Professional Documents
Culture Documents
dotycz¹ce bezpieczeñstwa
przy pracach zagro¿onych
atmosfer¹ wybuchow¹
Palne substancje chemiczne tworz¹ z powietrzem
mieszaniny wybuchowe. Do zainicjowania wybuchu
s¹ niezbêdne trzy elementy (sk³adowe): paliwo, źród³o
zap³onu i utleniacz. Utleniaczem w powietrzu jest
tlen. W artykule przedstawiono zasady identyfikacji
zagro¿enia wybuchem, klasyfikacje stref wybucho-
wych, klasyfikacje źróde³ zap³onu, kryteria klasyfi-
kacji urz¹dzeñ pracuj¹cych w środowisku atmosfery
wybuchowej oraz zasady postêpowania przy ocenie jest przygotowanie „dokumentu zabezpie-
ryzyka na stanowiskach, na których mo¿e wyst¹piæ EKSPLOZJA
atmosfera wybuchowa. czenia przed wybuchem”. Dokument ten
Minimal requirements concerning safety for
powinien zawieraæ:
workers potentially at risk from explosive – informacje o identyfikacji atmosfer
atmosphere wybuchowych i ocenê ryzyka wyst¹pienia
Flammable chemical substances mixed with air produce
explosive mixtures. Three elements are essential to initiate an wybuchu
explosion: fuel, ignition sources and an oxidant. – informacje o podjêtych odpowiednich
This paper discusses the principles of identifying an explosion
hazard, classification of explosion zones, classification of środkach zapobiegaj¹cych wyst¹pieniu za-
ignition sources, criteria for classifying equipment in explosive
atmosphere environments, and procedures when estimating gro¿eñ wybuchem, sporz¹dzone w formie
risk at workstations with potentially explosive atmospheres. zestawienia
Rys. 1. Czynniki prowadz¹ce do eksplozji – wykaz miejsc pracy zagro¿onych wy-
Fig. 1. Factors leading to an explosion
buchem wraz z ich klasyfikacj¹
– deklaracjê, ¿e stanowiska pracy i narzê-
Wstêp dostarczaj¹cego energiê inicjuj¹c¹ wybuch. dzia pracy, a tak¿e urz¹dzenia zabezpieczaj¹-
Tak wiêc, zagro¿enie wybuchem wystêpuje ce i alarmuj¹ce, s¹ zaprojektowane, u¿ywane
Palne substancje i preparaty chemiczne i konserwowane z uwzglêdnieniem zasad
wszêdzie tam, gdzie nastêpuje jednoczesny
mog¹ wystêpowaæ w środowisku pracy bezpieczeñstwa.
kontakt trzech elementów, tj. utleniacza,
w postaci gazów, par, mgie³, py³ów, w³ókien,
substancji palnej oraz źród³a energii (rys. 1.). Dokument zabezpieczenia przed wybu-
które w sprzyjaj¹cych warunkach wytwarzaj¹
chem powinien byæ sporz¹dzony przed
z powietrzem mieszaniny palne i wybuchowe.
Wed³ug danych statystycznych, w zak³adach Dokument zabezpieczenia dopuszczeniem stanowiska pracy do eks-
przemys³owych na ca³ym świecie ka¿dego dnia przed wybuchem ploatacji. Zawarte w tym dokumencie
dochodzi do wybuchów. Eksplozja atmosfery informacje powinny byæ w sposób przej-
Minimalne wymagania dotycz¹ce ogra-
wybuchowej prowadzi do powa¿nych strat niczenia ryzyka zawodowego spowodowa- rzysty i zrozumia³y przekazane pracow-
materialnych, a nawet do ofiar wśród ludzi. nego mo¿liwości¹ wystêpowania atmosfery nikom zatrudnionym na stanowiskach
Wybuch rozproszonej substancji che- wybuchowej określone s¹ w rozporz¹dzeniu pracy zagro¿onych wybuchem.
micznej w powietrzu jest gwa³town¹ reakcj¹ ministra pracy i polityki socjalnej w sprawie Dokument zabezpieczenia przed wy-
jej spalania w ca³ej objêtości atmosfery minimalnych wymagañ dotycz¹cych bez- buchem powinien byæ weryfikowany,
wybuchowej. Warunkiem takiej reakcji pieczeñstwa i higieny pracy pracowników je¿eli na stanowisku pracy wprowadzono
jest obecnośæ w powietrzu substancji pal- zatrudnionych na stanowiskach pracy, istotne zmiany w wyposa¿eniu w sprzêt
nej o stê¿eniu co najmniej równym dolnej na których mo¿e wyst¹piæ atmosfera wy- lub narzêdzia, w organizacji pracy oraz
granicy wybuchowości* oraz źród³a zap³onu buchowa [1]. w technologii. Przy sporz¹dzaniu do-
Bardzo wa¿nym dzia³aniem maj¹cym kumentu mog¹ byæ wykorzystane inne
*
Dolna granica wybuchowości – wartośæ stê¿enia sk³ad- na celu podniesienie bezpieczeñstwa pra- dokumenty dotycz¹ce oceny ryzyka, za-
nika palnego w mieszaninie z powietrzem lub tlenem,
powy¿ej której pod wp³ywem bodźca energetycznego cowników na stanowiskach pracy, gdzie rz¹dzania środowiskowego, zarz¹dzania
mo¿e nast¹piæ wybuch. mo¿e wyst¹piæ atmosfera wybuchowa jakości¹ i zarz¹dzania bhp.
7
BEZPIECZEŃSTWO PRACY 6/2007
8
BEZPIECZEŃSTWO PRACY 6/2007
zap³onu mo¿na zakwalifikowaæ do jednego tej kategorii musz¹ zapewniaæ wymagany Zale¿nośæ miêdzy kategoriami i strefami
z nastêpuj¹cych rodzajów źróde³: poziom zabezpieczenia nawet w przypadku niebezpiecznymi przedstawiono w tabeli 2.
– gor¹ce powierzchnie sporadycznie wystêpuj¹cej awarii urz¹dzenia Trzecim sk³adnikiem atmosfery wybu-
– p³omienie (pal¹ce siê cz¹stki i gazy) i charakteryzuj¹ siê takimi środkami zabez- chowej jest utleniacz. Sta³ym utleniaczem
– iskry pochodzenia mechanicznego pieczenia, ¿e w przypadku uszkodzenia obecnym w powietrzu jest tlen. W warun-
– urz¹dzenia elektryczne jednego ze środków zabezpieczaj¹cych, kach naturalnych czynnik ten jest rozwa¿any
– pr¹dy b³¹dz¹ce i katodowa ochrona przynajmniej drugi, niezale¿ny środek za- podczas analizy tworzenia siê atmosfer wy-
przed korozj¹ pewni wymagany poziom zabezpieczenia buchowych. W procesach technologicznych,
– elektrycznośæ statyczna (wy³adowania lub wymagany poziom bezpieczeñstwa bê- w których stosowane s¹ utleniacze, nale¿y
snopiaste, sto¿kowe, z ob³oku py³u) dzie zapewniony w przypadku wyst¹pienia rozwa¿yæ czy ich obecnośæ wp³ywa na stan
– uderzenia pioruna dwóch niezale¿nych od siebie uszkodzeñ atmosfery wybuchowej. Na przyk³ad czysty
– fale elektromagnetyczne o czêstotliwo- – kategoria 2. obejmuje urz¹dzenia tlen z nieszczelnej instalacji mo¿e spowodo-
ści radiowej (104÷3x1012 Hz) zaprojektowane tak, aby mog³y funkcjo- waæ lokalny wzrost tego pierwiastka w po-
– fale elektromagnetyczne o czêstotliwo- nowaæ zgodnie z parametrami ruchowymi wietrzu, co prowadzi do obni¿enia wartości
ści (3x1011÷3x1015 Hz) ustalonymi przez producenta i zapewniaæ dolnej granicy wybuchowości.
– promieniowanie jonizuj¹ce wysoki poziom zabezpieczenia; urz¹dzenia
– ultradźwiêki tej kategorii s¹ przeznaczone do u¿ycia Ocena ryzyka
– sprê¿enia adiabatyczne i fale uderze- w miejscach, gdzie jest prawdopodobne
niowe pojawienie siê atmosfer wybuchowych; W polskich przepisach dotycz¹cych bez-
– reakcje egzotermiczne, w³¹cznie z sa- środki zabezpieczenia dotycz¹ce urz¹dzeñ pieczeñstwa i higieny pracy pojêcie ryzyka
mozapaleniem siê py³ów [2]. tej kategorii zapewniaj¹ wymagany poziom zosta³o wprowadzone do Kodeksu pracy
W celu identyfikacji źróde³ zap³onu nale¿y zabezpieczenia nawet w przypadku czêstych w 1991 r. (art. 226 Kp.) [3]. Przez ryzyko
dokonaæ przegl¹du stanowisk pracy, na któ- zak³óceñ lub uszkodzeñ urz¹dzeñ, które zawodowe rozumie siê prawdopodobieñ-
rych mo¿e wyst¹piæ atmosfera wybuchowa. zawsze nale¿y braæ pod uwagê stwo wyst¹pienia niepo¿¹danych zdarzeñ
Przegl¹dem nale¿y równie¿ obj¹æ s¹siednie – kategoria 3. obejmuje urz¹dzenia za- zwi¹zanych z wykonywan¹ prac¹, powo-
stanowiska pracy w celu identyfikacji źróde³ projektowane tak, aby mog³y funkcjonowaæ duj¹cych straty, w szczególności wyst¹pienia
energii, które w razie niekontrolowanej emisji zgodnie z parametrami ruchowymi ustalony- u pracowników niekorzystnych skutków
czynników palnych i wybuchowych mog³yby mi przez producenta i zapewniaæ normalny zdrowotnych w wyniku zagro¿eñ zawodo-
byæ źród³em energii zdolnej do doprowa- poziom zabezpieczenia; urz¹dzenia tej kate- wych wystêpuj¹cych w środowisku pracy lub
dzenia do zapalenia i eksplozji atmosfery gorii s¹ przeznaczone do u¿ycia w miejscach, sposobu wykonywania pracy [4].
wybuchowej. Nale¿y dokonaæ przegl¹du gdzie nie przewiduje siê pojawienia atmosfer W środowisku pracy, gdzie mog¹ byæ
instalacji chroni¹cej przed wy³adowaniami wybuchowych, a o ile one rzeczywiście obecne palne i wybuchowe substancje che-
atmosferycznymi, analizy mo¿liwości wy- wyst¹pi¹, to sytuacje zachodz¹ z bardzo miczne istnieje zagro¿enie wystêpowania
stêpowania pr¹dów b³¹dz¹cych na obszarze ma³ym prawdopodobieñstwem lub w ci¹gu atmosfer wybuchowych. Ich potencjalna
wyznaczonych stref, jak równie¿ zbadaæ, krótkiego czasu. Urz¹dzenia tej kategorii za- obecnośæ jest zagro¿eniem dla zdrowia i ¿y-
czy w pobli¿u zak³adu nie wystêpuj¹ źród³a pewniaj¹ wymagany poziom zabezpieczenia cia pracowników. St¹d rodzi siê koniecznośæ
fal o czêstotliwości radiowej. podczas normalnego dzia³ania. oceny ryzyka zawodowego spowodowanego
Prawdopodobieñstwo wyzwolenia do- Tabela 2
statecznej energii zap³onu zale¿y od stanu ZALE¯NOŚÆ POMIÊDZY KATEGORIAMI ZABEZPIECZEÑ I STREFAMI ZAGRO¯ENIA WYBUCHEM
technicznego urz¹dzeñ mog¹cych byæ źró- Relationship between categories of protection and hazardous explosion zones
d³em takiego zap³onu, czasu pracy i czêstotli-
Zastosowania
wości ich w³¹czania i wy³¹czania. Urz¹dzenia Kategoria Stosowane Zastosowanie równie¿
w strefie
pracuj¹ce w strefach zagro¿onych wybu- zabezpieczenia w atmosferze wybuchowej
zagro¿enia
w strefie
chem musz¹ spe³niaæ kryteria wyznaczone zagro¿enia
w normie PN-EN 1127-1: 2001 [2]. Urz¹dzenia 1. mieszanina gaz/powietrze 0 1. i 2.
lub mieszanina para/powietrze
przeznaczone do pracy w atmosferach wy- lub mieszanina mg³a/powietrze
buchowych s¹ zakwalifikowane do jednej
1. mieszanina py³/powietrze 20. 21. i 22.
z trzech kategorii:
– kategoria 1. obejmuje urz¹dzenia 2. mieszanina gaz/powietrze 1. 2.
lub mieszanina para/powietrze
zaprojektowane tak, aby mog³y funkcjo- lub mieszanina mg³a/powietrze
nowaæ zgodnie z parametrami ruchowymi
ustalonymi przez producenta i zapewniaæ 2. mieszanina py³/powietrze 21. 22.
bardzo wysoki poziom zabezpieczenia; 3. mieszanina gaz/powietrze 2. –
urz¹dzenia tej kategorii s¹ przeznaczone lub mieszanina para/powietrze
lub mieszanina mg³a/powietrze
do u¿ycia w miejscach, gdzie atmosfery
wybuchowe s¹ obecne stale, przez d³ugie 3. mieszanina py³/powietrze 22. –
okresy lub wystêpuj¹ czêsto; urz¹dzenia
9
BEZPIECZEŃSTWO PRACY 6/2007
10
BEZPIECZEŃSTWO PRACY 6/2007
Tabela 3
MATRYCA RYZYKA
Matrix of risk
11