Κοινωνικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών

Αθλητικές Σπουδές: Κοινωνιολογία, Ιστορία, Ανθρωπολογία

Καταδύσεις αναψυχής
Τα καταδυτικά πάρκα ως οργανωμένοι τόποι ενσώματης εμπειρίας

Ευθαλία Ζούμπα

Επιβλέπων καθηγητής: Εμμανουήλ Τζανάκης

Πάτρα, Ιούλιος 2021

1
Η παρούσα εργασία αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία του φοιτητή («συγγραφέας/ δημιουργός») που
την εκπόνησε. Στο πλαίσιο της πολιτικής ανοικτής πρόσβασης ο συγγραφέας/δημιουργός εκχωρεί στο
ΕΑΠ, μη αποκλειστική άδεια χρήσης του δικαιώματος αναπαραγωγής, προσαρμογής, δημόσιου
δανεισμού, παρουσίασης στο κοινό και ψηφιακής διάχυσής τους διεθνώς, σε ηλεκτρονική μορφή και
σε οποιοδήποτε μέσο, για διδακτικούς και ερευνητικούς σκοπούς, άνευ ανταλλάγματος και για όλο το
χρόνο διάρκειας των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Η ανοικτή πρόσβαση στο πλήρες κείμενο
για μελέτη και ανάγνωση δεν σημαίνει καθ’ οιονδήποτε τρόπο παραχώρηση δικαιωμάτων διανοητικής
ιδιοκτησίας του συγγραφέα/δημιουργού ούτε επιτρέπει την αναπαραγωγή, αναδημοσίευση, αντιγραφή,
αποθήκευση, πώληση, εμπορική χρήση, μετάδοση, διανομή, έκδοση, εκτέλεση, «μεταφόρτωση»
(downloading), «ανάρτηση» (uploading), μετάφραση, τροποποίηση με οποιονδήποτε τρόπο, τμηματικά
ή περιληπτικά της εργασίας, χωρίς τη ρητή προηγούμενη έγγραφη συναίνεση του
συγγραφέα/δημιουργού. Ο συγγραφέας/δημιουργός διατηρεί το σύνολο των ηθικών και περιουσιακών
του δικαιωμάτων.

2
 « Καταδύσεις αναψυχής. Τα καταδυτικά πάρκα ως
οργανωμένοι τόποι ενσώματης εμπειρίας»

Ευθαλία Ζούμπα

Επιβλέπων Καθηγητής: Συν-Επιβλέπων Καθηγητής:

Εμμανουήλ Τζανάκης Μιχαήλ Νικολακάκης
ΣΕΠ ΕΑΠ, Αναπληρωτής Καθηγητής, ΣΕΠ ΕΑΠ
Τμήμα Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου
Κρήτης

Πάτρα, Ιούλιος 2021

3
Ευχαριστίες
Θα ήθελα να εκφράσω τις ευχαριστίες μου στα μέλη της οικογένειάς μου για την
αμέριστη υποστήριξη και υπομονή που επέδειξαν κατά την διάρκεια των
μεταπτυχιακών σπουδών μου και στην αγαπημένη συνάδελφο και φίλη Γεωργία η
οποία υπήρξε αρωγός στην υλοποίηση των στόχων μου. Θα ήθελα επίσης να
ευχαριστήσω τον κ. Μιχάλη Νικολακάκη για το εύστοχο κριτικό του βλέμμα κατά τη
συγγραφή του συγκεκριμένου κειμένου. Ένα μεγάλο ευχαριστώ οφείλω στον
επιβλέποντα της διπλωματικής μου εργασίας κ. Μανόλη Τζανάκη για την ευκαιρία
που μου έδωσε να ασχοληθώ με ένα τόσο ενδιαφέρον θέμα όπως αυτό των
καταδύσεων αναψυχής, και για την επιστημονική του καθοδήγηση με τις ακριβής
προτάσεις και επισημάνσεις του κατά τη σύνταξη της παρούσας διπλωματικής
εργασίας.

Θεσσαλονίκη, Ιούλιος 2021

Ευθαλία Ζούμπα

4
Περίληψη

Ο καταδυτικός τουρισμός ως εναλλακτική μορφή τουρισμού, συμπεριλαμβάνει

περιήγηση στα υποθαλάσσια αξιοθέατα σε κάθε υδάτινη περιοχή της χώρας. Τα
καταδυτικά αξιοθέατα περιλαμβάνουν Επισκέψιμους Ενάλιους Αρχαιολογικούς
Χώρους (EEAX), νεότερα αλλά και παλαιότερα των 50 ετών ναυάγια, Ελεύθερα
Τεχνητά Υποβρύχια Αξιοθέατα και Καταδυτικά Πάρκα. Τα καταδυτικά πάρκα είναι
μικρής έκτασης θαλάσσιες περιοχές, στις οποίες απαγορεύεται κάθε είδους αλιεία και
ανθρώπινη επέμβαση και επιτρέπεται μόνο η ελεγχόμενη δραστηριότητα των
καταδύσεων αναψυχής. Συνιστούν, δηλαδή, οροθετημένα και οργανωμένα βάσει
κεντρικών πολιτικών πλαίσια υποβρύχιας εμπειρίας, η οποία με τον τρόπο αυτό
θεσμοποιείται και εμπορευματοποιείται. Η αυτόνομη κατάδυση θεωρείται ότι
προσφέρει στον καταδυόμενο/η μία μοναδική εμπειρία εξερεύνησης. Σε κάθε
περίπτωση η αυτόνομη κατάδυση αναψυχής λειτουργεί ως κοινωνικό εργαστήριο
ανάπτυξης των σύγχρονων μορφών σχέσης με τον εαυτό, όπως ο αυτοέλεγχος
σχετικά με το σώμα του, η απόλαυση ενσώματων εμπειριών και η σκόπιμη βίωση
συναισθημάτων.

Η παρούσα εργασία διερευνά το θεσμικό πλαίσιο που καταρτίστηκε για την

τουριστική αξιοποίηση του ελληνικού βυθού, όπως ο νόμος 3409/2005 που αφορά
βασικά ρυθμίσεις για τις καταδύσεις αναψυχής (στο άρθρο 13 του νόμου 3409/2005
γίνεται αναφορά στην δημιουργία Καταδυτικών Πάρκων ως Περιοχές Οργανωμένης
Ανάπτυξης Καταδυτικού Πάρκου),και ο Ν4688/2020 «Ειδικές μορφές τουρισμού και
διατάξεις για την τουριστική ανάπτυξη». Διερευνώνται επίσης οι επίσημοι λόγοι που
αρθρώθηκαν αναφορικά με αυτό προκειμένου να το ερμηνεύσουν, να το στηρίξουν
και να το κοινοποιήσουν στο ευρύ κοινό. Σύμφωνα με αυτό το πλαίσιο, τα
καταδυτικά πάρκα κατατάσσονται σε έργα υποδομής πολιτιστικού και
περιβαλλοντικού χαρακτήρα που αποσκοπούν στην ενίσχυση του καταδυτικού
τουρισμού και κατ’ επέκταση, της περιφερειακής και της εθνικής οικονομίας. Με το
εν λόγω θεσμικό πλαίσιο παρέχονται κίνητρα σε δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς για
να δημιουργήσουν καταδυτικά αξιοθέατα, τα οποία αξιολογούνται ως αναγκαία για
να αναπτυχθεί ο καταδυτικός τουρισμός και να προστατευθούν οι ενάλιοι
αρχαιολογικοί χώροι και το υποθαλάσσιο περιβάλλον.

Λέξεις-κλειδιά: αυτόνομη κατάδυση, καταδυτικός τουρισμός, καταδυτικά πάρκα,

θεσμικό πλαίσιο

5
Abstract

The dive mode as an alternative form of separate time, use navigation in the
exploitation sub-diagrams in each water access of the application. The divers were
evaluated by the Visitors Archaeological Sites Countries (EEAX), nerves and older
ages 50 years, Free Artificial Underwater Assessment and Diving Parks. Diving
workshops are low-exposure explanatory explanatory applications, required searches
and required searches and uses extension and use of images, whenever recreational
diving. Combining, dismantling, demarcated and organized central technical
applications of underwater experience, or with the colors of the institution and the
search for money. Access diving carefully made to dive / discreet looking looking. In
every solution sunny recreational diving in terms of laboratory material for modern
formations with ourselves, whenever we want to do with its content, the enjoyment of
tangible experience and the deliberate b. Feelings.

Access to the technical content, which is all about the analysis of the exploitation of
the Greek seabed, form 3409/2005, which is basically requested for any analysis
situations (in article 13 of law 3409/2005, is offered in the collection Construction of
photos. Diving Park), and N4688 / 2020 "Special forms of the vector for positive
development". Investigate with members of the official users who modules regarding
the needs to be involved, support it and use it to the general public. Questions with the
results, the diving parks are classified in color and virtual required configurations that
aim at the appearance of the diving vector and the 'extension, the process and the
personal reality. With the built-in institutional perforations complementary trades in
friendly and demanding applications to require diving assessment, the issues required
as the issues needed for the project diver to succeed and to be dedicated to the
intermediate different personal users and image content.

Keywords: scuba diving, diving tourism, diving parks, institutional framework

6
Περιεχόμενα

Περίληψη …………………………………………………………………………. 5
Abstract …………………………………………………………………………… 6
1.Εισαγωγή: οι καταδύσεις αναψυχής και τα καταδυτικά πάρκα ως οργανωμένοι
τόποι ενσώματης εμπειρία ……………………………………………………… 8
2.Αυτόνομη κατάδυση ως εμπειρία αναψυχής ………………………………….. 15
2.1.Αισθητικοποίηση του βυθού ……………………………………………….. 19
2.2.Η εκπαίδευση στις καταδύσεις αναψυχής ………………………………… 20
2.3.Κατάδυση αναψυχής και διαχείριση υποβρύχιων ρίσκων ………………… 24
3.Καταδυτικός τουρισμός και κοινωνίες της αναψυχή ………………………….. 28
3.1.Τουρισμός και ελεύθερος χρόνος ………………………………………… 28
3.2.Ο τουρισμός στην Ελλάδα ………………………………………………… 31
3.3.Ειδικές μορφές τουρισμού ……………………………………………….. 34
3.4.Καταδυτικός τουρισμός …………………………………………………….. 36
4.Το θεσμικό πλαίσιο του καταδυτικού τουρισμού ……………………………. 40
4.1.Καταδυτικά πάρκα ………………………………………………………….. 47
4.2.Επισκέψιμοι Ενάλιοι Αρχαιολογικοί Χώροι (ΕΕΑΧ) …………………… 50
4.3.Υποβρύχιο μουσείο Αλοννήσου ………………………………………….. 55
4.4.Τεχνητά αξιοθέατα ………………………………………………………… 57
4.5.Ναυάγια ……………………………………………………………………. 60
5.Επίδικα και δημόσιος λόγος …………………………………………………… 69
5.1. Ο θετικά διακείμενος δημόσιος λόγος ……………………………………. 69
5.2. Αντιρρήσεις και σκεπτικισμοί ……………………………………………. 76
6.Συμπεράσματα …………………………………………………………………. 89
7.Βιβλιογραφία …………………………………………………………………… 92

7
 1. Εισαγωγή: οι καταδύσεις αναψυχής και τα καταδυτικά πάρκα
ως οργανωμένοι τόποι ενσώματης εμπειρίας

Αυτόνομη κατάδυση, η οποία συνηθέστερα αποκαλείται SCUBADiving (Self-

Contained Underwater Breathing Apparatus), ορίζεται η δυνατότητα κατάδυσης με
αυτόνομη καταδυτική συσκευή. Ο αυτοδύτης φέρει συσκευή συμπιεσμένου αέρα,
έτσι ώστε να έχει μεγαλύτερη αυτονομία στην υποβρύχια κίνηση αλλά ταυτόχρονα να
διαθέτει περιορισμένο, σχετιζόμενο με το βάθος και το είδος του εξοπλισμού, χρόνο
παραμονής του κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Διαφέρει από την ελεύθερη
κατάδυση, κατά την οποία ο δύτης καταδύεται εντελώς αυτόνομα, χωρίς να φέρει
καταδυτικό αναπνευστικό εξοπλισμό.Επομένως, η συγκεκριμένη δραστηριότητα, η
αυτόνομη κατάδυση, σχετίζεται άμεσα τόσο με τις επιστημονικές γνώσεις στο πεδίο
της ιατρικής και της φυσικής όσο και με τις τεχνολογικές εφαρμογές που αξιοποιούν
αυτές τις γνώσεις (Τζανάκης, 2013). Εξαρτάται επίσης από τις θεσμικές ρυθμίσεις,
όπως η τυποποίηση της εκπαίδευσης σε συναφείς υποβρύχιες δεξιότητες αλλά και ο
προσδιορισμός των κατάλληλων χώρων, κάτι που συνιστά το αντικείμενο της
παρούσας εργασίας.

Κατά την διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου οι Jacques-Yves Cousteau και Emile
Gagnan κατάφεραν να φτιάξουν την πρώτη αποτελεσματική και ασφαλή
αναπνευστική συσκευή SCUBA ανοικτού κυκλώματος, γνωστή ως Aqua-Lung
(Graver, 1989).Ο Cousteau χρησιμοποίησε τον εξοπλισμό του επιτυχώς μέχρι τα 60
μέτρα βάθος πραγματοποιώντας ένα πολύ σημαντικό βήμα για την ανάπτυξη της
υποβρύχιας αυτής δραστηριότητας ως ενασχόλησης του ελεύθερου χρόνου και της
αναψυχής.1

Τον 20ο αιώνα η αυτόνομη κατάδυση μετατρέπεται σταδιακά, και βάσει πολιτικών,
ρυθμίσεων και ευρύτερων κοινωνικών διαδικασιών, από μια εξειδικευμένη
δραστηριότητα σε μια σχετικά δημοφιλή δραστηριότητα του ελεύθερου χρόνου, που

1
Θα μπορούσαμε να σημειώσουμε ότι το έναυσμα για την αυτόνομη κατάδυση έδωσε ο υποπλοίαρχος
του γαλλικού ναυτικού, Κορλύ, το 1920, ο οποίος εφεύρε τα πτερύγια κολύμβησης λύνοντας το
πρόβλημα της προώθησης υποβρυχίως. Βλ. επόμενο κεφάλαιο για την ιστορία της αυτόνομης
κατάδυσης.

8
θεωρείται ότι εξαίρει τη φαντασία, την επιθυμία εξερεύνησης και αργότερα σε
«προϊόν» τουρισμού αναψυχής και ως εκ τούτου σε σημαντική οικονομική
δραστηριότητα και πεδίο πολιτικών και κανονιστικών παρεμβάσεων. Αυτό οφείλεται
σε δύο λόγους: α) στην απόσπασή της από τους αμιγώς οικονομικούς, στρατιωτικούς
κι επιστημονικούς σκοπούς β) στην εγκαθίδρυση της μισθωτής εργασίας η οποία
συνέβαλλε στον αυστηρό διαχωρισμό του εργασιακού χωροχρόνου από τον μη
εργασιακό, οδηγώντας στην κατασκευή της αναγκαιότητας της σχόλης και στην
εμπορευματοποίηση των δραστηριοτήτων του ελεύθερου χρόνου. Όπως δείχνει η
εμφάνιση σχολών εκμάθησης και συλλόγων που υποστηρίζουν τη διάδοσή της, είναι
ένα εκ των διαδεδομένων χόμπι του ελεύθερου χρόνου και των διακοπών κατά την
διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών του 20ου αιώνα και μετά, το οποίο εξαπλώνεται
ολοένα και περισσότερο στα μεγάλα αστικά κέντρα, στα νησιά και σχεδόν σε κάθε
επαρχιακή πόλη που συνορεύει με τη θάλασσα και αναπτύσσεται ο τουρισμός.

Ο καταδυτικός τουρισμός αναψυχής συνιστά πλέον μια «ειδική μορφή τουρισμού» η

οποία περιλαμβάνει υποβρύχια περιήγηση σε κάθε υδάτινη περιοχή, όπως τη
θάλασσα, τις λίμνες, τα ποτάμια, τα υποθαλάσσια σπήλαια, τα ναυάγια, τους
υποθαλάσσιους ιστορικούς τόπους, τα ελεύθερα τεχνητά υποβρύχια αξιοθέατα και τα
καταδυτικά πάρκα. Τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε μία ταχεία ανάπτυξη του
καταδυτικού τουρισμού τόσο σε παγκόσμια κλίμακα όσο και στην Ελλάδα. Η
δραστηριότητα αυτή των καταδύσεων αναψυχής θεωρείται ότι είναι ικανή να φέρει
την ενίσχυση σε επιμέρους τοπικές οικονομίες και ανάδειξη πτυχών της πολιτιστικής
κληρονομιάς αλλά και θετικές επιπτώσεις στην προστασία του υποθαλάσσιου
περιβάλλοντος. Περιβαλλοντικές επιστημονικές μελέτες με διεπιστημονικό
χαρακτήρα (σε διεπιστημονικό επίπεδο, οι περιβαλλοντικές επιστήμες αξιοποιούν και
γνώσεις που προέρχονται από την οικονομία, το Δίκαιο του Περιβάλλοντος και τις
κοινωνικές επιστήμες),καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι από τον συνδυασμό μικρού
μεγέθους θαλάσσιας προστατευόμενης περιοχής και της καταδυτικής
επισκεψιμότητας που διασφαλίζει την θεσμική αειφορία, έχει προκύψει ένα νέο
υβρίδιο, το καταδυτικό πάρκο (Μαρκάτος & Κούτσης, 2008).

Στόχος της εργασίας είναι να αναλυθεί ο τρόπος που αναδεικνύεται θεσμικά αλλά και
σε επίπεδο ρητορικής η σημασία των καταδυτικών πάρκων στην ανάπτυξη της

9
τουριστικής οικονομίας στην Ελλάδα, με σεβασμό στην πολιτιστική και
περιβαλλοντική κληρονομιά, μέσα από την αναφορά στην ενσώματη εμπειρία της
αυτόνομης κατάδυσης που προσφέρεται ως ξεχωριστό κομμάτι του ελεύθερου
χρόνου και των διακοπών. Συγκεκριμένα η εργασία θα επιχειρήσει να απαντήσει στα
εξής ερωτήματα: α) τι είναι η αυτόνομη κατάδυση, τι προσφέρει στον άνθρωπο τόσο
σωματικά όσο και ψυχικά και κοινωνικά, β) πως η αυτόνομη κατάδυση μετατράπηκε
από δραστηριότητα αναψυχής του ελεύθερου χρόνου σε αναβαθμιζόμενο τουριστικό
προϊόν και αντικείμενο διαβούλευσης του θεσμικού πλαισίου του τουρισμού, γ) τι
είναι τα καταδυτικά πάρκα και οι Επισκέψιμοι Ενάλιοι Αρχαιολογικοί Χώροι, ποια
είναι η σημασία τους για τον καταδυτικό τουρισμό και οι κανονιστικές παρεμβάσεις
που στηρίζουν την εξέλιξή τους, δ) ποια θα μπορούσε να είναι η προσφορά των
τεχνητών υποβρύχιων αξιοθέατων και των ναυαγίων τόσο στην τουριστική όσο και
στην αειφόρο ανάπτυξη της χώρας, ε) ποιες είναι οι απόψεις των ενδιαφερόμενων
κλάδων του τουρισμού, των συλλόγων αυτοδυτών, των αρχαιολόγων, των
εμπλεκόμενων υπουργείων και πως αυτές επηρεάζουν τις θεσμικές παρεμβάσεις του
κράτους.

Σύμφωνα με αυτές τις θεσμικές παρεμβάσεις και τις αντίστοιχες ρητορικές, οι

δραστηριότητες της σχόλης και συγκεκριμένα η αυτόνομη κατάδυση, η οποία
θεωρείται ότι αφορά μεσαία κοινωνικά στρώματα με επαρκές οικονομικό εισόδημα,
συνδέουν την απόλαυση του ατόμου με την αύξηση του τοπικού εισοδήματος και
κατ’ επέκταση της εθνικής οικονομίας. Οι κανονιστικές παρεμβάσεις και ο δημόσιος
λόγος αναφορικά με την αναγκαιότητα περαιτέρω ανάπτυξης του καταδυτικού
τουρισμού από την ελληνική πολιτεία, είναι συνέπεια της παρατηρούμενης τα
τελευταία χρόνια διαφοροποίησης του τουριστικού προϊόντος, όπως στην περίπτωσή
μας της δημιουργίας και ανάδειξης υποβρύχιων αξιοθέατων, δεδομένου ότι βασικό
συστατικό στοιχείο του τουρισμού είναι τα «αξιοθέατα προορισμού» όπως είναι τα
τοπία και στην περίπτωσή μας η θάλασσα. Ο τουρισμός στην Ελλάδα έχει καταστεί
μία διαδικασία κοινωνικής και πολιτικής κατασκευής φυσική απόρροια γεωγραφικών
και πολιτιστικών ιδιαιτεροτήτων της. Ο ελληνικός τουρισμός δεν κινήθηκε αυτόνομα
αλλά θεσμικά καθοδηγούμενος για τη θεμελίωση και τη μακροημέρευση της
οικονομίας της χώρας (Νικολακάκης, 2017). Ο τουρισμός ως οικονομικός
προσανατολισμός της ελληνικής πολιτείας δεν στηρίχθηκε μόνο στην κρατική
10
παρέμβαση αλλά και στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις οι οποίες στράφηκαν στην
ανεύρεση νέων τουριστικών προϊόντων εκμεταλλευόμενες την εμφάνιση ενός νέου σε
ηλικία στρώματος τουριστών περιηγητών, ευαισθητοποιημένων φυσιολατρών στο
υποθαλάσσιο περιβάλλον. Ο καταδυτικός τουρισμός σαν μέσο οικονομικής
ανάπτυξης χρησιμοποιεί τον συνδυασμό της αγάπης για τη θάλασσα και το έμβιο
περιεχόμενό της με τα αρχαιολογικά ευρήματα που βρίσκονται στο βυθό της.

Η μέθοδος υλοποίησης της εργασίας στηρίχθηκε σε στοιχεία που προέκυψαν από

αρθρογραφική και βιβλιογραφική μελέτη γραπτών τεκμηρίων από τον δημόσιο
πολιτικό και τεχνοκρατικό διάλογο αναφορικά με την ανάπτυξη και τις προοπτικές
της αυτόνομης κατάδυσης και την ανάλυση νομικών κειμένων (θεσμικού πλαισίου)
που επαναπροσδιορίζουν τη λειτουργία και τη χρήση του βυθού επιτρέποντας
εμπορική αξιοποίηση στο πλαίσιο του «ειδικού καταδυτικού τουρισμού».

Η βιβλιογραφική ανασκόπηση και η ανάλυση κειμένων σχετικά με την αυτόνομη

κατάδυση και τον καταδυτικό τουρισμό νοείται εδώ ως μια ποιοτική μέθοδος έρευνας
για την διερεύνηση ήδη επεξεργασμένου υλικού. Η ποιοτική μέθοδος τροφοδοτεί τη
σκέψη και τη φαντασία και προκαλεί ερωτήματα και νέες ιδέες (Ίσαρη & Πούρκος,
2015: 108). Τα γραπτά ή υλικά τεκμήρια (artefacts, documents) όπως είναι τα
δημόσια έγγραφα, οι φωτογραφίες, το έντυπο υλικό, αναρτήσεις σε σελίδες
κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τον ερευνητή για να
εμπλουτίσουν τη συλλογή/παραγωγή ποιοτικών δεδομένων. Συνίσταται για τον
εντοπισμό, τη μελέτη, και τη συνδυαστική παρουσίαση θέσεων για τις καταδύσεις
αναψυχής από δημοσιευμένα κείμενα, όπως είναι τα επιστημονικά άρθρα και βιβλία.
Για το σκοπό αυτό έχουν μελετηθεί κείμενα μέσα από ερευνητικές εργασίες, άρθρα
από επιστημονικά περιοδικά και αποσπάσματα από διαλέξεις σε συνέδρια και
δημόσιες παρεμβάσεις φορέων και ατόμων.

Οι μαρτυρίες δημόσιων προσώπων που εμπλέκονται άμεσα σε γεγονότα, όπως είναι η

δημιουργία καταδυτικών πάρκων καθώς και δημοσιογραφικές έρευνες που
αναφέρονται στην τοποθέτηση ποντισμένων αξιοθέατων στο βυθό της θάλασσας,
μπορούν να καταγραφούν και να αποτελέσουν συμπληρωματικές πηγές τεκμηρίωσης.
Στην εργασία γίνεται εκτεταμένη αναφορά στο δημόσιο λόγο αντιπροσώπων της
τοπικής και επιστημονικής κοινότητας και της πολιτικής ηγεσίας με στόχο την
11
κατανόηση του καταδυτικού τουρισμού ως κοινωνικού φαινομένου που δημιουργεί
πολλαπλά επίδικα.

Η μελέτη της ισχύουσας νομοθεσίας καθώς και των άρθρων που έχουν
αντικατασταθεί κατά την προσπάθεια βελτίωσης του θεσμικού πλαισίου με σκοπό
την ανάπτυξη του καταδυτικού τουρισμού, δύναται να χρησιμοποιηθεί για την
άντληση πληροφοριών για την καλύτερη προσέγγιση του θέματος της ανάκαμψης της
τουριστικής οικονομίας. Οι νόμοι Ν. 4688/2020 «Ειδικές μορφές τουρισμού,
διατάξεις για την τουριστική ανάπτυξη και άλλες διατάξεις» και Ν.3409/2005
«Καταδύσεις αναψυχής και άλλες διατάξεις», αποτέλεσαν τεκμήρια της εξελικτικής
πορείας και της σημαντικότητας των καταδύσεων αναψυχής και των καταδυτικών
πάρκων ως μέσα τουριστικής ανάπτυξης της τοπικής κοινωνίας και κατ’ επέκταση
της χώρας μας.

Η βιβλιογραφική και αρθρογραφική μελέτη είναι τα ερευνητικά εργαλεία μιας

ποιοτικής-διαχρονικής έρευνας με σκοπό να περιγράψει διαχρονικά και να αναδείξει
τους αιτιακούς μηχανισμούς, τις κανονικότητες, τους νόμους που διέπουν την
ανάπτυξη της αυτόνομης κατάδυσης και του καταδυτικού τουρισμού ως κοινωνικό
φαινόμενο.

Στο δεύτερο κεφάλαιο της εργασίας γίνεται αναφορά στην ορισμό της αυτόνομης
κατάδυσης, στην ιστορική της πορεία, στη σχέση της με την προαγωγή της
τεχνικοποίησης, της φυσικοποίησης, της ιατρικοποίησης του σώματος αλλά και της
αισθητικοποίησης της φύσης, μέσα από την διαδικασία ελέγχου του σώματος και της
συμπεριφοράς. Η αυτόνομη κατάδυση κερδίζει συνεχώς περισσότερους ακολούθους
με ευαισθησία στη διατήρηση και στην προστασία του περιβάλλοντος και η
τυποποίηση των διαδικασιών κατάδυσης και η κατοχή βασικών δεξιοτήτων κρίνεται
αναγκαία στην εκπαίδευση μελλοντικών δυτών. Με την απόκτηση των κατάλληλων
τεχνικών σώματος η αυτόνομη κατάδυση γίνεται μία εμπειρία με πολλές θετικές
επιπτώσεις στο σώμα και στην ψυχή του ανθρώπου οι οποίες αναφέρονται στο
κεφάλαιο αυτό.

Το τρίτο κεφάλαιο αναφέρεται στον καταδυτικό τουρισμό, την ταύτισή του με την
έννοια του ελεύθερου χρόνου, τη σημαντική θέση του στην ανάπτυξη της οικονομίας
12
μιας χώρας και ειδικότερα της Ελλάδας όπου η μεγάλη έκταση της ακτογραμμής της
σε συνδυασμό με την πολιτιστική κληρονομιά της είναι παράγοντες πολύ σημαντικοί
για την ανάπτυξη του καταδυτικού τουρισμού. Η Ελλάδα έχει τη δυνατότητα να
προσφέρει στον άνθρωπο κατά την διάρκεια του ελεύθερου χρόνου του την χαρά της
ψυχαγωγίας, της κοινωνικοποίησης, της ευαισθητοποίησης σε θέματα ανθρώπινης
παρέμβασης στην υποβρύχια ζωή. Στην Ελλάδα έχει αυξηθεί τόσο ο αριθμός των
επιχειρήσεων που ασχολούνται με τις υποβρύχιες καταδύσεις όσο και ο αριθμός των
αυτοδυτών, Ελλήνων και αλλοδαπών τουριστών.

Η ανάπτυξη του τουρισμού στην Ελλάδα στηρίχθηκε από την πολιτεία μέσα από ένα
θεσμικό πλαίσιο συνεχώς βελτιωμένο το οποίο αντανακλά την προτεραιότητα που
έχει ως βασικός πυλώνας οικονομικής ενίσχυσης της χώρας. Για την προώθηση του
καταδυτικού τουρισμού στην Ελλάδα έχουν ψηφιστεί νόμοι που στηρίζουν και
ανταποκρίνονται στις ανάγκες της τουριστικής αγοράς. Στο τέταρτο κεφάλαιο γίνεται
λόγος για το θεσμικό πλαίσιο που υποστηρίζει την ίδρυση, την βέλτιστη λειτουργία
και την προστασία των καταδυτικών πάρκων αλλά και των Εναλίων Επισκέψιμων
Αρχαιολογικών Χώρων που βρίσκονται σε αυτά ως ένα νέο σχετικά τουριστικό
προϊόν του εναλλακτικού τουρισμού. Τα καταδυτικά πάρκα είναι αναπτυσσόμενο
τμήμα του τουρισμού αναψυχής τα οποία διατηρούν τον αρχικό χαρακτήρα τους που
έχει σχέση με την ψυχαγωγική δραστηριότητα συνδυαζόμενη με πνευματική και
σωματική άσκηση, ψυχική γαλήνευση, οικολογική εκπαίδευση και ανάπτυξη
περιβαλλοντικής συνείδησης. Διαφέρουν από τα παραδοσιακά Εθνικά Θαλάσσια
Πάρκα ως προς το μέγεθός τους, είναι μικρότερα και πιο εύκολα διαχειρίσιμα ως
προς την οργάνωση και την ασφάλεια, έχουν όμως κοινό στοιχείο την προστασία του
θαλάσσιου περιβάλλοντος. Επίσης στο εν λόγω κεφάλαιο γίνεται ανάλυση του
τρόπου μορφοποίησης του βυθού των καταδυτικών πάρκων για την καλύτερη
εκμετάλλευσή τους ως τουριστικό προϊόν, με πόντιση τεχνητών υφάλων, πλοίων
ακόμα και αγαλμάτων. Παρουσιάζει ενδιαφέρον η εξασφάλιση της προστασίας της
θαλάσσιας ζωής μέσα από τα τεχνητά καταφύγια που τοποθετούνται στο θαλάσσιο
βυθό για την προσέλκυση των τουριστών και την απόδοση ναυαγίων στην
καταδυτική κοινότητα για τον εμπλουτισμό των καταδυτικών πάρκων με σκοπό την
αύξηση των επισκεπτών τους.

13
Σημαντικός είναι ο δημόσιος λόγος που αναπτύσσεται για το υποβρύχιο μουσείο της
Αλοννήσου και τα θετικά αποτελέσματα που θα επιφέρει στην τοπική κοινωνία η
εμπορική αξιοποίησή του. Στο πέμπτο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στα καταδυτικά
πάρκα ως αντικείμενο ανταγωνισμού και αντιπαράθεσης ανάμεσα σε πολίτες,
επιχειρήσεις και φορείς οι οποίοι εμπλέκονται στο θεσμό αυτού του νέου τουριστικού
προϊόντος. Στο εν λόγω κεφάλαιο παρουσιάζονται τόσο οι θέσεις που υποστηρίζουν
τις νομοθετικές ρυθμίσεις όσο και οι ενστάσεις φορέων των οποίων θίγονται τα
συμφέροντά τους, οικονομικά και μη.

14
 2. Η αυτόνομη κατάδυση ως εμπειρία αναψυχής

Η αυτόνομη κατάδυση είναι μια δραστηριότητα που όπως υποδηλώνει και το όνομά
της δίνει σε ένα άτομο τη δυνατότητα της αυτονομίας, της ανεξάρτητης υποβρύχιας
περιήγησης για ένα χρονικό διάστημα με τη χρήση αυτόνομης υποβρύχιας
αναπνευστικής συσκευής (Τζανάκης, 2013). Διαδίδεται όλο και περισσότερο τόσο
στα αστικά κέντρα όσο και στις επαρχιακές πόλεις κυρίως αυτές που συνορεύουν με
θάλασσα και είναι ένα δημοφιλές χόμπι του ελεύθερου χρόνου και των διακοπών.
Είναι μία πρακτική πέραν της καθημερινότητας και του χρόνου εργασίας που
επιτρέπει στο άτομο να επεξεργαστεί και να τροποποιήσει τον εαυτό του και να
αναστοχαστεί τη σχέση του μαζί του. Η εμπειρία της κατάδυσης, όπως θα δούμε
παρακάτω, κατατείνει στην αισθητικοποίηση της φύσης και του βυθού εν γένει, κάτι
στο οποίο συμβάλει του υπό διερεύνηση θεσμικό πλαίσιο (Τζανάκης, 2013).

Το μεγαλύτερο κομμάτι της γης καλύπτεται από νερό το οποίο σημαίνει ότι υπάρχει
ένας ανεξιχνίαστος κόσμος στον βυθό της θάλασσας. Η επίδραση της θάλασσας
πάνω στη μοίρα του ανθρώπου ήταν αποφασιστική αφού μέσα σε αυτή
δημιουργήθηκε το πρώτο ζωντανό κύτταρο και από αυτή ξεκίνησαν και έσβησαν
μεγάλοι πολιτισμοί. Θρύλοι, παραμύθια, τραγούδια εμπνεύστηκαν από τη θάλασσα
και δημιούργησαν την ανάγκη στον άνθρωπο να γνωρίσει καλύτερα τον υποβρύχιο
κόσμο. Ο άνθρωπος καταδυόταν από τους αρχαίους χρόνους για να καλύψει τις
καθημερινές του ανάγκες (Καραδήμα & Μπιτζίκης, 1998). Οι παραθαλάσσιοι και
παραλίμνιοι πολιτισμοί ανάπτυξαν επαγγέλματα και δραστηριότητες βιοπορισμού
όπως η αλιεία, η σπογγαλιεία, η ναυτιλία, οι καταδύσεις για τον έλεγχο του βυθού ή
της γάστρας των πλοίων, για την ανάκτηση εμπορευμάτων από ναυάγια καθώς και σε
πολεμικές επιχειρήσεις.

Η θάλασσα αν και πολλές φορές προκαλεί στον άνθρωπο ανάμεικτα αισθήματα

φόβου και απολαυστικής διέγερσης για το σκοτεινό βυθό της και τη θεωρεί
επικίνδυνη και απρόσιτη, με την εξέλιξη της τεχνολογίας και την προβολή της μέσα
από το φωτογραφικό φακό, τα βιβλία, την τηλεόραση (ιδιαίτερα με τα ντοκιμαντέρ
του Γάλλου εξερευνητή Jacques-Yves Cousteau), δημιούργησε την επιθυμία για
εξερεύνηση του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Έτσι αναπτύχθηκε μία νέα μορφή

15
καταδύσεων αυτών της αναψυχής οι οποίες βρήκαν πρόσφορο έδαφος προόδου σαν
τουριστικό προϊόν και δραστηριότητα του ελεύθερου χρόνου.

Η αυτόνομη κατάδυση ως αντικείμενο απόλαυσης δεν αποτελεί παράδοση για την

ελληνική κοινωνία παρά το ότι η Ελλάδα έχει ένα σημαντικό παρελθόν με τις
καταδύσεις (σφουγγαράδες Καλύμνου), στα αμέτρητα νησιά της και στις άπειρες
παραλίες της. Είναι μια «επινοημένη παράδοση» (Eric Hobsbawn, 1983) που
δημιουργήθηκε για να ικανοποιήσει αρχικά την ανάγκη του ανθρώπου για
επιστημονική έρευνα και απόλαυση ενώ αργότερα για να εξυπηρετήσει τα
οικονομικά συμφέροντα της πολιτείας. Με τον όρο «επινοημένη παράδοση»
«εννοούμε ένα σύνολο πρακτικών οι οποίες συνήθως διέπονται, φανερά ή σιωπηρά,
από αποδεκτούς κανόνες και με τελετουργική ή συμβολική φύση, και οι οποίες
επιδιώκουν να ενσταλάξουν ορισμένες αξίες και κανόνες συμπεριφοράς μέσω
επανάληψης, γεγονός που αυτόματα συνεπάγεται τη συνέχεια με το παρελθόν.
Πράγματι, όπου είναι δυνατό, συνήθως επιδιώκουν να καθιερώσουν τη συνέχεια με ένα
ταιριαστό ιστορικό παρελθόν» (Eric Hobsbawn, 1983). Μπορεί οι Έλληνες να
θεωρούνται ότι είναι ναυτικός λαός αλλά οι καταδύσεις δεν αποτελούν ναυτική
παράδοση αλλά συνδέθηκαν με την ιστορία της για να γίνουν πιο ελκυστικές στο
αγοραστικό τουριστικό κοινό.

Σήμερα η υποβρύχια κατάδυση αποτελεί μια από τις θεωρούμενες ως πιο

συναρπαστικές δραστηριότητες του ελεύθερου χρόνου του καθώς η ανακάλυψη της
αναπνευστικής συσκευής από τον Κουστώ η οποία μπορεί εύκολα (α) να
κατασκευαστεί, (β) να χρησιμοποιηθεί (με την κατάλληλη τυποποιημένη σε
παγκόσμιο επίπεδο εκπαίδευση), και να εμπορευματοποιηθεί (μπορεί να την
αγοράσει κανείς οπουδήποτε στον κόσμο, χωρίς πολύ μεγάλο κόστος),παρέχει τη
δυνατότητα σε πολλούς ανθρώπους, άνδρες και γυναίκες, να εξερευνήσουν το βυθό,
και να απολαύσουν την υποβρύχια εμπειρία, το αίσθημα της έλλειψης βαρύτητας, την
εξερεύνηση ναυαγίων και να παρατηρήσουν τους υδρόβιους οργανισμούς.

Τίτλοι διαφημίσεων όπως: «Ανακάλυψε τη μαγεία της υποβρύχιας εξερεύνησης»,

«Diving Changes Your Life!», «Ανακάλυψε τους θησαυρούς», «Ποιος θα το πίστευε
ότι θα μπορούσε να βρει το απολίθωμα ενός ελέφαντα σε ένα υποβρύχιο σπήλαιο
στην Κρήτη? Ελάτε μαζί μας για την κατάδυση της ζωής σας…», καθώς και
16
μοναδικές, μαγευτικές φωτογραφίες καταδυόμενων προσκαλούν σε μία διαφορετική
εμπειρία ζωής.

Ο άνθρωπος καταδυόταν από τα αρχαία χρόνια για βιοποριστικούς λόγους και οι

πρώτες ενδείξεις καταδυτικής προσπάθειας χρονολογούνται περίπου στα 4.500 π.Χ.
Ο Όμηρος αναφέρει την κατάδυση με σκοπό την αλίευση σφουγγαριών αλλά και ο
Θουκυδίδης ως μέρος πολεμικών επιχειρήσεων. Ώθηση όμως στην περεταίρω πορεία
της κατάδυσης έδωσε η ανακάλυψη των πρώτων συσκευών αυτόνομης κατάδυσης,
όπως ο «κώδωνας» (αντεστραμμένες καμπάνες με κάθετη κάθοδο όπου παγίδευαν
τον αέρα για να διευκολύνουν την αναπνοή), το σκάφανδρο από τον Γερμανό
AugustusSiebe και τον Άγγλο JohnDeane (ολόσωμη στολή με ένα μεταλλικό
κάλυμμα που εφάρμοζε στο κεφάλι), από την πρώτη συσκευή κλειστού κυκλώματος
από τους Γάλλους BenoitRouquayrol και AugusteDenayrouze ( μέσω μίας βαλβίδας
επιτρεπόταν η παροχή αέρα στον δύτη). Η τελειοποίηση της καταδυτικής στολής από
τους JacquesYvesCousteau και EmileGagnan το 1942 με τη δημιουργία ενός νέου
ρυθμιστή αέρος έφερε επανάσταση στις καταδύσεις μετατρέποντάς τις σε
δραστηριότητα εξερεύνησης του βυθού και προκαλώντας το ενδιαφέρον
εκατομμυρίων ανθρώπων (Κυριακάκης, 2017).

Αυτό το ενδιαφέρον για την εξερεύνηση του άγνωστου εκμεταλλεύτηκε η τουριστική

κοινότητα για την οικονομική πρόοδο της τοπικής κοινωνίας. Ενδεικτική είναι η
παρακάτω λίστα από λόγους για τους οποίους ένας άνθρωπος θα μπορούσε να γίνει
ένας αυτοδύτης αναψυχής, όπως αποτυπώνεται από μια σχολή κατάδυσης, με το
γενικό τίτλο «ζήσε το όνειρο» (Ευσταθίου, 2017):

- Το περιβάλλον στο οποίο καταδύεται είναι τελείως διαφορετικό από αυτό που έχει
συνηθίσει να ζει και επαναπροσδιορίζει τα προσωπικά του όρια μπροστά σε νέες
συνθήκες και προκλήσεις
- Δίνει την ευκαιρία να εξερευνήσει το 75% της γης. Οι φανατικοί και επίδοξοι
φωτογράφοι έχουν την ευκαιρία να αποτυπώσουν υπέροχες εικόνες.
- Προσφέρει την εμπειρία της έλλειψης βαρύτητας, την αίσθηση να «πετάμε». Χαρίζει
την ηρεμία και την αίσθηση της μητρικής αγκάλης στην οποία οδηγεί υποσυνείδητα
το υγρό στοιχείο.

17
- Μπορούμε να καταδυόμαστε οποιαδήποτε μέρα του έτους για να ξεφύγουμε από την
ρουτίνα της καθημερινής ζωής.
- Ως εναλλακτικός τουρισμός ανεβάζει την αξία του τόπου προορισμού των διακοπών.
Δίνει την δυνατότητα της διαδραστικής επιμόρφωσης πάνω στην υδρόβια ζωή
- Είναι κάτι εύκολο το οποίο δεν απαιτεί ιδιαίτερες ικανότητες εκτός από την
απαραίτητη υγιή κατάσταση του ατόμου. Καλλιεργεί και αυξάνει την αυτοπεποίθηση
καθώς μετατρέπει το άτομο σε ατρόμητο εξερευνητή χαρίζοντας του νέες ικανότητες.
Είναι κάτι που όλες οι ηλικίες μπορούν να το μάθουν και να το απολαμβάνουν ακόμα
και από την ηλικία των οκτώ ετών.
- Είναι απολύτως ασφαλές καθώς η σύγχρονη τεχνογνωσία προσφέρει πλήρη επίπεδα
εκπαίδευσης, ενημέρωσης και πρακτικής. Είναι αδιαμφισβήτητα διασκεδαστικό, μια
περιπέτεια στην οποία ο δύτης κάθε φορά που προγραμματίζει μια βουτιά αναψυχής
εκπαιδεύεται σε νέες ικανότητες
- Προάγει την κοινωνικοποίηση των ατόμων καθώς άνθρωποι με διαφορετικές
κουλτούρες ενώνονται και μοιράζονται το κοινό πάθος. Είναι επιμορφωτική καθώς ο
δύτης γίνεται ένας τουρίστας διαφορετικών κόσμων, συνηθειών και εικόνων.
Καταπολεμά τη φοβία για το νερό και το σκούρο του βυθού αφού δίνει την ευκαιρία
της ασφαλούς χωρίς κόπο γνωριμίας με αυτό.
- Προάγει την αγάπη για τη θάλασσα και την προστασία του υδάτινου στοιχείου. Είναι
οικολογική καθώς δεν απαιτείται οποιαδήποτε ρύπανση του νερού ή της
ατμόσφαιρας κατά την πρακτική της.
- Προάγει τη φυσική κατάσταση τονώνοντας το καρδιαγγειακό και το μυοσκελετικό
σύστημα σ’ ένα περιβάλλον απαλλαγμένο από τη βαρύτητα.

18
 2.1. Αισθητικοποίηση του βυθού

Εικόνα 1. Πηγή: Reporter, 2015, Μάιος 14

Το περιβάλλον του βυθού έχει καταστεί, μέσα από τις διαδικασίες της
εμπορευματοποίησης και της τουριστικοποίησης, ένας κόσμος ψυχαγωγίας που
αποβλέπει στην ευχαρίστηση του δύτη ταυτόχρονα με την διαχείριση δυνητικά
επικίνδυνων καταστάσεων, καταστάσεων διακινδύνευσης, που μπορεί να προκύψουν
κατά την παραμονή του σε έναν τόπο που ερμηνεύεται ως «άγνωστος», «παράξενος»
και παράλληλα «γοητευτικός». Αυτή η ερμηνεία του βυθού ως ένας τόπος
«τουριστικής εμπειρίας» αποτυπώνεται και στη ρητορική που προσκαλεί σε αυτή την
υποβρύχια εμπειρία.

Ο βυθός μέσα από την αλλαγή των συναισθημάτων και της διαχείρισης των
διαφορετικών αισθήσεων που προκαλεί, μετασχηματίζεται από έναν αφιλόξενο τόπο
σε έναν τόπο αναγέννησης του εαυτού. Η ανακάλυψη και η εμφάνιση κρυμμένων
στοιχείων και δυνατοτήτων της ταυτότητας του ατόμου, μέσα από την έκθεσή του σε
καταστάσεις ελεγχόμενου ρίσκου στην οποία οδηγείται το άτομο (Τζανάκης, 2013, σ.
220).2

2
Η ανακάλυψη και η εμφάνιση κρυμμένων στοιχείων και δυνατοτήτων της ταυτότητας του ατόμου
μπορεί να προκύψει μέσα από ένα σημαντικό εργαλείο ενός αυτοδύτη που είναι η τήρηση του
καταδυτικού ημερολογίου. Σε αυτό καταγράφονται οι εμπειρίες που έζησε ο αυτοδύτης και οι οποίες
μορφοποίησαν την κοινωνική του ταυτότητα.

19
 2.2. Η εκπαίδευση στις καταδύσεις αναψυχής

Η σωστή χρήση του εξοπλισμού και η σωστή καταδυτική συμπεριφορά,

προβάλλονται ως ιδιαίτερα σημαντικά θέματα προκείμενου να μπορέσει ο κάθε
ενδιαφερόμενος να πραγματοποιήσει με ασφάλεια υποβρύχιες καταδύσεις. Η
τυποποίηση της εκπαίδευσης είναι ένα στοιχείο της εμπορευματοποίησής της.
Υπάρχουν αναγνωρισμένα καταδυτικά κέντρα όπου παρέχεται εκπαίδευση μέσω
πιστοποιημένων εκπαιδευτών, ενώ παράλληλα δίνεται η δυνατότητα ενοικίασης και
πώλησης εξοπλισμού καθώς και διοργάνωσης καταδυτικών εκδρομών. Η ελληνική
πολιτεία για να εξασφαλίσει την τυποποίηση της ποιότητας στην προσφερόμενη
υποβρύχια δραστηριότητα εισάγει με το άρθρο 3 του Ν. /2005 το θεσμό του
Οργανισμού Πιστοποίησης Αυτοδυτών ο οποίος έχει υιοθετηθεί από την Ευρωπαϊκή
Επιτροπή Τυποποίησης και είναι το νομικό πρόσωπο που σύμφωνα με τα Ε.Κ.Π.Α.
του άρθρου 2 παρέχει εκπαιδευτικό πρόγραμμα για καταδύσεις αναψυχής στους
αναγνωρισμένους από αυτόν ως ικανούς να παρέχουν καταδυτικές υπηρεσίες.
Η αυτόνομη κατάδυση είναι δυνατή χάρις στον εξειδικευμένο σύγχρονο εξοπλισμό
που βοηθά στην προσαρμογή του αυτοδύτη στο υδάτινο περιβάλλον. Βασικά στοιχεία
καταδυτικού εξοπλισμού είναι η μάσκα, τα πέδιλα, ο αναπνευστήρας, το καταδυτικό
μαχαίρι, ο ρυθμιστής πλευστότητας (BC –Buoancy Compensator), ο ρυθμιστής
πίεσης, η ζώνη βαρών, η καταδυτική στολή, η φιάλη αέρα, οι κονσόλες οργάνων. Η
συντήρηση, η φροντίδα και η προστασία του εξοπλισμού ανήκουν στις τεχνικές
σώματος που αποκτά ο δύτης με αρκετή εξάσκηση και προσαρμογή οι οποίες
επιτρέπουν την εξερεύνηση του βυθού της θάλασσας με ασφάλεια και ενσυναίσθηση
για το περιβάλλον στο οποίο βρίσκονται.

Συγκεκριμένα ο συνηθισμένος υποβρύχιος εξοπλισμός της αυτόνομης κατάδυσης

αναψυχής συνίσταται στα παρακάτω:
- Μάσκα: Η σωστή εφαρμογή στο πρόσωπο, το ικανοποιητικό οπτικό πεδίο και
τα βέλτιστα υλικά κατασκευής αποτελούν το πρωταρχικό στοιχείο που οφείλει
να εξετάσει ο αυτοδύτης.
- Πέδιλα: Στην αυτόνομη κατάδυση προτιμούνται κυρίως τα πέδιλα ανοικτού
τύπου, καθώς επιτρέπουν περισσότερες κινήσεις στο πόδι, καλύτερη θερμική
20
 προστασία εξαιτίας της χρήσης μπότας και προστασία από κτυπήματα κατά
την προετοιμασία της κατάδυσης.
- Αναπνευστήρας: Εκείνο που πρέπει να λάβει σοβαρά υπόψιν του ο
αυτοδύτης είναι το μέγεθος του σωλήνα το οποίο δεν πρέπει να υπερβαίνει τα
42 εκ., να παρουσιάζει στο άνω μέρος του σωλήνα ανακλαστική ταινία ώστε
να γίνεται ορατός από μακριά, να διαθέτει μαλακό επιστόμιο για να μην
κουράζει τα ούλα και τα δόντια καθώς και ειδικό λουράκι που να τον στηρίζει
στη θέση του.
- Καταδυτικό μαχαίρι: Ένα πολύ σημαντικό εργαλείο στο βυθό, με το οποίο ο
αυτοδύτης μπορεί, προκειμένου να αποφύγει την εμπλοκή του, να κόψει
κάποιο σκοινί ή δίκτυα, ακόμη και να μετρήσει μικρά αντικείμενα στο βυθό.
Επίσης, με την κρούση του στη φιάλη του, είναι δυνατόν να τραβήξει ηχητικά
την προσοχή των συντρόφων του.
- Ρυθμιστής πλευστότητας: Σημαντικότατο στοιχείο εξοπλισμού που
επιτρέπει στον αυτοδύτη να ρυθμίσει την πλευστότητά του κατά βούληση,
αυξομειώνοντας τον όγκο του. Ο ρυθμιστής πλευστότητας είναι δυνατόν να
πληρωθεί με μηχανικό τρόπο, από παροχή χαμηλής πίεσης του ρυθμιστή ή με
το στόμα. Για το άδειασμά του είναι εφοδιασμένος με βαλβίδες ταχείας και
βραδείας ανακούφισης.
- Ρυθμιστής πίεσης: Είναι ο μηχανισμός εκείνος ο οποίος μειώνει την απόλυτη
πίεση της φιάλης σε τέτοια τιμή, ώστε να καθίσταται ο αέρας της φιάλης
αναπνεύσιμος. Οι ρυθμιστές διακρίνονται σε ισορροπημένους και μη
ισορροπημένους. Οι πρώτοι έχουν τη δυνατότητα να παρέχουν με σταθερή
πίεση όλο τον αέρα της φιάλης, ενώ οι δεύτεροι παρουσιάζουν μείωση της
πίεσης και συνεπώς αυξημένη αντίσταση αναπνοής, όσο μειώνεται η πίεση
της φιάλης.
- Ζώνη βαρών: Όπως και ο ρυθμιστής πλευστότητας, η ζώνη βαρών συνιστά
μηχανισμό ελέγχου της πλευστότητας του αυτοδύτη. Σημαντικά στοιχεία για
τη ζώνη είναι η παρουσία πόρπης ταχείας απελευθέρωσης, μηχανισμών
συγκράτησης βαρών και η ορθή κατανομή των βαρών, ώστε να μην
επιβαρύνεται η μέση (ιδιαίτερα για τις γυναίκες) και να αποφεύγεται η
εμπλοκή με τη φιάλη ή το ρυθμιστή πλευστότητας.

21
 - Καταδυτική στολή: Παρέχει θερμική προστασία στον αυτοδύτη, καθώς και
προστασία από κτυπήματα ή κοψίματα που πιθανώς θα προκληθούν από την
επαφή του με το βυθό.
- Φιάλη αέρα: Είναι δοχείο ποικίλης χωρητικότητας, που μεταφέρει με
ασφάλεια αέρα υψηλής πίεσης. Όλες οι φιάλες έχουν σχήμα και μέγεθος
ανάλογο με τον τύπο και το εργοστάσιο κατασκευής τους. Γεμίζουν με
ατμοσφαιρικό αέρα υπό πίεση 200-300 ΑΤΜ και το υλικό κατασκευής τους
είναι είτε χρωμομολυβδένιο ατσάλι είτε κράμα αλουμινίου. Εξαιτίας της
διαρκούς πίεσης στην οποία βρίσκονται οι φιάλες, οι προδιαγραφές
κατασκευής τους καθορίζονται από κρατικούς φορείς.
- Κονσόλες Οργάνων: Είναι θήκες σε ποικίλα σχήματα, που περιέχουν όλα τα
αναγκαία όργανα με τα οποία παρακολουθεί ο δύτης το βάθος της κατάδυσης
(βαθύμετρο) την πίεση της φιάλης και συνεπώς τα αποθέματα αέρα
(μανόμετρο) και την κατεύθυνσή του υποβρυχίως (πυξίδα). Είναι δυνατόν,
επίσης, να περιέχουν ενσωματωμένο θερμόμετρο για την παρακολούθηση της
θερμοκρασίας.

Η εκπαίδευση στις υποβρύχιες καταδύσεις περιλαμβάνει τρία επίπεδα: α) εκπαίδευση

για τους ερασιτέχνες αυτοδύτες, β) εκπαίδευση για επαγγελματική κατάδυση, γ)
εξειδίκευση στην τεχνική κατάδυση, στην κατάδυση σε πολύ μεγάλα βάθη ή ναυάγια
και στην παρασκευή αέριων μειγμάτων. Εκπαιδευτικοί Οργανισμοί Κατάδυσης
αναγνωρισμένοι από το ελληνικό κράτος είναι η PADI, η ANDI, η IANTD, η NAUI
και η SSI, ενώ πτυχίο αυτοδύτη παρέχεται και από την Ελληνική Ομοσπονδία
Υποβρύχιας Δραστηριότητας, Αθλητικής Αλιείας και Τεχνικής Κολύμβησης
(Ε.Ο.Υ.Δ.Α.Α.Τ.Κ.).Για να είναι ικανός ένας εκπαιδευτής να επιβλέπει εκπαιδευτικές
δραστηριότητες και να κατευθύνει το σχεδιασμό και την οργάνωση των καταδύσεων
είναι απαραίτητο να έχει αποκτήσει το πτυχίο της πρώτης βαθμίδας στην κατηγορία
επαγγελματικής εκπαίδευσης, το πτυχίο Divemaster (Κυριακάκης, 2017).

Έτσι, η αυτόνομη κατάδυση κερδίζει όλο και περισσότερους δραστηριοποιούμενους

αυτοδύτες και έχει εξαπλωθεί στον παγκόσμιο χάρτη έτσι ώστε η τυποποίηση και η
εμπορευματοποίηση των εκπαιδευτικών διαδικασιών για την επίτευξη μιας

22
«ασφαλούς» ενασχόλησης να καθίσταται λογική συνέχεια στην ανοδική πορεία της
σαν τουριστικό προϊόν.
Αυτό σημαίνει πως κάθε δύτης κατέχει βασικές δεξιότητες και έχει αυτοματοποιήσει
ειδικές τεχνικές σώματος μέσα από ορισμένη και παγκοσμίως αναγνωρισμένη
εκπαίδευση, όπως η χρήση του βασικού εξοπλισμού, η γνώση των σημάτων
ασφαλείας και των φυσικών νόμων που επιδρούν στο σώμα του κατά την διάρκεια
της κατάδυσης και της ανάδυσης με απώτερο στόχο την ασφαλή κατάδυση. Η
Ε.Ο.Υ.Δ.Α.Τ.Κ.-CMASGREECE, (Ελληνική Ομοσπονδία Υποβρύχιας
Δραστηριότητας, Αθλητικής Αλιείας και Τεχνικής Κολύμβησης ), προωθεί για το
λόγο αυτό την καθιέρωση Ευρωπαϊκών και Διεθνών καταδυτικών προτύπων.

Η εξειδίκευση σε γνώσεις φυσικής, τεχνολογίας και ιατρικής είναι απαραίτητη στο

χώρο και είναι αποτέλεσμα εκπαίδευσης και επαναδιαπραγμάτευσης της σχέσης με το
βυθό, την ενάλια ζωή και τον εαυτό. Βασικός κανόνας ασφάλειας είναι η κατάδυση
σε ζευγάρια όπου η ανάπτυξη ατομικών δεξιοτήτων παροχής βοήθειας και
υποστήριξης στο έτερον ήμισυ και η διατήρηση της μέριμνας του άλλου συνάδει με
τη θεωρία τουGiddensπερί ενίσχυσης της ατομικότητας και τήρησης
εξατομικευμένων ηθικών δεσμεύσεων που ακολουθούν την διείσδυση στον
υποβρύχιο κόσμο μέσα από τη σύσταση τυπικών συνομαδώσεων (Τζανάκης,2013).

Οι αυτοδύτες κάτω από ή στην επιφάνεια της θάλασσας επικοινωνούν με σήματα, τα

κυριότερα από τα οποία περιγράφονται πιο κάτω:

23
Εικόνα 2. Πηγή Aquatec.gr

2.3. Κατάδυση αναψυχής και διαχείριση υποβρύχιων ρίσκων

Η αυτόνομη κατάδυση, σύμφωνα με το λόγο των επαγγελματιών αλλά και τις

επίσημες ρυθμίσεις, όπως αναλύθηκε προηγουμένως, προβάλλεται ως μια
συναρπαστική εμπειρία που «ανεβάζει την αδρεναλίνη στα ύψη» ενώ παράλληλα
θεωρείται ότι προσφέρει πολλά οφέλη στη σωματική και πνευματική υγεία του δύτη3.

3
α) Μειώνει την αρτηριακή πίεση και ενδυναμώνει το αναπνευστικό σύστημα αφού οι αργές και
βαθιές αναπνοές που χρειάζεται να παίρνει σταθερά ο δύτης, αποτελούν μια εξαιρετική άσκηση για
24
Η εξασφάλιση της μέγιστης δυνατής άνεσης και της ψυχαγωγίας εξαρτάται από την
εκμάθηση των τεχνικών δεξιοτήτων εισόδου και εξόδου από το νερό αλλά και
παραμονής σε αυτό. Η ένδυση με τις ειδικές ισοθερμικές στολές, η τοποθέτηση και ο
έλεγχος του εξοπλισμού, ο έλεγχος και η φροντίδα της καλής φυσικής κατάστασης
του σώματος, είναι τεχνικές που καθιστούν το σώμα ένα μέσο, ένα εργαλείο κατά τον
Mauss, το οποίο έχει στη διάθεσή του ο άνθρωπος για να διαχειριστεί καταστάσεις
κινδύνου αλλά πολύ περισσότερο να ζήσει ευχάριστες εμπειρίες μέσα από υποβρύχιες
περιπέτειες και εξερευνήσεις. Η ακοή και η όραση επηρεάζονται, τα χρώματα
αλλοιώνονται, τα αντικείμενα φαίνονται μεγαλύτερα εξαιτίας της διάθλασης, η
ταχύτητα στη διάδοση του ήχου είναι μεγαλύτερη καθιστώντας αδύνατο τον
προσδιορισμό της πηγής του, η αυξομείωση της πίεσης επιφέρει μεταβολές στο
σώμα. Η εκπαίδευση σε βασικούς κανόνες συμπεριφοράς είναι θεμελιωμένη σε μία
βιοϊατρική παράσταση του σώματος όπου το σώμα γίνεται αντιληπτό ως υποκείμενο
στους νόμους της φυσικής και η ανθρώπινη φυσιολογία μετατρέπεται σε ένα διαρκές
πεδίο αναστοχασμού και σχεδιασμού. Η αυτόνομη κατάδυση είναι ένα κοινωνικό
περιβάλλον όπου η γνώση της ιατρικής και της φυσικής των καταδύσεων
παρεμβαίνουν δραστικά καθώς οι συνθήκες σε μεγάλο βάθος αλλάζουν και δεν
ισχύουν πλέον οι αυτονόητες αρχές της καθημερινής ζωής, εκτός από αυτές που
προτρέπουν στην αναζήτηση νοήματος σε καταστάσεις διαφυγής, αναψυχής και
τουρισμού (Τζανάκης, 2013). Σημαντικό ρόλο σε αυτό διαδραματίζει η εκπαίδευση
στη διαχείριση των ρίσκων, πολλά από τα οποία οφείλονται στη «φυσική των

τους πνεύμονες ενώ παράλληλα διεγείρουν το λεμφικό σύστημα. β) Γυμνάζει όλους τους μυς του
σώματος αφού το νερό προκαλεί αντίσταση σε όλο το κορμί εξασφαλίζοντάς μεγαλύτερη αντοχή και
ευλυγισία και συμβάλλοντας στη διαμόρφωση μιας καλής στάσης σώματος. γ) Ενεργοποιεί τον
μεταβολισμό εξαιτίας του ελεγχόμενου αζώτου που αναπτύσσεται στο σώμα μας κατά τη διάρκεια της
κατάδυσης και οι θερμίδες καίγονται ευκολότερα. δ) Δημιουργώντας την αίσθηση ότι βρισκόμαστε
μέσα στη μήτρα της μητέρας μας προκαλεί το αίσθημα της ασφάλειας και της ευφορίας ενώ
παράλληλα καθώς βρισκόμαστε μέσα σε αλμυρό νερό για μεγάλο χρονικό διάστημα, τείνουμε να
νιώθουμε πιο αφυδατωμένοι με αποτέλεσμα τελειώνοντας την κατάδυση να πίνουμε ακόμα
περισσότερα υγρά, ανεφοδιάζοντας έτσι τα κύτταρά μας. ε) Η κατάδυση επηρεάζει το αυτόνομο
νευρικό μας σύστημα, το οποίο περιλαμβάνει το συμπαθητικό σύστημα που ελέγχει την αντίδραση
μάχης ή φυγής του σώματος και το παρασυμπαθητικό σύστημα το οποίο είναι υπεύθυνο τις
λειτουργίες εξοικονόμησης ενέργειας του σώματος. Η επαφή με πολύχρωμα ψάρια, αλλά και η
περιπλάνηση στον πανέμορφο κόσμο του βυθού, μαζί με την ευεργετική σιωπή που τον χαρακτηρίζει,
μεταδίδει αυτόματα μια γενικότερη ηρεμία, η οποία μας κάνει όταν αναδυθούμε στην επιφάνεια να
είμαστε απόλυτα χαλαροί και αναγεννημένοι.

25
καταδύσεων» και την «ιατρική των καταδύσεων», και κυρίως στην αποφυγή της
«νόσου των δυτών» και τη διαχείριση της «μέθης του βυθού».

Κατά την διάρκεια μιας κατάδυσης, και ενώ ο αυτοδύτης βρίσκεται σε βάθος, οι
ανθρώπινοι ιστοί συγκεντρώνουν άζωτο από τον αέρα που αναπνέει ο δύτης. Η
ποσότητα του αζώτου είναι ανάλογη με την περιβάλλουσα πίεση (άρα με το βάθος)
και αυξάνεται με την πάροδο του χρόνου έως ότου επιτευχθεί ισορροπία και
σταματήσει να προστίθεται άζωτο στον οργανισμό. Όσο ο αυτοδύτης βρίσκεται στο
βυθό, δεν δημιουργείται κάποιο πρόβλημα και το αδρανές αέριο βρίσκεται σε
διάλυση στα ανθρώπινα υγρά. Όταν όμως η περιβάλλουσα πίεση ελαττωθεί κατά την
ανάδυση, η ισορροπία αντιστρέφεται και το παραπάνω άζωτο αποβάλλεται από τον
οργανισμό. Αν η ελάττωση της πίεσης γίνει γρήγορα, τότε δημιουργούνται φυσαλίδες
αζώτου στους ιστούς και το αίμα καθώς σχετικά μεγάλη ποσότητα καλείται να
αποβληθεί σε σύντομο χρόνο. Αναλόγως αυτής της ποσότητας, μπορεί οι φυσαλίδες
να φτάσουν σε αριθμό και μέγεθος να προκαλέσουν απόφραξη σε αγγεία και να
ξεκινήσει «καταρράκτης» αντιδράσεων στον οργανισμό που οδηγεί στην εμφάνιση
της περίφημης «Νόσου των Δυτών» (εμβολή αζώτου). Φυσαλίδες γύρω και μέσα στις
αρθρώσεις είναι η αιτία της εκδήλωσης “bends”. Όταν μεγάλος αριθμός φυσαλίδων
ξεκινήσει σύνθετες αντιδράσεις στο σώμα, κάνουν την εμφάνισή τους σημεία από το
νωτιαίο μυελό και τον εγκέφαλο – αιμωδίες, παράλυση και διαταραχές ανώτερων
λειτουργιών. Σε ακόμα μεγαλύτερο αριθμό φυσαλίδων (από ελλιπέστατη
αποσυμπίεση – μεγάλο βάθος) στην κυκλοφορία, μπορεί να συμβεί συμφόρηση στους
πνεύμονες και κυκλοφορική καταπληξία (σοκ).4

Τα συμπτώματα της νόσου διακρίνονται σε ελαφρά και βαριά. Στα ελαφρά

συμπτώματα συγκαταλέγονται ο πόνος στις αρθρώσεις (κυρίως των άκρων)
εκδηλώσεις του λεμφικού συστήματος (διόγκωση λεμφαδένων) και δερματικές

4
Στο μηχανισμό όπως περιγράφεται παραπάνω αναφέρονται μόνο οι φυσαλίδες Αζώτου θεωρώντας
πως ο δύτης κατά την κατάδυση αναπνέει αέρα, ο οποίος ως αδρανές αέριο περιέχει Άζωτο (σύσταση
αέρα: Οξυγόνο 21% - Άζωτο 79%). Το μεγάλο πλήθος των καταδύσεων, εξάλλου, γίνονται με αέρα –
τόσο αναψυχής, όσο και επαγγελματικές. Σε καταδύσεις με μείγματα αερίων, οι φυσαλίδες αδρανούς
αερίου θα περιέχουν και άλλο αδρανές αέριο – αυτό που περιέχεται στο αποπνεόμενο μείγμα, στο
πλείστο των περιπτώσεων Ήλιο. Παρότι τα αδρανή αέρια έχουν μικρές διαφορές στη συμπεριφορά
τους, η αντίδραση του οργανισμού και τα προβλήματα όταν δημιουργηθούν φυσαλίδες είναι παρόμοια.
Βλ. Graver, 1989).

26
εκδηλώσεις (κνησμός, ερυθρήματα).Βαρύτερα συμπτώματα της «Νόσου των Δυτών»
είναι τα παρακάτω:

1. Πνευμονική Νόσος: Πόνος πίσω από το στέρνο, Βήχας, Δύσπνοια και

Αναπνευστική δυσχέρεια.

2. Νευρολογική μορφή της Νόσου: Προσβολή του εγκεφάλου, προσβολή του νωτιαίου
μυελού και ως εκ τούτου πονοκέφαλοι ημικρανιακού τύπου στη μία περίπτωση και
διαταραχές της όρασης, ενώ στην άλλη παράλυση των κάτω άκρων. Συνοδεύεται
συνήθως από ακράτεια ούρων και κοπράνων.

3. Νόσος του έσω ωτός: Σπάνια εκδήλωση που συνοδεύεται από βουητό στα αυτιά,
μείωση της ακοής, ίλιγγο, ναυτία και δυσκολία συντονισμού των κινήσεων.

4. Σοκ: Είναι η βαρύτερη εκδήλωση της Νόσου και συνοδεύει συνήθως την
πνευμονική προσβολή. Εκδηλώνεται με απώλεια της συνείδησης, χαμηλή αρτηριακή
πίεση, χαμηλή καρδιακή παροχή και συνήθως οδηγεί στο θάνατο, ιδίως αν εκδηλωθεί
πρώιμα. Πόνος στην οσφυϊκή χώρα, την κοιλιά και το στήθος υποδηλώνει κατά
κανόνα βαριά μορφή της Νόσου, σε αντίθεση με τον πόνο στα άκρα. Μια άλλη
εκδήλωση σοβαρής μορφής νόσου είναι η έντονη σωματική κόπωση, δυσανάλογη
προς τις συνθήκες της κατάδυσης. Σε οποιαδήποτε περίπτωση υπάρχουν συμπτώματα
νόσου χρειάζεται άμεση μεταφορά σε θάλαμο αποσυμπίεσης υπερβαρικής φροντίδας
το συντομότερο δυνατόν για θεραπεία από ειδικευμένο προσωπικό και σε καμία
περίπτωση δεν επιτρέπεται η επανακατάδυση για θεραπεία εκδηλωμένης Νόσου ή
υποψίας Νόσου.5

5
Στην Ελλάδα το επάγγελμα των σφουγγαράδων της Καλύμνου έκανε γνωστή τη «Νόσο των Δυτών»
με πολλούς επαγγελματίες του είδους να αρρωσταίνουν και πολλές φορές να πεθαίνουν. Ο
Καλυμνιώτικος ή Χορός του Μηχανικού είναι ο δημοφιλέστερος χορός της Καλύμνου και αποτελεί
αναπαράσταση του «πιασμένου» μηχανικού, δηλαδή του δύτη που βουτούσε με σκάφανδρο κι έχει
πιαστεί, έχοντας πάθει τη νόσο των δυτών που ήταν η ημιπαράλυση. Αυτός ο χορός ξεκίνησε σχεδόν
πριν από 50 χρόνια, αλλά οι ρίζες του πραγματικού χορού με έναν ήρωα αληθινά πιασμένο μηχανικό,
ανάγονται στα τέλη του περασμένου αιώνα. Τότε είχαμε τους πρώτους μηχανικούς και τους πρώτους
«πιασμένους». Η παντελής άγνοια των κανόνων κατάδυσης, ήταν η αιτία που υπήρχαν πολλά άτυχα
θύματα αυτού του τύπου, δηλαδή «σκασμένοι» και «πιασμένοι». Σύμφωνα με την ιστορία, ο
μηχανικός τρεμουλιάζει, πέφτει κάτω και ξανά σηκώνεται για να χορέψει με συνοδεία την ειδική
μελωδία του μηχανικού, εμπνευσμένη από τη σφουγγαράδικη αντρειοσύνη και γενναιότητα.

27
 3. Καταδυτικός τουρισμός και κοινωνίες της αναψυχής

Η αυτόνομη κατάδυση σήμερα, μετά από την απόσπασή της από τους αμιγώς
οικονομικούς, στρατιωτικούς κι επιστημονικούς σκοπούς, αποτελεί μία από τις
κατηγορίες των ειδικών μορφών τουρισμού η οποία αναπτύσσεται ταχύτατα σε
παγκόσμιο επίπεδο. Σύμφωνα με το Γερμανό κοινωνιολόγο Georg Simmel, ο
μοντέρνος άνθρωπος αναζητεί την ένταση, το νέο, το ξένο και άθικτο από την
καθημερινότητα, οτιδήποτε που συγκλίνει σε μια κατάσταση ονείρου χωρίς
υπερβολικούς κοινωνικούς φραγμούς (Simmel, 1965, στο Ζαϊμάκης, 2008).Οι
δραστηριότητες αναψυχής που ενέχουν το στοιχείο της περιπέτειας και στις οποίες
συγκαταλέγεται και η αυτόνομη κατάδυση γνωρίζουν μεγάλη άνοδο στην προτίμηση
του κοινού κατά τη διάρκεια των διακοπών τους ή του ελεύθερου χρόνου τους.

3.1. Τουρισμός και ελεύθερος χρόνος

Ο τουρισμός έχει ταυτιστεί με τον ελεύθερο χρόνο ο οποίος έχει προκύψει από την
εγκαθίδρυση της μισθωτής εργασίας και τον διαχωρισμό του εργασιακού
χωροχρόνου από τον μη εργασιακό. Η ύπαρξη του ελεύθερου χρόνου οφείλεται σε
πολύπλοκες κοινωνικές διαδικασίες όπως η αυτοματοποίηση στην οποία οδήγησαν οι
επιστημονικές ανακαλύψεις (οι οποίες ήταν αποτέλεσμα της κατανομής εργασίας και
της απόλυτης εξειδίκευσης) και στη σημαντική μείωση των ωρών εργασίας
εβδομαδιαίως που για πολλές κατηγορίες μισθωτών έπεσε από τις 75-85 ώρες
εβδομαδιαίως στις 40 ώρες ή και λιγότερο σε ορισμένες περιπτώσεις. Η σημαντική
αυτή μείωση των ωρών εργασίας εβδομαδιαίως, πέρα από την αυτοματοποίηση λόγω
της επιστημονικής ανάπτυξης, οφείλεται σύμφωνα με τον Αυγερινό (Αυγερινός 1989:
122, στο Κουκουρής, 2017) και σε πολλούς άλλους παράγοντες όπως «τους
συνδικαλιστικούς αγώνες, τη βελτίωση της οικονομίας που αύξησε το εισόδημα των
εργαζομένων, την αύξηση της ιδιωτικής κατανάλωσης, την αύξηση του τριτογενούς
τομέα της οικονομίας και τέλος την αύξηση της παροχής υπηρεσιών για τον ελεύθερο
χρόνο» (Κουκουρής, 2017). Σύμφωνα με τον Σταμίρη (1991, σ. 89), «η αύξηση του
ελεύθερου χρόνου στην εποχή μας είναι άμεσο αποτέλεσμα της ραγδαίας
εκβιομηχάνισης με την αδιάκοπη εκλογίκευση της παραγωγής και την
αυτοματοποίηση».

28
Με την εκβιομηχάνιση της παραγωγής τον 19ο αιώνα, και τους πολιτικούς αγώνες
των εργαζομένων που οδήγησαν στη μείωση του ωραρίου εργασίας, εμφανίζεται το
κοινωνικό φαινόμενο του ελεύθερου χρόνου (Κορωναίου, 1996). Σύμφωνα με τον
Dumazedier, η απομάκρυνση των ατόμων από πολιτικές, κοινωνικές και
θρησκευτικές δραστηριότητες οδήγησε στην ανάπτυξη δραστηριοτήτων που
αποβλέπουν στην προσωπική έκφραση και ικανοποίηση που προσδίδουν στις αξίες
του ελεύθερου χρόνου μία ιδιαίτερη κοινωνική σημασία (στο Μακρινάκης, 2017). Ο
άνθρωπος στη μεταβιομηχανική εποχή αναζητώντας τρόπους διαφυγής από την πίεση
της καθημερινότητας, καταφεύγει σε ποικίλες δραστηριότητες και αναρίθμητες
ενασχολήσεις όπως είναι τα ταξίδια και οι περιηγήσεις. Οι άνθρωποι ανατρέχουν
κάθε σημείο του πλανήτη αναζητώντας γνώση, εμπειρίες, γαλήνη ή περιπέτεια, και η
αυτόνομη κατάδυση είναι αναμφισβήτητα, μια από τις πλέον ενδιαφέρουσες
ψυχαγωγικές δραστηριότητες η οποία θεωρείται ότι μπορεί να προσφέρει όλα τα
παραπάνω ταυτόχρονα με άθληση, υγεία, πνευματική άσκηση και ψυχική ηρεμία.

Σε έκθεση που διαμορφώθηκε υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών το 1975
επισημάνθηκε ότι ο ελεύθερος χρόνος έχει μεγάλη σημασία στη συγκρότηση της
ταυτότητας του ανθρώπου και στην αναζωογόνηση του σώματος και του πνεύματος
οι οποίες οδηγούνται μέσα από τις εμπειρίες και τους διάφορους τύπους ψυχαγωγίας
και αναψυχής. Η μεταμοντέρνα σκέψη ανέδειξε ως σημαντικά στοιχεία της
κοινωνικής ζωής, τη διαφορά, την ποικιλία, τον ανορθολογισμό, το συναίσθημα και
το πάθος. Σύμφωνα με τους μεταμοντερνιστές οι πρακτικές, τα νοήματα και οι
συναναστροφές περιστρέφονται γύρω από τις σχέσεις του ελεύθερου χρόνου, του
εμπορεύματος και της κατανάλωσης (Ζαϊμάκης, 2008).

Στο χώρο της κοινωνιολογίας του ελεύθερου χρόνου υπήρξαν ορισμένες σημαντικές
εργασίες από κοινωνιολόγους της λεγόμενης ουμανιστικής παράδοσης οποίες
υποστηρίζεται ο οικουμενικός χαρακτήρας βασικών αναγκών του ανθρώπου των
οποίων η εκπλήρωση είναι αναγκαία για την κοινωνική ευημερία και τη συλλογική
τάξη. Βασική ανάγκη νοείται και ο ελεύθερος χρόνος ως ένας κοινωνικός χώρος που
δίνει την ευκαιρία έκφρασης, ενδυνάμωσης, επιτέλεσης νέων ρόλων και δόμησης
ταυτοτήτων (Ζαϊμάκης, 2008).

29
Για την παράδοση του λειτουργισμού οι δραστηριότητες του ελεύθερου χρόνου
παρέχουν ένα αντίβαρο στη σκληρή και επίπονη εργασιακή δραστηριότητα,
συμβάλλοντας στην ανανέωση και στην ξεκούραση των εργαζομένων αλλά και στην
ανάδυση απολαυστικών τύπων έξαψης. Σύμφωνα με τον Ελίας οι δραστηριότητες του
ελεύθερου χρόνου είναι συνδεδεμένες με ψυχολογικές ανάγκες, που σε κάποιο βαθμό
έχουν καθοριστεί κοινωνικά και οι οποίες αποσκοπούν να εκφράσουν μια αυθόρμητη,
πρωτογενή, παρορμητική και απολαυστική διέγερση. Στις σύγχρονες ανεπτυγμένες
κοινωνίες πολλές ιδιωτικές και επαγγελματικές σχέσεις και δραστηριότητες παρέχουν
ικανοποίηση μόνο εάν τα άτομα μπορούν να διατηρούν τον έλεγχο στις
συναισθηματικές τους παρορμήσεις. Ο βαθμός του ελέγχου αυτών των
συναισθημάτων και παρορμήσεων, η εξουδετέρωση των εντάσεων και του στρες
αποτελούν το κοινωνιοψυχολογικό υπόστρωμα πάνω στο οποίο αναδύονται οι
δραστηριότητες του ελεύθερου χρόνου (Ζαϊμάκης, 2008).Ο Foucaultστη θεωρία του
περί υποκειμενοποίησης και διακυβέρνησης του εαυτού, δίνει έμφαση στη χρήση
πρακτικών οι οποίες επιτρέπουν στον άνθρωπο να μεταμορφώνει τον εαυτό του και
να προάγει στη ζωή του ηθικά κριτήρια τροποποιώντας την ιδιαιτερότητά του
(Τζανάκης, 2013). Πολλές από αυτές τις πρακτικές, όπως η αυτόνομη κατάδυση,
έχουν εμπορευματοποιηθεί.

Η κοινωνική αναγκαιότητα της σχόλης κατά τον Lefebvre, αποτελεί τον πυρήνα της
επιθυμίας για συγκεκριμένες μορφές τουριστικών εμπορευμάτων (Νικολακάκης,
2017). Οι υπαίθριες αθλητικές δραστηριότητες έχουν γνωρίσει σημαντική ανάπτυξη
τα τελευταία χρόνια καθώς υποβοηθούν στην ανάπτυξη κάθε διάστασης της
προσωπικότητας των νέων ανθρώπων, σωματική, διανοητική, συναισθηματική,
κοινωνική και πνευματική. Όπως αναφέρει ο Putnam (στο Κουκουρής, 2017) «οι νέοι
άνθρωποι πιθανά ασχολούνται με την υπαίθρια αναψυχή και αθλητισμό για κάποιους
λόγους που συχνά συνδέονται μεταξύ τους όπως, ενδιαφέρον για μία αθλητική
δραστηριότητα (αναρρίχηση σε βράχο) και επιθυμία για ανάπτυξη των τεχνικών
ικανοτήτων τους, ενδιαφέρον για το ίδιο το περιβάλλον και πρόθεση να ασχοληθούν με
επιτόπιες εργασίες, πρακτική δέσμευση στον ‘πράσινο ιδεαλισμό’, ο οποίος είναι
ιδιαίτερα διαδεδομένος μεταξύ των νέων, επιθυμία για εμπειρίες μέσα στη φύση και
συνεισφορά στη διαφύλαξή της, επιθυμία για προσωπική και κοινωνική ανάπτυξη».

30
Ο συνδυασμός δραστηριοτήτων και μιας ταξιδιωτικής εμπειρίας και διαμονής σε
μέρος διαφορετικό του συνηθισμένου περιβάλλοντός για λόγους αναψυχής και
αποφυγής των προβλημάτων της καθημερινότητας μας δίνουν τον ορισμό του
τουρισμού. Η λέξη τουρισμός προέρχεται από την γαλλική λέξη tour και την αγγλική
touring που σημαίνουν περιήγηση. Η Διεθνής Ακαδημία Τουρισμού τον ορίζει ως «το
σύνολο των ανθρώπινων μετακινήσεων και των δραστηριοτήτων που προκύπτει από
αυτές», ενώ ο τουρισμός, είτε ως διαχρονικό φαινόμενο, είτε ως διαδεδομένος τρόπος
ψυχαγωγίας γίνεται προσπάθεια να συγκροτηθεί ως έννοια μόλις το 1937, όταν
ορίζεται ως τουρίστας εκείνος που ταξιδεύει και διαμένει για περισσότερο από 24
ώρες σε χώρα διαφορετική από τη δική του (Γαλανόπουλος, 2012).

3.2. Ο τουρισμός στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα ο τουρισμός αποτέλεσε, όχι τυχαία, μια εθνική επιλογή, ακολουθώντας
και άλλες μεσογειακές χώρες μετατρέποντάς τις σε παρόχους τουριστικών υπηρεσιών
οικονομικά, κοινωνικά, αρχιτεκτονικά και χωρικά. Ο τουρισμός «φυσικοποιείται»
από την οικονομική και πολιτική ελίτ της Ελλάδας για τους λόγους όπως αυτοί
διατυπώνονται χαρακτηριστικά από τον Πρεσβευτή στην Ελλάδα P. Hoffman,
επικεφαλής της ECA, σε συνέντευξή Τύπου: «…. Εκτός από τη γεωργία έχετε πολλές
άλλες ουσιαστικές πηγές για να βελτιώσετε τη χώρα. Ο τουρισμός είναι ένα μεγάλο
κεφάλαιο για την Ελλάδα. Η χώρα σας κυριολεκτικά ‘κραυγάζει’ για τουρισμό. Έχετε
τα πιο περίφημα φυσικά τοπία, παραδοσιακή φιλοξενία, διεθνώς γνωστούς
αρχαιολογικούς χώρους και υπέροχο κλίμα.» (Νικολακάκης, 2017).

Το Σχέδιο Μάρσαλ και η παρέμβαση των Ηνωμένων Πολιτειών στα αναπτυξιακά

σχέδια ανασυγκρότησης της χώρας κατά τη μεταπολεμική περίοδο στην Ελλάδα
διαδραματίζει καταλυτικό ρόλο, επιβάλλοντας τη στροφή των παραγωγικών
δυνάμεων της Ελλάδας όχι προς τα φυσικά και μεταλλευτικά αποθέματά της, αλλά
προς την αγροτική παραγωγή και τον τουρισμό. Η πρώτη μεγάλη φάση διαμόρφωσης
του τουρισμού στην Ελλάδα και μια σημαντική τεκμηριωμένη και οργανωμένη
προσπάθεια εμπλοκής του Δημοσίου στον τουριστικό κλάδο με στόχο την
αποτελεσματικότερη συμμετοχή και του ιδιωτικού τομέα στις αναπτυξιακές δράσεις
της χώρας, έκλεισε με το σχέδιο του Οργανισμού Ανασυγκροτήσεως και τη «Μελέτη

31
των Αναγκών της Ελληνικής Τουριστικής Οικονομίας» που δημοσιεύτηκε στα τέλη
του 1948 (Νικολακάκης, 2017).

Ο τουρισμός στην Ελλάδα από τη δεκαετία του 1960 και μετά εκτοξεύτηκε και
τοποθετήθηκε στη συνείδηση των υποκειμένων της ως προσβάσιμου τουριστικού
προορισμού. Έμφαση δόθηκε στην περιφερειακή ανάπτυξη μέσα από τον τουρισμό η
οποία αποτυπώθηκε μέσα από ένα πλήθος νομοθετημάτων και διοικητικών
αποφάσεων, κάτι που θα δούμε να συμβαίνει και στην περίπτωση του καταδυτικού
τουρισμού και ειδικότερα των καταδυτικών πάρκων και των αντίστοιχων πεδίων που
εδώ μελετούμε. Ο τουρισμός ο οποίος κρίθηκεστην αρχή από την Πολιτεία και τους
πολίτες, μόνο ως απαραίτητο μέσο οικονομικής ανάκαμψης της χώρας, θεωρήθηκε
αργότερα και ως μέσο διάδοσης πολιτιστικών και περιβαλλοντικών ιδεών. Ειδικά οι
τελευταίες βρήκαν πρόσφορο έδαφος στον καταδυτικό τουρισμό και σε συναφείς
δραστηριότητες.

Προς το τέλος της δικτατορίας στην Ελλάδα ασκούνται για πρώτη φορά πολιτικές
που ρυθμίζουν χωροταξικά τον τουρισμό μέσα από τη θέσπιση του νομοθετικού
διατάγματος 1313/72 «Περί μέτρων ενισχύσεως της τουριστικής αναπτύξεως»
(Νικολακάκης, 2015) που διαίρεσε τη χώρα σε τρεις διαφορετικές ζώνες και
επιδότησε τις νέες μονάδες αντιστρόφως ανάλογα από το μέγεθος της υφιστάμενης
τουριστικής τους υποδομής. Περιοχή Α ́: νομός Αττικής και Πειραιώς (εκτός των
νησιών του νομού Αττικής), επαρχία Θεσσαλονίκης και τα νησιά Ρόδος και Κέρκυρα,
Περιοχή Β ́: νησιά νομού Αττικής, επαρχία Χαλκίδας και Καρυστίας, Νομοί
Κορινθίας, Αργολίδας, Αχαΐας (εκτός της επαρχίας Καλαβρύτων), Βοιωτίας,
Λάρισας, Φθιώτιδας, Χαλκιδικής και Πιερίας, Επαρχία Αλμυρού, Δήμοι Βόλου και
Νέας Ιωνίας, επαρχίες Τεμένους και Πεδιάδας του νομού Ηρακλείου, επαρχία
Μιραμπέλλου του νομού Λασιθίου και οι νήσοι Σκιάθος, Μύκονος και Κως, Περιοχή
Γ΄: Η λοιπή χώρα. Αργότερα, με την πράξη ΠΥΣ 46/73 δημιουργείται και η περιοχή
Δ ́, αποσπώντας νομούς, επαρχίες ή δήμους από την περιοχή Γ ́ .

Η πρώτη ολοκληρωμένη προσπάθεια δημιουργίας μίας περιφερειακής διάρθρωσης

επενδυτικών κινήτρων έγινε με τη θέσπιση του νόμου 849 του 1978, όπου
παρατάθηκε η αφορολόγητη έκπτωση από τα κέρδη στην περιοχή Β΄, η έκπτωση της
δαπάνης διαφήμισης και προβολής στην περιοχή Α ́, όχι μόνο για τις ξενοδοχειακές
32
επιχειρήσεις αλλά και για τα γραφεία τουρισμού και ορισμένες δασμολογικές
απαλλαγές για τις ξενοδοχειακές επιχειρήσεις (Κουζέλης, 2000).

Ο αναπτυξιακός νόμος του 1982αρχικά και τα Ολοκληρωμένα Μεσογειακά

Προγράμματα αργότερα θα προσαρμόσουν το αίτημα για τουριστική ανάπτυξη με
την ευρωπαϊκή πολιτική της περιόδου για μια ισόρροπη περιφερειακή ανάπτυξη
(Νικολακάκης,2015).Το 1982 γίνεται για πρώτη φορά γνωστός ο κοινωνικός
τουρισμός, όταν ο ελληνικός οργανισμός τουρισμού, η εργατική εστία και η γενική
γραμματεία της νέας γενιάς άρχισαν πειραματικά τα πρώτα προγράμματα κοινωνικού
τουρισμού. Επίσης για πρώτη φορά εκδίδονται αποφάσεις για τουριστικές περιοχές
που προσδιορίζονται ως προς την προσφορά τους κορεσμένες.

Η πρόκληση της δεκαετίας του 1990 για τις οικονομικές και πολιτικές ελίτ είναι η
ικανότητα ο κρατικός και ο ιδιωτικός σχεδιασμός να ανταποκριθούν στο αίτημα για
εξειδικευμένες μορφές ζήτησης, όπως η δημιουργία θαλάσσιου τουρισμού ή
πολιτιστικών εκδηλώσεων. Με το νόμο 2234 του 1995 «Για τον εκσυγχρονισμό και
την ανάπτυξη και άλλες διατάξεις», διευρύνθηκε ο κύκλος των τουριστικών
επιχειρήσεων καθώς τα κίνητρα αφορούσαν αναβάθμιση κτιρίων, εκσυγχρονισμό των
τουριστικών εγκαταστάσεων, δημιουργία λιμένων αναψυχής (μαρίνες), συνεδριακών
κέντρων και γηπέδων γκολφ, αφορολόγητες εκπτώσεις και αυξημένες αποσβέσεις
ανάλογα σε ποια περιοχή υπάγονται.

Για πρώτη φορά ο νόμος 3299/2004 στο καθεστώς των ενισχύσεων του αναπτυξιακού
νόμου στον τομέα του τουρισμού υπάγονται τα επενδυτικά σχέδια για τον τουρισμό
και αφορούν σε σχέδια προστασίας του περιβάλλοντος, περιορισμού της ρύπανσης
του εδάφους, του υπεδάφους, των υδάτων και της ατμόσφαιρας, αξιοποίησης
ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, υποκατάσταση υγρών καυσίμων ή ηλεκτρικής
ενέργειας με αέρια καύσιμα, εξοικονόμησης ενέργειας, παραγωγή υπηρεσιών
προηγμένης τεχνολογίας ή αναβάθμιση της ποιότητας των ήδη υπαρχόντων
υπηρεσιών καθώς και εγκατάστασης σύγχρονων συστημάτων αυτοματοποίησης
διαδικασιών.

33
 3.3. Ειδικές μορφές τουρισμού

Τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί το ενδιαφέρον για τις ειδικές μορφές τουρισμού
από τουριστικούς επενδυτές και φορείς ανάπτυξης που δεν είναι ικανοποιημένοι από
τη μαζικοποίηση της τουριστικής διακίνησης και τις επακόλουθες αρνητικές της
συνέπειες. Οι ειδικοί τύποι τουρισμού έχει θεωρηθεί ότι επιφέρουν λιγότερες
αρνητικές συνέπειες στους προορισμούς υποδοχής τουριστών χωρίς να επιφέρουν
όμως κάποια μείωση στα θετικά οικονομικά αποτελέσματα. Κάτι τέτοιο βέβαια δε
σημαίνει μετατόπιση της ζήτησης από τον μαζικό τουρισμό σε ειδικές-εναλλακτικές
μορφές τουρισμού, αλλά σηματοδοτεί αύξηση της ζήτησης και για πιο εξειδικευμένα
και στοχευμένα τουριστικά προϊόντα και υπηρεσίες, όπως ο καταδυτικός τουρισμός
(Πουτέτση, 2010).

Όπως έχει διατυπώσει ο Inskeep (όπως αναφ. στο Κυριακάκης, 2017),ένας σύντομος
αλλά ολοκληρωμένος ορισμός για τον εναλλακτικό τουρισμό είναι: «ο εναλλακτικός
τουρισμός είναι μικρής κλίμακας, μη συμβατικής φύσης, μη μαζικής εξειδίκευσης
καθώς και κοινωνικά και περιβαλλοντολογικά ευαίσθητος και γεμάτος σεβασμό, σε
αντίθεση με το συμβατικό τύπο μαζικού τουρισμού σε μεγάλα θέρετρα». Τα κίνητρα
των τουριστών είναι ένα από τα χαρακτηριστικά του εναλλακτικού τουρισμού που
τον διαφοροποιούν από τον μαζικό. Όπως αναφέρει ο Cazes (όπως αναφ. στο
Κυριακάκης, 2017), «τα κίνητρα που ωθούν κάποιο άτομο να επιλέξει διακοπές
«εναλλακτικού τύπου» διαφέρουν από τα κίνητρα του συνηθισμένου μαζικού τουρίστα
και μπορούν να νοηθούν ως κίνητρα τουρισμού ενεργητικού τύπου (περιπλάνηση,
αναρρίχηση, περίπατος), εξερευνητικού χαρακτήρα και συνάντησης
(ιστορικοί/αρχαιολογικοί χώροι, συναναστροφή με ντόπιους, τοπικό πολιτισμό, ήθη κι
έθιμα) ή ακόμα και δεσμευτικού χαρακτήρα (εθελοντική εργασία, προσφορά βοήθειας
και ενίσχυσης, συμμετοχή σε αρχαιολογικές ανασκαφές, κλπ».Ανάλογα με τα κίνητρα
γίνεται και η διάκριση των διαφόρων μορφών εναλλακτικού τουρισμού όπως είναι ο
αθλητικός, ο πολιτιστικός, ο θρησκευτικός, ο συνεδριακός τουρισμός, ο
αγροτουρισμός και ο τουρισμός στη φύση μετατρέποντας τις διακοπές από μια απλή
φυγή από την καθημερινότητα σε ένα ταξίδι με κοινωνικές, πολιτιστικές,
περιβαλλοντολογικές και εκπαιδευτικές προεκτάσεις (Ανδριώτης, 2003, στο Σκάλκος,
2010).

34
Ο καρκίνος του δέρματος που στιγματίζει την ηλιοθεραπεία, η διάδοση του AIDS που
περιορίζει τη σεξουαλική ελευθεριότητα με την οποία ταυτίζονταν οι καλοκαιρινές
διακοπές στη Μεσόγειο, και το φυσικό περιβάλλον που καταστρέφεται, είναι οι
μορφές απόλαυσης που καθιερώνουν το τουριστικό προϊόν μεταπολεμικά ως
σύμβολο ευμάρειας των μεσαίων στρωμάτων και οι οποίες παρουσιάζονται να
βρίσκονται στο δημόσιο λόγο της ελληνικής κοινωνίας υπό διαρκή απειλή
(Νικολακάκης, 2015).

Παρατηρήθηκε λοιπόν μια τάση για «επιστροφή στη φύση», μια δια του πολιτισμού
μορφοποίηση της φύσης, όπου το σώμα προσεγγίζεται ως δυναμική οντότητα, η
ποιότητα της οποίας διαμορφώνεται μέσω της κοινωνικής διαπαιδαγώγησης. Η
διαδικασία αυτή της «επιστροφής στη φύση» οδήγησε στην αλλαγή της οπτικής σε
ότι αφορά τη θάλασσα, την παραλία, το βυθό, την επαφή του σώματος με το νερό,
την άμμο, την έκθεσή του στον ήλιο, τον αέρα. Η ζωή απόκτησε στοιχεία
πειραματισμού και αυτοσχεδιασμού αναφορικά με το υγρό στοιχείο όπου η διάδοση
της χρήσης του νερού και της κολύμβησης οδήγησαν σε ένα νέο φαντασιακό για το
σώμα και τη σχέση του με το νερό (Τζανάκης, 2013).

Σύμφωνα με έναν ορισμό του Travel and Tourism Analyst, ως διακοπές περιπέτειας
νοούνται «εκείνες οι οποίες περιέχουν ένα στοιχείο προσωπικής πρόκλησης, μέσω
ελεγχόμενου κινδύνου, τόλμης και/ή διέγερσης, συχνά σε ένα απροσπέλαστο
περιβάλλον». Η αυτόνομη κατάδυση αποτελεί μια δραστηριότητα η οποία εμπίπτει
στο πλαίσιο αυτού του ορισμού και έχει γνωρίσει μεγάλη άνοδο σε δημοτικότητα
παράλληλα με τη γενικότερη αύξηση των δραστηριοτήτων περιπέτειας (Meisel και
Cottrell, 2004, στο Σκάλκος, 2010). Η αυτόνομη κατάδυση είναι μία δραστηριότητα
όπου οι τεχνολογικές ανακαλύψεις (Ζακ Υβ Κουστώ) την εξέλιξαν σε ιδεολογικό
μηχανισμό ανακάλυψης της ανθρωπολογικής και οικολογικής οπτικής της θάλασσας
και ότι περιλαμβάνεται σε αυτή. Η απόκτηση πρωτόγνωρων εμπειριών στο θαυμαστό
κόσμο του βυθού κατατείνουν στην κοινωνικοποίηση του ατόμου και στην
αισθητικοποίηση της φύσης και εξελίσσουν την κατάδυση στο σιωπηλό κόσμο των
θαλάσσιων όντων σε μία ιδιαίτερη πρακτική του εαυτού με τη μορφή της
ψυχαγωγίας. Η αυτόνομη κατάδυση μετασχηματίστηκε από τη δεκαετία του 1950 και
του 1960 - εποχές όπου ο ηδονισμός και η αναψυχή είναι φαινόμενα που

35
κυριάρχησαν και το σώμα μετατράπηκε σε αντικείμενο κατανάλωσης και δραστικών
αισθητικών παρεμβάσεων, σε πεδίο δοκιμασιών και επεξεργασιών - σε προϊόν
τουρισμού αναψυχής και ταυτόχρονα σε είδος εναλλακτικού τουρισμού. Αφορά την
υποβρύχια περιήγηση ερασιτεχνών δυτών υπό την καθοδήγηση επαγγελματιών δυτών
σε υδάτινες περιοχές ιδιαιτέρου ιστορικού ή περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος.
Αυξάνεται σε δημοτικότητα παρά το κόστος και την εκπαίδευση που απαιτούνται
γιατί η επιθυμία του σύγχρονου ανθρώπου να ξεφύγει από χερσαία σωματικά
εμπόδια, να γοητευτεί από το θέαμα των υφάλων και των βυθισμένων πλοίων, να
εξάρει τη φαντασία του, να εξερευνήσει τα βάθη του ωκεανού, γίνεται ανάγκηνα
ζήσει έστω για λίγο σε ένα διαφορετικό κόσμο από αυτόν της οικίας ή της εργασίας
του.

3.4. Καταδυτικός τουρισμός

Σε αρκετές χώρες οι οποίες διαθέτουν έναν αξιόλογο και ιδιαίτερου κάλους βυθό η
τουριστική αγορά έχει γνωρίσει σταθερή ανάπτυξη λόγω των καταδύσεων. Οι
χρηματοοικονομικές συναλλαγές αυξάνονται όπως και οι επιχειρήσεις και τα φυσικά
πρόσωπα που δραστηριοποιούνται στο χώρο. Σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής
Ομοσπονδίας Υποβρύχιων Δραστηριοτήτων (European UnderwaterFederation –
E.U.F.) προκύπτει ότι στην Ευρώπη δαπανώνται περισσότερα από 2 δισ. ευρώ
ετησίως από 3.000.000 περίπου αυτοδύτες οι οποίοι ταξιδεύουν σε κάποιο
καταδυτικό προορισμό πραγματοποιώντας κατά μέσο όρο 10 διανυκτερεύσεις. Η
Ταϊλάνδη, τα Κανάρια Νησιά, η Αίγυπτος, είναι χώρες των οποίων τα κέρδη από τον
καταδυτικό τουρισμό αντιπροσωπεύουν μεγάλο τμήμα των κρατικών πολιτικών και
του αντίστοιχου προϋπολογισμού (Sudara and Nateeharnchanalap 1988, Craic 1992
στο Van Treeck & Schumacher 1999,όπως αναφ. στο Σκάλκος, 2010). Στην Ισπανία
ο καταδυτικός τουρισμός στη κωμόπολη l’ Estartit προσφέρει το 70% του τοπικού
ΑΕΠ λόγω του θαλάσσιου πάρκου των βραχονησίδων Medes, ενώ η Αίγυπτος, η
οποία μέχρι πρόσφατα προβαλλόταν τουριστικά για τις πυραμίδες, διαφοροποίησε το
τουριστικό προϊόν και εκμεταλλευόμενη τους κοραλλιογενείς υφάλους της Ερυθράς
θάλασσας, ο αριθμός των αυτοδυτών κατάφερε να φτάσει το έτος 2000 το ποσοστό
του 11% του συνόλου των τουριστών που την επισκέφθηκαν.

36
Ο καταδυτικός τουρισμός εκτός από την οικονομική αναβάθμιση μίας περιοχής
μπορεί να συμβάλλει και στην ποιοτική βελτίωση της. Διεθνή στατιστικά στοιχεία
καταδεικνύουν ότι η πλειονότητα των τουριστών που ασχολούνται με την αυτόνομη
κατάδυση είναι άτομα με αυξημένη περιβαλλοντική συνείδηση και ανώτερου
μορφωτικού και κοινωνικού επιπέδου (Στάθης, Μαρκάτος & Κούτσης, 2019) .

Παρ’ όλο που το ενδιαφέρον για την αυτόνομη κατάδυση αυξάνεται συνεχώς στην
ηπειρωτική Ευρώπη , όπως στην Αυστρία και την Ελβετία (διαθέτουν 50 και 100
καταδυτικές λέσχες αντίστοιχα), είναι αρκετοί οι αυτοδύτες που προτιμούν τις
τροπικές χώρες όπου το υποθαλάσσιο περιβάλλον έχει διαφορετική μορφολογία,
χλωρίδα και πανίδα. Σύμφωνα με τον FAO, πρόβλημα κοινό σε όλες τις Μεσογειακές
χώρες είναι η επικίνδυνη μείωση της βιοποικιλότητας από ανθρωπογενείς
δραστηριότητες οι οποίες κατά τις τελευταίες δεκαετίες απειλούν πολλά θαλάσσια
οικοσυστήματα με κατάρρευση, (Boero, 2007, και European Environment Agency,
2010, όπως αναφ. στο Στάθης, Μαρκάτος, & Κούτσης, 2019). Το υπό διερεύνηση
θεσμικό πλαίσιο αποσκοπεί εκτός των άλλων και στην αντιμετώπιση αυτών των
ζητημάτων.

Η Ελλάδα ως χώρα με μεγάλη και πολυσχιδής ακτογραμμή και τα περισσότερα νησιά

από όλες τις χώρες της Μεσογείου αποτελεί ιδεώδη τόπο για την προσέλκυση και
ανάπτυξη του καταδυτικού τουρισμού. Η Ελλάδα έχει ένα ασφαλές πολιτικό
καθεστώς (απουσία πολέμων, τρομοκρατικών επιθέσεων που παρατηρούνται σε
ανταγωνιστικές αγορές), με ζεστά και διαυγή νερά, προσβάσιμα καθ’ όλη τη διάρκεια
του έτους, με βυθούς χωρίς επικίνδυνα υδρόβια ζώα και χωρίς ιδιαίτερα επικίνδυνα
φυσικά φαινόμενα. Είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχει το ίδιο νόμισμα με τα
περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη, είναι κοντινός προορισμός για τους ευρωπαίους
πολίτες. Οι Έλληνες έχουν αποδείξει ότι είναι λάτρεις αυτού του σπορ και
προσπαθούν με κάθε μέσο όχι μόνο να το απολαύσουν αλλά και να το προβάλουν στο
εξωτερικό ώστε η χώρα μας να γίνει η «Καραϊβική της Ευρώπης». Οι αυτοδύτες στην
χώρα μας φτάνουν στους 120.000, με 12.000 νέα πτυχία ετησίως.

37
Υπάρχουν 143 αναγνωρισμένα καταδυτικά κέντρα συνολικά (Κυριακάκης, 2017), τα
περισσότερα εκ των οποίων σε περιοχές με μεγάλη τουριστική κίνηση όπως
απεικονίζεται στον παρακάτω πίνακα:

Γεωγραφική Περιφέρεια Αριθμός

Αττική – Αργοσαρωνικός 28
Πελοπόννησος 10
Κυκλάδες 20
Δωδεκάνησα 9
Κρήτη 24
Β.Α. Αιγαίο 6
Μακεδονία - Θράκη 11
Σποράδες 2
Ήπειρος - Ιόνιο 24
Θεσσαλία - Στερεά Ελλάδα 9
ΣΥΝΟΛΟ 143
Πηγή: (Π.Σ.Ε.Κ. – www.greekdiving.gr)

Στην Ελλάδα οι επιχειρήσεις που αφορούν την κατάδυση ξεπερνούν τις 3.000 6. Αυτό
επαληθεύει και την Ίρμι Γουάλιν, διευθύντρια της Μεσογείου της Padi, που
υποστηρίζει ότι «υποδομές υπάρχουν αλλά και οι συνθήκες είναι κατάλληλες απλά
θέλουν μια μικρή βοήθεια από το κράτος για να μπορέσει να λυθεί ο γόρδιος δεσμός».
H κυρία Ιλσε Στράουντ είναι από τις πρώτες δύτριες στην Ελλάδα και η πρώτη που
δραστηριοποιήθηκε επαγγελματικά στη χώρα μας στον χώρο των καταδύσεων
αναψυχής. Στην 25ετή πορεία της στην ελληνική καταδυτική αγορά πιστεύει ότι η
σωστή ανάπτυξη του καταδυτικού τουρισμού θα δώσει τη δυνατότητα στην Ελλάδα
να επιμηκύνει την τουριστική της περίοδο ακόμη και σε 12μηνη βάση. «Ο χειμώνας
της Μεσογείου είναι το καλοκαίρι των βορείων χωρών της Ευρώπης. Υπάρχει μια πολύ
μεγάλη αγορά ποιοτικού τουρισμού που μπορεί να προσελκύσει η Ελλάδα μέσα από

6
Σύμφωνα με τον Θωμά Τζανόπουλο (τουριστικός πράκτορας), το 50% των καταδύσεων στην Κρήτη
πραγματοποιείται στον Άγιο Νικόλαο και συγκεκριμένα στις δυτικές ακτές του κόλπου του
Μεραμπέλλου. Χαρακτηριστικό της εν λόγω περιοχής είναι πως παρουσιάζει 365 ημέρες το χρόνο
διαύγεια νερών, η οποία φτάνει έως και τα 30 μέτρα (Μαυραντζά, 2019).

38
αυτή την εναλλακτική μορφή τουρισμού.Το μόνο που χρειάζεται η χώρα είναι να
ανοίξει την καταδυτική της αγορά και τη θάλασσα σε συνδυασμό με μια σωστή και πολύ
καλή προβολή στο εξωτερικό». Ο χειμώνας στις βόρειες χώρες της Ευρώπης είναι
βαρύς με τη θερμοκρασία να είναι υπό το μηδέν και γι’ αυτό η Ελλάδα θεωρείται
χώρα με μόνιμο καλοκαίρι (Βοτζάκης, 2018). Έτσι η χώρα θεωρείται ότι αποκτά ένα
σημαντικό πλεονέκτημα αυτό της επιμήκυνσης της τουριστικής περιόδου από 5 μήνες
σε όλο το έτος. Υπάρχει διαύγεια στα ελληνικά νερά ενώ παράλληλα ο ελληνικός
βυθός παρουσιάζει ελκυστικότητα τόσο από την ενδιαφέρουσα βιοποικιλότητά του
όσο και από τα πολιτιστικά μνημεία (αρχαίες πόλεις και ναυάγια) που βρίσκονται σε
αυτόν. Έτσι η πολιτεία συνδυάζοντας καλές κλιματολογικές συνθήκες, «γαλάζια
καθαρά νερά» και αρχαίο πολιτισμό διευρύνει το θεσμικό της πλαίσιο με σκοπό την
αύξηση του αριθμού των τουριστών. Η δημιουργία θεματικών θαλάσσιων πάρκων
και επισκέψιμων ενάλιων αρχαιολογικών χώρων είναι τα εργαλεία με τα οποία θα
εμπλουτιστεί το τουριστικό προϊόν προς χάριν της τουριστικής – οικονομικής
ευημερία.

39
 4. Το θεσμικό πλαίσιο του καταδυτικού τουρισμού

Αν και στην Ελλάδα η ανάπτυξη του καταδυτικού κλάδου ξεκίνησε από τις αρχές του
1990 και τα θετικά στοιχεία όπως προ ειπώθηκαν είναι αρκετά, υπήρξε ένα αρκετά
σημαντικό αρνητικό στοιχείο το οποίο παρεμπόδιζε για αρκετό διάστημα την
προσπάθεια αυτή. Η Εφορία Αρχαιοτήτων δεν επέτρεπε την κατάδυση σε πολλά
παραθαλάσσια μέρη και νησιά με το φόβο καταστροφής αρχαιολογικών περιοχών τις
οποίες οι ίδιοι οι δύτες υποστήριζαν ότι θα προστάτευαν αφού με αυτό τον τρόπο
θεωρούσαν ότι προστατεύουν το χόμπι τους ή τη δουλειά τους. Οι αυτοδύτες
πίστευαν ότι με τη γενική απαγόρευση των καταδύσεων δεν μπορούν να
προστατευθούν τα υποθαλάσσια μνημεία, γιατί το Λιμεναρχείο δεν μπορεί να είναι
παντού σε μία χώρα με 13.000 χιλιόμετρα ακτογραμμής για να εμποδίσει την
αρχαιοκαπηλία. Γι’ αυτό οι αυτοδύτες πίστευαν ότι θα έπρεπε να γίνει οριοθέτηση
των σημείων όπου υπάρχουν αρχαία (Γιόγιακας, 2002) .Σε πολλά νησιά όπως η
Σάμος, η Ικαρία, η Λήμνος, η Νάξος, η Εύβοια, η Αμοργός που θα μπορούσαν να
έχουν καταδυτικά κέντρα ώστε να είναι εφικτή η τουριστική ανάπτυξη, η
απαγόρευση της καταδυτικής δραστηριότητας αποτελούσε τροχοπέδη για
οποιοδήποτε αναπτυξιακό σχέδιο. Ο νόμος Ν.3409/2005«Καταδύσεις αναψυχής και
άλλες διατάξεις» έδωσε πνοή στην προσπάθεια των αυτοδυτών να δημιουργήσουν
ένα νέο τουριστικό προϊόν. Ο νόμος συγκεκριμένα αναφέρει: «Η άσκηση υποβρύχιας
δραστηριότητας στη θάλασσα με αναπνευστικές συσκευές ή άλλα υποθαλάσσια
μέσα, χάριν αναψυχής, επιτρέπεται σε όλη την επικράτεια, ενώ απαγορεύεται: α) σε
προσδιορισμένες από τις αρμόδιες υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού θαλάσσιες
περιοχές εναλίων αρχαιολογικών χώρων σύμφωνα με τα οριζόμενα στα άρθρα 12 και
15 του ν. 3028/2002 (ΦΕΚ 153 Α') και β) σε συγκεκριμένα οικολογικά ευαίσθητα
θαλάσσια οικοσυστήματα σύμφωνα με τους νόμους 1650/1986, 3044/2002 και την
Κ.Υ.Α. 33318/3028/1998.». Το θεσμικό πλαίσιο βελτιώθηκε αργότερα με το Νόμο
4688/2020 όπου στο άρθρο 2 αναφέρεται: «Ο καταδυτικός τουρισμός αναψυχής
περιλαμβάνει την άσκηση υποβρύχιας δραστηριότητας σε κάθε υδάτινη περιοχή της
ελληνικής επικράτειας με αναπνευστικές συσκευές ή άλλα υποθαλάσσια μέσα, χάριν
αναψυχής. Ο καταδυτικός τουρισμός επιτρέπεται ελεύθερα σε όλη την επικράτεια,
συμπεριλαμβανομένων των θαλάσσιων περιοχών που βρίσκονται γειτονικά στα

40
καταδυτικά πάρκα, ανεξαρτήτως βάθους κατάδυσης, με την επιφύλαξη των
οριζομένων στην παρ. 2, καθώς και στα άρθρα 6 και 7και στην παρ. 6 του άρθρου
13.»

Αντιρρήσεις επί του Νόμου 4688/2020 υπήρξαν από τον Σύλλογο Ελλήνων
Αρχαιολόγων (ΣΕΑ) διότι ισχυρίζεται πως η συντήρηση, η προστασία και η φύλαξη
των ενάλιων αρχαιολογικών χώρων είναι αρμοδιότητα της Εφορείας Εναλίων
Αρχαιοτήτων. Επίσης σημαντικό είναι και το κομμάτι του οικονομικού οφέλους από
την είσπραξη εισιτηρίου από τις επισκέψεις στα υποβρύχια μνημεία το οποίο
διεκδικεί ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων για λογαριασμό του Ταμείου
Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων. Καθώς εισάγεται το άρθρο 6 παρ.3 στο
Ν. 4688/2020 «Εάν για τους ιδρυόμενους ΕΕΑΧ δεν έχει ορισθεί φορέας διαχείρισης
με απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού ή με προγραμματική
σύμβαση του άρθρου 100 του ν. 3852/2010, ως φορέας διαχείρισης νοείται η Εφορεία
Ενάλιων Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού» ο Σύλλογος
Ελλήνων Αρχαιολόγων πιστεύει ότι δίνεται η δυνατότητα «συνδιαχείρισης» του
Οργανισμού Τοπικής Αυτοδιοίκησης με τον ιδιωτικό κλάδο των «παρόχων»
καταδυτικών υπηρεσιών αναψυχής, αντιβαίνοντας με αυτό τον τρόπο το άρθρο 7 του
Αρχαιολογικού Νόμου. Παρ’ ότι στις 20-5-2020 ο ΣΕΑ συμμετείχε στην Ολομέλεια
της Διαρκούς Επιτροπής Παραγωγής και Εμπορίου, επί της τελικής μορφής του σ.ν.
με τίτλο « Ειδικές μορφές τουρισμού και διατάξεις για την τουριστική ανάπτυξη» και
εξέφρασε τις απόψεις του στην ακρόαση φορέων, δεν εισακούστηκε και το ν.σ.
ψηφίστηκε προς χάριν της τουριστικής εκμετάλλευσης «διευκολύνοντας ως
επενδύσεις, δυστυχώς σε βάρος του περιβάλλοντος και των δημόσιων αγαθών, όπως
είναι τα μνημεία και ο περιβάλλων χώρος τους» όπως τονίζει ο κ. Πάντος Α.
Ομότιμος Διευθυντής του Εθνικού Αρχείου Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού
(Πάντος, 2020) .

Σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση του νόμου «Ειδικές μορφές τουρισμού και
διατάξεις για την τουριστική ανάπτυξη»: «Ο καταδυτικός τουρισμός, ως βασικός
πυλώνας της τουριστικής βιομηχανίας διεθνώς και κλάδος με πολλαπλά οφέλη για
την οικονομία μιας χώρας, μπορεί να συμβάλει στην ενίσχυση των νησιωτικών και
παράκτιων περιοχών, στην επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου και στη δημιουργία
41
νέων θέσεων απασχόλησης» (Αθήνα, 15 Μαΐου 2020).Έτσι, αναπτύχθηκαν δράσεις
και παρεμβάσεις προς την κατεύθυνση της υποστήριξης με θεσμικές ρυθμίσεις του
καταδυτικού τουρισμού. Για παράδειγμα, το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού
(Εφορεία Εναλίων), έκρινε σκόπιμο να συμμετέχει στην υλοποίηση του έργου
«Καταδυτικές Διαδρομές σε Θαλάσσιες Προστατευόμενες Περιοχές της Ανατολικής
Μεσογείου – Ανάπτυξη Δικτύου Καταδυτικού Τουρισμού», συνολικού
προϋπολογισμού 2.633.854,63 ευρώ, ως εταίρος στο πλαίσιο του Προγράμματος
Ευρωπαϊκής Συνεργασίας «ΕΛΛΑΔΑ-ΚΥΠΡΟΣ 2014-2020», σε συνεργασία με την
Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, την Αναπτυξιακή Εταιρεία Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου
«Ενεργειακή ΑΕ Νοτίου Αιγαίου», το Δήμο Σάμου, το Υπουργείο Γεωργίας,
Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος Κύπρου – Τμήμα Αλιείας και Θαλασσίων
Ερευνών, το Ωκεανογραφικό Κέντρο του Πανεπιστήμιο Κύπρου, την Εταιρεία
Τουριστικής Ανάπτυξης και Προβολής Περιφέρειας Λεμεσού ΛΤΔ και το Τμήμα
Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Μεταφορών, Επικοινωνιών και Έργων Κύπρου. Το εν
λόγω έργο (ΑνΔιΚαΤ 2014-2020 από 22/06/2018 έως 21/06/2021), στοχεύει στην
ανάπτυξη ενός δικτύου καταδυτικών διαδρομών σε θαλάσσιες περιοχές, ως εργαλείου
για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος, τη διατήρηση και την ανάδειξη της
φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, την ευαισθητοποίηση του κοινού για την
προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος καθώς και τη βιώσιμη ανάπτυξη του
τουρισμού, ιδιαίτερα του καταδυτικού, εμπλουτίζοντας και διαφοροποιώντας τις
παρεχόμενες τουριστικές υπηρεσίες.

Επιπρόσθετα αναφέρονται ως ειδικοί στόχοι του έργου:

α) Η προώθηση νέων ιδεών, καθώς και η μεταφορά τεχνογνωσίας σε θέματα
διαχείρισης και προστασίας θαλάσσιων περιοχών με καταδυτική δραστηριότητα,
β) Η προώθηση και δικτύωση ενός νέου τουριστικού προϊόντος, που θα βοηθήσει
στην ενίσχυση της οικονομίας και τη διαφοροποίηση των δραστηριοτήτων στις
περιοχές του έργου,
γ) Η ανάπτυξη των υποδομών και η συσσώρευση εμπειρίας για τη διακρατική
αειφόρο ανάπτυξη και τον οικονομικό σχεδιασμό με έμφαση στον τουρισμό.

Για την ανάδειξη και την προώθηση του καταδυτικού τουρισμού έχουν ψηφιστεί
κατά καιρούς νομοσχέδια με σκοπό την προσέλκυση του τουριστικού κοινού και την
42
 άρση απαγορεύσεων του παρελθόντος οι οποίες δυσχέραιναν το έργο της ανάπτυξης
αυτής της μορφής του τουρισμού. Στον παρακάτω πίνακα δίνεται ένα συνοπτικό
πανόραμα του πρόσφατου βασικού νομικού πλαισίου προς την κατεύθυνση αυτή:

Ρυθμίζονται τα θέματα που έχουν σχέση με τους Αναφέρεται περιοριστικά το

όρους, τις προϋποθέσεις, τις διαδικασίες και τον αντικείμενο των
έλεγχο για: καταδύσεων με αποτέλεσμα
α) την ίδρυση και λειτουργία ιδιωτικών σχολών να καθίσταται η ρύθμιση
ναυαγοσωστικής εκπαίδευσης, πολύ ειδική χωρίς να μπορεί
Ν.2743/1999 «Πλοία Αναψυχής και
β) τη χορήγηση άδειας ναυαγοσώστη από τις να συμπεριλάβει ορισμένα
άλλες διατάξεις».
λιμενικές αρχές και τον καθορισμό των απολύτως αναγκαία θέματα
υποχρεώσεων του κατά την άσκηση των που χρήζουν διευθέτησης,
καθηκόντων του, όπως η αναγνώριση και
γ) την υποχρέωση πρόσληψης ναυαγοσώστη σε λειτουργία Οργανισμού
οργανωμένες ή μη παραλίες, Καταδύσεων.
δ) την ίδρυση και λειτουργία ιδιωτικών κέντρων
εκπαίδευσης εκπαιδευτών αυτοδυτών,
ε) την ίδρυση και λειτουργία ιδιωτικών κέντρων
εκμάθησης υποβρύχιας κολύμβησης ή καταδυτικών
κέντρων, με χρήση αυτόνομων συσκευών παροχής
αέρα και στις δύο περιπτώσεις.
στ) τη διενέργεια υποβρύχιων δραστηριοτήτων στο
θαλάσσιο χώρο από αυτοδύτες,
ζ) τη λειτουργία στη Μονάδα Υποβρύχιων
Αποστολών του Λιμενικού Σώματος (Μ.ΥΑ/ΛΧ)
σεμιναρίων εκπαίδευσης επαγγελματιών
αυτοδυτών στη χρήση μικτών αερίων για
καταδύσεις σε μεγάλα βάθη της θάλασσας, τα
χορηγούμενα πιστοποιητικά παρακολούθησης των
σεμιναρίων αυτών και η ισχύς τους. Η λειτουργία
κάθε σεμιναρίου γίνεται με απόφαση του Αρχηγού
Λιμενικού Σώματος, με την οποίο καθορίζεται ο
αριθμός των συμμετεχόντων και οι διδάσκοντες και
τα τυχόν δίδακτρα συμμετοχής και οι δαπάνες
διδασκαλίας στα σεμινάρια, που διαχειρίζεται και
έχει ως πόρους το οικείο Κεφάλαιο Λιμενικής
Αστυνομίας.
η) την υποχρέωση πρόσληψης φυλάκων στα πλοία
που τελούν υπό απαγόρευση απόπλου λόγω
αναγκαστικής ή συντηρητικής κατάσχεσης ή
προσωρινής διαταγής των δικαστηρίων και κάθε
άλλη αναγκαία λεπτομέρεια σχετική με τα
παραπάνω θέματα.
Καθίσταται υποχρεωτική
πλέον στις καταδύσεις
Προώθηση σχεδίου για την ολοκληρωμένη κάλυψη αναψυχής η ισχύς των
του αντικειμένου των καταδύσεων χωρίς εκάστοτε Εθνικών
προβλήματα. Με τις ακόλουθες διατάξεις Προτύπων Καταδύσεων
Ν.3409/2005 «Καταδύσεις αναψυχής
θεσπίζονται κανόνες που επιβάλλονται από τις Αναψυχής (Ε.Π.Κ.Α.), όπως
και άλλες διατάξεις»
σύγχρονες ανάγκες και απαιτήσεις και αυτά εγκρίνονται βάσει του
συμπορεύονται με το κοινοτικό νομικό καθεστώς. π.δ. 39/2001-ΦΕΚ 28 Α΄ και
Συνιστά το νόμο πλαίσιο του καταδυτικού εναρμονίζονται με τα
τουρισμού. αντίστοιχα ευρωπαϊκά
Π.Κ.Α.

43
 «Κύρωση της από
30.12.2013 Σύμβασης
μεταξύ του Ελληνικού Με την κατά την παράγραφο 1 του παρόντος
Δημοσίου και των απόφαση οριοθετείται το Καταδυτικό Πάρκο με
εταιρειών KAVALA συντεταγμένες κατά ΕΓΣΑ ’87 και με σχετικό
Ν.4296/2014
OIL ΑΝΩΝΥΜΗ τοπογραφικό διάγραμμα, ενώ αναφέρεται και η
ΕΤΑΙΡΕΙΑ, θέση του Πάρκου και το εμβαδόν της επιφάνειάς
ENERGEAN OIL AND του.
GAS – ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ
ΑΙΓΑΙΟΥ ΑΝΩΝΥΜΗ
ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ
ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ
ΥΔΡΟΓΟΝΑΝΘΡΑΚΩ
Ν και της ως εκ τρίτου
συμβαλλομένης
ΕΛΛΗΝΙΚΑ
ΠΕΤΡΕΛΑΙΑ Α.Ε. με
την οποία
τροποποιείται η από
23.11.1999 Σύμβαση
για την εκμετάλλευση
Υδρογονανθράκων στη
θαλάσσια περιοχή του
Θρακικού Πελάγους
μεταξύ του Ελληνικού
Δημοσίου και της
KAVALA OIL Α.Ε., η
οποία κυρώθηκε με το
ν. 2779/1999 (Α΄ 296)»

Με τα άρθρα 3, 4, 5 του Ν.
4688/2020, προβλέπεται η
Επιδιώκεται η βελτίωση του θεσμικού πλαισίου για σύσταση, η λειτουργία και
την ανάπτυξη του καταδυτικού τουρισμού, οι αρμοδιότητες ενός νέου
εισάγονται διατάξεις αναπτυξιακού χαρακτήρα, και μόνιμου, συμβουλευτικού
Ν.4688/2020 «Ειδικές μορφές
τουρισμού και διατάξεις εκσυγχρονίζεται το θεσμικό πλαίσιο για την και διυπουργικού οργάνου,
για την τουριστική ανταπόκριση στις ανάγκες της τουριστικής αγοράς. του Συμβουλίου
Καταδυτικού
ανάπτυξη»
Τουρισμού(ΕΣΚΤ )

Στο τελευταίο σχέδιο νόμουΝ.4688/2020 που δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ 101/Α/24-5-

2020 με τίτλο: «Ειδικές μορφές τουρισμού και διατάξεις για την τουριστική ανάπτυξη»,
ως καταδυτικός τουρισμός ορίζεται ότι: «καταδυτικός τουρισμός αναψυχής είναι
ειδική μορφή τουρισμού, η οποία περιλαμβάνει υποβρύχια περιήγηση σε κάθε υδάτινη
περιοχή της ελληνικής επικράτειας συμπεριλαμβανομένων της θάλασσας, των
εσωτερικών υδάτων (λίμνες, ποταμοί, σπήλαια), των προστατευόμενων υποθαλάσσιων
χώρων, των καταδυτικών πάρκων και των επισκέψιμων ενάλιων, ενδοποτάμιων ή
ενδολιμναίων αρχαιολογικών χώρων ή ιστορικών τόπων, ναυαγίων είτε παλαιότερων
είτε νεότερων των 50 ετών από τη βύθισή τους και των ελεύθερων τεχνητών
44
υποβρύχιων αξιοθέατων. Οι υδάτινες περιοχές επιλέγονται από τους επισκέπτες-
τουρίστες, που συνδυάζουν τις διακοπές τους με ατομικές ή οργανωμένες καταδύσεις με
συγκεκριμένο εξοπλισμό και τεχνικές, καθώς και με την εκμάθηση ή την καθοδήγηση
κατάδυσης ή με την περιήγηση επιφανείας με μάσκα και αναπνευστήρα (snorkelling) με
σκοπό την εξερεύνηση του υποβρύχιου βυθού και της υποθαλάσσιας γεωμορφολογίας
για λόγους αναψυχής, άσκησης και απόκτησης γνώσεων και εμπειριών». Ως είδη
καταδυτικού τουρισμού νοούνται ιδίως η αυτόνομη ή καθοδηγούμενη κατάδυση με
αναπνευστικές συσκευές, η ελεύθερη κατάδυση, η περιήγηση επιφανείας με μάσκα
και αναπνευστήρα (snorkelling), η υποθαλάσσια περιήγηση με σκάφη υποβρύχιας
περιήγησης, η παρατήρηση του βυθού με πλοία διαφανούς πυθμένα (glassbottom
σκάφη) ή με άλλα τεχνικά μέσα, που έχουν ως σκοπό την εξερεύνηση του
υποβρύχιου βυθού με τους ζώντες οργανισμούς και την υποθαλάσσια γεωμορφολογία
του για λόγους αναψυχής, άσκησης και απόκτησης γνώσεων και εμπειριών.

Επομένως, διευρύνεται σε σχέση με παλαιότερες ρυθμίσεις το πεδίο της οικονομικής

εκμετάλλευσης μέσω του τουρισμού και της αναψυχής γενικότερα του υγρού
στοιχείου. Με βάση το νόμο Ν. 4688/2020επιδιώκεται η βελτίωση του θεσμικού
πλαισίου για την ανάπτυξη του καταδυτικού τουρισμού, εισάγονται διατάξεις
αναπτυξιακού χαρακτήρα, και τροποποιείται το θεσμικό πλαίσιο έτσι ώστε να
ανταποκρίνεται στις ανάγκες της τουριστικής αγοράς. Με τις διατάξεις αυτές ο
νομοθέτης υποστήριζε ότι αναμένονταν «θετικές συνέπειες στην εθνική οικονομία,
μέσω της μείωσης της γραφειοκρατίας, της επιτάχυνσης των διοικητικών
διαδικασιών, της εισαγωγής ενός νέου, καινοτόμου προϊόντος, τα οποία συνολικά θα
έχουν ευεργετικές επιδράσεις στην οικονομία της χώρας μας» (Αιτιολογική έκθεση
του νόμου «Ειδικές μορφές τουρισμού και διατάξεις για την τουριστική ανάπτυξη,
2020).

Στο πλαίσιο της ανάπτυξης του καταδυτικού τουρισμού τροποποιήθηκε ο Ν.

3409/2005 (Α΄273) και περιόρισε τα θεωρούμενα ωςεμπόδια της γραφειοκρατίας
στην ανάπτυξη των καταδύσεων αναψυχής. Με το τρίτο εδάφιο της παρ.1 του
ν.3409/2005 απαγορευόταν να οριοθετούνται Καταδυτικά Πάρκα σε απόσταση
μικρότερη των τριών (3) ναυτικών μιλίων από κηρυγμένους ενάλιους αρχαιολογικούς
χώρους. Αυτό είχε ως συνέπεια να αυξάνονται κατά πολύ οι αποστάσεις των
45
καταδυτικών εκδρομών προς τα καταδυτικά πάρκα και προς τους ΕΕΑΧ με
αποτέλεσμα να είναι χρονοβόρες, να κοστίζουν περισσότερο και να είναι λιγότερο
κερδοφόρες και βιώσιμες για τις σχετικές επιχειρήσεις. Επίσης αποδυναμώνονταντο
συγκριτικό πλεονέκτημα που έχει η χώρα να συνδυάζει τις περιβαλλοντικές με τις
αρχαιολογικές τουριστικές καταδύσεις παρέχοντας στους επισκέπτες ένα σύνθετο και
ποικίλο καταδυτικό τουριστικό προϊόν (Στάθης, Μαρκάτος, Κούτσης, 2019).Το
καταδυτικό σκάφος μπορούσε να απομακρύνεται μόνο 6 ναυτικά μίλια από το σημείο
εκκίνησης ή το λιμάνι στο οποίο βρισκόταν γεγονός που καθιστούσε απαγορευτική
την επίσκεψη σημαντικών καταδυτικών σημείων. Για τους παραπάνω λόγους και για
το ότι θεωρήθηκε από τον Υπουργό Πολιτισμού και Αθλητισμού ότι προστατεύεται
καλύτερα κάθε ενάλιος αρχαιολογικός χώρος, το άρθρο 13 του Νόμου 4688/2020
κατήργησε τον περιορισμό ίδρυσης καταδυτικού πάρκου σε απόσταση 3 ν.μ. από
κηρυγμένο ενάλιο αρχαιολογικό χώρο.

Επίσης καταργήθηκε η παρ. 1 εδ. 2 του άρθρου 11 του Ν.3409/2005 σύμφωνα με την
οποία, στους ενάλιους επισκέψιμους αρχαιολογικούς χώρους οι επισκέπτες πρέπει να
συνοδεύονται πάντοτε «από δύτες φύλακες αρχαιοτήτων ή αρχαιολόγους».Το εν
λόγω άρθρο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 6 του Νόμου4688/2020 , παρ. 5 : «Στους
ΕΕΑΧ επιτρέπονται αποκλειστικά και μόνο: η καθοδηγούμενη κατάδυση ή περιήγηση
επιφανείας με μάσκα και αναπνευστήρα (snorkelling) με συνοδεία προσωπικού
νομίμως αδειοδοτημένω νπαρόχων καταδυτικών υπηρεσιών αναψυχής…».Ο
«πάροχος» καταδυτικών υπηρεσιών αναψυχής κατά την έννοια του άρθρου 6 του ν.
3409/2005 είναι το φυσικό ή νομικό πρόσωπο που παρέχει μία ή περισσότερες από
τις παρακάτω υπηρεσίες: α) εκπαίδευσης αυτοδυτών σύμφωνα με το πιστοποιημένο
πρόγραμμα εκπαίδευσης Οργανισμού από τονοποίο έχει εξουσιοδοτηθεί, β)
οργανωμένης −καθοδηγούμενης κατάδυσης, γ) εκμίσθωσης καταδυτικού εξοπλισμού.
Σύμφωνα με τα πρακτικά του «Internationa lConferencein Management of Accessible
Underwater, Culturaland Natural Heritage Sites: “Dive in BlueGrowth”, Athens,
Greece, 16-18 October 2019», η πρόσληψη του απαιτούμενου αριθμού
καταδυόμενων αρχαιοφυλάκων ή αρχαιολόγων πρακτικά καθίσταται αδύνατη και η
εν λόγω διάταξη μή εφαρμόσιμη αφού το ελάχιστο εξειδικευμένο καταδυόμενο
ανθρώπινο δυναμικό του ΥΠΠΟΑ επιβάλλεται να παραμένει διαθέσιμο για την
γενικότερη επαρκή έρευνα, φύλαξη και αστυνόμευση των ενάλιων αρχαιολογικών
46
χώρων, συμπεριλαμβανομένων των επισκέψιμων, και δεν επιτρέπεται να
σπαταλάταιγια την ιδιωτική συνοδεία τουριστών, όπως, άλλωστε, αυτονόητα, δεν
συμβαίνει και στους χερσαίους επισκέψιμους αρχαιολογικούς χώρους.

4.1. Καταδυτικά πάρκα

Στα πλαίσια του πειραματισμού, της εξερεύνησης, της αλλαγής της σχέσης του
ανθρώπινου σώματος με τη θάλασσα, της ανάγκης γνωριμίας και προστασίας του
υποθαλάσσιου περιβάλλοντος, αναπτύχθηκαν δραστηριότητες βάσει νομικών
ρυθμίσεων και ευρύτερων θεσμικών διευθετήσεων, όπως η αυτόνομη κατάδυση, μία
δραστηριότητα αναψυχής που εξαίρει τη φαντασία, την προσδοκία, την επιθυμία. Η
εξερεύνηση του υποβρύχιου βυθού και η μελέτη της υποθαλάσσιας γεωμορφολογίας
του πραγματοποιείται από άτομα με περιβαλλοντικά ενδιαφέροντα και πολιτιστικές
αναζητήσεις των οποίων οι διακοπές διαφέρουν από αυτές του μαζικού τουρισμού. Οι
Επισκέψιμοι Ενάλιοι Αρχαιολογικοί Χώροι (EEAX), τα νεότερα αλλά και
παλαιότερα των 50 ετών ναυάγια, τα Ελεύθερα Τεχνητά Υποβρύχια Αξιοθέατα και τα
Καταδυτικά Πάρκα προσφέρονται για οργανωμένες τέτοιου τύπου δραπετεύσεις από
τον εργασιακό χώρο και την καθημερινή ρουτίνα. Τα καταδυτικά πάρκα επομένως
δεν μπορούν να εξεταστούν απομονωμένα αλλά στο ευρύτερο πλαίσιο της
τουριστικοποίησης του βυθού. Έχουν ωστόσο κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που
θα μπορούσαμε να τα δούμε σε σχέση και σε σύγκριση με συναφείς θεσμικές
ρυθμίσεις.

Σύμφωνα με το νόμο Ν. 4296/2014 (ΦΕΚ 214/2-10-2014) «Καταδυτικά Πάρκα −

Οργανωμένες Καταδύσεις» τα καταδυτικά πάρκα είναι μικρής έκτασης θαλάσσιες
περιοχές, και δημιουργούνται ανά συστάδες, κάτι το οποίο διευκολύνεται από τη
μικρή έκτασή τους, που κυμαίνεται μόλις από ένα έως δύο τετραγωνικά χιλιόμετρα
και το βάθος τους που φτάνει έως τα 50 μέτρα. Σε αυτά απαγορεύεται η κάθε είδους
αλιεία , η ναυσιπλοΐα, καθώς και η σύλληψη της πανίδας και η συλλογή της
χλωρίδας της περιοχής, ενώ επιτρέπεται μόνο η ελεγχόμενη δραστηριότητα των
καταδύσεων αναψυχής. Με τον τρόπο αυτό εξασφαλίζεται με ένα αυξημένο επίπεδο
ασφάλειας μία ιδιαίτερη εμπειρία υποθαλάσσιας περιήγησης για τους δύτες, ενώ
προστατεύεται και ενισχύεται η οικολογική ακεραιότητα και η ανάπτυξη της

47
βιοποικιλότητας της συγκεκριμένης περιοχής. Οι επισκέπτες καταβάλλουν ένα
αντίτιμο μέσω εισιτηρίου και τα έσοδα από τα εισιτήρια διατίθενται για την φύλαξη
του πάρκου, σχεδόν χωρίς να επιβαρύνουν τον κρατικό προϋπολογισμό
(Γιουρουκέλη, 2013).

Εξαιρετικό και επιτυχημένο παράδειγμα καταδυτικού πάρκου αποτελεί το παγκόσμια

γνωστό πάρκο των βραχονησίδων Medes στο Estartit της Καταλονίας, μία πρωτότυπη
Προστατευόμενη Θαλάσσια Περιοχή (Marine Protected Areas – MPAs με μικρό σε
έκταση, (0,932 km2) αλλά με 50.000 καταδύσεις ετησίως. Σήμερα με θεωρούμενη ως
ευεργετική επίδραση στην ανάπτυξη της τοπικής οικονομίας, έχει επιτύχει αυτόνομη
την οικονομική βιωσιμότητα, την αύξηση της υποβρύχιας βιοποικιλότητας και της
ολικής βιομάζας με την ταυτόχρονη συναίνεση και σύμπραξη της τοπικής
κοινότητας. Ανάλογο επιτυχημένο παράδειγμα μικρής αλλά καταδυτικά επισκέψιμης
περιοχής αποτελεί η νησίδα La Gabiniere, που βρίσκεται μέσα στο ευρύτερο Εθνικό
θαλάσσιο πάρκο PortCros της νότιας Γαλλίας (Μαρκάτος & Κούτσης, 2008).

Τα καταδυτικά πάρκα διαφέρουν ωστόσο από τα παραδοσιακά Εθνικά Θαλάσσια

Πάρκα (ή Θαλάσσιες Προστατευόμενες Περιοχές) τα οποία είναι θαλάσσιες εκτάσεις
που έχουν κηρυχθεί προστατευόμενες περιοχές και έχουν καθιερωθεί ως ένα από τα
κυριότερα διεθνώς εφαρμοζόμενα μέτρα για την προστασία και βιώσιμη διαχείριση
των αλιευτικών πόρων και της θαλάσσιας βιοποικιλότητας. Στη θάλασσα, κατά τα
τελευταία 60-70 χρόνια, έχει προκληθεί μεγάλη καταστροφή από αλιευτικές και
βιομηχανικές δραστηριότητες με αποτέλεσμα να καταγράφεται μείωση των
ιχθυαποθεμάτων και υποβάθμιση της θαλάσσιας βιοποικιλότητας (Μαρκάτος &
Κούτσης, 2008).Σύμφωνα με τον διεθνή ορισμό τους, «Θαλάσσιες Προστατευόμενες
Περιοχές είναι οι παράκτιες θαλάσσιες εκτάσεις, μαζί με το σύνολο της
υποθαλάσσιας χλωρίδας και πανίδας τους καθώς και τα ιστορικά ή πολιτισμικά τους
χαρακτηριστικά, οι οποίες, με νόμο ή άλλα αποτελεσματικά μέσα, διατηρούνται
αναλλοίωτες, ώστε να προστατευτεί και διατηρηθεί μέρος ή ολόκληρο το φυσικό
περιβάλλον που περικλείεται σε αυτές»(IUCN, όπως αναφ. στο Μαρκάτος, Κούτσης,
2008). Στόχος τους είναι η προστασία του ευρύτερου οικοσυστήματος και η
διατήρηση της παραγωγικότητας των θαλάσσιων βιοτόπων (Μαρκάτος & Κούτσης,
2008).

48
Η αποτελεσματικότητα των θαλάσσιων πάρκων ως προς τη διαχείριση, την φύλαξη
και την οικονομική στήριξή τους εμποδίζεται λόγω του μεγάλου μεγέθους τους
καθώς η λειτουργία τους απαιτεί υψηλούς χρηματικούς πόρους, είναι δυσχερώς
εποπτεύσιμα και επιβάλλουν περιορισμούς στις ανθρώπινες δραστηριότητες, ιδίως
στην αλιεία, θίγοντας τοπικά οικονομικά συμφέροντα (Μαρκάτος & Κούτσης, 2008).
Γι’ αυτό η δημιουργία μικρών θαλάσσιων πάρκων ευκόλως διαχειρίσιμων θα ήταν
μία αποτελεσματική λύση στην προστασία της υποβρύχιας πανίδας και χλωρίδας και
της ανάπλασης του θαλάσσιου περιβάλλοντος (Halpern, 2003, όπως αναφ. στο
Μαρκάτος & Κούτσης, 2008).

Στην Ελλάδα ο όρος «καταδυτικά πάρκα» συναντάταιγια πρώτη φορά στην Ελληνική
νομοθεσία με το άρθρο 13 του Ν.3409/2005 περί καταδύσεων αναψυχής, ο οποίος σε
συνδυασμό και με τον Νόμο 2971/2001 περίαιγιαλού και παραλίας, προβλέπει την
δυνατότητα χαρακτηρισμού και παραχώρησης αυτοτελών θαλάσσιων εκτάσεων,
ανεξάρτητων από τις Εθνικές θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές. Η ερασιτεχνική
καταδυτική δραστηριότητα, την οποία ρυθμίζει ο συγκεκριμένος Νόμος, δεν αποτελεί
παραγωγική δραστηριότητα, σε οποιαδήποτε μορφή της, αυτόνομη ή οργανωμένη.
Λόγω λοιπόν του ότι το άρθρο 13 ν. 3409/2005 εισήγαγε το χαρακτηρισμό εκτάσεων
ως «Περιοχών Οργανωμένης Ανάπτυξης Καταδυτικού Πάρκου» (Π.Ο.Α.Κ.Π.), ως
θεσμό παράγωγο εκείνου των «Περιοχών Οργανωμένης Ανάπτυξης Παραγωγικών
Δραστηριοτήτων» (Π.Ο.Α.Π.Δ.) του άρθρου 10 ν. 2742/1999, ψηφίστηκε
οΝ.4296/2014 ο οποίος με το άρθρο 10 αντικατέστησε τοάρθρο 13 του Ν.
3409/2005. Η προτεινόμενη τροποποίηση αποσυνδέει το Καταδυτικό Πάρκο από τις
παραγωγικές δραστηριότητες. Ο χαρακτηρισμός περιοχής ως Καταδυτικού Πάρκου
συνδέεται πλέον ανεξαίρετα με την αειφόρο ανάπτυξη της βιοποικιλότητας της
περιοχής του Πάρκου σε συνδυασμό με την προσέλκυση σε αυτό καταδυτών
επισκεπτών για την αναψυχή και την περιβαλλοντική ευαισθητοποίησή τους,
ανεξάρτητα από την ύπαρξη οργανωμένων τουριστικών υποδομών στον ίδιο χώρο.

Τον ίδιο στόχο εκφράζει και ο Ν.4688/2020 «Ειδικές μορφές τουρισμού, διατάξεις για
την τουριστική ανάπτυξη και άλλες διατάξεις», ο οποίος δίνει αξία στα καταδυτικά
πάρκα σε ότι αφορά στην προστασία και ανάδειξη του υποθαλάσσιου περιβάλλοντος
49
και στην αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων (φυσικού και πολιτιστικού)
που διαθέτει χώρα με βάση τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης και όχι στο
επιχειρηματικό κέρδος, καθώς αναμένεται να εμφανίσουν ήπια
κερδοφορία(Αιτιολογική έκθεση στο σχέδιο νόμου «Ειδικές μορφές τουρισμού και
διατάξεις για την τουριστική ανάπτυξη»).

Η θέσπιση και ενεργοποίηση του κατάλληλου νομικού πλαισίου θα μπορούσε να

οδηγήσει στην επαύξηση του τουριστικού προϊόντος της χώρας, την επιμήκυνση της
τουριστικής της περιόδου και τη διακοπή εκροής των υπολογίσιμων χρηματικών
ποσών που δαπανώνται κάθε χρόνο για την άσκηση της ερασιτεχνικής καταδυτικής
δραστηριότητας, λαμβανομένων υπόψη των ιδιαίτερων συγκριτικών πλεονεκτημάτων
που παρουσιάζουν τα ελληνικά εθνικά ύδατα7. Στην Ελλάδα έχουν θεσμοθετηθεί τα
πρώτα δύο καταδυτικά πάρκα, στον Αποκόρωνα Χανίων και στον Τυρό Αρκαδίας.
Τον Ιούλιο και τον Αύγουστο του 2020 εγκρίθηκε η δημιουργία των δύο καταδυτικών
πάρκων και ξεκίνησε η υλοποίηση των έργων που θα προσδώσουν στα δύο πάρκα
ένα ελκυστικό θέαμα. Στον Αποκόρωνα Χανίων έχει ήδη συμφωνήσει το υπουργείο
Εθνικής Άμυνας τη βύθιση δύο παλαιών πολεμικών πλοίων, καθώς και την πόντιση
υφάλων σε συνεργασία με το Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών (Λιάλιος,
2020).

4.2. Επισκέψιμοι Ενάλιοι Αρχαιολογικοί Χώροι (ΕΕΑΧ)

Τα καταδυτικά πάρκα προκειμένου να αποτελέσουν ένα νέο τουριστικό προϊόν

ελκυστικό στον τουρίστα που θα επισκεφτεί ένα παραθαλάσσιο τόπο είτε για
υποβρύχιες εξορμήσεις, είτε για άλλου είδους αναψυχή και θα θελήσει να δοκιμάσει
την εμπειρία της κατάδυσης, αποτέλεσαν ένα βασικό τμήμα των ρυθμίσεων και των

7
«ΚΑΤΑΔΥΤΙΚΑ ΠΑΡΚΑ», τροπολογία-προσθήκη στο Νομοσχέδιο του Υπουργείου
Περιβάλλοντος, Ενέργειας & Κλιματικής Αλλαγής με
τίτλο «Κύρωση της από 30.12.2013 Σύμβασης μεταξύ του Ελληνικού Δημοσίου και των
εταιρειών KAVALA OIL ΑΝΩΝΥΜΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ, ENERGEAN OIL AND GAS - ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ
ΑΙΓΑΙΟΥ ΑΝΩΝΥΜΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΥΔΡΟΓΟΝΑΝΘΡΑΚΩΝ και της
ως εκ τρίτου συμβαλλομένης ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΑ Α.Ε. με την οποία τροποποιείται η από
23.11.1999 Σύμβαση για την εκμετάλλευση Υδρογονανθράκων στη θαλάσσια περιοχή του
Θρακικού Πελάγους μεταξύ του Ελληνικού Δημοσίου και της KAVALA OIL A.E., η οποία
κυρώθηκε με το ν. 2779/1999 (ΦΕΚ Α ́ 296)».

50
δημιουργικών παρεμβάσεων στο βυθό.

Πέραν των καταδυτικών πάρκων, η Ελληνική νομοθεσία (άρθρο 11 τουΝ.3409/2005

και άρθρο 6 του Ν. 4688/2020), προβλέπει την ίδρυση «υποβρύχιων μουσείων»,
δηλαδή καταδυτικών πάρκων εντός κηρυγμένων ενάλιων αρχαιολογικών χώρων, τα
οποία μετονομάζονται με το άρθρο 44, παρ. 1, του Ν.4179/2013, και νοούνται πλέον
ως «Επισκέψιμοι Ενάλιοι Αρχαιολογικοί Χώροι» (ΕΕΑΧ) (Στάθης, Μαρκάτος &
Κούτσης, 2019). Το άρθρο αναφέρει ότι «Με κοινή απόφαση των αρμοδίων οργάνων
των Υπουργείων Πολιτισμού και Αθλητισμού και Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής,
μετά από γνώμη του αρμόδιου Κεντρικού Συμβουλίου κηρυγμένοι ενάλιοι
αρχαιολογικοί χώροι χαρακτηρίζονται ως επισκέψιμοι ενάλιοι αρχαιολογικοί χώροι
(ΕΕΑΧ)».

Επομένως, η ίδρυση των Εναλίων Επισκέψιμων Αρχαιολογικών Χώρων με

συνοδευόμενη κατάδυση εντάσσεται σε ένα ευρύτερο σχέδιο ανάπτυξης, προβολής
και τουριστικής αξιοποίησης της ενάλιας πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας, στις
παράκτιες περιοχές και τα νησιά, κάτι που προωθείται από το υπουργείο Πολιτισμού
σε συνεργασία με το υπουργείο Τουρισμού μέσω του καταδυτικού τουρισμού. Σε
άρθρο του στην εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ webedition ο κ. Κέλλας Σ. εξηγεί πως: «Ο
σχεδιασμός, ο έλεγχος και ο συντονισμός Ενάλιων Αρχαιολογικών Χώρων,
Καταδυτικών Πάρκων και Κέντρων Ευαισθητοποίησης των Επισκεπτών και
Διάχυσης της Γνώσης (Knowledge Awareness Centers – KACs), εστιάζεται στην
αξιοποίηση και στην προστασία της υποβρύχιας φυσικής και πολιτιστικής
κληρονομιάς, στην ευαισθητοποίηση του κοινού και στην ανάπτυξη της
ελκυστικότητας του τουρισμού. Στόχο αποτελεί η προώθηση της υποτιθέμενης
«καινοτομίας» στον κλάδο της κατάδυσης αναψυχής και η βελτίωση της καταδυτικής
εμπειρίας μέσω καινοτόμων υπηρεσιών και τεχνολογιών κατάδυσης» (Κέλλας, 2020).
Σύμφωνα με το άρθρο 6 του Ν. 4688/2020 «παρέχεται η δυνατότητα κατάρτισης
προγραμματικών συμβάσεων πολιτισμικής ανάπτυξης κατ’ εφαρμογή της παραγράφου 5
του άρθρου 100 του ν. 3852/2010(Α΄ 87), με τις οποίες εξειδικεύονται τα έργα,
προγράμματα και υπηρεσίες πολιτιστικού χαρακτήρα εντός των ΕΕΑΧ».

51
Για παράδειγμα, το Ευρωπαϊκό έργο MeDryDive είναι ένα έργο
συγχρηματοδοτούμενο από την ΕΕ (COSME Programme), με αντικείμενο τον
σχεδιασμό ενός νέου διακρατικού θεματικού τουριστικού προϊόντος με θέμα την
Υποβρύχια Πολιτιστική Κληρονομιά ως κύριο τουριστικό αξιοθέατο. Η καινοτομία
του MeDryDive έγκειται στην ενσωμάτωση εξατομικευμένων εφαρμογών της
Πολιτιστικής και Δημιουργικής Βιομηχανίας (CCI) στο τουριστικό προϊόν. Το
ψηφιακό περιεχόμενο και οι εφαρμογές CCI που δημιουργήθηκαν υποτίθεται ότι
εμπλουτίζουν την εμπειρία των τουριστών και κεντρίζουν το ενδιαφέρον τους για τις
καταδύσεις και την Υποβρύχια Πολιτιστική Κληρονομιά της Μεσογείου. Η διάρκεια
του έργου είναι 24 μήνες (σ.σ. ολοκληρώνεται στα τέλη Απριλίου) και συμμετέχουν
επτά (7) εταίροι από πέντε (5) κράτη. Τα στοιχεία του στρατηγικού σχεδιασμού
επικεντρώνονται στις υποδομές στις πιλοτικές τοποθεσίες, στο έμψυχο δυναμικό, στις
διαθέσιμες υπηρεσίες, στα θέλγητρα, στις δραστηριότητες καθώς και στην εικόνα του
προορισμού.Σ’ ότι αφορά τους παράγοντες επιρροής αυτοί είναι τα φυσικά
χαρακτηριστικά (υποδομές, εγκαταστάσεις διαμονής και διατροφής, αξιοθέατα κτλ.),
τα βιωματικά (ψυχαγωγία, ασφάλεια, τοπικές εκδηλώσεις κτλ.) και τα
συναισθηματικά χαρακτηριστικά (ατμόσφαιρα, φιλοξενία, πολιτιστικοί πόροι
κτλ.).Σημειώνεται ότι το εν λόγω πρόγραμμα MedryDive συνοδεύει και το «dry-
dive», τις ψηφιακές εφαρμογές AR και VR, στόχος των οποίων είναι η δημιουργία
και η προσφορά στο κοινό, εξατομικευμένων CCI εφαρμογών (dryapps, AR apps,
seriousgames, videos) που εμπλουτίζουν την εμπειρία των τουριστών -δυτών και μη,
και τονώνουν το ενδιαφέρον τους για τις καταδύσεις και την υποβρύχια κληρονομιά
της Μεσογείου και της Ευρώπης. Οι εφαρμογές ICT / CCI (εφαρμογές AR /
φωτογραφίες / βίντεο / μοντέλα 3D / εκπαιδευτικά παιχνίδια) που χρησιμοποιούνται
ως μέσο επικοινωνίας (interface) διεπαφή για την εξερεύνηση σε τουριστικά
αξιοθέατα και προορισμούς χρησιμεύουν και για την ανάπτυξη νέων τρόπων
εξυπηρέτησης επισκεπτών, αφήγησης και gamification (Καλογιαννίδης, 2021).

Ένα άλλο παράδειγμα είναι η δημιουργία επισκέψιμων εναλίων αρχαιολογικών

χώρων στη θαλάσσια περιοχή των Σποράδων και του Παγασητικού μέσω των
Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων BLUEMED και του ΕΣΠΑ. Δημιουργήθηκαν δύο
Κέντρα Ενημέρωσης και Ευαισθητοποίησης Κοινού (KAC), ένα στη Χώρα
Αλοννήσου και ένα στην Αμαλιάπολη Αλμυρού. Σε αυτά δίνεται η δυνατότητα στο
52
κοινό να καταδυθεί μέσω της τρισδιάστατης (3D) απεικόνισης η οποία αναπτύχθηκε
στο πλαίσιο του προγράμματος BLUEMED. Στο πρόγραμμα αυτό προστέθηκαν και
πόροι του ΕΣΠΑ για να ολοκληρωθούν τα συγκεκριμένα έργα (Κέλλας, 2020).

Τα αναπτυξιακά οφέλη για τις τοπικές οικονομίες και η αποτελεσματικότητα στην

προστασία των αρχαίων υποθαλάσσιων μνημείων γίνονται φανερά στην περίπτωση
των περιοχών Pozzuoli και Baiae στον κόλπο της Νάπολης, στην γειτονική Ιταλία,
όπου ολόκληροι οικισμοί της Ρωμαϊκής περιόδου που έχουν βυθιστεί στηθάλασσα
εξαιτίας ηφαιστειακής δραστηριότητας δόθηκαν από το 2001 στο καταδυτικό κοινό.
(Κούτσης, 2019).

Στην Ελλάδα βρίσκεται το Παυλοπέτρι η αρχαιότερη βυθισμένη πόλη του κόσμου, η

ελληνική «Πομπηία» η οποία χτίστηκε την εποχή του Χαλκού. . Είναι κοντά στην
Ελαφόνησο στο νομό Λακωνίας εδώ και ανακαλύφθηκε το 1967 από τον Νίκολα
Φλέμινγκ και την ομάδα του., οι οποίοι εντυπωσιάστηκαν από τη δομή της. Το
Παυλοπέτρι είχε διώροφα σπίτια, δρόμους και σύστημα διαχείρισης υδάτων.
Πιθανότατα η πόλη βυθίστηκε το 1000 π.Χ. (Δούσης, 2021).

Παρά το γεγονός της φυσικής καταστροφής από το νερό με την πάροδο των αιώνων,
η διάταξη της πόλης είναι όπως ήταν πριν από χιλιάδες χρόνια. Μετά την έρευνα του
1968 το Παυλοπέτρι κηρύχθηκε ως αρχαιολογικός χώρος και την προστασία του
ανέλαβε η Εφορεία Ενάλιων Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού. Το 2009 η
Εφορεία Ενάλιων Αρχαιοτήτων με μια ομάδα από αρχαιολόγους και έμπειρους δύτες
σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο του Nottingham και με τη Βρετανική Σχολή
Αθηνών ξεκίνησε ένα πενταετές Πρόγραμμα για να σκιαγραφήσει την ιστορία και
την εξέλιξη της καταποντισμένης πόλης του Παυλοπετρίου. Τη γενική διεύθυνση της
αποστολής ανέλαβε ο γνωστός αρχαιολόγος Ηλίας Σπονδύλης με πολυετή πείρα σε
πολλούς καταποντισμένους οικισμούς στην ευρύτερη περιοχή της Λακωνίας. Επίσης,
το συγκεκριμένο Πρόγραμμα σε συνεργασία και με το Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων
Ερευνών έθεσε ως στόχο να καθορίσει πώς και πότε η πόλη του Παυλοπετρίου και το
Στενό της Ελαφονήσου καταποντίστηκαν (elafonisos.inspacetime.gr).

53
Το έργο της αρχαιολογικής ομάδας με επικεφαλή των ερευνών τον Δρ. Τζον
Χέντερσον προβλήθηκε σε ντοκιμαντέρ που μεταδόθηκε από το BBC2 το 2011.
«Είναι ένα από τα λίγα μέρη στον κόσμο όπου μπορείς κυριολεκτικά να κολυμπήσεις
κατά μήκος ενός βυθισμένου δρόμου μιας αρχαίας πόλης ή να κοιτάξεις μέσα σε έναν
τάφο», δηλώνει ο Δρ. Τζον Χέντερσον. Στο τρισδιάστατο μοντέλο της βυθισμένης
πολιτείας που παρουσιάστηκε στο βρετανικό δίκτυο απεικονίζεται μία ακμάζουσα
πόλη όπου οι αρχαιολόγοι εντόπισαν θραύσματα αγαλματιδίων, αγγείων και
τεράστιων πίθων αποθήκευσης λαδιού, κρασιού και αρωμάτων.

Εικόνα 3. Πηγή: Travelstyle.gr by Tasos Dousis, 2021, April 29

Η πρόβλεψη του νόμου για τα αρχαιολογικά καταδυτικά πάρκα στην Ελλάδα

θεωρείται έτσι ότισυνιστάσημαντικό«πλεονέκτημα» για την ανάπτυξη του
καταδυτικού τουρισμού, λόγω του «πλούτουτων αρχαιοτήτων που βρίσκονται στο
βυθό των ελληνικών θαλασσών»σε μικρά σχετικά βάθη, ώστε να μπορούν ναείναι
επισκέψιμες με ερασιτεχνικές καταδύσεις αναψυχής, συνεπώς εμπορευματοποιημένες
και οικονομικά αξιοποιήσιμες.

54
 4.3. Το υποβρύχιο μουσείο Αλοννήσου

Τον Αύγουστο του 2020 ξεκίνησε τη λειτουργία του το πρώτο υποβρύχιο μουσείο της
Ελλάδας στα ανοιχτά της Αλοννήσου, στις ακτές της νήσου Περιστέρας. Το
περίφημο ναυάγιο, βρίσκεται σε βάθος που κυμαίνεται μεταξύ 21 και 28 μέτρων από
την επιφάνεια της θάλασσας και είναι εντός της προστατευόμενης περιοχής του
Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Αλοννήσου – Βορείων Σποράδων, στοιχεία που
καθιστούν το αρχαίο ναυάγιο της Περιστέρας έναν προορισμό που ενδιαφέρει κάθε
έμπειρο αυτοδύτη. Θεωρείται από τα σημαντικότερα της κλασσικής αρχαιότητας,
λόγω του ανέπαφου και μεγάλου αριθμού των ευρημάτων. Το ανακάλυψε το 1985 ο
Αλοννησιώτης ψαράς Δημήτρης Μαυρίκης κοντά στη δυτική βραχώδη ακτή της
Περιστέρας, σε βάθος 28 μέτρων. Επρόκειτο για ένα μεγάλο εμπορικό πλοίο εκείνης
της εποχής, μάλλον αθηναϊκό, το οποίο εκτιμάται ότι έπεσε σε μεγάλη κακοκαιρία
και βυθίστηκε εκεί περίπου το 425 π.Χ.. Το πλοίο φαίνεται πως ήταν φορτωμένο με
χιλιάδες αμφορείς κρασιού από την Πεπάρηθο (τη σημερινή Σκόπελο) και την Μένδη
(αρχαία πόλη της Χαλκιδικής) δύο περιοχές πολύ γνωστές στην αρχαιότητα για το
εξαιρετικής ποιότητας κρασί τους (Πλακιωτάκης, στο GREEKYACHTINGNEWS,
2020). Η Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων υπό τη διεύθυνση της Ελπίδας Χατζηδάκη,
(αρχαιολόγου της Εφορείας Εναλίων αρχαιοτήτων)ερεύνησε το ναυάγιο τα
καλοκαίρια του 1992 και 1993 και οδηγήθηκε στο συμπέρασμα, από το περίγραμμα
του πλοίου, τις μεγάλες του διαστάσεις και από το σωρό των αμφορέων που
εκτείνεται στο βυθό σε μήκος 25 μέτρων ότι το ναυάγιο ήταν μία μεγάλη φορτηγίδα,
αρχαία ναυπηγικήη οποία ήταν γνωστή στους Αθηναίους ήδη οπό τους κλασικούς
χρόνους και που υιοθετήθηκε πολύ αργότερα από τους Ρωμαίους( Χατζηδάκη,2014).

Η συνεργασία του Υπουργείου Πολιτισμού, με την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων,

καθώς και την περιφέρεια Θεσσαλίας απέδωσε αξιοποιήσιμους εμπορικά καρπούς
καθώς κοινός στόχος είναι η βιώσιμη ανάπτυξη της περιοχής μέσα από την
αξιοποίηση του περιβάλλοντος και του πολιτισμού.

55
Εικόνα 4. Πηγή: Matteo Collina, Universita della Calabria-DIMEG

Ως βασική προϋπόθεση για την ανάπτυξη και διατήρηση του καταδυτικού τουρισμού
στην Αλόννησο αλλά και σε άλλα νησιά νοείται η προστασία του φυσικού
περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονομιάς, ο συνδυασμός των οποίων δύο
μπορεί να γίνει πόλος έλξης για τους τουρίστες. Η ανάγκη προώθησης του
συγκεκριμένου τουριστικού προϊόντος είναι φανερή στο λόγο της Υπουργού
Πολιτισμού και Αθλητισμού κ. Μενδώνη (σε δηλώσεις της στο ΑΠΕ-ΜΠΕ στις 01-
08-2020) όπου τόνισε τη σπουδαιότητα της ανάδειξης των αρχαιολογικών
ευρημάτων:

«Η Αλόννησος έχει το μοναδικό συγκριτικό πλεονέκτημα να έχει αποφύγει τη λαίλαπα

του τουρισμού τις προηγούμενες δεκαετίες, έτσι έχει ένα εξαιρετικά σημαντικό φυσικό
περιβάλλον και κυρίως έχει ένα θαλάσσιο περιβαλλοντικό πάρκο. Αυτός ο συνδυασμός
του περιβαλλοντικού πάρκου και με έναν ενάλιο υποθαλάσσιο αρχαιολογικό χώρο της
δίνει ένα πολύ μεγάλο προβάδισμα σε σχέση με πολλές άλλες περιοχές της χώρας μας
και της Μεσογείου. Ούτως ή άλλως η σύγχρονη τάση για τη βιώσιμη ανάπτυξη είναι ο
στόχος μας, ο στόχος της κοινωνίας, όχι μόνο της ελληνικής αλλά του πλανήτη. Μόνο

56
μέσα από τα πλαίσια της βιώσιμης ανάπτυξης μπορούμε να μιλάμε και για ζωή και για
ανάπτυξη. Στο πλαίσιο αυτό, αυτός ο συνδυασμός του περιβάλλοντος και τους
πολιτισμού δημιουργεί προϋποθέσεις για μια τεράστια υπεραξία στη συγκεκριμένα
περιοχή. Μία υπεραξία συμβολική αλλά και πραγματική».

4.4. Τεχνητά αξιοθέατα

Oι επισκέψιμοι ενάλιοι αρχαιολογικοί χώροι, τα ναυάγια, τα ελεύθερα τεχνητά

υποβρύχια αξιοθέατα που περικλείονται στα καταδυτικά πάρκα, μπορούν να
θεωρηθούν πόλοι έλξης τουριστών που επισκέπτονται καταδυτικούς προορισμούς
στον ελεύθερο χρόνο τους συνδυάζοντάς τις διακοπές με την απόκτηση γνώσεων και
εμπειριών. Η πολιτεία θέτοντας το κατάλληλο νομικό πλαίσιο υποστηρίζει την
ύπαρξη ποντισμένων αξιοθέατων και ναυαγίων στο χώρο των θαλάσσιων πάρκων,
εμπλουτίζοντας την θαλάσσια ζωής της δεδομένης περιοχής και παρέχοντας
καταφύγιο και προστασία για την αναπαραγωγή ψαριών και άλλων θαλάσσιων
οργανισμών.

Με το άρθρο 8 «Ελεύθερα τεχνητά υποβρύχια αξιοθέατα», του Νόμου 4688/2020

«Ειδικές μορφές τουρισμού, διατάξεις για την τουριστική ανάπτυξη και άλλες
διατάξεις», ρυθμίστηκε για πρώτη φορά ο θεσμός των ελεύθερων τεχνητών
υποβρύχιων αξιοθέατων με σκοπό την αύξηση της βιοποικιλότητας και της
καταδυτικής ελκυστικότητας θαλάσσιων περιοχών. Οι ενδιαφερόμενοι (δήμοι,
παράκτιες ξενοδοχειακές επιχειρήσεις) δύνανται να δημιουργήσουν με δική τους
δαπάνη τεχνητά υποβρύχια αξιοθέατα, όπως τεχνητά ναυάγια ή υποθαλάσσια έργα
τέχνης, τα οποία παραμένουν δωρεάν επισκέψιμα από όλους χωρίς την καταβολή
αντιτίμου. Επίσης είναι υποχρέωση των ιδιοκτητών εφόσον τα αποκομίσουν, να
επαναφέρουν με δαπάνες τους τον βυθό στην προτεραία κατάσταση(Αιτιολογική
έκθεση-σχέδιο νόμου «Ειδικές μορφές τουρισμού, διατάξεις για την τουριστική
ανάπτυξη και άλλες διατάξεις»).

Για να διατηρείται βιοποικιλότητα και η μακροβιότητα ορισμένων καταδυτικών

πάρκων καθώς και το ενδιαφέρον των καταδυόμενων επισκεπτών, τοποθετούνται

57
στο βυθό τους τεχνητοί ύφαλοι. Ως τεχνητά καταφύγια-ύφαλοι ορίζονται οι
οικότοποι τεχνητά κατασκευασμένοι, που τοποθετούνται στο βυθό στο κατάλληλο
σημείο σε ασφαλές βάθος, λαμβάνοντας κυρίως υπόψη τα οικολογικά
χαρακτηριστικά μιας περιοχής, τη σταθερότητα του βυθού, τη σύνθεση των βενθικών
βιοκοινωνιών, την παρουσία και έκταση σημαντικών οικοσυστημάτων, όπως αυτών
των λιβαδιών της Posidonia oceanica. Για την κατασκευή τους χρησιμοποιούνται
διάφορα υλικά, όπως είναι το σκυρόδεμα, το σίδερο και ο ασβεστόλιθος. Πρόκειται
για τσιμεντένιους ογκόλιθους με τρύπες διαφορετικής διαμέτρου οι οποίοι
τοποθετούνται στο θαλάσσιο βυθό σε σχήματα των οποίων η όψη προσιδιάζει σε
φυσικούς σχηματισμούς του τοπίου του βυθού(Κωνσταντή, 2017).

Εικόνα 5. Δείγματα Τεχνητών Υφάλων. Πηγή: Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Υποβρυχίων Δραστηριοτήτων,

Δούσης, 2011

Για να αρχίσουν να διαφαίνονται τα οφέλη από τη σύσταση τέτοιων περιοχών

χρειάζεται κάποιο χρονικό διάστημα ώστε να αναπτυχθεί ζωή, που περιλαμβάνει
διαδοχική εποίκιση των ειδών, προσαρμογή τους στην περιοχή και αναπαραγωγή. Ως
παράδειγμα αναφέρεται μια θαλάσσια προστατευόμενη περιοχή στην Ισπανία όπου
χρειάστηκαν περίπου τρία χρόνια για να φανούν τα αποτελέσματα της λειτουργίας
και αποδοτικότητας των τεχνητών υφάλων (Κωνσταντή, 2017).

Από την πόντιση αντικειμένων προκύπτει η δυνατότητα εισόδου νέων μελών στο
χώρο της αυτόνομης κατάδυσης αναψυχής με έναν καινοτόμο τρόπο έκθεσης έργων

58
τέχνης όχι σε συμβατικούς χώρους αλλά υποθαλάσσια. Αλληλεπιδρούν τα έργα με το
φυσικό περιβάλλον, παρουσιάζοντας μια δυναμική διάσταση, αλλά και δίνοντας
στους θαλάσσιους οργανισμούς τη δυνατότητα ενός νέου διαθέσιμου υποστρώματος
και ενδιαιτήματος. Ένα από αυτά τα αντικείμενα είναι «ο Χριστός της Αβύσου».
Είναι ένα χάλκινο άγαλμα του Ιησού, που βρίσκεται βυθισμένο στη Μεσόγειο
θάλασσα στο Σαν Φουρτουόζο, στην Ιταλία.

Εικόνα 6. Aegina Light

Το εντυπωσιακό γλυπτό τοποθετήθηκε από τον δημιουργό του Guido Galletiστις 22

Αυγούστου του 1954. Η ιδέα ήταν του Ιταλού δύτη Duilio Marcante, ο οποίος ήθελε
να τιμήσει τη μνήμη του συναδέλφου του Dario Gonzatti, ο οποίος ήταν ο πρώτος
που χρησιμοποίησε καταδυτικό εξοπλισμό, αλλά έχασε τη ζωή του στο συγκεκριμένο
σημείο. Το άγαλμα είναι κατασκευασμένο από χαλκό και έχει ύψος 2,5 μέτρα.
Απεικονίζει τον Ιησού με ανοιχτά τα δύο του χέρια και το κεφάλι του προς τον
ουρανό. Με το πέρασμα του χρόνου διαβρώθηκε από το θαλασσινό νερό σε αρκετά
σημεία τόσο πολύ που οι φωτογραφίες του το κατατάσσουν σε ένα από τα πιο
ανατριχιαστικά και ταυτόχρονα όμορφα αξιοθέατα του κόσμου. Αντίγραφά του

59
υπάρχουν ένα στη Γρενάδα και ένα στη Νέα Υόρκη τοποθετημένα κάτω από το νερό,
ακολουθώντας τον αυθεντικό «Χριστό της Αβύσσου» (Πουρσανίδου, 2020).

4.5. Ναυάγια

Στις ελληνικές θάλασσες υπάρχουν πάρα πολλά ναυάγια τα οποία διηγούνται την
ιστορία μας και αποτελούν πολιτιστικά στοιχεία του τόπου μας. Μέσα από τα
ναυάγια εισερχόμαστε σε μια άλλη εποχή, μαθαίνουμε τον τρόπο ζωής των προγόνων
μας, θαυμάζουμε τα επιτεύγματά τους. Το άρθρο 7 «Ναυάγια», του Νόμου 4688/2020
δίνει στην καταδυτική κοινότητα την ευκαιρία να δραστηριοποιηθεί στο χώρο των
ναυαγίων όχι μόνο για να απολαύσει την έξοχη εικόνα τους και να εξάρει την
φαντασία του αλλά και να τα χρησιμοποιήσει για την προσέλκυση περισσότερων
αυτοδυτών. Το ναυάγιο της Περιστέρας στην Αλόννησο απέδειξε το έντονο
ενδιαφέρον για τις υποβρύχιες περιηγήσεις σε περιοχές πολιτιστικού και ιστορικού
ενδιαφέροντος. Αυτό το ενδιαφέρον καλείται να χρησιμοποιήσει η ελληνική πολιτεία
για να αυξήσει τον αριθμό των επισκεπτών. Επισκεπτών οι οποίοι μπορούν να
ανεβάσουν κατά πολύ το βιοτικό επίπεδο της τοπικής κοινωνίας καθώς είναι άτομα
που συνήθως έχουν μια οικονομική επιφάνεια και ανώτερο μορφωτικό επίπεδο. Ο
συνδυασμός της ηλιοφάνειας, της μεγάλης διάρκειας της καλοκαιρίας, της διαύγειας
των νερών και της πολιτιστικής κληρονομιάς μας συνθέτουν το σκηνικό ενός
καταπληκτικού προορισμού. Η μετατροπή του ελληνικού βυθού σε απέραντο ενάλιο
μουσείο είναι μέσα στα σχέδια του Υπουργείου Πολιτισμού σύμφωνα με τον Γενικό
Γραμματέα Πολιτισμού και πρόεδρο του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων
Μνημείων κ. Διδασκάλου Γ. ο οποίος δήλωσε: «οι υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ εργάζονται
συστηματικά για την τεκμηρίωση και την απελευθέρωση προς την καταδυτική κοινότητα
και άλλων σημαντικών ναυαγίων, δημιουργώντας ένα απέραντο, επισκέψιμο, ενάλιο
μουσείο»(Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού).

Με το άρθρο 7 «Ναυάγια», του Νόμου 4688/2020 απελευθερώνονται και

αξιοποιούνται ναυάγια άνω των 50 ετών παρουσιάζοντας μια αναπτυξιακή δυναμική
στο χώρο του καταδυτικού τουρισμού. Σύμφωνα λοιπόν με το νόμο Ν.4688/2020:

α) Επιτρέπεται η αυτόνομη κατάδυση με συνοδεία από αναγνωρισμένους εν ενεργεία

και νομίμως αδειοδοτημένους παρόχους καταδυτικών υπηρεσιών αναψυχής στα
60
ναυάγια ηλικίας άνω των 50 ετών που με την ΥΠΠΟ/ ΓΔΑΠΚ/
ΑΡΧ/Α1/Φ4348604/3385/5.9.2003 (Β΄ 1701) απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού
έχουν χαρακτηρισθεί ως πολιτιστικά αγαθά.

β) Η νέα ρύθμιση απαγορεύει στους καταδυόμενους την οποιαδήποτε επέμβαση ή

αλλοίωση στα ναυάγια, καθώς και τη συλλογή, αποκομιδή ή και την απλή
μετακίνηση οποιωνδήποτε αντικειμένων από τα ναυάγια ή το βυθό γύρω από αυτά.
Καθώς οι καταδύσεις αναψυχής είναι μία μη παρεμβατική δραστηριότητα που δεν
παρεμβαίνει στα μνημεία, τα εν λόγω καταδυτικά αξιοθέατα υποτίθεται ότι
εξασφαλίζουν τόσο την ακεραιότητα των ίδιων των ναυαγίων ως μνημείων, όσο και
την ασφάλεια των καταδυόμενων επισκεπτών.

γ) Οι όροι της κατάδυσης στα ως άνω ναυάγια καθορίζονται με κοινή απόφαση των
Υπουργών Πολιτισμού και Αθλητισμού, Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής και
κατά περίπτωση του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας.

δ) επιτρέπεται η εποχιακή πρόσδεση στα ναυάγια κοινόχρηστων ναυδέτων πλωτήρα

χρώματος πορτοκαλί με το ειδικό σήμα, κατόπιν άδειας της Λιμενικής Αρχής και
κατόπιν υποβολής μελέτης αγκύρωσης και τοπογραφικού διαγράμματος κατά ΕΓΣΑ
87 για χρήση από τα σκάφη που χρησιμοποιούνται για τις καταδύσεις προς αποφυγή
οποιαδήποτε αλλοίωσης στα ναυάγια.

ε) Κατά τη διενέργεια καταδύσεων στα ναυάγια απαγορεύεται η αγκυροβολία

οποιουδήποτε σκάφους σε απόσταση εκατό (100) μέτρων από την επιφανειακή
σήμανση των καταδύσεων.

61
Εικόνα 7. Πηγή: Το U.S.S. Kittiwake © Predrag Vuckovic Brooke Morton Δημοσιευμένο στις:
27.06.2017

Απόδειξη ότι ο βυθός στην ελληνική επικράτεια αποτελεί φυσικό περιβάλλον

διατήρησης της ιστορικής μνήμης αποτελεί η συμφωνία το 2001 των κρατών μελών
των Ηνωμένων Εθνών στις βασικές αρχές για την προστασία της Ενάλιας
Πολιτιστικής Κληρονομιάς οι οποίες είναι η διαφύλαξή τη, η μη εμπορική
εκμετάλλευσή της και η διαμοίραση της σχετικής εκπαίδευσης και πληροφόρησης.
Στη Ελλάδα από το 1948 έχουν εκδοθεί περισσότερα από 150 ΦΕΚ για την
προστασία ενάλιων ή παράλιων αρχαιολογικών χώρων και μνημείων σε 128 περιοχές
της (Παπαδημητρίου, 2018). Με την απελευθέρωση 91 ναυαγίων δίνεται το έναυσμα
για την παρουσίαση και ανάδειξη της σύγχρονης ιστορία μας.

Η τεκμηρίωση των ναυαγίων προκειμένου να δοθούν στο καταδυτικό κοινό

ολοκληρώνεται με συγκεκριμένους τρόπους δράσης και με τη συνεργασία των
παρόχων καταδυτικών υπηρεσιών του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού και
του Υπουργείου Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής. Υπάρχουν ναυάγια τα οποία
βρίσκονται ακόμη υπό καθεστώς εντατικής διερεύνησης από την Εφορεία Εναλίων
Αρχαιοτήτων και ναυάγια από τα οποία διατίθεται ελάχιστο υλικό τεκμηρίωσης,
λόγω του μεγάλου βάθους ή της θολερότητας της θάλασσας στις περιοχές που
62
 βρίσκονται. Με γνωμοδότηση του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων του
ΥΠΠΟΑ, απελευθερώνονται οι οργανωμένες και καθοδηγούμενες καταδύσεις σε 91
ναυάγια πλοίων και αεροπλάνων(βλ. πίνακα παρακάτω)με συγκεκριμένους όρους και
ανήκουν σε μεταλλικά πλοία και αεροσκάφη τα οποία βυθίστηκαν από το 1868 έως
και το 1970- τα περισσότερα από την περίοδο του Β Παγκοσμίου Πολέμου- και
βρίσκονται σε βάθη που κυμαίνονται από 10 έως και 120 μέτρα(GRPRESS,2021).Τα
ναυάγια πολεμικών πλοίων, αεροπλάνων και υποβρυχίων που βυθίστηκαν κατά τις
εχθροπραξίες του Α΄ και Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου αντιμετωπίζονται ως ειδική
ομάδα, καθώς το άνοιγμά τους για καταδύσεις αναψυχής προϋποθέτει την υπογραφή
σχετικής ΚΥΑ του Υπουργείoυ Πολιτισμού και Aθλητισμού με το Υπουργείο
Εθνικής Άμυνας.

Στον παρακάτω πίνακαβλέπουμε 39 πλοία βυθισμένα κατά τη διάρκεια του Β΄

Παγκόσμιου πολέμου (12 ελληνικά, 27 άλλων χωρών), 32 πλοία βυθισμένα από
άλλες αιτίες (11 ελληνικά, 21 άλλων χωρών), 18 πολεμικά αεροσκάφη και 2
υποβρύχια

Επιβατηγά πλοία Περίοδος 1940-45 Υποβρύχια Αεροσκάφη

Ελληνικό επιβατηγό Βρετανικό καλωδιακό πλοίο Γερμανικό ΙταλικόαεροσκάφοςSavoia-
ατμόπλοιο ΠΑΤΡΙΣ RETRIEVER υποβρύχιο Marchetti SM 79 «Sparviero».
U-133.
Ελληνικό ατμόπλοιο Βρετανικό φορτηγό ατμόπλοιο Υποβρύχιο BristolBeaufighter, Πάρος
ΡΟΖΑ ΒΛΑΣΗ. CLAN CUMMING. Περσέας,(H
MS Perseus
–N36),
Κεφαλλονιά
Υπερωκεάνιο Ιταλικό ναρκαλιευτικό R.D.7. Βρετανικό αεροσκάφος
Βρετανικός (HMΗS VickersWellingtonMk.XIIΙ.
Britannic)
Βυθίστηκε την 21η
Νοεμβρίου 1916, από
πρόσκρουση σε νάρκη,
έξω από το λιμάνι της
Κέας. Ανώτατο βάθος
130 μέτρα
Υπερωκεάνιο S/S Ιταλικό φορτηγό ατμόπλοιο BristolBeaufighter, Νάξος.
Burdigala MONROSA.
Βυθίστηκε την 14η
Νοεμβρίου 1916, δυο
περίπου ναυτικά μίλια
63
νοτιοδυτικά του
ακρωτηρίου Άγιος
Νικόλαος της Κέας, από
πρόσκρουση σε νάρκη.
Ανώτατο βάθος 73
μέτρα.
Τροχοφόρο ατμόπλοιο Ελληνικό φορτηγό ατμόπλοιο Junkers 52, Λέρος
ΠΑΤΡΙΣ ΠΕΤΑΛΛΟΙ.
Βυθίστηκε την 23η
Φεβρουαρίου 1868 μετά
από πρόσκρουση σε
ύφαλο στην Κούντουρο
της Κέας. Ανώτατο
βάθος 55 μέτρα.
Επιβατηγό Ιταλικό τορπιλοβόλο Junkers 52, Κέα
ΠΑΝΟΡΜΙΤΗΣ, ALDEBARAN.
Τέλενδος
Βελγικό φορτηγό πλοίο Γερμανικό αποβατικό AradoAr 196, Λέρος
PORTUGAL. LOKFÄHRE.
Βρετανικό επιβατηγό Ιταλικό αντιτορπιλικό Heinkel 111, Λέρος
πλοίο PRINCESS CURTATONE,
ALBERTA.
Ελληνικό επιβατηγό Ελληνικό αντιτορπιλικό ΥΔΡΑ. Γερμανικό αεροπλάνο Arrado
ατμόπλοιο 196, Ηρακλειά|
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΙ
Σ.

Ατμόπλοιο Ελληνικό ναυαγοσωστικό ΜΙΜΗΣ. Martin Baltimore, Ικαρία

MINNEWASKA,
Μαράθι Σούδας
Βρετανικό ατμόπλοιο ΑΓΙΟΣ ΜΑΡΚΟΣ, Σαλαμίνα. Βeaufighter, Σητεία.
HMT MARQUETTE.
Βυθίστηκε από
τορπιλισμό γερμανικού
υποβρυχίου U-35,την
23η Οκτωβρίου 1915,
στον Θερμαϊκό Κόλπο.
Μέγιστο βάθος 80
μέτρα.
Ναυάγιο ΜΥΤΙΛΗΝΗ Ιταλικό τορπιλοβόλο ALTAIR. AradoAr 196.
στον όρμο Κύψας,
Κασσάνδρας.

Επιβατηγό ERMINE, Αντιτορπιλικό «ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ Γερμανικό πολεμικό

ΟΛΓΑ» αεροσκάφος στο Γεράνι
Χανίων

64
Ατμοκίνητο ιστιοφόρο Φορτηγό πλοίο ΒΔ του ακρωτηρίου Γερμανικό αεροσκάφος
M/S ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ, Κοραή, Λέρος. Junkers 52
Ποσείδι Χαλκιδικής Κατέπεσε στον Στρυμονικό
Βυθίστηκε την 24η κόλπο. Μέγιστο Βάθος 60
Μαΐου 1960, στις ακτές μέτρα.
της Χαλκιδικής, κοντά
στο Ποσείδι. Μέγιστο
βάθος 5 μέτρα.
Τουρκικό ναυάγιο στο Αμερικάνικο αποβατηγό στο Λακί Γερμανικό αεροσκάφος
Καλαμίτσι Χαλκιδικής Λέρου Junkers 88 ή Dornier 17
Βυθίστηκε τις δύο Τα στοιχεία ταυτοποίησής σου δεν Κατέπεσε στον Στρυμονικό
πρώτες δεκαετίες του είναι γνωστά, ούτε και οι συνθήκες κόλπο. Μέγιστο βάθος 55
20ου αιώνα. Βάθος 5- βύθισής του. Είναι αμερικανικής μέτρα.
18 μέτρα κατασκευής και προφανώς αποτελεί
τμήμα της βοήθειας του δόγματος
Τρούμαν στην μεταπολεμική
Ελλάδα. Βρίσκεται σε βάθος 40
μέτρων. Πολεμικό πλοίο.
Βρετανικό Λέρος, Γερμανικό αποβατικό JunkersJu 88 στην Κέρκυρα
ναρκαλιευτικό (μάλλον, τύπου.
το HMS BY GEORGE) Βυθίστηκε την 12η Νοεμβρίου 1943,
Βυθίστηκε στον στα ΒΑ της βραχονησίδας
Στρυμονικό κόλπο. Στρογγυλή στη Λέρο κατόπιν
Μέγιστο Βάθος 60 κανονιοβολισμού. Ανώτατο βάθος
μέτρα. 20 μέτρα. Πολεμικό πλοίο

Γερμανικό αποβατικό Ελληνικό φορτηγό ατμόπλοιο JunkersJu 88, Ιθάκη

Kriegsmarine F 898 ΑΡΤΕΜΙΣ ΠΙΤΑ. Κατέπεσε, στο ΝΑ άκρο της
Βυθίστηκε στον Ιθάκης, πλησίον του
Στρυμονικό κόλπο. ακρωτηρίου Αγ. Ιωάννης. Το
Μέγιστο βάθος 47 μέτρα συμβάν κατάρριψης δεν έχει
ταυτοποιηθεί από αρχειακή
έρευνα. Ωστόσο, χρονολογείται
μεταξύ των ετών 1940-1944.
Σώζεται σε τρία αποσπασμένα
μεταξύ τους τμήματα σε βάθη
21, 23 και 35 μέτρα.
Βρετανικό Ισπανικό φορτηγό ατμόπλοιο SAN Junkers 88, Ψαθούρα Βορείων
(υπερωκεάνειο) SS EDUARDO Σποράδων
NORSEMAN, άκρα
Τούζλα
Προσάραξε και
βυθίστηκε το 1916
(ανελκύστηκε μερικώς).
Βάθος 10-16 μέτρα.
Επιταγμένο Εμπορικό Ιταλικό φορτηγό ατμόπλοιο CITTA
Φορτηγό HELENA, DI TRIPOLI.

65
Νέα Μηχανιώνα.
Σώζεται το κύτος και η
υπερκατασκευή του
πλοίου, σε βάθος έως τα
37μ
ΣΑΡΑ, Οθωνοί Γαλλικό επιβατηγό πλοίο
Βυθίστηκε την 2α THEOPHILE GAUTIER.
Φεβρουαρίου 1925.
Μέγιστο βάθος 35
μέτρα.

CARINTHIA V, Ελληνικό φορτηγό ατμόπλοιο

Κεφαλονιά ΣΙΦΝΟΣ.
Yacht που βυθίστηκε το
1971 στο ΝΑ τμήμα της
Κεφαλονιάς. Μέγιστο
βάθος 64 μέτρα.

Βρετανικό τορπιλοβόλο Ιταλική φορτηγίδα, Λακκί Λέρος

HMS CHAMOIS.
Βυθίστηκε στον
Πατραϊκό Κόλπο δύο
ναυτικά μίλια βόρεια
του Άραξου την 26η
Σεπτεμβρίου 1904,
λόγω ατυχήματος που
προκλήθηκε κατά τη
διάρκεια δοκιμών από
αποκόλληση λεπίδας
από την προπέλα του.
Βρίσκεται σε βάθος 54
μέτρων. Πολεμικό
σκάφος.
Ολλανδικό φορτηγό Αγνώστων στοιχείων ναυάγια στην
ατμόπλοιο MARS. Παλαιά Καμμένη, Σαντορίνης.
Βυθίστηκε από
πρόσκρουση σε νάρκη
την 30ή Μαίου 1945
στον Πατραϊκό Κόλπο.
Μέγιστο βάθος 45 μέτρα
Ελληνικό φορτηγό Βουλγαρικό φορτηγό ατμόπλοιο
ατμόπλοιο BALKAN.
ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ.
Βυθίστηκε λόγω
καιρικών συνθηκών την
13η Ιανουαρίου 1921,

66
στον Πατραϊκό Κόλπο.
Μέγιστο βάθος 45
μέτρα.
Νορβηγικό φορτηγό Ελληνικό φορτηγό ατμόπλοιο
ατμόπλοιο SVEN ΚΥΡΙΑΚΗ.
JARL.
Βυθίστηκε από
πρόσκρουση σε νάρκη
την 17η Ιανουαρίου
1948 ,κοντά στις
εκβολές του ποταμού
Εύηνου. Μέγιστο βάθος
42 μέτρα
Μότορσιπ Αυστραλέζικο Αποβατικό Α6 ή
«ΚΑΣΣΑΝΔΡΑ», Ακιό, Α20, Μπάλος
Πλατουράδα
Βυθίστηκε την 28η
Φεβρουαρίου 1973,
στην νήσο Πλατουράδα
ή Ακιό του Νότιου
Ευβοϊκού κατόπιν
προσάραξης στα αβαθή.
Ανώτατο βάθος 28
μέτρα
Γαλλικό ατμόπλοιο Ιταλικό πλοίο τροφοδοσίας
PARANA. PIERRE LUIGI, Σούδα
Βυθίστηκε από
τορπιλισμό του
γερμανικού υποβρυχίου
UC-74, την 24η
Αυγούστου 1917,
πλησίον του Καφηρέα.
Μέγιστο βάθος 75
μέτρα.

Βρετανικό ατμόπλοιο Ιταλική κανονιοφόρος

HELMSTEDT. PELLEGRINO MATTEUCCI
Βυθίστηκε την 22α
Μαρτίου 1880,
νοτιοανατολικά της
νησίδας Μαντίλι στη
Κάρυστο. Μέγιστο
βάθος 70 μέτρα
Ελληνικό ατμόπλοιο SS ARDENA, Κεφαλλονιά
ΚΛΕΙΩ. Επιβατηγό ατμόπλοιο, βυθίστηκε
Βυθίστηκε την 6η στο στενό του Αργοστολίου, την 23η
Ιανουαρίου 1904, στη Οκτωβρίου 1943, κατόπιν

67
βραχονησίδα Δίψα, του πρόσκρουσης σε νάρκη. Μέγιστο
Νότιου Ευβοϊκού, από βάθος 32 μέτρα.
πρόσκρουση στην ακτή
Τσιμεντόπλοιο Ελληνικό φορτηγό ατμόπλοιο
PIONEER I, Λιχάδες ΒΙΒΗ
Εύβοιας
Βυθίστηκε την 8η,
Ιουλίου 1944 κοντά στη
νήσο Αγ. Γεώργιος
Λιχάδων Ευβοίας.
Μέγιστο βάθος 10 μέτρα
Τσιμεντόπλοιο, SS Ελληνικό φορτηγό ατμόπλοιο
CRETELAND, Αγ. ΔΑΡΜΑΣ.
Γεώργιος Εύβοιας
Φορτηγό ατμόπλοιο
(ελληνικής σημαία) που
βυθίστηκε το 1930.
Βάθος 8-13 μέτρα
Γερμανικό ατμόπλοιο Γερμανικό φορτηγό ατμόπλοιο
VOLOS. MARGEURITE.
Βυθίστηκε στον ύφαλο
Λευτέρης (Μαγνησία)
από σφάλμα, την 21η
Φεβρουαρίου 1931.
Μέγιστο βάθος 57 μέτρα
Ελληνικό ναρκαλιευτικό ΝΕΣΤΟΣ.
Βρετανικό ναρκαλιευτικό ΒΥΜS
2077.
Ιταλικό φορτηγό ατμόπλοιο
DELFIN.
Ελληνικό ατμόπλοιο
ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ
Άγνωστο εμπορικό πλοίο, Πρώτη
Μεσσηνίας
Βρετανικό ναρκαλιευτικό H.M.S.
REGULUS (J 327).
Βυθίστηκε την 12η Ιανουαρίου 1945
κατόπιν πρόσκρουσης σε νάρκη στα
Σύβοτα. Μέγιστο βάθος 63 μέτρα.
Πολεμικό Πλοίο
Σλέπι ΧΡΗΣΤΟΣ, Πτελεός
Μαγνησίας
Υπολείμματα μικρού φορτηγό που
βυθίστηκε κατά την διάρκεια του Β’
ΠΠ. Μέγιστο βάθος 22 μέτρα

68
5. ΕΠΙΔΙΚΑ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΛΟΓΟΣ

Ο Καταδυτικός Τουρισμός θεωρείται, από τους εκπροσώπους του πολιτικού και

επιχειρηματικού κόσμου του τουρισμού, ως ένα σημαντικό εργαλείο για την
οικονομία του κράτους και χρειάζεται διαρκή κεντρικό σχεδιασμό και συντονισμό
καθώς και έλεγχο εφαρμογής και βελτίωσης του σχεδιασμού αυτού. Άλλοι φορείς
ωστόσο εγείρουν επιφυλάξεις, ειδικά για ορισμένες ρυθμίσεις που
εμπορευματοποιούν τη δυνατότητα επισκέψεων σε χώρους αρχαιολογικού
ενδιαφέροντος. Στο εν λόγω κεφάλαιο θα αναφερθούν σχόλια διαβούλευσης κατά
άρθρων του Νόμου 4688/2020 καθώς και ο δημόσιος λόγος τοπικών και πολιτικών
φορέων για την τουριστική ενίσχυση της χώρας μέσα από τη σχεδίαση και υλοποίηση
του θεσμού των καταδυτικών πάρκων.

5.1. Ο θετικά διακείμενος δημόσιος λόγος

Με τα άρθρα 3, 4, 5 του Ν. 4688/2020, προβλέπεται η σύσταση, η λειτουργία και οι

αρμοδιότητες ενός νέου μόνιμου, συμβουλευτικού και διυπουργικού οργάνου, του
Συμβουλίου Καταδυτικού Τουρισμού(ΕΣΚΤ)έτσι ώστε ο καταδυτικός τουρισμός να
σχεδιάζεται κεντρικά, με ευρεία ενημέρωση όλων των εμπλεκομένων, να υλοποιείται
αποκεντρωμένα και να παρακολουθείται διαρκώς με μετρήσιμο τρόπο. Σκοπός του
ΕΣΚΤ σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση στο σχέδιο νόμου «Ειδικές μορφές
τουρισμού και διατάξεις για την τουριστική ανάπτυξη» είναι να συνδράμει
συμβουλευτικά τον Υπουργό Τουρισμού για την παρακολούθηση της πορείας και των
εξελίξεων του κλάδου, για τον σχεδιασμό της εθνικής στρατηγικής για την ανάπτυξη
του καταδυτικού τουρισμού, καθώς και για τη δημιουργία ενός εθνικού δικτύου
καταδυτικών αξιοθέατων. Η σύνθεση του ΕΣΚΤ είναι ολιγομελής, ώστε να είναι ένα
ευέλικτο όργανο, με εκπροσώπους μόνον από τα άμεσα εμπλεκόμενα Υπουργεία,
(Τουρισμού, Περιβάλλοντος, Πολιτισμού, Οικονομίας), καθώς και από τον
επαγγελματικό κλάδο των Καταδύσεων. Η δράση του οργάνου είναι εξωστρεφής,
καθώς συνεργάζεται με συναρμόδια Υπουργεία, Περιφέρειες, επαγγελματικούς,
κοινωνικούς, εκπαιδευτικούς φορείς και ιδρύματα, νομικά πρόσωπα και σωματεία,
και άλλες αντίστοιχες υπηρεσίες σε ευρωπαϊκό ή διεθνές επίπεδο.

69
Όπως δήλωσε η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη,
αναφερόμενη στην απελευθέρωση της δυνατότητας επίσκεψης των ναυαγίων:

«Ο βυθός των ελληνικών θαλασσών αποτελεί ενάλια κιβωτό της Ιστορίας μας. Οι
προστατευμένοι υποθαλάσσιοι χώροι, όπου βρίσκονται ναυάγια από τον Β Παγκόσμιο
Πόλεμο, αφηγούνται σελίδες της σύγχρονης ελληνικής Ιστορίας. Ταυτόχρονα,
παρουσιάζουν μια ισχυρή αναπτυξιακή δυναμική, καθώς οι υποβρύχιες περιηγήσεις
αποτελούν μία ειδική, εξαιρετικά ενδιαφέρουσα μορφή τουρισμού που προσελκύει
επισκέπτες υψηλού επιπέδου και εισοδήματος. Τα εγκαίνια του υποθαλάσσιου μουσείου,
στη νησίδα Περιστέρα της Αλοννήσου, τον περασμένο Αύγουστο, και η διεθνής προβολή
την οποία προσέλκυσε, είναι η απόδειξη του έντονου διεθνούς ενδιαφέροντος που έχει
αναπτυχθεί για τον καταδυτικό τουρισμό και τις προοπτικές που ανοίγει. Ο συνδυασμός
των καταδυτικών πάρκων με τους υποθαλάσσιους χώρους που φιλοξενούν και
προστατεύουν ιστορικά ναυάγια είναι μέγα πλεονέκτημα για την Ελλάδα. Οφείλουμε να
το αξιοποιήσουμε, καθώς προσθέτει υπεραξία στον τουρισμό και δημιουργεί
προϋποθέσεις για βιώσιμη ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών».

Ο λόγος της είναι σαφώς θετικά προσκείμενος στις πραγματοποιούμενες αλλαγές και
το «άνοιγμα» σε εμπορευματικές πρακτικές των αρχαιολογικών χώρων. Θετική
άποψη των φορέων της αγοράς για το ΕΣΚΤ εκπροσωπεί και ο λόγος του κ. Γιάννη
Μωραΐτη, ιδιοκτήτη της Καταδυτικής Ακαδημίας Πάραλος και μέλος του
νεοσύστατου Συνδέσμου Καταδυτικών Κέντρων Ελλάδος, ο οποίος αναφέρει σε
δημοσιογραφική ιστοσελίδα (insider.gr) τα εξής:

«Η σύσταση Εθνικού Συμβουλίου αποτελεί ένα πολύ σημαντικό βήμα για την
προώθηση του καταδυτικού τουρισμού, αφού γνωρίζοντας τα προβλήματα του κλάδου
θα μπορεί να επισημαίνει τυχόν ελλείψεις, να δίνει λύσεις σε υπαρκτά προβλήματα και
να προωθεί συστηματικά τα καταδυτικά πλεονεκτήματα της χώρας». .

Η Ευριδίκη Μήλιου (δικηγόρος Λάρισας, μέλος του οικείου Δικηγορικού Συλλόγου,

και Διαπιστευμένη Διαμεσολαβήτρια του Υπουργείου Δικαιοσύνης), εκπροσωπώντας
το νομικό κλάδο δήλωσε στην ημερήσια ηλεκτρονική Travel Daily News:
70
«…μέσω της λειτουργίας του Συμβουλίου Καταδυτικού Τουρισμού επιδιώκεται η
συνολική και πολυεπίπεδη ανάπτυξη του καταδυτικού τουρισμού, μέσω της επίτευξης
συνεργασιών με όλα τα εμπλεκόμενα Υπουργεία, λαμβάνοντας υπόψη τα επαγγελματικά
σωματεία και τους φορείς που δραστηριοποιούνται στον κλάδο του καταδυτικού
τουρισμού και της προβολής του τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό,
προκειμένου η Ελλάδα να διεκδικήσει το κομμάτι που δικαιούται από την πίτα του
καταδυτικού τουρισμού.»

Η σημαντικότητα του ΕΣΚΤ υπογραμμίζεται από τη μη καταβολή μισθού ή

αποζημίωσης στα μέλη για τη συμμετοχή τους στο Συμβούλιο.

Ο θεσμός των καταδυτικών πάρκων προβλέπεται από το 2005 όμως από το δημόσιο
λόγο του δημάρχου του Αποκόρωνα Χανίων Χαράλαμπου Κουκιανάκη και του
δημάρχου Νότιας Κυνουρίας, Χαράλαμπου Λυσικάτου, διαφαίνεται ότι η
αδειοδότηση ενός καταδυτικού πάρκου ήταν ένας μακρύς δρόμος 5-6 χρόνων
πολύτιμων για την οικονομική ευημερία του τόπου. Ο νέος νόμος ο Ν.4688/2020
θεωρείται ότι δίνει τη δυνατότητα να απλοποιηθούν οι διαδικασίες οριοθέτησης και
δημιουργίας καταδυτικών πάρκων εισάγοντας ρυθμίσεις άρσης των γραφειοκρατικών
εμποδίων. Λόγω της υπεραλίευσης και της μικρής βιοποικιλότητας των ελληνικών
θαλασσών το περιβάλλον του ελληνικού βυθού αξιολογείται ότι πρέπει να γίνει πιο
ελκυστικό για να μπορεί να ανταγωνιστεί τους καταδυτικούς προορισμούς ξένων
κρατών όπως της Ισπανίας, της Αιγύπτου ακόμα και της Τουρκίας. Η πόντιση πλοίων
ή τεχνητών υφάλων νοείται έτσι ως μια αξιόλογη λύση στο παραπάνω «πρόβλημα»
μετατρέποντας τα καταδυτικά πάρκα σε ενδιαφέροντες τουριστικούς προορισμούς.
Έτσι αυξάνεται η τουριστική κίνηση, η οικονομική ανάκαμψη και οι ευκαιρίες για
επαγγελματική ενασχόληση. Επομένως, ένα βασικό επιχείρημα το οποίο
αναπτύσσεται στο δημόσιο λόγο αποτυπώνει την ανάγκη ευρέσεως νέων τουριστικών
προϊόντων, όπως είναι τα καταδυτικά πάρκα, και η ανάγκη στήριξης νέων τοπικών
μοντέλων ανάπτυξης του τουρισμού τα οποία προωθούνται μέσα από την πολιτική
συνεργασίας του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα με τις τοπικές αρχές.

71
Στηριζόμενος σε αυτό το νέο πλαίσιο προώθησης του τουρισμού από την πολιτεία ο
καταδυτικός τουρισμός θεωρείται ότι θα μπορούσε να γίνει πηγή εισοδήματος και
σημαντικός τομέας απασχόλησης σε αρκετές παραθαλάσσιες περιοχές της Ελλάδας.

Σε συνέντευξη που έδωσε ο δήμαρχος του Αποκόρωνα Χανίων Χαράλαμπος

Κουκιανάκης στην εφημερίδα « Καθημερινή» αναφέρει, κινούμενος στην ίδια
κατεύθυνση:

«Το πρώτο πάρκο στη χώρα μας εγκρίθηκε στην περιοχή Ομπρός Γιαλός του
Αποκόρωνα και έχει έκταση 60 στρεμμάτων. Το παλεύουμε από το 2014, χρειάστηκαν
46 αδειοδοτήσεις. Επιτέλους η προσπάθειά μας τελεσφόρησε και αποκτήσαμε το πρώτο
καταδυτικό πάρκο στην Ελλάδα. Τώρα βέβαια ανοίγει ο δρόμος της υλοποίησης, που
είναι μακρύς. Ελπίζουμε ότι στα τέλη του 2022 το πάρκο θα είναι γεγονός. Έχουμε ήδη
συνάψει συμφωνίες με το υπουργείο Εθνικής Άμυνας, που θα μας δώσει δύο
παροπλισμένα σκάφη, ένα 42 μέτρων ξύλινο και ένα 25 μέτρων σιδερένιο για να τα
ποντίσουμε. Επίσης συμφωνήσαμε με το ΕΛΚΕΘΕ για την πόντιση 38 τεχνητών
υφάλων διαστάσεων έως 5Χ6, για να δημιουργήσουμε εστίες για τα ψάρια. Το
καταδυτικό πάρκο, μαζί με το δίκτυο μονοπατιών 120 χλμ. που δημιουργούμε αυτή την
περίοδο θα δημιουργήσουν ιδανικές συνθήκες για την ανάπτυξη του εναλλακτικού
τουρισμού στην περιοχή μας. Υπολογίζεται ότι οι λάτρεις του καταδυτικού τουρισμού
στην Ευρώπη είναι 5 εκατομμύρια. Μέχρι σήμερα όλοι αυτοί πήγαιναν σε άλλες χώρες
για την αγαπημένη τους ασχολία. Ελπίζουμε ότι σύντομα η Ελλάδα θα καταφέρει να
προσελκύσει ένα κομμάτι αυτού του τουρισμού».

Για το δεύτερο πάρκο, στην περιοχή του Τυρού Αρκαδίας, το οποίο θα καταλαμβάνει
έκταση 1.700 στρεμμάτων από το Ακρωτήριο Τρίκερι έως το μέσο της παραλίας
Τηγάνι, ο δήμαρχος Νότιας Κυνουρίας, Χαράλαμπος Λυσικάτος αναφέρει τα εξής:

«Χρειάστηκε 4-5 χρόνια γραφειοκρατίας, αλλά τα καταφέραμε. Θέλουμε το καταδυτικό

πάρκο, σε συνδυασμό με το ήδη επιτυχημένο πεδίο αναρρίχησης στο Λεωνίδιο, να
δημιουργήσει έναν πόλο εναλλακτικού τουρισμού. Παράλληλα όμως το πάρκο θα
βοηθήσει και το θαλάσσιο οικοσύστημα: εντός της έκτασής του απαγορεύεται η αλιεία,
ενώ με τους υφάλους που σκεφτόμαστε να ποντίσουμε θα δημιουργηθούν φιλόξενες
72
συνθήκες για την αύξηση των ψαριών. Ο δήμος θέλει να προχωρήσει άμεσα στη
σήμανση του πάρκου, με αγκυροβόλια και πλωτούς φωτοσημαντήρες, ενώ εξετάζει
παράλληλα τι έργα μπορούν να γίνουν για να αποκτήσει ο βυθός μεγαλύτερο
ενδιαφέρον. Μερικοί πιστεύουν ότι πρέπει να ποντίσουμε αγάλματα, εγώ προσωπικά το
βρίσκω λίγο… κιτς. Πιθανά θα ποντίσουμε κάποιο πλοιάριο. Πάντως δεν θέλουμε να
κινηθούμε βιαστικά – άλλωστε υπάρχουν ήδη κάποια ενδιαφέροντα σημεία στον βυθό,
όπως βαγονέτα και απομεινάρια από τα εγκαταλελειμμένα μεταλλεία βαρύτη που
βρίσκονται στην ξηρά. Θα θέλαμε να επενδύσουμε στην εκπαίδευση νέων δυτών, όσο
και στην αναψυχή.»

Ένα άλλο ζήτημα, το οποίο φαίνεται να έχει διατυπωθεί ήδη από τη δεκαετία του
1990, αφορά στο ζήτημα για την τουριστική πολιτική στην Ελλάδα συνδέεται άμεσα
με την ανάγκη προστασίας του περιβάλλοντος σε συνάρτηση με την αειφορία και τα
σημαντικά ζητήματα πολιτικής που προέκυψαν και που αφορούν στην επιλογή
κατάλληλων «επιστημονικών εργαλείων και μεθόδων» για τον έλεγχο της πορείας της
τουριστικής ανάπτυξης. Χαρακτηριστική ως προς αυτό είναι η συνέντευξη που
παράθεσε ο Δημήτρης Μαρκάτος, (δικηγόρος, εκ των συντακτών του ν. 3409/2005
για τις καταδύσεις αναψυχής και του ελληνικού χωροταξικού σχεδίου για τον
καταδυτικό τουρισμό), στο «Ράδιο Αρμονία 103,20 FM» της Σάμου (14-9-2012
13:30 μμ) στην ερώτηση για το πότε διατύπωσε για πρώτη φορά την ιδέα για τα
καταδυτικά πάρκα και με ποιες φράσεις θα ήθελε να εκφράσει την άποψή του για τα
καταδυτικά πάρκα αναφέρθηκε σε παλαιότερη τοποθέτησή του:

«Το φθινόπωρο του 1987 σε άρθρο μου στο περιοδικό Υποβρύχιος Κόσμος, που
έβγαινε τότε, οπότε βλέποντας σαν ψαροτουφεκάς τα ψάρια να λιγοστεύουν, κατάλαβα,
ότι δεν μπορούμε πια να θερίζουμε χωρίς να σπέρνουμε. Υπάρχουν δύο φράσεις, που
μπορούν να εκφράσουν άμεσα το θέμα στο σύνολό του. Η μία είναι: «Πουλήστε τα
ψάρια ζωντανά». Είναι κυριολεκτικά ο ορισμός της αειφορίας για την θάλασσα. Αντί
να σκοτώσουμε σε ένα λεπτό έναν ροφό 20 κιλών, που κάνει 20 χρόνια για να
μεγαλώσει, είναι καλύτερα να τον προστατεύουμε και να τον πουλάμε χιλιάδες φορές
ζωντανό στους υποβρύχιους επισκέπτες μας. Η δεύτερη φράση είναι αυτή που πιστεύω
και επαναλαμβάνω επί χρόνια, και την οποία σας ανέφερε και ο κ. Κ. Γαγλίας: ‘Η
Ελλάδα μπορεί και πρέπει να γίνει η Καραϊβική της Ευρώπης’».
73
Επανέρχεται και πάλι το θέμα της υπεραλίευσης η οποία έχει θεωρείται ότι έχει
συμβάλει στη μείωση κατά πολύ της ιχθυοπανίδας αλλά και έχει καταστρέψει τα
λιβάδια της Ποσειδωνίας, με τα συρόμενα ή άλλα εργαλεία (βιντζότρατα,
μηχανότρατα, γρι-γρι), και την ανεξέλεγκτη αγκυροβολία σκαφών (Σαλωμίδη, 2012),
που θα μπορούσαν να αυξήσουν τον πληθυσμό των έμβιων θαλάσσιων οργανισμών.
Σύμφωνα με αυτή την οπτική, τα τεχνητά αξιοθέατα θα μπορούσαν να λειτουργήσουν
θετικά στην αναβάθμιση του οικοσυστήματος προσφέροντας καταφύγιο για διατροφή
και αναπαραγωγή για πολλά είδη ψαριών και να συμβάλλουν στην αειφόρο ανάπτυξη
της περιοχής. Έτσι τα καταδυτικά πάρκα μπορούν να αποτελέσουν πηγή ζωής για το
θαλάσσιο περιβάλλον και κατ’ επέκταση στην ανθρώπινη βιωσιμότητα.

Οι τοποθετήσεις αυτές συμφωνούν με την άποψη αρκετών οικονομολόγων ο

τουρισμός κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης, θα μπορούσε να αποτελέσει
σημαντικό παράγοντα περιφερειακής ανάπτυξης κυρίως σε περιοχές που υστερούν σε
άλλες παραγωγικές δυνατότητες (γεωργία, βιομηχανία κ.ά.), διαθέτουν ωστόσο
αξιόλογους τουριστικούς πόρους. Η κρατική αξιοποίηση μνημείων και χώρων
πολιτισμού θα μπορούσε να λάβει χώρα εκεί που οι τουρίστες εκδηλώνουν το
πολιτιστικό ενδιαφέρον τους. Νέες μορφές τουρισμού όπως ο καταδυτικός τουρισμός
και νέα τουριστικά προϊόντα όπως τα καταδυτικά πάρκα θεωρείται ότι μπορούν να
φέρουν οικονομική αναζωογόνηση όχι μόνο με την δημιουργία νέων θέσεων
εργασίας αλλά και με την επέκταση της τουριστικής σεζόν σε όλο το έτος.

Η άποψη αυτή διατυπώνεται με ενθουσιασμό από τον περιφερειάρχη Θεσσαλίας

Κώστα Αγοραστό, για τον οποίο η ανάδειξη των θησαυρών του αρχαίου ναυαγίου
υπήρξε ένα όνειρο ετών:

«Ανεβάζουμε την Ελλάδα πιο ψηλά στην πιο δύσκολη στιγμή. Στη δυσκολότερη στιγμή
εμείς δεν παραδινόμαστε, δεν σηκώσαμε τα χέρια ψηλά όπως κάνουν ορισμένοι και
κλαίνε πάνω από τις στάχτες. Δώσαμε και δίνουμε καθημερινή μάχη για να μπορέσουμε
να σηκώσουμε την Ελλάδα, τη Θεσσαλία, τις Σποράδες, τον τουρισμό μας πιο ψηλά.
Είναι ένα εργαλείο τουρισμού. Ευχαριστώ την υπουργό Λίνα Μενδώνη που
ενστερνίστηκε, το είδε, το αγκάλιασε και το έκανε πράξη. Γιατί τόσα χρόνια δεν γινόταν
74
πράξη. Ευχαριστώ την Ελπίδα Χατζηδάκη που ήταν η πρώτη που το ανάσκαψε.
Συνεχίζουμε και σε συνεργασία με την υπουργό αξιοποιούμε άλλα τέσσερα ναυάγια που
έχουν εντοπιστεί στην περιοχή και έχουν περάσει από το ΚΑΣ και προχωρά η
διαδικασία να γίνουν επισκέψιμα. Η Αλόννησος, η Θεσσαλία και η Ελλάδα αποδίδουν
στην ανθρωπότητα τον ‘Παρθενώνα των υποβρυχίων Μουσείων’. Το ναυάγιο της
Περιστέρας είναι από άποψη μοναδικότητας ισάξιο με τον Παρθενώνα γιατί είναι το
αρχαιότερο ναυάγιο που μπορεί να καταδυθεί άνθρωπος στον πλανήτη. Εδώ ενώνουμε
δυνάμεις, κερδίζουμε με πράξεις. Και ενώσαμε τις δυνάμεις μας όλοι. Αυτό είναι ένα
μήνυμα προς όλους: Να ξέρουν να συνεργάζονται, να αγαπούν τα πράγματα με τα οποία
ασχολούνται, να τα πιστεύουν, να βάζουν στόχους και να τους πετυχαίνουν. Εμείς
πήραμε τα ναυάγια τα αναδείξαμε και τα αναδεικνύουμε, αναβαθμίζουμε τον τουρισμό,
τον πολιτισμό και τους ανθρώπους. Γιατί εδώ δουλεύουν άνθρωποι. Φέρνουμε το
μέλλον στο παρόν, προδιαγράφουμε το μέλλον. Τίποτα δεν είναι ακατόρθωτο.
Χρειάζεται συνεργασία και ένωση δυνάμεων».

Είναι αρκετές οι φορές όπου ένα γεγονός για να έχει την ανάλογη προσοχή από το
ευρύ κοινό χρειάζεται να προβληθεί και να πάρει αξία μέσα από μία διασημότητα
(π.χ. γνωστό ηθοποιό ή τραγουδιστή ή μοντέλο ή δημόσιο πρόσωπο). Αυτή η
προβολή στηρίζεται στο γεγονός ότι το οικείο πρόσωπο π.χ. ενός καλλιτέχνη καθιστά
με τη συμμετοχή του μία εκδήλωση πιο ενδιαφέρουσα και προκλητική. Στην
περίπτωση της Αλοννήσου ο Σάκης Ρουβάς (δημοφιλής τραγουδιστής) που έκοψε την
κορδέλα στα εγκαίνια του υποβρύχιου μουσείου μαζί με τον περιφερειάρχη
Θεσσαλίας Κώστα Αγοραστό, προκάλεσε το ενδιαφέρον σε πολλούς «fan» του για να
παρακολουθήσουν ή ακόμα και να επισκεφτούν το υποβρύχιο μουσείο και να
εντυπωσιαστούν από το θέαμά του. Ο Σάκης Ρουβάς ενθουσιασμένος από το ναυάγιο
ανέφερε τα εξής:

«Είχα τη μεγάλη χαρά και την τιμή να καταδυθώ στο πρώτο επισκέψιμο ναυάγιο της
χώρας στα ανοιχτά της Αλοννήσου, έπειτα από πρόσκληση του περιφερειάρχη
Θεσσαλίας, Κώστα Αγοραστού. Πρόκειται για μια σπουδαία εμπειρία καθώς το ναυάγιο
της Περιστέρας, με τους 4.000 αμφορείς, είναι το αρχαιότερο ναυάγιο στον κόσμο,
χαρακτηρίζεται από άποψη μοναδικότητας ως ο “Παρθενώνας των ναυαγίων”, ενώ
καθιερώνει, πλέον, τη χώρα μας στο ‘χάρτη’ του παγκόσμιου καταδυτικού τουρισμού.
75
Συγχαρητήρια στο υπουργείο Πολιτισμού, στην Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων, καθώς
και στην περιφέρεια Θεσσαλίας και σε όσους συνέβαλαν στην πραγματοποίηση αυτού
του σημαντικού έργου».

Το διεθνές τηλεοπτικό δίκτυο της DeutscheWelle δημιούργησε ένα αφιέρωμα για το

Υποβρύχιο Μουσείο στην Αλόννησο σε συνεννόηση με τον δήμο Αλοννήσου,
αποτυπώνοντας την εμπειρία, μέσα από τη ματιά μίας οικογένειας Γάλλων
αυτοδυτών οι οποίοι δήλωσαν τα εξής:

«Έχουμε βουτήξει παντού στον κόσμο, στην Αμερική, την Ασία και την Ευρώπη. Εδώ
όμως ζεις κάτι μοναδικό, βιώνεις την ιστορία χιλιάδων ετών!»

Όπως αναφέρεται και στο video, στην ομάδα συμμετείχε και ο δήμαρχος της
Αλοννήσου, Πέτρος Βαφίνης ο οποίος προτιμά να καταδύεται συχνά με τουρίστες,
προκειμένου να αφουγκράζεται τις εντυπώσεις των επισκεπτών. Όπως
χαρακτηριστικά αναφέρει:

«Ξεκίνησα μαθήματα κατάδυσης λόγω του ναυαγίου και τελικά ο βυθός με κέρδισε για
πάντα! Το ναυάγιο της Περιστέρας αποτελεί έναν πόλος έλξης για κάθε λάτρη της
κατάδυσης παγκοσμίως. Ως κάτοικος της Αλοννήσου λοιπόν, θεωρούσα αδιανόητο να
έχω δίπλα μου ένα μοναδικό θησαυρό του κόσμου και να μην μπορώ να τον επισκεφτώ,
ανά πάσα στιγμή. Κάθε κατάδυση είναι σαν να βουτάω για πρώτη φορά, καθώς
ανακαλύπτω κάτι νέο».

5.2. Αντιρρήσεις και σκεπτικισμοί

Ο καταδυτικός τουρισμός αποτελεί έναν ταχύτατα αναπτυσσόμενο τομέα σε

παγκόσμια κλίμακα, πηγή όχι μόνο πολιτικής παρέμβασης αλλά και οικονομικής
συναλλαγής (Νικολακάκης, 2017). Τα συμφέροντα της αγοράς και των παρόχων
υπηρεσιών των καταδυτικών κέντρων θίγονται πολλές φορές από το θεσμικό πλαίσιο
είτε από συγκεκριμένα άρθρα είτε από την παράληψή τους και αυτό διατυπώνει και ο
Σύνδεσμος Καταδυτικών Κέντρων Ελλάδας (ΣΥ.ΚΑ.Κ.ΕΛ.) σχολιάζοντας το άρθρο
7 « Επισκέψιμοι ενάλιοι αρχαιολογικοί χώροι»:

76
«Ωστόσο θα πρέπει να προστεθεί παράγραφος 6 η οποία θα μπορεί να δίνει τη
δυνατότητα στους επισκέπτες να φωτογραφίζουν ή να βιντεοσκοπούν τους χώρους
αυτούς ατελώς με ερασιτεχνικό εξοπλισμό. Στην υπάρχουσα
νομοθεσία,ΥΠΠΟΤ/ΔΟΕΠΥ/ΤΟΠΥΝΣ/126463/28-12-2011 Κ.Υ.Α (ΦΕΚ3046/Β'/30-
122011) δεν είναι σαφής η δυνατότητα φωτογράφισης ή βιντεοσκόπηση ςυποβρυχίως
στους εν λόγω χώρους με αποτέλεσμα να απαιτούνται υπέρογκα ποσά σε ημερήσια
βάση από τους δύτες. Αυτό είναι αποτρεπτικό, για την προσέλκυση δυτών, καθώς και
για την ανάπτυξη και προβολή των αξιοθέατων καταδυτικού τουρισμού. Για το λόγο
αυτό ζητούμε να προστεθεί η ακόλουθη παράγραφος 5 στο Κεφάλαιο Β’ Αξιοθέατα
καταδυτικού Τουρισμού:5. Η φωτογράφηση και η βιντεοσκόπηση σε αρχαιολογικούς
χώρους, σε ιστορικούς τόπους, σε αρχαιολογικούς υποθαλάσσιους χώρους,
υποθαλάσσιους ιστορικούς τόπους, μουσεία και μνημεία, χωρίς επαγγελματικό
εξοπλισμό πραγματοποιείται ατελώς. Επίσης όσον αφορά στην επαγγελματική
υποβρύχια λήψη τα ποσά που απαιτούνται ανέρχονται στα 800 ευρώ, ενώ αντίστοιχα
στη ξηρά τα ποσά είναι 200 ευρώ ημερησίως καιανά χώρο. Ζητούμε το ποσό που
απαιτείται για υποβρύχιες λήξεις επαγγελματικής χρήσης να εξισωθεί στο ποσό των 200
ευρώ που αντιστοιχεί στην ξηρά.».

Ένα άλλο επίσης πρόβλημα που αφορά στο νόμο 4688/2020 που δημοσιεύθηκε στο
ΦΕΚ 101/Α/24-5-2020 με τίτλο: «Ειδικές μορφές τουρισμού και διατάξεις για την
τουριστική ανάπτυξη» αφορά στην ασφάλεια. Με το νόμο αυτό καθορίστηκε το
νομοθετικό πλαίσιο για την ανάπτυξη, ανάδειξη και προώθηση του καταδυτικού
τουρισμού στην Ελλάδα. Εάν όμως μια βασική παράμετρος για την ανάδειξη του
καταδυτικού τουρισμού αποτελεί η ασφάλεια που μπορεί να εξασφαλίσει η Ελλάδα
στους αυτοδύτες-τουρίστες. Σύμφωνα με αυτή την οπτική, το πλήθος και η
γεωγραφική κατανομή των δομών που μπορούν να τους προσφέρουν εξειδικευμένες
υπηρεσίες υγείας σε περίπτωση ατυχήματος, είναι βασικό στοιχείο για την ανάπτυξη
του καταδυτικού τουρισμού.
Στην αιτιολογική έκθεση για την δημιουργία νομοθετικού πλαισίου για τις
καταδύσεις αναψυχής του Ν.3409/2005 (ΦΕΚ 273 Α’ «Καταδύσεις Αναψυχής και
άλλες Διατάξεις») και ειδικά στο Άρθρο 14 αναφερόταν ότι: «Η επιδιωκόμενη
ρύθμιση αποσκοπεί στην δημιουργία τμημάτων υπερβαρικήςιατρικής σε Περιφερειακά

77
και Γενικά Νοσοκομεία της χώρας, ώστε να αντιμετωπίζονται το ταχύτερο κρούσματα
προσβολής προσώπων από την νόσο των δυτών». Το σχετικό άρθρο έχει ως εξής:

«Άρθρο 14
Ίδρυση τμημάτων υπερβαρικής ιατρικής
1. Με κοινή απόφαση των Υπουργών Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και
Εμπορικής Ναυτιλίας, ορίζονταιτα Περιφερειακά και τα Γενικά Νομαρχιακά
Νοσοκομείατης Χώρας, στα οποία ιδρύονται τμήματα υπερβαρικής ιατρικής.
2. Με απόφαση του Υπουργού Υγείας και ΚοινωνικήςΑλληλεγγύης, ρυθμίζονται τα
θέματα που σχετίζονταιμε τον εφοδιασμό των τμημάτων της προηγούμενηςπαραγράφου,
με τους θαλάμους αποσυμπίεσης, τοναπαραίτητο υλικοτεχνικό εξοπλισμό, τη στελέχωση
καιεκπαίδευση του απαραίτητου ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού, καθώς και
κάθε άλλο σχετικό θέμα.»

Η ανυπαρξία τέτοιων τμημάτων ή η ύπαρξή τους σε διάσπαρτα μέρη της χώρας,

θεωρήθηκε ότι αποτελεί σοβαρή έλλειψη και αποβαίνει αιτία θανάτου ή σοβαρής
βλάβης της υγείας προσώπων που προσβάλλονται από την νόσο, αν δεν καθίσταται
έγκαιρη η διακομιδή τους σε ιατρικά τμήματα ικανά να αντιμετωπίσουν τα
περιστατικά.

Για να καλύψει ο νόμος την ανάγκη του ανθρώπου που ασχολείται με τις καταδύσεις
είτε ερασιτεχνικά είτε επαγγελματικά για ασφάλεια και ιατρική περίθαλψη σε
περίπτωση ανάγκης, υποχρεώνει τον παροχέα Καταδυτικών Υπηρεσιών Αναψυχής να
καλύπτει την αστική του ευθύνη προς τους καταδυόμενους με το άρθρο 12 του ν.
3409/2005 (Α΄ 273):

«Ο Παροχέας Καταδυτικών Υπηρεσιών Αναψυχής καλύπτει υποχρεωτικά την αστική

του ευθύνη με ασφάλιση σε ασφαλιστική επιχείρηση ή διεθνώς αναγνωρισμένο
αλληλασφαλιστικό συνεταιρισμό που εδρεύει σε κράτος–μέλος της Ευρωπαϊκής
Ένωσης, καθώς και την αστική ευθύνη των εκπαιδευτών και των προστηθέντων
αυτού έναντι των προσώπων στα οποία παρέχει υπηρεσίες, καθώς και έναντι τρίτων
για θάνατο ή σωματικές τους βλάβες».

78
Το κατώτερο ασφαλιστικό ποσό καθορίζεται κάθε φορά με αποφάσεις του Υπουργού
Ανάπτυξης κατάτις διατάξεις της παραγράφου 5 του άρθρου 6 του κ.ν. 489/ 1979
(ΦΕΚ 331 Α΄).

Η κ. Σενή Μαρία Διαχειρίστρια και Εκπρόσωπος του EURO DIVING TRADING,

στη δημόσια ηλεκτρονική διαβούλευση για το προτεινόμενο σχέδιο νόμου «Ειδικές
μορφές τουρισμού και διατάξεις για την τουριστική ανάπτυξη» του Νόμου
4688/2020 σχολιάζει:

«Η απαιτούμενη λοιπόν υγειονομική ασφάλεια των δυτών-επισκεπτών επιτυγχάνεται με

την ύπαρξη κατάλληλου αριθμού Τμημάτων Υπερβαρικής Ιατρικής στα οποία μπορούν
να αντιμετωπίζονται τα κρούσματα προσβολής από την νόσο των δυτών και τα οποία οι
δύτες, που προσβάλλονται, θα πρέπει να μπορούν να προσεγγίσουν, για να λάβουν
θεραπεία, σε σύντομο χρονικό διάστημα, δεδομένου ότι η μη άμεση θεραπευτική
αντιμετώπιση μπορεί να έχει ολέθριες συνέπειες για την υγεία του δύτη.
Στην Ελλάδα υπάρχουν συνολικά τέσσερις (4) εν ενεργεία δημόσιες δομές/τμήματα
Υπερβαρικής Ιατρικής (Γενικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης «Άγιος Παύλος» – Γενικό
Νοσοκομείο/Κ.Υ. Καλύμνου «Το Βουβάλειο» – Ναυτικό Νοσοκομείο Αθηνών –
Ναυτικό Νοσοκομείο Κρήτης) όταν σε ανταγωνιστικές τουριστικά χώρες ο αριθμός
είναι πολύ μεγαλύτερος π.χ. Ιταλία 120 και Τουρκία (μόνο στα παράλια) 20.
Οι ανωτέρω αριθμοί καταδεικνύουν με σαφή τρόπο αφενός το συγκριτικό πλεονέκτημα
των ανταγωνιστριών χωρών έναντι της χώρας μας και αφετέρου έναν ιδιαίτερα
ανασταλτικό παράγοντα για την επιδιωκόμενη ανάπτυξη του καταδυτικού τουρισμού
στην Ελλάδα. Παρά όμως την σχετική επισήμανση για την έλλειψη Τμημάτων
Υπερβαρικής Ιατρικής στην αιτιολογική έκθεση του Ν. 3409/2005 αλλά και την
μετέπειτα διάταξη του Άρθρου 14 («Ίδρυση Τμημάτων Υπερβαρικής Ιατρικής») του
ιδίου νόμου μέχρι και σήμερα ο αριθμός των Τμημάτων Υπερβαρικής Ιατρικής στις
δημόσιες δομές παραμένει στα τέσσερα (4) όσα ακριβώς υπήρχαν και το 2005 όταν
διαπιστώθηκε η συγκεκριμένη έλλειψη. Επιπρόσθετα λόγω του γεγονότος ότι στο
συγκεκριμένο άρθρο (14) του Ν. 3409/2005 μνημονεύονταν μόνο δημόσιες δομές
(Περιφερειακά και Γενικά Νοσοκομεία της χώρας) και δεν γινόταν καμία αναφορά σε
ιδιωτικές, εμμέσως πλην όμως σαφώς αποκλείσθηκε η νόμιμη λειτουργία ιδιωτικών
φορέων παροχής υπηρεσιών Υπερβαρικής Ιατρικής. Από τα ανωτέρω καθίσταται σαφές

79
ότι η παροχή των συγκεκριμένων υπηρεσιών και επακόλουθα της απαιτούμενης
υγειονομικής ασφάλειας στον μεγάλο αριθμό δυτών που θα θελήσουν να επισκεφθούν
την χώρα μας θα μπορούσε – όχι μόνο αδαπάνως αλλά και με ωφέλεια για τον Κρατικό
προϋπολογισμό – να καλυφθεί από ιδιωτικούς φορείς. Οι ιδιωτικοί φορείς αντίστοιχα,
με την δραστηριοποίηση τους, θα μπορούσαν να συνδράμουν και να επαυξήσουν το
έργο των υφιστάμενων μονάδων του δημόσιου και ευρύτερου δημόσιου τομέα, με την
προϋπόθεση όμως ότι θα αρθεί άμεσα ο, άνευ ουσιαστικού λόγου, αποκλεισμός τους.
Για το λόγο αυτό κρίναμε σκόπιμο αφενός να επισημάνουμε την έλλειψη αυτή και
αφετέρου να προτείνουμε να προστεθεί σχετική διάταξη η οποία θα επιτρέπει την
νόμιμη λειτουργία ιδιωτικών φορέων παροχής υπηρεσιών Υπερβαρικής Ιατρικής
προκειμένου να μπορέσουν να δημιουργηθούν δομές σε διάσπαρτα μέρη της χώρας για
την καλύτερη κάλυψη των αναγκών των δυτών επισκεπτών. Πιστεύουμε λοιπόν ότι
αφού ληφθεί και η κατάλληλη μέριμνα για την υγειονομική ασφάλεια των δυτών-
επισκεπτών θα έχει ολοκληρωθεί το απαιτούμενο θεσμικό πλαίσιο για να αναδειχθεί η
Ελλάδα ως ένας από τους κορυφαίους, παγκοσμίως, προορισμούς στην παροχή
υπηρεσιών καταδυτικού τουρισμού.»

Εκτός από το ζήτημα της ασφάλειας, αντιδράσεις προκάλεσε στην καταδυτική

κοινότητα και το άρθρο 8 του Νόμου 4688/2020 περί «νεότερων ναυαγίων», του
σχεδίου νόμου για τον καταδυτικό τουρισμό, που τέθηκε σε διαβούλευση μέχρι και
τις 9 Μαρτίου 2020, από το Υπουργείο Τουρισμού (Κισσάβου, 2020).

Στην παράγραφος 1 του νομοσχεδίου αναφέρονταν ότι:

«Στα ναυάγια πλοίων και αεροσκαφών, που έχουν βυθισθεί προ των τελευταίων
πενήντα ετών, επιτρέπεται αποκλειστικά και μόνο η καθοδηγούμενη από παρόχους
καταδυτικών υπηρεσιών αναψυχής ελεύθερη ή αυτόνομη κατάδυση ή περιήγηση
επιφανείας και παρατήρηση του βυθού με μάσκα και αναπνευστήρα (snorkeling),
καθώς και η παρατήρηση του βυθού με πλοία διαφανούς πυθμένα ή άλλα μέσα
παρατήρησης του βυθού».

80
Είναι το άρθρο του νομοσχεδίου που έχει συγκεντρώσει δεκάδες σχόλια
υπογεγραμμένα από επαγγελματίες εκπαιδευτές κατάδυσης και περισσότερο
ερασιτέχνες αυτόνομους δύτες, οι οποίοι ναι μεν χαιρετίζουν την προσπάθεια
ανάπτυξης του καταδυτικού τουρισμού, αλλά καταθέτουν και τις ενστάσεις τους. Ένα
τέτοιο χαρακτηριστικό παράδειγμα συνιστά το παρακάτω σχόλιο:

«Οι Πιστοποιήσεις οι οποίες έχουμε λάβει από τους αναγνωρισμένους παρόχους

εκπαίδευσης και οι οποίες αναγνωρίζονται από το ελληνικό κράτος ορίζονται ως
‘αυτόνομος δύτης’ και όχι ως ‘Συνοδευόμενος δύτης’. Οι εκπαιδεύσεις αυτές και
ειδικότερα όταν πρόκειται για μεγάλα βάθη πέραν των ορίων της κατάδυσης αναψυχής
και πέραν των ορίων των 100 μ. μας έχουν στοιχίσει σε χρόνο και σε χρήμα πολύ
μεγάλα ποσά, τα οποία έχουμε δώσει με ανιδιοτέλεια για τη μεγάλη μας αγάπη στο υγρό
στοιχείο. Με την ίδια ανιδιοτέλεια και αγάπη καταδυόμαστε σε αυτά τα μεγάλα βάθη για
να φέρουμε εικόνες και ήχο στην επιφάνεια και να παρουσιάσουμε στον πολύ κόσμο τα
καλά κρυμμένα μυστικά του υποθαλάσσιου πλούτου μας. Αυτές οι εικόνες είναι που
πηγαίνουν στο εξωτερικό και κάνουν τον καταδυτικό τουρισμό της χώρας μας
ελκυστικό προϊόν. Η αλήθεια λοιπόν είναι ότι δεν αντιλαμβάνομαι το πνεύμα του
Νομοθέτη όταν τεκμηριωμένα και αποδεδειγμένα το σύνολο των ναυαγίων μας που
αποτελούν ‘Μνημεία της ενάλιας πολιτιστικής κληρονομιάς μας’, σύμφωνα με τον
ισχύων νόμο έχουν ταυτοποιηθεί από ερασιτέχνες αυτοδύτες, οι οποίοι όχι μόνο τα
ανακάλυψαν αλλά και τα παρουσίασαν στο ευρύ κοινό χωρίς κάποιο χρηματικό
αντάλλαγμα. Δεν αντιλαμβάνομαι πώς το κράτος μονίμως είναι δεκτικό στο να ζητάει
την αφιλοκερδή συμμετοχή των ερασιτεχνών δυτών όταν και όποτε την χρειάζεται και
από την άλλη να βάζει αναχώματα σε αυτούς και να εξυπηρετεί ιδιωτικά συμφέροντα.
Οι πάροχοι τι υποχρεώσεις αναλαμβάνουν απέναντι στην Πολιτεία για την Πολιτιστική
κληρονομιά την οποία τους παραχωρεί; (Συντήρηση, ανάδειξη, μέτρα ασφαλείας, νέες
εξερευνητικές αποστολές χωρίς χρηματικό όφελος και με επένδυση δικών τους
κεφαλαίων;)».

Παρακάτω αναφέρονται μερικά σχόλια διαβούλευσης κατά άρθρο του Νόμου

4688/2020, τα οποία αναπτύσσουν ανάλογους προβληματισμούς ως προς τη σχέση
πολιτείας, επαγγελματιών και ερασιτεχνών.

81
Όσον αφορά στο άρθρο 8 «Νεότερα ναυάγια», εκπρόσωποι συλλόγων ερασιτεχνών
αυτοδυτών (2020-03-07 17:38:47) τονίζουν ότι:

«Στα ναυάγια πλοίων και αεροσκαφών, που έχουν βυθισθεί προ των τελευταίων
πενήντα ετών, επιτρέπεται αποκλειστικά και μόνο η καθοδηγούμενη από παρόχους
καταδυτικών υπηρεσιών αναψυχής ελεύθερη ή αυτόνομη κατάδυση ή περιήγηση
επιφανείας και παρατήρηση του βυθού με μάσκα και αναπνευστήρα (snorkeling),
καθώς και η παρατήρηση του βυθού με πλοία διαφανούς πυθμένα ή άλλα μέσα
παρατήρησης του βυθού. Με το άρθρο 8 του Σχ/Ν αδικείται κατάφωρα η καταδυτική
κοινότητα και ειδικά τα μέλη των Συλλόγων Ερασιτεχνών Αυτοδυτών τα οποία
συμβάλουν αποτελεσματικά στην ανακάλυψη, την έρευνα και την παγκόσμια προβολή
των ναυαγίων-νεότερων ναυαγίων προκαλώντας παγκόσμιο ενδιαφέρον στηρίζοντας
άμεσα την ανάπτυξη του καταδυτικού τουρισμού που είναι και το ζητούμενο του
παρόντος Σχ/Ν. Θεωρούμε απαράδεκτο με το παρόν άρθρο να υποχρεώνονται τα μέλη
μας, αλλά και άλλες ομάδες της καταδυτικής κοινότητας να συνεχίσουν τις
δραστηριότητες και την απαιτητική έρευνά τους, μόνο με πάροχους καταδυτικών
υπηρεσιών. Πολλοί από τους πάροχους καταδυτικών υπηρεσιών αδυνατούν να
προσφέρουν καταδυτικές υπηρεσίες αυτού του είδους, δεν λειτουργούν τους χειμερινούς
μήνες. Εκτός των άλλων στα περισσότερα σημεία νεότερων ναυαγίων δεν υπάρχουν
πάροχοι καταδυτικών υπηρεσιών, εκεί λοιπόν τι γίνεται, θα περιμένουμε να έρθει το
καλοκαίρι, σταματάει κάθε έρευνα; Θεωρούμε ακόμα προσβλητική την καθοδηγούμενη
από πάροχους, (εκτός των άλλων), την περιήγηση επιφανείας και παρατήρηση του
βυθού με μάσκα και αναπνευστήρα (snorkeling), όχι μόνο για την καταδυτική
κοινότητα που ανέδειξε τα ναυάγια, αλλά για το σύνολο των Ελλήνων και ξένων
πολιτών. Για τους παραπάνω λόγους, προτείνουμε την προσαρμογή του παρόντος
άρθρου, να αφαιρεθεί η φράση ‘επιτρέπεται αποκλειστικά και μόνο η καθοδηγούμενη
από παρόχους καταδυτικών υπηρεσιών αναψυχής’ και να επιτρέπεται στα μέλη των
αναγνωρισμένων Συλλόγων Ερασιτεχνών Αυτοδυτών και σε όλους τους αυτοδύτες,
ανάλογα με το επίπεδο της εκπαίδευσής τους με δικά τους μέσα, να καταδύονται
ελεύθερα χωρίς περιορισμούς στα νεότερα ναυάγια τηρώντας στο ακέραιο τις διατάξεις
του άρθρου 8, παρ. 2.»

82
Όσον αφορά στο άρθρο 9 «Ελεύθερα τεχνητά υποβρύχια αξιοθέατα», ο Σύνδεσμος
Καταδυτικών Κέντρων Ελλάδας (ΣΥ.ΚΑ.Κ.ΕΛ.) (2020-02-2613:02:08), αναφέρει:

«Επικροτούμε την απόφαση σας στη δημιουργία ελεύθερων τεχνητών υποβρύχιων

αξιοθέατων. Με τον τρόπο αυτό θα μπορέσουμε να βοηθήσουμε τους βυθούς μας να
αποκτήσουν και πάλι ζωή με τη δημιουργία τεχνικών υφάλων και παράλληλα να
δώσουμε τη δυνατότητα σε περιοχές, στις οποίες ο βυθός δεν έχει καταδυτικό
ενδιαφέρον, να μεταμορφωθεί σε ένα καταδυτικό παράδεισο. Συγχαρητήρια γι’ αυτή
την πρωτοποριακή ιδέα σας. Ωστόσο εκτιμούμε ότι θα πρέπει να προστεθεί μία
ακόμα παράγραφος στο εν λόγω Άρθρο ως εξής:‘4. Στα Ελεύθερα Τεχνητά
Υποβρύχια Αξιοθέατα απαγορεύεται για λόγους προστασίας τους αλλά και
προστασίας των λουομένων, των καταδυόμενων, αλλά και της θαλάσσιας ζωής η
πάσης φύσεως αλιεία σε ακτίνα 150 μέτρων από την περίμετρο τους’. Η αλιεία όχι
μόνο θα καταστρέψει τα ελεύθερα τεχνητά υποβρύχια αξιοθέατα και τη ζωή που θα
αναπτυχθεί σε αυτά, αλλά, παράλληλα θα τα κάνει επικίνδυνα».

Όσον αφορά στο άρθρο 9 «Ελεύθερα τεχνητά υποβρύχια αξιοθέατα» ο Δρ. Κώστας
Ντούνας (2020-03-0807:17:39) αναφέρει στην εκτενή παρέμβασή του:

«Με το παρόν σημείωμα θα επιθυμούσα να συμβάλω στον διάλογο και ειδικότερα να

θίξω μερικά σημαντικά κατά την γνώμη μου σημεία, όπως είναι οι περιβαλλοντικές
επιπτώσεις από την μαζική κατάδυση αναψυχής καθώς και η παρεξηγημένη από τη
κοινή γνώμη έννοια των τεχνητών υφάλων. Οι τεχνητοί ύφαλοι είναι μία καλά
τεκμηριωμένη επιστημονική οντότητα με συγκεκριμένη λειτουργία και στόχους και που
δεν θα πρέπει να αποτελεί πρόσχημα για μια άκριτη απόρριψη στον πυθμένα πάσης
φύσης και μορφής αντικειμένων, αισθητικής ή όχι αξίας. Ο οικοτουρισμός, ως μια
ραγδαία ανερχόμενη οικονομική δραστηριότητα, απαιτεί αποτελεσματικό σχεδιασμό και
διαχείριση ώστε να προλαμβάνονται τυχόν αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Είναι
γενικά παραδεκτό ότι ένας μεγάλος αριθμός οικοτουριστικών προϊόντων
καταναλώνονται από «επιφανειακούς» οικοτουρίστες (softecotourists) των οποίων η
μη συνεπής οικολογική συμπεριφορά κατά τη διάρκεια της παραμονής τους σε ένα
τουριστικό προορισμό μπορεί να αποβεί καταστρεπτική για το περιβάλλον αλλά και την
τοπική κοινωνία. Ως αποτέλεσμα, η ανάπτυξη του οικοτουρισμού σε περιβαλλοντικά
83
ευαίσθητες περιοχές εξακολουθεί σήμερα να προκαλεί διαταραχές της οικολογικής
ισορροπίας και αρνητικές επιδράσεις στους πληθυσμούς των ειδών της τοπικής άγριας
χλωρίδας και πανίδας που αναπόφευκτα οδηγούν σε απώλειες βιοποικιλότητας. Στις
στρατηγικές αντιμετώπισης του συγκεκριμένου προβλήματος περιλαμβάνεται η
δημιουργία ειδικών και τροποποιημένων με τεχνητά μέσα θεματικών περιοχών μικρής
έκτασης για τη συγκέντρωση του μαζικού οικοτουρισμού (massecotourism). Καθώς η
συγκεκριμένη κατηγορία των «επιφανειακών» οικοτουριστών εκπροσωπεί τη
συντριπτική πλειονότητα των επισκεπτών, η συγκέντρωση τους σε ειδικά
τροποποιημένες με τεχνητά μέσα θεματικές τουριστικές περιοχές, επιτρέπει την
αποτελεσματικότερη διαχείριση των υψηλής. Οικολογικής αξίας γειτονικών φυσικών
περιοχών, οι οποίες ωστόσο θα πρέπει να είναι προσβάσιμες από συνειδητοποιημένους
περιβαλλοντικά επισκέπτες (hardecotourists). Αντίστοιχα, η παγκόσμια ανάπτυξη του
θαλάσσιου τουρισμού έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας συνεχώς αυξανόμενης
περιβαλλοντικής πίεσης και μιας ανάλογης μείωσης της βιοποικιλότητας που
παρατηρούνται σήμερα σε όλους τους διεθνείς τουριστικούς προορισμούς που
εμφανίζουν ιδιαίτερο καταδυτικό ενδιαφέρον (Hasler& Ott, 2008; DiFrancoetal.,
2009). Οι αρνητικές αυτές επιπτώσεις οφείλονται κυρίως στην ίδια την παρουσία των
δυτών καθώς αυτοί καταδύονται στους φυσικούς υφάλους είτε με αυτόνομη καταδυτική
συσκευή (SCUBA)είτε με χρήση μάσκας και αναπνευστήρα (snorkeling). Έχει
διαπιστωθεί, με άμεσες παρατηρήσεις στο πεδίο, ότι σχεδόν σε κάθε κατάδυση
αναψυχής καταγράφονται πολυάριθμα επεισόδια ηθελημένων ή και ασυνείδητων
επαφών των δυτών με ευαίσθητους θαλάσσιους οργανισμούς, που αθροιστικά έχουν ως
αποτέλεσμα τον τραυματισμό ή και τη θανάτωση πολλών εξ αυτών. Η συνεχής αυτή
αρνητική επίδραση των επισκεπτών-δυτών οδηγεί σταδιακά στην υποβάθμιση του
θαλάσσιου οικοσυστήματος που μπορεί να φθάσει τοπικά ακόμη και στην
ολοκληρωτική καταστροφή του. Το φαινόμενο της ακραίας υποβάθμισης πολλών
υποθαλάσσιων καταδυτικών προορισμών εξαιτίας του μαζικού θαλάσσιου τουρισμού,
έχει τεκμηριωθεί επιστημονικά σε παγκόσμιο επίπεδο. Η αντιμετώπιση του απαιτεί τη
λήψη διαχειριστικών μέτρων αποσυμφόρησης των επισκέψεων, όπως η μείωση του
μέγιστου επιτρεπόμενου αριθμού των καταδύσεων καθώς και η εκτροπή ενός μέρους
των επισκεπτών από ευαίσθητες θαλάσσιες φυσικές περιοχές υψηλής οικολογικής και
αισθητικής αξίας. Μία από τις προσφερόμενες λύσεις είναι η δημιουργία τεχνητών
υποθαλάσσιων Μία από τις προσφερόμενες λύσεις είναι η δημιουργία τεχνητών
84
υποθαλάσσιων οικοτουριστικών αξιοθέατων με χρησιμοποίηση ειδικών κατασκευών
τεχνητών υφάλων (artificialreefs, που έχουν εξ ορισμού ως στόχο την προσομοίωση
των λειτουργικών και μορφολογικών χαρακτηριστικών των υποθαλάσσιων βραχωδών
υποστρωμάτων, γνωστών και ως φυσικών υφάλων (naturalreefs). Οι τεχνητοί ύφαλοι
(Τ.Υ.) είναι κατασκευές, κυρίως από σκυρόδεμα, που ποντίζονται στο θαλάσσιο
πυθμένα μέσα στα όρια θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών (ΜPAs) και στοχεύουν
στην αύξηση της αφθονίας, της βιομάζας και της βιοποικιλότητας των φυσικών
πληθυσμών θαλάσσιων οργανισμών, προσφέροντας τους νέες θέσεις (ενδιαιτήματα)
κατοικίας και καταφυγίου, εξυπηρετώντας ταυτόχρονα την αναπαραγωγή, τη διατροφή
και την ανάπτυξη των νεαρών ατόμων και γενικά τη διαβίωση των πληθυσμών τους όχι
μόνο στη στενή περιοχή εγκατάστασης των τεχνητών υφάλων αλλά και στην ευρύτερη
παράκτια ζώνη. H επιστημονική βιβλιογραφία σχετικά με την τυπολογία των τεχνητών
υφάλων που έχουν χρησιμοποιηθεί μέχρι σήμερα για ψυχαγωγικούς-οικοτουριστικούς
σκοπούς, με βάση τη φυσική τους εμφάνιση και τα υλικά κατασκευής τους (Stolketal.,
2015), τους κατατάσσει στις εξής γενικές κατηγορίες:

α) τεχνητοί ύφαλοι από μετατροπή της χρήσης ανθρώπινων κατασκευών, πχ. Παλαιά
σκάφη, αεροπλάνα, αυτοκίνητα, άλλα άχρηστα μέσα μεταφοράς, κλπ.
β) τεχνητοί ύφαλοι που απέχουν σημαντικά από την ακριβή προσομοίωση της φόρμας,
λειτουργίας και της αισθητικής των φυσικών υφάλων, πχ. προκατασκευασμένες
μονάδες από μέταλλο, σκυρόδεμα, μάρμαρο ή και από συνθέσεις των υλικών αυτών. Οι
κατασκευές αυτές έχουν μορφή γεωμετρικών σχημάτων, όπως πυραμίδων,
ημισφαιρίων, θόλων, ορθογώνιων ογκόλιθων, ή ακόμη περιλαμβάνουν πρωτότυπα ή
αντίγραφα έργων τέχνης, πχ .αγάλματα, αντίγραφα ιστορικών κτιριακών
εγκαταστάσεων κλπ. και έχουν ωστόσο ως τεχνητοί ύφαλοι περιορισμένη λειτουργική-
οικολογική αξία.
γ) τεχνητοί ύφαλοι που προσομοιάζουν με τους φυσικούς υφάλους μιμούμενοι τη
λειτουργία, τη φόρμα αλλά και την αισθητική των τελευταίων.

Ένα σημαντικό μέρος της κοινής γνώμης και κυρίως των επισκεπτών των περιοχών
στις οποίες έχουν ποντιστεί τεχνητοί ύφαλοι που απέχουν σημαντικά από την λειτουργία
αισθητική και τη φόρμα του φυσικού σκληρού υποστρώματος (κατηγορίες α και β), δε
συμφωνεί με τις συγκεκριμένες μορφές παρέμβασης στο φυσικό περιβάλλον. Ορισμένοι
85
μάλιστα θεωρούν ότι παρόμοιες πρακτικές είναι προσχηματικές και στην
πραγματικότητα αποτελούν μια μορφή ρύπανσης με απόρριψη ή ακόμη και ηθελημένη
απόκρυψη ‘απορριμμάτων’ στο θαλάσσιο πυθμένα (Kirkbride-Smithetal., 2013). Στην
τρίτη κατηγορία μέχρι σήμερα περιλαμβάνονται ορισμένες περιορισμένες προσπάθειες
που αφορούν στη χρησιμοποίηση φυσικών βράχων ή ογκόλιθων λατομείων, οι οποίοι
μεταφέρονται από χερσαίες τοποθεσίες και ποντίζονται στην επιφάνεια του βυθού για
τον σχηματισμό ακανόνιστων σωρών ποικίλων διαστάσεων. Θα πρέπει ωστόσο να
σημειωθεί ότι παρόμοιοι σχηματισμοί είναι μεν στην πράξη σχετικά λειτουργικοί αλλά
παράλληλα είναι απλοί και μονότονοι στην εμφάνιση, με αποτέλεσμα να μη αποτελούν
σήμερα πόλους έλξης των επισκεπτών-αυτοδυτών. Συμπερασματικά και σύμφωνα με
την διεθνή επιστημονική εμπειρία, δεν έχουν μέχρι σήμερα αναπτυχθεί τεχνητά
ενδιαιτήματα τα οποία αφενός να ενσωματώνουν στη δομή τους τα λειτουργικά
χαρακτηριστικά και ταυτόχρονα να προσομοιάζουν σε αισθητική καιεμφάνιση με τα
υποθαλάσσια βραχώδη υποστρώματα (φυσικοί ύφαλοι). Μοναδική εξαίρεση αποτελεί η
καινοτομική τεχνολογία τεχνητών υφάλων που έχει μόλις πρόσφατα αναπτύξει το
Ι.ΘΑ.Β.Β.ΥΚ. με τίτλο: "Όαση κατάδυσης αναψυχής με τεχνητούς υφάλους" και έχει ως
κύριο στόχο την υποστήριξη του καταδυτικού τουρισμού τόσο στη χώρα μας όσο και
διεθνώς (Dounasetal. , 2015, 2016a, 2016b, 2018). Πληροφορίες σχετικά με την
συγκεκριμένη καινοτομική τεχνολογική προσέγγιση καθώς και σχετικά ερευνητικά
αποτελέσματα από δοκιμές στο πεδίο δίνονται στην ιστοσελίδα του
ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε.:http://ubpcrete.hcmr.gr
Δρ Κώστας Ντούνας Δ/ντής Ερευνών ΕΛΚΕΘΕ»

Παρόμοιους προβληματισμούς διατυπώνει ως προς το άρθρο 9 «Ελεύθερα τεχνητά

υποβρύχια αξιοθέατα η οργάνωση WWF Ελλάς (2020-03-0911:11:51):

«Το άρθρο ξεκινά από λάθος αφετηρία. Αναφέρεται σε ‘εμπλουτισμό της υποθαλάσσιας
χλωρίδας και πανίδας και την εν γένει βελτίωση της ελκυστικότητας του βυθού, χωρίς
όμως καμία απολύτως πρόνοια για το απαραίτητο επιστημονικό υπόβαθρο κάθε
επέμβασης στα ευαίσθητα θαλάσσια οικοσυστήματα. Τελικά, ο εμπλουτισμός αφορά
μόνο την πόντιση πλοίων ή άλλων υλικών για να γίνουν ‘υποβρύχια τουριστικά
αξιοθέατα’. Η πρόβλεψη για πόντιση ‘υποβρύχιων αξιοθέατων’ όχι απλώς χωρίς
οικονομικό αντάλλαγμα, αλλά και χωρίς οποιαδήποτε πρόνοια για εκτίμηση των
86
περιβαλλοντικών επιπτώσεων εγείρει σοβαρά ζητήματα προστασίας του θαλάσσιου
περιβάλλοντος. Κατ’ αρχήν, η ανάπτυξη του καταδυτικού τουρισμού κατά κανόνα
βασίζεται στο ζωντανό και υγιές θαλάσσιο περιβάλλον και όχι σε τεχνητές απομιμήσεις.
Η αυθαίρετη πόντιση αντικειμένων κάθε είδους, από μεγάλα πλοία μέχρι μικρότερα
αντικείμενα τέχνης, μπορεί εύκολα να καταλήξει σε συσσώρευση απορριμμάτων στους
ελληνικούς βυθούς και σε ρύπανση και ανυπολόγιστη υποβάθμιση σημαντικών
θαλάσσιων οικοσυστημάτων. Στο σχέδιο νόμου δεν γίνεται μνεία ούτε για την υπαγωγή
αυτής της δραστηριότητας σε στοιχειώδη, και πάντως απολύτως δεσμευτική στο πλαίσιο
του ενωσιακού δικαίου, εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Ουδεμία επίσης
αναφορά υπάρχει σε ειδικότερο καθεστώς για τις θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές
ή για την προστασία οικοτόπων προτεραιότητας, όπως οι ποσειδωνίες. Ειδικά όσον
αφορά τα μεγάλα τεχνητά ναυάγια, είναι απαραίτητο να υπάρξει ειδικός χωροταξικός
σχεδιασμός, ενδεχομένως στο πλαίσιο του θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού. Είναι
αδιανόητο η πόντιση μεγάλων πλοίων να αφεθεί στην ελεύθερη πρωτοβουλία του
οποιουδήποτε. Προφανής είναι ο κίνδυνος να καταλήξουμε ακόμα και σε νεκροταφεία
πλοίων που για λόγους κόστους οι ιδιοκτήτες προτιμούν να μην υποβάλουν στις
προβλεπόμενες περιβαλλοντικά ορθές τεχνικές διάλυσης, με βάση το θεσμικό πλαίσιο
της ΕΕ. Ενδεικτικά, παραθέτουμε απόσπασμα από τη σχετική με την ασφαλή διάλυση
πλοίων σελίδα του ΥΠΕΝ: «Το ζήτημα της ανακύκλωσης των πλοίων έχει προκύψει τα
τελευταία χρόνια ως ένα κρίσιμο θέμα τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε διεθνές επίπεδο.
Στα πλαίσια της περιβαλλοντικά ορθής διαχείρισης των αποβλήτων οι χώρες, που
αποτελούν κράτη σημαίας, θα πρέπει να εξασφαλίζουν ότι τα πλοία, που φέρουν τη
σημαία τους, όταν αυτά καταστούν απόβλητα, όταν δηλαδή θα έχουν ολοκληρώσει τον
κύκλο ζωής τους, θα πρέπει να οδηγούνται σε κατάλληλα αδειοδοτημένες μονάδες
ανακύκλωσης πλοίων και εκεί να ανακυκλώνονται με τρόπο περιβαλλοντικά ορθό αλλά
και με τρόπο που θα εξασφαλίζει την ασφάλεια και την υγεία των εργαζομένων που
προβαίνουν στην εν λόγω εργασία. Αντίστοιχα, οι χώρες, στις οποίες υπάρχουν μονάδες
ανακύκλωσης πλοίων- διαλυτήρια πλοίων- θα πρέπει να εφαρμόζουν κατάλληλες
διαδικασίες ώστε οι μονάδες αυτές να είναι περιβαλλοντικά αδειοδοτημένες για να
προβαίνουν στην δραστηριότητα της ανακύκλωσης των πλοίων και να τηρούν τις
προδιαγραφές για την υγεία και την ασφάλεια των εργαζομένων σε αυτές. Το άρθρο
πρέπει να αποσυρθεί, καθώς εγκυμονεί σοβαρότατους κινδύνους για το θαλάσσιο
περιβάλλον. Η δυνατότητα πόντισης υποβρύχιων αξιοθέατων μπορεί να προβλέπεται
87
αποκλειστικά εντός οργανωμένων καταδυτικών πάρκων, με την κατά τον νόμο
προβλεπόμενη περιβαλλοντική αδειοδότηση.

88
 6. Συμπεράσματα

Μέσα από την ιστορία του θεσμικού πλαισίου για την ανάπτυξη του τουρισμού στην
Ελλάδα επιχειρήθηκε να αναδειχθεί ότι ο τουρισμός νοείται πλέον από την ελληνική
πολιτεία ως ένα βασικός τομέας ανάκαμψης της ελληνικής οικονομίας, στηριζόμενος
στον εμπλουτισμό και τη διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος. Ο καταδυτικός
τουρισμός προέκυψε λόγω ανάγκης εξεύρεσης νέου πρότυπου τουριστικής
ανάπτυξης, εκτός του μαζικού, ως τρόπος εξασφάλισης της επιδιωκόμενης
«οικονομικής προόδου» σε συνδυασμό με το σεβασμό και την προστασία του
φυσικού αλλά και πολιτισμικού περιβάλλοντος. Στην Ελλάδα υπάρχουν αρκετά
κέντρα καταδύσεων τα οποία παρέχουν τη δυνατότητα στον υποβρύχιο περιηγητή να
αποκτήσει βασικές γνώσεις σε ότι αφορά στις καταδύσεις, να γνωρίσει τον «άγνωστο
και μυστηριώδη βυθό», να ξανασυστηθεί με τον εαυτό του μέσα από την απόκτηση
τεχνικών ασφαλούς κατάδυσης και εμπειριών. Ο καταδυτικός τουρισμός θεωρείται
ότι προσφέρει στο άτομο κατά τη διάρκεια του ελεύθερου χρόνου και των διακοπών
του σε ένα περιβάλλον διαφορετικό της καθημερινότητάς του, ενεργοποίηση των
αισθήσεων, έξαρση συναισθημάτων, γνωριμία με τον κόσμο της θάλασσας και του
πολιτισμού που κρύβεται στα βάθη της. Στη χώρα μας, ο καταδυτικός τουρισμός τα
τελευταία χρόνια εμφανίζει αυξητικές τάσεις, αλλά επίσης αξιολογείται από την
πολιτεία και τους επαγγελματίες του κλάδου ως ένα πεδίο οικονομικών
δραστηριοτήτων που έχει πολλά περιθώρια ανάπτυξης αφού υπολογίζεται ότι
περισσότερα από 1.500 ναυάγια βρίσκονται διάσπαρτα στις ελληνικές θάλασσες, ενώ
προσφέρονται για εξερευνήσεις βυθισμένες πόλεις, παράκτιοι οικισμοί, αρχαία
λιμάνια.

Τα καταδυτικά πάρκα αποτελούν σημαντικό κομμάτι της ανάπτυξης του καταδυτικού

τουρισμού. Γι’ αυτό το λόγο η διαμόρφωσή τους σε ενδιαφέρον τουριστικό προϊόν με
την εγκατάσταση στο βυθό τεχνητών ενδιαιτημάτων είναι κύριο μέλημα της
ελληνικής πολιτείας. Με το κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο τα Υπουργεία Τουρισμού και
Πολιτισμού σε συνεργασία μεταξύ τους αλλά και με άλλους δημόσιους και
ιδιωτικούς φορείς επιδιώκουν να εκμεταλλευτούν τις φυσικές και πολιτιστικές πηγές
της Ελλάδας ώστε να πετύχουν ταυτόχρονα την προστασία της θαλάσσιας ζωής,

89
χλωρίδας και πανίδας, και να δημιουργήσουν τις κατάλληλες προϋποθέσεις για τη
στήριξη του καταδυτικού τουρισμού και κατ’ επέκταση της ελληνικής οικονομίας.

Τα καταδυτικά πάρκα και οι συναφείς θεσμοί προσφέρουν δραστηριότητες αναψυχής

οι οποίες δεν περιορίζονται χρονικά, δηλαδή μόνο το καλοκαίρι, αλλά βοηθούν στην
επέκταση της τουριστικής περιόδου σχεδόν σε όλο το έτος. Επίσης η ένταξή τους στο
πεδίο ενάλιων αρχαιολογικών χώρων λύνει ένα μεγάλο πρόβλημα, αυτό της
προστασίας των χώρων αυτών αλλά και την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς
μας. Στόχο της πολιτείας είναι να γίνει η Ελλάδα η «Καραϊβική της Ευρώπης»,
διασφαλίζοντας την καταδυτική επισκεψιμότητα, την πολιτιστική και οικονομική
βιωσιμότητα της χώρας.

Το κράτος επιδιώκει μέσα από την πολιτική συνεργασίας του δημόσιου και του
ιδιωτικού τομέα, να προωθήσει τον καταδυτικό τουρισμό ψηφίζοντας κατά καιρούς
νομοσχέδια, εισάγονται διατάξεις αναπτυξιακού χαρακτήρα, και τροποποιώντας το
θεσμικό πλαίσιο έτσι ώστε να ανταποκρίνεται στις ανάγκες της τουριστικής αγοράς.

Με την ίδρυση καταδυτικών πάρκων και τον χαρακτηρισμό κηρυγμένων ενάλιων

αρχαιολογικών χώρων ως επισκέψιμων ενάλιων αρχαιολογικών χώρων (ΕΕΑΧ)
θεωρείται από την πολιτεία αλλά και τους επαγγελματίες του κλάδου του
καταδυτικού τουρισμού ότι εμπλουτίστηκε ο κατάλογος των δραστηριοτήτων
αναψυχής αυξάνοντας τον αριθμό των τουριστών και ωθώντας τον καταδυτικό
τουρισμό μέσα από τις κατάλληλες θεσμικές ρυθμίσεις σε μία πλούσια πηγή
οικονομικών πόρων. Ωστόσο, παρά τα θεωρητικά θετικά οφέλη που θα φέρει η
προβολή της υποβρύχιας κατάδυσης ως νέου τουριστικού προϊόντος με την
επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου και την αύξηση του οικονομικού κέρδους της
χώρας, κυρίως ο νόμος του Ν.3409/2005 και ο νόμος του Ν. 4688/2020 έφεραν στην
επιφάνεια διαμάχες, πολλών χρόνων ανάμεσα σε φορείς όπως αυτών του Υπουργείου
Πολιτισμού, της εφορείας αρχαιοτήτων, των επαγγελματικών αλλά και των
ερασιτεχνικών φορέων και της επιστημονικής κοινότητας. Οι απόψεις για τον τρόπο
προστασίας των αρχαίων που βρίσκονται στο βυθό και άλλων πολιτιστικών
ευρημάτων θεωρείται συχνά ότι δεν συνάδουν με τον τρόπο προβολής τους ως
τουριστικό προϊόν. Τα συμφέροντα των παρόχων υπηρεσιών των καταδυτικών

90
κέντρων έρχονται σε σύγκρουση με τους ερασιτέχνες δύτες αλλά και τον ειδικό
επιστημονικό κλάδο των επιστημών της θάλασσας, όσον αφορά στην οικολογική
προστασία του υποθαλάσσιου περιβάλλοντος του ελληνικού βυθού, για παράδειγμα
με τη δημιουργία των κατάλληλων τεχνητών υφάλων για την υποθαλάσσια χλωρίδα
και πανίδα. Αυτό διατυπώνεται μέσα από το δημόσιο λόγο των εκπροσώπων
επαγγελματιών και ερασιτεχνών αυτοδυτών, οι οποίοι επιπλέον αναδεικνύουν τη
διάσταση της προσβασιμότητας, καθώς και των εκπροσώπων του πολιτικού και
επιστημονικού κόσμου.

Παρόλα αυτά η Ελλάδα με βάση τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης θεωρείται ότι
προχωράει σε ένα σχέδιο ανάδειξης και εκμετάλλευσης του υποθαλάσσιου
περιβάλλοντός της και στην αξιοποίηση των συγκριτικών φυσικών και πολιτιστικών
πλεονεκτημάτων που διαθέτει για να παρουσιάσει σταθερά βήματα ανάπτυξης του
καταδυτικού τουρισμού.

91
 7. Βιβλιογραφία

Graver, D. (Ed.). (1989). Advanced Diving. Technology and Techniques. California:

N.A.U.I.

Βοτζάκης, Α. (2018). Ανάλυση και προοπτικές του καταδυτικού τουρισμού της

Κρήτης: περιοχή μελέτης Αποκόρωνας, Νομός Χανίων (Ανάλυση της υπάρχουσας
κατάστασης του καταδυτικού τουρισμού, προβλήματα που αντιμετωπίζει και
προτάσεις βελτίωσης). (Πτυχιακή Εργασία). Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Μυτιλήνη

Γαλανόπουλος, Γ. (2012). Ο καταδυτικός τουρισμός στην Ελλάδα. (Πτυχιακή

εργασία). Ανώτατο Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Κρήτης, Ηράκλειο.

Γιόγιακας, Π. (2002, Ιούνιος 14). Σε μπλόκο οι αυτοδύτες.ΝΕΑ,Ανακτήθηκε20

Ιουλίου, 2021, από:https://www.tanea.gr/στις 20/07/2021.

Γιουρουκέλη, Ο. (2013). Επιχειρηματικό σχέδιο επέκτασης ξενοδοχειακής

μονάδας.(Μεταπτυχιακή ερευνητική εργασία). Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών-
Τμήμα Αγροτικής Οικονομίας και Ανάπτυξης, Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών,
Οργάνωση και Διοίκηση Επιχειρήσεων Τροφίμων και Γεωργίας, Συνεργαζόμενο
Τμήμα: Επιστήμης και Τεχνολογίας Τροφίμων, Αθήνα.

Δούσης, Α.(2011).Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Υποβρύχιων Δραστηριοτήτων, Ανακτήθηκε

20 Ιουλίου, 2021, απόhttps://katadytikaparka.wordpress.com/2011/12/10/istoria

Δούσης, Τ. (2021). Η βυθισμένη «Πομπηία» της Ελλάδας είναι η αρχαιότερη πόλη

του κόσμου! Ιστορία & πολιτισμός κάτω από το νερό…. travelstyle,gr

Ευσταθίου, Ι. (2017, Απρίλιος 06), 22 Λόγοι για να κάνεις Αυτόνομη Κατάδυση,

DIVENESS , Ανακτήθηκε 20 Ιουλίου, 2021, από: https://www.diveness.gr

Ζαϊμάκης, Γ. (2008). Σημειώσεις μαθήματος: Κοινωνιολογία του Ελεύθερου χρόνου.

Τμήμα Κοινωνιολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Ρέθυμνο.

92
Ίσαρη, Φ. &Πουρκός, Μ. (2015). Ποιοτική Μεθοδολογία Έρευνα, Εφαρμογές στην
Ψυχολογία και στην Εκπαίδευση, Αθήνα, Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών
Βιβλιοθηκών

Καλέντζος, Β. (2019). Καταδυτική Ιατρική - Ιστορική εξέλιξη της αυτόνομης

κατάδυσης. Υπερβαρική και Καταδυτική Ιατρική, Ανακτήθηκε 20 Ιουλίου, 2021,
από: https://hyperbaric.gr/old/index.php/diving

Καλογιαννίδης, Γ. (2021). Καταδυτικός τουρισμός: 25 εκατ. τουρίστες έλκονται από

τον μαγευτικό βυθό της θάλασσας. Η ΡΟΔΙΑΚΗ

Καραδήμα, Ε. & Μπιτζίκης, Β. (1998). Γαλάζιο: ένας ανεξερεύνητος

κόσμος.(Διπλωματική Εργασία). Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τρίκαλα

Κέλλας, Σ. (2020). Όταν οι ενάλιοι αρχαιολογικοί χώροι γίνονται πόλος έλξης

τουριστών….ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ webedition

Κισσάβου, Λ. (2020, Μάρτιος 10). ΚΑΤΑΔΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ: Αντιδράσεις για

το νέο σχέδιο νόμου – τι λένε οι αυτοδύτες, BoatandFishing,Ανακτήθηκε 20 Ιουλίου,
2021, από: www.eleftheria.gr

Κουκουρής, Κ. (2017). «Δραστηριότητες αναψυχής σε φυσικό περιβάλλον και

υγεία», άρθρο στο Κουκουρής Κ. (2009), Η κοινωνική διάσταση του αθλητισμού,
Ανακτήθηκε 20 Ιουλίου, 2021, από: http://www.orienteering-greece.org/2017/05/16

Κυριακάκης, Ι. (2017). Ο Καταδυτικός Τουρισμός στην Ελλάδα. (Διπλωματική

Εργασία). Πανεπιστήμιο Πειραιώς, Πειραιάς

Κωνσταντή, Α. (2017). Εφαρμογή τεχνητών υφάλων για την προστασία ακτής από
διάβρωση. (Μεταπτυχιακή εργασία). Πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών
ειδίκευσης-Προστασία περιβάλλοντος και βιώσιμη ανάπτυξη ΑΠΘ, Πολυτεχνική
σχολή, Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών. Θεσσαλονίκη

Λιάλιος, Γ.(2020). Βουτιά στα καταδυτικά πάρκα. Εφ. Καθημερινή, 5.09.2020.

93
Μακρινάκης, Ρ. (2017). Δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου και ο δημόσιος αστικός
χώρος.(Ερευνητική εργασία). Τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης της
Πολυτεχνικής Σχολής, ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη

Μαρκάτος, Δ. & Κούτσης, Κ. (2008). Kαταδυτικά Πάρκα: Το νέο εργαλείο για την
αειφόρο προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Περιβάλλον και Δίκαιο, τ. 44.

Μαυραντζά, Σ. (2019).Ο καταδυτικός τουρισμός ως «χρυσή πηγή εσόδων.

CNNGREECE, Ανακτήθηκε 20 Ιουλίου, 2021, από:
https://www.cnn.gr/taksidi/ellada/story/163295/o-katadytikos-toyrismos

Μήλιου, Ε. (2020). Η σύσταση του Συμβουλίου Καταδυτικού Τουρισμού ως μοχλός

ανάπτυξης Καταδυτικού Τουρισμού, TravelDailyNews,Ανακτήθηκε 20 Ιουλίου,
2021,από: https://traveldailynews.gr/columns/article/3722

Νικολακάκης, Μ. (2017). Μοντέρνα Κίρκη, Αθήνα: Αλεξάνδρεια.

Nikolakakis, M. (2015). “The Tourist Paradox” On the History of Tourism in Greece,

from 1950 to the Present Day. Στο Y. Aesopos (Επιμ.) Tourism Landscapes
Remaking Greece (σσ. 34-51) Αθήνα: Δομές.

Σαλωμίδη, Μ. (2012). Βένθος και Πέλαγος: Η ζωή των Ελληνικών

θαλασσών. Εκδόσεις ΕΛΤΑ

Στεφανάκη, Μ. (2012). Συνέντευξη στο «Ράδιο Αρμονία 103,20 FM» της Σάμου (14-
9-2012 13:30 μ.μ.) από τους κ. Κωνσταντίνο Γαγλία και κ. Δημήτρη Μαρκάτο της
ομάδας του BIC Αττικής

Πάντος, Α. (2020). ΚΑΤΑΔΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ VS ΕΝΑΛΙΕΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΕΣ

- N. 3409/2005: Η κοινοβουλευτική διαδικασία αναθεωρήσεώς του [N.4688/2020], η
κριτική και το κωδικοποιημένο κείμενο. Αθήνα.

Παπαδημητρίου, Κ. (2018). Ναυάγια πλοίων κατά την διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου

Πολέμου-Θεματική χαρτογράφηση στην περιοχή Παγασητικού-Πηλίου. Πρακτικά
15ου Εθνικού Συνεδρίου Χαρτογραφίας Η χαρτογραφία των κρίσεων. Θεσσαλονίκη.

94
Παπάζογλου, Ν. (2020, Μάρτιος 07). Στον χάρτη του καταδυτικού τουρισμού μπαίνει
η Ελλάδα. Insidergr, ανακτήθηκε 20 Ιουλίου, 2021, από:
https://www.insider.gr/toyrismos.

Πουρσανίδου, Α. (2020). Ο Χριστός της Αβύσσου: Το εντυπωσιακό άγαλμα.

MAXMAG.

Σκάλκος, Ι. (2010). Οι καταδυτικές δραστηριότητες ως μοχλός οικονομικής

ανάπτυξης: «Ο έλεγχος και η εφαρμογή της θεωρίας των εμπλεκόμενων φορέων στην
βιομηχανία του καταδυτικού τουρισμού στην Ελλάδα», (Διδακτορική Διατριβή),
Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου. Σπάρτη.

Στάθης, Θ., Μαρκάτος, Δ. & Κούτσης, Κ. (2019). Νέοι θεσμοί ανάπτυξης του
καταδυτικού τουρισμού: Καταδυτικά Πάρκα, Ενάλιοι Επισκέψιμοι Αρχαιολογικοί
Χώροι, Σύγχρονα Ναυάγια. Ευκαιρίες και προβλήματα εφαρμογής στην Ελλάδα,
International Conference in Management of Accessible Underwater, Cultural and
Natural Heritages Sites: “Dive in Blue Growth”, Αθήνα, 1-18.

Τζανάκης, Μ. (2015). «Σώμα και εαυτός στην αυτόνομη κατάδυση», στο Γ.

Ζαϊμάκηςκαι Ε. Φουρναράκη (επιμ.), Κοινωνία και Αθλητισμός στην
Ελλάδα:Κοινωνιολογικές και ιστορικές προσεγγίσεις. (σελ. 289-324). Αθήνα:
Αλεξάνδρεια

Hobsbawm. E., Ranger T., (1983), The Invention of Tradition, Cambridge University
Press.

95