N A

G A
A N
E L
T T
E R
S C

$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\T
❈ $<ë´s¡Tú˝≤sê! |ü<√‘·s¡>∑‹ ~«rj·TuÛ≤wü ‘Ó\T>∑Tyê#·ø£+˝À mì$T~ bÕsƒê\T, Hê\T>∑T ñ|üyê#·ø£ bÕsƒê\T ñHêïsTT.
❈ Á|ü‹ bÕsƒ+¡ ª#·<eä +&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|Œü +&çμ ˝Ò<ë ªu§eTàqT #·÷&É+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|Œü +&çμ nH˚ n+X¯+‘√ yÓTT<ä\e⁄‘T· +~.
á Á|üX¯ï\ Ä<Ûës¡+>± ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À #·]Ã+#·&É+˝À bÕ˝§ZHê*.
❈ bÕsƒê´+X¯ ñ<˚›X¯+, bÕsƒ¡´uÛ≤>∑ $esê\T, ø£$ |ü]#·j·T+˝Àì $esê\T #·~$ ns¡ú+ #˚düTø√yê*.
❈ ª$<ë´s¡T\ú ≈£î dü÷#·q\Tμ nH˚ >∑&˝ç Àì n+XÊ\qT #·<Tä e+&ç. yê{Ï Á|üø±s¡+ #˚j÷· *. n{≤¢>π |ü<ë\≈£î nsêú\T |ü⁄düøÔ +£
∫es¡ ñqï |ü<ä$C≤„q+ / ì|òüT+≥Te⁄qT #·÷dæ ‘Ó\TdüTø=+&ç.
❈ ñbÕ<Ûä´≈£åî\T>±, XÊdüqeT+&É* düuÛÑT´\T>± |üì#˚XÊ&ÉT. áj·Tq ø±e´+, π>j·T+, qe\, ø£<∏ä,
MT ñbÕ<Ûë´j·TT\T bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·÷ìï eT÷&ÉT ˝Ò<ë Hê\T>∑T s√E\T uÀ~ÛkÕÔs¡T. Ç+<äTø£qT>∑TD+>± bÕsƒêìï
$uÛÑõ+∫ s√eTHé n+¬ø\˝À (I, II, III) dü÷∫+#ês¡T.
❈ bÕsƒ+¡ ‘·sT¡ yê‘· ªÇ$#˚jT· +&çμ nH˚ ù|s¡T‘√ nuÛ≤´kÕ\THêïsTT. Ç$ ªne>±Vü≤q ` Á|ü‹düŒ+<äqμ, ªe´ø°øÔ s£ D¡ ` düè»Hê‘·àø£‘μ· ,
ªuÛ≤cÕ+XÊ\Tμ, ªuÛ≤cÕø±s¡´ø£˝≤bÕ\T / ÁbÕC…≈î£ |º ìü μ nH˚ù|s¡T‘√ ñHêïsTT. M{Ï˝Àì Á|üXï¯ \≈£î düe÷<ÛëHê\T MTπs kı+‘·+>±
Ä˝À∫+∫ sêj·÷*. m{Ϻ |ü]dæú‘·T˝À¢ ¬>’fi¯ófl, düº&ûyÓT{°]j·Tfi¯ófl, ø£«X¯ÃHé u≤´+≈£î\T, MT ùdïVæ≤‘·T\ H√≥T ãT≈£îÿ\˝À
#·÷dæ sêj·T≈£L&É<äT.
❈ ªne>±Vü≤q`Á|ü‹düŒ+<äqμ˝Àì nuÛ≤´kÕ\T MT˝À e÷{≤¢&˚ kÕeTsêú´ìï, #·~$ ns¡+ú #˚dTü ø=H˚ kÕeTsêú´ìï ô|+bı+~+#·&+É
E
ø√dü+ ñ<˚›•+∫q$. M{Ï˝À n|ü]∫‘· >∑<ë´ìï #·~$ Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T&É+‘√ bÕ≥T bÕsƒêìï #·~$ ns¡ú+
#˚düTø√e&ÜìøÏ nedüs¡yÓTÆq nuÛ≤´kÕ\T+{≤sTT. M{Ïì MTs¡T #·~$ Äø£[+|ü⁄#˚düTø=ì kı+‘·+>± sêj·T+&ç.
T
❈ ªe´ø°Ôø£s¡D düè»Hê‘·àø£‘·μ nH˚ nuÛ≤´dü+˝À Ä˝À∫+∫ sêùd˝≤ Á|üX¯ï\T+{≤sTT. nfÒ¢ düè»Hê‘·àø£ e´ø°Ôø£s¡D˝À Ç∫Ãq
n+XÊ\qT kı+‘·+>± sêj·T&ÜìøÏ Á|üj·T‘·ï+ #˚j·T+&ç. M{Ï >∑T]+∫ sêj·T&ÜìøÏ ‘·s¡>∑‹˝À MT ñbÕ<Ûë´j·TTì‘√
#·]Ã+#·+&ç.
T
❈ ªuÛ≤cÕ+XÊ\μ˝À Ç∫Ãq |ü<äC≤\+ nuÛ≤´kÕ\qT #˚j·T&ÜìøÏ ì|òüT+≥Te⁄qT, |ü⁄düÔø£+ ∫es¡ Ç∫Ãq |ü<ä$C≤„q+ nH˚
n+XÊ\qT ñ|üjÓ÷–+#·Tø=+&ç. yê´ø£s¡D≤+XÊ\˝À Ç∫Ãq ñ<ëVü≤s¡D\T #·~$ ns¡ú+#˚düTø√yê*.
❈ Á|ü‹ bÕsƒ¡+˝À Ç∫Ãq ÁbÕC…≈£îº |üqT\qT MTπs kı+‘·+>± #˚j·T+&ç. Ç+<äTø√dü+ bÕsƒ¡XÊ\ Á>∑+<∏ë\j·÷ìøÏ yÓfi¯fl&É+,
R
|ü⁄düÔø±\T #·<äTe&É+ n\yê≥T #˚düTø√yê*. Ç+<äTø√dü+ m{≤¢ #˚j·÷˝À MT ñbÕ<Ûë´j·TTìï n&ç– ‘Ó\TdüTø=+&ç.
❈ bÕsƒ¡XÊ\ kÕúsTT˝À 10e ‘·s¡>∑‹ ∫e]~. BìøÏ uÀs¡T¶ |üØø£å ìs¡«Væ≤kÕÔs¡T. uÀs¡T¶ |üØø£å˝Àì Á|üX¯ï |üÁ‘·+˝Àì Á|üX¯ï\T
E
|ü⁄düÔø£+˝Àì ñqï$ ñqï≥T¢>± sêe⁄. á dü«uÛ≤eeTTqï Á|üX¯ï\T ekÕÔsTT. ø±ã{Ϻ Á|ü‹ bÕsƒ¡+˝À Ç∫Ãq Á|üX¯ï\≈£î MTπs
kı+‘·+>± »yêãT\T sêj·T&É+ nuÛ≤´dü+ #˚ùdHÔ ˚ |üØø£˝å À¢ u≤>± sêj·T>∑\T>∑T‘ês¡T. n˝≤ ø±≈£î+&Ü |ü⁄düøÔ +£ ˝Àì yê{Ïì
C
ã{°º|ü≥º&É+, #·÷dæsêj·T&É+ n\yê≥T #˚düT≈£î+fÒ Çã“+~ |ü&ÉT‘ês¡T.
❈ á |ü⁄düÔø£+ <ë«sê MTs¡T kÕ~Û+#ê*‡q kÕeTsêú´\>∑T]+∫ $esê\T ñHêïsTT. á $<ë´ dü+e‘·‡s¡+ |üPs¡Ôj˚Tdü]øÏ
MTs¡T @y˚T$T kÕ~Û+#·>∑\>±˝À $esê\T ñHêïsTT. yê{Ïì #·<äTe+&ç. m|üŒ{Ïø£|ü&ÉT bÕsƒê\T |üPs¡ÔsTTq ø=B› yê{Ï
S
Ä<Ûës¡+>± MTs¡T @y˚T$T #˚j·T>∑\s√ MT >∑T]+∫ MTs¡T ‘Ó\TdüTø=+&ç.
❈ ˇø£ bÕsƒêìøÏ düTe÷s¡T 12 |”]j·Tfi¯ófl nedüse¡ Te⁄‘êsTT. bÕsƒ+¡ eTT+<äTqï $wüj÷· \‘√bÕ≥T bÕsƒ+¡ ˝Àì $wüj÷· \qT
uÀ~Û+#·&ÜìøÏ düTe÷s¡T 5 |”]j·Tfi¯ófl nedüs¡eTÚ‘êsTT. ˇø=ÿø£ÿ nuÛ≤´kÕìï düTe÷s¡T 1 |”]j·T&é #=|üq uÀ~ÛkÕÔs¡T.
ø±ã{Ϻ nuÛ≤´kÕ\T uÀ~ÛdüTÔqï|ü&ÉT C≤Á>∑‘·Ô>± $ì bÕsƒ¡XÊ\˝ÀH˚ nuÛ≤´dü+ #˚j·T+&ç.
❈ MTs¡T eTÚq+>± $+fÒ dü]b˛<äT. ‘·|Œü ìdü]>± ns¡+ú ø±ì $wüj÷· \ >∑T]+∫ m|üŒ{Ïø|£ ü &ÉT ñbÕ<Ûë´j·TT\qT n&ÉT>∑+&ç,
Á|ü•ï+#·+&ç. MT uÛ≤cÕ kÕeTsêú´\qT n_Ûeè~Δ |üs¡#·Tø=+&ç.
A
‘Ó\T>∑Tyê]˝À C≤„q|”sƒ¡ |ü⁄s¡kÕÿs¡ Á>∑V”≤‘·\T
N
1. ø£$düÁe÷{Ÿ l $X¯«Hê<∏ä dü‘·´Hêsêj·TD :
‘Ó\T>∑T˝À C≤„q|”s¡ƒ nyês¡Tb¶ ı+~q Á|ü<eä∏ Te´øÏÔ ø£$düÁe÷{Ÿ $X¯«Hê<∏ä dü‘´· Hêsêj·TD. áj·Tq
A
ø£ècÕíõ˝≤¢ q+<äeT÷s¡T Á>±eT+˝À »ìà+#ê&ÉT. ‘·+Á&ç XÀuÛÑHêÁ~, ‘·*¢ bÕs¡«‘·eTà. áj·Tq≈£î
ã+<äsT¡ ôV≤’ dü÷ÿ\T˝À #Ófi|¢¯ fiæ fl¯ y˚+ø£≥XÊÅdÔæ ‘Ó\T>∑T ñbÕ<Ûë´j·TT\T>± ñHêï&ÉT. áj·Tq ø=+‘·ø±\+
ã+<äs¡T ôV’≤dü÷ÿ˝À¢H˚ ñbÕ<Ûë´j·TTì>± ≈£L&Ü |üì#˚XÊ&ÉT. dü+düÿ è‘·, Ä+>∑¢ uÛ≤wü\ô|’
G
|ü≥TºkÕ~Û+#ê&ÉT. ñ<√´>∑+ #˚dü÷ÔH˚ eTÁ<ëdüT $X¯«$<ë´\j·T+ qT+&ç M.A.|ü{≤ºbı+<ë&ÉT.
áj·Tq H˚wüq˝Ÿ, Væ≤+<ä÷, m.dæ.ø£fi≤XÊ\˝À¢ Á|æì‡bÕ˝Ÿ>± |üì#˚XÊ&ÉT. kÕVæ≤‘·´ nø±&ÉMT
N
(1895`1976) yê´dü+, Hê≥ø£+, $eTs¡Ù, X¯‘·ø£+ e+{Ï $_Ûqï Á|üÁøÏj·T˝À¢ s¡#·q\T #˚|ü{≤º&ÉT. ˝…ø£ÿ≈£î $T+∫
Á>∑+<∏ë\≈£î |”]øƒ \£ T sêXÊ&ÉT. áj·TqqT øπ +Á<äÁ|üuTÑÛ ‘·«+ |ü<àä uÛ÷Ñ wüDY _s¡T<äT‘√ dü‘ÿ· ]+∫+~. Ä+Á<Ûä $X¯«$<ë´\j·T+
A
ø£fi≤Á|ü|üPs¡í _s¡T<äT‘√, l y˚+ø£fÒX¯«s¡ $X¯«$<ë´\j·T+ >ös¡e &Üø£ºπs≥T‘√ düHêàì+∫+~. áj·Tq sêh Á|üuÛÑT‘·«
ÄkÕúqø£$>± ñHêï&ÉT. áj·Tq s¡#q· ˝À¢ Á|ü‘´˚ ø£+>± #Ó|ü ø√e\dæq$ Ä+Á<Ûbä Âs¡Twü+, Ä+Á<ÛÁä |üXd¯ ,Ôæ leTÁ<ëe÷j·TD
L
ø£\Œeèø£å+, y˚sTT|ü&É>∑\T, $X¯«Hê<∏ä eT<Ûë´ø£ÿs¡\T, øÏHÓïs¡kÕìbÕ≥\T yÓTT<ä\sTTq$. M{Ï˝À leTÁ<ëe÷j·TD
ø£\Œeèøå±ìøÏ 1971˝À C≤„q|”s¡ƒ |ü⁄s¡kÕÿs¡+ \_Û+∫+~. áj·Tq≈£î ‘Ó\T>∑TuÛ≤wü nHêï, ‘Ó\T>∑T‘·q+ nHêï e\¢e÷*q
n_Ûe÷q+.
2. ìs¡+‘·s¡ ø£$ dæ.Hêsêj·TD¬s&ç¶ :
ªª}|æsê&É&É+˝Ò<äT ñø£ÿb˛düTÔ+~ m.dæ.>∑~˝À, ø±s¡D+ ‘Ó\TdüTÔ+~ ø£$‘·sêj·T˝Ò~yêfi¯μμ nì
ø£$‘·«+ sêj·Tì<˚ ñ+&É˝ìÒ dæ+–¬s&ç¶ Hêsêj·TD¬s&ç¶ dæ.Hê.¬s.>± kÕVæ≤‘ê´_Ûe÷qT\≈£î |ü]∫‘·T&ÉT.
áj·Tq sê»qï dæ]dæ\¢ õ˝≤¢˝Àì Vü≤qTe÷Jù|≥ Á>±eT+˝À »ìà+#ês¡T. ø£Ø+q>∑sY,
ôV’≤<äsêu≤<äT˝˝À $<ë´uÛ≤´dü+ #˚XÊ&ÉT. ªÄ<ÛäTìø±+Á<Ûä ø£$‘·«eTT ` dü+Á|ü<ëj·TeTT\T `
Á|üj÷Ó >∑eTT\Tμ nH˚ n+X¯+ô|’ Ä#ês¡´ K+&Ée*¢ \ø°Îs¡+»q+ |üs´¡ y˚øDå£ ˝À |ü]XÀ<Ûqä #˚dæ &Üø£sπº {Ÿ
|ü{≤º bı+<ë&ÉT. ìC≤+ ø£fi≤XÊ\˝À, ñkÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·T+˝À |üì#˚XÊ&ÉT. n~Ûø±s¡uÛ≤cÕ
dü+|òüT+ n<Ûä´≈£åîì>±, &܈ˆ _.ÄsY.n+uÒ<äÿsY $X¯«$<ë´\j·T+, bı{ϺlsêeTT\T ‘Ó\T>∑T
(1931`2017) $X¯«$<ë´\j·÷\≈£î ñbÕ<Ûä´≈£åî\T>±, Á|üuÛÑT‘·« kÕ+düÿ è‹ø£ uÛ≤cÕ e´eVü‰sê\T dü\Vü‰<ës¡Tì>±
|ü<äe⁄\~Ûwæ˜+#ê&ÉT. sê»´düuÛÑ düuÛÑT´ì>± ≈£L&Ü |üì#˚XÊ&ÉT. áj·Tq sêdæq ªªeT+≥\÷ ` e÷qe⁄&É÷μμ ø±yê´ìøÏ
øπ +Á<äkÕVæ≤‘·´ nø±&ÉMT nyês¡T¶ \_Û+∫+~. 1988˝À $X¯«+uÛsÑ ¡ ø±yê´ìøÏ C≤„q|”s¡ƒ nyês¡T¶ \_Û+∫+~. Ms¡T qe«ì|ü⁄e⁄«,
ø£s÷¡ Œs¡ edü+‘·sêj·T\T, Á|ü|+ü #·|<ü Tä \T, ‘Ó\T>∑T>∑»fi¯ó,¢ $X¯«Hê<∏ä Hêj·T≈£î&ÉT, ãTT‘·T#·Áø£+ yÓTT<ä˝q’… ø±yê´\T s¡∫+#ê&ÉT.
$$<Ûä dü+dü\ú T _s¡T<äT\‘√ dü‘ÿ· ]+#êsTT. 1992˝À M]ì uÛ≤s¡‘· Á|üuTÑÛ ‘·«+ |ü<àä uÛ÷Ñ wüD‘Y √ dü‘ÿ· ]+∫+~.
3. &܈ˆ sêeP] uÛÑs¡<ë«» :
áj·Tq n$uÛøÑ Ô£ ôV≤’ <äsêu≤<é dü+kÕúq|ü⁄ |ü]{≤\ C≤^sY˝Àì yÓ÷>∑T\÷s¡T Á>±eT+˝À »ìà+#ê&ÉT. ‘·+Á&çù|s¡T ø√≥j·T´,
‘·*¢ù|s¡T eT*¢ø±+ã. ô|]–+~ >∑T+≥÷s¡T õ˝≤¢˝Àì ‘ê&çø=+&É Á>±eT+˝À. bı≥º≈£L{Ï ø√dü+
e´ekÕj·T ≈£L©>±, |üXó¯ e⁄\ ø±|ü]>±, s¡+|ü+˝≤π> |üìyê&ç>±, ù||üsT¡ u≤jYT>± |üì#˚XÊ&ÉT. mH√ï
ø£cÕº\T m<äTs=ÿqï Äj·Tq ø£\+|ü{ºÏ s¡#s· TT‘·>± e÷sê&ÉT. Äj·Tq #·<Tä e⁄≈î£ qï~ n+‘·+‘· e÷Á‘·yT˚ .
Äj·Tq ‘·q ã\V”≤q‘·\ìï+{Ï˙ düe]+#·Tø=ì ‘·q<Óq’ kı+‘· XË*’ ˝À s¡#q· \T #˚|{ü ≤º&TÉ . |æ\\¢ ≈£î,
ô|<ä›\≈£î bÕ|ü⁄\sY ôd’Hé‡|ü⁄düÔø±\T, nH˚ø£ ø£<∏ä\T, qe\\T sêXÊ&ÉT. 17e @≥ qT+&˚ s¡#·q\T
ÁbÕs¡+_Û+#ê&ÉT. áj·Tq sê–DÏ, <Óe’ sê»ø°j÷· \T, Jeq düeTs¡+, bÕ≈£î&ÉTsêfi¯ófl yÓTT<ä\sTTq$
(1927`2013) s¡∫+#ê&ÉT. áj·Tq s¡#·q\T nH˚ø£+ Ç+^¢wüß, Væ≤+B, ‘·$Tfi¯+, ø£qï&É+, eTfi¯j·÷fi¯+ uÛ≤wü˝À¢øÏ
nqTyê<äeTj·÷´sTT. eT÷&ÉT $X¯«$<ë´\j·÷\T M]øÏ >ös¡e &Üø£sπº {Ÿ |ü{≤º\T Ç∫à dü‘ÿ· ]+#êsTT. 2012 dü+e‘·‡sêìøÏ
ªªbÕ≈£î&ÉT sêfi¯óflμμ qe\≈£î C≤„q|”sƒ¡ |ü⁄s¡kÕÿs¡+ \_Û+∫+~.
 yÓHÓï\ ` 5
‘Ó\T>∑T yê#·ø£+ (~«rj·TuÛ≤wü)
|ü<√ ‘·s¡>∑‹
dü+bÕ<ä≈£eT+&É*
Ä#ês¡´ mHé.>√|æ, |üPs¡« ñ|ü≈£î\|ü‹, ‘Ó\T>∑T $X¯«$<ë´\j·T+, ôV’≤<äsêu≤<äT.

A
Ä#ês¡´ ãqï nsTT\j·T´, ‘Ó\T>∑TXÊK, ø±ø£rj·T $X¯«$<ë´\j·T+, es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢.

AN
&܈ˆ <äVü≤>±+ kÕ+ãeT÷]Ô, $ÁXÊ+‘· Á|ü<ÛëHê#ês¡T´&ÉT, ñbÕ<Ûë´j·T $<ë´ ø£fi≤XÊ\, es¡+>∑˝Ÿ.
&܈ˆ mdt. s¡|òüTT, ndæôdº+{Ÿ Ábıô|òdüsY, ‘Ó\T>∑TXÊK, ñkÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·T+, ôV’≤<äsêu≤<é.
<˚X¯|ü‹ lìyêdt, ø£$, >±j·T≈£î&ÉT, Á|ü‘˚´ø±~Ûø±], eTTK´eT+Á‹ ø±sê´\j·T+, ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.

G
düeTq«j·T+, $wüj·Tì|ü⁄DT\T
&܈ˆ m+.s¡e÷<˚$
ñ|üHê´dü≈î£ sê\T,
N düTes¡í $Hêj·Tø˘,
Á|ü<ÛëH√bÕ<Ûë´j·TT&ÉT, ‘Ó\T>∑T bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ ø√`Ä]¶H˚≥sY,
LA
uÛ≤cÕ$uÛ≤>∑+, mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï., ÁbÕ.bÕ., ø£Hêï\, eT+<∏äì (eT+),
ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D. ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢.
TE

∫Á‘ê\T, eTTK∫Á‘·+ : 1) ≈£L¬sfi¯¢ lìyêdt, Á|ü<ÛëH√bÕ<Ûë´j·TT&ÉT, õ.|ü.ñ.bÕ. ≈£îπsà&ÉT, q\¢>=+&É õ˝≤¢.

2) ≈£L¬sfi¯¢ sê|òüTyê#ê], Á&ÜsTT+>¥ e÷düºsY, õ.|ü.ñ.bÕ., eT˝≤ÿ|üPsY,
#Í≥T|üŒ˝Ÿ (eT+), q\¢>=+&É õ˝≤¢.
bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ Á|ü#·Ts¡D dü$T‹
T

mdt. »>∑Hêï<∏ä ¬s&ç¶ ¬ø. ø£èwüíyÓ÷Vü≤Hé sêe⁄ _. düT<Ûëø£sY

ER

dü+#ê\≈£î\T, Ábıô|òdüsY, $<ë´Á|üD≤[ø£, dü+#ê\≈£î\T,

sêh $<ë´|ü]XÀ<Ûäq, •ø£åD dü+düú, bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ $uÛ≤>∑+, Á|üuÛÑT‘·« bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ eTTÁ<äD≤\j·T+
‘Ó\+>±D, ôV’≤<äsêu≤<é. sêh $<ë´|ü]XÀ<Ûäq, •ø£åD dü+düú, ‘Ó\+>±D, ôV’≤<äsêu≤<é.
SC

‘Ó\+>±D, ôV’≤<äsêu≤<é.

$<ä´e\¢ m<ä>±* #·{≤º\qT >ös¡$+#ê*

$qj·T+‘√ yÓT\>±* Vü≤≈£îÿ\qT bı+<ë*
ªªHê ‘Ó\+>±D ø√{Ï s¡‘êï\ MDμμ
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·« Á|ü#·Ts¡D, ôV’≤<äsêu≤<é
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19 (i)
 © Government of Telangana, Hyderabad

First Published 2016

New Impresson - 2017, 2018

A
All rights reserved

AN
No part of this publication may be reproduced,
stored in a retrieval system, or transmitted, in any
form or by any means without the prior permission in

G
writing of the publisher, nor be otherwise circulated in
any form of binding or cover other than that in which
N
it is published and without a similar condition including
this condition being imposed on the subsequent
LA
purchaser.
The copy right holder of this book is the Director of
School Education, Hyderabad, Telangana.
TE

This Book has been printed on 70 G.S.M. Maplitho

T

Title Page 200 G.S.M. White Art Card

ER

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19

SC

Printed in India
at the Telangana Govt.Text Book Press,
Mint Compound, Hyderabad,
Telangana.

( ii ) ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19

 eTT+<äTe÷≥
bÕsƒ¡XÊ\ $<ä´˝À |ü<√‘·s¡>∑‹ ∫e]~. Ä˝À∫+#·&É+, e´ø°Ôø£]+#·&É+ nH˚ Á|ü<Ûëq ñ<˚›XÊ\‘√ uÛ≤cÕyê#·ø±\
s¡÷|üø£\Œq »]–+~. ÁbÕ<∏ä$Tø£ kÕúsTT qT+&ç e÷‘·èuÛ≤wüqT m*yÓT+≥Ø kÕúsTT qT+&ç ~«rj·TuÛ≤wüqT nuÛÑ´dæ+#·&Üìï
Á‹uÛ≤cÕdü÷Á‘·+ ìπs›•düTÔqï~. ~«rj·TuÛ≤wü>± ‘Ó\T>∑T˝À |æ\¢\T #·<äe&É+, sêj·T&É+ nH˚ ÁbÕ<∏ä$Tø£ kÕeTsêú´\‘√bÕ≥T
uÛ≤wü>∑T]+∫q ÁbÕ<∏ä$Tø£ ne>±Vü≤q‘√ |ü<äe‘·s¡>∑‹˝ÀøÏ Á|üy˚•kÕÔs¡T. á ‘·s¡>∑‹ |üPs¡Ôj˚T´dü]øÏ |æ\¢˝À¢ $qï<ëìï
>∑T]+∫, #·~$q<ëìï >∑T]+∫ Ä˝À∫+∫ Á|ü‹düŒ+~+#·&+É $X‚w¢ +æ #·&+É e+{Ï kÕeTsêú´\T eè~Δ#+Ó <ë*. e´eVü‰s¡+˝À
ñqï eTÚœø£, *œ‘· uÛ≤cÕs¡÷bÕ\qT / Á|üÁøÏj·T\qT ns¡ú+#˚düTø=ì dü+<äs√“¤∫‘·+>± $ìjÓ÷–+#·>∑\>±*. ‘Ó\T>∑T
kÕVæ≤‘·´+|ü≥¢ ÄdüøÏÔì ô|+#·Tø=ì, ‘Ó\T>∑T uÛ≤cÕ kÂ+<äsê´ìï XË’*ì, ø£e⁄\qT, s¡#·sTT‘·\qT Á|üX¯+dæ+#·>∑\>±*.

A
|üsƒ¡q+ ˇø£ n\yê≥T>± e÷s¡TÃø=ì ñqï‘· e´øÏÔ‘ê«ìï, yÓ’Ks¡T\qT ô|+bı+~+#·Tø√yê*. 2014 pHé 2e ‘˚Bq
‘Ó\+>±D sêh+ Ä$s¡“¤$+∫+~. ‘Ó\+>±D˝Àì kÕVæ≤‘·´+, #·]Á‘·, dü+düÿ è‹ Á|ü‹_+_+#˚˝≤ bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\qT

AN
e÷sêÃ*‡q nedüs¡+ @s¡Œ&ç+~. M{Ïì <äèwæº˝À ô|≥Tºø=ì á ~«rj·T uÛ≤cÕ yê#·ø±ìï s¡÷bı+~+#ês¡T.
bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ +£ C≤„q|ü]~Ûì $düÔ è‘·|sü #¡ ê*. n+<äTø√düyT˚ Ç+<äT˝À ÁbÕNq, Ä<ÛTä ìø£ kÕVæ≤‘ê´\ qT+&ç bÕsƒê´+XÊ\qT
m+|æø£ #˚XÊs¡T. ‘=$Tà<äe ‘·s>¡ ‹∑ es¡≈î£ |æ\\¢ T bı+~q uÛ≤cÕ kÕeTsêú´\T, $X‚w¢ Dü ≤‘·àø£ <Û√s¡D,Ï düè»Hê‘·àø£‘\· ‘√bÕ≥T

G
$_Ûqï Ø‘·T˝À¢ e´ø°Ôø£s¡D kÕeTs¡ú´+ ô|+bı+~+#·&ÜìøÏ M\T>± q÷‘·q bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±ìï s¡÷bı+~+#ês¡T. |üsƒ¡Hê_Û˝≤wü,
kÕVæ≤‘ê´_Ûs¡T∫, <Ûë]àø£ HÓ’‹ø£ $\Te\T, düyÓTÆø£´ Jeq+, Á|üø£è‹ ∫Á‘·D, ‘Ó\+>±D <ës¡Ùìø£‘·, Jeø±s¡TD´+, ø£fi¯\T,
N
kÕe÷õø£ düŒèVü≤ yÓTT<ä˝…’q Ç‹eè‘êÔ\ Ä<Ûës¡+>± bÕsƒê´+XÊ\qT m+|æø£#˚XÊs¡T. |ü<ë´\T, π>j·T+, Ä‘·àø£<∏ä, yê´dü+,
Ç‹Vü‰dü+, ø£<∏ä, nqTyê<ä ø£<∏ä yÓTT<ä˝…’q Á|üÁøÏj·T˝À¢ bÕsƒê´+XÊ\T ñHêïsTT. ªdü÷Œ¤]ÔÁ|ü<ë‘·\Tμ ù|s¡T‘√ ‘Ó\+>±D
LA
ÁbÕ+‘êìøÏ #Ó+~q Á|üeTTKT\qT ñ|üyê#·ø£+˝À |ü]#·j·T+ #˚XÊs¡T.
Á|ü‹ bÕsƒ¡+˝À kÕeTsêú´\ kÕ<Ûäqø£qT>∑TD+>± ªÇ$ #˚j·T+&çμ o]¸ø£‘√ nuÛ≤´kÕ\THêïsTT. Ç$ Ä˝À∫+#·&É+,
Á|ü‹düŒ+~+#·&É+, n_ÛÁbÕj·÷\T #Ó|üŒ&É+, ãVüQø√D≤˝À¢ $X‚¢wæ+#·&É+, $_Ûqï Ø‘·T˝À¢ Ä˝À∫+#·&É+, düø±s¡D+>±
TE

$e]+#·&+É , nq«sTT+#·&+É , düè»Hê‘·àø£+>±, Á|üX+¯ kÕ‘·àø£+>± e´ø°øÔ ]£ +#˚ dü«uÛ≤yêìï ø£*– ñHêïsTT. yê´ø£sD¡ ≤+XÊ*ï
düT\uÛÑ+>± ns¡ú+#˚düTø√&ÜìøÏ M\T>± ñ<ëVü≤s¡D\‘√ $es¡D≤‘·àø£+>± bı+<äT|ü]#ês¡T. |æ\¢\T bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ |ü]~Ûì
<ë{Ï H˚s¡TÃø√e&É+ø√dü+ ÁbÕC…≈£îº|üqT\T #˚sêÃs¡T. bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·÷ìï ns¡ú+#˚düTø√e&ÜìøÏ dü+<äs√“¤∫‘·+>± |ü<ë\
nsêú\T ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+ ∫es¡ ª|ü<ä$C≤„q+μ ù|s¡T‘√ ì|òüT+≥Te⁄qT #˚sêÃs¡T.
ñbÕ<Ûë´j·TT\T k˛bÕqÁø£eT+ Á|üø±s¡+ bÕsƒ¡´uÀ<Ûäq »s¡|ü&ÜìøÏ M\T>± bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·÷\qT ≈£LsêÃs¡T. >∑<ä´,
T

|ü<´ä bÕsƒê\T yπ̊s«s¡T>± Çe«≈£î+&Ü bÕsƒê\ dü«uÛ≤e+, ì&ç$ Ä<Ûës¡+>± es¡Tdü Áø£eT+˝À neTsêÃs¡T. uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT\T
ER

bÕsƒê´+X¯+ eTT+<äTqï n+XÊ\‘√ uÀ<ÛäHêuÛÑ´düq Á|üÁøÏj·T\T ÁbÕs¡+_Û+∫ ‘·sê«‘· bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·÷ìï #·s¡Ã\T,
Á|ü‹#·s¡Ã\ <ë«sê ne>±Vü≤q ø£*Œ+#ê*. bÕsƒê´+X¯+˝Àì C≤rj·÷\T, |ü<äã+<Ûë\T, eTTK´yÓTÆq dü+<˚XÊ‘·àø£ yêø±´\T,
dü+|òTü ≥q\ >∑T]+∫ ˝À‘Óq’ #·sá <ë«sê ne>±Vü≤q ø£*Œ+#ê*. $eTs¡ÙHê‘·àø£ <äèø£Œ<∏ëìï ô|+bı+~+|üCj Ò ÷· *. ‘·sT¡ yê‘·
ªÇ$#˚j·T+&çμ˝Àì nuÛ≤´kÕ\ô|’ kÕ<Ûäq #˚sTT+#ê*. uÛ≤cÕkÕeTsêú´\ kÕ<Ûäq˝À bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+ ñbÕ<Ûë´j·TT&çøÏ ˇø£
SC

düVü≤ø±] e÷Á‘·y˚T. |üsêeTs¡Ù Á>∑+<∏ë\qT, bÕsƒ¡XÊ\ Á>∑+<∏ë\j·÷ìï ‘êqT $ìjÓ÷–+#·T≈£î+≥÷ |æ\¢\T

$ìjÓ÷–+#·T≈£îH˚˝≤ uÛ≤cÕyê‘êes¡D≤ìï ø£*Œ+#ê*.
á yê#·ø£+ s¡÷|üø£\Œq˝À bÕ˝§Zqï dü+bÕ<äø£eT+&É* düuÛÑT´\T, $wüj·Tì|ü⁄DT\T, ñbÕ<Ûë´j·TT\T,
∫Á‘·ø±s¡T\‘√bÕ≥T, dü\Vü‰\T, dü÷#·q\T n+<äCÒdæq yês¡+<ä]ø° <Ûäq´yê<ë\T. á yê#·ø£+ |æ\¢˝À¢ uÛ≤cÕ_Ûs¡T∫øÏ,
kÕVæ≤‘ê´_Û˝≤wü≈£î, uÛ≤cÕkÕeTsêú´\ kÕ<Ûäq≈£î <√Vü≤<ä|ü&ç ñ‘·ÔeT yÓ’Ks¡T\T ø£*Zq e´≈£îÔ\T>± m<ä>∑&ÜìøÏ ‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+<äì
Ä•düTÔHêï+.

‘˚~ : 30`04`2016 dü+#ê\≈£î\T

düú\+ : ôV’≤<äsêu≤<é. sêh $<ë´|ü]XÀ<Ûäq, •ø£åD dü+düú, ‘Ó\+>±D, ôV’≤<äsêu≤<é.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19 ( iii )
 ñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î dü÷#·q\T
♦ á yê#·ø±ìï düeTs¡ú+>± $ìjÓ÷–+#·&ÜìøÏ ªªeTT+<äTe÷≥, bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+ <ë«sê kÕ~Û+#ê*‡q kÕeTsêú´\qTμμ
‘·|üŒìdü]>± #·<äyê*.
♦ ª$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\qTμ eTT+<äT>± MTs¡T #·<äe+&ç. yê{Ïì MT |æ\¢\‘√ #·~$+#·+&ç. yê]øÏ n$ ns¡úyÓTÆHêjÓ÷
˝Ò<√ |ü]o*+#·+&ç.
♦ á yê#·ø±ìï 105 ø±˝≤+XÊ\qT <äèwæ˝º À ô|≥Tºø=ì s¡÷bı+~+#ês¡T. M{Ï˝À 96 ø±˝≤+XÊ\T bÕsƒê´+XÊ\ uÀ<Ûqä ≈£î,
$T>∑‘ê ø±˝≤+XÊ\qT ñ|üyê#·ø£+˝Àì n+XÊ\qT #·]Ã+#·&ÜìøÏ $ìjÓ÷–+#ê*.
♦

A
dü>∑≥Tq ˇø=ÿø£ÿ bÕsƒêìøÏ 12 ø±˝≤+XÊ\T nedüs¡eTe⁄‘êsTT.
♦ M{Ï˝À ª#·<äTe+&ç ` Ä˝À∫+#·+&ç, H˚|ü<∏ä´+ / ñ<˚›X¯+, ø£$|ü]#·j·T+, $<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q˝À¢ Ç∫Ãq ns¡údü+Á>∑Vü≤D

AN
ø£è‘ê´\μ≈£î ø£*|æ ¬s+&ÉT ø±˝≤+XÊ\qT $ìjÓ÷–+#·Tø√yê*.
♦ bÕsƒê´+X¯ $wüj·T+ô|’ #·]Ã+∫ ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·&ÜìøÏ bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·T+ ì&ç$ì ã{Ϻ 2 qT+&ç 3 ø±˝≤+XÊ\
es¡≈£î πø{≤sTT+#·Tø√yê*.
♦ ªÇ$#˚j·T+&çμ˝À Ç∫Ãq nuÛ≤´kÕ\≈£î $T>∑‘ê 5 ø±˝≤+XÊ\qT $ìjÓ÷–+#ê*.

G
♦ bÕsƒ¡+ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝À Ç∫Ãq ª#·<äe+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&çμ nH˚ n+XÊ\T ñqTàFø£s¡D≈£î dü+ã+~Û+∫q$. M{Ïì
|üP]Ô ‘·s¡>∑‹ ø£è‘·´+>± ìs¡«Væ≤+#ê*.
♦
♦
N
bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+ / H˚|ü<∏ä´+, bÕsƒ¡´uÛ≤>∑ $esê\T, ø£$|ü]#·j·T+˝Àì n+XÊ\qT |æ\¢\‘√ #·~$+∫ #·]Ã+#ê*.
ª$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\Tμ˝Àì ns¡ú dü+Á>∑Vü≤D ø£è‘ê´\qT e´øÏÔ>∑‘· ø£è‘ê´\T>± ìs¡«Væ≤+#ê*. Ç+<äTø√dü+ ‘·s¡>∑‹
LA
>∑~˝À ‘·|üŒìdü]>± ì|òüT+≥Te⁄\qT n+<äTu≤≥T˝À ñ+#ê*.
♦ bÕsƒ¡+˝Àì $wüj·T+ |ü≥¢ |æ\¢\≈£î ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·&ÜìøÏ #·sêÃ|ü<äΔ‹, Á|üXÀï‘·Ôs¡ |ü<äΔ‹, ø£<∏ëø£<∏äq+, Á|ü<äs¡ÙHê
|ü<äΔ‹, Hê≥ø°ø£s¡D e+{Ï |ü<äΔ‘·T\qT Äj·÷bÕsƒê\ dü«uÛ≤yêìïã{Ϻ ñ|üjÓ÷–+#ê*.
♦
TE

bÕsƒ+¡ uÀ~Û+#·&eÉ T+fÒ $wüj÷· ìï $e]+#·&+É e÷Á‘·yT˚ ø±<äT. <ë+{À¢ì $\Te\qT, ø£$ Vü≤è<äj÷· ìï, n+‘·sêsêúìï
|æ\¢\T ns¡ú+ #˚düTø=H˚˝≤ #·÷&Ü*. Ç+<äTø√dü+ Ä˝À∫+|üCÒùd Á|üX¯ï\T n&É>±*. |ü<äã+<Ûë\T, C≤rj·÷\T,
Ä˝À#·Hê‘·àø£, dü+<˚XÊ‘·àø£ yêø±´\|ü≥¢ #·s¡Ã<ë«sê, Á|ü•ï+#·&É+ <ë«sê |æ\¢˝Ò ne>±Vü≤q bı+<˚˝≤ #˚j·÷*. |æ\¢\
n_ÛÁbÕj·÷\qT #Ó|æŒ+#·&É+, düeTø±©q n+XÊ\‘√ nq«sTT+#·&É+, ãVüQø√D≤˝À¢ $X‚¢wæ+#·&É+ e+{Ï$ #˚j·÷*.
♦ ªÇ$#˚j·T+&çμ˝Àì nuÛ≤´kÕ\T |æ\¢\ uÛ≤cÕ kÕeTsêú´\qT ô|+bı+~+#·&ÜìøÏ ñ<˚›•+∫q$. M{Ïì |æ\¢˝Ò kı+‘·+>±
T

#˚ùd˝≤ #·÷&Ü*.
♦ ˇø=ÿø£ÿ nuÛ≤´kÕìøÏ ˇø£ ø±˝≤+X¯+ #=|üq πø{≤sTT+#ês¡T. ø±ã{Ϻ Äj·÷ ø±˝≤+XÊ\˝À |æ\¢\T yê{Ïì m˝≤
ER

sêj·÷˝À ne>±Vü≤q ø£*Œ+#ê*. |æ\¢\T sêdæq n+XÊ\qT |ü]o*+∫ dü]~<ë›*.

♦ |ü<√ ‘·s¡>∑‹ yê]¸ø£ |üØø£å\T uÀs¡T¶ |üØø£å ø±ã{Ϻ |æ\¢\T kı+‘·+>± sêj·T&Üìï Áb˛‘·‡Væ≤+#ê*. m{Ϻ |ü]dæú‘·T˝À¢
¬>’fi¯ófl, düº&ûyÓT{°]j·Tfi¯ófl, Á|üX¯ï\ u≤´+≈£î\T e+{Ï$ #·÷dæ sêj·T&Üìï |üP]Ô>± ìs√~Û+#ê*. m+<äTø£+fÒ uÀs¡T¶
SC

|üØø£å˝À |ü⁄düÔø£+˝Àì Á|üX¯ï\T ñqï$ ñqï≥T¢>±H˚ sêe⁄. Ç˝≤+{Ï dü«uÛ≤e+ ø£*–q Á|üX¯ï\T ekÕÔsTT. bÕsƒ¡+˝Àì
nuÛ≤´kÕ\qT kı+‘·+>± sêj·T>∑*Zq |æ\¢\T e÷Á‘·y˚T M{ÏøÏ düe÷<ÛëHê\T sêj·T>∑\TZ‘ês¡T.
♦ ªne>±Vü≤q ` Á|ü‹düŒ+<äqμ nuÛ≤´dü+˝À Ç∫Ãq ª$q&É+ ` e÷{≤¢&É&É+μ ø√dü+ Ç∫Ãq Á|üX¯ï\qT |üP]Ô ‘·s¡>∑‹
ø£è‘·´+>± ìs¡«Væ≤+#ê*. ª#·<eä &É+ ` ns¡+ú #˚dTü ø√e&ÜìμøÏ ñ<˚•› +∫q nuÛ≤´kÕ\qT e´øÏ>Ô ‘∑ · ø£è‘·´+>± ìs¡«Væ≤+#ê*.
bÕsƒ¡+ #·~$ »yêãT\T sêj·÷*‡q Á|üX¯ï\qT Ç+{Ï|üì>± Çyê«*.
♦ ªe´ø°Ôø£s¡D ` düè»Hê‘·àø£‘·μ nuÛ≤´dü+˝Àì Á|üXï¯ \T d”«j·Ts¡#q· , düè»Hê‘·àø£‘,· Á|üX+¯ dü kÕeTsêú´\≈£î dü+ã+~Û+∫q$.
M{Ï˝À \|òüTTdüe÷<Ûëq Á|üX¯ï\qT bÕsƒ¡+ uÀ~Û+#˚≥|ü&˚ Ç+{Ï|üì>± Çyê«*. yê´düs¡÷|ü düe÷<Ûëq Á|üX¯ï\≈£î
»yêãT\T sêj·T&ÜìøÏ |üP]Ô ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À #·s¡Ã ìs¡«Væ≤+#ê*. Ä ‘·sê«‘· e´øÏÔ>∑‘·+>± sêsTT+#ê*. yê{Ïì
#·~$+#ê*. |æ\¢\T sêdæq düe÷<ÛëHê\T $wüj·T+, uÛ≤yê\T, yêø±´\T, |ü<ë\T, nø£ås¡<√cÕ\ |üs¡+>± dü]#˚j·÷*.

( iv ) ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19

♦ düè»Hê‘·àø£‘·≈£î dü+ã+~Û+∫q Á|üX¯ï\≈£î |æ\¢\T düe÷<ÛëHê\T sêj·T&ÜìøÏ ‘·–q ñ<ëVü≤s¡D*∫à ne>±Vü≤q
ø£*Œ+#ê*. »≥¢˝À sêj·TeTHê*. M{Ïì Á|ü<ä]Ù+|üCÒdæ #·s¡Ã<ë«sê dü]~<ë›*. Ä ‘·s¡yê‘· M{Ïì Ç+{Ï|üì>±
Ç∫à e´øÏÔ>∑‘·+>± sêj·TeTHê*.
♦ ÁbÕC…≈£îº |üqT\>∑T]+∫ eTT+<äT>± dü÷#·q*yê«*. ¬s+&ÉT, eT÷&ÉT s√E\ düeTj·T+ Çyê«*. ‘·s¡yê‘· |æ\¢\T
sêdæq yê{Ïì dü]~~› Á|ü<ä]Ù+|üCÒj·÷*.
♦ bÕsƒ¡+ |üP]Ô ø±e&ÉeT+fÒ ªª#·<äe+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&çμμ nH˚ ñqTàFø£s¡D n+X¯+‘√ yÓTT<ä\Tø=ì bÕsƒ¡+
∫es¡ Ç∫Ãq dü÷øÏeÔ s¡≈î£ nìï n+XÊ\qT Á|üD≤[ø±ã<ä+Δ >± ìs¡«Væ≤+∫ ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·&+É . Ç+<äTø£qT>∑TD+>±
ñbÕ<Ûë´j·TT\T ‘·j·÷s¡Tø±yê*.
♦

A
Ç+<äTø√dü+ ñbÕ<Ûë´j·TT\T yê]¸ø£, bÕsƒ¡´ Á|üD≤[ø£\T s¡÷bı+~+#·Tø√yê*.
♦ yê]¸ø£ Á|üD≤[ø£˝À øÏ+~ n+XÊ\T+{≤sTT.

AN
1) ‘·s¡>∑‹ 2) düu…®≈£îº 3) nedüs¡yÓTÆq ø±˝≤+XÊ\ dü+K´
4) $<ë´dü+e‘·‡s¡+ |üPs¡Ôj˚T´dü]øÏ kÕ~Û+#ê*‡q kÕeTsêú´\T
5) e÷düyêØ>± bÕsƒê\ $uÛÑ»q

G
e÷dü+ nedüs¡yÓTÆq ìs¡«Væ≤+#ê*‡q
uÀ~Û+#˚ bÕsƒ¡+ nedüs¡yÓTÆq ø±˝≤+XÊ\T
ù|s¡T eqs¡T\T / kÕeTÁ– ø±s¡´Áø£e÷\T / dæ.dæ.Ç.
N
LA
6) ñbÕ<Ûë´j·TT&ç Á|ü‹düŒ+<äq\T 7) Á|ü<ÛëH√bÕ<Ûë´j·TTì dü\Vü‰\T, dü÷#·q\T
♦ ˇø£ bÕsƒêìï <äèwæº˝À ô|≥Tº≈£îì bÕsƒ¡´Á|üD≤[ø£qT øÏ+~ $<Ûä+>± s¡÷bı+~+#·Tø√yê*.
1) bÕsƒ¡+ ù|s¡T 2) nedüs¡yÓTÆq ø±˝≤+XÊ\ dü+K´ 3) bÕsƒ¡+ <ë«sê kÕ~Û+#ê*‡q kÕeTsêú´\T
TE

4) ø±˝≤+XÊ\ yêØ>± $uÛÑ»q

ø±˝≤+X¯+ dü+K´ uÀ<ÛäHê+X¯+ uÀ<Ûäq eP´Vü≤+ kÕeTÁ– eT÷˝≤´+ø£q+
T

5) ñbÕ<Ûë´j·TT&ç ‘·j·÷Ø, n<äq|ü⁄ düe÷#ês¡ùdø£s¡D 6) ñbÕ<Ûë´j·TT&ç Á|ü‹düŒ+<äq\T

ER

♦ Á|ü‹ø±˝≤+X¯+˝À uÛ≤cÕuÀ<ÛäqqT øÏ+~ k˛bÕHê\ Á|üø±s¡+ ìs¡«Væ≤+#ê*. n$`

I. ñb˛<ëÈ‘·+ : |ü\ø£]+|ü⁄, ñqTàFø£s¡D, o]¸ø± Á|üø£≥q, ñ<˚›X¯+, ø£$|ü]#·j·T+ ˝Ò<ë |ü\ø£]+|ü⁄, |ü⁄qX¯Ãs¡D
II. bÕsƒê´+X¯uÀ<Ûäq #·s¡Ã ` ne>±Vü≤q : $<ë´s¡Tú\ u≤Vü≤´ |üsƒ¡q+, ñbÕ<Ûë´j·TT\T Ä<äs¡Ù |üsƒ¡q+, eTÚq|üsƒ¡q+,
ns¡údü+Á>∑Vü≤D+, bÕsƒê´+X¯ $wüj·T+ô|’ #·s¡Ã ` ne>±Vü≤q, kÕeTsêú´\ kÕ<Ûäq.
SC

III. |æ\¢\ ne>±Vü≤q ` |ü]o\q— IV. eT÷˝≤´+ø£q+.

♦ uÛ≤cÕuÀ<Ûqä qT bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ ±\πø |ü]$T‘·+ #˚jT· sê<äT. bÕsƒX¡ Ê\ Á>∑+<∏ë\j·÷ìï, n+‘·sê®˝≤ìï (Ç+≥¬sï{Ÿ), y˚T>∑CH’… \é T,
yêsêÔ|üÁ‹ø£\T, u≤\kÕVæ≤‘·´+ e+{Ï$ ñ|üjÓ÷–+#·T≈£îH˚˝≤ #·÷&Ü*.
♦ ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À |æ\¢\T ùd«#·Ã¤>± e÷{≤¢&É&É+, Á|ü•ï+#˚ yê‘êes¡D≤ìï ø£*Œ+#ê*.
♦ ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À uÛ≤cÕyê‘êes¡D≤ìï ø£*Œ+#·&ÜìøÏ nedüs¡yÓTÆq ì|òüT+≥Te⁄\T, ø£e⁄\ J$‘·#·]Á‘·\T, <äèX¯´ÁX¯eD
kÕeTÁ– e+{Ï$ düeT≈£Ls¡TÃø=ì $ìjÓ÷–+#ê*.
♦ bÕsƒ¡XÊ\˝À uÛ≤cÕ_Ûeè~ΔøÏ <√Vü≤<ä|ü&˚ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T, uÛ≤cÕy˚Tfi≤\T, uÛ≤c˛‘·‡yê\T, u≤\ø£$düy˚Tàfi¯Hê\T, eø£Ô è‘·«,
yê´düs¡#·q b˛{°\T, yê]¸ø√‘·‡yê\T e+{Ï$ ìs¡«Væ≤+#ê*.
♦ |æ\¢\T sêdæq düè»Hê‘·àø£ n+XÊ\qT dü+ø£\q+ #˚dæ ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À Á|ü<ä]Ù+#ê*.
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19 (v)
 C≤rj·T ^‘·+
e+<˚e÷‘·s¡+ - s¡M+Á<äHê<∏é sƒê>∑÷sY
- ã+øÏ+#·+Á<ä #Û·≥Ø® »q>∑DeTq n~ÛHêj·Tø£ »j·TùV≤ !
uÛ≤s¡‘· uÛ≤>∑´ $<Ûë‘ê !
e+<˚e÷‘·s¡+, e+<˚e÷‘·s¡+ |ü+C≤ã dæ+<Ûé >∑T»sê‘· eTsêsƒê,

A
düT»˝≤+ düT|òü˝≤+ eT\j·T» o‘·˝≤+ Á<ë$&É ñ‘·ÿfi¯ e+>± !
düdü´XÊ´eT˝≤+ e÷‘·s¡+— e+<˚e÷‘·s¡+ $+<Ûä´ Væ≤e÷#·\ j·Te≠Hê >∑+>±,

AN
X¯óÁuÛÑCÀ´‘ê‡ ï |ü⁄\øÏ‘· j·÷$T˙+ ñ#·Ã¤\ »\~Û ‘·s¡+>± !
|òü⁄\¢≈£îdüT$T‘· Á<äTeT<äfi¯ XÀ_Û˙+ ‘·e X¯óuÛÑHêy˚T C≤π> !
düTVü‰dæ˙+ düTeT<ÛäTs¡ uÛ≤wæD°+ ‘·e X¯óuÛÑ Ä•wü e÷π> !

G
düTK<ë+ es¡<ë+ e÷‘·s¡+ e+<˚e÷‘·s¡+. >±ùV≤ ‘·e »j·T >±<∏ë !
»q>∑D eT+>∑fi¯<ëj·Tø£ »j·TùV≤ !
N uÛ≤s¡‘· uÛ≤>∑´ $<Ûë‘ê !
»j·TùV≤ ! »j·TùV≤ ! »j·TùV≤ !
LA
»j·T »j·T »j·T »j·TùV≤ !
TE

Á|ü‹»„
- ô|’&çeTÁ] y˚+ø£≥ düTu≤“sêe⁄
T

uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ Hê e÷‘·èuÛÑ÷$T.
ER

uÛ≤s¡rj·≠\+<äs¡÷ Hê düVü≤À<äs¡T\T.
H˚qT Hê <˚XÊìï Áù|$TdüTÔHêïqT.
düTdü+|üqïyÓTÆq, ãVüQ$<ÛäyÓTÆq Hê <˚X¯ yês¡dü‘·« dü+|ü<ä Hê≈£î >∑s¡«ø±s¡D+.
SC

BìøÏ ns¡Ω‘· bı+<ä&ÜìøÏ düs¡«<ë H˚qT ø£èwæ #˚kÕÔqT.

Hê ‘·*¢<ä+Á&ÉT*ï, ñbÕ<Ûë´j·TT*ï, ô|<ä›\+<ä]ï >ös¡$kÕÔqT.
Á|ü‹yê]‘√qT eTsê´<ä>± q&ÉT#·Tø=+{≤qT.
»+‘·Te⁄\|ü≥¢ <äj·T‘√ ñ+{≤qT.
Hê <˚X¯+|ü{¢, Hê Á|ü»\|ü{¢, ùdyêìs¡‹ ø£*– ñ+{≤qì Á|ü‹»„ #˚düTÔHêïqT.
yê] ÁX‚jÓ÷_Ûeè<äTΔ˝Ò Hê Äq+<ëìøÏ e∂\+.

( vi ) ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19

 s¡÷|üø£\Œq˝À bÕ˝§Zqïyês¡T
düTes¡í $Hêj·Tø˘, Á|ü<ÛëH√bÕ<Ûë´j·TT&ÉT, |ü˝…¢s¡¢ sêeTyÓ÷Vü≤q sêe⁄, j·Tdt.m., ‘Ó\T>∑T,

A
ÁbÕ.bÕ., ø£Hêï\, eT+<∏äì, ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢. õ.|ü.ñ.bÕ., y˚eTT\, eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢.

AN
m˝Ÿ.m+.Á|ükÕ<é, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT&ÉT, ø£+<ë&Ó’ s¡+>∑sêE, j·Tdt.m., ‘Ó\T>∑T,
Á|ü.ñ.bÕsƒ¡XÊ\, Væ≤e÷j·T‘Y q>∑sY, õ.|ü.ñ.bÕ., s¡+>±|ü⁄s¡+, s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢.
dæ.|æ.m˝Ÿ., n+ãsYù|≥, ôV’≤<äsêu≤<é.

G
y=C
sa\ X¯s¡‘Y u≤ãT, j·Tdt.m., ‘Ó\T>∑T,
Á|ü.ñ.bÕ., sêCŸuÛÑeHé bÕsƒ¡XÊ\, ôV’≤<äsêu≤<äT.
&܈ˆ õ.Á‹y˚DÏ, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´sTTì,
õ.|ü.ñ.bÕ., #Óq÷ïsY, Ä~˝≤u≤<äT.
N
LA
mdt.MTHê≈£îe÷], uÛ≤c˛bÕ<Ûë´sTTì,
mdt.CÀ´‹, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´sTTì, _.dæ._.ôV≤#Y.mdt., ãVü≤<ä÷sY|ü⁄s¡, ôV’≤<äsêu≤<äT.
Á|ü.ñ.bÕsƒ¡XÊ\, {Ï.&ç.dæ+>¥, u≤u≤q>∑sY, ôV’≤<äsêu≤<äT.
TE

¬ø.¬ø.yÓ+ø£≥X¯s¡à, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT&ÉT,
>±E\ s¡M+<äsY, j·Tdt.m., ‘Ó\T>∑T, Á|ü.ñ.bÕ., yÓTT|òüT˝Ÿ|ü⁄s¡`1, ôV’≤<äsêu≤<äT

Á|ü.ñ.bÕ., ø±sêâq>∑&ɶ, ø£Ø+q>∑sY. q+~>±eT øÏXÀsY≈£îe÷sY, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT&ÉT,

T

õ.|ü.ñ.bÕ., Ç|üŒ≥÷s¡T, qyêãTù|≥ (eT+),

ER

düHê bòÕ‹e÷, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´sTTì,

m+.mdt.ÁøÏj˚T{Ïyé dü÷ÿ˝Ÿ, eT\ø˘ù|≥, ôV’≤<äsêu≤<äT. eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢.
SC

&ç.{Ï.|æ., ˝Ò W≥T   &çC…’ì+>¥ : Á|ü‹eT bÕ‘·÷], ôV’≤<äsêu≤<é.

‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19 ( vii )

 $<ë´dü+e‘·‡s¡+ |üPs¡Ôj˚T´dü]øÏ kÕ~Û+#ê*‡q kÕeTsêú´\T
I. ne>±Vü≤q ` Á|ü‹düŒ+<äq
B+{À¢ $q&É+ ` e÷{≤¢&É&É+— <Ûësêfi¯+>± #·~$, ns¡ú+#˚düTø=ì, e´ø°Ôø£]+#·&É+ nH˚ kÕeTsêú´\T+{≤sTT. M{Ï˝À |æ\¢\T
øÏ+~ n+XÊ\qT #˚j·T>∑\>±*.
z $qï, #·~$q n+XÊ\qT ns¡ú+ #˚düTø√yê*. ‘·eT n_ÛÁbÕj·÷\qT e´ø£Ô|üs¡#·>∑\>±*.
z düeT]údü÷Ô ˝Ò<ë $uÛÒ~dü÷Ô e÷{≤¢&É>∑\>±*, ø±s¡D≤\qT $e]+#·>∑\>±*.
z |ü<ä´ uÛ≤yê\T, bÕsƒ¡´uÛ≤>∑ kÕsê+XÊ\T, kı+‘·e÷≥˝À¢ #Ó|üŒ>∑\>±*.

A
z uÛ≤yê\≈£î ‘·–q |ü<ä´bÕ<ë\qT, π>j·TbÕ<ë\qT >∑T]Ô+#·>∑\>±*.

AN
z #·~$q n+X¯+˝Àì ø°\ø±+XÊ\qT, ø°\ø£|ü<ë\qT sêj·T>∑\>±*.
z n|ü]∫‘· >∑<ä´+ ˝Ò<ë |ü<ë´\T #·~$ Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T>∑\>±*. Á|üX¯ï\T ≈£L&Ü ‘·j·÷s¡T#˚j·T>∑\>±*.
z bÕsƒ¡+˝À #·Tø£ÿ>∑Ts¡TÔqï |ü<ë´\qT #·~$, ns¡ú+ #˚düTø=ì uÛ≤yê\T sêj·T>∑\>±*.
II.

G
e´ø°Ôø£s¡D ` düè»Hê‘·àø£‘·
B+{À¢ d”«j·Ts¡#·q, düè»Hê‘·àø£‘·, Á|üX¯+dü kÕeTsêú´\T+{≤sTT. M{Ï˝À |æ\¢\T øÏ+~$ #˚j·T>∑\>±*.
z

z
ø±s¡D≤\T sêj·T>∑\>±*. $e]dü÷Ô sêj·T>∑\>±*. N
n_ÛÁbÕj·÷\qT sêj·T>∑\>±*. q∫Ãq$, q#·Ãì$ sêj·T>∑\>±*.
LA
z ø£e⁄\T, s¡#·sTT‘·\ >∑T]+∫ kı+‘·e÷≥˝À¢ sêj·T>∑\>±*.
z s¡#·sTT‘· n_ÛÁbÕj·÷ìï Á>∑Væ≤+∫ $e]+#·>∑\>±*.
z düeT]údü÷Ô ˝Ò<ë $uÛÒ~dü÷Ô sêj·T>∑\>±*.
TE

z |ü<ä´ uÛ≤yê\qT, π>j·T kÕsê+XÊ\qT kı+‘·e÷≥˝À¢ sêj·T>∑\>±*.

z yê´dü+, Ç+≥s¡÷« ´ ø√dü+ Á|üX¯ï\ ‘·j·÷Ø, b˛düºs¡T, }Vü‰‘·àø£+>± ø£<∏ä sêj·T&É+, ìHê<ë\T, ÄVü‰«q|üÁ‹ø£, π>j·÷ìï
bı&ç–+#·&É+. ˝ÒK sêj·T&É+, dü+uÛ≤wüD sêj·T&É+ e+{Ï$ #˚j·T>∑\>±*.
III. uÛ≤cÕ+XÊ\T
T

Ç~ |ü<äC≤\+, yê´ø£s¡D≤+XÊ\≈£î dü+ã+~Û+∫q~. øÏ+~ ‘·s¡>∑‘·T˝À¢ H˚s¡TÃ≈£îqïyê{Ï‘√bÕ≥T |æ\¢\T øÏ+~$ #˚j·T>∑\>±*.

ER

z |ü<ë\≈£î nsêú\T, HêHêsêú\qT, e⁄´‘·Œ‘·Ô ´sêú\T, |üsê´j·T |ü<ë\qT sêj·T>∑\>±*.

z Ç∫Ãq |ü<ë\‘√ kı+‘·yêø±´\T sêj·T>∑\>±*.
z Á|üø£è‹øÏ $ø£è‹|ü<ë\T, $ø£è‹øÏ Á|üø£è‹|ü<ë\T sêj·T>∑\>±*.
SC

z <Ó’q+~q J$‘·+˝À dü+<äs√“¤∫‘·+>± dü¬s’q |ü<ë\qT $ìjÓ÷–+#·>∑\>±*.

z uÛ≤cÕuÛ≤>±\T, $uÛÑ≈£îÔ\T, ÁøÏj·T\T, kÕe÷q´ dü+•¢wüº yêø±´\T, ø±˝≤\T e+{Ï$ >∑T]Ô+#·>∑\>±*.
z dü+~Û |ü<ë\qT >∑T]Ô+#·>∑\>±*. yê{Ïì $&ÉBj·T&É+, ø£\T|ü&É+ #˚j·T>∑\>±*.
z ~«>∑T, <ä«+<ä« düe÷kÕ\qT >∑T]Ô+#·>∑\>±*. yê{Ï $Á>∑Vü≤yêø±´\T sêj·T>∑\>±*.
IV. ÁbÕC…≈£îº|üqT\T
z Ç$ $$<Ûä kÕeTsêú´\ düe÷Vü‰s¡+. $$<Ûä kÕeTsêú´\qT dü+<äs√“¤∫‘·+>± $ìjÓ÷–+#˚ X¯øÏÔì |æ\¢\≈£î ø£*–kÕÔsTT.
ø£<∏ä\T, π>j·÷\T, ø£$‘·\T, Á|üeTTKe´≈£îÔ\ $esê\T, |ü<ë´\T yÓTT<ä\sTTq$ ùdø£]+∫ ìy˚~ø£\T sêdæ Á|ü<ä]Ù+#ê*.
bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+˝À |ü<äC≤\+ Ä<Ûës¡+>± u≤\ ì|òüT+≥Te⁄ ‘·j·÷s¡T#˚j·÷*.

( viii ) ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19

 $wüj·Tdü÷∫ø£

bÕsƒê´+XÊ\T

A
AN
Áø£.dü+. bÕsƒ+¡ ù|s¡T ø£$/s¡#s· TT‘· Ç‹eè‘·+Ô Á|üÁøÏj·T e÷dü+ |ü⁄≥
1. uÛ≤>∑e‘· s¡‘êï\T ãyÓTàs¡ b˛‘·q e´øÏÔ‘·« $ø±dü+ |ü⁄sêD+ pHé 2
(|ü<ä´+)

G
2. |ü]cÕÿs¡+ &܈ˆ m.|æ.C….nãT›˝Ÿø£˝≤+ düyÓTÆø£´Jeq+ Ä‘·àø£<∏ä p˝…’ 10
3. esê¸\T N
&܈ˆ yêqe÷eT˝…’ es¡<ë#ês¡T´\T Á|üø£è‹∫Á‘·D π>j·T+ Ä>∑düTº 22
LA
4. ãø±düTs¡T&ç $+<äT b˛\ÿ+|ü*¢ XÊ+‘ê<˚$ kÕe÷õø£ #Ó’‘·q´+ ø£<∏ä ôdô|º+ãs¡T 30
5. X¯‘·ø£düT<Ûä X¯‘·ø£ ø£e⁄\T HÓ’‹ø£ $\Te\T |ü<ä´+ nø√ºãs¡T 43
TE

6. e÷{≤¢&˚ Hê>∑* bıHé≈£îqï+ eπsÿjYT Jeø±s¡TD´+ nqTyê<ä ø£<∏ä qe+ãs¡T 53

7. X¯óuÛÀ<äjT· + e÷$T&ç|ü*¢ kÕ+ã•eX¯s¡à ‘Ó\+>±D`<ës¡Ùìø£‘· |ü<ä´+ &çôd+ãs¡T 65
T

8. ôwVü≤HêjYT ôwVü≤HécÕ &܈ˆ kÕeT\ dü<ë•e ø£fi≤_Ûs¡T∫ yê´dü+ »qe] 73

ER

ñ|üyê#·ø£+ ` dü÷Œ¤]ÔÁ|ü<ë‘·\T
1. |æ.$.qs¡d+æ Vü‰sêe⁄ Ä>∑düTº 83
SC

2. eTK÷›+ yÓTTVæ≤j·TTB›Hé nø√ºãs¡T 85

3. n]¬> sêeTkÕ«$T qe+ãs¡T 87
4. &܈ˆ ø=‘·Ô|ü*¢ »j·TX¯+ø£sY »qe] 89

|ü<ä$C≤„q+ ` 91`96
1
‘Ó\+>±D
‘Ó\+>±D
Á|uü TÑÛ ‘·Á|«+#˚
üuÛÑT‘·ñ∫‘·
«+#˚ ñ∫‘·
|ü+|æ|üD+° 2018`19
|æD°
 1. uÛ≤>∑e‘· s¡‘êï\T
` ãyÓTàs¡ b˛‘·q

A
AN
øÏ+~ |ü<ä´+, uÛ≤e+ #·<äTe+&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|üŒ+&ç
1. |ü*¬ø&ç~ uÛ≤>∑e‘·eT≥
|ü*øÏ+#·T $uÛÑT+&ÉT sêeTuÛÑÁ<äT+&É≥ H˚

G
ã*øÏq uÛÑeVü≤s¡eT>∑Tq≥
N
|ü*¬ø<ä y˚i=+&ÉT>±<∏ä ã\Tø£>∑ H˚˝≤
LA
ªªH˚qT #Ó|üŒuÀj˚T~ |üs¡eT|ü$Á‘·yÓTÆq uÛ≤>∑e‘·eTT, Hê#˚‘· #Ó|æŒ+#˚ $uÛÑT&ÉT
kÕø屑·TÔ Ä lsêeT#·+Á<äÁ|üuÛÑTe⁄. uÛ≤>∑e‘·>±<∏äqT #Óù|Ô dü+kÕs¡ã+<Ûä+ q•düTÔ+~.
n+<äT#˚‘· H˚˙ uÛ≤>∑e‘êH˚ï #ÓbÕÔqT. y˚s=ø£>±<∏ä #Ó|üŒ&ÉyÓT+<äT≈£î?μμ n+≥÷ b˛‘·q
TE

‘êqT sêdæq uÛ≤>∑e‘·+˝À #Ó|ü≈£îHêï&ÉT.

T

Á|üX¯ï\T
1. ô|’ |ü<ä´+ <˚ìï >∑T]+∫ ‘Ó\T|ü⁄‘·T+~?
ER

2. ô|’ |ü<ä´+ mes¡T sêXÊs¡T?

3. Äj·Tq sêdæq Á>∑+<∏ä+ @~?
SC

bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+
uÛ≤>∑e‘· |ü<ë´\˝À ñqï $\Te\qT |ü]#·jT· + #˚jT· &É+, ‘·<ë«sê e´øÏ‘Ô «· $ø±kÕìï
ø£*–+#·&É+ á bÕsƒ¡´uÛ≤>∑ ñ<˚›X¯+.

2
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 bÕsƒ¡´uÛ≤>∑ $esê\T
uÛ≤>∑e‘·+ |ü⁄sêD Á|üÁøÏjT· ≈£î #Ó+~q~. |ü⁄sêD+ n+fÒ bÕ‘·<H’Ó ê ø=‘·>Ô ± ø£ì|æ+#˚~.
|ü⁄sêD≤\T 18. yê{Ï˝À uÛ≤>∑e‘·+ ˇø£{Ï. Á|üdüTÔ‘· bÕsƒ¡+˝Àì |ü<ë´\T ãyÓTàs¡ b˛‘·q
sêdæq ªleTVü‰uÛ≤>∑e‘·+μ ˝Àì$.

A
AN
G
ø£$ |ü]#·j·T+

N
b˛‘·q »q>±eT õ˝≤¢ ãyÓTàs¡ Á>±eT+˝À »ìà+#ê&ÉT.
LA
\ø£ÿe÷+ã, πødüq Äj·Tq ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T. düVü≤» |ü+&ç‘·T&Éì
Á|üdæ~Δbı+<ë&ÉT. ‘Ó\T>∑T qT&çø±s¡+‘√, X¯u≤›\+ø±s¡ Á|üjÓ÷>∑+‘√
Äø£s¡¸D°j·T+>± sêj·T&É+ Ç‘·ì Á|ü‘˚´ø£‘·. b˛‘·q uÛÀ–˙ <ä+&Éø£+,
TE

15e X¯‘êã›+ Ms¡uÁÑÛ <ä $»j·T+, Hêsêj·TD X¯‘ø· +£ , leTVü‰uÛ≤>∑e‘·+ s¡∫+#ê&ÉT.

T
ER

$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\T
SC

♦ bÕsƒ¡+˝Àì u§eTà\qT #·÷&É+&ç. yê{Ï >∑T]+∫ e÷{≤¢&É+&ç.

♦ MT {°#·s¡T |ü<ë´\qT #·~y˚ $<ÛëHêìï ÁX¯<äΔ>± >∑eTì+#·+&ç.. MTs¡÷ #·<äTe+&ç.
♦ bÕsƒêìï #·<äTe+&ç. ns¡ú+ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘·\T ^j·T+&ç.
♦ ^‘· ^dæq |ü<ë\≈£î nsêú\qT |ü<ä|ü{Ϻø£ ˝Ò<ë ì|òüT+≥Te⁄˝À #·÷dæ ˝Ò<ë MT {°#·s¡TqT
n&ç– ‘Ó\TdüTø=+&ç.

3
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 I

✿ø£. #·<äTeì yê&ÉE„+&É>∑T"

»~$q dü<ädü~«y˚ø£ #·‘·Ts¡‘· >∑\T>∑THé
»<äTe>∑ e\j·TTqT »qT\≈£î"
»~$+#Ó<ä Hês¡T´˝§<ä› »<äTe⁄eTT ‘·+Á&û! 1

A
AN
ø£. ã\j·TT‘·T\≈£î <äTs¡“\T\≈£î
ã\yÓTe«&ÉT ˙≈£î Hê≈£î ÁãVü‰à<äT\≈£îHé

G
ã\yÓTe«&ÉT ÁbÕDT\≈£îqT Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
ã\yÓTe«+ &É{Ϻ $uÛÑT&ÉT ã\eTdüTπs+Á<ë!
N 2 1. #·<äTe⁄≈£î+fÒ @$T
ø£\T>∑T‘·T+~?
LA
2. á s¬ +&ÉT |ü<ë´\ <ë«sê
II
MTπs+ ‘Ó\TdüTø=Hêïs¡T?
TE

✿ø£. |üsV
¡ ≤æ ‘·eTT ùdj·TTHÓe«&ÉT
|üse¡ TVæ≤‘·T+&É>T∑ qT uÛ÷Ñ ‘· |ü+#·øe£ TTq≈£îHé
ãs¡Væ≤‘·yÓT |üs¡eT <Ûäs¡àeTT
T

|üs¡Væ≤‘·Tq≈£î HÓ<äTs¡T˝Ò<äT |üπs«+<äTeTTF! 3

ER

✿Ä. Áã‘·Tø£e#·TÃ>±ø£ãVüQ ã+<ÛäqeTT˝…’q

SC

e#·TÃ>±ø£ ˝Ò$T e#·TÃ>±ø£

Je<ÛäqeTT˝…’q C…&ÉT>±ø£ |ü&ÉT>±ø£
e÷≥ ~s¡T>∑˝Òs¡T e÷q<ÛäqT\T 4
Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
1. Ç‘·s¡T\≈£î y˚T\T #˚ùdyês¡T n+<ä]ø° m+<äT≈£î Væ≤‘·T˝Ö‘ês¡T?
2. e÷q<ÛäqT\+fÒ mes¡T?

4
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 III

✿Ä. nqïyÓTÆq" <äÁø£yÓTÆq <√j·T+u…’q

XÊø£yÓTÆq" <äq≈£î »s¡T>∑Tø=\~
q‹~∏»qT\ ø£&ɶe÷&Éø£ $T&Éπsì
˝ÒeT! yês¡T ø£*–˝Òìyês¡T 5

A
AN
ø£. n‹~∏ »q+ãT\ uÛÑøÏÔHé
dü‘·‘·eTT" ã÷õ+∫ j·TT∫‘· dü‘êÿs¡eTT \T

G
qï‹ q&ÉT|ü⁄ dü»®qT\T XÊ
X¯«‘·ø°s¡TÔ\T <Ûäs¡DÏ" ã&Éj·T C≤\T<äT s¡q|òü÷! 6
N
LA
Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
1. n‹<∏äT\T n+fÒ mes¡T?
TE

2. XÊX¯«‘· ø°]Ôì bı+<ä&ÉeT+fÒ

@$T{Ï?

‘ê‘·Œsê´\T
T

1. ≈£îe÷sê! #·<äTe⁄ø√ìyê&ÉT C≤„qV”≤qT&É>∑TqT. #·<äTe⁄≈£î+fÒ eT+∫#Ó&ÉT\qT ‘Ó\TdüTø=H˚ H˚s¡TŒ edüTÔ+~,

ER

ø±ã{Ϻ Á|ü»\T ‘·|üŒ≈£î+&Ü #·<äTe⁄ø√yê*. Hêj·THê! ìqTï ÁX‚wüߘ˝…’q >∑Ts¡Te⁄\ <ä>∑Zs¡ #·~$kÕÔqT.
#·<äTe⁄ø√.
SC

2. z sêø£åùd+Á<ë! ˝Àø£+˝Àì ã\e+‘·T\≈£î, ã\V”≤qT\≈£î, ˙≈£î, ÁãVü‰à~ <˚e‘·\≈£î, düeTdüÔ ÁbÕDT\≈£L

me«&ÉT ã\yÓ÷ Ä áX¯«s¡T&˚ Hê≈£L ã\+.
3. |ü⁄qï$T #·+Á<äTìe+{Ï eTTKeTT ø£\<ëHê! Ç‘·s¡T\≈£î y˚T\T#˚ùdyê&ÉT |ü+#·uÛÑ÷‘ê\≈£î, JesêX¯ó\≈£î
|üs¡eT Væ≤‘·T&Ée⁄‘ê&ÉT. |üs¡Væ≤‘·y˚T >=|üŒ<Ûäs¡à+. |üs¡Væ≤‘·T\≈£î mø£ÿ&Ü m<äTs¡T+&É<äT.
4. u≤>± Áã‹øÏHê mìï ø£cÕº\≈£î >∑T¬s’Hê ù|<ä]ø£+ e∫ÃHê ÁbÕD≤ìøÏ <ÛäHêìøÏ #˚≥Te∫ÃHê ∫e]øÏ
eTs¡Dy˚T dü+uÛÑ$+∫Hê, n_Ûe÷q<ÛäqT\T e÷≥ ‘·|üŒ˝Òs¡T.

5
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
5. nqïyÓTHÆ ê eTõ®>¬ H’ ê ˙fiËflHÌ ê ∫es¡≈î£ ≈£Ls¡˝H’… ê ‘·eT≈£î ñqï+‘·˝À n‹<∏Tä \≈£î ˝Ò<qä ≈£î+&Ü ô|{≤º*. n{≤¢
ô|≥ºìyêfi¯ófl <Ûäqe+‘·T˝…’Hê yês¡T <ä]Á<äT˝Ò.
6. z |ü⁄D≤´‘·Tà&Ü! n‹<∏äT\qT m\¢|ü&É÷ uÛÑøÏÔ‘√ |üPõ+∫, ‘·–qØ‹>± dü‘·ÿ]+∫ >ös¡$+#˚ dü»®qT˝Ò á
uÛÑ÷$TMT<ä XÊX¯«‘· ø°]Ôì bı+<äT‘ês¡T.

Ç$ #˚j·T+&ç

A
AN
I ne>±Vü≤q ` Á|ü‹düŒ+<äq

G
$ì, Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É&É+
N
n) bÕsƒ¡+˝Àì #·Tø£ÿ >∑Ts¡TÔ (✿) >∑\ |ü<ë´\qT ø£+sƒ¡düú+ #˚j·T+&ç. yê{Ï uÛ≤yê\qT kı+‘·e÷≥˝À¢
LA
#Ó|Œü +&ç.
<Ûësêfi¯+>± #·<äTe&É+ ` ns¡ú+ #˚düTø√e&É+
TE

n) øÏ+~ ù|sê #·<Tä e+&ç.

$TÁ‘·T&ÉT #Ó&TÉ |üqT\T #˚jT· ≈£î+&Ü #·÷kÕÔ&TÉ . eT+∫|üqT\qT #˚jT· &Üìï Áb˛‘·‡Væ≤kÕÔ&TÉ . dü<Tä DZ ≤\qT
ô|+bı+~kÕÔ&TÉ . Ä|ü<˝ä À ñqïyêfi¯flqT Ä<äTø=+{≤&ÉT, yêfi¯fl≈£î düV‰ü j·T+ #˚kÕÔ&TÉ . Ç˝≤+{Ï ñ‘·eÔ T \ø£Då ≤\T
ø£*–qyê&˚ ñ‘·ÔeT $TÁ‘·T&ÉT nì uÛ≤$+#ê*.
T

ô|’ ù|sê Ä<Ûës¡+>± øÏ+<ä Ç∫Ãq yêø±´˝À¢ dü¬s’qyê{Ïì >∑T]Ô+∫ ( 3 ) >∑Ts¡TÔ ô|≥º+&ç.
ER

1) Ä|ü<ä˝Àñqïyêfi¯flqT $TÁ‘·T&ÉT Ä<äTø√yê*. ( )

Ä|ü<ä˝Àñqïyêfi¯flqT $TÁ‘·T&ÉT nD>∑<=ø±ÿ*. ( )
SC

2) $TÁ‘·T&ÉT #Ó&ÉT|üqT\qT Áb˛‘·‡Væ≤kÕÔ&ÉT. ( )

$TÁ‘·T&ÉT eT+∫|üqT\T #˚j·T&Üìï Áb˛‘·‡Væ≤kÕÔ&ÉT. ( )
3) $TÁ‘·T&ÉT dü<äTZD≤\qT ô|+bı+~kÕÔ&ÉT. ( )
$TÁ‘·T&ÉT <äTs¡TZD≤\qT ô|+bı+~kÕÔ&ÉT. ( )
4) ô|’ ù|sê ñ‘·ÔeT$TÁ‘·Tì \ø£åD≤\qT #ÓãT‘·T+~. ( )
ô|’ ù|sê ñ‘·ÔeT$TÁ‘·Tì \ø£åD≤\T #Ó|üŒ&É+˝Ò<äT. ( )
6
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
Ä) øÏ+<ä ‘ês¡Te÷¬sq’ |ü<´ä bÕ<ë\qT dü]#˚dæ sêj·T+&ç.
e#·TÃ>±ø£ ˝Ò$T e#·TÃ>±ø£
Áã‘·Tø£e#·TÃ>±ø£ ãVüQã+<ÛäqeTT˝…’q
e÷≥ ~s¡T>∑˝Òs¡T e÷q<ÛäqT\T
Je <ÛäqeTT˝…’q C…&ÉT>±ø£ |ü&ÉT>±ø£

A
AN
II e´ø°Ôø£s¡D ` düè»Hê‘·àø£‘· N G
LA
d”«j·Ts¡#q·
n) øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î ◊<˚dæ yêø±´˝À¢ »yêãT\T sêj·T+&ç.
TE

1) ª#·<äTe>∑ e\j·TTqT »qT\≈£îμ nì |ü<ä´+˝À ñ+~ ø£<ë! n+fÒ MTπø$T ns¡úeTsTT+<√ sêj·T+&ç.
2) ªn‹<∏äT\≈£î ô|≥ºì <Ûäqe+‘·T\T <ä]Á<äT\‘√ düe÷qy˚T.μ m+<äT≈£î?
T

3) XÊX¯«‘· ø°]Ô n+fÒ @$T{Ï? Ç+<äTø√dü+ @+ #˚j·÷*?

ER

4) ª|üs¡Væ≤‘·+μ n+fÒ @$T{Ï? Ç+<äTø√dü+ @y˚T+ |üqT\T #˚j·Te#·TÃ?

Ä) øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î |ü~ yêø±´˝À¢ »yêãT sêj·T+&ç.
SC

1) ÁX‚wüߘ˝…’q >∑Ts¡Te⁄\ì me]ì n+{≤s¡T? Ç˝≤+{Ï yê]e<ä›H˚ m+<äT≈£î #·<äTe⁄ø√yê*?

düè»Hê‘·àø£‘· / Á|üX¯+dü
n) øÏ+~ <ëìì >∑T]+∫ sêj·T+&ç.
1) #·<äTe⁄ ÁbÕ<ÛëHê´ìï ‘Ó\T|ü⁄‘·÷ $TÁ‘·TìøÏ / $TÁ‘·Tsê*øÏ ˝ÒK sêj·T+&ç.

7
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 III uÛ≤cÕ+XÊ\T
|ü<äC≤\+
n) øÏ+~ Á|üø£è‹, $ø£è‹ |ü<ë\qT »‘·|üs¡#·+&ç.
1) Äs¡´ ( ) i) <äeTà+

A
2) <Ûsä à¡ + ( ) ii) ø°]‹

AN
3) ø°]Ô ( ) iii) nj·T´
Ä) øÏ+~ |ü<ë\≈£î nsêú\T sêj·T+&ç. yê{Ï‘√ kı+‘·yêø±´\T sêj·T+&ç.

G
1) #·‘T· s¡‘· :
2) ˝Ò$T : N
LA
3) |üsV¡ ≤æ ‘·eTT :
4) dü‘‘· e· TT :
TE

yê´ø£s¡D≤+XÊ\T
n) øÏ+~ yêø±´˝À¢ ^‘·^dæq |ü<ë\T @ uÛ≤cÕuÛ≤>±˝À >∑T]Ô+∫ Áu≤¬ø≥¢˝À sêj·T+&ç.
T

1) Á|üVü‰¢<äT&ÉT ‘·+Á&çøÏ qeTdüÿ]+#ê&ÉT. ( )

ER

2) ñqï+‘·˝À n‹<∏äT\≈£î ˝Ò<äq≈£î+&Ü ô|{≤º*. ( )

3) Hê≈£î <˚e⁄&˚ ~≈£îÿ. ( )
SC

4) dü©+ #·ø£ÿ>± sêXÊ&ÉT. ( )

Ä) øÏ+~ U≤∞\qT dü¬s’q $uÛÑøÏÔ Á|ü‘·´j·÷\‘√ |üP]+#·+&ç.
( øÏ, ≈£î, #˚, ‘√, ø=s¡≈£î, jÓTTø£ÿ, qT, e\q, ˝À, ø£+f… )
1) s¡$ Ä&ÉTø√e&ÜìøÏ s¡V”≤+ e#êÃ&ÉT.

8
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 2) ÄMTq |ü⁄düÔø±\qT dü+∫ ô|{Ϻ+~.
3) sêDÏ s¡õj·÷ ô|<ä›~.
4) uÛ≤>∑e‘·+ b˛‘·q sêj·Tã&ç+~.

uÛ≤cÕø±s¡´ø£˝≤bÕ\T / ÁbÕC…≈£îº |üì

A
♦ #·<äTe⁄ >=|üŒ<äHêìï ‘Ó*ù| 5 |ü<ë´\qT ùdø£]+#·+&ç, yê{Ï

AN
uÛ≤yê\T sêdæ Á|ü<ä]Ù+#·+&ç.

G
dü+|ü<ä\T, ÁbÕD+, J$‘·+, j·TÚeq+
dü÷øÏÔ N Çe˙ï ndæúsê˝Ò!
düs¡«+ ndæús¡yÓTÆq á˝Àø£+˝À
LA
<Ûäs¡àyÓTTø£ÿfÒ dæús¡yÓTÆq~.
TE

#·<äTe+&ç ` ‘Ó\TdüTø=+&ç
<Ûë]àø£ $\Te\T e÷qe‘·«|ü⁄ $\Te\T
T

♦ dü‘´· + ♦ |üs√|üø±s¡+
ER

♦ nVæ≤+dü ♦ JeVæ≤+dü #˚j·T≈£î+&É&É+

♦ nùdÔj·T+ (nÁø£e÷s¡®q ˝Òø£b˛e&É+, ♦ ‘√{Ï y ê]ì dü e ÷q+>± #· ÷ &É & É + ,
Ä<ä]+#·&É+.
SC

nbÕÁ‘·<ëq+ #˚j·Tø£b˛e&É+)
♦ ø£è‘·»„‘ê uÛ≤e+ ø£*– ñ+&É&É+.
♦ e´øÏÔ>∑‘·, |ü]düsê\ X¯óÁuÛÑ‘·.
♦ XÊ+‹‘√ yÓT\>∑&É+.
♦ zs¡TŒ‘√ ñ+&É&+É .

á <Ûë]àø£, e÷qe‘·«|ü⁄ $\Te\T Ä#·]+#˚ eTqTwüß´\Tqï düe÷»+ düTKXÊ+‘·T\‘√ yÓ\T>=+<äT‘·Tqï~.

9
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 2. |ü]cÕÿs¡+
` &܈ˆ m.|æ.C….nãT›˝Ÿø£˝≤+

A
øÏ+~ u§eTàqT #·÷&É+&ç

AN
N G
LA
TE
T
ER

Á|üX¯ï\T
1. ô|’ ∫Á‘·+˝À me¬ses¡T ñHêïs¡T?
2. ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT @+ #˚düTÔHêï&ÉT?
SC

3. @j˚T eT‘ê\ yês¡T ø£ìŒdüTÔHêïs¡T?

4. ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT |æ\\¢ ‘√ @+ e÷{≤¢&TÉ ‘·T+&Ée#·TÃ?
bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+
≈£î\eT‘· $uÛÒ<ë\T ˝Ò≈£î+&Ü nìï esêZ\yês¡T ø£\dæyÓT\dæ ñ+fÒ düe÷C≤ìøÏ
y˚T\T »s¡T>∑T‘·T+<äì #Ó|üŒ&Éy˚T á bÕsƒ¡+ eTTK´ñ<˚›X¯+.
10
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 bÕsƒ¡´uÛ≤>∑ $esê\T
á bÕsƒ¡+ ªÄ‘·àø£<∏äμ Á|üÁøÏj·T≈£î #Ó+~q~. á bÕsƒ¡´uÛ≤>∑+ &܈ˆ ne⁄˝Ÿ |òüø°sY
C…’qT˝≤;›Hé nãT›˝Ÿ ø£˝≤yéT, ns¡TDY ‹yê] >±]‘√ ø£\dæ sêdæq ªHê Jeq >∑eTq+
ø£\\kÕø±s¡+μ ˝Àì~.

A
AN
G
s¡#·sTT‘· |ü]#·j·T+

N
&܈ˆ @.|æ.C…. nãT›˝Ÿ ø£˝≤+ |üP]Ôù|s¡T ne⁄˝Ÿ |òüø°sY C…’qT˝≤;›Hé nãT›˝Ÿ
ø£˝≤+. ‘·$Tfi¯Hê&ÉT˝Àì sêy˚TX¯«s¡+ <ä>∑Zs¡ ñqï <ÛäqTc˛ÿ{Ï˝À »ìà+#ê&ÉT.
LA
kÕeTq´≈£î≥T+ã+˝À |ü⁄{qºÏ áj·Tq |ü≥Tº<\ä , Áø£eT•ø£Då , õC≤„d‘ü √ Ç+»˙s¡T>±.
XÊgy˚‘·Ô>±, uÛ≤s¡‘· sêh|ü‹>± <˚XÊìøÏ ùde\qT n+~+#ê&ÉT. ªˇø£ $CÒ‘·
TE

15`10`1931 Ä‘·àø£<∏äμ, (Ç^ïf…&é yÓTÆ+&é ~ $+>¥‡ Ä|òt ô|ò’sY ` j·÷Hé Ä{À ãjÓ÷Á>∑|ò”) e+{Ï
27`07`2015 s¡#·q\T #˚XÊ&ÉT. >ös¡e&Üø£ºπs{Ÿ, Ç‘·s¡ |ü⁄s¡kÕÿsê\‘√ mH√ï <˚XÊ\T áj·TqqT
dü‘ÿ· ]+#êsTT.
T
ER

$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\T
♦
SC

bÕsƒ¡+˝Àì u§eTà\qT #·÷&É+&ç. yê{Ï >∑T]+∫ e÷{≤¢&É+&ç.

♦ MT {°#·sY #Óù|Œ bÕsƒ¡´kÕsê+XÊìï $q+&ç. u§eTà <ë«sê ‘Ó\TdüTø=qï $wüj·÷\qT bÕsƒ¡+‘√
b˛\TÃø√+&ç.
♦ bÕsƒêìï #·<Tä e+&ç. Ç+‘·es¡≈î£ MTs¡T ‘Ó\TdüTø=qï $wüj÷· \T bÕsƒ+¡ ˝À ñHêïjÓ÷ ˝Ò<√ #Ó|Œü +&ç.
♦ bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. ns¡ú+ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
♦ ^‘· ^dæq |ü<ë\≈£î nsêú\qT |ü<ä|ü{Ϻø£ ˝Ò<ë ì|òüT+≥Te⁄˝À #·÷dæ ˝Ò<ë MT {°#·sYì n&ç–
‘Ó\TdüTø=+&ç.

11
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 I

H˚qT u≤\´+ >∑&ç|æq sêy˚TX¯«s¡+ ˇø£ ∫qï B$˝≤+{Ï~. nø£ÿ&ÉTqï m‘ÓÔÌq Á|ü<˚X¯+ ù|s¡T ª>∑+<Ûäe÷<äqμ |üs¡«‘·+.
<ëìô|’q ì\ã&ç‘˚ yÓTT‘·Ô+ sêy˚TX¯«s¡+ |ü≥ºD≤ìï #·÷&=#·TÃ. |ü≥ºD+ ì+&Ü |ü#·Ãì ø=ã“]#Ó≥T¢, n\¢+‘·<ä÷sêq
düeTTÁ<ä+, Äø±XÊqï+≥T‘·Tqï≥T¢+&˚ sêy˚TX¯«s¡ <˚yê\j·T >√|ü⁄s+¡ ... n|ü&É~ #ê˝≤ Á|üXÊ+‘·yTÓ qÆ |ü≥Dº +. m≈£îÿeeT+~øÏ
#˚|ü\T |ü≥º&É+ eè‹Ô. ø=+‘·eT+~øÏ ø=ã“] ‘√≥\T... sêy˚TX¯«s¡+˝Àì <˚yê\j·T ÁbÕX¯düÔ´+ e\q m|ü&É÷
j·÷Á‹≈£î\T+{≤s¡T. #ê˝≤eT+~ uÛ≤s¡rj·TT\≈£î sêy˚TX¯«s¡yÓTTø£ |ü⁄D´rs¡ú+. m|ü&É÷ j·÷Á‹≈£î\‘√, |üsê´≥≈£î\‘√
ø£fi¯ø£fi¯˝≤&ÉT‘·÷ ñ+≥T+~.

A
|ü≥ºD »HêuÛ≤˝À m≈£îÿe eT+~ Væ≤+<äTe⁄\T. nø£ÿ&Éø£ÿ&Ü ø=+‘·eT+~ e÷e˝… eTTdæ¢eTT\T, ø=+‘·eT+~

AN
Ŭø’düÔe⁄\T ≈£L&Ü ñHêïs¡T. n+<äs¡÷ bıs¡bı#êÃ\T ˝Ò≈£î+&Ü yÓTdü\T≈£îH˚yês¡T. ãj·T{Ï Á|ü|ü+#·+˝À ‘·˝…‘·TÔ‘·Tqï
|ü]D≤e÷\T Ç+ø± Çø£ÿ&çøÏ #˚s¡˝Ò<äT. mø£ÿ&Óø£ÿ&É »]π> eT‘·ø£\Vü‰\ >∑T]+∫ |üÁ‹ø£\˝À yês¡Ô\T e∫ÃHê, Çø£ÿ&É
e÷Á‘·+ |üPs¡«dæú‹ ø=qkÕ>∑T‘·÷H˚ ñqï~.

G
Çø£ÿ&É ‘·s¡‘·sê\T>± kÕeTs¡dü´|üPs¡«ø£ yê‘êes¡D+ HÓ\ø=ì ñqï~. e÷ Hêqï>±s¡T e÷ eTT‘êÔ‘·>±]ï >∑T]+∫q
N
ø£<∏ä ˇø£{Ï m|ü&É÷ #ÓãT‘·÷ ñ+{≤s¡T. ˇø£ |üs¡«~q+ Hê&ÉT sêeTHê<∏äkÕ«$T $Á>∑Vü‰ìï <˚yê\j·T+ ãj·T≥≈£î ‘Ó∫Ã
<˚yê\j·T ÁbÕ+>∑D+˝À }πs–kÕÔs¡T. á <˚yê\j·T+ #·T≥÷º #ê˝≤ #Ós¡Te⁄\THêïsTT. }πs–+|ü⁄ #Ós¡Te⁄\ |üø£ÿqT+N
LA
≈£L&Ü b˛j˚T~. n{≤¢+{Ï ˇø£ }πs–+|ü⁄ dü+<äs“¡ +¤ ˝À $Á>∑V≤ü + #ÓsTT´C≤] #ÓsT¡ e⁄˝À
|ü&çb˛sTT+~. »q+ uÛÑj·T|ü&çb˛j·÷s¡T. ‘·|üŒ≈£î+&Ü @<√ ø°&ÉT »s¡T>∑T‘·T+<äì
;Û‹˝≤¢sT¡ . nsTT‘˚ e÷ eTT‘êÔ‘· yÓ+≥H˚ #ÓsT¡ e⁄˝À <ä÷øÏ $Á>∑V‰ü ìï ô|ø’ Ï ‘Ó#êÃ&É≥.
TE

<˚yê\j·T |üPC≤Ø, ‘·øÏÿq n~Ûø±s¡T\ ø£è‘·»„‘· #Ó|üŒq\$ø±<äT. $Á>∑Vü‰ìï

eTT≥Tº≈£îHêïj·Tq ˇø£ eTTdæ¢yéT. Äj·Tq≈£î $Á>∑Vü‰ìï eTT≥Tº≈£îH˚ ns¡Ω‘· ˝Ò<äT.
T
ER
SC

12
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
nsTT‘˚ mes¡÷ á e÷≥ nq˝Ò<Tä . n+‘˚ø±ø£
Äj·TH=ïø£ Ms¡Tì˝≤ #·÷XÊs¡T. n+‘˚ø±<äT
n|üŒ{Ï qT+N |üs«¡ ~Hê\|ü&ÉT e÷ eTT‘êÔ‘≈· î£
ªyÓTT<ä{Ï eTsê´<äμ Çyê«\ì rsêàì+#ês¡T.
y˚ s =ø£ eT‘êìøÏ #Ó + ~q e´øÏ Ô ì Ç{≤¢
>ös¡$+#·&+É Ç<˚ Á|ü<eä∏ T+. á dü+Á|ü<ëj·T+
#ê˝≤ dü + e‘· ‡ sê\T ø=qkÕ–+<ä ≥ .
Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
1. bıs¡bı#êÃ\T ˝Ò≈£î+&Ü yÓTdü\Tø√e&ÉeT+fÒ @$T{Ï?
2. me] }πs–+|ü⁄ »]–+~? m{≤¢ »]–+~?
3. ø£è‘·»‘„ · #Ó|Œü &ÉeT+fÒ @$T{Ï? @j˚T dü+<äsꓤ˝À¢ ø£è‘·»‘„ \· T
‘Ó\T|ü⁄‘ês¡T?

A
n≥Te+{Ï eTsê´<ä e÷ Hêqï>±]øÏ ≈£L&Ü
Ç#˚Ãyês¡T.

AN
II
e÷ Hêqï>±s¡T sêy˚TX¯«s¡+ eTd”<äT≈£î Çe÷yéT. Äj·Tq≈£î uÛÑøÏÔ $XÊ«kÕ\T yÓT+&ÉT. ≈£îsêHé|ü≥¢ n$T‘· $XÊ«dü+.

G
ˇø£ eT+∫ eTTdæ¢yéT≈£î ñ+&Ée\dæq nìï \ø£åD≤\qT ‘·q |æ\¢\≈£L, yÓTT‘·Ô+ ≈£î≥T+u≤ìø° n\es¡#ês¡T Äj·Tq. e÷
}] yêfi¯fl≈£î Äj·Tq ˇø£ e÷s¡Z<ä]Ù, dü\Vü‰<ës¡T,
N
e÷ Hêqï>±] düìïVæ≤‘· $TÁ‘·T\˝À ˇø£s¡T sêeTHê<∏äkÕ«$T <˚yê\j·T |üPC≤] |üøÏå \ø£ÎDXÊÅdæÔ>±s¡T. Äj·Tq
LA
øπ e\+ |üPC≤πs ø±<äT, y˚<|ä +ü &ç‘T· &ÉT ≈£L&Ü. <Û√e‹, n+>∑eg+ nH˚ dü+Á|ü<ëj·T <äTdüT\Ô H˚ <Û]ä +#˚yês¡T. dü+Á|ü<ëj·T
Áu≤Vü≤àD ∫Vü≤ï+>± |æ\ø£ ñ+&˚~.
e÷ ∫qï |ü≥ºD+˝Àì eT÷&Ée eTTK´yÓTÆq e´øÏÔ bòÕ<äsY uÀ&É˝Ÿ. Äj·Tq e÷ }fiÀfl ñqï ˇπø ˇø£ÿ #·]Ã˝À Á|”dtº.
TE

e÷ Hêqï>±s¡÷ XÊÅdæÔ >±] e˝… Äj·Tq ≈£L&Ü #·]ÃøÏ yÓfi‚flyê] dü+πøåe÷ìï #·÷ùdyês¡T. sêy˚TX¯«s¡+˝À Á|üXÊ+‘·
yê‘êes¡D+ ø£*Œ+#·&É+˝À ‘√&ÉŒ&˚yês¡T.
ˇø£s¡T Çe÷yéT e˝… ‘·\bÕ>± <Ûä]+∫, Ç+ø=ø£s¡T <Û√e‹ <Ûä]+N, eTs=ø£s¡T _wü|ü\T y˚düT≈£îH˚ ø±´düø˘ <Ûä]+∫
T

ñ+&˚yês¡T.
ER

Ms¡T eTT>∑TZs¡÷ Á|ü‹ X¯óÁø£yês¡+ kÕj·T+Á‘·+ Hê\T>∑Tqïs¡ ÁbÕ+‘·+˝À ø£\TdüT≈£îH˚yês¡T. eT‘·|üs¡yÓTÆq $wüj·÷˝Ò
ø±ø£ }] yês¡Ô\qT ≈£L&Ü düMTøÏå+#˚yês¡T. ˇø=ÿø£ÿkÕ] á eTT>∑TZØï ø£*dæ ‘·eTø=∫Ãq @<Ó’Hê düeTdü´ |ü]cÕÿs¡+ø√dü+
ø=+‘·eT+~ e#˚Ãyês¡T. ˝Ò<ë Ä eTT>∑TZs¡÷ }] Á|üXÊ+‘·‘·qT uÛÑ+>∑|ü]#˚ |ü]D≤e÷˝ÒyÓ’Hê @s¡Œ&ÉT‘·T+fÒH√, @yÓ’Hê
SC

e<ä+‘·T\T yê´|æ+#·uÀ‘·T+fÒH√, ‘·|ü&ÉT Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç

dü e ÷#ês¡ + n+<ä T ‘· T +fÒ H √ <ëìï
dü]~<ä&› ÜìøÏ #˚|≥ü eº \dæq #·s´¡ \qT >∑T]+∫ 1. eT+∫ eTTdæ¢yéT≈£î ñ+&Ée\dæq \ø£åD≤\T @$T{Ï?
#·]Ã+#˚yês¡T. 2. |ü≥Dº +˝À eTT>∑TsZ T¡ eTTK´yÓTqÆ e´≈£î\Ô T mes¡T? yê] eTqdüÔ ‘·Ô «+
m{≤¢+{Ï~?
Hê u≤\´+˝À »]–q ˇø£ dü+|òüT≥H˚
BìøÏ ñ<ëVü≤s¡D. n|ü&ÉT Hê≈£î mì$T<˚fió¯ fl.

13
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
eT÷&Ée ‘·s¡>∑‹ #·<äTe⁄‘·THêïqT. Hê≈£î Á|æj·TyÓTÆq ùdïVæ≤‘·T\T sêeTHê<∏äXÊÅdæÔ, ns¡$+<äHé, •eÁ|üø±X¯+. Mfi¯fl+‘ê
Áu≤Vü≤àDT\T. Ç+<äT˝À sêeTHê<∏äHé |üøÏå \ø£ÎDXÊÅdæÔ>±] ø=&ÉT≈£î. y˚TeTT dü÷ÿ˝À¢q÷ ãj·T{≤ ≈£L&Ü m≥Te+{Ï $eø£å
˝Ò≈£î+&Ü e÷eT÷\T>± ñ+&˚yêfi¯fl+. m≈£îÿe>± ø£*dæ ñ+&˚yêfi¯fl+. e÷ }Vü≤\˙ï ø£\uÀdüT≈£îH˚yêfi¯fl+. e÷˝À @
ˇø£ÿs¡T ˇø£ s√E dü÷ÿ\T≈£î sêø£b˛sTTHê e÷≈£î ndü+|üP]Ô>± nì|æ+#˚~. ø±¢düT˝À ≈£L&Ü ˇø£#√fÒ ≈£Ls¡TÃH˚yêfi¯fl+.
H˚q÷ sêeTHê<∏äHé ˇπø u…+∫ MT<ä ≈£Ls¡TÃH˚yêfi¯fl+.
III

A
á dü+|òüT≥q >∑T]+∫ #Ó|üŒuÀj˚TeTT+<äT ndü\T e÷ dü÷ÿ˝Ÿ >∑T]+∫ #Ó|üŒìe«+&ç. ÄHê{Ï ne÷j·Tø£‘·«eT÷,

AN
∫*|æ‘·qeTT ì+&çq mH√ï nqTuÛÑyê\ C≤„|üø±\qT Hê˝À ì+|æq Ä bÕsƒ¡XÊ\ >∑T]+∫ #Ó|üŒìe«+&ç. H˚qT 1936
qT+N 1944 es¡≈£L #·<äTe⁄≈£îqï Ä bÕsƒ¡XÊ\ ù|s¡T sêy˚TX¯«s¡+ |ü+#êj·Tr Åô|’eTØ dü÷ÿ\T. düeTTÁ<ä|ü⁄ ˇ&ÉT¶q
ñ+&˚~. n+‘· >∑{Ϻ ø£≥º&É+ @MT ø±<äqTø√+&ç. ø=ìï >√&É\T Ç≥Tø£\‘√ ø£{ϺHê, ô|’ø£|ü e÷Á‘·+ >∑&ç¶<˚. Ä s√E˝À¢

G
sêy˚TX¯«s¡+˝À n<=ø£ÿfÒ bÕsƒ¡XÊ\. |æ\¢\+<äs¡÷ nø£ÿ&˚ #·<äTe⁄ø√yê*. n+‘ê Hê\T>∑Te+<ä\ eT+~ u≤\u≤*ø£\+
ñ+&˚ yêfi¯fl+. kÂø£sê´\+≥÷ ˝Ò≈£î+&Ü ã\V”≤qyÓTÆq ø£≥º&É+˝À ñqï|üŒ{Ïø° Ä bÕsƒ¡XÊ\ e÷≈£î Çwüº+>±H˚ ñ+&˚~.
N
m+<äTø£+fÒ Ä ñbÕ<Ûë´j·TT\T Çwüº+>± uÀ~Û+#˚yês¡T. e÷≈£î u≤>± ns¡ú+ ø±yê\˙ y˚TeTT u≤>± sêDÏ+#ê\˙
nqT≈£îH˚yêfi¯ófl. ˇø£ ø±¢düT˝À ñ+&˚ 55 eT+~ |æ\¢\ô|’Hê düe÷qyÓTÆq ÁX¯<äΔ #·÷|ü&É+ ‘˚*ø£ $wüj·T+ø±<äT. e÷≈£î
LA
π ø e\+ e÷s¡ T ÿ\T sêe&É y ˚ T yêfi¯ fl ÄX¯ j · T + ø±<ä T . yêfi¯ ó fl #Ó ù |Œ $wü j · ÷ \MT<ä e÷≈£ î u≤>± Ädü ø Ï Ô
ø£\T>∑#Ój·÷´\qT≈£îH˚yêfi¯ófl. e÷ ñbÕ<Ûë´j·TT\˝À ˇø£ dü«#·Ã¤yÓTÆq ø±+‹ ø£ì|æ+#˚~ Hê≈£î.
TE

me¬s’Hê $<ë´]ú ˇø£ s√E ¬>’sêΩ»¬s’Hê Ä $<ë´]ú Ç+{ÏøÏ yÓ[fl n‘·ì u≤>√>∑T\T $#ê]+#˚yêfi¯ófl. bÕsƒ¡XÊ\≈£î
sêì ø±s¡D+ ø£qT≈£îÿH˚yês¡T. e÷¬øe]¬ø’Hê u≤>± m≈£îÿe e÷s¡Tÿ\T e∫ÃHê e÷ Çfi¯fl≈£î e∫Ã Ä X¯óuÛÑ düe÷#êsêìï
e÷ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\‘√ |ü+#·T≈£îH˚yêfi¯ófl. e÷ bÕsƒ¡XÊ\ ì»+>± ˇø£ Äq+<äì\j·T+.
T

Á|üdüTÔ‘·+ H˚qT <˚X¯yê´|üÔ+>± mH√ï bÕsƒ¡XÊ\\qT <ä]Ùdü÷Ô ñ+{≤qT. n+<ä]ø° ˇø£fÒe÷≥ #ÓãT‘·÷ ñ+{≤qT.
ER

ªHêD´yÓTÆq $<ä´ ô|<ä› uÛÑe+‘·T\‘√q÷ >=|üŒ kÂø£sê´\‘√q÷ \_Û+#˚~ ø±<äT. >=|üŒ ñbÕ<Ûë´j·TT\T Áù|eT‘√ #Óù|Œ<˚
eT+∫ #·<äTe⁄μ nì.
y˚TeTT eT÷&√ ø±¢düT˝À ñ+&É>± e÷ø=ø£ ø=‘·Ô ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT e#êÃ&ÉT. y˚T+ n+<äs¡+ #ê˝≤ dü+ÁuÛÑeT+>±
SC

ñHêï+ Äj·Tq sêø£|ü≥¢. e÷ ∫qï Á|ü|ü+#·+˝À n~ ì»+>± ˇø£ dü+ÁuÛÑeTeT÷, #·s¡Ã˙j·÷+X¯y˚T! e÷ ø=‘·Ô
ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT m{≤¢ ñ+{≤s√ nì n+<äs¡+ ≈£î‘·÷Vü≤\+>± ñHêï+. e÷‘√ ø£]ƒq+>± Á|üe]ÔkÕÔsê?
ñ<ës¡+>± ñ+{≤sê? ø√|üyÓT≈£îÿyê? düVü≤qe+‘·T&Ü? Äj·Tq yÓTT<ä{Ïs√E ‘·s¡>∑‹˝ÀøÏ sê>±H˚ e÷ ≈£î‘·÷Vü≤\+
bı+– Á|üeVæ≤+∫+~.
áj·Tq ≈£L&Ü Væ≤+<äTy˚. Áu≤Vü≤àDT&ÉT. Äj·Tq ‘·s¡>∑‹˝ÀøÏ edü÷ÔH˚ eTeTà\ï+<äØï |ü]o\q>± #·÷XÊ&ÉT.
ãVüQXÊ e÷ n+<ä] $_Ûqï y˚wü<Ûës¡D >∑eTì+∫ ñ+{≤&ÉT. Hê≈£î Ç|ü&ÉT nì|ædüTÔ+~. nø£ÿ&ç ∫qï|æ\¢\ yÓT]ùd

14
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
ø£fi¯flì yêfi¯fl ≈£î‘·÷Vü≤\+‘√ ≈£L&çq ∫s¡Tqe⁄«\qT Äj·Tq #·÷dæ ñ+&É&ÉT nì. Hê¬ø’‘˚ m|ü&Ó’Hê Ç{≤¢ ˇø£ >∑~ì+&Ü
|æ\¢\T ø£ì|æùdÔ eTT+<äT #·÷ùd~ ny˚, yÓT]ùd ø£fi¯ófl dü«#·Ã¤yÓTÆq ∫s¡Tqe⁄«\T. ø±˙ Ä s√E Äj·Tq ‘·s¡>∑‹˝ÀøÏ edü÷ÔH˚
‘·q |üì˝ÀøÏ C§s¡|ü&ܶ&ÉT. eTT+<äT u…+N <ä>∑Zs¡≈£î e#êÃ&ÉT. Äj·Tq <äèwæº HêMT<ë, sêeTHê<∏äHé MT<ë |ü&ç+~. y˚TeTT
ø±¢düT˝À #ê˝≤ ‘Ó*yÓ’q |æ\¢\+. m|ü&É÷
@<√ H˚sT¡ Ãø√yê\ì ‘·|qü |ü&y˚ êfi¯fl+. n+<äTøπ Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
eTT+<äT ≈£Ls¡TÃ+{≤+. Äj·Tq ø£fi¯ófl Hê 1. nãT›˝Ÿ ø£˝≤+ #·<Tä e⁄≈î£ qï bÕsƒX¡ Ê\ ù|s¡T @$T{Ï? mø£ÿ&É ñ+&˚~?
{À|” MT<ë, sêeTHê<∏äHé |æ\ø£ MT<ë m˝≤ ñ+&˚~?

A
|ü&ܶsTT. Äj·Tq yÓTTVü≤+MT<ä ø±düÔ ∫sê≈£L,
2. $<ë´s¡T\ú T bÕsƒX¡ Ê\≈£î yÓfifl¯ ≈£î+fÒ ñbÕ<Ûë´j·TT\T @+ #˚ùdyês¡T?

AN
n|ü q eTàø£ + ø£ ~ ˝≤sTT. ø±s¡ D +
#Ó|Œü ≈£î+&ÜH˚ Hê ù|s¡T n&ç>±&ÉT. H˚qT ù|s¡T 3. HêD´yÓTÆq $<ä´ m{≤¢ \_ÛdüTÔ+<äì ø£˝≤+ nHêïs¡T?
#Ó|Œ” #Ó|Œü ø£eTT+<˚ Hê dü+N rdüT≈£îì yÓqø£

G
es¡Tdü˝ÀøÏ yÓ[fl ≈£L#√eTì ÄC≤„|æ+#ê&ÉT.

N IV
LA
Hê≈£î $#ês¡eT÷, nee÷qeT÷ ø£*>±sTT. Ç{≤¢ m+<äT≈£î »]–+<äqT≈£îHêïqT. sêeTHê<∏Hä é ø£fifl¯ ˝À¢øÏ ˙fi§fl#êÃsTT.
H˚qT yÓqøÏÿ yÓ&ÉT‘·÷+&É>± n‘·ì ô|<ä›ô|<ä› ø£fi¯fl˝À¢ ˙fi¯ófl Ç+ø± >∑TπsÔ Hê≈£î.
nsTT‘˚ á $wüj·÷ìï me]ø° #Ó|üŒ≈£î+&Ü <ë#·&É+ e÷øÏ<ä›]ø° Çwüº+ ø±ø£b˛sTT+~. Äs√CÒ Ä $wüj·÷ìï H˚qT
TE

e÷ Hêqï>±]øÏ #ÓbÕŒqT. sêeTHê<∏äHé ≈£L&Ü yêfi¯fl Hêqï>±]øÏ #ÓbÕŒ&ÉT. yêfi¯ófl ~Á>±“¤+‹ #Ó+<ës¡T. Ç~ yêfi¯ófl
Ç|üŒ{Ïes¡≈£L #˚dü÷Ô e∫Ãq<ëìøÏ $s¡T<äΔ+. $<ë´s¡Tú\≈£î C≤„quÀ<Ûä #˚dæ yê] Vü≤è<äj·Tø£yê{≤\qT ‘Ós¡ee\dæq ˇø£
ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT <ëìøÏ |üP]Ô $s¡T<äΔ+>± Á|üe]Ô+#·&É+! düVü≤»+>± HÓeTà<ädüTÔ˝…’q Ä Ç<ä›s¡T ô|<ä›eTqTwüß\÷ Ç{≤¢
T

ø£\es¡|ü&É&É+ m|ü&É÷ #·÷&É˝Ò<äT. yêfi¯ófl yÓ+≥H˚ ˇø£]‘√ ˇø£s¡T e÷{≤¢&ÉT≈£îì $wüj·TìsêΔs¡D #˚düT≈£îHêïs¡T.
ER

eTs¡Tdü{Ï X¯óÁø£yês¡+ kÕj·T+Á‘·+ yêfi¯ófl j·T<∏ëkÕúq+˝À ø£\TdüT≈£îHêïs¡T. bòÕ<äsY uÀ&É˝Ÿ ≈£L&Ü e#êÃs¡T. e÷
ñbÕ<Ûë´j·TT&çì |æ*|æ+#ês¡T. Nø£{Ï |ü&ÉuÀ‘√+~. e÷ Hêqï>±s¡÷, XÊÅdæÔ>±s¡÷ Äj·Tq≈£î ‘·eT n_ÛÁbÕj·÷ìï
ìwüÿs¡¸>± #ÓbÕŒs¡T. uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝Àì ø=ìï Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\˝À ‘·˝…‘·TÔ‘·Tqï eT‘·$eø£å Çø£ÿ&É m+‘·e÷Á‘·eT÷
SC

Á|üy˚•+#·≈£L&É<ä˙, |æ\¢\ì n{≤¢ y˚s¡T#˚j·T&É+ ‘êeTT düVæ≤+#·uÀeTì ≈£L&Ü #ÓbÕŒs¡T. eT‘·+ nH˚~ ◊ø£eT‘ê´ìøÏ
ø£èwæ#Ój·÷´*>±˙ y˚s¡T|üs¡#·&ÜìøÏ ø±<ä˙ Ç{≤¢ ∫Hêï] eTqdüT\˝À y˚sêŒ≥TuÛ≤yê\T Hê≥e<ä›˙ #ÓbÕŒs¡T.
Ç<ä+‘ê ≈£L&Ü e÷ ñbÕ<Ûë´j·TTìøÏ m+‘√ eTsê´<ä>±, VüQ+<ë>± #ÓbÕŒs¡T. <˚X¯ uÛÑ$wü´‘·TÔ≈£î yês¡düT˝…’q |æ\¢\
u≤<Ûä´‘· eVæ≤+#˚ C≤„qe+‘·T&Ó’q ñbÕ<Ûë´j·TT&ç>± ñ+&Ü\ì Äj·Tq nqTø√e&É+˝Ò<ë nì n&ç>±s¡T. n|üŒ{Ï es¡≈£L
eTÚq+>± ì\ã&çq e÷ ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT n|ü&ÉT H√s¡T$|æŒ ‘·qT |æ\\¢ qT y˚sT¡ #˚j÷· \qT≈£îqï~ ì»y˚T nì n+^ø£]+#ê&ÉT.
n{≤¢ #˚dqæ +<äTe\q e#˚à |ü]D≤e÷\q÷, |üs´¡ ekÕHê\q÷ >∑T]+∫ Ä˝À∫+#·˝<Ò Hä êï&ÉT. ‘·q#·T≥÷º ñqï düe÷»+
15
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
Ä $<Ûä+>±H˚ ì]à‘·yÓTÆ ñqï+<äTe\¢H˚ n{≤¢
#˚XÊq˙, Ç+<äT≈£î _Ûqï+>± ‘·q¬øes¡÷
#Ó|üŒ˝Ò<ä˙ nHêï&ÉT. ‘·qT #˚dæq ‘·|ü
~<ä T › ≈ £ î +{≤qì Á|ü e ÷D+ #˚ X Ê&É T . Ä
eTs¡THê&ÉT ‘·q ‘·|ü ~<äT›≈£îHêï&ÉT ≈£L&Ü.
Ä eTT>∑TZs¡T eT‘·ô|<ä›\÷ ˇø£ ‘·|üqT
m+‘· <ä è &Û É ∫ ‘· Ô + ‘√ dü ] ~<ë› s √ H˚ q T

A
yÓTT<ä{kÏ Õ] Á|ü‘´· ø£+å >± #·÷XÊqT. Ä düeTdü´

AN
eT]+‘· ô|<ä~› nsTT }s¡+‘ê yê´|æ+#·≈î£ +&Ü
‘· « s¡ > ± <ëìï |ü ] wü ÿ ]+#ês¡ T . yêfi¯ fl
ø±s¡ ´ ìs¡ « Vü ≤ D≤ kÕeTsêú ´ ìøÏ n<=ø£

G
ñ<ëVü≤s¡D>± H˚qT uÛ≤$+#êqT.

Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
N
LA
1. sêeTHê<∏ ä H é yêfi¯ fl
Hêqï‘√ @+ #ÓbÕŒ&ÉT?
TE

m+<äT≈£î #ÓbÕŒ&ÉT?
2. ñbÕ<Ûë´j·TT&çì
|æ*|æ+∫ XÊÅdæÔ>±s¡T
T

@+ #ÓbÕŒs¡T?
ER

3. ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT @$T
#˚jT· &ÜìøÏ
n+^ø£]+#ê&ÉT?
SC

m+<äT≈£î?

16
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 Ç$ #˚j·T+&ç

I ne>±Vü≤q ` Á|ü‹düŒ+<äq
$ì, Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É&É+

A
n) øÏ+~ n+XÊ\˝À @<Ó’Hê ˇø£ n+X¯+ >∑T]+∫ e÷{≤¢&É+&ç.

AN
1) $<ë´s¡Tú\qT r]Ã~<ä›&É+˝À bÕsƒ¡XÊ\ bÕÁ‘·.
2) eT‘·kÕeTs¡d´ü +

G
<Ûësêfi¯+>± #·<äTe&É+ ` ns¡ú+ #˚düTø√e&É+

yêø±´\T
N
n) bÕsƒ¡+ Ä<Ûës¡+>± á øÏ+~ yêø±´\T @ ù|sê˝À ñHêïjÓ÷ dü+K´qT sêj·T+&ç.
ù|sê dü+K´
LA
sêy˚TX¯«s¡+˝Àì <˚yê\j·T ÁbÕX¯düÔ´+ e\q m|ü&É÷ j·÷Á‹≈£î\T+{≤s¡T.
n|ü&ÉT Hê≈£î mì$T<˚fi¯ófl.
TE

Äj·Tq yÓTT<ä{Ï s√E ‘·s¡>∑‹˝ÀøÏ sê>±H˚ e÷ ≈£î‘·÷Vü≤\+ bı+– Á|üeVæ≤+∫+~.

e÷ Hêqï>±s¡÷, XÊÅdæÔ>±s¡÷ Äj·Tq≈£î ‘·eT n_ÛÁbÕj·÷ìï ìwüÿs¡¸>± #ÓbÕŒs¡T.
Ä) øÏ+~ ù|sêqT #·<äTe+&ç. Á|üX¯ï\≈£î düe÷<Ûëq+ sêj·T+&ç.
T

H˚qT (–]) Hê ùdïVæ≤‘·T&Ó’q s¡w”<é‘√ ø£*dæ eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢˝À ñqï ª»Vü≤+^sY u≤u≤μ <äsêZ˝À
ER

ñs¡T‡ ñ‘·‡yê\T #·÷&É&ÜìøÏ yÓfi≤flqT. yÓTT<ä≥ y˚TeTT <äsêZ˝À ñqï düe÷~Ûì <ä]Ù+#·T≈£îì edüTÔ+&É>±,
Væ≤+<ä÷, eTTdæ¢+ nH˚ ‘˚&Ü ˝Ò≈£î+&Ü m+<äs√ dü+‘√wü+>± <äs¡ÙHêìøÏ e#êÃs¡T. ñs¡T‡ ñ‘·‡yê\T #ê˝≤
Äq+<ä+ ø£*–+#êsTT. Hê ùdïVæ≤‘·Tì ‘·*¢ eT©<ëqT, ã>±s¡ nqï+, |ü|ü#ês¡T #˚dæ ‹ì|æ+∫+~. Hê≈£î
SC

#ê˝≤ q∫Ã+~. nø£ÿ&É ø=qTø√ÿ&ÜìøÏ #ê˝≤ Ä≥ edüTÔe⁄\THêïsTT. eT‘·uÛÒ<ä+ ˝Ò≈£î+&Ü H˚qT yê]‘√ ø£*dæ
dü+‘√wü+>± >∑&çbÕqT.
1) –] me]‘√ ø£*dæ ñs¡T‡ ñ‘·‡yê\≈£î yÓfi≤fl&ÉT?
2) ñs¡T‡ mø£ÿ&É »]–+~?
3) »Vü≤+^sY u≤u≤ <äsêZ @ õ˝≤¢˝À ñqï~?
4) s¡w”<é yêfi¯fleTà @j˚T e+≥\T e+&ç+~?
5) <äsêZ˝Àì düe÷~Ûì <ä]Ù+#·T≈£îqï~ mes¡T?
17
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 II e´ø°Ôø£s¡D ` düè»Hê‘·àø£‘·

d”«j·Ts¡#q·
n) øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î ◊<˚dæ yêø±´˝À¢ »yêãT\T sêj·T+&ç.
1) sêy˚TX¯«s¡+ |ü≥ºD+ >∑T]+∫ ◊<äT yêø±´\T sêj·T+&ç.

A
2) ªª$<ë´]úøÏ πøe\+ e÷s¡Tÿ\T sêe&Éy˚T eTTK´+ ø±<äT.μμ m+<äTø√ $e]+#·+&ç.

AN
3) kÕeTs¡dü´|üPs¡«ø£ yê‘êes¡D+ n+fÒ @$T{Ï?
4) &܈ˆ m.|æ.C…. nãT›˝Ÿø£˝≤+ >∑T]+∫ sêj·T+&ç.
Ä) øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î |ü~ yêø±´˝À¢ »yêãT sêj·T+&ç.

G
1) ªªHêD´yÓTÆq $<ä´ ô|<ä› uÛÑe+‘·T\˝Àq÷ >=|üŒ kÂø£sê´\‘√q÷ \_Û+#˚~ø±<äT. >=|üŒ ñbÕ<Ûë´j·TT\T
N
Áù|eT‘√ #Óù|Œ<˚ eT+∫ #·<äTe⁄μμ ` nqï ø£˝≤+ e÷≥\qT $e]+#·+&ç.
LA
düè»Hê‘·àø£‘· / Á|üX¯+dü
n) øÏ+~ yê{Ïì >∑T]+∫ sêj·T+&ç.
TE

1) MT bÕsƒ¡XÊ\˝À ìs¡«Væ≤düTÔqï ñbÕ<Ûë´j·T ~H√‘·‡e+ >∑T]+∫ ÄVü‰«q|üÁ‘·+ sêj·T+&ç.

( ˝Ò<ë )
bÕsƒ¡+˝Àì IV uÛ≤>∑+˝Àì yÓTT<ä{Ï eT÷&ÉT ù|sê\ Ä<Ûës¡+>± ªdü+uÛ≤wüD\Tμ sêj·T+&ç.
T

III
ER

uÛ≤cÕ+XÊ\T
|ü<äC≤\+
SC

n) øÏ+~ |ü<ë\‘√ kı+‘·yêø±´\T sêj·T+&ç.

1) ;Û‹ :
2) <äè&Û∫É ‘·+Ô :
3) $XÊ«dü+ :
4) eTsê´<ä :

18
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
Ä) ^‘· ^dæq |ü<ë\≈£î |üsê´j·T|ü<ë\T sêj·T+&ç.
1) n‘·ì <äèwæº n+‘ê ñbÕ<Ûë´j·TT\ô|’ ñ+&˚~.
2) >∑T&ç |üs¡«‘·eTTô|’ ñqï~.
yê´ø£s¡D≤+XÊ\T
n) øÏ+~ yêø±´˝À¢ ndüe÷|üø£, düe÷|üø£ ÁøÏj·T\qT >∑T]Ô+#·+&ç. yê{Ïì sêj·T+&ç.
1) sêeTT Ç+{ÏøÏ e∫à nqï+ ‹Hêï&ÉT.

A
2) bòÕ‹e÷ ãdüT‡ møÏÿ ø±˝ÒõøÏ yÓ[fl+~.

AN
3) sêE #Ós¡Te⁄˝ÀøÏ ~– #˚|ü\qT |ü{≤º&ÉT.
4) ø£Ø+ e÷¬sÿ≥Tº≈£î yÓ[fl ≈£Ls¡>±j·T\T ‘Ó#êÃ&ÉT.
kÕe÷q´ yêø£´+

G
‘ øÏ+~ yêø±´\T #·<Tä e+&ç, |ü]o*+#·+&ç.
ì‹Hé |üØø£å\T u≤>± sêXÊ&ÉT. N
‘·TyÓTà<ä\T |ü⁄e⁄«\˝Àì ‘˚HqÓ T ‘ê>±sTT.
LA
HÓeT* Hê≥´+ #˚düTÔqï~.
ô|’ yêø±´\˝Àì ø£s¡Ô, ø£s¡à, ÁøÏj·T\qT >∑T]Ô+#·+&ç.
TE

Ç{≤¢ kÕ<Ûës¡D+>± ø£s¡Ô, ø£s¡à, ÁøÏj·T ø£*–q yêø±´ìï ªkÕe÷q´ yêø£´+μ n+{≤s¡T.
dü+•¢wüº yêø£´+
‘ øÏ+~ yêø±´\T #·<äTe+&ç. yê{Ïì ø£*|æsêdæq $<Ûëq+ #·÷&É+&ç.
♦
T

•\Œ ø±˝ÒõøÏ yÓ[fl+~. •\Œ #·<äTe⁄≈£îqï~.

•\Œ ø±˝ÒõøÏ yÓ[fl #·<äTe⁄≈£îqï~.
ER

♦ yÓTÆÁ‹ ÁbÕC…≈£îº|üì #˚dæ+~. yÓTÆÁ‹ n+<ä]ø° #·÷|æ+∫+~.

yÓTÆÁ‹ ÁbÕC…≈£îº|üì #˚dæ, n+<ä]ø° #·÷|æ+∫+~.
SC

ô|’ yêø±´\˝À ø£*|æ sêdæq|ü&ÉT @+ »]–+<√ #Ó|üŒ+&ç.

s¬ +&ÉT ˝Òø£ eT÷&ÉT yêø±´\qT ø£*|æ sêùd≥|ü&ÉT ∫e] yêø£´+˝Àì düe÷|üø£ ÁøÏjT· n{≤¢>π ñ+≥T+~.
eTT+<äT yêø±´˝À¢ì düe÷|üø£ ÁøÏj·T\T ndüe÷|üø£ ÁøÏj·T\T>± e÷s¡T‘êsTT. ø£s¡Ô eT∞fl eT∞fl sê<äT. Ç{≤¢
sêdæq yêø±´ìï ªdü+•¢wüº yêø£´+μ n+{≤s¡T.
Ä) øÏ+~ kÕe÷q´ yêø±´\qT dü+•¢wºü yêø±´\T>± sêj·T+&ç.
1) B|æø£ nqï+ ‹qï~. B|æø£ ã&çøÏ yÓ[fl+~.

19
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 2) eTùV≤XŸ \&É÷¶\T ‘Ó#êÃ&ÉT. eTùV≤XŸ \&É÷¶\T n+<ä]ø° |ü+#ê&ÉT.

3) ìqï e÷ ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT e÷ Ç+{ÏøÏ e#êÃ&ÉT. ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT H˚qT ã&çøÏ m+<äT≈£î sê˝Ò<ìä n&ç>±&ÉT.

4) H˚qT >±+BÛJ Ä‘·àø£<∏ä #·~yêqT. H˚qT mH√ï eT+∫ $wüj·÷\T ‘Ó\TdüT≈£îHêïqT.

A
AN
uÛ≤cÕø±s¡´ø£˝≤bÕ\T / ÁbÕC…≈£îº |üì
♦ $$<Ûä |üÁ‹ø£˝À¢ e∫Ãq Á|üeTTK e´≈£î\Ô $esê\qT ùdø£]+∫,

G
yê{Ï Ä<Ûës¡+>± ˇø£ ìy˚~ø£qT ‘·j÷· s¡T#˚dæ Á|ü<]ä Ù+#·+&ç.
N
LA
dü÷øÏÔ ndü÷j·Te\¢ n+<äs¡÷ <ä÷s¡eTe⁄‘ês¡T.
TE

ÄbÕ´j·T‘·e\¢ n+<äs¡÷ <ä>∑Zs¡e⁄‘ês¡T.

#·<äTe+&ç ` ‘Ó\TdüTø=+&ç
T

|æ\¢\ ø√dü+ nãT›˝Ÿ ø£˝≤+ #Ó|æŒq ø=ìï eT+∫ e÷≥\T

ER

♦ eTqdü÷Œ¤]Ô>± |üì#˚j·Tìyês¡T J$‘·+˝À $»j·÷ìï kÕ~Û+#·˝Òs¡T.

♦ ø£\\T ø£q+&ç. yê{Ïì ì»+ #˚düTø√e&ÜìøÏ ìs¡+‘·s¡+ ÁX¯$T+#·+&ç.
♦
SC

MT n|ü»j·÷\T ‘·|üŒ≥&ÉT>∑T\T ø±e⁄. n$ uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À MTπs$T #˚j·T≈£L&É<√ ‘Ó*ù| bÕsƒê\T.

♦ eT+∫ |ü⁄düøÔ +£ e+<äeT+~ $TÁ‘·T\≈£î düe÷q+. ø±ì ˇø£ eT+∫ ùdïVæ≤‘·T&ÉT ˇø£ Á>∑+<∏ë\j·T+‘√ düe÷q+.
♦ ˙ $»j·÷ìï n&ÉT¶≈£îH˚~ ˙˝Àì Á|ü‹≈£L\ Ä˝À#·q\T. øÏ+<ä |ü&ܶeTì Á|üj·T‘·ï+ Ä|æ‘˚ #˚ùd |üì˝À
mqï{Ïø° $»j·T+ kÕ~Û+#·˝ÒeTT.
♦ ø£cÕº\T ìqTï HêX¯q+ #˚ùd+<äT≈£î sê˝Ò<Tä . ˙ X¯øÔÏ kÕeTsêú´\qT ãj·T≥≈£î rdæ ìqTï ˙e⁄ ìs¡÷|æ+#·T≈£îH˚+<äT≈£î
e#êÃsTT.

20
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 #·<äTe+&ç ã+>±s¡T bÕ|ü Äq+~+#·+&ç
Á|ü»„ #ê˝≤ ‘Ó*yÓq’ ne÷àsTT. ã&ç˝À {°#s· ≈¢¡ î£ , Çs¡T>∑Tbıs¡T>∑T yêfi¯fl≈£î, ‘√{Ï|\æ \¢ ≈£î ÄyÓT n+fÒ m+‘√ Çwü+º .
Á|üC„yêfi¯fl Hêqï n|ü&É|ü&ÉT ÄyÓT≈£î ˇø£ s¡÷bÕsTT Çdü÷Ô+&˚yê&ÉT. yê{Ïì Á|ü»„ Ks¡Tà ô|≥º≈£î+&Ü <ë#·Tø=H˚~. Ä
&ÉãT“\‘√ ªø°μ ÇùdÔ m–πs $e÷q+u§eTà ø=qTø√ÿyê\ì ÄyÓT ø√]ø£.
Á|ü»„ ã&çøÏ yÓfi‚fl ‘√e˝À ˇø£ #Ó≥Tº øÏ+<ä s¡V”≤yéT nH˚ ˇø£ eè<äTΔ&ÉT u§eTà\ <äTø±D+ ô|{≤º&ÉT. |æ\¢\+<äs¡÷
Äj·TqqT ªªs¡V≤” yéT ‘ê‘·μμ nì |æ\TkÕÔsT¡ . Äj·Tq ø=j·T´u§eTà\T #Ó≈î£ ÿ‘·THêï&ÉT. õsê|ò,æ @qT>∑T, ø√‹, |ü⁄* u§eTà\T

A
#ê˝≤ u≤>∑THêïsTT. Á|ü»„ yê{Ïì #·÷dü÷Ô ì\T#·T+~. ªª@$T ø±yê* bÕbÕ?μμ nHêï&ÉT ‘ê‘·. ªª˙ <ä>∑Zs¡ ø° ÇùdÔ m–πs

AN
$e÷q+ u§eTà ñ+<ë?μμ nì n&ç–+~. ªª˝Ò<äe÷à, n~ #ê˝≤ KØ<Ó’q u§eTà. |ü≥ï+˝À ñ+≥T+~μμ nHêï&ÉT.
ªªb˛˙˝Ò ‘ê‘ê, á u§eTà\T #ê˝≤ u≤>∑THêïsTT. m+‘·?μμ, nì n&ç–+~ bÕ|ü. ªªnyÓ÷à! Ç$ n˙ï #ê˝≤ KØ<äT.
Çe˙ï qTe⁄« ø=q˝Òe⁄. qTe⁄« Ä&ÉTø√&ÜìøÏ u§eTà\T ø±yê*ø£<ë! s√p Çø£ÿ&É≈î£ e∫à Ä&ÉTø√μμ nHêï&ÉT s¡V≤” +‘ê‘·.
bÕ|ü #ê˝≤ dü+ãs¡|ü&ç+~.

G
bÕ|ü s√p s¡V”≤yéT ‘ê‘· <äTø±D+ <ä>∑Zs¡≈£î e∫à Ä&ÉTø=H˚~. ‘ê‘·≈£î u§eTà\T #˚j·T&É+˝À kÕj·T|ü&˚~.
N
Ç<äs› ÷¡ eT+∫ ùdïVæ≤‘·T\j·÷s¡T. Á|ü»„ sêìs√E ‘ê‘·≈î£ }düTb˛j˚T~ ø±<äT. Ä s√E Ä~yês¡+. ñ<äjT· y˚T e∫Ã+~
Á|ü»„. ‘ê‘·≈£î uÀ˝…&Éìï ø£ãTs¡T¢ #ÓãT‘·÷ Ä&ÉT≈£î+≥÷ ñ+~. ªª‘ê‘ê! Hê |ü⁄{Ϻq s√E @Á|æ˝Ÿ 23. e÷ Hêqï>±s¡T
LA
ø=‘·Ôã≥º\T ø=Hêïs¡T. &ÉãT“\T #ê˝≤ <ë#êqT. ákÕ] ø° Ç#˚à $e÷q+u§eTà ø=+{≤qT. ˙≈£î #·÷|ækÕÔqT. ìqTï
≈£L&Ü Ä&çkÕÔqTμμ n+~ eTT<äT› eTT<äT› e÷≥\‘√. ‘ê‘· ‘·q |üì #˚düTø=+≥÷ Á|ü»„ e÷≥\T $+≥THêï&ÉT.
TE

‘ê‘· #Ó≈£îÿ‘·Tqï ø£Ás¡eTTø£ÿ ô|fi¯ódüT>± ñ+<˚yÓ÷, ∫qï ø£Ás¡eTTø£ÿ $düTs¡T>± m–]+~. m–]e∫à ‘ê‘· ø£+{ÏøÏ
‘·–*+~. s¡ø£Ô+ <ÛësêbÕ‘·+>± ø±s¡T‘·÷ ñ+~. Á|ü»„ |ü]¬>‘·TÔ¬ø[fl Çs¡T>∑Tbıs¡T>∑Tyêfi¯flqT |æ\T#·Tø=ì e∫Ã+~.
&Üø£ºs¡T <ä>∑Z]øÏ rdüT≈£îyÓfi≤fls¡T. |üØø£å #˚XÊs¡T. eT+<äT*∫Ã, ªªø£fi¯flCÀ&ÉT yê&Ü*. ˝Òø£b˛‘˚ ø£+{ÏøÏ Á|üe÷<ä+μμ nì
#ÓbÕŒs¡T. bÕ|ü á e÷≥\T $qï~. Ç+{ÏøÏ yÓ[fl ‘·qT <ë#·T≈£îqï &ÉãT“\T ‘Ó∫Ã+~. ø£fi¯flCÀ&ÉT ÇeTàì n&ç–+~.
T

&Üø£ºs¡T>±s¡T á &ÉãT“\≈£î ø£fi¯flCÀ&ÉT sê<äì #ÓbÕŒs¡T. bÕ|ü $#ê]+∫+~. @+ #Ój·÷´˝À ‘√#·˝Ò<äT. m˝≤¬>’Hê ‘·q
ER

|ü⁄{Ϻqs√EHê{ÏøÏ ø£fi¯flCÀ&ÉT ø=Hê\ì ìs¡ísTT+#·T≈£î+~. Hêqï>±]∫Ãq &ÉãT“\T ≈£L&Éu…≥º kÕ–+~.

‘ê‘·, bÕ|ü|ü⁄{Ϻq s√E≈£î ø° ÇùdÔ m–πs $e÷q+u§eTà ø=+<ëeTì &ÉãT“ <ë#ê&ÉT. Ç|ü&ÉT ø£fi¯flCÀ&ÉT
nedüs¡yÓTÆ+~. ø£fi¯flCÀ&ÉT≈£L ø° ÇùdÔ m–πs $e÷q+u§eTà≈£L &ÉãT“ dü]b˛<äT. ‘ê‘· Ä˝À∫+∫ ø° Ç#˚à $e÷q+
SC

u§eTà ø=Hêï&ÉT. @Á|æ˝Ÿ 23e ‘˚Bq bÕ|ü ñ<äj·Ty˚T e∫Ã+~. ªªÁ|üC≤„! ø£fi¯ófl eT÷düTø√μμ nHêï&ÉT ‘ê‘·. bÕ|ü ø£fi¯ófl
eT÷düTø=+~. ø° ÇùdÔ m–πs $e÷q+ u§eTà H˚\MT<ä ô|{≤º&ÉT. ø£fi¯ófl $|üŒeTHêï&ÉT. $e÷q+ u§eTàqT #·÷dæ bÕ|ü
m–] >∑+‘˚dæ+~.
bÕ|ü ‘ê‘·qT ø£fió¯ fl eT÷düTø√eT+~. ‘ê‘· ø£fió¯ fl eT÷düT≈£îHêï&ÉT. ø£fifl¯ <ë›\T ô|{Ï+º ~ bÕ|ü. ø£fió¯ fl ‘Ó]∫ #·÷XÊ&ÉT
s¡V”≤+‘ê‘·. Äq+<ä+‘√ n‘·ì ø£fi¯flqT+∫ ˙fi¯ófl ø±sêsTT. ‘ê‘·, bÕ|ü eT+∫‘·Hêìï bı–&Ü&ÉT. bÕ|üø√dü+ e∫Ãq
yêfi¯fl Hêqï≈£î á $wüj·T+ ‘Ó*dæ+~. Äj·Tq #ê˝≤ Äq+~+#ê&ÉT.

21
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 3. esê¸\T
` &܈ˆ yêqe÷eT˝…’ es¡<ë#ês¡T´\T

A
øÏ+~ u§eTàqT #·÷&É+&ç

AN
N G
LA
TE
T
ER
SC

Á|üX¯ï\T bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+

1. ∫Á‘·+˝À |æ\¢\T @+ #˚düTÔHêïs¡T?
2. MTs¡T m|ü&Ó’Hê Ç˝≤ #˚XÊsê? es¡¸+ ≈£îs¡e&É+ e\¢ |üX¯ó|üøå±´<äT\T,
3. es¡¸+ |ü&ÉT‘·T+fÒ me¬ses¡T @y˚T+ eTqTwüß´\T bı+<˚ Äq+<ëìï >∑T]+∫
#˚kÕÔs√ #Ó|Œü +&ç? ‘Ó*j·TCÒj·T&Éy˚T á bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+.

22
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 bÕsƒ¡´uÛ≤>∑ $esê\T
á bÕsƒ¡+ ªπ>j·Tμ Á|üÁøÏj·T≈£î #Ó+~q~. π>j·T+ bÕ&ÉTø√e&ÜìøÏ nqTyÓ’q~.
á bÕsƒ¡+ &܈ˆ yêqe÷eT˝…’ es¡<ë#ês¡T´\T sêdæq ª$Á|ü\ã›μ nH˚ π>j·Tdü+|ü⁄{Ï˝Àì~.

A
AN
G
ø£$ |ü]#·j·T+

N
&܈ˆ yêqe÷eT˝…’ es¡<ë#ês¡T´\T es¡+>∑˝Ÿ ns¡“Hé õ˝≤¢˝Àì
eTDÏø=+&É˝À »ìà+#ê&ÉT. áj·Tq ìyêdüdüú\+ eT+∫sê´\ õ˝≤¢˝Àì
LA
#Óq÷ïs¡T. b˛‘·q #·]Á‘·eTT, eTDÏe÷\, yê´düyêDÏ, ¬s’‘·T_&ɶ yÓTT<ä\>∑T
ns¡y’Ó Hê\T>∑T≈£î ô|>’ ± s¡#q· \T #˚XÊ&ÉT. n_Ûqe b˛‘·q, n_Ûqe ø±[<ëdüT,
TE

16`08`1912 eT<ÛäTs¡ø£$ nH˚ _s¡T<äT\+<äT≈£îHêï&ÉT. Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ kÕVæ≤‘·´ nø±&É$T yê]

30`10`1984 |ü⁄s¡kÕÿs¡+, yês¡D≤dæyê] ª$<ë´yê#·düŒ‹μ |ü⁄s¡kÕÿs¡+ n+<äT≈£îHêï&ÉT.
T
ER

$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\T
SC

♦ u§eTà\T #·÷&É+&ç. <ëì >∑T]+∫ e÷{≤¢&É+&ç.

♦ MT {°#s· Y #Óù|Œ >π j·÷ìï, <ëì uÛ≤yêìï ÁX¯<>Δä ± $q+&ç. u§eTà <ë«sê ‘Ó\TdüTø=qï $wüj÷· \‘√
b˛\TÃø=+&ç.
♦ π>j·÷ìï MTs¡T ≈£L&Ü sê>∑+‘√ bÕ&É+&ç.
♦ π>j·÷ìï #·<äTe+&ç. ns¡ú+ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
♦ ^‘· ^dæq |ü<ë\≈£î nsêú\qT |ü<ä|ü{Ϻø£ ˝Ò<ë ì|òüT+≥Te⁄˝À #·÷dæ ˝Ò<ë MT {°#·sYqT n&ç–
‘Ó\TdüTø=+&ç.
23
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 I

e#ÓÃqT e#ÓÃqT esê¸\T e÷ edüT<ÛësêDÏøÏ ‘·\Áu≤\T

A
$∫Ãq |üP˝…’ Á|üC≤eTTKeTTàq yÓ*¢$]ôdqT eTT]bÕ\T

AN
ø£‘·TÔ\T ø£‘·TÔ\T ø£*dæq j·T≥Tº\
ñ‘·Ôs¡ ~≈£îÿq ñ]$T+~, ø£qTbÕ|ü\ #Óø£ÿì yÓT]dæ+~. Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
>∑&É>∑&É >∑&É>∑&É ~$ ñ]$T+~ 1. es¡ ¸ |ü ⁄ ∫qT≈£ î \T m{≤¢

G
#·ø£#·ø£ #·ø£#·ø£ ~X¯ yÓT]dæ+~, |ü&TÉ ‘·THêïsTT?
#·*>±&ÉT|ü⁄ ]e]e $dæ]+~ ˆˆ e#ÓÃqT ˆˆ N 2. n+<ä] eTTU≤\T m{≤¢ ñHêïsTT?
LA
TE
T

bÕ&ÉT ø£s¡e⁄\≈£î u≤D≤\T e÷

ER

|ü+≥ #˚\øÏ$ ÁbÕD≤\T e÷

ø±|ü⁄ ø£qTï\≈£î eTT‘ê´\T e]
ø£Ás¡\ H√fi¯fl≈£î #·qTu≤\T ˆˆ e#ÓÃqT ˆˆ
SC

II
ø√&ÓHê>∑T˝…’ ñ]πø yê>∑T\T
ø°ås¡<Ûës¡˝…’ bÕπs ‘√>∑T\T
uÛÑ÷dü‹ yêq\ ‘êqeTT˝≤&ç
|ü∫Ãø£ ø√ø£\ ô|’≥ düe]+#Ó ˆˆ e#ÓÃqT ˆˆ

24
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 eT<äeèwüuÛÑeTTà\T ø=eTTà\ Á>∑TeTTà#·T
Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
eT{Ϻì õeTTà#·T i+¬øy˚j·T>±
1. es¡¸|ü⁄ ˙s¡T m˝≤ Á|üeVæ≤düTÔqï~?
eTT~‘·eTj·T÷s¡+ |æ+#Û·eTT $|æŒ
eTT<äT›>∑ Hê≥´+ dü*|æ+~. ˆˆ e#ÓÃqT ˆˆ 2. m<äT›\T @+ #˚düTÔHêïsTT?

A
AN
N G
LA
TE

Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
III 1. Äe⁄\T, ãÁ¬s\T m˝≤
ø£ì|ædTü HÔ êïsTT? @+ #˚dTü HÔ êïsTT?
Äs¡y˚dæq Ns¡\y√˝…
T

2. s¬ ‘’ T· m˝≤ ø£ì|ædTü HÔ êï&ÉT? m+<äT≈£î?

‘·÷s¡T|ü⁄>∑≥¢+ <ëe⁄\T y˚Tôd
ER

q&ç#˚ q\¢ì >∑+&É •\\e˝…

|ü&ÉeT{Ï >∑≥¢qT π><Ó\T y˚Tôd
ˆˆ e#ÓÃqT ˆˆ
SC

ø£eTà>=&ÉT>∑T‘√ ø±|ü⁄ #Û·Á‘·|ü‹

#˚\˝Àq uÛÑ÷bÕ\T+&ÉjÓT´
|üX¯ó|ü‹jÓÆT eTT\Tø√\qT ã÷ì
ø£s¡Te⁄\ bÕ*{Ï ø±\T+&ÉjÓT´ ˆˆ e#ÓÃqT ˆˆ
25
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 kÕsê+X¯+
uÛÑ÷$T ˇø£ sêDÏ. ÄyÓT ‘·\ô|’ es¡¸|ü⁄ ∫qT≈£î\T ‘·\+Áu≤\T>± |ü&ÉT‘·THêïsTT. n+<ä] eTTU≤\T |ü⁄e⁄«\ ˝≤>±
$#·TÃ≈£îHêïsTT. y˚T|òü÷\T ø£*dæq|ü&ÉT ø£‘·TÔ\T ¬s+&ÉT ø£*dæq≥T¢>± ñs¡TeTT ñ]$T+~. yÓTs¡T|ü⁄\T yÓT]kÕsTT. Ä
ø±+‹øÏ ø£fi¯ófl õπ>\TeTHêïsTT.
es¡¸+ |ü+≥\≈£î ÁbÕD+ b˛düTÔ+~. ø£s¡Te⁄qT b˛>=&ÉT‘·T+~. yê>∑T\T ø√&ÓHê>∑T˝…’, e+ø£\T bÕ\<Ûës¡˝…’
Á|üeVæ≤dü÷,Ô bı+–bıs¡T‘¢ T· HêïsTT. esê¸ìøÏ ‘·&dç qæ H˚\ |ü#÷ <äq+‘√ ì+&ç+~. n~ uÛ÷Ñ <˚$øÏ Ä≈£î|ü#÷ ì Ns¡ø{£ qºÏ ≥T¢>±

A
ñqï~.
es¡¸+|ü&TÉ ‘·T+fÒ m<äT\› T ø=eTTà\‘√ ≈£îeTTà‘·÷, eT{Ïìº m>∑õeTTà‘·÷, i+¬ø\T y˚dTü HÔ êïsTT. HÓeT* dü+‘√wü+‘√

AN
|ü⁄]$|æŒ n+<ä+>± Hê≥´+ #˚düTÔqï~.
Äs¡y˚dæq Ns¡\ e˝… ø£ì|æ+#˚ Äe⁄\T, ‘·÷s¡TŒyÓ’|ü⁄ y˚TdüTÔHêïsTT. q&ÉTdüTÔqï q\¢ì ø=+&Ésêfi¯fle˝… ø£ì|æ+#˚

G
ãi…¿\T |ü&ÉeT{ÏyÓ’|ü⁄ y˚TdüTÔHêïsTT.
esê¸ìøÏ ‘ê{Ïøe£ Tà‘√ #˚dqæ >=&ÉT>∑TqT |ü≥Tº≈î£ qï s¬ ‘’ T· ‘·q bı\eTHÓ&ç kÕÁe÷C≤´ìøÏ #·Áø£e]Ô˝≤ yÓ\T>∑T‘·THêï&ÉT.
N
#˚‹˝À eTT\T>∑Ás¡qT |ü≥Tº≈£îqï n‘·&ÉT |üX¯ó|ü‹e˝… (•e⁄&ÉT) nì|ædüTÔHêï&ÉT. #˚‹˝À <ä+&ÉeTT <Ûä]+∫ ø£s¡Te⁄qT
LA
b˛>=fÒº j·TeTT&ç˝≤>± ø£qã&ÉT‘·THêï&ÉT.
TE

Ç$ #˚j·T+&ç
T

I ne>±Vü≤q ` Á|ü‹düŒ+<äq
ER

$ì, Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É&É+

SC

n) yêq\T |ü&É≈£î+fÒ @+ »s¡T>∑T‘·T+~?

Ä) π>j·÷ìï sê>∑+‘√ bÕ&É+&ç,
<Ûësêfi¯+>± #·<äTe&É+ ` ns¡ú+ #˚düTø√e&É+
n) >π j·T+˝Àì ÁbÕdü|<ü ë\qT >∑T]Ô+∫ sêj·T+&ç.
ñ<ë: ñ]$T+~ ` yÓT]dæ+~

26
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
Ä) bÕsƒêìï #·<äTe+&ç. bÕsƒ¡+ Ä<Ûës¡+>± ø£$ y˚{Ïì y˚{Ï‘√ b˛˝≤Ã&√ »‘·|üs¡#·+&ç.
ø√&ÓHê>∑T\T π><Ó\T
>∑+&É •\\T #ÛÁ· ‘·|‹ü
|ü∫Ãø£ bÕπs ‘√>∑T\T
ø±|ü⁄ ñ]πø yê>∑T\T

A
ø°så <¡ ëÛ s¡\T ø√ø£

AN
Ç) øÏ+~ ù|sêqT #·<äTe+&ç. Á|üX¯ï\≈£î düe÷<ÛëHê\T sêj·T+&ç.
>∑‘+· ˝À Ä&çq Ä≥\T Ç|ü&ÉT ˝Òe⁄. eTT+<äT –*¢<+ä &É, >∑#÷ ø±j·T\T, zeTq>∑T+‘·\|”≥, #ÓeTà`#Óøÿ£ ,
<ë>∑T&ÉTeT÷‘·\T, bÕ∫ø£\T, ‘=≈£îÿ&ÉT _fi¯fl, ]+>∑T˝≤≥, ‘ê&Ü≥ Ä&ÉT≈£îH˚yêfi¯fl+. á s√E˝À¢ |æ\¢\T

G
{Ï.$., ôd˝Ÿbò˛Hé, ˝≤´|t{≤|t\‘√H˚ >∑&ÉT|ü⁄‘·THêïs¡T. @ Ä≥\T Ä&Ü\Hêï {Ï.$., ø£+|üP´≥sY\‘√H˚
Ä&ÉT≈£î+≥THêïs¡T. XÊØs¡ø+£ >± ÁX¯eTø£*–+#·ì Ä≥\H˚ Ä&ÉT≈£î+≥THêïs¡T. m≈£îÿeùd|ü⁄ {Ï.$. ø£+|üP´≥sY\‘√
N
>∑&ÉT|ü⁄‘·THêïs¡T. n+<äTπø ø£+{Ï#·÷|ü⁄bÕ&Ó’ ∫qï‘·q+˝ÀH˚ n<ë›\T yê&ÉT‘·THêïs¡T. ø±ã{Ϻ XÊØs¡ø£ ÁX¯eTqT
ø£*–+#˚ Ä≥\qT Ä&Ü*. Äs√>±´ìï ø±bÕ&ÉTø√yê*.
LA
Á|üX¯ï\T :
1) >∑‘·+˝Àì ø=ìï Ä≥\ ù|s¡T¢ sêj·T+&ç.
TE

2) á s√E˝À¢ |æ\¢\T y˚{Ï <ë«sê Ä≥\T Ä&ÉT‘·THêïs¡T?

3) ø£+{Ï #·÷|ü⁄ m+<äT≈£î bÕ&Ée⁄‘·Tqï~?
T

4) Äs√>±´ìï m{≤¢ bı+<ë*?

ER

5) ô|’ ù|sê <ë«sê MTπs+ ‘Ó\TdüT≈£îHêïs¡T?

II e´ø°Ôø£s¡D ` düè»Hê‘·àø£‘·
SC

d”«j·Ts¡#q·
n) øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î ◊<˚dæ yêø±´˝À¢ »yêãT\T sêj·T+&ç.
1) yêq |ü&ÉT‘·T+fÒ MT≈£î @+ #˚j·÷\ì|ædüTÔ+≥T+~?
2) yêq |ü&ɶ|ü&ÉT MT Ç+{À¢, Ç+{Ïãj·T≥ M<ÛäT\T m{≤¢ ñ+{≤sTT?

27
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 3) ø£$ yêq∫qT≈£î\qT <˚ì‘√ b˛˝≤Ã&ÉT? m+<äT≈£î?
4) yêq≈£î ¬s’‘·T≈£î >∑\ dü+ã+<Ûä+ >∑T]+∫ sêj·T+&ç.
Ä) øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î |ü~ yêø±´˝À¢ »yêãT sêj·T+&ç.
1) π>j·T kÕsê+XÊìï kı+‘·e÷≥˝À¢ sêj·T+&ç.
düè»Hê‘·àø£‘· / Á|üX¯+dü

A
n) øÏ+~ π>j·÷ìï bı&ç–+∫ sêj·T+&ç.
1) b˛<ë+ b˛<ë+ |ü˝…¢≈£î b˛<ë+

AN
|ü˝…¢qT #·÷dæ |üs¡e•+#·T<ë+
#·T≥÷º m‘·TÔ>∑ ø=+&É\T+≥$

G
|ü#·Ã |ü#·Ãì bı˝≤\T+≥$ .....................
N
LA
TE

III uÛ≤cÕ+XÊ\T
T

|ü<äC≤\+
ER

n) ^‘· ^dæq |ü<ë\≈£î nsêú\T sêj·T+&ç.

1) #Ó≥T¢, #˚eT\T, ø=+&É\T, yê>∑T\‘√ á edüT<Ûä m+‘√ n+<ä+>± ø£ì|ædüTÔqï~.
SC

2) eTj·T÷s¡+ |ü⁄] $|æŒ Hê≥´+ #˚düTÔqï~.

3) ø±&çøÏ ¬s+&ÉTyÓ’|ü⁄˝≤ ªeèwüuÛ≤\Tμ ø£&É‘ês¡T.
Ä) øÏ+~ |ü<ë\T kı+‘·yêø±´\˝À ñ|üj÷Ó –+∫ sêj·T+&ç.
1) >∑&É>∑&É :
2) #·ø£#·ø£ :

28
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
Ç) øÏ+~ Á|üø£è‘·T\≈£î $ø£è‘·T\T sêj·T+&ç.
1) Hê≥´+
2) kÕïqeTT
3) |üXó¯ e⁄
yê´ø£s¡D≤+XÊ\T
n) øÏ+~ |ü<ë\qT $&ÉBdæ sêj·T+&ç.

A
1) ã\yÓTe«&ÉT R G

AN
2) düTsπ +Á<ä R G
3) ‘√j·T+u…q’ R G
Ä) øÏ+~ |ü<ë\qT ø£*|æ sêj·T+&ç.

G
1) »qT\≈£î G n&ɶeTT R
2) #˚\≈£î G Ç$ R N
LA
3) ‘êqeTT\T G Ä&ç R
Ç) øÏ+~ yêø±´\qT dü÷∫+∫q ø±\eTT˝ÀøÏ e÷]à sêj·T+&ç.
1) HÓeT* Hê≥´+ #˚düTÔqï~. (uÛÑ÷‘·ø±\+)
TE

2) ¬s’‘·T bı˝≤ìøÏ yÓfi≤fl&ÉT. (es¡Ôe÷q ø±\+)

T

3) Äe⁄\T >∑&ç¶ y˚TdüTÔHêïsTT. (uÛÑ$wü´‘êÿ\+)

ER

uÛ≤cÕø±s¡´ø£˝≤bÕ\T / ÁbÕC…≈£îº |üì

SC

♦ esê¸ìøÏ dü+ã+~Û+∫q π>j·÷\T / ∫Á‘ê\T ùdø£]+#·+&ç.

yê{Ïì dü+ø£\q+>± s¡÷bı+~+∫ ‘·s>¡ ‹∑ ˝À Á|ü<]ä Ù+#·+&ç.

dü÷øÏÔ Á|üø£è‹ì Áù|$T+#·T, ø±bÕ&ÉT, n~ ˙≈£î

düVü≤ø£]düTÔ+~. dü+s¡øÏådüTÔ+~.
29
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 4. ãø±düTs¡T&ç $+<äT
` b˛\ÿ+|ü*¢ XÊ+‘ê<˚$

A
øÏ+~ u§eTàqT #·÷&É+&ç

AN
N G
LA
TE
T
ER

Á|üX¯ï\T
SC

bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+ 1. ô|’ ∫Á‘·+˝À @y˚T$T

ñHêïsTT?
es¡ø£≥ï+ nH˚ <äTsê#ês¡+ düe÷»+˝À ô|<ä›
düeTdü´>± e÷]+~. Ä&É|æ\¢≈£î ô|[fl #˚j·T&É+ 2. á u§eTà <˚ ì øÏ
‘·*<¢ +ä Á&ÉT\≈£î ô|<ä› uÛ≤s¡+>± e÷]b˛sTT+~. Ç≥Te+{Ï dü+ã+~Û+∫+~?
<äTsê#êsê\qT s¡÷|ü⁄e÷|ü{≤ìøÏ H˚{Ï Ä&É|æ\¢˝Ò 3. Bìô|’ MT n_ÛÁbÕj·T+
q&ÉT+_–+#ê\ì #Ó|üŒ≥+ á bÕsƒ¡´uÛ≤>∑+ ñ<˚›X¯+. @$T{Ï?

30
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 bÕsƒ¡´uÛ≤>∑ $esê\T
á bÕsƒ¡+ ªø£<∏äμ nH˚ Á|üÁøÏj·T≈£î #Ó+~q~. ˇø£s¡T #Ó|ü‘·T+&É>± Ç‘·s¡T\T ÄdüøÏÔ‘√
$H˚~ ø£<∏ä. á bÕsƒ¡+ b˛\ÿ+|ü*¢ XÊ+‘ê<˚$ sêdæq ªeTs¡D+ n+#·Tq eT+<äVü‰dü+μ nH˚
ø£<∏ä\ dü+|ü⁄{Ï˝Àì~.

A
AN
s¡#·sTTÁ‹ |ü]#·j·T+

G
b˛\ÿ+|ü*¢ XÊ+‘ê<˚$ eq|ü]Ô õ˝≤¢ eq|ü]Ô˝À 1942˝À »ìà+∫+~.
N
ÄyÓT 75 ø£<∏ä\T, 62 qe\\T s¡∫+∫+~.
LA
‘Ó\T>∑T $X¯«$<ë´\j·T+ qT+&ç ªñ‘·eÔ T s¡#s· TTÁ‹ |ü⁄s¡kÕÿs¡+μ, n_Ûq+<äq
dü+düú qT+&ç ªe÷~¬s&ç¶ düT˝À#·q kÕàs¡ø£ |ü⁄sk¡ Õÿs¡+μ e+{Ï >ös¡yê\qT bı+~+~.
TE

ªÅd”Ô #Ó’‘·q´ Ádüe+‹μ ù|s¡T‘√ dü+düúqT kÕú|æ+∫ eTVæ≤fi≤uÛÑT´<äj·T+ ø√dü+

nH˚ø£ ø±s¡´Áø£e÷\T #˚|ü{Ϻ+~.
T
ER

$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\T
♦ bÕsƒ¡+˝Àì u§eTà\qT #·÷&É+&ç. yê{Ï >∑T]+∫ e÷{≤¢&É+&ç.
SC

♦ MT {°#s· Y #Óù|Œ bÕsƒ´¡ kÕsê+XÊìï $q+&ç. u§eTà\ <ë«sê ‘Ó\TdüT≈£îqï $wüj÷· \qT kÕsê+X¯+‘√
b˛\TÃø=+&ç.
♦ bÕsƒêìï #·<Tä e+&ç. Ç+‘·es¡≈î£ MTs¡T ‘Ó\TdüTø=qï $wüj÷· \T bÕsƒ+¡ ˝À ñHêïjÓ÷ ˝Ò<√ #Ó|Œü +&ç.
♦ bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. ns¡ú+ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
♦ ^‘· ^dæq |ü<ë\≈£î nsêú\qT |ü<ä|ü{Ϻø£ ˝Ò<ë ì|òüT+≥Te⁄˝À #·÷dæ ˝Ò<ë MT {°#·sYqT n&ç–
‘Ó\TdüTø=+&ç.

31
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 I

©\≈£î á s√E yÓTT<ä{ÏkÕ] ô|[fl#·÷|ü⁄\T. ˇø£ eT<Ûä´‘·s¡>∑‹ ne÷àsTT ô|[fl #·÷|ü⁄\ @sêŒ≥T¢ @ $<Ûä+>±
»s¡T>∑T‘êjÓ÷ n˝≤π> »]>±sTT.
|æ\¢qT X¯\´|üØø£å #˚düTÔqï≥T¢>±. ìs¡“¤j·T+>± ø£fi¯ófl |ü‹Ôø±j·T\T #˚düTø=ì #·÷XÊ&ÉT es¡T&ÉT. |æ\¢ zs¡>± nsTTHê
düŒwüº+>±H˚ #·÷dæ+~.
ªªÇ+{À¢øÏ yÓfi¯fle÷à!μμ ©\ ‘·+Á&ç Hêsêj·TDsêe⁄ #ÓbÕŒ&ÉT.

A
ªªÄ" Çø£ Ç∫Ã|ü⁄#·TÃø√e&Ü\ dü+>∑‹ e÷{≤¢&ÉTø=+<ëe÷?μμ eT<Ûä´e]Ô e´eVü‰s¡+˝ÀøÏ ~>±&ÉT.

AN
ªª|æ\¢ q∫Ãq ‘·s¡Tyê‘· ø£<ë?μμ
ªª#Ó|üŒej·÷´, düT<Ûëø£sY! |æ\¢ q∫Ã+<ë?!

N G
LA
TE
T
ER
SC

32
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 ªªÄ"μμ dü+‘·è|æÔ‘√ ‘·˝≤&ç+#ê&ÉT. ªªø=+#Ó+ Ä |üfi¯ófl m‘·TÔ˝Òø£b˛‘˚ u≤>∑T+&˚<ä+&û! nsTTq |üsê«˝Ò<äqTø√+&ç Hê≈£î
q∫Ã+~!μμ
|üø£ÿ >∑~˝À ‘·\T|ü⁄ |üø£ÿH˚ ì\ã&ç ñ+~ ©\. es¡T&ÉT n+‘· ìs=àVü≤e÷≥+>±, @eTq&Üì¬ø’Hê ‘·q≈£î Vü≤≈£îÿ
ñqï≥Tº>± ‘·q |üfi¯flMT<ä ø±yÓT+{Ÿ #˚j·T&É+ q#·Ã˝Ò<äT. Ä |æ\¢ ˇfi¯ó¢ eT+&çb˛sTT+~.
ªª@e÷à? nu≤“sTT q#êÃ&Ü?μμ nì ‘·qqT n&É>∑πs+?
ªªÄj·Tq ø£fi¯ófl n+‘· $T&ç>∑T&É¢˝≤ ñHêïj˚T+? nsTTHê |üsê«˝Ò<äT. q#êÃ&ÉTμμ nì #Óù|Œ~,

A
ô|<ä›\ e´eVü‰s¡+ #ê˝≤ ìs=àVü≤e÷≥+>± K∫Ñ·+>±H˚ q&ç∫+~.

AN
es¡Tì πs≥T |ü~y˚\T>± ‘˚*+~. Ç+ø± Ä&É|æ\¢\ ˝≤+#Û·Hê\T,
nM ÇM...
Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
1. Ä&É|æ\¢\ ô|+&ç¢ ø√dü+ ô|[fl#·÷|ü⁄\T
Hêsêj·TDsêe⁄ eTTK+ ø=+#Ó+ bÕ*b˛sTT+~. Äj·Tq

G
@sêŒ≥T#˚jT· &É+ düs¬ +’ <˚Hê? m+<äT≈£î?
nsTT<äTy˚\ q>∑<÷ä , ñ+>∑s+¡ , >∑&jç ÷· s¡+ ˝≤+{Ï ˝≤+#ÛH· ê˝…‘’ ˚ ‘·qe\¢
ne⁄‘·T+<äqT≈£îHêï&ÉT. Ä e÷fÒ ‘˚*à #Ó_‘˚ á dü+ã+<Ûä+ Ç|ü&˚ 2. ©\≈£î m+<äT≈£î ˇfi¯ófl eT+&ç+~? Ç~
u…&dç øæ =&ÉT‘·T+<˚y÷Ó qqï »+≈£î‘√.
N düs¬ +’ <˚Hê?
LA
ªªÄ~yês¡+ H˚qø£ÿ&çøÏ ekÕÔqT! n|ü&ÉT n˙ï e÷{≤¢&ÉT≈£î+<ë+μμ 3. ‘· * ¢ < ä + Á&É T \T ©\ n_Û Á bÕj· T +
nHêï&ÉT. ‘Ó\TdüTø=Hêïsê? Bìô|’ MT n_ÛÁbÕj·T+
#Ó|Œü +&ç.
TE

ô|[fl#·÷|ü⁄\ ø±s¡´Áø£eT+ eTT–dæb˛sTT+~.

II
T
ER

ªª@$TfÒ qTe⁄« e÷{≤¢&˚~?μμ ©\ ‘·*¢ $&É÷¶s¡+>± n&ç–+~.

ªªes¡ø£≥ï+ |ü~y˚\T ø±<äT!... ø£≥ï+ ù|s¡T‘√ n‘·&ÉT ˇø£ÿô|’kÕ rdüTø=Hêï H˚q‘·&çì #˚düTø√qT!μμ ©\ K∫Ñ·+>±
#Ó|Œæ +~.
SC

ªªø£≥ï+ Çe«ø£b˛‘˚ n‘·&+Ó <äT≈£î #˚dTü ø=+{≤&˚ ìqTï? s¡+uÛeÑ ì #˚dTü ø=+{≤&Ü? $Tìdüsº Y _&Ée¶ ì #˚dTü ø=+{≤&Ü?μμ
ÄyÓT rÁe+>± n+~.
ªª#˚düTø√ø£b˛‘˚ düπs.μμ
ªªô|∞fl ô|{≤≈£î\T ˝Ò≈£î+&Ü e÷ >∑T+&Ó\MT<ä ≈£î+|ü{Ï>± ñ+&çb˛‘êq+{≤yê!μμ
Hê ø£+fÒ nsTT<˚fi¯ófl ô|<ä›yê&ÉT nqïj·T´! yê&ÉTø±ì >∑T+&Ó\ ≈£î+|ü{Ï H˚qj·÷´Hê?μμ

33
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 ªªyê&çø° ˙≈£L b˛*πø$TfÒ? yê&ÉT eT>±&ÉT. @qT>∑T #·∫ÃHê yÓj˚T´. ã‹øÏHê yÓj˚T´ nqï≥Tº eT>±&ÉT ô|[¢
#˚düTø=Hêïdüπs, #˚düTø√ø£b˛sTTHêdüπs.
ªªeTq C≤‹ì eTqy˚T øÏ+#·|sü #¡ T· ø√e&É+ m+<äTø£e÷à? eT>±&ç n+&É Ä&É<ëìøÏ m+‘· nedüsy¡ ÷Ó , Ä&É<ëì‘√&ÉT
eT>±&çøÏ n+‘˚ nedüs¡+. Ä&É~ dü+bÕ~+#·Tø√qHêïfi¯ófl n‘·&ç >=|üŒ‘·q+ #Ó*¢+~ ø±ì, Ç|ü&ÉT Ä&É~
dü+bÕ~+#·Tø=+{À+~. n‘·&ç |ü|ü˝Ò+ ñ&Éø£e⁄.μμ
ªªu≤>∑T+<äe÷à yê<ä+! dü+bÕ<äH˚ düe÷q‘·«+ rdüT≈£edüTÔ+<ë? qTe⁄« ø£≥ï+ Ç∫à n‘·&çì ô|[fl#˚düTø√ø£b˛‘˚

A
n‘·&øç Ï ô|[fl ø±<äHê? eT<Û´ä e]Ô #Ó|Œü H˚ #ÓbÕŒ&ÉT. MT Hêqï>±]ì #ê≥T≈£î |æ\T#·Tø=ì. dæ]|ü⁄s¡+ yêfi¯ófl |üHïÓ +&ÉT y˚\T
Ç∫à ¬s+&Óø£sê\ bı\+ Áyêdæ∫Ã, |ü≥ï+˝À Ç\T¢ ø=ìkÕÔeTì yÓ+≥|ü&ܶs¡≥. ‘=+<äs¡>± dü+ã+<Ûëìï ìX¯Ãj·T+

AN
#˚düTø√ø£b˛‘˚ #˚sTT<ë{Ï b˛‘·T+<ä≥. Ç+‘· eT+∫ dü+ã+<Ûä+ #˚C≤s¡TÃø√e&É+ MT Hêqï≈£î Çwüº+˝Ò<äT. n+<äTπø Ä
|ü˝…¢˝À Ä ¬s+&Óø£sê\T uÒs¡+ ô|≥º&ÜìøÏ yÓfi≤fls¡T.μμ
ªª$TeTà*ï düs¡«HêX¯q+ #˚ùd á ô|[fl H˚qT #˚düTø√qT! qqTï m≈£îÿe>± ã\e+‘·+ ô|&ç‘˚ Hê X¯ey˚T #·÷kÕÔs¡T!μμ

G
©\ $düTs¡T>± >∑~˝ÀøÏ yÓ[flb˛sTT+~.
N
LA
Äπs&çfi¯ófl yê&ÉTø=H˚ q÷‹ <ä>∑Zs¡ Ä&É+>∑T\ dü+uÛ≤wüD Ç˝≤ kÕ>∑T‘√+~.
ªª$Hêïyê, |æ˙ï! yÓTTqï düTo\eTà ≈£L‘·T]øÏ ô|[fl#·÷|ü⁄\j·÷´j·÷...! yêfi¯ófl |ü~y˚\ ø£≥ï+ ˝≤+#Û·Hê\T >∑Á{≤
TE

n&ç>±s¡≥, ‘·+Á&ç m˝≤>√ ‘·+{≤\T|ü&ç Çe«&ÜìøÏ dæ<äΔ|ü&ç‘˚, ø£≥ï+ rdüTø=H˚ es¡TDÏí H˚qT #˚düTø√qT bıeTà+<ä≥, Ä
|æ\¢!μμ
ªªÄ m‘·TÔ|üfi¯flπø n&ç– ñ+{≤s¡T |ü~y˚\T.μμ øÏdüT≈£îÿq qe⁄«. ªªá$&˚yÓTÆHê ‹˝À‘·Ôe÷? }s¡«XÊ? ˝Òø£ ô|<ä›
T

ñ<√´>∑düTÔsê˝≤? yêfi¯fl Hêqï Ç+&çj·÷ Á|ü<ÛëHê? ªªqTy˚« ˇø£ ø£≥ï+! y˚πsø£≥ïy˚T\ uÛ≤e÷!μμ nì Ä es¡T&ÉT
ER

eTT+<äT≈£îsêe&ÜìøÏ? á$&=ø£ÿ‹ MT~qT+&ç }&ç|ü&ç+~ ø±uÀ\T!μμ

ªªÄ |æ\¢<ä+‘ê eT>∑sêj·TT&ç b˛E˝…<ä÷›! ]»\Tº‡ edü÷ÔH˚ Åf…Æì+>¥≈£î yÓfi¯ó‘·T+<ä≥, ñ<√´>∑+ #˚düTÔ+<ä≥!μμ
ªª#˚j·T˙! m+‘·eT+~ #˚j·T&É+˝Ò<äT! ‘·H˚$T{À Á|ü‘˚´ø£+>± |ü⁄≥Tºø=∫Ãq≥Tº ø£≥ï+ rdüTø=H˚yê&çì
SC

ô|[¢#˚düTø√qq&Éy˚T$T{Ï? Ä |æ\¢yê&çøÏ ø£≥ï+ Ç∫à Ç+¬øe«s¡÷ ô|[fl #˚j·Ts¡Hê?μμ

ªªeT∞fl me]‘√q÷ nq≈£î ø±ì, e÷ s¡eTDÏì Ä |æ\¢yê&çøÏ Ç<ë›eTqTø=+≥THêï+. Hêsêj·TDsêe⁄≈£î b˛{°
yÓ[flq≥Tº n|ü&˚ m+<äT≈£î n&É>±\ì }s¡Tø=Hêï+. n{À, Ç{À ‘˚\T‘·÷H˚ yêfi¯ófl n&ç–q <ëìøÏ z ¬s+&ÉTy˚\T
m≈£îÿ$∫à #˚dæHê u≤<Ûä˝Ò<äT. sêC≤˝≤+{Ï dü+ã+<Ûäe÷jÓT! ñ<√´>∑+ #˚düTÔHêï&ÉT. ô|’>± |ü˝…¢˝À bı\+, Ç\T¢ ñHêïsTT.
eTq≈£î ‘·–q dü+Á|ü<ëj·T+ ≈£L&Ü.μμ

34
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 á dü+uÛ≤wüD˝À bÕ˝§Zì øÏdüT≈£îÿq q$«Hê$&˚ ‘·q bÕÁ‘· Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
$TqVü‰sTT+#·Tø=ì n+<ä] e÷≥\÷ düTo\eTà #Ó$˝À y˚dæ+~.
ªªÄ sê<ÛäeTà >∑T+≥ø±&ç qø£ÿ˝≤ ø±#·T≈£Lÿs¡TÃ+~. MTs¡T |æ\¢e÷≥ 1. ø£≥ï+ rdüTø=H˚yê&çì ô|[¢ #˚düTø√qì
$ì n+‘· eT+∫ dü+ã+<Ûä+ b˛>=≥Tºø√ø£+&ç e~Hê! qj·÷H√, ©\ nqï~ ø£<ë! ©\ n_ÛÁbÕj·÷ìï
uÛÑj·÷H√ ˇ|æŒ+#·+&ç Ä |æ\¢qT!μμ MTs¡T düeT]úkÕÔsê? m+<äT≈£î?
düTo\eTà ø£+≥˙s¡T ô|≥Tºø=ì, |ü$T≥‘√ ‘·T&ÉT#·Tø=+≥÷ ªª@+ 2. ªªÄ&É|\æ q¢ T >∑T+&Ó\MT<ä ≈£î+|ü{μÏ μ nì
#˚j·Tqe÷à? u§‹Ô>± ô|&Édüs¡+ |æ\¢ nsTT+~. ã\e+‘·+ #˚ùdÔ uÛ≤$+#·&É+ dü¬s’+<˚Hê? m+<äT≈£î?

A
#·kÕÔq+≥÷+~?μμ n+~. 3. Ä&É y êfi¯ ó fl ≈£ L &Ü m+<ä T ≈£ î

AN
#·<äTe⁄ø√yê*? dü+bÕ~+#·Tø√yê*?

III

G
Hêsêj·TDsêe⁄ |ü˝¢… qT+&ç n|ü&˚ ‹]– e#êÃ&ÉT. Äj·Tq eTTK+ yê&çb˛sTT n\dü≥ dü÷∫düT+Ô ~. nsTTHê |üì
N
kÕ~Û+#·T≈£î e∫Ãq ñ‘ê‡Vü≤+ Äj·Tq <ë#·Tø√˝Òø£b˛‘·THêï&ÉT.
LA
ªªˇπøkÕ] yês¡+ s√E\T yÓfi≤flπs? á |üP{§kÕÔs¡T. Ä |üP{§kÕÔs¡T nì eT÷&ÉT s√E\ qT+&ç MT ø√dü+
#·÷düTÔHêïqT.μμ
ªªb˛sTTq |üì ø±ì<˚ m˝≤ ekÕÔqT? &ÉãT“ #˚‹˝À y˚düTø=H˚ e#êÃqT. eTq+ Ç<√ n<√ nì ‘ê‘ê‡s¡+ #˚ùdÔ Ä
TE

dü+ã+<Ûä+ ø±kÕÔ C≤]b˛‘˚...μμ

ªªÇ\T¢ n\Tø£>±H˚ |ü+&ÉT>∑ ø±<äT ˝…+&çμμ n+≥÷ Ä$&É eTTK+ eTT&ÉT#·Tø=ì uÛÑs¡Ô≈£î kÕïHêìøÏ ˙fi¯ófl ‘√&ÉuÀ‘·÷,
ªªÇyêfi¯ mø£ÿ&ç qT+&√ MT≈£î ñ‘·Ôs¡+ e∫Ã+~. n˝≤àsê˝À ñ+#êqT #·÷&É+&çμμ n+~.
T

Hêsêj·TDsêe⁄ n˝≤àsê ‘Ó]∫ ø£es¡T rdüTø=Hêï&ÉT. ªªekÕÔeTì, Ç+ø± sê˝Ò<˚$T≥ì sêXÊπsyÓ÷! ˇπøkÕ] ø£≥ï+
ER

&ÉãT“ rdüT≈£îyÓ[fl, yêfi¯fl #˚‹˝À ô|{Ϻ, @ø£+>± eTTVüAs¡Ô+ ô|≥Tº≈£îsêyê*!μμ

ø£es¡T ∫+∫ ñ‘·Ôs¡+ ãj·T{ÏøÏ rXÊ&ÉT.
ªªl düT<Ûëø£sY sêe⁄>±]øÏ.
SC

qeTkÕÿs¡+.
Hê m‘·T|Ô fiü fl¯ MT<ä MTs¡T ø±yÓT+≥T $dü]q|ü&ÉT MTs¡T ø=+#Ó+ k˛wü˝Ÿ>± ñ+{≤s¡ì|æ+∫+~. ‘·sT¡ yê‘· ‘Ó\T|ü⁄‘êeTì
u…≥Tº#j˚ T· ≈£î+&Ü ô|[fl#·÷|ü⁄\ s√CÒ MT n_ÛÁbÕj·T+ (H˚qT q#êÃqì) #Ó|Œü &É+ <ëìï ã\|ü]∫+~. ø±ì, ô|<äe› TqTwüß\T
ø£≥ïø±qTø£\T e÷{≤¢&ÉTø=+≥Tqï|ü&ÉT MTs¡T eTÚq+ eVæ≤+#·&É+ #·÷ùdÔ Hê }Vü≤ ‘·\øÏ+<äT˝…’+~.
MTs¡T #·<Tä e⁄ø=Hêïs¡T. ñ<√´>∑+ #˚dTü HÔ êïs¡T. yÓqø£ dæsú êdæeÔ ⁄+~. MT¬ø+<äTøÏ+ø± MT≈£î ø±uÀj˚T uÛ≤s¡´ düs«¡ ˝≤+#ÛH· ê\‘√
sêyê\qï ø√]ø£?

35
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 e÷ dæú‹>∑‘·T˝Ò$T{À MT≈£î ‘Ó*j·Tø£b˛‘˚ H˚qT #ÓãT‘êqT!
e÷ Hêqï>±s¡T eT<Ûä´‘·s¡>∑‹ >∑èVü≤düTú. Hê ‘·sê«‘· Ä&É|æ\¢\THêïs¡T ô|[flfi¯fl≈£î. #·<äTe⁄\≈£î eT>∑|æ\¢\THêïs¡T. @
HÓ\ ø±HÓ\ ‘·\ uÛ≤s¡eTj˚T´ Ks¡TÑ√ dü‘·eT‘·eTj˚T´ dü+kÕ] e÷ Hêqï>±s¡T.
n‘·&ç qT+&ç MTs¡T |ü~y˚\ ø£≥ï+, >∑Á{≤ n&ç>±s¡T!
mø£ÿ&ç qT+&ç ‘ÓkÕÔs¡T n+‘· &ÉãT“?
‹+&ç–+»\ ø±<Ûës¡yÓTÆq bı\+ neTTà‘·THêïs¡T.

A
Hê ˇø£ÿ<ëì ô|[flπø á ÄdæÔ n$Tà‘˚ eTT+<äT |æ\¢\ uÛÑ$wü´‘·TÔ @$T{Ï?

AN
uÛ≤s¡‘·+˝À z ø£<∏ä ñ+~.
ãø±düTs¡T&ÉH˚ z sêø£då Tü &ÉT ñ+{≤&ÉT. yê&ÉT s√p }]MT<ä|&ü ç #˚‹ø£+~q yê&çì |ü≥Tºø=ì ø£sø¡ s£ ¡ q$T˝ÒdTü +Ô fÒ
}s¡+‘ê Vü≤&É*b˛sTT yê&ç‘√ ˇø£ ˇ|üŒ+<ä+ #˚dTü ø=+{≤s¡T. ì‘·´+ z ã+&Ó&qÉ ï+, ã+&çøÏ ø£{qºÏ <äTqï\T, ã+&çø≥£ Tºø=ì

G
yÓ[flq eTìwæ yê&çø±Vü‰s¡+ ne⁄‘ês¡ì, Ç˝≤ $#·Ã\ $&ç>± }]MT<ä|ü&ç ‹q≈£L&É<äì!
ã≈£î&ÉT ˇ|ü≈£î+{≤&ÉT. N
LA
ã≈£î&ç $+<äT e+‘·T Á|üø±s¡+ ì‘·´+ ˇø=ÿ Ç+{ÏøÏ edü÷Ô+≥T+~.
e+‘·T ‘·–*q Ç+{Ïyê] XÀø£+ e]í+#·&É+ me] ‘·s¡+?
TE

n˝≤+{Ï XÀø£y˚T Ç|ü&ÉT Á|ü‹ Ä&É|æ\¢ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\÷ nqTuÛÑ$düTÔHêïs¡+fÒ n‹X¯jÓ÷øÏÔ ø±<äT.

ã+&ç˝À nqï+, ã+&çøÏ ø£{Ϻq Jyê\T, ã+&ç‘√*q eTìw” yê&çø±Vü‰s¡yÓTÆb˛sTTqfÒº ` ˇø£ Ä&É|æ\¢ ô|[fl#˚dæ
|ü+ù|≥|üŒ{ÏøÏ es¡ø≥£ ïeTH˚ á ã≈£î&çøÏ ÄVü‰s¡eTÚ‘·THêïs¡T Ä&É|\æ ¢ ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T. Ä&É|\æ q¢ T n‘·yÔ ê]+{ÏøÏ |ü+|æ düs«¡ +
ø√˝ÀŒ‘·THêïs¡T.
T

ÄHê&ÉT ã≈£î&ç e<Ûä≈£î ;ÛeTT&çì |ü+|æ+~ ≈£î+r<˚$!

ER

es¡ø£≥ïeTH˚ á ã≈£î&ç dü+Vü‰sêìøÏ Ç+ø± ;ÛeTT&ÉT |ü⁄≥º˝Ò<äT.

|æ\¢ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ XÊ|üHêsêú˝ÒM á ã≈£îDÏí øÏ+∫‘Y ≈£L&Ü u≤~Û+#·&É+ ˝Ò<äT. yê&ÉT $»j·T>∑s¡«+‘√ M–b˛‘·÷H˚
SC

ñHêï&ÉT. á ã≈£î&çøÏ ÄVü‰s¡eTj˚T´ e+‘·T Á|ü‹ Ç+{Ïø° edü÷ÔH˚ ñ+≥T+~.

$TeTà*ï dü+kÕÿs¡+ #·÷|üeTì n&É>∑&É+ ‘Ó*$ ‘·≈£îÿe.
Åd”ÔøÏ |ü⁄s¡Twüß&ç n+&É m+‘· nedüs¡yÓ÷ n‘·&çø° ÄyÓT ‘√&ÉT n+‘˚ nedüs¡+!
á ‘·+‘·+>±ìøÏ Á|ü‹ eT<Ûä´‘·s¡>∑‹ ø£Hê´<ë‘· ã˝…’b˛‘·THêï&ÉT.
$yêVü≤|ü⁄ ‘·+‘·T eTT–ùddü]øÏ Çs¡TyÓ|’ ⁄ü ˝≤ m+‘· $T>∑T\T‘·T+<äì #·÷düTø=+fÒ e<ÛTä e⁄ ˇ+{ÏMT<ä ø=~›>± q>∑\T,
|ü≥TºNs¡\T, es¡T&çøÏ dü÷≥÷ ã÷≥÷ >∑&çj·÷s¡+ ˝≤+{Ï$. ø£{≤ï\T, ø±qTø£\T |ü≥Tº≈£îsê˝Òø£ ã+<ÛäTe⁄\≈£î n>∑#ê≥T¢!
36
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 ã+<ÛäTe⁄\T sêø£b˛‘˚, uÛÑ»+Ár\T yÓ÷>∑ø£b˛‘˚ e<ÛäTe⁄ yÓT&É˝À Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
|ü&˚ Ä eT÷&ÉTeTTfi¯ófl >∑{Ϻ>± |ü&Éyê? Ä dü+ã+<Ûä+ >∑{Ϻ>± ì\e<ë? 1. ªªÇ\T¢ n\Tø£>∑H˚ |ü+&ÉT>∑ø±<äTμμ
á Ä#êsê\T ˇø£Hê&ÉT @<√ ˇø£ ñ<˚X› +¯ ‘√, Á|üj÷Ó »q+ ø√düyT˚ n+fÒ @$T{Ï?
@s¡Œ&ç ñ+&=#·TÃ. áHê&ÉT eTq~ ;<ä<˚X¯+. Á|ü‹ ô|’kÕ neT÷\´+>± 2. ñ‘·Ôs¡+ mes¡T me]øÏ sêXÊs¡T?
yê&ÉTø√e\dæq á s√E˝À¢ ns¡ú+˝Òì á Ä#êsê\e\¢ m+‘√ &ÉãT“ m+<äT≈£î?
e´s¡úyÓTÆb˛‘·÷+~! Á|üdüTÔ‘· |ü]dæú‘·T˝À¢ Ç~ ns¡ú+˝Òì, Á|üe÷<äø£s¡yÓTÆq
Ä#ês¡+! 3. ªãø±düTs¡T&ç ø£<∏äμqT #Ó|üŒ+&ç.

A
ì»+>± H˚qT MT≈£î q∫Ñ˚, Hê uÛ≤yê\qT yÓT∫Ñ˚ ø±˙ ø£≥ï+

AN
˝Ò≈î£ +&Ü s¬ +&ÉT |üP\ <ä+&É\‘√ qqTï ô|[fl#˚dTü ø√+&ç! ñ+{≤qT ` ©\.μμ
IV

G
Hêsêj·TDsêe⁄≈£î ˇfi¯ófl eT+&ÉTø=∫Ã+~. eTsê´<ädTü &Ô TÉ
ø±ã{Ϻ áyÓT #˚dæq |òüTqø±sê´ìøÏ ‹]– <äTj·T´ã≥º≈£î+&Ü,
N
Ä ñ‘·Ôs¡+ ‘·qπø |ü+|æ+∫ }s¡Tø=Hêï&ÉT! Ç+πø ñ‘·Ôs¡eT÷
LA
˝Ò<ä+<äT˝À.
ªª©˝≤!μμ |æ\T|ü⁄ø±<äT, >∑s¡®q.
ªª@$T{Ï HêHêï?μμ
TE

Äj·Tq ≈£L‘·Ts¡T eTTK+˝ÀøÏ m>±~>± #·÷XÊ&ÉT.

ªª@$T{Ï HêHêï? n˝≤ #·÷kÕÔe⁄?μμ
T

ªªÇ+‘· >=|üŒ<ëì$ m|ü&ÉT nsTTb˛j·÷yê nì!μμ

ER

‘·+Á&ç #˚‹˝À ñ‘·Ôs¡+ #·÷dü÷ÔH˚, düT<Ûëø£s¡sêe⁄ @<√

sêXÊ&Éì ‘Ó\TdüTø=+~ ©\. ø±ì, ìã“s¡+>± ì\ã&ç+~.
ªªô|[¢ #˚ d ü T ø√≈£ î +&Ü qTe⁄« @+
SC

#˚j·÷\qTø=Hêïyé?μμ
ªªÄ&É|æ\¢≈£î ô|[flø£+fÒ eTs√ |üs¡e÷e~Û ˝Ò<äì
#Óù|Œø±\e÷ Ç~ HêHêï?μμ
ªªñ<√´>∑+ #˚dæ ˙ J$‘·+ ˙e⁄ >∑&TÉ |ü⁄ø√e&É+‘√H˚ düeTdü´\T
r]b˛‘êj·TqTø=Hêïyê? ô|[flø±ì Ä&É|æ\¢ ãj·T≥ ø±\Tô|&ç‘˚
mìï ì+<ä\T #·T≥Tºø=+{≤jÓ÷ ˙≈£î ‘Ó*j·T<ë?μμ

37
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 ªªô|fi¯flsTTq Ä&É~ ãj·T≥ ø±\Tô|{ϺHê ì+<ä\T #·T≥Tºø=+≥÷H˚ ñ+{≤sTT! ø±ø£b˛‘˚ ø=+#Ó+ ‘·≈£îÿy˚yÓ÷!μμ
ªªø£qï ‘·*¢<ä+Á&ÉT\|ü≥¢ ˙πøMT u≤<Ûä´‘· ˝Ò<ë?μμ
ªªu≤<Ûä´‘· m+<äT≈£î˝Ò<äT HêHêï? Ä u≤<Ûä´‘· ø√dü+ Hê Ä<äsêÙ\q÷, Ä˝À#·q\q÷ ã*ô|≥Tºø√yê˝≤? #·÷dü÷Ô á
ãø±düTs¡T&ç $+<äT≈£î $TeTà*ï ã*#˚j·T˝ÒqT!μμ
ªªÇ~ ã*ø±<äe÷à ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ u≤<Ûä´‘·! Ä&É|æ\¢qT ø£Hêïø£ ˇø£ nj·T´#˚‹˝À ô|{≤ºπø ‘·è|æÔ!μμ
ªªn+<äTø√dü+ MT¬s+‘· nedüú|ü&ÉT‘·THêïs√ H˚qT #·÷&É&É+ ˝Ò<ë?μμ

A
ªªá u≤<Ûä˝ÀH˚ ñ+<äe÷à Äq+<ä+.μμ

AN
ªªñqï<ä+‘ê }&çà ô|{Ϻ, MTs¡T bı+<˚ Äq+<äy˚T$T{Ï? ne‘·*+ø± |æ\¢\T ˝Òs¡÷?μμ
n+‘· ÄÁ>∑ V ü ≤ +˝Àq÷ Äj· T q ≈£ L ‘· T s¡ T y˚ < ä q ns¡ ú +
Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç #˚düTø√ø£b˛˝Ò<äT! ÄÅs¡›+>± ≈£L‘·T] #·TãTø£+ m‘êÔ&ÉT.

G
1. Ä&É | æ \ ¢ \ ≈£ î ô|+&ç ¢ #˚ j · T &É y ˚ T ªªqTy=«ø£ÿ<ëì$ á ìs¡íj·T+ rdüTø=+fÒ <˚X¯+˝À ô|[flø=&ÉT≈£î

MT n_ÛÁbÕj·÷\T ‘Ó\T|ü+&ç.
N
‘·*¢<ä+Á&ÉT\ u≤<Ûä´‘·Hê? Bì >∑T]+∫ \+<ä ] ø° ÁbÕj· T •Ã‘· Ô + »s¡ T >∑ T ‘· T +<ë ne÷à! m&Ü]˝À
es¡¸|ü⁄_+<äTe⁄˝≤ m+‘· es¡≈£î |òü*düTÔ+~ ˙ ‘ê´>∑+?μμ
LA
2. ©\ ìs¡íj·÷ìï MTs¡T düeT]úkÕÔsê? ªªHê ˇø£ÿ<ëìe\¢ @+ ñ|üø±s¡+ »s¡T>∑T‘·T+<äì Á|ü‹ es¡¸_+<äTeP
m+<äT≈£î? ≈£îs¡e&É+ Ä–b˛‘˚ Á|ü|ü+#·+ >∑‹ m˝≤ e÷s¡T‘·T+<√ qTe⁄«
TE

3. Ä&É|æ\¢\ ô|+&ç¢fi¯fl >∑T]+∫ }Væ≤+#·˝Òyê HêHêï? ˙ _&ɶ ˇø£ ñ‘·ÔeT >∑èVæ≤DÏ>± eTdü\Tø=ì
‘·*¢<ä+Á&ÉT\T|ü&˚ u≤<Ûä\T @$T{Ï? MT≈£î ø°]Ô ‘˚yê\qï ‘ê|üÁ‘·jT· + $&ç∫ ÄyÓT ˇø£ eTìwæ>±, e´øÏ‘Ô «· +‘√
ã‘·ø±\ì Äos¡«~+#·+&ç HêHêï?μμ
T
ER

Ç$ #˚j·T+&ç
SC

I ne>±Vü≤q ` Á|ü‹düŒ+<äq
$ì, Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É&É+
n) eø£s¡≥ï <äTsê#êsêìï s¡÷|ü⁄e÷|ü&ÜìøÏ MT¬s’‘˚ @+ #˚kÕÔs√ #Ó|üŒ+&ç.
Ä) á ø±\+˝À Ä&É|æ\¢\qT eT>∑|æ\¢\‘√ düe÷q+>± #·÷düTÔHêïsê? Bì >∑T]+∫ MT n_ÛÁbÕj·÷\T
#Ó|Œü +&ç.
38
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
<Ûësêfi¯+>± #·<äTe&É+ ` ns¡ú+ #˚düTø√e&É+
n) øÏ+~ ù|sêqT #·~$ 5 Á|üX¯ï\qT ‘·j·÷s¡T#˚j·T+&ç.
ãø±düTs¡T&ÉH˚ ˇø£ sêø£ådüT&ÉT ñ+&˚yê&ÉT. yê&ÉT s√p }]MT<ä|ü&ç #˚‹ø£+~q yê{Ïì |ü≥Tºø=ì
ø£s¡ø£sê q$T˝ÒdüTÔ+fÒ }s¡+‘ê Vü≤&É*b˛sTT yê&ç‘√ ˇø£ ˇ|üŒ+<ä+ #˚düT≈£îqï~. ì‘·´+ z ã+&Ó&Éqï+,
ã+&çøÏ ø£{Ϻq <äTqï\T, ã+&ç ø£≥Tº≈£î yÓ[flq eTìwæ yê&çøÏ ÄVü‰s¡+ ne⁄‘ês¡ì, Ç{≤¢ $#·Ã\$&ç>±
}]MT<ä|ü&ç ‹q≈£L&É<ä˙. Ä ˇ|üŒ+<ä+. <ëìï ã≈£î&ÉT ˇ|ü≈£î+{≤&ÉT. ã≈£î&ç ø√dü+ ì‘·´+ ˇø√ÿ Ç+{ÏøÏ

A
e+‘·T edü÷Ô+≥T+~. e+‘·T e∫Ãq Ç+{Ïyê] XÀø£+ e]í+#·≥+ me]‘·s¡+? n{≤¢+{Ï XÀø£y˚T Ç|ü&ÉT
Á|ü‹ Ä&É|æ\¢ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T nqTuÛÑ$düTÔHêïs¡+fÒ n‹X¯jÓ÷øÏÔ ø±<äT.

AN
Ä) øÏ+~ ù|sêqT #·<äTe+&ç. Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T+&ç.
H˚&TÉ Åd\Ô” ≈£î dü+ã+~Û+∫q mH√ï $wüj÷· \˝À e÷s¡TŒ e∫Ã+~. dür düV≤ü >∑eTq+, u≤\´ $yêVü‰\T,

G
$<ë´eø±XÊ\T ˝Òø£b˛e&É+, ø£Hê´X¯ó\ÿ+, Ç{≤¢ mìï+{Ï˝ÀH√ e÷s¡TŒe∫Ã+~. Åd”Ô\≈£î Hê´j·T+ \_Û+#˚
$<Ûä+>± Á|üj·T‘·ïeT÷ »]–+~. ø±˙ H˚{Ïø° ø£≥ïø±qTø£\ $wüj·T+˝À e÷Á‘·+ e÷s¡TŒ sê˝Ò<äT. ô|’>±
N
m+‘· m≈£îÿe>± ø£≥ï+ ÇùdÔ n+‘· >=|üŒ>± uÛ≤$düTÔHêïs¡T. á $wüj·T+˝À e÷s¡TŒ sêyê\+fÒ πøe\+ @
ø=+<ä] e\¢H√ kÕ<Ûä´+ ø±<äT. düe÷»+ yÓTT‘·Ô+ <ëì¬ø’ ø£èwæ #˚j·÷*.
LA
1) Åd”Ô\≈£î dü+ã+~Û+∫q @j˚T $wüj·÷\˝À e÷s¡TŒe∫Ã+~?
2) H˚&ÉT düe÷»+˝À ñqï <äTsê#ês¡+ @$T{Ï?
TE

3) ø£≥ï+ $wüj·T+˝À e÷s¡TŒ sêyê\+fÒ @+ #˚j·÷*?

4) ô|’ ù|sê˝À <˚ì >∑T]+∫ #Ó|üŒ≥+ »]–+~?
5) ô|’ ù|sê≈£î ˇø£ o]¸ø£ ô|≥º+&ç.
T
ER

II e´ø°Ôø£s¡D ` düè»Hê‘·àø£‘·
SC

d”«j·Ts¡#q·
n) øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î ◊<˚dæ yêø±´˝À¢ »yêãT\T sêj·T+&ç.
1) ªdüe÷»+˝À Ä&ÉeT>∑ Ç<ä›s¡÷ düe÷qT˝Òμμ düeT]údü÷Ô sêj·T+&ç.
2) es¡ø£≥ï $wüj·T+˝À ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ Ä˝À#·q\T m{≤¢ ñ+{≤sTT?
3) ªãø±düTs¡T&çì $+<äT≈£î $TeTà*ï ã*#˚j·T˝ÒqTμμ nì ©\ nq{≤ìøÏ ø±s¡D+ @$T{Ï?
4) á bÕsƒêìøÏ ªãø±düTs¡T&ç $+<äTμ nH˚ o]¸ø£ dü¬s’q<˚Hê? m+<äT≈£î?
39
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
Ä) øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î 10 yêø±´˝À¢ »yêãT sêj·T+&ç.
1) es¡ø£≥ï düeTdü´ s¡÷|ü⁄e÷|üã&Ü\+fÒ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T, j·TTe‘·˝À m≥Te+{Ï e÷s¡TŒ\T sêyê˝À
sêj·T+&ç.
düè»Hê‘·àø£‘· / Á|üX¯+dü
n) øÏ+~yê{Ïì >∑T]+∫ sêj·T+&ç.
1) es¡ø£≥ï <äTsê#êsêìï e´‹πsøÏdü÷Ô ø£˙dü+ 5 ìHê<ë\T sêj·T+&ç.

A
AN
III uÛ≤cÕ+XÊ\T

G
|ü<äC≤\+
n) øÏ+~ |ü<ë\‘√ kı+‘·yêø±´\T sêj·T+&ç. N
LA
1) düe÷q‘·«+ :
2) K∫Ñ·+ :
3) ìX¯Ãj·T+ :
TE

4) Vü≤&É*b˛e⁄ :
Ä) ñ<ëVü≤s¡D˝À #·÷|æq≥Tº bÕsƒ¡+ qT+&ç $yêVü‰ìøÏ dü+ã+~Û+∫q |ü<ë\T sêj·T+&ç.
T

ô|[fl≈£L‘·Ts¡T
ER
SC

$yêVü≤+

40
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 yê´ø£s¡D≤+XÊ\T
n) øÏ+~ kÕe÷q´ yêø±´\qT dü+•¢wºü yêø±´\T>± sêj·T+&ç.
1) s¡V”≤+ eTd”<äT≈£î yÓfi≤fl&ÉT. s¡V”≤+ qe÷E #˚XÊ&ÉT.

2) |æ\\¢ +<äsT¡ »yêãT\T sêdüTø=Hêïs¡T. |æ\\¢ +<äsT¡ #·<Tä e⁄ø=Hêïs¡T.

A
3) eT+∫ s¡#·q\T #˚XÊs¡T. bÕsƒ¡≈£î\ yÓT|ü bı+<ës¡T.

AN
4) ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT e#êÃ&ÉT. ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT bÕsƒ¡+ #ÓbÕŒ&ÉT.

düe÷dü+

G
‘ øÏ+~ yêø±´˝À¢ ^‘·^dæq |ü<ë\qT |ü]o*+#·+&ç.
N
1) Vü≤qàø=+&É˝À y˚sTTdüÔ+uÛ≤\ >∑T&ç ñqï~.
2) e÷ bÕsƒX¡ Ê\˝À ◊<äT‘·s>¡ ‘∑ T· \T ñHêïsTT.
LA
3) d”‘êsêeT\ø£ÎDT\T n&ç$øÏ yÓfi≤fls¡T.
ô|’ yêø±´˝À¢ ^‘· ^dæq |ü<ë\qT #·~yês¡T ø£<ë! Ä e÷≥˝À¢
TE

mìï |ü<ë\T ø£*dæ ñHêïjÓ÷ #Ó|üŒ+&ç.

y˚sTTdü+Ô uÛ≤\T ` y˚sTT, dü+Ô uÛ≤\T
◊<äT‘·s>¡ ‘∑ T· \T ` ◊<äT, ‘·s>¡ ‘∑ T· \T
T

d”‘êsêeT\ø£ÎDT\T ` d”‘,· sêeTT&ÉT, \ø£ÎDT&ÉT

Ç{≤¢ ¬s+&ÉT ˝Ò<ë n+‘· ø£+f… m≈£îÿe |ü<ë\T ø£*dæ ˇπø |ü<ä+>± @s¡Œ&É&Üìï ªdüe÷dü+μ n+{≤s¡T.
ER

düe÷dü+ jÓTTø£ÿ nsêúìï yêø£´ s¡÷|ü+˝À #Óù|Œ<˚ ª$Á>∑Vü≤yêø£´+μ.

~«>∑Tdüe÷dü+
‘ øÏ+~ düe÷dü |ü<ë\qT, $Á>∑V≤ü yêø±´\qT >∑eTì+#·+&ç.
SC

düe÷dü+ $Á>∑Vü≤yêø£´+
y˚sTTdü+Ô uÛ≤\T y˚sTT dü+K´ >∑\ düÔ+uÛ≤\T
◊<äT‘·s>¡ ‘∑ T· \T ◊<äT dü+K´>∑\ ‘·s>¡ ‘∑ T· \T
s¬ +&ÉTs¬ ø£ÿ\T s¬ +&ÉT dü+K´>∑\ s¬ ø£ÿ\T
ô|’ ñ<ëVü≤s¡D˝À¢ yÓTT<ä{Ï |ü<ë\T dü+K´\qT #Óù|Œ$>± (y˚sTT, ◊<äT, ¬s+&ÉT) ñHêïsTT. á $<Ûä+>±
düe÷düeTT˝À yÓTT<ä{Ï |ü<ä+ dü+K´qT #Óù|Œ~>± ñ+fÒ <ëìì ª~«>∑Tdüe÷dü+μ nì n+{≤s¡T.
41
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 Ä) øÏ+~ |ü<ë\≈£î $Á>∑V≤ü yêø±´\T sêj·T+&ç.
1) Hê\T>∑TuÛÑTC≤\T :
2) mì$T~~≈£îÿ\T :
3) eT÷&ÉTs¡+>∑T\T :

uÛ≤cÕø±s¡´ø£˝≤bÕ\T / ÁbÕC…≈£îº |üì

A
♦ MT eT‘·+˝Àì $yêVü≤ |ü<‹Δä ì >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø=ì ìy˚~ø£

AN
sêj·T+&ç.

G
dü÷øÏÔ mø£ÿ&É Åd”Ô\T >ös¡$+|üã&ÉT‘ês√ nø£ÿ&É
N
<˚e‘·\T Äq+<ä+>± ñ+{≤s¡T.
LA
#·<äTe+&ç ` ‘Ó\TdüTø=+&ç
TE

u≤\´ $yêVü≤ ìùw<Ûä #·≥+º : 1930 dü+ˆˆ qT+&ç á #·≥+º neT\T˝À ñ+~. 2006˝À ø=ìï e÷s¡TŒ\‘√ á #·≥+º
|ü⁄q]ï]à+#·ã&ç+~. á #·≥º+ Á|üø±s¡+ ô|+&ç¢Hê{ÏøÏ |æ\¢≈£î 18 @+&ÉT¢, |æ\¢yêìøÏ 21 @+&ÉT¢ ì+&Ü*. n+‘·≈£î
‘·≈£îÿe ej·TdüT‡>∑\yê]øÏ ô|+&ç¢ #˚j·Tsê<äT. ˇø£y˚fi¯ me¬s’Hê #˚ùdÔ Ä |æ\¢\ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T, dü+s¡ø£å≈£î\T, ô|+&ç¢
T

≈£î~]Ãqyêfi¯ófl, ô|+&ç¢ #˚dæq |ü⁄s√Væ≤‘·T&ÉT, ô|+&ç¢øÏ Vü‰»¬s’q Çs¡T|üøå±\ yês¡T H˚s¡düTÔ\T>± |ü]>∑DÏ+#·ã&É‘ês¡T.
ER

es¡ø£≥ï ìùw<Ûä #·≥º+ (1961) : á #·≥º Á|üø±s¡+ ø£≥ï+ Çe«&É+, rdüTø√e&É+ ¬s+&É÷ H˚s¡y˚T. Ç∫Ãqyês¡T,
rdüTø=qïyês¡T Ç<ä›s¡÷ •øÏå+|üã&É‘ês¡T. &ÉãT“ s¡÷|ü+˝À>±ì, edüTÔs¡÷|ü+˝À>±ì, eT] @ Ç‘·s¡ s¡÷|ü+˝À>±ì
ø£≥ï+ rdüTø√≈£L&É<äT.
SC

>∑èVü≤Væ≤+dü #·≥+º (2005) : Ç+{À¢ ñ+&˚ Ä&Éyê]ì ø£≥ï+ ø√düeTì ˝Ò<ë @ $<Ûyä TÓ qÆ $wüjT· +˝À>±ì e÷≥\‘√
øÏ+#·|üs¡#·&É+, y˚~Û+#·&É+, XÊØs¡ø£+>± •øÏå+#·&É+ e+{Ï$ #˚ùdyês¡T eT>∑yês¡sTTHê, Ä&Éyês¡sTTHê á #·≥º
Á|üø±s¡+ •øå±s¡TΩ\T.
ìs¡“¤j·T #·≥º+ (2013) : u≤*ø£\qT, Åd”Ô\qT me]HÓ’Hê ˝…’+–ø£+>± y˚~Û+#·&É+, yê]‘√ no¢\+>± e÷{≤¢&É&É+,
yê]ì øÏ+#·|üs¡#·&É+, n‘ê´#êsê\T #˚j·T&É+ e+{Ï$ #˚ùdÔ #˚dæqyê]øÏ, yê]ì Áb˛‘·‡Væ≤+∫q yê]øÏ 7 dü+ˆˆ\
es¡≈£î •ø£å|ü&ÉT‘·T+~.

42
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 5. X¯‘·ø£ düT<Ûä
` X¯‘·ø£ ø£e⁄\T

A
♦ Ä|ü<ä\T ø£*–Hê <ÛÓ’sê´ìï ø√˝ÀŒ≈£L&É<äT. #·<äTe+&ç ` Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
♦ eTq e÷≥ eT+∫<Ó’‘˚ eTq+ n+<ä]ø°

AN
eT+∫yêfi¯fly˚T.
♦ @<Ó’Hê |üì˝À $»j·T+ kÕ~Û+#ê\qT≈£îH˚yê&ÉT
ø£wüºdüTU≤\T ˝…ø£ÿ#˚j·T&ÉT.
♦ ne÷à Hêqï\T <Ó’e+‘√ düe÷q+.

N G
LA
TE
T
ER

Á|üX¯ï\T
1. ∫Á‘·+˝À me¬ses¡T ñHêïs¡T? @+
SC

#˚dTü HÔ êïs¡T?
2. Ç˝≤+{Ï e÷≥\qT @eTì |æ\TkÕÔs¡T?
bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+
3. MTs¡T $qï / MT≈£î ‘Ó*dæq ø=ìï eT+∫ e÷≥\qT
#Ó|Œü +&ç. $<ë´s¡ T ú \ ˝À HÓ ’ ‹ ø£ $\Te\T
ô|+bı+~+|ü #˚j·T&É+ á bÕsƒ¡+
4. Ç≥Te+{Ï eT+∫ e÷≥\T m+<äT≈£î ‘Ó\TdüTø√yê*?
ñ<˚›X¯+.
<ëìe\¢ ˝≤uÛÑy˚T$T{Ï?
43
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 bÕsƒ¡´uÛ≤>∑ $esê\T
á bÕsƒ¡+ ªX¯‘·ø£ Á|üÁøÏj·Tμ≈£î #Ó+~q~. X¯‘·ø£+˝À kÕ<Ûës¡D+>± q÷s¡T ˝Ò<ë q÷≥
mì$T~ |ü<ë´\T ñ+{≤sTT. Á|ü‹ |ü<ä´+ Á|ü‘˚´ø£ uÛ≤e+‘√ ñ+≥T+~. |ü<ä´+ ∫es¡
$X¯«<ë_ÛsêeT $qTs¡ye˚ T!, düTeTr!, uÛ≤düÿsê! yÓTT<ä\>∑T eT≈£î{≤\T ñ+{≤sTT. eT≈£î≥+
˝Ò≈£î+&Ü ≈£L&Ü ñ+&Ée#·TÃ.

A
Á|üdTü ‘Ô · bÕsƒ+¡ ˝Àì |ü<ë´\T y˚eTq, düTeT‹, uÛ≤düÿs¡, <ëX¯sB¡ ,∏ uÛsÑ èÔ¡ Vü≤], >±+BÛ‘ê‘·
X¯‘·ø±\˝Àì$.

AN
G
ø£$ |ü]#·j·T+
N
LA
1. düTeT‹ X¯‘ø· £ ø£sÔ¡ ` ã<Óq› : ˝ÖøÏø£ ˙‘·T\qT düT\uÛyÑ TÓ qÆ XË*’ ‘√ ø£+<ä|<ü ë´˝À¢
düTeT‹ X¯‘·ø£+>± sêdæq ø£$ ã<Ó›q. áj·Tq düTeT‹ X¯‘·ø£+‘√bÕ≥T
(}Vü‰∫Á‘·+) ª˙‹XÊg eTTø±Ôe[μ nH˚ Á>∑+<∏ëìï ≈£L&Ü sêXÊ&ÉT.
TE

13e X¯‘êã›+
2. y˚eTq X¯‘·ø£ ø£s¡Ô ` y˚eTq : y˚eTq |ü<ä´+ sêì ‘Ó\T>∑T yêfi¯ófl ñ+&És¡T.
áj·Tq düVü≤» ø£$>± Á|üdæ~Δbı+<ë&ÉT. ø£&É|ü õ˝≤¢≈£î #Ó+~q áj·Tq
T

|ü<ë´\˝À ` ˙‹, ˝Àø£C≤„q+ e÷qe‘ê $\Te\T ñ+{≤sTT. »q

ER

(}Vü‰∫Á‘·+) e´eVü‰s¡ XË*’ ˝À, ‘˚*ø¬ q’ ñ|üe÷Hê\‘√ |ü<ë´\T sêj·T&É+ y˚eTq Á|ü‘´˚ ø£‘.·
17e X¯‘êã›+
3. uÛ≤düÿs¡ X¯‘ø· +£ ` e÷s¡<ä yÓ+ø£jT· ´ : ªuÛ≤düÿsê!μ nH˚ eT≈£î≥+‘√ |ü<ë´\qT
SC

sêXÊ&ÉT. uÛ≤düÿs¡ X¯‘·ø£+˝Àì Á|ü‹ |ü<ä´+˝ÀqT yÓTT<ä{Ï ¬s+&ÉT bÕ<ë\˝À

ˇø£ ˙‹ì #Ó | æ Œ , ‘· s ¡ T yê‘· bÕ<ë\˝À <ëìì dü e T]ú d ü ÷ Ô ˇø£
(}Vü‰∫Á‘·+) <äècÕº+‘êìï (ñ<ëVü≤s¡D) #Ó|üŒ&É+ á X¯‘·ø£+˝Àì Á|ü‘˚´ø£‘·.
17e X¯‘êã›+

44
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 4 <ëX¯s¡~∏ X¯‘·ø£+ ` ø£+#·s¡¢>√|üqï (uÛÑø£Ô sêeT<ëdüT) : KeTà+ õ˝≤¢ H˚\
ø=+&É|*ü ¢ yêdüeÔ ⁄´&ÉT. ª<ëX¯sB¡ ∏ ø£sT¡ D≤|üj÷Ó ìBÛ!μ nH˚ eT≈£î≥+‘√ <ëX¯sB¡ ∏
X¯‘·ø£+ sêXÊ&ÉT. uÛÑÁ<ë#·\ lsêeTTìô|’ nH˚ø£ ø°s¡Ôq\T sêXÊ&ÉT. áj·Tq
(}Vü‰∫Á‘·+) s¡#·q\T uÛÑøÏÔs¡dü Á|ü<ÛëqyÓTÆq$.

A
17e X¯‘êã›+

AN
5. düTuÛ≤wæ‘· s¡‘êïe[ ` @qT>∑T \ø£ÎDø£$ : dü+düÿ è‘·+˝À uÛsÑ Ô¡ èVü≤] sêdæq
ªdüTuÛ≤wæ‘· Á‹X¯‹μì ‘Ó\T>∑T˝ÀìøÏ nqTe~+∫q ø£e⁄\˝À @qT>∑T \ø£ÎDø£$
ˇø£&TÉ . áj·Tq ô|<ë›|⁄ü s¡+ dü+kÕúq+˝Àì ô|<ë›&É Á>±eTìyêdæ. düTuÛ≤wæ‘·

G
(}Vü‰∫Á‘·+) s¡‘êïe[‘√bÕ≥T ªsêy˚TX¯«s¡ e÷Vü‰‘·à´eTTμ, ª$XÊ«$TÁ‘· #·]Á‘·eTTμ,
18e X¯‘êã›+ ª>∑+>±e÷Vü‰‘·à´eTTμ yÓTT<ä˝…’q s¡#·q\T #˚XÊ&ÉT.
N
6. >±+BÛ‘ê‘· X¯‘·ø£+ ` •s¡•qVü≤˝Ÿ ø£èwüíe÷#ês¡T´\T : ìC≤e÷u≤<é õ˝≤¢
LA
ªyÓ÷sêÔ&μé ˝À »ìà+#ê&ÉT. ø√s¡T≥¢˝À dæsú ì¡ yêdü+ @s¡Œs¡T#·T≈£îHêï&ÉT. áj·Tq
ªø£fi≤XÊ\ nuÛÑT´<äj·T+μ, ªsêe÷qT» #·]‘·+μ, ª∫Á‘·Á|üã+<Ûä+μ nH˚
TE

13`08`1905 s¡#·q\‘√bÕ≥T ªs¡‘·ïe÷\μ nH˚ K+&Éø±yê´ìï sêXÊ&ÉT. áj·Tq

15`04`1992 ªn_Ûqeø±[<ëdüTμ nH˚ _s¡T<äTqT, HÓ’C≤+ sêh+˝À X¯‘êe<Ûëì>± Á|üdæ~Δ˙
bı+<ë&ÉT.
T
ER

$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\T
♦
SC

bÕsƒ¡+˝Àì u§eTà\qT #·÷&É+&ç. yê{Ï >∑T]+∫ e÷{≤¢&É+&ç.

♦ MT {°#·sY #·~y˚ |ü<ë´\qT yê{Ï uÛ≤yê\qT ÁX¯<äΔ>± $q+&ç.
♦ MTs¡T u§eTà\ <ë«sê ‘Ó\TdüT≈£îqï $wüj·÷\T bÕsƒ¡+˝À b˛\TÃø=+&ç.
♦ |ü<ë´\qT #·<äTe+&ç. ns¡ú+ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
♦ ^‘· ^dæq |ü<ë\≈£î nsêú\qT |ü<ä|ü{Ϻø£ ˝Ò<ë ì|òüT+≥Te⁄˝À #·÷dæ ˝Ò<ë MT {°#·sYì n&ç–
‘Ó\TdüTø=+&ç.
45
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 I

✿ 1. ‘·\ qT+&ÉT $wüeTT |òüDÏøÏì

yÓ\j·T+>± ‘√ø£qT+&ÉT eè•Ãø£eTTq≈£îHé
‘·\ ‘√ø£ j·Tqø£ j·TT+&ÉTqT
K\Tq≈£î ì\TyÓ\¢ $wüeTT >∑<äsê düTeTr!
` düTeT‹ X¯‘·ø£+, ã<Ó›q

A
✿

AN
2. m|ü&ÉT dü+|ü<ä ø£*–q
n|ü&Ó ã+<ÛäTe⁄\T e‘·TÔs¡~ jÓT≥¢qïHé
‘Ó|üŒ\T>∑ #Ós¡Te⁄ ì+&çq
ø£|üŒ\T |ü~y˚\T #˚s¡T >∑<äsê düTeTr!

G
` düTeT‹ X¯‘·ø£+, ã<Ó›q
Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç N
1. bÕeTT, ‘˚\T, #Ó&y¶É ê&ÉT M]ì >∑T]+∫ ø£$ @eTì
LA
#ÓbÕŒ&ÉT?
2. ã+<ÛTä e⁄\ >∑T]+∫ ø£$ #Ó|Œæ q e÷≥\T @$T{Ï? II
TE

✿ 3. y˚T&ç |ü+&ÉT p&É y˚T*yÓTÆ j·TT+&ÉTqT

bı≥º $|æŒ #·÷&É |ü⁄s¡T>∑T\T+&ÉT
|æ]øÏ yêì eT~ì _+ø£ MT ˝≤>∑Tsê
T

$X¯«<ë_ÛsêeT $qTs¡y˚eT!
ER

` y˚eTq X¯‘·ø£+ ` y˚eTq

✿ 4. <ÛäqeTT ≈£L&É u…{Ϻ <Ûäs¡à+ãTùdj·Tø£
‘êqT ‹qø£ ˝…dü‡<ë#·T>±ø£
SC

‘˚HÓ{°>∑ ≈£L]Ã ‘Ós¡Te]øÏj·T´<ë?

$X¯«<ë_ÛsêeT $qTs¡y˚eT!
` y˚eTq X¯‘·ø£+ ` y˚eTq
Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
1. |æ]øÏ yê&çì >∑T]+∫ ø£$ @+ #ÓbÕŒ&ÉT?
2. |ædæHê]øÏ, ‘˚HÓ{°>∑≈£î >∑\ b˛*ø£ @$T{Ï?

46
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 III
✿ 5. ‹$] sTTdüTeTTq <Ó’\+ãT Bj·Te#·TÃ
<ä$* eTè>∑‘·èwüí˝À ˙s¡T Á<ëee#·TÃ
~]– ≈£î+<˚{Ï ø=eTTà kÕ~Û+|üe#·TÃ
CÒ] eT÷s¡Tâ\ eTqdüT s¡+õ+|üsê<äT
` düTuÛ≤wæ‘· s¡‘êïe[, @qT>∑T \ø£ÎDø£$

A
✿ 6. <ëqeTT ùdj·T>√]q e<ëqT´q ø°j·T>∑ X¯øÏÔ ˝Òì#√

AN
HÓ’q |üs√|üø±s¡eTTq¬ø’ jÓTTø£ ~≈£îÿq ‘Ó∫à jÓÆTq˙
|üPqTqT y˚T|òüTT&É+ãT~ÛøÏ b˛sTT »\+ãT\ ‘Ó∫à sT÷j·T&˚
yêq! düeTdüÔ Je⁄\≈£î yê+∫Û‘· $T+ô|dü˝≤s¡ uÛ≤düÿsê!

G
` uÛ≤düÿs¡ X¯‘·ø£+, e÷s¡<ä yÓ+ø£j·T´
Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
N 1. ªeT÷s¡Tâ\ eTqdüT s¡+õ+|üsê<äTμ n+fÒ @$T{Ï?
LA
2. <ëq >∑TD+ ø£*–q yêì dü«uÛ≤e+ m{≤¢ ñ+≥T+~?
IV

✿ 7. H√∫q ‘·*¢<ä+Á&çøÏ ‘·q÷uÛÑe⁄ &=ø£ÿ&Ó #ê\T y˚T{Ï, #˚

TE

#ê#·ìyê&ÉT, y˚s=ø£&ÉT #ê∫q ˝Ò<äq øÏ#·TÃyê&ÉT, H√

sê∫ ì»+ãTø±ì |ü\Tø±&Éìyê&ÉT, s¡D+ãT˝Àq y˚THé
<ë#·ìyê&ÉT uÛÑÁ<ä–] <ëX¯s¡B∏ ø£s¡TD≤|üjÓ÷ìBÛ.
T

` <ëX¯s¡~∏ X¯‘·ø£+, ø£+#·s¡¢>√|üqï

ER

✿ 8. BqT\ ÁuÒ$T+#·T $
C≤„qT\ ã÷õ+∫ düs¡«düeTuÛ≤eeTTqHé
SC

e÷qe⁄\ p&ÉT eT~j˚T

C≤„qeTHÓHé >±+~Û‘ê‘· dü<äTZD C≤‘ê!
` >±+BÛ‘ê‘· X¯‘·ø£+ ` •s¡•qVü≤˝Ÿ ø£èwüíe÷#ês¡T´\T
Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
1. ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\≈£î m≥Te+{Ï ≈£îe÷s¡T&ÉT ñ+&Ü\ì ø£$ nHêï&ÉT?
2. >±+BÛ‘ê‘· C≤„q+ >∑T]+∫ @+ #ÓbÕŒ&ÉT?

47
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 ‘ê‘·Œsê´\T

1. eT+∫ ãT~Δ ø£\yê&Ü! bÕeTT≈£î $wü+ ‘·\˝À ñ+≥T+~. ‘˚\T¬ø’‘˚ ‘√ø£˝À ñ+≥T+~. ø±˙ #Ó&ɶ
yêìøÏ X¯Øs¡eT+‘ê $wüy˚T!
2. eT+∫ ãT~Δ ø£\yê&Ü! #Ós¡Te⁄ ì+&Ü ˙s¡T #˚s¡>±H˚ y˚\ø=~› ø£|üŒ\T e∫à #˚s¡T‘êsTT. n<˚ $<Ûä+>±

A
eTìwæøÏ dü+|ü<ä m≈£îÿe>± ñqï|ü&ÉT e÷Á‘·y˚T ã+<ÛäTe⁄\T <ä>∑Zs¡≈£î e∫à #˚s¡T‘ês¡T.

AN
3. z y˚eTHê! y˚T&ç |ü+&ÉT ô|ø’ Ï #·÷&É{≤ìøÏ eT+∫>±H˚ ñ+≥T+~. ø±˙ <ëìï N*à #·÷dæq|ü&ÉT ˝À|ü\
|ü⁄s¡T>∑T\T ñ+{≤sTT. n{≤¢>π |æ]øÏyêì eTqdüT‡˝À uÛjÑ T· + ñHêï ô|ø’ Ï e÷Á‘·+ >∑+;Ûs+¡ >± ø£ì|ækÕÔ&TÉ .

G
4. z y˚e÷! <ÛäqeTTqT ≈£L&Éô|≥º&Éy˚T eTTK´+ ø±<äT. <Ûäs¡à+ ≈£L&Ü #˚j·÷*. ø=+‘·eT+~ n˝≤ <Ûäs¡à+
#˚j·T≈£î+&Ü, ‘êeT÷ ‹q≈£î+&Ü ≈£L&Éu…&ÉT‘ês¡T. ‘˚HÓ{°>∑ ‘˚HÓqT ‘êqT ‘ê>∑≈£î+&Ü, ‘·Tf…º˝À ≈£L&Éu…{Ϻ
N
∫e]øÏ u≤≥kÕs¡T\bÕ\T #˚düTÔqï~ ø£<ë! (eTqyÓTÆHê ‹Hê*. Ç‘·s¡T\¬ø’Hê <ëq+ #˚j·÷*)
LA
5. Á|üj·T‘·ï+#˚‘· ÇdüTø£ qT+&ç q÷HÓ rj·Te#·TÃ. m+&Ée÷e⁄\˝À ˙{Ïì dü+bÕ~+∫ ‘ê>∑e#·TÃ. ‹]–
‹]– ≈£î+<˚{Ï ø=eTTàqT ≈£L&Ü dü+bÕ~+#·e#·TÃ. ø±ì eT÷s¡Tâì eTqdüT‡qT dü+‘√wüô|≥º&É+ e÷Á‘·+
TE

kÕ<Ûä´+ ø±<äT.
6. uÛ≤düÿsê! <ë‘· (<ëq+ #˚ùdyê&ÉT) |üs√|üø±s¡+ #˚j·÷\qTø=+fÒ ˇø£y˚fi¯ ‘·q <ä>∑Zs¡ ˝Ò≈£îHêï y˚s=ø£
T

#√≥T qT+&ç rdüT≈£îe#ÓÃÌHê <ëq+ #˚kÕÔ&ÉT. m{≤¢>∑+fÒ Je⁄\+<ä]ø° nedüs¡yÓTÆq es¡¸|ü⁄ ˙{Ïì
ER

y˚T|òüTT&ÉT düeTTÁ<ëìøÏ yÓ[fl rdüTø=ìe∫à ÇdüTÔHêï&ÉT ø£<ë!

7. düeTTÁ<äeT+‘·{Ï nbÕs¡yÓTÆq <äj·T ø£*–qyê&Ü! <äX¯s¡<∏äTì ≈£îe÷s¡T&Ü! z uÛÑÁ<ë#·\ sêe÷! ˇø£]
<ä>∑Zs¡ #˚sTT #ê|üìyê&ÉT, me¬s’Hê e∫à ‘·qqT n&ç–‘˚ ˝Ò<äq≈£î+&Ü Ç#˚Ãyê&ÉT, ‘·q H√{Ï‘√ dü‘ê´ìï
SC

|ü*πøyê&ÉT, j·TT<äΔ+˝À yÓqT~s¡T>∑ìyê&ÉT,.. Ç˝≤+{Ï ø=&ÉT≈£î ‘·*¢<ä+Á&ÉT\≈£î ˇø£ÿ&ÉTHêï #ê\T ø£<ë!

8. ªªz >∑TDe+‘·T&Ü! ù|<äyê]ì Áù|eT>± #·÷&Ü*. |ü+&ç‘·T\qT >ös¡$+#ê*. e÷qe⁄\+‘ê düe÷qy˚T
nì uÛ≤$+#ê*. n<˚ ndü˝…’q ‘Ó*$μμ nì >±+~Û‘ê‘· nHêï&ÉT.

48
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 Ç$ #˚j·T+&ç

I ne>±Vü≤q ` Á|ü‹düŒ+<äq
$ì, Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É&É+

A
n) øÏ+~ Á|üX¯ï\qT #·<äTe+&ç. yê{Ï >∑T]+∫ e÷{≤¢&É+&ç.

AN
1) X¯‘·ø£ |ü<ë´\ >=|üŒ<äq+ @$T{Ï? ø£e⁄\T X¯‘·ø£ |ü<ë´\qT m+<äT≈£î sêdæ ñ+{≤s¡T?
2) á bÕsƒ¡+˝Àì X¯‘·ø£ |ü<ë´\qT ø£+sƒ¡düú+ #˚j·T+&ç. yê{Ï uÛ≤yê\qT kı+‘·e÷≥˝À¢ #Ó|üŒ+&ç.

G
<Ûësêfi¯+>± #·<äTe&É+ ` ns¡ú+ #˚düTø√e&É+
n) øÏ+~ ù|sê #·<Tä e+&ç. N
eT+∫ yê]‘√ ùdïVü≤+ mH√ï ˝≤uÛ≤\T ø£*–düTÔ+~. eT+∫yês¡T dü‘ê´ìï e÷Á‘·y˚T |ü\T≈£î‘ês¡T. yês¡T nìï
LA
$wüj·÷\T ‘Ó\TdüT≈£î+{≤s¡T. Á|ü‹ |üìì #˚ùd≥|ü&ÉT m+‘√ Ä˝À∫+∫ me]ø° qwüº+ ø±≈£î+&Ü #˚kÕÔs¡T.
Ms¡T m|ü&É÷ eT+∫ e÷s¡Z+˝À q&ç#˚ Á|üj·T‘·ïy˚T #˚kÕÔs¡T. n+<äTπø M]øÏ düe÷»+˝À >ös¡e+ m≈£îÿe.
TE

M] >=|üŒ‘·Hêìï n+<äs¡÷ >∑T]ÔkÕÔs¡T. M] ø°]Ô q\TyÓ’|ü⁄˝≤ yê´|ædüTÔ+~. n+<äTø=s¡πø M]‘√ ùdïVü≤+

#˚j·÷*. M] ùdïVü≤+ eTq eTqdüTqT Ä˝À∫+|ü #˚düTÔ+~. eT+∫ e÷s¡Z+˝À q&ÉT|ü⁄‘·T+~.
ô|’ ù|sê Ä<Ûës¡+>± øÏ+~ yêø±´˝À¢ dü¬s’q yêø±´\qT ( 3 ) ‘√ >∑T]Ô+#·+&ç.
T

1) n) eT+∫ yê] ùdïVü≤+ eT+∫ e÷s¡Z+˝À q&ÉT|ü⁄‘·T+~. ( )

ER

Ä) eT+∫ e÷s¡Z+˝À q&ÉTyê\+fÒ eT+∫ ùdïVü≤+ nedüs¡+˝Ò<äT. ( )

2) n) eT+∫yês¡T me]ø° qwüº+ ø£*–+#·s¡T. ( )
Ä) qwüº+ ø£*–+#˚yês¡T eT+∫yês¡T. ( )
SC

3) n) eT+∫yês¡T q&ç#˚~ eT+∫ e÷s¡Z+. ( )

Ä) eT+∫ e÷s¡Z+˝ÀH˚ eTqTwüß´\+‘ê q&ÉTkÕÔs¡T. ( )
4) n) eT+∫yês¡T düe÷»+˝À >ös¡yêìï bı+<ä˝Òs¡T. ( )
Ä) eT+∫ yês¡T düe÷»+˝À >ös¡yêìï bı+<äT‘ês¡T. ( )
5) n) eT+∫ |üqT\T #˚j·T&É+e\¢ ø°]Ô yê´|ædüTÔ+~. ( )
Ä) ø°]Ô bı+<ä&ÜìøÏ eT+∫ |üqT\T #˚j·T≈£L&É<äT. ( )

49
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
n) øÏ+~ |ü<ë´ìï #·<äTe+&ç. Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T+&ç.
eT+∫ |üqT\T #˚j·T eT+∫j˚T ø£\TZqT
#Ó&ɶ |üqT\T #˚j·T #Ós¡T|ü⁄ >∑\TZ
eTìwæjÓÆTq yê&ÉT eT+∫j˚T #˚j·÷*
ø£\¢>±<äT sê$ø£+{Ï e÷≥
` sê$ø£+{Ï sêeTj·T´>∑T|üÔ

A
1) á |ü<ä´+ mes¡T sêXÊs¡T.

AN
2) #Ó&ɶ |üqT\ e\¢ @$T »s¡T>∑T‘·T+~?

G
3) eT+∫ m|ü&ÉT ø£\T>∑T‘·T+~?
N
LA
4) eTìwæ @+ #˚j·÷*?
TE

5) eT+∫ |üqT\≈£î ¬s+&ÉT ñ<ëVü≤s¡D\T sêj·T+&ç.

T

II
ER

e´ø°Ôø£s¡D ` düè»Hê‘·àø£‘·

d”«j·Ts¡#q·
SC

n) øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î ◊<˚dæ yêø±´˝À¢ »yêãT\T sêj·T+&ç.

1) ª#Ó&ɶ eTìwæøÏ X¯Øs¡+ ì+&Ü $wü+ ñ+≥T+~μ nì ø£$ m+<äT≈£î #Ó|æŒ ñ+{≤&ÉT?
2) <ë‘· >=|üŒ<äqy˚T$T{Ï?
3) ø£|üŒ\≈£î, ã+<ÛäTe⁄\≈£î b˛*ø£ #Ó|æŒq |ü<ä´+ <ë«sê MTs¡T Á>∑Væ≤+∫q<˚$T{Ï?

50
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
n) øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î |ü~ yêø±´˝À¢ »yêãT sêj·T+&ç.
1) á X¯‘·ø£ |ü<ë´\˝À MTs¡T ‘Ó\TdüTø=qï eT+∫ $wüj·÷\qT sêj·T+&ç.
düè»Hê‘·àø£‘· / Á|üX¯+dü
n) MT ã&ç˝À ìs¡«Væ≤düTÔqï ª|ü<ä´ |üsƒ¡q b˛{°μ >∑T]+∫ ‘Ó\T|ü⁄‘·÷ ˇø£ b˛düºs¡T ‘·j·÷s¡T#˚j·T+&ç.

III

A
uÛ≤cÕ+XÊ\T

AN
|ü<äC≤\+
n) øÏ+~ yêø±´\˝À ^‘· ^dæq |ü<ë\≈£î nsêú\T sêj·T+&ç.

G
1) esê¸\T u≤>± |ü&É&É+e\¢ #Ós¡Te⁄\ìï »\eTT‘√ ì+&ÜsTT.
2) ‘·eT |æ\¢\T eè~Δ˝ÀøÏ sêyê\H˚<˚ ô|<ä›\ yê+∫Û‘·+.
N
3) ¬s+&ÉT <˚XÊ\ eT<Ûä´ »]–q s¡D+˝À m+‘√eT+~ ôd’ì≈£î\T ÁbÕD≤\T ø√˝ÀŒj·÷s¡T.
LA
4) ‘·\≈£î ‘Ó’\+ sêdüTø=+{≤s¡T.
Ä) øÏ+~ yêø±´\˝Àì |üsê´j·T |ü<ë\qT >∑T]Ô+#·+&ç.
TE

1) |òüDÏ $wü|ü⁄ »+‘·Te⁄. n+<äTπø eTq+ düsêŒ\≈£î <ä÷s¡+>± ñ+&Ü*. Ä bÕeTT\ qT+&ç ÁbÕD≤\qT
ø±bÕ&ÉTø√yê*.
2) ‘Ós¡Te] <ë]ì #·÷|ækÕÔ&ÉT. Ä u≤≥kÕ] #·÷|æq e÷s¡Z+˝ÀH˚ n+<äs¡+ q&ÉTkÕÔ+. ø±ì Ä bÕ+<∏äT&çì
me«s¡+ >∑T]Ô+#·+.
T

Ç) øÏ+~ |ü<ë\≈£î e⁄´‘·Œ‹Ô nsêú\T sêj·T+&ç.

ER

1) ‘·q÷uÛeÑ ⁄&ÉT R
2) <ëX¯s¡~∏ R
SC

yê´ø£s¡D≤+XÊ\T
n) øÏ+~ |ü<ë\qT ø£*|æ sêj·T+&ç.
1) ì\Te⁄ G m\¢ R
2) $X¯«<ä G n_ÛsêeT R
3) e<ëqT´q≈£î G áj·T>∑ R
4) |ü⁄s¡T>∑T\T G ñ+&ÉT R
51
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
Ä) øÏ+~ |ü<ë\qT $&ÉBdæ sêj·T+&ç.
1) y˚T*yÓTÆ R G
2) |üs√|üø±s¡+ R G
3) y˚s=ø£&TÉ R G
4) |ü\Tø±&Éì R G
Ç) øÏ+~ |ü<ë\qT #·<äTe+&ç. Ç$ m+<äT≈£î ~«>∑T düe÷kÕ˝À #Ó|üŒ+&ç.

A
1) |ü~‘·\\T

AN
2) q÷πsfi¯ófl
3) Äs¡Ts¡T#·T\T

G
á) øÏ+~ yêø±´\˝Àì ~«>∑T düe÷dü |ü<ë\qT >∑T]Ô+∫ sêj·T+&ç.
1) |ü~y˚\ø£|üŒ\T ˙{Ï˝À #˚sêsTT.
2) n‘·ì ø°]Ô Hê\T>∑T~≈£îÿ\T yê´|æ+∫+~.
N
LA
3) $q&ÜìøÏ ¬s+&ÉT#Óe⁄\T ñHêïsTT.
TE

uÛ≤cÕø±s¡´ø£˝≤bÕ\T / ÁbÕC…≈£îº |üì

♦ MT e÷‘·èuÛ≤wü˝Àì @yÓ’Hê |ü~ dü÷≈£îÔ\qT ùdø£]+∫ yê{Ï
T

uÛ≤yêìï ‘Ó\T>∑T˝À sêdæ Á|ü<ä]Ù+#·+&ç.

ER
SC

<ÛäHêìï me¬s’Hê <=+–*+#·&ÜìøÏ

dü÷øÏÔ neø±X¯eTT+~.
$<ä´ nH˚ <ÛäHêìï mes¡÷
<=+–*+#·˝Òs¡T.

52
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 6. e÷{≤¢&˚ Hê>∑*
` bıHé≈£îqï+ e¬sÿjYT

A
øÏ+~ u§eTàqT #·÷&É+&ç

AN
N G
LA
TE
T
ER

Á|üX¯ï\T
SC

1. ô|’ u§eTà˝À MT≈£ î @y˚ T $T

ø£ì|ædTü HÔ êïsTT?
2. me¬ses¡T @+ #˚düTÔHêïs¡T?
3. MT Ç+&É¢˝À Ç˝≤ |ü≈£åî\qT >±ì,
»+‘·Te⁄\qT >±ì ô|+#·Tø=+≥THêïsê?
4. MTs¡T ô|+#·Tø=H˚ |ü≈£åî\T, »+‘·Te⁄\T
MT qT+&ç <ä÷s¡yTÓ ‘Æ ˚ MT¬ø˝≤ ñ+≥T+~?
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+
ÁbÕDT\≈£ î ` eTTK´+>± ô|+|ü ⁄ &É T
»+‘·Te⁄\≈£L dü+y˚<qä \T ñ+{≤j·T˙ eTq+ #·÷ù|
Áù|eT, ÄbÕ´j·T‘·\≈£î n$ düŒ+~kÕÔj·T˙ #Ó|üPÔ
‘·<ë«sê Jeø±s¡TD´ <äèwæìº ô|+bı+~+|ü#j
˚ T· &É+
á bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+.
53
 bÕsƒ¡´uÛ≤>∑ $esê\T
Ç~ ªnqTyê<ä Á|üÁøÏj·Tμ. ˇø£ uÛ≤wü˝À ñqï $wüj·÷ìï y˚s=ø£ uÛ≤wü˝ÀøÏ e÷]Ã
sêdæqf…¢Ì‘˚ <ëìï nqTyê<ä+ n+{≤s¡T. kÕVæ≤‘·´ nø±&ÉMT yês¡T eTTÁ~+∫q ªuÛ≤s¡rj·T
kÕVæ≤‘·´+ ` düeTø±©q ø£<∏ëìø£\Tμ nH˚ Á>∑+<∏ä+˝Àì eT\j·÷fi¯ uÛ≤wü˝À>∑\ ˇø£ ø£<∏ä≈£î
‘Ó\T>∑T nqTyê<äy˚T Á|üdüTÔ‘· bÕsƒê´+X¯+. eT\j·÷fi¯+˝À bıHé≈£îqï+ e¬sÿjYT sêdæq
ø£<∏äqT ‘Ó\T>∑T˝ÀøÏ mHé.y˚DT>√bÕ˝Ÿsêe⁄ nqTyê<ä+ #˚XÊ&ÉT.

A
AN
G
s¡#·sTT‘· |ü]#·j·T+

N
bıHé≈î£ qï+ e¬sÿjYT eT\j·÷fi¯ nuÛTÑ ´<äjT· s¡#s· TT‘·\˝À Á|üeTTKT&ÉT.
LA
kÕ«‘·+Á‘√´<ä´eT+˝À bÕ˝§Zì C…’\T•ø£åqT nuÛÑ$+#ê&ÉT.
24 ø£<∏ëìø± dü+|ü⁄{≤\T, 16 Hê≥ø±\T, 2 ø£$‘êdü+|ü⁄{≤\T, ˇø£
TE

yê´dü dü+ø£\q+, Ä‘·àø£<∏ä yÓTT<ä\sTTq$ sêXÊ&ÉT.

1910`2004 e÷qedü+ã+<Ûë\T, eTìwæøÏ Á|üø£è‹‘√ ñqï nqTã+<Ûä+ e¬sÿjYT
s¡#·q\˝Àì Á|ü<ÛëHê+XÊ\T.
T
ER

$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\T
SC

♦ bÕsƒ¡+˝Àì u§eTàqT #·÷&É+&ç. <ëì >∑T]+∫ e÷{≤¢&É+&ç.

♦ MT {°#·sY #Óù|Œ ø£<∏ëkÕsê+XÊìï $q+&ç. u§eTà\ <ë«sê ‘Ó\TdüT≈£îqï $wüj·÷\qT ø£<∏ä‘√
b˛\TÃø√+&ç.
♦ bÕsƒêìï #·<Tä e+&ç. Ç+‘·es¡≈î£ MTs¡T ‘Ó\TdüTø=qï $wüj÷· \T bÕsƒ+¡ ˝À ñHêïjÓ÷ ˝Ò<√ #Ó|Œü +&ç.
♦ bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. ns¡ú+ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
♦ ^‘· ^dæq |ü<ë\≈£î nsêú\qT |ü<ä|ü{Ϻø£ ˝Ò<ë ì|òüT+≥Te⁄˝À #·÷dæ ˝Ò<ë MT {°#·sYì n&ç–
‘Ó\TdüTø=+&ç.
54
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 I

m<äT› dü+>∑‹ e#˚Ãdü]øÏ zôd|òt #Ó‘·ÔHé n˙ï eT]∫b˛‘ê&ÉT. y˚πs ¬s’‘·T\T n‘·DÏí ªm<äT› |æ#√Ã&ÉTμ nì |æ\TkÕÔs¡T. Ä
m<äT› ù|s¡T ø£qïHé. <ëìï #·÷dæ eTT#·Ã≥|ü&Éì ¬s’‘·T ˝Ò&ÉT. zôd|òt≈£î ø£qïHé ‘√&ç<˚ ˝Àø£+. ã÷&ç<ä s¡+>∑T˝À ã\+>±,
bı{Ϻ>±, ˝≤yê{Ï ˇ+|ü⁄ ‹]–q ø=eTTà\‘√ n~ ÁãVü‰à+&ÉyÓTÆq Äø±s¡+ >∑\ eèwüuÛÑsêE. düT&ç ‹]–q _>∑TyÓ’q #·s¡à+,
u…’{ÏøÏ ñ_øÏq ø£fi¯ófl. ndü\T ø£qïHé q&Éø£˝ÀH˚ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq ؃$ ñ{Ϻ|ü&˚~. <äTH˚ï≥|ü&ÉsTTHê, eT¬sø£ÿ&ÉsTTHê zôd|òt
eTqdüT˝À @eTTqï<√ ø£qïHé ‘·|üŒìdü]>± |üdæø£fÒº~. mø£ÿ&ÉsTTHê düπs, kÕe÷qT\ >∑~˝À>±ì, bı\+˝À>±ì Ä m<äT›
dü]>±Z zôd|òt @eTqT≈£î+≥THêï&√ >∑T]Ô+#·>∑*π>~.

A
ø£qïHéMT<ä zôd|òt ‘·q #Ósêïø√\ HÓqï&É÷ ñ|üj÷Ó –+#·˝<Ò Tä . }]πø #Ósêïø√\ ô|ø’ Ï ˝Òù| yê&É+‘˚. y˚sπ s¬ ‘’ T· \˝≤>∑

AN
n‘·ìøÏ >=+‘Ó‹Ô ‘·q m<äT›qT ‹≥ºe\dæq nedüs¡eT÷ ñ+&˚~>±<äT. ùdïVæ≤‘·T&ç‘√ e÷{≤¢&çqfÒº ø£qïHé‘√ ≈£L&Ü
e÷{≤¢&˚yê&ÉT. nø£ÿ&É ñqï m<äT›\ìï{Ïø° Hêj·T≈£îsê\T ø£qïHé. ˇø£ eT&ç˝À <äTqï&É+ nsTTb˛sTTq ‘·sê«‘·, |üø£ÿ
eT&ç˝ÀøÏ yÓfi≤fl\ì ø£qïHé≈£î #Ó|üŒe\dæq nedüs¡y˚T ˝Ò<äT. n≥Te+{Ï |üqT\˙ï m|ü&ÉT, m{≤¢ #Ój·÷´˝À ø£qïHé≈£î

G
‘Ó\TdüT.
N
ø=ìïkÕs¡¢sTT‘˚ ø£qïHé |üø£ÿeT&ç˝ÀøÏ yÓ[flb˛‘·T+fÒ, zôd|òt ˇø£ÿø£åD+ $sêeT+ ø±yê\H˚yê&ÉT.
ªªzjYT ` z ø£åD+ Ä>∑T, qqTï bÕHé y˚düTø√˙. #ê˝≤ ùd|üsTT+~.μμ
LA
Ä e÷≥ $q>±H˚ ø£qïHé ì*∫b˛j˚T~. bÕHé qeT\&É+ nsTTb˛>±H˚ zôd|òt ªªVüQ"μμ nH˚ yê&ÉT. ø£qïHé eT∞fl
|üì yÓTT<ä\Tô|fÒº~. ˇø£ eT&ç˝À+∫ eTs√ eT&ç˝ÀøÏ yÓfi¯ó‘·Tqï|ü&ÉT Ä ∫qï >∑≥¢MT<ä m+‘· C≤Á>∑‘·Ô>±
TE

n&ÉT>∑T\T y˚ùd<äì! Ä ∫qï ∫qï >∑≥¢MT<ä mø£ÿ&ÉsTTHê ‘·q –≥º ô|fÒº~ ø±<äT. dü]>±Z #·÷dæ ˇø£ÿ
‘·qTï ‘·+‘˚ >∑≥T¢ ‘Ó–b˛‘êj·Tì <ëìøÏ ‘Ó\TdüT.
T
ER
SC

55
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 #Ó|æŒq<ä+‘ê ns¡ú+ #˚düT≈£îH˚ ø£qïHéqT ø£fÒºj·Te\dæq nedüs¡+ ñ+&˚~ ø±<äT. <äTqï&É+ nsTTb˛>±H˚ y˚T‘·≈£î
e~˝Òùdyê&ÉT. }]πø e~˝Òdü÷Ô ªªùV≤ ` b˛ ø£&ÉT|ü⁄ ì+|ü⁄ø√. ns¡{Ï#Ó≥T¢ e÷Á‘·+ eTT≥Tºø√≈£îμμ nì ôV≤#·Ã]+#˚yê&ÉT
zôd|ò.t ø£qïHé m|ü&É÷ ns¡{Ï #Ó≥q¢ T >±ì, ø=ã“] yÓTT\ø£\qT>±ì eTT≥Tº≈î£ H˚~ ø±<äT. yê{Ïì m+‘√ ÁX¯<‘Δä √, ÁX¯eT‘√
Hê{≤s¡ì <ëìøÏ ‘Ó\TdüT. yê{Ïì Hê{Ïqyêfi¯flqT ø=eTTà\‘√ bı&Ée&É+ø£qï yê{Ïì ‘=πøÿj·T&É+ |òüTÀs¡eTì <ëìøÏ
‘Ó\TdüT. <äTqï&É+ nsTTb˛>±H˚, ø£qïHé ˇ+{ÏMT<ä ãTs¡<ë eT{°º n+‘ê ø£&çπ>ùdyê&ÉT. zôd|òt≈£î á $wüj·T+˝À e÷Á‘·+
|ü≥Tº<ä\ m≈£îÿe.
ªª≈£î&çø±\T Ç≥TyÓ|’ ⁄ü ˝Ò|⁄ü `Ä"! ªª‘·˝+… <äTø£{≤¢ }|ü⁄‘·THêïyé? ˙ ø=eTTà\T Hê≈£î ‘·–˝≤j·T+fÒ #·÷düTø√!μμ dü]>±Z

A
ì+#√ ˝ÒeP... ø£<ä\≈£î...μμ zôd|òt e÷{≤¢&çq á e÷≥˝À¢ Á|ü‹ ˇø£ÿ{° ø£qïHé≈£î ns¡úeTj˚T´~. nsTT‘˚ á uÛ≤wü

AN
<ëìø£+‘·>± q#˚Ã~ ø±<äT. ndü\T ø£&É>∑&É+ n+fÒH˚ <ëìøÏ nsTTwüº+. ø±ì zôd|òt MT<ä ñqï Áù|eTø=B› Á|ü‹kÕØ
˝§+–b˛j˚T~. Vü≤è<äjT· +˝Àì Áù|e÷qTsê>±*ï m{≤¢ yê&ÉTø√yê˝À ‘Ó*j·Tì s¬ ‘’ T· \T ªª@ yÓTT+&ç m<äTH› H’Ó ê rdüT≈£îb˛sTT
ˇø£ÿkÕ] zôd|ò≈t î£ n|üŒC…|Œü +&ç. ˇø£ÿkÕ] ‘·q #˚‘T· \‘√ ‹ì|æ+#ê&É+fÒ, Ä |üXó¯ e⁄ ø=‘·Ô s¡÷|üyTÓ ‘·T‘Ô T· +~,μμ nH˚yêfi¯ófl.

G
m<äT›\‘√ zôd|òt düVü≤»+>± e÷{≤¢&˚yê&ÉT. s√»+‘ê zôd|òt ‘·q m<äT›≈£î y˚T‘· b˛π>dü÷ÔH˚ >∑&çù|yê&ÉT. |üX¯óe⁄\ |ü≥¢
Á≈£Ls¡‘ê«ìï e÷Hê\ì ñ|üHê´kÕ\T $+fÒ zôd|ò≈t î£ ∫Á¬s‘˚~Ô . ªª|üXó¯ e⁄*ï s¡ø+åÏ #ê*, |üXó¯ e⁄*ï s¡ø+åÏ #ê* nì Á|ü‹yê&É÷
N
ñ|üHê´dü$T#˚Ãyê&˚. @ }fiÀflHÓH’ ê Á|üuTÑÛ ‘·«+ ˇø£ e]bı˝≤qïsTTHê |üXó¯ e⁄\ø√dü+ e~˝Òd+æ <ë? @+? >∑&+¶É ‹ì|æ+∫
s¡øÏåkÕÔsê |üX¯óe⁄*ï?μμ
LA
ø£qïHé≈£î y˚T‘· y˚dæq ‘·sê«‘·H˚ zôd|òt ‘·q Äø£* rs¡TÃ≈£îH˚yê&ÉT. <=&√¢ |üX¯óe⁄\T y˚T‘·≈£î e÷&ç‘˚, Ä Ç+{ÏøÏ
n]wüº+ <ë|ü⁄]düTÔ+<äì zôd|òt qeTàø£+.
TE

ø£qïHé bı˝≤˝À¢ ‹]– Ç+{ÏyêøÏ{À¢ n&ÉT>∑T ô|≥º>±H˚,

Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç ªªôV≤jYT ø£qïHé,μμ nì πøπøùd yê&ÉT zôd|òt. Ä >=+‘·T
$q>±H˚ m<äT› Ä–b˛j˚T~. yÓ÷s¡ ô|’¬ø‹Ô zôd|òt ‘·q <ä>∑Z]
1. CÀôd|òt ø£qïHéqT @$<Ûä+>± #·÷düT≈£îH˚yê&ÉT?
T

ø=#˚Ães¡≈L£ #·÷dü÷Ô ì\ã&˚~. #˚‹ì+&Ü >∑&|¶ç sü ø¡ \£ ‘√H√,

2. bı˝+ >∑≥¢ MT<ä ø£qïHé @$<Ûä+>± q&ç#˚~? ø±dæìï ns¡{Ï ‘=ø£ÿ\‘√H√, @<√ ˇø£ ∫qï ø±qTø£
ER

3. zôd|òt ø£qïHé≈£î @ ø±qTø£\T rdüT≈£îì yÓfi‚flyê&ÉT? |ü≥Tº≈î£ b˛j˚Tyê&ÉT zôd|ò.t ø£qïHé n{≤¢ #˚‘T· ˝À¢+#˚ ‹H˚ùd~.
zôd|òt Áù|eT>± <äTe⁄«‘·T+&É>±, ø£qïHé n‘·DíÏ Hê≈£î‘·T+&˚~.
zôd|òt m+&çb˛sTTq #ÓeT≥ ñ|üŒq ø£qïHé≈£î #ê˝≤
SC

Çwüº+>± ñ+&˚~.
II
m+‘· >∑T+|ü⁄˝ÀqT+∫ nsTTHê ø£qïHé zôd|òt >=+‘·T >∑Ts¡TÔ|üfÒºùd~. y˚T|òüT >∑s¡®q $ì |ü⁄] $|æŒq HÓeT*˝≤ n~
Äq+~+#˚~. bı\+˝À zôd|òt Hê>∑* |ü{≤º\ì ≈£L&Ü <ëìøÏ |ü≥Tº<ä\>± ñ+&˚~. Hê>∑* Ç+¬øes¡T |ü{ϺHê n~ ‘·q
ø=+f…‘·q+ #·÷ô|fÒº~. n~ Ä|ü&ÜìøÏ eT∞fl zôd|òt CÀø£´+ #˚düTø√e\dæ e#˚Ã~. ªªø£qïHé ` e<äT›. eTq ≈£î≥ºù|Œø£<ä÷,

56
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
˙≈£î ‘Ó*<ë @+?μμ nH˚yê&ÉT. n{≤¢ zôd|òt XÊ+‹ ≈£î~πsÃyê&ÉT. bı˝≤˝À¢ ¬s’‘·T\≈£î ˇø£ Ä˝≤|üq ñ+≥T+~. n+<äT˝À
|ü<ë\÷, yêø±´\÷ @MT ñ+&Ée⁄. zôd|òt ≈£L&Ü ª¨μ nì >=+‘Ó‹Ô n+<ä+>± Ä Ä˝≤|üq #˚ùdyê&ÉT. ˇø£{Ï ¬s+&ÉT
ì$TcÕ\ bÕ≥T Ä e÷<ÛäTs¡´+ n˝≤ düŒwüº+>± ì*∫ ñ+&˚~. á dü+^‘·+ Áù|eT^‘ê\˝ÀqT, ãè+<ä>±Hê\˝ÀqT
$ì|æ+#˚ eT<ÛäTs¡ dü«sê\≈£î Á>±MTD u≤D°˝≤ ñ+&˚~. ãVüQXÊ <ëìï |ü$Á‘·^‘·+>±H√, |üX¯óe⁄\ eT+Á‘·+>±H√
e]í+#·&+É dü]>± ñ+≥T+<˚y÷Ó . zôd|òt Ä ^‘·+ m‘·T≈Ô î£ Hêï&É+fÒ, ø£qïHé Ä\dü≥q÷, u≤<Ûqä ÷, |üì˙ ≈£L&Ü eTs¡∫b˛sTT
dü+^‘·+˝À eTTì–b˛j˚T~.
zôd|òt ‘·q¬ø+‘√ ÇwüºyÓTÆq m<äT›*ï nyÓTàj·T´e\dæe∫Ã+~. n|üŒ{Ïπø n‘·qT ã+>±s¡Tu≤‘·T ˝≤+{Ï e]bı˝≤ìï

A
‘êø£≥Tº ô|fÒºXÊ&ÉT. Çwüº|üPs¡«ø£+>± @MT ø±<äT. ø±ì n+‘·ø£qï >∑‘·´+‘·s¡+ ˝Ò<äT. n‘·ìøÏ ô|∞fl&ÉT <ë≥T‘·Tqï ˇø£

AN
eTT<äT›\ ≈£L‘·Ts¡T ñ+~. ô|[flø=&ÉT≈£î ≈£î≥T+ã+ ô|’dü≈£î ]ƒø±D≤ ˝Òì<˚ nsTTHê, eT÷&ÉTy˚\ s¡÷bÕj·T\ ø£≥ï+
n&É>∑&É+‘√ zôd|òt≈£î >∑‘·´+‘·s¡+ ˝Òø£b˛sTT+~. bı˝≤ìï |ü~ùV≤qTe+<ä\ s¡÷bÕj·T\≈£î ‘ê≈£≥Tº ô|fÒºXÊ&ÉT. ø£{≤ïìøÏ
n~ dü]b˛sTT+~. ô|[fl Ks¡TÃ\≈£î Ç+ø± &ÉãT“ ø±yê*‡e∫Ã+~. n+<äTø£ì, m<äT›\+fÒ m+‘· Áù|eT ñHêï, yê{Ïì

G
nyÓTàj·T´ø£ ‘·|üŒ˝Ò<äT.
Çs¡yÓ’ dü+e‘·‡sê\bÕ≥T n‘·qT sêÁ‹+ãefi¯Sfl ø£wüº|ü&ç |üì#˚XÊ&ÉT. n‘·qT n+<ä]ø° ‘Ó*dæq ¬s’‘·T. ø±ì ∫e]øÏ
N
|òü*‘·+ @$T{Ï? n‘·ì ‘·\ HÓ]dæb˛sTT+~. #·÷|ü⁄ eT+<ä–k˛Ô+~. ˇfi¯¢+‘ê eTT&É‘·\T |ü&ç+~. ø°fi¯fl H=|ü\T
LA
yÓTT<ä\j·÷´sTT. |üì‘√ n‘·ì #˚‘T· ˝…{≤¢ ø±j·T>±XÊj·T+fÒ, ø£‹≈Ô L£ &Ü ~π>~ø±<äT. @+ #˚kÕÔ&‘É q· T eT]? ◊<äTy˚\ @fi¯fl
øÏ+<ä{Ï kÕ<ÛäHê\‘√ |üì #˚düTÔ+&˚yê&ÉT. H˚\˝À kÕs¡eT+‘ê b˛sTT+~. yÓj·T´{≤ìøÏ ms¡Te⁄˝ÒMT ˝Òe⁄. ‘·q J$‘·
kÕ<Ûqä eT÷ yÓ÷ø£kå Õ<Ûqä eT÷ nsTTq uÛ÷Ñ $Tì |ü]s¡ø+åÏ #·eTì n‘·qT es¡TD <˚e‘·qT, y˚T|ò÷ü \qT, |üs«¡ ‘ê\qT, yêj·TT<˚e‘·qT
TE

ÁbÕ]ú+#ê&ÉT. @fi¯flø=B› kÕ–q Ä ÁbÕs¡úq\ ìwüŒ¤\‘·«+qT+∫ n‘·ì+ø± ‘˚s¡Tø√˝Ò<äT. ø±ì, <äTø±D≤\÷ ô|]>±sTT,
<√|æ&û |ü<äΔ‘·T\÷ ô|]>±sTT. n‘·qT nee÷q|ü&˚ $wüj·÷\˙ï ô|s¡>∑&É+ yÓTT<ä\sTT+~.
ø£qïHéqT n$Tàq|ü&ÉT zôd|òt nø£ÿ&É˝Ò&ÉT. Áø£j·T|üÁ‘·+ $wüj·T+˝À n‘·ìøÏ ˇø£ s¡÷bÕsTT s¡TdüTeTT sêyê*‡
T

ñ+&ç+~. ø±ì mìï s¡÷bÕsTT\sTTHê Ä|ü˝ìÒ ø£˙ïfi¯fl‘√ n‘·qT nø£ÿ&çï+∫ yÓ[flb˛j·÷&ÉT. Ä Äes¡D e~*b˛yê\+fÒ
ø£qïHé≈£î ø£wüº+ ø£*–+~. ‘·\ ô|’¬ø‹Ô, ‘·q j·T»e÷ì, ‘·q ÁbÕD≤ìøÏ ÁbÕD+ nø£ÿ&É ñHêï&˚yÓ÷qì #·T≥÷º #·÷dæ+~.
ER

mø£ÿ&√ @<√ bıs¡bÕ≥T »]–+<äqT≈£î+≥Tqï≥Tº>± ˇø£{Ï ¬s+&ÉT kÕs¡T¢ Ä–b˛sTT+~. Ä düeTj·÷ìøÏ <äøÏåD+ y˚|ü⁄
|üqdü#Ó≥Tº øÏ+<ä ì\ã&ç zôd|òt eTÚq+>± ø£˙ïfi¯ófl ‘·T&ÉT#·T≈£î+≥THêï&ÉT.
SC

Áù|eT≈£î m|ü&É÷ e÷≥\÷, Á|ü<sä Ù¡ q\÷ nedüs+¡ Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç

˝Ò<äT. Áù|eT+fÒ <äT'K+ ‘Ó*dæq ¬s+&ÉT Vü≤è<äj·÷\
kÕìïVæ≤‘·´y˚T— nsTT‘˚, zôd|ò,t ø£qïHé\ ø£Hêï ˇø£]ø=ø£sT¡
<ä>sZ∑ s¡ TTqyêfi¯ófl eT¬ses¡÷ ñ+&ÉsT¡ . yêfi¯ófl ‘·eT ø£cÕº*ï
ˇø£ ] ø=ø£ s ¡ T #Ó | ü  ø√˝Ò < ä T . n+<ä T e\¢ Ä ¬ s +&É T
Vü≤è<äj·÷\÷ eT]+‘· m≈£îÿe u≤<ÛäqT nqTuÛÑ$+#êsTT.
1. ø£qïHé≈£î ndü+‘·è|æÔ m+<äT≈£î ø£*–+~?
2. zôd|òt m<äT›\qT m+<äT≈£î neTàe\dæ e∫Ã+~?
3. zôd|òt ø£˙ïfi¯ófl m+<äT≈£î ‘·T&ÉT#·T≈£îHêï&ÉT?

57
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 III

Bøå±~Hê\T eTT–dæb˛sTT ádüsº Y |ü+&ÉT>∑ e∫Ã+~. m+‘· ù|<äyêfi¯flsTTHê düsπ , Åø¬ d’ eÔü ⁄\≈£î Ç~ ˇø£ Äq+<√‘ê‡Vü‰\
~q+. Ä s√Eq Á|ü‹ e+≥>∑~˝À+N |òTü TeT|òTü TeT˝≤&ÉT‘·÷ e÷+dü+ yêdüq˝§kÕÔsTT. eT÷≈£îfi¯fl˝À nbÕŒ\T düTsTT´eTì
#·|ü&ÉT #˚dü÷Ô eT‘ÓÔøÏÿ+#˚ yêdüq*ï yÓ<ä»\T¢‘·T+{≤sTT. y˚&ç e÷+dü+ ≈£Ls¡, ø=ã“] eTTø£ÿ\T, n≥T¢, ø=ìï |üfi‚fl\˝À
nø£ÿ&É ñ+{≤sTT. nø£ÿ&É m≥T #·÷dæHê dü+‘√wüy˚T. á n<äT“¤‘·yÓTÆq s√Eq Äq+<ä+˝Òì Çfi¯ófl+&ÉH˚ ñ+&Ée⁄. ø±ì
zôd|òt <˚ìø√düyÓ÷ m<äTs¡T#·÷dü÷Ô ≈£Ls¡TÃHêï&ÉT. <ä>∑Zs√¢ mes√ bı\+ <äTqTï‘·THêïs¡T. Ä Hê>∑*yê&ç eT<ÛäTs¡dü«s¡+

A
zôd|òt≈£î $qã&ÉT‘√+~. Ä bÕ≥ n‘·ì˝Àì ¬s’‘·T Vü≤è<äj·÷ìï <äVæ≤+∫y˚k˛Ô+~. <=&√¢ kÕ˝…>∑÷fi¯ófl ì+&ç, m‘·TÔ>±
ì\ã&ç ñqï Hê>∑*ì #·÷ùdÔ n‘·ì Vü≤è<äj·T+ u≤<Ûä‘√ ì≥÷ºs¡Tk˛Ô+~. eT∞fl ‘·q≈£î J$‘·+˝À m|ü&Ó’Hê ø£qïHé˝≤+{Ï

AN
z »‘· m<äT›\T, z Hê\T¬>’<Óø£sê\ eT+∫ uÛÑ÷$T e∫à á Hê>∑*ì ñ|üjÓ÷–+#·>∑\T>∑T‘ê&Ü? n≥Te+{Ï s√EqT
#·÷ùd n<äèwüº+ ‘·q≈£î+<ë nì zôd|òt ìdü‡Vü‰j·T+>± Ä˝À∫+#ê&ÉT.
ªª@eTjÓ÷´yé! m+‘·ùd|üì n{≤¢ ≈£L#·T+{≤yé? »]–+<˚<√ »]–b˛sTT+~. ø={≤ºj·T+ yÓfi¯flyê @$T{Ï? <ëìï

G
πs|ü⁄ n‘êÔ]+{ÏøÏ |ü+|æ+#·yê @+?μμ eTTuÛ≤e+>± ≈£L#·Tqï zôd|òtqT uÛ≤s¡´ eT]j·÷ eT+<ä*+∫+~.
N
≈£L‘·T]ï eTsêï&˚ n‘êÔ]+{ÏøÏ |ü+|æ+#ê*. Ç+ø± ô|{≤º*‡q ã≥º\T ô|≥ºH˚ ˝Ò<äT. zôd|òt≈£î Çwüº+ ˝Òø£ ø±<äT >±ì
#˚‹˝À &ÉãT“\T ˝Òe⁄. eT]j·÷ Çs¡yÓ’ s¡÷bÕj·T\ N{° ø£&ÉT‘√+~. <äTs¡“¤s¡yÓTÆq s√E˝À¢≈£L&Ü ø£&ÉT|ü⁄ ø£≥Tº≈£îì, Á|ü‹
LA
yÓT‘·T≈£L C≤Á>∑‘·Ô>± #·÷düT≈£î+≥÷ yêfi¯ófl Ä N{° ø£&ÉT‘·THêïs¡T.
zôd|òt Ç+ø£ <äTø±D≤ìøÏ yÓfi¯<ëeTì ˝Ò∫ ì\ã&ܶ&ÉT. ªªHêHêï, s¡$ø£\ >∑T&ɶ ø±düÔ eT+<ä+ ñ+&˚≥Tº #·÷&ÉT,μμ nì
TE

#Ó|æŒ+~ n‘·ì ≈£L‘·Ts¡T ø£Á‹.

ªªuÛÑ÷$T•düTÔ ø£≥º˝Ò<äT >∑<ä÷, n~≈£L&Ü ø£{Ϻsê,μμ n+~ eT]j·÷.
zôd|òt #·+ø£˝À >=&ÉT>∑T ô|≥Tº≈£îì, uÛÑT»+MT<ä z ‘·T+&ÉT y˚düT≈£îì, u§&√¢ z bÕHé <√|ü⁄≈£îì ãj·T˝Ò›sê&ÉT.
T

ádüºsY dü+<ä&ç, Äq+<√‘ê‡Vü‰\T ø={≤ºj·T+˝À @MT ‘·≈£îÿe˝Òe⁄. Ŭø’düÔe⁄\ <äTø±D≤\T ˇø£ÿ{Ï ≈£L&Ü rdæ˝Òe⁄.
ø±ì ã≥º\ <äTø±D≤\T #ê˝≤H˚ ñHêïsTT. zôd|òt ˇø£{Ï ¬s+&ÉT <äTø±D≤\˝ÀøÏ yÓ[fl s¡ø£s¡ø±\ ã≥º\ <Ûäs¡\T, HêD´+
ER

ø£qT≈£îÿHêï&ÉT.
ªªnuÀ“ ` m+‘· <Ûäs√!μμ ã≥º\ <Ûäs¡ $|üØ‘·+>± ñqï<äì n‘·ì n_ÛÁbÕj·T+. ªª@<˚yÓTÆHê H˚ì+ø√ ¬s+&ÉT eT÷&ÉT
<äTø±D≤˝À¢ ø£qTø√ÿyê*. mø£ÿ&É nD≤ ‘·≈£îÿe≈£î <=s¡T≈£î‘·T+<√ me]øÏ ‘Ó\TdüTμμ nqT≈£îHêï&ÉT. n{≤¢ <äTø±D≤\˙ï
SC

‹]>±&ÉT. n{≤¢ q&ÉTdü÷Ô q&ÉTdü÷Ô eTTìdæ|ü˝Ÿ uÛÑeq+ eTT+<äT≈£î #˚s¡T≈£îHêï&ÉT. nø£ÿ&É, >√&É u…’≥H˚, #ê˝≤ m<äT›*ï
es¡d>ü ± ì\u…{≤ºsT¡ . ne˙ï m+‘· ãø£ÿ∫øÏÿ ñHêïj·T+fÒ yê{Ï |üøÿ£ f…eTTø£\T ˝…øÿ£ ô|{§º#T· Ã. meTTø£\MT<ä ø£|Œæ q #·sà¡ +
‘·|üŒ eTπsMT ˝Ò<äT. yê{Ï˝À ø=ìï ∫e] s√E˝À¢ ø=∫Ãq eTTdü* m<äT›\T. ø=ìï{ÏøÏ ‘√ø£\T ‘Ó–b˛j·÷sTT. ø=ìï{ÏøÏ
@fi¯¢ ‘·s¡ã&ç ãfi¯ó¢ ˝≤–q >∑Ts¡TÔ>± yÓT&É\T ø±j·T>±dæ ñHêïsTT. ø=ìï{ÏøÏ ø=eTTà\T m<äT>∑T<ä\ Ä–b˛sTT #ê˝≤
s√E\sTTq≥TºHêïsTT. ø=ìï eTìwæ uÛ÷Ñ ‘·<j ä T· ˝Ò$Tì Á|üø{£ dÏ Tü HÔ êïsTT. Ä m<äT˝› À¢ n≥Te+{Ï dü+>∑‘T· ˝…H√ï ø£qã&É‘êsTT.
yê≥ìï{ÏMT<ë eTTìdæbÕ*{° q\¢ì eTè‘·T´eTTÁ<ä y˚dæ+~. yê{Ï˝À Ç+ø± @eTHêï $T–* ñ+fÒ ádüºsY |üs¡«~Hêq

58
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
e÷+dü+>± e÷s¡uÀ‘√+~. n{≤¢ eTTÁ<äyÓj·T´ì |üX¯óe⁄*ï ø√dæ ny˚Tà ø£{Ïø£yêfi¯flMT<ä eTTìdæbÕ*{° ø£]ƒq #·s¡´\T
rdüT≈£î+{À+~. Á|ü»\ Äs√>±´ìï nìï{Ïø£qï $Tqï>± uÛ≤$+#˚ eTTìdæbÕ*{° á |üØø£åqT m|ü&É÷ dü&É*+#·˝Ò<äT.
zôd|òt nø£ÿ&É ì\ã&ç ø±ùd|ü⁄ ‘˚]bÕs¡ pXÊ&ÉT. n‘·ì <äj·÷Vü≤è<äj·T+ ø£~*b˛sTT+~. n|üŒ{Ïπø nø£ÿ&É yÓTT‘·Ô+
<ë<ë|ü⁄ q\uÛ…’ m<äT›\THêïsTT. Ç+ø± eTTÁ<ä yÓj·T´&ÜìøÏ ¬s’‘·T\T |üX¯óe⁄*ï rdüTø£=dü÷ÔH˚ ñHêïs¡T. zôd|òt yê{Ïe+ø£
eTs¡D•ø£å |ü&çq $TÁ‘·T\y˚|ü⁄ #·÷dæq≥Tº #·÷dæ ñ‘·Ôs¡+ yÓ’|ü⁄ q&Éø£ kÕ–+#ê&ÉT.
Vü≤sƒê‘·TÔ>± n‘·qT eDÏøÏb˛j·÷&ÉT. qeTàX¯ø£´+ ø±ì dü+>∑‹. eT+<ä–düTÔqï ø£+{Ï#·÷|ü⁄ yÓ÷dü+ #˚j·T&É+ ˝Ò<äT
>∑<ë nqT≈£îHêï&ÉT. nø£ÿ&É meTTø£\T ‘˚*q z |üX¯óe⁄qT #·÷dæ, Ä eè<äTΔ&ç Vü≤è<äj·T+ ≈£î+–b˛sTT+~. ø£fi¯ófl Nø£≥T¢

A
ø£e÷àsTT. »\<ä]+|ü⁄ ø£*–+~. WqT, n~ ø£qïH˚.

AN
ªªø£qïHéμμ n+≥÷ >∑T+&Ó ˝À˝À‘·T˝À¢+∫ πøø£y˚XÊ&ÉT. ˇø£ÿ >∑+‘·T˝À Ä |üX¯óe⁄qT #˚s¡T≈£îHêï&ÉT. ‘·q≈£î kÂU≤´˙ï,
ÄX¯q÷ ø£*–+∫q Ä >=+‘·T $ì, |üX¯óe⁄ yÓTT<äT›u≤]b˛sTT+~. ø£qïHé n|ü&ÉT Ä ÁãVü‰à+&ÉyÓTÆq uÛÑeq+ eTT+<äs¡
‘·\~+#·T≈£îì ñ+~. eT∞fl ˇø£kÕ] <ëì #Óe⁄˝À¢ J$‘·+ Á|ü‹<Ûä«ì+∫+~. ‘·\ ô|’¬ø‹Ô #·T≥÷º #·÷dæ+~.

G
ªª_&ܶ, qqTï >∑Ts¡T|Ô {ü ≤ºyê? ì˙ï dæ‹ú ˝À #·÷&Ée\dæ
e∫Ã+<ë?μ Áù|eT düŒ+~düTÔqï >∑T+&Ó\≈£î n‘·qT Ä Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
N
|üX¯óe⁄qT Vü≤‘·TÔ≈£îHêï&ÉT. <ëì ‘·\MT<ä ì$Tsê&ÉT. Ä 1. zôd|òt Vü≤è<äj·T+ m+<äT≈£î u≤<Ûä|ü&ÉT‘·T+~?
#˚‘T· \ düŒs¡Ù >∑T]Ô+#·>±H˚ n~ ‘√¬ø‹Ô+~. n~ ‘·q H√{Ï‘√
LA
ø±<äT, Vü≤è<äj·T+‘√ @&çÃ+~. ø£qïHéMT<ä ≈£L&Ü eTTÁ<ä 2. eTTì‡|ü˝Ÿ uÛÑeq+ eTT+<äTqï m<äT›\T m˝≤
ñ+<˚yÓ÷qì #·÷XÊ&ÉT zôd|òt. WqT, eTT+<ä]ø±fi¯flMT<ä ñHêïsTT?
TE

eTTÁ<ä dü Œ wü º + >± ñ+~. <ëìï #Ó ] ô|j· T ´&ÜìøÏ 3. Vü≤sƒê‘·TÔ>± zôd|òt m+<äT≈£î eDÏøÏb˛j·÷&ÉT?
Á|üjT· ‹ï+#ê&ÉT. ø±ì eTTìdæbÕ*{° y˚dqæ Ä q\¢eTTÁ<äqT
#Ós¡|ü&É+ n+‘· düT\uÛÑ+ ø±<äT.
IV
T
ER

ø£qïHé≈£î ø£&ÉT|ü⁄øÏ+<ä ˇø£ s¡dæ ø±s¡T‘·Tqï |ü⁄+&ÉT ñ+~. <ëì #·T≥÷º á>∑\T eTTdüTs¡T‘·THêïsTT.
ªªÇ~es¡≈£î á m<äT› ˙<ë?μμ nì n&ç>±&ÉT ˇø£ ø£{Ïø£yê&ÉT.
ªªBìï Çø£ÿ&çøÏ rdüTø=∫Ã+~ qTy˚«Hê?μμ nì n‘·DÏí n&ç>±&ÉT zôd|òt.
SC

ªªWqTμμ nHêï&ÉT ø£{Ïø£yê&ÉT.

ø£qïHé ‘·q Á|æj·TyÓTÆq j·T»e÷ì #ÓeT≥u≤]q ˇ+{Ïì Hêø£&É+ yÓTT<ä\Tô|{Ϻ+~. Ä #ÓeT≥qT #·\¢ãs¡#·&Üìπø
n~ ‘·q J$‘·+˝À n‘·´~Ûø£+ yÓ∫Ã+∫+~. ‘·q J$‘· #·s¡eT<äX¯˝À ≈£L&É Ä #ÓeTfÒ Hê≈£î‘√+~. Ä #ÓeT≥ s¡T∫
<ëìøÏ u≤>∑T+≥T+~, n~ <ëì J$‘·+˝À uÛ≤>∑+. eTTdü*¬s’‘·T yÓ#·Ãì ø£˙ïfi¯ófl ø£qïHé eTTK+MT<ä sê˝≤sTT.
ªªyÓfifl¯ ˙, Ç|üŒ{Ïøπ Ä\dü´yÓT+Æ ~. eT<Ûë´Vü≤ï+˝À|ü⁄ á e÷+dü+ <äTø±D≤ìøÏ #˚sêÃ*μμ ˇø£]‘√ ˇø£sT¡ e÷{≤¢&TÉ ≈£î+≥Tqï
Ä Ç<ä›Øï ñ<˚›•+∫ nHêï&ÉT <äTø±D<ës¡T. ¬s+&ÉT eT÷&ÉT m<äT›*ï rdüT≈£îì yÓ[flb˛‘·Tqï yê´bÕs¡T˝À¢ ˇø£s¡T ø£qïHéqT

59
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
≈£L&Ü rdüT≈£îsêyê\ì ôd’>∑#˚XÊ&ÉT. n+‘˚ Çø£, z ¬s+&ÉT eT÷&ÉT >∑+≥˝À¢ ø£qïHé ádüºsY $+<äT≈£î e÷+kÕVü‰sêìï
düeT≈£Ls¡TdüT+Ô ~.
`III`
Nø£{Ï |ü&TÉ ‘√+~. ªªBbÕ\T ô|fÒ˝º À|ü⁄ á ns¡T>∑T }&ÓÃj·T´e÷àμμ zôd|òøt √dü+ m<äTs¡T#·÷düTqÔ ï eT]j·÷ ≈£L‘·T]øÏ
#Ó|Œæ +~.
ªªHêqïøÏ+‘· Ä\dü´eTsTT+<˚$T≥e÷à?μμ n&ç–+~ ø£Á‹.
ªª|üìMT<ä yÓfi≤fl&ÉT>±, sê˙μμ nì eT]j·÷ dü]›#Ó|æŒ+~.

A
ªªø={≤ºj·T+πø yÓ[fl ñ+fÒ, m|ü&√ sêyê*‡+~μμ ‘·q ã≥º\ø√dü+ m<äTs¡T#·÷düTÔqï ø£Á‹ ndüVü≤q+>± n+~. ÄyÓT

AN
ø£fi¯ófl <ë]MT<äH˚ ñHêïsTT. eT]j·÷ ≈£L&É m<äTs¡T#·÷dü÷ÔH˚ ñ+~. zôd|òt C≤&É˝Ò<äT. B|ü+ yÓ*–+#ês¡T.
øÏ+<ä ÄyÓT ˇø£ ‘Ó\¢ Äø±sêìï #·÷dæ+~. ªªne÷à, Hêqï e#êÃ&ÉT. WHÍqT, HêH˚ïμμ ø£Á‹ Äq+<ä+>± πøø£\T
y˚dæ+~. HêqïqT ‘êH˚ yÓTT≥ºyÓTT<ä≥ #·÷XÊqì dü+ãs¡+>± ñ+~. ‘·©¢≈£L‘·T[fl<ä›s¡÷ ˇπø Ä˝À#·q‘√ #·÷dü÷Ô

G
ì\ã&çb˛j·÷s¡T.
ã≥º\ø√dü+ ÄX¯>± m<äTs¡T#·÷düTÔqï Ä j·TTe‹ ø£fi¯fl eTT+<äπs zôd|òt ø£qïHé‘√ ø£*dæ ˝À|ü*øÏ e#êÃ&ÉT.
ªªzjYT, Ç~ ø£qïHé,μμ ø£Á‹ ÄX¯Ãs¡´+‘√ n+~.
N
LA
ªªã≥º˝Ò$? qTe⁄ Bìï ø=qTø=ÿ#êÃyê?μμ n&ç–+~ eT]j·÷. ø£qïHé ‘·q bÕ‘· <=&√¢ Á|üy˚•+∫ dü+‘√wü+‘√
H˚\MT<ä ˇ]–+~.
TE
T
ER
SC

60
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 yêfi¯ó¢ n‘·DíÏ yÓsTT´ Á|üXï¯ \‘√ y˚~+Û #ês¡T. >=+‘Ó‹Ô
n]#ês¡T. zôd|òt ˇø£ÿe÷≥ e÷{≤¢&˝É <Ò Tä . n‘·ì ˇfi¯fl+‘ê Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
#ÓeT≥‘√ ‘·&çdæ eTT<ä›sTTb˛sTT+~.
1. _&ɶ≈£î zôd|òt Ç∫Ãq düe÷<Ûëqy˚T$T{Ï?
ªªHêHêï, qTe⁄« HêøÏ+‘· |üì #˚kÕÔeì m|ü&É÷
nqTø√˝Ò<äTμμ ø£fi¯flì+&Ü ˙fi¯fl‘√ n+~ ø£Á‹. 2. ø£kÕsTT yêfi¯ófl ø£qïHéqT @$T #˚j·÷\qT≈£îHêïs¡T?
ªª_&ܶ,μμ ‘·+Á&ç &É>∑TZ‹Ôø£‘√ »yê_#êÃ&ÉT ªªHê≈£î 3. zôd|òt #˚dæq |üìe\¢ MT≈£î ‘Ó*dæq ˙‹ @$T{Ï?
qTyÓ«+‘√ ø£qïHé n+‘˚. ø£kÕsTTyêfi¯ófl...μμ ‘·T+&ÉT‘√

A
ø£fi§fl‘·TÔ≈£îHêï&ÉT. n‘·qT Ä yêø£´+ |üP]Ô#Ój·T´˝Òø£

AN
b˛j·÷&ÉT.

G
Ç$ #˚j·T+&ç
N
I
LA
ne>±Vü≤q ` Á|ü‹düŒ+<äq
$ì, Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É&É+
TE

n) øÏ+~ n+XÊ\˝À @<Ó’Hê ˇø£ n+X¯+ >∑T]+∫ e÷{≤¢&É+&ç.

1) á ø£<∏äqT kı+‘·e÷≥˝À¢ #Ó|üŒ+&ç.
T

2) á ø£<∏ä≈£î eTs√ ù|s¡T dü÷∫+#·+&ç. ø±s¡D≤\T #Ó|üŒ+&ç.

ER

<Ûësêfi¯+>± #·<äTe&É+ ` ns¡ú+ #˚düTø√e&É+

Ä) øÏ+~ yêø±´\T bÕsƒ¡+˝Àì @ ù|sê˝À ñHêïjÓ÷ >∑T]Ô+#·+&ç. Ä yêø±´\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
SC

1) ˇø£kÕ] <ëì #Óe⁄˝À¢ J$‘·+ Á|ü‹<Ûä«ì+∫+~.

2) n~ ‘·q H√{Ï‘√ ø±<äT— Vü≤è<äj·T+‘√ @&çÃ+~.
Ç) øÏ+~ ù|sê #·<Tä e+&ç. U≤∞\T |üP]+#·+&ç.
ˇø£ |ü+&ÉT>∑s√E ÄÁX¯eT+˝À ùde#˚dTü qÔ ï ˇø£ eTTdü\eTà Vü‰\T≈£î m<äTs¡T>± ñqï H˚\MT<ä eTT>∑T\Z T
y˚k˛Ô+~. n~ s¡eTDeTVü≤]¸>±] ø£+≥ |ü&ç+~. bÕ{°! nì uÛÑ>∑yêHé |æ\Te>± m+‘√ dü+‘√wü+>± uÛÑ>∑yêHé
<ä>sZ∑ ≈¡ î£ e∫Ã+<ëyÓT. ªªÇ~>√ nyê«! ø£w|ºü &ü ç eTT>∑T\Z T ô|&ÉT‘·THêïe⁄ >±ì, n~ _j·T´|ü⁄|æ+&˚Hê?μμ nHêïs¡T

61
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 uÛÑ>∑yêHé. ªªø±<äT! sê‹eTTπ>Zμμ n+~ Ä ne«. ªªnjÓ÷´! NeT\¬ø’Hê ñ|üjÓ÷>∑+ ñ+&É<˚. eTT>∑TZ\T ô|≥º&É+
n+fÒ NeT\≈£î ÄVü‰s¡+ y˚j·T&ÉeTqïe÷≥. Ä <Ûäs¡à+ $&ç∫ô|{Ϻ n#·Ã+>± sê‹eTTπ>Z ô|&ç‘˚ NeT\T Ä
|üø£ÿπø sêe⁄. ˇø£y˚fi¯ e∫ÃHê Ä |òü÷≥T≈£î #·∫Ãb˛‘êsTT ≈£L&Ü. m+<äTø£~? ø=+#ÓyÓTÆHê _j·T´|ü⁄ |æ+&ç
#˚s¡TÃø√+&çμμ ` nì ôd\$#êÃs¡T uÛÑ>∑yêHé. Ä e÷≥\T $qïyês=ø£s¡+<äTø=ì ªª<ÛäqTsêàdü+˝À eTT>∑TZ\T
n~Ûø£+>± ô|≥º&É+ NeT\≈£î ÄVü‰s¡+ yÓj·T´&É+ ø√düy˚THê!μμ nHêïs¡T. ªªÄ! ø±ø£b˛‘˚ eTπs$T? ø=‘·Ô <Ûëq´+
e∫Ãq dü+ãs¡+‘√ s¡+>∑e\T¢\T r]à NeT\≈£î ÄVü‰s¡+ y˚kÕÔs¡qïe÷≥. ªô|<ä›\T ìs¡ísTT+∫q Ä#êsê\˙ï
Jeø±s¡TD´+‘√ ≈£L&çqy˚! Ç|ü&É$ bÕ{Ï+#˚<Óes¡T? n\+ø±sêìøÏ @<√ #˚kÕÔs¡+‘˚μμ nHêïs¡T uÛÑ>∑yêHé.

A
ô|’ ù|sê Ä<Ûës¡+>± øÏ+~ U≤∞\qT |üP]+#·+&ç.

AN
1) Jeø±s¡TD´+ n+fÒ
2) eTT>∑TZ\T ô|≥º&É+˝À n+‘·sês¡ú+

G
3) |üPsê«#êsê\qT bÕ{Ï+#ê* m+<äTø£+fÒ
4) ô|’ ù|sê≈£î o]¸ø£
5) ô|’ ù|sê˝Àì 5 eTTK´yÓTÆq |ü<ë\T
N
LA
II e´ø°Ôø£s¡D ` düè»Hê‘·àø£‘·
TE

d”«j·Ts¡#q·
n) øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î ◊<˚dæ yêø±´˝À¢ »yêãT\T sêj·T+&ç.
T

1) ª|üX¯óe⁄\|ü≥¢ Á≈£Ls¡‘ê«ìï e÷Hê\ì ñ|üHê´kÕ\T $+fÒ zôd|òt≈£î ∫Á¬s‘˚Ô~μ m+<äTø£ì?

ER

2) ø£qïHé‘√ ‹]–e∫Ãq ‘·+Á&çì #·÷dæ ø£Á‹ ªªHêHêï!μμ qTe⁄« HêøÏ+‘· |üì#˚kÕÔeì nqTø√˝Ò<äT. n˝≤
nq&É+˝À Ä ne÷àsTT ñ<˚›X¯+ @$T{Ï?
SC

3) á ø£<∏ä≈£î MT≈£î ‘√∫q eTT–+|ü⁄ìe«+&ç.

Ä) øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î |ü~ yêø±´˝À¢ »yêãT sêj·T+&ç.
1) eT÷>∑Jyê\MT<ä m+<äT≈£î Áù|eT #·÷|æ+#ê*?
düè»Hê‘·àø£‘· / Á|üX¯+dü
1) ªeT÷>∑Je⁄\≈£î H√s=ùdÔ.....μ nH˚ n+XÊìï }Væ≤+∫ ˇø£ ø£<∏ä sêj·T+&ç.

62
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 III uÛ≤cÕ+XÊ\T
|ü<äC≤\+
n) ^‘·^dæq |ü<ë\≈£î nsêú\T sêj·T+&ç.
1) |æ\¢\ eTqdüT˝À @eTT+≥T+<√ ‘·*¢ |üdæ>∑&ÉT‘·T+~.

A
2) <=&√¢ |üX¯óe⁄\T y˚T‘·≈£î e÷&ç‘˚ Ä Ç+{ÏøÏ n]wüº+ <ë|ü⁄]düTÔ+<äì e´ekÕj·T<ës¡T\ qeTàø£+.

AN
3) esê¸ø±\+ sê>±H˚ ¬s’‘·T\T e´ekÕj·T |üqT˝À¢ eTTì–b˛‘ês¡T.
4) ndüVü≤q+ Çã“+<äT\≈£î >∑T]#˚düTÔ+~.
5) ãdüT‡ sêø£b˛e&É+‘√ >∑‘·´+‘·s¡+ ˝Òø£ Á|ü»\T q&ÉT#·Tø=+≥÷ yÓfi≤fls¡T.

G
Ä) øÏ+~ |ü<ë\‘√ kı+‘·yêø±´\T sêj·T+&ç.
1) uÛ÷Ñ ‘·<j
ä T· N
LA
2) Ä˝≤|üq
3) ãè+<ä>±q+
4) ]ƒø±D≤
TE

yê´ø£s¡D≤+XÊ\T
n) øÏ+~ ù|sê #·<Tä e+&ç.
T

ˇø£ NeT q~˙{Ï˝À |ü&+ç ~. Ä NeTqT ˇø£ bÕe⁄s¡+ #·÷dæ+~. Ä bÕe⁄s¡+ m+&çq Ä≈£îqT ˙{Ï˝À
ER

y˚dæ+~. NeT Ä≈£îô|’ møÏÿ ˇ&ÉT¶≈£î #˚]+~. NeT bÕe⁄sêìøÏ ø£è‘·»„‘· ‘Ó\T|ü⁄≈£îqï~. Äs√E qT+&ç n$
eT+∫ ùdïVæ≤‘·T\T>± J$+#êsTT.
ô|’ ù|sê qT+&ç ø£s¡Ô, ø£s¡à, ÁøÏj·T\qT øÏ+<ä #·÷|æq $<Ûä+>± y˚s¡T #˚j·T+&ç.
SC

ø£sÔ¡ ø£sà¡ ÁøÏj·T

ñ<ë: NeT ˙s¡T |ü&+ç ~

63
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 <ä«+<ä« düe÷dü+
‘ øÏ+~ yêø£´+ #·<Tä e+&ç, |ü]o*+#·+&ç.
ªsêeT\ø£ÎDT\T #ê˝≤ >=|üŒyês¡T.μ
ô|’ yêø£´+˝À HêeTyê#·ø£ |ü<ë\qT düT\uÛÑ+>± >∑T]Ô+#·e#·TÃ. n$ sêeT\ø£ÎDT\T. Ç+<äT˝À
yÓTT<ä{Ï |ü<ä+ sêeTT&ÉT. ¬s+&Ée |ü<ä+ \ø£ÎDT&ÉT. M{Ïì sêeTT&ÉT eT]j·TT \ø£ÎDT&ÉT nì $&ç>±
#Ó|üø=+{≤+. á $<Ûä+>± düeT ÁbÕ<Ûëq´+>∑\ HêeTyê#·ø±\ eT<Ûä´ @s¡Œ&˚ düe÷kÕìï ª<ä«+<ä« düe÷dü+μ
n+{≤s¡T.

A
Ä) øÏ+~ yêø±´\˝Àì <ä«+<ä« düe÷dü |ü<ë\qT >∑T]Ô+∫ Ä |ü<ë\≈£î $Á>∑Vü≤yêø±´\T |ü{Ϻø£˝À sêj·T+&ç.

AN
1) s¡+C≤Hé e÷dü+˝À Äø£*<ä|ü\qT zs¡TÃ≈£îH˚ ìj·TeTy˚T s√C≤.
2) ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T ‘·eT |æ\\¢ ô|’ Áù|e÷qTsê>±\T ≈£î]|ækÕÔsT¡ .
3) zôd|òt sêÁ‹+ãefi¯ófl bı\+˝À |üì#˚ùdyê&ÉT.

G
4) nìï |ü+&ÉT>∑\T Äq+<√‘ê‡Vü‰\‘√ »s¡T|ü⁄≈£îH˚y.˚
N
5) ≈£Ls¡>±j·T\T s¬ ‘’ T· ãC≤s¡T˝À <=s¡T≈£î‘êsTT.
6) yê´bÕs¡+˝À ˝≤uÛÑqcÕº\T düVü≤»y˚T.
LA
<ä«+<ä« düe÷dü|<ü +ä $Á>∑V≤ü yêø£´+
ñ<ë: Äø£* <ä|ü\T Äø£* eT]j·TT <ä|æŒø£
TE

1)
2)
3)
4)
T

5)
ER

uÛ≤cÕø±s¡´ø£˝≤bÕ\T / ÁbÕC…≈£îº |üì

SC

j·T»e÷qT\ ìs¡“+<Ûä+˝À, düs¡ÿdt˝À |ü≈£åî\T, »+‘·Te⁄\T |ü&˚

u≤<Ûä\qT >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø=ì ˇø£ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç. ‘·s¡>∑‹˝À
Á|ü<]ä Ù+#·+&ç.

ø£\àwü+˝Òì eT÷>∑Je⁄\ nqTã+<Ûä+

dü÷øÏÔ #ê˝≤ >=|üŒ~.
64
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 7. X¯óuÛÀ<äj·T+
` e÷$T&ç|ü*¢ kÕ+ã•e X¯s¡à

A
øÏ+~ u§eTàqT #·÷&É+&ç

AN
N G
LA
TE
T
ER

Á|üX¯ï\T 1. ô|’ u§eTà˝À MTπ s $T

Á>∑Væ≤+#ês¡T? bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+
SC

2. Ç{≤¢+{Ï <äèXÊ´\qT MT¬s|ü&Ó’Hê

#·÷kÕsê?
3. dü÷s√´<äj·T+ ø±e&É+‘√ @+
»s¡T>∑T‘·T+~?
4. ‘Ó\+>±D˝Àì Á|ü»\ J$‘ê˝À¢
yÓ\T>∑T\T ì+&Ü\+fÒ @+ »s¡>±*?
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
‘Ó \ +>±D ÁbÕ+‘· + nìï+{Ï ˝ À
eTT+<äT+&Ü*. Çø£ÿ&ç H˚\ bÕ&ç|ü+≥\‘√,
|ü # · Ã <ä q +‘√ ø£ fi ¯ ø £ fi ¯ ˝ ≤&Ü*. Á|ü » \T,
Hêj·T≈£î\T $<ë´e+‘·T˝…’ ˙‹eT+‘·T\T>±
ñ+&Ü\ì ø√s¡Tø√e&ÉyT˚ á bÕsƒ+¡ ñ<˚X› +¯ .
65
 bÕsƒ¡´uÛ≤>∑ $esê\T
á bÕsƒ¡+ ª|ü<ä´μ Á|üÁøÏj·T≈£î #Ó+~q~. |ü<ä´+ #Û·+<√ã<äΔyÓTÆq~. ‘Ó\+>±DqT
ñ<˚•› +∫ e÷$T&ç|*ü ¢ kÕ+ã•eX¯sà¡ sêdæq á |ü<ë´\T 1954 ø£Ø+q>∑sY qT+&ç yÓ\Te&çq
ªkÕs¡d«ü ‘· CÀ´‹μ nH˚ Å‘e’Ó ÷dæø£ |üÁ‹ø£˝À eTTÁ~‘·eTj·÷´sTT. <ëì qT+&ç Á|üdTü ‘Ô · bÕsƒ´¡ uÛ≤>∑+
Á>∑Væ≤+#·ã&ç+~.

A
AN
ø£$ |ü]#·j·T+

N G
e÷$T&ç|ü*¢ kÕ+ã•e X¯s¡à sê»qï dæ]dæ\¢ õ˝≤¢
y˚eTT\yê&É˝À »ìà+#ê&ÉT. áj·Tq q≥T&ÉT, kÕ«‘·+Á‘·´
LA
düeTs¡j÷Ó <ÛTä &ÉT. áj·Tq≈£î ªeT<ÛTä s¡ø$£ μ, ª$<ä«‘·ÿ$μ nH˚ _s¡T<äT\T
ñHêïsTT. l sê»sêCÒX«¯ s¡ düTÁ|üu≤Û ‘·+, l eTTπøXÔ «¯ s¡ düTÁ|üu≤Û ‘·+
TE

28`06`1920 yÓTT<ä˝…’q s¡#·q\T #˚XÊ&ÉT.

09`01`1988
T
ER

$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\T
♦ bÕsƒ¡+˝Àì u§eTàqT #·÷&É+&ç. <ëì >∑T]+∫ e÷{≤¢&É+&ç.
SC

♦ MT {°#·sY #Óù|Œ |ü<ë´\qT, yê{Ï uÛ≤yê\qT ÁX¯<äΔ>± $q+&ç. |ü<ë´\qT #·<äTe+&ç.

♦ u§eTà\ <ë«sê MTs¡T }Væ≤+∫q $wüj·÷ìï bÕsƒ¡+˝À b˛\TÃø√+&ç.
♦ bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. ns¡ú+ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
♦ ^‘· ^dæq |ü<ë\≈£î nsêú\qT |ü<ä|ü{Ϻø£ ˝Ò<ë ì|òüT+≥Te⁄˝À #·÷dæ ˝Ò<ë MT {°#·s¡TqT
n&ç– ‘Ó\TdüTø=+&ç.

66
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 I

ñ. e÷ ‘Ó\>±D eT+<äT qeeT+E\ ~e´ düs¡dü«r<äT´‘·T˝Ÿ

Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
|üP‘·\T |üP∫ ø±∫ s¡dü|üPs¡íeTT˝…’ |òü*sTT+|ü>±e˝…Hé 1. ‘Ó \ +>±D Á|ü » \
˙‘·T\ õ$Tà e÷qe⁄\ HÓeTà<äT\Hé ø£]–+|ü>±e˝…Hé #·<äTe⁄\T @$<Ûä+>±
‘ê‘·\Hê{Ï dü‘·ÿeq <Ûë≥T\ Hê≥ø£ e÷&É>±e˝…Hé. 1 ñ+&Ü*?

A
AN
II Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
✿ñ. e÷ ‘Ó\>±D eT+<äT düT≈£îe÷s¡ eTH√Vü≤s¡ uÛ≤eeT>∑Tï˝Ö 1. ‘Ó\+>±DeTT˝À
H˚‘·\T m{≤¢ ñ+&Ü*?

G
H˚‘·\T <˚X¯uÛÑ≈£îÔ\sTT ì+&ÉT eTq+ãT\‘√&É kÕVæ≤r
CÀ´‹ yÓ\T+>∑CÒdæ <äeT j·T÷Vü≤\ q+<äiø£+<äCÒdæ $ 2. kÕVæ≤rCÀ´‹
N
U≤´‹ >∑&ç+|ü>±e˝… düTK+ãTq <˚X¯eTTqT+|ü>±e˝…Hé. 2 yÓ*–+#·&+É n+fÒ
@$T{Ï?
LA
ñ. e÷ ‘Ó\>±D eT+<äT ≈£îdüTeT+ãT\‘√ |òü\|üÁ‘· sêõ‘√
˝Ò‘· ∫>∑Tfi¯fl‘√ bı≥ø£]+∫q ø=eTà\‘√ ìØø£åø£ 3. ‘Ó\+>±D
Áyê‘·eTT <äqTŒ #·÷‘·eTT\T s¡+uÛÑ\T Á<ëø£å\T Hê]πøfi¯eTT˝Ÿ düdü´XÊ´eT\+>±
TE

uÛÑ÷‘·\eT+<äT q+<äqeTT bı+~ø£\Hé yÓTT*|æ+|ü>±e˝…Hé. 3 e÷s¡&ÜìøÏ @+

#˚j÷· *?
T
ER
SC

67
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 III

ñ. e÷ ‘Ó\>±D eT+<ä* düeTs¡Tú\T ;Û‘·T\ H√eT>±e˝…Hé

uÛÑ÷‘· <äj·÷|üs¡T˝Ÿ |üs¡T\ ÁuÀee˝…Hé qesê»ø°j·T ì
cÕí‘·T\T dü‘·´dü+<ÛäT\sTT dü»®qø√≥T\ H˚\>±e˝…Hé Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
d”‘·\ uÛÑ+– Hê+Á&ÉT |ü‹ùde\ y˚eTs¡T CÒj·T>± e˝…Hé. 4
1. uÛÑ÷‘·<äj·÷|üs¡T\T n+fÒ
✿ñ. e÷ ‘Ó\>±D eT+<äT >∑\ e÷qe⁄˝…\¢s¡T ˙‹eT+‘·T˝…’ mes¡T?

A
|üP‘· #·]Á‘·T˝…’ |ü*øÏ u§+ø£ì yês¡sTT <Ûäs¡àã<äTΔ˝…’
2. sê»ø°j·THêj·T≈£î\T m{≤¢

AN
U≤´‹>∑˝≤s¡˝…’ |üs¡T\ ø£wüºeTT\ìï{Ï Bs¡TÃyês¡˝…’
ñ+&Ü*?
uÛÑ÷‘· Væ≤‘ê‘·Tà˝…’ uÛÑTeq |üPõ‘·T˝…’ $\dæ\¢>±e˝…Hé. 5

N G
LA
TE
T
ER

‘ê‘·Œsê´\T
SC

1. eTq ‘Ó\+>±D˝Àì #·<äTe⁄\T ø=‘·Ôø±+‘·T\qT $s¡õe÷à*. Çø£ÿ&ç #·<äTe⁄\T ∫qï|üP‘·>± yÓTT<ä˝…’

ø±j·T\T ø±j·÷*. n$ eT+∫ s¡T∫ø£s¡yÓTÆq s¡kÕ\‘√ ì+&çq |òü˝≤\T>± e÷sê*. ˙‹ì Á|üuÀ~Ûdü÷Ô
eTqdüT\qT ø£]–+#ê*. |üPs¡«ø±\|ü⁄ eT+∫ s¡#·Hê $<ÛëHê\qT Á|ü<ä]Ù+#ê*.
2. eTq ‘Ó\+>±D˝À düT≈£îe÷s¡yTÓ qÆ , #·øÿ£ ì uÛ≤yê\Tø£\ Hêj·T≈£î\THêïs¡T. yês¡T <˚Xu¯ ≈ÑÛ î£ ˝Ô ’… ì+&ÉT eTqdüT\‘√
Á|ü»\+<ä]ø° Væ≤‘êìï, πøåe÷ìï #˚≈£LsêÃ*. Ä˝À#·q\ yÓ\T>∑T\T n+<ä]ø° n+~+#ê*. eTq <˚X¯+˝À
düTKXÊ+‘·T\T yÓ*¢$]ùd˝≤ Á|üj·T‹ï+#ê*. ‘·<ë«sê ø°]Ôì >∑&ç+#ê*.

68
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
3. eTq ‘Ó\+>±D uÛÑ÷$T q+<äqeq+>± e÷sê*. Ç+<äT≈£î s¡ø£s¡ø±\ |üP\T, |ü+&ÉT¢, Ä≈£î\T, ˝Ò‘·
∫>∑Tfi¯fl‘√ n+<ë\qT ∫+~düTqÔ ï ø=eTà\‘√ ì+&çjT· T+&Ü*. |ò˝ü ≤\¬ø’ ìØøÏ+å #˚ yê]ì ‘·è|æ|Ô ]ü #˚ e÷$T&ç,
ns¡{Ï, Á<ëø£å, ø=ã“] #Ó≥¢‘√ ì+&ÉT>± ñ+&Ü*. Ç+Á<äTì ñ<ë´qeqyÓTÆq q+<äqeq+>±, uÛÑ÷‘·\
dü«s¡Z+>± e÷sê*.
4. ‘Ó\+>±D˝À ñ+&˚ uÛÑj·T|ü&ÉT‘·Tqï yê]øÏ düeTs¡Tú\T u≤dü≥>± ì*∫ yê]ì ø±bÕ&Ü*. uÛÑ÷‘·<äj·T
>∑\yês¡T Ç‘·s¡T\qT Ä<äTø√yê*. sê»ø°j·T Hêj·T≈£î\T dü‘·´+|ü*πøyê¬s’ eT+∫ yêfi¯flqT s¡øÏå+#ê*.
d”‘·e˝… Åd”Ô\T <ë+|ü‘·´ <Ûäsêàìï bÕ{Ï+#ê*.

A
5. ‘Ó\+>±D˝Àì e÷qe⁄\+<äs÷¡ ˙‹>∑\yê¬s,’ |ü$Á‘· #·]Á‘·>\∑ yê¬s,’ nã<äeΔ ÷&Éìyê¬s,’ <Ûsä êà#·sD¡ |üsT¡ \T

AN
ø±yê*, Ç‘·s¡T\ ø£cÕº\qT rs¡Tdü÷Ô, y˚T\T ø√s¡T‘·÷ Á|ü|ü+#·+#˚ >ös¡e+ bı+<ë*.

G
Ç$ #˚j·T+&ç
N
I
LA
ne>±Vü≤q ` Á|ü‹düŒ+<äq
$ì, Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É&É+
TE

n) ªH˚‘·\T ˙‹eT+‘·T˝…’‘˚ Á|ü»\≈£î y˚T\T ø£\T>∑T‘·T+~μ #·]Ã+#·+&ç.

<Ûësêfi¯+>± #·<äTe&É+ ` ns¡ú+ #˚düTø√e&É+
T

n) bÕsƒ¡+ #·~$ øÏ+~ uÛ≤yê\ì#˚à |ü+≈£îÔ\T mø£ÿ&ÉTHêïjÓ÷ >∑T]Ô+∫ ^‘· ^j·T+&ç.

ER

1) düT≈£îe÷s¡yÓTÆq #·ø£ÿì uÛ≤yê\Tø£\ <˚X¯uÛÑ≈£îÔ˝…’q Hêj·T≈£î\THêïs¡T.

2) e÷$T&ç, ns¡{Ï, Á<ëø£å, ø=ã“]#Ó≥T¢.
SC

3) sê»ø°j·THêj·T≈£î\T dü‘·´y˚TÁe‘·+>± ø√{≤¢~ Á|ü»\qT bÕ*+#ê*.

Ä) øÏ+~ ø£$‘·qT #·<äTe+&ç. Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T+&ç.
∫eTàNø£{Ï sêÁ‹
•~∏\yÓTÆ b˛sTT+~
‘·÷s¡TŒ yêøÏ≥ eTs¡\
‘=*Ábı<äT› bı&ç∫+~
69
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 ø£\Te ø£qTeT÷dæ+~
ø£eT\eTTà eTT]dæ+~
>±* á\\T y˚dæ
ø£eTà>± bÕ&ç+~
` &܈ˆ |ü˝≤¢ <äTs¡Zj·T´

A
1) á ø£$‘· sêdæ+~ mes¡T?
2) á ø£$‘· <˚ìøÏ dü+ã+~Û+∫+~?

AN
3) ∫eTàNø£{Ï •~∏\+ø±e&É+ n+fÒ @$T{Ï?
4) bı<äT› bı&Ée&É+ n+fÒ @$T{Ï?

G
5) ø£\Te ø£qTeT÷j·T&É+ n+fÒ @$T{Ï?
N
LA
II e´ø°Ôø£s¡D ` düè»Hê‘·àø£‘·
TE

d”«j·Ts¡#q·
n) øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î ◊<˚dæ yêø±´˝À¢ »yêãT\T sêj·T+&ç.
1) qesê»ø°j·T ìcÕí‘·T\T dü‘·´dü+<ÛäT\T ø±yê\ì ø£$ m+<äT≈£î ø√s¡T≈£î+≥THêï&ÉT?
T

2) ªªe÷ ‘Ó\>±D eT+<äT>∑\ e÷qe⁄˝…\s¢ T¡ ˙‹eT+‘·T˝…,’ |üPõ‘·T˝…’ $\dæ\>¢ ±e˝…Hμé μ nì ø£$ nq&É+˝À
ER

ñ<˚›X¯+ @$T{Ï?
3) ªd”‘·μqT Ä<äs¡Ù+>± rdüTø√yê\ì ø£$ m+<äT≈£î nHêï&ÉT?
Ä) øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î |ü~ yêø±´˝À¢ »yêãT sêj·T+&ç.
SC

1) á bÕsƒ¡+ Ä<Ûës¡+>± ª‘Ó\+>±Dμ >∑T]+∫ ø£$ Äø±+ø£åqT |ü~yêø±´\˝À sêj·T+&ç.

düè»Hê‘·àø£‘· / Á|üX¯+dü
n) á bÕsƒ¡+˝Àì |ü<ë´\ Ä<Ûës¡+>± ã+>±s¡T ‘Ó\+>±D ìsêàD≤ìï <äèwæº˝À ô|≥Tºø=ì ø=ìï ìHê<ë\T
‘·j÷· s¡T#˚jT· +&ç.

70
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 III uÛ≤cÕ+XÊ\T
|ü<äC≤\+
n) øÏ+~ yêø±´\˝À düe÷q nsêúìï Ç#˚à |ü<ë\qT >∑T]Ô+#·+&ç.
1) <Ûäs¡DÏ ø±\TcÕ´ìï uÛÑ]+#·˝Ò<äT. <ëì‘√ uÛÑ÷‘·\+ô|’ ‘ê|ü+ ô|s¡T>∑T‘·Tqï~. #Ó≥T¢+fÒ yêq\‘√

A
H˚\‘·*¢ #·\¢ã&ÉT‘·T+~.
2) e÷qe‘·«+ ø£\yêπs e÷qe⁄\T. eTqTwüß\≈£î ø£s¡TD ñ+&Ü*. uÛÑ÷‘·<äj·T˝Òì qs¡T\T sêø£ådüT˝Ò.

AN
Ä) øÏ+~ ^‘· ^dæq |ü<ëìøÏ >∑\ HêHêsêú\T sêj·T+&ç.
<ädüsê qesêÁ‘·T\qT qe ñ‘ê‡Vü≤+‘√ »s¡T|ü⁄≈£îHêï+.

G
Ç) øÏ+<ä Ç∫Ãq |ü<ë\‘√ kı+‘·yêø±´\T sêj·T+&ç.
1) U≤´‹
2) @\T
:
:
N
LA
3) $\dæ\T¢ :
yê´ø£s¡D≤+XÊ\T
TE

n) øÏ+~ yêø±´˝À¢ì <ä«+<ä« düe÷dü|<ü ë\qT >∑T]Ô+∫, yê{ÏøÏ $Á>∑V≤ü yêø±´\qT sêj·T+&ç.
1) yê*düTÁ^e⁄\T Ç<ä›s¡÷ k˛<äs¡T\T.
T

2) sêÁ‹+ã>∑fi¯fl≈£î dü÷s¡´#·+Á<äT\T ø±s¡D+.

ER

3) ø£wüºdüeTj·÷˝À¢ X¯øÏÔj·TT≈£îÔ\T Á|ü<ä]Ù+#ê*.

4) düTK<äT'U≤\ |ü≥¢ düeTuÛ≤e+ #·÷bÕ*.
düe÷dü|<ü +ä $Á>∑V≤ü yêø£´+
SC

1)
2)
3)
4)
5)

71
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 Ä) øÏ+~ |ü<ë\qT $&ÉBj·T+&ç.
1) e÷qe⁄˝…\¢s¡T R G
2) dü‘´· dü+<ÛTä \sTT R G
3) Hê≥ø£e÷&É>±e˝…Hé R G
Ç) øÏ+~ |ü<ë\qT ø£*|æ sêj·T+&ç.
1) e÷qe⁄\T G n+<äs¡÷ R
2) Hêj·T≈£î\T G ñHêïs¡T R

A
3) nã<äΔeTT G Ä&É≈£L&É<äT R

AN
uÛ≤cÕø±s¡´ø£˝≤bÕ\T / ÁbÕC…≈£îº |üì
♦ ‘Ó\+>±D >∑T]+∫ ˝Ò<ë ‘Ó\+>±D >=|üŒ<äq+ >∑T]+∫ ‘Ó*ù| ¬s+&ÉT,
eT÷&ÉT |ü<ë´\T ˝Ò<ë ˇø£ bÕ≥qT ùdø£]+#·+&ç. <ëì uÛ≤yêìï

G
‘Ó\TdüTø=+&ç. <ëìï sêdæ Á|ü<ä]Ù+#·+&ç.

♦
N ( ˝Ò<ë )
‘Ó\+>±D sêh+˝À Vü≤]‘·Vü‰s¡+ ø±s¡´Áø£eT+ ìs¡«Væ≤düTÔHêïs¡T. BìøÏ
LA
dü+ã+~Û+∫q $esê\qT ùdø£]+#·+&ç. ìy˚~ø£ sêj·T+&ç.
TE

dü÷øÏÔ |òü*‘ê\ìï{Ï˙ ìs¡ísTT+#˚~

ìsêàDj·TT‘·yÓTÆq |üìe÷Á‘·y˚T
T

#·<äTe+&ç ` ‘Ó\TdüTø=+&ç
Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D sêh+ ø=s¡≈£î 1969 dü+ˆˆ˝À ô|<ä› m‘·TÔq ñ<ä´eT+ »]–+~. Ä ñ<ä´eT+˝À m+<äs√
ER

$<ë´s¡Tú\T neTs¡T˝…’Hês¡T. ÄHê{Ï qT+&ç @<√ ˇø£ s¡÷|ü+˝À ‘Ó\+>±D ñ<ä´eT+ q&ÉTdü÷ÔH˚ ñqï~. 2009
&çôd+ãs¡T HÓ\˝À ‘Ó\+>±D sêh @sêŒ≥T ø=s¡≈£î l ¬ø.#·+Á<äX‚KsYsêe⁄ (¬ø.dæ.ÄsY) #˚|ü{Ϻq ìsêVü‰s¡ Bø£å‘√
eT*<äX¯ ñ<ä´eT+ rÁes¡÷|ü+ <ë*Ã+~. á ñ<ä´eT+˝À Hêj·T≈£î\T, $<ë´s¡Tú\T, j·TTe≈£î\T, ñ<√´>∑T\T,
SC

ø£e⁄\T, ø£fi≤ø±s¡T\T, Åd”Ô\T yÓTT‘·Ô+ ‘Ó\+>±D düe÷»eT+‘ê bÕ˝§Zqï~. ‘Ó\+>±D Á|ü»\ b˛sê≥ |òü*‘·+>±,
‘ê´>±\≈£î >∑Ts¡TÔ>± 2014 pHé 2e ‘˚Bq ‘Ó\+>±D sêh+ @s¡Œ&ç+~. ‘Ó\+>±D sêh ‘=* eTTK´eT+Á‹>±
¬ø.#·+Á<äX‚KsYsêe⁄ (¬ø.dæ.ÄsY) Á|üe÷D d”«ø±s¡+ #˚dæ n~Ûø±s¡+ #˚|ü{≤º&ÉT. ‘Ó\+>±DqT ªã+>±s¡T ‘Ó\+>±Dμ>±
e÷s¡Ã&ÜìøÏ Äj·Tq nH˚ø£ |ü<∏äø±\qT Á|üy˚X¯ô|{≤º&ÉT. |ü#·Ãì #Ó≥¢‘√ q+<äqeq+>± ‘Ó\+>±D XÀ_Û˝Ò¢≥≥T¢>±
ªVü≤]‘·Vü‰s¡+μ |ü<∏äø£+, #Ós¡Te⁄\˙ï ˙{Ï‘√ ì+&ç |ü+≥\˙ï |ü+&ç ‘Ó\+>±D düdü´XÊ´eT\+>± ñ+&˚≥≥T¢>± ª$TwüHé
ø±ø£rj·Tμ |ü<∏äø£+, Á|ü»\ <ëVü‰]Ôì rπsà ª$TwüHé uÛÑ^s¡<∏äμ |ü<∏äø£+, ù|<ä Ä&É|æ\¢\ $yêVü‰\ ø√dü+ ªø£fi≤´D \øÏÎ
/ cÕB eTTu≤s¡ø˘μ yÓTT<ä\>∑T |ü<∏äø±\qT neT\T|üs¡TdüTÔHêïs¡T. á |ü<∏äø±\˙ï Hê{Ï ø£$ Äø±+ø£å≈£î Á|ü‹s¡÷bÕ\T>±
ì\TdüTHÔ êïsTT.

72
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 8. wüVü≤HêjYT wüôV≤HécÕ
eT÷\+ : &܈ˆ kÕeT\ dü<ë•e
øÏ+~ u§eTàqT #·÷&É+&ç

A
AN
N G
LA
TE
T
ER

Á|üX¯ï\T 1. ô|’ ∫Á‘·+˝Àìyê¬ses¡T? bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+

SC

2. yê] Á|ü‘˚´ø£‘·\T @$T{Ï? m+‘· ø£]ƒqyÓTÆq |üì nsTTHê kÕ~Û+#ê* nH˚

3. MT≈£î ‘Ó*dæq eT]ø=+<äeT+~ dü+^‘·
$<ë«+düT\ >∑T]+∫ #Ó|üŒ+&ç.
4. M] >∑ T ]+∫ eTq+ m+<ä T ≈£ î
‘Ó\TdüTø√yê*?
‘·|qü ñ+fÒ, n+<äTø√dü+ ìs¡+‘·s+¡ Á|üjT· ‹ïùdÔ Ä|üìì
‘· | ü Œ ø£ kÕ~Û + #· e #· T Ã. n{≤¢ kÕ~Û + ∫qyês¡ T
>=|üŒyês¡T>± >∑T]Ô+|ü⁄bı+<äT‘ês¡T. yêfi¯fl J$‘·+
‘·sT¡ yê‹ yê]øÏ Áù|s¡D ø£*–düT+Ô <äì ‘Ó*j·TCÒjT· &É+
á bÕsƒ¡+ ñ<˚›X¯+.

73
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 bÕsƒ¡´uÛ≤>∑ $esê\T
á bÕsƒ+¡ ªyê´dü+μ nH˚ Á|üÁøÏjT· ≈£î #Ó+~q~. $e]+∫ #Ó|Œü ã&˚~ ˝Ò<ë sêj·Tã&˚~
yê´dü+. á bÕsƒ¡´uÛ≤>∑+ &܈ˆ kÕeT\ dü<ë•e sêdæq~.

A
AN
s¡#·sTT‘· |ü]#·j·T+
&܈ˆ kÕeT\ dü<ë•e ≈£î+s¡+ ;Û+ ÄdæbÕò u≤<é õ˝≤¢ <äôV≤>±yéT eT+&É\+

G
‘ÓqT>∑T |ü˝˝¢… À »ìà+#ê&ÉT. dü+düÿ è‘·+, ‘Ó\T>∑T, Ä+>∑+¢ , ñs¡÷,› bòÕ؇, Væ≤+B,
N
eTsê؃ uÛ≤wü˝À¢ áj·Tq |ü+&ç‘·T&ÉT. ñs¡÷›, bòÕ؇, eTsê؃ ø£e⁄\T, s¡#·sTT‘·\
kÕVæ≤‘ê´ìï áj·Tq ‘Ó\T>∑T˝ÀøÏ nqTyê<ä+ #˚XÊ&ÉT.
LA
ñs¡÷› kÕVæ≤‘·´ #·]Á‘·, neT®<é s¡Tu≤sT÷\T, eT\j·Te÷s¡T‘ê\T, j·÷~,
11`05`1928 dü+^‘· •Ksê\T yÓTT<ä˝…’q$ Ç‘·ì s¡#·q\T. Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ‘·ÔeT
TE

07`08`2012 nqTyê<ä s¡#·Hê |ü⁄s¡kÕÿs¡+ bı+<ë&ÉT. πø+Á<äkÕVæ≤‘·´ nø±&ÉMT nyês¡T¶

\_Û+∫+~. ø±ø£rj·T, ‘Ó\T>∑T $X¯«$<ë´\j·÷\T áj·TqqT >ös¡e &Üø£sπº {Ÿ‘√
dü‘ÿ· ]+#êsTT.
T
ER

$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\T
♦
SC

bÕsƒ¡+˝Àì u§eTà\qT #·÷&É+&ç. yê{Ï >∑T]+∫ e÷{≤¢&É+&ç.

♦ MT {°#·sY #Óù|Œ bÕsƒ¡+ $q+&ç. u§eTà <ë«sê ‘Ó\TdüT≈£îqï $wüj·÷\qT bÕsƒ¡+‘√ b˛\TÃø√+&ç.
♦ bÕsƒêìï #·<Tä e+&ç. Ç+‘·es¡≈î£ MTs¡T ‘Ó\TdüT≈£îqï $wüj÷· \T bÕsƒ+¡ ˝À ñHêïjÓ÷ ˝Ò<√ #Ó|Œü +&ç.
♦ bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. ns¡ú+ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
♦ ^‘· ^dæq |ü<ë\≈£î nsêú\qT |ü<ä|ü{Ϻø£ ˝Ò<ë ì|òüT+≥Te⁄˝À #·÷dæ ˝Ò<ë MT {°#·sYì n&ç–
‘Ó\TdüTø=+&ç.
74
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 I

21.08.2006 sêÁ‹ 2.20øÏ ñkÕÔ<é _dæà˝≤¢U≤Hé ndüÔ$T+∫Hê&Éqï $cÕ<äyês¡Ô yÓ\Te&ç+~. eTq<˚X¯+˝ÀH˚ ø±ø£
Á|ü|ü+#·+˝Àì nH˚ø£ <˚XÊ˝À¢ dü+^‘ê_Ûe÷qT\T dü+‘ê|üeT>∑Tï˝…’Hês¡T. n|ü&É‘·ì ej·TdüT‡ 91.
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ ˇø£ nqs¡Ès¡‘êïìï ø√˝ÀŒsTT+~. dü+^‘·s¡+>±q uÛ≤s¡‘·s¡‘·ï\T eT] ø=+<äs¡THêïs¡T. ø±˙ ‘·eT
dü+^‘êìï ø£\ø±\+ ì*Œ ~e´˝Àø±\T #˚sT¡ ≈£îqï yê[fl<äsπ› . ˇø£sT¡ ñkÕÔ<é _dæà˝≤¢U≤Hé. Ç+ø=ø£sT¡ myéT.mdt.düTãT“\øÏÎ.
Ç~ Hê n_ÛÁbÕj·T+. Äùd‘·TVæ≤e÷#·\+ eT+~sê˝À¢ |üe[+|ü⁄ ùde ‘·s¡Tyê‘· ìÁ~+∫q <˚e‘·\T Á|üuÛ≤‘· düeTj·÷q

A
ñkÕÔ<é _dæà˝≤¢U≤Hé wüVü≤HêsTT dü«sê\‘√ y˚T˝§ÿ+{≤s¡T. ˝Ò<ë düTãT“\øÏÎ düTÁ|üuÛ≤‘· >±q+‘√ y˚T˝§ÿ+{≤s¡T. Ç+‘·{Ï
yê´|æÔ Ç+πø >±j·T≈£îì dü+^‘êìøÏ >±ì, >±sTTø£ dü+^‘êìøÏ >±ì, yê<ä≈£îì dü+^‘êìøÏ >±ì \_Û+#·˝Ò<äT.

AN
eTq<˚X¯+˝À düHê‘·q ø±\+ qT+∫ X¯óuÛÑø±sê´˝À¢ yêsTT+#˚ eT+>∑fi¯yê<ä´+ wüVü≤HêsTT. <ëìï ø=ìï ÁbÕ+‘ê˝À¢
kıHêïsTT, düHêïsTT n+{≤s¡T.

G
;Vü‰sY sêh+˝À <äTÁe÷Hé nH˚ ∫qï dü+kÕúq+ ñ+&˚~. dü+kÕúq+ ∫qï<˚. nø£ÿ&ç sê»e+o≈£î\T ‘·eT <äsê“sY˝À
wüVü≤HêsTT yê<ä≈£î\qT ÄkÕúq $<ë«+düT\T>± ìj·T$T+#·T≈£îHêïs¡T. kÕ˝≤sY VüQùdHéU≤Hé ø=&ÉT≈£î VüQùdHé ãø˘¸U≤Hé,
N
n‘·ì ø=&ÉT≈£î s¡dü÷˝Ÿ ãø˘¸ U≤Hé, n‘·ìø=&ÉT≈£î ô|’>∑+ãsY ãø˘¸U≤Hé ‘·eT yê<ä´+˝À ‘·˝≤ ø=ìï dües¡D\T #˚dæ ô|<ä› ô|<ä›
>±sTTø£\T, >±j·T≈£î\T, dæ‘êsY yê<ä≈£î\T, düs√<é yê<ä≈£î\T Äd”qT\j˚T´ dü+^‘· düuÛ≤y˚~ø£ MT<ä ≈£Ls¡TÃ+&˚ ns¡Ω‘·
LA
dü+bÕ~+∫Hês¡T.
TE
T
ER
SC

75
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 ô|’>∑+ãsY ãø˘¸ ø=&ÉTπø _dæà˝≤¢U≤Hé. ‘·+Á&ç n‘·DÏí wüVü≤HêsTT H˚πsÃeTT+<äT ã&çøÏ yÓ[fl ø=+‘·ø±\+ #·<äTe⁄ø=eTàì
ã\e+‘· ô|fÒºyê&ÉT. #·<äTe⁄ø√e≥+ Çwüº+˝Òì _dæà˝≤¢U≤Hé ø±o˝À ñ+&˚ ‘·q y˚Tqe÷eT n©ãø˘¸ $˝≤j·T‘·T <ä>∑Z]øÏ
bÕ]b˛sTTHê&ÉT. n©ãø˘¸ $˝≤j·T‘·T dü+^‘· düuÛÑ˝À¢ k˛˝À yêsTT+#˚ $<ë«+düT&˚ ø±ø£ ø±o $X¯«Hê<∏ë\j·T+˝À
wüVü≤HêsTT yêsTT+#˚ $<ë«+düT&ÉT. n‘·&ÉT _dæà˝≤¢U≤Hé≈£î #ê˝≤ Áù|eT‘√ wüVü≤HêsTT yê<ä´ s¡Vü≤kÕ´\T, ‘·qJ$‘·+˝À
»]–q ˇø£ s¡Vü≤dü´+ ≈£L&Ü #Ó|æŒHê&ÉT. ø±oì eTVü‰düàXÊq+ nì ≈£L&Ü n+{≤s¡T. Ä eTVü‰düàXÊq+˝À @ eT÷\H√
≈£Ls¡TÃ+&ç n©ãø˘¸ ns¡ΔsêÁ‹ wüVü≤HêsTT kÕ<Ûäq #˚düTÔHêï&É≥. mø£ÿDTí+#√ ~e´ |ü]eTfi¯+. ø£fi¯ó¢ ‘Ó]∫ #·÷ùdÔ ˇø£
uÛeÑ ´eT÷]Ô ì\ã&ç ñHêï&É≥. »{≤p≥+. ˇ+{Ïì+&Ü $uÛ÷Ñ ‹πsK\T, yÓT&Éì+&Ü, <ä+&É\≈£î, eTT+CÒ‹øÏ s¡TÁ<ëø£eå ÷\\T.

A
n‘·&ÉT eT+<äVü‰dü+ #˚dü÷Ô ªªyêsTT+#·T uÒ{≤! yêsTT+#·Tμμ nì ‘·q y˚fi¯fl‘√ wüVü≤HêsTTì ‘êøÏ n<äèX¯ó´&Ó’Hê&É≥. n‘·&ÉT
kÕø屑·TÔ u≤u≤ $X¯«Hê<∏äT&˚ nì, ‘·q wüVü≤HêsTT˝À n‘·ì düŒs¡Ù e\q düTdü«sê\T #˚]Hêj·Tì Äq+<ä$eX¯ó&Ó’ n©ãø˘¸

AN
nHê{Ï qT+∫ <Ûë{Ï>± yêsTT+#·≥+ yÓTT<ä\T ô|{ϺHê&É≥. nsTT‘˚ ‘·q y˚Tq\T¢ìøÏ Ä eTT#·Ã≥ #Ó|æŒ ªªÇ$ <˚e
s¡Vü≤kÕ´\T. Ç{≤¢+{Ï ~yê´qTuÛÑ÷‘·T\T Çø£ÿ&É #ê˝≤ »s¡T>∑T‘êsTT. ˇø£y˚fi¯ ˙≈£L Ç{≤¢+{Ï nqTuÛÑe+ ø£*–‘˚ me«]ø°
#Ó|üŒ≈£î. C≤Á>∑‘·Ô!μμ nì ôV≤#·Ã]+∫Hê&É≥.

G
Ä eT+~s¡ düeTT<ëj·T+˝ÀH˚ ñqï u≤˝≤J eT+~s¡+˝À _dæà˝≤¢U≤Hé≈£î dü«s¡kÕ<Ûäq CÒùd kÂø£s¡´+ ø£*–+∫ ˇø£
N
>∑~ ‘êfi¯+#Ó$ Ç∫ÃHê&É≥ n©ãø˘¸. Ä ‘êfi¯+ #Ó$ì n‘·&ÉT sêÁ‹ 9 >∑+.\ qT+∫ 11 >∑+.\ es¡πø ñ|üjÓ÷–+#·e˝….
‘·sT¡ yê‘· y˚Tqe÷eT≈£î Çj·T´e˝…. ˇø£sêÁ‹ _dæà˝≤¢U≤Hé u≤˝≤J eT+~s¡+ >∑~˝À ˝À|ü* qT+&ç >=fiËfl+ ô|{Ϻ ≈£Ls¡TÃ+&ç
LA
kÕ<Ûäq ÁbÕs¡+_Û+∫Hê&ÉT. nø£kÕà‘·TÔ>± Ä >∑~ ì+&Ü ~e´ |ü]eTfi¯+ ì+&ÉT≈£îqï~. ø£fi¯ófl ‘Ós¡∫ #·÷ùdÔ n˝≤+{Ï ~e´
|ü⁄s¡Twüß&˚! u≤\T&Ó’q _dæà˝≤¢U≤Hé uÛÑj·T|ü&ç kÕ<Ûäq e÷qT≈£îHêï&É≥. ªªãC≤yé, uÒ{≤! ãC≤yéμμ nì eT+<ädæà‘·+ #˚dæ
TE

n‘·&ÉT e÷j·TeTsTTHê&ÉT. ô|{Ϻq >=fiËfl+ ô|{ϺqfÒº ñqï~. Ä ~e´|ü⁄s¡Twüß&ÉT m≥T yÓ[flHê&√ nì ˝≤+‘·s¡T |ü≥Tºø=ì
Ä ÁbÕ+‘·eT+‘ê yÓ‹øÏHê&ÉT. mes¡÷ ø£ì|æ+#·˝Ò<äT. uÛÑj·TÁuÛ≤+‘·T&Ó’q _dæà˝≤¢U≤Hé >∑~øÏ ‘êfi¯+ y˚dæ, >∑ã>∑u≤ q&ÉTdü÷Ô
Ç+{ÏøÏ yÓ[fl ‘·q >∑~˝À |ü&ÉT≈£îHêï&ÉT. Ç+‘· ‘=+<äs¡>± e∫ÃHêy˚$Tsê! nì y˚Tqe÷eT n‘·ì >∑~øÏ yÓ[fl |ü\ø£]ùdÔ
Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç _dæà˝≤¢U≤Hé >∑»>∑» eDT≈£î‘·÷ »]–+<ä+‘ê
T

#Ó|æŒHê&ÉT. n©ãø˘¸ n‘·ì #Ó+|üMT<ä ã\+>±

1. uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À dü+^‘êìï ø£\ø±\+ ì*Œq yê¬ses¡T?
ER

#·]∫, ªªÇø£ H√s¡TeT÷düTø√μμ nì yÓ[flb˛sTTHê&ÉT.

2. dü+^‘· düu≤Û y˚~ø£ MT<ä ≈£Ls¡TÃ+&˚ ns¡‘Ω q· T mes¡T kÕ~Û+#ês¡T? ø±˙ _dæà˝≤¢U≤Hé ‘·s¡Tyê‘· ‘·q nqTuÛÑyêìï
3. _dæà˝≤¢U≤Hé ‘·q nqTuÛyÑ êìï Ç+≥s¡÷«´˝À @eTì #Ó|Œæ Hê&ÉT? Ç+≥s¡÷« ´\˝À #ê˝≤ eT+~øÏ #Ó|æŒHê&ÉT.
SC

II
n©ãø˘¸ 1940˝À eTs¡D+Ï ∫Hê&ÉT. ‘·q y˚Tq\T¢&TÉ _dæà˝≤¢U≤Hé ‘·qqT $T+∫q ñkÕÔ<é ne⁄‘ê&Éì ‘·q $TÁ‘·T\≈£î
>∑s¡«+>± #Ó|ü≈£îH˚yê&É≥. ñkÕÔ<é _dæà˝≤¢U≤Hé≈£î ø±o q>∑s¡+ |ü≥¢, $X¯«Hê<ÛäTì |ü≥¢, >∑+>± e÷sTT|ü≥¢, ‘êqT
ìedæ+∫q düsêjYTVü≤sê|ü≥¢, ‘·q Ç+{ÏeTT+<ä{Ï düs¡dü«r $Á>∑Vü≤+ |ü≥¢ Äràj·T‘êuÛ≤e+ ñ+&˚~. ø±oì yês¡D≤•
nì n+{≤s¡T. ãHês¡dt nì >∑÷&É n+{≤s¡T. U≤HékÕôV≤uŸ≈£î ãHês¡dt nqï ù|s¡T Çwüº+. n‘·ì HêcÕÔ≈£î ãHês¡dt˝À
<=]πø |üPØ, ø£#√Ø, õ˝Ò;˝Ò Çwüº+. ãHês¡dt bÕH˚ Çwüº+.
76
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 _dæà˝≤¢U≤Hé≈î£ wüyTé wüßB›Hé nH˚ ˇø£ nqï ñ+&˚yê&ÉT. n©ãø˘¸ eTs¡D+Ï ∫q ‘·sT¡ yê‘· Ä nqï<äeTTà*<äs› ÷¡ dü+^‘·
düuÛÑ˝À¢ ø£*dæ wüVü≤HêsTT yêsTT+#˚yêfi¯ó¢. #·T&û<ësY ô|’C≤e÷\T, »Ø ãT{≤\ ùwsê«˙\T, uÛÑsYs¡aØ |ü≥ø±\T <Ûä]+∫
y˚~ø£ MT<ä Äd”qT˝…q’ yê[fl<äs› T¡ sê»≈£îe÷s¡T˝≤¢>± ñ+&˚yês¡T. wüV≤ü HêsTT yê<ä´+˝À nqï ø£+fÒ ‘·eTTà&˚ eTT+<äT+&˚yê&ÉT.
nsTTHê nqïMT~ >ös¡e+‘√ _dæà˝≤¢U≤Hé nDÏ– eTDÏ– yêsTT+#˚yê&ÉT. wüyéTwüßB›Hé U≤Hé n\Œ ej·TdüT‡˝ÀH˚
eTs¡DÏ+∫q+<äTq _dæà˝≤¢U≤Hé ˇø£ÿ&˚ <˚X¯$<˚XÊ˝À¢ dü+^‘· C…’Á‘·j·÷Á‘· kÕ–+∫Hê&ÉT.
eTq <˚XÊìøÏ kÕ«‘·+Á‘·´+ <=]øÏq 15 Ä>∑dTü º 1947 Hê&ÉT ˝≤˝Ÿœ˝≤˝À |ü+&ç{Ÿ »eVü≤sY˝≤˝Ÿ HÓÁVüA Á|üd+ü >±ìø£+fÒ
eTT+<äT <˚Xe¯ T+‘ê ñkÕÔ<é _dæà˝≤¢U≤Hé wüV≤ü HêsTT dü«sê\H˚ $qï~. n|ü&É‘ì· ej·TdüT 31. Ä ej·TdüT‡˝ÀH˚ n‘·ìøÏ

A
eT+∫ >∑T]Ô+|ü⁄ \_Û+∫+<äqïe÷≥.

AN
õ.mHé.CÀwæ ø=ìï yê<ë´\‘√ wüVü≤HêsTT E>∑\“+B #˚sTT+∫ m˝Ÿ.|æ.\T rj·÷\ì dü+ø£*Œ+∫Hê&ÉT. ª>∑÷+CŸ
ñ؃ wüVü≤HêsTTμ nH˚ dæìe÷˝À ñkÕÔ<é nãT›˝Ÿ Vü≤©+ C≤|òüsYU≤Hé dæ‘êsY, ñkÕÔ<é _dæà˝≤¢U≤Hé wüVü≤HêsTT E>∑\“+B
$Hêï&ÉT. n{≤¢+{Ï E>∑\“+B m˝Ÿ.|æ.˝À »]|æ+#ê\ì C≤|òüsYU≤Hé‘√ e÷{≤¢&çHê&ÉT. ªªn~ 2 ¾ ì$TcÕ\ ]ø±s¡T¶

G
ø£qTø£ Çã“+~ ˝Ò≈£î+&Ü kÕ–+~. m˝Ÿ.|æ.˝À kÕ>∑<äT. ¬s+&ÉT yê<ë´\T dü«s¡$Hê´dü+ y˚s¡T, kÕ<Ûä´+ ø±<äTμμ nì
‘·|æŒ+#·T≈£îHêï&ÉT C≤|òüsY U≤Hé. n~ yêdüÔey˚T. ñkÕÔ<é _dæà˝≤¢U≤Hé m&ç+ãs√ eT÷´õø˘ ô|òdæºe˝Ÿ˝À bÕ˝§Zq{≤ìøÏ
N
yÓ[flq|ü⁄&ÉT Ä düuÛÑ≈£î e∫Ãq Á|üdæ<äΔ dæ‘êsY yê<ä≈£î&ÉT ñkÕÔ<é $˝≤j·T‘Y U≤Hé‘√ ñkÕÔ<é _dæà˝≤¢U≤Hé wüVü≤HêsTT
E>∑\“+B @sêŒ≥T #˚dæHê&ÉT. yêfi¯fl \+&ÉHé Ä|ò”düT @sêŒ≥T #˚dæ+<ë ø±s¡´Áø£eT+. Ä m˝Ÿ.|æ n<äT“¤‘·+>± e∫Ã+~.
LA
u≤>± neTTà&ÉsTT+~.
#ê˝≤ dü+bÕ~+∫Hê&ÉT ñkÕÔ<é _dæà˝≤¢U≤Hé. nsTTHê n‘·ì dü+bÕ<äq dü]b˛j˚T~ ø±<äT. dü+bÕ~+#˚yê&ÉT
TE

n‘·&=ø£ÿ&˚. ‹H˚yêfi¯ófl q÷s¡T>∑Ts¡T. n‘·ì ≈£î≥T+ã düuTÑÛ ´˝Ò mquÛe’… T+~. ø=&ÉT≈£î\T, ø√&Éfió¯ fl, eTqTeT\T, eTqTeTsê+Á&ÉT,
eTTì eTqTeT\T, eTTì eTqTeTsê+&ÉT¢ Ç+ø±, ø=+<äsT¡ Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
<ä>]Z∑ ã+<ÛTä e⁄\T uÛÀ»q düeTj·÷q n‘·ì Ç+{Ïyêfi‚fl
ø±ø£ Ä ÁbÕ+‘ê˝À¢ ‹]π> ;<äyêfi¯ófl ≈£L&Ü <ädüÔsY 1. _dæà˝≤¢U≤Hé≈£î me] |ü≥¢ Äràj·T‘êuÛ≤e+ ñ+&˚~?
T

U≤Hé MT<ä ≈£Ls¡TÃ+&˚yêfi¯fl≥. n~ _dæà˝≤¢¨≥˝Ÿ>±H˚ 2. _dæà˝≤¢U≤Hé nqï >∑T]+∫ #Ó|üŒ+&ç.

ER

ù|sêZ+∫+~. 3. E>∑\“+B, m˝Ÿ.|æ.\qT >∑T]+∫ #Ó|üŒ+&ç.

III
SC

n‘·&ÉT wæj·÷ ø£qTø£ yÓTTVü≤Ás¡+ HÓ\˝À, eTTU´+>± mì$T~q ø£s¡“˝≤ yÓTÆ<ëq+˝À wüV”≤<äT\sTTq yêfi¯flø√dü+
@&˚Ãyê&ÉT. H√Vü‰ U≤«Hé #˚ùdyê&ÉT. ø£s¡TDs¡dü Á|ü<ÛëqyÓTÆq eT]‡j·÷\T yêsTTdü÷Ô ‹]π>yê&ÉT. yê&Éyê&É+‘ê @&ÉTdü÷Ô
n‘·ì yÓ+≥ ‹]π>~.
nedüs¡yÓTÆq dü+<äs¡“¤+˝À ‘·|üŒ n‘·&Óqï&É÷ $#ês¡+ Á|üø£{Ï+#·˝Ò<äT. m|ü&É÷ qe⁄«‘·÷ q$«dü÷Ô ñ+&˚yê&ÉT.
‘êqT ãHês¡dt˝À $qï $<ë´<ÛäØ<˚$, ø±ou≤sTT, s¡dü÷\Héu≤sTT, dæ<˚ΔX¯«Ø <˚$ m+‘· >=|üŒ>± bÕ&˚yêfiÀfl ‘·q Ç+{ÏøÏ
e#˚à ÁXÀ‘·\≈£î dü+‘√wü+>± $ì|æ+#˚yê&ÉT. ‘·q ‘·sê«‘· ‘·qyêfi¯fl+‘ê @yÓTÆb˛‘ês√ nì s¡+~ m|ü&É÷ ñ+&˚~.
ªªme] n<äèwüº+ yêfi¯fl~μμ nì dü]|ü⁄#·TÃ≈£îH˚yê&ÉT.
77
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 bÕXÊÑ·´<˚XÊ˝À¢ ñkÕÔ<é n© nø£“sYU≤Hé düs√<é yê<äq+ $+≥÷, |ü+&ç‘Y s¡$X¯+ø£sY dæ‘êsY yê<äq+ $+≥÷ Ä
<˚XÊ\ dü+^‘· Á|æj·TT\T #ê˝≤ø±\+ Äq+<ä+ bı+~e⁄Hêïs¡T ø£qT≈£ ñkÕÔ<é _dæà˝≤¢U≤Hé m˝Ÿ.|æ.\T Ä <˚XÊ\≈£î #˚]q
‘·s¡Tyê‘· n‘·&ÉT ø£#˚Ø˝À wüVü≤HêsTT yêsTT+#·>± $Hê\ì ñã˝≤≥|ü&ܶs¡T. 1966˝À Á|ü‹cÕ˜‘·àø£yÓTÆq m&ç+ãs√
ô|òdæºe˝À¢ bÕ˝§Zqe\dæ+~>± uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«y˚T n‘·ìï ø√]+~. Vü≤CŸj·÷Á‘· eTT–+#·Tø=ì m&ç+ãs√ ô|òdæºe˝À¢
bÕ˝§ZHêï&ÉT. Ä ô|òdæºe˝À¢ bÕ˝§Zqï yêfi¯fl+<äs¡T dü+^‘· •KsêÁ>±ìøÏ #˚s¡T≈£îqï ø£fi≤ø±s¡T˝Ò. Ä ô|òdæºe˝À¢H˚ wüVü≤HêsTT‘√
_dæà˝≤¢U≤Hé #˚ùd dü«s¡$Hê´kÕìï >∑eTì+∫q dü+^‘· Á|æj·TT\T, kÕe÷qT´\T Äq+<ä bÕs¡eXÊ´ìï bı+~Hês¡T.
Ä ‘·s¡Tyê‘· U≤Hé kÕôV≤uŸ≈£î $<˚XÊ\≈£î yÓfi¯fl≥+ |ü≥¢ ÄdüøÏÔ ø£*–+~. #ê˝≤ <˚XÊ˝À¢ ‘·q dü+^‘·+ $ì|æ+#ê&ÉT.

A
yÓTT<ä{À¢ _dæà˝≤¢U≤Hé wüVü≤HêsTT yê<ä≈£î\T yêsTT+#˚ #Ó’r, ø£õØ, kÕe˙, ≥TÁMT yÓTTˆˆ yê{Ïì yêsTT+#˚yê&ÉT. n$

AN
kÕ<Ûës¡D+>± $TÁX¯Ke÷#Y, e÷+&é— $TÁX¯|”\T ˝≤+{Ï sê>±˝À¢ ñ+{≤sTT. ‘·s¡Tyê‘· y˚Tqe÷eT <ä>∑Zs¡ Kj·÷˝Ÿ
sê>±\T H˚s¡TÃ≈£îHêï&ÉT. n‘·&ÉT H˚s¡TÃ≈£îqï sê>±\T j·TeTHéø£fi≤´DY, |üPsê´, eTT˝≤Ô˙, uÛ≤π>l, \\‘Y, πø<ësê, uÛ…’s¡yé,
uÛ…’s¡$, sêø£ådükÕ<Ûäq #˚dæ Ä sê>±\ MT<ä dü+|üPsêí~Ûø±s¡+ dü+bÕ~+∫Hê&ÉT. kÕ<Ûäq≈£î #ê˝≤ ÁbÕ<Ûëq´$T#˚Ãyê&ÉT

G
ñkÕÔ<é. ‘Ó\¢yê] ˝ÒùdÔH˚ ªª|üôV≤˝Ò qe÷CŸ |òæsY ]j·÷CŸμμ nH˚yê&ÉT. n+fÒ ‘=\T‘· qe÷CŸ, ‘·s¡Tyê‘· sê>∑kÕ<Ûäq. @
düuÛÑ˝ÀHÓ’Hê n‘·ìøÏ j·TeTHé ø£fi≤´DY ÇwüºyÓTÆq sê>∑+. Ä sê>±ìï n<äT“¤‘·+>± yêsTT+#˚yê&ÉT. düs¡dü«r $Á>∑Vü≤+ n‘·ì
N
Ç+{Ï eTT+<˚ ñ+&ÓHêjÓT. u≤u≤ $X¯«Hê<∏é n‘·ì yê<ä´+˝À neTè‘·s¡dü+ ∫*øÏ+∫Hê&ÜjÓT. á qeTàø±\T n‘·ì˝À
<äè&ÛÉyÓTÆq Ä‘·à$XÊ«kÕìï ø£*–+∫HêsTT.
LA
26 »qe] 1950 yÓTT<ä{Ï >∑D‘·+Á‘· ~H√‘·‡e+ ñkÕÔ<é _dæà˝≤¢U≤Hé ø±|ò” sê>∑+˝À yêsTT+∫q Kj·÷˝Ÿ‘√
ÁbÕs¡+uÛÑeTsTT+~. n‘·&ÉT @ sê>∑+ yêsTT+∫Hê n<äT“¤‘·+>±H˚ yêsTT+∫Hê&ÉT. nsTTHê ‘·q≈£î ªdü#êÃdüTsYμ n+fÒ
TE

dü«#·Ã¤yÓTÆq dü«s¡+ <=s¡ø£˝Ò<äì Äy˚<äq |ü&˚yê&ÉT. m+‘·{Ï n<äèwüºe+‘·T\ø√ ˇø£ÿ dü#êÃdüTsY \_ÛdüTÔ+~. ªªn˝≤¢Vt≤! Hê≈£î
◊Væ≤ø£ dü+|ü<ä˝ÒM e<äT›. ˇø£ÿ dü#êÃdüTsY Á|ükÕ~+#·Tμμ nì ìs¡+‘·s¡+ ÁbÕ]ú+#˚yê&ÉT. dü#êÃdüTsY n+fÒ dü«#·Ã¤yÓTÆq
dü«s¡+.
T

n‘·&ÉT Vü‰dü´Á|æj·TT&ÉT, m|ü&É÷ |òüØï#·sY ˝Òì ‘·q bÕ‘· Vü≤y˚©˝Àì ‘·q >∑~˝À ≈£Ls¡TÃ+&ç ‘·qqT #·÷&Ée∫Ãq
yêfi¯flqT kÕ<äs+¡ >± ÄVü‰«ì+∫ #ê˝≤ dü+‘√wü+>± dü+uÛ≤wüD »]ù|yê&ÉT. ∫*|æ>± qy˚«yê&ÉT. ‘·q e÷≥\‘√ yêfi¯flqT
ER

q$«+#˚yê&ÉT. ∫Hêïô|<ë› uÛÒ<ä+ ˝Ò<ä‘·ìøÏ. ‘·q ø°]Ô|ü≥¢ uÛÒwü»+ ˝Òì kÕ<ëd”<ë eTìwæ, kÕe÷qT´\ eTìwæ, ãHês¡dt
Çs¡T≈£î dü+<äT˝À¢ n‘·&ÉT ñqï+‘·ø±\+ ôd’øÏ˝Ÿ ]øå±˝…øÏÿ ‹]π>yê&ÉT ø±˙ ø±s¡¢ø√dü+ yÓ+|üsê¢&˚yê&ÉT ø±<äT.
SC

‘·qø£+fÒ ô|<ä›yêfi¯flsTTHê, düe÷qT˝…’Hê >±j·T˙>±j·T≈£î\qT >ös¡$+#˚yê&ÉT. n‘·ì düeTej·TdüTÿsê\T

øÏsêD≤|òüTsêHê≈£î #Ó+~q >±sTTø£ >∑+>∑÷u≤sTT Vü≤+>∑˝Ÿ. n‘·&Ó{≤¢ 90 j˚T+&É¢ es¡≈£î dü«sê\T kÕ«BÛq+˝À ô|≥Tº≈£îì
wüVü≤HêsTT yêsTT+∫Hê&√ >∑+>∑÷u≤sTT Vü≤+>∑˝Ÿ ≈£L&Ü 90 j˚T+&ÉT¢ <ë{ÏHê |ü&ÉT#·THê&ÉT bÕ&çqfÒ¢ bÕ&É>∑\<äT.
Ç{°e\ ÄyÓT‘√ ø£*dæ bÕ&˚ eT<ÛäTs¡>±sTTø£ ø£ècÕíVü≤+>∑˝Ÿ, n+fÒ ÄyÓT ≈£L‘·Ts¡T, eTs¡DÏ+∫q+<äTe\q Ç|ü&ÉT
>∑+>∑÷u≤sTTVü≤+>∑˝Ÿ ø£#˚Ø\˝À bÕ&É≥+ ˝Ò<äT. >∑+>∑÷u≤sTT Vü≤+>∑˝Ÿ ˝≤+{Ï Á|üU≤´‘·>±sTTø£\T, >±j·T≈£î\T n‘·ì
n+‘·´ÁøÏj·T˝À¢ Vü‰»¬s’Hês¡T. #ê˝≤eT+~ dü+‘ê|ü dü+<˚XÊ\T |ü+|æHês¡T.

78
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 dü+^‘· düuÛÑ˝À¢ wüVü≤HêsTT yêsTT+#˚ Væ≤+<ä÷ |ü+&ç‘·T\THêïs¡T. eTTdæ¢+ ñkÕÔ<äT\THêïs¡T. ãHês¡dt˝À ñHêïs¡T.
Ç‘·s¡Á‘ê ñHêïs¡T. nsTT‘˚ yÓTT<ä≥ Ä˝≤|t $q>±H˚ _dæà˝≤¢U≤Hé mes√ Ç‘·s¡T˝…es√ >∑T]Ô+#·>∑\+. eTq<˚X¯+˝À
wüV≤ü HêsTT yê<ä´+ kÕ>∑T‘·÷ ñ+≥T+~. ø±˙ ñkÕÔ<é
Ä˝À∫+#·+&ç ` #Ó|üŒ+&ç
_dæà˝≤¢U≤Hé ˝≤>± yêsTT+#˚ >∑+<Ûsä T¡ «&ÉT <=s¡ø&£ TÉ .
1. _dæà˝≤¢U≤Hé wüV≤ü HêsTT $Hê\ì mes¡T ñã˝≤≥|ü&ܶsT¡ ?
kÕ<ë d”<ë J$‘·+ >∑&ç|æq ñkÕÔ<é kÕ<ë
d”<ë>±H˚ yÓ[flb˛sTTHê&ÉT. n‘·&TÉ b˛sTTq+<äTe\q 2. @ qeTàø±\T n‘·ì˝À Ä‘·à $XÊ«kÕìï ì+bÕsTT?
eTq<˚X¯+ m+‘·{Ï dü+|ü<äqT, m+‘·{Ï yÓ’uÛÑyêìï 3. >∑+>∑÷u≤sTT Vü≤+>∑˝Ÿ >∑T]+∫ ‘Ó*j·TCÒj·T+&ç.

A
ø√˝ÀŒsTT+<√ #Ó|üŒ˝Ò+.

AN
Ç$ #˚j·T+&ç

I
N G
LA
ne>±Vü≤q ` Á|ü‹düŒ+<äq
$ì, Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É&É+
TE

n) _dæà˝≤¢U≤Hé >∑T]+∫ MT kı+‘·e÷≥˝À¢ #Ó|üŒ+&ç.

<Ûësêfi¯+>± #·<äTe&É+ ` ns¡ú+ #˚düTø√e&É+
n) bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. |ü{Ϻø£˝À dü÷∫+∫q ù|sê\≈£î $wüj·T+ Ä<Ûës¡+>± o]¸ø£qT ìs¡ísTT+#·+&ç.
T

ù|sê dü+K´ ù|sê≈£î o]¸ø£

ER

5e ù|sê
8e ù|sê
SC

15e ù|sê

Ä) øÏ+~ ù|sêqT #·<Tä e+&ç. U≤∞\qT |üP]+#·+&ç.

düTãT“\øÏÎ ∫qï ej·TdüT˝ÀH˚ ‘·q dü+^‘êìï uÛÑøÏÔ ‘·‘êÔ «ìøÏ n+øÏ‘·+ #˚dæ+~. MTsê, ‘·Tø±sê+,
dü÷s¡<ëdt, ø£;sY, ‘·T\d”sêyéT yÓTT<ä\sTTq uÛÑø£Ôø£e⁄\ uÛÑ»q ^‘ê\‘√ bÕ≥T Ä+&ÜfiŸ, ø£¬s’ø±fiŸ, ne«j·÷´sY
yÓTT<ä\sTTq ‘·$Tfi¯ kÕ<Û≈ä î£ \ ø£è‘·T\qT ≈£L&Ü bÕ&ç+~. Ä~X¯+ø£sT¡ ì s¡#q· \˝Àì dü+^‘·+ |ü≥¢ Äø£]¸‘T· sê˝…’

79
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 uÛ»Ñ >√$+<ä+, $wüßdí Vü ≤ü ÁdüHêe÷\T e+{Ï yê{Ïì ÁXÊe´+>± Ä\|æ+∫+~. u…+>±©˝Àì s¡M+Á<ä dü+^‘êìï
≈£L&Ü #·ø£ÿ>± bÕ&˚~. ÁbÕ‘·'ø±˝≤q $H˚ l y˚+ø£fÒX¯«s¡ düTÁ|üuÛ≤‘·+ >±q+ #˚dæ+~. dü+düÿ è‘·+˝À ≈£L&Ü
|ü]C≤„q+ ñ+&É&É+e\¢ Ä XÀ¢ø±\qT #·ø£ÿ>± ñ#·Ã]+#˚~. eTT|üŒj·T´e dü+e‘·‡s¡+˝À n&ÉT>∑Tô|fÒºdü]øÏ,
ÄyÓT ‘·q ñqï‘·ÁX‚DÏ HÓ|’ ⁄ü D≤´ìï eT]+‘· yÓTs¡T>∑T|üs#¡ T· ≈£î+~. ‘êqT bı+~q ù|s¡TÁ|üU≤´‘·T\≈£î ø±s¡DyÓTqÆ yê]ì
ÄyÓT ‘·s#¡ T· >∑Ts¡T#Ô d˚ Tü ≈£îH˚yês¡T. ns¡T<Óq’ bÕ≥\T H˚]Œq X¯eTà+>∑T&ç lìyêdüjT· ´sY, eTTdæ] düTÁãeTD´j·T´sY
yÓTT<ä\sTTqyês¡T ‘·q >±Hêìï, >±Á‘êìï yÓTs¡T>∑T |üs¡#ês¡ì ÄyÓT #Óù|Œ~.
1) düTãT“\øÏÎ ∫qï ej·TdüT˝ÀH˚ ‘·q dü+^‘êìï n+øÏ‘·+ #˚dæ+~.

A
2) $wüßí düVü≤ÁdüHêeT+ e+{Ï |ü]ƒ+∫+~.

AN
3) u…+>±©˝Àì dü+^‘êìï ≈£L&Ü #·ø£ÿ>± bÕ&˚~.
4) eTT|üŒj·T´e dü+e‘·‡s¡+˝À n&ÉT>∑Tô|fÒº dü]øÏ, ÄyÓT ‘·q eT]+‘·

G
yÓTs¡T>∑T |üs#¡ T· ≈£î+~.
5) ÁbÕ‘·'ø±˝≤q $H˚ >±q+ #˚dæ+~.

II
N
LA
e´ø°Ôø£s¡D ` düè»Hê‘·àø£‘·
d”«j·Ts¡#q·
TE

n) øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î ◊<˚dæ yêø±´˝À¢ »yêãT\T sêj·T+&ç.

1) ªm&ç+ãs√Z ô|òdæºe˝À¢ bÕ˝§Zqe\dæ+~>± uÛ≤s¡‘Y Á|üuÛÑT‘·«+ _dæà˝≤¢KHéqT ø√]+~μ MTs¡T ≈£L&Ü Ä
kÕúsTTøÏ #˚s¡&ÜìøÏ #˚ùd Á|üj·T‘·ï+ m˝≤ ñ+&Ü*?
T

2) MT≈£î ÇwüºeTsTTq dü+^‘· yêsTT<ä´+ ù|πs$T{Ï? m+<äT≈£î?

ER

3) ªñkÕÔ<é b˛sTTq+<äTe\¢ eTq <˚X+¯ dü+^‘· yÓu’ yÑÛ êìï ø√˝ÀŒsTT+~μ MT n_ÛÁbÕj·÷ìï ‘Ó*j·TCÒjT· +&ç.
Ä) øÏ+~ Á|üX¯ï≈£î |ü~ yêø±´˝À¢ »yêãT sêj·T+&ç.
SC

1) á bÕsƒ¡+ Ä<Ûës¡+>± _dæà˝≤¢U≤Hé J$‘·+˝Àì @ n+XÊ\T $TeTà*ï Á|üuÛ≤$‘·+ #˚kÕsTT? m+<äTø√

$e]+#·+&ç.
düè»Hê‘·àø£‘· / Á|üX¯+dü
1) MT≈£î ‘Ó*dæq me¬s’Hê ˇø£ dü+^‘· ø£fi≤ø±s¡Tì Ç+≥s¡÷« #˚j·T+&ç. $esê\T ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ
ø±e\dæq Á|üX¯ï\qT ‘·j·÷s¡T#˚j·T+&ç.

80
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 III uÛ≤cÕ+XÊ\T
|ü<äC≤\+
n) øÏ+~ |ü<ë\qT ñ|üj÷Ó –+∫ kı+‘·yêø±´\T sêj·T+&ç.
1) yê´|æÔ :

A
2) dü+bÕ~+#·T :

AN
3) kÕ<Ûäq :
4) ns¡‘Ω · :
Ä) øÏ+~ |ü<ë\≈£î HêHêsêú\T sêj·T+&ç.

G
1) ø£#˚Ø `
2) kÕ<Ûäq ` N
LA
yê´ø£s¡D≤+XÊ\T
n) øÏ+~ kÕe÷q´ yêø±´\qT dü+•¢wüº yêø£´+>± e÷s¡Ã+&ç.
TE

1) MTHê nqï+ ‹qï~.

MTHê ø±˝ÒJøÏ yÓ[fl+~.
T

2) \r|òt n+>∑&çøÏ yÓfi≤¢&ÉT.

ER

\r|òt ≈£Ls¡>±j·T\T ‘Ó#êÃ&ÉT.

SC

Ä) øÏ+~ dü+•¢wºü yêø±´\qT kÕe÷q´ yêø±´\T>± sêj·T+&ç.

1) j·÷<äj·T´ |ü≥ï+ qT+&ç |ü˝…¢øÏ yÓ[fl e´ekÕj·T+ #˚XÊ&ÉT.

2) eTeT‘· Ä{À møÏÿ Ä|ò”düT≈£î yÓ[fl+~.

81
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
Ç) ^‘· ^dæq |ü<ë\T @ uÛ≤cÕuÛ≤>±˝À ‘Ó*j·TCÒjT· +&ç.
1) ÁXÊe´ dæìe÷ #·÷dæ+~.
2) Äj·Tq bı\+˝À ≈£Ls¡>±j·T\T ø√XÊ&ÉT.
3) Á|æj·÷+ø£ bÕ≥ bÕ&ÉT‘·Tqï~.
4) s¡V”≤+ eT+∫ |æ\¢yê&ÉT.
5) es¡ΔHé ø±˝ÒJøÏ yÓfi≤¢&ÉT.

A
á) øÏ+~ |ü<ë\˝À ~«>∑T, <ä«+<ä« düe÷kÕ\≈£î dü+ã+~Û+∫q |ü{Ϻø£qT |üP]Ô #˚j·T+&ç.

AN
|ü<ë\T $Á>∑V≤ü yêø£´+ düe÷dü+ ù|s¡T
1) nqï<äeTTà\T

G
2) ~«>∑T düe÷dü+
3) s¡$#·+Á<äT\T N
LA
4) ‘=$Tà~ dü+K´ >∑\ s¡kÕ\T
5) sêeTT&ÉT eT]j·TT s¡V”≤+
TE

uÛ≤cÕø±s¡´ø£˝≤bÕ\T / ÁbÕC…≈£îº |üì

♦ MT ‘·s¡>∑‹˝Àì $<ë´s¡Tú\˝À eTT>∑TZs¡T ˝Ò<ë q\T>∑Ts¡T ø£*dæ
T

ˇø£ »≥Tº>± @s¡Œ&É+&ç.

♦ ˇø=ÿø£ÿ »≥Tº ˇø=ÿø£ÿ bÕsƒêìï m+#·Tø=ì yê{Ï˝À¢ qT+&ç
ER

ø£˙dü+ 20 |ü<ë\T >∑T]Ô+#·+&ç.

♦ >∑T]Ô+∫q |ü<ë\≈£î ‘Ó\T>∑T ì|òüT+≥Te⁄ kÕj·T+‘√ nsêú\T
sêj·T+&ç.
SC

♦ n{≤¢π> yê{ÏøÏ MT e÷‘·èuÛ≤wü˝À ≈£L&Ü nsêú\T sêj·T+&ç.

♦ yê{Ïì ‘·s> ¡ ‹∑ ˝À Á|ü<]ä Ù+∫, u≤\ ì|òTü +≥Te⁄ s¡÷bı+~+#·+&ç.
ñ<ë:` eèø£åeTT R #Ó≥Tº ` s¡a≤&é (ñs¡÷›) ` Á{° (Ä+>∑¢+)

dü÷øÏÔ ªªnuÛ≤´dü+ ≈£LdüT $<ä´μμ

82
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 dü÷Œ¤]ÔÁ|ü<ë‘·\T
1. |æ. $. qs¡dæ+Vü‰ sêe⁄

A
AN
G
ªªÄj·Tq <˚Xu¯ øÑÛ ìÔÏ ì\TyÓ˝≤¢ ì+|ü⁄≈£îqï sê»˙‹E„&TÉ . sê»ø°jT· e´edüú ø£+fÒ <˚Xy¯ T˚ n~Ûøe£ Tì >∑{>ºÏ ± $X¯«dæ+∫q
eTVü‰eT˙wæ.μμ
N ` &܈ˆ m.|æ.C….nãT›˝Ÿ ø£˝≤+
LA
uÛ≤s¡‘· e÷J sêh|ü‹, XÊgy˚‘·Ô, $<ë´y˚‘·Ô nsTTq nãT›˝Ÿ ø£˝≤+ ô|’ e÷≥\T me] >∑T]+∫ nHêï&√ ‘Ó\TkÕ?
eTq ‘Ó\T>∑Tyê&ÉT, yÓTT<ä{ÏkÕ] <äøÏåD≤~ qT+&ç <˚X¯ Á|ü<Ûëì>± mìïø£ ø±ã&çqyê&ÉT, ‘Ó\+>±D eTT<äT›_&ɶ nsTTq
|æ.$.qs¡dæ+Vü‰sêe⁄ >∑T]+∫.
TE

‘Ó\+>±D U≤´‹ì K+&Ü+‘·sê\≈£î #ê{Ïq eTVü‰y˚T<Ûë$ |æ.$.qs¡dæ+Vü‰sêe⁄. Äj·Tq |üP]Ôù|s¡T bÕeTT\|ü]Ô

y˚+ø£≥ qs¡dæ+Vü‰sêe⁄. Äj·Tq ãVüQuÛ≤cÕ ø√$<äT&ÉT, s¡#·sTT‘·, ø£$, kÕVæ≤ry˚‘·Ô, eø£Ô, Hê´j·TXÊg ø√$<äT&ÉT,
sê»˙‹E„&ÉT, |ü]bÕ\Hê<ä≈£åî&ÉT, nìï{ÏøÏ $T+∫ Á|üC≤ùdyê|üsêj·TDT&ÉT. ãVüQeTTK Á|ü‹uÛ≤dü+|üqTï&ÉT.
T

XÊdüqdüuÛÑT´&ç>±, sêh $<ë´eT+Á‹>±, eTTK´eT+Á‹>±, Á|üD≤[ø£ dü+|òüT ñbÕ<Ûä´≈£åî&ç>±, πø+Á<ä $<˚XÊ+>∑ XÊK
eT+Á‹>±, e÷qeeqs¡T\ n_Ûeè~ΔXÊK eT+Á‹>±, Á|ü<ÛëqeT+Á‹>± <˚XÊìï Á|ü>∑‹|ü<∏ä+yÓ’|ü⁄ q&ç|æ+∫q BÛXÊ*
ER

|æ.$.qs¡dæ+Vü‰sêe⁄. Äj·Tq J$‘· $X‚cÕ\qT ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+.

es¡+>∑˝Ÿ s¡÷s¡˝Ÿ õ˝≤¢ qs¡‡+ù|≥ eT+&É\+ \¬øï|ü*¢ Á>±eT+˝À 28 pHé 1921q d”‘êsêe÷sêe⁄, s¡Tø±àu≤j·TeTà
|ü⁄D´<ä+|ü‘·T\≈£î |æ.$.qs¡dæ+Vü‰sêe⁄ »ìà+#ê&ÉT. ø=ìï Á|ü‘˚´ø£ |ü]dæú‘·T\˝À es¡+>∑˝Ÿ ns¡“Hé õ˝≤¢ ;Û+<˚es¡|ü*¢
SC

eT+&É\+ es>∑s¡ Á>±e÷ìøÏ #Ó+~q bÕeTT\|ü]Ô s¡+>±sêe⁄, s¡‘êïu≤sTT\T |æ.$.ì <ä‘·Ô‘· rdüT≈£îHêïs¡T.
1924˝À u≤düs¡ C≤„qdüs¡dü«‹ düìï~Û˝À ‘·*<ä+Á&ÉT\T n‘·ìøÏ nø£åsêuÛ≤´dü+ #˚sTT+#ês¡T. e+>∑s¡ Á|üuÛÑT‘·«
bÕsƒ¡XÊ\˝À zqe÷\T ~<ë›&ÉT. n≥T ‘·sê«‘· y˚˝Òs¡T, VüQEsêu≤<é\˝À $<ë´uÛ≤´dü+ ø=qkÕ–+#ê&ÉT. @&√ ‘·s¡>∑‹
qT+&ç |ü<√ ‘·s¡>∑‹ es¡≈£î Vü≤qàø=+&É Á|üuÛÑT‘·« ñqï‘· bÕsƒ¡XÊ\˝À #·~yê&ÉT. 1936˝À yÓTÁ{Ïø˘ |üØø£å Á|ü<∏äeT ÁX‚DÏ˝À
ñrÔs¡Tí&Ó’ ã+>±s¡T |ü‘·ø£+ kÕ~Û+#ê&ÉT.
∫qï|ü&ÉT >∑DÏ‘·+, $C≤„qXÊg+ n+fÒ m≈£îÿe Çwüº|ü&˚yê&ÉT. #·<äTe⁄˝ÀH˚ ø±<äT Ä≥˝À¢ ≈£L&Ü Ä]‘˚]qyê&˚.
|òü⁄{Ÿu≤˝Ÿ, f…ìïdt Áø°&É\qT u≤>± Ä&˚yê&ÉT. uÛ≤wü, kÕVæ≤‘·´+, dü+^‘·+, ∫Á‘·˝ÒKq+ e+{Ï $wüj·÷\˝À ÄdüøÏÔ
83
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19 83
#·÷ù|yê&ÉT. \*‘· dü+^‘·+, uÛÑ»q\T, ø°s¡Ôq\T #·ø£ÿ>± bÕ&˚yê&ÉT. #·<äTe⁄≈£îH˚ s√E˝À¢ ‘êHÓ|ü&ÉT ø±¢dt |òüùdº nì,
ôdø£+&é sêe≥+ ms¡T>∑qì ª◊ $f…ïdtμ |üÁ‹ø£≈£î Ç∫Ãq Ç+≥s¡÷«´˝À ˇø£kÕ] |æ.$. #ÓbÕŒ&ÉT.
1938˝À ìC≤+ sêh e´‹πsø£ ñ<ä´eT+˝À bÕ˝§Zq&É+ #˚‘· Äj·Tq sêh+˝À mø£ÿ&Ü #·<äTe≈£î+&Ü Äj·TqqT
ø£≥&º ç #˚XÊs¡T. ô|’ #·<Tä e⁄\ ì$T‘·+Ô Äj·Tq eTVü‰sêh˝Àì |üPHÓ #˚sT¡ ≈£îHêï&ÉT. nø£ÿ&É _j·Td”‡ |üP]Ô#X˚ Ê&ÉT. Hê>∑|Pü sY
$X¯«$<ë´\j·T+˝À m˝Ÿ.m˝Ÿ._. |ü{≤º bı+<ë&ÉT. ôV’≤<äsêu≤<é ‹]– e∫Ãq ‘·s¡Tyê‘· n|üŒ{Ï sêh eTTK´eT+Á‹
ã÷s¡TZ\ sêeTø£ècÕísêe⁄ e<ä› pìj·TsY |”¢&ÉsY>± |üì#˚XÊ&ÉT. ã÷s¡TZ\ e´øÏÔ‘·«+, Hê´j·TXÊg+˝À yê]øÏ>∑\ |ü]C≤„q+
yês¡T πødüT\T yê~+#˚ rs¡TqT u≤>± |ü]o*+#˚yê&ÉT. yê] n&ÉT>∑TC≤&É\˝À q&ÉTdü÷Ô düeTs¡ú‘·‘√ πødüT\T yê~+∫

A
eT+∫ Hê´j·Tyê~>± ù|s¡T ‘Ó#·TÃ≈£îHêï&ÉT. ôV’≤<äsêu≤<é dü+kÕúq+ kÕ«‘·+Á‘·´+bı+~q ‘·s¡Tyê‘· kÕ«$T sêe÷q+<ä
rs¡ú ùdº{Ÿ ø±+Á¬>dt≈£î n<Ûä´≈£åî\T>± mìï¬ø’Hês¡T. Äj·Tq \øå±´\T, düŒwüº+>± ñ+&˚$. j·TTe≈£î&Ó’q |æ.$.qs¡dæ+Vü‰sêe⁄

AN
yê]ì >∑Ts¡T‘·T\T´\T>± uÛ≤$+#˚yê&ÉT. sêh+˝À uÛÑ÷dü+düÿs¡D\ #·≥º+ ‘˚e≥+˝À yê]øÏ n+&É>± ì*∫ ‘·q≈£î
yês¡dü‘·«+>± \_Û+∫q uÛÑ÷$T˝À ø=+‘· uÛ≤>±ìï <ëq+>± Ç#êÃ&ÉT. Á|üC≤ dü+ã+<Ûë\qT yÓTs¡T>∑T|üs¡T#·T≈£î+≥÷
sê»ø°j·T J$‘·+˝ÀìøÏ Á|üy˚•+#ê&ÉT. yÓTT<ä≥ z≥$TøÏ >∑T¬s’Hê 1957˝À eT+<∏äì XÊdüqdüuÛ≤ ìjÓ÷»ø£es¡Z+ qT+&ç

G
mìï¬ø’, ‘·s¡Tyê‹ø±\+˝À uÛ≤s¡‘· Á|ü<Ûëì kÕúsTT es¡≈£î m~>±&ÉT. m+‘· m~–Hê ˇ~– ñ+&˚ ìsê&É+ãs¡‘·«+ |æ.$.~.
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ sê»ø°j·T+>±, Ä]úø£+>± n‘·´+‘· ø£wüº<äX¯˝À ñqï|ü&ÉT ‘·q sê»ø°j·T #·‘·Ts¡‘·‘√ $TÁ‘·|üøå±\ eT<䛑·T‘√
N
yÓTHÆ ê]{Ï Á|üuTÑÛ ‘ê«ìï @s¡Œs¡∫Hê ‘·q nqq´#ê‘·Ts¡´+‘√ Á|ü<ëÛ qeT+Á‹>± ◊<äT dü+e‘·‡sê\ #·øÿ£ {Ï bÕ\qqT n+~+∫q
$\ø£åD Hêj·T≈£î&ÉT.
LA
|æ.$.qs¡d+æ Vü‰sêe⁄ XÊ+‹ kÕú|qü >∑T]+∫ e÷{≤¢&TÉ ‘·÷ ªªìsêj·TTBÛøs£ D¡ XÊ+‹ kÕú|qü ≈£î <ë] rdüT+Ô <äqTø√e&É+
bıs¡bÕ≥T. nD«ÁkÕÔ\qT ìs¡÷à*+#·e#·TÃ. ø±˙ dü+Á|ü<ëj·Tø£ Äj·TT<Ûë\‘√H˚ <˚XÊ\T |òüTs¡¸D|ü&Ée#·TÃ. |òüTs¡¸D
TE

|ü&Ü\qTø=qïyê]øÏ u≤+ãT\T, n$ ˝Ò≈î£ +fÒ ‘·TbÕ≈£î\T, nM ˝Ò≈î£ +fÒ ˝≤؃\T, e{Ϻ #˚‘T· \T dü]b˛‘êsTT. ìsêj·TTBÛøs£ D¡
m+‘√ nedüs¡+ø±ì <ëì‘√H˚ dü]b˛<äT. eTqTwüß\ eTdæÔcÕÿ\˝À e÷s¡TŒ sêyê*. Væ≤+dü, Á|ürø±s¡+, |ü>∑‘√ ≈£L&çq
Ä˝À#·q\T ø=qkÕ–‘˚ @ Á|üjÓ÷»q+ ˝Ò<äT. düe÷»+˝À |òüTs¡¸D eTqdüÔ‘ê«ìï ìs¡÷à*+#ê*. n|ü&˚ XÊ+‹
HÓ\ø=\Œã&ÉT‘·T+~μμ n+≥÷ e÷qe⁄\ Ä˝À#·q˝À¢ e÷s¡TŒ sêyê\ì n|ü&˚ XÊ+‹ kÕú|üq kÕ<Ûä´eTe⁄‘·T+<äì
T

Á|ü|ü+#·<˚XÊ\≈£î #·ø£ÿì dü+<˚X¯+ n+~+#ê&ÉT.

ER

uÛ≤s¡rj·T dü+düÿ è‹ dü+Á|ü<ëj·÷\qT >∑T]+∫ ªªuÛ≤s¡rj·T dü+düÿ èr dü+Á|ü<ëj·÷˝À¢, yês¡d‘ü «· +˝À, düe÷»+˝À
$∫äqïø£s¡ X¯≈£îÔ\T $»j·T+ kÕ~Û+#·≈£î+&Ü n&ÉT¶ø√>∑\ X¯øÏÔ ñqï~. Ä X¯øÏÔ n˝≤π> ø=qkÕ>±\ì H˚qT ø√s¡T‘·THêïqTμμ
n+≥÷ uÛ≤$‘·sê\≈£î eTq dü+düÿ è‹˝À >∑\ >=|üŒ‘·Hêìï ‘Ó*j·TC…|æŒq >=|üŒ <˚X¯uÛÑ≈£îÔ&ÉT |æ.$.qs¡dæ+Vü‰sêe⁄.
SC

düeTs¡Tú&Ó’q bÕ\≈£î&˚ø±ø£ eT+∫ kÕVæ≤ry˚‘·Ô Äj·Tq. 1948˝À ø±ø£rj·T |üÁ‹ø£qT kÕú|æ+∫ |üÁ‹ø±s¡#·sTT‘·>±
‘·q kÕVæ≤‘·´ Á|üj÷· D+ yÓTT<ä\Tô|{≤º&TÉ . ª$»j·Tμ nqT ø£\+ ù|s¡T‘√ ø£<\ä∏ qT sêXÊ&ÉT. $X¯«Hê<∏ä yê] ªy˚sTT|ü&>É \∑ Tμ
qe\qT düVü≤Ádü|òüDY ù|s¡T‘√ Væ≤+B˝ÀøÏ nqTe~+#ê&ÉT. ‘·q nqTuÛÑyê\ Ä<Ûës¡+>± sêdæq ª~ ÇHéôd’&ÉsYμ (ª˝À|ü*
eTìwæμ ‘Ó\T>∑T nqTyê<ä+)qT n+~+#ê&ÉT. |ü<äTHê\T>∑T uÛ≤wü\T e÷{≤¢&É>∑*–q ãVüQuÛ≤cÕy˚‘·Ô, 1983˝À n©q
<˚XÊ\ •KsêÁ>∑ düe÷y˚X¯+˝À kÕŒìwt˝À e÷{≤¢&ç ≈£L´u≤ n<Ûä´≈£åî&ÉT ô|ò&ÉsYø±Ák˛ºqT nãT“s¡|üs¡#ê&ÉT. ‘êqT q$Tàq
$\Te\‘√ düTBs¡ÈyÓTÆq Jeqj·÷q+ #˚dæ &çôd+ãsY 23, 2004q &Ûç©¢˝À >∑T+&Ób˛≥T‘√ ‘·qTe⁄ #ê*+#ê&ÉT.
J$‘·+˝À ø£*>π »j·÷|ü»j·÷\qT, ø£wqºü cÕº\qT ìã“s¡+>± m<äTs=ÿì ì\∫q dæ‘ú Á· |üE&„ TÉ |æ.$.qs¡d+æ Vü‰sêe⁄.

84
84 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 dü÷Œ¤]ÔÁ|ü<ë‘·\T
2. eTK÷›+ yÓTTVæ≤j·TTB›Hé

A
AN
G
ìC≤+ ìs¡+≈£îX¯ bÕ\q˝À, uÛ÷Ñ kÕ«eT´ e´edü˝ú À q*–b˛‘·Tqï ‘Ó\+>±DqT C≤>∑è‘· |üs#¡ &· ÜìøÏ, qe ‘Ó\+>±D
ìsêàD+ ø=s¡≈î£ #Ó‘’ q· ´e+‘·yTÓ qÆ bÕÁ‘·eVæ≤+∫q Á|üeTTKT\˝À Á|ü‘´˚ ø£+>± ù|s=ÿqe\dæq Á|üC≤ Hêj·T≈£î&ÉT, ãVüQeTTK
Á|ü‹uÛ≤ dü+|üqTï&ÉT eTK÷›+ yÓTTVæ≤j·TT~›Hé,
N
LA
áj·Tq dü+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢ Ä+<∏√˝Ÿ˝À 1908 |òæÁãe] 4e ‘˚Bq »ìà+#ê&ÉT, áj·Tq |üP]Ôù|s¡T nã÷ düsT÷<é
eTVü≤eTà<é eTK÷›+ yÓTTVæ≤j·TTB›H.é ‘·+Á&ç >ödüTB›H,é M] |üPØ«≈£î\T ñ‘·sÔ Á¡ |ü<X˚ Ÿ˝Àì ªn»+>∑&μéÛ ÁbÕ+‘êìøÏ #Ó+~qyê&ÉT.
TE

ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ë´uÛ≤´dü+ Ä+<∏√˝Ÿ˝À, ôV’≤dü÷ÿ\T #·<äTe⁄ dü+>±¬s&綽À »]–+~. Ç+≥sY MT&çj·T{Ÿ ôV’≤<äsêu≤<é˝À
#·~yê&ÉT. n|ü&˚ ‘·q˝À dü«‘·+Á‘· uÛ≤eq\T n+≈£î]+#êsTT. dü«+‘·ø±fi¯flô|’ ì\ã&ç J$‘êìï >∑&ÉTbÕ\H˚ Ä˝À#·q\T
@s¡Œs¡T#·Tø=ì ≥÷´wüHé‡ #Ó|ü‘·÷, |üÁ‹ø£\T neTTà‘·÷ #·<äTe⁄ø=Hêï&ÉT.
T

M] s¡#·Hê yê´dü+>∑+ 1933˝À ª|ü#·ÃXÊ\Teμ (|”© <äTXÊ˝Ÿ) nH˚ ø£$‘ê K+&çø£‘√ ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆ+~. 1937˝À
ER

ñs¡÷› Hê≥ø±\T nH˚ $wüjT· + MT<ä |ü]XÀ<Ûøä £ yê´dü+ Áyêdæ ñkÕàìj·÷ j·T÷ìe]Ù{° qT+∫ m+.@.|ü≥+º bı+~Hê&ÉT.
yÓ+≥H˚ Äj·Tq≈£î dæ{° ø±˝ÒJ˝À ñs¡÷› ˝…ø£Ãs¡sY ñ<√´>∑+ e∫Ã+~.
ñkÕàìj·÷ j·T÷ìe]‡{Ï˝À #·<äTe⁄‘·Tqï|ü&˚ ø£$>±, Hê≥ø£ s¡#·sTT‘·>±, q≥T&ç>± ù|s¡Tbı+<ë&ÉT. u…sêïs¡T¶cÕ
SC

Hê≥ø±ìøÏ ª¨wt¬ø Hê K÷Héμ nH˚ ñs¡÷› nqTdüs¡Dsêdæ ôV’≤<äsêu≤<äT˝À s¡M+Á<äHê<∏é {≤>∑÷sY m<äT≥ Á|ü<ä]Ù+#ê&ÉT.
{≤>∑÷sY Ä Hê≥ø£+ #·÷dæ Äq+<ä+|ü≥º˝Òø£ Á|ü<äs¡Ùq nsTTb˛>±H˚ ùdºõô|’øÏ yÓ[fl eTK÷›+qT n_Ûq+~+#ês¡T. ‘·q
XÊ+‹ìπø‘·Hé≈£î e∫à #·<äTe⁄ø√e\dæ+~>± ÄVü‰«ì+#ê&ÉT. Ç{≤¢ $X¯«ø£$ s¡M+Á<äT&çH˚ yÓT|æŒ+∫q |òüTq‘· eTK÷›+~.
$<ë´]ú <äX¯qT+&˚ eTK÷›+˝À yêeT|üø£å uÛ≤eC≤\+ ñ+&˚~. e÷s¡Tÿ ‡ Á|üuÛ≤e+ n~Ûø£+>± ñ+&˚~. 1939˝À
Hê>∑|üPsY˝À kÕú|æ+#·ã&çq ôV’≤Á<ëu≤<é $<ë´]ú j·T÷ìj·THé @sêŒ≥T˝À áj·Tq bÕÁ‘· Á|üeTTKyÓTÆq~. 1941˝À
»]–q Á|ü|ü+#· |ü]D≤e÷˝‘√ eTq<˚X¯+˝À ≈£eT÷´ìdtº bÕغ Á|üuÛ≤e+ ô|s¡T>∑kÕ–+~. Ç+<äT˝À uÛ≤>∑+>± HÓ’C≤+

85
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19 85
sêh+˝À ø£eT÷´ìdtº bÕغ ø±s¡´ø£s¡Ô\T ‘Ó\+>±D |ü˝…¢˝À¢øÏ yÓ[fl Á|ü»\qT #Ó’‘·q´e+‘·T\qT #˚j·T&É+ yÓTT<ä\Tô|{≤ºs¡T.
eTK÷›+ ‘êqT #˚düTÔqï ˝…ø£Ãs¡sY ñ<√´>±ìøÏ sêJHêe÷ #˚dæ |üP]ÔkÕúsTT˝À ø£eT÷´ìdtº ñ<ä´e÷ìøÏ n+øÏ‘·yÓTÆHê&ÉT.
ôV’≤<äsêu≤<é dü+kÕúq+˝À eTTK´+>± ‘Ó\+>±D˝Àì Á|ü‹ õ˝≤¢˝À, ‘ê\÷ø±˝À, Á>±eT+˝À »]π> düuÛÑ\˝À
bÕ˝§Zì ÄHê{Ï Á|üuTÑÛ ‘·« ìs¡+≈£îX¯bÕ\qqT, Á|üuTÑÛ ‘·« n~Ûø±s¡T\, C≤^sê›s,¢¡ <Ís¡q® ´#·s´¡ \qT ì•‘·+>± $eT]Ù+#˚yê&ÉT.
uÛ≤s¡‘· kÕ«‘·+Á‘·´ düeTs¡+˝À bÕ˝§Zqe\dæ+~>± Á|ü»\qT ñ<√“¤~+#˚yê&ÉT. Äj·Tq ñ|üHê´dü+ $q&ÜìøÏ Á|ü»\T
y˚\dü+K´˝À e#˚Ãyês¡T. HêHê{ÏøÏ sêh+˝À eTK÷›+≈£î ô|s¡T>∑T‘·Tqï |ü\T≈£îã&çì, Á|üU≤´‹ì #·÷dæ Á|üuÛÑT‘·«+
düVæ≤+#·˝Òø£b˛sTT+~. Á_{°wt Á|üuÛÑT‘ê«ìï $eT]Ù+∫q+<äT≈£î n¬sdüTº #˚dæ eT÷&ÉT HÓ\\ C…’\T •ø£å $~Û+∫+~.

A
1944`46 eT<Ûä´ ø±\+˝À ø±]à≈£î\ s¡ø£åDø√dü+ #·≥º+ #˚j·T&ÜìøÏ b˛sê≥+ #˚XÊ&ÉT. mH√ï ø±]àø£ dü+|òü÷\qT

AN
kÕú|æ+∫ ø±]à≈£î\ dü+πøåeT+ ø√dü+ ø£èwæ#˚dæq eTVü≤˙j·TT&ÉT eTK÷›+.
uÛ≤s¡‘·<˚XÊìøÏ kÕ«‘·+Á‘·´+ \_Û+∫q ‘·s¡Tyê‘· ôV’≤<äsêu≤<é dü+kÕúq+ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À $©q+ ø±yê\ì Çø£ÿ&ç

G
sê»ø°jT· |üø±å \˙ï ô|<äô› |≥Tºq ñ<ä´eT+ ˝ÒeBXÊsTT. ø£eT÷´ìdtº bÕغ Á|üeTTK Hêj·T≈£î&Óq’ eTK÷›+ á ñ<ä´eT+˝Àq÷
b˛sê≥+˝Àq÷ Á|üeTTKbÕÁ‘· ìs¡«Væ≤+#ê&ÉT. 1948 ôdô|º+ãsY 17q b˛©dt #·s¡´‘√ ôV’≤<äsêu≤<é dü+kÕúq+ uÛ≤s¡‘·
j·T÷ìj·THé˝À $©qyÓTÆ+~. N
LA
‘·<äq+‘·s¡+ ø£eT÷´ìdtº bÕغ kÕs¡«Á‹ø£ mìïø£\˝À bÕ˝§Zq&É+‘√ eTK÷›+ VüQpsYq>∑sY ìjÓ÷»ø£es¡Z+ qT+∫
XÊdüqdüuÛÑ≈£î mìï¬ø’Hê&ÉT. ‘·s¡Tyê‘· 1957˝À XÊdüq eT+&É* düuÛÑT´&ç>± mìï¬ø’, Á|ü‹|üø£å Hêj·T≈£î&ÉT>± |üì#˚dæ ñ‘·ÔeT
Á|üC≤Á|ü‹ì~Û>± Á|üU≤´‹bı+<ë&ÉT. nôd+;¢˝À e÷{≤¢&çHê, ø±]àø£ dü+|òü÷\˝À e÷{≤¢&çHê Äj·Tq yê>±›{ÏøÏ
TE

m<äTs¡T+&˚~ø±<äT.
eTK÷›+ ndü+U≤´ø£ >π j·÷\qT s¡∫+∫q ø£$, s¡#s· TT‘·. M] s¡#q· ˝À eTTK´+>± #ê+<é ‘êsê+ø√ãHé, ÄC≤Be‘·H,é
Vü≤y˚©, y˚T‘·ø±^‘Y, dæbÕsTT, n+<Û˚sê, sê‘Yπø u≤sêãCÒ, »+>¥ ôV’≤ »+π> ÄC≤B, düTs¡UŸ düy˚sê ˝≤+{Ï mH√ï ø£$‘ê
T

K+&çø£\T ÄHê{Ï Á|üC≤˙ø±ìï ñÁs¡÷‘·\÷–+∫q s¡dü>∑T[ø£\T. eTK÷›+ eT+∫ Vü‰dü´Á|æj·TT&ÉT. m|ü&É÷ qe⁄«‘·÷,
ER

q$«dü÷Ô düs¡<ë>± ñ+&˚yê&ÉT. ôV’≤<äsêu≤<äT sêh nôd+;¢˝À ã÷s¡TZ\ sêeTø£ècÕísêe⁄ eTTK´eT+Á‹>± ñqï|ü&ÉT
|üP˝Ÿ#·+<é>±+BÛ Äs√>∑´eT+Á‹. Á|ü‹|üø£å Hêj·T≈£î&Ó’q eTK÷›+ Ä XÊK˝Àì ˝ÀbÕ\qT m‹Ô#·÷|ü⁄‘·÷ ªª|üP˝Ÿ#·+<é `
ø±+fÒ ãVüQ‘Yμμ (|ü⁄e⁄«\T ø=+#Ó+ ` eTTfi‚flyÓ÷ m≈£îÿe) nì #Û·˝ÀøÏÔ $dæ] >±&ÛÉyÓTÆq $wüj·÷ìï ≈£L&Ü düTìï‘·+>±,
SC

Vü‰kÕ´ìï CÀ&ç+∫ #ÓbÕŒ&ÉT. eTK÷›+ ªcÕj·Tπs Ç+øÏ«˝≤uŸμ nH˚ _s¡T<äT bı+<ë&ÉT.

˙‹øÏ, ìC≤sTT‹øÏ, ÄX¯j·T |ü{ÏeT≈£î, ìkÕ«s¡ú ùde≈£î e÷s¡Tù|s¡T eTK÷›+. ÁX¯eTJe⁄\T, |”&ç‘·esêZ\T, kÕe÷q´
Á|ü»\ ø=s¡≈£î ‘·q J$‘êìï n+øÏ‘·+ #˚dæq eTK÷›+ 1969 Ä>∑wüߺ 25e ‘˚Bq eTs¡DÏ+#ê&ÉT.

86
86 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 dü÷Œ¤]ÔÁ|ü<ë‘·\T
3. n]¬> sêeTkÕ«$T

A
AN
G
düe÷»+˝À n≥º&ÉT>∑Tq |ü&ç ñqï |”&ç‘·, ‘ê&ç‘·, ìeTï C≤‘·T\ Á|ü»\ düeTT<äΔs¡D¬ø’ ø£+ø£D+ ≈£≥Tºø=ì yê]˝À
#Ó‘’ q· ´+ ø£*–+#·{≤ìøÏ n¨sêÁ‘·T\T ø£èwæ #˚dqæ Bq»H√<ëΔs≈¡ î£ &ÉT, >=|üŒ dü+|òTü dü+düÿs¡,Ô <˚Xu¯ ≈ÑÛ î£ &Ô TÉ n]¬> sêeTkÕ«$T.
N
ÄHê&ÉT ìC≤+ ìs¡+≈£îX¯ |ü]bÕ\q˝À Á|ü»\≈£î @ $wüjT· +˝Àq÷ ùd«#·Ã˝¤ <Ò Tä . Çø£ Ä s√E\˝À yÓqTø£ã&çq ‘·s>¡ ‘∑ T· \
LA
Á|ü»\ |ü]dæ‹ú eT]+‘· <äTs¡“s¤ +¡ >± ñ+&˚~. Væ≤+<ä÷ düe÷»+˝À n+≥sêìyês¡T>± nD– ñqï M]MT<ä |ü\T≈£îã&ç>\∑
esêZ\yês¡T, Á|üuTÑÛ ‘·« ñ<√´>∑T\T <Ís¡H® ê´\T, <ÍcÕº´\T #˚jT· &ÉyT˚ >±ø£, nH˚ø£ Á>±e÷\˝À yê]‘√ yÓ{#ºÏ êøÏØ #˚sTT+#·Tø√e&É+
≈£L&Ü »s¡T>∑T‘·T+&˚~. nC≤„q+˝À, ø£s¡T&ÉT>∑{Ϻq eT÷&ÛÜ#êsê\ #·Á≥+˝À ∫≈£îÿø=ì q*–b˛‘·Tqï |”&ç‘· Á|üC≤˙ø±ìøÏ
TE

ÄXÊCÀ´‹ì #·÷|æ+∫q Á|üeTTK Vü≤]»q Hêj·T≈£î\T ôV’≤<äsêu≤<äT dü+kÕúq+˝À ÄHê&ÉT eTT>∑TZs¡THêïs¡T. yê]˝À
ˇø£s¡T n]¬> sêeTkÕ«$T, ¬s+&√yês¡T uÛ≤>∑´¬s&ç¶es¡à, eT÷&√ e´øÏÔ _.mdt.yÓ+ø£Á{≤e⁄.
sêeTkÕ«$T 1895 ˝À, dæø+Ï Á<ëu≤<äT˝Àì ˇø£ ìs¡Tù|<ä Vü≤]»q ≈£î≥T+ã+˝À »ìà+#ê&ÉT. ø=~›bÕ{Ï $<ë´uÛ≤´dü+
T

‘·s¡Tyê‘·, ¬s’˝Ò« Ä&ç{Ÿ Ä|ò”düT˝À Ä|ò”düTu≤sTT>± J$‘êìï ÁbÕs¡+_Û+∫ |ü\Ts¡ø±\ ñ<√´>±\T #˚XÊ&ÉT.
ER

Äj·Tq≈£î ∫qï‘·q+ qT+&ç Ä<Ûë´‹àø£ ∫+‘·q n~Ûø£+. 1912˝À uÛÑ÷e÷q+<ä l eT+<ä|ü*¢ Vü≤qTeT+‘·sê»
jÓ÷^X¯«s¡T\ Á|üuÛ≤yêìøÏ˝ÀHÓ’ yê] •wüß´&Ó’Hê&ÉT. ÄHê{Ï qT+N dü+|üPs¡í+>± XÊø±Vü‰]jÓÆT >∑Ts¡Te⁄ n&ÉT>∑TC≤&É\˝À
düe÷» ø£fi≤´D≤ìøÏ ø£èwæ #˚j·THês¡+_Û+#ê&ÉT. >∑Ts¡Te⁄ ÄodüT‡\‘√ ªdüT˙‘· u≤\ düe÷»+μ ù|]≥ ˇø£ dü+düúqT
SC

HÓ\ø=*Œ, dæøÏ+Á<ëu≤<äT, ≈£îeTà]>∑÷&Ü yÓTT<ä˝…’q ãd”Ô\˝À dü+|òüT dü+düÿs¡D≈£î |üPqTø=Hêï&ÉT. á düe÷»+ eTTK´
ñ<˚›XÊ´\˝À : Á|ü»\˝À u≤>± yê´|æ+∫ ñqï Á‘ê>∑T&ÉT <äTs¡uÛ≤´kÕìï e÷ìŒ+#·&É+, ìs¡ø£åsêdü´‘ê ìs¡÷à\q≈£î ø£èwæ
#˚j·T&É+, Vü≤]»qT\˝À ñqï ñ|ü‘Ó>∑\T e÷\, e÷~>∑, e÷\ <ëdü] yÓTT<ä˝…’qyê{Ïì ‘=\–+∫ yê]˝À düyÓTÆø£´‘·qT
ô|+bı+~+#·&É+, eT÷&ÛÜ#êsê\qT, eT÷&ÛÉ $XÊ«kÕ\qT, m≈£îÿe ‘·≈£îÿe\H˚ uÛ≤yê\qT b˛>=≥º{≤ìøÏ ø£èwæ#˚j·T&É+,
kÕ+|òTæ ø£ Hê´j·÷ìï kÕ~Û+#·&+É , »+‘·Tã*ì ìùw~Û+#·&+É eTTK´yÓTqÆ $. sêeTkÕ«$T Vü≤]»qT\˝ÀqT, Ç‘·s¡ yÓqTø£ã&çq
‘·s¡>∑‘·T\yê]˝Àq÷ á ñ<˚›XÊ\qT u≤>± Á|ü#ês¡+ #˚dæ, ø=~›s√E\˝ÀH˚ dæøÏ+Á<ëu≤<äT˝À nìï esêZ\ yê]
eTqïq\qT bı+<ë&ÉT.
87
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19 87
 Á|ü‹ ãd”Ô˝Àq÷ düuÛÑ\T düe÷y˚XÊ\T @sêŒ≥T#˚dæ, Á|ü»\≈£î eT<ä´bÕq+ e\¢ ø£*π> <äTwüŒ¤*‘ê\qT >∑T]+∫
ñ|üHê´kÕ\T Ç|æŒdü÷Ô ñ+&˚yê&ÉT. bÕ]X¯ó<äΔ´eTT, <˚Vü‰s√>±´ìøÏ dü+ã+~Û+∫q $wüj·÷\ MT<ä ≈£L&Ü ñ|üHê´kÕ\T
ÇdüTÔ+&˚yê&ÉT. q>∑s¡+˝À Vü≤]»qT\T, ‘·~‘·s¡ yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\ Á|ü»\ nuÛÑT´qï‹ø√dü+ ø£èwæ #˚ùd kÕ+|òæTø£
dü+dü\ú sTTq C≤rjÓ÷qï‘· düu,ÑÛ Ä~ Væ≤+<ä÷eTVü‰düu,ÑÛ Ä~ Væ≤+<ä÷ k˛wü˝Ÿ düØ«dt©>¥ yÓTT<ä˝q’… yê{Ï ø±s¡´ø£˝≤bÕ\˝À
≈£L&Ü sêeTkÕ«$T Á|üeTTK+>± bÕ˝§ZHy˚ ês¡T. á dü+dü\ú Á|üeTTK ø±s¡´ø£s\Ô¡ T uÛ≤>∑´s¬ &çe¶ s¡à, ÄsY.\ø£Îj·T´, m+.m˝Ÿ.Ä<äjT· ´,
dæ.mdt.j·T‹sêE\T yÓTT<ä˝q’… yê]‘√ ø£*dæ, sêeTkÕ«$T Á|ü‹ dü+|òTü ùdyê ø±s¡´Áø£eT+˝Àq÷ Á|ü<ëÛ qbÕÁ‘·eVæ≤düT+Ô &˚yê&ÉT.
Ms¡+<äs¡÷ ôV’≤Æ<äsêu≤<äT, dæøÏ+Á<ëu≤<äT q>∑sê\˝À Vü≤]»HêuÛÑT´<äj·÷ìøÏ m+‘√ ø£èwæ #˚XÊ&ÉT.

A
ÄHê{Ï ìC≤+ Á|üuÛÑT‘·«+ n]¬> sêeTkÕ«$Tì ôV’≤<äsêu≤<äT eTTìdæ|ü˝Ÿ ø±s=ŒπswüHé düuÛÑT´\T>± ìj·T$T+∫+~.

AN
Ä s√E\˝À á |ü<ä$øÏ Hê$TH˚{Ÿ nsTTq Á|ü<∏äeT Vü≤]»q nuÛÑ´]ú Ç‘·&˚. sêeTkÕ«$T eTTìdæ|ü˝Ÿ øöì‡\sY>± q>∑s¡
bÂs¡|ü]bÕ\Hê ø±s¡´Áø£e÷\qT n‘·´+‘· ÁX¯<äΔ‘√ ìs¡«Væ≤+#ê&ÉT.
‘Ó\+>±D≤˝À Á>∑+<∏ë\jÓ÷<ä´e÷ìøÏ ˇø£ Á|ü‘´˚ ø£‘· ñqï~. sêeTkÕ«$T Á>∑+<∏ë\jÓ÷<ä´eT+˝À bÕ˝§Zì Á>±e÷\˝À

G
Á>∑+<∏ë\j·÷\T HÓ\ø=\Œ≥+‘√q÷ yê{Ï Ä<Ûä«s¡´+˝À ìs¡ø£åsêdü´‘ê ìs¡÷à\q˝ÀqT m+‘√ ø£èwæ #˚XÊ&ÉT. ìC≤+ sêh
N
Ä+Á<ÛäeTVü‰düuÛÑ kÕú|üqø±\+ qT+N <ëì˝À düuÛÑT´\T>± ñ+&ç Ä+Á<ÛäeTVü‰düuÛÑ ø±s¡´Áø£e÷\˝À bÕ˝§ZH˚yê&ÉT. Hê{Ï
Ä+Á<ÛäeTVü‰düuÛÑ <ë«sê Äj·Tq #˚dæq ø£èwæ m+‘√ Á|üX¯+dü˙j·TyÓTÆq~. ÄHê{Ï ôV’≤<äsêu≤<äT sêh+˝À Ä+Á<ÛäeTVü‰düuÛÑ
LA
Hêj·T≈£î˝…q’ lj·TT‘·T\T ã÷s¡T\Z , e÷&ÉbÕ{Ï, düTs¡es¡+, ø=+&Ü, eT+<äTeT\, &܈ˆ #ÓHêï¬s&ç¶ e+{Ïyê] kÕVü≤#·s´¡ +˝À
ñ+&ç C≤rjÓ÷<ä´eT+˝À Á|ü<Ûëq bÕÁ‘· b˛wæ+#ê&ÉT. Ä+Á<ÛäeTVü‰düuÛÑ˝À N*ø£\T e∫Ãq|ü&ÉT Äj·Tq C≤rj·T
TE

(ø±+Á¬>düT) Ä+Á<ÛäeTVü‰düuÛÑ˝ÀH˚ ø=qkÕ>±&ÉT.

sêeTkÕ«$T ìC≤+ sêh Ä+Á<Ûä eTVü‰düu˝ÑÛ À ø±s¡´es¡Z düuTÑÛ ´&ÉT>±, Ä*+&çj÷· ø±+Á¬>düT ø£$T{° düuTÑÛ ´&ÉT>±, ìC≤+
sêh Ä+Á<Ûäsêh ø±+Á¬>düT ø£$T{° ø±s¡´es¡Z+˝Àq÷ #ê˝≤ ø±\+ düuÛÑT´&ÉT>± ñHêï&ÉT. 1950`1952˝À Ä+Á<Ûä sêh
T

ø±+Á¬>düT ø£$T{° dü+j·TTø£Ô ø±s¡´<ä]Ù>± |üì#˚XÊ&ÉT. dæøÏ+Á<ëu≤<äT eTTìdæ|ü˝Ÿ ø±s=ŒπswüHé düuÛÑT´&ÉT>±, ôV’≤<äsêu≤<äT
õ˝≤¢ uÀs¡T¶ düuTÑÛ ´&ÉT>±q÷ m+‘√ ùde#˚XÊ&ÉT. b˛©düT #·s´¡ ‘·sT¡ yê‘· øπ +Á<ä Á|üuTÑÛ ‘·«+ uÛ≤s¡‘· bÕs¡y¢ TÓ +≥T≈£î ôV≤’ <äsêu≤<äT
ER

dü+kÕúq+ qT+∫ Hê$TH˚{Ÿ #˚dæq bÕs¡¢yÓT+≥T düuÛÑT´\˝À sêeTkÕ«$T ˇø£&ÉT. 1952˝À »]–q kÕ<Ûës¡D mìïø£\˝À
$ø±sêu≤<äT ~«düuÛÑ´ ìjÓ÷»ø£es¡Z+ qT+∫ »]–q mìïø£\˝À &܈ˆ #ÓHêï¬s&ç¶>±]‘√ bÕ≥T>± ôV’≤<äsêu≤<äT sêh
XÊdüqdüuÛÑ≈£î mìï¬ø’Hê&ÉT. &܈ˆ ã÷s¡TZ\ sêeTø£ècÕísêe⁄ eT+Á‹es¡Z+˝À 1954 qT+∫ 1956 es¡≈£î ñ|üeT+Á‹>±
SC

|üì#˚XÊ&ÉT. Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ ne‘·sD¡ ‘·sT¡ yê‘· ≈£L&Ü XÊdüqdüu≈ÑÛ î£ mìï¬ø,’ ø=+‘·ø±\+ ø±düT ÁãVü‰àq+<äs¬ &ç¶ eT+Á‹es¡+Z ˝À
ñ|üeT+Á‹>± ñ+&ç ùde #˚XÊ&ÉT. ‹s¡TeT\ ‹s¡T|ü‹ <˚ekÕúq+ uÀs¡T¶ düuÛÑT´&ÉT>± ìj·TT≈£îÔ&Ó’ ø=+‘·ø±\+ |üì#˚XÊ&ÉT.
Á|üd<æ Δä >±+<Ûj
˚ T· yê~, ìsê&É+ãs¡T&ÉT, ìkÕ«s¡ú ùdyê|üsêj·TDT&ÉT ‘êqT $X¯«dæ+∫q dæ<ëΔ+‘ê\qT, $XÊ«kÕ\qT,
∫‘·ÔX¯ó~Δ‘√ Ä#·]+∫q dæús¡∫‘·TÔ&ÉT, ‘ê&ç‘· |”&ç‘· »qHêj·T≈£î&ÉT n]¬> sêeTkÕ«$T. Ä<äsêÙ\ $wüj·T+˝À Äj·Tq
mqï&É÷ sêJ|ü&˝É <Ò Tä . 1973 »qe] 26e ‘˚Bq sêeTkÕ«$T eTs¡D+Ï #ê&ÉT. ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·|⁄ü Vü≤]»H√<ä´eT+˝Àq÷,
ÁXÊ$Tø£ »Hêe[ $yÓ÷#·H√<ä´eT #·]Á‘·˝Àq÷ sêeTkÕ«$TøÏ >∑\ kÕúq+ eT¨qï‘·yÓTÆq~.
88
88 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 dü÷Œ¤]ÔÁ|ü<ë‘·\T
4. &܈ˆ ø=‘·Ô|ü*¢ »j·TX¯+ø£sY

A
AN
G
ôV≤’ <äsêu≤<äT dü+kÕúq+ ìC≤+ #Ósq¡ T+&ç $&ÉT<ä˝’… ùd«#êäyêj·TTe⁄\T |”\TdüTqÔ ï dü+<äs“¡ +¤ . Ç+‘·˝À $XÊ˝≤+Á<Ûä
sêh@sêŒ≥T Ä˝À#·q\T yÓTT<ä\j·÷´sTT. yÓ+≥H˚ <ëìøÏ e´‹πsø£+>± b˛sê≥+ yÓTT<ä\sTT+~.
N
á dü+<äs¡“¤+>± ôV’≤<äsêu≤<äT˝À z düe÷y˚X¯+ @sêŒ≥T#˚XÊs¡T. ªªes¡+>∑˝Ÿ qT+∫ H˚qT ≈£L&Ü ãj·T\T<˚]Hê...
LA
e÷ ãdüT‡ uÛÑTeq–]˝À ô|òsTT\sTT´+~. á ˝À|ü⁄ n|òü®˝Ÿ>∑+CŸ˝À ø±\TŒ\T »]– @&ÉT>∑Ts¡T $<ë´s¡Tú\T #·ìb˛j·÷s¡T.
ˇø£y˚fi¯ Ä düeTj·÷ìøÏ H˚qT ≈£L&Ü nø£ÿ&çøÏ #˚s¡T+fÒ neTs¡Ms¡T\ C≤_‘ê˝À #˚πsyêDÏí. Ä n<äèwüº+ Hê≈£î <äø£ÿ˝Ò<äT.
ã‹øÏ @+ #˚XÊqj·÷´ n+fÒ... á |òüTÀsê\˙ï #·÷&Ü*‡e∫Ã+~.μμ á e÷≥\T ‘Ó\+>±D C≤‹|æ‘·>± Á|üdæ~Δbı+~q
TE

Ábıô|òdüsY ø=‘·Ô|ü*¢ »j·TX¯+ø£sY$.

Ábıô|òdüsY ø=‘·Ô|ü*¢ »j·TX¯+ø£sY Ä>∑düTº 6, 1934q es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢, Ä‘·à≈£Ls¡T eT+&É\+ ô|<ë›|üPsY düMT|ü+˝Àì
nø£ÿ+ù|≥˝À |ü⁄{≤º&ÉT. ‘·*¢ eTVü‰\øÏÎ, ‘·+Á&ç \ø°Îø±+‘·sêe⁄. eTT>∑TZs¡T nqï<äeTTà\T, eTT>∑TZs¡T nø£ÿ#Ó˝…¢fi¯fl˝À
T

»j·TX¯+ø£sY ¬s+&√ dü+‘êq+.

ER

es¡+>∑˝Ÿ˝À ‘·q bÕsƒ¡XÊ\, ø£fi≤XÊ\ $<ä´qT |üP]Ô#˚dæ u…Hês¡dt, n©>∑&Ûé $X¯«$<ë´\j·÷\ qT+∫ Ä]úø£XÊg+˝À
|ü{≤º n+<äT≈£îHêï&ÉT. ñkÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·T+˝À |æôV≤#Y.&ç. #˚kÕ&ÉT. 1975 qT+&ç 1979 es¡≈£î es¡+>∑˝Ÿ˝Àì
dæ.¬ø.m+. ø£fi≤XÊ\ Á|æì‡bÕ˝Ÿ>± |üì#˚kÕ&ÉT. 1979 qT+&ç 1981 es¡≈£î ø±ø£rj·T $X¯«$<ë´\j·T+ ]õÁkÕºsY>±,
SC

1982 qT+&ç 1991 es¡≈î£ d”ô|˝ò Ÿ ]õÁkÕºs>Y ± 1991 qT+&ç 1994 es¡≈î£ ø±ø£rj·T $X¯«$<ë´\j·÷ìøÏ ñ|ü≈î£ \|ü‹>±
|üì#˚kÕ&ÉT.
ˇø£ n<Ûë´|ü≈î£ &çì $<ë´s¡T\ú T >∑Ts¡TôÔ |≥Tºø√e&É+ kÕ<Ûës¡Dy˚T ø±˙ ˇø£ n<Ûë´|ü≈î£ &ÉT ‘·q $<ë´s¡T\ú qT >∑Ts¡TôÔ |≥Tºø=ì,
ù|s¡Tô|{Ϻ |æ\e&É+ »j·TX¯+ø£sY kÕsYπø kÕ<Ûä´+. nH˚≈£î\≈£î Ä<äs¡Ù >∑Ts¡Te⁄ »j·TX¯+ø£sY.
‘Ó\+>±D, Ä+Á<Ûä sêÁcÕº\ $©Hêìï e´‹πsøÏdü÷Ô $<ë´]ú Hêj·T≈£îì>± 1954˝À |òü»˝Ÿ n© ø£$TwüHé≈£î ìy˚~ø£
Ç#êÃ&ÉT.
89
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19 89
 n<Ûë´|ü≈£îì>±, |ü]XÀ<Ûä≈£îì>± @+ #˚dæHê ‘Ó\+>±D ø√D+˝ÀH˚ ì‘·´+ Ä˝À∫+#˚, Ä#·]+#˚ ñ<ä´eTo*.
‘Ó\+>±D &çe÷+&éqT 1969 qT+&ç düTì•‘·+>± n<Û´ä j·Tq+ #˚d÷ü ,Ô $X‚w¢ dæ ÷ü Ô Á|ü‹s√p s¡#q· \T #˚kÕ&ÉT. ‘Ó\+>±D
@sêŒ≥T nedüsêìï $e]dü÷Ô ` ‘Ó\+>±D sêh+ ˇø£ &çe÷+&é, ‘Ó\+>±D˝À @+ »s¡T>∑T‘√+~. eÁø°ø£s¡D\T `
yêdüÔyê\T, ‘·\¢&ç\T¢‘·Tqï ‘Ó\+>±D (yê´düdü+|ü⁄{Ï), ‘Ó\+>±D (Ä+>∑¢+)... yÓTT<ä˝…’q mH√ï |ü⁄düÔø±\qT sêXÊ&ÉT.
‘Ó\+>±D˝ÀH˚ ø±≈£î+&Ü, <˚X¯+˝Àì Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê˝À¢, $<˚XÊ˝À¢ ‘Ó\+>±D sêh @sêŒ≥T nedüsêìï $e]dü÷Ô
Á|üd+ü >±\T #˚XÊ&ÉT. ‘Ó\+>±D ñ<ä´e÷ìï >∑©¢ qT+&ç &Û©ç ¢ <ëø±, &Û©ç ¢ qT+&ç nyÓT]ø± <ëø± yê´|æÔ #˚jT· &É+˝À Äj·Tq
bÕÁ‘· eTs¡Te˝Òì~.

A
ªª‘Ó\+>±D @sêŒ≥T‘√ n_Ûeè~Δ #ê˝≤ y˚>∑+>± »s¡T>∑T‘·T+~. »\eqs¡T\ $wüj·T+˝À ùd«#·Ã¤ ñ+≥T+~.

AN
‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À >=\TdüT #Ós¡Te⁄\T #ê˝≤ ñ+&˚$. ñ<˚›X¯|üPs¡«ø£+>±H˚ yê{Ïì HêX¯q+ #˚kÕs¡T. ‘Ó\+>±D eùdÔ
yÓTT<ä≥>± á #Ós¡Te⁄\qT |ü⁄qs¡T<äΔ]+#ê*. M{Ïì u≤>∑T#˚ùdÔ Á>±eT e´edüú düdü´XÊ´eT\+ ne⁄‘·T+~. ‘Ó\+>±D
@s¡Œ&ç‘˚ nìï{Ïø£Hêï eTTK´+>± <Ûä«+dü+ #˚j·Tã&çq Á|üC≤kÕ«$Tø£ dü+düÿ è‹ì ‹]– kÕú|æ+#·T≈£î+{≤+. ‘Ó\+>±D˝À

G
Çe˙ï kÕ<Ûä´y˚T m+<äTø£+fÒ ‘Ó\+>±D Á|ü»˝À¢ Ä #Ó’‘·q´+ ñ+~ ø£qTø£μμ n+{≤&ÉT »j·TX¯+ø£sY.

N
ˇø£ $˝ÒK] »j·TX¯+ø£sY Ç+≥s¡÷«´ ø√dü+ yÓfi¯fl>± Äj·Tq ñ+&˚ nbÕs¡TºyÓT+≥T MT~ qT+&ç ñkÕàìj·÷
j·T÷ìe]‡{° >=|üŒ>± ø£ì|æ+∫+~. n<˚e÷≥ »j·TX¯+ø£sY‘√ n+fÒ ` ªªñkÕàìj·÷qT ‘·\T#·T≈£î+fÒ ‘Ó\+>±D
LA
yê&çHÓ’q+<äT≈£î >∑s¡«+‘√ #Ûê‹ ñãT“‘·T+~. mHÓïìï b˛sê{≤\≈£î, Äsê{≤\≈£î n~ y˚~¬ø’+~? n+<ä]ø° ñkÕàìj·÷
e]‡{° n+fÒ #Ó≥T¢ ø£ì|ædsÔü TT. ø±˙ yÓTTqï{ÏøÏ yÓTTqï ‘Ó\+>±D ø√dü+ neTs¡T˝…q’ nH˚≈î£ \T $<ë´s¡T\ú T Ä #Ó≥¢ kÕøÏ>å ±
Hê≈£î ø£fi¯fleTT+<˚ ø£<äT\TÔ ø£ì|ædüÔs¡T. <äT'KyÓTTdüÔ~... nsTT‘˚ Hê\T>∑T ø√≥¢ ‘Ó\+>±D Á|ü»\ >∑T+&Ó˝À¢ ì*#˚ n<äèwüº+
TE

m+‘·eT+~øÏ <ä≈£îÿ‘·T+~. yêfi¯fl≈£î eTs¡D+ ˝Ò<äT... n<˚ ñkÕàìj·÷˝À 2009, &çôd+ãsY 9 Á|üø£≥q ‘·sê«‘· |æ\¢\T
»s¡T|ü⁄≈£îqï dü+ãs¡+ Hê J$‘·+˝À eT]Ãb˛˝Òì >=|üŒ C≤„|üø£+μμ... nHêï&É≥...
»j·TX¯+ø£sY ‘·q J$‘êìï ‘Ó\+>±D ø√dü+ n+øÏ‘+· #˚kÕ&ÉT. ªnuŸ‘√ @ø˘ V”≤ U≤«sTTwtôV≤’ , y= ‘Ó\+>±D <˚UŸHê
T

WsY eTsYC≤Hêμ (Ç|ü&Ó‘’ ˚ Hê≈£î ˇπø ø√]ø£ $T–*+~. ‘Ó\+>±D sêh @sêŒ≥T ø£fi≤flsê #·÷&Ü*. ‘·sê«‘· eTs¡D+Ï #ê*)
ER

nì nH˚yê&ÉT.
ªªe÷ eqs¡T\T e÷≈£îHêïsTT. e÷ eqs¡T\ô|’ e÷≈£î n~Ûø±s¡+ ø±yê*. e÷ ‘Ó\+>±D e÷>±Zyê*...μμ j·÷uÛ…’
@fi¯ófl>± Ç<˚ Äø±+ø£å... Ç<˚ XÊ«dü... Ç<˚ \ø£å´+... Ç<˚ J$‘·+. ñ<ä´e÷ìï XÊ«dæ+∫q eTVü‰eT¨bÕ<Ûë´j·TT&ÉT
SC

Ábıô|òdüsY ø=‘·Ô|ü*¢ »j·TX¯+ø£sY.

»j·TX¯+ø£sY >=+‘·T ø±q‡sY‘√ ¬s+&˚fi¯ófl u≤<Ûä|ü&ܶ&ÉT. ø±q‡sY‘√ j·TT<äΔ+ kÕ–dü÷Ô ÄKs¡T<äX¯˝À ñ+&É>± ªªMTs¡T
#˚j·÷*‡+~ MTs¡T #˚kÕs¡T. á düeTj·T+˝À Çø£ÿ&É Çø£ ñ+&É˝ÒqT. H˚qT es¡+>∑˝Ÿπø b˛‘êqT. qqTï |ü+|ü+&çμμ n+≥÷
|ü⁄{Ϻq >∑&ɶMT~ eTeTø±s¡+‘√ ôV’≤Á<ëu≤<é ÄdüT|üÁ‹ qT+&ç es¡+>∑˝Ÿ #˚sê&ÉT. yês¡+ s√E\T Ç+{À¢H˚ yÓ’<äT´\T nìï
s¡ø±\ yÓ’<ä´ùde\T n+~+#ês¡T. eT+>∑fi¯yês¡+ ‘Ó\¢yês¡TC≤eTT qT+∫ |ü˝Ÿ‡πs{Ÿ |ü&çb˛e&É+‘√ Äøχ»Hé n+~+#ês¡T.
nsTTHê |ò*ü ‘·+ ˝Òøb£ ˛sTT+~. 21`06`2011 eT+>∑fiy¯ ês¡+ ñ<äjT· + 11`30 ìeTTcÕ\≈£î »j·TX¯+ø£sY neTs¡T&Éj÷· ´&ÉT.

90
90 ‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 |ü<ä$C≤„q+
nsêú\T
n ñqï‹ R >=|üŒ>±, n_Ûeè~›

A
n+>∑eg+ R ø=˝≤¢sTT, >∑T&ɶ, ∫qïã≥º ñ<˚X› ´¯ + R >∑TiÏ, \ø£å´+
nE„&TÉ R ‘Ó*j·Tìyê&ÉT ñs¡TeTT R >∑sq®¡

AN
nr‘·+ R MT]q~, n‹Áø£$T+∫q~, nìï+{Ïø° @
$T+∫q~ @\T R bÕ*+#·T
nq|òTü T&ÉT R bÕ|ü+ #˚j·Tìyê&ÉT, |ü⁄D≤´‘·Tà&ÉT

G
z
n$T‘·+ R $T‘·+ ˝Òì, m≈£îÿe zeTT R <äj·T‘√ s¡øÏå+#·T, ø±bÕ&ÉT
nj·÷∫‘·+ R n&ÉT>∑≈£îHêï \_Û+#˚~
ns¡‘Ω · R jÓ÷>∑´‘·, ‘·–q
N ø£
LA
ø£#˚] R dü+^‘· düuÛÑ
n]wü+º R nbÕj·T+, ø°&ÉT ø£\Vü≤+ R ø={≤¢≥
ndüTsπ +Á<äT&ÉT R sêø£ådüT\≈£î sêE ø£yê≥+ R ‘·\T|ü⁄
TE

nø£så êdüT´\T R nø£ås¡C≤„q+ ø£\yês¡T ø£kÕsTTyê&ÉT R <äj·T˝Òìyê&ÉT

Ä ø±˝πø|å +ü R düeTj·÷ìï >∑&É|ü&É+
Ä≥+ø£+ R n&É+¶ øÏ, n&ÉT¶ ø°&TÉ R Ä|ü<ä, #Ó&ÉT, n|üø±s¡+
T

Ä+Á&ÉT R uÛ≤s¡´\T ≈£î‘·÷Vü≤\+ R ø√]ø£, ø±+ø£å

ER

ÄdüøÔÏ R Çwüº+, ÄX¯ ≈£î~+∫ R ‘·–+Z ∫

ÄkÕ«<ä´+ R nqTuÛÑ$+#·T≥≈£î ‘·–q~, ≈£îdüTeT+ R |ü⁄e⁄«
s¡T∫#·÷#·T≥≈£î ‘·–q~ ø£è‘·»‘„ · R #˚dæq y˚T\T ‘·\T#·Tø=qT≥
SC

Äs¡T´\T R eT+∫yêfi¯ófl, |üPE´\T øπ X¢ +¯ R ø£wüº+, u≤<Ûä

Ç ø√&ÓHê>∑T R ej·TdüT‡˝À ñqï bÕeTT
Çe÷+ R eTd”<äT˝À ÁbÕs¡úq #˚sTT+#˚yê&ÉT K
ñ K\T&ÉT R #Ó&y¶É ê&ÉT
ñ∫‘·+ R ‘·–q~, jÓ÷>∑´yÓTÆq~, yÓ\˝Òì~ >∑
ñ{Ï|º &ü TÉ R ãj·T{ÏøÏ ø£ì|æ+#·T >∑&+ç #·T R dü+bÕ~+#·T
ñ<˚«>∑eTT R uÛj
Ñ T· eTT
91
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
>∑‘´· +‘·s+¡ R y˚πs<ë], eTs√<ë] ‘·qT|ü⁄ R ‘·è|æ|Ô sü T¡ #·T
>∑+&É•\ R ô|<äs› êsTT ‹$] R Á|üjT· ‹ï+∫
–≥º R |üXó¯ e⁄ø±*>√s¡T ‘·T+&ÉT R ∫qï >∑T&ɶ
>∑T]Ô+|ü⁄ R >∑Ts¡TÔ|ü≥Tº, ù|s¡T, ø°]Ô ‘Ó|Œü \T>± R düeT÷Vü≤+>±, >∑T+|ü⁄\T>±
>öD+ R eTTK´eTTø±ì~, ‘·≈î£ ÿe ÁbÕeTTK´‘· ‘ÓsT¡ e] R u≤≥kÕ]
ø£\~ ‘√>∑T\T R e+ø£\T
v ‘√j·T+ R ˙s¡T

A
C≤„|øü +£ R ‘·\|ü⁄ , >∑Ts¡TÔ+#·Tø√e&É+ <ä

AN
#· <ëqeTT R ‘·q≈£î ñqï<ë+{À¢ m<äT{Ïyê&çøÏ
#·‘T· s¡‘· R H˚sT¡ Œ, HÓ|’ ⁄ü D´+ ø=+‘· Çe«&É+
#·s¡eT<äX¯ R ∫e]<äX¯ ~Á>±“¤+‹ R @MT ns¡ú+ø±ì dæú‹

G
∫eTTà R #·T≥Tº|üø£ÿ\>±˙, ô|’øÏ >±˙ B$ R #·T≥÷º˙s¡Tqï Á|ü<˚X¯+

∫Á¬s‘·TÔ
yÓ<»ä \¢&+É
R ∫sê≈£î|ü&TÉ
N <äT´‹
<äTs¡“\T\T
R Á|üø±X¯+, ø±+‹
R ã\eTT˝Òìyês¡T
LA
∫Vü≤ï+ R >∑Ts¡TÔ <äèø£Œ<∏ä+ R Ä˝À#·Hê$<Ûëq+
#·÷‘·eTT R e÷$T&ç <äèwæº R #·÷|ü⁄
TE

#Û· <Ûä
#ÛÁ· ‘·|‹ü R sêsêE, #·Áø£e]Ô <ÛäqeTT R &ÉãT“, dü+|ü<ä
» <Ûsä D¡ Ï R uÛ÷Ñ $T
<Ûsä à¡ + R |ü⁄D´eTT, eT+∫ q&Ée&çø£
T

»qu≤VüQfi¯´+ R »qdüeT÷Vü≤eTT
»\+ R ˙s¡T q
ER

Je⁄\T R ÁbÕDT\T qe R ø=‘·Ô, ‘=$Tà~

CÀø£´+ R eT<Ûä´˝À ø£*Œ+#·Tø√e&É+ Hê]πøfi¯+ R ø=ã“]ø±j·T, f…+ø±j·T
HêD´yÓTqÆ R yÓTs¡T>¬ q’
SC

C…Á’ ‘·T&ÉT R »sTT+∫qyê&ÉT

sƒ¡ ìs¡dqü R nsTTwü‘º ,· ‹s¡dÿü ]+#·&+É
]ƒø±D≤ R ñ+&˚#√≥T ìs¡ø¢ ´å£ + R #·T\ø£q>± #·÷&É&É+,
؃$ R <äsê®, <äs¡Œ+ |ü{+ºÏ #·Tø√ø£b˛e&É+
‘· ìwüÿs¡¸ R ìX¯Ãj·TeTT, K∫Ñ·eTT
‘·Áø£eTT R eTõ®>∑, #·\¢ ìcÕí‘·T\T R H˚s¡Œs¡T\T, Á|üMDT\T
ìwüŒ\¤ + R |òü*‘·+ ˝Òø£b˛e&É+
92
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 |ü bı≥ø£]+#·T R n‹X¯sTT+#·T, e]Δ\T¢
|üse¡ T R >=|üŒHÓ’q, ∫e]<Ó’q, eTTK´yÓTÆq bıs¡bı#êÃ\T R n_ÛÁbÕj·TuÛÒ<ë\T
|üs+¡ |üsê>∑‘+· R Áø£eT+>± e∫Ãq~ b˛π>j·TT R »eT#˚j·TT
|üsV¡ ≤æ ‘·eTT R Ç‘·s¡T\≈£î y˚T\T #˚j·TT≥ |òü
|üs«¡ eTT R |ü+&ÉT>∑ |òDü Ï R bÕeTT
|üsê´≥≈£î\T R Äj· ÷ Á|ü < ˚ X Ê\qT #· ÷ &É & ÜìøÏ ˇ
e#˚Ãyês¡T, dü+<äs¡Ù≈£î\T

A
ã+<Ûqä + R ø£{yºÏ j
˚ T· &É+
|ü]D≤eTeTT R e÷s¡TŒ ã+<ÛäTe⁄\T R #·T{≤º\T

AN
|üs√|üø±s¡+ R Ç‘·s¡T\≈£î y˚T\T #˚j·T&É+ ã\j·TT‘·T&ÉT R ã\eTT ø£\yê&ÉT
|üXó¯ |ü‹ R •e⁄&ÉT u≤\´+ R ∫qïej·TdüT‡
|üd>æ ≥∑ Tº R >∑eTì+#·T _+ø£eTT R bı>∑s¡T, >∑s¡«eTT

G
Á|üU≤´‹ R Á|üdæ~Δ u§+≈£î R nã<äΔeTT
Á|ü‘´· ø£eå TT
Á|ü<eä∏ T+
R
R
ø£fifl¯ eTT+<äT
yÓTT<ä{~Ï
N ÁuÀ#·T
uÛÑ
R <äj·T‘√ s¡øÏå+#·T
LA
Á|üe÷D+ R e÷{Ïe«&É+, XÊgeTT uÛ+Ñ >∑eTT R Ä≥+ø£eTT, n&ÉT¶|ü&ÉT, nee÷q+,
bÕsƒ¡≈£î\T R #·~y˚yês¡T n\
TE

bÕ*‘·T\T R bÕ*+|üã&˚yês¡T (Á|ü»\T) uÛ+Ñ – R e˝…, $<ÛäeTT

ÁbÕ+>∑D+ R eTT+–*, Ç+{ÏøÏ / Ä\j·÷ìøÏ uÛ≤düÿs¡T&ÉT R dü÷s¡T´&ÉT
eTT+<äT ñqï ÁbÕ+‘·+, yêøÏ* ;Û‹ R uÛj
Ñ T· eTT
ÁbÕ‹|ü~ø£ R Ä<Ûës¡+, eT÷\+
T

uÛTÑ eqeTT R »>∑eTT, Á|ü|ü+#·eTT, ˝Àø£eTT

ÁbÕsTTø£+ R kÕe÷q´+ uÛ÷Ñ ‘·|+ü #·øe£ TT R |ü+#·u÷ÑÛ ‘ê\T (uÛ÷Ñ $T, ˙s¡T, n–ï,
ER

ÁbÕX¯düÔ´eTT R Á|üdæ~Δ yêj·TTe⁄, Äø±X¯eTT)

Á|æjT· + R Çwü+º eT
|ü⁄D´rs¡eú TT R |ü$Á‘· Á|ü<˚X¯eTT, |ü$Á‘·yÓTÆq
SC

eT+E\eTT R ø√eT\eTT, düT≈£îe÷s¡eTT, yÓT‘·Ôq

»\eTT+&˚ #√≥T,
eTj·T÷s¡eTT R eT>∑HeÓ T*
(ñ<ë : >∑+>±q~)
eTsê´<ä R >ös¡eeTT
|üP‘· R |üPj·TT (|üP\T |üPj·T&É+)
e÷<ÛTä s¡´+ R rj·T<äq+
|üP‘·eTT R |ü$Á‘·yTÓ qÆ ~
e÷s¡Z<ä]Ù R <ë]#·÷|ü⁄yê&ÉT
ô|‘’ è· ø£+ R ‘·+Á&ç qT+&ç yês¡dü‘·«+>±
eTT+CÒjT R yÓ÷#˚sTT qT+&ç eTDÏø£≥Tº es¡≈£î
dü+Áø£$T+∫q~
>∑\ #˚‹ uÛ≤>∑+
bı+~ø£ R ≈£Ls¡TŒ
93
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
eTT#·Ã≥|ü&TÉ R Çwü|º &ü TÉ eè•Ãø£eTT R ‘˚\T
eTT~‘· R Äq+~+∫q eèwüu+ÑÛ R m<äT›
eTTuÛ≤e+ R @ uÛ≤eeT÷ ˝Òø£b˛e&É+, eTÚq+ y˚eTs¡T R m\¢|ü&ÉT, e÷{Ïe÷{ÏøÏ
eVæ≤+#·&É+ X¯
eTè>∑‘è· wüí R m+&Ée÷$ XÊø£eTT R ≈£Ls¡
y˚T*$T R dü«#·Ãy¤ TÓ qÆ XÊX¯«‘·eTT R dæús¡yÓTÆq~, m|ü&É÷ ñ+&˚~
yÓ÷s¡ R yÓTTVü≤+ ÁXÀ‘· R $qTyê&ÉT

A
s¡ dü

AN
s¡+uÛÑ R ns¡{Ï, ˇø£ n|ü‡s¡dü ù|s¡T dü+|ü<ä R <Ûqä +
sêõ R es¡Tdü, >∑T+|ü⁄ dü+ÁuÛeÑ T+ R uÛÑj·T+, ñ‘ê‡Vü≤eTT, Vü≤s¡¸+
sêDÏ+#·T R ˇ|ü dü‘`Y ndü‘Y R eT+∫, #Ó&ÉT

G
\ dü‘‘· e· TT R m\¢|ü &ÉT
˝…dü‡
˝ÒeT
R
R
m≈£îÿe, >=|üŒ, eT+∫, u≤>∑T
ÅdÔ”
N dü‘ÿ· eqeTT
dü‘êÿs¡eTT
R
R
eT+∫ø£$‘·
düHêàqeTT
LA
˝Ò$T R ù|<ä]ø£eTT düMTø£å R #·ø£ÿ>± #·÷#·T≥, yÓ<ä≈£î≥
˝§+–b˛e⁄ R ˇ|üø=qT, #Ó|æŒq≥Tº $qT, kÕ+Á|ü<ëj·T+ R ˇø£ ‘·s¡+ qT+&ç eTs=ø£ ‘·sêìøÏ
TE

X¯sD¡ Ty˚&TÉ dü+Áø£$T+#˚ Ä#ês¡ e´eVü‰sê\T

e kÕ<Û´ä + R kÕ~Û+#·<ä–q~
e<ä+‘·T\T R ndü‘´· Á|ü#ês¡+ kÕeTs¡d´ü + R ø£*dæyTÓ \dæ, ◊ø£eT‘·´+
kÕVæ≤‘·´+ R Væ≤‘·eTTqT ø£*Z+#˚~
T

edüT<Ûä R uÛ÷Ñ $T
yê+#Û· R ø√]ø£ kÂø£s´¡ + R düT\uÛÑeTT, nqT≈£L\eTT
ER

yê´|æÔ R yê´|æ+#·T≥ ø£å

$<ë«+düT&ÉT R ms¡Tø£>\∑ yê&ÉT, |ü+&ç‘T· &ÉT ø°så +¡ R bÕ\T
$uÛTÑ &ÉT R Á|üuÛÑTe⁄, sêE
SC

i
$sêeT+ R $ÁXÊ+‹ i+¬ø R m<äT› ns¡T|ü⁄
$s¡T<ä+Δ R Á|ü‹≈£L\+, e´‹πsø£+
$\dæ\T¢ R Á|üø±•+#·T
$eø£å R uÛÒ<äuÛ≤eeTT
$y˚øe£ TT R ‘Ó*$

94
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 |üsê´j·T|ü<ë\T
n~Ûø+£ ` m≈£îÿe, #ê˝≤, $TøÏÿ* Á|ü<∏äeT+ ` Ä~, eTTK´+, yÓTT<ä\T
Äø±X¯+ ` >∑>∑q+, n+ãs¡+, ì+– uÛ≤düÿs¡T&ÉT ` dü÷s¡T´&ÉT, s¡$
ÄdüøÔÏ ` Çwüº+, eT≈£îÿe, Á|”‹ u≤\´+ ` ∫qï‘·q+, XË’X¯e+, |üdæ‘·q+
ø°&TÉ ` Ä|ü<ä, n|üø±s¡+, nX¯óuÛÑ+ y˚T*$T ` dü«#·Ã¤yÓTÆq~, eT+∫, ñ‘·ÔeT+
øπ X¢ +¯ ` ø£wºü+, u≤<Ûä ˝…dü‡ ` eT+∫, u≤>∑T

A
U≤´‹ ` ø°]Ô, Á|üdæ~Δ ˝ÒeT ` Åd”Ô, eì‘·, eTVæ≤fi¯

AN
#˚|ü ` MTq+, eT‘·‡ ´+ $s¡T<ä+Δ ` $s√<Ûä+, dü]|ü&Éì~, Á|ü‹≈£L\+
»\+ ` ˙s¡T, ñ<äø£+, dü*\+ yê+#Û· ` Çwüº+, ø√]ø£, eT≈£îÿe
]ƒø±D≤ ` ÄÁX¯j·T+, ñ+&˚#√≥T Áyê‘·eTT ` düeT÷Vü≤+, ÁX‚DÏ, >∑T+|ü⁄

G
<äèwæº ` #·÷|ü⁄, Mø£åD+, ˝À#·q+ eèwüu+ÑÛ ` m<äT›, Ä+uÀ‘·T, –‘·Ô
<Ûqä +
<Ûäs¡DÏ
`
`
dü+|ü<ä, &ÉãT“, ì~Û
uÛÑ÷$T, neì, H˚\
N ÁX‚jT· düT‡
dü‘‘· +·
`
`
eT+∫, y˚T\T, Væ≤‘·+
m\¢|ü &ÉT, ì‘·´+, ìs¡+‘·s+¡
LA
Hê>∑* ` bı\+<äTH˚ï |ü]ø£s+¡ , Vü≤\+, ns¡ø£ düeTTÁ<ä+ ` kÕ>∑s¡+, n+ãT~Û, »\~Û
|üs«¡ ‘·+ ` ø=+&É, >∑T≥º, –]
TE

HêHêsêú\T
T

ø£eTà ` ø±–‘·+, s¡T∫uÛÒ<ä+, Á|æjT· + ` ùdïVü≤+, Çwüº+

ER

#Ó$øÏ ô|≥Tºø=H˚ q>∑ uÛ÷Ñ ‘·+ ` ÁbÕDÏ, »]–b˛sTTq~

ø±|ü⁄ ` Vü‰*≈£î&ÉT, s¡ø£åD eTsê´<ä ` bı*y˚Ts¡, rs¡+, düHêàq+
ø=eTà ` #Ó≥Tº ø=eTà, Åd”Ô $TÁ‘·T&ÉT ` ùdïVæ≤‘·T&ÉT, dü÷s¡T´&ÉT
SC

ø√&Ó ` ø√&Ó<ä÷&É, ‘·s¡TD+ $uÛTÑ &ÉT ` Á|üuÛÑTe⁄, ÁãVü≤à, uÛÑs¡Ô

ø°så e¡ TT ` bÕ\T, ˙s¡T, bÕ\|æ≥º eèwüu+ÑÛ ` m<äT›, ˇø£sê•
‘√j·T+ ` $<Ûä+, |ü]yês¡+, düeTj·T+, ã\+ kÕ<ÛäqeTT ` kÕ~Û+#·T≥, ñ|üø£s¡DeTT,
<Ûsä à¡ + ` |ü⁄D´+, dü«uÛ≤e+, Hê´j·T+ ñbÕj·T+
qe ` ‘=$Tà~, ø=‘·Ô

95
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19
 e⁄´‘·Œ‘·Ô ´sêú\T
n‹~∏ ` ‹~∏ ìj·TeT+ ˝Ò≈£î+&Ü |üjÓ÷ì~Û ` ˙{ÏøÏ ì~Ûe+{Ï~ (düeTTÁ<ä+)
uÛÀ»HêìøÏ e#˚Ãyê&ÉT |òüDÏ ` |òüDeTT (|ü&É>∑) ø£\~ (bÕeTT)
‘·q÷uÛeÑ ⁄&ÉT ` ‘·qTe⁄ qT+&ç |ü⁄{Ïqº yê&ÉT (ø=&ÉT≈£î) eTj·T÷s¡+ ` bÕeTT\qT Væ≤+dæ+#·Tq~ (HÓeT*)
<ëX¯s¡~∏ ` <äXs¯ <¡ Tä∏ ì ≈£îe÷s¡T&ÉT (lsêeTT&ÉT) uÛÑ÷bÕ\T&ÉT ` uÛÑ÷$Tì bÕ*+#˚yê&ÉT (sêE)

A
<Ûäs¡DÏ ` düeTdüÔeTTqT <Ûä]+#·Tq~ (uÛÑ÷$T) edüT<Ûä ` dü+|ü<ä\qT <Ûä]+#˚~ (uÛÑ÷$T)

AN
Á|üø£è‹ ` $ø£è‹
Äs¡´ ` nj·T´ |üs«¡ + ` |üã“+

G
ÄdüøÔÏ ` Ädü‹Ô |æ+#Û+· ` |æ+#Ó+
ø£<∏ä
ø±s¡´+
`
`
ø£‘·
ø£s+®¡
N |ü⁄D´+
|üXó¯ e⁄
`
`
|ü⁄HïÓ +
|üdsü +¡
LA
ø°]Ô ` ø°]‹ ã+<ÛäeTT ` ã+<äeTT
>ös¡e+ ` >±s¡e+ ÁãVü≤à ` ãeTà
TE

∫Vü≤ï+ ` ∫HÓï uÛ≤wü ` u≤dü

CÀ´‹ ` CÀ‹ eTTø±Ô ` eTT‘ÓeÔ TT
~X¯ ` <Ódü eTTKeTT ` yÓTT>∑eTT
B|ü+ ` ~yÓ« eT‹ ` eT~
T

<Ûsä à¡ + ` <äeTà+ eTsê´<ä ` eT]j·÷<ä

ER

<äèwæº ` ~wæº $<ä´ ` $<Ó›

Hê≥´+ ` q≥Tºe $wü+ ` $dü+
ì»+ ` ìø£ÿ+ düeTTÁ<ä+ ` dü+Á<ä+
SC

ìs¡“j ¤ T· + ` ìã“s¡+ kÕïq+ ` ‘êq+

|ü<´ä eTT ` |ü<e›Ó TT düTK+ ` düTø£+
|ü≥Dº + ` |ü≥ï+ X¯øÏÔ ` dü‹Ô

96
‘Ó\+>±D Á|uü TÑÛ ‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2018`19