Podręcznik: Góralczyk-Sawicki

prawo międzynarodowe publiczne:

 zespół norm regulujących stosunki między państwami (ujęcie wąskie)

 zespół norm regulujących stosunki międzynarodowe (w szerokim znaczeniu), a więc również
stosunki między państwami, a innymi podmiotami prawa międzynarodowego (ujęcie szerokie)

inne spotykane nazwy: ius gentium, Law of Nations, Droit des gens, Volkerrecht

prawo międzynarodowe prywatne – zespół norm, których zadaniem jest wskazanie określonego
systemu prawnego (własnego lub obcego państwa) właściwego dla dokonania oceny prawnej
konkretnej sytuacji osobistej/majątkowej

cechy prawa międzynarodowego:

 kto tworzy prawo międzynarodowe?

o państwa w drodze negocjacji
o brak odgórnego ustawodawcy
 kto stoi na straży przestrzegania pmp?
o brak zorganizowanego sądownictwa międzynarodowego
 międzynarodowe sądownictwo jest zdecentralizowane
 MTS w Hadze (spory mogą w nim toczyć państwa przeciwko sobie;
dzieje się to jednak bardzo rzadko
 MTK w Hadze
 TS UE w Luksemburgu
 MTPM w Hamburgu
 ETPC w Strasburgu
o brak zorganizowanego aparatu przymusu
 sankcje międzynarodowe (brak definicji legalnej sankcji):
 „środki przymusu stosowane przez państwa i organizacje
międzynarodowe w stosunkach międzynarodowych w celu
wymuszenia przestrzegania prawa międzynarodowego lub w reakcji
na wyrządzenie szkody, naruszenie interesów/praw państwa lub
organizacji międzynarodowej”
o znaczenie szerokie: „każda forma zgodnej z prawem
międzynarodowym reakcji na naruszenie prawa
międzynarodowego”
 reakcje indywidualne
 retorsje
 represalia
 środki odwetowe
 reakcje zbiorowe
 działania niezinstytucjonalizowane (wspólne
działanie państw)
 działania zinstytucjonalizowane (decydują
organy właściwej organizacji
międzynarodowej)
o znaczenie węższe: jedynie reakcja zinstytucjonalizowana
(„dokonywana zasadniczo na mocy decyzji upoważnionych
 do tego organów organizacji międzynarodowych w reakcji na
naruszenie zobowiązań członkowskich”)
 podział sankcji wg Nahlika:
o psychologiczne (np. potępienie postępowania danego
państwa w wystąpieniu głowy państwa innego kraju)
o odwetowe
 retorsje – stosowane w sytuacji naruszenia interesu
państwa, np. uznanie danej osoby za persona non
grata i odwzajemnienie tego
 represalia – środek odwetowy oparty o działalność
nielegalną państwa, np. nielegalne wkroczenie
samolotu szpiegowskiego innego państwa w
przestrzeń powietrzną danego państwa i
odwzajemnienie tego
o zorganizowane
 funkcje prawa międzynarodowego:
o regulowanie stosunków zewnętrznych państw
 oddziaływanie na stosunki wewnątrz państw (np. konieczność utworzenia
krajowego rejestru obiektów kosmicznych w ramach bycia przez Polskę
stroną Konwencji o rejestracji obiektów kosmicznych; utworzenie zasad
uzyskiwania pełnomocnictwa do reprezentowania państwa na arenie
międzynarodowej w świetle Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów)
 w zakresie niezbędnym do zapewnienia skuteczności norm
międzynarodowych
 międzynarodowe standardy
 określanie sytuacji państwa w społeczności międzynarodowej (np.
członkostwo w organizacjach międzynarodowych)
 ustalanie ogół zasad postępowania we wzajemnych stosunkach
 regulowanie konkretnych stosunków między państwami
 ustalanie formy wzajemnych stosunków (dyplomacja)
 regulowanie zasięgu władzy terytorialnej
 regulowanie statusu i korzystania z obszarów niepodlegających żadnej
jurysdykcji
 szczególne zadania prawa międzynarodowego w XXI wieku:
o utrzymywanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa
o rozwój stosunków gospodarczych
o zmniejszanie dysproporcji pomiędzy państwami
 podstawa obowiązywania prawa międzynarodowego:
o teoria naturalistyczna – doktryna zasadniczych praw państwa (wyprowadzonych z
natury koncepcji państwa)
o teoria pozytywistyczna – doktryna wspólnej woli państw względem przestrzegania
prawa międzynarodowego

 normy prawa międzynarodowego:

o powszechne
o partykularne (wielostronne) – wynikające np. z umów regionalnych, obowiązujące
pewną grupę podmiotów
 dwustronne (bilateralne) – wynikające z umów dwustronnych pomiędzy państwami
o
 zobowiązania w prawie międzynarodowym:
o inter partes (między stronami) – najczęściej o charakterze dwustronnym, realizowane
na zasadzie wzajemności
o erga omnes (wobec wszystkich) – wobec całej społeczności; ich naruszenie
upoważnia każdego członka społeczności do indywidualnego lub zbiorowego ich
dochodzenia
 norma kogentalna (ius cogens):
o norma imperatywna, bezwzględnie obowiązująca
 Konwencja wiedeńska o prawie traktatów: „W rozumieniu niniejszej konwencji
imperatywną normą powszechnego prawa międzynarodowego jest norma przyjęta i
uznana przez międzynarodową społeczność państw jako całość za normę, od której
żadne odstępstwo nie jest dozwolone i która może być zmieniona jedynie przez
późniejszą normę postępowania prawa międzynarodowego o tym samym
charakterze.”
owszystkie ius cogens są zwyczajowe, ale nie wszystkie normy zwyczajowe są
normami ius cogens
 hierarchia norm prawa międzynarodowego:
o nie występuje
o stosunki między normami regulują zasady kolizyjne, np. lex specialis derogat legi
generali;
o reguła kolizyjna wynikająca z art. 103 KNZ: „w razie sprzeczności pomiędzy
obowiązkami członków NZ, wynikających z niniejszej Karty, a ich obowiązkami
wynikającymi z jakiegoś innego porozumienia międzynarodowego, pierwszeństwo będą
miały obowiązki niniejszej Karty”
 do przyswojenia: społeczność międzynarodowa, stosunki międzynarodowe, obrót
międzynarodowy

art. 9 Konstytucji RP: „Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego”

art. 91 Konstytucji RP:

„1. Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw RP, stanowi część krajowego
porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy.”

 bezpośrednie stosowanie: prawa polityczne i obywatelskie mogą być bezpośrednio powoływane przed
sądami krajowymi (wyjątkiem są normy Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i
Kulturalnych z uwagi na art. 2)

„2. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed
ustawą, jeśli ustawy tej nie da się pogodzić z umową.

3. Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez RP umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią
stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami”
źródła prawa międzynarodowego:

 umowy międzynarodowe – jest to wspólne oświadczenie podmiotów prawa

międzynarodowego, które tworzy prawo, a więc uprawnienia i obowiązki
 zwyczaj międzynarodowy – zgodne postępowanie państw tworzące prawo: najpierw
praktyka, a potem przeświadczenie, że praktyka ta tworzy prawo
 uchwały prawotwórcze organizacji międzynarodowych – mają charakter prawotwórczy
(normy prawne, generalne i abstrakcyjne) i są prawnie wiążące (nie mają charakteru zaleceń
ani sugestii)

art. 38 Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości:

„1. Trybunał, którego zadaniem jest orzekać na podstawie prawa międzynarodowego w sporach, które będą mu
przekazane, będzie stosował:

a) konwencje międzynarodowe, bądź ogólne, bądź specjalne, ustalające reguły, wyraźnie uznanie przez
państwa spór wiodące
b) zwyczaj międzynarodowy, jako dowód istnienia powszechnej praktyki przyjętej jako prawo
c) zasady ogólne prawa, uznane przez narody cywilizowane
d) z zastrzeżeniem postanowień art. 59, związanie wyrokiem, wyroki sądowe tudzież zdania najznakomitszych
znawców prawa publicznego różnych narodów, jako środek pomocniczy do stwierdzania przepisów
prawnych

2. Postanowienie niniejsze nie stanowi przeszkody, aby Trybunał mógł orzekać ex aequo et bono, o ile strony na to
zgadzają się”

zasady ogólne prawa:

 można je utożsamiać z paremiami rzymskimi o charakterze materialnym lub proceduralnym

 najczęściej jednak źródłem prawa w tym kontekście będzie zwyczaj

środki pomocnicze = doktryna i orzecznictwo (nie mogą występować samodzielnie)

jaka jest relacja art. 38 Statutu do katalogu źródeł prawa?

źródła wyrokowania nie są źródłami prawa

źródła prawa traktatów:

 prawo zwyczajowe
 Konwencja wiedeńska o prawie traktatów ‘69 (traktat w ujęciu wąskim)
o traktat – „międzynarodowe porozumienie między państwami, zawarte w formie
pisemnej i regulowane przez prawo międzynarodowe, niezależnie od tego, czy jest
ujęte w jednym dokumencie, czy w dwóch lub więcej dokumentach, i bez względu na
jego szczególną nazwę”
 ujęcie szerokie:
o Konwencja wiedeńska ‘78 o sukcesji państw w odniesieniu do traktatów
o Konwencja wiedeńska ‘86 o prawie umów międzynarodowych między państwami a
organizacjami międzynarodowymi lub między organizacjami międzynarodowymi
o Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997
o Ustawa z dnia 14 kwietnia 2000 o umowach międzynarodowych
 umowa międzynarodowa – „porozumienie między Rzeczpospolitą Polską
a innym podmiotem lub podmiotami prawa międzynarodowego,
 regulowane przez prawo międzynarodowe, niezależnie od tego, czy jest ujęte
w jednym dokumencie czy w większej liczbie dokumentów, bez względu na
jego nazwę oraz bez względu na to, czy jest zawierane w imieniu państwa,
rządu (…)”
o Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 sierpnia 2000r. w sprawie wykonania
niektórych przepisów ustawy o umowach międzynarodowych

podmioty prawa międzynarodowego:

 art. 3 KW o prawie traktatów: „Fakt, że niniejszej konwencji nie stosuje się ani do porozumień
międzynarodowych, zawartych między państwami a innymi podmiotami prawa międzynarodowego
lub między takimi innymi podmiotami prawa międzynarodowego, ani do porozumień
międzynarodowych zawieranych w formie innej niż pisemna, nie wpływa na:
a) moc prawną takich porozumień;
b) zastosowanie do nich którejkolwiek z norm sformułowanych w niniejszej konwencji, którym podlegałyby
one na podstawie prawa międzynarodowego, niezależnie od tej konwencji;
c) zastosowanie konwencji do wzajemnych stosunków między państwami, opartych na porozumieniach
międzynarodowych, których stronami są również inne podmioty prawa międzynarodowego.”

klasyfikacja umów:

 dwustronne/wielostronne
ojeżeli z umowy dwustronnej wycofa się jedna ze stron, umowa wygasa
ojeżeli z umowy wielostronnej wycofa się jedna ze stron, w zależności od okoliczności
umowa (zazwyczaj) nie wygasa
 otwarte/warunkowo otwarte/zamknięte
o w zależności od inkluzyjności przystępowania do umowy
o przykładem umowy warunkowo otwartej jest Karta Narodów Zjednoczonych
 państwowe/rządowe/resortowe
o w zależności od poziomu negocjacji
 terminowe/bezterminowe
o w zależności od czasu trwania

budowa umowy międzynarodowej:

 tytuł umowy
 preambuła
o inwokacja (w umowach zawieranych przez państwa muzułmańskie; w Europie pomija
się inwokacje poza umowami zawieranymi ze Stolicą Apostolską)
o intytulacja (nazwa stron)
o arenga (przyczyny zawarcia umowy)
o narracja (opis czynności, które doprowadziły do jej zawarcia)
o komparycja (ewentualna wzmianka o wyznaczeniu pełnomocników)
 stwierdzenie uzgodnienia tekstu umowy
 dyspozycja
o dyspozycje materialno-prawne (najczęściej występujące klauzule: sądowa,
arbitrażowa, wzajemności, najwyższego uprzywilejowania, narodowa)
o dyspozycje formalno-prawne (postanowienia końcowe, sposób przestrzegania
zobowiązań; typowe klauzule:
  informacja o sposobie wejścia umowy w życie (w razie złożonej procedury):
klauzula o ratyfikacji (specjalna formuła ratyfikacyjna) albo klauzula o
zatwierdzeniu lub o zróżnicowanym przyjęciu (gdy procedura jest złożona,
ale nie sprecyzowano czy wymagana jest ratyfikacja czy zatwierdzenie;
„spełniwszy wymogi konstytucyjne”)
 termin wejścia umowy w życie
 klauzula o prowizorycznym stosowaniu (przy procedurze złożonej, po
podpisaniu, a przed wejściem w życie umowa będzie stosowana)
 klauzula o retroaktywności (umowa będzie stosowana nawet przed
podpisaniem umowy, przedsięwzięcia podjęte wcześniej są objęte umową)
 czas obowiązywania umowy międzynarodowej
 przy umowach terminowych – klauzula prolongacyjna (przedłużenie
tymczasowości: gdy umowa się sprawdziła, a przed upływem terminu
żadna ze stron jej nie wypowiedziała – automatyczne przedłużenie na
ten sam okres)
 przy umowach bezterminowych – klauzula denuncjacyjna: możliwość
wypowiedzenia umowy
 klauzula derogacyjna – uchylająca umowę lub pojedyncze przepisy, np. przy
zawieraniu nowej umowy dotyczącej tej samej sprawy
 koroboracja)
 miejsce i data
o data i miejsce zawarcia umowy
o podpis i pieczęcie

podpisanie umowy:

 bilateralne
zasada alternatu
o
 na egzemplarzu przeznaczonym dla danej strony podpisy jej
przedstawicieli znajdują się na pierwszym miejscu
 umowy sporządzane zazwyczaj w językach obu kontrahentów (jak wyżej –
w egzemplarzu danej strony tekst w jej języku macierzystym jest pierwszy,
natomiast tekst w języku drugiego kontrahenta – drugi)
 multilateralne
o porządek alfabetyczny
o uznane języki światowe (angielski, francuski, hiszpański, rosyjski, chiński, arabski)

język autentyczny umowy (art. 33 KW’ 69):

„Interpretacja traktatów, których autentyczny tekst został ustalony w dwóch lub więcej językach
1. Jeżeli tekst traktatu został ustalony jako autentyczny w dwóch lub więcej językach, ma jednakową moc w
każdym z nich, chyba że traktat postanawia lub strony uzgodniły, iż w przypadku rozbieżności określony tekst jest
rozstrzygający.
2. Wersja traktatu w języku innym niż jeden z tych, w których tekst został ustalony jako autentyczny, będzie uważana
za autentyczną tylko wówczas, gdy traktat tak postanawia lub strony tak uzgodnią.
3. Przyjmuje się domniemanie, że wyrazy użyte w traktacie mają to samo znaczenie w każdym z tekstów
autentycznych.
4. Z wyjątkiem wypadków, w których określony tekst zgodnie z ustępem 1 jest rozstrzygający, gdy porównanie
tekstów autentycznych wykazuje różnicę w znaczeniu, której nie usuwa zastosowanie artykułów 31 i 32, należy
przyjąć znaczenie, które przy uwzględnieniu przedmiotu i celu traktatu najlepiej godzi te teksty.”

interpretacja traktatu:

 wg art. 31 KW’69 („Ogólna reguła interpretacji”), umowę należy interpretować w dobrej

wierze (logiczna konsekwencja zasady pacta sunt servanda), zgodnie z normalnym
znaczeniem, jakie należy przypisywać użytym w niej wyrazom w danym kontekście
(wyrazom i zwrotom można nadawać znaczenie szczególne tylko jeśli taki był zamiar stron),
oraz w świetle jej przedmiotu i celu
 uzupełniające środki interpretacji (art. 32 KW’69):
o można do nich sięgnąć dopiero wówczas, kiedy zwykłymi środkami nie można
osiągnąć rozsądnych i logicznych wyników
o w szczególności prace przygotowawcze i okoliczności zawarcia

klauzule:

 w części materialnoprawnej:
o o trybie rozstrzygania sporów
o narodowa
o największego uprzywilejowania
o wzajemności
 w części formalnoprawnej:
o ratyfikacyjna
o akcesyjna
o o zatwierdzeniu
o o zróżnicowanym przyjęciu
o o prowizorycznym stosowaniu
o prolongacyjna
o denuncjacyjna
o derogacyjna

pełnomocnictwa (art. 7 KW’69):

„1. Daną osobę uważa się za reprezentującą państwo, gdy chodzi o przyjęcie lub poświadczenie autentyczności
tekstu traktatu lub wyrażenie zgody państwa na związanie się traktatem, jeżeli:
a) przedstawi ona odpowiednie pełnomocnictwo albo
b) z praktyki odnośnych państw lub z innych okoliczności wynika, że miały one zamiar uważać daną osobę za
reprezentującą państwo w tych celach i zwolnić z przedkładania pełnomocnictw.
2. Ze względu na ich funkcje i bez potrzeby przedkładania pełnomocnictw, następujące osoby uważa się za
reprezentujące swoje państwo:
a) głowy państw, szefów rządów i ministrów spraw zagranicznych - dla dokonania wszelkich czynności
związanych z zawarciem traktatu;
b) szefów misji dyplomatycznych - dla przyjęcia tekstu traktatu między państwem wysyłającym a państwem
przyjmującym;
c) przedstawicieli akredytowanych przez państwa bądź na konferencji międzynarodowej, bądź przy organizacji
międzynarodowej lub przy jednym z jej organów - dla przyjęcia tekstu traktatu na tej konferencji, w tej
organizacji lub w tym organie.”
zawieranie umów międzynarodowych:

 tryby z KW ’69:
o tryb prosty
 rokowania
 parafowanie (opcjonalne)
 podpisanie
o tryb złożony
 rokowania
 parafowanie (opcjonalne)
 podpisanie
 zatwierdzenie/ratyfikowanie
 tryb zawierania umowy międzynarodowej w prawie polskim:
o rokowania:
 uzgodnienie projektu umowy i instrukcji negocjacyjne przez właściwych
ministrów
 wniosek właściwego ministra do Prezesa RM o udzielenie zgody na
rozpoczęcie negocjacji
 wyznaczenie organu negocjującego
 uzyskanie pełnomocnictwa Ministra Spraw Zagranicznych do prowadzenia
negocjacji
o tryb prosty zatwierdzenia:
 wniosek organu negocjującego do RM o udzielenie zgody na podpisanie
umowy
 zgoda na podpisanie umowy (jednoznaczne z zatwierdzeniem)
o tryb złożony zatwierdzenia:
 wniosek organu negocjującego lub właściwego ministra (za pośrednictwem
MSZ) do Rady Ministrów o zatwierdzenie lub o ratyfikację
 uchwała Rady Ministrów o zatwierdzeniu umowy
o tryb ratyfikacji:
 uchwała RM o przedłożeniu umowy do ratyfikacji
 ratyfikacja (art. 14 KW’69) - zatwierdzenie umowy przez głowę
państwa lub inny kompetentny organ państwowy; ostateczne
wyrażenie zgody na związanie się na umową międzynarodową
 proces: wewnętrzna ratyfikacja -> wydanie dokumentu
ratyfikacyjnego -> wymiana bądź złożenie dokumentów
ratyfikacyjnych
 duża ratyfikacja - udzielenie zgody przez Sejm na ratyfikację niektórych
umów (art. 89 ust. 1 Konstytucji: „1. Ratyfikacja przez Rzeczpospolitą Polską umowy
międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli
umowa dotyczy: 1) pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych, 2)
wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji, 3) członkostwa
Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej, 4) znacznego obciążenia państwa
pod względem finansowym, 5) spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja
wymaga ustawy. 2. O zamiarze przedłożenia Prezydentowi Rzeczypospolitej do ratyfikacji
umów międzynarodowych, których ratyfikacja nie wymaga zgody wyrażonej w ustawie, Prezes
Rady Ministrów zawiadamia Sejm. 3. Zasady oraz tryb zawierania, ratyfikowania i
 wypowiadania umów międzynarodowych określa ustawa.”,
art. 90 Konstytucji:
„1. Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji
międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej
w niektórych sprawach. 2. Ustawa, wyrażająca zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej,
o której mowa w ust. 1, jest uchwalana przez Sejm większością 2/3 głosów w obecności co
najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w
obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. 3.Wyrażenie zgody na ratyfikację
takiej umowy może być uchwalone w referendum ogólnokrajowym zgodnie z przepisem art.
125. 4. Uchwałę w sprawie wyboru trybu wyrażenia zgody na ratyfikację podejmuje Sejm
bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby
następnie -- ratyfikacja przez Prezydenta RP
posłów.”),
 mała ratyfikacja - ratyfikacja umowy przez Prezydenta RP (bez potrzeby
zgody Sejmu)
 publikacja umowy w Dzienniku Ustaw

depozytariusz:

 tylko przy umowach multilateralnych

 państwo, na którego terytorium podpisano umowę międzynarodową
 sekretarz organizacji
 rola:
o sprawowanie pieczy nad oryginałem tekstu
o funkcja informacyjna
o dopełnienie obowiązku rejestracji
 art. 102 KNZ – brak rejestracji wiąże się z niemożnością powołania się na
umowę międzynarodową przed którymkolwiek organem ONZ
 umowy zarejestrowane w Sekretariacie ONZ są publikowane w oficjalnym
publikatorze ONZ UNTS

uprawomocnienie się/początek obowiązywania umowy – moment, w którym umowa staje się

prawem dla państw

 klauzula si omnes – ratyfikacja przez wszystkie strony

 klauzula ilościowa zwykła – określona ilość złożonych ratyfikacji
 klauzula ilościowa kwalifikowana – określona ilość złożonych ratyfikacji oraz od konkretnych
państw, które mają ją ratyfikować

wejście w życie – określony przez strony umowy moment, w którym zaczynają one stosować
przepisy dokumentu

umowa międzynarodowa:

 zakres przedmiotowy
o co do zasady umowa obowiązuje w całości
o konstrukcja umożliwiająca przyjęcie części umowy niezależnie od siebie, np. Status
MTS, część KNZ
o protokoły do umów z zakresu ochrony praw człowieka (np. protokoły do EKPC)
o niektóre umowy z zakresu ochrony praw człowieka
o załączniki
  zakres podmiotowy
zasada pacta tertis nec nocent nec prosunt - umowa nie może przyznawać praw ani
o
nakładać obowiązków na państwa, które nie są jej stronami
o obowiązek (art. 35 KW’69):
 Państwa - Strony mają intencję ustanowić obowiązek
 państwo trzecie ten obowiązek przyjmie na piśmie
 odwołanie obowiązku tylko za zgodą (art. 37 KW ‘69)
o prawa (art. 36 KW ’69):
 Państwa - Strony mają intencję ustanowić prawo
 państwo trzecie zgodzi się, choćby w sposób dorozumiany
 prawo, jeżeli nie zostało inaczej ustalone, można odwołać bez zgody
 zakres terytorialny
o na całym terytorium (art. 29 KW’69: „Jeżeli odmienny zamiar nie wynika z traktatu ani nie
zostaje ustalony w inny sposób, traktat wiąże każdą stronę w odniesieniu do całego jej terytorium.”)
 klauzula kolonialna (art. 56 EKPCz: „1. Każde Państwo może w chwili ratyfikacji
lub w jakimkolwiek późniejszym czasie oświadczyć w drodze notyfikacji skierowanej do
Sekretarza Generalnego Rady Europy, że niniejsza konwencja obowiązywać będzie, z
zastrzeżeniem ustępu 4 niniejszego artykułu, na wszystkich lub niektórych terytoriach, za
których stosunki międzynarodowe Państwo to odpowiada. 2. Konwencja obowiązywać
będzie na terytorium lub terytoriach wymienionych w notyfikacji, począwszy od
trzydziestego dnia po otrzymaniu tej notyfikacji przez Sekretarza Generalnego Rady
Europy. 3. Postanowienia niniejszej konwencji będą stosowane na tych terytoriach
odpowiednio do miejscowych wymogów. 4. Każde Państwo, które złożyło deklarację na
podstawie ustępu 1 niniejszego artykułu, może w każdym późniejszym czasie uznać w
odniesieniu do jednego lub wielu terytoriów wymienionych w tej deklaracji kompetencję
Trybunału do przyjmowania skarg od jednostek, organizacji pozarządowych lub grup
osób, zgodnie z artykułem 34 Konwencji.”)

klauzula federalna uzależnia wejście w życie niektórych kwestii
uregulowanych w traktacie od decyzji władz lokalnych; wyjątek od powołania
się na prawo wewnętrzne dla uniknięcia zobowiązań międzynarodowych
o umowy zlokalizowane
 umowy graniczne
 traktaty dotyczące:
 rzek
 kanałów międzynarodowych
 terenów zdemilitaryzowanych
 stref ochrony środowiska
 zakres czasowy

zastrzeżenie – art. 2 ust. 1 lit. d) KW ’69: „jednostronne oświadczenie złożone przez państwo podczas
podpisywania, ratyfikacji, przyjęcia, zatwierdzenia lub przystąpienia do przyjęcia, zatwierdzenia lub przystąpienia do
umowy za pomocą którego państwo zmierza do uchylenia lub modyfikacji skutków prawnych określonych
postanowień umowy w ich zastosowaniu do tego państwa”

 zastrzeżenie składamy w trakcie procesu wyrażania zgody

art. 19 KW’69 – zgłaszanie zastrzeżeń:

„Przy podpisywaniu, ratyfikacji, przyjęciu lub zatwierdzeniu traktatu oraz przy przystąpieniu do niego państwo może
zgłosić zastrzeżenie, chyba że:
a) zastrzeżenie to jest zakazane przez traktat;
b) traktat postanawia, że mogą być składane tylko określone zastrzeżenia, a dane zastrzeżenie do nich nie należy, lub
c) chodzi o przypadki nie objęte literami a) i b), a zastrzeżenie jest niezgodne z przedmiotem i celem traktatu.”

zastrzeżenie musi być złożone na piśmie

zastrzeżenie dopuszczone przez traktat nie wymaga żadnych potwierdzeń przez strony

sprzeciw (wobec zastrzeżenia):

 zwykły:
umowa wchodzi w życie w relacji pomiędzy państwem zgłaszającym zastrzeżenie
o
i zgłaszającym sprzeciw
o nie wchodzi w życie tylko to postanowienie, do którego zostało zgłoszone
zastrzeżenie i sprzeciw zwykły
 kwalifikowany:
o umowa pomiędzy państwem zgłaszającym zastrzeżenie i państwem zgłaszającym
sprzeciw kwalifikowany nie wchodzi w życie

zastrzeżenie a deklaracja interpretacyjna:

 deklaracja interpretacyjna to swoiste ujawnienie opinii państwa wobec pewnych

postanowień umowy

wygaśnięcie i nieważność traktatu:

 wygaśnięcie:
o postanowienia traktatu przestają być źródłem praw i obowiązków
o charakter ex nunc (od momentu orzeczenia)
o okoliczności wygaśnięcia umowy:
 przewidziane w traktacie
 upływ czasu, na jaki umowa została zawarta
 nastąpienie warunku rozwiązującego
 wypowiedzenie umowy zgodnie z jej postanowieniami bądź zgodną
wolą wszystkich stron
 nieprzewidziane w traktacie
 z mocy prawa
o zgodna wola wszystkich stron
o całkowite wykonanie umowy celowościowej
o zniknięcie podmiotu umowy
o zniknięcie przedmiotu umowy
 z inicjatywy stron
o zasadnicza zmiana okoliczności (klauzula rebus sic
stantibus)
 KW’69, art. 62:
„1. Zasadnicza zmiana okoliczności, jaka nastąpiła w stosunku do
tych, które istniały w czasie zawarcia traktatu, i jaka nie była
przewidziana przez strony, nie może być powołana jako podstawa
wygaśnięcia lub wycofania się z traktatu, chyba że:
a) istnienie tych okoliczności stanowiło istotną podstawę zgody
 stron na związanie się traktatem
oraz
b) wskutek tej zmiany radykalnie przekształci się zakres
obowiązków pozostałych jeszcze do wykonania na podstawie
traktatu.
2. Zasadnicza zmiana okoliczności nie może być powoływana
jako podstawa do wygaśnięcia traktatu lub wycofania się z niego:

a) jeżeli traktat ustanawia granicę lub

b) jeżeli zasadnicza zmiana jest wynikiem naruszenia przez
stronę, która się na nią powołuje, obowiązku wynikającego z
traktatu bądź jakiegokolwiek innego międzynarodowego
obowiązku wobec którejkolwiek innej strony traktatu.
3. Jeżeli na podstawie poprzednich ustępów strona może powołać
się na zasadniczą zmianę okoliczności jako podstawę
wygaśnięcia lub wycofania się z traktatu, może ona także
powołać się na tę zmianę jako na podstawę zawieszenia działania
traktatu.”
o naruszenie umowy przez partnera
 KW’69, art. 60:
„1. Istotne naruszenie traktatu dwustronnego przez jedną ze stron
upoważnia drugą stronę do powołania tego naruszenia jako
podstawy wygaśnięcia traktatu bądź zawieszenia jego działania w
całości lub w części.
2. Istotne naruszenie traktatu wielostronnego przez jedną ze stron
upoważnia:
a) pozostałe strony, w drodze jednomyślnego porozumienia, do
zawieszenia działania tego traktatu w całości lub w części albo
też do spowodowania jego wygaśnięcia:
(i) bądź w stosunkach między nimi a państwem winnym
naruszenia,
(ii) bądź między wszystkimi stronami;
b) stronę szczególnie dotkniętą naruszeniem do powołania się na
to naruszenie jako podstawę zawieszenia działania traktatu w
całości lub w części w stosunkach między nią a państwem
winnym naruszenia;
c) każdą stronę, inną niż winne naruszenia państwo, do
powołania naruszenia jako podstawy zawieszenia działania
traktatu w całości lub w części w stosunku do niej, jeżeli traktat
jest tego rodzaju, że istotne naruszenie jego postanowień przez
jedną stronę radykalnie zmienia sytuację każdej innej strony w
odniesieniu do dalszego wypełniania jej obowiązków
wynikających z traktatu.
3. W rozumieniu niniejszego artykułu istotne naruszenie traktatu
polega na:
a) nie przewidzianym w niniejszej konwencji odrzuceniu traktatu
lub
b) pogwałceniu postanowienia istotnego dla osiągnięcia
przedmiotu i celu traktatu.
4. Poprzednie ustępy nie uchylają żadnego postanowienia samego
traktatu, mającego zastosowanie w wypadku jego naruszenia.
5. Ustępy 1-3 nie mają zastosowania do postanowień
dotyczących ochrony osoby ludzkiej, zawartych w traktatach o
charakterze humanitarnym, w szczególności do postanowień
zakazujących stosowania wszelkiego rodzaju represaliów
przeciwko osobom chronionym przez takie traktaty.”
o trwała niemożność wykonania umowy
 o niezgodność z nowopowstałą normą ius cogens
 KW’69, art. 64: „Jeżeli powstanie nowa imperatywna norma
powszechnego prawa międzynarodowego, jakikolwiek istniejący
traktat sprzeczny z tą normą staje się nieważny i wygasa.”

 nieważność:
o umowę uznaną za nieważną uważa się za w ogóle niebyłą
o prawna nieskuteczność umowy od samego początku jej istnienia (charakter ex
tunc)
o okoliczności nieważności:
 niezgodność z normą ius cogens
 KW’69, art. 53:
„Traktat jest nieważny, jeżeli w chwili jego zawarcia jest sprzeczny z imperatywną
normą powszechnego prawa międzynarodowego. W rozumieniu niniejszej konwencji
imperatywną normą powszechnego prawa międzynarodowego jest norma
przyjęta i uznana przez międzynarodową społeczność państw jako całość za normę,
od której żadne odstępstwo nie jest dozwolone i która może być zmieniona jedynie
przez późniejszą normę postępowania prawa międzynarodowego o tym samym
charakterze.”
 wady oświadczenia woli
 przekroczenie przez przedstawiciela państwa jego upoważnienia
do wyrażenia zgody (KW’69, art. 47: „Jeżeli upoważnienie przedstawiciela
do wyrażenia zgody państwa na związanie się określonym traktatem zostało poddane
szczególnemu ograniczeniu, to zaniechanie przez przedstawiciela przestrzegania tego
ograniczenia nie może być powołane jako unieważniające zgodę przez niego
wyrażoną, chyba że ograniczenie to zostało notyfikowane pozostałym państwom
negocjującym przed wyrażeniem przez niego takiej zgody.” )
 błąd (KW’69, art. 48:
„1. Państwo może powoływać się na błąd w traktacie dla unieważnienia swojej zgody
na związanie się traktatem, jeżeli błąd ten dotyczy faktu lub sytuacji, które państwo
to przyjęło za istniejące w czasie, gdy traktat był zawierany, i które stanowiły
zarazem istotną podstawę jego zgody na związanie się traktatem.
2. Ustęp 1 nie ma zastosowania, jeżeli dane państwo swoim własnym zachowaniem
przyczyniło się do powstania błędu lub jeżeli okoliczności były tego rodzaju, że
zwracały uwagę tego państwa na możliwość błędu.
3. Błąd dotyczący tylko sformułowań tekstu traktatu nie wpływa na jego ważność;
wówczas stosuje się artykuł 79.”)
 oszustwo (KW’69, art. 49: „Jeżeli państwo zostało nakłonione do zawarcia
traktatu drogą oszukańczego postępowania innego państwa negocjującego, państwo
to może powołać się na oszustwo jako unieważniające jego zgodę na związanie się
traktatem.”)
 przekupstwo przedstawiciela państwa (KW’69, art. 50: „Jeżeli
wyrażenie zgody państwa na związanie się traktatem zostało spowodowane w drodze
przekupienia jego przedstawiciela - bezpośrednio lub pośrednio - przez inne państwo
negocjujące, państwo to może powołać się na takie przekupstwo jako na czynnik
unieważniający jego zgodę na związanie się traktatem.”)
 przymus wobec przedstawiciela państwa (KW’69, art. 51:
„Wyrażenie zgody państwa na związanie się traktatem, które zostało spowodowane w
drodze przymusu wobec jego przedstawiciela przez czyny lub groźby skierowane
przeciwko niemu, nie ma żadnego skutku prawnego.”
 przymus wobec państwa w postaci groźby lub użycia siły (KW’69,
art. 52: „Traktat jest nieważny, jeżeli jego zawarcie zostało spowodowane przez
groźbę lub użycie siły z pogwałceniem zasad prawa międzynarodowego, wyrażonych
w Karcie Narodów Zjednoczonych.”)
  naruszenia prawa wewnętrznego stron (wyjątek od zasady)
 KW’69, art. 46:
„1. Państwo nie może powoływać się na to, że jego zgoda na związanie się traktatem
jest nieważna, ponieważ została wyrażona z pogwałceniem postanowienia jego prawa
wewnętrznego dotyczącego kompetencji do zawierania traktatów, chyba że to
pogwałcenie było oczywiste i dotyczyło normy jego prawa wewnętrznego o
zasadniczym znaczeniu.
2. Pogwałcenie jest oczywiste, jeżeli jest obiektywnie widoczne dla każdego państwa
postępującego w danej sprawie zgodnie z normalną praktyką i w dobrej wierze.”

o podział nieważności:
 względna
 do powołania przesłanek uprawniona jest wyłącznie strona
poszkodowana
 konwalidacja (możliwość przywrócenia stanu zgodnego z prawdą)
jest możliwa
 podzielność postanowień traktatowych (art. 44 KW’69)
 bezwzględna
 do powołania przesłanek jest uprawniona każda strona umowy
 brak konwalidacji
 przymus zastosowany wobec przedstawiciela, przymus zastosowany
wobec państwa, niezgodność traktatu z normą ius cogens

zerwanie stosunków dyplomatycznych lub konsularnych:

 art. 63 KW’69:
„Zerwanie stosunków dyplomatycznych lub konsularnych między stronami traktatu nie wpływa na
stosunki prawne ustanowione między nimi przez traktat, chyba że istnienie stosunków
dyplomatycznych i konsularnych jest niezbędne w odpowiednim stopniu do stosowania traktatu.”
o wycofanie dyplomatów
o zmiana rangi członków misji dyplomatycznej

zwyczaj międzynarodowy – „zgodne postępowanie państw tworzące prawo”

 praktyka (usus)
oelement obiektywny
omoże być działalnością każdego organu państwa, jeżeli nie ma charakteru czysto
wewnętrznego
o zgodna i jednolita (constant & uniform)
o nieprzerwana i długotrwała (element czasu); wyjątki: wystrzelenie Sputnika przez
Rosję (Rosja nie zapytała żadnego państwa o zgodę, a żadne państwo nie
zaprotestowało) oraz szelf kontynentalny
o powszechna (element geograficzny), ale niemożliwa do narzucenia żadnemu państwu
 przeświadczenie, że ta praktyka tworzy prawo (opinio iuris sive nesessitatis)
o element subiektywny
o przejawy:
 zawieranie traktatów potwierdzających obowiązywanie norm zwyczajowych
(co nie odbiera tym normom charakteru zwyczajowych)
  podejmowanie uchwał
 oficjalne oświadczenia
 milczące uznanie konkretnej praktyki (aquiescence)
 dowody na istnienie zwyczaju:
o ustawodawstwo wewnętrzne (np. delimitacja obszarów morskich)
o oświadczenia i wypowiedzi pełnomocnych przedstawicieli państwa
o umowy międzynarodowe
o pomocnicze: doktryna i judykatura
 wygaśnięcie zwyczaju:
o powstanie nowej normy zwyczajowej kolidującej z dotychczasową
o powstanie nowej normy traktatowej kolidującej z dotychczasową normą zwyczajową
o desuetudo
 orzecznictwo sądów międzynarodowych:
o zwyczaj powszechny (sprawa Francja v. Turcja, zwana też sprawą statku Lotus –
powstrzymanie się od działań musi wynikać z przekonania, że takie jest prawo)
o persistent objector (sprawa UK v. Norwegia – sprawa łowisk; jeżeli zwyczaj dopiero
się tworzy, należy się opierać jego stosowaniu)
o regionalny (sprawa Kolumbia v. Peru – sprawa prawa azylu oraz sprawa Haya de la
Torre)
o lokalny (sprawa Portugalia v. Indie, zwana sprawą przejścia przez terytorium
indyjskie lub sprawą terytorium Goa)

grzeczność międzynarodowa (comitas gentium) – reguła stosowana przez państwo w celu ułatwiania
stosunków międzynarodowych, które nie są prawnie wiążące (niektóre normy protokołu
dyplomatycznego)

uchwały prawotwórcze organizacji międzynarodowych

 charakter prawotwórczy (normy prawne generalne i abstrakcyjne)

 charakter prawnie wiążący (nie ma charakteru zaleceń ani sugestii)

uchwały – oświadczenia woli organów organizacji międzynarodowych składane na podstawie

upoważnienia statutowego i w jego granicach

 uchwała jako źródło prawa musi:

o być prawnie wiążąca (za uprzednio wyrażoną zgodą na taki jej skutek)
o tworzyć nowe normy prawne (charakter prawotwórczy)
 pro foro interno
 reguluje relacje wewnątrz organizacji (wszelkie regulaminy)
 organizacja posiada domniemane kompetencje do jego tworzenia
 pro foro externo
 adresowane do państw członkowskich
 organizacja musi mieć wyraźne upoważnienie do ich tworzenia
 przyjmowane przez organ złożony z przedstawicieli państw
większością głosów z mocą wiążącą dla wszystkich państw
 system contracting out – możliwość odstąpienia od stosowania danej
uchwały w określonym czasie poprzez wskazanie tego faktu
oświadczeniem do konkretnego organu
  przykłady: Załączniki do Konwencji chicagowskiej przyjmowane
przez Radę ICAO, art. 21 i 22 Konstytucji WHO (przepisy sanitarne
w celu zapobiegania rozpowszechnianiu się chorób)
 uchwały o charakterze aktów wykonawczych (administracyjnych), np. przyjęcie nowego
członka do organizacji, powołanie sędziów MTS-u

tryby głosowania:

 jednomyślność (odbywa się poprzez głosowanie)

 konsensus (jeżeli nikt nie ma nic przeciwko, to ustawa zostaję przyjęta bez głosowania)
 bezwzględna większość głosów (głosów „za” jest więcej niż „przeciw i wstrzymujących się”)
 większość kwalifikowana – przekraczająca połowę głosów, np. 9/15
 większość zwykła (nie liczymy wstrzymujących się; uchwała zapada, gdy głosów „za” jest
więcej niż „przeciw”)
 głosy ważone – KLONK

rezolucje (uchwały) ZO ONZ adresowane do państw członkowskich ONZ nie mogą wiązać państw na
zewnątrz (brak pro foro externo); w wypadku RB ONZ zalecenie nie ma charakteru wiążącego;
decyzje RB ONZ nie są natomiast generalne i abstrakcyjne

akty jednostronne:

 muszą być czysto jednostronne i złożone przez kompetentny organ

 państwo musi mieć zamiar związania się oświadczeniem
 „bezwzględne i definitywne”
 publiczne i erga omnes
 wolne od wad dotyczących nieważności umowy
 pisemne bądź ustne
 nie mogą być arbitralnie odwołane
 muszą być restryktywnie interpretowane
 przykłady: zrzeczenie się (rezygnacja z przysługującego uprawnienia), uznanie (stwierdzenie
istnienia pewnej sytuacji), przyrzeczenie (oświadczenie kreujące określone uprawnienia dla
innego podmiotu), protest (sprzeciw wobec postępowania innego podmiotu)
 nie ma na celu wywołania żadnej konkretnej reakcji
Podmioty prawa międzynarodowego

podmiotem prawa międzynarodowego jest ten, kto posiada prawa i obowiązki wynikające
bezpośrednio z prawa międzynarodowego

rodzaje podmiotów:

 państwo – jedyny podmiot suwerenny, pełny i pierwotny

 organizacja międzynarodowa – niesuwerenny (stanowią o nich państwa), niepełny (mają
tyle praw, ile przyznają im państwa), pochodny (powołane przez państwa)
 organizacja ludu walczącego o wyzwolenie;
strona wojująca/powstańcy – niesuwerenny i nietrwały
o źródłami prawa międzynarodowego będą dla nich zwyczaje
 osoby fizyczne, osoby prawne – posiadają wyłącznie niektóre atrybuty podmiotowości
międzynarodowej
o osoby fizyczne:
 w momencie skarżenia do ETPC
 w momencie sądzenia przez MTK
o osoby prawne:
 tak naprawdę nie mają nic, są pewne wyjątki
 Stolica Apostolska, Zakon Kawalerów Maltańskich – podmioty historyczne

zdolność prawna – możliwość posiadania praw i obowiązków (zdolność do bycia podmiotem prawa
międzynarodowego)

zdolność do czynności prawnych – możliwość kreowania praw i obowiązków poprzez własne

działania (na przykład Unia Europejska i Konwencja ONZ dotycząca praw osób niepełnosprawnych)

atrybuty podmiotowości międzynarodowej:

 ius tractatum (ius contrahendi) – zawiązywanie umów

 ius legationis – prawo legacji czynne (do umieszczania swoich przedstawicieli w państwach i
przy organizacjach) i bierne (do przyjmowania przedstawicieli przez państwa i organizacje)
 ius standii – prawo występowania z roszczeniami międzynarodowymi (do trybunałów lub w
ramach pokojowych form rozstrzygania sporów)

państwo – suwerenna organizacja terytorialna:

 trzy elementy pojęcia państwa:

o określone terytorium
o ludność zamieszkująca to terytorium
o władza o charakterze suwerennym
 suwerenność państwowa oznacza niezależność władzy państwowej od
jakiejkolwiek innej władzy; przez suwerenność rozumie się zatem w prawie
międzynarodowym władzę najwyższą i pierwotną
  suwerenność terytorialna - pełnia i wyłączność władzy sprawowanej przez
państwo na swoim terytorium
 niekiedy stan prawnej suwerenności nie do końca pokrywa się z gospodarczo-
politycznymi realiami (neokolonializm – państwa kolonialne formalnie
uznają niepodległość i suwerenność swoich byłych kolonii, a równocześnie
podejmują wszelkie środki, głównie ekonomiczne, aby utrzymać byłe kolonie
w swojej zależności)
 art. 1 Konwencji o prawach i obowiązkach państw z Montevideo: „Państwo, jako osoba
prawa międzynarodowego, powinno posiadać następujące atrybuty: stałą ludność,
określone terytorium, rząd, zdolność do utrzymywania stosunków z innymi państwami”
 prawa zasadnicze państw to prawa, które przysługują państwu od czasu jego powstania
przez cały czas jego istnienia i które wykształciły się drogą zwyczaju
o prawo do istnienia
o prawo do niezawisłości
o prawo do równości
o prawo do obrotu (utrzymywania stosunków międzynarodowych)
o prawo do czci
 formy powstania państwa:
o pokojowe zjednoczenie się równorzędnych dwóch lub więcej państw (Tanganika i
Zanzibar, które utworzyły Tanzanię w 1964 r.)
o rozpadnięcie się państwa na dwa lub więcej państw (Czechy i Słowacja powstałe z
Czechosłowacji w 1993)
o secesja – część terytorium państwa daje początek nowemu państwu (Bangladesz od
Pakistanu)
o oderwanie się terytorium zależnego w wyniku procesu dekolonizacji (około 100
państw)
o utworzenie nowego państwa na terytorium niepodlegającym suwerenności
innego państwa (Kamerun, Togo i Somalia w 1960 r.)
 formy upadku państwa – zaniku suwerennej władzy państwowej na określonym terytorium i
nad określoną ludnością:
o inkorporacja – włączenie całości terytorium jednego państwa do innego państwa
(historycznie następowało to drogą aneksji lub rozbiorów, które są dziś zakazane;
możliwa jest wyłącznie inkorporacja w wyniku swobodnej woli ludności państwa
inkorporowanego)
o rozpadnięcie się państwa (podany wcześniej przykład Czechosłowacji, która wraz z
rozpadem na Czechy i Słowację przestała istnieć)
o połączenie państw (wspomniany przykład Tanganiki i Zanzibaru, które łącząc się
przestały istnieć jako niezależne państwa)
 ciągłość i sukcesja państw:
o teza o ciągłości państwa – państwo istniejące po drastycznych zmianach (np.
czasowa okupacja całego terytorium państwa, rewolucyjna zmiana ustroju, istotne
zmiany granic państwowych) z punktu widzenia prawa międzynarodowego nadal
jest tym samym podmiotem, którym było wcześniej
 czasowa okupacja (np. Polska podczas WWII) czy bezprawna aneksja
połączona z brakiem najwyższych władz (Czechosłowacja podczas WWII)
nie przerwały ciągłości bytu państwa, jeśli po pewnym czasie władze
odzyskały możliwość wykonywania suwerenności (ius postliminii)
  w przypadku rewolucyjnej zmiany rządu wątpliwości pojawiały się tylko w
wypadku całkowitej zmiany formy państwa (np. z wolnorynkowych w
socjalistyczne), jednak i tu uznawano ciągłość (przykłady stanowią choćby
Polska, Jugosławia, Rumunia czy nawet ChRL, która zajęła w ONZ miejsce
Chin; wyjątek stanowi byłe ZSRR)
o o sukcesji praw i zobowiązań międzynarodowych mówi się, gdy część lub całe
terytorium jednego państwa przechodzi pod władzę suwerenną innego państwa
 cztery główne teorie sukcesji:
 teoria tabula rasa – nowopowstałe państwo nie przejmuje żadnych
praw ani obowiązków dawnego suwerena
 teoria prawa wyboru – nowopowstałe państwo ma wybrać i
notyfikować, które z umów zawartych przez dawnego suwerena
chce utrzymać w mocy
 teoria kontynuacji z prawem wypowiedzenia – między nowym
państwem a dawnym suwerenem istnieje tzw. sukcesja generalna,
z tym że zarówno nowemu państwu, jak i innym kontrahentom
przysługuje prawo wypowiedzenia umów, którymi nie chcą być
wzajemnie związani
 teoria prawa do namysłu – tymczasowe utrzymanie w mocy
wszystkich dawnych umów w celu przeprowadzenia negocjacji co
do ich ewentualnego przedłużenia lub zmiany
o powszechnie uznaje się, że sukcesja nie ma wpływu na granice państw ani na
prawa i obowiązki graniczne
o Konwencja Wiedeńska o sukcesji państw w stosunku do traktatów ’78 wobec państw
powstałych w wyniku dekolonizacji zastosowała teorię tabula rasa z prawem
jednostronnego notyfikowania sukcesji w stosunku do umów wielostronnych
 państwo w stosunkach międzynarodowych:
o zasada suwerenności państw stanowi podstawową normę prawną określającą ich
sytuację w społeczności międzynarodowej
 KNZ i zasada „suwerennej równości”, potwierdzona m. in. Deklaracją
zasad prawa międzynarodowego, dotyczących przyjaznych stosunków i
współdziałania państw zgodnie z KNZ, według której wszystkie państwa
„(…) mają równe prawa i obowiązki oraz są równymi członkami
wspólnoty międzynarodowej, niezależnie od różnic (…)”
 państwa są równe pod względem prawnym
 każde państwo korzysta z praw pełnej suwerenności
 każde państwo ma obowiązek szanować osobowość innych państw
 integralność terytorialna i niepodległość polityczna państwa są
nienaruszalne
 każde państwo ma prawo swobodnego wyboru i rozwoju swojego
systemu politycznego, gospodarczego, kulturalnego etc.
 każde państwo ma obowiązek całkowicie i w dobrej wierze
wypełniać swoje zobowiązania międzynarodowe oraz współżyć w
pokoju z innymi państwami
 granicą wykonywania władzy suwerennej jest poszanowanie suwerenności
innych państw – każde państwo może więc robić wszystko, co nie jest
zakazane przez wiążące je normy prawa międzynarodowego
 o każde państwo może zupełnie swobodnie zarządzać sprawami należącymi do jego
kompetencji własnej, której zakres determinuje aktualny stan zobowiązań
prawnomiędzynarodowych państwa, a zatem zakres kompetencji własnej jest
zmienny w czasie i zmienny podmiotowo, natomiast prawa i zobowiązania
konkretnych państw niekoniecznie są równe (jedno państwo może włączać pewne
sprawy do kompetencji własnej, a drugie – poddawać je reglamentacji
międzynarodowej)
 zasada nieinterwencji – zakaz mieszania się państw i organizacji
międzynarodowych w sprawy należące do kompetencji innych państw
 uznana za jedną z zasad pokojowego współistnienia, potwierdzona
przez KNZ czy wcześniej wspomnianą Deklarację zasad prawa
międzynarodowego (…)
 niejednokrotnie łamana poprzez bezprawne interwencje w sprawy
innych państw (szczególnie zbrojne)
o równość państw:
 konsekwencje materialne, proceduralne czy protokolarne, m. in. równość
systemów prawa wewnętrznego państw, zasada, że jedno państwo nie może
być sądzone przez sądy innego państwa czy zasada alternatu przy
podpisywaniu bilateralnych umów międzynarodowych oraz porządku
alfabetycznego w wypadku umów multilateralnych
 immunitet jurysdykcyjny państwa – żadne państwo nie może sądzić innego
państwa; immunitet obejmuje wszystkie organy i agendy państwa, jego siły
zbrojne oraz własność
 podział państw:
o ze względu na strukturę:
 jednolite
 występują jako pojedyncze podmioty prawa międzynarodowego,
reprezentowane przez jeden centralny rząd, który nabywa prawa i
zaciąga zobowiązania w imieniu całego państwa
 jeżeli kompetencje w zakresie stosunków międzynarodowych będą
należeć w federacji do rządu centralnego, to federacja również będzie
rozpatrywana jako państwo jednolite (np. tak jak w przypadku USA,
gdzie politykę zagraniczną prowadzi rząd federalny)
 złożone
 państwo federalne powstaje na mocy konstytucji określającej stopień
podziału władzy między federacją a jej częściami składowymi
 w znaczeniu prawa wewnętrznego, zarówno federacja, jak i jej części
składowe są państwami, natomiast prawo międzynarodowe widzi
federację jako całość (jeśli jej części składowe posiadają pewne
uprawnienia w zakresie polityki zagranicznej, mówimy o państwie
złożonym)
o ze względu na stopień rozwoju:
 rozwinięte
 rozwijające się
o ze względu na szczególną charakterystykę geograficzną:
 śródlądowe – państwa bez dostępu do morza, które mogą w pełni korzystać z
wolności mórz, ale nie mają prawa do ustanawiania jakichkolwiek stref
przybrzeżnych i czerpania z nich korzyści
  o niekorzystnym położeniu geograficznym – państwa, które mają dostęp do
morza, ale ze względu na swoje położenie geograficzne nie mogą wyznaczyć
WSE o szerokości 200 mil morskich (np. Polska )
 na mocy Konwencji o prawie morza z 1982 ta kategoria państw
(państwa położone nad morzami zamkniętymi i półzamkniętymi oraz
takie, które nie mogą ustanowić WSE) posiada szczególne
uprawnienia, np. pewne preferencje w dostępie do żywych zasobów
stref ekonomicznych innych państw
 archipelagowe – całe ich terytorium składa się z archipelagów i wysp
o ze względu na możliwość uczestniczenia w konfliktach zbrojnych:
 trwale neutralne:
 nie mogą brać udziału w konfliktach zbrojnych między innymi
państwami
 nie mogą uczestniczyć w sojuszach wojskowych ani zezwalać na
budowę obcych baz wojskowych na swoim terytorium
 muszą powstrzymywać się od udziału w blokach politycznych
 mają jednak pełne prawo do samoobrony
 obecnie są nimi Szwajcaria (od 1815 r. – Kongres Wiedeński,
neutralność potwierdzona następnie przez Traktat wersalski z 1919 r.;
od 2002 członek ONZ) i Austria (od 1955 – ustawa o neutralności;
jest członkiem ONZ)
 inne

organizacje międzynarodowe

 podmiotowość prawnomiędzynarodowa organizacji wynika z pewnych nadawanych im

uprawnień, wynikających przede wszystkim ze statutów organizacji oraz innych umów
międzynarodowych:
o ius contrahendi – prawo zawierania umów z państwami i innymi organizacjami
międzynarodowymi
 umowy w sprawie stałej siedziby i czasowego przebywania organów
organizacji na terytorium państwa
 umowy w sprawie udzielania pomocy przez organizację
 umowy w sprawie stowarzyszania państw z organizacją
 umowy o współpracy i koordynacji działania (zawierane między
organizacjami międzynarodowymi)
o korzystanie z przywilejów i immunitetów „niezbędnych do osiągnięcia ich celów”
o korzystanie w przypadku niektórych organizacji z biernego prawa legacji (państwa
ustanawiają przy tych organizacjach swoje stałe przedstawicielstwa)
o mogą ponosić odpowiedzialność międzynarodową

niesuwerenne organizacje terytorialne – organizacje terytorialne niestanowiące części terytorium

żadnego państwa i niebędące państwami z uwagi na brak suwerennej władzy (np. Monako
związane unią celną z Francją)

Watykan – Stolica Apostolska:

 po włączeniu Państwa Kościelnego do Włoch w 1870 Stolica Apostolska nadal miała ius
contrahendi oraz ius legationis (czynne i bierne)
  na podstawie Traktatu Laterańskiego z lutego 1929 r. powstało Państwo Watykańskie pod
suwerennym zwierzchnictwem Stolicy Apostolskiej
 Watykan jest narzędziem i gwarantem swobody wykonywania zobowiązań
międzynarodowych przez Stolicę Apostolską
 Stolica Apostolska może zawierać umowy zarówno we własnym imieniu, jak i w imieniu
Watykanu

Suwerenny Zakon Kawalerów Maltańskich:

 powstał w czasie wypraw krzyżowych

 obecnie posiada swoje misje dyplomatyczne przy organizacjach międzynarodowych i
utrzymuje stosunki dyplomatyczne z 50 państwami

powstańcy i strona wojująca:

 uznanie za powstańców następuje, gdy państwo nie chce uznać grupy walczących za stronę
wojującą;
 aby zostać uznaną za stronę wojującą (co uczyni grupę czasowym podmiotem
międzynarodowych praw i obowiązków, równym państwu prowadzącemu wojnę), grupa
musi spełniać następujące warunki:
o być zorganizowana
o sprawować kontrolę nad pewnym terytorium
o respektować prawa i obowiązki wojenne

osoby fizyczne:

 jednostka może być uznana za podmiot prawa międzynarodowego, jeżeli będzie można
dowieść, że jego normy mają wobec niej bezpośrednie zastosowanie
o gdy państwo zgadza się, żeby jego obywatele w określonych sprawach występowali
samodzielnie na forum międzynarodowym:
 ETPC może działać na podstawie roszczenia zgłoszonego przez osobę
fizyczną, organizację lub grupę jednostek, które uważają się za pogwałcone
przez Państwo-stronę Konwencji złamaniem jej przepisów (pod warunkiem,
że państwo wcześniej uznało kompetencję ETPC do rozpatrywania takich
skarg)
 wg protokołu fakultatywnego do Międzynarodowego Paktu Praw
Obywatelskich i Politycznych jednostka (po wyczerpaniu środków
odwoławczych wewnątrz państwa) może zwracać się do Komitetu Praw
Człowieka z zawiadomieniem o naruszeniu jej praw
o gdy suwerenność danego państwa jest czasowo ograniczona (taka sytuacja w
Niemczech po 1945 r. pozwoliła pociągnąć do odpowiedzialności
międzynarodowej zbrodniarzy wojennych z czasów WWII przed
międzynarodowymi trybunałami za zbrodnie przeciwko ludzkości, zbrodnie
wojenne i zbrodnie przeciwko pokojowi)
o w stosunkach między organizacjami międzynarodowymi a ich personelem
 państwa z zasady nie dopuszczają swoich obywateli do udziału w stosunkach
międzynarodowych; stają się one jednak stronami umów, w których na płaszczyźnie
międzynarodowej zobowiązują się w ramach prawa wewnętrznego gwarantować pewne prawa
swoim obywatelom
 o Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka z 1966

osoby prawne:

 na ogół nie mają międzynarodowej zdolności prawnej, natomiast istnieją oczywiście pewne
wyjątki:
o INMARSAT stworzony na podstawie Konwencji o utworzeniu INMARSAT ’76 –
stronami konwencji mogły być tylko państwa, ale sygnatariuszami porozumienia
eksploatacyjnego były państwa bądź wyznaczone przez państwo jednostki
organizacyjne prawa publicznego bądź prywatnego (a więc, m. in, firmy)
o osoby prawa prywatnego mogą również działać w sferze prawnomiędzynarodowej w
kwestii eksploatacji zasobów naturalnych międzynarodowego obszaru dna morskiego,
do czego upoważnić je może Organizacja Eksploatacji Dna Morskiego z poręczenia
państwowego; ich prawa i obowiązki będą wtedy płynąć z Konwencji o prawie morza
z 1982

uznanie międzynarodowe to stwierdzenie przez podmiot udzielający uznania istnienia pewnych

faktów i gotowość respektowania związanych z tym skutków prawnych

 przedmiotami uznania międzynarodowego mogą być:

o uznanie deklaratywne (nietworzące nowego podmiotu prawa międzynarodowego,
gdyż istnienie danej organizacji nie zależy od uznania jej):
 nowopowstałe państwo
 uznanie poprzez jednostronny akt państwa osobowości
prawnomiędzynarodowej nowego państwa
 duży wpływ uznania na charakter stosunków międzynarodowych
nowego państwa z innymi państwami
 państwa członkowskie UE przyjęły następujące kryteria uznania dla
nowych państw:
o respektowanie postanowień KNZ
o gwarancje praw dla grup etnicznych i narodowościowych
oraz mniejszości
o poszanowanie nienaruszalności granic państwowych, które
mogą być zmienione tylko w pokojowy sposób
o akceptacja stosownych rozwiązań międzynarodowych w
zakresie rozbrojenia i nierozprzestrzeniania broni jądrowej
o przyjęcie procedury arbitrażowej odnośnie kwestii sukcesji
państw i sporów regionalnych
 rząd, który doszedł do władzy w sposób niekonstytucyjny
 uznanie poprzez jednostronny akt państwa, że nowy rząd jest
organem właściwym do reprezentowania swojego państwa w
stosunkach międzynarodowych i uznający chce utrzymywać stosunki
z tym rządem
 istotne jest kryterium efektywności, tzn. że dany rząd sprawuje
rzeczywistą władzę na terytorium państwa i jest w stanie je
reprezentować
 uznanie rządu spełnia trzy funkcje w międzynarodowym systemie
prawnym:
 o zapewnienie, aby tylko te systemy, które jednoznacznie
zasługują na taki status, były akceptowane jako rządy państw
o zagwarantowanie nowym rządom szacunku innych państw
dla ich statusu prawnego
o poinformowanie sądów, organów rządowych i obywateli
państw uznających, że dany system jest w rzeczywistości
rządem innego państwa
 duże znaczenie polityczne i prawne uznania rządu:
o doktryna Tobara – dopóty nie należy uznawać rządu, który
doszedł do władzy w wyniku przewrotu, dopóki swobodnie
wybrany organ przedstawicielski nie potwierdzi władzy tego
rządu
o doktryna Estrady – uznawanie rządów bez względu na
sposób, w jaki doszły do władzy (państwa powinny możliwie
jak najdłużej utrzymywać między sobą stosunki
dyplomatyczne bez względu na zmiany rządów)
 skutki uznania dla nowego rządu w międzynarodowym systemie
prawnym:
o nabycie zdolności do zawiązywania stosunków
międzynarodowych
o odnowienie zawartych z poprzednikami umów
międzynarodowych
o nabycie legitymacji czynnej w sądach państwa uznającego
o nabycie immunitetu jurysdykcyjnego w państwie uznającym
o możliwość żądania wydania własności należącej do
poprzedniego rządu
 skutki braku uznania dla nowego rządu w międzynarodowym
systemie prawnym:
o wszystko co wyżej, ale na odwrót
o uznanie konstytutywne (tworzące nowy podmiot praw i obowiązków):
 powstańcy
 strona wojująca
 uznanie może być wyraźne (związane z jasnym oświadczeniem państwa) i milczące (z
postępowania państwa wynika, że uznało daną organizację)
o uznanie de iure – pełne i ostateczne, udzielane w momencie spełniania przed daną
organizację wszelkich przesłanek ku uznaniu
o uznanie de facto – niepełne, prowizoryczne, możliwe do cofnięcia w każdej chwili,
udzielane jeśli uznający ma interes w nawiązaniu stosunków z daną stroną, która nie
spełnia jeszcze wszystkich przesłanek
 w teorii, uznanie może mieć dla państwa charakter czysto dyskrecjonalny, ale istnieją głosy
mówiące o obowiązku prawnym uznania lub nieuznania w pewnych sytuacjach (np. K.
Skubiszewski wspierał ideę obowiązku uznania rządu, który wykonuje rzeczywistą władzę na
całym lub prawie całym terytorium państwa za zgodą ludności)
 praktyka uznania winna być prowadzona zgodnie z ogólnymi i powszechnie uznanymi
zasadami prawa międzynarodowego, a w szczególności zgodnie z prawem narodów do
samostanowienia i Kartą NZ
Odpowiedzialność międzynarodowa

1955 – początek prac KPM nad kodyfikacją dziedziny odpowiedzialności międzynarodowej

2001 – ZO ONZ przyjęło deklarację w sprawie odpowiedzialności państw za działania zakazane przez
prawo międzynarodowe

do dziś brak powszechnie obowiązującej umowy dotyczącej odpowiedzialności międzynarodowej

– w tej kwestii głównym źródłem postępowania jest zwyczaj międzynarodowy

zróżnicowanie czynów zakazanych:

 zbrodnie międzynarodowe – szczególnie ciężkie naruszenia prawa międzynarodowego

o agresja – najpoważniejsze naruszenie prawa międzynarodowego o wyjątkowych
skutkach (Skubiszewski: „Państwa, które zwyciężyły agresora, mogą czasowo
ograniczyć jego suwerenność i decydować o wszystkich sprawach pobitego państwa.
Mają one prawo do czasowej okupacji jego terytorium i do wprowadzenia tam swego
zarządu i kontroli, aby zapewnić przebudowę życia politycznego w państwie będącym
agresorem. Celem tej przebudowy jest (…) stworzenie takich warunków, aby dane
państwo mogło w przyszłości prowadzić politykę pokojową, zgodną z prawem
międzynarodowym.”)
o zbrodnie przeciwko pokojowi
o zbrodnie wojenne
o zbrodnie przeciwko ludzkości
 delikty – wszystkie inne naruszenia zobowiązań i prawa międzynarodowego (działania lub
zaniechania)

zasada odpowiedzialności wynika z:

 przynależności poszczególnych podmiotów do społeczności międzynarodowej

 przyjętych zobowiązań traktatowych i prawa zwyczajowego

źródła odpowiedzialności:

 bezprawne naruszenie chronionego przez prawo międzynarodowe interesu innego podmiotu

prawa międzynarodowego
 odpowiedzialność za szkody wyrządzone w wyniku działalności niezakazanej przez prawo
międzynarodowe, np. działania w kosmosie i na dnie morza

przesłanki odpowiedzialności:

 responsibility – działanie bezprawne (na zasadzie winy)

o naruszenie w formie działania/zaniechania zobowiązania międzynarodowego
o możliwość przypisania takiego działania/zaniechania państwu
 liability – wyrządzenie szkód (na zasadzie ryzyka)
o naruszenie prawnie chronionego interesu innego podmiotu prawa międzynarodowego
 o możliwość przypisania takiego naruszenia państwu
o powstanie rzeczywistej szkody (wyłącznie na podstawie zawartej umowy
międzynarodowej)
 Konwencja o międzynarodowej odpowiedzialności za szkody wyrządzone
przez obiekty kosmiczne z 1972 jest jedyną umową regulującą ten typ
odpowiedzialności
 odpowiedzialność absolutna – naruszenie prawa międzynarodowego
 odpowiedzialność prawie absolutna – państwo wypuszczające
działało zgodnie z prawem przy wyrządzeniu szkody, ale państwo
wnoszące również miało udział w jej powstaniu

podmioty ponoszące odpowiedzialność:

 państwa
 organizacje międzynarodowe
 powstańcy uznani za stronę wojującą
 jednostki: osoby fizyczne i osoby prawne
o sprawa karania zbrodniarzy wojennych WWII
 1943 – ogłoszenie przez ZSRR, UK i USA deklaracji moskiewskiej, w której
państwa te w imieniu 32 walczących Narodów Zjednoczonych postanowili, że
członkowie niemieckich sił zbrojnych i partii socjalistycznych zostaną
odesłani do państw, w których popełnili przestępstwa, aby być ukarani na
podstawie prawa tych państw, a także, że ukarani zostaną tzw. główni
zbrodniarze wojenni
 1945 – potwierdzenie deklaracji w układzie poczdamskim
 8 sierpnia 1945, Londyn – podpisanie Porozumienia międzynarodowego w
przedmiocie ścigania i karania głównych przestępców wojennych Osi
Europejskiej przez USA, Francję, UK i ZSRR (potem dołączyła m. in. Polska)
 powołanie Międzynarodowego Trybunału Wojskowego (tzw.
Trybunału Norymberskiego)
 układ londyński i statut MTW uznały odpowiedzialność karną
oskarżonych z tytułu czynów indywidualnych lub ich działalności w
charakterze członków organizacji czy grup przestępczych (a także z
obu powodów)
 prawo londyńskie uznało odpowiedzialność indywidualną za trzy
zbrodnie:
o zbrodnie przeciwko pokojowi
 planowanie, przygotowywanie, rozpętanie lub
prowadzenie wojny napastniczej albo wojny podjętej
z pogwałceniem traktatów międzynarodowych,
porozumień i gwarancji
 udział w planowaniu spisku w celu dokonania
powyższych czynów
o zbrodnie wojenne – pogwałcenie praw lub zwyczajów
wojennych
o zbrodnie przeciwko ludzkości – mordowanie,
eksterminacje, deportacje, prześladowania i inne czyny
 nieludzkie popełniane przed wojną lub w czasie wojny wobec
cywili
 1946 – wyrok skazujący głównych niemieckich zbrodniarzy wojennych
 1948 – wyrok skazujący japońskich zbrodniarzy wojennych wydany przez
Trybunał Tokijski
o 1946 – uchwała ZO ONZ potwierdzająca zasady prawa międzynarodowego, uznane
przez statut Trybunału Norymberskiego, i wyrok tego sądu
 prawo norymberskie:
 na jego podstawie jednostka może być pociągnięta do
odpowiedzialności międzynarodowej za zbrodnię międzynarodową
 odpowiedzialność międzynarodowa zachodzi nawet jeśli prawo
wewnętrzne nie przewiduje kary za popełnioną zbrodnię
 od odpowiedzialności nie zwalnia również pełnienie funkcji głowy
państwa lub szefa rządu
 na podstawie prawa norymberskiego kara się zbrodnie przeciwko
pokojowi, zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości

zakres przedmiotowy odpowiedzialności jest nieograniczony

formy realizacji odpowiedzialności:

 materialne
o restytucja – przywrócenie do stanu sprzed wyrządzenia szkody
o reparacja – wynagrodzenie szkody w formie pieniężnej
 niematerialne:
o zadośćuczynienie poprzez wyrażenie skruchy, przeprosiny, zapewnienie, że takie
czynności już się nie powtórzą

czyje działania można przypisać państwu?

 organy państwowe
 instytucje publiczne i pozarządowe (partie polityczne, banki państwowe, media)
 osoby fizyczne (np. funkcje w ramach struktury państwa, faktyczne funkcje, immunitet
jurysdykcyjny)

MTS dla byłej Jugosławii:

 powołany rezolucją RB ONZ, ponieważ same państwa byłej Jugosławii nie zgodziły się na
zawarcie umowy międzynarodowej dającej MTS-owi podstawę prawną

MTK:

 17 lipca 1998 – podpisanie Statutu Rzymskiego, który wszedł w życie 1 lipca 2002 i powołał
Międzynarodowy Trybunał Karny do sądzenia osób oskarżonych o popełnienie
najcięższych zbrodni po 1 lipca 2002
o stronami statutu nie są m. in. USA, Chiny, Rosja, Izrael
 w skład MTK wchodzi 18 sędziów wybranych na 9 lat; wybierany jest również prokurator
 możliwość prowadzenia dochodzeń i sądzenia w sprawach o najpoważniejsze przestępstwa
międzynarodowe
 odpowiedzialność przed MTK ponoszą wyłącznie osoby fizyczne
 MTK sądzi zbrodnie ludobójstwa, zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości –
wszystkie z wymienionych nie podlegają przedawnieniu
 jurysdykcja MTK ma charakter uzupełniający w stosunku do jurysdykcji sądów
krajowych, a więc może być wykonywana tylko gdy państwo terytorialne/państwo
obywatelstwa nie chce lub nie jest w stanie samodzielnie i efektywnie ścigać i ukarać sprawcę
przestępstwa
 MTK może podjąć ściganie tylko, gdy jego kompetencje zaakceptuje państwo, którego
sprawca jest obywatelem, bądź państwo, na którego terytorium popełniono zbrodnię
(wyjątkiem jest wnoszenie sprawy przez RB ONZ)
terytorium – przestrzeń, w której działają ludzie

kategorie terytoriów:

 podlegające suwerennej władzy państwowej

 niepodlegające suwerennej władzy państwowej (morze pełne, przestrzeń kosmiczna)
 podlegające władzy wyłącznej (obszary niesuwerennych organizacji terytorialnych)

rodzaje terytoriów według prawa międzynarodowego:

 podległe suwerenności (zwierzchnictwu terytorialnemu) poszczególnych państw

 zależne, które nie podlegają suwerenności żadnego państwa, lecz za ich stosunki
międzynarodowe odpowiedzialność ponoszą inne państwa
 niepodlegające suwerenności żadnego państwa, lecz dostępne dla wszystkich państw w celu
ich działalności w zakresie określonym przez umowy międzynarodowe
 niczyje, które mogą być poddane suwerenności danego państwa

terytorium państwowe to trójwymiarowa (lądowa, morska, powietrzna) przestrzeń, na którą rozciąga

się suwerenność państwa

 w skład terytorium państwa wchodzą:

oobszar lądowy
 zalicza się do niego także wyspy i wody śródlądowe
 może być jednolite lub rozczłonkowane
o obszar morski
 morskie wody wewnętrzne
 morze terytorialne
 w państwach archipelagowych wody położone między wyspami archipelagu
o wnętrze Ziemi
 zarówno pod obszarem lądowym, jak i morskim
 władza rozciąga się tam tak głęboko, jak można sięgać
o przestrzeń powietrzna
 brak górnej granicy tej przestrzeni
 zwierzchnictwo terytorialne jest władzą pełną, najwyższą i wyłączną
o wszystkie osoby oraz wszystkie rzeczy, które znajdują się na terytorium państwa,
podlegają jego władzy i prawu
o żadna inna władza nie może działać na terytorium państwa bez jego zgody
o art. 6 Ustawy o ochronie granicy państwowej: „Rzeczpospolita Polska wykonuje
swoje zwierzchnictwo nad terytorium lądowym oraz wnętrzem ziemi znajdującym się
pod nim, morskimi wodami wewnętrznymi i morzem terytorialnym oraz dnem i
wnętrzem ziemi znajdującymi się pod nimi, a także w przestrzeni powietrznej
znajdującej się nad terytorium lądowym, morskimi wodami wewnętrznymi i morzem
terytorialnym.”
o na własnym terytorium można robić wszystko, co nie jest zakazane przez prawo
międzynarodowe – żadne państwo nie może korzystać ze swojej suwerenności
terytorialnej w sposób, który naruszałby suwerenność terytorialną innego
państwa
 o szczególne ograniczenia zwierzchnictwa terytorialnego:
 na rzecz społeczności międzynarodowej lub niektórych państw (np. prawo
nieszkodliwego przepływu czy umowy terytorialne nadające szczególne
uprawnienia tranzytowe danym państwom)
 obszary zdemilitaryzowane i zneutralizowane
 całkowita demilitaryzacja terytorium oznacza zakaz stacjonowania i
przebywania tam jakichkolwiek oddziałów wojskowych, obowiązek
niewnoszenia (lub ewentualnego zniszczenia) wszelkich urządzeń
wojskowych
 demilitaryzacja częściowa oznacza określone ograniczenia w
wykorzystywaniu danego terytorium do celów wojskowych (np.
strefa bezatomowa)
 na obszarach zneutralizowanych nie mogą być prowadzone żadne
działania wojenne (w przypadku neutralizacji częściowej może być
przykładowo zakazane używanie określonego rodzaju broni)
 pobyt obcych sił zbrojnych
 w czasie pokoju siły zbrojne jednego państwa mogą przebywać na
terenie drugiego tylko za jego zgodą
 zorganizowane siły zbrojne przebywające poza terytorium państwa są
uważane za jego organ zewnętrzny, nad którym władza rozciąga się
na jego miejsce pobytu – może zatem występować konflikt między
władzą i jurysdykcją terytorialną państwa pobytu a władzą i
jurysdykcją osobową państwa przynależności sił zbrojnych (z reguły
ta pierwsza jest ograniczana na rzecz tej drugiej)

nabycie terytorium:

 pierwotne – państwo nabywa terytorium, które należało wcześniej do żadnego innego

państwa
o zawłaszczenie ziemi niczyjej (okupacja)
 szczególna rola w epoce tworzenia imperiów kolonialnych (w XVI wieku
uważano już samo odkrycie terytorium za wystarczający do okupacji tytuł
prawny)
 zasada rzeczywistości – faktyczne objęcie danego obszaru w posiadanie,
traktowanie go jako części swojego terytorium i wykonywanie tam władzy
suwerennej
 zasada jawności – obowiązek notyfikowania innym państwom o dokonanym
zawłaszczeniu
o przyrost
 naturalny - może być następstwem wielu zjawisk zachodzących na wybrzeżu
morskim, morzu terytorialnych czy na rzekach granicznych
 sztuczny – następuje w wyniku budowy portów, falochronów, tam lub
osuszenia części obszaru morskiego
 pochodne – państwo nabywa terytorium od innego państwa; następuje przejście władzy
terytorialnej na nabywcę
o cesja – odstąpienie przez jedno państwo części swojego terytorium drugiemu państwu
na podstawie umowy międzynarodowej, która przenosi zwierzchnictwo terytorialne z
jednego państwa na drugie
  problem obywatelstwa ludności cedowanego terytorium, który można
rozwiązać na trzy sposoby:
 ludność, bez uwzględniania jej woli, wraz z terytorium przechodzi
pod władzę innego państwa i zmienia obywatelstwo
 ludność obszaru cedowanego ma prawo opcji – może zachować
dotychczasowe obywatelstwo albo zaakceptować nowe
 ludność obszaru cedowanego zostaje przesiedlona na pozostałą część
terytorium państwa cedującego
o cesja wzajemna – wymiana terytoriów, gdzie państwo A ceduje pewne terytorium na
państwo B, a państwo B ceduje część swojego terytorium na państwo A (jeżeli
obszary te są ekwiwalentne pod względem wielkości i wartości, to umowa jest w pełni
równoprawna)
o cesja odpłatna – państwo A ceduje na państwo B część terytorium, za co państwo B
wnosi ustaloną opłatę (np. odstąpienie Alaski na rzecz USA przez Rosję)
o plebiscyt – głosowanie ludności zamieszkującej na danym obszarze, które decyduje o
jej przynależności państwowej (przykładem mogą być przewidziane dla Polski w
Traktacie Wersalskim plebiscyty na Górnym Śląsku, Warmii, Mazurach i Powiślu)

zasada uti possidetis (co posiadasz, będziesz posiadał) – przyjęta przy określaniu granic państw
powstających w wyniku dekolonizacji, w praktyce oznaczała, że granice między nowymi państwami
wyznaczono na podstawie dotychczasowych granic między dawnymi koloniami

granice – płaszczyzny prostopadłe do kuli ziemskiej, które oddzielają terytorium państwa od

innych obszarów, tzn. od terytoriów innych państw lub terytoriów niepodlegających niczyjej
suwerenności

 podstawą prawną ustalenia granicy jest z reguły umowa międzynarodowa

 proces ustalania konkretnej granicy można podzielić na trzy etapy:
o ogólne określenie i opis granicy państwowej
o delimitacja – ustalenie szczegółowego przebiegu granicy wraz z naniesieniem na
mapę, zazwyczaj przeprowadzona przez dwustronne komisje delimitacyjne
o demarkacja – szczegółowe wytyczenie granicy w terenie (oznaczenie jej specjalnymi
znakami)
 na lądzie granicę wyznacza się słupkami
 na rzekach przeprowadzanie granicy zależy od ich żeglowności
 na rzekach nieżeglownych granica biegnie medianą (środkiem rzeki)
 na rzekach żeglownych granica biegnie talwegiem (linią
najgłębszego koryta)
 mosty z reguły należą po połowie do państw sąsiadujących
 wody stojące zazwyczaj są dzielone między państwa nadbrzeżne
 czyny popełnione w pobliżu granicy państwowej mogą wywierać skutki, które zainteresować
mogą oba państwa graniczne; zatargami granicznymi zajmują się liczne umowy bilateralne
 granice Polski:
o współcześnie: Niemcy na zachodzie, Słowacja i Czechy na południu, Rosja na
północy, Białoruś, Litwa i Ukraina na wschodzie
o granica z RFN:
 określona 2 sierpnia 1945 w Poczdamie – uchwały konferencji poczdamskiej
są zasadniczą podstawą prawną granic na Odrze i Nysie
  1950 – układ zgorzelecki między Polską a NRD
 1970 – układ między Polską a RFN o normalizacji wzajemnych stosunków, w
którym RFN uznało granice na Odrze i Nysie oraz potwierdziło (z wzajemną
PRL) ich nienaruszalność
 polsko-niemiecki traktat graniczny – umowa bilateralna z 14 listopada 1990
między RP a RFN
o granica z ZSRR:
 sierpień 1945 – przekazanie ZSRR dawnych Kresów Wschodnich i
utworzenie wschodniej granicy w roku 1946
 granica z 1945 została przejęta przez Białoruś i Ukrainę, co potwierdzono w
osobnych traktatach o przyjaźni z 1992 r.
 przebieg granicy i wzajemne zrzeczenie się roszczeń terytorialnych z Litwą w
1994 r.
o granica z Czechosłowacją:
 wyznaczona traktatem z czerwca 1958 i przejęta przez Czechy i Słowację
 rzeka międzynarodowa:
o przepływa przez terytorium min. dwóch państw lub jest rzeką graniczną (każda
rzeka graniczna jest rzeką międzynarodową)
o jest spławna lub żeglowna
o wpada do morza lub jest dopływem rzeki wpadającej do morza
o została na niej ustanowiona wolność żeglugi dla statków handlowych wszystkich
państw
o o statusie prawnym rzeki decyduje jednak, abstrahując od charakterystyki
geograficznej, umowa międzynarodowa
o państwa nadbrzeżne mogą na niej zastrzec dla swoich statków kabotaż, czyli żeglugę
oraz przewóz osób i towarów między portami tego państwa
o nad przestrzeganiem prawa wolności żeglugi czuwa tzw. komisja rzeczna
o przykłady:
 Dunaj:
 jego sytuację prawną reguluje Konwencja Belgradzka z 1948
o żegluga na Dunaju jest wolna dla wszystkich państw
o równość co do opłat i warunków żeglugi
 Komisja Dunaju, w której skład wchodzą przedstawiciele państw
naddunajskich, która czuwa nad wykonywaniem konwencji, planuje i
wykonuje roboty na rzece, których nie może wykonać jedno państwo
naddunajskie
 Ren:
 najważniejsza droga wodna Europy Zachodniej
 główną podstawę prawną żeglugi na Renie stanowi Konwencja
mannheimska z 1868, którą zrewidowano konwencją z 1963 i
protokołami z 1979
 powszechną wolność żeglugi potwierdził w 1919 r. Traktat Wersalski,
który po wypowiedzeniu przez Niemcy hitlerowskie w 1936 r. został
przywrócony w mocy
 od lat 80. obowiązuje nowy regulamin żeglugi
o wykorzystanie rzek do celów nieżeglugowych:
  zawieranie przez państwa umów międzynarodowych o podziale zasobów
wodnych, które zapewniają państwu położonemu w dolnym biegu rzeki
określony przepływ wody
 wobec rzek międzynarodowych i opracowania zasad ich nieżeglugowego
wykorzystywania prace podjęła w 1971 r. KPM ONZ (prace trwają)
 Arktyka – obszary położone wokół bieguna północnego:
o niektóre państwa stosują wobec niej teorię sektorów, według której państwo, którego
terytorium przylega do obszarów arktycznych, rości sobie prawo do wszystkich
obszarów lądowych, zarówno odkrytych, jak i jeszcze nie
o teorię tą w praktyce stosuje np. Kanada
 Antarktyka - obszar polarny i subpolarny wokół bieguna południowego:
o brak uregulowanego statusu prawnego
o grudzień 1959 – traktat antarktyczny (waszyngtoński)
 wśród 12 sygnatariuszy znalazły się USA i ZSRR, ówcześnie w trakcie
zimnej wojny
 wykorzystywanie Antarktydy wyłącznie w celach pokojowych
 zamrożenie dotychczasowych roszczeń terytorialnych różnych państw i zakaz
składania nowych
 osoby przebywające na Antarktydzie (w traktacie personel naukowy)
podlegają jurysdykcji państwa obywatelstwa (brak jednoznacznej regulacji
np. wobec turystów)
 17 kolejnych państw stało się stronami konsultatywnymi traktatu przez
udowodnienie zainteresowania Antarktyką poprzez prowadzenie badań
naukowych
o system traktatu antarktycznego:
 1972 – Konwencja o ochronie fok antarktycznych
 1980 – Konwencja o ochronie żywych zasobów Antarktyki
 1991 – protokół madrycki – zakaz wydobycia złóż naturalnych na
Antarktydzie na 50 lat; celem umowy jest przekształcenie Antarktyki w
ogólnoświatowy rezerwat naturalny
Międzynarodowe prawo morza

 kodyfikacja:
o24 lutego – 27 kwietnia 1958 – pierwsza konferencja, zakończona otwarciem do
podpisu czterech konwencji genewskich
o 3 grudnia 1975 – 10 grudnia 1982 – trzecia konferencja, wynikiem której było
opracowanie, przyjęcie oraz otwarcie do podpisu Konwencji Narodów
Zjednoczonych o prawie morza
 Konwencja NZ o prawie morza, sporządzona w Montego Bay dnia 10 grudnia 1982
o klasyfikacja obszarów morskich
 obszary wchodzące w skład terytorium państwa
 wody wewnętrzne
o leżą między linią podstawową morza terytorialnego a
lądem
 linie podstawowe:
 proste – w razie poszarpanego wybrzeża
łączące najdalej wysunięte punkty obszaru
lądowego
 zwykłe
 szerokość każdej kategorii wód mierzy się od
linii podstawowych
o należą do nich wody zatok, portów
 zatoki historyczne – znajdujące się od dawna pod
władzą suwerenną państwa, które w całości są
zaliczane do morskich wód wewn.
 zatoki inne – podlegające regulacjom w kategoriach
zaliczania ich do morskich wód wewn.
 odległość między punktami stanowiąca
naturalne wejście do zatoki (jeżeli zatoka jest
mniejsza lub równa 24 milom morskim,
zalicza się ją do wód wewnętrznych; jeśli
odległość jest większa, należy poprowadzić
linię podstawową o długości max. 24 mil
morskich)
o status prawny: państwo nadbrzeżne sprawuje nad nimi pełną
władzę suwerenną
 morze terytorialne
o leży między linią brzegową (ewentualnie morskimi wodami
wewnętrznymi) z jednej strony a morzem otwartym
(ewentualnie WSE) z drugiej strony
o prawo do ustalania szerokości morza terytorialnego max. 12
mil morskich od linii podstawowych
o zewnętrzna granica morza terytorialnego = zewnętrzna
granica państwa
o status prawny: władza suwerenna państwa nadbrzeżnego
ograniczona prawem nieszkodliwego przepływu
 przepływ boczny (bez zawijania do portu) lub
przepływ przez wpłynięcie na morze terytorialne do
 morskich wód wewnętrznych i wypływ z MWW
przez morze terytorialne do morza otwartego
 winien być nieprzerwany i szybki (zatrzymanie
tylko incydentalne)
 „nieszkodliwy” przepływ nie zagraża pokojowi,
bezpieczeństwu wewnętrznemu lub porządkowi
publicznemu w państwie nadbrzeżnym
(przesłankami szkodliwości są wszelkie działania
niezwiązane bezpośrednio z przepływem)
 wody archipelagowe (kategoria wprowadzona przez Konwencję z
1982)
o otaczają państwa położone na wyspach
o art. 47 – państwo archipelagowe może wytyczyć proste
linie podstawowe łączące najbardziej wysunięte w morze
punkty najdalej położonych wysp i wyróżniających się
raf, aby w obrębie takich linii obszar morski był max.
dziewięciokrotnie większy od obszary lądowego
o status prawny: państwo archip. sprawuje władzę suwerenną,
którą może ograniczać prawo nieszkodliwego przepływu lub
prawo przejścia archipelagowym szlakiem morskim
 dotyczy głównie statków powietrznych
 państwo archip. może (ale nie musi) wyznaczyć taki
szlak, który:
 nadaje się do nieprzerwanego i szybkiego
przejścia obcych statków morskich i
powietrznych
 jest usytuowany między jedną częścią morza
pełnego lub WSE a drugą częścią morza
pełnego/WSE
 łodzie podwodne korzystają z niego w zanurzeniu
 obszary pod ograniczoną jurysdykcją lub suwerennością państwa
 strefa przyległa
o wyznaczona na morzu otwartym lub WSE
o max. szerokość: 24 mile morskie mierzone od linii
podstawowych, od których mierzy się szerokość morza
terytorialnego
o ustanawiana w celu kontrolowania, czy nie są naruszane
przepisy celne, skarbowe, sanitarne oraz imigracyjne
państwa nadbrzeżnego
 wyłączna strefa ekonomiczna
o nie może sięgać dalej niż 200 mil morskich od linii
podstawowych, od których mierzy się szerokość morza
terytorialnego
o państwo nie sprawuje tam władzy suwerennej, ale posiada
suwerenne prawa: prowadzenie badań naukowych,
gospodarowanie zasobami, budowanie sztucznych wysp
etc.
 o uprawnienia państw trzecich:
 wolność przelotów
 wolność żeglugi
 budowa rurociągów i układanie kabli
 szelf kontynentalny
o obejmuje dno morskie i podziemie obszarów morskich
o rozciąga się poza morzem terytorialnym państwa na całej
długości jego przedłużenia aż do zewnętrznej krawędzi
obrzeża kontynentalnego lub na 200 mil morskich od linii
podstawowych morza terytorialnego
o państwo nadbrzeżne posiada tam wyłączne prawo do
poszukiwania i eksploatowania zasobów naturalnych
 obszary nieobjęte jurysdykcją konkretnego państwa:
 morze pełne/otwarte
o wszystkie części morza poza WSE, morzem terytorialnym,
wodami wewnętrznymi państwa i wodami archipelagowymi
o wolności morza otwartego w świetle Konwencji genewskiej
z 1958 i Konwencji o prawie morza z Montego Bay z 1982:
 Genewa:
 żegluga
 przelot
 rybołówstwo
 układanie kabli
 wolności dodane w Montego Bay:
 prowadzenie badań naukowych
 budowanie sztucznych wysp
 cieśniny
o jeśli szerokość jest większa niż 24 mile morskie, cieśnina
należy do WSE albo morza otwartego
o jeśli szerokość jest mniejsza niż 24 mile morskie, całą
cieśninę pokrywa morze terytorialne państw A i B; w
zależności od obszarów łączonych przez cieśninę obowiązuje
prawo nieszkodliwego przepływu lub prawo przejścia
tranzytowego
 między jedną częścią morza otwartego/WSE a drugą
częścią morza otwartego/WSE
 korzystają z niego statki morskie i powietrzne
 szybkie i nieprzerwane
 kanały
o okręty:
 podział na:
 wojenny:
o okręt należący do sił zbrojnych państwa, noszący
zewnętrzne znaki wyróżniające przynależność okrętu do
tego państwa, dowodzony przez oficera w służbie tego
państwa i którego nazwisko figuruje na liście oficerów/w
 równorzędnym dokumencie, z załogą podlegającą
normalnej dyscyplinie wojskowej
o wraz z otrzymaniem zgody na przepływ otrzymuje pełny
immunitet i nie podlega jurysdykcji państwa
nadbrzeżnego
 inne – np. handlowe
 każdy okręt musi zostać zarejestrowany by móc żeglować
 państwo rejestracji = państwo przynależności
 państwo rejestracji sprawuje jurysdykcję nad statkiem
 na morskich wodach wewn. państwa rejestracji, w WSE i na morzu
otwartym obowiązuje wyłączna jurysdykcja państwa rejestracji
 na wodach terytorialnych państwa trzeciego:
o okręt wojenny wpływa za zgodą państwa trzeciego, ale
chroni go immunitet, zatem nadal znajduje się pod
jurysdykcją państwa przynależności
o okręty inne podlegają podwójnej jurysdykcji
 jurysdykcja karna:
 art. 27. 1. – państwo nadbrzeżne nie powinno wykonywać
jurysdykcji karnej na pokładzie obcego statku, chyba że:
o skutki przestępstwa dotyczą państwa nadbrzeżnego
o przestępstwo zakłóca spokój/porządek publiczny w państwie
o jeżeli kapitan statku pod obcą banderą zwróci się do państwa
nadbrzeżnego po pomoc
o jeżeli jest to konieczne do zwalczania nielegalnego handlu
narkotykami
 art. 27. 2. – po wpłynięciu na wody terytorialne jurysdykcja karna
państwa nadbrzeżnego jest nieograniczona
 jurysdykcja cywilna:
 art. 28. 1., 28.3.:
o

o piractwo (z art. 101):

 wszelki akt gwałtu, zatrzymania lub grabieży popełniony dla celów
osobistych przez załogę lub pasażerów statku/samolotu prywatnego
 na morzu otwartym
 w miejscu niepodlegającym jurysdykcji innego państwa przeciwko
innemu statkowi morskiemu/lotniczemu
o prawo wizyty (z art. 110)
 korzysta z niego okręt wojenny, który napotka na wodach obcych okręt
inny, którego nie może poddać kontroli, chyba że:
 trudni się on piractwem/handlem ludźmi
 nadaje nielegalne audycje
 nie ma przynależności państwowej
  w rzeczywistości ma tę samą przynależność państwową
o prawo pościgu (z art. 111):
 jeżeli statek naruszy ustawę państwa, na którego wodach się znajduje, może
on być obiektem pościgu
 pościg musi być gorący (natychmiastowy) i nieprzerwany aż do wpłynięcia
ściganego okrętu na dowolne wody terytorialne
 pościg może się rozpocząć na wodach wewnętrznych, morzu terytorialnym, w
strefie przyległej, w WSE, w strefie rybołówstwa
 konieczne jest nadanie sygnału z odległości umożliwiającej odebranie go
Międzynarodowe prawo lotnicze

 cechy charakterystyczne:
o restrykcyjność – „prawie wszystko jest zabronione, chyba że coś jest dozwolone”
o protekcjonizm – każde państwo chroni krajowych przewoźników, dba o ich
największe profity
o instytucjonalizm – działanie wielu organizacji związanych z transportem lotniczym,
m. in. ICAO (International Civil Aviation Organization) – Organizacja
Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego
 źródła prawa lotniczego:
o umowy powszechne
o umowy regionalne
o tysiące umów bilateralnych (Polska jest obecnie stroną 91 umów o komunikacji
lotniczej z 89 państwami)
o uchwały Rady ICAO, zawierające głównie normy techniczne, które zawiera się
zgodnie z systemem contracting out
 systemy międzynarodowego prawa lotniczego:
o chicagowsko-bilateralny – status prawny przestrzeni powietrznej, transport
 1944 – konferencja w Chicago
 Konwencja o międzynarodowym lotnictwie cywilnym
o tzw. „system zamkniętego nieba”
o powołanie do życia ICAO
 Układ o tranzycie międzynarodowych służb powietrznych
(„układ o dwóch wolnościach”)
 Układ o międzynarodowym transporcie lotniczym („układ o
pięciu wolnościach”)
o warszawsko-montrealski – zagadnienia cywilnoprawne przewozu lotniczego
(odpowiedzialność przewoźników za szkody, bilety, kwity etc.)
 1929 – konferencja w Warszawie
 Konwencja o ujednostajnieniu niektórych prawideł dotyczących
międzynarodowego przewozu lotniczego
o dokumentami przewozowymi są: bilet podróży (przy
przewozie pasażerów), kwit bagażowy (przy przewozie
bagaży), przewozowy list lotniczy (przy przewozie towarów)
o odpowiedzialność przewoźnika ma charakter ograniczony
(art. 22 KWarsz ’29) – jest on odpowiedzialny, jeśli nie
dowiedzie, że podjął wszelkie środki niezbędne do uniknięcia
szkody lub że podjęcie tych środków było rzeczą niemożliwą
(art. 22 KWarsz ’29)
 przy przewozie podróżnych przewoźnik odpowiada
za szkodę, jeżeli wypadek zdarzył się na pokładzie
statku powietrznego lub podczas czynności
związanych z wysiadaniem
 przy przewozie bagaży przewoźnik odpowiada za
szkody powstałe w razie zniszczenia, zaginięcia lub
uszkodzenia, jeśli zdarzenie miało miejsce w okresie,
 gdy bagaż lub towar znajdował się pod opieką
przewoźnika
 1955 – przyjęcie Protokołu Haskiego
 podwojenie granic odpowiedzialności przewoźnika wobec pasażerów
 1971 – uzupełniający Protokół Gwatemalski
 zaostrzenie zasad odpowiedzialności przewoźnika (wprowadzenie
odpowiedzialności absolutnej)
 znaczne podwyższenie wielkości odszkodowania
 1975 – cztery protokoły montrealskie
 1999 – Konwencja o ujednoliceniu niektórych prawideł dotyczących
międzynarodowego przewozu lotniczego z Montrealu
 weszła w życie w listopadzie 2003; obecnie jej stronami są 104
państwa
 dwa poziomy odszkodowania ze strony przewoźnika: pierwszy (do
ok. $136,000) jeżeli odpowiedzialność przewoźnika nie budzi
żadnych wątpliwości, oraz drugi (bez ograniczeń) jeżeli
przewoźnik podejmie próbę uchylenia się od odpowiedzialności
 właściwość sądów, do których sprawy mogą wnosić ofiary lub ich
spadkobiercy i poszkodowani (sąd w państwie rejestracji
przewoźnika, w głównym miejscu jego działalności, w państwie
wystawienia biletu bądź w państwie docelowym)
o tokijsko-hasko-montrealski – międzynarodowe prawo karne lotnicze
 1963 – Konwencja tokijska w sprawie przestępstw i niektórych innych
czynów popełnionych na pokładzie
 1970 – Konwencja haska o zwalczaniu bezprawnego zawładnięcia statkami
powietrznymi
 1971 – Konwencja montrealska o zwalczaniu bezprawnych czynów
skierowanych przeciwko bezpieczeństwu lotnictwa cywilnego
 przestrzeń powietrzna:
o brak definicji legalnych pojęć „przestrzeń kosmiczna” i „przestrzeń powietrzna”
o art.1 Konwencji paryskiej ‘19 mówił, że każde państwo posiada całkowitą i wyłączną
suwerenność w przestrzeni powietrznej ponad swoim terytorium
o art. 1 Konwencji chicagowskiej ’44: „Umawiające się Państwa uznają, że każde
Państwo posiada całkowitą i wyłączną suwerenność w przestrzeni powietrznej
nad swoim terytorium”
o zasada suwerenności państwa w przestrzeni powietrznej jest powszechnie
obowiązującą normą zwyczajową:
 zezwolenie na przelot obcych samolotów może wynikać z umowy
międzynarodowej lub aktu wewnętrznego państwa i może dotyczyć
wielokrotnych przelotów lub jednego konkretnego przelotu
 państwo może również określać warunki przelotów
 statek powietrzny w locie podlega prawu tego państwa, do którego należy
przestrzeń powietrzna
 „teoria nierozerwalności przylegania” przestrzeni powietrznej do jej
podłoża C. Berezowskiego: sytuacja prawna przestrzeni powietrznej jest
taka sama jak sytuacja prawna jej podbudowy (obszaru, nad którym się
znajduje), a zatem przestrzeń powietrzna nad morzem pełnym nie podlega
suwerenności żadnego państwa i mogą z niej korzystać wszystkie państwa i
 ich obywatele; suwerenność państwa w przestrzeni powietrznej nad morzem
terytorialnym i wodami wewnętrznymi ma się natomiast analogicznie do
samych wymienionych wód – państwo ma tamże na nią wyłączność
 statki powietrzne:
o brak definicji legalnej w samej KC ‘44
o wg załączników do KC ’44, statki powietrzne to „wszelkie aparaty mogące się
utrzymać w atmosferze wskutek oddziaływania powietrza”
o art. 3 KC ’44 przewiduje podział statków powietrznych na:
 cywilne
 państwowe (używane w służbie wojskowej, celnej i policyjnej)
 w Polsce statkiem powietrznym jest statek używany przez Siły
Zbrojne RP (wojskowy statek powietrzny) lub statek używany przez
jednostki organizacyjne Straży Granicznej, Policji, Państwowej
Straży Pożarnej i służby celnej (statek powietrzny lotnictwa służb
porządku publicznego)
o każdy statek powietrzny musi być zarejestrowany (w Polsce rejestr prowadzi Prezes
Urzędu Lotnictwa Cywilnego); w tym samym czasie może przynależeć do jednego
państwa rejestracji (przynależność może natomiast zostać przeniesiona z jednego
państwa do drugiego)
 każde państwo sprawuje jurysdykcję i władzę na swoich statkach
powietrznych; w wielu przypadkach to, co dzieje się na pokładzie statku,
traktuje się, jakby miało miejsce na terytorium państwa (zwierzchnictwo
samolotowe)
 sytuacja prawna statków powietrznych w obcej przestrzeni powietrznej i na
obcych lotniskach:
 według KT ’63 w celu wykonania jurysdykcji karnej państwo
terytorialne nie może przeszkodzić w kontynuowaniu lotu przez
statek powietrzny, chyba że:
o przestępstwo wywarło skutek na terytorium państwa
o przestępstwo popełnił obywatel tego państwa lub osobę
mającą stałe miejsce zamieszkania w tym państwie albo
zostało ono popełnione w stosunku do takiego obywatela
o przestępstwo narusza bezpieczeństwo tego państwa
o przestępstwo jest naruszeniem jakichkolwiek reguł żeglugi
powietrznej obowiązujących w tym państwie
o wykonywanie tej jurysdykcji jest konieczne w celu
doprowadzenia do poszanowania każdego zobowiązania tego
państwa, wynikającego z multilateralnej umowy
międzynarodowej
 międzynarodowa żegluga powietrzna:
o zgodę na wlot w przestrzeń powietrzną danego państwa muszą uzyskać wszystkie
statki państwowe, drony, statki używane w ramach międzynarodowej regularnej
służby powietrznej (wyjątek na mocy art. 5 KC ’44 stanowią statki używane w
lotach czarterowych)
o na mocy KC ’44 państwa mogą tworzyć strefy, w których loty statków powietrznych
są ograniczone lub zakazane i które powinny być używane jednakowo przez
wszystkie statki (art. 9a KC ’44) – zarówno obce, jak i własne
 o art. 9b KC ’44 – każde państwo ma prawo wprowadzenia w wyjątkowych
okolicznościach, w razie nagłej konieczności lub w interesie bezpieczeństwa
publicznego, czasowych ograniczeń lub zakazów przelotu nad częścią bądź całością
terytorium (pod warunkiem zastosowania zasady równości)
o wolności lotnicze:
 techniczne (tranzytowe):
 pierwsza – prawo przelotu bez lądowania
 druga – prawo przelotu z lądowaniem technicznym, np. w celu
uzupełnienia paliwa czy wymiany załogi (nie można wtedy
przesadzać/zabierać nowych pasażerów czy towarów)
 handlowe:
 trzecia – prawo przywożenia pasażerów, poczty i towarów z
państwa przynależności statku
 czwarta – prawo przywożenia pasażerów, poczty i towarów do
państwa przynależności statku
 piąta (fakultatywna) – prawo zabierania pasażerów, poczty i
towarów do/z państw trzecich
o bardzo rzadko przyznawana z uwagi na protekcjonizm
państwa pochodzenia wobec narodowych przewoźników (np.
lecąc Lufthansą z Warszawy do Pekinu, najpierw polecimy
przesiąść się w Niemczech)
 Polska jest stroną tzw. „układu o dwóch wolnościach”, ale nie jest już stroną
tzw. „układu o pięciu wolnościach”, który przyjęło zaledwie kilkanaście
państw – powszechną regułą jest przyznawanie sobie wolności handlowych
na podstawie umów dwustronnych
 liberalizacja transportu lotniczego w UE:
o trzy pakiety liberalizacji lotnictwa (1987, 1990, 1992)
 koncesjonowanie przewoźników lotniczych
 dostęp przewoźników do tras wewnątrz UE
 znoszenie ograniczeń oferowanej zdolności przewozowej
 swobodne ustalanie cen
 zakaz porozumień antykonkurencyjnych
 narodowi przewoźnicy lotniczy zostali zastąpieni przez przewoźników
lotniczych UE, podlegających wspólnym zasadom koncesjonowania

Międzynarodowe prawo kosmiczne:

 historia:
o lata 50. – 60. – uzyskanie przez ludzkość możliwości badania i wykorzystywania
przestrzeni kosmicznej za pomocą lotów bezzałogowych i załogowych
o gwałtowny rozwój i powstanie prawa traktatowego
 1959 – powołanie przez ONZ Komitetu ds. Pokojowego Wykorzystania
Przestrzeni Kosmicznej
 1963 – przyjęcie przez ZO ONZ rezolucji znanej jako Deklaracja zasad
prawnych rządzących działalnością państw w zakresie badania i
korzystania z przestrzeni kosmicznej
  Układ o zasadach działalności państw w zakresie badań i użytkowania
przestrzeni kosmicznej łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi
z 1967 r. (tzw. Układ kosmiczny)
 art. I – przestrzeń kosmiczna jest wolna dla badań i użytkowania
przez wszystkie państwa, na zasadzie równości i zgodnie z
prawem międzynarodowym
 art. II – przestrzeń kosmiczna nie podlega zawłaszczeniu przez
państwa
 art. IV – zakaz prowadzenia w przestrzeni kosmicznej jakichkolwiek
działań natury zbrojnej i zbrojeniowej; nakaz użytkowania przestrzeni
kosmicznej w niezdefiniowanych „celach pokojowych” – według
USA i sojuszników nie można atakować z kosmosu, ale można się
bronić, natomiast Rosja uważa, że wszelkie tego rodzaju działania są
zabronione (art. IV w istocie zabrania jedynie umieszczania broni
masowego rażenia na ciałach niebieskich)
 każdy obiekt wypuszczony w przestrzeń kosmiczną ma przynależność
państwa, w którym został zarejestrowany
 Umowa o ratowaniu kosmonautów, powrocie kosmonautów i zwrocie
obiektów wypuszczonych w przestrzeń kosmiczną z 1968 r.
 obowiązek udzielania w każdym przypadku pomocy kosmonautom,
szybkiego przekazania załogi statków kosmicznych przedstawicielom
„władzy wypuszczającej” oraz zwrot obiektów wystrzelonych w
przestrzeń kosmiczną lub ich części
 Konwencja o międzynarodowej odpowiedzialności za szkody wyrządzone
przez obiekty kosmiczne z 1972 r.
 zasada odpowiedzialności bezwzględnej za szkody wyrządzone na
powierzchni Ziemi lub statkowi powietrznemu podczas lotu
 Porozumienie o Księżycu z 1979 r.
 Konwencja o rejestracji obiektów wypuszczonych w przestrzeń kosmiczną z
1979 r.
 zasada prowadzenia krajowych rejestrów obiektów kosmicznych
 obowiązek rejestracji obiektów kosmicznych w Sekretariacie ONZ
 państwo rejestracji zachowuje jurysdykcję nad obiektem i jego załogą
o 1980 – 1998 – okres wypracowywania przez COPUOS pięciu zestawów zasad
prawnych niemających charakteru wiążącego
o okres współczesny – nie powstał w nim żaden znaczący dokument, a praktyka
wyprzedziła prawo, daremnie szukając w nim rozwiązań pojawiających się
problemów
 granice przestrzeni powietrznej i kosmicznej:
o brak regulacji prawnych w tej kwestii
o na podstawie dotychczasowej praktyki można sformułować tezę, że na wysokości, na
której po orbitach okołoziemskich poruszają się obiekty wysłane przez państwa,
nie rozciąga się już władza terytorialna żadnego państwa, a zatem przestrzeń
kosmiczna rozciąga się na wysokości 90 – 100 km od powierzchni Ziemi
o problem praw do tzw. orbity geostacjonarnej, czyli orbity kołowej zakreślonej nad
równikiem w odległości ok. 35 800 km od Ziemi, na której umieszczony satelita i
znajdujące się na nim urządzenia mogą objąć około 1/3 powierzchni kuli ziemskiej
  Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny stwierdził, że częstotliwości
radiowe i orbita geostacjonarna stanowią ograniczone zasoby naturalne i
muszą być wykorzystywane efektywnie i ekonomicznie
 organizacje międzynarodowe:
o Międzynarodowa Organizacja Telekomunikacji Satelitarnej (ITSO), wcześniej –
INTELSAT – powstała w 1964 w celu zapewnienia globalnego systemu komunikacji
satelitarnej
o Międzynarodowa Organizacja Morskiej Łączności Satelitarnej (INMARSAT) –
powstała w 1976 w celu zapewnienia statkom morskim niezawodnej łączności
satelitarnej poprzez stworzenie tzw. segmentu kosmicznego, opartego na sztucznych
satelitach umieszczonych na orbicie geostacjonarnej (Polska jest członkiem)
o Europejska Agencja Kosmiczna – powstała w 1975, obecnie liczy sobie 20 państw –
członków UE (w tym Polska od 2012), a jej głównym zadaniem jest prowadzenie
szeroko rozumianych badań naukowych oraz działanie na rzecz rozwoju przemysłu
kosmicznego
o Polska Agencja Kosmiczna – powstała w 2014
Ludność państwa

wszystkie osoby przebywające na terytorium państwa możemy podzielić na obywateli (związanych z

państwem szczególnym węzłem prawnym) i cudzoziemców (przebywających w państwie zazwyczaj
czasowo, w sposób mniej lub bardziej przypadkowy, z wyjątkiem domicyli – cudzoziemców
posiadających na terytorium państwa stałe miejsce zamieszkania)

w sprawach obywatelstwa i traktowania osób fizycznych prawo międzynarodowe jest ściśle

powiązane z prawem wewnętrznym

 obywatelstwo – szczególny węzeł prawny łączący jednostkę z państwem:

o wynika z niego obowiązek lojalności wobec państwa oraz zwierzchnictwo osobowe
(jurysdykcja) państwa nad własnymi obywatelami
o opieka dyplomatyczna – państwo może w imieniu swoich obywateli występować na
forum międzynarodowym oraz przed sądami międzynarodowymi i komisjami
arbitrażowymi
o każde państwo samo określa, kto jest jego obywatelem (tworzenie norm prawnych
dotyczących nabycia i utraty obywatelstwa, jak również podejmowanie decyzji
administracyjnych w tym zakresie należy do kompetencji własnej państwa, chyba że
przyjmuje ono w tym zakresie konkretne zobowiązania międzynarodowe)
 przyjęte warunki muszą być zgodne z właściwymi umowami
międzynarodowymi, prawem zwyczajowym i powszechnie uznanymi
zasadami prawa co do obywatelstwa
o sposoby nabycia obywatelstwa:
 urodzenie
 prawo ziemi (ius soli) – o obywatelstwie jednostki decyduje miejsce
jej urodzenia
 prawo krwi (ius sanguini) – jednostka przez urodzenie nabywa
obywatelstwo państwa, którego obywatelami są jego rodzice
 naturalizacja (nadanie obywatelstwa)
 w Polsce decyzję w tej sprawie na wniosek cudzoziemca podejmuje
Prezydent RP
 umowy Bancrofta – zawierane między państwami amerykańskimi a
europejskimi od II poł. XIX wieku, stanowiły, że obywatele jednej
strony, którzy stali przez naturalizację obywatelami drugiej strony i
przebywali tam przez pięć lat bez przerwy, powinni być uważani
przez kraj pochodzenia za obywateli drugiej strony
 zamążpójście
 według Konwencji o obywatelstwie kobiet zamężnych ’57 ani
zawarcie, ani rozwiązanie małżeństwa nie wpływa samo przez się na
obywatelstwo żony
 adopcja
 opcja
 repatriacja
o sposoby utraty obywatelstwa:
 zwolnienie z obywatelstwa
  w Polsce obywatel może na swój wniosek stracić obywatelstwo, jeśli
zgodę wyrazi na to Prezydent RP
 pozbawienie obywatelstwa
 opcja – prawo wyboru jednego obywatelstwa, a zrzeczenie się drugiego
 zamążpójście
o wielokrotne obywatelstwo jest stanem uważanym przez wiele państw za
niepożądany; prowadzi ono do wielu konfliktów, np. kwestii wykonywania opieki
dyplomatycznej w państwie trzecim
 prawo międzynarodowe stara się dążyć do eliminacji przypadków
wielokrotnego obywatelstwa
 w Polsce według Ustawy o obywatelstwie ’62 obywatel polski, który
posiadałby dodatkowo obywatelstwo innego państwa, będzie w Polsce
traktowany, jakby posiadał wyłącznie obywatelstwo polskie
o koncepcja obywatelstwa UE:
 Traktat z Maastricht stanowi, że każda osoba posiadająca obywatelstwo
państwa członkowskiego UE jest jednocześnie obywatelem UE
 obywatelstwo UE stanowi uzupełnienie obywatelstwa krajowego i nie tworzy
sytuacji wielokrotnego obywatelstwa
 obywatele UE nie posiadają określonych obowiązków – jedynie uprawnienia:
 do swobodnego poruszania się i przebywania na terenie państw
członkowskich
 czynne i bierne prawo wyborcze do wybieralnych organów UE
 do korzystania z opieki dyplomatycznej i konsularnej w każdym
państwie członkowskim
 do składania petycji do PE
 do wnoszenia skargi do Ombudsmana UE
 do dostępu do dokumentów organów UE

o bezpaństwowcy (apatrydzi) – osoby nieposiadające obywatelstwa żadnego państwa

 1961 – przyjęta Konwencja w sprawie ograniczenia bezpaństwowości

 traktowanie cudzoziemców:

o traktowanie cudzoziemców reguluje przede wszystkim prawo wewnętrzne państwa i

umowy międzynarodowe dotyczące sytuacji prawnej obywateli państw umawiających
się

o główne systemy traktowania cudzoziemców:

 narodowe – przyznawanie cudzoziemcom takiego samego zakresu praw

cywilnych, z jakiego korzystają obywatele

 specjalne (system równouprawnienia szczegółowego) – przyznanie

cudzoziemcom tylko ściśle określonych uprawnień (może przewidywać
zrównanie cudzoziemców z obywatelami w określonych dziedzinach)

 w sposób najbardziej uprzywilejowany – przyznawanie obywatelom

określonego państwa takich praw, jakie już posiadają lub jakie uzyskają w
 przyszłości obywatele państwa trzeciego, najbardziej uprzywilejowanego w
danej dziedzinie

o przy dwóch pierwszych systemach często występuje zastrzeżenie dotyczące

wzajemności takiego traktowania obywateli między państwami (wiele umów
handlowych i osiedleńczych czy umów o obrocie prawnym)

 umowy o obrocie prawnym przewidują traktowanie obywateli drugiej strony

na zasadzie narodowej w określonym przez daną umowę zakresie
(korzystanie z takiego samego stopnia ochrony prawnej etc.)

o wydalenie cudzoziemca:

 państwo może wydalić lub deportować cudzoziemca, który naruszył prawo

danego państwa lub którego dalszy pobyt zagraża bezpieczeństwu albo
interesom państwa

 prawo to powinno być stosowane w sposób niedyskryminacyjny

 międzynarodowy ruch osobowy – dobrowolne przemieszczanie się osób (okresowo lub na

stałe) połączone z przekraczaniem granicy lub granic państwowych w normalnych warunkach
pokojowych:

o ogólną tendencją umów zawieranych w tej kwestii jest postępująca liberalizacja

międzynarodowego ruchu osobowego, zwłaszcza między państwami o jednakowych
ustrojach społeczno-politycznych

o paszporty – wydawane na zasadach prawa wewnętrznego przez państwo dokumenty

upoważniające swoich obywateli do przekraczania granic

 wg Ustawy z 13 lipca 2006 o dokumentach paszportowych w RP wyróżnia się

paszporty:

 zwykłe

 dyplomatyczne

 służbowe MSZ

 tymczasowe – wydawane w celu umożliwienia powrotu do kraju

obywatelowi polskiemu przebywającemu za granicą i
nieposiadającemu paszportu wydanego w tym kraju

o wizy – adnotacja dokonana w dokumencie podróży, stwierdzająca udzielenie

zezwolenia na przekroczenie granicy państwa oraz czasowy pobyt (wiza pobytowa)
lub przejazd przez jego terytorium (wiza tranzytowa)

 ekstradycja – wydanie władzom obcego państwa osoby ściganej przez te władze za

popełnione przestępstwo
 o na ogół umowy ekstradycyjne przewidują wydawanie przestępców pospolitych (nie
wydaje się za to przestępców politycznych z wyjątkiem tzw. klauzuli zamachowej,
przewidującej ekstradycję osób, które dopuszczają się z motywów politycznych
zabójstwa osoby zajmującej jedno z najwyższych stanowisk państwowych)

o na podstawie Konstytucji RP ekstradycja jest dopuszczalna tylko na mocy

europejskiego nakazu aresztowania pod warunkiem, że czyn popełniony stanowi
przestępstwo w świetle prawa wewnętrznego RP

o według Kodeksu postępowania karnego z 1997 r. ekstradycja jest niedopuszczalna

wobec obywatela polskiego lub osoby korzystającej w Polsce z prawa azylu,
natomiast ekstradycji można odmówić jeśli przestępstwo zostało popełnione na
terenie objętym polskim zwierzchnictwem terytorialnym lub jeżeli państwo
wnioskujące nie zapewnia wzajemności

 azyl (terytorialny lub polityczny) – udzielenia schronienia (tj. prawa wjazdu i osiedlenia się)
cudzoziemcowi ściganemu w państwie ojczystym lub trzecim za popełnienie przestępstwa
politycznego lub z innych względów politycznych

o według Deklaracji w sprawie azylu terytorialnego uchwalonej przez ZO ONZ w ’67

ustanowienie azylu to akt pokojowy i humanitarny, który winien być respektowany
przez inne państwa

o prawo azylu nie przysługuje przestępcom winnym zbrodni przeciwko ludzkości,

zbrodni wojennych czy zbrodni przeciwko pokojowi

o Konstytucja RP ’97 przewiduje również możliwość nadania statusu uchodźcy (w

rozumieniu Konwencji o statusie uchodźcy ’51 i Protokołu dodatkowego ’67) –
osoby, która wskutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu swej
rasy, religii, narodowości i przynależności do określonej grupy społecznej lub z
powodu przekonań politycznych przebywa poza państwem obywatelstwa i nie może
lub nie chce korzystać z ochrony tego państwa (wyjątkiem są naturalnie przestępcy
winni zbrodni międzynarodowych)

o azyl dyplomatyczny:

 może być udzielany w pomieszczeniach misji dyplomatycznych, na

pokładzie okrętu wojennego, samolotu wojskowego oraz w bazach
wojennych

 jest traktowany jako prawo państwa (nie stanowi instytucji powszechnego

prawa międzynarodowego)

 mogą go otrzymać przestępcy polityczni lub osoby ścigane ze względów

politycznych

 powinien być udzielany wyłącznie w sytuacjach niecierpiących zwłoki (np.

przy braku możliwości innego zapewnienia bezpieczeństwa przy ściganiu
jednostki przez niekontrolowany tłum bądź same władze)
  osoba korzystająca z azylu dyplomatycznego zostaje wyjęta spod jurysdykcji
państwa pobytu

 ochrona grup ludzkich i praw człowieka

o pierwsze umowy międzynarodowe w tej dziedzinie dotyczyły ochrony mniejszości

 Traktat Berliński z 1878, który nałożył na Turcję i obszary od niej oderwane

obowiązek respektowania i zapewnienia możliwości swobody praktykowania
wyznań reprezentowanych przez grupy różne od większości

o po WWI, główne mocarstwa sprzymierzone oraz stowarzyszone wraz z Ligą Narodów

nałożyły na nowopowstałe państwa oraz część państw zwyciężonych jednostronne
zobowiązania w zakresie ochrony mniejszości religijnych, rasowych czy językowych

o w KNZ zawarto postanowienia wymagające od wszystkich członków ONZ

stosowania zasady równych praw i wolności zasadniczych dla wszystkich (bardzo
ogólnikowe normy i dyrektywy dotyczące ochrony praw człowieka, wymagające
uszczegółowienia)

o 9 grudnia 1948 – uchwalenie przez ZO ONZ Konwencji w sprawie zapobiegania i

karania zbrodni ludobójstwa (weszła w życie z ’51); przez ludobójstwo Konwencja
rozumie następujące działania podejmowane z zamiarem wyniszczenia określonej
grupy ludzkiej:

 mordowanie członków określonej grupy ludzkiej

 powodowanie ciężkiego uszkodzenia ciała lub umysłu u członków określonej

grupy ludzkiej

 rozmyślne narzucanie grupie warunków życia, obliczonych na spowodowanie

całkowitego lub częściowego jej fizycznego wyniszczenia

 stosowanie środków zmierzających do zapobieżenia urodzinom w grupie

 przymusowe przenoszenie dzieci z jednej do drugiej grupy

o 10 grudnia 1948 – uchwalenie przez ZO ONZ Powszechnej Deklaracji Praw

Człowieka, która ma na celu m. in. zapobieganie dyskryminacji ze względu na rasę,
kolor skóry, płeć, religię, język, przekonania polityczne, pochodzenie, majątek i
urodzenie; zawiera poręczenie za prawo do życia czy do wolności osobistej; zakazuje
niewolnictwa czy proklamuje prawo do pracy

o 16 grudnia 1966 – przyjęcie przez ZO ONZ Międzynarodowych Paktów Praw

Człowieka (MPP Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych – 60 państw-stron oraz
MPP Obywatelskich i Politycznych – 167 państw-stron)

 mają charakter wiążący dla stron

 potwierdzają prawo narodów do samostanowienia

  stabilizują wiele postępowych zasad prawnych

 istotna różnica polega na tym, że w MPPOiP strony zobowiązują się do

natychmiastowego zastosowania i poszanowania wszystkich praw Paktu (np.
prawo do życia, zakaz niewolnictwa, prawo do wolności myśli, prawo do
wolności i bezpieczeństwa osobistego), a w MPPGSiK państwa oświadczają,
że postarają się podjąć w tym kierunku kroki (z uwagi na specyfikę
zapewnianych praw, takich jak: prawo do pracy, prawo do korzystania ze
sprawiedliwych warunków pracy, prawo do nauki, a szczególnie bezpłatnego
wykształcenia podstawowego)

o w Europie problematykę tę reguluje Konwencja o ochronie praw człowieka i

podstawowych wolności ’50 (EKPC) oraz Konwencja ramowa o ochronie mniejszości
narodowych ‘95

o 1966 – podpisanie Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji

rasowej

o 1973 – otwarcie do podpisu Międzynarodowej Konwencji o zwalczaniu i karaniu

zbrodni apartheidu

Prawo dyplomatyczne i konsularne

organy zewnętrzne państwa:

 przedstawicielstwa dyplomatyczne, których funkcją jest generalna reprezentacja państwa

 przedstawicielstwa konsularne, których kompetencje są ograniczone do określonych
dziedzin
 inne organy zagraniczne o specjalnym statusie (powstające na podstawie porozumień między
państwami)
 misje przy niektórych organizacjach międzynarodowych

rola organów wewnętrznych w stosunkach międzynarodowych:

 przede wszystkim głowa państwa, szef rządu i minister spraw zagranicznych

o głowa państwa, przebywając na terytorium innego państwa, korzysta z przywilejów i
immunitetów dyplomatycznych – przede wszystkim z nietykalności osobistej, która
dotyczy także miejsca zamieszkania głowy państwa, jej pojazdów, korespondencji czy
przedmiotów użytku osobistego; z tych samych przywilejów korzysta także rodzina i
świta głowy państwa
o grzeczność międzynarodowa wymaga oddawanie głowie państwa szczególnych
honorów
o z podobnych przywilejów podczas pobytu w obcym państwie korzystają: szef rządu
oraz minister spraw zagranicznych i inni ministrowie

źródła prawa dyplomatycznego:

 dyplomacja – oficjalna, urzędowa działalność państwa w stosunkach międzynarodowych,

występującego za pośrednictwem swoich stałych i czasowych organów, mająca na celu
realizację jego polityki zagranicznej w drodze prowadzenia rokowań i zawierania umów
międzynarodowych
 prawo dyplomatyczne – reguluje oficjalne stosunki między państwami, określające funkcje
misji dyplomatycznych oraz przywileje i immunitety dyplomatyczne
o Regulamin Wiedeński z 1815, uzupełniony Protokołem Akwizgrańskim z 1818,
dotyczyły klas i pierwszeństwa przedstawicieli dyplomatycznych (wtedy – bardzo
ważne, obecnie – bez znaczenia)
o 18 kwietnia 1961 – podpisanie Konwencji wiedeńskiej o stosunkach
dyplomatycznych (wejście w życie: 24 kwietnia 1964)
 pierwsza kodyfikacja międzynarodowego prawa dyplomatycznego w skali
światowej
 w 2016 jej stronami było 190 państw
 nie uchyliła obowiązującego prawa zwyczajowego
o 16 grudnia 1969 – otwarcie do podpisu Konwencji wiedeńskiej o misjach specjalnych
o 14 grudnia 1973 – otwarcie do podpisu Konwencji o zapobieganiu przestępstwom i
karaniu sprawców przestępstw przeciwko osobom korzystającym z ochrony
międzynarodowej, w tym przeciwko dyplomatom (176 państw-stron)
o 14 marca 1975 – otwarcie do podpisu Konwencji wiedeńskiej o stosunkach państw z
organizacjami międzynarodowymi
o 9 grudnia 1994 – otwarcie do podpisu Konwencji o bezpieczeństwie personelu ONZ i
personelu współdziałającego
o wiele zasad protokołu i grzeczności międzynarodowej
o istotna rola norm prawa wewnętrznego
ustanowienie i utrzymywanie stosunków dyplomatycznych

 prawo legacji:
o czynne – prawo wysyłania przedstawicieli dyplomatycznych
o bierne – prawo przyjmowania przedstawicieli dyplomatycznych
 nawiązywanie i utrzymywanie stosunków dyplomatycznych jest czysto dobrowolne i zależy
wyłącznie od zgody zainteresowanych państw
 uznanie państwa nie pociąga za sobą konieczności nawiązania z nim stosunków
dyplomatycznych
 zerwanie stosunków dyplomatycznych może nastąpić na podstawie aktu jednostronnego i być
reakcją na postępowanie drugiego państwa oceniane jako poważne naruszenie praw albo
sankcją wobec państwa naruszającego pokój

funkcje misji dyplomatycznych – stałych organów państwa wysyłającego z siedzibą w państwie

przyjmującym:

 trzy podstawowe zasady obowiązujące każdą misję akredytowaną w państwie przyjmującym:

o wszelka działalność misji musi być zgodna z prawem międzynarodowym i nie może
naruszać prawa państwa przyjmującego
o działalność obcej misji dyplomatycznej nie może prowadzić do ingerencji w sprawy
wewnętrzne lub zewnętrzne państwa przyjmującego
o działalność misji nie może szkodzić politycznym, gospodarczym bądź innym
stosunkom między państwem wysyłającym a państwem przyjmującym
 zgodnie z KW ’61, do funkcji misji dyplomatycznych należą (charakter otwarty katalogu
funkcji):
o reprezentowanie państwa wysyłającego w państwie przyjmującym
o ochrona w państwie przyjmującym interesów państwa wysyłającego i jego obywateli,
w granicach ustalonych przez prawo międzynarodowe
o prowadzenie rokowań z rządem państwa przyjmującego
o zaznajamianie się wszelkimi legalnymi (w świetle prawa wewnętrznego państwa
przyjmującego) sposobami z warunkami panującymi w państwie przyjmującym i z
rozwojem zachodzących w nim wydarzeń oraz rozwijanie pomiędzy nimi stosunków
gospodarczych, kulturalnych i naukowych
 zgodnie z Ustawą o służbie zagranicznej z 2001 r., ambasador – szef misji dyplomatycznej –
pełni następujące funkcje:
o reprezentuje Rzeczpospolitą Polską
o chroni interesy Rzeczypospolitej Polskiej oraz jej obywateli, zgodnie z prawem
międzynarodowym i prawem państwa przyjmującego;
o uczestniczy w czynnościach przedstawicieli organów władzy publicznej w zakresie
prowadzonych przez nich negocjacji i podejmowanych działań, zapewnia
współdziałanie tych przedstawicieli, dba o zgodność ich czynności z założeniami
polskiej polityki zagranicznej, a także udziela im pomocy i współdziała z nimi w
zakresie ich zadań w stosunkach z państwem przyjmującym;
o działa na rzecz promocji Polski, a zwłaszcza polskiej kultury, nauki i gospodarki;
o udziela pomocy i współdziała w zakresie niezbędnym do wykonywania zadań przez
członków służby zagranicznej oraz innych osób delegowanych do załatwienia
określonych spraw w państwie przyjmującym;
o nadzoruje działalność wszystkich placówek zagranicznych w państwie przyjmującym
 o prowadzi rokowania z państwem przyjmującym;
o popiera przyjazne stosunki między Rzecząpospolitą Polską a państwem
przyjmującym,
o zaznajamia się z warunkami, wydarzeniami i działalnością prowadzoną przez państwo
przyjmujące i przekazuje właściwym organom władzy publicznej Rzeczypospolitej
Polskiej informacje na ten temat

członkowie misji dyplomatycznej:

 kategorie członków misji:

o szef (wg art. 15 KW ’61, klasy szefów misji ustalają między sobą państwa)
 ambasadorowie i nuncjusze, akredytowani przy głowach państw, oraz inni
szefowie misji równorzędnego stopnia
 posłowie, ministrowie i internuncjuszowi, akredytowani przy głowach państw
 charges d’affaires, akredytowani przy ministrach spraw zagranicznych
 charges d’affaires en pied – wyznaczeni na stałych szefów misji
charges d’affaires
 charges d’affaires ad interim – pracownicy misji kierujący nią
tymczasowo w zastępstwie za szefa misji
o art. 16 KW ’61 – szefowie misji korzystają z pierwszeństwa w obrębie swojej klasy w
zależności od kolejności dat i godzin objęcia funkcji
o personel misji:
 dyplomatyczny
 najbardziej uprzywilejowana sytuacja prawna – korzystanie z pełni
przywilejów i immunitetów dyplomatycznych
 stanowią go członkowie misji posiadający stopień dyplomatyczny
o w Polsce są to: radca-minister, I radca, I sekretarz, II
sekretarz, III sekretarz, attache
 administracyjno-techniczny
 personel kancelaryjny, tłumacze, lekarze, telegrafiści
 służba misji
 korzysta z ograniczonych przywilejów i immunitetów
 kierowcy, gońcy, służba zatrudniona przez państwo wysyłające
 korpus dyplomatyczny:
o szefowie misji dyplomatycznych akredytowani w państwie przyjmującym (znaczenie
węższe)
o cały personel dyplomatyczny z rodzinami (znaczenie szersze)
o na czele korpusu stoi dziekan, którym zwykle jest najstarszy stażem ambasador,
natomiast w tzw. państwach katolickich funkcję tę pełni nuncjusz apostolski
o MSZ wydaje listę korpusu dyplomatycznego z wykazem szefów misji
dyplomatycznych
o szczególne znaczenie ma zasada precedencji – pierwszeństwo w obrębie klas zależy
od daty wręczenia listów uwierzytelniających głowie państwa przyjmującego
 mianowanie szefa misji i członków personelu:
o państwo wysyłające ma swobodę wyboru, ale państwo przyjmujące może sprzeciwić
się mianowaniu pewnych osób czy kategorii osób na określone stanowiska w misji
dyplomatycznej na jego terytorium
  persona grata – osoba mile widziana w państwie, to status, który musi
posiadać kandydat na szefa misji dyplomatycznej w państwie przyjmującym
 odpowiedź twierdząca i wyrażenie zgody na przyjęcie konkretnej osoby
oznacza uzyskanie przez kandydata wymaganego na mocy art. 4 KW ’61
agrement – dopiero wtedy państwo wysyłające może przekazać kandydatowi
listy uwierzytelniające do doręczenia głowie państwa przyjmującego
 wręczenie listów jest jednoznaczne z rozpoczęciem przez przedstawiciela
dyplomatycznego pełnienia jego funkcji
o szeroko rozwija się ostatnimi czasy praktyka akredytowania jednej i tej samej
osoby jako szefa misji w kilku państwach, gdzie osoba ta ma stałą siedzibę w
jednym z państw, a inne odwiedza w razie potrzeby, natomiast pod jego nieobecność
zarządzają nimi charges d’affaires ad interim
 zakończenie funkcji członka misji:
o wygaśnięcie funkcji może nastąpić:
 z inicjatywy samego przedstawiciela dyplomatycznego poprzez prośbę o
odwołanie lub podanie się do dymisji
 z woli państwa wysyłającego poprzez odwołanie członka misji, zazwyczaj
związane z normalną polityką personalną, ale czasami również jako wyraz
niezadowolenia lub protestu wobec polityki państwa przyjmującego
 z woli państwa przyjmującego, najczęściej poprzez uznanie dyplomaty za
persona non grata bez obowiązku uzasadnienia
 na skutek wypadków losowych (np. śmierć) lub powstania okoliczności
zewnętrznych uniemożliwiających dalsze istnienie obrotu dyplomatycznego
(zerwanie stosunków dyplomatycznych czy wybuchu wojny)
 przywileje (szerszy termin, charakter pozytywny) i immunitety (uwolnienie od czegoś,
charakter negatywny) dyplomatyczne:
o aby członkowie misji dyplomatycznej (a zwłaszcza szef i personel dyplomatyczny)
mogli należycie i swobodnie wywiązywać się ze swoich zadań, należy utworzyć dla
nich odpowiednią sytuację prawną, dającą pełne bezpieczeństwo i niezależność
działania – uzasadnienie potwierdzone przez KW ‘61
o zakres przedmiotowy
 nietykalność osobista (art. 29 KW ’61: „(…) nie podlega on aresztowaniu w
żadnej formie”), której towarzyszy obowiązek państwa przyjmującego
zapewnienia przedstawicielowi dyplomatycznemu należytej ochrony
 immunitet jurysdykcyjny w sprawach karnych (we wszelkich stadiach
postępowania), cywilnych (z pewnymi wyjątkami) i administracyjnych
(wszelkiego rodzaju postępowanie, jurysdykcja policyjna) państwa
przyjmującego
 przedstawiciel jest za to sądzony za popełnione przestępstwo w
państwie wysyłającym
 zrzec się immunitetu jurysdykcyjnego może tylko państwo
wysyłające (art. 32. 1 KW ’61)
 brak zobowiązania do składania zeznań w charakterze świadka
 immunitet podatkowy i celny (art. 34 KW ’61) – zwolnienie od wszelkich
opłat i podatków (z wyjątkami, np. podatki pośrednie automatycznie wliczane
w ceny produktów)
o zakres podmiotowy
 szef misji dyplomatycznej i personel dyplomatyczny z rodzinami, o ile są oni
obywatelami państwa wysyłającego korzystają z pełni immunitetów i
przywilejów
 personel administracyjno-techniczny z rodzinami korzysta z immunitetów i
przywilejów, ale immunitet od jurysdykcji cywilnej i administracyjnej nie ma
zastosowania do czynności dokonanych poza pełnieniem obowiązków
służbowych
 członkowie służby misji korzystają z immunitetów w odniesieniu do czynów
dokonywanych podczas pełnienia funkcji (np. kierowca, kiedy odwozi
ambasadora)
o zakres terytorialny
 terytorium państwa przyjmującego
 przyznawanie immunitetów i przywilejów na terenie państw trzecich, jeśli
członek misji podróżuje tam służbowo (nie dotyczy personelu admin. - tech.)
o zakres czasowy
 art. 39 KW ’61 – każda osoba uprawniona korzysta z immunitetów i
przywilejów od chwili wjazdu na terytorium państwa przyjmującego w celu
objęcia swego stanowiska, albo, jeśli już znajduje się na tym terytorium, od
chwili notyfikacji jej nominacji właściwym władzom państwa przyjmującego
 kiedy funkcja dobiega końca, przywileje i immunitety członka misji wygasają
wraz z opuszczeniem przez niego terytorium państwa przyjmującego
(również przy zerwaniu stosunków dyplomatycznych czy wybuchu wojny
między państwami)
 wyjątek stanowi uznanie członka misji za persona non grata i
nieopuszczanie przez niego terytorium państwa przyjmującego, które
może wtedy wycofać jego przywileje i immunitety
 obowiązek członków misji wobec państwa przyjmującego:
o poszanowanie i przestrzeganie prawa wewnętrznego (chyba że pewne przepisy
expressis verbis zakładają, że osoba, której przysługuje immunitet, nie musi ich
przestrzegać – art. 41. 1 KW ’61)
o niemieszanie się do spraw wewnętrznych państwa przyjmującego
o właściwe odnoszenie się do państwa przyjmującego, szacunek wobec jego kultury,
instytucji i tradycji
o niedziałania na szkodę państwa przyjmującego

pomieszczenia misji dyplomatycznej – budynki lub część budynków i tereny przyległe do nich,
użytkowane do celów misji, łącznie z rezydencją szefa misji:

 nietykalne – funkcjonariusze państwa przyjmującego nie mogą wchodzić na ich teren bez
zgody szefa misji (art. 22 KW ’61)
 prawo państwa przyjmującego do umieszczenia swojej flagi i godła na budynku misji
 obowiązek użytkowania pomieszczeń misji zgodnie z ich funkcjami

misje specjalne – czasowo reprezentujące państwo, wysłane przez jedno państwo do drugiego za jego
zgodą w celu wspólnego rozpatrzenia określonych spraw albo wypełnienia wobec niego określonego
zadania:

 organ historycznie starszy niż stałe misje dyplomatyczne

 wyróżnia się misje specjalne o charakterze:
 o polityczno-ceremonialnym, kierowane przez osoby o najwyższych stanowiskach
państwowych
o dyplomatycznym, kierowane przez osoby z resortu spraw zagranicznych
o technicznym
 działają na tych samych zasadach, co misje dyplomatyczne

Prawo konsularne

źródła prawa konsularnego:

 prace nad kodyfikacją prawa konsularnego podjęto w 1955 r. przez KPM i zwieńczyło je
podpisanie w Wiedniu w 1963 r. w Wiedniu Konwencji o stosunkach konsularnych (weszła w
życie w 1967, a Polska jest stroną od 1981) – 179 państw-stron
 umowy bilateralne (stanowią one wobec KW ’63 lex specialis)
 prawo wewnętrzne poszczególnych państw

ustalanie stosunków konsularnych następuje na podstawie porozumienia między państwami, przy

czym według KW ’63 zgoda na nawiązanie stosunków dyplomatycznych oznacza też nawiązanie
stosunków konsularnych (odwrotna sytuacja ma miejsce przy zerwaniu stosunków – wtedy i jedne, i
drugie należy zerwać odrębnymi aktami)

funkcje urzędów konsularnych:

 ogólne - częściowo pokrywające się z misją dyplomatyczną (ochrona interesu oraz obywateli
państwa wysyłającego)
o czuwanie nad wykonywaniem umów przez państwo przyjmujące
o działalność informacyjna i propagandowa
o uprawnienia w dziedzinie handlu, kultury etc.
o zadania specjalne
 administracyjne (wynikające z prawa administracyjnego państwa wysyłającego)
o prowadzenie rejestru obywateli państwa wysyłającego zamieszkałych w danym
okręgu konsularnym
o wydawanie dokumentów podróży
o sporządzanie aktów urodzenia i aktów zgonów obywateli państwa wysyłającego
o przyjmowanie oświadczeń w sprawie obywatelstwa i w sprawie wstępowania w
związek małżeński obywateli państwa wysyłającego
 sądowe:
o ochrona interesów obywateli w sprawach spadkowych
o opieka nad małoletnimi
o porozumiewanie się z obywatelami państwa wysyłającego aresztowanymi w państwie
pobytu
o przesłuchiwanie własnych obywateli na wniosek państwa wysyłającego
o doręczanie pism procesowych
 kontrola i nadzór nad żeglugą morską i powietrzną
o
 o

członkowie misji konsularnych:

 klasy kierowników urzędów konsularnych:

o konsule generalni
o konsule
o wicekonsule
o agenci konsularni (bardzo rzadko występujący)
 personel konsularny:
o urzędnicy konsularni bez kierownika urzędu (z nim – „członkowie urzędu”)
 pracownicy konsularni:
o personel administracyjno-techniczny
 personel służby

listy komisyjne odpowiadają listom uwierzytelniającym i są przesyłane do państwa przyjmującego, a

następnie przekazywane na ręce MSZ

 exequatur – akt stanowiący państwa przyjmującego, po którego dokonaniu kandydat

mianowany na kierownika urzędu konsularnego (po uprzednim złożeniu listów komisyjnych)
otrzymuje zgodę na pełnienie funkcji; jest to więc równocześnie moment wejścia w życie
przywilejów i immunitetów

zakończenie pełnienia funkcji członka urzędu konsularnego:

 odwołanie z woli państwa wysyłającego

 odwołanie z woli państwa przyjmującego (uznanie za persona non grata)

różnica statusu prawnego między dyplomatą a konsulem:

 różny zakres przywilejów i immunitetów

o immunitet dyplomatyczny jest pełny, a urzędnik konsularny posiada immunitet
funkcyjny, który działa tylko w czasie wypełniania danej funkcji
o art. 41 KW ’63 – urzędnik konsularny może zostać tymczasowo aresztowany lub
zatrzymany po popełnieniu „ciężkiej zbrodni” oraz więziony na mocy prawomocnego
wyroku sądowego
  wyjątki wobec powództw cywilnych:
 wynikłych z umów zawartych przez urzędników/pracowników
konsularnych, w których nie występowali oni wyraźnie ani w sposób
domniemany jako przedstawiciele państwa wysyłającego
 wytoczonych przez osoby trzecie wskutek szkód powstałych w
wyniku wypadku w państwie przyjmującym
o art. 44 KW ’63 – urzędnicy konsularni mogą być powołani do składania zeznań, ale
mogą odmówić; pracownicy konsularni mogą odmówić, ale nie powinni
o urzędnicy konsularni nie podlegają jurysdykcji państwa przyjmującego co do
wykonywanej funkcji
o członkowie rodzin urzędników konsularnych nie korzystają z głównych przywilejów i
immunitetów z uwagi na ich funkcyjny charakter
o przywileje i immunitety obowiązują od rozpoczęcia pełnienia funkcji do jego
zakończenia (a nie do momentu opuszczenia terytorium państwa)

konsul honorowy (art. 68 KW ’63) – obywatel państwa przyjmującego (a nie, jak regularni urzędnicy,
państwa wysyłającego), który nie pobiera wynagrodzenia za swoją pracę i może swobodnie prowadzić
działalność zarobkową
Organizacje międzynarodowe

Podmiotami prawa międzynarodowego są organizacje rządowe, czyli formy współpracy państw,

obejmujące względnie stały zakres uczestników. Ich podmiotowość ma charakter wtórny, zależy
bowiem od woli państw. Organizacja międzynarodowa działa na podstawie umowy międzynarodowej,
stanowiącej jej statut, ma stałe organy o określonych kompetencjach i uprawnieniach oraz realizuje
stawiane przed nią cele. Tradycje organizacji międzynarodowych mają charakter koordynacyjny
względem działalność państw; przeciwieństwem jest charakter ponadnarodowy UE, która może
narzucać państwom pewne działania.

Organizacje pozarządowe za swoich członków mają nie państwa, ale związki, instytucje, osoby
prawne i fizyczne z różnych państw. Nie działają one na podstawie umów międzynarodowych, ale na
podstawie porozumień nieformalnych lub porozumień o charakterze wewnętrznoprawnym.
Odpowiednie stosunki (na zasadzie konsultacji) może z nimi zawiązać np. Rada Gospodarcza i
Społeczna ONZ.

organizacje międzynarodowe można podzielić:

 wg członkostwa:
o powszechne (uniwersalne)
o regionalne (partykularne)
 wg kompetencji:
o o kompetencjach ogólnych (np. ONZ, OPA, LPA, UA)
o o kompetencjach specjalnych (wszystkie organizacje wyspecjalizowane związane z
ONZ)
 wg stopnia władzy w stosunku do państw członkowskich:
o koordynacyjne
o ponadnarodowe (z kompetencjami poważnie ograniczającymi suwerenność państw
członkowskich)

organy organizacji międzynarodowych można podzielić:

 wg składu:
o złożone z państw
o złożone z osób fizycznych
 wg liczebności:
o plenarne
o o ograniczonym składzie
 wg miejsca w strukturze organizacji:
o główne
o pomocnicze
 wg okresu, na jaki są powołane:
o stałe
o czasowe
 wg funkcji:
 o naczelne (polityczne, deliberujące)
o wykonawcze (zarządzające organizacją w oparciu o decyzje o charakterze ogólnym
podjęte przez organ naczelny)
o administracyjne
o kontrolne
o pokojowego załatwiania sporów
o konsultacyjne i doradcze

Organizacja Narodów Zjednoczonych

Karta Narodów Zjednoczonych

 podpisana 26 czerwca 1945, weszła w życie 24 października 1945

 51 państw-założycieli, obecnie: 193 państwa członkowskie

cele ONZ (art. 1 KNZ)

 utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa na świecie

 rozwój przyjaznych stosunków między narodami (konsolidacja pokoju powszechnego)
 popieranie współpracy międzynarodowej oraz poszanowania praw człowieka
 harmonizowanie działalności międzynarodowej
 dekolonizacja (osiągnięty)

zasady działania ONZ (art. 2 KNZ):

 suwerenna równość wszystkich państw

 pacta sunt servanda – wykonywanie zobowiązań KNZ w dobrej wierze
 załatwianie sporów międzynarodowych pokojowymi środkami
 okazywanie ONZ wszelkiej pomocy w każdej akcji podjętej zgodnie z KNZ
 powstrzymywanie się od groźby użycia siły lub/i samego jej użycia
 nieinterweniowanie w sprawy wewnętrzne państw (zarówno przez członków, jak i samo ONZ)

członkostwo w ONZ (art. 3 - 6 KNZ)

 pierwotne – państwa-założyciele, które uczestniczyły w konferencji założycielskiej w San

Francisco (50 państw) bądź podpisały Deklarację NZ z 1942 (Polska), podpisały i
ratyfikowały KNZ
o szczególne miejsce wyróżnionych w KNZ pięciu wielkich mocarstw (USA, Chiny,
ZSRR, którego kontynuatorem jest Rosja, Francja, UK) o wyjątkowych prawach i
obowiązkach
 wtórne:
o KNZ jest otwarta warunkowo – członkiem ONZ może zostać każde państwo, które
miłuje pokój, przyjmie zobowiązania z KNZ i, zdaniem ONZ, będzie w stanie je
wykonywać
 art. 5 KNZ – członek ONZ, przeciwko któremu RB podjęła akcję zapobiegawczą lub
przymusową, może zostać zawieszony przez ZO na wniosek RB
 art. 6 KNZ – członek ONZ może zostać wykluczony przez ZO na wniosek RB wobec
uporczywego łamania przepisów KNZ
  zaległości w płaceniu składek od co najmniej dwóch lat mogą ograniczyć prawo głosu
państwa w ZO

struktura organizacyjna ONZ:

 organy główne (art. 7.1. KNZ)

o Zgromadzenie Ogólne
 złożone ze wszystkich państw (każde państwo może mieć max. 6
przedstawicieli)
 każde państwo dysponuje 1 głosem
 sesja zwyczajna trwa od trzeciego wtorku września do połowy grudnia
 sesje nadzwyczajne zwołuje Sekretarz na żądanie RB lub większości
członków w kwestiach niecierpiących zwłoki dotyczących pokoju i
bezpieczeństwa światowego
 kompetencje ZO:
 omawianie wszystkich sytuacji związanych z pokojem i
bezpieczeństwem
o możliwość udzielania zaleceń państwom członkowskim oraz
RB (o ile RB nie zadziała sama)
 zatwierdzanie budżetu
 wybór niestałych członków RB, członków Rady Gosp. i Społecznej,
oraz, wspólnie z RB, sędziów MTS
 mianowanie z rekomendacji RB Sekretarza Generalnego ONZ
 decydowanie o członkostwie w ONZ
 współdziałanie w załatwianiu sporów międzynarodowych
(ograniczone na rzecz RB poprzez brak uprawnienia ZO do
przeprowadzania akcji w dziedzinie światowego pokoju i
bezpieczeństwa oraz brak uprawnienia do udzielania w takiej sytuacji
zaleceń bez wyraźnej zgody RB)
 inicjacja badań i udzielanie zaleceń w celu rozwoju i kodyfikacji
prawa międzynarodowego oraz rozwijania politycznej współpracy
międzynarodowej
 wspieranie współpracy gosp., kult., społ., wych., zdrowotn.
 rozpatrywanie raportów RB i innych organów ONZ
 procedury głosowania w ZO (sprawa – większość – kworum)
 sprawy zwykłe – zwykła większość obecnych i głosujących, nie
licząc wstrzymujących się od głosowania
 sprawy ważne (np. przyjmowanie nowych członków, wykluczanie
członków, wybór niestałych członków RB, sprawy budżetowe) –
większość 2/3 głosów obecnych i głosujących, nie licząc
wstrzymujących się od głosowania
 wybór sędziów MTS – większość bezwzględna (więcej głosów „za”
niż wszystkich innych)
 poprawki do KNZ:
o KNZ przewiduje dwa sposoby wprowadzania zmian KNZ:
 zwykłe zmiany – większość 2/3 wszystkich członków
ZO i ratyfikacja przez 2/3 członków całej ONZ (w
tym pięć wielkich mocarstw)
  rewizja Karty w ramach konferencji rewizyjnej, na
której poprawki uchwala się większością 2/3 głosów
z takim samym, jak wyżej trybem ratyfikacji
(również tu wymagana jest zgoda wszystkich
członków stałych RB)
 uchwały ZO co do własnych spraw wewnętrznych są prawnie wiążące,
natomiast uchwały co do postępowania innych państw mają charakter zaleceń
z uwagi na to, że Organizacja nie może narzucać państwom nowych
obowiązków
o Rada Bezpieczeństwa
 spoczywa na niej główna odpowiedzialność za utrzymanie na świecie pokoju
i bezpieczeństwa (RB działa w tym zakresie z tytułu delegacji władzy, w
imieniu wszystkich państw)
 złożona z 15 członków (5 stałych w postaci wielkich mocarstw światowych o
największym potencjale wojskowym i gospodarczym oraz 10 niestałych,
wybieranych na okres dwóch lat przez ZO)
 kompetencje RB:
 pokojowe załatwianie sporów
 podejmowanie akcji w razie zagrożenia pokoju, naruszenia pokoju i
aktów agresji
 opracowanie planów regulowania systemu zbrojeń
 wiele kompetencji szczegółowych wynikających z postanowień KNZ
 procedura głosowania w RB:
 sprawy proceduralne (np. powoływanie organów pomocniczych,
uchwalanie regulaminu) – większość głosów 9/15 jakichkolwiek
członków RB
 sprawy merytoryczne – większość głosów 9/15 z włączeniem w to
wszystkich członków stałych (zasada jednomyślności pięciu
mocarstw)
 wybór sędziów do MTS-u – bezwzględna większość głosów (8
głosów „za”) jakichkolwiek członków RB
 decyzje podejmowane przez RB wobec państw są prawnie wiążące (np. w
sprawie akcji w razie zagrożenia pokoju), natomiast zalecenia RB nie
posiadają mocy wiążącej (np. dotyczące pokojowego załatwiania sporów)
o Rada Gospodarcza i Społeczna
 w jej skład wchodzą obecnie 54 państwa wybierane na 3 lata przez ZO (co
roku wymieniana jest 1/3 składu, czyli 18 państw)
 do kompetencji Rady należą zagadnienia gospodarcze, kulturalne, naukowe,
społeczne, wychowawcze, zdrowia publicznego (koordynacja działalności
ONZ i innych organizacji międzynarodowych „systemu ONZ” poprzez m. in.
zawieranie umów z organizacjami wyspecjalizowanymi dot. ich związku z
ONZ, konsultowanie się i udzielanie zaleceń organizacjom, otrzymywanie
sprawozdań od organizacji czy dopuszczenie organizacji do udziału w
obradach, bez prawa głosu)
 Rada może prowadzić badania, wydawać zalecenia i ma inicjatywę
prawotwórczą
 każdy członek Rady ma 1 głos, a uchwały Rady zapadają większością głosów
członków obecnych i głosujących
 charakter uchwał jest identyczny do ZO ONZ – uchwały wewnętrzne są
prawnie wiążące, a adresowane do państw mają charakter zaleceń
o Sekretariat
 złożony z Sekretarza Generalnego i personelu
 winien działać całkowicie niezależnie (państwa mają obowiązek szanować
międzynarodowy charakter tego urzędu)
 Sekretarz Generalny:
 najwyższy urzędnik ONZ
 może on zwrócić uwagę RB na każdą sprawę, która, jego zdaniem,
zagraża światowemu pokojowi i bezpieczeństwu
 mianuje pracowników Sekretariatu i odpowiada za całokształt ich
działalności
 powoływany przez ZO na zalecenie RB
 wraz z zastępcami korzysta z przywilejów i immunitetów
dyplomatycznych
 spory między członkami personelu ONZ a Organizacją rozstrzyga Trybunał
Administracyjny ONZ
o Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości
o Rada Powiernicza (obecnie zawieszona)
 organy główne (zazwyczaj ZO i RB) mogą tworzyć organy pomocnicze

siedziba ONZ:

 od 1946 r. stałą siedzibą ONZ jest Nowy Jork

 umowa ONZ z USA z 1947 r. określa granice tzw. okręgu administracyjnego ONZ, gdzie, jeśli
umowa nie stanowi inaczej, może obowiązywać prawo wewnętrzne USA
 w świetle prawa, okręg administracyjny ONZ winien traktowany jak urząd misji
dyplomatycznej – jest on nietykalny, ONZ może wydalać z niego osoby niepożądane,
aczkolwiek ONZ ma obowiązek starać się, by jego siedziba nie stała się miejscem azylu

budżet ONZ:

 obejmuje trzy rodzaje wydatków:

o budżet regularny – finansowany ze składek członkowskich
 wydatki administracyjne na utrzymanie Sekretariatu ONZ
 wydatki związane z sesjami i konferencjami
 jego projekt przygotowuje Sekretariat, a zatwierdza go ZO ONZ na dwa lata
o na operacje pokojowe – finansowane ze składek członkowskich
 realizowane przez UNDP oraz organizacje wyspecjalizowane ONZ
o na pomoc humanitarną i rozwój gospodarczy – finansowane z wpłat dobrowolnych

misje pokojowe – instytucja, przy pomocy której ONZ skutecznie uczestniczy w obronie pokoju i
bezpieczeństwa międzynarodowego w różnych regionach świata, w celu peacebuildingu

 decyzje w tej sprawie podejmuje się z mandatu RB i obejmują one działania dotyczące strefy
militarnej
o zadania misji pokojowych o charakterze stabilizacyjnym są wykonywane przy
pomocy Doraźnych Sił Zbrojnych ONZ (UNEF), którymi kieruje Dowódca Sił
Zbrojnych oraz Specjalny Przedstawiciel
układy regionalne – według KNZ, to umowy polityczne zawarte przez państwa geograficznie
określonego regionu w celu utrzymania regionalnego pokoju i bezpieczeństwa

 Organizacja Państw Amerykańskich

o1889 – pierwsza konferencja panamerykańska
o1928 – przyjęcie przez VI konferencję Konwencji w sprawie Unii Panamerykańskiej
o1947 – przyjęcie Międzyamerykańskiego Traktatu o Pomocy Wzajemnej
o1948 – podpisanie w Bogocie Karty Organizacji Państw Amerykańskich
(zrewidowanej protokołem z Buenos Aires ’67)
 zadania OPA: umacnianie pokoju i bezpieczeństwa kontynentu, zapewnianie
pokojowego załatwiania sporów, organizowanie wspólnej akcji na wypadek
agresji, rozwiązywanie różnorakich zagadnień
 organy OPA: Konferencja Międzyamerykańska, Zjazd Konsultacyjny MSZ,
Rada, Unia Panamerykańska
 Karta OPA potwierdza zasady prawa międzynarodowego zawarte w art. 2
KNZ oraz mieści w sobie zobowiązania sojusznicze (w razie agresji na
któregokolwiek z członków ma obowiązywać zasada „jeden za wszystkich,
wszyscy za jednego”)
 Liga Państw Arabskich
o 1945 – podpisanie Paktu Ligi Państw Arabskich; obecnie jego stronami są wszystkie
państwa arabskie
o cel LPA: zacieśnianie stosunków we wszystkich dziedzinach między państwami
arabskimi, uzgadnianie akcji politycznej w zakresie obrony ich niepodległości i
suwerenności
o należą do niej zarówno konserwatywne monarchie, jak i państwa postępowe
 Unia Afrykańska
o 2002 – przekształcenie Organizacji Jedności Afrykańskiej w UA na podstawie Aktu
tworzącego Unię Afrykańską
o cele UA:

o działa w
oparciu o najważniejsze zasady prawa międzynarodowego
o do jej najważniejszych zadań należy walka z powszechnym ubóstwem czy
rozstrzyganie licznych sporów granicznych

przymierza wojskowe – umowy, w których strony przyrzekają sobie wzajemną pomoc wojskową,
dopuszczalność zawierania których wynika z zawartego w KNZ indywidualnego i zbiorowego prawa
do samoobrony
 NATO
o 1949 – podpisanie Paktu Północnoatlantyckiego w Waszyngtonie przez 12 państw
(USA, UK, Francja, Belgia, Holandia, Luksemburg, Dania, Norwegia, Islandia,
Włochy, Portugalia i Kanada)
o Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego powstała w okresie zimnej wojny i miała
umożliwić USA prowadzenie polityki z pozycji siły wobec państw socjalistycznych
 posiada organy cywilne i wojskowe
 atak zbrojny przeciwko jednemu z członków jest rozumiany jako atak na
wszystkie państwa
 obowiązek udzielania pomocy akcjom zarządzonym przez NATO, o których
zawsze należy powiadomić RB ONZ
 Rada Europy
o 1949 – utworzenie organizacji w Londynie przez 10 państw Europy Zachodniej;
obecnie RE liczy sobie 47 członków
o podstawowym celem jest uściślanie jedności między państwami członkowskimi i
rozwijanie ideałów będących wspólnym dziedzictwem członków
o członkiem RE może zostać każde państwo europejskie, które uznano za zdolne do
przestrzegania rządów prawa, poszanowania podstawowych praw człowieka oraz
aktywnej współpracy w realizacji podstawowych celów organizacji
o RE i jej funkcjonariusze korzystają z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych
o główne organy: Komitet Ministrów (uchwalanie umów międzynarodowych,
przyjmowanie nowych członków, uchwalanie programu działania organizacji i jej
budżetu, decydowanie w sprawach wewnętrznych organizacji), Zgromadzenie
Parlamentarne (przyjmowanie różnego rodzaju uchwał, inicjowanie działania
Komitetu Ministrów, dyskusja na temat spraw wchodzących w kompetencje RE) i
Sekretariat Generalny (administracja, depozycja umów)
o system ochrony praw człowieka w ramach RE:
 EKPC i system ochrony jej postanowień oparty na skardze indywidualnej do
ETPC w Strasburgu
o
 OBWE (Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie)
o 1975 – uchwalenie Aktu Końcowego KBWE, który składał się z tzw. koszyków
 koszyk I – zagadnienia bezpieczeństwa w Europie
 koszyk II – współpraca międzynarodowa na wielu płaszczyznach
 koszyk III – współpraca humanitarna
 koszyk IV – kontynuacja podjętych działań
o 1995 – przekształcenie KBWE w OBWE
o
Załatwianie sporów międzynarodowych

sytuacja międzynarodowa – określony co do czasu i miejsca układ stosunków międzynarodowych

spór międzynarodowy – sytuacja, w której państwa występują ze skonkretyzowanymi, sprzecznymi

stanowiskami i roszczeniami; nieporozumienie w przedmiocie prawa lub faktu

 spory kwalifikowane – sytuacje lub spory zagrażające pokojowi międzynarodowemu, które

państwa mają obowiązek rozwiązywać; prawem kwalifikacji sporów dysponuje Rada
Bezpieczeństwa, która może również zalecić odpowiednie sposoby postępowania albo metody
załatwienia (jej zalecenie nie będzie oczywiście wiążące)
 spory zwykłe – konflikty niezagrażające międzynarodowemu pokojowi i bezpieczeństwu,
których państwa nie mają obowiązku rozwiązywać

według Karty NZ, wszyscy członkowie ONZ „powinni załatwiać swe spory międzynarodowe przy
pomocy środków pokojowych (…)”, w sposób bezpieczny dla całej społeczności międzynarodowej
oraz jej bezpieczeństwa, bez uciekania się do siły lub groźby użycia siły

sposoby załatwiania sporów (ich wybór zależy od woli stron):

 nieprowadzące do rozstrzygnięcia wiążącego dla stron

o postępowanie dyplomatyczne (bez udziału organu międzynarodowego)
 negocjacje (rokowania)
 najprostszy i najbardziej naturalny sposób załatwiania sporów
 inne sposoby załatwiania sporów mają często charakter pomocniczy
wobec negocjacji
 mogą być prowadzone na różnych szczeblach (np. przez głowy
państw, szefów rządów, ministrów spraw zagranicznych)
 wg KW ’61 jedną z funkcji misji dyplomatycznej jest prowadzenie
rokowań z państwem przyjmującym (zatem szef misji
dyplomatycznej nie potrzebuje specjalnego pozwolenia)
 dobre usługi (KH ’07)
 bierze w nich udział jedno lub kilka państw trzecich, które są w
dobrych stosunkach ze stronami sporu i starają się ułatwić państwom
biorącym udział w sporze nawiązanie bezpośrednich rokowań
 państwo nieuczestniczące w sporze może samo je zaoferować
 pośrednictwo (KH ’07)
 bierze w nim udział państwo trzecie, będące w dobrych stosunkach ze
stronami sporu, które uczestniczy w samych negocjacjach i udziela
stronom wskazówek
 państwo trzecie może samo je zaoferować
 głównym zadaniem państwa trzeciego jest godzenie przeciwnych
roszczeń i łagodzenie ewentualnej niechęci między państwami-
stronami sporu
  czynności pośrednika kończą się wraz ze stwierdzeniem, że
zaproponowane środki pogodzenia się nie zostały przyjęte, kiedy
pośrednik przyczynił się do zakończenia sporu, kiedy spór ustał z
innej przyczyny lub kiedy państwa załatwiły spór inaczej
 często rolę pośrednika powierza się np. wybitnym osobistościom czy
organizacjom międzynarodowym
o postępowanie z udziałem organów międzynarodowych nieposiadających uprawnień
do wydawania orzeczeń wiodących dla stron (ostateczna decyzja co do sporu zależy
od dobrej woli stron):
 badania komisji śledczych (badawczych) (KH ’07)
 mogą być powoływane za zgodą stron będących w sporze w celu
wyjaśnienia stanu faktycznego i stwierdzenia faktów, jeśli są one
sporne
 KH ’07 przewiduje powołanie komisji po wyczerpaniu drogi
dyplomatycznej (choć skorzystanie z procedury jest fakultatywne)
 skład komisji określają same strony
 postępowanie przed komisją jest kontradyktoryjne; uchwały komisji
podejmowane są większością głosów jej członków, natomiast pracę
komisji kończy sporządzenie sprawozdania ze stwierdzeniem faktów
 koncyliacja
 komisja koncyliacyjna po zbadaniu stanu faktycznego sporu zaleca
jego konkretne rozstrzygnięcie (łączenie elementów badań i mediacji)
 podobnie jak przy badaniach, postępowanie jest kontradyktoryjne, a
uchwały zapadają większością głosów
 działalność komisji koncyliacyjnej kończy sporządzenie protokołu, w
którym stwierdza się, że strony uznały warunki porozumienia i
osiągnęły je lub że stron nie można było pojednać
 kończące się wiążącym rozstrzygnięciem (zasądzeniem)
o arbitraż (KH ’07)
 przedmiotem arbitrażu międzynarodowego jest rozstrzyganie sporów między
państwami przez sędziów przez nie wybranych w oparciu o poszanowanie
prawa; zastosowanie arbitrażu wiąże się z obowiązkiem poddania się w
dobrej wierze wyrokowi (art. 37 KH ’07)
 wyrok zostaje wydany na podstawie prawa
 poddanie się arbitrażowi musi być podparte zgodą stron w sporze (wyrażoną
ex post lub z góry – tu np. poprzez zawarcie w umowie międzynarodowej tzw.
klauzuli arbitrażowej) na mocy kompromisu – specjalnej umowy
międzynarodowej
 arbitraż zostaje powierzony jednemu arbitrowi lub komisji o nieparzystej
liczbie członków
 w kompromisie strony określają również skład trybunału
arbitrażowego, natomiast w zgodzie wyrażonej ex ante (klauzula czy
umowa arbitrażowa) sposób powołania trybunału powinien być
przewidziany
 KH ’07 w art. 45 również przewiduje procedurę tworzenia trybunału
w razie braku zgody stron co do jego ukonstytuowania
 postępowanie odbywa się na zasadach ustalonych przez strony – w razie ich
braku stosuje się procedurę opisaną w KH ’07:
  postępowanie pisemne
 rozprawa ustna
 po złożeniu wszelkich wyjaśnień i dowodów zamknięcie rozprawy
 narada (tajna i zamknięta), w której decyzja zapada większością
głosów
 wyrok:
 odczytywany na posiedzeniu publicznym
 musi być zaopatrzony w uzasadnienie
 wiąże tylko strony w sporze
 jest ostateczny i bezapelacyjny
 w razie sporu stron co do interpretacji i wykonania wyroku, podlega
on rozpatrzeniu przez ten sam sąd
 Stały Trybunał Arbitrażowy:
 stała jest w nim tylko lista osób, które mogą podjąć się roli arbitra i z
w której w razie sporu strony mogą wybrać skład sądzący
 grupy narodowe - każda strona KH ‘07 wyznacza co najwyżej 4
osoby o powszechnie uznanej kompetencji w dziedzinie prawa
międzynarodowego, szanowane i gotowe podjęcia się funkcji arbitra
 sekretariat STA mieści się w Hadze
 bardzo niewielkie znaczenie tego organu
o postępowanie sądowe

postępowanie przed organami NZ:

 Rada Bezpieczeństwa jest organem pojednawczym, którego zadaniem jest wskazanie, co

strony mają uczynić, aby załatwić spór:
o może rozpatrywać spory kwalifikowane na wniosek państwa (dowolnego, nawet
niebędącego członkiem ONZ, ale w tym wypadku tylko, jeśli przyjmie ono
zobowiązania do pokojowego załatwiania sporów wynikające z Karty) lub państw, na
wniosek ZO, z inicjatywy Sekretarza Generalnego lub z urzędu
o może w danej sprawie podjąć uchwałę o charakterze zalecenia
o przy zgłaszaniu sprawy państwo samo decyduje, czy kieruje ją do RB ONZ, czy do
ZO ONZ
o strony mają obowiązek skierować do RB ONZ spory kwalifikowane, jeśli wyczerpały
wymienione wcześniej środki rozwiązywania sporów
 RB ONZ może (po uprzednim stwierdzeniu zagrożenia dla
międzynarodowego pokoju) ograniczyć się do wskazania stronom pewnej
metody załatwienia sporu lub zalecić merytoryczne warunki załatwienia
sportu
o ma prawo wkraczać z urzędu we wszystkie spory kwalifikowane i może zbadać każdy
spór pod kątem potencjalnego zagrożenia dla bezpieczeństwa światowego
 na podstawie art. 33.2. RB może wezwać strony do załatwienia sporu
wskazaną przez nią metodą (zgodnie z art. 36.1. może to nastąpić w każdej
fazie sporu kwalifikowanego)
o RB powinna wziąć pod uwagę procedurę już przyjętą przez strony w celu załatwienia
sporu (art. 36.2.), choć nie jest to postanowienie wiążące
 ow kontekście sporów zwykłych (o których załatwianiu również traktuje rozdział VI
KNZ) RB może wydać zalecenie w celu ich pokojowego rozwiązania, jednak muszą
się na to zgodzić strony sporu (art. 38)
 Zgromadzenie Ogólne:
o rozpatruje spory na wniosek państwa (dowolność podobna jak w wypadku RB ONZ)
lub Rady Bezpieczeństwa
o ma ograniczone w stosunku do RB ONZ kompetencje w kwestii rozwiązywania
sporów

sądownictwo międzynarodowe:

 Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej

odziałał w latach 1922 – 1940
oPakt Ligi Narodów przewidział dla niego kompetencje do rozpatrywania wszystkich
sporów międzynarodowych przedstawionych przez strony oraz wydawania na
życzenie Rady lub Zgromadzenia opinii doradczych w każdym sporze lub innej
sprawie
o statut STSM został przyjęty w 1920 r. przez Zgromadzenie LN i wszedł w życie w
1921 r.
o od 1936 r. wprowadzono nowy regulamin wewnętrzny dla STSM
o łącznie STSM wydał 30 wyroków i 27 opinii doradczych
o jego działalność kontynuuje MTS
 Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości
o rozpoczął działalność w 1946 jako główny organ sądowy Narodów Zjednoczonych
(art. 92 KNZ)
o podstawami jego ustroju są: Statut (ściśle oparty na statucie STSM) oraz Regulamin z
1946 r., zmieniany w latach 1972, 1978 i 2000; stronami statutu są wszyscy
członkowie ONZ (mogą nimi być również państwa, które nie należą do ONZ)
o pełni funkcje sądzenia w sporach i wydawania opinii doradczych (na żądanie ZO i RB
we wszelkich sprawach prawnych z mocy art. 96.1. oraz – na podstawie upoważnienia
ZO – na żądanie RGiS, RP i organizacji wyspecjalizowanych w sprawach prawnych
wynikających z ich działalności)
o składa się z 15 niezależnych sędziów o różnej przynależności państwowej,
wybieranych przez ZO i RB (niezależnie od siebie – art. 8 Statutu) spośród
kandydatów wyznaczonych przez grupy narodowe w STA (w wypadku członków
ONZ, którzy nie są stronami KH ’07, kandydatów wyznaczają grupy narodowe ad
hoc – art. 4 Statutu) o wysokiej moralności i kwalifikacjach do objęcia stanowisk
sędziowskich lub uznanej kompetencji w prawie międzynarodowym (art. 2 Statutu) na
9 lat z możliwością reelekcji (co 3 lata następuje wymiana 1/3 składu)
 na sędziego zostaje wybrany kandydat z bezwzględną większością głosów w
ZO i w RB (przy czym w RB tę większość ustala się w kontekście wszystkich
15 członków)
 ZO i RB muszą przy wyborze sędziów mieć na uwadze, by w składzie MTS
zapewnić reprezentacje głównych form cywilizacyjnych i zasadniczych
systemów prawnych świata (art. 9 Statutu)
o sędziowie korzystają w przywilejów i immunitetów dyplomatycznych, ale tylko w
przypadku gdy sprawują funkcje sędziowskie (art. 19 Statutu)
o MTS wybiera przewodniczącego i wiceprzewodniczącego na 3 lata oraz powołuje
sekretarza na 7 lat
o bezstronność wyrokowania:
 art. 16 Statutu – sędzia nie może zajmować żadnego stanowiska politycznego
lub administracyjnego ani wykonywać żadnego innego zawodu
 sędzia nie może otrzymywać instrukcji sędziowskich – reprezentuje siebie, a
nie swoje państwo
 art. 17 Statutu – sędzia nie może być w żadnej sprawie agentem, doradcą lub
adwokatem i nie może uczestniczyć w wyrokowaniu w sprawie, w której
poprzednio pełnił jedną z wymienionych ról lub występował w jakimkolwiek
innym charakterze
 każda strona w sporze ma prawo mieć w składzie MTS sędziego swojej
narodowości – bezstronność można wtedy zachować poprzez włączenie do
składu MTS obywateli obu stron sporu (instytucja sędziów narodowych –
osób będących sędziami tylko w danej sprawie)
 statut MTS nie stwarza dla stron obowiązku wyznaczania sędziów
narodowych – daje im do tego prawo, które, jeśli niewykorzystane,
pozostawia skład w ustawieniu stałym
 art. 24 Statutu - każdy sędzia może wyłączyć się ze składu sądzącego w
konkretnej sprawie (uwagę może mu również zwrócić przewodniczący); w
obu przypadkach wymagana jest zgoda obu stron, natomiast w razie sporu
decyduje Sąd
o kompetencja MTS ratione personae:
 stronami w postępowaniu spornym przed MTS mogą być tylko państwa
(zarówno członkowie ONZ, jak i państwa, które nie są stronami Statutu MTS
na warunkach ustalanych przez RB)
o kompetencja MTS ratione materiae:
 podstawą kompetencji MTS jest oczywista i niezaprzeczalna zgoda państw na
postępowanie
 art. 36.1. Statutu – kompetencji MTS podlegają wszelkie sprawy wyraźnie
przewidziane w Karcie lub w innych obowiązujących umowach oraz wszelkie
sprawy wniesione przez strony
 kompetencja nieobowiązkowa – zgoda państw na orzekanie MTS w
istniejącym sporze, która nie tworzy przepisu prawnego przewidującego na
przyszłość kierowanie sporów na drogę sądową
 kompetencja obowiązkowa – zgoda państw na poddanie MTS-owi
przyszłych sporów, zanim jeszcze one powstaną
 trzy sposoby wyrażenia zgody na kompetencję MTS:
o jednorazowa zgoda ex post na osądzenie zaistniałego już
ściśle określonego sporu, wyrażana w kompromisie
określającym przedmiot konfliktu
o klauzula sądowa – postanowienie umowy przewidujące
zgodę na kompetencje MTS we wszystkich sporach, jakie
mogą powstać w przyszłości w związku z interpretacją
konkretnej umowy międzynarodowej, zawierającej takową
klauzulę
 o klauzula fakultatywna – generalne wyrażenie zgody
poprzez złożenie jednostronnej deklaracji (może ona być
warunkowa i czasowa) na kompetencję Trybunału we
wszystkich sporach o charakterze prawnym, które dotyczą
wykładni umowy międzynarodowej, każdej kwestii prawa
międzynarodowego, istnienia faktu, który w razie
stwierdzenia stanowiłby naruszenie zobowiązania
międzynarodowego oraz rodzaju lub wysokości
odszkodowania należnego za naruszenie zobowiązania
międzynarodowego
 polska deklaracja z ’96 przewiduje, że PL uznaje co
do zasady jurysdykcję MTS w sprawach natury
prawnej z wyłączeniem m. in. sporów powstałych
przed złożeniem deklaracji, sporów dotyczących
terytorium i granic państwowych, sporów dot.
zanieczyszczenia środowiska naturalnego czy
sporów, które zgodnie z prawem międzynarodowym
objęte są wyłączną jurysdykcją RP
 w razie sporu co do kompetencji MTS, orzeka sam Trybunał
o komplety orzekające:
 zasadniczo MTS orzeka w pełnym składzie – kworum 9 sędziów stałych
 trzy rodzaje składów izb (rzadko używane):
 izba postępowania uproszczonego
 izba specjalna dla określonej kategorii sporu
 izba ad hoc do rozpoznania konkretnej sprawy
o postępowanie przed MTS:
 pisemne – przesłanie Sądowi i stronom przez sekretarza MTS, w porządku i
terminach określonych przez Sąd, memoriału, kontrmemoriału oraz replik
 ustne – rozprawa: wysłuchanie przez Sąd agentów, doradców i adwokatów,
zamknięta narada z głosowaniem większościowym
 wyrok:
 odczytywany na posiedzeniu publicznym
 każdy sędzia, który nie zgadza się z wyrokiem, może dołączyć opinię
odrębną, natomiast każdy sędzia, który nie zgadza się z
uzasadnieniem lub jego częścią, może dołączyć opinię indywidualną
 wiąże strony tylko w danej sprawie
 wykonalność wyroków gwarantuje KNZ (art. 94.1.), Statut MTS (art.
60) – wyrok MTS jest ostateczny i musi być wykonywany przez
strony, na których ciąży nałożone przez Sąd zobowiązanie
o strona w sporze może zgłosić wniosek o rewizję w
wyjątkowych okolicznościach:
 wniosek jest oparty na wykryciu decydującego dla
sprawy faktu
 w chwili wydania wyroku fakt ten nie był znany
sądowi i stronie występującej o rewizję wyroku
 wniosek o rewizję złożono najpóźniej w ciągu 6
miesięcy od wykrycia nowego faktu
 
wniosek o rewizję złożono przed upływem 10 lat od
dnia wydania wyroku
 w razie niewywiązywania się przez stronę z postanowień wyroku,
druga strona może odwołać się do RB – RB z kolei musi zapewnić
wykonanie wyroku
 w razie sporu co do znaczenia lub zakresu wyroku MTS wydaje
właściwą interpretację w formie wyroku
o w latach 1946 – 2016 MTS wydał 129 wyroków i 26 opinii doradczych
 Międzynarodowy Trybunał Prawa Morza
o utworzony w 1996 na podstawie Konwencji o prawie morza z 1982
o siedziba: Hamburg
o 21 sędziów reprezentujących różne systemy prawne wybranych na 9 lat
o zadaniem MTPM jest rozstrzyganie sporów dotyczących interpretacji bądź stosowania
Konwencji o prawie morza
o dotychczas rozpatrzył 23 sprawy

źródła prawa dotyczące załatwiania sporów międzynarodowych:

 Konwencja Haska o pokojowym załatwianiu sporów międzynarodowych z 18 października

1907
 Karta Narodów Zjednoczonych (rozdziały VI, XIV i Statut MTS – załącznik do karty i jej
integralna część)
 klauzule w wielu umowach międzynarodowych
 umowy bilateralne (np. traktaty arbitrażowo-koncyliacyjne)

środki odwetowe – działalność nadzwyczajna państw, mająca na celu ochronę swoich interesów,
będąca odpowiedzią na postępowanie innego państwa, które narusza te interesy:

 retorsje – działalność odwetowa państwa w odpowiedzi na sprzeczne ze swoimi interesami lub

nieprzyjazne działanie drugiego państwa za pomocą tych samych środków zgodnie z zasadą
proporcjonalności lub stosunkowości
 represalia – odwet, jaki państwo podejmuje w odpowiedzi na bezprawną działalność drugiego
państwa za pomocą takich samych środków (a więc środków bezprawnych, ale
usprawiedliwionych); rządzi tu stosunkowość – państwo odpowiadające musi podejmować
działania współmierne do przyczyny (obecnie stosowanie represaliów jest poważnie
ograniczone przez prawo międzynarodowe)
 embargo – zatrzymanie przedmiotów należących do obcego państwa (przede wszystkim
zatrzymanie w swoim porcie obcych statków)
 niegdyś formą odwetu była również blokada pokojowa, czyli zamknięcie komunikacji z
portami lub z wybrzeżem obcego państwa w czasie pokoju; stosowano ją jako środek nacisku
państw silniejszych na państwa słabsze
Prawo przeciwwojenne i prawo konfliktów zbrojnych

prawo przeciwwojenne – zespół norm utrudniających lub prawnie uniemożliwiających wybuch

wojny (np. takie, które bezpośrednio wprowadzają zakaz agresji czy umowy ograniczające zbrojenia
albo tworzące systemy bezpieczeństwa zbiorowego)

3 lipca 1933 – podpisanie Konwencji Londyńskich o określeniu napaści przez ZSRR, Polskę, Estonię,
Łotwę, Rumunię, Turcję, Iran i Afganistan, następnie przez ZSRR i państwa Małej Ententy i Turcję
oraz przez ZSRR i Litwę

 w świetle Konwencji Londyńskich agresorem jest państwo, które jako pierwsze popełni
jeden następujących czynów:
o wypowie wojnę innemu państwu
o dokona najazdu za pomocą sił zbrojnych na terytorium innego państwa, nawet bez
wypowiedzenia wojny
o zaatakuje za pomocą sił wojskowych terytorium, okręty lub samoloty innego państwa,
nawet bez wypowiedzenia wojny
o zastosuje blokadę morską wybrzeża lub portów innego państwa
o udzieli poparcia zbrojnym bandom, które zorganizowały się na jego terytorium i
napadają na inne państwo, lub odmówi pomocy innemu państwu w postaci możliwego
pozbawienia tychże band wsparcia lub opieki
 dwa kluczowe elementy powyżej definicji agresji to pierwszeństwo i stwierdzenie, że agresji
może dokonać tylko państwo przeciwko państwu

1974 – ZO ONZ przyjęło uchwałę definiującą agresję jako użycie sił zbrojnych przez jedno
państwo przeciwko suwerenności, integralności terytorialnej lub politycznej niezawisłości innego
państwa lub też użycie ich w inny sposób niezgodny z postanowieniami KNZ (art. 1)

 art. 3 wyszczególnia przykłady aktów agresji, jednak wyliczenie ich nie jest wyczerpujące,
bowiem RB może określić, że również inne akty stanowią agresję w świetle KNZ
 powyższa definicja, podobnie jak inne rezolucje ZO ONZ, nie ma mocy wiążącej

w chwili wybuchu WWI prawo międzynarodowe nie zawierało żadnej powszechnie obowiązującej
normy zakazującej wojny agresywnej; jej zakazu nie wprowadził także Pakt Ligi Narodów, a uchwała
Zgromadzenia LN dotycząca takiego zakazu nie miała mocy prawnie wiążącej

 pierwsza umową multilateralną zawierającą bezwzględny zakaz wojny agresywnej był pakt
Brianda-Kellogga, podpisany w 1928 r. w Paryżu – był on umową otwartą, która w 1939 r.
obowiązywała około 60 państw (w tym wszystkich późniejszych agresorów – Niemcy,
Włochy i Japonię)
 o pakt przeciwwojenny nie wykluczał jednak możliwości wojny obronnej; dopuszczał
on także wojnę sankcyjną (zbiorową akcję Ligi Narodów)
o umowa weszła w życie dopiero w lipcu 1929 r. (dla przyspieszenia sprawy ZSRR
podpisało z kilkoma sąsiadami tzw. Protokół Litwinowa, wprowadzający
postanowienia paktu w ich wzajemnych stosunkach jeszcze przed lipcowym wejściem
w życie)
o od wejścia w życie paktu paryskiego wojna agresywna została usunięta poza prawo
– dlatego też w przypadku WWII fakt rozpętania wojny stanowił naruszenie prawa
międzynarodowego po raz pierwszy
 na zasadzie bezwzględnego zakazu agresji zbudowany jest system organizacji ONZ
o art. 1 KNZ uznaje za główny cel organizacji utrzymanie międzynarodowego pokoju i
bezpieczeństwa
o art. 51 dopuszcza samoobronę i zbiorową akcję przeciwko ewentualnemu agresorowi
o norma zakazująca agresji ma charakter ius cogens
o ONZ traktuje powstrzymywanie się w stosunkach międzynarodowych od groźby lub
użycia siły w jakikolwiek sposób niezgodny z celami NZ jako obowiązek wszystkich
państw
 oprócz KNZ i rezolucji ZO, wiele umów międzynarodowych zakazuje użycia siły we
wzajemnych stosunkach między państwami (np. Pakt Ligi Państw Arabskich, Karta
Organizacji Państw Amerykańskich)
 zasada nieagresji stanowi jedną z pięciu zasad pokojowego współistnienia, które znalazły
potwierdzenie w wielu umowach międzynarodowych

bezpieczeństwo zbiorowe – system wspólnego zapobiegania agresji, oparty na umowie

międzynarodowej

 zasada zbiorowej samoobrony – atak na jednego z członków systemu jest uważany za atak na
wszystkich członków systemu i zobowiązuje do wzajemnej pomocy
 system bezpieczeństwa zbiorowego może mieć charakter uniwersalny (zakładać możliwość
objęcia wszystkich państw) lub regionalny (ich możliwość przewiduje art. 52 KNZ)
o 1 sierpnia 1975 – podpisanie w Helsinkach dokumentu końcowego Konferencji
Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, złożony z czterech części obejmujących:
zagadnienia dotyczące bezpieczeństwa w Europie, współpracę w dziedzinie
gospodarki, nauki, techniki oraz środowiska naturalnego, współpracę w dziedzinie
kontaktów, informacji, kultury i oświaty, działania po Konferencji
o konferencja dała początek obecnemu OBWE

uniwersalny system bezpieczeństwa zbiorowego ONZ:

 art. 2.5. – członkowie ONZ są zobowiązani okazywać Organizacji wszelką pomoc w każdej
akcji podjętej zgodnie z KNZ oraz powstrzymać się od pomocy państwu, przeciwko któremu
ONZ zastosowała środki prewencji lub przymusu
 w rozdziale VII KNZ znajdują się postanowienia co do stosowania zbiorowych środków
przeciwwojennych, role układów regionalnych w tym zakresie określa rozdział VIII, a
rozdział XVII zawiera postanowienia przejściowe w sprawie bezpieczeństwa
 art. 24 – główna odpowiedzialność za utrzymanie międzynarodowego bezpieczeństwa i
pokoju spoczywa na Radzie Bezpieczeństwa, która swoje uprawnienia opiera na delegacji
władzy udzielonej RB przez wszystkie państwa
o RB ma na wyłączność dwa rodzaje uprawnień:
  badawcze – stwierdzanie zagrożenia, naruszenia pokoju lub dokonania aktu
agresji
 decyzyjne – wydawanie zaleceń lub decyzji o zastosowaniu przez ONZ
środków przymusu czy rodzaju akcji zbiorowej, jaka zostanie podjęta
o RB nie może podjąć żadnej akcji bez zgody pięciu wyróżnionych w KNZ wielkich
mocarstw – co za tym idzie, wobec żadnego z mocarstw nie można zastosować zatem
przymusu
o system sankcji:
 środki tymczasowe (art. 40 KNZ) – RB używa ich przed podjęciem sankcji
 sankcje niewojskowe (art. 41 KNZ) – RB określa środki przymusu
niewojskowego (niepociągające za sobą użycia siły zbrojnej) oraz wzywa
członków ONZ do zastosowania takich środków, które mogą polegać „na
zupełnym lub częściowym przerwaniu stosunków gospodarczych i środków
komunikacyjnych (…) oraz na zerwaniu stosunków dyplomatycznych”
 sankcje wojskowe (art. 42 KNZ):
 zbiorowa akcja wojskowa może polegać m. in. na demonstracjach czy
blokadzie sił zbrojnych członków ONZ
o RB nie posiada własnych środków do przeprowadzania akcji wojskowej i nie może
posługiwać się w tym celu siłami zbrojnymi członków ONZ – sami członkowie
winni na mocy KNZ przyczyniać się do utrzymania pokoju i bezpieczeństwa na
świecie właśnie poprzez m. in. udostępnienie RB swoich sił zbrojnych
 wykonywanie tych obowiązków jest uzależnione albo od wezwania Rady
Bezpieczeństwa, albo od zawarcia specjalnych układów dotyczących
działalności sił zbrojnych z art. 43 (których do dziś nie zawarto przez brak
współpracy między wielkimi mocarstwami)
 KNZ przewiduje powstanie Wojskowego Komitetu Sztabowego, który
miałby pomagać RB w wypełnianiu jej zadań wojskowych – obecnie
zawieszony
o art. 106 – w razie niezawarcia umów z art. 43, działania konieczne dla utrzymania
światowego pokoju i bezpieczeństwa mają być podejmowane przez pięć wielkich
mocarstw
o tendencja – wbrew KNZ – do przerzucenia uprawnień RB na ZO
 1950 – przyjęcie wedle tzw. planu Achesona sprzecznej z KNZ rezolucji
Uniting for Peace, która przewidywała m. in. przejmowanie przez ZO spraw
dotyczących pokoju i bezpieczeństwa, którymi RB nie będzie mogła się zająć
z powodu braku jednomyślności stałych członków czy zwołanie w takiej
sytuacji w ciągu 24 godzin sesji nadzwyczajnej ZO

prawo wojenne – zespół norm regulujących walkę zbrojną państw, które to normy obowiązują
wszystkie strony konfliktu zbrojnego

 wojna – zerwanie między państwami stosunków pokojowych i przejście do stosunków

wojennych, które charakteryzują się walką zbrojną i aktami wrogimi skierowanymi przeciwko
drugiemu państwu
o stan wojny – wprowadzany oficjalną deklaracją stanu wojny i kończony traktatem
pokojowym lub aktem jednostronnym kończącym wojnę między stronami
walczącymi
  sposoby wypowiadania wojny wg III KH ’07 o rozpoczynaniu kroków
nieprzyjacielskich:
 umotywowane wypowiedzenie wojny
 ultimatum z warunkowym wypowiedzeniem wojny (pod groźbą
wojny jedno państwo żąda od drugiego spełnienia pewnych
warunków w ustalonym i nieprzekraczalnym terminie)
 między państwami wojującymi następuje zerwanie stosunków
dyplomatycznych i konsularnych, a umowy międzynarodowe przestają
obowiązywać
o działania wojenne (walka zbrojna) – często trwają bez wypowiedzenia wojny i
wprowadzenia między stronami stanu wojny
 obszar wojny – terytoria, na których siły zbrojne stron wojujących mogą
prowadzić działania wojenne, a więc terytoria państw wojujących (ląd, morze,
powietrze) oraz obszary morza pełnego
 z obszaru wojny naturalnie wyłączone są terytoria państw neutralnych
oraz terytoria zneutralizowane na mocy umów międzynarodowych
 teatr wojny – część obszaru wojny, na której rzeczywiście toczą się działania
wojenne
 rozróżnia się wojnę lądową, morską i powietrzną
 konflikt zbrojny – pojęcie szersze niż wojna, obejmujące przejawy walki zbrojnej między
państwami nawet wówczas, kiedy wojna nie zostanie wypowiedziana, jak również takie
konflikty zbrojne, w których uczestniczą strony nieuznane za strony wojujące, czyli podmioty
prawa międzynarodowego

dawniejsze umowne prawo wojenne zawierało często tzw. klauzulę powszechności (si omnes), według
której umowa nie obowiązywała w konflikcie, jeżeli choćby jedno z państw wojujących nie było
stroną umowy opatrzonej taką klauzulą – tak było choćby w wypadku IV KH ’07 dot. praw i
zwyczajów wojny lądowej; obecnie klauzulę tę odrzucono

art. 2 wspólny dla czterech Konwencji Genewskich z 1949 postanawia, że będą one mieć
zastosowanie dla wszystkich stron Konwencji (nawet jeśli jedno z państw wojujących nią nie będzie),
w razie każdego wypowiedzenia wojny (nawet jeśli jedna ze stron go nie uzna), każdym przypadku
okupacji całości lub części terytorium jednej ze stron (nawet jeśli okupacja nie napotka żadnego
oporu)

podstawowe zasady prawa wojennego:

 strony wojujące nie mają nieograniczonego prawa wyboru środków szkodzenia

nieprzyjacielowi; zgodnie z klauzulą Martensa cywile i strony wojujące zawsze „pozostają
pod opieką i władzą zasad prawa narodów (…) z zasad humanitarności i wymagań
społecznego sumienia”
 zasadniczym celem wojny jest pokonanie przeciwnika i narzucenie mu swojej woli
 istnieje wyraźne rozróżnienie między ludnością cywilną a siłami zbrojnymi, między obiektami
bronionymi a niebronionymi etc. – działania wojenne mają być prowadzone przeciwko siłom
zbrojnym przeciwnika, a nie przeciwko ludności
 wojna jest stosunkiem między państwami, a nie między ludnością stron konfliktu

stosowanie norm prawa wojennego w konfliktach wewnętrznych:

  wiele z powyższych (nadal obowiązujących) konwencji nie jest dostosowanych do postępu
technicznego ostatnich lat; Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża oraz ZO ONZ
podjęły działania w kierunku rewizji prawa wojennego, co zaowocowało zorganizowaniem w
Genewie w latach 1974 – 1977 międzynarodowej konferencji poświęconej potwierdzeniu i
rozwojowi prawa humanitarnego konfliktów zbrojnych – jej wynikiem są przyjęte w 1977 r.
protokoły dodatkowe do Konwencji Genewskich

wojna lądowa

 siły zbrojne:
o mogą składać się z kombatantów (walczących) i niekombatantów (np. personel
sanitarny, kapelani)
o członkowie sił zbrojnych muszą przestrzegać praw i zwyczajów wojennych, będąc
jednocześnie chronionymi przez prawo wojenne
o skład sił zbrojnych (Regulamin Haski ’07):
 armia regularna
 siły porządkowe (milicja), korpusy ochotnicze
 włączane do armii regularnej zależnie od decyzji państwa
 muszą mieć odpowiedzialnego dowódcę, stały i z daleka
rozpoznawalny znak odróżniający, jawnie nosić broń i przestrzegać
praw i zwyczajów wojennych
 uczestnicy powstania masowego
 powstanie masowe – zryw ludności terytorium niezajętego, która przy
zbliżaniu się nieprzyjaciela spontanicznie chwyta za broń, a nie miała
czasu na zorganizowanie się w korpus ochotniczy czy siłę
pomocniczą
 warunkami włączenia do armii regularnej jest jawne noszenie broni i
przestrzeganie praw i zwyczajów wojennych
 RH ’07 pomija partyzantów i ruch oporu, które to grupy w świetle Konwencji
Haskiej nie są postawione poza prawem, ale podlegają ochronie i zasadom
zwyczajowego prawa narodów cywilizowanych
 I i III KG ’49 stawiają członków ruchu oporu na równi z milicją i
ochotnikami, zatem mają wobec nich te same wymagania
o szpiedzy – osoby, które potajemnie lub pod fałszywymi pozorami zbierają lub starają
się zbierać wiadomości w obrębie działań wojennych jednej ze stron z zamiarem
przekazania tych wiadomości stronie przeciwnej
 zgodnie z RH ’07 szpieg nie może być ukarany bez sądu, natomiast jeśli uda
mu się powrócić do swojej armii, należy go traktować jak jeńca wojennego
o zwiadowcy – osoby, które w mundurach wojskowych przedostają się do strefy działań
armii wroga w celu zbierania informacji potrzebnych swojej własnej armii
 o dezerterzy – państwo wojujące może karać uciekinierów ze swoich sił zbrojnych,
którzy wstępują w szeregi armii wroga zgodnie z prawem krajowym (nie ma
obowiązku traktowania ich jak jeńców)
o najemnicy są pozbawieni ochrony prawnej przysługującej członkom sił zbrojnych
 kroki nieprzyjacielskie
o środki szkodzenia nieprzyjacielowi – wszelkie działania, których celem jest zabicie,
zranienie lub wzięcie do niewoli członków sił zbrojnych wroga; wybór tych środków
ogranicza prawo zwyczajowe lub umowy międzynarodowe
 wg regulaminu wojny lądowej dołączonego do IV KH ’07, nie wolno m. in.
używać trucizny, zabijać nieprzyjaciela proszącego o łaskę czy sięgać po
środki mogące zadawać zbyteczne cierpienia
 RH ’07 zakazuje bombardowania i atakowania niebroniących się miast,
osiedli i budynków (ochrona specjalna dla miejsc poświęconych nauce,
sztuce, szpitalom czy miejsc kultu – warunkiem jej zastosowania jest
nieużywanie takowych budynków do celów wojskowych)
 Protokół Genewski ’25 zakazuje używania broni chemicznej i
bakteriologicznej (zakaz ten ma, potwierdzony przez ZO ONZ, charakter
powszechnie obowiązującej normy prawa międzynarodowego)
 broń jądrowa:
 zagadnienie powstałe po WWII wraz z jej pierwszym użyciem przez
USA w sierpniu 1945 przeciwko Hiroshimie i Nagasaki
 brak umowy międzynarodowej zakazującej expressis verbis użycia
broni atomowej (niejednomyślnie przyjęta rezolucja ZO ONZ z ’61,
potępiająca broń jądrową)
 prawo zwyczajowe zakazuje jej użycia, które jest sprzeczne:
o z zasadą humanitaryzmu
o z zasadą prowadzenia działań wojennych wyłącznie
przeciwko siłom zbrojnym przeciwnika, a nie przeciw
cywilom
o z zakazem bombardowania obiektów niebroniących się i
nakazem oszczędzania, „w miarę możności”, miejsc
wyróżnionych (związanych z ochroną zdrowia, kultury,
kultem) przez RH ‘07
o z zasadą nieużywania środków walki powodujących
nadmierne cierpienia
o z zasadą, że w wyniku stosowania kroków nieprzyjacielskich
nie mogą być poszkodowane państwa neutralne
 ochrona ofiar wojny:
o chorzy i ranni (współczesna podstawa: I KG ’49)
 winni być traktowani w sposób humanitarny i leczeni przez władną im stronę
konfliktu
 zabronione są wszelkie zamachy na ich życie
 po bitwie strony winny niezwłocznie wydać zarządzenia w celu odnalezienia i
zebrania rannych i chorych
 ochronie podlegają wszelkie ośrodki ochrony zdrowia, włącznie z
transportami (zabronione jest atakowanie ich; w miarę możliwości należy
umieszczać je z dala od teatru wojny)
  emblematem wyróżniającym służby sanitarne jest czerwony krzyż albo
czerwony półksiężyc na białym polu (strony wojujące winny zadbać o
odpowiednie uwidocznienie tych emblematów)
o jeńcy wojenni (współczesna podstawa: RH ’07, regulamin III KG ’49)
 jeniec wojenny – członek sił zbrojnych państwa wojującego, który znalazł się
we władzy nieprzyjaciela
 obowiązek humanitarnego traktowania jeńców
 ten, kto dostaje się do niewoli, jest we władzy obcego państwa (nie oddziału
czy jednostki wroga) i podlega jego prawu, regulaminom i rozkazom – za ich
niezachowanie może grozić odpowiedzialność (również karna), ale zgodna z
normami prawa międzynarodowego
 jeńcy są chronieni przez prawo międzynarodowe od uwięzienia do uwolnienia
i ostatecznej repatriacji (która powinna nastąpić od razu po zakończeniu
działań wojennych)
 jeńcy wojenni mogą być internowani w obozach założonych w miastach lub
miejscowościach odpowiednio oddalonych od teatru wojny
 jeńcy mogą być zatrudnieni do nieszkodliwej i bezpiecznej pracy
 państwo zatrzymujące ma obowiązek zapewnić jeńcom odpowiednie
pomieszczenia, wyżywienie i umundurowanie
 jeńcy mają prawo do równego traktowania przez państwo zatrzymujące
 jeniec schwytany w czasie ucieczki może być ukarany tylko dyscyplinarnie
 państwo zatrzymujące może poprzez wszelkie środki starać się przeszkodzić
ucieczce (stąd nie odpowiada ono za zabicie jeńca podczas próby ucieczki, z
tym że broń winna stanowić najwyższą konieczność i może być użyta tylko
po należytym uprzedzeniu)
o ludność cywilna (współczesna podstawa: IV KG ’49, zwyczaj, umowy
międzynarodowe)
 ochronie ogólnej przed niektórymi skutkami wojny podlega cała ludność
cywilna państw walczących na zasadzie równości
 szczególnie chronieni są ranni, chorzy, kobiety ciężarne i dzieci
 ochrona udzielana jednostce nie może szkodzić bezpieczeństwu państwa
 sposobami ochrony ludności według IV KG ’49 mogą być: strefy
bezpieczeństwa, strefy zneutralizowane, ewakuacja stref oblężonych lub
otoczonych, ochrona szpitali cywilnych i wolność przewozu pomocy dla
ludności
 zabronione jest stosowanie wobec osób chronionych jakiegokolwiek
przymusu, środków mogących wywołać cierpienia fizyczne, nadmiernych kar
czy terroru
 okupacja:
o inwazja – wtargnięcie sił zbrojnych na obszar drugiego państwa, bez ustanowienia
tam władzy i organizacji (stan faktyczny)
o okupacja wojenna – przejściowe zajecie przez siły zbrojne państwa wojującego
części lub całości terytorium nieprzyjaciela i ustanowienie tam faktycznej władzy
(zarządzanie obszarem okupowanym ex post inwazji)
 na obszarze okupowanym obowiązują trzy porządki prawne:
 prawo krajowe sprzed okresu okupacji (nie traci ono mocy
obowiązującej, ponieważ okupant nie nabywa terytorium zajętego na
własność, ale tylko nim zarządza),
  prawo wprowadzone przez okupanta
o wydawane winno być z szacunkiem do prawa, które okupant
zastał (szczególnie, w miarę możności, do ustawodawstwa
karnego)
 prawo międzynarodowe
o wskazuje, czego okupantowi czynić nie wolno w wymiarze
bezwzględnym (wszelkie naruszenia są bezprawiem)
o okupacja jest instytucją przejściową – okupantowi nie wolno przesądzać losu
terytorium zajętego
 ewentualna aneksja państwa okupowanego nie wpływa zgodnie z IV KG ’49
na stosowanie na tym terytorium przepisów prawa międzynarodowego o
ochronie ludności cywilnej
 okupant jest zobowiązany do poszanowania życia ludzkiego i
równości oraz wolności sumienia wszystkich ludzi
 okupantowi nie wolno zmuszać ludności okupowanej do walki
przeciwko swojemu państwu w szeregach okupanta czy udzielania
informacji o swoim państwie
 okupantowi nie wolno stosować odpowiedzialności zbiorowej za
czyny indywidualne, przesiedlać czy deportować cywili na
jakiekolwiek terytorium
 okupantowi nie wolno niszczyć wszelkich form własności (z
wyjątkiem absolutnej konieczności dla działań wojskowych – RH ’07
daje okupantowi prawo zajęcia ruchomej własności publicznej, która
może służyć celom wojennym, np. fundusze, składy broni; własnością
nieruchomą okupant może jedynie zarządzać i użytkować ją)
 okupanta obowiązuje poszanowanie i zakaz konfiskaty własności
prywatnej (wyjątkami są rekwizycje na potrzeby armii okupacyjnej
oraz zajęcie wiążące się z użytkowaniem rzeczy zajętych, służących
do komunikacji i transportu, i późniejszą koniecznością rekompensaty
za tę czynność)

wojna morska

 celem wojny morskiej jest zniszczenie sił zbrojnych przeciwnika i osłabienie go gospodarczo
przez odcięcie od świata zewnętrznego i utrudnienie prowadzenia handlu morskiego
o akty wrogie dążą do pośredniego osłabienia sił zbrojnych przeciwnika poprzez zajęcie
nieprzyjacielskich statków handlowych czy własności (własność nieprzyjacielska nie
podlega więc ochronie tak jak w wojnie lądowej, a zajęcie statków i towarów
przebiega w drodze tzw. prawa łupu)
 kontrabanda wojenna – przedmioty, które mogą służyć do wzmocnienia
potencjału wojennego nieprzyjaciela; kontrabandę wojenną można zająć
zawsze
 blokada wojenna – zamknięcie przez morskie siły zbrojne strony walczącej
dostępu do portów i wybrzeży nieprzyjaciela
 statek, który naruszy blokadę, podlega konfiskacie
 w czasie WWII alianci stosowali tzw. blokadę długodystansową
(zatrzymywanie w dużej odległości od wybrzeży statków płynących
do portu blokowanego lub z takiego portu)
  trybunały łupów – w celu wyjaśnienia, czy napotkany statek podlega prawu
łupu, okręt wojenny musi w razie pozytywnej dla siebie weryfikacji ładunku
statku docelowego sprowadzić go do swojego portu, gdzie o dopuszczalności
zajęcia orzekają sądy łupu („każdy łup musi być sądzony”)
 siły zbrojne:
o w wojnie morskiej działa marynarka, z reguły złożona z okrętów wojennych
 według KH ’07 okręt wojenny musi pozostawać pod władzą i kontrolą
państwa bandery, mieć znak wyróżniający okręty wojenne, jego kapitan
winien być w służbie wojskowej i mieć swoje nazwisko wciągnięte na listę
oficerów marynarki wojennej
 łodzie podwodne:
 zgodnie z protokołem londyńskim ’36 w swoich akcjach winny
kierować się tymi samymi przepisami prawa międzynarodowego, co
statki nawodne
 łódź podwodna nie może zatopić lub trwale uszkodzić statku
handlowego bez uprzedniego zabezpieczenia pasażerów, załogi i
dokumentów okrętowych
 akty walki:
o niedopuszczalne jest używanie niehumanitarnych i zakazanych środków walki
o przedmiotem ataku mogą być wyłącznie walczący i obiekty wojskowe pływające oraz
nabrzeżne
o IX KH ’07 – zakaz bombardowania przez marynarkę niebronionych portów, miast,
miasteczek, miejscowości lub budynków (zakaz nie obejmuje celów wojskowych,
jednak przy ich bombardowaniu należy mieć na szczególnej uwadze obiekty ochrony
specjalnej)
o VIII KH ’07 – zakaz stosowania min pływających (jeśli nie stają się one nieszkodliwe
w ciągu godziny od utraty nad nimi kontroli), zakładania min stałych (jeśli nie stają
się nieszkodliwe wraz z zerwaniem połączenia z dnem) i używania torped (jeśli po
chybieniu celu nie stają się one nieszkodliwe)
 ochrona chorych, rannych i rozbitków (współczesna podstawa: II KG ’49)
o obowiązkowe jest wyławianie rozbitków
o reszta postanowień stanowi przełożenie treści I KG ’49 na realia wojny morskiej
(ochrona morskich obiektów ochrony zdrowia, obowiązek zapewnienia ochrony
chorym, rannym i rozbitkom etc.)

wojna powietrzna

 akty walki dokonywane w przestrzeni powietrznej państw wojujących lub nad pełnym
morzem przez siły lotnicze stron wojujących i akty walki dokonywane z powietrza w stosunku
do lądu lub morza, a także akty wrogie, np. udział w blokadzie wojennej lub w wykonywaniu
prawa łupu
 nie ma specjalnych umów międzynarodowych co do wojny powietrznej; często należy
stosować w jej wypadku na zasadzie analogii przepisy prawne o wojnie lądowej lub morskiej
 siły zbrojne składają się z wojskowych statków powietrznych
 specjalną sytuację mają, analogicznie do norm wojen: lądowej i morskiej, sanitarne statki
powietrzne
 akty walki mają na celu szkodzenie nieprzyjacielowi i niszczenie jego sił zbrojnych
o desanty spadochronowe:
  dozwolone jest ostrzeliwanie oddziału spadochronowego, który po
opuszczeniu samolotu nie znalazł się jeszcze na ziemi
 jeżeli jednak desant nastąpił w celu uratowania życia, status załogi zmienia
się na status rozbitków, a zatem nie mogą oni być atakowani podczas
lądowania, ale mogą na lądzie zostać wzięci w niewolę
o kwestia bombardowania – jak wyżej, nie chce mi się znowu

zakończenie wojny

 zakończenie działań wojennych może mieć miejsce:

oz chwilą zawarcia przez strony wojujące rozejmu, czyli zawieszenia wszystkich
operacji wojennych (nie mylić z zawieszeniem broni, które jest rozejmem
miejscowym i czasowym w celu pochowania poległych, zaopiekowania się chorymi i
rannymi etc.) w celu umożliwienia stronom wszczęcia rozmów nad przyszłym
traktatem pokoju
o z chwilą zawarcia przez strony wojujące rozejmu kapitulacyjnego, który zawiera dwa
elementy: kapitulację (poddanie się nieprzyjacielowi) oraz deklarację całkowitego
zaprzestania działań wojennych
o na skutek rzeczywistego wygaśnięcia tych działań
 zakończenie stanu wojny może mieć miejsce:
o z chwilą wejścia w życie traktatu pokojowego, zawierającego postanowienia o
zakończeniu stanu wojny i przywróceniu stosunków pokojowych oraz likwidacji
skutków wojny, a także klauzule terytorialne czy wojskowe
o przez złożenie jednostronnych deklaracji
o przez faktyczne nawiązanie stosunków pokojowych między stronami wojującymi

neutralność w wojnie

 w systemie bezpieczeństwa zbiorowego ONZ nie wszyscy członkowie organizacji muszą brać
udział w akcji zbiorowej – mogą zatem być państwami niewojującymi; żaden z członków
ONZ nie może jednakże pozostać neutralny – wszyscy są zobowiązani do pomocy w akcji
zbiorowej (która to pomoc niekoniecznie oznacza czynny udział w działaniach zbrojnych)
 w konkretnym konflikcie zbrojnym państwa nadal mogą wybrać status neutralności
o w wojnie lądowej, według V KH ’07, terytorium państwa neutralnego jest
nienaruszalne – nie wolno prowadzić na nim działań wojennych, przeprowadzać przez
nie transportu czy oddziałów wojskowych, formować oddziałów przeznaczonych do
walki (państwo neutralne ma obowiązek internowania takich oddziałów)
o w wojnie morskiej, według XIII KH ’07, na wodach należących do terytorium
państwa neutralnego nie wolno zatrzymywać wojujących statków handlowych i
wykonywać prawa wizyty czy tworzyć baz operacyjnych, natomiast okręty wojenne
mogą przebywać na tychże wodach nie dłużej niż na 24h (po upływie tego czasu
państwo neutralne może zatrzymać statek na czas wojny)
o w wojnie powietrznej, analogicznie do powyższych przykładów, z jednej strony
obowiązkiem stron wojujących jest poszanowanie praw państwa neutralnego
(nienaruszalność przestrzeni powietrznej, zakaz bombardowania czy szpiegostwa), a z
drugiej strony – obowiązkiem państwa neutralnego jest powstrzymanie się od
udzielania pomocy stronom wojującym
organizacje międzynarodowe

organizacja międzynarodowa – forma współpracy międzynarodowej utworzona przez państwa na

podstawie porozumienia międzynarodowego, które tworzy nowy podmiot prawa międzynarodowego
[uzupełnić]

międzynarodowe organizacje pozarządowe NIE SĄ podmiotami prawa międzynarodowego (skupiają

jednostki lub podmioty prawa wewnętrznego]

 status konsultacyjny na podstawie art. 71 KNZ (mogą np. brać udział w posiedzeniach Rady
Gospodarczo-Społecznej)

międzynarodowe organizacje rządowe SĄ podmiotami prawa międzynarodowego

 podmiot pochodny
 podmiot ograniczony
 o zakresie podmiotowości organizacji decydują państwa

klasyfikacja organizacji międzynarodowych:

 zakres podmiotowy:
o powszechne (uniwersalne)
o partykularne (regionalne)
 zakres działalności:
o o kompetencjach ogólnych
o o kompetencjach wyspecjalizowanych
 kryterium możliwości przystąpienia
o otwarte
o półotwarte (warunkowe)
o zamknięte
 kryterium celu
o koordynacyjne
o integracyjne

atrybuty podmiotowości organizacji międzynarodowych:

 ius tractatum
 ius legationis
 ius standii (prawo wysuwania roszczeń międzynarodowych)

[uzupełnić]
IMO [International Migration Organization] – najnowsza organizacja wyspecjalizowana

Organy organizacji międzynarodowych:

 kryterium roli:
o główne
o pomocnicze
 kryterium czasowości:
o stałe
o czasowe
 kryterium członków:
o złożone z przedstawicieli państw
 plenarne
 o ograniczonym składzie
o złożone z osób fizycznych (np. MTS)
o złożone z przedstawicieli organów parlamentarnych
o złożone z funkcjonariuszy międzynarodowych (administracyjne)
o administracyjne

funkcje organizacji:

 regulacyjna
 kontrolna
 operacyjna
 rozjemcza
 zarządcza (np. Organizacja Dna Morskiego)

funkcjonariusze organizacji międzynarodowych:

 osoby zatrudnione w organizacji międzynarodowej i nie może jednocześnie pełnić żadnych

innych funkcji
o są zobowiązane do lojalności organizacji
o muszą być niezależni od władzy
o mają immunitety i przywileje o charakterze funkcyjnym, czyli związane z
wykonywaną przez nich funkcją
 immunitety osobowe (
 immunitety funkcyjne (słabszy niż immunitet osobowy; obowiązuje
wyłącznie czasowo przy pełnieniu danej funkcji)
 umowy międzynarodowe dotyczące funkcjonariuszy:
o Konwencja z 13 lutego 1946 dotycząca przywilejów i immunitetów Narodów
Zjednoczonych
o Konwencja z 21 października 1947 o przywilejach i immunitetach organizacji
wyspecjalizowanych ONZ