OD CZEGO ZACZĄĆ

NAUKĘ TRADINGU
HARMONICZNEGO?
LICZBY FIBONACCIEGO W PRAKTYCZNYM TRADINGU
 SPIS TREŚCI
I. UPORZĄDKOWAĆ FIBONACCIEGO 3
1. Dlaczego cena zatrzymuje się właśnie tutaj? 3
2. Po co Ci liczby Fibonacciego w tradingu? 5

II. ZASTOSOWANIE NARZĘDZI W PRAKTYCE 10

1. Konfiguracja platformy transakcyjnej. 10
2. Definiowanie odpowiednich współczynników Fibonacciego. 12

III. FORMACJE HARMONICZNE I EWOLUCJA 13

1. Punkt, w którym wszystko się zmienia 13
2. Co po Gartley’u? –Ewolucja dzisiejszych struktur. 19

IV. DYWERSYFIKACJA RYZYKA 21

1. Jak wygląda dywersyfikacja w praktyce? 21
2. Dziennik transakcyjny – klucz do systematyki i optymalizacji. 23
3. Trening czyni mistrza – ćwicz swoje oko! 38
I. UPORZĄDKOWAĆ FIBONACCIEGO
1. Dlaczego cena zatrzymuje się własnie tutaj?
Dlaczego cena zatrzymała się się akurat na tym poziomie cenowym? Czy widoczna na wykresie
sekwencja szczytów i dołków, tworząca specyficzne fale, rzeczywiście ma jakiś logiczny, możliwy
do przewidzenia sens?

Obserwując wykresy po raz pierwszy naszym oczom ukazje się chaos. Notowania błądzą po
ekranie raz w górę, raz w dół, wyhamowując w pozornie niezrozumiałych miejscach. Czarne i
białe świece przeplatają się w swojej wędrówce na wschód, momentami dynamicznie wyrywając
się powyżej lub poniżej pozostałych. Kiedy jednak spojrzysz na siedzącego obok Ciebie
doświadczonego Tradera, który w wielkim skupieniu śledzi wzrokiem każdy najmniejszy ruch,
zauważysz, że są momenty, kiedy w jego oczach pojawia się wzmożone oczekiwanie i gotowość.
Jeszcze chwila i uderzy. Zorientujesz się wówczas, że z ceną zaczyna się dziać coś
nietypowego… Coraz mniej korpusów, coraz więcej cieni, coraz krótsze ruchy, coraz większa
dynamika. Zbliża się ten moment, w którym rynek będzie gotowy odwrócić swój bieg. Właśnie
na to czekasz…

Czego szukasz?

Podstawowym założeniem trading harmonicznego opartego o metodologię Fibonacciego jest

powtarzalność. Technika ta zakłada, że pewne cykle, czy też formacje rynkowe, powtarzają się
podobnie jak wzorce i cykle w codziennym życiu. Kluczem jest prawidłowa identyfikacja tych
powtarzających się schematów i wejście oraz wyjście z rynku w oparciu o prawdopodobieństwo,
że reakcja będzie taka sama, bądź zbliżona do tej, jaką obserwowaliśmy w przeszłości.

W tym miejscu docieramy do jednego z najważniejszych aspektów definiujących charakter

rynku – hipotezy rynku fraktalnego, która wyjaśnia zjawisko podobieństwa szeregów cen.

Co to dla Ciebie znaczy, że rynek jest fraktalem?

1. Tworzy go wielu inwestorów w różnych horyzontach czasowych,

2. Składa się on z wielu uczestników posidających różne poglądy na temat rynku, co
wpływa na efekt płynności,
3. Informacja jest różnie interpretowana przez poszczególne grupy inwestorów,
4. Czas reakcji uczestników rynku nie jest jednakowy,
5. Ceny odzwierciedlają wypadkową dążeń inwestorów o różnym horyzoncie
inwestycyjnym oraz poglądach.

Hipoteza rynku fraktalnego głosi, że gdy jego struktura fraktalna zostaje załamana, wówczas
staje się on niestabilny. Ma to miejsce, gdy inwestorzy długoterminowi nie biorą udziału w
inwestowaniu na rynku lub zmieniają się w inwestorów krótkoterminowych. Przyczyna takiego
stanu rzeczy leży w dezaktualizacji danych fundamentalnych, na których oparte są wyceny i
prognozy długoterminowe. Teoria zakłada również, że informacje, które napływają na rynek, są
związane bardziej z analizą techniczną i „pamięcią rynku” w krótkim okresie, niż długoterminowo.
 Popularność i duża skuteczność inwestycyjna wszelkich formacji opartych
o współczynniki Fibonacciego wynika z faktu, że metoda ta jako jedna z nie-
wielu potrafi spełnić założenia tak minimalizacji ryzyka, jak i dużego
prawdopodobieństwa sukcesu.

Podstawową zaletą podejścia opartego na harmonii rynku i liczbach Fibonacciego jest jego
sprawdzalność oraz możliwość przystosowania w prawie każdych warunkach rynkowych. W
stosowaniu tego podejścia nie ma znaczenia kierunek trendu, a metodologia ta w rękach
doświadczonego tradera równie dobrze działa w tendencji spadkowej, wzrostowej, jak i w
konsolidacji. Nie ma również ograniczeń w zakresie wyboru interwału czasowego inwestycji. Te
same zależności jesteśmy w stanie zauważyć na wysokich dyferencjałach typu D1/W1, jak i na
ultra niskich, takich jak M5/M1. I w tym miejscu docieramy ponownie do teorii rynku
fraktalnego, która znajduje tu swoje potwierdzenie - te same kształty, układy I formacje
pojawiają się na wykresach w różnych przedziałach czasowych.

Dzięki metodyce Harmonic Tradingu, trader może uczestniczyć w danym

ruchu od jego samego początku. Dzieje się tak ponieważ metoda ta
koncentruje się na wyznaczaniu potencjalnych rynkowych ekstremów oraz
miejscach prawdopodobonej reakcji ceny.

W pierwszej chwili początkującemu traderowi identyfikacja formacji opartych na współczynnikach

Fibonacciego może wydać się trudna. Jednak jak w każej dziedzinie życia, czy zawodzie niezbędna
jest odrobina praktyki i zaangażowania (niezbędnego, jeżeli myślimy poważnie o skutecznym
tradingu na rynku Forex – bez względu na metodę!) sprawi, że z upływem czasu oraz przyrostem
wiedzy i doświadczenia formacje harmoniczne oraz inne układy geome- tryczne odkrywają przed
inwestorem całe swoje piękno oraz szerokie możliwości wykorzystania z wysoką precyzją wejścia
w rynek, a co za tym idzie, możliwością znacznego ograniczenie ryzyka. Dużo zależy tutaj od
indywidualnych możliwości oraz czasu, jaki trader jest w stanie poświęcić na studiowanie
wykresów. Jak w każdej dziedzinie – im więcej ćwiczymy, tym szybciej widzimy efekty. Końcowy
efekt na pewno wynagrodzi każdą chwilę spędzoną przed platformą inwestycyjną.
2. Po co Ci liczby Fibonacciego w tradingu?
Trading w harmonii z rynkiem oparty jest na specyficznych zniesieniach fal korekcyjnych,
których wartości oparte są na określonych współczynnikach Fibonacciego. To właśnie liczby fibo
wskazują traderowi potencjalnie najbardziej interesujące obszary reakcji, w których warto
szukać miejsc wejścia w inwestycję. Współczynniki Fibonacciego dzielimy na dwie kategorie:

Wykres 1. Zastosowanie siatki Fibonacciego z najważniejszymi zniesieniami wewnętrznymi na wykresie.

Wewnętrzne (znoszące mierzoną falę w zakresie od 0-100%):

• 38,2%
• 50% (właściwie nie jest to współczynnik fibo, ale bardzo ważny poziom psychologiczny)
• 61,8% (tzw. małe „phi”)
• 78,6%

• 88,6%

Zewnętrzne (powyżej 100%):

• 127,2%
• 161,8% (tzw. duże „PHI”)

Aby zidentyfikować miejsce cenowe, w którym leżą powyższe wartości, należy rozłożyć siatkę fibo
na wykresie i następnie dwukrotnie kliknąć myszką w rejonie siatki prawym przyciskiem myszy.
Wybieramy opcję „fibo właściwości”, a następnie w etykiecie „Poziomy Fibonacciego”
wprowadzamy siedem najważniejszych (najczęściej zauważanych przez rynek)
współczynników, co widać na rysunku 4 (w kolejnym rozdziale).
 Wykres 2. Zastosowanie siatki Fibonacciego z najważniejszymi poziomami zewnętrznymi na wykresie.

Główne założenie stosowania siatki Fibonacciego sprowadza się do poniższego zdania:

Poszczególne poziomy wynikające z konkretnych współczynników pokazują

prawdopodobną przyszłą reakcję ceny.

Dlaczego z punktu widzenia tradera jest to takie ważne?

Zgodnie z założeniami metodologii Fibonacciego, najważniejszym zadaniem tradera jest umiejętne

oszacowanie prawdopodobnego obszaru reakcji, który z dużą precyzją zostanie przez rynek
zauważony. Statystyki wykorzystania technik Fibonacciego dowodzą, że prawdopodobieństwo
łapania dołków/ szczytów można skutecznie zwiększać poprzez właściwe pomiary, dobór
poziomów zniesień, uwzględnienie kontekstu rynkowego oraz zgrupowanie wartościowych
potwierdzeń, często poparte również obserwacją zachowania i dynamiki ceny.

Oczywiście nie można zapominać o jednej ważnej zasadzie:

Skuteczność wyznaczonych obszarów w dużej mierze zależeć będzie od Twoich

oczekiwań w zakresie zasięgu ruchu po reakcji oraz interwału czasowego na
którym dokonujesz analizy.
Poniżej kilka uniwersalnych zasad ułatwiających analizę wykresu:

1. Widzisz falę? Pomierz ją narzędziem Fibonacci – Poziomy. Pamiętaj, że początek

mierzenia to zawsze poziom 100%, a koniec mierzenia to poziom 0%.
2. Sprawdź dynamikę oraz reakcję ceny w momencie dojścia do określonego
współczynnika. Zwróć uwagę na mniejsze interwały, układ oraz wygląd świec – cienie,
wielkość korpusów.
3. Rozważ podwójny test - miej na uwadze fakt, że poziomy Fibonacciego nie są dla
rynku obojętne i często są testowane ponownie, co w praktyce swoim kształtem
przypomina układ podwójnego dna lub podwójnego szczytu.

Na pierwszy rzut oka określenie z wyprzedzeniem położenia dwóch dołków zaznaczonych

czerwonym kolorem na wykresie 3 może wydawać się bardzo trudne. Tutaj jednak traderowi
przychodzi z pomocą siatka Fibonacciego. Jednym z podstawowych zadań inwestora jest
odpowiedni pomiar impulsów oraz korekt. Fraktalność rynku polega na tym, że zdecydowaną
większość stałych układów harmonicznych jesteśmy w stanie zaobserwować niemalże na
wszystkich parach walutowych oraz interwałach czasowych. Z punktu widzenia tradera
najważniejsza powinna być odpowiedź na pytanie:

Ile czasu jesteś w stanie czekać

na układ? 15 minut, 15 godzin,
a może kilka miesięcy?
To zależy od Ciebie!

Wykres 3. Reakcja ceny w miejscach, gdzie po wyznaczeniu siatki zniesień znajdują się poziomy Fibonacciego.
 Jak widzisz na bazie wykresu 3, oszacowanie potencjalnego punktu reakcji nie musi być aż tak
trudne. Pierwszym i najważniejszym zadaniem jest jednak prawidłowy wybór fali bazowej, która
poddana zostanie mierzeniom.

Wykres 4. Reakcja ceny na poziomach zniesień siatki Fibonacciego.

Aby prawidłowo wyznaczyć koniec korekty znoszącej falę impulsu należy wykonać kilka
prostych kroków.

Plan działania i wykorzystanie zniesień wewnętrznych:

• Określ kierunek trendu, wyznacz falę impulse, na której dokonasz pomiarów.

• Rozłóż siatkę Fibonacciego pamiętając, że początek mierzenia (początek impulsu – punkt
X na wykresie 4) to poziom 100%, a koniec mierzenia (koniec impulsu – punkt Y na
wykresie 4) to poziom 0%.
• Rysująca się fala korekcyjna znosi mierzoną przez Ciebie falę impulsu. Poziomy siatki fibo
wskazują Ci potencjalne strefy reakcji lub końca korekty – czyli miejsca, gdzie kurs
prawdopodobnie wyhamuje i powróci do kierunku głównego trendu.
• Aby wyselekcjonować najsilniejsze strefy, poszukaj dodatkowych potwierdzeń w postaci
lokalnych oporów I wsparć, które grupują się z wyznaczonymi poziomami Fibonacciego.
Drugim typem zniesień Fibonacciego są zniesienia zewnętrzne, które swoje zastosowanie
znajdują jako wartościowa technika wyznaczania istotnych wsparć i oporów, poziomów
docelowych, zasięgu impulsów oraz potencjalne miejsce realizacji zysków. Ich cechą
charakterystyczną są wartości większe od 1 (lub inaczej 100%). Do najsilniejszych
współczynników należą wspomniane wcześniej wartości 127.2% oraz 161.8%. Są to poziomy
służące również do wyznaczania projekcji zewnętrznych formacji harmonicznych typu Motyl czy
Krab, których punkt zwrotny „D” może wskazywać strefę potencjalnej zmiany trendu na rynku.
 Wykres 5. Reakcja ceny na poziomach zniesień siatki Fibonacciego.

W tym wypadku rozważamy mierzenie odcinka korekcyjnego, w celu wyznaczenia potencjalnego

zasięgu fali impulse (jak na wykresie 5).

Plan działania:

• Wyznacz największą korektę w silnym trendzie.

• Pamiętaj, że początek korekty (początek mierzenia), to poziom 100%, a koniec korekty
(koniec mierzenia) to poziom 0%.
• Zewnętrzne mierzenia 127,2% oraz 161,8% są poziomami, które statystycznie (na dużej ilości
prób) wyhamowują rynek, a cena wyraźnie reaguje w tych miejscach, dając okazję do zajęcia
pozycji oraz przyszłego zarobku.
 II. ZASTOSOWANIE NARZĘDZI
W PRAKTYCE

1. Konfiguracja platformy transakcyjnej.

Włączając po raz pierwszy platformę transakcyjną należy ją skonfigurować w taki sposób, aby
wszystkie elementy i zakładki na górnym pasku zadań były intuicyjnie poukładane i zajmowały jak
najmniej miejsca, pozostając przy tym „w zasięgu ręki”.

Otwierając platformę MT4 po raz pierwszy, zobaczysz domyślny szablon z przykładowym rozsta-
wieniem okien. W górnej części znajdziesz pasek z narzędziami do Analizy Technicznej,
natomiast po lewej stronie umieszczone jest okienko „rynek”, w którym znajdują się wszystkie
instrumenty, na jakich możesz handlować. Natomiast na samym dole panelu znajduje się
terminal, w którym wyświetlać się będą zarówno otwarte pozycje, jak i transakcje historyczne,
na podstawie których w łatwy sposób możesz wygenerować szczegółowy statement.

Rysunek 1. Przykładowe rozmieszczenie okien oraz narzędzi na

platformie inwestycyjnej MT4 przy pierwszym logowaniu.

W górnym pasku narzędzi (zaznaczony na czerwono na obrazku) warto dodać użyteczne

narzędzia z szerokiej palety obiektów i mierzeń Analizy Technicznej.

Aby mieć w zasięgu ręki najważniejsze przyrządy pomiarowe, poza domyślnie ustawionymi, w
zakładce warto dołożyć następujące elementy:

• Linie zasięgu Fibonacciego (przedstawiające zależności oraz wybrane proporcje

pomiędzy poszczególnymi falami np. FE100%),
 • Prostokąt (wykorzystywany do zaznaczanie stref oraz Clustrów Fibonacciego).
• Trójkąt (do identyfikacji formacji harmonicznych).

Rysunek 2. Konfiguracja narzędzi analitycznych na platformie.

Jeśli nie testujesz strategii automatycznych oraz nie programujesz w języku „mql”, wówczas
niepotrzebnie zajmują miejsce przyciski:

• Auto Trading,

• Tester strategii.

Z doświadczenia wiemy, że najbardziej ergonomiczne dla tradera jest rozmieszczenie

wszystkich przycisków w jednej poziomej linii, przez co maksymalnie zwiększa się miejsce dla
wykresu, który stanowi główny obszar pracy aktywnego inwestora. Zostawiamy zatem nieco
„odchudzoną” i bardziej użyteczną wersję MT4, co prezentuje poniższe zdjęcie.

Rysunek 3. Dostosowanie paska narzędzi na platformie inwestycyjnej.

2. Definiowanie odpowiednich współczynników Fibonacciego.
Głównym narzędziem, którym posługujemy się w tradingu harmonicznym jest gotowe rozwiązanie,
jakie znajduje się w zakładce: Wstaw – Obiekty Fibonacciego – Poziomy.

Każdy z nich przed pierwszym użyciem należy odpowiednio skonfigurować, w celu optymalizacji,
a przede wszystkim zdefiniowania najsilniejszych statystycznie proporcji Fibonacciego.

Konfiguracja narzędzia Fibonacci – Poziomy:

Rysunek 4. Dostosowanie najważniejszych poziomów na siatce Fibonacciego.

W zakładce Poziomy Fibonacciego (rysunek 4) wpisujemy wybrane, najważniejsze wartości

poziomów fibo (więcej o konkretnych poziomach pisaliśmy w rozdziale I). W tym miejscu
możemy dodatkowo ustawić odpowiedni kolor oraz wygląd podstawowego mierzenia (zakładka:
Ogólne).
 III. FORMACJE HARMONICZNE
I EWOLUCJA
1. Punkt, w którym wszystko się zmienia.
Zrozumienie znaczenia poziomów Fibonacciego jest warunkiem niezbędnym do odkrycia magii
tradingu harmoczninego. Dopiero teraz, gdy już wiesz jak używa się siatki fibo rozpocznie się
Twoja prawdziwa przygoda z metodologią Harmonic Tradingu – odkryjesz struktury
harmoniczne, które wskażą Ci strategiczne miejsca reakcji ceny. Zanim jednak rozpoczniesz
analizę budowy formacji harmonicznych przypomij sobie jedną z najbardziej fundamentalnych
struktur rynkowych – korektę prostą.

Na schemacie 1 mamy układ korekty prostej w

trendzie wzrostowym, z geometrią 1:1 - czyli fala
AB jest równa Fali CD, o czym świadczy również
mierzenie FE100.0, którego możemy dokonać z
wykorzystaniem narzędzi opisanych w rozdziale
drugim. Warunek geometryczny FE100 nie jest
oczywiście konieczny, stanowi jednak świetne
dodatkowe potwierdzenie istotności poziomu,
zwłaszcza gdy grupuje się z wewnętrznym, bądź
zewnętrznym zniesieniem Fibonacciego.

Schemat 1. Korekta pędząca w trendzie spadkowym.

Schemat 2, to również korekta prosta z

warunkiem AB=CD, jednak w tym
wypadku układ ten obserwujemy w
trendzie spadkowym. Punkt D wskazuje
nam potencjalne miejsce zwrotu ceny oraz
powrotu do kierunku głównego trendu.

Najważniejsze założenia korekty prostej:

• Punkt C nie wybija punktu A,

• Punkt D wybija punkt B,
• Korekta składa się z 3 fal.

Schemat 2. Korekta prosta w trendzie spadkowym.

Wiesz już jak mierzyć fale impulsu i korekty. Znasz schemat korekty prostej, która jest
głównym budulcem układów harmonicznych. Czas więc przejść do samych struktur, które dla
tradera harmonicznego są podstawowym narzędziem pracy na rynku.
Podstawą każdej formacji jest pięć punktów reakcji, które w odpowiedniej konfiguracji stanowią
dla tradera wartościową informację na temat kierunku oraz „etapu” na jakim znajduje się rynek
w swojej falowej wędrówce. Cztery odcinki kształtujące układ wskazują orientację głównej
tendencji oraz kształtującą się korektę. Zadaniem inwestora jest identyfikacja tej właśnie
korekty ABCD rysującej się na tle fali trendowej. Po dokonaniu właściwego rozpoznania
zastosować można narzędzie „poziomy Fibonacciego”, które rozkładamy na skrajnych punktach
impulsu. Teraz pozostaje już tylko identyfikacja trójfalowej struktury korekcyjnej z
uwzględnieniem właściwych dla formacji harmonicznej punktów zwrotnych.

1. Gartley

Zgodnie z założeniami, formacja ta opiera

się na następujących poziomach
Fibonacciego:

• Punkt B = 61.8%,

• Punkt D = 78.6%.

Co te wartości oznaczają? Spójrzmy na

Schemat 3. Formacja harmoniczna Gartley’a
zapowiadająca wzrosty.
schemat 3. Prezentuje on formację w
trendzie wzrostowym. Punkt zwrotny D, to
miejsce zakończenia widocznej wewnątrz
układu korekty prostej oraz potencjalne
miejsce zawarcia pozycji długiej. Jak widać,
odcinek XA, jako bazowa fala służąca nam
do pomiarów, definiuje kierunek głównej
tendencji.

Układ Gartley’a występuje zarówno w trendzie wzrostowym, jak i spadkowym. Dla inwestorów
handlujących na rynku Forex nie ma to jednak większego znaczenia, gdyż rynek ten daje
możliwość inwestycji w dwóch kierunkach, zarówno na spadki, jak i na wzrosty.
handlu.

Warto również zaznaczyć ponownie

znaczenie geometrii w tego typu
strukturach. Równość fal AB=CD będzie dla
tradera dodatkowym atutem
wzmacniającym strefę reakcji. Zgrupowania
poziomów wynikających z różnych
pomiarów, a także lokalnych obszarów
wsparć i oporów w znaczącym stopniu
wpływają na skuteczność wejść i końcowy
wynik w inwestycjach.

Schemat 4. Formacja harmoniczna Gartley’a

zapowiadająca spadki.
 Wykres 6. Układ harmoniczny Gartley’a z wewnętrzną strukturą geometryczną korekty prostej -
EURUSD, interwał M15.

2. Nietoperz
Kolejna formacja harmoniczna wewnętrzna, w
której główną role odgrywa układ korekty
prostej.

• Punkt B = 38.2%/50%
• Punkt D = 88.6%

Warto tu zaznaczyć, że poziom 50% nie jest

Schemat 5. Formacja harmoniczna Nietoperza
w trendzie wzrostowym.
oparty na liczbie Fibonacciego. Jest to raczej
poziom psychologiczny związany ze zniesieniem
przez korektę dokładnie połowy wcześniejszego
impulsu trendowego.
Schemat 6 prezentuje układ Nietoperza w
trendzie spadkowym. Widzimy trzyfalową korektę
ABCD, gdzie może również wystąpić zależność
AB=CD oraz zgrupowanie poziomów, które
wystąpi w najważniejszym punkcie układu, czyli
w punkcie D.

Rynowy przykład struktury Nietoperza

przedstawia wykres 7, gdzie widać prowzrostowy
układ harmoniczny. W tym wypadku nie zaistniała
jednak zależność geometryczna w korekcie
prostej wewnątrz formacji, jednak punkt zwrotny Schemat 6. Formacja harmoniczna Nietoperza
zgrupował się z istotnym historycznym obszarem zapowiadająca spadki.
wsparcia.

Wykres 7. Układ harmoniczny Nietoperza na wykresie pary walutowej GBPUSD.

3. Motyl

Prezentowane wyżej formacje Gartley’a i Nietoperza

zaliczamy się do grupy układów wewnętrznych.
Oznacza to, że wspomniany wyżej element wspólny
tych struktur, czyli korekta prosta, swoim zasięgiem
nie przekraczał zniesienia 100% na siatce
Fibonacciego. Inaczej mówiąc, kształtująca się
korekta nie znosiła w całości poprzedzającego ją
impulsu trendowego. Z punktu widzenia teorii fal
Elliott’a jest to dla tradera wyraźnym potwierdzeniem
Schemat 7. Zewnętrzna formacja harmoniczna Motyla
kontynuacji trendu. Formacja Motyla zalicza się do w trendzie wzrostowym.
grupy struktur harmonicznych zewnętrznych, dla
których charakterystycznym elementem jest
położenie punktu D poza strategicznym poziomem
100% na siatce zniesień. Wymowa takich
harmoników często sugeruje zbliżającą się zmianę
trendu krótko- lub długoterminowego, w zależności
od rozpatrywanego interwału.

• Punkt B = 78.6%

• Punkt D = 127.2%

Schemat 8. Zewnętrzna formacja harmoniczna Motyla

w trendzie spadkowym.

Wykres 8. Układ harmoniczny Motyla na wykresie pary walutowej USDCHF, interwał H4.

Schemat 9. Zewnętrzna formacja harmoniczna Kraba
w trendzie wzrostowym.
Schemat 10. Zewnętrzna formacja harmoniczna Kraba
w trendzie spadkowym.
Wykres 9. Układ harmoniczny Kraba na wykresie pary walutowej GBPUSD, interwał H1.
4. Krab
Krab, podobnie jak Motyl, należy do grupy
układów harmonicznych zewnętrznych, a jego
struktura oparta jest o głębokie zniesienie
161.8%. Jest to jeden z najrzadziej
występujących układów harmonicznych, niesie ze
sobą jednak bardzo duży potencjał oraz wysoką
skuteczność, czego główną przyczyną jest
połączenie phi (61,8) oraz PHI (161.8), które ze
statystycznego punktu widzenia stanowią
najskuteczeniejsze poziomy zniesień na siatce
Fibonacciego.
Jedną z technik jest w przypadku tej formacji,
szybkie wejście bazujące na reakcji rynku w
ważnym obszarze zwrotnym (punkt D). Dzięki
połączeniu wysokiej skuteczności poziomu 161.8
z metodyką łapania krótkich zasięgów, trader jest
w stanie znacznie zwiększyć skuteczność swoich
transakcji, nawet wykorzystując ten układ
wielokrotnie, ponieważ często do testów tak
istotnej strefy dochodzi wielokrotnie. Jeżeli nie
obserwujemy odbicia od razu, możemy się
spodziewać co najmniej konsolidacji w obszarze.
Rynek szczególnie silnie reaguje w strefie
zawartej pomiędzy 127.2 a 161.8 fibo.
• Punkt B = 61.8%
• Punkt D = 161.8%
 2. Co po Gartley’u? – Ewolucja dzisiejszych struktur .

Profesjonalny trader powinien wiedzieć, że rynki nieustannie ewoluują. Układ, który dobrze sprawdzał się w
ubiegłym roku, niekoniecznie musi działać tak samo dzisiaj. Dlatego bardzo ważną kwestią jest ciągłe badanie
rynku i sprawdzanie zależności pomiędzy poszczególnymi falami.

Dla przykładu posłużymy się układem omawianym już wcześniej - będzie to Gartley. Badając
systematycznie rynek i posługując się na przestrzeni lat znanymi schematami, zaczęliśmy zauważać
bardzo podobne do Gartley’a struktury. W jaki sposób?

Analizując wykresy i stosując siatkę fibo, zanotowaliśmy pewną zmianę w respektowaniu

poszczególnych zniesień. Popularny dotychczas Gartley, którego punkt B znajdował się na poziomie
61.8%, w statystycznych obserwacjach coraz rzadziej pojawiał się na wykresach. Zastąpiony został nową,
znacznie częstszą konfiguracją poziomów. Tę nową formację nazwaliśmy: „Leonardo Pattern”.

Jest to bardzo zbliżony do Gartley’a układ. Jedyną różnicą jest położenie punktu B. W nowej strukturze
wypada on na mierzeniu 50% fali XA (schemat 11i 12). Występuje również w dwóch wariantach - wzrostowym
i spadkowym.

Schemat 11. Leonardo Pattern w układzie spadkowym. Schemat 12. Leonardo Pattern w układzie wzrostowym.
Drugim przykładem pokazującym zmieniające się rynki jest układ harmoniczny “Fibonacci Team
Pattern” (“FT Pattern”). Jest on również bardzo podobny do omawianego juz Gartley’a. Po wielu ob-
serwacjach zauważyliśmy, że cena często schodzi o 1 współczynnik dalej, czyli do mierzenia 88.6%,
zamiast zatrzymywać się przy 78.6%.

Schematy 13 i 14 obrazują tę nową strukturę w kontekście rynku wzrostowego oraz spadkowego.

Schemat 13. FT Pattern w układzie wzrostowym. Schemat 14. FT Pattern w układzie wzrostowym.

Skąd się biorą modyfikacje znanych struktur?

Rynki bezustannie się zmieniają, ewoluują. Bardzo duży wpływ mają na to pojawiające się
algorytmiczne systemy transakcyjne. Od inwestorów z długim stażem można usłyszeć, że handluje
się ciężej niż kiedyś. Te same formacje wydlądają inaczej, bądź mają inną skuteczność. Natomaist to,
że kształt niektórych formacji ulega zmianie wcale nie oznacza, że nowe układy nie są techniczne.

Nowe układy, to formacje, które od pewnego momentu pojawiąją się po proastu na rynku częściej.
Nie negują przy tym skuteczno- ści znanych od dawna struktur. Należy pamiętać, że zawód tradera
wymaga nieustannego uczenia się i badania rynku. Muismy reagować i dostosowyać swój styl oraz
postrzeganie wykresów zgodnie z roz- wojem sytuacji.

Skuteczny inwestor musi się rozwijać, by nie zostać w tyle. Rynki tworzą ludzie. Sytuacja gospodarczo-
polityczna zmienia się, a wraz z nią zmieniają się nastroje, tendencje, strefa komfortu oraz narzędzia
stosowane przez uczestników rynku. Wszystko to wpływa na zachowanie kursów.
 IV. DYWERSYFIKACJA
RYZYKA

1. Jak wygląda dywersyfikacja w praktyce?

Poniżej przedstawione zostały wyniki z trzech różnych portfeli prowadzonych przez traderów
Fibonacci Team School. Dodatni wynik w długookresowym handle wynika z kilku kwestii, które
szczególnie powinniśmy kontrolować:
1. Obsunięcia kapitału (Drawdown).
2. Skuteczności wejść.
3. Odpowiedniej relacji matematycznej zysku do ryzyka (RR), która wg naszych założeń
wynosi co najmniej 2:1.
4. Oczekiwanego targetu w pipsach (musi być realny!).

5. Odpowiedniej liczby transakcji, pokazującej prawidłowości i skuteczność danej strategii.

Strategia stablina

Wykonano tu ponad 200 transakcji w oparciu o żelazne zasady zarządzania ryzykiem oraz
wielkością pozycji. Powyższe założenia stanowiły były priorytetem w tym portfelu. Oprócz
sporej skuteczności, bardzo ważnym elementem była sztywna matematyczna relacja zysku do
ryzyka, która wynosiła momentami nawet 10 do 1. Oprócz dużego komfortu psychicznego
dawała ona również poczucie stabilności i bezpieczeństwa z racji niskich obsunięć kapitału.

Rysunek 5. Wyniki handlu na portfelu bezpiecznym.

Strategia zrównoważa

Rysunek 6. Wyniki handlu na portfelu zrównoważonym.

Założenia tego portfela zakładały wykorzystanie tylko jednego układu technicznego, opartego
na mierzeniach Fibonacciego. Przeciętny stosunek RR nieznacznie przekraczał 2:1, z kolei średni
target z jednej pozycji wynosił ok. 30-35 pipsów, a więc stanowił typowy cel dziennej dniówki
daytradera. Setup, którego wykorzystanie było uwarunkowane dodatkowymi potwierdzeniami,
pojawiał się stosunkowo rzadko, średnio dwa razy w tygodniu, dlatego ilość transakcji nie
przekraczała 50 wejść.

Portfel agresywny (skalping)

W tym portfelu wykonana została seria 40 transakcji, z których 38 zakończyło się zyskiem, a
dwie zostały zamknięte na poziomie Break Even (wynik 0). Jest to jeden z najskuteczniejszych
stylów inwestycyjnych, szczególnie w metodologii wykorzystującej mierzenia Fibonacciego. W
tym kontekście bazuje na handlu pod pierwszą reakcję kursu na strefę techniczną. Zamknięcie
zlecenia następuje zwykle po osiągnięciu kilku pipsów zysku, przy obswerwacji ultraniskich
interwałów czasowych. Ogromną role odgrywa tu wysoka I bezkompromisowa selekcji układów.
W tym podejściu skalping nie jest równoznaczny z dużą liczbą transakcji. Mimo małych
zasięgów, celem jest dobór najlepszych jakościowo okazji i maksymalizacja skuteczności.
Przeciętnie skuteczność tego podejścia waha się w okolicach 87-89%.

Rysunek 7. Wyniki handlu na portfelu agresywnym.

2. Dziennik transakcyjny – klucz do systematyki i optymalizacji.
W trading, podobnie jak każdym innym przedsięwzięcu biznesowym, fundamentalną role
odgrywa odpowiednie przygotowanie do pracy, a także właściwe monitorowanie efektów w celu
oceny rezultatów oraz wprowadzania niezbędnych modyfikacji, które mogą usprawniać handel.

Podstawowe pytania, które powinieneś sobie zadać zanim poważnie zajmiesz się
inwestycjami na rachunku rzeczywistym, to:

• Jaka stopa zwrotu miesięczna/kwartalna/roczna Cię interesuje?

• Jakie narzędzia wykorzystasz w swoim tradingu?
• Czy masz jasno zdefiniowany Trading Plan i wiesz jak poruszać się po rynku krok po kroku?

Zbuduj swój dziennik inwestycyjny profesjonalnie

W dzienniku uwzględnić należy najważniejsze parametry transakcji. Przede wszystkim nie może
zabraknąć informacji o dacie i godzinie wejścia i wyjścia, poziomach cenowych otwarcia i
zamknię- cia, zysku w pipsach oraz walucie depozytowej. Ponadto zasięgi Stop Lossów, Take
Profitów, relacja zysku do ryzyka w każdej pozycji, wyraźne wskazanie czy transakcja
zakończyła się na zysku, stracie czy na poziomie wejścia oraz czy była zgodna z założeniami
strategii. Ważnym elementem są prze- słanki zawarcia transakcji oraz jej zamknięcia. Trader
powinien mieć wyraźnie określone sygnały, które skłoniły go do podjęcia konkretnej decyzji.
Musi wiedzieć, dlaczego postąpił w taki a nie inny sposób.

Wśród miękkich elementów dziennika, powinny się znaleźć takie kwestie jak opis emocji
towarzy- szących traderowi przed wejściem, w trakcie prowadzenia pozycji oraz w momencie
zamknięcia. Warto również wygospodarować przestrzeń na własną ocenę transakcji (np. w skali
1-5). Jeżeli inwestor popełnił jakieś błędy, należy je wskazać w dzienniku.

Sprawdź poniżej jak wygląda profesjonalnie przygotowany Trader’s Journal (Dziennik Tradera),
który za- wiera w sobie wszystkie niezbędne elementy służące traderowi nie tylko do
archiwizowania swoich transakcji, ale przede wszystkim do sprawdzania swoich wyników oraz
wykonywania statystyk po zakończonym okresie np. miesięcznym lub kwartalnym. Poniższy
przykład to wycinek z dziennika, jakim posługują się traderzy w grupie Fibonacci Team. Jest to
wycinek prezentujący pełny opis jednej transakcji. Pamiętaj, że dziennik tradera powinien
uwzględniać miejsce na wszystkie Twoje przemyślenia i dać Ci możliwość monitorowania nie
tylko twardych danych liczbowych związanych z pozycjami, ale również stanów emocjonalnych,
przemyśleń, wniosków, błędów, ale też postępów, które robisz.
TRADER’S JOURNAL
DZIEŃ, 16.07.2015
GBPUSD
SKALP/INTRADAY/SWING/LONGTERM

BEFORE
SYTUACJA NA RYNKU

TREND: WZROSTOWY SPADKOWY HORYZONTALNY

INTERWAŁ: M1 M5 M15 M30 H1 H4 D1 W1 MN

BUY
ZLECENIE

EGZEKUCJA RYNKOWA ZLECENIE OCZEKUJĄCE

BUY LIMIT BUY STOP SELL LIMIT SELL STOP

CENA OTWARCIA: 1.5565

ZABEZPIECZENIE POZYCJI

STOP LOSS: TAK: 1.5542 NIE

TAKE PROFIT: TAK: 1,5616 NIE

50% WEWNĘTRZNEGO MIERZENIA FIBO

HISTORYCZNA REAKCJA CENY (NIEBIESKA STREFA S/D)

© 2023 WWW.FIBOTEAMSCHOOL.PL
INFORMACJE DODATKOWE

Dynamiczne zrzucenie ceny w rejony wewnętrznego mierzenia 50% potwierdziło nasze

przypuszczenia odnośnie możliwej korekty na rynku GBPUSD. Pamiętajmy, że najskuteczniejsze
struktury korekcyjne to te które są widoczne gołym okiem i składają się z wyraźnych 3 fal (3
odcinków).

Dodatkowym potwierdzeniem była historyczna reakcja ceny zaznaczona na powyższych

wykresach za pomocą niebieskiej strefy popytowej.

Podobne układ komentujemy live oraz omawiamy na bieżąco w Panelu Tradera na

WatchMyChart. Pokazujemy nie tylko stałe układy geometryczne oparte na korektach i
formacjach harmonicznych ale również inne zależności, które opisujemy za pomocą
odpowiednich mierzeń np. clustrów Fibonacciego czy układów harmonicznych.

© 2023 WWW.FIBOTEAMSCHOOL.PL
 AFTER
SPOSÓB ZAMKNIĘCIA

TAKE PROFIT STOP LOSS "Z RĘKI" PO CENIE 1.5480 ORAZ 1.5530

ZAMKNIĘCIE

ZGODNE Z PLANEM

PRZESŁANKI ZAMKNIĘCIA POZYCJI

WCZEŚNIEJSZA STREFA REAKCJI - ZASADA ZMIANY BIEGUNÓW (OPÓR STAJE SIĘ WSPARCIEM)

WEWNĘTRZNE MIERZENIE FIBONACCIEGO 61,8%

© 2023 WWW.FIBOTEAMSCHOOL.PL
 ZYSK W PIPSACH + 52

INFORMACJE DODATKOWE

W tej pozycji wykorzystaliśmy m.in. motyw oparty na strategii Multi Time Frame System, dlatego, że
cały struktura była widoczna na szerokim TF’ie (H1), natomiast precyzję wejścia uzyskaliśmy z
mniejszego interwału czasowego – M15.

Sztywny Take Profit wynikał z położenia wewnętrznego mierzenia fibo 61,8% oraz znajomości
statystycznego końca korekty (który jak wiemy wypada w rejonie 50% - 61,8%).

ZAPAMIĘTAJ!

WNIOSKI
▪ Staraj się otwierać pozycje zgodnie z kierunkiem trendu z wyższego interwału.
(strategia Multi Time Frame System).
▪ Sprawdzaj dynamikę oraz impet fali „CD” w korekcie prostej.
▪ W przypadku silnego zrzucenia ceny poszukaj wyraźnego wyhamowania
(formacja świecowa inside bar)

PODSUMOWANIE
TAK

TAK

© 2023 WWW.FIBOTEAMSCHOOL.PL
3. Trening czyni mistrza – ćwicz swoje oko!

W wyznaczaniu i identyfikacji układów harmonicznych pomaga nam siatka Fibonacciego, która

wskazuje dokładne miejsca istotnych poziomów, stanowiących potencjalne momenty reakcji
ceny. Z doświadczenia wiemy jednak, że nie zawsze jest czas na dokonanie dokładnego
mierzenia. Jeżeli inwestujesz na niskich interwałach, a ponadto monitorujesz wiele
instrumentów, istnieje duża szansa, że siłą rzeczy przeoczysz początkową fazę kształtowania
się układu harmonicznego.

W momencie gdy dokonaujesz pomiarów, bardzo często jest już za późno. Okazuje się, że kurs
przetestował poziomy właściwe dla struktury formacji, po czym zareagował dając zarobić tym,
którzy odpowiednio wcześnie dostrzegli kształtującą się sytuację. Zdarzają się też sytuacje, w
których można zaobserwować dość dynamiczną reakcję rynku „tu i teraz”, a trader podejrzewa,
że cena znalazła się na poziomie jakiegoś niezidentyfikowanego przez niego punktu D. Decyzja
o zajęciu pozycji musi być jednak błyskawiczna – nie ma czasu na rozciąganie zniesień.

W takich sytuacjach rynkowych, gdy czas “goni”, nieoceniona jest umiejętność rozpoznawania
formacji „na oko”. Oczywiście należy pamiętać, że nigdy sama formacja harmoniczna nie
jest wystarczającym powodem otwarcia zlecenia! Zawsze poszukujemy kilku potwierdzeń
oraz umiejscawiamy analizę w odpowiednim kontekście rynkowym. Jeżeli jednak potrzebujemy
ostatecznego „wezwania” do akcji I podjęcia ostatecznej decyzji lub chcemy przyspieszyć naszą
pracę analityczną, warto wytrenować swoje oko, by bez pomocy dodatkowych narzędzi umieć
odnaleźć się na wykresach i uzyskać zdolność szybkiego podejmowania decyzji.

W dalszej części znajduje się kilka praktycznych ćwiczeń mających wytrenować oko tradera do
szybkiego wyszukiwania układów harmonicznych na wykresach w trakcie handlu. Zachęcamy
do wykonywania takich ćwiczeń jak najczęściej, zachęcamy do podejmowania prób identyfikacji
struktur harmonicznych na “żywymy” rynku jeszcze przed nałożeniem siatki Fibonacciego.
Trening to podstawa każdego fachu.
 Zadanie
Zidentyfikuj i podpisz zaprezentowane na poniższych wykresach struktury
harmoniczne.

Przykład 1.
Podpowiedź: układ prowzrostowy

Odpowiedź: ........................................................................................................
 Przykład 2.
Podpowiedź: układ prowzrostowy

Odpowiedź: ........................................................................................................

Przykład 3.
Podpowiedź: układ prospadkowy

Odpowiedź: ........................................................................................................
 Przykład 4.
Podpowiedź: układ prowzrostowy

Odpowiedź: ........................................................................................................

Przykład 5.
Podpowiedź: układ prowzrostowy

Odpowiedź: ........................................................................................................
 Przykład 6.
Podpowiedź: układ prospadkowy

Odpowiedź: ........................................................................................................

Przykład 7.
Podpowiedź: układ prospadkowy

Odpowiedź: ........................................................................................................
 Przykład 8.
Podpowiedź: układ prospadkowy

Odpowiedź: ........................................................................................................

Przykład 9.
Podpowiedź: układ prowzrostowy

Odpowiedź: ........................................................................................................
 Przykład 10.
Podpowiedź: układ prowzrostowy

Odpowiedź: ........................................................................................................

Powyższe ćwiczenie należy wykonywać również bezpośrednio na platformie. Jednym z lepszych spo-
sobów jest analizowanie historycznych notowań z wykorzystaniem przycisku F12, który pozwala na
stopniowe odsłanianie wykresu świeca po świecy. W ten sposób można szkolić swoje oczy w identy-
fikowaniu nie tylko układów harmonicznych, ale również w dokonywaniu pełnej analizy rynkowej, by
następnie krok po kroku odkrywać jak cena reagowała na wyznaczone poziomy techniczne. Było to
jedno z głównych ćwiczeń, które wykonywali traderzy w naszej grupie na początku swojej przygody
z rynkiem. Zachęcamy do cofnięcia wybranej pary walutowej np. do początku roku na interwale H1
i dokonywanie analizy z funkcją F12, dzięki której nie widzimy od razu całej prawej strony wykresu.
Praktyka czyni mistrza, a w tradingu doświadczenie to najpotężniejszy atut inwestora.
 Odpowiedzi do zadania

Przykład 1. Przykład 2.

Nietoperz Motyl

Przykład 3. Przykład 4.

Nietoperz FT Pattern

Przykład 5. Przykład 6.

Motyl Gartley

Przykład 7. Przykład 8.

Krab Leonardo

Przykład 9. Przykład 10.

FT Pattern Gartley
Niniejszy materiał jest chroniony prawem autorskim FK Capital Sp. z o.o. Prezentowana treść ma tylko i wyłącznie charakter
edukacyjny i nie stanowi rekomendacji zachowań inwestycyjnych. Inwestowanie w kontrakty różnic kursowych, jest wysoce
ryzykowne, przede wszystkim ze względu na wykorzystanie wysokiej dźwigni finansowej, czego skutkiem może być strata
przewyższająca wartość wpłaconego kapitału. Autorzy tego ebooka dołożyli wszelkich starań, aby zawarte w nim informacje
były rzetelne. Nie biorą jednak żadnej odpowiedzialności za ich wykorzystanie, ani za związane z tym ewentualne naruszenie praw
patentowych lub autorskich. Autorzy nie ponoszą również żadnej odpowiedzialności za ewentualne szkody wynikłe z wykorzystania
informacji zawartych w niniejszej publikacji.

Kontrakty CFD są złożonymi instrumentami i wiążą się z dużym ryzykiem utraty środków pieniężnych z powodu dźwigni
finansowej. Od 74% do 89% rachunków inwestorów detalicznych odnotowuje straty w wyniku handlu kontraktami CFD u
brokerów. Zastanów się, czy rozumiesz, jak działają kontrakty CFD, i czy możesz pozwolić sobie na wysokie ryzyko utraty
pieniędzy.

FK Capital sp. z o.o. ani osoby prezentujące materiał nie ponoszą odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki, w tym szkody,
spowodowane działaniami podjętymi w oparciu o materiał i przedstawione w nim informacje i opinie. Każda inwestycja wiąże
się z ryzykiem. FK Capital sp. z o.o. informuje, że inwestowanie w kontrakty różnic kursowych jest wysoce ryzykowne, przede
wszystkim ze względu na wykorzystanie wysokiej dźwigni finansowej. Wszelkie działania inwestycyjne wiążą się z
możliwością utraty części lub całości posiadanego kapitału przez inwestującego, lub poniesieniem straty przewyższającej
wartość wpłaconego kapitału.

FK Capital sp. z o.o. zaleca powstrzymanie się od inwestycji na rynku Forex, w przypadku nieposiadania wystarczającej
wiedzy na temat istoty i zasad funkcjonowania tego rynku, a w szczególności braku zrozumienia ryzyka, jakie jest związanie
z inwestowaniem w instrumenty pochodne.

© Copyright FK Capital Sp. z o.o.