Professional Documents
Culture Documents
A§ V a§ J
e boI
) aU{OV Jwhm : ^maVr` B{VhmgboIZmbm H$bmQ>Ur XoUmao Aä`mgH$ / AdZre nmQ>rb / 3
) amdgmho~ _§S>{bH$ `m§Mr g_mOgwYmaUm {df`H$ ^y{_H$m / {demb ì`§H$Q> aUIm§~ / 21
) bmoH${dbjU gm{hpË`H$ : am§Jo` amKd / gwZrbHw$_ma bdQ>o / 32
) qhXþËddmÚm§Mm Zdm H$ama / í`m_ nmIao / 38
) Aä`mgH«$_mMr nwZa©MZm H$r {h§Xy amï—mMm AOo§S>m / a_oe nmQ>rb, eaX OmdSo>H$a / 43
) AñdñW dV©_mZmMr H${dVm - 1
AZwamYm nmQ>rb `m§À`m H${dVoMo Zdo diU / aUYra qeXo / 56
) AñdñW dV©_mZmMr H${dVm - 2
H$mimÀ`m H$mobmhbmMr H$éU {dS>§~Z Cnhmg{MÌo / aUYra qeXo / 62
) gm§ñH¥${VH$ amOH$maU Am{U _amR>r H$mX§~ar / JOmZZ {dÇ>bamd ^mogbo / 67
) H$Zm©Q>H$ {ZdS>UyH$ {ZH$mbmMm AÝd`mW© / gy`©H$m§V Jm`H$dmS>, {ddoH$ KmoQ>mio / 74
e JǤW narjU
) _. \w$bo : gå`H$ d g_Vmob qMVZ / n§{S>V Q>mnao / 85
) {dÚoÀ`m àm§JUmVrb nmM Vno / ìhr. EZ. qeXo / 93
e nwñVH$ n[aM`
) _hm_mar d gmWrÀ`m amoJm§Mm B{Vhmg/ {^_me§H$a {~amOXma / 99
e lÕm§Obr
) àH$meqgJ ~mXb /AemoH$ Mm¡gmiH$a / 103
e nÌì`dhma
) XodH$U© _XZ / 106
) {XdmH$a Xoenm§S>o / 106
3 &3
Jwhm `m§Zr nwañH¥$V Ho$bobm B{VhmgboIZmMm {edm` X{jUoÀ`m ~mOybm gw§Xa~ZMo Ima\w$Q>rMo XmQ>
"g~mëQ>Z© Ñ{ï>H$moZ' BVH$m à^mdr R>abm H$s, gd© O§Jb hmoV.o ~mHo$aJ§O hm {~«{Q>e H$mimVrb Agm {Oëhm
OJ^amVrb g_mOemó {dÚmemIm§À`m Aä`mgH$m§Zr hmoVm Á`m_Ü`o EH$ _¡bXoIrb aoëdo YmdV Zgo. `m
Ë`m§Mr XIb KoVbr. ^maVr` B{VhmgH$mam§_YyZ {OëømVrb gd© XiUdiU ho Ob_mJm©Zo hmoV Ago.
ñ\w$abobm Aä`mgmMm EH$ Ñ{ï>H$moZ àW_M OJmVrb {OëømÀ`m CÎma ^mJmV _mÌ ^mVmÀ`m bmJdS>rImbr
Aä`mgH$m§da Amnbm ñdV§Ì R>gm {Z_m©U H$ê$ eH$bm. Agboë`m gwnrH$ O{_Zr hmoË`m. 18ì`m Am{U 19ì`m
^maVmVrb Aä`mgH$m§gmR>r hr EH$ A{^_mZmMr Jmoï eVH$mV `oWrb O§Jb H$mnyZ O_rZ bmJdS>rImbr
hmoVr. aU{OV Jwhm ho `m Aä`mgjoÌmVrb KS>m_moS>rÀ§ `m AmUbr Jobr hmoVr. B.g.1792 _Ü`o {~«{Q>e JìhZ©a
H|$ÐñWmZr hmoVo. Ë`m_wio 1980À`m XeH$mV Ë`m§À`m OZab bm°S>© H$m°Z©dm°{bg `m§Zr O_rZ _hgyb Jmoim
ZmdmMm S§>H$m OJ^a hmoVm. EH§$XarV Ë`m§À`m {nT>rVrb H$aÊ`mgmR>r ~§Jmb_Ü`o H$m`_Ymam nÕV bmJy Ho$br
Am{U `m H$mbI§S>mVrb aU{OV Jwhm ho gdm©V à{gÕ hmoVr. `m nÕVrZo eoVO{_ZrMo _mbH$s h¸$ O_rZXmam§Zm
^maVr` B{VhmgH$ma ~Zbo. {Xbo Jobo hmoVo. ~mHo$aJ§O {OëømVrb O_rZXma Cƒ
EH$m ^maVr` B{VhmgH$mambm Ho$di ^maVmVM Zmhr, OmVrVrb {h§Xy-~«m÷U, H$m`ñW {H§$dm d¡Ú hmoVo.
Va OJ^amV BVH$s H$sVu H$er g§nm{XV H$aVm Ambr? nmW© M°Q>Ou `m§Zr aU{OV Jwhm `m§À`mda {b{hboë`m
`m àýmMo CÎma `m boIm_Ü`o emoYÊ`mMm à`ËZ Ho$bm EH$m boImV `m àXoemVrb O_rZXmar nÕVrMr gImob
Amho.1 `m àýmMo EH$M EH$ gai CÎma {_iUo H$R>rU MMm© Ho$br Amho. {~«{Q>em§Zr {Z_m©U Ho$boë`m O_rZXmar
Amho. `m àýmÀ`m CÎmamgmR>r Amnë`mbm aU{OV Jwhm nÕVr_Ü`o AZoH$ ñVa (subinfeudation) {Z_m©U
`m§À`m ì`{º$_Îdmn`ªV gr{_V amhÿZ MmbUma Zmhr. Pmbo hmoV.o {dgmì`m eVH$mÀ`m gwédmVrbm EH$m 2000
Ë`mgmR>r Ë`m§Mo B{VhmgboIZ, Ë`m§Mo g_H$mbrZ EH$a O_rZXmar_YyZ 320 eoVH$ar 4800 én`o ^mSo>nÅr
B{VhmgboIZemó Am{U Ë`mV hmoV Agbobo ~Xb, ^aV AgV. Ë`mVrb \$º$ 200 én`o {~«{Q>e gaH$mabm
VgoM Ë`m§À`m _mJ©Xe©ZmImbr Pmbobm g~mëQ>Z© _hgyb åhUyZ {Xbo OmV. Cabobo 4600 én`o AZoH$
B{VhmgboIZ àUmbrMm CX`, `m gd© KS>m_moS>rM§ m _mJmodm ñVamda {Z_m©U Pmbobo 265 _Ü`ñW dmQy>Z KoV.
KoUo Amdí`H$ R>aVo Am{U åhUyZM `m boIm_Ü`o aU{OV O_rZXmar nÕVrVyZ hmoUmè`m emofUmMo ho \$ma ~mobHo$
Jwhm `m§Mm OrdZnQ>, Ë`m§Zr {b{hbobo J«W§ `m§Mm g{dñVa CXmhaU hmoVo. ho CXmhaU XoD$Z nmW© M°Q>Ou `m§Zr
nam_e© KoD$ Am{U eodQ>r aU{OV Jwhm `m§Mo EH$ ~§JmbÀ`m BVa àXoem§À`m VwbZoV ~mHo$aJ§O {OëømVrb
B{VhmgH$ma åhUyZ _yë`_mnZ H$aÊ`mMm à`ËZ H$ê$. O_rZXmar nÕVr_Ü`o _Ü`ñWm§Mo gdm©V OmñV ñVa {Z_m©U
Pmë`mMo gm§{JVbo Amho.
~mHo$aJ§O Vo H$bH$Îmm aU{OV Jwhm H$m`_Ymam _hgyb nÕVrÀ`m N>m`oV
aU{OV Jwhm `m§Mm OÝ_ 1923 gmbr VËH$mbrZ dmT>bo hmoVo. Ë`m§Zm hr nÕV OdiyZ kmV hmoVr. `m
~mHo$aJ§O {OëømVrb {gÕH$År ZmdmÀ`m JmdmV Pmbm. nÕVrMm Ë`m§À`m _mZ{gH$Voda H$m` n[aUm_ Pmbm, ho
AmO ho Jmd ~m§JbmXoemV Amho. ~H$aJ§O {OëømV Ë`m§Zr EHo$ {R>H$mUr {bhyZ Ro>dbo Amho. Ë`m§Mo CËnÞ
~m[agmb ZmdmMo eha Agë`mH$maUmZo `m {Oëømbm Xÿa ngaboë`m, Ë`m§Zr H$Yrhr ^oQ> Z {Xboë`m O_rZXmar
~m[agmb åhUyZ XoIrb AmoiIbo OmV Ago. ~mHo$aJ§O àXoemVyZ `oV Ago. eoVH$è`m§À`m emofUmda OJUmè`m
{OëømMr AZoH$ d¡{eîQ>ço hmoVr. EH$ Va hm àXoe _Ü`_ dJm©Mr gm§ñH¥${VH$ _yë`o Ë`m§Zm Amnë`m O_rZXma
X{jU ~§JmbMo g_wÐ{H$Zmar joÌ hmoVo. `m àXoem_YyZ Hw$Qw>§~mH$Sy>Z {_imbobr hmoVr. Ë`m§À`m_Ü`o Am{U
AmS>ì`m-Cä`m OmUmè`m AZoH$ ZÚm, CnZÚm hmoË`m. EVÔoer` g§ñH¥$Vr Agboë`m eoVH$è`m§_Ü`o O_rZ-
4 & g_mO à~moYZ n{ÌH$m-E{àb-_o-OyZ 2023
Añ_mZmMm \$aH$ hmoVm. `m gd© Jmoïr§_i w o Jwhm H$m`_Ymam n[apñWVr ~ar hmoVr. `m H$mimV aU{OV Jwhm Amnë`m
nÕVrbm gm_m{OH$ Am{U Am{W©H$ àJVr Iw§Q>dUmar JmdmVrb emio_Ü`o àmW{_H$ {ejU KoV hmoV.o Ë`mZ§Va
nÕV _mZrV hmoVo. 1934 gmbr aU{OV Jwhm `m§Zr H$bH$Îmm `oWrb Cƒ
{gÕH$År Jmdm_Ü`o H| $ {ÐV Agbo ë `m Jw h m _mÜ`{_H$ emio_Ü`o àdoe KoVmV. Ë`m§À`mgmR>r hm EH$
Hw$Qw>§~mH$So> _Ü`_ AmH$mamMr O_rZXmar hmoVr. nU hr ZdrZ ^mdZmË_H$ AZw^d hmoVm. `m AZw^dm_wio Ë`m§Mo
O_rZXmar EH$m doJù`m Am{U d¡{eîQ>çnyU© ñdê$nmMr JmdmMo AmH$f©U H$_r Pmbo. H$bH$Î`mÀ`m h°[agZ amoS>da
hmoVr, Á`m_Ü`o O{_ZrMo dm{f©H$ ^mSo> H$moUË`mhr pñWV Agboë`m Ë`m§À`m emioMo Zmd "{_Ìm BpÝñQ>Q>çe y Z'
O_rZXmambm Z XoVm Vo gaH$mabm XoÊ`mV `oV hmoV.o Aem Ago hmoV.o B.g. 1938 gmbr Ë`m§Zr _mÜ`{_H$ {ejU
àH$maÀ`m {~«{Q>enyd© H$mimVrb O_rZYmaU nÕVr nyU© Ho$bo Am{U ~§JmbÀ`m à{gÕ ào{gSo>g§ r H$m°bOo _Ü`o
~mHo$aJ§O_Ü`o ApñVËdmV hmoË`m. gmYmaUV… 1930À`m àdoe KoVbm.
XeH$mn`ªV ~§Jmb_Yrb O_rZXmarbm CVaVr H$im
bmJbr hmoVr. eoVH$ar Hw$im§H$Sy>Z ^mSo> dgyb H$aUmè`m gmå`dmXr njmMo gXñ`Ëd
_Ü`ñWm§À`m ñVam§Mr g§»`m dmT>V Mmbbr. `m{edm` B.g. 1938 Z§VaMr H$mhr df} ~§Jmb_Ü`o AË`§V
B.g. 1929 _Ü`o OmJ{VH$ ~mOmanoR>o V _hm_§Xr Ambr. Ym_Yw_rMr hmoVr. Xþgao _hm`wÕ gwê$ Pmbo hmoV.o 1943
`mMm O~a \$Q>H$m ~§JmbÀ`m VmJ CÚmoJmbm ~gbm. _Ü`o ~§Jmb_Ü`o ^rfU XþîH$mi nS>bm hmoVm. 1946
VgoM O_rZXmar_YyZ {_iUmao CËnÞ KQy> bmJbo. aU{OV gmbr {h§X-ÿ _wñbr_ X§Jbr§_Ü`o ^`§H$a {h§gm Pmbr Am{U
Jwhm `m§À`m Hw$Qw>~§ mbm `m Am{W©H$ pñWË`§VamMr \$ma Pi 1947 _Ü`o ^maVmÀ`m \$miUrMm \$Q>H$m ~§Jmbbm
~gbr Zmhr. H$maU Ë`m§Mo dS>rb am{YH$m a§OZ Jwhm ho ~gbm. `m gd© KS>m_moS>r§À`m à^mdm_wio ~§Jmb_Yrb
H$bH$Îmm `oWo d{H$brMm CÎm_ ì`dgm` H$arV hmoV.o _Ü`_dJu` VéU Ohmb {dMmam§H$So> AmH${f©V hmoD$
Ë`m_wio JmdmVrb BVa Hw$Qw>~§ m§À`m VwbZoV Jwhm§À`m Hw$Qw>~§ mMr bmJbo. `m dmVmdaUmMm n[aUm_ aU{OV Jwhm§da XoIrb
aU{OV Jwhm : ^maVr` B{VhmgboIZmbm H$bmQ>Ur XoUmao Aä`mgH$ & 5
Pmbm. ào{gSo>§gr H$m°boO_Ü`o {eH$V AgVmZm Vo Amnbm Vi R>moHy$Z AZoH$ H$m`©H«$_ Am`mo{OV Ho$bo
_mŠg©dmXr {dMmam§Zr à^m{dV Pmbo Am{U Ë`m§Zr ^maVr` Am{U gmå`dmXr {dMmam§À`m bmoH$m§Zm EH$Ì AmUÊ`mMm
gmå`dmXr njmMo gXñ`Ëd ñdrH$mabo. gmå`dmXr njmMo à`ËZ Ho$bm. nyd© `wamon, n{ü_ Am{e`m Am{U CÎma
H$m`© H$ê$ bmJë`m_wio Ë`m§À`m Aä`mgmda n[aUm_ Am{\«$H$m `m àXoemV Ë`m§Zr Iyn àdmg Ho$bm. nmobS§ >_Ü`o
Pmbm. Ë`m§Zr EH$ df© J_mdbo. ~r.E. À`m nXdr H$mhr H$mi ñWm{`H$ AgVmZm Ë`m§Zr _mWm© ZmdmÀ`m
narjoV "{S>pñQ§>ŠeZ' {_idbo, _mÌ Vo "Am°Zg©'Mm gÝ_mZ EH$ nmo{be `hwXr gmå`dmXr {dMmagaUrÀ`m _wbrer
{_idy eH$bo ZmhrV. H$m°boO_Ü`o aU{OV Jwhm `m§Zr {ddmh Ho$bm.
gmå`dmXr njmÀ`mdVrZo {dÚmÏ`mªZm g§K{Q>V H$aÊ`mMo B.g. 1953 _Ü`o aU{OV Jwhm ^maVmV naVbo.
H$m_ Ho$bo. ^maVmVrb gmå`dmÚm§Zr {_Ì Xoem§Zm Ë`mZ§Va {ejUjoÌmV Ë`m§Zr ZmoH$ar ñdrH$mabr Agbr,
(A_o[aH$m, B§½b§S>, \«$mÝg Am{U gmopìhEV a{e`m) Var Ë`m§Mo gmå`dmXr njmMo H$m`© gwê$M hmoVo. H$mhr
nm{R§>~m Kmo{fV Ho$ë`m_wio Am{U 1942À`m Midirbm H$mi Ë`m§Zr {dÚmgmJa H$m°bO o , goQ§ >´ b H$bH$Îmm H$m°bO
o
{damoY Ho$ë`m_wio amOH$maUm_Ü`o Vo EH$Qo> nS>bo hmoVo. (AmVmMo _m¡bmZm AmPmX H$m°boO) Am{U M§ÐZJa
Aer n[apñWVr AgVmZm aU{OV Jwhm ho ào{gSo>§gr H$m°boO_Ü`o AÜ`mnZ Ho$bo. Ë`mH$mimV ~§Jmb_Ü`o
H$m°bOo _Yrb B{VhmgmMo à{gÕ àmÜ`mnH$ gwemo^Z M§Ð gmå`dmXr {dMmagaUr ~miJUo. gaH$mar ZmoH$argmR>r
gaH$ma `m§À`m à^mdmImbr Ambo. gwemo^Z gaH$ma {Z{fÕ g_Obo OmV Ago. Jwhm `m§Mo gmå`dmXr H$m`©
`m§Zr JwánUo gmå`dmXr njmMo gXñ`Ëd ñdrH$mabo hmoV.o Cƒ A{YH$mè`m§ À `m bjmV Amë`mda Ë`m§ M r
gaH$mam§À`m à^mdm_wio aU{OV Jwhm§gmR>r EH$ doJio H$m°boOmVrb ZmoH$ar g§nwïmV Ambr. B.g. 1956 ho
OJ Iwbo Pmbo Am{U Ë`m§À`m {dMmam§Zm Yma Ambr. OmJ{VH$ gmå`dmXr MidirÀ`m B{VhmgmVrb EH$
ñdV:bm nQ>Umè`m amOH$s` àUmbrVrb {dMmam§Mm AË`§V _hÎdmMo df© hmoVo. `mdfu 14-25 \$o~«wdmar
Cn`moJ B{VhmgmMo g§emoYZ H$aÊ`mgmR>r Ho$bm OmD$ 1956 `mXaå`mZ gmopìhEV a{e`mÀ`m gmå`dmXr njmMo
eH$Vmo, `mMr à{MVr Ë`m§Zm gwemo^Z gaH$mam§_i w o Ambr. {dgmdo A{YdoeZ ^abo hmoVo. `m A{YdoeZmV a{e`mMo
Ë`m§Zr H$mb© _mŠg©Mo {dMma B{Vhmg g_OÊ`mgmR>r ZdrZ ZoVo {Z{H$Vm ¼wüoìh `m§Zr Ë`m§Mo à{gÕ ^mfU
dmnam`bm gwédmV Ho$br. `mMm n[aUm_ Agm Pmbm Ho$bo. Á`m_YyZ Ë`m§Zr _mOr ZoVo ñQ°>{bZ `m§Zr
H$s, Ë`m§Zr 'Teen-Age Wage Slavery in India' gmå`dmXmÀ`m ZmdmImbr Ho$bobo AË`mMma Am{U
hm Amnbm n{hbm emoY{Z~§Y gmå`dmXr njmÀ`m {damoYH$m§À`m {ZK¥©U hË`m CKS> Ho$ë`m. `mMdfu
{dÚmWu _m{gH$mgmR>r {b{hbm. h§Joar_Yrb CR>md gmopìhEV a{e`mÀ`m \$m¡Om§Zr O~a
B.g. 1946 _Ü`o aU{OV Jwhm `m§Zr H$bH$Îmm {h§goMm dmna H$ê$Z _moSy>Z H$mT>bm. H«$wüoìhMo ^mfU
{dÚmnrR>mVyZ E_. E. Mr nXdr nyU© Ho$br. gmå`dmXr Am{U h§Joar_Yrb gmopìhEV hñVjon `m XmoZ KQ>Zm§Mm
njmMm nyU©doi H$m`©H$Vm© Agë`m_wio Ë`m§Zr njmMo OJ^amVrb gmå`dmXr {dMmagaUrÀ`m ~w{ÕOrdr
X¡{ZH$ "ñdmYrZVm'_Ü`o H$m_ H$aÊ`mg gwédmV Ho$br. bmoH$m§da n[aUm_ Pmbobm {XgyZ `oVmo. AZoH$m§Mm
`m X¡{ZH$mgmR>r Ë`m§Zr ^anya boI {b{hbo. nwT>rb dfu gmå`dmXr njmdarb {dœmg S>J_Jbm. AZoH$m§Zr
Ë`m§Zr H$mhr H$mi _w§~B©À`m 'People's War' `m gmå`dmXr njmbm gmoS>{MÇr {Xbr. `mM KQ>Zm§À`m
{Z`VH$m{bH$m_Ü`o H$m_ Ho$bo. {S>go§~a 1947 _Ü`o à^mdm_wio B§½b§S>_Yrb à{gÕ B{VhmgH$ma gd¡b, B.nr.
n°[ag `oWrb 'World Federation of Democratic Wm°_gZ Am{U p¼ñVmo\$a {hb `m§Zr nj gmoS>bm hmoVm.
Youth' `m g§ñWoV gmå`dmXr njmMo à{V{ZYr åhUyZ ^maVmV aU{OV Jwhm `m§Zr XoIrb gmå`dmXr njmÀ`m
Ë`m§Mr {ZdS> Pmbr. nwT>rb ghm dfo© Jwhm `m§Zr n°[ag_Ü`o gXñ`ËdmMm amOrZm_m {Xbm. 1956 Am{U 1957
6 & g_mO à~moYZ n{ÌH$m-E{àb-_o-OyZ 2023
_Ü`o Ë`m§Zr ~§Jmb_Ü`o H$m`_Ymam nÕVr gwê$ `m{edm` _mŠg©À`m ^m§S>dbemhr nyduÀ`m ì`dñWo~Ôb
H$aÊ`m_mJMr {dMmagaUr `m~Ôb "n[aM`' `m ~§Jmbr (Pre-capitalist Economic Formations)
{Z`VH$m{bH$m_Ü`o g§emoYZ boIm§Mr _m{bH$m {b{hbr. _m§S>bëo `m {dMmam§Zr Ë`m§Zm AmH${f©V Ho$bo. B.g. 1968
nwT>rb H$mimV hm {df` Ë`m§Mm AmdS>rMm {df` _Ü`o gmå`dmXr gmopìhEV a{e`mZo PoH$moñbmoìhm{H$`mda
am{hbm. AmH«$_U Ho$bo, Voìhm gwemo^Z gaH$mam§Zr Ë`mMm {ZfoY
Zmo§Xdbm hmoVm. gaH$ma ho ñdV§Ì ~wÕrMo hmoVo Am{U
gwemo^Z gaH$ma `m§Mm à^md _hÎdmÀ`m _wX²Úm§da njnmVr ^y{_H$m KoUmao ZìhVo.
B.g. 1958 _Ü`o Jwhm§Zr OmYdnya {dÚmnrR>mVrb EH$ Jmoï ñnï hmoVr H$s, gwemo^Z gaH$mam§Mo gm{ÞÜ`
Zì`mZo ñWmnZ Pmboë`m B{Vhmg {d^mJmV ZmoH$ar bm^bo ë `m Aä`mgH$m§ Z m A§ V mo { Z`mo J« m ågrÀ`m
ñdrH$mabr. Ë`m§Zm gwemo^Z gaH$ma `m§Zr {Z_§{ÌV Ho$bo {dMmam§~Ôb \$ma nydunmgyZ H$ënZm hmoVr.
hmoV.o OmYdnya {dÚmnrR>mV AgVmZm aU{OV Jwhm `m§À`m
BVa Aä`mgH$m§er AmoiIr Pmë`m. `mM Xaå`mZ B§½b§S>_Yrb dmñVì` Am{U "A éb Am°\$ àm°nQ>u
am`Mm¡Yar Am{U A_Ë`© goZ `m§À`mgmaIo Aä`mgH$ \$m°a ~oJ§ mb'
Ë`m§À`m g§nH$m©V Ambo hmoV.o OmYdnya {dÚmnrR>mV Ohmb B.g. 1959 _Ü`o aU{OV Jwhm `m§Zr B§½b§S>_Yrb
(radical) {dMma Agboë`m g§emoYH$m§Zm àmoËgmhZ {Xbo _±MoñQ>a {dÚmnrR>mMr {eî`d¥Îmr ñdrH$mabr. Xaå`mZ
OmV Ago. _mÌ aU{OV Jwhm VoWo pñWañWmda hmoD$ Ë`m§Mm nËZr _mWm©~amo~a KQ>ñ\$moQ> Pmbm. B§½b§S>_Ü`o
eH$bo ZmhrV. Ë`m§À`m_Ü`o d¡\$ë` {Z_m©U Pmbo. `mMo AgVmZm Ë`m§ Z r _± M o ñ Q> a {dÚmnrR> m Z§ V a ggo Š g
EH$ H$maU åhUOo Vo Amnë`m nrEM.S>r. nXdr~m~V {dÚmnrR>m_Ü`o ZmoH$ar Ho$br. _±MoñQ>a {dÚmnrR>mÀ`m
\$ma àJVr H$ê$ eH$bo ZìhVo. Ë`m§Mo hmoUmao _mJ©Xe©H$ {eî`d¥ÎmrÀ`m H$mbI§S>mXaå`mZ Jwhm `m§Zr g§emoYZ Ho$bobo
B{VhmgH$ma ZaoЧ H¥$îU {gÝhm `m§Zm Jwhm§Mr g§emoYZ nÕVr 1963 gmbr "A éb Am°\$ àm°nQ>u \$m°a ~o§Jmb' `m
_mÝ` ZìhVr. Ë`m_wio nwT>rb dfu Vo B§½b§S>bm Jobo {OWo J«§WmÀ`m ê$nmV à{gÕ Ho$bo. 1960 Vo 1980 `m drg
Ë`m§Zr nwT>rb 21 df} dmñVì` Ho$bo. dfmª_Ü`o Jwhm§Zr à{gÕ Ho$bobm hm EH$_od J«§W hmoVm.
^maVmV AgVmZm aU{OV Jwhm `m§À`mda ào{gSo>g§ r `m J«§Wmì`{V[aº$ Ë`m§Zr H$moUVohr BVa g§emoYZmË_H$
H$m°boO_Yrb Ë`m§Mo {ejH$ gwemo^Z gaH$ma `m§Mm boI {H§$dm J«§W à{gÕ Ho$bo ZmhrV. Vo B{VhmgH$mam§À`m
à^md hmoVm. Jwhm§Zr Amnbo 1963 _Ü`o à{gÕ Pmbobo n[afXm§Zm OmUo Q>miV AgV. EH$ àH$maÀ`m ñd_¾
n{hbo nwñVH$ "A éb Am°\$ àm°nQ>u \$m°a ~o§Jmb' ho nU B{VhmgH$mam§À`m OJmnmgyZ Vo A{bá am{hbo.
gaH$mam§Zm An©U Ho$bo hmoVo. An©Un{ÌHo$_Ü`o "AZoH$ nwTo> "A éb Am°\$ àm°nQ>u \$m°a ~o§Jmb' hm J«§W
n{hë`m e§H$m§Zm CÎmoOZ {Xë`m~Ôb' gwemo^Z gaH$mam§Mo Aä`mgH$m§H$Sy>Z ZmdmObm Jobm Agbm Var hm J«§W
F$U Ë`m§Zr _mZbo hmoV.o gaH$ma ho EH$ AË`§V à{V^mdmZ à{gÕ H$aVmZm Jwhm§Zm ~arM Cnojm ghZ H$amdr bmJbr
{ejH$ Am{U {dMmad§V hmoVo. Ë`m§À`m à^mdmImbr hmoVr. B.g. 1961 _Ü`o Ë`m§Zr hm J«§W à~§Y åhUyZ
_mŠg© d mXr {dMmagaUr Agbo ë `m ~§ J mbr n°[ag {dÚmnrR>mbm gmXa Ho$bm hmoVm. _mÌ {dÚmnrR>mZo
B{VhmgH$mam§Mr \$ir {Z_m©U Pmbr hmoVr. _mÌ Vo Vmo ZmH$mabm. `mXaå`mZ, ^maVr` g_mO Am{U
nmo{W{Zð _mŠg©dmXr ZìhVo. _mŠg©dmXr àoaUoVyZ {Z_m©U AW©ì`dñWoMo gwà{gÕ A_o[aH$Z Aä`mgH$ S°>{Z`b
Pmboë`m ZdrZ {dMmam§Zm ñdrH$maÊ`mMm Ë`m§Mm H$b Wm°Za© ho n°[ag_Yrb "Ecole Pratique des Hautes
hmoVm. åhUyZM 1964 gmbr Ë`m§Zr Zd_mŠg©dmXr J«mågr Etudes" `m g§ñWoMo g§MmbH$ Pmbo hmoVo. Wm°Z©a `m§Zm
`m§À`m {dMmam§da {bImU H$aÊ`mg gwédmV Ho$br. Jwhm§À`m g§emoYZmMr {H§$_V _mhrV hmoVr. `m{edm` Vo
aU{OV Jwhm : ^maVr` B{VhmgboIZmbm H$bmQ>Ur XoUmao Aä`mgH$ & 7
Zoh_rM ^maVr` Aä`mgH$m§Zm gmhmæ` H$aÊ`mMr ^y{_H$m nÕVrbm `m {dMmad§Vm§Zr H$S>mSy>Z {damoY Ho$bm hmoVm.
KoV AgV. Amü`m©Mr Jmoï Aer H$s, S°>{Z`b Wm°Z©a Am{W©H$ ì`dhmam§_Ü`o emgZmZo A{Ve` H$_r hñVjon
`m§Zr {e\$mag Ho$ë`mZ§Va Jwhm `m§Mm hm à~§Y n°[ag H$amdm, Ago Ë`m§Mo R>m_ _V hmoVo. EH§$XarVM
`oWrb "_mC§Q>Z' àH$meZmZo à{gÕ Ho$bm. `m J«§WmÀ`m ^m§S>dbemhr ì`dñWo_Yrb {Za§Hw$e AW©ì`dhmambm
àma§^r Wm°Z©a `m§Zr EH$ N>moQo>ImZr _ZmoJV {b{hbo, hohr (laissez faire) Ë`m§Mm nm{R§>~m hmoVm. Jwhm `m§Zr
\$ma _hÎdmMo Amho. Amnë`m g§emoYZmÀ`m _mÜ`_mVyZ XmIdyZ {Xbo H$s,
H$bH$Îmm {dÚmnrR>mV nXì`wÎma {ejU KoV Aem àH$maÀ`m AmYw{ZH$ "{ZgJ©dmXr' {dMmam§_Ü`oM
AgVmZm aU{OV Jwhm§Zr {\${bn \«$mpÝgg `m ~§Jmbr H$m`_Ymam nÕVrMo _yi d¡Mm[aH$ ~rO hmoV.o {ZgJ©dmXr
amÁ`H$Ë`m©Mo {dMma Aä`mgbo hmoVo. Ë`m§Mo {dMma {dMmagaUrZo 1770 Am{U 1780À`m XeH$mV
ga§Om_emhrbm H$S>mSy>Z {damoY H$aUmao Am{U \«|$M B§½b§S>_Ü`o Iyn à^md {Z_m©U Ho$bm hmoVm. ga {\${bn
amÁ`H«$m§VrMr àe§gm H$aUmao hmoV.o Ago AmYw{ZH$ {dMma \«$mpÝgg `m dmXJ«ñV {~«{Q>e A{YH$mè`mda XoIrb `m
AgVmZm XoIrb {\${bn \«$mpÝggZo 1793 gmbr EH$ {dMmagaUrMm à^md nS> b m hmo V m. B§ ½ b§ S > _ Ü`o
ga§Om_Xmar ñdê$n Agbobr H$m`_Ymam nÕVr gwê$ ^m§S>dbXmar nÕVrZo eoVr H$aUmè`m "gä` eoVH$è`m§Mm'
H$aÊ`mMm {dMma _m§S>bm. ga§Om_emhr {dMmam§Zm {damoY (gentlemen farmers) dJ© ApñVËdmV Ambm hmoVm.
AgUmè`m EH$m {~«{Q>e amÁ`H$Ë`m©Zo ga§Om_Xmar ñdê$n ~§Jmb_Ü`oXoIrb B§½b§S>à_mUo H$m`_Ymam nÕVr bmJy
Agboë`m H$m`_Ymam nÕVrMm nwañH$ma H$m Ho$bm? hm H$ê$Z O_rZXmam§Zm O{_ZrMm _mbH$s h¸$ {Xbm Va
hV~wÕ H$aUmam àý {~«{Q>e dgmhVr àemgZm_Yrb ^m§S>dbXmar nÕVrZo eoVr H$ê$Z àJVr gmYUmam
{damoYm^mg Xe©{dUmam hmoVm. `m {damoYm^mgmMo O_rZXmam§Mm EH$ dJ© ApñVËdmV `oB©b, Aer {~«{Q>e
ñnï>rH$aU aU{OV Jwhm `m§Zm VËH$mbrZ B{VhmgmÀ`m amÁ`H$Ë`mªZm Amem dmQ>V hmoVr. {~«{Q>e amÁ`H$Ë`mªZr
J«§Wm§_Ü`o {_imbo Zmhr Am{U åhUyZ Ë`m§Zr H$m`_Ymam \«$m§g_Yrb {ZgJ©dmXr {dMmam§Mm Cn`moJ H$ê$Z
nÕVrMm d¡Mm[aH$ CJ_ emoYÊ`mMm àH$ën hmVr KoVbm. ~§Jmb_Yrb J«m_rU àXoemMm H$m`mnmbQ> H$aÊ`mMm
VéU Agë`mnmgyZM Jwhm `m§Mm H$m`_Ymam à`ËZ Ho$bm hmoVm. na§Vw ^maVm_Ü`o Ë`m§Zm Ano{jV `e
nÕVrMm Aä`mg H$aÊ`mH$So> AmoT>m hmoVm. ho Ë`m§Zr bm^bo Zmhr. eoVrgwYmaUm Va PmbrM Zmhr, CbQ>
1950À`m XeH$mV {b{hboë`m boIm§dê$Z ñnï hmoVo.2 H$m`_Ymam nÕVr_wio eoVH$ar Hw$im§Mo àM§S> emofU
H$m`_Ymam nÕVrMm hm Aä`mg H$aVmZm aU{OV Jwhm Pmbo. EH§$XarVM, {~«{Q>e dmgmh{VH$ amOdQ>rV eoVr_Ü`o
`m§Zr EH$m d¡Mm[aH$ {damoYm^mgmMm emoY KoVbm. gwYmaUm H$aÊ`mgmR>r gwê$ Ho$boë`m nÕVrZo eoVr_Ü`o
\«$m§g_Ü`o 18ì`m eVH$mÀ`m CÎmamYm©V eoVr{df`H$ EH$ emofUH$mar `§ÌUm {Z_m©U Ho$br. ^m§S>dbXmar
{dMma _m§S>Umao {dMmad§V à^mdr Pmbo hmoVo. amï—mMr ñdê$nmÀ`m {dMmam§Mm dmna EH$m {Z_ga§Om_r (semi-
g§nÎmr hr H¥${fjoÌmÀ`m _mÜ`_mVyZ dmTy> eH$Vo, Agm feudal) g_mOmVrb gÎmmg§ ~ § Y {Q> H $dÊ`mgmR> r
Ë`m§Mm ÑT> {dœmg hmoVm. AW©ì`dñWoVrb BVa joÌm§À`m H$aÊ`mMm hm EH$ àH$ma hmoVm. Jwhm `m§Zr `m kmZemór`
{dH$mgmbm H¥${fjoÌmH$Sy>ZM MmbZm {_iVo, Ago {dMma {damo Y m^mgmMo (epistemological paradox)
Ë`m§Zr _m§S>bo hmoVo. WmoS>Š`mV, eoVr gwYmaë`m{edm` ñnï> r H$aU ~§ J mb_Yrb {~« { Q> e amÁ`H$Ë`mª À `m
amï—mMm {dH$mg hmoUo eŠ` ZìhVo. AW©ì`dñWo_Ü`o eoVrMo {dMmagaUrMm AmYma KoD$Z XoÊ`mMm à`ËZ Ho$bm.
_hÎd gm§JUmè`m `m {dMmad§Vm§Zm "Physiocrats" Aä`mgH$m§Zr aU{OV Jwhm§À`m n{hë`m J«§WmMo
({ZgJ©dmXr) åhUyZ AmoiIbo OmV hmoVo. _Ü``wJrZ gwédmVrbm ñdmJV \$ma CËgmhmZo Ho$bo Zmhr. H$mhr
H$mimV `wamon_Ü`o àM{bV Agboë`m ga§Om_Xmar Aä`mgH$m§Zm J«§WmÀ`m {df`mMr ^maVr` B{VhmgmÀ`m
8 & g_mO à~moYZ n{ÌH$m-E{àb-_o-OyZ 2023
g§X^m©V H$moUVrhr àmg§{JH$Vm dmQ>br Zmhr. Vgo `m_Ü`o other life streams" `m J«§WmV Amnë`m AmR>dUr
Zdb dmQ>Ê`mgmaIo H$mhr ZìhVo. H$maU 1960À`m {b{hë`m_wio Amnë`mbm aU{OV Jwhm `m§À`m OrdZmV
XeH$mV ^maVmVrb B{VhmgboIZm_Ü`o amOH$s` B{Vhmg KS>boë`m H$mhr ImOJr KQ>Zm§Mr _m{hVr {_iVo.
_m§S>Ê`mda OmñV ^a {Xbm OmV Ago. n`m©`mZo Jwhm aU{OV Jwhm B{VhmgH$mam§nmgyZ WmoS>o A{bá amhmV
`m§Zr hmVmibobm "dgmhVdmXr kmZ' (colonialist Agbo, Var Vo H$bH$Î`mVrb Aä`mgH$m§À`m g§nH$m©V
knowledge) {Z{_©Vrà{H«$`oMm {df` VËH$mbrZ hmoVo. 1970-71 _Ü`o Jwhm gm_m{OH$ Midir§da
B{Vhmg boIZemómgmR>r EH$X_ Zdm hmoVm. Ë`mH$mir _hmË_m Jm§YrOr§À`m à^mdmMm Aä`mg H$aÊ`mgmR>r
amï´>dmXr Ñ{ï>H$moZmVyZ Am{W©H$ B{Vhmg {b{hÊ`mH$So> {X„r_Ü`o Ambo hmoVo. {dSo>Z{\$ëS> Am{U {ZH$moëgZ `m
Aä`mgH$m§Mm H$b dmT>bm hmoVm. `m B{VhmgH$mam§Zm à{gÕ àH$meZ g§ñWoZo Ë`m§Mo ho g§emoYZ ghm I§S>m§_Ü`o
Jwhm§Mo g§emoYZ nQ>bo Zmhr. Ë`m§Zr Ë`m§À`m J«§Wmda àH$m{eV H$aÊ`mMo _mÝ` Ho$bo hmoV.o nU H$mhr {Xdgm§ZV§ a
H$S>mSy>Z Q>rH$m Ho$br. B{Vhmg åhUOo KQ>Zm§À`m g§~{§ YV Jwhm§Zr àH$meH$m§H$Sy>Z KoVbobr AmJmD$ a¸$_ naV {Xbr.
{bImU Aer B{VhmgmMr gd©gmYmaU H$ënZm hmoVr. H$maU {X„r_Yrb dmñVì`mÀ`m Xaå`mZ Ë`m§Zr Amnbm
{dMmam§Mm B{Vhmg, kmZ{Z{_©VrMm B{Vhmg, _mZ{gH$Vm, g§emoYZmMm {df` ~Xbbm. _hmË_m Jm§Yr§À`m g§X^m©Vrb
_ZmodÎ¥ mr Ago {df` AOyZ àñWm{nV B{VhmgmÀ`m H$joV {df`mnojm Ë`m§Zm ^maVmVrb eoVH$ar CR>mdm§À`m
Ambobo ZìhVo. Jwhm `m§Mm J«§W àH$m{eV hmoD$Z AZoH$ B{VhmgmMo g§emoYZ H$aUo OmñV AJË`mMo dmQy> bmJbo.
df} CbQ>ë`mda AJXr AbrH$S>rb H$mimV g§emoYZmÀ`m {df`m_Ü`o Pmboë`m `m AmH$pñ_H$
Aä`mgH$m§Zm `m J«§WmMo _hÎd H$iy bmJbo Amho. n[adV©Zm_wio Jwhm `m§À`m Aä`mgmbm EH$ Zdr {Xem
dgmhV H$mimV {~«{Q>e amOdQ>rÀ`m _mÜ`_mVyZ Amboë`m {_imbr. {edm` Ë`m§À`m `m Zì`m ^y{_Ho$Mm ^maVmVrb
nm[ü_mË` AmYw{ZH$VoZo ^maVm_Ü`o EH$ doJio ê$n YmaU B{VhmgboIZemómdaXoIrb _ybJm_r n[aUm_ Pmbm.
Ho$bo hmoV.o `mMm n[aUm_ ^maVmVrb gm_m{OH$, amOH$s` Jwhm `m§Zr Amnbm g§emoYZmMm {df` AMmZH$nUo
Am{U Am{W©H$ {dMmam§À`m {Z{_©Vrda Pmbm. Jwhm§À`m H$m ~Xbbm? `m~ÔbMr H$mhrEH$ H$ënZm Ë`m§À`m
`m `w{º$dmXmMm ~moY Z§VaÀ`m {nT>rVrb Aä`mgH$m§Zm nËZr _oM{WëS> Jwhm `m§Zr gm§{JVboë`m Jmoïrdê$Z `oVo.
hmoD$ bmJbm Amho. `m AWm©Zo Jwhm§Zr {b{hbobm J«§W Jwhm {X„rV amhmV AgVmZm Ë`m§Mm amOH$maUr bmoH$m§er
Amnë`m H$mimÀ`m H¡$H$ df} nwTo> hmoVm, Ago åhQ>bo nwÝhm g§~§Y Ambm. 1956 gmbr gmopìhEV a{e`mZo
Va dmdJo R>aUma Zmhr. h§Joarda AmH«$_U Ho$ë`mda Vo amOH$maUmnmgyZ Xÿa Jobo
hmoVo. _mÌ {X„r_Ü`o aU{OV Jwhm `m§À`m Kar MMm©
emo{fV A§{H$Vm§À`m B{VhmgmÀ`m {XeoZo H$aÊ`mgmR>r AZoH$ ZjbdmXr H$m`©H$Ë`mªMr dX©i gwê$
B.g. 1963 _Ü`o "A éb Am°\$ àm°nQ>u \$m°a Pmbr. aU{OV Jwhm§Zr ZjbdmXr Midirbm Iwbm
~§oJmb' à{gÕ Pmë`mda B.g. 1980 n`ªV Jwhm§Zr nm{R§>~m {Xbm. 1967 _Ü`o ~§Jmb_Yrb ZH$gb~mar
\$º$ EH$, XmoZ __©Jm« hr J«W§ narjU {b{hbobr {XgVmV. IoSo>JmdmV eoVH$ar CR>mdmZo `m MidirMr gwédmV
`m H$mbI§S>mV Vo \$ma H$mhr g§emoYZmË_H$ boIZ H$ê$ Pmbr. eoVH$ar Am{U Am{Xdmgr dJm©Vrb H$mhr JQ>mÀ`m
eH$bo ZmhrV. ggoŠg {dÚmnrR>mV àmÜ`mnH$ AgVmZm geó H«$m§VrÀ`m à`ËZm§Zr gd© Xoe Yw_gV hmoVm.
aU{OV Jwhm `m§Mr ^oQ> _oM{WëS> O§J{dW© `m Am°pñQ´>`Z ZjbdmXr MidirÀ`m ZoË`m§da {MZr gmå`dmXr njmMm
g§emo{YHo$er Pmbr. Am°ŠQ>mo~a 1970 _Ü`o aU{OV nwT>mar _mAmo Ëgo Vw§JÀ`m {dMmam§Mm à^md hmoVm.
Jwhm Am{U _oM{WëS> `m§Mm {ddmh Pmbm. Z§Va 2014 ZjbdmXr MidirMm ~w{ÕOrdr dJm©da n[aUm_ Pmbm.
gmbr _oM{WëS> Jwhm `m§Zr "Danube, Ganges and Ë`mH$mir e¡j{UH$ dVwi © m_Ü`o eoVH$ar CR>mdm§Mo ñdê$n
aU{OV Jwhm : ^maVr` B{VhmgboIZmbm H$bmQ>Ur XoUmao Aä`mgH$ & 9
hm MM}Mm {df` hmoVm. Jwhm§daXoIrb `m KS>m_moS>r§Mm Aä`mgÊ`mgmR>rMr EH$ Mm¡H$Q> V`ma Ho$br. nyduÀ`m
n[aUm_ Pmbm. Vo Ë`mÑïrZo {M§VZàd¥Îm Pmbo. Ë`m§Zr Aä`mgH$m§Zr eoVH$ar CR>mdmMm B{Vhmg {b{hÊ`mgmR>r
^yVH$mimV Pmboë`m eoVH$ar Midir§Mm Aä`mg Ho$bm. {~«{Q>e dgmhVdmXr amOdQ>rZo {Z_m©U Ho$bobr "gaH$mar'
eoVH$ar Midir§À`m Aä`mgmVyZM Ë`m§Mo A§VJ©V _m{hVr Am{U H$mJXnÌo dmnabr hmoVr. Ë`m_wio
VH$©emó H$iUo eŠ` hmoB©b, Agm Ë`m§Zm {dœmg dmQy> Ë`m§À`mda H$iV-ZH$iV gaH$mar ^y{_Ho$Mm à^md
bmJbm. `m_wioM Ë`m§Zr ^maVr` B{VhmgmVrb eoVH$ar nS>bm hmoVm. gaH$mar H$mJXnÌm§_Ü`o eoVH$è`m§Zm,
Midir§Mm Aä`mg H$aÊ`mMm Ü`mg KoVbm. nwT>rb "~m{be, Z_« AWdm AmkmYmaH$' g_Obo Jobo hmoVo.
10 df} Ë`m§Zr `m g§emoYZmV ñdV…bm PmoHy$Z {Xbo. eoVH$è`m§Mr hrM à{V_m nyduÀ`m B{VhmgH$mam§Zr
nyduÀ`m B{VhmgH$mam§Zr eoVH$ar Midir§Mo g§emoYZ AYmoao{IV Ho$bobr {XgVo. _mÌ Jwhm§À`m Aä`mgmZo ho
H$aVmZm àm_w»`mZo `m Midir§À`m ZoVË¥ dmÀ`m H$m`m©da XmIdyZ {Xbo H$s, eoVH$è`m§Mr hr à{V_m dmñVdmbm
^a {Xbm hmoVm. Jwhm§Zr gm_mÝ` eoVH$ar dJm©bm Amnë`m Yê$Z ZìhVr. H$maU eoVH$è`m§Zr AZoH$ CR>md Am{U
Aä`mgmÀ`m H|$ÐñWmZr AmUbo. 19ì`m eVH$mV {~«{Q>e Am§XmobZm§_Ü`o _moR>çm g§»`oZo gh^mJ KoVbm hmoVm.
amOdQ>rMo ^maVmda A{YnË` ñWmnZ H$aÊ`mMo à`ËZ gaH$mar H$mJXnÌm§Mo "CR>mdmbm {damoY' (counter-
gwê$ AgVmZm {~«{Q>e amOdQ>rbm eoVH$è`m§Zr Ho$boë`m insurgency) H$aUmao ñdê$n g_Oy Z Ë`m§ Z m
à{VH$mamMo ñdê$n ñnï H$aUo, hm Jwhm§Mm à_wI hoVy B{VhmgH$mam§Zr "CbQ>çm {XeoZo' (against the
hmoVm. `mgmR>r Ë`m§Zr Amnë`m g§emoYZm_Ü`o eoVH$è`m§À`m grain) dmMbo nm{hOo, Ago Ë`m§Mo _V ~Zbo.
à{VH$mamÀ`m KQ>H$m§Mo {d{dY n¡by CbJSy>Z XmIdbo. `m J«§WmVrb EH$m àH$aUmV Jwhm§Zr Am§XmobH$m§Mo
ho H$m_ AZdQ> hmoVo. Ë`m_wioM Vo Zì`m B{VhmgÑï>rMr {dMma, AZw^d Am{U AmH$bZ H$em àH$mao BVa
nm`m^aUr H$aUmao R>abo. ì`º$s¨da à^md Q>mH$Vo, `mMm AmT>mdm KoVbm Amho.
{deof åhUOo `m g§X^m©V "A\$dm§Zr' nma nmS>boë`m
Jwhm§Mr _hÎm_ H¥$Vr ^y{_Ho$da AË`§V S>moig MMm© Ho$br Amho. CR>md H$ê$Z
Jwhm§Mm "E{b_oQ§ >ar AñnoŠQ²>g Am°\$ {nPÝQ> BÝgO©Ýgr gd© J«m_rU joÌm_Ü`o CbWmnmbW {Z_m©U H$aUmè`m
BZ H$mobmo{Z`b B§{S>`m' hm J«§W 1983 _Ü`o àH$m{eV eoVH$è`m§À`m Om{Udm§Mo H$m` ñdê$n hmoVo Am{U hr
Pmbm. Ë`m§Zr {b{hbobm hm gdm©V _hÎdmMm J«W§ _mZbm OmUrd H$er ~XbV hmoVr, `mMo ñnï>rH$aU XoÊ`mMm
OmVmo. `m J«§WmV Jwhm§Zr eoVH$ar Am{U Am{Xdmgr Jwhm§Zr à`ËZ Ho$bm. VWm{n, ho H$aÊ`mgmR>r Jwhm§Zr
CR>mdm§~Ôb B{VhmgH$mam§Zr Ho$boë`m nma§n[aH$ _m§S>Urbm Eo{Vhm{gH$ _m§S>UrMr EH$ doJir aMZm ñdrH$mabr.
AmìhmZ {Xbo . nma§ n [aH$ _m§ S >Ur_Ü`o eo V H$ar `m J«W§ mV nma§n[aH$ B{VhmgH$mam§à_mUo eoVH$ar CR>mdm§Mr
Midir§gmR>r ~møà^md {H§$dm A{^OZ ZoV¥Ëdmbm EH$m_mJo EH$ Aer H$mbH«$_mZwgma _m§S>Ur Ho$br Zmhr.
H$maUr^yV nH$S>bo OmV Ago. Jwhm§Zr ho ZmH$mabo. Ë`m§À`m Ë`m§Zm dgmhVdmX Am{U eoVH$ar CR>md `m§À`mVrb
_Vo, {~«{Q>e dgmhVr amOdQ>rÀ`m {damoYmV eoVH$è`m§Zr g§~Y§ AYmoa{o IV H$amd`mMm hmoVm. ho H$aÊ`mgmR>r Ë`m§Zr
à{VH$ma Ë`m§À`mH$So> H$maH$Ëd (agency) Agë`m_wio eoVH$ar CR>mdmMo ZH$ma, g§{X½YVm, EoŠ`^md (nega-
Ho$bm hmoVm. à{VH$ma H$aV AgVmZm eoVH$ar ho A{^OZ tion ambiguity, solidarity) Ago {d{dY n¡by
dJm©nmgyZ ñdV§Ì Am{U A{bá hmoVo. `m J«§Wm_Ü`o {ZpüV Ho$bo. `m n¡by§da àH$me Q>mH$Ê`mgmR>r {~«{Q>e
H$mb© _mŠg©, A§Vmo{Z`mo J«mågr Am{U BVa {dMmad§Vm§À`m amOdQ>rÀ`m {d{dY Q>ßß`m§V Pmboë`m AZoH$ eoVH$ar
{dMmam§Mm AmYma Jwhm§Zr KoVbm Amho. hm AmYma KoD$Z CR>mdm§Mr CXmhaUo {Xbr. CXmhaUmW©, Jwhm§Zr J«§WmÀ`m
^maVmVrb eoVrjoÌmVrb nañnag§~§Y Am{U CR>md Xþgè`m àH$aUmV eoVH$è`m§Zr {~«{Q>e dmgmh{VH$
10 & g_mO à~moYZ n{ÌH$m-E{àb-_o-OyZ 2023
amOdQ>rÀ`m ~mø gÎmm{MÝhm§Zm (àemgH$s` H$Moè`m, g~mëQ>Z© Aä`mg JQ>mMm CX`
^mfm, XiUdiUmMr gmYZo, doe^yfm B.) {Xbobm {~«{Q>e amOdQ>rbm Pmboë`m à{VH$mamÀ`m EH$m
"ZH$ma' (negation), hm eoVH$ar CR>mdmÀ`m ñdê$nmMm n`m©`r B{VhmgmMr _m§S>Ur H$aÊ`mgmR>r gZ 1977
n¡by hmVmibm Amho. eoVH$ar CR>mdmMm B{Vhmg _Ü`o aU{OV Jwhm§Zr Aä`mgH$m§Mm EH$ JQ> ñWmnZ
{b{hÊ`mMm hm EH$ ZmdrÝ`nyU© _mJ© hmoVm. hm _mJ© H$aÊ`m_Ü`o nwT>mH$ma KoVbm. `m JQ>mbm "g~mëQ>Z©
ñdrH$maë`m_wio Jwhm§Zm eoVH$ar CR>mdm§À`m ñdê$nm~Ôb B{VhmgmMm JQ>' `m ZmdmZo AmoiIbo OmD$ bmJbo.
_ybJm_r àý {Z_m©U H$aVm Ambo. nwT>rb VrZ df} `m JQ>mVrb B{VhmgH$mam§_Ü`o {~«{Q>e
"E{b_o§Q>ar AñnoŠQ²>g'Zo ^maVr` Aä`mgH$m§g_moa amOdQ>rbm Pmboë`m à{VH$mamÀ`m {d{dY _wX²Úm§da
B{Vhmg g§emoYZmMm EH$ Z_wZm Ro>dbm. hm J«§W gImob MMm© Pmbr. g~mëQ>Z© JQ>mÀ`m Ho$Ч ñWmZr aU{OV
{b{hÊ`mgmR>r dmnaboë`m g§X^mªMr `mXr dmMbr H$s, Jwhm hmoVo. `m{edm` So>pìhS> AaZm°ëS>, ehrX A_rZ,
AmOXoIrb EImXm Aä`mgH$ AM§{~V hmoB©b. H$maU ½`mZo§Ð nm§So> Am{U So>pìhS> hmS>u_Z ho VéU g§emoYH$ `m
`m `mXr_Ü`o _moR>çm à_mUmV {dñ_aUmV Jobobr g§X^© JQ>mV gh^mJr hmoVo. 1980 gmbr Jwhm§À`m EH$m
gmYZo dmnabobr {XgVmV. Jwhm§Zr AË`§V Xþ{_©i g§X^© ^maV^oQ>rÀ`m Xaå`mZ Jm¡V_ ^Ðm, Xrnoe MH«$dVu Am{U
gmYZo emoYZy Ë`m§Mm dmna Ho$bm. eoVH$è`m§À`m CR>mdmMo nmW© M°Q>Ou `m ^maVr` Aä`mgH$m§Zm JQ>mV gm_rb
ñdê$n CbJSy>Z XmIdVmZm Ë`m§Zr eoVH$è`m§~Ôb H$ê$Z KoÊ`mV Ambo. g~mëQ>Z© JQ>mÀ`m Aä`mgH$m§Mm
~marH$gmarH$ Vnerb Am{U {H$aH$moi dmQ>mì`mV Aem ^maVmV EH$ {Z`VH$m{bH$ gwê$ H$aÊ`mMm _mZg hmoVm.
Jmoï>tMr Zmo§X KoVbr. CXmhaUmW©, Jwhm `m§Zr eoVH$ar Zdr {X„rVrb Am°Šg\$S>© `w{Zìh{g©Q>r àog `m àH$meZ
Amnë`m X¡Z§{XZ OrdZmV dmnaV Agboë`m ^m§S>çm§Mo g§ñWoZo g~mëQ>Z© JQ>mÀ`m Aä`mgH$m§Zr {b{hboë`m
dU©Z Ho$bo, Va EHo$ {R>H$mUr eoVH$è`m§À`m {IemV g§emoYZmË_H$ {Z~§Ym§Mo VrZ I§S> àH$m{eV H$aÊ`mMo
{_imboë`m dñVy Ë`m§Zr gm§{JVë`m AmhoV. dmMH$mbm H$~yb Ho$bo. I§S>mM§ o erf©H$ "g~mëQ>Z© ñQ>S>rO: am`{Q§>½O
Ago dmQ>Ê`mMr eŠ`Vm Amho H$s, BVHo$ jw„H$ Vnerb Am°Z gmD$W E{e`Z {hñQ>ar A±S> gmogm`Q>r' Ago hmoVo.
XoÊ`mMr JaO H$m` Amho? danm§Jr jw„H$ dmQ>Umè`m "g~mëQ>Z© ñQ>S>rO'Mo I§S> 1982 nmgyZ àH$m{eV hmoÊ`mg
JmoïrÀ`m AmYmao eoVH$è`m§À`m B{VhmgmÀ`m EImÚm gwédmV Pmbr. `m I§S>m§Mo `e nmhyZ AmUIr VrZ I§S>
AkmV n¡byda àH$me Q>mH$Uo, hoM Jwhm§À`m B{Vhmg àH$m{eV H$aÊ`mV Ambo. `m àma§^r H$mimVrb ghm
boIZnÕVrMo __© hmoVo. _yi Eo{Vhm{gH$ gmYZm§Vrb I§S>m§Mo g§nmXZ aU{OV Jwhm `m§Zr Ho$bo hmoVo.
Vnerb _w~bH$ à_mUmV dmnaë`m_wio Jwhm§À`m g~mëQ>Z© ñQ>S>rO JQ>mÀ`m Aä`mgH$m§Mo àma§^rMo
{bImUmbm EH$ {Od§VnUm `oVmo. boIH$mH$So> Amnë`m boI "eoVH$ar CR>md' `m {df`mda bj H|${ÐV H$aUmao
{df`m~Ôb ^a_gmR> _m{hVr Amho, Ago dmMH$mbm hmoVo. "eoVH$ar Om{UdoMr ñdm`ÎmVm' hm {dMma `m
dma§dma dmQ>V amhmVo. "E{b_o§Q>ar AñnoŠQ²>g…' _Ü`o boIm§À`m Ho$§ÐñWmZr hmoVm Á`m_YyZ Jwhm§À`m "E{b_o§Q>ar
nydg© ay rÀ`m ^maVr` B{VhmgH$mam§À`m {bImUmMm nam_e© AñnoŠQ²>g'Mm ñnï à^md OmUdVmo. H$m±J«ogÀ`m
Jwhm§Zr KoVbm Amho. eoVH$ar CR>mdm§~Ôb Amnë`mbm Midir§_Yrb eoVH$è`m§Mm gh^mJ hm amï—dmXr
Oo AmVmn`ªV _mhrV Amho, Vo H$go _mhrV Amho', ho {dMmaàUmbrÀ`m à^mdm_wio ZìhVm. CbQ> eoVH$è`m§Zr
OmUUo Ë`m§À`mgmR>r _hÎdmMo hmoVo. åhUyZM nyduÀ`m ñdV…À`m H$maUm§gmR>r gh^mJ KoVbm hmoVm Am{U
B{VhmgboIZmMm B{Vhmg gm§JUo, hm Ë`m§À`m _m§S>UrMm ~è`mM doim bT>çm_Ü`o gh^mJr hmoUo XoIrb Q>mibo
A{d^mÁ` KQ>H$ hmoVm. hmoVo. ho {gÕ H$aÊ`mMm à`ËZ g~mëQ>Z© ñQ>S>rOÀ`m
AZoH$ {Z~§Ym§_YyZ H$aÊ`mV Ambm. WmoS>Š`mV,
) gyMZm )
g_mO à~moYZ n{ÌHo$Mm A§H$ Z {_iUo d dJ©UrXmamg doiVo A§H$ Z {_iUo `m~m~V
Amnë`m VH«$mar Agy eH$VmV. Ë`m~ÔbÀ`m _m{hVrgmR>r lr. a{d bm|T>o `m§À`mer g§nH©$ gmYmdm.
_mo. Z§. 7350829850
- g§nmXH$