOWIĄZUJĄCYCH, ORAZ Z KARTĄ NZ:
-umowy równoprawne
ti
fi
fi
fi
-umowy nierównoprawne (stwarzają jednostronne uprawnienia uciążliwe dla drugiej
strony), są więc sprzeczne z jedną z podstawowych i bezwzględnie obowiązujących norm
BUDOWA UMOWY MIĘDZYNARODOWEJ:
Prawo międzynarodowe nie zawiera żadnych przepisów dotyczących formy i budowy
umowy międzynarodowej.
1.Tytuł, - Tytuły umów mogą być bardzo różne.
2. wstęp,- preambuła
3. postanowienia
4.materialnoprawne,
5.postanowienia formalnoprawne,
6.podpis, .data ,pieczęć
Ad 2 części składowe wstępu są następujące: intytulacja poza czyli określenie stron
umowy, arenga- określenie motywów, narracja- krótki opis okoliczności. Narracja zwykle
obejmuje:
1. stwierdzenie zgodny stron na zawarcie umowy
2. Informację o mianowaniu pełnomocników
3. Listę nazwisk i stanowisk służbowych pełnomocników
4. Wzmiankę o wymianie lub okazaniu pełnomocnictwa
5. Stwierdzenie, że pełnomocnicy uzgodnili tekst umowy
Postanowienia materialnoprawne różnią się w treści w zależności od przedmiotu umowy

Poszczególne postanowienia mięte artykuły dłuższe z nich dzielą się na ustęp i paragrafy
itd..
Postanowienia formalno-prawne stanowią część końcową umowy. Katalog postanowień
formalno-prawnych może być różny. Zwykle w umowach bardziej rozbudowanych można
znaleźć następujące rodzaje postanowień:
- Postanowienia o sposobach rozstrzygania ewentualnych sporów między stronami, które
mogą powstać w związku z wykonywaniem wykładni umowy
- postanowienia mające zapewnić kontrolę nad wykonywaniem umowy
- postanowienia określające sposób nabycia przez umowę mocy obowiązującej oraz
termin sposoby wejścia w życie
- postanowienia zezwalający stroną wypowiedzenie umowy postanowienie dotyczące
sposobów wygaśnięcie umowy
Końcowym elementem umowy są podpisy pełnomocników stron. W umowach
dwustronnych kolejność składania podpisów określa reguła alternatu, która jest
formalnym wyrazem zasady równości państw. W Umowach wielostronnych z reguły
podpisy są składane w porządku alfabetycznym nazw państw.
JĘZYKI- obecnie spisywane przeważnie w językach obu kontrahentów, uznanymi językami
światowymi stosowanymi w umowach międzynarodowych są: angielski, francuski,
hiszpański, rosyjski i chiński, w ostatnich latach językiem światowym stał się także język
arabski.
STRONY UMÓW MIEDZYNARODOWYCH- przede wszystkim państwa, tylko państwu
przysługuje pierwotne (wynikające z samego faktu istnienia, prawo do zawierania umów
międzynarodowych), szczególne sytuacje prawne występują w przypadku państw
złożonych, z reguły prawo do zawierania umów ma władza federalna. WYJĄTEK- zdarza się
jednak, że obok federacji również części składowe mają prawo do zawierania umów
międzynarodowych (zazwyczaj w ograniczonym zakresie, decyduje o tym prawo
wewnętrzne (konstytucja).
Oprócz państw- ius tractatuum- takie prawo mają również inne podmioty prawa
międzynarodowego, prawo to zostało im nadane przez państwa, np. Stolica Apostolska.
2.2. ZAWIERANIE UMÓW MIĘDZYNARODOWYCH
Przebieg:
1. ROKOWANIA(negocjacje) - pierwszym etapem w procesie zawierania umowy
międzynarodowej, prowadzą one do uzgodnienia treści umowy i ostatecznego
zredagowania jej tekstu. Przy umowach dwustronnych zainteresowany państwa
prowadzą je przez przedstawicieli. Rokowania są wyrażone w formie ustnej lub
pisemnej na szczeblu uzgodnionym przez strony. W umowach wielostronnych
najczęściej stosowanym forum takich wielostronnych rokowań są międzynarodowe
konferencje dyplomatyczne z udziałem przedstawicieli zainteresowanych państw.
2. PARAFOWANIE- jeden ze sposobów pozwalających na ustalenie autentyczności
tekstów umowy, oznacza również potwierdzenie, że uzgadnianie tekstu zostało
zakończone, nie można w nim czynić zmian oraz, że tekst został przygotowany do
podpisania. Nie jest to wyrażenie zgody państwa na związanie się umową.
Parafowanie umowy jest stosowne wówczas, gdy państwo chcą nadać bardziej
uroczysty charakter aktowi podpisania umowy. Konwencja Wiedeńska przewiduje że
Parafowanie tekstu oznacza także popisanie traktatu w momencie gdy ustalono, że
państwa negocjujące tak się umówiły — tak więc Parafowanie umowy może oznaczać
również ostateczne wyrażenie zgody na związanie się tą umową — ale może to
dotyczyć tylko tych umów, które dochodzą do skutku w wyniku podpisania, bez
konieczności ich raty kacji.- art 12 ust.2 lit.a
3. PODPISANIE- każda umowa musi być podpisana przez upoważnionych do tego
pełnomocników stron. Wyjątek stanowią konwencję pracy uchwalane przez
Międzynarodową organizację pracy, które nie są podpisywane, lecz od razu podlegają
raty kacji. Również umowę w formie wymiany noc nie są podpisywane lecz od razu
podlegają raty kacji.
4. RATYFIKACJA- zatwierdzenie umowy przez kompetentny do tego organ państwowy
W Polsce procedurę raty kacji regulują następujące akty prawne:
- konstytucja
- ustawa z 14 kwietnia 2000 umowach międzynarodowych
fi
fi
fi
fi
- rozp. rady ministrów z 28 sierpnia 2000 w sprawie wykonania niektórych przepisów
ustawy o umowach międzynarodowych
Przy określeniu procedury krajowej ważne są dwa postanowienia konstytucji:
1. art 146 ust4 pkt 10 „ rada ministrów zawiera umowy międzynarodowe wymagające
raty kacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe”
2. Art 133 ust1 pkt 1 „ prezydent raty kuje i wypowiada umowy międzynarodowe, o
czym zawiadamia sejm i Senat”
Ustawa o umowach międzynarodowych z 2000 r. stanowi w artykule 12 ust 1 „ że
związanie rzeczpospolitej polskiej mogą międzynarodowa wymaga zgody wyrażonej w
drodze raty kacji lub przez zatwierdzenie.”
W procedurze krajowej występują dwa podstawowe tryby związania się Polski umową
międzynarodową- raty kacja i zatwierdzenie.
WYRÓŻNIAMY 3 RODZAJE RATYFIKACJI:
-dużą raty kację-która wymaga wcześniejszej zgody wyrażonej formie ustawy, gdy odnosi
się do umów wymienionych w artykule 89 konstytucji RP a więc umów dotyczących:
A) pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych
B) wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w konstytucji
C) członkostwa rzeczy pospolitej w organizacjach międzynarodowych
D) znacznego obciążenia państwa pod względem nansowym
E) spraw uregulowanych w ustawie lub w których konstytucja wymaga ustawy.
-raty kację w trybie art. 90 konstytucji RP - przewiduje on szczególną procedurę
raty kacyjną w odniesieniu do umów, na podstawie których Polska może przekazać
organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów
władzy państwowej w niektórych sprawach. Ustawa wyrażająca zgodę na raty kację
takiej umowy musi zostać uchwalona przez sejm większością 2/3 głosów w obecności co
najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w
obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. Wyrażenie zgody na
raty kację takiej umowy może być uchwalone w referendum ogólnokrajowym zgodnie z
125 konstytucji. Uchwałę ws. wyboru trybu wyrażenia zgody na raty kację podejmuje
sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby
posłów.
-małą raty kację- art 89 ust 2” O zamiarze przedłożenia Prezydentowi Rzeczypospolitej do
raty kacji umów międzynarodowych, których raty kacja nie wymaga zgody wyrażonej w
ustawie, Prezes Rady Ministrów zawiadamia Sejm.”
W PRAWIE POLSKIM PRZEWIDZIANE SĄ DWA RODZAJE ZATWIERDZENIA:
-w trybie złożonym- państwo składa 2 oświadczenia woli; umowa jest najpierw
podpisana, a następnie zatwierdzona przez Radę ministrów, powoduje to, że Rada
Ministrów udziela zgody na podpisanie umowy, a następnie- zgody na związanie Polski
umową międzynarodową, ten rodzaj zatwierdzenia znajduje najczęściej zastosowanie do
umów wielostronnych
fi
fi
fi
fi
fi
fi
fi
fi
fi
fi
fi
fi
fi
fi
-w trybie prostym- państwo składa jedno oświadczenie woli, dotyczy umów zawieranych
tylko przez podpisanie, wymianę not inne uproszczone formy, w ramach tej procedury
zgoda Rady Ministrów na związanie się umową międzynarodową dana jest już w chwili
udzielenia zgody na podpisanie umowy, jeżeli wymaga ona podpisania, bądź zgody na
dokonanie wymiany not niepodpisanych
Cała umowach międzynarodowych z 2000 r. W art 13 ust.2 stanowi że związanie Polski
umową międzynarodową w trybie prostym może nastąpić w szczególności gdy:
1. Ustawa upoważnia do zawarcia umowy międzynarodowej w ten sposób, a zawarte
umowa międzynarodowa nie narusza przepisów ustawy upoważniającej
2. Umowa międzynarodowa ma charakter wykonawczy w stosunku do obowiązującej
umowy międzynarodowej i nie wypełnia przesłanek określonych w art. 89 ust.1 lub 90
konstytucji
3. Celem umowy międzynarodowej jest zmiana obowiązującej umowy, w tym załącznika
do niej, a zmiana umowy międzynarodowej lub załącznika nie wypełnia przesłanek
zawartych w artykule 89 ust 1 lub 90 konstytucji
4. Wymagają tego inne szczególne okoliczności, umowami z narodowa nie wypełnia
przesłanek określonych w artykule 89 lub 90 konstytucji.
Umowy nie podlegające raty kacji nie mogą być źródłem powszechnie obowiązującego
prawa. Oznacza to, że postanowienia w nich zawarte mogą działać tylko w sferze prawa
wewnętrznego — wiązać jedynie jednostki organizacyjne podporządkowane organowi,
który zawarł tą umowę.
Do konstytucji Stanów Zjednoczonych mówi mi za Rodo wery kuje prezydent z radą i
zgodą 2/3 Senatu. Wielkiej Brytanii zasadzie raty kacja należy do uprawnień monarchy
poza jednak bez zgody parlamentu nie można nałożyć obowiązków na obywateli.W
Świetle konstytucji Francji prezydent na podstawie upoważnienia formie ustawy, może
raty kować zatwierdzać traktaty pokojowe, handlowe i umowy obciążające nanse
państwa lub umowę wprowadzają zmiany do ustawodawstwa Wewnętrznego. W Rosji na
podstawie konstytucji prezydent prowadzi rokowania i podpisuje dokumenty
raty kacyjne
NIE PODLEGAJĄ RATYFIKACJI:
-deklaracje o treści politycznej przyjęte na spotkaniu mężów stanu- np karta atlantycka
podpisana przez Prezydenta USA i Premiera WB
-umowy resortowe zawierane przez poszczególnych ministrów w zakresie ich kompetencji
- umowy zawierane podczas wojny przez dowódców wojskowych np dotyczące
zawieszenia broni.
5. WYMIANA LUB ZŁOŻENIE DOKUMENTÓW RATYFIKACYJNYCH- raty kacja jest aktem
wewnętrznym i z reguły nie wywołuje bezpośrednich skutków w sferze prawa
międzynarodowego, skutki takie powoduje dopiero wymiana lub złożenie dokumentów
raty kacyjnych. Dokonywana przede wszystkim przy zawieraniu umów dwustronnych.
Przy umowach wielostronnych dokumenty raty kacyjne składane są depozytariuszom.
Wymiana albo złożenie dokumentów raty kacyjnych kończę właściwe Postępowanie
związane z zawieraniem umowy międzynarodowej.
fi
fi
fi
fi
fi
fi
fi
fi
fi
fi
6. REJESTRACJA- umów międzynarodowych została po raz pierwszy przewidziana w
pakcie ligi narodów, wiązało się to spróbuję eliminacji tajnych umów, gdyż z rejestracją
umowy powiązana była jej publikacja- art 18 .
Wg artykułu 102 karty wszyscy członkowie ONZ mają obowiązek rejestrowania umów
zawartych po wejściu w życie karty, a jeśli umowa nie zostanie zarejestrowana to żadna ze
stron umawiających się nie będzie mógł powoływać się taki traktat albo układ przed
którymkolwiek z organów narodów zjednoczonych. Sankcje za niezarejestrowanie umowy
są sankcjami realnymi- organ onz nie bierze pod uwagę.
Wszystkie umowy zarejestrowane są publikowane w wydawnictwie United Na ons Treaty
Series- we wszystkich tłumaczeniach autentycznych z dodaniem tłumaczenia angielskiego
i francuskiego, jeśli te języki nie są językami umowy.
PUBLIKACJA WEWNĘTRZNA- w wielu państwach umowy międzynarodowe są
publikowane są w wydawnictwach i dziennikach urzędowych, z punktu widzenia prawa
międzynarodowego jest to jednak obojętne, czy państwo będące stroną umowy ogłosi ją
u siebie. Nie ma to wpływu na moc wiążącą.
2.3.OBOWIĄZYWANIE UMOWY MIĘDZYNARODOWEJ. WAŻNOŚĆ
WYRAŻENIE ZGODY- przesłanką obowiązywania umowy międzynarodowej w stosunku do
konkretnego państwa jest wyrażenie zgody przez to państwa jest wyrażenie zgody przez
to państwo na zawiązanie się umową, zgoda ta może być wyrażona albo w toku
zawierania umowy międzynarodowej, albo później, kiedy państwo przystępuje do
zawartej już umowy międzynarodowej.
Art 11 konwencji wiedeńskiej z 1969- zgoda państwa na związanie się traktatem może być
wyrażona przez podpisanie, wymiany dokumentów stanowiących traktat, raty kację,
przyjęcie, zatwierdzenie lub przystąpienie albo w jakikolwiek inny uzgodniony sposób”
ZASADA PACTA SUNT SERVANTA- jeśli zgodę wyrażono we właściwej formie i umowa
została zawarta, wówczas strony umowy zobowiązane są wykonywać w dobrej wierze jej
postanowienia, żadne państwo nie może być zmuszone do związania się umową, lecz jeśli
stało się jej stroną- to zobowiązane jest do jej przestrzegania.
Karta narodów zjednoczonych zasadę pacta sunt servanda wymienia jako jedną z
podstawowych zasad postępowania członków ONZ zgodnie z jej art 2 ust 2 wszyscy
członkowie powinni z dobrą wiarą wypełnić zobowiązania zaciągnięte przez nich zgodnie
z niniejszą kartą.
Art 26 konwencji wiedeńskiej z 1969- każdy będący w mocy traktatu wiąże z jego strony i
powinien być przez nią wykonywany w dobrej wierze.
Powyższa zasada ma zastosowanie do wszystkich ważnych zawartych i będących w mocy
umów międzynarodowych. Dla ważności umowy międzynarodowej prawo
międzynarodowe wymaga aby decyzja państwa co do związanie się umową są
prawidłowo podjęta aby rzeczywiście została wyrażona oraz wy przedmowy był zgodny z
prawem. Domniemanie przemawia za ważnością każdej umowy z artykułu 42 konwencji
wiedeńskiej z 1969 wynika że umowę lub zgodą państwa na związanie się umową uznaje
się za warzywami obowiązującą do póki co innego nie zostanie ustalone zgodnie z
postanowieniami konwencji.
ti
fi
PRZYCZYNY NIEWAŻNOŚCI UMOWY MIĘDZYNARODOWEJ- konwencja Wiedeńska
określali limitatywnie możliwe przyczyny nieważności umowy i przewiduje szczególny tryb
postępowania, jaki należy stosować związku z nieważnością umowy.
3 grupy:
- związane z naruszeniem prawa wewnętrznego kontrahentów dotyczącego zawierania
umów, - zasadniczo nie można powoływać się na prawo wewnętrzne, żeby
usprawiedliwić i wykonanie umowy- wyjątek art 46 Konwencji Wiedeńskiej z 1969-
przyczyną nieważności umowy może być sytuacja, kiedy zgoda na związanie się umową
została wyrażona z pogwałceniem normy prawa wewnętrznego, która ma zasadnicze
znaczenie w tej dziedzinie np. Dziedzina kompetencji do zawierania umów
- wady oświadczenia woli,- Konwencja Wiedeńska z 1969 o prawie traktatów-
przekroczenie przez przedstawiciela państwa jego upoważnienia do wyrażenia
zgody(art.47), błąd(art.48), podstęp(art.49), przekupstwo(art.50), przymus wobec
przedstawiciela państwa(art.51), przymus wobec państwa(art.52)
- niezgodność z ius cogens- zgodnie z art 53 Nieważna jest umowa, która w chwili
zawarcia jest sprzeczna z bez wzgl. obowiązującą normą powszechnego prawa
międzynarodowego. Konwencja przewiduje również, że z chwilą pojawienia się nowej
normy ius cogens, każda umowa dawniej zawarta, która jest z nią sprzeczna, staje się
nieważna i wygasa- art 64
2.4. ZAKRES CZASOWY OBOWIĄZYWANIA I STOSOWANIA UMOWY MIĘDZYNARODOWEJ (OD
KIEDY DO KIEDY)
Umowa obowiązuje od momentu jej uprawomocnienia się- od czasu kiedy kontrahenci
wyrazili w sposób de nitywny zgodę na związanie się umową i kiedy dokonano wszelkich
czynności niezbędnych do uprawomocnienia się umowy, umowa jest już wówczas
prawem wiążącym dla stron i mogą się one z niej wycofać tylko z zachowaniem
postanowień samej umowy i ogólnych zasad prawa międzynarodowego w tym zakresie
WEJŚCIE W ŻYCIE UMOWY MIĘDZYNARODOWEJ- o czasie wejścia decydują jej

postanowienia, umowa sama określa moment wejścia jej w życie. Praktyce państw
wykształciły się pewne typowe rozwiązania w tym zakresie.
- umowy nie wymagające raty kacji lub zatwierdzenia najczęściej wchodzą w życie z
chwilą podpisania lub w określonym czasie po podpisaniu-30 lub 60 dni.
- Czasami wejścia w życie umowy może być połączone ze spełnieniem się warunku —
warunek zawieszający
- Mogę podlegające raty kacji lub zatwierdzenia najczęściej wchodzą w życie:
A) dwustronne- z chwilą wymiany dokumentów raty kacyjnych, wymiany not dot,.
Dokonania zatwierdzenia albo w określonym czasie po dokonaniu wymiany
B) Wielostronne- po złożeniu dokumentów raty kacyjnych, not zatwierdzenia lub
przystąpienia
WYGASNIĘCIE UMOWY MIĘDZYNARODOWEJ- przyczyny wygaśnięcia dzielimy na
przewidziane w samej umowie oraz przyczyny nieprzewidziane w jej postanowieniach
fi
fi
fi
fi
fi
PRZEWIDZIANE:
-upływ czasu, na jaki umowa została zawarta
-spełnienie się warunku rozwiązującego
-wypowiedzenie umowy zgodnie z jej postanowieniami
Klauzula prolongacyjna — jeżeli przed upływem terminu obowiązywania umowy, żadna
ze stron nie wypowie, obowiązywanie umowy ulega automatycznemu przedłużeniu.
Państwa bardzo rzadko zamieszczają w umowach warunek rozwiązujący.
Większość umów posiada klauzule przewidujące możliwość wypowiedzenia. Wyjątkami
są: umowy graniczne i traktaty pokojowe
Karta NZ nie zawiera postanowień dot, wystąpienia z ONZ, a mimo to taka możliwość
istnieje.
W YG A S N I ĘC I E U M O W Y M I Ę D Z Y N A R O D O W E J Z P R Z YC Z Y N P R Z E Z N I Ą
NIEPRZEWIDZIANYCH- jeżeli następuje ono za zgodą wszystkich stron umowy lub w
wyniku zdarzeń całkowicie obiektywnych, które nie mogą podlegać różnym ocenom, to
sytuacja prawna jest jasna, jeżeli natomiast dochodzi do niego w wyniku działania nie
wszystkich kontrahentów, wówczas może tylko dojść do sporu, gdyż kierując się swoimi
interesami państwa mogło odmienni oceniać zasadność i legalność doprowadzenia do
wygaśnięcia umowy międzynarodowej
UCHYLENIE UMOWY MIĘDZYNARODOWEJ ZGODNĄ WOLĄ STRON- każda umowa w
każdym czasie może być uchylona lub zmody kowana zgodną wolą wszystkich jej stron,
można to określić w ten sposób, że państwa są gospodarzami umowy, którą zawarły,
uchylając lub zmieniając umowę, jej kontrahenci mogą się powołać na jakąś konkretną
przyczynę, ale równie dobrze mogą uchylić zawartą umowę, nie podając żadnego
uzasadnienia
UTRATA PODMIOTOWOŚCI PRZEZ JEDNĄ ZE STRON- przy umowach dwustronnych
prowadzi do wygaśnięcia umowy, natomiast przy umowach wielostronnych- i jedynie do
zmniejszenia się liczby jej kontrahentów, utrata podmiotowości jest faktem obiektywnym
i dlatego w zasadzie nie budzącym wątpliwości, mogą natomiast powstać do złożone z
zagadnienia sukcesji, to znaczy przejęcia praw i obowiązków przez to państwo, który objął
władzę na terytorium dawnego kontrahenta umowy
MOŻLIWOŚĆ JEDNOSTRONNEGO WYCOFANIA SIĘ Z UMOWY- jeżeli umowa nie
przewiduje możliwości jednostronnego jej wypowiedzenia ani nie można domniemywać
tego z intencji stron, to wypowiedzenie takie jest w zasadzie niedopuszczalne jako
sprzeczne z zasadą pacta sunt servanda
WYJĄTKOWE OKOLICZNOŚCI przewidziane przez konwencje wiedeńską z 1969:
-pogwałcenie umowy przez jednego kontrahenta - art 60 konwencji
-powstanie sytuacji uniemożliwiającej wykonanie umowy- art 61 konwencji + strona nie
może powoływać się na niemożność wykonania umowy, jeżeli sama doprowadziła do
takiej sytuacji (zasada dobrej wiary)
fi
-zasadnicza zmiana okoliczności- clausula rebus sic stan bus- zgoda jest wiążąca przy
milczącym założeniu rebus sic stan bus- tzn niezmienionych okoliczności, reguluje art 62
konwencji” muszą być spełnione równocześnie następujące warunki: zmiana okoliczności
jest zasadnicza i nie była przewidziana przez strony; istnienie okoliczności, które uległy
zmieni, stanowiło podstawę do zgody na związanie się umową.”
Na zmianę okoliczności nie można powołać się :
1. Jeżeli idzie o umowę ustanowiącą granice.
2. Jeżeli zmiana okoliczności jest wynikiem pogwałcenia przez stronę, która się na nie
powołuje, bądź obowiązku wynikającego z umowy, bądź jakiegokolwiek innego
zobowiązania międzynarodowego.
POWSTANIE NOWEJ NORMY IUS COGENS- jak zostało wskazane wyżej, od samego
początku nieważna jest umowa, która w chwili zawarcia była sprzeczna z normą prawa
międzynarodowego o charakterze ius cogens, jeżeli natomiast norma taka pojawi się już
po zawarciu konkretnej umowy jeżeli umowa ta jest sprzeczna z nowo powstałą normą o
charakterze ius cogens, to zgodnie z art 64 konwencji umowa traci ważność i wygasa
WPŁYW WOJNY NA UMOWY MIĘDZYNARODOWE- można podzielić na 2 grupy:
1) te, które regulują stosunki pokojowe i przeznaczone są na czas pokoju
2) Te, które regulują stosunki wojenne i przeznaczone są na czas wojny
Umowy lub postanowienia umowne przeznaczone na czas wojny z chwilą jej wybuchu nie
tylko zachowują moc obowiązującą, ale też mają w czasie kon iktu zbrojnego pewne
zastosowanie i muszą być wykonywane
Natomiast umowy regulujące stosunki pokojowe i przeznaczone na okres pokoju ulegają
w czasie wojny zawieszeniu, a niektóre z nich mogą na skutek wojny wygasnąć.-
regulowane ex post w traktatach pokojowych
ti
ti
fl
2.5 Zakres podmiotowy obowiązywania umowy międzynarodowej
W stosunku do każdej umowy międzynarodowej wszystkie państwa można podzielić na dwie kategorie: na jej
strony oraz państwa niebędące stronami danej umowy, czyli tzw. państwa trzecie. Wg. Konwencji Wiedeńskiej
termin „strona” oznacza państwo, które wyraziło zgodę na związanie się traktatem i dla którego traktat wszedł w
życiu.
Umowa międzynarodowa obowiązuje i tworzy określone prawa i obowiązki jedynie dla jej stron. Pacta tertiis nec
nocent nec prosunt. Jest to zgodne z podstawowymi zasadami prawa międzynarodowego- suwerennością i
równością państw. Żadnemu państwu nie można bez jego zgody narzucić żadnych zasad postępowania i żadnych
zobowiązań. Zasadę te potwierdza art. 34 Konwencji Wiedeńskiej. Dla państw trzecich umowa jest res inter alios
acta i jako taka ich nie wiąże. Wyjątki: umowy na korzyść państwa trzeciego oraz w zupełnie wyjątkowych
okolicznościach - umowy na niekorzyść państwa trzeciego.
A. Umowy na korzyść państwa trzeciego (in favorem tertii). Klasyczne umowy na korzyść państwa trzeciego
przyznają uprawnienia lub korzyści określonemu imiennie państwu. Jednakże pod pojęcie umów na korzyść
państw trzecich można podciągnąć również umowy tworzące uprawnienia lub przyznające korzyści dla wszystkich
państw, czyli umowy tworzące tzw. sytuacje obiektywne (ustrój obiektywny). Taki charakter miały m.in. umowy
wprowadzające wolność żeglugi na kanałach międzynarodowych (Sueskim, Panamskim i Kilońskim).
Przykładem umowy na korzyść konkretnego państwa trzeciego może być układ poczdamski z 2.08.1945 r. Był on umową na korzyść Polski,
gdyż przyznawał Polsce byle terytoria niemieckie leżące na wschód od linii Odry-Nysy oraz część dawnych Prus Wschodnich.
Reguły:
• państwo trzecie nie jest zobowiązane do przyjęcia zaofiarowanej mu korzyści: potrzebna jest na to jego
zgoda, która według art. 36 Konwencji Wiedeńskiej może być zgodą domniemaną. Chodzi o to, iż z
suwerenności państw wynika, że niczego nie można im narzucać wbrew woli - nawet korzyści. Ponadto
ocena, czy jakieś postanowienie umowy jest dla państwa korzystne, może być subiektywna.
• wydaje się, że państwo trzecie nie może dochodzić przyznanych mu w umowie korzyści, jeżeli strony
umowy nigdy mu tych korzyści nie przekazały. Zobowiązanie istnieje bowiem wyłącznie między stronami
umowy i dopóki państwo trzecie nie wejdzie w posiadanie swych praw, dopóty strony umowy mogą
postanowienia na jego korzyść uchylić lub zmienić.
• jeżeli dla państwa trzeciego powstało już konkretne uprawnienie lub jeśli nabyło ono zaofiarowane mu w
umowie korzyści i jeżeli umowa nie przewidywała, że uprawnienia te lub korzyści mogą być odwołane,
wówczas bez zgody państwa trzeciego nie można już zmienić powstałej w ten sposób sytuacji prawnej i
faktycznej.
B. Umowy na niekorzyść państwa trzeciego. W zupełnie wyjątkowych okolicznościach możliwe są również

umowy niekorzystne dla państwa trzeciego, nakładające na to państwo zobowiązania. Są to przede wszystkim
umowy zawierające decyzje podjęte wobec państwa, które przez rozpoczęcie wojny agresywnej pogwałciło
podstaw prawa innych państw.
Umowy ustanawiające obowiązki dla państw trzecich wymagają, według art. 35 Konwencji Wiedeńskiej, pisemnej
zgody państwa trzeciego
2.6. Zakres terytorialny obowiązywania i stosowania umowy międzynarodowej
W zasadzie każda umowa obowiązuje i jest stosowana na całym terytorium wszystkich jej stron. Konwencja
Wiedeńska art. 29: „Jeżeli odmienny zamiar nie wynika z traktatu ani nie zostaje ustalony w inny sposób,
traktat wiąże każdą stronę w odniesieniu do całego jej terytorium".
Niektóre umowy są jednak wyraźnie zlokalizowane i dotyczą określonych części terytorium państwowego (umowy
tworzące strefy zdemilitaryzowane lub zneutralizowane czy umowy dotyczące przestrzeni powietrznej lub
określonej rzeki, również umowy określające sytuację prawną mniejszości narodowych obowiązują tylko na tej
części terytorium państwa, gdzie zamieszkuje owa mniejszość). Wiele umów dotyczy także obszarów
niepodlegających niczyjej suwerenności (morza pełnego lub przestrzeni kosmicznej).
Klauzula kolonialna (klauzula terytoriów zależnych). Szczególny problem powstaje, gdy jakieś państwo sprawuje
władzę w koloniach lub innych obszarach zależnych i jest odpowiedzialne za ich stosunki międzynarodowe.
W wielu umowach umieszczano dawniej tzw. klauzulę kolonialną lub klauzulę terytoriów zależnych. Na mocy tych
postanowień umowa zawarta przez państwo kolonialne obowiązywała wyłącznie na terytorium metropolii. Do jej
rozciągnięcia na obszary kolonialne i inne obszary zależne niezbędne były dodatkowe oświadczenia państw kolonialnych.
Mogły więc one dowolnie regulować stosowanie umowy na tych obszarach, rozciągając ją na niektóre z nich lub na wszystkie.
2.7. Zakres rzeczowy (przedmiotowy) obowiązywania umowy międzynarodowej. Zastrzeżenia
Zasadą jest, że umowa międzynarodowa obowiązuje w całości. Strukturalnie i merytorycznie umowa stanowi z
reguły pewną wyważoną i zamkniętą całość, będącą bardzo często wynikiem kompromisu, i może zawierać po
stanowienia w różnym stopniu korzystne lub uciążliwe dla poszczególnych państw. W całości powinny być one
jednak tak zrównoważone, żeby umowa była do przyjęcia dla wszystkich jej stron.
Wyjątki: niektóre umowy wielostronne dopuszczają możliwość związania się tylko ich częścią.
A. Zastrzeżenie jest to jednostronne oświadczenie złożone przez państwo podczas podpisywania, ratyfikacji,
przyjęcia, zatwierdzenia lub przystąpienia do umowy, za pomocą którego zmierza ono do uchylenia lub
modyfikacji skutków prawnych określonych postanowień umowy w ich zastosowaniu do tego państwa.
Najczęściej polega na tym, że państwo zmierza do uchylenia w stosunku do siebie postanowień umowy. Czasami
jednak zastrzeżenie może polegać na nadaniu postanowieniom szczególnego znaczenia, na ich szczególnej
interpretacji, czyli na ich modyfikacji. Zastrzeżenia mogą być składane w różnych fazach procesu zawierania
umowy międzynarodowej, nigdy jednak po ostatecznym wyrażeniu zgody na związanie się umową. Mogą być
zgłaszane wyłącznie do umów wielostronnych. W przypadku zawierania umowy dwustronnej (bilateralnej) tekst
jej postanowień powinien być w całości zgodny z wolą obu stron. Ponadto, jeśli w umowie dwustronnej jedna ze
stron uchyliłaby w stosunku do siebie określone postanowienia umowy, to stałyby się one bezprzedmiotowe i nie
regulowałyby stosunków między żadnymi państwami.
Z reguły umowy przyjmowane są przez konferencje międzynarodowe większością 2/3 głosów.
Główną funkcją zastrzeżeń jest umożliwienie związania się umową jak największej liczbie państw.
B. Dopuszczalność zgłaszania zastrzeżeń. Sprawa dopuszczalności zgłaszania zastrzeżeń jest jasna, gdy została
uregulowana w samej umowie. Jeśli umowa wyklucza możliwość zgłaszania zastrzeżeń, są one niedopuszczalne,
np. nie można zgłaszać zastrzeżeń do Karty NZ. Jeśli umowa przewiduje zgłaszanie zastrzeżeń, są one
dopuszczalne. Zazwyczaj umowy przewidują, do jakich postanowień mogą być zgłaszane zastrzeżenia, a jakie
postanowienia są tak istotne, że muszą być przyjęte przez wszystkie strony bez zastrzeżeń.
Jeśli umowa milczy na ten temat; a trzeba dodać, że większość umów wielostronnych nie zawiera postanowień
dotyczących możliwości zgłaszania zastrzeżeń. W tych przypadkach, zgłaszanie zastrzeżeń jest dopuszczalne, pod
warunkiem że nie są one sprzeczne z przedmiotem i celem umowy.
C. Sprzeciwy wobec zastrzeżeń. Ocena zgodności zastrzeżenia z przedmiotem i celem umowy może być różna.
Dlatego też według Konwencji Wiedeńskiej wolności zgłaszania zastrzeżeń odpowiada wolność zgłaszania
sprzeciwów wobec zastrzeżeń. Konwencja Wiedeńska przewiduje dwa rodzaje sprzeciwów, które można by
nazwać sprzeciwem zwykłym i sprzeciwem kwalifikowanym. Sprzeciw zwykły powoduje, że postanowienia, do
których zgłoszono zastrzeżenia, a następnie sprzeciw, nie mają zastosowania między państwem zgłaszającym
zastrzeżenie a państwem zgłaszającym sprzeciw w stosunku do tego zastrzeżenia. Jeśli więc zastrzeżenie polegało
na uchyleniu w stosunku do państwa je zgłaszającego skutków prawnych danych postanowień, to sprzeciw zwykły
nie zmienia stanu prawnego i może mieć najwyżej znaczenie polityczne lub moralne.
Natomiast sprzeciw kwalifikowany, powoduje, że między państwem, które zgłosiło zastrzeżenie, a państwem,
które zgłosiło sprzeciw kwalifikowany w stosunku do tego zastrzeżenia, umowa w ogóle nie wchodzi w życie. W
rezultacie, mimo że państwa te są stronami tej samej umowy wielostronnej, nie są związane jej postanowieniami
w stosunkach wzajemnych.
D. Ograniczenie zakresu przedmiotowego obowiązywania umowy na skutek zastrzeżeń. Zastrzeżenie uchyla lub
modyfikuje postanowienia umowy na rzecz państwa, które je zgłosiło. Równocześnie uchyla ono lub modyfikuje
odpowiednie postanowienia, w takim samym zakresie, dla innych stron umowy w ich stosunkach z państwem
zgłaszającym zastrzeżenie. Obowiązuje więc zasada wzajemności, jeśli chodzi o prawa i obowiązki wynikające z
umowy.
Publikuje się nie tylko same teksty umów, ale również wszystkie zastrzeżenia i sprzeciwy. To dopiero daje pełny
obraz stanu prawnego
2.8. Interpretacja (wykładnia) umowy międzynarodowej
Przy stosowaniu umów międzynarodowych powstaje konieczność ich interpretacji. Podstawą interpretacji może
być tylko tekst autentyczny umowy, a nie tłumaczenie. Przekład umowy nie ma prawnomiędzynarodowej mocy
wiążącej i nie może być podstawą interpretacji, zwłaszcza że tłumaczenie bywa niekiedy niedokładne, a nawet
błędne.
Interpretacja umów międzynarodowych jest bardzo często trudniejsza od interpretacji prawa wewnętrznego.
Trudności może powodować już fakt, że wiele umów międzynarodowych sporządza się w dwu lub nawet większej
liczbie języków, a wszystkie teksty mają jednakową moc wiążącą. Interpretując taką umowę, należy brać pod
uwagę wszystkie teksty. Tymczasem niekiedy występują między nimi pewne różnice znaczeniowe.Teksty umów
często są niejasne, co czasami nie wynika z niedostatków techniki redakcyjnej, ale ma charakter zamierzony.
Strony umowy, kiedy nie mogą uzgodnić precyzyjnych sformułowań, przyjmują celowo sformułowania niejasne,
dające możliwość różnych interpretacji.
Przyjmuje się czasami, że: ,,Celem interpretacji może być tylko ustalenie tego, czego strony rzeczywiście chciały".
W niektórych przypadkach każda ze stron chciała czego innego, a przyjęty ogólnikowy tekst ma pokryć istniejące
rozbieżności. Wydaje się więc, że zamiar stron ma przy interpretacji znaczenie drugorzędne. Najważniejsze jest
prawidłowe i dokładne odczytanie samego tekstu umowy, gdyż wiąże nie to, co strony chciały w umowie wyrazić,
lecz to, co w niej rzeczywiście wyraziły.
Problematykę interpretacji umów międzynarodowych możemy sprowadzić do dwóch najważniejszych

zagadnień: podmiotu interpretującego umowę i reguł interpretacji
A. Podmiot interpretujący umowę. W zależności od tego, kto interpretuje umowę, różny jest walor prawny (moc
wiążąca) interpretacji. Z tego punktu widzenia możemy wyróżnić: interpretację doktrynalną, tj. przeprowadzaną
przez teoretyków prawa międzynarodowego, oraz interpretację urzędową, która może być dokonywana przez
strony umowy, sądy międzynarodowe (tzw. interpretacja sądowa) oraz organizacje międzynarodowe.
Interpretacja doktrynalna nie ma mocy wiążącej dla stron umowy, choć może mieć pośredni wpływ na
interpretację przyjętą przez strony i organy międzynarodowe, jak również na interpretację sądową. Jest rzeczą
znaną, że w departamentach prawnych ministerstw spraw zagranicznych ci, którzy opracowują opinie dotyczące
interpretacji umów, zapoznają się z literaturą zagadnienia. Podobnie sędziowie Międzynarodowego Trybunału
Sprawiedliwości czytają przed wydaniem wyroku to, co zostało napisane na temat zagadnień będących
przedmiotem sporu. Znajduje to niekiedy wyraz w samym wyroku, a zwłaszcza w opiniach indywidualnych i
odrębnych dołączonych do wyroku.
Jeśli chodzi o interpretację urzędową, dokonywaną przez strony umowy, to największy walor prawny ma tzw.
interpretacja autentyczna, tzn. interpretacja dokonana wspólnie przez wszystkie strony umowy. Może być ona
zawarta w odrębnym dokumencie (po rozumieniu) i jest wówczas bezwzględnie wiążąca dla wszystkich stron.
Tego rodzaju interpretacja autentyczna występuje bardzo rzadko w praktyce. Podobne znaczenie ma interpretacja
wynikająca ze zgodnego postępowania państw, a więc ze zgodnej praktyki wszystkich stron umowy; jest to tzw.
interpretacja quasi-autentyczna lub uzualna. Interpretacja urzędowa dokonywana przez poszczególne strony
umowy jest wiążąca tylko dla interpretujących i żadna strona umowy nie ma prawa narzucać jej innym stronom.
Prowadzić to może oczywiście do rozbieżności i sporów, które niekiedy (za zgodą stron) mogą być rozstrzygane na
drodze interpretacji sądowej czy to przez sąd polubowny (arbitraż), czy to przez Międzynarodowy Trybunał
Sprawiedliwości. Interpretacja sądowa, formalnie rzecz biorąc, jest wiążąca tylko dla tych stron umowy, które
uczestniczyły w postępowaniu sądowym - jako strony sporu lub jako interwenienci w procesie.
Umowy międzynarodowe są również interpretowane przez organy organizacji międzynarodowych, zwłaszcza jeśli
idzie o statuty tych organizacji.
Interpretacja taka jest wiążąca przede wszystkim dla danego organu, ale czasami również dla państw
członkowskich, zwłaszcza jeśli chodzi o ich działalność w danym organie.
B. Ogólne zasady interpretacji. W praktyce państw wykształciły się pewne zasady interpretacji umów. Znalazły
one sformułowanie w wielu wyrokach sądowych I arbitrażowych oraz w doktrynie. Niektóre z tych zasad miały
jednak dość płynny charakter i nie były jednolicie stosowane. Usystematyzowane ujęcie zasad interpretacji
znalazło się w Konwencji. Umowę należy interpretować w dobrej wierze, zgodnie ze zwykłym znaczeniem, jakie
należy przypisywać użytym w niej wyrazom w danym kontekście, oraz w świetle jej przedmiotu i celu.
Trzy podstawowe zasady interpretacji:
1) należy interpretować umowy w dobrej wierze, co stanowi logiczną konsekwencję zasady pacta sunt servanda,
2) użyte w umowie wyrazy i zwroty powinny być w zasadzie rozumiane tak, jak to wynika z ich normalnego
znaczenia; znaczenie szczególne można im nadawać tylko wówczas, jeśli zostanie ustalone, że było to zamiarem
stron,
3) znaczenie poszczególnych wyrazów należy przyjmować w świetle przedmiotu i celu umowy.
C. Pomocnicze środki interpretacji. Jeśli wymienione wyżej środki pozostawiają dwuznaczność lub niejasność
znaczenia postanowień umowy albo prowadzą do wyniku oczywiście absurdalnego lub nieracjonalnego, wówczas
można sięgnąć do pomocniczych środków interpretacji, łącznie z pracami przygotowawczymi do umowy oraz
okolicznościami, w jakich została ona zawarta.
W rezultacie do pomocniczych środków interpretacji można sięgnąć dopiero wówczas, kiedy zwykłymi
środkami nie można osiągnąć rozsądnych i logicznych wyników.
3. Prawo zwyczajowe
A. Pojęcie zwyczaju międzynarodowego.
Zwyczaj można określić jako zgodne postępowanie państw tworzące prawo.
Zwyczaj powstaje w wyniku zgodnego, tzn. jednolitego, postępowania państw, czyli ich praktyki. Zwyczaj może
więc powstać wówczas, jeśli w podobnych sytuacjach państwa zachowują się i postępują jednakowo.
Jednolita praktyka nie wystarcza jednak do powstania zwyczaju, musi to być praktyka prawotwórcza, czyli musi się
z nią łączyć przekonanie, że postępowanie takie jest po stępowaniem koniecznym, wymaganym przez prawo. Dla
istnienia więc zwyczaju niezbędne są równocześnie: zgodna praktyka państw. która nazywana jest elementem
obiektywnym lub materialnym zwyczaju, oraz przeświadczenie państw, że praktyka ta tworzy prawo, czyli tzw.
opinio iuris sive necessitaris, które nazywane jest elementem subiektywnym zwyczaju. W związku z tym należy
zaznaczyć raz jeszcze, że zwyczaj opiera się na zgodzie państw, która wyraża się w ich postępowaniu, a więc z
reguły milcząco lub w sposób dorozumiany.
Statut Trybunału wyraźnie ujmuje dwa zasadnicze elementy zwyczaju: element obiektywny, który stanowi
powszechna praktyka, i element subiektywny, jakim jest przekonanie, że praktyka ta tworzy prawo. Statut
Trybunału mówi o powszechnej praktyce przyjętej jako prawo. Dla przeprowadzenia więc dowodu istnienia normy
zwyczajowej należy wykazać istnienie powszechnej praktyki państw oraz przekonania, że praktyka ta tworzy
prawo.
B. Praktyka jako element zwyczaju. Jeśli chodzi o element materialny zwyczaju, o powszechną praktykę, to
nasuwają się przede wszystkim dwa pytania: co należy rozumieć przez praktykę i jaki musi być stopień jej
powszechności.
Praktyka, a więc postępowanie państw, oznacza oczywiście działalność ich organów. W poszczególnych
przypadkach znaczenie prawnomiędzynarodowe może mieć działalność wszelkich organów państwowych,
wykonywana w ramach ich kompetencji, a więc przede wszystkim organów działających w obrocie
międzynarodowym i uprawnionych do reprezentowania państwa w tym obrocie, lecz nie tylko tych organów.
Również działalność innych organów - ustawodawczych, administracyjnych i sądowych - może mieć znaczenie i
cechy praktyki państw", przyczyniając się do powstania norm zwyczajowych. Oczywiście, działalność organów
państwa ma znaczenie dla prawa międzynarodowego tylko wówczas, gdy dotyczy dziedziny wykraczającej poza
sprawy czysto wewnętrzne.
Na pojęcie praktyki składają się:
1) akty poszczególnych państw:
o szeroko rozumiana praktyka rządu oraz praktyka dyplomatyczna, na przykład oficjalne oświadczenia
składane przez organy państwa uprawnione do reprezentowania go w stosunkach międzynarodowych
o prawo wewnętrzne państw, na przykład ustawodawstwo dotyczące przywilejów i immunitetów
dyplomatycznych i immunitetu państwa oraz innych problemów ważnych z punktu widzenia prawa
międzynarodowego,
o orzeczenia sądów krajowych w sprawach istotnych z punktu widzenia prawa międzynarodowego;
2) akty międzynarodowe:
o umowy międzynarodowe, które mogą odgrywać pewną rolę w tworzeniu prawa zwyczajowego,
kodyfikować prawo już obowiązujące, na przykład poprzez powtarzanie pewnych typowych klauzul,
o orzecznictwo sądów międzynarodowych i trybunałów arbitrażowych. Nawet jeżeli nie ma ono charakteru
precedensowego, to często jest uwzględniane przez sądy rozstrzygające podobne sprawy w przyszłości,
o praktyka organizacji międzynarodowych, przede wszystkim akty normatywne stanowione przez organy
wewnętrzne organizacji oraz zawierane przez nie umowy międzynarodowe. Praktyka ta może dotyczyć
stosunków z państwami trzecimi i innymi organizacjami międzynarodowymi (w tym stosunków między
organizacją i jej państwami członkowskimi). Możliwe jest także powstanie tzw. zwyczaju
instytucjonalnego, czyli tworzenie poprzez praktykę prawa wewnętrznego organizacji międzynarodowej.
Pojęcie praktyki należy rozumieć szeroko. Będą to umowy międzynarodowe (praktyka zbiorowa), oświadczenia
składane w różnych okolicznościach, korespondencja i praktyka dyplomatyczna. Będą to również akty
ustawodawcze mające znaczenie dla stosunków międzynarodowych, wyroki sądowe, w których sąd opierał się na
prawie międzynarodowym, oraz postępowanie organów administracji państwowej w stosunku do obcych państw,
ich przedstawicieli, obywateli, statków, samolotów itp. Praktykę państw można więc podzielić na zbiorową
(zawieranie umów międzynarodowych, działalność organizacji międzynarodowych) oraz indywidualną. Tę z kolei -
na zewnętrzną (szeroko pojęta działalność dyplomatyczna) oraz wewnętrzną (działalność ustawodawcza, sądowa
i administracyjna).
Aby praktyka państw tworzyła prawo, musi być zgodna, a więc jednolita, oraz nieprzerwana. Tylko jednakowe
zachowanie się państw w jednakowych sytuacjach może doprowadzić przez pewne powtarzanie się do powstania
normy zwyczajowej. Praktyka państw jest uwarunkowana istnieniem konkretnych interesów, zgodnych lub
sprzecznych.
Norma zwyczajowa dotycząca immunitetu przedstawicieli dyplomatycznych była i jest zgodna z interesami
wszystkich państw. Albowiem każdemu państwu zależy na tym, żeby jego przedstawiciele mogli całkowicie
swobodnie spełniać swoje funkcje, a to możliwe jest tylko przy zapewnieniu im przywileju nietykalności osobistej i
immunitetu jurysdykcyjnego.
Czasami jednak dochodziło do zgodnej praktyki nie przez współpracę państw i ich zgodne interesy, lecz w wyniku
walki i ścierania się sprzecznych interesów, a nawet w wyniku gwałtów i wojen. W ten sposób jedne państwa
narzucały swoją wolę innym i zmuszały je do podporządkowania się określonej praktyce.
C. Element czasu. Praktyka państw - prowadząca do powstania normy zwyczajowej - w zasadzie powinna być
odpowiednio długotrwała, jednakże element czasu sam przez się nie ma zasadniczego znaczenia. Trudno zatem
mówić o jakimś określonym czasie, niezbędnym do powstania normy zwyczajowej. Wydaje się, że okres ten zależy
każdorazowo od okoliczności, w jakich powstaje nowy zwyczaj międzynarodowy, a w szczególności od
intensywności obrotu międzynarodowego regulowanego przez daną normę.
D. Powszechność. Bardzo istotny jest problem wymaganego stopnia powszechności praktyki tworzącej prawo.
Zagadnienie to należy rozpatrywać, biorąc pod uwagę pod. stawową zasadę prawa międzynarodowego, jaką jest
suwerenność państw. Z suwerenności tej wynika, że państwa same tworzą normy wiążące je i że żadnemu
państwu nie można narzucić norm prawnych wbrew jego woli.
Nie wynika z tego jednak, że do powstania normy zwyczajowej potrzebna jest pozytywna praktyka wszystkich
państw. Wystarczy praktyka państw biorących udział w danej dziedzinie obrotu międzynarodowego i milczenie
innych państw (tolerowanie tej praktyki), które może być uznane za brak sprzeciwu. Jeżeli jednak jakieś państwo
konsekwentnie sprzeciwia się przyjęciu pewnej praktyki, nawet gdyby to była praktyka przytłaczającej większości
państw, nie można w żadnym wypadku mówić o powstaniu normy zwyczajowej wiążącej to państwo. Chodzi tu,
oczywiście, o sprzeciw państwa w okresie tworzenia się normy zwyczajowej, a nie o odrzucenie normy już
istniejącej.
E. Opinio iuris sive necessitatis - niezbędny element zwyczaju. Zwyczaj, jak to zostało wskazane, dla swego
istnienia wymaga nie tylko powszechnej praktyki państw, lecz także praktyce tej musi towarzyszyć
przeświadczenie, że tworzy ona prawo, czyli tzw. opinio iuris sive necessitatis, która nazywana jest elementem
subiektywnym normy zwyczajowej.
F. Istota opinio iuris. Przeświadczenie, że konkretna praktyka jest wymagania przez prawo, mimo że nazywa się je
elementem subiektywnym, nie jest jednak czymś nie uchwytnym, dowolnym i choć może to brzmieć
paradoksalnie, może być badane w sposób obiektywny. Nie ma ono również nic wspólnego ze sferą psychiczną,
chot bywa nazywane elementem psychologicznym. Jeśli przedstawiciel jakiegoś państwa, motywując jego
postępowanie, stwierdza, że państwo to postępuje w taki sposób, bo takie jest prawo, to wyraża on opinio iuris.
Przy tym zupełnie bez znaczenia jest, czy subiektywnie, we własnym przekonaniu, uważa on, że takie jest prawo.
Istotne jest, że występując w imieniu państwa, składa oświadczenie, które może być przypisane temu państwu.
Opinio iuris może się przejawiać w różny sposób:
1. Może być zawarta w samej praktyce (postępowaniu) państw, która opiera się na milczącym uznaniu istnienia
konkretnej normy prawnej; np. państwo usta nawijające 200-milową strefę ekonomiczną samym ustanowieniem
takiej strefy daje wyraz przekonaniu, że jest to dopuszczalne, a więc że prawo międzynarodowe daje każdemu
państwu prawo ustanowienia 200-milowej strefy ekonomicznej.
2. Może być zawarta w oficjalnych oświadczeniach państw, które stwierdzają, że istnieje konkretna norma prawa
międzynarodowego; może to mieć miejsce w notach, oświadczeniach, wystąpieniach w organizacjach
międzynarodowych i na konferencjach międzynarodowych.
3. Może być zawarta w uchwałach (rezolucjach) organizacji międzynarodowych; wiąże to jednak tylko tych, którzy
wypowiadali się za uchwałą.
4. Może wynikać z umów międzynarodowych, jeśli strony zamierzały w nich po twierdzić istniejące normy
zwyczajowe.
G. Moment pojawienia się opinio iuris. W doktrynie wskazywano na trudności uchwycenia momentu, kiedy
jednakowe postępowanie państw przekształca się w zwyczaj, czyli kiedy pojawia się opinio iuris. Przeważnie
państwa kierujące się wspólnymi lub podobnymi interesami postępują w jednakowy sposób, a do tego
postępowania dołącza się po pewnym czasie opinio iuris. W ten sposób nieznacznie zostaje przekroczona granica
między nieobowiązującą wspólną praktyką a wiążącym zwyczajem, ściślej- normą zwyczajową.
Opinio iuris sive necessitatis nie zawsze jednak zjawia się wtedy, kiedy istnieje już dostatecznie duża wspólna
praktyka, która dojrzała do tego, aby być zamieniona w obowiązujące prawo. Niekiedy opinio iuris pojawia się
wcześniej, kiedy praktyka nie jest jeszcze jednolita, i staje się wówczas orężem, które ma zmusić inne państwa do
przy jęcia praktyki wygodnej dla państw już ją stosujących i powołujących się na opinio necessitatis. Do szybszego
powstania opinio iuris mogą się czasami przyczynić także wyroki sądowe, doktryna, lecz przede wszystkim
uchwały organizacji międzynarodowych. a zwłaszcza Zgromadzenia Ogólnego ONZ, jeśli są przyjmowane
jednomyślnie lub prawie jednomyślnie.
H. Dowód istnienia normy zwyczajowej. Przeprowadzenie dowodu istnienia określonej normy zwyczajowej
napotyka często trudności. Brak tu przecież jednolitego dokumentu, jakim jest umowa międzynarodowa, a treści i
zakresu normy zwyczajowej musimy szukać w niejasnej często praktyce państw. W każdym razie przeprowadzając
dowód istnienia zwyczaju, należy sięgnąć przede wszystkim do praktyki państw. Liczne opracowania i zbiory tej
praktyki w wielu przypadkach ułatwiają jej ba danie. Ponadto należy jeszcze dowieść, że z praktyką tą łączy się
opinio iuris.
Dowodem istnienia normy zwyczajowej może być ustawodawstwo wewnętrzne. W Polsce za przykład może służyć
Kodeks postępowania cywilnego z 1964 r. (art. 1111). Istnieje zawsze domniemanie, że każde państwo, wydając
jakikolwiek akt ustawodawczy, uważa go za zgodny z powszechnie obowiązującym prawem międzynarodowym
i zobowiązaniami umownymi danego państwa.
Oświadczenia składane przez upełnomocnionych przedstawicieli państw i przemówienia na konferencjach

międzynarodowych w wielu wypadkach wyrażają stanowisko tych państw co do istnienia prawa i mogą być brane
pod uwagę jako dowód normy zwyczajowej. Niejednokrotnie jednak w oświadczeniach tych państwa
wypowiadają się co do tego, jakie prawo powinno być, a nie jakie jest, albo w toku rokowań czynią sobie
wzajemne ustępstwa i propozycje ustalenia nowych norm. Na propozycje takie i ustępstwa nie można się
powoływać jako na wyraz stanowiska danego państwa co do prawa i rzecz jasna nie jest ono nimi związane, jeśli
rokowania nie doprowadzą do porozumienia.
Dowodem istnienia normy zwyczajowej mogą być umowy międzynarodowe.
Są jednak umowy dwustronne lub wielostronne o charakterze deklaratoryjnym, w których strony potwierdzają
normy w ich mniemaniu powszechnie obowiązujące, a więc wiążące nie tylko strony umowy, lecz także wszystkie
państwa. Szczególne znaczenie mają umowy kodyfikujące prawo zwyczajowe.
I. Pomocnicze środki dowodzenia istnienia normy zwyczajowej. środkiem pomocniczym przy ustalaniu norm
prawnych mogą być wyroki sądowe i poglądy najbardziej wykwalifikowanych specjalistów prawa publicznego
różnych narodów".
Judykatura i doktryna są rzecz jasna tylko środkami pomocniczymi przy ustalaniu treści normy zwyczajowej i
jakkolwiek może istnieć presumpcja, że sąd międzynarodowy lub krajowy, powołując się na istnienie normy
zwyczajowej, powołał się prawidłowo, to presumpcji tej można przeciwstawić dowód, że było inaczej i sąd się
mylił.
W praktyce duże znaczenie ma orzecznictwo Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej i

Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości. Trybunał z reguły czuje się związany swoimi dawniejszymi
wyrokami i opiniami doradczymi, chociaż formalnie nie stanowią one wiążących precedensów. O wiele mniejsze
jest znaczenie dowodowe doktryny. Wynika to m.in. z faktu, że zdania bardzo często są podzielone, a znaczenie
może mieć tylko jednolita doktryna.
Większe znaczenie mogą mieć opinie zbiorowe, np. towarzystw naukowych, takich jak Instytut Prawa
Międzynarodowego, albo takich organów, jak Komisja Prawa Międzynarodowego ONZ. Jednak przy powoływaniu
się na uchwały towarzystw naukowych i Komisji Prawa Międzynarodowego należy zawsze pamiętać, że ich celem
jest nie tylko formułowanie istniejącego prawa, lecz także wysuwanie propozycji nowych norm. Jaki jest charakter
poszczególnych sformułowań rezolucji i projektów, wynika przeważnie z przebiegu dyskusji poprzedzających ich
przyjęcie. umowa międzynarodowa. Stosunek zwyczaju do umowy może być rozpatrywany w wielu aspektach: w
aspekcie tworzenia, znaczenia w stosunkach między
J. Zwyczaj a umowa międzynarodowa. Stosunek zwyczaju do umowy może być rozpatrywany w wielu aspektach:
w aspekcie tworzenia, znaczenia w stosunkach międzynarodowych oraz obowiązywania i stosowania.
W aspekcie tworzenia, niejednokrotnie istnieją ścisłe związki między zwyczajem a umową. Zwyczaj może być
tworzywem, z którego powstają umowy międzynarodowe (kodyfikacja zwyczaju), natomiast umowy
niejednokrotnie mogą przyczyniać się do powstania norm zwyczajowych przez ujednolicenie praktyki państw i
przez przyspieszenie powstania opinio iuris. Zatem obydwa procesy prawotwórcze (zawieranie umów i
powstawanie zwyczajów) nie są od siebie ściśle oddzielone.
Twierdzi się często, że rola zwyczaju jako źródła prawa międzynarodowego uległa w ostatnich czasach pewnemu
ograniczeniu na rzecz umowy międzynarodowej. Ponadto wiele norm zwyczajowych, uznawanych i stosowanych
przez państwa przez dłuższy czas, doczekało się kodyfikacji w postaci norm umownych. Zwyczaj nie utracił swego
znaczenia. Po pierwsze - stale powstają normy zwyczajowe. Po drugie - nawet w dziedzinach regulowanych przez
prawo umowne zwyczaj zachowuje swoją rolę w stosunku do państw niezwiązanych umową, a bardzo niewiele
umów ma charakter powszechny. Poza tym umowy z reguły można wypowiedzieć. Po trzecie - wszystkie normy o
charakterze ius cogens z samego założenia muszą być normami zwyczajowymi. Po czwarte - cały system prawa
międzynarodowego, wszystkie jego podstawowe instytucje, takie jak: suwerenność państw, zasada pacta sunt
servanda, zakaz agresji i interwencji, prawo narodów do samostanowienia, zwierzchnictwo terytorialne, prawo
morskie, prawo dyplomatyczne i konsularne i wiele innych, mają charakter zwyczajowy, choć zostały
potwierdzone w wielu umowach międzynarodowych. Jeśli więc nawet wygasłyby wszystkie umowy, prawo
międzynarodowe, jako system norm, nie przestałoby istnieć.
Jeśli chodzi o obowiązywanie i stosowanie, to normy zwyczajowe mają w zasadzie charakter powszechny,
natomiast umowy obowiązują tylko strony i mają z reguły charakter partykularny. Należy jednak wyjaśnić, że
obok zwyczaju powszechnego o którym przez cały czas była mowa i który tworzy system prawa
międzynarodowego, może istnieć także zwyczaj partykularny - regionalny, a nawet lokalny.
Jeśli konkretne państwa związane są w jakiejś dziedzinie umową międzynarodową, to stosuje się postanowienia
umowne, które mają charakter lex specialis w stosunku do powszechnego prawa zwyczajowego, chyba że normy
tego ostatniego miałyby charak ter ius cogens".
Prawo zwyczajowe i umowy międzynarodowe mogą istnieć i obowiązywać równolegle. Zasadę tę potwierdził
Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w wyroku z 1986 r. w sprawie Nikaragui przeciwko Stanom
Zjednoczonym (sprawa dotycząca działań militarnych i paramilitarnych przeciwko Nikaragui), stanowiąc, że prawo
zwyczajowe istnieje i ma zastosowanie niezależnie od prawa traktatowego, nawet gdy te dwa rodzaje norm prawa
mają identyczną treść".
K. Grzeczność międzynarodowa. Od zwyczaju należy odróżnić tzw. grzeczność międzynarodową (kurtuazję

międzynarodową, comitas gentium). Jej reguły stosowane są przez państwa dla ułatwienia stosunków
międzynarodowych, lecz nie są prawnie wiążące. Stąd zachowanie się niezgodne z grzecznością międzynarodową
nie jest pogwałceniem prawa, a w odpowiedzi na niegrzeczne postępowanie można zareagować takim samym
postępowaniem. Do dziedziny tej należy np. wiele spraw z zakresu protokołu dyplomatycznego.
Różnica między grzecznością a zwyczajem jest niejednokrotnie trudno uchwytna, zwłaszcza że czasem grzeczność
przekształca się w zwyczaj. Znane są także przypadki odwrotne, tzn. przemiany zwyczaju w grzeczność
międzynarodową (np. reguły dotyczące ceremoniału morskiego, będące niegdyś normami prawa zwyczajowego,
przekształciły się wraz z upływem czasu w nieobowiązujące zasady grzeczności międzynarodowej).
4. Uchwały prawotwórcze (normatywne) organizacji międzynarodowych
W ostatnich czasach, w związku z rozwojem działalności licznych organizacji międzynarodowych, powstał

problem, czy niektóre uchwały tych organizacji stanowią niezależnie od umowy i zwyczaju źródło prawa
międzynarodowego.
Ażeby uchwały organizacji międzynarodowej mogły być uznane za źródło prawa międzynarodowego, muszą
spełniać równocześnie dwa warunki:
1) być prawnie wiążące,
2) tworzyć nowe normy prawne (mieć charakter prawotwórczy).
Jeśli chodzi o pierwszy warunek, to trzeba stwierdzić, że uchwały mające charakter zaleceń, życzeń, propozycji
czy sugestii nie mają mocy wiążącej i w konsekwencji nie mogą być uznane za źródła prawa (np. uchwały
Zgromadzenia Ogólnego ONZ adresowane do państw członkowskich mają w zasadzie charakter zaleceń).
Czasami sytuacja jest jednak bardziej złożona. Uchwała, która w chwili podjęcia nie jest jeszcze prawnie wiążąca,
nabiera mocy wiążącej w wyniku późniejszego działania państw (np. zatwierdzenia uchwały) lub zaniechania
(np. zaniechania zgłoszenia w określonym terminie sprzeciwu).
Tego rodzaju procedura upodobnia te uchwały w pewnym stopniu do umów międzynarodowych (państwa
członkowskie wyrażają zgodę na ich przyjęcie - wyraźnie lub milcząco). Jednakże procedura ich przyjmowania, jak
również ich forma odbiegają czasami bardzo daleko od procedury zawierania i formy umów międzynarodowych.
Ponadto uchwały te nie są traktowane jako umowy ani przez organizacje, ani przez państwa członkowskie. Należy
więc uznać, że jest to odmienna forma tworzenia norm prawa międzynarodowego, a więc odmienne jego źródło.
Jeśli chodzi o normatywny (prawotwórczy) charakter, mają go tylko te uchwały, które ustalają reguły
postępowania na przyszłość, odnoszące się do takich sytuacji, które mogą występować nieokreśloną liczbę razy.
Nie posiadają go więc uchwały, które - choć są prawnie wiążące - ustalają sposób postępowania w odniesieniu do
konkretnych jednorazowych przypadków na podstawie istniejących norm prawnych.
Uchwały organizacji międzynarodowych, które należy brać pod uwagę w na szych rozważaniach, można w
zasadzie podzielić na dwa rodzaje:
1. Uchwały odnoszące się do zagadnień związanych z wewnętrzną strukturą i funkcjonowaniem samej organizacji.
Są one przeznaczone do regulowania tego wszystkiego, co dzieje się na forum organizacji (są przeznaczone pro
foro interno). Dotyczą one działalności organów organizacji, ich wzajemnych stosunków, jak również działalności
państw członkowskich w samej organizacji i ich stosunków z organizacją. Nie odnoszą się natomiast do
działalności państw członkowskich poza daną organizacją. Adresatami tych uchwał są zazwyczaj organy organizacji
międzynarodowej oraz państwa, ale tylko jeśli chodzi o ich działalność w danej organizacji.
Uchwały tego typu, jeśli mają charakter prawotwórczy, tworzą tzw. prawo wewnętrzne organizacji
międzynarodowych.
2. Uchwały odnoszące się do postępowania państw poza organizacją międzynarodową, a więc przeznaczone pro
foro externo. Dotyczą one w zasadzie stosunków między państwami członkowskimi, a więc adresatami ich są
wyłącznie państwa, a nie organy organizacji międzynarodowej.
A. Prawo wewnętrzne organizacji międzynarodowych. Konkretnie w jego zakres mogą wchodzić następujące
kategorie przepisów:
1) wewnętrzne regulaminy i przepisy proceduralne,
2) przepisy budżetowe i finansowe,
3) przepisy dotyczące personelu organizacji,
4) przepisy regulujące inne sprawy administracyjne organizacji, np. sprawy związane z siedzibą organizacji i jej
zarządem,
5) przepisy dotyczące realizacji funkcji operacyjnych organizacji w zakresie jej kompetencji,
6) przepisy dotyczące tworzenia i funkcjonowania organów pomocniczych.
Uprawnienia organizacji do tworzenia konkretnych postanowień prawa wewnętrzne go mogą wynikać ze

statutu organizacji, a więc z umowy międzynarodowej, która jest podstawą jej działalności. W praktyce
organizacji międzynarodowych występuje jednak tworzenie norm prawa wewnętrznego, nawet w przypadkach
wyraźnie nieprzewidzianych przez ich statuty. Dotyczy to zwłaszcza uchwalania wewnętrznych regulaminów i
przepisów proceduralnych. Praktyka ta doprowadziła do wysunięcia teorii kompetencji domniemanych organizacji
w tym zakresie.
Tworzenie prawa wewnętrznego organizacji na drodze podejmowania uchwał przez ich organy stwarza pewne
niebezpieczeństwo dla państw członkowskich. Uchwały te, podejmowane zazwyczaj większością głosów, mogą
wbrew woli państwa niekorzystnie zmienić jego sytuację prawną w organizacji: nałożyć na nie nowe zobowiązania
w stosunku do organizacji lub pozbawić je pewnych przywilejów, innymi słowy, mogą być niekorzystne dla jego
interesów. Aby temu zapobiec, niektóre najważniejsze zagadnienia funkcjonowania organizacji ujmowane są w
statutach (umowach tworzących organizacje), a więc tym samym nie mogą być przedmiotem uchwał
prawotwórczych podejmowanych przez organy organizacji.
Ostatecznym środkiem ochrony państw członkowskich przed narzucaniem im niewygodnych przepisów w drodze
uchwał jest wystąpienie z organizacji. Przepisy te dotyczą bowiem tylko spraw wewnętrznych organizacji i sytuacji
państwa w organizacji. Państwo, występując z niej, tym samym uwalnia się od niekorzystnych dla siebie przepisów
jej prawa wewnętrznego, gdyż poza organizacją nie mają one mocy wiążącej.
W doktrynie dyskutowany jest charakter norm prawa wewnętrznego organizacji międzynarodowych. Niektórzy
autorzy traktują je jako nowy dział prawa międzynarodowego (włączając je w tzw. rozszerzoną koncepcję prawa
międzynarodowego), inni natomiast uważają je za nową autonomiczną gałąź prawa.
B. Prawo stanowione przez organizacje międzynarodowe dla państw. W pewnych wyjątkowych przypadkach
organizacje międzynarodowe mogą tworzyć normy prawne adresowane do państw i regulujące działalność
państw poza organizacją. Normy te są więc przeznaczone pro foro externo.
Aby organizacja międzynarodowa mogła stanowić prawo wiążące dla państw i regulujące ich działalność
zewnętrzną, tzn. działalność prowadzoną poza organizacją, musi mieć do tego wyraźne upoważnienie,
sformułowane bądź w samym statucie, bądź w innej umowie zawartej przez państwa członkowskie. Kompetencji
prawodawczych organizacji w stosunku do działalności zewnętrznej państw nie można domniemywać, gdyż
byłoby to sprzeczne z zasadą suwerenności państw.
Moc prawna uchwał organizacji odnoszących się do działalności zewnętrznej państw opiera się, w ostatecznym
rachunku, na zgodzie państw. Państwa, delegując organizacji ściśle określone uprawnienia w tym zakresie, z góry
godzą się na przyjęcie norm ustanowionych w przyszłości przez organizację.
Procedura tworzenia przez organizacje norm wiążących dla państw dokonuje się głów nie trzema sposobami. Są
to:
1) uchwały podejmowane jednomyślnie przez organ złożony z przedstawicieli państw (Akty normotwórcze
uchwalane jednomyślnie spotykamy np. w Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD))
2) tzw. system contracting out (W systemie contracting out (termin angielski oznaczający wyłączenie się z umowy
przeciwieństwie do contracting in oznaczającego włączenie się do umowy) uchwały prawotwórcze podejmowane są z reguły
większością głosów, jednakże państwa przegłosowane i pozostające w mniejszości mogą skutecznie oświadczyć (2 reguły w
określonym, prekluzyjnym terminie), że uchwała w całości lub części nie jest dla nich wiążąca (tzn. mogą się wyłączyć)
Państwo, które nie chce być związane uchwałą większości, musi złożyć w określonym terminie wyraźne oświadczenie
wyłączające jej zastosowanie w stosunku do niego. Milczenie (brak sprzeciwu) traktowane jest jako wyrażenie zgody. System
contracting out zazwyczaj ma zastosowanie do tworzenia norm o charakterze technicznym. Usprawnia on ich tworzenie, a
zarazem nie jest sprzeczny z zasadą suwerenności państw, gdyż państwu niczego nie można narzucić wbrew jego woli, może
ono bowiem wyłączyć się od przyjęcia konkretnych zobowiązań. System ten stosowany jest np. w Organizacji
Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego (ICAO), w Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), w Światowej Organizacji
Meteorologicznej (WMO) i w niektórych organizacjach rybołówczych).
3) uchwały podejmowane większością głosów, z mocą wiążącą dla wszystkich państw.(Uchwały prawotwórcze
podejmowane większością głosów i wiążące dla wszystkich państw członkowskich spotykamy w Unii Europejskiej i
Europejskiej Wspólnocie Energii Atomowej. Traktaty powołujące do życia Wspólnoty wyraźnie określiły, w ja kich dziedzinach
i kiedy uchwały takie mogą być podejmowane).
5. Kodyfikacja prawa międzynarodowego
A. Pojęcie kodyfikacji, jej rodzaje i charakter. W odróżnieniu od większości praw wewnętrznych prawo
międzynarodowe, jako całość, nie jest skodyfikowane. Powoduje to niekiedy pewne trudności przy wynalezieniu i
stosowaniu norm prawa międzynarodowego. Z tego względu od dawna już wysuwano postulat kodyfikacji prawa
międzynarodowego.
Przez kodyfikację prawa międzynarodowego należy rozumieć systematyczne zestawienie jego przepisów.
Jednakże z reguły nie można się ograniczyć do systematycznego zebrania norm pochodzenia zwyczajowego bez
ich równoczesnego sprecyzowania i uściślenia, jak również ich uzupełnienia i rozwinięcia, tak aby w pełni
obejmowały I należycie regulowały określoną dziedzinę stosunków międzynarodowych odpowiednio do
aktualnego stanu ich rozwoju.
Charakter prawny kodyfikacji jej moc wiążąca dla państw, zależy od tego, kto dokonuje kodyfikacji i w jakiej
formie. Podejmowane były próby prywatnych kodyfikacji, przeprowadzanych przez poszczególnych uczonych czy
też prywatne stowarzyszenia międzynarodowe. Kodyfikacje te nie mają, oczywiście, mocy wiążącej dla państw,
mogą mieć jedynie pewne znaczenie przy ustalaniu istnienia norm zwyczajowych, takie jakie ma doktryna, oraz
mogą oddziaływać na późniejsze kodyfikacje oficjalne.
Jeśli chodzi o kodyfikacje oficjalne, to były one podejmowane przez poszczególne państwa oraz przez powszechne
i regionalne organizacje międzynarodowe. Jedynym rodzajem kodyfikacji wiążącym dla państw jest ujęcie
kodyfikowanych norm w umowę międzynarodową-kodyfikacją taka jest formalnie wiążąca dla stron umowy.
B. Kodyfikacje prywatne. Poszczególni autorzy próbowali już dawniej tworzyć kodeksy prywatne, w których
zbierali obowiązujące - ich zdaniem - prawo międzynarodowe. Kodyfikacją prawa międzynarodowego zajmowały
się także i zajmują nadal międzynarodowe stowarzyszenia prywatne. Prace ich mają większe znaczenie niż próby
indywidualnych autorów.
C. Początki kodyfikacji oficjalnych. Wśród kodyfikacji oficjalnych należy w próby kodyfikacyjne dokonywane przez
poszczególne państwa. Taka kodyfikacja wewnętrzna ma ograniczone znaczenie i może być wiążąca jedynie dla
organów danego państwa. Ponadto jest ona wskazówką, jak państwo to rozumie i interpretuje obowiązujące
prawo międzynarodowe.
Poważną próbą kodyfikacji w skali międzynarodowej były tzw. konferencje pokojowe haskie z 1899 i 1907 r. Na
konferencjach tych skodyfikowano m.in. prawo wojny lądowej i częściowo prawo wojny morskiej.
Dalsze próby kodyfikacyjne, poświęcone prawu pokoju tym razem, podjęła Liga Narodów. W 1930 r. w Hadze
odbyła się zorganizowana przez Ligę konferencja kodyfikacyjna. Zajęto się zagadnieniami:
1) obywatelstwa,
2) wód terytorialnych,
3) odpowiedzialności państw za czyny popełnione na ich terytorium.
Wyniki konferencji, na skutek sprzecznych stanowisk państw, były bardzo skromne. Przyjęto Konwencję dotyczącą
niektórych zagadnień konfliktu ustaw o obywatelstwie.
D. Działalność kodyfikacyjna ONZ. Komisja Prawa Międzynarodowego. Obecnie kodyfikacją prawa

międzynarodowego w skali międzynarodowej zajmuje się przede wszystkim ONZ. Karta NZ przewiduje specjalne
uprawnienia Zgromadzenia Ogólne go w tym zakresie (art. 13).
Wykonując te postanowienia, Zgromadzenie Ogólne powołało w 1947 r. specjalny organ pomocniczy - Komisję
Prawa Międzynarodowego - i nadało jej statut (został on następnie zmieniony).
Karta NZ przewiduje zarówno kodyfikację prawa międzynarodowego, jak i jego stopniowe rozwijanie. Statut
Komisji Prawa Międzynarodowego określa kodyfikację jako formułowanie w sposób bardziej ścisły i
usystematyzowanie norm prawa międzynarodowego w sprawach, w których już istnieje znaczna praktyka państw,
precedensy i opinie naukowe. Natomiast stopniowy rozwój prawa międzynarodowego określony jest jako
redagowanie umów w sprawach, których jeszcze nie reguluje prawo między narodowe lub co do których prawo
nie jest jeszcze dostatecznie rozwinięte. W praktyce swej Komisja nie czyniła wyraźnej różnicy między kodyfikacją
a stopniowym rozwojem.
Komisja Prawa Międzynarodowego składa się obecnie z trzydziestu czterech członków wybieranych przez
Zgromadzenie Ogólne. Przy ich wyborze wymaga się uwzględnienia zasady, aby reprezentowali oni różne formy
cywilizacji i główne systemy prawne świata. Komisja corocznie zbiera się na sesję. Sprawozdania z prac Komisji
publikowane są w Rocznikach (Yearbook of the International Law Commission).
E. Procedura kodyfikacyjna jest zazwyczaj następująca: po przyjęciu tematu kodyfikacji Komisja wyznacza
spośród swoich członków referenta, który przygotowuje odpowiednie sprawozdania i projekty dyskutowane
następnie przez Komisję. Projekt zaakceptowany przez Komisję przedstawiony jest państwom, które mogą
formułować swoje uwagi. W świetle tych uwag Komisja rewiduje projekt i przedstawia go Zgromadzeniu
Ogólnemu ONZ.
Zgromadzenie decyduje, jak postąpić dalej z projektem Komisji. Może ono nie podejmować żadnej dalszej akcji,
może przyjąć projekt Komisji w formie rezolucji albo może zadecydować o zwołaniu konferencji dyplomatycznej w
celu opracowania umowy lub umów międzynarodowych na podstawie projektu Komisji. Tylko ta ostatnia droga
po stępowania może prowadzić do kodyfikacji wiążącej dla państw.
F. Wyniki prac Komisji Prawa Międzynarodowego. Komisja zajmowała się wieloma różnymi zagadnieniami.
Niektóre projekty opracowane przez Komisję stały się podstawą umów międzynarodowych. Należą do nich:
1) cztery Konwencje Genewskie dotyczące prawa morza przyjęte w 1958 r., 2) Konwencja Wiedeńska o
stosunkach dyplomatycznych z 1961 r.,
3) Konwencja Wiedeńska o stosunkach konsularnych z 1963 r.,
4) Konwencja Wiedeńska o prawie traktatów z 1969 r.,
5) Konwencja o zapobieganiu przestępstwom i karaniu sprawców przestępstw przeciwko osobom

korzystającym z ochrony międzynarodowej, w tym przeciwko dyplomatom, z 1973 r.,
6) Konwencja Wiedeńska dotycząca reprezentacji państw w ich stosunkach z organizacjami międzynarodowymi

o charakterze uniwersalnym z 1975 r., 7) Konwencja Wiedeńska w sprawie sukcesji państw w odniesieniu do
traktatów z 1978 r.,
8) Konwencja Wiedeńska w sprawie sukcesji państw w odniesieniu do mienia, archiwów i długów

państwowych z 1983 r.,
9) Konwencja Wiedeńska w sprawie traktatów zawieranych między państwami a organizacjami

międzynarodowymi lub między organizacjami międzynarodowym z 1986 r.,
10) Statut Rzymski, powołujący do życia Międzynarodowy Trybunał Karny, z 19981 11) Konwencja w sprawie
immunitetu jurysdykcyjnego państw z 2004 r.
Należy podkreślić, że projekty opracowane przez Komisję reprezentowały wysoki poziom prawniczy, a jej prace i
materiały przyczyniły się do wyjaśnienia wielu spornych zagadnień prawa międzynarodowego. Czasami jednak
wysuwano zastrzeżenia co do powolnego trybu postępowania Komisji (np. prace nad odpowiedzialnością państ
trwające od 1955 r. zostały zakończone dopiero w 2001 r.).
Obecnie Komisja przygotowuje projekty umów międzynarodowych w następujących dziedzinach:
1) zastrzeżenia do traktatów międzynarodowych, 2) ochrona środowiska naturalnego podczas konfliktów zbrojnych,
3) wydalanie cudzoziemców (obowiązek: wydać albo osądzić - aut dedere aut iudi care),
4) klauzula największego uprzywilejowania, 5) immunitet przedstawicieli państw od obcej jurysdykcji karnej,
6) ochrona osób fizycznych podczas katastrof, 7) dowody obowiązywania międzynarodowego prawa zwyczajowego,
8) ochrona prawna atmosfery,
9) umowy międzynarodowe i praktyka państw odnośnie do interpretacji traktatów międzynarodowych.

PODMIOTY PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO
- Zgodnie z terminologią przyjętą przez K. Opałka i J. Wróblewskiego „podmiot prawa

międzynarodowego” jest pojęciem języka prawniczego, a nie języka prawnego.
- Podmiotem prawa międzynarodowego jest ten, kto posiada prawa i obowiązki

wynikające bezpośrednio z prawa międzynarodowego.
- Zasadniczymi i najważniejszymi podmiotami prawa międzynarodowego są państwa.

Ponadto państwa są jedynymi podmiotami suwerennymi, pełnymi i pierwotnym, tzn. każde
państwo z chwilą powstania staje się ipso facto pełnym podmiotem prawa
międzynarodowego.
- Wszystkie inne podmioty prawa międzynarodowego są podmiotami niesuwerennymi,

niepełnymi i pochodnymi, co oznacza, ze podmiotowość ich została stworzona lub uznana
przez państwa oraz, że posiadają ja w takim zakresie, w jakim została im ona przez państwa
nadana.
PAŃSTWO
- Z punktu widzenia prawa międzynarodowego państwo można określić jako suwerenną

organizację terytorialną.
- Trzy elementy pojęcia państwa: określone terytorium, ludność zamieszkująca to

terytorium, władza mająca koniecznie charakter władzy najwyższej, suwerennej (rząd).
Powstanie państwa jako podmiotu międzynarodowego powstaje z chwilą łącznego
zestawienia tych elementów)
- Pojęcie suwerenności państwowej występuje zarówno w prawie wewnętrznym, jak i

międzynarodowym. Oznacza niezależność władzy państwowej od jakiejkolwiek innej
władzy.
- Jako suwerenność terytorialna lub zwierzchnictwo terytorialne rozumie się pełnię i

wyłączność sprawowanej władzy przez państwo na jego terytorium.
- Prawami zasadniczymi państw nazywamy te prawa, które przysługują każdemu państwu

od czasu jego powstania przez cały czas jego istnienia. Ich katalog jest różny, najczęściej
wymieniane to: prawo do istnienia, prawo do niezawiłości, prawo do równości, prawo do
utrzymywania stosunków międzynarodowych, prawo do czci.
POWSTANIE I UPADEK PANSTWA
- Powstawanie nowych państw wiąże się obecnie z realizacją prawa narodów do

samostanowienia.
- Powstanie państwa jest efektem procesu historycznego nazywanego genezą. Geneza

państwa to okres ruchów wyzwoleńczych, które mogą rozwiać się na obszarze przyszłego
państwa lub poza jego granicami. Powstanie państwa jest faktem.
Z formalnego punktu widzenia powstanie państwa może nastąpić przez:
1) oderwanie się części terytorium państwa i utworzenia nowego niezależnego państwa,
2) rozpadnięcie się państwa na kilka nowych państw,
3) połączenie się kilku państw i utworzenie nowego,
4) utworzenie nowego państwa na terytorium niepodlegającym suwerenności żadnego
państwa (przykłady każdego powstania 1 – 4 str. 139)
- Upadek państwa jest faktem historycznym. Ma on miejsce wtedy, gdy zanika suwerenna
władza państwowa na określonym terytorium i nad określoną ludnością.
- Sposoby upadku państwa:

1) inkorporacja – włącznie jednego państwa (całego jego terytorium0 do innego państwa lub
państw.
2) rozpadnięcie się – rozpadnięcie na kilka części składowych
CIĄGŁOŚĆ (IDENTYCZNOŚĆ) I SUKCESJA PAŃSTW
- W sytuacjach jak: czasowa okupacja całego terytorium państwa, rewolucyjna zmiana rządu
(ewentualnie także ustroju społeczno-politycznego), istotne zmiany granic państwowych;
powstaje pytanie czy po takich zmianach państwo pozostaje tym samym podmiotem prawa
międzynarodowego. Jest to zagadnienie ciągłości (identyczności).
Praktyka międzynarodowa mówi, że nawet jeżeli państwo przeszło wszystkie wymienione

zmiany jego ciągłość zostaje zachowana (przykład Polski w okresie 1939-1945). W przypadku
rewolucyjnej zmiany rządu powstawały pewne wątpliwości, tylko wtedy, kiedy była ona
połączona z rewolucją społeczno-polityczną pociągająca za sobą zmianę typu państwa
(jedynie w przypadku byłego ZSRR trudno mówić o ciągłości podmiotowości
prawnomiędzynarodowej Rosji).
- Zagadnienia sukcesji praw i zobowiązań międzynarodowych występują wtedy, kiedy część

lub całe terytorium jednego państwa przechodzi pod władzę suwerenną innego państwa.
Sukcesja państw została uregulowana w dwóch umowach międzynarodowych: o sukcesji
państw w odniesieniu do traktatów z 1978r; o sukcesji w odniesieniu do mienia, archiwów i
długów państwowych z 1983r. Zgodnie z tymi umowami sukcesja państw oznacza
zastąpienie jednego państwa przez inne w odniesieniu do danego terytorium.
- Praktyka państw w zakresie sukcesji w stosunku do umów międzynarodowych pozwala
wyodrębnić cztery główne teorie:
1) teorię tabula rasa,
2) teorię prawa wyboru,
3) teorię kontynuacji z prawem wypowiedzenia,
4) teorię prawa do namysłu.
Tabula rasa – nowo powstałe państwo z zasady nie jest związane żadnymi dawniejszymi
umowami międzynarodowymi. Nie przejmuje więc ani praw, ani obowiązków dawnego
suwerena, wynikających z tych umów.
Prawo wyboru – polega na tym, że nowo powstałe państwo ma prawo dokonać wyboru i
notyfikować, które z umów zwartych przez dawnego suwerena chce utrzymać w mocy.
Państwa decydują jednostronnie o dalszym obowiązywaniu umów, natomiast inne państwa
stawia w pozycji nierównoprawnej.
Kontynuacja z prawem wypowiedzenia – opiera się na założeniu, ze między nowym

państwem a dawnym suwerenem istnieje tzw. sukcesja generalna, z tym jednakże, iż
zarówno nowemu państwu jak i innym kontrahentom przysługuje prawo wypowiedzenia
umów, którymi nie chcą być wzajemnie związani.
Prawo do namysłu – polega na tymczasowym utrzymaniu w mocy wszystkich umów

dwustronnych celem przeprowadzenia negocjacji co do ich ewentualnego przedłużenia lub
zmiany; natomiast umowy wielostronne uznane są za wiążące na zasadzie wzajemności, a
więc w stosunkach z państwami, które nie wyraziły przeciwnego zamiaru.
- Powszechnie uznaną zasadą jest, że sukcesja państw nie ma wpływu na granice państw ani
na prawa i obowiązki graniczne.
- Konwencja Wiedeńska o sukcesji państw w stosunku do traktatów z 1978 r. odmiennie

uregulowała zagadnienia sukcesji w zależności od tego, jak powstało „państwo sukcesor”.
Państwo w stosunkach międzynarodowych
Suwerenność i kompetencja własna państw
- Zasada suwerenności państw stanowi podstawową normę prawną określająca ich

sytuację w społeczności międzynarodowej.
- Suwerenna równość obejmuje następujące elementy:

a) państwa są równe pod względem prawnym
b) każde państwo korzysta z praw związanych z pełną suwerennością
c) każde państwo ma obowiązek szanowania osobowości innych państw
d) integralność teryorialna i niepodległość są nienaruszalne
e) każde państwo ma prawo swobodnie wybrać i rozwijać swój system polityczny,
gospodarczy, kulturalny
f) każde państwo ma obowiązek wypełniać całkowicie i w dobrej wierze swoje zobowiązania
międzynarodowe oraz wspołzyc w pokoju z innym państwami
-Wykonywanie władzy suwerennej wiąże się z tym, że państwo może robić wszystko co nie
jest zakazane przez normy prawa międzynarodowego wiążące to państwo.
- Pojęcie kompetencji własnej państwa czasami nazywane jest kompetencją wewnętrzną.

Każde państwo może działać zupełnie swobodnie i według własnego uznania we wszystkich
sprwach, które należą do jego kompetencji własnych. To co należy do kompetencji własnej
państwa, określone jest przez aktualny stan jego zobowiązań prawnomiędzynarodowych.
Jak z tego wynika, zakres kompetencji własnej jest zmienny w czasie i ponadto zmienny
podmiotowo.
- Wszelkie umowy międzynarodowe naruszające powyższe prawa byłyby nieważne.
Zasada nieinterwencji
- Z zasady suwerenności wynika zasada nieinterwencji, a więc zakaz mieszania się państw w
sprawy należące do kompetencji własnej innych państw. Wyrazem tej zasady była m.in.
doktryna Calvo-Drago.
- Mimo istnienia tej zasady bywały przypadki bezprawnych interwencji w sprawy innych
państw pod różnymi pretekstami.
- Istnieją różne formy interwencji: zbrojna, gospodarcza, dyplomatyczna.
Równość państw i ich immunitet jurysdykcyjny
- Równość państw łączy się z zasadą suwerenności. Ponieważ państwa są suwerenne, są one
zarazem równe wobec prawa i korzystają z jednakowej ochrony prawnej.
- Na zasadzie równości opiera się Karta NZ. Suwerenność pozostała połączona tam w jednym
pojęciu z równością; suwerenna równość. Na to pojęcie składają się następujące elementy:
a) państwa prawnie są równe
b) każde państwo korzysta z prawa pełnej suwerenności
c) osobowość państwa, jak również jego integralność terytorialna i niezależność polityczna,
musza być szanowane,
- Z zasady równości państw wynikają konsekwencje materialne, proceduralne i

protokolarne.
- Z zasady równości nie wynika jednak, że wszystkie państwa posiadają całkowicie równe
uprawnienia i obowiązki międzynarodowe (poza prawami zasadniczymi).
- Z równości państw wynika ich immunitet jurysdykcyjny. Oznacza on, że żadne państwo nie
może sądzić innego państwa.
- Immunitet jurysdykcyjny obcego państwa obejmuje jego organy i wszystkie agendy

państwowe, siły zbrojne oraz własność. Z tego immunitetu nie korzystają z reguły
przedsiębiorstwa państwowe, które posiadają odrębną osobowość prawną.
Rodzaje państw
- Z punktu widzenia struktury państw wyróżnia się państwa jednolite i złożone, ze względu
na stopień rozwoju tzw. państwa rozwijające się, ze uwag na szczególną charakterystykę
geograficzną państwa śródlądowe, państwa o niekorzystnym położeniu geograficznym i
państwa archipelagowe oraz ze względu na możliwość uczestnictwa w konfliktach zbrojnych
państwa trwale neutralne.
Państwo jednolite – państwa, które reprezentowane sa przez jeden centralny rząd, który
nabywa uprawnienia oraz zaciąga zobowiązania w imieniu całego państwa. Państwo
związkowe (federacja) mimo szeroko rozbudowanych kompetencji jego części składowych,
włączając w to autonomiczne systemy prawne, będzie uznawane za państwo jednolite o ile
na arenie międzynarodowej będzie reprezentowane przez rząd centralny (np. USA).
Państwo złożone – państwo federalne (państwo związkowe) powstaje na podstawie

konstytucji, która określa stopień podziału władzy między federacją, a jej częściami
składowymi (np. landy RFN, kantony – w Szwajcarii). Przy tym zarówno federacja jak i jej
części składowe są państwami w rozumieniu prawa wewnętrznego. Natomiast z punktu
widzenia prawa międzynarodowego państwem pozostaje jedynie całość, czyli państwo
federalne. Państwami w rozumieniu prawa międzynarodowego zaś nie są jego części
składowe, nawet jeżeli na podstawie konstytucji mają prawne kompetencje do działania w
sferze międzynarodowego. Konfederacja jest związkiem państw powstałym na podstawie
umowy międzynarodowej. Państwa, części składowe, pozostają pańśtwami suwerennymi a
ich stosunki między sobą oraz relacje określa prawo międzynarodowe.
Państwa śródlądowe – państwa bez dostępu do morza, dawniej nie miały prawa do
korzystania z terenów morskich. Współcześnie mają do tego pełne prawo, ale nie mogą
ustanawiać stref przybrzeżnych i czerpać z nich korzyści gospodarczych. Z tego tytuły w
niektórych umowach międzynarodowych mają przewidziane np. ułatwienia tranzytowe oraz
preferencje w dostępie do żywych zasobów stref ekonomicznych innych państw.
Państwa o niekorzystnym położeniu geograficznym – to takie, które w prawdzie mają

dostęp do morza, ale ze względu na swoje położenie nie są w stanie ustanowić 200-
milowych stref ekonomicznych, a więc mają ograniczony dostęp do bogactw morskich
(Polska). Państwa te posiadają szczególne uprawnienia, w tym preferencje w dostępie do
żywych zasobów stref ekonomicznych innych państw.
Państwa archipelagowe – charakteryzują się tym, ze całe ich terytorium składa się z wysp i
archipelagów (np. Indonezja, Filipiny, Fidżi). Mogą one zawłaszczać obszary morskie
położone między wyspami archipelagów, które stanowią tzw. wody archipelagowe.
Państwa trwale neutralne – mają szczególną sytuację w społeczności międzynarodowej. Nie

mogą np. podejmować działań, które mogłyby je wciągnąć w działania wojenne, mają więc
ograniczoną zdolność do działania. Są to ograniczenia dobrowolnie przez nie przyjęte. Status
ten opiera się na woli zainteresowanego państwa, a drugie strony na uznaniu go przez inne
państwa. Państwo trwale neutralne:
a) zobowiązane jest nie brac udziału w konfliktach zbrojnych między innymi państwami,
b) nie może zaciągać żadnych zobowiązań mogących uwikłać je w wojnę, a więc przede
wszystkim nie może uczestniczyć w sojuszach wojskowych oraz nie może zezwalać na
budowę obcych baz wojskowych na swoim terytorium,
c) zachowując w granicach przyjętych zobowiązań pełną swobodę działania – tak w polityce
wewn. jak i zagranicznej – musi powstrzymywać się od udziału w blokach politycznych,
d) jest jednak uprawniony do obrony swojego terytorium w przypadku zbrojnej napaści
Obecnie takimi państwami są Szwajcaria i Austria. Członkostwo Austrii w ONZ dowodzi, że

państwo trwale neutralne może być członkiem ONZ.
Podmioty prawa międzynarodowego inne niż państwa
- Istotnym dowodem posiadania uprawnień wynikających bezpośrednio z prawa

międzynarodowego jest zdolność do działania, tj. zdolność do wykonywania skutków
prawnych w sferze prawnomiędzynarodowej, gdyż implikuje ona zdolność prawną.
- Organizacje międzynarodowe posiadają pewne uprawnienia i obowiązki w płaszczyźnie

prawnomiędzynarodowej, a więc podmiotowość prawnomiędzynarodową. Wynika to przede
wszystkim ze statutów poszczególnych organizacji, a więc z umów powołujących je do życia.
Do najważniejszych przyznawanych organizacjom uprawnień należy prawo do zawierania
umów międzynarodowych z państwami i innymi organizacjami międzynarodowymi. W.
Morawiecki wyróżnia 4 rodzaje umów zawieranych przez organizacje:
a) umowy w sprawie stałej siedziby i czasowego przebywania organów organizacji na
terytorium państwa
b) umowy w sprawie udzielania pomocy przez organizacje
c) umowy w sprawie stowarzyszenia państw z organizacją
d) umowy współpracy i koordynacji działania – zawierane między organizacjami
międzynarodowymi.
Nie jest to wyliczenie wyczerpujące.
W swojej działalności organizacje międzynarodowe korzystają z przywilejów i immunitetów.

Wynikają one z ich statutów oraz innych specjalnych umów międzynarodowych.
Niektóre organizacje korzystają z biernego prawa legacji. Oznacza to, że państwa

ustanawiają przy tych organizacjach stałe przedstawicielstwa, mające status zbliżony do
przedstawicielstw dyplomatycznych.
Organizacje te mogą występować do państw z roszczeniami międzynarodowymi o

odszkodowanie za straty poniesione przez nie same oraz przez ich funkcjonariuszy. Mogą
także ponosić odpowiedzialność międzynarodową za szkody spowodowane ich
działalnością.
- Niesuwerenne organizacje terytorialne – są to organizacje terytorialne, które nie stanowią

części terytorium żadnego państwa i same też państwami nie są. Współcześnie są one
zjawiskiem rzadkim. Można tu wymienić np. Monako, Andorę (kiedyś Wolne Miasto Gdańsk).
- Watykan – Stolica Apostolska – uważana za odrębny podmiot prawa międzynarodowego

Stolica Apostolska może zawierać umowy zarówno we własnym imieniu jak i w imieniu
Państwa Watykańskiego.
- Podmiotowość prawnomiędzynarodowa narodu – uznano, że naród walczący o swą

niepodległość i utworzenie państwa, który stworzył w tym celu jakąś organizację, może stać
się podmiotem prawa międzynarodowego.
- Powstańcy i strona wojująca – jeśli na obszarze jakiegoś państwa wybuchnie powstanie i

toczy się wojna domowa, wówczas grupa prowadząca walkę przeciwko dotychczasowemu
suwerenowi może stać się w ograniczonym zakresie podmiotem prawa międzynarodowego,
jeszcze zanim utworzy nowe państwo. Podmiotowość grupy walczącej jest zależna od
uznania jej za powstańców albo stronę wojującą (zorganizowanie, kontrola jakiegoś
terytorium, przestrzeganie praw i zwyczajów wojennych).
- Zagadnienie podmiotowości prawnomiędzynarodowej jednostek – jest to zagadnienie

sporne. Z reguły jednostka nie posiada praw wynikających bezpośrednio z prawa
międzynarodowego (co jest warunkiem podmiotowości prawnomiędzynarodowej).
Międzynarodowe uprawnienia jednostek muszą być zatem realizowane przez poszczególne
państwa w ramach systemów ich prawa wewnętrznego.
Taką strukturę prawną mają np. Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka z 16.12.1966.
Przewiduje on, ze państwa-strony zobowiązują się zagwarantować „aby każda osoba, której
tutaj uznane prawa lub swobody zostałyby naruszone, posiadała skuteczny środek prawny”.
Istnieją jednak wyjątkowe przypadki, w których jednostka może mieć uprawnienia i
obowiązki wynikające bezpośrednio z prawa międzynarodowego. Na podstawie
europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzonej w
Rzymie 4.11.1950 powstał Europejski Trybunał Praw Człowieka, gdzie petycje, skargi składać
m.in. jednostki i grupy jednostek.
Istnieje również protokół fakultatywny, fakultatywny bo państwa przyjmujące
Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych nie muszą akceptować protokołu.
Według protokołu jednostka po wyczerpaniu wszystkich dróg odwołania wewnętrznego
może zwracać się do Komitetu Praw Człowieka z zawiadomieniem o naruszeniu jej praw,
uznanych w pakcie praw cywilnych i politycznych.
- Odrębnym zagadnieniem jest prawnomiędzynarodowa odpowiedzialność jednostek.

Została ona zrealizowana po drugiej wojnie światowej, kiedy to głowni niemieccy i japońscy
zbrodniarze wojenni odpowiadali na podstawie prawa międzynarodowego przed
Międzynarodowymi Trybunałami. Dowiodło to, że jednostka może ponosić odpowiedzialność
prawnomiędzynarodową za zbrodnie przeciwko pokojowi, zbrodnie wojenne i zbrodnie
przeciwko ludzkości.
W konkluzji stanie się podmiotem praw i obowiązków wynikających bezpośrednio z prawa

miedzynardowego ma miejsce:
a) gdy państwo dopuszcza by jego obywatele w określonych sprawach występowali
samodzielnie na forum międzynarodowym
b) gdy suwerenność jakiegoś państwa jest czasowo ograniczona (Niemcy 1945 dlatego
możliwe były procesy zbrodniarzy)
c) gdy z praw tego rodzaju mogą korzystać jednostki zamieszkujące terytoria niepodlegające
suwerenności żadnego państwa (obszary powiernicze, których mieszkańcy mają prawo do
petycji)
d) w stosunkach między organizacjami międzynarodowymi a ich funkcjonariuszami
(personelem).
- Podmiotowość prawnomiędzynarodowa osób prawnych – zasadą jest, iż osoby prawne

prawa publicznego i prywatnego nie korzystają z podmiotowości prawnomiędzynarodowej.
W pewnych dziedzinach jednak osoby prawne dopuszczane są do działania na płaszczyźnie
prawnomiędzynarodowej. Dzieje się tak zawsze za zgodą państw, a w szczególności za zgodą
państwa, do którego przynależność ma dana osoba prawna.
Uznanie międzynarodowe
- Uznanie jest to stwierdzenie przez podmiot udzielający uznania istnienia pewnych faktów
i gotowości respektowania związanych z tym skutków prawnych. Przede wszystkim wiąże
się ono z podmiotowością prawnomiędzynarodową. W tym zakresie podmiotami uznania
mogą być: nowo powstałe państwo, rząd (który doszedł do władzy drogą niekonstytucyjną),
naród walczący o swoja niepodległość, powstańcy i strona wojująca.
Uznanie międzynarodowe może dotyczyć też np. zmian terytorialnych czy norm prawa
międzynarodowego.
Nikt nie jest w stanie zmusić państwa do uznania innego państwa lub rządu. W doktrynie
istnieje też wiele kontrowersji odnośnie charakteru uznania- czy jest ono deklaratywne czy
konstytutywne.
Jeżeli chodzi o formę, w jakiej udzielane jest uznanie odróżnia się uznanie wyraźne od
uznania milczącego. Milczące polega na określonym działaniu państwa uznającego, z którego
wynika domniemanie, że państwo to uznało taką lub inną organizację.
W praktyce odróżnia się też czasami de iure od uznania de facto. Uznanie de iure uważane
jest za pełne i ostateczne. Udziela się go, gdy uznawana organizacja, państwo, rząd spełniają
wszystkie warunki niezbędne do jej uznania. Uznanie de facto uważane jest za
prowizoryczne, niepełne i może być w każdej chwili cofnięte.
- Uznanie państwa – jest jednostronnym faktem, za pomocą którego państwo lub państwa
oświadczają lub milcząco przyjmują, że istniejącą organizację terytorialną uważają za
państwo ze wszystkimi wynikającymi konsekwencjami. Ma ono charakter deklaratywny,
gdyż nie tworzy ono nowego podmiotu prawa międzynarodowego ponieważ jego istnienie
nie zależy jego uznania. PC UE za warunki uznania stwierdzają:
a) poszanowanie postanowień Karty NZ
b) gwarancje praw dla grup etnicznych i narodowościowych oraz mniejszości
c) poszanowanie nienaruszalności granic państwowych
d) akceptacja stosownych zobowiązań międzynarodowych w zakresie rozbrojenia oraz
nierozprzestrzeniania broni jądrowej, jak też w dziedzinie bezpieczeństwa i stabilności
regionalnej
e) zobowiązanie do przyjęcia procedury arbitrażowej odnośnie do kwestii dotyczących
sukcesji państw i sporów regionalnych
- Uznanie rządu – jest aktem jednostronnym państwa, w którym oświadcza no lub milcząco
przyjmuje, że nowy rząd jest organem właściwym do reprezentowania swego państwa w
stsunkach międzynarodowych i że uznający chce utrzymywać stosunki z ty rzadem. Istotne
tutaj jest kryterium efektywności tzn. fakt, że dany rząd sprawuje rzeczywistą władzę na
terytorium państwa. Uznanie rządu spełnia trzy funkcje w międzynarodowym systemie
prawnym:
a) zapewnienie, aby tylko te systemy, które jednoznaczne zasługują na taki status, były
akceptowane jako rządy państw
b) zagwarantowanie nowym rządom, że inne państwa uszanują ich status prawny
c) poinformowanie sądów, organów rządowych i obywateli państw uznających, że dany
system jest w rzeczywistości rządem innego państwa. Uznanie rządu ma charakter
deklaratywny. Jednak rząd nieuznawany ma duże trudności przy obronie interesów
państwa. Powszechnie przyjmuje się, że uznanie rządu wywołuje następujące skutki w
międzynarodowym systemie prawnym:
a) nowy rząd lub głowa państwa nabywa zdolność do nawiązania stosunków
dyplomatycznych i konsularnych z innymi państwami oraz zawierania z nimi umów
międzynarodowych
b) umowy międzynarodowe zawarte z poprzednikami nowego rządu lub głowy państwa
zostają odnowione i wchodzą w życie
c) nowy rząd lub głowa państwa nabywa prawo pozywania w sądach państwa uznającego
d) nowy rząd lub głowa państwa nabywa immunitet jurysdykcyjny w państwie uznającym
e) nowy rząd lub głowa państwa może żadać wydania własności należącej do poprzedniego
rządu
f) uznanie uniemożliwia kwestionowanie ważności aktów prawnych wydanych przez nowy
rząd lub głowę państwa
Brak uznania nowego rządu wywołuje dla niego następujące negatywne skutki prawne:
a) brak możliwości pozywania przed sądami państwa, które nie uznało nowego rządu
b) przedstawiciele nieuznanego rządu nie są chronieni immunitetami jurysdykcyjnymi
państwa przed sądami państw, które nie dokonały aktu uznania
c) majątek państwa, którego rząd nie jest uznany może być odebrany przez przedstawicieli
poprzedniego rządu
d) aktom prawnym przyjętym przez nieuznawany rząd nie będą przyznawane skutki
zwyczajowo wynikające z grzeczności międzynarodowej
- Uznanie powstańców i strony wojującej – ma charakter konstytutywny, bo tworzy nowy

podmiot praw i obowiązków.
Stosunki, zdarzenia i akty(czynności) prawnomiędzynarodowe
Stosunki prawnomiędzynarodowe
Istnienie prawa międzynarodowego implikuje istnienie stosunków

prawnomiędzynarodowych . Na podstawie norm prawa międzynarodowego powstaje sieć
wzajemnych uprawnień i obowiązków podmiotów prawa międzynarodowego.
W każdym stosunku prawnomiędzynarodowym możemy wyróżnić jego podmioty oraz

przedmiot.
Przedmiotem stosunku prawnego jest określone zachowanie się jego uczestników-
działanie bądź zaniechanie, którego uczestnicy stosunku prawnego mogą żądać - tzn. ktoś
jest uprawniony do zadania takiego zachowania się, a druga strona jest zobowiązana.
Stosunki prawnomiędzynarodowe nie są statyczne- powstają, zmieniają się i wygasają
Zdarzenia prawnomiędzynarodow
Zdarzeniem prawnomiędzynarodowym jest takie zdarzenie, które powoduje skutki

prawne w sferze prawnomiędzynarodowej.
Np. Takim zdarzeniem może być śmierć sędziego MTS gdyż powoduje określone skutki
prawne w sferze prawa międzynarodowego- mandat wygada, a ZO i RB ONZ maja
obowiązek wyboru nowego sędziego. - określone zdarzenie jest prawnomiędzynarodowe
nie ze swojej istoty, ale dlatego ze prawo międzynarodowe wiąże z nim określone skutki
Klasy kacja zdarzeń prawnomiędzynarodowych
1. Zdarzenia naturalne- Pewne fakty zyczne lub przyrodnicze, z którymi prawo

międzynarodowe wiąże określone skutki prawne. Np zmiana koryta rzeki granicznej -
może to spowodować przesunięcie granicy państwowej- a wiec konkretne skutki
prawnomiędzynarodowe.
Inne przykłady: powstanie nowej wyspy
D. Anzilotti do zdarzeń naturalnych zalicza także upływ czasu- gdyż czas może
powodować powstanie lub wygaśnięcie stosunków prawnomiędzynarodowych.
2. Zdarzenia prawnomiędzynarodowe związane z działaniem ludzi - to takie działania

osób zycznych, w których osoby te nie występują jako uczestnicy stosunków
prawnomiędzynarodowych ani działania te nie są przypisywane państwom, niemniej
jednak prawo międzynarodowe wiąże z nimi określone skutki prawne. Np: przekroczenie
granicy przez cudzoziemca i przebywanie na terytorium innego państwa, import, export
fi
fi

fi

Do tej samej kategorii zdarzeń prawnomiędzynarodowych należy zaliczyć działania, które

są przypisywane osobom prawnym niebędącym podmiotami prawa międzynarodowego
Np import i export towarów między państwami w stosunkach osób prawnych - ich stosunki
są regulowane przez zawartą umowę handlową
3. Zachowanie się państw i inne zdarzenia niezależne od woli podmiotów prawa

międzynarodoweg
Akty(czynności) prawnomiędzynarodow
Zazwyczaj akt prawnomiędzynarodowy określany jest jako przejaw woli

przypisany podmiotowi lub podmiotom prawa międzynarodowego, z którym prawo
międzynarodowe wiąże określone skutki prawne. W każdym akcie muszą więc
występować dwa elementy: przejaw woli podmiotu lub podmiotów prawa
międzynarodowego oraz powstanie skutków prawnych, jakie z przejawem woli
łączy prawo międzynarodowe.
Ponieważ podmiotami prawa międzynarodowego są przede wszystkim państwa

oraz wyjątkowo inne osoby prawne — ich wolą nie jest wola w sensie
psychologicznym, ale pewna kcja prawna. Określone oświadczenia osób
zycznych będących organami państwa lub organizacji międzynarodowych są
traktowane przez prawo międzynarodowe jako przejaw woli państwa lub
organizacji. Dlatego zasadnicze znaczenie ma wola wyrażona a nie wola
rzeczywista - czyli psychologiczna.
Rodzaje aktów prawnomiędzynarodowych:

⁃ Ze względu na treść: dozwolone przez prawo międzynarodowe i
niedozwolone(naruszenie norm, które rodzi odpowiedzialność
prawnomiędzynarodowa)
⁃ Ze względu na skutki: charakter jednostkowy(jeden określony przypadek)
oraz takie, które mają zastosowanie do nieograniczonej liczby
przypadków(charakter prawotwórczy)
⁃ Ze względu na strony; jednostronne(przejaw woli tylko jednego podmiotu),
dwustronne, wielostronne
Przesłanki przypisania aktu prawnomiędzynarodowego państwu- W imieniu

państwa działają określone osoby, których czynności i oświadczenia
przypisywane są państwu— są to organy państwa. O tym, kto jest upoważniony
do występowania w imieniu państwa w stosunkach międzynarodowych decyduje
prawo wewnętrzne. Jednakże również w tej dziedzinie obowiązują pewne normy
fi
o
fi
e
prawa międzynarodowego — celem jest skuteczność obrotu międzynarodowego

— Chodzi o to, żeby państwa działające w złej wierze, nie mogły się powoływać na
swoje prawo wewnętrzne w celu uwolnienia się od zobowiązania
międzynarodowego.
Prawo międzynarodowe przyjmuje zatem domniemanie, że organy państwowe są

uprawnione do występowania w imieniu państwa i wiązania państwa w stosunkach
międzynarodowych. - potwierdzenie w Konwencji Wiedeńskiej o prawie
traktatów z 1969, która stwierdza, że z tytułu pełnionych funkcji, bez potrzeby
przedstawienia pełnomocnictw, za reprezentujące państwo się następujące osoby:
głowy państw, szefów rządów i ministrów spraw zagranicznych - dla dokonania
wszystkich czynności związanych z zawarciem umowy.(art 7 ust.2)
Według zasad procedury RB ONZ „ szef rządu lub ministra spraw Zagranicznych
każdego członka rady bezpieczeństwa jest uprawniony do zasiadania w radzie
bezpieczeństwa bez przedstawienie pełnomocnictw” zasada nr 13.
W imieniu państwa mogą występować nie tylko jego organy, lecz także osoby
posiadające tylko odpowiednie pełnomocnictwo wystawione przez właściwe
organy państwa np. delegacji na konferencji międzynarodowej lub negocjatorzy
umów międzynarodowych.
Wyjątkowych okolicznościach możliwe działanie w imieniu państwa nawet bez

pełnomocnictw, jeżeli później nastąpi Konwalidacja tych czynności. Zgodnie z
artykułem 8 konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów
„Czynność dotyczącą zawarcia traktatu dokonana przez osobę, która nie
może być uznana za upoważniona do reprezentowania państwa w odnośnych
celach jest prawnie bezskuteczna, chyba że zostanie później potwierdzona
przez to państwo”.
Państwo może też upoważnić do działania w swoim mieniu inne państwo np.
Szwajcaria reprezentuje za granicą interesy Lichtensteinu.
Organy państwa w stosunkach międzynarodowych- występują upoważnione do

tego organy- pojedyncze osoby lub kolegia.. Organy te można podzielić na :
⁃ Wewnętrzne(mające swoje siedziby na terytorium państwa): głowa państwa,
szef rządu, minister spraw zagranicznych itd.
⁃ Zewnętrzne(mające siedziby poza terytorium państwa)- przedstawiciele
dyplomatyczni-którzy są upoważnieni do działania w imieniu państwa
wysyłającego
Obok nich istnieją przedstawicielstwa konsularne, których kompetencje są
ograniczone do konkretnych dziedzin i które nie sprawują generalnej funkcji
przedstawicielskiej.
Państwo nie kiedy ustanawiam także inne organy zagraniczne, o specjalnym

statusie, określone na podstawie porozumień między zainteresowanymi
państwami, a także misję przy niektórych organizacjach międzynarodowych.
Głowa państwa. Może to być organ jednoosobowy (np. prezydent) lub kolegialny
(np. byłym ZSRR Prezydium Rady Najwyższej). W imieniu kolegialnej głowy
państwa występuje z reguły jej przewodniczącego lub inny upoważniony do tego
członek.
Tradycyjnie uważa się, że głowie państwa przysługuje pełne prawo

reprezentowania w stosunkach międzynarodowych - ius representationis
omnimodae- obecnie w praktyce wielu państw funkcje i kompetencje głowy
państwa są mocno ograniczone.
W Polsce, zgodnie z art 126 Konstytucji RP z 1997.

„Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej jest najwyższym przedstawicielem
Rzeczypospolitej Polskiej i gwarantem ciągłości władzy państwowej. Prezydent
Rzeczypospolitej czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży
suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności
jego terytorium”
art 133 Konstytucji RP:- Prezydent Rzeczypospolitej jako reprezentant państwa

w stosunkach zewnętrznych:
1. raty kuje i wypowiada umowy międzynarodowe, o czym zawiadamia Sejm i

Senat,
2. mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli Rzeczypospolitej Polskiej w

innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych,
3. przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim

przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji
międzynarodowych.
Prezydent jako najwyższy przedstawiciel Polski ma nieograniczone prawo do

jej reprezentowania a stosunkach międzynarodowych (ius representationis
fi
omnimodae). Składa wizyty o cjalne w innych państwach, oraz przyjmuje szefów
tych państw w Polsce. Uczestniczy w tzw. Spotkaniach na szczycie oraz innych
konferencjach międzynarodowych.
Sytuacja prawna głowy państwa w stosunkach międzynarodowych nie jest

uregulowana przez prawo międzynarodowe. Obowiązującą powszechnie uznane
zwyczaje charakterze uniwersalnym. Należy do nich zaliczyć przywileje głowy
państwa podczas wizyty w obcym państwie: uszanowanie z wykorzystaniem
elementów ceremonialnych, specjalna ochrona, przywilej nietykalności osobistej
immunitet jurysdykcyjny w sprawach karnych cywilnych i administracyjnych.
Specjalny system ochrony głowy państwa- Konwencja o zapobieganiu

przestępstwom i karaniu spracowanym przestępstw przeciwko osobom
korzystającym z ochrony międzynarodowej - NY 14.12.1973r.
Rząd i szef rządu- coraz częściej szef rządu występuje jako organ państwa. W
niektórych państwach głowa państwa jest zarazem szefem rządu - USA.
Art. 146. Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną

Rzeczypospolitej Polskiej. Do Rady Ministrów należą sprawy polityki państwa nie
zastrzeżone dla innych organów państwowych i samorządu terytorialnego.
Ponadto innymi obowiązkami są:
⁃ sprawowanie ogólnego kierownictwa w dziedzinie stosunków z innymi
państwami i organizacjami międzynarodowymi
⁃ zawieranie umów międzynarodowych wymagających raty kacji
⁃ zatwierdzanie i wypowiada nie innych umów międzynarodowych.
Minister Spraw Zagranicznych, może być nazywany inaczej np w Stanach -

sekretarz stanu, jest tym członkiem rządu, do którego należy prowadzenie spraw
zagranicznych państwa.
Do niego lub za jego pośrednictwem zwracają się obcy przedstawiciele
dyplomatyczni por.art.41.ust.2 Konwencji Wiedeńskiej o stosunkach
dyplomatycznych z 1961. Jest zwierzchnikiem służby zagranicznej państwa
(dyplomatycznej i konsularnej).
Do jego podstawowych obowiązków należą:

⁃ Opracowywanie głównych kierunków polityki zagranicznej państwa oraz ich
realizacja
⁃ reprezentowanie państwa w stosunkach międzynarodowych
⁃ ochrona interesów państwa, jego obywateli oraz osób prawnych za granicą
fi
fi
⁃ rozwijanie współpracy z innymi państwami i organizacjami
międzynarodowymi
⁃ działalność informacyjno-promocyjna za granicą
⁃ koordynowanie działalności innych centralnych organów instytucji
państwowych stosunkach międzynarodowych.
Szczegółowy zakres uprawnień i ministra spraw zagranicznych określa prawo

wewnętrzne państwa.
Inni członkowie rządu- wraz z pogłębiającą się współpracą międzynarodową

rodzi się potrzeba coraz częstszego, bezpośredniego występowania w stosunkach
międzynarodowych innych jeszcze członków rządu.
Skuteczność aktu prawnomiędzynarodowego zależy od:

⁃ zdolności podmiotu do działania
⁃ właściwego przedmiotu
⁃ prawidłowo wyrażonej woli
⁃ zachowania odpowiedniej formy
Jeżeli wymienionych wyżej dziedzinach nie zostaną spełnione określone przez

prawo międzynarodowe wymogi, akt Prawnomiędzynarodowy będzie nieważny i
bezskuteczny.
Podmiot aktu prawnego międzynarodowego musi mieć zdolność do działania

— tę zdolność w pełnym zakresie posiadają tylko państwa. Inne podmioty prawa
międzynarodowego mają ograniczoną zdolność do działania i tylko w ramach tej
ograniczonej zdolności mogą podejmować czynności prawnomiędzynarodowe.
Osoby zyczne nie mają zdolności do działania w sferze prawnomiędzynarodowej.
Np. Skargi osób zycznych wysyłane do międzynarodowego Trybunału

Sprawiedliwości ze względu na brak zdolności procesowej tych osób nie są aktami
prawnymi międzynarodowymi i nie wywołują żadnych skutków prawnych.
Natomiast wystąpienie do Trybunału państwa stanowi akt Prawno
międzynarodowe i powoduje co najmniej, że Trybunał ustala czy jest kompetentny
do rozstrzygania danego sporu.
Przedmiot aktu prawnomiędzynarodowego — nie może być sprzeczne z

normami o charakterze ius cogens. Ponadto członków Organizacji Narodów
Zjednoczonych dotyczy zasada, że zobowiązania wynikające z Karty NZ mają
fi
fi
pierwszeństwo przed zobowiązaniami wynikającymi z innych umów
międzynarodowych.(art.103).
Ważność aktu prawnomiędzynarodowego zależy od prawidłowo wyrażonej woli:

⁃ Musi być wyrażona w taki sposób, że prawo międzynarodowe może
przypisać je państwu lub organizacji międzynarodowej.
⁃ Musi być wolna od wad, takich jak: błąd, oszustwo, groźba
Wady oświadczenia woli w zakresie zawierania umów międzynarodowych

skody kowała Konwencja Wiedeńska o prawie traktatów art 46-52.
Powszechne prawo międzynarodowe nie zawiera żadnych postanowień

dotyczących formy czynności prawnych — może być ona dowolna, o ile
konkretna Norma prawa międzynarodowego nie wymaga dla określonych
czynności zachowania formy specjalnej.
Akty jednostronne państw
Akty jednostronne to akty niezwiązane z innymi oświadczeniami woli i

niezależnie od innych oświadczeń woli, są przejawem woli jednego podmiotu
W praktyce międzynarodowej spotykamy również wiele aktów, które choć

formalnie są wyrazem woli jednego państwa, to jednak wiąże się z innymi aktami
bądź jednostronnymi, bądź wielostronnymi.
Np. art.36§2 statutu międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości;

„Państwa, będące stronami w niniejszym Statucie, mogą w każdym czasie
oświadczyć, że, w stosunku do każdego innego państwa, które przyjęło takie same
zobowiązanie, uznają za przymusową ipso facto i bez specjalnego porozumienia,
jurysdykcję Trybunału w sporach natury prawne” - świadczenie o przyjęciu
kompetencji MTS mają charakter jednostronny, ale ich skutki prawne określone są
zarówno przez treść konkretnego oświadczenia, jak i przez statut MTS.
Akty jednostronne sensu stricto. Zaliczamy do nich noty kację, uznanie,

zrzeczenie się, protest, przyrzeczenia. Wyliczenie to jest jednak równocześnie zbyt
szerokie i zbyt wąskie:
Po pierwsze - Noty kacja sama przez się nie ma określonej treści. Wysłanie noty
może być wyrazem zarówno uznania czy przyrzeczenia, jak i zrzeczenia się lub
fi
fi
fi
protestu. Noty kacja jest więc tylko formą aktu, wymaganą niekiedy przez prawo
międzynarodowe. Natomiast o charakterze istoty noty kacji decyduje jej treść.
Po drugie — w wyliczeniu tym nie mieszczą się niektóre akty jednostronne np.
zerwanie stosunków dyplomatycznych i konsularnych, ustanowienie blokady
morskiej lub wypowiedzenie wojny.
Uznanie(akt tworzący nowe zobowiązania)można określić jako przejaw woli,

wyraźny lub milczący przez który państwo wyrażę zamiar uważania jakiejś sytuacji
lub jakiegoś roszczenia za zgodne z prawem. Skutkiem prawnym uznania jest to,
że państwo, które uznało jakąś sytuacją lub jakieś roszczenie, nie może później
kwestionować ich istnienia i legalności. Uznanie może być wyraźne lub milczące i
może wynikać z samego zachowania się państwa, a więc zachowania się jego
organów. Może ono nastąpić w każdej formie.
Przyrzeczenie(akt tworzący nowe zobowiązania) jest to jednostronne podjęte

zobowiązanie wobec jednego lub wielu podmiotów prawa międzynarodowego.
Według MTS wiążący charakter jednostronnej deklaracji stanowiącej zobowiązanie
międzynarodowe wynika z zasady dobrej wiary. MTS uznał, że forma przyrzeczenia
jest obojętna.
Protest(akt potwierdzający prawa) jest to akt jednostronny, którym państwo

wyraża swój zamiar nieuważania konkretnej sytuacji, roszczenia lub postępowania
za zgodne z prawem międzynarodowym. Proces jest odwrotnością uznania.
Protestujący chce w ten sposób zachować swoje prawa zagrożone lub naruszone,
a zarazem przeciwdziała temu, żeby jego milczenie zostało potraktowane jako
milczące uznanie lub zrzeczenie się praw. Protest musi być wyraźny i żeby był
prawnie skuteczne, powinien być złożony przez organ państwa upoważniony do
występowania w stosunkach międzynarodowych.
Zrzeczenie(akt powodujący wygaśnięcie uprawnień) się jest aktem

jednostronnym, w którym państwo z własnej woli, dobrowolnie rezygnuje z
pewnych praw. Skutkiem zrzeczenia się jest wygaśnięcie uprawnień
Prawnomiędzynarodowych. Zatem po zrzeczeniu się konkretnych uprawnień
państwo nie może już się na nie powoływać. Nie ma specjalnej formy zrzeczenia
się, jednak musi być ono wyraźne, a nie dorozumiane.
fi
fi
Odpowiedzialność międzynarodowa
A. Odpowiedzialność za czyny zakazane.
Przez czyn zakazany przez prawo międzynarodowe rozumie się każde

Postępowanie niezgodne z prawem międzynarodowym, czyli każde naruszenie
prawa międzynarodowego, niezależnie od charakteru i powagi tego naruszenia
oraz niezależnie od tego, czy chodzi o bezprawne działanie czy o bezprawne
zaniechanie.
Zróżnicowanie czynów zakazanych:
- zbrodnie międzynarodowe — szczególnie ciężkie naruszenie prawa
międzynarodowego
- delikty- inne naruszenia zobowiązań międzynarodowych i prawa
międzynarodowego
Podmiot prawa międzynarodowego, który dopuścił się czynu zakazanego, ponosi

odpowiedzialność międzynarodową. Do powstania odpowiedzialności
międzynarodowej niezbędne jest łączne wystąpienie dwóch elementów:
1. Naruszenia zobowiązania międzynarodowego (bezprawność postępowania
rodzącego odpowiedzialność)
2. Możliwość przepisania tego naruszenia określonemu podmiotowi prawa
międzynarodowego
Spowodowanie szkody lub naruszenie interesów jakiegoś państwa, organizacji

międzynarodowej lub osób zycznych samo przez się nie stanowi jeszcze deliktu
międzynarodowego.
W teorii istniał spór, czy odpowiedzialność prawnomiędzynarodowa państwa

opiera się na konstrukcji prawnej winy — komisja prawa międzynarodowego
odrzuciła koncepcję odpowiedzialności opartej na winie.
Odpowiedzialność międzynarodowa — czyn zakazany przez prawo

międzynarodowe powoduje powstanie nowych stosunków
prawnomiędzynarodowych. Podmiot, który naruszył zobowiązania
międzynarodowe, ma obowiązek naprawienia szkody w taki sposób, żeby usunąć
wszystkie skutki deliktu i przywrócić stan poprzedni.
B. Odpowiedzialność nie wynikająca z naruszenia prawa międzynarodowego
Chodzi tu o działalność, która niesie w sobie duże ryzyko niezamierzonego

wyrządzenia szkód osobom trzecim.
fi
np. Wykorzystywanie energii jądrowej lub działalność kosmiczna.
Odpowiedzialność w tych przypadkach oparta jest na koncepcji ryzyka. Ten, kto

prowadzi działalności bezpieczną, dążąc ten sposób do osiągnięcia pewnych
korzyści, musi ponosić ryzyko odpowiedzialności za szkody, jakie działalność ta
może wyrządzić osobom trzecim.
Odpowiedzialność państwa
- Opiera się przede wszystkim na prawie zwyczajowym

- Obecnie kody kacją zasad regulujących odpowiedzialność państw zajmuje się
Komisja Prawa Międzynarodowego
- Niektóre szczególne zagadnienia odpowiedzialności zostały uregulowane w
umowach międzynarodowych np. Szkody atomowe i kosmiczne
- Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej w wyroku z 1927 „ Jest
zasadą prawa międzynarodowego, że naruszenie zobowiązania pociąga za soba
obowiązek odszkodowania w odpowiedniej formie”
Delikt międzynarodowy może wyrządzić szkodę obcemu państwu, organizacji

międzynarodowej lub jednostce. Jednostka poszkodowana powinna odwołać się
do organów tego państwa, przez które została pokrzywdzona. Odpowiedzialność
państwa wobec jednostki, realizowana jest na płaszczyźnie prawa wewnętrznego
państwa naruszającego — może jednak przekształcić w odpowiedzialność
międzynarodową — dzieje się tak wówczas, gdy państwo odmawia
zadośćuczynienia jednostce lub pozbawia ją drogi sądowej dochodzenia
szkody(tzw. Deni de justice).
Państwo odpowiada za wszystkie swoje organy niezależnie od ich struktury i od

tego, jak organy te są sklasy kowane czy nazwane w jego konstytucji +
działalność swoich sił zbrojnych.
Państwo odpowiada za organy prawodawcze — za wydane akty które są

sprzeczne z prawem międzynarodowym lub za nie wydanie aktu normatywnego
wymaganego przez prawo międzynarodowe — odpowiedzialność powstaje
dopiero gdy dochodzi do naruszenia zobowiązań międzynarodowych przez organy
sądowe lub administracyjne.
Państwo nie może się uwolnić od odpowiedzialności za postępowanie organów

ustawodawczych przez powołanie się na ich konstytucyjną niezawisłość.
fi
fi
Państwo odpowiada także za bezprawny świetle prawa wyrok oraz za bezprawną
bezczynność organów sądowych — jeśli jest to sprzeczne z prawem
międzynarodowy,
A. Problem tzw, odpowiedzialności pośredniej państwa- Państwo odpowiada

za nie podjęcie kroków prewencyjnych lub represyjnych, które każde państwo
ma obowiązek zwyczajowo uczynić w celu ochrony interesów innych państw i
ich obywateli.
B. Realizacja odpowiedzialności - może ona nastąpić wyniku dwustronnych
ustaleń, osiągniętych na drodze dyplomatycznej, w efekcie postępowania
arbitrażowego lub sądowego albo nawet wyniku zastosowania środków
odwetowych i sankcji.- jeśli postępowanie dyplomatyczne zawiedzie, a inne
sposoby realizacji odpowiedzialności nie mogą być zastosowane to sprawa ta
pozostaje otwarta.
Realizacja odpowiedzialności może nastąpić w formie

1. Przywrócenia stanu poprzedniego (restytucji)
2. Wynagrodzenia szkody (reparacji), jeśli restytucja obiektywnie nie jest
możliwa( pretium succedit in locum rei); wynagrodzenie szkody następuje
zazwyczaj formie odszkodowania pieniężnego
3. Zadośćuczynienia (dania satysfakcji) za szkodę o charakterze niematerialnym
w praktyce stosowane jest wyrażenie ubolewania, przeproszenie.
C. Odpowiedzialność za agresję. Komisja prawa międzynarodowego uznała

agresję za jedną ze zbrodni międzynarodowych. Skubiszewski- państwa, które
zwyciężyły agresora, mogą czasowo ograniczyć jego suwerenności, decydować o
wszystkich sprawach pobitego państwa. Mają one prawo do czasowej okupacji
jego terytorium i wprowadzenia tam swojego zarządu i kontroli, aby zapewnić
przebudowę życia politycznego w państwie będącym agresorem.
Odpowiedzialność jednostek
A. Próby wprowadzenia odpowiedzialności jednostek. Próbę takiej

odpowiedzialności uczyniono w traktacie wersalskim z 1919- oskarżono
cesarza Wilhelma II. Ponadto w traktacie wersalskim dopuszczono karanie
przez sądy państw zwycięskich osób oskarżonych o popełnienie czynów
niezgodnych z prawami i zwyczajami wojny.
B. Sprawa karania zbrodniarzy wojennych drugiej wojny światowej-
deklaracja moskiewska z 1934- członkowie niemieckich sił zbrojnych
odpowiedzialni za okrucieństwa i zbrodnie będą odsyłani do kraju, w którym
popełnili przestępstwa w celu ukarania(ekstradycja lecz nie przewidywała
ukarania na mocy prawa międzynarodowego). Układ poczdamski z 1945
potwierdził tę zasadę.
C. Trybunał Norymberski i Tokijski( tu tak samo jak w Norymberdze-
potwierdzono zasadę odpowiedzialności za pogwałcenie prawa
międzynarodowego w Japan)- Na tych podstawach opiera się porozumienie
międzynarodowe w przedmiocie ścigania i karania głównych przestępców
wojennych osi europejskiej, podpisane 8.08.1945 w Londynie— powołało one
do życia Międzynarodowy Trybunał Wojskowy tzw. Trybunał Norymberski.
Prawo londyńskie uznało odpowiedzialność indywidualną za : zbrodnie
przeciwko pokojowi, zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości.
Prawo stosowane wobec głównych zbrodniarzy wojennych nazywane jest
prawem norymberskim(1946- wyrok)
D. Kody kacja prawa norymberskiego- oba trybunały po wyrokach przestały
istnieć, jednak ich zasady mają charakter trwały.
1946- ONZ przyjął uchwałę potwierdzającą zasady prawa mnd uznane przez
Trybunał Norymberski.
Zbrodniami karanymi na podstawie tego prawa są te same co wyżej w prawie
londyńskim.
fi
Terytorium w sensie ogólnym oznacza przestrzeń, w której działają ludzie.
Z punktu widzenia prawnego wszystkie terytoria można podzielić na dwie zasadnicze kategorie:
- podlegające suwerennej władzy państwowej
- terytoria niepodlegające takiej władzy
Niektóre terytoria podlegające suwerenności władzy państwowej mogą mieć szczególną sytuację
prawną, wynikające z ograniczenia zwierzchnictwa terytorialnego państwa. Natomiast na
niektórych obszarach niepodlegających żadnej władzy suwerennej określone państwo lub
państwa mogą mieć szczególne uprawnienia (np. w morskim pasie przyległym.)
No niektórych terytoriów niepodlegających władzy państwowej władza może być rozciągnięta

stanowią one tzw. Res nullus lub terra nullius.
Na Inne terytoria władza suwerena państwa nie może być rozciągnięta np. morze pełne oraz
Przestrzeń kosmiczna.
Terytorium państwowe.
Prawo międzynarodowe wyróżnia cztery rodzaje terytoriów:

1. Podległe suwerenności poszczególnych państw
2. Zależne , które nie podlegają suwerenności żadnego państwa, lecz za ich stosunki
międzynarodowe odpowiedzialność ponoszą inne państwa, ewentualnie organizacje
międzynarodowe
3. Niepodlegające suwerenności żadnego państwa, lecz dostępne dla wszystkich państw w celu
ich działalności w zakresie określonym przez umowy międzynarodowe lub prawo
zwyczajowe.
4. Niczyje, które mogą być poddane suwerenność jakiegoś państwa.
Powszechnie przyjmuje się, że terytorium państwowe stanowi przestrzeń, na którą rozciąga się
władza suwerena określonego państwa.
Polsko niemiecki mieszany Trybunał Arbitrażowy w sprawie Deutsche Continental-Gesellschaft

przeciwko państwu polskiemu w 1929 stwierdził: państwo może istnieć tylko wtedy, gdy posiada
pewne terytorium. Również Konwencja o prawach i obowiązkach państw z 1933 przyjęta w
Montevideo stwierdziła to samo.
Terytorium państwa jest trójwymiarową przestrzenią, na którą rozciąga się suwerenność

państwa. W skład terytorium wchodzą: obszar lądowy, morskie wody cytrynę, wnętrze ziemi
oraz przestrzeń powietrzną nad obszarem lądowym i morskim.
Za część terytorium państwowego uważane były również Kolonie. Jednakże deklaracja zasad
prawa międzynarodowego dotyczących przyjaznych stosunków i współdziałania państwa zgodnie
z kartą NZ głosi, że: „Terytorium kolonii lub innego obszaru niesamodzielnego posiada na mocy
karty status odrębny i różny od terytorium państwa nim administrującego, zaś taki odrębny i
różny status na mocy karty powinien istnieć aż do czasu gdy lud kolonii lub innego obszaru
niesamodzielnego wykona swoje prawo do samostanowienia zgodnie z Kartą, w szczególności z
jej celami i zasadami”
Obszar morski — władza suwerena państw rozciąga się na morskie wody przybrzeżne, w
których skład wchodzą: morskie wody wewnętrzne morze terytorialne, a w państwach
archipelagowe ch także wody położone między wyspami archipelagu.
Wnętrze ziemi - zasięg władzy państwowej ograniczony jest włącznie możliwościami

technicznymi - rozciąga się ona tak głęboko, jak głęboko można sięgnąć.
Przestrzeń powietrzna - na mocy powszechnie obowiązujących norm prawa międzynarodowego
przestrzeń powietrzna położona na terytorium lądowym i morskim stanowi również część
składową terytorium państwowego. Górna granica tej przestrzeni nie została dotychczas
dokładnie określona.
Zwierzchnictwo terytorialne
Władza państwa na jego terytorium określana jest jako suwerenność lub

zwierzchnictwo terytorialne. Jest ona władzą najwyższą, pełną i wyłączną.
quidquid est in territorio nie est, etiam meus subditus est - odnośnie osób
quidquid est in territorio,est etiam de territorio- odnośnie rzeczy
Obie paremie oznaczają, że wszyscy tzn. zarówno obywatele jak i cudzoziemcy, którzy
znajdują się na terytorium państwa, oraz wszystkie rzeczy, tzn. również będące
własnością cudzoziemców podlegają jego władzy i prawu
„Każde państwo ma prawo wykonywania jurysdykcji nad swoim terytorium oraz nad
wszystkimi osobami i rzeczami znajdującymi się tam, z zastrzeżeniem Immunitetów
uznanych przez prawo międzynarodowe”- art 2 Projektu deklaracji praw i obowiązków
państwa, uchwalonej przez komisji prawa międzynarodowego w 1949
Na podstawie ustawy z dnia 12 października 1990 ochronie granicy państwowej, Polska

„wykonuje swoje zwierzchnictwo nad terytorium lądowym oraz wnętrzem ziemi
znajdującym się pod nim, morskimi wodami wewnętrznymi i morzem terytorialnym oraz
wnętrzem ziemi znajdującymi się pod nimi, a także w przestrzeni powietrznej znajdujące
się nad terytorium lądowym, morskimi wodami wewnętrznymi i morzem terytorialnym- art
Zasada zwierzchnictwa terytorialnego oznacza, że

1. Ten, kto powołuje się na ograniczenia zwierzchnictwa terytorialnego tzn. pełnej
władzy i kompetencji państwa, musi dowieść, iż ograniczenie takie wynika z
konkretnej normy prawa międzynarodowego, wiążącej dane państw
2. Każde państwo związane jest tylko takimi ograniczeniami jakie uznało, przyjmując
konkretne zobowiązania międzynarodow
Oznacza to, że na własnym terytorium można robić wszystko, co nie jest zakazane
przez prawo międzynarodowe
Zwierzchnictwo terytorialne może być ograniczony na rzecz społeczności

międzynarodowej lub na rzecz niektórych państw np. z prawa nieszkodliwego przepływu
przez obce morze terytorialne mogą korzystać statki handlowe wszystkich państ
Żadne państwo nie może korzystać z własnej suwerenności terytorialnej w sposób, który
narusza suwerenność terytorialną innego państwa- sprawa trail smelter USA kontra
Kanada ws. Szkód na terytorium USA w związku z dymem wytwarzanym przez hutę
ołowiu na terytorium Kanady
Szczególne ograniczenia zwierzchnictwa terytorialneg
Obszary zdemilitaryzowane i zneutralizowan

Całkowita Demilitaryzacja terytorium oznacza zakaz stacjonowania i przebywania w tej

stre e jakichkolwiek oddziałów wojskowych (z wyjątkiem sił porządkowych) jak również
obowiązek nieszkodzenia lub zniszczenia wszelkich urządzeń wojskowych.
Demilitaryzacja częściowo oznacza natomiast określone ograniczenia w wykorzystywaniu
danego terytorium do celów wojskowych np. Strefa bezatomowa
Obszary zneutralizowane — na obszarach tych nie mogą być prowadzone żadne działania
wojenne. Może również występować neutralizacja częściową — zakaz prowadzenia
określonych działań wojennych np. pociągające ze soba użycie określonej broni
Traktat wersalski z 1919 przewidywał Demilitaryzacja Nadrenii i wyspy Helgoland
Plan rapackiego z 1957- Polska sama zaproponowała częścią Demiliteryzacji własnego

terytorium oraz terytoriów trzech innych państw nrd, rfn i Czechosłowacji
Obszarem zdemilitaryzowany mi neutralizowany są np. wyspy atlantyckie
Pobyt obcych sił Zbrojnych.

W czasie pokoju siły Zbrojne jednego państwa mogą przebywać na terytorium drugiego
państwa tylko za jego zgodą
Nabycie terytorium państwoweg
Rozróżnia się nabycie pierwotne i pochodne.
Nabycie nazywamy pierwotnym, jeżeli państwo nabywa terytorium, które do tego czasu
nie pozostawało pod władzą żadnego państwa.
Nabycie pochodnym nazywamy sytuacje kiedy państwo nabywa terytorium, które do czasu
nabycia należało do innego państwa
Nabycie pierwotne
1. Zawłaszczenie ziemi niczyjej(okupacja).

• Przestrzeń kosmiczna, łącznie z księżycem innymi ciałami niebieskimi, nie podlega
zawłaszczeniu przez państwa przez ogłoszenie suwerenności ani w drodze
użytkowania lub okupacji, ani w jakikolwiek inny sposó
2. Historyczny rozwój instytucji zawłaszczenia ziemi niczyjej- ukształtowały się
dwie zasad
• zasada rzeczywistości( dokonanie efektywnej okupacji = to da tytuł prawny)
• zasada jawności ( obowiązek noty kowania innym państwom o dokonanym
zawłaszczeniu)
3. Przyrost
• może nastąpić w sposób naturalny tzn wskutek działalności się przyrody lub
sztuczny tzn w rezultacie pracy człowieka
• Powiększenie terytorium może być następstwem wielu zjawisk zachodzących na
wybrzeżu morskim, Morzu terytorialnym lub rzekach granicznyc
• Terytorium państwa może również ulec powiększeniu poprzez budowę na Morzu
portów itd. W tych przypadkach granica morza terytorialnego ulega przesunięciu
wgłąb morza. Z punktu widzenia prawa międzynarodowego nie stanowi natomiast
fi
y
fi
.
powiększenia terytorium państwa usłyszenie morskich wód wewnętrznych,

następuje bowiem wówczas jedynie zamiana terytorium morskiego na lądowe
Nabycie pochodn
1. Cesja - Polega na odstąpieniu przez jedno państwo części swojego terytorium

drugiemu państwu. Podstawą cesji jest umowa międzynarodowa, której państwo
cedujące określony obszar zrzeka się wszystkich swoich praw i tytułów do niego na
rzecz innego państwa, które równocześnie ten obszar nabywa. Z cesją mamy do
czynienia najczęściej w umowa kończących stan wojny — traktatach pokojowych
2. Cesja wzajemna - Wymiana terytoriów. Polega ona na tym, że państwo A ceduje
określony obszar na państwo B, a państwo B ceduje w zamian inny obszar na
państwo A. Jeżeli obszary wymieniane są jednakowe co do powierzchni wartości
albo co do swojego znaczenia to mamy do czynienia z umową w pełni
Równoprawną
3. Cesja odpłatna. Polega ona na tym, że państwo A ceduje na państwo B określone
terytorium, w zamian za co państwo B wypłaca państwu A ustaloną sumę pieniędzy.
Np kupno Luizjany przez USA
4. Plebiscyt- Głosowanie ludności zamieszkałej na danym obszarze o przynależności
państwowej terytorium. Np plebiscyt na określonej części Górnego śląska
Zmiany terytorialne a obywatelstwo ludności

Trzy rozwiązania
1. Ludność wraz z terytorium przychodzi pod władzy innego państwa i zmienia swoje
obywatelstwo. Rozwiązanie to nie uwzględnia woli ludności obszaru cedowanego.
2. Ludność obszaru cedowanego korzysta z prawa opcji to znaczy ma prawo wyboru
obywatelstwa państwa, do którego terytorium dotychczas należało albo
obywatelstwo państwa pod którego władzę terytorium przechodzi. Z zachowaniem
dawnego obywatelstwa wiąże się często Repatriacja
3. Ludność obszaru cedowanego przesiedlana jest na pozostałą część terytorium
państwa cedującego. Celem przesiedlenia może być Chęć uniknięcia w przyszłości
kon iktów narodowościowych lub sporów politycznych
Zakaz użycia siły i prawo narodów do samostanowienia a zmiany terytorialne
Zakaz nabycia terytorium przy użyciu siły lub groźby jej użycia jest powszechnie
przyjętą normą prawa międzynarodowego
Zgodnie z art2 ust4 Karty NZ wszyscy członkowie powinni w swym stosunkach

miedzynarodowych powstrzymywać się od stosowania groźby lub użycia siły przeciwko
integralności terytorialnej któregokolwiek państwa.
Uchwalona przez Zgromadzenie ogólne Deklaracja zasad prawa międzynarodowego
przewiduje: Terytorium jakiegoś państwa nie może być przedmiotem nabycia przez inne
państwo wyniku groźby lub użycia siły. Żadne nabytki terytorialne wynikające z groźby lub
użycia siły nie mogą być uznane za legalne
Zasada samostanowienia narodów powinna być brana pod uwagę przy ocenie tytułów
prawnych do określonych terytoriów, jak również przy zmianach terytorialnych
Pomiędzy państwami, które powstały w wyniku procesu dekolonizacji, za główną

podstawą określenia granic państwowych przyjęto zasadę uti possidetis- Zasada ta
fl
.
oznacza w praktyce, że granica między nowymi państwami zostały wyznaczone zgodnie z

granicami dawnych posiadłości kolonialnych różnych państw albo zgodnie z dawnymi
granicami administracyjnymi kolonii zarządzanych przez to samo państwo
Granic
Granica jest to płaszczyzna prostopadła do powierzchni kuli ziemskiej, która oddziela

terytorium państwa od innych obszarów. - Terytorium państwa stanowi trójwymiarową
przestrzeń
A. Rodzaje grani
Tradycyjnie granicy dzielone są na naturalne i sztuczne, choć podział ten nie ma

znaczenia prawnego. Za granicę naturalne uważa się te, które przebiegają zgodnie z
formacjami geogra cznymi i rzeźbą terenu, w szczególności wyznaczone przez rzeki,
morza, pasma gór
Granice sztuczne są wytworzone przez człowieka. Wyróżnia się granice geometryczne,

przebiegające odcinkami linii prostych
B. Podstawą prawną ustalenie granicy jest z reguły umowa międzynarodowa. Prawo

zwyczajowe może mieć w pewnych okolicznościach znaczenie posiłkowe
Proces ustalania konkretnej granicy państwowej z reguły można podzielić na trzy etapy
1. Ogólne określenie i opis granicy państwowej oraz wyznaczenie ogólnego przebiegu
linii granicznej na mapie w dużej podziałce
2. Delimitacja czyli ustalenie szczegółowe go przebiegu granic wraz z naniesieniem
na mapę. Musi być dokonana zgodnie z postanowieniami umowy dotyczącej
przebiegu granicy, dopuszcza się jednak pewne odchylenia. Odchylenia te mogą
wynikać m.in ze szczegółowej rzeźby terenu, przebiegu dróg i linii kolejowych itd
3. Demarkacja — polegająca na szczegółowym wytyczeniu granicy w terenie —
oznaczenie specjalnymi znakam
C. Przebieg granicy na lądzie oznaczony jest przeważnie betonowymi słupkami i

większymi monolitami w miejscach, gdzie granica zmienia w sposób istotny swój kierunek
Przeprowadzenie linii granicznej na rzekach zależy od ich żeglowność. Na nieżeglownych

granica biegnie środkiem rzeki (medianą), natomiast na rzekach żeglowny granica biegnie
linią najgłębszego koryta (talwegiem). Zasady te nie mają charakteru bez wzgl.
obowiązującego i strony mogą przyjąć odmienne rozwiązania.
Przerzucone przez wody graniczne mosty należą z reguły po połowie do państw

sąsiadujących.
Wody stojące(jeziora,morza zamknięte). Zazwyczaj są dzielone między państwa

nadbrzeżne. Nie ma ogólnej normie określającej sposób tego działania. Zależą od woli
państw nadbrzeżnych
D. System kontroli granicznej- Jeśli umowy międzynarodowe nie stanowią inaczej, to

państwo sama reguluje ruch osób i rzeczy przez swoją granicę. W Polsce obowiązuje
ustawa z 12 października 1990 ochronie granic państwowych. Dla potrzeb ochrony granicy
ustawa ustanawia pas drogi granicznej o szerokości 15 m na którym straż graniczna
e
fi
.
wykonuje dane czynności. Z kolei strefa nadgraniczna powinna osiągnąć szerokość 15 km

i jest to cały obszar gminy przyległych do granicy państwowej.
E. Regulowanie zatargów granicznych. Za targami granicznymi sposobami ich

regulowania zajmują się liczne umowy, zawierane w tym celu przez państwa sąsiedzkie
Granice Polsk
Granica polsko- radziecka

Na konferencji krymskiej ustalono, ze wschodnia granica polski powinna biec wzdłuż linii
curzona z odchyleniem na korzyść polski od 5 do 8 km. Ustalenie granicy dokonała
umowa podpisana w Moskwie 16.08.1945. Linia graniczna została ustalona zgodnie z
załączona mapą, z tym ze ZSRR ustąpił Polsce obszar na południe od miasta kryłow i
cześć obszaru puszczy Białowieskiej.
Przebieg granicy określony w 1945 został zmieniony umowa z 1951 roku
W wyniku rozpadu ZSRR granica polsko- radziecka stała się granicą polsko/litewska/
białoruska/ rosyjska. Nienaruszalność tych granic zostały potwierdzone w dekralacjach( z
bialorusia) oraz w traktacie z federacja rosyjska o przyjaznej i dobrosąsiedzkiej
współpracy.
Granica polsko-niemiecka
Uchwały konferencji poczdamskiej są zasadniczą podstawą prawną granicy na odrze i
nysie.
Po zjednoczeniu Niemiec został podpisany w 1990 traktat o potwierdzeniu istniejącej
między nimi granicy.
Granica polsko-słowacka
Została określona w umowie o wspólnej granicy państwowej zawartej między Polską i
Słowacją w 1995
Granica Polsko- czeska

Przebiega zgodnie z postanowieniami umowy z 1958( polsko czechosłowacka)-
potwierdzenie w umowie o wspólnej granicy z 1995z
Rzeki
Rzeki międzynarodowe.
Kongres wiedeński- żegluga na określonych rzekach, przepływających przez różne
państwa, od miejsca gdzie rzeka staje się żeglowna będzie zupełnie wolna u ba potrzeby
handlu nikomu nie będzie wzbroniona. Do aktu wiedeńskiego dołączono przepisy
szczególne dot. Żeglugi na Renie, Neckarze,Menie,Mozeli,Mozie,Skaldzie.
W 1856- zasady rozciągnięto na Dunaj a w 1885 na Kongo i Niger.
Za rzekę międzynarodową uważana jest zazwyczaj taka, która spełnia określone

warunki geogra czne i na której, mocą umowy międzynarodowej, została
ustanowiona wolność żeglugi dla statków handlowych wszystkich państw
Właściwości geogra czne- musi przepływać przez terytorium co najmniej 2 państw lub
stanowić granic; jest spławna lub żeglowna; połączona z morzem bezpośrednio lub
pośrednio.

fi
.
fi

Kabotaż- żegluga oraz przewóz osób i towarów między portami tego samego państwa. -
państwa nadbrzeżne mogą sobie zastrzec dla swoich statków
Komisja rzeczna- organ międzynarodowy, którego zadaniem jest czuwanie nad

przestrzeganiem prawa umownej o wolności żeglugi i o równym traktowaniu
korzystających z żeglugi
Dunaj
Przepływa przez: Niemcy, Austrie ,Słowację, Węgry, Serbie, Rumunię, Bułgarię i Ukraine.
Reguluje konwencja belgradzka z 1948. Według niej żegluga dunaju jest wolna i otwarta
dla obywateli, ładunków i ag wszystkich państwa. Oparta na zasadzie równości co do
opłat i warunków żeglugi.
Komisja dunaju - należą do niej państwa naddunajskie- jej uprawnieniami są
• czuwanie nad wykonywaniem konwencj
• Zbieranie danych statystycznych
• Opracowywanie planów robot technicznych leżących w interesie żeglugi
Wykorzystywanie rzek do celów nieżeglugowych.

Tzn do przemysłu lub nawadniania. Jest powszechnie przyjętą zasadą, że żadne państwo
nie ma uprawnień do przeprowadzenia na swoim terytorium takich robót
Hydrotechnicznych, które pozbawiłyby wody państwa leżące w dolnym biegu rzeki, gdyż
każde państwo określonego basenu rzecznego ma prawo do sprawiedliwego udziału w
korzystaniu z zasobów wodnych danego systemu rzecznego.
Potwierdzają to tzw reguły Helsińskie - każde państwo takiego zlewiska uprawnione jest
do rozsądnego u sprawiedliwego udziału w korzystaniu z jego wód.
Obszary podbiegunowe
Arktyka- obszary położone wokół bieguna północnego.
Niektóre państwa stosują do obszarów arktycznych teorie sektorów. Polega ona na tym,
że państwo, którego terytorium przylega do obszarów arktycznych, rości sobie prawo do
wszystkich obszarów lądowych, zarówno odkrytych, jak i tych, które zostaną odkryte w
przyszłości w sektorze.Teorie sektorów pierwsza wysunęła Kanada
Przez Arktykę przebiegają dwa szlaki Żeglugowe. Północna droga morska podlegająca
jurysdykcji Federacji rosyjskiej i północno zachodnia droga morska( przebiega miedzy
wyspami kanadyjskimi i łączy cieśninę Davisa z cieśniną Beringa) podlegająca
Kanadzie(kwestionowanie przez UE i USA,ze sa to wody archipelagowe Kanady)
Antarktyka - Obszary polarne i subpolarne wokół bieguna południowego, którego granice

według traktatu waszyngtońskiego stanowi równoleżnik 60° szerokości geogra cznej
południowej. Traktat ten przewiduje, że obszar ten będzie wykorzystywany wyłącznie do
celów pokojowych.Zakazane są wszelkie wybuchy jądrowe oraz umieszczanie tam
odpadów radioaktywnych. Proklamowana została także wolność badań
naukowych.Personel naukowy oraz towarzyszący mu członkowie obsługi podlegają
wyłącznie jurysdykcji państwa, którego są obywatelami
Polska posiada tam stacje na wyspie King George

fl

fi
.
Narazie tylko 13 państw (w tym Polska) może prowadzić konsultacje mające za zadanie
formułowanie zaleceń dot. Środków sprzyjających zasadom i celom traktatu w sprawie
Antarktyki(reguluje art IX tegoż traktatu).
1972- konwencja o ochronie populacji fok antarktycznyc

1980- konwencja o zachowaniu żywych zasobów morskich Antarktyki.
1991- zakaz eksplotacji górniczej i naftowej na obszarze Arktyki na 50 lat.
Międzynarodowe prawo morza 🌊 🛳
Wstęp
To dział prawa międzynarodowego dotyczący obszarów morskich, żeglugi oraz innych
sposobów korzystania z morza. Obok prawa morza, która jest działem prawa
międzynarodowego, Istnieją także liczne normy krajowe (wewnętrzne) dotyczące korzystania z
morza, które nazywane są prawem morskim.
Międzynarodowe prawo może określa sytuację prawną obszarów morskich i statków
przede wszystkim z punktu widzenia rozgraniczenia kompetencji terytorialnej państw oraz
ich kompetencji wynikającej ze zwierzchnictwa nad statkami przynależnymi do danego
państwa. Reguluje ono także zagadnienia korzystania z obszarów morza pełnego, znajdujących
się poza zasięgiem zwierzchnictwa terytorialnego państwa nadbrzeżnych.
Zadaniem międzynarodowego prawa morskiego jest również uni kacja przepisów
wewnętrznych dotyczących obrotu morskiego. W dziedzinie regulacji obrotu morskiego
można zauważyć ścisły związek, wzajemne oddziaływanie i uzupełnianie się prawa
międzynarodowego i wewnętrznego.
Źródłem międzynarodowego prawa morza był i jest przede wszystkim zwyczaj. Umowy
odgrywały mniejszą rolę. Do kody kacji normy zwyczajowego doszło w 1958 r. na konferencji
genewskiej. Wynikiem jej było przejęcie czterech konwencji prawa morza: O może terytorialnym i
stre e przyległej, o morzu pełnym, o rybołówstwie i ochronie zasobów biologicznych morza
pełnego, o szel e kontynentalnym. Wiele państw nie podpisało konwencji genewskich i nie
przystąpiło do nich, a w ostatnich latach wystąpiły silne tendencje do ich rewizji. Od 1973 r. pod
auspicjami ONZ prowadzone były prace trzeciej konferencji prawa morza, która zajęła się
opracowaniem nowej konwencji dotyczącej całokształtu międzynarodowego prawa morskiego.
Konferencję zakończyła się 19 grudnia 1982 r. podpisanie konwencji prawa morza. Konwencja
weszła w życie w listopadzie 1994 r. W dwa tysiące piętnastym była ona prawem obowiązującym
dla 168 państw, przede wszystkim Afryki, Azji, ameryki południowej i Środkowej oraz Oceanii.
Polska raty kowała Konwencje w 1998 r.
Obszary morskie - klasyfikacja

Obszary morskie tworzą zycznie jedną całość, natomiast z punktu widzenia prawa dzielą się
na kilka stref, mających odmienną sytuację prawną. Morze terytorialne i wody wewnętrzne
stanowią terytorium państwa nadbrzeżnego. Poza nimi natomiast rozciągają się obszary
niepodlegające suwerenności terytorialnej żadnego państwa.
Władze państwa nadbrzeżnego znajduje swoje uzasadnienie w konieczności bezpieczeństwa
i ochrony granic państwowych oraz zapewnienia własnym obywatelom wyłączności eksploatacji
bogactw naturalnych może przybrzeżnego. Nie wszystkie interesy państwa nadbrzeżnego
wymagają dla swojej ochrony pełnej władzy, a więc zwierzchnictwa terytorialnego. Dlatego też
państwa tworzą różne strefy przybrzeżne, w których zastrzegają sobie tylko określone
uprawnienia i kompetencje.
Klasy kacja obszarów morskich można przeprowadzić według zmniejszających się
kompetencji państwa przybrzeżnego. W kierunku od lądu do morza pełnego występuje najpierw
wody terytorialne. Należą do nich np. porty i większość za tak. Są one częścią terytorium
państwa nadbrzeżnego, które sprawuje na nich pełną władzę suwerenną. Państwo położone na
archipelagach i wyspach mogą rozciągnąć swoją władzę na wody wewnętrzne archipelagu. Są to
1
fi
fi
fi
fi
fi
fi
fi
tak zwane wody archipelagowe, na których suwerenność państwa nadbrzeżnego podlega
szczególnym ograniczenia w interesie żeglugi morskiej i powietrznej.
Morze terytorialne – pas wód rozciągający się od lądu, względnie - granicy zewnętrznej wód
wewnętrznych lub archipelagowych. Stanowi także część terytorium państwa nadbrzeżnego, lecz
jego władzę na tym obszarze ograniczona jest przez prawo nieszkodliwego przepływu
przysługujące statkom wszystkich państw. Niektóre państwa ustalają poza granicą może
terytorialnego tak zwane strefa przyległa, która nie stanowi terytorium państwa nadbrzeżnego,
lecz jest częścią morza pełnego, na której państwo nadbrzeżne zastrzega sobie pewne
uprawnienia.
Pas morski leżący poza morzem terytorialnym, na którym państwo nadbrzeżne zastrzega
sobie wyłączność rybołówstwa, nazywamy strefa wyłączonego rybołówstwa.
Uprawnienia do tak zwanego szelfu kontynentalnego, czyli dna morskiego i podziemia
płytkich obszarów przy lądowych. Państwo nadbrzeżne mu przysługuje suwerenne prawo
poszukiwania i eksploatacji zasobów naturalnych szelfu.
Ostatnio państwa zaczęły ustanawiać tzw. strefy ekonomiczne. W strefach tych państwo
nadbrzeżne posiada suwerenne prawo poszukiwania i eksploatacji wszelkich zasobów (zarówno
żywych, jaki mineralnych) wód morskich oraz dna morskiego i jego podziemia.
Dalej rozciągają się obszary morza pełnego, które nie podlegają władzy żadnego państwa i z
których wszyscy mogą korzystać na zasadzie pełnej równości.
Statki morskie
W międzynarodowym prawie morza nie ma jednolitej i powszechnie przyjętej ogólnej de nicji
statku morskiego. Podobnie jest wewnętrzny ch systemach prawa morskiego włączając w to
prawo polskie. Wprawdzie wiele umów międzynarodowych zawiera de nicję statku, ale są one
zawsze ograniczone zastrzeżeniem, że jest to de nicja dla celów niniejszej Konwencji, a więc
mające zastosowanie tylko przy interpretacji i stosowania danej konwencji. De nicję konwencyjne
są szersze lub węższe i obejmują takie jednostki pływające, których objęcie jest niezbędne ze
względu na przedmiot i cel danej konwencji.
Polski kodeks morski z 18 września 2001 r. w artykule 2 § 1 stwierdza, że ,, statkiem morskim
jest każde urządzenie pływające przeznaczone lub używane do żeglugi morskiej”.
A. Przynależność państwowa statków morskich
Prawo międzynarodowe wymaga, żeby każdy statek posiada określoną przynależność
państwową. Statek nabywa przynależność przez rejestrację w określonym państwie, które wydaje
wówczas dla niego odpowiednie dokumenty, będące dowodem jego przynależności.
Zewnętrznym znakiem przynależności jest podnoszenie przez statek bandery określonego
państwa. Choć prawo międzynarodowe wymaga od statków posiadania określonej
przynależności, to ustalenie warunków jej przyznawania pozostawia prawu wewnętrznemu.
Statek nie stanowiący Polski własności może uzyskać – zgodnie z kodeksem morskim z 2001 r. –
Polska przynależność na czas oznaczony, jeśli wnioskodawca spełni następujące wymogi:
1) jest osobą prawną mającą w Polsce siedzibę lub oddział bądź jest osobą zyczną
zamieszkałą w Polsce lub mającą tutaj oddział
2) Przedstawi umowę najmu lub dzierżawy statku lub inną umowę, na podstawie której będzie
mógł uprawiać żeglugę statkiem we własnym imieniu
3) Zobowiąże się, że będzie prowadził działalność armatorska w Polsce
4) Złoży urzędowo poświadczony odpis lub wyciąg ze stałego rejestru statków, zawierający opis
statku, oznaczenie właściciela oraz inne dane z tego rejestru, a w szczególności wpisane
prawa zastawu i ograniczenia w rozporządzeniu statkiem
5) Przedstawi pisemną zgodę właściwych organów państwa stałego rejestru statków, właściciela
statku i wszystkich wierzycieli hipotecznych na nadanie statkowi polskiej przynależności oraz
2
fi
fi
fi
fi
fi
zapewnienie właściwych organów państwa stałego rejestru statku, że w czasie trwania
polskiej przynależności statek nie będzie uprawniony do podnoszenia bandery tego państwa
6) Wskaże port macierzysty statków w RP
Należy zaznaczyć że ,,statek nie stanowiących polskiej własności uzyskuje czasową polską
przynależność przez wpis do rejestru okrętowego, na podstawie postanowienia izby morskiej
stwierdzającego okres przynależności art.1 § 2 KM
Zgodnie z art. 14 kodeksu morskiego armator prowadzący w Polsce działalność za
pośrednictwem oddziału podlega - w kwestii spraw związanych z uprawnieniem żeglugi statkiem,
który uzyskał czasową Polska przynależność- polskiemu prawu i są tam polskim w takim
zakresie, w jakim podlega im osoba mająca w Polsce siedzibę lub miejsce zamieszkania.
Niektóre państwa przyznają jednak swoją przynależność państwową bez zwracania uwagi na
jakąkolwiek rzeczywistą więc ze statkiem. Są to państwa tak zwanych wygodnych albo tanich
bander. Do państw tych należy zaliczyć między innymi: Panamę, Liberię, Maltę, Cypr, Bahamy,
Bermudy, Honduras, Mauritius, Liban, Jamajkę.
Właściciele statków pływających pod tanimi banderami wnoszę znacznie mniejsze podatki i
opłaty oraz nie są związani rygorystycznymi przepisami dotyczącymi bezpieczeństwa, warunków
pracy i zabezpieczenia socjalnego, obowiązującymi w wielu innych państwach. Państwa tanich
Bander nie są w stanie sprawować skutecznej kontroli nad ,,swoimi’’ statkami.
Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w opinii doradczej z 8 czerwca 1960 r. stwierdził,
że komitet bezpieczeństwa morskiego został powołany niezgodnie z konwencją ustanawiającą
IMCO, i pośrednia uznał, że nie można kwestionować przynależności statku prawidłowo
zarejestrowanego w konkretnym państwie, nawet jeśli między statkiem a państwem nie istnieje
żadna rzeczywista więź poza samą rejestracją.
B. Zwierzchnictwo nad statkami (zwierzchnictwo okrętowe)

Na morzu pełnym statki znajdują się pod wyłączną władzą i jurysdykcja państwa bandery oraz
że stosuje się do nich prawo tego państwa. Zdarzenia na pokładzie statku traktowane są w wielu
przypadkach tak, jakby miały miejsce na terytorium danego państwa. Teoria terytorialności
statku, według której były one uważane za tak zwane terytoria pływające. Jest ona powszechnie
odrzucana jako bezużyteczna kcja mogąca prowadzić do fałszywych wniosków. Te
unormowanie w aktualnym prawie karnym zbieżne jest z poglądem współczesnej nauki prawa
międzynarodowego, które odrzuca możność uznania statku wodnego za część terytorium
państwa, za tak zwane terytorium pływające.
C. Rodzaje statków morskich
Najbardziej podstawowym podziałem wszystkich morskich jednostek pływających jest
podział na okręty wojenne i statki, czyli wszelkie jednostki niebędące okrętami wojennymi. Nazwa
okręt oznacza jednostka wchodząca w skład Marynarki Wojennej, natomiast wszystkie jednostki
nie wojenne nazywane są statkami.
Wg konwencji genewskiej o morzu pełnym okrętem wojennym jest okręt należące do
Marynarki Wojennej państwa i noszące znaki zewnętrzne okrętów wojennych tego państwa.
Dowódca powinien być o cerem służby państwowej, jego nazwisko powinna znajdować się na
liście o cerów Marynarki Wojennej, a załoga powinna być podporządkowana regulaminom
dyscypliny wojskowej.
Okręty wojenne jaką część składowa sił zbrojnych mają szczególną sytuację prawną i
korzystają z tego immunitetu.
Statki morskie niebędące okrętami wojennymi można dzielić wg różnych kryteriów
związanych z ich funkcją, własnością, przeznaczeniem i budową. Jeśli chodzi o funkcje to należy
wyróżnić przede wszystkim statki używane wyłącznie do służby państwowej nie handlowej.
Zgodnie z niektórymi umowami międzynarodowymi mają one szczególną sytuację prawną. Poza
3
fi
fi
fi
tym należy wyróżnić statki handlowe to znaczy jednostki używane do prowadzenia działalności
gospodarczej.
Jeśli chodzi o własność to należy wyróżnić statki stanowiące własność państwa. Związek
radziecki, a także inne państwa socjalistyczne otrzymywały, że statki to niezależnie od ich funkcji
powinny korzystać z immunitetu jako Własność państwowa. Nie znalazło to jednak
powszechnego uznania.
Powstał problem tak zwanych statków o specjalnej charakterystyce. Chodziło ostatki,
których przepływ może stanowić szczególne niebezpieczeństwo dla państw nadbrzeżnych. Np.
statki o napędzie jądrowym, statki przewożące szkodliwe substancje radioaktywne, zbiornikowce
i chemikaliowce owce przewożące szkodliwe niebezpieczne substancje ciekłe luzem. Państwo
Nadbrzeżne może wprowadzić szczególne przepisy dotyczące ich przepływu przez morze
terytorialne i zawijanie do portów.
Polski Kodeks morski z 2001 r. wyróżnia następujące kategorie jednostek pływających wiążące
się ich funkcją:
1) jednostki pływające Marynarki Wojennej, Straży Granicznej oraz Policji (art, 6 § 1);
2) statki morskie pełniące wyłącznie specjalną służbę państwową, do których zalicza się w
szczególności statki: hydrogra czne, dozorcze, pożarnicze, telekomunikacyjne, celne.
sanítarne, szkolne, pilotowe, statki używane wyłącznie do ratowania życia na morzu lub
łamania lodów (art. 5);
3) statki morskie używane wyłącznie do celów naukowo-badawczych lub sportowych czy re-
kreacyjnych (art. 4);
4) statki handlowe, którymi są statki morskie przeznaczone lub używane do przewozu ładunku
lub pasażerów, do rybołówstwa morskiego lub eksploatacji innych bogactw morskich, do
holowania, ratownictwa morskiego, do wydobywania mienia zatopionego morzu i
pozyskiwania zasobów mineralnych dna morza oraz zasobów wnętrza Ziemi (art. 3 § 2).
Morskie wody wewnętrzne

Morskie wody wewnętrzne stanowią część terytorium państwa nadbrzeżnego, które sprawuje
na nich pełną władzę suwerenną. Bez względu na wielkość i obszar w skład wód wewnętrznych
wchodzą zatoki i wody historyczne oraz wody portów. Jeżeli linia wybrzeża ma zagłębienia i
zatoki lub obramowana jest wyspami, to państwo nadbrzeżne może mierzyć szerokość swojego
morza terytorialnego od linii prostych przyciągniętych między najdalej w morze wysuniętymi
przylądkami lub wyspami. Wówczas obszary morskie położone między tymi liniami prostymi a
lądem stanowią wody wewnętrzne.
Do morskich wewnętrznych Polski zalicza się:
a) część Zatoki Nowowarpińskiej i Zalewu Szczecińskiego,
b) część Zatoki Gdańskiej zamkniętą linią łączącą cypel Hel z punktem na Mierzei Wiślanej o
współrzędnych 54°22'12" szerokości geogra cznej północnej i 19°21'00" długości geogra cznej
wschodniej,
c) część Zalewu Wiślanego na zachód od linii łączącej punkt styku polsko-rosyjskiej granicy na
lądzie z punktem styku tej granicy na Mierzei Wiślanej,
d) wody portów i red.
Władze państwa nadbrzeżnego na wodach wewnętrznych nie jest ograniczona prawem
nieszkodliwego przepływu, istniejącym na morze terytorialnym. Państwo może zabronić z obcym
statkach korzystania ze swoich wód wewnętrznych.
A. Zatoki
Zatoki mogą być poddane pełnej władzy państwa nadbrzeżnego. Praktyka wielu państw
przyjęła zasadę, że jeżeli odległość między brzegami przy wejściu do zatoki nie przekracza 10 Mil
morskich wody takiej zatoki są wodami wewnętrznymi.
4
fi
fi
fi
Konwencja Genewska o morzu terytorialnym i stre e przyległej z 1958 r., jak również
Konwencja o prawie morza z 1982 r. stanowią: „Jeżeli odległość między punktami wytyczającymi
naturalne wejście zatoki przy najdalszym odpływie nie przekracza linię zamykającą zatokę można
wytyczyć między tymi dwoma punktami najdalszego odpływu, a wody tą linią zamknięte uważane
będą za wody wewnętrzne. Jeżeli odległość między punktami wytyczającymi naturalne wejście
zatoki przy najdalszym odpływie przekracza 24 mile, wytycza się linię prostą długości 24 mil
poprzez zatokę w taki sposób, aby zamknąć nią jak największą powierzchnię wód, jaką da się
zamknąć linią o takiej długości".
B. Zatoki i wody historyczne
Ograniczenie szerokości wejścia do zatok nie obowiązuje, jeżeli mamy do czynienia z tak
zwanymi zatokami historycznej. Mogą one stanowić wody zewnętrzne, jeżeli państwo
Nadbrzeżne ma do nich tytuły historyczne, tzn., jeżeli zostały one przez państwo nadbrzeżne
zawłaszczone, od dawna uważane są za wody wewnętrzne, państwo nadbrzeżne wykonuje tam
swoją władzę tak jak na wodach wewnętrznych i tak też traktowane są przez inne państwa. Nie
mogłyby być traktowane jako wody wewnętrzne na podstawie powszechnych norm prawa
międzynarodowego bez tytułu historycznego. Zatoką historyczną jest np. Szwedzka Zatoka
Laholmu lub Vestfjord.
C. Porty
Porty morskie są to obszary, położone zazwyczaj na styku morza i lądu, wyposażone w
urządzenia, które umożliwia ją statkom Postój oraz załadowanie i wyładowywanie towarów
pasażerów. Porty otwarte dla statków handlowych są portami handlowymi w odróżnieniu od
portu w zamkniętych, przeznaczonych np. wyłącznie dla własnych statków Rybackich. Osobną
kategorię aportem zamkniętych stanowią porty wojenne, przeznaczone dla własnej Marynarki
Wojennej. W Polsce portami otwartymi są Szczecin – Świnoujście, Gdynia i Gdańsk, Kołobrzeg
Darłowo oraz Ustka.
Uważa się jednak, że nie można odmówić zezwolenia na wejście do portu zamkniętego
statkowi, który na skutek sztormu lub awarii znalazł się w niebezpieczeństwie. Państwo
nadbrzeżne może natomiast zakazać wejścia do portów otwartych, ze względów
bezpieczeństwa, pewnym rodzajom statków np. statkom o napędzie nuklearnym albo podać je
szczególnym przepisom.
Państwo nadbrzeżne może zmienić charakter portu. Nie powinno bez uzasadnienia i bez
odpowiedniego uprzedzenia zakazywać dostępu do portu, który dotychczas był otwarty,
zwłaszcza jeśli mogłoby to spowodować straty dla statków, które już do niego płyną. Port otwarty
powinien być dostępny dla statków wszystkich bander. Wszystkie statki zawijające do portu
powinny być traktowane jednakowo.
D. Redy
Reda jest obszarem wodnym leżącym przed wejściem do portu, który służy do postoju statków
oczekujących na wpłynięcie do portu. Czasami na redzie przeprowadzany jest całkowity lub
częściowy załadunek i wyładunek statków. Niektóre państwa uznawały redy za część wód
wewnętrznych. Według art. 9 konwencji genewskiej o morzu terytorialnym i stre e przyległej z
1958 r. oraz art. 12 konwencji o prawie morza z 1982 r. redy, które są normalnie używane do
załadunku, wyładunku i kotwiczenia statków, stanowią morze terytorialne, nawet jeśli wynikałoby
to z innych norm dotyczących delimitacji obszarów przybrzeżnych.
E. Statki w obcych portach
Jeśli chodzi o sytuację prawną statków obcych portach, należy przede wszystkim odróżnić
okręty wojenne od statków. Okręty wojenne z reguły nie mogą zawijać do obcych portów bez
zezwolenia państwa nadbrzeżnego. Jednak z chwilą uzyskania takiego zezwolenia i wpłynięcia
do obcego portu korzystają w nim z pełnego immunitetu i nie podlegają jurysdykcji ani cywilnej,
ani karnej. W przypadku naruszenia przez załogę okrętu wojennego interesów państwa
nadbrzeżnego jego władze mogą jedynie za żądać, aby okręt wojenny opuścił port.
5
fi
fi
Jeśli chodzi o statki handlowe, mogą one zawijać do obcych portów handlowych bez
specjalnego zezwolenia. Statek handlowy znajdujący się na morzu pełnym podlega władzy i
prawu państwa, pod którego banderą płynie. Z chwilą, gdy statek zawinie do obcego portu
znajduje się on na obszarze podległym władze obcego państwa, a więc władzy tej podlega.
Statek w obcym porcie nie korzysta z żadnego prawa eksterytorialności.
W stosunku do obcych statków, znajdujących się w porcie lub na redzie, państwo
Nadbrzeżne wykonuje jurysdykcję karną i cywilną przede wszystkim z myślą o ochronie interesów
własnych. Jeśli chodzi o jurysdykcję Karna, to władze państwa nadbrzeżnego ingerują zazwyczaj,
jeżeli skutki przestępstwa rozciągają się na obszar państwa nadbrzeżnego, jeżeli przestępstwo
zakłóca spokój lub porządek w porcie albo gdy władze te zostaną wezwane przez kapitana statku
lub przedstawiciela państwa bandery. W sprawy własne statku, do których zalicza się sprawy
między kapitanem, załogą i pasażerami, władze państwa nadbrzeżnego zazwyczaj nie ingerują.
Wody archipelagowe
To kategoria wód morskich przewidziana przez konwencję o prawie morza z 1982 r. Prawo
do ustanowienia tych wód mają tylko tak zwane państwa archipelagowe np. Filipiny Indonezja
Seszele Malediwy, tzn. państwa składające się w całości z archipelagów i pojedynczych wysp.
Konwencja nakładana państwo archipelagowe pewne ograniczenia dotyczące maksymalnej
długości archipelagowych linii podstawowych oraz wymaga, żeby na obszarze archipelagu była
zachowana odpowiednia proporcja między obszarem lądowym A morskim. Wody leżący
wewnątrz archipelagowych linii podstawowych to wody archipelagowe, które znajdują się pod
suwerenną władzą państwa archipelagowego, ograniczoną prawem nieszkodliwego przepływu
oraz prawem przejścia archipelagowym szlakiem morskim. Państwo archipelagowe powinno
wyznaczyć szlaki morskie nadające się do nieprzerwanego, szybkiego i riezaklocajacego
przejścia obcych statków morskich poprzez jego wody archipelagowe.
Prawo przejścia ma szerszy zakres niż prawo nieszkodliwego przepływu, mianowicie:
1) nie może być zawieszone
2) Podwodne okręty wojenne mogą przepływać w zanurzeniu
3) Z prawa przejścia mogą korzystać cywilne i wojskowe statki powietrzne
Morze terytorialne
Do terytorium państwowego należą także położone u brzegów państwa wody morskie,
nazywane może terytorialnym. Zewnętrzne granica morza terytorialnego jest zarazem granicą
terytorium państwowego. Można je określić jako pas wód morskich stanowiących część
terytorium państwa nadbrzeżnego, który jest położony między morzem pełnym lub strefą
ekonomiczną z jednej strony a wybrzeżem lub wodami wewnętrznymi względnie archipelag
owymi z drugiej strony.
Państwo nadbrzeżne sprawuje na morzu terytorialnym pełną władzę suwerenną i
jurysdykcję z zastrzeżeniem prawa nieszkodliwego przepływu. Może także zarezerwować
eksploatację zasobów biologicznych i mineralnych morza terytorialnego dla własnych obywateli i
z reguły tak czyni. Władza państwowa rozciąga się nie tylko na wody morza terytorialnego, lecz
także na przestrzeń powietrzną nad morzem terytorialnym oraz na jego dno i wnętrze ziemi pod
nim.
A. Szerokość morza terytorialnego
Przez kilka wieków było to jedno z najbardziej spornych zagadnień międzynarodowych.
Wielkie mocarstwa morskie starały się narzucić wszystkim państwom zasadę trzy milowej
szerokości morza terytorialnego. Jednakże niektóre państwa konsekwentnie stosowały odmienną
6
praktykę. Np.: państwa skandynawskie stosowały szerokość morza terytorialnego 4 milowego a
Hiszpania 6 milowego.
Po konferencji haskiej a jeszcze bardziej po drugiej wojnie światowej wystąpiła tendencja do
rozszerzania morza terytorialnego. Zaczęto ustalać 6 i 12 milową szerokość morza terytorialnego.
Wiązało się to z faktem, że coraz większą rolę w rozwoju międzynarodowego prawa morskiego
zaczęły odgrywać państwa rozwijające się, a więc państwa zainteresowane przede wszystkim
ochrona swoich interesów na obszarach przybrzeżnych. Można stwierdzić, ze obecnie właściwie
żadne państwo nie kwestionuje możliwości rozciągnięcia morza terytorialnego do 12 mil,
natomiast dalej idące roszczenia wywołują protesty.
Polska przez długi czas utrzymywała 3 milową szerokość morza terytorialnego. Obecnie
morzem terytorialnym Rp jest obszar wód o szerokości 12 mil morskich, liczonych od linii
podstawowej morza.
B. Delimitacja morza terytorialnego
Ustalenie szerokości morza terytorialnego nie wystarcza jeszcze do wyznaczenia granicy
morskiej państwa. Linia, od której mierzy się szerokość morza terytorialnego, nazywana jest linią
podstawową. Jest nią linia wybrzeża lub granica zewnętrzna wód wewnętrznych, a w państwach
archipelagowych - granica wód archipelagowych.
Państwa przeważnie mierzą szerokość morza terytorialnego od linii wybrzeża, która jest linia
zetknięcia się morza z lądem przy odpływie, a więc linia najdalszego odpływu.
Niektóre państwa np.: Norwegia, Finlandia stosują inna metodę wyznaczania linii
podstawowych. Jest nią metoda prostych linii podstawowych. Polega ona na łączeniu za pomocą
odcinków linii prostych najdalej w morze wysuniętych przylądków i wysp. Metoda prostych linii
podstawowych stosowana jest obecnie przez coraz większą m liczbę państw i zgodne z ogólną
tendencją do rozszerzenia zasięgu władzy państwa nadbrzeżnego.
C. Prawo nieszkodliwego przepływu
Suwerenność państwa nadbrzeżnego na morzu terytorialnym ograniczona jest zwyczajowym
prawem nieszkodliwego przepływu obcych statków. Jest to konsekwencja obowiązującej zasady
wolności żeglugi. Według obu konwencji słowo przepływ nie powinno być interpretowane
dosłownie, tzn. statek korzystający z przepływu nie musi zawsze być w ruchu.
Przepływ przez obce morze terytorialne musi być nieszkodliwe, tzn. ten, kto z niego korzysta,
nie może zagrażać pokojowi, porządkowi lub bezpieczeństwu państwa nadbrzeżnego. Poza tym
statek przepływający przez morze terytorialne musi przestrzegać praw i przepisów wydanych i
ogłoszonych przez państwo nadbrzeżne.
Prawo nieszkodliwego przepływu obcych statków jest powszechnie uznawane. Niektóre
państwa nie uznają prawa nieszkodliwego przepływu okrętów wojennych, które przewidują obie
konwencja. Państwa te uważają, że ze względu bezpieczeństwa państwo nadbrzeżne może
uzależnić przepływ obcych okrętów wojennych od swojej zgody. Obowiązuje zasada, że okręty
podwodne powinny przepływać wynurzone.
Wyróżnia się trzy typy przepływu:
1) Przepłynięcie przez morze terytorialne bez wpływania na wody wewnętrzne (tzw. przepływ
boczny)
2) Przepływ w celu wpłynięcia na wody wewnętrzne
3) Przepływ w celu wypłynięcia z wód wewnętrznych na morze pełne
D. Sytuacja prawna obcych statków
Okręty wojenne, korzystając przepływu, posiadają pełny immunitet. Jeżeli okręt wojenny nie
stosuje się do przepisów państwa nadbrzeżnego dotyczących przepływu i nie zwraca uwagi na
wezwanie da zastosowania się do tych przepisów, państwo nadbrzeżne może zażądać, aby okręt
wojenny opuścił morze terytorialne.
Statki handlowe podlegają zasadzie władzy i jurysdykcji państwa nadbrzeżnego, które jednak
nie powinny być wykonywany w sposób utrudniający żeglugę. Konwencja Genewska o morzu
7
terytorialnym i stre e przyległej oraz konwencja prawa morza przewidują między innymi że
państwo nadbrzeżne nie będzie sprawować jurysdykcji karnej na pokładzie obcych statków
przepływających przez morze terytorialne w celu aresztowania jakieś osoby lub prowadzenia
jakiegokolwiek dochodzenia w związku z przestępstwem popełnionym na pokładzie statku
podczas jego przepływu, z wyjątkiem następujących wypadków:
1) jeżeli skutki przestępstwa rozciągają się na obszar państwa nadbrzeżnego;
2) Jeżeli przestępstwo jest tego rodzaju, ze zakłóca spokój kraju lub porządek na morzu
terytorialnym;
3) Jeżeli kapitan statku lub konsul państwa, pod którego banderą statek płynie, zwróci się do
władz miejscowych o udzielenie pomocy;
4) Jeżeli jest to konieczne do zwalczania nielegalnego handlu narkotykami’
Jeśli chodzi o jurysdykcję cywilną, konwencja przewiduje, że państwo nadbrzeżne nie może
zatrzymać statku przepływającego przez morze terytorialne w celu wykonania jurysdykcji cywilnej
wobec znajdującej się na nim osoby. Państwo nadbrzeżne nie może również dokonać egzekucji
lub zajęcia statku, chyba, że chodzi o zobowiązania, jakie powstały w czasie danego przepływu.
Morska strefa przyległa

Strefa przyległa nie stanowi terytorium państwa nadbrzeżnego, lecz część morza pełnego
przyległą do morza terytorialnego, w której posiada ono specjalne uprawnienia, ściśle określone i
służącemu do specjalnych celów. Państwo nadbrzeżne może w stre e przyległej sprawować
kontrolę konieczną do:
1. zapobiegania naruszeniu jego przepisów celnych, skarbowych, imigracyjnych i sanitarnych na
jego terytorium lub na morzu terytorialnym
2. karania naruszenie tych przepisów popełnionych na jego terytorium lub na morzu
terytorialnym
Konwencja Genewska z 1958 r. ustaliła, że strefa przyległa nie może sięgać dalej niż 12 mil od
linii podstawowej, od której mierzy się szerokość morza terytorialnego. Ponieważ obecnie
większość państw posiada 12-milowe morze terytorialne, Konwencja o prawie morza z 1982 r.
dopuszcza 24-milową strefę przyległą.
W Polsce rozporządzenie prezydenta z 1932r. ustanowiło strefę przyległą, zwaną morskim
pasem przyległym, o szerokości 3 Mil poza 3 milowym morzem terytorialnym. Od 1.01.1978r., po
rozszerzeniu morza terytorialnego do 12 mil, Polska nie posiada morskiej strefy przyległej.
Strefa wyłączonego rybołówstwa

Strefa wyłączonego rybołówstwa to obszar, na którym państwo nadbrzeżne ma odnośnie do
rybołówstwa takie same uprawnienia jak na morzu terytorialnym, tzn. może zastrzec wyłączność
rybołówstwa dla własnych obywateli. Ewentualne dopuszczenie obcych rybaków do połowów na
tych wodach uzależnione jest od zgody państwa i może nastąpić na podstawie umów
międzynarodowych albo przepisów wewnętrznych i decyzji odpowiednich władz. Może być ono
nie odpłatne lub odpłatne.
Szelf kontynentalny
Doszło do rozciągnięcia władzy przez państwa nadbrzeżne na płytkie obszary dna morskiego i
jego podziemnie, leżące poza granicami morza terytorialnego.
Zazwyczaj mniej więcej do głębokości 200 m dno morskie opada w sposób łagodny i tworzy
oceaniczną platformę podmorską, biegnącą wzdłuż kontynentów, czyli tzw. szelf. Natomiast od
głębokości 200 m dno morskie zaczyna opadać bardziej stromo, tworząc tzw. zbocze
8
fi
fi
kontynentalne. Niektóre morza np. Bałtyk, których głebokość nie przekracza 200 m, w całości
leżą na szel e. Są to tak zwane morza szelfowe. Dno i pod ziemię szelfu kontynentalnego zaczęto
uważać za przedłużenie lądu i głosić, że państwo nadbrzeżne może rozciągnąć swoją władzę na
szelf kontynentalny.
Proklamacja prezydenta Stanów zjednoczonych z 28 września 1945 r., na mocy której
państwo to rozciągnęła swoją władzę na przybrzeżne obszary podmorskie, czyli na szelf
kontynentalny. Prawa państw nadbrzeżnych do szelfu potwierdziła przyjęta w Genewie 29
kwietnia 1958 r. konwencja o szel e kontynentalnym.
I powstała Norma zwyczajowa, która rezerwuje dla każdego państwa nadbrzeżnego ipso iure,
bez potrzeby jakiejkolwiek deklaracji z jego strony, wyłączne prawo badania i eksploatacji dna
morskiego i podziemia obszarów podmorskich przyległych do jego morza terytorialnego.
A. Treść praw do szelfu
Konwencja Genewska stwierdza, że państwo nadbrzeżne sprawuje nad szefem
kontynentalnym prawa suwerenne w celu poszukiwania i eksploatacji jego zasobów
naturalnych. (Art.2) Konwencja o prawie morza z 1982 r. określa prawa państwa do szelfu w ten
sam sposób.
Prawa państwa nadbrzeżnego mają charakter wyłączny, tzn. tylko ono samo względnie osoby
przez nie upoważnione mogą prowadzić poszukiwania i eksploatację bogactw szelfu. Budowa
platformy na szel e wymaga zgody władz państwa. Bezpieczeństwo owych urządzeń jest
chronione przez protokół ws. przeciwdziałania bezprawnym czynom przeciwko bezpieczeństwu
stałych platformą umieszczonych na szel e kontynentalnym, sporządzone w Rzymie w 1988 r.
Konwencja Genewska o szel e kontynentalnym stanowi, że prawa państwa nadbrzeżnego do
szelfu nie wpływają na sytuację prawną wód pokrywających szelf, jako wód morza pełnego, ani
na sytuację prawną przestrzeni powietrznej nad tymi wodami.
B. Granica zewnętrzna szelfu
Konwencja Genewska określiła szelf kontynentalny jako dno morskie i podziemnie obszarów
podmorskich przyległych do wybrzeża, lecz położonych poza morzem terytorialnym, aż do
głębokości 200 m albo poza te granice aż do punktu, gdzie głębokość znajdującej się nad nim
wód pozwala na eksploatację naturalnych zasobów wymienionych obszarów.
W konwencji o prawie morza z 1982 r. przyjęto, że minimalna szerokość szelfu wynosi 200 Mil,
mierzonych od linii podstawowej. Prawa państwa mogą jednak sięgać poza 200 Mil aż do
zewnętrznej krawędzi obrzeża kontynentalnego, tam gdzie obrzeże kontynentu rozciąga się poza
200 Mil. Mogą obejmować nie tylko szelf sensie geologicznym, lecz także zbocze kontynentalne
do głębokości kilku tysięcy metrów.
Strefa ekonomiczna
To obszar rozciągający się poza morze terytorialne, na którym państwo nadbrzeżne posiada
suwerenne prawa do poszukiwania, eksploatacji, ochrony i gospodarowania zasobami
naturalnymi, zarówno żywymi, jaki mineralnymi, wód morskich, jak również dna morskiego i jego
podziemia.
Prawa państwa w wyłącznej stre e ekonomicznej obejmują więc w zasadzie prawa
wykonywane w stre e wyłączonego rybołówstwa oraz na szel e kontynentalnym. Ponadto ma
pewne dodatkowe uprawnienia, zwłaszcza w zakresie ochrony środowiska i prowadzenia badań
naukowych. Prawa państwa w stre e ekonomicznej mają charakter funkcjonalny a nie
terytorialny. Szerokość strefy ekonomicznej nie może przekraczać 200 Mil, licząc od linii
podstawowej, od której jest mierzone morze terytorialne.
A. Prawa państwa nadbrzeżnego
Mają przede wszystkim charakter gospodarczy. Konwencja o prawie morza ustala jednak
odmienne zasady eksploatacji zasobów mineralnych i zasobów żywych.
9
fi
fi
fi
fi
fi
fi
fi
fi
fi
Jeśli chodzi o eksploatację zasobów mineralnych dna i podziemia strefy ekonomicznej, to
konwencja odsyła do postanowień odnoszących się do szelfu kontynentalnego. Prawa państwa
nadbrzeżnego do tych zasobów mają więc charakter wyłączny. Jeśli państwo nie eksploatuje
zasobów naturalnych szelfu, to nikt inny nie może podejmować takich działań bez jego wyraźnej
zgody. Nie ma żadnego obowiązku udostępnienia tych zasobów innym państwo, nawet jeśli
samo ich nie eksploatuje.
Co do zasobów żywych Konwencja wprowadza zasadę ich optymalnego wykorzystania, a
prawa państwa do żywych zasobów strefy nie zostały określone jako wyłączne. Jeżeli państwo
nie może pozyskać całego dopuszczalnego odłowu, to powinno dopuścić rybaków innych
państw do nadwyżki połowowej. Jeżeli eksploatacja ławic ryb nie przekracza określonej granicy,
to produktywność łowiska się nie zmniejsza. Natomiast nie prowadzenie odłowów powoduje tylko
straty społeczne, gdyż ze względu na czynniki ekologiczne liczebność ryb i tak się nie zwiększy
ponad pewien określony stan.
Państwo nadbrzeżne ma prawo podejmowania wszelkich środków służących ochronie i
zachowaniu żywych zasobów i może ustanawiać własne przepisy dotyczące wykorzystania
zasobów strefy, które obowiązują również obcych rybaków, jeżeli zostaną dopuszczeni do
połowu w stre e ekonomicznej.
B. Prawa innych państw
Prawa przysługujące w wyłącznej stre e ekonomicznej innym państwom to przede wszystkim
wolności komunikacyjne obowiązujące na morzu pełnym. Zgodnie z art.58 konwencji o prawie
morza, z zastrzeżeniem odpowiednich jej postanowień, wszystkie państwa korzystają z
wymienionych w art. 87 wolności: żeglugi i przelotu, układania kabli podmorskich i rurociągów
oraz innych zgodnych z prawem międzynarodowym sposobów korzystania z morza wiążących
się z tymi wolnościami w zakresie używania statków morskich i powietrznych oraz kabli
podmorskich i rurociągów.
Morze pełne
A. Rozwój historyczny zasady wolności mórz 📰
W okresie feudalizmu wiele Joanstw i miast nadmorskich wysuwało pretensje do obszarów
morskich. Państwem, które wystapiło za wolnością mórz najkonsekwentniej, była Holandia.
H.Grocjusz dowodził, że wolność mórz jest dana przez przyrodę, gdyż taki jest ogrom morza, iż
wystarczy go do używania przez wszystkie narody do połowu ryb i żeglugi.
W świetle konwencji z 1982r. Morze pełne to obszary morskie z wyjątkiem: wyłącznej strefy
ekonomicznej, morza terytorialnego, morskich wód wewnętrznych oraz wód archipelagowych
państwa archipelagowego.
B. Istota zasady wolności mórz
Sytuacje prawna morza pełnego określa fakt, ze nie podlega ono suwerenności żadnego
państwa, a korzystanie z niego pozostaje wolne dla wszystkich państw i obywateli. Jedynym
ograniczeniem tej wolności jest nieprzeszkadzanie innym w korzystaniu z tych samych praw.
Konwencja Genewska zasadę wolności mórz ujęła następująco: ,,Morze pełne jest otwarte dla
wszystkich narodów, żadne państwo nie może prawnie próbować poddania żadnej jego części
swej suwerenności. Korzystanie z wolności morza pełnego odbywa się na warunkach
określonych w niniejszych artykułach i w innych normach prawa miedzynarodowego”.
Ze sformułowania art. 2 wynika jasno, ze wyliczenie 4 podstawowych wolności nie ma
charakteru wyczerpującego. Zasada wolności mórz nie oznacza anarchii.
Konwencja o prawie morza z 1982r. Wymienia następujące wolności morza pełnego:
1. wolność żeglugi
2. Wolność przelotu
3. Wolność układania kabli podmorskich i rurociągów
10
fi
fi
4. Wolność budowania sztucznych wysp i innych instalacji
5. Wolność rybołówstwa
6. Wolność badań naukowych
C. Wolność mórz we współczesnym świecie
Żegluga utraciła swój dotychczasowy ,,nieszkodliwy” charakter. Stała się tak intensywna, a
niektóre trasy tak uczęszczane, ze dla zapobiegania zderzeniom powstała potrzeba jej
regulowania, nawet na morzu pełnym, przez rozdzielenie różnych kierunków żeglugi i wytyczenie
przymusowych tras. Taka potrzeba powstała np.: w kanale La Manche.
Żegluga, a zwłaszcza przewóz ropy naftowej, wywołała groźbę coraz większego
zanieczyszczenia wód morskich olejami. Stad powstała konieczność międzynarodowej regulacji
wielu zagadnień związanych z korzystania z morza pełnego.
D. Wolność żeglugi ⛵
Oznacza, że statki wszystkich państwa mogą pływać po morzu pełnym tam, gdzie chce, i jeżeli
znajdują się na morzu pełnym, wówczas podlegają wyłącznej władzy i jurysdykcji państwa
bandery, a kontrole nad nimi mogą sprawować jedynie okręty wojenne i statki strażnicze tego
państwa.
Od zasady wyłącznej kompetencji państwa bandery istnieją wyjątki wynikające z powszechnie
obowiązujących norm prawa miedzynarodowego. Są to prawo powszechnej represji piractwa i
prawo pościgu.
Wymienione wyjątki od wyłączności władzy i jurysdykcji państwa bandery nie maja
zastosowania do okrętów wojennych (one maja immunitet)
E. Zwalczanie piractwa 🧜
Piractwo, czyli rozbójnictwo morskie, które było niegdyś plaga mórz i oceanów, uważane jest
za zbrodnie prawa narodów (delictum iuris gentium). Każde państwo może więc prawo zatrzymać
statek piracki, schwytać piratów i ukarać ich według swojego prawa wewnętrznego lub wydać ich
władzy ojczystej.
F. Prawo pościgu 👮
Jeżeli przebywajacy na wodach terytorialnych lub w innej stre e przybrzeżnej obcy statek albo
znajdujące się na jego pokładzie osoby popełniły czyn niezgodny z prawem państwa
nadbrzeżnego, państwo to może ścigać statek poza granicami swojego morza terytorialnego lub
strefy przybrzeżnej, schwytać go na morzu pełnym, sprowadzić go do portu i tam sprawcę czynu
zakazanego ukarać.
Pościg musi być gorący oraz nieprzerwany. Oznacza to, ze
1. Musi być on rozpoczęty w chwili, gdy obcy statek albo jedna z jego Łodzi znajduje się na
wodach wewnętrznych, morzu terytorialnym albo stre e przybrzeżnej państwa
zarządzającego pościg. Za rozpoczęcie pościgu uważany jest sygnał optyczny lub dźwiękowy
nakazujący zatrzymanie się. Jeżeli statek nie zatrzyma się - można go ścigać.
2. Pościg musi być ciągły, nieprzerwany. Za przerwę w pościgu uważa się w szczególności
wpłynięcie ściganego na własne morze terytorialne lub morze terytorialne państwa trzeciego.
Jeżeli statek taki wypłynie następnie z powrotem na morze pełne, pościg nie może być już
kontynuowany.
3. Prawo prowadzenia pościgu przysługuje jedynie okrętom wojennym i samolotom wojskowym
oraz innym statkom lub samolotom pozostającym w służbie państwowej i do tego
upoważnionym.
G. Wolność eksploatacji bogactw morskich 🦐
Z zasady wynika, ze statki i obywatele każdego państwa mogą wykorzystywać wszelkie
bogactwo morskie. Na morzu pełnym każdy mógł łowić tył, ile potra , i w jakim okresie, w jakim,
zechce, oraz takimi narzędziami, jakie są dla niego wygodne. Tak to wyglądało, dopóki
11
fi
fi
fi
rybołówstwo uprawiane było na mała skale i stosunkowo prymitywnymi sposobami. Zasada
wolności rybołówstwa nie będzie miała zastosowania w odniesieniu do eksploatacji większości
zasobów biologicznych morza.
H. Wolność układania kabli podmorskich i rurociągów 🔌

Dopełnieniem wolności układania kabli podmorskich i rurociągów jest ich ochrona i zakaz
niszczenia. Ochroną kabli podmorskich i rurociągów zajmowała się konwencja podpisana w
Paryżu w 1988r. W szczególności nie można utrudniać naprawy istniejących kabli lub
rurociągów.
Konwencja Genewska, niezależnie od istniejących już umów, nakłada na państwa obowiązek
wydania przepisów wewnętrznych uznających za czyn karalny rozmyślne lub będące wynikiem
karygodnego zaniedbania zerwanie lub uszkodzenie podmorskiego kabla telegra cznego, jak
również rurociągu lub kabla elektrycznego wysokiego napięcia.
W Polsce Kodeks Karny w art. 288 § 3 stanowi, że karze podlega ten, kto przerywa lub
uszkadza kabel podmorski albo narusza przepisy obowiązujące przy zakładaniu lub naprawie
tego kabla.
I. Wolność przelotu nad morzem pełnym ✈
Samoloty wszystkich państw mają wolność przelotu nad obszarami morza pełnego.
Podlegają one wówczas wyłącznej władzy państwa rejestracji z tytułu tzw. zwierzchnictwa
samolotowego
Dno mórz i oceanów poza granicami jurysdykcji państwowej

Granicą władzy i jurysdykcji państw nadbrzeżnych na dnie morza i oceanów jest zewnętrzna
granica szelfu kontynentalnego. Dno morskie poza tą granicą nie podlega władzy ani jurysdykcji
żadnego państwa i przez nikogo nie może być zawłaszczone. Obszar ten wraz z jego zasobami
naturalnymi stanowi wspólne dziedzictwo ludzkości.
W 1970 r. zgromadzenie ogólne ONZ uchwaliło rezolucję, w której uznało, że zasoby dna mórz i
oceanów poza granicami jurysdykcji państwowej powinny stanowić wspólne dziedzictwo
ludzkości.
Pojęcie wspólnego dziedzictwa ludzkości oznacza, że eksploatacja zasobów dna morskiego
powinna być prowadzona w interesie całej ludzkości. Organem nadzorującym tę eksploatację, a
równocześnie upoważnionym do prowadzenia jej na własną rękę, jest organizacja dna morskiego
(Sea-Bed Authority). Ma ona również dzielić korzyści pochodzące z tej eksploatacji między
wszystkie państwa ze szczególnym uwzględnieniem interesów i potrzeb państw rozwijających
się.
Przyjęto w konwencji tzw. równoległy system eksploatacji. Eksploatacja jest prowadzona: 1)
przez organizacją dna morskiego, działającą za pośrednictwem międzynarodowego
przedsiębiorstwa oraz 2) w stowarzyszeniu z organizacją i na podstawie kontraktów przez
państwa i upoważnione przez nie przedsiębiorstwa i osoby
Cieśniny i kanały morskie

A. Cieśniny
To naturalne wąskie połączenia dwóch rozleglejszych obszarów morskich. Mogą łączyć obszary
morskie mające różną sytuację prawną, a więc przykładowo obszary morza pełnego, wyłącznej
strefy ekonomicznej, względnie obszary morza terytorialnego z morzem pełnym lub wyłączną
strefą ekonomiczną.
12
fi
Zasada wolności żeglugi, która obowiązuje na morzu pełnym i w stre e ekonomicznej, miała i
ma wpływ na sytuację prawną cieśnin, zwłaszcza cieśnin łączących ze soba obszary morza
pełnego lub wyłącznej strefy ekonomicznej i wykorzystywanych do żeglugi międzynarodowej.
Jeżeli szerokość cieśniny przekracza podwójną szerokość morza terytorialnego państwa
nadbrzeżnego lub państw nadbrzeżnych, wówczas na części cieśniny znajdującej się poza
granicami morza terytorialnego obowiązuje pełna wolność żeglugi. Jeżeli cieśnina jest węższa od
podwójnej szerokości morza terytorialnego państwa lub państw nadbrzeżnych, wówczas
przepływając przez taką cieśninę, trzeba przepływać przez morze terytorialne, a to już rodzi
pewne problemy. Konwencja Genewska o morzu terytorialnym i pasie przyległym z 1958 r.
przyjęła, że w takich cieśninach obowiązuje prawo nieszkodliwego przepływu, którego nie można
zawieszać.
Jeśli chodzi o przepływ okrętów wojennych przez cieśninę, to Międzynarodowy Trybunał
Sprawiedliwości w sporze między UK a Albanią o wypadki w cieśninie Korfu stwierdził, że
państwa w czasie pokoju mają prawo do wysyłania swoich okrętów wojennych przez cieśninę
używaną do żeglugi międzynarodowej między dwiema częściami morza pełnego bez uprzedniego
upoważnienia państwa nadbrzeżnego, pod warunkiem że przepływ jest nieszkodliwy.
Sytuacja prawna niektórych cieśnin regulowana jest szczególnymi postanowieniami umownymi,
które jako lex specialis mają pierwszeństwo przed normami zwyczajowymi i z postanowieniami
konwencji genewskiej.
1. Prawo przejścia tranzytowego przez cieśniny
W konwencji z 1982 r. przyjęto zasadę tak zwanego przejścia tranzytowego przez cieśniny
wykorzystywane do żeglugi międzynarodowej. Przejście tranzytowe oznacza wolność żeglugi i
przelotu przez cieśniny, musi być ono wykonywane w sposób ciągły i bez zwłoki, a jednostki
korzystające z przejścia nie mogą prowadzić w cieśninie żadnej innej działalności poza
wykonywaniem przepływu lub przelotu. Prawo przejścia tranzytowego tym się różni od prawa
nieszkodliwego przepływu, że rozciąga się również na samoloty oraz że sytuacja prawna statków
i samolotów korzystających z niego jest taka, jak na morzu pełnym. Przejście nie może zagrażać
bezpieczeństwu lub suwerenności tych państw, mogą one wydawać przepisy regulujące
korzystanie z tranzytu przez cieśniny, z tym że przepisy te nie mogą naruszać zasady swobody
przejścia tranzytowego.
2. Cieśniny duńskie
Są to: Mały Bełt, Wielki Bełt i Sund, które stanowią jedyne naturalne połączenie Morza
Bałtyckiego z Morzem Północnym. Dania pobierała opłaty za przepływ przez cieśniny. Państwa
korzystające z przepływu zaczęły się sprzeciwiać pobieraniu przez Danie dość wysokich opłat. W
dniu 14 marca 1857 r. podpisano w Kopenhadze traktat, w myśl którego Dania zrzekła się na
przyszłość pobierania opłat od żeglugi przez cieśniny duńskie w zamian za jednorazowe
odszkodowanie wypłacone Danii przez państwa morskie. Obecnie dopuszczenie obcych okrętów
wojennych i samolotów wojskowych na wodę duńskie w czasie pokoju reguluje rozporządzenie z
1976 r. Zgodnie z nim opcja okręty wojenne mogą bez uprzedniej noty kacji przepływać Wielki
Bełt, Mały Bełt i Sund, pod warunkiem ze równocześnie nie będą przepływać więcej niż trzy
okręty należące do jednego państwa, równoczesne przepływ większej ilości okrętów wojennych
wymaga uprzedniej noty kacji drogą dyplomatyczną. Przepływ takich okrętów przez Mały Bełt
zawsze wymaga uprzedniej noty kacji.
3. Cieśniny czarnomorskie
Stanowią naturalną drogę wodną łączącą Morze Czarne z morzem Marmara i morze Marmara z
Morzem Egejskim. Nad cieśninami panuje jedno państwo – Turcja. Obecnie sytuacją prawną
cieśnin określa konwencja podpisana w 1936 w Montreux. Statki handlowe korzystają z pełnej
wolności przepływu i żeglugi. Natomiast przepływ okrętów wojennych może się odbywać tylko po
uprzednim zawiadomieniu rządu tureckiego. Przepływ okrętów państw nie czarnomorskich został
poważnie ograniczony.
13
fi
fi
fi
fi
B. Kanały morskie
Są sztucznymi połączenia mi dwóch otwartych dla żeglugi obszarów morskich. Są one otwarte
dla wszystkich statków drogą wodną, jeżeli tak stanowi umowa międzynarodowa lub prawo
krajowe.
1. Kanał Sueski
Jego sytuacja prawna została uregulowana w traktacie podpisany w Konstantynopolu w 1888 r.
Zgodnie z jego postanowieniami kanał jest zawsze wolny i otwarty, zarówno w czasie wojny, jaki
pokoju, dla wszystkich statków handlowych i okrętów wojennych niezależnie od ich bandery.
Kanału nie wolno nigdy poddawać blokadzie. Nie można tam podejmować żadnych działań
szkodzących żegludze. Żadne prawa wojenne, kroki nieprzyjacielskie lub zarządzenia
utrudniające wolność żeglugi nie mogą być w nim wykonywane. Dotyczy to także portów
dających dostęp do niego i wód w promieniu 3 Mil morskich od tych portów.
2. Kanał Panamski
Łączy Atlantyk z oceanem Spokojnym. Jego sytuację prawną uregulowano w dwóch umowach
z 1901 r. oraz z 1903 r. Traktat podpisany w 1901 r. przez Stany Zjednoczone i Wielka Brytania
powierzał Stanom zarząd i ochronę kanału. W 1903 r. Stany Zjednoczone i Panama zawarły
umowę o budowę kanału morskiego, na mocy której Stany Zjednoczone uzyskały prawo
użytkowania, okupacji i panowania nad pasem ziemi o szerokości 10 Mil w celu budowy,
eksploatacji i ochrony kanału, w zamian za określoną rekompensatę pieniężną. Na mocy traktatu
z 1977 r. Panama odzyskała suwerenność nad kanałem, ale uznała prawa USA w zakresie
zarządzania i obrony kanału. Wszelkie prawa USA wygasły w 1999 r.
3. Kanał Kiloński
Zbudowany na terytorium Niemiec łączy wody Morza Bałtyckiego z Morzem Północnym.
Traktat Wersalski z 1919r. twierdził, że kanał oraz dostęp do niego będzie zawsze wolny i otwarty
na zasadzie zupełnej równości dla okrętów wojennych i statków handlowych wszystkich państw
pozostających w stanie pokoju z Niemcami. Jednak Niemcy hitlerowskie w 1936 r. wypowiedziały
postanowienia tego traktatu. Po drugiej wojnie światowej kanał ponownie otwarto dla statków
wszystkich państw na mocy Traktatu Wersalskiego z 1919 r.
Współpraca międzynarodowa w dziedzinie korzystania z obszarów

morskich i ochrony środowiska morskiego
Obecnie przygotowanie projektów umów często powierza się organizacjom międzynarodowym.
Wymienić należy przede wszystkim Międzynarodową Organizację Morska, która rozpoczęła
swoją działalność w 1959 r. jako międzyrządowa morska organizacja Doradcza. Pod jej
auspicjami wynegocjowano i zawarto wiele umów międzynarodowych.
A. Zderzenia statków
Zderzenia na morzu rodzą trzy rodzaje problemów: zapobiegania zderzenia, odpowiedzialności
cywilnej i odpowiedzialności karnej.
Dla zapobiegania zderzeniom żegludze morskiej muszą być przestrzegane przez wszystkie
statki zuni kowane reguły odnoszące się do tej żeglugi. Zagadnienie zapobiegania zdarzeniom
stało się szczególnie ważne, a zarazem trudne z uwagi na wielką koncentrację żeglugi na
pewnych obszarach. W celu rozwiązania tych trudności IMO opracowała system rozgraniczenia i
uporządkowania ruchu dla około 100 obszarów.
Jeśli chodzi o ujednolicenie zasad odpowiedzialności cywilnej ze zderzenia, to uregulowano
je w konwencjach brukselskich z 1910 r. i z 1952 r. W 1952 r. została również podpisana w
14
fi
Brukseli Konwencja o ujednoliceniu niektórych zasad odnoszących się do kompetencji karnej w
sprawach wynikłych ze zderzenia statków i innych wypadków w żegludze.
Odpowiedzialność karna została uregulowana w art. 11 konwencji genewskiej o morzu
pełnym z 1958 r. Stanowi ona, że w razie zderzenia lub jakiegokolwiek innego wypadku w
żegludze, jakiemu uległ statek na morzu pełnym, który pociąga za soba odpowiedzialność karną
lub dyscyplinarną kapitana lub jakiejkolwiek osoby należącej do załogi statku, można będzie
wszcząć Postępowanie karne lub dyscyplinarne przeciw takiej osobie jedynie przed władzami
sądowymi lub administracyjnymi państwa, pod którego banderą statek płynął, albo państwa,
którego dana osoba jest obywatelem.
B. Pomoc i ratownictwo
Zagadnień tych dotyczy Konwencja o ujednostajnieniu podpisana w Brukseli w 1910 r. Ma ona
zastosowanie tylko do statków handlowych. Zobowiązuje ona każdego kapitana, z zachowaniem
warunków bezpieczeństwa własnego statku, do udzielenia pomocy każdej osobie, nawet wrogiej,
którą znaleziono na morzu i która znajduje się w niebezpieczeństwie zaginięcia. Zawsze wszelką
pomoc i ratownictwo, wykonane z wynikiem pomyślnym, należy się słuszne wynagrodzenie. Nie
mają prawa do wynagrodzenia osoby, które brały udział w pomocy pomimo wyraźnego i
rozważnego zakazu statku wspomaganego.
C. Bezpieczeństwo życia na morzu
Obecnie obowiązuje Konwencja o bezpieczeństwie życia na morzu przyjęta w Londynie 1
listopada 1974 r., do której wprowadzone były wielokrotne zmiany. Konwencję zawierają
postanowienia, które konkretyzują wymagania bezpieczeństwa, jakie muszą spełniać statki
handlowe państw – stron Konwencji.
D. Zapobieganie zanieczyszczaniu morza
Zanieczyszczenia pochodzą z żeglugi, z Eksploatacji dna morskiego oraz z lądu. Głównymi
substancjami powodującymi je są ropa naftowa i jej pochodne, różne szkodliwe substancje
chemiczne, w tym sole metali ciężkich oraz środki ochrony roślin, Ścieki przemysłowe i
komunalne, które spływają z lądu. Poważnym problemem jest także zatapianie w morzu w
substancji radioaktywnych.
W Londynie w 1954 r. podpisano międzynarodową konwencję o zapobieganiu
zanieczyszczeniu morza olejami. Konwencja stworzyła pewne strefy zakazane, w których
zabronione jest usuwanie oleju lub mieszanki oleistej ze statków.
W 1969 r. IMCO (potem IMO) przyjęła wiele zmian wymienionej konwencji. Zamiast stref
zakazanych wprowadzają generalne ograniczenia dotyczące usuwania olejów.
Warto wymienić konwencję o zapobieganiu zanieczyszczaniu mórz przez zatapianie odpadów i
innych substancji, sporządzoną w Moskwie, Waszyngtonie, Londynie i Meksyku w 1972 r. oraz
Międzynarodową konwencję o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki sporządzono w
Londynie w 1973 r.
15
ROZDZIAŁ X- LUDNOŚĆ
1. UWAGI OGÓLNE
OSOBY PRZEBYWAJĄCE NA TERYTORIUM PAŃSTWA:
-obywatele (związani z nim szczególnym węzłem prawnym)
-cudzoziemcy (pobyt bardziej lub mniej przypadkowy, z reguły czasowy, z wyjątkiem domicylu,
ich pobyt nie stwarza szczególnej więzi prawnej)
CUDZOZIEMCY mogą być obywatelami innych państw lub nie posiadać żadnego obywatelstwa
(bezpaństwowcy, apatrydzi)
Wszystkie osoby przebywające na terytorium państwa podlegają jego władzy i prawu.
ROLA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO:
-immunitety- wyłączenie określonych osób spod władzy i prawa państwa pobytu (np. dyplomaci)
-pewne zobowiązania względem mniejszości narodowych
- harmonizowanie ustawodawstw państw względem obywatelstwa lub międzynarodowego ruchu
osobowego
2. OBYWATELSTWO
Obywatelstwo- szczególny węzeł prawny łączący jednostkę z państwem:
-obowiązek wierności i lojalności w stosunku do państwa

-zwierzchnictwo osobowe państwa (jurysdykcja) nad własnymi obywatelami
-opieka dyplomatyczna- korzystanie z opieki państwa, przysługuje każdemu obywatelowi
KAŻDE PAŃSTWO SAME OKREŚLA, KTO JEST JEGO OBYWATELEM
Nabycie obywatelstwa: urodzenie, nadanie (naturalizacja), zamążpójście, adopcja, repatriacja
Urodzenie:
-prawo krwi (jednostka przy urodzeniu nabywa obywatelstwo państwa, którego obywatelami są
jej rodzice)
-prawo ziemi (o obywatelstwie jednostki decyduje miejsce jej urodzenia)
PRAWO POLSKIE OPARTE JEST NA PRAWIE KRWI, zasada ziemi ma zastosowanie wówczas, gdy
dziecko urodzi się na terytorium RP, jego rodzice są nieznani lub ich obywatelstwo jest
nieokreślone, bądź gdy zostało znalezione na terytorium RP, a jego rodzice są nieznani
NATURALIZACJA- prawo wewnętrzne państwa ustala zazwyczaj określone warunki niezbędne do

nadania obywatelstwa, np. określony czas zamieszkania na terytorium danego państwa, więzy
rodzinne z jego obywatelami, wg. Ustawy z 2009 r. cudzoziemcowi można, na jego wniosek nadać
obywatelstwo RP, decyzję w tej sprawie podejmuje prezydent
OBYWATELSTWO KOBIET ZAMĘŻNYCH- ani zawarcie, ani rozwiązanie małżeństwa między

obywatelami dwóch państw nie wpływa samo przez się na obywatelstwo żony
UTRATA OBYWATELSTWA (rola prawa międzynarodowego sprowadza się do wyeliminowania
sytuacji, gdzie jednostka staje się bezpaństwowcem)
Utrata obywatelstwa:
-zwolnienie z obywatelstwa
-pozbawienie obywatelstwa
-opcję
-zamążpójście
Ustawa z 2009 r.- obywatel polski traci obywatelstwo polskie na swój wniosek, po uzyskaniu
zgody Prezydenta RP
WIELOKTROTNE OBYWATELSTWO:
-stan uważany za większość państw za niepożądany

-prawo opcji- prawo wyboru jednego obywatelstwa, a zrzeczenia się drugiego
Niektóre państwa nie uznają wielokrotnego obywatelstwa osób, które posiadają ich
obywatelstwo
„Obywatel polski nie może być równocześnie uznawany za obywatela innego państwa
UE: każda osoba posiadająca obywatelstwo państwa członkowskiego jest jednocześnie

obywatelem Unii Europejskiej, obywatelstwo Unii uzupełnia, a nie zastępuje obywatelstwo
krajowe, obywatele Unii Europejskiej korzystają z praw określonych z Traktacie o utworzeniu Unii
Europejskiej z 1992 roku , w praktyce postanowienia dotyczące obowiązków mają charakter
wyłącznie teoretyczny, obecnie bowiem obywatelom UE przysługują wyłącznie uprawnienia
BEZPAŃSTWOWCY- osoby, które nie posiadają żadnego obywatelstwa
Zjawisko stało się powszechne po 1 i 2 WŚ
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka i obywatela- „Każdy człowiek ma prawo do posiadania

obywatelstwa”
TO ZJAWISKO JEST NIEPOŻĄDANE
3.TRAKTOWANIE CUDZOZIEMCÓW
Traktowanie narodowe- przyznawanie cudzoziemcom w zasadzie takiego samego zakresu praw
cywilnych, z jakiego korzystają obywatele
Traktowanie specjalne- przyznanie cudzoziemcom tylko ściśle określonych uprawnień,

przewidzianych w prawie wewnętrznym lub w umowach międzynarodowych, może ono
przewidywać zrównanie cudzoziemców z obywatelami w konkretnych dziedzinach, a więc można
je nazwać systemem równouprawnienia szczegółowego- w przeciwieństwie do systemu
równouprawnienia ogólnego
Traktowanie w sposób najbardziej uprzywilejowany- przyznanie obywatelom określonego

państwa takich praw, jakie już posiadają lub uzyskają w przyszłości obywatele jakiegokolwiek
państwa trzeciego, najbardziej uprzywilejowanego w danej dziedzinie
WYDALENIE CUDZOZIEMCA-państwu przysługuje prawo do wydalenia ze swego terytorium lub
deportowania (PRZYMUSOWEGO ODSTAWIENIA DO GRANICY) cudzoziemca, który naruszył
prawo danego państwa lub którego pobyt zagraża bezpieczeństwu albo interesom państwa
4. MIĘDZYNARODOWY RUCH OSOBOWY

Przemieszczanie się osób połączone z przekraczaniem granicy lub granic państwowych, obejmuje
również przenoszenie się jednostek okresowe lub na stałe, i to zarówno opuszczanie terytorium
państwa przez jego własnych obywateli, jak i dopuszczanie cudzoziemców na terytorium
państwa, ruch ten odbywa się przez dobrowolne przenoszenie się jednostek przez granice
państwowe w normalnych warunkach pokojowych, w jego zakres nie wchodzą zjawiska, jak
przemarsze wojsk w czasie wojny lub przymusowe przesiedlanie ludności
Paszporty- dokumentem stwierdzającym tożsamość danej osoby i upoważniającym do

przekroczenia danej granicy państwowej jest paszport
Wizy- udzielenie zgody na wjazd cudzoziemca na terytorium danego państwa następuje przez
wydanie mu wizy, z formalnego punktu widzenia wiza jest adnotacją dokonaną w paszporcie lub
innym dokumencie podróży, stwierdzającą udzielenie zezwolenia na przekroczenie granicy
państwa oraz pobyt lub przejazd przez jego terytorium, niektóre państwa wizja traktowana jest
tylko jako obietnica, promesa dopuszczenia na ich terytorium
5. EKSTRADYCJA I AZYL
Ekstradycja jest to wydanie władzy obcego państwa osoby ściganej przez te władze za popełnione
przestępstwa.
Na ogół umowy ekstradycyjnej przewidują tylko wydawanie przestępców pospolitych, nie wydaje
się osób ściganych za przestępstwa polityczne.
Ekstradycja obywatela polskiego jest dopuszczalna na podstawie europejskiego nakazu

aresztowania, wiem że czyn stanowił przestępstwo według prawa RP.
Azyl, polega na udzieleniu schronienia cudzoziemcowi ścigane mu w kraju ojczystym lub w

państwie 3 za popełnienie przestępstwa politycznego lub z innych względów politycznych.
Konstytucja RP oprócz azylu terytorialnego przebuduje też możliwość nadania cudzoziemcowi

statusu uchodźcy w rozumieniu konwencji o statusie uchodźcy z 1951. według tych dokumentów
uchodźcą jest osoba która na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu
swojej rasy, religii, narodowości i przynależności do określonej grupy społecznej lub z powodu
przekonań politycznych przebywa poza granicami państwa, którego jest obywatelem, i nie może
lub nie chce z powodu tych obaw korzystać z ochrony tego państwa.
Od azylu terytorialnego należy odróżnić azyl dyplomatyczny, który nie jest instytucją
powszechnego prawa międzynarodowego, zwykle jest kwalifikowany jako instytucja prawa
międzynarodowego Ameryki Łacińskiej.
Ale dyplomatyczny może być udzielany w pomieszczeniach misji dyplomatycznej, na pokładzie

okrętu wojennego i samolotu wojskowego oraz bazach wojennych. tego rodzaju azyl jest
traktowany jako prawo państwa i od oceny państwa, do którego skierowana jest prośba o azyl,
zależy ostateczna decyzja w sprawie przyznania od umowy azylu.
Umowy o azylu dyplomatycznym wyróżniają 2 kategorie osób upoważnionych do ubiegania się o
ten rodzaj azylu, są to osoby ścigane ze względów politycznych oraz przestępstwa polityczne.
6. OCHRONA GRUP LUDZKICH I PRAW CZŁOWIEKA

ROZWÓJ MIĘDZYNARODOWEJ OCHRONY PRAW CZŁOWIEKA:
-KARTA NZ
-POWSZECHNA DEKLARACJA PRAW CZŁOWIEKA
-MIĘDZYNARODOWE PAKTY PRAW CZŁOWIEKA
-INNE UMOWY
-ZWALCZANIE ZBRODNI LUDOWBÓJSTWA: mordowanie członków określonej grupy ludzkiej,
spowodowanie ciężkiego uszkodzenia ciała lub umysłu u członków określonej grupy ludzkiej,
rozmyślne narzucanie grupie warunków życia, obliczonych na spowodowanie jej całkowitego lub
częściowego fizycznego wyniszczenia, stosowanie środków zmierzających do zapobieżenia u
rodzinom w grupie, przymusowe przenoszenie dzieci z jednej grupy do 2
warunkiem uznania konkretnego czynu za ludobójstwo jest zamiar całkowitego lub częściowego
zniszczenia grupy narodowej, etnicznej, rasowej lub religijnej
7. UCHODŹCY
Uchodźcą jest każda osoba, która na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z
powodu swojej rasy, religii, narodowości, przynależności do określonej grupy społecznej lub z
powodu przekonań politycznych przebywa poza granicami państwa, którego jest obywatelem i
nie może lub nie chce z powodu tych obaw korzystać z ochrony tego państwa, albo nie ma
żadnego obywatelstwa i znajdują się na skutek w podobnych zdarzeń poza państwem swojego
dawnego stałego zamieszkania nie może lub nie chce z powodu tych obaw powrócić do tego
państwa.
ROZDZIAŁ XVI
1.5. OBSZAR I TEATR WOJNY
Przez obszar wojny rozumie się terytoria, na których siły zbrojnych stron wojujących mogą
prowadzić działania wojenne. przez teatr wojny rozumie się tę część obszaru wojny na której
rzeczywiście toczą się działania wojenne.
2. POCZĄTEK WOJNY
Od dawna utarło się zwyczajowo pewne formy wypowiadania wojny, nie zawsze jednak były one
przestrzegane, a w historii pełno jest przykładów podstępu, wiarołomstwa i ataku bez
uprzedzania.
3. WOJNA LĄDOWA
3.1. Siły zbrojne- skład- Skład sił zbrojnych, mogą wchodzić: armia regularna, siły porządkowe,
korpusy ochotnicze, uczestniczy powstania masowego
aby były traktowane jako siły zbrojne- milicja i korpusy ochotnicze muszą odpowiadać
następującym warunkom: muszą mieć odpowiedzialnego dowódcę, muszą mieć stały i z daleka
rozpoznawalny znak odróżniający, muszą jawnie nosić broń, muszą przestrzegać praw i
zwyczajów wojennych
uczestnicy powstania masowego, aby być traktowani jako członkowie sił zbrojnych, muszą
spełniać 2 warunki: jawnie nosić broń, przestrzegać praw i zwyczajów wojennych
SZPIEDZY- osoba, która działając potajemnie lub pod fałszywymi pozorami, zbiera lub stara się
zbierać, wiadomości w obrębie działań wojennych jednej ze stron z zamiarem przekazania tych
wiadomości stronie przeciwnej
DEZERTERZY- państwo wojujące, w którego władze dostaną się walczący przeciwko niemu w
szeregach armii nieprzyjacielskiej dezerterzy z jego własnych sił zbrojnych, nie ma obowiązku
traktowania ich jako jeńców wojennych, wiesz może karać ich zgodnie ze swoim prawem
wewnętrznym
NAJEMNICY- najemnik nie ma prawa do statusu kombatanta lub do statusu jeńca wojennego
3.2. KROKI NIEPRZYJACIELSKIE

Środki szkodzenia nieprzyjacielowi:
-bombardowania i oblężenia
-broń chemiczna i bakteriologiczna
broń jądrowa
3.3. OCHRONA OFIAR WOJNY

CHORZY I RANNI- chorzy i ranni powinni być traktowani w sposób humanitarny oraz leczeni
przestęp strony konfliktu, we władzy której się znajdują. zabronione są wszelkie zamachy na ich
życie, a w szczególności ich dobijanie lub świadome pozostawienie bez opieki lekarskiej. po
bitwie strony konfliktu powinny niezwłocznie wydać wszelkie możliwe rządzenia w celu
wyszukania i zabrania rannych i chorych, ochronie podlegają również stałe zakłady służby
zdrowia, szpitale i ruchome formacje sanitarne.
JEŃCY WOJENNI- jeńcem wojennym jest członek sił zbrojnych państwa wojującego który znalazł
się we władzy nieprzyjaciela
OCHRONA LUDNOŚCI CYWILNEJ- ochronie ogólnej przed niektórymi skutkami wojny podlega
cała ludność cywilna państw walczących na zasadzie równości, bez względu na rasę, narodowość,
religię lub przekonania polityczne
PRAWO KONSULARNE
• państwa nawiązują między sobą stosunki konsularne, najczęściej równocześnie ze stosunkami

dyplomatycznymi
• zerwanie stosunków dyplomatycznych nie oznacza zerwania stosunków konsularnych, chyba, że

jest to wyraźnie powiedziane
Funkcje konsularne wykonywane są przez: urzędy konsularne, przedstawicielstwa dyplomatyczne

(najczęściej specjalne działy konsularne) -te funkcje mogą wykonywać też specjalne agencje
konsularne
Urzędy konsularne ustanawiane są w państwach przyjmujących w okręgach konsularnych,

uzgadnianych między państwem wysyłającym a państwem przyjmującym
Funkcje konsularne:
• art.18 ustawa o prawie konsularnych (też o kierowniku urzędu)
• ustanawiane są przez KWSK i prawo krajowe
• urzędnik konsularny jest urzędnikiem państwa wysyłającego, pozostającym z nim w stosunku

służbowym (poza konsulami honorowymi)
• mogą być wykonywane przez przedstawicieli dyplomatycznych państwa wysyłającego pod

warunkiem dokonania odpowiedniej notyfikacji
Funkcje konsularne można podzielić na:
• związane z wykonywaniem władztwa państwowego
• inne np. reprezentacyjne i informacyjne

Art. 18 (Ustawa Prawo Konsularne).
Konsul w ramach wykonywania funkcji konsularnych:
1) chroni prawa i interesy Rzeczypospolitej Polskiej oraz jej obywateli w
granicach dozwolonych przez prawo międzynarodowe;
2) działa na rzecz rozwijania przyjaznych stosunków oraz współpracy między
Rzecząpospolitą Polską a państwem przyjmującym;
3) podejmuje działania na rzecz umacniania więzi między Rzecząpospolitą
Polską a obywatelami polskimi, osobami polskiego pochodzenia oraz osobami
deklarującymi przynależność do Narodu Polskiego, zamieszkałymi w państwie
przyjmującym;
4) działa na rzecz polskiej mniejszości narodowej oraz praw i wolności osób
należących do tej mniejszości, określonych w ustawodawstwie państwa
przyjmującego, w umowach międzynarodowych, a także w dokumentach
Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie Kierownik urzędu
konsularnego:
art.9 KWSK -klasy kierowników:
• konsul generalny
• konsul
• wicekonsul
• agent konsularny
Art. 18 Ustawy Prawo Konsularne c.d.
5) czuwa w zakresie swojej właściwości nad wykonywaniem umów międzynarodowych
obowiązujących w stosunkach między Rzecząpospolitą Polską a państwem przyjmującym;
6) działa na rzecz rozwijania i pogłębiania współpracy gospodarczej, naukowej, technicznej
oraz kulturalnej między Rzecząpospolitą Polską a państwem przyjmującym, jak również na
rzecz promocji polskiej gospodarki, nauki i kultury oraz języka polskiego;
7) przedstawia organom i opinii publicznej państwa przyjmującego informacje o polityce
zagranicznej i wewnętrznej Rzeczypospolitej Polskiej oraz o rozwoju polskiej gospodarki,
nauki i kultury;
8) zapoznaje się z sytuacją w państwie przyjmującym, w szczególności ze stanem jego
gospodarki, nauki i kultury, oraz z ustawodawstwem państwa przyjmującego i umowami
zawieranymi przez to państwo, jak również udziela informacji w tym zakresie
zainteresowanym obywatelom polskim oraz właściwym organom i instytucjom w
Rzeczypospolitej Polskiej.
Procedura objęcia kierownictwa urzędu konsularnego
1. mianowanie przez państwo wysyłające -art.10
2. państwa wysyłające wystawia listy komisyjne i przekazuje je w drodze dyplomatycznej
lub notyfikuje o nominacji
3. państwo przyjmujące udziela tzn. exequatur; odmowa udzielenia nie wymaga
uzasadnienia
4. kierownik urzędu konsularnego jest dopuszczony do wykonywania swoich funkcji
dopiero po uzyskaniu exequatur
5. Państwo przyjmujące zawiadamia niezwłocznie właściwe władze okręgu konsularnego
!
Personel konsularny
• Urzędnik konsularny może, za zgodą państwa przyjmującego, dokonywać czynności

dyplomatycznych, jeśli w państwie przyjmującym nie ma przedstawicielstwa
dyplomatycznego
• Państwo wysyłające mianuje członków personelu konsularnego wedle swego uznania (art.
19), ale liczebność urzędu konsularnego powinna być rozsądna (art. 20)
• Urzędnicy konsularni powinni w zasadzie mieć obywatelstwo państwa wysyłającego (art.

22)
• Państwo przyjmujące może uznać urzędnika konsularnego za persona non grata
• Państwo wysyłające notyfikuje państwu przyjmującemu mianowania wyjazdy i przyjazdy

urzędników
konsularnych
Artykuł 25 Zakończenie funkcji członka urzędu konsularnego
Funkcje członka urzędu konsularnego ulegają zakończeniu między innymi przez:
a) notyfikację przez państwo wysyłające państwu przyjmującemu, że funkcje danej osoby
uległy zakończeniu;
b) cofnięcie exequatur;
c) notyfikację przez państwo przyjmujące państwu wysyłającemu, że państwo przyjmujące
przestało uważać tę osobę za członka personelu konsularnego.
Artykuł 57
Postanowienia szczególne odnoszące się do wykonywania prywatnej działalności
zarobkowej. 1. Zawodowi urzędnicy konsularni nie będą wykonywać w państwie
przyjmującym żadnej działalności zawodowej lub handlowej dla zysku osobistego.
2. Przywileje i immunitety przewidziane w niniejszym rozdziale nie przysługują:
a) pracownikom konsularnym i członkom personelu służby, którzy wykonują w państwie
przyjmującym prywatną działalność zarobkową;
b) członkom rodzin osób wymienionych w punkcie a) niniejszego ustępu i członkom ich
personelu prywatnego;
c) członkom rodziny członka urzędu konsularnego, którzy sami wykonują w państwie
przyjmującym prywatną działalność zarobkową.
Przywileje i immunitety -generalnie węższy zakres niż dyplomatyczne- oparte na podstawie

funkcjonalnej, mające zapewnić skuteczne wykonywanie funkcji przez urzędy konsularne
Przywileje i immunitety rzeczowe:
• używanie fagi i godła
• nietykalność pomieszczeń konsularnych (tylko pomieszczenia wykorzystywane do funkcji

konsularnych)
• Nietykalność archiwów i dokumentów
• zwolnienie pomieszczeń konsularnych od opłat i podatków
• Swoboda porozumiewania się z rządem, przedstawicielstwami dyplomatycznymi i innymi

urzędami
konsularnymi państwa wysyłającego
->Prawo do porozumiewania się z obywatelami państwa wysyłającego:art.36 KWSK
ustanawia prawo porozumiewania się urzędników konsularnych z obywatelami państwa
wysyłającego w państwie przyjmującym
Obejmuje to trzy główne aspekty:
1. ogólne prawo porozumiewania się, obejmujące zarówno prawo udawania się urzędników
konsularnych do własnych obywateli, jak i praw tych obywateli do odwiedzania urzędu
2. zawiadomienie urzędu konsularnego o aresztowaniu, uwięzieniu lub pozbawieniu
wolności obywatela państwa wysyłającego; wymaga to: poinformowania osoby
zainteresowanej o jej prawach; działanie niezwłocznego (od razu gdy państwo przyjmujące
zdobędzie wiedzę że osoba aresztowana jest obywatelem obcego państwa)
3. Prawo urzędników konsularnych odwiedzenia takich obywateli w areszcie lub więzieniu i
korespondowania z nimi oraz zapewniania im zastępstwa prawnego
Sprawy La Grand i Avena
• art.36 KWSK zawiera dwa rodzaje praw: przysługujące państwu i jednostce
• W związku z tym pańśtwo posiada ius standi przed Trybunałem zarówno w oparciu o
naruszenie
własnych praw jak i w drodze ochrony dyplomatycznej własnego obywatela
• Ponadto MTS stwierdził że art.36 ustanawia obowiązek takiego dostosowania prawa przez
państwo
przyjmujące aby umożliwić realizację praw i naprawienie szkody, jeśli nastąpiło naruszenie
tych praw
Przywileje i immunitety osobiste→ Przywileje i immunitety osobowe urzędników
konsularnych są podobne do przywilejów i immunitetów personelu dyplomatycznego, ale
mają węższy zakres→ Celem jest ochrona funkcji konsularnych, a nie osoby urzędnika
konsularnego
Przywileje i immunitety osobowe:
• Nietykalność osobista (Art. 41), ale zatrzymanie i tymczasowe aresztowanie w razie

popełnienia ciężkiej zbrodni ;Obowiązek zawiadomienia kierownika UK o zatrzymaniu lub
wszczęciu postępowania karnego (Art. 42)
• Immunitet jurysdykcyjny jedynie „w odniesieniu do czynności dokonanych w wykonaniu

funkcji konsularnych” (Art. 43)
• Obowiązek występowania w charakterze świadka, ale możliwość odmowy składania

zeznań, jeśli dotyczą one funkcji urzędowych (Art. 44)
• Zwolnienie od obowiązku rejestracji, zezwoleń na pracę, ubezpieczenia społecznego, opłat i

podatków (Art. 46-52)
• węższy zakres immunitetu, niż w przypadku personelu konsularnego
• Przywileje i immunitety przysługują urzędnikowi konsularnemu z chwilą przybycia na

terytorium
państwa przyjmującego lub z chwilą przystąpienia do wykonywania funkcji (jeśli już
przebywa na
terytorium)
• Przywileje i immunitety urzędnika konsularnego (oraz jego rodziny i personelu prywatnego)

wygasają
z chwilą, gdy dana osoba opuszcza terytorium państwa przyjmującego, albo z upływem
rozsądnego okresu, w którym mogła to uczynić - zależnie od tego, która z tych dat jest
wcześniejsza
Artykuł 43 Immunitet jurysdykcyjny.
1. Urzędnicy konsularni i pracownicy konsularni nie podlegają jurysdykcji władz sądowych
i administracyjnych państwa przyjmującego w odniesieniu do czynności dokonanych w
wykonaniu funkcji konsularnych.
2. Postanowienia ustępu 1 niniejszego artykułu nie stosuje się jednak do powództw
cywilnych:
a) wynikłych z zawarcia przez urzędnika konsularnego lub pracownika konsularnego
umowy, w której nie występował on wyraźnie lub w sposób domniemany jako
przedstawiciel państwa wysyłającego;
b) wytoczonych przez osoby trzecie na skutek szkód powstałych w wyniku wypadku
spowodowanego w państwie przyjmującym przez pojazd, statek morski lub statek
powietrzny.
Artykuł 54 Obowiązki państw trzecich.
Jeżeli urzędnik konsularny przejeżdża przez terytorium państwa trzeciego albo znajduje się
na terytorium państwa trzeciego, które udzieliło mu wizy, w razie gdy wiza taka jest
wymagana, będąc w podróży bądź w celu objęcia swego stanowiska lub powrotu na nie,
bądź wracając do państwa wysyłającego, państwo trzecie przyzna mu wszelkie immunitety
przewidziane w innych artykułach niniejszej konwencji, które mogą być niezbędne dla
umożliwienia mu przejazdu lub powrotu. To samo stosuje się do członków jego rodziny
pozostających z nim we wspólnocie domowej i korzystających z takich przywilejów i
immunitetów, którzy bądź towarzyszą urzędnikowi konsularnemu, bądź podróżują
oddzielnie w celu połączenia się z nim lub powrotu do państwa wysyłającego.
Honorowi urzędnicy konsularni
* KWSK umożliwia powoływanie konsulów honorowych
* Konsul honorowy może wykonywać wszystkie funkcje przysługujące urzędnikom
konsularnym; w praktyce jednak zakres funkcji jest węższy
* Konsul honorowy zazwyczaj sam finansuje działalność konsularną i prowadzenie biura
(„konsul niedrogo”)
* Konsulom honorowym przysługuje część przywilejów i immunitetów, które posiadają
„zawodowi” urzędnicy konsularni
Ustawa Prawo Konsularne Art. 120.
Konsulem honorowym Rzeczypospolitej Polskiej, zwanym dalej „konsulem honorowym”,
może być
obywatel polski lub cudzoziemiec stale zamieszkały w państwie przyjmującym, posiadający
wysoki autorytet oraz dający rękojmię wykonywania działań zgodnie z interesami
Rzeczypospolitej Polskiej. Art. 121. Ustanawia się następujące klasy konsulów
honorowych:
1) honorowy konsul generalny;
2) konsul honorowy;
3) wicekonsul honorowy;
4) honorowy agent konsularny.
Państwo przyjmujące udziela następujących przywilejów i immunitetów rzeczowych

konsulom honorowym:
• ochrona pomieszczeń konsula honorowego przed wtargnięciem i zakłóceniem spokoju

urzędu
konsularnego (art. 59) ALE: nie ma nietykalności pomieszczeń konsula honorowego
• Zwolnienie pomieszczeń konsularnych z opłat i podatków (art. 60)
• Nietykalność archiwów i dokumentów konsularnych (art. 61)

• Zwolnienie od opłat celnych (art. 62)
Porównanie przywilejów i immunitetów konsulów honorowych i „zawodowych”
Immunitet jurysdykcyjny: → Konsulowi honorowemu przysługuje immunitet jurysdykcyjny
w odniesieniu do czynności dokonanych w wykonaniu funkcji konsularnych (art. 43) ALE:
Artykuł 63 Postępowanie karne. Jeżeli wszczęto postępowanie karne przeciwko
honorowemu urzędnikowi konsularnemu, jest on obowiązany stawić się przed właściwymi
władzami. Postępowanie powinno być jednak prowadzone ze względami należnymi mu z
uwagi na jego urzędowe stanowisko oraz, z wyjątkiem przypadków, kiedy jest on
zatrzymany lub tymczasowo aresztowany, w taki sposób, aby możliwie jak najmniej
utrudniać wykonywanie funkcji konsularnych. Jeżeli niezbędne jest zatrzymanie lub
tymczasowe aresztowanie honorowego urzędnika konsularnego, postępowanie przeciwko
niemu powinno być wszczęte w możliwie najkrótszym czasie.
Ustawa z dnia 25 czerwca 2015 r. Prawo Konsularne
Dział II – Konsulowie i funkcje konsularne
* Urzędnika konsularnego wyznacza dyrektor generalny służby zagranicznej
* Kandydat na urzędnika konsularnego musi zdać egzamin konsularny
* ustawa ustanawia tytuły konsularne
* Urzędnika konsularnego wyznacza dyrektor generalny służby zagranicznej (ALE:
Konsula, tj.
kierownika urzędu konsularnego, powołuje i odwołuje Min. SZ)
* Kandydat na urzędnika konsularnego musi zdać egzamin konsularny * Ustawa ustanawia
tytuły konsularne
Art. 9. 1. Urzędnikowi konsularnemu nadaje się tytuł konsularny. 2. Ustanawia się
następujące tytuły konsularne:
1) konsul generalny;
2) konsul;
3) wicekonsul;
4) attaché konsularny.
Funkcje konsularne:
Te same co w KWSK, plus:

• działania na rzecz umacniania więzi między Rzecząpospolitą Polską a obywatelami
polskimi, osobami polskiego pochodzenia oraz osobami deklarującymi przynależność do Narodu

Polskiego,
zamieszkałymi w państwie przyjmującym

• działania na rzecz polskiej mniejszości narodowej oraz praw i wolności osób należących do tej
mniejszości
Art.19. W przypadku powzięcia wiadomości o tym, że obywatel polski jest traktowany przez
władze państwa przyjmującego w sposób mniej korzystny niż wynika to z przepisów
obowiązujących w tym państwie, noszący znamiona dyskryminacji lub niezgodny z
międzynarodowymi standardami dotyczącymi praw człowieka, konsul podejmuje działania zgodne
z prawem międzynarodowym i prawem państwa przyjmującego w celu ochrony praw tego
obywatela polskiego.
Art. 20. 1. Konsul udziela pomocy obywatelowi polskiemu, w szczególności w razie poważnego
wypadku lub ciężkiej choroby, aresztowania lub zatrzymania tego obywatela, w razie aktu
przemocy, którego ofiarą padł obywatel polski, w razie zgonu obywatela polskiego lub
konieczności nagłego powrotu obywatela polskiego pozbawionego środków finansowych do
Rzeczypospolitej Polskiej albo do państwa zamieszkania (pomoc konsularna). 2. Pomoc konsularna
jest udzielana w niezbędnym zakresie i z zastosowaniem środków koniecznych do ochrony
istotnych praw i interesów obywatela polskiego. 3. Konsul może żądać od organów władzy
publicznej, sądów, prokuratury, organizacji lub instytucji udzielenia informacji lub udostępnienia
dokumentów, w tym zawierających dane osobowe, niezbędne do ochrony istotnych praw i
interesów obywatela polskiego, jeżeli jest to konieczne do udzielenia pomocy konsularnej.
Art.26. 1. Na wniosek organu administracji publicznej w Rzeczypospolitej Polskiej, sądu lub

prokuratora konsul:
1) doręcza pisma i inne dokumenty;
2) przesłuchuje strony, uczestników postępowania, świadków i podejrzanych; 3) przekazuje wnioski
o udzielenie pomocy prawnej sądom i innym organom państwa przyjmującego.
Art.27. Na wniosek obywatela polskiego, organu administracji publicznej w Rzeczypospolitej

Polskiej, sądu lub prokuratora konsul:
1) występuje do sądów i innych organów państwa przyjmującego w sprawie uzyskania odpisów
orzeczeń sądowych, dokumentów stanu cywilnego, świadectw pracy i innych dokumentów;
2) wskazuje organ w kraju właściwy wdanej sprawie;

3) udziela informacji o podmiotach świadczących pomoc prawną w państwie przyjmującym, w
szczególności pomoc prawną świadczoną bezpłatnie lub przez osoby posługujące się językiem
polskim.
Ponadto konsul:
• sporządza i poświadcza wypisy, odpisy, wyciągi i kopie dokumentów;
• poświadcza własnoręczność podpisu i znaku ręcznego;
• poświadcza datę okazania dokumentu, pozostawania osoby przy życiu lub w określonym
miejscu;
• sporządza i poświadcza tłumaczenia dokumentów z języka polskiego na język urzędowy lub

powszechnie używany w państwie przyjmującym oraz z języka urzędowego lub
powszechnie
używanego w państwie przyjmującym na język polski
• legalizuje dokumenty urzędowe sporządzone lub uwierzytelnione w państwie

przyjmującym;
• wydaje paszporty i paszporty tymczasowe, unieważnia je oraz odmawia ich wydania;
• wydaje wizy albo odmawia ich wydania, cofa i unieważnia wizy;
• udziela zezwoleń na przekraczanie granicy w ramach małego ruchu granicznego;

• przyjmuje i przekazuje do właściwego organu w kraju wnioski w sprawie o nadanie,
przywrócenie,
potwierdzenie posiadania lub utraty obywatelstwa polskiego lub o wyrażenie zgody na
zrzeczenie się
obywatelstwa polskiego, a także przyjmuje oświadczenia w zakresie obywatelstwa
polskiego;
• I inne na podstawie art. 35 Ustawy Prawo Konsularne

Konsulowie honorowi
• Konsulem honorowym RP może być obywatel polski albo cudzoziemiec tale zamieszkały w
państwie przyjmującym, posiadający wysoki autorytet oraz dający rękojmię wykonywania
działań zgodnie z interesami RP
• Konsula honorowego powołuje Min. SZ
• Podlega służbowo szefowi misji RP w państwie przyjmującym
• W zakresie wykonywania funkcji konsularnych podlega właściwemu konsulowi

Art.132. 1. Konsul honorowy nie otrzymuje wynagrodzenia z tytułu wykonywania funkcji
konsularnych.
2. Konsul honorowy nie nabywa uprawnień z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń
społecznych określonych w przepisach prawa polskiego.
Art.133. Konsul honorowy ponosi wydatki związane z wykonywaniem funkcji
konsularnych, w tym koszty najmu, wyposażenia i utrzymania siedziby, zatrudnienia
pracowników, opłaty eksploatacyjne i administracyjne oraz wydatki związane z
korzystaniem z usług telekomunikacyjnych, kosztami przesyłek pocztowych, podatkami i
innymi daninami publicznymi, do których ponoszenia konsul honorowy jest zobowiązany
przez państwo przyjmujące.
Konwencja z 1969 o misjach specjalnych
• Obok stałych przedstawicielstw państwa wysyłają misje, albo misje ad hoc ale załatwienia
określonych spraw politycznych lub czysto technicznych
• Nie są one jakoś specjalnie akredytowane przy państwie przyjmującym ale ich działania i
kompetencje powinny być wcześniej notyfikowane
• Korzystają one z przywilejów z KW z odpowiednimi modyfikacjami
• Nie przysługuje im immunitet w stosunkach do roszczeń wynikłych na skutek wypadku

spowodowanego przez pojazd używany przez daną osobę poza funkcjami urzędowymi
• Korzystają ze swobody podróżowania i poruszania się w niezbędnym zakresie dla

wypełnienia funkcji misji
KW z 1975 dotycząca reprezentacji państw w ich stosunkach z OM o charakterze
uniwersalnym
• Dla przedstawicieli akredytowanych przy OM bez względu na charakter stosunków między
państwem wysyłającym a państwem na którego terytorium OM na siedzibę
• Status prawny zbliżony do KWSD
!
PRAWO DYPLOMATYCZNE
funkcje misji dyplomatycznej art.3 KWSD
1.Funkcje misji dyplomatycznej obejmują między innymi:

a)reprezentowanie państwa wysyłającego w państwie przyjmującym;
b)ochronę w państwie przyjmującym interesów państwa wysyłającego i jego obywateli, w
granicach ustalonych przez prawo międzynarodowe;
c)prowadzenie rokowań z rządem państwa przyjmującego;
d)zaznajamianie się wszelkimi legalnymi sposobami z warunkami panującymi w państwie
przyjmującym i z rozwojem zachodzących w nim wydarzeń oraz zdawanie z tego sprawy
rządowi państwa wysyłającego;
e)popieranie przyjaznych stosunków pomiędzy państwem wysyłającym a państwem
przyjmującym oraz rozwijanie pomiędzy nimi stosunków gospodarczych, kulturalnych i
naukowych.
Ustanowienie i objęcie misji dyplomatycznej
• zawsze za obopólną zgodą oraz na zasadzie wzajemności
• przewodzi szef misji -musi uzyskać zgody państwa przyjmującego (na konkretną osobę)
agrement
(exequatur w przypadku kierownika urzędu konsularnego)
• Po uzyskaniu agrément państwo wysyłające wystawia szefowi misji listy uwierzytelniające

(tzw.
kredencjały), który ten przedstawia w państwie przyjmującym po przyjeździe. Funkcję szef
misji może objąć dopiero po złożeniu listów uwierzytelniających w państwie przyjmującym
lub poinformowaniu o przybyciu i złożeniu wiernej kopii kredencjałów w Ministerstwie
Spraw Zagranicznych (Art. 13 KWSD).
art.4 KSWD
1.Państwo wysyłające powinno się upewnić, że osoba, którą zamierza akredytować jako
szefa misji w państwie przyjmującym, otrzymała agrément tego państwa.
2.Państwo przyjmujące nie jest zobowiązane do podania państwu wysyłającemu przyczyn
odmowy agrément.
• po uzyskaniu agrement państwo wysyłające wystawia szefowi misji listy uwierzytelniające

(kredencjały) które potem przedstawia przyjmującym po przyjeździe.
• Składa je w MSW i dopiero wtedy może objąć funkcję

art.13
1.Uważa się, że szef misji objął swoje funkcje w państwie przyjmującym, gdy złożył swoje
listy uwierzytelniające bądź gdy notyfikował o swoim przybyciu, a wierna kopia jego listów
uwierzytelniających została złożona w Ministerstwie Spraw Zagranicznych państwa
przyjmującego lub w innym ministerstwie uznanym za właściwe, zgodnie z praktyką
panującą w państwie przyjmującym, która powinna być stosowana w jednolity sposób.
2.Kolejność składania listów uwierzytelniających lub ich wiernych kopii jest ustalana
według daty i godziny przybycia szefa misji.
Kredencjały wystawia oraz przyjmuje organ państwa w zależności od rangi szefa misji
dyplomatycznej prze szefach I i II stopnia wystawia i przyjmuje głowa państwa
• przy szefach III stopnia wystawia i przyjmuje MSZ

szef misji może być akredytowany przy więcej niż jednym państwie
art.14
1.Szefowie misji dzielą się na trzy klasy, a mianowicie:
a)ambasadorów i nuncjuszów, akredytowanych przy głowach państw, oraz innych szefów
misji równorzędnego stopnia;
b)posłów, ministrów i internuncjuszów, akredytowanych przy głowach państw;
c)chargé d'affaires, akredytowanych przy ministrach spraw zagranicznych.
2.Poza sprawami pierwszeństwa i etykiety nie będzie się czyniło żadnych różnic między
szefami misji w zależności od ich klasy.
Istnieją dwa rodzaje charge d'affaires:
• en pied-regularny szef misji szef misji dyplomatycznej III klasy
• ad interim-osoba zastępująca szefa misji (każdego stopnia) gdy stanowisko szefa misji nie
jest obsadzone lub gdy szef misji nie może wykonywać funkcji
Państwa ustalają między sobą klasę do której będą należeć szefowie misji wobec szefów misji
obowiązują zasady precedencji dyplomatycznej od:
• klasy do której należy szef misji
• kolejności dat i godzin objęcia swojej funkcji

Personel misji dymplomatycznejszef misji+członkowie personelu (posiadający stopień
dyplomatyczny)+członkowie personelu administracyjnego i technicznego (sekretarki,
księgowość)+członkowie personelu służby (kucharze, sprzątaczki)
• Państwo wysyłające wystawia personelowi dyplomatycznemu tzw. paszport dyplomatyczny,

poświadczający ich status oraz uprawnienia
• Personel dyplomatyczny w państwie przyjmującym otrzymuje tzw. „legitymację

dyplomatyczną”, czyli kartę wydawaną przez MSZ poświadczającą status jako działającego
w RP członka personelu dyplomatycznego.
→ Stopnie dyplomatyczne są jednocześnie stanowiskami pracy, a w placówkach
zagranicznych funkcjami, na których członek personelu dyplomatyczno-konsularnego
wykonuje czynności służbowe.art.8 ustawy o służbie zagranicznej
• ambasador tytularny
• radca-minister
• I radca
• radca
• I sekretarz
• II sekretarz
• III sekretarz
• Attaché
➔ Najdłuższy stażem (datą akredytacji) ambasador jest dziekanem korpusu dyplomatycznego

(wszelkich dyplomatów akredytowanych w danym państwie)
Artykuł 7
Z zastrzeżeniem postanowień artykułów 5, 8, 9 i 11 państwo wysyłające może mianować według
swego uznania członków personelu misji. W przypadku attachés wojskowych, morskich i
lotniczych państwo przyjmujące może żądać, aby ich nazwiska były mu uprzednio przedłożone
celem wyrażenia na nie zgody.
Artykuł 8
1.Członkowie personelu dyplomatycznego misji będą mieć w zasadzie obywatelstwo państwa
wysyłającego.
2.Członkowie personelu dyplomatycznego misji mogą być mianowani spośród osób posiadających
obywatelstwo państwa przyjmującego jedynie za zgodą tego państwa, które może ją cofnąć w
każdym czasie.
3.Państwo przyjmujące może zastrzec sobie to samo prawo w odniesieniu do obywateli państwa
trzeciego, którzy nie są zarazem obywatelami państwa wysyłającego.
→Obywatele państwa trzeciego mogą zostać członkiem personelu dyplomatycznego państwa

wysyłającego tylko za zgodą państwa przyjmującego.
Artykuł 5
1.Państwo wysyłające, po dokonaniu należnej notyfikacji zainteresowanym państwom
przyjmującym, może stosownie do okoliczności akredytować szefa misji lub wyznaczyć członka
personelu dyplomatycznego w więcej niż jednym państwie, chyba że którekolwiek z państw
przyjmujących wyraźnie się temu sprzeciwia.
2.Jeżeli państwo wysyłające akredytuje szefa misji w jednym lub w kilku innych państwach, może
ono ustanowić misję dyplomatyczną, kierowaną przez chargé d'affaires ad interim, w każdym z
państw, gdzie szef misji nie ma swojej stałej siedziby.
3.Szef misji lub członek personelu dyplomatycznego misji może reprezentować państwo
wysyłające wobec każdej organizacji międzynarodowej.
Artykuł 9
1.Państwo przyjmujące może w każdym czasie i bez obowiązku uzasadnienia swej decyzji
zawiadomić państwo wysyłające, że szef misji bądź którykolwiek z członków personelu
dyplomatycznego misji jest persona non grata albo że którykolwiek inny z członków personelu
misji jest osobą niepożądaną. Państwo wysyłające odpowiednio do okoliczności bądź odwoła daną
osobę bądź położy kres jej funkcjom w misji. Dana osoba może być uznana za non grata albo za
niepożądaną przed przybyciem na terytorium państwa przyjmującego.
2.Jeżeli państwo wysyłające odmawia wykonania lub nie wykonuje w rozsądnym terminie swych
obowiązków wynikających z ustępu 1 niniejszego artykułu, państwo przyjmujące może odmówić
uznania danej osoby za członka misji.
Artykuł 111
1.W braku wyraźnego porozumienia co do liczebności misji, państwo przyjmujące może żądać, aby
liczebność ta była utrzymana w granicach uznanych przez nie za rozsądne i normalne,
uwzględniając okoliczności i warunki panujące w państwie przyjmującym oraz potrzeby danej
misji.
2.Państwo przyjmujące może również, w tych samych granicach i bez dyskryminacji, odmówić
przyjmowania urzędników określonej kategorii.
Immunitet: Wyłączenie osoby objętej immunitetem spod jurysdykcji sądów i organów państwa
przyjmującego
Przywilej: ulgi, zwolnienia itp.
Przysługujące przedstawicielowi dyplomatycznemu ze względu na pełnioną przez niego funkcję
Nietykalność przedstawiciela dyplomatycznego-art.29KWSD
• nie podlega aresztowaniu, zatrzymaniu w żadnej formie
• traktowany z szacunkiem
• zapobieganie zamachowi na jego osobę, wolność lub godność

Immunitet dyplomatyczny
• immunitet-wyłączenie osoby objętej immunitetem spod jurysdykcji sądów i organów

państwa przyjmującego
• immunitety te są immunitetami formalnoprawnymi, tzn np w przypadku podejrzenia

popełnienia przestępstwa nie uchylają przestępczości czynu, a jedynie uniemożliwiają
ściganie osoby, która jest nimi objęta
Uzasadnienie obowiązywania immunitetów i przywilejów
Teoria reprezentacji: przedstawiciel dyplomatyczny jest reprezentantem państwa, a
ponieważ
państwa są sobie równe, to nie powinien on podlegać organom państwa przyjmującego
(zasada par in parem non habet imperium)
Teoria funkcjonalna: istnienie przywilejów i immunitetów jest niezbędne dla zapewnienia
prawidłowego wykonywania funkcji przez misję. Ponieważ zarazem poszczególni
członkowie personelu misji pełnią różne funkcje (inne funkcje spełnia personel
dyplomatyczny, administracyjno- techniczny, czy służba misji), stąd też koncepcja ta
dopuszcza, by zakres przywilejów i immunitetów był różny w stosunku do różnych osób i w
zależności od spełnianych przez nie funkcji (priniple of functional immunity).
• Wadą teorii reprezentacji jest, że nie uzasadnia ona przyznania immunitetu personelowi
administracyjno-technicznemu, ani też członkom rodzin osób objętych immunitetem.
(KWSD implementuje teorię funkcjonalną)
Immunitety:
• państwa
• przedstawicieli państwa
• dyplomatyczne i konsularne
Przywileje i immunitety rzeczowe oraz osobowe
Rzeczowe:
• nietykalność pomieszczeń misji
• zwolnienia misji od opłat i podatków dotyczących pomieszczeń i czynności misji
• nietykalność archiwów i dokumentów misji
• prawo porozumiewania się misji z państwem wysyłającym
• prawo do używania flagi i godła państwa wysyłającego na pomieszczeniach misji
• zwolnienie misji od wszelkich opłat celnych, podatków i innych tego typu zależności
Osobowe:
• nietykalność przedstawicieli dyplomatycznych
• immunitet jurysdykcyjny
• zwolnienie z opłat i podatków
!
Rozdział XII
ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE
1. Uwagi ogólne
Podstawowe rozróżnienie: organizacji międzyrządowych (lub rządowych) i organizacji pozarządowych -

dwa typy organizacji o zupełnie odmiennym charakterze i znaczeniu w stosunkach międzynarodowych.
A. Organizacje międzynarodowe (międzyrządowe).

Organizacje rządowe tworzone są przez państwa i działają na podstawie umów
międzynarodowych. Ich członkami są w zasadzie tylko państwa, a jedynie w wyjątkowych
przypadkach - obszary nierządzące się samodzielnie, organizacje ruchów narodowowyzwoleńczych,
względnie wyznaczone przez państwa osoby prawne. Z reguły posiadają one pewien zakres
podmiotowości prawnomiędzynarodowej.
Organizację międzynarodową (rządową) można określić jako formę współpracy państw,

ustaloną w wielostronnej umowie międzynarodowej, obejmująca względnie stały zakres
uczestników, której podstawową cechą jest istnienie stałych organów o określonych
kompetencjach i uprawnieniach, działających dla realizacji wspólnych celów.
Organizacje międzyrządowe są formą współpracy państw, przy czym jest to współpraca stała,
zinstytucjonalizowana. Państwa muszą mieć pewien zakres wspólnych celów, dla których realizacji
gotowe są współpracować; bez tego nie uczestniczyły we wspólnej organizacji. Oczywiście nie znaczy
to że nie są one również formą ścierania się interesów i poglądów oraz walki o ich realizację.
Podstawą powstania i działania każdej organizacji jest umową międzynarodowa, będąca statutem
organizacji (np. Karta Narodów Zjednoczonych). Każda organizacja ma swoich członków, a węzeł
członkostwa gwarantuje stały zakres państw uczestniczących w pracach danej organizacji. Zakres ten
jest względnie stały, gdyż z reguły można przystąpić do istniejącej organizacji międzynarodowej, jak
również wystąpić z niej. Każda organizacja ma swoje stałe organy, gdyż właśnie ich istnienie zapewnia
ciągłość i instytucjonalizację współpracy międzynarodowej; organy te mają określone kompetencje i
uprawnienia i działają dla osiągnięcia wspólnych celów państw członkowskich, określonych przede
wszystkim w statucie organizacji.
B. Organizacje pozarządowe.
Członkami organizacji pozarządowych nie są państwa, lecz związki, instytucje, osoby prawne i
fizyczne z różnych państw. Różnorodne organizacje wewnątrzpaństwowe, które istnieją ze względu
na wspólne interesy i zainteresowania określonych grup osób, np. w dziedzinie gospodarcza,
zawodowej, politycznej, naukowej, artystycznej czy sportowej, nawiązują kontakty międzynarodowe, a
następnie tworzą organizacje, które są stałą i zinstytucjonalizowaną formą tych kontaktów.
Organizacji pozarządowych jest znacznie więcej niż rządowych. Niektóre z nich mają duże znaczenie
polityczne, gospodarcze czy społeczne, inne natomiast mają bardzo ograniczony zasięg
oddziaływania.
Np. Do organizacji pozarządowych należą m.in.: Liga Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża (członkami jej
są organizacje Czerwonego Krzyża I Czerwonego Półksiężyca z poszczególnych państw), Instytut
Prawa Międzynarodowego, Stowarzyszenie Prawa Międzynarodowego (ILA).
Organizacje te nie działają na podstawie umów międzynarodowych, lecz na podstawie

porozumień nieformalnych lub porozumień o charakterze wewnętrznoprawnym. Cecha ta
według Rady Gospodarczej i Społecznej ONZ odróżnia je od organizacji rządowych: "Organizacja
międzynarodowa, która nie została utworzona na podstawie umowy międzynarodowej, uważana
będzie za organizację pozarządowa".
Według art.71 Karty NZ Rada Gospodarcza i Społeczna może nawiązać odpowiednie stosunki z
pozarządowymi organizacjami, które zajmują się sprawami wchodzącymi w zakres jej właściwości, w
celu przeprowadzania z nimi konsultacji.
Na podstawie tego artykułu niektóre organizacje pozarządowe uzyskały tzw. status konsultacyjny.
Mogę one m.in. uczestniczyć w posiedzeniach Rady w charakterze obserwatorów, przedstawiać
pisemne oświadczenia itp. Podobny status konsultacyjny mają one w innych rządowych organizacjach
międzynarodowych (np. w tzw. organizacjach wyspecjalizowanych). Organizacje pozarządowe mogą
więc w pewnym zakresie uczestniczyć w pracach organizacji rządowych, a przez to pośrednio
oddziaływać na państwa członkowskie tych organizacji.
W 2006 było na świecie około 500 organizacji międzynarodowych rządowych i około 5000 organizacji
międzynarodowych pozarządowych. Lista wszystkich organizacji międzynarodowych zawarta jest w Yearbook
of International Organizations, wydawanym przez Unię Międzynarodowych Stowarzyszeń.
W rozdziale omawiane są tylko organizacje rządowe (organizacje międzynarodowe).
C. Powstanie i rozwój organizacji międzynarodowych związane są z rozwojem stosunków

międzynarodowych i koniecznością ścisłej współpracy państw w różnych dziedzinach. Datują się one
od drugiej połowy XIX w. W wielu przypadkach do stałego regulowania jakiejś dziedziny obrotu
międzynarodowego nie wystarczało zawarcie umowy międzynarodowej czy nawet
organizowanie periodycznych konferencji - potrzebny był stały organ koordynujący działalność
państw.
W tych celach powstał m.in. Międzynarodowy Związek Telegraficzny, powołany do życia na
podstawie paryskiej Konwencji telegraficznej z 1865. Wraz z utworzeniem w 1868 Międzynarodowego
Biura Zarządów Telegraficznych stal się on pierwszą współczesną organizacją międzynarodową ze
stałym sekretariatem. Na podstawie Konwencji Berneńskiej z 1874 powstał w 1875 Powszechny
Związek Pocztowy z międzynarodowym biurem w Bernie. Następnie powstały: Międzynarodowe Biuro
Własności Przemysłowej (1883), Międzynarodowe Biuro Własności Literackiej (1866) i
Międzynarodowe Biuro Higieny Publicznej (1908).
Po pierwszej wojnie światowej, a zwłaszcza po drugiej wojnie liczba organizacji międzynarodowych

stale rośnie i są one wyposażone w coraz szersze i bardziej istotne kompetencje. Organizacją o
najszerszych kompetencjach jest Organizacja Narodów Zjednoczonych.
Obiektywne przyczyny rozwoju organizacji międzynarodowych to przede wszystkim: postęp techniki i

zacieśnianie się stosunków międzynarodowych, które doprowadziły do powstania i coraz większej
współzależności państw w wielu dziedzinach, m.in. w łączności i komunikacji, stosunkach
gospodarczych, zagadnieniach społecznych, nauce i technice, ochronie środowiska, a przede
wszystkim w sprawach politycznych i utrzymania pokoju.
Problemów tych nie mogą obecnie rozwiązywać pojedyncze państwa, a nawet nie wystarczają im
normalne kanały stosunków międzynarodowych i ad hoc zwoływane konferencje międzynarodowe.
Powstała bowiem konieczność stałej współpracy między państwami, opartej na trwałych
podstawach organizacyjnych, a więc potrzeba instytucjonalizacji tej współpracy, czyli tworzenia
organizacji międzynarodowych.
D. Klasyfikacja organizacji międzynarodowych (rządowych).
➔ Według ich członkostwa.

● Organizacje powszechne albo uniwersalne.
Organizacje międzynarodowe, które zmierzają do objęcia wszystkich państw i których statuty
przewidują, że są one dostępne dla wszystkich państw. Niejednokrotnie, mimo formalnych
postanowień statutowych, organizacje takie ze względów politycznych były praktycznie
zamknięte dla niektórych państw. (Np. ONZ przez wiele lat była zamknięta dla byłej NRD.)
● Organizacje regionalne lub partykularne.
Organizacje, w których członkostwo w samym założeniu jest ograniczone np. do państw
pewnego regionu geograficznego (Unia Afrykańska) lub pewnego regionu geograficznego i
pewnej kultury (Liga Państw Arabskich). Są to organizacje regionalne lub partykularne.
➔ Według zakresu ich kompetencji.
● Organizacje o kompetencjach ogólnych
Istnieją organizacje, które rozwijają działalność we wszystkich ważniejszych dziedzinach
stosunków międzynarodowych. (należą do nich np. ONZ, Organizacja Państw Amerykańskich,
Liga Państw Arabskich, Unia Afrykańska).
● Organizacje specjalne lub funkcjonalne
Kompetencja innych organizacji ograniczona jest do określonych, specjalnych dziedzin
stosunków międzynarodowych (np. gospodarczych, kulturalnych czy jeszcze węższych). (np.
Unia Europejska i wszystkie tzw. organizacje wyspecjalizowane związane z ONZ).
Najważniejsze stanowisko wśród organizacji międzynarodowych zajmuje obecnie ONZ jako

organizacja powszechna o ogólnych kompetencjach, której głównym celem jest utrzymanie
międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Utrzymanie pokoju warunkuje współpracę międzynarodową we
wszystkich innych dziedzinach, a więc osiągnięcie celów innych organizacji międzynarodowych uzależnione
jest od osiągnięcia najważniejszego celu ONZ.
➔ Według stopnia ich władzy w stosunku do państw członkowskich

● Organizacje o charakterze koordynacyjnym, które stanowią klasyczny typ organizacji
międzynarodowych, koordynują i uzgadniają działalność państw członkowskich zmierzającą do
realizacji celów organizacji. Są one oparte na zasadzie suwerenności państw członkowskich,
tzn. organizacja nie może narzucać państwom konkretnych zobowiązań wbrew ich woli.
● organizacje ponadpaństwowe (do których można zaliczyć np. Unię Europejską) mają
kompetencje poważnie ograniczające suwerenność państw członkowskich. Niektóre decyzje ich
organów, adresowane do państw i podejmowane większością głosów, są wiążące dla
wszystkich członków, niezależnie od ich woli.
Szczególna sytuacja występuje w organizacjach, które prowadzą działalność operacyjna

(zostały powołane do celów operacyjnych). Do tego typu organizacji należą np.
międzynarodowe instytucje finansowe i organizacje zapewniające międzynarodową łączność
satelitarną. Jest rzeczą jasną, że prowadząc tego typu działalność, muszą one podejmować
wiążące decyzje i ustalać normy postępowania dla wszystkich, którzy w tej działalności
uczestniczą czy też chcą z niej korzystać. Nie narusza to jednak suwerenności państw, gdyż
oczywiście nie muszą one uczestniczyć w takiej działalności operacyjnej.
E. Funkcje organizacji międzynarodowych. Pojęcie funkcji organizacji międzynarodowych używane

jest wieloznacznie. W naszych rozważaniach przez funkcje będziemy rozumieli typy działalności
organizacji, zmierzające do realizacji jej zadań.
Według W. Morawieckiego podstawowa funkcja każdej współczesnej organizacji

międzynarodowej polega na politycznym procesie:
a) ujawniania zakresu zgodności interesów państw członkowskich,
b) osiągania ogólnego porozumienia w sprawach wspólnych zadań odpowiadających zakresowi
zgodności interesów,
c) osiągania porozumienia w sprawie środków realizacji takich wspólnych zadań.
Tę podstawową funkcję, w zależności od różnych typów procesu politycznego W.Morawicki dzieli na:
1) funkcje regulacyjne, polegające na procesie ustanawiania norm i wzorców o charakterze
moralnym, politycznym czy prawnym, które mają odpowiednio kształtować postępowanie uczestników
stosunków międzynarodowych,
2) funkcje kontrolne, które polegają na procesie ustalania stanu faktycznego oraz konfrontowania go
z treścią norm i wzorców w celu przystosowania do nich po stępowania uczestników stosunków
międzynarodowych,
3) funkcje operacyjne, polegające na procesie bezpośredniego świadczenia przez organizację
różnych usług zgodnie z jej własnymi decyzjami oraz za pomocą ludzi i zasobów materialnych
znajdujących się w jej dyspozycji.
Te trzy wymienione główne typy funkcji organizacji międzynarodowych nie wyczerpują wszystkich
możliwych funkcji i nie zawsze występują całkiem odrębnie. Niektóre organizacje międzynarodowe
pełnią również funkcje rozjemcze, arbitrażowe i sądowe, a więc uczestniczą w załatwianiu sporów
międzynarodowych, jeszcze inne organizacje pełnią funkcje zarządzające (administracyjne), a
nawet mogą pełnić pewne funkcje władcze. Dla przykładu, Organizacja Dna Morskiego, która
powstała w 1995 r., zarządza międzynarodowym obszarem mórz i oceanów oraz eksploatacji jego
zasobów.
To rozróżnienie funkcji organizacji międzynarodowych, choć może niewyczerpujące i niezbyt
precyzyjne, pomaga jednak w analizie ich działalności.
F. Organy i struktura organizacji międzynarodowych.

Organizacje międzynarodowe prowadzą swoją działalność za pomocą odpowiednich organów.
Struktura wielu organizacji wykazuje pewne cechy wspólne, mianowicie organy ich są przeważnie
trójstopniowe. Istnieje:
a) organ typu zgromadzenia ogólnego, w którym reprezentowani są wszyscy członkowie;
wyposażony jest on w najogólniejsze kompetencje i zbiera się stosunkowo rzadko;
b) organ typu rady; o węższym składzie, który posiada kompetencje wykonawcze i zbiera się
częściej, w przerwach między sesjami zgromadzenia;
c) organ w postaci sekretariatu czy biura, składający się z funkcjonariuszy międzynarodowych, który
urzęduje permanentnie i wykonuje przede wszystkim czynności techniczne oraz biurowe.
Od przedstawionej typowej struktury organizacyjnej Istnieje wiele odchyleń. Tak np. ONZ ma nie jedną,
lecz trzy rady oraz własny organ sądowy. W zachodnioeuropejskich organizacjach gospodarczych-
Komisja, która ma bardzo szerokie kompetencje, a nawet może podejmować decyzje wiążące dla
państw członkowskich, składa się z funkcjonariuszy międzynarodowych; ponadto Unia Europejska ma
jeszcze organ o charakterze parlamentarnym.
Ta różnorodność organów, jeśli idzie o ich skład, charakter i funkcje, spowodowała, że w nauce podjęto
próby ich klasyfikacji według określonych kryteriów.
➔ Po pierwsze-klasyfikując organy według ich składu, wyróżniamy organy składające się z państw
oraz organy składające się z osób fizycznych.
● W organach międzypaństwowych państwa reprezentowane są przez swych przedstawicieli.

Przedstawiciele ci działają na podstawie instrukcji otrzymywanych od rządów i wszelkie ich
oświadczenia oraz działania przypisywane są państwom. Taki charakter ma większość organów
organizacji międzynarodowych. Na przykład członkami Rady Bezpieczeństwa ONZ jest pięć
wielkich mocarstw oraz dziesięć innych państw wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne.
Organy składające się z państw można jeszcze podzielić na plenarne, w których skład
wchodzą wszyscy członkowie organizacji, i organy o ograniczonym składzie, do których
wchodzą tylko niektórzy członkowie organizacji. Tak np. Zgromadzenie Ogólne ONZ jest
organem plenarnym, a Rada Bezpieczeństwa - organem o składzie ograniczonym.
● W organach składających się z osób fizycznych osoby te działają we własnym imieniu (nie
jako przedstawiciele państw), a jeśli są funkcjonariuszami międzynarodowymi to mają
obowiązek niezależnego pełnienia swoich funkcji, zgodnie ze swą najlepszą wiedzą i
umiejętnościami. Do organów tych należą przede wszystkim sekretariaty organizacji, organy
sądowe i inne organy rozstrzygania sporów oraz niektóre inne organy (np. Komisja Prawa
Międzynarodowego ONZ).
➔ Po drugie - organy można klasyfikować w zależności od miejsca, jakie zajmują w strukturze

organizacji. Istnieją organy główne oraz organ pomocnicze.
Organy główne przewidziane są w statucie organizacji, natomiast organy pomocnicze albo

przewidziane są w statucie, albo tworzone w miarę potrzeby przez organy główne, Powołując
organ pomocniczy, należy określić przede wszystkim jego skład, kompetencje i stosunek do
organu głównego. Kompetencje przekazane organowi pomocniczemu nie mogą przekraczać
tych, które posiada organ główny. Organ pomocniczy z reguły jest ściśle podporządkowany
organowi głównemu i składa mu sprawozdania ze swej działalności. Przez tworzenie organów
pomocniczych następuje rozbudowa struktury organizacji międzynarodowych. Czasami jednak
powoływanie nadmiernej liczby organów pomocniczych, nieuzasadnione rzeczywistymi
potrzebami organizacji, prowadzi do przerostów organizacyjnych i biurokratycznych oraz
zwiększa koszty funkcjonowania organizacji.
➔ Po trzecie - organy można podzielić w zależności od okresu, na jaki są powołane, na organy

stałe oraz czasowe (organy ad hoc), których mandat jest czasowo ograniczony. Organy główne są z
reguły organami stałymi, natomiast organy pomocnicze mogą być zarówno stałe, jak i czasowe.
➔ Po czwarte-można organy podzielić w zależności od ich funkcji, z tym że podział ten nie jest
zupełnie ostry i jednoznaczny. Wiele organów może pełnić równocześnie kilka funkcji. Stosując to
kryterium za Z.M. Klepackim, można wyróżnić:
1) organy decydujące o wszystkich ważniejszych sprawach, które można określić jako organy
polityczne, deliberujące, są to organy naczelne;
2) organy wykonawcze,zarządzające organizacją w oparciu o ogólnym podjęte przez organ
naczelny,
3) organy administracyjne, pełniące funkcje administracyjno-usługowe i techniczne (np.
sekretariaty);
4) organy kontrolne
5) organy pokojowego załatwiania sporów
6) organy konsultacyjne i doradcze.
G. Uchwały i ich charakter prawny.

Jedną z głównych form działania organizacji międzynarodowych jest podejmowanie uchwal. Uchwały
te mają różnorodny charakter i różne znaczenie prawne.
Uchwały organizacji międzynarodowych można podzielić na:

1) uchwały odnoszące się do postępowania państw poza organizacją międzynarodową, a więc
przeznaczone pro foro externo. Adresatami ich są państwa członkowskie;
2) uchwały odnoszące się do zagadnień związanych z wewnętrzną strukturą i funkcjonowaniem
organizacji, które w zasadzie przeznaczone są pro foro interno organizacji. Adresatami ich są
zazwyczaj organy organizacji międzynarodowej, a państwa - tylko w zakresie ich działalności w danej
organizacji.
Podział taki był wyraźny w RWPG, W sprawach organizacyjnych i proceduralnych podejmowano
decyzje, natomiast w sprawach dotyczących współpracy gospodarczej naukowo-technicznej -
formułowano zalecenia.
Natomiast z punktu widzenia znaczenia prawnego można rozróżnić przede wszystkim

1) uchwały prawnie wiążące, które mogą mieć formę decyzji odnoszących się do konkretnej sytuacji
lub też ustalać reguły postępowania na przyszłość, a więc uchwały o charakterze normatywnym;
2) uchwały o charakterze zaleceń, życzeń, propozycji czy sugestii, które nie mają mocy
wiążącej, choć w pewnych sytuacjach mogą mieć duże znaczenie polityczne i praktyczne.
H. Procedura podejmowania uchwał
W celu zapewnienia podejmowania uchwał możliwie wyważonych i uwzględniających interesy

różnych grup państw w wielu organizacjach międzynarodowych niektóre decyzje wymagają
współuczestnictwa różnych organów o różnym składzie. Na przykład organ plenarny, w którym
reprezentowane są wszystkie państwa członkowskie, podejmuje taką decyzję na zalecenie organu o
ograniczonym składzie, gdzie większą reprezentację i siłę głosów mają państwa, od których zależy
praktyczna realizacja tej decyzji.
Jeśli chodzi o podejmowanie uchwał większością głosów, to stosowana jest procedura zwykłej
większości głosów (większość głosów obecnych i głosujących, z tym że wstrzymujących się od głosu
nie bierze się pod uwagę), bezwzględnej większości głosów oraz większości kwalifikowanej -
najczęściej większości 2/3 obecnych i głosujących, ale stosowane są także inne większości
kwalifikowane, np. większość 9/15 w Radzie Bezpieczeństwa ONZ.
W głosowaniu z reguły stosowana jest zasada: jedno państwo - jeden głos. Jest ona zgodna z
równością państw i oznacza, że głosy wszystkich państw, wielkich i małych, liczą się jednakowo.
Nie można jednak nie widzieć pewnych ujemnych cech tego systemu głosowania. Czasami pozwala on
bowiem na podejmowanie uchwał mechaniczną większością głosów państw reprezentujących jedno
ugrupowanie, co powoduje, że uchwały te pozostają martwą literą, zwłaszcza jeśli zostały podjęte
wbrew woli państw, które dysponują środkami do ich realizacji.
W związku z powyższym w statutach organizacji międzynarodowych spotykamy się z nadawaniem
głosom niektórych państw szczególnego znaczenia. W Radzie Bezpieczeństwa ONZ obowiązuje
zasada jednomyślności pięciu wielkich mocarstw, a więc wbrew woli choćby jednego z nich nie
może być podjęta żadna uchwała. Wiąże się to ze szczególną rolą i odpowiedzialnością tych państw
w dziedzinie utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.
W niektórych organizacjach stosowany jest system tzw. głosów ważonych, który polega na tym,
że poszczególne państwa, w zależności od swego znaczenia w danej organizacji. dysponują
zróżnicowaną liczbą głosów. System głosów ważonych stosowany jest w Unii Europejskiej oraz w
wielu, mających charakter powszechny organizacjach finansowych. Ponadto system głosów ważonych
bywa stosowany w organizacjach o charakterze operacyjnym, działających na zasadach handlowych,
w których liczba głosów związana jest z wysokością wkładów.
Należy wspomnieć, że w ONZ rozwinęła się praktyka uzgadniania niektórych istotnych uchwał w
drodze konsultacji między różnymi grupami państw, czyli oparcie ich na tzw, konsensusie.
Uchwały w ten sposób uzgodnione, a nie przegłosowane mechaniczną większością głosów, mają
znacznie większą szansę realizacji i znacznie większy ciężar polityczny. Konsensus (z łac. consensus -
zgoda. porozumienie, przyzwolenie) to szczególny tryb podejmowania uchwał (decyzji) bez uciekania
do głosowania. Konsensus oznacza brak formalnego sprzeciwu stanowiącego przeszkodę do podjęcia
rozpatrywanej decyzji, jednakże państwo, które niecałkowicie popiera podjętą decyzję lub ma do niej
określone zastrzeżenia, może wyrazić to w odpowiednim oświadczeniu. Podejmowanie uchwał przez
konsensus jest coraz szerzej stosowane w organizacjach międzynarodowych i na konferencjach
międzynarodowych. Podejmowanie uchwał przez konsensus czasami bywa stosowane bez formalnych
podstaw prawnych (jako dobrowolnie przyjęta praktyka), lecz zostało ono również formalnie
przewidziane w regulaminach niektórych organizacji i konferencji międzynarodowych.
I. Uprawnienia organizacji międzynarodowych i ich sytuacja prawna.

Organizacje międzynarodowe korzystają z wielu uprawnień nadanych im przez państwa i posiadają
ograniczoną podmiotowość prawnomiędzynarodową. Kompetencje każdej organizacji
międzynarodowej określa w sensie formalnym przede wszystkim jej statut, a w sensie
materialnym - wola państw, które powołały ją do życia.
J. Funkcjonariusze międzynarodowi.
Funkcjonariusze międzynarodowi (osoby zatrudnione w organizacjach międzynarodowych) znajdują
się w służbie organizacji międzynarodowych. Ich funkcje mają charakter względnie stały oraz
wyłączny (tzn. nie mogą oni równocześnie wykonywać innych stałych zajęć zawodowych) i powinny
być pełnione w interesie całej organizacji międzynarodowej. Funkcjonariusze zobowiązani do
lojalności w stosunku do organizacji. W swojej działalności muszą być niezależni od władz
państwowych, włączając w to władze państwa, którego są obywatelami, oraz państwa siedziby
organizacji.
W celu zapewnienia funkcjonariuszom niezależności przy pełnieniu ich funkcji korzystają oni z
określonych przywilejów i immunitetów. Podstawą prawną tych przywilejów i immunitetów są statuty
organizacji międzynarodowych oraz inne umowy międzynarodowe.
Przywileje i immunitety funkcjonariuszy międzynarodowych z reguły mają charakter funkcyjny,
tzn. odnoszą się do ich działalności urzędowej. Natomiast najwyżsi funkcjonariusze (np.
Sekretarz Generalny ONZ i jego zastępcy) korzystają z przywilejów i immunitetów
dyplomatycznych.
Najwyżsi funkcjonariusze są zazwyczaj mianowani lub wybierani przez organy organizacji
międzynarodowych (np. Sekretarz Generalny ONZ powoływany jest przez Zgromadzenie Ogólne na
zalecenie Rady Bezpieczeństwa). Inni funkcjonariusze z reguły mianowani są przez najwyższego
funkcjonariusza organizacji (np. Sekretarza Generalnego), z tym że istnieją zazwyczaj pewne reguły
ich powoływania, mające na względzie m.in. zapewnienie sprawiedliwego podziału geograficznego w
obsadzaniu stanowisk w Sekretariacie.
W związku z tym, iż funkcjonariusze międzynarodowi pozostają w służbie organizacji, w zakresie
swoich stosunków z organizacją nie powinni podlegać ani sądom, ani prawu żadnego państwa,
a w szczególności państwa siedziby organizacji. Dlatego przy ONZ istnieje specjalny organ
sądowy, tzw. Trybunał Administracyjny, który jest powołany do rozstrzygania sporów między
pracownikami Sekretariatu a Organizacją. Podobny Trybunał Administracyjny został powołany przy
Międzynarodowej Organizacji Pracy. Rozpatrywanej on spory między funkcjonariuszami organizacji
wyspecjalizowanych a tymi organizacjami.
2. Organizacja Narodów Zjednoczonych
2.1. Podstawy prawne i istota ONZ
A. Karta Narodów Zjednoczonych.
Podstawą prawną istnienia i działania Organizacji Narodów Zjednoczonych jest Karta Narodów
Zjednoczonych, która została podpisana 26.06.1945 r., a weszła w życie 25.10.1945 r. (zgodnie z art.
110 ust. 3). Jest to wielostronna umowa międzynarodowa, otwarta warunkowo. Dla stron Karta ma
szczególne znaczenie prawne, gdyż zgodnie z art. 103 w razie sprzeczności między
zobowiązaniami wynikającymi z Karty a zobowiązaniami z jakiejkolwiek innej umowy
międzynarodowej zobowiązania wynikające z Karty przeważają.
Karta została sporządzona w pięciu językach: angielskim, francuskim. hiszpański rosyjskim i
chińskim, przy czym wszystkie teksty są jednakowo autentyczne. Są to języki pięciu wielkich mocarstw;
hiszpański dołączono ze względu na to, że jest język urzędowym w większości państw Ameryki
Łacińskiej.
Karta składa się ze wstępu oraz 111 artykułów, podzielonych na dziewiętnaście rozdziałów;
załącznikiem stanowiącym integralną część Karty jest Statut Międzynarodowego Trybunału
Sprawiedliwości.
B. Zmiany Karty.
Karta przewiduje dwie procedury zmian:

1) zwykłe zmiany (poprawki), uchwalone przez Zgromadzenie Ogólne,
2) rewizję Karty dokonaną przez ogólną konferencję członków Organizacji, zwołaną w tym celu.
Poprawki do Karty uchwala Zgromadzenie Ogólne większością 2/3 głosów wszystkich

członków. Wymagana jest więc większość 2/3 wszystkich członków ONZ, a nie - jak w innych
przypadkach głosowania w Zgromadzeniu Ogólnym - większość 2/3 obecnych i głosujących.
Uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne poprawka, aby mogla wejść w życie, musi być ratyfikowana
przez 2/3 członków Organizacji włączając w to wszystkich stałych członków Rady Bezpieczeństwa (art.
108).
Z Inicjatywy krajów rozwijających się uznano, że wzrost liczby członków ONZ stwarza konieczność
rozszerzenia składu niektórych organów. Zgromadzenie Ogólne 17.12.1963 r. uchwaliło poprawki,
w myśl których liczbę niestałych członków Rady Bezpieczeństwa zwiększono do dziesięciu, a
członków Rady Gospodarczej i Społecznej - do dwudziestu siedmiu. Poprawki te weszły w życie
31.08.1965 r. (A/RES/1991/XVIII).
Rozszerzając skład Rady Bezpieczeństwa, przeoczono, że wymaga to zmiany art. 109 Karty
(zmiany liczby głosów członków Rady Bezpieczeństwa niezbędnych do podjęcia uchwały o
zwołaniu konferencji rewizyjnej). Odpowiednią poprawkę do tego artykułu Zgromadzenie Ogólne
uchwaliło 20.12.1965 r. (A/RES/2101/XX).
Zgromadzenie Ogólne 20.12.1971 r. uchwaliło nową poprawkę dotyczącą składu Rady

Gospodarczej i Społecznej. Skład tego organu został rozszerzony do 54 państw. Poprawka ta
weszła w życie 24.09.1973 r. (A/RES/2847/XXVI).
Konferencja rewizyjna uchwala zmiany Karty większością 2/3 głosów. Zmiana wchodzi w życie po
jej ratyfikacji w takim samym trybie jak poprawka. Dotychczas żadna konferencja rewizyjna się nie
odbyła.
Należy podkreślić, że do wejścia w życie zarówno poprawek, jak i zmian stanowiących rewizję
Karty, wymagana jest ich ratyfikacja przez wszystkich stałych członków Rady Bezpieczeństwa,
zatem każdy z pięciu stałych członków Rady Bezpieczeństwa może się sprzeciwić jakiejkolwiek
zmianie Karty, nie dokonując ratyfikacji uchwalonej poprawki lub rewizji. Natomiast państwo
niebędące stałym członkiem Rady Bezpieczeństwa może być związane poprawką, przeciwko której
głosowało i której nie ratyfikowało.
C. Charakter prawny ONZ.
ONZ jest powszechną organizacją międzynarodową o bardzo szerokich celach i zadaniach, co stawia
ją na szczególnym miejscu wśród organizacji międzynarodowych. ONZ jest podmiotem prawa
międzynarodowego, a w szczególności korzysta z ius contrahendi, przywilejów i immunitetów oraz
biernego prawa legacji. Korzysta ona na terytorium każdego ze swych członków ze zdolności prawnej
koniecznej do wykonywania jej funkcji i osiągnięcia celów (art. 104).
D. Siedziba ONZ.
Uchwała Zgromadzenia Ogólnego z 1946 r. ustaliła stałą siedzibę ONZ w Nowym Jorku. Sytuację
prawną siedziby określa przede wszystkim wymieniona umowa ze Stanami Zjednoczonymi z 1947 r.
Ustala ona granice tzw. okręgu administracyjnego ONZ. Okręg znajduje się pod kontrolą i władzą ONZ.
Jednakże, o ile umowa nie stanowi inaczej, prawa federalne, stanowe i lokalne Stanów Zjednoczonych
obowiązują wewnątrz okręgu. Okręg stanowiący siedzibę ONZ jest nietykalny i władze amerykańskie
nie mogą tam wkraczać bez zgody Sekretarza Generalnego. Natomiast obowiązkiem ONZ jest staranie
się o to, aby okręg nie stał się miejscem azylu. ONZ może wydalać ze swej siedziby osoby
niepożądane; nakładanie zaś innych kar pozosta wione jest kompetencji władz amerykańskich. Układ
przewiduje także ochronę policyjną granic okręgu będącego siedzibą ONZ.
E. Finanse ONZ.
Budżet ONZ, wykazujący od początku powstania organizacji duże tendencje wzrostu, obejmuje trzy
rodzaje wydatków: regularne, na operacje pokojowe oraz na pomoc humanitarną i rozwój
gospodarczy. Pierwsze dwa mają charakter obowiązkowy i są finansowane z obowiązkowych składek,
trzeci - z wpłat dobrowolnych. Podstawowym budżetem ONZ jest budżet regularny, z którego finansuje
się bieżącą działalność organizacji (wydatki administracyjne na utrzymanie Sekretariatu ONZ i wydatki
związane z sesjami i konferencjami). Jest on przygotowywany przez Sekretariat, a następnie
uchwalany przez Zgromadzenie Ogólne na okres dwóch lat. Po stronie wpływów główną pozycję
stanowiły składki od państw członkowskich, których wysokość obliczana była według określonej skali
opartej na wielu wskaźnikach (np. liczba ludności, wysokość produktu krajowego brutto, wysokość
zadłużenia zagranicznego).
Wydatki na pomoc humanitarną i rozwój gospodarczy są realizowane przez Program Narodów
Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP) oraz organizacje wyspecjalizowane ONZ. Wysokość budżetu na
ten cel z reguły przekracza wysokość budżetu regularnego i wynosi ok. 5,5 mld dolarów rocznie.
Od wielu lat, w związku z niepłaceniem składek przez niektóre państwa członkowskie ONZ znajduje się
w trudnej sytuacji finansowej.
2.2 Członkostwo w ONZ
A. Członkowie pierwotni.
Według art. 3 Karty członkami pierwotnymi są państwa, które bądź uczestniczyły w konferencji w San
Francisco, bądź uprzednio podpisały Deklarację Narodów Zjednoczonych z 1.01.1942 r. oraz podpisały
i ratyfikowały Kartę.
ONZ liczy 51 członków pierwotnych. Jest to grupa 50 państw, które brały udział w konferencji w
San Francisco, oraz Polska. Polska podpisała Deklarację Narodów Zjednoczonych z 1942 r., lecz nie brała
udziału w konferencji w San Francisco na skutek sprzeciwu mocarstw zachodnich. Mocarstwa te nie zgodziły się
na zaproszenie przedstawiciela Rządu Tymczasowego, a Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej powstał
dopiero 21.07.1945 r. Postanowienie mówiące o tym, że aby stać się członkiem pierwotnym ONZ, wystarczy być
sygnatariuszem Deklaracji Narodów Zjednoczonych, potem podpisać i ratyfikować Kartę, zostało więc włączone
do art. 3 tylko po to, aby Polska mogła stać się członkiem pierwotnym. Polska podpisała Kartę NZ 16.10.1945 r.
Wśród członków pierwotnych szczególne miejsce zajmuje pięć wielkich mocarstw. Są one
stałymi członkami Rady Bezpieczeństwa, mają szczególne prawa i obowiązki w zakresie utrzymania
międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, wbrew ich woli nie mogą być podejmowane uchwały
Rady Bezpieczeństwa w sprawach merytorycznych, a wejście w życie Karty było uzależnione od jej
ratyfikacji przez wielkie mocarstwa.
B. Nowych członków przyjmuje Zgromadzenie Ogólne na zalecenie Rady Bezpieczeństwa.

Uchwała Zgromadzenia w tej sprawie wymaga większości 2/3 głosów. Do przy jęcia państwa do ONZ
potrzebne są więc zgodne uchwały Rady Bezpieczeństwa i Zgromadzenia Ogólnego. W konsekwencji,
ponieważ w Radzie Bezpieczeństwa obowiązuje w tych sprawach zasada jednomyślności wielkich
mocarstw, żadne państwo nie może się stać członkiem ONZ wbrew woli któregokolwiek z tych państw.
Państwo starające się o przyjęcie do ONZ powinno spełniać następujące warunki:

1) musi być państwem miłującym pokój,
2) musi przyjąć zobowiązania zawarte w Karcie,
3) musi być zdolne i zdecydowane zobowiązania te wykonywać, przy czym ocena tych kwalifikacji
kandydata należy do Organizacji (art. 4).
Dotychczas do ONZ zostało przyjętych 140 państw, a liczba członków ONZ wynosi 193 państwa.
C. Reprezentacja państwa w ONZ.

Każde państwo powinno być reprezentow w ONZ przez rząd, który sprawuje efektywnie władzę na
jego terytorium i który tym samym może realizować prawa i obowiązki wynikające z Karty.
D. Utrata członkostwa.
Państwo może utracić swoje członkostwo w ONZ przez wystąpienie lub wykluczenie z Organizacji.
Karta milczy na temat możliwości wystąpienia z ONZ, jednakże na konferencji w San Francisco
stwierdzono, że brak w Karcie postanowienia o wystąpieniu nie przekreśla suwerennego prawa
każdego państw do wystąpienia z ONZ. Praktyka potwierdziła taką interpretację Karty.
Przyczyną wykluczenia z ONZ może być „uporczywe łamanie" zasad Karty (art. 6). Wykluczenie
następuje uchwałą Zgromadzenia Ogólnego, podjętą na zalecenie Rady Bezpieczeństwa. Uchwała
taka wymaga większości ⅔ głosów. Z procedury tej wynika, że:
1) żadne państwo nie może być wykluczone z ONZ wbrew woli któregokolwiek wielkich mocarstw;
2) nie może być wykluczone żadne z pięciu wielkich mocarstw, gdyż trudno przyjąć, że mogłoby
głosować za własnym wykluczeniem.
Dotychczas żadne państwo nie zostało wykluczone z ONZ, choć są państwa, które w przeszłości
uporczywie łamały zasady Karty (np. Republika Południowej Afryki).
E. Zawieszenie w prawach członkowskich.

Zgromadzenie Ogólne, na zalecenie Rady Bezpieczeństwa, może zawiesić w wykonywaniu praw i
przywilejów członka ONZ, przeciwko któremu Rada Bezpieczeństwa podjęła akcję zapobiegawczą lub
przymusową Rada Bezpieczeństwa może przywrócić wykonywanie tych praw i przywilejów (art. 5).
Natomiast jeśli członek ONZ zalega z opłatą składek na rzecz Organizacji, to nie ma prawa głosowania
w Zgromadzeniu Ogólnym, gdy zaległość wynosi lub przekracza sumę składek należnych za ostatnie
dwa lata. Zgromadzenie Ogólne może jednak zezwolić takiemu członkowi na głosowanie, jeśli uzna, że
zaległość wynika z przyczyn od niego niezależnych (art. 19). Zaległości w płaceniu składek nie
powodują więc pełnego zawieszenia w prawach członkowskich, mogą tylko spowodować utratę prawa
głosowania w Zgromadzeniu Ogólnym.
We wrześniu 2002 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło uchwałę o utracie prawa głosu przez Irak, Kirgistan,
Vanuatu, Niger, Liberię i Republikę Środkowoafrykańską z powodu uporczywego niepłacenia składek.
2.3. Cele i zasady ONZ
A. Cele (zadania) ONZ.

Cele, do których ma dążyć ONZ, określa art. 1 Karty.
Nadrzędnym celem Organizacji jest zapewnienie trwałego pokoju. Już pierwsze słowa wstępu
Karty głoszą, że zadaniem ONZ jest uchronić przyszłe pokolenia od klęski wojny, a art. 1 na
pierwszym miejscu wymienia utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa przez
stosowanie skutecznych środków zbiorowych w celu zapobieżenia zagrożeniom pokoju i ich usuwania,
tłumienie aktów agresji, załatwianie sporów w drodze pokojowej według zasad sprawiedliwości i prawa
międzynarodowego.
Z tym najważniejszym celem ściśle związany jest cel drugi, mianowicie rozwijanie przyjaznych
stosunków między państwami, oparte na poszanowaniu zasady równouprawnienia i
samostanowienia narodów. Chodzi tu o rozwijanie współpracy politycznej dla umacniania pokoju
powszechnego (konsolidacja pokoju powszechnego).
Trzecim celem ONZ jest popieranie współpracy międzynarodowej w dziedzinie gospodarczej,
społecznej, kulturalnej, humanitarnej oraz poszanowania praw człowieka.
I wreszcie dodatkowo ONZ ma być ośrodkiem harmonizującym działalność międzynarodową,
zmierzającą do osiągnięcia wyżej wymienionych celów.
B. Zasady działania ONZ.

Artykuł 2 Karty wylicza zasady, według których ma postępować Organizacja oraz jej członkowie dla
osiągnięcia celów ustalonych w art. 1.
Są one następujące:
➢ suwerenna równość (zgodnie z art. 2 ust. 1 Organizacja opiera się na zasadzie suwerennej
równości wszystkich jej członków),
➢ nieinterwencja (zakaz interwencji jednego państwa w sprawy wewnętrzne innego państwa.
Dodatkowo art. 2 ust. 7 stwierdza, że również ONZ nie jest upoważniona do ingerencji w
sprawy, które z istoty swej należą do kompetencji wewnętrznej któregokolwiek członka),
➢ wykonywanie zobowiązań międzynarodowych (wg, art. 2 ust. 2 wszyscy członkowie ONZ
mają wykonywać w dobrej wierze zobowiązania przyjęte zgodnie z Kartą. Jest to potwierdzenie
podstawowej normy prawa międzynarodowego: pacta sunt servanda),
➢ pokojowe załatwianie sporów (członkowie ONZ zobowiązani są załatwiać swe spory
międzynarodowe środkami pokojowymi w taki sposób, aby nie dopuścić do zagrożenia
międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa oraz sprawiedliwości (art. 2 ust. 3).),
➢ wyrzeczenie się siły (członkowie ONZ zobowiązani są do powstrzymania się w stosunkach
międzynarodowych od groźby lub użycia siły przeciwko nietykalności terytorium lub
niepodległości jakiegokolwiek państwa albo w jakikolwiek inny sposób sprzeczny z celami ONZ
(art. 2 ust.4)),
➢ bezpieczeństwo zbiorowe (zasada bezpieczeństwa zbiorowego polega na obowiązku
wszystkich członków udzielaniu Organizacji wszelkiej pomocy w każdej akcji podjętej zgodnie z
Kartą, oraz na obowiązku wstrzymania się od udzielania pomocy jakiemukolwiek państwu,
przeciwko któremu ONZ podjęła akcję zapobiegawczą lub przymusową (art. 2 ust. 5)).
Należy jeszcze dodać, że zgodnie z art. 2 ust. 6 Karty Organizacja ma zapewnić, żeby państwa, które
nie są jej członkami, postępowały zgodnie z wymienionymi zasadami w stopniu koniecznym do
utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Zagadnienie utrzymania międzynarodowego
pokoju i bezpieczeństwa zostało więc Karcie potraktowane uniwersalistycznie, zgodnie z faktyczną
niepodzielnością pokoju. Rozwiązanie takie mogło być przyjęte z tego względu, że zakaz agresji i
naruszania pokoju stanowi powszechnie obowiązującą normę prawa międzynarodowego.
2.4. Struktura organizacyjna ONZ
A. Organy główne ONZ.

Są nimi: Zgromadzenie Ogólne, Rada Bezpieczeństwa, Rada Gospodarcza i Społeczna, Rada
Powiernicza, Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości i Sekretariat.
Spośród organów głównych ONZ na pierwszy plan wysuwają się: Zgromadzenie Ogólne i Rada
Bezpieczeństwa.
Zgromadzenie Ogólne jest organem plenarnym i ma najszersze kompetencje, a Rada
Bezpieczeństwa ponosi główną odpowiedzialność za utrzymanie międzynarodowego pokoju i
bezpieczeństwa, a więc za realizację głównego celu ONZ. Zgromadzenie Ogólne może omawiać
wszelkie zagadnienia lub sprawy dotyczące kompetencji i funkcji któregokolwiek organu (zarówno
głównego, jak i pomocniczego - art. 10).
Karta NZ przewiduje niejednokrotnie łączne działanie Zgromadzenia Ogólnego i Rady Bezpieczeństwa,
używając w tym przypadku sformułowania, że Zgromadzenie podejmuje uchwałę na zalecenie Rady
Bezpieczeństwa. Taki tryb postępowania przewidziany jest np. przy przyjmowaniu nowych członków
(art. 4) lub przy powoływaniu Sekretarza Generalnego (art. 97). Wydaje się więc, że w ten sposób
zapewnia on uwzględnienie i wyważenie stanowisk różnych państw i grup państw.
B. Organy pomocnicze.
Według art. 7 ust. 2 można tworzyć zgodnie z Kartą takie organy pomocnicze, jakie okażą się
konieczne.
O tworzeniu organów pomocniczych przez Zgromadzenie Ogólne mówi art. 22, a przez Radę
Bezpieczeństwa- art. 29. Ponadto np. art. 68 stwierdza, że Rada Gospodarcza i Społeczna powinna
wyłonić kilka komis
Organy główne ONZ, a przede wszystkim Zgromadzenie Ogólne i Rada Gospodarcza i Społeczna,
powołały do życia wiele organów pomocniczych. Są one podporządkowane organom głównym,
które je powołały, i składają im sprawozdania Organy pomocnicze mają charakter stały lub
czasowy. Niektóre ze stałych organów pomocniczych mają duże znaczenie (np. Komisja Prawa
Międzynarodowego, która jest organem pomocniczym Zgromadzenia Ogólnego). Na organy
pomocnicze nie można nakładać obowiązków ani przyznawać im takich uprawnień, które nie należą do
zakresu działania organu głównego, gdyż byłoby to sprzeczne z Kartą.
2.5. Zgromadzenie Ogólne
Zgromadzenie Ogólne składa się ze wszystkich członków ONZ.

Zgromadzenie Ogólne zbiera się raz do roku na sesję zwyczajną. Poza tym może być zwoływane w razie
potrzeby na sesje nadzwyczajne.
Sesja zwyczajna, zgodnie z regulaminem, rozpoczyna się zawsze w trzeci wtorek września i trwa zazwyczaj
do połowy grudnia. Sesja Zgromadzenia wybiera swego przewodniczącego oraz zastępców
przewodniczącego. Po ich wyborze odbywa się debata generalna Zgromadzenie powołuje komisje główne,
których jest siedem (I- Polityczna i Bezpieczeństwa. II- Gospodarcza i Finansowa, III - Społeczna,
Humanitarna i Kulturalna IV-Powiernictwa i Obszarów Niesamodzielnych, V - Administracyjna i Budżetowa, VI
- Prawna. Ponadto powoływana jest Specjalna Komisja Polityczna). W skład każdej komisji wchodzą wszyscy
członkowie ONZ.
Zgromadzenie Ogólne podejmuje uchwały albo bezpośrednio (bez przekazywania sprawy do komisji), albo na
podstawie sprawozdania komisji.
Sesja nadzwyczajna zwoływana jest przez Sekretarza Generalnego na żądanie Rady Bezpieczeństwa lub na
żądanie większości członków Organizacji. Zgromadzenie obradowało wiele razy na sesjach nadzwyczajnych.
A. Funkcje i kompetencje Zgromadzenia Ogólnego.
Zgromadzenie Ogólne ma bardzo szerokie kompetencje. Zgodnie z art. 10 Karty może ono omawiać
wszelkie zagadnienia lub sprawy wchodzące w zakres Karty albo dotyczące kompetencji i funkcji
któregokolwiek organu Organizacji, jak również (z zastrzeżeniem nienaruszalności kompetencji Rady
Bezpieczeństwa) może udzielać w związku z takimi zagadnieniami i sprawami zaleceń członkom ONZ i
Radzie Bezpieczeństwa.
Oprócz tych ogólnych kompetencji Karta wymienia wiele uprawnień szczegółowych. Do nich należy
inicjowanie badań i wydawanie zaleceń w celu: rozwoju współpracy międzynarodowej w dziedzinie
politycznej, popierania stopniowego rozwoju prawa międzynarodowego i jego kodyfikacji, popierania
współpracy międzynarodowej w dziedzinie gospodarczej, społecznej, kulturalnej, oświatowej i
zdrowotnej, a także w przyczyniania się do realizacji praw człowieka i podstawowych wolności dla
wszystkich, niezależnie od rasy, płci, języka lub religii (art. 13). Zgromadzenie Ogólne bada i zatwierdza
budżet Organizacji (art. 17) oraz analizuje sprawozdania składane mu przez pozostałe organy ONZ
(art. 15).
W wielu przypadkach kompetencją Zgromadzenia jest nie tylko omawianie i dyskutowanie różnych
zagadnień oraz formułowanie zaleceń, lecz także decydowanie o konkretnych sprawach. Dotyczy to
przede wszystkim spraw samej Organizacji, takich jak wybór członków rad, przyjmowanie nowych
członków, sprawy budżetowe i finansowe.
B. Kompetencje Zgromadzenia Ogólnego w zakresie utrzymania międzynarodowego pokoju i

bezpieczeństwa.
Zgromadzenie może rozważać ogólne zasady współpracy nad utrzymaniem międzynarodowego
pokoju i bezpieczeństwa, włączając w to zasady rozbrojenia i regulowania zbrojeń, oraz w związku z
tymi zasadami może udzielać zaleceń członkom ONZ i Radzie Bezpieczeństwa (art. 11 ust. 1).
Zgromadzenie Ogólne może również omawiać konkretne sprawy dotyczące utrzymania

międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, a także współdziałać w załatwianiu sporów
międzynarodowych, jednakże w tym zakresie, jeśli chodzi o udzielenie zaleceń lub przeprowadzanie
akcji, kompetencja Zgromadzenia Ogólnego ograniczona jest na rzecz Rady Bezpieczeństwa.
C. Procedura podejmowania uchwał (głosowanie).
Każdy członek Zgromadzenia Ogólnego ma jeden głos. Karta przewiduje cztery systemy głosowania
w Zgromadzeniu Ogólnym:
1) sprawy określone jako ważne wymagają ⅔ głosów członków obecnych i głosujących
(wstrzymujących się od głosowania się nie liczy). Do spraw ważnych karta zalicza: zalecenia dotyczące
utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, wybór niestałych członków Rady
Bezpieczeństwa, wybór członków Rady Gospodarczej i Społecznej, przyjęcie nowych członków ONZ,
zawieszenie członków w prawach i przywilejach członkowskich, wykluczenie członków z Organizacji,
sprawy dotyczące funkcjonowania systemu powiernictwa i sprawy budżetowe (art. 18 ust. 2).
Wyliczenie "spraw ważnych" nie jest wyczerpujące, gdyż Zgromadzenie zwykłą większością głosów
może ustalić dodatkowe kategorie spraw wymagających rozstrzygnięcia większością ⅔ głosów.
2) uchwały w innych sprawach są podejmowane zwykłą większością głosów członków
obecnych i głosujących. Formuła obecnych i głosujących oznacza, że przy ustalaniu wyników
głosowania decyduje stosunek głosów pozytywnych do głosów negatywnych z pominięciem głosów
wstrzymujących się. Dla przykładu, jeżeli 30 członków Zgromadzenia głosuje za, 29 przeciw, a 60
wstrzymuje się od głosowania, to uchwała zostaje podjęta;
3) do wyboru sędziów Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości wymagana jest
bezwzględna większość głosów, co oznacza, że liczba głosów za musi być większa niż suma głosów
przeciw i głosów wstrzymujących się;
4) do uchwalenia poprawek (zmian) Karty NZ wymagana jest większość ⅔ głosów członków
Zgromadzenia Ogólnego, czyli większość w gronie wszystkich państw członkowskich ONZ.
D. Charakter uchwał i ich moc prawna.
Jeśli idzie o uchwały Zgromadzenia Ogólnego odnoszące się do zagadnień związanych z wewnętrzną
strukturą i funkcjonowaniem Organizacji (np. uchwały organizacyjne, proceduralne, budżetowe), to są
one prawnie wiążące. Przyjęcie więc nowego członka, wybór niestałych członków Rady
Bezpieczeństwa i członków innych rad, wybór Sekretarza Generalnego - wszystkie te uchwały sa
wiążące i rodzą określone skutki prawne.
Natomiast uchwały odnoszące się do postępowania państw poza ONZ mają w zasadzie charakter
zaleceń. Jest to zgodne z zasadą suwerenności państw członkowskich. którym Organizacja nie może
narzucać nowych zobowiązań. Zgromadzenie Ogólne nie jest więc ani "parlamentem świata",
tworzącym normy prawne dla państw, ani tym bardziej "rządem światowym".
Nie znaczy to jednak, że uchwały Zgromadzenia nie mają żadnego znaczenia. Mogą one mieć duże
znaczenie polityczne i moralne, zwłaszcza gdy podejmowane są jednomyślnie lub prawie
jednomyślnie. Ponadto mogą one przyczyniać się do rozwoju prawa międzynarodowego, wyrażając
wspólne przeświadczenie państw odnoszące się do pewnych zasad i norm prawa międzynarodowego,
albo wówczas, gdy Zgromadzenie uchwala projekty umów międzynarodowych i zaleca państwom ich
przyjęcie.
2.6. Rada Bezpieczeństwa
A. Skład Rady Bezpieczeństwa.
Rada Bezpieczeństwa jest organem, na którym spoczywa główna odpowiedzialność za utrzymanie

międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Tej funkcji Rady Bezpieczeństwa odpowiada jej skład.
Utrzymanie pokoju może być bowiem zapewnione tylko w przypadku zgodnego stanowiska i
współdziałania pięciu wielkich mocarstw, które dysponują największym potencjałem wojskowym (są to
państwa posiadające broń atomową) i gospodarczym, co stwarza im szczególną pozycję polityczną. W
związku z powyższym państwa te (Rosja, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Francja i Chiny) są
stałymi członkami Rady Bezpieczeństwa uchwały merytoryczne Rady nie mogą być podjęte wbrew woli
któregokolwiek z nich.
Rada Bezpieczeństwa składa się obecnie z 15 członków - 5 członków stałych i 10 członków

niestałych.
Członków niestałych wybiera Zgromadzenie Ogólne. Przy ich wyborze należy uwzględniać wkład
poszczególnych państw w utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, realizację innych
celów organizacji oraz sprawiedliwy podział geograficzny (art. 23 ust. 1).
Członków niestałych wybiera się na okres dwóch lat z zastrzeżeniem, że członek ustępujący nie może
być od razu ponownie wybrany na następny okres, nie ma więc prawa natychmiastowej reelekcji (art.
23 ust. 2). Obecnie co roku Zgromadzenie Ogólne wybiera pięciu niestałych członków Rady
Bezpieczeństwa. Polska była członkiem Rady Bezpieczeństwa w latach 1946-1947, 1960 (wyjątkowo przez
rok). 1970-1971, 1982-1983 i 1996-1997.
Rada Bezpieczeństwa ma być tak zorganizowana, by mogła pełnić swe funkcje bez przerwy. W tym
celu każdy członek Rady Bezpieczeństwa musi być stale reprezentowany w siedzibie Organizacji (art.
28 ust. 1).
B. Funkcje i kompetencje Rady Bezpieczeństwa.
Podstawową funkcją Rady Bezpieczeństwa jest działanie w celu utrzymania międzynarodowego

pokoju i bezpieczeństwa. Zgodnie z art. 24 ust. 1 członkowie nakładają na Radę Bezpieczeństwa
główną odpowiedzialność za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa oraz uznają, że
przy wykonywaniu swych obowiązków wynikających z odpowiedzialności Rada Bezpieczeństwa działa
we wspólnym ich imieniu. Rada Bezpieczeństwa działa więc w tym zakresie z tytułu delegacji władzy.
Do kompetencji Rady Bezpieczeństwa należą: pokojowe załatwianie sporów (rozdział VI Karty),

podejmowanie akcji w razie zagrożenia pokoju, naruszenia pokoju i aktów agresji (rozdział VII),
popieranie układów regionalnych w celu utrzymania pokoju (rozdział VIII), spełnianie pewnych
funkcji w stosunku do okręgów strategicznych obszarów powierniczych (rozdział XII oraz art. 24
ust. 2), a także opracowanie planów systemu regulowania zbrojeń (art. 26). Ponadto Rada
Bezpieczeństwa ma wiele innych kompetencji szczegółowych, wynikających z różnych postanowień
Karty (np. związanych z przyime waniem, zawieszaniem i wykluczaniem członków, wyborem sędziów
Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, powoływaniem Sekretarza Generalnego).
C. Procedura podejmowania uchwał (głosowanie).
Każdy z członków Rady Bezpieczeństwa ma jeden głos. Prawie wszystkie uchwały zapadają
kwalifikowaną większością dziewięciu głosów.
W sprawach proceduralnych wystarczy większość dziewięciu głosów jakichkolwiek członków Rady
Bezpieczeństwa (skład większości jest obojętny), natomiast w sprawach innych niż proceduralne, a
więc merytorycznych, wymagana jest większość dziewięciu głosów, z zachowaniem zasad
jednomyślności pięciu wielkich mocarstw - stałych członków Rady Bezpieczeństwa.
We wszystkich sprawach poza proceduralnymi (tzn. w sprawach merytorycznych) zgodnie z art. 27 ust.
3 potrzebna jest zgodność głosów dziewięciu członków, włączając w to glosy wszystkich stałych
członków. Jest to zasada jednomyślności pięciu wielkich mocarstw. Jeśli którykolwiek ze stałych
członków Rady Bezpieczeństwa głosuje przeciwko uchwale - uchwała nie zapada, dlatego zasada
jednomyślności wielkich mocarstw jest czasami nazywana prawem weta.
Sformułowanie art. 27 ust. 3 nie daje jednak zupełnie jasnej odpowiedzi, jak należy traktować wstrzymanie się od
głosu wielkiego mocarstwa. Otóż, w praktyce Rady Bezpieczeństwa wstrzymanie się od głosu nie jest uważane
za korzystanie z prawa weta.
Zasada jednomyślności wielkich mocarstw w Radzie Bezpieczeństwa jest zasadą ustrojową

ONZ, stanowiącą podstawę struktury i działania tej Organizacji. Ma ona także wielkie znaczenie
polityczne. We współczesnym świecie, w okresie współistnienia państw o różnych ustrojach
społeczno-politycznych i różnych stopniach rozwoju gospodarczego, stanowi ona gwarancję, że ONZ
nie zostanie przekształcona w narzędzie jednej grupy państw, wykorzystywane w walce politycznej
przeciwko innej grupie państw.
Równocześnie istnienie zasady jednomyślności wielkich mocarstw zmusza te państwa do współpracy i

szukania porozumienia na podstawie wzajemnych ustępstw, gdyż Karta nie pozostawia żadnej innej
możliwości działania Rady Bezpieczeństwa, jak tylko na podstawie zgodnej woli jej stałych członków.
Szczególna procedura głosowania Rady Bezpieczeństwa przewidziana została dla spraw

wyboru sędziów Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości. Uchwały w sprawie wyboru
sędziów oraz członków komisji powoływanej w celu pokonania trudności, jakie mogą powstać przy
wyborze, zapadają bezwzględną większością głosów (tzn. większością 8 głosów- art. 10 Statutu
Trybunału). W sprawach tych nie jest wymagana jednomyślność wielkich mocarstw.
D. Moc wiążąca uchwał Rady Bezpieczeństwa.
W odróżnieniu od uchwał Zgromadzenia Ogólnego niektóre uchwały Rady Bezpieczeństwa

adresowane do państw są prawnie wiążące. Rozwiązanie takie było niezbędne do zapewnienia
skuteczności działania Rady Bezpieczeństwa w dziedzinie utrzymania międzynarodowego pokoju i
bezpieczeństwa i łączy się ono także z faktem, że w tym zakresie Rada Bezpieczeństwa działa w
imieniu członków ONZ (art. 24 ust. 1).
Moc wiążących uchwał Rady Bezpieczeństwa wynika z art. 25 Karty, który głosi, że członkowie ONZ
zgadzają się przyjmować i wykonywać decyzje Rady Bezpieczeństwa zgodnie z Kartą. Moc wiążącą
więc mają decyzje Rady Bezpieczeństwa. Uchwały podejmowane w formie zaleceń nie mają, podobnie
do zaleceń Zgromadzenia Ogólnego, mocy wiążącej dla członków Organizacji.
Karta określa, w jakich sprawach Rada może podejmować decyzje. Przede wszystkim chodzi tu o
akcje w razie zagrożenia pokoju, naruszenia pokoju i aktów agresji, o których mówi rozdział VII
Karty. Jednakże nawet w tych sprawach Rada może ograniczyć się do udzielenia niewiążącego
zalecenia, dlatego art. 39 mówi, że Rada Bezpieczeństwa stwierdza istnienie zagrożenia lub
naruszenia pokoju bądź aktu agresji oraz udziela zaleceń bądź decyduje, jakie środki należy stosować.
Natomiast uchwały Rady Bezpieczeństwa dotyczące pokojowego załatwiania sporów (podjęte na
podstawie rozdziału VI Karty) mają zawsze charakter zaleceń.
2.7. Rada Gospodarcza i Społeczna
W skład Rady Gospodarczej i Społecznej wchodzą obecnie 54 państwa.

Członkowie Rady wybierani są przez Zgromadzenie Ogólne na trzy lata. Obecnie co roku wybiera się 1/3
składu Rady, tzn. 18 jej członków. Nie ma żadnych zastrzeżeń dotyczących ponownej wybieralności i w
praktyce wielkie mocarstwa stale zasiadają w Radzie Gospodarczej i Społecznej.
Do kompetencji Rady należą zagadnienia gospodarcze, kulturalne, wychowawcze, zdrowia

publicznego oraz poszanowania i przestrzegania praw człowieka. Uprawnienia Rady obejmują badanie,
zalecanie oraz inicjatywę prawotwórczą.
Rada może kierować zalecenia do Zgromadzenia Ogólnego, do członków ONZ i do organizacji

wyspecjalizowanych. Inicjatywa prawotwórcza polega na opracowywaniu projektów umów i na przedstawianiu
tych projektów Zgromadzeniu Ogólnemu. Rada może również zwoływać konferencje międzynarodowe (art.
62).
Rada Gospodarcza i Społeczna jest organem, który zajmuje się koordynacją działalności ONZ i innych
organizacji międzynarodowych systemu ONZ. Może ona zawierać z organizacjami wyspecjalizowanymi
umowy określające warunki, na jakich odnośna organizacja ma być związana z ONZ. Umowy te podlegają
zatwierdzeniu przez Zgromadzenie Ogólne. Ponadto koordynuje ona działalność organizacji
wyspecjalizowanych, odbywając z nimi konsultacje i udzielając im zaleceń (art. 63). Rada Gospodarcza i
Społeczna może poczynić odpowiednie kroki w celu stałego otrzymywania sprawozdań od organizacji
wyspecjalizowanych (art. 64) oraz może dopuścić ich przedstawicieli do udziału w obradach Rady i jej komisji,
bez prawa głosowania (art. 70).
Rada jest także organem, który może zawierać porozumienia w sprawie zasięgania opinii organizacji
pozarządowych, zajmujących się sprawami wchodzącymi w zakres jej kompetencji (art. 71).
Każdy członek Rady Gospodarczej i Społecznej ma jeden głos, a jej uchwały zapadają większością
głosów członków obecnych i głosujących. Uchwały Rady dotyczące spraw organizacyjnych i
proceduralnych mogą być prawnie wiążące, natomiast uchwały adresowane do państw mają charakter
zaleceń.
2.8. Rada Powiernicza
Skład Rady Powierniczej miał się opierać - zgodnie z Kartą - na zasadzie reprezentacji państw zarządzających
i niezarządzających obszarami powierniczymi (art. 86). W ostatnich latach, ze względu na zmniejszającą się
liczbę obszarów powierniczych, musiano odstąpić od tej zasady,
Obecnie, wobec praktycznej likwidacji systemu powierniczego, Rada Powiernicza w zasadzie przestała
pełnić swoją funkcję.
2.9. Sekretariat
Karta jako jeden z organów głównych ONZ wymienia Sekretariat.

● Według art.97 Sekretariat składa się z Sekretarza Generalnego i personelu, jaki może być
Organizacji potrzebny. Wszelkie uprawnienia, wynikające zarówno z Karty, jak i innych aktów (przede
wszystkim z uchwał organów ONZ), przysługują z reguły Sekretarzowi Generalnemu, a nie
Sekretariatowi jako całości.
● Sekretarz Generalny jest najwyższym urzędnikiem ONZ.
Stoi on na czele Sekretariatu, mianuje pracowników Sekretariatu i odpowiada za całokształt ich
działalności. Karta nadaje Sekretarzowi wiele różnych funkcji i uprawnień. Zgodnie z art. 99 może on
zwrócić uwagę Rady Bezpieczeństwa na każdą sprawę, która, jego zdaniem, może zagrażać
utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Praktyka ONZ stale rozszerza funkcje
Sekretarza Generalnego, a w uchwałach Organów ONZ przyznano mu różne dodatkowe uprawnienia.
Sekretarza Generalnego powołuje Zgromadzenie Ogólne na zalecenie Rady Bezpieczeństwa. Do
powołania Sekretarza Generalnego potrzebne są zgodne uchwały obu tych organów. W konsekwencji,
ponieważ w Radzie Bezpieczeństw obowiązuje zasada jednomyślności wielkich mocarstw, nikt nie
może być powołany na to stanowisko wbrew woli któregokolwiek z nich.
W 1945 r. Zgromadzenie Ogólne ustaliło kadencję Sekretarza Generalnego na 5 lat i wybrało na
Sekretarza Norwega Trygve Lie. Kiedy zbliżał się koniec jego kadencji, Zgromadzenie podjęło uchwałę (wbrew
głosom państw socjalistycznych), aby Sekretarz Generalny pozostał na tym stanowisku przez okres dalszych 3
lat. Uchwała ta była sprzeczna z postanowieniem Karty, które do obsadzenia stanowiska Sekretarza
Generalnego wymaga zgodnych uchwał Zgromadzenia Ogólnego i Rady Bezpieczeństwa. W 1952 r. Trygve Lie
podał się do dymisji.
Następnie Sekretarzami Generalnymi byli kolejno: Szwed Dag Hammarskjöld, Birmańczyk U Thant, Austriak Kurt
Waldheim, Peruwiańczyk Javier Pérez de Cuéllar, Egipcjanin Boutros Boutros-Ghali i Kofi Annan z Ghany.
Obecnie funkcje te pełni Antonio Guterres z Portugalii.
● Sekretarz Generalny oraz personel Sekretariatu ONZ mają wykonywać swoje funkcje w sposób
niezależny w interesie całej Organizacji. Artykuł 100 Karty: "Przy wykonywaniu swych obowiązków
Sekretarz Generalny i jego personel nie powinni żądać ani przyjmować instrukcji od jakiegokolwiek
rządu albo od jakiejkolwiek innej władzy, nie należącej do Organizacji. Powinni oni powstrzymać się od
wszelkiej działalności, która mogłaby odbić się na ich charakterze jako funkcjonariuszy
międzynarodowych, odpowiedzialnych jedynie przed Organizacją".
Ten sam artykuł Karty nakłada na państwa członkowskie obowiązek, aby szanować wyłącznie
międzynarodowy charakter funkcji Sekretarza Generalnego i personelu oraz nie starać się o
wywieranie na nich wpływu przy pełnieniu przez nich obowiązków.
● Sekretarz Generalny i jego zastępcy korzystają przywilejów i immunitetów dyplomatycznych.
● Przy rekrutacji personelu Sekretariatu Karta wymaga, aby brać pod uwagę nie tylko kwalifikacje
zatrudnianych osób, lecz także zasadę sprawiedliwego podziału geograficznego stanowisk w
Sekretariacie pomiędzy obywateli krajów członkowskich. Liczba zatrudnionych w ONZ przekracza
obecnie 10 tysięcy. Spowodowane to zostało w dużym stopniu nadmierną biurokracją i niepotrzebnym
rozbudowaniem niektórych agend.
● Spory między członkami personelu ONZ a Organizacją, wynikające z niedotrzymania umów o pracę
i warunków nominacji, rozstrzyga specjalnie powołany organ, Trybunał Administracyjny ONZ.
2.10. Misje pokojowe
● To instytucja, przy pomocy której ONZ skutecznie uczestniczy w obronie pokoju i bezpieczeństwa
międzynarodowego w różnych regionach świata, gdzie istnieje groźba wybuchu konfliktu lub
tam, gdzie udało się go zażegnać.
● Jej celem jest wzmocnienie pokoju (peacebuilding) następującego po konflikcie. Decyzje w tej sprawie
są podejmowane na podstawie mandatu Rady Bezpieczeństwa ONZ i obejmują działania dotyczące
sfery militarnej, np. rozbrojenie, zniszczenie broni, oraz cywilnej, jak repatriacja uchodźców, opieka nad
dziećmi poszkodowanymi w konflikcie, odbudowa infrastruktury i gospodarki, usprawnienie działania
aparatu spraw wewnętrznych (policja, sądownictwo). Misje pokojowe służą również do
przeprowadzenia operacji pokojowych ONZ, na życzenie lub za zgodą państw - stron konfliktu
(peacekeeping). Cechuje je bezstronność wobec stron konfliktu, mają one też ograniczone prawo do
użycia siły w celu samoobrony.
● Misje pokojowe są powoływane przez Radę Bezpieczeństwa (art. 40 Karty ONZ), która określa
ich charakter i zadania. Kieruje nimi Sekretarz Generalny ONZ, który składa Radzie
Bezpieczeństwa okresowe raporty o ich przebiegu.
● Ważniejsze misje pokojowe są kierowane przez Specjalnego Przedstawiciela, powołanego przez
sekretarza Generalnego.
● Sprawy bieżące dotyczące misji załatwia utworzony w 1992 r. Departament Misji Pokojowych ONZ.
● Zadania misji pokojowych o charakterze stabilizacyjnym, wojskowym są wykonywane przy pomocy
Doraźnych Sil Zbrojnych ONZ (UNEF), którymi kieruje Dowódca Sił Zbrojnych oraz Specjalny
Przedstawiciel Sekretarza Generalnego.
● Współcześnie rola misji pokojowych znacznie wzrosła i została rozszerzona, wykraczając znacznie
poza dotychczasowe funkcje służące tylko zażegnaniu konfliktu między państwami, głównie w wyniku
rozmieszczenia personelu wojskowego ONZ między siłami zbrojnymi stron konfliktu, które po
zawieszeniu broni wyraziły na to zgodę. Misje pomagają wprowadzić w życie porozumienia rozejmowe,
uczestniczą w działaniach, zwykle o charakterze cywilnym, wspierając odbudowę państw zniszczonych
konfliktami, nadzorując wolne wybory, szkolenie urzędników i policjantów, obserwując przestrzeganie
praw człowieka. Ostatnio w ONZ są podejmowane inicjatywy mające na celu zwiększenie efektywności
działania misji pokojowych - szczególnie w sytuacji, gdy nie ma możliwości podjęcia operacji
wojskowych z użyciem siły (peace enforcement).
2.11. Działalność ONZ
ONZ powołana została w celu zapewnienia pokoju i rozwoju współpracy międzynarodowej. Stworzona
wspólnym wysiłkiem państw, które w drugiej wojnie światowej walczyły przeciwko faszyzmowi i nazizmowi.
Organizacja ta obliczona była od początku swego istnienia na jedność działania wszystkich miłujących pokój
państw (a zwłaszcza wielkich mocarstw) - w celu utrzymania bezpieczeństwa zbiorowego i pokoju. ONZ nie
zdołała jednak dotychczas skutecznie zapobiec wszystkim, tlącym się w różnych częściach świata, zarzewiom
wojny.
Mimo, iż Karta NZ jest dokumentem przewidującym skuteczne i realne sposoby zapobiegania nowym
konfliktom zbrojnym i ochrony ludzkości przed zagładą, którą mógłby przynieść ze sobą wybuch nowej wojny
to konieczna do spełnienia zadań przez ONZ jedność działania wszystkich państw była od początku
istnienia tej organizacji naruszana. W atmosferze zimnej wojny i rosnącego napięcia międzynarodowego
trudno było mówić o współpracy na forum ONZ i o prawidłowym funkcjonowaniu tej organizacji.
ONZ jako płaszczyzna spotkań państw mimo pewnych braków stała się w ciągu kilkudziesięciu lat
rzeczywistym uczestnikiem współpracy międzynarodowej na szeroką skalę. Ma ona liczne osiągnięcia
w ważnych dziedzinach stosunków międzynarodowych. Należy do nich zaliczyć: rozpad systemu
kolonialnego, utworzenie systemu powierniczego, liczne operacje pokojowe (ok. 60) zakończone sukcesem,
realną pomoc gospodarczą państwom Trzeciego Świata, akcje humanitarne, ukształtowanie systemu ochrony
praw człowieka, problematykę rozbrojenia. Trzeba także podkreślić rolę ONZ procesie kodyfikacji i
postępowego rozwoju prawa międzynarodowego oraz utworzeniu systemu rozstrzygania sporów
międzynarodowych.
Obecnie ONZ jest oceniana negatywnie, ale nikt nie kwestionuje potrzeby jej istnienia dla dobra pokoju I
bezpieczeństwa międzynarodowego. Podstawowe mankamenty ONZ to:
1) mało skuteczny system podejmowania uchwał, szczególnie w sytuacjach, gdy stali członkowie Rady
Bezpieczeństwa przedkładają swoje partykularne interesy nad problemy o charakterze powszechnym,
2) brak obowiązkowego sądownictwa międzynarodowego i skuteczności wyrokowania,
3) nieefektywny system finansowania działalności ONZ i podziału środków.
ONZ wymaga zasadniczych reform, ale obecnie nie ma szans powodzenia radykalna koncepcja zmian
organizacji. Przede wszystkim konieczna jest reforma głównych organów ONZ, w tym Rady Bezpieczeństwa -
poprzez zwiększenie liczby stałych członków oraz ograniczenie prawa weta. Musi ulec zmianie koordynacja
zadań i programów, które często się powtarzają, a tym samym dochodzi do marnotrawstwa środków
finansowych. Wraz z reformą konieczna wydaje się redukcja licznego personelu administracyjnego i bardziej
dokładne określenie jego kompetencji. Operacje pokojowe ONZ i dyplomacja prewencyjna muszą być bardziej
skuteczne. Zmieniając Kartę Narodów Zjednoczonych i Statut Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości,
będzie można wyeliminować te przepisy, które stały się martwe (np. dotyczące likwidacji Rady Powierniczej).
3. Organizacje wyspecjalizowane
Ważną grupę organizacji międzynarodowych stanowią tzw. organizacje wyspecjalizowane (specialized

agencies). Mówi o nich art. 57 Karty NZ, że różnego rodzaju organizacje wyspecjalizowane, utworzone na
podstawie umów zawartych między rządami i posiadające z mocy swych statutów rozległe
kompetencje międzynarodowe w dziedzinach: gospodarczej, społecznej, kulturalnej, wychowawcze
zdrowia publicznego i innych dziedzinach pokrewnych, będą związane z Organizacją Narodów
Zjednoczonych stosownie do postanowień art. 63.
Organizacja międzynarodowa, żeby została uznana za wyspecjalizowaną, musi spełniać kilka

warunków:
1) musi być organizacją międzynarodową;
2) musi być powszechna, tzn. otwarta dla wszystkich państw, gdyż tak interpretowano na konferencji w San
Francisco określenie, że chodzi o organizację „o rozległych kompetencjach międzynarodowych
3) musi posiadać szerokim kompetencje choćby w jednej z dziedzin wymienionych w art. 57;
4) musi być związana z ONZ formalną umową przewidzianą przez art. 63; umowy takie zawiera z ramienia
ONZ Rada Gospodarcza i Społeczna a zatwierdza Zgromadzenie Ogólne. Ten ostatni warunek z formalnego
punktu widzenia jest najważniejszy i potwierdza spełnienie innych warunków. Organizacja międzynarodowa
staje się organizacją wyspecjalizowaną dopiero po zawarciu określonej wyżej umowy. Zarazem wchodzi ona
do systemu ONZ.
W systemie tym centralną rolę odgrywa Organizacja Narodów Zjednoczonych, która posiada pewne
uprawnienia koordynacyjne w stosunku do organizacji wyspecjalizowanych, wynikające z Karty oraz z
umów zawieranych z tymi organizacjami. Koordynacja działalności organizacji systemu ONZ jest niezbędna,
choćby dla uniknięcia dublowania pracy i osiągnięcia większej efektywności działania.
Organem ONZ, który zajmuje się współpracą z organizacjami wyspecjalizowanymi i koordynacją ich
działalności, jest Rada Gospodarcza i Społeczna. Według art. 63 ust. 2 może ona uzgadniać działalność
organizacji wyspecjalizowanych w drodze odbywania z nimi narad i udzielania im zaleceń, jak również w
drodze udzielania zalece Zgromadzeniu Ogólnemu i członkom Organizacji Narodów Zjednoczonych.
Koordynacyjną rolę ONZ potwierdzają układy zawarte z organizacjami wyspecjalizowanymi. Układy te są

do siebie podobne i zazwyczaj zawierają następujące postanowienia:
1) potwierdzenie uprawnień koordynacyjnych ONZ w odniesieniu do działalności organizacji
wyspecjalizowanych,
2) zobowiązanie organizacji wyspecjalizowanych do dostarczania ONZ sprawozdań ze swej działalności,
3) zobowiązanie organizacji wyspecjalizowanych do współpracy z ONZ i udzielania jej pomocy,
4) prawo wzajemnego uczestnictwa w obradach,
5) zapewnienie wymiany informacji i dokumentów,
6) prawo organizacji wyspecjalizowanych zwracania się o opinie doradar do Międzynarodowego Trybunału
Sprawiedliwości.
4. Organizacje regionalne
Karta Narodów Zjednoczonych a układy regionalne.

Zagadnienia układów regionalnych ujęte zostały w rozdziale VIII Karty. Z Karty wynika, że są to umowy
polityczne zawarte przez państwa określonego geograficznie regionu, jednakże brak bliższego
sprecyzowania pojęcia regionu. Z praktyki państw wynika, że za region może być uznany nawet cały
kontynent (np. Afryka).
Natomiast nie jest i nie może być układem regionalnym umowa zawarta przez państwa z różnych kontynentów
świata, których terytoria nie tworzą żadnego geograficznego regionu, albo którą zawarły wprawdzie państwa
tego samego regionu, ale nie ma ona na celu utrzymania pokoju w danym regionie, lecz jest zamkniętym
blokiem militarnym, wymierzonym przeciwko określonemu państwu lub grupie państw. Układy lub organizacje
regionalne są więc zgodne z Kartą, jeżeli ich przedmiotem jest utrzymanie regionalnego pokoju i
bezpieczeństwa. Karta wymaga również, by takie układy lub organizacje, a także ich działalność były zgodne z
celami i zasadami ONZ.
Obrona pokoju w określonym regionie geograficznym może nastąpić za pomocą regionalnych środków
przymusowych, ale wymaga się w tym celu upoważnienia Rady Bezpieczeństwa (art. 53 ust. 1). W ten sposób
zgodnie z Kartą akcja regionalna jest pomocą dla akcji zbiorowej ONZ i do tego celu Rada może
wykorzystywać regionalne układy lub instytucje.
4.1. Organizacja Państw Amerykańskich
A. Geneza.
Na kontynencie amerykańskim już w XIX w. ścierały się dwie tendencje - dążenie Stanów
Zjednoczonych do politycznej hegemonii na tym obszarze oraz dążenie państw Ameryki Łacińskiej do
niezależności i równouprawnienia, a zarazem do stworzenia organizacji, która byłaby wyrazem ich
wspólnych interesów.
W 1889 r. zebrała się pierwsza konferencja panamerykańska. Od tej pory konferencje takie odbywały
się co pewien czas i stały się początkiem Organizacji Państw Amerykańskich. W Hawanie VI
konferencja w 1928 r. przyjęła Konwencję w sprawie Unii Panamerykańskiej, która miała pełnić funkcję
stałego sekretariatu konferencji pan amerykańskich. W 1945 r. na konferencji w Meksyku przyjęto tzw.
Akt z Chapultepec który przewidywał m.in. zawarcie umowy w sprawie obrony kontynentu ameryka
skiego oraz utworzenie organizacji regionalnej. W 1947 r. przyjęty został w Rio de Janeiro
Międzyamerykański Traktat o pomocy wzajemnej, a w 1948 r. została podpisana w Bogocie Karta
Organizacji Państw Amerykańskich, która została zrewidowana protokołem z Buenos Aires z 1967 r.
B. Charakter i struktura.
● Karta Organizacji Państw Amerykańskich (OPA), podpisana 30.04.1948 r. w Bogocie, jest
formalnie układem regionalnym. Artykuł 1 mówi że OPA: stanowi organizację regionalną w
ramach Narodów Zjednoczonych.
● Do zadań OPA należy: umacnianie pokoju i bezpieczeństwa kontynentu, zapewnianie
pokojowego załatwiania sporów, organizowanie wspólnej akcji na wypadek agresji
rozwiązywanie zagadnień politycznych, prawnych i gospodarczych oraz popieranie rozwoju
gospodarczego, społecznego i kulturalnego.
● Organami OPA są m.in.: Konferencja Międzyamerykańska, Zjazd Konsultacyjny
Ministrów Spraw Zagranicznych, Rada, Unia Panamerykańska. Karta OPA potwierdza
zasady prawa międzynarodowego, które ogólnie odpowiadają zasadom ONZ z art. 2 Karty NZ,
Osobny rozdział poświęcono podstawowym prawom i obowiązkom państw, wśród których
znajduje się zakaz interwencji w sprawy wewnętrzne lub zewnętrzne jakiegokolwiek państwa,
jak również zakaz stosowania politycznych lub gospodarczych środków przymusu w celu
wywarcia nacisku na inne państwa Stany Zjednoczone mimo to niejednokrotnie starały się
wykorzystywać OPA jako narzędzie interwencji przeciwko postępowym zmianom
społeczno-politycznym w Ameryce Łacińskiej.
● Karta OPA mieści w sobie również zobowiązania sojusznicze. Stanowi ona, że agresja
przeciwko jednemu z państw amerykańskich jest agresją przeciwko wszystkim jej członkom.
4.2. Liga Państw Arabskich
● Pakt Ligi Państw Arabskich został podpisany 22.03.1945 r. w Kairze, początkowo przez siedem
państw. Następnie przystąpiły do niego wszystkie inne nowo powstałe państwa arabskie.
Organami Ligi są m.in. Rada i Sekretariat Generalny, na którego czele stel Sekretarz Generalny.
● Celem Ligi jest zacieśnianie stosunków we wszystkich dziedzinach między państwami
arabskimi oraz uzgadnianie akcji politycznej w zakresie obrony ich niepodległości I
suwerenności.
● Państwa członkowskie zobowiązały się do nieużywania siły w stosunkach wzajemnych i do
nieingerowania w swoje sprawy wewnętrzne. W razie napaści lub groźby na państwo członkowskie
może ono żądać natychmiastowego zebrania się Rady: Rada przyjęła w 1950 r. Traktat o wspólnej
obronie I współpracy gospodarczej, który wzmacniał zobowiązania wojskowe członków Ligi. Nie
wszystkie państwa arabskie do niego przystąpiły.
● Działalność Ligi z powodu nieporozumień i sprzeczności między państwami członkowskimi nie zawsze
była skuteczna. Wynika to m.in. z faktu, że należą do niej zarówno konserwatywne monarchie (np.
Arabia Saudyjska), jak i republiki prowadzące stepową politykę społeczną i zagraniczną (np. Algieria).
Po 1967 r. Lidze udało się w pewnym stopniu skoordynować stanowisko państw arabskich wobec
polityki Izraela. Obecnie również na tym tle występują poważne rozbieżności.
4.3. Unia Afrykańska
● Unia Afrykańska, jako regionalna organizacja międzynarodowa państw afrykańskich poczęła

działalność 9.07.2002 r. Powstała ona w wyniku przekształcenia Organizacji Jedności Afrykańskiej po
38 latach jej działalności w nową jakość związaną z realizacją unii. Osiągnięcia OJA w procesie
dekolonizacji Afryki I walki z apartheidem są bezsporne. Natomiast jej osiągnięcia w dziedzinie rozwoju
gospodarczego i społecznego kontynentu wydają się mało widoczne.
● Podstawę prawną nowej organizacji stanowi Akt tworzący Unię Afrykańską, przyjęty przez
państwa afrykańskie na konferencji w Lomé (Togo) 11.07.2000 r. Siedzibą organizacji jest Addis Abeba
(Etiopia).
● Cele Unii Afrykańskiej są następujące: osiągnięcie większej jedności między państwa ni afrykańskimi;
obrona suwerenności, integralności terytorialnej i niepodległości państw członkowskich; działanie na
rzecz integracji politycznej i społeczno-gospodarczej kontynentu; zachęcanie do współpracy
międzynarodowej zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych i Powszechną Deklaracją Praw Człowieka;
popieranie pokoju, bezpieczeństwa i stabilizacji na kontynencie; popieranie zrównoważonego rozwoju
gospodarczego, społecznego i kulturalnego oraz integracji gospodarki afrykańskiej; przyspieszenie
rozwoju kontynentu przez popieranie badań we wszystkich dziedzinach, a w szczególności na polu
nauki i technologii.
● Unia Afrykańska działa w oparciu o następujące ważniejsze zasady: suwerennej równości;
poszanowania granic; ustanowienia wspólnej polityki obronnej dla kontynentu afrykańskiego; zakazu
użycia siły między państwami członkowskimi; nieingerencji w sprawy wewnętrzne państw
członkowskich; poszanowania zasad demokracji i praw człowieka; potępienia i odrzucenia rządów
powstałych w drodze niekonstytucyjnej.
● Głównymi organami Unii Afrykańskiej są: Zgromadzenie Unii, Rada Wykonawcza, Parlament
Panafrykański, Trybunał Sprawiedliwości, Komisja, Komitet Stałych Reprezentantów,
Wyspecjalizowane Komitety Techniczne, Rada Gospodarcza, Społeczna i Kulturalna, Instytucje
Finansowe.
● Przed nową organizacją pojawiają się trudne do załatwienia problemy. Należy do nich zaliczyć przede
wszystkim: działanie na rzecz rozwoju gospodarczego Afryki, walk z powszechnym ubóstwem oraz
rozstrzyganie licznych sporów granicznych, np. między Marokiem a Algieria, Somalią a Etiopią,
Somalią a Kenią.
5.Organizacje wojskowe
5.1. Karta Narodów Zjednoczonych a przymierza
● Umowa, w której strony przyrzekają sobie wzajemną pomoc na wypadek wojny, nosi nazwę
przymierza lub sojuszu.
● Okoliczność, gdy sytuacja określona w sojuszu powoduje obowiązek udzielenia pomocy,
nazywana jest casus foedera (łacińskie foedus znaczy przymierze).
● Prawo międzynarodowe uznaje obecnie tylko sojusze odporne, czyli obronne, a nie uznaje takich
przymierzy, w których strony przyrzekają sobie wzajemną pomoc w celu wojny napastniczej.
● Umowy przymierza bywają dwustronne lub wielostronne, z tym że przymierza wielostronne bardzo
często przewidują równocześnie powołanie pewnych struktur organizacyjnych (np. były Układ
Warszawski, Pakt Północnoatlantycki).
● W świetle Karty NZ zawieranie przymierzy przez członków ONZ musi mieć na celu przyczynianie się
do utrzymania międzynarodowego pokoju bezpieczeństwa oraz do umacniania w ten sposób systemu
bezpieczeństwa zbiorowego przewidzianego w Karcie.
● Dopuszczalność zawierania przymierzy wynika z art. 51 Karty. Uznaje on indywidualne i zbiorowe
prawo do samoobrony, określając je jako prawo niezbywalne. Jak z tego wynika, jego istnienie
nie zależy od postanowień umowy międzynarodowej, a w szczególności Karty; istnieje ono
bowiem z tytułu suwerenności państwowej. Przez uznanie zbiorowego prawa do samoobrony
uznaje się implicite prawo do zawarcia umowy, która określałaby wykonanie samoobrony. Karta
wymaga, aby prawo to można było stosować tylko w obrobię przed zbrojnym atakiem i ustala jego
ograniczenie co do czasu. Samoobronę bowiem można stosować dopóty, dopóki Rada
Bezpieczeństwa nie podejmie kroków koniecznych do przywrócenia międzynarodowego pokoju i
bezpieczeństwa. Dopuszczając możliwość zawierania przymierzy obronnych, Karta wymaga
natychmiastowego zawiadomienia Rady Bezpieczeństwa o środkach podjętych w wykonaniu tych
przymierzy. Równocześnie uznaje ona pierwszeństwo środków zbiorowych gdyż postanawia, że akcja
podjęta na podstawie przymierza nie może w żadnym wypadku przeszkadzać działalności Rady.
5.2. Pakt Północnoatlantycki
● Pakt Północnoatlantycki podpisany został 4.04.1949 r. w Waszyngtonie przez 12 państw: Stany

Zjednoczone, Wielką Brytanię, Francję, Belgię, Holandię, Luksemburg, Danię, Islandię, Norwegię,
Włochy, Portugalię i Kanadę. Później do Paktu przystąpiły: Grecja, Turcja, RFN, Hiszpania, Czechy,
Polska I Węgry. W 2004 r.- Bułgaria, Fonia, Łotwa, Litwa, Rumunia, Słowacja i Słowenia; w 2009-
Albania i Chorwacja 2017 r.- Czarnogóra; w 2020 r. - Macedonia Północna.
● Na podstawie Paktu powstała Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego (North Atlantic Treaty
Organization - NATO), która jest organizacją o charakterze wojskowo-politycznym. NATO powstało w
okresie zimnej wojny i miało umożliwić Stanom Zjednoczonym prowadzenie polityki z pozycji siły w
stosunku do państw socjalistycz ach. NATO posiada organy cywilne i wojskowe. Organami cywilnymi
są m.in. Rada Atlantycka, Konferencja Parlamentarzystów oraz Sekretariat Międzynarodowy, na
którego czele stoi Sekretarz Generalny. Do organów wojskowych należą: Komitet Wojskowy,
Międzynarodowy Sztab Wojskowy oraz regionalne dowództwa.
● Pakt Północnoatlantycki, który jest przede wszystkim przymierzem, formalnie deklaruje swą
zgodność z Kartą NZ.
● Zgodnie z Paktem atak zbrojny przeciwko jednemu z państw członkowskich uważany jest za atak
zbrojny przeciwko wszystkim państwom członkowskim. Każde z nich, w wykonaniu art. 51 Karty NZ, a
obowiązek udzielenia pomocy, podejmując taką akcję, jaką uzna za konieczną, nie wyłączając użycia
siły zbrojnej, w celu przywrócenia i utrzymania bezpieczeństwa strefy północnoatlantyckiej. O podjętej
akcji należy zawiadomić Radę Bezpieczeństwa (art. 5). Za casus foederis umowa przyjmuje atak
zbrojny na terytorium jednej ze stron w Europie lub w Ameryce Płn., na siły okupacyjne kontrahentów w
Europie, na wyspy znajdujące się pod władzą stron w rejonie północnoatlantyckim na północ od
Zwrotnika Raka albo na statki morskie lub powietrzne stron w tym rejonie (art. 6).
● Pakt Północnoatlantycki próbowano niekiedy przedstawić jako układ regionalny w rozumieniu
rozdziału VIII Karty NZ. Układem regionalnym jednak on nie jest, ponieważ należące do niego
państwa położone są w różnych regionach geograficznych (np. Grecja, Turcja, Kanada i Stany
Zjednoczone).
6. Rada Europy
● Rada Europy została utworzona w 1949 r. na konferencji dyplomatycznej w Londynie przez 10

państw Europy Zachodniej (Francję. Wielką Brytanię. Włochy, Irlandię, Danię, Belgię, Holandię,
Luksemburg, Szwecję. Norwegię). W 2020 r. członkami organizacji było już 47 państw europejskich,
w tym Polska, przyjęta w 1991.
● Podstawowym celem Rady Europy, określonym w statucie, jest realizacja ściślejszej jedności
między państwami członkowskimi, a także rozwijanie ideałów, które są ich wspólnym
dziedzictwem, włącznie z pobieraniem rozwoju społecznego i gospodarczego.
● Członkiem Rady może być każde państwo europejskie, które zostało uznane za zdolne do
przestrzegania rządów prawa, poszanowania podstawowych praw człowieka oraz aktywnej współpracy
w realizacji podstawowych celów organizacji.
● Rada Europy oraz jej funkcjonariusze korzystają z przywilejów i immunitetów
międzynarodowych
● Głównymi organami Rady są: Komitet Ministrów, Zgromadzenie Parlamentarne Sekretariat
Generalny.
● Komitet Ministrów składa się z ministrów spraw zagranicznych państw członkowskich. Do jego
kompetencji należy: uchwalanie umów międzynarodowych, przyjmowanie rekomendacji dla rządów
państw członkowskich w celu realizacji wspólnej polityki, przyjmowanie nowych członków, uchwalanie
programu działania organizacji i jej budžetu oraz decydowanie w sprawach wewnętrznych organizacji.
Zgromadzenie Parlamentarne składa się z przedstawicieli parlamentów krajowych państw
członkowskich. Do jego zadań należy: dyskusja na tematy należące do kompetencji Rady,
przyjmowanie różnego rodzaju uchwał, inicjowanie prac Komitetu Ministrów oraz powoływanie
Sekretarza Generalnego organizacji.
Ważnym organem Rady jest Sekretariat Generalny, który wykonuje zadania o charakterze
administracyjnym oraz wynikające z umów międzynarodowych przyjętych przez organizację (np. jest
depozytariuszem tychże umów).
● Dorobek Rady Europy w zakresie tworzenia prawa międzynarodowego jest bardzo duży i
zróżnicowany. Dotychczas przyjęła ona ponad 190 umów międzynarodowych i innych dokumentów w
ramach realizacji swoich podstawowych funkcji. Do najważniejszych należy Konwencja o ochronie
praw człowieka i podstawowych wolności 14.11.1950 r. (wraz z 14 protokołami). Znaczenie jej
polega na tym, że zawiera katalog podstawowych praw, głównie obywatelskich i politycznych, oraz
tworzy system ochrony tychże praw, oparty na skardze indywidualnej do Europejskiego Trybunału
Praw Człowieka w Strasburgu. System ten można traktować z całą pewnością jako najbardziej
efektywny międzynarodowy system ochrony praw człowieka. Konwencja z 1950 r. została w pewnym
stopniu uzupełniona przez Konwencję o ochronie praw osób należących do mniejszości narodowych z
1995 r.
● W ramach kształtowania podstawowych standardów demokratycznych i współpracy międzynarodowej
Rada Europy przyjęła m.in. Konwencję o współpracy transgranicznej wspólnot lub władz lokalnych z
1980 r., Kartę samorządu lokalnego z 1985 r., Konwencję o telewizji transgranicznej z 1989 r., Kartę
języków regionalnych lub mniejszości narodowych z 1992 r., Konwencję o uczestnictwie cudzoziemców
w życiu publicznym na szczeblu lokalnym z 1992 r.
● W zakresie standaryzacji niektórych problemów prawa cywilnego, handlowego, pracy I karnego Rada
przyjęła następujące ważniejsze umowy międzynarodowe: Konwencję o przedsiębiorczości z 1955 r.,
Konwencję o ekstradycji z 1957 r., Kodeks zabezpieczenia społecznego z 1990 r., Konwencję o
karaniu przestępstw drogowych z 1964 r., Konwencję w sprawie adopcji dzieci z 1967 r., Konwencję w
sprawie miejsca płatności zobowiązań pieniężnych z 1972 r., Konwencję w sprawie statusu prawnego
dzieci pozamałżeńskich z 1975 r., Konwencję o pomocy prawnej w sprawach karnych z 1959 r.,
Konwencję w sprawie międzynarodowej mocy orzeczeń w sprawach karnych z 1970 r., Konwencję o
zwalczaniu terroryzmu międzynarodowego z 1977 r.
● Rada Europy przyjęła również kilka umów regulujących różne problemy prawa międzynarodowego. Są
to m.in.: Konwencja o pokojowym rozwiązywaniu sporów międzynarodowych, Konwencja o zniesieniu
obowiązku wizowego dla uchodźców, Konwencja o funkcjach konsulów, Konwencja o immunitecie
jurysdykcyjnym państwa, Konwencja o nieprzedawnianiu zbrodni przeciwko ludzkości i zbrodni
wojennych.
● Rada w ciągu 50 lat istnienia stworzyła pewien system standardów normatywnych na poziomie
podstawowym. Umożliwia on daleko idącą współpracę państw członkowskich w wielu dziedzinach
życia międzynarodowego oraz przyczynia się do kształtowania integracji Europy.
7. Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE)
● Organizacja została utworzona w wyniku konferencji państw europejskich (Konferencja

Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie - KBWE), z udziałem Stanów Zjednoczonych i Kanady, w
1975 r. W ten sposób KBWE przeszła drogę od dyplomacji konferencyjnej do obecnej
zinstytucjonalizowanej formy działalności. Akt Końcowy KBWE nie był traktatem z punktu widzenia
prawa międzynarodowego, lecz dokumentem politycznym. Dokument ten składał się z kilku części,
zwanych koszykami. Koszyk I obejmował zagadnienia bezpieczeństwa w Europie. Koszyk II dotyczył
współpracy międzynarodowej w zakresie gospodarczym, naukowym, technicznym oraz środowiska
naturalnego. Koszyk III zajmował się współpraca w dziedzinie humanitarnej. Koszyk IV stanowił
zapowiedź kontynuacji podjętych działań.
Od 1994 r. KBWE staje się bardziej konkretną formą organizacyjną. Zakończeniem procesu
transformacji KBWE była decyzja o przekształceniu jej z dniem 1.01.1995 w Organizację
Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie.
● Organami OBWE są: Rada Ministerialna - organ decyzyjny i zarządzający. Stała Rada - organ
konsultacyjny, Zgromadzenie Parlamentarne, Forum Współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa,
złożone ze stałych przedstawicieli państw członkowskich, oraz urząd Wysokiego Komisarza OBWE
ds. Mniejszości Narodowych, którego zadaniem jest interweniowanie w przypadku zaistnienia
konfliktu w regionie działalności organizacji.
● Obecnie OBWE skupia 57 państw Europy, Azji Środkowej i Ameryki Północnej.
● W nauce prawa międzynarodowego niekiedy kwestionuje się status prawny tej organizacji. Traktuje się
ją nie jako organizację międzynarodową, lecz jako zinstytucjonalizowaną, polityczną formę współpracy
państw. Jednakże posiadanie stałych organów, stałej siedziby, określonych celów i zasad działania
oraz środków finansowych na prowadzenie działalności nadaje, moim zdaniem, tej organizacji wszelkie
cechy podmiotu prawa międzynarodowego.
● Zakres działalności OBWE wychodzi poza system przyjęty w Akcie KBWE w 1975 r. Obecnie
obejmuje ona szeroko rozumianą problematykę pieczeństwa europejskiego, kontroli zbrojeń,
praw człowieka oraz współpracy w zakresie gospodarczym i ekologicznym.
Umowy i organizacje gospodarcze
Przedmiotem międzynarodowych umów gospodarczych jest regulowanie zagadnień

związanych z międzynarodowym obrotem gospodarczym,
Międzynarodowe stosunki gospodarcze obejmują w zasadzie trzy grupy zjawisk:

1. Międzynarodową wymianę towarów i usług czyli handel Zagraniczny
2. Międzynarodowe ruchy kapitału
3. Międzynarodowe ruchy siły roboczej
Międzynarodowy obrót handlowy regulowany jest dwóch odmiennych płaszczyznach —

cywilnoprawnej i międzynarodowoprawnej.
Rola prawa międzynarodowego polega przede wszystkim na tym, aby usuwając rozmaite
przeszkody, zakazy i posunięcia dyskryminacyjne stosowane przez poszczególne państwa,
ułatwić międzynarodowy przepływ towarów usług i płatności.
Wielostronna Współpraca gospodarcza:

- ONZ i jeden z głównych organów — radę gospodarcza i społeczna
- Konferencja narodów zjednoczonych ds. handlu i rozwoju (UNCTAD)
- Układ ogólny sprawie taryf celnych i handlu GATT-> następca to WTO(światowa organizacja
handlu)
Dwustronne umowy gospodarcze

- klasyczna forma to traktat handlowy(lata rozwijającego się kapitalizmu). Traktat handlowy
regulował całokształt obrotu gospodarczego i miał bronić kontrahentów przed dyskryminacją
niekorzystnymi zmianami w polityce drugiego kontrahenta,
- Po wielkim kryzysie w 1929 zniesiono Swobody obrotu gospodarczego, wprowadzając
ograniczenia ilościowe importu i Reglamentacja obrotów dewizowych za granicą.
- Umowy nansowe — regulowały sprawę płatności międzynarodowych przez nie ograniczeń
dewizowych. Szczególnym typem umów nansowych były tzw. umowy rozrachunkowe lub
clearningowe. Eliminują one potrzeby dokonywania transferu dewiz, ale jednocześnie
ograniczają rozwój handlu przez wprowadzenie konieczności bilansowania płatności z tytułu
eksportu importu.
Klauzula największego uprzywilejowania(KNU)- na mocy tej klauzuli kontrahenci gwarantują
sobie wzajemnie takie traktowanie jak traktowany jest jakikolwiek inny kraj trzeci najbardziej w
danej dziedzinie uprzywilejowany. KNU to Norma o charakterze blankietowym — nie daje
konkretnej przywilejów i ustępstw. Typowa KNU była zawarta w GATT.
Wyjątki od KNU polegają na tym, że w szczególnych sytuacjach korzyści lub przywileje

przyznawane jakiemuś państwu lub obszarowi nie muszą być przenoszone na inne państwa
korzystające z KNU.
Uznawanymi powszechnie wyjątkami są:

- mały ruch graniczny między państwami sąsiednimi
- handel z własnymi koloniami i posiadłościami
- szczególne sytuacje prawne, polityczne czy uświęcone tradycją
- unia celna
- handel z krajami rozwijającymi się
Ograniczenia ilościowe importu:
- wprowadzone po pierwszej wojnie światowej
- W gospodarce kapitalistycznej uważany za środek wyjątkowy
- Przeciwieństwem jest liberalizacja
- Umowy o obrocie towarowym(kontygentowe)- państwa zobowiązują się do wydawania
zezwoleń na import towarów w ilościach przewidzianych listach towarowych dołączonych do
umów.
fi
fi
Organizacje gospodarcze
Rola ONZ w rozwiązywaniu problemów gospodarczych
- rozdział IX KARTY NZ
- Szczególne uprawnienia w tym zakresie ma rada gospodarcza i społeczna
- Powołane zostały specjalne organy regionalne, mające popierać wymiany gospodarczą np.
Europejska komisja gospodarcza- która miała ułatwić obrót gospodarczy między państwami
o różnych ustrojach
- 1964 została powołana do życia konferencja narodów zjednoczonych ds. handlu i rozwoju
UNCTAD- jest ona organem pomocniczym Zgromadzenia ogólnego ale posiada własną
strukturę organizacyjną i organy (radę handlu i rozwoju oraz sekretariat). Wysuwane są interesy
państw rozwijających się. Z jej inicjatywy wyszła inicjatywa opracowania karty ekonomicznych
praw i obowiązków państw.
- Karta ekonomicznych praw i obowiązków państw została przyjęta 12 grudnia 1974 przez
zgromadzenie ogólne ONZ. Ma ona na celu między innymi przyczynienie się do nowego,
sprawiedliwego ładu ekonomicznego i przewiduje rozwijanie się systemu ogólnych preferencji
celnych dla państw rozwijających się.
- 1965 program narodów zjednoczonych ds. rozwoju UNDP- program udziela pomocy
technicznej i przed inwestycyjnej w drodze organizowania nansowania programów krajowych,
regionalnych i globalnych, które mają przyniesie do przyspieszenia rozwoju krajów
uczestniczących w nich. Finansowany jest dobrowolnych dotacji. Działalnością kieruje rada
Zarządzająca, program ma swój sekretariat na którego czele stoi administrator, Mianowany
przez sekretarza generalnego ONZ.
Układ ogólny sprawie taryf celnych i handlu
- podpisany w Genewie 30 października 1947

- Sesje zwoływano dwa razy w roku
- W okresach między sesyjnych działały rada przedstawicieli oraz stały sekretariat
- Podstawowym założeniem była liberalizacja handlu międzynarodowego i przyczynianie się
do jego rozwoju. W tym celu przewidywano istotne zredukowanie taryf celnych oraz eliminacje
ograniczeń ilościowych.
Do głównych funkcji GATT należały :

- ocena sytuacji w handlu międzynarodowym i poszukiwanie środków dla usunięcia przeszkód w
jego rozwoju
- prowadzenie rokowań ws. redukcji ceł na specjalny konferencjach tzw. rundach
- Rozstrzyganie sporów dotyczących wykonywania zobowiązań
- udzielenie członkom zezwoleń na uchylenie niektórych zobowiązań
Zasadniczym instrumentem służącym do zapewnianie dyskryminacji była klauzula największego
uprzywilejowania.
Układ ogólny przewidywał w zasadzie zniesienie ograniczeń ilościowych. Nakaz zniesienia nie
miał charakteru bezwzględnego i były przewidziane wyjątki. Niektóre z tych wyjątków miały
charakter stały np. w odniesieniu do produktów rolnych rybnych, inne mogą być stosowane tylko
czasowo np. ze względu na ochronę równowagi bilansu płatniczego .
1944 rozwiązanie, a w jego miejsce została utworzona Światowa organizacja handlu
Światowa organizacja handlu
- organizacja powstała na podstawie umowy podpisanej w Marrakeszu 15 kwietnia 1994

- Jej członkiem może stać każde państwo lub odrębne terytorium celne posiadające pełną
autonomię prowadzeniu swoich zewnętrznych stosunków handlowych
Podstawowymi funkcjami są:

- ułatwienie wprowadzania, stosowania i funkcjonowania porozumienia i wielostronnych umów
handlowych,
- sprzyjanie realizacji ich celów
fi
- stworzenie form negocjacji dotyczących wielostronnych stosunków handlowych członków
organizacji
- Współpraca z międzynarodowym funduszem walutowym IMF i międzynarodowym bankiem
Odbudowy i rozwoju IBRD
Ważnym zadaniem organizacji jest Rozstrzyganie sporów międzynarodowych o charakterze

handlowym między różnymi podmiotami. Sposoby:
- rokowania bezpośrednie
- dyskusje i negocjacje
- konsultacje z udziałem organizacji
- konsultacje zainteresowanych stron z organizacją
- postępowanie koncyliacyjne
Organem Głównym jest konferencja ministerialna złożona z przedstawicieli wszystkich
członków, która zbiera się raz na dwa lata.
Organem o charakterze wykonawczym jest rada generalna, składająca się z przedstawicieli

wszystkich członków, która zbiera się i obraduje w miarę potrzeby. Rada pełni funkcję konferencji
w przerwach między sesjami, a ponadto dokonuje przeglądu spraw zakresie bieżącej polityki
handlowej oraz podejmuje różne czynności związane z rozstrzyganiem sporów między członkami.
Funkcje o charakterze administracyjnym i technicznym są wykonywane są przez sekretariat,
którym kieruje dyrektor generalny, Mianowany przez konferencję ministerialną.
Międzynarodowy Fundusz walutowy

- Powstał w 1944 na konferencji narodów zjednoczonych z one jest inicjatywy Stanów
zjednoczonych. Umowa założycielska weszła w życie 27 grudnia 1945. Siedzibą jest
Waszyngton
Podstawowe cele funduszu:

1. Popieranie międzynarodowej współpracy walutowej
2. ułatwianie rozwoju i zrównoważonego wzrostu wymiany międzynarodowej oraz przyczynianie
się przez to do utrzymania wysokiego poziomu zatrudnienia i dochodów realnych ludności
oraz rozwijania zasobów produkcyjnych państw członkowskich
3. Przyczynianie się do utrzymania stabilności walut państw członkowskich
4. pomaganie w tworzeniu wielostronnego systemu regulowania należności zakresie bieżących
transakcji między członkami i usuwaniu ograniczeń dewizowych
5. Zwiększenie zaufania do państw członkowskich przez stawianie do ich dyspozycji środków
nansowych funduszu i umożliwienie im ten sposób korygowania niekorzystnych odchyleń
bilansów płatniczych
Największą rolę odgrywają: Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Francja, Niemcy i Japonia.
Dysponują one ponad 38% wszystkich głosów.
Realnym organem jest rada gubernatorów, składający się z przedstawicieli wszystkich państw
członkowskich, zbierająca się raz do roku. Może ona podejmować decyzje we wszystkich
sprawach organizacji, a ponadto do jej wyłącznych kompetencji należy:
1. Zatwierdzanie rocznego sprawozdania z działalności funduszu
2. określanie warunków i kryteriów podziału czystego zysku
3. przyjmowanie nowych członków i ustalanie warunków ich przyjęcia
4. zawieranie porozumień o współpracy z innymi organizacjami międzynarodowymi
Funkcje organu zarządzającego pełni rada dyrektorów wykonawczych, składająca się z 24

dyrektorów. Do jej obowiązków należy:
- bieżące zarządzanie środkami nansowymi organizacji
- kształtowanie polityki udzielenia kredytów państwom członkowskim
- przygotowanie projektów uchwał i decyzji dla rady Gubernatorów
Podstawowa działalność funduszu sprowadza się do udzielenia państwom członkowskim kredytu
w celu wyrównania chwilowych zakłóceń ich bilansu płatniczego przez umożliwienie zakupu
waluty innego państwa członkowskiego za własną walutę.
fi
fi
Każde państwo starające się jest zobowiązany dostarczyć dokumenty na temat poziomu in acji,
wysokości bezrobocia, zadłużenia wewnętrznego i zewnętrznego, stan bilansu handlowego i
płatniczego .
Międzynarodowy bank odbudowy i rozwoju
- został utworzony w 1944 na konferencji narodów zjednoczonych, zwołanej z inicjatywy Stanów
zjednoczonych. Umowa założycielska weszła w życie 27 grudnia 1945 ,siedzibą jest
Waszyngton
Zasadnicze cele banku:

1. Udzielanie państwo członkowskim pomocy w odbudowie gospodarki zniszczonej podczas
drugiej wojny światowej
2. pomoc państwom rozwijających się zakresie rozbudowy i sił wytwórczych przez ułatwienie
dokonywania w nich kapitałowych inwestycji zagranicznych poprzez udzielenie gwarancji lub
uczestniczenie w pożyczkach albo innych inwestycjach dokonywanych przez kapitał prywatny
3. Popieranie rozwoju wymiany międzynarodowej utrzymywanie równowagi bilansu w
płatniczych przez popieranie inwestycji Zagranicznych, których celem jest rozwój gospodarczy
państw członkowskich
4. Udzielenie i gwarantowanie pożyczek międzynarodowych państwom członkowskim
Największą rolę odgrywają: Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Francja, Niemcy i Japonia.
Dysponują one ponad 43% wszystkich głosów.
Naczelnym organem banku jest Rada Gubernatorów, składająca się z przedstawicieli państw
członkowskich, zbierająca się raz do roku. Rada określa ogólną politykę banku i może
podejmować decyzje we wszystkich sprawach dotyczących jego działalności. Ponadto:
- przyjmuje nowych członków i określa warunki przyjęcia
- zawiesza państwa prawach członkowskich z
- większa lub zmniejsza kapitału banku
- dzieli zysk
- zawiera porozumienia o współpracy z innymi organizacjami międzynarodowymi
Obowiązki organu wykonawczego pełnią dyrektorzy wykonawczy. Organ ten składa się z pięciu
dyrektorów mianowanych przez państwa mające największy udział w kapitale. Oraz 20
dyrektorów wybieranych przez pozostałe państwa członkowskie. Do ich obowiązków należy
prowadzenie bieżących operacji nansowych oraz przyznawania pożyczek państwom
członkowskim.
Pożyczki mogą być udzielane państwo członkowskim oraz przedsiębiorcom prywatnym z tych
państw, jeżeli rząd lub bank centralny zagwarantują spłatę pożyczek wraz odsetkami. Pożyczki
mogą być udzielane wyłącznie na realizację dokładnie określonych projektów inwestycyjnych.
fi
fl
ZAŁATWIANIE SPORÓW MIĘDZYNARODOWYCH
- Przez sytuację międzynarodową należy rozumieć określony do do czasu i miejsca układ

stosunków międzynarodowych. Sytuacja ta jest pojęciem szerszym niż spór.
- Przez spór rozumiemy taka sytuację, w której państwa występują ze skonkretyzowanymi,
sprzecznymi stanowiskami i roszczeniami.
- Rozróżniamy spory prawne i polityczne oraz spory zwykłe i kwalifikowane.
- Istnieje obowiązek załatwiania sporów wyłącznie metodami pokojowymi oraz swoboda

wyboru sposobu załatwienia sporu i jej ograniczenia.
- Sposoby załatwiania sporów można podzielić na dwie zasadnicze kategorie:

1) nieprowadzące do rozstrzygnięcia wiążącego stron (rokowania, dobre usługi,
pośrednictwo, badania, koncyliacja)
2) kończące się wiążącym rozstrzygnięciem (arbitraż, postępowanie sądowe)
- Źródła prawa dotyczącego załatwiania sporów międzynarodowych: Konwencja Haska,

Karta NZ, traktaty, umowy)
- Rokowania (negocjacje)
najprostsza metoda załatwiania sporów, rokowania są skuteczne jeżeli państwa będące w
sporze pragną kompromisu i potrafią w wyniku rozmów ustalić jednolite postępowanie na
przyszłość, mogą być prowadzone na różnych szczeblach; przez głowy państw, szefów
rządów, ministrów spraw zagranicznych lub inne osoby upoważnione do ich prowadzenia
- Dobre usługi i pośrednictwo (mediacja)

Przy dobrych usługach rola państwa trzeciego polega na ułatwieniu państwom będącym w
sporze nawiązania rokowań bezpośrednich, w których państwo to nie bierze udziału.
Przy pośrednictwie państwo trzecie uczestniczy w rokowaniach i udziela stronom w sporze
swych rad i wskazówek, których celem jest osiągnięcie rozstrzygnięcia sporu.
- Komisje śledcze
Mogą być powoływane za zgodą stron będących w sporze w celu wyjaśnienia stanu
faktycznego, ich zadaniem jest stwierdzenie faktów, jeżeli są one sporne. Skład komisji
ustalają strony. Postępowanie przed komisją jest kontradyktoryjne. Uchwały komisji
podejmowane są większością głosów jej członków.
-Koncyliacja
Jest metodą załatwiania sporów, w której organ międzynarodowy po zbadaniu stanu
faktycznego sporu nie wdaje wyroku, lecz zaleca konkretne rozstrzygnięcie sporu. Metoda
ta zajmuje miejsce pośrednie między drogą dyplomatyczną, a drogą sądową załatwiania
sporów. Komisja koncyliacyjna może być organem stałym lub niestałym. Postępowanie przed
komisją koncyliacyjna jest postępowaniem kontradyktoryjnym gdzie decyzje zapadają
większością głosów. Nie wydaje ona decyzji wiążącej strony.
-Postępowanie przed organami NZ

Główną rolę w załatwianiu sporów kwalifikowanych międzynarodowych pełni Rada
Bezpieczeństwa. Może ona je rozpatrywać; na wniosek państwa lub państw, ba wniosek
Zgromadzenia Ogólnego, z inicjatywy Sekretarza Generalnego, z urzędu.
Natomiast z inicjatywą rozpatrzenia sporu przez Zgromadzenie Ogólne mogą wystąpić;
państwa, Rada Bezpieczeństwa.
-Postępowanie na wniosek państw

Prawo do skierowania sporu przed organ ONZ przysługuje każdemu członkowi ONZ, wniosek
kierować może również państwo niebędące stroną sporu, państwo samo decyzduje czy
sprawą ma zająć się Zgromadzenie Ogólne czy Rada Bezpieczeństwa
-Postępowanie z urzędu
Ponieważ Rada Bezpieczeństwa ponosi główną odpowiedzialność za utrzymanie
międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, ma ona prawo wkraczania z urzędu we
wszystkie spory kwalifikowane, ma ona bardzo rozległe uprawnienia, jeśli idzie o
ingerowanie w załatwianie sporów, których dalsze trwanie może zagrażać
międzynarodowemu pokojowi i bezpieczeństwu, dysponuje również dużą swobodą jeżeli
chodzi o wybór sposobu rozwiązania sporów.
-Spory zwykłe
W każdym sporze wniesionym przez spory Rada Bezpieczeństwa może wydać zalecenie w
celu pokojowego jego załatwienia. Warunkiem tego przepisu jest zgoda wszystkich stron na
zwrócenie się do Rady o wydanie zalecenia. Rada występuje wtedy jako organ pojednawczy,
którego zadaniem jest wskazanie, co strony mają uczynić, aby spór załatwić, a nie
zobowiązywanie stron do podejmowania takich czy innych kroków.
-Arbitraż (sądownictwo polubowne)

Według Konwencji Haskich: przedmiotem arbitrażu międzynarodowego jest rozstrzyganie
sporów między państwami przez sędziów przez nie wybranych w oparciu o poszanowanie
prawa. Zastosowanie arbitrażu pociąga za sobą obowiązek poddania się z dobrą wiarą
wyrokowi. Wyrok zostaje wydany na podstawie prawa.
Arbitraż nie ma charakteru obowiązkowego tzn. poddanie mu się musi opierać się na zgodzie
państw. Wyrażenie takiej zgody występuje najczęściej na mocy specjalnej umowy zwanej
kompromisem lub też na podstawie specjalnego postanowienia umowy międzynarodowej,
tzw. klauzuli arbitrażowej.
Liczbę arbitrów oraz skład trybunału arbitrażowego określają strony. Arbitraż może być
powierzony jednemu arbitrowi lub komisji, która z reguły ma nieparzystą liczbę członków,
aby zawsze zapadal wyrok większością głosów. W skład mogą wchodzić wyłącznie obywatele
państw trzecich, ale również obywatele obu stron.
Postępowanie przed sądem arbitrażowym odbywa się według zasad ustalonych przez strony.
Jeżeli strony tych zasad nie ustaliły, stosuje się postanowienia Konwencji Haskiej z 1907.
Postępowanie jest dwuczęściowe; postępowanie pisemne i rozprawa ustna. Po złożeniu
przez agentów i doradców stron wszelkich wyjaśnień oraz dowodów na ich poparcie,
przewodniczący ogłasza zamknięcie rozprawy, po czym następuje narada. Odbywa się ona
przy zamkniętych drzwiach i jest tajna.
Wyrok arbitrażowy zostaje ustalony na naradzie jednomyślnie lub większością głosów i jest
odczytywany na posiedzeniu publicznym w obecności agentów i doradców stron. Musi być
zaopatrzony w uzasadnienie. Rozstrzyga spór ostatecznie.
Stały Trybunał Arbitrażowy pomimo nadanej mu nazwy nie jest stałym organem sądowym.
Stała jest tylko lista osób, które mogą podjąć się roli arbitra i z której w razie sporu strony
mogą wybrać skład sądzący. Stały sekretariat Trybunału mieści się w Hadze. Lista
ewentualnych arbitrów składa się z osób wyznaczonych przez strony Konwencji Haskiej.
Każda strona wyznacza cztery osoby, które muszą być osobami o powszechnie uznanej
kompetencji w dziedzinie prawa międzynarodowego, cieszą się najwyższym szacunkiem i
gotowe są podjąc czynności arbitra. Są to tzw. grupy narodowe w Stałym Trybunale
Arbitrażowym.
-Arbitraż a sądownictwo stałe różnice:

1) w arbitrażu strony same ustalają skład sądzący, natomiast skład sądu międzynarodowego
jest stały
2) w arbitrażu strony mogą ustalić dowolną procedurę postępowania, natomiast procedura
sądowa jest stała
-Sądownictwo międzynarodowe
Pierwszym sądem międzynarodowym o znaczeniu światowym był powołany w okresie Ligi
Narodów Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej. Po II wojnie światowej został
zastąpiony przez działający do dzisiaj Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości. Sądy
międzynarodowe działają na podstawie prawa międzynarodowego i sa kompetentne do
rozstrzygania sporów jedynie wówczas, gdy państwa wyraziły na to zgodę.
-Stały Trybunał Sprawiedliwości Miedzynarodowej

Jego statut został przyjęty przez Zgromadzenie LN w 1920 r i stanowił odrębną umowę
międzynarodową. W okresie działalności 1922-1940 Trybunał wydał 30 wyroków i 27 opinii
doradczych.
- Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości
Rozpoczął działalność w 1946 roku jako jeden z głównych organów ONZ. Podstawami
ustroju i działalności są: Statut i Regulamin przyjęty w 1946. Stronami statutu są ipso facto
wszyscy członkowie ONZ. Spełnia funkcje: sądzenia i wydawania opinii doradczych.
Trybunał składa się z sędziów niezależnych, wybranych bez względu na przynależność

państwową, spośród osób o wysokim pozimie moralnym, które mają, zgodnie z prawem
swych państw, kwalifikacje do objęcie najwyższych stanowisk sędziowskich. W skład wchodzi
15 sędziów. Są oni wybierani na okres 9 lat z prawem ponownej wybieralności. Co 3 lata
następuje częściowe odnowienie składu (5 sędziów). Wybiera ich Zgromadzenie Ogólne i
Rada Bezpieczeństwa spośród kandydatów wyznaczonych przez tzw. grupy narodowe w
Stałym Trybunale Arbitrażowym. Obok sędziów stałych w składzie sądzącym mogą również
zasiadać tzw. sędziowie narodowi czyli sędziowie ad hoc. Sędziowie korzystają z
immunitetów tylko w przypadku gdy sprawują funkcje sędziowskie. Wybierany jest
przewodniczący i wiceprzewodniczący na 3 lata oraz powoływany jest sekretarz Sądu na 7
lat.
Bezstronność wyrokowania – statut zawiera kilka przepisów których celem jest zapewnienie
bezstronności wyrokowania (str 399)
Kto może być stroną postępowania czyli kompetencja Trybunału ratione personae
Stronami w postępowaniu spornym przed MTS mogą być tylko państwa.
Jakie sprawy może rozstrzygać Trybunał czyli kompetencja ratione materiae

Trybunał nie bez zgody państw nie może orzekać w sporach międzynarodowych. Są trzy
sposoby wyrażenia zgody na kompetencję Trybunału:
1) wyrażenie zgody na osądzenie jednego ściśle określonego sporu, zgoda ex post po
zaistnieniu sporu
2) wyrażenie zgody na kompetencję Trybunału we wszystkich sporach, jakie mogą powstać w
przyszłości, postanowienie takie nazywamy klauzulą sądową
3) generalne wyrażenie zgody na kompetencję Trybunału we wszystkich sporach o
charakterze prawnym, występuje przez złożenie jednostronnej deklaracji przez państwo,
nazywane klauzulą fakultatywną
Polska deklaracja z 1996r przewiduje, ze nasze państwo uznaje co do zasady obowiązkową

jurysdykcję Trybunału w sprawach natury prawnej ale owa jurysdykcja nie dotyczy:
- sporów powstałych przed dniem złożenia deklaracji
- sporów dotyczących terytorium
- sporów dotyczących zanieczyszczenia środowiska naturalnego
- wierzytelności lub długów zagranicznych
- sporów z państwem, które złożyło deklarację o przyjęciu obowiązkowej jurysdykcji MTS na
mniej niż 12 miesięcy przed wniesieniem pozwu do tego Trybunału
- sporów do których rozstrzygnięcia strony postanowiły zastosować inny sposób pokojowego
uregulowania
- sporów dotyczących spraw, które zgodnie z prawem międzynarodowym objęte są wyłączną
jurysdykcją RP
Trybunał orzeka zasadniczo w pełnym składzie, z zastrzeżeniem, że do ukonstytuowania Sądu

potrzebne jest kworum 9 sędziów. Sąd może także orzekać nie w pełnym składzie lecz w
składzie izby. Postępowanie przed izbą zbliżone jest trochę do arbitrażu.
Postępowanie przed Trybunałem

Strony są reprezentowane przez agentów. Postępowanie składa się z 2 części:
-postępowanie pisemne (przesłanie Sądowi i stronom memoriału, kontrmemoriału oraz
replik)
- postępowanie ustne (rozprawa czyli wysłuchanie agentów, doradców i adwokatów, a
niekiedy także świadków i rzeczoznawców)
Wyrok odczytuje się na posiedzeniu publicznym i musi zawierać między innymi uzasadnienie,
datę, nazwiska sędziów, streszczenie postępowania, ustalenie fatów, postanowienie
operatywne, liczbę sędziów, którzy tworzą większość i ewentualną decyzję co do kosztów
Jeżeli wyrok nie jest jednomyślny każdy sędzia może załączyć opinię odrębną i opinię
indywidualną.
Interpretacja i rewizja wyroku

Strona może zgłosić wniosek o rewizję tylko wówczas, jeżeli:
- wniosek opiera się na wykryciu faktu, który ma dla sprawy decydujące znaczenie
- w chwili wydania wyroku fakt ten nie był znany Sądowi i stronie, która występuje o rewizjw
wyroku, a nieświadomość nie wynikła z niedbalstwa
- wniosek został złożony najpóźniej w ciągu 6 miesięcy od wykrycia nowego faktu
- wniosek został złożony przed upływem 10 lat od dnia wydania wyroku
Międzynarodowy Trybunał Karny

MTK z siedzibą w Hadze został utworzony na podstawie Rzymskiego Statutu z 17.07.1998,
który wszedł w zycie w 2002.Trybunał ma charakter komplementarny rzn. Postępowanie
może być wszczęte gdy państwo nie wyraża woli pociągnięcia do odpowiedzialności
sprawców zbrodni objętych jurysdykcją, bądź jest niezdolne by to uczynić. Jurysdykcja
ratione materiae obejmuje 4 kategorie zbrodni międzynarodowych: zbrodnię ludobójstwa,
zbrodnię przeciwko ludzkości oraz zbrodnie wojenne, a także zbrodnię agresji. Nie podlegają
one przedawnieniu. Jurysdykcja Trybunału ma zastosowanie jedynie w stosunku do osob
fizycznych.
Organami MTK są: Prezydium, Wydział Odwoławczy, Wydział Orzekający, Wydział
Przygotowawczy, Urząd Prokuratora oraz Sekretariat. W skład Trybunały wchodzi 18 sędziów
wybranych na 9 lat. Urząd Prokuratora działa niezależnie. Trybunał posiada międzynarodową
osobowość prawną oraz zdolność prawną w zakresie koniecznym do wykonywania swoich
funkcji. Obecnie stronami Statutu Rzymskiego są 132 państwa i nie ma wśród nich Chin, USA,
Rosji.
Istnieje również Międzynarodowy Trybunał Prawa Morza z siedzibą w Hamburgu.
Środki odwetowe
Przypadki, w których państwo w odpowiedzi na postępowanie innego państwa, naruszające
jego interesy, podejmuje działalność nadzwyczajną, mającą na celu ochronę tych interesów.
Do środków odwetowych zalicza się: retorsje, represalia, embargo oraz uważana już jako akt
agresji blokada pokojowa.
Retorsje – działanie, które powoduje zastosowanie retorsji, nie stanowi pogwałcenia prawa
międzynarodowego, podobnie jak sam odwet retorsyjny. Państwo stosujące retorsje zwykle
ucieka się do srodków takich samych lub podobnych do tych, które spowodowały
zastosowanie odwetu.
Represalia – rozumie się przez nie odwet, jaki jedno państwo podejmuje w odpowiedzi na
bezprawną działalność drugiego państwa, takimi samymi środkami, a więc obiektywnie
rzecz biorąc bezprawnymi, lecz usprawiedliwionymi w konrktetnej sytuacji. Rządzi tu zasada
stosunkowości (proporcjonalności).
Embargo – jest to szczególny rodzaj odwetu. Oznacza zatrzymanie przedmiotów należących

do obcego państwa, przede wszystkim zaś zatrzymanie w portach statków należących do
obcego państwa.
Blokada pokojowa – środkiem odwetowym była także blokada pokojowa czyli zamknięcie
komunikacji z portami lub wybrzeżem obcego państwa w czasie pokoju. Była ona formą
nacisku silniejszych państw na słabsze czyli formą stosowania przymusu. Stosowanie blokady
pokojowej jest obecnie niedopuszczalne.
PRAWO PRZECIWWOJENNE
UWAGI OGÓLNE
– śrawŚ śrzeciwwŚjenne tŚ zesśół nŚrm utrudniaj cych lub śrawnie uniemŚ liwiaj cych wybuch
wojny, są tŚ śŚstanŚwienia Ś zakazie agresji Śraz inne, które zmniejszają śrawdŚśŚdŚbieństwŚ wybuchu
wŚjny lub Śgraniczają jej zasięg jak umowy dot. rozbrojenia, Śgraniczenia zbrŚjeń Śraz umŚwy twŚrzące
systemy bezśieczeństwazbiŚrŚwegŚ;
* same śrześisy nie zlikwidują wŚjen, nś. śŚ śŚdśisaniu śaktu śaryskiegŚ z 1928 r. (zakaz uciekania się
dŚ wŚjny) wybuchła II wŚjna wiatŚwa;
ZAKAZ AGRESJI
– dawne p.m. → wŚjna jakŚ dŚśuszczalny instrument śŚlityki, min. dlategŚ, że chŚć śŚwŚdŚwała
zniszczenia, nie zagrażała istnieniu cywilizacji, a ius ad bellum byłŚ uważane za jeden z atrybutów
suwerennŚ ci;
– XIX w. → śewne śróby wyeliminŚwania wŚjny ze stŚs. m. → nieudane, gdyż w Śkresie imśerializmu i
walki Ś śŚdział wiata najsilniejsze śaństwa nie chciały się na tŚ zgŚdzić;
– haskie konwencje pokojowe z 1899 i 1907 r. → też nie wśrŚwadziły zakazu wŚjny ani ŚbŚwiązku
śŚkŚjŚwegŚ rŚzwiązywania sśŚrów (jedynie „w miarę mŚżliwŚ ci”);
– śakt Ligi NarŚdów → też nie wśrŚwadził zakazu wŚjny, chŚć we wstęśnie miał takie sfŚrmułŚwania,
jednak śŚstanŚwienia szczegółŚwe jegŚ nie wśrŚwadziły;
* na fŚrum Z LN śŚdjętŚ uchwałę, że wŚjna jest zabrŚniŚna i jest zbrŚdnią międzynarŚdŚwą, ale
uchwała nie miała mŚcy wiążącej;
– PAKT BRIANDA-KELLOGGA (układ śaryski Ś wyrzeczeniu się wŚjny z 1928 r., WSŃEDŁ W YCIE W 1929
R. śrzez Ściąganie się JaśŚnii, dlategŚ w MŚskwie niektóre kraje śŚdśisały PrŚtŚkół LitwinŚwa,
wśrŚwadzający w życie między nimi śakt → w 1939 r. ŚbŚwiązywał 60 śaństw, w tym wszystkich
agresŚrów);
* geneza → fr. MSZ Briand wystąśił dŚ USA z śrŚśŚzycją dwustrŚnnegŚ traktatu Ś śrzyjaźni i
wyrzeczeniu się wŚjny → USA chciały umŚwy wielŚstrŚnnej, śŚza LN (nie były jej człŚnkiem) więc
Sekretarz Stanu KellŚg zaśrŚśŚnŚwał układ między mŚcarstwami, z mŚżliwŚ cią śrzystąśienia też
innych śaństw;
* zawieraśŚtęśienie wŚjny oraz wyrzeczenie się jej jakŚ narzędzia śŚlityki oraz nakaz pokojowego
załatwianiasśŚrów;
* nie wykluczałani wojny obronnej (śŚdjętej jakŚ ŚbrŚna indywidualna, lub zbiŚrŚwa, tj. gdy inni
człŚnkŚwie wystąśią zbrŚjnie śrzeciwkŚ agresŚrŚwi na człŚnka LN) ani wojny sankcyjnej, tj. akcja
zbrojna LN;
* 1929 r. → ś.m. śrzestałŚ być prawem wojny i pokoju, a stałŚ się prawem pokoju i pokojowego
wsśółistnienia;
* tŚ była śŚdstawa Śs dzenia zbrŚdniarzy wŚjennych śŚ II wŚjnie wiatŚwej;
– na zasadzie bezwzględnegŚ zakazu agresji zbudowany jest system ONZ → główny cel i zadanie ONZ, a
także ŚdśŚwiedzialnŚ ć RB tŚ m. śŚkój i bezś.;
* zakaz u ycia siły lub grŚ by jej u ycia (te zakaz śrŚśagandy wŚjny agresywnej), ale przy
zachowaniu niezbywalnego prawa do samoobrony i zbiorowej obrony przeciw agresorowi,
zanim RB nie śŚdejmiestŚsŚwnych działań, z zachowaniem ŚbŚwiązku śŚinfŚrmŚwania RB o
śŚdjętych rŚdkach Śraz zakaz by rŚdki te nie uszczuślały władzy i Śdś. RB wynikających z Karty;
* zakaz agresji to podstawowa zasada powszechnie ŚbŚwi zuj cegŚ ś.m., a jej naruszenie to
zbrodniaprzeciwko pokojowi → normaius cogens;
→ nawet śaństwa, które dŚkŚnywały aktów agresji nie śŚdważały istnienia tej zasady, a jedynie
śróbŚwały się w różny sśŚsób usśrawiedliwić;
* zakaz ten potwierdzony w wielu rezolucjach ZO ONZ, np. w Deklaracji w sprawie umocnienia
bezśieczeństwam. oraz w Deklaracji zasad p.m. dot. przyjaznych stosunków i wsśółdziałania śaństw
zgŚdnie z Kartą NZ;
– zasada ta potwierdzona w wielu wielostronnych umowach, np. Pakt Ligi Państw Arabskich, Karta
OrganizacjiPaństw Amerykańskich, Układ Warszawski;
– ZASADA NIEAGRESJI TO JEDNA Ń PI CIU ŃASAD POKOJOWEGO WSPÓŁISTNIENIA;
DEFINICJA AGRESJI
– konferencja rozbrojeniowa pod auspicjami LN w Genewie w latach 1932-1934 → ZSRR śŚdał
projekt definicji agresji → nie dŚszłŚ dŚ jegŚ uchwałenia;
– 1933 r. KŚnwencje LŚndy skie (ZSRR, PŚlska, EstŚnia, ŁŚtwa, Rumunia, Turcvja, Iran i Afganistan,
Finlandia, Litwa) → agresŚrem jest śa stwŚ, które śierwsze śŚśełni jeden z nast śuj cych czynów:
* wyśŚwie wŚjn innemu śa stwu;
* dokona najazdu za śŚmŚcą sił zbrŚjnych na terytŚrium innegŚ śaństwa, nawet bez wyśŚwiedzenia
wojny;
* zaatakuje za śŚmŚc sił l dŚwych, mŚrskich lub śŚwietrznych terytŚrium, Śkręty lub samŚlŚty
innegŚ śaństwa, nawet bez wyśŚwiedzenia wŚjny;
* zastosuje blŚkad mŚrsk wybrzeża lub śŚrtów innegŚ śaństwa;
* udzieli poparcia zbrojnym bandom, które zŚrganizŚwały się na jegŚ terytŚrium i dŚkŚnują naśadu
na terytŚrium innegŚ śaństwa lub Śdmówi, śŚmimŚ żądania śaństwa naśadniętegŚ, wydania na swym
własnym terytŚrium wszelkich będących w jegŚ mŚcy zarządzeń w celu śŚzbawienia tych band
pomocy lub opieki;
→ wa ne 2 elementy:
element śierwsze stwa → więc wszelka wŚjna śrewencyjna jest wŚjną
agresywną/zakazaną;
agresji mŚże dŚkŚnać śa stwŚ śrzeciwkŚ śa stwu, a nie np. wojna domowa, wojny
narŚdŚwŚwyzwŚleńcze czy antykŚlŚnialne;
→ te wyliczenie aktów, które nie usśrawiedliwiaj naśa ci:
strukturapolityczna, gospodarcza lub sśŚłeczna innegŚ śa stwa;
braki w jego administracji;
zamieszki wynikłe ze strajków, rewŚlucji, kŚntrrewolucji lub wojen cywilnych;
pogwałcenie lub grŚźba śŚgwałcenia interesów materialnych lub mŚralnych śaństwa lub
jego obywateli;
zerwanie stŚsunków dyplomatycznych lub gospodarczych;
rŚdki bojkotu gospodarczego lub finansowego;
sśŚry cŚ dŚ zŚbŚwi za gospodarczych, finansowych lub innych;
zaj cia graniczne;
– śŚ II wŚjnie wiatŚwej → na fŚrum ONŃŃSRR w 19Ę0 r. śrzedstawił śrŚjekt śrzyj cia definicji
agresji (jak w/w, z niewielkimi zmianami) → nie śrzyjęty, sśrawa śrzekazana KŚmisji P.M. → nie śrzyjęła
swŚjej definicji → sśrawa śrzekazana ŃO ONŃ → uchwała (29 sesja) dŚ ć rŚzbudŚwana, ale ma
śewne niejasnŚ ci (→ sśŚry interśretacyjne) Śraz nie wyczerśuj ce wyliczenie aktów agresji (RB
mŚże też inne uznać za agresję) tŚ jest uchwała, więc nie ma mŚcy wiążącej;
BEŃPIECŃE STWO ŃBIOROWE

– bezśiecze stwŚ zbiŚrŚwe tŚ system wsśólnegŚ zaśŚbiegania agresji, Śśarty na u.m. → zasada
zbiorowejsamoobrony (naśad na jednegŚ uważany za naśad na wszystkich i zŚbŚwiązanie dŚ udzielenia
śŚmŚcy Śfierze agresji → zadania represyjne i prewencyjne (stąd zwykle nakazy śŚkŚjŚwegŚ
załatwiania sśŚrów);
* charakter uniwersalny lub regionalny, przy czym uniwersalny nie wyklucza regionalnego;
* Karta NZ śŚtwierdza mŚżliwŚ ć twŚrzenia regiŚnalnych systemów zabezśieczeń;
* wcze niej eurŚśejskie śaństwa sŚcjalistyczne wystęśŚwały z śrŚjektami utwŚrzenia europejskiego
systemu bezśieczeństwa zbiŚrŚwegŚ (z uczestnictwem USA i Kanady) → UW z 1955 r. śŚtwierdzał tŚ
dążenie lata 70’te KŚnferencja Bezśiecze stwa i Wsśółśracy w EurŚśie (Helsinki), 1975 r. akt
kŚ cŚwy KBWE – 4 cz ci:
→ zagadnienia dot. bezp. w Europie (w tym Deklaracja zasad śŚstęśŚwania w stŚsunkach
wzajemnych);
→ wsśółśraca w dziedzinie gospodarki, nauki i techniki oraz rŚdŚwiska naturalnego;
→ wsśółśraca w dziedzinie kŚntaktów, informacji, kultury i Ś wiaty;
→ działania śŚ KŚnferencji;
KBWE nie stwŚrzyła regiŚnalnegŚ systemu bezś., ale stanŚwiła fŚrum dyskusji i wsśółśracy
śaństw EurŚśejskich;
SYSTEM BEŃPIECŃE STWA ZBIOROWEGO ONZ
– uniwersalny system bezp. zbiorowego – Karta NZ → głównym celem ONŃ jest utrzymanie m.
pokoju i bezp., a jedynym ze rŚdków jest stŚsŚwanie skutecznych zbiŚrŚwych rŚdków
przeciwwojennych (rozdz. VII);
– zasada bezśiecze stwa zbiŚrŚwegŚ – jedna z zasad śŚstęśŚwania ONZ i jej człŚnków → ŚbŚwiązek
pomocy w razie agresji naśadniętemu i ONZ Śraz zakaz pomocy śaństwu, śrzeciwkŚ któremu wystąśiła z
akcją zbiŚrŚwą ONZ (strona pozytywnai negatywna bezp. zbiorowego ONZ);
ROLA RADY BEŃPIECŃE STWA
– na RB główna Śdś. za utrzymanie m. śŚkŚju i bezś. → uśrawnienia Śśarte na delegacji władzy, jaką
śaństwa jej śrzekazały w tym celu, uznając że RB działa z ich ramienia, a same zŚbŚwi zały si śrzyj ć
i wykŚnywać śŚstanŚwieniaRB;
– system bezś. zbiŚrŚwegŚ ONZ nie działa autŚmatycznie – jest uruchamiany i kierowany przez RB, a
człŚnkŚwie nie są zŚbŚwiązani dŚ żadnej akcji śrzed zajęciem stanŚwiska śrzez RB, która ma 2 rŚdzaje
uśrawnień:
* stwierdza zagrŚżenie śŚkŚju, naruszenie śŚkŚju lub dŚkŚnanie aktu agresji → uśrawnienie badawcze
(stwierdzenie casus actionis);
* wydaje zalecenia lub decyzje Ś zastŚsŚwaniu rŚdków śrzymusŚwych → uśrawnienie dŚ decydŚwania
Ś śŚdjęciu akcji śrzez ONZ;
→ wg Karty Śba uśrawnienia s uśrawnieniami wył cznymi RB;
– merytŚryczne uchwały – jednŚmy lnŚ ć Ę mŚcarstw, więc niemŚżliwa jest akcja śrzymusu wŚbec nich;
SYSTEM SANKCJI
– RB mŚ e zastŚsŚwać nast śuj ce rŚdki:
* rŚdki tymczasŚwe → (art. 40) to nie sankcje, a jedynie rŚdki stŚsŚwane celem zaśŚbieżenia
zaŚstrzeniu się sytuacji, stŚsŚwane śrzed śŚdjęciem sankcji, a ich zastŚsŚwanie nie śrzesądza śraw,
roszczeń lub stanŚwiska strŚn;
* rŚdki śrzymusu
→ rŚdki niewŚjskŚwe → (art. 41) rŚdki nie wymagające użycia siły zbrŚjnej RB mŚże zastŚsŚwać
→ RB ma 2 uprawnienia:
Śkre la rŚdki przymusu niewojskowego;
wzywa do zastosowania tych rŚdków;
– nś. zuśełne lub czę ciŚwe śrzerwanie stŚsunków gŚsś., dyśl., kŚmunikacji kŚlejŚwej,
mŚrskiej, lŚtniczej, śŚcztŚwej, telegraficznej, radiŚwej i innej → ich skutecznŚ ć zależy Śd
powszechnego ich stosowania;
→ rŚdki wŚjskŚwe → (art. 42) rŚdki wymagające użycia sił zbrŚjnych, śrzy czym RB nie ma
ŚbŚwiązkustŚśniŚwać sankcji (najpierw nie-, a śŚtem wŚjskŚwe), a akcja mŚże śŚlegać na:
demŚnstracjach, blŚkadzie i innych Śśeracjach sił zbrŚjnych śŚwietrznych, mŚrskich lub
lądŚwych człŚnków ONZ;
– RB nie śŚsiada własnych rŚdków zbrŚjnych, a aby mŚgła śŚsłużyć się siłami zbrŚjnymi człŚnków
ONŃ musz być sśełniŚne 2 warunki:
* wezwania RB;
* zawarcie sśecjalnych układów śrzewidzianych w art. 43 – układy kŚntyngentŚwe (dot.
liczebnŚ ci i rŚdzaju sił zbrŚjnych, stŚśnia ich śrzygŚtŚwania i ŚgólnegŚ rŚzmieszczenia Śraz
ułatwienia i śŚmŚc);
→ dŚtąd nie zawartŚ tych układów, dlategŚ ONZ nie mŚże stŚsŚwać rŚdków śrzymusu
wŚjskŚwegŚ, cŚ jest głównie sśŚwŚdŚwane brakiem wsśółśracy 5 mocarstw;
→ Karta przewiduje utworzenie Wojskowego Komitetu Sztabowego jako organu pomocniczego
RB (skład – szefŚwie sztabów lub ich śrzedstawiciele 5 mŚcarstw) → śŚmaganie RB w
wyśełnianiu jej zadań wŚjskŚwych, w tym ślanŚwanie użycia sił zbrŚjnych Śraz strategiczne
kierŚwnictwŚ siłami zbrŚjnymi;
– ze względu na brak układów kŚntyngentŚwychfŚrmalnie dalej ŚbŚwiązują PRŃEPISY PRŃEJ CIOWEw
sśrawie bezśieczeństwa → zanim wejdą w życie w/w układy działania kŚnieczne dla utrzymania m.
pokoju i bezp. powinny być podejmowane w imieniu ONZ przez 5 mocarstw (zasada
jednomyślności) —> dlatego podejmowane dotąd akcje ONZ były albo sprzeczne z Kartą, albo
wykraczały poza jej postanowienia albo były niewystarczające, przy czym istniała tendencja do
przerzucania kompetencji z RB na ZO, szczególnie gdy USA miały tam większość i w ten sposób
omijały zasadę jednomyślności, w ten sposób w 1950 r. ZO na podstawie tzw. planu Achesona
została przyjęta rezolucja Uniting for Peace (Zjednoczeni dla pokoju), która przewidywała min.
przeniesienie kompetencji dot. zaleceń i użycia sił zbrojnych na ZO z RB w sytuacji złamania
zakazu agresji, przy braku jednomyślności 5-tki, przy postanowieniu, że RB przestaje ponosić odp.
za utrzymanie m. Pokoju i bez. (też przewidywała sesję nadzwyczajną ZO zwoływaną w ciągu 24
godz. oraz utworzenie tzw. Komisji Obserwacji Pokoju) → rezolucja ta była sprzeczna z Kartą,
min. dlatego, że tylko RB jest uprawniona do przeprowadzania akcji w zakresie m. pokoju i bezp.;
PRAKTYKA ONZ
– ani razu nie użyto sił sankcyjnych, ale użyto sił porządkowych, które nie przeprowadzały akcji
zbrojnej przeciwko żadnej ze stron konfliktu, lecz miały funkcje kontrolne i porządkowe
SPRAWA KOREAŃSKA
– 1950 r. →wybucha konflikt między Koreą Płn. a Płd. → USA oskarżają KRLD Ś agresję → RB
(bez udziału ZSRR, który nie brał udziału w posiedzeniach na znak protestu przeciwko „złej”
reprezentacji (Chin) przyjęła rezplucję uznającą KRLD za agresora i wzywające do udzielenia
pomocy Korei Płd., a następnie powierzyła naczelne dowództwo nad siłami zbrojnymi ONZ USA i
zezwoliła na posługiwanie się flagą —> sprzeczne z Kartą (brak jednomyślności mocarstw, brak
układów kontyngentowych, problem z reprezentacją Chin);
BLISKI WSCHÓD
– agresja Izraela, GB i Francji w 1956 r. na Egipt → brak rezolucji RB, gdyż GB i Francja weto →
rezolucja ZO do wycofania wojsk i polecająca SG utworzenie Doraźnych Sił Zbrojnych (UNEF),
które przebywały w Egiście na warunkach ustalonych z tym krajem i miały za zadanie rozdzielać
wojska przeciwników na linii demarkacyjnej → na żądanie Egiptu wycofano wojska w 1967 r. →
agresja Izraela (zajął część terytorium) → 1973 r. kolejne działania wojenne między Egiptem,
Jordanią a Syrią → powołano Doraźne Siły Zbrojne (UNEF II + Polacy) → 1974 r. Porozumienie o
rozdzieleniu wojsk Izraela i Syrii → wysłano Siły Obserwacyjne ONZ (UNDOF + Polacy) → po
wkroczeniu Izraela dŚ Libanu RB ustanowiła Tymczasowe Siły Zbrojne ONZ w Libanie (UNIFIL);
AKCJA ONZ W KONGO
– 1960 r. Kongo uzyskuje niepodległość, ale niedługo później Belgia wkracza pod pretekstem
ochrony białej ludności i z ich inspiracji najbogatsza prowincja chce się oderwać od Konga →
Kongo występuje do RB → RB wzywa Belgię do wycofania wojsk i upoważnia SG do udzielenia
Kongo pomocy wojskowej → utworzono siły zbrojne ONZ w Kongo (ONUC) → ich działalność i
działalność SG (Daga Hammarskjólda) były
bardzo krytykowane, gdyż doprowadziły do obalenia legalnego rządu Lumumby i wydania

Lumumby w ręce jego przeciwników (zamordowali go) → ONUC opuściły Kongo w 1964 r.;
SIŁY ZBROJNE ONZ NA CYPRZE

– 1963/1964 r. konflikt między ludnością grecką (większość) a turecką → starcia zbrojne i
interwencja Turcji → 1964 r. RB wysyła na Cypr Sił Zbrojnych ONZ (UNFICYP) Ś mandacie
czasowym, przedłużanym;
PRAWO KONFLIKTÓW ŃBROJNYCH
UWAGI OGÓLNE
PŚj cie wŚjny i kŚnfliktu zbrŚjnegŚ
– wŚjna (w sensie śrawnym) tŚ zerwanie mi dzy śa stwami stŚsunków śŚkŚjŚwych i śrzej cie dŚ
stŚsunków wŚjennych (walka zbrŚjna i akty wrŚgie) → dawniej jako ius ad bellum, uznany za atrybut
suwerenności państwa;
– stan wŚjny ≠ walka zbrŚjna (działania wŚjenne);
– p.m. reguluje stos. m. (w tym związane z konfliktem zbrojnym) mi dzy śa stwami, ale te mi dzy
innymipodmiotami (np. strona wojująca);
– śŚj cie kŚnfliktu zbrŚjnegŚ jest szersze ni śŚj cie wŚjny, gdyż obejmuje też:
* walkę zbrojnej mi dzy śa stwami bez wyśŚwiedzenia wŚjny;
* walkę zbrojną mi dzy strŚnami, które nie s uznane za śŚdmiŚty ś.m.;
– zagadnienie kŚnfliktów zbrŚjnych nie b d cych wŚjnami ma cŚraz istŚtniejsze znaczenie→ wg R.
Bierzanka „Modelem wojny w dobie obecnej zdaje się być przede wszystkim konflikt zbrojny o charakterze
lokalnym, przy czym często będzie to konflikt łączący w sobie jednocześnie cechy konfliktu wewnętrznego i
konfliktu międzynarodowego” → stąd tendencja do jak najszerszego stosowania prawa humanitarnego;
PŚj cie śrawa wŚjennegŚ i jegŚ ŚbŚwi zywanie

– śrawŚ wŚjenne tŚ zesśól nŚrm reguluj cych walk zbrŚjn śa stw (lub innych śŚdmiŚtów ś.m.), których
głównym celem jest złagŚdzenie Śkrucie stw wŚjny (charakter humanitarny), a których wiele jest
normami iuscogens;
* istnienie tego prawa było bezsprzeczne gdy wojna była legalnym instrumentem polityki, ale obecnie wobec
zakazu może to budzić wątpliwości → nie powinno, gdyż sam zakaz wojny nie wyklucza możliwości jej
rozpętania, a śrześisy dŚt. wŚjny nale y analŚgicznie stŚsŚwać dŚ tzw. wŚjny cywilnej (gdy nie ma mowy
o agresji, ale przejawy walki zbrojnej są te same, więc dla uznania powstańców/strony wojującej wymaga się by
przestrzegali tego prawa);
– śrawŚ wŚjenne ŚbŚwi zuje tak agresŚra jak i Śfiar naśa ci, ale dawne umowne prawo wojenne wprowadzało
tzw. klauzulę powszechności – jeśli jedna strona konfliktu nie była stroną takiej umowy, wtedy to prawo nie
obowiązywało, np. IV Konwencja Haskiej z 1907 r. dot. praw i zwyczajów wojny lądowej obecnie zarzucono tą
klauzulę, nś. w KŚnwencjach Genewskich z 1949 r. śŚstanŚwienia maj ce na celu jak najszersze
zastosowanie:
* w razie wypowiedzenia wojny lub powstania jakiegokolwiek innego zatargu zbrojnego między stronami,
nawetgdyby jedna ze stron nie uznała stanu wojny;
* we wszystkich przypadkach okupacji całości lub części terytorium jednej ze stron, nawet gdyby ta okupacja nie
napotkała żadnego oporu zbrojnego;
* jeżeli jedno z państw biorących udział w konflikcie nie jest stroną konwencji, państwa będące jej
stronamipozostaną związane jej postanowieniami w swych stosunkach wzajemnych (zaprzeczenie klauzuli si
omnes);
* strony konwencji będą też związane konwencją wobec państwa nie będącego jej stroną, jeżeli przyjmie ono
ibędzie stosowało jej postanowienia;
– podstawowe zasady prawa wojennego:
* strŚny wŚjuj ce nie maj nieŚgraniczŚnegŚ śrawa wybŚru rŚdków szkŚdzenia nieśrzyjacielŚwi→
s Śne śŚdśŚrz dkŚwane ś.m. → zgŚdnie z tzw. klauzul Martensa (wstęp do IV KH z 1907 r.) – „nawet
w przypadkach nie objętych obowiązującymi przepisami ludność i strony wojujące pozostają pod ochroną i
władzą zasad prawa narodów, wypływających ze zwyczajów ustanowionych między cywilizowanymi narodami
oraz z zasad ludzkości i wymagań sumienia publicznego”;
* zasadniczym celem wojny jest pokonanie przeciwnika i narzucenie mu swojej woli, więc stosowane
rŚdkimusza być śŚdśŚrz dkŚwane temu celŚwi;
* wyra ne rŚzró nienie mi dzy siłami zbrŚjnymi a ludnŚ ci cywiln , między obiektami bronionymi a nie
bronionymi, między celami wojskowymi a niewojskowymi → działania wŚjenne tylkŚ śrzeciwkŚ
siłŚmzbrŚjnym, a nie ludnŚ ci;
* wŚjna jest stŚsunkiem mi dzy śa stwami, a nie między ludnością jednego państwa a drugiego.
StŚsŚwanie śrawa wŚjennegŚ w kŚnfliktach zbrŚjnych nie maj cych charakteru mi dzynarŚdŚwegŚ
– wg sprawozdania Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża z 1970 r.konfliktem wewn trznym jest
starciesił śŚlitycznych, śrzy u yciu brŚni, w Śbr bie śrawnym i geŚgraficznym jednegŚ śa stwa;
* nie dot. zwykłych zamieszek, aktów terroru i bandytyzmu → coraz częstsze i nie stosowanie zasad prawa
1
wojennego;
– zgodnie z czterema Konwencjami Genewskimi z 1949 r. w konfliktach o charakterze nie-m. powinno być
stosowane minimum zasad ludzkŚ ci → osoby niebiorące udziału w walce traktowane humanitarnie (zakaz
zabójstw, tortur, brania zakładników, kary śmierci i egzekucji bez wyroku, nakaz leczenia rannych i chorych);
* to minimum nie jest wystarczaj ce, gdy nie zaśewnia ŚchrŚny walcz cym;
* zŚbŚwi zanie z KG do wprowadzania w życie w drodze układów sśecjalnych wszystkich/niektórych
postanowień KG;
– ważny dla ochrony ofiar konfliktów o charakterze nie-m. jest II PrŚtŚkół dŚdatkŚwy dŚ KG z 1977 r.;
ródła śrawa wŚjennegŚ

– prawo wojenne kształtowało się pod wpływem 2 sprzecznych tendencji:
* kŚniecznŚ ć wŚjenna;
* zasada humanitaryzmu;
→ wa ne ruchy śacyfistyczne → stąd tendencje do tworzenia norm p.m. w duchu zasady humanitaryzmu;
– dawne prawo wojenne → prawo zwyczajowe, a umowne prawo dopiero od XIX w. Trybunał
NŚrymberski nś.uznał Regulamin Haski z 1907 r. dŚt. śraw i zwyczajów wŚjny l dŚwej za kŚdyfikacj
norm zwyczajowych (więc wiążące niezależnie czy są stroną KH);
– inne umowy m.:
* 1856 – Deklaracja w przedmiocie praw wojny morskiej (Paryż) → przyjęta po zakończeniu wojny krymskiej;
dot. wykonywania prawa łupu, efektywności blokady morskiej oraz wprowadziła zakaz korsarstwa;
* 1864 – Konwencja w sprawie polepszenia losu rannych wojskowych w armiach w polu będących (Genewa) →
pierwsza konwencja „czerwonokrzyska” → na jej powstanie miały wpływ okrucieństwa wojny między Francją i
Sardynią a Austrią w 1859 r.; zmieniana w 1906, 1929 i 1949 r.
* 1868 –Deklaracja petersburska o zakazie używania pocisków wybuchających małego kalibru;
* 1899 – I konferencja pokojowa haska→ 3 konwencje, w tym 2 o prawie wojennym:
→ II – o prawach i zwyczajach wojny lądowej,
→ III – o przystosowaniu do wojny morskiej zasad Konwencji Genewskiej z 1864 r.
→ też deklaracje: o zakazie używania pocisków rozszerzających się lub rozpłaszczających się w ciele ludzkim;
o zakazie używania pocisków, których jedynym celem jest wydzielanie gazów duszących i trujących; o
zakazie zrzucania pocisków i materiałów wybuchowych z balonów.
* 1907 – II konferencja pokojowa haska → 13 konwencji, 11 dot. prawa wojennego:
→ III – o rozpoczęciu kroków nieprzyjacielskich;
→ IV – o prawach i zwyczajach wojny lądowej (+ tzw. Regulamin Haski);
→ V – o prawach i obowiązkach mocarstw i osób neutralnych w razie wojny lądowej;
→ VI –dot. stanowiska prawnego nieprzyjacielskich statków handlowych na początku wojny;
→ VII – w sprawie przemiany statków handlowych na okręty wojenne;
→ VIII – o zakładaniu min wybuchających automatycznie za dotknięciem;
→ IX – w sprawie bombardowania przez morskie siły zbrojne w czasie wojny;
→ X – o przystosowaniu do wojny morskiej zasad Konwencji Genewskiej;
→ XI – dot. pewnych ograniczeń w wykonywaniu prawa łupu w wojnie morskiej;
→ XII – w sprawie utworzenia międzynarodowego Trybunału Łupów (nigdy nie weszła w życie);
→ XIII – dot. praw i obowiązków mocarstw neutralnych w razie wojny morskiej;
* 1925 – Protokół dot. zakazu używania na wojnie gazów duszących, trujących lub podobnych oraz środków
bakteriologicznych (Genewa);
* 1929 – Konwencja Genewska o polepszeniu losu rannych i chorych w armiach czynnych oraz Konwencja
Genewska o traktowaniu jeńców wojennych;
* 1936 – Protokół londyński w sprawie używania lodzi podwodnych;
* 1949 – Cztery Konwencje Genewskie o ochronie ofiar wojny;
→ I – o polepszeniu losu rannych i chorych w armiach w polu będących;
→ II – o polepszeniu losu rannych, chorych i rozbitków w wojnie morskiej;
→ III – o traktowaniu jeńców wojennych;
→ IV – o ochronie osób cywilnych podczas wojny.
* 1954 – Konwencja o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego (Haga);
* 1977 – Dwa protokoły dodatkowe do Konwencji Genewskich z 1949 r.:
→ I – protokół dodatkowy dot. ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych;
→ II – protokół dot. ochrony ofiar konfliktów zbrojnych nie mających charakteru międzynarodowego.
2
– wiele z w/w umów nie jest dŚstŚsŚwana dŚ Śbecnych warunków technicznych → Komisja P.M. uznała, że
wobec zakazu wojny, nie będzie zajmowała się pracami nad rewizją w/w umów, gdyż stanowiłoby to dla opinii
publicznej znak niewiary w skuteczność środków ONZ → śŚgl d niesłuszny, gdyż wybuchło dużo konfliktów
od tamtej pory → Mi dzynarŚdŚwy KŚmitet CzerwŚnegŚ Krzy a – prace nad rewizją prawa wojennego, te
ZO ONZ, które w rezolucji zleciło SG zbadanie, czy nie trzeba zawrzeć nowych u.m. humanitarnych → od 1974-
1977 r. wGenewie konferencja m. dot. tego zagadnienia, a jej efektem 2 protokoły dodatkowe z 1977 r.;
Obszar wojny i teatr wojny

– Śbszar wŚjny tŚ terytŚria, na których siły zbrŚjne strŚn wŚjuj cych mŚg śrŚwadzić działania wŚjenne, s
tŚ terytŚria śa stw wŚjuj cych (l dŚwe, mŚrskie, śŚwietrzne) Śraz Śbszary mŚrza śełnegŚ ł cznie ze
znajduj c si nad nimi śrzestrzeni śŚwietrzn ;
* nie mogą być terytoria państw neutralnych oraz tzw. terytoria (obszary) zneutralizowane, a umowy o
neutralizacji mogą być zawierane w czasie pokoju lub w czasie wojny, co wynika min. z IV KG z 1949 r.;
– teatr wŚjny tŚ ta cz ć Śbszaru wŚjny, na której rzeczywi cie tŚcz si działania wŚjenne, więc jest to
pojęcie węższe niż obszar wojny, ale czasem rzeczywiste działania wojenne odbywają się na obszarach
zneutralizowanych (np. w 1956 i 1967 r. na Kanale Sueskim, który był obszarem neutralnym od 1888 r.);
– rŚzró nienie na wŚjn l dŚw , mŚrsk i śŚwietrzn → różne regulacje prawne;
POCŃ TEK WOJNY

– zwyczajŚwŚ śŚwstały śewne fŚrmy wyśŚwiadania wŚjny, choć nie zawsze przestrzegane i aby uniknąć
podstępnych ataków na II kŚnferencji haskiej w 1907 r. śŚdśisanŚ III KŚnwencj Ś rŚzśŚczynaniu
krŚkównieśrzyjacielskich → wymóg uśrzedniegŚ niedwuznacznegŚ Śstrze enia (może to być forma
umotywowanego wypowiedzenia wojny lub ultimatum, tj. pod groźbą wojny żądanie spełnienia postulatów w
krótkim terminie) wielokrotnie naruszane;
* fakt wypowiedzenia wojny nie zmienia kwalifikacji wojny;
* zmiana stŚsunków z śŚkŚjŚwych na wŚjenne, a dla śa stw nie biŚr cych udziału śŚwstaj śrawa i
ŚbŚwi zkiśa stw neutralnych;
* mi dzy strŚnami wŚjny – zerwanie stos. dypl. i kons.; a umowy zawarte na czas pokojuulegają zawieszeniu
lub wygaśnięciu, też ograniczenie praw osób przynależności wrogiego państwa, a własność tego państwa jest
ograniczana, sekwestrowana lub konfiskowana;
3
Okupacja wojenna
Okupacja wojenna jest to przejściowe zajęcie przez siły zbrojne państwa wojującego części
lub całości terytorium nieprzyjaciela i ustanowienie tam faktycznej władzy.
Okupacja jest czymś więcej niż inwazją. Inwazja to wtargnięcie się z broni drugiego państwa,
jednakże bez ustanowienie tam jakiejkolwiek władzy i organizacji. Okupacja następuje po inwazji,
tzn. ustanowienie faktycznej władzy.
Na obszarze okupowanym obowiązują czy porządki prawne:

- dawne prawo krajowe
- prawo wprowadzone przez okupanta
- prawo międzynarodowe
Wydając przepisy własne, okupant powinien —w brak bezwzględnej przeszkody — szanować
prawo, które zastał. W szczególności IV konwencja Genewska wymaga pozostawienia w mocy
ustawodawstwa karnego, chyba że utrzymanie tego ustawodawstwa zagraża bezpieczeństwu
państwa okupującego lub przeszkadza w stosowaniu konwencji.
Okupacja wojenna jest instytucją przejściową. Dokumentowi nie wolno przesądzać losu
terytorium zajętego. IV Konwencja Genewska z 1949 ustaliła, że aneksja przez państwo
okupujące całość lub część zajętego terytorium nie wpływa na stosowanie na tym terytorium
przepisów międzynarodowych o ochronie ludności cywilnej.
Ochrona ludności na terytorium okupowanym.
Zarówno prawo zwyczajowe, regulamin Haski oraz IV Konwencja Genewska zawierają wiele norm
zapewniających ochronę ludności na terytorium okupowanym.
Okupant zobowiązany jest przede wszystkim do poszanowania życia ludzkiego. Ponadto musi
szanować godność człowieka i prawa rodziny, przekonania religijne i wykonywanie praktyk
religijnych. Nie wolno mu zmuszać ludności zajętego terytorium do udzielenia informacji o stanie
sił zbrojnych lub ośrodkach obrony swojego państwa. Nie wolno również zmuszać obywateli
strony przeciwnej do brania udziału w operacjach wojskowych skierowanych przeciwko ich
państwu. Konwencja Genewska zakazuje także zmuszania ludności obszaru zajętego do służby
w formacji pomocniczych oraz wprowadza zakaz stosowania wszelkie go nacisku i propagandy
zaciągu ochotniczego. Okupantowi nie wolno zmuszać ludności obszaru zajętego do składania
przysięgi na wierność państwu okupującego.
Prawo międzynarodowe zakazuje nakładania kar zbiorowych na ludność za czyny indywidualne,

przy których nie można uzasadnić zbiorowej odpowiedzialności ludności. W orzekaniu o
sprawach karnych sądy związane są z zasadą Nullum crimen and Sine Lege.
Własność na terytorium okupowanym
Okupantowi nie wolno niszczyć i ruchomości lub nieruchomości stanowiących własność

prywatną, państwową, osób prawnych, organizacji społecznych itd. Itp, z wyjątkiem przypadków,
w których zniszczenia te były bez wzgl. konieczne do operacji wojskowych.
Regulamin Haski przyznaje okupantowi prawo zajęcia własności ruchomej państwa

nieprzyjacielskiego, która może służyć celom wojennym np. sumy pieniężnej, fundusze i papiery
wartościowe;
Przy własności nieruchomej państwa okupantowi przysługuje jedynie prawo zarządzania i
użytkowania budynków publicznych, nieruchomości, lasów i gospodarstw rolnych.
Wobec własności prywatnej obowiązuje jej poszanowanie i zakaz kon skaty. Prawo Haski ustala
dwa wyjątki :
- rekwizycje na potrzeby armii okupacyjnej
fi
- Zajęcie, które polega jedynie na użytkowaniu przedmiotów zajętych i wymaga ich zwrotu w
stanie, w jakim okupant dany przedmiot zajął, oraz zapłatę odszkodowania za zużycie.
Naruszenia norm prawa międzynarodowego dotyczących okupacji.

W czasie drugiej wojny światowej Niemcy w sposób jaskrawy gwałciły normy prawa
międzynarodowego, dotyczące okupacji. Ziemię polskie zostały bezprawnie wcielone do rzeszy,
prowadzona była masowa eksterminacja ludności obszarów okupowanych, stosowano
odpowiedzialność zbiorową.
Wojna morska
Uwagi ogólne
Celem wojny na morzu jest nie tylko zniszczenie sił zbrojnych przeciwnika, ale również i osłabienie
gospodarcze, przez odcięcie od świata zewnętrznego i utrudnienie lub uniemożliwienie mu
prowadzenie handlu morskiego. W wojnie morskiej stosuje się działalność wrogą, nie mającą
charakteru walki, którą można określić jako akty wrogie.
Akty wrogie nie są wymierzone bezpośrednio w siły zbrojne przeciwnika, lecz dążą do ich
pośredniego osłabienia przez zajęcie nieprzyjacielskich statków handlowych lub
nieprzyjacielskich własności, a w niektórych przypadkach godzą także w handel krajów
neutralnych.
Morskie siły zbrojne.
Współcześnie morskie siły Zbrojne państwa składają się z okrętów wojennych.

Zgodnie z VII Konwencją Haską z 1907 dotyczącą przemiany statków handlowych na okręty
wojenne:
okręt wojenny musi pozostawać pod bezpośrednią władzą, kontrola i odpowiedzialnością
państwa bandery: musi mieć znak odróżniające okręty wojenne. Jego kapitan powinien
pozostawać w służbie państwowej, jego nazwisko musi być wciągnięty na listę o cerów
Marynarki Wojennej, a załoga okrętu winna być podana przepisom dyscypliny wojskowej.
Podobnie określa okręt wojenny II Konwencja Genewska z 1958 o morzu pełnym.
Łodzie podwodne. De nitywnie rozstrzygnięty w protokole londyńskim 1936 — łodzie podwodne

w swojej akcji względem statków handlowych powinny stosować się do przepisów prawa
międzynarodowego, którym podlegają nadwodne okręty wojenne. Łódź podwodna nie może
zatopić statku handlowego lub uczynić go niezdolnym do dalszej żeglugi, nie umieściwszy
uprzednio pasażerów, załogi i dokumentów okrętowych w bezpiecznym miejscu.
Akty walki.
Podstawowe normy prawa wojennego dotyczące wojny lądowej obowiązują również w wojnie
morskiej np. niedopuszczalne jest używanie niehumanitarnych i zakazanych środków walki.
Przedmiotem ataku mogą być wyłącznie walczący i obiekty wojskowe — pływające oraz
nadbrzeżne.
Wg IX Konwencji Haskiej w sprawie bombardowania przez morskie siły zbrojne, zakazane jest
bombardowanie nie bronionych portów, miast, budynków. Zakaz ten nie obejmuje
bombardowania celów wojskowych. Podczas bombardowania morskiego należy przedsięwziąć
wszelkie środki, aby oszczędzić podobnie jak wcześniej bombardowania z l lądu obiekty
podlegające ochronie specjalnej.
Miny i torpedy.- VIII Konwencja Haska dot, zakładania min wybuchających za dotknięciem.
Celem konwencji było zapewnienie, żeby zakładający miał możliwość świadomego kierowania
skutkami.
Konwencja zakazuje:
1. Stosowania min wolnych, czyli pływających, chyba że stają się one nieszkodliwe w ciągu
godziny od chwili, w której zakładający traci nad nimi kontrolę.
fi
fi
2. Zakładania min stałych, jeżeli nie stają się one nieszkodliwe z chwilą zerwania połączenia z
dnem.
3. Używania torped, chyba że po chybieniu celu stają się one nieszkodliwe.
Ochrona chorych, rannych i rozbitków.
- Zagadnieniami tymi zajmuje się II Konwencja Genewska z 1949 r.

- Rozbitkowie-obowiązek ich wyłaniania- nie mogą być przedmiotem ataku
- Po każdej bitwie morskiej państwa zobowiązane są wydać wszelkie zarządzenia w celu
wyszukania i zabrania rozbitków, rannych i chorych.
- Wojskowe statki szpitalne nie podlegają atakowi lub zajęciu.
Akty wrogie.
Prawo Łupu — możliwe zajęcia statków lub towarów nieprzyjaciela. Może być wykonywany także
w stosunku do statków i ładunku w neutralnych, kiedy przewożone kontrabandę wojenną lub
naruszają blokadę wojenną.
Kontrabanda wojenna — przedmioty, które mogą służyć za wzmocnienia potencjału wojennego

nieprzyjaciela. Kontrabandę wojenną można zawsze zająć.
Żeby jakieś przedmioty stanowiły kontrabandę wojenną, należy ustalić:

- czy mogą one służyć do wzmocnienia potencjału wojennego
- czy są przeznaczone dla nieprzyjaciela
Blokada wojenna. Możliwość stosowania prawa łupu staję się bardziej prawdopodobny w
przypadku blokady wojennej. Statek, który narusza blokadę, podlega kon skacie.
Przez blokadę wojenną rozumie się zamknięcie przez morskie siły zbrojne strony walczącej
dostępu do portów i wybrzeży nieprzyjaciela.
Aby blokada była obowiązującą, musi być o cjalnie ogłoszona i noty kowana zainteresowanym
stronom.
W czasie drugiej wojny światowej alianci stosowali tzw. blokadę długodystansową — polegała
ona na zatrzymywanie w dużej odległości od wybrzeży statków płynących do portu blokowanego
lub z takiego portu.
Trybunały łupów. Okręty wojenne stron walczących są upoważnione do zatrzymania statku

handlowego, wizyty na zatrzymanym statku i jego przeszukania. Jeżeli okręt wojenny stwierdzi, że
statek handlowy lub jego ładunek podlegają zajęciu, musi taki statek sprowadzić do swojego
portu, gdzie o dopuszczalności zajęcia orzekają sądy łupu (kaperskie).
Wojna powietrzna
Przez wojnę powietrzną rozumie się akty walki dokonywane w przestrzeni powietrznej
państw wojujących lub nad pełnym morzem przez siły lotnicze stron wojujących, jak i walki
dokonywane z powietrza w stosunku do lądu lub morza, a także akty wrogie np. udział w
blokadzie Wojennej lub wykonywaniu prawa Łupu.
Nie ma specjalnych umów międzynarodowych dotyczących wojny powietrznej dlatego w drodze

analogii należy stosować przepisy prawne o wojnie lądowej lub po wojnie morskiej.
Pierwszym aktem międzynarodowym była deklaracja z 1899 O zakazie zrzucania z balonów

pocisków materiałów wybuchowych.
Siły Zbrojne.
Siły Zbrojne państw wojujących wojnie powietrznej składają się z wojskowym statków
powietrznych. Członkowie lotniczych sił Zbrojnych, którzy dostali się pod władzę nie przyjaciele
są jeńcami wojennymi tak samo jak jeńcy wojenni sił lądowych morskich. Chorych rannych i
fi
fi
fi
rozbitków obowiązują te same zasady co w wojnie morskiej i lądowej.- na mocy I i II konwencji
genewskiej.
Sanitarny statki Powietrzne, używane są wyłącznie do ewakuacji rannych i chorych oraz do

przewożenia personelu sprzętu sanitarnego — nie wolno ich atakować, Sanitarny statek musi
posiadać widoczny znak czerwonego Krzyża.
Akty walki
Akty walki w wojnie powietrznej mają na celu szkodzenie Nieprzyjacielowi i niszczenie jego sił
zbrojnych.
Zakazy dotyczące niektórych metod walki używania niektórych rodzajów broni, obowiązujący w
wojnie lądowej i morskiej, odnoszą się także do wojny powietrznej — dotyczy w szczególności
broni masowej zagłady.
Ostrzeliwanie oddziału Spadochronowego który po opuszczeniu statku powietrznego nie znalazł
się jeszcze na ziemi, nawet jeżeli nie dokonałem żadnego aktu walki, jest dozwolone.
Natomiast jeżeli opuszczenie statku nastąpiło w celu ratowania życia — załoga jest rozbitkami -
więc nie powinna być atakowana.
Najbardziej niszczących środkiem walki w wojnie powietrznej jest bombardowanie lotnicze —
artykułu 25 regulaminu haskiego. Bombardowanie miejscowości lub budynków nie bronionych
jest bezprawne tak samo jak bombardowanie ludności cywilnej.
Zakończenie wojny.
Zakończenie działań wojennych — działania wojenne kończą się z chwilą zawarcia przez strony
wojujące rozejmu, rozejmu kapitulacyjnego lub na skutek rzeczywistego wygaśnięcia tych działań.
IV Konwencja Haską- rozejm to zawieszenie wszystkich operacji wojennych. Natomiast

zawieszenie broni jest rozejmem miejscowym — zawieszenie operacji wojennych na określonym
odcinku w określonym miejscu.
Rozejm kapitulacyjny, zawiera dwa elementy:

-element poddania się nieprzyjacielowi
-element całkowitego zaprzestania działań wojennych.
Zakończenie wojny. Stan wojny trwa do chwili wejścia w życie traktatu pokojowego. Niekiedy
stan wojny może być zakończony bez podpisania traktatu pokojowego przez złożenie
jednostronnych deklaracji lub nawet przez faktyczne nawiązanie przez państwa w wojujące
stosunków pokojowych.
EGZAMIN Z PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO ZERÓWKA 27.01
Zielone 100% OK
Żółte niepewne
W razie wątpliwości to proszę o zmiany
1. Zaznacz stwierdzenie zgodne z prawdą. Podstawowe różnice pomiędzy stałym

sądem międzynarodowym a międzynarodowym sądem rozjemczy (arbitrażem)
polegają na:
a) Odmiennym uregulowaniu procedury sądowej, która w postępowaniu przed sądem stałym
jest stała i niemodyfikowalna przez strony postępowania, przed sądem rozjemczym
natomiast może być dowolnie ustalona przez strony
b) Odmiennym uregulowaniu składu orzekającego sądu, który może być w całości ustalany
przez strony w postępowaniu rozjemczym, natomiast wpływ stron na skład sądu w
postępowaniu przed sądem stałym jest ograniczony i może zwykle dotyczyć jedynie
dokooptowania sędziów narodowych
c) Odmiennym uregulowaniu wpływu stron na rozpoczęcie postępowania; przed sądem
rozjemczym postępowania rozpocznie się wyłącznie na wniosek obu stron (jest
fakultatywne), przed sądem stałym rozpoczyna się na wniosek jednej strony (jest
obligatoryjne dla strony drugiej)
d) Odmiennym uregulowaniu związania stron wyrokiem sądu, który w przypadku sądu
rozjemczego nie wiąże stron bez ich zgody, w przypadku sądu stałego wyrok bezwzględnie
wiąże strony w sporze
2. Wniosek o rewizję wyroku może być postawiony przed Międzynarodowym

Trybunałem z zachowaniem następujących przesłanek czasowych:
a) W ciągu 10 lat od chwili wykonania wyroku
b) W ciągu 15 lat od chwili uprawomocnienia wyroku
c) W ciągu 6 miesięcy od chwili odkrycia nowego faktu uzasadniającego rewizję
d) Nie później niż w ciągu 10 lat od chwili wydania wyroku (Art. 61 Statut MTS)
3. Do umowy międzynarodowej zawartej między państwami A, B i C chcą przystąpić

państwa D i E. Sama umowa międzynarodowa nie reguluje kwestii przystąpienia.
Zgodnie z Konwencją wiedeńską o prawie traktatów z 1969 roku państwo E:
a) Nie może w ogóle przystąpić do tej umowy
b) Może przystąpić do tej umowy, ale tylko wtedy, gdy nie weszła ona jeszcze w życie
c) Może przystąpić do tej umowy, o ile państwa A, B i C wyrażą na to zgodę (art 15)
d) Może przystąpić do tej umowy, ale tylko wtedy, gdy weszła już ona w życie
4. Pojęcie „kompromis na arbitraż” oznacza:

a) Zgodę stron na zaproponowaną przez sekretariat sądu arbitrażowego procedurę
b) Zgodę stron na kandydaturę superarbitra w arbitrażu klasycznym
c) Zakres przedmiotowy orzekania arbitrażu ustalony przez strony w sporze
d) Jurysdykcję obowiązkową arbitrażu z klauzuli konwencyjnej
5. Rzeczpospolita Polska ze względu na nieprzestrzeganie przez Syrię umowy

wiążącej oba państwa i regulującej kwestie pomocy prawnej w sprawach cywilnych
zaprzestała przestrzegania postanowień tej umowy względem Syrii. Postępowanie
polskich władz jest:
a) Zerwaniem umowy
b) Środkiem odwetowym – retorsją
c) Wypowiedzeniem umowy
d) Środkiem odwetowym- represalium
6. Umowa międzynarodowa stanowi, że jej wejście w życie nastąpi po złożeniu 5

dokumentu ratyfikacyjnego. 6 państw ratyfikowało umowę i była ona przez nie
stosowana przez kilka lat. Następnie 2 z tych państw wycofało się z umowy. Jeżeli w
umowie nie jest przewidziana norma prawna odnosząca się do sytuacji, to zgodnie z
Konwencją o prawie traktatów z 1969 roku: (art 55)
a) Umowa nadal obowiązuje
b) Umowa może zostać unieważniona przez każdą z pozostałych 4 stron ze skutkiem ex
nunc NIEPEWNE jeżeli tylko na podstawie art. 55, to odpowiedź A, jeżeli ogólnie to B też
c) Umowa może zostać unieważniona przez każdą z pozostałych 4 stron ze skutkiem ex
tunc
d) Umowa jest nieważna z mocy prawa
7. Państwo nie będące stroną Statutu MTS może występować jako strona w
postępowaniu przed na warunkach ustalonych przez: (art 35 statutu)
a) Zgromadzenie Ogólne ONZ
b) MTS
c) MTS na zlecenie Zgromadzenia Ogólnego
d) Radę Bezpieczeństwa ONZ
8. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości może udzielać opinii doradczych w

kwestiach prawnych na wniosek:
a) Zgromadzenia Ogólnego oraz tych wszystkich organów ONZ oraz organizacji
wyspecjalizowanych, które Zgromadzenie Ogólne do takiego występowania do MTS-u
upoważni
b) Stałego Sądu Arbitrażowego
c) Rady Bezpieczeństwa
d) Sekretarza generalnego i organizacji wyspecjalizowanych upoważnionych przez
Sekretarza Generalnego do występowania do MTS-u
9. Kandydat na sędziego MTS przejdzie w głosowaniu na forum Rady Bezpieczeństwa,

jeżeli co najmniej:
a) Uzyska głosy wszystkich 15 członków Rady
b) Uzyska głosy 9 członków Rady wliczając w to głosy wszystkich 5 wielkich mocarstw
c) Uzyska głosy 9 dowolnych członków rady
d) Uzyska głosy 8 dowolnych członków Rady
10. Pomiędzy pierwotnym a wtórnym członkostwem państwa w ONZ:

a) Istnieje różnica prawna w zakresie obowiązków państwa wynikających z postanowień
Karty NZ dotyczących zachowania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa
b) Istnieje różnica prawna w zakresie obowiązków państwa wynikających z postanowień
Karty NZ dotyczących uczestnictwa państw w międzynarodowym systemie powiernictwa
c) Nie istnieje żadna różnica prawna w zakresie praw i obowiązków państwa
d) Istnieje różnica prawna w zakresie uprawnień państw w kwestii wyboru państwa do Rady
Bezpieczeństwa- jedynie członkowie pierwotni ONZ mogą być wybrani do Rady
11. Wystąpienie państwa z ONZ

a) Jest nieuregulowane przez Kartę Narodów Zjednoczonych
b) Jest dozwolone i zgodne z prawem międzynarodowym jako uprawnienie wynikające z
zasady suwerenności państw
c) Miało miejsce kilkakrotnie w historii ONZ (np. Tajwan)
d) Miało miejsce dotychczas tylko raz w historii ONZ (Indonezja)
12. Działając w celu pokojowego załatwienia sporu zgodnie z rozdziałem VI Karty

Rady Bezpieczeństwa może:
a) Wydawać zarówno decyzje jak i zlecenia
b) Wydawać decyzje dotyczące sporów kwalifikowanych oraz zlecenia w kwestii sporów
niekwalifikowanych
c) Wydawać wyłącznie zalecenia
d) Wydawać wyłącznie decyzje
13. Działając w razie zagrożenia pokoju, naruszenia pokoju lub aktów agresji zgodnie
z rozdziałem VII Karty NZ Rada Bezpieczeństwa może:
a) Wydawać zarówno decyzje jak i zalecenia
b) Wydawać wyłącznie zalecenia
c) Wydawać wyłącznie decyzje
d) Nie ma prawa wydawania żadnych decyzji ani zaleceń, jest to bowiem zgodne z rezolucją
377 (V) („Uniting for Peace”) uprawnienia Zgromadzenia Ogólnego
14. Norma, która jest przyjęta i uznana przez międzynarodową społeczność państw za
normę, od której żadne odstępstwo nie jest dozwolone, i która może być zmieniona
jedynie przez późniejszą normę powszechnego prawa międzynarodowego o tym
samym charakterze jest określana mianem:
a) normy zwyczajowej
b) ogólnej zasady prawa
c) ius dispositivum
d) ius cogens
15. Powstanie nowej normy o charakterze wskazanym powyżej powoduje w stosunku

do traktatu sprzecznego z tą normą:
a) jego nieważność i wygaśnięcie
b) obowiązek wycofania się stron z traktatu
c) obowiązek dostosowania w miarę możliwości traktatu do zgodności z normą
d) nie ma wpływu na funkcjonowanie traktatu, który stanowi przecież unormowanie starsze
niż nowo powstała norma
16. Zasadnicza zmiana okoliczności (klauzula rebus sic stantibus) stanowi podstawę
do wycofania lub wygaśnięcia traktatu jedynie w wyjątkowych okolicznościach, tj.,
gdy:
a) Istnienie tych okoliczności stanowiło istotną podstawę zgody stron na związanie się
traktatem
b) Wskutek zmiany okoliczności radykalnie przekształci się zakres obowiązków pozostałych
jeszcze do wykonania na podstawie traktatu
c) Traktat nie ustanawia granicy
d) Zmiana okoliczności nie jest efektem naruszenia przez stronę, która się na nią powołuje
obowiązku traktatowego lub innego obowiązku międzynarodowego wobec którejkolwiek
strony traktatu
17. Czynność dotycząca zawarcia traktatu dokonana przez osobę nie mającą
upoważnienia do zawierania takiego traktatu jest
a) prawnie bezskuteczna
b) prawnie skuteczna
c) Istnieje możliwość późniejszej konwalidacji (zatwierdzenia- uznania za wiążący) takiego
traktatu dokonanej przez państwo
d) nie istnieje możliwość późniejszej konwalidacji (zatwierdzenia- uznania za wiążący)
takiego traktatu dokonanej przez państwo
18. Proszę wskazać uregulowania prawne typowe dla wykonywania ekstradycji:

a) Popełniony czyn stanowi przestępstwo zarówno w państwie wydającym jak i państwie
żądającym wydania
b) Przestępca odpowiada za czyn w takim zakresie w jakim czyn stanowi przestępstwo w
państwie wydającym
c) Nie wydaje się osób oskarżonych o przestępstwa polityczne, które uzyskały azyl, chyba
że dokonały zamachów terrorystycznych
d) Nie wydaje się osób do państwa, gdzie grozi im traktowanie w sposób niehumanitarny
oraz istnieje ryzyko, iż będzie wymierzona im kara śmierci
19. Tzw. „Powrót Hong Kongu do Chin w roku 1997” z punktu widzenia prawa był:
a) Zwrotem obszaru nielegalnie zagrabionego przez Wielką Brytanię w wyniku wojny
b) Zwrotem terytorium dotychczas dzierżawionego przez Wielką Brytanię
c) Nieodpłatną darowizną terytorium należącego zgodnie z prawem do Wielkiej Brytanii
d) Wzajemną cesją terytorialną
20. Obywatelstwo polskie nabywa się:

a) Co do zasady na mocy ius sanguinis
b) Co do zasady na mocy ius soli
c) Wyjątkowo na mocy ius sanguinis
d) Wyjątkowo na mocy ius soli
21. W radzie bezpieczeństwa odbywało się głosowanie nad udzieleniem

Zgromadzeniu Ogólnemu zalecenia co do przyjęcia nowego państwa do ONZ.
Przedstawiciele Francji, Wielkiej Brytanii i Chin wstrzymali się od głosu, zaś
przedstawiciele USA i Rosji nie przybyli na głosowanie. Przedstawiciele pozostałych
państw głosowali za przyjęciem uchwały:
a) Uchwała została podjęta wstrzymanie się od głosu nie oznacza veta
b) Uchwała nie została podjęta
c) Uchwała będzie ważna, gdy głosowanie zostanie powtórzone
d) Nie można podejmować takiej decyzji w RB ONZ, a więc taka uchwała jest nieważna
22. Zgodnie z Konwencją Wiedeńską o prawie traktatów z 1969 roku interpretacji
traktatu należy dokonywać:
a) Przy uwzględnieniu wszystkich dokumentów składających się na traktat
b) Zgodnie ze zwykłym znaczeniem użytych w traktacie wyrazów, chyba że co innego
stanowi traktat
c) Łącznie z pracami przygotowawczymi do traktatu jako uzupełniającego środka
interpretacji, jeżeli zastosowanie ogólnych zasad ogólnych interpretacji pozostawia zapis
traktatu niejasnym lub dwuznacznym
d) W dobrej wierze oraz zgodnie z przedmiotem i celem traktatu
23. Konwencja wiedeńska o prawie traktatów z 1969 r będzie miała bezpośrednie

zastosowanie do: (w pliku głównym jest C i E, bo w B był tylko jeden wyjątek [Dania i
Norwegia o Grenlandię], a D nie, bo ta Konwencja ma zastosowanie do traktatów
międzywarstwami)
a) Pisemnej umowy pomiędzy RP a Republiką Czeską, zawartej w 19… roku
b)Ustnej umowy między RP a RC, zawartej w 2008 roku
c)Pisemnej umowy między RP a Republiką Słowacką zawartej w 2… roku NIEPEWNE
d)Pisemnej umowy między RP a UE zawartej w 19…. roku
e) Pisemnej umowy między RP, a RC i RS (...) ustnienia organizację międzynarodową
zawartą w 2005 roku NIEPEWNE
24. Z faktu podpisania traktatu zawieranego w trybie złożonym wynika dla państwa
a) Dokonania niezwłocznej ratyfikacji
b) Dokonania ratyfikacji w stosownym terminie (ratyfikacja lub zatwierdzenie)
c) Wykonywania umowy
d) Nieudaremnienia przedmiotu i celu umowy
25. Na podstawie Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów z 1969 roku za

reprezentujących potrzeby przedkładania pełnomocnictw dla dokonania wszelkich
czynności związanych z (?) międzynarodowej uważa się
a) Głowę państwa
b) Przewodniczącego Parlamentu
c) Szefa Rządu
d) Ministra spraw wewnętrznych
26. Podmiotem sui generis prawa międzynarodowego publicznego jest:

a) Zakon Kawalerów Mieczowych
b) Zakon Kawalerów Maltańskich
c) Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża
d) Stolica Apostolska
27. W stosunku do złożonego zastrzeżenia RP do zawieranego traktatu

multilateralnego Królestwo Hiszpanii zgłosiło sprzeciw kwalifikowany. W takim
przypadku:
a) Traktat nie obowiązuje w całości w stosunku do wszystkich stron zawartego porozumienia
b) Traktat nie obowiązuje w całości w stosunku między stronami zawartego porozumienia,
które zgłosiły zastrzeżenie i sprzeciw
c) Traktat obowiązuje w części, co do której nie zgłoszono zastrzeżenia i sprzeciwu w
stosunkach między wszystkimi stronami porozumienia
d) Traktat obowiązuje w części, co do której nie zgłoszono zastrzeżenia i sprzeciwu, w
stosunkach między zawartego porozumienia zgłaszającymi zastrzeżenie i sprzeciw
28. Zgodnie z KNZ, w sytuacji, gdy członek ONZ zalega ze spłatą składek to
teoretycznie:
a) Jego prawo do głosowania na Zgromadzeniu Ogólnym ONZ może zostać zawieszone bez
względu na należności
b) Jego prawo do głosowania na ZO ONZ może zostać zawieszone, jeżeli zaległości jest
równa lub wyższa od sumy składek należnych od niego za ostatnie pełne dwa lata
c) Może zostać wykluczony z ONZ, bez względu na wysokość należności
d) Może zostać wykluczony z ONZ, jeżeli zaległość jest równa lub wyższa od sumy składek
należnych od niego za ostatnie pełne dwa lata
29. Zasady kurtuazji międzynarodowej (comitas gentium):

a) Należą do prawa zwyczajowego
b) Nie należą do prawa zwyczajowego, gdyż brak jest powszechnej praktyki podmiotów
prawa międzynarodowego
c) Nie należą do prawa zwyczajowego, gdyż brak jest w stosunku do nich opinio iuris
d) Ich złamanie nie pociąga za sobą odpowiedzialności prawnej
30. Zaznacz stwierdzenia zgodne z prawdą. Wedle Konwencji wiedeńskiej z 1969 r o

prawie traktatów:
a) Przyjęcie tekstu umowy międzynarodowej na konferencji międzynarodowej następuje w
drodze głosowania(...) 2/3 głosów państw obecnych i biorących udział w głosowaniu
b) (...) przyjęcie tekstu umowy międzynarodowej na konferencji międzynarodowego
następuje jednomyślnie
c) parafowanie umowy międzynarodowej oznacza ostateczną zgodę państwa na związanie
umową międzynarodową
d) Państwo staje się stroną umowy międzynarodowej z chwilą jej wejścia w życie
lOMoARcPSD|8469392
Prawo MIĘ Dzynarodowe Publiczne KSIĄZKA - Skrypt
Prawo międzynarodowe publiczne (Uniwersytet Opolski)
StuDocu is not sponsored or endorsed by any college or university

Downloaded by Maria Kardaszewska (ma.kardaszewska@gmail.com)
lOMoARcPSD|8469392
PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE

Góralczyk, Sawicki
skrypt z podręcznika
Rozdział I
1. DEFINICJA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO
Prawo międzynarodowe – zespół norm regulujących stosunki między państwami.

- występują także inne podmioty, takie jak organizacje międzynarodowe, narody walczące o
niepodległość etc.
- stosunki między państwami a nimi są regulowane przez normy prawne, które także mają
charakter międzynarodowy i nie należą do żadnego systemu prawa wewnętrznego
Prawo międzynarodowe – zespół norm regulujących stosunki międzynarodowe w szerokim

znaczeniu, nie tylko stosunki międzypaństwowe, ale także stosunki między państwami a
innymi podmiotami oraz między tymi innymi podmiotami (ogólne stosunki między różnymi,
niezależnymi od siebie i niepodlegającymi jakiejś wspólnej władzy państwowej podmiotami).
- definicje oparte o określenie przedmiotu prawa międzynarodowego

- celem niektórych norm prawa międzynarodowego może być ukształtowanie stosunków
wewnętrznych z państwami
- nie jest tworzone przez władzę jednego państwa ani ponadpaństwową władzę, nie ma czegoś
takiego jak ustawodawstwo międzynarodowe w ścisłym tego słowa znaczeniu
- w tworzeniu prawa biorą dział niezależne i niepodporządkowanie żadnej wspólnej władzy
podmioty, które wyrażają zgodę na związanie się konkretną normą
- międzynarodowy mechanizm tworzenia, odrębny i odmienny od mechanizmów tworzenia
prawa wewnętrznego poszczególnych państw
2. PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE A PRAWO

MIĘDZYNARODOWE PRYWATNE
- prawo międzynarodowe prywatne jest prawem wewnętrznym poszczególnych państw
(Polska – ustawa z 4.02.2011 – Prawo prywatne międzynarodowe)
Prawo międzynarodowe prywatne – zespół norm, których zadaniem jest wskazanie
określonego systemu prawnego (własnego państwa lub obcego), właściwego dla dokonania
oceny prawnej konkretnej sytuacji osobistej lub majątkowej.
- normy kompetencyjne albo kolizyjne, które rozgraniczają sfery działania systemów
prawnych poszczególnych państw poprzez określenie, które z nich należy stosować
3. NAZWA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

- prawo narodów = ius gentium
- prawo międzynarodowe = ius inter gentes; XVII w.
- naród jest synonimem państwa

lOMoARcPSD|8469392
4. FUNKCJE PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO
Funkcja – rola w stosunkach społecznych, zadania, których realizację ma zapewnić; to czego

dotyczą normy prawa międzynarodowego, co jest ich przedmiotem
Najważniejsze zadania prawa międzynarodowego:

- utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa
- zapewnienie rozwoju stosunków społeczno-gospodarczych na całym świecie
- przyspieszenie rozwoju gospodarczego, przyczynienie się do wyrównania dysproporcji
między państwami rozwiniętymi i rozwijającymi się
- ochrona praw człowieka, ochrona środowiska naturalnego
Funkcje:
1) regulowanie stosunków zewnętrznych państw:
a) określenie sytuacji państw w społeczności międzynarodowej (w stosunku do
innych państw) – prawa zasadnicze państw (przysługujące każdemu od momentu
jego powstania, związane z samą istotą państwa jako suwerennego podmiotu
prawa międzynarodowego)
b) ustalenie ogólnych zasad postępowania państw we wzajemnych stosunkach
(zasada nieagresji, pokojowe załatwianie sporów)
c) regulowanie konkretnych (zindywidualizowanych) stosunków między państwami
d) ustalanie formy wzajemnych stosunków (np. prawo dyplomatyczne, konsularne)
e) regulowanie spraw zasięgu władzy terytorialnej poszczególnych państw (ustalanie
granic państwowych i ich delimitacja, regulowanie stosunków granicznych)
f) ustalanie reguł postępowania na obszarach niepodlegających niczyjej
suwerenności
2) oddziaływanie na stosunki wewnętrzne państw

- zapewnienie skuteczności norm międzynarodowych
- ustalanie zasad postępowania państw w stosunku do obywateli innych państw
(cudzoziemców)
- nakładanie obowiązków przestrzegania na ich własnym terytorium pewnych
standardów i metod postępowania (np. łączność, komunikacja morska i lotnicza,
ochrona środowiska, prawa człowieka)
- ustalanie zasad postępowania państw w stosunku do ich własnych obywateli
- sposób oddziaływania na stosunki wewnętrzne: normy obowiązujące między
państwami (jedno państwo zobowiązuje się wobec drugiego, że nie będzie stosowało
żadnych form dyskryminacji własnych obywateli, szanowało prawa człowieka…, etc.)

lOMoARcPSD|8469392
5. STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE (OBRÓT MIĘDZYNARODOWY)
Stosunki międzynarodowe – stosunki społeczne (międzyludzkie), które przekraczają

granice jednego państwa. Ich uczestnikami mogą być same państwa, inne organizacje
niepodlegające władzy żadnego państwa lub osoby fizyczne i prawne, w tym
stowarzyszenia i przedsiębiorstwa z jednego państwa, które wchodzą w różnorodne
kontakty z osobami fizycznymi i prawnymi innych państw.
Uczestnicy stosunków międzynarodowych:

a) państwa i inne organizacje niepodlegające władzy państwowej
b) osoby fizyczne oraz organizacje, stowarzyszenia i przedsiębiorstwa, które posiadają
określoną przynależność państwową, powołane zgodnie z prawem jakiegoś państwa
lub działające za jego przyzwoleniem, podlegające jego władzy i prawu
Obrót międzynarodowy – całokształt stosunków utrzymywanych przez podmioty prawa

międzynarodowego
- politykę międzynarodową poszczególnych państwa określają ich interesy i konkretne
możliwości realizacji celów politycznych, jakimi dane państwo dysponuje
Nauka o stosunkach międzynarodowych – jest to odrębna gałąź wiedzy . W badaniach

nad stosunkami międzynarodowymi można ograniczyć się do ich aspektów prawnych,
gdyż nauka ta ma złożony kompleksowy charakter. Należy również uwzględnić
zagadnienia ekonomiczne , socjologiczne , historyczne , geograficzne i inne.

lOMoARcPSD|8469392
6. CECHY CHARAKTERYSTYCZNE PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO
1. Tworzenie prawa międzynarodowego (brak ustawodawcy)

- brak ustawodawcy, brak ponadpaństwowych organów międzynarodowych
powołanych do tworzenia prawa wiążącego dla państw
- prawo to tworzą same państwa, które są jego podmiotami
- podstawą obowiązywania normy prawa w stosunku do państwa jest jego
zgoda, wyraźna lub dorozumiana, w jakiejkolwiek formie
- niesformalizowane, zdecentralizowane
- zawieranie umów, praktyka, prawo zwyczajowe
- partykularyzm prawa (umowne, wiążące tylko te państwa, które są stronami
konkretnej umowy)
2. Przymus w prawie międzynarodowym (brak zorganizowanego aparatu

przymusu)
- brak scentralizowanego aparatu przymusu
- inne formy przymusu niż w prawie wewnętrznym
- środki dopuszczone i i uznane przez prawo międzynarodowe
- instytucja międzynarodowa dysponująca prawem stosowania przymusu: ONZ
(na mocy decyzji Rady Bezpieczeństwa może zastosować sankcje wobec
państwa, które dopuściło się zagrożenia pokoju, naruszenia go lub aktów
agresji , tylko w obronie pokoju lub w celu jego przywrócenia!)
- trzy rodzaje sankcji typowych dla prawa międzynarodowego:
a) natury psychologicznej: stwierdzenie naruszenia prawa i
napiętnowanie naruszającego przez światową opinię publiczną poprzez
formalną rezolucję lub orzeczenie organu międzynarodowego
b) natury odwetowej – stosowanie indywidualnie przez państwo
pokrzywdzone lub zbiorowo przy udziale innych państw (retorsje,
represalia)
c) zorganizowane – stosowane przez właściwy organ międzynarodowy,
o charakterze organizacyjnym, gospodarczym, politycznym,
wojskowym
3. Brak obowiązkowego sądownictwa międzynarodowego

- Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze
- sądy międzynarodowe nie są wyposażone w kompetencję obowiązkową
- ich kompetencja oparta jest o zgodę państw (poddanie wszystkich sporów lub
określonej kategorii sądowi międzynarodowemu lub arbitrażowi)
- z chwilą uznania kompetencji w konkretnym przypadku, jego wyrok jest
bezwzględnie wiążący
4. Stosowanie prawa międzynarodowego i jego moc wiążąca

- jest przez państwa stosowane, mimo przypadków nie liczenia się z nim
- wszystkie państwa uznają istnienie prawa międzynarodowego jako prawa i
uznają jego moc wiążącą
- nawet państwa naruszające nie negowały jego istnienia

lOMoARcPSD|8469392
7. STRUKTURA I CHARAKTER NORM PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO
Normy prawa międzynarodowego nie tworzą uporządkowanego i zamkniętego systemu norm,

jednakowego dla wszystkich podmiotów.
Normy powszechne i partykularne:

a) normy powszechne – obowiązują wszystkie państwa (przede wszystkim zwyczajowe)
b) normy partykularne (z reguły umowne) – obowiązują określoną grupę państw (np.
określonego rejonu geograficznego – p. regionalne; o wspólnej ideologii i ustroju – p.
socjalistyczne; wspólne interesy – połowy na tych samych łowiskach, etc.)
c) normy dwustronne (bilateralne) – obowiązują wyłącznie w stosunkach między dwoma
państwami (handlowe, kulturalne, konsularne, o obrocie prawnym, ekstradycyjne…)
- jedno państwo może być w określonej dziedzinie związane normami zwyczajowymi,

wielostronną umową i umową dwustronną
- lex specialis derogat legi generali
sprzeczność prądów w prawie międzynarodowym

obowiązują normy pochodzące z różnych okresów historycznych, co prowadzi do napięć w
stosunkach, bo mogą nie odpowiadać współczesności, mogą być także różnie interpretowane,
jedni mogą chcieć jej zmiany, a inni utrzymania (sprzeczność prądów w prawie
międzynarodowym)
- prawo międzynarodowe ma charakter ius dispositivum i jest elastyczne, ale niektóre
najbardziej istotne i podstawowe normy mają charakter ius cogens (bezwzględnie
obowiązujący), nie mogą być uchylone wolą państw
- normy ius cogens wyrażają interes całej społeczności międzynarodowej, mogłyby być
uchylone tylko wolą wszystkich państw
Norma ius cogens

(T. wiedeński): norma przyjęta i uznana przez międzynarodową wspólnotę państwa jako
całość za taką, od której uchylenie się jest niedopuszczalne i która może być zmieniona
jedynie przez późniejszą normę powszechnego prawa międzynarodowego, mającą taki sam
charakter
- nie istnieje katalog takich norm, ale na pewno jest to zakaz agresji, zakaz interwencji, prawo
do samostanowienia, normy o charakterze humanitarnym
Hierarchia norm:
- jednakowa moc wiążąca norm
- lex specialis derogat legi generali
- lex posteriori derogat legi priori
- istnienie norm ius cogens > inne normy; nie mogą być uchylone w stosunkach między
stronami
- Karta Narodów Zjednoczonych: norma o charakterze nadrzędnym w stosunku do innych
(art. 103: w razie sprzeczności pomiędzy obowiązkami wynikającymi z Karty a
zobowiązaniami z innych porozumień, należy Kartę brać jako pierwszą); charakter
„konstytucyjny” – wszystkie zobowiązania członków ONZ powinny być zgodne z Kartą

lOMoARcPSD|8469392
8. PRAWO MIEDZYNARODOWE A PRAWO WEWNĘTRZNE
Dualizm:
- prawo międzynarodowe i wewnętrzne są odmiennymi i niezależnymi od siebie systemami
prawnymi, mniemającymi punktów stycznych
- aby prawo międzynarodowe mogło być zastosowane wewnątrz państwa, musi zostać
przekształcone w prawo wewnętrzne (transformacja)
- praktyka umożliwia stosowanie p. międzynarodowego wewnątrz państwa, które nadal
pozostaje prawem międzynarodowym
Monizm:
- prawo międzynarodowe i wewnętrzne tworzą jeden system prawny
- prymat prawa międzynarodowego (H. Kelsen): przekreślenie zasady suwerenności państw;
prawo wewnętrzne jest pochodnym od międzynarodowego i opartym na jego delegacji;
normy p. wewnętrznego wydaje się z upoważnienia międzynarodowego
- prymat prawa wewnętrznego(Ph. Zorn, A. Zorn, E. Kaufmann: prawo międzynarodowe jako
„zewnętrzne prawo państw”
- obie wersje zostały odrzucone jako sprzeczne z zasadą suwerenności państw oraz
obowiązkiem wypełniania zobowiązań międzynarodowych w dobrej wierze
- prawo międzynarodowe i wewnętrzne stanowią odrębne systemy prawne, ale posiadają

pewne punkty styczne, oddziaływają na siebie w procesie tworzenia norm
- prawo międzynarodowe jako takie może być stosowane wewnątrz państw
Obowiązek dostosowania prawa wewnętrznego do prawa międzynarodowego

- obowiązek dotrzymywania zaciągniętych zobowiązań (pacta sunt servanda)
- każde państwo musi stworzyć takie instytucje faktyczne i prawne, w której zobowiązania
mogłyby być przestrzegane i wykonywane
- państwo nie może się powołać na ustawodawstwo wewnętrzne w celu uchylenia się od
wykonania zobowiązań międzynarodowych – musi wprowadzić zmiany i uzupełnienia, aby
mogły być one wykonywane
- art. 27 Konwencji Wiedeńskiej (strona nie może się powołać na swoje prawo wewnętrzne
jako uzasadnienie niewykonania umowy)
Harmonizacja prawa wewnętrznego i zobowiązań międzynarodowych

- p. międzynarodowe nie przesądza jak ma być zapewnione przestrzeganie i wykonywanie
zobowiązań – swoboda wyboru dostosowania prawa wewnętrznego
- wyjątkowo niektóre umowy nakładają obowiązek wydania odpowiednich wewnętrznych
aktów normatywnych
- często decyduje prawo wewnętrzne i sama konstytucja
- niektóre państwa przyjmują, że normy p. międzynarodowego obowiązują i są stosowane,
gdy zajdzie taka potrzeba (proprio vigore jako prawo wiążące dane państwo)
- możliwa jest inkorporacja prawa międzynarodowego i uznanie jego norm za część prawa
krajowego lub szczegółowe odsyłanie do prawa międzynarodowego a wewnętrznych aktach
normatywnych
- władze i sądy określonego państwa stosują wyłącznie prawo wewnętrzne, ale ilekroć jest to
niezbędne do wykonania zobowiązania, normy prawa międzynarodowego zostają zamienione
na normy prawa wewnętrznego czy recypowane w prawie wewnętrznym (np. ratyfikacja,
publikacja w dzienniku urzędowym, wydanie wewnętrznych aktów pokrywających się
treścią)

lOMoARcPSD|8469392
Stosowanie prawa międzynarodowego w Polsce

- art. 91 ust. 1 Konstytucji  ratyfikowana umowa międzynarodowa po ogłoszeniu w Dz.U.
stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej
stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy
- art. 91 ust. 2 Konstytucji  RUM za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma
pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli nie da się jej pogodzić z umową
- art. 91 ust. 3 Konstytucji  prawo stanowione przez organizację międzynarodową, której
członkiem jest Polska, jest stosowane bezpośrednio i ma pierwszeństwo w przypadku kolizji z
ustawami.
- niektóre ustawy zawierają postanowienia, że jeśli umowa wiążąca Polskę stanowi inaczej,
należy stosować umowę, a nie ustawę
- umowa jest traktowana w stosunku do ustawy lub innego aktu jako lex specialis, a wiec
przed prawem wewnętrznym
- art. 9 Konstytucji: RP przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego; ale prawo
zwyczajowe nie ma pierwszeństwa przed ustawami
Miejsce prawa wewnętrznego w stosunkach międzynarodowych

- prawo międzynarodowe niejednokrotnie odsyła do prawa wewnętrznego lub wiąże skutki
prawnomiędzynarodowej z wewnętrznymi aktami ustawodawczymi lub administracyjnymi
- niekompletność systemu norm prawa międzynarodowego – potrzeba zapożyczania pojęć z
prawa wewnętrznego
- akty wewnętrzne mogą dokonywać skutków prawnomiędzynarodowych

lOMoARcPSD|8469392
ROZDZIAŁ 2
ROZWÓJ PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO
1. Początki prawa międzynarodowego

- starożytność: powstawanie pierwszych norm i zwyczajów dotyczących stosunków między
państwami, prymitywne, nie tworzące pełnego systemu norm
- często mieszały się elementy prawne z sakralnymi
- pierwsze umowy międzynarodowe
- pojawienie się instytucji posła jako osoby nietykalnej, uświęconej
- pierwsze trwałe formy politycznych związków międzynarodowych miast-państw oraz formy
pokojowego załatwiania sporów
- wczesne średniowiecze: chaos, brak stałych stosunków regulowanych ścisłymi normami prawa
pomiędzy nowopowstałymi państwami
- chrześcijaństwo – zbliżenie między narodami, wspólna ideologia i kultura
- feudalna struktura społeczno-polityczna i dwa ośrodki władzy (papiestwo i cesarstwo) nie sprzyjały
rozwojowi prawa międzynarodowego
- pojawia się wiele instytucji i norm prawa międzynarodowego, ale nie mających charakteru odrębnego
i uporządkowanego systemu (źródło: p. kanoniczne, p. rzymskie, uchwały soborów, p. feudalne,
kodeksy rycerskie, zwyczaje)
- wprowadzenie przez Kościół pokoju Bożego (Treuga Dei), który obejmował zakaz prowadzenia
działań wojennych w określone dni tygodnia, złagodzenie okrucieństw wojennych
- liczne umowy międzynarodowe (potwierdzane przysięgą i zakładnikami lub zastawem – terytorium,
miasto, przedmioty)
- rozwój prawa poselskiego, nietykalność posłów, pojawienie się instytucji konsula
2. Ukształtowanie się systemu prawa międzynarodowego
- XV i XVI w.: rozwój prawa międzynarodowego

- powstanie państw z pełnią władzy skoncentrowanej w ręku absolutnego monarchy, niezależnego od
innej władzy wewnętrznej
- zasada suwerenności (niezależności) władzy państwowej od jakiejkolwiek innej władzy zewnętrznej
- wyzwolenie norm regulujących stosunki międzypaństwowe od doktryn teologicznych i prawa
kanonicznego
- wielkie odkrycia geograficzne: nowe zasady i normy prawa międzynarodowego, ustalenie zasad
nabycia nowych terytoriów (odkrycie + objecie w posiadanie (mniej lub bardziej symboliczne)
- powstanie zasady wolności mórz
- pojawienie się instytucji stałych posłów, rozwój prawa dyplomatycznego
- upowszechnienie instytucji konsula (obrona interesów państwa wysyłającego w razie ich naruszenia
przez władze miejscowe oraz opieka nad interesami handlu i żeglugi)
- traktaty pokojowe utrwalały nowe układy sił
- brak zasad chroniących słabsze państwa przed zachłannością silniejszych
3. Prawo międzynarodowe w okresie kapitalizmu
- powstanie nowej formacji społecznej (niepodległość USA, Wielka Rewolucja Francuska)

- zasada suwerenności narodu, nieinterwencji i nienaruszalności terytorialnej, formalnej równości
państw (często niestosowane w praktyce)
- likwidacja przeżytków feudalnych, rozwój kapitalizmu
- nowe zasady politycznej organizacji Europy – kongres wiedeński (zniesienie handlu czarnoskórymi,
zasada wolności żeglugi na rzekach międzynarodowych, regulamin w sprawie rang i pierwszeństwa
przedstawicieli dyplomatycznych)
- Święte Przymierze: obrona zasady legitymizmu, utrwalenie status quo, walka przeciwko ruchom
niepodległościowym i rewolucyjnym oraz przejawom liberalizmu
- ruchy narodowowyzwoleńcze: nowe państwa Ameryki Południowej i Środkowej ( prawo europejskie
 prawo cywilizowanych narodów)

lOMoARcPSD|8469392
- nowe państwa w Europie, np. Belgia, Francja, zjednoczenie Włoch, Cesarstwo Niemieckie
- rozwój umownego prawa międzynarodowego (wzrost liczby umów, zróżnicowanie ich treści –
polityczne, gospodarcze, komunikacyjne, walutowe, karne, morskie, komunikacyjne, ochraniające
prawa autorskie…)
- wykształcenie się traktatu handlowego, opartego na klauzuli największego uprzywilejowania,
zapewniającej niedyskryminacyjne traktowanie kontrahenta
- pojawianie się umów nierównoprawnych, narzucanych państwom Bliskiego i Dalekiego Wschodu
(umowy kapitulacyjne – jednostronne przywileje w dziedzinie handlu i osiedlania się; wyłączanie spod
jurysdykcji sądów miejscowych, zwolnienia podatkowe)
- pierwsze wielostronne umowy międzynarodowe dotyczące prawa wojennego: 1856 – deklaracja
paryska (zniesienie korsarstwa i ochrona handlu i władności neutralnej), powstanie Czerwonego
Krzyża, konwencja genewska w sprawie polepszenia losu rannych w wojnie lądowej, 1868 –
deklaracja petersburska (zakaz używania pocisków wybuchających małego kalibru)
- okres imperializmu: zaostrzenie sprzeczności społecznych, gospodarczych, politycznych
- sprzeczność między mocarstwami a ich koloniami i innymi uzależnionymi krajami
- ostateczny podział świata, zmiany układu sił wynikające z nierównomiernego rozwoju
gospodarczego
- I wojna światowa: powstanie systemu sojuszy i porozumień (trójprzymierze, trójporozumienie)

- powstawanie pierwszych organizacji międzynarodowych (forma stałej współpracy państw)
- konferencje międzynarodowe z decydującym głosem wielkich mocarstw
- pierwsze postanowienia o ochronie mniejszości
- powstawanie ruchów pacyfistycznych, próby ograniczenia i humanitaryzacji wojen
- 1899: pierwsza haska konferencja pokojowa (konwencje dotyczące: pokojowego załatwiania sporów,
praw i zwyczajów wojny lądowej, zastosowania do wojny morskiej zasad Konwencji Genewskiej z
1864 r.)
- 1907: druga haska konferencja pokojowa (13 konwencji , m.in. pokojowe załatwianie sporów,
ograniczenie interwencji zbrojnych)
- prawo międzynarodowe sankcjonowało podboje i kolonializm, narzucało nierównoprawne umowy,
ograniczające suwerenność, obowiązywało tylko między państwami „cywilizowanymi”
4. Okres współistnienia państw o różnych ustrojach społeczno-politycznych
- okres międzywojenny: 1919: konferencja w Paryżu, podpisywanie traktatów pokojowych z dużą

rolą wielkich mocarstw (Wielka Brytania, Francja, USA, Włochy, Japonia)
- powstawanie nowych państw, rozpad Austro-Węgier
- ograniczenia nowej agresji niemieckiej poprzez Traktat Wersalski (ograniczenie liczebności armii,
ograniczenie składu marynarki wojennej, demilitaryzacja Nadrenii, utrata posiadłości kolonialnych)
- utworzenie Wolnego Miasta Gdańsk z licznymi uprawnieniami Polski
- system wersalski – nowy układ stosunków międzynarodowych
- Liga Narodów: pierwsza organizacja międzynarodowa o celach zapewnienia pokoju i

bezpieczeństwa (podstawą działalności był Pakt (statut) liczący 26 artykułów
- LN przyjęła zobowiązania nieuciekania się do wojny, jawności stosunków międzynarodowych
opartych na sprawiedliwości i honorze oraz poszanowania prawa międzynarodowego
- główne organy LN: Zgromadzenie (wszyscy członkowie Ligi), Rada (członkowie stali i niestali), Stały
Sekretariat
- próba stworzenia systemu bezpieczeństwa zbiorowego, prawo sankcji przeciwko agresorowi
- 1928/1929: Traktat przeciwwojenny (pakt paryski, pakt Brianda-Kellogga) – zakaz wojny agresywnej,
ratyfikowany przez 63 państwa; sam fakt rozpoczęcia wojny agresywnej stawał się naruszeniem
prawa międzynarodowego, utworzenie pojęcia zbrodni przeciwko pokojowi, karanie winnych
- rozwój zwłaszcza prawa traktatowego, rozwój organizacji międzynarodowych, konwencje z dziedziny
komunikacji morskiej, lotniczej, lądowej
- wiele traktatów arbitrażowo-koncyliacyjnych, powołanie Stałego Trybunału Sprawiedliwości
Międzynarodowej
- 1925: protokół genewski (zakaz używania gazów duszących, trujących lub podobnych oraz środków
bakteriologicznych)
- 1929: dwie Konwencje Genewskie (polepszenie losu rannych i chorych w wojnie lądowej oraz o
traktowaniu jeńców wojennych)

lOMoARcPSD|8469392
- lata 30.: kruszenie się systemu wersalskiego – hitlerowskie Niemcy, faszystowskie Włochy,
militarystyczna Japonia
- II wojna światowa: łamanie podstawowych norm prawa międzynarodowego (np. IV Konwencja

Haska z 1907, określająca prawa okupanta)
- powstanie koalicji ZSRR z państwami kapitalistycznymi – przeciwstawienie się polityce agresji i
podbojów, rozgromienie faszyzmu (Narody Zjednoczone)
- 14.08.1941: Karta Atlantycka
- 1.01.1942: Deklaracja Narodów Zjednoczonych (26 państw, w tym Polska)
- 30.10.1943: deklaracje moskiewskie
- 11.02.1945: komunikat z konferencji jałtańskiej
- okres po II wojnie światowej: likwidowanie skutków wojny i zawieranie traktatów pokojowych

- 02.08.1945: układ poczdamski, naruszone w 1949 (utworzenie RFN, a potem NRD)
- powstanie ONZ na mocy Karty Atlantyckiej i Deklaracji Narodów Zjednoczonych
- 30.10.1943: Deklaracja o bezpieczeństwie zbiorowym (konieczność utworzenia organizacji opartej
na zasadzie suwerennej równości wszystkich miłujących pokój państw i dostępnej dla wszystkich
takich państw)
- 25.04.1945: konferencja założycielska ONZ (50 państw), zakończona 26.06.1945 podpisaniem Karty
Narodów Zjednoczonych, która weszła w życie 24.10.1945 (dzień powstania ONZ)
- okres zimnej wojny: konfrontacja państw zachodnich z ZSRR i innymi państwami socjalistycznymi
- powstanie NATO (Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego) i SEATO (Pakt Azji Południowo-
Wschodniej)
- 1947: plan Marshalla (realizowany 1948-1952), umacnianie gospodarki kapitalistycznej w Europie
Zachodniej, blokada ekonomiczna ZSRR i państw satelickich
- lata 70.: odprężenie w stosunkach międzynarodowych, m.in. uchwały Konferencji Bezpieczeństwa i
Współpracy w Europie (bezpieczeństwo w Europie, współpraca gospodarcza, naukowa, techniczna,
środowisko naturalne, współpraca w dziedzinie humanitarnej, Deklaracja zasad rządzących
wzajemnymi stosunkami między państwami uczestniczącymi)
- upadek systemu kolonialnego: przyznawanie ludności kolonialnej uprawnień i form samorządu,

stałe nasilanie się walk ludności z ustrojem kolonialnym
- instytucja mandatów: zarządzanie obszarem niesamodzielnym w imieniu mandanta i pod jego
kontrolą
- Karta NZ  rozdział XI: deklaracja w sprawie obszarów nierządzacych się samodzielnie (zasady,
jakimi powinny się kierować państwa zarządzające takimi obszarami – rozwój samorządu, pomoc w
rozwoju ich instytucji politycznych, branie pod uwagę szczególnych warunków każdego obszaru i jego
ludności oraz różnego stopnia ich rozwoju)
- system powiernictwa: system zarządu obszarami niesamodzielnymi; zastąpił system mandatowy,
oparty był na uznaniu prawa narodów do samostanowienia, objął 11 obszarów
- likwidacja systemu kolonialnego: wywalczenie wolności Indii, Indonezji, Wietnamu, dekolonializacja
Afryki (1960), Algierii (1962), kolonii portugalskich (1975), wysp karaibskich i Oceanii (lata 70.)
- powstałe w ten sposób państwa przyczyniły się do powszechnego uznania prawa narodów do
samostanowienia jako jednej z podstawowych zasad prawa międzynarodowego
- Deklaracja o przyznaniu niepodległości krajom i ludom kolonialnym (14.12.1960)  prawo do
samostanowienia, określenia statusu politycznego, swoboda życia gospodarczego, społecznego i
kulturalnego; niedostateczne przygotowanie nie jest pretekstem do zwlekania z przyznaniem
niepodległości
- nowy układ sił: pokojowe współistnienie państw, rozpad systemu kolonialnego, powstanie wielu
nowych państw
- powstanie państw Trzeciego Świata (ani kapitalistyczne, ani socjalistyczne) – rozwijających się;
antykolonializm, antyimperializm, niezaangażowanie (niewiązanie się z organizacjami wojskowymi)
- rozwój prawa międzynarodowego: pokojowe współistnienie państw o różnych ustrojach społeczno-
politycznych
- Deklaracja zasad prawa międzynarodowego dotyczących przyjaznych stosunków i współdziałania
państw (1970)
- Deklaracja w sprawie przyznania niepodległości krajom i narodom kolonialnym (1960)
- zacieśnianie się stosunków międzynarodowych, współzależność państw, rozwój norm pmp
- integracja regionalna, oparta na wspólnocie ustrojów i interesów

lOMoARcPSD|8469392
- globalne regulowanie problemów międzynarodowych stosunków gospodarczych (UNCTAD)

- ochrona środowiska: Deklaracja Konferencji Narodów Zjednoczonych w sprawie środowiska
człowieka (Sztokholm, 1972)
- postęp techniczny – zwiększenie liczby problemów i regulowanych dziedzin (telekomunikacja,
łączność satelitarna, energia atomowa, przestrzeń kosmiczna, dno mórz i oceanów)
- problem atomowy
ŹRÓDŁA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO
Pojęcie źródeł prawa międzynarodowego
1) w znaczeniu materialnym: zespół czynników, które doprowadziły do powstania konkretnych

norm prawa międzynarodowego (współpraca, współzawodnictwo, walka państw)
2) w znaczeniu formalnym: formy, w których tworzone są normy prawa międzynarodowego
(formy, w których przejawia się wola państw tworzących prawo – umowy, zwyczaje)
3) w znaczeniu poznawczym: zbiory dokumentów, z których czerpie się znajomość norm prawa
międzynarodowego
Teorie źródeł prawa międzynarodowego:

a) pozytywistyczne – podstawą norm prawa międzynarodowego jest uzgodniona wola państw,
wyrażona w sposób wyraźny lub dorozumiany
b) naturalistyczne (obiektywistyczne) – normy prawa międzynarodowego pochodzą z czynników
niezależnych od woli państw; formalne źródła prawa są sposobem stwierdzenia, a nie
tworzenia norm prawa
Art. 38 MTS:
- konwencje międzynarodowe (ogólne, specjalne)
- zwyczaj międzynarodowy
- zasady ogólne prawa
- wyroki sądowe, zdania znawców prawa
 podstawy, źródła wyrokowania MTS, ale niekoniecznie wyczerpujące wyliczenie źródeł prawa
międzynarodowego; podstawa wyrokowania nie musi być źródłem prawa
Ogólne zasady prawa: zasady wspólne dla wszystkich systemów prawnych, zarówno prawa
wewnętrznego jak i międzynarodowego. Muszą być uznawane powszechnie przez systemy prawne i
praktykę wszystkich państw
- nikt nie może przekazać więcej praw, niż sam posiada
- nikt nie może wyciągać korzyści z własnego bezprawia
- nikt sędzią we własnej sprawie
- prawo szczególne uchyla prawo ogólne
- nie można dwa razy sądzić w tej samej sprawie
- powaga rzeczy osądzonej
ŹRÓDŁA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO
I. Umowa międzynarodowa
- normy prawne dotyczące zawierania, obowiązywania i stosowania umów mają przede wszystkim
charakter zwyczajowy
- kodyfikacja 23.05.1969 r. na podstawie projektu opracowanego przez Komisję Prawa
Międzynarodowego ONZ  Konwencja Wiedeńska o prawie traktatów (weszła w życie w 1980 r.)
Umowa międzynarodowa – wspólne oświadczenie podmiotów prawa międzynarodowego, które

tworzy prawo – uprawnienia i obowiązki.
- wspólne, zgodne oświadczenie (wola państw lub podmiotów)

- nieistotna jest liczba związanych ze sobą dokumentów
- przede wszystkim akty państw, ale nie zawsze
- oświadczenie musi być prawotwórcze, czyli tworzyć prawo miedzy stronami

lOMoARcPSD|8469392
Traktat – międzynarodowe porozumienie między państwami, zawarte w formie pisemnej i regulowane

przez prawo międzynarodowe, niezależnie od tego, czy jest ujęte w jednym dokumencie, czy w dwóch
lub więcej dokumentach, i bez względu na jego szczególną nazwę (art. 2 ust. 1 lit. a KW)
- dotyczy umów międzypaństwowych (art. 1 KW)
- tylko umowy w formie pisemnej
- wyłączenie zawieranych przez państwo umów cywilnoprawnych, w których państwa nie występują w
charakterze podmiotów prawa międzynarodowego (reguluje je prawo cywilne określonego państwa
wybrane przez strony)
Umowa międzynarodowa – porozumienie między RP a innym podmiotem lub podmiotami prawa

międzynarodowego, regulowane przez prawo międzynarodowe, niezależnie od tego, czy jest ujęte w
jednym dokumencie czy w większej liczbie dokumentów, bez względu na jego nazwę oraz bez
względu na to, czy jest zawierane w imieniu państwa, rządu czy ministra kierującego działem
administracji rządowej właściwego do spraw, których dotyczy umowa międzynarodowa.
Nazwa umowa: różnorodne, ale nie ma znaczenia z punktu prawnego; np. traktat, konwencja, umowa,
układ, porozumienie, deklaracja, protokół, pakt, statut…
Rodzaje umów międzynarodowych:
1) ze względu na tryb zawierania

a) tryb złożony – wymaga ratyfikacji lub zatwierdzenia
b) tryb prosty – bez ratyfikacji lub zatwierdzenia
2) ze względu na organ, który występuje w imieniu państwa

a) państwowe (podpisuje Prezydent, umowy o zasadniczym znaczeniu: traktaty pokojowe,
układy o przyjaźni i dobrym sąsiedztwie, umowy normujące problematykę zastrzeżoną dla
regulacji ustawowej, umowy o obrocie prawnym z zagranicą, ratyfikacja przez Prezydenta)
b) rządowe (podpisuje Rada Ministrów, umowy niespełniające warunków zaliczenia ich do
umów państwowych, ich przedmiot jest objęty właściwością dwóch lub większej liczby
ministrów, ratyfikacja przez Prezydenta [gdy przewidziana /dopuszczona], zatwierdzenie
przez Radę Ministrów)
c) resortowe (podpisuje właściwy minister, umowy, których przedmiot należy do właściwości
jednego ministra, zatwierdza Rada Ministrów lub Premier)
3) liczba stron umowy:

a) bilateralne (dwustronne)
b) wielostronne (multilateralne)
4) możliwość przystąpienia do umowy

a) zamknięte – ograniczona liczba stron, brak możliwości przystąpienia do nich państw
trzecich
b) otwarte – przewidują możliwość rozszerzenia kręgu kontrahentów
- bezwarunkowo (w każdym czasie każde państwo mocą jednostronnego aktu
przystąpienia)
- warunkowo (tylko te państwa trzecie, które spełnią określone warunki
5) treść umów - dotyczą konkretnych dziedzin stosunków międzynarodowych:

- umowy polityczne
- gospodarcze
- komunikacyjne
- dotyczące stosunków społecznych i prawnych
- współpracy kulturalnej, naukowo-technicznej
- inne
Nie jest on ostry i zamknięty, nie wiążą się z nim konsekwencje prawne.
6) zgodność lub niezgodność z normami powszechnego prawa międzynarodowego, które mają

charakter norm względnie obowiązujących (ius cogens) oraz Kartą NZ.

lOMoARcPSD|8469392
a) nierównoprawne – stwarzają jednostronne uprawnienia uciążliwe dla drugiej strony i

naruszają zasadę suwerennej równości (nierówność prawna stron). Są sprzeczne z jedną
z podstawowych i bezwzględnie obowiązujących zasad.
b) równoprawne
Budowa umowy międzynarodowej:
PM nie zawiera żadnych przepisów dotyczących formy i budowy umowy, o jej redakcji decydują strony,
które ją zawierają. Wytworzono jednak pewne wzory, które są naśladowane i stosowane.
1) TYTUŁ
- mogą być bardzo różne
- najczęściej spotykane: karta, pakt, statut, regulamin, konkordat, kartel, traktat, konwencja, układ,
porozumienie, protokół itd.
- umowy wielostronne: często do rzeczownika określającego rodzaj umowy dodaje się określenie
miasta, którym została podpisana (np. Konwencja Wiedeńska, Konwencja Genewska)
- umowy dwustronne: określenie stron
2) WSTĘP (PREAMBUŁA)
a. intytulacja – określenie stron umowy
b. arenga – określenie motywów, z których strony zawarły umowę
c. narracja – krótki opis okoliczności, w jakich podpisano umowę
- stwierdzenie zgody na zawarcie umowy
- informacja o mianowaniu pełnomocników
- lista nazwisk i stanowisk służbowych pełnomocników
- wzmianka o wymianie lub okazaniu pełnomocnictwa
- stwierdzenie, że pełnomocnicy uzgodnili tekst umowy
3) POSTANOWIENIA MATERIALNOPRAWNE
- różne w zależności od przedmiotu umowy
- postanowienie  artykuły  ustępy  paragrafy
- artykuły mogą być pogrupowane w rozdziały  części  tytuły
- załączniki uzupełniające umowy (mapy, wykazy, regulaminy wykonawcze…)
4) POSTANOWIENIA FORMALNOPRAWNE
- część końcowa umowy
- im dokładniej są sformułowane, tym mniejsze problemy przy wykładni i stosowaniu umowy
 o sposobach rozstrzygnięcia sporów między stronami, które mogą powstać w związku z
wykonywaniem i wykładnią umowy
 zapewniające kontrolę nad wykonywaniem umowy
 określające sposób nabycia przez umowę mocy obowiązującej (np. klauzula ratyfikacyjna)
oraz termin i sposób jej wejścia w życie
 pozwalające państwom trzecim na przystąpienie do umowy (klauzula akcesyjna)
 dotyczące stosunku do innych umów
 pozwalające ratyfikować ustawę z zastrzeżeniami albo niedopuszczające zastrzeżeń
 dotyczące sposobu wygaśnięcia umowy
 zezwalające stronom na wypowiedzenie
 przewidujące rejestrację w określonej organizacji międzynarodowej (klauzula rejestracyjna)
 przewidujące sposób, w jaki może być przeprowadzona zmiana umowy (klauzula rewizyjna)
 informujące, w jakim języku bądź językach umowę została zredagowana
5) PODPISY, DATY I PIECZĘCIE

- podpisy pełnomocników stron
- umowy dwustronne - reguła alternatu: formalny wyraz zasady równości państw. Na
egzemplarzu przeznaczonym dla danej strony podpisy jej przedstawicieli znajdują się na
pierwszym miejscu, na drugim egzemplarzu dla drugiej strony – odwrotnie.
- umowy wielostronne: alfabetycznie
Język:

lOMoARcPSD|8469392
- dwustronne: zazwyczaj w językach obydwu kontrahentów

- wielostronne: uznane języki światowe: angielski, francuski, hiszpański, rosyjski i chiński (Karta
NZ), arabski
Tekst autentyczny –
Ius contrahendi, ius tractatuum:

- państwa (przysługuje im pierwotne, wynikające z samego faktu istnienia, prawo zawierania) –
art. 6 KWPT
- państwa złożone: tylko władza centralna, ale wyjątkowo zdarza się, że obok federacji również
części składowe państwa mają prawo zawierania umów (decyduje p. wewnętrzne)
- inne podmioty prawa międzynarodowego (w ograniczonym zakresie, prawo nadane lub uznane
przez państwa): Stolica Apostolska, organizacje międzynarodowe, strona wojująca, powstańcy,
organizacja narodu walczącego o wyzwolenie
Zawieranie umów międzynarodowych:
Zawarcie umowy międzynarodowej – proces prowadzący do ustalenia przez państwa wzajemnych

praw i obowiązków w formie umownej, zakończony uprawomocnieniem się umowy i jej wejściem w
życie.
A. ROKOWANIA (NEGOCJACJE)
- prowadzą do uzgodnienia i ostatecznego zredagowania tekstu umowy
- dwustronne: upełnomocnieniu do tego przedstawiciele, w formie ustnej lub pisemnej na szczeblu
uzgodnionym przez strony; często przedstawiciele dyplomatyczni
- wielostronne: problem uzgodnienia interesów różnych grup państw, zagadnienia formalno-
redakcyjne , często międzynarodowe konferencje (przygotowanie projektów: ONZ, inne organizacje
międzynarodowe, Komisja prawa Międzynarodowego ONZ)
B. PARAFOWANIE
- sposób ustalenia autentyczności tekstu umowy
- oznacza zakończenie uzgadniania tekstu umowy, nie można w nim czynić zmian, tekst jest
przygotowany do podpisania
- nie jest to wyrażenie zgody państw na związanie się umową
- stosowane, aby nadać bardziej uroczysty charakter aktowi podpisania umowy
- KWPT przewiduje je jako sposób podpisania traktatu, gdy państwa negocjujące tak się umówiły (art.
12 ust. 2 lit. a) - ostateczne wyrażenie zgody na związanie się umową tylko tych umów, które
dochodzą w wyniku podpisania, bez konieczności ratyfikacji lub zatwierdzenia (umów w trybie
prostym)
C. PODPISANIE
- przez upoważnionych do tego pełnomocników stron
- wyjątek: konwencje pracy Międzynarodowej Organizacji Pracy (od razu ratyfikowane), umowy w
formie wymiany not – tzw. noty werbalne (od razu ratyfikowane)
- może być formą wyrażenia zgody na związanie się umową
D. RATYFIKACJA
Ratyfikacja – zatwierdzenie umowy przez kompetentny do tego organ państwowy (jaki – określa
prawo wewnętrzne)
- ostateczne wyrażenie zgody na związanie się umową
- pełna swoboda państw w zakresie określania swojej procedury wewnętrznej ratyfikacji
Polska:
Konstytucja, ustawa o umowach międzynarodowych, rozporządzenie RM w sprawie wykonania
niektórych przepisów ustawy o umowach międzynarodowych
- art. 146 Konstytucji: RM zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz
zatwierdzenia i wypowiada inne umowy międzynarodowe
- art. 133 Konstytucji: Prezydent ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, o czym zawiadamia
Sejm i Senat

lOMoARcPSD|8469392
- art. 12 ust.1 UUM – związanie RP umową międzynarodową wymaga zgody wyrażonej w drodze
ratyfikacji lub przez zatwierdzenie
- dwa podstawowe tryby związania: ratyfikacja i zatwierdzenie
1. ratyfikacja
- akt Prezydenta, mimo że zawiera je RM
- te, które są wymienione w art. 89 ust.1 i art. 90 Konstytucji oraz inne, które przewidują wymóg
ratyfikacji albo ją dopuszczają, a szczególne okoliczności to uzasadniają
- rodzaje ratyfikacji:
 duża ratyfikacja (wcześniejsza zgodna Sejmu i Senatu, odnosi się do umów
wymienionych w art. 89 ust. 1 Konstytucji),
 ratyfikacja w trybie art. 90 Konstytucji (ustawa, wyrażająca zgodę na ratyfikację musi
zostać uchwalona przez Sejm i Senat odpowiednio większością 2/3 głosów lub poprzez
referendum ogólnokrajowe; wyboru trybu wyrażania zgody na ratyfikację dokonuje Sejm
bezwzględną większością głosów),
 mała ratyfikacja (dokonywana na podstawie art. 89 ust.2 Konstytucji, Premier
powiadamia Sejm o zamiarze przedłożenia umowy Prezydentowi do ratyfikacji)
2. zatwierdzenie
- art. 12 ust. 3 UUM: umowa niepodlegające ratyfikacja podlega zatwierdzeniu przez RM
- rodzaje zatwierdzenia:
 tryb złożony (państwo składa dwa oświadczenia woli: najpierw jest podpisywana, a potem
zatwierdzana przez RM; RM udziela najpierw zgody na podpisanie umowy, a potem na
związanie Polski umową)
 tryb prosty (państwo składa jedno oświadczenie woli, tylko umowy zawierane przez
podpisanie, wymianę not i inne uproszczone formy, zgoda RM na związanie jest dana w
chwili zgody na podpisanie)
- art. 13 ust.2 UUM: stosowanie trybu prostego
- umowy niepodlegające ratyfikacji nie mogą być źródłem powszechnie obowiązującego prawa (mogą
działać tylko w sferze prawa wewnętrznego – wiązać jednostki organizacyjne podporządkowane
organowi, który zawarł umowę)
Nie podlegają ratyfikacji:

- deklaracje o treści politycznej przyjęte na spotkaniu mężów stanu
- umowy resortowe zawierane przez ministrów w zakresie ich kompetencji
- umowy zawierane podczas wojny przez dowódców wojskowych
E. WYMIANA LUB ZŁOŻENIE DOKUMENTÓW RATYFIKACYJNYCH

- ratyfikacja jest aktem wewnętrznym – nie wywołuje bezpośrednich skutków w sferze PM
- skutki wywołuje dopiero wymiana lub złożenie dokumentów ratyfikacyjnych
- umowy dwustronne: przedstawiciele stron, uzyskują dowód, że druga strona dokonała ratyfikacji
- umowy wielostronne: dokumenty składa się depozytariuszowi (zwykle państwo, na terytorium
którego została podpisana umowa, organizacje międzynarodowe itd.), depozytariusz informuje strony
umowy o wszystkich dokumentach, notyfikacjach i zawiadomieniach dotyczących umowy
- kończy postępowanie związane z zawieraniem umowy
F. REJESTRACJA
- próba eliminacji tajnych umów już w Pakcie Ligi Narodów
- art. 102 Karty NZ: wszyscy członkowie mają obowiązek rejestrowania umów zawartych po wejściu w
życie Karty, jeśli nie zostanie zarejestrowana – żadna ze stron nie będzie mogła się powołać na taki
traktat/układ przed organem ONZ
- Uniteted Nations Treaty Series we wszystkich językach autentycznych (+ tłumaczenie angielskie i
francuskie)
G. PUBLIKACJA WEWNĘTRZNA
- wydawnictwa, dzienniki urzędowe
- prawo międzynarodowe nie wiąże skutków prawnych z ogłoszeniem umowy w państwie
- może być niezbędna z punktu widzenia prawa wewnętrznego
- Polska: ratyfikowane - Dziennik Ustaw, niektóre umowy w dziennikach urzędowych resortów

lOMoARcPSD|8469392
Obowiązywanie umowy międzynarodowej:
Wyrażanie zgody:
- niezbędne jest wyrażenie zgody na związanie się umową przez konkretne państwo
- wyrażana w toku zawierania umowy lub później, gdy państwo przystępuje do już zawartej umowy
międzynarodowej
- forma wyrażania: różnorodna, państwa układające tekst mogą ustalić ją dowolnie
- art. 11 KWPT: podpisanie, wymiana dokumentów stanowiących traktat, ratyfikacja, przyjęcie,
zatwierdzenie, przystąpienie lub inny uzgodniony sposób
- żadne państwo nie może zostać zmuszone do związania się umową
Zasada „pacta sunt servanda” – zasada świętości umów

- jeżeli zgodę wyrażono we właściwej formie i umowa została zawarta, wówczas strony umowy
zobowiązane są wykonywać w dobrej wierze jej postanowienia
- stałość i pewność obrotu prawnego
- norma zwyczajowa, która została potwierdzona w wielu umowach i innych aktach
międzynarodowych (Karta NZ, KWPT – art. 26)
- wszystkie ważnie zawarte i mające moc obowiązującą umowy międzynarodowe
- decyzja państwa co do związania się musi być prawidłowo podjęta (swobodnie, przez kompetentne
organy, nie jako wynik oszustwa lub błędu), rzeczywiście wyrażona (upełnomocniony do tego
przedstawiciel) oraz by przedmiot umowy był zgodny z prawem (ius cogens)
- domniemanie ważności każdej umowy (art. 42 KWPT)
Przyczyny nieważności umowy międzynarodowej

KWPT określa możliwe przyczyny nieważności umowy i przewiduje tryb postępowania względem
nich:
a) związane z naruszeniem prawa wewnętrznego kontrahentów dotyczącego zawierania umów
 nie można powoływać się na prawo wewnętrzne aby usprawiedliwić niewykonanie
umowy (zasada)
 wyjątek (art. 46): sytuacja, kiedy zgodna na związanie się umową została wyrażona z
pogwałceniem normy prawa wewnętrznego, która ma zasadnicze znaczenie w tej
dziedzinie (kompetencji do zawierania umów), pogwałcenie to musi być oczywiste –
obiektywnie widoczne
b) wady oświadczenia woli

 przekroczenie przez przedstawicieli upoważnienia do wyrażenia zgody (art. 47) –
naruszenie szczególnych ograniczeń upoważnienia, które były podane do wiadomości
pozostałym państwom negocjującym przed wyrażeniem zgody
 błąd (art. 48)
 podstęp (art. 49)
 przekupstwo (art. 50)
 przymus wobec przedstawiciela państwa (art. 51)
 przymus wobec państwa (art. 52) – polegający na groźbie lub użyciu siły sprzeczne z
zasadami prawa międzynarodowego wyrażonymi w Karcie
c) niezgodność z ius cogens

 z chwilą pojawienia się nowej normy o charakterze ius cogens każda umowa dawniej
zawarta, a z nią sprzeczna, staje się nieważna i wygasa
Aspekty zakresu obowiązywania i stosowania umowy międzynarodowej
I. Zakres czasowy
- UM pozostaje w mocy przez okres ograniczony momentem jej uprawomocnienia się i wygaśnięcia
- obowiązuje od momentu jej uprawomocnienia (czas, kiedy kontrahenci wyrazili w sposób definitywny
zgodę na związanie się umową i kiedy dokonano wszelkich czynności niezbędnych do
uprawomocnienia się umowy)
- umowa, która się uprawomocni, nie musi w tym samym momencie wejść w życie (zacznie regulować
stosunki między stronami) i nie musi być od razu stosowana

lOMoARcPSD|8469392
- umowa wygasa = wygasa obowiązek jej stosowania

- stosowanie umowy może czasem zostać zawieszone, mimo że umowa nie wygasła
- może być stosowana prowizorycznie przed uprawomocnieniem się
a) wejście w życie umowy międzynarodowej

 o czasie wejścia decydują jej postanowienia (sama umowa określa moment wejścia w
życie)
 niewymagające ratyfikacji/zatwierdzenia: z chwilą podpisania lub w określonym czasie
po podpisaniu, niekiedy dokładna data i godzina, spełnienie warunku zawieszającego
 wymagające ratyfikacji/zatwierdzenia: dokonanie wymiany dokumentów
ratyfikacyjnych/not dotyczących dokonania zatwierdzenia, określony czas po
dokonaniu wymiany  dwustronne, w określonym czasie po złożeniu ustalonej liczby
dokumentów ratyfikacyjnych, not zatwierdzenia lub przystąpienia, czasem określona
liczba lub państwa  wielostronne
 brak klauzuli wejścia w życie: trzeba określić intencję stron (niepodlegające ratyfikacji
– z chwilą podpisania, podlegająca ratyfikacji – dokonanie wymiany dokumentów)
b) wygaśnięcie umowy międzynarodowej

 przyczyny przewidziane przez umowę (upływ czasu, na jaki została zawarta,
spełnienie się warunku rozwiązującego, wypowiedzenie umowy zgodnie z jej
postanowieniami)
 klauzula prolongacyjna: jeżeli w określonym czasie przed upływem rozwiązania umowy
żadna ze stron jej nie wypowie, automatycznie się przedłuża
 warunek rozwiązujący: musi nastąpić przypadek przyszły i niekonieczny, który powoduje
rozwiązanie umowy
 klauzula zawierająca możliwość wypowiedzenia: nie natychmiastowo, ale w jakiś czas po
notyfikacji
 przyczyny nieprzewidziane przez umowę (za zgodną wolą stron umowy lub w wyniku
zdarzeń obiektywnych, które nie mogą podlegać różnym ocenom)
 zawsze może być uchylona lub zmodyfikowana zgodną wolą wszystkich jej stron (nie
trzeba podawać uzasadnienia), także poprzez zawarcie nowej umowy z umieszeniem
klauzuli uchylającej (traci moc umowa zawarta poprzednio)
 utrata podmiotowości przez jedną ze stron (umowa dwustronna – wygaśniecie
umowy, umowa wielostronna – zmniejszenie się liczy kontrahentów)
 możliwość jednostronnego wycofania się z umowy (chyba że umowa nie przewiduje
takiej możliwości ani nie można tego wywnioskować z intencji stron, wyjątkowe
okoliczności: pogwałcenie umowy przez kontrahenta, powstanie sytuacji
uniemożliwiającej wykonanie umowy- trwałe zniknięcie lub zniszczenie przedmiotu
niezbędnego do wykonania umowy, zasadnicza zmiana okoliczności)
 teoria klauzuli ebus sic standibus – każda umowa zawierana jest w określonych
okolicznościach, w okolicznościach odmiennych państwo prawdopodobnie nie wyraziłoby
zgody na taką umowę
 aby jednostronnie się wycofać muszą być spełnione pewne warunki: zmiana okoliczności
jest zasadnicza i nie była przewidywana, istnienie okoliczności zmienionych stanowiło
istotną podstawę zgody na związanie się umową, skutkiem zmiany jest przekształcenie
zakresu obowiązków, jakie pozostają do wypełnienia
 na zmianę okoliczności nie można się powoływać w związku z umową ustanawiającą
granicę lub gdy zmiana okoliczności jest wynikiem pogwałcenia przez stronę obowiązku
wynikającego z umowy lub jakiegokolwiek innego zobowiązania międzynarodowego
Wpływ wojny na umowy międzynarodowe

- umowy można tu podzielić na te, które regulują stosunki pokojowe i przeznaczone są na
czas pokoju oraz te, które regulują stosunki wojenne i przeznaczone są na czas wojny
- umowa może zawierać postanowienia obu rodzajów
- regulujące stosunki pokojowe i przeznaczone na okres pokojowy mogą ulec zawieszeniu lub
wygaśnięciu (zwykle regulowane ex post w traktatach pokojowych)
II. Zakres podmiotowy obowiązywania umowy międzynarodowej

- państwa można podzielić na strony umowy oraz państwa trzecie (niebędące stronami danej umowy)

lOMoARcPSD|8469392
- strona: państwo, które wyraziło zgodę na związanie się traktatem i dla którego traktat wszedł w życie
- umowa obowiązuje i tworzy określone prawa i obowiązki jedynie dla jej stron (pacta tertiis nec
nocent nec prosunt)
- żadnemu państwu niemożna narzucić zasad postępowania i zobowiązań bez jego zgody
- wyjątki: umowy na korzyść państwa trzeciego oraz umowy na niekorzyść państwa trzeciego
a) umowy na korzyść państwa trzeciego (in faworem tertii)

- przyznają korzyść państwa trzeciego przyznają uprawnienia lub korzyści określonemu imiennie
państwu
- także umowy tworzące uprawnienia lub przyznające korzyści dla wszystkich państw, czyli umowy
tworzące sytuacje obiektywne
- państwo trzecie nie jest zobowiązane do przyjęcia zaoferowanej mu korzyści, wymagana jest
jego zgoda (może być domniemana)  suwerenność państw nie pozwala niczego narzucić,
nawet korzyści
- państwo trzecie nie może dochodzić przyznanych mu w umowie korzyści, jeżeli strony nigdy mu
korzyści nie przekazały (dopiero gdy wejdzie w posiadanie swych praw)
- jeżeli państwo trzecie wejdzie w posiadanie uprawnienia lub korzyści, a umowa nie
przewidywała, że uprawnienia lub korzyści mogą być odwołane, wtedy bez zgody państwa
trzeciego nie można zmienić powstałej w ten sposób sytuacji prawnej
b) umowy na niekorzyść państwa trzeciego

- nakładają na państwo zobowiązania
- umowy zawierające postanowienia wobec państwa, które przez rozpoczęcie wojny agresywnej
pogwałciło podstawowe prawa innych państw
- w innych przypadkach wymagana jest pisemna zgoda państwa trzeciego (art. 35 KWPT)
III. Zakres terytorialny obowiązywania i stosowania umowy

- jest stosowana i obowiazuje na całym terytorium wszystkich stron (art. 29)
- niektóre umowy są wyraźnie zlokalizowane i dotyczą określonych części terytorium państwowego
(np. dotyczące stref zdemilitaryzowanych, przestrzeni powietrznej, rzeki, dotyczące sytuacji
mniejszości narodowej)
- klauzula kolonialna (klauzula terytoriów zależnych): gdy państwo sprawuje władzę w koloniach lub
innych obszarach zależnych i jest odpowiedzialne za ich stosunki międzynarodowe, na mocy tej
klauzuli umowa zawarta przez państwo kolonialne obowiązywała wyłącznie na terytorium metropolii.
Do rozciągnięcia na obszary kolonialne i inne zależne niezbędne były dodatkowe oświadczenia
państw kolonialnych
IV. Zakres przedmiotowy obowiązywania umowy międzynarodowej. Zastrzeżenia

- zasada: umowa międzynarodowa obowiązuje w całości
- wyjątki: niektóre umowy wielostronne dopuszczają związanie się tylko ich częścią, instytucja
zastrzeżeń
Zastrzeżenie – jednostronne oświadczenie złożone przez państwo podczas podpisywania, ratyfikacji,

przyjęcia, zatwierdzenia lub przystąpienia do umowy, za pomocą którego zmierza ono do uchylenia
lub modyfikacji skutków prawnych określonych postanowień umowy w ich zastosowaniu do tego
państwa
- zwykle państwo zmierza do uchylenia w stosunku do siebie postanowień umowy
- czasem może służyć do nadania postanowieniom szczególnego znaczenia, interpretacji, modyfikacji
- mogą być składane w różnych fazach procesu zawierania umowy, nigdy po ostatecznym wyrażeniu
zgody na związanie się umową
- wyłącznie umowy wielostronne
- pozwala na związanie się umową jak największej liczbie państwa
- dopuszczalność zgłaszania: jasna, gdy została uregulowana w samej umowie (gdy wyklucza 
niedopuszczalne, np. Karta NZ, zezwala  dopuszczalne, zwykle umowa przewiduje, do których
spraw mogą być zgłaszane zastrzeżenia, a jakie są na tyle istotne, że muszą być przyjęte przez
wszystkie strony)
- art. 19 KWPT – zastrzeżenia są dopuszczalne, gdy nie są sprzeczne z przedmiotem i celem umowy
- sprzeciw wobec zastrzeżeń: KWPT przewiduje sprzeciw zwykły (postanowienia, do których
zgłoszono zastrzeżenia, a potem sprzeciw, nie mają zastosowania między państwem zgłaszającym

lOMoARcPSD|8469392
zastrzeżenie a państwem zgłaszającym sprzeciw) oraz sprzeciw kwalifikowany (między państwem,

które zgłosiło zastrzeżenie, a państwem, które zgłosiło sprzeciw kwalifikowany w stosunku do
zastrzeżenia, umowa w ogóle nie wchodzi w życie)
- zastrzeżenie uchyla lub modyfikuje postanowienia umowy na rzecz państwa, które je zgłosiło,
równocześnie uchyla lub modyfikuje odpowiednie postanowienia w takim samym zakresie dla innych
stron umowy w ich stosunkach z państwem zgłaszającym zastrzeżenie (zasada wzajemności praw i
obowiązków)
Interpretacja umowy międzynarodowej:
- podstawą może być tylko tekst autentyczny, a nie tłumaczenie, które nie ma
prawnomiędzynarodowej mocy wiążącej
- dwa lub więcej języków mających moc wiążącą  należy brać wszystkie teksty pod uwagę, mimo że
występują między nimi różnice
- teksty często są niejasne, czasem jest to zamierzone (możliwość różnych interpretacji!)
a) podmiot interpretujący umowę: w zależności od tego kto, różny jest walor prawny interpretacji:
 doktrynalna – przeprowadzana przez teoretyków PM, nie ma mocy wiążącej, lecz mieć
wpływ na interpretację przyjętą przez strony, organy międzynarodowe czy sądy
 urzędowa – interpretacja autentyczna (dokonana wspólnie przez wszystkie strony umowy,
może być zawarta w odrębnym dokumencie – wtedy jest bezwzględnie wiążąca dla stron)
lub quasi-autentyczna (wynikająca ze zgodnego postępowania państw), wiążąca jest tylko
dla interpretujących i żadna strona nie ma prawa narzucać jej innym stronom
 sądowa (arbitraż, MTS) – wiąże tylko te strony umowy, które uczestniczyły w
postępowaniu sądowym, jako strony spor lub interwenienci w procesie)
 interpretacja organów organizacji międzynarodowej – wiąże dany organ, ale czasami
państwa członkowskie, zwłaszcza w zakresie działalności w danym organie
- ogólne zasady interpretacji (art. 31 KWPT)
1. należy interpretować umowy w dobrej wierze (pacta sunt servanda)
2. użyte w umowie wyrazy i zwroty powinny być w zasadzie rozumiane tak, jak to wynika z ich
normatywnego znaczenia, znaczenie szczególne tylko, gdy zostanie ustalone, że było to zamiarem
stron
3. znaczenie poszczególnych wyrazów należy przyjmować w świetle przedmiotu i celu umowy
- kontekst: sam tekst umowy ( w tym wstęp i załączniki), wszelkie porozumienia osiągnięte między
wszystkimi stronami w związku z zawarciem umowy, a przyjęte przez pozostałe strony w charakterze
dokumentu dotyczącego tej sprawy
- także należy brać pod uwagę późniejsze porozumienia między stronami dotyczące interpretacji
umowy lub stosowania jej postanowień, praktykę stosowania umowy, wszelkie normy PM
obowiązujące w stosunkach między stronami, które mogą mieć znaczenie dla interpretacji umowy
- pomocnicze środku interpretacji:: w tym prace przygotowawcze do umowy oraz okoliczności, w
jakich została zawarta, wówczas, gdy zwykłymi środkach nie można osiągnąć rozsądnych i logicznych
wyników
PODMIOTY PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO
Podmiot prawa międzynarodowego – ten, kto posiada prawa i obowiązki wynikające bezpośrednio z
Podział podmiotów prawa międzynarodowego:

 państwa: suwerenne, pełne i pierwotne (są podmiotem prawa międzynarodowego z chwilą
powstania)
 wszystkie inne: niesuwerenne, niepełne, pochodne (podmiotowość stworzona lub uznana przez
państwa, posiadana w takim zakresie, w jakim została nadana przez państwa)
Podział C. Berezowskiego:
1) zorganizowane
a) terytorialne
 suwerenne (państwa)
 niesuwerenne
- trwałe (istniejące bezterminowo)

lOMoARcPSD|8469392
- czasowe (byt czasowo ograniczony, np. strona wojująca)

b) bezterytorialne
2) niezorganizowane (organizacje międzynarodowe)
PAŃSTWO
Państwo – suwerenna organizacja terytorialna
- określone terytorium
- ludność zamieszkująca to terytorium muszą wystąpić łącznie
- władza o charakterze władzy najwyższej (suwerennej)
Konwencja o prawach i obowiązkach państw (VII konferencja panamerykańska w Montevideo):

Państwo, jako osoba prawa międzynarodowego, powinno posiadać następujące atrybuty: a) stałą
ludność, b) określone terytorium, c) rząd, d) zdolność do utrzymania stosunków z innymi państwami.
- nie można mówić o państwach zależnych, gdyż cechą państwa jest jego niezależność
Suwerenność państwowa – niezależność władzy państwowej od jakiejkolwiek innej władzy.

- cecha władzy państwowej, personifikującej i reprezentującej państwo w stosunkach
międzynarodowych
- władza państwowa jest władzą najwyższą, niepodlegającą innej władzy zewnętrznej, oraz pierwotną,
bo swoich uprawnień nie czerpie od żadnej innej władzy
- pełnia i wyłączność władzy na terytorium państwa (suwerenność terytorialna, zwierzchnictwo
terytorialne)
- granicą wykonywania władzy suwerennej jest poszanowanie suwerenności innych państw (brak
suwerenności absolutnej)
- neokolonializm: państwa oficjalnie uznają niepodległość i suwerenność dawnych kolonii, ale
podejmują środki w celu utrzymania w faktycznej zależności formalnie niepodległego państwa
Prawa zasadnicze państw – te prawa, które przysługują każdemu państwu od czasu jego powstania
przez cały czas jego istnienia. Wykształciły się na drodze zwyczajowej i określają sytuację każdego
państwa w społeczności międzynarodowej.
a) prawo do istnienia
b) prawo do niezawisłości
c) prawo do równości
d) prawo do obrotu
e) prawo do czci
Prawa nabyte – wynikają z umów międzynarodowych, każde państwo może mieć odmienne prawa
nabyte, zależne od aktualnego stanu stosunków międzynarodowych
Powstanie i upadek państwa
a) powstanie państwa – efekt procesu historycznego (geneza) – okres ruchów wyzwoleńczych

(emancypacyjnych), które mogą rozwijać się na obszarze przyszłego państwa lub poza jego
granicami. Może nastąpić drogą pokojową (uznanie ruchu przez dotychczasową władzę) lub w
wyniku walki narodowowyzwoleńczej (dotychczasowa władza nie chce uznać prawa narodu
do samostanowienia)
b) sposoby powstania państwa
1) oderwanie się części terytorium i utworzenie nowego niezależnego państwa
(szczególnym przypadkiem jest oderwanie się terytorium zależnego w wyniku procesu
dekolonizacji)
2) rozpad państwa na kilka nowych państw
3) połączenie się kilku państw w jedno nowe
4) utworzenie nowego państwa na terytorium niepodlegającymi suwerenności żadnego
państwa

lOMoARcPSD|8469392
c) upadek państwa – fakt historyczny, dzieje się wtedy, gdy zanika suwerenna władza
państwowa na określonym terytorium i nad określoną ludnością. Współcześnie żaden naród
nie może być pozbawiony wbrew swojej woli władnego państwa.
1) inkorporacja (włączenie jednego państwa do innego państwa lub państw)
2) rozpadnięcie się na kilka części składowych
3) połączenie dwóch lub więcej państw
- prawo państwa do samoobrony indywidualnej lub zbiorowej w przypadku napaści zbrojnej

- KNZ wprowadziła zakaz niszczenia istnienia państwa (aneksji)
Ciągłość i sukcesja państw
 czasowa okupacja terytorium państwa lub bezprawna aneksja oraz brak władz najwyższych lub
ich niemożność sprawowania władzy na terytorium: nie przerywa ciągłości bytu państwa jako
podmiotu prawa międzynarodowego, jeżeli władze po czasie odzyskały możliwość wykonywania
suwerenności (ius postliminii)
 rewolucyjna zmiana rządu połączona z rewolucją społeczno-polityczną pociągającą zmianę

typu państwa: uznanie ciągłości prawnomiędzynarodowej
Sukcesja
- dwie umowy międzynarodowe w systemie ONZ: o sukcesji państw w odniesieniu do
traktatów (1978 r.), o sukcesji państw w odniesieniu do mienia, archiwów i długów
państwowych (1983 r.)
- sukcesja państwa to zastąpienie jednego państwa przez inne w odniesieniu do danego
terytorium
- wygasają prawa i obowiązki jednego państwa oraz powstają w to miejsce prawa i obowiązki
innego państwa
- sukcesja części terytorium: zasada zmienności (przesuwalności granic traktatowych)  po
zmianie terytorialnej umowa wiąże państwo na całym terytorium, tak jak zostało określone nowymi
granicami, z wyjątkiem umów zlokalizowanych
- brak konkretnej praktyki w sytuacji powstania nowych państw
Cztery główne teorie w zakresie sukcesji nowych państw:
1) teoria tabula rasa – nowo powstałe państwo z zasady nie jest związane
dawniejszymi umowami międzynarodowymi, nie przejmuje praw ani obowiązków
poprzedniego suwerena
2) teoria prawa wyboru – nowo powstałe państwo ma prawo dokonać wyboru i
notyfikować, które z umów zawartych przez dawnego suwerena chce utrzymać w
mocy, ale stawia to państwa w pozycji nierównoprawnej
3) teoria kontynuacji z prawem wypowiedzenia – między nowym państwem a
dawnym suwerenem istnieje sukcesja generalna, zarówno nowemu państwu jak i
innym kontrahentom przysługuje prawo wypowiedzenia umów, którymi nie chcą
być wzajemnie związani
4) teoria prawa do namysłu – tymczasowe utrzymanie w mocy wszystkich umów
dwustronnych celem przeprowadzenia negocjacji co do ich przedłużenia lub
zmiany, a w przypadku umów wielostronnych związanie na zasadzie wzajemnymi
(z państwami, które nie wyraziły przeciwnego zamiaru)
- umowy ustalające granice, umowy zlokalizowane (związane z terytorium): choć nowe państwo nie
ma obowiązku przejęcia zobowiązań umownych byłego suwerena, to obowiązek taki istnieje w
przypadku umów zlokalizowanych; sukcesja państw nie ma wpływu na granice państw ani prawa i
obowiązki graniczne
- Konwencja Wiedeńska o sukcesji państw w stosunku do traktatów: odmienna regulacja w
zależności od tego, jak powstało państwo-sukcesor (państwa nowo niepodległe – tabula rasa z
prawem jednostronnego notyfikowania sukcesji w stosunku do umów wielostronnych; zjednoczenie
istniejących państw lub podział istniejącego – kontynuacja zobowiązań umownych ipso iure)
Państwo w stosunkach międzynarodowych

lOMoARcPSD|8469392
Suwerenność i kompetencja własna państw

- zasada suwerenności podstawową normą prawną określającą sytuację państw w społeczności
międzynarodowej
- Karta NZ: suwerenna równość
- suwerenna równość pojawia się w wielu rezolucjach Zgromadzenia Ogólnego ONZ
- statuty organizacji regionalnych: Karta Organizacji Państw Amerykańskich, Akt tworzący Unię
Afrykańską, umowy wielostronne o charakterze powszechnym: Konwencje Wiedeńskie o stosunkach
dyplomatycznych, o stosunkach konsularnych, o prawie traktatów
- władze państwowe mogą działać tak jak uważają za słuszne i najbardziej zgodne z interesami i
potrzebami danego państwa (dowolnie, według własnego uznania), zarówno w stosunkach
wewnętrznych jak i stosunkach międzynarodowych
- granicą władzy suwerennej jest poszanowanie suwerenności innych państw
- każde państwo może robić to wszystko, co nie jest zakazane przez normy prawa
międzynarodowego wiążące to państwo
- kompetencja własna państwa (kompetencja wewnętrzna): każde państwo może działać zupełnie
swobodnie i według własnego uznania we wszystkich sprawach, które należą do jego kompetencji
własnej
- postanowienia umów międzynarodowych, zobowiązań powodują ograniczenie swobody działania
- to, co należy do kompetencji własnej państwa, określone jest przez aktualny stan jego
zobowiązań prawnomiędzynarodowych
- zakres kompetencji własnej jest zmienny w czasie (zagadnienia należące kiedyś do kompetencji
własnej państwa może stać się przedmiotem reglamentacji międzynarodowej) oraz zmienny
podmiotowo (zagadnienia kompetencji własnej A mogą być poddane reglamentacji międzynarodowej
w przypadku państwa B)
- każda umowa, która ograniczałaby wybór ustroju politycznego, społecznego i
gospodarczego, byłaby nieskuteczna – to będzie zawsze kompetencja własna państwa
Zasada nieinterwencji
- zakaz mieszania się państw (i organizacji międzynarodowych) w sprawy należące do kompetencji
własnej innych państw
- doktryna Calvo-Drago: wierzyciel zagraniczny nie ma prawa uprzywilejowanego traktowania, a
państwo, którego jest obywatelem, do interwencji w celu ściągnięcia prywatnych wierzytelności (a
następnie potwierdzenie w II Konwencji Haskiej w sprawie ograniczenia użycia siły w celu ściągnięcia
długów zagwarantowanych umową)
- jedna z podstawowych zasad określających sytuację państw w społeczności międzynarodowej
- jedna z zasad pokojowego współistnienia państw
- KNZ: suwerenna równość wszystkich członków ONZ  państwo lub grupa nie mogą ingerować w
sprawy innego państwa, tak samo jak sama organizacja
Równość państw i ich immunitet jurysdykcyjny

- równość wobec prawa i korzystanie z jednakowej ochrony prawnej niezależnie od liczby ludności,
terytorium, potencjału wojskowego, gospodarczego
- potwierdzona licznymi umowami międzynarodowymi
- suwerenna równość (KNZ): państwa prawnie są równe, każde państwo korzysta z pełnej
suwerenności, osobowość państwa, jak i jego integralność terytorialna i niezależność muszą być
szanowane
- konsekwencje równości: materialne, proceduralne, protokolarne
- alfabetyczny porządek podpisywania umów wielostronnych, zasada alternatu przy dwustronnych
- państwa niekoniecznie mają całkowicie równe uprawnienia i obowiązki międzynarodowe (poza
prawami zasadniczymi i wynikłymi stąd obowiązkami)
- immunitet jurysdykcyjny państwa: żadne państwo nie może sądzić innego państwa (zasada
zwyczajowa)
- immunitet ten nie przysługuje, gdy państwo występuje jako podmiot praw prywatnych, kiedy zajmuje
się działalnością gospodarczą (działa iure gestionis)
- immunitet obcego państwa obejmuje jego organy i wszystkie agendy państwowe, siły zbrojne oraz
własność
RODZAJE PAŃSTW

lOMoARcPSD|8469392
- państwa są równe wobec prawa, ale niektóre odznaczają się pewnymi cechami charakterystycznymi,
a więc dopuszcza się ich zróżnicowanie
- dawny podział: niezależne i zależne (protektoraty, państwa wasalne itd.)
1) jednolite i złożone (struktura państwa)
a) jednolite
- pojedynczy podmiot prawa międzynarodowe
- jeden centralny rząd, który nabywa uprawnienia i zaciąga zobowiązania w imieniu całego państwa
- państwa związkowe (federacje) z szeroko rozbudowanymi kompetencjami części składowych, także
są uważane za państwa jednolite, jeżeli w zakresie stosunków międzynarodowych należąc wyłącznie
do rządu centralnego
b) złożone
- federacje, w których zarówno całe państwo jak i jej części składowe są państwami w znaczeniu
prawa wewnętrznego, ale w znaczeniu prawa międzynarodowego państwo nadal jest podmiotem
tylko jako całość
- nawet gdy w ramach konstytucji części składowe mają pewne kompetencje do działania w sferze
międzynarodowej
- konfederacje: związki państw, powstałe na mocy umowy międzynarodowej; państwa pozostają
suwerennymi, a ich stosunki między sobą i relacje z państwami trzecimi określa prawo
międzynarodowe. Otrzymany w ten sposób związek obejmuje określone dziedziny, w których
kompetencje wykonywane są wspólnie, może posiadać także własne organy, a jej uprawnienia mają
charakter pochodny
- może mieć podmiotowość prawnomiędzynarodową, określoną w umowie międzynarodowej
2) śródlądowe, o niekorzystnym położeniu geograficznym i archipelagiczne
a) śródlądowe
- bez dostępu do morza
- dawniej nie miały prawa korzystania z obszarów morskich (brak prawa do bandery morskiej – nie
mogły nadawać statkom swojej przynależności państwowej)
- współcześnie pełne prawo do korzystania z wolności mórz, ale nie mogą ustanawiać sfer
przybrzeżnych i czerpać z nich korzyści gospodarczych
- ułatwienia tranzytowe, przewidziane w niektórych umowach, preferencje w dostępie do żywych
zasobów stref ekonomicznych innych państw
b) o niekorzystnym położeniu geograficznym

- mają dostęp do morza, ale ze względu na położenie nie mogą ustanowić 200-milowych stref
ekonomicznych (ograniczony dostęp do bogactw morskich)
- szczególne uprawnienia, także preferencje w dostępie do żywych zasobów stref ekonomicznych
innych państw
- Konwencja prawa morza (1982): państwa położone nad morzami zamkniętymi i półzamkniętymi
oraz takie, które nie mogą ustanowić własnej strefy ekonomicznej
c) archipelagowe
- terytorium złożone z archipelagów i wysp
- mogą zawłaszczać obszary morskie położone między wyspami archipelagów (wody
archipelagowe)
3) trwale neutralne
- nie mogą podejmować działań, które mogłyby je wciągnąć w działania wojenne (ograniczona
zdolność działania dobrowolnie przyjęte)
- wola zainteresowanego państwa i uznanie przez inne państwa
- obowiązki: zobowiązanie do nie brania udziału w konfliktach zbrojnych między innymi państwami
(przestrzeganie zasad regulujących prawa i obowiązki państw neutralnych w czasie wojny); nie
może zaciągać zobowiązań mogących uwikłać je w wojnę (uczestniczyć w sojuszach wojskowych,
zezwalać na budowę obcych baz wojskowych na swoim terytorium); zachowanie w granicach
przyjętych zobowiązań pełnej swobody działania (powstrzymanie się od udziału w blokach
politycznych)

lOMoARcPSD|8469392
- uprawnienia: obrona terytorium przed wszelkimi zbrojnymi atakami

- czym innym jest polityka neutralności (niezaangażowania) – nie przystępowanie do bloków
wojskowych, rozwijanie współpracy międzynarodowej ze wszystkimi państwami bez względu na
ustrój)
- obecnie neutralne: Szwajcaria, Austria
PODMIOTY PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO INNE NIŻ PAŃSTWA

- zakres ich podmiotowości jest ograniczony i nadany przez państwa (pochodny)
- zdolność do działania: zdolność do wywoływania skutków prawnych w sferze
prawnomiędzynarodowej, implikuje zdolność prawną
a) organizacje międzynarodowe
- uprawnienia wynikają z umów powołujących je do życia (statutów) oraz innych umów
międzynarodowych
- prawo zawierania umów międzynarodowych z państwami i organizacjami międzynarodowymi
(ius contrahendi)
4 rodzaje umów zawieranych przez organizacje międzynarodowe:

1) umowy w sprawie stałej siedziby i czasowego przebywania organów organizacji na
terytorium państwa
2) umowy w sprawie udzielania pomocy przez organizację
3) umowy w sprawie stowarzyszenia państw z organizacją
4) umowy o współpracy i koordynacji działania, zawierane między organizacjami
międzynarodowymi
- korzystają z przywilejów i immunitetów wynikających ze statutów tych organizacji oraz
specjalnych umów międzynarodowych (nietykalność siedziby, immunitet sądowy i egzekucyjny
majątku i aktywów, zwolnienia podatkowe, ułatwienia komunikacyjne, inne dotyczące
funkcjonariuszy organizacji)
- bierne prawo legacji: państwa ustanawiają przy organizacjach swoich stałych przedstawicieli,
mających status zbliżony do przedstawicieli dyplomatycznych
- prawo do roszczeń międzynarodowych: o odszkodowanie za straty poniesione przez nie same
oraz przez ich funkcjonariuszy
- ponoszenie odpowiedzialności międzynarodowej: za szkody spowodowane ich działalnością
- wiele organizacji posiada zdolność prawną i do działań prawnych, czyli podmiotowość
prawnomiędzynarodową
b) niesuwerenne organizacje terytorialne

- organizacje terytorialne niestanowiące części terytorium żadnego państwa, które same też nie są
państwami, bo ich władze nie dysponują suwerennością, np. Andora, Monako
c) Watykan – Stolica Apostolska

- posiada ius contrahendi, zawiera szczególnego rodzaju umowy międzynarodowe
- posiada czynne i bierne prawo legacji (nuncjusze, internuncjusze)
- 11.02.1929: powstanie Państwa Watykańskiego
- Watykan jest gwarantem swobody wykonywania obowiązków Stolicy Apostolskiej
- St. Apostolska zawiera umowy zarówno we własnym imieniu jak i imieniu Państwa
Watykańskiego
d) Suwerenny Zakon Kawalerów Maltańskich z siedzibą w Rzymie

- Wielkiego Mistrza Zakonu zatwierdza Stolica Apostolska
- utrzymuje stosunki dyplomatyczne z 50 państwami, utrzymuje misje dyplomatyczne przy
organizacjach międzynarodowych
- zawiera umowy międzynarodowe (dot. współpracy humanitarnej)
e) naród
- naród walczący o niepodległość i utworzenie państwa, który już stworzył w tym celu jakąś
organizację
- prawo do samostanowienia narodów
f) powstańcy i strona wojująca

lOMoARcPSD|8469392
- grupa prowadząca walkę przeciwko dotychczasowemu suwerenowi może stać się ograniczonym
podmiotem
- wiąże się to z uznaniem za powstańców lub stronę wojującą
- uznanie za powstańców: ze względów politycznych państwo nie chce uznać grupy walczącej za
stronę wojującą, państwo stwierdza, że grupa sprawuje faktyczną władzę na pewnym obszarze, a
ono jest gotowe do nawiązania z daną grupą stosunków o ograniczonym charakterze ze względu
na ochronę swoich interesów
- uznanie za stronę wojującą: grupa powstańcza, która jest zorganizowana (władze), sprawuje
kontrolę nad pewnym terytorium i przestrzega praw i zwyczajów wojennych. Uznanie powoduje,
że grupa ta musi być traktowana jako podmiot praw i obowiązków międzynarodowych,
przysługujących państwu prowadzącemu wojnę
- podmiotowość czasowa (do powstania nowego państwa lub stłumienia powstania)
g) jednostki (osoby fizyczne)

- z reguły nie posiadają praw wynikających bezpośrednio z prawa międzynarodowego
- zwykle to państwa występują w ich imieniu z tytułu sprawowania tzw. opieki dyplomatycznej
- dopuszczenie jednostek do bezpośredniego udziału w stosunkach stanowiłoby ograniczenie
wykonywania suwerenności państwach
- umowy dot. ochrony praw jednostek i grup ludzkich nie tworzą bezpośrednich uprawnień dla
osób fizycznych, ale takie, które muszą być realizowane przez poszczególne państwa w
ramach systemów ich prawa wewnętrznego (zobowiązania jednego państwa wobec drugiego)
- wyjątkowe przypadki, kiedy jednostka może mieć uprawnienia i obowiązki płynące bezpośrednio
z prawa międzynarodowego, a nawet uzyskać zdolność do działania w sferze
prawnomiędzynarodowej (np. skarga do ETPCz, zgłoszenie naruszenia praw jednostki do
Komitetu Praw Człowieka, uznanych w pakcie praw cywilnych i politycznych); prawo do
występowania z petycjami przed organem międzynarodowym)
- prawnomiędzynarodowa odpowiedzialność jednostek (np. Trybunał Norymberski, Tokijski)
- podmiotowość międzynarodowa funkcjonariusza organizacji międzynarodowych, jeżeli całe
prawo wewnętrzne organizacji uznać za prawo międzynarodowe
1) gdy państwo zgadza się, by obywatele występowali samodzielnie na forum międzynarodowym
(ograniczenie wykonywania suwerenności)
2) czasowe ograniczenie suwerenności danego państwa
3) gdy z praw tego rodzaju mogą korzystać jednostki zamieszkujące terytoria niepodlegające
suwerenności żadnego państwa (np. obszary powiernicze)
4) w stosunkach między org. międzynarodowymi a ich funkcjonariuszami
h) osoby prawne
- co do zasady nie są podmiotami prawa międzynarodowego, a ochronę ich interesów zapewniają
państwa sprawujące opiekę dyplomatyczną
- umowy zawierane przez osoby prawne z państwami nie są umowami w sensie
prawnomiędzynarodowym
- dopuszczanie osób prawnych do pewnych dziedzin współpracy międzynarodowej regulowanej
bezpośrednio prawem międzynarodowym  posiadanie praw i obowiązków płynących z prawa
międzynarodowego, dostęp do arbitrażu i sądu (np. INMARSAT)
- eksploatacja zasobów naturalnych międzynarodowego obszaru dna morskiego (wspólne
dziedzictwo ludzkości)  pod kontrolą Organizacji Dna Morskiego, także przedsiębiorstwa
państwowe i osoby prawne mające przynależność państwową
UZNANIE MIĘDZYNARODOWE
Uznanie: stwierdzenie przez podmiot udzielający uznania istnienia pewnych faktów i gotowość
respektowania związanych z tym skutków prawnych
- podmioty uznania: nowo powstałe państwo, rząd, który doszedł do władzy w sposób
niekonstytucyjny, naród walczący o swoją niepodległość, powstańcy i strona wojująca
Podstawy uznania
- dwa poglądy: czy jest ono dyskrecjonalne (całkowicie zależne od woli podmiotu uznającego) czy
też może istnieć prawny obowiązek uznania lub nieuznania
- C. Berezowski: nie istnieje obowiązek uznania, to kompetencja własna państwa

lOMoARcPSD|8469392
- K. Skubiszewski: zasada samostanowienia narodów krępuje swobodę uznania

- odmawianie uznania, gdy istnieją wszelkie przesłanki uznania państwa lub rządu może być
uznane za akt nieprzyjazny i sprzeczny z celami ONZ
- praktyka uznania powinna być prowadzona zgodnie z ogólnymi i powszechnie uznanymi
zasadami prawa międzynarodowego, zwłaszcza prawem do samostanowienia
- żadnego państwa nie można jednak zmusić do uznania innego państwa lub rządu
Charakter uznania
- deklaratywne czy konstytutywne?
- C. Berezowski: deklaratywne, jeżeli istnienie tego co się uznaje, nie zależy od aktu uznania - nie
tworzy nowej sytuacji prawnej czy nowego podmiotu prawa międzynarodowego; konstytutywne,
gdy tworzy nową sytuację prawną lub nowy podmiot prawa nie istniałby bez aktu uznania
Formy uznania
- uznanie wyraźne: oświadczenie, że uznaje się nowe państw, rząd, powstańców czy stronę
wojującą
- uznanie milczące: określone postępowanie państwa uznającego, z którego wynika
domniemanie, że państwo uznało taką lub inną organizację
- uznanie de iure: pełne i ostateczne, gdy uznawana organizacja spełnia wszelkie warunki
niezbędne do jej uznania
- uznane de facto: niepełne, prowizoryczne i może być cofnięte, gdy uznawana organizacja nie
spełnia wszystkich warunków niezbędnych do uznania de iure, a uznający ma interes w
nawiązaniu z nią stosunków
Uznanie państwa
- jednostronny akt, za pomocą którego państw lub państwa oświadczają lub milcząco przyjmują,
że istniejącą organizację terytorialną uważają za państwo ze wszystkimi wynikającymi stąd
konsekwencjami
- nie pociąga obowiązku nawiązania stosunków dyplomatycznych
- ma charakter deklaratywny, nie tworzy nowego podmiotu (konwencja o prawach i obowiązkach
państw z 25.12.1933 z Montevideo, Karta Organizacji Państw Amerykańskich z Bogoty
30.04.1948)
Uznanie rządu
- akt jednostronny państwa, w którym oświadcza ono lub milcząco przyjmuje, że nowy rząd jest
organem właściwym do reprezentowania swego państwa w stosunkach międzynarodowych i że
uznający je chce utrzymywać stosunki z tym rządem
- kryterium efektywności: fakt, że dany rząd sprawuje rzeczywistą władzę na terytorium państwa
i jest w stanie reprezentować je wobec innych państw
Uznanie rządu spełnia trzy funkcje w międzynarodowym systemie prawnym:
1) zapewnia to, aby tylko te systemy, które jednoznacznie zasługują na taki status,
były zaakceptowane jako rządy państw (aha, akurat)
2) gwarantuje nowym rządom, że inne państwa uszanują ich status prawny
3) informują sądy, organy rządowe i obywateli państw uznających, że dany system
jest w rzeczywistości rządem innego państwa
- swoboda w zakresie wyboru kryteriów uznania (indywidualna ocena realnych kompetencji rządu)
- charakter deklaratywny, ale duże znaczenie polityczne i prawne
- doktryna Tobara (1907): nie należy uznawać rządu, który doszedł w wyniku przewrotu do
władzy, dopóki swobodnie wybrany organ przedstawicielski nie potwierdzi władzy tego rządu
- doktryna Estrady (1930): państwa powinny możliwie jak najdłużej utrzymywać miedzy sobą
stosunki dyplomatyczne bez względu na zmiany rządów
Uznanie powstańców i strony wojującej

- charakter konstytutywny
- państwo macierzyste lub państwa trzecie, wyraźnie lub milcząco
- np. ogłoszenie neutralności w obliczu wojny domowej
Atrybuty podmiotowości prawnomiędzynarodowej

1) ius tractatuum

lOMoARcPSD|8469392
2) ius legationis
3) ius standi
Podmioty:
- państwa (wszystkie atrybuty)
- organizacje międzynarodowe
- strony wojujące
- naród walczący o niepodległość
- Stolica Apostolska
- Zakon Kawalerów Maltańskich
- osoby fizyczne (beneficjenci, pmp, ponosi odpowiedzialność za swoje czyny, może zgłaszać skargi)
- osoby prawne
STOSUNKI, ZDARZENIA I AKTY (CZYNNOŚCI) PRAWNOMIĘDZYNARODOWE
1. Stosunki prawnomiędzynarodowe
- niektóre stosunki między państwami a innymi podmiotami prawa międzynarodowego stają się
stosunkami prawnymi (prawnomiędzynarodowymi)
- ich podmioty tworzą obowiązki prawnomiędzynarodowej oraz odpowiadające im uprawnienia (sieć
uprawnień i obowiązków podmiotów prawa międzynarodowego, a zwłaszcza państw)
- nie wszystkie stosunki międzynarodowe mają charakter prawny i są regulowane prawem
międzynarodowym
- mogą wynikać z samych norm bez jakichkolwiek czynności zainteresowanych podmiotów lub mogą
dla powstania, zmiany lub wygaśnięcia wymagać określonych czynności ze strony państw lub innych
podmiotów
- przedmiot stosunku prawnego: określone zachowanie się jego uczestników (podmiotów), polegające
na działaniu lub zaniechaniu, którego żądać może od innego lub innych uczestników stosunku
prawnego jeden lub wielu uczestników (uprawnienie do żądania zachowania się skorelowane z
obowiązkiem zachowania się
- nie są statyczne, powstają, zmieniają się, wygasają
- mogą na nie wpływać zmiany norm prawa, zdarzenia prawne, akty ich podmiotów
2. Zdarzenia prawnomiędzynarodowe
Zdarzenie prawnomiędzynarodowe – powoduje skutki prawne w sferze prawnomiędzynarodowej

- nie każde zdarzenie w sferze prawa wewnętrznego jest zdarzeniem prawnomiędzynarodowym
- prawo międzynarodowe wiąże z nimi określone skutki prawne
Zdarzenia:
a) naturalne – fakty fizyczne lub przyrodnicze, z którymi prawo międzynarodowe wiąże
określone skutki prawne (np. zmiana koryta rzeki granicznej, powstanie nowej wyspy na
morzu terytorialnym, przesuwanie się linii wybrzeża morskiego)
b) związane z działaniem ludzi – działania osób fizycznych, w których osoby nie występują jako
uczestnicy stosunków prawnomiędzynarodowych ani działania nie są przypisywane
państwom, jednak praw międzynarodowe wiąże z nimi określone skutki prawne (np.
przekroczenie granicy przez cudzoziemca i przebywanie na terytorium innego państwa,
ucieczka przestępcy za granicę, import i eksport towarów). Są to także działania, które są
przypisywane osobom prawnym niebędącymi podmiotami prawa międzynarodowego.
c) zachowanie się państw i zdarzenia zależne od woli podmiotów prawa
międzynarodowego
3. Akty prawnomiędzynarodowe
Akt prawnomiędzynarodowy – przejaw woli przypisywany pomiotowi lub podmiotom prawa

międzynarodowego, z którym prawo międzynarodowe wiąże określone skutki prawne.
a) przejaw woli podmiotu lub podmiotów prawa międzynarodowego
b) powstanie skutków prawnych, łączące się z przejawem woli
- wola jest pewną fikcją prawną - określone oświadczenia osób fizycznych będącymi organami
państwa lub organizacji międzynarodowych = przejaw woli państwa lub organizacji

lOMoARcPSD|8469392
Rodzaje aktów prawnomiędzynarodowych:
1) ze względu na treść
a) dozwolone przez prawo międzynarodowe
b) niedozwolone przez prawo międzynarodowe – naruszenie norm prawnomiędzynarodowych,
rodzą odpowiedzialność prawnomiędzynarodową
2)ze względu na skutki

a) mające charakter jednostkowy (jeden, określony przypadek)
b) mające zastosowanie do nieograniczonej liczby przypadków o określonych cechach
charakterystycznych (charakter normatywny, prawotwórczy)
3) ze względu na liczbę stron

a) jednostronne (przejaw woli jednego podmiotu)
b) dwustronne (zgodna wola dwóch podmiotów)
c) wielostronne (zgodna wola kilku podmiotów)
Przesłanki przypisania aktu prawnomiędzynarodowego państwu

- upoważnione organy państwa, których czynności i oświadczenia woli przypisywane są państwu
- kto jest upoważniony decyduje prawo wewnętrzne + normy prawnomiędzynarodowej (skuteczność
obrotu międzynarodowego  aby państwa nie mogły się powołać na prawo wewnętrzne w celu
uwolnienia od zobowiązania)
- domniemanie, że głowa państwa, rząd, szef rządu, minister spraw zagranicznych są uprawnieni do
występowania w imieniu państwa i wiązania państwa w stosunkach międzynarodowych (potwierdzone
Konwencją Wiedeńską o prawie traktatów z 1969 r. – z tytułu pełnionych funkcji, bez potrzeby
przedstawiania pełnomocnictwa, mogą dokonywać wszystkie czynności związane z zawarciem
umowy)
- kompetencje tych organów oraz sposób wykonywania określa prawo wewnętrzne każdego państwa
- przyjmuje się, że te organy są same władne wobec innych państw wypowiadać się co do zakresu
swoich kompetencji, a inne państwa nie mogą wnikać w prawdziwość tych informacji
- działalność innych organów państwowych jest przypisywana państwu (ustawodawczych, sił
zbrojnych, organów terenowych)
- w imieniu państwa mogą występować inne organy posiadające odpowiednie pełnomocnictwo, choć
w określonych wypadkach możliwe jest działanie nawet bez pełnomocnictwa, jeżeli później nastąpi
konwalidacja tej czynności
- państwo może upoważnić w swoim imieniu także inne państwo (wyjątkowo może mieć to nawet
charakter instytucjonalny, jak Szwajcaria reprezentująca za granicą Liechtenstein)
Organy państwa w stosunkach międzynarodowych
a) wewnętrzne (mają swoją stałą siedzibę na terytorium państwa)

 głowa państwa
- organ jednoosobowy, np. prezydent, lub kolegialny, w imieniu którego występuje
przewodniczący lub upoważniony członek, np. Prezydium Rady Najwyższej w ZSRR
- pełne prawo reprezentowania (ius represaentationis omnimodae)
- każdy akt woli głowy państwa jest wyrazem woli państwa i wywołuje określone skutki prawne
- obecnie funkcje i kompetencje bardzo się ogranicza
Prezydent RP (art. 126, art. 133 Konstytucji):

- jest najwyższym jej przedstawicielem i gwarantem ciągłości władzy państwowej
- ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, o czym powiadamia Sejm i Senat
- mianuje i odwołuje przedstawicieli dyplomatycznych RP w innych państwach i przy
organizacjach międzynarodowych
- przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedstawicieli
dyplomatycznych innych państw i organizacji
- ma nieograniczone prawo do reprezentowania RP w stosunkach międzynarodowych
- składa wizyty oficjalne i robocze w innych państwach na zaproszenie szefów tych państw
oraz przyjmuje ich w Polsce

lOMoARcPSD|8469392
- prowadzi rozmowy związane z rozwojem stosunków dwustronnych i wielostronnych

- uczestniczy w spotkaniach na szczycie i innych konferencjach międzynarodowych
- za granicą korzysta z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych
 szef rządu
- prawo reprezentowania państwa w stosunkach międzynarodowych bez pełnomocnictw
- zgodnie z art. 146 Konstytucji politykę zagraniczną RP prowadzi Rada Ministrów
- do obowiązków RM należy: kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i
organizacjami
- zawieranie umów międzynarodowych wymagających ratyfikacji oraz zatwierdzenia i
wypowiadania innych umów międzynarodowych
 minister spraw zagranicznych

- członek rządu, do którego należy prowadzenie spraw zagranicznych
- do niego lub za jego pośrednictwem zwracają się obcy przedstawiciele dyplomatyczni
- jest zwierzchnikiem służby zagranicznej państwa (dyplomatycznej oraz konsularnej)
- prowadzi rokowania lub udziela instrukcji pełnomocnikom, podpisuje umowy i i inne akty
międzynarodowe
- kontrasygnuje akty i dokumenty wystawiane przez głowę państwa
- może występować bez specjalnych pełnomocnictw i zaciągać zobowiązania w imieniu
państwa
 minister handlu zagranicznego oraz inni ministrowie działający w określonym zakresie
b) zewnętrzne (zagraniczne)
 przedstawicielstwa dyplomatyczne w innych państwach (mogą działać we wszystkich
dziedzinach – generalna reprezentacja państwa wysyłającego w państwie przyjmującym)
 przedstawicielstwa konsularne (ograniczone kompetencje do konkretnych dziedzin, nie
sprawują generalnej funkcji przedstawicielskiej)
 inne organy o specjalnym statusie, określonym na podstawie porozumień między państwami
oraz misje przy niektórych organizacjach międzynarodowych
Skuteczność aktów prawnomiędzynarodowych zależy od:

1) zdolności podmiotów do działania
2) właściwego przedmiotu
3) prawidłowo wyrażonej woli
4) zachowania odpowiedniej normy
1) zdolność do działania
- w pełnym zakresie posiadają ją tylko państwa
- inne podmioty mają zdolność ograniczoną i tylko w ramach ograniczonej zdolności mogą
podejmować czynności prawnomiędzynarodowe
- osoby fizyczne nie mają zdolności działania w sferze prawnomiędzynarodowej (z wyjątkiem
szczególnych okoliczności)
2) przedmiot aktu
- nie może być sprzeczny z normami ius cogens
- członkowie ONZ: zobowiązania wynikające z KNZ mają pierwszeństwo przed zobowiązaniami
wynikającymi z innych umów międzynarodowych (art. 103 KNZ)
3) prawidłowo wyrażona wola

- w taki sposób, że prawo międzynarodowe przypisuje je państwu lub innemu podmiotowi prawa
międzynarodowego
- musi być wolna od wad (skodyfikowane przez KW o prawie traktatów – art. 46-52)
4) forma czynności prawnej

- nie ma postanowień w prawie międzynarodowym  może być dowolna, o ile konkretna norma nie
wymaga dla określonych czynności zachowania formy specjalnej

lOMoARcPSD|8469392
- możliwe są nawet niepisane umowy międzynarodowe, a wyrażenie woli w sposób dorozumiany
Akty jednostronne państw
Akty jednostronne – akty niezwiązane z innymi oświadczeniami woli niezależne od innych

oświadczeń woli.
- zwykle akty mające charakter wyłącznie międzynarodowy (akty dyplomatyczne), ze względu na

formę jak i treść
- są dokonywane przez organy państwa upoważnione do działania w stosunkach międzynarodowych,
przeznaczone do wywarcia skutków w tych stosunkach, a ich treści jest związana wyłącznie ze
sprawami międzynarodowymi
- np. uznanie, zrzeczenie, protest, przyrzeczenie
- istnieją jednak akty będące jednocześnie aktami wewnętrznymi jak i międzynarodowymi (mieszane),
a prawo międzynarodowe wiąże z nimi określone skutki prawne, ustala warunki i zakres ich
skuteczności
- także aktu, które są formalnie wyrazem woli jednego państwa, ale wiążą się z innymi aktami
jednostronnymi lub wielostronnymi, a ich skutki są zależne od tych innych aktów (np. deklaracje
składane na podstawie klauzul fakultatywnych)
Akty jednostronne sensu stricte:

 notyfikacja
- nie może być traktowana jako odrębna kategoria aktów, bo nie ma sama w sobie określonej
treści
- może być jednocześnie wyrazem uznania, przyrzeczenia, zrzeczenia się, protestu
- jest tylko formą aktu, o jej charakterze decyduje jej treść
 uznanie
- przejaw woli, wyraźny lub milczący, przez który państwo wyraża zamiar uważania jakiejś sytuacji
lub roszczenia za zgodne z prawem
- skutek prawny: państwo, które uznało jakąś sytuację lub roszczenie nie może potem
kwestionować ich istnienia lub legalności
 zrzeczenie się
- państwo z własnej woli dobrowolnie rezygnuje z pewnych praw
- skutek: wygaśnięcie uprawnień międzynarodowych (państwo nie może się już na nie powoływać)
- musi być wyraźne, nie dorozumiane, chociaż nie jest wymagana specjalna forma
 protest
- państwo wyraża swój zamiar nieuważania konkretnej sytuacji, roszczenia lub postępowania za
zgodne z prawem międzynarodowym (odwrotność uznania)
- chce zachować swoje prawa zagrożone lub naruszone, przeciwdziała uznaniu jego milczenia za
zrzeczenie się praw lub uznanie
- musi być wyraźny i złożony przez organ państwa upoważniony do wystąpienia w stosunkach
międzynarodowych
 przyrzeczenie
- jednostronnie podjęte zobowiązanie wobec jednego lub więcej podmiotów prawa
międzynarodowego
- jego wiążący charakter wynika z zasady dobrej wiary
- forma jest obojętna, nawet ustnie
ODPOWIEDZIALNOŚĆ MIĘDZYNARODOWA
- wszyscy członkowie społeczności międzynarodowej są zobowiązani ściśle przestrzegać wiążących

ich norm p. międzynarodowego oraz wykonywać przyjęte zgodnie z tymi normami zobowiązania

lOMoARcPSD|8469392
Czyn zakazany przez p. międzynarodowe – każde postępowanie niezgodne z p. międzynarodowym,

czyli każde naruszenie prawa międzynarodowego (powszechnego lub partykularnego), niezależnie od
charakteru i powagi tego naruszenia oraz niezależnie od tego, czy chodzi o bezprawne działanie czy
bezprawne zaniechanie.
- może się dopuścić każdy podmiot p. międzynarodowego (bezpośrednio związany prawem,

posiadający prawa, obowiązki z niego płynące)
- przede wszystkim państwo, w ograniczonym zakresie organizacje międzynarodowe, strona wojująca
(naruszenie prawa wojennego)
- także osoby fizyczne mogą w pewnych okolicznościach ponosić odpowiedzialność
prawnomiędzynarodową za szczególnie ciężkie naruszenia p. międzynarodowego
- zbrodnie międzynarodowe (szczególnie ciężkie naruszenia) oraz delikty (inne naruszenia
zobowiązań i prawa
- podmiot, który dopuścił się czynu zakazanego, ponosi odpowiedzialność międzynarodową
Do powstania odpowiedzialności międzynarodowej musi wystąpić łącznie:

1) naruszenie zobowiązania międzynarodowego (bezprawność postępowania rodzącego
odpowiedzialność)
2) możliwość przypisania naruszenia określonemu podmiotowi prawa międzynarodowego
- samo spowodowanie szkody czy naruszenie interesów państwa, organizacji lub osób fizycznych nie
jest jeszcze deliktem, jeżeli nie wynika z naruszenia zobowiązania międzynarodowego
- nie jest wykorzystywane pojęcie winy
- czyn zakazany przez prawo powoduje powstanie nowych stosunków prawnomiędzynarodowych
- podmiot naruszający ma obowiązek naprawienia szkody w taki sposób, aby usunąć wszystkie skutki
deliktu i przywrócić stan, który prawdopodobnie by istniał, gdyby nie został popełniony delikt
- podmiotom, które doznały szkody, przysługuje roszczenie prawne o jej naprawienie
Odpowiedzialność niewynikajaca z naruszenia prawa międzynarodowego – odpowiedzialność za

pewne działania dozwolone, które mogą wyrządzić szkodę innym, zwłaszcza taką, która niesie w
sobie duże ryzyko niezamierzonego wyrządzenia szkód osobom trzecim.
- oparta na koncepcji ryzyka

- np. wykorzystywanie energii jądrowej, działalność kosmiczna
- w 1978 Komisja Prawa Międzynarodowego ONZ podjęła prace nad kodyfikacją zasad
odpowiedzialności międzynarodowej za szkodliwe skutki
1. Odpowiedzialność państwa
- przede wszystkim oparta na prawie zwyczajowym (podstawowe aspekty odpowiedzialności państw)
- niektóre szczególne zagadnienia zostały uregulowane w umowach międzynarodowych (szkody
atomowe, kosmiczne itd.)
- państwo obowiązane jest dochowywać zobowiązań i naprawić niesłusznie wyrządzoną szkodę
- „Jest zasadą prawa międzynarodowego, że naruszenie zobowiązania pociąga za sobą obowiązek
odszkodowania w odpowiedniej formie” (STSM, 1927 r.)
- delikt może polegać na działaniu niezgodnym z prawem lub zaniechaniu (państwo nie dołożyło
należytych starań, aby zapobiec naruszeniu prawa)
- delikt może wyrządzić szkodę:
 obcemu państwu
 organizacji międzynarodowej
 jednostce-obywatelowi obcego państwa
- jednostka powinna się odwołać do organów państwa, przez które została
pokrzywdzona
- odpowiedzialność państwa wobec jednostki może się przekształcić w
odpowiedzialność wobec innego państwa, jeżeli państwo odmawia
zadośćuczynienia jednostce lub pozbawia ją drogi sądowej do dochodzenia
szkody (deni de justice)

lOMoARcPSD|8469392
- państwo, którego obywatelem jest jednostka, może zażądać odszkodowania i

przenieść kwestię odpowiedzialności na płaszczyznę międzynarodową, jeżeli
zostały wyczerpane drogi odwołania wewnętrznego (w ramach opieki
dyplomatycznej)
- państwo odpowiada za własne postępowania
- skutki prawne postępowania organów (bo tylko przez nie może działać) przypisuje się państwu, które
odpowiada za te działania, jak za postępowanie własne, bez względu na stanowisko i funkcje organów
- organy naczelne, podporządowane, centralne, terenowe, wewnętrzne, zagraniczne, prawodawcze,
sądowe, wykonawcze
- państwo odpowiada także za bezprawny w świetle prawa międzynarodowego wyrok oraz za
bezprawną bezczynność organów sądowych, niezależnie, czy było to jednocześnie naruszeniem
prawa wewnętrznego czy też jego stosowaniem
- Komisja Prawa Międzynarodowego: działanie organu państwowego, jeśli działał on w tym
charakterze, zawsze przypisywane jest państwu, nawet jeżeli organ przekroczył swoje kompetencje
lub instrukcje
- niektórzy dzielą odpowiedzialność na bezpośrednią (za własne działania, akty państwowe, czyli
działalność swoich organów w ramach ich kompetencji) oraz pośrednią (działanie przekraczające
kompetencje organów oraz działanie osób prywatnych, tak obywateli, jak i cudzoziemców)
- konstrukcja ta nie jest odpowiednia, bo państwo nie odpowiada za działanie osoby prywatnej, ale za
zaniedbanie własnych obowiązków
- odpowiada za niepodjęcie kroków prewencyjnych lub represyjnych, które ma obowiązek uczynić w
celu ochrony interesów innych państw i ich obywateli
Realizacja odpowiedzialności
- w wyniku dwustronnych ustaleń osiągniętych na drodze dyplomatycznej, w efekcie postępowania
arbitrażowego lub sądowego albo w wyniku zastosowania środków odwetowych i sankcji
- jeżeli postępowanie dyplomatyczne zawiedzie, a inne sposoby nie mogą być zastosowane, wówczas
sprawa realizacji odpowiedzialności pozostaje otwarta
- nie leży w płaszczyźnie prawa karnego – państwo nie może odpowiadać karnie, ani w płaszczyźnie
cywilnej, nawet jeśli jest to odpowiedzialność majątkowa (chyba że chodzi o niewykonanie kontraktu
cywilnego, którego jest stroną)
Może nastąpić w formie:

1) przywrócenia stanu poprzedniego (restytucja)
2) wynagrodzenia szkody (reparacja), jeżeli restytucja nie jest możliwa, zwykle w formie
odszkodowania pieniężnego
3) zadośćuczynienia (danie satysfakcji) za szkodę o char. niematerialnym (ubolewanie,
przeproszenie, zapewnienie, że w przyszłości nie będzie to miało miejsca)
Odpowiedzialność za agresję
- najpoważniejsze naruszenie prawa międzynarodowego
- możliwość czasowego ograniczenia suwerenności państwa-agresora przez państwa zwycięskie i
decydowanie o wszystkich jego sprawach państwowej
- prawo do czasowej okupacji terytorium, zarządu i kontroli
- celem jest zniszczenie źródeł agresji i stworzenie takich warunków, aby dane państwo mogło
prowadzić politykę pokojową, zgodną z p. międzynarodowym
2. Odpowiedzialność jednostek
a) karanie zbrodniarzy wojennych II wojny światowej

- realizowanie zasady odpowiedzialności indywidualnej za pogwałcenie prawa międzynarodowego
- deklaracja moskiewska (1943 r.): członkowie niemieckich sił zbrojnych i partii
narodowosocjalistycznej, którzy są odpowiedzialni za okrucieństwa, zbrodnie i brali w ich udział, będą
odesłani do kraju, w którym je popełnili, w celu ich ukarania zgodnie z prawem tych krajów (ZSRR,
USA, Wielka Brytania); ukaranie z mocy prawa międzynarodowego materialnego i formalnego
zbrodniarzy wojennych, którzy popełnili przestępstwa nie dające się zlokalizować na terytorium
jednego państwa
- układ poczdamski (1945 r.) potwierdził tę zasadę

lOMoARcPSD|8469392
b) Trybunał Norymberski i Tokijski

- Porozumienie międzynarodowe w przedmiocie ścigania i karania głównych przestępców wojennych
Osi Europejskiej
- USA, Francja, Wielka Brytania, ZSRR
- Londyn, 8.08.1945 r.
- powołało do życia Międzynarodowy Trybunał Wojskowy (Trybunał Norymberski)
- odpowiedzialność karna osób oskarżonych z powodu czynów indywidualnych lub z powodu ich
działalności w charakterze członków organizacji czy grup przestępczych albo oskarżonych z obu
powodów
- prawo ukarania tzw. głównych zbrodniarzy wojennych osi, nie przesądza ukarania innych
zbrodniarzy wojennych w państwach, w których popełnili zbrodnie
- odpowiedzialność indywidualna za trzy rodzaje zbrodni:
 przeciwko pokojowi – planowanie, przygotowywanie, rozpętanie lub prowadzenie

wojny napastniczej albo wojny podjętej z pogwałceniem traktatów międzynarodowych,
porozumień i gwarancji, udział w planowaniu spisku w celu dokonania tych czynów
 zbrodnie wojenne – pogwałcenie praw lub zwyczajów wojennych
 przeciwko ludzkości – mordowanie, eksterminacja, deportacja i inne akty nieludzkie,

popełniane przed wojną lub w jej czasie wobec ludności cywilnej, prześladowanie ze
względów politycznych, rasowych czy religijnych
- odpowiedzialność za te czyny nawet wtedy, jeżeli nie naruszają prawa krajowego

- wyrok skazujący głównych niemieckich zbrodniarzy wojennych (1946 r.) oraz japońskich zbrodniarzy
wojennych (1948 r.)
- prawo zastosowane wobec głównych zbrodniarzy wojennych nazywa się prawem norymberskim
c) Kodyfikacja prawa norymberskiego

- jednostkę można pociągnąć do odpowiedzialności za pogwałcenie prawa międzynarodowego
(zbrodnię międzynarodową), podlega ona ukaraniu na podstawie tego prawa
- fakt, że prawo wewnętrzne nie przewiduje kary za ten czyn, nie zwalnia osoby, która czyn popełniła,
od odpowiedzialności międzynarodowej
- nie zwalnia także działanie jako głowa państwa lub szef rządu
- zbrodnie przeciwko pokojowi, wojenne, przeciwko ludzkości
d) Międzynarodowy Trybunał Karny

- utworzony w 1998 r. w Hadze
- 18 sędziów wybieranych przez państwa-strony statutu
- podstawa prawana: statut przyjęty na konferencji międzynarodowej w Rzymie w 1998 r.
- posiada międzynarodową osobowość prawną oraz zdolność prawną niezbędną do wykonywania
swych funkcji i realizowania swoich celów na terytorium każdego państwa-strony
- jurysdykcja komplementarna wobec jurysdykcji sądów krajowych  wykonywana tylko wtedy, gdy
państwo terytorialne lub państwo obywatelstwa nie chce lub nie jest zdolne do samodzielnego i
efektywnego ścigania i ukarania sprawcy przestępstwa
- odpowiedzialność jedynie osób fizycznych, nie zaś państw i osób prawnych
- jurysdykcja obejmuje zbrodnie ludobójstwa, przeciwko ludzkości oraz wojenne, popełnione podczas
konfliktów międzynarodowych i mniemających charakteru konfliktu
- zbrodnie podlegające jurysdykcji MTK nie podlegają przedawnieniu
- jest właściwy do podjęcia ścigania tylko wtedy, gdy jego kompetencje zaakceptuje państwo, którego
sprawca jest obywatelem lub państwo, na terytorium którego popełnił zbrodnię
- powyższe nie musi być spełnione, gdy sprawę wnosi Rada Bezpieczeństwa ONZ
TERYTORIUM
Terytorium – przestrzeń, w której działają ludzie.
Terytoria dzieli się na:

a) podlegające suwerennej władzy państwowej

lOMoARcPSD|8469392
b) niepodlegające takiej władzy

c) podlegające władzy wyłącznej, ale niemającej charakteru suwerennego (niesuwerenne
organizacje terytorialne)
- na niektóre terytoria niepodlegające władzy państwowej władza może być rozciągnięta (res
nullius, terra nullius), a na inne nie (np. morze pełne, przestrzeń kosmiczna)
Terytoria państwowe:
1) podległe suwerenności poszczególnych państw
2) zależne, które nie podlegają suwerenności żadnego państwa, lecz za ich stosunki
międzynarodowe odpowiedzialność ponoszą inne państwa, ewentualnie organizacje
międzynarodowe
3) zależne, które nie podlegają suwerenności żadnego państwa, lecz są dostępne dla wszystkich
państw w celu ich działalności w zakresie określonym przez umowy międzynarodowe
4) niczyje, które mogą być poddane suwerenności jakiegoś państwa
Terytorium państwowe – przestrzeń, na którą rozciąga się władza suwerenna (zwierzchnictwo

terytorialne) określonego państwa.
Skład terytorium: trójwymiarowa przestrzeń, na którą rozciąga się suwerenność państwa, w skład
wchodzą: obszar lądowy, morskie wody przybrzeżne, wnętrze Ziemi (pod obszarem lądowym i
morskim) oraz przestrzeń powietrzna nad obszarem lądowym i morskim
a) obszar lądowy (terytorium lądowy):

- najważniejsza część
- niekiedy utożsamiany z całym terytorium państwowym
- także wyspy i wody śródlądowe (rzeki, jeziora)
- może być jednolite lub rozczłonkowane (gdy obejmuje wyspy czy enklawy)
- kiedyś także kolonie
b) obszar morski (morskie wody przybrzeżne):

- morskie wody wewnętrzne i morze terytorialne, wody położone między wyspami archipelagu
d) wnętrze Ziemi (obszary podziemne)

- pod terytorium lądowym i morskim
- zasięg władzy ograniczony jest wyłącznie możliwościami technicznymi (tak głęboko, jak potrafią
sięgnąć)
e) przestrzeń powietrzna
- nad terytorium lądowym i morskim
- górna granica nie została dotychczas określona
Zwierzchnictwo terytorialne (suwerenność) – najwyższa, pełna i wyłączna władza państwa.

- qui in territorio meo ist, etoam meus subditus
- quidquid est in territorio, est etiam de territorio
Zasada suwerenności terytorialnej:

1) ten, kto powołuje się na ograniczenie zwierzchnictwa terytorialnego, tzn. pełnej władzy i
kompetencji państwa, musi dowieść, że ograniczenie takie wynika z konkretnej normy
prawa międzynarodowego, wiążącej dane państwo
2) każde państwo związana jest tylko takimi ograniczeniami, jakie uznało, przyjmując
konkretne zobowiązania międzynarodowe
 na własnym terytorium można robić wszystko to, co nie jest zakazane przez prawo
międzynarodowe
- może być ograniczone na rzecz społeczności międzynarodowej lub niektórych konkretnych
państw (np. immunitet jurysdykcyjny dyplomatów, nieszkodliwy przepływ statków handlowych
przez obce morze)
- możliwość wyrządzania szkodliwych skutków na terytorium jednego państwa przez inne (np.
sprawa Trawl Smelter – Stany Zjednoczone vs. Kanada)

lOMoARcPSD|8469392
- żadne państwo nie może korzystać z własnej suwerenności terytorialnej tak, aby naruszać
suwerenność terytorialną innego państwa
Szczególne ograniczenia zwierzchnictwa terytorialnego:
a) obszary zdemilitaryzowane i zneutralizowane

- demilitaryzacja całkowita  zakaz stacjonowania i przebywania w strefie zdemilitaryzowanej
jakichkolwiek oddziałów wojskowych z wyjątkiem sił porządkowych, obowiązek niewznoszenia lub
zniszczenia urządzeń wojskowych (twierdze, lotniska, koszary…)
- demilitaryzacja częściowa  określone ograniczenia w wykorzystywaniu danego terytorium do
celów wojskowych (np. strefa bezatomowa)
- neutralizacja  na obszarze nie mogą być prowadzone żadne działania wojenne
- neutralizacja częściowa  zakaz prowadzenia określonych działań wojennych
b) pobyt obcych sił zbrojnych

- w czasie pokoju tylko za zgodą państwa, na którym się znajdują
- wojska nie mogą ingerować w sprawy wewnętrzne państwa
- organ zewnętrzny państwa, który je utrzymuje
- możliwość konfliktu między władzą i jurysdykcją terytorialną państwa pobytu a władzą i
jurysdykcją osobową państwa, do którego siły przynależą
- umowy dotyczące statusu prawnego obcych sił zbrojnych
- zwykle ogranicza się jurysdykcję terytorialną państwa pobytu na rzecz jurysdykcji osobowej
państwa sił zbrojnych
Nabycie terytorium państwowego
1. Nabycie pierwotne – państwo nabywa terytorium, które do tego czasu nie pozostawało pod
władzą żadnego państwa.
a) zawłaszczenie rzeczy niczyjej (okupacja)
- duże znaczenie w okresie ekspansji kolonialnej państw europejskich (XV-XIX w.)
- obecnie nie ma już obszarów stanowiących ziemię niczyją
- ziemia niczyja: obszary niezawłaszczone przez żadne z państw europejskich lub tzw. państw
cywilizowanych, często powoływano się na odkrycie jako wystarczający tytuł prawny
- symboliczna okupacja: np. zatknięcie flagi
- efektywna okupacja (rzeczywiste rozciągniecie władzy na ziemię niczyją) w późniejszym
okresie stało się jedynym prawotwórczym sposobem
- ostatecznie zasada rzeczywistości (dokonanie efektywnej okupacji – zajęcie obszaru,
traktowanie jako części terytorium i wykonywanie tam władzy suwerennej) i zasada jawności
b) przyrost
- może nastąpić w sposób naturalny (działanie sił przyrody) lub sztuczny (rezultat pracy człowieka)
- alluvio (przymulisko), avulsio (oderwisko), insula in flumine nata (wyspa na środku rzeki)
- budowa portów, falochronów, tam na morzu, osuszenie obszaru morskiego
- nie jest przyrostem osuszenie morskich wód wewnętrznych
2. Nabycie pochodne
a) cesja (terytorialna) – odstąpienie przez jedno państwo części swego terytorium drugiemu
państwu
- podstawa cesji: umowa międzynarodowa, w której państwo cedujące zrzeka się wszelkich praw i
tytułów do terytorium na rzecz innego państwa, który ten obszar nabywa
- treść: przeniesienie suwerenności terytorialnej
 cesja wzajemna: wymiana terytorium, jeżeli obszary jednakowe są co do powierzchni i
wartości, to jest to umowa równoprawna
 cesja odpłatna (kupno-sprzedaż terytorium): państwo A ceduje na B określone terytorium, a
państwo B wypłaca A ustaloną sumę pieniędzy; przeniesienie zwierzchnictwa, a nie własności
b) plebiscyt – głosowanie ludności zamieszkałej na danym obszarze
Obywatelstwo ludności przy zmianach terytorialnych – trzy rozwiązania:

lOMoARcPSD|8469392
1. Ludność wraz z terytorium przechodzi pod władzę innego państwa i zmienia swoje
obywatelstwo – nie uwzględnia to woli ludności obszaru cedowanego
2. Ludność obszaru cedowanego korzysta z prawa opcji, czyli ma prawo wyboru obywatelstwa
państwa, do którego terytorium dotychczas należało albo pod którego władzę przechodzi
3. Ludność obszaru cedowanego przesiedlana jest na pozostałą część terytorium państwa
cedującego
Zakaz użycia siły i prawo narodów do samostanowienia a zmiany terytorialne

- zakaz nabycia terytorium przy użyciu siły lub groźby jej użycia
- przy ocenie tytułów prawnych i określonych zmianach terytorialnych bierze się też prawo narodów do
samostanowienia
- prawo do samostanowienia nie oznacza, że zawsze musi być plebiscyt
- branie pod uwagę innych czynników, jak wyrównanie wielowiekowych krzywd historycznych,
przywrócenie terytorium państwo, które je utraciły w wyniku ekspansji terytorialnej, kolonizacji, aktów
gwałtu i użycia siły lub zapewnienie bezpieczeństwa międzynarodowego
Granice
Granica – płaszczyzna prostopadła do powierzchni kuli ziemskiej, która oddziela terytorium państwa
od innych obszarów, tzn. od terytorium innych państw lub terytoriów niepodlegających niczyjej
suwerenności (nie obejmuje granicy górnej między przestrzenią powietrzną a kosmiczną)
Rodzaje granic:
a) naturalne – przebiegają zgodnie z formacjami geograficznymi i rzeźbą terenu (zwłaszcza
rzeki, morza, góry)
b) sztuczne – stworzone przez człowieka, bez uwzględnienia charakterystyki terenu
- geometryczne (przebiegające odcinkami linii prostych)
- astronomiczne (zgodnie z liniami równoleżników lub południków)
Podstawa prawna ustalenia granicy: umowa międzynarodowa, posiłkowo prawo zwyczajowe.
Proces ustalania konkretnej granicy państwowej:

1. Ogólne określenie i opis granicy państwowej, wyznaczenie ogólnego przebiegu linii granicznej
na mapie w dużej podziałce
2. Delimitacja – ustalenie szczegółowego przebiegu granicy wraz z naniesieniem na mapę,
dokonywana zgodnie z postanowieniami umowy dotyczącej przebiegu granicy, zwykle
przeprowadzana przez dwustronne komisje delimitacyjne
3. Demarkacja – szczegółowe wyznaczenie granicy w terenie, czyli oznaczenie specjalnymi
znakami, przez mieszane komisje graniczne
Wyznaczenie granicy:
 na lądzie: betonowe słupki i większe monolity w miejscach zmiany kierunku
 na rzekach: nieżeglowne środkiem rzeki (medianą), żeglowne – linią najgłębszego koryta
(talweg)
 mosty z reguły po połowie państw sąsiadujących
 wody stojące: dzielone między państwa nadbrzeżne, w zależności od ich woli
System kontroli granicznej:

- państwo samo reguluje ruch osób i rzeczy przez swoją granicę
- zezwolenie na przekroczenie granicy: wiza wjazdowa lub tranzytowa; niekoniecznie musi
oznaczać automatyczne dopuszczenie na terytorium
- ustawa o ochronie granic państwowych (pas drogi granicznej, sfera nadgraniczna, pas graniczny
szczególne przepisy prawne)
Rzeki

lOMoARcPSD|8469392
- państwa mogą regulować ich użytkowanie dla celów żeglugi, rybołówstwa i przemysłu,
zwalczanie zanieczyszczenia oraz decydowanie, w jakim zakresie i pod jakimi warunkami mogą z
nich korzystać obywatele państw obcych
- rzeki międzynarodowe: spełniająca określone warunki geograficzne i na której mocą umowy
międzynarodowej została ustanowiona wolność żeglugi dla statków handlowych wszystkich
państw
- właściwości geograficzne: przepływa przez terytorium co najmniej dwóch państw lub stanowi
granicę, jest spławna lub żeglowna, połączona z morzem bezpośrednio lub pośrednio
- państwa nadbrzeżne nie tracą zwierzchnictwa terytorialnego, w szczególności zachowują prawo
wydawania przepisów regulujących żeglugę, kontrolę nad żeglugą oraz uprawnienia w zakresie
utrzymania żeglowności rzeki
- kabotaż – żegluga oraz przewóz osób i towarów między portami tego samego państwa
- komisja rzeczna: czuwa nad przestrzeganiem prawa umownego o wolności żeglugi i o równym
traktowaniu korzystających z żeglugi
- wykorzystanie rzek do celów nieżeglugowych: żadne państwo nie ma uprawnień do
przeprowadzania na swoim terytorium takich robót hydrotechnicznych, które pozbawiłyby wody
państwa leżące w dolnym biegu rzeki, bo każde państwo określonego basenu rzecznego ma
prawo do sprawiedliwego udziału w korzystaniu z zasobów wodnych danego systemu rzecznego
Obszary podbiegunowe
1. Arktyka – obszary położone wokół bieguna północnego, przeważnie zamarznięte i pokryte lodami
pływającymi morza oraz nieliczne wyspy
- teoria sektorów: państwo, którego terytorium przylega do obszarów arktycznych, rości sobie prawo
do wszystkich obszarów lądowych, zarówno odkrytych i odkrytych w przyszłości w tym sektorze;
wierzchołkiem sektora jest biegun północny, a granice boczne – liniami przeprowadzonymi wzdłuż
południków do bieguna północnego od krańcowego punktu wschodniego i zachodniego terytorium
lądowego danego państwa
2. Antarktyka – obszar polarny i subpolarny wokół bieguna południowego, granicą równoleżnik 60

szerokości geograficznej południowej. Obejmuje ląd stały pokryty lodem, niezamieszkany oraz
części trzech oceanów, kilka archipelagów i wiele wysp
- Traktat Waszyngtoński: obszar będzie wykorzystywany wyłącznie do celów pokojowych (zakaz
zakładania baz wojskowych, fortyfikacji, manewrów, prób z bronią jakiegokolwiek rodzaju), wolność
badań naukowych na całym terytorium [zamroził roszczenia, nie przesądzając o ich zasadności oraz
zobowiązał do niewysuwania nowych roszczeń]
MIĘDZYNARODOWE PRAWO MORZA
Międzynarodowe prawo morza – dział prawa międzynarodowego dotyczący obszarów morskich,

żeglugi oraz innych sposobów korzystania z morza.
Prawo morskie – normy krajowe (wewnętrzne) dotyczące korzystania z morza. Jego przepisy mają
charakter cywilnoprawny. Zajmuje się stosunkami majątkowymi związanymi z przewozem towarów i
osób. Oprócz tego zaliczyć można do prawa wewnętrznego morskiego: prawo morskie
administracyjne (np. organy administracji morskiej, warunki uprawiania żeglugi i rybołówstwa,
porządek w portach, ochrona środowiska morskiego), morskie prawo pracy, morskie międzynarodowe
prawo prywatne
- określa sytuację prawną obszarów morskich i statków z punktu widzenia rozgraniczenia kompetencji
terytorialnej państw i wynikającej ze zwierzchnictwa nad statkami przynależnymi do danego państwa
- reguluje sytuację korzystania z obszarów morza pełnego, poza zasięgiem zwierzchnictwa
terytorialnego państw nadbrzeżnych
- unifikacja przepisów wewnętrznych dotyczących obrotu morskiego
Źródła międzynarodowego prawa morza:

- zwyczaj
- 4 konwencje prawa morza (Konwencje Genewskie 1958 r.):

lOMoARcPSD|8469392
 o morzu terytorialnym i strefie przyległej

 o morzu pełnym
 o rybołówstwie i ochronie zasobów biologicznych morza pełnego
 o szelfie kontynentalnym
- Konwencja prawa morza (1982 r., weszła w życie w 1994 r.): obowiązuje ponad 160 państw
Obszary morskie – klasyfikacja

- fizycznie tworzą jedną całość, prawnie – na kilka stref o odmiennej sytuacji prawnej
- morze terytorialne i wody wewnętrzne: terytorium państwa nadbrzeżnego
- morze pełne: niepodlegające suwerenności terytorialnej żadnego państwa
- władza państwa nadbrzeżnego jest uzasadniona bezpieczeństwem i ochroną granic państwowych
oraz zapewnieniem wyłączności eksploatacji bogactw naturalnych swoim obywatelom
- klasyfikacja obszarów morskich według kompetencji państwa nadbrzeżnego:
1. wody wewnętrzne od lądu do morza pełnego (porty, większość zatok): pełna władza
suwerenna państw nadbrzeżnych
2. wody archipelagowe: wody wewnętrzne archipelagu, na które rozciągają władzę państwa
archipelagowe i wyspowe
3. morze terytorialne: wody rozciągające się od lądu/granicy zewnętrznej wód
wewnętrznych/archipelagowych: część terytorium państwa nadbrzeżnego, ograniczona
władza przez prawo nieszkodliwego przepływu statków
4. strefa przyległa: nie stanowią terytorium państwa nadbrzeżnego, ale są częścią morza
pełnego, na której państwo nadbrzeżne zastrzega sobie pewne uprawnienia (np. kontrola
celna, sanitarna)
5. strefa wyłącznego rybołówstwa: pas morski leżący poza morzem terytorialnym, na którym
państwo zastrzega sobie wyłączność rybołówstwa
6. szelf kontynentalny: dno morskie i podziemna płytkich obszarów przylądowych (państwo
nadbrzeżne ma suwerenne prawo poszukiwania i eksploatacji zasobów naturalnych szelfu)
7. strefy ekonomiczne: suwerenne prawo poszukiwania i eksploatacji wszelkich zasobów wód
morskich oraz dna morskiego i jego podziemia
8. morze pełne: nie podlega władzy żadnego państwa i wszyscy mogą z niego korzystać na
zasadzie pełnej równości (dna morza i oceanów: wspólne dziedzictwo ludzkości, poza
granicami jurysdykcji państwowej)
Statki morskie
- brak jednomyślnie rozumianej definicji statku

- Polski kodeks morski: statkiem morskim jest każde urządzenie pływające przeznaczone lub używane
do żeglugi morskiej
- zwykle nie uznaje się za niego łodzi wiosłowej, szalupy, tratwy, platform pływających, dźwigów,
doków, wraków
- przynależność państwowa: każdy statek musi posiadać określoną i tylko jedną przynależność
państwową
- jest szczególnym węzłem (także prawnym) statku z państwem: nabywa się ją poprzez rejestrację w
określonym państwie, które wydaje mu określone dokumenty
- zewnętrzny znak przynależności to bandera określone państwa
- deklaracja w sprawie uznania prawa do bandery Państw pozbawionych wybrzeża morskiego
(20.04.1921 r.)
- warunki przyznania określa prawo wewnętrzne (zwykle musi istnieć rzeczywista więź)
- statek niestanowiący polskiej własności morze ją uzyskać na czas oznaczony, gdy wnioskodawca:
 jest osobą prawną mającą w PL siedzibę / oddział lub osobą fizyczną zamieszkałą w PL /
mającą tutaj oddział
 przedstawi umowę najmu / dzierżawy statku / inną umowę, na podstawie której będzie
uprawiać żeglugę statkiem we własnym imieniu
 zobowiąże się, że będzie prowadził działalność armatorską w PL
 złoży urzędowo poświadczony odpis lub wyciąg ze stałego rejestru statków, zawierający opis
statku, oznaczenie właściciela, inne dane (wpisane prawa zastawu i ograniczenia w
rozporządzaniu statkiem)
 przedstawi pisemną zgodę organów państwa stałęgo rejestru statków, właściciela statku i
wszystkich wierzycieli hipotecznych na nadanie statkowi polskiej przynależności oraz

lOMoARcPSD|8469392
zapewnienie właściwych organów państwa stałego rejestru statku, że statek w czasie

przynależności nie będzie uprawniony do podnoszenia bandery tego państwa
 wskaże port macierzysty statku w RP
- uzyska czasową polską przynależność przez wpis do rejestru okrętowego, na podstawie
postanowienia izby morskiej stwierdzającego okres przynależności
- armator prowadzący w Polsce działalność za pomocą oddziału podlega polskiemu prawu i
sądom w takim zakresie, w jakim podlega im osoba mająca w Polsce siedzibę lub miejsce
zamieszkania
- państwa tzw. wygodnych (tanich) bander (flag sof convenience): m.in. Panama, Liberia, Malta,
Cypr, Bahamy, Bermudy, Honduras, Mauritius, Liban, Jamajka; właściciele takich statków płacą
mniejsze podatki i opłaty oraz nie są związani przepisami dotyczącymi bezpieczeństwa, warunków
pracy i zabezpieczenia socjalnego
- Konwencja w sprawie warunków rejestracji statków (7.02.1986): nadal nie weszła w życie
- zwierzchnictwo nad statkami (zwierzchnictwo okrętowe): na morzu pełnym statki znajdują się
pod wyłączną władzą i jurysdykcją państwa bandery oraz stosuje się do nich prawo tego państwa
- teoria terytorialności statków: uważanie statku za tzw. terytoria pływające (obecnie odrzucana)
Rodzaje statków morskich:

- okręty wojenne
- statki (wszelkie jednostki niebędące okrętami wojennymi)
- Konwencja Genewska o morzu pełnym: okrętem wojennym jest okręt należący do marynarki
wojennej Państwa i noszący znaki zewnętrzne okrętów wojennych tego Państwa. Dowódca
powinien być oficerem w służbie państwowej, jego nazwisko powinno znajdować się na liście
oficerów marynarki wojennej, a załoga powinna być podporządkowana regulaminom dyscypliny
wojskowej
- statki morskie niebędące okrętami można dzielić ze względu na ich:
a) funkcję: statki używane wyłącznie do służby państwowej niehandlowej oraz statki handlowe
b) własność: statki stanowiące własność państwa
c) przeznaczenie
d) budowę
- statki o specjalnej charakterystyce: ich przepływ może stanowić szczególne niebezpieczeństwo
dla państw nadbrzeżnych (o napędzie jądrowym, przewożące substancje radioaktywne,
zbiornikowce, chemikaliowce przewożące substancje ciekłe luzem)
Polski Kodeks morski dzieli je na:

1) jednostki pływające Marynarki Wojennej, Straży Granicznej oraz Policji
2) statki morskie pełniące wyłącznie specjalną służbę państwową, zwłaszcza statki
hydrograficzne, dozorze, pożarnicze, telekomunikacyjne, celne, sanitarne, szkolne, pilotowe,
używane wyłącznie do ratowania życia na morzu lub łamania lodów
3) statki morskie używane wyłącznie do celów naukowo-badawczych lub sportowych czy
rekreacyjnych
4) statki handlowe, którymi są statki morskie przeznaczone lub używane do przewozu ładunku
lub pasażerów, do rybołówstwa morskiego lub eksploatacji innych bogactw morskich, do
holowania, ratownictwa morskiego, wydobywania mienia zatopionego na morzu i
pozyskiwania zasobów mineralnych dna morza lub zasobów wnętrza Ziemi
Morskie wody wewnętrzne

- stanowią część terytorium państwa nadbrzeżnego, które sprawuje na nich pełną władzę suwerenną
- między lądem a morzem terytorialnym: zatoki, wody historyczne, wody portów
- państwo nie jest ograniczone prawem nieszkodliwego przepływu (może zabronić korzystania obcym
statkom z wód wewnętrznych)
a) zatoki
- pełna władza państwa nadbrzeżnego
- jeżeli odległość między punktami wytyczającymi naturalne wejście zatoki przy najdalszym odpływie
nie przekracza 24 mil, linię zamykającą zatokę można wytyczyć między tymi dwoma punktami
najdalszego odpływu, a wody tą linią zamknięte uważa się za wody wewnętrzne
b) zatoki i wody historyczne

lOMoARcPSD|8469392
- bardzo rozległe zatoki, obszary przybrzeżne mogą stanowić wody wewnętrzne, jeżeli państwo ma do
nich tytuł historyczny (zostały przez państwo nadbrzeżne zawłaszczone, od dawna uważane są za
wody wewnętrzne, wykonuje tam swoją władzę tak jak na wodach wewnętrznych i tak są traktowane
przez inne państwa
c) porty
- obszary położone zazwyczaj na styku morza i lądu, wyposażone w urządzenia, które umożliwiają
statkom postój oraz załadowywanie i wyładowywanie towarów i pasażerów
- porty otwarte: dla statków handlowych
- porty zamknięte: przeznaczone wyłącznie dla własnych statków
- porty wojenne: przeznaczone dla własnej marynarki wojennej
- każde państwo decyduje samodzielnie o charakterze poszczególnych portów i ich otwarciu lub
zamknięciu
- porty otwarte w Polsce: Szczecin-Świnoujście, Gdynia, Gdańsk, Kołobrzeg, Darłowo, Ustka
- nie można odmówić zezwolenia na wejście do portu zamkniętego statkowi, który na skutek sztormu
lub awarii znalazł się w niebezpieczeństwie
- państwo nadbrzeżne może zmienić charakter portu
- port otwarty powinien być dostępny dla statków wszystkich bander, wszystkie statki zawijające
powinny być traktowane jednakowo
d) redy
- obszar wodny leżący przed wejściem do portu, który służy do postoju statków oczekujących na
wpłynięcie do portu
- czasami przeprowadza się tam całkowity lub częściowy załadunek i wyładunek statków
e) statki w obcych portach

- okręty wojenne nie mogą zawijać do obcych portów bez zezwolenia państwa nadbrzeżnego
- jeżeli posiadają zezwolenie, korzystają z pełni immunitetu i nie podlegają jurysdykcji karnej czy
cywilnej
- statki handlowe: mogą zawijać bez zezwolenia, zakres władzy państwa bandery zostaje ograniczony
na rzecz władzy państwa nadbrzeżnego (ale nie zanika całkowicie); państwo nadbrzeżne nie powinno
wykonywać władzy terytorialnej w sposób utrudniający żeglugę, ale wykonuje jurysdykcję karną i
cywilną z myślą o ochronie interesów władnych
Wody archipelagowe
- przewidziane przez Konwencję prawa morza z 1982 r.
- tylko państwa archipelagowe, czyli składające się w całości z archipelagów i pojedynczych wysp
- może wytyczyć proste linie podstawowe łączące najbardziej wysunięte w morze punkty zewnętrzne
wysp (maksymalna długość ograniczona przez Konwencję, odpowiednia proporcja między obszarem
lądowym a morskim)
- powinno wyznaczyć szlaki morskie nadające się do nieprzerwanego, szybkiego i niezakłóconego
przejścia obcych statków morskich poprzez jego wody archipelagowi (jeżeli tego nie zrobi to wyznaczy
się je normalnie z używanymi w żegludze)
- prawo przejścia: nie może być zawieszone, podwodne okręty wojenne mogą przepływać w
zanurzeniu, mogą z niego korzystać cywilne i wojskowe statki powietrzne (samoloty)
Morze terytorialne
Morze terytorialne – pas wód morskich stanowiących część terytorium państwa nadbrzeżnego, który
jest położony między morzem pełnym lub strefą ekonomiczną z jednej strony a wybrzeżem lub
wodami wewnętrznymi względnie archipelagowymi z drugiej strony.
- przestrzeń powietrzna nad, dno morza i wnętrze Ziemi

- pełnia władzy suwerennej i jurysdykcji państwa nadbrzeżnego (plus prawo nieszkodliwego
przepływu)
- może zarezerwować eksploatację zasobów biologicznych i mineralnych na rzecz własnych obywateli
- szerokość morza terytorialnego: nie kwestionuje się jej do 12 mil, potem już protesty (Konwencja
prawa morza z 1982 r.)
Delimitacja morza terytorialnego:

lOMoARcPSD|8469392
- linia podstawowa: linia, od której mierzy się szerokość morza terytorialnego (linia wybrzeża lub
granica zewnętrzna wód wewnętrznych, granica wód archipelagowych)
- linia najdalszego odpływu: linia zetknięcia się morza z lądem przy odpływie
- metoda prostych linii podstawowych: łączenie za pomocą odcinków linii prostych najdalej w morze
wysuniętych przylądków i wysp (dopuszczalna, gdy rzeźba wybrzeża jest bardzo zróżnicowana)
Prawo nieszkodliwego przepływu

- konsekwencja zasady wolności żeglugi
- statek korzystający z przepływu nie zawsze musi być ruchu (np. awaria, sztorm – może się
zatrzymać i zakotwiczyć, a nadal będzie przepływający)
- przepływ musi być nieszkodliwy (nie zagraża pokojowi, porządkowi, bezpieczeństwu państwa
nadbrzeżnego)
- 3 rodzaje przepływu:
1) przepłynięcie przez morze terytorialne bez wpływania na wody wewnętrzne (przepływ boczny)
2) przepływ w celu wpłynięcia na wody wewnętrzne (z morza pełnego przez morze terytorialne na
wody wewnętrzne)
3) przepływ w celu wypłynięcia z wód wewnętrznych na morze pełne
Sytuacja prawna obcych statków:

- okręty wojenne korzystające z przepływu posiadają pełny immunitet
- jeżeli nie stosuje się do przepisów państwa nadbrzeżnego dotyczących przepływu i nie zwraca uwagi
na wezwanie do zastosowania się do tych przepisów, państwo nadbrzeżne może zażądać, aby okręt
wojenny opuścił morze terytorialne
- statki handlowe podlegają władzy i jurysdykcji państwa nadbrzeżnego, które nie powinny być
wykonywane w sposób utrudniający żeglugę
- państwo nie może zatrzymać statku przepływającego przez morze terytorialne w celu wykonania
jurysdykcji cywilnej wobec znajdującej się na nim osoby, nie może dokonać egzekucji lub zajęcia
statku, chyba że chodzi o zobowiązania, jakie powstały w czasie danego przepływu
Morska strefa przyległa
Strefa przyległa – nie stanowi terytorium państwa nadbrzeżnego, lecz część morza pełnego przyległą
do morza terytorialnego, w której posiada ono specjalne uprawnienia, ściśle określone i służące mu do
specjalnych celów.
- może być częściowo pokrywająca się ze strefą wyłącznego rybołówstwa lub ekonomiczną
- państwo nadbrzeżne może sprawować kontrolę konieczną do zapobiegania naruszeniu przepisów
celnych, skarbowych, imigracyjnych i sanitarnych na jego terytorium lub morzu terytorialnym oraz
karania naruszeń tych przepisów popełnionych na jego terytorium lub morzu terytorialnym
- nie może sięgać dalej niż 12 mil od linii podstawowej, od której mierzy się szerokość morza
terytorialnego (Konwencja Genewska z 1958 r.)
- w dziedzinach, w jakich państwo nadbrzeżne wykonuje władzę na tym obszarze, sprawuje
jurysdykcję nad statkami obcymi w taki sposób, jak na morzu terytorialnym (okręty wojenne jednak
immunitet)
Strefa wyłącznego rybołówstwa
Strefa wyłącznego rybołówstwa: obszar, na którym państwo nadbrzeżne ma odnośnie do rybołówstwa

takie same uprawnienia jak na morzu terytorialnym (może zastrzec je dla własnych obywateli)
- ewentualne dopuszczenie innych rybaków: zgoda państwa nadbrzeżnego na podstawie umów

międzynarodowych lub przepisów wewnętrznych i decyzji odpowiednich władz (licencja na połowy) –
nieodpłatne lub odpłatne, może być ograniczone do określonych obszarów
- państwa ustaliły 200-milowe strefy (rybołówstwa lub ekonomiczne)
- Polska: w 1971 r. 12 mil, później na całą strefę, do której byliśmy uprawnieni (polska wyłączna strefa
ekonomicznej)
Szelf kontynentalny
- rozciągniecie przez państwa nadbrzeżne władzy na płytkie obszary dna morskiego i jego podziemie,
leżące poza granicami morza terytorialnego

lOMoARcPSD|8469392
Szelf kontynentalny: oceaniczna platforma podmorska, biegnąca wzdłuż kontynentów

- Konwencja o szelfie kontynentalnym (Genewa, 29.04.1958 r.) + norma zwyczajowa, która ipso iure
rezerwuje dla każdego państwa nadbrzeżnego, bez potrzeby deklaracji, wyłączne prawo badania i
eksploatacji dna morskiego i podziemia obszarów podmorskich przyległych do jego morza
terytorialnego
- prawo suwerenne w celu poszukiwania i eksploatacji zasobów naturalnych
- prawo wyłączne (tylko ono samo względnie osoby przez nie upoważnione mogą prowadzić
poszukiwania i eksploatację bogactw szelfu)
- prawa te nie wpływają na sytuację prawną wód pokrywających szelf, jako wód morza pełnego, ani na
sytuację prawną przestrzeni powietrznej nad tymi wodami
- granica zewnętrzna szelfu: do punktu, gdzie głębokość znajdujących się nad nim wód pozwala na
eksploatację naturalnych zasobów wymienionych obszarów: głębokość 200 m oraz możliwość
eksploatacji
- minimalna szerokość szelfu wynosi 200 mil, mierzonych od linii podstawowej mogą sięgać poza,
gdzie obrzeże kontynentu sięga poza 200 mil (nie tylko szelf, ale także zbocze kontynentalne)
Strefa ekonomiczna
Strefa ekonomiczna - obszar rozciągający się poza morzem terytorialnym, na którym państwo
nadbrzeżne posiada suwerenne prawa do poszukiwania, eksploatacji, ochrony i gospodarowania
zasobami naturalnymi, zarówno żywymi, jak i mineralnymi, wód morskich, jak również dna morskiego i
jego podziemia.
- ochrona środowiska, badania naukowe
- prawa o charakterze funkcjonalnym (nie jest częścią terytorium, ale obszarem szczególnego rodzaju)
- nie może przekraczać 200 mil od linii podstawowej, od której mierzone jest morze terytorialne
Prawa państwa nadbrzeżnego:

- charakter gospodarczy
- eksploatacja zasobów mineralnych dna i podziemia strefy ekonomicznej (jeżeli nie eksploatuje, nie
musi udostępniać ich innym państwom)
- zasoby żywieniowe: zasada optymalnego wykorzystania, jeżeli nie może pozyskać całego
dopuszczalnego połowu, to powinno dopuścić rybaków innych państw do nadwyżki połowowej
- podejmowanie wszystkich środków służących ochronie i zachowaniu żywych zasobów, własne
przepisy dotyczące wykorzystania żywych zasobów strefy
Prawa innych państw:

- wolność komunikacyjna na morzu pełnym
- żegluga, przelot, układanie kabli podmorskich, rurociągi i inne
Morze pełne
Morze pełne – obszary morskie z wyjątkiem wyłącznej strefy ekonomicznej, morza terytorialnego,
morskich wód wewnętrznych i wód archipelagowych państwa archipelagowego.
Zasada wolności mórz – nie podlega ono suwerenności żadnego państwa, a korzystanie z niego
pozostaje wolne dla wszystkich państw i ich obywateli (jedyne ograniczenie to nieprzeszkadzanie
innym w korzystaniu z tych samych praw)
Obejmuje ona (wg Konwencji Genewskiej o morzu pełnym z 1958):

- wolność żeglugi
- wolność rybołówstwa
- wolność układania podmorskich kabli i rurociągów
- wolność przelotu
Nie jest to wyliczenie wyczerpujące.
Obejmuje ona (wg Konwencji prawa morza z 1982 r.):

- wolność żeglugi
- wolność przelotu
- wolność układania kabli podmorskich i rurociągów
- wolność budowania sztucznych wysp i innych instalacji

lOMoARcPSD|8469392
- wolność rybołówstwa
- wolność badań naukowych
- każde państwo może wykonywać władzę z tytułu zwierzchnictwa okrętowego wobec statków
własnych i z mocy prawa międzynarodowego wobec statków obcych
- eksploatacja zasobów dna morskiego i jego podziemia
- intensywność żeglugi – rozdzielenie różnych kierunków żeglugi, wytyczanie przymusowych tras
- groźba zanieczyszczenia wód morskich olejami, zatruwanie mórz środkami chemicznymi i odpadami
radioaktywnymi
- przyjęcie ograniczeń nieskrępowanej wolności
- rozszerzanie władzy państw nadbrzeżnych (200-milowe strefy przybrzeżne)
a) wolność żeglugi
- statki wszystkich państw mogą pływać po morzu pełnym tam, gdzie chcą, a jeśli znajdują się na
morzu pełnym, to podlegają wyłącznej władzy i jurysdykcji państwa bandery, kontrolę nad nimi
sprawują tylko okręty wojenne i statki strażnicze państwa
- prawo powszechnej represji piractwa: jest to zbrodnia prawa narodów, każde państwo może
zatrzymać statek piracki, schwytać piratów i ukarać zgodnie z ich prawem wewnętrznym lub wydać
władzy ojczystej
Piractwo – 1) wszelki nielegalny akt gwałtu, zatrzymania lub wszelki rabunek dokonany dla celów
osobistych przez załogę lub pasażerów prywatnego statku lub samolotu, skierowany na pełnym
morzu: przeciwko innemu statkowi lub samolotowi albo przeciwko osobom lub mieniu na pokładzie
takiego statku lub samolotom; przeciwko statkowi, samolotowi, osobom lub mieniu w miejscu nie
podlegającym jurysdykcji żadnego Państwa; 2) wszelkie akty dobrowolnego uczestnictwa korzystania
ze statku lub samolotu, jeżeli ten, kto ich dokonuje, ma świadomość faktów, nadających temu statkowi
lub samolotowi charakter piracki 3) wszelka akcja mająca na celu podżeganie do popełnienia czynów
określonych w ustępach 1 i 2 albo świadomie podjęta w celu ich ułatwienia (Konwencja Genewska o
morzu pełnym)
- prawo pościgu: jeżeli przebywający na wodach terytorialnych lub innej strefie przybrzeżnej obcy
statek albo znajdujące się na jego pokładzie osoby popełniły czyn niezgodny z prawem państwa
nadbrzeżnego, może ono ścigać statek poza granicami swojego morza terytorialnego lub strefy
przybrzeżnej, schwytać go na morzu pełnym, sprowadzić do portu i sprawcę czynu zakazanego
ukarać.
- musi być gorący (rozpoczęty w chwili, gdy obcy statek lub jedna z łodzi znajduje się na wodach
wewnętrznych, morzu terytorialnym lub strefie przybrzeżnej państwa zarządzającego pościg – sygnał
optyczny lub dźwiękowy nakazujący zatrzymanie się) i nieprzerwany (przerwą jest wpłynięcie
ściganego na własne morze terytorialne lub morze państwa trzeciego – gdy wpłynie powrotem na
morze pełne, pościg nie może być kontynuowany)
- może go prowadzić jedynie okręt wojenny i samolot wojskowy oraz inne statki lub samolotom
pozostającym w służbie państwowej i do tego upoważnionym
b) wolność eksploatacji bogactw morskich

- statki i obywatele każdego państwa mogą wykorzystywać wszelkie bogactwo morskie
- wiele umów ograniczających połowy niektórych gatunków czy na pewnym obszarach morza pełnego
(okresy ochronne, zakaz używania określonych narzędzi, wprowadzanie kwot połowowych, powołanie
regionalnych organizacji rybołówczych)
- 200-milowe strefy wyłącznego rybołówstwa i ekonomiczne
c) wolność układania kabli podmorskich i rurociągów

- ochrona i zakaz niszczenia (Konwencja z Paryża 14.03.1884 r.)
- państwo układające kable lub rurociągi musi zwracać uwagę na już znajdujące się, nie może
utrudniać naprawy już istniejących (KG)
- obowiązek wydania przepisów wewnętrznych uznających za czyn karalny rozmyślne lub będące
wynikiem karygodnego zaniedbania zerwanie lub uszkodzenie podmorskiego kabla telegraficznego,
rurociągu lub kabla elektrycznego wysokiego napięcia (KG)
d) wolność przelotu nad morzem pełnym

- wyłączna władza państwa rejestracji z tytułu zwierzchnictwa samolotowego

lOMoARcPSD|8469392
Dno mórz i oceanów poza granicami jurysdykcji państwowej

- dno morskie poza granicą (szelf) nie podlega władzy ani jurysdykcji żadnego państwa i przez nikogo
nie może być zawłaszczone
- wspólne dziedzictwo ludzkości (rezolucja ONZ z 1970 r.)
- eksploatacja zasobów może być prowadzona w interesie całej ludzkości (Organizacja Dna
Morskiego)
- ODM dzieli korzyści pochodzące z eksploatacji miedzy wszystkie państwa ze szczególnym
uwzględnieniem potrzeb państw rozwijających się
- równoległy system eksploatacji
Cieśniny i kanały morskie
Cieśniny – naturalne wąskie połączenia dwóch rozleglejszych obszarów morskich

- jeżeli szerokość cieśniny przekracza podwójną szerokość morza terytorialnego państwa
nadbrzeżnego lub państw nadbrzeżnych, wówczas na części cieśniny znajdującej się poza granicami
morza terytorialnego obowiązuje pełna wolność żeglugi
- jeżeli cieśnina jest węższa od podwójnej szerokości morza terytorialnego państwa lub państw
nadbrzeżnych, wówczas przepływając przez taką cieśninę trzeba przepłynąć przez morze terytorialne
- prawo nieszkodliwego przepływu (nie można go zawieszać)
- prawo przejścia tranzytowego przez cieśniny: wolność żeglugi i przelotu przez cieśninę, wykonywane
w sposób ciągły i bez zwłoki, brak innej działalność poza wykonywaniem przepływu lub przelotu
(rozciąga się na samoloty, a sytuacja prawna jest jak na morzu pełnym). Przejście tranzytowe nie
może zagrażać bezpieczeństwu i suwerenności państw nadbrzeżnych, które mogą wydawać przepisy
regulujące korzystanie
- cieśniny duńskie (Mały Bełt, Wielki Bełt, Sund): jedyne naturalne połączenie M. Bałtyckiego z M.
Północnym; Dania zrzekła się pobierania opłat od żeglugi w zamian za jednorazowe odszkodowanie,
okręty wojenne mogą bez notyfikacji przepływać pod warunkiem, że nie będzie ich więcej niż 3 z
jednego państwa, więcej – notyfikacja (Mały Bełt – zawsze notyfikacja)
- cieśniny czarnomorskie lub tureckie: naturalna droga wodna miedzy M. Czarnym i m. Marmara
(Bosfor) i m. Marmara z M. Egejskim (Dardanele): statki handlowe mają wolność przepływu i żeglugi,
statki wojenne muszą zawiadomić rząd turecki; ograniczono przepływ okrętów nieczarnomorskich
Kanały morskie
Kanały morskie – sztuczne połączenia dwóch otwartych dla żeglugi obszarów morskich
- otwarta dla wszystkich statków, gdy tak stanowi umowa lub prawo krajowe
a) Kanał Sueski – zawsze wolny i otwarty, zarówno w czasie wojny, jak i pokoju, dla statków
handlowych i okrętów wojennych niezależnie od ich bandery; nienaruszanie wolności w czasie
wojny i pokoju, zakaz blokady, nie można podejmować działań szkodzących żegludze (praw
wojennych, kroków nieprzyjacielskich, zarządzeń utrudniających) – także porty dające do
niego dostęp i wody w promieniu 3 mil morskich od portów
b) Kanał Panamski – obecnie Panama odzyskała suwerenność nad kanałem, ale uznała prawa
USA w zakresie zarządzania i obrony kanału (wygasły 31.12.1999)
c) Kanał Kiloński – otwarty dla statków wszystkich państw na mocy Traktatu Wersalskiego z
1919 r.
Współpraca międzynarodowa w dziedzinie korzystania z obszarów morskich i ochrony środowiska

morskiego (IMCO – Międzynarodowa Morska Organizacja Doradcza od 1959 r.)
a. Zderzenie statków
- zapobieganie: przestrzeganie zunifikowanych reguł odnoszących się do żeglugi morskiej (Konwencja
w sprawie międzynarodowych przepisów o zapobieganiu zderzeniom na morzu z Londynu
20.10.1972)
- odpowiedzialność cywilna i karna: Konwencje Brukselskie z 23.09.1910 i z 1952 r. + Konwencja o
ujednoliceniu niektórych zasad odnoszących się do kompetencji karnej
- Konwencja Genewska o morzu pełnym z 1958: w razie zderzenia lub innego wypadku w żegludze,
jakiemu uległ statek na morzu pełnym, który pociąga za sobą odpowiedzialność karną lub
dyscyplinarną kapitana lub jakiejkolwiek innej osoby należącej do załogi – można wszcząć

lOMoARcPSD|8469392
postępowanie karne lub dyscyplinarne przeciw takiej osobie jedynie przed władzami sądowymi lub
administracyjnymi państwa, pod którego banderą statek płynął lub państwa, którego dana osoba jest
obywatelem
b. Pomoc i ratownictwo
- Konwencja o ujednoliceniu niektórych przepisów dotyczących niesienia pomocy i ratownictwa
morskiego (Bruksela, 23.09.1910)
- tylko do statków handlowych
- każdy kapitan z zachowaniem bezpieczeństwa własnego statku musi udzielić pomocy każdej osobie
(nawet wrogiej), którą znaleziono na morzu i znajduje się w niebezpieczeństwie zaginięcia
- każda pomyślna pomoc to wynagrodzenie (o maksymalnej wysokości przedmiotów uratowanych),
chyba że osoby brały udział w pomocy mimo wyraźnego i rozważnego zakazu statku wspomaganego
c. Bezpieczeństwo życia na morzu

- pierwsza Konwencja o bezpieczeństwie życia na morzu (1914) – nie weszła w życie, druga
(31.05.1929), trzecia (10.06.1948), czwarta (17.06.1960)
- obecnie: Konwencja o bezpieczeństwie życia na morzu (Londyn, 1.11.1974 ze zmianami z 1978,
1981, 1983)
d. zapobieganie zanieczyszczeniu morza

- Londyn 12.05.1954: Konwencja o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza olejami (poprawki: Londyn
11.04.1962): stwierdzenie pewnych stref zakazanych, w których zabronione jest usuwanie olejów lub
mieszanki oleistej ze statków [50-milowy pas od wybrzeża, gdzieniegdzie 100 mill lub 20-30 mil],
poprawki objęły cały obszar mórz śródlądowych
- Konwencja o zapobieganiu zanieczyszczaniu mórz przez zatapianie odpadów i innych substancji
(29.12.1972)
- Konwencja o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki (02.11.1973): normy techniczne i
prawne, których wprowadzenie pociągnie konieczność dokonania zmian w konstrukcji statków i
inwestycji w portach
- katastrofa statku „Torres Canyon” 1967 r.  Konwencja o prawie do interwencji na morzu pełnym w
razie zanieczyszczania olejami (29.11.1969 r.), Międzynarodowa konwencja o odpowiedzialności
cywilnej za szkody spowodowane zanieczyszczeniem olejami (27.11.1992)
- Międzynarodowa konwencja o utworzeniu Międzynarodowego Funduszu Odszkodowań za Szkody
Spowodowane Zanieczyszczeniem Olejami (27.11.1992(
- protokół dotyczący interwencji na morzu pełnym w razie zanieczyszczenia morza substancjami
innymi niż olej (2.11.1973)
MIĘDZYNARODOWE PRAWO LOTNICZE I KOSMICZNE
1. Prawo lotnicze – zespół norm dotyczących przestrzeni powietrznej i jej wykorzystywania dla
lotnictwa. W jego zakres wchodzą zarówno normy prawa międzynarodowego publicznego, jak i prawa
wewnętrznego.
Zajmuje się:
- sytuacją prawną przestrzeni powietrznej
- dopuszczaniem samolotów do obcej przestrzeni powietrznej
- wykonywaniem lotniczych przewozów międzynarodowych
- sytuacją prawną statku powietrznego nad morzem pełnym
Konwencja Chicagowska o międzynarodowym lotnictwie cywilnym (7.12.1944): państwa zobowiązują

się współpracować w celu doprowadzenia do ujednolicenia przepisów, norm, zasad postępowania i
organizacji w odniesieniu do statków powietrznych, personelu, dróg lotniczych i służb pomocniczych
we wszystkich przypadkach, w których takie ujednolicenie może ułatwić i ulepszyć żeglugę
powietrzną.

lOMoARcPSD|8469392
Organizacja Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego (ICAO) ma prawo do przyjmowania i zmieniania

międzynarodowych norm oraz zaleconych metod i zasad postępowania odnośnie:
a) systemów łączności i udogodnień dla żeglugi powietrznej
b) cech charakterystycznych portów lotniczych
c) reguł ruchu lotniczego i metod kontroli ruchu lotniczego
d) wydawania licencji personelowi eksploatacyjnemu i mechanicznemu
e) zdatności statków powietrznych do lotu, rejestracji i identyfikacji statków powietrznych
f) gromadzenia i wymiany informacji meteorologicznych
g) ksiąg pokładowych
h) map i planów lotniczych
i) formalności celnych i imigracyjnych
j) statków powietrznych w niebezpieczeństwie i dochodzeń w sprawie wypadków
k) wszelkich innych zagadnień związanych z bezpieczeństwem, regularnością i sprawnością
żeglugi powietrznej
Źródła międzynarodowego prawa lotniczego:

- normy zwyczajowe w małym stopniu
- wielostronne i dwustronne umowy międzynarodowe
 Konwencja Chicagowska (7.12.1944) o międzynarodowym lotnictwie cywilnym: ustaliła i

potwierdziła podstawowe zasady międzynarodowego prawa lotniczego oraz powołała do życia
Organizację Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego (International Civil Aviation Organization –
ICAO)
 Układ o tranzycie międzynarodowych służb powietrznych (układ o dwóch wolnościach)
 Układ o międzynarodowym transporcie lotniczym (układ o pięciu wolnościach)
 Konwencja Warszawska o ujednostajnieniu niektórych prawideł, dot. międzynarodowego przewozu

lotniczego (12.10.1929), zmieniona Protokołem Haskim (1955) oraz Protokołem Gwatemalskim (1971)
 konferencja w Montrealu (1999 r.): państwa-członkowie ICAO przyjęły nową konwencję, która ma
zmienić KW z 1929 r.; weszła w życie 4.11.2003 r.
 Konwencja w sprawie przestępstw i niektórych innych czynów popełnionych na pokładzie statków

powietrznych (Tokio, 14.09.1963)
 Konwencja o zwalczaniu bezprawnego zawładniecia statkami powietrznymi (Haga, 16.12.1970)
 Konwencja o zwalczaniu bezprawnych czynów skierowanych przeciwko bezpieczeństwu lotnictwa
cywilnego (Montreal, 23.09.1971)
 Protokół w sprawie ścigania bezprawnych aktów przemocy w portach lotniczych służących
międzynarodowemu lotnictwu cywilnemu (Montreal, 24.02.1988)
 Uchwały Rady ICAO (międzynarodowe normy i zalecone metody postępowania, zawierające

głównie normy o charakterze technicznym, dotyczące lotnictwa cywilnego, zawierane zgodnie z
systemem contracting out)
Przestrzeń powietrzna
- uznanie suwerenności państw w przestrzeni powietrznej (I wojna światowa – państwa neutralne
zaczęły wysuwać roszczenia do nienaruszalności ich przestrzeni powietrznej przez wojujących
- każde państwo posiada całkowitą i wyłączną suwerenność w przestrzeni powietrznej ponad swoim
terytorium (Konwencja regulująca żeglugę powietrzną 13.10.1919, Konwencja Chicagowska,
Konwencja iberoamerykańska 1.11.1926 i panamerykańska 20.02.1928)
„ Umawiające się państwa uznają, że każde Państwo posiada całkowitą i wyłączną suwerenność w
przestrzeni powietrznej nad swoim terytorium” (KCh)
- nie jest tylko normą umowną, ale powszechnie obowiązującą normą zwyczajową, potwierdzoną w
ustawodawstwach różnych państw
Rzeczpospolita Polska ma całkowite i wyłączne zwierzchnictw w swojej przestrzeni powietrznej.

Funkcje wynikające z tego zwierzchnictwa wykonuje, w zakresie niezwiązanym z umacnianiem
obronności państwa, minister właściwy do spraw transportu. (ustawa Polskie prawo lotnicze z
2.07.2002)

lOMoARcPSD|8469392
- zezwolenie na przelot obcych samolotów może wynikać z umowy międzynarodowej wielostronnej lub
dwustronnej albo z aktu wewnętrznego państwa i może dotyczyć wielokrotnych przelotów albo
jednego konkretnego przelotu.
- statek powietrzny w locie podlega prawu tego państwa, do którego należy przestrzeń powietrzna
W czasie lotu w polskiej przestrzeni powietrznej i w czasie przebywania na terytorium RP wszystkie

statki powietrzne oraz osoby i rzeczy na tych statkach podlegają prawu polskiemu, chyba że prawo to
stanowi inaczej.
- sytuacja prawna przestrzeni powietrznej jest taka sama jak sytuacja prawna jej podbudowy (obszaru,
nad którym się znajduje)  teoria nierozerwalności przylegania przestrzeni powietrznej do jej
podbudowy (C. Berezowski)
- przestrzeń powietrzna nad morzem pełnym nie podlega suwerenności żadnego państwa, korzystanie
z niej na prawach równości przysługuje wszystkim państwom i obywatelom
- analogiczna sytuacja strefy nad strefą wyłącznego rybołówstwa, strefą ekonomiczną i szelfem
kontynentalnym
- suwerenność państwa nadbrzeżnego rozciąga się na przestrzeń powietrzną nad morzem
terytorialnym, jest nieograniczona (brak prawa nieszkodliwego przelotu!
Statki powietrzne
Statek powietrzny – każdy aparat mogący się utrzymać w atmosferze na skutek oddziaływania
powietrza (KCh)
[Statek powietrzny to] urządzenie zdolne do unoszenia się w atmosferze na skutek oddziaływania
powietrza innego niż oddziaływanie powietrza odbitego od podłoża. (ust. polskie prawo lotnicze)
- statki powietrzne dzielą się na cywilne oraz państwowe

- o rodzaju statku decyduje służba, jaką statek powietrzny pełni w danym czasie
- statek używany w służbie wojskowej, celnej lub policyjnej = statek państwowy
W Polsce statki państwowe to:

1) statek powietrzny używany przez Siły Zbrojne RP (wojskowy statek powietrzny)
2) statek powietrzny używany przez jednostki organizacyjne Straży Granicznej, Policji,
Państwowej Straży Pożarnej i służby celnej (statek powietrzny lotnictwa służb
porządku publicznego)
- z podziałem wiążą się konsekwencje prawne, np. dotyczące dopuszczenia do obcej przestrzeni
powietrznej lub sytuacji prawnej tej przestrzeni
- statki bez pilota: mogą przelatywać nad terytorium obcego państwa tylko za jego specjalnym
upoważnieniem (KCh)
- każdy statek powietrzny musi posiadać przynależność państwową, której nabywa przez wpisanie do
rejestru statków powietrznych, prowadzonego przez władze państwowe zgodnie z prawem
wewnętrznym
- warunki wpisu określa każde państwo
- w PL: rejestr prowadzi Prezes Urzędu Lotnictwa Cywilnego, który dokonuje wpisania statku
powietrznego do rejestru statków, zmiany danych rejestrowych, odmowy wpisania i wykreślenia statku
powietrznego z tego rejestru, w drodze decyzji administracyjnej
- zasada wyłącznej przynależności państwowej (statek może mieć tylko jedną przynależność
- można przenieść rejestrację z jednego państwa do drugiego (traci przynależność w jednym, a
nabywa w drugim)
- przynależność jest więzią publicznoprawną, łączącą statek z określonym państwem
- każde państwo sprawuje jurysdykcję, a zarazem opiekuje się swoimi statkami powietrznymi
- zwierzchnictwo samolotowe: suma uprawnień państwa przynależności w stosunku do statku
powietrznego (to, co się dzieje na pokładzie, traktowane jest tak, jakby działo się na terytorium
państwowym)
- sytuacja prawna statków powietrznych na obszarach niepodlegających suwerenności żadnego
państwa: znajdują się pod wyłączną władzą państwa rejestracji

lOMoARcPSD|8469392
- w braku odmiennych zobowiązań międzynarodowych każde państwo może wykonywać jurysdykcję

nad obcymi statkami znajdującymi się w jego przestrzeni powietrznej (w pewnych przypadkach mamy
podwójną jurysdykcję: państwa terytorialnego i państwa rejestracji statku powietrznego)
- państwa zwykle nie ingerują, gdy obcy samolot przestrzega przepisów żeglugi powietrznej i skutki
tego, co się dzieje na pokładzie samolotu, nie sięgają terytorium danego państwa i nie zagrażaja jego
bezpieczeństwu
Konwencja Tokijska w sprawie przestępstw i niektórych innych czynów popełnionych na pokładzie

statków powietrznych  państwo terytorialne nie może przeszkadzać w kontynuowani lotu przez
statek powietrzny w celu wykonania jurysdykcji karnej, z wyjątkiem przypadków, gdy:
1) przestępstwo wywarło skutek na terytorium tego państwa
2) przestępstwo zostało popełnione prze obywatela tego państwa lub w stosunku do
takiego obywatela albo przez osobę mającą stałe miejsce zamieszkania w tym
państwie
3) przestępstwo narusza bezpieczeństwo tego państwa
4) przestępstwo stanowi naruszenie jakichkolwiek reguł lub przepisów dotyczących lotu
lub manewrowania statkiem powietrznym, obowiązujących w tym państwie
5) wykonanie jurysdykcji jest konieczne w celu doprowadzenia do poszanowania
każdego zobowiązania tego państwa, wynikającego z wielostronnej umowy
międzynarodowej
Międzynarodowa żegluga powietrzna

- wymaga korzystania z obcej przestrzeni powietrznej
- upoważnienie może wynikać z umowy międzynarodowej albo aktu wewnętrznego państwa, które
sprawuje zwierzchnictwo nad daną przestrzenią powietrzną (zezwolenie, koncesja)
- zwykle inaczej traktuje się statki cywilne i państwowe i zwykle zezwala wyłącznie na przelot
cywilnych
- loty nieregularne traktuje się inaczej niż regularne
- państwo może wprowadzić obowiązek przekraczania granicy wyłącznie przez określone bramy
wlotowe i na określonych wysokościach oraz poddać swoim przepisom i kontroli wszystkie samoloty
znajdujące się w jego przestrzeni powietrznej
- każde państwo może tworzyć strefy, w których loty statków powietrznych są ograniczone lub
zakazane, jednakowo stosowane do wszystkich obcych statków powietrznych i własnych statków
wykorzystywanych do regulacji międzynarodowej służby powietrznej (KCh)
- każde państwo ma prawo wprowadzenia ze skutkiem natychmiastowym w okolicznościach
wyjątkowych, w razie nagłej konieczności lub w interesie bezpieczeństwa publicznego, czasowych
ograniczeń lub zakazów przelotu nad całym swoim terytorium lub jego częścią, pod warunkiem, że
ograniczenia lub zakazy będą stosowane bez dyskryminacji wobec statków wszystkich innych państw
(KCh)
Wolności lotnicze – przywileje przyznawane przez państwa obcym samolotom we własnej

przestrzeni powietrznej
a) wolności techniczne (tranzytowe)
- wolność pierwsza: prawo przelotu bez lądowania
 wolność podstawowa, bez której żegluga powietrzna nie mogłaby istnieć
- wolność druga: prawo lądowania technicznego (niehandlowego)

 prawo lądowania w celach niehandlowych, np. uzupełnienie paliwa, przegląd,
wymiana załogi
 niedopuszczalne jest zabieranie lub zostawianie pasażerów, towarów lub poczty
- loty nieregularne: KCh

- loty regularne: Układ o tranzycie międzynarodowych służb powietrznych (układ o dwóch
wolnościach) z 7.12.1944
b) wolności handlowe

lOMoARcPSD|8469392
- wolność trzecia: prawo przywożenia pasażerów i ładunku z państwa przynależności statku

powietrznego
- wolność czwarta: prawo zabierania pasażerów i ładunku do państwa przynależności statku
powietrznego
- wolność piąta: prawo zabierania pasażerów i ładunku do państw trzecich oraz prawo
przywożenia pasażerów i ładunku z tych państw
- Układ o międzynarodowym transporcie lotniczym (układ o pięciu wolnościach) z 7.12.1944, przy

czym piąta wolność jest traktowana fakultatywnie
- PL nie jest stroną tego układu
- regułą jest przyznawanie wolności handlowych na podstawie umów dwustronnych
Międzynarodowa unifikacja norm dotyczących przewozu lotniczego

- Konwencja o ujednostajnieniu niektórych prawideł dotyczących międzynarodowego przewozu
lotniczego (Konwencja Warszawska, 12.10.1929)
 najważniejsze zagadnienia dotyczące umowy o przewóz lotniczy, dokumentów
przewozowych, odpowiedzialności przewoźnika lotniczego, trybu dochodzenia roszczeń oraz
jurysdykcji
 dokumenty przewozowe: przy przewozie podróżnych – bilet, przy przewozie bagaży – kwit
bagażowy, przy przewozie towarów – przewozowy list lotniczy
 podczas przewozu podróżnych przewoźnik odpowiada za szkodę, która wynikła w razie
śmierci, zranienia lub innego uszkodzenia ciała, jeżeli wypadek zdarzył się na pokładzie statku
powietrznego lub podczas czynności związanych z wysiadaniem
 przy przewozie bagaży lub towarów przewoźnik odpowiada za szkody, które powstały w
przypadku zniszczenia, zaginięcia lub uszkodzenia, jeżeli zdarzenie miało miejsce podczas
przewozu powietrznego, obejmującego okres, w którym bagaż lub towar znajdował się pod
opieką przewoźnika
 przewoźnik jest odpowiedzialny jeżeli nie dowiedzie, że podjął wszelkie środki niezbędne do
uniknięcia szkody lub że podjęcie tych środków było rzecząniemożliwą
 zmiana Protokołem Haskim (podwoił granice odpowiedzialności przewoźnika w stosunku do
pasażerów)
 zmiana Protokołem Gwatemalskim (zaostrzenie zasad odpowiedzialności przewoźnika – odp.
absolutna, podwyższenie wysokości odszkodowania)
2. Prawo kosmiczne
- pierwsze państwa, które umieściły na orbitach okołoziemskich sztuczne satelity, uczyniły to na
podstawie milcząco przyjętego założenia, że działalność ta nie jest zakazana przez prawo
międzynarodowe, mimo że obiekty przelatywały nad terytoriami wielu państw
- zaczęła się kształtować zwyczajowa norma prawna wolności badania i wykorzystania przestrzeni
pozaatmosferycznej
- działalność ONZ: Komitet do Spraw Pokojowego Wykorzystywania Przestrzeni Kosmicznej (1959)
- Deklaracja zasad prawnych rządzących działalnością państw w zakresie badania i korzystania z
przestrzeni kosmicznej (1963)
- Układ o zasadach działalności państw w zakresie badań i użytkowania przestrzeni kosmicznej,
łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi (27.01.1967, Moskwa, Londyn, Waszyngton)
 przestrzeń kosmiczna, łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi, jest wolna dla badań i
użytkowania przez wszystkie państwa, bez dyskryminacji, na zasadzie równości i zgodnie z
prawem międzynarodowym
 przestrzeń ta nie podlega zawłaszczeniu przez państwa
 państwa ponoszą międzynarodową odpowiedzialność za swoją działalność w przestrzeni
kosmicznej oraz zachowują jurysdykcję i władzę nad obiektami wysłanymi w przestrzeń
kosmiczną
 astronauci są uznawani za wysłanników ludzkości i należy im udzielić wszelkiej pomocy w
razie wypadku lub przymusowego lądowania na obcym terytorium lub pełnym morzu
 państwa nie będą wprowadzać na orbity okołoziemskie jakichkolwiek obiektów przenoszących
broń jądrową lub jakichkolwiek innych rodzajó broni masowego zniszczenia ani nie będą
umieszczać tego rodzaju broni na ciałach niebieskich lub w przestrzeni kosmicznej
 Księżyc i inne ciała niebieskie użytkowane będą przez wszystkie państwa wyłącznie w celach
pokojowych

lOMoARcPSD|8469392
 zakazane jest zakładanie baz wojskowych i fortyfikacji na ciałach niebieskich, dokonywanie

prób z jakimikolwiek typami broni oraz przeprowadzanie manewrów wojskowych
 zasady potwierdzone w Układzie w sprawie działalności państw na Księżycu i innych ciałach
niebieskich
- zakaz rozszerzania na te obszary wyścigu zbrojeń, zakaz prób broni nuklearnej w atmosferze,
przestrzeni kosmicznej i pod wodą
Granica przestrzeni powietrznej i pozapowietrznej (kosmicznej)

- przestrzeń powietrzna podlega suwerennej władzy państwa, a przestrzeń kosmiczna jest wolna,
częściowo zdemilitaryzowana i zneutralizowana
- KCh nie daje przesłanek ustalenia górnej granicy władzy państwowej i przy jej opracowywaniu
zagadnienie to nie było brane pod uwagę
- inne umowy pomijają tę kwestię
- na wysokości, na której po orbitach okołoziemskich poruszają się obiekty wysłane przez państwa, nie
rozciąga się już władzy terytorialna żadnego państwa, a więc że obszary te należą do przestrzeni
pozapowietrznej
- perigea: najniższe punkty orbit sztucznych satelitów Ziemi, mogą leżeć na wysokości ok. 90 km
Przestrzeń pozapowietrzna – od wysokości 90-100 km od powierzhni Ziemi.
Orbita geostacjonarna – orbita kołowa zakreślona nad równikiem w odległości ok. 35800 km od
Ziemi
- satelita na niej umieszczony znajduje się stale nad tym samym obszarem Ziemi, a znajdujące się na
nim urządzenia nadawcze mogą objąć zasięgiem około 1/3 powierzchni kuli ziemskiej
- państwa równikowe wysunęły roszczenia do odcinków orbity geostacjonarnej, położonych nad ich
terytoriami, ale są one sprzeczne z zasadą wolności korzystania z przestrzeni kosmicznej
- Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny: częstotliwości radiowe i orbita geostacjonarna
stanowią ograniczone zasoby naturalne i muszą być wykorzystywane ekonomicznie i efektywnie
Obiekty wypuszczone w przestrzeń kosmiczną

- każdy obiekt ma przynależność państwa, w którym został zarejestrowany
- Konwencja o rejestracji obiektów wypuszczonych w przestrzeń kosmiczną (1974): zasada
prowadzenia krajowych rejestrów obiektów kosmicznych, wprowadzenie obowiązku rejestracji w
Sekretariacie ONZ
- państwo rejestracji obiektu kosmicznego zachowuje jurysdykcję i nadzór nad takim obiektem oraz
jego załogą w czasie pozostawania ich w przestrzeni kosmicznej lub na ciele niebieskim
- Konwencja o międzynarodowej odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez obiekty kosmicznej
(29.03.1972): odpowiedzialność bezwzględna za szkody wyrządzone na powierzchni Ziemi lub
statkowi powietrznemu podczas lotu
Współpraca międzynarodowa w zakresie wykorzystania przestrzeni kosmicznej

- Umowa o ratowaniu kosmonautów, powrocie kosmonautów i zwrocie obiektów wypuszczonych w
przestrzeń (22.04.1968)
- udzielanie w każdym przypadku pomocy kosmonautom, szybkiego przekazania załogi statków
kosmicznych przedstawicielom władzy wypuszczającej
- zwrot obiektów wystrzelonych w przestrzeń kosmiczną lub ich części
- ITSO: Międzynarodową Organizację Telekomunikacji Satelitarnej: zapewnienie globalnego systemu
telekomunikacji satelitarnej
- INMARSAT: Międzynarodowa Organizacja Morskiej Łączności Satelitarnej (3.09.1976, Londyn):
zapewnienie statkom morskim niezawodnej łączności satelitarnej poprzez stworzenie tzw. segmentu
kosmicznego, opartego na sztucznych satelitach umieszczonych na orbicie geostacjonarnej (państwa
członkowskie utrzymują naziemne stacje przekaźnikowe, a armatorzy instalują odpowiednie
wyposażenie nadawczo-odbiorcze na statkach
- teledetekcja: zdalne badanie ziemi
- przekazywanie działalności kosmicznej w ręce sektora prywatnego
- państwa ponoszą odpowiedzialność międzynarodową za działalność osób prawnych mających ich
przynależność i są zobowiązane do sprawowania nad taką działalnością stałego nadzoru

lOMoARcPSD|8469392
LUDNOŚĆ PAŃSTWA
- osoby na terytorium państwa dzieli się na obywateli oraz cudzoziemców

- obywatele związani są szczególnym węzłem prawnym, a cudzoziemcy przebywają w sposób mniej
lub bardziej przypadkowy i z reguły czasowo
- cudzoziemcy mogą być obywatelami innych państw lub nie posiadać żadnego obywatelstwa
- wszystkie osoby przebywające na terytorium państwa podlegają jego władzy i prawu. państwo ma
swobodę działania w stosunku do ludności przebywającej na jego terytorium (traktowanie osób
fizycznych i ich sytuacja prawna jest kompetencją własną regulowaną prawem wewnętrznym)
- prawo międzynarodowe:
 może wyłączać określone osoby spod władzy i prawa państwa pobytu (immunitety),
 wprowadza pewne zobowiązania państwa w sprawach traktowania cudzoziemców oraz
pewnych grup ludności (np. mniejszości)
 wprowadza ogólne zasady dotyczące traktowania ludności (np. pakty praw człowieka)
 harmonizuje ustawodawstwa poszczególnych państw w takich dziedzinach, jak obywatelstwo
lub międzynarodowy ruch osobowy
 jest ściśle powiązane z prawem wewnętrznym, które je uzupełnia
 oddziaływa na prawo wewnętrzne (i odwrotnie)
 wiąże określone konsekwencje w stosunkach międzynarodowych z rozwiązaniami przyjętymi
w prawie wewnętrznym oraz decyzjami administracyjnymi ich organów
1. Obywatelstwo – szczególny węzeł prawny łączący jednostkę z państwem. Wynika z niego

obowiązek wierności i lojalności w stosunku do państwa oraz zwierzchnictwo osobowe
państwa (jurysdykcja) nad własnymi obywatelami, niezależnie od tego, gdzie się znajdują.
- szanowanie prawa swojego państwa, także poza jego terytorium (możliwość pociągnięcia do
odpowiedzialności za naruszenie)
- obywatel jest uprawniony do korzystania z opieki państwa (opieka dyplomatyczna) – państwo
może występować na forum międzynarodowym w imieniu swoich obywateli w stosunku do innych
państw oraz przed sądami międzynarodowymi i komisjami arbitrażowymi
- każde państwo samo określa, kto jest jego obywatelem (normy nabycia i utraty, podejmowanie
decyzji administracyjnych przy ich wykonywaniu należy do kompetencji własnej państwa, chyba
że przyjmuje konkretne zobowiązania międzynarodowe)
- poparcie opiniami STSM (dekrety o obywatelstwie w Tunisie i Maroku, 1923) oraz MTS
(Lichtenstein vs Gwatemala w sprawie F. Nottebohma, 1955)
- Konwencja w sprawie pewnych zagadnień dotyczących kolizji ustaw o obywatelstwie (Haga,
12.04.1930):
Każde państwo władne jest określić w swym ustawodawstwie, kto jest jego obywatelem.
Ustawodawstwo to powinno być przyjęte przez inne Państwa, byleby było zgodne z umowami
międzynarodowymi, zwyczajem międzynarodowym i zasadami prawa ogólnie uznanymi w
przedmiocie obywatelstwa.
- PL: ustawa o obywatelstwie polskim (2.04.2009)

- Konwencja o obywatelstwie (Rada Europy, 1997):
 obywatelstwo, jako związek prawny między osobą fizyczną a państwem, nie określa
przynależności etnicznej jednostki
 państwo samo określa, kto może być obywatelem
 powinno być zgodne z umowami, zwyczajem i powszechnymi zasadami prawa
 prawo każdej osoby fizycznej do posiadania obywatelstwa
 dążenie do unikania statusu bezpaństwowca
 zakaz arbitralnego pozbawiania obywatelstwa
a) Nabycie obywatelstwa:
- urodzenie, nadanie, zamążpójście, adopcja, opcja i repatriacja
- najczęściej urodzenie (pmp dąży do tego, aby każde dziecko mogło nabywać przy urodzeniu
obywatelstwo, i to tylko jednego państwa)
- dwie podstawowe zasady:
 prawo krwi (ius sanguinis): jednostka nabywa obywatelstwa państwa, którego obywatelami są
jego rodzice

lOMoARcPSD|8469392
 prawo ziemi (ius soli): o obywatelstwie decyduje miejsce jej urodzenia [a urodzenie na
statku/samolocie traktuje się jak urodzenie na terytorium państwa przynależności]
- w większości państw europejskich i byłych socjalistycznych przeważa prawo krwi, USA i państwa
południowoamerykańskie – raczej prawo ziemi
- wiele systemów to systemy mieszane, gdzie prawo krwi jest regułą podstawową, a prawo ziemi
odgrywa rolę pomocniczą
- PL: oparcie na zasadzie krwi + pomocniczo zasada ziemi: dziecko nabywa obywatelstwo polskie
przez urodzenie, jeżeli co najmniej jedno z rodziców jest obywatelem polskim, a jeżeli dziecko urodzi
się na terytorium RP, jego rodzice są nieznani lub obywatelstwo jest nieokreślone, bądź gdy zostało
znalezione na terytorium RP, nabywa je zgodnie z prawem ziemi
- naturalizacja: nadanie obywatelstwa
- unikanie stanu podwójnego obywatelstwa, czyli aby z nabyciem nowego obywatelstwa wiązało się
utracenie dawnego
- obywatelstwo kobiet zamężnych: ani zawarcie ani rozwiązanie małżeństwa pomiędzy obywatelami
dwóch państw nie wpływa samo przez się na obywatelstwo żony (Konwencja o obywatelstwie kobiet
zamężnych)
b) Utrata obywatelstwa
- decyduje prawo wewnętrzne, p. międzynarodowe ma wyeliminować lub ograniczyć liczbę
przypadków, w których utrata dotychczasowego obywatelstwa powoduje stanie się bezpaństwowcem
- zwolnienie z obywatelstwa, pozbawienie obywatelstwa, opcja, zamążpójście
- PL: obywatel polski traci obywatelstwo na wniosek, po uzyskaniu zgody Prezydenta RP
c) Wielokrotne obywatelstwo
- uważane za stan niepożądany
- dochodzi do niego w wyniku rozbieżności między prawami wewnętrznymi poszczególnych państw w
chwili urodzenia dziecka, albo później, jeżeli jednostka nabywa nowego obywatelstwa, nie tracąc
dawnego
- prawo międzynarodowe dąży do eliminacji tego stanu lub zmniejszenia liczby przypadków
- np. umowy Bancrofta
- przyznawanie osobom mającym podwójne obywatelstwo prawa opcji (prawo wyboru jednego
obywatelstwa przy zrzeczeniu się drugiego, np. Konwencja Haska z 1930, umowy dwustronne)
- niektóre państwa nie uznają wielokrotnego obywatelstwa osób, które posiadają ich obywatelstwo (co
nie zmienia faktu, że poza granicami może być traktowana przez inne państwa jako osoba o
wielokrotnym obywatelstwie lub posiadająca wyłącznie obywatelstwo obcego państwa)
Obywatelstwo UE (Traktat z Maastricht 1992 r.)

- koncepcja obywatelstwa Unii Europejskiej: każda osoba posiadająca obywatelstwo państwa
członkowskiego jest jednocześnie obywatelem UE; uzupełnia, ale nie zastępuje krajowego
- personalna, wzajemna, zależna i pozorna więź prawna między osobą fizyczną a UE
- obywatele UE korzystają z określonych w traktacie o utworzeniu UE z 1992 praw i podlegają
określonym obowiązkom (choć teoretyczne, bo obecnie przysługują im same uprawnienia)
- Uprawnienia to:
 prawo do swobodnego poruszania się i przebywania na terytorium państw członkowskich
 czynne i bierne prawo wyborcze do wybieranych organów samorządowych państw
członkowskich i do PE w państwie członkowskim stałego pobytu, a nie obywatelstwa
 prawo do korzystania z opieki dyplomatycznej i konsularnej władz każdego z państw
członkowskich
 prawo do składania petycji do PE
 prawo do wnoszenia skargi do RPO UE
 prawo dostępu do dokumentów PE, Rady UE, KE
d) Bezpaństwowcy (apatrydzi) – osoby, które nie posiadają obywatelstwa żadnego państwa.

- podlegają prawu państwa pobytu, ale nie korzystają z jego opieki dyplomatycznej, mogą zostać
wydaleni, nie mają praw politycznych i innych, które przysługują tylko obywatelom
- utrudnienia w podróży za granicę
- powstają np. w przypadku niezgodności ustawodawstw dotyczących obywatelstwa
- Powszechna Deklaracja Praw Człowieka: Każdy człowiek ma prawo do posiadania obywatelstwa.
Konwencja haska z 1930:

lOMoARcPSD|8469392
- wydanie zwolnienia z obywatelstwa nie powoduje jego utraty, jeżeli osoba, która uzyskała zwolnienie,
nie posiada lub nie nabyła innego obywatelstwa
- zastosowanie prawa ziemi, jeżeli dziecko bez jego zastosowania byłoby bezpaństwowcem
- Konwencja w sprawie ograniczenia bezpaństwowości (28.08.1961)
3. Traktowanie cudzoziemców
- wszystkie osoby na terytorium państwa znajdują się pod jego władzą i prawem
- traktowanie cudzoziemców jest kompetencją własną państwa i reguluje ją prawo wewnętrzne
- PL: ustawa o cudzoziemcach, ustawa o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP, ustawa
o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego terytorium obywateli
państw członkowskich UE i członków ich rodzin
- zawieranie umów dwustronnych i wielostronnych dotyczących sytuacji prawnej obywateli na
terytorium innych kontrahentów umowy
Systemy traktowania cudzoziemców:

a) traktowanie narodowe (równouprawnienie ogólne): przyznawanie cudzoziemcom takiego
samego zakresu praw cywilnych, z jakiego korzystają obywatele
b) traktowanie specjalne – przyznawanie cudzoziemcom ściśle określonych uprawnień,
przewidzianych w prawie wewnętrznym lub umowach międzynarodowych (równouprawnienie
szczegółowe – zrównanie w konkretnych dziedzinach)
c) traktowanie w sposób najbardziej uprzywilejowany – przyznawanie cudzoziemcom takich
praw, jakie już posiadają lub uzyskają w przyszłości obywatele jakiegokolwiek państwa
trzeciego, najbardziej uprzywilejowanego w danej dziedzinie
- często zastrzeżenie dotyczące wzajemności: państwo A przyznawać będzie określone uprawnienia

obywatelom państwa B, pod warunkiem, że państwo B przyznaje takie same uprawnienia obywatelom
państwa A.
- sytuacji cudzoziemców dotyczy wiele umów handlowych i osiedleńczych oraz umów z zakresu
obrotu prawnego
- PL: umowy o obrocie prawnym z Węgrami, Bułgarią i Rumunią – traktowanie obywateli drugiej strony
na zasadzie narodowej, czyli tak jak własnych obywateli, w zakresie przez daną umowę określonym
- zasadą ogólną jest, że obywatele jednej strony korzystają na terytorium drugiej z takiej samej
ochrony prawnej w zakresie praw osobistych i majątkowych, jaka przysługuje obywatelom tej strony
- prawo swobodnego i nieskrępowanego zwracania się do sądów, prokuratury, organów notarialnych i
do innych organów drugiej strony, do której właściwości należą sprawy z zakresu umowy
Wydalenie cudzoziemca
- prawo do wydalenia ze swojego terytorium lub deportowania (przymusowe odstawienie do granicy)
cudzoziemca, który naruszył prawo danego państwa albo którego dalszy pobyt zagraża
bezpieczeństwu albo interesom państwa
- może być ograniczone przez postanowienia umów międzynarodowych
- powinno być stosowane w sposób niedyskryminacyjny
- PL; cudzoziemiec może być wydalony, jeżeli zachodzą okoliczności określone w art. 88 ustawy o
cudzoziemcach
 brak wymaganej wizy
 wykonywanie pracy niezgodnie z ustawą o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy
 brak środków finansowych niezbędnych do pokrycia kosztów pobytu
 dobrowolne niedopuszczenie terytorium w RP w terminie określonym w decyzji
 niezgodne z przepisami przekroczenie lub usiłowanie przekroczenia granicy
4. Międzynarodowy ruch osobowy – przemieszczanie się osób połączone z przekraczaniem

granicy lub granic państwowych
- przenoszenie się okresowe lub na stałe
- opuszczenie przez własnych obywateli, dopuszczanie cudzoziemców na terytorium
- dobrowolne przenoszenie się jednostek przez granice państwowe w normalnych warunkach
pokojowych
- w zakres ten nie wchodzą przemarsze wojsk w czasie wojny czy przymusowe przesiedlanie ludności
- państwo może samo ustalać zasady dotyczące przekraczania jego granic: polityka swobody,
ograniczenie ruchu osobowego, warunki opuszczania terytorium przez obywateli, dopuszczanie
cudzoziemców

lOMoARcPSD|8469392
- swoboda może być ograniczona przez postanowienia umów międzynarodowych

- do międzynarodowego ruchu osobowego wliczasie:
 emigracja
 czasowe migracje pracownicze
 mały ruch graniczny
 turystyka
a) paszporty
- udokumentowane zezwolenie na opuszczenie terytorium jednego państwa i zezwolenie na wstęp
na terytorium drugiego
- dokument stwierdzający tożsamość danej osoby i upoważniający do przekroczenia granicy
państwowej
- państwo wydaje je własnym obywatelom, zatem jest to zarazem dowód, że wedlug prawa
państwa, które go wydało, dana osoba jest jednocześnie jego obywatelem
- PL: ustawa o dokumentach paszportowych – oprócz zwykłych wydaje się jeszcze paszporty
dyplomatyczne (wykonanie zadania dyplomatycznego), służbowe MSZ (w celach służbowych),
tymczasowe (umożliwienie powrotu do kraju obywatelowi przebywającemu za granicą i
nieposiadającemu paszportu wydanego w kraju)
- państwa mogą znieść obowiązek posiadania paszportów przy przekraczaniu granic
b) wizy
- udzielenie zgody na wjazd cudzoziemca na terytorium państwa
- adnotacja dokonana w paszporcie lub innym dokumencie podróży, stwierdzająca udzielenie
zezwolenia na przekroczenie granicy państwa oraz pobyt lub przejazd przez jego terytorium
- niektóre państwa traktują ją jedynie jako obietnicę dopuszczenia na ich terytorium
- wizy pobytowe (czasowy pobyt w państwie), wizy tranzytowe (wyłącznie przejazd przez
terytorium państwa, z ewentualnym krótkim zatrzymaniem się), wiza dyplomatyczna (osoby
korzystające z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych)
- odmowa przyznania wizy w niektórych okolicznościach może być uznana za akt nieprzyjazny i
spowodować zastosowanie retorsji przez drugie państwo
- tendencja do znoszenia wiz wjazdowych i tranzytowych w drodze umów dwustronnych i na
zasadzie wzajemności
5. Ekstradycja i azyl
Ekstradycja – wydanie władzom obcego państwa osoby ściganej przez te władze za popełnione
przestępstwa
- nie ma normy nakazującej lub zakazującej ekstradycji, w przypadku braku zobowiązania umownego
władze każdego państwa decydują, czy osobę ściganą wydać obcemu państwu, czy nie
- dwustronne umowy ekstradycyjne: strony zobowiązują się do wydawania na żądanie drugiej strony
osób ściganych lub skazanych za popełnienie określonych przestępstw
- na ogół tylko przestępcy pospolici, nie wydaje się osób ściganych za przestępstwa polityczne
- klauzula zamachowa: przewiduje ekstradycję osób, które dopuszczają się z motywów politycznych
zabójstwa głowy państwa, szefa rządu lub innych osób zajmujących kierownicze stanowiska
państwowe i polityczne
- własnych obywateli państwa zazwyczaj nie wydają
- PL: na podstawie Konstytucji ekstradycja jest dopuszczalna na podstawie ENA pod warunkiem, że
czyn stanowił przestępstwo według prawa RP (art. 55 ust 1-3)
- zakaz ekstradycji osoby podejrzanej o popełnienie bez użycia przemocy przestępstwa z przyczyn
politycznych
- według polskiego KPK ekstradycja jest niedopuszczalna, jeżeli osoba, której dotyczy wniosek o
wydanie, jest obywatelem polskim albo korzysta w Polsce z prawa azylu; ekstradycji można odmówić
z powodu, że przestępstwo zostało popełnione na terytorium państwa polskiego albo na polskim
statku morskim lub powietrznym, a także jeżeli państwo, które złożyło wniosek o wydanie, nie
zapewnia wzajemności
- Deklaracja Moskiewska trzech mocarstw (ZSRR, USA, Wielka Brytania, 30.10.1943): ekstradycja
przestępców wojennych; potwierdzona Porozumieniem w przedmiocie ścigania i karania głównych
przestępców wojennych Osi Europejskiej (Londyn, 8.08.1945) – odesłanie przestępców wojennych do
krajów, gdzie popełnili swoje zbrodnie

lOMoARcPSD|8469392
- traktaty pokojowe z europejskimi sojusznikami Niemiec (Paryż, 10.02.1947) przewidywały

ekstradycję przestępców wojennych
Azyl – udzielenie schronienia cudzoziemcowi ściganemu w kraju ojczystym lub w państwie trzecim za
popełnienie przestępstwa politycznego lub z innych względów politycznych.
- odmowa wydania cudzoziemca

- należy do kompetencji własnej, jeżeli nie stanowią inaczej umowy międzynarodowe
- art. 56 ust 1 Konstytucji: Cudzoziemcy mogą korzystać z prawa azylu w RP na zasadach
określonych w ustawie.
- udzielenie azylu jest aktem pokojowym i humanitarnym
- nie przysługuje osobom winnym zbrodni przeciwko ludzkości, zbrodni wojennych oraz zbrodni
przeciwko pokojowi
- art. 56 ust. 2 Konstytucji: możliwość nadania cudzoziemcowi statusu uchodźcy w rozumieniu
Konwencji o statusie uchodźcy (1951) i Protokołu uzupełniającego (1967)
- uchodźca: osoba, która na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu swojej
rasy, religii, narodowości i przynależności do określonej grupy społecznej lub z powodu przekonań
politycznych przebywa poza granicami państwa, którego jest obywatelem, i nie może lub nie chce z
powodu tych obaw korzystać z ochrony tego państwa.
- jest nim także osoba, która nie ma żadnego obywatelstwa i znajduje się na skutek podobnej sytuacji
poza miejscem zamieszkania, nie może lub nie chce z powodu obaw powrócić do tego państwa
- nie dotyczy osób, które popełniły przestępstwo przeciwko pokojowi, zbrodnie wojenne, ciężkie
przestępstwa pospolite czy winne są czynów sprzecznych z celami i zasadami KNZ
- azyl dyplomatyczny: udzielany w pomieszczeniach misji dyplomatycznej, na pokładzie okrętu

wojennego, samolotu wojskowego oraz w bazach wojennych. Jest traktowany jak prawo państwa i od
oceny państwa, do którego skierowana jest prośba o azyl, zależy ostateczna decyzja w sprawie
przyznania lub odmowy
- nie jest instytucją powszechnego prawa międzynarodowego, bardziej jako instytucja prawa
międzynarodowego Ameryki Łacińskiej
- o taki azyl mogą się ubiegać osoby ścigane ze względów politycznych oraz przestępcy polityczni
- powinien być udzielany wyłącznie w sytuacjach niecierpiących zwłoki
- konsekwencją przyznania azylu dyplomatycznego jest wyjęcie osoby spod jurysdykcji państwa
pobytu
6. Ochrona grup ludzkich i praw człowieka
- stopniowo prawo międzynarodowe zaczęło się zajmować ochroną grup ludzkich oraz podstawowych
praw człowieka
- mniejszość: części ludności, która różni się od pozostałej ludności danego państwa religią, językiem,
pochodzeniem, rasą
- PL: ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym
- KNZ: zasada równych praw i wolności zasadniczych dla wszystkich
- zobowiązania płynące z Karty nie są jednostronne, ale wszystkich państw należących do organizacji
- zakaz jakiejkolwiek dyskryminacji stosowanej wobec własnych lub obcych obywateli, znajdujących
się pod władzą danego państwa
- Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (10.12.1948): wolność i równość jednostek, zapobieżenie
dyskryminacji ze względu na rasę, kolor skóry, płeć, język, religię, przekonania polityczne,
pochodzenie narodowe i społeczne, majątek i urodzenie, poręczenie prawa do życia, wolności i
bezpieczeństwa osobistego, zakaz niewolnictwa, prawo do pracy; jest tylko zaleceniem (nie jest to
umowa)
- Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka (16.12.1966): MPP Gospodarczych, Społecznych i
Kulturalnych, MPP Obywatelskich i Politycznych, Protokół Fakultatywny do MPPOiP
- pełniejszy od Deklaracji katalog praw człowieka, prawo narodów do samostanowienia,
zabezpieczenie i rzeczywiste poszanowanie praw człowieka
- najwyższy wyraz humanitaryzmu na obecnym etapie rozwoju ludzkości
- Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych:
 strony przyjmują na siebie obowiązek natychmiastowego zastosowania i poszanowania
wszystkich bez wyjątku praw objętych Paktem

lOMoARcPSD|8469392
 prawo do życia każdej istoty ludzkiej

 zakaz niewolnictwa, poddaństwa oraz zakaz pracy niewolniczej i przymusowej
 prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego, zakaz arbitralnego zatrzymania lub
aresztowania
 swoboda poruszania się na terytorium państwa, wolność wyboru miejsca zamieszkania
 prawo do wolności myśli, sumienia i religii
 prawo do nieskrępowanych przekonań
- Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych:
 strony oświadczają, że będą się starały podjąć kroki w celu maksymalnego zastosowania
środków będących w ich dyspozycji dla stopniowego osiągnięcia całkowitego zaspokojenia
praw tam uznanych
 prawo do pracy, możność zapewnienia utrzymania dzięki pracy swobodnie wybranej lub
przyjętej
 prawo do korzystania ze sprawiedliwych i nieszkodliwych warunków pracy oraz do słusznego
wynagrodzenia
 prawo do zabezpieczenia społecznego, w tym ubezpieczenia społecznego
 prawo do nauki, a zwłaszcza zapewnienie, że wykształcenie podstawowe będzie
obowiązkowe i bezpłatnie dostępne dla wszystkich, a średnie i wyższe powszechnie osiągalne
i jednakowo dostępne dla wszystkich na podstawie zdolności
- Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Europa, 4.11.1950)
- Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej

- dyskryminacja rasowa: wszelkie różnice, ograniczenia lub przywileje, oparte na rasie, kolorze
skóry, pochodzeniu narodowym, których celem jest utrudnianie lub uniemożliwianie korzystania lub
wykonywania, na zasadach równouprawnienia, praw człowieka i wolności zasadniczych
- strony potępiają dyskryminację rasową i zobowiązują się do prowadzenia polityki zmierzające do
wykluczenia wszelkich form takiej dyskryminacji
- zapobieganie, zakaz i wykluczenie praktyk na obszarach podległych władzy państw-stron
- Konwencja o zwalczaniu i karaniu zbrodni apartheidu (20.11.1973)
Zwalczanie zbrodni ludobójstwa

- Konwencja w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa (1951)
- ludobójstwo jest zbrodnią międzynarodową, a państwa mają jej zapobiegać oraz karać
- Ludobójstwo:
1) powodowanie ciężkiego uszkodzenia ciała lub umysłu u członków określonej grupy ludzkiej
2) mordowanie członków określonej grupy ludzkiej
3) rozmyślne narzucanie grupie warunków życia, obliczonych na spowodowanie jej całkowitego lub
częściowego fizycznego wyniszczenia
4) stosowanie środków zmierzających do zapobieżenia urodzinom w grupie
5) przymusowe przenoszenie dzieci z jednej grupy do drugiej
- warunkiem uznania czynu za ludobójstwo jest zamiar całkowitego lub częściowego zniszczenia
grupy narodowej, etnicznej, rasowej lub religijnej
- państwo jest obowiązane karać nawet, gdy sprawca jest odpowiedzialnym zwierzchnikiem lub
urzędnikiem publicznym, a nie tylko, gdy chodzi o osobę prywatną
PRAWO DYPLOMATYCZNE I KONSULARNE
- organy państwa występujące w imieniu państwa:
a) organy wewnętrzne:
 głowa państwa (honory, przywileje i immunitety dyplomatyczne, nietykalność osobista – jej
samej, miejsca zamieszkania, pojazdów, przedmiotów użytku osobistego, korespondencji,
członków rodziny oraz świty)
 szef rządu (ochrona, nietykalność osobista)
 minister spraw zagranicznych
b) organy zewnętrzne (zagraniczne):

lOMoARcPSD|8469392
 przedstawicielstwa dyplomatyczne ustanawiane w innych państwach, upoważnione do

działania w imieniu państwa wysyłającego we wszystkich dziedzinach (generalna
reprezentacja państwa)
 przedstawicielstwa konsularne, o kompetencjach ograniczonych do konkretnych dziedzin, nie
sprawują generalnej funkcji przedstawicielskiej
 inne organy o specjalnym statusie, określonym na podstawie porozumień między
zainteresowanymi państwami
 misje przy niektórych organizacjach międzynarodowych
 misje specjalne (ad hoc, czasowe): o ograniczonym mandacie czasowym, zwykle
ograniczonym do spełnienia jednego zadania
Stosunki i służba dyplomatyczna
1. Źródła prawa dyplomatycznego
Dyplomacja – oficjalna, urzędowa działalność państwa w stosunkach międzynarodowych,

występującego za pośrednictwem swoich stałych i czasowych organów, mająca na celu realizację
jego polityki zagranicznej w drodze prowadzenia rokowań i zawierania umów międzynarodowych
Prawo dyplomatyczne – reguluje oficjalne stosunki między państwami, określające funkcje misji
dyplomatycznych oraz przywileje i immunitety dyplomatyczne
- umowy międzynarodowe:
 Regulamin Wiedeński (1815): stopnie pierwszeństwa przedstawicieli dyplomatycznych
 Protokół Akwizgrański (1818): klasy i pierwszeństwo przedstawicieli dyplomatycznych
 Konwencja o przedstawicielach dyplomatycznych (1928): znaczenie jedynie regionalne
 Konwencja Wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych (18.04.1961): wynik prac
kodyfikacyjnych Komisji Prawa Międzynarodowego ONZ, pierwsza kodyfikacja prawa
dyplomatycznego, objęła aktualnie 189 państw, w tym Polskę, normy zwyczajowe nadal mają
obowiązywać w sprawach nieuregulowanych tym dokumentem
 Konwencja Wiedeńska o misjach specjalnych (otwarta do podpisu 16.12.1969)
 Konwencja Wiedeńska o stosunkach państw z organizacjami międzynarodowymi (14.03.1975)
 Konwencja o zapobieganiu przestępstwom i karaniu sprawców przestępstw przeciwko osobom
korzystającym z ochrony międzynarodowej, w tym przeciwko dyplomatom (14.12.1973)
 Konwencja o bezpieczeństwie personelu ONZ i personelu współdziałającego (9.12.1994)
- zasady protokołu, grzeczności międzynarodowe (nie mają charakteru obowiązujących norm

- normy prawa wewnętrznego
2. Ustanawianie i utrzymywanie stosunków dyplomatycznych
- czynne prawo legacji: prawo wysyłania przedstawicieli dyplomatycznych

- bierne prawo legacji: prawo przyjmowania przedstawicieli dyplomatycznych
- każde państwo posiada bierne i czynne prawo legacji, tak samo Stolica Apostolska
- prawo legacji nie powoduje konieczności ustanowienia stosunków dyplomatycznych, bo są one
zależne od zgody zainteresowanych państw
- uznanie państwa nie pociąga równoczesnego nawiązania stosunków, nieutrzymywanie
stosunków dyplomatycznych nie jest równoznaczne z nieuznawaniem
- zerwanie stosunków może być reakcją na postępowanie oceniane jako poważne naruszenie
praw, interesów lub godności państwa albo gdy państwo przyjmujące nie zapewnia misji
warunków normalnego wykonywania funkcji
- zerwanie może nastąpić w wyniku aktu jednostronnego
- może być stosowane jako sankcja wobec państwa naruszającego pokój lub dokonującego aktu
agresji, wybuchu wojny
3. Funkcje misji dyplomatycznej
Misja dyplomatyczna – stały organ państwa wysyłającego, mający swoją siedzibę w państwie
przyjmującym. Na jej czele stoi szef będący zarazem kierownikiem pracy personelu misji. Misja

lOMoARcPSD|8469392
reprezentuje państwo wysyłające i współdziała w jego imieniu w ustalaniu ogólnych zasad

stosunków z państwem przyjmującym oraz w ich realizowaniu.
Obowiązują ją 3 podstawowe zasady:

1) jej działalność musi być zgodna z prawem międzynarodowym i nie może naruszać prawa
państwa przyjmującego
2) działalność nie może prowadzić do ingerencji w sprawy wewnętrzne lub zewnętrzne państa
przyjmującego
3) działalność nie może szkodzić politycznym, gospodarczym lub innym stosunkom między
państwem wysyłającym i państwem przyjmującym
Funkcje misji:
a) reprezentowanie państwa wysyłającego
b) ochrona interesów państwa wysyłającego i jego obywateli w granicach ustalonych prawem
międzynarodowym
c) prowadzenie rokowań z rządem państwa przyjmującego
d) zaznajamianie się wszelkimi legalnymi sposobami z warunkami panującymi w państwie
przyjmującym i z rozwojem zachodzących w nim wydarzeń oraz rozwijanie pomiędzy nimi
stosunków gospodarczych, kulturalnych i naukowych
- legalne sposoby zbierania informacji to takie, które są dopuszczalne w świetle prawa wewnętrznego
państwa przyjmującego, członkowie misji mają obowiązek przestrzegania praw i zarządzeń państwa
przyjmującego
- może także pełnić funkcje konsularne
Funkcje ambasadora (ustawa o służbie zagranicznej z 2001 r.):

a) reprezentuje RP
b) chroni interesy Polski i jej obywateli zgodnie z prawem międzynarodowym i prawem państwa
przyjmującego
c) uczestniczy w czynnościach przedstawicieli organów władzy publicznej w zakresie
prowadzonych przez nich negocjacji i podejmowanych działań, zapewnia współdziałanie
przedstawicieli, dba o zgodność ich czynności z założeniami polskiej polityki zagranicznej,
udziela im pomocy i współdziała z nimi w zakresie ich zadań w stosunkach z państwem
przyjmującym
d) działa na rzecz promocji Polski (kultury, nauki, gospodarki)
e) udziela pomocy i współdziała w zakresie niezbędnym do wykonywania zadań przez członków
służby zagranicznej oraz inne osoby delegowane do załatwiania określonych spraw w
państwie przyjmującym
f) nadzoruje działalność wszystkich polskich placówek zagranicznych w danym państwie
g) prowadzi rokowania z państwem
h) popiera przyjazne stosunki między RP a państwem
i) zaznajamia się z warunkami, wydarzeniami i działalnością prowadzoną przez państwo
przyjmujące i przekazuje właściwym organom RP informacje na ten temat
4. Członkowie misji dyplomatycznej

- najważniejszą osobą w misji jest jej szef, akredytowany w państwie przyjmującym
- pozostałe osoby to personel misji, dzielący się na personel dyplomatyczny, administracyjny,
techniczny oraz służby misji
- misją jest cała placówka dyplomatyczna i wszyscy jej członkowie
Klasy szefów misji (art. 14 ust.1 KW)

a) ambasadorzy i nuncjusze, akredytowani przy głowach państw, oraz inni szefowie misji
równorzędnego stopnia
b) posłowie, ministrzy, internuncjusze, akredytowani przy głowach państw
c) charges d’affaires, akredytowani przy ministrach spraw zagranicznych
- klasę szefów misji ustalają między sobą państwa (art. 15 KW)

- ambasador reprezentuje swoje państwo tylko w jednym państwie (choć w praktyce czasem się
zdarza, że w kilku jednocześnie, i tą możliwość przewiduje KW)

lOMoARcPSD|8469392
- dopuszcza się sytuację, w której dwa państwa lub więcej akredytują tę samą osobę jako szefa
misji, pod warunkiem zgody państwa przyjmującego
- pierwszeństwo szefów misji: pierwszeństwo w obrębie swojej klasy zgodnie z kolejnością dat i
godzin objęcia funkcji (objęcie funkcji – złożenie listów uwierzytelniających lub notyfikacja o
przybyciu i złożenie kopii listów uwierzytelniających w ministerstwie spraw zagranicznych
- pierwszeństwo może mięć także przedstawiciel Stolicy Apostolskiej
Korpus dyplomatyczny (corps diplomatique): wszyscy szefowie misji akredytywani w danym

państwie (znaczenie węższe), nie tylko szefowie misji, ale także członkowie personelu
dyplomatycznego z rodzinami (znaczenie szersze)
- na czele stoi dziekan (szef misji najwyższej klasy, posiada pierwszeństwo przed innymi jako
najdłużej pełniący funkcję w danym państwie, pełni role reprezentacyjne i protokolarne +
występuje w imieniu korpusu w sprawach warunków pełnienia funkcji dyplomatycznych w
państwie przyjmującym)
Personel misji:
1) personel dyplomatyczny: najbardziej uprzywilejowana pozycja prawna, korzystają z
przywilejów i immunitetów dyplomatycznych, składa się z członków misji posiadających
stopień dyplomatyczny (radcy, sekretarze, attaché; w PL: radca-minister, I radca, rada, I
sekretarz, II sekretarz, III sekretarz, attaché)
2) personel administracyjny i techniczny: przywileje i immunitety; personel kancelaryjny
(kierownik kancelarii, tłumacze, lekarze, radiotelegrafiści, szyfranci)
3) personel służby: ograniczone przywileje i immunitety, kierowcy, gońcy, służba zatrudniona
przez państwo wysyłające
- niekiedy dodatkowo powierza się handel zagraniczny i politykę handlową radcą oraz attachés
handlowym, posiadającym specjalnie przydzielony zespół osób (biuro radcy handlowego),
wchodzącego w skłąd przedstawicielstwa dyplomatycznego
- wybór osób należy do państwa wysyłającego
- ograniczenia (KW): państwo przyjmujące może się sprzeciwić mianowaniu pewnych osób czy
kategorii osób na określone stanowiska w misji dyplomatycznej
Mianowanie szefa misji:

- szef misji musi być osobą mile widzianą przez przyjmujące państwo (persona grata) – jeżeli
potwierdzone + uzyskanie zgody = udzielenie agrément (obowiązek potwierdza KW), państwo
przyjmujące nie musi podawać przyczyn odmowy
- wystawienie listu uwierzytelniającego, który wręcza on głowie państwa przyjmującego (oficjalne
rozpoczęcie pełnienia funkcji)
- mianowanie pozostałych członków nie wymaga zgody państwa, z wyjątkiem attachés

wyskokowych, morskich i lotniczych (państwo może żądać przedstawienia ich nazwisk w celu
wyrażenia zgody)
- jeżeli osoba jest akredytowana jako szef misji w kilku państwach, inne odwiedza tylko w razie
potrzeby, w których mogą istnieć stałe misje kierowane przez chargés d’affaires ad interim
Zakończenie funkcji członka misji:

a) z inicjatywy przedstawiciela dyplomatycznego (prośba o odwołanie, podanie się do
dymisji)
b) z woli państwa wysyłającego (odwołanie członka misji – rotacja, przeniesienie na inne
stanowisko, przeniesienie w stan spoczynku lub wyraz niezadowolenia lub protestu
wobec polityki państwa przyjmującego)
c) z woli państwa przyjmującego (persona non grata – działalność obcego
dyplomatyczny jest sprzeczna z prawem międzynarodowym, wewnętrznym państwa
przyjmującego lub obowiązkiem popierania przyjaznych stosunków, uznanie za osobę
niepożądaną)
d) na skutek wypadków losowych lub powstania okoliczności zewnętrznych
uniemożliwiających dalsze istnienie obrotu dyplomatycznego (śmierć, zerwanie
stosunków dyplomatycznych, wybuch wojny, utrata bytu niepodległościowego)
5. Przywileje i immunitety dyplomatyczne

lOMoARcPSD|8469392
- szczególna sytuacja prawna w państwie przyjmującym

- przywilej jest szerszym terminem niż immunitet
- stosowane po to, by członkowie misji mogli prowadzić działalność należycie, wywiązywać się ze
swoich zdań ( nie są dzięki temu uzależnieni od woli państwa przyjmującego)
- wypełnianie zadań bez przeszkód, z poczuciem bezpieczeństwa osobistego i niezależności
działania, swobodne wykonywanie funkcji
a) Zakres przedmiotowy (treść)
 nietykalność osobista: nie podlega aresztowaniu ani zatrzymaniu w żadnej formie, ograniczenie
swobody i nietykalności tylko wyjątkowo (zapobieżenie przestępstwu, samoobrona, obrona
konieczna, ważne względy bezpieczeństwa publicznego lub państwa przyjmującego)
 zapewnienie należytej ochrony osobistej (zapobieganie zamachom na osobę, wolność lub
godność)
 immunitet jurysdykcyjny: w sprawach:
 karnych (bez żadnych wyjątków, w razie ustalenia przez sąd karny, że spraw go dotyczy,
z urzędu stwierdza swoją niewłaściwość i umarza postępowanie, także postępowanie
przygotowawcze)
 cywilnych (wszelkie sprawy, gdzie mógłby być stroną zarówno z tytułu działalności
urzędowej jak i prywatnej; wyjątki: 1) powództwa z zakresu prawa rzeczowego
dotyczących prywatnego mienia nieruchomego położonego na terytorium państwa
przyjmującego, 2) powództw dotyczących spadkobrania, gdzie przedstawicieli występuje
jako wykonawca testamentu, administrator, spadkobierca lub zapisobiorca w charakterze
osoby prywatnej, 3) powództwa dotyczące zawodowej albo handlowej działalności
wykonywanej przez przedstawiciela poza jego funkcjami urzędowymi)
 administracyjnych (także postępowanie karno-administracyjne, niepodleganie jurysdykcji
policyjnej, naruszenie przepisów porządkowych – brak środków represyjnych)
- zrzeczenie się immunitetu tylko przez państwo wysyłające (uchylenie), zawsze wyraźne w sprawach
karnych, dorozumiane w sprawach cywilnych (czynności konkludentne), w postępowaniu cywilny lub
administracyjnym – dodatkowe oświadczenie
 brak konieczności składania zeznań w charakterze świadka (ew. pośrednictwo ministra spraw
zagranicznych, wtedy składa się je we własnym mieszkaniu przed delegowanym pracownikiem
ministerstwa)
 immunitet podatkowy oraz celny (zwolnienie z opłat, podatków, osobistych i rzeczowych,
państwowych, regionalnych, komunalnych, z wyjątkami (np. podatki pośrednie
b) Osoby korzystające z przywilejów i immunitetów konsularnych

- zawodowi kierownicy urzędów konsularnych
- inni urzędnicy konsularni (osoby, którym powierzone zostało sprawowanie funkcji konsularnych)
- pracownicy konsularni (zatrudnieni w służbie administracyjnej lub technicznej urzędu) – niektóre
immunitety i przywileje (np. jurysdykcyjny, podatkowy, celny, zwolnienie ze świadczeń osobistych)
- personel służby – niektóre, wąsko
- członkowie rodzin urzędników i pracowników konsularnych w zakresie zwolnienia z obowiązków
przewidzianych przez prawo państwa przyjmującego w dziedzinie rejestracji cudzoziemców i zezwoleń
na pobyt, immunitet podatkowy i celny
c) Zakres czasowy obowiązywania

- od chwili wjazdu na terytorium w celu objęcia stanowiska lub od chwili objęcia funkcji w urzędzie
konsularnym
- do chwili zakończenia funkcji członka urzędu konsularnego (opuszczenie przez osobę terytorium)
- osoba nie opuściła terytorium w terminie, który został jej w tym celu przyznany – państwo
przyjmujące może ją pozbawić przywilejów i immunitetów (char. funkcyjny), ale pozostaje jej immunitet
jurysdykcyjny w związku z pełnieniem funkcji
d) zakres terytorialny obowiązywania

- KPT nie ogranicza terytorialnie przywilejów i immunitetów do okręgu konsularnego oraz przyznaje
urzędnikom konsularnym pewne przywileje i immunitety na terytorium państw trzecich
Pomieszczenia i archiwa konsularne

lOMoARcPSD|8469392
- nietykalność pomieszczeń urzędu konsularnego:

 władze państwa nie mogą wkroczyć bez zgody kierownika urzędu lub innej upoważnionej
osoby tylko do tej części pomieszczeń konsularnych, której urząd używa wyłącznie na
potrzeby swojej pracy
 domniemanie zgody kierownika w razie pożaru lub innego nieszczęśliwego wypadku
wymagającego podjecia natychmiastowych środków ochrony
- archiwa i dokumenty konsularne
 nietykalne w każdym czasie i miejscu
 archiwum konsularne: papiery lub dokumenty, korespondencja, książki, filny, taśmy
magnetofonowe i rejestry urzędu konsularnego, materiały do szyfrowania, kartoteki, meble
służące do ich przechowywania i zabezpieczania
- państwo przyjmujące jest zobowiązane do podjęcia wszelkich kroków w celu ochrony pomieszczeń
konsularnych przed jakimkolwiek wtargnięciem lub szkodą oraz w celu zapobieżenia jakiemukolwiek
zakłóceniu spokoju urzędu konsularnego lub jego godności
- istnieje także w razie zerwania stosunków konsularnych lub nawet wybuchu wojny
- państwo wysyłające dba, aby pomieszczenia urzędu konsularnego ni były użytkowane w sposób
niezgodny z pełnieniem funkcji konsularnych
- w urzędzie konsularnym nie można udzielać azylu
ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE
Organizacja międzynarodowa (rządowa) – forma współpracy państw, ustaloną w wielostronnej

umowie międzynarodowej, obejmującą względnie stały zakres uczestników, której podstawową cechą
jest istnienie stałych organów o określonych kompetencjach i uprawnieniach, działających dla
realizacji wspólnych celów.
- tworzone są przez państwa

- działają na podstawie umów międzynarodowych
- ich członkami są zwykle tylko państwa, wyjątkowo obszary nierządzące się samodzielnie,
organizacje ruchów narodowowyzwoleńczych, względnie osoby prawne wyznaczone przez państwo
- z reguły posiadają pewien zakres podmiotowości prawnomiędzynarodowej
- współpraca stała, zinstytucjonalizowana
- podstawa powstania i działania: umowa międzynarodowa, będąca statutem organizacji
- ma swoje stałe organy, których istnienie zapewnia ciągłości i instytucjonalizację współpracy
międzynarodowej, mają określone kompetencje i uprawnienia i działają dla osiągnięcia wspólnych
celów państw członkowskich, określonych przede wszystkim w statucie
Organizacje pozarządowe – forma współpracy organizacji wewnątrzpaństwowych (gospodarcze,

zawodowe, polityczne, naukowe, artystyczne, sportowe) tworzących organizację będącą stałą i
zinstytucjonalizowaną formą kontaktów międzypaństwowych.
- członkami są związki, instytucje, osoby prawne i fizyczne różnych państw

- np. Liga Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża, Instytut Prawa Międzynarodowego, Stowarzyszenie
Prawa Międzynarodowego
- działają na podstawie porozumień nieformalnych lub porozumień o charakterze wewnętrznoprawnym
(organizacja międzynarodowa niestworzona na podstawie umowy międzynarodowej, uważana będzie
za organizację pozarządową)
- Rada Gospodarcza i Społeczna ONZ może nawiązań odpowiednie stosunki z pozarządowymi
organizacjami, które zajmują się sprawami wchodzącymi w zakres jej właściwości – na tej podstawie
niektóre organizacje uzyskały status konsultacyjny
- status konsultacyjny: uczestnictwo w charakterze obserwatorów, pisemne oświadczenia itd.
- mogą uczestniczyć w pracach organizacji rządowych i przez to pośrednio oddziaływać na państwa
członkowskie tych organizacji
Klasyfikacja organizacji międzynarodowych (rządowych)
a) członkostwo
- powszechne/uniwersalne (zmierzają do objęcia wszystkich państw, ich statuty przewidują, że są
dostępne dla wszystkich)

lOMoARcPSD|8469392
- regionalne/partykularne (członkowstwo w samym założeniu jest ograniczone do pewnego regionu

geograficznego, kultury, itd.)
b) kompetencje
- o kompetencjach ogólnych (rozwijają działalność we wszystkich ważniejszych dziedzinach
stosunków międzynarodowych
- specjalne/funkcjonalne (o kompetencjach ograniczonych do określonych, specjalnych dziedzin
stosunków międzynarodowych)
c) stopień władzy
- o charakterze koordynacyjnym (koordynują i uzgadniają działalność państw członkowskich
zmierzającą do realizacji celów organizacji, są oparte na zasadzie suwerenności państw
członkowskich)
- o charakterze ponadpaństwowym (kompetencje poważnie ograniczające suwerenność państw
członkowskich, niektóre decyzje ich organów są wiążące dla wszystkich członków, niezależnie od ich
woli)
- prowadzące działalność operacyjną (np. międzynarodowe instytucje finansowe i organizacje
zapewniające międzynarodową łączność satelitarną)
Funkcje organizacji międzynarodowych – typy działalności organizacji, zmierzające do realizacji jej

zadań.
Polityczny proces:
a) ujawniania zakresu zgodności interesów państw członkowskich
b) osiąganie ogólnego porozumienia w sprawach wspólnych zadań odpowiadających zakresowi
zgodności interesów
c) osiągania porozumienia w sprawie środków realizacji takich wspólnych zadań
Funkcje:
1) regulacyjne – polegają na procesie ustanawiania norm i wzorców o charakterze moralnym,
politycznym czy prawnym, które mają odpowiednio kształtować postępowanie uczestników
stosunków międzynarodowych
2) kontrolne – polegają na procesie ustalania stanu faktycznego oraz konfrontowania go z treścią
norm i wzorców w celu przystosowania do nich postępowania uczestników stosunków
międzynarodowych
3) operacyjne – polegają na procesie bezpośredniego świadczenia przez organizację różnych
usług zgodnie z jej własnymi decyzjami oraz za pomocą ludzi i zasobów materialnych
znajdujących się w jej dyspozycji.
- niektóre organizacje pełnią również funkcje rozjemcze, arbitrażowe i sądowe, czyli uczestniczą w
załatwianiu sporów międzynarodowych
- inne pełnią funkcje zarządzające (administracyjne), a nawet pewne funkcje władcze (np. Organizacja
Dna Morskiego)
Organy i struktura organizacji międzynarodowych
Przeważnie są to organy trójstopniowe:

a) organ typu zgromadzenia ogólnego, w którym reprezentowani są wszyscy członkowie,
wyposażony jest w ogólne kompetencje i zbiera się stosunkowo rzadko
b) organ typu rady, o węższym składzie, posiada kompetencje wykonawcze i zbiera się częściej,
w przerwach między sesjami zgromadzenia
c) organ w postaci sekretariatu czy biura, składający się z funkcjonariuszy międzynarodowych,
urzęduje permanentnie i wykonuje przede wszystkim czynności techniczne oraz biurowe
Podział organów:
I. ze względu na skład
1) składające się z państw – państwa reprezentowane przez przedstawicieli działających na

podstawie instrukcji otrzymywanych od rządów, ich oświadczenia przypisywane są państwom

lOMoARcPSD|8469392
- plenarne: wszyscy członkowie organizacji

- o ograniczonym składzie: niektórzy członkowie organizacji
2) składające się z osób fizycznych – osoby działają we własnym imieniu, a jeżeli są

funkcjonariuszami międzynarodowymi, mają obowiązek niezależnego pełnienia swoich funkcji
zgodnie ze swoją najlepszą wiedzą i umiejętnościami
- przede wszystkim sekretariaty organizacji, organy sądowe i inne rozstrzygania sporów
II. ze względu na miejsce w strukturze organizacji
1) główne – przewidziane w statucie organizacji

2) pomocnicze – przewidziane w statucie albo tworzone w miarę potrzeby przez ograny główne,
powołując go należy określić jego skład, kompetencje i stosunek do organu głównego
- przekazane mu kompetencje nie mogą przekraczać kompetencji organu głównego
- składa sprawozdania ze swej działalności organowi głównemu
III. ze względu na okres, na jaki są powołane
1) stałe – zwykle organy główne

2) czasowe – zwykle organy pomocnicze
IV. ze względu na ich funkcję
1) organy polityczne (naczelne) - organy decydujące o wszystkich ważniejszych sprawach

2) organy wykonawcze – zarządzające organizacją w oparciu o decyzje o charakterze ogólnym,
podjęte przez organ naczelny
3) organy administracyjne – pełniące funkcje administracyjno-usługowe i techniczne
4) organy kontrolne
5) organy pokojowego załatwiania sporów
6) organy konsultacyjne i doradcze
Uchwały i charakter prawny
Dzielą się na:

1) uchwały odnoszące się do postępowania państw poza organizacją międzynarodową (pro foro
externo), ich adresatami są państwa członkowskie
2) uchwały odnoszące się do zagadnień związanych z wewnętrzną strukturą i funkcjonowaniem
organizacji, które przeznaczone są pro foro interno organizacji, ich adresatami są organy
organizacji międzynarodowej, a państwa w zakresie ich działalności w danej organizacji
Ze względu na znaczenie prawne dzielą się na:

1) uchwały prawnie wiążące, które mogą mieć formę decyzji odnoszących się do konkretnej
sytuacji lub też ustalać reguły postępowania na przyszłość (o charakterze normatywnym)
2) uchwały o charakterze zaleceń, życzeń, propozycji czy sugestii, które nie mają mocy wiążącej,
choć w pewnych sytuacjach mają znaczenie polityczne i praktyczne
Procedura podejmowania uchwał:

- powinna zabezpieczać podstawowe interesy wszystkich państw członkowskich oraz by
organizacja nie mogła stać się narzędziem jednej grupy państw, wykorzystywanym przeciwko
innym
- powinna zapewniać efektywność i sprawność działania organizacji
- częsty wymóg współuczestnictwa różnych organów o różnym składzie w celu podejmowania
uchwał uwzględniających różne grupy państw
- zwykła większość głosów (większość głosów obecnych i głosujących, wstrzymujących nie liczy
się), bezwzględna większość głosów, większość kwalifikowana (najczęściej 2/3)
- zasada: jedno państw = jeden głos (równość państw)
- w statutach często spotyka się nadawanie głosom niektórych państw szczególnego znaczenia
- system głosów ważonych: poszczególne państwa, w zależności od swojego znaczenia w danej
organizacji, dysponują zróżnicowaną liczbą głosów (np. UE, organizacje finansowe)

lOMoARcPSD|8469392
- konsensus: szczególny tryb podejmowania uchwał bez uciekania się do głosowania; oznacza
brak formalnego sprzeciwu stanowiącego przeszkodę do podjęcia rozpatrywanej decyzji (państwo
które nie popiera całkowicie decyzji może wyrazić to w odpowiednim oświadczeniu
Uprawnienia organizacji międzynarodowych i ich sytuacja prawna

- kompetencje określa w sensie formalnym przede wszystkim statut organizacji, a w sensie
materialnym wola państw, które powołały ją do życia
- oddziałują na stosunki międzynarodowe, ich kształtowanie się i rozwój
Funkcjonariusze międzynarodowi
- osoby zatrudnione w organizacjach międzynarodowych
- funkcje o charakterze względnie stałym oraz wyłącznym (nie mogą jednocześnie wykonywać innych
stałych zajęć zawodowych)
- powinny być pełnione w interesie całej organizacji międzynarodowej
- są zobowiązani do lojalności wobec organizacji, muszą być niezależni od władz państwowych
- korzystają z określonych immunitetów i przywilejów, nadanych im przez statuty organizacji, umowy
międzynarodowe dwustronne i wielostronne
- Konwencja dotycząca przywilejów i immunitetów NZ (13.02.1946
- Konwencja o przywilejach i immunitetach organizacji wyspecjalizowanych ONZ
- z reguły mają charakter funkcyjny (działalność urzędowa), ale najwyżsi funkcjonariusze korzystają z
przywilejów i immunitetów dyplomatycznych
- zwykle są mianowani lub wybierani przez organy organizacji międzynarodowych, inni mianowani
przez najwyższego funkcjonariusza organizacji
- w zakresie swoich stosunków z organizacją nie podlegają sądom ani prawu żadnego państwa
Organizacja Narodów Zjednoczonych
1. Karta Narodów Zjednoczonych

- podstawa działania ONZ
- podpisana 26.04.1945, weszła w życie 25.10.1945
- wielostronna umowa międzynarodowa, otwarta warunkowo
- szczególne znaczenie dla stron: w razie sprzeczności między zobowiązaniami wynikającymi z Karty,
a zobowiązaniami z jakiejkolwiek innej umowy międzynarodowej zgodnie z art. 103 zobowiązania z
Karty przeważają
- pięć języków: angielski, francuski, hiszpański, rosyjski, chiński (teksty jednakowo autentyczne)
- składa się ze wstępu oraz 111 artykułów w 19 rozdziałach
- załącznikiem stanowiącym integralną część Karty jest Statut Międzynarodowego Trybunału
Sprawiedliwości
Zmiana Karty:
a) zwykłe zmiany (poprawki)
- uchwala ZO większością 2/3 głosów wszystkich członków ONZ (a nie obecnych i głosujących)
- aby wejść w życie, poprawka musi być ratyfikowana przez 2/3 członków Organizacji, włączając w to
wszystkich stałych członków RB (art. 108)
b) rewizja Karty dokonana przez ogólną konferencję członków Organizacji, zwołaną w tym
celu
- rewizji dokonuje konferencja rewizyjna
- uchwalenie większością 2/3 głosów
- wchodzi w życie po ratyfikacji w takim samym trybie jak poprawka
- dotychczas żadna konferencja rewizyjna się nie odbyła
- wymagana jest ratyfikacja każdego ze stałych członków RB (każdy z pięciu stałych członków może
się sprzeciwić jakiejkolwiek zmianie Karty, nie dokonując ratyfikacji, a państwo niebędące stałym
członkiem RB może okazać się związane poprawką, przeciwko której głosowało i której nie
ratyfikował0

lOMoARcPSD|8469392
Charakter prawny ONZ

- podmiot prawa międzynarodowego
- korzysta z ius contrahendi, przywilejów i immunitetów oraz biernego prawa legacji
- konwencja z 13.02.1946: przywileje i immunitety ONZ
- umowa z USA w sprawie siedziby (26.06.1947)
- umowa ze Szwajcarią w sprawie przywilejów i immunitetów ONZ (1.07.1946)
- korzysta na terytorium każdego ze swoich członków ze zdolności prawnej, koniecznej do
wykonywania funkcji i osiągnięcia celów (art. 104)
Siedziba ONZ
- Uchwałą ZO z 1946 ustalono stałą siedzibę ONZ w Nowym Jorku
- umowa z USA w sprawie siedziby określa granice okręgu administracyjnego ONZ, który znajduje się
pod kontrolą i władzą ONZ
- jeżeli umowa nie stanowi inaczej, prawa federalne, stanowe i lokalne USA obowiązują wewnątrz
okręgu
- okręg stanowiący siedzibę ONZ jest nietykalny i nie można tam wkroczyć bez zgody Sekretarza
Generalnego
- obowiązkiem ONZ jest dbanie o to, by nie stał się miejscem azylu
- ONZ może wydalać ze swojej siedziby osoby niepożądane, inne kary – władze amerykańskie
- amerykańska ochrona policyjna granic okręgu będącego siedzibą ONZ
Finanse ONZ:
- trzy rodzaje wydatków: regularne, na operacje pokojowe oraz na pomoc humanitarną i rozwój
gospodarczy
- regularne i na operacje pokojowe mają charakter obowiązkowy i są finansowane z obowiązkowych
składek, trzeci jest dobrowolny
- budżet regularny: finansuje bieżącą działalność organizacji (wydatki administracyjne na utrzymanie
Sekretariatu ONZ i wydatki związane z sesjami i konferencjami), przygotowuje go Sekretariat a
uchwala ZO na okres dwóch lat
- składki od państw członkowskich oblicza się według określonej skali opartej na wielu wskaźnikach
(np. liczba ludności, wysokość PKB, wysokość zadłużenia zagranicznego)
- wydatki na pomoc humanitarną i rozwój gospodarczy realizuje Program Narodów Zjednoczonych ds.
Rozwoju (UNDP) oraz organizacje wyspecjalizowane ONZ; wysokość budżetu na ten cel z reguły
przekracza wysokość budżetu regularnego
2. Członkostwo w ONZ
a) Członkowie pierwotni (art. 3) – państwa, które uczestniczyły w konferencji w San Francisco

lub uprzednio podpisały Deklarację Narodów Zjednoczonych z 1.01.1942 oraz podpisały i
ratyfikowały Kartę
- jest ich 51 (50 państw konferencji + Polska)
- szczególne znaczenie pięciu wielkich mocarstw: stali członkowie RB, szczególne prawa i
obowiązki w zakresie utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, uchwały RB nie
mogą być podejmowane wbrew ich woli, wejście w życie Karty były zależne od jej ratyfikacji przez
mocarstwa
b) Nowi członkowie – przyjmuje ich ZO na zalecenie RB

- uchwała Zgromadzenia większością 2/3 głosów
- państwo starające się o przyjęcie powinno spełniać pewne warunki:
 musi miłować pokój
 musi przyjąć zobowiązania zawarte w Karcie
 musi być zdolne i zdecydowane zobowiązania wykonywać, przy czym ocena kwalifikacji
kandydata pod tym względem należy do Organizacji (art. 4)
Reprezentacja państwowa w ONZ - każde państwo powinno być reprezentowane przez rząd, który
sprawuje efektywnie władzę na jego terytorium i który tym samym może realizować prawa i obowiązki
wynikające z Karty
Utrata członkostwa

lOMoARcPSD|8469392
- brak zapisu w Karcie, ale każde państwo ma prawo do wystąpienia z ONZ

- może nastąpić poprzez:
a) wystąpienie
b) wykluczenie
 uporczywe łamanie zasad Karty (art. 6)
 uchwała ZO podjęta na zalecenie RB, wymaga większości 2/3 głosów
 żadne państwo nie może być wykluczone z ONZ wbrew woli któregokolwiek z wielkich
mocarstw
 nie może być wykluczone żadne z pięciu wielkich mocarstw, gdyż trudno przyjąć, że
mogłoby głosować za własnym wykluczeniem
- dotychczas nikt nie został wykluczony
Zawieszenie w prawach członkowskich

- ZO na zalecenie RB
- wykonywanie praw i przywilejów członka ONZ, przeciwko któremu RB podjęła akcję zapobiegawczą
lub przymusową
- wykonywanie praw i przywilejów może przywrócić RB (art. 5)
- członek ONZ zalega z zapłatą składek powyżej sumy składek należnych za ostatnie dwa lata – nie
ma prawa głosowania w ZO, chyba że ZO uzna zaległość za wynikającą z przyczyn niezależnych
(art. 19)
Organy pomocnicze
- można tworzyć zgodnie z Kartą takie organy pomocnicze, które okażą się konieczne
- tworzenie przez ZO (art. 22), RB (art. 29), Radę Gospodarczą i Społeczną (komisje)
- są podporządkowane organom głównym, które je powołały i składają im sprawozdania
- mają charakter stały lub tymczasowy
- nie można na nie nakładać obowiązków ani przyznawać im takich uprawnień, które nie należą do
zakresu działania organu głównego
3. Zgromadzenie Ogólne
- składa się z wszystkich członków ONZ

- zbiera się raz do roku na sesję zwyczajną, a dodatkowo może być zwoływane w razie potrzeby na
sesje nadzwyczajne
- sesja zwyczajna rozpoczyna się zawsze w trzeci wtorek września i trwa do połowy grudnia
- sesja wybiera swojego przewodniczącego oraz jego zastępców, a potem odbywa się debata
generalna
- powołuje komisje główne:
1) Polityczna i Bezpieczeństwa
2) Gospodarcza i Finansowa
3) Społeczna, Humanitarna i Kulturalna
4) Powiernictwa i Obszarów Niesamodzielnych
5) Administracyjna i Budżetowa
6) Prawna
7) Specjalna Komisja Polityczna
- w skład każdej komisji wchodzą wszyscy członkowie ONZ
- podejmuje uchwały bezpośrednio albo na podstawie sprawozdania komisji
- sesja nadzwyczajna jest zwoływana przez Sekretarza Generalnego na żądanie Rady
Bezpieczeństwa lub większości członków Organizacji
Funkcje i kompetencje ZO
- omawianie wszystkich zagadnień lub spraw wchodzących w zakres Karty albo dotyczące
kompetencji i funkcji któregokolwiek organu Organizacji
- udzielanie w związku z tymi zagadnieniami i sprawami zaleceń członkom ONZ i RB
- inicjowanie badań i wydawanie zaleceń w celu:
 rozwoju współpracy międzynarodowej w dziedzinie politycznej
 popierania stopniowego rozwoju p. międzynarodowego i jego kodyfikacji
 popierania współpracy międzynarodowej w dziedzinie gospodarczej, społecznej, kulturalnej,
oświatowej i zdrowotnej

lOMoARcPSD|8469392
 przyczynienia się do realizacji praw człowieka i podstawowych wolności dla wszystkich,

niezależnie od rasy, płci, języka lub religii
- badanie i zatwierdzanie budżetu Organizacji
- analiza sprawozdań składanych przez pozostałe organy ONZ
- decydowanie o konkretnych sprawach (wybór członków rad, przyjmowanie nowych, sprawy
finansowe)
Kompetencje ZO w zakresie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa :

- rozważanie ogólnych zasad współpracy nad utrzymaniem międzynarodowego pokoju i
bezpieczeństwa, łącznie z zasadami rozbrojenia i regulowania zbrojeń
- udzielanie członkom ONZ i RB w związku z tymi zaleceniami
- omawianie konkretnych spraw dotyczących utrzymania pokoju i bezpieczeństwa, współdziałanie w
załatwianiu sporów międzynarodowych (udzielanie zaleceń i przeprowadzanie akcji należy jednak do
kompetencji RB  każdą sprawę, w związku z którą jest konieczne przeprowadzenie akcji, przekazuje
RB przed lub po jej omówieniu; RB wykonuje w związku z jakimkolwiek sporem lub sytuacją funkcje
powierzone jej przez Kartę)
Procedura podejmowania uchwał (głosowanie)

- każdy członek ZO ma jeden głos
- Karta przewiduje cztery systemu głosowania w ZO:
1) sprawy ważne – 2/3 głosów członków obecnych i głosujących

 zalecenia dotyczące utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa
 wybór niestałych członków RB
 wybór członków Gis
 przyjęcie nowych członków ONZ
 zawieszanie członków w prawach i przywilejach członkowskich
 wykluczenie członków z Organizacji
 sprawy dotyczące funkcjonowania systemu powiernictwa
 sprawy budżetowe
 dodatkowe kategorie spraw (ZO ustala zwykłą większością głosów)
2) inne sprawy – zwykła większość głosów członków obecnych i głosujących (stosunek głosów
pozytywnych do negatywnych z pominięciem wstrzymujących się)
3) wybór sędziów MTS – bezwzględna większość głosów
4) uchwalanie poprawek (zmian) KNZ – większość 2/3 głosów członków ZO (większość w

gronie wszystkich państw członkowskich ONZ)
Charakter ustaw i ich moc prawna:

- odnoszące Siudo zagadnień związanych z wewnętrzną strukturą i funkcjonowaniem Organizacji są
prawnie wiążące i rodzą określone skutki prawne
- odnoszące się do postępowania państw spoza ONZ mają charakter zaleceń i nie można ich
narzucić, mogą mieć jednak znaczenie polityczne i moralne
4. Rada Bezpieczeństwa
- organ, na którym spoczywa odpowiedzialność za utrzymanie międzynarodowego pokoju i

bezpieczeństwa
- stali członkowie RB: pięć wielkich mocarstw: USA, Rosja, Wielka Brytania, Francja i Chiny
- składa się z 15 członków: 5 stałych i 10 niestałych
- członków niestałych wybiera ZO, należy uwzględnić wkład państw w utrzymanie międzynarodowego
pokoju i bezpieczeństwa, realizację innych celów oraz sprawiedliwy podział geograficzny
- członków niestałych wybiera się na okres 2 lat (członek ustępujący nie może być od razu ponownie
wybrany)
- każdy członek RB musi być stale reprezentowany w siedzibie Organizacji, aby zapewnić ciągłość
sprawowania funkcji Rady

lOMoARcPSD|8469392
Funkcje i kompetencje RB:

- działanie w celu utrzymania pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego (działa we wspólnym
imieniu wszystkich członków -> delegacja władzy
- pokojowe załatwianie sporów
- podejmowanie akcji w razie naruszenia pokoju, aktów agresji lub zagrożenia pokoju
- spełnianie funkcji w stosunku do okręgów strategicznych obszarów powierniczych
- opracowanie planów systemu regulowania zbrojeń
- inne, np. związane z przymowaniem, wykluczaniem i zawieszaniem członków, wyborem sędziów
MTS, powoływaniem Sekretarza Generalnego itd.
Uchwały RB:
a) w sprawach proceduralnych:
- większość głosów dziewięciu jakichkolwiek członków Rady
- sprawa proceduralna: decydowanie o posiedzeniach Rady poza siedzibą ONZ, powoływanie
organów pomocniczych, uchwalanie regulaminu, zapraszanie do udziału w dyskusji strony
spotu, która nie należy do Rady czy ONZ
b) w sprawach merytorycznych
- zgodność głosów dziewięciu członków, włączając w to głosy wszystkich stałych członków
(zasada jednomyślności pięciu wielkich mocarstw – prawo weta)
- wstrzymanie się od głosu nie jest uważane za korzystanie z prawa weta
- zasada jednomyślności jest zasadą ustrojową ONZ, stanowiącą podstawę struktury i
działania tej Organizacji
Szczególna procedura głosowania: wybór sędziów MTS

- bezwzględna większość głosów (większość 8 głosów)
- nie wymaga jednomyślności wielkich mocarstw
Moc wiążąca uchwał RB:

- niektóre adresowane do państw są prawnie wiążące
- art.25 KNZ: członkowie zgadzają się przyjmować i wykonywać decyzje RB zgodnie z Kartą
- moc wiążącą mają decyzje Rady
- mocy wiążącej nie mają uchwały podejmowane w formie zaleceń
- decyzje mogą być podejmowane w sprawach zagrożenia pokoju, naruszenia pokoju i aktów agresji,
ale może się ograniczyć do niewiążącego zalecenia
- uchwały dotyczące załatwiania sporów mają zawsze charakter zaleceń
5. Rada Gospodarcza i Społeczna
- obecnie wchodzą 54 państwa

- wybierani są przez ZO na trzy lata, co roku wybiera się 1/3 składu, brak zastrzeżeń co do ponownej
wybieralności
- kompetencje: zagadnienia gospodarcze, kulturalne, wychowawcze, zdrowia publicznego i
poszanowania i przestrzegania praw człowieka
- uprawnienia: badanie, zalecanie, inicjatywa prawotwórcza
- może kierować zalecenia do ZO, członków ONZ i organizacji wyspecjalizowanych
- inicjatywa prawotwórcza: opracowywanie projektów umów i przedstawianie ich ZO
- może zwoływać konferencje międzynarodowe
- organ zajmujący się koordynacją działalności ONZ i innych organizacji międzynarodowych systemu
ONZ
- może zawierać umowy określające warunki, na jakich organizacja ma być związana z ONZ,
podlegają one zatwierdzeniu przez ZO
- koordynuje działalność organizacji wyspecjalizowanych (konsultacje, zalecenia)
- może dopuścić przedstawicieli organizacji wyspecjalizowanych do udziału w obradach Rady i jej
komisjach, ale bez prawa głosowania
- może zawierać porozumienia w sprawie zasięgania opinii organizacji pozarządowych zajmujących
się sprawami z zakresu jej kompetencji
- każdy członek ma jeden głos, uchwały – większość głosów członków obecnych i głosujących
- uchwały dotyczące spraw organizacyjnych i proceduralnych mogą być prawnie wiążące, a uchwały
adresowane do państw maja charakter zaleceń

lOMoARcPSD|8469392
6. Sekretariat
- składa się z Sekretarza Generalnego i personelu
- wszelkie uprawnienia wynikające z Karty i innych aktów przysługują z reguły Sekretarzowi
Generalnemu, a nie Sekretariatowi
- przy rekrutacji personelu bierze się pod uwagę nie tylko kwalifikacje osób, ale zasadę
sprawiedliwego podziału geograficznego stanowisk pomiędzy obywateli krajów członkowskich
- spory między członkami personelu a ONZ wynikające z niedotrzymania umów o pracę i warunków
nominacji rozstrzyga Trybunał Administracyjny ONZ
Sekretarz Generalny:
- najwyższy urzędnik ONZ
- stoi na czele Sekretariatu, mianuje jego pracowników i odpowiada za całokształt ich działalności
- może zwrócić uwagę RB na każdą sprawę, która jego zdaniem może zagrażać utrzymaniu
międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa
- powoływany przez ZO na zalecenie RB (zgodne uchwały obu tych organów)
- ma wykonywać swoje funkcje niezależnie, w interesie całej Organizacji (nie powinien żądać ani
przyjmować instrukcji od jakiegokolwiek rządu lub innej władzy nienależącej do ONZ)
- razem z zastępcami korzysta z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych
7. Działalność ONZ
- konieczna jedność potrzeba do spełniania zadań ONZ była od początku naruszana (zimna wojna,
napięcie międzynarodowe)
- uczestnik współpracy międzynarodowej dzięki płaszczyźnie spotkań państw
- zasługi: wpływ na rozpad systemu kolonialnego, utworzenie systemu powierniczego, liczne operacje
pokojowe zakończone sukcesem, realna pomoc gospodarcza dla Państw Trzeciego Świata, akcje
humanitarne, ukształtowanie systemu ochrony praw człowieka, problematyka rozbrojenia
- udział w procesie kodyfikacji i postępowego rozwoju prawa międzynarodowego, utworzenie systemu
rozstrzygania sporów międzynarodowych
Wady ONZ:
- mało skuteczny system podejmowania uchwał, szczególnie gdy stali członkowie RB przedkładają
swoje interesy nad problemy powszechne
- brak obowiązkowego sądownictwa międzynarodowego i skuteczności wyrokowania
- nieefektywny system finansowania działalności i podziału środków
Organizacje wyspecjalizowane
Organizacja wyspecjalizowana – utworzona na podstawie umów zawartych pomiędzy rządami i

posiadające z mocy swoich statutów rozległe kompetencje międzynarodowe w dziedzinach
gospodarczej, społecznej, kulturalnej, wychowawczej, zdrowia publicznego i innych dziedzinach
pokrewnych, będące związane z ONZ stosownie do postanowień art. 63
Aby organizacja międzynarodowa została uznana za wyspecjalizowaną, musi spełnić kilka warunków:
1) być organizacją międzynarodową
2) być powszechna (otwarta dla wszystkich państw)
3) posiadać szerokie kompetencje choć z jednej dziedziny wymienionej w art. 57
4) być związana z ONZ formalną umową przewidzianą przez art. 63
- ONZ posiada pewne uprawnienia koordynacyjne w stosunku do organizacji wyspecjalizowanych,

wynikające z Karty oraz umów zawieranych z organizacjami
- organem ONZ zajmującym się współpracą z org. wyspecjalizowanymi i koordynacją jest RGiS
- RGiS może uzgadniać działalność organizacji wyspecjalizowanych w drodze odbywania z nimi narad
i udzielania im zaleceń, a także udzielania zaleceń ZO i członkom ONZ
Układy zawierane z organizacjami wyspecjalizowanymi:

1) potwierdzenie uprawnień koordynacyjnych ONZ w odniesieniu do działalności organizacji
2) zobowiązanie organizacji do dostarczenia ONZ sprawozdań ze swojej działalności
3) zobowiązanie organizacji wyspecjalizowanych do współpracy z ONZ i udzielania jej pomocy
4) prawo wzajemnego uczestnictwa w obradach
5) zapewnienie wymiany informacji i dokumentów

lOMoARcPSD|8469392
6) prawo organizacji wyspecjalizowanych zwracania się o opinie doradcze do MTS
Organizacje regionalne
- układy regionalne: umowy polityczne zawarte przez państwa określonego geograficznie regionu,
którym może być nawet cały kontynent
- nie jest układem umowa zawarta przez państwa z różnych kontynentów świata, których terytoria nie
tworzą geograficznego regionu albo gdy zawarto je nie w celu utrzymania pokoju w regionie, lecz jako
zamknięty blok militarny, wymierzony przeciwko państwu lub grupie państw
- obrona pokoju w określonym regionie może nastąpić za pomocą regionalnych środków
przymusowych, ale wymaga to upoważnienia RB
a) Organizacja Państw Amerykańskich

- 1889: pierwsza konferencja panamerykańska, które potem zaczęły się odbywać co pewien czas
- VI konferencja w Hawanie: Konwencja w sprawie Unii Panamerykańskiej (1928)
- Konferencja w Meksyku: Akt z Chapultapec (1945): umowa w sprawie obrony kontynentu
amerykańskiego, utworzenie organizacji regionalnej
- Międzyamerykański Traktat o pomoc wzajemnej (1947, Rio de Janeiro)
- Karta Organizacji Państw Amerykańskich (1948, Bogota)  układ regionalny w ranach NZ
Zadania OPA:
- umacnianie pokoju i bezpieczeństwa kontynentu
- zapewnianie pokojowego załatwiania sporów
- organizowanie wspólnej akcji na wypadek agresji
- rozwiązywanie zagadnień politycznych, prawnych i gospodarczych
- popieranie rozwoju gospodarczego, społecznego i kulturalnego
Organy OPA:
- Konferencja Międzyamerykańska
- Zjazd Konsultacyjny Ministrów Spraw Zagranicznych
- Rada
- Unia Panamerykańska
Karta OPA:
- potwierdza zasady prawa międzynarodowego
- podstawowe prawa i obowiązki państw: zakaz interwencji w sprawy wewnętrzne lub zewnętrzne
jakiegokolwiek państwa, zakaz stosowania politycznych lub gospodarczyć środków przymusu w celu
wywarcia nacisku na inne państwa
- zobowiązania sojusznicze: agresja przeciwko jednemu z państw amerykańskich jest agresją
przeciwko wszystkim jej członkom
b) Liga Państw Arabskich

- Pakt podpisany 22.03.1945 w Kairze
- organy: Rada, Sekretariat Generalny (Sekretarz Generalny)
- cel: zacieśnianie stosunków we wszystkich dziedzinach między państwami arabskimi oraz
uzgadnianie akcji politycznej w zakresie obrony ich niepodległości i suwerenności
- nieużywanie siły w stosunkach wzajemnych i nieingerowanie w swoje sprawy wewnętrzne
- napaść lub groźba napaści na państwo członkowskie  może żądać natychmiastowego zebrania się
Rady
- Traktat o wspólnej obronie i współpracy gospodarczej (1950)
c) Unia Afrykańska
- przekształcenie Organizacji Jedności Afrykańskiej (9.07.2002) po 38 latach jej działalności
- OJA  dekolonizacja Afryki, walka z apartheidem
- Akt tworzący Unię Afrykańską (konferencja w Lome 11.07.2000 r.)
- siedziba: Addis Abeba (Etiopia)
- cele:
 osiągnięcie większej jedności między państwami
 obrona suwerenności, niepodległości i integralności terytorialnej

lOMoARcPSD|8469392
 działanie na rzecz integracji politycznej i społeczno-gospodarczej

 zachęcanie do współpracy międzynarodowej zgodnie z KNZ i PDPC
 popieranie pokoju, bezpieczeństwa i stabilizacji kontynentu
 popieranie zrównoważonego rozwoju gospodarczego, społecznego i kulturalnego oraz
integracji afrykańskiej gospodarki
 przyspieszenie rozwoju kontynentu, popieranie badań we wszystkich dziedzinach
- zasady:
 suwerenna równość
 poszanowanie granic
 wspólna polityka obronna kontynentu
 zakaz użycia siły między państwami członkowskimi
 nieingerencja w sprawy wewnętrzne państw członkowskich
 poszanowanie zasad demokracji i praw człowieka
 potępienie i odrzucenie rządów niekonstytucyjnych
- organy:
 Zgromadzenie Unii
 Rada Wykonawcza
 Parlament Panafrykański
 Trybunał Sprawiedliwości
 Komisja
 Komitet Stałych Reprezentantów
 Wyspecjalizowane Komitety Techniczne
 Rada Gospodarcza, Społeczna i Kulturalna
 Instytucje Finansowe
Organizacje wojskowe
Przymierze (sojusz) – umowa, w której strony przyrzekają sobie wzajemną pomoc na wypadek
wojny.
- casus foederis – okoliczność powodująca obowiązek udzielenia pomocy
- obecnie tylko sojusze odporne (obronne)
- dwustronne lub wielostronne (często powołują pewne struktury organizacyjne)
- przyczynianie się do utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, umacnianie systemu
bezpieczeństwa zbiorowego (KNZ)
- art. 51 Karty: indywidualne i zbiorowe prawo do samoobrony (niezbywalne)  jego istnienie nie
zależy od postanowień umowy międzynarodowej
- uznanie zbiorowego prawa do obrony = prawo do zawarcia umowy, określającej wykonanie
samoobrony, tylko przed zbrojnym atakiem, ograniczone co do czasu
- samoobronę można stosować dopóki RB nie podejmie kroków koniecznych do przywrócenia
międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa
- natychmiastowe zawiadomienie RB o podjętych w celu wykonania przymierzy środkach
- pierwszeństwo środków zbiorowych
Pakt Północnoatlantycki
- 4.04.1949, Waszyngton, 12 państw (USA, GB, Francja, Belgia, Holandia, Luksemburg, Dania,
Islandia, Norwegia, Włochy, Portugalia, Kanada)
- następnie Grecja, Turcja, RFN, Hiszpania, Czechy, Polska i Węgry
- w 2003: Bułgaria, Estonia, Łotwa, Litwa, Rumunia, Słowacja, Słowenia
- w 2009: Albania, Chorwacja
- na jego podstawie powstała Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego (NATO) o charakterze

wojskowo-politycznym
- powstało w okresie zimnej wojny i miało umożliwić prowadzenie polityki z pozycji siły w stosunku do
państw socjalistycznych
- posiada organy cywilne i wojskowe
- organy cywilne: Rada Atlantycka, Konferencja Parlamentarzystów, Sekretariat Międzynarodowy (SG)
- organy wojskowe: Komitet Wojskowy, Międzynarodowy Sztab Wojskowy, regionalne dowództwa

lOMoARcPSD|8469392
- deklarowanie zgodności z KNZ

- atak zbrojny przeciwko jednemu członkowi jest uważany za atak zbrojny przeciwko wszystkim
państwom członkowskim
- każde z nich ma obowiązek udzielenia pomocy podejmując taką akcję, jaką uzna za konieczną, w
tym użycie siły zbrojnej
- o podjętej akcji zawiadamia RB
- casus foederis  atak zbrojny na:
 terytorium jednej ze stron w Europie lub Ameryce Północnej
 siły okupacyjne kontrahentów w Europie
 wyspy znajdujące się pod władzą stron w rejonie północnoatlantyckim na północ od zwrotnika
Raka
 statki morskie lub powietrzne w tym rejonie.
Rada Europy
- 1949 r.: konferencja w Londynie (10 państw: Francja, WB, Włochy, Irlandia, Dania, Belgia, Holandia,
Luksemburg, Szwecja, Norwegia)
- cel: realizacja jedności między państwami członkowskim, rozwijanie ideałów, które są ich wspólnym
dziedzictwem, włącznie z popieraniem rozwoju społeczno-gospodarczego
- członkowie: może być każde państwo europejskie przestrzegające rządów prawa, poszanowania
praw człowieka i współpracy w realizacji podstawowych celów RE
- przywileje i immunitety międzynarodowe: RE i funkcjonariusze
- organy:
 Komitet Ministrów: ministrowie spraw zagranicznych
o uchwalanie umów międzynarodowych
o przyjmowanie rekomendacji dla rządów państw członkowskich w celu realizacji
wspólnej polityki
o przyjmowanie nowych członków
o uchwalanie programu działania organizacji i jej budżetu
o decydowanie w sprawach wewnętrznych organizacji
 Zgromadzenie Parlamentarne: przedstawiciele parlamentów krajowych państw członkowskich

o dyskusja na tematy w zakresie kompetencji Rady
o przyjmowanie różnych uchwał
o inicjowanie prac Komitetu
o powoływanie Sekretarza
 Sekretariat Generalny
o zadania administracyjne
o zadania wynikające z umów przyjętych przez organizację (np. jest depozytariuszem)
- duży dorobek w zakresie tworzenia prawa (ponad 190 umów i innych dokumentów)
- najważniejsze:
 Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (4.11.1950): katalog
podstawowych praw, system ochrony tych praw oparty na indywidualnej skardze do ETPC
 Konwencja o współpracy transgranicznej wspólnot lub władz lokalnych (1980)
 Karta samorządu lokalnego (1985)
 Karta języków regionalnych lub mniejszości narodowych (1992)
 Konwencja o uczestnictwie cudzoziemców w życiu publicznym na szczeblu lokalnym (1992)
- umowy międzynarodowe dotyczące prawa cywilnego, handlowego, pracy i karnego:

 Konwencja o przedsiębiorczości (1955)
 Konwencja o ekstradycji (1957)
 Kodeks zabezpieczenia społecznego (1990)
 Konwencja o karaniu przestępstw drogowych (1964)
 Konwencja w sprawie adopcji dzieci (1967)
 Konwencja w sprawie miejsca płatności zobowiązań pieniężnych (1972)
 Konwencja w sprawie status prawnego dzieci pozamałżeńskich (1975)

lOMoARcPSD|8469392
 Konwencja o pomocy prawnej w sprawach karnych (1959)

 Konwencja w sprawie międzynarodowej mocy orzeczeń w sprawach karnych (1970)
 Konwencja o zwalczaniu terroryzmu międzynarodowego (1977)
- inna problematyka:
 Konwencja o pokojowym rozwiązywaniu sporów (1957)
 Konwencja o zniesieniu obowiązku wizowego dla uchodźców (1959)
 Konwencja o funkcjach konsulów (1967)
 Konwencja o immunitecie jurysdykcyjnym państwa (1972)
 Konwencja o nieprzedawnianiu zbrodni przeciwko ludzkości i zbrodni wojennych (1974)
Organizacja bezpieczeństwa i współpracy w Europie (OBWE)
- Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE) z udziałem USA i Kanady (1975)

- akt końcowy KBWE nie był traktatem, lecz dokumentem składającym się z koszyków
 koszyk I: bezpieczeństwo w Europie
 koszyk II: współpraca międzynarodowa w zakresie gospodarczym, naukowym,
technicznym oraz środowiska naturalnego
 koszyk III: współpraca w dziedzinie humanitarnej
 koszyk IV: zapowiedź kontynuacji działań
- 1.01.1995: przekształcenie w OBWE
- organy:
 Rada Ministerialna – organ decyzyjny i zarządzający
 Stała Rada – organ konsultacyjny
 Zgromadzenie Parlamentarne
 Forum Współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa – stali przedstawiciele państw
 Wysoki Komisarz OBWE ds. Mniejszości Narodowych – interwencja w przypadku zaistnienia
konfliktu w regionie działalności
- 56 państw Europy, Azji Środkowej i Ameryki Północnej
- status prawny: zinstytucjonalizowana, polityczna forma współpracy państw, a nie organizacja
międzynarodowa
- obecnie zajmuje się bezpieczeństwem europejskim, kontrolą zbrojeń, praw człowieka i współpracy
ekologicznej i gospodarczej
UMOWY I ORGANIZACJE GOSPODARCZE
- regulują zagadnienia związane z międzynarodowym obrotem gospodarczym (międzynarodowe

stosunki gospodarcze)
Międzynarodowe stosunki gospodarcze – stosunki utrzymywane pomiędzy podmiotami

gospodarczymi znajdującymi się w różnych państwach. Obejmują trzy grupy zjawisk:
1) międzynarodową wymianę towarów i usług (handel zagraniczny)
2) międzynarodowe ruchy kapitału
3) międzynarodowe ruchy siły roboczej
- międzynarodowy obrót handlowy regulowany jest w płaszczyźnie cywilnoprawnej i

międzynarodowoprawnej
- suwerenność gospodarcza państw: prawo do oddziaływania na handel zagraniczny i prawo jego
reglamentacji (np. ograniczenia w imporcie, eksporcie, płatnościach)
- prawo międzynarodowe ma usuwać przeszkody, zakazy i posunięcia dyskryminacyjne stosowane
przez państwa, ułatwiać przepływ towarów, usług i płatności, umożliwić zawieranie i wykonywanie
międzynarodowych transakcji handlowych

lOMoARcPSD|8469392
- państwo kapitalistyczne (o gospodarce rynkowej) może wpływać pośrednio na transakcje handlowe

poprzez ustanawianie ceł, ograniczenia przywozowe czy wywozowe, ograniczenia dewizowe,
subwencjonowanie eksportu
- przede wszystkim dwustronne umowy, ale także wielostronne
- ONZ: Rada Gospodarcza i Społeczna
- 1964: Konferencja NZ do Spraw Handlu i Rozwoju (UNCTAD)
- Światowa Organizacja Handlu (WTO)
Dwustronne umowy gospodarcze

- traktat handlowy: regulował całokształt obrotu gospodarczego, chronił kontrahentów przed
dyskryminacją i niekorzystnymi zmianami w polityce drugiego kontrahenta
- zawierał klauzulę największego uprzywilejowania, a czasem klauzulę narodową (obywatele
kontrahenta traktowani jak właśni)
- powstanie sieci umów kontyngentowych (umów o obrocie towarowym): strony przyznają sobie
wzajemnie kontyngenty towarów, na których importy będzie udzielone zezwolenie
- umowy finansowe (płatnicze): regulujące sprawę płatności międzynarodowych przy istnieniu
ograniczeń dewizowych itp.
- umowy rozrachunkowe (clearingowe): rodzaj umów finansowych, eliminujących potrzebę transferu
dewiz, ale jednocześnie ograniczających rozwój handlu poprzez wprowadzenie konieczności
bilansowania płatności z tytułu eksportu i importu
Klauzula największego uprzywilejowania (KNU): kontrahenci gwarantują sobie wzajemnie takie

traktowanie, jak traktowany jest jakikolwiek kraj trzeci najbardziej w danej dziedzinie uprzywilejowany
- nie zapewnia specjalnych przywilejów, ale chroni przed dyskryminacją

- zapewnia równość traktowania pastw, które z niej korzystają
- norma o charakterze blankietowym, nie daje konkretnych przywilejów i ustępstw, bo zależą od tego,
jak są traktowane państwa trzecie
- uprawnienia, ulgi i przywileje przyznane państwu trzeciemu bezwarunkowo i automatycznie
przenoszą się na państwo korzystające z klauzuli
- dotyczą zwłaszcza obrotu gospodarczego, transportu towarów, sytuacji prawnej osób fizycznych i
prawnych w zakresie handlu i innej działalności gospodarczej
Wyjątki od KNU: w szczególnych sytuacjach korzyści lub przywileje przyznawane jakiemuś państwu
lub obszarowi nie muszą być przenoszone na inne państwa korzystające z KNU
 mały ruch graniczny między państwami sąsiednimi
 handel z własnymi koloniami i posiadłościami
 szczególne sytuacje prawne, polityczne czy uświęcone tradycją
 unia celna
 handel z krajami rozwijającymi się
- obecnie nie wystarcza już jako instrument przeciwko dyskryminacji  tworzy się organizacje
gospodarcze i strefy preferencyjne
Ograniczenia ilościowe (kontyngentowanie) importu: bezpośrednia i radykalna ingerencja państwa,

polegająca na limitowaniu importu w sposób bezwzględny p przez zezwolenie na przywóz towarów
tylko w określonej ilości, w ramach ustalonego corocznie kontyngentu.
- okres po I wojnie światowej, czasy wielkiego kryzysu

- obecnie stosowane jako środek wyjątkowy
- znoszenie kontyngentowania importu, liberalizacja
- umowy o obrocie towarowym (umowy kontyngentowe): państwa zobowiązują się do wydawania
zezwoleń na import towarów w ilościach przewidzianych w listach towarowych, dołączonych do
umowy
Organizacje gospodarcze
1) ONZ w rozwiązywaniu problemów gospodarczych

- problematyka gospodarcza, współpraca międzynarodowa w dziedzinie gospodarczej

lOMoARcPSD|8469392
- współpraca gospodarcza: rozdział IX Karty NZ, szczególne uprawnienia Rady Gospodarczej i

Społecznej
-RGiS może:
 badać zagadnienia gospodarcze
 zwoływać konferencje międzynarodowe
 przygotowywać projekty umów
 udzielać zaleceń państwom-członkom ONZ
- organy regionalne ONZ mające wspierać wymianę gospodarczą, np. Europejska Komisja
Gospodarcza
- kompetencje o charakterze ogólnym (ogólne zasady obrotu, sugerowanie rozwiązań i środków
ułatwiających go)
- 1964: Konferencja Narodów Zjednoczonych do spraw Handlu i Rozwoju (UNCTAD)

 organ pomocniczy ZO, ale posiada strukturę organizacyjną i organy (Rada Handlu i Rozwoju,
Sekretariat) i dużą samodzielność
 na czele interesy państw rozwijających się (przyspieszenie wzrostu gospodarczego krajów
słabo rozwiniętych i stopy życiowej ludności)
 ułatwianie eksportu państwom rozwijającym się  przywileje w handlu, stabilizacja cen
surowców i zapobieganie ich spadkowi
 Karta ekonomicznych praw i obowiązków państw (12.12.1974)
- 1965: Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNPD)

 pomoc techniczna i przedinwestycyjna w drodze organizowania i finansowania programów
krajowych, regionalnych i globalnych
 finansowany z dobrowolnych dotacji, główni beneficjenci – państwa rozwijające się
 kieruje Rada Zarządzająca, Sekretariat (Administrator na czele mianowany przez Sekretarza
Generalnego)
Układ Ogólny w sprawie Taryf Celnych i Handlu (GATT)
- Genewa, 30.10.1947 (wszedł w życie 1.01.1948)

- sam Układ nie tworzył organizacji, a struktura organizacyjna GATT wykształciła się na podstawie
praktyki i uchwał jego stron
- sesje zwoływane dwa razy do roku, w okresach pomiędzy – Rada Przedstawicieli otwarta dla
wszystkich stron Układu oraz Sekretariat z Sekretarzem Wykonawczym
- podstawowe zadania: liberalizacja handlu międzynarodowego poprzez zredukowanie taryf celnych i
eliminację ograniczeń ilościowych
- podstawowa zasada: równe traktowanie stron, zakaz dyskryminacji
- funkcje GATT:
 ocena sytuacji w handlu międzynarodowym i poszukiwanie środków do usunięcia przeszkód
jego rozwoju
 prowadzenie rokowań w sprawie redukcji ceł na specjalnych konferencjach (rundach)
 rozstrzyganie sporów dotyczących wykonywania zobowiązań
 udzielanie członkom zezwoleń na uchylenie niektórych zobowiązań
- redukcja taryf: każdy członek musiał dokonać pewnych obniżek swojej taryfy celnej, dokonywane
zwykle w dwustronnych rokowaniach państw zainteresowanych
- koncesje celne wyszczególniono w listach stanowiących załączniki do Układu, a następnie je
uogólniono na podstawie klauzuli największego uprzywilejowania
- specjalne rokowania (rundy) prowadzące do dalszych ustępstw celnych
- art. I zawierał klauzulę generalną (ogólne stosowanie zasady największego uprzywilejowania), a
art.II klauzulę dodatkową przewidującą, że każda strona udzieli w stosunkach handlowych nie
mniejszych ulg niż te przewidziane w liście koncesyjnej
- przewidywał zniesienie ograniczeń ilościowych w handlu międzynarodowym, ale liczne wyjątki: stałe
(np. produkty rolne i rybne), czasowe (np. ochrona równowagi bilansu płatniczego)
- niedyskryminacyjne stosowanie ograniczeń ilościowych, ale wyjątki
- rozwiązana w 1994r.
Światowa Organizacja Handlu (WTO)

lOMoARcPSD|8469392
- następczyni GATT
- Marrakesz, 15.04.1994
- członkowie: każde państwo lub odrębne terytorium celne posiadające pełną autonomię w
prowadzeniu swoich zewnętrznych stosunków handlowych
- w 2013 było 159, UE i dwa odrębne terytoria celne: Hongkong oraz Makao
- podstawowe funkcje:
 ułatwienie wprowadzania, stosowania i funkcjonowania porozumienia WTO i wielostronnych
umów handlowych
 sprzyjanie realizacji ich celów oraz stworzenie forum negocjacji dotyczących wielostronnych
stosunków handlowych członków organizacji w zakresie objętym powyższą umową
 współpraca z Międzynarodowym Funduszem Walutowym (IMF) i Międzynarodowym Bankiem
Odbudowy i Rozwoju (IBRD) w celu osiągnięcia większej spójności w formułowaniu globalnej
polityki gospodarczej WTO
 liberalizacja w handlu międzynarodowym
 rozstrzyganie sporów międzynarodowych o charakterze handlowym między różnymi
podmiotami
o rokowania bezpośrednie
o dyskusje i negocjacje
o konsultacje z udziałem organizacji
o konsultacje zainteresowanych stron z organizacją
o postępowanie koncyliacyjne
- organy:
 Konferencja Ministerialna (przedstawiciele wszystkich członków, raz na 2 lata, realizacja
funkcji WTO i podejmowanie decyzji)
 Rada Generalna (przedstawiciele wszystkich członków, organ wykonawczy, zbiera się w razie
potrzeby, pełni funkcje KM w czasie przerwy między jej sesjami, dokonuje przeglądu spraw w
zakresie bieżącej polityki handlowej i podejmuje czynności związane z rozstrzyganiem sporów
między członkami, organizuje współpracę z innymi organizacjami rządowymi oraz
pozarządowymi)
 Sekretariat + Dyrektor Generalny mianowany przez KM (administracja, sprawy techniczne)
Międzynarodowy Fundusz Walutowy (IMF)
- konferencja NZ w 1944 r., umowa weszła w życie 22.12.1945

- siedziba: Waszyngton
- cele:
 popieranie międzynarodowej współpracy walutowej
 ułatwianie rozwoju i zrównoważonego wzrostu wymiany międzynarodowej oraz przyczynanie
się do utrzymania wysokiego poziomu zatrudnienia i dochodów realnych ludności oraz
rozwijania zasobów produkcyjnych państw członkowskich
 przyczynianie się do utrzymania stabilności walut państw członkowskich
 pomaganie w tworzeniu wielostronnego systemu regulowania należności w zakresie
bieżących transakcji między członkami i usuwaniu ograniczeń dewizowych
 zwiększanie zaufania do państw członkowskich przez stawianie do ich dyspozycji środków
finansowych Funduszu i umożliwienie im korygowania niekorzystnych odchyleń ich bilansów
płatniczych
- członkowie: 188 państw, największa rola USA, WB, Francji, Niemiec, Japonii (38% wszystkich
głosów w systemie głosowania ważonego)
- organy:
1) Rada Gubernatorów – organ naczelny składający się z przedstawicieli wszystkich państw
członkowskich, zbiera się raz do roku
a) zatwierdza roczne sprawozdanie z działalności Funduszu
b) określa warunki i kryteria podziału czystego zysku
c) przyjmuje nowych członków i ustala warunki ich przyjęcia
d) zawiera porozumienia o współpracy z innymi organizacjami międzynarodowymi
2) Rada Dyrektorów Wykonawczych – organ zarządzający składający się z 22 dyrektorów

lOMoARcPSD|8469392
a) bieżące zarządzanie środkami finansowymi organizacji (sprzedaż i wykup walut)

b) kształtowanie polityki udzielania kredytów państwom członkowskim
c) przygotowywanie projektów uchwał i decyzji dla RG
- działalność:
 udzielanie państwom członkowskim kredytów w celu wyrównania chwilowych
zakłóceń bilansu płatniczego przez umożliwienie im zakupu waluty innego państwa za
własną (w ramach rachunku ogólnego oraz stałych lub tymczasowych ułatwień
kredytowych)
 uzależnione od poddania w pewnym stopniu gospodarki państw kontroli organizacji
oraz spełnienie warunków przez nią określonych
 każde państwo ma dostarczyć na życzenie Funduszu informacji na temat sytuacji
gospodarczej
 pomoc techniczna – świadczenie usług przez ekspertów organizacji, doradzających
rządom państw członkowskich zgłaszającym zapotrzebowanie na pomoc techniczną
oraz wskazujących jakie środki należy zastosować w przypadku, gdy stan gospodarki
wymaga podjęcia zdecydowanych działań
- największa organizacja finansowa

- organizacja wyspecjalizowana w systemie ONZ na podstawie umowy między nimi
Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju
- konferencja NZ, jednocześnie z IMF

- umowa założycielska weszła w życie 27.12.1945
- siedziba: Waszyngton
- cele:
1) udzielenie państwom członkowskim pomocy w odbudowie ich gospodarki zniszczonej
podczas drugiej wojny światowej
2) pomoc państwom rozwijającym się w zakresie rozbudowy ich sił wytwór®czych przez
ułatwianie dokonywania w nich kapitałowych inwestycji zagranicznych poprzez udzielanie
gwarancji lub uczestniczenie w pożyczkach albo innych inwestycjach dokonywanych
przez kapitał prywatny
3) popieranie rozwoju wymiany międzynarodowej i utrzymywanie równowagi bilansów
płatniczych poprzez popieranie inwestycji zagranicznych, których celem jest rozwój
gospodarczy państw
4) udzielanie i gwarantowanie pożyczek międzynarodowych państwom członkowskim
- obecnie 188 członków (2013), główna rola USA, WB, Francji, Niemiec i Japonii (43% głosów)
- organ naczelny: Rada Gubernatorów (1 do roku przedstawiciele państw członkowskich, określa
politykę Baku i podejmuje decyzje)
 przyjmowanie nowych członków i określanie warunków ich przyjęcia
 zawieszanie państw w prawach członkowskich
 zwiększenie lub zmniejszenie kapitału Banku
 podział zysku
 zawieranie porozumień o współpracy z innymi organizacjami międzynarodowymi
- obowiązki organu wykonawczego: Dyrektorzy Wykonawczy (5 dyrektorów, mianowanych przez

państwa o największym udziale w kapitale zakładowym Banku: USA, WB, Francję, Niemcy, Japonię,
oraz 20 dyrektorów wybieranych przez pozostałe państwa członkowskie)
- prowadzą bieżące operacje finansowe i przyznają pożyczki państwom członkowskim
- pożyczki na cele inwestycyjne, jeżeli brak możliwości uzyskania środków finansowych na dogodnych
warunkach z innych źródeł
- udzielane państwom członkowskim i przedsiębiorcom prywatnym, jeżeli ich rząd/bank centralny
zagwarantują spłatę wraz z odsetkami
- wyłącznie na realizację dokładnie określonych projektów inwestycyjnych
- tylko tym państwom, których stan gospodarki i finansów publicznych gwarantuje możliwość spłaty
ZAŁATWIANIE SPORÓW MIĘDZYNARODOWYCH
Rola prawa międzynarodowego:

lOMoARcPSD|8469392
 obowiązek pokojowego załatwiania sporów

 zobowiązanie do poddania się określonemu sposobowi załatwiania sporów w konkretnych
przypadkach
 tworzenie systemów i sposobów pokojowego załatwiania sporów
Sytuacja międzynarodowa – określony co do czasu i miejsca układ stosunków międzynarodowych
Spór międzynarodowy – sytuacja, w której państwa występują ze skonkretyzowanymi, sprzecznymi

stanowiskami i roszczeniami
Spór jest to nieporozumienie w przedmiocie prawa lub faktu, sprzeczność stanowisk prawnych lub
interesów między dwoma osobami.
STSM
Spory:
a) prawne – rozstrzygane poprzez udzielenie odpowiedzi na pytanie prawne
b) polityczne – nie mogą być rozstrzygane tylko na podstawie istniejącego prawa, ale także
pewnych elementów pozaprawnych
1) zwykłe
2) kwalifikowane – te, które godzą w główne cele ONZ (zagrażające pokojowi), kwalifikuje je RB
- obowiązek załatwiania sporów metodami pokojowymi bez użycia siły lub groźby jej użycia
- podstawowa zasada postępowania członków ONZ
Wszyscy członkowie powinni załatwiać swe spory międzynarodowe przy pomocy środków pokojowych
w taki sposób, że ani pokój międzynarodowy, ani bezpieczeństwo, ani sprawiedliwość nie będą
wystawione na niebezpieczeństwo.
art. 2 ust.3 KNZ
- państwa mają obowiązek załatwienia tylko sporów kwalifikowanych, spory zwykłe mogą pozostać
niezałatwione
- swoboda wyboru sposobu załatwienia, zależy od woli stron w sporze
- spory kwalifikowane: RB może zalecić sposoby postępowania, ale nie wiąże to stron
- swoboda może być ograniczona w umowach międzynarodowych (godzą się z góry na określony
sposób)
Sposoby załatwiania sporów:

1) nieprowadzące do wiążącego dla stron rozstrzygnięcia
a) rokowania
b) dobre usługi
c) pośrednictwo
d) badania
e) koncyliacja
2) kończące się wiążącym rozstrzygnięciem (zasądzeniem)

a) arbitraż
b) postępowanie sądowe
Źródła prawa dotyczące załatwiania sporów:

- Konwencja Haska o pokojowym załatwianiu sporów międzynarodowych (18.10.1907)
- Karta NZ
- umowy międzynarodowe i umowy dwustronne poświęcone w całości załatwianiu sporów
I. Negocjacje (rokowania)
- najprostsza metoda załatwiania sporu w przypadku różnicy stanowisk

- uzgodnienie stanowisk w toku prowadzonych umów i ustalenie jednolitego postępowania na
przyszłość

lOMoARcPSD|8469392
- najbardziej naturalny i najczęściej stosowany w zwykłym toku stosunków

- inne sposoby często są pomocnicze wobec rokowań
- mogą być prowadzone na różnych szczeblach: głowy państw, szefowie rządów, ministrowie spraw
zagranicznych, inne upoważnione osoby, szefowie misji dyplomatycznych
- ustnie lub w formie pisemnej
- niektóre umowy nakładają obowiązek prowadzenia rokowań celem złagodzenia lub załatwienia sporu
- obowiązek prowadzenia rokowań nie jest jednoznaczny z obowiązkiem osiągnięcia porozumienia
II. Dobre usługi i pośrednictwo (mediacja)
- dobre usługi: rola państwa trzeciego polega na ułatwieniu państwom będącym w sporze nawiązania
rokowań bezpośrednich, w samych rokowaniach nie bierze udziału
- pośrednictwo: państwo trzecie uczestniczy w rokowaniach i udziela stronom w sporze swoich rad lub
wskazówek, których celem jest osiągnięcie rozstrzygnięcia sporu
- Konwencja Haska o pokojowym załatwianiu sporów międzynarodowych: państwa odwołują się do
dobrych usług i pośrednictwa jednego lub większej liczby państw nieuczestniczących w sporze, z
którymi strony sporu utrzymują przyjazne stosunki; można je proponować nawet w przypadku konfliktu
zbrojnego
- państwo pośredniczące w sporze na pogodzić przeciwne roszczenia i złagodzić niechęć między
państwami
- czynności pośrednika kończą się w chwili stwierdzenia przez niego lub strony, że zaproponowane
środki pogodzenia się nie zostały przyjęte, gdy państwo przyczyniło się do rozwiązania sporu, albo
gdy spór ustał z innej przyczyny lub państwa postanowiły skorzystać z innej metody
- pośrednikiem nie musi być państwo, ale także organizacja, organy międzynarodowe (jako mediator),
czy wybitna osobistość
III. Komisje śledcze
- powoływane za zgodą stron będących w sporze w celu wyjaśnienia stanu faktycznego

- stwierdzają fakty, jeżeli są one sporne
- powoływana przez strony w sporze, w którym istnieje różnica zapatrywań na kwestie stanu
faktycznego
- Konwencja Haska przewiduje powołanie jej po wyczerpaniu drogi dyplomatycznej
- jest fakultatywne
- skład komisji ustalają strony, określają także szczegółowo jej zadanie przez dokładne określenie
faktu, który ma być poddany zbadaniu
- postępowanie kontradyktoryjne, uchwały komisji podejmowane większością głosów, kończy się
sporządzeniem sprawozdania ograniczonego do stwierdzenia faktów, które nie jest wiążące dla stron
IV. Koncyliacja
- organ międzynarodowy (komisja koncyliacyjna) po zbadaniu stanu faktycznego sporu nie wydaje
wyroku, lecz zaleca konkretne rozstrzygnięcie sporu
- może być organem stałym lub niestałym
- zadaniem jest pojednanie stron
- druga rola: wyjaśnianie kwestii spornych, zbieranie w tym celu wiadomości czy to w drodze śledztwa,
czy w inny sposób
- rozpoczęcie postępowania wymaga przedstawienia sporu przez obie strony, czasem przewiduje się
wszczęcie postępowania na wniosek jednej ze stron
- postępowanie kontradyktoryjne, uchwały zapadają większością głosów
- może po rozpoznaniu sprawy przedstawić stronom warunki układu, który uzna za odpowiedni i
wyznaczyć im termin do wypowiedzenia się
- kończy się poprzez sporządzenie protokołu, który stwierdza, że:
 strony doszły do porozumienia i uznały podane warunki porozumienia
 stron nie można było pojednać
- nie wydaje wiążącej strony decyzji

lOMoARcPSD|8469392
V. Postępowanie przez organami Narodów Zjednoczonych

- KNZ: celem NZ jest łagodzić i załatwiać w drodze pokojowej, zgodnie z zasadami sprawiedliwości i
prawa międzynarodowego, sporów i sytuacji mogących prowadzić do naruszenia pokoju
- główną rolę odgrywa RB, ale także ZO (uchwały mające dla stron charakter zaleceń)
Spory kwalifikowane (RB):

- na wniosek państwa lub państw
- na wniosek ZO
- z inicjatywy Sekretarza Generalnego
- z urzędu
Spory kwalifikowane (ZO):

- na wniosek państw
- na wniosek RB
Postępowanie na wniosek państw:

- prawo przysługuje każdemu członkowi ONZ
- państwem, które kieruje spór do ONZ może być:
 strona w sporze
 państwo niebiorące w nim udziału
 państwo znajdujące się w określonej sytuacji międzynarodowej zagrażającej pokojowi
 państwo, które z powoduj takiej sytuacji występuje przed organ ONZ z myślą o interesie całej
Organizacji
- państwo zwracające się samo decyduje, czy sprawą ma się zająć ZO czy RB (choć w przypadku
wniesienia do ZO niekoniecznie załatwi ono sprawę do końca – ograniczenie kompetencji organu na
rzecz RB)
- państwo, które nie jest członkiem ONZ, może zwrócić uwagę na spór, którego jest stroną, jeżeli w
zakresie tego sporu przyjmie zobowiązania wynikające z Karty odnośnie pokojowego załatwiania
sporów
- obowiązek stron skierowania sporu kwalifikowanego do RB, jeżeli nie zdołały załatwić sporu w inny
sposób
- RB jest władna:
 ograniczyć się do wskazania stronom takiej lub innej metody załatwienia sporu
 zalecić merytoryczne warunki załatwienia sporu (występuje jako pojednawca)
Postępowanie z urzędu:
- RB ma prawo do wkraczania z urzędu we wszystkie spory kwalifikowane
- ma prawo kwalifikowania sporów i zbadać każdy spór/sytuację w celu sprawdzenia, czy jego trwanie
zagraża pokojowi i bezpieczeństwu
- może wezwać strony do załatwienia sporu kwalifikowanego metodą przez nią wskazaną w każdej
fazie sporu, niezależnie od członkowstwa w ONZ
- powinna brać pod uwagę procedurę przyjętą przez strony w celu załatwienia sporu
- duża swoboda wyboru sposobu i metody załatwiania sporów, ale uchwały mają dla stron w sporze
charakter zaleceń
Spory zwykłe:
- w każdym sporze wniesionym do RB może ona wydać zalecenie w celu pokojowego załatwienia
- wszystkie strony muszą się zgodzić na zwrócenie się do RB o wydanie zalecenia
- RB to organ pojednawczy, nie zobowiązuje stron do podejmowania określonych kroków
VI. Arbitraż (sądownictwo polubowne)
- I Międzynarodowa Konferencja Pokojowa w Hadze (1899) – kodyfikacja prawa międzynarodowego

arbitrażu, utworzenie Stałego Trybunału Arbitrażowego
- II Konferencja Pokojowa Haska (1907) – rozbudowanie tego prawa
Arbitraż – rozstrzyganie sporów między państwami przez sędziów przez nie wybranych w oparciu o
poszanowanie prawa. Zastosowanie arbitrażu pociąga za sobą obowiązek poddania się z dobrą wiarą
wyrokowi.

lOMoARcPSD|8469392
- wyrok wydany na podstawie prawa

- nie ma charakteru obowiązkowego, poddanie musi się opierać na zgodzie państw
- zgoda wyrażona może być ex post na osądzenie konkretnego sporu albo z góry i dotyczyć wszelkich
sporów albo tylko sporów określonej kategorii
- wyrażenie zgody  umowa zwana kompromisem
- w kompromisie określany jest przedmiot sporu, decyzja o poddaniu arbitrażowi i zgoda na wykonanie
wyroku wydanego przez arbitrów
- uprzednie wyrażenie zgody w klauzuli arbitrażowej  strony przewidują drogę arbitrażu dla
załatwienia sporów wynikłych na tle interpretacji lub stosowania danej umowy
- niekiedy dwustronne umowy o pokojowym załatwianiu sporów przewidują z góry poddanie sporów
prawnych arbitrażowi, o ile nie zostaną one załatwione na innej drodze
Skład trybunału arbitrażowego:

- liczbę i skład określają strony
- może być powierzony jednemu arbitrowi lub komisji, która ma zwykle nieparzystą liczbę członków,
aby wyrok mógł być wydany większością głosów
- obywatele państw trzecich ale także obywatele stron sporu
- spór poddany pod arbitraż na mocy kompromisu  określenie w umowie składu trybunału
- spór poddany pod arbitraż na mocy zgody państw przed zaistnieniem sporu  klauzula/umowa
powinna przewidywać sposób powoływania trybunału, tak żeby żadna ze stron nie mogła tego
udaremnić i uchylić się od obowiązku poddania sporu arbitrażowi
- Konwencja Haska (1907) – procedura tworzenia trybunału, jeśli z powodu braku zgody stron nie
został on ukonstytuowany
Postępowanie
- zasady ustalone przez strony, a jeśli ich nie ustaliły – procedura przewidziana Konwencją Haską
(1907)
- dwie części: postępowanie pisemne i rozprawa ustna
- agenci i doradcy stron udzielają wszelkich wyjaśnień oraz dowodów na poparcie ich sprawy
- przewodniczący zamyka rozprawę i następuje tajna narada przy zamkniętych drzwiach
- decyzje podejmowane większością głosów
Wyrok arbitrażowy
- jednomyślnie lub większością głosów
- odczytywany na posiedzeniu publicznym, w obecności agentów i doradców stron
- zaopatrzony w uzasadnienie (motywy)
- prawomocnie wydany i zakomunikowany agentom stron rozstrzyga spór ostatecznie i bezapelacyjnie
- wiąże tylko strony w sporze
- spór co do interpretacji i wykonania wyroku – rozpatruje ten sam sąd arbitrażowy
Stały Trybunał Arbitrażowy

- I Konwencja Haska
- próba instytucjonalizacji arbitrażu
- nie jest stałym międzynarodowym organem sądowym, stała jest tylko lista osób mogących zostać
arbitrem
- nie jest sądem o kompetencji obowiązkowej i nie jest jedynym, do którego strony KH mogą się
odwołać (mogą wybierać arbitrów spoza listy i stosować procedurę odmienną niż w KH)
- Stały sekretariat Trybunału: Haga
- każda strona wyznacza max. 4 osoby, które muszą być osobami o powszechnie uznanej kompetencji
w dziedzinie prawa międzynarodowego, najwyższym szacunku i gotowe do podjęcia czynności (grupy
narodowe)
- znikome znaczenie Trybunału
Arbitraż a sądownictwo stałe

- arbitraż: strony same ustalają skład sądzący, sąd międzynarodowy: skład stały
- arbitraż: dowolna procedura postępowania, sąd międzynarodowa: procedura stała
- rozstrzygnięcie sporu na podstawie prawa
- wiążące wyroki

lOMoARcPSD|8469392
Sądownictwo międzynarodowe
I. Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej (STSM)

- Trybunał o podwójnej kompetencji: rozpatrywanie sporów międzynarodowych przedstawionych przez
strony oraz wydawanie na życzenie Rady lub Zgromadzenia opinii doradczych w każdym sporze lub
innej sprawie
- statut przyjęty w 1920, w 1921 wszedł w życie, 1936 – zmiany statutu, nowy regulamin
- obecnie jego działanie kontynuuje Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości
II. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (MTS)

- jeden z głównych organów ONZ (główny organ sądowy NZ)
- podstawa ustroju i działalności: Statut oparty na statucie STSM i stanowiący integralną część KNZ,
Regulamin przyjety w 1946 i zmieniany w 1972, 1978, 2000
- strony Statutu: ipso facto wszyscy członkowie ONZ + osoby, które nie należą do ONZ
Funkcje Trybunału:
- sądzenie
- opinie doradcze: wydawane na żądanie ZO i RB, upoważnione do zwracania się o nie we wszelkich
sprawach prawnych oraz na żadanie RGiS oraz Rady Powierniczej i organizacji wyspecjalizowanych,
ale tylko w sprawach prawnych wynikających z ich działalności; nie mają charakteru wiążącego
Organizacja Trybunału
- sędziowie niezależni, wybierani bez względu na przynależność państwową spośród osób o wysokim
poziomie moralnym, a które mają kwalifikacje do objęcia najwyższych stanowisk sędziowskim lub są
prawnikami o uznanej kompetencji w prawie międzynarodowym
- 15 sędziów o różnej przynależności państwowej
- wybierani na 9 lat, z prawem ponownej wybieralności
- co 3 lata następuje częściowe odnowienie składu Sądu (1/3)
- sędziów wybiera ZO i RB spośród kandydató wyznaczonych przez grupy narodowe w STA (a gdy
członkowie ONZ nie są stronami I Konwencji Haskiej, tworzy się grupy narodowe ad hoc powołane w
tym samym trybie co w KH)
- RB i ZO dokonują wyboru członków niezależnie od siebie, stanowisko otrzymuje ten, kto otrzymał
bezwzględną większość w ZO i RB
- w składzie Sądu powinna być reprezentacja głównych form cywilizacyjnych i zasadniczych systemów
prawnych świata
- obok sędziów stałych mogą zasiadać sędziowie narodowi (ad hoc) – tacy, którzy są sędziami tylko w
danej sprawie i przestają być w chwili wydania wyroku
- przywileje i immunitety dyplomatyczne tylko w przypadku, gdy sprawują funkcje sędziowskie
- sąd wybiera przewodniczącego i wiceprzewodniczącego na 3 lata oraz powołuje sekretarza Sądu na
7 lat
Bezstronność wyrokowania
- sędzia nie może zajmować stanowiska politycznego lub administracyjnego i nie może wykonywać
innego zawodu niż sędziowski
- nie jest reprezentantem państwa, którego jest obywatelem i nie może otrzymywać od niego instrukcji
- nie może być w żadnej sprawie agentem, doradcą, adwokatem i uczestniczyć w wyrokowaniu w
sprawie, w której poprzednio brał udział jako agent, doradca, adwokat, członek innego sądu
międzynarodowego, sądu krajowego, członek komisji śledczej lub w jakimkolwiek innym charakterze
- każda strona ma prawo mieć w składzie sędziego swojej narodowości (ale wtedy muszą zasiadać
sędziowie obu stron)
- każdy sędzia może wyłączyć się ze składu sądzącego w konkretnej sprawie, uwagę może zwrócić
także przewodniczący (zgoda sędziego i przewodniczącego  jeżeli brak, to rozstrzyga Sąd)
Kompetencje Trybunału
a) ratione personae (kto może być stroną postępowania)

- tylko państwa
- państwa-strony statutu oraz państwa niebędące stronami statut MTS

lOMoARcPSD|8469392
- RB ustala warunki na jakich państwa niebędące stronami mogą stawać przed Sądem, ale nie mogą
one stwarzać nierówności stron
b) ratione materiae (jakie sprawy może rozstrzygać)

- nie może bez zgody państw orzekać w sporach międzynarodowych
- zgoda musi być oczywista i niezaprzeczalna
- państwa mogą zgodzić się na właściwość MTS do orzekania w istniejącym sporze (kompetencja
nieobowiązkowa) lub zgodzić się na poddanie mu przyszłych sporów (kompetencja obowiązkowa)
- kompetencja Trybunału zawsze musi się opierać na zgodzie stron, chociaż wyrażona w różnych
formach i różnym czasie
Trzy sposoby wyrażenia zgody na kompetencję:

1) wyrażenie zgody na osądzenie jednego, ściśle określonego sporu (zgoda ex post, po
zaistnieniu sporu)
2) wyrażenie zgody na kompetencję we wszystkich sporach, jakie mogą powstać w przyszłości w
związku z interpretacją konkretnej umowy międzynarodowej (wszelkie sprawy zawarte w
umowach, klauzula sądowa)
3) generalne wyrażenie zgody na kompetencję we wszystkich sporach o charakterze prawnym
(jednostronna deklaracja wyrażana przez państwo w stosunku do każdego innego państwa
przyjmującego takie samo zobowiązanie, klauzula fakultatywna)
Jednostronna deklaracja może obejmować uznanie kompetencji MTS we wszystkich sporach o

charakterze prawnym, które dotyczą:
1) wykładni umowy międzynarodowej
2) każdej kwestii prawa międzynarodowego
3) istnienia faktu, który w razie stwierdzenia stanowiłby naruszenie zobowiązania
międzynarodowego
4) rodzaju lub wysokości odszkodowania należnego za naruszenie zobowiązania
międzynarodowego
- oświadczenie to może być warunkowe (np. wymaganie wzajemności) i czasowe

- polska deklaracja (1996) stanowi, że jurysdykcja MTS nie dotyczy:
1) sporów powstałych przed dniem złożenia deklaracji albo sporów powstałych w wyniku faktów lub
sytuacji mających miejsce przed tą datą
2) sporów dotyczących terytorium i granic państwowych
3) sporów dotyczących zanieczyszczenia środowiska naturalnego
4) sporów dotyczących wierzytelności lub długów zagranicznych
5) sporów z państwem, które złożyło deklarację o przyjęciu obowiązkowej jurysdykcji MTS na mniej
niż 12 miesięcy przed wniesieniem pozwu do Trybunału
6) sporów, do których rozstrzygnięcia strony postanowiły zastosować inny sposób pokojowego
uregulowania
7) sporów dotyczących spraw, które zgodnie z prawem międzynarodowym objęte są wyłączną
jurysdykcją RP
- spór co do kompetencji MTS  rozstrzyga sam Trybunał
Komplety orzekające, Izby

- orzeka w pełnym składzie, ale do ukonstytuowania Sądu potrzeba kworum 9 sędziów (przy
obliczaniu nie bierze się pod uwagę sędziów ad hoc)
- orzeka w składzie izby
 izba postępowania uproszczonego
 izba specjalna dla określonych kategorii sporów
 izba ad hoc tworzona do rozpoznania konkretnej sprawy
Postępowanie przed Trybunałem

- strony reprezentowane przez agentów, mogą się odwoływać do pomocy doradców lub adwokató
- dwie części: pisemna i ustna
- postępowanie pisemne: przesyłanie Sądowi i stronom, za pośrednictwem sekretarza Sądu, w
porządku i w terminach określonych przez Sąd, memoriału, kontrmemoriału i rzeczoznawców

lOMoARcPSD|8469392
- postępowanie ustne: rozprawa polegająca na wysłuchaniu przez Sąd agentów, doradców i

adwokatów, a niekiedy świadków i rzeczoznawców
- narada zamknięta, decyzja większością głosów sędziów obecnych, w razie równości – głos
przewodniczącego
Wyrok:
- na posiedzeniu publicznym
- musi zawierać uzasadnienie (motywy), a ponadto datę, nazwiska sędziów, streszczenie
postępowania, ustalenie faktów, postanowienia operatywne, liczbę sędziów, którzy tworzą większość
oraz ewentualną decyzję co do kosztów
- jeżeli w całości lub części nie jest jednomyślny – możliwość opinii odrębnej
- sędzia zgadzający się z sentencją wyroku, ale nie zgadza się z całością lub częścią uzasadnienia –
możliwość opinii indywidualnej
Moc wiążąca wyroku

- wiąże strony tylko w danej sprawie
- każdy z członków zobowiązuje się zastosować do postanowienia MTS w każdej sprawie, w której
jest stroną (KNZ)
- jest ostateczne i nie podlega apelacji
- państwo zawsze może się odwołać do RB, jeżeli druga strona nie wykonuje zobowiązań ciążących
na niej z mocy wyroku wydanego przez Trybunał  jeżeli uzna zarzut za słuszny, może wydać
zalecenie albo uchwalić zastosowanie środków, jakie należy podjąć w celu wykonania wyroku
- jest ostateczny i nie ma prawa apelacji
- w wyjątkowych okolicznościach Sąd może dokonać rewizji wyroku
Interpretacja i rewizja wyroku

- w razie sporu co do znaczenia lub zakresu wyroku Sąd wydaje jego właściwą interpretację na
żądanie którejkolwiek ze stron
- interpretacja w formie wyroku
- strona może zgłosić wniosek o rewizję tylko wówczas, jeżeli:
1) wniosek opiera się na wykryciu faktu, który ma dla sprawy decydujące znaczenie
2) w chwili wydania wyroku fakt ten nie był znany Sądowi i stronie, która występuje o rewizję wyroku, a
nieświadomość co do tego faktu nie wynikła z niedbalstwa
3) wniosek o rewizję został złożony najpóźniej w ciągu 6 miesięcy od wykrycia nowego faktu
4) wniosek o rewizję został złożony przed upływem 10 lat od dnia wydania wyroku
III. Międzynarodowy Trybunał Prawa Morza

- utworzony w 1996 r. na podstawie Konwencji o prawie morza (1982)
- siedziba: Hamburg
- skład: 21 sędziów reprezentujących różne systemy prawne, wybranych przez państwa-strony
Konwencji na 9 lat spośród osób o uznanym dorobku naukowym i autorytecie w dziedzinie prawa
międzynarodowego
- rozstrzyganie sporów dotyczących interpretacji bądź stosowania Konwencji o prawie morza
- wyrok ostateczny i wiążący dla stron
Środki odwetowe
- państwo w odpowiedzi na postępowanie innego państwa, naruszające jego interesy, podejmuje

działalność nadzwyczajną, mającą na celu ochronę tych interesów (stosowanie środków odwetowych)
a) retorsje
- działalność odwetowa, jaką jedno państwo podejmuje w odpowiedzi na sprzeczne z jego interesami
lub nieprzyjazne działalnie drugiego państwa, takimi samymi środkami
- działanie powodujące zastosowanie retorsji nie stanowi pogwałcenia prawa międzynarodowego, tak
samo jak sam odwet
- środki takie same lub podobne do tych, które spowodowały zastosowanie odwetu (zasada
proporcjonalności, stosunkowości)

lOMoARcPSD|8469392
b) represalia
- odwet, jaki jedno państwo podejmuje w odpowiedzi na bezprawną działalność drugiego panstwa,
takimi samymi środkami (a więc bezprawnym, ale usprawiedliwionymi)
- zasada stosunkowości: odpowiadanie taką samą akcją lub podobną do tej, która wywołała potrzebę
stosowania represaliów
- wykraczające uważa się za nadmierne i zakazane
- zakaz użycia siły i groźby użycia siły oraz wiele zakazów stosowania represaliów ze względów
humanitarnych
- zakazane czyny godzące w życie lub zdrowie ludności
c) embargo
- zatrzymanie przedmiotów należących do obcego państwa, zwłaszcza zatrzymanie w swoich portach
statków należących do obcego państwa
d) blokada pokojowa
- zamknięcie komunikacji z portami lub wybrzeżem obcego państwa w czasie pokoju
- forma nacisku państw silniejszych na państwa słabsze (przymus)
- kto łamał blokadę, nie popełniał bezprawia, ale mógł być zatrzymany przez siły zbrojne i oddany bez
wynagrodzenia strat dopiero po ustaniu blokady
- obecnie uznawana za akt agresji
PRAWO PRZECIWWOJENNE
Prawo przeciwwojenne – zespół norm utrudniających lub prawie uniemożliwiających wybuch wojny.
- zakazy agresji
- umowy ograniczające zbrojenia
- umowy przewidujące rozbrojenie, hamujące przygotowywanie środków wojennych
- umowy tworzące systemy bezpieczeństwa zbiorowego
Zakaz agresji
- dawniej uważano ius ad bellum (prawo do wojny) za jeden z atrybutów suwerenności
- próby wyeliminowania wojny w XIX w., co nie przyniosło rezultatów
- konferencje haskie 1899 i 1907 miały zapewnić pokój, co jednak się nie udało (pokojowe metody „w
miarę możliwości”)
- Liga Narodów: kolejne próby zapobiegania wojnie agresywnej; stwierdzenie, że nie mogą być
środkiem rozstrzygania sporów i że są zbrodnią międzynarodową – ale nie miało to mocy wiążącej
- pierwsza umowa wielostronna zawierająca bezwzględny zakaz wojny agresywnej: pakt
przeciwwojenny 1928 (pakt paryski, pakt Brianda-Kellogga)
Pakt paryski
- umowa otwarta
- potępienie uciekania się do wojny w celu załatwiania sporów oraz wyrzeczenie się wojny jako
narzędzia polityki narodowej we wzajemnych stosunkach
- sposoby załatwienia lub rozstrzygania wszelkich sporów lub zatargów, niezależnie od ich istoty lub
pochodzenia, będą poszukiwane wyłącznie za pomocą środków pokojowych
- nie wykluczył możliwości wojny obronnej
- państwo łamiące pakt nie korzysta z jego ochrony – dopuszczalna jest pomoc dla ofiary napaści, a
więc nie tylko wojna indywidualna, lecz także zbiorowa
- dopuszczenie możliwości akcji zbiorowej LN (wojna sanacyjna)
- data przełomowa w rozwoju prawa międzynarodowego  od tego momentu usunięto wojnę
agresywną poza prawo
- wybuch II wojny światowej: po raz pierwszy fakt rozpętania wojny stał się naruszeniem
podstawowych zasad prawa międzynarodowego (stąd zbrodniarze odpowiadali za zbrodnie przeciwko
pokojowi przez Trybunałem Norymberskim)
- na zasadzie bezwzględnego zakazu agresji zbudowany jest system ONZ
- KNZ dopuszcza samoobronę oraz zbiorową akcję przeciw agresorowi
- naruszenie zakazu agresji jest zbrodnią przeciwko pokojowi (norma ius cogens), powoduje
odpowiedzialność na podstawie prawa międzynarodowego
- potwierdzenie w wielu rezolucjach uchwalonych przez ZO ONZ

lOMoARcPSD|8469392
- Deklaracja w sprawie umocnienia bezpieczeństwa międzynarodowego (ZO)

- Deklaracja zasad prawa międzynarodowego dotyczących przyjaznych stosunków i współdziałania
państw zgodnie z KNZ
- powstrzymanie się od propagandy wojen stanowiących agresję
- wyrzeczenie się wojny agresywnej lub groźby użycia siły w celu naruszenia granic innego państwa,
jako środka rozwiązywania sporów, w tym sporów terytorialnych
- zasada nieagresji jest jedną z pięciu zasad pokojowego współistnienia
Konwencje Londyńskie o określeniu napaści:

- 03.07.1933: ZSRR, Polska, Estonia, Łotwa, Rumunia, Turcja, Iran i Afganistan
- 04.07.1933: ZSRR, państwa Małej Ententy, Turcja
- 05.07.1933: ZSRR, Litwa
Agresor – państwo, które pierwsze popełni jeden z czynów:

1) wypowiedzenie wojny innemu państwu
2) dokonanie najazdu za pomocą sił zbrojnych na terytorium innego państwa, nawet bez
wypowiedzenia wojny
3) zaatakowanie za pomocą sił lądowych, morskich lub powietrznych terytorium, okręty
lub samoloty innego państwa, nawet bez wypowiedzenia wojny
4) zastosowanie blokady morskiej wybrzeża lub portów innego państwa
5) udzielenie poparcia zbrojnym bandom, które zorganizowały się na jego terytorium i
dokonują napadu na terytorium innego państwa lub odmówienie pomimo żądania
państwa napadniętego, wydania na własnym terytorium wszelkich będących w jego
mocy zarządzeń w celu pozbawienia ich pomocy lub opieki
 element pierwszeństwa (wojna prewencyjna = wojna zakazana)
 agresji może dokonać tylko państwo przeciwko państwu (nie dotyczy wojny domowej,
narodowowyzwoleńczej czy antykolonialnej)
Stany faktyczne lub akty nie tłumaczące napaści:

- struktura polityczna, gospodarcza lub społeczna innego państwa
- braki w administracji państwa
- zamieszki wynikłe ze strajków, rewolucji, kontrrewolucji lub wojen cywilnych
- pogwałcenie lub groźba pogwałcenia interesów materialnych lub moralnych państwa lub obywateli
- zerwanie stosunków dyplomatycznych lub gospodarczych
- środki bojkotu gospodarczego lub finansowego
- spory co do zobowiązań gospodarczych, finansowych lub innych
- zajścia graniczne
Uchwała ONZ definiująca pojęcie agresji (1974 r., ZO)

Agresja – użycie sił zbrojnych przez jedno państwo przeciwko suwerenności, integralności terytorialnej
lub politycznej niezawisłości innego państwa lub też użycie ich w inny sposób niezgodny z
postanowieniami KNZ.
- użycie broni przez jedno państwo przeciwko drugiemu

- blokada portów lub wybrzeży danego państwa przez siły drugiego
- atak sił zbrojnych jednego państwa na lądzie, morzu lub w powietrzu
- ekspediowanie przez jedno państwo lub w jego imieniu uzbrojonych oddziałów z zamiarem
przeprowadzenia działań zbrojnych przeciwko drugiemu państwu
- inne akty, określone przez RB
Bezpieczeństwo zbiorowe
Bezpieczeństwo zbiorowe – system wspólnego zapobiegania agresji, oparty na umowie

międzynarodowej.
- przyjęcie zasady zbiorowej samoobrony (napad na jednego z uczestników systemu jest napadem na
wszystkich pozostałych i zobowiązuje do pomocy)
- nie tylko zadania represyjne, ale także prewencyjne – niedopuszczenie do agresji, likwidacja groźby
agresji, pokojowe załatwianie sporów
- charakter uniwersalny (wszystkie państwa) lub regionalny (określony region geograficzny)

lOMoARcPSD|8469392
Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (1.08.1975):

1) zagadnienia dot. bezpieczeństwa w Europie (w tym Deklaracja zasad postępowania w
stosunkach wzajemnych)
2) współpraca w dziedzinie gospodarki, nauki i techniki oraz środowiska naturalnego
3) współpraca w dziedzinie kontaktów, informacji, kultury i oświaty
4) działania po Konferencji
System bezpieczeństwa zbiorowego ONZ
- stosowanie skutecznych zbiorowych środków przeciwwojennych w celu spełnienia głównego celu

ONZ: międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa
- jedna z podstawowych zasad postępowania ONZ i jej członków
- członkowie ONZ mają jej okazywać wszelką pomoc w każdej akcji podjętej zgodnie z Kartą oraz
powstrzymać się od udzielania pomocy jakiemukolwiek państwu, przeciwko któremu Organizacja
zastosowała środki prewencji lub przymusu
- rozdział VII KNZ – stosowanie zbiorowych środków przeciwwojennych, rozdział VIII KNZ – układy
regionalne, rozdział XVII – postanowienia przejściowe w sprawie bezpieczeństwa
Rola RB:
- główna odpowiedzialność za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa
- delegacja władzy udzielona RB przez wszystkie państwa należące do ONZ
- zobowiązanie państw do przyjęcia i wykonania postanowień RB zgodnie z Kartą
- system bezpieczeństwa nie jest uruchamiany automatycznie, ale przez RB (i przez nią kierowany)
- członkowie ONZ nie musza podejmować żadnych działań bez uprzedniej decyzji Rady
- dwa rodzaje uprawnień (wyłącznie Rada):
 stwierdzenie zagrożenia pokoju, naruszenia pokoju, dokonania aktu agresji (stwierdzenie casus
actionis)
 wydawanie zaleceń lub decyzji o zastosowaniu środków przymusu
- uznanie kluczowego stanowisku pięciu wielkich mocarstw (merytoryczne uchwały RB wymagają ich
jednomyślności)
System sankcji – RB może wezwać strony do zastosowania ustalonych przez nią środków
tymczasowych lub zastosować właściwe środki przymusu (sankcje):
 środki tymczasowe: nie są sankcjami, ich celem jest zapobieżenie zaostrzeniu się sytuacji, są
stosowane przed podjęciem sankcji, ich zastosowanie nie przesądza praw, roszczeń lub stanowiska
stron
 sankcje niewojskowe: RB może decydować, jakie środki niepociągające za sobą użycia siły
zbrojnej należy zastosować w celu wykonania decyzji Rady (określa środek + wzywa do stosowania)
 zupełne lub częściowe przerwanie stosunków gospodarczych i środków komunikacyjnych
kolejowych, morskich, powietrznych, pocztowych, telegraficznych, radiowych, innych
 zerwanie stosunków dyplomatycznych
 sankcje wojskowe: zbiorowa akcja wojskowa podjęta przez RB

 demonstracje, blokada i inne operacje sił zbrojnych powietrznych, morskich lub lądowych
członków ONZ
 posługiwanie się siłami zbrojnymi członków ONZ (udostępnienie w ramach obowiązku
utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, prawo przemarszu przez terytorium)
 wezwanie RB + zawarcie specjalnych układów między RB a członkami lub grupami członków
ONZ
 specjalne układu: liczebność i rodzaj sił, stopień przygotowania, ogólne rozmieszczenie,
określenie ułatwień i pomocy
 utworzenie Wojskowego Komitetu Sztabowego – jedynego organu pomocniczego, którego
istnienie przewiduje sama Karta), ma za zadanie pomagać RB w wypełnianiu jej zadań
wojskowych, planowaniu użycia sił zbrojnych, strategicznie kierować siłami zbrojnymi; składa
się z szefów sztabów stałych członków RB lub przedstawicieli tych szefów sztabów
 układy o kontyngentach nie zostały zawarte, więc RB nie dysponuje siłami zbrojnymi

lOMoARcPSD|8469392
 w mocy pozostają postanowienia przejściowe: działania konieczne dla utrzymania

międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa powinny być podejmowanie w imieniu ONZ
przez 5 wielkich mocarstw
- plan Achesona: Uniting for peace: we wszystkich przypadkach zagrożenia pokoju, jego złamania lub
aktu agresji, gdy RB z powodu braku jednomyślności stałych członkow przestaje ponosić
odpowiedzialność za utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa,ZO powinno się zająć sprawą niezwłocznie,
nawet poprzez użycie sił zbrojnych; w ciągu 24 godzin (sesja nadzwyczajna) oraz utworzenie tzw.
Komisji Obserwacji Pokoju
 sprzeczna z KNZ
PRAWO KONFLIKTÓW ZBROJNYCH
Wojna – zerwanie między państwami stosunków pokojowych i przejście do stosunków wojennych,

które charakteryzują się walką zbrojną i aktami wrogimi skierowanymi przeciwko drugiemu państwu.
- dawniej ius ad bellum: atrybut suwerenności państwowej

- stan wojny =/= działania wojenne (walka może się kończyć przed stanem pokoju albo trwać pomimo
jego formalnego trwania)
- także gdy podmiotem nie jest państwo: wojna domowa, wojna narodowowyzwoleńcza przy uznaniu
strony za stronę wojującą
Konflikt zbrojny – przejawy walki zbrojnej między państwami nawet wówczas, kiedy wojna nie
zostanie wypowiedziana, jak również takie, w których uczestniczą strony nieuznane za podmiotu
Prawo wojenne – zespół norm regulujących walkę zbrojną państw lub innych podmiotów.
- złagodzenie okrucieństw wojny (char. humanitarny)
- wiele norm o charakterze ius cogens
- obowiązywanie: wszystkie strony konfliktu zbrojnego (agresor i ofiara)
- klauzula powszechności (si omnes): jeżeli jedno z państw nie było stroną umowy opatrzonej taką
klauzulę, umowa w ogóle nie obowiązywała w danym konflikcie (także jej stron) – obecnie nie
występuje
- Konwencje Genewskie (1949):
 zastosowanie w razie wypowiedzenia wojny lub powstania jakiegokolwiek innego zatargu
zbrojnego między kontrahentami, nawet gdy jedna ze stron nie uznaje stanu wojny
 wszystkie przypadki okupacji całości lub części terytorium jednej ze stron (nawet przy braku
oporu zbrojnego)
 jedno z państw nie jest stroną Konwencji – państwa-strony pozostają związane jej
postanowieniami w stosunkach wzajemnych
 związanie także wobec państwa niebędącego stroną, jeżeli przyjmie i będzie stosowało jej
postanowienia
Podstawowe zasady prawa wojennego:

- wybór środków szkodzenia jest ograniczony obowiązującymi normami p. międzynarodowego
- klauzula Martena: nawet w przypadkach nieobjętych przepisami obowiązującymi ludność i strony
wojujące pozostają pod opieką i władzą zasad prawa narodów płynących ze zwyczajów, zasad
humanitarności i wymagań społecznej moralności
- cel wojny: pokonanie przeciwnika i narzucenie mu woli; ogranicza się środki szkodzenia do
osiągnięcia tego celu
- siła zbrojna =/= ludność cywilna, obiekt broniony =/= obiekt niebroniony, cele wojskowe =/= cele
niewojskowe  działania wojenne prowadzone przeciwko siłom zbrojnym, a nie ludności
- wojna to stosunek między państwami, a nie ludnością dwóch państw
Stosowanie prawa wojennego w konfliktach zbrojnych mniemających charakteru międzynarodowego

- konflikty wewnętrzne (strona wojująca nieuznana przez państwo a władza państwa uważana za
legalną)

lOMoARcPSD|8469392
- starcie sił politycznych przy użyciu broni, w obrębie prawnym i geograficznym jednego państwa
- czym innym są zamieszki, akty terroru i bandytyzmu
- przynajmniej minimum zasad ludzkości (humanitarne traktowanie osób niebiorących udziału, zakaz
zamachów na życie i nietykalność cielesną, tortur, męki, zakładników, kary śmierci, egzekucji bez
wyroku, leczenie rannych i chorych)
- strony mają się starać wprowadzić w życie w drodze układów specjalnych wszystkich lub niektórych
postanowień Konwencji Genewskich
- II Protokół dodatkowy do KG (10.06.1977)
Źródła p. wojennego
- konieczność wojenna i zasada humanitaryzmu: dwie sprzeczne zasady
- ruchy pacyfistyczne: tworzenie się norm prawnych dotyczących sposobów i form prowadzenia wojny
- dawne prawo wojenne = zwyczajowe, umowne powstaje w XIX w.
- p. zwyczajowe nadal pozostaje w mocy i jeżeli państwo nie jest związane prawem umownym,
pozostaje związane prawem zwyczajowym
- Trybunał Norymberski uznał Regulamin Haski za kodyfikację praw zwyczajowych  wiążące dla
wszystkich
 Deklaracja w przedmiocie praw wojny morskiej (1856) – prawo łupu, efektywność blokady
morskiej, zakaz korsarstwa
 Konwencja w sprawie polepszenia lodu rannych wojskowych w armiach w polu będących
(1864) – pierwsza konwencja Czerwonego Krzyża
 Deklaracja petersburska o zakazie używania pocisków wybuchających małego kalibru (1868)
– nadmierne cierpienia
 I konferencja pokojowa haska (1899) – 2 z 3 konwencji dotyczyły prawa wojennego
o o prawach i zwyczajach i wojny lądowej
o przystosowanie do wojny morskiej zasad KG z 1864
o deklaracje o zakazie używania pocisków rozszerzających się lub spłaszczających w
ciele , zakaz używania pocisków, których jedynym celem jest wydzielanie gazów
duszących i trujących, deklaracja o zakazie zrzucania pocisków i materiałów
wybuchowych z balonów
 II konferencja pokojowa haska (1907) – 11 z 13 konwencji dotyczyły prawa wojennego
o o rozpoczęciu kroków nieprzyjacielskich
o o prawach i zwyczajach wojny lądowej
o o prawach i obowiązkach mocarstw i osób neutralnych w razie wojny lądowej
o dot. stanowiska prawnego nieprzyjacielskich statków handlowych na początku wojny
o w sprawie przemiany statków handlowych na okręty wojenne
o o zakładaniu min wybuchających automatycznie za dotknieciem
o w sprawie bombardowania przez morskie siły zbrojne w czasie wojny
o o przystosowaniu do wojny morskiej zasad KG
o dot. pewnych ograniczeń w wykonywaniu prawa łupu w wojnie morskiej
o w sprawie utworzenia międzynarodowego Trybunału Łupów (nie weszła w życie)
o dot. praw i obowiązków mocarstw neutralnych w razie wojny morskiej
 Protokół dot. zakazu używania na wojnie gazów duszących, trujących lub podobnych oraz
środków bakteriologicznych (1925)
 KG o polepszeniu losu rannych i chorych w armiach czynnych (1929)
 KG o traktowaniu jeńców wojennych (1929)
 Protokół londyński w sprawie używania łodzi podwodnych (1936)
 4 Konwencje Genewskie o ochronie ofiar wojny (1949):
o o polepszeniu losu rannych i chorych w armiach na polu będących
o o polepszeniu lodu rannych, chorych i rozbitków w wojnie morskiej
o o traktowaniu jeńców wojennych
o o ochronie osób cywilnych podczas wojny
 Konwencja o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego (1954)
 Dwa protokoły dodatkowe do KG:
o dot. ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych
o dot. ochrony ofiar konfliktów zbrojnych niemających charakteru międzynarodowego

lOMoARcPSD|8469392
Obszar wojny – terytoria, na których siły zbrojne stron wojujących mogą prowadzić działania wojenne
(terytoria państw wojujących, obszar morza pełnego oraz powietrze nad nim)
- nie mogą być nim terytoria neutralne oraz zneutralizowane
Teatr wojny – część obszaru wojny, na której rzeczywiście toczą się działania wojenne.
- czasem także obszary zneutralizowane (chociaż to pogwałcenie prawa)
- wojna lądowa, morska i powietrzna (specyfika normowania dot. działań wojennych na rodzaju
terytorium)
Początek wojny
- wypowiadanie wojny nie zawsze jest dokonywane (podstęp, wiarołomstwo, brak uprzedzenia)
- II konferencja haska: Konwencja o rozpoczynaniu kroków nieprzyjacielskich  kroki nieprzyjacielskie
nie mogą być podejmowane bez uprzedniego niedwuznacznego ostrzeżenia w formie wypowiedzenia
wojny lub ultimatum z warunkowym wypowiedzeniem wojny
- ultimatum: oświadczenie jednego państwa skierowane do drugiego, w którym pod groźbą wojny żąda
spełnienia określonych warunków w konkretnym, nieprzekraczalnym terminie (zwykle bardzo krótkim)
- między państwami wojującymi następuje zerwanie stosunków dyplomatycznych i konsularnych
- umowy międzynarodowe zawarte na czas pokoju przestają obowiązywać lub ulegają zawieszeniu
- osoby fizyczne i prawne przynależące do p. nieprzyjacielskiego zostają ograniczone w swoich
prawach, a własność nieprzyjacielska skonfiskowana, sekwestrowana
I. Wojna lądowa
a) Siły zbrojne – skład

- tylko siły zbrojne prowadzą działania wojenne
- osoby walczące (kombatanci) i niewalczące (niekombatanci, np. personel medyczny, kapelani)
- przestrzegają praw i zwyczajów wojennych oraz pozostają pod jego ochroną
- w skład mogą wchodzić:
 armia regularna
 siły porządkowe (milicje)
 korpusy ochotnicze
 uczestnicy powstania masowego
- korpusy ochotnicze i siły porządkowe włącza się do składu armii regularnej w zależności od decyzji
państwa
- aby stały się siłami zbrojnymi, milicje i korpusy muszą:
 mieć odpowiedzialnego dowódcę
 mieć stały i z daleka rozpoznawalny znak odróżniający
 jawnie nosić broń
 przestrzegać praw i zwyczajów wojennych
Powstanie masowe – ludność terytorium niezajętego, która przy zbliżaniu się nieprzyjaciela
spontanicznie chwyta za broń, by walczyć z wkraczającymi wojskami, a nie miała czasu zorganizować
się w oddziały armii regularnej jako milicja/korpus ochotniczy
- aby stać się członkami sił zbrojnych muszą:
 jawnie nosić broń
 przestrzegać praw i zwyczajów wojennych
Partyzanci i ruch oporu

- nie wymienia ich Regulamin Haski
- korzystają z ochrony p. międzynarodowego tylko wtedy, gdy występują w akcji bojowej z bronią,
przestrzegając praw i zwyczajów wojennych
- ruch oporu uznany za członków sił zbrojnych w KG (I i III Konwencja), stawiają ich na równi z
milicjantami i siłami ochotniczymi i wymagają jedynie, by miały odpowiedzialnego dowódcę, stały i
rozpoznawalny znak, jawnie nosili broń i przestrzegali praw i zwyczajów wojennych

lOMoARcPSD|8469392
- akcja terrorystyczna z ukrycia bez przestrzegania praw i zwyczajów wojennych nie jest chroniona
postanowieniami KG
Szpiedzy
Szpieg – osoba, która działając potajemnie lub pod fałszywymi pozorami, zbiera lub stara się zbierać
wiadomości w obrębie działań wojennych jednej ze stron z zamiarem przekazania tych wiadomości
stronie przeciwnej.
- nie chroni ich PMP, mogą podlegać najwyższemu wymiarowi kary
- szpieg złapany na gorącym uczynku nie może być ukarany bez sądu
- jeżeli szpieg powróci do swojej armii i później dostanie się do niewoli, nie ponosi odpowiedzialności
za poprzednią działalność szpiegowską i należy go traktować jako jeńca wojennego
- szpiegiem nie jest zwiadowca, który w mundurze wojskowym przedostaje się w strefę działań armii
nieprzyjacielskiej w celu zbierania informacji potrzebnych własnej armii (mogą maskować ubiór i broń),
należy ich traktować jak jeńców wojennych
Dezerterzy: jeżeli we władzę państwa dostają się walczący przeciw niemu dezerterzy (w armii
nieprzyjacielskiej), nie ma ono obowiązku traktowania ich jako jeńców, ale może karać zgodnie z
prawem wewnętrznym
Najemnicy:
Najemnik – osoba, która:

- została specjalnie zwerbowana w kraju lub za granicą do walki w konflikcie
zbrojnym;
- rzeczywiście bierze bezpośredni udział w działaniach zbrojnych;
- bierze udział w działaniach zbrojnych głównie w celu uzyskania korzyści osobistej i otrzymała od
strony konfliktu lub w jej imieniu obietnicę wynagrodzenia materialnego wyraźnie wyższego od tego,
które jest przyrzeczone lub wypłacane kombatantom mającym podobny stopień i sprawującym
podobną funkcję w siłach zbrojnych tej strony;
- nie jest obywatelem strony konfliktu ani stałym mieszkańcem terytorium kontrolowanego przez stronę
konfliktu;
- nie jest członkiem sił zbrojnych strony konfliktu;
- nie została wysłana przez państwo inne niż strona konfliktu w misji urzędowej jako członek sił
zbrojnych tego państwa.
- pozbawianie ochrony prawnej przysługującej członkom sił zbrojnych

- nie mają prawa do statutu kombatanta lub jeńca wojennego
b) Kroki nieprzyjacielskie
- nie należy działań wojennych wymierzać przeciwko ludności cywilnej

- środki szkodzenia nieprzyjacielowi: wszelkie działania, których celem jest zabicie członków sił
zbrojnych, ich zranienie lub wzięcie do niewoli
- wybór środków należy do państw, ale jest ograniczony
- regulamin praw i zwyczajów wojny lądowej:
o nie można używać trucizny i broni zatrutej
o zdradziecko ranić lub zabijać osób z ludności lub armii nieprzyjacielskiej
o ranić lub zabijać nieprzyjaciela składającego broń lub niedysponującego już środkami
obrony, gdy prosi o łaskę
o ogłaszać, że nikomu nie będzie darowane życie
o używać broni, pocisków lub innych środków zadających zbyteczne cierpienia
o niszczyć lub konfiskować własność nieprzyjacielską, chyba że wymaga tego
konieczność wojenna
Bombardowanie i oblężenia
- zakaz atakowania lub bombardowania niebroniących się miast, osiedli, budynków
- ochrona specjalna budynków przeznaczonych do nauki, sztuki, opieki społecznej, szpitali, miejsc
skupienia chorych i rannych, miejsc kultu religijnego i pomników historycznych (jeżeli nie są
jednocześnie używane do celów wojennych)

lOMoARcPSD|8469392
Broń chemiczna i bakteriologiczna

- broń masowej zagłady  zakazana
- pierwsze państwo, które używało: Niemcy, pozostałe w charakterze represaliów
- potępienie po I wś w traktatach pokojowych
- zakaz używana gazów (1925, protokół w Genewie)
- zakaz ma charakter powszechnie obowiązującej normy prawa międzynarodowego
Broń jądrowa (atomowa)

- po raz pierwszy Stany Zjednoczone (1945): atak na Hiroszimę i Nagasaki
- użycie jest zakazane przez prawo międzynarodowe (zwyczaj, umowy)
- jej użycie jest sprzeczne z:
o zasadą humanitaryzmu (stosowaną, gdy jakieś zagadnienie nie jest unormowane)
o zasadą, że walka zbrojna jest prowadzona przeciwko siłom zbrojnym, a nie ludności cywilnej
o przepisami dotyczącymi bombardowania (zakaz bombardowania obiektów niebronionych)
o zasadą, że nie wolno używać środków powodujących nadmierne cierpienia
o zasadą, że w wyniku kroków nieprzyjacielskich nie mogą być poszkodowane państwa
neutralne
c) Ochrona ofiar wojny

- I KG z 1949 r.
- stosowana przy współudziale i pod kontrolą mocarstw strzegących interesów państw walczących
(mocarstwa opiekuńcze)
- działalność bezstronnych organizacji humanitarnych i Czerwonego Krzyża
- traktowanie chorych i rannych w sposób humanitarny, leczenie przez stronę konfliktu, pod czyją są
władzą
- zabronione zamach na życie, dobijanie, świadome pozostawienie bez opieki
- po bitwie niezwłocznie wyszukanie rannych i chorych
- ochrona stałych zakładów służby zdrowia, szpitali, ruchomych formacji sanitarnych (mają być
umieszczane tak, by ewentualny zamach na obiekty wojskowe im nie zagroził)
- ochrona transportów chorych i rannych oraz sprzętu sanitarnego
- personel sanitarny zatrzymany tylko wtedy, gdy wymaga tego opieka nad jeńcami
- znak odróżniający: czerwony krzyż na białym polu / czerwony półksiężyc na białym polu (strony
wojujące powinny uwidocznić te emblematy w celu zapobiegania atakom)
- zakaz nadużywania emblematów ochronnych
Jeńcy wojenni
Jeniec wojenny – członek sił zbrojnych państwa wojującego, który znalazł się we władzy
nieprzyjaciela
- regulacja: Regulamin Haski (1907), uzupełniona regulaminem III Konwencji Genewskiej (1949),
dotyczącej traktowania jeńców wojennych
- traktowanie w sposób humanitarny
- dostanie się do niewoli = znalezienie się we władzy obcego państwa, nie jednostki lub oddziału
- ochrona prawa międzynarodowego od chwili dostania się we władzę nieprzyjacielską do czasu
uwolnienia i repatriacji
- odpowiada jednostka wykonująca władzę oraz państwo zatrzymujące
- państwo może internować jeńca w obozach, miastach, miejscowościach, nie można ich umieszczać
w pobliżu działań wojennych lub chronić nimi obiekty lub okręgi
- zapewnienie odpowiedniego pomieszczenia, wyżywienia, umundurowania
- nie ma zakazu ucieczki (nie można go karać po ponownym schwytaniu, ale można przeszkadzać w
ucieczce – nie odpowiada za zabicie w czasie ucieczki, ale użycie broni jest ostateczne i po
odpowiednim uprzedzeniu
- podlegają prawu, regulaminom i rozkazom obowiązującym w państwie zatrzymującym,
niezachowanie – odpowiedzialność, ale z poszanowaniem p. międzynarodowego
- możliwe zatrudnienie jako robotników (ale nie może być niebezpieczna ani szkodliwa)
- podoficerowie  prace nadzorcze, oficerowie  gdy wyrażą chęć pracy (nie mogą być zmuszeni)
- prawo do poszanowania honoru i czci (równość, niezależnie od rasy, narodowości, religii, poglądów,
innych)

lOMoARcPSD|8469392
Ochrona ludności cywilnej

- niebiorąca udział w wojnie – zabezpieczona przed skutkami działań wojennych
- normy zwyczajowe i i umowy (w tym IV KG dotycząca ochrony osób cywilnych w czasie wojny)
- ochronie przed niektórymi skutkami wojny podlega cała ludność cywilna państw walczących na
zasadzie równości, bez względu na rasę, narodowość, religię, przekonania
- szczególna ochrona rannych, chorych, kobiet w ciąży i dzieci
- osoba pod ochroną nie może działać na szkodę interesów państwa, pod którego władzą się znajduje
(nie może szkodzić bezpieczeństwu państwa)
- stosowanie Konwencji przy pomocy i pod kontrolą mocarstw opiekuńczych, strzegących interesów
państw walczących + międzynarodowe instytucje, jeżeli strony zgodnie ją wyznaczą (np.Czerwony
Krzyż)
- sposoby ochrony: strefa bezpieczeństwa, strefa zneutralizowana, ewakuacja stref oblężonych i
otoczonych, ochrona szpitali cywilnych, wolność przewozu pomocy dla ludności
Sytuacja prawna i traktowanie osób chronionych

- prawo do poszanowania godności, honoru, praw rodziny, przekonań i praktyk religijnych, zwyczajów,
obyczajów
- kobiety: ochrona przed uwłaczaniem ich czci, zwłaszcza gwałtem i zmuszeniem do nierządu
- zakaz stosowania przymusu, środków mogących wywołać cierpienia fizyczne lub wyniszczenie osób
chronionych, nadmiernych kar, środków zastraszenia i terroru, rabowania i brania zakładników
d) Okupacja wojenna
Okupacja wojenna – przejściowe zajęcie przez siły zbrojne państwa wojującego części lub całości
terytorium nieprzyjaciela i ustanowienie tam faktycznej władzy.
- okupacja =/= inwazja
- obowiązują trzy porządki prawne:
 dawne prawo krajowe
 prawo wprowadzone przez okupanta
 prawo międzynarodowe
- prawo dawne nie traci mocy obowiązującej (okupant zarządza terytorium, a nie nabywa je)
- może wydać nowe prawo, które uchyli lub zmieni dawne
- powinien szanować prawo, które zastał, zwłaszcza pozostawić ustawodawstwo karne (chyba że
grozi bezpieczeństwu okupanta), sądy miejscowe
- okupacja jest instytucją przejściową
Ochrona ludności na terytorium okupowanym

- Regulamin Haski, IV KG
- poszanowanie życia ludzkiego
- szanowanie godności, prawa rodziny, przekonań i praktyk religijnych
- zakaz zmuszania ludności do udzielania informacji o stanie sił zbrojnych lub ośrodkach obrony
państwa
- zakaz zmuszania do udziału w operacjach wojskowych skierowanych przeciwko państwu
- zakaz zmuszania do służby w formacjach pomocniczych
- zakaz stosowania nacisku i propagandy zaciągu ochotniczego
- zakaz zmuszania do składania przysięgi na wierność
- zakaz nakładania kar zbiorowych na ludność za czyny indywidualne, przy których nie można
uzasadnić zbiorowej odpowiedzialności
- zakaz przymusowych przesiedleń i deportacji
Własność na terytorium okupowanym

- zakaz niszczenia ruchomości i nieruchomości stanowiących własność prywatną, państwową,
organizacji społecznych i spółdzielczych, z wyjątkiem przypadków, w których byłyby one niezbędne
dla operacji wojskowych
- Regulamin Haski: możliwość zajęcia własności ruchomej służącej celom wojskowym  sumy
pieniężne, fundusze i papiery wartościowe, magazyny, składy aprowizowania, środki transportu,
składy broni
- własność nieruchoma: prawo zarządzania i użytkowania budynków publicznych, nieruchomości,
lasów i gospodarstw rolnych

lOMoARcPSD|8469392
- własność prywatna: poszanowanie i zakaz konfiskaty (wyjątki: 1. rekwizycje na potrzeby armii

okupacyjnej, 2. zajęcie polegające na użytkowaniu przedmiotów zajętych, wymaga zwrotu w stanie w
momencie zajęcia i wypłaty odszkodowania za zużycie)
- zająć można każdy przedmiot przeznaczony do wysyłania wiadomości, przewozu osób lub rzeczy,
składy broni, materiał wojenny
- własność społeczna, kształcenia, sztuki i nauki = własność prywatna
II. Wojna morska

- zniszczenie sił zbrojnych przeciwnika oraz jego gospodarcze osłabienie przez odcięcie od świata i
utrudnienie lub uniemożliwienie handlu morskiego
- akty wrogie: działalność wroga, ale nie mająca charakteru walki
- własność nie polega ochronie tak jak w wojnie lądowej, niekiedy nawet własność neutralna staje się
przedmiotem zaboru
- normy głównie zwyczajowe
a) morskie siły zbrojne

- marynarka: morskie siły zbrojne państw walczących, okręty wojenne
- korsarstwo: akty walki lub akty wrogie, dokonywane przez statki prywatne z upoważnienia państwa,
udzielanego w postaci listów kaperskich (obecnie zniesione)
- okręt wojenny:
 pod bezpośrednią władzą, kontrolą i odpowiedzialnością państwa bandery
 znak odróżniający
 kapitan w służbie państwowej, a jego nazwisko na liście oficerów marynarki wojennej
 załoga okrętu poddana przepisom dyscypliny wojskowej
- łodzie podwodne: powinny stosować się do przepisów PMP, którym podlegają okręty wojenne, a w
szczególności w razie odmowy zatrzymania statku po skierowaniu przepisowego żądania lub
czynnego oporu przy rewizji, łódź nie może zatopić statki, jeżeli nie umieści pasażerów, załogi i
dokumentów okrętowych w bezpiecznym miejscu (protokół londyński 1936)
b) akty walki
- generalnie te same normy co w wojnie lądowej
- bombardowanie: tak, aby nie uszkodzić nie bronionych portów, miast, miasteczek, miejscowości lub
budynków
- zakaz nie obejmuje obiektów wojskowych
- oszczędzanie obiektów podlegających ochronie specjalnej
Miny i torpedy
VIII Konwencja dotycząca zakładania min wybuchających automatycznie za dotknięciem zakazuje:

1. stosowania min wolnych (pływających), chyba że stają się nieszkodliwe w godzinie po utraty
nad nimi kontroli
2. zakładania min stałych (na uwięzi), jeżeli nie stają się nieszkodliwe w chwili zerwania
połączenia z dnem
3. używania torped, chyba że po chybieniu celu stają się nieszkodliwe
c) ochrona rannych, chorych i rozbitków

- ochrona chorych, rannych, obowiązek wyławiania rozbitków
- rozbitkowie nigdy nie powinni być przedmiotem ataku
- po każdej morskiej bitwie państwa powinny niezwłocznie wydać możliwe zarządzenia w celu
wyszukania i zabrania rozbitków, rannych i chorych
- wojskowe statki szpitalne nie podlegają zajęciu lub atakowi, powinny być odpowiednio oznakowane,
nie mogą być użyte do działań wyrządzających szkodę nieprzyjacielowi
d) akty wrogie
Prawo łupów – zajęcie statków lub towarów nieprzyjaciela, a także statków i ładunków neutralnych
przewożących kontrabandę wojenną lub naruszających blokadę wojenną

lOMoARcPSD|8469392
Kontrabanda wojenna – przedmioty mogące służyć do wzmocnienia potencjały wojennego

nieprzyjaciela
- można zawsze zająć, nawet na statkach neutralnych
Blokada wojenna – zamknięcie przez morskie siły zbrojne strony walczącej dostępu do portów i
wybrzeży nieprzyjaciela
- aby była obowiązująca, musi być oficjalnie ogłoszona i notyfikowana zainteresowanym stronom
- musi być rzeczywista, czyli blokujący utrzymuje siły wystarczające do rzeczywistego przerwania
komunikacji z portem lub wybrzeżem
- statek, który mimo blokady przedostaje się do obszaru zablokowanego lub opuszcza go, łamie
blokadę  można go zatrzymać i skonfiskować wraz z ładunkiem
- blokada długodystansowa: zatrzymywanie w dużej odległości od wybrzeży statków płynących do
portu blokowanego lub z takiego portu
- nawicerty
Trybunał łupów – okręty wojenne są upoważnione do zatrzymania statku handlowego, wizytacji i

rewizji; jeżeli stwierdzi, że statek lub jego ładunek podlega zajęciu, sprowadza go do swojego portu,
gdzie o dopuszczalności orzekają sądy łupów
III. Wojna powietrzna
Wojna powietrzna – akty walki dokonywane w przestrzeni powietrznej państw wojujących lub nad
pełnym morzem przez siły lotnicze stron wojujących i akty walki dokonywane z powietrza w stosunku
do lądu lub morza, a także akty wrogie, np. udział w blokadzie lub prawie łupu
- brak szczególnych umów, fragmentaryczne regulacje w umowach o wojnie lądowej czy morskiej
- stosowanie w drodze analogii przepisów o lądowej lub morskiej
- Deklaracja o zakazie zrzucania z balonów pocisków i materiałów wybuchowych (1899)
- zakaz bombardowania niebronionych miast, miasteczek, osiedli i budynków (art. 25 Regulaminu
Wojny Lądowej)
a) siły zbrojne
- wojskowe statki powietrzne
- członkowie lotniczych sił zbrojnych, którzy dostali się pod władzę nieprzyjaciela, są jeńcami
wojennymi, chorzy, ranni i rozbitkowie – tak jak w wojnie morskiej czy lądowej
- sanitarne statki powietrzne: ewakuacja rannych i chorych, przewożenie personelu i sprzętu
sanitarnego  nie wolno ich atakować podczas lotów dokonywanych w warunkach uzgodnionych
przez strony; posiada widoczny znak czerwonego krzyża
b) akty walki
- szkodzenie nieprzyjacielowi i niszczenie jego sił zbrojnych
- zakazy dotyczące metod walki i używania rodzajów broni (np. masowej zagłady)
- desanty dokonywane przez oddziały spadochronowe: wolno ostrzeliwać oddział, który jeszcze nie
znalazł się na ziemi
- opuszczenie statku w celu ratowania życia: nie powinna być atakowana, może być wzięta do niewoli
- bombardowanie lotnicze: art. 25 Regulaminu Haskiego (każde bombardowanie)
Zakończenie wojny
Zakończenie działań wojennych – zawarcie przez strony rozejmu, rozejmu kapitulacyjnego lub
rzeczywiste wygaśnięcie działań
Rozejm – zawieszenie wszystkich operacji wojennych
Zawieszenie broni – zawieszenie operacji wojennych na określonym odcinku lub określonym miejscu
- cel rozejmu: umożliwienie wszczęcia rozmów nad traktatem pokojowym (cel trwały)
- cel zawieszenia broni: umożliwienie pochowania poległych, zaopiekowanie się chorymi i rannymi, itp.
(cel przemijający)

lOMoARcPSD|8469392
Rozejm kapitulacyjny – poddanie się nieprzyjacielowi i zaprzestanie całkowite działań wojennych
Zakończenie wojny – w momencie wejścia w życie traktatu pokojowego, jednostronnych deklaracji

lub faktyczne nawiązanie przez państwa wojujące stosunków pokojowych.
- każdy traktat pokojowy zawiera postanowienia o zakończeniu stanu wojny i przywróceniu stosunków
pokojowych
- likwidacja skutków wojny (restytucja, odszkodowania, obowiązywanie umówi itd.)
- klauzule terytorialne przewidujące cesje terytoriów oraz klauzule wojskowe, nakładające
ograniczenia dotyczące potencjału wojennego strony przegranej
Neutralność w wojnie
- obecnie państwo nie biorące udziału w konflikcie nie powinno jednakowo traktować agresora i ofiarę
- państwa neutralne i państwa niewojujące
 neutralność w wojnie lądowej (V Konwencja Haska dotycząca praw i obowiązków mocarstw i osób
neutralnych w razie wojny lądowej)
 terytorium państwa neutralnego jest nienaruszalne (żadnych działań wojennych)
 nie należy naruszać neutralności przeprowadzaniem oddziałów wojskowych lub transportów
broni czy żywności
 nie zależy formować na jego terytorium oddziałów przeznaczonych do walki i biur
werbunkowych
 jeżeli ja jego terytorium znajdą się oddziały wojskowe walczących stron, ma obowiązek ich
internować z dala od terenu działań wojennych, żywić je, dostarczyć im odzież i pomoc
humanitarną
 obywatele państw neutralnych nie może się powołać na neutralność popełniając wrogie akty
wobec wojujących albo działając na korzyść wojujących
 neutralność w wojnie morskiej (XIII Konwencja Haska dotycząca praw i obowiązków mocarstw
neutralnych w razie wojny morskiej)
 szanowanie suwerennych praw państw neutralnych
 zakaz dopuszczania się kroków nieprzyjacielskich na wodach terytorialnych państwa
neutralnego
 zakaz zatrzymywania na tych wodach statków handlowych i wykonywania prawa wizyty przez
okręty wojenne
 zakaz tworzenia morskich baz operacyjnych w neutralnych portach i na wodach
 mogą przebywać na wodach terytorialnych państwa neutralnego
 jednakowe traktowanie wszystkich wojujących co do warunków, ograniczeń lub zakazów
dotyczących dostępu okrętów wojennych do jego wód
 okręty mogą przebywać w portach, na redach i morzu terytorialnym nie dłużej niż 24 godziny
 jeżeli nie wykonał obowiązku opuszczenia portu, państwo neutralne może go zatrzymać na
czas wojny razem z załogą
 neutralność w wojnie powietrznej

 obowiązek poszanowania praw państwa neutralnego, powstrzymanie się od udzielania
pomocy państwom wojującym
 terytorium jest nienaruszalne – wojskowe statki powietrzne nie mogą prowadzić działań
wojennych lub dokonywać aktów wrogich oraz przelatywać przez nie
 nie może być celem bombardowania lotniczego
 zakaz prowadzenia obserwacji ruchów sił zbrojnych jednej strony wojującej w celu
przekazania ich drugiej stronie wojującej
KONIEC I BOMBA, A KTO CZYTAŁ, TEN

TRĄBA.

Prawo Miedzynarodowe Scalone

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Prawo Miedzynarodowe Scalone

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Pojęcie prawa międzynarodowego

Prawo międzynarodowe jest zespołem norm regulujących stosunki między państwami.

We współczesnych stosunkach miedzynarodowych oprócz państw występują także inne

Współczesne prawo międzynarodowe jest zatem zespołem norm regulujących stosunki

Prawo międzynarodowe ma międzynarodowy mechanizm tworzenia prawa, który jest

Prawo międzynarodowe publiczne a prawo międzynarodowe prywatne

Prawo prywatne międzynarodowe to zespół norm, których zadaniem jest wskazanie

Nazwa prawa międzynarodowego

• Prawo narodów - ius gentium

Funkcje(przedmiot) prawa międzynarodowego

Najważniejsze zadania prawa międzynarodowego

Funkcje prawa międzynarodowego

Funkcja ta pozwala państwu przenieś jego zobowiązania międzynarodowe na grunt

Stosunki międzynarodowe, czyli obrót międzynarodowy

Stosunkami międzynarodowymi są stosunki społeczne(międzyludzkie), które przekraczają

stowarzyszenia i przedsiębiorstwa z jednego państwa, które wchodzą w różnorodne

Uczestników stosunków miedzynarodowych można podzielić na dwie kategorie

Całokształt stosunków utrzymywanych przez podmioty prawa międzynarodowego

Nauka o stosunkach miedzynarodowych Nauka prawa

Podłoże, z którego wynikają normy prawa międzynarodowego Ścisłe związane

NIe można badać w sposób naukowy prawa międzynarodowego w oderwaniu od

Cechy charakterystyczne prawa międzynarodowego

• dotyczy wzajemnych stosunków suwerennych państw, które są równe wobec prawa

Tworzenie prawa międzynarodowego( brak ustawodawcy

Nie istnieje żaden ponadpaństwowy organ międzynarodowy powołany do tworzenia prawa

Partykularyzm prawa międzynarodowego- normy prawa międzynarodowego są

Przymus w prawie miedzynarodowym(brak zorganizowanego aparatu przymusu)

• nie ma scentralizowanego aparatu przymusu

Według S.E.Nahlika można wyróżnić 3 rodzaje sankcji typowych dla prawa

2. Sankcje natury odwetowej- stosowanie indywidualnie przez państwo

Brak obowiązkowego sądownictwa międzynarodowego

Stosowanie prawa międzynarodowego i jego moc wiążąca

A. Skuteczność prawa międzynarodowego . Pewne cechy charakterystyczne prawa

B. Prawo międzynarodowe jest prawem. - decydującym argumentem jest uznanie istnienia

Struktura i charakter norm współczesnego prawa międzynarodowego.

Jedno i to samo państwo może być w określonej dziedzinie związane normami

Sprzeczne prądy w prawie międzynarodowym- obowiązują normy pochodzące z

Ius cogens- normy bezwzględnie obowiązujące

Konwencja wiedeńska o prawie traktatów, sporządzona w Wiedniu 23.05.1969 określa,że

Hierarchia norm prawa międzynarodowego.

Prawo mi dzynarodowe a prawo wewn trzne. Stosowanie prawa

Funkcje współczesnego prawa mi dzynarodowego nie ograniczaj si wył cznie do

Powstał problem stosowania prawa mi dzynarodowego wewn trz pa stwa. Mo na do

Najwybitniejszymi przedstawicielami szkoły dualistycznej byli H. Triepel w Niemczech

B. Obowi zek dostosowania prawa wewn trznego do prawa mi dzynarodowego

Jedn z podstawowych zasad prawa mi dzynarodowego jest obowi zek dotrzymywania

Pa stwo nie mo e si wi c powoływa na swoje ustawodawstwo wewn trzne w celu

C. Sposoby harmonizacji prawa wewn trznego z mi dzynarodowymi zobowi zaniami

wydania odpowiednich wewn trznych aktów normatywnych. Pa stwa maj wi c w

Normy prawa mi dzynarodowego mog by stosowane proprio vigore jako prawo

Stosowanie prawa miedzynarodowego w Polsce

Według art. 91 ust. 1 Konstytucji RP raty kowana umowa mi dzynarodowa, po jej

Wyra ne odesłanie do prawa mi dzynarodowego zawiera np. artykuł 578 Kodeksu

Niektóre akty normatywne zawieraj postanowienia, e je li umowa mi dzynarodowa

D. Miejsce prawa wewn trznego w stosunkach mi dzynarodowych

Prawo mi dzynarodowe, które rz dzi stosunkami z zewn trznymi pa stw, niejednokrotnie

Konieczno uwzgl dnienia w stosunkach mi dzynarodowych prawa wewn trznego

E. Komplementarno wewn trznego mi dzynarodowego porz dku prawnego

Ukształtowanie systemu prawa międzynarodowego

• Upowszechniła i przekształciła się instytucja konsula - odpowiedzialny był za :

Prawo międzynarodowe w okresie kapitalizmu

Wojny napoleońskie z punktu widzenia stosunków miedzynarodowych cofnęły się w czasie

życie. Uznano zasadę wolności żeglugi na rzekach miedzynarodowych oraz przyjęto

W związku z powstaniem niepodległych państw w Ameryce Południowej i Środkowej