SC

ER
T
TE
LA
NG
AN
A
Hê ‘Ó\+>±D
ø√{Ï ‘Ó\T>∑T\ ã+>±s¡T ø=+&ÉÁøÏ+<ä
|üs¡#·Tø=qï{Ϻ düs¡düT˝À|ü\ edæ+∫
Ábı<äT›Ábı<äT›q n+<ë\ |üP\T |üPj·TT
Hê ‘Ó\+>±D‘·*¢ ø£+C≤‘·e*¢.
NG
m˝§¢sê >∑TVü≤\+<äTq |ü\¢$+∫
y˚sTTdüÔ+uÛ≤\ >∑T&ç˝Àq $s¡T\T |üP∫
•*Œ j·TT*eTT≈£îÿ˝À $ø£dæ+∫q{Ϻ
Hê ‘Ó\+>±D, ø√{Ï n+<ë\ C≤D.
LA
eT÷&ÉT ø√≥T\ <˚e‘êeT÷s¡TÔ \+<äT
ø√{ÏeT+~ edæ+#Ó&ç Vü‰≥ø±e
˙ eTVü‰K+&É MT s¡eTD°j·TuÛÑ÷$T
TE
Hê ‘Ó\+>±D˝ÒeT, kÂ+<äs¡´d”eT.
eT÷>∑y√sTTq ø√{Ï ‘·eTTà\ >∑fi≤\
bÕ≥ |ü*øÏ+∫ ø£$‘ê»eeTTà ≈£L]Ã
T M{Ïì m{≤¢ #˚j·÷˝À MT ñbÕ<Ûë´j·TT&çì n&ç– ‘Ó\TdüTø√+&ç. M{Ïì #˚dæq ‘·s¡Tyê‘· MTs¡T m{≤¢ #˚XÊs¡T? @+
Hê ø£˝≤q≈£î ã\$T∫à q&É|æ q{Ϻ
Hê ‘Ó\+>±D ø√{Ïs¡‘êï\ MD.
ER
&܈ˆ <ëX¯s¡~∏ ø£èwüíe÷#ês¡´
SC
$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\T
A
AN
$<ë´s¡Tú\÷!
✥ MTs¡+<äs¡÷ <Ûësêfi¯+>∑ #·<äTe>∑\>±*. ‘Ó*dæq <ëì >∑T]+∫ kı+‘·+>± sêj·T>∑\>±*. MT≈£î #·<äTe&É+, sêj·T&É+
sê≈£î+fÒ MT ñbÕ<Ûë´j·TTì kÕj·T+‘√ H˚s¡TÃø√yê*.
✥ MTs¡T H˚s¡TÃø√e\dæq n+XÊ\qT <äèwæº˝À ô|≥Tºø=ì MTø√düy˚T ‘Ó\T>∑T|ü⁄düÔø±ìï s¡÷bı+~+#ês¡T. á |ü⁄düÔø£+˝À MTs¡T
kÕ~Û+#·e\dæq kÕeTsêú´\ >∑T]+∫ ˇø£ ù|J˝À Ç#êÃs¡T. $<ë´ dü+e‘·‡s¡+ |üPs¡j Ô T˚ ´dü]øÏ M{Ïì MTs¡T #˚jT· >∑\>±*.
yê{Ïì #·<äTyê*.
✥ Á|ü‹ bÕsƒ¡+ yÓTT<ä{À¢ u§eTà / ù|sê / dü+|òüT≥q / |ü<ä´+... Ç{≤¢ @<Ó’Hê ñ+≥T+~. yê{Ï >∑T]+∫ e÷{≤¢&É+&ç.
Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T #ÓbÕŒ*. Bìe\¢ MT≈£î bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+, H˚|ü<∏ä´+, Ç‹eè‘·Ô+ >∑T]+∫ ns¡úeTÚ‘·T+~.
✥ ª$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\Tμ nH˚ >∑&ç˝Àì dü÷#·q\T #·~$, ns¡ú+ #˚düTø=ì |ü<ë\ nsêú\T ‘Ó\TdüTø√yê*.
✥ ‘·s> ¡ ‹∑ >∑~˝À #·sá \T »s¡T>∑T‘·Tqï|ü&ÉT, »≥Tº|qü T\T ìs¡«Væ≤düTqÔ ï|ü&ÉT MTs¡T bÕ˝§ZHê*. e÷{≤¢&Ü*. nedüsy¡ TÓ ‘Æ ˚
Á|ü•ï+#ê*.
✥ bÕsƒ¡+ ∫es¡˝À ªÇ$ #˚j·T+&çμ nH˚ ù|s¡T‘√ nuÛ≤´kÕ\THêïsTT. M{Ïì MTs¡T kı+‘·+>± #˚j·÷*. Á|üX¯ï\≈£î MTπs
Ä˝À∫+∫ kı+‘·+>± »yêãT\T sêj·÷*. m{Ϻ |ü]dæú‘·T˝À¢ ¬>’&ÉT¢, düº&û yÓT{°]j·T˝Ÿ, Á|üX¯ï\ u≤´+≈£î\T yÓTT<ä˝…’q
yê{Ï˝À #·÷dæ sêj·Te<äT›. ˇø£y˚fi¯ n{≤¢ sêùdÔ bòÕπsà{Ïyé (ìsêàD≤‘·àø£) eT÷˝≤´+ø£q+˝À MT≈£î e÷s¡Tÿ\T Çe«s¡T.
✥ düè»Hê‘·àø£ n+XÊ\qT m{≤¢ #˚j·÷˝Àï ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À MT ñbÕ<Ûë´j·TT&çì n&ç– ‘Ó\TdüTø√yê*. MTs¡T ‘·s¡>∑‹
>∑~˝À sêdæ #·÷bÕ*. Bìô|’q #·s¡Ã »]–q ‘·s¡Tyê‘·H˚ MT H√≥T |ü⁄düÔø±\˝À sêj·÷*.
✥ bÕsƒ¡+˝Àì ÁbÕC…≈£îº|üqT\T, düè»Hê‘·àø£‘·≈£î dü+ã+~Û+∫q Á|üX¯ï\qT MTs¡T MT $TÁ‘·T\ düVü‰j·T+‘√ #˚j·Te#·TÃ.
#˚XÊs¡T? @+ H˚s¡TÃ≈£îHêïs¡T? yÓTT<ä˝…’q yê{Ï >∑T]+∫ MTπs kı+‘·+>± #Ó|üŒ>∑\>±*.
✥ nuÛ≤´kÕ\qT MTπs kı+‘·+>± #˚j·T+&ç. #˚j·T˝Òì yê{Ï >∑T]+∫ e÷Á‘·y˚T ñbÕ<Ûë´j·TT&çì n&ç– ‘Ó\TdüTø√yê*.
✥ nuÛ≤´kÕ\˝À Ç∫Ãq yê´ø£s¡D+XÊ\T MT≈£î ns¡ú+ø±e&ÜìøÏ yÓTT<ä≥ ñ<ëVü≤s¡D\T Ç#êÃs¡T. yê{Ï Ä<Ûës¡+>± MT≈£î
ns¡ú+ nj˚T´˝≤ dü÷Á‘êìï Ç#êÃs¡T. ø±ã{Ϻ ñ<ëVü≤s¡D\qT C≤Á>∑‘·Ô>± |ü]o*+∫ yê{Ïì $X‚¢wæ+∫ dü÷Á‘êìï
‘Ó\TdüTø√yê*.
✥ ñ|üyê#·ø£+ bÕsƒê\qT MTπs kı+‘·+>± #·<äTyê*. yê{Ï >∑T]+∫ e÷{≤¢&Ü*. #·]Ã+#ê*. $X‚¢wæ+#ê*.
✥ bÕsƒê\≈£î dü+ã+~Û+∫q Ç‘·s¡ |ü⁄düÔø±\qT bÕsƒ¡XÊ\ Á>∑+<∏ë\j·÷ìøÏ b˛sTT n&ç– rdüTø=ì #·<äTyê*.
✥ MTs¡T ‘·|Œü ìdü]>± ì|òTü +≥Te⁄qT ñ|üj÷ Ó –+#·Tø√e&É+ n\yê≥T #˚dTü ø√yê*. yêsêÔ|Áü ‹ø£\T, e÷´>∑Cq’… T¢, ø£<\ä∏ |ü⁄døÔü ±\T
yÓTT<ä˝…’q$ #·<äTe&É+ n\yê≥T #˚düTø√yê*.
✥ ø=ìï bÕsƒê\˝À Hê≥ø°ø£s¡D #˚j·T&É+, @ø£bÕÁ‘ê_Ûqj·T+ #˚j·T&É+, π>j·÷\qT sê>∑+‘√ bÕ&É&É+, n_ÛqsTT+#·&É+
|ü<ë´\qT ø£+sƒ¡düú+ #˚j·T&É+ e+{Ï$ ñHêïsTT. M{Ïì MTs¡T ‘·|üŒìdü]>± kÕ<Ûäq #˚j·÷*.
✥ MTs¡T ‘·|üŒìdü]>± yê´kÕ\T, ˝ÒK\T, ìHê<ë\T, ø£s¡|üÁ‘·+, dü+uÛ≤wüD, b˛düºs¡T ‘·j·÷Ø e+{Ï$ sêj·T>∑\>±*.
#˚j·T>∑\>±*. nedüs¡yÓTÆ‘˚ MT ñbÕ<Ûë´j·TT&çì n&ç– ‘Ó\TdüTø√yê*. ‘√{Ïyê] düVü‰j·T+‘√ #˚j·÷*.
✥ düè»Hê‘·àø£‘·≈£î dü+ã+~Û+∫q n+XÊ\qT MTs¡T sêdæq ‘·s¡Tyê‘· ˇø£ |ü⁄düÔø£ s¡÷|ü+˝À dü+ø£\q+ #˚dæ ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À
Á|ü<ä]Ù+#ê*.
 qeedü+‘·+ ` 3

A
‘Ó\T>∑T yê#·ø£+ (Á|ü<∏äeTuÛ≤wü)

AN
mì$T<√ ‘·s¡>∑‹
dü+bÕ<ä≈£eT+&É*
Ä#ês¡´ ø√yÓ\ düTÁ|üdüHêï#ês¡´, $ÁXÊ+‘· Ä#ês¡T´&ÉT, ø±ø£rj·T $X¯«$<ë´\j·T+, es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢.
Ä#ês¡´ mdt. $. sêe÷sêe⁄, $ÁXÊ+‘· Ä#ês¡T´&ÉT, ñkÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·T+, ôV’≤<äsêu≤<é.

NG
&܈ˆ düT+øϬs&ç¶ Hêsêj·TD¬s&ç¶, $ÁXÊ+‘· Á|ü<ÛëHê#ês¡T´&ÉT, Á|üuÛÑT‘·« &çÁ^ ø£fi≤XÊ\, #·+&É÷s¡T, q\¢>=+&É.
&܈ˆ <äVü≤>±+ kÕ+ãeT÷]Ô, $ÁXÊ+‘· Á|ü<ÛëHê#ês¡T´&ÉT, ñbÕ<Ûë´j·T $<ë´ ø£fi≤XÊ\ es¡+>∑˝Ÿ.
&܈ˆ mHé. s¡»ì, ‘Ó\T>∑T $uÛ≤>±~Û|ü‹, &܈ˆ _. ÄsY. n+uÒ<äÿsY kÕs¡«Á‹ø£ $X¯«$<ë´\j·T+, ôV’≤<äsêu≤<é.
<˚X¯|ü‹ lìyêdt, Ä|ò”düsY ÄHé ôdŒwü˝Ÿ &É÷´{Ï, eTTK´eT+Á‹ ø±sê´\j·T+, ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.
LA
düeTq«j·T+, $wüj·Tì|ü⁄DT\T
düTes¡í $Hêj·Tø˘, &܈ˆ qq÷ïs¡T ñù|+<äsY ¬s&ç¶,
ø√`Ä]¶H≥
˚ sY, dü\Vü‰<ës¡T, $<ë´dü+düÿs¡D\T,
TE

mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï., bÕsƒ¡XÊ\ $<ë´XÊK,

ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D. ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.

eTTK∫Á‘·+ : ≈£L¬sfi¯¢ lìyêdt, Á|ü<ÛëH√bÕ<Ûë´j·TT&ÉT, õ.|ü.ñ.bÕ. ≈£îπsà&ÉT, q\¢>=+&É õ˝≤¢.

bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ Á|ü#·Ts¡D dü$T‹

T

mdt. »>∑Hêï<∏ä ¬s&ç¶ ¬ø. ø£èwüíyÓ÷Vü≤Hé sêe⁄ _. düT<Ûëø£sY

dü+#ê\≈£î\T, Ábıô|òdüsY, $<ë´Á|üD≤[ø£, dü+#ê\≈£î\T,
ER

sêh $<ë´|ü]XÀ<Ûäq, •ø£åD≤dü+düú, bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ $uÛ≤>∑+, Á|üuÛÑT‘·« bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ eTTÁ<äD≤\j·T+

‘Ó\+>±D, ôV’≤<äsêu≤<é. sêh $<ë´|ü]XÀ<Ûäq, •ø£åD≤dü+düú, ‘Ó\+>±D, ôV’≤<äsêu≤<é.
‘Ó\+>±D, ôV’≤<äsêu≤<é.
SC

$<ä´e\¢ m<ä>±* #·{≤º\qT >ös¡$+#ê*

$qj·T+‘√ yÓT\>±* Vü≤≈£îÿ\qT bı+<ë*
ªªHê ‘Ó\+>±D ø√{Ï s¡‘êï\ MDμμ
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·« Á|ü#·Ts¡D, ôV’≤<äsêu≤<é
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 i
 A
© Government of Telangana, Hyderabad

AN
First Published 2015
New Impression 2016, 2017, 2018, 2019

NG
All rights reserved

No part of this publication may be reproduced,

stored in a retrieval system, or transmitted, in any
form or by any means without the prior permission in
LA
writing of the publisher, nor be otherwise circulated in
any form of binding or cover other than that in which
it is published and without a similar condition including
this condition being imposed on the subsequent
purchaser.
TE

The copy right holder of this book is the Director of

School Education, Hyderabad, Telangana.

This Book has been printed on 70 G.S.M. Maplitho

T

Title Page 200 G.S.M. White Art Card

ER

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

SC

Printed in India
at the Telangana Govt.Text Book Press,
Mint Compound, Hyderabad,
Telangana.

ii ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 eTT+<äTe÷≥

A
2014 pHé 2e ‘˚Bq ‘Ó\+>±D sêh+ Ä$s¡“¤$+∫+~. ‘Ó\+>±D sêh+ @s¡Œ&çq dü+<äs¡“¤+>± eTq sêh Á|üuÛÑT‘·«+
‘Ó\+>±D dü+düÿ è‹, kÕVæ≤‘·´+, #·]Á‘·qT ‘Ó*ù| $<Ûä+>± bÕsƒê\T ñ+&Ü\ì ìs¡ísTT+∫+~. Ç+<äTø√dü+ ø£e⁄\T, s¡#·sTT‘·\T,

AN
uÛ≤cÕy˚‘·Ô\T, πøåÁ‘·kÕúsTT $wüj·Tì|ü⁄DT\‘√ ˇø£ ø£$T{°ì ìj·T$T+∫+~. ø£$T{° düuÛÑT´\T Á|üdüTÔ‘·+ neT˝À¢ ñqï ‘Ó\T>∑T
bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\qT |ü]o*+∫ ‘Ó\+>±D kÕVæ≤‘·´+, dü+düÿ è‹ Á|ü‹_+_+#˚≥≥T¢ bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\qT s¡÷bı+~+#ês¡T. ‘Ó\T>∑T
kÕVæ≤‘·´+|ü≥¢ ne>±Vü≤q @s¡Œ&É&ÜìøÏ Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\≈£î #Ó+~q ø£e⁄\T, s¡#·sTT‘·\ bÕsƒê\qT ≈£L&Ü bı+<äT|ü]#ês¡T.
uÛ≤cÕkÕeTsêú´\T, düè»Hê‘·àø£‘·, e÷qMj·T $\Te\T ô|+bı+~+#·&ÜìøÏ M\T>± ‘Ó\T>∑T yê#·ø±\qT s¡÷bı+~+#ês¡T.
Bì <ë«sê |æ\¢˝À¢ ne>±Vü≤q #˚düTø=ì Á|ü‹düŒ+~+#˚ kÕeTsêú´\‘√bÕ≥T, d”«j·T s¡#·HêX¯øÏÔ ô|+bı+<äT‘·T+~. ‘ê´>∑>∑TD+,
j·÷Á‘êqTuÛÑe+, uÛÑøÏÔ‘·‘·Œs¡‘·, ÁX¯eTkÂ+<äs¡´+, HÓ’‹ø£$\Te\T, dü+düÿ è‹, q~ Á|üX¯+dü, kÕe÷õø£ düŒ èVü≤, ñ<ä´eTdü÷Œ¤]Ô,

NG
düVü≤»dü+|ü<ä, ¬s’‘·T J$‘·+, »+‘·TÁù|eT yÓTT<ä˝…’q Ç‹eè‘êÔ\ Ä<Ûës¡+>± ‘Ó\+>±D sêh+˝Àì ø£e⁄\T, s¡#·sTT‘·\ ÁbÕNq,
Ä<ÛäTìø£ kÕVæ≤‘ê´\ qT+&ç bÕsƒê´+XÊ\qT m+|æø£ #˚XÊs¡T. Ç‹Vü‰dü+ (|ü<ä´+), j·÷Á‘ês¡#·q, ~«|ü<ä, yê´dü+, X¯‘·ø£+, π>j·T+,
ø£<∏ëìø£, e#·qø£$‘·, ø±e´+, nqTyê<ä ø£<∏ä yÓTT<ä˝…’q Á|üÁøÏj·T˝À¢ bÕsƒê´+XÊ\T ñHêïsTT. $kÕÔs¡|üsƒ¡Hêì¬ø’ ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝Àì
dü÷Œ¤]Ô<ë‘·˝…’q düTs¡es¡+ Á|ü‘ê|ü¬s&ç¶, c˛j·TãT˝≤¢U≤Hé, |æ.$.qs¡dæ+Vü‰sêe⁄, ∫+<äT uÛ≤>√‘·+ ø£fi≤ø±]DÏ ∫+<äT m\¢eTà,
‘Ó\+>±D C≤q|ü<ä ø£fi¯\T, XÊÅd”Ôj·T |ü]o\qqT ô|+bı+~+|üCÒùd ∫Á‘·Á^e+ nH˚ bÕe⁄s¡+ ø£<∏ä yÓTT<ä˝…’q n+XÊ\qT ñ|üyê#·ø£+>±
ô|{≤ºs¡T. ñ‘·ÔeT e´øÏÔ‘·« ìsêàD≤ìøÏ, ‘Ó\+>±D ø£fi¯\T, ø£fi≤ø±s¡T\|ü≥¢ n_Ûs¡T∫, Ä<äs¡D ø£*–+#·&ÜìøÏ á yê#·ø£+ ‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+~.
LA
Á|ü‹ bÕsƒ¡+˝À kÕeTsêú´\ kÕ<Ûäqø£qT>∑TD+>± ªÇ$ #˚j·T+&çμ o]¸ø£‘√ nuÛ≤´kÕ\THêïsTT. Ä˝À∫+#·&É+, Á|ü‹düŒ+~+#·&É+,
n_ÛÁbÕj·÷\T #Ó|üŒ&É+, ãVüQø√D≤˝À¢ $X‚¢wæ+#·&É+, $_Ûqï ø√D≤˝À¢ Ä˝À∫+#·&É+, düø±s¡D+>± $e]+#·&É+, nq«sTT+#·&É+,
düè»Hê‘·àø£+>±, Á|üX¯+kÕ‘·àø£+>± e´ø°Ôø£]+#·&É+ M{Ï dü«uÛ≤e+. |æ\¢\T bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ |ü]~Ûì <ë{Ï H˚s¡TÃø√e&ÜìøÏ M\T>±
ÁbÕC…≈£îº|üqT\ e+{Ï$ #˚sêÃs¡T. Ç$ dü«j·T+ n<Ûä´j·THêìï, n<äq|ü⁄ / |üsêeTs¡Ù Á>∑+<∏ë\qT dü+Á|ü~+#·&Üìï Áb˛‘·‡Væ≤+#˚≥≥T¢
ñHêïsTT. bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·÷\qT ne>±Vü≤q #˚düTø=qT≥≈£î M\T>± dü+<äs√“¤∫‘· nsêú\qT |ü<ä$C≤„q+ ù|s¡T‘√ |ü⁄düÔø£+
TE
∫es¡ #˚sêÃs¡T. M{Ï˝À M\sTTq+‘· y˚Ts¡≈£î ‘Ó\+>±D˝À $ìjÓ÷–+#˚ |ü<äC≤˝≤ìï bı+<äT|ü]#ês¡T.
ñbÕ<Ûë´j·TT\T k˛bÕqÁø£eT+ Á|üø±s¡+ bÕsƒêìï uÀ~Û+#·T≥≈£î M\T>± bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·÷\qT neTsêÃs¡T. >∑<ä´, |ü<ä´
bÕsƒê\qT y˚πs«s¡T>± Çe«≈£î+&Ü bÕsƒê\ dü«uÛ≤e+, ì&ç$ Ä<Ûës¡+>± es¡Tdü Áø£eT+˝À ñ+#ês¡T. yê´ø£s¡D dü÷Á‘ê\qT
düT\uÛÑ+>± Äø£[+|ü⁄ #˚düT≈£îH˚≥≥T¢ ñ<ëVü≤s¡D\T bı+<äT|ü]#ês¡T. uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT\T bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·÷ìï H˚s¡T>±
uÀ~Û+#·≈£î+&Ü bÕsƒê´+X¯+ eTT+<äTqï n+XÊ\‘√ ÁbÕs¡+_Û+#ê*. ‘·sê«‘· bÕsƒê´+XÊìï #·s¡Ã\T, Á|ü‹#·s¡Ã\ <ë«sê ne>±Vü≤q
ø£*Œ+#ê*. Ä˝À∫+|üCÒùd Á|üX¯ï\T n&É>±*. nuÛ≤´kÕ\ô|’ kÕ<Ûäq #˚sTT+#ê*. bÕsƒê´+X¯+˝Àì C≤rj·÷\T, |ü<äã+<Ûë\T,
eTTK´yÓTÆq dü+<˚XÊ‘·àø£ yêø±´\T, dü+|òüT≥q\ >∑T]+∫ ˝À‘Ó’q #·s¡Ã<ë«sê ne>±Vü≤q, $eTs¡ÙHê‘·àø£ <äèø£Œ<∏ëìï ô|+bı+~+#ê*.
T

uÛ≤cÕkÕeTsêú´\ kÕ<Ûäq˝À bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+ ñbÕ<Ûë´j·TT&çøÏ ˇø£ düVü≤ø±] e÷Á‘·y˚T. |üsêeTs¡Ù Á>∑+<∏ë\qT, bÕsƒ¡XÊ\ Á>∑+<∏ë\j·÷ìï
‘êqT $ìjÓ÷–+#·T≈£î+≥÷ |æ\¢\T $ìjÓ÷–+#·T≈£îH˚≥≥T¢ uÛ≤cÕyê‘êes¡D≤ìï ø£*Œ+#ê*.
ER

‘Ó\+>±D sêh+˝À e∫Ãq ‘=* yê#·ø£+ Ç~. ø±ã{Ϻ uÛ≤cÕ|üs¡+>± ˝Ò<ë Ç‘·s¡ n+XÊ\ >∑T]+∫ $E„\T Ç#˚Ã
dü\Vü‰\T, dü÷#·q\qT mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï. d”«ø£]+∫ ‘·>∑T #·s¡´\T #˚|ü&ÉT‘·T+~. bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\ s¡÷|üø£\Œqø√dü+ m|üŒ{Ïø£|ü&ÉT
dü\Vü‰\T dü÷#·q\T Ç∫à Áb˛‘·‡Væ≤+∫q ‘Ó\+>±D sêh ‘=* eTTK´eT+Á‹ >ös¡e˙j·TT\T l ø£\«≈£î+≥¢ #·+Á<äX‚Ks¡sêe⁄
>±]øÏ, $<ë´XÊK |üPs¡« eT+Á‹ l õ. »>∑BXŸ ¬s&ç¶ >±]øÏ, $<ë´XÊU Á|üdüTÔ‘· eT+Á‹ l ø£&çj·T+ lVü≤] >±]øÏ, bÕsƒ¡XÊ\
$<ë´XÊK ø±s¡´<ä]Ù leT‹ s¡+Jyé ÄsY. Ä#ês¡´>±]øÏ, bÕsƒ¡XÊ\ $<ë´XÊK |üPs¡« dü+#ê\≈£î\T l myéT. »>∑BX¯«sY >±]øÏ,
Á|üdüTÔ‘· dü+#ê\≈£î\T l {Ï.∫s¡+Je⁄\T >±]øÏ, Á|üuÛÑT‘·« dü\Vü‰<ës¡T &܈ˆ ¬ø.$.s¡eTD≤#ê] >±]øÏ Á|ü‘˚´ø£ <Ûäq´yê<ë\T. á
SC

yê#·ø£ s¡÷|üø£\Œq˝À bÕ˝§Zqï ø£$T{° düuÛÑT´\T, dü+bÕ<äø£ eT+&É* düuÛÑT´\T, $wüj·T ì|ü⁄DT\T, ñbÕ<Ûë´j·TT\T, ∫Á‘·ø±s¡T\≈£î
<Ûäq´yê<ë\T. á yê#·ø£+ |æ\¢˝À¢ uÛ≤cÕ_Ûs¡T∫, kÕVæ≤‘ê´_Û˝≤wü, uÛ≤cÕkÕeTsêú´\qT ô|+bı+~+∫ ñ‘·ÔeT yÓ’Ks¡T\T ø£*Zq
e´≈£îÔ\T>± m<ä>∑&ÜìøÏ ‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+<äì Ä•düTÔHêï+.

‘˚~ : 31`01`2015 dü+#ê\≈£î\T

düú\+ : ôV’≤<äsêu≤<é. sêh $<ë´|ü]XÀ<Ûäq, •ø£åD≤dü+düú, ‘Ó\+>±D, ôV’≤<äsêu≤<é.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 iii

 bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ düMTø£å eT]j·TT n_Ûeè~Δ ø£$T{Ï düuÛÑT´\T

A
$X¯«$<ë´\j·T kÕúsTT
Ä#ês¡´ s¡yê« lVü≤], |üPs¡« ñ|ü≈£î\|ü‹, Á<ä$&É $X¯«$<ë´\j·T+, ≈£î|üŒ+.

AN
Ä#ês¡´ mHé. >√|æ, |üPs¡« ñ|ü≈£î\|ü‹, ‘Ó\T>∑T $X¯«$<ë´\j·T+, ôV’≤<äsêu≤<é.
Ä#ês¡´ ø√yÓ\ düTÁ|üdüHêï#ês¡´, $ÁXÊ+‘· Ä#ês¡T´&ÉT, ø±ø£rj·T $X¯«$<ë´\j·T+, es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢.
Ä#ês¡´ mdt. $. sêe÷sêe⁄, $ÁXÊ+‘· Ä#ês¡T´&ÉT, ñkÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·T+, ôV’≤<äsêu≤<é.
Ä#ês¡´ ãqï nsTT\j·T´, ‘Ó\T>∑TXÊK, ø±ø£rj·T $X¯«$<ë´\j·T+, es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢.

NG
&܈ˆ mdt. s¡|òüTT, ndæôdº+{Ÿ Ábıô|òdüsY, ‘Ó\T>∑TXÊK, ñkÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·T+, ôV’≤<äsêu≤<é.
&܈ˆ mHé. s¡»ì, ‘Ó\T>∑T $uÛ≤>±~Û|ü‹, &܈ˆ _. ÄsY. n+uÒ<äÿsY kÕs¡«Á‹ø£ $X¯«$<ë´\j·T+, ôV’≤<äsêu≤<é.
&܈ˆ õ. u≤\lìyêdü eT÷]Ô, ndæôdº+{Ÿ Ábıô|òdüsY, ‘Ó\T>∑T XÊK, ‘Ó\+>±D $X¯«$<ë´\j·T+, ìC≤e÷u≤<é õ˝≤¢.
$<ë´y˚‘·Ô\T, $wüj·Tì|ü⁄DT\T
&܈ˆ #·Tø±ÿ sêeTj·T´, $<ë´y˚‘·Ô, ôV’≤<äsêu≤<é.
LA
&܈ˆ <äVü≤>±+ kÕ+ãeT÷]Ô, $ÁXÊ+‘· Á|ü<ÛëHê#ês¡T´&ÉT, ñbÕ<Ûë´j·T $<ë´ ø£fi≤XÊ\ es¡+>∑˝Ÿ.
&܈ˆ q+~ì dæ<Ûë¬s&ç¶, $ÁXÊ+‘· ñ|üHê´dü≈£î&ÉT, Á|üuÛÑT‘·« &çÁ^ ø£fi≤XÊ\, dæ~Δù|≥, yÓT<äø˘ õ˝≤¢.
&܈ˆ q*yÓT\ uÛ≤düÿsY, $ÁXÊ+‘· ñ|üHê´dü≈£î&ÉT, mdt.ÄsY.ÄsY. &çÁ^ ø£fi≤XÊ\, ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢.
&܈ˆ düT+øϬs&ç¶ Hêsêj·TD¬s&ç¶, $ÁXÊ+‘· Á|ü<ÛëHê#ês¡T´&ÉT, Á|üuÛÑT‘·« &çÁ^ ø£fi≤XÊ\, #·+&É÷s¡T, q\¢>=+&É õ˝≤¢.
&܈ˆ eTT~>∑+{Ï düTC≤‘ê¬s&ç¶, $ÁXÊ+‘· nk˛dæj˚T{Ÿ Ábıô|òdüsY, ÄsY._.$.ÄsY.ÄsY. ø£fi≤XÊ\, ôV’≤<äsêu≤<é.
TE

y˚DT dü+ø√E, $ÁXÊ+‘· ñ|üHê´dü≈£î&ÉT, Á|üuÛÑT‘·« eTVæ≤fi≤ &çÁ^ ø£fi≤XÊ\, q\¢>=+&É õ˝≤¢.
dü+–XË{Ϻ lìyêdt, ndæôdº+{Ÿ Ábıô|òdüsY, Á|üuÛÑT‘·« &çÁ^ ø£fi≤XÊ\, CÀ–ù|≥, yÓT<äø˘ õ˝≤¢.
<˚X¯|ü‹ lìyêdt, Ä|ò”düsY ÄHé ôdŒwü˝Ÿ &É÷´{Ï, eTTK´eT+Á‹ ø±sê´\j·T+, ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.
&܈ˆ mHé. ñù|+<äsY ¬s&ç¶, dü\Vü‰<ës¡T, $<ë´ dü+düÿs¡D\T, bÕsƒ¡XÊ\ $<ë´XÊK, ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.
¬ø. ø£èwüíyÓ÷Vü≤Hé sêe⁄, Ábıô|òdüsY, mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.
T

B|æø£, ñ|üHê´dü≈£îsê\T, $<ë´ Á|üD≤[ø£ $uÛ≤>∑+, mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.

düTes¡í $Hêj·Tø˘, ø√`Ä]¶H˚≥sY, $<ë´ Á|üD≤[ø£ $uÛ≤>∑+, mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.
ER

¬ø.sêCÒ+<äsY ¬s&ç¶, ø√`Ä]¶H˚≥sY, $<ë´ Á|üD≤[ø£ $uÛ≤>∑+, mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï., ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.

‘·˝≤¢esa
C\ eTùV≤XŸu≤ãT, ñ|üHê´dü≈£î&ÉT, õ˝≤¢ $<ë´ •ø£åD dü+düú, ìC≤e÷u≤<é õ˝≤¢.
πøåÁ‘· kÕúsTT
|ü˝…¢s¡¢ sêeTyÓ÷Vü≤q sêe⁄, mdt.m. (‘Ó\T>∑T), õ.|ü.ñ.bÕ., y˚eTT\, eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢.
$. #Óqïj·T´, mdt.m. (‘Ó\T>∑T), õ.|ü.ñ.bÕ., »>∑~Z] q>∑sY, s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢.
SC

y=»®\ X¯s¡‘Yu≤ãT, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT&ÉT, Á|ü.ñ.bÕ., d”‘ê|òü˝ŸeT+&ç, ôV’≤<äsêu≤<é.

ne⁄düT\ uÛ≤qTÁ|üø±XŸ, mdt.m. (‘Ó\T>∑T), õ.|ü.ñ.bÕ., ˝Àìø£˝≤Hé, yÓT<äø˘ õ˝≤¢.
ø£+<ë&Ó’ s¡+>∑sêE, mdt.m. (‘Ó\T>∑T), õ.|ü.ñ.bÕsƒ¡XÊ\, s¡+>±|ü⁄s¡+, s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢.
m˝Ÿ.m+.Á|ükÕ<é, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT&ÉT, Á|ü.ñ.bÕ., Væ≤e÷j·T‘Yq>∑sY, dæ.|æ.m˝Ÿ., n+ãsYù|≥, ôV’≤<äsêu≤<é.
|ü*¢ e÷<Ûä$, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´sTTì, uÛ≤s¡rj·T $<ë´uÛÑeHé, Ä‘·à≈£L] sêe÷sêe⁄ bÕsƒ¡XÊ\, p_¢Væ≤˝Ÿ‡, ôV’≤<äsêu≤<é.
iv ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
 á bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+ >∑T]+∫...

A
bı<äT› bı&Ée+>∑H˚ uÛÑ÷$T n+‘ê ø±+‹‘√ |ü⁄\ø£]düÔ~. ÁbÕC…≈£îº bÕs¡+>∑H˚ bı˝≤\T |ü#·Ã<äq+‘√ †j·T\TuÀ‘·$. #·+Á<äT&ÉT

AN
sê+>∑H˚ uÛÑ÷MT Äø±X¯+ yÓHÓï\eTj·TyÓTÆ Hê≥´+ CÒdüÔ$. n>√ n≥¢ sêh+ @s¡Œ&É+>∑H˚ ‘Ó\+>±D düø£\ nej·Tyê\‘√ πø]+‘·\T
ø=&ÉT‘·Tqï~. ns¡yÓ’ dü+e‘·‡sê\ n]>√dü qT+∫ u…’≥ã&ɶ Ä‘·à Äq+<ä+‘√ ‘˚*j·÷&ÉT‘·Tqï~. nìï s¡+>±\˝À q÷‘·H√‘ê‡Vü≤+‘√ì
eTT+<äT≈£î eTTqTeTT+<äT≈£î <ä÷düT¬ø\TÔqï~. n{≤¢ $<ë´s¡+>∑+˝À ≈£L&Ü...
>∑‘· düyÓTÆø±´+Á<Ûä bÕ\q˝À e∫Ãq ‘Ó\T>∑T bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±˝À¢ ‘Ó\+>±D ø£e⁄\T, s¡#·sTT‘·\ ÁbÕ‹ì<Ûä´+ HêeTe÷Á‘·+>± ñ+&˚~.
‘Ó\+>±D uÛ≤wü eT#·TìøH’ ê ø£ì|æ+#˚~ ø±<äT. ‘Ó\+>±D˝À ø£e⁄\T ˝Òsê nì nì|æ+#˚ $<Û+ä >± ñ+&˚~. Ä bÕsƒê\T #Óù|Œ ñbÕ<Ûë´j·TT\T,
$<ë´s¡Tú\T d”e÷+Á<Ûä kÕVæ≤‘ê´H˚ï yÓTT‘·Ô+ ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘·´+>± uÛ≤$+#˚yês¡T. d”e÷+Á<Ûä uÛ≤ùw ndü\T uÛ≤wü nì, dü«#·Ã¤yÓTÆq ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü

NG
nì uÛ≤$+#˚yês¡T. ‘Ó\+>±D uÛ≤wü˝À e÷{≤¢&{É ≤ìøÏ _&çjT· |ü&y˚ ês¡T. ‘·eT~ nHê>∑]ø£ uÛ≤wü nì ‘·\#˚yês¡T. yÓTT‘·+Ô MT<ä Ä‘·àq÷´q‘·≈î£
˝Àqj˚T´yês¡T.
‘Ó\+>±D sêh+ dæ~+Δ ∫q+ø£ <äèX¯´+ e÷]b˛sTT+~. ‘Ó\T>∑T bÕsƒê´+XÊ\˝À ‘Ó\+>±D eTTÁ<ä, ‘Ó\+>±D ‘·q+ ñ{Ï|º &ü ˚ $<Û+ä >±
ñ+&Ü\ì ‘Ó\+>±D Á|üuTÑÛ ‘·«+ uÛ≤$+∫, Ä e÷s¡TŒ\T rdüTø£sêe{≤ìøÏ bÕsƒê´+X¯ ìsêíjT· ø£ ø£$T{°ì ìj·T$T+∫+~. Á|üuTÑÛ ‘·« Vü≤è<äj÷· ìï,
Á|ü»\ Äø±+ø£åqT Á|ü‹_+_+#˚ $<Ûä+>∑ ø£$T{° ø=‘·Ô bÕsƒê´+XÊ\qT s¡÷bı+~+∫+~. <ë<ë|ü⁄ nìï bÕsƒê\T ‘Ó\+>±D ndæÔ‘ê«ìï,
LA
$•wüº‘·qT #êfÒy˚. ‘Ó\+>±D ø£e⁄\ s¡#·sTT‘·\ s¡#·HêyÓ’uÛÑyêìï ø£fi¯fl≈£î ø£fÒºy˚. M\sTTq+‘·y˚Ts¡≈£î ‘Ó\+>±D ‘Ó\T>∑TqT $ì|æ+#˚y˚. á
8e ‘·s¡>∑‹ bÕsƒê´+XÊ\qT |ü]o*ùdÔ n~ ì»eTì me¬s’Hê ˇ|ü≈£î+{≤s¡T. ªeT+Js¡μ bÕsƒ¡+ ‘Ó\+>±D Jeq<äT˝À¢ ˇø£f…Æq eT+Js¡
q~ $•wü‘º q· T yÓ\&¢ dç Tü +Ô ~. ‘Ó\+>±D bÕ&ç|+ü ≥\≈£î q~ m{≤¢ eT÷\yÓ÷ ‘Ó\T|ü⁄‘T· +~. ø£$ }Vü‰XÊ©q‘·qT |ü{dºÏ Tü +Ô ~. ªdüeTTÁ<äÁ|üj÷· D+μ
ÄHê&ÉT ‘Ó\+>±D $<ë´]ú ñqï‘· $<ä´ø√dü+ m+‘· ‘·|üq|ü&ܶ&√ ‘Ó\T|ü⁄‘·T+~. j·÷Á‘ê#·]Á‘· nH˚ Á|üÁøÏj·TqT >∑T]+N ‘Ó*j·TCÒdüTÔ+~.
ªãdüy˚X¯«s¡T&ÉTμ 12e X¯‘êã›+˝À ‘Ó\+>±D˝À uÛøÑ ÔÏ ñ<ä´eT+ bÕ<äTø=qïrs¡TqT, uÛøÑ ÔÏ ‘·‘Œ· s¡‘q· T, ÄHê{Ï n#·Ã‘Ó\T>∑TqT, qT&çø±s¡yu’Ó yÑÛ êìï
TE

ø£fi¯fleTT+<äT+#·T‘·T+~. ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘ê´ìøÏ ‘Ó\+>±D n+~+∫q ª~«|ü<äμ Á|üÁøÏj·T |òüTq‘·qT ‘Ó\T|ü⁄‘·T+~. ª‘Ó\T>∑T C≤q|ü<äπ>j·÷\Tμ
$T>∑‘ê ‘Ó\T>∑T ÁbÕ+‘ê\‘√bÕ≥T ‘Ó\+>±D˝Àì $$<Ûä s¡ø±\ C≤q|ü<äπ>j·÷\qT >∑T]+∫ ‘Ó*j·TCÒdüTÔ+~. ‘Ó\+>±D C≤q|ü<äT\
ø£\ŒHêX¯øøÔÏ Ï n<ä+› |ü&TÉ ‘·T+~. ªnkÕe÷qT´\Tμ ‘Ó\+>±D |ü˝˝¢… À¢ ø£eTà], ≈£îeTà] yÓTTˆˆ $$<Ûä eè‘·T\Ô qT, Äj·÷ eè‘·T\Ô yê] eè‹ÔH|’Ó ⁄ü D≤´ìï
∫Á‹ø£ |ü&ÉT‘·T+~. ªø±|ü⁄_&É¶μ ¬s’‘·T\ ø£wüºqcÕº\qT, yê] Wqï‘ê´ìï, ìwüÿ\àwü‘ê«ìï, Äràj·T‘·qT |ü{ϺdüTÔ+~. ÄHê&ÉT yê&ÉTø£˝À ñqï
‘Ó\T>∑T|ü<ë\ ø£eTà<äHêìï ‘Ó\T|ü⁄‘·T+~. kÕe÷q´yÓTÆq ¬s’‘·T_&ɶ |ü<ä´s¡#·HêX¯øÏÔì yÓ\¢&ç#˚düTÔ+~. ª∫qï|ü&˚μ nH˚ bÕsƒ¡+ ø£<∏ëìø£ nH˚
Á|üÁøÏj·TqT ‘Ó\T|ü&Éy˚T>±ø£ ‘Ó\+>±D s¡#·sTT‘· s¡#·Hê Á|ü‹uÛÑqT yêdüÔ$ø£ J$‘· ∫Á‘·D $<ÛëHêìï $X¯<ä+ #˚düTÔ+~. ªneTs¡T\Tμ nH˚
T

bÕsƒ¡+ 1969 Hê{Ï ‘Ó\+>±D sêh ñ<ä´eT+˝À $<ë´s¡Tú\, j·TTe≈£î\ bÕÁ‘·qT eTqeTT+<äT ñ+∫, sêhdæ~ΔøÏ ÄHê{Ï ñ<ä´eT$T∫Ãq
dü÷Œ¤]Ôì n+<äCÒdüTÔ+~. ªdæ+>∑πsDÏμ nH˚ bÕsƒ¡+, ‘Ó\+>±Dπø ø±<äT <äøÏåD uÛ≤s¡‘·<˚XÊìπø ‘·\e÷ìø£yÓTÆq dæ+>∑πsDÏ >∑qT\ ÁbÕeTTK´‘·qT,
n+<äT˝À |üì#˚ùd y˚˝≤~ ‘Ó\+>±D >∑ìø±]à≈£î\ |üì HÓ’|ü⁄D≤´ìï $X¯<ä|üs¡TdüTÔ+~. ‘Ó\+>±D≈£îqï nH˚ø£ düVü≤» dü+|ü<ä\˝À uÛ≤>∑yÓTÆq
ER

ªdæ+>∑πsDÏμ ‘Ó\+>±D≈£î es¡Á|ükÕ~ì nH˚ $wüj·÷ìï $~‘·+ #˚düTÔ+~.

ªc˛j·TãT˝≤¢U≤Héμ s¡C≤ø±s¡¢qT m+&É>∑{Ϻq kÕVü≤kÕìï ‘Ó*|æ áHê{Ï »s¡ï*wüߺ\≈£î dü÷Œ¤]ÔìdüTÔ+~. ª∫+<äTm\¢eTàμ ‘Ó\+>±D˝À
ìeTï≈£î\düT\ú ˝Àì n<äT“¤‘· ø£fi≤Á|ü‹uÛqÑ T yÓ\&¢ dç Tü +Ô ~. ª|æ.$.qs¡d+æ Vü‰sêe⁄μ bÕsƒ+¡ ‘Ó\+>±D e÷DÏø´£ + <˚X+¯ ˝À n‘·T´qï‘·yTÓ qÆ Á|ü<ëÛ qeT+Á‹
|ü<ä$ nH˚ •Ksêìï n~Ûs√Væ≤+∫q $<Ûëìï ‘Ó*|æ $<ë´s¡Tú˝À¢ dü÷Œ¤]Ôì ì+|ü⁄‘·T+~. ªC≤q|ü<äø£fi¯\Tμ nH˚ bÕsƒ¡+ ‘Ó\+>±D˝Àì $$<Ûä
ø£fi≤s¡÷bÕ\ >=|üŒ<äHêìï ‘Ó*|æ eTq+ >∑]«+#˚˝≤ #˚dTü +Ô ~. nsTT‘˚ ‘Ó\+>±D˝À $ìjÓ÷–düTqÔ ï ÁøÏj÷· |ü<ë\ $wüjT· +˝À @ø±_ÛÁbÕj·T+
SC

#√≥T#˚düTø√q+<äTq Á|üdüTÔ‘·+ •wüºyê´eVü‰]ø£ uÛ≤wüqT $ìjÓ÷–+#·&É+ »]–+~.

yÓTT‘·Ô+ MT<ä á bÕsƒê\T #Óù|Œ ñbÕ<Ûë´j·TT\T, #·~y˚ $<ë´s¡Tú\T ‘·eT sêh >=|üŒ<äHêìï ‘Ó\TdüTø=ì ñ‘˚Ôõ‘·T\T ø±>∑\s¡ì, Ä
|òüTq‘·qT, yÓ’•cÕº´ìï eT]+‘· ‘Ó\TdüTø√e{≤ìøÏ Áù|s¡D bı+<ä>∑\s¡ì $X¯«dædüTÔHêï+.

‘˚~ : 31`01`2015 bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ n_Ûeè~Δ ø£$T{Ï,

düú\+ : ôV’≤<äsêu≤<é. ‘Ó\+>±Dsêh+, ôV’≤<äsêu≤<é.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 v
 ñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î dü÷#·q\T

A
♦ ñbÕ<Ûë´j·TT\ |üìuÛ≤sêìï, |üì~Hê\qT <äèwæº˝À ô|≥Tºø=ì Ä#·s¡D≈£î M\T>± bÕsƒê´+XÊ\ dü+K´qT ‘·–Z+∫
s¡÷bı+~+∫q yê#·ø£+ Ç~. ˇø£ HÓ\˝Àì |üì~Hê\qT <äèwæº˝À ô|≥Tºø=ì e÷düyêØ>± bÕsƒê\qT πø{≤sTT+#ês¡T.
♦

AN
ªeTT+<äTe÷≥, bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+ <ë«sê kÕ~Û+#ê*‡q kÕeTsêú´μ\qT ‘·|üŒìdü]>± #·<äyê*. ª$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·qμ\qT
eTT+<äT>± MTs¡T #·<äTyê*. yê{Ïì MT |æ\¢\‘√ #·~$+#ê*. yê]øÏ n$ ns¡úyÓTÆHêjÓ÷ ˝Ò<√ |ü]o*+#ê*.
♦ á yê#·ø±ìï 180 ø±˝≤+XÊ\qT <äèwæº˝À ô|≥Tºø=ì s¡÷bı+~+#ês¡T. M{Ï˝À 168 ø±˝≤+XÊ\T bÕsƒê´+XÊ\
uÀ<Ûäq≈£î, $T>∑‘ê ø±˝≤+XÊ\T ñ|üyê#·ø£+˝Àì n+XÊ\qT #·]Ã+#·&ÜìøÏ $ìjÓ÷–+#ê*.
♦ ñ|üyê#·ø£bÕsƒê\˝À ˇø=ÿø£ÿ bÕsƒêìøÏ 2 ø±˝≤+XÊ\T $ìjÓ÷–+#ê*.
♦ ñ|üyê#·ø±ìï |æ\¢\‘√ ‘·|üŒø£ #·~$+#ê*. eTTU≤´+XÊ\>∑T]+∫ e÷{≤¢&ç+#ê*. |üsƒ¡Hêe>±Vü≤q≈£î dü+ã+~Û+∫q

NG
nuÛ≤´kÕ\qT s¡÷bı+~+∫ ìs¡«Væ≤+#ê*.
♦ dü>∑≥Tq ˇø=ÿø£ÿ bÕsƒêìøÏ 14 ø±˝≤+XÊ\T nedüs¡eTe⁄‘êsTT.
♦ M{Ï˝À ª#·<äTe+&ç ` Ä˝À∫+#·+&ç, H˚|ü<∏ä´+ / ñ<˚›X¯+, ø£$|ü]#·j·T+, $<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q˝À¢μ Ç∫Ãq ns¡údü+Á>∑Vü≤D
ø£è‘ê´\≈£î ø£*|æ ¬s+&ÉT ø±˝≤+XÊ\qT $ìjÓ÷–+#·Tø√yê*.
♦ bÕsƒê´+X¯ $wüj·T+ô|’ #·]Ã+∫ ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·&ÜìøÏ bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·T+ ì&ç$ì ã{Ϻ ¬s+&ÉT qT+&ç Hê\T>∑T
ø±˝≤+XÊ\ es¡≈£î πø{≤sTT+#·Tø√yê*. Ç+<äTø£qT>∑TD+>± bÕsƒêìï $uÛÑõ+∫ s√eTHé n+¬ø˝À¢ dü÷∫+#ês¡T.
♦
LA
ªÇ$#˚j·T+&çμ˝À Ç∫Ãq nuÛ≤´kÕ\˝À $ì ns¡ú+ #˚düTø=ì, Ä˝À∫+∫+∫ e÷{≤¢&É&É+ nuÛ≤´kÕìøÏ 1 ø±˝≤+XÊìï,
<Ûësêfi¯+>± #·<äTe&É+ ` ns¡ú+ #˚düTø=ì Á|ü‹düŒ+~+#·&É+ nuÛ≤´kÕìøÏ 1 ø±˝≤+XÊìï, d”«j·Ts¡#·q nuÛ≤´kÕìøÏ
2 ø±˝≤+XÊ\T, düè»Hê‘·àø£‘· / Á|üX+¯ dü nuÛ≤´kÕìøÏ 1 ø±˝≤+XÊìï, |ü<Cä ≤\+, yê´ø£sD¡ ≤+XÊ\≈£î ø£*|æ 2 ø±˝≤+XÊ\T,
ªÁbÕC…≈£îº|üìμì Á|ü<ä]Ù+|üCÒdæ #·]Ã+#·&ÜìøÏ 1 ø±˝≤+XÊìï πø{≤sTT+#·Tø√yê*.
♦ bÕsƒ¡+ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝À Ç∫Ãq ª#·<äTe+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&çμ nH˚ n+XÊ\T ñqTàFø£s¡D≈£î dü+ã+~Û+∫q$. M{Ïì
|üP]Ô ‘·s¡>∑‹ ø£è‘·´+>± ìs¡«Væ≤+#ê*.
TE

♦ bÕsƒê´+X¯+ ñ<˚›X¯+ / H˚|ü<∏ä´+, bÕsƒ¡´uÛ≤>∑ $esê\T, ø£$|ü]#·j·T+˝Àì n+XÊ\qT |æ\¢\‘√ #·~$+∫ #·]Ã+#ê*.
♦ ª$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\Tμ˝Àì ns¡ú dü+Á>∑Vü≤D ø£è‘ê´\qT e´øÏÔ>∑‘· ø£è‘ê´\T>± ìs¡«Væ≤+#ê*. Ç+<äTø√dü+ ‘·s¡>∑‹
>∑~˝À ‘·|üŒìdü]>± ì|òüT+≥Te⁄\qT n+<äTu≤≥T˝À ñ+#ê*.
♦ bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·T+ |ü≥¢ |æ\¢\≈£î ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·&ÜìøÏ #·sêÃ|ü<äΔ‹, Á|üXÀï‘·Ôs¡ |ü<äΔ‹, ø£<∏ëø£<∏äq+, Á|ü<äs¡Ùq
|ü<äΔ‹, Hê≥ø°ø£s¡D e+{Ï |ü<äΔ‘·T\qT Äj·÷bÕsƒê\ dü«uÛ≤yêìï ã{Ϻ ñ|üjÓ÷–+#ê*. bÕsƒ¡+ eT<Ûä´˝À
ªÄ˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&çμ nH˚ ù|s¡T‘√ >∑&ç˝À Á|üX¯ï\THêïsTT. M{Ïì bÕsƒ¡+ uÀ~Û+#˚ düeTj·T+˝À n&É>±*. Ä˝À∫+∫
T

»yêãT\T #Ó|üŒeTHê*.
♦ bÕsƒ+¡ uÀ~Û+#·&eÉ T+fÒ $wüj÷· ìï $e]+#·&+É e÷Á‘·yT˚ ø±<äT. <ë+{À¢ì $\Te\qT, ø£$ Vü≤è<äj÷· ìï, n+‘·sêsêúìï
|æ\¢\T ns¡ú+ #˚düT≈£îH˚≥≥T¢ #·÷&Ü*. Ç+<äTø√dü+ Ä˝À∫+|üCÒùd Á|üX¯ï\T n&É>±*. |ü<äã+<Ûë\T, C≤rj·÷\T,
ER

Ä˝À#·Hê‘·àø£, dü+<˚XÊ‘·àø£ yêø±´\|ü≥¢ #·s¡Ã<ë«sê, Á|ü•ï+#·&É+ <ë«sê |æ\¢˝Ò ne>±Vü≤q bı+<˚≥≥T¢ #˚j·÷*.
|æ\\¢ n_ÛÁbÕj·÷\T #Ó|Œæ +#·&+É , düeTø±©q n+XÊ\‘√ nq«sTT+#·&+É , ãVüQø√D≤˝À¢ $X‚w¢ +æ #·&+É e+{Ï$ »s¡>±*.
♦ ªÇ$#˚j·T+&çμ˝Àì nuÛ≤´kÕ\T |æ\¢\ uÛ≤cÕ kÕeTsêú´\qT ô|+bı+~+#·&ÜìøÏ ñ<˚›•+∫q$. M{Ïì |æ\¢˝Ò kı+‘·+>±
sêùd≥≥T¢ #·÷&Ü*.
♦ ˇø=ÿø£ÿ nuÛ≤´kÕìøÏ πø{≤sTT+∫q ø±˝≤+XÊ\˝À |æ\¢\T yê{Ïì m{≤¢ sêj·÷˝À ne>±Vü≤q ø£*Œ+#ê*. |æ\¢\T
sêdæq n+XÊ\qT |ü]o*+∫ dü]~<ë›*.
SC

♦ |æ\¢\T kı+‘·+>± sêj·T&Üìï Áb˛‘·‡Væ≤+#ê*. m{Ϻ |ü]dæú‘·T˝À¢ ¬>’fió¯ fl, düº&ûyÓT{°]j·Tfi¯ófl, Á|üX¯ï\ u≤´+≈£î\T e+{Ï$
#·÷dæ sêj·T&Üìï |üP]Ô>± ìùw~Û+#ê*. m+<äTø£+fÒ |üØø£å˝À¢ |ü⁄düÔø£+˝Àì Á|üX¯ï\T ñqï$ ñqï≥T¢>±H˚ sêe⁄.
Ç{≤¢+{Ï dü«uÛ≤e+ ø£*–q Á|üX¯ï\T ekÕÔsTT. bÕsƒ¡+˝Àì nuÛ≤´kÕ\qT kı+‘·+>± sêj·T>∑*Zq |æ\¢\T e÷Á‘·y˚T M{ÏøÏ
düe÷<ÛëHê\T sêj·T>∑\TZ‘ês¡T.
♦ ª$q&É+ ` e÷{≤¢&É&ÜμìøÏ dü+ã+~Û+∫q Á|üX¯ï\qT |üP]Ô ‘·s¡>∑‹ ø£è‘·´+>± ìs¡«Væ≤+#ê*. ª#·<äe&É+ ` ns¡ú+
#˚düTø√e&ÜμìøÏ ñ<˚›•+∫q nuÛ≤´kÕ\qT e´øÏÔ>∑‘· ø£è‘·´+>± ìs¡«Væ≤+#ê*.

vi ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 ♦ ªªd”«j·Ts¡#q· μμ nuÛ≤´dü+˝Àì \|òTü Tdüe÷<Ûëq Á|üXï¯ \qT bÕsƒ+¡ uÀ~Û+#˚≥|ü&˚ Ç+{Ï|ìü >± Çyê«*. yê´düs÷¡ |ü düe÷<Ûëq
Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T&ÜìøÏ |üP]Ô ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À #·s¡Ã ìs¡«Væ≤+#ê*. Ä ‘·sê«‘· e´øÏÔ>∑‘·+>± sêsTT+#ê*.

A
yê{Ïì #·~$+#ê*. |æ\¢\T sêdæq n+XÊ\qT uÛ≤yê‘·àø£+>± yêø±´\T, |ü<ë\T, nø£ås¡<√cÕ\ |üs¡+>± dü]#˚j·÷*.
♦ düè»Hê‘·àø£‘·/Á|üX¯+dü≈£î dü+ã+~Û+∫q Á|üX¯ï\≈£î |æ\¢\T düe÷<ÛëHê\T sêj·T&ÜìøÏ ‘·–q ñ<ëVü≤s¡D*∫à ne>±Vü≤q
ø£*Œ+#ê*. »≥¢˝À sêj·TeTHê*. M{Ïì Á|ü<ä]Ù+|üCÒdæ #·s¡Ã<ë«sê dü]~<ë›*. Ä ‘·s¡Tyê‘· M{Ïì e´øÏÔ>∑‘·+>±

AN
sêj·TeTHê*.
♦ ÁbÕC…≈£îº |üqT\qT ≈£L&Ü Ç<˚$<Ûä+>± ìs¡«Væ≤+#ê*.
♦ ª|ü<äC≤\ $ìjÓ÷>∑+, uÛ≤wüqT >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+μ˝Àì nuÛ≤´kÕ\qT ñ<ëVü≤s¡D\‘√ ne>±Vü≤q ø£*Œ+#ê*.
♦ bÕsƒ¡+ |üP]Ô ø±e&ÉeT+fÒ ª#·<äTe+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&çμ nH˚ ñqTàFø£s¡D n+X¯+‘√ yÓTT<ä\Tø=ì bÕsƒ¡+˝À ∫es¡
Ç∫Ãq dü÷øÏÔes¡≈£î nìï n+XÊ\qT Á|üD≤[ø±ã<äΔ+>± ìs¡«Væ≤+∫ ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·&É+. Ç+<äTø£qT>∑TD+>±
ñbÕ<Ûë´j·TT\T ‘·j·÷s¡Tø±yê*.

NG
♦ Ç+<äTø√dü+ ñbÕ<Ûë´j·TT\T yê]¸ø£, bÕsƒ¡´ Á|üD≤[ø£\T s¡÷bı+~+#·Tø√yê*.
♦ yê]¸ø£ Á|üD≤[ø£˝À øÏ+~ n+XÊ\T+{≤sTT.
1) ‘·s¡>∑‹ 2) düu…®≈£îº ($wüj·T+) 3) nedüs¡yÓTÆq ø±˝≤+XÊ\ dü+K´
4) $<ë´dü+e‘·‡s¡+ |üPs¡Ôj˚T´dü]øÏ kÕ~Û+#ê*‡q kÕeTsêú´\T
5) e÷düyêØ>± bÕsƒê\ $uÛÑ»q
e÷dü+ nedüs¡yÓTÆq ìs¡«Væ≤+#ê*‡q
ù|s¡T
LA
uÀ~Û+#˚ bÕsƒ¡+ nedüs¡yÓTÆq ø±˝≤+XÊ\T
eqs¡T\T / kÕeTÁ– ø±s¡´Áø£e÷\T, dæ.dæ.Ç.

6) ñbÕ<Ûë´j·TT&ç Á|ü‹düŒ+<äq\T 7) Á|ü<ÛëH√bÕ<Ûë´j·TTì dü\Vü‰\T, dü÷#·q\T

♦ ˇø£ bÕsƒêìï <äèwæº˝À ô|≥Tº≈£îì bÕsƒ¡´Á|üD≤[ø£qT øÏ+~ $<Ûä+>± s¡÷bı+~+#·Tø√yê*.
TE

1) bÕsƒ¡+ ù|s¡T 2) nedüs¡yÓTÆq ø±˝≤+XÊ\ dü+K´ 3) bÕsƒ¡+ <ë«sê kÕ~Û+#ê*‡q kÕeTsêú´\T

4) ø±˝≤+XÊ\ yêØ>± $uÛÑ»q
ø±˝≤+X¯+ dü+K´ uÀ<ÛäHê+X¯+ uÀ<Ûäq eP´Vü≤+ kÕeTÁ– eT÷˝≤´+ø£q+

5) ñbÕ<Ûë´j·TTì ‘·j·÷Ø, n<äq|ü⁄ düe÷#ês¡ùdø£s¡D 6) ñbÕ<Ûë´j·TT&ç Á|ü‹düŒ+<äq\T

♦ Á|ü‹ø±˝≤+X¯+˝À uÛ≤cÕuÀ<ÛäqqT øÏ+~ k˛bÕHê\ Á|üø±s¡+ ìs¡«Væ≤+#ê*. n$`
T

I. ñb˛<ëÈ‘·+ : |ü\ø£]+|ü⁄, ñqTàFø£s¡D, o]¸ø± Á|üø£≥q, ñ<˚›X¯+, ø£$|ü]#·j·T+ ˝Ò<ë |ü\ø£]+|ü⁄, |ü⁄qX¯Ãs¡D.
II. bÕsƒê´+X¯uÀ<Ûäq #·s¡Ã ` ne>±Vü≤q : $<ë´s¡Tú\ Á|üø±X¯|üsƒ¡q+, ñbÕ<Ûë´j·TT\ Ä<äs¡Ù|üsƒ¡q+, eTÚq|üsƒ¡q+,
ER

ns¡údü+Á>∑Vü≤D+, bÕsƒê´+X¯ $wüj·T+ô|’ #·s¡Ã ` ne>±Vü≤q.

III. kÕeTsêú´\ kÕ<Ûäq ø√dü+ ªÇ$ #˚j·T+&çμ ˝À nuÛ≤´kÕ\T #˚sTT+#ê*.
♦ uÛ≤cÕuÀ<Ûqä qT bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ ±\πø |ü]$T‘·+ #˚jT· sê<äT. bÕsƒX¡ Ê\ Á>∑+<∏ë\j·÷ìï, n+‘·sê®˝≤ìï (Ç+≥¬sï{Ÿ), y˚T>∑CH’… \é T,
yêsêÔ|üÁ‹ø£\T, u≤\kÕVæ≤‘·´+ e+{Ï$ ñ|üjÓ÷–+#·T≈£îH˚≥≥T¢ #·÷&Ü*.
♦ ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À |æ\¢\T ùd«#·Ã¤>± e÷{≤¢&É&É+, Á|ü•ï+#˚ yê‘êes¡D≤ìï ø£*Œ+#ê*.
♦ ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À uÛ≤cÕyê‘êes¡D≤ìï ø£*Œ+#·&ÜìøÏ nedüs¡yÓTÆq ì|òüT+≥Te⁄\T, ø£e⁄\ J$‘· #·]Á‘·\T, <äèX¯´ÁX¯eD
SC

kÕeTÁ– e+{Ï$ düeT≈£Ls¡TÃø=ì $ìjÓ÷–+#ê*.

♦ bÕsƒ¡XÊ\˝À uÛ≤cÕ_Ûeè~ΔøÏ <√Vü≤<ä|ü&˚ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T, uÛ≤c˛‘·‡yê\T, u≤\ø£$düy˚Tàfi¯Hê\T, eø£Ô è‘·«, yê´düs¡#·q
b˛{°\T, yê]¸ø√‘·‡yê\T e+{Ï$ ìs¡«Væ≤+#ê*.
♦ |æ\¢\T sêdæq düè»Hê‘·àø£ n+XÊ\qT dü+ø£\q+ #˚dæ ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À Á|ü<ä]Ù+#ê*.
♦ dæ\ãdt |üP]Ô #˚j·T&ÉeT+fÒ bÕsƒê\qT |üP]Ô#˚j·T&É+ e÷Á‘·y˚Tø±<äT. Ä bÕsƒ¡+ <ë«sê kÕ~Û+#ê*‡q kÕeTsêú´\qT
|æ\\¢ T kÕ~Û+#·&+É . ø±ã{Ϻ bÕsƒ+¡ |üP]Ôø±>±H˚ bÕsƒ+¡ ∫es¡ ñqï ªd”«j·TeT÷˝≤´+ø£qμ ø£è‘·´+ ìs¡«Væ≤+#ê*. nedüsy¡ TÓ ‘Æ ˚
|ü⁄qs¡uÛ≤´dü+ ø£*Œ+#ê*.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 vii
 C≤rj·T ^‘·+

A
e+<˚e÷‘·s¡+ - s¡M+Á<äHê<∏é sƒê>∑÷sY

AN
- ã+øÏ+#·+Á<ä #Û·≥Ø® »q>∑DeTq n~ÛHêj·Tø£ »j·TùV≤ !
uÛ≤s¡‘· uÛ≤>∑´ $<Ûë‘ê !
e+<˚e÷‘·s¡+, e+<˚e÷‘·s¡+ |ü+C≤ã dæ+<Ûé >∑T»sê‘· eTsêsƒê,
düT»˝≤+ düT|òü˝≤+ eT\j·T» o‘·˝≤+ Á<ë$&É ñ‘·ÿfi¯ e+>± !

NG
düdü´XÊ´eT˝≤+ e÷‘·s¡+— e+<˚e÷‘·s¡+ $+<Ûä´ Væ≤e÷#·\ j·Te≠Hê >∑+>±,
X¯óÁuÛÑCÀ´‘ê‡ ï |ü⁄\øÏ‘· j·÷$T˙+ ñ#·Ã\ »\~Û ‘·s¡+>± !
|òü⁄\¢≈£îdüT$T‘· Á<äTeT<äfi¯ XÀ_Û˙+ ‘·e X¯óuÛÑHêy˚T C≤π> !
düTVü‰dæ˙+ düTeT<ÛäTs¡ uÛ≤wæD°+ ‘·e X¯óuÛÑ Ä•wü e÷π> !
düTK<ë+ es¡<ë+ e÷‘·s¡+ e+<˚e÷‘·s¡+.
LA >±ùV≤ ‘·e »j·T >±<∏ë !
»q>∑D eT+>∑fi¯<ëj·Tø£ »j·TùV≤ !
uÛ≤s¡‘· uÛ≤>∑´ $<Ûë‘ê !
»j·TùV≤ ! »j·TùV≤ ! »j·TùV≤ !
»j·T »j·T »j·T »j·TùV≤ !
TE

Á|ü‹»„
- ô|’&çeTÁ] y˚+ø£≥ düTu≤“sêe⁄
T

uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ Hê e÷‘·èuÛÑ÷$T.
uÛ≤s¡rj·≠\+<äs¡÷ Hê düVü≤À<äs¡T\T.
ER

H˚qT Hê <˚XÊìï Áù|$TdüTÔHêïqT.

düTdü+|üqïyÓTÆq, ãVüQ$<ÛäyÓTÆq Hê <˚X¯ yês¡dü‘·« dü+|ü<ä Hê≈£î >∑s¡«ø±s¡D+.
BìøÏ ns¡Ω‘· bı+<ä&ÜìøÏ düs¡«<ë H˚qT ø£èwæ #˚kÕÔqT.
Hê ‘·*¢<ä+Á&ÉT*ï, ñbÕ<Ûë´j·TT*ï, ô|<ä›\+<ä]ï >ös¡$kÕÔqT.
SC

Á|ü‹yê]‘√qT eTsê´<ä>± q&ÉT#·Tø=+{≤qT.

»+‘·Te⁄\|ü≥¢ <äj·T‘√ ñ+{≤qT.
Hê <˚X¯+|ü{¢, Hê Á|ü»\|ü{¢, ùdyêìs¡‹ ø£*– ñ+{≤qì Á|ü‹»„ #˚düTÔHêïqT.
yê] ÁX‚jÓ÷_Ûeè<äTΔ˝Ò Hê Äq+<ëìøÏ e∂\+.

viii ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 s¡÷|üø£\Œq˝À bÕ˝§Zqïyês¡T

A
Áo düTes¡í $Hêj·Tø˘, ø√`Ä]¶H˚≥sY, m˝Ÿ.m+.Á|ükÕ<é, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT&ÉT,

mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï. ‘Ó\+>±D, ôV≤’ <äsêu≤<é.
y=»®\ X¯s¡‘Y u≤ãT, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT&ÉT,
Á|ü.ñ.bÕ., d”‘ê|òü˝ŸeT+&ç, ôV’≤<äsêu≤<é.
|ü*¢ e÷<Ûä$, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´sTTì,
uÛ≤s¡rj·T $<ë´uÛÑeHé, Ä‘·à≈£L] sêe÷sêe⁄ bÕsƒ¡XÊ\,
AN
Á|ü.ñ.bÕ., dæ.|æ.m˝Ÿ., n+ãsYù|≥, ôV’≤<äsêu≤<é.
ø=+&ÉT »Hês¡›Hé, j·Tdt.m. (‘Ó\T>∑T),
õ.|ü.ñ.bÕ., bÕsƒ¡XÊ\, eT+∫sê´\, Ä~˝≤u≤<äT õ˝≤¢.
kÕ>∑s¡¢ dü‘·Ôj·T´, j·Tdt.m. (‘Ó\T>∑T),

p_¢Væ≤˝Ÿ‡, ôV’≤<äsêu≤<é.
ne⁄düT\ uÛ≤qTÁ|üø±XŸ, j·Tdt.m. (‘Ó\T>∑T),
õ.|ü.ñ.bÕ., ˝Àìø£˝≤Hé, yÓT<äø˘ õ˝≤¢.
ø£+<ë&Ó’ s¡+>∑sêE, j·Tdt.m. (‘Ó\T>∑T),
õ.|ü.ñ.bÕsƒ¡XÊ\, s¡+>±|ü⁄s¡+, s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢.
LA
|ü˝…¢s¡¢ sêeTyÓ÷Vü≤q sêe⁄, j·Tdt.m. (‘Ó\T>∑T),
õ.|ü.ñ.bÕ., y˚eTT\, eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢.
$. #Óqïj·T´, j·Tdt.m. (‘Ó\T>∑T),
õ.|ü.ñ.bÕ., »>∑~Z] q>∑sY, s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢.
TE
NG
õ.|ü.ñ.bÕ., ∫qø±|ü]Ô, ∫{≤´\ (eT+), q˝§Z+&É õ˝≤¢.
dü+<äT|ü≥¢ s¡$, j·Tdt.m. (‘Ó\T>∑T), õ.|ü.ñ.bÕ.,
‘êfi¯fl>∑T]C≤\, u…\¢+|ü*¢ (eT+), n~˝≤u≤<é õ˝≤¢.
ø£+<äT\ $wüßí, j·Tdt.m. (‘Ó\T>∑T),
õ.|ü.ñ.bÕ., sê+|ü*¢, ø°düs¡ eT+&É\+, s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢.
yÓ+ø£fÒX¯«s¡T¢ q\¢bÕ{Ï, j·Tdt.m. (‘Ó\T>∑T),
õ.|ü.ñ.bÕ. |ü$Tà, eTT~>=+&É (eT+), KeTà+ õ˝≤¢.
|òüTq|ü⁄s¡+ <˚y˚+<äsY, |æ.õ.{Ï. (‘Ó\T>∑T),

>±E\ s¡M+<äsY, j·Tdt.m. (‘Ó\T>∑T),
Á|ü.ñ.bÕ., dü|üÔ–]ø±\ì, ø£Ø+q>∑sY.
‘·˝≤¢e»®\ eTùV≤XŸu≤ãT, ñ|üHê´dü≈£î&ÉT,
õ˝≤¢ $<ë´ •ø£åD dü+düú, ìC≤e÷u≤<é.
&܈ˆ _.$.j·THé.kÕ«$T, ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT,
T
‘Ó\+>±D sêh Ä<äs¡Ù bÕsƒ¡XÊ\, qMù|{Ÿ ìC≤e÷u≤<é õ˝≤¢.
&܈ˆ m+.\ø°Îqs¡dæ+Vü≤ (X¯s¡à), ‘Ó\T>∑T|ü+&ç‘·T&ÉT,
õ.|ü.ñ.bÕ., •e+ù|≥ (Ä), |ü⁄\ÿ˝Ÿ (eT+), yÓT<äø˘ õ˝≤¢.
ô|~›+{Ï nXÀø˘ ≈£îe÷sY, ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT,

j·TT.|æ.mdt., sêe÷Jù|≥, Ç\¢+‘·≈£î+≥ (eT+) ø£Ø+q>∑sY.

õ˝≤¢ $<ë´ •ø£åD dü+düú, ø£Ø+q>∑sY.
ER

∫Á‘ê\T ø±s¡÷ºqT¢
_. øÏc˛sY ≈£îe÷sY, l ≈£L¬sfi¯¢ lìyêdt, e&˚¶|ü*¢ yÓ+ø£fÒX¯«s¡T¢,
ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT, j·TT.|æ.j·Tdt., Á|ü<ÛëH√bÕ<Ûë´j·TT&ÉT, õ.|ü.ñ.bÕ. ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT, ÁbÕ.bÕ. k˛eTes¡+,
}≥÷ÿsY, ì&Éàq÷s¡T (eT+), ≈£îπsà&ÉT, q\¢>=+&É õ˝≤¢. H˚πs&ÉT#·s¡¢ (eT+), q\¢>=+&É õ˝≤¢.
q\¢>=+&É õ˝≤¢.
SC

ø£e⁄\ ∫Á‘ê\T : <ëdæ düT<äs¡ÙHé, Hê>±s¡T®q kÕ>∑sY, q\¢>=+&É õ˝≤¢.

>∑T+&ÉT lìyêdt, $Tsê´\>∑÷&É, q\¢>=+&É õ˝≤¢.
dæ.ôV≤#Y.yÓ+ø£≥s¡eTD, ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT, fÒ≈£îeT≥¢ (eT+), dü÷sê´ù|≥, q\¢>=+&É õ˝≤¢.
&ç.{Ï.|æ., ˝Ò W≥T   &çC…’ì+>¥ : Á|ü‹eT bÕ‘·÷], ôV’≤<äsêu≤<é.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 ix
 á bÕsƒ¡´ |ü⁄düÔø£+ <ë«sê $<ë´s¡Tú\T kÕ~Û+#·e\dæq kÕeTsêú´\T

A
I. $ì, ns¡ú+ #˚düTø=ì, e÷{≤¢&É&É+

AN
z |ü<ë´\T, π>j·÷\T, e#·qø£$‘·... yÓTT<ä˝…’q yê{Ïì $ì ns¡ú+ #˚düTø√yê*. e÷{≤¢&É>∑\>±*.
z |ü<ë´\qT, π>j·÷\qT sê>∑j·TTø£Ô+>±, uÛ≤ej·TTø£Ô+>± bÕ&É>∑\>±*.
z @<Ó’Hê ˇø£ $wüj·÷ìï düeT]údü÷Ô, ‘·–q ø±s¡D≤\‘√ $e]+#·>∑\>±*. n_ÛÁbÕj·T+ #Ó|üŒ>∑\>±*.
z |ü<ä´ ‘ê‘·Œsê´\qT, π>j·T kÕsê+XÊ\qT kı+‘·e÷≥\˝À #ÓbÕŒ*. ø£<∏äqT kı+‘·e÷≥\˝À #ÓbÕŒ*.

NG
z Ç∫Ãq n+XÊìï >∑T]+∫ e÷{≤¢&É>∑\>±*, #·]Ã+#·>∑\>±*.
II. <Ûësêfi¯+>± #·<äTe&É+ ` ns¡ú+ #˚düTø=ì Á|ü‹düŒ+~+#·&É+
z |ü<ë´\qT, π>j·÷\qT, >∑<ä´uÛ≤>±\qT <Ûësêfi¯+>± #·<äTe>∑\>±*.
z |ü]∫‘· / n|ü]∫‘ê+XÊìï ns¡ú+ #˚düTø=ì |ü{Ϻø£\T sêj·T&É+, o]¸ø£\T ô|≥º&É+, Á|üX¯ï\T sêj·T&É+, U≤∞\qT
|üP]+#·&É+, ‘·bıŒ|ü\T >∑T]Ô+#·&É+, dü¬s’q düe÷<ÛëHê\T >∑T]Ô+#·&É+, Äj·÷ dü+<äsꓤ\qT >∑T]Ô+#·&É+, b˛*ø£\T
sêj·T&É+ yÓTT<ä˝…’q$ #˚j·T>∑\>±*.
LA
III. d”«j·Ts¡#·q

z π>j·T / bÕsƒ¡+ kÕsê+XÊ\qT kı+‘·e÷≥\˝À sêj·T>∑\>±*.

z $wüj·÷ìï $X‚¢wædü÷Ô, }Væ≤dü÷Ô, düeT]údü÷Ô, $e]dü÷Ô, ‘·–q ø±s¡D≤\‘√ sêj·T>∑\>±*.
TE

z nqTuÛÑ÷‘·T\qT, nqTuÛÑyê\qT, n_ÛÁbÕj·÷\qT kı+‘·e÷≥\˝À sêj·T>∑\>±*.

IV. düèCHê‘·àø£‘· / Á|üX¯+dü
z bÕsƒê´+XÊ\qT $$<Ûä kÕVæ≤r Á|üÁøÏj·T\˝ÀìøÏ n+fÒ yê´dü+, ˝ÒK, dü+uÛ≤wüD, ìHê<ë\T, Á|üø£≥q, @ø£bÕÁ‘ê_Ûqj·T+,
Ä‘·àø£<∏ä, Ç+≥s¡÷«´, ø£$‘·, π>j·T+, b˛düºsY, ø£<∏ä yÓTT<ä˝…’q s¡÷bÕ\˝ÀìøÏ e÷s¡Ã>∑\>±*.
z
T

$$<Ûä eè‘·TÔ\ yê]ì, dü+düú\qT, kÕVæ≤ry˚‘·Ô\qT, yê] s¡#·q\qT, Á|üeTTK e´≈£îÔ\qT yê]ùde\qT ø£$ / s¡#·sTT‘·\
XË’*ì, uÛ≤yê\qT, <ëq+ #˚dæq yê]ì, Jeø±s¡TD´+ ø£\yê]ì Á|üX¯+dæ+#· >∑\>±*.
V. |ü<äC≤\+
ER

z $$<Ûä dü+<äsꓤ\≈£qT>∑TD+>± uÛ≤wü˝Àì |ü<ë\qT, C≤rj·÷\qT ñ|üjÓ÷–+#·>∑\>±*.

z |üsê´j·T|ü<ë\T, HêHêsêú\T, Á|üø£è‹ ` $ø£è‘·T\T, e⁄´‘·Œ‘·Ô ´sêú\T ‘Ó\TdüTø=ì Á|üjÓ÷–+#·>∑\>±*.
z ì|òüT+≥Te⁄qT ñ|üjÓ÷–+#·>∑\>±*. |ü<äC≤˝≤ìï dü+<äs√“¤∫‘·+>± $ìjÓ÷–+#·>∑\>±*.
VI. uÛ≤wüqT >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+
SC

z dü+<ÛäT\T, düe÷kÕ\T >∑T]Ô+#·>∑\>±*. dü+~Û dü÷Á‘ê\qT kı+‘·e÷≥\˝À sêj·T>∑\>±*.

z yêø£´uÛÒ<ë\qT >∑T]Ô+∫ dü+<äs√“¤∫‘·+>± yêø£´Á|üjÓ÷>∑+ #˚j·T>∑\>±*.
z n\+ø±sê\T, #Û·+<ädüT‡ô|’ ne>±Vü≤q ô|+#·Tø=ì >∑T]Ô+#·>∑\>±*. \ø£åD≤\qT düeTq«j·T+ #˚dü÷Ô, ns¡úe+‘·+>±
kı+‘·e÷≥\˝À $e]+#·>∑\>±*.

x ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 8e
9e ‘·s¡>∑‹ ` $wüj·Tdü÷∫ø£

A
AN
bÕsƒê´+XÊ\T
Áø£.dü+. bÕsƒ+¡ ù|s¡T ø£$/s¡#·sTT‘· Ç‹eè‘·+Ô Á|üÁøÏj·T e÷dü+ |ü⁄≥

NG
1. ‘ê´>∑ìs¡‹ qqïj·T ‘ê´>∑>∑TD+ Ç‹Vü‰dü+ (|ü<ä´+) pHé 2
2. düeTTÁ<ä Á|üj·÷D+ eTT<äT› sêeTø£èwüíj·T´ j·÷Á‘êqTuÛeÑ + j·÷Á‘ês¡#q· p˝…’ 10
3. ã+&Ü] ãdüeqï bÕ\Tÿ]øÏ k˛eTHê<∏äT&ÉT
LA uÛøÑ ‘ÔÏ ‘· Œ· s¡‘· ~«|ü<ä p˝…’ 22
4. nkÕe÷qT´\T ÁX¯eTkÂ+<äs´¡ + yê´dü+ Ä>∑wßü º 30
5. X¯‘·ø£ düT<Ûä X¯‘·ø£ ø£e⁄\T HÓ’‹ø£ $\Te\T X¯‘ø· +£ Ä>∑wßü º 44
6. ‘Ó\T>∑T C≤q|ü<ä Ä#ês¡´ _s¡T<äTsêE dü+düÿ è‹ yê´dü+ ôdô|+º ãs¡T 56
TE
π>j·÷\T sêeTsêE
7. eT+Js¡ &܈ˆ y˚eTT>∑+{Ï qBÁ|üX+¯ dü >π j·T+ nø√ºãs¡T 68
qs¡d+æ Vü‰#ês¡T´\T
8. ∫qï|ü&˚ e{Ϻø√≥ Äfi≤«s¡TkÕ«$T kÕe÷õø£düŒ èVü≤ ø£<∏ëìø£ qe+ãs¡T 78
T

9. neTs¡T\T Ä#ês¡´ ¬ø.s¡T≈£îïB›Hé ñ<ä´eTdü÷Œ¤]Ô e#·qø£$‘· qe+ãs¡T 89

10. dæ+>∑sπ DÏ düV≤ü »dü+|ü<ä yê´dü+ &çôd+ãs¡T 97
ER

11. ø±|ü⁄_&ɶ >∑+>∑T\ XÊsTT¬s&ç¶ ¬s’‘·T J$‘·+ ø±e´+ »qe] 108

12. e÷{≤¢&˚ Hê>∑* bıHé≈£îqï+ e¬sÿjYT »+‘·TÁù|eT nqTyê<ä ø£<∏ä |òæÁãe] 118
nqTyê<ä+: mHé.y˚DT
>√bÕ\sêe⁄
SC

ñ|üyê#·ø£+ 131
1) ∫Á‘·Á^e+ (p˝…’) 3) ∫+<äT m\¢eTà (ôdô|º+ãs¡T) 5) C≤q|ü<ä ø£fi\¯ T (qe+ãs¡T)
2) c˛j·TãT˝≤¢U≤Hé (Ä>∑wßü )º 4) Ç\T¢ ` Äq+<ë\Vü≤]$\T¢ (nø√ºãs¡T) 6) |æ.$.qs¡d+æ Vü‰sêe⁄ (&çôd+ãs¡T)
>∑eTìø£ : 1. bÕsƒ¡+˝À ✿ |ü⁄e⁄« >∑Ts¡TÔ>∑\ |ü<ë´\T ø£+sƒ¡düú+ #˚j·÷*. |ü<ä$C≤„q+ ` 162
2. $wüj·Tdü÷∫ø£˝À >∑Ts¡TÔ>∑\ bÕsƒê\qT ø±+b˛õ{Ÿ ø√s¡T‡yês¡T #·<äTyê*‡q nedüs¡+˝Ò<äT.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 1
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 1
 A
1 ‘ê´>∑ìs¡‹

AN
` qqïj·T

NG
#·<äTe+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&ç.

<äB∫Û eTVü‰ ‘·|Xü ÊÙ*. #·´eq eTVü≤]¸ |ü⁄Á‘·T&ÉT. ˇø£|ü &ÉT sêø£då Tü \T <˚e‘·\ nÁkÕÔ\qT
>∑T+Eø=+≥T+&É>± yê{Ïì <ë∫ô|≥TºeTì <äB∫Û øÏ <˚e‘·\T Ç∫Ãb˛j·÷s¡T. ø±˙ m+‘·ø±\yÓTHÆ ê
LA
yês¡T sêø£b˛j˚Tdü]øÏ <äBÛ∫ yê] nÁkÕÔ\qT ˙s¡T>± e÷]Ã ‘ê>±&ÉT. n≥T ‘·sê«‘· <˚e‘·\T
e÷ nÁkÕÔ\T e÷øÏeTàHêïs¡T. n|ü&ÉT Ä nÁkÕÔ\T ‘·q meTTø£\qT |ü{ºÏ ñqï+<äTe˝¢ jÓ÷>±–ï˝À
‘·q X¯Øsêìï <äV≤æ +#·Tø=ì ndæøú \£ qT rdüTø=eTàHêï&ÉT. n{≤¢ <äB∫Û meTTø£\ qT+&ç Ç+Á<äTì
eÁC≤j·TT<Ûä+ s¡÷bı+~+~.
TE

Á|üX¯ï\T:
1. <äBÛ∫ mes¡T?
T

2. <äBÛ∫ #˚dæq ‘ê´>∑+ @$T{Ï? m+<äT≈£î?

3. ‘ê´>∑+ n+fÒ @$T{Ï?
ER

4. MT≈£î ‘Ó*dæq ‘ê´>∑eT÷s¡TÔ\ ù|s¡¢qT ‘Ó\T|ü+&ç.

bÕsƒ¡+ H˚|ü<∏ä´+
SC

|üPs¡«ø±\+˝À •_ uÛèÑ >∑T‘·T+>∑ |üs«¡ ‘·+ô|’ j·T»„+ #˚XÊ&ÉT. n|ü&ÉT Ç+Á<äT&ÉT, n–ï<˚e⁄&ÉT •_#·Áø£e]Ô
>∑TD>∑D≤\qT |üØøÏ+å #ê\qT≈£îHêïs¡T. n–ï bÕe⁄s¡+>± e÷sê&ÉT. Ç+Á<äT&ÉT &˚>s∑ ÷¡ |ü+ <Û]ä +#ê&ÉT. &˚>+∑ fÒ
uÛÑj·T+‘√ bÕe⁄s¡+ •_#·Áø£e]Ô e<ä›≈£î e∫à X¯s¡DT ø√]+~.

2 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 bÕsƒ¡´uÛ≤>∑ $esê\T

A
á bÕsƒ¡+ Ç‹Vü‰dü Á|üÁøÏj·T≈£î #Ó+~q~. Ç‹Vü‰dü+ n+fÒ ªÇ~ Ç{≤¢

AN
»]–+~μ nì ns¡ú+. Ç‹Vü‰dü+˝À ø£<∏ä≈£î m≈£îÿe ÁbÕ<Ûëq´+ ñ+≥T+~.
á ø£<∏ä\T Á>∑+<∏ädüú+ ø±ø£eTT+<äT yêÁ>∑÷|ü+˝À ñ+&˚$.
uÛ≤s¡‘· sêe÷j·TD≤\qT Ç‹Vü‰kÕ\T n+{≤s¡T.
á bÕsƒêìï leT<ë+Á<Ûä eTVü‰uÛ≤s¡‘·+˝Àì ns¡D´|üs¡«+˝Àì ‘·èrj·T

NG
ÄXÊ«dü+ qT+&ç Á>∑Væ≤+#ês¡T.

ø£$ |ü]#·j·T+
LA
sê»eTùV≤+Á<äesêìï sê»<Ûëì>± |ü]bÕ*+∫q sê»sê» qπs+Á<äTì ÄkÕúqø£$
qqïj·T. Ç‘·ìøÏ yê>∑qTXÊdüqT&ÉH˚ _s¡T<äT ñqï~.
yê´düT&ÉT eTVü‰uÛ≤s¡‘êìï dü+düÿ è‘·+˝À sêXÊ&ÉT. qqïj·T eTVü‰uÛ≤s¡‘·+˝Àì
TE

|ü<Ó›ì$T~ |üsê«\˝À Ä~, düuÛ≤ |üsê«\T, ns¡D´|üs¡«+˝À 4e ÄXÊ«dü+˝À

(11e X¯‘êã›+) ªXÊs¡<sä êÁ‘·T\Tμ nH˚ |ü<´ä + es¡≈î£ ‘Ó\T>∑T˝ÀøÏ nqTe~+#ê&ÉT. ªÄ+Á<ÛXä 㯠› ∫+‘êeTDÏμ
nH˚ ‘Ó\T>∑T yê´ø£s¡D Á>∑+<∏ëìï dü+düÿ è‘·+˝À sêXÊ&ÉT. ‘·q ø£$‘·«+˝À ªÁ|üdüqïø£<∏ë
ø£*‘ês¡új·TTøÏÔ, nø£ås¡s¡eT´‘·, HêHês¡T∫sês¡údü÷øÏÔ ì~Û‘·«+μ nH˚ ˝ø£åD≤\THêïj·Tì
T

#Ó|ü ≈£îHêï&ÉT.
ER

$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\T

›
SC

bÕsƒ¡+ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝Àì Á|üy˚•ø£ #·<äTe+&ç. bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·÷ìï }Væ≤+#·+&ç.

› bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. ns¡ú+ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
› yê{Ï nsêú\qT |ü⁄düøÔ +£ ∫es¡ ñqï ª|ü<$ä C≤„q+μ |ü{øºÏ ˝£ À #·÷dæ ˝Ò<ë ì|òTü +≥Te⁄˝À #·÷dæ
‘Ó\TdüTø=+&ç.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 3

 Á|üy•˚ ø£

A
eTq ÁbÕNqkÕVæ≤‘·´+˝À HÓ’‹ø£$\Te\≈£î m+‘√ ÁbÕ<Ûëq´+ ñqï~. uÛ≤s¡‘·,
sêe÷j·TD≤\T ñ‘·eÔ TT˝…q’ sêE\ ø£<\ä∏ qT $e]kÕÔsTT. yê]˝À •_#·Áø£e]Ô ‘ê´>∑>T∑ D≤ìøÏ

AN
‘êsêÿD+>± ì\TkÕÔ&TÉ . ‘·qqT ÄÁX¯sTT+∫q ˇø£ bÕe⁄sêìï &˚>∑ qT+&ç s¡ø+åÏ #·&ÜìøÏ ‘·q
ÁbÕD≤\qT ôd’‘·+ ˝…ø£ÿ#˚j·T&ÉT. n~ m{≤¢H√ ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+.
I

NG
Ĉˆ ìqTï dü‘·´ <Ûäs¡à ìs¡à\T">± $+<äT
q{Ϻ ˙≈£î u≤&çj·Tj·T´? sTT|ü
&É‹ ãTuÛÑTøÏå‘·T+&ÉHÓ’ j·TTqï Hê≈£î Hê
Vü‰s¡ $|òüTï $T≥Tº˝≤#·]+|ü? ... 1
eˆˆ düs¡« uÛÑ÷‘·+ãT\T HêVü‰s¡+ãTq J$+∫ e]Δ\T¢, ì~Hê≈£î, uÛÑø£å´+ãT >±ìHê"&ÉT ãTuÛÑTøå±y˚<äq+CÒdæ ÁbÕD
LA
$jÓ÷>∑+ã>∑T, q≥¢sTTq Hê |ü⁄Á‘·T\Ô T uÛ≤s¡´j·TT J$+|üHs˚ ,¡ s=ø£ÿ ø£b˛‘·+ãT s¡ø+åÏ ∫ ô|≈£îÿ Je⁄\≈£î Væ≤+dü
ùdj·TT≥ <Ûäs¡à$s√<Ûä+ãT ... 2
✿ ø£ˆˆ <Ûsä à¡ E„˝q’… |ü⁄s¡Twüß\T
<Ûäs¡Tàe⁄q≈£î u≤<Ûäùdj·TT <Ûäs¡Tàe⁄HÓ’qHé
TE

<Ûäs¡àeTT>± eT~" <ä\"|üs¡T

<Ûäs¡Tàe⁄ düs¡«+ãTq≈£î Væ≤‘·+ãT>∑ e\j·TTHé ... 3
eˆˆ Çø£ÿb˛‘·+ãT Hê≈£î y˚<ä$Væ≤‘·+u…’q j·÷Vü‰s¡+ãT.
ªX‚´Hê' ø£b˛‘êHé U≤<äj·TìÔμ j·TqT y˚<äe#·q+ãT
>∑\<äT >±e⁄q Bì Hê≈£î HêVü‰s¡+ãT>± ìeTàìq
T

<ëìøÏ •_ sTT≥¢ìjÓT ... 4

Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
ER

♦ dü‘·´<Ûäs¡à ìs¡à\T&Éì •_ #·Áø£e]Ôì

m+<äTø£Hêïs¡T?
♦ ªª<Ûäs¡Tàe⁄ düs¡«+ãTq≈£î Væ≤‘·+ãT>∑
SC

e\j·TTHéμμ Bìô|’ MT n_ÛÁbÕj·÷ìï

#Ó|Œü +&ç.
♦ ÄÁ•‘·T\qT m+<äT≈£î $&ç∫ ô|≥ºsê<äT?
♦ @ dü+<äs¡“¤+˝À Ç‘·s¡T\T $TeTà*ï
ÄÁX¯sTTkÕÔsT¡ ?

4 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 ✿ ‘˚ˆˆ ÁbÕDuÛÑj·TeTTq e∫à sTT|üŒøÏå qqTï
HêÁX¯sTT+#Ó HêÁ•‘·THÓ{Ϻ j·T<ÛäeTT"&ÉsTTq

A
$&ÉTe"&ÉìqqT H˚HÓ≥T¢ $&ÉT‘·T Bì?
HêÁ•‘· ‘ê´>∑$T~ <Ûäs¡Tàe>∑THÓ? #Ó|ü⁄eT ... 5

AN
II
eˆˆ ˙e⁄ |üøÏåej·TT´qT <Ûäs¡àyÓTiÏ+–q≥T¢ |ü*øÏ‹, X¯s¡D≤>∑‘· |ü]‘ê´>∑+ãT ø£+f… $TøÏÿ* j·T<Ûäs¡à+ u§+&Ó~›?
˙j·÷"ø£* Bqqø±ì jÓTT+≥ qT|üX¯$T+|ü<˚? ˙ j·T‘·ï+ u≤Vü‰sês¡ú+ uÒì sTT|ü &çe«q+ãTq eTè>∑
eTVæ≤wü esêVü≤ K>∑ e÷+dü+ãT\T Bìø£+f… $TøÏÿ*>±" u…f<º… ,ä ìø£ÿb˛‘·+ãT e\ì j·÷Á>∑V≤ü + ãT&ÉT>∑TeTT,

NG
Bì H˚HÓ≥T¢qT $&ÉTeμ qìq X‚´q+ _≥¢ìjÓT... ... 6
Ĉˆ Hê≈£î $Væ≤‘· uÛÑø£åD+_~— sTT|üŒøÏå"
ã÷ì ø±e ˙≈£î ãT~Δj˚Tì
j·Teì Hê<∏ä! Bì j·T+‘· ˙ e÷+dü+ãT
<ä÷∫ Hê≈£î" u…≥Tº ‘=\>∑ øÏ|ü⁄&É ... 7
LA
✿ #·ˆˆ nìq ªqqTÁ>∑Væ≤+∫‹ eTVü‰ $Vü≤>√‘·ÔeTμ j·T+#·T dü+‘·dü+
ãTq •_ ‘·‘Yø£åD+ã j·Tdæ |ü⁄Å‹Ôø£ Hê‘·àX¯Øs¡ ø£s¡Ôq+
ãq|òüTT"&ÉT ùddæ #˚dæ ‘·q j·T+>∑eTTq+ >∑\ e÷+düyÓT\¢" u…
{ϺqqT >∑b˛‘·uÛ≤>∑eT ø£&ç+~>∑ &ç+<äT#·T qT+&Ó q‘·TÔ\Hé ... 8
TE

ø£ˆˆ <ëìøÏ q#ÓÃs¡Te&ç <Ûäs¡

D° Hê<∏äT"&ÉT ‘·qTe⁄ q+<äT HÓ‘·TÔs¡T <=s¡T">∑+
<ëq ‘·T\ jÓT¬øÿ q+‘·Hé
yêì >∑TD√qï‹øÏ yÓT∫à yêdüe <äVü≤qT˝Ÿ ... 9
T

eˆˆ X‚´qø£b˛‘· s¡÷|ü+ãT\T $&ç∫ ì»s¡÷|ü+ãT\" p|æ ª˙<ÛÓ’s¡´ XÖsê´~ >∑TD+ãT \qq´kÕ<Ûës¡D+ãT\T
>±e⁄q ˙ø°]Ô ì‘·´+u…’ X¯ã› ÁãVü≤à+ãT >∑\j·T+‘· ø±\+ãT e]Ô\T¢#T· +&ÉTμeTì •_øÏ es¡+_∫à sTT+Á<ë>∑Tï\T
ER

#·ì]. ... 10

Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
♦ &˚>∑ ‘·q Äø£*ì rs¡TÃø√e&ÜìøÏ •_ e÷+kÕìï m+<äT≈£î
SC

ø√]+~?
♦ ªªnqTÁ>∑Væ≤+∫‹ eTVü‰ $Vü≤>√‘·ÔeTμ nì •_#·Áø£e]Ô
nq{≤ìï MT¬s{≤¢ ns¡ú+ #˚düT≈£îHêïs¡T?
♦ •_#·Áø£e]Ô bÕe⁄sêìï s¡øÏå+#·&ÜìøÏ ÁbÕD‘ê´>±ìøÏ
|üPqT≈£îHêï&ÉT ø£<ë! ‘ê´>∑+ ÄeX¯´ø£‘· @$T{Ï?

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 5

 ‘ê‘·Œsê´\T

A
I

AN
1. ªªz •_ #·Áø£eØÔ! ˙e⁄ dü‘·´ <Ûäsêà\qT Ä#·]+#·≥+#˚‘· ø£fi¯+ø£+ ˝Òìyê&çeì $HêïqT. n≥Te+{Ï ˙e⁄ á
düeTj·T+˝À $TøÏÿ* Äø£*‘√ ñqï Hê≈£î ÄVü‰s¡+ <=s¡ø£≈£î+&Ü #˚j·T≥+ Hê´j·Ty˚THê?
2. nìï ÁbÕDT\T ≈£L&Ü ÄVü‰s¡+ eT÷\+>±H˚ Áã‘·T≈£î‘·÷ eè~Δ bı+<äT‘êsTT. á bÕe⁄s¡+ Hê≈£î ÄVü‰s¡+
ø±ø£b˛‘˚ Äø£*u≤<Û‘ä √ Hê ÁbÕD≤\T b˛‘êsTT. nf…‘Ì¢ ˚ Hê |æ\\¢ T, uÛ≤s¡´ ≈£L&Ü ã‘·Tø£C≤\s¡T. ˇø£ÿ bÕe⁄sêìï

NG
ø±bÕ&ç Çìï ÁbÕDT\qT Væ≤+dæ+#·≥+ <ÛäsêàìøÏ e´‹πsø£y˚T ø£<ë!
3. <Ûsä à¡ + ‘Ó*dæqyês¡T <Ûsä êàìøÏ ø°&TÉ #˚ùd m≥Te+{Ï <Ûsä êàHÓï’ Hê <Ûsä à¡ eTì eTqdüT‡˝À ‘·\#·Tø√s¡T. <Ûsä à¡ + nH˚~
nìï+{Ïø° y˚T\TqT ø£*–+#˚~>±H˚ ñ+&Ü*.
4. á bÕe⁄s¡+ Hê≈£î y˚<ä+#˚ ìπs›•+|üã&çq ÄVü‰s¡+. ª&˚>∑\T bÕe⁄sê\qT ‹+{≤sTTμ nH˚ y˚<ä yêø£´+ ñqï~.
ø±ã{Ϻ Bìì Hê≈£î ÄVü‰s¡+>± Çe⁄«μμeTì n&ç–q &˚>∑‘√ •_ á $<Ûä+>± ã<äT\T |ü*ø±&ÉT.
5. ªªÁbÕDuÛj
LA
Ñ T· +‘√ e∫à á bÕe⁄s¡+ qqTï ÄÁX¯sTT+∫+~. m+‘·{Ï ˙#·T&ÉsTTHê s¡ø+åÏ |ü⁄eTì e∫Ãq ÄÁ•‘·T&çì
$&ç∫ô|≥º&ÉT. H˚HÓ{≤¢ $&ç∫ô|&É‘êqT? ÄÁ•‘·T\qT $&ç∫ô|≥º&É+ <Ûäs¡à+ m{≤¢ ne⁄‘·T+<√ ˙y˚ #Ó|ü.
II
TE

6. ˙e⁄ |üøÏå$ ◊q|üŒ{Ïø° <Ûäs¡à+ ‘Ó*dæq <ëìe˝… e÷{≤¢&Üe⁄. s¡øÏå+#·TeTì ø√] e∫Ãq yê]ì $&ç∫ô|≥º≥+
ø£qï n<Ûäs¡à+ eTs=ø£≥T+≥T+<ë? ˙ Äø£* á bÕe⁄sêìï ‹+fÒ ø±˙ rs¡<ë? ˙ Á|üj·T‘·ï+ ÄVü‰s¡+ ø√düy˚T
nsTT‘˚ Ç|ü&ÉT n&É$˝À mìï »+‘·Te⁄\T ˝Òe⁄? ˝Òfi¯ófl, <äTqï\T, |ü+<äT\T, |ü≈£åî\T yÓTT<ä˝…’q yê{Ï
e÷+kÕ\T Bì ø£Hêï m≈£îÿe>± ô|&É‘êqT. á bÕe⁄s¡+ MT<ä ø√bÕìï $&ç∫ô|≥Tº. Bìï e÷Á‘·+ H˚qT
$&ÉTeqTμμ nì •_ #Ó|üŒ>± &˚>∑ Ç{≤¢ ã<äT\T |ü*øÏ+~.
T

7. ªªz sêC≤! á bÕe⁄s¡+ Hê≈£î düVü≤»dæ<äΔ+>± ø£*Œ+#·ã&çq ÄVü‰s¡+. ˇø£y˚fi¯ Bìï ˙e⁄ ø±bÕ&Ü\ì
nqT≈£î+fÒ, <ëì ãs¡Te⁄≈£î ‘·÷–q+‘· e÷+kÕìï ˙ X¯Øs¡+ qT+∫ Hê≈£î ô|≥TºμμeTì n&ç–+~.
ER

8. nq>± dü+‘√wæ+∫q •_ ªª|ü≈£åî\ìï+{Ï˝À >=|üŒ<ëìyÓ’q ˙e⁄ Hêô|’ <äj·T #·÷bÕe⁄μμ nì #Ó|æŒ yÓ+≥H˚ ∫qï
ø£‹Ô‘√ ‘·q X¯Øs¡+˝Àì e÷+kÕìï ø√dæ ‘·¬øÿ&É˝À y˚dü÷Ô bÕe⁄s¡+ ãs¡Te⁄‘√ ‘·÷ø£+ y˚XÊ&ÉT. ‘·q <˚Vü≤+˝Àì
yÓTT‘·Ô+ e÷+dü+ y˚dæq|üŒ{Ïø° bÕe⁄s¡+ ñqïyÓ’ù| ‘·¬øÿ&É yÓTT>∑TZ‘·Tqï~.
9. ‘·q X¯Øs¡+ qT+&ç m+‘· e÷+dü+ Ç∫ÃHê bÕe⁄s¡+‘√ dü]‘·÷>∑ø£ b˛e≥+‘√ ÄX¯Ãs¡´|ü&ɶ •_ #·Áø£e]Ô ‘êH˚
SC

‘·¬øÿ&É˝À ≈£Ls¡TÃHêï&ÉT. Ç≥Te+{Ï Ä‘êàs¡ŒD‘√ ≈£L&çq n‘·ì ‘ê´>∑ >∑TD≤ìï #·÷dæ Ç+Á<äT&ÉT, n–ï <˚e⁄&ÉT
yÓT#·TÃø=ì...
10. &˚>∑, bÕe⁄s¡+ s¡÷bÕ˝À¢ ñqï Ç+Á<äT&ÉT, n–ï yê] ì»s¡÷bÕ\‘√ kÕø屑·ÿ]+∫ ªª˙ <ÛÓ’s¡´, XÖs¡´ >∑TD≤\T
#ê˝≤ >=|üŒ$. Ç$ Ç‘·s¡T\≈£î kÕ<Ûä´+ø±e⁄. ø±e⁄q ˙ ø°]Ô XÊX¯«‘·+>± ñ+≥T+μμ<äì yÓ[flb˛j·÷s¡T.

6 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 Ç$ #˚j·T+&ç

A
AN
I. $ì, ns¡ú+#˚düTø=ì, Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É&É+
1. ‘ê´>∑+ n+fÒ @$T{Ï? ‘ê´>∑+˝Àì >=|üŒ‘·q+ @$T{Ï?
2. Ç‘·s¡T\ø√dü+, düe÷»+ø√dü+ ‘ê´>∑+ #˚dæq yê] >∑T]+∫ #Ó|üŒ+&ç.

NG
II. <Ûësêfi¯+>± #·<äTe&É+ ` ns¡ú+ #˚düTø=ì Á|ü‹düŒ+~+#·&É+
1. øÏ+~ yêø±´\ Ä<Ûës¡+>± bÕsƒ+¡ ˝Àì |ü<´ä bÕ<ë\qT >∑T]Ô+∫ sêj·T+&ç.
n) <Ûäs¡à+ »>∑‘·TÔø£+‘·{Ïø° y˚T\T #˚j·÷*
LA
Ä) á |üøÏå Hê≈£î Á|üø£è‹ düVü≤»+>± @s¡Œ&çq ÄVü‰s¡+
Ç) ÄÁX¯sTT+∫q yê]ì $&ç∫ô|≥º&É+ <Ûäs¡àeTe⁄‘·T+<ë #Ó|ü
2. øÏ+~ |ü<ë´ìï #·~$ Ç∫Ãq Á|üX¯ï\≈£î dü]b˛j˚T »yêãTqT >∑T]Ô+#·+&ç.
TE

Áã‹øÏ qìïHêfi¯ófl |ò\ü eTT *#·TÃf…>±<äT

#·∫Ã>∑÷&É N*ÃsTT#·Tà ‘·qTe⁄
‘ê´>∑uÛ≤eeTTq≈£î ‘·s¡Te⁄˝Ò >∑Ts¡Te⁄\T
\*‘· düT>∑TDC≤\ ‘Ó\T>∑Tu≤\.
n) ª#Ó≥Tºμ nqT |ü<ëìøÏ dü]b˛j˚T|ü<ä+. ( )
T

m) ‘·s¡Te⁄ _) >∑Ts¡Te⁄ dæ) |òü\+ &ç) >∑TD+

ER

Ä) ‘ê´>±ìøÏ >∑Ts¡Te⁄\T mes¡T? ( )

m) e÷qe⁄\T _) #Ó≥T¢ dæ) |ü≈£åî\T &ç) »+‘·Te⁄\T
Ç) ‘·qTe⁄qT N*Ã sTT#˚Ã$ ( )
m) y˚T|òü÷\T _) q<äT\T dæ) #Ó≥T¢ &ç) |ü≈£åî\T
SC

á) #·#·TÃ≥ |ü<ëìøÏ e´‹πsø±s¡ú+ ( )

m) ô|s¡T>∑T≥ _) ‘·s¡T>∑T≥ dæ) Áã‘·T≈£î≥ &ç) y˚T˝§ÿqT≥
ñ) ô|’ |ü<ë´ìøÏ ‘·–q o]¸ø£ ( )
m) uÛ≤s¡+ _) ÁbÕD+ dæ) jÓ÷>∑+ &ç) ‘ê´>∑+

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 7

 III. d”«j·Ts¡#·q

A
1. øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î ◊<˚dæ yêø±´˝À¢ »yêãT\T sêj·T+&ç.
n) Ç‘·s¡T\T ÄVü‰s¡+ ‹H˚≥|ü&ÉT m+<äT≈£î $|òüTï+ ø£*–+#·≈£L&É<√ sêj·T+&ç.

AN
Ä) ªn+<äs¡÷ <Ûäsêàìï Ä#·]+#ê*μ nH˚ $wüj·÷ìï düeT]údü÷Ô sêj·T+&ç.
Ç) Ç‘·s¡T\ ø=i≈£î eTq+ m{≤¢+{Ï ‘ê´>±\qT #˚j·Te#√à sêj·T+&ç.
á) ª‘ê´>∑ìs¡‹μ nH˚ o]¸ø£ bÕsƒêìøÏ @$<Ûä+>± ‘·–q<√ sêj·T+&ç.
2. øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î |ü~ yêø±´˝À¢ »yêãT sêj·T+&ç.
n) ‘ê´>∑+ #˚j·T≥+˝À ñqï >=|üŒ‘·Hêìï, nqTuÛÑ÷‹ì $e]+#·+&ç.

NG
IV. düè»Hê‘·àø£‘· / Á|üX¯+dü
1. øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î »yêãTqT düè»Hê‘·àø£+>± sêj·T+&ç.
n) nìï <ëHê˝À¢¬ø\¢ nqï<ëq+ >=|üŒ~. X¯Øs¡+˝Àì nej·Te<ëq+ Ç+ø± >=|üŒ~. nej·Te<ëq+ô|’
LA
Á|ü»\≈£î #Ó’‘·q´+ ø£*–+#·TeTì yêsêÔ |üÁ‹ø£\≈£î ˝ÒK sêj·T+&ç.
V. |ü<äC≤\ $ìjÓ÷>∑+
1. ^‘· ^dæq |ü<ë\≈£î nsêú\qT sêj·T+&ç.
TE

ñ<ë:ø£b˛‘·eTT\T XÊ+‹øÏ ∫Vü‰ï\ì uÛ≤$kÕÔs¡T.

ø£b˛‘·eTT\T R bÕe⁄s¡eTT\T
n) ÄÁ•‘·T\qT e<ä* y˚j·TT≥ <Ûäs¡Tàe⁄ ø±<äT.
Ä) ñ‘·ÔeTT&ÉT |üs¡T\ Væ≤‘·eTTH˚ ø√s¡‘ê&ÉT.
T

Ç) m+<äs√ eTVü‰qTuÛ≤e⁄\ |ü]‘ê´>∑+ e\¢H˚ ‘Ó\+>±D≤ sêh+ dæ~Δ+∫+~.

ER

á) <˚X¯+˝À düTKXÊ+‘·T\T e]Δ\T¢>±ø£!

ñ) ãTuÛÑTøÏå‘·T&ÉT s¡T∫ì |ü{Ϻ+#·Tø√≈£î+&Ü Äs¡–kÕÔ&ÉT.
2. øÏ+~ yêø±´\˝Àì HêHêsêú\qT >∑T]Ô+∫ sêj·T+&ç.
ñ<ë:á dü+e‘·‡s¡+ yêq\T ‘·≈£îÿe>± ñHêïsTT.
SC

es¡¸+ R dü+e‘·‡s¡+, yêq

n) Hê´j·T+>± Ä˝À∫ùdÔ bÕ\˝À¢ ˙fi¯ófl ø£\|ü&É+ <Ûäs¡à+ ø±<äT.
bÕ&ç : —
Ä) n&É$˝Àì »+‘·Te⁄\≈£î ˙s¡T ø£s¡Tee⁄‘·Tqï~.
eq+ : —
8 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
 VI. uÛ≤wüqT >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+

A
1. øÏ+~ yêø±´\qT #·<äTe+&ç. n$ m≥Te+{Ï yêø±´˝À >∑T]Ô+∫ »‘·|üs¡#·+&ç.
ñ<ë:˝À|ü\øÏ sêe#·Tà ` nqTeT‘·´s¡úø£ yêø£´+
n) <äj·T#˚dæ $q+&ç ( ) 1. ÄX¯Ãsê´s¡úø£ yêø£´+

AN
Ä) s¡eT #·ø£ÿ>± sêj·T>∑\<äT ( ) 2. Á|üXÊïs¡úø£yêø£´+
Ç) ÄVü‰! m+‘· u≤>∑T+<√ ( ) 3. kÕeTsêú´s¡úø£ yêø£´+
á) n\¢] #˚j·Te<äT› ( ) 4. ÁbÕs¡úHês¡úø£ yêø£´+
ñ) –]! mø£ÿ&ÉTHêïe⁄? ( ) 5. ìùw<Ûës¡úø£ yêø£´+
2. øÏ+~ |ü<ë\qT $&ÉBdæ dü+~Û ù|s¡T sêj·T+&ç.

NG
n) Ç+Á<ë>∑Tï\T R G R
Ä) ‘ê´>∑$T~ R G R
Ç) ÄVü‰sês¡+ú R G R
á) H˚H≥Ó T¢ R G R
ñ) XÖsê´~ R G R
LA
uÛ≤cÕø±s¡´ø£˝≤bÕ\T / ÁbÕC…≈£îº |üì
♦ ‘ê´>∑ãT~Δ ø£*–q Ç<äs› T¡ eTVü≤˙j·TT\ $esê\qT ˝Ò<ë ø£<\ä∏ qT ˝Ò<ë dü+|òTü ≥q\qT ùdø£]+#·+&ç. ìy˚~ø£
sêdæ ‘·s>¡ ‹∑ ˝À Á|ü<]ä Ù+#·+&ç.
TE

H˚ì$ #˚j·T>∑\Hê?
1. ‘ê´>∑+˝Àì >=|üŒ<äHêìï kı+‘·e÷≥˝À¢ #Ó|üŒ>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT
2. n|ü]∫‘· |ü<ë´ìï #·~$ ns¡ú+ #˚düTø√>∑\qT. dü¬s’q »yêãT\T ne⁄qT / ø±<äT
T

>∑T]Ô+#·>∑\qT.
3. ì‘·´J$‘·+˝À »]–q ˇø£ dü+|òüT≥q˝Àì ‘ê´>∑uÛ≤yêìï ne⁄qT / ø±<äT
>∑T]Ô+#·>∑\qT.
ER

4. nej·Te<ëq+ô|’ Á|ü»\≈£î #Ó’‘·q´+ ø£*–+#·TeTì yêsêÔ |üÁ‹ø£≈£î ne⁄qT / ø±<äT

˝ÒK sêj·T>∑\qT.
SC

dü÷øÏÔ ‘ê´>∑+ e\¢ dü<ë#ês¡+,

düÁ‘·Œes¡Ôq e\¢ e÷qe»qà
kÕs¡úø£eTe⁄‘êsTT.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 9

 A
2 düeTTÁ<ä Á|üj·÷D+

AN
` eTT<äT› sêeTø£èwüíj·T´¢

NG
#·<äTe+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&ç.
|ü&Ée˝À Ç+ø± Ç<ä›s¡T uÛ≤s¡rj·T $<ë´s¡Tú\T+&ç]. yês¡T Hê‘√e÷{≤¢&ÉT‘·÷ ñ+&ç]. düsêÿs¡Tyês¡T yê]ì
kÕÿ\sYwæ|t Ç∫à |ü+|æq~. ø=+‘·eT+~ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ ô|’kÕ‘√ e#·TÃ#·T+&ç]. H˚qT m≈£îÿe kÕe÷qT ˝Ò≈£î+&Ü 22
bÂ+&É¢‘√H˚ Ç+>∑¢+&ÉT≈£î ãj·T\T<˚]HêqT. ñìïã≥º\T Hê e<ä› dü]b˛j˚T≥ìï ˝Ò≈£î+&Ó. <Û√‹, |üsTTC≤e÷,
LA
ùwsê«D°‘√H˚ |ü&Ée˝À ‹]π>yêDÏí. <˚e⁄ì ô|’q uÛ≤s¡+ y˚dæHêqT. u§+u≤sTT qT+&ç Áπ>{Ÿ Á_≥Hé≈£î ãj·T\T<˚]HêqT.
Áπ>{ŸÁ_≥Hé |ü&ÉeT{Ï rs¡+ bı&ÉT>∑Tq ñ‘·Ôs¡+ yÓ’|ü⁄ e÷ Á|üj·÷D+ kÕ>∑T#·T+&ÓqT. Áπ>{Ÿ Á_≥Hé uÛÑ÷$T
ø£q|ü&ÉT#·T+&ÓqT. <˚e⁄&ÉT qqTï ‘·T<ä≈£î Áπ>{Ÿ Á_≥Hé #˚]Ãq+<äT≈£î dü+‘√wæ+∫, ø£è‘·»„‘ê e+<äq+#˚dæ‹ì.
TE

Á|üX¯ï\T:
1. |ü&Ée˝Àì yêfi¯ófl mø£ÿ&çøÏ Á|üj·÷DyÓTÆb˛‘·THêïs¡T?
2. yêfi¯ófl Á_≥Hé≈£î m+<äT≈£î yÓ[fl ñ+&Ée#·TÃ?
T

3. |ü&eÉ ˝À Á|üj÷· DÏ+∫q e´øÏÔ <˚e⁄&çøÏ ø£è‘·»‘„ ê e+<äq+ #Ó|Œü &ÜìøÏ >∑\ ø±s¡D≤\T @yÓTÆ ñ+{≤sTT?
ER

bÕsƒ¡´+ H˚|ü<∏ä´+, ñ<˚›X¯+

s¬ +&Ée Á|ü|+ü #· j·TT<äøΔ ±\+˝À \+&ÉqT≈£î yÓ[fl #·<Tä e⁄ø√e&É+ e´j·TÁ|üj÷· dü\‘√ ≈£L&ÉTø=qï|üì. nsTTq|üŒ{Ïø°
SC

ñqï‘· $<ä´ø√dü+, ô|<ä|› *ü ¢ õ˝≤¢ eT+<∏ìä Á>±eT yêdæjTÆÓ q eTT<äT› sêeTø£èwüj í T· ´ düT<ä÷s¡ <˚Xy¯ TÓ qÆ Áπ>{Ÿ Á_≥Hé≈î£
düeTTÁ<ä Á|üj·÷D+ #˚XÊ&ÉT. Äj·Tq düeTTÁ<ä Á|üj·÷D nqTuÛÑyê˝Ò á bÕsƒ¡+ H˚|ü<∏ä´+.
ø±s¡´kÕ<Û≈ä î£ \T nqT≈£îqï \øå±´ìï kÕ~Û+#·&ÜìøÏ mìï Çã“+<äT\T m<äTs¬ H’ ê ø£è‘· ìX¯Ãj·T+‘√ <äè&ÛdÉ +ü ø£\Œ+‘√
|üP]Ô #˚düT≈£îì $»j·÷ìï kÕ~Û+#· >∑\T>∑T‘ês¡ì ‘Ó*j·TCÒj·T&Éy˚T á bÕsƒê´+X¯ ñ<˚›X¯+.

10 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 bÕsƒ¡´uÛ≤>∑ $esê\T

A
ªj·÷Á‘ê #·]Á‘·μ Á|üÁøÏj·T≈£î #Ó+~qB bÕsƒ¡+. j·÷Á‘·e\¢ ‘·eT≈£î
ø£*–q nqTuÛÑyê\qT $e]dü÷Ô sêùd<˚ j·÷Á‘ê#·]Á‘·. <˚X¯, $<˚XÊ\˝À

AN
HÓ\ø=qï Hê{Ï sê»ø°j·T, Ä]úø£, kÕe÷õø£ dæú‹>∑‘·T\qT ≈£L&Ü Ç$
$e]kÕÔsTT.
á bÕsƒ¡+ eTT<äT› sêeTø£èwüíj·T´ sêdæq ªHê Á|ü<∏äeT $<˚o j·÷Á‘·μ
|ü⁄düÔø£+˝Àì~.

NG
LA s¡#·sTT‘· |ü]#·j·T+

eTT<äT› sêeTø£èwüíj·T´ ô|<ä›|ü*¢ õ˝≤¢˝Àì eT+<∏äì Á>±eT+˝À »ìà+#ê&ÉT. M]

‘·+Á&ç eTT<äT› sê»qï, ‘·*¢ eTT<äT› ne÷àsTT. 1946˝À Á_≥Hé˝Àì ©&é‡ $X¯«$<ë´\j·T+
qT+&ç j·T+.Ç&ç. |ü{≤º bı+<ë&ÉT. 1951`58 eT<Ûä´ ø±\+˝À Ädæj·÷, ÄÅùdº*j·÷,
TE

j·T÷s¡|t, nyÓT]ø± K+&Ü\˝Àì |ü\T<˚XÊ\T |üs¡´{Ï+∫, nø£ÿ&ç $<ë´$<ÛëHê\qT

18`10`1907 n<Ûä´j·Tq+ #˚XÊ&ÉT. eTq <˚X¯|ü⁄ $<ë´s¡+>∑+˝À mH√ï dü+düÿs¡D\T ‘Ó#êÃ&ÉT. n$
21`10`1985 H˚{Ïø° Ä<äs¡ÙÁbÕj·÷˝…’HêsTT. düeTj·TbÕ\q≈£î Äj·Tq ô|{Ϻ+~ ù|s¡T. ìs¡ø£åsêdü´‘·
ìs¡÷à\q ø√dü+ ªá#Y eHé {°#Y eHéμ ñ<ä´e÷ìï J$‘· #·se¡ ÷+ø£+ es¡≈î£ ø=qkÕ–+∫q
T

>=|üŒ $<ë´y˚‘·Ô.
ER

$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\T
SC

› bÕsƒ¡+ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝Àì Á|üy˚•ø£ #·<äTe+&ç. bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·÷ìï }Væ≤+#·+&ç.

› bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. ns¡ú+ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
› yê{Ï nsêú\qT |ü⁄düøÔ +£ ∫es¡ ñqï ª|ü<$ä C≤„q+μ |ü{øºÏ ˝£ À #·÷dæ ˝Ò<ë ì|òTü +≥Te⁄˝À #·÷dæ
‘Ó\TdüTø=+&ç.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 11

 Á|üy•˚ ø£

A
Á|üj·÷D+ yÓTT<ä\sTT´+~. mø£ÿ&çøÏ b˛yê˝À ‘Ó\e<äT. me]ì ø£\yê˝À ‘Ó\e<äT.
ø±ì, @<Ó’Hê m<äTs=ÿH˚ <ÛÓ’s¡´+ ñqï~. J$‘·eT+fÒ n˙ï ñ+{≤sTT. ø£+&É¢ eTT+<äT ˇø£fÒ

AN
\ø£å´+. \ø£å´kÕ<ÛäH˚ Hê dæ<ëΔ+‘·+. @<√ ˇø£ <ë] <=s¡Tø£ø£b˛<äT.
nqT≈£îqï $<Ûä+>± ñqï‘· $<ä´ |üP]Ô #Ój·÷´*. <˚X¯+ ø√dü+ @<√ ˇø£{Ï #Ój·÷´*.
@+ #Ój·÷´*? m{≤¢ #Ój·÷´*? |ü] |ü] $<Ûë\T>± Ä˝À∫düTÔqï~ eTqdüT.

NG
Á|üj÷· D+ ø=qkÕ>∑T‘·Tqï~!
nq+‘êø±X¯+˝≤>± |üs¡T#·T≈£îqï kÕ>∑s¡+˝À Ä Á|üj·÷D+ @ rs¡+ #˚s¡T≈£îqï~?
m{≤¢ #˚s¡T≈£îqï~ ..... ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+.

I
LA
|ü&eÉ j·TTHÓf’ &… é øÏ+>¥&yÉ Té ≈£î ãj·T\T<˚]+~. s¬ +&Ée Á|ü|+ü #· j·TT<äΔø±\eTT. j·TT<äΔ+ 1939˝À
yÓTT<ä\sTT+~. n|üŒ{Ï qT+&ç Áπ>{Ÿ Á_≥qT≈£î |ü&Ée\T ‘·s¡T#·T>± b˛e≥+˝Ò<äT. H˚qT yÓ[flq~
TE
ôdô|º+ãsY 8`1944˝À. Áπ>{Ÿ Á_≥qT≈£î #˚πses¡≈£î @y˚fi¯ ÁbÕD+ b˛‘·T+<√ nH˚ uÛÑj·Ty˚T. ø±ã{Ϻ
yÓ[flq|ü&É˝≤¢ ˇø=ÿø£ÿ |ü&Ée yÓfi‚fl~ ø±<äT. ôd’q´|ü⁄ ã+<√ãdüTÔ˝À #ê˝≤ HÍø£\
ªªø±Hê«sTTμμ yÓfi‚fl~.
T
ER
SC

12 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 e÷ ø±Hê«jYT˝À 50`60 HÍø£\T ñ+&Ó. Á|ü‹ |ü&eÉ ô|q’ ªLife Boatsμ ñ+&˚$. |ü&eÉ ø±ô|Hº é yÓTT<ä\>∑T Ä|òd” sü T¡ ¢
e∫Ã, eTeTTà\qT dü]>± ñHêïe÷ nì ÇHé‡ô|ø˘º #˚dæ, ‘·s¡Tyê‘· n+<ä]ì |ü+ù|yês¡T. u§+u≤sTT˝À |ü&Ée møÏÿq

A
‘·s¡Tyê‘· ≈£L&Ü, ø=ìï~Hê\ es¡≈£î |ü&Ée nø£ÿ&ÉH˚ ñ+&ç+~. eTeTTà\qT ~>∑ìe«˝Ò<äT. e÷ ø±´_Hé˝À Äs¡T u…s¡TÔ\T
ñ+&Ó. e÷ |ü&Ée˝Àì nf…+&Ó+≥T¢ uÛ≤s¡rj·TT˝Ò. yês¡T ñ+&˚ &Óø˘ y˚πs. yês¡T ‹H˚ &Óø˘ y˚πs.

AN
|ü&Ée ∫qïB ø±<äT, #ê\ ô|<ä›B ø±<äT. ø=‘·Ô yê]øÏ düeTTÁ<äs√>∑eTT edüTÔ+~. düeTTÁ<ä+ Á|üXÊ+‘·+>± ñ+fÒ á
»ãT“sê<äT. BìøÏ &ÉãT“ rdüTø√≈£î+&ÜH˚ |ü&Éeyês¡T eT+<äT\T ÇkÕÔs¡T. düeTTÁ<ä+ dü]>± ˝Ò≈£î+fÒ á »ãT“ edüTÔ+~.
‘·\ ‹s¡T>∑T‘·T+~. ‘·\ H=düTÔ+~. ø£≈£îÿ edüTÔ+~. ø£+&ÉT¢ ‹s¡T>∑T‘·$. Ä düeTj·T+˝À |üø£ÿô|’q |ü&ÉTø=ì ñ+{≤s¡T.
|ü&Ée˝À Vü‰dæŒ≥˝Ÿ ≈£L&Ü ñ+≥~. &ÉãT“ rdüTø√≈£î+&ÜH˚ kÕe÷q´ s√>±\≈£î eT+<äT\T ÇkÕÔs¡T. s√>∑T\T

NG
˝Òe˝Ò≈£î+fÒ &Üø£ºs¡T¢, qs¡T‡\T ø±´_HéøÏ ekÕÔs¡T. eT+<äT\T ø±´_Hé≈£î |ü+|ü⁄‘ês¡T. b˛wüߺ Ä|ò”düT ≈£L&Ü ñ+≥T+~.
‘·s¡Tyê‹ πse⁄ sêø£eTT+<˚ b˛düTº˝À C≤ãT\T y˚j·TeTì H√{°düT ô|≥Tº‘ês¡T. eTq≈£î C≤ãTeùdÔ ø±´_Hé≈£î |ü+|ü⁄‘ês¡T.
f…*Á>±|òt Ä|ò”düT (yÓ’sY˝…dt) ≈£L&Ü ñ+≥T+~. eTq≈£î Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
f…*Á>±eTT\T eùdÔ ÇkÕÔs¡T. eTq+ ≈£L&Ü f…*Á>±eTT\T
♦
LA
Çe«e#·TÃ. |ü&Ée˝À ªª]ôd|ü¸Hés¡÷+μμ ≈£L&Ü ñ+≥T+~. n~
yêVü≤Hê\T ø±Hê«jYT>± yÓfi¯fl&É+ m|ü&Ó’Hê
#·÷XÊsê? <˚ì ø=s¡≈£î n{≤¢ yÓfi≤ÔsTT?
sêÁ‹ |ü>\∑ T KT˝≤¢ ñ+≥T+~. eTq≈£î ø±e\dæq $wüj÷· \˙ï
♦ ôd’s¡Hé ˝Ò<ë n˝≤s¡+ m+<äT≈£î yÓ÷–kÕÔs¡T?
‘Ó\T|ü⁄‘ês¡T. |ü&Ée˝À <äTø±DeTT ≈£L&Ü ñ+≥T+~. nìï
edüTÔe⁄\T <=s¡T≈£î‘·$. ♦ <ä÷s¡ Á|üj·÷D≤\≈£î m{≤¢ dæ<äΔ+ ø±yê*?
TE

II
|ü&Éeô|’q πs&çjÓ÷\T Á|ü‹ &Óø˘ ô|’q ˝Ö&ÉT d”Œø£s¡¢‘√ ø£HÓ≈£îº #˚j·Tã&ç ñ+≥$. |ü&Éeyês¡T πs&çjÓ÷ yês¡Ô\T
n|üŒ{Ïø£|ü&ÉT f…Æ|ü⁄ #˚sTT+∫, ôd’ø√¢ôdºÌ˝Ÿ ø±|”\T ˝≤+CŸ˝À ô|{Ϻ+#˚yês¡T. |”]j·÷&çø£˝Ÿ‡ ≈£L&Ü ˝≤+CŸ˝À ô|fÒºyês¡T.
˝≤+CŸ˝Àì |òüØï#·sY >=|üŒ <Ûäqe+‘·T\ Ç+&É¢˝À ñ+&˚≥≥Te+{Ï$ ñ+≥$. bò˛¢s¡T ô|’q >=|üŒ $\TyÓ’q ‹yêd”\T
T

eT]j·TT eTKà˝Ÿ (yÓ˝…«{Ÿ) ‹yêd”\T ñ+≥$. ø£+|òüs¡ºãT˝Ÿ k˛bòÕ\T eT]j·TT yÓT‘·Ô{Ï ≈£îØÃ\T ñ+≥$. n+<äs¡÷
≈£Ls=Ãì ùdïVæ≤‘·T\‘√ e÷{≤¢&ÉT‘·÷ ñ+{≤s¡T. ø=+<äs¡T #·<äTe⁄‘·÷ ñ+{≤s¡T.
ER

∫qï |æ\¢\≈£î qs¡‡Ø ôdø£åHé eT]j·TT øÏ+&ÉsY >±¬s¶Hé ôdø£åqT¢ ñ+≥$. ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T yÓ+≥˝Ò≈£î+&Ü Á|üj·÷D+ #˚ùd
|üdæ |æ\\¢ T ≈£L&Ü ñ+&ç]. n≥Te+{Ï |æ\\¢ u≤<Û´ä ‘· |ü&eÉ yêπs rdüT≈£î+{≤s¡T. |ü&eÉ ˝À ˝…Á’ ãØ≈£L&Ü ñ+~. |ü⁄düøÔ ±\qT
eTq ø±´_Hé≈£î #·<äTe⁄ø√e{≤ìøÏ Ç#˚Ãyês¡T. W{Ÿ&√sY π>yéT‡ ≈£L&Ü ñ+≥$. |ü&Ée˝À Á|üj·÷D°≈£î\T Ä&ÉT‘·T+&˚yês¡T.
∫e]~q+ ≥÷s¡ïyÓT+{Ÿ‡ ô|{Ϻ+∫, ¬>*∫qyê]øÏ ãVüQeT‘·T\T Ç#˚Ãyês¡T. dæ«$Tà+>¥ |üP˝Ÿ‡ ñ+≥$. á‘·\ b˛{°\T
SC

»s¡T>∑T‘·÷ ñ+≥$. &Óø˘ô|’q zô|Hé @sY˝À sêÁ‹ m+<äs√ |ü&ÉTÿ+&˚yês¡T.

e÷ |ü&Ée˝À bÕXÊÑ·T´\T #ê˝≤ ñ+&ç]. uÛ≤s¡rj·TT\T #ê˝≤ ‘·≈£îÿe>± ñ+&ç]. bÕXÊÑ·T´\˝À Á_{°wtyêπs
m≈£îÿe>± ñ+&ç]. Á_{Ïwtyês¡T mes¡÷ ø±ì Hê≈£î ‘Ó*j·T<äT. <ä>∑Zs¡ qT+∫ #·÷&É≥+, yê] <ä>∑Zs¡ n+‘· ø√¢E>±
≈£Ls¡TÃì yê] uÛ≤wü $q≥+ n<˚ yÓTT<ä{ÏkÕ]. yê] ñ#êÃs¡D dü]>± ‘Ó*ùd~ø±<äT. Hê ñ#êÃs¡D yê]øÏ ‘Ó*ùd~
ø±<äT. ø±ì yês¡T uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À ñqïyês¡T ø±ã{Ï,º Hê ñ#êÃs¡D ‘Ó\TdüTø=H˚yês¡T. Hê≈£î yê] e÷≥\T ‘Ó\TdüTø√e≥+
#ê˝≤ ÁX¯eT nj˚T´~.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 13
 sπ &çjÓ÷ Ç+^¢wüß uÛ≤wü ≈£L&Ü ‘Ó*j·Tø£bıj˚T´~. H˚qT <Û√e‹ X‚sê«˙‘√ ñ+{Ïì. H˚qT ‘·|üŒ $T>∑‘ê uÛ≤s¡rj·TT\T
bÕXÊÑ·´ Á&Ódt˝À ñ+&ç]. Hê <ä>∑Z]øÏ #ê˝≤ eT+~ Á_{Ïwt yêfi¯ófl sêø£b˛‘·÷ ñ+&ç]. ◊Hê ø=+‘·eT+~ qqTï

A
eT+<ä*+#˚yês¡T. Hê <ä>∑Zs¡≈£î e∫à ≈£Ls¡TÃ+&ç Hê‘√ e÷{≤¢&˚yês¡T. n+<äT˝À ‘·s¡T#·T>± e÷{≤¢&çq e´øÏÔ C…’|üPsY
eTVü‰sêC≤ >±] ≈£îe÷s¡TìøÏ #·<Tä e⁄ #Ó|Œæ q e´øÏ.Ô n‘·&TÉ #ê˝≤ eT+∫yê&ÉT. uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝Àì m+<äs√ sê»≈£îe÷s¡T\T

AN
yê]øÏ •wüß´\T.
Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç Ç+ø=ø£sT¡ Ä+>√¢ Ç+&çjT· qT. e´øÏÔ ‘Ó\>¢ ± ˝Ò≈î£ +&Ó.
n‘·ìù|s¡T bòÕ˝…‡≥Tº. Ç+>±¢+&ÉT≈£î ôd\e⁄ô|q’ yÓfió¯ fl‘·÷
♦ Ç|ü&ÉT Á|üj·÷D+˝À ø±\πøå|ü+ ø=s¡≈£î Á|üj·÷D°≈£î\T
ñ+&ÓqT. n‘·ì‘√ Hê≈£î #ê˝≤ ùdïVü≤+ ø£*–+~. n‘·&TÉ

NG
@y˚T+ #˚dTü +Ô {≤s√ #Ó|Œü +&ç.
Hê≈£î bÕXÊÑ·T´\ n\yê≥¢qT ø±e\dæq yê{Ïì
♦ Á|üj·÷D+ #˚ùd≥|ü&ÉT ‘√{Ï Á|üj·÷D°≈£î\‘√ m{≤¢ ‘Ó\T|ü⁄‘·÷ ñ+&˚yê&ÉT. Á_{°wt J$‘·|⁄ü ø£<\ä∏ T ‘Ó\T|ü⁄‘·÷
ñ+&Ü*? m+<äT≈£î? ñ+&˚yê&ÉT. Á_≥Hé˝À #·<äTe⁄ø√e&É+ ;<äyê] ‘·s¡+
♦ ø=‘·Ô Á|ü<X˚ ÊìøÏ yÓ[flq|ü&ÉT nø£ÿ&ç uÛ≤wü ns¡+ú ø±ø£b˛‘˚ ø±<äH˚yê&ÉT. y˚sTT\ s¡÷bÕj·T\T ñ+fÒ>±ì Á_≥Hé˝À
m≥Te+{Ï ∫≈£îÿ˝…<Tä s¡e⁄‘êsTT? n|ü&ÉT MTπs+ #˚kÕÔsT¡ ? J$‘·+ »s¡T>∑<Tä nH˚yê&ÉT. Á_≥Hé˝À ñ<√´>∑+ <=s¡Tø£<Tä
LA nH˚yê&ÉT.
III
&Óø˘ô|’q yÓTT<ä{ÏkÕ] qqTï #·÷dæq|ü&ÉT @<√ sêE>±]øÏ e+≥#˚ùd yêDíì, Hê Á&ÉdüT‡ #·÷dæ nqT≈£îHêï&É≥.
TE

‘·sT¡ yê‘· H˚qT $<ë´uÛ≤´kÕìøÏ yÓfió¯ fl‘·THêïqì #Ó|Œæ HêqT. H˚qT ;<äyêDÏ.í &ÉãT“˝Ò≈î£ +&Ü yÓfió¯ fl‘·THêïqì yê]øÏ ‘Ó\Te<äT.
H˚qT #Ó|üŒ˝Ò<äT. Hê <ä>∑Zs¡ &ÉãT“˝Ò<äì ‘Ó*ùdÔ qqTï ª&ûb˛s¡Tºμ #˚dæ Ç+&çj·÷≈£î ‹]– |ü+|ü⁄‘ês¡ì Hê uÛÑj·T+. <˚e⁄ìøÏ
‘·|üŒ Ç+¬øe]ø° #Ó|üŒ˝Ò<äT.
Ç+>±¢+&ÉT≈£î |ü&eÉ #˚s>¡ ±H˚, Á_{°wßü sπ e⁄˝Àì b˛©düT\T, ‘·–q+‘· ô|k’ Õ˝Òì yê]ì &ûb˛s¡Tº #˚dæ yê|üdTü |ü+|ü⁄‘ês¡˙,
T

Á_{°wt b˛©düTyês¡T #ê˝≤ Ådæºø˘º nì bòÕ˝…‡{Ÿ Hê‘√ nH˚yês¡T. yê] e÷≥\T $ì, qqTï Ç+>∑¢+&ÉT˝À ~>∑ìe«s¡ì eT∞fl
n<˚ |ü&Ée˝À <˚X¯+ yÓfi¯fl>=≥Tº‘ês¡ì ˝À˝À|ü\ uÛÑj·T+ y˚dæ ªªáX¯«sê ˙y˚ ~≈£îÿ, ˙y˚ qqTï ‘·\eì ‘·\+|ü⁄>± rdüTø=ì
ER

edüTÔHêïe⁄. ø£qTø£ ˙y˚ qqTï &ûb˛s¡Tº #˚sTT+#·≈£î+&Ü Ç+>∑¢+&ÉT˝À Á|üy˚X¯ô|≥ºeTì Á|ü‹ ìeTTwü+ yÓTTπøÿyêDÏí.
H˚qT Hê <ä>∑Zs¡ m≈£îÿe kÕe÷qT ˝Ò≈£î+&Ü 22 bÂ+&É¢‘√H˚ Ç+>±¢+&ÉT≈£î ãj·T\T<˚]HêqT. n|ü&ÉT mπø‡Ã+CŸ sπ ≥T
ˇø£ ôdº]¢+>¥ bÂ+&é≈£î ø£˝≤›s¡T 13 s¡÷bÕj·T\ 6 nD≤\T. ñìï ã≥º\T Hêe<ä› dü]b˛j˚T≥ìï ˝Ò≈£î+&Ó. <Û√‹,
|üsTTC≤e÷, ùwsê«D°‘√H˚ |ü&Ée˝À ‹]π>yêDÏí. <˚e⁄ìô|’q uÛ≤s¡+ y˚dæHêqT. ø£qTø£ Hê≈£î Ç+>±¢+&ÉT˝À @<√ |üì
SC

#·÷|æ+∫ Á<äe´+ dü+bÕ~+#˚ e÷s¡+Z #·÷|æ qqTï #·~$+∫ ‹]– ‘·|Œü ø£ <˚X+¯ ‘Ód&Ôü qÉ ï qeTàø£+‘√H˚ u§+u≤sTT qT+&ç
Áπ>{ŸÁ_≥Hé≈î£ ãj·T\T<˚]HêqT. e÷ |ü&eÉ yÓT\¢>± q&ç#~˚ . |ü&eÉ Ts¡ yÓ|’ ⁄ü ≈£î b˛‘·÷ ñ+{Ï$T. ø±ã{Ϻ s√p >∑&j
ç ÷· s¡+
yÓqTø£≈£î ‹|üø√yê\˙, mìï ì$TcÕ\T yÓqTø£≈£î ‹bÕŒ˝À |ü&Ée ]ôd|ü¸Hé Ä|ò”düT˝À H√{°düT ô|fÒºyês¡T.
Áπ>{ŸÁ_≥Hé #˚πs es¡≈£î nsTT<äTqïs¡ >∑+≥\T yÓqTø£≈£î ‹|æŒHêeTT. yÓTT<ä{Ï Vü‰˝Ÿº e÷~ Ä&ÉHé (@&ÓHé)˝À. Ä&ÓHé
|ü≥ºDeTT˝ÀìøÏ yÓfi¯fl{≤ìøÏ e÷≈£î |ü]àwüHé Ç∫ÃHês¡T. Hê yÓ+ã&ç ñqï >∑T»sêr |æ\¢\ ã+<ÛäTe⁄\T Ä&ÉHé˝À ñ+&ç].

14 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 n‘·&ÉT ø±s¡T ‘Ó∫à eTeTTà\qT rdüTø=ì yÓ[flHê&ÉT. Ä&ÉHé ÁbÕ+‘·eTT˝Àì #ê]Á‘ê‘·àø£yÓTÆqe˙ï #·÷|æ+∫Hê&ÉT. yê]
Ç+{À¢ eT+∫ XÊø±Vü‰s¡ uÛÀ»q+ ô|{Ϻ eTfi≤fl |ü&Éeπse⁄˝À

A
Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
$&É∫Hê&ÉT. Ä&ÉHé˝À ñ+&˚yês¡+<äs¡T ns¡;“ eTTdæ¢eTT\T. eTq
ôV’≤<äsêu≤<äT˝Àì eTTdæ¢+\ yÓTTVü≤˝≤¢ ñqï≥Tº ñ+≥T+~. ♦ $<˚ X Ê\≈£ î yÓ fi ‚ fl ≥|ü  &É T >∑ & ç j · ÷ s¡ + ˝À

AN
düeTj·÷ìï dü]#˚düTø√yê*. BìøÏ ø±s¡D+
e÷ |ü&eÉ ø=ìï ~Hê\T b˛s¡Tº düsT÷<é˝À ñ+&ç, eT<Û´ä <Ûsä ê
@$T{Ï?
düeTTÁ<äeTT˝À Á|üy•˚ +#ÓqT. #ê˝≤ C≤Á>∑‘>Ô· ± Á|üj÷· D+ #˚d‹æ $T.
e÷ yÓ+≥ ñqï j·TT<äΔ $e÷Hê\T e÷ |ü&eÉ ô|q’ m>∑Ts¡T#·T+&ÓqT. ♦ $<˚XÊ\˝À eTq≈£î ‘Ó*‡qyês¡T, ã+<ÛTä e⁄\T+fÒ
&çÁkÕºj·Ts¡T¢ yÓTÆqT\qT rdæy˚dü÷Ô ñ+&ÓqT. n|ü&É|ü&ÉT &˚+»sY m{≤¢+{Ï kÂø£sê´\T bı+<äe#√à #Ó|üŒ+&ç?

NG
ñqï<äì y˚TùdCŸ eùdÔ e÷ |ü&Ée\T yÓqTø£≈£î ‹]π>$. ø=+‘·ùd|ü⁄ ♦ ªªáX¯ « sê ˙y˚ ~≈£ î ÿμμ nì s¡ # · s TT‘·
nsTTq ‘·sT¡ yê‘· e÷s¡+Z e÷]à eT∞fl eTT+<äT≈£î q&ç#$˚ . ªõÁu≤\ºsμY nqTø√e{≤ìøÏ ø±s¡Dy˚T$T{Ï? MT¬ø<äT¬s’q
πse⁄≈£î #˚s¡Tø=+{Ï$T. n{≤¢+{Ï dü+<äsꓤìï #Ó|üŒ+&ç.
LA IV
n{≤¢+{Ïø˘ eTVü‰düeTTÁ<äeTT˝À Á|üy˚•+#˚≥|ü&ÉT düeTTÁ<äeTT #ê˝≤ ªø±eTTμ (Á|üXÊ+‘·+)>± ñ+&ÓqT. j·TT<äΔ
HÍø£\T j·TT<äΔ $e÷Hê\T õÁu≤\ºsY dü+~Ûì ø±bÕ&ÉT#·T+&ÓqT. y˚TeTT ªuÒ Ä|òt _ùdÿμ #˚]‹$T. düeTTÁ<äeTT #ê˝≤
|òüTÀs¡+>± yÓ’˝Ÿ¶>± ñ+&ÓqT. yê‘êes¡D+ #·\¢>±, eTãT“\‘√ ì+&çj·TT+&ÓqT. n|ü&˚ Ç+>±¢+&ÉT <ä>∑Zs¡≈£î edüTÔqï<äì,
n+<äs¡÷ ~π> düHêïVü‰\T yÓTT<ä\T ô|{Ϻqs¡T. »s¡àHé u≤+ãT\ qT+&ç Áã‹øÏ ∫es¡≈£î Ç\T¢ #˚s¡Tø=+{ÏeTì Á_{Ïwtyês¡T
TE

dü+‘√wü|&ü TÉ #·T+&ç].
Ç+^¢wt #êq˝Ÿ˝À e÷ |ü&Ée #˚s¡>±H˚ düeTTÁ<ä+ ªø±+μ (Á|üXÊ+‘·+) nsTT+~. Áπ>{Ÿ Á_≥Hé |ü&ÉeT{Ï rs¡+
bı&ÉT>∑Tq ñ‘·Ôs¡+ yÓ’|ü⁄ e÷ |ü&Ée b˛e⁄#·T+&ÓqT. Áπ>{Ÿ Á_≥Hé uÛÑ÷$T ø£q|ü&ÉT#·T+&ÓqT. <˚e⁄&ÉT qqTï ‘·T<ä≈£î Áπ>{Ÿ
Á_≥Hé #˚]Ãq+<äT≈£î dü+‘√wæ+∫, ø£è‘·»„‘ê e+<äq+ #˚dæ‹ì. ø±ì bÕ˝…‡{Ÿ >±s¡T Ç‘·s¡ uÛ≤s¡rj·T $<ë´s¡Tú\T, Á_{Ïwt
T

ø£düº+ yêfi¯ófl |ü&Ée ~π>eTT+<äT &ÉãT“ >∑T]+∫ n&ÉT>∑T‘ês¡˙, dü]b˛j˚T≥+‘· &ÉãT“ ˝Òø£b˛‘˚ |ü&Ée ~>∑ìe«s¡ì
e÷{Ïe÷{ÏøÏ >∑{Ϻ>± #Ó|ü#·T+&ç]. ø±ã{Ϻ qqTï Áπ>{Ÿ Á_≥Hé˝À ~>∑ìkÕÔs√ ˝Ò<√ nì ˝À˝À|ü\ ∫+‹+#·Tø=+≥÷,
ER

e÷{Ï e÷{ÏøÏ <˚e⁄DÏí X¯s¡DT C§∫Ëì.

n|ü&ÉT H˚qT Hê‘√ bÕ≥T Áπ>{Ÿ Á_≥Hé≈£î Á|üj·÷DÏdüTÔqï ø£Ø+q>∑s¡T õ˝≤¢ m–®≈£L{Ïyé Ç+»˙s¡T >±] nu≤“sTT
düTπsXŸ u≤ãTqT ø£*dæ‹ì. ≈£î¢|üÔ+>± Hê |ü]dæú‹ $e]+∫‹ì. Hê <ä>∑Zs¡ &ÉãT“ ˝Ò<äqï s¡Vü≤dü´+ me«]ø° #Ó|üŒqì n‘·ì
qT+&ç yê>±›qeTT rdüTø=+{Ïì. Ä |æ\¢yê&ÉT #ê˝≤ eT+∫yê&ÉT. n‘·ì <ä>∑Zs¡ 150/` bÂ+&É¢ Á&Ü|òtº ñ+&Ó. n‘·&ÉT
SC

>∑es¡ïyÓT+{Ÿ kÕÿ\sYw|æ t ¨\¶sY ø±ã{Ϻ n‘·ìï &ÉãT“ Á|üXï¯ n&ÉT>∑sT¡ . n‘·ìøÏ |ü&eÉ ~π> |ü]àwüHé ‘=+<äs>¡ ± <=s¡T≈£î‘·T+<äì
n‘·ì‘√ ªªu≤ã÷! ˙≈£î &ÉãT“ Á|üX¯ï˝Ò<äT. ìqTï &ÉãT“ $wüj·T+ n&ÉT>∑s¡T. ˙e⁄ >∑es¡ïyÓT+{Ÿ kÕÿ\sYwæ|t ¨\¶s¡Te⁄.
ø£qTø£ ˙ 150 bÂ+&É¢ Á&Ü|òtº˝À Hê$ q÷s¡T bÂ+&ÉT¢ ñqïe˙, H˚qT ˙≈£î ã+<ÛäTe⁄qT ø±ã{Ϻ Ç<ä›] &ÉãT“ ˇπø Á&Ü|òtº˝À
ñqïeì #Ó|ü. uÛÑj·T|ü&É≈£î. H˚qT ˙ &ÉãT“ rdüTø√qT. ìqTï &ÉãT“ n&ÉT>∑qT. qqTï |ü&Ée ~π>≥≥Tº #·÷&ÉTμμ nì
n+{Ïì. á e÷≥≈£î düTπsXŸu≤ãT ˇ|üø=Hêï&ÉT. Áπ>{Ÿ Á_≥Hé kÕj·T+Á‘·+ #˚]HêeTT. Áπ>{Ÿ Á_≥Hé |ü•ÃeT rs¡|ü⁄

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 15

 kÕÿ{Ÿ˝≤+&é jÓTTø£ÿ >±¢k˛Z
π s e⁄|ü ≥ º D + <ä > ∑ Z s ¡ |ü & É e

A
Ä–+~. nø£ÿ&ç b˛©düTyês¡T,
e÷ |ü&Éeπse⁄≈£î #˚s¡ø£eTT+<˚

AN
|ü & É e ˝ÀìøÏ e∫ÃHês¡ T .
bÕ´dæ+»s¡¢ bÕdtb˛s¡Tº\qT
Ç‘· s ¡ ø±–‘ê\qT #Ó ø ˘
#˚j·T≥+ yÓTT<ä\T ô|{ϺHês¡T.

NG
ø=+<ä]øÏ ~>∑{≤ìøÏ |ü]àwüHé
Çe«˝Ò < ä T . Hê≈£ î >∑ T +&Ó
»\T¢eTqï~. Hê >∑‹ @$T
ne⁄‘T· +<√ nì. bÕ˝…‡{Ÿ >±s¡T
eTVü‰ dü+‘√wüeTT‘√ ‘·q≈£î
LA
|ü]àwüHé <=s¡T≈£î‘·T+<äì yÓ[flHês¡T. ø±ì yê]øÏ ≈£L&Ü m+<äTø√ |ü]àwüHé <=s¡ø£˝Ò<äT. Hê≈£î #·eT≥\T |ü{Ϻq$. ø±ì
ô|’øÏ e÷Á‘·+ <ÛÓ’s¡´+>±H˚ ñHêï, H˚qT ùwsê«˙, ô|’C≤e÷˝À ñHêï. Hê e+‘·T e∫Ã+~. Hê bÕdtb˛s¡Tº #·÷dæq b˛©düT
n~Ûø±] ªªMTs¡T düº&ûdt ø=s¡≈£î e∫ÃHêsê?μμ nì n&ç–Hês¡T. H˚qT ne⁄qì #Ó|æŒHêqT. Ä\dü´+ ˝Ò≈£î+&Ü, Ç+ø± @MT
n&É>∑≈£î+&ÜH˚ ªª|ü]àf…&éμμ nì kÕº+|ü⁄ y˚dæHês¡T.
TE

H˚qT ãj·T≥≈£î e∫ÃHêqT. ãj·T≥ Áπ>{Ÿ Á_≥Hé <äèX¯´+ #·÷dü÷Ô ì\ã&çb˛sTTHêqT. |ü≥sº êì dü+‘√wü+ e∫Ã+~.
<˚e⁄&ÉT kÕ<Ûä´+ ø±<äqTø=qï<ëìï kÕ<Ûä´+ #˚dæHê&ÉT. H˚qT mø£ÿ&É? Áπ>{Ÿ Á_≥Hé≈£î ô|’kÕ˝Ò≈£î+&Ü sêe≥yÓTø£ÿ&É?
áX¯«s¡T&ÉT qqTï s¡ø+åÏ ∫Hê&ÉT ` Á_≥Hé˝Àì düT+<äs¡ <äèXÊ´\qT #·÷dæ, düMT|ü+˝Àì |ü&eÉ \qT #·÷dæ <˚e⁄ìøÏ ø£è‘·»‘„ ê
e+<äHê\T #˚dæ‹ì. bÕ˝Ò‡{Ÿ >±]øÏ ≈£L&Ü ~>∑{≤ìøÏ |ü]àwüHé <=]øÏ+~. düTπsXŸ u≤ãT≈£î >∑÷&Ü |ü]àwüHé <=]øÏ+~.
T

düTsπ XŸu≤ãT kÕVü‰j·T´+ ˝Ò≈î£ +&ÜH˚ n‘·ì &ÉãT“‘√ nedüs+¡ ˝Ò≈î£ +&ÜH˚ Hê≈£î |ü]àwüHé <=]øÏq+<äT≈£î n‘·&TÉ ÄX¯Ãs¡´|ü&Hç ê&ÉT.
y˚TeTT |ü&eÉ qT+&ç ~π>es¡≈î£ dü÷sê´düeÔ Tj·T+ nsTT+~. qe+ãsY HÓ\. #ê˝≤ #·*. kÕe÷qT ~+|ü{≤ìøÏ ≈£L*yês¡T˝ÒsT¡ .
ER

Hê dü+<äT>∑ #ê˝≤ ô|<ä›~. n+<äs¡T ‘·eT ‘·eT kÕe÷qT¢ yÓ‘·T≈£î‘·÷ ñ+&ç]. ø=+<äs¡T uÛ≤s¡rj·T ùdïVæ≤‘·T\T Hê≈£î
kÕVü‰j·T´+ #˚dæ]. Hê kÕe÷qT |ü&Ée ~–+~. áX¯«s¡Tì ø£{≤ø£åeTT e\q e+{≤j·Tq ø=&ÉT≈£îHÓ’q ;<ä {°#·s¡TqT,
dü]|ü&É&ÉãT“ yÓ+≥ ˝Ò≈£î+&Ü 22 bÂ+&É¢‘√, ùwsê«˙ ô|’C≤e÷ ‘=&ÉT>∑Tø=ì Áπ>{Ÿ Á_≥Hé˝Àì kÕÿ{Ÿ˝≤+&é uÛÑ÷$Tô|’q
n&ÉT>∑Tô|{Ï‹º ì.
SC

Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
♦ s¡#·sTT‘·≈£î düTπsXŸu≤ãT düVü‰j·T+ ˝Ò≈£î+&ÜH˚ |ü]àwüHé <=s¡ø£&ÜìøÏ
ø±s¡D+ @yÓTÆ ñ+≥T+~?
♦ @j˚T dü+<äsꓤ˝À¢ MTs¡T <˚e⁄ìøÏ ø£è‘·»‘„ \· T ‘Ó\T|ü⁄≈î£ +{≤s√ ‘Ó\Œ+&ç.

16 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 Ç$ #˚j·T+&ç

A
AN
I. $ì, ns¡ú+#˚düTø=ì, Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É&É+
1. @<ÓH’ ê kÕ~Û+#ê\+fÒ |ü≥Tº<\ä , <äè&ÛÉ dü+ø£\Œ+ nedüs+¡ . Bìï düeT]úd÷ü Ô e÷{≤¢&+É &ç.

NG
II. <Ûësêfi¯+>± #·<äTe&É+ ` ns¡ú+ #˚düTø=ì Á|ü‹düŒ+~+#·&É+
1. øÏ+~ yêø±´\T bÕsƒ¡+˝Àì @ ù|sê˝À ñqïy√ >∑T]Ô+∫, ù|sê≈£î o]¸ø£qT ô|≥º+&ç.
yêø£´+ LA ù|sê dü+K´ o]¸ø£
|ü&Ée˝À ]ôd|ü¸Hé s¡÷+ ≈£L&Ü ñ+≥T+~
H˚qT <Û√e‹ X‚sê«˙‘√ ñ+{Ïì
@y˚fi¯ ÁbÕD+ b˛‘·T+<√
y˚TeTT |ü&Ée qT+&ç ~π>es¡≈£î dü÷sê´düÔeTj·T+ nsTT+~.
TE

2. øÏ+~ ù|sêqT #·~$, Á|üX¯ï\≈£î CyêãT\T sêj·T+&ç.

ôV’≤<äsêu≤<é qT+&ç H˚qT ¬s’\T˝À u≤düs¡ ¬s’˝Ò« ùdºwüHé≈£î #˚s¡T≈£îHêïqT. nø£ÿ&ç qT+&ç u≤düs¡˝Àì l C≤„q
düs¡dü«r<˚$ Ä\j·÷ìøÏ #˚s¡T≈£îHêïqT. Ä<Ûë´‹àø£‘· $\dæ˝Ò¢ Á|üXÊ+‘· düT+<äs¡ Á|ü<˚X¯+˝À, >√<ëe]qB
rsêq á düT+<äs¡ Á|üdæ<äΔ |ü⁄D´πøåÁ‘·+ ñqï~.
T

Çø£ÿ&ç düsd¡ «ü r<˚$ ôdø’ ‘£ e· T÷]Ôì yê´düeTVü≤]¸ eT*#ê&Éì Á|üd~æ .Δ á yêπ>e› ‘ê düeTø£+å ˝À edü+‘·|+ü #·$Ts√E
ER

|æ\\¢ ≈£î $<ë´uÛ≤´dü+ #˚sTTùdÔ eT+∫ $<ë´e+‘·T\T ne⁄‘ês¡ì Á|ür‹. <ädsü ê |ü+&ÉT>∑ s√E˝À¢ neTàyê]øÏ
qesêÁ‹ ñ‘·‡yê\T »s¡T|ü⁄‘ês¡T. ˇø=ÿø£ÿs√E ˇø=ÿø£ÿ ne‘ês¡ eT÷]Ô>± neTàyê]ì n\+ø£]kÕÔs¡T. á
s√E˝À¢ uÛÑ≈£îÔ\T ‘·+&√|ü‘·+&Ü\T>± e∫à neTàyê]ì <ä]Ù+#·T≈£î+{≤s¡T. á |ü⁄D´πøåÁ‘·+ ìs¡à˝Ÿ õ˝≤¢˝À
ñqï~.
SC

n) u≤düs¡ |ü⁄D´πøÁå ‘·+˝Àì <˚e‘· mes¡T?

Ä) düs¡dü«r<˚$ Ä\j·T+ @ q~ rsêq ñqï~?
Ç) düsd¡ «ü r<˚$ ôdø’ ‘£ e· T÷]Ôì eT\∫q yês¡T mes¡T?
á) qesêÁ‹ ñ‘·‡yê\T m|ü&ÉT »s¡T>∑T‘êsTT?
ñ) ô|’ ù|sê≈£î o]¸ø£ dü÷∫+#·+&ç.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 17

 III. d”«j·Ts¡#·q

A
1. øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î ◊<˚dæ yêø±´˝À¢ »yêãT\T sêj·T+&ç.
n) <ä÷s¡Á|üj·÷D≤\≈£î b˛j˚T≥|ü&ÉT rdüTø√e\dæq C≤Á>∑‘·Ô\T @$T{Ï?

AN
Ä) s¡#·sTT‘· ñqï‘·$<ä´ ø√dü+ |ü≥Tº<ä\‘√ Ç+>±¢+&ÉT yÓfi≤fl&ÉT ø£<ë! Bì <ë«sê MTπs+ Á>∑Væ≤+#ês¡T?
Ç) ªñqï‘· \ø£å´+‘√ |ü≥Tº<ä\‘√ <˚ìHÓ’Hê kÕ~Û+#·e#·TÃμ $e]+#·+&ç.
á) ˇø£ ø=‘·Ô Á|ü<˚XÊìï <ä]Ù+∫q|ü&ÉT nø£ÿ&É ‘Ó*j·Tì $wüj·÷\qT ‘Ó\T‡ø√e&ÜìøÏ MTπs+#˚kÕÔs¡T?

NG
2. øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î |ü~ yêø±´˝À¢ »yêãT sêj·T+&ç.
n) ªnqT≈£îqï~ kÕ~Û+#·≥+˝À ø£*π> ‘·è|æÔ nq+‘·yÓTÆ+~.μ eTT<äT› sêeTø£èwüíj·T´ düeTTÁ<ä Á|üj·÷D+
Ä<Ûës¡+>± $e]+#·+&ç.

IV. düè»Hê‘·àø£‘· / Á|üX¯+dü

LA
1. øÏ+~ yêì˝À ˇø£<ëìøÏ »yêãTqT düè»Hê‘·àø£+>± sêj·T+&ç.
n) #·<Tä e⁄qT ø£w+ºü >± uÛ≤$+#·e<äT.› ñqï‘·\ø£´å + ô|≥Tºø=ì, Çwü+º >± #·<Tä e⁄≈£îì, nqT≈£îqï~ kÕ~Û+#ê\ì
‘Ó\T|ü⁄‘·÷ $TÁ‘·TìøÏ ˝ÒK sêj·T+&ç.
TE

(˝Ò<ë)
Ä) MTs¡T #˚dæq ˇø£ Á|üj·÷D nqTuÛÑyêìï $e]dü÷Ô yê´dü+ sêj·T+&ç.

V. |ü<äC≤\ $ìjÓ÷>∑+
T

1. øÏ+~ yêø±´˝À¢ ^‘·^dæq |ü<ëìøÏ ‘·–q nsêúìï >∑T]Ô+#·+&ç.

n) ô|’ #·<äTe⁄≈£î dü]|ü&Ü Á<äe´+ Hêe<ä› ˝Ò≈£î+&Ó. ( )
ER

n) X¯øÏÔ Ä) kÕeTs¡ú´+ Ç) &ÉãT“ á) edüTÔe⁄

Ä) Hê$TÁ‘·TìøÏ düVü‰j·T|ü&É‘·qì H˚qT yê>±›q+ #˚XÊqT. ( )
n) e÷≥rdüTø=qT Ä) e÷≥sTT#·TÃ Ç) e÷≥ e÷s¡TÃ á) &ÉãT“ sTT#·TÃ
SC

2. øÏ+~ C≤rj·÷\qT kı+‘·yêø±´\˝À sêj·T+&ç.

ñ<ë:` n+<Óy˚dæq #˚sTT
d”dü|ü<ë´\T sêj·T&É+˝À lHê<∏äT&ç~ n+<Óy˚dæq #˚sTT.
n) |ü≥sº êì dü+‘√wü+

18 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 Ä) <˚e⁄ìô|’ uÛ≤s¡+ y˚j·TT

A
Ç) >∑T+&Ó»\T¢eTqT

AN
á) #ÓeT≥\T|ü≥Tº

NG
VI. uÛ≤wüqT >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+
1. øÏ+~ yêø±´\˝À ^‘· ^dæq |ü<ë\T @ düe÷kÕ˝À >∑T]Ô+∫, yê{Ï ù|s¡T¢ sêj·T+&ç.
n) Ä~X‚wßü ìøÏ y˚sTT‘·\\T.
LA
Ä) ø£ècÕísT¡ q® T\T dæ<yΔä TÓ HÆ ês¡T.
Ç) s¡$, sêeTT nqï<äeTTà\T.
á) yêsêìøÏ @&ÉTs√E\T.
TE

ñ) q÷πs+&ÉT¢ J$+#·T.
2. øÏ+~ |ü<ë\qT $&ÉBdæ dü+~Ûù|s¡T sêj·T+&ç.
n) $<ë´uÛ≤´dü+ R G R
T

Ä) yÓTT<ä\sTT+~ R G R
Ç) $<ë´s¡T\ú T R G R
ER

á) @<ÓH’ ê R G R
ñ) yês¡+<äsT¡ R G R
n‘·Ô «dü+~Û
✷
SC

øÏ+~ |ü<ë\qT |ü]o*+#·+&ç.

n) sêeTj·T´ R sêeT G nj·T´
Ä) y˚Tq‘·Ô / y˚Tqj·T‘·Ô R y˚Tq G n‘·Ô
Ç) ôd\j˚Ts¡T R ôd\ G @s¡T
á) ˇø±H=ø£ R ˇø£ G ˇø£

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 19

 |üPs¡«|ü<ä+ ∫es¡ ñqï n#·Tà @~? dü+~Ûì $&ÉBdæq|ü&ÉT @s¡Œ&˚
¬s+&ÉT |ü<ë\˝À yÓTT<ä{Ï |ü<ëìï

A
|üs¡|ü<ä+ yÓTT<ä{ ñqï n#·TÃ @~?
ª|üPs¡«|ü<ä+μ, ¬s+&Ée |ü<ëìï
|üPs¡«|ü<+ä ∫e] n#·TÃ≈£î |üs|¡ <ü +ä yÓTT<ä{Ï n#·Tà ø£*ùdÔ @+ @s¡Œ&ç+~? ª|üs¡|ü<ä+μ nì n+{≤s¡T.

AN
ô|’ ñ<ëVü≤s¡D\T #·÷dæq|ü&ÉT yÓTT<ä{Ï |ü<+ä ∫es¡q ªnμ n#·TÃ ñ+≥T+~. s¬ +&Ée |ü<+ä yÓTT<ä≥ n, @, ˇ
yÓTT<ä˝q’… n#·TÃ\T ñHêïsTT. dü+~Û »]–q|ü&ÉT yÓTT<ä{Ï |ü<+ä ∫e] n#·Tà ªnμ ˝À|æ+∫ s¬ +&√ |ü<+ä yÓTT<ä{Ï
n#·Tà e∫à #˚]‘˚ øÏ+~ $<Ûä+>± ñ+{≤sTT.
(i) sêeTj·T´ J ˝≤+{Ï |ü<ë˝À¢ dü+~Û m|ü&É÷ ne⁄‘·T+~. (ì‘·´+)

NG
(ii) y˚Tq‘·Ô, y˚Tqj·T‘·Ô J ˝≤+{Ï |ü<ë˝À¢ dü+~Û »s¡>∑e#·TÃ, »s¡T>∑ø£b˛e#·TÃ. (yÓ’ø£*Œø£+)
(iii) ôd\j˚Ts¡T J ˝≤+{Ï |ü<ë\T ªôd˝Òs¡Tμ ˝≤>± e÷s¡≈£î+&Ü ªôd\j˚Ts¡Tμ ˝≤>±H˚ ñ+{≤sTT. (ìùw<Ûä+)
(iv) ˇø±H=ø£ J ˝≤+{Ï |ü<ë\T ªˇø=ø£μ˝≤>± e÷s¡≈£î+&Ü eTs√s¡÷|ü+˝ÀøÏ n+fÒ ªˇø±H=ø£μ˝≤>±
e÷s¡T‘êsTT. (nq´ø±s¡´+)
LA
(yÓTT<ä{Ï |ü<ä+ ∫e] n#·TÃ |üPs¡« dü«s¡+. ¬s+&√|ü<ä+ yÓTT<ä{Ï n#·TÃ |üs¡dü«s¡+.)
ªnμ ≈£î n#·TÃ\T (n, Ä, Ç, á, ñ, }, m, @, ◊, ˇ, z, W) |üs¡yÓTÆ‘˚ @s¡Œ&˚ dü+~Û ªn‘·Ô «dü+~Ûμ.
TE

n‘·TÔ ( n‘·TÔ n+fÒ ÁVü≤dü«yÓTÆq ªnμ ) q≈£î n#·Tà |üs¡yÓTÆq|ü&ÉT dü+~Û ãVüQfi¯eTT>±q>∑T.
3. øÏ+~ |ü<ë\qT ø£*|æ sêj·T+&ç. @+ »]–+<√ #Ó|üŒ+&ç. ãVüQfi¯+ :
ñ<ë : ‘·–q G n+‘· R ‘·–q+‘· dü+~Û ì‘·´+>±, yÓø’ *£ Œø£+>±,
ìùw<Ûä+>±, nq´ø±s¡´+>±
T

n) #ê*q G n+‘· R »s¡ T >∑ & Üìï ªãVü Q fi¯ + μ

n+{≤s¡T.
ER

Ä) d”‘· G neTà R
Ç) nø£ÿ&É G Çø£ÿ&É R
á) n+<äø£ G ñ+&ÓqT R
ñ) #Ó|ü≥ G m≥T¢ R
SC

}) sêø£ G @$T R

uÛ≤cÕø±s¡´ø£˝≤bÕ\T / ÁbÕC…≈£îº |üì

♦ $$<Ûä |üÁ‹ø£\˝À e#˚à j·÷Á‘ês¡#·q\qT #·~$, yê{Ï˝À ˇø£ <ëìøÏ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç.

20 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 A
H˚ì$ #˚j·T>∑\Hê?

AN
1. @<Ó’Hê kÕ~Û+#ê\+fÒ |ü≥Tº<ä\, <äè&ÛÉdü+ø£\Œ+ nedüs¡eTì ne⁄qT / ø±<äT
düeT]údü÷Ô e÷{≤¢&É>∑\qT.
2. n|ü]∫‘· >∑<ä´+ #·~$ Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT
3. nqT≈£îqï~ kÕ~Û+#·&É+˝À ñ+&˚ ‘·è|æÔì >∑T]+∫ kı+‘·e÷≥˝À¢ ne⁄qT / ø±<äT
sêj·T>∑\qT.

NG
4. #·<äTe⁄ ø£wüº+>± uÛ≤$+#·ø£, Çwüº+>± uÛ≤$+#ê\ì $TÁ‘·TìøÏ ˝ÒK ne⁄qT / ø±<äT
sêj·T>∑\qT.

LA MT≈£î ‘Ó\TkÕ?
1. õÁu≤\ºsY πse⁄ : j·TTHÓ’f…&é øÏ+>¥&É+ (U.K.)˝À ñqï ˇø£ z&Éπse⁄.
2. uÒ Ä|òt _ùdÿ : ôdŒsTTHé˝Àì ˝Òôddt q>∑sêìøÏ <ä>∑Zs¡˝À ñqï~. düeTTÁ<ä¬øs¡{≤\T |üs¡«‘·
TE

kÕqTe⁄\qT &Ûøû =≥º&+É e\q kıs¡+>∑+ @s¡Œ&ç+~. Ç~ |üsê´≥ø£ øπ +Á<ä+>± $\dæ\T¢‘T· qï~.
3. ôdº]¢+>¥ bÂ+&é : Á_≥Hé <˚X¯|ü⁄ ø£¬s˙‡ (Á<äe´+)
4. bÕdtb˛sYº : $<˚XÊ\≈£î yÓfi‚fl yêfi¯fl≈£î Á|üuÛÑT‘·«+ Ç#˚à e´øÏÔ <ÛäèMø£s¡D |üÁ‘·+.
5. Áπ>{Ÿ Á_≥Hé : Ç+>∑¢+&é, kÕÿ{Ÿ˝≤+&é, y˚˝Ÿ‡ Be⁄\T, ñ‘·Ôs¡ ◊sê¢+&é\ düeTT<ëj·T+.
T
ER

dü÷øÏÔ
nK+&ÉyÓTÆq zs¡TŒ, <ÛÓ’s¡´+, Á|üj·T‘êï\‘√H˚
SC

ñ‘·ÔyÓ÷‘·ÔeT |òü*‘ê\T dü+ÁbÕ|üÔeTÚ‘êsTT.

` kÕ«$T $y˚ø±q+<ä

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 21

 A
3 ã+&Ü] ãdüeqï

AN
` bÕ\Tÿ]øÏ k˛eTHê<∏äT&ÉT

NG
#·<äTe+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&ç.
>√˝§ÿ+&É bÕ\≈£î&ÉT nãT˝Ÿ Vü≤düHé ‘êHêcÕ. Ç‘·ì bÕ\Hê ø±\+˝À uÛÑÁ<ë#·\+ ‘·Vü≤o˝≤›s¡T>± ø£+#·s¡¢
>√|üqï ñ+&˚yê&ÉT. Äj·Tq lsêeTuÛ≈Ñ î£ &Ô TÉ . Á|ü»\qT+&ç edü÷\T#˚dqæ düTe÷s¡T Äs¡T\ø£\å s¡÷bÕj·T\T |üqTï‘√
uÛÑÁ<ë#·\+˝À sêe÷\j·÷ìï ì]à+#ê&ÉT. d”‘êsêeTT\≈£î $\TyÓ’q q>∑\T #˚sTT+#ê&ÉT. Á|üuÛÑT‘·« kıeTTà
LA
<äT]«ìjÓ÷>∑+ #˚XÊ&ÉH˚ HÓ|ü+‘√ >√|üqïqT ø±sê>±s¡+˝À ã+~Û+#ês¡T. >√|üqï ‘·q ø°s¡Ôq\‘√ lsêeTT&çì
y˚&ÉTø=Hêï&ÉT. lsêeTT&˚ ‘êHêcÕ≈£î Ä kıeTTà #Ó*¢+∫ ã+<Ûä$eTTøÏÔ&çì #˚XÊ&ÉT.
TE

Á|üX¯ï\T:
1. ø£+#·s¡¢ >√|üqï mes¡T?
2. n‘·ìô|’ yÓ÷|æq n_Ûj÷Ó >∑yT˚ $T{Ï?
3. >√|üqï m{≤¢ ã+<Ûä $eTT≈£îÔ&Éj·÷´&ÉT?
T

4. >√|üqï e+{Ï uÛÑ≈£îÔ\qT >∑T]+∫ MT≈£î ‘Ó\TkÕ?

ER

bÕsƒ¡+ H˚|ü<∏ä´+, ñ<˚›X¯+

_»®\T&ç ø=\Te⁄˝À ã+&Ü] ãdüeqï <ä+&ÉHêj·T≈£î&ÉT>± ñHêï&ÉT. Ç‘·&ÉT >=|üŒ •euÛÑ≈£îÔ&ÉT.
ˇø£s√E ˇø£ »+>∑eTj·T´ ãdüeqï <ä>∑Zs¡≈£î e∫à ªªHê≈£î á ø£åD+˝À Ç+‘· <Ûäq+ ø±yê*. ˝Òø£b˛‘˚
SC

MT dü|üs¡´\T d”«ø£]+#·qTμμ nHêï&ÉT. n|ü&ÉT ãdüeqï ø√XÊ>±s¡+˝Àì ù|{Ïø£˝À¢ ñqï e÷&É\qT

(ã+>±s¡T HêDÒ\T) »+>∑eTj·T´≈£î düeT]Œ+#ê&ÉT. n~ #·÷dæq Ç‘·s¡ eT+Á‘·T\T _»®\T&ç <ä>∑Zs¡≈£î
b˛sTT ãdüeqï sê»Á<√Vü≤+ #˚XÊ&Éì #ÓbÕŒs¡T.
ãdüeqï W<ës¡´ ãT~Δ, uÛÑøÏÔ‘·‘·Ô«+ ‘Ó*j·TCÒj·T≥+ á bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+.

22 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 bÕsƒ¡´uÛ≤>∑ $esê\T

A
á bÕsƒ¡+ ~«|ü<ä. Ç~ <˚•ø£$‘ê Á|üÁøÏj·T. Ç~ ¬s+&˚dæ bÕ<ë\
#=|üq e÷Á‘ê>∑D≤\‘√ kÕπ>s¡#·q. yÓTT‘·Ô+ ø±yê´ìï ~«|ü<ä #Û·+<ädüT‡˝À

AN
sêùdÔ <ëìï ª~«|ü<ä ø±e´+μ n+{≤s¡T.
á bÕsƒ¡+ bÕ\Tÿ]øÏ k˛eTHê<∏äT&ÉT sêdæq ªãdüe|ü⁄sêD+μ
‘·èrj·÷XÊ«dü+ ˝Àì~.

NG
ø£$ |ü]#·j·T+

<˚• dü+Á|ü<ëj·T+˝À s¡#q· \T #˚dqæ yÓTT≥ºyTÓ T<ä{Ï ø£$ bÕ\Tÿ]øÏ k˛eTHê<∏Tä &ÉT.
‘Ó\T>∑T˝À dü«‘·+Á‘· ø±yê´ìï sêdæq ‘=*ø£$. ãdüy˚X¯«s¡Tì #·]Á‘·qT |ü⁄sêD+>±
LA
ì]à+∫ ~«|ü<≈ä î£ ø±e´ >ös¡e+ ø£*–+∫q XËe’ ø£$. »q>±eT õ˝≤¢ bÕ\≈£î]Ô (bÕ\≈£î]øÏ
/ bÕ\Tÿ]øÏ) k˛eTq »qàdüú\+.
(}Vü‰∫Á‘·+) ãdüe|ü⁄sêDeTT, nqTuÛÑekÕs¡eTT, ãdüy√<ëVü≤s¡DeTT, eècÕ~Û|üX¯‘·ø£eTT,
TE

12e X¯‘êã›+
#·‘T· sπ «<äkÕs¡eTT, #ÓqïeT\T¢ d”deü TT\T, |ü+&ç‘êsê<Û´ä #·]Á‘·eTT yÓTT<ä\sTTq$ k˛eTq
ø£è‘·T\T. s¡>∑&É, >∑<ä´, |ü+#·ø£+, nwüºø£+, ~«|ü<ä, X¯‘·ø£+, ñ<ëVü≤s¡D+ yÓTT<ä\sTTq
kÕVæ≤r Á|üÁøÏjT· \≈£î áj·Tq Ä<äT´&ÉT. dü+düÿ è‘·, ‘·$Tfi¯, ø£qï&É, eTsê؃u≤Û cÕ |ü<ë\qT
T

j·T<∏˚#·Ã¤>± ‘·q s¡#·q˝À ñ|üjÓ÷–+∫q ãVüQuÛ≤cÕ ø√$<äT&ÉT. ‘Ó\T>∑T˝À ªeTDÏ

Á|üyêfi¯ XË’*μì yê&çq ‘=*ø£$.
ER

$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\T
SC

› bÕsƒ¡+ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝Àì Á|üy˚•ø£ #·<äTe+&ç. bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·÷ìï }Væ≤+#·+&ç.

› bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. ns¡ú+ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
› yê{Ï nsêú\qT |ü⁄düøÔ +£ ∫es¡ ñqï ª|ü<$ä C≤„q+μ |ü{øºÏ ˝£ À #·÷dæ ˝Ò<ë ì|òTü +≥Te⁄˝À #·÷dæ
‘Ó\TdüTø=+&ç.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 23

 Á|üy•˚ ø£

A
dü<Tä <˚X› +¯ ‘√ #˚ùd |üqT\T m|ü&É÷ eTìwæì düNä\T&ÉT>∑H˚ ì\u…&TÉ ‘êsTT. uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT
≈£L&Ü Ç≥Te+{Ï |üqT\qT #ù̊d yê]ì yÓT#·TÃ≈£î+{≤&ÉT. BìøÏ ñ<ëVü≤s¡D\T |ü⁄sêDÒ‹Vü‰kÕ\˝À

AN
nH˚ø£+ ø£ì|ækÕÔsTT. Ä ø√e˝Àì yê&˚ ã+&Ü] ãdüeqï. n‘·ì J$‘·+˝À »]–q ˇø£
eTVü≤‘·sÔ ¡ |òTü ≥º+ >∑T]+∫ Ç|ü&ÉT ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+.

NG
ã+&Ü] ãdüeq <ä+&ÉHêj·T≈£îì
s¡|æŒ+∫ ªªe÷j·Ts¡ú yÓTT|æŒ+∫ bıeTTà
<äù|Œ$T? kÕ\T" Áã<Ûëì ‘·q+ãT
ª<ä+&ç+|ü sêμ<äqT ‘·\"|ü⁄q ì≥T¢
LA ã+&Üs¡ eT+‘·j·TT" u≤&ÉT ùddæ‹$
|üs¡<Ûäq+ ã|üVü≤]+|üì u≤dü j·T+Á&ÉT
|üs¡<Ûäq+ u…{§¢ø√ ãdüe! ¬ø’ø=+{Ï
y˚j·TT e÷≥\T H˚\ yÓi‘·TeTT ˙≈£î
e÷j·Ts¡ú yÓTT|æŒ+∫ ˙j·T+‘· qT+&ÉTμμ
TE

eTqe⁄&ÉT" –+∫ Á‘·ŒVü≤dæ‘êdüT´"&É>∑T#·T

»qHê<∏äTq≈£î ãdüeq eT+Á‹ j·TìjÓT
ªªãs¡yT˚ X¯ó uÛøÑ j
ÔÏ T· Hé düTs¡‘s· T¡ e⁄+&É
Vü≤s¡TuÛÑøÏÔj·THé ø£qø±#·\+ãT+&É
>±e÷] uÛÑøÏÔ ∫+‘êeTDÏ j·TT+&É
T

k˛e÷s¡Δ <Ûäs¡T uÛÑøÏÔ düTs¡<Û˚qTe⁄+&É

ã>∑T‘·T"&Üdæ+#·TH˚ |üs<¡ qäÛ +ãTq≈£î
ER

eTè>∑|ü‹ jÓT<Ó›dü y˚Tj·TTH˚ |ü⁄\T¢?

Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
♦ düTs¡‘s· T¡ e⁄, ø£qø±#·\+, düTs¡<q˚Û Te⁄,
SC

uÛ Ñ ø Ï Ô ∫ +‘êeTDÏ nH˚ |ü < ë\qT

yê&É&É+˝À ø£$ ñ<˚›X¯+ @$T{Ï?
♦ ªã>∑T‘·T&Üdæ+#·TH˚ |üs¡<ÛäqeTTq≈£îμ
Bìô|’ MT n_ÛÁbÕj·Ty˚T$T{Ï?

24 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 II

A
ø°åsê_Δ ˝À|ü\" Á^&ç+#·T Vü≤+dü <ä≥Tº"&ÉT ãdüeq <ä+&ÉHêj·T"≈£î"&ÉT
>√s¡TH˚ |ü&çj·T\ ˙s¡T Á<ëe+>∑"? ô|f…º\T eTT+<ä≥" u…{Ϻ ‘êfi¯eTT\T

AN
p‘· |òü\+ãT\T düT+_+#·T ∫\Tø£ |ü⁄#·TÃ&ÉT e÷&É \TbıŒ+>∑T#·T" p&É
Áu≤‹ ã÷s¡T>∑T Áe÷ì |ü+&ÉT¢ >∑H=ZqTHÓ? q#ÓÃs¡TyÓ’ ˝…ø£ÿ ø£>∑Z\+ãTqï
sêø±eT\ CÀ´‘·‡ï" Á<ëe⁄ #·ø√s¡
e÷ø±+ø£å ùdj·TTH˚ Nø£{Ï" Á<ëe

NG
$]<ä$Tà yêdüq $Vü≤]+#·T‘˚"{Ï
|ü]>=ì düT&çj·TTH˚ ã_“* $s¡T\?
HÓiT">∑TH˚ j·T\ ~>∑ZCÒ+Á<ä+ãT ø=<äeT
jÓTi|ü+~ #·qT d”ø£? HÓiT">∑e⁄ >±ø£
j·Ts¡T<ä>∑T *+>∑ dü<äs¡Tú\ sTT+&É¢
es¡e⁄&É Hê ø=ø£ düs¡¬øj·Ts¡ú+ãT
LA
|ü⁄&ÉMTX¯! MT<Ûäq+ãTq≈£î" CÒkÕ"|ü
H=&Éj·T\ øÏ∫Ë H=&Éj·T\<ÛäqeTT
bÕ~>∑<äiÏ"–q uÛÑ≈£îÔ+&É">±qT
TE

>±<˚ì eTT&ÉT|ü⁄ ˝…ø£ÿ\T dü÷&ÉTμμ eTqT#·T

Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
T

♦ •e uÛÑ≈£îÔ\qT Vü≤+dü, ∫\Tø£,

ER

#·ø√s¡+, ‘·TyÓTà<ä\‘√ ø£$

m+<äT≈£î b˛*à ñ+{≤&ÉT?
♦ ªªˇ&Éj·T\ øÏ∫Ë H=&Éj·T\
<Ûqä eTTμμ nq&É+˝À ns¡+ú @yÓTÆ
SC

ñ+≥T+~?

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 25

 kÕsê+X¯+

A
_»®\T&ÉT <ä+&ÉHêj·T≈£î&Ó’q ã+&Ü] ãdüeqïqT |æ*|æ+#ê&ÉT. ªªe÷ <ÛäHêìï n|üŒ–+∫ b˛e≥+˝À ‘·ù|ŒMT
˝Ò<äT. Çø£ #ê\T MT Á|ü<Ûëì |ü<ä$. qHÓïes¡T <ä+&ç+#·˝Òs¡H˚ BÛe÷‘√ KC≤Hê n+‘ê U≤∞ #˚XÊe⁄. Ç‘·s¡T\ <ÛäHêìï

AN
Ä•+#·qì Á|ü‹»„ #˚XÊe⁄ ø£<ë! eT] m{≤¢ <=+–*+#êe⁄? m≈£îÿe e÷≥\T m+<äT≈£î >±˙ ìqTï @eTsTTq
nq&ÜìøÏ Hê≈£î uÛÑj·T+ ø£\T>∑T‘·Tqï~. e÷ kıeTTà e÷øÏ∫à MT]ø£ <äj·T#˚j·Te#·TÃμμ nHêï&ÉT. n|ü&ÉT eT+Á‹
ãdüeq ∫s¡Tqe⁄«‘√ ªª|üs¡eT•e⁄ì |ü≥¢ uÛÑøÏÔ nH˚ ø£\Œeèø£å+ e÷≈£î n+&É>± ñ+&É>±, X¯+ø£s¡Tìô|’ uÛÑøÏÔ nH˚ ã+>±s¡T
|üs«¡ ‘·+ (y˚Ts¡T |üs«¡ ‘·+) Hê nBÛq+˝À ñ+&É>±, |üsy¡ T˚ X¯«s¡Tì uÛøÑ ÔÏ nH˚ ∫+‘êeTDÏ Hê #Ó+‘· ñ+&É>±, X¯+uÛTÑ ì uÛøÑ ÔÏ

NG
nH˚ ø±eT<Û˚qTe⁄ qqTï ø£ìô|{Ϻ ñ+&É>± Hê e+{Ï uÛÑ≈£îÔ&ÉT Ç‘·s¡T\ <ÛäHêìï Ä•kÕÔ&Ü? dæ+Vü≤+ mø£ÿ&Ó’q >∑&ç¶
y˚TdüT+Ô <ë?
bÕ\ düeTTÁ<ä+˝À Áø°&+ç #˚ Vü≤+dü eT&ÉT>∑T\˝À ˙s¡T ‘ê>∑T‘·T+<ë? e÷$T&ç |ü+&Éq¢ T ‹H˚ ∫\Tø£ ã÷s¡T>∑T #Ó≥Tº
|ü+&Éq¢ T ø£HïÓ ‹Ô ◊Hê #·÷düT+Ô <ë? ì+&ÉT |ü⁄qï$T Hê{Ï yÓHïÓ \qT ‘êπ> #·ø√s¡|øü åÏ Nø£{ìÏ ÄkÕ«~düT+Ô <ë? ‘êeTs¡|Pü \
düT>∑+<Ûä+˝À $Vü≤]+#˚ ‘·TyÓTà<ä ñyÓTà‘·Ô |üP\ø√dü+ |üs¡T>∑T\T rdüTÔ+<ë? @qT>∑T |æ\¢ |ü+~ bÕ\T ‘ê>∑&ÜìøÏ
LA
‘·V≤ü ‘·V≤ü ˝≤&ÉT‘·T+<ë? ˙≈£î $#·øDå£ ˝Òøb£ ˛‘˚ H˚H+˚ #˚j÷· *? •euÛ≈Ñ î£ \Ô Ç+&É¢ dü+Á|ü<ëj·T+ ˙πø+ ‘Ó\TdüT? kÕ«$T
kıeTTà kÕ«$Tπø Ç#êÃqT. Ç‘·sT¡ \ <Ûqä +‘√ Hêπø+ |üì? MT <Ûqä + ø√dü+ H˚qT #˚sTT #ê|üqT. H˚qT Hê´j·T+ ‘·|Œü qT.
˙≈£î Hê MT<ä qeTàø£+ ˝Òøb£ ˛‘˚ ˙ kıeTTà ˝…øÿ£ #·÷düTø√μμ nì |ü*ø±&ÉT. <ÛHä ê>±s¡+˝Àì ô|f…\º ˙ï ‘Ó|Œæ +∫ ‘êfi≤\T
rdæ _»®\T&ç eTT+<˚ yê{Ï eT÷‘·\T rsTT+#ês¡T. n|ü&ÉT _»®\T&ÉT #·÷düT≈£î+fÒ ô|f…º\ ì+&É e÷&É\T (ã+>±s¡T
TE

HêDÒ\T) ‘·fi¯‘·fi¯˝≤&ÉT‘·THêïsTT. ˝…ø£ÿô|{Ϻ #·÷&É>± ñ+&Ée\dæq yê{Ïø£qï m≈£îÿeH˚ ñHêïsTT.

Ç$ #˚j·T+&ç
T

I. $ì, ns¡ú+#˚düTø=ì, Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É&É+

ER

1. ªn#·+#·\ uÛÑøÏÔ bÕs¡eX¯´+ ø£*Zq yêfi¯ófl <ÛäHêX¯≈£î ˝ÀqTø±s¡Tμ ` Bì >∑T]+∫ MT n_ÛÁbÕj·T+ #Ó|üŒ+&ç.
2. ~«|ü<qä T sê>∑jT· Tø£+Ô >± bÕ&É+&ç.

II. <Ûësêfi¯+>± #·<äTe&É+ ` ns¡ú+ #˚düTø=ì Á|ü‹düŒ+~+#·&É+

SC

1. bÕsƒ¡+˝À øÏ+~ uÛ≤yê\Tqï bÕ<ë\qT >∑T]Ô+#·+&ç. M{Ïì mes¡T me]‘√ nHêïs√ #Ó|üŒ+&ç.
n) e÷ <ÛäHêìï n|üŒ–+∫ yÓfi¯ófl.
Ä) ‘êeTs¡ |üP\ yêdüq˝À $Vü≤]+#˚ ‘·TyÓTà<ä ñyÓTà‘·Ô |üP\qT m{≤¢ ÄkÕ«~düTÔ+~?
Ç) dæ+Vü≤+ mø£ÿ&Ó’Hê >∑&ç¶y˚TdüTÔ+<ë?

26 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 2. øÏ+~ |ü<´ä + #·<Tä e+&ç. U≤∞\qT |üP]+#·+&ç.

A
>∑+–>√e⁄ bÕ\T >∑]f…&Ó’qqT #ê\T
ø£&çyÓ&Ó’q H˚$T Ks¡eTT bÕ\T
uÛÑøÏÔ>∑\T>∑T ≈£L&ÉT |üf…º&Ó’qqT #ê\T

AN
$X¯«<ë_ÛsêeT $qTs¡y˚eT!
n) Ks¡eTT n+fÒ
Ä) ≈£L&ÉT n+fÒ
Ç) >∑+–>√e⁄ bÕ\qT ‘√ b˛˝≤Ã&ÉT.

NG
á) á |ü<ë´ìï sêXÊ&ÉT.
ñ) á |ü<ä´+ X¯‘·ø£+˝Àì~.

III. d”«j·Ts¡#·q LA
1. øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î ◊<˚dæ yêø±´˝À¢ »yêãT\T sêj·T+&ç.
n) ã+&Ü] ãdüeqï dü«uÛ≤yêìï sêj·T+&ç.
Ä) ã+&Ü] ãdüeqï sêE‘√ ìs¡“j ¤ T· +>± e÷{≤¢&Ü&ÉT ø£<ë! Ç{≤¢ m|ü&ÉT ìs¡“j
¤ T· +>± e÷{≤¢&>É \∑ T>∑T‘ês¡T?
TE

Ç) uÛÑ≈£îÔ&ÉT |üs¡<ÛäHêìï Ä•+#·&ÉT. m+<äT≈£î?

á) ªªø°åsê_Δ ˝À|ü\" Á^&ç+#·T Vü≤+dü >√s¡TH˚ |ü&çj·T\ ˙s¡T Á<ëe+>∑μμ nì ãdüeqï nq&É+˝À >∑\
ñ<˚›X¯+ @$T{Ï?
2. øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î |ü~ yêø±´˝À¢ »yêãT sêj·T+&ç.
n) ãdüeì >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£îHêïs¡T ø£<ë! uÛÑ≈£îÔ&çøÏ ñ+&Ée\dæq \ø£åD≤\T @$T{À sêj·T+&ç.
T

IV. düè»Hê‘·àø£‘· / Á|üX¯+dü

ER

1. øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î »yêãTqT düè»Hê‘·àø£+>± sêj·T+&ç.

n) ~«|ü<ä s¡÷|ü+˝ÀqTqï á bÕsƒê´+X¯ $wüj·÷ìï dü+uÛ≤wüD s¡÷|ü+˝À sêj·T+&ç.

V. |ü<äC≤\ $ìjÓ÷>∑+
SC

1. ^‘· ^dæq |ü<ëìøÏ nsêúìï sêj·T+&ç.

n) ø°åsê_Δì eT~∏+∫q|ü&ÉT neTè‘·+ |ü⁄{Ϻ+~. R
Ä) ø=+&É >∑TVü≤˝˝À ìedæ+#˚ eTè>∑|ü‹ n&É$øÏ sêE. R
Ç) |ü⁄&ÉMTX¯ó\T Á|ü»\qT #·ø£ÿ>± |ü]bÕ*+#ês¡T. R

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 27

 2. øÏ+~ Á|üø£è‹ $ø£è‹ |ü<ë\qT »‘·|üs¡#·+&ç.

A
n) ÄX¯Ãs¡´+ ( ) m) ã‹Ô
Ä) uÛøÑ ÔÏ ( ) _) <Ódü
Ç) ~X¯ ( ) dæ) |ü⁄&É$T

AN
á) |üè~∏« ( ) &ç) n#ÓÃs¡Te⁄

VI. uÛ≤wüqT >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+

NG
1. øÏ+~ |ü{øºÏ q£ T |üP]+#·+&ç.
dü+~Û|<ü +ä $&ÉBdæ sêj·T+&ç dü+~Ûù|s¡T
ñ<ë: ø°åsê_Δ ø°ås¡ G n_Δ dües¡Bí s¡dÈ +ü ~Û
1. ø£qø±#·\+ LA
2. ø°åsê_Δ
3. Hê≈£î G ˇø£
4. ø±<äT G @ì
5. n‘·ìøÏ#ÓÃqT
TE

6. |ü⁄{Ϻì\T¢
7. @$T{Ï G Ç~
8. Hêj·TqeTà

>∑TDdü+~Û
T

2. øÏ+~ |ü<ë\qT $&ÉBj·T+&ç.

ER

ñ<ë: sêCÒ+Á<äT&ÉT R sê» G Ç+Á<äT&ÉT (nGÇR@)

n) >∑CÒ+Á<äT&ÉT R G ( )
ñ<ë: |üsy¡ T˚ X¯«s¡T&ÉT R |üs¡eT G áX¯«s¡T&ÉT (nGáR@)
Ä) düsπ «X¯«s¡T&ÉT R G ( )
ñ<ë: edü+‘√‘·‡e+ R edü+‘· G ñ‘·‡e+ (nGñRz)
SC

Ç) >∑+>√<äø£+ R G ( )
ñ<ë: <˚e]¸ R <˚e G ãTTwæ ( n G ãTT R nsY )
á) eTVü≤]¸ R G ( )
ô|’ |ü < ë\qT >∑ e Tì+#· + &ç . yê{Ï ì eT÷&É T s¡ ø ±\T>± $&É B j· T ≥+ »]–+~.
eT÷&ÉT dü+<äsꓤ˝À¢qT |üPs¡«dü«s¡+ ªnø±s¡+μ ñqï~. |üs¡dü«s¡+ kÕúq+˝À Ç, á, ñ, ãTT \T ñHêïsTT.
28 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
 ♦ ªnμ ø±sêìøÏ ªÇ/áμ ` |üs¡yÓTÆq|ü&ÉT ª@μ ( π ) nø±s¡eTT n+fÒ ªnμ ˝Ò<ë ªÄμ.
♦ ªnμ ø±sêìøÏ ªñμ ` |üs¡yÓTÆq|ü&ÉT ªzμ ( √ )

A
♦ ªnμ ø±sêìøÏ ªãTTμ ` |üs¡yÓTÆq|ü&ÉT ªnsYμ @, z, nsY \qT >∑TD≤\T n+{≤s¡T.
ªnμ ø±s¡+ kÕúq+˝À @, z, nsY \T Ä<˚X¯+>± e#êÃsTT. Ç{≤¢ @s¡Œ&çq dü+~Ûì >∑TDdü+~Û n+{≤s¡T.

AN
ªnμ ø±sêìøÏ Ç, ñ, ãTT \T |üs¡yÓTÆq|ü&ÉT Áø£eT+>± @, z, nsY \T Ä<˚X¯+>± ekÕÔsTT.
3. øÏ+~ |ü<ë\qT ø£*|æ, dü+~Û @s¡Œ&çq $<ÛëHêìï ‘Ó\T|ü+&ç.
ñ<ë:eTVü‰ G Ç+Á<äT&ÉT R eTùV≤+Á<äT&ÉT , Ä G Ç R @ ( π )
n) <˚e G Ç+Á<äT&ÉT R , G R ( )

NG
Ä) >∑D G áX¯ó&ÉT R , G R ( )
Ç) qs¡ G ñ‘·ÔeTT&ÉT R , G R ( )
á) qe G ñ<äj·T+ R , G R ( )
ñ) ÁãVü≤à G ãTTwæ R LA , G R ( )
uÛ≤cÕø±s¡´ø£˝≤bÕ\T / ÁbÕC…≈£îº |üì
♦ ãdüeì e+{Ï |üs¡eT uÛÑ≈£îÔ\˝À ˇø£] ø£<∏äqT ùdø£]+∫, MT kı+‘·e÷≥˝À¢ sêdæ <ëìï ‘·s¡>∑‹˝À #Ó|üŒ+&ç.
TE

H˚ì$ #˚j·T>∑\Hê?
1. uÛÑ≈£îÔ\≈£î <ÛäHêX¯ ñ+&É<äH˚ n+X¯+ô|’ n_ÛÁbÕj·T+ #Ó|üŒ>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT
2. n|ü]∫‘· |ü<ä´+ #·~$ U≤∞\qT |üP]+#·>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT
T

3. uÛÑ≈£îÔ&ç \ø£åD≤\qT kı+‘·e÷≥˝À¢ sêj·T>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT

4. bÕsƒ¡+ Ä<Ûës¡+>± dü+uÛ≤wüD\T sêj·T>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT
ER

dü÷øÏÔ
SC

ªª|ü$Á‘·T\T, eT+∫yê¬s’q e´≈£îÔ\ <ä>∑Zs¡≈£î...

<äT'K+ mqï{Ïø° #˚s¡<äTμμ
` kÕ«$T $y˚ø±q+<ä

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 29

 A
4 nkÕe÷qT´\T

AN
NG
u§eTàqT #·÷&É+&ç. Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&ç.

LA
TE
T
ER

Á|üX¯ï\T:
1. u§eTàqT #·÷&É+&ç, yêfi¯ófl @+ bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+
#˚dTü HÔ êïs¡T? nìï eè‘·T\Ô düeTwæº düV≤ü ø±s¡+‘√ düe÷»+ ø=qkÕ>∑T‘·T+~.
SC

2. n{≤¢ #Ó‘·ÔqT m‹Ôb˛ùd yês¡T eè‘·TÔ\T düe÷»ùde˝À ‘·eTe+‘·T bÕÁ‘·qT b˛wækÕÔsTT.

˝Ò≈£î+fÒ @eTe⁄‘·T+~? <˚XÊ_Ûeè~ΔøÏ eT÷\dü+Ô uÛ≤\T>± ì*∫q$ eè‘·T˝Ô !Ò nsTTHê yê{ÏøÏ
3. Ç{≤¢ eTq≈£î ùde\T #˚ùdyês¡T Ä<äs¡D ø£s¡TyÓ’+~. $$<Ûä eè‘·TÔ\yê]|ü≥¢ >ös¡yêìï, ÁX¯eT
Ç+ø± me¬ses¡THêïs¡T? yê] $\TeqT ô|+bı+~+#·&Éy˚T á bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+.
>=|üŒ<äqy˚T$T{Ï?

30 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 bÕsƒ¡´uÛ≤>∑ $esê\T

A
á bÕsƒ¡+ yê´düÁ|üÁøÏj·T≈£î #Ó+~q~.

AN
eè‘·TÔ\T e´øÏÔ >ös¡yêìøÏ, düe÷C≤_Ûeè~ΔøÏ m{≤¢
‘√&ÉŒ&ÉT‘êjÓ÷ $e]dü÷Ô, ÁX¯eT kÂ+<äsê´ìï
‘Ó*j·TCÒùd yê´dü$T~.

NG
$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\T
› bÕsƒ¡+ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝Àì Á|üy˚•ø£ #·<äTe+&ç. bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·÷ìï }Væ≤+#·+&ç.
›
LA
bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. ns¡ú+ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
› yê{Ï nsêú\qT |ü⁄düøÔ +£ ∫es¡ ñqï ª|ü<$ä C≤„q+μ |ü{øºÏ ˝£ À #·÷dæ ˝Ò<ë ì|òTü +≥Te⁄˝À #·÷dæ
‘Ó\TdüTø=+&ç.
TE

Á|üy•˚ ø£
ÁX¯eTJeq kÂ+<äsê´ìï e]í+#·&É+ me]‘·s¡+? ˇø=ÿø£ÿ eè‹Ô ˇø=ÿø£ÿ Á|ü‘˚´ø£‘·qT
dü+‘·]+#·T≈£î+~. nsTTHê nìï eè‘·TÔ\ düeTwæº Jeqy˚T düe÷»+. me] eè‹Ô <Ûäsêàìï
T

yês¡T ìã<ä‘Δ ‘· √ ìs¡«Væ≤ùdÔ düe÷»+ düTdü+|üqï+ ne⁄‘·T+~. Á|ü‹ eè‹Ô >ös¡eÁ|ü<yä TÓ qÆ <˚!
ER

nìï eè‘·TÔ\ y˚T\Tø£\sTTø£‘√H˚ edüT<ÛÓ’ø£≈£î≥T+ã uÛ≤eq ô|s¡T>∑T‘·T+~. ø=ìï eè‘·TÔ\

$X‚cÕ\qT ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+!

I
SC

Á|ü‹s√p eTq+ mìï+{ÏH√ #·÷düT+Ô {≤+. yê{Ï˝À ø=ìï+{Ïì |ü{+ºÏ #·Tø√+. eT]ø=ìï+{Ïì >∑T]+∫ Ä˝À∫+#·+.
ø±˙ ø=~›>± <äèwæºô|&ç‘˚ ø=ìï $wüj·÷\˝À ÄX¯Ãs¡´+ ø£\T>∑T‘·T+~. eTÁ]$‘·ÔHêìï #·÷XÊsê? m+‘· ∫qï>± ñ+≥T+~!
|ü]o*+∫ #·÷ùdÔ ‘·|üŒ >∑Ts¡TÔ|ü≥º˝Òq+‘·>± ñ+≥T+~. ø±ì Bì˝À qT+#˚ ô|<ä› eTÁ]#Ó≥Tº edüTÔ+~. n+fÒ n+‘· ∫qï
–+»˝À Ç+‘· >=|üŒ X¯øÔÏ ñ+<äqïe÷≥. ÇfÒ¢ eTq eT<Û´ä H˚ ñqïyêfi¯fl˝À ≈£L&Ü @<√ >=|üŒ‘·qeTT+≥T+~. kÕe÷qT´\T>±
ø£ì|æ+#˚yêfi¯fl˝À nkÕe÷q´yÓTÆq Á|ü‹uÛÑ <ë–ñ+≥T+~. <ëìï >∑T]Ô+#ê*, >ös¡$+#ê*.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 31

 ªªÄø±X¯+˝À Vü‰sTT>± m>∑Ts¡>∑*π> $e÷Hêìï mes¡T ø£qTø=ÿHêïs¡T? Á|ü|ü+#·+˝Àì $wüj·÷\qT ø£åD≤\˝À
Á|ü‘·´ø£å+>± eTq≈£î #·÷|æ+#˚ {°.M.ì ø£ìô|{Ϻ+<Óes¡T? düe÷#ês¡ e´edüú˝À kÕ+πø‹ø£ $|ü¢yêìï ‘Ó∫Ãq ôd˝Ÿbò˛Hé

A
s¡÷|ü•*Œ mes¡T?μμ nì ‘·s¡#·÷ Á|ü•ïdüTÔ+{≤+. ø±ì
á dü T U≤\T, $˝≤kÕ\ø£ H êï eTT+<ä T J$‘·

AN
nedüsê\qT rs¡TÃø=H˚ e÷s¡+Z #·÷|æq eTVü‰|ü⁄s¡Twüß\
>∑T]+∫ m|ü&Ó’Hê <äèwæº kÕ]+#êe÷? yêfi¯fl ø£èwæì,
‘ê´>±ìï mqï&Ó’Hê ‘·\#·Tø=+≥THêïe÷?
ªªnqïeTj·TeTT˝…q’ eìï JeeTTà\T ` ≈£L&ÉT˝Òø£

NG
Jeø√{Ï ˝Ò<äTμμ nHêï&ÉT b˛‘·T\÷] Ms¡ÁãùV≤à+Á<ä
kÕ«$Tyês¡T. ÄVü‰s¡+ ˝Ò≈£î+fÒ @ ÁbÕD° ã‘·Tø£<äT.
Ç+‘· ÁbÕ<Ûëq´eTTqï ÄVü‰s¡ $wüj·÷\qT >∑T]+∫
eTq≈£î yÓTT<ä≥ ‘Ó*|æqyês¡T Ä~yêdüT\T. n&Ée⁄˝Ò
neTà ˇ&ç>±, ø=+&Éø√q˝Ò ‘√&ÉT˙&É>± J$kÕÔsT¡ . yêfi¯ófl
LA
πssTT+ãefi¯ófl Á|üø£è‹‘√H˚ ø£*dæ ñ+{≤s¡T. Á|üø£è‹ì
u≤>± |ü]o*kÕÔs¡T. @$ ‹Hê˝À, @$ ‹q>∑÷&É<√
#ÓbÕŒs¡T. n{≤¢ #Ó|üŒ&ÜìøÏ yêfi¯ófl mH√ï Á|üjÓ÷>±\T #˚XÊs¡T. yê{Ïì s¡T∫ #·÷XÊs¡T. Äj·÷ Á|üjÓ÷>±\˝À ø=ìï
TE

dü+<äsꓤ\˝À ø=+<äs¡T ÁbÕD≤\qT ≈£L&Ü e~˝≤s¡T. »+‘·Te⁄\ e÷+dü+ ‹q&ÜìøÏ eTT+<äT Äj·÷ »+‘·Te⁄\qT
|ü]o*+#ês¡T. Ä »+‘·Te⁄\ ÄVü‰s¡|ü⁄ n\yê≥¢ô|’q <äèwæº ô|{≤ºs¡T. Ä‘·s¡Tyê‘· Ç~ ‹qe#·TÃ, Ç~ ‹q>∑÷&É<äì
#ÓbÕŒs¡T. yêfi¯fl |ü]o\q, ÁX¯eT, ‘ê´>∑+ m+‘· >=|üŒy√! ø√j·T\T, >√+&ÉT\T, #Ó+#·T\T yÓTT<ä˝…’q –]»q C≤‘·T\≈£îqï
Á|üø£è‹ $C≤„q+ m+‘√ >=|üŒ~. #Ó≥¢qT >∑T]+∫ yêfi¯fl≈£î ‘Ó*dæq+‘·>± me]ø° ‘Ó*j·T<äq&É+ n‹X¯jÓ÷øÏÔ ø±<äT.
yêfi¯Sfl XÊÁdüÔE„˝Ò. s√>±\ u≤]q |ü&çq|ü&ÉT #Ó≥¢eT+<äT\‘√fÒ Äs√>±´ìï ‹]– bı+<ës¡T. Ç{≤¢ eqeT÷*ø£\‘√
T

#˚ùd yÓ’<ä´y˚T Äj·TTπs«<ä+. Äj·TTwü߸qT ô|+#˚<˚ Äj·TTπs«<ä+. |üPs¡«+ j·TT<ëΔ\˝À >±j·T|ü&çq yê]øÏ ≈£L&Ü á
Äj·TTπs«<ä yÓ’<ä´+ #˚ùdyês¡T. á $wüj·÷\˝À >∑Ts¡Te⁄˝…’ yês¡T ‘·s¡Tyê‹ ‘·sê\≈£î ‘√e #·÷bÕs¡T.
ER

Ä~yêdüT˝Ò ø±<äT, |ü˝‘¢… *· ¢ ˇ&ç˝À ã‹πø C≤q|ü<Tä \ C≤„q+ ≈£L&Ü ‘·≈î£ ÿy˚MT ø±<äT. |ü˝y¢… ê] |üì‘·Hêìï ‘Ó*ù|≥≥T¢>±
$e]+#˚≥≥T¢>± mH√ï bÕ≥\T ≈£L&Ü ÁbÕ#·Ts¡´+˝À ñHêïsTT. Á>±eT+˝Àì $$<Ûä |üqT\T, eè‘·TÔ\T #˚ùdyês¡T ˇø£]ô|’
ˇø£sT¡ m{≤¢ Ä<Ûës¡|&ü TÉ ‘ês√ $e]+#˚ |ü˝¢… bÕ≥\T eTq≈£î mH√ï n+<äTu≤≥T˝À ñHêïsTT. ì‘·´+ eTq+ yê&ÉTø=H˚ ˇø£
edüTÔe⁄ n~ ø£+#·+ ø±e#·TÃ, eT+#·+ ø±e#·TÃ, fÒãT˝Ÿ ø±e#·TÃ, M{Ïì ‘·j·÷s¡T#˚j·÷\+fÒ eÁ&É+–, ø£eTà], Ç‘·s¡
SC

|üqT\yês¡T ø£èwæ #˚jT· e\dæ ñ+≥T+~.

Ç{≤¢ eè‘·T\Ô ˙ï ˇø£<ëìMT<ä eTs=ø£{Ï Ä<Ûës¡|&ü ç ñ+{≤j·Tì >∑T]Ô+#·+&ç. nfÒ¢ ˇø£ÿ ªk˛\μ ‘·j÷· Ø yÓqTø£ m+<äsT¡
eè‹Ô|üìyêfi¯fl ø£wüº+ <ë–ñ+<√ Ä˝À∫+#·+&ç. ˇø£]ø=ø£s¡T #˚<√&ÉTyê<√&ÉT>± ñ+fÒ ‘·|üŒ düe÷»+ düC≤e⁄>± kÕ>∑<äT.
Á|ü‹ eèrÔ |ü$Á‘·yÓTÆq<˚. Á|ü‹ eè‹Ô|üì˝Àq÷, m+‘√ ø£wüº+, HÓ’|ü⁄D´+, ‘ê´>∑+ ø£\>∑*dæ ñ+{≤sTT. ø±+‹ì #·÷dæ
eTT]dæb˛‘ê+. ø±ì Ä ø±+‹ìe«&ÜìøÏ ø£]–b˛j˚T ø=y=«‹Ôì >∑T]+∫ m|ü&Ó’Hê Ä˝À∫düTÔHêïe÷?

32 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 m+&Üø±\+ e∫Ã+<ä+fÒ #ê\T ≈£î+&É\≈£î, ≈£LC≤\≈£î eTVü‰ –sêø°. n{Ϭø\T, >∑Ts¡T>∑T\T eTq nedüsê\qT
rs¡TdüTÔHêïsTT. uÛÑøÏÔJ$‘·+˝À uÛ≤>∑yÓTÆq$ Á|ü$T<ä\T. Çe˙ï #·ø£#·ø± m{≤¢ e#˚ÃdüTÔHêïsTT? ≈£îeTà] #·Áø£+qT+∫ `

A
ã+ø£eT{ϺqT+#˚. ã+ø£eT{Ϻ }]πø ‘·j·÷s¡e⁄‘·T+<ë? yÓT‘·Ô{Ï eT{Ϻ, ã÷&ç<ä ˝Ò<ë s¡+|ü|ü⁄ bı≥Tº, düqï ÇdüTø£qT ø£*|æ
Bìï ‘·j·÷s¡T #˚kÕÔs¡T. á eT÷&ç+{Ïì ø£*|æ ø±fi¯fl‘√ u≤>± ‘=≈£îÿ‘ês¡T. #ÓeT{À&çà dæ<äΔ+#˚dæq á ã+ø£eT{Ϻì ã+&ç

AN
#·Áø£+ e+{Ï kÕ¬sMT<ä ô|&ÉT‘ês¡T. #·Áø£+ e÷Á‘·+ }]πø ‘·j·÷¬s’+<ë? ø£eTà], eÁ&É+– yêfi¯fl HÓ’|ü⁄D´+ ø£\>∑*dæ
@s¡Œ&ç+~. Ç+<äT˝À m+‘√ Ç+»˙]+>¥ HÓ’|ü⁄D´+ ‘=+–#·÷düTÔ+~. #·Áø£+ ‘êqT ‹s¡>∑&É+ ø±<äT, düe÷» >∑‹H˚
‹ù|Œdæ+~. Ç<=ø£ n<äT“¤‘· Ä$wüÿs¡D. Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
#·Áø£+ ‹|ü‘·÷ #·Áø£+MT<ä ô|{Ϻq ã+ø£eT{Ϻì #˚‹y˚fi¯fl
♦ ì»J$‘· + ˝À MT≈£ î ÄX¯ à s¡ ´ + ø£ * –+#˚

NG
ø=q\‘√ #êø£#·ø£´+>± H=≈£îÿ‘ês¡T. n‘·´+‘· ÄX¯Ãs¡´ø£s¡+>±,
dü+|òüT≥q\T ñHêïj·÷? yê{Ï >∑T]+∫
nqT≈£îqïs¡÷bÕ\T ne÷+‘·+>± e#˚ÃdüTÔ+{≤sTT. Ä #˚‘·T˝À¢
Ç+Á<äC≤\ $<ä´ ñqï<ë? nì nì|æ+#·ø£ e÷q<äT. ‘·j·÷¬s’q #·]Ã+#·+&ç?
eT{ϺbÕÁ‘·\qT Äs¡u…&É‘ês¡T. ‘·s¡Tyê‘· ª≈£îeTà] ÄeeTTμ ˝À ô|{Ϻ ♦ Á|ü‹ eè‹Ô |ü$Á‘·yÓTÆ+<˚, nì nq&É+˝À
ãTs¡<eä T{Ï‘º √ ø£ù|ŒkÕÔsT¡ . Bìe\¢ ø=*$Tì eT+&çùdÔ nìï bÕÁ‘·\≈£L
LA Ä+‘·s´¡ + @yÓTÆ ñ+≥T+~?
Ä y˚&ç ‘·>T∑ \T‘·T+~. bÕÁ‘·\˙ï u≤>± ø±* >∑{>ºÏ ± ‘·j÷· s¡e⁄‘êsTT. ♦ #·Áø£+ düe÷»>∑‹ì e÷]Ãq~ nì m{≤¢
eTq+ ñ|üj÷Ó –+#·Tø=H˚ eT{Ïbº ÕÁ‘·\yÓqTø£ Ç+‘· HÓ|’ ⁄ü D´eTT+~. #Ó|üŒ>∑\e⁄?
II
TE

q>∑\+fÒ Çwü+º ˝ÒìyêfiËfle¬sH’ ê ñ+{≤sê? yÓT&É˝À Vü‰sê\T, #˚‘T· \≈£î ø£&j ç ÷· \T, >±E\T, #Ó$ø£eTà\T, eTT≈£îÿ|ü⁄\¢,
dæ>_∑ fi¯fl, q&ÉTeTT≈£î ˇ&ܶD+, ø±fi¯fl≈£î ø£&j
ç ÷· \T, >∑C\®… T, y˚fifl¯ ≈£î ñ+>∑sê\T.... Ç{≤¢ mHÓïH√ï ÄuÛsÑ D¡ ≤\T ÄbÕ<äeTdüøÔ +£
<Û]ä kÕÔsT¡ . ˇø£|ü &ÉT @&ÉT yêsê\ kıeTTà\T <Û]ä +#˚yês¡≥. Ä<ÛTä ìø£ ø±\+˝À eT¬sH√ï s¡ø±\ edüTeÔ ⁄\T n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ
e#êÃsTT. ˇø=ÿø£ÿ ÄuÛÑs¡D≤ìï mH√ï s¡ø±\T>± r]Ã~<äT›‘ês¡T. eTT<ä›>± ñqï ã+>±sêìï eTT<äT›˝§*πø q>∑\T>±
r]Ã~<ä›&É+˝À m+‘· ÁX¯eT <ë–ñqï<√ ‘Ó*ùdÔ
T

eTT≈£îÿMT<ä y˚\Ty˚düTø=+{≤+. ã+>±s¡+ n+‘·

düT\uÛÑ+>± ø£s¡T>∑<äT. ã+>±sêìï eT÷dü˝À ô|{Ϻ
ER

u§>∑ T Z \ ø=*$T˝À ñ+∫ ø£ ] –kÕÔ s ¡ T . ì|ü 

sêCÒjT· &ÜìøÏ, ì|ü\T ø£Dø£D˝≤&˚˝≤ eT+&É&ÜìøÏ
u≤>± }<ë*. ã+>±s¡+ |üì#ù̊dyêfi¯ófl (dü«s¡øí ±s¡T\T)
Ç{≤¢ }~ }~ nHês√>∑´|ü⁄ u≤]q|ü&qç dü+<äsꓤ\T
mHÕ.
SC

ã+>±s¡y˚Tø±<äT eTq+ ì‘·´J$‘·+˝À yê&˚

yÓ+&çedüTÔe⁄\ ‘·j·÷Ø˝À ≈£L&Ü m+‘√ ø£fi≤<äèwæº,
HÓ’|ü⁄D´+ ø£ì|ædüTÔ+~. ã+>±sêìï yÓ+&çì $$<Ûä
Äø£ è ‘· T \T>± r]Ã~<ä › & É + ˝À>±˙, s¡ ‘ êï\qT
bı<ä>&∑ +É ˝À>±˙ düTìï‘·yTÓ qÆ |üì‘·q+ ø£ì|ædTü +Ô ~.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 33

 düqïì edüTeÔ ⁄qT ‘·j÷· s¡T#˚ùd≥|ü&ÉT yêfi¯fl ø£fió¯ fl rÁeyÓTqÆ ˇ‹Ô&øç Ï ˝Àqe⁄‘êsTT. nsTTHê eTq ø£fi≈¢¯ î£ Äq+<ëìï#˚Ã≥≥T¢
ÄuÛÑs¡D≤\qT n+~+#˚≥+<äT≈£î ÁX¯$TdüTÔHêïs¡T.

A
ÇqTeTT‘√ ì‘·´+ düV≤ü yêdü+#˚ùd ø£eTàs¡T\T ‘·eT
ÁX¯eTqT, HÓ|’ ⁄ü D≤´ìï düe÷»+ø√dü+ ‘ê´>∑+ #˚dTü HÔ êïs¡T.

AN
ÇqTeTT‘√ yêfi¯ófl #˚ùd Hê>∑{Ï ªø£Ás¡Tμ uÛ÷Ñ $Tì <äTqï&ÜìøÏ
ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~. n{≤¢π> bÕs¡, >=&ɶ*, >∑&ɶbÕs¡,
ø=&Ée*, düT‹Ô yÓTT<ä˝…’q$ e´ekÕj·÷ìøÏ #ê˝≤
nedüsy¡ TÓ qÆ |üìeTT≥T¢. M{Ï‘√u≤≥T ã+&ç #·Áø£|⁄ü (–Ás¡)

NG
|ü{≤ºqT ≈£L&É ‘·j·÷s¡T#˚ùdyês¡T. Ç<=ø£ >=|üŒ
Ç+»˙]+>¥ Á|üÁøÏjT· . M≥ìï+{Ïø° ñ‘·Œ‹Ôøπ +Á<ä+ ø£eTà]
ø=*$T. n~ ì|ü\‘√ ø£Dø£D eT+&ÉT‘·÷ ñ+≥T+~.
Ä ôd>∑qT uÛÑ]dü÷Ô ÇqTeTTqT ø±*Ã düT‘ÓÔ‘√ ø±e\dæq
edüTeÔ ⁄\ s¡÷bÕ\qT r]Ã~<äT‘› ês¡T. Ç{≤¢ #˚jT· &ÜìøÏ
LA
#ê˝≤ ø£wüº|ü&Ée\dæ ñ+≥T+~.
Çø£ eÁ&É+>∑T\ |üì‘·Hêìï ˇø£kÕ] #·÷<ë›+. eTq≈£î ÄVü‰s¡+ ø±yê\+fÒ uÛÑ÷$Tì <äTHêï*‡+<˚. n+<äT≈£î
Á|ü<ÛëqkÕ<Ûäq+ Hê>∑*. Bìï s¡÷bı+~+#˚ yêfi¯ófl eÁ&É+>∑T\T. Ç<˚ ø±<äT >∑T+≥Tø£, >=Ás¡T e+{Ï |üìeTT≥T¢ ≈£L&Ü
e´ekÕj·T+˝À ø°\ø£yÓTÆq$. M{Ïì ‘·j·÷s¡T#˚j·÷\+fÒ @ #Ó≥Tº ø£\|ü dü]b˛‘·T+<√ |ü]o*kÕÔs¡T. ‘ê‘· eTT‘êÔ‘·\
TE

ø±\+˝À yêfi¯ófl m+‘√ |ü]XÀ~Û+#ês¡T. ø=j·T´qT dü¬s’q s¡÷bÕ\˝ÀìøÏ rdüT≈£îsêe&É+ yÓqTø£ m+‘√ ÁX¯eTñ+≥T+~.
#Ó≥Tº ø={≤º*, ø=j·÷´*, #Óø±ÿ*, <äTy√«&É (<ä÷>∑&É) |ü{≤º*, ‘=* (s¡+Á<Ûä+) ø={≤º*, n+<äT˝À _–+#ê*... Ç{≤¢
mHÓïH√ï <äX\¯ T. eÁ&É+>∑T\T düe÷C≤ìøÏ n+~+∫q eTs√
kÂø£s¡´+ ã+&ç. Ç~ e´ekÕj·÷ìπø ø±<äT, Á|üj·÷D≤ìøÏ
≈£L&Ü |üìøÏedüT+Ô ~. n+‘˚ø±ø£ yÓTTqïyÓTTqï{Ïes¡≈î£ Ç+&Éq¢ T
T

ø£fº… (ø£\|ü) ‘√fÒ ì]à+#ês¡T. <ä÷˝≤\T, yêkÕ\T, øÏ{øÏ \° T,

‘·\T|ü⁄\T Çe˙ï eÁ&É+>∑T\ |üì‘·q+ eT÷\+>±H˚
ER

n+<ä+>± Äø£s¡¸D°j·T+>± ‘·j·÷s¡e⁄‘êsTT. eTq+

yê&ÉTø=H˚ eT+#ê\T, ≈£îØÃ\T, u…+N\T, fÒãTfi¯ófl,
‘·q;“\T... (n\e÷s¡) Ç≥Te+{ÏyHÓ √ï eÁ&É+>∑T\ #˚‘T· ˝À¢
s¡÷bı+~qy˚! n+<äTøπ yêfi¯flqT ª<ës¡T•\TŒ\μì n+{≤s¡T.
SC

Çe˙ï eTq+ &ÉãT“‘√ ø=qTø=ÿ+fÒ edüTÔHêïj·Tì

nqT≈£î+{≤+! nsTT‘˚ M{Ïì ‘·j·÷s¡T#˚dæq|ü&˚ ø£<ë
me¬s’Hê ø=qTø=ÿH˚~! Ç+{ÏkÕeTÁ–, edüTÔkÕeTÁ–,
e´ekÕj·TkÕeTÁ– e+{Ï$ #·÷düTÔqï|ü&ÉT eÁ&É+>∑T\qT
‘·\#·Tø√e&É+ eTq <Ûsä à¡ +. yêfi¯fl HÓ|’ ⁄ü D≤´˙ï, >=|üŒ<äHê˙ï
>ös¡$+#·&É+ eTq u≤<Ûä´‘·.

34 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 ‘Ó\y¢ ê]q|üŒ{ÏqT+∫ n&ÉT>∑T ãj·T≥≈£î y˚j÷· \+fÒ #Ó|ü ˝À¢
ø±fi¯ó¢ ô|{≤º*‡+<˚. #Ó|ü \ #·]Á‘·qT #Ó|ü ø=+fÒ Äy˚<qä , ÄX¯Ãs¡´+

A
ø£\T>∑T‘êsTT. @<Ó’Hê »+‘·Te⁄ #·ìb˛‘˚ <ëìï #·÷dæ <ä÷s¡+>±
yÓfi≤Ô+. ø±ì ‘√\T |üìyêfi¯ófl Ä »+‘·Te⁄ #·sêàìï ˇ&ÉT|ü⁄>±

AN
ˇ\TkÕÔs¡T. X¯óÁuÛÑ+ #˚kÕÔs¡T. <ëì‘√H˚ #Ó|ü\T ‘·j·÷s¡T#˚kÕÔs¡T.
ˇø£ e´s¡ú|ü<ës¡ú+qT+∫ n+<ä]ø° ñ|üjÓ÷>∑|ü&˚ edüTÔe⁄qT
düèwæº+∫qyê] ‘Ó*$ m+‘√ >=|üŒ~. n+<äT≈£î yêfi¯ófl |ü&˚ ÁX¯eT
n+‘· Ç+‘· ø±<äT. ndü\T BìøÏ yÓ\ø£≥º>∑\e÷? M] W<ësê´ìï
#ê≥T‘·Tqï á |ü<ä´+ #·<äTe+&ç.

NG
ªªeTT|ü |òTü {Ï+∫ Mì ≈£î\eTTHé, ø£*$THé ø£ã[+∫ <˚V≤ü eTTHé
|æ|æŒ jÓTTqs¡Tà ˙ uÛÑs¡‘·Ms¡Tì bÕ<äeTT ø£+<ä≈£î+&É>±
#Ó|ü\T >∑T{Ϻ JeqeTT ùdj·TTqT >±ì ìsêø£]+|ü ˝Ò Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
<Ó|ü&ÉT n|üe&ɶ~ düTMT uÛÑs¡‘êeì Mì ùde≈£îHé.μμ ♦ ã+>±sêìπø kÂ+<äs´¡ + ‘Ó#Ã˚ dü«s¡øí ±s¡T\ J$‘ê\T
LA
nì >∑Ti¿+ C≤wüße>±s¡T H=øÏÿ eø±ÿDÏ+#ês¡T. m+<äT≈£î ø£fi¯ ‘·|ü‘·THêïjÓ÷ #·]Ã+#·+&ç.
»+‘·T#·sêàìï nH˚ø£ s¡ø±\T>± eT\T#·&É+˝À M] Á|ü‹uÛÑ ♦ ªø£eTà] |üì ˇø£ Ç+»˙s¡T Á|üÁøÏj·Tμ nì m{≤¢
#Ó|üŒ>∑\e⁄?
ø£ì|ædTü +Ô ~. #·sà¡ +‘√ ª&É|ü μ ˝≤+{Ï yê<ë´\qT ‘·j÷· s¡T #˚XÊs¡T.
Ç|üŒ{Ïø° }fi¯fl˝À @<Ó’Hê $wüj·T+ #ê{Ï+|ü⁄y˚j·÷\+fÒ &É|ü ♦ edüTÔkÕeTÁ–, Ç+{ÏkÕeTÁ– ‘·j·÷s¡T#˚j·T&É+˝À
TE

ø={≤º*‡+<˚. ∫es¡≈£î eTìwæì ø±{ÏøÏ |ü+|ü&ÜìøÏ ≈£L&Ü &Éù|Œ eÁ&É+– ÁX¯eT $\TeqT >∑T]+∫ e÷{≤¢&É+&ç.
eTT+<äT+≥T+~. ˇø£|ü&ÉT e´ekÕj·T u≤sTT˝Àì ˙{Ïì ô|’øÏ ♦ e´s¡ú |ü<ësêú\qT+&ç bÕ<ë\≈£î s¡øDå£ Ç#˚à #Ó|ü \T
‘√&˚ yÓ÷≥≈£î ô|<ä› u§¬øÿq\T+&˚$. yê{Ï ‘=+&Ü\qT ≈£L&Ü düèwæº+∫q yê] ‘Ó*$ m+‘· >=|üŒ<√ #Ó|üŒ+&ç.
#·s¡à+‘√ Mfi‚fl ‘·j·÷s¡T#˚ùdyês¡T.
T

düe÷C≤ìøÏ mq˝Òì ùde\T #˚dæq <ä[‘·T\qT n+≥sêì‘·q+ ù|]≥

<ä÷s¡+>± ñ+#ês¡T. >±+BÛ, n+uÒ<äÿsY e+{Ï Á|üeTTKT\ ø£èwæ |òü*‘·+>±
ER

M]øÏ sêC≤´+>∑ |üs¡yÓTÆq s¡ø£åD \_Û+∫+~. M]|ü≥¢ düe÷»+ Á|ü‘˚´ø£ <äèwæº

kÕ]+#ê*. yê]øÏ düe÷q >ös¡e+ \_Û+#˚+<äT≈£î nìï ø√D≤\˝À ø£èwæ
»s¡>±*.
III
SC

dü+|òüT+˝À ≈£åîs¡≈£î\ ùde\T eTs¡esêì$. (≈£åîs¡eT+fÒ ø£‹Ô,

‘·\yÓ+Á≥Tø£\qT ø£‹Ô]+#˚yê&ÉT ≈£åîs¡≈£î&Éqïe÷≥) Á|ü»\ Äs√>±´ìï
|ü]s¡øÏå+#·&É+˝À yê] uÛ≤>∑kÕ«eT´+ ñqï~. ø£‹Ô, ø£‘ÓÔs¡\‘√ yês¡T #·÷ù|
|üì‘·q+ HêD´yÓT+Æ <˚ ø±<äT, düTìï‘·yTÓ +Æ ~ ≈£L&Ü. ≈£îå s¡≈î£ \≈£î ‘·s‘¡ s· ê\T>±
‘Ó*dæq eTs=ø£ $<ä´ <˚oj·TyÓTÆq yÓ’<ä´+. #Ó≥¢ y˚fi¯fl‘√, Ä≈£î\‘√, #˚|ü\‘√
#˚ùd eT+<äT\qT >∑T]+∫ ≈£L&Ü Mfi¯fl≈£î #·ø£ÿ{Ï ne>±Vü≤q ñ+≥T+~.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 35
 ù|qT ø=s¡ø£&É+, X¯ØsêìøÏ >±≥T¢ |ü&É&É+ e+{Ï dü+<äsꓤ\˝À yê{Ï qT+&ç ãj·T≥|ü&˚ ∫{≤ÿ\T M] <ä>∑Zs¡ nH˚ø£+>±
ñ+{≤sTT. ‘Ó’\+‘√ X¯Øs¡eTs¡›q+ (e÷*wt) #˚j·T&É+˝À >=|üŒ HÓ’|ü⁄D´+ ñ+≥T+~. Ád”Ô\ Á|üdüe düeTj·T+˝À, |ü⁄s¡T&ÉT

A
b˛j·T&É+˝À, ‘·©¢_&ɶ\ dü+s¡ø£åD˝À eT+Á‘·kÕqT\T>± eT+>∑*Ád”Ô\ bÕÁ‘·≈£î m+‘√ ÁbÕ<Ûëq´+ ñqï~. M] ùde\˙ï
Äs√>∑´ø£s¡yÓTÆq düe÷C≤ìøÏ nedüs¡+.

AN
X¯Øsêìï s¡ø+åÏ #·Tø√yê\+fÒ ã≥º\T ø±yê*. yê{Ïì
ãC≤s¡T≈£î yÓ[fl ø=ì ‘Ó#·TÃ≈£î+≥THêï+. ø±ì n$
‘·j·÷s¡Tø±e&ÜìøÏ |ü]ÁX¯$T+#˚~ H˚‘·|üìyês¡T. yêfi¯ófl
ã≥º\T H˚ùd eT>±Zìï m|ü&Ó’Hê #·÷XÊsê? <ëìyÓqTø£

NG
m+‘√ kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„q+ ñqï~. eT>∑Z+˝À yêfi¯ófl
<ësê\qT @s¡Œs¡T#·T≈£îqï rs¡T, H˚ùd≥|ü&ÉT yês¡T #·÷ù|
HÓ’|ü⁄D´+ m+‘√ >=|üŒ~. ˇø£|ü&ÉT eTq <˚X¯+˝À H˚‘·
|üìyês¡T n–Zô|f…˝º À |üf≥ºÒ +‘· Ns¡qT H˚dHæ ês¡+fÒ ÄX¯Ãs¡´+
ø£\T>∑T‘·T+~. Ç<ä+‘ê ÄcÕe÷w” e´eVü‰s¡+ ø±<äT. LA
|ü‹ÔqT+∫ <ës¡+ rj·T&É+, s¡+>∑T\<ä›&É+, nedüs¡yÓTÆq
|ü<äΔ‹˝À >∑T&ɶqT ‘·j·÷s¡T#˚j·T&É+... Ç<=ø£ düTBs¡È
Á|üÁøÏj·T.
>=Á¬s\ u§#·Tà ø£‹Ô]+∫ ñìï<ës¡+ e&çøÏ <ëì‘√
TE

>=+>∑&ç(ø£+ã[)ì ‘·j·÷s¡T#˚ùd ≈£îs¡TeT\ ÁX¯eT m+<ä]ø√ yÓ#·Ã<äHêìï ø£*–düTÔ+~. eTT]øÏ ã≥º\qT X¯óÁuÛÑ+#˚ùd
s¡»≈£î\ ø±j·Tø£wüº+ eTq≈£î Äs√>±´ìï n+~düTÔ+~. X¯óuÛ≤X¯óuÛÑ ø±s¡´Áø£e÷\T M] Á|üy˚Tj·T+ ˝Ò≈£î+&Ü »s¡T>∑e⁄.
á eè‘·TÔ\yês¡+<äs¡÷ #·÷|æq HÓ’|ü⁄D´+ ‘·s¡Tyê‘·
ø±\+˝À n<äT“¤‘·yÓTÆq Ä$wüÿs¡D\≈£î <ë]rdæ+~. Mfi¯fl
Ä˝À#·q, HÓ|’ ⁄ü D´+ m+<ä]H√ ø£~*+∫+~. M{Ïì Ä<Ûës¡+>±
T

#˚düTø=ì ø=‘·Ôyê{Ïì ø£qTø√ÿe&ÜìøÏ Áù|s¡D ø£*–+∫+~.

ER

ˇø£ÿs√E ÄVü‰s¡+ ˝Ò≈£î+fÒ ‘·\¢&ç\T¢‘ê+. |æ&ç¬ø&ÉT

yÓT‘·T≈£î\ ø√dü+ |ü&Ésêì bÕ≥T¢ |ü&˚yêfiËfl+<äs√ ñHêïs¡T.
meπs|üì #˚dæHê ø£&ÉT|ü⁄ì+|ü⁄ø√&Üìπø. eTq+ ‹H˚ nqï+,
≈£Ls¡>±j·T\T, |ü+&ÉT¢ e+{Ïy˚M düT\Te⁄>± e∫Ã|ü&˚$ø±e⁄.
#ÓeT{À&çà |üì#˚dæq ¬s’‘·T\ ø£èwæ |òü\+. m+&Éqø£, yêqqø£,
SC

πssTT+ã>∑fi¯flqø£ ¬sø£ÿ\T eTTø£ÿ\T #˚düTø=ì ¬s’‘·T ÁX¯$TùdÔH˚

eTq+ Vü‰sTT>± ‹q>∑\T>∑T‘·THêï+. uÛ≤s¡‘·<˚X¯|ü⁄ e÷J
Á|ü<ëÛ qeT+Á‹ ˝≤˝ŸãVü≤<ä÷sY XÊÁdæ>Ô ±s¡T ªC…’ »yêHé, C…’ øÏkÕHéμ
nqï ìHê<ä$T#êÃ&ÉT. düe÷C≤ìøÏ ¬s’‘·T #˚ùd ùde m+‘·
>=|üŒ<√ ‘Ó*ù| á π>j·÷ìï #·<äTe+&ç.

36 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 s¬ ’‘˚ <˚XÊìøÏ yÓHÓïeTTø£
n‘·&É*–‘˚ ˝Ò<äT eTq≈£î nqï$Tø£

A
ø√{Ï$<ä´\T nìï ≈£L{Ïø=s¡ø£Hêïs¡T
≈£L&ÉT>√&ÉTqT u≤|ü ¬s’‘·qï\THêïs¡T.

AN
q&ÉTyÓTT+∫ ø£wæº+∫ bÕ&ç|ü+≥\T ô|+∫
bı≥º #·\¢>∑T+&É+>∑ b˛wæ+#·T nqï<ë‘·
‘êH˚yTÓ T |üdTü \Ô T+&ç ‹+&çô|&ÉT‘·THêï&ÉT
düe÷» >∑eTHêìøÏ kÕj·T|ü&ÉT‘·THêï&ÉT

NG
sêÁ‘·qø£ |ü>∑\qø£ ÄÁ‘·+>∑ |üì#˚dü÷Ô
k˛eT]‘·qyÓTT<ä›ì #ê{Ï#Óù|Œ BÛs¡T&ÉT
m+&É≈£î m+&çHê yêq˝À ‘·&çdæHê
#·*˝À eDøÏHê düeTdü´\‘√ q*–Hê
Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
♦ ªe÷qe⁄ì kÂ+<äs¡´+ yÓqTø£ ≈£åîs¡≈£îì bÕÁ‘·
dü&É\ì ôdúÌs¡´+‘√ düdü´eTT\q+~dü÷Ô
C≤‹ùde˝À |ü⁄˙‘·T&Ó’ ì\∫q
LA ˆˆ¬s‘’ ˆ˚ ˆ ñqï~.μ Bìï düeT]údü÷Ô e÷{≤¢&É+&ç.
Ç{≤¢ #·÷dü÷Ô b˛‘˚ Á|ü‹ ˇø£ÿ eè‹Ô˝Àq÷ m+‘√ ø=+‘· ♦ n–Zô|f…º˝À |üfÒº≥+‘· Ns¡qT H˚dæq H˚‘·|üìyê]
ÁX¯eT, HÓ’|ü⁄D´+ ‘=+–#·÷kÕÔsTT. Á|ü‹ eèrÔ |ü$Á‘·yÓTÆ+<˚. |üì‘·Hêìï Á|üX¯+dædü÷Ô e÷{≤¢&É+&ç.
TE

<˚˙ï ∫qï#·÷|ü⁄ #·÷&Ü*‡q |üì˝Ò<Tä . me] Ç+{À¢ X¯óuÛøÑ ±s¡´+ ♦ <˚XÊìøÏ nqï+ô|fÒº ¬s’‘·T Jeq+ <äTs¡“¤s¡+>±
»s¡>±*‡ñHêï eT+>∑fi¯yê<ë´\T, ≈£î+&É\T, Á|ü$T<ä\T, m+<äT≈£î e÷]+<√ #·]Ã+#·+&ç.
ÄuÛÑs¡D≤\T, eÁkÕÔ\T yÓTT<ä\sTTqe˙ï ø±yê*. n+fÒ Çìï
eè‘·TÔ\yêfi¯ófl düVü≤ø£]ùdÔH˚ @ ø±sê´˝…’Hê »s¡T>∑T‘êsTT. Ç{≤¢ n+<äs¡÷ |üs¡düŒs¡+ düVü≤ø£]+#·Tø=+fÒH˚ düe÷»+
q&ÉTdüTÔ+~. n+‘˚ø±˙ ªme]øÏ yêπs j·TeTTHê rπsμ nqï≥T¢>± ñ+fÒ düe÷» n_Ûeè~Δ ≈£î+≥Tã&ÉT‘·T+~. Ç+<äT˝À
T

m≈£îÿe ‘·≈£îÿe ‘˚&Ü\T eTq eTqdüT‡˝À¢ ñ+&É>∑÷&É<äT. X¯Øs¡+˝À ø£fi¯ófl, #Ó$, eTT≈£îÿ, ø±fi¯ófl, #˚‘·T\T... M{Ï˝À @$
>=|üŒ n+fÒ? n˙ï ø£\dæ ñ+fÒH˚ X¯Øs¡+. n{≤¢>π n+<äs÷¡ ø£\dæ ñ+fÒH˚ düe÷»+. ˇø£|ü &ÉT Á>±e÷\T dü«j·T+düeTè<ä+Δ >±
ER

yÓ*–HêsTT. Á>±eTJeHêìøÏ nedüs¡yÓTÆq edüTÔe⁄\qT nìï eè‘·TÔ\yês¡÷ ø£*dæyÓT*dæ ‘·j·÷s¡T#˚düTø=H˚yês¡T. ˇø£]

nedüsê\≈£î eTs=ø£s¡T #˚<√&ÉTyê<√&ÉT>± ì*#˚yês¡T. ≈£î˝≤\qT |üø£ÿ≈£î ô|{Ϻ nø£ÿ, u≤e, e÷eT, n‘·Ô nqï nì
|æ\T#·Tø=H˚ Äràj·Tdü+ã+<Û+ä yêfi¯fl~. e÷qe‘ê«ìï #ê{Ïq eT<ÛTä s¡Jeq+ yêfi¯fl~. ø£*dæ ñ+&É&+É , ˇø£]MT<ä ˇø£sT¡
Ä<Ûës¡|&ü &É +É , ˇø£]ø=ø£sT¡ düV≤ü ø£]+#·Tø√e&É+, eTq dü+düÿè‹˝Àì >=|üŒ $\Te\T. M{Ïì n\es¡#T· ø√e&É+, bÕ{Ï+#·&+É ,
ø±bÕ&ÉTø√e&É+ eTq+<ä] <Ûäs¡à+.
SC

eTìwæì eTìwæ>± >ös¡$<ë›+. n‘·ì˝À <ë>∑Tqï Á|ü‹uÛqÑ T n_Ûq+~<ë›+. Ä >=|üŒ<äHêìï eTq+ n+<äTø√e&ÜìøÏ
Á|üj·T‹ï<ë›+. ªÁX¯eTμ |ü⁄Hê~ô|’H˚ ªn_Ûeè~Δμ uÛÑeq+ Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+≥T+~. ÁX¯$T+#·&ÜìøÏ mes¡÷ dæ>∑TZ|ü&É>∑÷&É<äT.
k˛eT]‘·q+‘√ ÁX¯$T+#·øb£ ˛‘˚H˚ dæ>T∑ |Z &ü Ü*. ÁX¯yTÓ øÆ £ Jeq kÂ+<äsê´ìï #·÷&É>\∑ >±*. ÁX¯eTqT >ös¡e+>± uÛ≤$+#·&+É
H˚s¡TÃø√yê*. ÁX¯eTdü+düÿè‹‘√ J$+#·&É+ H˚s¡TÃø√yê*.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 37

 Ç$ #˚j·T+&ç

A
AN
I. $ì, ns¡ú+#˚düTø=ì, Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É&É+
1. ªˇø=ÿø£ÿ eè‹Ô <˚ìø£<˚ >=|üŒ~μ Bìì düeT]údü÷Ô e÷{≤¢&É+&ç.

NG
II. <Ûësêfi¯+>± #·<äTe&É+ ` ns¡ú+ #˚düTø=ì Á|ü‹düŒ+~+#·&É+
1. øÏ+~ ù|sêqT #·<äTe+&ç. <ëì Ä<Ûës¡+>∑ øÏ+<ä Ç∫Ãq |ü{Ϻø£˝À $esê\T sêj·T+&ç.
\ø£ÿ‘√ ‘·j÷· s¡jT˚ ´ >±E\≈£î ôV≤’ <äsêu≤<äT Á|üd~æ .Δ yê{ÏøÏ n<ä+› eTTø£ÿ\T, |üPdü\T, $\TyÓq’ s¡+>∑Tsêfi¯fl‘√
LA
n\+ø£]kÕÔsT¡ . ôV≤’ <äsêu≤<é dü+<ä]Ù+#˚yês¡T M{Ïì ‘·|Œü ø£ ø=qT≈£îÿ+{≤s¡T. ø£fi≤‘·àø£ ≈£î≥Tº|qü T\˝À, $$<Ûä
Äø±sê\˝À ñqï ∫qï∫qï n<ä+› eTTø£ÿ\T, |üPdü\T n+<ä+>± r]Ã~<äT‘› ês¡T. <äT|üŒ≥T¢, ~+&ÉT,¢ ≈£îwüHøé e£ s¡T,¢
\+>±\T, C≤¬ø≥T¢ e+{Ï <äTdüT\Ô ≈£î n‘·´+‘· –sêø° ñqï~. Çø£ ìs¡à˝Ÿ es¡∫í Á‘ê\T Á|ü|+ü #·+˝À ‘·eTø£+≥÷
Á|ü‘´˚ ø£ kÕúq+ @s¡Œs¡T#·T≈£îqï$. >∑è¨|üøs£ D¡ ≤˝…q’ ø=j·T´kÕeTÁ–, ‘˚*ø£bÕ{Ï #Óøÿ£ u§eTà\T m+‘√ düè»Hê‘·àø£+>±
TE

‘·j·÷s¡T #˚j·Tã&É‘êsTT.
yÓ+&ç q–w” ø£fi¯qT ªô|ò*Á^μ n+{≤s¡T. ø£Ø+q>∑sY á ø£fi¯≈£î ô|{Ϻ+~ù|s¡T. Çø£ÿ&É düqïì yÓ+&ç
<ësê\‘√, Äø£s¸¡ Dj° T· yÓTqÆ edüTeÔ ⁄\T ‘·j÷· s¡T#˚kÕÔsT¡ . >∑+<Û|ä ⁄ü –HÓï\T, |üfi≤¢\T, ô|f…\º T, >=\TdüT\T, |ü≈îå£ \,
»+‘·Te⁄\ u§eTà\T e+{Ï$ ø£fi≤ø±s¡T\T ø£fi≤‘·àø£+>± ‘·j÷· s¡T#˚kÕÔsT¡ . »q>±+ õ˝≤¢˝Àì ªô|+ã]Ôμ Á>±eT+
˝ÀVü≤|ü⁄ |üìyês¡\≈£î Á|üd~æ .Δ n|ü⁄s¡÷|üyTÓ qÆ C≤„|øæ \£ T, >√&É≈î£ ‘·–*+#˚ ∫Á‘ê\T, |üP\≈£î+&û\T, $Á>∑V‰ü \T,
T

ùdwº qü Ø kÕe÷qT\T, ˝ÀVü≤|ü⁄ sπ ≈£î\‘√ $$<Ûä n+XÊ\ ‘·j÷· Ø, Ç+ø± nH˚ø£ s¡ø±\ n\+ø£sD¡ edüTeÔ ⁄\T M]
#˚‹˝À ‘·j÷· s¡e⁄‘êsTT.
ER

Vü≤düÔø£fi¯\ ù|s¡T¢ <=]πø ÁbÕ+‘·+ yê{Ï Á|ü‘˚´ø£‘·\T

SC

38 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 2. Äj·÷ eè‹Ô|qü T\yês¡T ‘·j÷· s¡T#˚ùd$, yê&˚ edüTeÔ ⁄\ ù|s¡q¢ T bÕsƒ+¡ Ä<Ûës¡+>± $esê\qT |ü{øºÏ ˝£ À sêj·T+&ç.
yê{ÏøÏ dü+ã+~Û+∫q ù|sê˝À Ç∫Ãqyês¡T yê&˚ edüTÔe⁄\T ˝Ò<ë

A
Áø£.dü+ eè‘·TÔ\T
ù|sê dü+K´ ‘·j·÷s¡T#˚ùd edüTÔe⁄\ ù|s¡T¢
1. dü«s¡íø±s¡T&ÉT

AN
2. ø£eTà]
3. eÁ&É+–
4. ¬s’‘·T

NG
III. d”«j·Ts¡#·q
1. øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î ◊<˚dæ yêø±´˝À¢ »yêãT\T sêj·T+&ç.
n) ªÄ~yêdüT\T eTq+<ä]ø° e÷s¡Z<äs¡Ù≈£î\Tμ ` nì m{≤¢ #Ó|üŒ>∑\s¡T? sêj·T+&ç.
Ä) ≈£îeTà] >=|üŒ‘·q+ >∑T]+∫ MTs¡T @eTqT≈£î+≥THêïs√ sêj·T+&ç.
LA
Ç) ª¬s’‘·T\T eTq nqï<ë‘·\Tμ ` düeT]údü÷Ô sêj·T+&ç.
á) ª<˚Vü‰ìøÏ nej·Tyê\T m+‘· eTTK´yÓ÷, düe÷C≤ìøÏ nìï eè‘·TÔ\yêfi¯Sfl n+‘˚ nedüs¡+μ ` Bìï
düeT]údü÷Ô, MT kı+‘·e÷≥˝À¢ sêj·T+&ç.
TE

2. øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î |ü~ yêø±´˝À¢ »yêãT sêj·T+&ç.

n) ªÁX¯eT |ü⁄Hê~ô|’H˚ n_Ûeè~Δ nH˚ uÛÑeq+ ì]à+#·ã&ÉT‘·T+~μ ` nì m{≤¢ #Ó|üŒ>∑\s¡T? ø±s¡D≤\T
$e]dü÷Ô sêj·T+&ç.
IV. düè»Hê‘·àø£‘· / Á|üX¯+dü
T

1. øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î »yêãTqT düè»Hê‘·àø£+>± sêj·T+&ç.

n) MT Á>±eT+˝Àì ˇø£ eè‹Ô|üìyê] $esê\qT ùdø£]+#·&ÜìøÏ Á|üXÊïe[ì ‘·j·÷s¡T#˚j·T+&ç.
ER

ñ<눈 1. qeTkÕÿs¡+! MT ù|πs$T{Ï? 2.

3. 4.
5. 6.
SC

7. 8.

V. |ü<äC≤\ $ìjÓ÷>∑+
1. øÏ+~ |ü<ë\≈£î kı+‘· yêø±´\T sêj·T+&ç.
n) #˚<√&ÉT yê<√&ÉT :
Ä) #êø£#·ø£´+ :
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 39
 2. øÏ+~ |ü{Ϻø£˝Àì Á|üø£è‹, $ø£è‹ |ü<ë\qT >∑T]Ô+∫ y˚s¡T#˚dæ sêj·T+&ç.

A
>ö ‹Ô Ä Vü‰ s¡+ Á|üø£è‹ $ø£è‹
s¡ ] ã s¡ e+ ñ<ë: $<ä´ $<Ó›

AN
n)
e+ ‹ <ä´ s¡ s¡+
Ä)
Á‹ sê >± $ –
Ç)
uÛÑ øÏÔ <Ó› eT z á)

NG
3. øÏ+~ yê{ÏøÏ |üsê´j·T|ü<ë\T sêj·T+&ç.
n) #Ó≥Tº :
Ä. bÕ<äeTT : LA
Ç. X¯Øs¡+ :

VI. uÛ≤wüqT >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+

TE

1. øÏ+~ |ü{øºÏ ˝£ Àì yêø±´\˝À ÁøÏj÷· uÛ<Ò ë\qT >∑T]Ô+∫ sêj·T+&ç.

yêø£´+ ndüe÷|üø£ ÁøÏj·T düe÷|üø£ ÁøÏj·T
ñ<ë: d”‘· ãC≤s¡T≈£î yÓ[fl, u§eTà ø=qï~. yÓ[fl ø=qï~
1. sêE |ü<ä´+ #·~$, uÛ≤e+ #ÓbÕŒ&ÉT.
T

2. yêDÏ u§eTà ^dæ, s¡+>∑T\T y˚dæ+~.

3. ø±e´ yÓT≥T¢ møÏÿ, ô|’øÏ yÓ[fl+~.
ER

4. s¡+>∑j·T´ e∫Ã, yÓfi≤fl&ÉT.

5. yêfi¯ófl nqï+ ‹ì, ˙fi¯ófl ‘ê>±s¡T.
dü+•¢wüº yêø£´+
✷ øÏ+~ yêø±´\T #·<äTe+&ç. ø£*|æ sêdæq $<Ûëq+ |ü]o*+#·+&ç.
SC

ñ<ë: ^‘· ãC≤s¡T≈£î yÓ[fl+~. ^‘· ≈£Ls¡>±j·T\T ø=qï~.

^‘· ãC≤s¡T≈£î yÓ[fl, ≈£Ls¡>±j·T\T ø=qï~.
2. øÏ+~ yêø±´\qT ø£*|æ sêj·T+&ç.
n) $eT\ e+≥ #˚düTÔ+~. $eT\ bÕ≥\T $+≥T+~.

40 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 Ä) neTà ìÁ<ä ˝Ò∫+~. neTà eTTK+ ø£&ÉT≈£îÿ+~.

A
Ç) s¡$ }]øÏ yÓfi≤fl&ÉT. s¡$ e÷$T&ç |ü+&ÉT¢ ‘Ó#êÃ&ÉT.

AN
ô|’ yêø±´\qT ø£*|æ sêdæq|ü&ÉT @+ »]–+<√ #Ó|üŒ+&ç.
yÓTT<ä{Ï yêø£´+˝Àì düe÷|üø£ ÁøÏj·T ndüe÷|üø£ ÁøÏj·T>± e÷]+~. ø£s¡Ô |ü⁄qs¡Tø£Ô+ ø±˝Ò<äT.
Ç{≤¢ s¬ +&ÉT ˝Òø£ eT÷&ÉT yêø±´\T ø£*|æ sêùd≥|ü&ÉT ∫e] yêø£´+˝Àì düe÷|üø£ ÁøÏjT· n˝≤π> ñ+≥T+~.
eTT+<äT yêø±´˝À¢ì düe÷|üø£ ÁøÏj·T\T, ndüe÷|üø£ ÁøÏj·T\T>± e÷s¡T‘êsTT. ø£s¡Ô |ü⁄qs¡Tø£Ô+ ø±<äT. BìH˚

NG
ªdü+•¢wüº yêø£´+μ n+{≤s¡T.
3. øÏ+~ yêø±´\qT dü+•¢wºü yêø±´\T>± sêj·T+&ç.
n) s¡õ‘· nqï+ ‹qï~. s¡õ‘· ã&çøÏ yÓ[fl+~.
LA
Ä) yêfi¯ófl ¬s’\T ~>±s¡T. yêfi¯ófl Ä{À mø±ÿs¡T.

Ç) sê»qï \&É÷¶\T ‘Ó#êÃ&ÉT. sê»qï n+<ä]ø° |ü+#ê&ÉT.

TE

dü+j·TTø£Ô yêø£´+
✷ øÏ+~ yêø±´\T #·<äTe+&ç. ø£*|æ sêdæq $<Ûëq+ |ü]o*+#·+&ç.
ñ<ë: ¬s’\T e∫Ã+~. #·T{≤º\T sê˝Ò<äT.
¬s’\T e∫Ã+~ ø±˙ #·T{≤º\T sê˝Ò<äT.
T

4. øÏ+~ yêø±´\qT ø£*|æ sêj·T+&ç.

n) esê¸\T ≈£î]kÕsTT. |ü+≥\T u≤>± |ü+&ÜsTT.
ER

Ä) n‘·ìøÏ ø£ì|æ+#·<Tä . n‘·&TÉ #·<Tä e˝Ò&TÉ .

ô|’ yêø±´\qT ø£*|æ sêdæq|ü&ÉT @+ »]–+<√ #Ó|üŒ+&ç.

ô|’ yêø±´\qT ø£*|æ sêùd≥|ü&ÉT ÁøÏj·T\˝À e÷s¡TŒsê˝Ò<äT. yêø±´\eT<Ûä´ ø=ìï nqTdü+<Ûëq |ü<ë\T
SC

e#êÃsTT. Ç{≤¢ ¬s+&ÉT yêø±´\qT ø£*|æ sêùd≥|ü&ÉT ÁøÏj·T\˝À e÷s¡TŒ ˝Ò≈£î+&Ü eT<Ûä´˝À nqTdü+<Ûëq
|ü<ë\T sêùdÔ n$ ªdü+j·TTø£Ô yêø±´\Tμ ne⁄‘êsTT. nqTdü+<Ûëq |ü<ë\T n+fÒ ø±e⁄q, ø±˙, eT]j·TT,
n+<äTe\¢ yÓTT<ä˝q’… $.
✷ dü+j·TTø£yÔ êø£´+>± e÷πs≥|ü&ÉT yêø±´˝À¢ e#˚à eT]ø=ìï e÷s¡TŒ\T m{≤¢ ñ+{≤jÓ÷ >∑eTì+#·+&ç.
n) eq» #·Ts¡T¬ø’q~. eq» n+<äyÓTÆq~.
eq» #·Ts¡T¬ø’q~, n+<äyÓTÆq~. ¬s+&ÉT HêeT |ü<ë˝À¢ ˇø£{Ï ˝À|æ+#·&É+.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 41

 Ä) ~e´ nø£ÿ, XË’\» #Ó˝…¢\T.
~e´, XË’\» nø±ÿ#Ó˝…¢fi¯ófl ` ¬s+&ÉT HêeT|ü<ë\T ˇπø#√≥ #˚] ∫es¡ ãVüQe#·q+ #˚s¡&É+.

A
Ç) sêeTj·T´ e´ekÕj·T<ës¡T&Ü? sêeTj·T´ ñ<√´>∑dTü &Ô Ü?
sêeTj·T´ e´ekÕj·T<ës¡T&Ü? ñ<√´>∑düTÔ&Ü? ` ¬s+&ÉT HêeTyê#·ø±\˝À ˇø£{Ï ˝À|æ+#·&É+.

AN
á) Äj·Tq &Üø£ºsê? Äj·Tq Ábıô|òdüsê?
Äj·Tq &Üø£ºsê, Ábıô|òdüsê? ` ¬s+&ÉT düs¡«Hêe÷\˝À ˇø£{Ï ˝À|æ+#·≥+.
5. øÏ+~ kÕe÷q´ yêø±´\qT dü+j·TTø£Ô yêø±´\T>± e÷]Ã sêj·T+&ç.

NG
n) yês¡T >=|üŒyês¡T. yês¡T ‘Ó*yÓ’qyês¡T.
Ä) düT<Ûä e÷{≤¢&É<äT. düT<Ûä #˚dæ #·÷|ædüTÔ+~.
Ç) y˚TeTT sêeTT. y˚TeTT ‘˚˝eÒ TT.
uÛ≤cÕø±s¡´ø£˝≤bÕ\T / ÁbÕC…≈£îº |üì
♦
sêj·T+&ç, Á|ü<]ä Ù+#·+&ç.
LA
$$<Ûä eè‹Ô|qü T\yês¡T bÕ&ÉTø=H˚ bÕ≥\qT ùdø£]+#·+&ç. ˇø£ bÕ≥ô|’ MT n_ÛÁbÕj·T+ Ä<Ûës¡+>± ìy˚~ø£
(˝Ò<ë)
MT≈£î ‘Ó*dæq eè‹Ô|ìü yê]ì ø£\e+&ç. yês¡T m<äTs=ÿ+≥Tqï ø£cÕº\T, düeTdü´\ >∑T]+∫ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç.
TE

H˚ì$ #˚j·T>∑\Hê?
1. #˚‹ eè‘·TÔ\ >=|üŒ<äq+ >∑T]+∫ e÷{≤¢&É>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT
2. n|ü]∫‘· ù|sêqT #·~$ $esê\ Ä<Ûës¡+>± |ü{Ϻø£ qyÓ÷<äT
#˚j·T>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT
T

3. Ç+≥s¡÷«´ #˚j·T&ÜìøÏ Á|üXÊïe[ì ‘·j·÷s¡T#˚j·T>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT

4. eè‹Ô |üìyê] ø£wüºqcÕº\ >∑T]+∫ ìy˚~ø£ sêj·T>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT
ER

dü÷øÏÔ
SC

ªªHÓ’|ü⁄D≤´ìøÏ düVü‰j·T|ü&˚$ ìs¡+‘·s¡ ÁX¯eT

eT]j·TT kÕ<ÛäH˚μμ
` ãTTπ>«<ä+

42 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 #·<äTe+&ç ` ‘Ó\TdüTø=+&ç

A
AN
eTVü‰eT+Á‹ e÷<äqï
n~Ûø±sêìï kÕ«s¡ú Á|üjÓ÷»Hê\≈£î ø±≈£î+&Ü düø£\ Á|ü»\ düTKdü+‘√cÕ\¬ø’ $ìjÓ÷–+#·>∑*–qyê&˚
#·]‘ês¡Tú&ÉT, <ÛäqT´&ÉT. Ä ø√e˝Àìyê&˚ eTVü‰eT+Á‹ e÷<äqï. sêEÁX‚j·TdüT‡¬ø’, sê»´ÁX‚j·TdüT‡¬ø’ ‘·q J$‘êH˚ï
düeTs¡ŒD #˚düT≈£îqï Ä<äs¡ÙeT÷]Ô. <äøÏåD uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À ù|s¡TÁ|üU≤´‘·T\Tqï sê»´+ >√˝ø=+&Ésê»´+. Bìì
KT‘·TuŸcÕVæ≤ e+X¯düTú\T bÕ*+#ês¡T. á sêC≤´ìøÏ yÓ’XÊ\´y˚Tø±<äT eqs¡T\T ≈£L&Ü m≈£îÿy˚. M{Ïì düeTs¡ú+>±

NG
$ìjÓ÷–+#·Tø=ì kÕÁe÷»´yÓu’ yÑÛ êìï q\T~≈£îÿ˝ #ê{≤&ÉT e÷<äqï. Ç‘·ì‘√bÕ≥T nø£ÿqï >∑÷&Ü á sê»´+˝ÀH˚
ñ<√´–. Mfi¯flqT ªnø£ÿqï e÷<äqï\Tμ nì eTq+ Äràj·T+>± |æ\T#·Tø=+{≤+.
>√\ø=+&É Á|üuTÑÛ e⁄>± nãT˝ŸV≤ü düHé ‘êHêcÕ dæ+Vü‰düq+ n~Ûw+˜æ #·&ÜìøÏ e÷<äqï |üs√ø£øå ±s¡≈î£ &ÉT. ‘êHêcÕ
e÷<äqï eT+∫‘·Hêìï, ø£s¡Ôe´ìwü˜qT #·÷dæ Á|ü<ÛëqeT+Á‹>± ìj·T$T+#ê&ÉT. |ü]bÕ\q uÛ≤sêqï+‘· ‘·q
uÛÑT»düÿ+<Ûë\ô|’ y˚düT≈£îHêï&ÉT e÷<äqï. m+‘√ eTT+<äT#·÷|ü⁄‘√ dü+düÿs¡D\≈£î lø±s¡+ #·T{≤º&ÉT.
LA
Á>±e÷\≈£î u≤≥\T y˚sTT+#ê&ÉT. u≤≥≈£î ¬s+&ÉTyÓ’|ü⁄\ #Ó≥¢qTô|+#˚ @sêŒ≥T #˚XÊ&ÉT. u≤≥kÕs¡T\≈£î
düÁ‘ê\T ø£{Ϻ+#ê&ÉT. $<ë´\j·÷\≈£î, yÓ’<ë´\j·÷\≈£î m+‘√ Áb˛‘ê‡Vü‰qï+~+#ê&ÉT. eÁC≤\≈£î >∑ìjÓÆTq
>√\ø=+&ÉqT Á|ü|+ü #·+˝À >=|üŒ yêDÏ»´ øπ +Á<ä+>± e÷sêÃ&ÉT. n~Ûø±s¡T\˝À \+#·>=+&ç‘H· êìï ìj·T+Á‹+#ê&ÉT.
Ç+^¢wßü yês¡T ãVüQeT‘·T\ s¡÷|ü+˝À e÷<äqï≈£î \+#·$Te«p|ü>± ìs¡«› +<ä«+>± ‹s¡dÿü ]+#ê&ÉT. m>∑TeT‘·T\≈£î
TE

ÁbÕ<Ûëq´$T#êÃ&ÉT. m>∑TeT‘·T\T #˚ùd≥≥T¢ #·÷XÊ&ÉT.

eÁC≤\ >∑qT\˝À |üì#˚ùdyê]øÏ J‘·u‘ÑÛ ê´\T @s¡Œs¡#ê&ÉT. ‘·eT¬ø’ ø=ìï >∑qT\ qT+#·Tø=H˚ dü+Á|ü<ëj·TeTTqï
Äø±\+˝À e÷<äqï @ >∑ìì ‘·q¬ø’ rdüTø√˝Ò<äT. Ç~ n‘·ì ìkÕ‡«s¡ú|üs¡‘·≈£î ì\TyÓ‘·TÔ kÕø£å´+.
sêC≤´ìøÏ s¡øDå£ ôdì’ ø£e´edü.ú Bìï ã˝Àù|‘·+ #˚XÊ&ÉT. Áø£eT•ø£Då , n+øÏ‘u· ≤Û e+‘√ r]Ã~<ë›&TÉ . n+<äTøπ
yÓTT|òüT\T sêE\T ≈£L&Ü >√˝§ÿ+&É ôd’Hê´ìï m~]+#·˝Òø£b˛j·÷s¡T.
T

>√˝§ÿ+&ÉqT m{≤¢>¬ H’ ê ÄÁø£$T+#·Tø=ì <äøDåÏ uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À ‘·q |ü]bÕ\qqT düTdæsú +¡ #˚dTü ø√yê\qTø=Hêï&ÉT
Ws¡+>∑CÒãT. ø±ì BìøÏ Á|ü<Ûëq n&ɶ+øÏ Á|ü<ÛëqeT+Á‹ e÷<äqï. á n&ÉT¶qT ‘=\–+#ê\qT≈£îHêï&ÉT.
ER

1686 e÷]à 16q n~Ûø±]ø£ u≤<Ûä´‘·\qT ìs¡«]Ô+∫ Ç+{ÏøÏ yÓfi¯ó‘·THêïs¡T nø£ÿqïe÷<äqï\T. Ç+‘·˝À
»+w”<é Vü≤;¸ nH˚ HÍø£sY Hêj·Tø£‘·«+˝À ø=+<äs¡T <äT+&É>∑T\T ne÷+‘·+>± yê]ô|’ã&ç ‘·\\qT q]øÏy˚XÊs¡T.
á |òTü Às¡+ sêDÏyêkÕìøÏ m<äTs¡T>±H˚ »]–+~. nø£ÿqï e÷<äqï\ yÓTT+&ÓeTT\qT ø√≥>∑Te÷àìøÏ y˚˝≤&ÉBXÊs¡T.
yê] ‘·\\qT Ws¡+>∑CÒãT≈£î |ü+bÕs¡T. yê{Ïì #·÷&É>±H˚ ªÇø£ >√˝§ÿ+&É ÄÁø£eTD≈£î nes√<ÛäeTT\T ˝Òe⁄μ nì
qyê«&ÉT #·Áø£e]Ô. á dü+|òüT≥q >√\ø=+&É sê»´+˝À e÷<äqï X¯øÏÔ m+‘·{Ï<√ ‘Ó\T|ü⁄‘·Tqï~.
SC

‘·q J$‘·eT+‘ê Á|üC\ dü+πøåe÷ìøÏ yÓ∫Ã+∫q eTVü‰eT+Á‹e÷<äqï J$‘·+ |üs¡eTøÏsê‘·≈£î\ #˚‹˝À

|ü]düe÷|æÔ ø±e&É+ ô|<ä› $cÕ<ä+. Á|üuÛÑTuÛÑøÏÔ |üsêj·TDT&Ó’, Á|üC≤ùdyê|üsêj·TDT&Ó’q e÷<äqï ªìs¡+‘·s¡ dü÷Œ¤]Ôμ.
‘Ó\T>∑TC≤‹øÏ >∑s¡«ø±s¡D+.
(ø=eTs¡–] y˚+ø£≥ uÛ÷Ñ bÕ\sêe⁄>±] ªe÷<äqï eTVü‰eT+Á‹μ |ü⁄düøÔ +£ Ä<Ûës¡+>±)

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 43

 A
5 X¯‘·ø£ düT<Ûä

AN
` X¯‘·ø£ ø£e⁄\T

NG
#·<äTe+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&ç.
j·÷<ä–ØX¯óì y˚&ÉTø=+≥÷ ‹s¡TyêsTTbÕ{Ï y˚+ø£≥ø£$ s¡∫+∫q øÏ+~ |ü<ë´ìï #·<äTe+&ç.
yê<äeTT #˚j·T">± qs¡T\T yêø£´ |üs¡T+&Éì jÓT>∑TZ #˚‘·Ts¡THé
LA
yÓ÷<äeTT‘√ uÛÑTõ+#·THÓ&É eTT+<äT>∑" _\TÔs¡T ‹+&çb˛‘·T>±,
@~j·TT" ã\ÿ≈£îqïjÓT&É ˙‘·"&ÉT eT÷>∑ì jÓT+#·T#·T+Á<äT>±,
˙ <äj·T>∑\Z">± düTKeTT H˚s¡TŒqT j·÷<ä–Ø+Á<ä ÁyÓTT¬øÿ<äHé.
TE

` l j·÷<ä–Ø+Á<ä X¯‘·ø£+

Á|üX¯ï\T:
1. á |ü<ä´+ @ X¯‘·ø£+ ˝Àì~? ø£$ mes¡T?
T

2. á |ü<ë´ìï #·~$q|ü&ÉT MTπs+ Á>∑Væ≤+#ês¡T?

3. ø£e⁄\T X¯‘·ø£|ü<ë´\T m+<äT≈£î sêkÕÔs¡T?
ER

4. á |ü<ä´+˝Àì eT≈£î≥+ @$T{Ï?

5. MT≈£î ‘Ó*dæq ø=ìï X¯‘·ø±\ eT≈£î{≤\qT #Ó|üŒ+&ç.
SC

bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+
X¯‘·ø£|ü<ë´\T düe÷»+˝Àì b˛ø£&É\qT ‘Ó\T|ü⁄‘êsTT. yê{Ï Ä<Ûës¡+>± $<ë´s¡Tú˝À¢ HÓ’‹ø£ $\Te\qT
ô|+bı+~+|üCÒdæ ñ‘·ÔeT bÂs¡T\T>± ‘·j·÷s¡TCÒj·T&Éy˚T á bÕsƒê´+X¯ ñ<˚›X¯+.

44 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 bÕsƒ¡´uÛ≤>∑ $esê\T

A
á bÕsƒ¡+ X¯‘·ø£ Á|üÁøÏj·T≈£î #Ó+~q~. X¯‘·ø£+ n+fÒ q÷s¡T |ü<ë´\T ø£\~. ø±ì

AN
q÷f…ì$T~ |ü<ë´\T ñ+&É&É+ X¯‘·ø±ìøÏ |ü]bÕ{Ï. á |ü<ë´\≈£î kÕ<Ûës¡D+>± eT≈£î≥+
ñ+≥T+~. |ü<ä´+ ∫e] |ü<ä+>±ì bÕ<ä+>±ì ˝Òø£ ¬s+&ÉT bÕ<ë\T>±ì nìï |ü<ë´˝À¢
ˇπø $<Ûä+>± ñ+fÒ <ëìï eT≈£î≥+ n+{≤s¡T. eT≈£î≥eT+fÒ øÏØ≥+ nì ≈£L&Ü ns¡ú+.
X¯‘·ø£+˝Àì Á|ü‹ |ü<ä´+ <˚ìø£<˚ dü«‘·+Á‘·uÛ≤yêìï ø£*Z ñ+≥T+~.
á bÕsƒ¡+˝Àì |ü<ë´\qT Hêsêj·TD, ∫‘·Ô, uÛ≤düÿs¡, <ëX¯s¡~∏,

NG
qs¡dæ+Vü≤, $X¯«ø£s¡à, l y˚+ø£fÒX¯«s¡, l u≤ø£esê+»H˚j·T
X¯‘·ø±\ qT+&ç rdüT≈£îHêïs¡T.

ø£$ |ü]#·j·T+
LA
1. Hêsêj·TD X¯‘·ø£+ : ªHêsêj·TD≤!μ nqïeT≈£î≥+‘√ eTqdüT‡≈£î ÄVü‰¢<ëìï ø£*–+#˚
n<äT“¤‘·yÓTÆq |ü<ë´\T Ç+<äT˝À ñqï$. Bìì b˛‘·q sêXÊ&ÉT. Ç‘·&ÉT es¡+>∑\T¢
õ˝≤¢ ãyÓTàs¡yêdæ. Ä+Á<Ûä eTVü‰uÛ≤>∑e‘·+, uÛÀ–˙<ä+&Éø+£ , Ms¡uÁÑÛ <ä $»j·T+ sêXÊ&ÉT.
TE

}Vü‰∫Á‘·+
(15e X¯‘êã›+)
2. ∫‘·Ô X¯‘·ø£+ : l|ü‹uÛ≤düÿs¡ ø£$ ª∫‘·Ôe÷!μ nH˚ eT≈£î≥+‘√ |ü<ë´\qT sêXÊ&ÉT.
áj·Tq XËe’ |ü+&ç‘· Á‘·jT· +˝À ˇø£s¬ q’ l|ü‹ |ü+&ç‘T· ì e+X¯+ yê&Éì |ü]XÀ<Û≈ä î£ \
n_ÛÁbÕj·T+.
}Vü‰∫Á‘·+
T

(17e X¯‘êã›+)
3. uÛ≤düÿs¡ X¯‘·ø£+ : e÷s¡<ä yÓ+ø£j·T´ ªuÛ≤düÿsê!μ nH˚ eT≈£î≥+‘√ |ü<ë´\qT sêXÊ&ÉT.
ER

uÛ≤düÿs¡ X¯‘·ø£+˝Àì Á|ü‹ |ü<ä´+˝ÀqT yÓTT<ä{Ï, ¬s+&ÉT bÕ<ë\˝À ˇø£ ˙‹ì #Ó|æŒ,
‘·s¡Tyê‹ bÕ<ë\˝À <ëìì düeT]údü÷Ô ˇø£ <äècÕº+‘êìï #Ó|üŒ&É+ á X¯‘·ø£+˝Àì
}Vü‰∫Á‘·+ Á|ü‘´˚ ø£‘.·
(17e X¯‘êã›+)
SC

4. <ëX¯s¡~∏ X¯‘·ø£+ : ø£+#·s¡¢ >√|üqï (uÛÑø£Ô sêeT<ëdüT) KeTà+ õ˝≤¢ H˚\ø=+&É|ü*¢

yêdüeÔ ⁄´&ÉT. ª<ëX¯sB¡ ∏ ø£sT¡ D≤|üj÷Ó ìBÛ!μ nH˚ eT≈£î≥+‘√ |ü<ë´\qT sêXÊ&ÉT. uÛÁÑ <ë#·\
sêeTTìô|’ nH˚ø£ ø°s¡Ôq\T sêXÊ&ÉT.
}Vü‰∫Á‘·+
(17e X¯‘êã›+)

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 45

 5. qs¡dæ+Vü≤ X¯‘·ø£+ : á X¯‘·ø£ ø£s¡Ô ø±≈£î‘·‡ú+ X‚wü|üŒø£$. »–‘ê´\ õ˝≤¢

A
<Ûsä à¡ |ü⁄]øÏ #Ó+~qyê&ÉT. ª<äTwüdº +ü Vü‰s¡ qs¡d+æ Vü≤ <äT]‘·<÷ä s¡!μ nH˚ eT≈£î≥+‘√
|ü<ë´\qT sêXÊ&ÉT. áj·Tq eTè<ä+>∑+ yêsTT+#·&+É ˝À H˚sŒ¡ ]. ‘·q J$‘êìï

AN
l<Ûäs¡à|ü⁄] qs¡dæ+Vü≤ kÕ«$TøÏ n+øÏ‘·+ #˚XÊ&ÉT. áj·Tq qs¡Vü≤], qèπødüØ
}Vü‰∫Á‘·+ X¯‘·ø±\T, <Ûäs¡à|ü⁄Øsêe÷j·TD+ yÓTT<ä\>∑T s¡#·q\T #˚XÊ&ÉT.
(18e X¯‘êã›+)
6. $X¯«ø£s¡à X¯‘·ø£+ : ª$X¯«bÕ\q <Ûäs¡à! l $X¯«ø£s¡à!μ nH˚ eT≈£î≥+‘√ |ü+&ç‘·

NG
sêeTdæ+Vü≤ø£$ ª$X¯«ø£s¡àμ X¯‘·ø±ìï sêXÊ&ÉT. áj·Tq »–‘ê´\ õ˝≤¢˝Àì
»–‘ê´\ eT+&É\+ sê|òüTe|ü≥ï+ yêdæ. áj·Tq ÄX¯óø£$. <äTwüº Á|ü|ü+#·
es¡qí , ø£*j·TT>∑ esêíÁX¯eT <Ûsä êà\T, uÛ»Ñ q ø°sqÔ¡ \T yÓTT<ä\>∑Tq$ Ç‘·ì s¡#q· \T.
(1855`1963)
LA
7. ly˚+ø£fÒX¯«s¡ X¯‘·ø£+ : q\¢>=+&É õ˝≤¢ eTTq>±\ eT+&É\+ qs¡dæ+Vü‰|ü⁄s¡+
Á>±eT+˝À »ìà+∫q Ädü÷] eT]+>∑+{Ï |ü⁄s¡Tc˛‘·eÔ ÷#ês¡T´\T ªy˚+ø£fXÒ «¯ sê!μ
nH˚ eT≈£î≥+‘√ |ü<ë´\qT sêXÊ&ÉT. áj·Tq >√<ë<˚$, j·÷<ä–] \ø°Îqs¡d+æ Vü≤
X¯‘·ø£+, >√<ëe], dü‘·´er kÕ+‘·«q+, e÷s¡T‹ yÓTT<ä\>∑T s¡#·q\T #˚XÊ&ÉT.
TE

11`04`1936 áj·Tq ª$<ä«‘Y ø£$μ>± Á|üdæ~Δ bı+<ë&ÉT.

09`01`2011
8. l u≤ø£esê+»H˚jT· X¯‘ø· +£ : s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢ X¯+ø£s|Y *ü ¢ ìyêdæjTÆÓ q y˚+ø£≥sêe⁄
|ü+‘·T\T, ‘ê+&É÷sY <ä>sZ∑ ˝¡ Àì u≤ø£es¡+ Á>±eT+˝À yÓ\dæq Ä+»H˚jT· kÕ«$Tô|’
ªu≤ø£esê+»H˚jT· ! K\uÛ+Ñ »q! kÕ<ÛTä »HêqTs¡+»Hê!μ nH˚ eT≈£î≥+‘√ |ü<ë´\qT
T

sêXÊ&ÉT. j·Tø£å>±Hê\T, ø°s¡Ôq\T, π>j·÷\T sêXÊ&ÉT.

ER

03`02`1937
26`08`1994

$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\T
SC

› bÕsƒ¡+ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝Àì Á|üy˚•ø£ #·<äTe+&ç. bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·÷ìï }Væ≤+#·+&ç.

› bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. ns¡ú+ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
› yê{Ï nsêú\qT |ü⁄düøÔ +£ ∫es¡ ñqï ª|ü<$ä C≤„q+μ |ü{øºÏ ˝£ À #·÷dæ ˝Ò<ë ì|òTü +≥Te⁄˝À #·÷dæ
‘Ó\TdüTø=+&ç.

46 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 Á|üy•˚ ø£

A
$•wüyº TÓ qÆ kÕVæ≤‘·´ Á|üÁøÏjT· ˝À¢ X¯‘ø· +£ ˇø£{.Ï y˚T*eTT‘ê´˝≤¢+{Ï X¯‘ø· £ |ü<ë´\qT+&ç

AN
ø=ìï+{Ïì á bÕsƒ+¡ <ë«sê #·<Tä e⁄≈£î+<ë+. HÓ‹’ ø£ $\Te\qT ô|+bı+~+#·T≈£î+<ë+.

NG
1. ✿eT. dü‘·‘ê#ês¡eTT dü÷qè‘·+ãT ø£è|üj·TTHé dü‘·´+ãTqTHé o\eTTHé
q‹ XÊ+‘·‘·«eTT ∫‘·ÔX¯ó~Δ ø£s¡eTTqï<Ûë´‘·àj·TTHé <Ûë´qeTTHé
<Ûäè‹j·TTHé <Ûäs¡àeTT düs¡«Je Væ≤‘·eTT+ <ä÷s¡+ãT >±≈£î+&É dü
eTà‹øÏ+ CÒs¡Te MT ìyêdü düTKeTTHé e÷Hê<∏ä Hêsêj·TD≤!
LA Hêsêj·TD X¯‘·ø£+ ` ãyÓTàs¡b˛‘·q

2. ✿ñ. ;<ä\ ø£qïegeTT\T ù|]à H=dü+>∑TeTT, ‘·T#·Ã¤ kÂK´dü+

TE

bÕ<äq¬ø’ j·Tã<äΔeTT\" ã\ÿ≈£î, yê<äeTT ˝≤&ÉuÀ≈£î, eT

sê´<ä q‹Áø£$T+|ü≈£î, |üs¡düŒs¡yÓTÆÁ‹ yÓT\+>∑T, $T{Ϻ yÍ
y˚<äeTT\+#Ós¡T+>∑TeTT, $y˚ø£<Ûäq+_~ qeTTà, ∫‘·Ôe÷!
∫‘·ÔX¯‘·ø£+ ` l|ü‹ uÛ≤düÿs¡ø£$
T

Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
♦ ø£$ ñ<˚›X¯+˝À ì»yÓTÆq düTK+ n+fÒ @$T{Ï?
ER

♦ ª$y˚ø£<Ûäq+μ>± ø£$ y˚{Ïì ù|s=ÿHêï&ÉT?

II
SC

3. ✿#·. #·<äTe~ jÓT+‘·>∑*Zq s¡dü»„‘· sTT+#·Tø£ #ê\≈£îqï Hê

#·<äTe⁄ ìs¡s¡úø£+ãT >∑TD dü+j·TT‘·T˝…e«s¡T yÓT#·Ã¬s#·Ã≥+
ã<äTqT>∑ eT+∫ ≈£Ls¡ q\bÕø£eTT #˚dæqHÓ’q q+<äT ì+
bı<äyÓ&ÉT qT|ü˝Òø£ s¡T∫ |ü⁄≥º>∑ H˚s¡TÃq≥j·T´ uÛ≤düÿsê!
uÛ≤düÿs¡ X¯‘·ø£+ ` e÷s¡<ä yÓ+ø£j·T´

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 47

 4. ✿ñ. ô|+|ü⁄q<ä*¢yÓ’, ø£\Twüãè+<ä düe÷>∑eT yÓTT+<ä≈£î+&É s¡
øÏå+|üqT <ä+Á&çyÓ’, yÓTsTT edæ+#·T <äX‚+Á~j·T s√>∑eTT˝Ÿ ìyê

A
]+|üqT yÓE®yÓ’, ø£è|ü>∑TiÏ+∫ |üs¡+ãT ~s¡+ãT>±>∑ dü
‘·‡+|ü<ä ©j·T ˙yÓ>∑‹ <ëX¯s¡B∏! ø£s¡TD≤ |üjÓ÷ìBÛ!
<ëX¯s¡~∏ X¯‘·ø£+ ` ø£+#·s¡¢ >√|üqï

AN
5. ✿d”. ‘·*¢ >∑s¡“¤eTT qT+&ç <ÛäqeTT ‘˚&Óe«&ÉT
yÓ[flb˛jÓT&çHê&ÉT yÓ+≥sê<äT
Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
\øå±~Ûø±¬s’q \eDeTqïyÓT ø±ì ♦ m{≤¢ + {Ï #· < ä T e⁄ e´s¡ ú e Tì
yÓTiT>∑T ã+>±s¡+ãT Á$T+>∑"uÀ&ÉT MTs¡qTø=+≥THêïs¡T. m+<äT≈£î?

NG
$‘·Ôe÷s¡®q #˚dæ $i¿M>∑Tf… ø±ì,
≈£L&É" u…{Ϻq kıeTTà" >∑T&ÉTe" uÀ&ÉT ♦ dü‘·‡+|ü<ä\T n+fÒ @$?
bı+<äT>± eTiT¬>’q uÛÑ÷$T˝À|ü\ô|{Ϻ ♦ &É ã T“ ≈£ L &É u … { Ï º <ëq<Û ä s ¡ à +
<ëq<Ûäs¡àeTT ˝Òø£ <ë∫ <ë∫ #˚jT· ìyê&çì ‘˚H{Ó >° ‘∑ √ m+<äT≈£î
‘˚. ‘·T<ä≈£î <=+>∑\ øÏ‘·TÔs√? <=s¡\ø£e⁄H=? b˛˝≤Ãs¡T?
‘˚HÓ E+{°>∑*j·T´yê ‘Ós¡Tes¡T\≈£î
LA
uÛÑ÷wüD $ø±dü! l <Ûäs¡à|ü⁄s¡ ìyêdü
<äTwüº dü+Vü‰s¡! qs¡dæ+Vü≤! <äT]‘·<ä÷s¡!
qs¡dæ+Vü≤ X¯‘·ø£+ ` ø±≈£î‘·ú‡+ X‚wü|üŒø£$
III
TE

6. ✿d”. yÓTT<ä≥ ø£se›¡ TeTT+f… yÓTT–*|ü⁄wüŒeTTπø$T?

|üX¯óe⁄\ <√wüeTT˝Ÿ bÕ\πø$T?
ns¡j·T yÓ’<äT´ì ≈£î\+ uÖwü<Ûä+ãTqπø$T?
ø£|üŒ<√wüeTT eTÚøÏÔø£eTT\πø$T?
eèwüuÛÑ+ãT ˝…≥T¢qï ø£èwæø£s¡àeTTqπø$T?
T

yÓ*jÓÆTq yêì dü~«<ä´πø$T?

n|ü$Á‘· <√wü+ãT \–ï¨Á‘·Tqπø$T?
>∑TD<√wüeTT\e\¢ ≈£î\eTTπø$T?
ER

eT*qyÓTÆ #·+<äqeTT |ü]eTfi¯eTT C…&ÉTq

sê‹ø£+≥T >∑T&ÉeTT eT<ÛäTs¡+ãT C…&ÉTq
$qj·TeTT\T C…&É e÷eè‹Ô |òüTq‘· C…&ÉTq
$X¯« bÕ\q <Ûäs¡à! l $X¯« ø£s¡à!
$X¯«ø£s¡à X¯‘·ø£+ ` |ü+&ç‘· sêeTdæ+Vü≤ø£$
SC

7. ✿ñ. ˝…ø£ÿ≈£îsêì ø√]ø£\ Ø‘·T\˝À ã&ç e÷qe⁄+&ç≥T˝Ÿ

eT≈£îÿe\Hé düèõ+#·T#·T qe÷j·T≈£î&Ó’ düT&ÉT\Hé |ü<˚|ü<˚
j·TTøÏÿ] _øÏÿ¬s’ ‹s¡T>∑T#·T+&ÉTqT>±ì, $•wüº e÷s¡ZeTT˝Ÿ
Á<=≈£îÿ ‘·\+|ü⁄˝ÒX¯eTT ≈£î<äTs=ÿq˙j·T&Ó? y˚+ø£fÒX¯«sê!
l y˚+ø£fÒX¯«s¡ X¯‘·ø£+ ` Ädü÷] eT]+>∑+{Ï |ü⁄s¡Tc˛‘·Ôe÷#ês¡T´\T

48 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 8. ✿ñ. Äø£*<ä|ü\Hé eq≥ q+~q yê]øÏ |üf…º&ÉqïyÓ÷
XÊø£yÓTT, ˙s¡yÓ÷ sTT&ç, Á|üXÊ+‘·T\ CÒdæq düs¡«|ü⁄D´eTT˝Ÿ

A
#˚≈£îs¡T, ˙e⁄yÓT#ÓÃ<äe⁄, ÁX‚j·TeTT, Áù|j·TeT≥+#·T HÓ+‘·j·TTHé
u≤ø£esê+»H˚j·T! K\uÛÑ+»q! kÕ<ÛäT»HêqTs¡+»Hê!

AN
l u≤ø£esê+»H˚j·T X¯‘·ø£+ ` y˚+ø£≥sêe⁄ |ü+‘·T\T
Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
♦ eT+∫e÷s¡+Z ˝À q&ç#˚ Ä˝À#·q\T ø£\T>∑øb£ ˛e{≤ìøÏ ø±s¡D≤˝Ò$?
♦ ª#Ó|ü≥ #˚j·TTfÒø£yÓTÆμ q&Ée≥eT+fÒ @$T{Ï?

NG
♦ ø£$ #Ó|æŒq |ü⁄D´|ü⁄ |üqT˝Ò$?

‘ê‘·Œsê´\T
1. \ø°Î<˚$ uÛÑs¡ÔjÓÆTq z Hêsêj·TDT&Ü! Á|æj·Te#·q+, <äj·T, dü‘·´+, eT+∫ dü«uÛ≤e+, $TøÏÿ* XÊ+‘·+,
LA
ìs¡à\yÓTÆq eTqdüT‡, uÛÑ>∑e<䓤øÏÔ, <Ûë´q+, <ÛÓ’s¡´+, <Ûäsêà\qT dü<ë Ä#·]dü÷Ô, düs¡«ÁbÕDT\ y˚T\T ø√πsyê&ç>±
MT düìï~Û˝À ˙ øÏwüºyÓTÆq yê&ç>± ñ+&˚ düTU≤ìï <äj·T#˚sTT (Çe⁄«eTì ns¡ú+).
2. z eTqkÕ! ù|<äyê]øÏ nqï<ëq+, eg<ëq+ n~Ûø£+>± #˚sTT. ˙#·yÓTÆq düTU≤\ø√dü+ nã<ëΔ˝≤&É≈£î.
nqedüs+¡ >± me]‘√qT yê<äq≈£î ~>∑≈î£ . Vü≤<äTM› T] Á|üe]Ô+#·≈î£ . n+<ä]‘√ düK´+>± ñ+&ÉT. á dü÷Á‘ê\H˚
TE

y˚<ë\T>± uÛ≤$+#·T. $y˚≈£î\≈£î á \ø£åD≤˝Ò dü+|ü<ä>± uÛ≤dæ\T¢‘êsTT.

3. uÛ≤düÿsê! m+‘· #·<äTe⁄ #·~$Hê, n+<äT˝Àì n+‘·sêsêúìï Á>∑Væ≤+#·˝Òq|ü&ÉT Ä #·<äTe⁄ e´s¡ú+. n≥Te+{Ï
#·<äTe⁄qT mø£ÿ&Ó’Hê >∑TDe+‘·T\T yÓT#·TÃø√s¡T. m+‘· u≤>± e+≥#˚dæHê <ëì˝À ‘·–q+‘· ñ|ü ˝Òø£b˛‘˚
n~ s¡T∫+#·<äT ø£<ë!
T

4. <äj·÷ düeTTÁ<ä&ÉyÓ’q sêe÷! ˙e⁄ ô|+|üø£+˝À ‘·*¢$. #Ó&ÉT<ë]q q&ÉTe≈£î+&Ü ø±bÕ&˚ ‘·+Á&ç$. Ç+Á~j·T
(C≤„H˚+Á~j·T, ø£πsà+Á~j·T) s√>±\qT ‘=\–+#˚ yÓ’<äT´&ç$. yÓ÷ø£å+ dæús¡eTj˚T´≥≥T¢>± <äj·T‘√ y˚T˝…’q
dü+|ü<ä\T Çe«&ÜìøÏ ˙y˚ ~≈£îÿ.
ER

5. l <Ûäs¡à|ü⁄s¡ ìyêdüT&Ü! ÄuÛÑs¡D≤\#˚‘· Á|üø±•+#˚yê&Ü! bÕbÕ\qT <ä÷s¡+ #˚ùdyê&Ü! <äTsêàs¡TZ\qT

bÕs¡<√˝Òyê&Ü! z qs¡dæ+Vü‰!
‘·*¢ ø£&ÉT|ü⁄˝À qT+∫ |ü⁄{Ϻq|ü&ÉT me«&É÷ <ÛäHêìï yÓ+≥ rdüTø=ìsê&ÉT. b˛j˚T≥|ü&ÉT yÓ+≥rdüTø=ì
yÓfi¯fl˝Ò&ÉT. \øå±~Ûø±¬s’Hê ñ|ü‘√ ≈£L&çq ÄVü‰sêH˚ï ø±ì ã+>±sêìï ‹q˝Ò&ÉT. &ÉãT“ dü+bÕ~+∫ >∑s¡«+
SC

ô|+#·Tø√&ÉyT˚ ø±˙, ‘êqT ≈£L&Éu{… qºÏ kıeTTàqT ‹q&ÉT. <ëìï <ëq+, <Ûsä à¡ + #˚jT· ≈£î+&Ü uÛ÷Ñ $T˝À <ë∫<ë∫
bÕ‹ô|&ÉT‘·÷ ñ+{≤&ÉT. ‘˚HÓ{°>∑\T ‘˚HÓqT u≤≥kÕs¡T\bÕ\T #˚dæq≥T¢ Ä kıeTTàqT nqTuÛÑ$+#·≈£î+&ÜH˚
∫es¡≈£î <=+>∑\bÕ˝À sêE\bÕ˝À #˚kÕÔ&ÉT.
6. l $X¯«ø£sêà! $XÊ«ìï <Ûäs¡àã<äΔ+>± |ü]bÕ*+#˚yê&É! yÓTT–*|ü⁄e⁄« eT÷˝≤\T ãTs¡<ä˝À ñqï+‘· e÷Á‘êq
<ëì ÁbÕ<Ûëq´+ m+‘· e÷Á‘·+ ‘·>∑Z<äT. |üX¯óe⁄\ <√cÕ˝ÒM bÕ\≈£î n+≥Tø√e⁄. Ç#˚à eT+<äT\≈£î yÓ’<äT´ì

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 49

 ≈£î\+‘√ dü+ã+<Ûäy˚T$T ñ+&É<äT. ø£|üŒ\ (eTT‘·´|ü⁄ ∫|üŒ\) <√cÕ\e\¢ eTT‘ê´\ eHÓï ø=+#Ó+ ≈£L&Ü
‘·>∑Z<äT. m<äT›\ dü«s¡÷|ü+ m≥T¢Hêï e´ekÕj·÷ìøÏ Çã“+~ sê<äT. eTìwæì yÓ*y˚dæHê n‘·ì $<ä´≈£î

A
˝ÀfÒ$Tsê<äT. n|ü$Á‘·‘· e\q ø£*π> <√cÕ\‘√ n–ï<˚e⁄ìøÏ dü+ã+<Ûä+ ˝Ò<äT. #·+<äq+ eT*qyÓTÆq+‘·
e÷Á‘êq düTyêdüq\T mø£ÿ&çøbÏ ˛e⁄. sêsTTøÏ n+{Ïq u…\+¢ r|æ ø=+#Ó+ ≈£L&Ü ‘·><Z∑ Tä . Ç‘·sT¡ \T >ös¡$+#·q+‘·

AN
e÷Á‘êq n‘·ì eè‹Ô |òüTq‘·≈£î @ uÛÑ+>∑eT÷ ø£\T>∑<äT.
7. z y˚+ø£fXÒ «¯ sê! eTìwæ n~Ûøy£ TÓ qÆ ø√]ø£\≈£î u≤ìôd’ ne÷j·Tø£‘«· +‘√ $$<Ûä nqTã+<Ûë\qT düèwæ+º #·T≈£î+≥T
düT&ç>∑T+&Ü\˝À |ü&ç, ñøÏÿ]_øÏÿ¬s’ ‹s¡T>∑T‘·T+{≤&˚ >±ì eT+∫ <ë]˝À q&ç#˚ Ä˝À#·q ø£*π>≥≥T¢>±
#˚j·T&É+ ˝Ò<äT ø£<ë!

NG
8. bÕ|ü⁄\qT q•+|üCÒùdyê&É! kÕ<ÛäT»qT\qT Äq+~+|üCÒùdyê&É! u≤ø£es¡+˝À yÓ\dæq z Ä+»H˚j·÷! Äø£*
<ä|ü\‘√ n\eT{Ï+#˚ yê]øÏ |üf…º&Éqï+>±ì, XÊø£+>±ì, ˙fi¯ófl>±ì Ç∫à yê]ì XÊ+‘·|ü]ùdÔ düeTdüÔ
|ü⁄D≤´\T \_ÛkÕÔsTT. Ä $<Û+ä >± uÛ≈Ñ î£ \Ô T #˚ùdÔ n~ yê]øÏ y˚T\sTTq<äì, Á|æjT· yÓTqÆ <äì ˙e⁄ yÓT#·TÃ≈£î+{≤e⁄.

LAÇ$ #˚j·T+&ç

I. $ì, ns¡ú+#˚düTø=ì, Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É&É+

TE

1. bÕsƒ+¡ ˝Àì |ü<ë´\qT sê>∑, uÛ≤e j·TTø£+Ô >± #·<Tä e+&ç.

2. X¯‘·ø£ |ü<ë´\T düe÷C≤ìï ns¡ú+ #˚düTø√e&ÜìøÏ ‘√&ÉŒ&ÉT‘êsTT ` #·]Ã+#·+&ç.

II. <Ûësêfi¯+>± #·<äTe&É+ ` ns¡ú+ #˚düTø=ì Á|ü‹düŒ+~+#·&É+

T

1. bÕsƒ+¡ ˝Àì |ü<ë´\ Ä<Ûës¡+>± øÏ+<ä ‘Ó*|æq |ü<ë\‘√ y˚{ìÏ b˛*ÃHês√ sêj·T+&ç.
n) ñ|ü :
ER

Ä) y˚<ë\T :
Ç) düT&ç>T∑ +&Ü\T :
2. sê»qïdæ]dæ\¢ õ˝≤¢ y˚eTT\yê&É ø£$ e÷$T&ç|ü*¢ kÕ+ã•eX¯s¡à sêdæq øÏ+~ |ü<ë´ìï #·<äTe+&ç. Ç∫Ãq
Á|üX¯ï\≈£î dü¬s’q »yêãTqT >∑T]Ô+#·+&ç.
SC

|üs¡Te⁄ ˝Ò≈£îqï »>∑‹ dü+ãs¡eTT ˝Ò<äT

dü+ãs¡eTT ˝Òø£ nqïy˚T ôd’|üuÀ<äT
nqïy˚T ˝Òø£ j·TTqï k˛j·T>∑eTT düTqï
k˛j·T>∑eTT ˝Òø£ j·TTqï yÓT#·TÃ<äT¬s »qT\T.
n) n+<ä+>± ñ+&Ü\+fÒ Ç~ nedüs¡+ ( )
m) q>∑\T _) s¡+>∑T dæ) nqï+ &ç) eÁkÕÔ\T
50 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
 Ä) |üsT¡ e⁄ n+fÒ ns¡+ú ( )
m) <Ûqä + _) >ös¡e+ dæ) |ü+&ÉT>∑ &ç) ÁbÕD+

A
Ç) dü+‘√wü+>± ˝Òøb£ ˛e&É+ e\¢ düV≤æ +#·ì~ @~ ( )
m) nqï+ _) #·<äTe⁄ dæ) ÁbÕs¡úq &ç) uÛÑøÏÔ

AN
á) »qT\T yÓT#·TÃø=q{≤ìøÏ ˇø£ ø±s¡D+ ( )
m) <äTsêàs¡Z+ _) ø√|ü+ dæ) <˚«wü+ &ç) k˛j·T>∑+
ñ) Á|ü|+ü #·+˝À Á|ü‹ eTìwæøÏ ñ+&Ée\dæq~ ( )
m) |üs¡Te⁄ _) dü+ãs¡+ dæ) nqï+ &ç) ô|’e˙ï

NG
III. d”«j·Ts¡#·q
1. øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î ◊<˚dæ yêø±´˝À¢ »yêãT\T sêj·T+&ç.
n) ªª‘·T#·Ã¤ kÂK´ dü+bÕ<äq¬ø’ j·Tã<äΔeTT\" ã\ÿ≈£î, yê<äeTT ˝≤&ÉuÀ≈£îμμ nì uÛ≤düÿs¡ø£$ m+<äT≈£î
#Ó|æŒ ñ+{≤&ÉT?
LA
Ä) $y˚ø£e+‘·TìøÏ ñ+&Ée\dæq \ø£åD≤˝Ò$?
Ç) ô|+|ü⁄q<ä*¢yÓ’... nH˚ |ü<ä´+˝Àì n+‘·sêsêúìï MTπseTì Á>∑Væ≤+#ês¡T?
á) ªø√]ø£\≈£î u≤ìôd’ ñøÏÿ] _øÏÿ] ø±e&É+ ø£+f… $•wüºe÷sêZìï yÓ‘·Tø√ÿe≥+ eT+∫~μ Bìô|’ MT
n_ÛÁbÕj·÷ìï sêj·T+&ç.
TE

2. øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î |ü~ yêø±´˝À¢ »yêãT sêj·T+&ç.

n) X¯‘·ø£ø£e⁄\T á $<ÛäyÓTÆq |ü<ë´\qT m+<äT≈£î sêdæ ñ+{≤s√ ø±s¡D≤\T sêj·T+&ç.
IV. düè»Hê‘·àø£‘· / Á|üX¯+dü
T

1. øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î »yêãTqT düè»Hê‘·àø£+>± sêj·T+&ç.

n) bÕsƒ¡XÊ\˝À |æ\¢\≈£î ìs¡«Væ≤+#˚ |ü<ë´\ b˛{°˝À |æ\¢\+<äs¡T bÕ˝§ZHê\ì ø√s¡T‘·÷ ˇø£ Á|üø£≥qqT
ER

sêj·T+&ç. (Á|üø£≥q˝À b˛{° ìs¡«Vü≤D‘˚~, düú\+, düeTj·T+ yÓTT<ä˝…’q $esê\T+&Ü*.)

V. |ü<äC≤\ $ìjÓ÷>∑+
1. øÏ+~ yêø±´˝˝Àì düe÷Hês¡úø£ |ü<ë\qT >∑T]Ô+∫ ^‘· ^j·T+&ç.
SC

n) Ç‘·s¡T\ <√cÕ\T m+#˚yêfi¯ófl ‘·eT ‘·|ü\T ‘êeTT ‘Ó\TdüTø√s¡T.

Ä) ‘˚HÓ‘Ó≥Tº qT+&ç ‘˚HÓqT ùdø£]kÕÔs¡T. Ä eT<ÛäTe⁄ rj·T>± ñ+≥T+~.
2. øÏ+~ yêø±´˝˝Àì ^‘· ^dæq |ü<ë\≈£î nsêú\T sêj·T+&ç.
ñ<ë:düVü≤è<äj·T‘· >∑\ yê]øÏ düe÷»+˝À >ös¡e+ \_ÛdüTÔ+~.
düVü≤è<äj·T‘· R eT+∫ eTqdüT.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 51

 n) |üP\‘√ bÕ≥T <ä+&É˝Àì <ës¡+ ≈£L&Ü |ü]eTfi≤ìïdüTÔ+~.
|ü]eTfi¯+ R

A
Ä) dü»®qT\ yÓTÆÁ‹ m|üŒ{Ïø° dü+‘√cÕìïdüTÔ+~.
yÓTÆÁ‹ R

AN
3. øÏ+<ä Çe«ã&çq |ü<ë\˝À Á|üø£è‘·T\≈£î $ø£è‘·T\T, $ø£è‘·T\≈£î Á|üø£è‘·T\T sêj·T+&ç.
Á|üøè£ ‹ $ø£è‹
>∑TD+

NG
<√dü+
düTK+
|ü⁄HïÓ +
n–ï LA yÓE®
<Ûsä à¡ +

VI. uÛ≤wüqT >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+

TE

1. øÏ+~ |ü<ë\qT $&ÉBdæ dü+~Û ù|s¡T sêj·T+&ç.

n) <äX+‚ Á~j·T R G G
Ä) \øå±~Ûø±] R G G
T

Ç) |üf&º… qÉ ïeTT R G G
á) sê‹ø£+≥T R G G
ER

ñ) #ê\≈£îqï R G G
2. øÏ+~ $Á>∑Vü≤yêø±´\≈£î düe÷dü|ü<ë\T sêdæ, düe÷dü+ ù|s¡T sêj·T+&ç.
düe÷dü|ü<ä+ $Á>∑Vü≤yêø£´+ düe÷dü+ù|s¡T
SC

n) R Äø£*j·TT, <ä|Œæ j·TT R

Ä) R nqïeTT, egeTT R
Ç) R <äX¯ dü+K´ >∑\ Ç+Á~j·TeTT\T R
á) R Hê\T¬>q’ y˚<ë\T R

52 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 #Û·Û+<ädüT‡ ` \|òüTTe⁄, >∑Ts¡Te⁄
✷

A
øÏ+~ yêìì #·~$ ‘Ó\TdüTø√+&ç.
|ü<ë´\˝À, >π j·÷\˝À ñ+&˚ e÷Á‘·\T, >∑Ts¡T \|òTü Te⁄\T, >∑D≤\T, j·T‘·T\T, ÁbÕdü\T yÓTT<ä˝q’… yê{Ïì >∑T]+∫

AN
‘Ó*j·TC…ù|Œ~ #Û+· <ädTü ‡.
n) ª\|òüTTe⁄μ ` @ø£e÷Á‘· ø±\+˝À ñ#·Ã]+#˚~. Bìì ª\μ nø£ås¡+‘√ dü÷∫kÕÔs¡T. Bì >∑Ts¡TÔ ªª I μμ
(ì\Te⁄^‘·). \|òüTTe⁄\qT m{≤¢ >∑T]Ô+#ê˝À #·÷<ë›+.
(1) BsêÈø£åsê\T ø±ì$. ( ÁVü≤kÕ«ø£åsê\T )
I I I I I I I I I

NG
ñ<ë: n ` Ç ` m ` ˇ ` ø£ ` ã ` s¡ ` ø£è ` ø£å
(2) Bs¡È+˝Òì ~«‘ê«ø£åsê\T.
I I I I I I
ñ<ë:` ø£ÿ, #·Ã, eTà, Ás¡, \¢, ‘·Ô
(3) Bs¡È+˝Òì dü+j·TTø±Ôø£åsê\T
I I I I I
LA
ñ<ë:` ø£ï, |òüTï, eT´, ≥Ã, ‘·´
Ä) ª>∑Ts¡Te⁄μ ` ¬s+&ÉT e÷Á‘·\ ø±\+˝À ñ#·Ã]+#˚~. Bìì ª>∑μ nH˚ nø£ås¡+‘√ dü÷∫kÕÔs¡T. Bì >∑Ts¡TÔ
ªª U μμ. >∑Ts¡Te⁄\qT m{≤¢ >∑T]Ô+#ê˝À #·÷<ë›+.
TE

(1) BsêÈø£åsê\T
U U U U U U U U U U U
ñ<ë:` Ä, á, }, @, z, ◊, W, ø±, Ø, ‘˚, <˚
(2) ◊, W \‘√ ≈£L&çq Vü≤\T¢\T.
U U U U U U U U
ñ<ë:` ¬ø’, ¬s’, ¬>’, ô|’, sö, HÍ, ‘Í, >ö
T

(3) düTqï‘√ ≈£L&çq nø£åsê\T.

U U U U U U
ñ<ë:` n+, #·+, Ç+, ø£+, eT+, dü+
ER

(4) $düs¡Z‘√ ≈£L&çq nø£åsê\T

U U U U U
ñ<ë:` ø£', eT', j·T', e', X¯'
(5) bı\T¢ Vü≤\T¢‘√ ≈£L&çq nø£åsê\T.
U U U U
ñ<ë:` ø£Hé, ìHé, <äTsY, $<é,
SC

(6) ~«‘ê«ø£åsê\≈£î eTT+<äTqï nø£åsê\T.

UI UI UI U I
ñ<ë:` nø£ÿ, ø£Ás¡, ∫qï, u§eTà
(7) dü+j·TTø±Ôø£åsê\≈£î eTT+<äTqï nø£åsê\T.
UI UI U I UI
ñ<ë:` |ü<äà, ]ø£Ô, #√≥¢, ~e´

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 53

 3. øÏ+~ |ü<ë\≈£î >∑Ts¡T\|òTü Te⁄\T >∑T]Ô+#·+&ç.
∫ø£ÿì bÕ\ô|’ <Ûqä eTT #Ó+~q bÕø£eTT |ü+#·<ës¡

A
eT÷s¡T\â T n+<ä+ |ü⁄D´eTT˝Ÿ qyÓ÷qeT' s¬ ‘’ T· \T >öØ|ü‹
>∑D≤\T

AN
>∑D+ n+fÒ e÷Á‘·\ düeTT<ëj·T+. n+fÒ >∑Ts¡T \|òüTTe⁄\ düeT÷Vü≤+. á >∑D≤\˝À @ø£ nø£ås¡ (ˇπø
nø£ås¡+) >∑D≤\T, ¬s+&ÉT nø£åsê\ >∑D≤\T, eT÷&ÉT nø£åsê\ >∑D≤\T ñ+{≤sTT.
✤ @ø£ (ˇπø) nø£ås¡ >∑D≤\T. Ä ˇπø nø£ås¡+ \|òüTTe⁄ nsTT‘˚ ªIμ n˙, >∑Ts¡Te⁄ nsTT‘˚ ªUμ n˙ >∑Ts¡TÔ
ñ+≥T+~.

NG
I
I \
yÓTT
U
U >∑
øπ
✤ s¬ +&ÉT nø£så ê\ >∑D≤\T.
IU IU
LA \>∑eTT ˝Ò<ë ªeμ >∑DeTT
|ü<˚
II II
eT~ \\eTT ˝Ò<ë ª˝≤μ
UI
TE

UI >∑\eTT ˝Ò<ë ªVü≤μ >∑DeTT

n+<äT
UU UU >∑>∑eTT ˝Ò<ë ª>±μ
<√wü+
✤ eT÷&ÉT nø£så ê\ >∑DeTT\T.
UI I
UII ªuÛÑμ >∑DeTT
T

ô|+|ü⁄q
IUI IUI ª»μ >∑DeTT
ER

$˙‘·
IIU
IIU ªdüμ >∑DeTT
dü‘‘· ê
UUU
UUU ªeTμ >∑DeTT
ÄVü‰s¡+
IUU
SC

IUU ªj·Tμ >∑DeTT

düe÷»+
UI U
UIU ªs¡μ >∑DeTT
e÷s¡ZeTT˝Ÿ
UU I
UUI ª‘·μ >∑DeTT
|ü<ë´\T
III
III ªqμ >∑DeTT
#·<äTe⁄
54 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
 øÏ+~ |ü<ä´ bÕ<ë\≈£î >∑Ts¡T\|òüTTe⁄\qT >∑T]Ô+∫ >∑D$uÛÑ»q #˚dæq rs¡T #·÷&É+&ç.
I I I I U I UII IUI I U I IUI U I U

A
#·<äTe ~jÓT+‘· >∑*Zq s¡dü»„ ‘·sTT+#·T ø£#ê\ ≈£îqïHê
UI I U I U I II UII UI I UI U IU

AN
u≤ø£ e sê+»H˚ j·TK\ uÛÑ+»q kÕ<ÛäT» HêqTs¡+ »Hê
4. øÏ+~ |ü<ä´ bÕ<ë\≈£î >∑Ts¡T\|òüTTe⁄\qT >∑T]Ô+∫ >∑D$uÛÑ»q #˚j·T+&ç.
n) ;<ä\ ø£qï egeTT\T ù|]àH=dü+>∑TeTT ‘·T#·Ã¤ kÂK´dü+

NG
Ä) bı<äyÓ&ÉT qT|ü˝Òø£ s¡T∫ |ü⁄≥º>∑ H˚s¡TÃq≥j·T´ uÛ≤düÿsê
uÛ≤cÕø±s¡´ø£˝≤bÕ\T / ÁbÕC…≈£îº |üì
♦ øÏ+~ ‘·s>¡ ‘∑ T· ˝À¢ Ç∫Ãq X¯‘ø· £ |ü<ë´\ Ä<Ûës¡+>± Ä X¯‘ø· ±\ ù|s¡T,¢ yê{Ïì sêdæq ø£e⁄\ ù|s¡T¢ ùdø£]+∫,
|ü{Ϻø£ ‘·j·÷s¡T#˚dæ, ìy˚~ø£ sêdæ ‘·s¡>∑‹˝À Á|ü<ä]Ù+#·+&ç.
LA
Áø£.dü+ X¯‘·ø£+ ù|s¡T ø£$ ù|s¡T
TE

H˚ì$ #˚j·T>∑\Hê?
1. |ü<ë´\qT bÕ&É>∑\qT. yê{Ï uÛ≤yê\qT kı+‘·e÷≥˝À¢ #Ó|üŒ>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT
2. n|ü]∫‘· |ü<ë´ìï #·~$, Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\qT >∑T]Ô+#·>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT
T

3. X¯‘·ø£ø£e⁄\T X¯‘·ø£ |ü<ë´\qT sêj·T{≤ìøÏ ø±s¡D≤\T $e]+#·>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT

ER

4. bÕsƒ¡XÊ\˝À ìs¡«Væ≤+#˚ b˛{°\≈£î Á|üø£≥qqT sêj·T>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT

dü÷øÏÔ
SC

yÓT&É˝À ã+>±s¡T Vü‰sê\T y˚düTø√e&É+...

ˇ+{Ïô|’ KØ<Ó’q ã≥º\T <Ûä]+#·&É+...
&ÜãT, <äsêŒ\qT Á|ü<ä]Ù+#·&É+ n\+ø±sê\T ø±e⁄...
dü+kÕÿs¡e+‘·yÓTÆq ªe÷fÒμ ì»yÓTÆq n\+ø±s¡+.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 55

 A
6 ‘Ó\T>∑T C≤q|ü<ä π>j·÷\T

AN
` Ä#ês¡´ _s¡T<äTsêE sêeTsêE

#·<äTe+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&ç.

NG
∫≈£îÿ&ÉT|üPùd ∫≈£îÿ&ÉT ø±ùd r>√ Hê>√ ñj·÷´˝À
∫≈£îÿ&ÉT ‘Ó+bÕ myê«s¡T ˝Òs¡÷ r>√ Hê>√ ñj·÷´˝À
Á|üX¯ï\T:
∫≈£îÿ&ÉT ‘Ó+bÕd”sêeTT\T ˝Òsê r>√ Hê>√ ñj·÷´˝À
LA 1. á >π j·T+ <˚ìï >∑T]+∫ #Ó|⁄ü +Ô ~?
ø=+>∑÷\T|ü{≤º myê«s¡T ˝Òs¡÷ r>√ Hê>√ ñj·÷´˝À 2. á >π j·÷ìï @eT+{≤s√ ‘Ó\TkÕ?
ø=+>∑÷\T |ü{≤º d”‘·eTà ˝Ò<ë r>√ Hê>√ ñj·÷´˝À 3. Ç{≤¢ + {Ï eT]ø=ìï π > j· ÷ \T
;s¡\T |üPùd ;s¡\T ø±ùd r>√ Hê>√ ñj·÷´˝À bÕ&É+&ç.
;s¡\T ‘Ó+bÕ •ej·T´ ˝Ò&Ü r>√ Hê>√ ñj·÷´˝À 4. Ç{≤¢+{Ï π>j·÷\ >=|üŒ‘·q+
TE

ø=+>∑÷\T |ü{≤º myê«s¡T ˝Òs¡÷ r>√ Hê>√ ñj·÷´˝À @$T{Ï?

ø=+>∑÷\T |ü{≤º bÕs¡ÔeTà ˝Ò<ë r>√ Hê>√ ñj·÷´˝À

bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+
T

‘Ó\T>∑Tyê] Ä#ês¡ dü+Á|ü<ëj·÷\qT, ‘ê‹Ô«ø£‘q· T, #·]Á‘·qT ‘Ó*ù| ‘Ó\T>∑T C≤q|ü<>πä j·÷\ >=|üŒ‘·q+,
ER

yÓ’$<Ûë´ìï ‘Ó*j·TCÒj·T&Éy˚T á bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+.

SC

bÕsƒ¡´uÛ≤>∑ $esê\T
á bÕsƒ¡+ yê´düÁ|üÁøÏj·T≈£î #Ó+~q~. á bÕsƒê´+X¯+ Ä#ês¡´
_s¡T<äTsêE sêeTsêE sêdæq yê´dü+.

56 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 s¡#·sTT‘· |ü]#·j·T+

A
‘Ó\T>∑T C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´eTq>±H˚ eTq≈£î >∑Ts¡T≈Ô î£ e#˚Ãyê&ÉT Ä#ês¡´ _s¡T<äTsêE

AN
sêeTsêE. es¡+>∑˝Ÿ ns¡“Hé õ˝≤¢ <˚e⁄q÷s¡T Á>±eT+˝À áj·Tq »ìà+#ê&ÉT.
ø£$, |ü]XÀ<Û≈ä î£ &ÉT, nqTyê<ä s¡#s· TT‘·, dü+bÕ<ä≈î£ &ÉT>± Á|üd<æ Tä &Δ TÉ . ñkÕàìj·÷
$X¯«$<ë´\j·T+ ‘Ó\T>∑T XÊU≤<Ûä´≈£åî&ÉT>±, &ûHé>± |üì#˚XÊ&ÉT.
16`04`1925

NG
08`02`2010 ª‘Ó\T>∑T C≤q|ü<ä π>j·T kÕVæ≤‘·´+μ áj·Tq |ü]XÀ<Ûäq Á>∑+<∏ä+. #·]Á‘·¬øø£ÿì
#·]‘ês¡T\ú T, Ä+Á<Ûj
ä ÷Ó >∑T\T, eTs¡T>∑Tq|ü&qç e÷DÏø±´\T, ñs¡÷› ` ‘Ó\T>∑T ì|òTü +≥Te⁄,
‘Ó\T>∑T C≤q|ü<äsêe÷j·TD+, ‘Ó\+>±D |ü˝…¢bÕ≥\T, ‘Ó\+>±D |æ\¢\ bÕ≥\T
yÓTT<ä˝…’q$ áj·Tq Ç‘·s¡ s¡#·q\T.
LA
TE

$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\T

› bÕsƒ¡+ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝Àì Á|üy˚•ø£ #·<äTe+&ç. bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·÷ìï }Væ≤+#·+&ç.

› bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. ns¡ú+ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
› yê{Ï nsêú\qT |ü⁄düøÔ +£ ∫es¡ ñqï ª|ü<$ä C≤„q+μ |ü{øºÏ ˝£ À #·÷dæ ˝Ò<ë ì|òTü +≥Te⁄˝À #·÷dæ
T

‘Ó\TdüTø=+&ç.
ER

Á|üy•˚ ø£
C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´eTq>±H˚ >∑Ts¡T≈Ô î£ e#˚Ã~ >π j·Ty˚T. |ü<ë\qT, bÕ≥\qT C≤q|ü<Tä \T
SC

|æ\T#·T≈£îH˚ \j·÷‘·àø£ s¡#·q\T C≤q|ü<äπ>j·÷\T. á π>j·÷\˝À Äj·÷ ÁbÕ+‘·Á|ü»\

uÛ≤y√<˚«>∑+, <Óq’ +~q J$‘·+, #·]Á‘·, dü+düÿ è‹, uÛ≤wü yÓTT<ä˝q’… $ ø£ì|ækÕÔsTT. kÕeT÷Væ≤ø£
Á|ü#ês¡+, düs¡fi¯uÛ≤e+, »qÁ|æj·T‘·«+ M{Ï \ø£åD≤\T. kÕ+düÿ è‹ø£ yês¡dü‘·«+>± e#˚à á
C≤q|ü<>πä j·÷˝À¢ì Wqï‘ê´ìï ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 57

 I

A
Ç‘·s¡ uÛ≤wü\˝Àì C≤q|ü<äπ>j·÷\˝≤π> ‘Ó\T>∑T C≤q|ü<äπ>j·÷\T ≈£L&Ü $\ø£åDyÓTÆq kÕVæ≤‘·´ kÕ+düÿ è‹ø£
$\Te dü+‘·]+#·T≈£îHêïsTT. Á|ü»\ H√{ÏqT+&ç nÁ|üj·T‘·ï+>± yÓ\Te&çq á π>j·÷\˝À #·ø£ÿ{Ï •\Œ+ ø±qedüTÔ+~.

AN
á π>j·T dü+|ü<äqT uÛÑÁ<ä|üs¡∫ $X‚¢wæ+∫, |ü]o*+#·&É+ m+‘Ó’Hê nedüs¡+. ‘Ó\T>∑T uÛ≤cÕdü+düÿ è‘·T\ #·]Á‘· m+‘·
ÁbÕNqyÓTÆq<√ ‘Ó\T>∑T C≤q|ü<äπ>j·T #·]Á‘· ≈£L&Ü n+‘· ÁbÕNqyÓTÆq{Ϻ~.
á C≤rj·T ø£$‘· Á|ü»\≈£î n‘·´+‘· düìïVæ≤‘·+ ø±e&É+ #˚‘· ‘Ó\T>∑T˝Àì •wüº kÕVæ≤‘·´+ø£+fÒ C≤q|ü<äπ>j·÷˝Ò
‘Ó\T>∑Tyê] dü+düÿ è‹øÏ ñ‘·ÔeT <äs¡ŒD+>± ñHêïsTT.

NG
yêdüyÔ êìøÏ C≤q|ü<>πä j·÷\T X¯øìÔÏ , #Ó‘’ q· ´dü÷Œ¤]ìÔ ‘ÓqT>∑T Á|ü»\ JeqÁdüe+‹ qT+#˚ |ü]Á>∑V≤æ +#êsTT. n+<äTe\¢
eT‘·|üs¡yÓTÆq ñ<ä´e÷\T, Ms¡ø£è‘ê´\T, eTVü‰|ü⁄s¡Twüß\ >±<∏ä\T, Ä#ês¡ e´eVü‰sê\T dü+Á|ü<ëj·÷\T, $XÊ«kÕ\T,
$H√<ä kÕ<ÛäHê\T, kÂ+<äs¡´+, dü+|ü<ä, $cÕ<äeè‘êÔ+‘ê\T. ˇø£ÿ e÷≥˝À #ÓbÕŒ\+fÒ ‘Ó\T>∑T Á|ü»\ J$‘·+
j·÷e‘·÷Ô C≤q|ü<ä π>j·÷\˝À eT<ÛäTs¡ eT+E\ ÁX¯ó‹˝À Á|ü‹<Ûä«ìdüTÔ+~. ‘Ó\T>∑Tyê] <Ó’q+~q J$‘·+˝À ø£$‘ê
kÂs¡uÛÑ+ >∑TuÛ≤[düTÔ+~. eTH√˝≤¢kÕìøÏ, Äq+<ëìøÏ e÷Á‘·y˚T ø±ø£ á π>j·÷\qT |ü&Éeq&çù|yês¡T, ≈£î|üŒq÷πsÃyês¡T,
LA
bı\+<äTH˚ïyês¡T, ãs¡Te⁄\T yÓ÷ùdyês¡T, ø±j·Tø£wüº+#˚ùd Ç‘·s¡ Á|ü»\T ÁX¯eTqT b˛>=≥Tº≈£îH˚ ì$T‘·Ô+ bÕ&ÉT≈£î+{≤s¡T.
M{Ï˝À düs¡fi¯yÓTÆq uÛ≤yê\T, Ç‹eè‘·Ô+ ñ+{≤sTT. Ç+<ä* ø£$‘·qT ÄkÕ«~+#˚+<äT≈£î πøe\+ y˚T<ÛädüT‡ø£+fÒ eTè<äT
Vü≤è<äj·T+ nedüs¡+. ‘Ó\T>∑T C≤q|ü<ä ø£$‘· m+‘· dü+|üqïyÓTÆq<√ m+‘· yÓ’$<Ûä´+ ø£\<√ á yê´dü+˝À #·÷ù|+<äT≈£î
Á|üj·T‹ï+#·&É+ »]–+~.
TE

bÂsêDÏø£ π>j·÷\T
•wüºkÕVæ≤‘·´+˝À e÷~πs C≤q|ü<äπ>j·÷\≈£î ≈£L&Ü |ü⁄sêDÒ‹Vü‰kÕ\ qT+∫ ø£<∏ëedüTÔe⁄ d”«ø£]+#ês¡T.
sêe÷j·TD≤<äT\˝À nqTyê<ë\˝À eT÷\+˝À ˝Òì >±<∏ä\T mH√ï ø±qedüTÔHêïsTT. C≤q|ü<äπ>j·÷\˝À <ë<ë|ü⁄
Á|üdæ<äΔ bÂsêDÏø£ >±<∏ä\˙ï ñHêïsTT. bÂsêDÏø£ >±<∏ä\ô|’q eTq Á>±MTDT\T >=|üŒuÛÑøÏÔ, Áù|e÷_Ûe÷Hê\T #·÷|ü⁄‘ês¡T.
|ü⁄sêD≤\˝Àì neT÷\´yÓTÆq ñ|ü<˚XÊ\qT $<ë´e+‘·T\T yê{Ïì #·<äTe⁄≈£îì ns¡ú+ #˚düT≈£î+{≤s¡T. ø±>± bÕeTs¡T\T
T

yê{Ïì C≤q|ü<äπ>j·÷\ <ë«sê Á>∑Væ≤kÕÔs¡T. bÕeTs¡T\T á ñ|ü<˚XÊ\qT

ns¡ú+#˚düT≈£îH˚ $<Ûä+>± C≤q|ü<ä π>j·÷\˝À bı+<äT|üs¡#ês¡T. sêe÷j·TD,
ER

eTVü‰uÛ≤s¡‘·, uÛ≤>∑e‘ê~ |ü⁄sêD≤\T yê] yê] n;ÛcÕºqT>∑TD+>±

s¡÷|ü⁄<Ûä]+#êsTT. •wüº kÕVæ≤‘·´+˝Àe÷~πs Ç‘·s¡ >±<∏ä\ ø£+fÒ sêe÷j·TD
dü+ã+<ÛäyÓTÆq C≤q|ü<äπ>j·÷˝Ò n~Ûø£+>± ñHêïsTT.
XÊ+‘êø£˝≤´D+, |ü⁄Á‘·ø±y˚Twæº, lsêeTT\ ñ>∑TZbÕ≥, sê|òüTeø£˝≤´D+,
SC

sêeTT\yê] n\Tø£, düTÁ^e$»j·T+, n+>∑<äsêj·Tu≤s¡+, \ø£ÎDeT÷s¡Ã¤,

\+ø±j· ÷>∑ + , lsêeT|ü{ ≤º_ Ûù wø£+, }]àfi≤<˚$ìÁ<ä ‘· ~ ‘· s¡ e TT\T
sêe÷j·TD+˝Àì ø=ìï |òTü {≤º\qT $e]düTHÔ êïsTT. ‘Ó\T>∑T yê]øÏ eTTK´+>±
Åd\Ô” ≈£î d”‘e· Tà Äsê<Û´ä <Óe’ +. d”‘· |ü⁄≥Tºø,£ d”‘êø£fi≤´D+, d”‘q· ‘·yÔ ê]+{Ïø+£ |ü⁄≥,
d”‘d· eü Ts¡,Ô d”‘X· ó¯ uÛ>Ñ √wæ,º d”‘>· &∑ j
ç T· , d”‘y· êeTq>∑T+≥\T, d”‘e· Tàyê] n\Tø£,

58 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 d”‘· n–ïÁ|üy˚X¯+, d”‘·#Ós¡, e÷j·T˝Ò&çbÕ≥ Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
eTTqï>∑Tq$ d”‘ê<˚$ì >∑T]+∫q bÕ≥\T.

A
sêe÷j·TD+ ‘·sê«‘· uÛ≤s¡‘· dü+ã+<Ûyä TÓ qÆ bÕ≥\T ♦ ‘Ó\T>∑T C≤q|ü<ä >π j·T #·]Á‘· ÁbÕNqyÓTqÆ <äì m{≤¢ #Ó|Œü >∑\+?
n~Ûø£dü+K´˝À ñHêïsTT. ♦ bÂsêDÏø£ >±<∏\ä ô|’ Á>±MTDT\≈£î ñ+&˚ uÛøÑ ÔÏ uÛ≤e+ m{≤¢+{Ï~?

AN
II
#ê]Á‘·ø£ π>j·÷\T
C≤q|ü<äπ>j·T yêvàj·T+˝À #ê]Á‘·ø£ π>j·÷\≈£î $•wüº kÕúq+ ñ+~. Ç‹eè‘·Ô+, XË’*, ø£<∏ë ø£<∏äq $<ÛëHê\˝À

NG
‘·øÿÏ qyêìø£+fÒ Ç$ _Ûqï+>± ñ+{≤sTT. M{Ï˝À Ms¡sd¡ +ü Á|ü<ëÛ q+>± ñ+≥T+~. n+<äT#˚‘· á >π j·÷\qT Ms¡^‘ê\ì
e´eVü≤]kÕÔs¡T. Ms¡s¡dü Á|ü<ÛëqyÓTÆq dü+|òüT≥q »]–q yÓ+≥H˚ #ê]Á‘·ø£ ˝Ò<ë Ms¡^‘·+ ñ<䓤$düTÔ+~. n≥Te+{Ï
düìïy˚XÊìï ø£qTï˝≤sê #·÷dæq|ü&ÉT #Óe⁄˝≤sê $qï|ü&ÉT C≤q|ü<äT&ÉT ñ<˚«>∑+‘√ <ëìì >±q+ #˚dæ $ì|ækÕÔ&ÉT.
ÄbÕ≥ Áø£eTÁø£eT+>± bÕøÏb˛‘·T+~. á $<Û+ä >± $dü]Ô +#·&+É ˝À bÕ≥˝Àì edüTeÔ ⁄ ø±\Áø£eT+˝À e÷s¡TŒ #Ó+<äT‘·T+~.
Ç{Ϻ ^‘ê\T Á|ü‹ uÛ≤wü˝Àq÷ ñHêïsTT. LA
Ms¡^‘ê\ <Û̊´j·T+ y˚s¡T. Ç‘·s¡ C≤q|ü<ä π>j·÷\
<Û´˚ j·T+ y˚sT¡ . Ms¡^‘ê\T øπ e\+ $H√<ëìøÏ, ñ˝≤¢kÕìøÏ
e÷Á‘·y˚T ø±<äT. n$ Ms¡‘ê«ìï <˚X¯uÛÑøÏÔì ñ<√“~Û+∫
ñB›|+æ |ü #˚kÕÔsTT. ‘Ó\T>∑THê&ÉT ‘=*qT+&ç Ms¡de” T>±
TE

yêdæ¬øøÏÿ+~. á d”eT˝À m+<äs√ Msê~ÛMs¡T\T

»ìà+#ês¡T. Ç#·Ã≥ |ü⁄{Ïqº ∫>∑Ts¡T ø=yÓTàÆ Hê #˚e >∑\<˚.
$Tj·÷kÕuŸ ø£<∏ä, k˛eTHêÁ~ ø£<∏ä, sêy˚TX¯«s¡sêe⁄
ø£<∏ä, sêDÏX¯+ø£s¡eTà ø£<∏ä, dü˝…’ yÓ+ø£≥¬s&ç¶ ø£<∏ä,
dü<ë•e¬s&ç¶ ø£<,ä∏ |üs«¡ ‘ê\eT˝≤¢s¬ &ç¶ ø£<,ä∏ düsê«sTT bÕ|üì
T

ø£<∏ä, _\÷¢] ø=+&ÉÁ˝≤j·TTì ø£<∏ä, ≈£îe÷s¡ sêeTTì

ø£<,ä∏ ‘Ó\+>±D˝À ãVüQfi¯ Á|ü#ês¡+ bı+~q Ms¡ ^‘ê\T,
ER

|ü˝≤ï{Ï Ms¡T\ø£<\ä∏ T, ø±≥eTsêEø£<,ä∏ <˚•+>∑TsêEø£<,ä∏ u§_“*ø£<,ä∏ ô|<ë›|⁄ü s+¡ ø√&ç|+ü <˚\ ø£<,ä∏ n\÷¢] d”‘êsêeTsêEø£<ä∏
yÓTT<ä˝q’… $ Ä+Á<ÛÁä bÕ+‘·eT+‘·{≤ Á|ü#ês¡+ bı+~HêsTT. eTVü‰uÛ≤s¡‘· ø±\+ qT+∫ düeTs¡˙‹ Á|üø±s¡+ <ä«+<ä«j·TT<ä+Δ
»]–q|ü&ÉT ˇø£Ms¡Tì‘√ X¯Á‘·T<äfi¯+ qT+∫ ˇø£ÿ&ÉT e÷Á‘·y˚T ‘·\|ü&Ü*. n˝≤ø±ø£ ˇø£ Ms¡Tìô|’ ô|≈£îÿeT+~ ‘·\|ü&ç
n‘·ìì |ü]e÷]Ãq≥¢sTT‘˚ Á|ü»\ <äèwæ˝º À n~ Ms¡eTs¡D+ ne⁄‘T· +~. ø±\Áø£eT+˝À n‘·ìì C≤q|ü<Tä \T <Óe’ düe÷qT&ÉT>±
SC

uÛ≤$kÕÔs¡T. n+‘·{Ï‘√ Ms¡|üP» ÁbÕs¡+uÛÑeTe⁄‘·T+~. ôV’≤<äsêu≤<äT $yÓ÷#·H√<ä´eT+˝À ndüTe⁄\T u≤dæq Ms¡T\

>±<∏ä\T Ä+Á<Ûä<˚X¯eT+‘·{≤ Á|ü#ês¡+˝ÀøÏ edüTÔHêïsTT.
bÕs¡e÷]úø£ π>j·÷\T
uÛÑøÏÔ, ø£sà¡ , C≤„qe÷sêZ\T eT÷&ÉT yÓ÷ø£åkÕ<ÛäHê\ì uÛ≤s¡rj·TT\ $XÊ«dü+. á eT÷&ç+{Ï˝À uÛÑøÏÔ e÷s¡Z+ n‘·´+‘·
düT\uÛÑyÓTÆq{Ϻ~. ‘Ó\T>∑THê≥ XË’eyÓ’wüíyê~ ø°s¡Ôq\T y˚\dü+K´˝À Á|üC≤u≤VüQfi¯´+˝À n~Ûø£ Á|ü#ês¡+ bı+<ësTT.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 59

 n<äèwüeº XÊ‘·÷Ô n‹ ÁbÕNqyÓTqÆ uÛøÑ ^ÔÏ ‘ê\T ø=ìï eTq≈£î \uÛ´Ñ eTe⁄‘·THêïsTT. á uÛøÑ ÔÏ ^‘ê\T bÕ&ÉT≈£î+≥÷ »+>∑+yês¡T.
Vü≤]<ëdüT\T, ‘·eTJeHêìï kÕ–+#·T≈£î+≥THêïs¡T. n<˚ yê] JeH√bÕ~Û. uÛÑÁ<ë#·\sêeT<ëdüT ø°s¡Ôq\T, ‘·÷eTT

A
qs¡dæ+Vü≤<ëdüT ø°s¡Ôq\T, |üsê+≈£îX¯<ëdüT, Á|üø±X¯<ëdüT, yÓ+ø£≥<ëdüT ø°s¡Ôq\T, ‘Ó\T>∑Td”eT n+‘·{≤ $qekÕÔsTT.
|ü<äeTT\T, <äs¡Te⁄\T, y˚T\Tø=\T|ü⁄\T, uÛÑ÷bÕfi¯eTT\T, ˝≤*bÕ≥\T, CÀ\bÕ≥\T, eT+>∑fi¯Vü‰s¡‘·T\T Ák˛ÔÁ‘·eTT\T

AN
‘êsêefi¯ó\T, Hêe÷efi¯ó\T ≈£L&É ø°s¡Ôq\ øÏ+~πø ekÕÔsTT.
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ ‘·‘·«y˚‘·Ô\≈£î |ü⁄{Ϻì\T¢. |ü+&ç‘·T˝Ò ø±ø£
bÕeTs¡T\T ôd’‘·+ y˚<ë+‘· dü‘ê´\qT bÕ&ÉT≈£î+{≤s¡T. yê{Ï
>∑T]+∫ #·]Ã+#·T≈£î+{≤s¡T. M{Ïì ª‘·‘êÔ «\Tμ nì n+{≤+.

NG
dü+|òTü e´edü˝ú Àì ≈£î\uÒ<ëÛ \qT m≈£îÿe ‘·≈î£ ÿe\qT á ^‘ê\˝À
K+&ç+#ês¡T. es¡\øÏÎbÕ≥, ÁXÊeDX¯óÁø£yês¡|ü⁄ bÕ≥,
‘·T\dæbÕ≥, \ø£åe‘·TÔ\bÕ≥, ø±y˚TX¯«ØbÕ≥ yÓTT<ä˝…’q$
H√eTT\bÕ≥\T, u§&Ó¶eTà bÕ≥, ã‘·Tø£eTàbÕ≥ ‘Ó\+>±D˝À
LA ãVüQfi¯ Á|ü#ês¡+ bı+~q{Ϻ$.
Åd”Ô\ bÕ≥\T
>∑èVü≤Jeq+˝À Åd”ÔøÏ |ü⁄s¡Twüßqø£+fÒ m≈£îÿe ÁbÕ<Ûëq´‘· ñqï~. ø±ã{Ϻ dü+kÕs¡ $wüj·÷\≈£î dü+ã+~Û+∫q
ø£$‘·≈£î Ä\+ãq+ Åd”Ô˝Ò. M{Ïì Åd”Ô\ bÕ≥\T nqe#·TÃ. M{Ï˝À yêdüÔ$ø£‘·bÕ\T m≈£îÿe. •X¯ó»qq+ |ü⁄s¡düÿ]+#·Tø=ì
TE

nH˚ø£ s¡ø±\ bÕ≥\T bÕ&É‘ês¡T. ˝≤*bÕ≥\T, CÀ\bÕ≥\T bÕ&ç ìÁ<ä|ü⁄#·TÑês¡T. ‘·*¢ ‘·q ≈£îe÷s¡TDÏí, sêeTT&ç>±H√,
ø£èwüßí&ÉT>±H√, ‘·q ≈£îe÷¬sÔqT d”‘·>±H√, s¡TøÏàDÏ>±H√ >ö]>±H√ ‘·\#·Tø=ì, á bÕ≥\T bÕ&ÉT‘·÷ Äq+<ä ‘·qàj·T‘·«+
#Ó+<äT‘·T+~.
ÅdÔ” J$‘·+˝À $yêVü≤+ n‹ eTTK´yÓTÆ |òTü ≥º+. ô|+&çø¢ Ï dü+ã+~Û+∫q $$<Ûä Ä#ês¡ e´eVü‰sê\T dü+Á|ü<ëj·÷\T,
˝≤+#Û·Hê\T, |ü]Vü‰kÕ\T e]ídü÷Ô, ô|≈£îÿ C≤q|ü<äπ>j·÷\T ñ<䓤$+#êsTT. Ç$ ô|+&ç¢bÕ≥\T, Ç$ ø£≥ïeTT\‘√
T

ÁbÕs¡+uÛyÑ TÓ Æ n|üŒ–+‘·\‘√ eTT>∑TkÕÔsTT. ø£≥ïeTT\

bÕ≥\T, q\T>∑ T bÕ≥\T, n\Tø£ b Õ≥\T,
ER

‘· \ T|ü ⁄ <ä > ∑ Z s ¡ bÕ≥\T, ã+‘· T \ bÕ≥\T,

e<Ûä÷es¡T\ bÕ≥\T, eTTKeTT ø£&ÉT>∑TbÕ≥\T,
ø£{≤ï\bÕ≥\T, n$πsDÏbÕ≥\T, $j·÷´\yê]
bÕ≥\T, n|ü Œ –+‘· bÕ≥\T e+{Ï e ˙ï
ô|+&ç¢bÕ≥˝Ò. á bÕ≥\ìï{Ï˝À ‘Ó\T>∑Tyê]
SC

kÕ+|ò æ T ø£ , kÕ+dü ÿ è‹ø£ Jeq+ |ü P ]Ô > ±

Ä$wüÿ è‘·eTe⁄‘·T+~. d”‘·düeTs¡Ô, d”‘·>∑&çj·T,
d”‘·eTàyê] edü+‘·+, d”‘·yêeTq>∑T+≥\T,
düTuÛÑÁ<äkÕ¬s. s¡TøÏàDÏ<˚$ d”eT+‘·+, øödü\´
u≤s¡kÕ\ yÓTT<ä˝…’q$ n‹ s¡eTD°j·TeTT\T.

60 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 ÁXÊ$Tø£ π>j·÷\T

A
ø£$‘·«+ πøe\+ ñ˝≤¢dü+ ø£*–+#˚+<äTπø ø±ø£ ø£wüºìyês¡D ø√dü+ ≈£L&Ü ñ<äsTTdüTÔ+~. Åd”Ô |ü⁄s¡Twüß\T ø±j·Tø£wüº+
#˚düTÔqï|ü&ÉT ÁX¯eT ø£q|ü&É≈£î+&Ü ñ+&˚+<äT≈£î n\dü≥ #Ó+<ä≈£î+&Ü ñ+&˚+<äT≈£î nÁ|üj·T‘·ï+>± yê] H√≥ qT+&ç

AN
≈£Lìsê>±\T yÓ\Te&ÉT‘êsTT. kÕeT÷Væ≤ø£ ø£s¡Ô è‘·«+˝À Ç≥Te+{Ï sê>±\T C≤q|ü<ä π>j·÷\T>± |ü]D$T+∫ Áø£eT+>±
yê´|æÔ #Ó+<äT‘êsTT. |æ+&ç $düTs¡T‘·Tqï|ü&ÉT, Ç\T¢ n\T≈£î‘·Tqï|ü&ÉT, <Ûëq´+ <ä+#·T‘·Tqï|ü&ÉT, Hê>∑*‘√ <äTqTï‘·Tqï|ü&ÉT,
Hê≥T¢ y˚düTÔqï|ü&ÉT bı˝≤ìøÏ ˙s¡T ô|&ÉT‘·Tqï|ü&ÉT,
$‘· Ô H ê\T »\T¢ ‘ · T qï|ü  &É T , |ü + ≥
q÷s¡TÑ·Tqï|ü&ÉT, |ü&Ée˝≤>∑T‘·Tqï|ü&ÉT,

NG
sêfi¯ ó ¢ ø=&É T ‘· T qï|ü  &É T , ãs¡ T e⁄\T
yÓ÷düTqÔ ï|ü&ÉT, s√&ÉTs¶ √\s¡T ˝≤>∑T‘·Tqï|ü&ÉT,
Ç+{Ï ø £ | ü  \T y˚ d ü T Ô q ï|ü  &É T , |ü \ ¢ ø Ï
yÓ÷düTqÔ ï|ü&ÉT s¡øs£ ø¡ ±\ bÕ≥\T bÕ&É‘ês¡T.
LA
á bÕ≥\T bÕ&ÉT‘·÷ |üì#˚j·T&É+ e\¢
Vü≤è<äj·T+˝Àq÷, eTqdüT‡˝Àq÷ ñ+&˚ u≤<Ûä
‘=\–b˛e&Éy˚T ø±ø£, XÊØs¡ø£ÁX¯eT ≈£L&Ü
Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
‘Ó*j·T<äT. ÁXÊ$Tø£ ^‘ê\≈£î edüTÔy˚<Ó’Hê
♦ ªÇ#·Ã≥ |ü⁄{Ϻq ∫>∑Ts¡T ø=yÓTÆàHê #˚e>∑\<˚μ ` Bìì
TE

ñ+&Ée#·TÃ. eè‹ÔøÏ dü+ã+~Û+∫q bÕ≥\T,

ÁXÊ$T≈£î\T bÕ&ÉT≈£î+{≤s¡T. ÁXÊ$Tø£ π>j·÷\˙ï
kÕ<Ûës¡D+>± yê] |üìbÕ≥¢≈£î nqT>∑TDyÓTÆ
ñ+{≤sTT. ÁXÊ$T≈£î\ X¯Øs¡uÛ≤>±\ ø£<ä*ø£˝À
ñ#êä«dü ìXÊ«kÕ˝À¢ á ^‘ê\≈£î ‘êfi¯\j·T\T
T
@ dü+<äs¡“¤+˝À yê&Üs¡T. Bìì MT¬s{≤¢ ns¡ú+
#˚dTü ≈£îHêïs¡T?
♦ ªMs¡^‘ê\ <Û˚´j·T+ y˚s¡T. Ç‘·s¡ C≤q|ü<äπ>j·÷\
<Û˚´j·T+ y˚s¡T.μ Bìì $e]+#·+&ç.

düeT≈£Ls¡T‘êsTT. ♦ ªuÛÑøÏÔ^‘ê\T ø=+<ä]øÏ JeH√bÕ~Û.μ m{≤¢>√ #Ó|üŒ+&ç.

ER

III
|æ\¢\ bÕ≥\T
C≤q|ü<äπ>j·÷\+<äT |æ\¢\ bÕ≥\ <=ø£
SC

Á|ü‘˚´ø£ XÊK. |üdæ|æ\¢\ ˝Ò‘·Vü≤è<äj·T+ m+‘·

ìwüÿ|ü≥yÓ÷, ìs¡à\yÓ÷, dü«#·Ãy¤ ÷Ó , e÷s¡e› yÓ÷ yê]
bÕ≥\T ≈£L&Ü n+‘· ìwüÿ|ü≥+>±qT,
ìs¡à\+>±qT, dü«#·Ã¤+>±qT, e÷s¡›e+>±qT
ñ+{≤sTT. á π>j·÷\T ¬s+&ÉT $<Ûë\T. |æ\¢\

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 61

 ø√dü+ ô|<ä›\T s¡∫+∫ ‘·s¡‘·sê\ qT+&ç edüTÔqï$ ˇø£ s¡ø£+. |æ\¢\T sêdæ ˇø£ ‘·s¡+ qT+&ç eTs√‘·sêìøÏ n+~q$
¬s+&Ée s¡ø£+. ô|<ä›\T sêdæq yê{Ï˝À¢ |æ\¢\qT ˝≤*+#˚+<äT≈£î Áyêdæq$ ˝≤*bÕ≥\T. ìÁ<ä|ü⁄#˚Ã+<äT≈£î Áyêdæq$ CÀ\

A
bÕ≥\T. á ˝≤*bÕ≥\T, CÀ\bÕ≥\˝Àì uÛ≤yê\T |æ\¢\≈£î ns¡ú+ ø±e⁄. yê{Ï˝Àì dü+^‘·+, \j·T |æ\¢\qT
˝≤*kÕÔsTT. ìÁ<ä|⁄ü #·TÑêsTT. ô|<ä\› T Áyêdæq bÕ≥\T, |æ\\¢ T yÓT≥¢e˝… Áø£eTÁø£eT+>± ô|]– |æ\\¢ T ‘êeTT ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\

AN
e\¢H√ Ç‘·s¡T\ e\¢H√ $qï bÕ≥\T dü«j·T+>± bÕ&˚≥+‘· es¡≈£î kÕ– Ä–b˛‘êsTT. á bÕ≥\T |æ\¢\≈£î yÓTT<ä≥
Hê<ëeTè‘·+ Á>√\≥+ H˚s¡TŒ‘êsTT. ‘·sê«‘· nqTø£]+∫ #˚‘·T\T ‹|üŒ≥+ ∫es¡≈£î \j·÷qT>∑TD+>± #˚‘·T\T #·s¡#·≥+
H˚s¡TŒ‘êsTT. yÓTT<ä{Ï <äX¯˝À Äø£s¡¸D, ¬s+&Ée <äX¯˝À ñ‘ê‡Vü≤+, eT÷&Ée <äX¯˝À nuÛ≤´dü+ ø£ì|ækÕÔsTT.
|æ\¢\T bÕ&˚ bÕ≥\˝À ø=ìï ‘·eT kı+‘· s¡#·q\T, eT]ø=ìï ô|<ä›\ s¡#·q\≈£î ‘·eT ø£$‘·«+ ø£*|æ ≈£L]Ãq{Ϻ$

NG
ñ+{≤sTT. nqTø£s¡D˝À |æ\¢\T ô|<ä›\ s¡#·q\˝Àì <Ûä«qT\qT, e÷≥\ì Á>∑Væ≤kÕÔs¡T. yê{Ï˝À ns¡ú+ ñ+&É<äT. yê{Ïì
ªns¡ú+ ˝Òì bÕ≥\Tμ>± e´eVü≤]kÕÔs¡T. u≤\u≤*ø£\T Ä≥\˝À bÕ&˚bÕ≥\T Ç{Ϻ ø√e≈£î #Ó+~q{Ϻ$. #ÓeTà#Óø£ÿ, _‹Ô,
ø√‹ø=eTà∫Ã, >∑T&ÉT>∑T&ÉT>∑T+#·+, ãT»ãT» πs≈£î\T, >=_“fi¯ó¢, ∫{Ϻ∫{Ϻ ∫Ás¡ Ç+<äT≈£î ø=ìï ñ<ëVü≤s¡D\T.
ø£s¡TDs¡dü π>j·÷\T
LA
ì‘·´+ J$‘·+˝À düTK+ ø£+fÒ <äT'Ky˚T m≈£îÿe>± ‘ês¡d\æ T¢‘T· +~. n+<äT#˚‘· ø£sT¡ Ds¡dü Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ düìïy˚XÊ\qT
∫Á‹+#˚ C≤q|ü<ä π>j·÷\T ãVüQfi¯+>± ñHêïsTT. ms¡Tø£\ Hê+#ês¡eTà ø£<∏ä, sêeTT\eTà bÕ≥, düs√»qeTà bÕ≥,
eT÷d” bı+π> bÕ≥ eTTqï>∑Tq$ ‘Ó\+>±D≤˝À Á|ü#ês¡+˝À ñqï ø£s¡TDs¡dü π>j·÷\T.
TE

‘Ó\T>∑T C≤q|ü<ä π>j·÷\˝À n~Ûø£ Á|ü#ês¡+ bı+~qyê{Ï dü+Á>∑Vü≤#·]Á‘· Ç~. neTTÁ~‘·yÓTÆq á π>j·÷\T
ndü+U≤´ø£+>± ñHêïsTT. yê{Ïì uÛÁÑ <ä|sü #¡ +˚ <äT≈£î ‘·>T∑ ÁX¯<Δä eVæ≤+#·ø£ b˛sTTq≥¢sTT‘˚ Hê>∑]ø£‘· |ü˝d¢… e” T\≈£î $dü]Ô +∫q
ø=\~ Ç$ Áø£eT+>± n+‘·]+∫b˛‘êsTT. yê{ÏøÏ kÕVæ≤r |üsy¡ TÓ qÆ $\Te e÷Á‘·yT˚ ø±ø£ kÕ+|òTæ ø£, kÕ+düÿ è‹ø£ , uÛ≤cÕ
$wüj·Tø£ ÁbÕ<Ûëq´‘· ≈£L&É ñqï~. ì|òüT+≥Te⁄˝À ˝Òì mH√ï n+<äyÓTÆq qT&çø±sê\T, |ü<ë\T, Á|üjÓ÷>±\T yê{Ï˝À
T

ø£ì|ækÕÔsTT. s¡eTD°j·TyÓTÆq kÕúìø£>±<∏ä\T yê{Ï˝À n_Ûq]Œ‘ê\j·÷´sTT. Á|ü‹uÛÑ >∑\ ø£e⁄\T yê{Ïì #·ø£ÿ{Ï ø±yê´˝À¢qT
eT\#·e#·TÃqT. $$<Ûä Á|üD≤[ø£\ <ë«sêqT, ãVüQfi≤s¡ú kÕ<Ûäø£yÓTÆq
Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
ER

ÁbÕC…≈î£ \º <ë«sêqT uÛ≤s¡‘· <˚XÊìøÏ ø=‘·Ô s¡÷|ü⁄sπ K\T r]Ã~<˚+› <äT≈£î

♦ ªìwüÿ|ü≥eTT, ìs¡à\yÓTÆq Vü≤è<äj·T+ ø£*–
ãèVü≤‘·sÔ ¡ ø£èwæ »s¡T>∑T‘·Tqï~. Ç≥Te+{Ï ‘·sT¡ D+˝À C≤q|ü<ä >π j·÷\T
ñ+&É&+É n+fÒ @$T{Ï? ìs¡ø£åsêdüT´˝…’q Á|ü»\˝À Á|ü#êsêìøÏ n‘·T´‘·ÔeT kÕ<Ûäq+ ø±>∑\e⁄.
♦ C≤q|ü<äπ>j·÷\T Á|ü#êsêìøÏ n‘·T´‘·ÔeT
á ~X¯˝À e+^j·TT\T, Væ≤+Byês¡T m≈£îÿe |ü⁄s√>∑‹ kÕ~Û+#ês¡T.
kÕ<Ûäq+. Bìô|’ MT n_ÛÁbÕj·T+ #Ó|üŒ+&ç. yês¡T ‘·eT C≤q|ü<ä >π j·÷\qT C≤Á>∑‘>Ô· ± uÛÁÑ <ä|sü #¡ T· ≈£îHêïs¡T. yê{Ïì
SC

ñ‘·ÔeT+>± $ìjÓ÷–+#·T≈£î+≥THêïs¡T. ‘Ó\T>∑Tyês¡T ≈£L&É yê]ì

♦ C≤q|ü<ä > π j·T dü+|ü<qä T s¡ø+åÏ #·Tø√e&ÜìøÏ
nqTdü]+#· >∑\s¡ì Hê $XÊ«dü+.
@+ #˚j·÷*?

62 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 Ç$ #˚j·T+&ç

A
AN
I. $ì, ns¡ú+#˚düTø=ì, Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É&É+
1. ªC≤q|ü<>πä j·÷˝Ò ‘Ó\T>∑Tyê] dü+düÿ è‹øÏ ñ‘·eÔ T<äsŒ¡ D+μ ` #·]Ã+#·+&ç.
2. MT≈£î ‘Ó*dæq C≤q|ü<ä π>j·÷\T bÕ&É+&ç. yê{Ï >∑T]+∫ e÷{≤¢&É+&ç.

NG
II. <Ûësêfi¯+>± #·<äTe&É+ ` ns¡ú+ #˚düTø=ì Á|ü‹düŒ+~+#·&É+
1. øÏ+<ä Ç∫Ãq n+XÊ\ ù|sê dü+K´, Ä n+XÊ\≈£î dü+ã+~Û+∫q ø°\ø£ $wüj·÷\qT |ü{Ϻø£˝À sêj·T+&ç.

n+X¯+ ù|sê dü+K´ ø°\ø£ (eTTK´yÓTÆq) $wüj·÷\T

LA
♦ bÂsêDÏø£π>j·÷\T
♦ #ê]Á‘·ø£π>j·÷\T
♦ ÁXÊ$Tø£π>j·÷\T
TE

♦ |æ\¢\bÕ≥\T

2. øÏ+~ ù|sê #·<äTe+&ç. Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T+&ç.

C≤q|ü<äT\ ì»yÓTÆq $<ë´uÛ≤´kÕìøÏ, ˝Àø£C≤„HêìøÏ ùV≤‘·Te⁄ yê] kÕVæ≤‘·´y˚T. ã&ç˝À #·~y˚
T

#·<äTe⁄ ø=+‘˚. düe÷»+ qT+∫ H˚s¡TÃø=H˚ #·<äTe⁄ ø=+&É+‘·. |üdæ |æ\¢\T Ä≥˝≤&É≈£î+fÒ yêfi¯fl eTqdüT‡
#Ó&ÉT‘·T+~.. <˚Vü≤ Äs√>∑´+ #Ó&ÉT‘·T+~. XÊØs¡ø£ •ø£åD nqï~ C≤q|ü<äT\T ‘·eT≈£î‘êy˚T düVü≤»+>±
ER

H˚s¡TÃ≈£îqï<˚>±ì ˇø£s¡T H˚]Œ+~ ø±<äT. |üdæ|æ\¢\≈£î ô|<ä›\T #Óù|Œ ø£<∏ä\e\¢ $H√<äy˚T ø±ø£ $C≤„q+ ≈£L&Ü
\_ÛdüTÔ+~. nH˚ø£ $wüj·÷\qT yês¡T Ä˝À∫+#˚≥≥T¢ #˚kÕÔsTT. Á|ü•ï+#˚ eTqdüÔ‘êÔ «ìï ô|+bı+~kÕÔsTT.
bı&ÉT|ü⁄ø£<∏ä\T C≤q|ü<äT\ ãT~ΔøÏ |ü<äTqTô|fÒº düeTdü´\T. eTTø£Ô|ü<äÁ>∑kÕÔ\T |ü<äC≤„HêìøÏ kÕ{Ï nsTT+~
eTs=ø£{Ï˝Ò<äT. Ç$ C≤q|ü<äT\≈£î mH√ï bÕsƒê\T H˚]ŒkÕÔsTT, yê]ì dü+kÕÿs¡e+‘·T\T>± r]Ã~<äT›‘êsTT.
dü+düÿ è‹øÏ dü+ã+~Û+∫q $wüj·÷\T ø±\>∑s¡“¤+˝À ø£*dæb˛≈£î+&Ü á C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´+ ø±bÕ&ÉT‘·T+~.
SC

n) C≤q|ü<äT\T düVü≤»+>± H˚s¡TÃ≈£îqï~ @$T{Ï?

Ä) ô|<ä›\T #Óù|Œ ø£<∏ä\ e\¢ |æ\¢\≈£î ø£*π> Á|üjÓ÷»q+ @$T{Ï?

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 63

 Ç) |æ\¢\T m≈£îÿe #·<äTe⁄ H˚s¡TÃø=H˚~ mø£ÿ&É?

A
á) C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´+ <˚ìøÏ ùV≤‘·Te⁄?

AN
ñ) bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T, eTTø£Ô|ü<äÁ>∑kÕÔ\T M{Ï Á|ü‘˚´ø£‘· @$T{Ï?

NG
III. d”«j·Ts¡#·q
1. øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î ◊<˚dæ yêø±´˝À¢ »yêãT\T sêj·T+&ç.
n) C≤q|ü<äπ>j·÷\qT m+<äT≈£î uÛÑÁ<ä|üs¡#ê*?
LA
Ä) C≤q|ü<äπ>j·÷˝À¢ sêe÷j·TD dü+ã+<ÛäyÓTÆq π>j·÷\T m≈£îÿe>± ñ+&É&ÜìøÏ ø±s¡D≤\T @$T{Ï?
Ç) ª>∑èVü≤Jeq+˝À Åd”ÔøÏ |ü⁄s¡Twüßìø£+f… m≈£îÿe ÁbÕ<Ûëq´‘· ñqï~μ ` Bìô|’ MT n_ÛÁbÕj·T+ @$T{Ï?
á) ÁXÊ$Tø£ π>j·÷\ ÁbÕeTTK´‘· @$T{Ï?
TE

2. øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î |ü~ yêø±´˝À¢ »yêãT sêj·T+&ç.

n) ªÅd\Ô” bÕ≥˝À¢ ‘Ó\T>∑Tyê] kÕ+|òTæ ø£, kÕ+düÿ è‹ø£ Jeq+ |üP]Ô>± ø£ì|ædTü +Ô ~μ ` m{≤¢>√ $e]+#·+&ç.
( ˝Ò<ë )
Ä) ªC≤q|ü<ä π>j·÷\T eTq dü+düÿ è‹ì Á|ü‹_+_kÕÔsTTμ ` Bìï $e]dü÷Ô sêj·T+&ç.
T

IV. düè»Hê‘·àø£‘· / Á|üX¯+dü

ER

1. øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î »yêãTqT düè»Hê‘·àø£+>± sêj·T+&ç.

n) yês¡+ s√E\ bÕ≥T $$<Ûä C≤q|ü<ä ø£fi≤s¡÷bÕ\ Á|ü<äs¡Ùq »s¡T>∑T‘·T+~. @ ø£fi≤s¡÷|ü+ @ s√E, @
düeTj·T+˝À Á|ü<ä]Ù+#·ã&ÉT‘·T+<√, mø£ÿ&É Á|ü<ä]Ù+#·ã&ÉT‘·T+<√ yÓTT<ä˝…’q $esê\‘√ ˇø£ ÄVü‰«q
|üÁ‹ø£qT ‘·j÷· s¡T#˚jT· +&ç.
SC

V. |ü<äC≤\ $ìjÓ÷>∑+
1. øÏ+~ yêø±´˝À¢ ^‘·^dæq |ü<ë\≈£î n<˚ ns¡ú+ e#˚à eTs√ ¬s+&ÉT |ü<ë\qT sêj·T+&ç.
ñ<ë: eT˝…¢|üPe⁄ kÂs¡uÛÑ+ yÓ<ä»\T¢‘·Tqï~.
kÂs¡uÛÑ+ R düTyêdüq, |ü]eTfi¯+.
64 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
 n) >∑èVü≤JeHêìøÏ Åd”Ô˝Ò Ä\+ãq+.

A
Ä) uÛÑøÏÔ e÷s¡Z+ yÓ÷ø£å kÕ<Ûäq+.
Ç) ø±j·T ø£wüº+ #˚ùdyês¡T ø=+<äs¡T. ‹H˚~ n+<äs¡÷.

AN
2. øÏ+~ |ü<ë\‘√ kı+‘·yêø±´\T sêj·T+&ç.
n) |ü⁄s√>∑‹ :
Ä) s¡÷|ü⁄sπ K\T :

NG
Ç) ≈£Lìsê>±\T :

VI. uÛ≤wüqT >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+

1. øÏ+~ yêø±´\qT dü+•¢wüº yêø±´\T>± e÷]à sêj·T+&ç.
LA
n) e÷eTj·T´ Ç+{ÏøÏ e#êÃ&ÉT. e÷eTj·T´ ø±|ò” ‘ê>±&ÉT.

Ä) ø=eTà $]–b˛sTT+~. ø=eTà øÏ+<ä |ü&ç+~.

TE

Ç) X¯Á‘·Te⁄\T uÛÑj·T|ü&ܶs¡T. X¯Á‘·Te⁄\T bÕ]b˛j·÷s¡T.

2. øÏ+~ yêø±´\qT dü+j·TTø£Ô yêø±´\T>± e÷]Ã sêj·T+&ç.

n) •e nqï+ ‹Hêï&ÉT. sêE |ü+&ÉT¢ ‹Hêï&ÉT.
T

Ä) ÄyÓT |üP\T ‘Ó∫Ã+~. ÄyÓT ø=ã“]ø±j·T ‘Ó∫Ã+~.

ER

Ç) q\¢ìeTãT“\T ø£eTTàø=HêïsTT. es¡¸+ |ü&É˝Ò<äT.

‘·‘T· Œs¡Twü düe÷dü+

✤ øÏ+~ yêø£´+ #·<Tä e+&ç.
SC

ªsê»uÛÑ≥T&ÉT e#êÃ&ÉT.μ
ô|’ yêø£´+˝À e∫Ãq yê&ÉT sêC≤? uÛ≥Ñ T&Ü? nì #·÷ùdÔ uÛ≥Ñ T&˚ e#êÃ&Éì ns¡+ú edüT+Ô ~. nsTT‘˚ Ä uÛ≥Ñ T&ÉT
sêE≈£î #Ó+~q yê&Éì #Ó|Œü &ÜìøÏ ªsêE jÓTTø£ÿ uÛ≥Ñ T&ÉTμ n+{≤+. Ç{≤¢ #Ó|Œü &Üìï $Á>∑V≤ü yêø£´+ n+{≤+.
$Á>∑Vü≤yêø£´+ #Óù|Œ≥|ü&ÉT Çø£ÿ&É wüw”˜ $uÛÑøÏÔ Á|ü‘·´j·TyÓTÆq ªªjÓTTø£ÿμμ yê&çHê+.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 65

 ‹+&ç –+»\T ` ‹+&ç ªø=s¡≈£îμ –+»\T

A
bÕ|ü;Û‹ ` bÕ|ü+ ªe\μ¢ ;Û‹
ô|’ ¬s+&ÉT yêø±´\qT ≈£L&É >∑eTìùdÔ ¬s+&ÉT |ü<ë\ eT<Ûä´ $uÛÑøÏÔ Á|ü‘·´j·÷\T yê&çHê+. ô|’ $Á>∑Vü≤

AN
yêø±´\T #·÷ùdÔ ñ‘·sÔ ¡ |ü<ë˝…q’ uÛ≥Ñ T&ÉT, –+»\T, ;Û‹øÏ ÁbÕ<Ûëq´‘· Çe«ã&ç+~. Ç{≤¢ ñ‘·sÔ |¡ <ü ä ÁbÕ<Ûëq´‘·qT
‘Ó*ù|~ ‘·‘T· Œs¡Twü düe÷dü+.
düe÷dü+˝À ñ+&˚ ¬s+&ÉT |ü<ë\˝À yÓTT<ä{Ï |ü<ä+ |üPs¡«|ü<ä+, ¬s+&Ée |ü<ä+ ñ‘·Ôs¡|ü<ä+.
|üPs¡«|ü<ä+ ∫es¡ ñ+&˚ $uÛÑøÏÔì ã{Ϻ yê{Ïì Äj·÷ $uÛÑ≈£îÔ\≈£î #Ó+~q ‘·‘·TŒs¡Twü düe÷kÕ\T>±

>∑T]Ô+#·e#·TÃ.
øÏ+~ |ü{Ϻø£qT #·÷&É+&ç. #·<äTe+&ç.
‘·‘T· Œs¡Twü düe÷dü+ s¡ø±\T
Á|ü<∏äe÷ ‘·‘·TŒs¡Twü+
~«rj·÷ ‘·‘T· Œs¡Twü+
‘·èrj·÷ ‘·‘T· Œs¡Twü+
TE
NG
$uÛ≈Ñ î£ \Ô T ñ<ëVü≤s¡D
LA&ÉT, eTT, e⁄, \T eT<Ûë´Vü≤ïeTT ` nVü≤ïeTT jÓTTø£ÿ eT<Ûä´ uÛ≤>∑+
(düe÷dü+˝Àì yÓTT<ä{Ï |ü<ä+ Á|ü<∏äe÷$uÛÑøÏÔ˝À
ñqï~ ø£qTø£ Á|ü<∏äe÷ ‘·‘·TŒs¡Twü+)
ì, qT, \, ≈£L]Ã, >∑T]+∫ »\<Ûäs¡+ ` »\eTTqT <Ûä]+∫q~
#˚‘·, #˚, ‘√&É, ‘√ ãT~ΔV”≤qT&ÉT ` ãT~Δ #˚‘· V”≤qT&ÉT

#·‘T· Øú ‘·‘T· Œs¡Twü+ ø=s¡≈£î, ¬ø’ <ä÷&É>∑&ç¶ ` <ä÷&Éø=s¡≈£î >∑&ç¶

|ü+#·MT ‘·‘T· Œs¡Twü+ e\q (e\¢), ø£+f…, |ü{Ϻ <=+>∑uÛÑj·T+ ` <=+>∑e\q uÛÑj·T+
wüw˜” ‘·‘T· Œs¡Twü+ øÏ, ≈£î, jÓTTø£ÿ, ˝À, ˝À|ü\ sêeTu≤D+ ` sêeTTì jÓTTø£ÿ u≤D+
dü|MÔü T ‘·‘T· Œs¡Twü+ n+<äT, q <˚X¯uÛÑøÏÔ ` <˚X¯eTTq+<äT uÛÑøÏÔ
T

øÏ+~ yêìì #·<Tä e+&ç.

ER

ndü‘´· + ` dü‘·´+ ø±ì~

n<Ûsä à¡ + ` <Ûäs¡à+ ø±ì~
nHê´j·T+ ` Hê´j·T+ ø±ì~
Ç{≤¢ e´‹πsø±s¡ú+ ‘Ó*|æ‘˚ n~ qxŸ ‘·‘·TŒs¡Twü+ (qxŸ n+fÒ e´‹πsø±s¡ú+).
SC

3. øÏ+~ |ü<ë\T #·<äTe+&ç. yê{ÏøÏ $Á>∑Vü≤ yêø±´\T sêj·T+&ç. n$ @ ‘·‘·TŒs¡Twü düe÷kÕ˝À sêj·T+&ç.
düe÷dü|<ü +ä $Á>∑Vü≤yêø£´+ düe÷dü+ù|s¡T
n) >∑<ë<Ûäs¡T&ÉT R ,
Ä) n–ïuÛj
Ñ T· + R ,

66 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 Ç) >∑TDV”≤qT&ÉT R ,

A
á) <ÛäHêX¯ R ,
ñ) <Ó’euÛÑøÏÔ R ,

AN
}) nC≤„q+ R ,

uÛ≤cÕø±s¡´ø£˝≤bÕ\T / ÁbÕC…≈£îº |üì

♦

NG
ô|+&ç¢fi¯fl˝À ˝Ò<ë ÁXÊ$T≈£î\≈£î dü+ã+~Û+∫q C≤q|ü<ä π>j·÷\qT ùdø£]+∫ ìy˚~ø£qT sêj·T+&ç.

LA H˚ì$ #˚j·T>∑\Hê?
1. C≤q|ü<äπ>j·÷\qT bÕ&É>∑\qT, ‘Ó\T>∑Tyê] dü+düÿ è‹ >∑T]+∫ ne⁄qT / ø±<äT
#·]Ã+#·>∑\qT.
2. Ç∫Ãq n+XÊ\≈£î dü+ã+~Û+∫ ø°\ø£ $wüj·÷\T |ü{Ϻø£˝À ne⁄qT / ø±<äT
TE

sêj·T>∑\qT.
3. C≤q|ü<äπ>j·÷\T eTq dü+düÿ è‹ ∫Vü≤ïeTì $e]+#·>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT
4. C≤q|ü<äø£fi¯\ Á|ü<äs¡Ùq≈£î ÄVü‰«q|üÁ‹ø£ ‘·j·÷s¡T#˚j·T>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT
T
ER

dü÷øÏÔ C≤q|ü<ä+ C≤„q|ü<∏ä+.

SC

n~ C≤‹ $ø±kÕìøÏ,
#Ó’‘·Hê´ìøÏ Á|ü‹_+ã+.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 67

 A
7 eT+Js¡

AN
` &܈ˆ y˚eTT>∑+{Ï qs¡dæ+Vü‰#ês¡T´\T

NG
u§eTàqT #·÷&É+&ç. Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&ç.

LA
TE
T

Á|üX¯ï\T:
ER

1. ô|’ u§eTà˝À @y˚T+ ø£ìŒdüTÔHêïsTT? u§eTà˝Àì u≤*ø£ @+ #·÷düTÔqï~?

2. @<Ó’Hê q~ì #·÷dæq|ü&ÉT MT≈£î ø£*–q uÛ≤yê\qT #Ó|üŒ+&ç.
3. MT ÁbÕ+‘·+˝À Á|üeVæ≤+#˚ q<äT\ ù|s¡T¢ #Ó|üŒ+&ç.
4. q<äT\ e\¢ ñ|üjÓ÷>±\T @$T{Ï?
SC

bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+
bÕ&ç|+ü ≥\≈£î, dæ]dü+|ü<\ä ≈£î q<äT˝Ò eT÷\+. ‘Ó\+>±D sêh+˝À eT+Jsêq~ô|’ ì]à+∫q
ìC≤+kÕ>∑sY, dæ+>∑÷s¡T, |òüTq|ü⁄s¡+ ÁbÕC…≈£îº\T nqï<ë‘·\≈£î n+&É>± ì\TdüTÔHêïsTT.
Á|ü»\ JeHêìøÏ, |üsê´es¡D≤ìøÏ q<äT\T Á|ü‘·´ø£å+>±qT, |üs√ø£å+>±qT m+‘√ y˚T\TqT
#˚≈£Ls¡TdüTÔHêïj·Tì ‘Ó\T|ü&Éy˚T á bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+.

68 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 bÕsƒ¡´uÛ≤>∑ $esê\T

A
á bÕsƒ¡+ ªπ>j·Tμ Á|üÁøÏj·T≈£î #Ó+~q~. π>j·T+ / bÕ≥
bÕ&ÉTø√e{≤ìøÏ M\T>± ñ+≥T+~. Ç~ e÷Á‘ê #Û·+<ädüT‡˝À ñ+≥T+~.

AN
á bÕsƒ¡+ &܈ˆ y˚eTT>∑+{Ï qs¡dæ+Vü‰#ês¡T´\T sêdæq ªeT+Js¡ Hê<ë\Tμ
nH˚ π>j·Tø±e´+˝Àì~.

NG
ø£$ |ü]#·j·T+

&܈ˆ y˚eTT>∑+{Ï qs¡dæ+Vü‰#ês¡T´\T dæ~Δù|≥ õ˝≤¢˝Àì dæ~Δù|≥˝À sêeTø£ÿ,

s¡+>±#ês¡T´\H˚ <ä+|ü‘·T\≈£î »ìà+#ê&ÉT. ªkÕVæ≤r $ø±dü eT+&É*μ dü+düúqT, ªyÓT<äø˘
LA
õ˝≤¢ s¡#·sTT‘·\ dü+|òüT+μqT kÕú|æ+∫, kÕVæ≤‘·´ $ø±kÕìøÏ ø£èwæ #˚XÊ&ÉT. ª‹ø£ÿqμ,
ªsêeT<ëdüTμ nH˚ |ü<´ä ø±yê´\qT, ªeT+Js¡ Hê<ë\Tμ nH˚ >π j·Tø±yê´ìï, ª$y˚ø$£ »j·T+μ
30`06`1930 nH˚ ø±e´K+&çø£‘√bÕ≥T 40 |ü⁄düÔø±\T sêXÊ&ÉT. ø£$ ø√øÏ\, ø±e´ø£fi≤ì~Û, $<ä«‘·ÿ$
TE

29`10`2005 Äj·Tq _s¡T<äT\T. ‘Ó\T>∑T $X¯«$<ë´\j·T+ y˚eTT>∑+{Ïì >ös¡e &Üø£ºπs{Ÿ‘√

dü‘ÿ· ]+∫+~.
y˚eTT>∑+{Ï s¡#q· \˙ï #·øÿ£ ì <Ûës¡‘√ düsfi¡ y¯ TÓ qÆ ‘Ó\T>∑T |ü<ë\‘√ XÀ_Û\T¢‘êsTT.
T

M{Ï˝Àì ‘Ó\+>±D uÛ≤wü Ç+|ü⁄, kı+|ü⁄ bÕsƒ¡≈£î\qT |üs¡e•+|üCÒkÕÔsTT.

ER

$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\T

›
SC

bÕsƒ¡+ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝Àì Á|üy˚•ø£ #·<äTe+&ç. bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·÷ìï }Væ≤+#·+&ç.

› bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. ns¡ú+ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
› yê{Ï nsêú\qT |ü⁄düøÔ +£ ∫es¡ ñqï ª|ü<$ä C≤„q+μ |ü{øºÏ ˝£ À #·÷dæ ˝Ò<ë ì|òTü +≥Te⁄˝À #·÷dæ
‘Ó\TdüTø=+&ç.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 69

 Á|üy•˚ ø£

A
»\<Ûës¡\T ÁbÕDÏø√{Ï JeHê<Ûësê\T. n+<äTøπ e÷qe JeqeT+‘ê qB |üØyêVü‰˝À¢
$dü]Ô +∫+~. eTTK´|ü≥Dº ≤\T, rs¡dú ˝úü ≤\T n˙ï q<äT\ HêqTø=ì yê´|æ+#êsTT. ∫qT≈£î\T

AN
ø±\Te˝…,’ ø±\Te\T q<äT˝…’ ‘ê>∑T˙s¡T>± kÕ>∑T˙s¡T>± e÷] eTìwæøÏ ÄVü‰sêìï, Äs√>±´ìï
n+~kÕÔsTT. n+<äTøπ q~ |ü$Á‘·yTÓ qÆ ~. |ü⁄D´Á|ü<yä TÓ qÆ ~. eTq sêh+˝À Á|üeVæ≤+#˚ eTTK´yÓTqÆ
Jeq<äT˝À¢ ªeT+Js¡μ ˇø£{.Ï Ä qBeT‘·*¢ Á|ükÕúHêìï Vü≤è<äjT· +‘√ <ä]Ù+∫q ø£$ y˚eTT>∑+{Ï
qs¡d+æ Vü‰#ês¡T´\ s¡#q· qT ÄkÕ«~<ë›+.

NG
I

˙ ø£+ø£Dø£«DeTT
LA
ìq~+∫ q+‘·H˚
ø£s¡¸≈£îì Hêπ>\T
ø£<ä* eTT+<äT≈£î kÕ>∑T
TE

˙ #˚‹ #·\Te ∫+
~*bÕ≥T >∑ìq+‘·
ô|’s¡T |ü#·Ã\T ø£qT\ Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
|ü+&ÉTe⁄>∑ $\dæ\T¢
♦ ªªô|’s¡T |ü#·Ã\ ø£qTï\ |ü+&ÉTe⁄>∑
m+‘· #·\¢ì <ëqy˚! ˙e⁄ eT+Js¡!
$\dæ\T¢μμ nq&É+˝À eT+Js¡ q~≈£îqï
T

m+‘· rj·Tì <ëqy˚!

dü+ã+<Ûyä T˚ $T{Ï?
–&Édüu≤]q |ü⁄&É$T
♦ eT+Js¡ q~ì ø£$ ªªm+‘· rj·Tì <ëqy˚μμ
ER

m&É<ä ø£]–+#Ó<äe⁄
#˚<Ó’q H˚\˝À nì nq&É+˝À Ä+‘·s´¡ y˚T$T{Ï?
#Ós¡≈£î |ü+&ç+#Ó<äe⁄ ♦ ªª–&Édü u≤]q |ü⁄&É$T m&É<ä ø£]–+#Ó<äe⁄μμ
#˚e>∑*–q eT{Ϻ nì ø£$ eT+Js¡ >∑T]+∫ m+<äTø£Hêï&ÉT?
Jeø£DeTT\T ‘Ó∫Ã
SC

bı\eTT≈£î ms¡Te⁄>±
ã\eTT #˚≈£L¬sÃ<äe⁄
m+‘· #·\¢ì <ëqy˚! ˙e⁄ eT+Js¡!
m+‘· rj·Tì<ëqy˚!

70 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 II

A
ÄHê&ÉT ≈£î‘·TãT düT
˝≤ÔqT ì*|æq |ü⁄s¡eTT

AN
uÛ≤>∑´q>∑s¡eTT˝Àq
edæsTT+#·T bÂs¡T\≈£î
|ü+#·<ës¡qT uÀ\T
eT+∫ ˙s=dü¬><äe⁄
m+‘· #·\¢ì <ëqy˚! ˙e⁄ eT+Js¡!

NG
m+‘· rj·Tì <ëqy˚!
|ü˝…¢≥÷fi¯flqT ≈£L]à
‘·*¢e˝… ˝≤*+∫
kÕïqbÕHê<äT\qT
düeT≈£L¬sÃ<äe⁄ ˙e⁄
|ü≥ºDeTTà\qT ‘√
LA
ãT≥Tºe˝… Áù|$T+∫
<Ûëq´sêdüT\ q+|æ
‘·s¡#·T b˛wæ+#Ó<äe⁄
TE

m+‘· #·\¢ì <ëqy˚! ˙e⁄ eT+Js¡!

m+‘· rj·Tì <ëqy˚!
T

Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
♦ ªeT+Js¡ |ü˝…¢≥÷s¡¢qT ‘·*¢e˝… ˝≤*+∫+~μ
ER

nì ø£$ m+<äTø£Hêï&ÉT?
♦ |ü≥ºD≤\qT eT+Jsêq~ ‘√ãT≥Tºe⁄\e˝…
Áù|$TdüTÔ+<äì ø£$ m+<äTø£Hêï&ÉT?
♦ ª|ü≥ºD≤\qT eT+Jsêq~ b˛wædüTÔqï~μ
SC

m{≤¢>√ MT e÷≥˝À¢ #Ó|üŒ+&ç.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 71

 kÕsê+X¯+

A
ne÷à! eT+Js¡! m+‘· #·\¢ì <ëqe⁄ qTe⁄«. m+‘· rj·Tì <ëqe⁄ qTe⁄«. ˙ ˙{Ï Á|üyêVü≤|ü⁄ düe«&ç, (˙ #˚‹

AN
>±E\ >∑\>∑\\ X¯ã›+) $+fÒ #ê\T ¬s’‘·qï Hê>∑* eTT+<äT≈£î kÕ>∑T‘·T+~. ˙ eT+∫‘·q+ #·÷dæq yÓ+≥H˚
¬s|üŒbÕ≥T˝À |ü#·Ãìô|’s¡T¢ ø£qTï\ |ü+&ÉT>∑>± Á|üø±•kÕÔsTT.
‘·©¢! eT+Js¡! ∫qïuÀsTTq H˚\‘·*¢ Vü≤è<äj·÷ìï ø£]–kÕÔe⁄. #˚<Ó’q H˚\˝À rj·Tì #Ós¡T≈£îqT |ü+&çkÕÔe⁄.
kÕs¡e+‘·yÓTÆq eT{Ϻì rdüT≈£îe∫à bı˝≤\≈£î ms¡Te⁄>± n+~+∫ ã˝≤ìïkÕÔe⁄.

NG
ne÷à! eT+Js¡! ≈£î©≈£î‘·TuŸcÕ ì]à+∫q uÛ≤>∑´q>∑s¡ (ôV≤’ <äsêu≤<é) yêdüT\≈£î #·ø¬ ÿs¡ e+{Ï rj·Tì ‘ê>∑T˙{Ïì
n+~kÕÔe⁄.
‘·©¢! eT+Js¡! |ü˝…¢\qT neTà˝≤>∑, Áù|eT>± ˝≤*+∫ kÕïq+, ‘ê>∑T˙s¡T e+{Ï nedüsê\qT rs¡TkÕÔe⁄.
q>∑sê\qT ‘√&ÉãT{Ϻq yêfi¯ófl>∑ Áù|$T+∫ |ü˝…¢˝À¢ |ü+&çq <ÛëHê´ìï |ü+|æ m\¢|ü&ÉT b˛wækÕÔe⁄. ne÷à! eT+Js¡
qTe⁄« m+‘· #·\¢ì <ëqe⁄. m+‘· rj·Tì <ëqe⁄.
LA
Ç$ #˚j·T+&ç
TE

I. $ì, ns¡ú+#˚düTø=ì, Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É&É+

T

1. á π>j·÷ìï sê>∑j·TTø£Ô+>± bÕ&É+&ç.

2. q<äT\e\¢ @j˚T Á|üjÓ÷»Hê\THêïjÓ÷ #·]Ã+#·+&ç.
ER

II. <Ûësêfi¯+>± #·<äTe&É+ ` ns¡ú+ #˚düTø=ì Á|ü‹düŒ+~+#·&É+

1. øÏ+~ uÛ≤yêìï#˚à yêø±´\T π>j·T+˝À mø£ÿ&É ñHêïjÓ÷ >∑T]Ô+∫ sêj·T+&ç.
SC

n) ¬s’‘·T Hê>∑* eTT+<äT≈£î kÕ>∑T‘·T+~.

Ä) ∫qïuÀsTTq H˚\ >∑T+&ÓqT ùd<ärs¡TkÕÔe⁄.
Ç) ôV’≤<äsêu≤<é Á|ü»\≈£î rj·Tì ˙fi¯fl+~kÕÔe⁄.
á) |ü˝…¢qT ‘·*¢ Áù|eT‘√ ˝≤*kÕÔe⁄.

72 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 2. >∑+>±|ü⁄s¡+ Vü≤qTeT#·Ã¤s¡à sêdæq øÏ+~ π>j·T |ü+≈£îÔ\T #·<äTe+&ç. Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T+&ç.
Á|üeVæ≤+‘·Tyê <äT+<äT;Û e÷d”eT

A
bÕ\ j˚TiT>∑ <äT+<äT;Û
∫s¡T>±* ¬øs¡{≤\

AN
bıs¡˝…‘·TÔ n\\‘√
<äs¡T\+≥T neTè‘·o
ø£s¡eTT˝Ö »\eTT‘√
–s¡T\+{Ï, yêì ì

NG
s¡ s¡T\+{Ï, ô|ô’ |ì’
sa
<äs¡T\+{Ï C≤õ Áø=
$«s¡T\ eìïj·T\÷ì Á|üeVæ≤+‘·Tyê`
Á|üX¯ï\T : LA
n) á π>j·T+ <˚ìï >∑T]+∫ #Ó|æŒ+~?
Ä) <äT+<äT_Û q~ Á|üyêVü‰ìï ø£$ <˚ì‘√ b˛˝≤Ã&ÉT?
Ç) ø£$ <äT+<äT_Û q~ì bÕ\j˚TiT nì m+<äTø£Hêï&ÉT?
á) ª<äs¡T\Tμ ` nH˚ |ü<ëìøÏ ns¡úy˚T$T{Ï?
TE

ñ) <äT+<äT_Û »\+ m{≤¢ ñqï<äì ø£$ ñ<˚›X¯+?

III. d”«j·Ts¡#·q
1. øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î ◊<˚dæ yêø±´˝À¢ »yêãT\T sêj·T+&ç.
T

n) ªq~ bı˝≤ìøÏ ã\+ #˚≈£Ls¡TdüÔ~μ nì ø£$ m+<äTø£Hêï&ÉT?

Ä) uÛ≤>∑´q>∑sêìøÏ eT+Js¡ q~øÏ ñqï dü+ã+<Ûä+ ‘Ó\Œ+&ç.
ER

Ç) eTq+ q<äT\qT m{≤¢ ø±bÕ&ÉTø√yê*?

á) q<äT\T ªHê>∑]ø£‘·≈£î Ä\yê\+μ ` m+<äT≈£î?
2. øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î |ü~ yêø±´˝À¢ »yêãT sêj·T+&ç.
SC

n) q<äT˝À¢ ≈£L&Ü ˙fi¯ófl ø£qTeTs¡T>∑j˚T´ |ü]dæú‘·T\T m+<äT≈£î e#êÃjÓ÷ ø±s¡D≤\T $e]+#·+&ç.

IV. düè»Hê‘·àø£‘· / Á|üX¯+dü

1. øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î »yêãTqT düè»Hê‘·àø£+>± sêj·T+&ç.
n) MT ÁbÕ+‘·+˝Àì ˝Ò<ë MTs¡T #·÷dæq yê>∑T / #Ós¡Te⁄ / q~ì e]ídü÷Ô ø£$‘· / π>j·÷ìï sêj·T+&ç.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 73

 V. |ü<äC≤\ $ìjÓ÷>∑+

A
1. øÏ+~ |ü<ë\≈£î düe÷Hês¡úø£ |ü<ë\qT |ü{Ϻø£˝À >∑T]Ô+∫ sêj·T+&ç.
n) s¬ ‘’ T· Ä) #·\¢<äq+ Ç) H˚\ á) ùdïVü≤+ ñ) |ü+|æ }) Á|üø±•+#·T

AN
uÛ≤wü |ü⁄&É$T Hê>∑*
n+|æ $\dæ\T¢ #·\Te

NG
ø£s¸¡ ≈î£ &ÉT ø£+ø£DeTT k˛|ü‹

2. øÏ+~ yêø±´\˝À ^‘·^dæq |ü<ë\≈£î Á|üøè£ ‹ |ü<ë\qT sêj·T+&ç.

¬s’‘·T m&É<ä $XÊ\yÓTÆq~. <Ûëq´ sêdüT\‘√ <˚XÊìï düTdü+|üqï+ #˚kÕÔ&ÉT.
LA
3. øÏ+~ yêø±´\˝À ^‘·^dæq |ü<ë\≈£î nsêú\T sêj·T+&ç.
n) ø±ø£rj·TT\ ø±\+ kÕVæ≤‘·´ dü+|ü<ä‘√ $\dæ*¢+~. R
Ä) ø£èwüí ≈£î#˚\T\ ≈£L]à >=|üŒ~. R
TE

Ç) |ü⁄&É$T nH˚ø£ dü+|ü<ä\≈£î ì\j·T+. R

VI. uÛ≤wüqT >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+

1. øÏ+~ U≤∞\qT |üP]+#·+&ç.
T

düe÷dü|<ü +ä $Á>∑V≤ü yêø£´+ düe÷dü+ù|s¡T

ER

ñ<ë: d”‘»· &É d”‘· jÓTTø£ÿ »&É wüw˜” ‘·‘T· Œs¡TwüeTT

#Ó≥Tº jÓTTø£ÿ ˙&É
ejÓ÷eè<äTΔ&ÉT
SC

sêE\˝À ÁX‚wüߘ&ÉT
neT+>∑fi+¯
‹\ø£eTTqT <Ûä]+∫qyê&ÉT

74 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 n\+ø±s¡+
✷

A
øÏ+~ <ëìì #·<Tä e+&ç.
Ç\T¢, eTìwæ, ô|[fl eT+≥|ü+, |ò+ü ø£Hå Vé ‰ü \T, yêVü≤q+ @<ÓH’ êdüsπ n+<ä+>± ø£ì|æ+#ê\+fÒ $$<Ûä s¡ø±\T>±

AN
n\+ø£s¡D #˚kÕÔ+. n{≤¢H˚ s¡#·q\T Äø£s¡¸D°j·T+>± ñ+&É&ÜìøÏ n\+ø±sê\T ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡T.
Ç~ eTqã&ç Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|Œü +&ç
nø£åsê\ >∑T&ç 1) á ø£$‘· #·<Tä e⁄‘·T+fÒ m{≤¢ nì|æ+∫+~?
düs¡dü«r <˚$ ˇ&ç 2) m+<äTø£ì $qkı+|ü⁄>± ñqï~?

NG
eTq≈£î H˚s¡TŒqT q&Ée&ç 3) Bì˝À m≈£îÿekÕs¡T¢ e∫Ãq nø£ås¡+ @~?
ô|’ ø£$‘·˝À ª&çμ nH˚ nø£ås¡+ nH˚ø£kÕs¡T¢ sêe&É+ e\¢ ø£$‘· n+<ä+>±, $qkı+|ü⁄>± ñqï~ ø£<ë! á
$<Û+ä >± yêø±´ìøÏ @s¡Œ&ɶ n+<äyT˚ n\+ø±s¡+. Ä n+<ä+ X¯ã+› e\¢ e∫Ã+~ ø±ã{Ϻ X¯u≤›\+ø±s¡+. ns¡+ú
e\¢ n+<ä+ ø£*–‘˚ nsêú\+ø±s¡+ ne⁄‘·T+~. Ç|ü&ÉT ˇø£ X¯u≤›\+ø±s¡+ >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+.
LA
eè‘·Ô ´qTÁbÕkÕ\+ø±s¡+
✷ øÏ+~ yêø±´\T |ü]o*+#·+&ç.
n) >∑&É >∑&É e&É≈£î#·T ‘·&Éã&ç C≤]|ü&ÓqT.
TE

Ä) s¡‘·ÔeTà n‘·ÔeTà ø√dü+ ø=‘·Ô <äT‘·Ô˝À bÕ\T ‘Ó∫Ã+~.

ô|’ ¬s+&ÉT yêø±´˝À¢ m≈£îÿekÕs¡T¢ e∫Ãq Vü≤\T¢ @~?
ô|’ yêø±´˝À¢ es¡Tdü>± ª&Éμ, ª‘·Ôμ nH˚ nø£åsê\T nH˚ø£kÕs¡T¢ e#êÃsTT ø£<ë! Ç{≤¢ ˇπø Vü≤\T¢ nH˚ø£kÕs¡T¢
sêe&Üìï ªeè‘·Ô ´qT ÁbÕdüμ n\+ø±s¡+ n+{≤s¡T.
T

2. eT]ø=ìï eè‘·´Ô qTÁbÕdü n\+ø±sêìøÏ #Ó+~q yêø±´\qT eT]ø=ìï bÕsƒê\˝À yÓ‹øÏ sêj·T+&ç.
ER
SC

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 75

 uÛ≤cÕø±s¡´ø£˝≤bÕ\T / ÁbÕC…≈£îº |üì

A
♦ ‘Ó\+>±D sêh+˝À Á|üeVæ≤+#˚ q<äT\T, yê{Ïô|’ ì]à+∫q Äqø£≥\º T, Ä q<äT\ rsê\˝À ñqï |ü⁄D´πøÁå ‘ê\T,
<äs¡Ù˙j·T düú˝≤\qT ‘Ó*j·TCÒùd |ü{Ϻø£qT ‘·j·÷s¡T #˚j·T+&ç. ìy˚~ø£ sêdæ Á|ü<ä]Ù+#·+&ç.

AN
Áø£.dü+ q~ ù|s¡T Äqø£≥º |ü⁄D´πøÁå ‘·+ <äsÙ¡ ˙j·T dü\ú +
1
2

NG
3
.
.
LA
H˚ì$ #˚j·T>∑\Hê?
1. Á|üdüTÔ‘·+ q<äT\ dæú‹>∑‘·T\≈£î ø±s¡D≤\T $e]+#·>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT
TE

2. n|ü]∫‘· π>j·T+ #·~$ Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT

3. q<äT˝À¢ ˙s¡T ø£qTeTs¡T>∑j˚T´ |ü]dæú‘·T\≈£î ø±s¡D≤\T sêj·T>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT
4. q~ì e]ídü÷Ô ø£$‘· / π>j·T+ sêj·T>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT
T
ER

dü÷øÏÔ ªªq~ bÕ<ä+ yÓ÷|æq Á|ü‹#√≥ H˚\qT

SC

|ü#·Ãã+>±s¡+>± e÷s¡TdüTÔ+~.
n{≤¢π> eTìwæ n&ÉT>∑T ô|{Ϻq Á|ü‹#√≥
e÷qe‘·«+ #Óf…ºÌ ˙&Éìyê«˝….μμ

76 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 #·<äTe+&ç ` ‘Ó\TdüTø=+&ç

A
AN
ñ<ä´eTB|æø£ {Ï.mHé.dü<ë\øÏÎ

n~ 1944e dü+e‘·‡s¡+. dæøÏ+Á<ëu≤<é ù|¢Á>ö+&é »q+‘√ øÏøÏÿ]dæb˛sTT+~.

sêC≤´+>∑ ìsêà‘· ñ|üHê´kÕìï $q{≤ìøÏ Á|ü»\T ‘·+&√|ü‘+· &Ü\T>± e#êÃs¡T. n+uÒ&ÿÉ sY

NG
e÷≥\T $Hê\qï ø√]ø£‘√ u§˝≤¢s+¡ qT+&ç >∑Ti¿+ ã^Z ø£≥Tºø=ì ù|Á¢ >ö+&é≈î£ #˚sT¡ ≈£îqï~
ˇø£ |ü~ùV≤H˚fi¯fl u≤*ø£. ñ|üHê´dü+ ÄkÕ+‘·+ ÁX¯<äΔ>± $ì ‹]– eT∞fl ˇø£ÿ‘˚ ãd”ÔøÏ
#˚s¡T≈£îqï~. Ä kÕVü≤dü u≤*πø {Ï.mHé. dü<ë\øÏÎ.
dæøÏ+Á<ëu≤<äT u§˝≤¢s¡+˝Àì ø£˝≤dæ>∑÷&É yÓTVü≤‘·sY ãd”Ô˝À 1928 &çôd+ãsY 25q dü<ë\øÏÎ |ü⁄{Ϻ+~.
‘·+Á&ç ø=+&ÉjT· ´ ‘·*¢ ø£Ás¬ >√|üeTà\≈£î ø£*–q ‘=$Tà~eT+~ dü+‘êq+˝À @&Ée_&ɶ dü<ë\øÏÎ. <ä[‘· ñ|ü≈î£ \yÓTqÆ
LA
yÓTVü≤‘·sY ≈£î\+qT+∫ e∫Ãq dü<ë\øÏÎ ≈£î≥T+ã+ dæøÏ+Á<ëu≤<é ø£+{ÀHÓà+≥T ÁbÕ+‘·+˝À J$+#·&É+e\¢
n+≥sêì‘·q+ yÓ*y˚‘≈· î£ dü+ã+~Û+∫q Á|ü‹≈£L˝≤+XÊ\T mìï ñHêï ø=ìï nqT≈£L˝≤+XÊ\qT bı+<ä>*∑ –+~.
u≤\´+qT+&˚ #·<äTe⁄˝À¢, Áø°&É˝À¢ n$T‘·yÓTÆq ÄdüøÏÔ #·÷|æ+~. Áø£eT+>± kÕe÷õø£ ùde, dü+|òüTdü+düÿs¡D
ñ<ä´e÷˝À¢ #·Ts¡T≈£î>± bÕ˝§Z+≥÷ e∫Ã+~. ÄHê{Ï <ä[‘· ñ<ä´eTHêj·T≈£î\T, sê»ø°jT· Á|üeTTKT\qT dü<ë\øÏÎ
TE

e´øÏÔ‘·« Wqï‘·´+ m+‘·>±H√ Äø£≥Tº≈£î+~. á H˚|ü<∏ä´+˝À 1952˝À <˚X¯+˝À yÓTT≥ºyÓTT<ä{ÏkÕ]>± ìs¡«Væ≤+∫q

kÕs¡«Á‹ø£ mìïø£˝À¢ ]»sY«&ÉT nuÛÑ´]ú>± ì\ã&ç+~ dü<ë\øÏÎ. m+‘√eT+~ eTVü‰ sê»ø°j·TH˚‘·\T, Hêj·T≈£î\
eT<Û´ä áyÓT sêh XÊdüqdüu≈ÑÛ î£ mìïø£sTT+~. kÕ+|òTæ ø£ dü+øπ eå TXÊK eT+Á‹>±H˚ø±<äT, <˚yê<ëj·TXÊK u≤<Û´ä ‘·\T
ìs¡«Væ≤+∫q ‘=* <ä[‘· eTVæ≤fi≤eT+Á‹>±, &ç|üP´{Ï d”Œø£sY>± dü<ë\øÏÎ sêh sê»ø°j·Te´edüúô|’ ã\yÓTÆq
T

eTTÁ<äy˚dæ+~.
1969˝À »]–q Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D ñ<ä´e÷ìøÏ Hêj·Tø£‘·«+ eVæ≤+∫ ∫e]<ëø£ ‘Ó\+>±D ñ<ä´eT+
ER

yÓ+≥q&ç∫q ñ<ä´eTø±]DÏ dü<ë\øÏÎ. ‘·q ã+>±s¡T, yÓ+&çq>∑\qT ø£]–+∫ n$Tàq &ÉãT“\‘√ ‘Ó\+>±D
sêh+ ø√dü+ ñ<ä´e÷ìï q&ç|æ+∫q ìkÕ‡«s¡ú Hêj·T≈£îsê\T dü<ë\øÏÎ. ˇø£yÓ’|ü⁄ Äs¡´düe÷» nqTj·÷sTT>±,
>±+<Û˚j·Tyê~>± ñ+≥÷H˚ nedüs¡yÓTÆq y˚fi¯ ì»yÓTÆq b˛sê≥dü«uÛ≤yêìï #·÷|æ+∫q e´øÏÔ dü<ë\øÏÎ.
ªªHê≈£î nôd+;¢ nsTTHê Ç˝…¢ÌHê ˇø£ÿfÒ. Hê eT≥Tº≈£î Hê≈£î s¡÷\T‡ ‘·|挑˚ }s¡Tø√qTμμ n+≥÷ ‘êqT
SC

ø£∫Ñ·+>± bÕ{Ïdü÷Ô ‘·q kÕ~Ûø±s¡‘·qT, Ä‘·à>ös¡yêìï ø£&É<ëø£ ì\T|ü⁄≈£îqï bÕ\Hê<ä≈£åîsê\T dü<ë\øÏÎ.

ªn&ÉT>∑&ÉT>∑THê Hê≈£î #·]Á‘·μ kÕ~Ûø±]ø£+>± ñqï<äì Á|üø£{Ï+#·T≈£îqï dü<ë\øÏÎ 2004 p˝…’ 24q ‘·T~XÊ«dü
e~*+~.
(ôV’≤<äsêu≤<é ãTø˘Á≥dtº Á|ü#·T]+∫q ªH˚H˚ã˝≤ìïμ {Ï.mHé.dü<ë\øÏÎ ã‘·T≈£îø£<∏ä k»q´+‘√)

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 77

 A
8 ∫qï|ü&˚

AN
` e{Ϻø√≥ Äfi≤«s¡TkÕ«$T

#·<äTe+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&ç.

NG
LA
TE
T
ER

Á|üX¯ï\T:
bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+
1. ô|’ u§eTà˝Àì dü ì ïy˚ X ¯ + mø£ ÿ &É
»s¡T>∑T‘·T+&Ée#·TÃ? ˇø£|Œü {Ï ìC≤+ sêh+˝À ‘Ó\T>∑T uÛ≤cÕ dü+düÿè‘·T\T
2. MT Á>±eT+˝À Ç{≤¢+{Ï <äèX¯´+ m|ü&Ó’Hê ñù|ø£ å ≈ £ î >∑ T ]ø±e&Üìï ìs¡ d æ d ü ÷ Ô Ä+Á<Û √ <ä ´ eT+
SC

#·÷XÊsê? m|ü&ÉT? $düÔ]+∫+~. Ä dü+<äs¡“¤+>± düuÛÑ\<ë«sê |üÁ‹ø£\<ë«sê

3. e÷{≤¢&TÉ ‘·Tqï Hêj·T≈£î&ÉT @+ #Ó|ü ‘·THêï&Éì s¡#q· \ <ë«sê Á|üC≤ #Ó‘’ H· ê´ìï m{≤¢ kÕ~Û+#ês√ ‘Ó\Œ&É+
MTs¡T nqT≈£î+≥THêïs¡T? á bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+.
4. kÕ«‘·+Á‘√´<ä´eT ø±\+˝À Ç{≤¢+{Ï <äèXÊ´\T
}]˝À ø£ì|æ+#˚eì MT≈£î ‘Ó\TkÕ?

78 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 bÕsƒ¡´uÛ≤>∑ $esê\T

A
á bÕsƒ¡+ ø£<∏ëìø£ Á|üÁøÏj·T≈£î #Ó+~q~. Ç~ J$‘·|ü⁄ eTTK´

AN
düìïy˚XÊ*ï ≈£î¢|üÔ+>± ‘Ó*j·TCÒdüTÔ+~— dü+|òüT≥q\ eT<Ûä´ dü+ã+<Ûëìï
ø£fi≤‘·àø£+>± ∫Á‹düTÔ+~— Ç≥Te+{Ï e#·q Á|üÁøÏj·TH˚ ªø£<∏ëìø£μ n+{≤s¡T.
ø£<∏äq+, dü+uÛ≤wüD, •\Œ+ Ç$ ø£<∏ëìø£˝Àì Á|ü<ÛëHê+XÊ\T. dü+øÏå|üÔ‘ê
\ø£åDy˚T ø£<∏ëìø£ Á|ü‘˚´ø£‘·.

NG
1945˝À MTC≤Hé |üÁ‹ø£˝À Á|ü#·T]‘·yÓTÆq Äfi≤«s¡TkÕ«$T ø£<∏ëìø£H˚
Á|üdüTÔ‘· bÕsƒê´+X¯+.

s¡#·sTT‘· |ü]#·j·T+
LA
düTÁ|üdæ<äΔ s¡#·sTT‘·, kÕVæ≤ry˚‘·Ô, ‘=*‘·s¡+ ø£<∏ës¡#·sTT‘· e{Ϻø√≥ Äfi≤«s¡TkÕ«$T
q˝§Z+&É õ˝≤¢˝Àì #ÓsT¡ e⁄e÷<ës¡+˝À »ìà+#ê&ÉT. ìC≤+bÕ\q≈£î e´‹πsø£+>± b˛sê&ç
TE

C…\’ T≈£î yÓfi≤fl&ÉT. Ä+Á<Ûeä TVü‰düuÑÛ q˝§Z+&Éõ˝≤¢ XÊK≈£î n<Û´ä ≈£îå &ÉT>± |üì#˚XÊ&ÉT. <˚XÀ<ëΔsø¡ £
Á>∑+<∏eä ÷\qT kÕú|+æ ∫ 35 |ü⁄døÔü ±\qT eTTÁ~+#ê&ÉT. ª‘Ó\+>±Dμ, ª>∑Te÷kÕÔμ\H˚ |üÁ‹ø£\qT
q&ç|+æ #ê&ÉT. ªC…\’ T˝À|ü\μ nH˚ ø£<\ä∏ dü+|ü⁄{‘Ï √ bÕ≥T nH˚ø£ ø£<\ä∏ T sêXÊ&ÉT. sêeT|üŒs¡udÑÛ ,ü
01`11`1915 ‘Ó\+>±D yê´kÕ\T áj·Tq Ç‘·s¡ s¡#·q\T. ôV’≤<äsêu≤<äT dü+kÕúq+˝Àì Á|ü»˝À¢
05`02`1961 dü÷Œ¤]ìÔ , kÕ+düÿè‹ø£ #Ó‘’ H· ê´ìï s¡–*+∫q Äfi≤«s¡TkÕ«$T sêdæq ªÁ|ü»\eTìwæμ, ª>∑+>∑Tμ
T

qe\\T m+‘√ Á|üC≤<äs¡D bı+<ësTT.

ER

$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\T
SC

› bÕsƒ¡+ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝Àì Á|üy˚•ø£ #·<äTe+&ç. bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·÷ìï }Væ≤+#·+&ç.

› bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. ns¡ú+ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
› yê{Ï nsêú\qT |ü⁄düøÔ +£ ∫es¡ ñqï ª|ü<$ä C≤„q+μ |ü{øºÏ ˝£ À #·÷dæ ˝Ò<ë ì|òTü +≥Te⁄˝À #·÷dæ
‘Ó\TdüTø=+&ç.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 79

 Á|üy•˚ ø£

A
s¡C≤ø±s¡¢ n|òü÷sTT‘ê´\≈£î ô|‘·Ô+<ës¡¢ |”&Éq≈£î e´‹πsø£+>± ‘Ó\+>±D Á|üC≤˙ø£+

AN
‹s¡>∑ã&ɶ~. n{≤¢ ‹s¡>∑ã&É{≤ìøÏ Áù|s¡Dì∫Ãqyês¡T ñ<ä´eT ø±s¡´ø£s¡Ô\T, Hêj·T≈£î\T.
ÄHê{Ï e÷qe düe÷C≤ìøÏ dü«‘·+Á‘·‘,· e´øÏ‘Ô «· +, >ös¡e+, eTsê´<ä, $X¯«e÷qe kÂÁuÛ≤‘·è‘·«+,
düV≤ü qX¯ø,ÔÏ |üsV¡ ≤æ ‘·+ e+{Ï ñ‘·eÔ T >∑TD≤\q+~+#˚≥+<äT≈£î yêfi¯ófl @$<Ûyä TÓ qÆ Á|üjT· ‘·ï+
#˚XÊs¡T? ÄHê{Ï kÕ+|òæTø£ |ü]dæú‘·T˝…{≤¢ ñ+&˚$? Çe˙ï ø£fi¯fl≈£î ø£{Ϻq≥T¢ $e]+#˚

NG
ø£<∏äq+ø√dü+.. á bÕsƒ¡+ #·<äTe⁄<ë+......

Ä+Á<ÛäeTVü‰düuÛÑ ø±s¡´ø£s¡Ô yÓ+ø£≥sêe⁄ Hêj·T≈£î\‘√ s¡+>±|ü⁄sêìøÏ ãj·T\T <˚sê&ÉT.

LA
ªªeTq+ H˚s¡T>± }fiÀfløÏ yÓfi¯fl≈£L&É<äT. Á>±MTj·TT\≈£î ìs¡T‘ê‡Vü≤+ ø£\T>∑T‘·T+~. Á>±MTj·TT\T yêsTT<ë´\‘√
m<äTs=ÿì rdüT≈£î yÓfi¯ófl‘ês¡Tμμ nì yÓ+ø£≥sêe⁄ ôV≤#·Ã]+#ê&ÉT Hêj·T≈£î\qT.
ñ<äj·T+ 12 >∑+≥\ ø±\+. e]ø√‘·\ s√E\T. nsTTHê bı˝≤˝À¢ mes¡÷ ˝Òs¡T. »q+ n+‘ê Hêj·T≈£î\
}πs–+|ü⁄ düHêïVü‰˝À¢ ñHêïs¡T. Hêj·T≈£î\T }]ãj·T≥ yÓ÷≥u≤$ e<ä› ≈£Ls¡TÃHêïs¡T. #Ó≥Tº˙&ÉqT ≈£Ls¡TÃqï ˇø£¬s’‘·T
TE

j·TTe≈£î&ÉT ªª<ä+&ÉeT+&˚μμ nì ô|<ä›>=+‘·T‘√ nHêï&ÉT, yÓ+ø£≥sêe⁄yÓ’|ü⁄ #·÷dü÷Ô. $~Û>± Á>±eT nÁ>∑C≤‘·T\ yê]øÏ
ô|fÒº <ä+&É+˝ÀqT, uÛÑj·T+‘√ Á>±eT ô|‘·Ô+<ës¡¢≈£î ô|fÒº <ä+&É+˝ÀqT yÓ+ø£Á{≤e⁄≈£î ô|fÒº <ä+&É+˝ÀqT m+‘√ uÛÒ<ä+
ø£ì|æ+∫+~. $ø£d+æ ∫q eTTK+, ñbıŒ+– edüTqÔ ï dü+‘√wü+, #·qTe⁄ ªª<ä+&ÉeT+&˚μμ nqï X¯ã+› ˝À q>∑ï+>± ø£ì|æ+∫q$.
yÓ+ø£Á{≤e⁄ Ä+Á<ÛäeTVü‰düuÛÑ ø±s¡´ø£s¡Ô>± düTe÷s¡T ¬s+&ÉT HÓ\¢qT+&ç @ø£ Bø£å‘√ Á>±MTj·TT\ düeTdü´\qT rdüT≈£îì |üì
#˚düTÔHêï&ÉT. 90 @+&É¢ eTTdü* yÓTT<ä\T 8 @+&É¢ u≤\Tì es¡≈£L yÓ+ø£Á{≤e+fÒ <Ûäq, e÷q,ÁbÕD s¡ø£å≈£îì>± uÛ≤$kÕÔs¡T.
T

n&ÉT>∑&ÉT>∑T≈£î Á>±eT ô|‘·Ô+<ës¡T¢ ì+<ä\T, H˚sê\T yÓ÷|æ ˝≤π> \+#ê\T ˝Ò≈£î+&Ü #˚XÊ&ÉT yÓ+ø£Á{≤e⁄. ∫qï, ô|<ä›,
>ös¡e eTsê´<ä ˝Òø£ Á|ü‹yê]ì, Á|ü‹ Ád”ìÔ <äTsꓤw˝ü ≤&É≥+, ˙#·+>± Á|üe]Ô+#·≥+ yÓ+ø£Á{≤e⁄ ø£èwæ |ò*ü ‘·+>± ˝Ò≈î£ +&Ü
ER

b˛sTTq$. Á>±eT ô|‘·Ô+<ës¡T¢ <äj·T‘√ Ç#˚à ≈£L*‘√, $~Û $sêeT+ ˝Ò≈£î+&Ü J$‘ê+‘·+ |üì #˚sTT+#·Tø√e≥+,
‘·T<ä≈£î |üìyês¡T ø£&ÉT|ü⁄ì+&Ü ‹+&ç ˝Òø£ e÷&ÉT#·T+&É≥+ e÷ì|æ+#ê&ÉT yÓ+ø£Á{≤e⁄. u≤$e<ä› #Ó≥TºÁøÏ+<ä ≈£Ls¡TÃqï
¬s’‘·Tj·TTe≈£î&ÉT u≤≥kÕ]‘√ Ä+Á<Ûä eTVü‰düuÛÑ Hêj·T≈£î\ Ä>∑eTq yês¡ÔqT }fiÀfløÏ ‘Ó˝≤Œ&ÉT.
ø=~› ùd|ü{À¢H˚ ø=+<äsT¡ u≤\Ts¡T Hêj·T≈£î\T ≈£Ls¡TÃqï yÓ|’ ⁄ü ≈£î e#êÃs¡T. yÓT\¢yTÓ \¢>± düMT|ü+˝À ñdæ]#Ó≥Tº e<ä≈› î£
SC

yÓ[fl ñdæ]ø±j·T\T sê\TÃø=ì, CÒãT\T ì+|ü⁄ø=ì qeTT\T‘·÷ yÓT\¢>± Hêj·T≈£î\ Á|üø£ÿ ≈£Ls¡TÃHêïs¡T.
Hêj·T≈£î\T |ü#·Ãì |ü∫Ãø£ô|’ Vü‰sTT>± ≈£Ls¡TÃì e÷{≤eT+r kÕ–+#ês¡T.
yê]˝À ˇø£s¡T ªª˙ù|πs+μμ nì u≤\T&çï Á|ü•ï+#ê&ÉT.
ªª*+>∑j·T´μμ nì yÓT\¢>± nHêï&ÉT. Ä |æ\¢yêì ej·TdüT‡ |ü~@+&ÉT¢ düTe÷s¡T ñ+{≤sTT.

80 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 ªª*+>±μ! nì yÓTT<ä\T y˚TeTT |æ*#˚~μμ yÓ+ø£Á{≤e⁄ yÓ’|ü⁄ #·÷|ü⁄‘·÷ ªªdü+>∑+|ü+‘·T\T ã&ç ô|{Ϻq|üŒ{ÏqT+&û
*+>∑j·T´ nì |æ\TdüTÔHêï+μμ nì Ç+ø=ø£ |æ\¢yê&ÉT n+<äT≈£îHêï&ÉT.

A
Hêj·T≈£î\T ˇø£] eTTK+ ˇø£s¡T #·÷düT≈£îHêïs¡T. yÓ+ø£Á{≤e⁄ Ä˝À∫düTÔqï≥T¢ ‘·\ H˚\≈£î y˚XÊ&ÉT.

AN
ªªMT¬ses¡Tμμ nì ˇø£ Hêj·T≈£î&ÉT Á|ü•ï+#ê&ÉT.
ªªy˚T+ ã≥º\T‘·T≈£î‘ê+μμ nì *+>∑j·T´ #ÓbÕŒ&ÉT.
ªªHêø=ø£ ñdæ]ø±j·T ÇkÕÔePμμ nì ˇø£ Hêj·T≈£î&ÉT *+>∑j·T´ yÓ’|ü⁄ #˚sTT#êbÕ&ÉT. yÓTT<ä≥ |ü]Vü‰düeTqT≈£îHêï&ÉT
*+>∑j·T´. nsTTHê ‘˚\TÃ≈£î+<ëeTqï≥Tº>± nqTe÷q+‘√ yÓT\¢>± CÒãT˝À qT+&ç ˇø£ ñdæ]ø±j·T rdæ n+~#êÃ&ÉT.

NG
Ä Hêj·T≈£î&ÉT yÓ+≥H˚ n+<äT≈£îì ø=]ø±&ÉT. ø=s¡T≈£î‘·÷ ñ+&É>±H˚ nø£ÿ&É ≈£Ls¡TÃqï |æ\¢\+<äs¡÷ >∑uÛ≤\Tq Ä
Hêj·T≈£îìyÓ’|ü⁄ e∫à ‘·eT CÒãT˝À qTqï ø±j·T\˙ï n‘·ì eTT+<äs¡ b˛XÊs¡T.
ªªm+<äTøÏe˙ï, #ê\T, #ê\Tμμ nì Hêj·T≈£î&É+≥T+&É>±H˚ ªªÇ~ u≤>∑T+~. Ç~ u≤>∑T+~μμ nì |æ\¢\+<äs¡÷
‘êeTT uÀ]¢+∫q ø±j·T˝À¢ qT+&ç eT+∫ eT+∫$ @] n+~+#·kÕ>±s¡T.
Ä Hêj·T≈£î&ÉT |ü≥º˝Òì dü+‘√wü+‘√ n+<ä]ì ‘·q øö–{À¢øÏ rdüTø=ì ø£qï ø=&ÉT≈£î˝≤¢>∑ M|ü⁄\ô|’ #˚‘·T\T
LA
ì$Tsê&ÉT. Ä u≤\Ts¡T n$T‘√‘ê‡Vü≤+‘√ Ä Hêj·T≈£îDÏí #·T{Ϻy˚XÊs¡T.
Ä u≤\Ts¡≈£î, Ä Hêj·T≈£îq≈£î @s¡Œ&çq Ä Áù|eT≈£î m+‘· $\Te >∑≥º>∑\+? Á|ü‹s√E, Á|ü‹edüTÔe⁄ nHê´j·T+>±
Vü≤]+#˚ Á>±eT ô|‘·Ô+<ës¡TDÏí ndüVæ≤´+#·T≈£îH˚ Ä u≤\Ts¡T ‘êeTT dü«j·T+>± Çe«≥y˚T>±ø£ <ëìï Hêj·T≈£î&ÉT
TE
T
ER
SC

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 81

 n+^ø£]+#·≥+‘√ bı+~q Äq+<ëìøÏ m+‘· $\Te ø£≥º>∑\+? Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
‘·eT Á>±MTj·TT˝…q’ |üŒ{Ïø° Á>±eT ô|‘·+Ô <ës¡T¢ n+fÒ Vü≤&É*b˛j˚T Ä

A
u≤\Ts¡T |üs¡Á>±MTj·TT&ÉT, |ü~ ì$TcÕ\ÁøÏ+<ä |ü]#·j·TT&Ó’q Ä ♦ ªe]ø√‘·\ s√E\T. nsTTHê bı˝≤˝À¢ mes¡÷
Hêj·T≈£î&ÉT ∫s¡|]ü ∫‘·, nyê´»ã+<ÛTä e⁄>± ‘·\#· ã&ܶ&+É fÒ yê]øÏ ˝ÒsT¡ μ á yêø±´ìïã{Ϻ MTπø$T ns¡eú TsTT+~.

AN
|üs¡düŒs¡+ @s¡Œ&çq >±&ÛÜ_Ûe÷HêìøÏ m+‘· $\Te ø£≥º>∑\+? ♦ }fiÀfløÏ m<äTs=ÿì rdüTø=ì b˛e&ÉeT+fÒ
II @$T{Ï?
♦ ª|æ \ ¢ \ T Hêj· T ≈£ î DÏ í n$T‘√‘ê‡Vü ≤ +‘√
ªªM+&É+¢ <äs¬ es√ m]πøHê?μμ nì Ä u≤\Ts¡qT yÓ+ø£Á{≤e⁄
Á|ü•ï+#ê&ÉT. #·T{Ïyº X˚ Ês¡Tμ ø£<ë! yêfi¯ófl n{≤¢ Á|üe]Ô+#·&ÜìøÏ

NG
ø±s¡D≤\T @yÓTÆ ñ+{≤sTT?
ªªy˚T yÓT+<äTø=#êÃyÓ÷ #Ó|ü μμ nì Hêj·T≈£î˝À¢ ˇø£s&¡ >ç ±s¡T.
|æ\¢\T ˇø£] eTTK+ ˇø£s¡T #·÷#·T≈£îHêïs¡T. n+<ä]eTTU≤\T $ø£dæ+∫q$.
ªªeTeTTà\ ã‹øÏ+#·{≤ìøÏμμ nì ˇø£ u≤\T&ÉHêï&ÉT.
LA
ªªMTã‘·T≈£îπøyÓTÆ+~? ˙ #˚‘·T\≈£î yÓ+&çø£&çj·÷\THêïsTT. Ä |æ\¢yêì #Óe⁄\≈£î ã+>±s¡T b˛>∑T\THêïsTT. á
|æ\¢yêìøÏ ã+>±s¡T >∑T+&û\THêïsTTμμ nì ˇø£ Hêj·T≈£î&ÉT |æ\¢\yÓ’|ü⁄ #˚‘·T\T #·÷|ü⁄‘·÷ nHêï&ÉT.
ªªÇ$ ñ+fÒ? ˇø£kÕ] e÷eP]<=s¡ e÷ ãÁ¬sqT ã+<Ó\<=&√¢ ô|{Ϻ+#ê&ÉTμμ.
ªªe÷ nqï ø√&Ó<ä÷&É #˚˝À ã&ɶ<äì e÷eP] |üfÒ\T |ü~s¡÷bÕj·T\T edü÷\T #˚XÊ&ÉTμμ
TE

ªªe÷ <äTqïb˛‘·T ªãTdüT‡μeTqï<ä≥, eTT≈£î‘ê&ÉT ˝Ò<äì eTT|üŒsTTs¡÷bÕj·T\T rdüT≈£îHêï&ÉT e÷*|üfÒ\T.μμ

ªªdüsêÿØ s¡ø£+ ø£≥º˝Ò<äì e÷ Hêj·Tq≈£î ã+&É˝…‘êÔs¡T ˇø£kÕ]μμ
ªªyÓ+ø£Á{≤e⁄ |ü+‘·T\T ô|{Ϻq ã&ç˝ÀøÏb˛‘Ó <Óã“\T ø=&É‘êqì yÓTTqï e÷ <=s¡ >∑Te÷kÕÔ u…~]+#ê&ÉT.μμ
ªªyÓTTqï e÷ neTà ≈£L*øÏb˛sTT edü÷Ô #˚˝À ø£f|º… ⁄ü \¢ ˝ÒsT¡ ≈£î+≥T+fÒ m+<äTøπ s¡T≈£îHêïeì e÷ neTàì dæ>|∑ ≥ü Tºø=ì
T

ø={≤º&ÉT. e÷ nj·T´ n&ɶ+uÀ‘˚ #˚‹ø£Ás¡ Ç]π><ëø± ø={≤º&ÉT <=s¡>±] X‚–<ës¡T.μμ

ER

á $<Ûä+>± |æ\¢yê+&É¢+‘ê ‘·eTø£cÕº\T ≈£î|üŒ\T>± ≈£î]|æ+#ês¡T.

ªªbısTT´˝À ø£f…º\T ˝Òø£b˛‘Ó Äs√E sêÁ‹ ãTyÓ«{≤¢ e+&ç+~ MT neTà?μμ nì ˇø£ Hêj·T≈£î&ÉT Á|ü•ï+#ê&ÉT.
ªªH˚qT |üdüT\Tø±&ÉqT+&ç Ç+{Ïø=#˚ÓÃes¡≈£L e÷ ne÷à nj·÷´ eT÷\T≈£îÿ+≥÷ |ü+&ÉT≈£îHêïs¡T. Ç+{À¢ ãTe«
ñqï<˚yÓ÷qì ≈£î+&É\˙ï yÓ‘·T≈£î‘·÷+fÒ, e÷ nj·T´˝Ò∫ #Ó≥¢bı<ä˝À¢+∫ ø£f…º\T ‘Ó∫à ãTe« e+&ÉT‘·T+fÒ, –sê›es¡T
SC

ãs¡T\≈£î b˛yê\ì ùdø˘dæ+~ ã≥Tºø£b˛sTT+&ÉT, bısTT´MT<ä ãTe«+‘· #Ó&çb˛sTT+~. <ë+≥¢H˚ $Ts¡+, ñ|ü b˛düT≈£îì,
˙fi¯ófl b˛dæø=ì ‹qïμμ nì Ä u≤\T&ÉT »yêãT #ÓbÕŒ&ÉT.
ªªMT¬ses¡u≤“sTT?μμ nì HÓ‹ÔqT+&ç ø±πs≥+‘· q÷HÓ ô|≥Tº≈£îqï ˇø£ nu≤“sTTì Á|ü•ï+#ê&ÉT ˇø£ Hêj·T≈£î&ÉT.
ªªH˚qT dü+– XË{Ϻ ø=&ÉT≈£îqTμμ
ªªMTπø+ ø£cÕº\THêïsTT #Ó|üμμ nì ‹]– Á|ü•ï+#ê&ÉT Hêj·T≈£î&ÉT.

82 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 ªª@yÓ÷ Hêπø+ ms¡Tø£. e÷ Hêj·Tq¬øs¡Tø£μμ nì eTTK+ ‹bÕŒ&ÉT.

A
ªª zkÕ] MT neTà |üdüT\ »+>∑˝À¢qT+∫ ù|&É ‘Ó∫Ã+<äì b˛©düT |üfÒ\T ÇqT|ü‘·≥º >∑T+Eø√˝Ò?μμ nì y˚s=ø£
|æ\¢yê&ÉT C≤„|üø£+ #˚XÊ&ÉT. ªªÇ+ø± Ä ‘·≥º Çe«˝Ò<äT ≈£L&Éμμ nì XË{Ϻ ø=&ÉT≈£î n+<äT≈£îHêï&ÉT.

AN
á $<Ûä+>± Hêj·T≈£î\T düTe÷s¡T ns¡>∑+≥ø±\+ |æ\¢\‘√ >∑&çbÕs¡T.
ªªbÕ|ü+! ∫qï|ü&˚ ≈£î≥T+ã Çã“+<äT\˙ï á |æ\¢\T ‘Ó\TdüTø√yê*‡q >∑‹ ã{Ϻ+<ä+fÒ |ü]dæú‘·T\T m+‘·
n<Ûë«qï+>± ñHêïjÓ÷ ‘Ó\TdüTÔqï~μμ nì Hêj·T≈£î˝À¢ ˇø£s¡Hêïs¡T.
ªªeTq+ eTq dü+‘êHêìøÏ ÄdæÔ>± Ç#˚Ã$ n|ü\T, s√>±\T, ø£cÕº˝Ò>±μμ nì ˇø£ Hêj·T≈£î&ÉHêï&ÉT.

NG
ªªeTq+ á s√E kÕ«s¡ú s¡Væ≤‘·+>±, <ÛÓ’s¡´+>±, |ü≥Tº<ä\‘√ |üì#˚ùdÔ eTq dü+‘êq+ n+‘· Vü‰sTT>± ã‘·T≈£î‘ês¡Tμμ
nì ˇø£ Hêj·T≈£î&ÉHêï&ÉT.
ªªdü«‘·+Á‘·+, e´øÏÔ‘·«+, >ös¡e+, eTsê´<ä, $X¯«e÷qe kÂÁuÛ≤‘·è‘·«+, düVü≤qX¯øÏÔ, |üs¡Væ≤‘·+. Ç<˚ H˚{Ï e÷qe
düe÷C≤ìøÏ eÁ», yÓ’&É÷sê´\T, ~e´uÛÑeHê\T,
q>∑\T, HêD≤´\T, ÄdæÔ, Ä<ëj·T+μμ Ç+ø=ø£ Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
Hêj·T≈£î&ÉHêï&ÉT.
LA ♦ |æ\¢\T #Ó|æŒq $wüj·÷\qT ã{Ϻ ÄHê{Ï Á>±e÷\ |ü]dæú‹ì
Ç+‘· ˝ À Á>±eT+˝À yê<ë´\#· | ü ⁄ Œ&É T m{≤¢ ns¡ú+ #˚düT≈£îHêïs¡T.
$qã&ç+~., ªªyêfi¯fl‘√ ø£*dæ eTfi≤flekÕÔ+μμ nì ♦ ªªeTq+ eTq dü+‘êHêìøÏ ÄdæÔ>± Ç#˚Ã$ n|ü\T, s√>±\T,
TE

ùdïVæ≤‘·T\‘√ ôd\e⁄ rdüT≈£î+≥Tqï≥Tº #Ó|æŒ Ä ø£cÕº˝Ò>±μμ nì Hêj·T≈£î&ÉT nq&É+˝Àì ñ<˚›X¯y˚T$T?

u≤\Ts¡+‘ê |üs¡T¬>‘êÔs¡T.

Ç$ #˚j·T+&ç
T

I. $ì, ns¡ú+#˚düTø=ì, Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É&É+

ER

1. ª∫qï|ü&˚μ ø£<∏ä #·~yês¡T ø£<ë! Bì Ä<Ûës¡+>± kÕ«‘·+Á‘ê´ìøÏ eTT+<äT Á>±e÷˝À¢ |ü]dæú‹ m{≤¢ ñ+&˚<√
}Væ≤+#·+&ç, e÷{≤¢&+É &ç.

II. <Ûësêfi¯+>± #·<äTe&É+ ` ns¡ú+ #˚düTø=ì Á|ü‹düŒ+~+#·&É+

SC

1. bÕsƒ¡+ Ä<Ûës¡+>± øÏ+~ e÷≥\T mes¡T me]‘√{Ï @ dü+<äs¡“¤+˝À nHêïs√ #·]Ã+#·+&ç.

n) M+&É¢+<ä¬ses√ m]πøHê?
Ä) H˚qT dü+–XË{Ϻ ø=&ÉT≈£îqT.
Ç) eTq dü+‘êqeT+‘ê Vü‰sTT>± ã‘·T≈£î‘ês¡T.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 83
 2. øÏ+~ ù|sê #·<äTe+&ç. Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T+&ç.

A
ìC≤+ sêh+˝À kÕ+düÿ è‹ø£+>±, uÛ≤cÕ|üs¡+>± nD∫y˚j·Tã&çq ‘Ó\+>±D Á|ü»˝À¢ yê] e÷‘·èuÛ≤wü,
dü+düÿ è‹ |ü≥¢ >±&ÛÜ_Ûe÷q+ ø£*–+#·≥+˝À ÄHê&ÉT ‘Ó\T>∑T Á>∑+<∏ë\j·÷\T, |üsH¡ƒ ê\j·÷\T, ‘Ó\T>∑T |üÁ‹ø£\T

AN
m+‘√ <√Vü≤<ä+ #˚XÊsTT. ‘Ó\+>±D˝À ‘Ó\T>∑T Á|ü»\≈£î ‘Ó\T>∑T uÛ≤wüô|,’ dü+düÿ è‹ô|’ ÄdüøÔÏ ø£*–+#·≥+ <ë«sê
yê] C≤rj·T, kÕ+düÿ è‹ø£ $ø±kÕìøÏ ø£èwæ #˚dæq eTVü≤˙j·TT˝À¢ e÷&ÉbÕ{Ï Vü≤qTeT+‘·sêe⁄, düTs¡es¡+
Á|ü‘ê|üs¬ &ç,¶ nVü≤˝≤´u≤sTT, sêC≤ãVü≤<ä÷s› Y yÓ+ø£Á{≤e÷¬s&ç,¶ sê$ Hêsêj·TD¬s&ç¶ eTTKT´\T. C≤‹ì #Ó‘’ q· ´|ü]#˚
\ø£å´+‘√H˚ e÷&ÉbÕ{Ï Vü≤qTeT+‘·sêe⁄ Ä+Á<Û√<ä´e÷ìï ‘Ó\+>±D≤˝À n+fÒ n|üŒ{Ï ìC≤+ sêh+˝À

NG
ÁbÕs¡+_Û+#ê&ÉT.
Á|üX¯ï\T :
n) nD∫y˚‘·≈£î >∑T¬s’q yê¬ses¡T?
Ä) yêfi¯ófl @@ $wüj·÷˝À¢ nDÏ∫y˚‘·≈£î >∑T] nj·÷´s¡T?
LA
Ç) ‘Ó\+>±D˝À Ä+Á<Û√<ä´eT+ m+<äT≈£î $düÔ]+∫+~?
á) ‘Ó\+>±D Á|ü»˝À¢ uÛ≤cÕdü+düÿ è‘·T\|ü≥¢ n_Ûe÷Hêìï ô|+∫q dü+düú˝Ò$?
TE
ñ) ‘Ó\+>±D˝À C≤rj·T, kÕ+düÿ è‹ø£ $ø±kÕìøÏ ø£èwæ #˚dæq eTVü≤˙j·TT\T mes¡T?

III. d”«j·Ts¡#·q
1. øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î ◊<˚dæ yêø±´˝À¢ »yêãT\T sêj·T+&ç.
T

n) yÓ+ø£Á{≤e⁄ dü«uÛ≤yêìï ‘Ó\Œ+&ç.

Ä) yÓ+ø£Á{≤e⁄ e+{Ï j·TTe≈£î\ e\¢ ø£*π> Á|üjÓ÷»Hê˝Ò$?
ER

Ç) yÓ+ø£Á{≤e⁄‘√ H˚{Ï j·TTe‘·qT |ü]o*+∫, b˛\Ã+&ç.

á) ªªeTq+ á s√E kÕ«s¡ú s¡Væ≤‘·+>±, <ÛÓ’s¡´+>±, |ü≥Tº<ä\‘√ |üì#˚ùdÔ, eTq dü+‘êq+ n+‘ê Vü‰sTT>±
ã‘·T≈£î‘ês¡Tμμ nì ˇø£ Hêj·T≈£î&ÉT m+<äT≈£î nì ñ+{≤&ÉT?
SC

2. øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î |ü~ yêø±´˝À¢ »yêãT sêj·T+&ç.

n) ª∫qï|ü&˚μ ø£<ä∏ <ë«sê ÄHê{Ï |ü]dæ‘ú T· \T m{≤¢ ñHêïjÓ÷ ‘Ó\TdüT≈£îHêïs¡T ø£<ë! Hê{Ï |ü]dæ‘ú T· \T H˚{Ï
düe÷»+˝À ≈£L&É ñHêïj·÷? ø±s¡D≤\T @$T{Ï?

84 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 IV. düè»Hê‘·àø£‘· / Á|üX¯+dü

A
1. øÏ+~ n+XÊ\ >∑T]+∫ düè»Hê‘·àø£+>± sêj·T+&ç.
n) á bÕsƒ¡+ Ä<Ûës¡+>± #˚düTø=ì, MT nqTuÛÑyê\‘√ ˇø£ ∫qï ø£<∏ä sêj·T+&ç.

AN
(˝Ò<ë)
Ä) yÓ+ø£Á{≤e⁄e˝… Á>±eT+ u≤>∑Tø√dü+ bÕ≥T |ü&ÉT‘·Tqï yêfi¯ófl H˚&ÉT ≈£L&Ü ñ+{≤s¡T. n≥Te+{Ï yê]
ùde\qT Á|üX¯+dædü÷Ô ˇø£ n_Ûq+<äq |üÁ‘·+ sêj·T+&ç.

NG
V. |ü<äC≤\ $ìjÓ÷>∑+
1. øÏ+~ yêø±´˝À¢ ^‘· ^dæq |ü<ë\≈£î nsêú\T ‘Ó\TdüTø=ì sêj·T+&ç.
n) yÓ+ø£Á{≤e⁄≈£î ô|fºÒ <ä+&É+˝À ô|‘·Ô+<ës¡¢≈£î ô|fÒº <ä+&É+˝À ‘˚&Ü ø£ì|æ+∫+~.
LA
Ä) Ä Hêj·T≈£î&ÉT |æ\¢\≈£î nyê´» ã+<ÛäTyÓ’b˛j·÷&ÉT.
Ç) düsêÿØ s¡ø£+ ø£≥º˝Ò<äì Ä |æ\¢yêì ‘·+Á&çøÏ ã+&É˝…‘êÔs¡T.
á) Ä ãTe«˝ÀH˚ $Ts¡+, ñ|üb˛düTø=ì |æ\¢yê&ÉT ‹Hêï&ÉT.
TE

ñ) ø£cÕº\ dü+>∑‹ Hêj·Tq≈£î ms¡Tø£.

2. øÏ+~ yêø±´˝À¢ ^‘· ^dæq |ü<ë\≈£î n<˚ ns¡ú+ e#˚à eT] ¬s+&ÉT |ü<ë\qT sêj·T+&ç.
ñ<ë :` }fiÀflì j·TTe≈£î&ÉT yÓ+ø£Á{≤e⁄≈£î <ä+&É+ ô|{≤º&ÉT.
<ä+&É+ R qeTkÕÿs¡+, n+»*
T

n) |æ\¢\ |ü≥¢ Äj·Tq≈£î >∑\ Áù|eT≈£î $\Te ø£≥º˝Ò+.

Ä) |æ\¢\T ‘·eT ø£cÕº\qT ≈£î|üŒ\T>± ≈£î]|æ+#ês¡T.
ER

Ç) |æ\¢\+<äs¡÷ >∑uÛ≤\Tq n‘·ì e<ä›≈£î #˚s¡T≈£îHêïs¡T.

á) ˙ #˚‘·T\≈£î yÓ+&ç ø£&çj·÷\THêïsTT.
3. øÏ+~ yêø±´˝À¢ ^‘· ^dæq |ü<ë\≈£î bÕsƒ¡+ Ä<Ûës¡+>± Á|üø£è‹ |ü<ë\T sêj·T+&ç.
n) Hêj·T≈£î\T ˇø£] yÓTT>∑+ ˇø£s¡T #·÷düT≈£îHêïs¡T.
SC

Ä) n‘·&ÉT |ü≥º˝Òì dü+‘·dü+ ‘√ |æ\¢\qT <ä>∑Z]øÏ rdüT≈£îHêï&ÉT.

Ç) eTq+ <ÛÓ’s¡´+>± ø£wüº|ü&ç |üì#˚ùdÔ eTq |æ\¢\T düTø£+>± ñ+{≤s¡T.
á) >±s¡e+ bı+<ë\+fÒ eT+∫ |üqT\T #˚j·÷*.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 85

 VI. uÛ≤wüqT >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+

A
1. øÏ+~ |ü{øºÏ ˝£ Àì U≤∞\qT |üP]+#·+&ç.

AN
düe÷dü|<ü +ä $Á>∑V≤ü yêø£´+ düe÷dü+ù|s¡T
sê»´ø±+ø£å
$»j·T+ e\¢ >∑s¡«+

NG
nwü~º ≈£îÿ\T
ã\sêeTT&ÉTqT, ø£èwüß&í TÉ qT
Á|ü»\uÛ≤wü
Áø£eTeTT ø±ì~
LA
ÄÁy˚T&ç‘· dü+~Û
✷ øÏ+~ yê{Ïì #·<Tä e+&ç.
TE

Wsös¡! m+‘· >=|üŒ|üì #˚XÊe⁄.

ÄVü‰Vü‰! m+‘√ Äq+<ä+ ø£*–+#êe⁄.
ô|’ yêø±´˝À¢ ^‘· ^dæq |ü<ë\qT $&ÉBdæ sêùdÔ
Wsös¡ R Ws¡ G Ws¡
T

ÄVü‰Vü‰ R ÄVü‰ G ÄVü‰ ` ne⁄‘·THêïsTT ø£<ë!

ER

Çø£ÿ&É ˇπø |ü<+ä s¬ +&ÉTkÕs¡T¢ e∫Ã+~. n{≤¢ e∫Ãq|ü&ÉT s¬ +&√kÕ] e∫Ãq |ü<ëìï ªÄÁy˚T&ç‘+· μ n+{≤s¡T.
ô|’ |ü<ë\qT >∑eTìùdÔ ...
Ws¡ R WsY G n
SC

ÄVü‰ R ÄVt≤ G Ä
Ä |ü<ë\ ∫es¡ n#·TÃ\T ø£qã&ÉT‘·THêïsTT. yê{ÏøÏ ÄÁy˚T&ç‘·+ e∫à #˚]‘˚ @eTe⁄‘·T+<√ #·÷<ë›+.
Ws¡ G Ws¡ R Wsös¡
W (sYG n) R Ws¡ nì ñ+&É>± nø±s¡+ ˝À|æ+∫ WsY G Ws¡ nì ñ+≥T+~. ÄÁy˚T&ç‘· |ü<+ä ˝Àì ªWμ e∫Ã
#˚] ªWsös¡μ nì nsTT+~.
86 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
 n{≤¢π> ÄVü‰ G ÄVü‰ R Ä (Vt≤ G Ä) G ÄVü‰ R ÄVü‰Vü‰

A
Bìe\¢ n#·TÃ≈£î ÄÁy˚T&ç‘+· |üsy¡ TÓ ‘Æ ˚ dü+~Û »s¡T>∑T‘·T+~. Ç~ ªÄÁy˚T&ç‘d· +ü ~Ûμ.

AN
ªªn#·TÃq≈£î ÄÁy˚T&ç‘·+ |üs¡yÓTÆ‘˚ dü+~Û ‘·s¡T#·T>±q>∑T.μμ
2. øÏ+~ |ü<ë\qT ø£*|æ sêj·T+&ç.
n) n|ü&ÉT G n|ü&ÉT R

NG
Ä) @$T G @$T R
Ç) }s¡T G }s¡T R
á) Ç+≥ G Ç+≥ RLA
ñ) z] G z] R
~«s¡Tø£Ô≥ø±s¡· dü+~Û
✷ á øÏ+~ |ü<ë\qT #·<äTe+&ç.
TE

n) |ü>∑\T G |ü>∑\T R |ü≥º|ü>∑\T

Ä) ∫es¡ G ∫es¡ R ∫≥º∫es¡
ô|’ |ü<ë\T ø£*|æq|ü&ÉT @+ »]–+<√ #Ó|üŒ+&ç.
T

|ü>\∑ T G |ü>\∑ T R |ü≥|º >ü \∑ T ne⁄‘√+~. n+fÒ yÓTT<ä{Ï |ü<+ä ˝Àì |ü>\∑ T˝À ª|üμ ‘·sê«‘· ñqï ª>∑\Tμ b˛sTT
<ëìøÏ ã<äT\T>± ª≥ºμ e∫Ã+~. n|ü&ÉT |ü≥º|ü>∑\T nsTT+~. n{¢H˚ ª∫≥º∫es¡μ |ü<ä+ ≈£L&É.
ER

eT]ø=ìï ñ<ëVü≤s¡D\T #·÷<ë›+.

n) q&ÉTeT G q&ÉTeT R q≥ºq&ÉTeT
~«s¡Tø£≥Ô ø±s¡eTq>± ª≥ºμ (~«‘·«eTT)
Ä) ø=q G ø=q R ø=≥ºø=q
SC

Ç) ø£&É G ø£&É R ø£≥ºø£&É

ªÄÁy˚T&ç‘+· μ |üs+¡ >± ñ+fÒ q&ÉTeT, ø=q, ø£&É yÓTT<ä˝q’… X¯u≤›\˝À yÓTT<ä{Ï n#·Tà MT<ä nìï nø£så ê\T b˛sTT
yê{Ï kÕúq+˝À ª≥ºμ edüTÔ+<äì #·÷XÊ+ ø£<ë!
ÄÁy˚T&ç‘·+ |üs¡yÓTÆ‘˚ ø£&Ü<äT\ ‘=* n#·TÃMT~ nìï nø£åsê\≈£î ~«s¡Tø£Ô≥ø±s¡+ edüTÔ+~.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 87

 3. øÏ+~ |ü<ë\qT ø£*|æ sêj·T+&ç. @+ »]–+<√ #Ó|üŒ+&ç.

A
n) ãj·T\T G ãj·T\T R
Ä) n+‘· G n+‘· R

AN
Ç) ‘·T<ä G ‘·T<ä R
á) mìï G mìï R

uÛ≤cÕø±s¡´ø£˝≤bÕ\T / ÁbÕC…≈£îº |üì

NG
♦ MT ‘ê‘· / neTàeTà / Hêj·TqeTà\qT n&ç– ˇø£ ø£<∏ä #Ó|æŒ+#·Tø=ì yêfi¯ófl #Ó|æŒq≥T¢>±H˚ sêdæ ìy˚~ø£qT
‘·s>¡ ‹∑ ˝À Á|ü<]ä Ù+#·+&ç.
LA
H˚ì$ #˚j·T>∑\Hê?
1. bÕsƒ¡+ Ä<Ûës¡+>± kÕ«‘·+Á‘ê´ìøÏ eTT+<äT, Á>±e÷˝À¢ |ü]dæú‹ ne⁄qT / ø±<äT
m{≤¢ ñ+&˚<√ e÷{≤¢&É>∑\qT.
TE

2. n|ü]∫‘· n+XÊìï ns¡ú+ #˚düTø=ì »yêãT\T sêj·T>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT

3. ø£<∏ä Ä<Ûës¡+>± ‘·–q ø±s¡D≤\‘√ H˚{Ï |ü]dæú‘·T\qT >∑T]+∫ ne⁄qT / ø±<äT
sêj·T>∑\qT.
4. ø£<∏äqT / n_Ûq+<äq |üÁ‘êìï sêj·T>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT
T
ER

dü÷øÏÔ
SC

Á|ü»\ jÓ÷>∑πøåe÷\ ø√dü+, m+‘· ô|<ä›

‘ê´>±ì¬ø’Hê yÓqTø±&Éìyê&˚ ì»yÓTÆq
Á|üC≤Hêj·T≈£î&ÉT.
` qπs+Á<ä ø√Vü≤*

88 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 A
9 neTs¡T\T

AN
` Ä#ês¡´ ¬ø.s¡T≈£îïB›Hé

u§eTàqT #·÷&É+&ç. Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&ç.

NG
LA Á|üX¯ï\T:
1. u§eTà˝À @+
»s¡T>∑T‘·Tqï~?
2. dü÷ÔbÕ\qT m+<äT≈£î
TE

ø£{kºÏ ÕÔsT¡ ?
3. dü÷Ô|ü+ e<ä› m+<äT≈£î
ìyêfi¯ó\T n]ŒkÕÔs¡T?
4. neTs¡ M s¡ T \≈£ î m{≤¢
T

ìyêfi¯ó\T n]Œ+#ê˝À
MT≈£î ‘Ó\TkÕ ?
ER

bÕsƒ¡+ H˚|ü<∏ä´+, ñ<˚›X¯+

Á|ü‘´˚ ø£ ‘Ó\+>±DqT ø±+øÏdå ÷ü Ô 1969˝À ô|<äm› ‘·TqÔ ‘Ó\+>±D Á|ü»\T ñ<ä´eT+ #˚XÊs¡T. Hê{Ï b˛sê≥+˝À
360 eT+~øÏ ô|>’ ± $<ë´s¡T\ú T, j·TTe≈£î\T ÁbÕD‘ê´>∑+ #˚XÊs¡T. Ä neTs¡Ms¡T\≈£î Á|ü»\T, ø£e⁄\T, ø£fi≤ø±s¡T\T
SC

‘·eT<Óq’ Ø‹˝À ìyêfi¯ó\T n]Œ+#ês¡T. Ä#ês¡´ s¡T≈£îïB›Hé neTs¡Ms¡T\≈£î ‘·q ø£$‘· <ë«sê ìyêfi¯ó\T n]Œ+#ê&ÉT.
(1969 dü+|òüT≥q≈£î dü+ã+~Û+∫ n|ü&ÉT sêdæq ø£$‘· ø±ã{Ϻ bÕsƒ¡+˝À ªªÁ|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D≤ u≤Vü‰≥+>±
kÕ~ÛkÕÔ+μμ nì ñqï~. <ëìï >∑eTì+#·+&ç.)
‘Ó\+>±D ñ<ä´eT+˝À Hê{Ï qT+&ç H˚{Ïes¡≈£î neTs¡T˝…’q yê] ‘ê´>±\qT düà]+#·Tø√e&Éy˚T á bÕsƒ¡+
ñ<˚›X¯+.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 89

 A
bÕsƒ¡´uÛ≤>∑ $esê\T

AN
á bÕsƒ¡+ ªπ>j·Tμ Á|üÁøÏj·T≈£î #Ó+~q~.
Ç~ õ. j·÷<ä–], ¬ø.s¡T≈£îïB›Hé sêdæq
ª$|ü¢e &ÛÉ+ø±μ nH˚ ø£$‘ê dü+ø£\q+˝Àì~.

NG
ø£$ |ü]#·j·T+

kÕe÷õø£dŒü èVü≤ ø£*–q kÕVæ≤ry˚‘.Ô· Ä#ês¡´ ø¬ .s¡T≈£îïB›H.é áj·Tq Hê>∑søY s£ ÷¡ ï\T

LA
õ˝≤¢ sê#·÷s¡T Á>±eT+˝À »ìà+#ê&ÉT.
ñkÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·T+˝À Ä#ês¡T´&ç>± |üì#˚XÊ&ÉT. ªC≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´+˝À
TE

n\+ø±s¡ $<Ûëq+μô|’ |ü]XÀ<Ûäq Á>∑+<∏ëìï sêXÊ&ÉT. 1969 dü+ˆˆ˝À ª$|ü¢e&ÛÉ+ø±μ

02`05`1947
26`05`2013 yÓ÷–+#·&É+‘√ yÓTT<ä˝…’q Ç‘·ì s¡#·Hê yê´dü+>∑+ ‘·T~XÊ«dü es¡≈£î ø=qkÕ–+~.
Á|üj÷· D+, XË*yÓT, dü÷øÏdÔ Tü <Û,ä øÏHïÓ s¡yTÓ ≥T¢, yÓ÷<äT>∑|Pü \T, $X¯«<äsÙ¡ q+ e+{Ï ñ‘·eÔ T
s¡#·q\T #˚XÊ&ÉT. mH√ï kÕVæ≤‘·´dü+düú\ qT+&ç |ü⁄s¡kÕÿsê\T n+<äT≈£îHêï&ÉT.
T
ER

$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\T

›
SC

bÕsƒ¡+ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝Àì Á|üy˚•ø£ #·<äTe+&ç. bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·÷ìï }Væ≤+#·+&ç.

› bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. ns¡ú+ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
› yê{Ï nsêú\qT |ü⁄düøÔ +£ ∫es¡ ñqï ª|ü<$ä C≤„q+μ |ü{øºÏ ˝£ À #·÷dæ ˝Ò<ë ì|òTü +≥Te⁄˝À #·÷dæ
‘Ó\TdüTø=+&ç.

90 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 Á|üy•˚ ø£

A
e\dü bÕ\q˝Àì $eø£ôå |,’ ‘·eT ÁbÕ+‘· $eTTøÏÔ ø√dü+, dü«|ü]bÕ\q ø√dü+, düV≤ü »eqs¡T\
dü+s¡ø£åD ø√dü+, ‘·eT<Ó’q uÛ≤wü, dü+düÿ è‘·T\qT ø±bÕ&ÉTø√e≥+ ø√dü+ ‘Ó\+>±D Á|ü»\T

AN
ñ<ä´e÷\T, #˚XÊs¡T. 1969 ñ<ä´eT+˝À ‘·eT ÁbÕD≤\qT ôd’‘·+ ˝…ø£ÿ #˚j·Tø£ ÄX¯j·Tdæ~Δ
ø=s¡≈£î b˛sê&ç neTs¡T˝…’q Ms¡T\≈£î ø£$ m{≤¢ ìyêfi¯ó\T n]Œ+#ê&√ ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+.

NG
e÷¬ø’ ndüTe⁄\T u≤dæq
e÷qT´˝≤s¡ ! <ÛäqT´˝≤s¡ ! Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|Œü +&ç
e÷‘·èuÛÑ÷$T ùd«#·Ã¤ ø=s¡≈£î
♦ ªªe÷¬ø’ ndüTe⁄\T u≤dæqμμ
ã*j·TsTT´q Á|üã\T˝≤s¡ !
‘Ó\+>±D >∑s¡“¤eTTàq
LA nq≥+˝À e÷≈£î n+fÒ
mes¡T?
>∑*–q l s¡TÁ<äT˝≤s¡
♦ CÀVü‰s¡T\T n+fÒ @$T{Ï?
»qì, düKT\, ùde\¬ø’
‘·qT y=&ç¶q |òüTqT˝≤sê ! me]øÏ CÀVü ‰ s¡ T \T
TE

düeT]ŒkÕÔ+? m+<äT≈£î
kÂVü‰s¡‘› ‘· √&É ì#·Tà düeT]Œ+#ê*?
CÀVü‰s¡T\T, CÀVü‰s¡T\T
düø£\»qT\ düeT÷Vü≤eTT\T
düeT]Œ+#·T CÀVü‰s¡T\T
T

II
ER

@ ‘·*¢ ø£&ÉT|ü⁄ |ü+≥\ ø=s¡ø√

˙ ‘·*¢ ø£&ÉT|ü⁄ eT+≥\ e÷&ÓqT
@ dü‹ kÂuÛ≤>∑´eTTà\ ø=s¡ø√
˙ dü‹ ≈£î+≈£îeT >√˝ÀŒjÓTqT
SC

Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D ø=s¡¬ø’

Á|üeVæ≤+∫q ˙ s¡ø£Ô+
bÕbÕ‘·Tà\ |ü]bÕ\q
|ü{≤|ü+#·˝Ö |üs´¡ +‘·+
Áø±+‹ $&É<äT ` XÊ+‘· |ü&É<äT

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 91

 MT y=ø=ÿø£ÿ s¡ø£Ô|ü⁄ #·Tπøÿ
˝≤yÓ’q $wüeTTà\ Á>∑πøÿ

A
á Ms¡T\ ñÁ<˚ø±g+
á Ms¡T\ ñ<√“<Ûës¡ú+

AN
˙ ô|{Ϻq s¡ø£Ô|ü⁄ ‹\ø£+
Hê bÕ*{Ï Bøå± ã+<Ûä+
n~Ûø±sê+<ÛäT\ bÕ*{Ï
s¡T~Ûs¡dæø£Ô j·TeTbÕX¯+

NG
Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
♦ ªªø£&TÉ |ü⁄ |ü+≥\ ` ø£&TÉ |ü⁄ eT+≥\μμ ` Bìì
>∑T]+∫ MTπø$T ns¡úeTsTT+~?
♦ ªªbÕbÕ‘·Tà\ |ü]bÕ\qμμ nì nq&É+˝À ø£$
ñ<˚›X¯+ @yÓTÆ ñ+≥T+~?
LA III
s¡øÔ£ ‘·sŒ¡ DeTàsTTHê
s¡ø‘ÔÏ √&É sTT#˚ÃkÕÔ+
TE

MT j·T&ÉT>∑T\ C≤&É˝À¢
e÷j·T&ÉT>∑T\ qT+#˚kÕÔ+
nq+‘êø±X¯+
düT$XÊ\ uÛÑ÷e\j·T+
eT<Ûä´qTqï z düeTdüÔ ÁbÕDT˝≤sê !
e÷ Á|ü‹q $qT&ÉT
T

Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D≤
u≤Vü‰≥+>± kÕ~ÛkÕÔ+ !
ER

eTè‘·Ms¡T\ Ä‘·à\˝À
neTè‘· es¡¸+ ≈£î]|ækÕÔ+
Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
♦
SC

ªªMT j· T &É T >∑ T C≤&É ˝ À¢

e÷j·T&ÉT>∑T\ qT+#˚kÕÔ+!μμ`
Bìì MT¬ s {≤¢ ns¡ ú +
#˚dTü ≈£îHêïs¡T?
♦ ªneTè‘·es¡¸+ ≈£î]|æ+#·&+É μ
n+fÒ @$T{Ï?

92 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 kÕsê+X¯+

A
‘Ó\+>±D Á|ü»\ø√dü+, e÷‘·èuÛ÷Ñ $T$eTTøÏÔ ø√dü+ ÁbÕD‘ê´>∑+ #˚dqæ <Ûqä ´Je⁄˝≤sê! MT≈£î CÀVü‰s¡T.¢ Ms¡T˝≤sê!
MT J$‘·+ ‘Ó\+>±D uÛÑ÷$T|ü⁄Á‘·T\ ùde\˝ÀH˚ ‘·]+∫+~. á düe÷»eT+‘ê MT≈£î CÀVü‰s¡T¢ n]ŒdüTÔ+~. Çø£ÿ&ç

AN
Á|ü»\ düTKdü+‘√cÕ\ ø√dü+ MTs¡T, MT ≈£î≥T+ãdüuTÑÛ ´\T mH√ï u≤<Û\ä qT nqTuÛ$Ñ +#ês¡T. Á|ü‘´˚ ø£ ‘Ó\+>±D kÕ<Ûqä
ø√dü+ bÕ]qs¡ø£Ô+ bÕbÕ‘·Tà\|ü]bÕ\q n+‘·eTj˚T´es¡≈£î $ÁX¯$T+#·<äT. XÊ+‹+#·<äT. MT ˇø=ÿø£ÿ s¡ø£Ô|ü⁄#·T≈£ÿ
‘Ó\+>±D e´‹πs≈£î\ô|’ $wü+ ∫eTTà‘·T+~. MT Äy˚X¯+ Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D nedüsêìï Á|ü‹ ì$Twü+ Á|üuÀ~ÛdüTÔ+~.
MTs¡T <Ûä]+∫q s¡ø£Ô‹\ø£+ e÷≈£î dü÷Œ¤]Ôq+~düTÔ+~. n~ n~Ûø±s¡ eT<ä+‘√ ã*dæq yê]øÏ j·TeTbÕX¯eTe⁄‘·T+~.

NG
MT n&ÉT>∑T\˝À n&ÉTπ>dü÷Ô e÷ HÓ‘·TÔs¡T <Ûës¡b˛kÕÔ+. s¡ø£Ô‘·s¡ŒD≤\qT #˚kÕÔ+. ì+–, H˚\˝À $düÔ]+∫q düeTdüÔ
ÁbÕDT˝≤sê! e÷ Á|ü‹»„ $q+&ç. u≤Vü‰≥+>±H˚ ‘Ó\+>±DqT kÕ~ÛkÕÔ+. neTs¡T\ Ä‘·à\T XÊ+‹+#˚ $<Ûä+>±
neTè‘·es¡¸+ ≈£î]|ækÕÔ+.

Ç$ #˚j·T+&ç
LA
I. $ì, ns¡ú+#˚düTø=ì, Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É&É+
TE

1. ‘Ó\+>±D sêhkÕ<Ûäq ø√dü+ »]–q ñ<ä´eT+ >∑T]+∫ e÷{≤¢&É+&ç.

II. <Ûësêfi¯+>± #·<äTe&É+ ` ns¡ú+ #˚düTø=ì Á|ü‹düŒ+~+#·&É+

1. øÏ+~ yêø±´\T #·<äTe+&ç. n$ bÕsƒ¡+˝À mø£ÿ&ÉTHêïjÓ÷ >∑T]Ô+∫, yê{Ï dü+<äs¡“¤+ sêj·T+&ç.
T

n) düø£\»qT\ düeT÷Vü≤eTT\T.
ER

Ä) Áø±+‹ $&É<äT ` XÊ+‘· |ü&É<äT.

Ç) s¡T~Ûs¡dæø£Ô j·TeTbÕX¯+.
á) neTè‘·es¡¸+ ≈£î]|ækÕÔ+.
2. øÏ+~ ù|sêqT #·~$ Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T+&ç.
SC

1969 Hê{Ï Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D ñ<ä´eT+ 2009 Hê{ÏøÏ eT¨<ä´eTeTsTT+~. á eT*<äX¯ ñ<ä´eT+˝À
$<ë´s¡Tú\T, ñ<√´>∑T\T, ø£e⁄\T, ø£fi≤ø±s¡T\T, Hêj·T≈£î\T, |æ\¢\ qT+&ç ô|<ä›\ es¡≈£î düø£\»qT\T bÕ˝§ZHêïs¡T.
ñ<ä´eT+ XÊ+‹j·TT‘·+>± q&Éyê\ì ñ<ä´eT Hêj·Tø£‘·«+ ø√]+~. ‘Ó\+>±D¬ø’ Á|ü»\+<äs¡T Ä‘·à$XÊ«dü+‘√
b˛sê&Ü\ì, n<ÛÓ’s¡´+‘√ ã*<ëHê\T #˚j·Te<ä›ì #Ó|æŒ+~. Ä ñ<ä´e÷\ |òü*‘·+>± 2014 pHé 2e ‘˚Bq
‘Ó\+>±Dsêh+ Ä$s¡“$¤ +∫+~. neTs¡Ms¡T\ ÄX¯jT· + dæ~+Δ ∫+~. Á|üuTÑÛ ‘·«+ Ä~Ûø±]ø£+>± y˚&TÉ ø£\T ìs¡«Væ≤+∫+~.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 93

 ‘Ó\+>±D˝Àì Äu≤\>√bÕ\+ |òTü q+>± dü+ãTsê\T »s¡T|ü⁄≈£îqï~. kÕ~Û+∫q ‘Ó\+>±DqT ã+>±s¡T ‘Ó\+>±D>±
r]Ã~<ä›&ÜìøÏ n+<äs¡+ ø£èwæ #˚j·÷*. n<˚ eTq+ neTs¡Ms¡T\≈£î Ç#˚à |òüTqyÓTÆq ìyê[.

A
Á|üX¯ï\T :

AN
n) ‘Ó\+>±D ñ<ä´eT+ m+<äT≈£î »]–+~?
Ä) ñ<ä´eT+˝À me¬ses¡T bÕ˝§ZHêïs¡T?
Ç) ñ<ä´eT+ |ü{¢ Hêj·Tø£‘ê«ìøÏ ñqï Ä˝À#·q @$T{Ï?
á) Äu≤\>√bÕ\+ n+fÒ ns¡úy˚T$T{Ï?

NG
ñ) neTs¡Ms¡T\≈£î eTq$T#˚à ìyê[ @$T{Ï?

III. d”«j·Ts¡#·q
1. øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î ◊<˚dæ yêø±´˝À¢ »yêãT\T sêj·T+&ç.
LA
n) neTs¡Ms¡T\qT ø£$ ªª‘Ó\+>±D >∑s¡“¤eTTàq >∑*–q l s¡TÁ<äT˝≤sê!μμ nì m+<äT≈£î dü+uÀ~Û+#ê&ÉT?
Ä) neTs¡Ms¡T\ |ü≥¢ eTqyÓT{≤¢+{Ï >ös¡yêìï #·÷bÕ*?
Ç) n~Ûø±sê+<ÛäT\ Á|ües¡Ôq m{≤¢ ñ+≥T+~?
á) ø£$ Á|ü‹»„˝Àì $wüj·÷ìï MT¬s{≤¢ ns¡ú+ #˚düT≈£îHêïs¡T?
TE

2. øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î |ü~ yêø±´˝À¢ »yêãT sêj·T+&ç.

n) ø£$ Hê&ÉT #˚dæq Á|ü‹»„ H˚&ÉT kÕø±s¡yÓTÆ+~ ø£<ë! BìøÏ bÕ≥Tã&çq yê]ì >∑T]+∫ $e]+#·+&ç.

IV. düè»Hê‘·àø£‘· / Á|üX¯+dü

T

1. øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î »yêãTqT düè»Hê‘·àø£+>± sêj·T+&ç.

ER

n) Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D ñ<ä´eT+˝À neTs¡T˝…’q yê] ‘ê´>±ìï >∑T]+∫ ˇø£ ø£$‘·/π>j·T+ sêj·T+&ç.

V. |ü<äC≤\ $ìjÓ÷>∑+
SC

1. øÏ+~ |ü<ë\≈£î |üsê´j·T|ü<ë\T (n<˚ ns¡ú+ e#˚à |ü<ë\qT) sêj·T+&ç.

n) düeT÷Vü≤+ R
Ä) ndüTe⁄\T R
Ç) ùd«#·Ã¤ R
á) düKT\T R

94 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 2. øÏ+~ yêø±´\˝À ^‘·^dæq |ü<ë\≈£î >∑\ HêHêsêú\T (y˚s¡T y˚s¡T nsêú\T) sêj·T+&ç.

A
n) á es¡¸+˝À ≈£î]dæq ô|<ä› es¡¸+ Ç~.
».

AN
Ä) neTè‘·+‘√ bÕj·Tdü+ #˚XÊs¡T. neTè‘·+‘√ #˚‘T· \T ø£&>ç ±s¡T.
».
3. øÏ+~ eè‘·Ô+˝À>∑\ Á|üø£è‹, $ø£è‹ |ü<ë\qT >∑T]Ô+∫ sêj·T+&ç.
Á|üøè£ ‹ ` $ø£è‹

NG
Á|‹ü q
Äø±X+¯

l uÛ≤>∑´+
Äø£d+ü Á|ü‹»„
u≤>¬ +Z
dæ]

LA
VI. uÛ≤wüqT >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+
TE

dü+<ÛTä \T
1. øÏ+~ |ü<ë\qT $&ÉBdæ, dü+~Ûù|s¡T sêj·T+&ç.
n) ñÁ<˚ø±g+ R G R
Ä) yÓTT≥ºyTÓ T<ä\T R G R
Ç) ˝≤yÓq’ R G R
T

á) nq+‘êø±X¯+ R G R
ER

ñ) ˇø=ÿø£ÿ R G R
ñ|üe÷\+ø±s¡+
✷ øÏ+~ yêø±´\qT #·<äTe+&ç. ‘˚&Ü #Ó|üŒ+&ç.
ÄyÓT eTTK+ n+<ä+>± ñqï~.
SC

ÄyÓT eTTK+ #·+Á<ä_+ã+ e˝… n+<ä+>± ñqï~.

ô|’ yêø±´˝À¢ì ‘˚&ÜqT #·÷ùdÔ ªÄyÓT eTTK+ n+<ä+>± ñqï~μ nH˚ <ëìøÏ ã<äT\T ªÄyÓT eTTK+
#·+Á<ä_+ã+ e˝… n+<ä+>± ñqï~μ nH˚ yêø£´+ u≤>± Äø£≥Tº≈£î+≥T+~ ø£<ë! Ç{≤¢ Äø£≥Tº≈£îH˚≥≥T¢
#Ó|üŒ&ÜìøÏ #·+Á<ä_+ã+ nH˚ b˛*ø£qT rdüT≈£îHêï+. Ç{≤¢ #·ø£ÿì b˛*ø£‘√ #Ó|üŒ&ÜH˚ï ªñ|üe÷\+ø±s¡+μ
n+{≤+.ô|’ yêø±´ìïã{Ϻ #·÷ùdÔ ñ|üe÷\+ø±s¡+˝À Hê\T>∑T n+XÊ\qT >∑eTì+#·e#·TÃ. n$ :
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 95
 1) ñ|üyT˚ j·T+ ` <˚ìì ˝Òø£ me]ì b˛\TdüTÔHêïyÓ÷ ‘Ó*ù|~. (ÄyÓT eTTK+ ` ñ|üy˚Tj·T+)

A
2) ñ|üe÷q+ ` <˚ì‘√ ˝Òø£ me]‘√ b˛\TdüTÔHêïyÓ÷ ‘Ó*ù|~. (#·+Á<ä_+ã+ ` ñ|üe÷q+).
3) düe÷q<Ûsä à¡ + ` ñ|üy˚Tj·T, ñ|üe÷Hê˝À¢ ñ+&˚ ˇπø $<ÛäyÓTÆq <Ûäs¡à+. (n+<ä+>± ñ+&É&É+ `

AN
düe÷q<Ûäs¡à+).
4) ñ|üe÷yê#·ø+£ ` b˛*ø£qT ‘Ó*ù| |ü<ä+. (e˝… ` ñ|üe÷yê#·ø£+)
ñ|üe÷q, ñ|üy˚Tj·÷\≈£î #·ø£ÿì b˛*ø£ #Ó|üŒ&Éy˚T ñ|üe÷\+ø±s¡+.

NG
2. øÏ+~ ñ<ëVü≤s¡D\T #·<Tä e+&ç. <˚ìì <˚ì‘√ b˛˝≤Ãs√, yê{Ï˝Àì düe÷q<Ûsä à¡ + @$T{À #Ó|Œü +&ç.
n) @ø£\e⁄´&ÉT ns¡T®qT&ç e˝… >∑T]‘·|üŒì $\Tø±&ÉT.
Ä) ‘√≥˝À |æ\¢\T d”‘êø√ø£∫\Tø£˝≤¢>± n≥÷ Ç≥÷ ‹s¡T>∑T‘·THêïs¡T.
LA
uÛ≤cÕø±s¡´ø£˝≤bÕ\T / ÁbÕC…≈£îº |üì
♦ ‘Ó\+>±D ñ<ä´eT+ dü+<äs“¡ +¤ >± e∫Ãq bÕ≥\qT ˝Ò<ë ñ<ä´eTø±\+˝À »]–q ˇø£ ø±s¡´Áø£eT+ >∑T]+∫
$esê\T ùdø£]+∫ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç. ‘·s¡>∑‹˝À Á|ü<ä]Ù+#·+&ç.
TE

H˚ì$ #˚j·T>∑\Hê?
1. ‘Ó\+>±D ñ<ä´eT+ >∑T]+∫ e÷{≤¢&É>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT
2. uÛ≤yê\≈£î dü]b˛j˚T π>j·TbÕ<ë\qT >∑T]Ô+∫ dü+<äs¡“¤+ sêj·T>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT
T

3. ‘Ó\+>±D sêhkÕ<Ûäq¬ø’ bÕ≥Tã&çq yê]ì ne⁄qT / ø±<äT

>∑T]+∫ $e]dü÷Ô sêj·T>∑\qT.
ER

4. neTs¡Ms¡T\ô|’ ø£$‘· / π>j·T+ sêj·T>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT

SC

dü÷øÏÔ ªªm+‘·ø±\+ J$+#êeTqï~ ø±<äT. @$T

kÕ~Û+#êeTqï~, m+<ä] Vü≤è<äj·÷\˝À #√≥T
dü+bÕ~+#·T≈£îHêïeTqï~ eTTK´+.μμ ` uÛÑ>∑‘Ydæ+>¥

96 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 A
10 dæ+>∑πsDÏ

AN
u§eTàqT #·÷&É+&ç. Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&ç.

NG
LA
TE

Á|üX¯ï\T:
T

1. ∫Á‘·+˝À ø£q|ü&ÉT‘·Tqïyêfi¯ófl @+ |üqT\T #˚düTÔHêïs¡T?

2. ∫Á‘·+˝À @j˚T edüTÔe⁄\T ø£q|ü&ÉT‘·THêïsTT?
ER

3. ∫Á‘·+ <˚ìøÏ dü+ã+~Û+∫+<äì MTs¡T nqTø=+≥THêïs¡T?

4. ‘Ó\+>±D˝À u§>∑TZ >∑qT\T @ @ õ˝≤¢\˝À ñHêïsTT?
5. H˚\ u§>∑TZe\¢ ñ|üjÓ÷>±˝Ò$?
bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+
SC

@ <˚X¯+ ‘·q düVü≤»dü+|ü<äqT düeTs¡ú+>± $ìjÓ÷–+#·Tø√>∑\T>∑T‘·T+<√ Ä <˚X¯+ n_Ûeè~Δ ~X¯˝À

|üj·TìdüTÔ+~. eTq <˚X¯+ düø£\dü+|ü<ä\≈£î ì\j·T+. Çø£ÿ&ç H˚\˝À¢ nbÕs¡yÓTÆq Kì» dü+|ü<ä <ë– ñqï~.
Á|ü‘˚´ø£+>± eTq ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝Àì dæ+>∑πsDÏ u§>∑TZ>∑qT\T <˚X¯+˝ÀH˚ Á|üdæ~Δbı+<ësTT. <˚X¯ Á|ü>∑‹øÏ
<√Vü≤<ä|ü&˚ ªdæ+>∑πsDÏ >∑qT\μ >∑T]+∫ ‘Ó*j·TCÒj·T≥y˚T á yê´dü+ Á|ü<Ûëq ñ<˚›X¯+.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 97

 bÕsƒ¡´uÛ≤>∑ $esê\T

A
á bÕsƒ¡+ yê´düÁ|üÁøÏj·T≈£î #Ó+~q~.

AN
dæ+>∑πsDÏ u§>∑TZ >∑qT\T, u§>∑TZ ñ‘·Œ‹Ô >∑T]+∫
düe÷#êsêìï ‘Ó*ù| yê´dü+.

NG
$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\T

› bÕsƒ¡+ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝Àì Á|üy˚•ø£ #·<äTe+&ç. bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·÷ìï }Væ≤+#·+&ç.

›
LA
bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. ns¡ú+ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
› yê{Ï nsêú\qT |ü⁄düøÔ +£ ∫es¡ ñqï ª|ü<$ä C≤„q+μ |ü{øºÏ ˝£ À #·÷dæ ˝Ò<ë ì|òTü +≥Te⁄˝À #·÷dæ
‘Ó\TdüTø=+&ç.
TE

Á|üy•˚ ø£
ˇø£<˚X¯ bÕ]ÁXÊ$Tø£ |ü⁄s√>∑eTHêìøÏ, Ä]úø£ |ü⁄wæºøÏ n‹ Á|ü<ÛëqyÓTÆq eqs¡T˝À¢ u§>∑TZ
ˇø£{.Ï ‘Ó\+>±D sêh+˝À u§>∑TZ ñ‘·Œ‹Ô˝À ª dæ+>∑sπ DÏ ø±\Ødtμ Á|ü<ëÛ q uÛ÷Ñ $Tø£qT b˛wædTü qÔ ï~.
T

ªªÁX¯yÓTÆø£ Jeq kÂ+<äsê´ìøÏ düe÷qyÓTÆq~ ˝ÒH˚˝Ò<äìμμ ll nHêï&ÉT. Ä<ÛäTìø£

Á|ü|+ü #·+˝À ø±]à≈£î\bÕÁ‘· nyÓ÷|òTü yÓTqÆ ~. u§>∑TZ ñ‘·Œ‹Ô˝À ø±]à≈£î\ÁX¯eT yÓ\ø£≥˝º ìÒ ~.
ER

Á|ü‹s√p bı+∫ñqï Á|üe÷<ë\qT ≈£L&Ü ˝…ø£ÿ#˚j·T≈£î+&Ü... >∑qT˝À¢ |üì#˚dü÷Ô... ‘·eT

ùd«<ëìï X¯ø>ÔÏ ± e÷]à H˚\u§>∑TqZ T yÓ*øÏ rdüTqÔ ï dæ+>∑sπ DÏ ø±]à≈£î\ J$‘ê\qT Ä$wüÿ]+#˚
$wüj·÷ìï á bÕsƒ¡+˝À #·<äTe⁄<ë+.
SC

ÁX¯eT˝Ò≈£î+&É düTK+ ˝Ò<äT. düTU≤ìøÏ eT÷\+ ÁX¯eT. ªªÁX¯eTJy˚ »>∑‹øÏ eT÷\+... #ÓeT{À&ÉÃø£ »s¡T>∑<äT ø±\+μμ
nHêïs¡T ô|<ä›\T. J$‘·+ düTKeTj·T+ ø±yê\+fÒ n+<ä] nedüsê\T rsê*. n+<ä]øÏ kÂø£sê´\T ø£*Œ+#ê*.
kÂø£sê´\T ø±yê\+fÒ ñ‘·Œ‘·TÔ\T ô|s¡>±*.

98 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 ñ‘·Œ‹Ô #˚j·÷\+fÒ @+ nedüs¡+? eTT&ç|ü<ës¡ú+, e÷qeeqs¡T\T, Ä]úø£ eqs¡T\T, ∫qïy√ ô|<ä›y√ |ü]ÁX¯eT\T
ø±yê*. á |ü]ÁX¯eT\T q&ÉTyê\+fÒ @+ ø±yê*? ÄHê&ÉT nìï j·T+Á‘ê\T q&Ée{≤ìøÏ Á|ü<Ûëq Ç+<Ûäq+>± u§>∑TZH˚

A
ñ|üjÓ÷–+#˚yês¡T. Ä ‘·sê«‘· »]–q mH√ï |ü]XÀ<Ûäq\ e\¢ $<äT´#·Ã¤øÏÔ ø£ìô|≥º&É+ »]–+~. $<äT´‘·TÔqT ñ‘·Œ‹Ô
#˚j·T{≤ìøÏ ≈£L&É u§π>Z nedüs¡eTsTT´+~. u§>∑TZ‘√H˚ á s√E <˚X¯+˝À mH√ï |ü]ÁX¯eT\T q&ÉTdüTÔHêïsTT.

AN
>√<ëe] q~ |üØyêVü≤ø£ ÁbÕ+‘·eT+‘ê <ä≥yº TÓ qÆ n&Ée⁄\‘√ ì+&ç ñ+&˚~. s¬ +&ÉTe+<ä\ $T*j·THé dü+e‘·‡sê\≈£î
|üPs¡«+ n&Ée⁄\T ‘·>∑\ã&ç uÛÑ÷$T MT<äTqï neX‚cÕ\T Áø£eTÁø£eT+>± uÛÑ÷$T˝ÀìøÏ ≈£Ls¡T≈£îb˛sTT, yê{Ï MT<ä eTqTï,
sêfi¯ófl |ü&ç ˝À|ü*øÏ ≈£î~+#·ã&ç n$ u§>∑TZbıs¡\T>± @s¡Œ&çHêj·Tì #Ó|üŒe#·TÃ. Ç{≤¢ @s¡Œ&ɶ u§>∑TZH˚ eTq+ ‘·$«
rdüTÔHêï+. BH˚ï ªH˚\u§>∑TZμ, ªq\¢ã+>±s¡+μ n+≥THêï+. n‘·´+‘· X¯øÏÔì#˚à á u§π>Z Ç+<Ûäq+>± e÷] |ü]ÁX¯eT\≈£î
eT÷˝≤<Ûës¡eTsTT´+~. s√&ÉT¢ y˚j·T&ÜìøÏ ñ|üjÓ÷–+#˚ &Ü+ãs¡T (‘ês¡T)qT, bÕ¢dæºø˘qT, eTq+ s√p ‘·\≈£î |üPdüT≈£îH˚

NG
düTyêdüq q÷HÓ\qT, ã≥º\ n<ä›ø±\≈£î y˚düT≈£îH˚ s¡+>∑T\qT á u§>∑TZqT+&˚ ‘·j·÷s¡T#˚düT≈£î+≥THêïeT+fÒ ÄX¯Ãs¡´+
ø£\T>∑T‘·Tqï~ ø£<ë! nìï{Ï ø£+fÒ eTTK´+>± Ç|ü&ÉT eTq+ |ü+≥ bı˝≤\≈£î y˚düTÔqï s¡kÕj·Tìø£ ms¡Te⁄\T ≈£L&Ü á
H˚\u§>∑TZqT+&˚ ‘·j·÷s¡e⁄‘·THêïsTT ‘Ó\TkÕ?
ˇø£ <˚X¯+ ‘·q≈£îqï düVü≤»eqs¡T\qT m+‘· $]$>± ñ|üjÓ÷–+#·T≈£î+fÒ
LA
Ä <˚X¯+ n+‘· y˚>∑+>± n_Ûeè~Δ #Ó+<äT‘·T+~. bÕ]ÁXÊ$Tø£ ñ‘·Œ‘·TÔ˝À¢ n‘·´+‘· Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
X¯øìÔÏ e«>∑\ eTVü≤‘·TÔ á H˚\ u§>∑T≈Z î£ qï~. Á|üøè£ ‹ Á|ükÕ~+∫q düV≤ü »dü+|ü<qä T
$ìjÓ÷–+#·Tø=H˚ $C≤„q+ ô|’qH˚ e÷qeHê>∑]ø£‘· ì]à+#·ã&ÉT‘·Tqï~. ø£qTø£ ♦ ªÁX¯eTJy˚ »>∑‹øÏ eT÷\+...
mH√ïs¡ø±\ ñ|üj÷Ó >±\qT ø£*– ñqï á H˚\u§>∑TqZ T ‘·$« rj·T{≤ìøÏ n‘·´+‘· #ÓeT{À&ÉÃø£ »s¡T>∑<Tä ø±\+μ
ÁX¯<ëΔdü≈£îÔ\qT #·÷|æ+#ês¡T. nqï yêø±´ìï @$<Ûä+>±
TE

eTq<˚X¯+˝À e´ekÕj·T+ e÷~]>± kÕe÷õø£ J$‘·+˝À Á|ü‘˚´ø£ kÕúHêìï ns¡+ú #˚dTü ≈£îHêïs¡T?
dü+bÕ~+#·Tø=qï |ü]ÁX¯eT˝À¢ dæ+>∑πsDÏ ˇø£{Ï. yÓTT‘·Ô+ <äøÏåD uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À ♦ H˚\u§>∑TZqT ªq\¢ ã+>±s¡+μ
u§>∑TZ ñ‘·Œ‹Ô#˚ùd @¬ø’ø£ ø£+ô|˙>± ‘Ó\+>±D˝À dæ+>∑πsDÏøÏ $•wüº‘· ñqï~. nì m+<äTø£+{≤s¡T?
n+<äTπø... ♦ ªdüV≤ü »dü+|ü<q
ä T
T

ªªdæ]yÓ\T>∑T\T $s¡õy˚Tà dæ+>∑πsDÏ ã+>±s¡+ $ìjÓ÷–+#·Tø=H˚ $C≤„q+

nDTeDTe⁄q KìC≤˝Ò ˙ ‘·qTe⁄≈£î dæ+>±s¡+μμ nHêïs¡T. ô|’qH˚ e÷qe Hê>∑]ø£‘·
ER

dæ+>∑πsDÏ u§>∑TZ >∑qT\≈£î dü+ã+~Û+∫q nH˚ø£ $wüj·÷\T #ê˝≤ eT+~øÏ ì]à+#·ã&ÉT‘·Tqï~μ

‘Ó*j·Te⁄. $kÕÔsy¡ TÓ qÆ u§>∑TZ ìπøbå Õ\≈£î ì\j·TyÓTqÆ ‘Ó\+>±D˝À Á>±MTD ù|<ä\≈£î #·]Ã+#·+&ç.
ñbÕ~Û ø£*Œ+#·&É+ e\¢H˚, yê] kÕe÷õø£, Ä]úø£, dæú‹>∑‘·T˝À¢ nq÷Vü≤´yÓTÆq
e÷s¡TŒqT rdüT≈£îe∫Ã+~. Çø£ÿ&É <=s¡T≈£î‘·Tqï u§>∑TZ ªC≤‹μ dü+|ü<Ó’ Á|ü|ü+#· U≤´‹ì bı+~+<äì #Ó|üŒe#·TÃ.
II
SC

<˚X¯+˝À eTπs Ç‘·s¡ u§>∑TZ dü+düú≈£î ˝Òì Á|ü‘˚´ø£‘· ªdæ+>∑πsDÏ >∑qT\μ ≈£î ñqï~. Ç≥Te+{Ï dü+düú >∑T]+∫ mH√ï
ÄdüøÏÔø£s¡yÓTÆq $wüj·÷\qT ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+...
1841e dü+e‘·‡s¡+˝À KeTà+ õ˝≤¢˝Àì Ç\¢+<äT Á>±e÷ìøÏ #Ó+~q Á>±eTdüT\ú T ø=+<äsT¡ uÛ÷Ñ $Tì ‘·e⁄«‘·T+&É>±
á ªu§>∑TZ ãj·T≥|ü&ç+~. n|üŒ{Ï es¡≈£î n≥Te+{Ï~ mes¡÷ #·÷dæñ+&Éø£b˛e≥+‘√ yêfi¯ófl ÄX¯Ãs¡´b˛j·÷s¡T.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 99

 á $wüj·T+ ‘Ó\TdüT≈£îqï uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ #Ó+~q uÛÑ÷>∑s¡“¤ |ü]XÀ<Ûäq XÊK Çø£ÿ&É |ü]XÀ<Ûäq\T yÓTT<ä\Tô|{Ϻ+~.
ø±ì Ä u§>∑TZ n+‘· ÁX‚wü˜yÓTÆq~ ø±<äì u§>∑TZ ‘·e«ø±\qT #˚|ü≥º˝Ò<äT.

A
n|üŒ{Ï Á|üj·T‘êï\ Ä<Ûës¡+>± 1871˝À &Üø£ºsY øÏ+>¥ nH˚ eTs√ uÛÑ÷>∑s¡“¤ Kì» |ü]XÀ<Ûä≈£î&ÉT ªÇ\¢+<äTμ Á>±eT
|ü]düsê˝À¢ ÁX‚wü˜yÓTÆq u§>∑TZ ñqï≥T¢ >∑T]Ô+#ê&ÉT. n~ uÛÑ÷$T˝À|ü\ Äs¡T bıs¡˝À¢ ìøÏå|üÔyÓTÆ ñqï<äì yÓ\¢&ç+#ê&ÉT.

AN
1886˝À ôV’≤<äsêu≤<é
<äø£ÿHé ø£+ô|˙ *$Tf…&é
dü+düúyêfi¯ófl Ç\¢+<äT˝À
yÓTT<ä{Ï uÛÑ÷>∑s¡“¤ >∑ìì

NG
ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. >∑ì˝Àì
øÏ+~ u§>∑TZ bıs¡≈î£ ªøÏ+>¥dy” Té μ
nì, ô|’ u§>∑TbZ ıs¡≈î£ ø°«Hédy” Té
nì ù|s¡T ô|{ϺHês¡T. Çø£ÿ&É
ñ‘· Œ ‹Ô #˚ d ü T Ô q ï u§>∑ T Z q T
s¡yêD≤#˚jT· &ÜìøÏ &√s¡ïø£˝Ÿ
LA
qT+&ç U≤Jù|≥≈£î Áu≤+∫
¬ s ’ ˝ Ò « ˝… ’ q T y˚ d æ <ëìøÏ
ªdæ+>∑πsDÏ ø±\Ødtμ nì
TE

ù|s¡T ô|{≤ºsT¡ .
1921˝À ªôV≤’ <äsêu≤<é
<äø£ÿHé ø£+ô|˙ *$Tf…&éμ dü+düú
ªdæ+>∑πsDÏ ø±\Ødt ø£+ô|˙
*$Tf…&>é ±μ ù|s¡T e÷s¡TÃ≈£îqï~.
T

n|üŒ{ÏqT+&ç ªdæ+>∑πsDÏ
ø±\Ødtμ>± dæús¡|ü&ç+~.
ER

1928e dü+e‘·‡s¡+˝À
Ä~˝≤u≤<é õ˝≤¢˝Àì
‘ê+&É÷sY ÁbÕ+‘·+˝À
yÓ÷s¡ZHé‡, 2e Ç+ø£¢sTTHé,
SC

XÊ+‹Kì, ø£fi≤´DÏKì,
>∑qT\qT ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T.
n+‘˚>±≈£î+&Ü ø£Ø+q>∑sY,
es¡+>∑\T¢, KeTà+ õ˝≤¢\
qT+&ç Á|üeVæ≤düTqÔ ï >√<ëe]q~

100 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 |üØyêVü≤ø£ ÁbÕ+‘·+˝ÀH˚ H˚\u§>∑TZ ìπøåbÕ\T $kÕÔs¡+>± ñ+&É≥+‘√ Çø£ÿ&˚ >∑qT\T @sêŒ≥T#˚dæ, u§>∑TZ ñ‘·Œ‹Ôì
ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T.

A
<∏äs¡à˝Ÿ$<äT´‘Y ñ‘·Œ‹ÔøÏ ‘·|üŒìdü]>± nedüs¡yÓTÆq u§>∑TZ, ˙s¡T, uÛÑ÷$T, |üì #˚j·T{≤ìøÏ nedüs¡yÓTÆq e÷qe
eqs¡T\T \_Û+#˚ ÁbÕ+‘ê˝˝À <˚X¯+˝ÀH˚ ‘Ó\+>±DÁbÕ+‘·+ n‹ eTTK´yÓTÆq~. n‘·´+‘· ø£wüºyÓTÆq á |üqT\qT

AN
#˚j·T{≤ìøÏ ã‘·T≈£îb˛sê{≤ìøÏ dæ<äΔyÓTÆ ªªãT¬øÿ&ÉT ãTe«ø√dü+μ ‘Ó\+>±D |ü˝…¢\ qT+&ç yÓqTø£ã&çq esêZ\T, ¬s’‘·T
≈£L©\≈£î #Ó+~q ≈£î≥T+u≤\T u§>∑TZ>∑qT\ ÁbÕ+‘ê\≈£î e\dü e#êÃsTT.
ÄHê&ÉT >∑qT˝À¢ |üì #˚jT· {≤ìøÏ ãs¡Te⁄\T yÓ÷j·T≥+, >∑T+J\T
Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç rj·T≥+, |üs¡T>∑T\ b˛{°\T ô|{Ϻ kÕ<ëd”<ë |üØø£å\‘√ #·<äTe⁄sêì

NG
♦ ª<˚X¯+˝À eTπs Ç‘·s¡ u§>∑TZ dü+düú≈£î ˝Òì m+‘√ eT+~ì ô|<ä› dü+K´˝À dæ+>∑s π DÏ ø±]à≈£î\T>± rdüT≈£îH˚{Àfi¯ófl.
Á|ü‘´˚ ø£‘· dæ+>∑sπ DÏ >∑qT\≈£î ñqï~μ m+<äTø√ dæ+>∑sπ DÏ u§>∑TZ ñ‘·Œ‹Ô˝À eTTK´yÓTqÆ bÕÁ‘·qT b˛wæ+#˚ ø±]à≈£î\+<äsT¡ ,
#·]Ã+#·+&ç. ‘Ó\+>±D |ü˝…¢ÁbÕ+‘ê\≈£î #Ó+~qyêfi‚fl. nsTT‘˚ dæ+>∑πsDÏ @s¡Œ&çq
♦ ªu§>∑TZ ñ‘·Œ‹Ô˝À ø±]à≈£î&˚ n‘·´+‘· ø°\ø£yTÓ q Æ yÓTT<ä{Ï s√E˝À¢ >∑qT˝À¢ |üì#˚jT· {≤ìøÏ m≈£îÿe eT+~ Çwü|º &ü {˚ Àfi¯ófl
ø±<äT. >∑qT˝À¢ |üì#˚jT· ≥eT+fÒ ÁbÕD≤\≈£î eTT|ü ‘Ó#T· Ãø√e≥y˚Tqì
|üìeTT≥Tºμ nì m+<äT≈£Hêïs¡T?
LAnqT≈£îH˚yêfi¯ófl. ÄHê&ÉT j·÷»e÷q´+ ø±]à≈£î\T |üì#˚ùd düú˝≤˝À¢
s¡øDå£ >∑T]+∫ ÁX¯<Δä #·÷ù|~ø±<äT. <ëìøÏ ‘√&ÉT J‘ê\T ‘·≈î£ ÿe>± Ç#˚Ã{Àfi¯ófl. ã‘·T≈£î‘ÓsT¡ e⁄˝ÒH√fi¯ófl e÷Á‘·yT˚ á |üìøÏ
e#˚Ã{Àfi¯ófl. u§>∑TZ ñ‘·Œ‹Ô˝À ø±]à≈£î&˚ n‘·´+‘· ø°\ø£yÓTÆq |üìeTT≥Tº. Çø£ÿ&ç ø±]à≈£î\T u§>∑TZ>∑qT\qT ªu§>∑TZu≤sTTμ>±
|æ\T#·T≈£î+{≤s¡T. u§>∑TZ u≤e⁄˝À¢ ø±]à≈£î\T eT÷&ÉT ªªã~©μμ˝À¢ |üì#˚düÔs¡T. ã~© n+fÒ ªwæ|òü⁄ºμ nqïe÷≥.
TE

III
ø√&ç≈£L‘·≈£î eTT+<˚ ìÁ<ä˝Ò∫, ‘·j·÷¬s’ >∑ì˝ÀìøÏ b˛j˚Tyêfi¯ófl ø=+<äs¡T, |ü>∑\T eT÷&ÉT >∑+≥\≈£î b˛j˚Tyêfi¯ófl
eT]ø=+<äs¡T, q&çsêÁ‹ |üìøÏ b˛j˚Tyêfi¯ófl Ç+ø=+<äs¡T. Ç{≤¢ bı<äT›q @&ÉT>∑+≥\≈£î, |ü>∑\T eT÷&ÉT>∑+≥\≈£î, sêÁ‹
|ü<äø=+&ÉT>∑+≥\≈£î eT÷&ÉT wæ|òü⁄º˝À¢ >∑qT˝À¢ |üì#˚kÕÔs¡T. >∑ì˝ÀìøÏ b˛j˚TeTT+<äT ø±]à≈£î\T ªeTdüºsYμ y˚düT≈£î+{≤s¡T.
T

eTdüºsY n+fÒ Vü‰»s¡qïe÷≥. ‘·sê«‘· zsYyÓTHé ø±]à≈£î\+<ä]øÏ me¬ses¡T @y˚T$T |üqT\T #˚j·÷˝Àï #Ó|æŒ |üìì
$uÛÑõkÕÔ&Éqïe÷≥. ‘·sê«‘· ø±]à≈£î\T >∑ì˝À|ü\ |üì#˚j·T{≤ìøÏ nqT≈£L\yÓTÆq bı{Ϻìø£ÿsY, ø±fi¯fl≈£î <Óã“\T ‘·>∑T\
ER

≈£î+&Ü ã÷≥T¢, HÓ‹Ôô|’q ˝…’≥T‘√ ñqï{À|æì ô|≥Tº≈£î+{≤s¡T. ˝…’≥T≈£î q&ÉTeTT≈£îqï u≤´≥ØøÏ ø£HÓø£åHé ñ+≥T+~. á
˝…≥’ T düV‰ü j·T+‘√ nìï s¡ø±\ |üqT\T #˚ùd ø±]à≈£î\T >∑ì˝À yÓTfiÆ fl¯ <ä÷s¡+ q&ç∫ |üì Á|ü<X˚ ÊìøÏ #˚sT¡ ≈£î+{≤s¡T. düsê›sY
|üì Á|ü<X˚ Êìï |ü]o*+∫, {Ï+ãsY yÓTHé\≈£î #˚jT· e\dæq |üqT\qT $e]kÕÔ&TÉ . ø√˝Ÿø≥£ sº Y ñfi¯ófl ø√dæ eT+<äTbÕ‘·s\¡ qT
ô|&É‘ê&ÉT. ‘·sê«‘· cÕsYôº |s’ò Y yÓTHé yê{Ïì ù|\TkÕÔ&TÉ . Ä ‘·sê«‘· düsê›sT¡ Ä ÁbÕ+‘êìï, ô|’ ø£|ü qT |ü]o*kÕÔ&TÉ . ô|ø’ |£ ü
≈£L\≈£î+&Ü, Á|üe÷<ë\T »s¡T>∑≈£î+&Ü #·s¡´\T #˚|ü&ÉT‘ê&ÉT. ø√˝Ÿ |òæ\¢sY\T #ÓeTàdt‘√ u§>∑TZqT ‘·≥º˝À¢ m‹Ô ≥ãT“\T
SC

ì+|ü⁄‘ês¡T. ≥ãT“\ìï ì+&çq ‘·sê«‘· s√|t düVü‰j·T+‘√ ªVü‰\sYμ yê{Ïì ô|’øÏ #˚s¡TkÕÔ&ÉT.
Ç{≤¢ ùd|òº” n~Ûø±], n+&ÉsyY T˚ H˚»sY, düsπ «j·TsY, #ÓH’ yé TÓ Hé, zsYyTÓ Hé, düsê›sY (yÓTTø£<+›ä ), cÕsYôº |s’ò ,Y ø√˝Ÿø≥£ sº ,Y {Ï+ãsY
yÓTHé, ˝…’HéyÓTHé, Á{≤eTsY, Vü‰\sY, ø√˝Ÿ|òæ\¢sY, »qs¡˝Ÿ eTp›s¡T\T n+<äs¡÷ ø£*dæø£≥Tº>± |üì#˚ùdÔH˚ u§>∑TZqT ‘·$«
rj·T&É+ kÕ<Ûä´eTe⁄‘·T+~.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 101

 n‘·´+‘· ø£wüºyÓTÆq á |üìì #˚j·T{≤ìøÏ ø±]à≈£î\T ø±*q&Éø£q yÓTÆfi¯fl <ä÷s¡+ q&ÉTkÕÔs¡T. >±*, yÓ\T‘·Ts¡÷
dü]>±Z˝ìÒ , Nø£{˝Ï À }|æsê&Éì dæ‹ú ˝À |üì#˚jT· ≥+ m+‘√ kÕVü≤dü+‘√ ≈£L&ÉT≈£îqï~. dæ+>∑sπ DÏ eTqT>∑&≈É î£ eT÷\dü+Ô uÛyÑ TÓ qÆ

A
ø±]à≈£î\T u§>∑TZ ñ‘·Œ‹ÔøÏ m˝≤+{Ï bÕ≥T¢ |ü&ÉT‘·Tqïs√ ˇø£ dæ+>∑πsDÏ >∑ì ø±]à≈£î&ÉT sêdæq á bÕ≥qT ˇø£kÕ]
#·÷&É+&ç.

AN
@jYT! d”~ u≤<˚...
ã‹Ô ˝π> u≤pø˘ s¡Vü≤Hê...
@jYT"... dæø°º‡ ô|ò’yé ˝…yÓ˝Ÿ...
Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
bòÕغ ô|ò’yé &û|t...

NG
♦ ª>∑&j
ç ÷· s¡+ eTT+&Ée¢ ˝… |üì#˚dTü qÔ ï ø±]à≈£î\Tμ
@ d”~ u≤<˚...
nqï yêø±´ìï MT¬s{≤¢ ns¡+ú #˚dTü ≈£îHêïs¡T?
|ü\¢$ : <Óã“>={Ϻ+&ÉT cÕs¡Tº ô|ò’s¡qï
♦ Á|üe÷<ë\ n+#·Tq ì\ã&ç |üì#˚j·T≥+
‘·≥º #ÓeTàôd‘·TÔ ˝≤&ûdüqï
ÁbÕD≤\T ø±bÕ&Ó {Ï+ã]+>∑qï LA n+fÒ @$T{Ï?
<ë≥Tô|≥ºqï... ~eTàø£≥ºqï ˆˆ <Óã“ ˆˆ
#·s¡D+ : ≥u…“qø£ ≥ãT“ô|≥ºqï... zÁ{≤eTs¡Hêï...
yÓT\¢+>∑ ≥ãT“ ì+|üqï... z |òæ\¢s¡Hêï...
TE

düø£ÿ+>∑ ã]Ô >∑T+»qï... zVü‰\s¡Hêï

n+≥÷ n&ÉT>∑&ÉT>∑Tq ÁbÕD≤\s¡#˚‹˝À ô|≥Tºø=ì |üì#˚düTÔ+≥s¡T ø±]à≈£î\T.
ªªu≤<Ûä˝…H√ï|ü&ç ã]Ô ì+bÕeTT
dü\¢+>∑ e÷ ã]Ô u≤´+≈£î #˚s¡ÃHêïμμ nì
ø√s¡T≈£î+{≤s¡T. |üì |üP]Ôø±>±H˚ ªVü≤eTàj·T´μ á s√E >∑&ç∫+~. nqT≈£î+{≤s¡T.
T

ªπsj·Tqø£ |ü>∑\qø£μ >∑&çj·÷s¡+ eTT+&É¢e˝… uÛÑ÷$Tbıs¡˝À¢ |üì#˚düTÔqï ø±]à≈£î\T X¯øÏÔøÏ $T+∫ |üì #˚kÕÔs¡T. yê]
ER

ÁX¯eT yÓ\ø£≥º˝Òì~. ÁbÕD≤\qT |üD+>±ô|{Ϻ, s¡ø£Ôe÷+kÕ\T s¡+>∑]+∫, u§>∑TZ≈£î|üŒ˝À¢ eTdæu≤s¡T‘·÷ |üì#˚düTÔqï

ø±]àø£˝Àø±ìøÏ á <˚X¯+ m+‘√ ãTTD|ü&ç ñqï~. mH√ï ø£wüºqcÕº\ ø√s¡TÃø=ì |üì#˚ùd ø±]à≈£î\ J$‘ê\T yÓTT<ä{À¢
m+‘√ <äTs¡“¤s¡+>± ñ+&˚$. e#˚à J‘ê\‘√ ø£&ÉT|ü⁄ì+&Ü ‹+&ç <=]πø~ø±<äT. u§>∑TZ‘√ ø£¬s+≥T‘·Œ‹Ô #˚ùd ø±]à≈£î\
Ç+&É¢˝À¢ yÓ\T>∑T\T+&˚$ ø±e⁄. >∑qT˝À¢|ü\ >±*, yÓ\T‘·Ts¡T ˝Òì ø±s¡D+>± }|æ]‹‘·TÔ\ düeTdü´\T ‘·˝…‘·Ô&É+, ‘·s¡#·÷
nHês√>∑´+ u≤]q |ü&É≥+ »]π>~. m|ü&ÉT @ eT÷\ ≈£L*|ü&ÉT‘·T+<√... @Á|üe÷<ä+ mø£ÿ&É bı+∫ ñ+<√ #Ó|üŒ˝Òì
SC

dæú‹ ñ+≥T+~ >∑ì˝À. @e÷Á‘·+ ìs¡¢ø£å´+ #˚dæHê ÁbÕD≤\≈£î eTT|ü‘·|üŒ<äT. Á|ü‹ø£åD+ ø±]à≈£î\T Á|üe÷<ë\ n+#·Tq
ì\ã&ç eTè‘·T´e⁄‘√ b˛sê≥+ #˚düTÔ+{≤s¡T. yÓTTø£ÿy√ì <ÛÓ’s¡´+‘√ mH√ï Á|üj·÷dü\ø√]à ø±]à≈£î\T ñ‘·Œ‹Ô #˚düTÔqï á
u§>∑T‘Z √H˚ |ü]ÁX¯eT˝…H√ï q&ÉTdüTHÔ êïsTT. Äs√>∑´+ ø√dü+, J‘·u‘ÑÛ ê´\ø√dü+ ø±]à≈£î\T <äXÊu≤›\ bÕ≥T mH√ï b˛sê{≤\T
#˚j·Te\dæ e∫Ã+~. á ñ<ä´e÷\ |òü*‘·+>±H˚ yÓTs¡T¬>’q J‘ê\T, s¡ø£åD #·s¡´\T, ø±]à≈£î\ ≈£î≥T+u≤\ dü+πøåe÷ìøÏ
#·s¡´\T kÕ<Ûä´yÓTÆHêsTT. n+‘˚ø±≈£î+&Ü dæ+>∑πsDÏ ø±]à≈£î\T sê»ø°j·T+>±, kÕe÷õø£+>± Á|ü‘·´ø£å, |üs√ø£å ñ<ä´e÷˝À¢
bÕ˝§Zì ‘Ó\+>±D kÕ<Ûäq≈£î yê] e+‘·T düVü≤ø±sêìï n+~+#ês¡T.

102 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 Çø£ÿ&É <=s¡T≈£î‘·Tqï u§>∑TZ m+‘√ ÁX‚wy˜ü TÓ qÆ ~. á u§>∑T‘Z √ uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝Àì |üesYV≤ü ÖCŸ\T, dæyTÓ +≥T ø£sêà>±sê\T,
ÇqTeTT, ñ≈£îÿ ø£sêà>±sê\T yÓTT<ä\>∑T mH√ï |ü]ÁX¯eT\T q&ÉTdüT+Ô &É≥+ eTq+ #·÷&Ée#·TÃ. BìøÏ Á|üdTü ‘Ô +· sêeT>∑T+&É+˝À

A
q&ÉTdüTÔqï mHé.{Ï.|æ.dæ.ì ñ<ëVü≤s¡D>± #Ó|üŒe#·TÃ. mH√ï y˚\ eT+~‘√ q&ÉTdüTÔqï ªªdæ+>∑πsDÏ ø±\Ødtμμ ‘Ó\+>±Dπø
‘·\e÷ìø£eTì dü>∑s¡«+>± #ê{Ï #Ó|üŒe#·TÃ.

AN
Çìï n<äT“¤‘ê\qT düèwæºdüTÔqï dæ+>∑πsDÏ ø±]à≈£î\T, q\¢ã+>±s¡yÓTÆq H˚\u§>∑TZqT ñ‘·Œ‹Ô #˚dü÷Ô... ‘Ó\+>±D
n_Ûeè~Δπø ø±ø£ <˚XÊ_Ûeè~ΔøÏ ≈£L&Ü ‘√&ÉŒ&ÉT‘·THêïs¡T. yÓ\T>∑T\qT $s¡õy˚Tà dæ+>∑πsDÏ‘√ ‘Ó\+>±D ã+>±s¡TeTj·T+
ø±yê*. Ä]úø£ Á|ü>∑‹ì kÕ~Û+#ê*. dæs¡T\ e÷>±DÏ nsTTq dæ+>∑πsDÏ q÷‘·q dü+düÿs¡D\‘√ n_Ûeè~Δì kÕ~Û+#ê*.
n+<äs¡T düTK+>± ã‘·ø±*.
MT≈£î ‘Ó\TkÕ?

NG
u§>∑TZu≤e⁄˝À¢ |üì #˚ùd dæã“+~ #˚ùd |üqT\ $esê\T.
y˚TH˚»sY ` dü+ã+~Û‘· >∑ìøÏ n~Ûø±].
ùd|ò”º Ä|ò”düsY ` >∑ìøÏ dü+ã+~Û+∫q s¡ø£åD u≤<Ûä´‘·\T #·÷düT≈£îH˚ n~Ûø±].
n+&ÉsY y˚TH˚»sY ` ã~© n~Ûø±] (wæ|òü⁄º n~Ûø±]) (u§>∑TZ >∑qT\T eT÷&ÉT wæ|òü⁄º\T |üì#˚kÕÔsTT. ñ<äj·T+,
LA
eT<Ûë´Vü≤ï+, sêÁ‹)
düsπ «j·TsY ` u§>∑TZ ìπøåbÕ\Tqï e÷sêZìï dü÷∫+#˚ n~Ûø±].
zsYyTÓ Hé ` |üìdüú˝≤ìï |ü]o*kÕÔ&ÉT (|üqT\qT |üs¡´y˚øÏåkÕÔ&ÉT) düsê›s¡T\≈£î ô|’ n~Ûø±].
düsê›sY (yÓTTø£<ä›+) ` >∑ìs¡ø£åD #·÷kÕÔ&ÉT, Á|üe÷<ë\qT |üdæ>∑{Ϻ ôV≤#·Ã]kÕÔ&ÉT.
TE

cÕsYôº |s’ò Y ` u§>∑TZ ìπøåbÕ\qT eT+<äTbÕ‘·s¡‘√ ù|\TÑê&ÉT.

ø√˝Ÿø£≥ºsY ` ñfi¯ófl ø√ùd |üì #·÷kÕÔ&ÉT. \÷E>± ñqï u§>∑TZqT ≈£L˝ÒÃkÕÔ&ÉT.
{Ï+ãsYyTÓ Hé ` ô|’ø£|ü≈£î uÀ\Tº\T y˚kÕÔ&ÉT.
Á{≤ø˘]ù|s¡sY ` ≥ãT“\T Á|üj÷· DÏ+#˚ Á{≤ø˘\qT ìs¡+‘·s+¡ |ü]o*dü÷Ô ñ+{≤&ÉT. yê{Ï |üøÿ£ q ñqï s¬ sTT˝Ÿ‡qT
>∑eTìdü÷Ô ñ+{≤&ÉT.
T

Á{≤eTsY ` Vü‰\sY ≥ãT“\ ˝≤π> Á|üÁøÏj·T˝À dæ>∑ï˝Ÿ ÇkÕÔ&ÉT.

Vü‰\sY ` s√|t‘√ ≥ãT“\qT q&ç|ækÕÔÔ&ÉT.
ER

»qs¡˝Ÿ eTp›sY ` kÕ<Ûës¡DyÓTÆq ø±]à≈£î&ÉT. nìï |üqT\qT #˚kÕÔ&ÉT.

s√|t ˝Ò»sY ` ãØÔ ‘ê&ÉTqT |ü]o*+#˚yê&ÉT.
|ü+|ü⁄ Ä|üsπ ≥sY ` ˙fi¯ófl ‘√&˚ |üqT\T #·÷düTÔ+{≤&ÉT.
ø√˝Ÿ |òæ\¢sY ` u§>∑TZqT ‘·≥º˝À¢ m‹Ô ≥ãT“\T ì+|ü⁄‘ês¡T.
SC

m\Åø°ºwüHé ` $<äT´‘Y |üqT\T #·÷kÕÔ&ÉT.

|ò≥æ sº Y ` $TwüqØ |üqT\T #˚düTÔ+{≤&ÉT.
mHé.{Ï.|æ.dæ. ` H˚wüq˝Ÿ <Ûäs¡à˝Ÿ |üesY ùdºwüHé. Ç~ ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢ sêeT>∑T+&É+˝À ñqï~.
(>∑ì˝À qT+&ç u§>∑TZ ãj·T≥≈£î sêe&É+ ø√dü+ ô|’q ‘Ó*|ææq n+<äs¡T n‘·´+‘· düeTq«j·T+‘√ s¡ø£åD dü÷Á‘ê\T
bÕ{Ïdü÷Ô |üì#˚kÕÔs¡T.)

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 103

 Ç$ #˚j·T+&ç

A
AN
I. $ì, ns¡ú+#˚düTø=ì, Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É&É+
1. dæ+>∑sπ DÏ ø±]à≈£î\T ø±j·Tø£w+ºü #˚dæ u§>∑TZ rdüTHÔ êïs¡T ø£<ë! ø±]à≈£î\ J$‘ê\ >∑T]+∫ MTπø+ ns¡eú TsTT+<√
#Ó|Œü +&ç.

NG
II. <Ûësêfi¯+>± #·<äTe&É+ ` ns¡ú+ #˚düTø=ì Á|ü‹düŒ+~+#·&É+
1. øÏ+~ π>j·÷ìï #·<äTe+&ç. Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T+&ç.
Çwü<º e˚ ‘·≈î£ <ä+&É+ô|{Ϻ
>∑ì˝ÀìøÏ qTe⁄ n&ÉT>∑Tu…{Ϻ
LA
ãfi¯óflq u§>∑TZ ≈£L\T‘· ñ+fÒ
ÁbÕD≤\≈£î yÓqTø±&Éø£ qTe⁄«
TE

s¡ø£Ôe÷+kÕ\T #ÓeT≥>∑ e÷]Ã

≥ãT“˝À¢q u§>∑TZ ì+|ü⁄‘·yé
C≤‹øÏ yÓ\T>∑T\T n+~düTÔ+{e⁄
ªq\¢dü÷s¡T´ìμyÓ’ yÓ\T>=+<äT‘·e⁄.
Á|üX¯ï\T :
T

n) π>j·T+ me]ì >∑T]+∫ ‘Ó\T|ü⁄‘·T+~?

ER

Ä) Çwüº<˚e‘·≈£î m+<äT≈£î <ä+&É+ô|&É‘ês¡T?

Ç) ø±]à≈£î&çì ªq\¢dü÷s¡T´&ÉTμ nì m+<äTø£Hêïs¡T?
á) C≤‹øÏ yÓ\T>∑T n+~+#·&ÉeT+fÒ @$T{Ï?
ñ) ‘Ó\+>±D˝À u§>∑TZ>∑qT\T mø£ÿ&ÉTHêïsTT?
SC

2. øÏ+~ ù|sêqT #·<äTe+&ç. nsTT<äT Á|üX¯ï\qT ‘·j·÷s¡T#˚j·T+&ç.

‘Ó\+>±D ªã≥º\ n<ä›ø£+μ $wüj·T+˝À nHê~>± ÁbÕeTTK´‘· eVæ≤+∫q Á|ü<˚X¯+. ˇø£|ü&ÉT Ä
|ü]ÁX¯eT ñqï‘·<äX¯˝À ñ+&˚~. ø±ì <˚X¯+˝À e∫Ãq Ä]úø£ ∫≈£îÿ\T á |ü]ÁX¯eTqT ø£wüºqcÕº\≈£î >∑T]
#˚XÊsTT. $<˚XÊ\˝À j·T+Á‘ê\ô|’ ‘·j·÷¬s’q ã≥º\≈£î n\yê≥T|ü&çq áHê{Ï yê]øÏ eTq #˚‹ |üqT\
e\q ‘·j·÷s¡j˚T´ düT+<äs¡ eÁkÕÔ\ >∑T]+∫ H˚{Ϭø’Hê ø£qT$|ü ø£*–+~.

104 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 n)

A
Ä)
Ç)

AN
á)
ñ)

III.

NG
d”«j·Ts¡#·q
1. øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î ◊<˚dæ yêø±´˝À¢ »yêãT\T sêj·T+&ç.
n) düVü≤»dü+|ü<ä\qT $ìjÓ÷–+#·T≈£îH˚ $C≤„q+ ô|’q e÷qe Hê>∑]ø£‘· ì]à+#·ã&ÉT‘·T+<äì m{≤¢
#Ó|üŒ>∑\e⁄? LA
Ä) ªãT¬øÿ&ÉT ãTe«ø√dü+ ã‘·T≈£î b˛sê{≤ìøÏ dæ<äΔyÓTÆHês¡Tμ Bìì MT¬s{≤¢ ns¡ú+ #˚düT≈£îHêïs√ ‘Ó\Œ+&ç.
Ç) |ü>∑\T, πssTT ‘˚&Ü ˝Ò≈£î+&Ü >∑&çj·÷s¡+ eTT+&É¢e˝… |üì #˚j·T≥+ n+fÒ @$T{Ï? ø±]à≈£î\ |üì‘√
nq«sTT+∫ sêj·T+&ç.
á) &Üø£ºsY øÏ+>¥ |ü]XÀ<Ûäq\ e\¢ ø£*Zq y˚T\T @$T{Ï?
TE

2. øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î |ü~ yêø±´˝À¢ »yêãT sêj·T+&ç.

n) dæ+>∑sπ DÏ ø±]à≈£î\‘√ Á|ü‘´· ø£å dü+ã+<Û+ä eTq≈£î ˝Òøb£ ˛e#·TÃ. ø±˙ |üs√ø£å dü+ã+<Û+ä ñqï~. m{≤¢>√
$e]+#·+&ç.
IV. düè»Hê‘·àø£‘· / Á|üX¯+dü
T

1. øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î »yêãTqT düè»Hê‘·àø£+>± sêj·T+&ç.

ER

n) dæ+>∑πsDÏ ø±]à≈£î\T >∑ì˝À rdüTø√e\dæq C≤Á>∑‘·Ô\qT ‘Ó\T|ü⁄‘·÷ ˇø£ b˛düºs¡T ‘·j·÷s¡T#˚j·T+&ç.

(˝Ò<ë)
dæ+>∑πsDÏ >∑qT\T / ø±]à≈£î\ >∑T]+∫ ˇø£ bÕ≥ sêj·T+&ç.
V. |ü<äC≤\ $ìjÓ÷>∑+
SC

1. øÏ+<ä Ç∫Ãq C≤rj·÷\qT ñ|üj÷Ó –+∫ kı+‘·yêø±´\T sêj·T+&ç.

ñ<ë: ø√&ç≈L£ ‘·
|ü˝…¢ Á|ü»\T ø√&ç≈£L‘· ≈£î eTT+<˚ ˝Ò∫ |üqT\T yÓTT<ä\Tô|&É‘ês¡T.
n) #ÓeT{À&ÉTà Ä) eT÷\düÔ+uÛÑ+ Ç) ã‘·T≈£îb˛s¡T
á) eTdæu≤s¡T ñ) ‘·\e÷ìø£+
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 105
 2. øÏ+<ä Çe«ã&çq |ü<ë\≈£î |ü{øºÏ ˝£ Àì |ü<ë\ düV‰ü j·T+‘√ |üsê´j·T|ü<ë\T sêj·T+&ç.
X¯Øs¡+ |ü⁄&É$T ìo~∏ì düT>∑+<Û+ä

A
kÂs¡u+ÑÛ sêÁ‹ edüT<Ûä y˚TqT
<Ûäs¡DÏ <˚Vü≤+ j·÷$Tì |ü]eTfi¯+

AN
n) ‘·qTe⁄ R
Ä) uÛ÷Ñ $T R
Ç) sπ sTT R

NG
á) düTyêdüq R
3. øÏ+~ |ü<ë\≈£î bÕsƒ¡+ Ä<Ûës¡+>± Á|üø£è‹, $ø£è‘·T\qT sêj·T+&ç.
n) n#ÓÃs¡Te⁄ Ä) Kì Ç) »+Á‘·eTT á) ÁbÕD+

VI. uÛ≤wüqT >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+ LA

1. øÏ+~ $&ÉBdæq |ü<ë\qT ø£*|æ sêj·T+&ç. dü+~Ûù|s¡T sêj·T+&ç.
n) ø±yê* G n+fÒ R ,
Ä) eT÷\ G Ä<Ûës¡+ R ,
TE

Ç) ÁbÕ+‘·eTT G n+‘ê R ,
á) m|ü&ÉT G m|ü&ÉT R ,
ñ) eTVü‰ G ñ<ä´eT+ R ,
2. øÏ+~ $Á>∑Vü≤ yêø±´\≈£î düe÷dü|ü<ä+ sêj·T+&ç. düe÷dü+ ù|s¡T sêj·T+&ç.
n) e÷qe⁄ì jÓTTø£ÿ Hê>∑]ø£‘· R ,
T

Ä) kÕ<Û´ä + ø±ì~ R ,
Ç) s¡øeÔ£ TTqT, e÷+düeTTqT R ,
ER

á) H˚\˝Àì u§>∑TZ R ,
ñ) eT÷&Óq’ |üP≥\T R ,
ñÁ‘˚Œø£å
✷ øÏ+~ yêø£´+ #·<Tä e+&ç.
SC

ªá y˚T|òü÷\T >∑Tqï@qT>∑T˝≤! nqï≥Tº ñHêïsTT.μ

<˚ìï <˚ì‘√ b˛˝≤Ãs¡T?
ô|’ yêø£´+˝À ø£ì|ædüTÔqï b˛*ø£ }Væ≤+∫ #Ó|üŒã&ç+~. ô|’ yêø£´+˝À
ñ|üyT˚ j·T+ : y˚T|ò÷ü \T
ñ|üe÷q+ : >∑Tqï @qT>∑T\T
106 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
 n+fÒ y˚T|ò÷ü \qT @qT>∑T |æ\\¢ e˝… }Væ≤düTHÔ êïeTqïe÷≥ `

A
Bìì ã{Ϻ b˛*ø£qT }Væ≤+∫ #Ó_‘˚ n~ ªñÁ‘˚Œø£åμ n\+ø±s¡+.
3. øÏ+~ yêø±´˝À¢ <˚ìì <˚ì>± }Væ≤+∫ #ÓbÕŒs√ sêj·T+&ç.

AN
n) eT+&˚ m+&É ì|ü\ø=*e÷! nqï≥T¢ ñqï~.
Ä) Äø±X¯+˝Àì qø£åÁ‘ê\T ø=\qT˝Àì |ü⁄e⁄«˝≤! nqï≥T¢ ñHêïsTT.

uÛ≤cÕø±s¡´ø£˝≤bÕ\T / ÁbÕC…≈£îº |üì

NG
♦ MT ÁbÕ+‘·+˝Àì ø±]à≈£î\qT / ÁXÊ$T≈£î\qT ø£*dæ, |üì˝À yês¡T bı+~q nqTuÛyÑ ê\qT, nqTuÛ÷Ñ ‘·T\qT
‘Ó\TdüTø=ì, Ä $esê\qT ìy˚~ø£ s¡÷|ü+˝À sêdæ ‘·s¡>∑‹˝À Á|ü<ä]Ù+#·+&ç.
LA
H˚ì$ #˚j·T>∑\Hê?
1. dæ+>∑πsDÏ ø±]à≈£î\ J$‘·+ >∑T]+∫ #Ó|üŒ>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT
TE

2. n|ü]∫‘· >∑<ä´+ #·~$ Á|üX¯ï\T ‘·j·÷s¡T#˚j·T>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT

3. dæ+>∑πsDÏ ø±]à≈£î\T rdüTø√e\dæq C≤Á>∑‘·Ô\ >∑T]+∫ b˛düºsY ne⁄qT / ø±<äT
‘·j·÷s¡T#˚j·T>∑\qT.
4. dæ+>∑πsDÏ‘√ düe÷C≤ìøÏ ñqï dü+ã+<Ûëìï kı+‘·e÷≥˝À¢ ne⁄qT / ø±<äT
sêj·T>∑\qT.
T
ER

dü÷øÏÔ
|üì#˚j·T&É+ n\yêf…Æ‘˚ Ä ‘·s¡Tyê‘·
SC

n~ ˝Ò≈£î+&Ü ñ+&É&É+
ø£wüºeTe⁄‘·T+~... á Á|ü|ü+#·+˝À Á|ü‹
$wüj·T+ |üìMT<˚ Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+≥T+~.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 107

 A
11 ø±|ü⁄_&ɶ

AN
` >∑+>∑T\ XÊsTT¬s&ç¶

NG
#·<äTe+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&ç.
‘=*»\T¢e∫Ã+~
‘=\ø£]+∫+~
|ü<yä √sTT s¬ ‘’ q· ï LA
bÕ≥T#˚j·T+>∑!
Vü≤\y˚T eTq kÂuÛ≤>∑´
ã\eTqT#·T #ê{Ï
bı\eTT <äTHêï˝ÀsTT
TE

bı*πøø£ u…{Ϻ!
ã\eTT ˙y˚ C≤‹
ø£*$T ˙y˚sê!
bÕ‘·s¡\ ã+>±s¡T
|ü+≥ ì+|ü⁄eTTsê!!
T
ER

Á|üX¯ï\T: bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+

1. ‘=*yêq≈£ î ]ùd ø±˝≤ìï @ ÁbÕDϬø’Hê ã‘·ø£{≤ìøÏ ÄVü‰s¡+ nedüs¡+. Ä nedüsêìï
@eT+{≤s¡T? rπsÃ~ e´ekÕj·T+. e´ekÕj·T+ #˚ùdyês¡T ¬s’‘·T\T. yê]ì ø£cÕº\T
2. á π>j·T+ me] >∑T]+∫ ì‘·´+ yÓ+{≤&ÉT‘·T+{≤sTT. @&Ü~˝Àì eT÷&ÉTø±˝≤˝À¢ m|üŒ{Ï |üqT\T
SC

#Ó|⁄ü ‘·T+~?
n|ü&˚ ø±#·Tø=ì ñ+&ç, s¬ ‘’ T· \qT r]ø£>± ñ+&É˙j·Te⁄. Äs¡T>±\+
3. π>j·÷ìøÏ u§eTàøÏ eT<Ûä´>∑\
ø£w+ºæ ∫ |üì#˚dHæ ê Vü‰sTT>± ã‘·ø˝£ sÒ T¡ . ~q~q>∑+&É+, ne÷j·Tø£‘«· +,
dü+ã+<Ûä+ @$T{Ï?
4. ã+>±s¡T |ü+≥\qT |ü+&ç+#˚ nVæ≤+kÕ‘·‘·Ô «+ s¡÷|ü⁄ø£{Ϻq ¬s’‘·T\ ø£&É>∑+&É¢qT $e]+#·&É+,
s¬ ‘’ T· \ >∑T]+∫ MTπø+ ‘Ó\TdüT? ÁXÊ$Tø£Jeq+ |ü≥¢ >ös¡yêìï ô|+bı+~+#·&yÉ T˚ á bÕsƒ´¡ uÛ≤>∑ ñ<˚X› +¯ .

108 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 bÕsƒ¡´uÛ≤>∑ $esê\T

A
á bÕsƒ¡+ ªø±e´μ Á|üÁøÏj·T≈£î #Ó+~q~. es¡íq‘√ ≈£L&çq~ ø±e´+.

AN
Á|üdüTÔ‘· bÕsƒê´+X¯+ >∑+>∑T\XÊsTT¬s&ç¶ s¡∫+∫q ªø±|ü⁄_&ɶμ ø±e´+˝Àì
ªø£s¡¸ø£ Á|üX¯+düμ nH˚ uÛ≤>∑+˝Àì~. ¬s’‘·T Jeq $<Ûëq+, Jeø±s¡TD´+,
‘ê´>∑ãT~Δ, $sêeT+ ms¡T>∑ì ÁX¯eT Ç+<äT˝À e]í+#·ã&ܶsTT.

NG
ø£$ |ü]#·j·T+
LA
á bÕsƒê´+XÊìï sêdæqø£$ >∑+>∑T\ XÊsTT¬s&ç¶. »q>±eT õ˝≤¢˝Àì
ªJ&çø£\T¢μ Á>±eT+ M] »qàdüú\+.
XÊsTT¬s&ç¶ s¡#·q˝À¢ ªø±|ü⁄_&ɶμ ø±e´+‘√bÕ≥T ª‘Ó\T>∑T|ü\T≈£îμ,
TE

ªes¡¸jÓ÷>∑eTTμ, ªeT<ä´bÕqìs√<ÛäeTTμ nH˚$ eTTÁ~‘ê\T. Ç+ø± >∑DÏ‘·

08`06`1890 s¡Vü≤dü´eTT, Äs√>∑´s¡Vü≤dü´+ nH˚ neTTÁ~‘· s¡#·q\T ≈£L&Ü ñHêïsTT. XË’*
04`09`1975 düs¡fi¯+>±, düT\uÛÑ+>± Á>∑Væ≤+#· >∑*–q~. düVü≤»ø£$>± ù|s¡T bı+~q
ªb˛‘·qμ |ü≥¢ Äsê<ÛäHêuÛ≤e+ >∑\ XÊsTT¬s&ç¶, Äj·TqH˚ Ä<äs¡Ù+>± rdüTø=ì
n≥T Vü≤\+‘√, Ç≥T ø£\+‘√ düe÷q+>± ø£èwæ kÕ–+#ê&ÉT.
T
ER

$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\T

›
SC

bÕsƒ¡+ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝Àì Á|üy˚•ø£ #·<äTe+&ç. bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·÷ìï }Væ≤+#·+&ç.

› bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. ns¡ú+ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
› yê{Ï nsêú\qT |ü⁄düøÔ +£ ∫es¡ ñqï ª|ü<$ä C≤„q+μ |ü{øºÏ ˝£ À #·÷dæ ˝Ò<ë ì|òTü +≥Te⁄˝À #·÷dæ
‘Ó\TdüTø=+&ç.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 109

 Á|üy•˚ ø£

A
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ |üPs¡«+ qT+&ç e´ekÕj·T Á|ü<Ûëq <˚X¯+. Á>±e÷\T |üPs¡«+ ø£Hêï H˚&ÉT
m+‘√ ø=+‘· Ä<ÛTä ìø£yTÓ qÆ $. nsTTHê Á>±e÷˝À¢ e´ekÕj·Ty˚T Á|ü<ëÛ q eè‹Ô>± ø=qkÕ>∑T‘·Tqï~.

AN
dü«j·T+>± Vü‰*≈£î&˚ Vü‰*≈£î\ u≤<Û\ä qT @ø£sT¡ e⁄ ô|&ç‘˚ Ä ÄÅs‘›¡ · m+‘·{Ï yê]¬øH’ ê Vü≤è<äj÷· ìï
ø£~*düTÔ+~ ø£<ë! ªdü‘·ÿe⁄˝Ÿ Vü‰*≈£î˝…’q H˚$Tμ nì #Ó|æŒq b˛‘·q yêø±´ìøÏ Ä<ÛäTìø£
ø±\+˝À ˇø£ ñ<ëVü≤s¡D XÊsTT¬s&ç¶. Çø£ Ä ¬s’‘·Tø£$ s¡#·q˝ÀìøÏ Á|üy˚•<ë›+.

NG
I

1. d”. eT+&ÉTy˚dü$jÓT+&É eT+≥˝À"Á>±>∑T#·T

LA
ã÷ìq |üìùdj·TT eTÚqT˝…es¡T?
yêq˝À HêqT#·T eD≈£î#·T Vü≤\eT÷ì
#·*j·T+<äT <äTHÓï&ç kÕ<ÛäT˝…es¡T?
TE

i≤fi¯fl˝À q&É$˝À sê‹]+ãe\TqT

‘·&Éu≤≥T ˝Òq{Ϻ ‘·|üdüT˝…es¡T?
‘·\ÁøÏ+<ä #˚sTT&ç >∑T\ø£•\\ ô|’q
yÓ‘· ˝Òø£ H=]–q y˚‘·Ô˝…es¡T?
^. ø£wüº düTKeTT\ H=ø£Ø‹ >∑&ÉT|ü⁄yês¡T
T

X¯Á‘·T$TÁ‘·T\ düeTeTT>± ôd’#·Tyês¡T

ôd’]≈£î\T<ä|üŒ q+‘·{Ï XÊ+‘·T˝…es¡T?
ER

ø±q #˚yÓ÷&çà yê] H˚ >ös¡$+‘·T.

2. d”. ø±]Ã#·TÃ˝Àã&ç ø£+≥ø£eTTà\ Á<=øÏÿ
e&É>∑+&É¢ <Óã“\ e&ÉT<äTMe⁄
ô|qT>±* #˚ <äTeTTà ø£qT\+<äT"ã&ÉT#·T+&É
qTiTeTT yÓTiTeTT\˝À qT+<äTMe⁄
SC

eT+#·Tô|"’ ã&ÉT#·T+&É e÷|ü⁄o‘·+ãT˝À

|ü∫Ãø£H\˚ ô|’ |ü+&ÉTBe⁄
ø£{Ïø£Nø£{Ï >∑|æŒ jÓT≥T<ë]>±qø£
Hê"ø£* &É|æŒ#˚ q&É\T Be⁄

110 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 ^. ÇìïsTT&ÉTeTT\ >∑T&ç∫ ˙ $\T¢CÒs¡ Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç

A
Hê\T|æ\¢\T ≈£L{Ϭø’ j·T+>∑˝≤s¡Ã ♦ s¬ ‘’ T· \e˝…, Ç‘·s¡ eè‘·T\Ô yês¡T |ü&˚ u≤<Û\ä qT ‘Ó\Œ+&ç.
#·\q$T+‘Ó’q ˝Òì jÓ÷ dü+j·TMT+Á<ä ♦ eT÷&ÉT ø±˝≤˝À¢ ¬s’‘·T\T #˚|üfÒº |üqT˝Ò$?

AN
ø£s¡¸ø±! ìqTï #˚yÓ÷&çà >ös¡$+‘·T. ♦ ù|<ä¬s’‘·T ø£cÕº\T m{≤¢+{Ï$?
II
3. d”. m+&É\ y˚&çøÏ HÓ‘·TÔy˚T&É\T ˝Òø£

NG
#Ó≥Tº\ ˙&É≈£î" CÒ]Hêe⁄
ø=\~ ∫qT≈£î\πø ø=+|ü+‘· ‘·&çj·T>±
bı<ä]+&É¢ ãTs¡<ä˝À yÓT<ä*Hêe⁄
>∑&É>∑&É e&É≈£î#·T >∑&ç¶yêeTT\ <ä÷iÏ
LA #·*ø±\yÓT≥Tº˝À »]|æHêe⁄
|ü⁄≥º˝§\Tÿ\ $T≥º ã{Ϻe÷|ü{Ïy˚fi¯
>±&ÛÜ+<Ûäø±s¡eTT >∑&É|æHêe⁄
^. düs¡Œeè•Ãø£ yê´Á|òü÷~ »+‘·Te⁄\≈£î
qTìøÏ |ü≥º>∑T#√≥¢˝À eTTqT\uÛÑ+–
TE

‹]– j˚TÁbı<äT› qT+<äTy√ ~e´eT÷]Ô

ø£s¡¸ø±! #˚‘·T˝…‹Ô H˚ >ös¡$+‘·Tˆˆ
4. d”. |üìj·TTqï ˝Ò≈£îqï Áu≤V”≤àeTTVüAsêÔq
‘·|üŒø£ ˝Ò#Ó&ç ‘ê|üùd+Á<ä!
‘Ó*dæjÓ÷ ‘Ó*j·Tø√ ~qeTTq ø=ø£kÕ]
T

‘êq+ãT #˚ôd&ç eTÚì#·+Á<ä!

ñ+&çjÓ÷ ˝Òø£H√ j·TT‘·Ôe÷Vü‰s¡+ãT
ER

#·ø£ÿ>± >∑T&ç#Ó&ç dü+j·TMT+Á<ä

e∫ÃjÓ÷ sêø£H√ e<äs¡TuÀ‘·Te⁄>±ø£
$T‘·uÛ≤wæ‘·eTT ùdj·TT j·T‹≈£î˝Ò+Á<ä.
SC

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 111

 ^. ≈£î{Ï\q≥qeTT >∑s¡«eTT ø=+f…‘·qeTT Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
eHÓï∫HÓï\T ˝Òì dü<ä«s¡ÔqT&Ée⁄

A
á–j·T+<äqTsê–y√ jÓ÷–#·+Á<ä! ♦ dü<ä«s¡Ôq≈£î <√Vü≤<ä+ #˚ùd >∑TD≤\T @$?
ø£s¡¸ø±! #˚‘·T˝…‹Ô H˚ >ös¡$+‘·T. ♦ s¬ ‘’ T· ≈£î uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT Ç+Á<ä|<ü $ä ì ÇdüTHÔ êï&Éì

AN
5. d”. |ü#·ÃC§qï>∑≥ø£ |üs¡e÷qïeTTqT >±>∑ m{≤¢ #ÓbÕÔs¡T?
#·\¢˙πs düT<ÛëkÕs¡eT>∑TqT ♦ ¬s’‘·T≈£î, eTTìøÏ >∑\ b˛*ø£\T @$T{Ï?
e&ÉT≈£î&ÉT|ü⁄\T »] |ü≥Tºã≥º\T >±>∑
ø£+ãfi‚ eÁ»+|ü⁄ ø£e#·eT>∑TqT

NG
e\|ü* #˚ø£i¿ eÁC≤j·TT<ÛäeTT>±>∑
|ü]»qy˚T ˙≈£î |üX¯óe⁄\>∑TqT
n+<äeTÚô|’s¡T˝Ò q+<äqeTT\T>±>∑
H˚Ábı<äT›|ü+≥ìπøå|üeT>∑TqT.
LA
^. Ç#·TÃ#·T+&ÉTqT ˙X¯«s¡T"&ç+Á<ä |ü<ä$
e#·TÃ#·T+&ÉTqT Á|üø£è‹ ã\«\|ü⁄ #˚‘·
<ëì p&Ée⁄ ø£HÓï‹Ô ‘ê|üùd+Á<ä!
ø£s¡¸ø±! ìqTïπø˝…‹Ô >ös¡$+‘·T.
TE
T

‘ê‘·Œsê´\T
ER

1. eT+≥\T eT+&˚ m+&Éø±\|ü⁄ m+&É\˝À eT–Zb˛‘·÷ ≈£L&Ü #˚|ü{Ϻq |üì ø=qkÕ–+#˚ ãTTwüß˝…es¡T? yêq˝À
HêqT‘·T #·*˝À eDT≈£î‘·T H˚\qT <äTH˚ï kÕ<ÛäTe⁄ ˝…es¡T? sêÁ‘·qø£, |ü>∑\qø£, sê‹ H˚\˝À¢, n&Ée⁄˝À¢
‘·&Éã&É≈£î+&É ‹]π> ‘ê|üdüT˝…es¡T? mìï u≤<Ûä\THêï ˝…ø£ÿ#˚j·Tø£, >∑T\ø£sê‹ H˚\MT<äH˚ ‘·\øÏ+<ä #˚sTT
ô|≥Tºø=ì $ÁX¯$T+#˚ $E„˝…es¡T? ø£wüºdüTU≤\qT ˇπø $<Ûä+>±, X¯Á‘·T, $TÁ‘·T\qT ˇπø e÷~]>± düVæ≤+#˚
XÊ+‘· dü«uÛ≤e⁄˝…es¡T? ¬s’‘·T\T>±ø£! n+<äTπø #˚‘·T\T CÀ&ç+∫ yê]øÏ yÓTTøÏÿ >ös¡$kÕÔqT.
SC

2. z ø£s¡¸≈£î&Ü! $TøÏÿ* y˚&ç$Tì düVæ≤+∫, eTT+&É¢MT<ä q&ç∫, e&É>∑+&É¢yêq bÕ\e⁄‘êe⁄. >±* <äTeTTà\T
ø£$TàHê, ñs¡TeTT\T yÓTs¡T|ü⁄\‘√ ñHêï #·*+#·e⁄. eT+#·T≈£î]ùd sêÁ‹ y˚fi¯˝À¢, #·*˝À, |ü∫Ãø£ H˚\MT<äH˚
ìÁ<äb˛‘êe⁄. m≥÷ <ë] ø±qsêì ø£{øÏ N£ ø£{Ï sêÁ‘·T\˝À n|ü&É|ü &ÉT Äø£*<ä|Œæ ø£\‘√H˚ ø±\+ >∑&|É eü \dæ
edüTÔ+~. Çìï ø£cÕº\qT uÛÑ]+∫ ˙e⁄ Ç+{ÏøÏ #˚]q|ü&ÉT uÛ≤s¡´, |æ\¢\T Äø£*‘√ nHêïì¬ø’ n+>∑˝≤s¡Ã>±
j·TrX¯«s¡Tì e˝… @ e÷Á‘·eT÷ #·\q+ ˝Ò≈£î+&Ü ñ+&˚ ˙≈£î #˚‘·T\T CÀ&ç+∫ H˚qT qeTdüÿ]kÕÔqT.

112 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 3. z ¬s’‘·Hêï! m‘ÓÔÌq y˚T&É\T ˝Òì ˙e⁄ m+&É y˚&ç$T qT+&ç ø±bÕ&ÉTø√e{≤ìøÏ #Ó≥Tº ˙&É≈£î #˚sêe⁄. ø=~›bÕ{Ï
yêqπø ≈£î]ùd ˙ Ç+{Ïì e~* ãTs¡<äì+&çq >∑TãTs¡T˝À¢H˚ ‘·\<ë#·T≈£î+{≤e⁄. #·*u≤] qT+&ç

A
‘·|æŒ+#·Tø√e{≤ìøÏ >∑&ç¶yêeTT\qT ÄÁX¯sTTkÕÔe⁄. |üìMT<ä|ü&ç ø£{Ïø£Nø£{Ï sêÁ‘·T\+<äT ≈£L&É |ü⁄≥º\T,
$T≥º\ô|’ dü+#·]düTÔ+{≤e⁄. bÕeTT\T, ‘˚fi¯ófl, |ü⁄\T\ e+{Ï Á≈£Ls¡ »+‘·Te⁄\≈£î ì\j·TyÓTÆq ‘êe⁄˝˝À

AN
eTTqT\e˝… m\¢y˚fi¯˝≤ ‹s¡T>±&˚ ˙e⁄ ~e´eT÷]Ôy˚. n{≤¢+{Ï ˙≈£î H˚qT #˚‘·T˝…‹Ô qeTdüÿ]düTÔHêïqT.
4. Vü‰*≈£î&Ü! |üì ñHêï, ˝Ò≈î£ Hêï ìj·TeT+>± ‘Ó\y¢ ês¡T C≤eTTq ˝Ò#˚ ˙e⁄ >=|üŒ ‘ê|üdyæ .˚ ‘Ó*k˛ ‘Ó*j·Tø£H√
s√Eø=ø£ÿ kÕ¬sH’ ê kÕïqe÷#·]+#˚ ˙e⁄ eTTìÁX‚wßü ì˜ y˚. ñ+&√, ˝ÒøH£ √ m\¢|ü &É÷ kÕ‹«ø±Vü‰s¡yT˚ Á>∑V≤æ +#˚
˙e⁄ ãTTw”X¯«s¡Tìy˚. ‘Ó*d” ‘Ó*j·Tì‘·q+e\¢ ‘·≈£îÿe>± e÷{≤¢&˚ dü«uÛ≤e+ >∑\ ˙e⁄ j·T‹sêEy˚. ≈£î{Ï\

NG
Á|ües¡Ôq, >∑s¡«+, ø=+f…|üqT\T, Ä&É+ãsê\T ˝Òì eT+∫ q&Ée&ç ˙~. ˙y=ø£ jÓ÷–$. ÁX‚wüߘ&Ée⁄. <ëq
>∑TD+ô|’ eT≈£îÿe >∑\yê&Ée⁄. Çìï düT>∑TD≤\Tqï ˙≈£î Hê e+<äHê\T.
5. z ø£èw”e\T&Ü! ˙≈£î |ü#·ÃC§qï >∑fÒÿ |üs¡e÷qï+. |ü\T#·ì #·\¢H˚ neTè‘·+. #˚‹‘√ e&ÉøÏq q÷\T ã≥º˝Ò
|ü≥Tº eÁkÕÔ\T. ø£|ü≈£îH˚ >=+>∑&˚ ˙≈£î #Ó≈£îÿ#Ó<äs¡ì ø£e#·+. ≈£î&ç #˚‹˝Àì eTT\T¢>∑Ás¡ ˙≈£î eÁC≤j·TT<Ûä+.
LA
|üX¯ódü+|ü<˚ ˙≈£î |ü]yês¡+. ˙e⁄ ô|+|ü⁄ #˚dæq |ü+≥#˚qT˝Ò q+<äqeHê\T. |ü+&ç+#˚ |ü+≥H˚ ì~Û
ìπøbå Õ\T. z eTTìÁX‚cÕ˜! á $<Û+ä >± uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT ˙≈£î Ç+Á<ä |ü<$ä ì ÇdüTHÔ êï&ÉT. Á|üøè£ ‹ ø±+‘·jT˚ ìqTï
e\∫ e∫ÃHê ÄyÓTqT qTe⁄« ø£HÓï‘ÓÔÌHê #·÷&Éø£ ˙ eè‹ÔH˚ $Tqï>± uÛ≤$kÕÔe⁄. n+<äTπø ˙≈£î #˚‘·T˝…‹Ô
qeTdüÿ]kÕÔqT.
TE

Ç$ #˚j·T+&ç

I. $ì, ns¡ú+#˚düTø=ì, Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É&É+

T

1. ª¬s’‘˚ <˚XÊìøÏ yÓHÓïeTTø£μ n+{≤s¡T ø£<ë! H˚&ÉT ¬s’‘·T\ |ü]dæú‹ m{≤¢ ñqï~? #·]Ã+#·+&ç.
ER

2. ¬s’‘·T jÓTTø£ÿ Jeq$<Ûëq+ >∑T]+∫, ø£$øÏ ñqï n_ÛÁbÕj·T+ >∑T]+∫ e÷{≤¢&É+&ç.

II. <Ûësêfi¯+>± #·<äTe&É+ ` ns¡ú+ #˚düTø=ì Á|ü‹düŒ+~+#·&É+

SC

1. øÏ+~ |ü<´ä eTTqT #·<Tä e+&ç. |ü<´ä uÛ≤yêìøÏ #Ó+~q U≤∞\qT |üP]+#·+&ç.
ªø£wüºdüTKeTT\ H=ø£Ø‹ >∑&ÉT|ü⁄yês¡T
X¯Á‘·T$TÁ‘·T\ düeTeTT>± ôd’#·Tyês¡T
ôd’]≈£î\T <ä|üŒ q+‘·{Ï XÊ+‘·T˝…es¡T?
ø±q #˚yÓ÷&çà yê] H˚ >ös¡$+‘·T.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 113

 uÛ≤e+ : ôd’]≈£î\T nq>± . yês¡T \qT $TÁ‘·T\qT
düVæ≤kÕÔs¡T. yê] dü«uÛ≤e+ e\¢H˚ yê]ì H˚qT

A
#˚‘·T\T CÀ&ç+∫ >ös¡$kÕÔqT.
2. øÏ+~ |ü<ë´ìï #·~$ <ëìøÏ+<ä ñqï Á|üX¯ï\≈£î dü]jÓÆTq düe÷<ÛëHêìï >∑T]Ô+#·+&ç.

AN
ªªm+&Éø±\eTT >∑T&çôd\ HÓ>∑s¡õeTà
‘=\ø£]+∫q es¡¸eTT ‘=Á≥T|üs¡T|ü
eTTdüTs¡Tô|≥º>± s=+|æ˝À eT÷\TZ#·Tqï
ø£s¡¸ø±! ˙<äT |ü˝…¢qT >±+‘·T¬ses¡T.μμ

NG
n) ªs=+|æμøÏ dü]jÓÆTq nsêúìï >∑T]Ô+#·+&ç. ( )
m) ˙s¡T _) es¡<ä dæ) >±* &ç) ãTs¡<ä
Ä) ªm>∑Ts¡õeTTà≥μ nq>± ( )
m) ø±*b˛e⁄≥ _) >±*øÏ ô|’øÏ $düTs¡T dæ) ≈£L*b˛e⁄≥
LA &ç) øÏ+<ä|ü&ÉT≥
Ç) ª‘=\ø£]+#·T≥μ n+fÒ ˙≈£î @$T ‘Ó\TdüTÔqï~? ( )
m) |ü\ø£]+#·T≥ _) |ü⁄\ø£]+#·T≥ dæ) esê¸ø±\+ yÓTT<ä\T &ç) m+&Üø±\+ yÓTT<ä\T
á) ªø±+‘·T¬ses¡Tμ nq&É+˝Àì ñ<˚›X¯+ ( )
m) mes¡T #·÷kÕÔs¡T? _) mes¡T |ü{Ϻ+#·T≈£î+{≤s¡T?
TE

dæ) mes¡T n+{≤s¡T? &ç) mes¡T $+{≤s¡T?

III. d”«j·Ts¡#·q
1. øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î ◊<˚dæ yêø±´˝À¢ »yêãT\T sêj·T+&ç.
T

n) ªÇ+Á<ä|ü<ä$ ø£Hêï ¬s’‘·T »qà >=|üŒ~μ m+<äT≈£î?

Ä) ªC…’ »yêHé! C…’ øÏkÕHé!!μ n+{≤s¡T ø£<ë! ¬s’‘·T≈£î, ôd’ì≈£îìøÏ >∑\ b˛*ø£\T @$T{Ï?
ER

Ç) ¬s’‘·T\≈£î >∑\ ◊<äT düeTdü´\qT sêj·T+&ç.

á) ª¬s’‘·T Á|üø£è‹‘√ì eTyÓTÆø£yÓTÆ ñ+{≤&ÉTμ Bìì düeT]ú+#·+&ç.
2. øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î |ü~ yêø±´˝À¢ »yêãT sêj·T+&ç.
n) ª¬s’‘·T dü+‘√wü+>± ñ+fÒ düe÷»+ u≤>∑T+≥T+~μ düeT]údü÷Ô sêj·T+&ç.
SC

IV. düè»Hê‘·àø£‘· / Á|üX¯+dü

1. øÏ+~ yêì˝À ˇø£<ëìøÏ »yêãTqT düè»Hê‘·àø£+>± sêj·T+&ç.
n) bÕsƒ¡+ Ä<Ûës¡+>± ¬s’‘·T Ä‘·àø£<∏äqT sêj·T+&ç.
(˝Ò<ë)
Ä) n+<ä]øÏ nqï+ ô|fÒº ¬s’‘·Tø£èwæì n_Ûq+~dü÷Ô n_Ûq+<äq |üÁ‘·+ sêj·T+&ç.
114 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
 V. |ü<äC≤\ $ìjÓ÷>∑+

A
1. øÏ+~ |ü<ë\‘√ kı+‘·yêø±´\T sêj·T+&ç.
n) Vü≤\+ :

AN
Ä) ôd’]≈£î\T :
2. øÏ+~ |ü{Ϻø£˝Àì Á|üø£è‹ $ø£è‘·T\qT >∑T]Ô+∫ »‘·>± sêj·T+&ç.

sêÁ‹ >∑s¡TeeTT ÁãVü≤à |üdsü e¡ TT, |üdTü e⁄ ∫#·Tà #·+<äTs¡T&ÉT

NG
|üXó¯ e⁄ #·+Á<äT&ÉT X¯ó∫ >∑s«¡ eTT sê‹] u§eTà

3. øÏ+~ yêø±´\˝Àì ˇπø ns¡ú+ >∑\ e÷≥\qT >∑T]Ô+∫ sêj·T+&ç.

LA
n) eTÚq+>± ñqï+‘·e÷Á‘êq eTTìø±˝Ò&ÉT. ‘ê|üdæøÏ Bø£å m≈£îÿe.
( — )
Ä) yêqs¡T\T sêfi¯ófl rdüTø=ì sê>±, Ä •\\‘√ q\T&ÉT düeTTÁ<ä+ô|’ yês¡~Ûì ì]à+#ê&ÉT.
( — )
TE

Ç) e÷|ü⁄y˚fi¯ |ü≈£åî\T >∑÷{ÏøÏ #˚s¡T‘êsTT. nfÒ¢ kÕj·T+ø±\+ Äe⁄\eT+<ä\T Çfi¯fl≈£î #˚s¡T‘êsTT.

( — )

VI. uÛ≤wüqT >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+

1. øÏ+~ |ü<ë\qT $&ÉBdæ dü+~Û ù|s¡T sêj·T+&ç.
T

n) ‘ê|üùd+Á<ä R G R
ER

Ä) |üse¡ ÷qïeTT R G R
Ç) øπ ˝…‹Ô R G R
á) >±&ÛÜ+<Ûøä ±s¡eTT R G R
SC

ñ) ø=+|ü+‘· R G R
2. øÏ+~ yêø±´˝À¢ì n\+ø±sêìï >∑T]Ô+#·+&ç. <ëìì >∑T]+∫ $e]+#·+&ç.
n) ¬s’‘·T eTTìe˝… ‘Ó\¢yês¡T C≤eTTH˚ ˝ÒkÕÔ&ÉT.
Ä) e+–q #Ó≥Tº ø=eTà, >=&ÉT>∑T |ü{Ϻq≥T¢+<ë! nqï≥T¢ ñqï~.
Ç) nø£ÿ&É ˝Òø£ Çø£ÿ&É ˝Òø£ eT¬sø£ÿ&É ñqï≥T¢?
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 115
 ñ‘·Œ\e÷\
✷

A
#Û+· <ädTü ‡˝À >∑D$uÛ»Ñ q ‘Ó\TdüT≈£îHêïs¡T ø£<ë! Ç|ü&ÉT >∑D≤\ Ä<Ûës¡+>± |ü<´ä \ø£Då ≤\qT ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+.
uÛÑ s¡ q uÛÑ uÛÑ s¡ e
UI I U I U I I I U I I U I I U I U IU
˝…ø£ÿ≈£î sêìø√ ]ø£\ Ø‘·T\ ˝Àã&ç e÷qe⁄+ &ç≥T˝Ÿ

AN
uÛÑ s¡ q uÛÑ uÛÑ s¡ e
U I I UIU I I I U I I UI I UI U I U
j·TTøÏÿ] _øÏÿ¬s’ ‹s¡T>∑T #·T+&ÉTqT >±ì$ •wüºe÷ s¡ZeTT˝Ÿ
♦ ô|’ bÕ<ë˝À¢ uÛÑ, s¡, q, uÛÑ, uÛÑ, s¡, e ♦ Hê\T>∑T bÕ<ë˝À¢ ˇπø s¡øy£ TÓ qÆ >∑D≤\T ˇπø es¡Tdü˝À

NG
nH˚ >∑D≤\THêïsTT. ñ+&˚ |ü<ë´ìï ªeè‘·Ô |ü<ä´+μ n+{≤s¡T.
♦ yÓTT<ä{Ï nø£så êìøÏ
˝… (m) ` Ø (á), ♦ |ü<´ä bÕ<ë˝À¢ yÓTT<ä{Ï nø£s å êìï ªj·T‹μ n+{≤s¡T. á j·T‹ nø£så êìøÏ
j·TT (ñ) ` #·T+ (ñ)— n<˚ nø£så +¡ >±˙, es¡yí TÓ ÁÆ ‹ ø£*–q eTs√ nø£så +¡ >±˙ n<˚ bÕ<ä+˝À
10e nø£åsê\≈£î j·T‹
#Ó*+¢ ~.
LA ìj·T$T‘· kÕúq+˝À sêe&Üìï ªj·T‹ ìj·TeT+μ n+{≤s¡T.
♦ ô|’ bÕ<ë\˝À ÁbÕdü>± ø£ÿ`øÏÿ` nH˚ Vü≤\T¢
♦ |ü<ä´ bÕ<ë\˝À ¬s+&Ée nø£åsêìøÏ ªÁbÕdüμ nì
e∫Ã+~.
♦ ô|’ bÕ<ë˝À¢ 20 nø£åsê\THêïsTT.
ù|s¡T. |ü<´ä bÕ<ë˝À¢ s¬ +&√ nø£så +¡ >± ˇπø Vü≤\T¢
♦ ô|’ |ü<ä´ bÕ<ë\T ªñ‘·Œ\e÷\μ eè‘·Ô sêe&Üìï ªÁbÕdü ìj·TeT+μ n+{≤s¡T.
|ü<ë´ì$.
TE

ô|’ ñ<ëVü≤s¡D qqTdü]+∫ ªñ‘·Œ\e÷\μ |ü<ä´ \ø£åD≤\qT á $<Ûä+>± ù|s=ÿqe#·TÃ.

ñ‘·Œ\e÷\ 1) Ç~ eè‘·Ô |ü<ä´+.
2) |ü<ä´+˝À Hê\T>∑T bÕ<ë\T+{≤sTT.
3) Á|ü‹ bÕ<ä+˝À es¡Tdü>± uÛÑ`s¡`q`uÛÑ`uÛÑ`s¡`e nH˚ >∑D≤\T ekÕÔsTT.
4) Á|ü‹ bÕ<ä+˝À 10e nø£ås¡+ j·T‹ kÕúq+.
T

5) ÁbÕdü ìj·TeT+ e⁄+≥T+~.

6) Á|ü‹ bÕ<ä+˝ÀqT 20 nø£åsê\T+{≤sTT.
ER

#·+|üø£e÷\
✷ á øÏ+~ |ü<ä´ bÕ<ë\qT |ü]o*+#·+&ç.
q » uÛÑ » » » s¡
I II I U I U I I IUI I U I I U I U I U
nìq qqTÁ>∑ Væ≤+∫‹ eTVü‰$ Vü≤>√‘·Ô eTj·T+#·T dü+‘·dü+
SC

q » uÛÑ » » » s¡
I I I I U I U I I I U I I U I I UI U I U
ãTq• _‘·‘Y ø£å D+ãj·T dæ|ü⁄Å‹Ô ø£Hê‘·à X¯Øs· ø£s¡Ôq+
ô|’ |ü<´ä bÕ<ë\˝Àì >∑D≤\qT |ü]o*ùdÔ
Á|ü‹ bÕ<ä+˝ÀqT q`»`uÛÑ`»`»`»`s¡ nH˚ >∑D≤\T ñHêïj·Tì ‘Ó\TdüTÔqï~. Ç{≤¢ Á|ü‹ bÕ<ä+˝ÀqT ô|’
>∑D≤\T sêe&É+ #·+|üø£e÷\ |ü<ä´\ø£åD+. ô|’ |ü<ä´bÕ<ë˝À¢ ªÄμ≈£î ªÄμ‘√, ªãTμ ≈£î ª|ü⁄μ‘√ j·T‹yÓTÆÁ‹
#Ó*¢+~. ÁbÕdü>± ì`q nH˚ Vü≤\T¢\T ñqï$. ô|’ bÕ<ë˝À¢ 21 nø£åsê\THêïsTT.
116 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
 #·+|üøe£ ÷\ 1) Ç~ eè‘·Ô|ü<ä´+.

A
2) |ü<ä´+˝À Hê\T>∑TbÕ<ë\T+{≤sTT.
3) Á|ü‹ bÕ<ä+˝À es¡Tdü>± q`»`uÛÑ`»`»`»`s¡ nH˚ >∑D≤\T ekÕÔsTT.

AN
4) Á|ü‹ bÕ<ä+˝À 11e nø£ås¡+ j·T‹kÕúq+.
5) ÁbÕdü ìj·TeT+ e⁄+≥T+~.
6) Á|ü‹ bÕ<ä+˝ÀqT 21 nø£åsê\T+{≤sTT.
3. øÏ+~ |ü<ä´bÕ<ë\≈£î >∑D $uÛÑ»q #˚dæ @ |ü<ä´bÕ<ë˝À >∑T]Ô+∫ sêj·T+&ç.

NG
n) ‘·q≈£î |òü\+ãT˝Ò<äì jÓT<ä+ <ä\b˛j·T&ÉT ø°]Ô>√s¡T Hê
Ä) Äø£* <ä|ü\Hé eq≥ q+~q yê]øÏ |üf…º&ÉqïyÓ÷

uÛ≤cÕø±s¡´ø£˝≤bÕ\T / ÁbÕC…≈£îº |üì

LA
♦ Á|ükÕs¡ e÷<Û´ä e÷˝À¢ ({Ï.$./πs&çj÷Ó ) e#˚à e´ekÕj·T dü+ã+~Û‘· ø±s¡´Áø£e÷\qT #·÷&É+&ç. yê{Ï $esê\qT,
yê{Ïe\¢ ¬s’‘·T\≈£î ø£*π> Á|üjÓ÷»Hê\qT >∑T]+∫ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç.
TE

H˚ì$ #˚j·T>∑\Hê?
1. ¬s’‘·T\ dæú‹ì >∑T]+∫ kı+‘·e÷≥˝À¢ #Ó|üŒ>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT
2. n|ü]∫‘·|ü<ä´+ #·~$ ns¡ú+ #˚düTø=ì »yêãT\T >∑T]Ô+#·>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT
3. ¬s’‘·T\T dü+‘√wü+>∑ ñ+fÒ düe÷»+ u≤>∑T+≥T+<äì ne⁄qT / ø±<äT
T

düeT]údü÷Ô kı+‘·e÷≥˝À¢ sêj·T>∑\qT.

ER

4. ¬s’‘·T Ä‘·àø£<∏äqT sêj·T>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT

SC

dü÷øÏÔ
ªªÁX¯yÓTÆø£ Jeq kÂ+<äsê´ìøÏ...
düe÷qyÓTÆq~ ˝ÒH˚˝Ò<äTμμ.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 117

 A
12 e÷{≤¢&˚ Hê>∑*

AN
` eTfi¯j÷· fi¯ eT÷\+:bıHé≈î£ qï+ e¬sÿjYT, nqTyê<ä+:mHé. y˚DT>√bÕ\ sêe⁄

NG
#·<äTe+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&ç.
á $X¯«+˝À, á uÛÑ÷eT+&É\+˝À, á Jeq#·Áø£+˝À eTq¬ø+‘· ÁbÕ<Ûëq´eTT+<√ ....z
NeT≈£î, z <√eT≈£î, z á>∑≈£î, z ã÷>∑≈£î, z ‘˚HÓ{°>∑≈£î, z >∑<ä›≈£î ∫es¡≈£î z q‘·Ô≈£L, z |”‘·≈£L
≈£L&É ø±düÔ n≥T Ç≥T>± n+‘˚ ÁbÕ<Ûëq´+ ñ+<äì ‘˚*b˛sTT+~. düeTùd´$T≥+fÒ ñqï‘· Je⁄\+
LA
ø±e≥+‘√ eTq≈£î ‘Ó*$ m≈£îÿeqT≈£î+{≤+. ø±ì Ä ‘Ó*$ì eTq+ $HêXÊìøÏ ñ|üj÷Ó –düTHÔ êïeTqTø√+.
Hê{Ï y˚≥ø±\+ qT+N H˚{Ï bÕ]ÁXÊ$Tø£ j·TT>∑+ es¡≈£L eTq+ Ç‘·s¡ Je⁄\q÷ á Á|üø£è‹˝Àì
JeyÓ$’ <Ûë´ìï, ø±bÕ&ÉTø√˝Òøb£ ˛‘·THêï+. |ò*ü ‘·+ ` Ç|ü&ÉT á uÛ÷Ñ MTà<ä eTq ndæ‘Ô «· y˚T njÓ÷eTj·T+˝À
TE

|ü&+ç ~.

Á|üX¯ï\T:
T

1. ô|’ ù|sê <˚ìï >∑T]+∫ ‘Ó\T|ü⁄‘·Tqï~?

2. ‘Ó*$MT]q e÷qe⁄\T @+ #˚düTÔHêïs¡T?
ER

3. M{Ï |òü*‘ê\T m˝≤ ñHêïsTT?

4. JeyÓ’$<Ûë´ìï ø±bÕ&É{≤ìøÏ eTq+ @+ #˚j·÷*?
SC

bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+
ÁbÕDT\≈£î ` eTTK´+>± ô|+|ü⁄&TÉ »+‘·Te⁄\≈£L dü+y˚<qä \T+{≤j·T˙, eTq+ #·÷ù| Áù|eT, ÄbÕ´j·T‘·\≈£î
n$ düŒ+~kÕÔj·T˙ #Ó|üPÔ ‘·<ë«sê Jeø±s¡TD´ <äèwæºì ô|+bı+~+|ü#˚j·T≥+ á bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+.

118 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 bÕsƒ¡´uÛ≤>∑ $esê\T

A
ˇø£ uÛ≤wü˝À ñqï $wüj·÷ìï y˚s=ø£ uÛ≤wü˝ÀøÏ e÷]à sêdæqf…¢Ì‘˚ <ëìï nqTyê<ä+
(Translation) n+{≤s¡T. ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘·´+˝À Bìì ªnqTyê<ä Á|üÁøÏj·Tμ>±

AN
ù|s=ÿq≥+ »s¡T>∑T‘·Tqï~.
kÕVæ≤‘·´ nø±&ÉMT yês¡T eTTÁ~+∫q ªuÛ≤s¡rj·T kÕVæ≤‘·´+ ` düeTø±©q
ø£<∏ëìø£\Tμ nH˚ Á>∑+<∏ä+˝Àì eT\j·÷fi¯uÛ≤wü˝Àì nqTyê<äø£<∏ä Á|üdüTÔ‘· bÕsƒê´+X¯+.
eT\j·÷fi¯uÛ≤wü˝À bıHé≈£îqï+ e¬sÿjYT sêdæq ø£<∏äqT ‘Ó\T>∑T˝ÀøÏ

NG
mHé.y˚DT>√bÕ˝sêe⁄ nqTyê<ä+ #˚XÊ&ÉT.

LA s¡#·sTT‘· |ü]#·j·T+

bıHé≈£îqï+ e¬sÿjYT eT\j·÷fi¯ nuÛÑT´<äj·T s¡#·sTT‘·\˝À Á|üeTTKT&ÉT. e¬sÿjYT

u≤\´+ bıHé≈£îqï+˝À >∑&ç∫+~.
ñbÕ<Ûë´j·TT&ç>± J$‘êìï ÁbÕs¡+_Û+∫q e¬sÿjYT ª‹s¡TeTT\ÿ#·Ãμ (1939) nH˚
TE

ø£<ë∏ ìø± dü+ø£\q+‘√ s¡#s· TT‘·>± |ü]#·jT· eTj·÷´&ÉT. 24 ø£<ë∏ ìø£ dü+|ü⁄{≤\T, 16
(1910`2004) Hê≥ø±\T, 2 ø£$‘ê dü+|ü⁄{≤\T, ˇø£ yê´dü dü+ø£\q+, Ä‘·àø£<ä∏ yÓTT<ä\sTTq$ Ç‘·ì
ø£\+ qT+&ç yÓ\Te&ܶsTT.
e÷qedü+ã+<Ûë\T, eTìwæøÏ Á|üø£è‹‘√ ñqï nqTã+<Ûä+ e¬sÿjYT s¡#·q\˝Àì
T

Á|ü<ÛëHê+XÊ\T. áj·Tq >=|üŒ e÷qe‘êyê~.

ER

$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\T
SC

› bÕsƒ¡+ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝Àì Á|üy˚•ø£ #·<äTe+&ç. bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·÷ìï }Væ≤+#·+&ç.

› bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. ns¡ú+ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
› yê{Ï nsêú\qT |ü⁄düÔø£+ ∫es¡ ñqï ª|ü<ä$C≤„q+μ |ü{Ϻø£˝À ˝Ò<ë ì|òüT+≥Te⁄˝À #·÷dæ
‘Ó\TdüTø=+&ç.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 119

 Á|üy•˚ ø£

A
á düèwæ˝º Àì Á|ü‹ ÁbÕDÏ˝À Áù|eT, ÄbÕ´j·T‘·\T ñ+{≤sTT. e÷qe düe÷»+˝À ‘·q
≈£î≥T+ã+‘√ m+‘√ eTyÓTøÆ y£ TÓ Æ düV≤ü Jeq+ #˚dTü qÔ ï eT÷>∑Je⁄\qT nqTø√ì |ü]dæ‘ú T· \˝À

AN
<ä÷s¡+ #˚dTü ø=ì, ‹]– m|ü&√ ø£\TdüT≈£îqï|ü&ÉT eTqdüT‡ m+‘·>± düŒ+~düT+Ô <√ ªzôd|òt
` ø£qïHéμμ <ë«sê ‘Ó\TdüT+Ô ~. Ç+‘·≈L£ zôd|òt mes¡T? ø£qïHéqT @ $<Û+ä >± #·÷düT≈£îH˚yê&ÉT
nH˚ $wüj·÷ìï á bÕsƒ¡+ <ë«sê ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+.

NG
I

m<äT› dü+>∑‹ e#˚Ãdü]øÏ zôd|òt n˙ï eT]∫b˛‘ê&ÉT. y˚πs ¬s’‘·T\T n‘·DÏí ªm<äT› |æ#√Ã&ÉTμ nì |æ\TkÕÔs¡T. Ä m<äT›
ù|s¡T ø£qïHé. <ëìï #·÷dæ eTT#·Ã≥|ü&Éì ¬s’‘·T ˝Ò&ÉT. zôd|òt≈£î ø£qïHé ‘√&ç<˚ ˝Àø£+. ã÷&ç<ä s¡+>∑T˝À ã\+>±, bı{Ϻ>±,
˝≤yê{Ï ˇ+|ü⁄ ‹]–q ø=eTTà\‘√ n~ ÁãVü‰à+&ÉyÓTÆq Äø±s¡+ >∑\ eèwüuÛÑsêE. düT&ç ‹]–q _>∑TyÓ’q #·s¡à+, u…’{ÏøÏ
LA
ñ_øÏqø£fi¯ófl. ndü\T ø£qïHé q&Éø£˝ÀH˚ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq ؃$ ñ{Ϻ|ü&˚~. <äTH˚ï≥|ü&ÉsTTHê, eT¬sø£ÿ&ÉsTTHê zôd|òt eTqdüT˝À
@eTTqï<√ ø£qïHé ‘·|üŒìdü]>± |üdæø£fÒº~. mø£ÿ&ÉsTTHê düπs, kÕe÷qT\ >∑~˝À>±ì, bı\+˝À>±ì Ä m<äT› dü]>±Z
zôd|òt @eTqT≈£î+≥THêï&√ >∑T]Ô+#·>∑*π>~.
ø£qïHéMT<ä zôd|òt ‘·q #Ósêïø√\ HÓqï&É÷ ñ|üj÷Ó –+#·˝<Ò Tä . }]πø #Ósêïø√\ ô|ø’ Ï ˝Òù| yê&É+‘˚. y˚sπ s¬ ‘’ T· \˝≤>∑
TE

n‘·ìøÏ >=+‘Ó‹Ô ‘·q m<äT›qT ‹≥ºe\dæq nedüs¡eT÷ ñ+&˚~>±<äT. ùdïVæ≤‘·T&ç‘√ e÷{≤¢&çqfÒº ø£qïHé‘√ ≈£L&Ü
e÷{≤¢&˚yê&ÉT. nø£ÿ&É ñqï m<äT›\ìï{Ïø° ø£qïHé Hêj·Tø£‘·«+ eVæ≤+#˚~. ˇø£ eT&ç˝À <äTqï&É+ nsTTb˛sTTq ‘·sê«‘·,
|üøÿ£ eT&ç˝ÀøÏ yÓfi≤fl\ì ø£qïHé≈î£ #Ó|Œü e\dæq nedüsy¡ T˚ ˝Ò<Tä . n≥Te+{Ï |üqT\˙ï m|ü&ÉT, m{≤¢ #Ój÷· ´˝À ø£qïHé≈î£
‘Ó\TdüT.ø=ìïkÕs¡¢sTT‘˚ ø£qïHé |üø£ÿeT&ç˝ÀøÏ yÓ[flb˛‘·T+fÒ, zôd|òt ˇø£ÿø£åD+ $sêeT+ ø±yê\H˚yê&ÉT.
ªªzjYT ` z ø£åD+ Ä>∑T, qqTï bÕHé y˚düTø√˙. #ê˝≤ ùd|üsTT+~.μμ
T

Ä e÷≥ $q>±H˚ ø£qïHé ì*∫b˛j˚T~. bÕHé qeT\&É+ nsTTb˛>±H˚ zôd|òt ªªVüQ"μμ nH˚ yê&ÉT. ø£qïHé eT∞fl
|üì yÓTT<ä\Tô|fÒº~. ˇø£ eT&ç˝À+∫ eTs√ eT&ç˝ÀøÏ yÓfi¯ó‘·Tqï|ü&ÉT Ä ∫qï >∑≥¢MT<ä m+‘· C≤Á>∑‘·Ô>± n&ÉT>∑T\T
y˚ùd<äì! Ä ∫qï ∫qï >∑≥¢MT<ä mø£ÿ&ÉsTTHê ‘·q –≥º ô|fÒº~ ø±<äT. dü]>±Z #·÷dæ ˇø£ÿ ‘·qTï ‘·+‘˚ >∑≥T¢ ‘Ó–b˛‘êj·Tì
ER

<ëìøÏ ‘Ó\TdüT.
#Ó|Œæ q<ä+‘ê ns¡+ú #˚dTü ≈£îH˚ ø£qïHéqT ø£fj
ºÒ T· qedüs+¡ ñ+&˚~ø±<äT. <äTqï&É+ nsTTb˛>±H˚ y˚T‘·≈î£ e~˝Òùdyê&ÉT.
}]πø e~˝Òdü÷Ô ªªùV≤ ` b˛ ø£&ÉT|ü⁄ ì+|ü⁄ø√. ns¡{Ï#Ó≥T¢ e÷Á‘·+ eTT≥Tºø√≈£îμμ nì ôV≤#·Ã]+#˚yê&ÉT zôd|òt. ø£qïHé
m|ü&É÷ ns¡{Ï #Ó≥¢qT >±ì, ø=ã“] yÓTT\ø£\qT>±ì eTT≥Tº≈£îH˚~ ø±<äT. yê{Ïì m+‘√ ÁX¯<äΔ‘√, ÁX¯eT‘√ Hê{≤s¡ì
SC

<ëìøÏ ‘Ó\TdüT. yê{Ïì Hê{Ïqyêfi¯flqT ø=eTTà\‘√ bı&Ée&É+ ø£qï yê{Ïì ‘=πøÿj·T&É+ |òüTÀs¡eTì <ëìøÏ ‘Ó\TdüT.
<äTqï&É+ nsTTb˛>±H˚, ø£qïHé ˇ+{ÏMT<ä ãTs¡<ë eT{°º n+‘ê ø£&>πç ùdyê&ÉT. zôd|ò≈t î£ á $wüjT· +˝À e÷Á‘·+ |ü≥Tº<\ä
m≈£îÿe.
ªª≈£î&çø±\T Ç≥TyÓ’|ü⁄ ˝Ò|ü⁄ `Ä"!` ‘·˝…+<äTø£{≤¢ }|ü⁄‘·THêïyé? ˙ ø=eTTà\T Hê≈£î ‘·–˝≤j·T+fÒ #·÷düTø√! dü]>±Z
ì+#√ ˝ÒeP... ø£<ä\≈£î...μμ zôd|òt e÷{≤¢&çq á e÷≥˝À¢ Á|ü‹ ˇø£ÿ{° ø£qïHé≈£î ns¡úeTj˚T´~. nsTT‘˚ á uÛ≤wü
<ëìø£+‘·>± q#˚Ã~ ø±<äT. ndü\T ø£&É>∑&É+ n+fÒH˚ <ëìøÏ nsTTwüº+. ø±ì zôd|òt MT<ä ñqï Áù|eTø=B› Á|ü‹kÕØ

120 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 ˝§+–b˛j˚T~. Vü≤è<äjT· +˝Àì Áù|e÷qTsê>±*ï m{≤¢ yê&ÉTø√yê˝À ‘Ó*j·Tì s¬ ‘’ T· \T ªª@ yÓTT+&ç m<äTH› H’Ó ê rdüT≈£îb˛sTT
ˇø£ÿkÕ] zôd|ò≈t î£ n|üŒC…|Œü +&ç. ˇø£ÿkÕ] ‘·q #˚‘T· \‘√ ‹ì|æ+#ê&É+fÒ, Ä |üXó¯ e⁄ ø=‘·Ô s¡÷|üyTÓ ‘·T‘Ô T· +~,μμ nH˚yêfi¯ófl.

A
m<äT›\‘√ zôd|òt düVü≤»+>± e÷{≤¢&˚yê&ÉT. s√»+‘ê zôd|òt ‘·q m<äT›≈£î y˚T‘· b˛π>dü÷ÔH˚ >∑&çù|yê&ÉT. |üX¯óe⁄\ |ü≥¢
Á≈£Ls¡‘ê«ìï e÷Hê\ì ñ|üHê´kÕ\T $+fÒ zôd|ò≈t î£ ∫Á¬s‘˚~Ô . ªª|üXó¯ e⁄*ï s¡ø+åÏ #ê*, |üXó¯ e⁄*ï s¡ø+åÏ #ê* nì Á|ü‹yê&É÷

AN
ñ|üHê´dü$T#˚Ãyê&˚. @ }fiÀflHÓH’ ê Á|üuTÑÛ ‘·«+ ˇø£ e]bı˝≤qïsTTHê |üXó¯ e⁄\ø√dü+ e~˝Òd+æ <ë? @+? >∑&+¶É ‹ì|æ+∫
s¡øÏåkÕÔsê |üX¯óe⁄*ï?μμ
ø£qïHé≈î£ y˚T‘· y˚dqæ ‘·sê«‘·H˚ zôd|òt ‘·q Äø£* rs¡TÃ≈£îH˚yê&ÉT.
<=&√¢ |üX¯óe⁄\T y˚T‘·≈£î e÷&ç‘˚, Ä Ç+{ÏøÏ n]wüº+ <ë|ü⁄]düTÔ+<äì Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
zôd|òt qeTàø£+. nHêdü Ä≈£î\T ø£qïHé H√{ÏøÏ n+~düTHÔ êï&É+fÒ, eTTfi¯fl˙ï ♦ zôd|òtqT ªm<äT›|æ#√Ã&ÉTμ nq&É+ >∑T]+∫

NG
ø£‹Ô]+∫, Ä≈£î\T eTTø£ÿ\T #˚dæ Ç#êÃ&Éqïe÷fÒ. MT n_ÛÁbÕj·T+ @$T{Ï?
ø£qïHé bı˝≤˝À¢ ‹]– Ç+{ÏyêøÏ{À¢ n&ÉT>∑T ô|≥º>±H˚, ªªôV≤jYT ♦ $#·øDå£ n+fÒ ˙πøeTs¡eú TsTT+~? ø£qïHéøÏ
ø£qïHé,μμ nì øπ øπ ùd yê&ÉT zôd|ò.t Ä >=+‘·T $q>±H˚ m<äT› Ä–b˛j˚T~.
yÓ÷s¡ ô|ø¬’ ‹Ô zôd|òt ‘·q <ä>]Z∑ ø=#˚Ães¡≈L£ #·÷dü÷Ô ì\ã&˚~. #˚‹ì+&Ü $#·ø£åD ñ+<äì MT¬s{≤¢ #Ó|üŒ>∑\s¡T?
>∑&ç¶|üs¡ø£\‘√H√, ø±dæìï ns¡{Ï ‘=ø£ÿ\‘√H√, @<√ ˇø£ ∫qï ø±qTø£ ♦ kÕ{Ï eTqTwüß\‘√ eTq Áù|e÷_Ûe÷Hê*ï
LA
|ü≥Tº≈£îb˛j˚Tyê&ÉT zôd|òt. ø£qïHé n{≤¢ #˚‘·T˝À¢+#˚ ‹H˚ùd~. zôd|òt m{≤¢ e´ø£Ô|üs¡#·e#·TÃ?
Áù|eT>± <äTe⁄«‘·T+&É>±, ø£qïHé n‘·DíÏ Hê≈£î‘·T+&˚~. zôd|òt m+&çb˛sTTq
#ÓeT≥ ñ|üŒq ø£qïHé≈£î #ê˝≤ Çwüº+>± ñ+&˚~.
TE
T
ER
SC

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 121

 II

A
m+‘· >∑T+|ü⁄˝ÀqT+∫ nsTTHê ø£qïHé, zôd|òt >=+‘·T >∑Ts¡TÔ|üfÒºùd~. y˚T|òüT>∑s¡®q $ì |ü⁄] $|æŒq HÓeT*˝≤ n~
Äq+~+#˚~. bı\+˝À zôd|òt Hê>∑* |ü{≤º\ì ≈£L&Ü <ëìøÏ |ü≥Tº<ä\>± ñ+&˚~. Hê>∑* Ç+¬øes¡T |ü{ϺHê n~ ‘·q
ø=+f…‘·q+ #·÷ô|fÒº~. n~ Ä|ü&ÜìøÏ eT∞fl zôd|òt CÀø£´+ #˚düTø√e\dæ e#˚Ã~. ªªø£qïHé ` e<äT›. eTq ≈£î≥ºù|Œø£<ä÷,

AN
˙≈£î ‘Ó©<ë @+?μμ nH˚yê&ÉT. n{≤¢ zôd|òt XÊ+‹ ≈£î~πsÃyê&ÉT. bı˝≤˝À¢ ¬s’‘·T\≈£î ˇø£ Ä˝≤|üq ñ+≥T+~. n+<äT˝À
|ü<ë\÷, yêø±´\÷ @MT ñ+&Ée⁄. zôd|òt ≈£L&Ü ª¨μ nì >=+‘Ó‹Ô n+<ä+>± Ä Ä˝≤|üq #˚ùdyê&ÉT. ˇø£{Ï ¬s+&ÉT
ì$TcÕ\ bÕ≥T Ä e÷<ÛäTs¡´+ n˝≤ düŒwüº+>± ì*∫ ñ+&˚~. á dü+^‘·+ Áù|eT^‘ê\˝ÀqT, ãè+<ä>±Hê\˝ÀqT
$ì|æ+#˚ eT<ÛäTs¡ dü«sê\≈£î Á>±MTD u≤D°˝≤ ñ+&˚~. ãVüQXÊ <ëìï |ü$Á‘·^‘·+>±H√, |üX¯óe⁄\ eT+Á‘·+>±H√
e]í+#·&É+ dü]>± ñ+≥T+<˚yÓ÷. zôd|òt Ä ^‘·+ m‘·TÔ≈£îHêï&É+fÒ, ø£qïHé Ä\dü≥q÷, u≤<Ûäq÷, |üì˙ ≈£L&Ü

NG
eTs¡∫b˛sTT dü+^‘·+˝À eTTì–b˛j˚T~.
yÓT&É˝Àì >∑+≥\T, H˚\˝ÀøÏ ~>∑T‘·Tqï –≥º\T Ä ^‘êìøÏ ‘êfi¯+ y˚ùd$. z s√E ∫Á‘·yÓTÆq dü+>∑‹ »]–+~.
‘·T+&É‹˝Ÿ πø\Hé ø=&ÉT≈£î |ü#·Hé Hê>∑* ø£{≤º&ÉT. düqï>± ø°fi¯flH=|æŒ e∫à zôd|òt Ä s√E Ç+{À¢H˚ |ü&ÉT≈£îHêï&ÉT. zôd|òt
m<äT›\T ˝Ò≈£î+&Ü πø\Hé bı\+|üì Ä s√E |üP]Ôø±<äT. ø£qTø£ ø£qïHéqT, <ëì »‘· m<äT›q÷ rdüT≈£îbıeTàì zôd|òt
#ÓbÕŒ&ÉT. $T>∑‘ê m<äT\› ‘√bÕ≥T á s¬ +&É÷ ≈£L&Ü bı\+˝À Á|üy•˚ +#êsTT. Ä eT&ç ˇø£kÕ] <äTqï&É+ nsTTb˛sTT+~.
LA
¬s+&√ <äTøÏÿ yÓTT<ä\Tô|{≤ºø£ |ü#·Hé≈£î bÕ≥ m‘·TÔø√yê\ì|æ+∫+~. ø£qïHé yÓqø£qT+∫ |ü#·Hé Ä˝≤|üq ÁbÕs¡+_Û+#ê&ÉT.
ø±ì Á|ü|ü+#·+˝À¬ø˝≤¢ dü+^‘·s¡Væ≤‘·T&Ó’q Ä eTìwæ m+<äT≈£î bÕ&Ü\qT≈£îHêï&ÉT? bÕ&Ü\ì|æ+∫~, bÕ&Ü&ÉT ` n+‘˚.
Ä <ës¡TDyÓTÆq dü+^‘·+ yÓTT<ä\Tø±>±H˚ ø£qïHé≈£î ndü+‘·è|æÔ ø£*–+~. ‘·\ y˚>∑+>± n≥÷ Ç≥÷ }|æ ‘·q ìs¡düq
Á|üø£{Ï+∫+~. |ü#·Hé≈£î Ç<˚MT mø£ÿ˝Ò<äT. ‘êqT u≤>± bÕ&ÉT‘·THêïH˚ nqT≈£î+≥THêï&ÉT. ‘·eT bÕ≥ m+‘· |òüTÀs¡+>±
TE

ñqï<√ >±j·T≈£î\T >∑T]Ô+#·øb£ ˛e&É+ dü+^‘·+˝À düV≤ü »yÓTqÆ <˚. ø±ùd|ü{øÏ Ï ø£qïHé ‘·q ndü+‘·è|æìÔ düŒwü+º >±H˚ Á|üø{£ +Ï ∫+~.
◊Hê |ü#·Hé bÕ≥ Ä|ü˝Ò<äT. |ü#·Hé ùdïVæ≤‘·T\≈£î Á|ü|ü+#·+˝Àì @ sê>∑yÓTÆHê ˇø£fÒ. ø£qïHé≈£î yêfi¯fl ‘√&ÜŒfÒMT
<=s¡ø£˝Ò<äT. |ü#·Hé dü+^‘êìï nee÷ì+#ê&Éì, ø£qïHé ≈£î&çø±*MT<ä ã\+>± ‘·ìï+~. eT÷&ÉT s√E\bÕ≥T Ä
dü+^‘·ø±s¡T&ÉT Ç+{À¢ ñ+&ç ø±|ü&É+ ô|{Ϻ+#·Tø√e\dæ e∫Ã+~.
zôd|òt <ä>∑Zs¡ ø£qïHé |üHÓï+&˚fi¯flbÕ≥T $ÁXÊ+‹ ˝Ò≈£î+&Ü |üì#˚dæ+~. á eT<Ûä´ mH√ï edü+‘ê˝À¢ ••sê˝À¢
T

|ü+≥\T Ç+{Ïø=#êÃsTT. #Ó≥÷¢, <äTãT“\÷ mH√ï o‘êø±˝≤©ï, m+‘√ eT+#·Tq÷ #·÷XÊsTT. bÕ*‘·T\ eTT+<äT
Á|üuÛÑTe⁄\T #·÷|æq nH˚ø£ dæ+Vü‰düHê\÷, sê»<ä+&Ü\÷ ≈£L*b˛j·÷sTT. ÁãVü‰à+&ÉyÓTÆq e÷s¡TŒ\T »]–b˛‘·THêïsTT.
eTìwæì eTìwæ <√|æ&û #˚jT· &ÜìøÏ M\T˝Òì ø=‘·sÔ ø¡ +£ bÕ\q ˝≤+{Ï dü+‘√wüøs£ y¡ TÓ qÆ e÷≥\T $qã&ܶsTT. ø±ì zôd|òt
ER

‘·qø¬ +‘√ Çwüyº TÓ qÆ m<äT*› ï nyÓTàj·T´e\dæe∫Ã+~. n|üŒ{Ïøπ n‘·qT ã+>±s¡Tu≤‘·T ˝≤+{Ï e]bı˝≤ìï ‘êø£≥Tº ô|fÒXº Ê&ÉT.
Çwü|º Pü s¡«ø£+>± @MT ø±<äT. ø±ì n+‘·øq£ ï >∑‘´· +‘·s+¡ ˝Ò<Tä . n‘·ìøÏ ô|∞fl&ÉT <ë≥T‘·Tqï ˇø£ eTT<äT\› ≈£L‘·Ts¡T ñ+~.
ô|[flø=&ÉT≈£î ≈£î≥T+ã+ ô|d’ ≈ü î£ ]ƒø±D≤ ˝Òì<˚ nsTTHê, eT÷&ÉTy˚\ s¡÷bÕj·T\ ø£≥ï+ n&É>&∑ +É ‘√ zôd|ò≈t î£ >∑‘´· +‘·s+¡
˝Òøb£ ˛sTT+~. bı˝≤ìï |ü~ùV≤qTe+<ä\ s¡÷bÕj·T\≈£î ‘ê≈£≥Tº ô|fÒXº Ê&ÉT. ø£{≤ïìøÏ n~ dü]b˛sTT+~. ô|[fl Ks¡TÃ\≈£î
Ç+ø± &ÉãT“ ø±yê*‡e∫Ã+~. n+<äTø£ì, m<äT›\+fÒ m+‘· Áù|eT ñHêï, yê{Ïì nyÓTàj·T´ø£ ‘·|üŒ˝Ò<äT.
SC

Çs¡yÓ’ dü+e‘·‡sê\bÕ≥T n‘·qT sêÁ‹+ãefi¯Sfl ø£wüº|ü&ç |üì#˚XÊ&ÉT. n‘·qT n+<ä]ø° ‘Ó*dæq ¬s’‘·T. ø±ì ∫e]øÏ
|òü*‘·+ @$T{Ï? n‘·ì ‘·\ HÓ]dæb˛sTT+~. #·÷|ü⁄ eT+<ä–k˛Ô+~. ˇfi¯¢+‘ê eTT&É‘·\T |ü&ç+~. ø°fi¯fl H=|ü\T
yÓTT<ä\j·÷´sTT. |üì‘√ n‘·ì #˚‘·T˝…{≤¢ ø±j·T>±XÊj·T+fÒ, ø£‹Ô≈£L&Ü ~π>~ø±<äT. @+ #˚kÕÔ&É‘·qT eT]? ◊<äTy˚\
@fi¯fl øÏ+<ä{Ï kÕ<ÛäHê\‘√ |üì #˚düTÔ+&˚yê&ÉT. H˚\˝À kÕs¡eT+‘ê b˛sTT+~. yÓj·T´{≤ìøÏ ms¡Te⁄˝ÒMT ˝Òe⁄. ‘·q J$‘·
kÕ<Ûqä eT÷, yÓ÷ø£kå Õ<Ûqä eT÷ nsTTq uÛ÷Ñ $Tì |ü]s¡ø+åÏ #·eTì n‘·qT es¡TD<˚e‘·qT, y˚T|ò÷ü \qT, |üs«¡ ‘ê\qT, yêj·TT<˚e‘·qT

122 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 ÁbÕ]ú+#ê&ÉT. @fi¯flø=B› kÕ–q Ä ÁbÕs¡úq\ ìwüŒ¤\‘·«+qT+∫ n‘·ì+ø± ‘˚s¡Tø√˝Ò<äT. ø±ì, <äTø±D≤\÷ ô|]>±sTT,
<√|æ&û |ü<äΔ‘·T\÷ ô|]>±sTT. n‘·qT nee÷q|ü&˚ $wüj·÷\˙ï ô|s¡>∑&É+ yÓTT<ä\sTT+~.

A
ø£qïHéqT n$Tàq|ü&ÉT zôd|òt nø£ÿ&É˝Ò&ÉT. Áø£j·T|üÁ‘·+ $wüj·T+˝À n‘·ìøÏ ˇø£ s¡÷bÕsTT s¡TdüTeTT sêyê*‡
ñ+&ç+~. ø±ì mìï s¡÷bÕj·T\sTTHê Ä|ü˝ìÒ ø£˙ïfi¯fl‘√ n‘·qT nø£ÿ&çï+∫ yÓ[flb˛j·÷&ÉT. Ä Äes¡D e~*b˛yê\+fÒ

AN
ø£qïHé≈£î ø£wüº+ ø£*–+~. ‘·\ ô|’¬ø‹Ô, ‘·q j·T»e÷ì, ‘·q ÁbÕD≤ìøÏ
ÁbÕD+ nø£ÿ&É ñHêï&˚y÷Ó qì #·T≥÷º #·÷dæ+~. mø£ÿ&√ @<√ bıs¡bÕ≥T Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
»]–+<äqT≈£î+≥Tqï≥Tº>± ˇø£{Ï ¬s+&ÉT kÕs¡T¢ Ä–b˛sTT+~. Ä
düeTj·÷ìøÏ <äøÏåD+ y˚|ü⁄ |üqdü#Ó≥Tº øÏ+<ä ì\ã&ç zôd|òt eTÚq+>± ♦ dü+^‘êì≈£îqï X¯øÏÔ m{≤¢+{Ï~?
ø£˙ïfi¯ófl ‘·T&ÉT#·T≈£î+≥THêï&ÉT. ♦ ªÁù|eT+fÒ <äT'K+ ‘Ó*dæq s
¬ +&ÉT Vü≤è<äj÷· \

NG
Áù|eT≈£î m|ü&É÷ e÷≥\÷, Á|ü<äs¡Ùq\÷ nedüs¡+ ˝Ò<äT. kÕìïVæ≤‘·´y˚Tμ ` Bìô|’ MT n_ÛÁbÕj·T+
Áù|eT+fÒ <äT'K+ ‘Ó*dæq s¬ +&ÉT Vü≤è<äj÷· \ kÕìïVæ≤‘·´y˚T— nsTT‘˚, @$T{Ï?
zôd|ò,t ø£qïHé\ ø£Hêï ˇø£]ø=ø£sT¡ <ä>sZ∑ s¡ TTqyêfi¯ófl eT¬ses¡÷ ñ+&ÉsT¡ . ♦ zôd|òt m<äT›qT n$Tàq|ü&ÉT
yêfi¯ófl ‘·eT ø£cÕº*ï ˇø£]ø=ø£s¡T #Ó|üø√˝Ò<äT. n+<äTe\¢ Ä ¬s+&ÉT MTπøeTì|æ+∫+~? m+<äT≈£î?
LA
Vü≤è<äj·÷\÷ eT]+‘· m≈£îÿe u≤<ÛäqT nqTuÛÑ$+#êsTT.
III
Bøå±~Hê\T eTT–dæb˛sTT ádüsº Y |ü+&É>∑ e∫Ã+~. m+‘· ù|<äyêfi¯flsTTHê düsπ , Åø¬ d’ eÔü ⁄\≈£î Ç~ ˇø£ Äq+<√‘ê‡Vü‰\
~q+. Ä s√Eq Á|ü‹ e+≥>∑~˝À+N |òTü TeT|òTü TeT˝≤&ÉT‘·÷ e÷+dü+ yêdüq˝§kÕÔsTT. eT÷≈£îfi¯fl˝À nbÕŒ\T düTsTT´eTì
TE

#·|ü&ÉT #˚dü÷Ô eT‘ÓÔøÏÿ+#˚ yêdüq*ï yÓ<ä»\T¢‘·T+{≤sTT. y˚&ç e÷+dü+ ≈£Ls¡, ø=ã“] eTTø£ÿ\T, n≥T¢, ø=ìï |üfi‚fl\T
nø£ÿ&É ñ+{≤sTT. nø£ÿ&É m≥T #·÷dæHê dü+‘√wüy˚T. á n<äT“¤‘·yÓTÆq s√Eq Äq+<ä+˝Òì Çfi¯ófl+&ÉH˚ ñ+&Ée⁄. ø±ì
zôd|òt <˚ìø√düyÓ÷ m<äTs¡T#·÷dü÷Ô ≈£Ls¡TÃHêï&ÉT. <ä>∑Zs√¢ mes√ bı\+ <äTqTï‘·THêïs¡T. Ä Hê>∑*yê&ç eT<ÛäTs¡dü«s¡+
zôd|òt≈£î $qã&ÉT‘√+~. Ä bÕ≥ n‘·ì˝Àì ¬s’‘·T Vü≤è<äj·÷ìï <äVæ≤+∫y˚k˛Ô+~. <=&√¢ kÕ˝…>∑÷fi¯ófl ì+&ç, m‘·TÔ>±
ì\ã&ç ñqï Hê>∑*ì #·÷ùdÔ n‘·ì Vü≤è<äj·T+ u≤<Ûä‘√ ì≥÷ºs¡Tk˛Ô+~. eT∞fl ‘·q≈£î J$‘·+˝À m|ü&Ó’Hê ø£qïHé˝≤+{Ï
T

z »‘· m<äT›\T, z Hê\T¬>’<Óø£sê\ eT+∫ uÛÑ÷$T e∫à á Hê>∑*ì ñ|üjÓ÷–+#·>∑\T>∑T‘ê&Ü? n≥Te+{Ï s√EqT
#·÷ùd n<äèwüº+ ‘·q≈£î+<ë nì zôd|òt ìdü‡Vü‰j·T+>± Ä˝À∫+#ê&ÉT.
ER

ªª@eTjÓ÷´jYT— m+‘·ùd|üì n{≤¢ ≈£L#·T+{≤yé? »]–+<˚<√ »]–b˛sTT+~. ø={≤ºj·T+ yÓfi¯flyê @$T{Ï? <ëìï
πs|ü⁄ n‘êÔ]+{ÏøÏ |ü+|æ+#·yê @+?μμ eTTuÛ≤e+>± ≈£L#·Tqï zôd|òtqT uÛ≤s¡´ eT]j·÷ eT+<ä*+∫+~.
≈£L‘·T]ï eTsêï&˚ n‘êÔ]+{ÏøÏ |ü+|æ+#ê*. Ç+ø± ô|{≤º*‡q ã≥º\T ô|≥ºH˚ ˝Ò<äT. zôd|òt≈£î Çwüº+ ˝Òø£ ø±<äT >±ì
#˚‹˝À &ÉãT“\T ˝Òe⁄. eT]j·÷ Çs¡yÓ’ s¡÷bÕj·T\ N{° ø£&ÉT‘√+~. <äTs¡“¤s¡yÓTÆq s√E˝À¢≈£L&Ü ø£&ÉT|ü⁄ ø£≥Tº≈£îì, Á|ü‹
SC

yÓT‘·T≈£L C≤Á>∑‘·Ô>± #·÷düT≈£î+≥÷ yêfi¯ófl Ä N{° ø£&ÉT‘·THêïs¡T.

zôd|òt Ç+ø£ <äTø±D≤ìøÏ yÓfi¯<ëeTì ˝Ò∫ ì\ã&ܶ&ÉT. ªªHêHêï, s¡$ø£\ >∑T&ɶ ø±düÔ eT+<ä+ ñ+&˚≥Tº #·÷&ÉT,μμ nì
#Ó|æŒ+~ ø£Á‹≈£î{Ϻ.
ªªuÛÑ÷$T•düTÔ ø£≥º˝Ò<äT >∑<ä÷, n~≈£L&Ü ø£{Ϻsê,μμ n+~ eT]j·÷.
zôd|òt #·+ø£˝À >=&ÉT>∑T ô|≥Tº≈£îì, uÛÑT»+MT<ä z ‘·T+&ÉT y˚düT≈£îì, u§&√¢ z bÕHé <√|ü⁄≈£îì ãj·T˝Ò›sê&ÉT.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 123

 ádüºsY dü+<ä&ç, Äq+<√‘ê‡Vü‰\T ø={≤ºj·T+˝À @MT ‘·≈£îÿe˝Òe⁄. Ŭø’düÔe⁄\ <äTø±D≤\T ˇø£ÿ{Ï ≈£L&Ü rdæ˝Òe⁄.
ø±ì ã≥º\ <äTø±D≤\T #ê˝≤H˚ ñHêïsTT. zôd|òt ˇø£{Ï ¬s+&ÉT <äTø±D≤\˝ÀøÏ yÓ[fl s¡ø£s¡ø±\ ã≥º\ <Ûäs¡\T, HêD´‘·

A
ø£qT≈£îÿHêï&ÉT.
ªªnuÀ“ ` m+‘· <Ûäs√!μμ ã≥º\<Ûäs¡ $|üØ‘·+>± ñqï<äì n‘·ì n_ÛÁbÕj·T+. ªª@<˚yÓTÆHê H˚ì+ø√ ¬s+&ÉT eT÷&ÉT

AN
<äTø±D≤˝À¢ ø£qTø√ÿyê*. mø£ÿ&É nD≤ ‘·≈£îÿe≈£î <=s¡T≈£î‘·T+<√ me]øÏ ‘Ó\TdüTμμ nqT≈£îHêï&ÉT. n{≤¢ <äTø±D≤\˙ï
‹]>±&ÉT. n{≤¢ q&ÉTdü÷Ô q&ÉTdü÷Ô eTTìdæ|ü˝Ÿ uÛÑeq+ eTT+<äT≈£î #˚s¡T≈£îHêï&ÉT. nø£ÿ&É, >√&É u…’≥H˚, #ê˝≤ m<äT›*ï
es¡d>ü ± ì\u…{≤ºsT¡ . ne˙ï m+‘· ãø£ÿ∫øÏÿ ñHêïj·T+fÒ yê{Ï |üøÿ£ f…eTTø£\T ˝…øÿ£ ô|{§º#T· Ã. meTTø£\MT<ä ø£|Œæ q #·sà¡ +
‘·|üŒ eTπsMT ˝Ò<äT. yê{Ï˝À ø=ìï ∫e] s√E˝À¢ ø=∫Ãq eTTdü*m<äT›\T. ø=ìï{ÏøÏ ‘√ø£\T ‘Ó–b˛j·÷sTT. ø=ìï{ÏøÏ @fi¢̄

NG
‘·s¡ã&ç ãfi¯ó¢ ˝≤–q >∑Ts¡TÔ>± yÓT&É\T ø±j·T>±dæ ñHêïsTT. ø=ìï{ÏøÏ ø=eTTà\T m<äT>∑T<ä\ Ä–b˛sTT #ê˝≤
s√E\sTTq≥TºHêïsTT. ø=ìï eTìwæ uÛ÷Ñ ‘·<j ä T· ˝Ò$Tì Á|üø{£ dÏ Tü HÔ êïsTT. Ä m<äT˝› À¢ n≥Te+{Ï dü+>∑‘T· ˝…H√ï ø£qã&É‘êsTT.
yê≥ìï{ÏMT<ë eTTìdæbÕ*{° q\¢ì eTè‘·T´eTTÁ<ä y˚dæ+~. yê{Ï˝À Ç+ø± @eTHêï $T–* ñ+fÒ ádüºsY |üs¡«~Hêq
e÷+dü+>± e÷s¡uÀ‘√+~. n{≤¢ eTTÁ<äyÓj·T´ì |üX¯óe⁄*ï ø√dæ ny˚Tà ø£{Ïø£yêfi¯flMT<ä eTTìdæbÕ*{° ø£]ƒq #·s¡´\T
rdüT≈£î+{À+~. Á|ü»\ Äs√>±´ìï nìï{Ïø£qï $Tqï>± uÛ≤$+#˚ eTTìdæbÕ*{° á |üØø£åqT m|ü&É÷ dü&É*+#·˝Ò<äT.
LA
zôd|òt nø£ÿ&É ì\ã&ç ø±ùd|ü⁄ ‘˚]bÕs¡ pXÊ&ÉT. n‘·ì <äj·÷Vü≤è<äj·T+ ø£~*b˛sTT+~. n|üŒ{Ïπø nø£ÿ&É yÓTT‘·Ô+
<ë<ë|ü⁄ q\uÛ…’ m<äT›\THêïsTT. Ç+ø± eTTÁ<ä yÓj·T´&ÜìøÏ ¬s’‘·T\T |üX¯óe⁄*ï rdüTø£=dü÷ÔH˚ ñHêïs¡T. zôd|òt yê{Ïe+ø£
eTs¡D•ø£å |ü&çq $TÁ‘·T\y˚|ü⁄ #·÷dæq≥Tº #·÷dæ ñ‘·Ôs¡+ yÓ’|ü⁄ q&Éø£ kÕ–+#ê&ÉT.
Vü≤sƒê‘·TÔ>± n‘·qT eDÏøÏb˛j·÷&ÉT. qeTàX¯ø£´+ ø±ì dü+>∑‹. eT+<ä–düTÔqï ø£+{Ï#·÷|ü⁄ yÓ÷dü+ #˚j·T&É+ ˝Ò<äT
TE

>∑<ë nqT≈£îHêï&ÉT. nø£ÿ&É meTTø£\T ‘˚*q z |üX¯óe⁄qT #·÷dæ, Ä eè<äTΔ&ç Vü≤è<äj·T+ ≈£î+–b˛sTT+~. ø£fi¯ófl Nø£≥T¢
ø£e÷àsTT. »\<ä]+|ü⁄ ø£*–+~. WqT, n~ ø£qïH˚.
ªªø£qïHéμμ n+≥÷ >∑T+&Ó ˝À˝À‘·T˝À¢+∫ øπ ø£yX˚ Ê&ÉT. ˇø£ÿ >∑+‘·T˝À Ä |üXó¯ e⁄qT #˚sT¡ ≈£îHêï&ÉT.
‘·q≈£î kÂU≤´˙ï, ÄX¯q÷ ø£*–+∫q Ä >=+‘·T $ì, |üX¯óe⁄
T
ER
SC

124 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 yÓTT<äT›u≤]b˛sTT+~. ø£qïHé n|ü&ÉT Ä ÁãVü‰à+&ÉyÓTÆq uÛÑeq+ eTT+<äs¡ ‘·\~+#·T≈£îì ñ+~. eT∞fl ˇø£kÕ] <ëì
#Óe⁄˝À¢ J$‘·+ Á|ü‹<Ûä«ì+∫+~. ‘·\ ô|’¬ø‹Ô #·T≥÷º #·÷dæ+~.

A
Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
ªª_&ܶ, qqTï >∑Ts¡T|Ô {ü ≤ºyê? ì˙ï dæ‹ú ˝À #·÷&Ée\dæ e∫Ã+<ë?μ
Áù|eT düŒ+~düTÔqï >∑T+&Ó\≈£î n‘·qT Ä |üX¯óe⁄qT Vü≤‘·TÔ≈£îHêï&ÉT. ♦ <Ûsä \¡ Á|üu≤Û e+ eTìwæ J$‘êìï @ $<Û+ä >±

AN
<ëì ‘·\MT<ä ì$Tsê&ÉT. Ä #˚‘T· \ düŒs¡Ù >∑T]Ô+#·>±H˚ n~ ‘√¬ø‹Ô+~.
n~ ‘·q H√{Ï‘√ ø±<äT, Vü≤è<äj·T+‘√ @&çÃ+~. ø£qïHéMT<ä ≈£L&Ü
eTTÁ<ä ñ+<˚yÓ÷qì #·÷XÊ&ÉT zôd|òt. WqT, yÓqTø£ø±fi¯flMT<ä eTTÁ<ä
düŒwüº+>± ñ+~. <ëìï #Ó]ô|j·T´&ÜìøÏ Á|üj·T‹ï+#ê&ÉT. ø±ì
Á|üuÛ≤$‘·+ #˚düTÔ+~?
♦ ªuÛ÷Ñ ‘·<jä T· μ ` n+fÒ @$T{À $e]+#·+&ç.
♦ ªª_&ܶ, qqTï >∑Ts¡TÔ |ü{≤ºyê? ì˙ï dæú‹˝À
#·÷&Ée\dæ e∫Ã+<ë?μμ Bì <ë«sê MTπø$T

NG
eTTìdæbÕ*{° y˚dæq Ä q\¢eTTÁ<äqT #Ós¡|ü&É+ n+‘· düT\uÛÑ+ ø±<äT. ns¡eú TsTT´+~?
IV
ø£qïHé≈£î ø£&ÉT|ü⁄øÏ+<ä ˇø£ s¡dæ ø±s¡T‘·Tqï |ü⁄+&ÉT ñ+~. <ëì #·T≥÷º á>∑\T
eTTdüTs¡T‘·THêïsTT.
LA
ªªÇ~es¡≈£î á m<äT› ˙<ë?μμ nì n&ç>±&ÉT ˇø£
ø£{øÏ y£ ê&ÉT.
ªªBìï Çø£ÿ&çøÏ rdüTø=∫Ã+~ qTy˚«Hê?μμ
TE

nì n‘·DÏí n&ç>±&ÉT zôd|òt.

ªªWqTμμ nHêï&ÉT ø£{Ïø£yê&ÉT.
ø£qïHé ‘·q Á|æj·TyÓTÆq
j·T»e÷ì #ÓeT≥u≤]q ˇ+{Ïì
T

Hêø£&É+ yÓTT<ä\Tô|{Ϻ+~. Ä
#ÓeT≥qT #·\¢ãs¡#·&Üìπø n~ ‘·q
ER

J$‘·+˝À n‘·´~Ûø+£ yÓ∫Ã+∫+~. ‘·q J$‘· #·se¡ T<äX˝¯ À

≈£L&É Ä #ÓeTfÒ Hê≈£î‘√+~. Ä #ÓeT≥ s¡T∫ <ëìøÏ u≤>∑T+≥T+~, n~
<ëì J$‘·+˝À uÛ≤>∑+. eTTdü*s¬ ‘’ T· yÓ#÷ ì ø£˙ïfi¯ófl ø£qïHé eTTK+MT<ä sê˝≤sTT.
ªªyÓfi¯fl˙, Ç|üŒ{Ïπø Ä\dü´yÓTÆ+~. eT<Ûë´Vü≤ï+˝À|ü⁄ á e÷+dü+ <äTø±D≤ìøÏ #˚sêÃ*μμ
SC

ˇø£]‘√ ˇø£s¡T e÷{≤¢&ÉT≈£î+≥Tqï Ä Ç<ä›Øï ñ<˚›•+∫ nHêï&ÉT <äTø±D<ës¡T. ¬s+&ÉT eT÷&ÉT m<äT›*ï rdüT≈£îì
yÓ [ flb˛‘· T qï yê´bÕs¡ T ˝À¢ ˇø£ s ¡ T ø£ q ïHé q T ≈£ L &Ü rdüT≈£îsêyê\ì ôd>’ #∑ X˚ Ê&ÉT. n+‘˚
Çø£, z ¬s+&ÉT eT÷&ÉT >∑+≥˝À¢ ø£qïHé ádüºsY
$+<ä T ≈£ î e÷+kÕVü ‰ sêìï
düeT≈£Ls¡TdüT+Ô ~.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 125

 V

A
Nø£{Ï |ü&TÉ ‘√+~. ªªBbÕ\T ô|fÒ˝º À|ü⁄ á ns¡T>∑T }&ÓÃj·T´e÷àμμ zôd|òøt √dü+ m<äTs¡T#·÷düTqÔ ï eT]j·÷ ≈£L‘·T]øÏ
#Ó|Œæ +~.

AN
ªªHêqïøÏ+‘· Ä\dü´eTsTT+<˚$T≥e÷à?μμ n&ç–+~ ø£Á‹.
ªª|üìMT<ä yÓfi≤fl&ÉT>±, sê˙μμ nì eT]j·÷ dü]›#Ó|æŒ+~.
ªªø={≤ºj·T+πø yÓ[fl ñ+fÒ, m|ü&√ sêyê*‡+~μμ ‘·q ã≥º\ø√dü+ m<äTs¡T#·÷düTÔqï ø£Á‹ ndüVü≤q+>± n+~. ÄyÓT
ø£fi¯ófl <ë]MT<äH˚ ñHêïsTT. eT]j·÷ ≈£L&É m<äTs¡T#·÷dü÷ÔH˚ ñ+~. zôd|òt C≤&É˝Ò<äT. B|ü+ yÓ*–+#ês¡T.

NG
øÏ+<ä ÄyÓT ˇø£ ‘Ó\¢ Äø±sêìï #·÷dæ+~. ªªne÷à, Hêqï e#êÃ&ÉT. WHÍqT, HêH˚ïμμ ø£Á‹ Äq+<ä+>± πøø£\T
y˚dæ+~. HêqïqT ‘êH˚ yÓTT≥ºyÓTT<ä≥ #·÷XÊqì dü+ãs¡+>± ñ+~. ‘·©¢≈£L‘·T[fl<ä›s¡÷ ˇπø Ä˝À#·q‘√ #·÷dü÷Ô
ì\ã&çb˛j·÷s¡T.
ã≥º\ø√dü+ ÄX¯>± m<äTs¡T#·÷düTÔqï Ä j·TTe‹ ø£fi¯fl eTT+<äπs zôd|òt, ø£qïHé‘√ ø£*dæ ˝À|ü*øÏ e#êÃ&ÉT.
LAªªzjYT, Ç~ ø£qïHé,μμ ø£Á‹ ÄX¯Ãs¡´+‘√ n+~.
Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
ªªã≥º˝Ò$? qTe⁄ Bìï ø=qTø=ÿ#êÃyê?μμ n&ç–+~ eT]j·÷. ø£qïHé
♦ ø£qïHé ‘·q j·T»e÷ìô|’ n_Ûe÷Hêìï, ‘·q bÕ‘· <=&√¢ Á|üy˚•+∫ dü+‘√wü+‘√ H˚\MT<ä ˇ]–+~.
Áù|eTì Á|ü < ä ] Ù+∫+<ä ì m{≤¢ yêfi¯ó¢ n‘·DÏí yÓsTT´ Á|üX¯ï\‘√ y˚~Û+#ês¡T. >=+‘Ó‹Ô n]#ês¡T. zôd|òt
TE

#Ó|üŒ>∑\e⁄? ˇø£ÿe÷≥ e÷{≤¢&˝É <Ò Tä . n‘·ì ˇfi¯fl+‘ê #ÓeT≥‘√ ‘·&dç æ eTT<äs› TTb˛sTT+~.
♦ ªªHêHêï! qTe⁄« HêøÏ+‘· |üì #˚kÕÔeì
ªªHêHêï! qTe⁄« HêøÏ+‘· |üì #˚kÕÔeì m|ü&É÷ nqTø√˝Ò<Tä μμ ø£fifl¯ ì+&Ü
m|ü&É÷ nqTø√˝Ò<äTμμ ` nH˚ ø£Á‹ ˙fi¯fl‘√ n+~ ø£Á‹.
e÷≥\qT m{≤¢ ns¡+ú #˚dTü ≈£î+{≤e⁄?
ªª_&ܶ,μμ ‘·+Á&ç &É>T∑ ‹Z øÔ ‘£ √ »yê_#êÃ&ÉT ªªHê≈£î qTyÓ«+‘√ ø£qïHé n+‘˚.
♦ ªªHê≈£î qTyÓ«+‘√ ø£qïHé n+‘˚μμ ` Bì
ø£kÕsTTyêfi¯ófl...μμ ‘·T+&ÉT‘√ ø£fi§fl‘·T≈Ô î£ Hêï&ÉT. n‘·qT Ä yêø£´+ |üP]Ô#j
Ó T· ´˝Òø£
T

<ë«sê ˙πøeTs¡úeTsTT´+~? b˛j·÷&ÉT.

ER

Ç$ #˚j·T+&ç

I. $ì, ns¡ú+#˚düTø=ì, Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É&É+

SC

1. øÏ+~ n+XÊ\ >∑T]+∫ ‘Ó\T|ü+&ç.

n) á ø£<∏äqT kı+‘·e÷≥˝À¢ #Ó|üŒ+&ç.
Ä) ªe÷{≤¢&˚ Hê>∑*μ nH˚ ù|s¡T á ø£<∏ä≈£î dü¬s’+<˚Hê? m+<äT≈£î?

126 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 II. <Ûësêfi¯+>± #·<äTe&É+ ` ns¡ú+ #˚düTø=ì Á|ü‹düŒ+~+#·&É+

A
1. øÏ+~ yêø±´\T bÕsƒ¡+˝Àì @ ù|sê˝À ñqïjÓ÷ >∑T]Ô+#·+&ç. Ä yêø±´\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
ˇø£kÕ] <ëì #Óe⁄˝À¢ J$‘·+ Á|ü‹<Ûä«ì+∫+~.

AN
n~ ‘·q H√{Ï‘√ ø±<äT— Vü≤è<äj·T+‘√ @&çÃ+~.
2. øÏ+~ ù|sê #·<äe+&ç. U≤∞\T |üP]+#·+&ç.
ˇø£ |ü+&ÉT>∑s√E ÄÁX¯eT+˝À ùde#˚düTÔqï ˇø£ eTTdü\eTà, Vü‰\T≈£î m<äTs¡T>± ñqï >∑&É|ü\øÏ+<ä ñqï
H˚\MT<ä eTT>∑TZ\T y˚düTÔ+~. n~ s¡eTDeTVü≤]¸ ø£+≥ |ü&ç+~. bÕ{°! nì uÛÑ>∑yêHé |æ\Te>± m+‘√

NG
dü+‘√wü+>± uÛÑ>∑yêHé <ä>∑Zs¡≈£î e∫Ã+<ëyÓT. Ç~>√ nyê«! ø£wüº|ü&ç eTT>∑TZ\T ô|&ÉT‘·THêïe⁄ >±ì n~
_j·T´|ü⁄|æ+&˚Hê? nHêïs¡T uÛÑ>∑yêHé. ø±<äT! sê‹eTTπ>Z n+~ Ä ne«. njÓ÷´! NeT\¬ø’Hê ñ|üjÓ÷>∑+
ñ+&É<˚. eTT>∑TZ\T ô|≥º&É+ n+fÒ NeT\≈£î ÄVü‰s¡+ y˚j·T&ÉeTqïe÷≥. Ä <Ûäs¡à+ $&ç∫ô|{Ϻ n#·Ã+>±
sê‹eTTπ>Z ô|&ç‘˚ NeT\T Ä |üø£ÿπø sêe⁄. ˇø£y˚fi¯ e∫ÃHê Ä |òü÷≥T≈£î #·∫Ãb˛‘êsTT ≈£L&É. m+<äTø£~?
LA
ø=+#ÓyÓTÆHê _j·T´|ü⁄ |æ+&ç #˚s¡TÃø√+&ç ` nì ôd\$∫ÃHês¡T uÛÑ>∑yêHé. Ä e÷≥\T $qïyês=ø£s¡+<äTø=ì
ªª<Ûqä Tsêàdü+˝À eTT>∑T\Z T n~Ûø+£ >± ô|≥º&+É NeT\≈£î ÄVü‰s¡+ yÓjT· ´&É+ ø√düyT˚ Hê!μμ nHêïs¡T. Ä! ø±ø£b˛‘˚
eTπs$T? ø=‘·Ô <Ûëq´+ e∫Ãq dü+ãs¡+‘√ s¡+>∑e\T¢\T r]à NeT\≈£î ÄVü‰s¡+ y˚kÕÔs¡qïe÷≥. ªô|<ä›\T
ìs¡sí TT+∫q Ä#êsê\˙ï Jeø±s¡TD´+‘√ ≈£L&çqy˚! Ç|ü&É$ bÕ{Ï+#˚<eÓ s¡T? n\+ø±sêìøÏ @<√ #˚kÕÔs+¡ ‘˚μ
TE
nHêïs¡T uÛÑ>∑yêHé.
n) Jeø±s¡TD´+ n+fÒ
Ä) eTT>∑TZ\T ô|≥º&É+˝À n+‘·sês¡ú+
Ç) |üPsê«#êsê\qT bÕ{Ï+#ê˝… m+<äTø£+fÒ
á) ô|’ ù|sê≈£î o]¸ø£
T

ñ) ô|’ ù|sê˝Àì ◊<äT eTTK´yÓTÆq |ü<ë\T

ER

III. d”«j·Ts¡#·q
1. øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î ◊<˚dæ yêø±´˝À¢ »yêãT\T sêj·T+&ç.
n) zôd|òt kÕúq+˝À MTs¡T+fÒ @+ #˚kÕÔs¡T?
SC

Ä) ª|üX¯óe⁄\|ü≥¢ Á≈£Ls¡‘ê«ìï e÷Hê\ì ñ|üHê´kÕ\T $+fÒ zôd|òt≈£î ∫Á¬s‘˚Ô~μ m+<äTø£ì?

Ç) Áø£j·T|üÁ‘·+ n+fÒ @$T{Ï? @ dü+<äsꓤ˝À¢ Bìï ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡T?
á) ø£qïHé‘√ ‹]–e∫Ãq ‘·+Á&çì #·÷dæ ø£Á‹ ªªHêHêï!μμ n+~. n{≤¢ nq&É+˝À ÄyÓT ñ<˚›X¯+ @yÓTÆ
ñ+≥T+~?

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 127

 2. øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î |ü<˚dæ yêø±´˝À¢ »yêãT\T sêj·T+&ç.

A
n) eT÷>∑Jyê\|ü≥¢ eTq+ @$<Ûä+>± Á|üe]Ô+#ê˝À á bÕsƒ¡+ Ä<Ûës¡+>± $e]+#·+&ç.

AN
IV. düè»Hê‘·àø£‘· / Á|üX¯+dü
1. øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î »yêãTqT düè»Hê‘·àø£+>± sêj·T+&ç.
n) ªeT÷>∑Je⁄\≈£î H√s=ùdÔ.....μ }Vü‰‘·àø£+>± ˇø£ ø£<∏ä sêj·T+&ç.

NG
V. |ü<äC≤\ $ìjÓ÷>∑+
1. ^‘· ^dæq |ü<ë\≈£î nsêú\T sêj·T+&ç.
ñ<ë:eèwüuÛÑ+ |üs¡y˚TX¯«s¡T&ç yêVü≤q+.
LA
eèwüuÛÑ+ R m<äT›
n) |æ\¢ eTqdüT˝À @eTT+≥T+<√ ‘·*¢ |üdæø£&ÉT‘·T+~.
TE

Ä) ø£qïHé ؃$>± q&ÉTdü÷Ô e⁄+fÒ n+<äs¡÷ eTT]dæb˛j˚Tyês¡T.

Ç) ndüVü≤q+ eTìwæì Çã“+<äT\≈£î >∑T]#˚düTÔ+~.
á) |üX¯óe⁄\T y˚T‘·≈£î e÷&ç‘˚ Ç+{ÏøÏ n]wüº+ <ë|ü⁄]düÔ<äì ¬s’‘·T\ qeTàø£+.
2. øÏ+~ yêø±´\qT #·~$ düe÷Hês¡ú+ e#˚Ã |ü<ë\qT >∑T]Ô+∫, yê{Ï øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
T

n) s¬ ‘’ T· Vü≤è<äjT· + <äV≤æ +∫+~. ø£qïHé ‘·q m<ä˝À u≤<Ûqä T <ë#·T≈£îHêï&ÉT. M] m&É<qä T z<ëπsÃ<Óes¡T?
Ä) |ü≈îå£ \T Ä≈£*ì rs¡TÃø√e{≤ìøÏ dü+#·]kÕÔsTT. ø±˙ ø=+>∑\T ≈£îå <ë“<Ûä ø√dü+ #ÓsT¡ e⁄qT ÄÁX¯sTTkÕÔsTT.
ER

Çø£ Á|ü»\T ãTuÛÑTø£åqT rs¡TÃø√e&ÜìøÏ |üì#˚kÕÔs¡T.

Ç) |ü+≥\T #˚‹ø=∫Ãq+<äT≈£î ¬s’‘·T\T dü+ãs¡|ü&ܶs¡T. yê] |æ\¢\T dü+‘√wü+‘√ >∑+‘·T\T y˚XÊs¡T. yê]
≈£î≥T+ãeT+‘ê Äq+<ä+>± >∑&ç|æ+~.
SC

3. øÏ+~ ^‘· ^dæq |ü<ë\≈£î >∑\ y˚πs«s¡T nsêú\T (HêHêsêú\T) sêj·T+&ç.

n) ‘·÷s¡TŒ ~≈£îÿ yÓfi¯óÔqï uÛÑ≈£îÔ\T e÷≈£î <˚e⁄&˚ ~≈£îÿ n+≥÷ y˚&ÉTø=+≥THêïs¡T.
Ä) sêCÒXŸ ñ‘·Ôs¡+ yÓ’|ü⁄q ñqï b˛kÕº|ò”düT≈£î yÓ[fl ñ‘·Ôs¡+ ‘Ó#êÃ&ÉT. m+<äT≈£î ‘Ó#êÃeì ‘·+Á&ç n&ç–‘˚
‘·–q ñ‘·Ôs¡$T#êÃ&ÉT.

128 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 4. øÏ+~ Á|üø£è‹ ` $ø£è‹ |ü<ë\qT »‘·|üs¡#·+&ç.

A
Á|üøè£ ‹ $ø£è‹
1) y˚T|òTü + ( ) n) n#ÓÃs¡Te⁄

AN
2) Vü≤è<äj·T+ ( ) Ä) Áù|eTT&ç
3) |üXó¯ e⁄ ( ) Ç) sê‹]
4) ÄX¯Ãs¡´+ ( ) á) yÓTT>∑eTT

NG
5) dü+‘√wü+ ( ) ñ) nãT“s¡+
6) B|ü+ ( ) }) m<ä
7) Áù|eT ( ) m) |üdsü +¡
8) düV‰ü j·T+ LA ( ) @) yÓTT>∑T\T
9) eTTKeTT ( ) ◊) dü+‘·d+ü
10) n<äT“¤‘+· ( ) ˇ) ~yÓ«
11) sêÁ‹ ( ) z) kÕj·T+

VI. uÛ≤wüqT >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+

TE

1. øÏ+~ dü+<ÛTä \qT $&ÉBdæ, dü+~Ûù|s¡q¢ T sêj·T+&ç.

s¡÷|üeTT $dü+~Û dü+~Ûù|s¡T
1. Áù|e÷qTsê>±\T G
T

2. Äq+<√‘ê‡Vü‰\T G
3. Ç+¬øes¡T G
ER

4. mø£ÿ&ÉsTTHê G
5. @eTTqï~ G
6. #˚‘T· ˝…{≤¢ G
7. ô|ø¬’ ‹Ô G
SC

8. eT¬sø£ÿ&É G
9. kÕs¡eT+‘ê G
10. Ä\dü´eTsTT´+~ G
11. <äTs¡“s¤ y¡ TÓ qÆ G
12. sêy˚TX¯«s¡+ G

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 129

 2. øÏ+~ düe÷kÕ\≈£î $Á>∑Vü≤yêø±´\T sêdæ, düe÷dü+ ù|s¡T sêj·T+&ç.

A
düe÷dü|<ü +ä $Á>∑V≤ü yêø£´+ düe÷dü+ù|s¡T
n) ø°fifl¯ H=|ü\T

AN
Ä) ‘·©≈¢ L£ ‘·Tfi¯Sfl
Ç) <äj·÷Vü≤è<äj·T+
á) uÛ÷Ñ $T•düTÔ
ñ) sêÁ‹+ãefi¯Sfl

NG
}) |ü~dü+e‘·‡sê\T
m) q\T~≈£îÿ\T

uÛ≤cÕø±s¡´ø£˝≤bÕ\T / ÁbÕC…≈£îº |üì

LA
♦ ì‘·´J$‘·+˝À »+‘·Te⁄\T, |ü≈£åî\ô|’q Áù|eT #·÷|æ+#˚ dü+|òüT≥q\T MTs¡T #·÷dæq$ ˝Ò<ë $qïyê{Ï
>∑T]+∫ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç. (˝Ò<ë)
$$<Ûä »+‘·Te⁄\T / |ü≈îå£ \ ô|+|üø+£ <ës¡T\ e<ä≈› î£ yÓ[fl, Äj·÷ »+‘·Te⁄\ / |ü≈îå£ \ ô|+|üø+£ ˝À m˝≤+{Ï
TE
ÁX¯<äΔ ø£qãs¡TdüTÔHêïs√ ‘Ó\TdüTø=ì ìy˚~ø£ sêj·T+&ç.

H˚ì$ #˚j·T>∑\Hê?
1. bÕsƒ¡+˝Àì ø£<∏äqT kı+‘·e÷≥˝À¢ #Ó|üŒ>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT
T

2. n|ü]∫‘· >∑<ä´+ #·~$ U≤∞\qT |üP]+#·>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT

3. eT÷>∑Jyê\MT<ä m+<äT≈£î Áù|eT #·÷bÕ˝À sêj·T>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT
ER

4. eT÷>∑Jyê\≈£î H√s=ùdÔ... ø£<∏äqT }Vü‰‘·àø£+>± sêj·T>∑\qT. ne⁄qT / ø±<äT

SC

dü÷øÏÔ
ø£|ü≥ e÷qe Áù|eT ø£Hêï . . .
ø£\àwü+˝Òì eT÷>∑Je⁄\ nqTã+<Ûä+ $Tqï

130 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 #·<äTe+&ç ` ‘Ó\TdüTø=+&ç

A
‘Ó\+>±D≈£î dü+ã+~Û+∫q$...

AN
‘Ó\T>∑T kÕyÓT‘·\T ‘Ó\T>∑T C≤rj·÷\T
1) |ü+&ÉT¬>’q+ø£ n\T¢&É∫Ãq≥T¢ C≤rj·T+ dü+<äs¡“¤+
2) |ü+~ø=≈£îÿ ‘·qøÏ+~πø <√düT≈£î+≥~ 1) ã+&ÉMT~ sê‘· ` XÊX¯«‘·+
3) |ü+&çq #Ó≥Tº MT<äH˚ ã+&É\T |ü&˚~ 2) e+&çq≈£î+&É ` dæ<äΔ+>± ñqï~

NG
4) Hêj·T≈£î&ÉT ˝Òø£ Hê≥ø£e÷&çq≥T¢ 3) ø£|üŒqT~qï bÕeTT ` n#˚‘·q+, eTãT“
5) q&ç#˚ m<äT›qT bı&ç∫q≥T¢ 4) ≈£îø£ÿãT~Δ ` dæús¡+>±
6) ‘Ó–q u§¬øÿq q÷‹˝≤›ø£ ñ+&Éø£b˛e&É+
7) ‹≥¢≈£î˙e⁄ ‹+&çøÏH˚qT LA 5) ≈£îø£ÿã‘·T≈£î ` me]ø° |ü≥ºì~
8) >=Á¬s\T ~HÓ{À&ÉT b˛‘Ó ãÁ¬s\T ‹HÓ{À&É#Óà 6) >√&É≈£î #Ó|æŒq≥T¢ ` $ì|æ+#·Tø√ø£b˛e&É+
9) dü+ø£\ |æ\q¢ T ô|≥Tºø=ì n+>∑&+É ‘· yÓ~øÏq≥T¢ 7) <äTqïb˛‘·TMT<ä yêq
10) ñ+&É˙&çùdÔ |ü+&É eT+#·eT&ç–q≥T¢ ` düŒ+~+#·ø£b˛e&É+
11) e÷≥\T H˚]Ãq ≈£îø£ÿ ñk˛ÿ n+fÒ ñk˛ÿ 8) ãTs¡<ä\ bÕ‹q >∑T+»
TE

nqï<ä≥ ` qeTà<ä>∑ì~
12) n&ÉT‘·ì HÓ‹Ô ãT&É‘·&ÉT >=&ÓÔ ãT&É‘·ì HÓ‹Ô ‘Ó\+>±D |ü<äC≤\+
ã÷<˚$ >={Ϻ+<ä≥
13) Ç+{À¢ á>∑\ yÓ÷‘· ãj·T≥ |ü\¢ø°\yÓ÷‘· >∑+E ` ô|<ä›–HÓï
ø£+#·+ ` |üfiË¢+
T

14) ÇfÒ≥Ts¡eTà+fÒ Ç\¢+‘ê Hê<˚ nqï&É≥

15) $T+>∑ yÓT‘·T≈£î˝Ò<äT ø±ì MTkÕ\≈£î eTT+‘· ` #Ó+ãT
ER

dü+ô|+>∑q÷HÓ nÁs¡, $T<Ó› ` >∑~

16) <äTwüߺyêfi¯fl≈£î b˛#·eTà uÛÑj·T|ü&É‘·<ä≥ \>∑Z+ ` ô|[fl
17) |ü{Ϻ|ü{Ϻ |ü+>∑Hêe÷\T u…&ç‘˚ >√&ÉkÕ≥T≈£î ns¡TdüTø√e&É+ ` eTsê´<ä#˚j·T&É+
y√sTT ‘·T&ÉTdüT≈£îqï≥T¢ zeT ` yêeTT
SC

18) >√s¡T#·T≥ºMT<ä s√ø£{Ïb˛≥T ã÷>∑ ` ‘·÷˙>∑

19) ô|q+ MT+∫ bısTT˝À |ü&ɶ≥T¢ ≈£î˝≤¢ ` {À|æ
20) }|æ] ˝ÒH√&ÉT ñs¡ÿy√‘Ó bÕq+ ˝ÒH√&ÉT <Û√e‹ ` |ü+#Ó
|ü≥ºy√sTT+&ÉT #ÓøÏÿ ` –]ï, eTs¡
#Ó<ä›s¡T ` <äT|üŒ{Ï

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 131

 ñ|üyê#·ø£+
1. ∫Á‘·Á^e+

A
eT÷\+ : <Ûäq>√bÕ˝Ÿ eTTKØ®

AN
|üøÏå Á|ü|ü+#·+˝À ¬s+&ÉT <äèXÊ´\T eTH√Vü≤s¡yÓTÆq$. >∑T&ÉT¶
ã<ä›\T ø={Ϻ ‘·*¢|üøÏå |æ\¢|üøÏåì á Á|ü|ü+#·|ü⁄ yÓ\T>∑T˝ÀøÏ
rdüTø=ìsêe&É+ yÓTT<ä{Ï~. n{≤¢ e∫Ãq |æ\¢|üøÏå H√{ÏøÏ

NG
ÄVü‰s¡+ n+~dü÷Ô ‘·*¢|üøÏå ô|+|üø£+ ø=qkÕ–+#·&É+
¬s+&Ée~. Ç+‘·≈£î ∫Á‘·Á^e+ mes¡T? <ëì ô|+|üø£+
m{≤¢ kÕ–+~? n~ m{≤¢ m>∑s¡&É+ H˚s¡TÃ≈£îqï~? nH˚
LA $wüj·÷\qT bÕsƒ¡+ #·~$ ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+.

|ü~ \ø£å\ »HêuÛ≤ ñ+<äì eTq+ #Ó|ü≈£îH˚ ø√˝Ÿø£‘ê eTVü‰q>∑s¡+˝À ø£˙dü+ Çs¡yÓ’ \ø£å\ bÕe⁄sê\T ñ+{≤sTT.
Á|ür eT÷&√ ≈£îÁsê&ç <ä>∑Zs¡ ø£˙dü+ ˇø£ &É»qT yês¡Ô\T yÓ÷ùd bÕe⁄sê\T, –]ø°\ bÕe⁄sê\÷, |æ–* |æ≥º\÷, ã+‹
TE

bÕe⁄sê\÷ ñ+&É≥+ ø£<Tä .› bÕe⁄sê\qT eT∫Ãø£ #ÓjT· ´&É+ nqï ø£fi¯ y˚˝≤~ dü+e‘·‡sê\T>± uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À ø=qkÕ>∑T‘√+~.
Ä ø£fi¯ |ü⁄D´e÷ nì |ü≈£åî\qT Áù|$T+#˚yê]ì n\]+#˚ |æ–*|æ≥º, ã+‹ bÕe⁄s¡+ nqï ¬s+&ÉT $•wüºyÓTÆq bÕe⁄sê\
C≤‘·T\qT uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ Á|ü|ü+#êìøÏ n+~+∫+~. mH√ï X¯‘êu≤›\qT+N sêE\÷, j·TTesêE\÷, sêDT\÷,
j· T TesêDT\÷ ‘· e T‘· e T #· \ Tesê‹ eT+~sê\˝Àq÷ kÕe÷qT´\÷, ìs¡ T ù|<ä \ ÷ ‘· e T ‘· e T Çfi¯ S fl,
|üP]fi¯fl˝Àq÷`bÕe⁄sê\ MT<ä Áù|eT, ÄbÕ´j·T‘·\qT ≈£î]|ædü÷ÔH˚ ñHêïs¡T. ÁX¯<ëΔdü≈£îÔ\qT #·÷|ædü÷ÔH˚ ñHêïs¡T.
T

>=|üŒyêfi¯fl |üP<√≥\÷, bòÂ+f…q÷¢ >±ìe«+&ç, kÕe÷qT´\ |üP\eT&ÉT\÷, |üfi¯fl #Ó≥÷¢ >±ìe«+&ç ` ne˙ï s¡ø£s¡ø±\
s¡+>∑T s¡+>∑T\ bÕe⁄sê\‘√q÷, ˙*ø£fi¯fl‘√ ≈£îe≈£îe˝≤&˚ >∑Te«\‘√q÷ ì+&ç ñ+&É&É+ ø£<äT›.
ER

á Hê{Ïø° $<˚oj·TT˝…e¬s’Hê eTq eTVü‰q>∑sê\≈£î e∫Ãq≥ºsTT‘˚ yêfi¯fl≈£î ñ˝≤¢düø£s¡yÓTÆq #·\¢ì>±*˝À –]ø°\T

ø=fÒº bÕe⁄sê\ ãè+<ë\T ø£ì|ækÕÔsTT. Ä ô|+|ü⁄&ÉT bÕe⁄sê\≈£î ‘·eT ‘·eT &Üu≤ Çfi¯flMT<ä ì\ã&ç ‘Ó\¢C…+&Ü\T
}|ü⁄‘·÷ dü+πø‘ê\T n+~+#˚ ndü+U≤´ø£yÓTÆq ≈£îÁsêfi¯ófl ø£qã&É‘ês¡T. Ä ˙˝≤ø±X¯+˝À bÕe⁄sê\ >∑T+|ü⁄\T ô|qT
y˚T|òü÷\˝≤>± kÕ–b˛e&É+ ø£ì|ædüTÔ+~. yÓTT<ä≥ n$ ∫qï ∫qï ãè+<ë\T>± @s¡Œ&ç ‘·eT ‘·eT j·T»e÷qT\ Çfi¯fl
SC

MT<ä z Çs¡yÓ’ ì$TcÕ\bÕ≥T #Óø£ÿs¡T¢ ø=&É‘êsTT. Ä ‘·sê«‘· n$ Áø£eTÁø£eT+>± ô|’ô|’øÏ kÕ–b˛‘êsTT. $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\
qT+∫ yÓ\Te&çq y˚s¡T y˚s¡T ãè+<ë\˙ï yÓT\¢>± ø£\>∑*dæb˛‘êsTT. ˇø£ ãèVü≤‘·Ôs¡ düeT÷Vü≤+>± s¡÷bı+<äT‘êsTT.
ø£qT#·÷|ü⁄≈£î n+<äq+‘· m‘·TÔ≈£î m–dæb˛‘êsTT. n˝≤ ø£\>∑*dæ, m>∑dæ >∑+≥\ ‘·s¡ã&ç m–sêø£ ‹]– n˙ï $&ç$&ç>±
‘·eT ‘·eT j·T»e÷qT\ Çfi¯fl≈£î #˚s¡Tø=+{≤sTT. q>∑s¡+˝Àì Çfi¯ófl >∑T˝≤;, |üdüT|üP, }<ë, ‘Ó\T|ü⁄˝≤+{Ï s¡ø£s¡ø±\
s¡+>∑T˝˝À ñHêï! dü÷ú\+>± yê{Ï ô|’ø£|ü\T ˇπø |ü]e÷D+˝À, ˇπø Äø£è‹˝À ñ+{≤sTT. nsTTHê eT] Ä y˚˝≤~

132 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 bÕe⁄sê\T mHÓïH√ï <ä÷sê\T ø£*dæyÓT*dæ m–]Hêø£, ‹]–
ø£ ∫ Ñ· + >± ‘· e T ‘· e T Çfi¯ fl ≈£ L , >∑ ÷ fi¯ fl ≈£ î m˝≤

A
#˚s¡Tø√>∑\T>∑T‘·THêïsTT nqï~ ÄX¯Ãs¡´+ ø£*–+#˚ $wüj·Ty˚T.
ìC≤ìøÏ bÕe⁄sê\≈£î n<äT“¤‘·yÓTÆq ~XÊ|ü]C≤„q+ ñ+≥T+~.

AN
@qT>∑T\T, bÕe⁄sê\ø£Hêï ‘·eT ‘·eT j·T»e÷qT\|ü≥¢ m≈£îÿe
$XÊ«dü+ Á|ü<ä]Ù+#˚ ÁbÕDT\qT H˚ì+‘·es¡≈£L #·÷&É˝Ò<äT. á
¬s+&ç{Ï‘√q÷ Hê≈£î düìïVæ≤‘· |ü]#·j·T+ ñ+~. eqd”eT˝Àì
>∑»sêE\T>±ìe«+&ç, q>∑s¡ d”eT\˝Àì bÕe⁄sê\T >±ìe«+&ç,
n$ ‘·eT j·T»e÷qT\+fÒ ÁbÕD+ô|&É‘êsTT. s√»+‘ê

NG
mø£ÿ&Óø£ÿ&É ‹]–Hê, @ >∑>∑q d”eT˝À¢ m–]Hê ∫es¡øÏ n$
‘·eT≈£îqï n<äT“¤‘y· TÓ qÆ n+‘·' Áù|s¡D≤ã\+‘√ ‘·eT $TÁ‘·T&É÷,
düVü≤#·s¡T&É÷ nsTTq e÷qe⁄&ç |ü+#·≈£î #˚s¡T≈£î+{≤sTT.
LA Hê ô|+|ü⁄&ÉT @qT>∑T ù|s¡T ªø£]μ, Hêø√ ô|+|ü⁄&ÉT bÕe⁄s¡+
≈£L&Ü ñ+~. <ëì ù|s¡T ª∫Á‘·Á^e+μ ª∫Á‘·μ n+fÒ ñ˝≤¢duü ]ÑÛ ‘·yTÓ qÆ
s¡+>∑T\‘√ ì+&çq ` nì ns¡ú+. ªÁ^e+μ n+fÒ ø£+sƒ¡+. Hê
bÕe⁄s¡+ yÓT&É ∫Á‘· $∫Á‘· es¡uí ]ÑÛ ‘·+ nqï e÷≥. n|ü&É|ü &ÉT
n+<äTπø e÷ bÕe⁄sêìï ªVü≤]$\T¢ yÓT&É>±&ÉTμ nì eTT<äT›>±
TE

|æ\TdüT+Ô {≤qT.
∫Á‘·Á^e+ ø£<∏äqT H˚qT yÓTT≥ºyÓTT<ä{Ïï+N yÓTT<ä˝…&É‘êqT. eTT+<äT <ëì ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ >∑T]+∫ #Ó|üø=+<ë+.
<ëì ‘·+Á&ç|üøÏå z –]ø°\ yÓTTq>±&ÉT. ‘·*¢|üøÏå z yês¡Ô\ bÕe⁄s¡+. Ä s√E˝À¢ n~ n‹ düT+<äs¡yÓTÆq ≈£î©q e+XÊìøÏ
#Ó+~q bÕe⁄s¡+. Ä s¬ +&ÉT $•wüyº TÓ qÆ bÕe⁄sê\÷ »‘·>{∑ HºÏ êsTT. >∑T&ÉT¢ ô|{ÏHº êsTT. yê{ÏøÏ |ü⁄{Ïqº ∫Á‘·Á^e+ n+<äTe\¢H˚
‘·sê«‹s√E˝À¢ j·TT<äΔs¡+>±˝À¢q÷ XÊ+‹ düeTj·÷˝À¢q÷ nyÓ÷|òüT+>± |üì#Ój·T´>∑\ yêsêÔVü≤]jÓÆTq bÕe⁄s¡+>±
T

s¡÷bı+~+~. ‘·*¢|üøÏå qT+&ç ‘Ó*$‘˚≥\T dü+bÕ~+#·T≈£îqï~. ‘·+Á&ç|üøÏå qT+&ç y˚>∑+, #·Ts¡T≈£î<äq+, kÕVü≤dü+
dü+‘·]+#·T≈£îqï~. n˝≤ düeT≈£Ls¡TÃ≈£îqï X¯øj ÔÏ T· T≈£î\Ô |ü⁄D´e÷ nì n~ mH√ïkÕs¡T¢ X¯Á‘·Te⁄\ <ë&ç qT+∫ ÄK]ø£Då +˝À
ER

Ä <ë&ç #˚düTÔqï &˚>∑\ ‘·\\MT<ä qT+#˚ –]ø°\T ø={Ϻ ‘·|æŒ+#·Tø√>∑*–+~. Ä eTT#·Ã≥T¢ düeTj·TeT÷ dü+<äs¡“¤eT÷
dü]≈£L&çq|ü&ÉT eTs√kÕ] #Ó|üø=+<ë+.
Ç+ø± >∑T&ÉT¶˝À ñqï|ü&˚ ∫Á‘·Á^e+ z Á|üe÷<ä+ ˝À+∫ Á‘·T{Ï˝À m˝≤ ‘·|æŒ+#·T≈£î+<√ eTT+<äT #Ó|ü⁄‘êqT. Ä
s√EqT H˚qT m|üŒ{Ïø° eTs¡∫b˛˝ÒqT. ‘·*¢ bÕe⁄s¡+ ô|{Ϻq ¬s+&ÉT>∑T&É¢˝À ˇø£<ëìï bıs¡bÕ≥Tq C≤s¡$&ç∫ |ü>∑\>={Ϻq
SC

s√»~. Ä ‘Ó*$e÷*q |üìøÏ H˚qT áHê{Ïø° dæ>∑TZ|ü&ÉT‘·÷ ñ+{≤. u≤<Ûä|ü&ÉT‘·÷ ñ+{≤. H˚qT |ü>∑\>={Ϻq Ä ¬s+&√
>∑T&ÉT¶˝À Á|ü|ü+#·+˝À¬ø˝≤¢ n‹ $•wüºyÓTÆq bÕe⁄s¡+ ñ+&˚<˚yÓ÷ me]øÏ ‘Ó\TdüT! Ä <äTs¡È≥q Ç˝≤ »]–+~.
e÷~ Hê\T>∑+‘·düTÔ\ y˚T&É. Ä y˚T&É MT<ä bÕe⁄sê\ >∑÷fi¯ófl ñ+&˚$. ‘·*¢bÕe⁄s¡+ >∑T&É¢qT bı<äT>∑T‘·Tqï >∑÷{Ïì
H˚qT z s√E X¯óÁuÛÑ+ #˚<ë›eTì yÓfi≤flqT. ‘·*¢|æ≥ºqT eTè<äTe⁄>± ˝Ò|æ rdæ z |üø£ÿq ñ+#êqT. ‘·sê«‘· ˇø√ÿ >∑T&ÉT¶H˚
j·T<∏ëkÕúq+˝À ñ+#êqT. ¬s+&√ >∑T&ÉT¶ MT<ä yÓT\¢>± <äè&ÛÉ+>± H˚ #˚‹ì ñ+∫q ø£åD+˝À »]–+<ë Á|üe÷<ä+. H˚Hê

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 133

 >∑T&É¢ e÷]Œ&ç˝À ñqï|ü&ÉT ` Ç+{Ï ô|’ø£|üqT ‘·TbòÕqT m>∑Ts¡>={Ϻq≥Tº>± Hê yÓTTVü‰ìï @<√ ã\+>± ‘êøÏ+~. rsê
#·÷ùdÔ n~ ‘·+Á&çbÕe⁄s¡+. s¬ ø£ÿ\‘√ ã\+>± Hê yÓTTVü‰ìï yÓ÷<äT‘√+~. Ç+ø± <ës¡TD+ @eT+fÒ Hê eTT≈£îÿ MT<ä ‘·q

A
>√fi¯flqT ≈£L&Ü ~>∑y˚dæ+<ä~. Ä H=|”Œ Ä >∑>∑TsêŒ≥÷ ` yê{Ï |ü⁄D´e÷ nì ¬s+&√ >∑T&ÉT¶qT Hê≈£î ‘Ó*j·T≈£î+&ÜH˚
m|ü&ÉT e~˝ÒkÕH√ e~˝ÒXÊqT. n‹ø£wüº+ MT<ä Ä ‘·+Á&ç|üøÏåì <ä÷s¡+>± ‘·]y˚Tj·T>∑*>±qT. á ˝À|ü\ »s¡>∑e\dæq

AN
Á|üe÷<ä+ »s¡>∑H˚ »]–+~. ¬s+&√ >∑T&ÉT¶ |ü–* ∫ÛHêï_ÛqïyÓTÆ Hê ø±fi¯fl <ä>∑Zs¡ |ü&ç ñqï~. Hê MT<ë, Ä ~≈£îÿe÷*q
‘·+Á&ç|øü åÏ MT<ë Hê≈£î ˇfi¯ófl ‘Ó*j·Tì ø√|ü+ e∫Ã+~. Hê MT<ä Hê¬ø+<äT≈£î ø√|ü+ e∫Ã+B n+{≤sê ` ‘·+Á&ç bÕe⁄s¡+
qT+∫ n˝≤+{Ï <ë&ç »s¡>e∑ #·Ãì H˚qT }Væ≤+∫ ñ+&Ü*>∑<ë... C≤Á>∑‘|Ô· &ü ç ñ+&Ü*>∑<ë. H˚H<˚ √ >∑T&Éì¢ dü+Á>∑V≤æ +#·&ÜìøÏ
e#êÃqqTø=+<ë ‘·+Á&ç|üøÏå. Ä nC≤„q+‘√ n~ ÁbÕD≤\≈£î ‘Ó–+∫ eTØ Hê MT<ä <ë&ç #˚dæ+~. >∑T&É¢qT m‘·TÔ≈£î
b˛≈£î+&Ü Ä|ü⁄<ëeTqTø=qï~. bı<äT>∑T\ ø±\+˝À >∑÷fi¯flqT X¯óÁuÛ|Ñ sü #¡ ≥˚ |ü&ÉT nìï s¡ø±\ dü+|òTü ≥q\≈£L, <ë&ÉT\≈£L

NG
eTq+ dæ<äΔ|ü&ç ñ+&Ü*.
düπs ` eTfi≤fl eTq ø£<∏ä <ä>∑Zs¡≈£î e<ë›+. >∑T&ÉT¶ ô|’ ô|+≈£îqT eTT≈£îÿ‘√ bı&ç∫ |æ\¢|üøÏåì á Á|ü|ü+#·+˝ÀøÏ m|ü&ÉT
rdüT≈£îsêyê˝À ‘·*|¢ øü øåÏ Ï ø£∫Ñ·+>± ‘Ó\TdüT. ‘·+Á&ç|øü åÏ ≈£L&Ü n&ÉbÕ<ä&bÉ Õ >∑T&ÉM¢ T<ä ≈£Ls=Ãì bı~π>e÷≥ ì»y˚T>±ì
bı<ä>∑≥+ nqï |üìì eT÷&ç+≥ ¬s+&ÉTe+‘·T\T ìs¡«Væ≤+#˚~ ‘·*¢|üπøå. Ä $T–*q eT÷&√e+‘·T bı~π>~ ‘·+Á&ç|üπøå
nsTTHê |æ\|¢ ≈ü îå£ *ï Á|ü|+ü #·+˝ÀøÏ m|ü&ÉT rdüT≈£îsêyê* nqï $wüjT· + <ëìøÏ ‘Ó*j·T<äT. Ä |ü]C≤„q+ ‘·*|¢ øü åÏ kı‘·T.Ô
LA
>∑T&ÉT¶˝Àì |ü#·Ãkıq, ‘Ó\¢kıq ø£\>∑\dæ ÁbÕD+ b˛düTø=ì |æ\¢|üøÏå>± s¡÷bı+~ Á|ü|ü+#·+˝ÀøÏ n&ÉT>∑Tô|≥º{≤ìøÏ
dü+dæ<äΔeTj˚T´ X¯óuÛÑeTTVüAs¡Ô+ e∫Ã+<äì ‘·*¢|üøÏåøÏ n+‘· ø£∫Ñ·+>± m˝≤ ‘Ó\TdüTÔ+B nqï~ eTq }Vü≤ø£+<äì
$wüj·T+. n˝≤π> ô|’ ô|+≈£î MT<ä @ #√≥Tq m+‘· ã\+‘√ eTT≈£îÿ‘√ ‘êø±˝À ≈£L&Ü ‘·*¢|üøÏåøÏ ≈£åîDí+>± ‘Ó\TdüT.
|æ\¢|üøÏåøÏ @ >±j·TeT÷ ‘·>∑\≈£î+&Ü dü¬s’q Á|ü<˚X¯+˝À dü¬s’q düeTj·T+˝À eTT≈£îÿ‘√ >∑T&ÉT¶qT ã<ä›\T>=≥º&É+, |æ\¢|üøÏåì
TE

Á|ü|ü+#·+˝ÀøÏ ÄVü‰«ì+#·&É+ ` Çe˙ï Hê≈£î n<äT“¤‘· eTì|ækÕÔsTT.

∫Á‘·Á^e+ |ü⁄≥º≥+ ≈£L&Ü dü]>±Z H˚qT ô|’q $e]+∫q≥Tº>±H˚ »]–+~. >∑T&É¢qT bı<ä>∑≥+ yÓTT<ä˝…{Ϻq
Çs¡ejÓ÷´ s√Eq ‘·*¢|üøÏå >∑T&ÉT¶ MT<ä ≈£Ls√Ãe&É+ e÷H˚dæ |üø£ÿ |üø£ÿq ‘êsê&É≥+ >∑eTì+#êqT. ‘·+Á&ç|üøÏå y˚T&ÉMT~
|æ≥>º √&ÉMT+∫ ~–e∫à >∑T&ÉTq¶ T bı<ä>&∑ ÜìøÏ Á|üjT· ‹ï+∫q Á|ü‹kÕØ ‘·*|¢ øü åÏ Ä ‘·+Á&ç|øü ìåÏ eTT≈£îÿ‘√ bı&ç∫ <ä÷s¡+>±
‘·]y˚Tùd~. ªªqHÓï+<äTøÏ˝≤ ‘·]y˚TdüTÔHêïyé?μμ nqï≥Tº>± Ä ‘·+Á&ç|üøÏå ≈£îe≈£îe˝≤&˚~. ªªyÓfi¯flej·÷´ yÓfi¯ófl. m+‘√
T

eTTK´yÓTÆq |üì˝À ñHêïqT. Çã“+~ ô|≥º≈£î+&Ü |üø£ÿ≈£î yÓfi¯óflμμ nqï≥Tº>± ‘·*¢|üøÏå ‘·+Á&ç|üøÏåì eT]ø±düÔ <ä÷s¡+>±
HÓfÒºùd~. ∫e]øÏ ‘·+Á&ç|üøÏåøÏ nø£ÿ&ÉTï+∫ yÓfi¯flø£ ‘·|üŒ˝Ò<äT.
ER

n<ä+‘ê #·÷dæ Hê≈£î ø£+>±s¡T yÓTT<ä\sTT+~. >∑T&ÉT¢ bı<ä>∑&É+ |üPs¡Ôyê«\˙, |æ\¢|üøÏå ÁbÕD+ b˛düTø=ì
>∑T&ÉT¶˝À+∫ ãj·T≥|ü&ç‘˚ #·÷&Ü\˙ Hê≈£î eTVü‰ ÄÁ‘·+>± ñqï~. eT] ‘·*¢|üøÏå Á|ües¡Ôq #·÷ùdÔ $∫Á‘·+>± ñ+<ëj˚T!
Ä+<√fi¯q‘√, Ädüø‘ÔÏ √, ÄÁ‘·+>± >∑÷{Ïøπ dæ #·÷&ÉkÕ>±qT. z >∑+≥ >∑&∫ç +~. |ü]dæ‹ú ˝À e÷s¡TŒ ˝Ò<Tä . eTs√ eTTbÕŒe⁄>∑+≥
>∑&ç#êø£ ‘·*¢|üøÏå yÓT&É n≥÷ Ç≥÷ ‹|ü‘·÷ ÁX¯<äΔ>± @<√ $qkÕ–+~. ãVüQXÊ >∑T&ÉT¶˝À|ü\ ø£<ä*ø£\ X¯u≤›\sTT
SC

ñ+&Ü\$. yÓT\¢>± ‘·*¢|üøÏå X¯Øs¡+˝À düŒ+<äq yÓTT<ä\sTT+~. <ëì X¯Øs¡eT+‘ê @<√ rÁe Á|üø£+|üq bÕ≈£î‘√+<ë
nì|æ+∫+~. ‘·*|¢ øü ˝åÏ À @<√ ~e´ dü+ø£\Œ+ #√≥T#˚dTü ≈£îqï≥Tº nì|æ+∫+~. ‘·\ ìøÏÿ+∫ >∑T]#·÷dæ+~. s¬ +&˚ s¬ +&ÉT
eTT≈£îÿb˛≥¢‘√ >∑T&ÉT¶qT |ü>∑\>={Ϻ+~. |æ\¢|üøÏå ãj·T≥|ü&ç+~. ˇfi¯¢+‘ê eTT≈£îÿ... ∫qï bÕ{Ï X¯Øs¡+. dü«\Œ+>±
ø£+|ædüTÔqï X¯Øs¡+. ªÇHêïfi¯Sfl ‘êqT ÁX¯eT|ü&ç+B, m<äTs¡T#·÷düTÔqïB Ç˝≤+{Ï ã\V”≤qyÓTÆq ìdü‡Vü‰j·TyÓTÆq ns¡“¤ø£yÓTÆq
|æ\¢|üøÏå ø√düe÷?μ nì ‘·*¢|üøÏå ÄX¯Ãs¡´|ü&çq≥T¢ nì|æ+∫+~. nsTTHê |æ\¢|üøÏå ìdü‡Vü‰j·T‘·qT >∑eTì+∫q eTs¡Tø£åD+
‘·*¢|üøÏå <ëìì ‘·q s=eTTà˝Àì ˙* áø£\e÷≥Tq bı<äe⁄ø=+~.

134 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 |üøÏå Á|ü|ü+#·+˝À ¬s+&ÉT <äèXÊ´\T n‹ eTH√Vü≤s¡yÓTÆq$. >∑T&ÉT¶ ã<ä›\T>={Ϻ ‘·*¢|üøÏå |æ\¢|üøÏåì á Á|ü|ü+#·|ü⁄
yÓ\T>∑T˝ÀøÏ rdüT≈£îsêe&É+ n+<äT˝À yÓTT<ä{Ï~. n˝≤ e∫Ãq |æ\¢|üøÏå H√{ÏøÏ ÄVü‰s¡+ n+~dü÷Ô ‘·*¢|üøÏå ô|+|üø£+

A
ø=qkÕ–+#·&É+ ¬s+&√~. ∫Á‘·Á^e+ ô|+|üø£+ m+‘√ nqTsê>∑+‘√ kÕ–+~. eTq+ ∫qï |æ\¢*ï m‘·TÔø=ì ˝≤*ùdÔ Ä
|æ\¢\≈£î m˝≤+{Ï Vü‰sT÷ kÂK´eT÷ \_ÛkÕÔjÓ÷ ∫Á‘·Á^yêìøÏ ‘·q ‘·+Á&ç|üøÏå, ‘·*¢|ü≈£åî\qT+∫ n˝≤+{Ï yÓ#·Ã<äq+

AN
\_Û+∫+~.
#·+{Ï|ü≈£åî\T m~– e#˚à düeTj·T+˝À yê{Ï >∑÷fi¯fl˝À eTØ m≈£îÿe>± yÓT‘·Ô{Ï <ä÷B, |”#·T ˝≤+{Ï |ü<ësêú\qT
ñ+#·>∑÷&É<äT. yê{Ïì ‘·>∑T yÓ÷‘ê<äT˝ÀH˚ ñ+#ê*. ˝Òø£b˛‘˚ >∑÷&ÉT eTØ yÓ#·ÃHÓ’b˛‘·T+~. ns¡ø=s¡ C≤„q|ü⁄ bÕe⁄sê\
ô|+|üø+£ <ës¡T\T |æ\|¢ ≈ü îå£ \T m~π> düeTj·T+˝À ‘·eT X¯Øs¡+qT+#˚ #ê˝≤ yÓ÷‘ê<äT˝À yÓ#÷ <äHêìï $&ÉT<ä\ #˚kÕÔjT· qï
$wüj·T+ Á>∑Væ≤+#·s¡T. á düeTj·T+˝À bÕe⁄sê\ >∑÷fi¯flqT eTØ ‘·s¡#·T>± X¯óÁuÛÑ+ #Ój·T´≥+ ≈£L&Ü eT+∫~>±<äT.

NG
‘·*¢|üøÏå, ‘·+Á&ç|üøÏå Ä∫‘·÷∫ >∑÷{Ï˝À ñ+#˚ Á|ü‹ edüTÔeP |æ\¢|üøÏå düTKkÂø£sê´\≈£î <√Vü≤<ä+ #˚kÕÔsTT.
|ü⁄{Ïqº s¬ +&√Hê{Ï qT+#˚ ∫Á‘·Á^e+ ‘·q ‘·˝À¢ ‘·+Á&√ >∑÷{ÏøÏ e∫Ãq Á|ü‹kÕØ ‘·q eTT≈£îÿ ‘Ós∫¡ ‘·q >∑T˝≤;s¡+>∑T
ˇ+{Ïì ã+‹˝≤ ñ_“+#·&É+ Hê≈£î düŒwüº+>± >∑Ts¡TÔqï~. u≤sê¢ ‘Ós¡∫q |æ\¢|ü≈£åî\ H√fi¯fl˝À¢ ô|<ä› |ü≈£åî\T ‘êeTT
dü+bÕ~+∫q <Ûëq´|ü⁄–+»\ qT+∫ ñ‘·Œ‹Ô #˚dæq bÕ\qT b˛kÕÔsTT. n˝≤ b˛dæq Ä |ü<ës¡ú+ m+‘√ yÓT‘·Ô>±
LA
ñ+≥T+~. ô|<ä|› ≈ü îå£ \T eTT+<ädTü >Ô ± ‘êeTT dü+bÕ~+∫q –+»©ï $‘·HÔ ê©ï ‘·eT ø£+sƒ+¡ ˝À ø±ùd|ü⁄ Hêqì∫à yÓT‘·ãÔ s¡TkÕÔsTT.
Ä ‘·sê«‘˚ Ä ÄVü‰sêìï |æ\¢\≈£î n+~kÕÔsTT. |æ\¢|ü≈£åî\≈£î HÓ\s√E\ ej·TdüT e∫Ãq|ü⁄&ÉT ≈£L&Ü ô|<ä›|ü≈£åî\T ‹qï>±
–+»*ï n+~+#·e⁄. eTT+<äT ‘·eT ø£+sƒ¡+˝À yÓT‘·Ôã]∫q+ø£ n+~kÕÔsTT.
e÷ ∫Á‘·Á^yêìøÏ Äø£* m≈£îÿe. ˇø£ ô|<ä›|üøÏå ‘·q <ä>∑Zπs ñ+&ç ˝≤*dü÷Ô ‘·q u≤>√>∑T\T #·÷dü÷Ô ñ+&É>±, ¬s+&√
TE

|üøÏå ‘·q ø√dü+ ÄVü‰s¡ùdø£s¡D˝À ìeT>∑ïyÓTÆ ñ+&˚˝≤ #˚ùd~ ∫Á‘·Á^e+. ‘·*¢‘√ dü]düe÷q+>± ‘·+Á&ç ≈£L&Ü ∫Á‘·Á^e+
u≤>√>∑T\T dü]#·÷&É&É+˝Àq÷, ÄVü‰s¡+ n+~+#·&É+˝Àq÷ bÕ\T|ü+#·Tø=+<äì Hê n+#·Hê. ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ ÁX¯eT, ÁX¯<äΔ
|ü⁄D´e÷ nì ∫Á‘·Á^e+ eTVü‰ @|ü⁄>± m~–+~. >∑T˝≤;s¡+>∑T e÷] |üdüT|ü⁄ ø£*dæq ‘Ó\T|ü⁄s¡+>∑T e∫Ã+~.áø£\T
sêqTHêïj·Tq&ÜìøÏ á s¡+>∑T e÷s¡TŒ yÓTT<ä{Ï dü÷#·q. ‘·sê«‘· ∫qï ∫qï u§&çô|˝≤¢ eTTfi¯¢|ü+~ eTTfi¯¢˝≤+{Ï áø£\T
e#êÃsTT. <ëì ø£fi¯fl <ä>∑Zs¡, H√{Ï <ä>∑Zs¡ n|üŒ{Ï<ëø± y˚˝≤&ÉT‘·÷ ñqï |üdüT|ü⁄|ü#·Ãì #·sêà\T sê*b˛sTTHêsTT.
T

bı&Éyê{Ï, >∑{Ϻ, dü÷~˝≤+{Ï eTT≈£îÿ s¡÷|ü⁄ ~<äT›≈£îqï~. m+‘·ã\yÓTÆq eTTø√ÿ... z dü+|òüT≥q #Ó|ü⁄‘êqT.
∫Á‘·Á^yêìøÏ eT÷&ÉTyêsê\ ej·Tdü|ü&ÉT <ëì >∑÷{Ï˝ÀøÏ ˇø£ NeT bÕøÏ+~. >∑÷{Ï n+#·Tq ≈£Ls=Ãì ñqï
ER

∫Á‘·Á^e+ me] ñ|ü<X˚ e¯ T÷ ˝Ò≈î£ +&ÜH˚ Ä NeTqT ≥≈£îÿq ‘·q eTT≈£îÿ‘√ bı&ç∫+~. n|üŒ{Ï<ëø± @ø£K+&É+>± kÕ–q
Ä NeT ˇø£ÿ <Óã“‘√ ¬s+&ÉT eTTø£ÿ˝…’b˛sTT+~. ‘·q eTT≈£îÿ‘√ Ä NeT ‘·Tqø£\qT ø£~|æ #·÷dæ ‘êqT #˚dæq |òüTqø±s¡´+
@$T{À ns¡+ú #˚dTü ≈£îH˚ Á|üjT· ‘·ï+ #˚d+æ ~ ∫Á‘·Á^e+. n~ @<√ ‹H˚ edüTeÔ ⁄ nqTø=ì ‘·eT bÕe⁄sê\ C≤‹øÏ $TÁ‘·T&Óq’
Ä ne÷sTTø£|ü⁄ q\¢NeTqT ∫Á‘·Á^e+ bı&ç∫ #·+|æ+<äq&É+˝À dü+<˚Vü≤+ ˝Ò<äT. ‘êqT #˚dæq |üì #·÷dæ ∫Á‘·Á^e+
SC

|üXÊÑêÔ|ü|ü&ç+<ä˙ eTq+ nqTø√e#·TÃ. @<˚yÓTÆHê ∫Á‘·Á^e+ eTfi≤fl m|ü&É÷ ‘·q J$‘·+˝À eTs√kÕ] NeTqT
#·+|ü˝Ò<äT.
|ü⁄{Ϻq ◊<√ yêsêìø£˝≤¢ ∫Á‘·Á^e+ ‘·qT |ü⁄{Ϻq >∑÷{ÏqT+∫ u…’≥≈£î ¬>+‹ bÕe⁄sêfi¯fl >∑÷fi¯fl <ä>∑Zs¡ ñ+∫q eT{Ϻ
eT÷≈£îfi¯fl˝À+∫ eT+∫˙fi¯ófl ‘êπ> kÕúsTTøÏ #˚s¡T≈£îqï~. s√p kı+‘·+>± ÄVü‰s¡+ dü+bÕ~+#·T≈£îH˚ Á|üj·T‘êï\T
#˚dTü qÔ ï|üŒ{Ïø° ∫Á‘·Á^e+ dü÷\ú +>± ‘·q ÄVü‰s¡+ø√dü+ ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\ MT<˚ Ä<Ûës¡|&ü ç ñqï~. Hê eTT+CÒ‹ MT<ä ≈£Ls=Ãì

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 135

 ns¡#˚‹˝À –+»*ï ˇø=ÿø£ÿ{Ï>± bı&ÉT#·T≈£î ‹H˚~. >±s¡&ûyê&ÉT #·eT‘êÿs¡+>± ã+‘·T\qT >±*˝ÀøÏ m>∑πsdæ |ü≥Tºø=H˚
$<Ûä+>± ∫Á‘·Á^e+ –+»\qT ‘·q >=+‘·T˝À ô|’ø° øÏ+<äø° Ä&ç+∫ Ä ‘·sê«‘· ≥≈£îÿq $T+π>~. n˝≤ $T+–q Á|ü‹kÕØ

A
Hêπødæ #·÷dæ ªuÛÑ˝Ò u≤>± #˚düTÔHêïqT >∑<ä÷! e÷ neTà Hêqï ô|’ø£|üMT<ä #·*ø±>∑T‘·THêïs¡T >∑<ë... yêfi¯ófl ~–e#êÃø£
H˚HÓ+‘· #·Ts¡T¬ø’q <ëH√ï yêfi¯fl≈£î #Ó|ü⁄‘êe⁄>∑<ä÷!μ nqï≥Tº>± Hêπødæ #·÷ùd~. ø±˙ @e÷≥ø±e÷≥ #Ó|üø=+<ë+.

AN
X¯øÏÔj·TT≈£îÔ\T ô|+bı+~+#·Tø√e&É+˝À Hê <ä>∑Zs¡ ñqï bÕe⁄sê\T nìï{À¢øÏ ∫Á‘·Á^ey˚T eT+<äø=&ç.
Ä s√E˝À¢H˚ H˚H√ $wüj·T+ ø£ìô|{≤ºqT. >±* <äTe÷sê˝À¢, ø£fi¯ófl eT÷düT≈£îb˛j˚T <äTeT÷à Çdüø£˝À¢ bÕe⁄sê\T
ìsê≥+ø£+>± m˝≤ m>∑s¡>∑\T>∑T‘êjÓ÷ Hê≈£î n|üŒ{Ï<ëø± ‘Ó*j·T<äT. s√Es√Eø° ô|]– ô|<ä›<äe⁄‘·Tqï ∫Á‘·Á^yêìï
<ä>∑Zs¡ qT+&ç >∑eTì+#˚ Áø£eT+˝À z s√E <ëì ø£fi¯fl MT<ä≈£î düqïbÕ{Ï #·s¡à|ü⁄ bıs¡ kÕ– sêe&É+ >∑eTì+#êqT. <ëì

NG
ø£+{Ï #·÷|ü⁄>±˙ b˛e&É+˝Ò<äT>∑<ë nì uÛÑj·T|ü&ç eT]ø±düÔ |üØø£å>± #·÷&É≥+ø√dü+ ∫Á‘·Á^yêìï Hê yÓTTVü≤+ <ä>∑Zs¡≈£î
˝≤≈£îÿHêïqT. n˝≤ ˝≤>∑>±H˚ ∫Á‘·Á^e+ ‘·q ã+>±s¡T s¡+>∑T ø£fi¯ófl $bÕŒ]à >∑÷{Ï˝À yÓq≈£îÿ yÓq≈£îÿ yÓ[flb˛sTT+~.
nsTTHê #ÓsTT´C≤∫ |ü≥Tºø=ì y˚T&ÉMT<ä≈£î rdüT¬øfi≤flqT. Ä y˚T HÓ\ eT+&ÉTf…+&É˝À <ëì ø£qT¬s|üŒ*ï |ü]o*+#êqT.
n|ü&ÉT ø£ì|æ+∫+<ä~: <ëì ø£qT¬s|üŒ\≈£î nqTã+<Ûä+>± eTs√ |ü\Ãì #·s¡à|ü⁄bıs¡ ñqï~. H˚qT <ëì yÓTTVü‰ìï
dü÷s¡T´ìπødæ ‹|æŒq Á|ü‹kÕØ ∫Á‘·Á^e+ ‘·q ã+>±s¡T ø£fi¯flMT<ä≈£î Ä #·s¡à|ü⁄ bıs¡qT kÕ>∑˝≤π>~. n~ ø£fi¯fl≈£î s¡ø£åD
LA
ø£*–+#˚ #·s¡à|ü⁄bıs¡ n˙, <ëì kÕj·T+‘√ bÕe⁄sê\T >±*<äTe÷sê˝À¢>±˙, ‹qï>± dü÷s¡T´ì ~X¯>± >±˙ @ Çã“+B
˝Ò≈£î+&Ü m>∑s¡>∑\e˙ uÀ<Ûä|ü&ç+~.
eTs√ ¬s+&ÉTyêsê\T >∑&ç#˚dü]ø£˝≤¢ ∫Á‘·Á^e+ m>∑s¡&É+ H˚s¡TÃ≈£î+~. |ü⁄{Ϻ+~ |üøÏå |ü⁄≥Tºπø nsTTHê Ä m>∑s¡&É+
H˚s¡«&É+ nqï~ n+‘· düT\uÛÑ+>± »s¡>∑˝Ò<äT. eTq |æ\¢>±fi¯fl≈£î ˙fi¯fl+fÒ Çwüºy˚T>±e#·TÃ. ø±˙ á‘· H˚s¡TÃø√yê\+fÒ
TE

eTTì– ‘˚\&ÉeT÷ ˙fi¯ófl $T+>∑&ÉeT÷ ‘·|üŒe⁄ >∑<ë... n˝≤π> |æ\¢bÕe⁄sê\T ≈£L&Ü m+‘√ ø£wüº|ü&ç‘˚>±˙ m>∑s¡&É+
H˚s¡TÃø√˝Òe⁄. ∫Á‘·Á^yêìøÏ ‘·q ¬sø£ÿ\T $|üŒ&É+ $wüj·T+˝À @<√ dü+ø√#·+ ñqï≥Tº+~. >∑+≥\ ‘·s¡ã&ç y˚T&É MT<ä
u≤>± >±* e#˚Ã#√≥ ≈£Ls¡TÃHêï ¬sø£ÿ\T $|æŒ m>∑s¡&É+ $wüj·T+˝À e÷Á‘·+ <ëì <Û√s¡DÏ ìeTà≈£î ˙¬s‹Ôq≥Tº ñ+&˚~.
á dü+>∑‹ düŒwüº+ ne&É+ø√dü+ MT≈£î e÷ y˚T&É m˝≤ ñ+≥T+<√ #Ó|ü⁄‘êqT. e÷~ Hê\T>∑+‘·düTú\ Ç\T¢. y˚T&ÉMT<ä
#·T≥÷º |ü<ëï\Tπ>fi¯fl |æ˝≤¢&É+‘· m‘ÓÔÌq ã*wü˜yÓTÆq ø±+Áø°≥T |æ≥º>√&É. y˚dü$ø±\+˝À sêÁ‹|üP≥ y˚TeT+‘ê y˚T&ÉMT<˚
T

|ü&TÉ ≈£îH˚yêfi¯fl+. n˝≤+{Ï düeTj·÷˝À¢ me¬sH’ ê bıs¡bÕ≥Tq ìÁ<ä˝À q&ÉT#·T≈£î+≥÷ yÓ[flHê y˚T&ÉMT+∫ yêfi¯ófl ne÷+‘·+>±
|ü&çb˛≈£î+&Ü n&ÉT¶ø=H˚+‘· m‘·TÔ ñqï |æ≥º>√&É n~.
ER

∫Á‘·Á^yêìï s√E rdüT¬ø[fl Ä |æ≥º>√&É MT<ä e~˝Òyê&çì. nø£ÿ&É Ä >±\T˝À¢ n~ n˝≤ >∑+≥\ ‘·s¡ã&ç
≈£Ls=Ãì ñ+&˚~. n+‘˚ ‘·|üŒ m>∑s¡&É+ –>∑s¡&É+ nqï |üqT˝ÒM ô|≥Tºø=H˚~ >±<äT. Ç˝≤ ø±<äì ˇø£s√E |æ≥º>√&É øÏ+<ä
ø±dæì XËq>∑–+»\T b˛kÕqT. øÏ+<äøÏ ~–e∫Ã Ä –+»*ï ‹ì bıeTàì ∫Á‘·Á^yêìï |æ*#êqT. ª@${° dü+>∑‹?μ
nqï≥Tº>± ø±ùd|ü⁄ #·÷dæ+~. H˚qT rdüT≈£îyÓ[fl ‘·q≈£î Ä –+»*ï ‹ì|æ+#·uÀe&É+ ˝Ò<ìä düŒwüeº Tj·÷´ø£ n~ |æ≥>º √&ÉMT<˚
SC

n≥÷ Ç≥÷ |ü#ês¡T¢ #Ój·T´&É+ yÓTT<ä\Tô|{Ϻ+~. n&ÉbÕ<ä&ÉbÕ yÓT&ÉìøÏÿ+∫ Hê\T>∑&ÉT>∑T\T øÏ+<äqTqï –+»*ï
#·÷&É≥+ e÷Á‘·+ e÷q˝Ò<äT. n˝≤ Ä ìsêXÊuÛÑ]‘·yÓTÆq Hê≥ø£+ z bÕe⁄>∑+≥ <ëø± ø=qkÕ–+~. ∫≥º∫es¡≈£î n~
dü+ø√#êìï n~Û>∑$T+∫ |æ≥º>√&ÉMT+∫ øÏ+<ä≈£î <ä÷ø£H˚ <ä÷øÏ+~. <ëì ø±fi¯ófl H˚\qT ‘êπø düeTj·T+˝À n|üŒ{Ï<ëø±
@Hê&É÷ ‘Ós¡#·Tø=ì ñ+&Éì <ëì ¬sø£ÿ\T ` n~ –+»\MT<ä yê* u≤˝…qT‡ #˚düT≈£îH˚ Á|üÁøÏj·T˝À nÁ|üj·T‘·ï+>±
Vü≤sƒê‘·TÔ>± #·ø£ÿ>± $|ü≈£îHêïsTT. m+‘·{Ï |òüTq $»j·T+!

136 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 Ä s√E˝À¢H˚ <ëì áø£\ s¡+>∑T e÷s¡&É+ >∑eTì+#êqT. n+‘·>± Äø£≥Tºø√˝Òì ã÷&ç<äs¡+>∑T ø£\dæq ˙*es¡í|ü⁄
áø£\≈£î ã<äT\T>± <ëì ˇfi¯+¢ ‘ê düeTTÁ<ä|⁄ü ˙*s¡+>∑T áø£\‘√ <Û>ä <∑ >äÛ ± yÓTs¡ekÕ–+~. <ëì yÓT&ÉÁbÕ+‘·+ dü÷s¡´ø±+‹˝À

A
Ç+Á<Ûä<ÛäqTdüT‡ esêí\ |üPdü\>=\TdüT˝≤ XÀ_Û\¢kÕ–+~.
m>∑s&¡ +É nqï eTVü≤‘·sÔ y¡ TÓ qÆ |òTü {≤ºìøÏ #˚sT¡ ≈£îqï~ ∫Á‘·Á^e+. <ëì ‘·©,¢ ‘·+Á&û, ∫Á‘·Á^yêìøÏ m>∑s&¡ +É H˚]ŒkÕÔjT· ì

AN
m<äTs¡T#·÷XÊqT. á ˝À|ü\ Hê≈£î #˚‘·qsTTq Ø‹˝À Hê e+‘·T Á|üj·T‘·ï+ #˚XÊqT. s√p ∫Á‘·Á^yêìï eTDÏø£≥Tº
MT<ä ñ+#·Tø=ì ø=~› ì$TcÕ\bÕ≥T #˚‹ì ô|’ø° øÏ+<äø° |ü<˚ |ü<˚ ø£~ù|yê&çì. n˝≤ ø£~|æq|ü&ÉT ∫Á‘·Á^e+ u≤˝…qT‡
ì\<=≈£îÿø√e&É+ ø√dü+ ¬sø£ÿ\T $|üŒ&É+ eTT&Ée&É+ #˚ùd~. n˝≤ <ëìøÏ ¬sø£ÿ\T eTT&Ée&É+ $|üŒ&É+ n\yê≥sTT+~.
ø±˙ m>∑s¡&É+ n+fÒ Ç+ø± #ê˝≤ ‘·‘·+>∑+ ñ+~ ø£<ë... Ä $T–*q bÕsƒê\T H˚s¡Œ&É+ Hê |ü]~Û˝À ˝Ò<äT >∑<ë...
ndü\T m+<äTø° ÄÁ‘·+ nì MTs¡T nqTø√e#·TÃ. ‘√{Ï bÕe⁄sê\‘√ b˛*ùdÔ ∫Á‘·Á^e+ m>∑s¡&É+ $wüj·T+˝À yÓqø£ã&ç

NG
ñ+&É≥+ <ëìøÏ ˇø£ ø±s¡D+. nB ø±≈£î+&Ü pHéH\Ó e#˚Ãdæ+<ä+fÒ esê¸\T n+<äTø=+{≤sTT. esê¸\T yÓTT<ä\j·÷´sTT
n+fÒ |ü≈£åî\≈£î <ä÷sê\T m>∑s¡&É+ nkÕ<Ûä´eTe⁄‘·T+~. n+#˚‘· esê¸ø±\+ eTT+#·Tø=#˚ÃeTT+<äT>±H˚ ∫Á‘·Á^yêìøÏ
m>∑s¡&É+ H˚πsŒj·÷* nqTø=HêïqT.
y˚T HÓ\ Ç+ø± ø=~› s√E˝À¢H˚ eTT>∑TdüTÔ+Æ~ nq>± ‘·+Á&ç|üøÏå ∫Á‘·Á^yêìøÏ m>∑s¡&É+ Hπ̊sŒ |üì #˚|ü{Ϻ+~. Ä s√E
LA
n|üŒ{Ï<ëø± ã\+>± M∫ }s¡TqT #·\¢ãs¡∫q ñ‘·Ôs¡|ü⁄ >±* düqï–*¢ eT+Á<ä+>± kÕ>∑T‘√+~. Äø±X¯+ ø£&ç–q
˙*eTT‘·´+˝≤ ìs¡à\+>± ñqï~. <äTeTTà <Ûä÷∞ ˝Ò≈£î+&Ü yê‘êes¡D+ dü«#·Ã¤+>± ñqï~. }fiÀflì Çfi¯fl ô|’ø£|ü\÷,
<ä÷sêq ñqï |ü+≥bı˝≤\÷ ` n˙ï düŒwüº+>± ø£ì|ædüTÔHêïsTT. eT<Ûë´Vü≤ï+ eT÷&ÉT>∑+≥\y˚fi¯. ∫Á‘·Á^e+ y˚T&É
|æ≥>º √&ÉMT<ä ≈£Ls=Ãì ñqï~. n|üŒ{Ï<ëø± #·T≥Tº|øü ÿ£ \ –]ø°\T ø=&ÉT‘·Tqï ‘·+Á&ç |üøåÏ e∫à m+&Éø±>∑T‘·Tqï ∫Á‘·Á^e+
|üø£ÿq yê*+~. yê* ∫Á‘·Á^e+ πødæ z #·÷|ü⁄ #·÷dæ+~. ªª@+ yêjYT ã&ÉT<ëΔjYT. eT÷&ÉTHÓ\\T ì+&ÜsTT. Ç+ø±
TE

m–πs Á|üjT· ‘êï˝Ò+ ˝Òyê? uÛj Ñ T· e÷? ndü\T qTe⁄« bÕe⁄sêìyê, yêqbÕeTTyê?μμ nqï≥Tº>± ∫Á‘·Á^e+ øπ dæ #·÷dæ+~.
∫Á‘·Á^e+ ñ\T≈£L |ü\T≈£L ˝Ò≈£î+&Ü >∑+;Ûs¡+>± ñ+&çb˛sTT+~. ‘·+Á&ç |üøÏåøÏ ∫Á¬s‘·TÔø=∫Ã+~ >±uÀ\T ` bÕe⁄sê\
|òüø°ÿ˝À ≈£îe≈£îyê ≈£Ldü÷Ô ∫Á‘·Á^yêìï >∑~›+#·kÕ–+~. Ä >∑~›+|ü⁄\ »&çyêqqT+∫ ‘·|æŒ+#·T≈£î+<ëeTì ∫Á‘·Á^e+
|üø£ÿ|üø£ÿ≈£î »s¡>∑kÕ–+~. ‘·+Á&ç|üøÏå |ü≥Tº $&Ée≈£î+&Ü ≈£L‘·\T ô|&ÉT‘·÷ ¬sø£ÿ\T ≥|ü≥|ü˝≤&çdü÷Ô ‘·q÷ »s¡>∑kÕ–+~.
∫Á‘·Á^e+ Ç+ø± Ç+ø± »]–+~. ‘·+Á&ç|üø°å »s¡>∑≥+ ø=qkÕ–+∫+~. ∫≥º∫e]øÏ ∫Á‘·Á^e+ |æ≥º>√&É n+#·T≈£î
T

#˚]+~. Ç+ø±düÔ »]–‘˚ øÏ+<ä|ü&˚ dæú‹øÏ #˚s¡T≈£î+~. ñqï≥Tº+&ç ‘·+Á&ç |üøÏå ‘·q uÛ≤sêqï+‘ê ∫Á‘·Á^e+ MT<ä
yÓ÷ùddæ+~. ∫Á‘·Á^e+ >√&ÉMT<ä qT+∫ C≤s¡H˚ C≤]+~. n˝≤ ˇø£ n&ÉT>∑T C≤]+<√ ˝Ò<√ d”«j·Ts¡øDå£ ø√dü+ ndü+ø£*Œ‘·+>±
ER

¬sø£ÿ\T $bÕŒ]à >±*˝À ‘˚*+~. e÷ dü+‘√cÕìøÏ ne<ÛäT\T ˝Òe⁄. n|üŒ{Ï<ëø± øÏ+<ä n+‘·düTÔ˝Àì ˙fi¯fl ≈£î+&û\˝À
»\ø±˝≤&ÉT‘·Tqï ‘·*¢ |üøÏå yÓT≥¢MT<äT>± y˚T&ÉMT~øÏ #˚s¡T≈£îì ‘·q÷ ∫Á‘·Á^yêìøÏ kÕj·T+>± m>∑s¡kÕ–+~. n˝≤ n$
s¬ +&É÷ m+‘·˝<Ò Hä êï |ü~ ì$TcÕ\bÕ≥T m–sêsTT. Äø±X¯+˝À –]ø°\T ø={Ϻ e∫à øÏ+<ä≈î£ yê˝≤sTT. n˝≤ yê˝Ò≥|ü&ÉT
‘·*¢|üøÏå ¬sø£ÿ\T eTT&ç∫ j·T<∏ë˝≤|ü+>± ‘êqT yê\<ä\∫q Á|ü<˚X¯+˝À X¯óÁuÛÑ+>± yê*+~. ∫Á‘·Á^e+ e÷Á‘·+ HêHê
bÕ≥T¢ |ü&ç+~. ˇø£fÒ ø£+>±s¡T. ˇfi¯fl+‘ê eDT≈£î. yê˝Ò ø£åD+˝À <ëì ø±fi¯ófl H˚\qT sêdüT≈£î+≥÷ b˛j·÷sTT. n˝≤
SC

H˚\qT sêdüT≈£î+≥÷ yÓfi¯ó‘·÷, ¬sø£ÿ*ï ø£+>±s¡T ø£+>±s¡T>± ≥|ü≥|ü˝≤&çdü÷Ô, ‘·qqT ‘êqT u≤˝…qT‡ #˚düT≈£î+≥÷ u≤>±
eTT+<äT≈£î kÕ– Ä–+~. n˝≤ Ä–q|ü&ÉT <ëì s=eTTà >√&ÉqT ‘êøÏ+~. >∑ãT≈£îÿq ¬sø£ÿ\T eTT&ç#˚dæ+~. m˝≤¬>’‘˚H˚+
πøåeT+>± yê* Ä–+~ ø£<ë! ∫Á‘·Á^e+ ñ‘˚Ô»+‘√ s=|üŒkÕ–+~. ‘·*¢|üøÏå <ëì|üø£ÿ≈£î #˚] eTT≈£îÿ‘√ ì$T]+~. <ëì
s=eTTà≈£î ‘·q s=eTTà ‘êøÏ+∫+~. ∫qï |æ˝≤¢&çì ˝≤*+∫q≥Tº>± ˝≤*+∫+~. ‘êqT #˚|ü{Ϻq ø±s¡´+ $»j·Te+‘·+>±
eTT–j·T≥+ >∑eTì+∫q ‘·+Á&ç|øü åÏ »\ø±˝≤&É≥+ ø√dü+ øÏ+~ n+‘·dTü ˝Ô Àì ˙fi¯fl≈£î+&û\ <ä>sZ∑ ≈¡ î£ #·ø±ÿ m–]b˛sTT+~.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 137

 ñ|üyê#·ø£+
2. c˛j·TãT˝≤¢U≤Hé

A
eT÷\+ : #Ó]«sê\ u≤>∑j·T´

AN
|üÁ‹ø£\ô|’ Á|üuÛÑT‘·«+ ñ≈£îÿbÕ<ä+ yÓ÷|ü⁄‘·Tqïø±\+.
Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ e´‹πsø£+>± yêsêÔ Á|ü#·Ts¡D #˚j·T&ÜìøÏ
kÕVü≤dæ+#·ì |ü]dæú‘·T\T. nsTTq|üŒ{Ïø° ‘·q ªÇÁyÓ÷Eμ
|üÁ‹ø£<ë«sê ìC≤+ Á|üuÛÑT‘·« $<ÛëHê\qT, s¡C≤ø±s¡¢

NG
<äTX¯Ãs¡´\qT m+&É>∑{Ϻq ø£\+ jÓ÷<ÛäT&ÉT. dü‘·´Á|üø£≥q
‘·q J$‘êìøÏ #·s¡eT^‘·+ bÕ&ÉT‘·T+<äì ‘Ó*dæHê
yÓqTø£+»y˚j·Tì BÛXÊ*. ìC≤ìï ìs¡“¤j·T+>± sêdæ
s¡C≤ø±s¡¢ #˚‹˝À ã˝…’q neTs¡T&ÉT c˛j·TãT˝≤¢U≤Hé
LA J$‘ê<Ûë´j·÷ìï#·<äTe⁄<ë+.

Ms¡»qì l uÛ≤s¡‘·e÷‘·qT
eTVü‰eTVüQ+&É>∑T eTVü‰‘·à>±+~Ûì
TE

»qe+~‘·T&É>∑T »eVü≤sY˝≤\TqT
|üP»˙j·TT&É>∑T uÀdüTu≤ãTqT
e+<ä˙j·TT&É>∑T e\¢uÛŸ uÛ≤sTTì
|ü]|ü] $<ÛäeTT\ uÛ≤s¡‘· Ms¡T\
Á|üdüTÔ‹+‘·T Hê uÛ≤eeTT ˝À|ü\q÷ ‘·+<ëq ‘êq
T

ÄdæÔø£‘·«eTTq Äq+<äeTT‘√q÷ ‘·+<ëq ‘êq

‘·+<ëq uÛ≤sTT sê»e+<äHêq ‘·+<ëq ‘êq
ER

Vü‰dü´+ : nπs uÛ≤sTT j˚T<Ó’Hê ø£<∏ä yÓTT<ä\T ô|fÒº≥|ü&ÉT eT÷\|ü⁄s¡Twüß˝…’q ÁãVü≤à, $wüßí, eTùV≤X¯«s¡T\H√ ˝Òø£
$ù|Tò ïX¯«s¡TH√ï Á>±eT<˚e‘·H√ ‘·\+#·T{§|ü>±ì uÛ≤s¡‘e· ÷‘· q≥, eTVü‰‘êà>±+BÛjT· ≥, »Vü‰«s¡T˝≤\≥
á Áø=‘·ÔÁø=‘·Ô <˚e‘·˝…es√ ø±ì H˚q$ $ì jÓTs¡T+>∑˝Ò<äT.
ø£<ä∏ : z¨! ˙$+ø± ìÁ<ä˝À qT+&ç ø£\\T>∑+≥THêïeqïe÷≥. ô|’q ù|s=ÿqï yês¡\T eTq uÛ≤s¡‘·<˚X¯|ü⁄
SC

<ëdü´X¯è+K\eTT\ $&ÉBj·TT≥¬ø’ nH˚ø£ ø£wüºqwüºeTT\ ø√]à ø±sê>±sê\ πø– ÁbÕDeTT\ ã*H=dü+–

kÕ«‘·+Á‘·´eTT >∑\T>∑ CÒdæq dü‘·TŒs¡Twüß\T. M]ì >±ø£ Ç+¬øe]ì düTÔ‹+#·>∑\eTT.
Vü‰dü´+ : n≥T˝…’q düπs ø±ì ˙$|ü⁄&ÉT #Ó|üŒ<ä\#·T≈£îqï ø£<∏˚$T{À #Ó|üŒsê<ë.

138 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 A
AN
NG
LA
ø£<ä∏ : #Óô|Œ<ä $qTeTT.
TE

sêeTsêeDT\ j·TT<äΔeTT >±<√sTT ‘·+<ëq ‘êq

øös¡e bÕ+&Ée ø£<∏äsTT~ >±<√sTT ‘·+<ëq ‘êq
|üPs¡« sêE\ #·]Á‘· sTT~ >±<ä÷ ‘·+<ëq ‘êq
‘·+<ëq ‘·+<ëq ‘·+<ëq ‘·+<ëq ‘êq
‘·+<ëq uÛ≤sTT sê»e+<äHêq ‘·+<ëq ‘êq
T

Vü‰dü´+ : düsπ ! ˙e⁄ C…|ü q~ u≤>±H˚ j·TTqï~. Ä ø£<ä∏ >±<äT á ø£<ä∏ >±<äT. @ ø£<ä∏ >±ø£b˛‘˚ ˙e⁄ C…|Œü <ä\#·T≈£îqï
ø£<∏˚$T{À #Óô|Œ<äyê? }s¡ø£ ø±\j·÷|üq CÒôd<äyê?
ER

ø£<ä∏ : $qTeTT. H˚ì|ü⁄&ÉT #Ó|Œü uÀj˚T ø£<ä∏ eTVü‰‘êà>±+~ÛøÏ n‘·´+‘· Á|æjT· uÛ≈Ñ î£ &Ô TÉ qT, <˚X¯ ùdyê <äTs¡+<Ûsä T¡ &ÉTqT,
ìwüŒø£åbÕ‘· Vü≤è<äj·TT+&ÉTqT n>∑T c˛j·TãT˝≤¢U≤HéqT <äTsêàs¡TZ\T @ $<Ûä+>± Vü≤‘·´>±$+∫ j·TT+&çs√
á Á|üC≤˙ø£eTTq≈£î ø£<∏ës¡÷|üø£eTT>± <Ó*j·TCÒj·TTyê&ÉqT.
Vü‰dü´+ : nu≤“ jÓT+‘·e÷≥ qT&ç$‹$sê. Ä e÷≥ $ìq ‘√&ÉH˚ Hêe+{Ï˝À qT+&ÉT s¡ø£ÔyÓT\¢qT ˙s¡jÓT´qT.
SC

H√≥ <ä&çj·÷¬sqT. >∑T+&Ó\$dæb˛jÓTqT. düπs ø±ìeTTà.

ø£<ä∏ : $qTeTT
uÛ≤s¡‘êeì˝À uÛ≤>∑´q>∑s¡eT+<ä÷ ‘·+<ëq ‘êq
e÷qTø√≥ ‘ê\÷ø£ j·T+<äTq ‘·+<ëq ‘êq
X¯óÁuÛÑyê&ÉT j·THÓ ∫qï Á>±eTeT+<ä÷ ‘·+<ëq ‘êq

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 139

 eTVü≤eTàBj·TT&ÉT Vü≤;ãT˝≤¢ U≤qT ‘·+<ëq ‘êq
|ü‹Áe‘·j·T>∑T ‘·q uÛ≤s¡´‘√q >∑÷&ç ‘·+<ëq ‘êq

A
@&ÉT>∑T] _&ɶ\ >∑qïyê&Éj·T´ ‘·+<ëq ‘êq
nsTTqqT ˇø£ÿ _&ɶ Áã‘·Tø£ ˝Ò<äT ‘·+<ëq ‘êq

AN
|üPs¡«|òü\+ãTì u§>∑T\T #·T+&çs¡j·÷´ ‘·+<ëq ‘êq
n+‘·˝ÀH˚ uÛÑ>∑e+‘·Tì <äj·T e˝≤¢ ‘·+<ëq ‘êq
Vü≤;ãT˝≤¢U≤qTì sTT˝≤¢\T ‘·+<ëq ‘êq
eTs¡\ #·÷\T <ë˝…Ãq÷ ‘·+<ëq ‘êq

NG
‘·+<ëq ‘·+<ëq ‘·+<ëq ‘·+<ëq ‘êq
‘·+<ëq uÛ≤sTT sê»e+<äHêq ‘·+<ëq ‘êq
Ç≥T¢+&É>± düTe÷s¡T 29 dü+ˆˆ\ ÁøÏ‘·eTT ˇø£Hê&ÉT $X¯«e+<ä´ u≤|üPJ $»j·Tyê&É≈£î yÓfi¯ó¢#·THêï&ÉT. <ë]˝À
nq>± e÷qTø√≥ ùdºwüH√¢ Vü≤;ãT˝≤¢U≤Hé >±s¡T b˛©dt ÇqôdŒø£ºs¡T>± ñHêïs¡T. u≤|üPJì ‘·<˚ø£ <äèw溑√ #·÷XÊs¡T.
yÓ+≥H˚ Vü≤;ãT˝≤¢U≤Hé n‘·´+‘· uÛÑøÏÔ‘√ yê]øÏ qeTdüÿ]+#ê&ÉT. n+‘· u≤|üPJ ~e´eT+>∑fi¯ $Á>∑Vü≤eTT ‘·q ø£qTï\˝À
LA
ì+&çb˛sTTq~. n≥T |æeTà≥ Ç+{ÏøÏ #˚]q Vü≤;ãT˝≤¢ U≤qT≈£î |ü⁄Á‘√<äj·TeTT ø£*Z+<äH˚ yês¡Ô $ì |üs¡T>∑Tq yÓ[¢ ‘·q
|ü⁄Á‘·T&çì #·÷dæ dü+‘√wæ+#ê&ÉT. |ü⁄{Ϻqyê&ÉT n+‘ê >±+BÛ˝≤>±H˚ ñHêï&ÉqTø=Hêï&ÉT. Ç≥T¢ u≤\c˛j·TãT˝≤¢U≤qT&ÉT
X¯óø£¢|üø£å#·+Á<äTìy√˝… ~q~Hê_Ûeè~Δ C…+<äT#·T ‘·q e∫Ãsêì e÷≥˝‘√ eè<äΔ »q˙»q≈£î\‘√ eTT<äT›>=\TŒ#·T
‘·+<ëq ‘·+<ëq ‘·+<ëq ‘·+<ëq ‘êq
TE

‘·+<ëq uÛ≤sTT sê»e+<äHêq ‘·+<ëq ‘êq

c˛j·TãT˝≤¢U≤qT &ÉeTàj·÷´ ‘·+<ëq ‘êq
$y˚ø£eT‘·ì˝À yÓTT\Tø£ ˝…‘ÓÔqj·÷´ ‘·+<ëq ‘êq
<˚X¯ùdej˚T <˚e⁄ì ùde+#·÷ ‘·+<ëq ‘êq
‘·q eT~˝À|ü\ <ä\#·T #·T+&Óqj·÷´ ‘·+<ëq ‘êq
T

$X¯«e÷qe ÁuÛ≤‘·è‘·«+ãj·÷´ ‘·+<ëq ‘êq

m+‘· <ë∫q <ë>∑≈£î+&Óqj·÷´ ‘·+<ëq ‘êq
ER

eTãT“˝À¢ì #·+Á<äTì Ø‹>∑q÷ ‘·+<ëq ‘êq

Á|üø±X¯ e÷q+ã>∑T#·T+&˚qj·÷´ ‘·+<ëq ‘êq
‘·+<ëq ‘·+<ëq ‘·+<ëq ‘·+<ëq ‘êq
‘·+<ëq uÛ≤sTT sê»e+<äHêq ‘·+<ëq ‘êq
SC

n+‘· ø=Hêïfi¯¢≈£î WC≤ nH˚ ÄyÓT‘√ $yêVü≤eTT »]¬>qT.

uÛÑfi≤H√sTT uÛ≤sTT ‘·eTTà&Ü ôd’ <˚X¯ã˝≤H√sTT <ë<ëHê
u≤|üPJøÏ |üse¡ TuÛ≈Ñ î£ &Ô TÉ
uÛ≤s¡‘M· s¡T\ |üse¡ ÷qT#·sT¡ &ÉT

140 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 dü‘·´ nVæ≤+dü\ Á|ü#ês¡≈£î&ÉT
˝ÀuÛÑ‘·«eTTq≈£î ˝§+>∑ì yê&ÉT

A
Á|üC≤πøåeTy˚T >√¬s&ÉT yê&ÉT
c˛j·TãT˝≤¢ U≤qT&ÉeTàj·÷´

AN
uÛÑfi≤H√sTT uÛ≤sTT ‘·eTTà&Ü ôd’ <˚X¯ ã˝≤H√sTT <ë<ëHê.
Ç≥T¢+&É ôV≤’ Á<ëu≤<äT Á|üuTÑÛ ‘·«eTT eT‘· Áù|s¡D CÒjT· T#·T s¡C≤ø±s¡H¢ &Ó TÉ <äTwüXº ≈¯ î£ \Ô uÀwæ+#·T#·T, yÓTT‘·eÔ TT sêheT+‘·{≤
\÷{°\T, >∑èVü≤<äV≤ü Hê\T, Vü≤‘·´\T, e÷quÛ+Ñ >∑eTT\T eTTqï>∑T ;uÛ‘Ñ ‡· eTT\T u≤Vü‰≥eTT>± j·÷ s¡C≤ø±s¡T¢ CÒjT· T#·T+&ç].
n|üŒ{À¢ eTq c˛j·TãT˝≤¢U≤qT&ÉT ‘êJ« nH˚ ñs¡÷› |üÁ‹ø£ <ë«sê Ä s¡C≤ø±s¡T¢ yê] Hêj·T≈£î&É>∑T U≤dæ+s¡J« Á≈£Ls¡

NG
ø£è‘·´eTT\qT K+&ç+#·T#·T e#ÓÃqT. c˛j·TãT˝≤¢U≤qT&ÉT ‘·eT C≤‹ yê&ÉsTT´ ≈£L&Ü ‘·eT≈£î $s¡T<äΔ+>± q&É#·Tø=qT≥
U≤dæ+s¡J«πø>±ø£ ôV’≤Á<ëu≤<äT˝ÀqT+&ÉT düeTdüÔ eTVü≤eTàBj·TT\ øÏwüºeTT ˝Ò≈£î+&ÓqT. n+<äTe\¢ Ä |üÁ‹ø£ ‘˚.21
npsYdHü é 1357 |òdü ©ü s√Eq Ä|æyj ˚ T· u&ÓqT. n≥T |æeTà≥ c˛j·TãT˝≤¢U≤qT≈£î C≤rj·T ñs¡T<äT |üÁ‹ø£ ˝Òøb£ ˛jÓTqì
eTH√y˚<äq >∑*– Ä ø=s¡‘· Bs¡TÃ≥¬ø’ <Ó’HÓ\ düHé 1357 |òüdü©Hê&ÉT ªªÇÁyÓ÷CŸμμ nqT ~q|üÁ‹ø£qT ÁbÕs¡+_Û+#ÓqT. eTq
c˛j·TãT˝≤¢U≤qT C≤rj·Tyê~, >±+BÛ>±] dæ<ëΔ+‘·eTT\H˚ Ä#·]+#·Tyê&ÉT, eTVü‰<ÛÓ’s¡´XÊ*. <ÛÓ’s¡´eTT‘√ |üÁ‹ø£ <ë«s¡
LA
C≤rj·T uÛ≤eeTT\ yÓ\¢&ç+#·T#·T, #·ø£ÿì $eTs¡Ù\T CÒj·TT#·T ì»yÓTÆq yês¡Ô\qT Á|üø£{Ï+#·T#·T+&ÓqT.
uÛÑfi≤H√sTT uÛ≤sTT ‘·eTTà&Ü ôd’ <˚X¯ ã˝≤H√sTT <ë<ëHê
c˛j·TãT˝≤¢U≤qTìô|’ ˙
Á|üuÛÑT‘·«MTs¡¸ ´ uÛ≤e+ãT #˚‘·
TE

ø±–‘·$T#·TÃ≥ ã+<äT CÒdæØ

yÓ+≥H˚ j·T|ü&ÉT ôdHê‡sY ô|{Ϻ]
nH˚ø£ ∫≈£îÿ\T >∑\T>∑ CÒdæ]
nsTTqqT sTT+#·Tø£ uÛj Ñ T· |ü&˝É <Ò Tä
‘·q j·T‘·ï+ãT ‘·|üŒHÓ ˝Ò<äT
T

Hê´j·TyÓT qìï{Ï »j·TyÓTTdü+>∑Tqì

nqTø=ì j·TT+&ÓqT c˛j·TãT˝≤¢U≤Hé
ER

uÛÑfi≤H√sTT uÛ≤sTT ‘·eTTà&Üôd’ <˚X¯ ã˝≤H√sTT <ë<ëHê

Ç≥T¢+&É>± eTVü‰‘·Tà&ç nø±\eTs¡Dyês¡Ô nø£kÕà‘·TÔ>± c˛j·TãT $Hêï&ÉT. ìsêÈ+‘·|ü&ܶ&ÉT. Ç+≥ ‘·q>∑~˝À
yÓøÏÿyÓøÏÿ j˚T&ÉTdüTÔHêï&ÉT. ã\yÓTÆq n‘·ì X¯Øs¡+ <äT'U≤y˚X¯+‘√ eDÏøÏ b˛e⁄#·Tqï~. H√s¡T ô|ø£\≥+ ˝Ò<ë‘·ìøÏ.
Ç+‘·˝À ‘·q ‘·*¢ e∫à Hêj·Tq @&Ée≈£îeTT. Äj·Tq eTVü‰‘·Tà&ÉT n‘·ìøÏ n+‘ê düe÷qy˚T. #êe⁄Áã‘·T≈£î˝À¢ Äj·Tq≈£î
uÛÒ<ä+ ˝Ò<äT. Væ≤+<ä÷, eTTdæ¢+\˝À k˛<äs¡ uÛ≤yêìï ô|+bı+~+#·T≥¬ø’ Äj·Tq eT¨‘·ÿ èwüºyÓTÆq ùde CÒXÊ&ÉT. ˙e⁄
SC

<äT'œ+#·T≥ e÷qTeTT. Hêj·THê? @~ ˇø£kÕ] qe⁄«eTT. nì Bq+>± Áã‹e÷\T‘·Tqï ‘·q ‘·*ì¢ pdæ c˛j·TãT˝≤¢U≤qT&ÉT
ne÷à! πs|ü⁄ ˙ø=&ÉT≈£î kÕ«‘·+Á‘·´eTT ø=s¡≈£î ã˝…’‘˚ ˙e⁄ <äT'œ+#·yê j·Tì j·T&ç–Hê&ÉT.
Ä e÷≥\≈£î Ä c˛j·TãT˝≤¢U≤qTì ‘·*¢, Hêø=&ÉTπø n+‘·{Ï uÛ≤>∑´e+‘·T&Ó’ Á|üC≤ùde˝À ÁbÕD≤\T $&çùdÔ dü‘·´+
Á|ü#ês¡+˝À neTs¡T&Ó’‘˚ ì»+>± H˚qT qe⁄«‘êqT. ‘·+Á&ç sTT~ eTTe÷à{ÏøÏ ì»eTT nì ‘·*¢C…|æŒq <ÛÓ’s¡´e#·Hê\≈£î
dü+‘√wæ+∫Hê&ÉT. <äT'KeTTqT b˛>=≥Tº≈î£ Hêï&ÉT. Ç≥T¢+&É ˙‘·ìô|’ ø=+<äsT¡ e´‹πs≈£î\≈£î eT]+‘· $wüeTT ‘·\ø¬ ≈£îÿ#·TH˚

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 141

 j·TTqï~. |ü~ HÓ\\ qT+&ç ‘·q dü+bÕ<äø°j·T yê´düeTT\T yê]H˚ >±ø£ Á|üuÛÑT‘·«eTTqT >∑÷&É >∑&É>∑&É eDÏøÏ+∫q$.
ì»y˚T á˝≤+{Ï <˚X¯uÛÑ≈£îÔ\qT p∫ U≤d”+s¡J« }s¡Tø√>∑\&Ü! 19`08`1948 s√Eq »ÁeTT‘·T eTVü≤\T˝À düuÛÑCÒdæ

A
j˚TeTHêï&É+fÒ
uÛÑfi≤H√sTT uÛ≤sTT ‘·eTTà&Ü ôd’ <˚X¯ã˝≤H√sTT <ë<ëHê

AN
Væ≤+<ä÷>±ì eTTdæ¢+>±ì
Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ e´‹πsø£+>±
Á|ü#ês¡eTTqT >±$+∫q#√
|ü{Ϻyêìï ÁbÕD≤˝Ÿ Bj·TT&û

NG
ã]Ã˝≤‘√ u§&É∫ y˚j·T+&û
yê] #˚‘·T\T q]øÏ y˚j·T+&û
H˚qT+&É>∑ MTπø$T uÛÑj·TeTT
nì sTT≥T j·T≥T e˝…qT Kd”+ s¡J«
s¡C≤ø±s¡T\H˚ sêø£ådü eT÷ø£qT LA
|ü+|æyô˚ dqT eT#·Ãs¡+ãT‘√
uÛÑfi≤H√sTT uÛ≤sTT ‘·eTTà&Ü ôd’ <˚X¯ ã˝≤H√sTT <ë<ëHê
c˛j·TãT˝≤¢U≤qT≈£î n~es¡πø sT÷ ìXÊ#·s¡T\T ‘·q Á|ües¡ÔqqT e÷s¡TÃø=eTàì C≤ãT\T sêXÊs¡T. n≥T¢
e÷s¡TÃø=q≈£î+&çq#√ ÁbÕDeTT\T <ä≈£ÿeì jÓTH√ï rs¡¢ u…<ä]+∫Hês¡T. nsTTq|üŒ{ÏøÏì dü‘·´eTTq≈£î bÕ≥T|ü&ɶ eTq
TE

c˛j·TãT j·÷ u…~]+|ü⁄\≈£î »+ø£˝Ò<äT. ‘·qqT Ç+#·T¬ø’qqT e÷s¡TÃø√˝Ò<äT. Ç≥T¢+&É 20`08`1948 Hê&ÉT ˇø£ ù|s¡T
ePs¡T˝Òì ñ‘·Ôs¡+ ˇø£{Ï e∫Ã+~. n+<äT˝À ªª˙e⁄ >±+BÛ ø=&ÉT≈£îyêμμ C≤Á>∑‘·Ô &=ø£ÿ N*à y˚kÕÔ+. Ç~es¡ø°˝≤{ÏyÓH√ï
ñ‘·Ôsê\T sê˝Ò<ë! nqTø=Hêï&ÉT. ‘·q |üÁ‹ø±\j·TeTT˝À ø±+Á¬>düT Hêj·T≈£î\T sêeTø£ècÕísêe⁄, s¡+>±¬s&ç¶ yÓTT<ä\>∑T
c˛j·TãT $TÁ‘·T\T j·÷ u…<ä]+|ü⁄ ñ‘·Ôs¡eTT\qT >∑÷]à #·]Ã+#ês¡T. lj·TT‘· sêeTø£ècÕísêe⁄>±s¡T c˛j·TãT Hêe÷≥
˙e⁄ ‘·|ü>± uÛ≤$+#·e<äT›, m+<äTø£+fÒ sêø£ådü s¡C≤ø±s¡T¢ ˙MT<ä ø£ø£åô|+#·T≈£îHêïs¡T. m|ü&Ó’Hê @yÓTÆHê »s¡T>∑e#·TÃ.
T

˙e⁄ C≤Á>∑‘·Ô>± ñ+&ÉTeTT nì #Ó|æŒq|üŒ{ÏøÏìï c˛j·TuŸ ‘·q $XÊ«düeTTqT e<ä\˝Ò<äT. eTiTHê&ÉT 21`08`1948
s√Eq ‘·q ø±sê´\j·TeTT˝À sêÁ‹ 12.30 es¡≈î£ 22`08`1948 ‘êØ≈£î |üÁ‹ø£ø¬ ’ ªªH˚{Ï uÛ≤yê\Tμμ nqT o]¸ø‘£ √ H=ø£
ER

yê´düeTTqT sêdæ nø£ÿ&çqT+&ç ãj·T\T<˚] >±&ÛÜ+<Ûäø±s¡eTT˝À $»j·÷ìï bı+~q ôd’ì≈£îìe˝… düMT|üeTT˝ÀqTqï ‘·q
sTT+{ÏøÏ edüTÔHêï&ÉT eTq c˛j·TãT. sTT+‘·˝À
uÛÑfi≤H√sTT uÛ≤sTT ‘·eTTà&Ü ôd’ <˚X¯ ã˝≤H√sTT <ë<ëHê
‘·+<ëq ‘·+<ëq ‘·+<ëq ‘·+<ëq ‘êq
‘·+<ëq uÛ≤sTT sê»e+<äHêq ‘·+<ëq ‘êq
SC

‘·\T|ü⁄ #·|ü&ÉT CÒj·TT#·T+&ÓqT

n+‘·˝ÀHÓ ‘·q yÓqø£ yÓ’|ü⁄q
yÓ+ã&çã&ɶ y˚≥≈£îø£ÿ\T
s¡J« ã+≥T¢ sêø£ådü eT÷ø£\T
>∑TDV”≤qT\TqT ø=s¡$ <äj·T´eTT\T

142 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 eTs¡àeTT <Ó*j·Tì <äTsêàs¡TZ\TqT
Á|ü»\ bÕ*{Ï ã\T |æXÊ#·eTT\T

A
<√|æ&ç <=+>∑\T <äTwüºX¯≈£îÔ\T
uÛÑfi≤H√sTT uÛ≤sTT ‘·eTTà&Ü ôd’ <˚X¯ ã˝≤H√sTT <ë<ëHê

AN
eTq c˛j·TãT˝≤¢U≤HéqT ‘·TbÕ≈£î\‘√ &ÛÜ+ &ÛÜ+ &ÛÜ+ nì ø±*ÃHês¡T. n‘·&ÉT H˚\ ≈£L*Hê&ÉT. Ä øÏsê‘·≈£î\ ø£dæ
n+‘·‘√ Bs¡˝Ò<äT. @ #·\¢ì #˚sTT ‘·q »qT\ H√<ë]à dü‘·´ nVæ≤+dü, BÛs¡, k˛<äs¡‘·« Á|ü#êsêìï #˚dæ+<√, @ Ms¡Vü≤düÔ+
X¯Á‘·Te⁄\qT, ìC≤+ nsê#·ø£‘ê«ìï, <Ís¡®Hê´\ì ìs¡“¤j·T+>± $eT]Ù+∫+<√. j˚T ø£s¡ø£eT\eTT ªÇÁyÓ÷CŸμ |üÁ‹ø±
ø£q´qT r]Ã~~› n\+ø£]+∫ kÕVæ≤‘·´ e÷‘·èy=&çì dü+‘·è|æÔ |üs¡∫+<√ n{Ϻ c˛j·TãT ≈£î&ç #˚sTTì <äT+&É>∑T\T

NG
q]øÏy˚dæHês¡T. c˛j·TãT u≤eeT]› yÓqTø±\ qT+&ç edü÷Ô n]#ê&ÉT. Äj·Tq≈£î ≈£L&Ü >∑T+&ÉT <Óã“ ‘·–*+~.
|ü&çb˛j·÷&ÉT. ¬s+&ÉT #˚‘·T\T eTDÏø£≥Tº es¡≈£î rXÊs¡T. $T≈£îÿ≥eTT>± ns¡#·T≥#˚ Á|üø£ÿyês¡T |üs¡T¬>‘·TÔø=ì e#êÃs¡T.
>∑T+&Ü\T |üs¡T¬>‹ÔHês¡T. ‘·\T|ü⁄ ‘Ós¡T#·Tø=ì c˛j·TãT uÛ≤s¡´, ‘·*¢<ä+Á&ç ˇ≈£îÿeTà&ç ô|’qã&ܶs¡T. øö–*+#·Tø=Hêïs¡T.
‘·+<ëq ‘·+<ëq ‘·+<ëq ‘·+<ëq ‘êq
‘·+<ëq uÛ≤sTT sê»e+<äHêq ‘·+<ëq ‘êq
LA
#·T≥Tº Á|üø£ÿ\ yês¡T e∫ÃHês¡T ‘·+<ëq ‘êq
$TÁ‘·T\+<äs¡T #˚s¡T≈£îHêïs¡j·T´ ‘·+<ëq ‘êq
c˛j·TãT U≤qT&û X¯Øs¡eT+<äT+&˚
s¡ø£Ô<Ûës¡\T >±s¡T#·Tqïej·÷´
TE

düŒ èVü≤ <ä|üŒ ˝Ò~+ø£qT c˛j·TãT

‘·qyê]ì ø£qTï\ pXÊ&ÉT
‘·+<ëq ‘·+<ëq ‘·+<ëq ‘·+<ëq ‘êq
‘·+<ëq uÛ≤sTT sê»e+<äHê ‘·+<ëq ‘êq
Ms¡|ü‹ï uÛÑs¡Ôô|’ ã&ç ˙yÓ+<äT≈£î ns¡#·˝Ò<äT. Ä <äTwüºX¯≈£îÔ\qT yÓqï+{Ï ‘·TbÕøÏ‘√ ø±*à njÓ÷´ m+‘·{Ï Á|üe÷<ä+
T

dü+uÛÑ$+∫q~. ne⁄C≤ H˚qT _>∑Zs¡>± ns¡∫q jÓT&É\ |æ]øÏ‘·qeTe⁄‘·T+~. Ms¡T&Ó’ #·∫Ãq yê&çπø dü«s¡Z+. Ç<˚ ì»yÓTÆq
nVæ≤+kÕ dæ<ëΔ+‘·+. ‘·*¢ì p∫ ne÷à! H˚HÓ˝≤¬>’q sT÷ ˝Àø±ìï $&ç∫b˛‘êqT. ˙e⁄ Ms¡e÷‘· eì|æ+#·Tø=eTTà.
ER

ne⁄C≤ ˙e⁄ ì+&ÉT #·÷˝≤*$. ˙e⁄ Hê <Ûäs¡à|ü‹ïeì ø°]Ôì\T|üyê? ˙e⁄ Ms¡e÷‘· yÍ‘êe⁄. MTs¡T sTT{≤¢ @&çùdÔ Hê
<ÛÓ’s¡´+ düqï–\T¢‘√+~. ÄHê&ÉT eTq u≤|ü⁄ eTqqT $&É∫b˛sTTq Hê&ÉT qqTï @eTì z<ë]ÃHêee÷à! nu≤“!!
uÛÑfi≤H√sTT uÛ≤sTT ‘·eTTà&Ü ôd’ <˚X¯ã˝≤H√sTT <ë<ëHê
Ç$j˚T c˛sT÷ãT ÄK]e÷≥\T
Vü‰sTT>∑ q+‘·˝À ìÁ~+∫Hê&ÉT
SC

n‘·ì j·÷‘·à eTVü‰‘·à˝À >∑*ùd

neTs¡J$jÓÆT j·T\sê¬s qj·T´
uÛÑfi≤H√sTT uÛ≤sTT ‘·eTTà&Ü ôd’ <˚X¯ã˝≤H√sTT <ë<ëHê

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 143

 ñ|üyê#·ø£+
3. ∫+<äT m\¢eTà

A
eT÷\+ : &܈ˆ ¬ø.eTT‘·´+

AN
C≤q|ü<äø£fi¯˝À¢ ˇø£ Á|ü‘˚´ø£‘·qT dü+‘·]+#·T≈£îqï
ø£fi≤s¡÷|ü+ ∫+<äT u≤>√‘·+. ‘·q n\+ø±s¡+˝À Åd”Ô,
|ü⁄s¡Twü bÕÁ‘·\qT düeTs¡+ú >± b˛wæd÷ü ,Ô Äu≤\>√bÕ˝≤ìï

NG
s¡+õ+|ü#d˚ qæ ∫+<äT ø£fi≤ø±]DÏ ∫+<äT m\¢eTà. ∫+<äT
u≤>√‘· + Á|ü < ä s ¡ Ù q >∑ T ]+∫ ÄyÓ T e÷≥˝À¢ H ˚
‘Ó\TdüT≈£î+<ë+.
LA
H˚qT ∫+<äT\ m\¢eTàqT. e÷~ ìC≤e÷u≤<é õ˝≤¢˝Àì ∫Hêï|ü⁄s¡eTH˚ |ü˝…¢≥÷s¡T. y˚TeTT e÷‘ê‘·\ ø±\+
qT+&ç Ç<˚ }s¡¢ ñ+≥Tqï+. Hê≈£îu≤>± j·÷~≈£îqï~. ˇø£Hê&ÉT e÷ Hêj·Tq @eTqï&É+fÒ ªªÄ XËsT¡ e⁄ ø£≥º ø£&TÉ ‘·Tqï|ü&ÉT
TE

|ü⁄{Ϻqe⁄ _&ܶμμ nì. <ëìï|ü&ÉT eTq+ ìC≤+kÕ>∑sY n+≥Tqï+. H˚qT u≤düs¡\ |ü⁄{Ϻqï≥. n+<äTπø e÷ Hêj·Tq Hê≈£î
düs¡dü«‹ nì ù|s¡T ô|{Ϻ+&ÉT. ‘·sê«‘· m\¢eTà ‘·*¢>∑ e÷]Ã+Á&ÉT.
e÷∫+<äT˝À\¢≈î£ |üPs¡«+ ÇHêeTT˝Ò$T ˝Ò≈î£ +&Ó. ∫+<ë≥ Ä&ÉT≈£îì ã‘·T≈£î‘·T+&˚{Àfi¯+¢ . e÷ }fiÀ¢ mø£ÿ nj·T´>±s¡T
nì ˇø±j·Tq #·<äTe⁄ #Ó|ü⁄‘·T+&Ó. Äj·Tq <ä>∑Zs¡≈£î dü<äTe⁄≈£îHÓ≥+<äT≈£î b˛<ëeTqT≈£î+fÒ e÷≈£î |ü\ø£\T <=s¡ø£ø£
b˛j˚T$. nø£åsê\T ô|{Ϻ∫Ãq+<äT≈£î y˚TeTT Äj·Tq≈£î @MT Ç#ÓÃ{Àfi¯¢+ >±<äT. m+<äTø£+fÒ Ç#ÓÑ·+<äT≈£î e÷‘êq
T

@eTT+&˚~>±<äT! Ç+ø√eTT#·Ã≥ C…|ü&ÉT eT]Ãb˛sTTq! e÷‘êq |ü\ø£\T ˝Ò≈£î+&˚ nì #Ó|æŒq >∑<ë! nsTT‘˚ düø£ÿ>∑Tqï
ô|<ä› uÀ¬ø ô|+ø£\T @s¡Tø£#·TÃø=ì <ëìMT<ä u§>∑TZ‘√ sêdüTÔ+{Ï$T. ‘·sê«‘· m|ü&√>∑<ä! ã\bÕ\∫ÃqsTT. nj·T´ yê]
ER

<ä>∑Zs¡ ô|<ä›u≤\•ø£å |ü⁄düÔø£+ ñ+&˚~. m|ü&É÷ <ëH˚ï dü~yÓ{Àfi¯¢+. n|ü&ÉT n<˚ e÷dü<äTe⁄. dü<äTe⁄‘êH˚ H˚qT #êHê
ø£wüº|ü&ɶ _&ܶ! e÷≈£î n|ü&ÉT uÛÑ÷eTT\T ˝Ò≈£î+&Ó. rqD≤≈£î (rHé nD≤\T n+fÒ 18 ô|’dü\T) e÷HÓ&ÉT e&ÉT¢ ndüTÔ+&Ó.
H˚qT eTØ ∫qï>∑T+&É+>∑ }¬s¢ s¬ +&ÉT, eT÷&ÉT uÛ≤>√‘ê˝Ò Ä&Ó{À\T¢. e÷y√fi¯≈¢ î£ n|ü&ÉT m≈£îÿe Ä≥\T sêø£b˛‘·T+&Ó
m\¢e÷à≥, #Ó+#·T\øÏÎ, kÕs¡+>∑<Ûäs¡ á eT÷&ÉT Ä≥˝Ò }πø Ä&ÉT‘·T+&Ó.
SC

e÷}s¡¢ n+<ä]øÏ dæqï|üŒ{ÏqT+&ç uÛ≤>√‘·+ H˚sT¡ Œ‘·T+&Ó. ô|<√›fió¯ ¢ Hê≈£î Hê\Tπ>+&ÉT¢ ñ+&É+>∑ Hê eTTK+≈£î s¡+>∑T
@dæ+Á&ÉT. u≤\ø£èwüßíì @wü+ >∑{Ϻ∫Ãqs¡T. e÷y√\T¢ |üs¡› mqTø£ bÕ≥ bÕ&ç‘˚ H˚qT |üs¡›eTT+>∑≥ m–]q. Ç>∑ n|üŒ{Ï
qT+&ç e÷‘·*¢ <ä+Á&ÉT\T j˚Twü+ @sTT+∫ Hê#˚sTT |ü≥Tºø£b˛sTT ‘√˝Òdæ m>∑Ts¡TeTì n+≥T+&Ó. n≥¢ Hê≈£î uÛ≤>√‘·+
Ä&ÉT&ÉT n\yê≥T #˚dæqs¡T. H˚qT mì$T<˚+&É¢|ü&ÉT u≤\ø£èwüßíì j˚Twü+, ‘·sê«‘· s¡+uÛÑ j˚Twü+ ø£&ÉT‘·T+{Ïì.

144 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 Ç>∑ n≥¢H˚ Ä&ÉT≈£î+≥ H˚qT ô|]– ô|<ä›>∑j˚T´<ëø£ Ä j˚TcÕ˝Ò @dæq. Ä&ç¬ø*¢ Ç>∑ ô|<ä›j˚TcÕ\T n+fÒ...
nø£ÿj˚Twü+, n‘·Ôj˚Twü+, ããèyêVü≤q\ ∫Á‘ê+>∑<ä, düT+<äs¡ø±+&É\ d”‘·, dürkÕ$Á‹\ kÕ$Á‹ j˚TcÕ\T @dæq. n≥¢H˚

A
sêE, yê*, <Ûäsêà+>∑T&ÉT, ≈£îX¯\T&ÉT, Vü≤qTeT+‘·T&ÉT Ç≥¢ eT>∑ j˚TcÕ\T ≈£L&Ü ø£&ÉT‘·T+{Ïì.
uÛ≤>√‘·+\ n+ãø°s¡Ôq bÕ&ç|æ∫ÃqeT+fÒ Ç>∑ nsTTbÕjÓT Ä≥ X¯ó¬s’+<äqïfÒº. uÛ≤>√‘·+˝À s¡+uÛÑ j˚Twü+ e∫Ãq+ø£

AN
>√bÕ\ ø£èwüßìí j˚Twü+ ndü~Ô . ªªs¡+uÛ≤ }s¡«X¯ó\eTe÷à e÷j·Te÷àμμ nì bÕ&ÉT≈£î+≥ |æ\*¢ ï |üse›¡ TT+<äT Ä&ç|ùæ dÔ n~
n+ãø°s¡Ôq nqï≥T¢. n+ãø°s¡Ôq n+fÒ ÁbÕs¡úqH˚. Ç>∑ Ä≥ yÓTT<ä\T yÓ≥Tº&˚.
dæìï ø£èwüßí&ÉqTsê ` ã\TeHÓï\T <Ó*ô|<äsê
#ÓqTïMTs¡>∑ ` >=\¢uÛ≤eT\ #Ó+‘· CÒ¬s<äqTsê...
nì |æ\¢\‘√ bÕ&ç|æ+∫, uÛ≤>√‘·+ yÓTT<ä\Tô|&É‘·+. |üs¡› mqTø£ j˚TcÕ\T ‘·j·÷s¡jÓT´&ç<ëø£ Ç<˚ ñ+≥~.

NG
m+<äTø£+fÒ n≥T |æ\¢\≈£î H˚]Œq≥T¢+≥~. Ç≥T j˚TcÕ\T ‘·j·÷¬s’q≥T¢+≥~. ndü\T uÛ≤>√‘·+ yÓTT<ä\T ô|{Ϻq|ü&ÉT
eTT+<äT>∑\¢ >∑D|ü‹ ÁbÕs¡úq, düs¡dü«‹ ÁbÕs¡úq #˚düÔ+. ‘·sê«‘· uÛ≤>√‘·+ yÓTT<ä\sTT‘·~.
ø=‘·~Ô @<äqï ÇìŒ∫Ã+<ä+fÒ Ä bÕ≥H˚ }πøbÕ&ÉT‘·T+{Ïì. e÷‘ê‘· n+≥T+&Ó ªª˙≈£î ø°]Ô sêyê\. ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\≈£î
ù|s¡T <˚yê\. sê»´+ MT<ä ù|s¡T ì\bÕ\μμ nì.
Ç≥¢ uÛ≤>√‘ê\T e÷ }s¡¢H˚ >±ø£, e÷#·T≥Tº |üø£ÿ }s¡¢\¢ ≈£L&Ü Ä&ÉT‘·T+{Ï$T. n≥¢H˚ u≤qT‡yê&É, eT<ä÷ïs¡T,
LA
<˚>∑÷¢s¡T˝À >∑÷&É Ä&çq+. cÕ|ü⁄s¡+, ôd’ì|ü⁄s¡+, n<ä›+|ü⁄s¡+ MT~¬ø*¢ qsê‡|ü⁄s¡+ (yÓT<äø˘) <ëø£ b˛‘·T+{Ï$T. Ç≥¢ eTdüTÔ
}s¡T¢ ‹]– Ä&ÉT‘·T+{Ï$T. j·÷&É yêHêø±\+ eùdÔ Ä&ÉH˚ ñ+≥T+{Ï$T.
∫+<äTuÛ≤>√‘·+ :
uÛ≤>√‘·+ nHêï j·Tø£>å ±q+ nHêï s¬ +&É÷ ˇø£f.Ò .. ∫+<äT uÛ≤>√‘êìøÏ ù|s¡T sêyê\ì ∫+<äT j·Tø£>å ±q+ n+≥+.
TE

>∑ì ‘˚&Ü @MT ˝Ò<äT...

∫+<√\¢ Ä≥ n+fÒ ô|<√›\T¢ (ô|’ ≈£î\düTú\T) sês¡ì ∫+<äT j·Tø£å>±q+ n+≥+.
uÛ≤>√‘·+ bı<äT›>±\¢ |ü~>=≥º+>∑ yÓTT<ä˝…’‘˚, sêÁ‹ Äs¡sTT‘·~, j˚T&ÉT nsTT‘·~ |üP]Ô nj˚Tdü]øÏ... >∑÷f…¢ BbÕ\T
yÓfÒº j·÷\¢ nsTT‘·<äqTø√...
y˚T+ j·Tø£å>±q+ |ü⁄düÔø±\T rdæø=∫à dü<äTe⁄≈£î+≥+... dü~$ <ë+≥¢ ÇwüºyÓTÆq$ rdüT≈£î+≥+. ˝Ò≈£î+fÒ Ä≈£î\T
T

e÷πsÃdüÔ+. |üø£ÿq ô|fÒºdüÔ+... kÕs¡eTTqï~ rdüTø=ì kÕs¡+˝Òì~ Ç&çdæô|&É‘·+.

ˇø£fÒ |ü⁄døÔü +£ \ ø¬ *¢ ∫s¡T‘·\ uÛ≤>√‘·T\T, <ëdüs√\T¢, y˚TeTT rdüT≈£îHêï e÷ <äsT¡ e⁄\≈£î nqT≈£L\+>± e÷s¡TÃ≈£î+≥+.
ER

ªªÇqïe d”‘·...μμ nì ∫s¡T‘·\ <äs¡Te⁄≈£î nqT≈£L\+>± yêfi¯ó¢ e÷s¡TÃ≈£î+fÒ, ªªÇHêïyê... d”‘ê... e÷‘ê...μμ nì y˚T+
bÕ&ÉT‘·+. kÕs¡eT+‘ê n<˚. bÕ≥+‘ê n<˚. y˚wüeT÷ n<˚. ø±ì <äs¡Te⁄˝Ò y˚s¡T.
uÛ≤>√‘·+\ @ bÕ≥≈£î Ä bÕ≥ sê>∑+ y˚πs>∑T+≥~.
Ç|üŒ{Ï sê>±\T n\ÿ>∑ (‘˚*ø£ ` düT\Te⁄) ñ+≥sTT. n|üŒ{ÏsTT >=≥Tº>∑ ñ+≥sTT.
SC

Ä≥ ‘êfi¯+, Ä~‘êfi¯+ m≈£îÿeqTø√ ` uÛÑ÷bÕ\+, ø±+uÛÀ», yÓ÷Vü≤q, nkÕy˚Ø sê>±\\¢ bÕ≥\T, |ü<ë´\T
bÕ&ÉT‘·+. n≥¢H˚ s¡÷|üø£, Ä≥‘êfi¯+... Ç≥¢ n˙ï bÕ&ÉT‘·+...
Efi¯óe ‘êfi¯+ ` ñs¡T≈£î&ÉT MT<ä, #·©Ô>± |ü&˚ ‘êfi¯+... q≥q #·©Ô b˛yê\+fÒ Efi¯óe ‘êfi¯+ |ü&É‘·~.
nqs√ ‘·eTTà&Ü!
$qTeTT ‘Ó*ô|<äì|ü&ÉT... $&ÉTeø£ CÒùd $Á|ü⁄&ÉH˚H˚...

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 145

 sêE bÕÁ‘·\≈£î |ü&‘É ~· . Bì\ n&ÉT>∑T, ‘êfi¯+, sê>∑+ #·©>Ô ±, ø£*dæ q&ÉTdüsÔ TT. düT‹Ô>+∑ ‘·T, ø£‘sÔÓ ¡ n&ÉT>∑T, ≈£î+–
ˇô|ŒqeTT, #·Áø£eTT\T nH˚{Ï >∑+‘·T\T, n&ÉT>∑T\T ñ+≥sTT. Ç$« e÷ uÛ≤>√‘·eTT˝ÀH˚ ñ+≥sTT eT]. Çe˙ï e÷

A
‘ê‘·\ qT+&ç edüTÔHÓ’ï. Çø£ <äs¡Te⁄\T ñ+≥sTT e÷ uÛ≤>√‘·+\... Msê_ÛeTq´ j·Tø£å>±q+\ düTuÛÑÁ<ä j˚Twü+ e∫Ã+~.
ÄyÓT...

AN
Hê ù|s¡T düTuÛÑÁ<ä j·TH˚ ` Hê‹ j·T+<äTπs
>√bÕ\ ø£èwüßìí HêeTyÓT|ü⁄&ÉT ` ø√]j·TT+&ÉTH˚
#·+&É |üsêÁø£eTT&Ó’q e÷ e÷eT ` bÕ+&ÉT j·T+<äT¬s
ã\e+‘·T˝…q’ <Ûsä à¡ ;ÛeT ` u≤e\+<äTsπ

NG
yÓTT\¬øq’ q≈£î\ düV≤ü <˚e⁄\T ` eTs¡T<äT\+<äTsπ ...
düTuÛÑÁ<ä ‘·q ø£<∏ä C…|ü⁄‘·Tqï<äqï≥T¢ <äs¡Te⁄ kÕ>∑T‘·~.
e÷ ∫qï|ü&ÉT eT<Ó›\, ‘êfi≤\T, >∑C…®\T –y˚« yêsTT<ë´\T ñ+≥T+&Ó... ù|{Ï (Vü‰s√àìj·T+), ‘·sê«‘· e#ÓÃ...
>∑ì eTT+<äT ø±\+\ |üP... |üP... nì }<˚{~Ï ãTÁs¡ ñ+≥T+&Ó... <ëìï |ü⁄+– n+≥T+{Ï$T... düHêïsTT |ü*øπ ≥|ü⁄&ÉT
LA
düT‹ (X¯è‹) ø√dü+ ˇø£ u≤C≤ ñ+&É<ë... >∑düT+{Ï~.
á |ü⁄+–ì uÛ≤>√‘·+ yÓTT<ä˝q’… ø¬ *¢ nsTTb˛sTT+<ëø± }<ë\... }B }B <äeTTà≈£î ndüT+Ô &Ó e÷≈£î... ˇø£ÿ\¢≈î£
<äeTTà≈£î nùdÔ Ç+ø=ø£\T¢ rdüT≈£î+≥T+Á&ç.
TE

yÓTT>√\÷¢ }<äT‘·T+Á&ç... Ä&√\÷¢ }<äT‘·T+Á&ç.

m+&çb˛sTTq Äì¬>+ø±j·TqT (k˛s¡ø±j·T) ãTÁs¡ ø±j·T n+≥+ >∑<ä... <ëìøÏ ‘=&çyÓT <ä>∑Zs¡ s¡+Á<ä+ #˚dæ, |”ø£
ô|{Ϻ, yÓTÆ<ä+ (yÓTÆq+) |üPdæ |ü⁄+– ‘·j·÷s¡TCÒdüTÔ+{Ï$T... bÕ≥≈£î dü«s¡+ ø£\TbÕ\ì... n≥¢ |ü⁄+– CÒdüT≈£î+≥T+{Ï$T...
‘·ã˝≤, ù|{Ï (Vü‰s√àìj·T+), ‘êfi¯+, >∑C…®\T, e÷y√fi‚¢ yêsTTdüÔs¡T. ˇø£ j˚Twü+ yê<ä+ nsTTq+ø£ Äj·Tq y√sTT
T

ù|{Ï MT<äH√, eT<Ó\› MT<äH√ (yêsTTdü÷)Ô ≈£LdüT+≥&ÉT, n≥¢H˚ j˚Twü+ ‘√{Ï. Äj·Tqø£ yê<ä+ eTfi≤¢ eùdÔ |üs<¡ eä TT+<äTø=dü&Ô TÉ .
eTs=ø£fi¯ó¢ y√sTT Äj·Tq C≤>∑\ ≈£LdüT+≥s¡T.
ER

j˚TcÕ\T ø£f…º{Àfi¯¢øÏ yêsTT<ë´\T yêsTT+#·T&ÉT sêyê\. ˇø£\T ø±ø£b˛‘˚ eTs=ø£fi¯ó¢ n+<äTø√yê\ >∑<ä.
e÷ uÛ≤>√‘·+\ ‘Ós¡ yÓqø£ |ü\¢$ ñ+&Ü˝…. n~ ô|<ä›\ dü+B ñqï~. <ëìï ªyÓqø£ |ü\¢$μ n+≥+...
n~ ˝Òø£b˛‘˚ bÕ≥, Ä≥ s¡T∫ sê<äT. ‘Ó’‘·ø£<Û√+ ‘·ø£<Û√+ ` nì yÓqø£ |ü\¢$ bÕ&˚{À\T¢ nqï<ëø± ‘Ós¡eTT+<ë&˚
e÷ j˚TcÕ\≈£î ø±\T ˝…e«H˚ ˝…e«~... ˇø£ bÕ≥, <äs¡Te⁄ nsTTb˛sTTq≥¢sTT‘·~.
SC

y˚T+ bÕ&ÉT‘·T+f… yÓqTø£ |ü\¢$ n+<äT≈£î+≥]>∑ e÷y√\T¢...

Ç>∑ ndü‡\T dü+>∑‹ ãT&ɶsYU≤Hé j˚Twü+. Ä j˚Twü+ dü÷ôd{Àfi¯¢qT ø£&ÉT|ü⁄ã“ q–|ædüÔ~. n~ ˝Ò≈£î+fÒ e÷
uÛ≤>√‘·+≈£î ì+&ÉT<äqy˚T ˝Ò<äT.
uÛ≤>√‘·+\ me] bÕÁ‘·\T yêfi¯flπø e⁄+≥sTT. yêfi¯ó¢ ˝Òs¡qTø√... y˚Ty˚T dü<äTs¡T≈£î+≥+...

146 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 kÕs¡+>∑<säÛ ,¡ #Ó+#·T\øÏÎ, dürkÕ$Á‹, Á|üV‰ü <¢ ,ä yÓTsÆ êeD, e÷+<Ûë‘· #·]Á‘·, sêe÷+»H˚jT· , dür nqdü÷j·T, dür
‘·T\d”, ããèyêVü≤q, u≤\Hê>∑eTà, Vü≤]X¯Ã+Á<ä, n©¢sêDÏ, >∑+>± ø£fi≤´D+, sêeT<ëdüT #·]Á‘·, düTÁ^e$»j·T+ ` Ç{≤¢

A
H˚qT Çs¡yÓ’ ◊<äT uÛ≤>√‘ê\\¢ y˚T{Ï j˚TcÕ\T j˚TdüTÔ+{Ï... nedüs¡eTsTT‘˚ eT>∑ j˚TcÕ\T >∑&ÉT‘·T+{Ï, y˚T{Ïj˚T. Ä
j˚Twü+ Á|üuÛÑ <ëìMT~øÏ ‘Ó|æŒdüTÔ+{Ï.

AN
yê{Ï e÷≥\T, bÕ≥\˙ï s¡÷&Ûç>± ñ+≥sTT. eT]∫b˛ø£&É˝Ò<äT. eT\¢ eT\¢ dü÷düT&ÉT ˝Ò<äT. dü<äTe⁄&ÉT ˝Ò<äT...
BìøÏ Ç~ BìøÏ Ç~... nì eTqTdüT\ ñ+≥~.
mes¡Hêï Ä&ÉT‘·THêï, bÕ&ÉT‘·THêï, e#·q+ #Ó|æŒHê ne˙ï e÷ ‘·\≈£î møÏÿ+#·T≈£î+≥+...
á $<Ûä+>± bÕ&ç‘˚ á $<Ûä+>± ÄHê\ nì eTqdüT≈£î |ü&É‘·~...

NG
ñ+&˚‘·+<äT≈£î e÷~–+&É¢\¢ C≤>∑˝Ò≈£î+fÒ ôd≥¢ øÏ+<ä ñqïs¡≥. Ç≥¢ ø£wüº|ü&ɶs¡T e÷ dæ+<√\T¢ |æ&û\dü+~.
e÷y√\¢qT ø£\T¢‘ê– j˚Twü+ ø£≥º˙j·TeTT.
e÷ ∫+<äTø£fi¯ uÛÑ>∑e+‘·Tì <äj·Te\¢ Ç|ü&ÉT ô|’¬øøÏÿ+~ >∑ì. V”≤q |ü⁄≥Tºe&ç ñ+&Ó. mes¡T >±qø£b˛‘·T+&Ó.
<ëeU≤q¢≈î£ b˛<äeT+f…>±ì, s√>∑yTÓ T∫à Ç+‘· ø£|Pü s¡+ (‹H˚ ø£s÷¡ Œs¡+) @düT≈£î+<ëeT+fÒ ≈£L&Ü ô|d’ ˝ü ≈¢Ò î£ +≥T+&Ó
LA
n|ü&ÉT! n≥¢H˚ ø=+‘·eT+~ düìb˛sTT+Á&ÉT. }s¡¢ e÷˝À\¢≈£î ˙s¡{Ï |üq+≥. Ç+‘· jÓTedüeT+≥ (e´ekÕj·T+)
ñ+≥~. n≥¢H˚ e÷~>√\¢øÏ ôd|ü\T #˚ùd ø£dæŒ (eè‹Ô) ñqï~. ã+&ç CÀ˝À¢, Ĭsø£{Àº j˚TdæùdÔ ø±b˛\T¢ Çìï Ç‘·TÔ\T
(–+»\T) ô|&É‘·s¡T. áfi¯ó¢ ã‘·T≈£î‘·s¡T. e÷πøeTTqï<äj·÷´? uÛ≤>√‘·+ Ä&Ü\. ã‘·ø±\.
bÕ‘·s√E\¢ uÛ≤>√‘·e÷&ç‘˚ @+ <=s¡T≈£î‘·T+&Ó. m≥¢ ã‹øÏ+Á&√ e÷ ∫+<√\T¢ ª@yÓ÷! @+&É¢ø£e÷q...! (‘·s¡ã&ç)
TE

y˚T+ <ädüs¡≈£î ô|f…º |üP» #˚düÔ+.

Ç>∑ BbÕe[ nsTTq+ø£ }\¢\¢≈£î ãj·T˝Ò›]‘˚ dü+≈£îsêÁ‹, •esêÁ‹ <ëø± u≤>√‘ê\T Ä&ÉT‘·H˚ ñ+≥+ }s¡¢\¢.
eT∞¢ yêHêø±\+ n|ü&˚ Ç+{Ïø=dü+Ô . Äs¡TÁ<äø±¬s≈Ô î£ }s¡+‘ê n&ç$bÕ˝…‘’ s· T¡ >∑<ä Ç>∑... eTeTà*ï mes¡T #·÷düsÔ T¡ .
Ç>∑ n|ü&ÉT n&Éø£ÿ#·TÃ≈£îqï<äT+fÒ ‹+≥+. ˝Ò≈£î+fÒ u≤ø° ‘Ó#·TÃ≈£î+≥+. ø=+<äs¡T ≈£L©øÏ b˛‘·s¡T.
T

á ej·TdüT\ H˚qT ≈£L&Ü e÷ y˚Tfi¯+ ‘√{Ï b˛‘ê. ˝Ò≈£î+fÒ ªm\¢eTà ãè+<ä+μ nì m≥¢+≥s¡T.
e÷≈£î n+<ä] ø£fi≤s¡÷bÕ\T q#·TÑ·sTT. ôV’≤<äsêu≤<äT\ ø£<∏ä\ eT\¢e« ñ+≥~. ÄyÓT ø£<∏ä\T eT+∫>∑ #Ó|ü⁄‘·~...
ER

Hê≈£î eTqk‘·~. n~ XÊs¡<äø±\¢~.

Á|ü»\T eTeTTà\ m|üŒ{ÏqT+#√ ã‹øÏ+#·T≈£î+≥Tqïs¡T >∑˙, düsêÿs¡Te÷Á‘·+ eTeTTà\qT q≥sê»sêeTø£èwüíe\¢
|ü{+ºÏ #·T≈£îqï~. ˇø£kÕsêj·Tq ∫+<äT bÕ&ÉeTì nqï&ÉT. Äj·Tqø√düeTì #Ó+#·T\øÏÎ uÛ≤>√‘·+ Ä&çq+. ‘·q cÕ\Tyêrdæ
Hê≈£î ø£|æŒ+&ÉT. dæ+<ÛäTqT düsêÿs¡T≈£î >∑Ts¡TÔCÒdæ+&ÉT Äj·Tq. e÷≈£î düsêÿs¡TqT dü÷|æ∫Ã+&ÉT.
SC

á düT≥Tº|üø£ÿ\ ÇdüT+{Ï ø£fi≤ø±s¡T\T ˝Òs¡T. ª∫+<äT\ m\¢e«~ kÕ>∑T‘·~ Ç≥¢μ n+{≤s¡T Ç‘·s¡ ø£fi≤ø±s¡T\T...
<ëdüT&ÉT (<ë∫ô|≥º&É+) @+{ÏøÏ ñqï~ #ÓbÕŒ\...! Ç>∑ Ç≥¢H˚ #Ó|ü≈£î+≥ b˛‘·+... ã‘·Tø£+‘ê...

‘·q ∫+<äT>±q+‘√, q≥q‘√, ‘Ó\+>±D‘√bÕ≥T nH˚ø£ ÁbÕ+‘ê\ yê]ì yÓT|æŒ+∫q ø£fi≤‘·|dü «æ ì ∫+<äTm\¢eTà.
2005 dü+e‘·‡s¡+˝À qe+ãs¡T 9e ‘˚Bq ìC≤e÷u≤<äT õ˝≤¢˝À ne÷›|Pü sY˝À eTs¡D+Ï ∫+~.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 147

 ñ|üyê#·ø£+
4. Ç\T¢`Äq+<ë\

A
Vü≤]$\T¢

AN
uÛ≤s¡rj·T ≈£î≥T+ã e´edüú nqTdüsD¡ jÓ÷>∑´yÓTqÆ <äì
n+‘·sê®rj·T düe÷»+ nH˚ø£ Á|üX¯+dü\T ≈£î]|æ+∫+~.

NG
rj·Tì nqTã+<Ûë\ düe÷Vü‰s¡+, Äràj·T‘·\ eT+~s¡+
nsTTq Ç\T¢ , ≈£ î ≥T+ã+ jÓ T Tø£ ÿ >=|ü Œ <ä q +
LA ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+. ≈£î≥T+ã $\Te\T ø±bÕ&ÉT≈£î+<ë+.

|üøÏå Äø±X¯eT+‘ê $Vü≤]+∫ e∫ÃHê ‹]– #˚s¡T≈£îH˚~ ‘·q >∑÷{Ïπø. eTìwæ≈£L&Ü Á|ü|ü+#·+˝Àì n<äT“¤‘·yÓTÆq
Á|ü<˚XÊ˝…ìï+{Ï˙ ‹]–Hê ∫es¡≈£î #˚s¡T≈£îH˚~ ‘·q Ç+{Ïπø. n+<äTπø eTìwæ J$‘·+˝À Ç+{ÏøÏ #ê˝≤ ÁbÕ<Ûëq´+
TE

ñqï~!
Ç\¢+fÒ Ç≥Tø£\T, ÇdüTø£, dæyÓT+≥T, sêfi¯fl‘√ ø£{Ϻq Hê\T>∑T >√&É\ ìsêàDyÓ÷, z |üP]>∑T&çk˛, z ã+>∑fi≤H√,
uÛÑeqyÓ÷ ø±<äT. Ç\¢+fÒ eTq uÛ≤y√<˚«>±\ìï+{Ï˙ |ü+#·T≈£îH˚ nqTã+<Ûë\ y˚~ø£.
Ç\¢+fÒ ........... neTà,
Ç\¢+fÒ .......... Hêqï,
T

Ç\¢+fÒ .......... ≈£î≥T+ãdüuÛÑT´\T

nø±ÿ #Ó˝…¢fi¯ófl, nHêï ‘·eTTàfi¯ófl ‘ê‘·j·T´, HêqïeTà, .............. Ç<˚ ≈£î≥T+ã+.
ER

Ç≥T¢ düTKdü+‘√cÕ\ yêøÏ*. Äq+<ë\ ˝À–*. Áù|e÷qTsê>±\ |ü\¢øÏ. ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T |æ\¢\T ø£*dæ ñ+&˚ ˇø£
n+<äyÓTÆq Äràj·T Á|ü<˚X¯+.
kÕe÷õø£, e÷qdæø£ XÊÅdüÔy˚‘·Ô\ n_ÛÁbÕj·T+˝À ªªˇπø >=&ÉT>∑T˙&É˝À ñ+≥÷, e÷qdæø£, Ä]úø£ düVü‰j·T
düVü≤ø±sê\+<äT≈£î+≥÷, düVü≤» ÄyÓ÷<äjÓ÷>∑´yÓTÆq dü+ã+<Ûë\Tqï Åd”Ô, |ü⁄s¡Twüß\T, yê] |æ\¢\÷ ñqï á düeT÷Vü≤y˚T
SC

≈£î≥T+ã+μμ.
ø±˝≤\T e÷]Hê, @fi¯ófl >∑&ç∫Hê uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À Ç|üŒ{Ïø° ≈£î≥T+ãe´edüú ì*∫ ñqï~. $X¯«dü˙j·T‘·, düeTÁ>∑‘·,
@ø£‘· nH˚ eT÷&ÉT eT÷\düÔ+uÛ≤\ MT<ä eTq ≈£î≥T+ãe´edüú Ä<Ûës¡|ü&ç ñqï~. ªªn+<ä] düTK+˝À Hê düTK+ ñqï~.
yê]ø√düy˚T Hê J$‘·+μμ nH˚ ‘ê´>∑uÛ≤eq uÛ≤s¡rj·T ≈£î≥T+u≤ìøÏ ÁbÕ‹|ü~ø£.

148 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 düe÷»+˝À ≈£î≥T+ãy˚T n‘·´+‘· ø°\ø£yÓTÆ+~. Á|üÁ|ü<∏äeT düeT÷Vü≤+ |ü]yês¡y˚T. e´øÏÔ düe÷»+˝À ˇ+≥]>±
eTqC≤\&ÉT. ≈£î≥T+ã+‘√ ‘êqT eTyÓTÆø£yÓTÆ J$+#·&É+<ë«sê Äq+<ëìï bı+<äT‘ê&ÉT. n+<äTπø |ü⁄≥Tºø£‘√H˚ eTìwæøÏ

A
≈£î≥T+ã+‘√ $&ÉBj·T˝Òì nqTã+<Ûä+ @s¡Œ&ÉT‘·T+~.
b˛wüD, uÛÑÁ<ä‘· ø£*Œ+#·&É+ ≈£î≥T+ãe´edüú˝À eTÚ*ø±+XÊ\T. ≈£î≥T+ã e´edüú≈£î |ü⁄qs¡T‘·Œ‹Ô ÁbÕ<∏ä$Tø£ \ø£åD+.

AN
≈£î≥T+ã+˝À nqTuÛÑyê\T, nqTuÛÑ÷‘·T\T ø±˝≤qT>∑TD+>± e÷s¡T‘·÷+{≤sTT. |æ\¢\≈£î düe÷»+˝À ˇø£ kÕúHêìï
ø£*Œ+#·&É+, $#·ø£åD C≤„Hêìïe«&É+, dü+düÿè‹ì yês¡dü‘·«+>± n+~+#·&É+ ≈£î≥T+ã e´edüú Á|ü<Ûëq ñ<˚›XÊ˝À¢ ˇø£{Ï.
≈£î≥T+ã uÛ≤eq, e´edüú ìqïyÓTTqï{Ï~>±<äT. BìøÏ y˚\dü+e‘·‡sê\ #·]Á‘· ñqï~. Ç~ $yêVü≤ã+<Ûä+‘√H˚
yÓTT<ä\e⁄‘·T+~. Hê>∑]ø£‘ê kÂs¡uÛÑ+ ˝Òì Ä~eTe÷qe⁄&ÉT ô|[fl, Ç\T¢ nH˚ ã+<Ûä+ ˝Ò≈£î+&Ü ùd«#·Ã¤>± J$+#ê&ÉT.

NG
ø=+‘· Hê>∑]ø£‘· n\e&çq ‘·s¡yê‘· düeT÷Vü‰\qT @s¡Œs¡#·Tø=ì J$+#·&É+ ÁbÕs¡+_Û+#ê&ÉT. e´ekÕj·T+#˚dæ |ü+≥\T
|ü+&ç+#·&É+ yÓTT<ä\Tô|{≤ºø£ >∑TVü≤\qT+∫ >∑èVü≤+˝ÀøÏ e÷]b˛j·÷&ÉT. n<˚ ˇø£ ô|<ä›eT\T|ü⁄. ‘êqT ì]à+#·T≈£îqï
Ç+{Ïô|,’ ≈£î≥T+ã+ô|’ mq˝Òì eT≈£îÿeqT ô|+#·T≈£îHêï&ÉT. $yêVü≤ã+<Ûëìï $y˚#q· ‘√ @s¡Œs¡#T· ø=ì n+<äyTÓ qÆ ≈£î≥T+u≤ìï
s¡÷bı+~+#·T≈£îHêï&ÉT. LA
y˚<øä ±\+Hê{Ïøπ Hê>∑]ø£yTÓ qÆ |ü<‘Δä T· ˝À¢ á ≈£î≥T+ãe´edüú @s¡Œ&ç+<äì ø=+<äsT¡ #·]Á‘·ø±s¡T\ uÛ≤eq.
yê] sê‘·\ e\¢ ≈£î≥T+ã Jeq$<Ûëq+ Ä ø±\+˝À n‘·T´qï‘· kÕúsTT˝À ñ+&˚<˙ä , uÛ≤sê´uÛsÑ \Ô¡
dü+ã+<Ûä u≤+<Ûyä ê´\T ñqï‘·ÁX‚D˝Ï À ñ+&˚eì ‘Ó\Tdü÷+Ô ~. y˚\ @+&É¢ qT+N $\Te\≈£î ø£≥Tºã&ç
J$dü÷Ô $XÊ«ìøÏ Ä<äs¡Ù+>± ì*∫q ≈£î≥T+ã e´edüú eTq~. ÄHê&ÉT ≈£î≥T+ã Jeq+
TE

#ê˝≤ es¡≈£î kÕ|ò”>± düTK+>± kÕ–b˛sTT+<ä˙, n~ #ê˝≤ ìj·TeTã<äΔ+>± ñ+&˚<äì

‘Ó\Tdü÷Ô+~.
≈£î≥T+ã+˝À ‘·*¢ bÕÁ‘· n‘·´+‘· ø°\ø£yÓTÆ+~.
>ös¡eÁ|ü<yä TÓ +Æ ~. n+<äTøπ ˇø£|ü &ÉT e÷‘·èkÕ«eT´ e´edüú
@s¡Œ&ç+~. ªÇ+{ÏøÏ B|ü+ Ç˝≤¢\Tμ nH˚ HêqT&çì ã{Ϻ uÛ≤s¡rj·T
T

dü+düÿè‹˝À Åd”ÔøÏ m+‘·{Ï ñqï‘·kÕúq+ Ç#êÃs√

ns¡eú Te⁄‘·T+~.
ER
SC

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 149

 n+‘˚>±ø£ ÄHê{Ï düe÷»+˝À ñqï Hê\T>∑T ÄÁX¯e÷˝À¢q÷ >∑èVü≤kÕúÁX¯e÷ìøÏ n‘·´+‘· ÁbÕ<Ûëq´+ ñ+&˚~.
>∑èVü≤kÕúÁX¯eT <Ûsä à¡ + <ë«sê Ç‘·s¡ ÄÁX¯eT <Ûsä êà\T düÁø£eT+>± ø=qkÕ>∑T‘êsTT. n+<äTøπ >±s¡Ωd´úü J$‘·+ n‹ düT+<äse¡ Tì

A
yê] uÛ≤eq. |üPs¡«ø±\+ qT+&û ñqï ≈£î≥T+ã e´edüú Á|ü<Ûëq+>± ñeTà&ç ≈£î≥T+ã e´edüú. á e´edüú H˚{Ïø° <äøÏåD
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ ø£+fÒ ñ‘·Ôs¡ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À m≈£îÿe>± ø=qkÕ>∑T‘·Tqï~.

AN
ñeTà&ç ≈£î≥T+ã+˝À ø£wüºdüTU≤*ï n+<ä]‘√q÷ |ü+#·Tø√e&É+ »]π>~. ‘·<ë«sê |üs¡düŒs¡ z<ës¡TŒ \_Û+#˚~.
Á|ü‹|üì˝Àq÷ düV‰ü j·T düV≤ü ø±sê\÷, dü÷#·q\÷, dü\Vü‰\T \_Û+#˚$. n+<äs÷¡ X¯óuÛ≤X¯óuÛ≤\≈£î #˚<√&ÉTyê<√&ÉT>±
ì˝ÒÃyês¡T. Äq+<ëìï |ü+#·Tø=H˚yês¡T. Ç˝≤ yê‘êes¡D+ ÄVü‰¢<äø£s¡+>±, dü+<ä&ç>± ñ+&˚~.

NG
∫qï|æ\¢\¬ø’‘˚ eTVü‰düs¡<ë>± ñ+&˚~. neTàeTà, HêqïeTà, ‘ê‘·j·T´\ ˇ&ç˝À ˇ~–b˛j˚Tyêfi¯ófl. ô|<ä›\
Ä\HêbÕ\q˝À, yêfi¯ófl #Óù|Œ ø£eTàì ø£ãTs¡÷,¢ ø£<\ä∏ ‘√ Äs√>∑´+>± ô|]π>yês¡T. n+‘˚>±ø£ yêfi¯fl ≈£î≥T+u≤\ >=|üŒ‘·Hêìï,
>=|üŒyêfi¯flqT >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø=H˚yês¡T. <˚yê\j·÷\≈£î yÓfi≤fl\Hêï, n+>∑{À¢øÏ yÓfi≤fl\Hêï, eT¬sø£ÿ&çøÏ yÓfi≤fl\Hêï
|æ\¢\T ô|<ä›\‘√ yÓfi¯fl{≤ìπø ñ‘ê‡Vü≤|ü&˚yês¡T. Ç+{À¢ n+<ä]ø° ô|<ä›\|ü≥¢ uÛÑj·TuÛÑ≈£îÔ\T+&˚$. ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ ùde
uÛÑ>∑e+‘·Tì ùde>± uÛ≤$+#˚yês¡T. á $<ÛäyÓTÆq Jeq$<Ûëq+ e\¢ J$‘·|ü<∏äìπs›X¯+ »]π>~.
LA
|æ\¢\T ùd«#·Ã¤>± yêfi¯fl ùdïVæ≤‘·T\ Ç+&É¢≈£î yÓfi¯fl&É+, nø£ÿ&É ô|<ä›yê]‘√ #·qTe⁄>± e÷{≤¢&É&É+ Mfi¯fl Ä˝À#·q\≈£î
|ü<äTqT ô|fÒº~. düe÷» dæú‹>∑‘·T\q÷, Ä#ês¡e´eVü‰sê\q÷, dü+düÿè‹ dü+Á|ü<ëj·÷\q÷ |æ\¢\T Á|ü‘·´ø£å+>± $ì,
#·÷dæ Äø£[+|ü⁄ #˚düTø=H˚yês¡T.
TE

ñeTà&ç ≈£î≥T+u≤˝À¢ |æ\¢\+<ä]ø° ˇπøkÕ] uÛÀ»Hê\T e&ç¶+#·&É+ nH˚~ eTVü‰düs¡<ë>± ñ+&˚~. Ä&Éyêfi¯fl≈£î
n<√ ne<Ûëq+ #˚dæq+‘· |üqj˚T´~.
Ä≥bÕ≥˝À¢q÷, ø={≤¢≥˝À¢q÷, nedüsê\qT HÓs¡y˚s¡TÃø√e&É+˝Àq÷ ˇø£]‘√ ˇø£s¡T b˛{°|ü&˚yês¡T. ø±ì ô|<ä›\
ø£qTdüqï\˝À, uÛÑj·TuÛÑ≈£îÔ\‘√ Áø£eT•ø£åD˝À ñ+&˚yês¡T. @+ ø±yê\Hêï (|æ|üŒs¡yÓT+{À, _düÿ{Àº) @<Ó’Hê »]–Hê
neTàeTà, HêqïeTà\qT #˚πsyês¡T. yêfi¯ófl ≈£L&Ü Áù|eT‘√ <ä>∑Z]øÏ rdüT≈£îH˚yês¡T. ªndü\T ø£+fÒ e&û¶μj˚T eTT<äT› ø£<ë!
T

n˝≤ ªø£*dæ ñ+fÒ ø£\<äT düTK+μ nH˚ dü÷Á‘·+ Ä<Ûës¡+>± düeTwæº ≈£î≥T+ã+ ≈£î≥T+ã e´edüú≈£î ã˝≤ìï
ER

#˚≈L£ ]Ã+~. ø=+<ä] eTH√uÛ≤yê\T _Ûqï+>± ñqï|üŒ{Ïø° yÓTT‘·+Ô ≈£î≥T+u≤ìøÏ nø£ÿs¡≈î£ e#˚Ã<˚ neT\j˚T´~. kÕ«s¡|ú sü ‘¡ ≈· î£
‘êe⁄ ‘·≈£îÿe. ªeTqμ nH˚ uÛ≤eq≈£î n+<äs¡÷ ˝ÀHÓ’ ñ+&˚yês¡T. ¬s’‘·T≈£î≥T+u≤˝À¢ ◊‘˚ Ç+{Ï*¢bÕ~ Ç+{Ï |üqT˝À¢,
ãj·T{Ï |üqT˝À¢ bÕ\T|ü+#·Tø=H˚yês¡T. ÁXÊ$Tø£ es¡Z+ n+‘ê <ë<ë|ü⁄ n˝≤H˚ ñ+&˚~. }]˝À @<äHêï ô|[fl ˝≤+{Ï
ø±s¡´Áø£e÷\T »]–‘˚ n+<äs÷¡ ÁX¯eTqT |ü+#·Tø=ì Ä ø±s¡´Áø£eT+ #˚ùdyê]øÏ Äq+<ä+ ø£*–+#˚yês¡T. á dü+|òT” uÛ≤ey˚T
<˚XÊìøÏ yÓHÓïeTTø£ nsTT+~. dæ]dü+|ü<ä\qT b˛>∑T #˚dæ+~. Á|ü|ü+#·+˝ÀH˚ uÛ≤s¡‘·<˚XÊìï ñqï‘·kÕúq+˝À ì\u…{Ϻ+~
SC

ÄHê&ÉT. eTq Ç‹Vü‰kÕ˝…’q sêe÷j·TDuÛ≤s¡‘ê\T á düeTwæº ≈£î≥T+ã e´edüúqT Á|ü‹_+_kÕÔsTT.

ø±\+ e÷]+~. ≈£î≥T+ã+ nH˚ e÷≥≈£î ns¡ú+, <ëì qeT÷Hê e÷]b˛sTT+~. ñeTà&ç ≈£î≥T+ã+˝À e´øÏÔ
ùd«#·Ã≈¤ î£ Ä]úø£ kÕ«‘·+Á‘ê´ìø°, düe÷q‘ê«ìø° ÁbÕ<Ûëq´+ ˝Òø£ b˛e&É+, kÕ«s¡+ú |üP]Ô>± ô|]–b˛e&É+, M{Ïe\¢ ñeTà&ç
≈£î≥T+ã e´edüú˝À e÷s¡TŒ\T nìyês¡´eTj·÷´sTT. ∫qï ≈£î≥T+ã uÛ≤eq ã\|ü&ç+~. düeTwæº e´edüú |üP]Ô>± e´wæº

150 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 e´edüú>± e÷]+~. ‘·‘êÿs¡D+>± Jeq düs¡[˝À nq÷Vü≤´yÓTÆq e÷s¡TŒ\T #√≥T#˚düT≈£îHêïsTT. Ä<ÛäTìø£‘·e\¢
ÁX¯eT$uÛ»Ñ q˝À ø=‘·Ô e÷s¡TŒ\T e#êÃsTT. ÅdÔ” |ü⁄s¡Twü dü+ã+<Ûë˝À¢ ø=‘·Ô <Û√s¡DT\T @s¡Œ&ܶsTT. Ä]úøù£ d«#·Ã,¤ düe÷q‘·«+,

A
e´øÏÔ kÕ«‘·+Á‘·´+ nH˚ eT÷&ç+{Ïô|’H˚ ªe´wæºμ ≈£î≥T+ã+ Ä<Ûës¡|ü&ç+~. á e´wæº ≈£î≥T+ã+˝À e´øÏÔ>∑‘· >ös¡e+,
düe÷»+˝À Á|ü‘˚´ø£ >∑T]Ô+|ü⁄, ìs¡íj·÷~Ûø±s¡+ \_ÛkÕÔsTT. nsTT‘˚ Ç˝≤ e´øÏÔ ÁbÕ<Ûëq´‘· ô|]– ñeTà&ç≈£î≥T+ã e´edüú

AN
eTs¡T>∑Tq |ü&çb˛‘·T+~.
Bì e\¢ ≈£î≥T+ã|üs¡yÓTÆq yês¡dü‘·« uÛ≤eq\T n+<äT‘·THêïj·÷? <˚oj·T kÕ+düÿè‹ø£, Jeq dü+Á|ü<ëj·÷\÷
ì\TdüTHÔ êïj·÷? e÷qe dü+ã+<Ûë\÷ ÄbÕ´j·T‘êqTsê>±\T ñ+≥THêïj·÷? Ä]úø£ kÕ«e\+ãqø√dü+
uÛ≤sê´ uÛsÑ *Ô¡ <äs› ÷¡ dü+bÕ~+#ê*‡q nedüs+¡ ñqï|üŒ{Ïø° J$‘êìøÏ n<˚ >∑eT´+, n<˚

NG
\ø£´å + ne⁄‘T· qï~. |æ\\¢ ≈£î {°M\T, ø£+|üP´≥πs¢ Ä≥bÕ≥˝Ö‘·THêïsTT. uÛ≤wü |ü]$T‹øÏ
˝Àqe⁄‘·Tqï~. uÛ≤e+ dü+≈£î∫‘·eTÚ‘·Tqï~. nqTuÛÑ÷‘·T\T ˝À|ædüTÔHêïsTT.
‘·*¢<ä+Á&ÉT\≈£î |æ\¢\ dü+πøåeTy˚T ‘=* ÁbÕ<Ûëq´+ ø±yê*‡
ñ+&É>±, <ëì|ü≥¢ yêfi¯ófl ‘·–q+‘· ÁX¯<äΔ #·÷|ü&É+ ˝Ò<äT.
n~ |æ\¢\ eTqdüÔ‘·«+ MT<ä $|üØ‘·yÓTÆq Á|üuÛ≤yêìï
LA
#·÷|ü⁄‘·Tqï~. ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T |æ\¢\≈£î yês¡dü‘·«+>±
Äs√>∑ ´ +, dü + kÕÿs¡ + , #· < ä T e⁄, $C≤„ q +
eT+∫‘·q+, |üs√|üø±s¡>T∑ D+ n+~+#ê˝Ò ‘·|Œü
TE
πøe\+ &ÉãT“ø±<äì >∑T]Ô+#ê*. |æ\¢\ düeTdüÔ
dü < ä T Z D ≤\≈£ L , ªÇ˝Ò ¢ μ |ü ⁄ Hê~ ø±˙ Ä ªÇ˝Ò ¢ μ
ø£qTeTs¡T>∑e⁄‘·Tqï~.
|æ\¢\T πøsYfÒøÏ+>¥ ôd+≥s¡¢˝À .....
uÛ≤sê´uÛÑs¡Ô\T ñ<√´>±\˝À ...... ô|<ä› yêfi¯ófl
T

eè<ëΔÁX¯e÷˝À¢ .....
Ä e÷qe dü + ã+<Û ë \T @$?
ER

nqTsê>±\T @$ ? yês¡d‘ü «· nqTuÛ÷Ñ ‘·T\T

mø£ÿ&É? ≈£î≥T+ã H˚|ü<∏ä´+, >=|üŒ‘·q+
‘Ó*ùd neø±X¯+ @~?
Ä<ÛäTìø°ø£s¡D, q>∑Øø£s¡D,
SC

bÕXÊÃr´ø£sD¡ , ø£+|üP´{Øø£sD¡ \T
á |ü ] dæ ú ‹ øÏ ø±s¡ D ≤\˙
≈£î≥T+ãe´edüúô|’ Ç$ mq˝Òì
Á|ü u Û ≤ yêìï #· ÷ |ü ⁄ ‘· T Hêïj· T ˙
kÕe÷õø£ XÊÅdü Ô y ˚ ‘ · Ô \ T

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 151

 n+≥THêïs¡ T . j· T +Á‘· X ¯ ø Ï Ô $ìjÓ ÷ >∑ + HêHê{Ï ø °
ô|s¡T>∑T‘·Tqï~. ã≥º\T H˚j·T&É+, q÷HÓ\T rj·T&É+

A
yÓTTqï{Ïe÷≥. ã≥º\T‘·ø£{≤ìøÏ, q>∑\ ‘·j·÷ØøÏ,
˙fi¯ófl ‘√&É{≤ìøÏ, bı\+ <äTqï{≤ìøÏ, #Ó|ü\T

AN
≈£î≥º&ÜìøÏ, ∫es¡≈î£ –HÓï\T ø£&>É {∑ ≤ìø°, ø£&–ç q #˚‘T· \T
Äs¡ { ≤ìøÏ j· T +Á‘· X ¯ ø Ï Ô H ˚ yê&É ≥ + e\¢ eTìwæ
ã<äøΔ d£ Tü &Ô Í‘·THêï&ÉT. #·˝≤ø°‘H· êìï ø√˝ÀŒ‘·THêï&ÉT. nH˚ø£
s√>±\ bÕ˝Ö‘·THêï&ÉT.

NG
á j·÷+Á‹ø£ Jeq $<Ûëq+ e\¢ ≈£î≥T+ã+˝Àì
n+<ë\T, Äq+<ë\T Vü≤]+∫b˛‘·THêïsTT. e´wæº ≈£î≥T+ã+˝Àì ˝À|üuÛÑ÷sTTwü˜yÓTÆq, kÕ«s¡ú+‘√ ≈£L&çq Jeq $<Ûëq+
e\¢ á e÷s¡TŒ\T dü+uÛÑ$+#êsTT. ≈£î≥T+ãdüuÛÑT´\T düTU≤©ï, dü+‘√cÕ©ï, ø£cÕº©ï, u≤<Ûä©ï, |üs¡düŒs¡+ |ü+#·Tø√yê*‡
ñ+&É>± ªme]øÏ yêπs j·TeTTHêrπsμ nqï $<Ûä+>± yÓT\>∑T‘·THêïs¡T. á ã©j·TyÓTÆqø±s¡D≤\ e˝Ò¢ |æ\¢˝À¢ ø=+<äs¡T
n+<äs¡÷ ñ+&û nHê<∏ä\T>±, eT]ø=+<äs¡T düe÷» e´‹πsø£X¯≈£îÔ\T>± e÷]b˛‘·THêïs¡T. düe÷C≤ìøÏ ô|qTdüyêfi¯flqT
LA
$düTs¡T‘·THêïs¡T— nXÊ+‹, Væ≤+dü\≈£î Á|ü<Ûëq ø±s¡≈£î\e⁄‘·THêïs¡T. |æ\¢\ô|’ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ Á|üuÛ≤e+‘√ bÕ≥T, düe÷»+,
düeTej·TdüTÿ\T, Á|ükÕs¡kÕ<ÛäHê\ Á|üuÛ≤e+ ≈£L&Ü ñ+<äH˚~ mes¡÷ ø±<äq˝Òì yêdüÔe+. ø±ì Ç|üŒ{Ïø° eT+∫
≈£î≥T+ãH˚|ü<∏ä´+ qT+∫ e∫Ãq |æ\¢\T M≥ìï{Ï˙ n~Û>∑$T+∫ düe÷»+˝À ì\<=≈£îÿ≈£î+≥THêïs¡T.
TE

Ç~˝≤ ñ+&É>± eè<äTΔ\ |ü]dæú‹ eTØ <äj·T˙j·T+>± e÷]+~. yêfi¯fl Ä\HêbÕ\Hê #·÷ùd z|æø£ ˝Òø£, ‘·eT≈£î
uÛ≤s¡+ nH˚ uÛ≤eq‘√ eè<ëΔÁX¯e÷˝À¢ #˚]à |æ\¢\T u≤<Ûä´‘·*ï e~*+#·T≈£î+≥THêïs¡T. Ç~ n+<äs¡÷ Ä˝À∫+#ê*‡q
$wüjT· +. ø±ã{Ϻ Ä]úø£ dü+ã+<Ûë\÷, e´øÏ>Ô ‘∑ · kÕ«s¡eú T÷, Vü≤≈£îÿ\÷ M≥ìï{Ïø+£ fÒ eTq u≤<Û´ä ‘·\÷ e÷qe dü+ã+<Ûë\÷
eTTK´eTì, n$ eTq eTqT>∑&É≈£î Ä<Ûës¡uÛÑ÷‘ê\˙ ‘Ó\TdüTø√yê*.
n˝≤>∑ì e´wæº≈£î≥T+ã+ e\¢ Çã“+~ nì #Ó|üŒ˝Ò+. e´wæº≈£î≥T+ã+˝À ñqï|üŒ{Ïø° ≈£î≥T+ã uÛ≤eq\T |æ\¢\≈£î
T

$e]+∫ #Ó|Œü >∑\>±*...... ô|<ä\› ã˝≤ìï bı+<ë*, ã\>±˙ï ô|+bı+~+#·Tø√yê*. j·÷+Á‹ø£‘· ‘·>±Z*. e÷qeX¯ø,ÔÏ
j·TTøÏÔ, HÓ’|ü⁄D≤´\T eTq yês¡dü‘·« dü+|ü<äqT ô|+#˚˝≤ ñ|üjÓ÷>∑|ü&Ü*. me] dü+bÕ<äq yê]øÏ ñ+&É≥+ eT+∫<˚.
ER

nsTTHê düeTdü´\qT |üs¡düŒs¡+ Ä˝À∫+#·Tø=ì |ü]wüÿ]+#·Tø√yê*. u≤<Ûä´‘·\T |ü+#·Tø√e&É+ e\¢ j·T»e÷ì uÛ≤s¡+
‘·>T∑ ‘Z T· +~. n+‘·e÷Á‘êq e÷qedü+ã+<Ûë\T $∫äqï+ ø±≈£L&É<Tä . j·T+Á‘·Xø¯ ÔÏ MT<äH˚ Ä<Ûës¡|&ü ç ã<äøΔ d£ Tü &ú TÉ ø±≈£L&É<Tä .
j·T+Á‘·X¯øÏÔ n+‘ê @<√ s¡ø£+>± Á|üø£è‹ô|’ Ä<Ûës¡|ü&˚ ñqï~. Á|üø£è‹ eqs¡T\qT yê&ÉTø√e&É+ eTq≈£î <Ûäs¡ày˚T ø±ì
yê{Ïì <√#·Tø√e&É+, ìs¡T|üjÓ÷>∑+ #˚j·T&É+ eTq \ø£å´+ ø±≈£L&É<äT.
SC

eTq+ #˚ùd |üì @<Ó’Hê eTq dü+düÿè‹ì, yês¡dü‘ê«ìï, <˚X¯ Wqï‘ê´˙ï Çã“&çeTTã“&ç>± ô|+∫ yês¡düT\qT
ñ‘˚Ôõ‘·T\qT #˚ùd $<Ûä+>± ñ+&Ü*. n+<äT≈£î düeTwæº ˝Ò<ë e´wæº ≈£î≥T+ã e´edüú\T <√Vü≤<ä+ #˚j·÷*.
≈£î≥T+ã+ nH˚ Vü≤]$\T¢˝À ne÷àHêqï\T, |æ\¢\‘√bÕ≥T, ‘ê‘êHêqeTà\T, ≈£L&Ü ˇø£ uÛ≤>∑yÓTÆ‘˚ n+<ä+,
Äq+<ä+ yÓ*¢$s¡TdüTÔ+~. ªÇ˝Ò¢ Ç\˝À dü«s¡Z+μ ne⁄‘·T+~.

152 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 düe÷C≤ìøÏ ≈£î≥T+ã+ yÓHÓïeTTø£. eT+∫≈£î≥T+ã+,
eT+∫düe÷»+ Bì qT+∫ eT+∫<˚X¯+, eT+∫ Á|ü|ü+#·+

A
@s¡Œ&É‘êsTT. Ç+<äT≈£î n+<äs¡÷ ø£èwæ #˚j·÷*.

AN
≈£î≥T+ã+ nH˚ e÷≥ eT<ÛäTs¡+. ≈£î≥T+ã+ nqï uÛ≤eq
‘·\|ü⁄q≈£î sê>±H˚ eT~˝À @<√ nìs¡«#·˙j·TyÓTÆq Vü‰sTT
ø£\T>∑T‘·T+~. r|æ C≤„|üø±˝…H√ï >∑Ts¡TÔ≈£î ekÕÔsTT.
∫qïHê{Ï qT+∫ Ç+{À¢ n+<ä]‘√ >∑&|ç qæ eT<ÛTä s¡ ø£Då ≤\T,
J$‘·+˝À »]–q dü+|òüT≥q\T ô|<ä›sTTq ‘·s¡yê‘· dæìe÷˝≤

NG
ø£fifl¯ eTT+<äT yÓT<ä˝≤*. á eT<ÛTä s¡yTÓ qÆ nqTuÛ÷Ñ ‹ì |ü~ø±˝≤\
bÕ≥T |ü~\+>± ñ+#·Tø√yê\+fÒ ø£eTàì ≈£î≥T+ã+ ø±yê*.
>±+BÛJ, HÓÁVüA, sƒê>∑÷sY, nãT›˝Ÿ ø£˝≤+ ˝≤+{Ï eTVü≤˙j·TT˝…+<ä]ø√ yê] ≈£î≥T+ã H˚|ü<∏ä´y˚T dü÷Œ¤]Ô.
ñeTà&ç ≈£î≥T+ã+, e´wæº ≈£î≥T+u≤\ y˚T\T ø£\sTTø£‘√ düe÷q‘·«+, Ä]úø£ kÕ«‘·+Á‘·´+, e´øÏÔ ùd«#·Ã¤≈£î uÛÑ+>∑+
LA
ø£\>∑≈£î+&Ü— Ä~Û|ü‘ê´\ b˛s¡T˝Òì, Áù|e÷qTsê>±\T, $\Te\T, e÷qedü+ã+<Ûë\T n+‘·dü÷‡Á‘·yÓTÆq ˇø£ ø=‘·Ô
≈£î≥T+ã e´edüú s¡÷|ü⁄~<äT›ø√yê*. n|ü&˚ düe÷»+, <˚X¯+, Á|ü|ü+#·+ düTKXÊ+‘·T\‘√ $\dæ\T¢‘êsTT.
TE
T
ER
SC

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 153

 ñ|üyê#·ø£+
5. C≤q|ü<ä ø£fi¯\T

A
AN
‘Ó\+>±D |ü˝…¢˝À¢ Ä≥\≈£î, bÕ≥\≈£î $&ÉBj·T˝Òì
ã+<Ûä+ ñqï~. Çø£ÿ&ç kÕVæ≤‘·´+ Á|üC≤ kÕVæ≤‘·´+. Çø£ÿ&ç
ø£fi¯\T Á|üC≤ø£fi¯\T. bÕ≥\T, π>j·÷\T, ø£<∏ä\T yÓTT<ä˝…’q
nbÕs¡yÓTÆq kÕs¡dü«‘·eTT nH˚ø£ ø£fi≤s¡÷bÕ˝À¢ yÓ’uÛÑyêìï

NG
|ü˝…¢ Á|ü»\ Hê\Tø£\ MT<ä Hê≥´e÷&ÉT‘êsTT. ny˚
C≤q|ü<äø£fi¯\T. Ç$ ‘Ó\+>±D Á|ü»\ ø£fi≤_Ûs¡T∫øÏ #·ø£ÿì
ì<äs¡ÙHê\T>± ì\TdüTÔHêïsTT. Ä C≤q|ü<ä ø£fi≤ yÓ’uÛÑyêìï
>∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+.
LA
C≤q|ü<äT\T nq>± |ü˝…¢ Á|ü»\T. |ü˝…¢˝À¢ n\sês¡T ø£fi¯\qT C≤q|ü<ä ø£fi¯\T n+{≤s¡T. ˇ>∑TZø£<∏ä, ãTÁs¡ø£<∏ä,
j·Tø£å>±q+, ∫+<äTu≤>√‘ê\T, ∫&ÉT‘·\sêe÷j·TD+, ø√˝≤≥+, uÛÑ»q, ‘·TbÕøÏsêeTT&ÉT, |æ≥º\<=s¡ yÓTT<ä\>∑Tq$
C≤q|ü<ä ø£fi\¯ ≈£î ñ<ëVü≤s¡D\T. uÛ≤>∑e‘·+, sêe÷j·TD+, uÛ≤s¡‘+· , Á>±eT<˚e‘· ø£<\ä∏ T, >=\¢dTü <äT\› T, ‘·TbÕøÏsêeTT&ÉT,
TE

Ms¡T\ ø£<∏ä\T ˝≤+{Ï$ @+&É¢πø+&ÉT¢>± á C≤q|ü<ä ø£fi¯\ <ë«sêH˚ Á|ü#ês¡+˝ÀøÏ e∫ÃHêsTT. |ü˝…¢ Á|ü»\T ìs¡ø£åsêdüT´\T.
n{≤¢+{Ï ø±\+˝À yêfi¢̄≈£î $H√<ä+‘√ bÕ≥T ˙‹dü÷Á‘ê\ Ä˝À#·qqT ø£*–+#˚+<äT≈£î C≤q|ü<ä ø£fi¯\T ñ|üjÓ÷>∑|ü&˚$.
M{Ï˝À j·Tø£å>±Hê\T, >=\¢düT<äT›\T, ‘·TbÕøÏsêeTT&ÉT >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+.
j·Tø£å>±Hê\T : ø=ìï#√≥¢ M{Ïì u≤>√‘ê\ì, Hê≥ø±\ì ≈£L&Ü n+{≤s¡T. bÕ≥\T, |ü<ë´\T, <äsT¡ e⁄, Ä~‘êfi¯+
yÓTT<ä\>∑T Á|üÁøÏjT· \‘√ Ç~ kÕ>∑T‘·T+~. m≈£îÿe>± M{Ïì sêÁ‹|üP≥ Á|ü<]ä Ù+#˚yês¡T. Á>±eT+˝Àì
T

ø=+<äsT¡ j·TTe≈£î\T ªe÷´\¢+μ >∑{ºÏ j·Tø£>å ±Hêìï H˚sT¡ Ã≈£îì Á|ü<]ä Ù+#˚yês¡T. Á|üC≤ø£fi\¯ T m|ü&É÷
Á|ü»\ $H√<ëìøÏ e÷Á‘·y˚T ñ|üjÓ÷–+#˚yês¡T ø±ì dü+bÕ<äq ø√dü+ ø±<äT. qè‘·´, Hê≥ø£,
ER

dü+^‘· >±Á‘ê\ ø£\uÀ‘· Ç~. Äj·÷bÕÁ‘·˝À¢ q≥T\T q{Ï+∫ qes¡kÕ\T ˇ\ø£uÀdüTÔ+fÒ Á|ü»\T
|üs¡eX¯+>± düŒ+~+#˚yês¡T. j·Tø£å>±Hê\T ø£sêí≥ø£ sêh+ qT+∫ ‘Ó\+>±D≈£î e∫Ãq ˇø£
Á|üÁøÏj·T.
Hê≥ø±\T nsTTHê j·Tø£å>±Hê\T nsTTHê <Ó’e ÁbÕs¡úq‘√ yÓTT<ä\Tô|fÒºyês¡T.
|üsêÁãVü≤à |üs¡y˚TX¯«s¡ |ü⁄s¡Tc˛‘·ÔeT dü<ëq+<ä
SC

|üs¡+CÀ´‹ |üsê‘·Œs¡ |ü‹‘·bÕeq düTÁ|üø±X¯

es¡<ëj·Tø£ düø£\˝Àø£ yê+∫Û‘· >∑TD<ëÁ|üy˚Tj·T
˙≈£î e+<äqeTT\T sêeT kı>∑‘√ eTy˚Tà\Tø√yê
bÕø£XÊdüHê_Û$qT‘· |ü+ø£»eTq ÁuÀe⁄$Tø£
|üs¡y˚TX¯«s¡ yÓTT¬øÿ<ë ... ˆˆ |ü ˆˆ

154 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 A
AN
NG
LA
m≈£îÿe>± Á|ü#ês¡+˝À ñqïbÕ≥ Ç~. j·Tø£å>±Hê˝À¢ dü«<˚oj·Tø£å>±Hê\T ≈£L&Ü ñ+{≤sTT. m≈£îÿe>± |ü˝…¢˝À¢
Á|ü<ä]Ù+#˚~ á j·Tø£å>±Hê˝Ò. u≤\Hê>∑eTà, #·+Á<äVü‰dü, X¯≈£î+‘·\, n©¢sêDÏ, Á≈£Ls¡ùdq, dü‘·´Vü≤]X¯Ã+Á<ä ˝≤+{Ï$
j·Tø£å>±Hê\≈£î ñ<ëVü≤s¡D\T. j·Tø£å>±Hê˝À¢ C≤q|ü<äT\T düT\uÛÑ+>± bÕ&ÉTø√e&ÜìøÏ M\T+&˚ sê>±\T, bÕ≥\T,
|ü<ë´\T+{≤sTT. Ç+<äT˝À uÛ≤wü, e#·q+ »Hê\≈£î düT\uÛÑ+>± ns¡úeTj˚T´Ø‹˝À ñ+{≤sTT. eTTK´+>± s¡÷|üø£, @ø£,
TE

Ä~, E\Te ‘êfi≤\˝À bÕ≥\T+{≤sTT.

eT+>∑˝≤+>∑T&ÉqTsê ... s¡TU≤à+>∑T&ÜqT uÛÑ÷bÕ\ #·+Á<äT&ÉqT ˆˆ eT+ ˆˆ
dü+>∑s¡ s¡+>∑eTT q+<äT X¯Á‘·Te⁄\ ã+>∑yÓTTq]Ãq ã\$Áø£eTT&ÉqT ˆˆ eT+ˆˆ
j·Tø£å>±Hê˝À¢ Åd”Ô\bÕÁ‘·\T ≈£L&Ü |ü⁄s¡Twüß˝Ò <Ûä]+#˚yês¡T.
yêsTT<ë´\T : ‘·ã\, ‘êfi¯+, Vü‰s√àìj·T+\qT Ç+<äT˝À yêsTT<ë´\T>± yê&É‘ês¡T. y˚wüø±&ÉT bÕ≥ bÕ&ÉT‘·T+fÒ
T

bÕ≥≈£î nqT>∑TD+>± ‘·ã\ ‘êfi¯+ yÓ÷>∑T‘·T+~. Vü‰s√àìj·T+ M{Ï‘·√ »‘·ø£&ÉT‘·T+~. ‘·ã\ ‘êfi¯+
ø=f…ºyêfi¯ó¢ e÷´\¢+˝À düuÛÑT´˝…’ ñ+{≤s¡T. Ms¡T ≈£L&Ü y˚wü+ y˚kÕÔs¡T. Ms¡T ùdºõMT~øÏ yÓ[¢q|ü&ÉT Ä
ER

u≤<Û´ä ‘·qT eTs=ø£sT¡ rdüT≈£î+{≤s¡T.

y˚~ø£ : j·Tø£å>±Hê\≈£î, Hê≥ø±\≈£î y˚~ø£ @sêŒ≥T #˚düTø√e&É+ #ê˝≤ ‘˚*ø£. Ä≥qT Ä&˚s√E kÕj·T+Á‘·y˚T
á y˚~ø£qT @sêŒ≥T#˚düT≈£î+{≤s¡T. e÷eT÷\T>± y˚~ø£qT Hê\T>∑T ãC≤s¡¢ø±&ÉH√ ø£#˚s¡T <ä>∑Zs¡H√
@sêŒ≥T#˚düT≈£î+{≤s¡T. Hê\T>∑T yÓ’|ü⁄\ Hê\T>∑T >∑T+»*ï bÕ‹ m*‘· u§+>∑T\‘√H√ ø£Ás¡\‘√H√
|ü+~]y˚kÕÔs¡T. m<äTs¡T>± ‘Ó\¢{Ïã≥ºH√ #Ó<ä›s¡¢H√ s¡+>∑T s¡+>∑T\ Ns¡\H√ ø£&É‘ês¡T. M˝…’‘˚ |üø£ÿ\≈£î
SC

|üs¡<ë\qT y˚˝≤&ÉBkÕÔs¡T. ˝Ò<ä+fÒ e~˝ÒkÕÔs¡T. ˇø√ÿkÕ] Á>±eT+˝À ‹]– Hê\T>∑T ô|<ä› ã\¢\qT
n&ÉTø=ÿ∫à y˚kÕÔsT¡ . ˝Ò<+ä fÒ H˚\MT<äH˚ y˚~ø£qT @sêŒ≥T#˚kÕÔsT¡ . y˚~ø£≈î£ s¬ +&ÉT yÓ|’ ⁄ü \ s¬ +&ÉT ø£s+¡ ≥T
ã\T“\qT @sêŒ≥T#˚kÕÔs¡T. ˝Ò<ä+fÒ ¬s+&ÉT yÓ’|ü⁄\ ô|Á≥e÷ø˘‡˝…’≥¢qT ô|fÒºyês¡T. Çy˚M n+<äTu≤≥T˝À
˝Òì ø±\+˝À B${°\qT yÓ*–+∫ |ü≥Tº≈£îì Ä≥qT Á|ü<ä]Ù+#˚yês¡T.
Á|ü<sä Ù¡ q : ‘Ós#¡ ê≥Tq y˚wøü ±fi¯ó¢ ≈£Ls¡TÃH˚yês¡T. ‘Ós≈¡ î£ eTT+<äT »q+ ≈£Ls¡TÃ+&˚yês¡T. eTT+<äTes¡Tdü˝À ≈£Ls√Ãe&ÜìøÏ
b˛{°|ü&˚yês¡T. Á>±eTdüTÔ\T eTT+<äT>±H˚ yÓ[¢ #ê|ü\T, CÀs¡‘·≥T¢ y˚düT≈£îì C≤>∑qT Ä|ü⁄≈£îH˚yês¡T.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 155

 e÷eT÷\T>± sêÁ‹|üP≥ ‹+&ç‹Hêïø£ á Á|ü<äs¡Ùq yÓTT<ä\j˚T´~. ns¡ΔsêÁ‹es¡≈£î, ô|<ä› ø£<∏ä nsTT‘˚
‘Ó\¢yês¡TC≤eTT es¡≈£î Á|ü<äs¡Ùq kÕπ>~, y˚wü<Ûë] y˚~ø£ eTT+<äT≈£î e∫à bÕ≥qT bÕ&ÉT‘·T+fÒ yÓqø£

A
ñqï $T>∑‘ê düuÛÑT´\T bÕ≥qT n+<äT≈£îH˚yês¡T. Ç˝≤ bÕ≥qT n+<äTø√e&Üìï |ü˝…¢+ nH˚yês¡T.
‘˚s¡T q&ç|æ+#Ó<äqT #·÷] y˚&ÉTø£ MTs¡>∑qT <Ûës¡TDÏ »qT\+‘· qqTï Ms¡T&Éì bı>∑&É>∑qT <ä÷* >∑|æŒ

AN
e∫à q{Ϻ >±* #·+<ä+ãT˝Àq
*
πøåeTe÷ uÛÑ÷#·Áø±|ü⁄s¡eT÷...
eT+Á‹ øå±eTeTqT e÷≥˝Òø£ >∑q ˆˆ πøå ˆˆ

NG
ø±eTÁø√<Ûä˝ÀuÛÑeT‘·‡s¡+ãT\T ø£&É≈£îbÕs¡ <√* bÂ] »qeTT\T ˆˆ 2 ˆˆ
leTùV≤|òüTHêeT<ë´qïeTTq ≈£î\ ˙eTMT &Éø£qT ñqïyês¡˝≤ ˆˆ πøå ˆˆ
*
njÓ÷´ ~πøÿ<˚ ... ‘·*<ä+Á&ç ˝Òì yês¡yÓTÆ‹ eTjÓ÷´ ~πøÿ<˚ ... ˆˆ n ˆˆ
#·j·T´q eTq y˚Tqe÷eT dü«>∑èVü≤eTTq≈£î b˛eHÓ+∫ njÓT´qT yÓTT<ä›jÓT´qT
LA
ãj·TeTjÓT´qT @eTj·T´H=ø√ ˆˆ n ˆˆ
á j·Tø£å>±Hê˝À¢ bÕÁ‘·\qT |ü]#·j·T+ #˚dæ sêE≈£î eT+Á‹>±, sêDÏøÏ #Ó*ø£‘ÓÔ>±, j·TTesêE≈£î ùdïVæ≤‘·Tì>±
ø£<∏äqT q&ç|ædü÷Ô Vü‰kÕ´ìï |ü+#·T‘·÷ ∫e]es¡≈£L ñ+&˚ bÕÁ‘· ãT&ɶ]U≤Hé.
TE

>=\¢düT<äT›\T : >=\¢düT<äT›\+fÒ >=\¢\T #Óù|Œ düT<äT›\T. düT<äT›\T n+fÒ dü+>∑‘·T\T ˝Ò<ë eT+∫ e÷≥\T.
Ç+<äT˝À Á|ü<Ûëq ø£<∏ä≈£î&ÉT Ä≥bÕ≥\‘√ Áù|ø£å≈£î\qT n\]kÕÔ&ÉT. Á|ü<Ûëq ø£<∏ä≈£î&ÉT
bÕ&˚bÕ≥qT n≥T Ç≥T |üøÿ£ qTqï Ç<äs› T¡ #Ó$øÏ #ÓsTTø£|Œæ kÕ>∑Bdæ e+‘·bÕ&ÉT‘ês¡T. á
Á|ü < ä s ¡ Ù q˝À Ms¡ D ≤\T (ô|<ä › & √fi¯ ó fl), ø=eTTà\qT|ü j Ó ÷ –kÕÔ s ¡ T .
ø=+‘·eT+~ yÓqTø£ qT+&ç
e+‘·bÕ&ÉT‘ês¡T.
T

>=\¢ düT<äT\› Á|ü<sä Ù¡ q˝À

ø£<∏ä≈£î&ÉT düsêdü] s¡+>∑düú\+
ER

MT~øÏ sê&ÉT. »q+ eT<Ûä´

qT+&ç ekÕÔ&TÉ . $T–*q Ç<äs› T¡
≈£L&É Ä≥qT s¡øøÔÏ {£ +ºÏ #·&ÜìøÏ
á eT÷\qT+&=ø£s¡T, Ä
SC

eT÷\qT+&=ø£ s ¡ T ≥TsY ,
≥TsY e Tì >=Á¬ s \qT
n~*+∫q≥T¢, ‘·|æŒb˛sTTq
>=Á¬s\qT yÓ‘·T≈£î‘·Tqï≥T¢,
‘√&˚fi¯flqT ‘·s¡TeTT‘·Tqï≥T¢
X¯u≤›\T #˚dü÷Ô ekÕÔs¡T.

156 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 Mfi¯fl y˚wü<Ûës¡D yÓ÷ø±fi¯fl<ëø£ eT&ç∫ø£{Ϻq ô|<ä› n+#·Tqï <Û√‹, HÓ‹ÔøÏ s¡Te÷\T, #Óe⁄\≈£î <äT<äT›\T, eTT+CÒ‹øÏ
ø£&çj·÷\T, yÓ+&ç _fi¯¢\ yÓTT\‘ê&ÉT, uÛÑT»+MT<ä >=+>∑&ç, ø±fi¯fl≈£î >∑C…®\T, #˚‹\ ø£Ás¡‘√ >∑eTà‘·TÔ>∑T+{≤s¡T. Mfi¯ófl

A
s¡ø£s¡ø±\T>± j·÷dü uÛ≤wü‘√ Ä<ä´+‘·+ q$«düTÔ+{≤s¡T. ø£<∏äqT m≥+fÒ n≥TeT\Tdü÷Ô, n+<ä]ì Äø£≥Tº≈£î+{≤s¡T.
>=\¢düT<äT›\T s¡÷|üø£+ sêqTsêqT mHÓïH√ï e÷s¡TŒ\≈£î >∑Ts¡sTT+~. Ç|üŒ{Ïø° kÕe÷õø£ #Ó’‘·Hê´ìï ø£*Z+#·{≤ìøÏ

AN
á Á|üÁøÏjT· ˝À¢ #Ó|‘æ ˚ kÕe÷qT´\T düT\uÛ+Ñ >± ns¡+ú #˚dTü ≈£î+{≤s¡T. Ç|ü&ÉT á Á|ü<sä Ù¡ q≈£î &É|ü , &√\ø˘qT yêsTT<ë´\T>±
ñ|üj÷Ó –düTHÔ êïs¡T.
Á|ü<sä Ù¡ q : eTT+<äT>± Á|ü<Ûëq ø£<∏ä≈£î&ÉT y˚~ø£ MT~øÏ e∫Ã, $T–*q Ç<ä›]ì bÕ≥ s¡÷|ü+˝À |æ\TkÕÔ&ÉT.
z] s¡+>∑H√ï...

NG
j·÷&ÉuÀsTT+&√ á&ÉT... z] s¡+>∑H√ï
Ç≥¢ ˝≤uÛÑ+˝Ò<äT bÕ≥‘√ |æ\TdüÔ
m\¢qï : sêÁs√ s¡+>∑qï ` _sêq Ç≥Tsês√ ˆˆ sêÁs√ s¡+>∑qï ˆˆ
sêE\T e÷]q >±ì ` sêC≤´\T e÷]q >±ì
e÷s¡˝Ò<äT eTq ã‘·T≈£î\T ` rs¡˝Ò<äT eTq u≤<Ûä\T ˆˆ sêÁs√ s¡+>∑qï ˆˆ
LA
s¡+>∑qï : e#·q+ : e‘·Ôqï‘·Ôqï‘·qïH˚...
(bÕ≥) @+<˚ m\¢qï –|ü&˚eTsTT´+~ ˆˆ @+<˚ m\¢qï ˆˆ
eTqsê‘·*≥T¢+&É ` e÷πsÃ~me«s√ ˆˆ eTq sê‘·\T ˆˆ
bı<äT›y√ì düT<äT›˝Ò\ C…|ü⁄‘êy˚ m\¢qï ˆˆ @+<˚ m\¢qï ˆˆ
TE

m+<˚ m\¢qï ˝§{ϺMT~ ø±øÏ˝…ø£ÿ ˇø£ÿ rs¡Z yÓTT‘·TÔø√ã&ç‹$ @eTsTT´+<˚ ˙≈£î?

m\¢qï : ‹fÒºH√s¡T, ‹]π>ø±\T }s¡Tø√<äqï≥Tº, Hêπø<äqï‘Ó*ôdÔ MT≈£î C…|üŒ+<˚ eTqTdüTqe≥º<äTsê.
s¡+>∑qï : nsTT‘˚ >∑<˚+<√ C…|üŒsê<äT.
m\¢qï : #Ó|ü⁄‘·>±ì eT\¢H˚ï&çsê? |æ*∫ #·÷düÔ...
sêÁs√ eT\¢qï sꋬs≈£îÿyÓ’bÕjÓT ˆˆ sêÁs√ eT\¢q
T

>=s¡¢eT+<äø±&ÉH˚ bı<äT›b˛‘·Tqï~
e÷≥e÷≥ C…|ü≈£î+≥ eT+<äø±&çÿb˛<ë+ ˆˆ sêÁs√ eT\¢q
ER

eT\¢qï : (e∫Ã) m+<˚ m\¢qï |æ\T|ü⁄MT<ä |æ\Tù|‘·Ôe⁄

dü+kÕs¡+ dü+‘·˝Àq dæ+‘·˝…≈£îÿyÓ’bÕjÓT
ã‘·T≈£î MT<ä r|æ@yÓTT –+‘·qï˝Òø£bÕjÓT
n\T|ü⁄kı\T|ü⁄ ˝Ò≈£î+&Ü |æ\T|ü⁄ MT<ä |æ\Tù|‘·Ôyé ˆˆ @+<˚ m\¢qï ˆˆ
Ç≥¢ C…|ü≈£î+≥÷ düeTdü´\qT, |ü]cÕÿsê\qT düT<äT›˝À¢ #Ó|ü⁄‘ês¡T.
SC

bÕ&˚{Ï bÕ≥\˝À¢ düe÷»+˝Àì #Ó&TÉ qT ‘=*–+#˚ Á|üjT· ‘·ï+ ø£q|ü&TÉ ‘·T+~. á ø£fi≤s¡÷bÕ\T $H√<ëqï+~+#·≥y˚T
ø±≈£î+&Ü $C≤„q<ëj·Tø£+>± ≈£L&É ñ+{≤sTT. nHê~>± Á|ü<ä]ÙdüTÔqï á ø£fi≤s¡÷bÕ\T Ç{°e* ø±\+˝À Á|üC≤
ñ<ä´e÷˝À¢qT, Á|üuÛÑT‘·« ø±s¡´Áø£e÷˝…’q nø£åsêdü´‘·, Äs√>∑´+, |üsê´es¡D+, msTT&é‡ ìs¡÷à\q, ≈£î≥T+ã ìj·T+Á‘·D,
e´ekÕj·T+ yÓTT<ä˝q’… n+XÊ\qT Á|ü»˝À¢ìøÏ rdüTø¬ [flHêsTT. n+‘˚ø±≈£î+&Ü ‘Ó\+>±D ñ<ä´eT+˝À mH√ï ø£fi≤ãè+<ë\T
á Á|ü<äs¡Ùq <ë«sê ‘Ó\+>±D kÕ<ÛäqqT düT>∑eT+ #˚XÊj·Tqï~ eTTe÷à{ÏøÏ ì»+.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 157

 ‘·TbÕøÏ sêeTT&ÉT (|æ≥º\<=s¡) : y˚wü+ #·÷ùdÔH˚ qe⁄«edüTÔ+~. e÷≥\T $+fÒ |ü>∑\ã&ç qyê«\ì|ædüTÔ+~. á
e÷≥\T dü]>±Z ª‘·TbÕøÏ sêeTT&çμøÏ dü]b˛‘êsTT. >∑eTà‘·TÔ>± ñ+&˚ y˚wü+,

A
∫Á‘·$∫Á‘·yTÓ qÆ e÷≥\T e÷{≤¢&TÉ ‘·÷... ô|ø’ Ï mH√ï &Ü+_ø±\T #Ó|⁄ü ‘·Tqï|üŒ{ÏøÏ
‘·q yÓqTø£qTqï ˝Ò$Tì >∑T]Ô+#·+&Éì n+<ä]ì q$«dü÷Ô, Ç+{Ï+{ÏøÏ ‹]–

AN
j·÷∫düTÔ+{≤&ÉT. Ç~ |ü>∑{Ïy˚cÕ˝À¢ ˇø£ s¡ø£eTì #Ó|üŒe#·TÃ. me¬s’Hê e<ä\T>±
n&É~¶ &É+¶ >± Á&ÓdTü ‡ y˚dTü ≈£î+fÒ ª@$Tsê! ‘·TbÕøÏ sêeTT&ç ªy˚wyü T˚ +~sêμ nH˚yêfi¯ófl.
ˇø£ |üø£ÿ ô|’øÏ eT&É∫q U≤ø° bÕ´+≥T, ∫ì–q n+–, ‘Ó\¢áø£‘√ ≈£L&çq Ç+^¢wüß<=s¡\ {À|æ, yÓT&É˝À s¡Te÷\T
(kÕÿsYŒ)¤ , düqï{Ï ∫s¡Tø£‹Ô MTdü+, ø±fi¯≈¢ î£ ã÷≥T¢, uÛTÑ C≤ìøÏ ø£f‘º… T· bÕøÏ, eTTU≤ìøÏ ‘Ó\s¢ +¡ >∑T‘√ #·÷|üsT¡ \≈£î qe⁄«|ü⁄{+ºÏ #˚~>±
ñ+≥T+~. ‘·TbÕøÏsêeTTì y˚wü+.

NG
Á|ü<sä Ù¡ q : e#Óà e#Óà me&É#Óà m+ø£Á{≤eTT&É#˚Ã. e÷sê» e÷sê» e÷sê». e÷‘ê‘· ‘·≥º˝§›s¡... e÷Hêqï
ãT≥º˝§›s¡... H˚qT |æ≥º˝§›s¡... qqï+<äs¡T \‘=ÿsY kÕã+≥s¡T.
bÕ≥ : e÷≥≈£î H˚qT qyêãTqT ` |üP≥≈£î ˝Òì >∑ØãTì
H˚H˚ m+ø£Á{≤eTTDÏí ` H˚H˚ |æ≥º\<=s¡ì ˆˆ e÷≥≈£î ˆˆ
LA
eˆˆ : e÷sê» e÷sê» e÷sê»... Hêπø+ ‘·≈£îÿe˝Ò<äT. rdüTø£‹+fÒ ‘·s¡Tø£ÿb˛‘·<äì n&ÉTø£ÿ‹+≥Tqï.
Hê ô|+&ç¢øÏ nyÓT]ø£, dæ+>∑|üPsY, #Ó’Hê, »s¡à˙, »bÕHé, eT˝Òdæj·÷,
ÄÅùdº*j·÷, ÄÁ|òæø± qT+&ç n+<äs¡∫Ã+Á&ÉT. n+<ä]øÏ ‹+&ç dü]b˛yê\ì
ôds¡¢ _j·T´+b˛dæ, ‘·÷+ øÏ+<ä eT+≥ u…{qºÏ ∫+‘êøÏdsπÔü dæ Ç<ä]› øÏ‘T· kÔ ı|üq
TE

eTdüTÔ>∑ e&ç¶ùdÔ ã<ä›+ ‹qïs¡T u≤+#ÓqT. MT n+<ä]ì #·÷‘êÔ+fÒ n+<äs¡T

Hê ô|+&ç¢ø£∫ÃqfÒº ñqïs¡T >±ì... ø£{≤ï\ ãT≈£îÿ\ e÷Á‘·+
ˇø£ÿ] ù|s¡T ˝Ò<äT.
Ç+‘·eT+∫ Vü‰kÕ´ìï |ü+&ç+#˚ |æ≥º\<=s¡\T Ç|ü&ÉT
ø£qã&É≥+˝Ò<äT.
T

á ø£ fi ¯ \ T Ç|ü Œ {Ï $ ø±e⁄. e+<ä \

dü+e‘·‡sê\T>± e]Δ\T¢‘·Tqï Á|üC≤ ø£fi¯\T |ü˝…¢
ER

Jeq+‘√, dü+düÿ è‹‘√ ø£*dæb˛sTTq ø£fi¯\T.

Á|ü»\ dü+‘√cÕìï, <äT'U≤ìï |üs#·Tø=ì
z<ës¡TŒì∫Ãq ø£fi\¯ T ‘·s‘¡ s· êìøÏ s¡÷bÕìï
e÷s¡TÃ≈£îì Á|ü»\ Ä˝À#·Hê $<ÛëHêìøÏ
|ü<äTqT ô|{Ϻq ø£fi¯\T. J$‘·+˝À z
SC

uÛ≤>∑+>± kÕ– ø£~* ø£~*+∫q á Á|üC≤

ø£ fi ¯ \ T Ä<ä s ¡ D ˝Ò ø £ ø£ q TeTs¡ T ¬ > ’
b˛‘·THêïsTT. M{Ïì dü+s¡øÏå+#·T≈£îH˚
u≤<Ûä´‘· eTq+<ä]~.

158 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 ñ|üyê#·ø£+
6. |æ.$.qs¡dæ+Vü‰sêe⁄

A
AN
uÛ≤s¡‘· sê»ø°j·÷\˝À n|üs¡#êD≈£î´&ÉH˚ ù|s¡T,
>±+BÛ, HÓÁVüA ≈£î≥T+u≤\≈£î #Ó+<äì ‘=* ø±+Á¬>dt
H˚‘·>± Á|ü<Ûëì |ü<äMø±˝≤˙ï |üP]Ô#˚dæq ns¡T<Ó’q Á|ü‹wü˜,

NG
yÓTÆHê]{° Á|üuÛÑT‘ê«ìï ì\ø£&É>± ìã“s¡+>± nsTT<˚fi¯ófl
q&ç|æ+∫q ª‘Ó\T>∑T H˚‘·è‘·«+μ Çe˙ï ‘·\#·Tø√>±H˚
>∑Ts¡TÔ≈£îe#˚à ù|s¡T bÕeTT\|ü]Ô y˚+ø£≥ qs¡dæ+Vü‰sêe⁄.
LA
dæú‘· Á|üE„&ÉT ...
dü+düÿs¡Do* ...
TE

n|üs¡ #êD≈£î´&ÉT ...

Hê´j·TXÊgE„&ÉT ...
ãVüQuÛ≤cÕ ø√$<äT&ÉT ...
n+<ä]ø° nsTTq yê&ÉT ...
T

eTq ‘Ó\+>±D eTVü≤˙j·TT&ÉT ...

ER

kÕVæ≤‘·´ düT>∑+<Ûë\qT yÓ<ä»*¢qyê&ÉT ...

ª˝À|ü* eTìwæμì n+<ä+>± Ä$wüÿ]+∫qyê&ÉT ...
m~–q ø=B› ˇ~– ñ+&É≥ yÓT{≤¢>√ ‘Ó*dæqyê&ÉT ...
<äøÏåD uÛ≤s¡‘·+ qT+&ç yÓTT≥º yÓTT<ä≥>± Á|ü<Ûëì |”sƒ¡+ n~Ûwæ˜+∫q yê&ÉT ...
SC

ô|’ e÷≥\T $+≥T+fÒ >∑Ts¡TÔ≈£î e#˚à yê¬ses√ ‘Ó\TkÕ? uÛ≤s¡‘·<˚X¯ Ä]úø£ e´edüú >±&ç ‘·|ü‘·÷ |ü‘·H√qTàK+>±
|üs¡T>∑T\T rdüTÔqï <äX¯˝À ªÁ|ü<Ûëìμ |ü>±Z\T #˚|ü{Ϻ #·ø£ÿ~~›q BÛXÊ*, eTq ‘Ó\+>±D eTT<äT›_&ɶ bÕeTT\|ü]Ô y˚+ø£≥
qs¡d+æ Vü‰sêe⁄.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 159

 |æ.$.qs¡dæ+Vü‰sêe⁄ ‘Ó\+>±D U≤´‹ì K+&Ü+‘·sê\≈£î #ê{Ïq eTVü‰ y˚T<Ûë$. ãVüQuÛ≤cÕ ø√$<äT&ÉT. ìC≤+
e´‹πsø£ b˛sê≥+˝À sê≥T <˚*q ‘·sêìøÏ #Ó+~q Hêj·T≈£î&Üj·Tq. ãVüQeTTKyÓTÆq M] Á|ü‹uÛÑ nqq´ kÕe÷q´+.

A
sê»ø°j·T s¡+>∑+˝À XÊdüq düuÛÑT´&ç>±, sêh $<ë´eT+Á‹>±, eTTK´eT+Á‹>±, Á|üD≤[ø± dü+|òüT ñbÕ<Ûä´≈£åî&ÉT>±, πø+Á<ä
$<˚XÊ+>∑ XÊK eT+Á‹>±, e÷qe eqs¡T\ n_Ûeè~Δ XÊK eT+Á‹>±, Á|ü<Ûëq eT+Á‹>± <˚XÊìï Á|ü>∑‹ |ü<∏ä+ yÓ’|ü⁄

AN
q&ç|æ+∫q y˚Ts¡Tq>∑BÛs¡T&ÉT |æ.$.
ø£$>±, nqTyê<ä≈£î&ÉT>±, bÕÁ‹πøj·TT&ÉT>±, ø£<∏ä≈£î&ç>±, qe˝≤ s¡#·sTT‘·>±H˚ ø±≈£î+&Ü |ü<ëï\T>∑T uÛ≤wü\T
e÷{≤¢&É>∑*Zq ãVüQuÛ≤cÕy˚‘·Ô>± düT|ü]∫‘·T\T. 1983˝À q÷´&Ûç©¢˝À »]–q n©q <˚XÊ\ •KsêÁ>∑ düe÷y˚X¯+˝À
kÕŒìwt uÛ≤wü˝À e÷{≤¢&ç ≈£L´u≤ n<Ûä´≈£åî&ÉT ô|ò&É˝Ÿ ø±Ák˛ºqT nãT“s¡|ü]∫q BÛXÊ*. |æ.$. |ü⁄{Ϻ+~ uÛÑ÷kÕ«eT´
≈£î+≥T+u+˝ÀH˚. ◊Hê uÛÑ÷kÕ«eT´ b˛ø£&É\≈£î <ä÷s¡+>± ‘·q≈£î yês¡dü‘·«+>± dü+Áø£$T+∫q uÛÑ÷$T˝À j·÷uÛ…’ mø£sê\

NG
uÛÑ÷$Tì uÛÑ÷<ëH√<ä´e÷ìøÏ <ëq$T∫à ‘·q W<ësê´ìï #ê≥T≈£îHêï&ÉT. ‘êqT eTTK´eT+Á‹>± ñqï ø±\+˝ÀH˚
uÛÑ÷dü+düÿs¡D\≈£î lø±s¡+ #·T{Ϻ #·]‘ês¡Tú&ÉsTTq |æ.$.qs¡dæ+Vü‰sêe⁄ J$‘· $X‚cÕ\qT ‘Ó\TdüTø=+<ë+.
u≤\´+ ` $<ë´uÛ≤´dü+ :
ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢ ;Û+<˚es¡|*ü ¢ eT+&É\+ ªe+>∑sμ¡ |æ.$.qs¡d+æ Vü‰sêe⁄ dü«Á>±eT+. Äj·Tq |ü⁄{Ïqº Á>±eT+ e÷Á‘·+
LA
es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢ qs¡‡+ù|≥ eT+&É\+ \πøï|ü*¢. d”‘êsêe÷sêe⁄, s¡Tø±àu≤j·TeTà |ü⁄D´<ä+|ü‘·T\≈£î 28 pHé 1921q
|æ.$.qs¡dæ+Vü‰sêe⁄ »ìà+#ê&ÉT. e+>∑s¡ Á>±e÷ìøÏ #Ó+~q bÕeTT\|ü]Ô s¡+>±sêe⁄, s¡‘êïu≤sTT\T |æ.$.ì <ä‘·Ô‘·
rdüT≈£îHêïs¡T.
1924˝À u≤düs¡˝À ø=\TyÓ’q C≤„q düs¡dü«‹ düìï~Û˝À n‘·ì ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T nø£åsêuÛ≤´dü+ #˚sTT+#ês¡T. e+>∑s¡
TE

Á|üuÛÑT‘·« bÕsƒ¡XÊ\˝À zqe÷\T ~<ë›&ÉT. 1928 qT+&ç 1930 es¡≈£î VüQpsêu≤<é bÕsƒ¡XÊ\˝À eT÷&ÉT, Hê\T>∑T
‘·s¡>∑‘·T\T #·~yê&ÉT. e+>∑s¡ qT+&ç VüQpsêu≤<é≈£î <ë<ë|ü⁄ Çs¡yÓ’ øÏ˝ÀMT≥s¡¢ <ä÷s¡+ s√p düyêØ ø£#·Ã&É+
(m&É¢ã+&ç) ˝À yÓ[fl e#˚Ãyê&ÉT. #·<äTe⁄≈£îH˚ s√E˝À¢ |æ.$.m|ü&É÷ ø±¢dt |òüùdº. ‘êHÓ|ü&É÷ ø±¢dt˝À ôd¬ø+&é sêe&É+
ms¡T>∑qì ª◊ $f…ïdtμ nH˚ |üÁ‹ø£≈£î Ç∫Ãq Ç+≥s¡÷«´˝À ˇø£kÕ] |æ.$.#ÓbÕŒ&ÉT. ∫qï|ü&ÉT >∑DÏ‘·+ düu…®≈£îº n+fÒ
n$T‘·+>± Çwüº|ü&˚yê&ÉT. #·<äTe⁄˝ÀH˚ ø±<äT Ä≥˝À¢q÷ Ä]‘˚]qyê&˚. f…ìïdt Áø°&ÉqT u≤>± Ä&˚yê&ÉT. |æ.$.øÏ
T

∫qï|üŒ{Ï qT+&ç dü+^‘·+˝Àq÷ Á|üy˚X¯+ ñ+~. \*‘· dü+^‘·+, uÛÑ»q\T, XÊÅd”Ôj·T dü+^‘·+‘√ ≈£L&çq ø°s¡Ôq\T
ÁXÊe´+>± bÕ&˚yê&ÉT.
ER

1936˝À Vü≤qTeTø=+&É˝À &çdæº+ø£åHé e÷s¡Tÿ\‘√ yÓTÁ{Ï≈£î´˝ÒwüHé ñrÔs¡Tí&Éj·÷´&ÉT. 1938˝À ìC≤+ sêh e´‹πsø£
ñ<ä´eT+˝À bÕ˝§Zq&É+‘√ Äj·Tq sêh+˝À mø£ÿ&Ü #·<äTe≈£î+&Ü ìs¡“+<Ûä+ $~Û+#ês¡T. Bì‘√ Äj·Tq eTVü‰sêh˝Àì
|üPHÓ˝À _.j·Tdæ‡., Hê>∑|üPsY $X¯«$<ë´\j·T+˝À m˝Ÿ.m˝Ÿ._. |ü{≤º bı+<ë&ÉT. ôV’≤<äsêu≤<é sêh eTTK´eT+Á‹>±
|üì#˚dæq ã÷s¡TZ\ sêeTø£ècÕísêe⁄ e<ä› pìj·TsY |”¢&ÉsY>± |üì#˚XÊ&ÉT.
sê»ø°j·T Á|ükÕúq+ :
SC

|æ.$. sê»ø°j·T Á|ükÕúq+ z≥$T‘√ ÁbÕs¡+uÛÑeTsTT+~. 1952˝À dü«‘·+Á‘· uÛ≤s¡‘· ‘=* kÕ<Ûës¡D mìïø£\˝À
Á|üeTTK ‘Ó\+>±D kÕj·TT<Ûä b˛sê≥ jÓ÷<ÛäT&ÉT ã<ä›+ m˝≤¢¬s&ç¶ #˚‹˝À z≥$T bÕ\j·÷´&ÉT. |ü&ç˝Ò∫q ø£&É* ‘·s¡+>∑+
e˝… ‹]– 1957 qT+&ç 1972 es¡≈£î Hê\T>∑T kÕs¡T¢ eT+<∏äì XÊdüqdüuÛ≤ ìjÓ÷»ø£es¡Z+ qT+&ç »j·Tπø‘·q+
m>∑Ts¡yX˚ Ê&ÉT. 1962˝À s¬ +&√kÕ] XÊdüq düu≈ÑÛ î£ mìïø£sTTq |æ.$. sêh C…fi’ ó¯ fl, Á|üC≤ dü+ã+<Ûë\T, $<ë´XÊK, Äs√>∑´
XÊK\ eT+Á‹>± u≤<Ûä´‘·\T ìs¡«]Ô+#ê&ÉT. Äj·÷ XÊK˝À¢ |ü\T dü+düÿs¡D\T #˚|ü{Ϻ n+<ä] Á|üX¯+dü\T bı+<ë&ÉT.

160 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 eT÷&√kÕ] XÊdüq düuÛÑ≈£î ¬>*∫q düeTj·T+˝ÀH˚ |æ.$.ì eTTK´eT+Á‹ |ü<ä$ e]+∫+~. ‘êqT eTTK´eT+Á‹>±
ñqï|ü&˚ uÛÑ÷dü+düÿs¡D\T neT\T|ü]#˚+<äT≈£î #·s¡´\T #˚|ü{≤º&ÉT. |ü≥ºD uÛÑ÷ >∑]wüº |ü]$T‹ #·≥º+ ≈£L&Ü |æ.$.

A
Á|üuÛÑT‘·«y˚T ‘Ó∫Ã+~. ìC≤ìøÏ |æ.$. eTTK´eT+Á‹ |ü<ä$ b˛e&ÜìøÏ uÛÑ÷dü+düÿs¡D #·≥ºy˚T ø±s¡DeTì sê»ø°j·T
$X‚¢wü≈£î\ n_ÛÁbÕj·T+. ù|<ä\≈£î y˚T\T »]π> #·≥º+ ø√dü+ |ü<ä$ì ‘·èDÁbÕj·T+>± e~* y˚j·T&É+ eTVü≤˙j·TT\≈£î

AN
ø£wüº+ ø±<äT ø£<ë!
<˚X¯ sê»ø°j·÷\˝À ...
1977˝À |æ.$. πø+Á<ä sê»ø°j·÷\˝À Á|üy˚•+#ê&ÉT. Vü≤qTeTø=+&É qT+&ç ˝Àø˘düuÛÑ düuÛÑT´\T>± mìïø£j·÷´&ÉT.
leT‹ Ç+~sê>±+~ÛøÏ n‘·´+‘· $X¯«dü˙j·TT&ÉT>± ñ+≥÷ ø°\ø£yÓTÆq ¨+, $<˚XÊ+>∑ XÊK eT+Á‹>± u≤<Ûä´‘·\T

NG
ìs¡«Væ≤+#ê&ÉT. 1984˝À Vü≤qTeTø=+&É qT+&ç z≥$T bÕ\sTTHê, eTVü‰sêh˝Àì sê+f…ø˘ ìjÓ÷»ø£ es¡Z+ qT+&ç
$»j·T+ kÕ~Û+#ê&ÉT. sêJyé>±+~Û eT+Á‹es¡Z+˝À e÷qe eqs¡T\ XÊK, ¨+ XÊK≈£î eT+Á‹>± u≤<Ûä´‘·\T
#˚|{ü ≤º&TÉ . sêJyé >±+~Û Vü≤‘ê´q+‘·s+¡ #√≥T #˚dTü ≈£îqï |ü]D≤e÷\ e\q n|üŒ{Ïøπ sê»˙‹E„&TÉ >± <˚X,¯ $<˚XÊ\˝À
>∑DT‹¬øøÏÿq |æ.$.qs¡dæ+Vü‰sêe⁄ ø°\ø£eTsTTq u≤<Ûä´‘·\T d”«ø£]+#ê&ÉT.
1991˝À »]–q mìïø£\ ‘·sê«‘· <˚X¯sê»ø°j·T s¡+>∑+˝À ˇø£ nì•Ã‹ @s¡Œ&ç+~. @ sê»ø°j·T bÕغøÏ düŒwüºyÓTÆq
LA
Ä~Ûø£´+ sê˝Ò<äT. n|ü&ÉT ‘·q sê»ø°j·T #·‘·Ts¡‘·‘√ $TÁ‘·|üøå±\ eT<䛑·T ≈£L&É>∑{Ϻ ‘êqT Á|ü<ÛëqeT+Á‹>± yÓTÆHê]{Ï
Á|üuTÑÛ ‘·«+ @s¡Œs¡#ê&ÉT. nH˚ø£ eT+~ sê»ø°jT· $X‚w¢ ≈ü î£ \T á Á|üuTÑÛ ‘·«+ ˇø£ dü+e‘·‡s¡+ ø£+fÒ m≈£îÿe ø±\+ eTqC≤\<äì
ô|<ä$ $]#ês¡T. ø±ì ‘·q nqq´yÓTÆq #ê‘·Ts¡´+‘√ ◊<äT dü+e‘·‡sê\T #·ø£ÿì bÕ\q n+~+∫ sê»ø°j·T |ü+&ç‘·T\H˚
ÄX¯Ãs¡´|ü]#ê&ÉT.
TE

bÕÁ‹πøj·TTì>±... düè»qo*>±... :
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À kÕVæ≤r |ü]eTfi≤\T yÓ<ä»*¢q n‹ ø=~› eT+~ sê»ø°j·T y˚‘·Ô\˝À |æ.$. nÁ>∑‘ê+ã÷˝≤ìøÏ
ns¡TΩ&ÉT. 1948˝À ªø±ø£rj·Tμ |üÁ‹ø£qT kÕú|æ+∫ ‘=*‘·s¡+ |üÁ‹ø± s¡#·sTT‘·\˝À ˇø£&Éj·÷´&ÉT. ªø±ø£rj·Tμ |üÁ‹ø£˝À
ª»j·Tμ nH˚ e÷s¡Tù|s¡T‘√ nH˚ø£ s¡#·q\T #˚XÊ&ÉT. ‘Ó\+>±D kÕj·TT<Ûä b˛sê≥ H˚|ü<∏ä´+˝À ªª>=\¢sêeTe«μμ ø£<∏äqT
ª$»j·Tμ nH˚ ø£\+ ù|s¡T‘√ ø±ø£rj·T |üÁ‹ø£˝À sêXÊ&ÉT. $X¯«Hê<∏ä dü‘·´Hêsêj·TD sêdæq y˚sTT|ü&É>∑\T qe\qT
T

Væ≤+B˝ÀøÏ ªdüVü≤Ádü|òüDYμ ù|s¡T‘√ nqTe~+#ê&ÉT. á s¡#·q≈£î |æ.$. πø+Á<ä kÕVæ≤r nø±&ÉMT nyês¡T¶ bı+<ë&ÉT.
ª|üHé\ø£å‘Y ø√Hé|òüT‘√μ nH˚ eTsê؃ |ü⁄düÔø±ìï ªnã\ J$‘·+μ nH˚ ù|s¡T‘√ nqTe~+#ê&ÉT.
ER

|æ.$. sê»ø°jT· , kÕVæ≤‘·´ nqTuÛyÑ ê\qT s¡+>∑]+∫ Ä+>∑+¢ ˝À sêdæq ª~ ÇHéôd&’ sÉ μY nH˚ qe\≈£î $X‚wü ÁbÕ#·Ts¡´+
\_Û+∫+~. ‘ê‹Ô «≈£î&ÉT, Á|üC≤Væ≤‘Ó’wæ #˚dæq ì]«sêeT $|òü\j·T‘êï\ $cÕ<ä >±<∏˚ ª~ ÇHéôd’&ÉsYμ. á Á>∑+<∏ä+ 1998˝À
yÓ\Te&ç+~. á Á>∑+<∏ä+ ª˝À|ü* eTìwæμ ù|s¡T‘√ ‘Ó\T>∑T˝ÀìøÏ ≈£L&Ü nqTe~+#·ã&ç+~. ‘·q ∫qïHê{Ï Äràj·T
$TÁ‘·T\T ø±fiÀJ Hêsêj·TD sêe⁄, sêy˚TX¯«s¡ sêe⁄\‘√ |æ.$. #˚dæq kÕVæ≤r #·s¡Ã\T yê] kÕVæ≤r ‘·èwüí≈£î ì<äs¡ÙHê\T.
á $<Ûä+>± <˚X¯Væ≤‘êìï ø√]q eTVü‰eT˙wæ, dæú‘·Á|üE„&ÉT, dü+øå√uÛÑ düeTj·T+˝À <˚X¯ Ä]úø£ e´edüúqT ˇ&ÉT¶≈£î
SC

#˚]Ãq nkÕe÷qT´&ÉT! ‘·qyê]H˚ ø±<äT, sêÁcÕºìï, <˚XÊìï <äT'K kÕ>∑s+¡ ˝À eTT+∫ 23, &çôd+ãs¡T 2004q >∑T+&Ób˛≥T‘√
ø£qTï eT÷XÊ&ÉT. ªeTqyê&ÉTμ nì j·÷e‘Y ‘Ó\+>±D C≤‹ >∑s¡«+>± #Ó|üø=H˚ bÕeTT\|ü]Ô y˚+ø£≥ qs¡dæ+Vü‰sêe⁄
uÛÖ‹ø£+>± eTq eT<Ûä´ ˝Òø£b˛sTTHê Äj·Tq ùde\T dü<ë düàs¡D°j·÷\T.
ôV’≤<äsêu≤<é˝À VüQùd‡Hé kÕ>∑sY rsêq |æ.$. düe÷~Û ‘Ó\+>±D Ä‘êà_Ûe÷Hêìï #ê≥T‘·Tqï≥T¢>± ñqï~.
ªªÄ∫‘·÷∫ e÷{≤¢&É&Éy˚T ø±<äT, s¡#·q˝Àq÷ |æ.$.~ n<˚ >±+;Ûs¡´+, |ü]D‹, <˚X¯uÛÑøÏÔ ø£ì|ædüTÔ+~. <˚ìøÏ #·*+#·ì
Äj·Tq e´øÏ‘Ô «· eT+fÒ Hê¬ø+‘√ Çwü+º μμ nH˚ <ëX¯s~¡ ∏ s¡+>±#ês¡´ e÷≥\T |æ.$. düeTTqï‘· e´øÏ‘Ô êÔ «ìï Á|ü‹_+_kÕÔsTT.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 161
 |ü<ä$C≤„q+

A
AN
nsêú\T
n }
n+<Ûäø±s¡+ R Nø£{Ï }‘·+ R Ä<Ûës¡+
n+|æ R |ü+|æ

NG
n>∑\Z + R n~Ûø+£ m
nC≤„‘·+ R me]øÏ ‘Ó*j·Tì m&É<ä R Vü≤è<äj·T+, m<ä
n&É\T R uÛj
Ñ T· |ü&TÉ ms¡Tø£ R ‘Ó\TdüT
n<Ûë´‘·àeTT R <Óe’ dü+ã+<Ûyä TÓ qÆ ˇ
nìyês¡´+ R ‘·|Œü ìdü]
ˇ|æŒ+#·T R n|üŒ–+#·T, n+^ø£]+|üCj
Ò T· T
nbÕs¡yTÓ qÆ R n~Ûøy£ TÓ qÆ
neT\ R ìs¡à\yÓTqÆ , dü«#·Ãy¤ TÓ qÆ
LA ˇs¡T\T R Ç‘·sT¡ \T
n]wü+º R ø°&TÉ W
ns¡Ãq R |üP» Wwü<Ûä+ R eT+<äT
ns¡+ú R <Ûäq+, kıeTTà
ø£
n]ú R y˚&TÉ ø=qTyê&ÉT
TE

n\T|ü⁄ R n\dü≥ ø£+≥ø£+ R eTT\T¢

nyê´»eTT R ø£|ü≥+˝Òì~, düVü≤»yÓTÆq~ ø£+ã[ R >=+>∑&ç
ndüTe⁄\T R ÁbÕD≤\T ø£ø±$ø£\+ R #Ó˝≤¢#<Ó Tä s¡T
Ä ø£se›¡ T+ R ãTs¡<ä, n&ÉTdüT
Äø±+ø£å R rÁeyÓTqÆ ø√]ø£ ø£&ç+~>∑ R m≈£îÿe>±
Ä‘·+ø£+ R Äsê≥+ ø£b˛‘·+ R bÕe⁄s¡+
T

Ä<˚X+¯ R Ä»„ ø£s¸¡ ≈î£ &ÉT R s¬ ‘’ T·

Ä˝≤|üq R sê>∑+ rj·TT≥, bÕ&ÉT≥
ø£\Œ‘·sT¡ e⁄ R ø√¬sÿ\T rπsà <˚e‘ê eèø£å+
ER

ÄÁ•‘·T&ÉT R ÄÁX¯jT· + ø√]qyê&ÉT

ø£«D+ R X¯ã›+, düe«&ç, #·|ü&ÉT
Ç
ø±e÷] R •e⁄&ÉT
Çã“&ç R m≈£îÿe
Ç&ÉTeTT\T R ø£cÕº\T, ‹|üŒ\T ø±]Ã#·Tà (ø±s¡T∫#·TÃ)R n&É$˝À <ä≥ºyÓTÆq eT+≥\T
á ≈£L]à R ùdïVü≤+, k˛|ü‹
SC

á– R ‘ê´>∑+ ø£è|ü R <äj·T, ø£s¡TD

ñ πø<ës¡+ R bı\+
ñ‘·ÿ èwüº+ R ÁX‚wü˜+, >=|üŒ~ Áø√<Û+ä R ø√|ü+
ñ‘êŒ<äø+£ R |ü⁄{Ï+º #·Tq~ ø°åsê_› R bÕ\düeTTÁ<ä+
ñ<ës¡+>± R >=|üŒ>± K
ñ<√“<Ûä R dü+<˚X+¯ K>∑+ R |üøåÏ
ñuÛj
Ñ T· ‘ês¡ø+£ R Ç<ä›]ì ‘·]+|ü#˚ùd~ (y˚T\Tø£*Z+#˚~) K\+ R bÕ|üeTT
162 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
 >∑ <äè&Û+É >± R >∑{>ºÏ ∑
>∑≥ø£ / >∑≥ÿ R eTø£ÿ, C§qï s¡e«‘√ #˚ùd e+≥ø£+ <√wü+ R ‘·|ü

A
–&Édü R m+&çb˛e⁄≥, X¯ówæÿ+#·T≥ <√sTT* R <√dæ*
>∑bÕŒ\T R >=|üŒ\T, u≤‘ê\T <Ûä

AN
>∑T&ÉeTT R u…\¢+ <Ûäs¡Tàe⁄ R <Ûäs¡à+
<ÛëeT+ R ì\j·T+
|òTü
<Ûäè‹ R <ÛÓ’s¡´+
|òü÷‘·+ R <Óã“
q
#·
ìø£èwü+º R ˙#·+
#·+<äq+ R >∑+<Ûä+

NG
ìπø|å +ü R ì~Û, *_“
#·\Te R #·\<¢ qä +
ìeT>∑ï+ R ©q+
#êø£#ø· ´£ + R H˚sT¡ Œ
ìeT»®q+ R nqT|ü⁄≥, eTTq>∑&+É
∫+~*bÕ≥T R ‘=+<äs¡bÕ≥T
˙s¡eTT R ˙s¡T
#·÷‘·|òü\+ R e÷$T&ç |ü+&ÉT
qT&ÉTe⁄≥ R #Ó|ü≥
#Ó≥º R ø°&TÉ
|ü
#˚e R kÕs¡+, XÊ>∑
LA |ü&jç T· R eT&ÉT>∑T
» |ü]»q+ R ùde≈£î\T, HÍø£sT¡ ¢
»>∑‹ R Á|ü|ü+#·+, <äTìj·T |ü]eTfi¯+ R eT+∫ yêdüq
»MT+<ës¡T R uÛÑ÷kÕ«$T bÕ&ç R Hê´j·T+
TE

õVü≤« R Hê\Tø£ bÕ<äTcÕ R sêE

C…ø’ =≥Tº≥ R eT<䛑·T ‘Ó\T|ü⁄≥ bÕs¡Ù«+ R yÓ’|ü⁄, |üø£ÿq
CÀ´‘·‡ï R yÓHïÓ \ bÕX¯+ R ‘ê&ÉT
sƒ¡ |ü⁄\T¢ R >∑&¶ç
]ƒø±D≤ R ìyêdü+ ù|]à R Áù|eT
؃$ R yÓ’uÛÑe+ Á|ü>∑‹ R n_Ûeè~Δ
T

‘· Á|ü‹q R Á|ü‹»„, ˇ≥Tº

‘·qTe⁄ R X¯Øs¡+, ô|sTT´ Á|ü‹wü˜ R ø°]Ô, kÕú|üq,
ER

‘·|üdæ / ‘ê|üdæ R ãTTwæ Á|ükÕúq+ R Á|üj·÷D+

‘·$Tà R |ü<äà+, ‘êeTs¡|ü⁄e⁄« Á|üVü≤dæ‘·+ R ô|<ä›qe⁄«
‘·s¡Te⁄ R #Ó≥Tº Áù|j·T+ R Á|æj·T+, Çwüº+
‘·\+|ü⁄ R ø√]ø£ ã
‘·T\ R ‘·sêE, ‘·¬øÿ&É ã+&Üs¡+ R <ÛäHê>±s¡+, ø√XÊ>±s¡+, KC≤Hê
SC

<ä u≤dü R Á|ü‹»„, ˇ≥Tº

<ä+<ä&ç R rÁe+ Áu≤V”≤àeTTVüAs¡Ô+ R dü÷s√´<äj·÷ìøÏ eT÷&ÉT >∑&çj·T\ eTT+<äT
<ä≈î£ ÿ R \_Û+#·T, <=s¡T≈£î ø±\+
<ä|Œæ ø£ R <ëVü≤+, <ä÷|ü ãT>∑T\T R uÛj
Ñ T· +
<ëdü´+ R ùde, XÊ‘·, }&ç>∑+ ãTuÛTÑ øÏ‘å T· &ÉT R Äø£*>=qïyê&ÉT
uÒØE R n+#·Hê (˝…ø£ÿ$es¡+)

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 163

 uÛÑ $eT\ R dü«#·Ãy¤ TÓ qÆ
uÛÑ+– R $<ÛäeTT, rs¡T $]$>∑ R n~Ûø£+>±, u≤>±

A
uÛÑ+»q R $iT#·T / $s¡T#·T $s¡T\T R |üP\T
uÛ÷Ñ ‘·eTT R ÁbÕDÏ, |ü+#·uÛÑ÷‘ê˝À¢ ˇø£{Ï $\dæ\T¢ R Á|üø±•+#·T, ˇ|ü
$Vü≤+>∑+ R |üøåÏ

AN
uÛÑ÷wüD+ R ÄuÛÑs¡D+, q>∑
eT $Vü‰s¡+ R y˚&ÉTø£>± ‹s¡T>∑T≥
eè•Ãø£+ R ‘˚\T
eT+<äT&ÉT R ‘Ó*$‘·≈£îÿeyê&ÉT
yÓi#·T R uÛj
Ñ T· |ü&TÉ
eT≈£îÿe R Çwü+º
y˚‘·Ô R ‘Ó*dæqyê&ÉT
eTVü≤‘·TÔ R >=|üŒ‘·q+, eTVæ≤eT
X¯

NG
eTVæ≤wü+ R <äTqïb˛‘·T
e÷‘·‡s¡´+ R |ü>∑, zs¡Œ˝Òì‘·q+ o\+ R q&Ée&ç
e÷qT´\T R >ös¡$+#·<ä–qyês¡T X¯+uÛTÑ &ÉT R •e⁄&ÉT (eT+>∑fiø¯ s£ T¡ &ÉT)
e÷´\+ R y˚Tfi¯+ XÊø£+ R ≈£Ls¡
$Ts¡+ R ø±s¡+ o‘·+ R #·\¢ì~
$Tdæ$T R ø±+‹
LA X‚´q+ R &˚>∑
y˚T#·ø£ R q\¢ì ÁX‚jT· + R y˚T\T
yÓ÷s¡ R eTTK+ dü
yÓTÆÁ‹ R ùdïVü≤+, k˛|ü‹ dü+j·T$T R ãTTwæ
eTÚøÏøÔ +£ R eTT‘·´+ dü+Vü‰s¡+ R #·+|ü⁄≥
j·T düKT&ÉT R ùdïVæ≤‘·T&ÉT, <√dtÔ, k˛|ü‹>±&ÉT
TE

j·T‹ R düHêï ´dæ, eTTì dü‘·‘·+ R m\¢|ü &ÉT

s¡ düeT‘· R düe÷q‘·«+
düe÷Væ≤‘·+ R n+^ø£]+#·ã&çq~, düeT≈£Ls¡Ãã&çq~
s¡ø+£ R |üqTï
düs¡«Á‘· R n+‘·≥
sêø±eT\ CÀ´‘·‡ ï R |ü⁄qï$THê{Ï ‘Ó\¢ì yÓHÓï\
kÕs¡«uÛÖeTT&ÉT R #·Áø£e]Ô
Ø‹ R $<Ûä+
kÕ\T R dü+e‘·‡s¡+
T

s¡TÁ<äT&ÉT R •e⁄&ÉT
dæ+>±]+∫q R n\+ø£]+∫q
s¡T~Ûs¡+ R s¡ø£Ô+, HÓ‘·TÔs¡T
düT≈£îe÷s¡+ R eTè<äTyÓq’
ER

\ düT<Ûä R neTè‘·+
˝ÒX¯+ R ø=+#Ó+, ø=~›>∑ düTs¡‘s· T¡ e⁄ R ø£\Œeèø£+å
˝À_Û R |ædHæ ê], |ædìæ >=≥Tº dü÷qè‘·+ R eT+∫e÷≥, dü‘·´+, qTe«<Ó›
e düè»q R düèwæº
e&ÉT≈£î&ÉT|ü⁄\T R #˚H˚‘· egeTT\T ôd#’ T· R düV≤æ +#·T
SC

eq≥ R XÀø£+, @&ÉT|ü⁄ kı>∑dTü R n+<ä+, düø£ÿ<äq+

esêVü≤+ R |ü+~ kÂVü‰s¡›+ R ùdïVü≤+, k˛|ü‹
e\|ü\ R ≈£î&çy|’Ó ⁄ü düŒs¡Ù R ‘ê≈£î≥
eX¯+ R kÕ«BÛq+ Vü≤
edæsTT+#·T R ìedæ+#·T Vü≤\+ R Hê>∑*
yê´Á|òüT+ R ô|<ä›|ü⁄* Vü≤dæ‘êdüT´&ÉT R qe⁄« eTTK+ ø£\yê&ÉT
$|òTü ï+ R Ä≥+ø£+, n&É+¶ øÏ Væ≤‘·+ R y˚T\T, eT+∫
164 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
 |üsê´j·T|ü<ë\T HêHêsêú\T

A
n+<Ûäø±s¡+ R Nø£{Ï, ‘·eTdüT‡, ‹$Ts¡+ n]wüº+ R ø°&ÉT, eTõ®>∑, ø±øÏ, ≈£î+≈£î&ÉT #Ó≥Tº
ndüTe⁄\T R ÁbÕDeTT\T, ñdüTs¡T, JeeTT\T

AN
ns¡+ú R X¯ u ≤› s ¡ Δ + , ø±s¡ D +, <Û ä q +, Hê´j· T +,
Äø£* R ≈£îå ‘·T,Ô ãTuÛTÑ ø£å
Á|üjÓ÷»q+, edüTÔe⁄
Ä\+ãq+ R Ä<Ûës¡+, ÄÁX¯j·T+, }‘·
Ç&ÉTeTT\T R Çã“+<äT\T, ø£&>É +∑ &ÉT,¢ ø£cÕº\T ø±\+ R q\¢ì~, düeTj·T+, eTs¡D+, ÇqTeTT
ñ&ÉT|ü⁄\T R >∑T&ɶ\T, |ü⁄≥ºeTT\T, ã≥º\T, eÁkÕÔ\T Nø£{Ï R n+<Ûäø±s¡+, <äT'K+, sêÁ‹
ø£se›¡ T+ R ãTs¡<,ä n&ÉTdüT, |ü+ø£+
#˚e R kÕs¡eTT, <ÛÓ’s¡´eTT, bı>∑s¡T

NG
ø£w+ºü R Çø£ÿ≥Tº, ÁX¯eT, Ç&ÉTeTT
ø±+ø£å R Ç#·Ã¤, ø√]ø£, yê+#Û· ‘·\|ü⁄ R n_ÛÁbÕj·T+, Ä˝À#·q, »„|æÔ
ø±|ü⁄ R ¬s’‘·T, ø£s¡¸≈£î&ÉT, ø£èw”e\T&ÉT, Vü‰*≈£î&ÉT,
ôd]’ ≈£î&ÉT ~≈£îÿ R ~X¯, X¯s¡DeTT, <ë]
≈£î|üŒ\T R sêdüT\T, Áb˛>∑T, Áb˛e⁄ bÕ&ç R Hê´j·TeTT, <Ûäs¡àeTT, rs¡TŒ dü«uÛ≤e+,
øπ ‘·q+ R |ü‘êø£+, »+&Ü, <Ûä«»+ LA Ä#ês¡+
ø£«DeTT R X¯ã›eTT, düe«&ç, #·|ü&ÉT bÕeì R Äe⁄, >∑+>∑, ;ÛeTT&ÉT, Vü≤qTeT+‘·T&ÉT,
∫#·TÃ R n–ï, »«\q+, nq\+, n+>±s¡+
|ü$Á‘·Tsê\T
»qHê<∏Tä &ÉT R sêE, qè|ü⁄&ÉT, Á|üuÛÑTe⁄, uÛÑ÷MTX¯ó&ÉT
‘·qTe⁄ R X¯Øs¡+, <˚Vü≤+, y˚TqT, ˇ&É\T, ô|sTT´ $Tdæ$T R ø±+‹, qe˙‘·+, dü+|ü<ä
‘ê|üdæ R ‘·|üdæ«, ‘·_dæ, ãTTwæ, jÓ÷–, eTÚì eT÷\+ R y˚s¡T, yÓTT<ä\T, }&É, ø±s¡D+, |ü⁄Hê~
TE

<Ûäè‹ R <ÛÓ’s¡´+, _+ø£+, >∑{Ϻ‘·q+

ìHê<äeTT R <Ûä«ì, yÓ÷‘·, X¯ã›+ eTÚøÏøÔ +£ R eTT‘·´+, @qT>∑T ≈£î+uÛÑdüú\+, y˚T|òüT+,
ìo~∏ì R sêÁ‹, j·÷$Tì, ìX¯ X¯+K+
˙s¡+ R ˙fi¯ófl, ñ<äø£+, »\+, ‘√j·T+ eqeTT R n&É$, »\eTT, düeT÷Vü≤eTT
|üX¯óe⁄ R >=&ÉT¶, »+‘·Te⁄, |üdüs¡+
yÓi#·T R uÛj
Ñ T· |ü&TÉ , dü+ø√∫+#·T
|ü]eTfi¯+ R ‘ê$, düTyêdüq, kÂs¡uÛÑ+
X¯øÔÏ R ã\+, kÕeTs¡ú´+, bÕs¡«‹
T

bÕ<äeTT R n&ÉT>∑T, n+Á|òæT, #·s¡DeTT

|ü⁄&É$T R uÛÑ÷$T, H˚\, neì, edüT<Ûä, <Ûä]Á‹, Ç\ ÁX‚jT· + R düTø£è‘·+, y˚T\T, <Ûäs¡à+
uÛ≤s¡´ R |ü‹ï, ø£fi¯Á‘·+, Ä\T, ô|+&É¢eTT
ER

eT+#·T R ‘·TVæ≤q+, ˙Vü‰s¡+, Væ≤eT+ düT<Ûä R bÕ\T, düTqï+, neTè‘·+

yÓTÆÁ‹ R ùdïVü≤+, #Ó*$T, k˛|ü‹ Vü≤+dü R n+#·, |üs¡e÷‘·à, ‘Ó\¢>∑Ti¿+, e÷‘·‡s¡´+
yÓ÷ø£+å R ø¬ e’ \´+, eTTøÏÔ, ìsê«D+
Væ≤‘·+ R ˝≤uÛÑ+, πøåeT+, Çwüº+, ñ|üø±s¡+
yêq R es¡¸eTT, eèwæº, ∫‘·Ô&ç
$\Te R yÓ\, KØ<äT, eT÷\´+ ø°så e¡ TT R bÕ\T, r|ü⁄, ˙fi¯ófl, bÕ\|æ≥º, eTiÏ¿#Ó≥Tº
SC

yÓ+&ç R s¡»‘·eTT, <ÛÍ‘·eTT, s¡÷|ü´eTT

y˚dü$ R y˚dü+–, Á^wüàeTT, m+&Üø±\+
düKT\T R ùdïVæ≤‘·T\T, $TÁ‘·T\T, k˛|ü‹>±fi¯ófl
düeT÷Vü≤+ R >∑T+|ü⁄, ãè+<ä+, düeTT<ëj·T+
ôd]’ ≈£î&ÉT R ø±|ü⁄, Vü‰*≈£î&ÉT, ¬s’‘·T
Vü≤+dü R eTsêfi¯eTT, #·Áø±+>∑eTT, e÷qkÂø£eTT
Vü≤\eTT R d”s¡eTT, Hê>∑*, ≈£î+‘·\eTT
Vü≤è<äjT· + R m<ä, eT~, eTqdüT‡
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 165
 Á|üø£è‹ ` $ø£è‹

A
n–ï ` n–Z |ü⁄D´+ ` |ü⁄HÓï+

AN
n<äT“¤‘e· TT ` nãT“s¡eTT Áù|eT ` Áù|eTT&ç
ÄX¯Ãs¡´+ ` n#ÓÃs¡Te⁄ uÛÑè+>±s¡eTT ` ã+>±s¡eTT
ÄVü‰s¡eTT ` z–s¡eTT uÛøÑ ÔÏ ` ã‹Ô, ã–‹
≈£î\´ ` ø±\Te eTTKeTT ` yÓTT>∑eTT
≈£î\+ ` ø=\+ sêX¯ó\T ` sêdüT\T

NG
Kì ` >∑ì sêÁ‹ ` sê‹]
>∑TD+ ` >=q+ $<ä´ ` $<Ó›
B|ü+ ` ~yÓ« yÓ<’ Tä ´&ÉT ` yÓE®
<√wü+ ` <√dü+ dü+‘√wüeTT ` dü+‘·d+ü
<Ûäs¡à+ ` <äeTà+ düV‰ü j·T+ ` kÕj·TeTT
|üX¯óe⁄ ` |üdTü e⁄
LA Vü≤è<äjT· + ` m<ä
TE

e⁄´‘·Œ‘·Ô ´sêú\T
n+<Ûøä ±s¡eTT R ˝À≈£î\qT n+<ÛäT\T>± #˚j·TTq~ ` Nø£{Ï
ø±e÷] R eTqà<∏äTìøÏ X¯Á‘·Te⁄ ` •e⁄&ÉT
T

ø¬ y’ ÷Ó &ÉTŒ R #˚‘·T\T CÀ&ç+∫ #˚j·TTq~ ` qeTkÕÿs¡eTT

|üøåÏ R |üø£åeTT\T ø£\~ ` |üøÏå
ER

|üj÷Ó ì~Û R |üj·TdüT‡≈£î (˙{ÏøÏ) ì~Û ` düeTTÁ<ä+

|ü⁄Á‘·T&ÉT R |ü⁄HêïeT qs¡ø£eTTqT+&ç s¡øÏå+#·Tyê&ÉT ` ø=&ÉT≈£î
bÂs¡T\T R |ü⁄s¡+˝À ìedæ+#·Tyês¡T ` Á|ü»\T
X‚´qeTT R rÁe+>± b˛e⁄q~ ` &˚>∑
SC

dü+j·T$T R dü+j·TeTeTT (Ç+Á~j·T ìÁ>∑V≤ü +) ø£\yê&ÉT ` ãTTwæ

ôd]’ ≈£î&ÉT R d”s¡eTT‘√ (Hê>∑*) H˚\qT <äTqTïyê&ÉT ` ¬s’‘·T
k˛e÷s¡Δ<Ûäs¡T&ÉT R #·+Á<äe+ø£qT •s¡düT‡q <Ûä]+∫qyê&ÉT ` •e⁄&ÉT
Vü‰*≈£î&ÉT R Vü≤\eTT‘√ (Hê>∑*) H˚\qT <äTqTïyê&ÉT ` ¬s’‘·T

166 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20