7 q>∑s¡^‘·+

` n*XË{ºÏ Á|üu≤Û ø£sY

#·<eä +&ç ` Ä˝À∫+∫ #Ó|Œü +&ç.

#ê≥Te÷≥T>± nsê∆+– #˚≥˝À ø£˙ïfi¯ó¢ #ÓsT¡ >∑T‘·Tqï|ü&ÉT
dü+kÕs¡+ ãs¡TyÓ+‘√ düMTøÏ+å #·>*∑ –qyêDÏí Á|üX¯ï\T:
Ä≈£î|ü#÷ ì #Ó≥Tº, ÄVü‰<¢ uä ]ÑÛ ‘·yTÓ qÆ yê‘êes¡Dy˚T$T ˝Ò≈î£ +&ÜH˚ 1. ªª#ê≥Te÷≥T>± nsê∆ + – #˚ ≥ ˝À
|ü>\∑ ÷sêÁ‹ Äôd“kÕºdt sπ ≈£î\øÏ+<ä |ü&ç m+‘· y˚&øÓ ÿÏ Hê ø£˙ïfi¯ófl #Ós¡T>∑T‘·Tqï|ü&ÉTμμ yêø£´+
e÷&çb˛≈£î+&Ü ñ+&É>*∑ qZ e÷qyêr‘·TDÏí <ë«sê MTπs$T Á>∑V≤æ +#ês¡T?
qs¡øÁ£ bÕj·TyÓTqÆ q>∑sH¡ ê>∑]ø£‘q· T qs¡qsêHê J]í+#·T≈£îqïyêDÏí 2. ø£$ ìyêdü+ m˝≤ ñ+~?
s√Eø√ s¬ +&ÉT ø£$‘ê yêø±´*ï sêj·T˝ÒHê... 3. q>∑s¡ Hê>∑]ø£‘q· T qs¡øÁ£ bÕj·TeTì ø£$
n~ eTq≈£î ô|qTï‘√ ô|{Ïqº $<ä´... n|òøt √s¡T‡... m+<äTø£ì ñ+{≤&ÉT? <ëìô|’ MT
ø£$‘·«+ m+‘· ì‘·´q÷‘·q+>± yÓ*øÏ e∫ÃHê n_ÛÁbÕj·÷\T #Ó|Œü +&ç.
sêdæq Á|ü‹B ÄDÏeTT‘·´+ ø±<äì n+<ä]øÏ ‘Ó\TdüT 4. ø£$‘ê‘·àø£ yêø±´\T #·~yês¡T ø£<ë!
` n*XË{Ϻ Á|üuÛ≤ø£sY á ø£$ >∑T]+∫ MT øπ $T ns¡yú TÓ +Æ ~?

bÕsƒê´+X¯ ñ<˚X› +¯ / H˚|<ü ´ä∏ +

Ä<ÛäTìø£ ø±\+˝À eTqTwüß\+‘ê q>∑sê˝À¢ J$+#ê\ì ø√s¡T≈£î+≥THêïs¡T. eTs√yÓ’|ü⁄ |ü˝…¢˝À¢ ñbÕ~Û
neø±XÊ\T ‘·>&Z∑ +É ‘√ ã‘·T≈£î‘ÓsT¡ e⁄ø√dü+ q>∑sê\≈£î e\dü\T ô|]–b˛j·÷sTT. q>∑s+¡ ˝Àì nqT≈£L˝≤+XÊ\ìï+{Ïì
$ìjÓ÷–+#·Tø√yê\H˚ ø√]ø£‘√ eTqTwüß\T q>∑s+¡ ˝À ñ+&É&ÜìøÏ ‘ê|üÁ‘·jT· |ü&TÉ ‘·THêïs¡T. Bì‘√ nH˚ø£ q>∑sê\T
n‘·´~Ûø£ »HêuÛ≤‘√ øÏøÿÏ ]dæb˛‘·THêïsTT. #ê˝≤ düeTdü´\T ô|]–b˛j·÷sTT. Á|ü|+ü Nø£sD ¡ Á|üu≤Û e+‘√ q>∑s+¡
X¯sy¡ >˚ +∑ >± ‘·q s¡÷|ü+ e÷s¡TÃ≈£î+≥T+~. kÕe÷qT´&çøÏ n+<äq+‘· <ä÷s¡+>± ø£~*b˛‘·T+~ q>∑s+¡ . eT<Û´ä ‘·s>¡ ‹∑ øÏ
n+‘·T∫ø£ÿì ÁbÕ+‘·+>± e÷]b˛sTT+~ q>∑s¡+. eTìwæ j·÷+Á‹ø£ dæú‹˝ÀøÏ e÷]b˛‘·THêï&ÉT. ‘·q≈£î‘êH˚
|üsêsT÷ø£sD¡ ≈£î >∑Ts¡e⁄‘·THêï&ÉT. á H˚|<ü ´ä∏ +˝À q>∑sJ¡ $‘·+˝Àì j·T<∏ës¡<ú èä XÊ´*ï eTq ø£fifl¯ eTT+<äT ì\T|ü⁄‘·÷,
q>∑s|¡ ⁄ü eTs√ bÕsêÙ «ìï #·÷|ü⁄‘·÷, yêdüyÔ ê*ï ø£]qƒ +>± ìs¡«∫+∫q $<Ûëìï ‘Ó*j·TC…|Œü &É+ á bÕsƒ+¡ ñ<˚X› +¯ .

Ä+Á<ÁäÛ|<ü X˚ Ÿ Á|uü TÑÛ ‘·«+ yê]#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 71

 bÕsƒ´¡ uÛ≤>∑ $esê\T
á bÕsƒ+¡ ªª$T˙ ø£$‘·μμ nH˚ Á|üÁøÏjT· ≈£î #Ó+~+~. @<ÓH’ ê ˇø£ n+XÊìï
ø=düyTÓ s¡T|ü⁄‘√H√, e´+>∑´+‘√H√, #·Ts¡ø‘£ √H√ ‘·≈î£ ÿe |ü+≈£î˝Ô À¢ #Ó|Œü &ÉyT˚ $T˙
ø£$‘·. ªn*XË{ºÏ Á|üu≤Û ø£sY ø£$‘·μ nH˚ Á>∑+<∏+ä ˝Àì ªdæ{˝° |’… μtò $T˙ ø£$‘·\˝À
ø=ìï{Ïì ªq>∑s^¡ ‘·+μ>± ≈£Ls¡Ã&ÉyTÓ +Æ ~.

$<ë´s¡T\ú ≈£î dü÷#·q\T

 bÕsƒ+¡ eTT+<äTqï Á|üy•˚ ø£ #·<eä +&ç. bÕsƒ+¡ ˝Àì $wüj÷· ìï }Væ≤+#·+&ç.

 bÕsƒ+¡ #·<eä +&ç. ns¡+ú ø±ì |ü<ë\øÏ+<ä ^‘·\T ^j·T+&ç.
 yê{Ï nsêú\qT |ü⁄døÔü +£ ∫es¡ ñqï ª|ü<$ä C≤„q+μ |ü{øºÏ ˝£ À #·÷dæ ˝Ò<ë ì|òTü +≥Te⁄˝À #·÷dæ ‘Ó\TdüTø√+&ç.

ø£$ |ü]#·jT· +
ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢ »–‘ê´\ »qàdü\ú +. yÓTT<ä≥ ∫Á‘·ø±s¡T&ÉT>± J$‘·+ ÁbÕs¡+_Û+#ê&ÉT.
ÁbÕs¡+uÛ+Ñ ˝À |üÁ‹ø£\≈£î |ü+&É>\∑ T, Á|üøè£ ‹, dæ˙q≥T\ u§eTà\T y˚ùdyê&ÉT. ‘·sy¡ ê‘· »–‘ê´\˝À
ªkÕVæ≤r $TÁ‘· B|æμÔ dü+düú |ü]#·jT· +‘√ ø£$‘·«s¡+>∑+˝ÀøÏ Á|üy•˚ +#ê&ÉT. 1974˝À Ä+Á<Ûdä ∫ü Á‘·
(1954 ` 1993) yês¡|Áü ‹ø£˝À e∫Ãq ª|ü]cÕÿs¡+μ n#·ÃsTTq yÓTT<ä{Ï ø£$‘·. »–‘ê´\˝À ªdü÷&º j ç ÷Ó |üP]íeTμ
(1976), ø£Ø+q>∑s˝Y À ªdü÷&º j ç ÷Ó •*Œμ (1979) ôV≤’ <äsêu≤<é˝À ªdü÷&º j ç ÷Ó ∫Á‘·˝KÒ μ
(1983) @sêŒ≥T #˚dTü ø=ì J$ø£ø√dü+ bò˛{ÀÁ>±|òsü >Y ±, J$‘· b˛sê≥+˝À ø£$>± m~>±&ÉT. @Hê&É÷ dü+bÕ<äq
ø√dü+ Äsê≥|ü&˝É <Ò Tä . ‘·q ø£fi¯ Á|ü»\ ø√düyT˚ nì ∫e]es¡≈î£ qe÷à&ÉT. mÁs¡ bÕe⁄sê\T (1978) yÓTT<ä{Ï ø£$‘ê
dü+ø£\q+. eT+≥\ C…+&Ü\T, #·Ts¡ø\£ T (1979), s¡øsπÔ£ K (1985), mìïø£\ m+&Ée÷$ (1989), dü+øå√uÛ^Ñ ‘·+
(1990), dæ{˝° |’… tò (1992) n#·ÃsTTq ø£$‘·« dü+ø£\Hê\T. Ä+Á<ÛCä À´‹ ~q|üÁ‹ø£˝À Äπsfi¯flbÕ≥T d”]j·T˝Ÿ>±
ªªdæ{˝° |’… μtò μ ù|s¡T‘√ ôV≤’ <äsêu≤<äT q>∑s+¡ ô|’ sêdæq $T˙ ø£$‘·\‘√ Á|üU≤´‹bı+<ë&ÉT. ‘·q ø£$‘·«+‘√ bÕsƒ≈¡ î£ ˝À¢
Ä˝À#·Hê<äèø£Œ<∏ëìï, kÕe÷õø£ #Ó‘’ H· ê´ìï ô|+bı+~+∫q ø£$ n*XË{ºÏ Á|üu≤Û ø£s.Y

72 Ä+Á<ÁäÛ|<ü X˚ Ÿ Á|uü TÑÛ ‘·«+ yê]#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

 Á|üy•˚ ø£
<äèwæºì ã{Ϻ düèwæº >√#·]düTÔ+~.
ø=+<ä]ì ø=ìï düìïy˚XÊ\T $X‚w+ü >± Äø£]¸kÕÔsTT.
düV≤ü è<äjT· T&ÉT Á|ü‹ ø£<*ä ø£ qT+N Áù|s¡D bı+<äT‘ê&ÉT.
n‘·ìøÏ uÛ≤wü Äj·TT<Ûyä TÓ ‘Æ ,˚ uÛ≤e+ ø£$‘ês¡÷|ü+ dü+‘·]+#·T≈£î+≥T+~.
q>∑s+¡ ˝Àì eT÷\\qT, eT÷˝≤\q÷ z ø£$ Vü≤è<äjT· + m{≤¢ <ä]Ù+∫+<√ ` ªn*XË{μºÏ
$T˙ ø£$‘·(\T) eTq ø£fi¯fl≈£î >∑&ÉT‘·T+~. eTqdüT øÏ{Ïø° ‘Ó]∫ #·÷ùdÔ nø£åsê\ yÓqTø£
nq+‘· <äèXÊ´\T ø£ì|ækÕÔsTT...

q>±sê yÓ÷–+<ë
qj·÷>∑sê <äT$TøÏ+<ë
Hê\T>∑Ts√&É¢ ≈£L&É*˝À @eT~?
n<˚, q>∑sês¡D´¨s¡T
qs¡T&ç Jeq|òTü Àwü
‘·*¢ ˇ&çe+{Ï Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
|ü˝…¢d”eT˝§ï~* ♦ |ü ˝ … ¢ d ” e T*ï ø£ $ ‘· * ¢ ˇ &ç ‘ √
‘·s*¡ e∫Ãq ù|<äs¬ ‘’ T· \÷ m+<äT≈£î b˛˝≤Ã&ÉT?
Çqô|Œf…˝º ≤¢+{Ï
♦ |ü≥ºD≤\qT Çqô|Œf…º\T nì
á |ü≥Dº ≤˝À¢
nq&É+˝À ø£$ ñ<˚›X¯+ @yÓTÆ
}|æsê&Éì MT ã‘·T≈£î\÷
ñ+≥T+~?
q>∑s+¡ ˝À Á|ü‹eTìwæ
♦ ªªq>∑s+¡ ˝À Á|ü‹ eTìwæ |üs˙¡ƒ j·T
|üs˙¡ƒ j·T Á>∑+<∏yä T˚
Á>∑+<∏yä T˚ μμ nH˚ yêø£´+ >∑T]+∫
eT] ˙ ã‘·T≈£î
ù|J\T ‹s¡>π ùd<Óes√! MTπø$T ns¡yú TÓ +Æ ~?
♦ ªªªù|yé y Ó T +≥¢ ô |’ $s¡ ã ÷dæ q
ñ<äjT· y˚T
ø±HÓ«+≥T |ü⁄e⁄«\ dü+<ä&μç μ nì
ãdüT‡˝À¢ ]øå±˝À¢
ø£$ me] >∑T]+∫ nHêï&ÉT?
ù|yéyTÓ +≥¢ô|’ $s¡ã÷dæq
ø±HÓ«+≥T |ü⁄e⁄«\ dü+<ä&ç Bì >∑T]+∫ MT n_ÛÁbÕj·T+
sê˝Ò #·<Tä e⁄\ |ü⁄bıŒ&ç! ‘Ó\Œ+&ç.

Ä+Á<ÁäÛ|<ü X˚ Ÿ Á|uü TÑÛ ‘·«+ yê]#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 73

 II

dæ{° n+fÒ n˙ï

ã÷´{° _*¶+>¥\T ø±e⁄
n≥T uÛeÑ +‘·T\÷ Ç≥T |üP]fi¯Sfl
<ë]Á<ä´+, kÂuÛ≤>∑´+ düe÷+‘·s¡ sπ K\T!
Ç~ yÓs¬ {’ ° düeTdü´\ eTqTwüß´\
düyT˚ àfi¯q ø√˝≤Vü≤\+!
m+‘·#d˚ Hæ ê me]ø°
r]ø£ <äøÿ£ <äT ø√]ø£ ∫ø£ÿ<äT
yÓTs¡÷ÿ ´Ø qe⁄«\T, bÕ<äsd¡ +ü q&Éø\£ T
ø=+<ä]øÏ s¬ +&ÉT ø±fi¯ófl
]øå±yêfi¯fløÏ eT÷&ÉTø±fi¯ófl
ñqïyêfi¯fløÏ Hê\Tø±ÿfi¯ófl!
q>∑s+¡ ˝À nìï|üøÿ£ ˝≤
kÕ]+#ê* eTq #·÷|ü⁄\T
eTVü‰q>∑sê\ s√&Éø¢ Ï
eTs¡D+ Hê\T>∑TyÓ|’ ⁄ü \T!
q>∑s+¡ eTVü‰eèø£+å MT<ä
me]øÏ yêπs @ø±øÏ!
q>∑s+¡ ns¡+ú ø±ì s¡kÕj·TqXÊ\!
q>∑s+¡ ∫≈£îÿM&Éì |ü<àä eP´Vü≤+!!

Ä˝À∫+#·+&ç`#Ó|üŒ+&ç
♦ ªªdæ{° n+fÒ n˙ï ã÷´{° _*¶+>¥\T ø±e⁄!μμ Ç~
yêdüeÔ y˚THê? m+<äT≈£î?
♦ s¬ +&ÉT ø±fi¯ófl, eT÷&ÉT ø±fi¯ófl, Hê\T>∑T ø±fi¯ófl nì ø£$
nq&É+˝À ñ<˚X› +¯ @$T{Ï?
♦ ªªeTVü‰q>∑sê\ s√&Éø¢ Ï eTs¡D+ Hê\T>∑TyÓ|’ ⁄ü \Tμμ n+fÒ
@$T{Ï?
♦ q>∑sêìï s¡kÕj·TqXÊ\ n˙, |ü<àä eP´Vü≤+ n˙ ø£$
nq&É+˝À ñ<˚X› +¯ @yÓTÆ ñ+≥T+~?

74 Ä+Á<ÁäÛ|<ü X˚ Ÿ Á|uü TÑÛ ‘·«+ yê]#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

 uÛ≤yê\T
nH˚ø£ yêVü≤Hê\ X¯u≤›\T, eTqTwüß\ e÷≥\T, ∫s¡Tyê´bÕs¡T\ ns¡T|ü⁄\‘√ q>∑s+¡ ˝Àì Hê\T>∑T s√&É¢ ≈£L&É*˝À
$ì|æ+#˚ s¡D>=D <Û«ä qT\T >∑T+&Ó\~]b˛j˚T˝≤ yÓ÷–düTqÔ ï &Û+É ø±Hê<ä+˝≤, ñ<Ûèä ‘·yTÓ qÆ y˚>+∑ ‘√ <ä÷øπ qj·÷>±sê
»\bÕ‘·+ ¨s¡T˝≤ nì|ædTü +Ô ~. ìC≤ìø£~ ns¡D´+˝≤+{Ï q>∑s+¡ #˚dTü qÔ ï <Û«ä ì˝≤, q>∑sJ¡ $ ã‘·T≈£îb˛sê≥+˝À+∫
e∫Ãq ñiTeTT˝≤+{Ï X¯ã+› ˝≤ ñHêïj·Tì ø£$ e]ídTü HÔ êï&ÉT.
neTàˇ&ç˝≤+{Ï |ü⁄{Ïqº }]ì e~* ñbÕ~Ûø√dü+ q>∑s+¡ ‘·s*¡ e∫Ãq yê]øÏ Ç+‘· ô|<ä|› ≥ü ï+˝À ‘·\<ë#·Tø√e&ÜìøÏ
ø±dæ+‘· dü\ú + ≈£L&Ü <=s¡ø<£ Tä . ù|<äs¬ ‘’ T· \T Çqô|Œf…˝º ≤¢+{Ï Çs¡TøÏsT¡ ≈£î eTT]øÏ Á|ü<X˚ +¯ ˝À }|æsê&Éì dæ‹ú ì nqTuÛ$Ñ dü÷Ô
ã‘·T≈£î‘·T+{≤s¡T.
q>∑s+¡ ˝À Á|ü‹eTìw” #·<eä e\dæq ˇø£ |ü⁄düøÔ +£ ˝≤+{Ïyê&ÉT. nsTT‘˚ mes¡÷ n‘·ì ã‘·T≈£î |ü⁄düøÔ +£ ˝Àì ù|J\qT
#·~y˚yêπs ñ+&ÉsT¡ . q>∑s+¡ ˝Àì eTìwæyqÓ ø£ nH˚ø£ ÄdüøøÔÏ s£ y¡ TÓ qÆ Äq+<ä, $cÕ<ä>±<∏ä \T+{≤sTT. ˇø£ÿs¬ H’ ê n‘·ì
u≤>√>∑T\T |ü{+ºÏ #·T≈£îH˚yêπs ñ+&ÉsH¡ ˚ #˚<Tä ìC≤ìï #Ó|⁄ü ‘·THêï&ÉT ø£$.
q>∑s+¡ ˝À ñ<äj÷· H˚ï dæ{ã° düT‡˝À¢, Ä{À˝À¢, ù|yéyTÓ +≥¢ô|’ $s¡ã÷dæq |ü⁄e⁄«˝≤¢+{Ï dü÷ÿ˝Ÿ|\æ \¢ T dü+<ä&#ç d˚ Tü +Ô {≤s¡T.
yê] e÷≥˝À¢+∫ #·<Tä e⁄\ |ü⁄bıŒ&ç sê\T‘·T+~.
q>∑s+¡ ì+&Ü nìïyÓ|’ ⁄ü ˝≤ n+<äyTÓ qÆ m‘ÓqÌÔ uÛeÑ Hê\T ñ+{≤j·TqTø√e<äT.› ˇø£y|’Ó ⁄ü KØ<Óq’ uÛeÑ +‘·T\ |üøÿ£ H˚ ∫qï
∫qï |üP]bÕø£\÷ ñ+{≤sTT. Çø£ÿ&É ◊X¯«s¡´+ <ë]Á<ä´+ |üøÿ£ |üøÿ£ H˚ düe÷+‘·s¡ sπ K\T>± ø£ì|ækÕÔsTT. q>∑s+¡ yÓ$’ <Û´ä yÓTqÆ
düeTdü´\‘√, $_ÛqïeTqdü‘Ô ê«\‘√ ø£\dæb˛sTT ø£\ø£\+‘√ ì+&ç ñ+≥T+~. m+‘· ìs¡+‘·sêj·T+>± |üì#˚dHæ ê q>∑s+¡ ˝Àì
eTìwæøÏ $ÁXÊ+‹ rdüTø√e&ÜìøÏ nqTyÓq’ düeTj·T+ <=s¡ø<£ Tä . dü+bÕ~+∫q <Ûqä +‘√ ø√]ø£qT rs¡TÃ≈£îH˚ r]ø£
<=s¡ø<£ Tä . ø£èÁ‹eTyÓTqÆ yÓ\T>∑T˝≤¢+{Ï ndüV≤ü »|ü⁄ qe⁄«\‘√, dæsú ‘¡ «· +˝Òì Vü≤&Üe⁄&ç q&Éø\£ ‘√ yÓfifl‚ yês¡T Ä{À]øå±˝À¢
‹]π>yêfi¯ófl, ø±s¡˝¢ À Á|üj÷· DÏ+#˚ <Ûqä e+‘·T\÷ ñ+{≤s¡T.
q>∑s+¡ ˝À ìs¡+‘·s+¡ nÁ|üeT‘·+Ô >± ñ+&Ü*. nø£ÿ&É nìïyÓ|’ ⁄ü ˝≤ Á|üe÷<ë\T bı+∫ ñ+{≤sTT, Hê\T>∑T~≈£îÿ˝À¢ì
s√&É˝¢ À eTè‘·T´e⁄ bı+∫ ñ+≥T+<äì ø£$ ôV≤#·Ã]düTHÔ êï&ÉT.
eèøå±\MT<ä ñ+&˚ |ü≈îå£ \T |üsd¡ Œü s¡+ ø£*dæb˛sTT ø£*$&ç>± ñ+{≤sTT. q>∑se¡ TH˚ eTVü‰eèø£+å MT<ä ìedæ+#˚ á
eTqTwüß\T kÕ{ÏeTìwæ‘√ m≥Te+{Ï Äràj·TyÓTqÆ |ü\ø£]+|ü⁄\T ˝Ò≈î£ +&Ü Çs¡T>∑÷bıs¡T>∑H˚ uÛ≤eq ≈£L&Ü ˝Ò≈î£ +&Ü
me]øÏ yêπs @ø±øÏ>± ã‘·T≈£î‘·T+{≤s¡T. á j·÷+Á‹ø£ e÷qdæød£ ‹úæ ì ìs¡ddæ Tü HÔ êï&ÉT ø£$.
Á|üj÷Ó >∑XÊ\˝À @y˚y√ s¡kÕj·Tq Á<äyê\T, Äe÷¢\T ñ+{≤sTT. yê{Ï #·s´¡ \T n+<ä]ø° ns¡+ú ø±e⁄. q>∑s+¡
n+‘·ø+£ fÒ ns¡+ú ø±ì s¡kÕj·TqXÊ\˝≤ ñ+≥T+~. q>∑s+¡ ˝À ã‘·T≈£î<ëeTì e∫Ãqyês¡T, ñbÕ~Û <=s¡øø£ b£ ˛sTTHê
@<√ ˇø£s√E <=s¡T≈£î‘·T+<äì ÄX¯>± y˚∫#·÷dü÷+Ô {≤s¡T. Çø£ÿ&ç kÂø£sê´\T, $˝≤kÕ\T, $H√<ë\T ô|ô’ |’ yÓTs¡T>∑T\T
ã\+>± Äø£]¸kÕÔsTT. eTs√yÓ|’ ⁄ü ìs¡T<√´>∑+, Jeqe´j·T+ uÛj Ñ T· ô|&ÉT‘·THêï q>∑s+¡ $&ç∫ yÓfifl¯ ãT~∆ø±<äT. ø±\Twü´+
ø£\es¡ô|{ÏHº ê, Á{≤|òøæ ˘ C≤yéT˝À J$‘·+ Çs¡T≈£îÿb˛sTTHê q>∑s+¡ $&ç∫ Á|üXÊ+‘·+>± eTq |ü˝\¢… ≈£î yÓfifl¯ ìe«ì,
∫≈£îÿeTT&ç $&ÉBj·T˝Òì |ü<àä eP´Vü≤+ ˝≤+{Ï~ q>∑s+¡ .

Ä+Á<ÁäÛ|<ü X˚ Ÿ Á|uü TÑÛ ‘·«+ yê]#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 75

 Ç$ #˚jT· +&ç

I. ne>±Vü≤q ` Á|ü‹düŒ+<äq
1. øÏ+~ n+XÊ\ >∑T]+∫ #·]Ã+#·+&ç.
n) MTs¡T Ç|üŒ{Ïes¡≈î£ @@ q>∑sê\qT #·÷XÊs¡T? MTs¡T #·÷dæq q>∑sê˝À¢ MT≈£î q∫Ãq, q#·Ãì n+XÊ\T
‘Ó\|ü+&ç?
Ä) MT }] qT+&ç me¬sH’ ê q>∑sê\≈£î e\dü yÓfi≤flsê? m+<äT≈£î yÓfifl¯ e\dæ e∫Ã+~? yêfi¯ófl nø£ÿ&É @+
#˚dTü HÔ êïs¡T?
2. bÕsƒ+¡ Ä<Ûës¡+>± øÏ+~ ø£$‘ê |ü+≈£î˝Ô À¢ <ë–q n+‘·sêsêúìï >∑T]Ô+∫ sêj·T+&ç.
n) q>∑s+¡ ˝À Á|ü‹ eTìwæ |üs˙¡ƒ j·T Á>∑+<∏yä T˚ .
Ä) q>∑s+¡ eTVü‰eèø£+å MT<ä me]øÏ yêπs @ø±øÏ.
Ç) eTVü‰q>∑sê\ s√&Éø¢ Ï eTs¡D+ Hê\T>∑T yÓ|’ ⁄ü \T.
3. øÏ+~ ù|sê #·~$ Á|üXï¯ \≈£î »yêãT\T sêj·T+&ç.
≈£î+<äT]Ô Ä+»H˚jT· T\T s¡∫+∫q e#·q |ü<´ä K+&çø£ ªq>∑s+¡ ˝À yêqμ ø£$‘·«+˝≤ yÓTT<ä˝’… sê»ø°jT·
XÊdüq+‘√ n+‘·+ ne⁄‘·T+~. n+<äs÷¡ yêdü$Ô ø£‘· qT+∫ e´+>±´ìï |ü⁄{Ïùº d,Ô Ç+<äT˝À ø£$ e´+>∑´+ qT+∫
yêdü$Ô ø£‘q· T düèwækº ÕÔ&TÉ . Á|üãs<Ûøä $£ nj·T´\sêE sêeTuÛÁÑ <äT&ÉT es¡¸<ëÛ s¡ qT+∫ ø£$‘ê<Ûës¡qT X‚w¢ +æ #ê&ÉT.
n~ øπ e\+ X¯ã>› ‘∑ y· TÓ qÆ X‚w¢ eü ÷Á‘·yT˚ . Ç+<äT˝À uÛ≤edü+|òTü s¡¸D qT+∫ yÓ\Te&çq e´+>∑´+ >∑Tu≤[düT+Ô ~.
ø£$ uÛ≤e⁄ø£‘· e´+>∑´<Ûqä Te⁄qT m≈£îÿô|&ç‘,˚ dü+kÕÿs¡+ yêdü$Ô ø£‘· uÛ≤>±ìï >∑T+&Ó\≈£î >∑T]ô|{Ϻ ø=&ÉT‘·Tqï~.
Ä <Óã“ ‘·|Œü <äT. n~ m+‘· düTìï‘·+>± ‘ê≈£î‘·T+<√ n+‘· >±&Û+É >± eTTÁ<äyd˚ Tü +Ô ~. e#·q|ü<´ä + m+‘·
düV≤ü »yÓTqÆ <√, á K+&çø˝£ Àì s¡#q· ≈£L&Ü n+‘· düV≤ü »+>± s¡÷|ü⁄ ~<äTø› =qï~. ≈£î+<äT]Ô yêq ≈£î]dæ+~
q>∑s+¡ ˝ÀH˚ nsTTHê, Ä yêq˝À ‘·&dç +æ ~ e÷Á‘·+ kÕe÷qT´&ç Jeqy˚T! Ç+<äT˝À yêq øπ e\+ øπ Hê«düT
e÷Á‘·yT˚ . <ëìï Ä<Ûës¡+ #˚dTü ≈£îì ø£$ ∫Á‹+∫q yêdü$Ô ø£<èä XÊ´\T eTq*ï ì\u…{ºÏ Ä˝À∫+|üCkÒ ÕÔsTT.
n) ø£e⁄\T kÕe÷q´+>± e´+>±´ìï m˝≤ düèwækº ÕÔsT¡ ?
Ä) nj·T´\sêE sêeTuÛÁÑ <äT&ç ø£$‘ê<Ûës¡qT $X‚w¢ +æ #·+&ç.
Ç) ≈£î+<äT]Ô q>∑s+¡ ˝Àyêq ø£$‘·qT @ XË*’ ˝À sêXÊ&ÉT?
Ç) q>∑s+¡ ˝À yêq ø£$‘·˝Àì Á|ü<ëÛ Hê+X¯+ @$T{Ï?
á) ≈£î+<äT]Ô yêdü$Ô ø£‘· m˝≤+{Ï~?
76 Ä+Á<ÁäÛ|<ü X˚ Ÿ Á|uü TÑÛ ‘·«+ yê]#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°
 4. bÕsƒ+¡ Ä<Ûës¡+>± øÏ+~ Á|üXï¯ \≈£î »yêãT\T sêj·T+&ç.
n) n*XË{ºÏ Á|üu≤Û ø£sY ø£$‘ê<äèø£Œ<∏+ä @$T{Ï?
Ä) ªq>∑s^¡ ‘·+μ sêj·T&ÜìøÏ >∑\ H˚|<ü ë∏ ´ìï $e]+#·+&ç.
Ç) qs¡T&ç Jeq|òTü Àwü ø£$øÏ m˝≤ $ì|æ+∫+~?
á) q>∑s+¡ ˝À <ë]Á<ä´+, kÂuÛ≤>∑´+ @ $<Û+ä >± ø£ì|ækÕÔsTT?
ñ) n*XË{ºÏ Á|üu≤Û ø£sY ªdæ{˝° |’… μtò ø£$‘·\ Á|ü‘´˚ ø£‘· @$T{Ï?

II. e´ø°øÔ s£ D¡ ` düè»Hê‘·àø£‘·

1. øÏ+~ Á|üXï¯ \≈£î ◊<˚dæ yêø±´˝À¢ düe÷<ÛëHê\T sêj·T+&ç.
n) q>∑s+¡ n+fÒ @$T{Ï? |ü˝≈¢… î£ ` q>∑sêìøÏ >∑\ Á|ü<ëÛ q e´‘ê´dü+ ‘Ó\|ü+&ç.
Ä) ªq>∑sJ¡ $øÏ r]ø£ <äøÿ£ <äT ø√]ø£ ∫ø£ÿ<äμH˚ |ü+≈£î˝Ô À¢ì yêdüyÔ êìï $e]+#·+&ç.
Ç) á bÕsƒ+¡ Ä<Ûës¡+>± q>∑s+¡ m˝≤ ñ+fÒ ø£$øÏ q#·TÑ·T+<√ ‘Ó\|ü+&ç.
á) q>∑sJ¡ $‘·+˝Àì Á|ü‹≈£L\ n+XÊ*ï Ç+‘· ø£]qƒ +>± e]í+#·&+É ˝À ø£$ Ä+‘·s´¡ + @$T{Ï?
ñ) q>∑s+¡ ˝À eTìwæ Jeq$<ÛëHêìï bÕsƒ+¡ Ä<Ûës¡+>± $e]+#·+&ç.
}) n+<äs÷¡ q>∑sê˝À¢ J$+#ê\ì m+<äT≈£î nqT≈£î+≥THêïs¡T?
2. øÏ+~ Á|üXï¯ \≈£î |ü<d˚ æ yêø±´˝À¢ düe÷<ÛëHê\T sêj·T+&ç.
n) ªq>∑s^¡ ‘·+μ kÕsê+XÊìï MT kı+‘·e÷≥˝À¢ sêj·T+&ç.
Ä) H˚&TÉ q>∑sJ¡ eq+ m+<äT≈£î dü+øÏw¢ +ºü >± e÷]+<√ $X‚w¢ +æ #·+&ç.
Ç) q>∑sêìï s¡kÕj·TqXÊ\>±, |ü<àä eP´Vü≤+>± e]í+#·&+É ˝Àì ìC≤ìC≤\ >∑T]+∫ #·]Ã+#·+&ç.
3. øÏ+~ n+XÊ\ >∑T]+∫ düè»Hê‘·àø£+>± / Á|üX+¯ dæd÷ü Ô sêj·T+&ç.
n) q>∑s^¡ ‘·+ ø£$‘·≈î£ eTs√ bÕs¡Ù «+>± q>∑s¡ Jeq+˝Àì nqT≈£L\ n+XÊ\ô|’ ˇø£ yê´dü+ sêj·T+&ç.
Ä) Á|üXÊ+‘·‘≈· î£ , |ü#÷ <äHêìøÏ ì\j·TyÓTqÆ |ü˝\¢… >=|üŒ<äHêìï e]íd÷ü Ô ˇø£ e#·q ø£$‘·qT sêj·T+&ç.

III. uÛ≤cÕ+XÊ\T
|ü<äC≤\+
1. øÏ+~ |ü<ë\≈£î nsêú\qT ª|ü<$ä C≤„q+μ˝À yÓ‹øÏ Ä ns¡+ú ‘√ kı+‘·yêø±´\T sêj·T+&ç.
ñ<눈 @ø±øÏ R ˇ+≥]
n_ÛeTqT´&ÉT |ü<àä eP´Vü≤+˝À @ø±øÏ nsTTHê&ÉT.
n) q>±sê Ä) ¨s¡T Ç) |òTü Àwü á) }|æsê&Éì ñ) |üs˙¡ƒ j·T Á>∑+<∏+ä
Ä+Á<ÁäÛ|<ü X˚ Ÿ Á|uü TÑÛ ‘·«+ yê]#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 77
2. øÏ+~ |ü<ë\≈£î |üsê´j·T|ü<ë\T sêdæ yê{Ï‘√ yêø±´\T sêj·T+&ç.
ñ<눈 |ü˝¢… ` Á>±eT+, »q|ü<+ä
|ü˝˝¢… Ò <˚XÊìøÏ |ü≥Tº>=eTà\T nì Á>±eTdü«sê»´+ø√dü+ >±+BÛJ ø£\\T ø£Hêïs¡T. »q|ü<ëìï u≤>∑T|üs#¡ &· yÉ T˚
<˚X¯ kÂuÛ≤>∑´+>± ‘·\#ês¡T.
n) qs¡T&ÉT Ä) ns¡D´+ Ç) s¬ ‘’ T· á) |ü⁄e⁄« ñ) eTs¡D+
}) yê+#Û· m) eèø£+å
yê´ø£s¡D≤+XÊ\T
1. øÏ+~ ø£$‘ê uÛ≤>±˝À¢ì n\+ø±sêìï >∑T]Ô+#·+&ç.
n) q>±sê yÓ÷–+<ë
qj·÷>∑sê <äT$TøÏ+<ë
Ä) s¡+>∑<sä ê‹uÛ+Ñ >∑— K>∑s껑·Ts¡+>∑— $|ü‘Œ· s¡+|üs√
‘·T+Ô >∑ ‘·eT'|ü‘+· >∑— |ü]‘√wæ‘s· +¡ >∑— <äj÷· +‘·s+¡ >∑— dü
‘·‡+>∑— <Ûsä ê‘·àC≤ Vü≤è<äjT· kÕs¡dü uÛèÑ +>∑— ìXÊ#·sêã® e÷
‘·+>∑— X¯óuÛ≤+>∑! ..............
Ç) ø=+<ä]øÏ s¬ +&ÉT ø±fi¯ófl
]øå±yêfi¯fløÏ eT÷&ÉT ø±fi¯ófl
ñqïyêfi¯fløÏ Hê\Tø±ÿfi¯ófl
* X¯u≤›\+ø±sê˝À¢ eè‘·Ô ´qTÁbÕdü, n+‘ê´qTÁbÕdü ˝≤+{Ïy˚ eT]ø=ìï ñHêïsTT. yê{Ïì >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+.
1. eTTø£|Ô <ü Áä >∑d+Ôü
øÏ+~ |ü<ë´ìï |ü]o*+#·+&ç. Á|ü‘´˚ ø£‘q· T >∑T]Ô+#·+&ç.
ø£+. eTq y˚{øÏ Ï q÷‘·qe÷!
‘·q e÷ìì" ÁuÒeT" <äq≈£î" <äøÿÏ ‹qqTe÷
qqT e÷qø£ <äjT· <äqs¡+
<äqs¡+‘·T\T e÷ì qs¡d<ü eäÛ ⁄ s¡eTàqy˚.
* ô|’ |ü<´ä +˝Àì Á|ü‘´˚ ø£‘q· T >∑eTì+#ês¡T ø£<ë!
ˇø£ |ü<´ä bÕ<ä+>±ì, yêø£´+>±˙ @ |ü<+ä ‘√ |üPs¡eÔ ⁄‘·T+<√ n<˚ |ü<+ä ‘√ ‘·sê«‘· bÕ<ä+ / yêø£´+
yÓTT<ä\e⁄‘·Tqï~. BH˚ï eTTø£|Ô <ü Áä >∑dÔü n\+ø±s¡+ n+{≤s¡T.

78 Ä+Á<ÁäÛ|<ü X˚ Ÿ Á|uü TÑÛ ‘·«+ yê]#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

 2. j·TeTø£eTT
øÏ+~ yêø±´\T |ü]o*+#·+&ç. Á|ü‘´˚ ø£‘q· T >∑T]Ô+#·+&ç.
n) ˝Òe÷! <äqTE\ >¬ \Te">∑˝eÒ ÷
(˝ÒeT R Åd—Ô” >¬ \Te>∑˝yÒ ÷Ó R >¬ \Te&ÜìøÏ y˚T$Tø£ÿ&É ˝Òe÷ (ñHêï+ ø£<ë!) )
Ä) Ä ‘√s¡D+ X¯Á‘·Te⁄\‘√ s¡D≤ìøÏ ø±s¡DyÓT+Æ ~.
(‘√s¡D+ R <ë«sêìøÏ ø£fºÒ n\+ø±s¡+— s¡D+ R j·TT<ä+∆ )
* ô|’ s¬ +&ÉT dü+<äsꓤ\˝À¢q÷ ˇπø |ü<+ä ns¡uú <ÒÛ +ä ‘√ Á|üj÷Ó –+#·&+É »]–+~. BìH˚ ªj·TeTø±\+ø±s¡+μ
n+{≤s¡T.
3. ˝≤{≤qTÁbÕdü
øÏ+~ ø£$‘ê uÛ≤>±\qT / yêø±´\qT #·<eä +&ç. Á|ü‘´˚ ø£‘q· T >∑eTì+#·+&ç.
n) Vü≤] uÛõÑ sTT+#·T Vü≤düeÔ TT\T Vü≤düeÔ TT\T... (#˚‘T· ˝Ò, ì»yÓTqÆ #˚‘T· \T)
Ä) ∫‘·XÔ ó¯ ~∆‘= CÒôd&ç ùde ùde. (ùdej˚T ì»yÓTqÆ ùde)
* ô|’ s¬ +&ÉT dü+<äsꓤ˝À¢q÷ ˇπø |ü<+ä ns¡+ú ˝À ‘˚&Ü ˝Ò≈î£ Hêï uÛ≤e+˝À ‘˚&Ü ñ+&˚≥≥T¢ Á|üj÷Ó –+#ês¡T. á
$<Û+ä >± ˇπø |ü<ëìï, ns¡+ú ˇø£fÒ nsTTHê ‘ê‘·Œs¡´uÛ<Ò +ä ‘√ Á|üj÷Ó –+#·&Üìï ª˝≤{≤qTÁbÕkÕ\+ø±s¡+μ
n+{≤s¡T.

uÛ≤cÕø±s¡´ø£˝≤bÕ\T / ÁbÕC…≈î£ º |üì

♦ uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝Àì Á|ü<ëÛ qq>∑sê\ $esê\T yê{Ï Á|ü‘´˚ ø£‘\· T, Jeq $<ÛëHê\ yÓ$’ <Ûë´ìï ùdø£]+∫ ˇø£
|ü{øºÏ >£ ± s¡÷bı+~+∫ ª_Ûqï‘·«+˝À @ø£‘ê«ìïμ ìs¡÷|æ+#˚˝≤ Á|ü<]ä Ù+#·+&ç.

XÊ+‹‘·T\´+ ‘·b˛Hêïdæ,Ô qdü+‘√cÕ<ä«s¡+ düTK+

dü÷øÏÔ q‘·ècÕíj÷· ' |üs√yê´~Û' q #· <Ûsä êà <äj÷· düeT'
uÛ≤e+ : XÊ+‘·eTTe+{Ï ‘·|dü Tü ‡, dü+‘√wü+ ø£+fÒ
düTK+, ‘·èwüqí T $T+∫q yê´~Û, <äjT· qT uÀ*q
<Ûsä à¡ + ˝Àø£+˝À ˝Òe⁄.
` Äs¡´<Ûsä à¡ +

Ä+Á<ÁäÛ|<ü X˚ Ÿ Á|uü TÑÛ ‘·«+ yê]#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 79