Iktisatta Matematiksel Yontemler Cozumlu Problemler Gozden Gecirimiş Baskı 1

IKT
ISATTA MATEMAT
IKSEL
YNTEMLERE G
IR
I S
J. Colin Glass
ZML PROBLEMLER
Mehmet Balclar
Murat okgezen
Istanbul, 2002
COPYRIGHT
MEHMET BALCILAR & MURAT OKGEZEN
2002
Tm Haklar Sakldr
Iindekiler
nsz ix
3 3-8

Ilave Problemler 1
5 5-6

Ilave Problemler 9
7 7-5

Ilave Problemler 19
9 9-7

Ilave Problemler 31
11 11-5

Ilave Problemler 43
12 12-4

Ilave Problemler 51
13 13-4

Ilave Problemler 61
14 14-7

Ilave Problemler 71
v
Sekiller Listesi
3.1 zm 3-16 nn Arz ve Talep Fonksiyonlarnn Gra gi . . . . . . . . 4
3.2 zm 3-18 in Arz ve Talep Fonksiyonlarnn Gra gi . . . . . . . . . 5
3.3 zm 3-23 iin Tasarruf ve Yatrm Fonksiyonlarnn Gra gi . . . . 8
7.1 zm 7-10 un iin Talep Fonksiyonlarnn Gra gi . . . . . . . . . . 20
7.2 zm 7-11 iin Arz Fonksiyonunun Gra gi . . . . . . . . . . . . . 21
7.3 zm 7-12(a)(i) iin Arz Fonksiyonlarnn Gra gi . . . . . . . . . . 22
7.4 zm 7-12(a)(ii) iin Arz Fonksiyonlarnn Gra gi . . . . . . . . . 22
7.5 zm 7-12(a)(iii) iin Arz Fonksiyonlarnn Gra gi . . . . . . . . . 23
7.6 zm 7-13 iin Tketim Fonksiyonunun Gra gi . . . . . . . . . . . 23
7.7 zm 7-16 iin Talep Fonksiyonunun Gra gi . . . . . . . . . . . . 27
9.1 zm 9-34(a) iin Kar Maksimizasyonun Birinci Derece Ko sulunun
Grak Gsterimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
9.2 zm 9-34(b) nin Grak Gsterimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
13.1 zm 13-18 iin Harcama Minimizasyonunun Grak Gsterimi . . . 62
13.2 zm 13-21 iin kt Maksimizasyonunun Grak Gsterimi . . . . 65
14.1 zm 14-24 iin Tketici ve retici Artklarnn Grak Gsterimi . 73
vii
nsz
Bu kitabn yazlma kri her iki yazarnda

Iktisat ve Ekonometri blmlerinde verdik-
leri matematik ve matematiksel iktisat derslerinde kar sla stklar ortak bir sorundan
kaynakland: grencilerimiz srekli olarak daha fazla rnek zlmesini talep edi-
yorlard. Ancak, verdi gimiz derslerin ierikleri ve derslerin kredi kstlar ok sayda
rnek zmemize olanak vermiyordu. Bu sorun bizi zml problemlerin topland g
ksa bir kitap yazmaya ynlendiren en nemli neden oldu.
Ortaya kacak kitabn ders materyallerimiz ile entegre olmasn ve problemlerin
ekonomik ieriklerinin daha yksek olmasn istiyorduk. Der yaynlar tarafndan ya-
ynlanan Colin Glassn

Iktisatta Matematiksel Yntemler ba slkl kitab

Iktisat ve Eko-
nometri blmlerinde matematik ve matematiksel iktisat derslerinde kullanlmak zere
yazlm s en iyi Trke kaynaklardan biriydi ve kitapta zmsz olarak yer alan prob-
lemler tam istedi gimiz trdendi. Glassn kitabnda yer alan problemler matematiksel
kurallarn mekanik olarak uygulanmasndan ok grenciyi kendi matematiksel model-
lerini kurmaya, sonra da zmeye ynlendirmektedir. Al slm sn d sndaki bu tr prob-
lemler grenciler zmnde en ok zorlandklar problemlerdir. Bu nedenle, Glassn
kitabnda yer alan problemlerin zmlerini bir arada sunmak iyi bir zm olarak
grnd.
Bu kitapta Glassn kitabnda zm bulunmayan problemler zlp kitabn g-
renciye yardmc olunmas hedeenmi stir. Kitap sadece Glassn kitab ile birlikte kul-
lanlacak bir yardmc kitap olarak de gerlendirilmemelidir. Sadece cevaplar de gil, so-
rular da ierdi gi iin iktisattaki matematiksel uygulamalarla ilgilenen herkes tarafndan
kullanlabilir.
Okuyucuya faydal olmas dile giyle.
Mehmet Balclar ve Murat okgezen
ix
Blm 3
3-8

Ilave Problemler
3-13 Forml Q
d
= f (P) = 36
1
3
P bir maln piyasa talep fonksiyonudur
(a) maln yat (i) 3, (ii) 9, (iii) 99 oldu gunda talep edilen miktar;
(b) talep edilen miktar (i) 27, (ii) 20, (iii) 2 oldu gunda maln yatn;
(c) mal bedava oldu gunda talep edilen miktar;
(d) denebilecek en yksek yat;
(e) fonksiyonun iktisadi anlam ta syan tanm ve de ger kmelerini;
(f) maln yat bir birim de gi sti ginde talep edilen miktardaki de gi smeyi bulunuz.
ZM
(a) (i) Q
d
= f (3) = 36
1
3
(3) = 35, (ii) Q
d
= f (9) = 36
1
3
(9) = 33, (iii) Q
d
=
f (99) = 36
1
3
(99) = 3
(b) (i) 27 = f (P) = 36
1
3
P,
1
3
P = 3627,
1
3
P = 9, P = 27
(ii) 20 = f (P) = 36
1
3
P,
1
3
P = 3620,
1
3
P = 16, P = 48
(iii) 2 = f (P) = 36
1
3
P =
1
3
P = 362,
1
3
P = 34, P = 102
(c) Mal bedava iken P = 0 =Q
d
= f (0) = 36
1
3
(0), Q
d
= 36
(d) denebilecek en yksek miktar maln talebinin sfr oldu gu durumu ifade eder
(talep e grisinin P eksenini kesti gi nokta) bu yatn hemen altndaki bir noktadan
szkonusu mal talep edilmeye ba slar:
Q = 0 =Q
d
= f (P) = 36
1
3
P = 0,
1
3
P = 36, P = 108
2 Matematiksel

Iktisatta Temel Yntemler
(e) Tanm Kmesi: 0 P 108, De ger Kmesi: 0 Q 36
(f) De gi simden nce Q
d1
= 36
1
3
P
1
dir. Fiyat de gi stikten sonra ise talep Q
d2
=
36
1
3
P
2
olur.

Ikisi arasndaki fark
Q
d1
Q
d2
= (36
1
3
P
1
) (36
1
3
P
2
) =Q
d1
Q
d2
=
1
3
(P
1
P
2
)
olur. Buradan,
Q
d1
Q
d2
P
1
P
2
=
1
3
buluruz. Sonu: Fiyattaki bir birim de gi siklik talep edilen miktar ters ynde 1/3
orannda etkiler.
3-14 Q
s
= g(P) =10+7P bir maln piyasa arz fonksiyonudur.
(a) maln yat (i) 2, (ii) 5, (iii) 13 oldu gunda arz edilen miktar;
(b) arz edilen miktar (i) 2, (ii) 11, (iii) 88 oldu gunda maln yatn;
(c) maln arz edilece gi yat kmesini;
(d) fonksiyonun iktisadi anlam ta syan tanm ve de ger kmesini;
(e) maln yat bir birim de gi sti ginde arz edilen miktardaki de gi smeyi bulunuz.
ZM
(a) (i) Q
s
= g(2) =10+7(2), Qs = 4, (ii) Q
s
= g(5) =10+7(5), Q
s
= 25 (iii)
Q
s
= g(13) =10+7(13), Q
s
= 81
(b) (i) 2 =10+7P, P = 7/12, (ii) 11 =10+7P, P = 3
(iii) 88 =10+7P, P = 14
(c) Q = 0 e sitli gini sa glayan P dzeyinden itibaren mal arz edilir. Bu e sitli gi sa gla-
yan P de geri: 0 =10+7P, 7P=10, P=
10
7
dir. Dolaysyla, maln az edilece gi
yat kmesi P
10
7
dir
(d) Tanm Kmesi:
10
7
P, De ger Kmesi: 0 Q
(e) De gi simden nce Q
s1
= 10 +7P
1
dir. Fiyat de gi stikten sonra Q
s2
= g(P) =
10+7P
2
olur.

Ikisi arasndaki fark
Q
s1
Q
s2
= (10+7P
1
) (10+7P
2
)Q
s1
Q
s2
= 7(P
1
P
2
)
3-8

Ilave Problemler 3
olur. Buradan
Q
s1
Q
s2
P
1
P
2
= 7
buluruz. Sonu: Fiyat bir birim de gi sirse arz edilen miktar da ayn ynde 7 birim
de gi siyor.
3-15 Q
d
= g(P) = a bP, a, b > 0 bir maln talep fonksiyonudur. Miktar libre (lb)
cinsinden llmektedir. E ger miktar kilograma (kg) evrilirse, bu evirmenin a ve b
paremetreleri zerindeki etkisi nedir?
ZM 1 kg =2.2046 lb dir. Dolaysyla, Q
d
lb =
1
2.2046
Q
d
kg olur. Dolaysyla, talep
denkleminin sa g tarafn 2.2046 ile blersek sol taraftaki miktar kg cinsinden llm s
olur:
Q
s
=
a
2.2046

b
2.2046
P
Q
s
= a
P, a
=
a
2.2046
, b
=
b
2.2046
Sonu olarak, arz fonksiyonun hem sabiti hemde e gimi azalmaktadr.
3-16 A sa gdaki modellerin herbiri iin

P ve

Q de gerlerini bulunuz.
(a) Q
d
= Q
s
(b) Q
d
= Q
s
Q
d
= 34P Q
d
= 92P
Q
s
=2+2P Q
s
=9+P
ZM
(a) 34P =2+2P (b) 9P =9+P
36 = 3P 18 = 3P
P = 12

P = 6
Q =2+2(12) = 22

Q = 92(6) =3
Her iki zmde graksel olarak Sekil 3.1 de gsterilmistir. (b) zm ekonomik
olarak anlamszdr. nk denge miktar negatif olamaz.
3-17 Problem 3-16a daki piyasa modelinde a sa gdaki sklar iin a sr talebi bulunuz.
(a) P = 14 (b) P = 2
ZM
(a) P = 14 iin Q
d
= 3414 = 20, Q
s
=2+2(14) = 26, a sr talep = Q
d
Q
s
=
2026 =6. Piyasada 6 birim arz fazlas var.
4 Matematiksel

12
Q
d
Q
Q
s
(a)
Q
s
Q
-3
6
P
P
(b)
22
-9
9
Q
d
-2
Sekil 3.1: zm 3-16 nn Arz ve Talep Fonksiyonlarnn Gra gi
(b) P = 2 iin Q
d
= 34 2 = 32, Q
s
= 2 +2(2) = 2, a sr talep = Q
d
Q
s
=
322 = 30. Piyasada 30 birim talep fazlas var.
3-18 A sa gdaki piyasa modelleri iin

P ve

Q de gerlerini bulunuz.

P,

Q > 0 oldu gunu
garantilemek iin hangi varsaymlarn gerekli oldu gunu da belirtiniz.
(a) Q
d
= Q
s
(b) Q
d
= Q
s
Q
d
= a+bP (a, b) > 0 Q
d
= abP (a, b) > 0
Q
s
=c +dP (c, d) > 0 Q
s
= c +dP (c, d) > 0
Sonularnn gra gini iziniz. (a) skkndaki talep (b) skkndaki arz fonksiyonunun
ekonomik anlamll g hakknda yorumda bulununuz.
ZM
(a) Q
d
=Q
s
denkli ginden a+bP =c+dP, (d b)P =a+c elde ederiz. Buradan,
denge yat
P =
a+c
d b
dir. Bunu arz yada talep denklemlerinden birinde yerine koyarsak denge miktar
Q = a+b
_
a+c
d b
_
=
ad ab+ab+bc
d b
=
ad +bc
d b
olarak bulunur. Denge

P ve

Q noktalarnn iktisaden anlaml olabilmesi (her
ikisinin de pozitif olmas) iin sorudaki kstlara ek olarak (d b) nin pozitif
3-8

Ilave Problemler 5
olmas, bunun iin de d >b olmas gerekir. Bu modeldeki talep e grisinin zelli gi,
talebin yat ile do gru ynl bir ili ski iinde olmasdr. Yani, talep edenler yat
arttka taleplerini arttrmakta, azaldka taleplerini azaltmaktadrlar. Gsteri s
amacyla tketilen mallar ve Giffen mallar bu tip bir talep fonksiyonuyla ifade
edilebilir.
(b) Q
d
= Q
s
denkli ginden abP = c +dP dir. Buradan, denge yat
P =
ac
d +b
dir. Denge miktar ise denge yatnn talep yada arz denklemlerinden birinde
yerine konularak bulunabilir. Bu durumda denge miktar
Q = ab
_
ac
d +b
_
=
ad +abab+bc
d +b
=
ad +bc
d +b
olur. Bu denge noktalarnn iktisaden anlaml olabilmesi iin sorudaki kstlara
ilaveten a > c kst gereklidir. Bu modeldeki arz fonksiyonuna gre reticiler
yat sfr iken bile mal arz etmektedirler. Sonularn gra gi Sekil 3.2 de veril-
mi stir.
Q
(a)
Q
P
P
(b)
a+c
db
Q
d
Q
s
ad+bc
db
Q
s
Q
d
c
a
c
a
ac
d+b
ad+bc
d+b
Sekil 3.2: zm 3-18 in Arz ve Talep Fonksiyonlarnn Gra gi
3-19 Problem 3-16a da verilen piyasa modeli iin t = 3 kadar bir tketim vergisinin
P ve

Q zerindeki etkilerini bulunuz. Bu tketim vergisinden kaynaklanan yat art s
t = 3 ten azmdr?
6 Matematiksel

ZM t =3 kadar bir tketim vergisi konuldu gunda arz fonksiyonu Q
s
=2+2P
T
,
P
T
= P3, olur. Bunu dzenleyerek
Q
s
=2+2(P3) =8+2P
elde ederiz. Bu durumda denge yat 34 P = 8 +2P ifadesinden

P = 14 buluruz.
Bunu arz fonksiyonunda yerine koyarak

Q = 8 +2(14) = 20 buluruz. Fiyat art s
P = 1413 = 1 olmu stur. Dolaysyla, yat art s t = 3 ten daha azdr.
3-20 Problem 3-16a ve 3-19 un sonularn kullanarak (a) tketiciler ve (b) retici-
ler tarafndan yklenilen vergi orann bulunuz. [
Ipucu: (a) iin tketicilerin vergiden

nce ve sonra dedikleri birim ba sna yat mukayase ediniz; (b) iin reticilerin ver-
giden nce elde ettikleri yat ile vergiden sonra elde ettikleri birim yat (eksi develete
denen birim ba sna yat) ka sla strnz.]
ZM (a) Vergi konmadan nce tketicinin dedi gi yat 12 idi. Vergiden sonra
14 oldu. Bu durumda 3 birimlik verginin 2 birimi tketiciye yanstlm s, kalan bir
birimi ise retici tarafndan yklenilmi stir. (b) reticiler vergi ncesi birim ba sna elde
ettikleri yat 14 eksi devlete dedikleri vergi fark 11 dir. Vergiden nce birim ba sna
elde ettikleri yat 12 idi. Dolaysyla, reticilerin yklendi gi vergi pay 12 11 = 1
dir.
3-21 A sa gdaki milli gelir modelleri iin (a) skknda

Y ve

C, (b) skk iin

Y,

C ve

T
de gerlerini bulunuz.
(a) Y =C+I +G (b) Y =C+I +G
C = +Y ( > 0; 0 < < 1) C = (Y T) (0 < < 1)
T = +tY ( > 0; 0 <t < 1)
ZM
(a) Tketim fonksiyonunu milli gelir denkleminde yerine koyarsak
Y = +

Y +I +G =
+I +G
1
denge gelir seviyesini ve
C = +
_
+I +G
1
_
=
+ +I +G
1
=
+(I +G)
1
denge tketim seviyesini elde ederiz.
(b) denge gelir seviyesini bulmak iin ikinci ve nc denklemleri birincide yerine
koyalm:
Y = (Y ( +tY)) +I +G
Y(1 +t) = +I +G
3-8

Ilave Problemler 7
Y =
+I +G
1 +t
denge

Y de gerini elde ederiz. Denge

T de geri ise
T = +t
_
+I +G
1 +t
_
=
+t t +tI +tG
1 +t
=
(1) +t(I +G)
1 +t
olarak bulunur. Denge

C de geri ise,
C =
_
+I +G + It Gt
1 +t
_
=
[(1t)(I +G) ]
1 +t
olarak bulunur.
3-22 A sa gdaki piyasa modellerinin her biri iin iktisaden anlaml dengeleri bulunuz.
(a) Q
d
= Q
s
(b) Q
d
= Q
s
Q
d
= 163P
2
Q
d
= 114P
2
Q
s
=4+2P
2
Q
s
=1+8P
2
ZM
(a) 163P
2
=4+2P
2
(b) 114P
2
=1+8P
5P
2
= 50 4P
2
+8P12 = 0
P
2
= 4 P
2
+2P3 = 0
P =2 (P1)(P+3) = 0
P ={1, 3}
(a) zmnde sadece P = 2 iktisaden anlamldr. nk yat negatif olamaz. P = 2
iken denge miktar

Q = 16 3(2
2
) = 4 olarak bulunur. (b) zmnde sadece P = 1
iktisadi olarak anlamldr. P = 1 iin denge miktar

Q =1+8(1) = 7 olarak bulunur.
3-23 E ger tasarruf (S) milli gelirin (Y) tketime (C) girmeyen ksm olaak tarif edilirse
lineer bir tasarruf fonksiyonu a sa gdaki gibi yazlabilir:
S =Y C =Y ( +Y) = +(1)Y ( > 0; 0 < < 1)
Yatrm harcamalarnn d ssal olarak belirlendi gini ve I sabiti ile gsterilidi gini varsa-
yarak lineer tasarruf fonksiyonunu ve sabit yatrm harcamalarnn gra gini iziniz. (S
ve I de gi skenlerini dikey eksene, Y de gi skenini yatay eksene koyunuz). izdi giniz gra-
gi Sekil 3-9 daki grak ile kar sla strnz ve Sekil 3-9 daki denge gelir seviyesinin,

Y,
niye yeni grakte I = S oldu gundaki gelir seviyesi ile zde s oldu gunu aklaynz.
ZM

Ilgili grak Sekil 3.3 de verilmi stir. Sekil 3-9 daki denge gelir seviyesi plan-
lanan toplam kt (Y =C+I) ile toplam harcamalarn (E =C+I) birbirine e sit oldu gu
8 Matematiksel

S = +(1)Y
0

Y Y
I = S
I, S
I
I
Sekil 3.3: zm 3-23 iin Tasarruf ve Yatrm Fonksiyonlarnn Gra gi
(E =Y) noktada yer almaktadr. Tanm gere gi toplam ktnn tketilmeyen ksm ta-
sarrufa gider, yani S =Y C dir. Bunu Y =C+S seklinde yazabiliriz. Buradan,
E =Y
C+I =C+S
I = S
elde edilir. Dolaysyla, kt gelir denkli ginin (denge) sa gland g durumda I =S olmak
zorundadr.
Blm 5
5-6

Ilave Problemler
5-11 Ksmi denge piyasa modeli a sa gdaki gibi verildi ginde,
Q
d
= Q
s
Q
d
= mnP (m, n > 0)
Q
s
=r +sP
T
(r, s > 0)
P
T
= Pt (t > 0)
bu denklem sistemini Ax = b matris formatnda ve de gi skenleri Q
d
, Q
s
, P, P
T
sra-
snda takip edecek sekilde dzenleyerek yeniden yaznz. Daha sonra Cramer kuraln
kullanarak bu de gi skenlerin zm de gerlerini bulunuz.
ZM Denklem sistemini matris formatnda ifade edersek:
_
_
1 1 0 0
1 0 n 0
0 1 0 s
0 0 1 1
_
_
_
_
Q
d
Q
s
P
P
T
_
_
=
_
_
0
m
r
t
_
_
sistemini elde ederiz. zm iin ncelikle |A| nn bulumas grekir:
|A| =
1 1 0 0
1 0 n 0
0 1 0 s
0 0 1 1
= (1)
0 n 0
1 0 s
0 1 1
(1)
1 n 0
0 0 s
0 1 1
n 0
1 1
0 s
1 1
=(n+s) < 0
|A| = 0 oldu guna gre denklem sisteminin herbir de gi sken iin tek bir zm vardr.
10 Matematiksel

Cramer kuralyla zersek
Q
d
=
0 1 0 0
m 0 n 0
r 1 0 s
t 0 1 1
|A|
=
m n 0
r 0 s
t 1 1
|A|
=
m
0 s
1 1
r s
t 1
|A|
=
[ms +n(r st)]
(n+s)
=
[ms n(r +st)]
(n+s)
Q
s
=
1 0 0 0
1 m n 0
0 r 0 s
0 t 1 1
|A|
=
m n 0
r 0 s
t 1 1
|A|
=
m
0 s
1 1
r s
t 1
|A|
=
[ ms +n(r st)]
(n+s)
=
[ms n(r +st)]
(n+s)
P =
1 1 0 0
1 0 m 0
0 1 r s
0 0 t 1
|A|
=
0 m 0
1 r s
0 t 1
1 m 0
0 r s
0 t 1
|A|
=
m 0
t 1
r s
t 1
(n+s)
=
(m+r +st)
(n+s)
=
m+r +st
n+s
P
T
=
1 1 0 0
1 0 n m
0 1 0 r
0 0 1 t
|A|
=
0 n m
1 0 r
0 1 t
(1)
1 n m
0 0 r
0 1 t
|A|
=
n m
1 t
0 r
1 t
|A|
=
m+r nt
n+s
5-6

Ilave Problemler 11
zmlerini elde ederiz.
5-12

Iki mall piyasa modeli a sa gdaki gibi verilmi stir:
(1) Q
d1
= Q
s1
(4) Q
d1
= Q
s1
(2) Q
d1
= 208P
1
+P
2
(5) Q
d2
= 19+2P
1
4P
2
(3) Q
s2
=7+3P
1
(6) Q
s2
=11+2P
2
Bu modeli, ikinci ve nc denklemleri birincinin iine, be sinci ve altnc denklem-
leri de altncnn iine ikame etmek suretiyle iki de gi skenden,

P
1
ve

P
2
den olu san iki
denkleme indirgeyiniz. Daha sonra ortaya kan bu iki denklemi

P
1
ve

P
2
iin zmek
zere Cramer kuraln kullannnz. Keza ikame yoluyla

Q
d1
=

Q
s1
ve

Q
d2
=

Q
s2
yi
elde ediniz.
ZM Talep ve arz denklemlerini piyasa denge ko sullarnda yerine koyarak:
208P
1
+P
2
=7+3P
1
11P
1
P
2
= 27 (1)
19+2P
1
4P
2
=11+2P
2
2P
1
+6P
2
= 30 (2)
denklem sistemini elde ederiz. Her iki piyasada dengeyi sa glayacak

P
1
ve

P
2
de gerleri-
nin bulunmas (1) ve (2) nolu denklemlerin e sanl olarak zlmesini gerektirir. Bu iki
denklemi matris formunda yazarsak
_
11 1
2 6
__
P
1
P
2
_
=
_
27
30
_
Ax = b sistemini elde ederiz. Bu sistemin zm iin ncelikle |A| nn bulunmas
gerekir:
|A| =
11 1
2 6
= 64 = 0 (dolaysyla tek bir zm vardr)

Cramer kural ile
P
1
=
27 1
30 6
|A|
=
192
64
= 3
P
2
=
11 27
2 30
|A|
=
384
64
= 6
zmlerini elde ederiz. Buradan birinci piyasadaki denge miktar

Q
d1
=

Q
s1
=7+
3(3) = 2 olur.

Ikinci piyasadaki denge miktar ise

Q
d2
=

Q
s2
=11+2(6) = 1 olarak
bulunur.
5-13 A sa gdaki milli gelir modelini zmek iin Cramer kuraln kullannz.
Y =C+I +G
12 Matematiksel

C = +(Y T) ( > 0; 0 < < 1)
I = +Y ( > 0; 0 < < 1)
T =tY (0 <t < 1)
Y, C, I ve T isel de gi skenlerdir. G ise d ssal olarak tanmlanm str.

Y,

C,

I ve

T nin
hepsinin pozitif olmasn garanti etmek iin parametreler zerinde ne gibi ( sayet varsa)
ilave tahditler koymak gerekti gini belirleyiniz.
ZM ncelikle sistemi matris formatnda yazarak
_
_
1 1 1 0
1 0
0 1 0
t 0 0 1
_
_
_
_
Y
C
I
T
_
_
=
_
_
G
0
_
_
Ax = b seklinde bir denklem sistemi elde ederiz. ncelikle |A| nn bulunmas gerekir.
|A| =
1 1 1 0
1 0
0 1 0
t 0 0 1
=(t)
1 1 0
1 0
0 1 0
1 1 1
1 0
0 1
=t
1 0
1
+()
1 1
1 0
1 1
1
=t +1 = 1(1t) = 0
Buna gre her bir de gi sken iin tek bir zm vardr. Bu zmler Cramer kuraln
kullanarak a sa gdaki sekilde bulunur.
Y =
G 1 1 0
1 0
0 1 0
0 0 0 1
|A|
=
G 1 1
1 0
0 1
|A|
=
1 1
1 0
G 1
1
|A|
=
G+ +
1(1t)
C =
1 G 1 0
0
1 0
t 0 0 1
|A|
=
t
G 1 0
0
1 0
1 G 1
0
1
|A|
=
t
_
G
0
1 0
_
+
G 1
1
1 1
1
|A|
5-6

Ilave Problemler 13
=
[(1t)(G+)] +(1)
1(1t)
I =
1 1 G 0
1
0 0
t 0 0 1
|A|
=
t
1 G 0
1
0 0
1 1 G
1
0
|A|
=
t
1 0
1
1 G
1
1 1
1
|A|
=
(G+) +[1(1t)]
1(1t)
T =
1 1 1 G
1 0
0 1
t 0 0 1
|A|
=
t
1 1 G
1 0
0 1
1 1 1
1 0
0 1
|A|
=
t
_
(1)
1 G
1
1 0
0 1
1 1
1 0
1 1
1
|A|
=
t(G+ +)
1(1t)
Y,

C,

I ve

T zmlerinin tmmmn pozitif olmasn sa glamaya yeterli bir ko sul
(1t) + < 1 dir.
5-14 A sa gdaki milli gelir modelini zmek iin Cramer kuraln kullannz.
Y =C+I +G+X M
C = +Y ( > 0; 0 < < 1)
M = n+mY (n < 0; 0 < m < 1)
Y, C ve M isel de gi skenlerdir. I, G ve X ise d ssal olarak tanmlanm str.

Y, ve

M nin
hepsinin pozitif olmasn garanti etmek iin parametreler zerinde ne gibi ( sayet varsa)
ilave tahditler koymak gerekti gini belirleyiniz.
ZM Bu modeli matris formatnda yazarsak,
_
_
1 1 1
1 0
m 0 1
_
_
_
_
Y
C
M
_
_
=
_
_
G+I +X
n
_
_
14 Matematiksel

Ax = b denklem sistemini elde ederiz. zmn varl gn kontrol etmek iin ncelikle
|A| y belirlememiz gerekir:
|A| =
1 1 1
1 0
m 0 1
=m
1 0
0 1
1 1
1
= 1 +m > 0
|A| =0 oldu guna gre her bir de gi sken iin tek bir zmvar demektir. Cramer kuraln
kullanarak bu zmler a sa gdaki sekilde elde edilir:
Y =
G+I +X 1 1
1 0
n 0 1
|A|
=
n
1 1
1 0
G+I +X 1
1
|A|
=
G+I +X + n
1 +m
C =
1 G+I +X 1
0
m n 1
|A|
=
G+I +X 1
n 1
1 1
m 1
|A|
=
(G+I +X n) +(1+m)
1 +m
M =
1 1 G+I +X
1
m 0 n
|A|
=
m
1 G+I +X
1
+n
1 1
1
|A|
=
m(G+I +X +) +n(1)
1 +m
Y ve

C nin pozitif olmas iin ilave ksta gerek yoktur.

M nin pozitif olmas iin
m(G+I +X +) >n(1) olmas gerekir.
5-15 Ticaret yapan iki lkenin milli gelir modeli a sa gda verilmi stir.
Y
1
=C
1
+I
1
+X
1
M
1
Y
2
=C
2
+I
2
+X
2
M
2
C
1
= c
1
Y
1
(0 < c
1
< 1) C
2
= c
2
Y
2
(0 < c
2
< 1)
M
1
= m
1
Y
1
(0 < m
1
< 1) M
2
= m
2
Y
2
(0 < m
2
< 1)
X
1
= M
2
X
2
= M
1
Alt notasyon 1 ve 2 srasyla lke 1 ve lke 2 yi belirtmektedir. I
1
ve I
2
nin d ssal
olarak belirlendi gini d snerek, bu modeli, (5-8) deki gibi y = By +e seklinde, matris
5-6

Ilave Problemler 15
formunda yeniden yaznz, ve daha sonra her lkenin denge gelir de gerlerini (Y
1
ve Y
2
olarak gsterilmektedir) elde ediniz.

Y
1
ve

Y
2
nin her ikiside pozitif midir, bulunuz.
ZM ncelikle C
1
M
1
ve X
1
i Y
1
ile ilgili denklemde; C
2
M
2
ve X
2
i de Y
2
ile ilgili
denklemde yerine koyarak a sa gdaki iki denklemi elde ederiz
Y
1
= c
1
Y
1
+I
1
+m
2
Y
2
m
1
Y
1
, Y
1
= (c
1
m
1
)Y
1
+m
2
Y
2
+I
1
Y
2
= c
2
Y
2
+I
2
+m
1
Y
1
m
2
Y
2
, Y
2
= m
1
Y
1
+(c
2
m
2
)Y
2
+I
2
Bu denklemleri matris formunda y = By +e sekline getirirsek
_
Y
1
Y
2
_
=
_
(c
1
m
1
) m
2
m
1
(c
2
m
2
)
__
Y
1
Y
2
_
+
_
I
1
I
2
_
elde ederiz. Buradan y =
_
Y
1
Y
2
_
de gerleri a sa gdaki gibi bulunabilir.
y = (I B)
1
e
(I B) =
_
(1c
1
+m
1
) m
2
m
1
(1c
2
+m
2
)
_
|I B| = (1c
1
+m
1
)(1c
2
+m
2
) m
1
m
2
Adj(I B) =
_
(1c
2
+m
2
) m
2
m
1
(1c
1
+m
1
)
_
(I B)
1
=
1
|I B|
Adj(I B)
_

Y
1
Y
2
_
=
1
|I B|
Adj(I B)
_
I
1
I
2
_
Y
1
=
(1c
2
+m
2
)I
1
+m
2
I
2
(1c
1
+m
1
)(1c
2
+m
2
) m
1
m
2
Y
2
=
(1c
1
+m
1
)I
2
+m
1
I
1
(1c
1
+m
1
)(1c
2
+m
2
) m
1
m
2
Y
1
ve

Y
2
nin pozitif olmas iin (1c
1
+m
1
)(1c
2
+m
2
) > m
1
m
2
ko sulunun sa glan-
mas gerekir.
5-16 Bir mal piyasas ve bir para piyasas olan ekonominin modeli a sa gda verilmi stir:
Y =C+I +G M
d
= M
s
C = +Y ( > 0; 0 < < 1) M
d
= +Y +r (, > 0; < 0)
I = +r ( > 0; < 0) M
s
= M
0
Y, C, I ve r isel de gi skenlerdir, G ve M
0
d ssal olarak belirlenmi stir. Yukardaki
modeli, (5-5) te oldu gu gibi matris formunda yeniden yaznz ve daha sonra Y ve r nin
denge de gerlerini bulmak iin Cramer kuraln kullanarak znz.
16 Matematiksel

ZM Denklemleri a sa gdaki gibi yeniden yazabiliriz:
Mal Piyasas Para Piyasas
Y = +Y + +r +G +Y +r = M
0
(1)Y r = + +G (1) Y +r = M
0
(2)
(1) ve (2) nolu denklemleri e sanl olarak zen

Y ve r de gerlerini bulmak iin bu denk-
lemleri matris formunda yazalm.
_
(1)

__
Y
r
_
=
_
+ +G
M
0
_
Bu denklem sitemini Ax = d seklinde gsterirsek |A|
|A| =
(1)

= (1) +
olur. Buradan ilgili zmler
Y =
+ +G
M
0

|A|
=
( + +G) +(M
0
)
(1) +
r =
(1) + +G
M
0
|A|
=
(1)(M
0
) ( + +G)
(1) +
olur.
5-17 Bir lkenin girdi-kt tablosu a sa gdaki gibidir.
Alan Sektr \ Veren Sektr
Sektrleraras Talep Nihai
Talep
Toplam
kt Tarm

Imalat Hizmetler
Tarm 1 4 2 1 8
Imalat 4 2 2 4 12
Hizmetler 2 2 2 2 8
I sgc 1 4 2
Toplam Girdi 8 12 8 28
Girdi katsaylarnn sabit kald gn varsayarsak, nihai talep; tarm kts iin 3 birim,
imalat kts iin 6 birim ve hizmetler kts iin de 3 birim olarak de gi stirildi ginde
her sektrn kt dzeyi ne olacaktr?
ZM Tablonun genelle stirilmi s ifadesi a sa gdadaki gibidir.
_
_
1
8
1
3
1
4
1
2
1
6
1
4
1
4
1
6
1
4
_
_
_
_
x
1
x
2
x
3
_
_
+
_
_
d
1
d
2
d
3
_
_
=
_
_
x
1
x
2
x
3
_
_
5-6

Ilave Problemler 17
Ax +d = x
x = (I A)
1
d
(I A) =
_
_
1 0 0
0 1 0
0 0 1
_
_
_
_
1
8
1
3
1
4
1
2
1
6
1
4
1
4
1
6
1
4
_
_
=
_
_
7
8

1
3

1
4
1
2
5
6

1
4
1
4

1
6
3
4
_
_
C =
_
5
6

1
4
1
6
3
4
1
2

1
4
1
4
3
4
1
2
5
6
1
4

1
6
1
3

1
4
1
6
3
4
7
8

1
4
1
4
3
4
7
8

1
3
1
4

1
6
1
3

1
4
5
6

1
4
7
8

1
4
1
2

1
4
7
8

1
3
1
2
5
6
_
C =
_
_
7
12

7
16
7
24
7
24
9
32

11
48
7
24

11
32
9
16
_
_
C
T
=
_
_
7
12

7
24
7
24
7
16
9
32

11
32
7
24

11
48
9
16
_
_
|I A| =
7
8

1
3

1
4
1
2
5
6

1
4
1
4

1
6
3
4
=
_
7
8
_
5
6

1
4
1
6
3
4
1
3
_
1
2

1
4
1
4
3
4
+
_
1
4
_
1
2
5
6
1
4

1
6
=
_
7
8
__
15
24

1
24
_
+
_
1
3
__
3
8

1
16
_
_
1
4
__
1
12
+
5
24
_
=
7
24
(I A)
1
=
1
|I A|
C
T
=
_
_
2 1 1
3
2
2
7
6
1
7
9
2
_
_
x = (I A)
1
_
_
3
6
3
_
_
=
_
_
15
81
4
27
2
_
_
Sonu olarak tarm sektrnn kt dzeyi 15, imalatnki 81/4, hizmetlerinki 27/2
olmaldr.
Blm 7
7-5

Ilave Problemler
7-10
(a) Talep fonksiyonu Q
d
= f (P) = 16/P
2
nin genel seklini P > 0 iin iziniz.
(b) P = 5 iin bu talep fonksiyonunun yat esnekli gini bulunuz.
(c) Talep fonksiyonunu P=h(Q) sekline getiriniz ve Q>0 iin genel seklini iziniz.
ZM
(a) lim
P0
Q ve lim
Q0
P sonularn elde ederiz. Buradan, de gi skenler-
den biri sfra yakla srken di gerinin sonsuza gitti gini, dolaysyla da iki eksenin
de e griler tarafndan kesilmedi gini syleyebiliriz.
dQ
dP
=
32
P
3
birinci trevi P > 0
iin her zaman negatiftir. Bu nedenle talep e grisinin e gimi negatiftir.
d
2
Q
dP
2
=
96
P
4
ikinci trev P > 0 iin her zaman pozitiftir. Bunun anlam negatif e gimin azal-
makta oldu gudur. Buna gre, talep fonksiyonu Q
d
= f (P) = 16/P
2
nin gra gi
Sekil 7.1(a) da izilmi stir.
(b) E
d
=
32
P
3
P
16P
2
= 2
oldu gundan, her yat seviyesi iin esnekli gin de geri 2 ye e sittir.
(c) Talep fonksiyonu P = h(Q) = 4/
Q olur. Bunun gra gi Sekil 7.1(b) de izil-

mi stir.
7-11
(a) Arz fonksiyonu Q
s
= g(P) =27+6P+P
2
nin P 0 iin genel seklini iziniz.
(b) P = 3 iin bu arz fonksiyonunun yat esnekli gini bulunuz.
20 Matematiksel

1
(a)
Q
d
= 16/P
2
P 4 1 16
4
1
P
Q
(b)
P = 4/
Q
1
16
Q
Sekil 7.1: zm 7-10 un iin Talep Fonksiyonlarnn Gra gi
ZM
(a) lim
P
Q ve Q
s
(0) = 27 sonularn elde ederiz. Dolaysyla, fonksiyo-
nun sabiti -27 olup, P sonsuza giderken Q da sonsuza gidecektir. Ayrca P = 0
iken Q = 3 oldu gundan fonksiyon yatay ekseni Q = 3 noktasnda kesecektir.
dQ
dP
= 6+2P birinci trevi P > 0 iin her zaman pozitiftir. Bu nedenle talep e gri-
sinin e gimi pozitiftir.
d
2
Q
dP
2
=2 ikinci trev P >0 iin her zaman pozitiftir. Bunun
anlam pozitif e gimin artmakta oldu gudur. Buna gre, arz fonksiyonunun gra gi
Sekil 7.2 de izilmi stir.
(b) E
s
=
dQ
dP
P
Q
= 6+2(3)
3
27+6(3) +(3)
2
=
36
0
=
7-12
(a) A sa gdaki arz fonksiyonlarnn yat esnekliklerini bulunuz.
(i) Q
s
= a, (ii) Q
s
= bP, (iii) P = c. Burada a, b ve c pozitif sabitlerdir.
(b) (a) da verilen arz fonksiyonlarnn gra gini, dikey eksene nce Q
s
i daha sonra
P yi koymak suretiyle iziniz.
ZM
(a) (i), (ii) ve (iii) iin arz esneklikleri, srasyla
(i) E
s
=
dQ
dP
P
Q
= 0
P
a
= 0
7-5

Ilave Problemler 21
0
P 3
Q =27+6P+P
2
-27
Q
Sekil 7.2: zm 7-11 iin Arz Fonksiyonunun Gra gi
(ii) E
s
=
dQ
dP
P
Q
= b
P
bP
= 1
(iii) E
s
=
dQ
dP
P
Q
=
P
Q
=
olarak bulunur.
(b) (i), (ii) ve (iii) iin arz fonksiyonlarnn grakleri srasyla, Sekil 7.3, Sekil 7.4
ve Sekil 7.5 de izilmi stir.
7-13
(a) Tketim fonksiyonu C =C(Y) = 1200 7200/(9 +Y) nin genel seklini Y 0
iin iziniz.
(b) Y = 91 iin marjinal tketim e gilimini (MPC) bulunuz.
(c) Y = 91 iin marjinal tasarruf e gilimini (MPS) bulunuz.
22 Matematiksel

(a) (b)
Q
P
Q
s
= a
a
P
Q a
Q
s
= a
Sekil 7.3: zm 7-12(a)(i) iin Arz Fonksiyonlarnn Gra gi
(a) (b)
Q
P a
Q
P
Q
s
= bP
P = Q
s
/b
Sekil 7.4: zm 7-12(a)(ii) iin Arz Fonksiyonlarnn Gra gi
(d) MPC ve MPS nin Y ile ayn ynde de gi sip de gi smedi gini belirleyiniz.
ZM
(a) Tketim fonksiyonunun gra gi Sekil 7.6 da izilmi stir.
(b) MPC =
dC
dY
=
0 (9+Y) 1.7200
(9+Y)
2
=
7200
(9+Y)
2
7-5

Ilave Problemler 23
(a) (b)
P
P
Q
Q
c
c
P = c
P = c
Sekil 7.5: zm 7-12(a)(iii) iin Arz Fonksiyonlarnn Gra gi
C
C = 12007200/(9+Y)
400
Y
1200
Sekil 7.6: zm 7-13 iin Tketim Fonksiyonunun Gra gi
oldu gundan
MPC(91) =
7200
(9+91)
2
=
7200
10000
= 0.72
24 Matematiksel

buluruz.
(c) MPS = 1MPC = 1
dC
dY
= 1
7200
(9+Y)
2
oldu gundan
MPS(91) = 1
7200
(9+91)
2
= 1
7200
10000
= 10.72 = 0.28
buluruz.
(d)
dMPC
dY
=
14400
(9+Y)
3
< 0, Y > 0
oldu gundan, MPC Y ile ters ynde dei smektedir. Ancak,
dMPS
dY
=
14400
(9+Y)
3
> 0, Y > 0
oldu gundan, MPS Y ile ayn ynde de gi smektedir.
7-14 Talep fonksiyonu Q
d
= f (P) ve f
(P) < 0 verildi ginde dTR/dP = Q(1 E

d
)
oldu gunu gsteriniz.
ZM TR = QP = f (P)P oldu gundan
dTR
dP
= f (P) + f
(P)P = Q+ f
(P)P
elde ederiz. Bu e sitli gin sa g tarafn Q/Q ile arparsak ve E
d
=f
(P)(P/Q) ifadesini
yerine koyarsak
dTR
dP
= Q
_
Q
Q
+ f
(P)
P
Q
_
= Q(1E
d
)
sonucunu elde ederiz.
7-15 Bir rma lineer bir AR fonksiyonu, P = h(Q) ile kar s kar syadr ve burada
h
(Q) < 0 dr. Buna gre:

(a) MR nin Q nun lineer bir fonksiyonu oldu gunu,
(b) MR do grusunun e giminin mutlak de gerinin AR do grusununkinin iki kat oldu-
gunu,
(c) AR do grusunun Q eksenini kesim noktasnn MR do grusunun Q eksenini kesti gi
noktann iki kat oldu gunu gsteriniz.
7-5

Ilave Problemler 25
ZM
(a) AR = P = h(Q) ise TR = PQ = h(Q)Q seklinde ifade edilir. Bu ifadeden,
MR =
dTR
dQ
= h
(Q)Q+h(Q)
buluruz. h(Q) lineer ise h
(Q) bir sabittir, h
(Q) =c. Bu durumda MR=h
(Q)Q=
cQ e gimi h
(Q) = c olan bir lineer fonksiyondur. Bu ifadenin yine bir lineer

fonksiyon olan h(Q) ile toplam h
(Q)Q+h(Q) da bir lineer fonksiyondur.

(b) AR nin e gimi
dAR
dQ
= h
(Q)
dur. MR nin e gimi ise,
dMR
dQ
= h
(Q)Q+h
(Q) +h
(Q) = 2h
(Q)
dur. nk h
(Q) sfra e sittir (h
(Q) nun bir sabit oldu gunu hatrlayalm). So-

nu olarak MR nin e gimi (2h
(Q)), AR nin e giminin (h
(Q)) nun iki katdr.

(c) Sorudan ve cevabn (a) skkndan AR ve MR nin lineer olduklarn ve (b) skkn-
dan AR ve MR nin e gimlerini biliyoruz. Buradan AR ve MR nin genelle stirilmi s
sekli
AR = h
(Q)Q+k
MR = 2h
(Q)Q+k
seklinde yazlabilir. Burada k > 0 bir sabittir. AR ve MR nin Q ekseninini kesti gi
noktalar AR ve MR yi sfra e sitleyerek bulabiliriz:
AR = h
(Q)Q+k = 0 Q|
AR=0
=
k
h
(Q)
MR = 2h
(Q)Q+k = 0 Q|
MR=0
=
1
2
k
h
(Q)
buradan AR nin Q eksenini kesti gi nokta olan
k
h
(Q)
nin MR nin Q eksenini kesti gi
nokta olan
1
2
k
h
(Q)
nun iki kat oldu gu grlr.
7-16 Firmann kar sla st g talep fonksiyonu P =h(Q) =a/Q dur ve a, Q>0 dr. Buna
gre:
(a) yat de gi sirken rmann toplam gelirinin nasl de gi sti gini belirleyiniz.
26 Matematiksel

(b) bu talep fonksiyonu iin yat esnekli gini bulunuz
(c) (a) da elde edilen sonucu aklamak iin (b) de elde edilen sonucu kullannz ve
talep fonksiyonunun genel seklini iziniz.
ZM
(a) Buradan Toplam gelir fonksiyonu TR = PQ = (a/Q)Q = a seklinde yazlabilir.
Fiyattaki de gi smenin toplam gelir zerindeki etkisini dTR/dP gsterir. Buradaki
TR fonksiyonu iin
dTR
dP
= 0 dr. Yani, yattaki de gi smeler geliri etkilemez.
(b) Talep fonksiyonunu Q = f (P) = a/P seklinde yazabiliriz. Bu talep fonksiyonu
iin yat esnekli gi E
d
=
dQ
dP
P
Q
syle hesaplanabilir:
dQ
dP
=
a
P
2
dir. Bu ifadeyi
P
Q
=
P
a/P
=
P
2
a
ifadesiyle arparsak E
d
=
_
a
P
2
P
2
a
_
= 1 buluruz.
(c) E ger talep esnekli ginin de geri 1 ise yattaki de gi smeler geliri etkilemez, nk
yattaki yzde de gi sme talepte ters ynde e sit bir de gi smeye neden olur. Dolay-
syla, (b) elde edilen sonu (a) daki sonucu aklamaktadr. Talep fonksiyonunu
gra gi Sekil 7.7 de izilmi stir.
7-17 Tketicinin fayda fonksiyonu U = U(Q) = Q
seklinde verilmi stir. Burada,

> 0, 0 < < 1 ve Q 0 oldu guna gre bu fayda fonksiyonu azalan marjinal fayda
zelli gini ta smakta mdr?
ZM Marjinal fayda (MU)
MU =
dU
dQ
= Q
1
olarak bulunur. MUnun azalan bir fonksiyon (azalan marjinal fayda) olmas iin birinci
trevinin (
dMU
dQ
) negatif olmas gerekir.
dMU
dQ
= ( 1)Q
2
< 0
buluruz.
dMU
dQ
< 0 dr, nk ( 1) ifadesi negatif di ger terimler pozitif oldu gu iin
sonu negatif kar. Bu nedenle bu fayda fonksiyonu azalan marjinal fayda zelli gi
gsterir.
7-18 Bir rmann retim ve ortalama gelir fonksiyonlar srasyla, Q = g(L) = 4L
1/2
ve P = h(Q) = 1202Q olarak verilmi stir. Buna gre,
7-5

Ilave Problemler 27
P = a/Q
Q
P
Sekil 7.7: zm 7-16 iin Talep Fonksiyonunun Gra gi
(a) L = 16 iin i sgcnn marjinal verimini,
(b) marjinal gelirin sfr oldu gu noktadaki yat,
(c) marjinal gelir sfr oldu gunda talebin yat esnekli gini bulunuz.
ZM
(a) MPP
L
=
dQ
dL
= 2L
1/2
=MPP
L
(16) = 2(16)
1/2
=
1
2
(b) AR = P = 1202Q oldu gundan TR = PQ = 120Q2Q
2
buluruz. Buradan
MR =
dTR
dQ
= 1204Q
bulunur. MR =1204Q=0 ifadesi Q iin zld gnde, Q|
MR=0
=30 buluruz.
(c) (b) skknda MR = 0 oldu gunda Q = 30 bulmu stuk. Buradan Q = 30 oldu gunda
P = 1202(30) = 60 buluruz. Fiyat esnekli gi
E
d
=
dQ
dP
P
Q
=
1
dP
dQ
P
Q
28 Matematiksel

dr.
dP
dQ
= 2 elde ederiz. Bu de gerleri yerine koyarsak E
d
=
1
2
60
30
= 1 olarak
bulunur. Bu sonu iktisat kitaplarndaki MRnin Q eksenini kesti gi noktadaki
talep esnekli gi 1 e e sittir ifadesini de do grulamaktadr.
7-19 Bir rma Q = g(L) =
2
3
L
3
+10L
2
seklinde bir retim fonksiyonuna sahiptir.
Bu retim fonksiyonu i sgcnn azalan marjinal verimi zelli gini ta smakta mdr, bu-
lunuz.
ZM

I sgcnn marjinal verimi
MPP
L
=
dQ
dL
=2L
2
+20L
olarak Bunun e gimi ise
dMPP
L
dL
= 4L +20 dr. L > 5 iin
dMPP
L
dL
her zaman nega-
tiftir. Dolaysyla, L > 5 iin bu retim fonksiyonu i sgcnn azalan marjinal verim
zelli gini ta sr.
7-20 A sa gdaki toplam maliyet fonksiyonlar iin marjinal maliyetin retim miktarnn
artan veya azalan bir fonksiyonu olup olmad gn bulunuz.
(a) C =C(Q) = 4Q
3
240Q
2
+800Q+50
(b) C =C(Q) = 10Q
2
+3Q+9
ZM
(a) Marjinal maliyet MC =
dC
dQ
= 12Q
2
480Q + 800 olarak bulunur. Buradan
dMC
dQ
= 24Q480 buluruz. Dolaysyla,
Q > 20 iin
dMC
dQ
> 0 =MCnin e gimi pozitif
Q < 20 iin
dMC
dQ
< 0 =MCnin e gimi negatif
dr. Dolaysyla Q > 20 iin MC retim miktar Q nun artan bir fonksiyonu,
Q < 20 iin ise azalan bir fonksiyonudur.
(b) MC = 20Q+3 ve
dMC
dQ
= 20 > 0 buluruz. Dolaysyla, MCnin e gimi tm Q de-
gerleri iin pozitiftir. Yani MC retim miktarnn srekli artan bir fonksiyonudur.
7-21 Blm 3 teki denklem (3-25) verilmi sken, t deki kk bir de gi simden kaynakla-
nan

P deki de gi simin hem yn, hem de bykl gn belirlemek iin d

P/dt i bulunuz.
7-5

Ilave Problemler 29
ZM Blm 3 teki denklem (3-25)
P =
a+c
d +b
+
d
d +b
t
seklindedir. Buradan
d

P
dt
=
d
d +b
, 0 <
d
d +b
< 1
buluruz.
d
d+b
nin pozitif olmasnn anlam vergilerdeki de gi sme ile yatlar arasnda
do gru ynl bir ili ski olmasdr. Bu de gerin sfr ile bir arasnda olmas ise, vergilerdeki
bir de gi smenin yatlarda kendisinden daha kk bir de gi sikli ge yol aaca g anlamna
gelir.
7-22 Blm 3 teki tketim fonksiyonu (3-27) verildi ginde, marjinal tketim e gilimini
bulunuz. Keza, Blm 3 teki denklem (3-30) veri iken, I daki kk bir de gi simden
kaynaklanan

Y deki de gi smenin yn ve bykl gn belirlemek iin yatrm arpan
d

Y/dI y bulunuz.
ZM Blm 3 teki (3-27) de verilen tketim fonksiyonu
C = +Y, ( > 0, 0 < < 1)
seklindedir. Buradan marjinal tketim e gilimi
MPC =
dC
dY
=
olarak bulunur. Blm 3 teki denklem (3-30)
Y =
+I
1
seklindedir. Buradan, yatrm arpan
d

Y
dI
=
1
(1)
2
=
1
1
olarak bulunur.
1
1
ifadesi pozitiftir. Bunun anlam yatrmlardaki de gi smenin ge-
liri ayn ynde de gi stirece gidir. Ayrca ifadenin de geri 1 den byktr. Bu gelirdeki
de gi smenin yatrmlardaki de gi smeden daha byk olaca g anlamna gelir.
Blm 9
9-7

Ilave Problemler
9-26 Bir i sadam yoldan geen deve kervanlarna su satmak zere Sahrada bir kuyu
amaya karar verir. Tek maliyeti ba slangtaki kazma maliyetidir. Bu i sadam E
d
= 1
olan yat uygulamaya koymaktadr. Maksimun kar iin ikinci derece ko sulun sa glan-
d gn varsayarak i sadamnn karn maksimize etti gini gsteriniz.
ZM Tek maliyet sabit maliyet ise toplam maliyet C(Q) = F, (F > 0), seklinde
yazlabilir. F sabit maliyeti gstermektedir. R(Q) = P(Q)Q ifadesi de toplam gelir
fonksiyonunu gstermektedir. Bu durumda kar foksiyonunu
(Q) = R(Q) C(Q) = P(Q)QF
seklinde yazlabilir. Kar maksimize eden Q seviyesini bulmak iin birinci derece ko sul
nin sfra e sit olmasdr (ikinci derece ko sulun sa gland g varsaylm st). Birinci
derece ko sulu olan
(Q) = P
(Q)Q+P(Q) = 0
e sitli ginin sol tarafn
1/E
d
=
dP
dQ
Q
P
=P
(Q)
Q
P
oldu gunu dikkate alarak P(Q) parantezine ald gmzda yukardaki ifade
(Q) = P(Q)
_
1+P
(Q)
Q
P
_
= P(Q)
_
1
1
E
d
_
= 0
seklinde yazlabilir. Bu e sitlikte sadece E
d
= 1 iin sa glanabilir. Dolaysyla E
d
= 1
olan yat kar maksimize etmektedir. Not: Bu durumun maliyetlerin tamamnn sabit
maliyetlerden olu stu gu zel durumda geerli oldu gunu gzden karmaynz.
9-27 Araba motorlar reten bir tekelci lineer bir ortalama gelir fonksiyonu ile kar s
kar syadr. Ba slangta her hafta tanesini 2500 pounddan satt g 200 araba retmekte-
dir. Bu yatta talep esnekli gi 5 tir. Tekelci retimini araba ba sna her hafta (1800 +
32 Matematiksel

40000/Q) ortalama toplammaliyetiyle arttrabilmektedir. Tekelcinin karn maksimum
klan kt seviyesi nedir? Ayrca maksimum kar ve kar maksimize eden ktnn sa-
tld g araba ba sna yat bulunuz.
ZM P = 2500 iken Q = 200 ve bu noktada talep esnekli gi 5 ise
E
d
=
1
dP/dQ
P
Q
=
1
dP/dQ
2500
200
= 5
olur. Buradan da dP/dQ =5/2 sonucunu elde ederiz. Bu ayn zamanda P = abQ
seklindeki do grusal talep fonksiyonunun e gimini (b) ifade eder. Ayrca
2500 = a
5
2
200
ifadesinden a = 3000 buluruz. Sonu olarak
P = AR = 3000
5
2
Q
talep fonksiyonu olarak bulunur. Buradan toplam gelir fonksiyonu
TR = AR Q = 3000Q
5
2
Q
2
olarak, toplam maliyet fonksiyonu ise
TC = AC Q = (1800+40000/Q)Q = 40000+1800Q
olarak elde edilir. Toplam kar
(Q) = 3000Q
5
2
Q
2
1800Q40000 =
5
2
Q
2
+1200Q4000
seklinde ifade edilebilir. Kar maksimum yapan retim dzeyini bulmak iin birinci
trevi sfra e sitleyen Q de geri
(Q) =5Q+1200 = 0 = Q = 240

olarak bulunur. Buldu gumuz Q de gerinin kar maksimize eden de ger olup olmad gn
snamak iin ikinci trevin i saretine bakarz.
(Q) = 5 < 0 oldu gu iin bulunan Q

de geri bir maksimumu ifade eder. Maksimum kar
(240) =
5
2
(240)
2
+1200(240) 4000 = 104000
kar maksimize eden ktnn satld g yat
P(240) = 3000
5
2
(240) = 2400
olarak bulunur.
9-28 Kar maksimize eden bir tekelci ktnn (Q0) monotonik olarak artan bir fonk-
siyonu olan bir toplam maliyet fonksiyonuna sahiptir. Talebin esnek olmad g durumda
9-7

Ilave Problemler 33
kty niye retmeyece gini gsteriniz. (
Ikinci derece ko sulunun gerekle sti gini varsa-

ynz.)
ZM C = C(Q) maliyet fonksiyonunu gsterirse monotonik artan maliyet fonk-
siyonu C
(Q) > 0 ile gsterilebilir. Bu durumda maksimizasyon iin birinci derece

ko sul
(Q) = P(Q)QC(Q)
kar fonksiyonunun birinci trevinin sfra e sitlenmesi ile bulunur.
(Q) = P
(Q)Q+P(Q) C
(Q) = 0
Buradan
P(Q)
_
1
1
E
d
_
=C
(Q)
elde edilir. C
(Q) nun pozitif oldu gunu biliyoruz. Bu e sitlik sadece E

d
> 1 olmas
durumunda sa glanr. Talebin esnek olmad g durumlarda ise birinci derece ko sul sa g-
lanmamaktadr.
9-29
(i) Bir monopolcnn toplam gelir fonksiyonu R(Q) = 20Q3Q
2
ve toplam mali-
yet fonksiyonu C(Q) = 2Q
2
+2 dir. (a) Kar maksimize eden kt dzeyini, (b)
maksimum kar, (c) bu ktnn satld g yat bulunuz.
(ii) E ger hkmet tekelcinin yat marjinal maliyete e sitlemesini isterse bu durum
tekelcinin yatn ve karn nasl etkileyecektir?
ZM
(i) Verilen toplam gelir ve toplam maliyet fonksiyonlarndan kar fonksiyonu
(Q) =5Q
2
+20Q2
olarak elde edilir.
(a) Kar fonksiyonun birinci trevini sfra e sitleyerek,
(Q) =10Q+20 = 0
kar maksimize eden eden kt dzeyi Q = 2 olur.
(Q) =10 oldu gun-

dan, ikinci derece ko sul da sa glanmaktedr.
(b)
max
(2) =5(2)
2
2+20(2) 2 = 18
(c) P =
R
Q
= 203Q = 203(2) = 14
34 Matematiksel

(ii) P = MC ko sulunu kullanarak
203Q = 4Q
Q =
20
7
elde edilir. Bu de geri P = AR denkleminde yerine koyarak
P
_
20
7
_
= 203
20
7
=
20
7
bulunur. Bu de geri kullanarak
_
20
7
_
=5
_
20
7
_
2
+20(
20
7
) 2 =
702
49
elde edilir.
(2) >
_
20
7
_
oldu gundan, tekelcinin kar azalmakta uygulad g yat ise 14 ten
20
7
ye azalmak-
tadr.
9-30 Bir tketicinin faydasnn (U) gelir (Y) ve bo s zamana (L) ba gl ve fayda fonk-
siyonun U = AL
(, > 0) oldu gunu varsaynz. Ayrca tketicinin sahip oldu gu

zaman (H) al smak (W) veya bo s zaman iin kullanabilece gini varsaynz. Saat ba sna
cret oran r ise ve tketici faydasn maksimize ediyorsa hergn ka saat al sacaktr?
Ayrca t orannda bir gelir vergisi konmasnn cevabnzda yol aaca g dzeltmeleri be-
lirtiniz (0 < t < 1). Sonucumuzun ekonomik gerekli gi zerinde yorumda bulununuz.
(U
(W) < 0,U
(W) = 0 oldu gunu varsaynz.)

ZM Tketicinin geliri Y = rW seklinde yazlabilir. Toplam al sma zaman H
saat oldu gu iin tketicinin bo s zaman ise L = H W seklinde ifade edilir. Bunlar
fayda fonksiyonunda yerine koyarsak
U = A(HW)
(rW)
elde ederiz. Fayda fonksiyonunun W ya gre birinci trevini sfra e sitlersek

dU
dW
=A(HW)
1
(rW)
+rA(rW)
1
(HW)
= 0
elde edilir. Buradan W yu
W =
H
+
olarak elde ederiz.

Ikinci derece ko sulunun da sa gland gn varsayd gmz iin bu t-
keticinin faydasn maksimize eden al sma saatini gstermektedir. E ger t orannda bir
9-7

Ilave Problemler 35
gelir vergisi konursa tketicinin gelirin Y = rW dan Y = rW trW = (1 t)rW ya
d secektir. Bu durumda fayda fonksiyonu
U = A(HW)
((1t)rW)
olur. Optimal al sma sresini bulmak iin bu fonksiyonun W ya gre birinci trevini
sfra e sitlersek
dU
dW
=A(HW)
1
_
(1t)rW
_
+
_
(1t)r
_
A
_
(1t)rW
_
1
(HW)
= 0
Buradan W yine
W =
H
+
olarak elde edilir. Buradan kan sonu gelir vergisi konmasnn tketicinin al sma
saatini de gi stirmedi gidir. Bu modelde kullanlan fayda fonksiyonunun zel sekli W yu
r ve t den ba gmsz yapmaktadr. Ancak bo s zamann frsat maliyeti kaybedilen cret
geliri oldu gundan ekonomik olarak W nun r nin bir fonksiyonu olmas gerekir. Dolay-
syla, bu model ekonomik gerek ile tutarszdr. zel bir durum olarak t =1 alalm. Bu
durumda tketicinin tm gelirini devlet vergi olarak almaktadr. Buna ra gmen tketici
hala H/( +) al smakta, hi bir sey kazanmamakta ve pozitif fayda elde etmek-
tedir. Byle bir durumda fayday maksimize edecek seim W = 0 dr. Bu da tekrar
gstermektedir ki, model ekonomik gerek ile tutarszdr.
9-31 Bir tketici 30 poundluk kozmetik btesinin hepsini yatlar srasyla 2 ve 3
pound olan x ve y kozmetiklerine harcamaktadr. E ger fayda fonksiyonu U =2x
1/2
y
1/3
ise faydasn maksimize etmek iin ne miktarlarda x ve y satn almaldr? (
Ikinci derece
ko sulunun sa glan gn vasaynz.)
ZM Bte kst 2x +3y = 30 seklinde yazlabilir. Bunu y iin zersek y =
10(2/3)x bulunur. Bunu fayda fonksiyonunda yerine koyarak
U(x, y) = 2x
1/2
(10
2
3
x)
1/3
elde edilir. Bu fonksiyonun birinci trevini sfra e sitler x iin zersek
U
(x, y) = x
1/2
(10
2
3
x)
1/3
+
1
3
(10
2
3
x)
2/3
(
2
3
)2x
1/2
= 0
= x
1/2
(10
2
3
x)
1/3
4
9
(10
2
3
x)
2/3
x
1/2
= 0
=
(10
2
3
x)
1/3
x
1/2

4
9
x
1/2
(10
2
3
x)
2/3
= 0
=
9(10
2
3
x) 4x
x
1
2
9(10
2x
3
)
2
3
= 0
36 Matematiksel

sonucunu elde ederiz. En son ifade x iin zlrse x = 9 bulunur. Buldu gumuz x
de gerini bte kst denkleminde yerine koyarsak y = 4 sonucunu buluruz.
9-32 Tam rekabetle al san bir rma tek de gi sken girdi emek (L) ile retim yapmak-
tadr. retim fonksiyonu Q = g(L) dir. Eme gin sa gland g piyasa eksik rekabet pi-
yasasdr. W =W(L) emak arz fonksiyonudur ve W cret orandr. E ger eme gin arz
esnekli gi sabit ve ya e sitse:
(a) maksimum kar iin birinci derece ko sulunu (yani
(L) = 0) bulunuz ve ekono-

mik olarak bu sart yorumlaynz.
(b) ikinci derece ko sulunu bulunuz ve g
(L) nin i saretinin bu sartla olan ilgisini

aklaynz.
ZM
(a) Bu rmann kar fonksiyonu
(L) = TRTC = PQWL = Pg(L) W(L)L
olur. Kar maksimizasyonu iin birinci derece ko sul
(L) = P
dQ
dL

dW
dL
LW = Pg
(L) W
(L)LW(L) = 0
seklinde yazlabilir. Bu ifadeyi
Pg
(L) =W(L) +W
(L)L
seklinde yeniden yazalm. Tam rekabet ko sullar altnda Pg
(L) = MR MP =
MRP (burada MP eme gin marjinal rn, MRP ise eme gin marjinal rn gelirini
gstermektedir) oldu gundan sol taraf eme gin marjinal rn geliridir. Eme gin arz
esnekli gi = (dL/dW)(W/L) oldu guna gre sa g taraf
W(L) +W
(L)L =W
_
1+W
(L)
L
W
_
=W
_
1+
1
_
seklinde yazlabilir. Buradan
MRP =W
_
1+
1
_
sonucunu elde ederiz. Bu, dengede rmann emek kullanmn eme gin marjinal
rn W(1 +1/) ya e sit oluncaya kadar artrd g anlamna gelir. E ger emek
piyasasnda tam rekabet olsayd (1/) = 0 olurdu. Dolaysyla, eksik rekabetten
dolay rma tam rekabet ko sullarna gre daha az emek kullanmaktadr. nk
mal piyasasnda tam rekabet oldu gundan daha yksek bir MRP ancak daha az
emek kullanarak (MP daha yksek olacaktr) sa glanabilir.
9-7

Ilave Problemler 37
(b)

Ikinci derece ko sulu iin kar fonksiyonunun ikinci trevi
(L) = Pg
(L) W
(L)L2W
(L)
olarak bulunur. Emek arz fonksiyonu iin W
(L) ve W
(L) pozitif oldu gundan,

g
(L) nin negatif olmas ikinci derece ko sulun sa glanmas iin yeterli bir ko sul
olur.
9-33 Bir tekelcinin toplam gelir ve toplam maliyet fonksiyonlar syledir: R(Q) =
43Q4Q
2
ve C(Q) = Q
3
9Q
2
+46Q+4.
(a) AVC nin minimum oldu gu retim seviyesini
(b) kar maksimize eden kty ve bu seviyedeki kar bulunuz. (b) skkndaki retim
seviyesi (a) dakinden daha d sk ise tekelcinin niye bu d sk seviyede retim
yapaca gn aklaynz.
ZM
(a) Verilen maliyet fonksiyonundan AVC fonksiyonu AVC(Q) = [C(Q)C(0)]/Q=
[C(Q) 4]/Q = Q
2
9Q+46 olarak bulunur. AVC nin minimum oldu gu retim
seviyesi dAVC(Q)/dQ = 0 n Q iin zmdr. Bu zm
AVC
(Q) = 2Q9 = 0 = Q =
9
2
olarak elde edilir. AVC
(Q) = 2 > 0 oldu gundan bu zm AVC nin minimum

oldu gu zmdr.
(b) Kar fonksiyonu
(Q) = 43Q4Q
2
Q
3
+9Q
2
46Q4 =Q
3
+5Q
2
3Q4
olarak elde edilir. Bunun birinci trevini sfra e sitlersek Q iin zersek
(Q) =3Q
2
+10Q3 = 0
elde ederiz. Bunu Q iin zersek
Q
1,2
=
10
64
6
=
_
3,
2
6
_
(3) =6(3) +10 < 0 oldu gundan Q = 3 maksimizasyon ko sulunu sa glar. Bu

durumda kar
(3) = 5 >
_
9
2
_
=
59
8
38 Matematiksel

Di ger zm
(2/6) = 6(2/6) +10 > 0 oldu gundan bir minimum zm

olup kar maksimizasyonu iin ikinci derece ko sulunu sa glamaz. (b) de elde edi-
len ve kar maksimize eden retim seviyesi Q = 3 (a) daki zm Q = 9/2 den
daha azdr. Tekelci daha az olan bu retim seviyesini tercih eder nk bu retim
seviyesinde kar daha yksek (maksimum).
9-34
(a) Bir rma R(Q) toplam gelir ve C(Q) toplam maliyet fonksiyonlarna sahiptir.
Maksimum kar iin birinci ve ikinci derece ko sullarn tretiniz ve sonularn
ekonomik olarak yorumlaynz. MR ve MC e grilerini izerek cevabnz tam
rekabet ve monopol iin gsteriniz.
(b) Bir rmann toplam gelir fonksiyonu R(Q) = Q ve toplam maliyet fonksiyonu
C(Q) = 4+Q
2/3
tr. Firma karn maksimize etmek isterse ne olur? Bu rne gin
ekonomik gerekli gini de gerlendiriniz ve cevabnz R, C, MR ve MC graklerini
kullanarak aklaynz. [Dikkat: (8) = 0].
ZM
(a) Toplam kar fonksiyonu
(Q) = R(Q) C(Q)
olur. Birinci derece ko sulu
(Q) = R
(Q) C
(Q) = 0 = R
(Q) =C
(Q)
olur. MR = R
(Q) ve MC =C
(Q) oldu gundan kar maksimizasyonunun birinci

derece ko sulu karn maksimize oldu gu retim seviyesinde MR = MC olmasn
gerektirir. Ayrca tam rekabet ko sullar altnda P = MR oldu gundan, tam rekabet
piyasalarnda karn maksimum oldu gu noktada P = MC olacaktr. Bu durum
Sekil 9.1(a) da tam rekabet piyasas iin (b) de monopol piyasas iin grak
olarak gsterilmi stir.
(b) Firmann kar fonksiyonu
(Q) = R(Q) C(Q) = QQ
2/3
4
olur. Birinci derece ko sulu
(Q) = 1
2
3
Q
1/3
= 0
Q iin zld gnde Q = 8/27 elde edilir.

Ikinci derece ko sul
(Q) =
2
9
Q
4/3
9-7

Ilave Problemler 39
(a) (b)
P P
Q
P = MR
MC
Q
MR
MC
Q
P
Sekil 9.1: zm 9-34(a) iin Kar Maksimizasyonun Birinci Derece Ko sulunun Grak
Gsterimi
Q = 8/27 de pozitif (
(8/27) = (2/9)(27/8)
4/3
> 0) oldu gundan, bu zm
kar fonksiyonunun maksimumu de gil minimumudur. Bu durum Sekil 9.2 de
gsterilmi stir. zm ekonomik olarak anlaml de gildir, nk rma iin tu-
tartl zm karn maksimize olmasdr. Firma Q > 8 oldu gu srece pozitif kar
elde etmektedir. Dolaysyla rmann retebildi gi maksimum miktar retmesi
gerekir. Burada sonsuz retim kar sonsuz yapt gndan ekonomik gerekle tutarl
olmayan bir durum vardr.
(a) (b)
P
Q
Q 8
4
-4
min
C(Q)
R(Q)
(Q)
MR
1
MC
8
Sekil 9.2: zm 9-34(b) nin Grak Gsterimi
40 Matematiksel

9-35
(a) Q = g(L) bir rmann retim fonksiyonudur. AP maksimum oldu gunda AP =
MP oldu gunu gsteriniz.
(b) Marjinal maliyet ve ortalama maliyet (ortalama toplam maliyet veya ortalama
de gi sir maliyet seklinde) arasndaki farkn niye her zaman ortalama maliyet e g-
risinin e gimi ile ayn i sarete sahip oldu gunu gsteriniz.
(c) Kar maksimize eden bir tekelci iin (PMC)/P = 1/E
d
oldu gunu gsteriniz.
(
Ikinci derece ko sulunun sa gland gn varsaynz.)

ZM
(a) AP = g(L)/L oldu guna gre AP yi maksimum yapan birinci derece ko sul
dAP
dL
= g
(L)L
g(L)
L
2
= 0
olur. Buradan
g
(L) =
g(L)
L
=MP = AP
elde edilir.
(b) Marjinal maliyet fonksiyonu
MC =
d(AC Q)
dQ
=
dAC
dQ
Q+AC
seklinde yazlabilir. Buradan marjinal maliyet ve ortalama maliyet arasndaki
fark
MCAC =
dAC
dQ
Q
olarak bulunur. Dolaysyla, bu farkn i sareti AC nin e gimi ile ayn i sarete sa-
hiptir. Ba ska bir deyi sle bu durum, marjinal ortalamann altnda oldu gu srece
ortalamann azalmasnn ve marjinal ortalamann stnde oldu gu srece ortala-
mann artmasn bir sonucudur. Yani,
MC < AC =
dAC
dQ
< 0
MC > AC =
dAC
dQ
> 0
MC = AC =
dAC
dQ
= 0
olmak zorundadr.
9-7

Ilave Problemler 41
(c) Tekelcinin kar fonksiyonu (Q) = P(Q)QC(Q) dr. Bunun maksimumu iin
birinci derece ko sulu
(Q) = P
(Q)Q+P(Q) C
(Q) = 0
dr. Bunu
P(Q)
_
P
(Q)
Q
P
+1
_
=C
(Q)
seklinde yazabiliriz. C
(Q) = MC ve P
(Q)(Q/P) = 1/E
d
oldu gundan, yuka-
rdaki ifadeden
PMC
P
=
1
E
d
elde edilir.
9-36 Q
d
= 20 2P ve Q
s
= 3P tam rekabette talep ve arz fonksiyonlardr. E ger
hkmet satlan kt ba sna t orannda bir vergi koyarsa:
(a) hkmetin gelirini maksimize edecek vergi orann
(b) t deki de gi sikli gin (vergiden sonra) denge yat ve miktar zerindeki etkisini
bulunuz.
ZM
(a) Hkmet satlan kt ba sna t orannda bir vergi koyarsa arz fonksiyonu Q
s
=
3(Pt) olur. Q
d
= Q
s
denklemi (yani 20 2P = 3(Pt)) P iin zlrse ve
sonu arz ve talep denklemlerinden birinde yerine konursa

P ve

Q
P = 4+
3
5
t

Q = 12
6
5
t
olarak elde edilir. Hkmetin vergi geliri (T)
T =t

Q = 12t
6
5
t
2
seklinde yazlabilir. Bunun birinci trevi sfra e sitlenir ve t iin zlrse
dT
dt
= 12
12
5
t = 0 = t = 5
zm elde edilir. d
2
T/dt
2
= 12/5 < 0 oldu guna gre vergi gelirini maksi-
mize eden vergi oran t = 5 tir.
(b) t deki de gi sikli gin denge miktar ve yat zerindeki etkisi srasyla
d

Q
dt
=
6
5
< 0 ve
d

P
dt
=
3
5
> 0
olarak bulunur.
Blm 11
11-5

Ilave Problemler
11-10 (3-25) ve (3-26) daki denge yat ve miktarlar iin

P/b,

Q/b,

P/c
ve

Q/c ksmi trevlerini bulunuz. Her bir ksmi trevin anlamn aklaynz ve
i saretini bulunuz.
ZM (3-25) ve (3-26) da

P ve

Q srasyla
P =
a+c +dt
b+d
a, b, c, d > 0, 0 <t < 1
Q =
ad bc bdt
b+d
ad > bc +bdt
olarak verilmi stir.

Istenen trevler bu ifadelerden a sa gdaki sekilde elde edilir:

P
b
=
(0)(b+d) (1)(a+c +dt)
[b+d]
2
=
a+c +dt
[b+d]
2
< 0

Q
b
=
(c +dt)(b+d) (1)(ad bc bdt)
[b+d]
2
=
d(a+c +dt)
[b+d]
2
< 0
b talep fonksiyonun e gimini belirler. b deki bir art s talep fonksiyonun e giminin azal-
mas (dikey ekseni kesti gi nokta sabit iken) anlamna gelir, bu P > 0 iin her yat se-
viyesinde talebin daha az olmas demektir. Talepteki azalma denge miktar ve yatnn
d smesini gerektirir.

P
c
=
(1)(b+d) (0)(a+c +dt)
[b+d]
2
=
1
b+d
> 0

Q
c
=
(b)(b+d) (0)(ad bc bdt)
[b+d]
2
=
b
b+d
< 0
44 Matematiksel

c arz fonksiyonunun sabitini belirler. c deki bir art s arzn azalmas anlamna gelir.
Arzn azalmas denge yatn artmasn ve denge miktarnn azalmasn gerektirir.
11-11 (11-4) teki

C ve

T iin

C/G,

T/G,

C/t ve

T/t ksmi trevlerini
bulunuz. Her bir ksmi trevin anlamn aklaynz ve i saretini bulunuz.
ZM (11-4) de

C ve

T
C =
+(1t)(I +G)
1(1t)
T =
t( +I +G)
1(1t)
seklinde verilmi stir.

Istenen ksmi trevler a sa gdaki gibidir:

C
G
=
[(1t)][1(1t)] (0)[ +(1t)(I +G)]
[1(1t)]
2
=
(1t)
1(1t)
> 0
Devlet harcamalarndaki bir art s o galtan yoluyla denge gelir seviyesini, gelir art sn-
dan dolayda tketim harcamalarn artrr. Dolaysyla bu trevin i sareti pozitiftir.

C
t
=
(I +G)[1(1t)] [ +(1t)(I +G)]
[1(1t)]
2
=
( +I +G)
[1(1t)]
2
< 0
Burada t gelir vergisi orandr. Gelir vergisi oranndaki bir art s kullanabilir geliri azalt-
mak suretiyle tketim harcamalarn azaltr. Ayrca tketim harcamalarndaki azalma
o galtan yoluyla denge gelir seviyesini azaltr. Bu tketimde daha fazla bir azal s an-
lamna gelir. Bundan dolay bu trevin i sareti negatiftir.

T
G
=
t[1(1t)] (0)[t( +I +G)]
[1(1t)]
2
=
t
1(1t)
> 0
Devlet harcamalarndaki bir art s o galtan yoluyla denge gelir seviyesini artrr. Denge
gelir seviyesindeki art s devletin daha fazla vergi geliri elde etmesi anlamna gelir.
Dolaysyla bu trevin i sareti pozitiftir.

T
t
=
( +I +G)[1(1t)] [t( +I +G)]
[1(1t)]
2
=
(1)( +I +G)
[1(1t)]
2
> 0
11-5

Ilave Problemler 45
Gelir vergisi oranndaki bir art s denge gelir seviyesini azaltmakla birlikte, devletin
vergi gelirini artrmaktadr. Bundan dolay bu trevin i sareti pozitiftir.
11-12 Altblm 5-6 da Problem 5-14 te Y nin denge de geri
Y =
n+I +G+X
1 +m
iin

Y/m ksmi trevini bulunuz. Bu ksmi trevin anlamn aklaynz ve i saretini
bulunuz.
ZM

Y
m
=
(0)(1 +m) (1)( n+I +G+X)
[1 +m]
2
=
( n+I +G+X)
[1 +m]
2
< 0
Burada m marjinal ithalat e gilimidir. Marjinal ithalat e giliminin artmas harcama ak-
mndan daha byk bir sznt (yurt d sna) anlamna gelir. Bu da denge gelir seviyesini
azaltr.
11-13 Altblm 5-6 da Problem 5-16 daki Y ve r nin denge de gerleri:
Y =
( + +G) +(M
0
)
(1) +
ve r =
(1)(M
0
) ( + +G)
(1) +
iin

Y/G, r/G,

Y/M
0
ve r/M
0
ksmi trevlerini bulunuz. Bu ksmi trev-
lerin politika bakmndan anlamll gn aklayp i saretlerini bulunuz.
ZM

Y
G
=
[(1) +]
[(1) +]
2
=

(1) +
> 0

Y
M
0
=
[(1) +]
[(1) +]
2
=

(1) +
> 0
r
G
=
()[(1) +]
[(1) +]
2
=

(1) +
> 0
r
M
0
=
(1)[(1) +]
[(1) +]
2
=
1
(1) +
< 0
Bu i saretler , , , > 0, , < 0 ve 0 < < 1 olmasnn bir sonucudur. Devlet har-
camalar ile gelir ve faiz do gru orantl, para arz ile faiz oranlar ters orantl, para arz
ile gelir ise do gru orantldr. Devlet harcamlar o galtan yoluyla denge gelir seviyesini
artrr, gelirdeki art s ise para talebini artraca gndan faiz oranlar da ykselir. Dola-
ysyla, ilk iki trevin i sareti politika bakmndan anlamldr. Para arzndaki art s faiz
46 Matematiksel

oranlarn azaltr, faiz oranlardaki art s yatrmlar artrmak yoluyla o galtan etkisiyle
denge gelir seviyesini artrr. Dolaysyla son iki trevin i sareti de politika bakmndan
anlamldr.
11-14 U =U(Q
1
, Q
2
, Q
3
), Q
2
=g(Q
1
), Q
3
=h(Q
1
) verildi ginde Q
1
deki de gi siklikten
kaynaklanan faydadaki de gi sikli gi bulunuz (yani dU/dQ
1
i bulunuz).
ZM
dU
dQ
1
=
U
Q
1
dQ
1
dQ
1
+
U
Q
2
dQ
2
dQ
1
dQ
1
dQ
1
+
U
Q
3
dQ
3
dQ
1
dQ
1
dQ
1
dU
dQ
1
=
U
Q
1
+
U
Q
2
dQ
2
dQ
1
+
U
Q
3
dQ
3
dQ
1
11-15 F(Q
1
, P
1
, P
2
, P
3
,Y) = 6P
1
Q
1
+3Q
1
2P
2
+4P
3
5Y = 0 denkleminin Q
1
=
Q
1
(P
1
, P
2
, P
3
,Y) rtk talep fonksiyonunu ifade etti gini varsayarak ve rtk fonksiyon
kuraln kullanarak (Q
1
, P
1
, P
2
, P
3
,Y) = (4, 2, 2, 1, 12) noktasndaki
(a) talebin kendi yat esnekli gini, E
11
(b) talebin apraz yat esnekli gini, E
12
ve E
13
(c) talebin gelir esnekli gini, E
1Y
bulunuz.
ZM
(a) rtk fonksiyon kuraln kullanarak
E
11
=
Q
1
P
1
P
1
Q
1
=
F
P
1
F
Q
1
P
1
Q
1
yazabiliriz.
F
P
1
F
Q
1
=
6Q
1
6P
1
+3
oldu gundan
E
11
=
6Q
1
6P
1
+3
P
1
Q
1
=
2P
1
2P
1
+1
=
2(2)
2(2) +1
=
4
5
elde edilir.
11-5

Ilave Problemler 47
(b) rtk fonksiyon kuraln kullanarak E
12
ve E
13
srasyla
E
12
=
Q
1
P
2
P
2
Q
1
=
F
P
2
F
Q
1
P
2
Q
1
ve
E
13
=
Q
1
P
3
P
3
Q
1
=
F
P
3
F
Q
1
P
3
Q
1
seklinde yazlabilir.

Ilgili trevler
F
P
2
F
Q
1
=
2
6P
1
+3
ve
F
P
3
F
Q
1
=
4
6P
1
+3
oldu gundan, bu elastikiyetler
E
12
=
2
6P
1
+3
P
2
Q
1
=
2
6(2) +3
2
4
=
1
15
E
13
=
4
6P
1
+3
P
3
Q
1
=
4
6(2) +3
1
4
=
1
15
olarak bulunur.
(c) Talebin gelir esnekli gi rtk fonksiyon kuraln kullanarak
E
1Y
=
Q
1
Y
Y
Q
1
=
F
Y
F
Q
1
Y
Q
1
F
Y
F
Q
1
=
5
6P
1
+3
oldu gundan, bu elastikiyet
E
1Y
=
5
6P
1
+3
Y
Q
1
=
5
6(2) +3
12
4
= 1
olur.
48 Matematiksel

11-16 Q = 18K
2/5
L
1/2
retim fonksiyonu verildi ginde logaritma kullanarak
(a) ktnn sermaye girdisine gre ksmi esnekli gini
(b) ktnn emek girdisine gre ksmi esnekli gini
bulunuz.
ZM Logaritmik retim fonksiyonu
lnQ = ln18+
2
5
lnK+
1
2
lnL
olur. Buradan,
(a) E
QK
=
d lnQ
d lnK
=
2
5
(b) E
QL
=
d lnQ
d lnL
=
1
2
elde edilir.
11-17 Q = F(K, L, R) = AK
retim fonksiyonu verildi ginde R hammadde gir-

disi, A pozitif sabit ve , ve parametreleri pozitif oranlar ise
(a) + + < 1 in le ge gre azalan getiriyi ifade etti gini
(b) + + = 1 in le ge gre sabit getiriyi ifade etti gini
(c) + + > 1 in le ge gre artan getiriyi ifade etti gini
(d) , ve nn srasyla ktnn sermayeye, eme ge ve hammadde girdisine gre
ksmi esnekli gi ifade etti gini
gsteriniz.
ZM ncelikle bu retim fonksiyonun homojenlik derecesini bulalm:
F(K, L, R) = A(K)
(L)
(R)
=
++
AK
=
++
F(K, L, R)
oldu gundan, bu retim fonksiyonun homojenlik derecesi + + dr.
(a) + + <1 oldu gunda, retim faktrlerinin tm kadar artrld gnda retim
bundan daha az artar. Bu da le ge gre azalan getiri anlamna gelir.
(b) + + =1 oldu gunda, retim faktrlerinin tm kadar artrld gnda retim
de kadar artar. Bu da le ge gre sabit getiri anlamna gelir.
(c) + + >1 oldu gunda, retim faktrlerinin tm kadar artrld gnda retim
bundan daha fazla artar. Bu da le ge gre artan getiri anlamna gelir.
11-5

Ilave Problemler 49
(d) Sermaye, emek ve hammadde girdisine gre ksmi esneklikler srasyla
E
QK
=
Q
K
K
Q
, E
QL
=
Q
L
L
Q
, ve E
QR
=
Q
R
R
Q
dr. Bu esneklikler, ilgili trevler hesaplanarak
E
QK
=
_
AK
1
L
__
K
Q
_
=
AK
Q
=
Q
Q
=
E
QL
=
_
AK
L
1
R
__
L
Q
_
=
AK
Q
=
Q
Q
=
E
QR
=
_
AK
R
1
__
R
Q
_
=
AK
Q
=
Q
Q
=
olarak bulunur.
11-18 Q = f (K, L) = (K
+L
)
1/
retim fonksiyonu verildi ginde , ve
sabitken ktnn le ge gre sabit getiriye tabii oldu gunu gsteriniz.
ZM le ge gre sabit getiri
f (K, L) = f (K, L)
olarak ifade edildi gine gre, bu retim fonksiyonunun bu ko sulu sa glad gn gstermek
yeterlidir:
f (K, L) =
_
(K)
+(L)
_
1/
=
_
_
K
+L
_
_
1/
=
_
K
+L
_
1/
= f (K, L)
oldu gundan, bu retim fonksiyonu le ge gre sabit getiri ko sulunu sa glar.
11-19 Bir retim fonksiyonunun
(a) sermaye (emek) girdisi belirli bir seviyede sabit tutuldu gunda emek (sermaye)
girdisi arttka azalan emek (sermaye) marjinal rn zelli gine
(b) le ge gre artan getiri zelli gine sahip oldu gu sylenir. (a) ve (b) birbirine
zt deyi slermidir? Cobb-Douglas retim fonksiyonunu dikkate alarak cevabnz
aklaynz.
50 Matematiksel

ZM Cobb-Douglas retim fonksiyonu
Q = AK
olsun.
(a) Sermayenin marjinal rn
MP
K
=
Q
K
= AK
1
L
olur. Marjinal rnn sermaye arttka nasl de gi sti gini bulmak iin MP
K
/K
ksmi trevi bulunur.
MP
KK
=
MP
K
K
=

2
Q
K
2
= ( 1)AK
2
L
MP
KK
< 0 olmas iin yeterli ko sul < 1 olmasdr. Bu durumda sermayenin
azalan marjinal rn zelli ginden szedilir. Benzer sekilde emek girdisi iin
marjinal rn ve bunun eme ge gre de gi simi srasyla
MP
L
=
Q
L
= AK
L
1
ve
MP
LL
=
MP
L
L
=

2
Q
L
2
= ( 1)AK
L
2
MP
LL
< 0 olmas iin yeterli ko sul < 1 olmasdr. Bu durumda eme gin azalan
marjinal rn zelli ginden sz edilir.
(b) Bu retim fonksiyonunun homojenlik derecesi
F(K, L) = A(K)
(L)
=
+
AK
=
+
Q
ifadesinden + olarak bulunur. le ge gre artan getirinin olabilmesi iin
+ > 1 olmas gerekir. Bu ko sul < 1 ve < 1 olsa bile sa glanabilir. Bu
da (a) skkndaki ko sullarla eli skili de gildir. Yani (a) ve (b) sklar birbirine zt
deyi sler de gildir.
Blm 12
12-4

Ilave Problemler
Problem 12-19-12-25 iin kar maksimizasyonu iin ikinci derece ko sulun sa gland gn
varsaynz.
12-19 Tam rekabeti bir rmann toplam gelir ve toplam maliyet fonksiyonlar syle-
dir: R(Q
1
, Q
2
) = 36Q
1
+86Q
2
ve C(Q
1
, Q
2
) = Q
2
1
+4Q
1
Q
2
+5Q
2
2
+23. Firmann her
rn iin karn maksimize eden kt dzeyini ve maksimum karn bulun.
ZM Firmann kar fonksiyonu
= RC = 36Q
1
+86Q
2
Q
2
1
4Q
1
Q
2
5Q
2
2
23
seklinde yazlabilir. Maksimizasyon iin birinci derece ko sul kar fonksiyonun Q
1
ve
Q
2
ye gre birinci trevlerinin alnp sfra e sitlenmesidir:
1
= 362Q
1
4Q
2
= 0
2
= 864Q
1
10Q
2
= 0
Bu iki denklemi
2Q
1
+4Q
2
= 36
4Q
1
+10Q
2
= 86
seklinde tekrar dzenleyelim. Bu denklem sistemini zd gmzde Q
1
= 4 ve Q
2
= 7
de gerlerini buluruz.

Ikinci derece ko sulunun sa gland g varsaym altnda bu de gerler
kar maksimize eden kt de gerlerini verir. Maksimum kar bulmak iin bu de gerleri
kar fonksiyonunda yerlerine koyarz:
= 36(4) +86(7) (4)
2
4(4)(7) 5(7)
2
23 = 350
12-20 Bir tekelcinin iki rn iin talep fonksiyonlar srasyla Q
1
=205P
1
+3P
2
ve
Q
2
= 10+3P
1
2P
2
dir. Toplam maliyet fonksiyonu ise C(Q
1
, Q
2
) = 2Q
2
1
2Q
1
Q
2
+
52 Matematiksel

Q
2
2
+37.5 dir. Her rn iin kar maksimize eden kt dzeylerini ve maksimum kar
bulun.
ZM Problemde verilen talep fonksiyonlar nce a sa gdaki sekilde yazlr ve bura-
dan Q
1
ve Q
2
cinsinden yeni talep fonksiyonlar elde edilir.
5P
1
+3P
2
= Q
1
20
3P
1
2P
2
= Q
2
10
Bu iki denklem P
1
ve P
2
iin zlrse
P
1
=2Q
1
3Q
2
+70
P
2
=3Q
1
5Q
2
+110
elde edilir. Yeni talep fonksiyonlarn Q
1
ve Q
2
ile arparak toplam gelir fonksiyonunu
elde ederiz:
R = P
1
Q
1
+P
2
Q
2
= (2Q
1
3Q
2
+70)Q
1
+(3Q
1
5Q
2
+110)Q
2
=2Q
2
1
6Q
1
Q
2
5Q
2
2
+70Q
1
+110Q
2
Toplam gelir foksiyonundan toplam maliyet fonksiyonunu kartt gmzda toplam kar
fonksiyonunu elde etmi s oluruz:
= RC =2Q
2
1
6Q
1
Q
2
5Q
2
2
+70Q
1
+110Q
2
2Q
2
1
+2Q
1
Q
2
Q
2
2
37.5
=4Q
2
1
4Q
1
Q
2
6Q
2
2
+70Q
1
+110Q
2
37.5
Kar maksimizasyonu in birinci derece ko sul kar fonksiyonunun birinci derece trev-
lerinin sfra e sitlenmesidir. Bunlar
1
=8Q
1
4Q
2
+70 = 0
2
=4Q
1
12Q
2
+110 = 0
olarak elde deilir. Buradan Q
1
= 5 ve Q
2
= 7.5 kar maksimize eden kt seviyeleri
olarak bulunur (ikinci derece ko sullarn sa gland g varsaylm st). Bu de gerleri yerine
koydu gumuzda maksimum kar
=4(5)
2
4(5)(7.5) 6(7.5)
2
+70(5) +110(7.5) 37.5 = 550
olarak bulunur.
12-21 Bir retici fotokopi makinesinin iki trnde tekele sahiptir. rnlerin talep
fonksiyonlar srasyla Q
1
=1700
1
6
P
1
ve Q
2
=1533
1
3
1
3
P
2
=
4600
3

1
3
P
2
dir. Toplam
maliyet fonksiyonu C(Q
1
, Q
2
) = 3Q
2
1
+6Q
1
Q
2
+Q
2
2
+10000 dir. Her rn iin kar
maksimize eden kt dzeyini, maksimum kar ve her rnn sat s yatn bulun.
12-4

Ilave Problemler 53
ZM Bu soruda ilk i s olarak talep foksiyonlarn a sa gdaki sekle getirmek gerekir:
P
1
=6Q
1
+10200
P
2
=3Q
2
+4600
Buradan toplam gelir fonksiyonu da syle elde edilir:
R = P
1
Q
1
+P
2
Q
2
= (6Q
1
+10200)Q
1
+(3Q
2
+4600)Q
2
=6Q
2
1
+10200Q
1
3Q
2
2
+4600Q
2
Buradan kar fonksiyonu
= RC =6Q
2
1
+10200Q
1
3Q
2
2
+4600Q
2
3Q
2
1
6Q
1
Q
2
Q
2
10000
=9Q
2
1
+10200Q
1
4Q
2
2
+4600Q
2
6Q
1
Q
2
10000
Kar maksimize eden kt dzeylerini bulmak in kar fonksiyonunun her bir ktya
gre ksmi trevlerini sfra e sitleriz:
1
=18Q
1
+102006Q
2
= 0
2
=8Q
2
+46006Q
1
= 0
buradan kar maksimize eden kt dzeyleri Q
1
= 500 ve Q
2
= 200 olarak bulunur
(ikinci derece ko sullarn sa gland g varsaylm st). Bu de gerleri yerine koydu gumuzda
maksimum kar
=9(500)
2
+10200(500) 4(200)
2
+4600(200) 6(500)(200) 10000
= 3000000
olur.
12-22 Bir tekelcinin AR fonksiyonu P = 4Q
1/2
dir. retim fonksiyonu ise Q =
36K
1/2
L
1/2
ve input yatlar r = 3/4 ve w = 12 dir. Tekelcinin karn maksimize eden
girdi dzeylerini, kt dzeyini ve maksimum karn bulun.
ZM AR fonksiyonunu Q ile arpt gmzda toplam gelir fonksiyonunu elde ederiz:
R = PQ = 4Q
1/2
Q = 4Q
1/2
Toplam gelir fonksiyonunu retim faktrleri cinsinden yazarsak
R = 4(36K
1/2
L
1/2
)
1/2
= 24K
1/4
L
1/4
elde ederiz. Toplam maliyet fonksiyonu da
C = rK+wL =
3
4
K+12L
olur. Buradan kar fonksiyonunu
= 24K
1/4
L
1/4
3
4
K12L
54 Matematiksel

olarak yazlr. Kar maksimize eden K ve L dzeylerini bulmak iin kar fonksiyonunun
her iki de gi skene gre ksmi trevlerini sfra e sitleriz:
K
= 6K
3/4
L
1/4
3
4
= 0
L
= 6K
1/4
L
3/4
12 = 0
Bu iki denklemi birbirine oranlad gmzda K = 16L sonucunu elde ederiz. Bunu da
yukardaki denklemlerden herhangi birinde yerine koydu gumuzda L = 1 ve K = 16
sonularn elde ederiz. Bu de gerleri retim fonksiyonunda yerine koyarsak kar mak-
simize eden retim miktar
Q = 36(16)
1/2
(1)
1/2
= 144
ve maksimum kar
= 24(16)
1/4
(1)
1/4
3
4
(16) 12(1) = 24
olarak hesaplanr.
12-23 Bir tekelcinin talep fonksiyonu Q=Q(P, A) dr (P=yat ve A=cari reklam harca-
malar). retim maliyeti C =C(Q) ve reklam maliyeti A toplam maliyetlerini olu sturur.
A/PQreklammaliyetinin sat s gelirlerine oran ve
A
/
P
talebin reklamelastikiyetinin
talebin yat elastikiyetine oran iken
A
PQ
=
_
Q
A
A
Q
___
Q
P
P
Q
_
=

A
P
e sitli gini ispatlamak iin kar maksimizasyonunun birinci derece ko sulunu kullannz.
ZM Verilenleri kullanarak kar fonksiyonu
= PQ(P, A) C(Q(P, A)) A
seklinde yazlabilir. Kar maksimizasyonu iin birinci derece ko sullar
P
= Q+P
Q
P

dC
dQ
Q
P
= 0
A
= P
Q
A

dC
dQ
Q
A
1 = 0
Ikinci denklem dC/dQ iin zld gnde

dC
dQ
= P
1
Q/A
elde edilir. Bu son ifadeyi birinci derece ko sullarnn ilk denkleminde yerine koyarsak
Q =
Q/P
Q/A
12-4

Ilave Problemler 55
elde edilir. Bu ifadeyi
1
Q
=
_
Q
A
___
Q
P
_
seklinde yazabiliriz. Bu denklemin her iki tarafn A/P ile arpar ve sa g tarafnn hem
blen hem de blnen ksmn Q ile blersek
A
PQ
=
_
Q
A
A
Q
___
Q
P
P
Q
_
=

A
P
sonucu elde edilir
12-24 Bir tekelci ayn rn iki ayr yerde retmektedir. Q = Q
1
+Q
2
iken talep
fonksiyonu Q = 30 (1/4)P dir. Maliyet fonksiyonlar ise C
1
= 2Q
2
1
+16Q
1
+18
ve C
2
= Q
2
2
+32Q
2
+70 dir. Tekelcinin karn maksimize eden kty, her iki tesiste
retilecek miktarlar, rn yatn va maksimum kar bulun.
ZM Problemdeki talep fonksiyonunu Q cinsinden
P = 1204(Q
1
+Q
2
)
seklinde yazabiliriz. Buradan toplam gelir fonksiyonu
R = PQ = (1204Q
1
4Q
2
)(Q
1
+Q
2
)
= 120Q
1
4Q
2
1
8Q
1
Q
2
+120Q
2
4Q
2
2
seklinde kar fonksiyonu da
= R(C
1
+C
2
) = 120Q
1
4Q
2
1
8Q
1
Q
2
+120Q
2
4Q
2
2
2Q
2
1
16Q
1
18Q
2
2
32Q
2
70
= 104Q
1
6Q
2
1
8Q
1
Q
2
5Q
2
2
+88Q
2
88
olarak yazlr. Kar maksimize eden kt dzeylerini bulmak iin kar fonksiyonunun
her bir ktya gre ksmi trevini alp sfra e sitleriz:
1
= 10412Q
1
8Q
2
= 0
2
=8Q
1
10Q
2
+88 = 0
Bu denklemleri zersek Q
1
= 6 ve Q
2
= 4 elde ederiz. Buna gre sat s yat
P = 1204(6+4) = 80
ve maksimum kar
= 104(6) 6(6)
2
8(6)(4) 5(4)
2
+88(4) 88 = 400
olarak hesaplanr.
56 Matematiksel

12-25 Bir tekelci rnn hem sanayiye hem de hane halklarna satmaktadr. Bu iki
ayr piyasadaki talep fonksiyonlar srasyla Q
1
= 103(1/6)P
1
ve Q
2
= 55(1/2)P
1
dir. Toplam maliyet fonksiyonu Q = Q
1
+Q
2
iken C = 18Q+750 dir. Tekelcinin
her piyasadaki karn maksimize eden kty, her piyasadaki yat, toplam kar ve her
piyasadaki talep esnekli gini bulunuz.
ZM Tekelcinin toplam gelir fonksiyonu
R = P
1
Q
1
+P
2
Q
2
= (6Q
1
+618)Q
1
+(1102Q
2
)Q
2
=6Q
2
1
+618Q
1
+110Q
2
2Q
2
2
seklinde, toplam maliyet fonksiyonu ise
C = 18(Q
1
+Q
2
) +750 = 18Q
1
+18Q
2
+750
seklinde yazlabilir. Buradan kar fonksiyonu
=6Q
2
1
+618Q
1
+110Q
2
2Q
2
2
18Q
1
18Q
2
750
=6Q
2
1
+600Q
1
+92Q
2
2Q
2
2
750
olarak elde edilir. Kar maksimize eden kt dzeylerini bulmak iin kar fonksiyonu-
nun birinci trevleri sfra e sitlenir:
1
=12Q
1
+600 = 0
2
= 924Q
2
= 0
Buradan kar maksimize eden Q
1
dzeyi 50, Q
2
dzeyi 23 birimdir. Buradan birinci
piyasadaki yat
P
1
=6(50) +618 = 318
ikinci piyasadaki yat
P
2
= 1102(23) = 64
birimdir. Maksimum kar:
=6(50)
2
+600(50) +92(23) 2(23)
2
750 = 15308
birimdir. Her bir piyasa iin esneklik dzeyleri
E
1
=
dQ
1
dP
1
P
1
Q
1
=
_
1
6
318
50
_
=
318
300
E
2
=
dQ
2
dP
2
P
2
Q
2
=
_
1
2
64
23
_
=
64
46
olarak elde edilir.
12-4

Ilave Problemler 57
12-26 Bir ama fonksiyonu
S = S( ,

) =
T
t=1
e
2
t
olarak verilsin. Burada
e
2
t
= y
t

x
t
, y =
T
t=1
y
t
/T x =
T
t=1
x
t
/T
olarak tanmlansn. Bir S minimumu iin birinci derece ko sulunu kullanarak S i mini-
mize eden ve

denklemlerini ispatlayn:
= y

x
=
T
t=1
x
t
y
t
T y x
T
t=1
x
2
t
T x
2
=
T
t=1
(y
t
y)(x
t
x)
T
t=1
(x
t
x)
2
ZM Minimize edilecek ama fonksiyonu
S = S( ,

) =
T
t=1
(y
t

x
t
)
2
seklinde yazlabilir. Minimum iin birinci derece ko sullar
S

=2
T
t=1
(y
t

x
t
) = 0
S
=2
T
t=1
(y
t

x
t
)x
t
= 0
olur. Bu denklemlerden ilki tekrar dzenlenirse
T
t=1
y
t
t=1

t=1
x
t
= 0
elde edilir.
T
t=1
= T ifadesini kullanarak bu son ifadeden
T =
T
t=1
y
t
t=1
x
t
=
T
t=1
y
t
T

t=1
x
t
T
58 Matematiksel

= y

x
sonucu elde dilir. Bu sonu verilen ilk denklemi ispatlar. Birinci derece ko sullarnn
ikinci denkleminde iin elde edilen yukardaki ifade yerine konulursa
T
t=1
(y
t
y +

x

x
t
)x
t
= 0
T
t=1
(y
t
y)x
t
t=1
(x
t
x)x
t
= 0
sonucu elde edilir. Elde edilen son denklemi

iin zersek
=
T
t=1
(y
t
y)x
t
T
t=1
(x
t
x)x
t
=
T
t=1
y
t
x
t
y
T
t=1
x
t
T
t=1
x
2
t
x
T
t=1
x
t
elde edilir.
T y =
T
t=1
y
t
(*)
T x =
T
t=1
x
t
(**)
oldu gundan, bu son ifade
=
T
t=1
y
t
x
t
T y x
T
t=1
x
2
t
T x
2
seklinde yazlabilir. Bu verilen ikinci denklemin birinci ksmn ispatlar.

Ikinci ksmn
ispatlamak iin (*) ve (**) denklemlerini kullanarak
T
t=1
(y
t
y)(x
t
x) =
T
t=1
y
t
x
t
x
T
t=1
y
t
y
T
t=1
x
t
+
T
t=1
y x
=
T
t=1
y
t
x
t
T y x T y x +T y x
=
T
t=1
y
t
x
t
2T y x +T y x
=
T
t=1
y
t
x
t
T y x
12-4

Ilave Problemler 59
ve
T
t=1
(x
t
x)
2
=
T
t=1
x
2
t
+
T
t=1
x
2
2 x
T
t=1
x
t
=
T
t=1
x
2
t
+T x
2
2T x
2
=
T
t=1
x
2
t
T x
2
oldu gunu gstermemiz yeterlidir. Bylece
=
T
t=1
x
t
y
t
T y x
T
t=1
x
2
t
T x
2
=
T
t=1
(y
t
y)(x
t
x)
T
t=1
(x
t
x)
2
denklemi de ispatlanm s oldu.
Blm 13
13-4

Ilave Problemler
13-18 Bir tketicinin fayda fonksiyonu U = U(x, y) harcamalar is M = p
x
x + p
y
y
ile verilsin. Veri fayda dzeyi U = U
1
e kar s x ve y ye yapt g harcamalar azalt-
mak istedi gi varsaym ile (i) kstl fayda maksimizasyonu iin elde edildi gi gibi, k-
stl harcama minimizasyonunun birinci derece ko sulunun MRS = p
x
/p
y
gerektirdi gini
Lagranj arpan olarak y kullanarak bulunuz, (ii) nn ekonomik yorumunu ve-
rin ve denklem (13-24) le ilgili elde edilen = U/M ile kar sla strn ve (iii) kstl
harcama minimumu iin ikinci derece ko sulunun gerekle sti gi varsaym ile kstl har-
cama minimizasyonunu sekille gsterin.
ZM
(i) Bu problem iin Lagranj fonksiyonu
L(, x, y) = p
x
x + p
y
y +[U
1
U(x, y)]
dir. Buradan birinci derece ko sullar
L
x
= p
x
U
x
= 0
L
y
= p
y
U
y
= 0
L
=U
1
U(x, y) = 0
olarak elde edilir.

Ilk iki denklemi birbirine oranlarsak
p
x
p
y
=
U/x
U/y
elde edilir. Burada, (U/x)/(U/y) = MRS oldu gundan birinci derece ko-
sullar MRS = p
x
/p
y
olmasn gerektirir.
62 Matematiksel

(ii) Lagranj fonksiyonundan M/U = elde edilir. Ekonomik olarak faydada
meydana gelen bir de gi sikli gin btede (harcamada) meydana getirdi gi de gi sik-
li gi ler. Bu anlamda nn tersi olarak yorumlanabilir. Yani faydann marjinal
maliyeti denebilir.
(iii) Bu harcama minimizasyonu grak olarak Sekil 13.1 de gsterilmi stir.
y
x
M
0
M
1
M
2
y
E
x
U
1
Sekil 13.1: zm 13-18 iin Harcama Minimizasyonunun Grak Gsterimi
13-19 (i) U
1
=x
1
x
2
=8 oldu guna gre M = p
1
x
1
+p
2
x
2
=6x
1
+3x
2
yi minimize edin,
(ii) M = p
1
x
1
+p
2
x
2
=6x
1
+3x
2
=24 old guna gre U
1
=x
1
x
2
yi maksimize edin, (iii)
(i) ve (ii) nin sonular arasndaki ili skiyi aklayn.
ZM
(i) Bu maksimizasyon ile ilgili Lagranj fonksiyonu
L(, x
1
, x
2
) = M+[8U(x
1
, x
2
)] = 6x
1
+3x
2
+[8x
1
x
2
]
dir. Birinci derece ko sullar
L
x
1
= 6x
2
= 0
13-4

Ilave Problemler 63
L
x
2
= 3x
1
= 0
L
= 8x
1
x
2
= 0
olarak elde edilir. ilk iki denklemi birbirine oranlarsak
6
3
=
x
2
x
1
= x
1
=
1
2
x
2
elde edilir. Bunu x
1
x
2
= 8 denkleminde yerine koyarak
x
2
2
x
2
= 8 = x
2
= 4 ve x
1
= 2
zmlerini elde ederiz.
(ii) Bu maksimizasyon iin Lagranj fonksiyonu
L(, x
1
, x
2
) = x
1
x
2
+[246x
1
3x
2
]
olur. Maksimum iin birinci deree ko sullar a sa gdaki gibidir:
L
x
1
= x
2
6 = 0
L
x
2
= x
1
3 = 0
L
= 246x
1
3x
2
Ilk iki denklemi birbirine oranlayarak

x
2
x
1
=
6
3
=x
2
= 2x
1
elde ederiz. Bunu nc denklemde yerine koyarsak
246x
1
3(2x
1
) = 0
2412x
1
= 0 = x
1
= 2, x
2
= 2(2) = 4
elde edilir. Bu de gerleri fayda fonksiyonunda yerine koydu gumuzda maksimum
fayda U = (2)(4) = 8 olur.
(iii) (i) ve (ii) ikiz problemlerdir. (i) in kst (ii) nin ama fonksiyonu, (ii) nin kst
(i) in ama fonksiyonudur. (i) de elde edilen minimum harcama M = 24 (ii) de
kst oldu guna gre, bu iki zm ayn sonucu verir.
64 Matematiksel

13-20 U(x
1
, x
2
) = 2lnx
1
+lnx
2
= ln432 oldu guna gre M = p
1
x
1
+ p
2
x
2
= 2x
1
+4x
2
yi minimize edin. Sonucu Altblm 13-3 de rnek 13-5 ile kar sla strn.
ZM ncelikle Lagranj fonksiyonu
L(, x
1
, x
2
) = 2x
1
+4x
2
+ [ln4322lnx
1
lnx
2
]
olur. Birinci derece ko sullar ise
L
x
1
= 2
2
x
1
= 0
L
x
2
= 4
1
x
2
= 0
L
= ln4322lnx
1
lnx
2
= 0
olacaktr. Buradan, ilk iki denklemi birbirine oranlarsak
2
4
=
2/x
1
1/x
2
=
2x
2
x
1
olur. Buradan da, x
1
= 4x
2
sonucunu elde ederiz. Bu sonucu nc denklemde ye-
rine koyarsak ln432 2ln4x
2
lnx
2
= 0 sonucunu elde ederiz. Buradan ln432 =
ln16x
2
2
+lnx
2
ve logaritmik arpm kuralndan ln432 = ln16x
3
2
sonucu elde edilir.
432 = 16x
3
2
ise x
2
= 3 ve x
1
= 12 bulunur. Burada zlen harcama minimizasyonu
Altblm 13-3 de rnek 13-5 de zlen fayda maksimizasyonu probleminin ikizidir.
Yani orada verilen harcama miktar ile maksimize edilen fayda, burada ama olmakta
ve ayn fayday elde etmek iin harcamann minimum yaplmas istenmektedir. Bekle-
nece gi gibi iki zm ayn sonucu verir.
13-21 Bir reticinin retim fonksiyonu Q = f (K, L) dir. K ve L ye yaplan harcamalar
C = rK +wL ile verilsin. Veri bir maliyet dzeyine (C = C
1
) kar s ktsn maksi-
mize etmek istedi gini varsayarak (i) maliyet kstna tabi kt maksimizasyonunda bi-
rinci derece ko sulunun kt kstna tabi maliyet minimizasyonunda elde edildi gi gibi
MRTS = w/r gerektirdi gini y Lagranj arpan olarak kullanarak gsteriniz, (ii)
y ekonomik olarak yorumlayn ve Denklem 13-29 da elde edilen = C/Q
1
ile
kar sla strn, (iii) kstl kt maksimumu iin ikinci derece ko sulunun gerekle sti gi
varsaym ile kstl kt maksimizasyonunu sekille gsterin.
ZM
(i) kt maksimizasyonu ile ilgili Lagranj fonksiyonu
Z(, K, L) = Q+[C
1
C] = f (K, L) +[CrKwL]
olur. kt maksimizasyonu iin birinci derece ko sullar
Z
K
=
Q
K
r = 0
13-4

Ilave Problemler 65
Z
L
=
Q
L
w = 0
Z
=C
1
rKwL = 0
dir.

Q/L
Q/K
=
w
r
elde ederiz. Buradan da
MRTS =
w
r
sonucu elde edilir.
(ii) Lagranj fonksiyonundan Q/C
1
= elde edilir. Ekonomik olarak mali-
yetlerde meydana gelen bir de gi sikli gin retimde meydana getirdi gi de gi sikli gi
ler. Bu anlamda nn tersi olarak yorumlanabilir. Yani harcamann marjinal
rn denebilir.
(iii) Bu kt maksimizasyonu grak olarak Sekil 13.2 de gsterilmi stir.
E
L
K
K
C
1
Q
1
Q
0
Q
2
Sekil 13.2: zm 13-21 iin kt Maksimizasyonunun Grak Gsterimi
66 Matematiksel

13-22 C = rK +wL = 2K +8L = 64 oldu guna gre Q = f (K, L) = 4K
1/2
L
1/2
i mak-
simize edin. Sonularnz Altblm 13-3 de rnek 13-7 ile kar sla strn.
ZM Bu maksimizasyon iin Lagranj fonksiyonu
Z(, K, L) = 4K
1/2
L
1/2
+[642K8L]
olur. Birinci derece ko sullar ise
Z
K
= 2K
1/2
L
1/2
2 = 0
Z
L
= 2K
1/2
L
1/2
8 = 0
Z
= 642K8L = 0
olur.

Ilk iki denklem birbirine oranlanrsa
2K
1/2
L
1/2
2K
1/2
L
1/2
=
2
8
L
K
=
2
8
L =
2
8
K
elde edilir. Bu sonu nc denklemde yerine konulursa
642K8
_
2
8
_
K = 0
644K = 0
K =
64
4
= 16
L =
_
2
8
_
16 =
32
8
= 4
sonular elde edilir. Maksimum retim dzeyi ise
Q = 4(16)
1/2
(4)
1/2
= 4(4)(2) = 32
olur. Altblm 13-3 de rnek 13-7 de zlen maliyet minimizasyonu problemi bu-
rada zlen kt maksimizasyonu probleminin ikizidir. Orada Q=32 iin elde edilen
minimum maliyet M = 24 burada kst olarak kullanld gndan her iki zm ayn so-
nucu verir.
13-23 Tketicinin fayda fonksiyonu U = (x
1
, x
2
) = Ax
1
x
1
2
ve bte kst M =
P
1
x
1
+P
2
x
2
olsun. Kstl U maksimumu iin ikinci derece ko sulunun gerekle sti gini
varsayarak, tketicinin x
1
ve x
2
iin talep fonksiyonlarn bulun. Talep fonksiyonlar
iin,
13-4

Ilave Problemler 67
(a) yat esnekli gini,
(b) apraz yat esnekli gini,
(c) gelir esnekliklerini bulun,
Yukarda elde edilen talep fonksiyonlarnn gerekle smeleri ile ilgili yorum yapn.
ZM Fayda maksimizasyonu iin Lagranj fonksiyonu
L(, x
1
, x
2
) = Ax
1
x
1
2
+[MP
1
x
1
P
2
x
2
]
olur. Bu maksimizasyon iin birinci derece ko sullar
L
x
1
= Ax
1
1
x
1
2
P
1
= 0
L
x
1
= (1)Ax
1
x
2
P
2
= 0
L
= MP
1
x
1
P
2
x
2
= 0
olarak elde edilir.

Ax
1
1
x
1
2
(1)Ax
1
x
2
=
P
1
P
2
1
x
2
x
1
=
P
1
P
2
x
2
=
_
1
__
P
1
P
2
_
x
1
ifadesini elde ederiz. Bunu birinci derece ko sullarnn nc denkleninde yerine ko-
yarsak
MP
1
x
1
P
2
_
1
__
P
1
P
2
_
x
1
= 0
MP
1
_
1+
1
_
x
1
= 0
M
P
1
x
1
= 0
sonucu elde edilir. Buradan x
1
iin talep fonksiyonunun
x
1
=
M
P
1
oldu gu aktr. Bu sonu kullanlarak x
2
iin talep fonksiyonu
x
2
=
_
1
__
P
1
P
2
__
M
P
1
_
=
(1)M
P
2
olur.
68 Matematiksel

(a) x
1
ve x
2
iin yat esneklikleri srasyla
E
11
=
dx
1
dP
1
P
1
x
1
=
_
M
P
2
1
__
P
1
x
1
_
=
M
P
1
x
1
E
22
=
dx
2
dP
2
P
2
x
2
=
_
(1)M
P
2
2
__
P
2
x
2
_
=
(1)M
P
2
x
1
olur.
(b) apraz yat esneklikleri ise
E
12
=
dx
1
dP
2
P
2
x
1
=(0)
_
P
2
x
1
_
= 0
E
21
=
dx
2
dP
1
P
1
x
2
=(0)
_
P
1
x
2
_
= 0
olarak elde dilir.
(c) Son olarak x
1
ve x
2
iin gelir esneklikleri srasyla
E
1M
=
dx
1
dM
M
x
1
=
_
P
1
__
M
x
1
_
=
M
P
1
x
1
E
2M
=
dx
2
dM
M
x
2
=
_
(1)
P
2
__
M
x
2
_
=
(1)M
P
2
x
2
olarak elde edilir.
Bu talep fonksiyonlar ile ilgili olarak yat esnekli gi ile gelir esnekli ginin ayn olma-
snn ilginli gi d snda, tek nemli zellik apraz yat esnekliklerinin sfr olu sudur.
Birbirleri ile ne tamamlayc ne ikame olan rnler bu zelli gi ta srlar. rne gin kaset-
alar ve domates birbirlerini ne tamamlar ne de ikame eder. Dolaysyla gerek hayatta
bu tr talep fonksiyonlar olasdr.
13-24 A sa gdaki retim fonksiyonlar iin
=
(K/L) de nisbi de gi sme
MRTS de nisbi de gi sme
=
d(K/L)/(K/L)
d(MRTS)/MRTS
=
d(K/L)
dMRTS
MRTS
(K/L)
olarak tanmlanan ikame esnekli gini () bulun.
(i) Q = AK
(ii) Q = [K
+(1)L
]
/
[
Ipucu: d(K/L)/d(MRTS) = 1/{d(MRTS)/d(K/L)} ]

ZM Her iki retim fonksiyonu iin MRTS in a sa gdaki tanmndan faydalanaca-
gz:
MRTS =
Q/L
Q/K
13-4

Ilave Problemler 69
(i) ncelikle MRTS i bulalm
MRTS =
Q/L
Q/K
=
AK
L
1
AK
1
L
=
_
__
K
L
_
Buradan
d(K/L)
d(MRTS)
=
1
{d(MRTS)/d(K/L)}
=
1
/
=

elde edilir. Bu son ifadeden, ikame esnekli gi

=
d(K/L)
dMRTS
MRTS
(K/L)
=

(/)(K/L)
(K/L)
= 1
olur.
(ii) Bu retim fonksiyonu iin MRTS
MRTS =
(1)L
1
[K
+(1)L
]
(/)1
K
1
[K
+(1)L
]
(/)1
=
_
1
__
K
L
_
1+
olarak elde edilir. Bu ifadeden
d(K/L)
d(MRTS)
=
1
{d(MRTS)/d(K/L)}
=
1
[(1+)(1)/](K/L)
=
_

(1+)(1)
__
K
L
_
elde edilir. Bu son ifade kullanlarak ikame esnekli gi

=
d(K/L)
dMRTS
MRTS
(K/L)
=
_

(1+)(1)
__
K
L
_
_
1
__
K
L
_
1+
_
K
L
_
1
=
1
1+
olarak bulunur.
Blm 14
14-7

Ilave Problemler
14-19 E ger rmann marjinal maliyet fonksiyonu C
(Q) = 3Q
2
18Q+33 ve toplam
maliyeti kt 3 iken 55 ise toplam maliyet fonksiyonunu bulun.
ZM
C(Q) =
_
C
(Q)dQ =
_
(3Q
2
18Q+33)dQ = Q
3
9Q
2
+33Q+c
C(3) = 3
3
9(3)
2
+33(3) +c = 55 = c = 10
C(Q) = Q
3
9Q
2
+33Q+10
14-20 Firmann marjinal gelir fonksiyonu R
(Q) = 65(3 +Q)

2
ise, satlan kt 2
birimden 10 birime kt gnda toplam gelirdeki art s ne kadardr?
ZM
_
10
2
65(3+Q)
2
dQ =
_
65
(3+Q)
_
10
2
=
65
3+10

65
3+2
=
325
65
+
845
65
=
520
65
= 8
Toplam gelirdeki art s 8 birimdir.
14-21 Bir lkenin marjinal ithal meyli M
(Y) = 0.13 ve gelir 0 oldu gunda M = 26 ise

ithalat fonksiyonu M(Y) yi bulun.
ZM
M(Y) =
_
M
(Y)dY =
_
0.13dY = 0.13Y +c
M(0) = 0.13(0) +c = 26 = c = 26
72 Matematiksel

M(Y) = 0.13Y +26
14-22 Bir lkenin marjinal tketim meyli C
(Y) = 4800(2 +Y)

3
ve toplam tketim
harcamas gelir 0 oldu gunda 400 ise, tketim fonksiyonu C(Y) yi bulunuz?
ZM
C(Y) =
_
C
(Y)dY =
_
4800(2+Y)
3
dY =2400(2+Y)
2
+c
C(0) =2400(2+0)
2
+c = 400 = c = 1000
C(Y) =2400(2+Y)
2
+1000
14-23 Tanm gere gi net yatrm oran (I), kapital olu sum oranna K
(t) = dK/dt z-
de stir. Burada, K kapital stoku ve t zamandr. Bu tanm veri ve net I orannn da
I(t) = 10t
1/5
ile verildi gini varsayarak, t = 0 ile t = 32 arasndaki dnemde kapital
olu sumunu bulun.
ZM
_
32
0
10t
1/5
dt =
_
50
6
t
6/5
_
32
0
=
50
6
(32)
6/5
50
6
(0)
6/5
=
1600
3
14-24 Belirli bir mal iin piyasa talep ve arz fonksiyonlar P = 75(1 +Q)
2
ve P =
2+Q
2
/16 dr. Birim piyasa yat 3 ise, tketici ve retici artklarn hesaplayp, sekil
stnde gsterin.
ZM Talep fonksiyonu P = 75(1 +Q)
2
iken denge yat 3 oldu gunda denge
miktar
75(1+Q)
2
= 3
(1+Q)
2
= 25
Q = 4 (pozitif zm alarak, di ger zm Q =6 dr)
olur. Tketicinin dedi gi toplam bedel PQ = (3)(4) = 12 birimdir. Buradan tketici
art g (CS)
CS =
_
4
0
75(1+Q)
2
dQ12 =
_
75(1+Q)
1
4
0
12
=
_
75(1+4)
1
+75(1+0)
1
_
12 = 48
14-7

Ilave Problemler 73
olarak bulunur. Arz fonksiyonu P = 2 +Q
2
/16 iken denge yat 3 oldu gunda denge
miktar
2+Q
2
/16 = 3
Q
2
= 16
Q = 4
olur. reticinin elde etti gi toplam bedel PQ = (3)(4) = 12 birimdir. Buradan retici
art g (PS)
PS = 12
_
4
0
_
2+
Q
2
16
_
dQ = 12
_
2Q+
Q
3
48
_
4
0
= 12
__
2(4) +
(4)
3
48
_
_
2(0) +
(0)
3
48
__
=
8
3
olarak bulunur. Tketici ve retici artklar grak olarak Sekil 14.1 de gsterilmi stir.
P
Q
CS = 48
PS = 8/3
P = 2+Q
2
/16
P = 75(1+Q)
2
4
75
3
2
Sekil 14.1: zm 14-24 iin Tketici ve retici Artklarnn Grak Gsterimi
14-25 E ger emek gc yllk %4 ile srekli artyorsa, emek gcnn ka ylda ikiye
katlanaca gn bulun. (ln2 = 0.6931)
74 Matematiksel

ZM t ylndaki emek gc L
t
= L
0
e
rt
seklinde yazlabilir. Burada r = 0.04 oldu-
gundan 2L
0
= L
0
e
0.04t
ifadesinin her iki tarafn L
0
a bler do gal logaritmasn alrsak,
emek gcnn ikiye katlanmas iin gerekli yl says
ln2 = 0.04t lne
0.6931 = 0.04t
t

= 17.33 yl
olarak hesaplanr.
14-26 E ger 10 yldr srekli %10 orannda a snan makina stokunun de geri 100000
ise, makina stokunun ilk de geri nedir?
ZM Makine stokunun t ylndaki de geri %10 a sma orannda K
t
= K
0
e
0.1t
ile
gsterilebilir, bugnk de geri 100000 olan makinenin ilk de gerini
100000 = K
0
e
0.1(10)
= K
0
e
1
K
0
= e(100000)
= 271828.18
olarak bulunur.
14-27 100 yllk srede toplam 148410 elde edilecekse, %5 ile iskonto edilen bu
toplamn simdiki de geri nedir? (e
5
= 148.41)
ZM De gerleri srekli indirgeme formlnde yerine koyarsak
148410 = Ke
0.05(100)
= Ke
5
K =
148410
e
5
=
148410
148.41
= 1000
elde edilir.
14-28 Srekli olmayan bile sik faiz forml V
t
= V
0
(1 +i)
t
nin nasl V
t
= V
0
e
wt
ye
dn st gn anlatn.
ZM Faiz orannn ylda n kez hesapland gn varsayarak V
t
=V
0
(1+i)
t
ifadesi
V
t
=V
0
_
1+
i
n
_
tn
seklinde yazlabilir. m = n/i tanmn kullanarak yukardaki ifade
V
t
=V
0
__
1+
i
n
_
n/i
_
it
=V
0
__
1+
1
m
_
m
_
it
14-7

Ilave Problemler 75
lim
m
_
1+
1
m
_
m
= e
oldu gundan, faiz orannn hesapland g skl g sonsuza gnderirsek (n ) m de son-
suza gider (m ), m iken
V
t
=V
0
e
wt
elde edilir. Burada w=i olarak alnm str, ancak artk w nin srekli faiz oran oldu gunu
unutmamak gerekir. Bu nedenle srekli faiz orann i yerine wile gstermek daha do gru
olur.
14-29 Firmann marjinal maliyet fonksiyonu C
(Q) = 7.5e
0.15Q
ve sabit maliyeti 80
ise, toplam maliyet fonksiyonu C(Q) yu bulun.
ZM
C(Q) =
_
C
(Q)dQ =
_
7.5e
0.15Q
dQ =
_
7.5e
u
du
0.15
= 50
_
e
u
du = 50e
0.15Q
+c
Burada u = 0.15Q nun dQ = du/0.15 ifadesini vermesinden yararlanlm str. Sabit
maliyetlerin 80 olmas retim miktar sfr iken maliyetlerin 80 birim olmas anlamna
gelir. Q = 0 iken C = 80 ise
C(0) = 50e
0.15(0)
+c = 80
c = 30
bulunur. Buradan, toplam maliyet fonksiyonu
C(Q) = 50e
0.15Q
+30
olarak bulunur.
14-30 Marjinal tketim meyli gelirin fonksiyonu (C
(Y) = 125e
0.5Y
) ise ve gelir 0
oldu gunda toplam tketim harcamas 50 ise, C(Y) fonksiyonunu bulunuz.
ZM
C(Y) =
_
C
(Y)dY =
_
125e
0.5Y
dY =
_
125e
u
du
0.5
=250
_
e
u
du
=250e
0.5Y
+c
Burada u = 0.5Y ifadesinin dY = du/0.5 anlamna gelmesinden yararlanlm str.
Gelir sfr oldu gunda tketim harcamas 50 ise, C(0) =250e
0.5(0)
+c =50 ifadesin-
den c = 300 bulunur ve toplam tketim fonksiyonu
C(Y) =250e
0.5Y
+300
olarak elde edilir.

Iktisatta Matematiksel Yontemler Cozumlu Problemler Gozden Gecirimiş Baskı 1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Iktisatta Matematiksel Yontemler Cozumlu Problemler Gozden Gecirimiş Baskı 1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

IKT

Ipucu: (a) iin tketicilerin vergiden

= 64 = 0 (dolaysyla tek bir zm vardr)

Q olur. Bunun gra gi Sekil 7.1(b) de izil-

(P) < 0 verildi ginde dTR/dP = Q(1 E

(Q) < 0 dr. Buna gre:

(Q) bir sabittir, h

(Q) =c. Bu durumda MR=h

(Q) = c olan bir lineer fonksiyondur. Bu ifadenin yine bir lineer

(Q)Q+h(Q) da bir lineer fonksiyondur.

(Q) sfra e sittir (h

(Q) nun bir sabit oldu gunu hatrlayalm). So-

(Q)), AR nin e giminin (h

(Q)) nun iki katdr.

seklinde verilmi stir. Burada,

(Q) =5Q+1200 = 0 = Q = 240

(Q) = 5 < 0 oldu gu iin bulunan Q

Ikinci derece ko sulunun gerekle sti gini varsa-

(Q) > 0 ile gsterilebilir. Bu durumda maksimizasyon iin birinci derece

(Q) nun pozitif oldu gunu biliyoruz. Bu e sitlik sadece E

(Q) =10 oldu gun-

(, > 0) oldu gunu varsaynz. Ayrca tketicinin sahip oldu gu

(W) < 0,U

(W) = 0 oldu gunu varsaynz.)

elde ederiz. Fayda fonksiyonunun W ya gre birinci trevini sfra e sitlersek

(L) = 0) bulunuz ve ekono-

(L) nin i saretinin bu sartla olan ilgisini

(L) pozitif oldu gundan,

(Q) = 2 > 0 oldu gundan bu zm AVC nin minimum

(3) =6(3) +10 < 0 oldu gundan Q = 3 maksimizasyon ko sulunu sa glar. Bu

(2/6) = 6(2/6) +10 > 0 oldu gundan bir minimum zm

(Q) oldu gundan kar maksimizasyonunun birinci

Ikinci derece ko sulunun sa gland gn varsaynz.)

retim fonksiyonu verildi ginde R hammadde gir-

Ikinci denklem dC/dQ iin zld gnde

Ilk iki denklemi birbirine oranlayarak

Ipucu: d(K/L)/d(MRTS) = 1/{d(MRTS)/d(K/L)} ]

elde edilir. Bu son ifadeden, ikame esnekli gi

elde edilir. Bu son ifade kullanlarak ikame esnekli gi

(Q) = 65(3 +Q)

(Y) = 0.13 ve gelir 0 oldu gunda M = 26 ise

(Y) = 4800(2 +Y)

You might also like