Bizans Tarihi Dukas

1
İ s t a n b u l F e t h i D e r n e ğ i
İ s t a n b u l e n s t i t ü s ü y a y i n l a r i
D U K A S
BİZANS TARİHİ
İS T A N B U L ■İS T A N B U L M A T B A A S I
19 56
İ s t a n b u l F e t h i D e r n e ğ i
İ S T A N B U L E N S T İ T Ü S Ü Y A Y I N L A R I
D U K A S
BİZANS TARİHİ
Ç e v ir e n ;
VL. MIRMÎROĞLU
Î Ş B A N K A S l ’n ı n n a k d î y a r d ı m ı i le b a s ı l m ı ş t ı r .
İ S T A NBUL - İ S T ANB UL MATBAASI

19 5 6
Ö N S Ö Z
O r t a ç a ğ ın e n m ü h i m v a k ’.ası o la n İ s t a n b u l’u n f e t h i t a r ih i n i ,
B iz a n s lI la r d a n F r a n c is . D u k a s , H a lk o k o n d i li s i le K r i t o v u lo s y a z
m ış la r d ır . B u d ö r t t a r ih ç id e n h e r b ir i, i n t ih a la r ın ı a y r ı a y r ı y a
z ıp b ir b ir in d e n ik t ib a s y a p m a m ış la r d ır . F r a n c is , İ s t a n b u l’u n s o n
im p a r a t o r u K o n s t a n t in P a le o lo g o s ’u n , b a ş m a b ey in c is i v e a k r a b a
sı o ld u ğ u n d a n , P a le o lo g o s h a n e d a n ı h a k k m d a k i e s e r in d e b ir ç o k
m e t h iy e le r y a z m ış v e t a r ih î v a k ’a la r d a d a t a r a fs ız k a la m a m ış t ır .
K r i t o v u lo s is e , F â t i h ’in m a iy e t in d e b u l u n u p , n i m e t i y le p e r u e r d e
o ld u ğ u n d a n , e s e r in d e F â t i h ’i, m ü m k ü n o ld u ğ u k a d a r m e t h e t
m iş v e t a r ih ç ile r e g ö r e d e , t a r a fs ız o ld çfia m ış t ır . D u k a s v e H a lk o -
k o n d i li s is e , t a r ih le r in i m ü m k ü n m e r t e b e t a r a f s ız o la r a k y a z m ış
la r d ır '.
G a r p t a r ih ç ile r i, D u k a m ın e s e r in e ç o k e h e m m iy e t v e r ir le r .
Z ir a , D u k a s y a ln ız İ s t a n b u l’u n f e t h i n i y a z m a k la k a lm a m ış , O s
m a n o ğ u lla r ı h ü k ü m e t i n i n k u r u lu ş u n d a n İ s t a n b u l’u n f e t h i n e
k a d a r T ü r k l e r i le B iz a n s lı la r a r a s ın d a k i s iy a s i m ü n a s e b e t le r i v e
i lk O s m a n lı p a d iş a h la r ı z a m a n ın d a T ü r k i y e ’d e g e ç e n m ü h i m
v a k ’a la r ı d a k a y d e t m iş t ir . B u s e b e p le D u k a ? m e s e r i, b a ş t a n b a
şa , i lk y e d i O s m a n lı p a d iş a h ın a a it b i r t a r ih t ir , d e n ile b i lir . B u
s e b e p t e n d o la y ı O s m a n lı t a r ih i iç i n , e n m ü h i m m e h a z la r d a n b i
r i s a y ıla b ilir .
D u k a s , e s e r in d e S ır b is t a n , M a ca r is t a n v e R u m a n y a ’d a k i
v a k ’a la r d a n d a b a h s e t m iş t ir . D ü k a s , B iz a n s im p a r a t o r u lo a n n i s
V I I I . P a le o lo g o s ’u n v e f a t iy le , B iz a n s t a h t ı n a ç ık a n h a le f i K o n s
t a n t i n X I . P a le o lo g o s h a k k m d a k i v u k u a t ı m u h t a s a r b ir ş e k ild e
y a z d ığ ı h a ld e , M u r a d 11.’m v e f a t ı n ı v e M e h m e d I I . ’in t a h t a ç ı k ı
ş ın ı e t r a f lıca r ıa k le t m iş t ir .
B u m ü h i m t a r ih in , m a a le s e f a n ca k b ir y a z m a s ı b iz e k a d a r
g e lm iş t ir . O d a P a r is M i l l î K ü t ü p h a n e s i ’n d e 1 3 10 n u m a r a d a k a
y ı t lı o la n n ü s h a d ır . B u n ü s h a n ın b a ş v e s o n s a h if e le r i e k s ik t ir .
B a z ı y e r le r in d e , b ilh a s s a o r t a la r ın d a , n o k s a n la r v a r d ır . K i t a b ı n
m u k a d d im e s i d e n o k s a n o ld u ğ u n d a n , m ü v e r r ih i n ş a h s iy e t i v e
II
e s e r i n e m a k s a t la y a z d ığ ı h a k k ın d a m a lû m a t b u lu n a m a m a k t a d ır
v e D u k a s ’m k ü ç ü k is m i b i l e m e ç h u ld ü r . E s e r , 14 6 2 s e n e s in d e ,
M i d i l l i ’n i n S u lt a n M e h m e d t a r a f ın d a n f e t h i i le s o n a e r m e k t e
d ir . B u v a k ’a n ın s o n u d a t a m a m la n a m a m ış t ır . Z ir a y u k a r ıd a
k a y d e t t iğ im iz g i b i , s o n b ir s a h if e s i n o k s a n d ır . B u e k s ik s a h if e k i
t a b ın İ t a ly a n ca t e r c e m e s in d e v a r d ır . Ş u h a ld e m ü t e r c im , o z a
m a n d iğ e r b ir y a z m a n ü s h a d a n t e r c e m e y i y a p m ış o lm a lıd ır . B u
s u r e t le İ t a ly a n ca t e r c e m e , e k s ik k a la n v a k ’a y ı t a m a m la m a k t a v e
M i d i l l i ’n in f e t h i n d e n s o n r a M i d i l l i p r e n s in i n a k ı b e t i h a k k ın d a
m a lû m a t v e r m e k t e d ir . B u s u r e t le p r e n s in İ s t a n b u l’a g e t i r i lip ,
h a p s o lu n d u ğ u n u v e h a p is t e n k u r t u lm a k iç i n , İ slâ m d i n i n i k a b u l
e t t iğ in i , f a k a t s o n r a y a y i le b o ğ d u r u lm u ş o ld u ğ u n u ö ğ r e n iy o r u z
(B o n n t a b ’ı, s. 5 12 ) .
P a r is M i l l î K ü t ü p h a n e s i ’n d e k i b u t e k y a z m a n ü s h a d a n b a ş
k a , b ir i n c id e n is t in s a h e d i lm iş d iğ e r b ir n ü s h a d a h a v a r d ır . B i r
ç o k y a n lış la r la d o lu o ld u ğ u n d a n e h e m m iy e t i h a iz d e ğ ild ir .. A s ı l
n ü s h a n ın , X V . a s ır d a v e İ k in c is in in X V I I . a s ır d a y a z ıld ığ ı y a z ı
lış t a r z la r ın d a n a n la ş ılm a k t a d ır . Y u k a r ıd a b a h s e d ile n İ t a ly a n ca
t e r c e m e n in d e e h e m m iy e t s iz v e k ıy m e t s iz t e lâ k k i o lu n m a m a s ı
ica p e d e r : B u t e r c e m e e s k i V e n e d i k it a ly a n ca s ı i le y a z ılm ış t t r v e
D u k a s ’m e s e r in in t a m a m b ir n ü s h a s ın d a n ç e v r i ld iğ i a n la ş ılm a k
t a d ır . B u n u n la b e r a b e r b u n ü s h a d a d a b o ş lu k la r g ö r ü lü y o r v e
m ü t e r c im in V e n e d i k t e b a a s ın d a n D a lm a çy a lı b ir k im s e o ld u ğ u
a n la ş ılıy o r . Z ir a e s e r d e V e n e d i k li le r , ç o k m e l h e d i lm e k t e d i r v e
e s e r d e o n la r ın a le y h i n d e k i f ık r a la r t a m a m e n ç ık a r ılm ış t ır . B u
m e t h iy e le r , B o n n t a b ’ı n m 3 7 8 , 4 3 0 , 4 3 7 v e 4 3 8 . s a h if e le r in d e ,
t e r c e m e d e n k a ç ın d ığ ı f ık r a la r is e , 19 8 v e 4 3 0 . s a h if e le r i n d e m e v
c u t t u r . M e s e lâ : 12 0 4 y ılın d a H a ç lıla r ın İ s t a n b u l'u z a p t ın d a n 5 7
s e n e s o n r a , M i h a i l P a le o lo g o s ’u n b u F r e n k h a ç lı la r ın ı t a r d e t m e -
s i h â d is e s in i V e n e d i k li le r i n , B ü y ü k S e n a t o la r ın ın k a r a r ı i le , İ s
t a n b u l’u M i h a i l P a le o lo g o s ’a t e s li m e t t ik le r i ş e k li n d e y a z d ığ ı g i
b i, L â t i n le r i n İ s t a n b u l’d a n çık a r ılm a s ı h a k k ın d a d a b ir ş ey s ö y
le m e m iş t ir . M ü t e r c i m , e s e r e b ir ç o k h u s u s î m a lû m a t d a e k le m iş ,
m e s e lâ , Flo r a n s a K o n s i li ’n d e , B iz a n s lI la r la L â t i n le r e N i k o la s
S a g u d in o ’n u n t e r c e m a n lık e t t iğ in i k a y d e t m iş t ir ( B o n n t a b ’ı, s.
4 3 8 ) . B u n a m u k a b il D u k d s 'ı t e r c e m e e d e r k e n a n lıy a m a d ığ ı b a z ı
f ık r a la r ı a t la m ış , b u s u r e t le d e e s e r d e b ir ç o k n o k s a n la r b ır a k
m ış t ır . M ü t e r c im i n D a lm a ç y a lı o ld u ğ u , S ır p â d e t le r in i v e m e h a z
la r ın ı iy i b ilm e s i n d e n a n la ş ılm a k t a d ır ( B o n n t a b ’ı s. 3 9 4 , 4 3 1,
4 5 1) . M e s e lâ , 13 8 9 ’d a y a p ıla n K o s o v a m u h a r e b e s in i y a z a r k e n :
in
D u k a s ’m t a r ih in d e m e v c u t m a lû m a t t a n f a z la iz a h a t v e r m e k t e d ir
( B o n n t a b ’ı, s. 3 5 2 v e 3 3 5 ) . N i ğ b o l u m u h a r e b e s in i d e D u k a s ’t a n
f a r k lı o la r a k a n la t m ış t ır .
D u k a s 'm e s e r i, i lk d e f a , 16 4 9 ’d a P a r is ’t e I s m a e l B u lli a ld u s
t a r a f ın d a n lâ t in ce t e r c e m e s i i le b e r a b e r , b a s t ır ılm ış t ı r . B u t a b ıd a
b ir ç o k n o k s a n la r v e y a n lış la r v a r d ır . 18 3 3 t a r ih in d e B e k k e r t a
r a f ın d a n B o n n ’d a b a s t ır ıla n n ü s h a la r d a d a , a y n ı y a n lış la r v e e k
s ik le r v a r d ır M e s e lâ , 13 10 n o . lu y a z m a n ın 3 4 9 . s a h if e s in d e
(laflnnac-ıv k e lim e s in d e n e v v e l â«poı;, TTEiraıSeupEVoç k o î iv Toîç Twv
xpıcnıavûv paönpao-ıv v e 3 7 6 . s a h if e s in d e ırıft nv k e li m e s in d e n e v
v e l ovv iTEViaKoaîoıç, d<pfjxE imAccct uv Tr[v ıroXıv y a z ılm ış o ld u ğ u
h a ld e , B u lli a ld u s t a b ın ın 119 . v e 16 6 . s a h if e le r in d e b u f ık r a la r
k a t ’iy y e n g ö r ü lm ü y o r . B o n n t a b ın d a is e , 2 13 v e 2 9 3 ’t e a y n ı h a t a
la r t e k r a r e d ili y o r . K e z a li k P a r is ’t e k i 13 10 n o . lu y a z m a d a 3 2 3 .
s a h if e d e Xnxwav v e 3 4 7 , s a h if e d e <j«ıXov9 pMirıvov k e li m e le r i g ö r ü l
d ü ğ ü h a ld e , B u lli a ld u s ’u n b a sm a s ın d a b u k e li m e le r XaXuvı$v
(s. 73 ) v e <pıXccv9puınvıvov (s. t i 5 ) ş e k lin d e y a n lış o la r a k b a s ıl
m ış v e b u y a n lış la r ı B e k k e r , B o n n t a b ’m d a s. 13 2 v e 2 0 7 d e t e k
r a r e t m iş t ir . K e z a li k P a r is b a s k ıs ın ın 3 0 3 . s a h if e s in d e 6 Xo ke {«c
( v la k ia s ) k e lim e s i v a r d ır . B u k e li m e n i n m â n a s ı ( b u d a la lı k la r ) d ır .
B u lli a ld u s , b u k e li m e n i n y e r in e k i t a b ın ı n 8 8 . s a h if e s in d BXa Xia c
( V la h ia s ) ş e k li n d e b ir k e li m e y i n a k le t m iş t ir k i , U la h - k ı t ’a s ı m â -
n a s t n d a d ır . B i r k e li m e y a n lış lığ ın ın , m e t n in m â n a s ın ı n e k a d a r
d e ğ iş t ir e b ile c e ğ i a ş ik â r d ır . B u y a n lış ı B e k k e r d e B o n n t a b ın d a
(s. 13 7 ) a y n e n t e k r a r la m ış t ır . K e z a li k P a r is y a z m a s ın d a (s. 3 2 3 )
oû x xop tıyr î0 ıia£ Taı y a z ıld ığ ı h a ld e , h e r i k i b a s m a d a h i ç b ir m â n a
if a d e e t m iy e n oûk 6?Eye8rjcETccı ş e k li n d e b a s ılm ış t ı r . ( B u lli a l
d u s , s. 73 ; B e k k e r , 14 1) . P a r is ’t e k i y a z m a n ü s h a d a n , m a t b u ’ n ü s
h a la r a b ö y le c e d a h a b ir ç o k y a n lış la r g e ç m iş t ir . B e k k e r , B o n n
n ü s h a s ın ı b a s t ır ır k e n , B u lli a ld u s ’u n t a b ın ı h iç n a z a r ı it ib a r a a l
m a m a s ı ica p e d e r d i.
B e k k e r , y a ln ız b ir y e r d e B u lli a ld u s ’u n y a n lı ş ın ı d ü z e lt m e k
is t e m iş v e y a z d ığ ı t e n k it t e B u lli a ld u s 'u n 12 8 s a h if e s in d e ıjv potx«îjo
ş e k lin d e y a z ılm ış o la n k e li m e n i n ( B e k k e r , s. 2 2 8 ) tv p a x a î p « o l
m a s ı lâ z ım g e ld iğ i n i i le r i s ü r m ü ş t ü r . 13 10 n o . lu y a z m a d a d a b u
k e li m e (s. 3 3 3 ) tv notXo îp a ş e k lin d e y a z ılm ış t ır 1
1 V . G rccu , A r e h iv e s d e I’O rien t C h rfitien 1. ( I n s t it u t F r a n c a is d ’E tu d e s

B y z a n tln e s, B u k a r e st 1 9 4 9 ), s. 140.
IV
B iz a n s t a r ih ç ile r i, e s e r le r in i y a z a r la r k e n , e s k i e d e b î y u n a n li
s a n ın ı k u lla n ır la r d ı. D u k a s , b u lis a n ı ç o k iy i b ild i ğ i v e e s e r in in
b ir ço k y e r le r in d e k u lla n d ığ ı h a ld e , s o n d e v ir d e , B iz a n s 't a k u lla
n ıla n h a lk d i li n e d e b ir ço k y e r le r d e b a ş v u r m u ş t u r . H a t t â b a z a n ,
t ü r k ç e v e İ t a ly a n ca k e li m e le r e m ü r a ca a t e t t iğ i g ö r ü lm e k t e d ir . D u
k a s’m b u s u r e t le i k i t ü r lü lisa n k u lla n m a s ı, t a r ih ç ile r a r a s ın d a
m ü n a k a ş a y ı m u c ip o lm u ş v e b a z ıla r ı D u k a s ’m h a lk li s a n ın ı d a
k u lla n m a k is t e m e s in in b ir y e n ilik t e ş k il e y le d iğ in i v e e s k i u s u lü
d e ğ iş t i r m e k is t e d iğ in i y a z m ış la r d ır .
D u k a s 'm e s e r in d e d ik k a t i ç e k e n d iğ e r b ir n o k t a d a , ş a r k v e
g a r p k i lis e le r i n in b ir le ş t ir ilm e s i t a r a ft a r ı g ö r ü n m e s id ir , G . M o -
r a v cs ik b u m e s ’e le h a k k ın d a d iy o r k i: «D u k a s k i lis e le r i n b ir le ş
m e s i t a r a ft a r ı id i. B u t a r a ft a r lığ ı siy a s î m a k s a t la r a m ü s t e n it d e
ğ ild ir . K e n d is i b ir le ş m e n in , h a k ik î o r t o d o k s d in i n e k a t ’iy y e h z a
r a r g e t ir m iy e c e ğ in e k a n a a t h â s ıl e t m iş b u lu n u y o r d u » \ H a t t â ,
İ t a ly a ’d a , V e n e d i k 't e B iz a n s u s u l v e â d e t i ü z e r i n e y a p ıla n b i r r u
h a n î â y in d e h a z ır b u lu n m u ş o la n k a t o lik le r i n « Y u n a n lı la r ı n , k i l i
s e n in ilk d o ğ a n ç o c u k la r ı o ld u k la r ın ı v e b u n la r ın b u h a r e k e t le
r in d e H a z r e t - i I s â ’n m v e R u h - ü l- K u d s ’i in t e s ir i b u lu n d u ğ u n u
ş im d i g ö r ü y o r u z v e in a n ıy o r u z » d e d ik le r in d e n d o la y ı D u k a s ’t n
h is s e t t iğ i m e m n u n i y e t i n h a d d i v e p â y â n ı y o k t u ( P a r is y a z m a s ın
d a s. 3 4 9 , B o n n t a b ’ın d a 2 13 ) . D u k a s ’m b ir le ş m e t a r a f t a n o lm a
s ın ı n b ü y ü k b i r s e b e b i d e k e n d is in i n , k ü ç ü k y a ş ın d a n b e r i Y e n i-
F o ç a ’d a v e M i d i l l i ’d e h iz m e t e t t iğ i e f e n d i le r i n i n , k o y u k a t o lik
o lm a la r ı v e b u n la r ın s a r a y la r ın d a ö m r ü n ü g e ç ir m iş b u lu n m a s ı
d ır . D u k a s , h a r a p o la n m e m le k e t i n in k u r t u lm a s ı i ç in , T ü r k t e h
d id in e k a r şı k a t o lik le r le b ir le ş m e n in f a y d a lı o la b ile c e ğ i n e in a n ı
y o r v e L â t i n le r e T ü r k le r i t e r c ih e t m e k is t e y e n v a t a n d a ş la r ın ı
t a k b ih e d iy o r d u .
D u k a s , y a ş a d ığ ı z a m a n ın o la y la r ın ı p e k iy i b iliy o r d u . F a k a t
d a h a e v v e l ce r e y a n e d e n g e r e k T ü r k v e g e r e k s e h ır is t iy a n la r la
a lâ k a lı v a k ’a la r ı d o ğ r u o la r a k ö ğ r e n m e k v e y a z m a k m e c b u r iy e
t i n i h i s s e t m iş t i r i . D o ğ u m u n d a n e v v e l ce r e y a n e t m iş o la n v a k ’a-
la r i ç i n , k e n d is in d e n ö n c e t a r ih in i y a z m ış o la n N i k i f o r o s G r ig o -
r a s i le , 13 5 5 - 13 6 4 s e n e le r in in v u k u a t ın ı k a y d e d e n î ö a n n i s K a n -
t a k u z in o s ’u n e s e r le r in i b it t a b i o k u m u ş t u . B iz z a t g ö r ü p a n la t t ığ ı
v a k ’a la r m b a ş la n g ıcı o la n 14 2 1 s e n e s in e k a d a r ce r e y a n e t m iş 12
1 O. M oravesüc, op. cit., I, 127.

2 E . T schernoousov, s. 188, W. M iller, s. 64.
V
o la y la r a d a ir d a h a b ir ç o k m e h a z la r b u lm u ş v e t e t k ik e t m iş t i r .
B u s o n m e h a z la r b iz im i ç i n m e ç h u ld ü r . D u k a m ın , t a r ih ç i N i k i -
t a s H o n y a t is ’in e s e r in i d e o k u m u ş o ld u ğ u a ş a ğ ıd a k i m is a l ile sâ-
b it t ir . D u k a s , İ s t a n b u l’u n z iy a m d a n d u y d u ğ u t e e s s ü r le y a z d ığ ı
m e r s iy e d e , « E y ş e h ir , ş e h ir , b ü t ü n ş e h ir le r in b a şın d iy e e le m i n i
a ç ık la m ış t ır ( B o n n t a b ’ı, s. 4 1) . N a s ıl k i N i k it a s H o n y a t is d e ,
H a ç lıla r İ s t a n b u l’u z a p t e t t ik le r i z a m a n y a z d ığ ı f e r y a t n a m e d e ,
« E y ş e h ir , ş e h ir , b ü t ü n ş e h ir le r in g ö z ü » d iy e t e e s s ü r le r in i iz h a r
e t m iş t i ( B o n n t a b ’ı, s. 76 3 ) . D u k a s ’m , S e la n ik ’in M u r a d I I . t a
r a f ı n d a n 14 3 0 s e n e s in in ilk b a h a r ın d a z a p t ın ı n t a r ih in i y a z m ış
o la n t o a n n is A n a g n o s t i’n i n e s e r in i d e o k u m u ş o ld u ğ u ş u d e li l i le
s â b it t ir . D u k a s , İ s t a n b u l'u n f e t h i n i y a z a r k e n , T ü r k le r i n ş e h r i
y a ğ m a v e g e n ç k ız la r ı e s ir e t t i k le r i n i v e p a d iş a h ın k e n d is i iç in
y a ln ız ş e h r i i s t e d iğ in i v e h e r m e n k u l m a lı m u z a f f e r a s k e r le r e
t e r k e y le d iğ in i v e s a ir e y i y a z a r , t o a n n is A n a g n o s t i d e S e lâ n ik ’in
z a p t ın ı a y n ı s u r e t t e t a s v ir e t m iş t ir ‘.
D u k a s 'm y u k a r ıd a b a h s e d ild iğ i g i b i , N i k i f o r o s G r ig o r a s ’ m
e s e r in i d e t e t k ik e t t iğ i a ş a ğ ıd a k i iz a h a t i le a n la ş ılm a k t a d ır : B ü
y ü k D u k a A le k s io s A p o k a v k o s ’u n ö ld ü r ü lm e s i v a k ’a sı h a k k ı n
d a , D u k a s ’m v e r d iğ i m a lû m a t G r ig o r a s ’ı n k it a b ın d a y a z ıla n la r
d a n f a r k lı d e ğ ild ir . B u n la r d a n G r ig o r a s , A p o k a v k o s h a p is h a n e
y e y a ln ız b ir b e n d e s i i le g ir m iş t ir , d iy o r ; D u k a s is e « b ir k iş i i l e
b e r a b e r g ir m iş t ir » d iy o r ( B o n n , s. 2 2 , G r ig o r a s , B o n n , s . 7 7 1) .
H a p is h a n e d e b u lu n a n la r ın m ik t a r ı i k i y ü z d e n f a z la i d i d iy o r ,
D u k a s is e ( B o n n , 2 1) , « ik i y ü z d e n a z d e ğ il i d i » d iy o r . G r ig o r a s
( B o n n , s. 7 3 4 ) N e a s m a b e d in e ( Y e n i M a b e d e ) i lt ic a e t t i k le r i n i
y a z ıy o r ; D u k a s is e ( B o n n , s. 2 3 ) « N e a s M a n a s t ır ın a » d iy o r . G r i
g o r a s ( B o n n , s. 7 3 7 ) , e k s e r is in i k a t le t t ile r . D u k a s ( B o n n , s. 2 3 ) ,
h e p s in i k e s t ile r , d iy o r . B u v a k ’a h a k k ın d a D u k a s ’m y a z ıla r ı, I o -
a n n is K a n t a k u z in o s ’u n y a z ıla r ın a d a m u t a b ı k t ı r ■ K a n t a k u z in o s ,
b a h is m e v z u u o la n m â b e d i ç i n « d o k u z t a r ik a t in k ilis e s in a d ın ı
v e r m e k t e d ir ( K a n t a k u z in o s , B o n n , I I , 6 4 3 ) . G r ig o r a s , k ilis e y e i l
t ica e d e n le r d e n b a h s e t m iy o r . K a n t a k u z in o s p e k a z k im s e n in t e h
li k e y i a t la t m ış o ld u ğ u n u v e h a t t â ilt ic a e t m iş o la n la r ın a r a s ın d a
b ü y ü k D u k a ’n m k a a t ille r in in d e b u lu n d u ğ u n u y a z ıy o r ( K a n t a r
k u z in o s , B o n n , I I , s. 3 4 3 ) . B u o la y h a k k ın d a D u k a s , t e h li k e y i a t
la t m ış o la n la r ın y a ln ız a lt ı k iş id e n ib a r e t o ld u ğ u n u v e b u n la r ın 1
1 D ukas, B onn tabı, s. 291, 292, 200; Ioan nis A n ag n osti, B onn tabı, s.
510; 511; 517.

VI
a r a s ın d a b ü y ü k b a b a s ın ın d a b u lu n d u ğ u n u y a z ıy o r . D u k a s , b u
v a k ’a y ı a ile s in d e n a ld ığ ı m a lû m a t t a n v e o k u d u ğ u b ir v e s ik a d a n
ö ğ r e n m iş t ir . B u t a r ih î v e s ik a d a n G r ig o r a s d a b a h s e t m iş t ir ( B o n n ,
I I , s. T4 0 ).
D u k a s , im p a r a t o r I o a n n is V ’i s a r h o ş v e s e f ih o la r a k t a sv ir
e d iy o r . D u k a s b u m a lû m a t ı h e r h a ld e im p a r a t o r I o a n n i s 'i n r a
k i p le r i t a r a f ın d a n y a z ılm ış b ir k it a p t a g ö r m ü ş t ü r . Z ir a a y n ı z a
m a n d a I o a n n is ’i n r a k ib i o la n K a n t a k u z in o s ’u m e t h e d iy o r ( D u
k a s , B o n n , s. 19 , 2 0 ). D u k a s ’ın m u k a d d e s k it a p la r ı v e e s k i B iz a n s
e d e b iy a t ın ı o k u m u ş v e t a h s il e t m iş o ld u ğ u , e s e r in e y a z d ığ ı b a z ı
d i n î v a k ’a la r v e k u lla n d ı ğ ı lis a n i le s a b it t ir .
D u k a m ın e s e r i, y u k a r ıd a y a z d ığ ım ız g i b i , 16 4 9 d a Fr a n s a ’
d a v e 18 3 4 d e B o n n ’d a b a s ılm ış o ld u ğ u g i b i , 1^ 2 9 s e n e s in d e v e
B e r li n A k a d e m is i ’n i n n e z a r e t i a lt ın d a V e n e d i k ’t e d e b a s ılm ış t ır .
D u k a m ın t a r ih i P r e ş i d e n t C o u s i n t a r a f ın d a n f r a n s ız ca y a t e r c e m e
e d ilm iş v e 16 8 5 t a r ih in d e P a r is ’t e b a s ılm ış t ır 1.
D u k a s , t a r ih i n i 4 5 b ö lü m e a y ır m ış t ı r v e d e v r in d e t a r ih y a z
m ış o la n la r ın y a p t ı k la r ı g i b i â le m in y a r a d ılış ın d a n b a ş lıy a r a k ,
k ıs a ca m ü h i m t a r ih î v a k ’a la r ı k a y d e t t ik t e n s o n r a , B iz a n s t a r ih i
n e g e ç m iş v e 13 4 1 s e n e s in d e n it ib a r e n , M i d i l l i ’n i n F â t i h t a r a f ın
d a n z a p t ı t a r ih i o la n 14 6 2 s e n e s in e k a d a r c e r e y a n e t m iş o la n ola y -,
la n y a z m ış t ır . 13 8 9 ’d a n s o n r a k i v a k ’a la r , d a h a e sa s lı t e t k i k e d i l
m iş t ir . D u k a s , m u t a a s s ıp b ir H ır ist iy a n o ld u ğ u n d a n , k i t a b ın ı n
b ir ç o k y e r le r in d e T ü r k l e r h a k k ın d a « d in s iz le r » t a b ir in i k u lla n
m ış , a le y h le r in e b ir ç o k t e f e v v ü h a t t a d a b u lu n m u ş t u r . T e r c e m e -
d e b u a ğ ır it h a m la r h a f i f le t ilm e ğ e ç a lış ılm ış t ır .
D u k a s ’ın P a r is M i l l î K ü t ü p h a n e s i ’n d e b u lu n a n y a z m a n ü s
h a s ın ı g ö r e n v e t e t k i k e d e n S e la n ik Ü n iv e r s it e s i P r o f e s ö r ü J e a n
P a p a d o p u lp ’n u n b a n a y a z d ığ ı 2 9 / 11/ 19 4 9 t a r ih li m e k t u p la , b u
n ü s h a n ın b ir ço k b o ş lu k la r i le d o lu b u lu n d u ğ u n u v e it a ly a n ca - 1
1) D u k as’m B izans tarih i’nin bu b aşlıca basm aları ile tercü m elerin in tam
a d la n şöyled lr :
1 . H lsto ria b yza ntlna a Johanne Palaeologo I ad M ehm etum II. A ccessit
Chronicon breve (nşr. Is m a el B oulliaud, P aris, 1619. N o tla r v e bir lAtineeye ter-
cem eyi ih tiva eder; m etin o kad ar sıh h atli değildir.
?. D ucae, M ichaeliş D ucae nepotis, h istorla b y za n tln a ,.. (nşr, E m . B ekker,
Bonn, 1834, B izan s K ollelislyon u için d e). L atin ce bir tercem ey i ih tiv a eder, m e
tin sıh h a tli olup, en iy i n eşir sayıhlr. B un a m etn in e sk i İta ly a n c a tercem esi de
il&ve edilm iştir. ..............................
s. C ousbı, H isto ire de C onstantinople, depuis le rSgne de l’ancien Ju stin
]usqu’h la fin d e l’em pire (P a ris, 1672; A m sterdam , 1684). T am bir tercem edlr.
vn
y a t e r c e m e s in in b ir ço k y e r le r in d e d e m e t in h a r ic in d e b ir Çok
ilâ v e le r m e v c u t o ld u ğ u n u v e b a z ı y e r le r in in d e h iç t e r c e m e e d i l
m e d iğ in i b ild ir m iş t ir . H a m m e r , O s m a n l ı D e v l e t i t a r i h i ' m y a
z a r k e n , D u k a s 'd a n ço k b a h s e t m iş v e o n d a n b ir ç o k m a lû m a t a l
m ış t ır . H a lb u k i H a m m e r ’in ça lış m a a r k a d a ş la r ı B iz a n s lis a n ın a
lâ y ık ıy la v â k ıf o lm a d ık la r ı i ç i n , t e r c e m e y i y a n lış y a p m ış la r ,
H a m m e r d e b u n la r ı d o ğ r u s a n a r a k , k it a b ın a k o y m u ş t u r . B u
y a n lış t e r c e m e d e n d ik k a t i ç e k e n b ir m is a l ş u d u r : D u k a s ’ın B o n n
b a s m a s ın d a (s. 2 4 3 ):
E p iv a t e s ( B ig a d o s ) v a k ’a sı ş ö y le a n la t ı lıy o r : «O gün
le r d e P a d iş a h ’m k ız k a r d e ş in in k o ca s ı t s f e n d iy a r o ğ lu dahi
a ld ığ ı e m ir m u c i b in c e İ s t a n b u l k a le s in i z a p t ı t e ş e b b ü s ü n e ,
g ö n ü llü o la r a k , y a r d ım etm ek ü z e r e , m a iy e t in d e k i a s k e r
le r i i le E d r e m i t ’t e n h a r e k e t e t t i. B u z a t ın a s k e r le r i E p iv a
t es a d ın d a k i k a le n in y a k ın la r ın d a b u lu n d u k la r ı s ır a d a , a t la r ın ı
v e y ü k h a y v a n la r ın ı B iz a n s lI la r ın e k i l i t a r la la r ı i ç i n e s a lı v e r e r e k ,
h e n ü z b iç ilm e m iş b u ğ d a y t a r la la r ın ı v e m e z r u ’ y e r le r i t a h r ip ', e t
t ile r . B i r B iz a n s lı , ç o k z a h m e t le r le y e t iş t ir d iğ i m a h s u lü n ü n m a h
v o ld u ğ u n u g ö z ü i le g ö r ü n c e , k o ş a r a k a t la r ı t a r la s ın d a n k o v d u .
B ir T ü r k s e y is h e m e n y e t iş e r e k , k e n d i s i n i d ö v d ü . D a y a k y iy e n
a d a m ın a k r a b a s ın d a n b ir i o n u m ü d a f a a e t m e k i ç i n k o ş t u , b u n u
d iğ e r b ir is i t a k ip e t t i. T ü r k l e r d e k ı lı ç la r ı n ı ç e k t i le r v e i k i t a r a f
b ir b ir le r in e g ir d i. B u s u r e t le g e r e k T ü r k le r d e n , g e r e k B iz a n s lI
la r d a n h a y li a d a m ö ld ü . E r t e s i g ü n K a y a b e y ( a d ı b ö y le i d i) p a
d iş a h ın n e z d in e g e le r e k , a le lû s u l u b û d i y e t i n i a r z e t t ik t e n s o n r a ,
E p iv a t e s k a le s in d e ce r e y a n e t m iş o la n v a k ’a y ı t a f s ilâ t iy le a n la t t ı,
P a d iş a h d a , b u h u s u s t a h i ç b i r t a h k ik a t a lü z u m g ö r m e k s iz in , o
k ö y ü n b ü t ü n a h a lis in in k ı lıç t a n g e ç ir i lm e s i i ç i n , a s k e r le r i i le
a c e le or a y a g i t m e s in i K a y a b e y ’e e m r e t t i. K a y a b e y d e p a d i
ş a h ın e m r i n i if a e t t i i l h ’.n
H a m m e r ( A t a b e y t e r c e m e s i, I I , 2 6 6 ) b u v a k ’a ş ö y le t e r c e
m e e d ilm iş t ir : « A s y a s a h ilin d e E d r e m i t ’t e n h e n ü z g e lm iş q la n
p a d iş a h d a m a d ı I s f e n d iy a r o ğ lu ; y ü k h a y v a n la r ın ı E p iv a t o s b a h
ç e le r in d e o t la t a r a k , o r a la r ın ı t a h r ip e y le d i. B u e sn a d a b ir J f L r k
s e y is , h a y v a n la r ın o t la m a s ın a m ü m a n a a t e t m e k is t iy e n b ir jf? « -
m u d ö v m ü ş o ld u ğ u n d a n , d iğ e r R u m la r d a y a r d ım ın a k o ş u ş t u
la r , m u d â r e b e d e h e r i k i t a r a f t a n b ir k a ç k iş i m a k t u l o ld u . B u ]h â -
1 îa fe n d iy a r o flu ’nun K a y a b ey adında b ir oğ lu olm ad ığı e sa s m etinde

bahsi g elin ce izah ed ilecek tir (T .N .).
vın
d iş e ü z e r in e K â h y a b e y e y a n i d a h iliy e n a z ır ın a , v e r ile n r a p o r u n
o n u n t a r a f ın d a n p a d iş a h a t a k d im e d ilm e s i ü z e r in e , M e h m e d ,
m ü ca z a t o la r a k , k ır la r d a t e s a d ü f e d i le c e k o la n E p iv a t o s s e k e n e -
s in in k â m il'e n p a r ça p a r ça e d i lm e s i n i e m r e y le d i.n
D u k a s , k i t a b ın ı n i k i y e r in d e p a d iş a h ın e n iş t e s in in is m in i
s a r ih o la r a k t s f e n d iy a r o ğ lu K a y a b ey o la r a k y a z ıy o r , b u is m i d e
ğ iş t ir ip K â h y a b e y , h i k â y e s in i u y d u r m a k t a n e m â n a v a r d ı? Fâ
t i h 'e y a r d ım iç in , g ö n ü llü o la r a k , İ s t a n b u l’a g e le n d a m a d ı K a y a
b e y , d o ğ r u d a n d o ğ r u y a k a y ın b ir a d e r i o la n p a d iş a h ın h u z u r u n a
ç ık a m ıy o r d a , K â h y a b e y i t a v s it e t m e k m i ica p e d iy o r d u ? D a m a t
o lm a s a d a , K a y a b e y , b ir b e y i d i , b a b a s ı I s f e n d iy a r o ğ lu , h e n ü z
b e y liğ in i m u h a f a z a e d iy o r d u . G ö n ü ll ü o la n , â d i b i r b e y d e o lsa
id i , p a d iş a h ı g ö r m e k i ç in , sa r a y e r k â n ın d a n b ir is in in t a v a s s u t u
n a ih t i y a c ı y o k t u .
İ s t a n b u l’u n f e t h i n i y a z a n v e H a m m e r ’in t a r ih i n i t a k ip e t
m iş o la n t a r ih ç ile r im iz d e b u K â h y a b e y v e y a K e d h ü d a b e y i n h i
k â y e s in i k i t a p la r ın a g e ç ir m e k s u r e t iy le b ilm iy e r e k a y n ı h a t a y ı
iş le m iş le r d ir . A h m e d M u h t a r P a ş a , F e t h i c e lî l- i K o n s t a n t ı n i y y e ,
İ s t a n b u l, 13 2 0 , s. 9 v e F e r i d u n D i r i m t e k i n , İ s t a n b u l ’u n f e t h i ,
İ s t a n b u l, 19 4 9 , s. 5 3 ) .
D u k a s ’m t a r ih in i t ü r k ç e y e ç e v ir ir k e n , B o n n b a s m a s ın ı esa s
t u t t u m v e t e r c e m e y i d o ğ r u d a n d o ğ r u y a B iz a n s lis a n ı m e t n in d e n
y a p t ım . T e r c e m e e d e r k e n , m ü e lli f i n y a z d ık la r ın ın m â n a la r ın ı
k a t ’iy e n d e ğ iş t ir m e m e ğ e v e k u lla n d ı ğ ı k e li m e le r i d e m ü m k ü n
o ld u ğ u k a d a r a y n e n t ü r k ç e y e ç e v ir m e ğ e ç a lış t ım . D u k a s , b a z a n
a z k e li m e i le ç o k ş e y le r iz a h e t m e k is t e m iş t ir , b u n u g ö z ö n ü n d e
t u t a r a k , e s e r in i t ü r k ç e y e ç e v ir ir k e n , d ü ş ü n d ü ğ ü m e v z u u m ü m
k ü n m e r t e b e a çık la m a ğ a ç a lış t ım . B u y ü z d e n v â k i o la c a k y a n lış
la r ın ın d e ğ d r il ü s t a d la r t a r a f ın d a n t a s h ih e d i le c e ğ in i u m a r ım .
VL M ir m ir o ğ lu
1 / 1/ 19 5 6
D i k k a t : 1. île r ik i sahifelerd e görülecek olan T. N . İşareti tercem e

yi İstan bu l E riştitüsü adına te tk ik etm iş olan B a y Feridun D irim tek in ta r a
fınd an ilâ v e edilm iştir.
2. E serd ek i b a şlık la r a sıl m etinde m evcu t değildir.
D U K A S IN H A L T E R C Ü M E Sİ
D ukas, XV. asırd a yaşam ış (1400-1470) b ir Bizans tarih çisi

dir. B u m u h arririn hususî h a y a tı h a k k ın d a m alûm atım ız pek azdır.
K itab ında kendi şah sı için m ü teferrik s u re tte kaydetm iş olduğu
m alû m attan b a şk a b ir şey y o k tu r. H a ttâ küçük ism inin ne olduğu
da lâyıkıyla bilinmiyor. XIV. a sırd a İsta n b u l’d a yaşam ış olan ve
İstan b u l’u n en m aru f ailelerinden bulunan M ihail D ukas’ın to ru n u
olduğunu tarih in d e yazıyor. M üellifin büyük b abası M ihail D ukas
âlim ve zam anının tanınm ış tabiplerin den b iriy d i Io an nis K an ta-
kuzinos ve im paratoriçe A nna arasın d ak i m ücadeleye karışm ış ol
duğundan hapsolunm uş ve m ü şkülâtla h ay atın ı k u rta ra ra k , 12 h a
ziran 1345 tarih in d e İstan b u l’u terk e m ecbur olm uştur. E fe s ’e g it
m iş ve o rad a o zam an h üküm et sü ren A ydın oğlu İs a beyin tevec
cühüne m azh ar olmuş ve öm rünün sonuna k ad ar, bu beyin hizm e
tinde bulunm uştur. D ukas’ın küçük ism inin Io an nis olduğuna bir
kaç yerd e tesa d ü f ettim . İstan b u l şehrinin arkeoloji bakım ından t a
rihini yazan ve bu eserini 1824 tarih in d e V enedik’te b a stıra n İs ta n
bul p atrik i K ostandiyos, kitab ın d a (s. 190) D ukas’m küçük adının
Ioannis olduğunu yazm ış olduğu gibi, A lm an F rederic K opp t a r a
fın dan yazdan ve 1885 tarih in d e E m anuil G alani ta ra fın d a n yunan-
caya tercem e olunan Y unan edebiyatı h akkın daki eserde (s. 248)
de D ukas’ın küçük ism inin Io an nis olduğu bildirilm ektedir. D ah a bir
çok eserlerde de, büyük babası M ihail D ukas’ın ism ini taşıdığ ı zik-
rolunm ak ta d ır'.
D ukas’m nerede doğduğu d a beüi değildir. Bazı eserlerde M i
dilli’de, diğerlerinde de F o ça’d a doğm uş olduğu ileri sürülm ektedir.
Gençliğinde (yani 1421 senesinde, 21 y aşın d a ik en ) Yeni-Foça’nın
Ceneviz valisi G iovanni A dem o’n u n kâtipliğinde bulunm uş olduğunu
biliyoruz. Giovanni A derno ta ra fın d a n Osmanlı ta h tın a çıkan Mu-
ra d n . ’a ve vezirlerine gönderilen m ektuplar, D ukas ta ra fın d a n k a- 1
1 V. Grecu, A rch tves de l’Orfent Chrfitlen, 1. B u ca rest, 1918, 8. 129.

X
leme alınm ıştır. Şu hale göre, D u kas'ın 1400 senesinde doğduğu an
laşılıyor.
İstan b u l’un fethinden evvel im p arato r K o n stantin X I. Paleolo-
gos’un saray ın d a m ühim bir vazifesi olduğu söylenm ektedir1. F etih
te n so n ra D ukas’ı, Midilli hüküm darı Dorio G ateluci’nin saray ın d a
buluyoruz. D orio’nu n v efatın d an so n ra oğlu ve halefi Dominico’nun
m aiyetinde bulunduğu sıra d a kendisine m uhtelif siy asî m ühim va
zifeler tevdi’ olunmuş ve elçi olarak m uhtelif y erlere gönderilm iş
idi. 1455 ve 1456 senelerinde Midilli ve Lim nos ad alarının h a ra ç v e r
gisini, F â tih ’e götü rm ek için, E d irn e’ye gönderilm iştir. B iraz sonra
p adişaha tazim atım arz için E d irn e ’ye giden efendisi Dominico’ya
re fa k a t etm iştir.
D ukas, Midilli hüküm darın ın hizm etinde bulunduğu sıra la rd a
bilhassa Dorio ve Dominico Gateluci zam anlarında, siy asî fik ir ve
kiyaseti sayesinde efendilerini F â tih ile iyi geçindirm işti. B unlar
dan so n ra gelen N ikola Gateluci, D ukas’ın n a sih a tla n m dinlemiye-
rek, F â tih ’i gücendirm iş olduğundan, F â tih 1462 senesinde, Midil
li’yi zaptetm ek suretiyle, G atelucüerin hüküm ranlığ ına son v er
m iştir. Midilli’nin F â tih ta ra fın d a n zaptından sonra, D ukas’ın ne
reye gitm iş olduğunu bilm iyoruz. İta ly a ’ya giderek, h a y a tın ın son
günlerini o rad a geçirm iş olduğu ve ih tiyarlığ ında tarih in i o ra d a ik
m al eylediği ve 1470 senesinde öldüğü zannolunm aktadır.
ı B u h u siısta hi$ b ir k ay n a k gösterilm em iştir. M ü tercim önsözünde bu

z a tın aleddevam G atelucüerin hizm etinde bulunduğundan bahsed er. İm para
to r K on stan tin’in çok k ıs a süren sa lta n a tı esnasında (1449-1453) İstan b u l’da
v a z ife görm ü ş olduğunu sö y led iğ i D uk as’ın feth in akabinde, M idilli beyin in
se fir i sıfa tiy le F â tih nezdine gönderilm esinin, o zam an ın âd etlerin e n e kad ar
u y g u n olduğu v e b öyle bir sefir in sefaretin d en n e ka d ar iy i bir n e tic e bekle-
nlleb lleceği şa y a n ı tetk ik tir. D u k as’ın dah a ev velk i devirde 1421 Ue 1449 ara
sınd a İstan b u l’da bulunm uş olm ası kabüdir. K en disi F â tih ’in ciilüsunda ve
1452 k ışı se fir olarak F â tih sa ra y ın a g elm iş v e M idilli v erg is in i getirm iştir.
F e tih te n sonra da, se fa r e t Ue Fâtih 'in nezdine gid erk en İstan bu l'dan g eçm iş,
ah ali İle m u h asar ay a iştirftk e tm iş olan T ürk kom u ta n larıy la te m a s e tm iş o l
m a sı ço k m uhtem eldir. Çünkü eserinde şeh ri iy i b ild iği an laşılm ak tad ır. B u
nun iç in bu sa tırla rın çık ar ılm ası uygundur (T . N .).
D U K A S
Bİ ZANS TARİ Hİ
(ÎL K İN SA N O LAN HAZRET*! ADEM ’İN D Ü NY AY A G ELD İĞ İ
G Ü N D EN İT İB A R E N ZAMANIMIZA K A DA R G EÇ EN
S E N E L E R İN D E V R E L E R E TA KSİM İ H A KK IN D A )
1 — İlk in sa n olan hazret-i Â dem ’d e n itib aren tû fa n ın vuku-

bulduğu hazret-i N u h zam am na k a d a r o n nesil geçm iştir. B unlard an
birincisi Cenab-ı H a k ’ta n gelen nesildir. 230 sene so n ra Ş it’in nesli
geliyor ki, b u d a ikinci nesil olan hazret-i Â dem ’in neslidir. Ş it’den
sonra, E n o ş’a k a d a r 205 sene devam eden üçüncü nesil olan Ş it’in
neslidir. E n o ş’ta n so n ra K ay n an ’a k a d a r geçen 197 senelik devre,
dördüncü nesil nam ım alıyor ki, b u n a E noş nesli derler. K ay n an 'd an
M ehlayil’e k a d a r geçen 170 senelik devre beşinci nesildir. B u d a
K aynan neslidir. M ehlayil’den Y ared’e k a d a r geçen 165 senelik dev
re altıncı nesil, M ehlayil neslidir. Y ared’den E n o h ’a k a d a r 162 sene
lik devre yedinci n esüdir ki Y ared neslidir. E n o h ’d an M atu sala’y a
k ad ar geçen 165 senelik devre sekizinci nesil olan E n o h neslidir.
M atu sala’dan L am eh’e k a d a r geçen 167 sene dokuzuncu nesil, Ma-
tu sa la neslidir .Lam eh’den N u h ’a k a d a r geçen 188 sene onuncu
nesil olup, N uh neslidir.
H azret-i N uh 600 sene yaşam ış ve tu fa n onun zam am nda vu-
kubulm uştur. B una n azaran h azret-i A dem ’den tû fa n a k a d a r 2242
sene geçm iştir. Kezalik tû fa n d a n h azret-i İb rah im ’e k a d a r 1121 se
ne geçmiş ve bu m üddet zarfın da on nesil y aşam ıştır. H azret-i İb
rah im ise M ezopotam ya’d an K en’an diy arın a h icre t ettiğ i zaman,
75 yaşındaydı. O rada 25 sene ikam etten so n ra oğlu İsh ak dünyaya
geldi. İsh a k ’m ise, îsa v ve Y a'kub adın da iki çocuğu dünyaya geldi.
B unlard an Y akub 130 yaşın a gelince, on iki evlâdım ve yetm iş beş
to ru n u n u beraberine a la ra k M ısır’a g itti. H azret-i İbrahim ve zür-
riy eti ise K en’a n havalisinde 433 sene kaldılar, nüfu sları a rttı ve
on iki kabileye bölündü. Y akub’un on iki evlâdından hâsıl olan n ü
fu su n m ik tarı 6000’e baliğ olm uştur. Y akub'u n on iki evlâdının isim
leri şu n lard ır: R uvin (R âvîn ), Simeon (Sem ’û n ), Levi (L âvî), Yu-
4 B İZ A N S T A R İH Î
da (Y ahûdî), Isa h a r (Y isak ar), Zavulon (Zabûlûn), N eftalin (N af-

tâ lî), G ad (C âd), A sır (E şîr), D an (D ân), Y osif (Y ûsuf) ve Veni-
amin (B ünyâm în).
Lâvî sülâlesinden hazret-i M ûsâ ve H âru n gelm iştir. B u nlard an
H aru n ru h b an silkine girdi, M ûsâ ise kavm inin idare um uru nu eline
aldı. M ûsâ seksen, yaşm a geldiği zaman, B ahr-i. A hm er’den geçerek,
kavmini (Beni İsra il’i) M ısır’dan çıkardı. H azret-i M ûsâ’m n şö h ret
alm ası İn a h I. adındaki M ısır hüküm darının zam anına tesa d ü f eder.
B u su retle Y ahudiler, Y unanlılardan daha eskidirler. Y ahudiler çöl
de 40 sene v a k it geçirdiler. Sonra lisu N avi’nin Y uşe’ idaresi altın
da 25 sene ve S aul’un hük üm darlığına kadar, yani 454 sene hâkim
lerin. idaresinde kaldılar. Saul Y ahudilerin ilk hüküm darı oldu. H ü
küm darlığının birinci yılında (B üyük) hazret-i D avud dünyaya gel-
di. B u su retle h azretti İb rah im ’den h azret-i D avud’a k a d a r on dört',
nesil yani. 1024 sene geçti. H azret-i D avud’dan da B âbü’e h icre te .k a
dar. 609. sene yani on dört: nesil geçti. Bâbil hicretinden' H ristos
(îsa).’a k a d a r kezalik 504 sene yani on d ö rt nesil geçti.
Y ukarda sıraladığım ız rak a m la rı tophyacak o lu rsak ilk in san
olan hazreti Â dem ’den, h azret-i İs a (H risto s) ’y a k a d a r 5500 sene
nin geçm iş olduğunu görürü z. H azret-i İsa 'n ın tec e ssü t e ttiğ i g ü n
den B üyük K o n stan tin ’e k a d a r 318 ve B üyük K o n stan tin ’in hüküm
darlığı zam anından Iu stin ian u s’u n im p arato rlu ğ u n a k a d a r 210 sene
geçti. Iiıstinianus’un s a lta n a tı zam anında ve kendisi tara fın d a n , A l
la h ’ın hikm etine nezredilen büyük kilise (A yasofya) in şa olundiı.
Iü stin ian u s’û n hüküm darlığı zam anından K o n stan tin ’in1 ve anası
İrin i’nin im parato rlu ğ u n a k a d a r 260 sene geçti. îm p a rato riç e Iri-
ni’nin zam anından Aleksios Kom ninos’u n im paratorluğu, zam anına
k a d a r 295 sene geçti.
Aleksios, 37 sene d ö rt buçuk a y hüküm darlık e tti. Oğlu Io an nis
24 sene 8 ay, Iöannisin oğlu M anuel 37' sene 9 ay, M anuel’in oğlu
Aleksios ve A leksios’un kaatili. Andronikos 3 sene. B u su re tle Kora-
n in o slan n b ü tü n hü küm darlık devirleri 101 sene 9 a y devam etti*.
A ndronikos’d an so n ra gelen Isaakios Angelos 9 sene 8 ay, Isaaki-
o s’u n kard eşi Aleksios Angelos ise 9 sene, Aleksios V. D ukas M ür-
cuflos da 2 a y hüküm sü rd üler. B u su retle, hilk at-i âlem den itibar
ren İstan b u l'u n L â tin ler ta ra fın d a n fethine, yani D ukas’m im para-
ı K on stan tos, VL, 780-797, İrini, 797-802 (T. N .).

s Y an i 1081-1185 (T . N .).
D U K A S :5
torluğuna k a d a r 6712 sene geçti. Bu fetih v a k ’ası perhizin altıncı

haftasın da, nisanın on ikinci pazartesi günü olm uştur1.
% — İstan b u l’un L âtin ler tara fın d a n zaptından sonra, Teodo-
ros L ask aris İznik'te 18 sene im parato rlu k etti, Teodoros Laska-
ris ’in dam adı Ioannis D ukas V atacis, Sipilo’daki M agnisa’da 33 se
ne hüküm darlık etti. Onun oğlu Teodoros L ask aris d ö rt se n e ; daha
tac gitm eden, hüküm darlığının üçüncü senesinde, Mihail Paleologos
tarafın d an gözlerine mil çekilerek, isk a t edilen Ioannis L askaris üç
sene hüküm darlık ettiler. N ihayet L âtin ler İstan b u l’dan k o fu ld u
la r ve Mihail Paleologos, hüküm dar sıfatiyle, A nadolu’dan gelerek,
İstan b u l'a girdi. B u im p arato ru n hük üm darlığ ı devrine k a d a r K ü
çük A sya’nın Paflagonya, Misia yani B itinya, B üyük F rig ia, K a p a -,
tiani F rig ia, K aria ve Kilikia’nın b ir kısm ı B izanslIların idaresi al-j
tın da idi. T ü rk ler ise, L ik aonya’da ik am et etm ekte olduklarından •
K üçük A sya’nın m ütebaki yerlerini id are ediyorlardı. B u yerler, Li-
kaonya, K apadokia, G alatia, "Pamfilia, A rm enia, Elenopondon, P i-
sidian, Likian, Kili Suriye k ıt’a la n idi1 2.
M ihail Paleologos dahi 24 sene3 ve oğlu A ndronikos Paleologos
.43 sene im p arato rlu k ettiler. B u hü k ü m d arın salta n atın ın .......... 4
senesinde A syanın m eşh u r şehirlerin den biri olan E fesos (E fes) ve
K aria eyaleti, M antahia (M enteşe) ta ra fın d a n ve îzm ire k a d a r Li-j
dia eyaleti A tın (A ydın) tarafın d an , P e rg am a ’y a k a d a r M ağnisa ve|
b ü tü n M agedon eyaleti S a ru h an tara fm d a n , b ü tü n F rig ia eyalet»
G erm iyan tarafın d an , A su şehrinden başlıyan ve Ç anakkale’ye k a
d a r im tid a t eden büyük F rig ia K a r asi tara fın d a n , B itin ia kâm ilen
ve P aflagonya kısm en O sm an ta ra fın d a n zaptolundu. isim lerini y u
k a rd a zik rettiğ im iz kimseler T ü rk başbuğları idiler. A ndronikos’ta n
so n ra oğlu M ihail...... sene im p arato rlu k etti. M ihall’den sonra
«İhtiyar» lâkabı ile a n ıla n A ndronikos 13 sene hüküm darlık e tti.
A ndronikos’ta n so n ra oğlu Ioannis Paleologos ta h ta çıktı. Ioannis,
henüz çocuk olduğundan, Ioannis K antakuzinos s a lta n a t o rta ğ ı ol
du. B unun sa lta n atın ın ...... senesinde, T ü rk ’le r E lispont (Ç anak
kale b o ğ azı)’u geçmiye başladılar. İzm ir, E fe s (A yasuluğ) ve civarı-
1 1 n isa n 12 04 (T . N .) .
2 K itab ın sonunda m ütercim ta ra lın d a n tan zim v e ll&ve olunan ha rita
d a bu yerlerin m evk ileri gösterilm iştir.
3 (1261-1282) 21 sene.
4 B u noktalı y e r le r m etin d e boş bırakılm ıştır.
6 B İZ A N S T A R İH İ
m n hâkim i olan A ydm ’ın to ru n u O m ur A sya’d an ve sözü geçen .Os

m an ’ın to ru n u 1 O rh an dahi B u rsa ’dan R um eli’ye geçti. B u n lar gizli
ce R um eli’ye geçerek, Gelibolu yarım adasın ı, T ra k y a'n ın b ü tü n s a
hillerini ve D im etoka’y a k a d a r olan yerleri, İsta n b u l cihetinden Si
liv ri'ye k a d a r olan m ahalleri, bir m aniaya te sa d ü f etm eksizin ve
bilâ m ukavem et zaptediy or ve sa ğ a sola k o şa ra k b ü tü n T ra k y a ’yı
ellerine geçirm ek istiy o rlard ı2. Sözü geçen Io annis’in hüküm darlığ ı
nın ilk zam anların da ve henüz çocuk iken Cenevizliler ta ra fın d a n
Sakız adası fetholunduğu gibi, d iğ er S ik lat a d aları N av are’d a n ge
len F re n k le r ta ra fın d a n ve Lakedem onya ile M onemvasia (Menek
şe) hariç olm ak üzere, b ü tün M ora k ıta sı ve Ionia’da F oçalar, Ce
nevizliler ta ra fın d a n zapto lunm uştur.
(SU LTA N M URAD V E ZAM ANINDAKİ

B AŞLICA V AK’A LA R )
8 — Aynı sene zarfında, T ü rk başbuğu O rhan dahi v e fa t ede

rek, beyliğini oğlu M urad’a te rk eyledi. M urad bey T ra k y a şehirle
rinden b ir çoklarım hükm ü a ltın a ald ık ta n sonra, E d irn e’yi m uha
s a ra e tti ve Selanik’te n b a şk a b ü tü n T esaly a kıtasın ı z a p tetti. B u
su retle M urad, B izanslIlara a it tekm il yerleri ele geçirdik ten sonra,
T riv alya’y a 2 geldi ve buran ın b ir çok k ö y ve k asab alarım m ah v ve
ta h rip ederek, ahalisini e sir e tti ve bunları Gelibolu (yarım adası)
boğazı vasıtasiyle k arşı ta ra fa , yani A nadolu’y a gönderdi.
Sırp kıralı S tefan ’ın oğlu olup, o zam an kırallık vazifesini ifa
eden Lazaros, bu halleri görünce, b ü tü n kuvvetlerini toplayarak,
T ürk padişahiyle harbe tu tu ş tu ; h e r iki ta r a f çok te le fa t verdi ve
h arb b ir m üddet durdu. Bu a ra d a m eşhur b ir .Sırp ailesine m ensup
kuvvetli ve cesur b ir genç, emsali n a d ir g ö rü lü r büyük b ir c ü r’etle
ı M etinde O sm an’ın oğlu yerine torunu diyor,

s O smanlı T ürkleri Ioannls K antak uzinos’a yardım iğin onun d a v eti ü ze
rine, m ü teaddit defalar R um eliye geçm işlerdi. lo a n n is K an ta k u zin os’a yard ım
bahis konusu olunca Orhan bey, Gelibolu yarım ad asın da bir Usstln kendisine
verilm esini istem iş v e Çembe k alesi T ürklere terked ilm iş ve bir O sm anlı k u v
v eti burasım işg a l ederek, yarım ad aya bir Türk kolonisi de yerleştirilm iştir.
Bunun iç in bunların gizlic e R u m eli’y e geçm eleri b ah is m evzuu o la m az (B k.
Ionnis K an taku zin os ta rih i) (T. N .).
• T riv alya T una Ue garbi T ra k ya arasındaki yerlerdir.
D V K A S 7
ve hile k u lla n a ra k h ıristiy an ordugâhından kaçıp, T iirklerin ord u

gâh ın a geçti ve teslim oldu. T ü rk le r bunu hem en yakaladılar. Bu
Sırp genci, padişahı görm ek istediğini ve h a rb i kazanm ası için ken
disine bazı tavsiyelerde bulunacağım ve b u sebepten dolayı Sırp o r
dugâhın dan f ir a r ettiğini söyliyerek, padişahı ismi ile çağırm ağa
başladı. M urad, eliyle b ir işa re t y ap arak , yanm a gelm esini söyle
di, bu genç p ad işah a doğru hücum ederek, h a n ç er ile kalbi üzerin
den vurdu ve y araladı. M urad’m e tra fın d a b u lunan b altacılar ve y a
verler hem en S ırp gencini p arçaladılar.
T ü rk ler üm id etm edikleri bu g a rip v ak’ayı, aynı zam anda ve
apansız v u ru lan büyük darb eyi görünce, hem en b ir meclis ak te tti-
ler ve hileye k a rş ı hüe istim aline k a ra r verdiler. O rdugâhın o rta
sın da b ir çad ır k u rara k , y a rı ölü b ir halde bulunan M urad’ı içine
koydular ve hiç b ir tehlikeyi nazarı itib a ra alm ıyarak, kudu rm uş
k u rtla r gibi, düşm an ordusuna hücum ettiler. S ırplar, o cesur gen
cin kazandığı m u v affak iy etten ve T ü rk p ad işah ın a k a rş ı yaptığı
su ik a stta n h a b e rd a r olm adıklarından ve hiç b ir m e n fa at beklemi-
yen kum andanlarının ziyam dan dolayı üm itsiz olduklarından, lim it-'
sizlikle T ü rk taa rru z ların a m ukavem et ediyorlardı. M uharebenin
h itam ında kıral L azaros ve büy ük kum andanlarının ekserisi esir
edilmiş ve can çekişm ekte olan M urad’m y a ttığ ı çadırın önüne g eti
rilerek kılıçtan geçirilm işlerdir. B u su re tle h e r iki ta r a f yekdiğerin-
den intikam alm ış oluyordu. T ü rk ordusunun sağ ve sol cenahları
bu olaylardan h a b e rd a r olm am ıştı. Z ira bu v a k 'a la r ordunun m er
kezinde cereyan ediyordu. S ağ cenahın kum andam M urad’m büyük
oğlu Savuçios (Savcı) idi. Sol cenahı ise küçük (ikinci) oğlu B aye-
zid idi. B ayezid diğer k u m an d an lara nisbeten, d a h a kabiliyetli ve
cesur olduğundan M urad’m oradaki bü y ü k ve yüksek rütb eli olup,
kendi dillerinde «vezir» dedikleri kim seler onu dav et e ttile r ve ce
rey an eden v a k ’a la n kendisine a n la ta ra k babasının cesedini gös
terdiler.
Bayezid, hiç b ir tee ssü r veya ağlam a eseri gösterm eksizin et
raflıca düşünüp b ir k a ra r verm ek üzere kardeşi Savcı’ya, b abası ta
rafın d an çağın lıy orm uş gibi, h a b e r gönderdi. Savcı, cereyan etm ek
te olan d ram d an bihaber o lara k babasının davetine icabet e tti; o ra
d a k ard eşi ta ra fın d a n y a k a la n a ra k , gözleri çıkarıldı ve b u su re tle
B ayezid T iirklerin b aşbuğu oldu1. B ayezid m iistait ve h a rb fenninde
ı M urad b ey in d iğ er o ğ lu Y akub b eyd i v e bab asın ın şeh adetlnden sonra,

«S eni baban is te r d ey ll ça d ıra koyu p, h a k k ın a kodular» N e şr i ta rih i (T.T.K,
m ahir, g a y re tli ve aceleciydi. Ailesi efradı içinde kendisinden fazla

h ıristiy an düşm anı yoktu. A rap ların dininde M uhamm ed’in en sev
gili tevâbiindendi ve onun dininin em irlerine h a rfi h arfin e ria y e t
eder ve h ıristiy an la r aleyhine fen alık lar yapm ak, ittih azı icap eden
tedbirleri düşünüp bulm ak için sa b a h la ra k a d a r uykusuz kalırdı.
(Y ILDIR IM BA Y EZİD V E ZAM ANINDAKİ

B E L L İ B A ŞLI VAK’AL AR)
4 — Sırp k ıra lı L azaro s’u n ve M urad’ın k atlin den sonra, hü-

kü m darhğı eline alan Bayezid, L azaro s’u n yerine kıra! nasbolunan
oğlu S tefanos ile m ü salâh a a k te tti. İşb u sulh m uahedesine göre,
S ırp lar T ü rk lerin h araçg ü zarı oldular. Tem in at için ileri gelen bazı
kim seleri T ürklere rehine verd iler ve T ürklerin yapacağı m uharebe
lere, a sk e r gönderm ek suretiyle, yard ım etm eğe m ecbur oldular. Kı-
ral S tefanos L azaro s’u n kızı ve kendisinin kızkardeşi olan genç bâ-
kire M ariya’yı1 B ayezid’e nikâhladı. B unlard an b aşk a S ırp la r T ü rk
lere m adenlerinden çık an güm üşten m am ul k â fi taz m in a t d a ver
diler.
B ayezid b u su retle S ırp ları, sözü geçen m uahede ile, sıkıca bağ
lad ık ta n sonra, sü v ari kuvvetlerini toplıy arak, ş a rk a y ani T rak y a
ve T esaly a’y a d o ğ ru h a re k e t e tti. Gelibolu ve L ap sek i yolu ile, k a r
şı ta r a fa geçerek, elinde bulundurduğu T ü rk ve BizanslI askerlerle
F rig ia ’nın idare m erkezi olan K ü ta h y a ’y a doğru y ü rü d ü ; şeh ri za p t
ve F rig ia hüküm darı G erm iyan’ı esir e tti2. B u su retle B ayezid F ri-
g ia’yı kam ilen hükm ü a ltın a aldıktan so n ra G erm iyan’ı B u rsa ’ya
gönderdi. G erm iyan ise, B u rs a ’d a n kaçarak, İra n lIlara iltica etti.
B ayezid ise, F rig ia y ı terkederek, Lavdicie (Denizli) ve E fe s
(A yasuluğ) ta ra fla rın a g itti, lo n ia k ıtasın ı da za p te tti ve oranın
. hük ü m d arı .olan A ydın oğlunun to ru n u İs a ’yı eline geçirip, B itin ia’-
nın tznilr şehrine, sü rg ü n etti. B u İs a öm rü nün so n u n a k a d a r İznik’
te kaldı. B ayezid, b ilâhare M tü n kuvvetleri ile, M enderes n eh ri ha-
neşri, s. 3 0 4 ). A n la şıla c a ğ ı v eçh ile k a tled ilm işti. D u k a s bunu isy a n ed en şeh -
z a d e -S a v c ı b ey le k a rış tırm ıştır (T . N .).
. ı T arihlerim izde OUvera (T .N .).
2 B ayezid K aram an b ey liğ in e taar ru z için G erm iyan ilin e g elin ce , Ger-
m iya n og iu V akub :b ey . k en d isin i is tik b a l e tm iş İse de, B a y ezid k en d isin i tutup,
İp sa la ’y a gön d erm işti (N e şr i tarih i, .1, 314) (T .N .).
D Ü K A S 9
valisini, K a ria ’yı ve L ikia’yı zahm etsizce z a p te tti ve b u n la n n beyi

olan îly a s İra n ’a kaçtı. B ayezid yine b ü tü n kuvvetlerini a la ra k ge
riye, L idia’ya geldi ve Lidia’nın en büyük dağı olan Tmolo dağını
geçerek, L idia’nın idare m erkezi olan S ardes şehrine geldi. Sipilo’-
daki M agnisa’y a do ğru giderken, Lidia eyaleti ve E olid şehirlerinin
hü küm darı olan S a ru h an ’m to ru n u H ıdır bey k a rşü a d ı ve B ayezid’e
teslim oldu. Bayezid, eniştesi yani kızkardeşinin kocası olan H ıdır’a
iltifa tta bulunduktan sonra, B u rsa’y a gönderdi ve b ir m üddet sonra
zehirliyerek öldürdü. Bayezid, o rad an F iladelfia (A laşeh ir)’y a
do ğru yol aldu. Bu şehir, o civardaki şehirlerden d a h a büyük ve
nüfusu d ah a fazla olduğundan, yüz seneye yakın b ir zam andan beri,
kendi kendisini idare ediyordu. B ü tü n o havali T ürklere tâb i bulun
duğu halde bu şehir, kapalı b ir h av ad a gök yüzünde b u lu tlar a ra
sın da p a rh y a n b ir yıldız gibi, kendini gösteriy ordu. B ayezid b urayı
d a m u h asa ra a ltın a aldı. A laşehir’liler m üm kün olduğu k a d a r m u
kavem et ettilerse de, yiyecekleri tükendiğinden şeh ri teslim e m ec
b u r oldular. B ayezid yine ş a rk ta bulunan b ü tü n kuvvetlerini topladı,
zap tettiğ i eyaletlere istediği kim seleri id are m em uru ve bey tây in
e ttik te n sonra, şim ale doğru yürüdü ve Ç anakkale boğazım geçe
rek, K a ta la n la r ve h a ttâ T ü rk le r çok sene kullandık larından fen a
ve h a ra p b ir vaziyete gelm iş olan Gelibolu hisarım tem elinden ve
yeniden inşa e tti ve Gelibolu, üç s ıra kürekli kad ırg aların bonnabil-
m elerine m ü sait b ir lim an olduğundan, bun un m ü d afaası için m uaz
zam b ir de kale in şa eyledi.
(İM PARATOR IO A N N IS’İN İL K D E V R İN D E K İ

BAŞLICA V A K ’A LA R )
5 — O zam anlarda im p a rato r Ioannis çocukluk devrini geçir

m işti. Henüz genç olduğundan ve bir m ürebbiye (lala) ihtiyacı bu
lunduğundan sözü geçen K ir Ioannis K antakuzinos kendisine mü-
rebbi (sa lta n a t naibi) tâyin olunm uştu. K antakuzinos akıllı, ted b ir
li, fenn-i harb de m ah ir ve zadegandan olup, iyi kokulu b ir çiçek gibi
idi. B u m eziyetlerini ta k d ir eden îoan n is’in selefi Andronikos ken
disine k ard eş m uam elesi yapıy ordu ve öleceği zam an gerek oğlunun
terbiyesini, g e re k hüküm etin idaresini ona tevdi etm işti. H albuki
B izanslIların talih i yoktur, K antakuzinos’a k arşı gösterilen bu ilti
fa t, sa ra y d a kin tohum u ekti ve h a s e t doğurdu. H aset ise ekseri-
yetle fazilette ilerlem iş o lan lara kargı olur. O zam an im p a rato r îo-
annis, henüz genç olduğundan, K antakuzinos, kendisine kızı E leni’-
yi verip, kasan babası olm ak istiyordu. S enato a z a la n ise, aslen Al
m an olan im p a rato ru n an asın a husum etleri olm akla beraber, Ş arkî
R om a im p arato ru n u n alacağı zevcenin, teb aad an değil, b a şk a m em
lek etten olm asının eskiden beri âd e t olduğunu söylüyorlar, ve ih ti
yaç hâsıl olduğu zam an o yabancı m em leketten y ard ım talep oluna
bileceğini ü e ri sürü yorlardı, im p a ra to ru n an a sı D espina A nna
(A nne de Savoie) dahi A lm an ırk ından olduğundan, oğluna kendi
ırkından b ir zevce bulup, oğlunun da aynı kan d an çocuk sahibi ol
m asını a rzu ediyordu. B u nun için senatonun m ütalâasın a iştira k e t
ti ve K antakuzinos’u n teklifi reddolundu. K antakuzinos, bunun üze
rin e im p arato ru n m ürebbiliğinden istifa ederek, İsta n b u l’u terke-
dip, M akedonya’y a g itti. K antakuzinos’u n basım ları bundan istifa
de ederek, aleyhinde b ir çok isn ad lard a bulundular. H a ttâ im para
to ru n an asın a m ü ra c a a t ederek, ona bazı telkinlerde bulunuyorlar,
b ir tecrübeye tevessül etm esini ve isd a r edeceği b ir irade ile «do-
m estiko^yu1, yani K antakuzinos’u çağırm asını, bu iradede «Make
donya’daki süvari alay larım a larak , m üstacelen B izans’a gel» deme
sini istiyorlardı. B u em ir üzerine gelirse, y a k a la n a ra k e sir edilecek,
şa y et ita a ti reddederse, aleyhindeki isnâdatm sıh h ati tebeyyün ede
cek ve azli üe yerine başka b ir askerî kum andan tâ y in olunacaktı.
K antakuzinos’u n a k ra b a ve d o stla n ise, gönderdikleri m ek tu p lard a
«güneşi görm ek ve k a ra n lık ta n sakın m ak istersen, itaatsizliği te r
cih e t; eğer bunların dediklerini y a p a rsa n ölmeden evvel k aran lığ a
kavuşacaksın» diyorlardı. B unları h ab er alan K antakuzinos, impa-
ratoriçenin iradesini n efretle reddederek, alenen k a rş ı geldi. Ista n -
bul’dakiler ise, yerine başkasını, yani Aleksios A pokavkos’u vekil
intihap ettiler. B u z a t alçak ve k o rk ak b ir adam idi. L âk in hilede
m ah ir ve m eş’um idi. Im paratoriçe buna «büyük duka» pâyesini*
tevcih etti.
ı D om estlk o, X III. asırd a ka ra ku vv etleri b aş k om utan larına verilen un

va n id i v e şa rk v e garp ask eri kum andanı adı ile ik i z a t bu unvan ı ta şıy o r
lardı. M uharebeye im paratorlar iştira k ettik ler i zam an, d om estik oslar erkânı
harb r eis i v a z ife sin i görüyorlardı.
2 B ü yü k dukas, B izanslIların en büyük bahrî rütbesi v e rü tbelerin en
büyük derecesidir. X . asırd an itibaren, İstan bu l’un O sm anlı T ürk leri ta ra fın
dan feth in e kadar, bu rütbe tev cih olunuyordu. B izan s tarih çilerind en Kodi-
nos, rütb eler v e m ansıblar hakkm d ak i eserinde bu pa ye İçin «k aradak i bütün
ask erlerin başında büyük D om estik os olduğu gibi, büyük D u kas dahi bütün
D U K A S 11
Apokavkos şehirde cereyan eden v a k a la rı K antakuzinos’a h a

ber veren kim seler bulunduğunu öğrenince, onun b ü tü n a k ra b a ve
dostlarım yakaladı ve B üyük S aray ın kalesinde h ap setti. S ayılan
iki yüzden fazla idi. Bu adam lar Pelopidas’ın1 ve E ak id o n ’un* a h fa
dından olup, yarım -ilâh k a h ra m an la r idi. A pokavkos b u ad anılan,
ökseye tutu lm u ş serçe gibi m u h afaza altın d a bulunduruyordu. B u
nunla b erab er a k ra b a ve d o stlarının ziy aretleri esnasında isy an edip,
kaleyi zap t ve ik tid arı ele alm aların dan k o rk tu — zira gerek sena
to d an ve gerek halk tan, İstan b u l ahalisin in kısm -ı âzam i K an tak u
zinos’a h ü rm et besliyorlardı. Ç ünkü K antakuzinos hem çok cöm ert,
hem de h erk ese k arşı çok h a y ırh a h idi— ve aşağıdaki ted b irin t a t
bikini düşündü: Gündüzleri b u nların hepsi toplu b ir halde ve b era
berce kalenin içinde, hapishanede bulundurulacak, geceleri ise, iki
şe r üçer m uayyen u fak evlerde m u h afaza edilecekti. A pokavkos, t a
savvuru nu mevkii fiile koyarak, k ereste, ta h ta ve d ülger hazırlam a
ğa başladı. M evkuflar, b u haberi öğrenince, kendi kendilerine «Apo-
kavkos’u n bu harek eti m ahvımızı m ucip olacaktır. Geceleri bizi b ir
birimizden ayırm ak istem esi bizi y a k a ra d a yok etm ek ve y a h u t de
nize u tm a k tasav v u ru n d a bulunduğunu gösterm ektedir» diyerek dü
şünüp m ahzun ve m ükedder oluyorlardı.
Apokavkos, yapm ağa k a ra r verdiği u fa k m eskenlerin nereler
de kurulm aları lâzım geldiğini m im arlara ta r if etm ek için a t üze
rinde ve yalnız olarak zindana geldi. M aiyetinde yalnız b ir u şak v a r
dı. O da âd e t veçhile yürüyerek a rk a sın d an geliyordu. A pokavkos,
m ahbesin kapısından girince, m evkuf olanlar o n a âdi b ir k a a til ve
kendilerini öldürm ek istiy en b ir cani gibi m uam ele e ttile r; ileri ge
lenlerinden olup, R aul’un a h fad ın d an bulunan bir zat, kılıç yerine
o ralard a bulduğu keskin yontulm uş b ir ta h ta kapı sövesinf k ap a
rak , A pokavkos’u n k afasın a indirdi. A pokavkos, — şeytanın gök
ten düştü ğü gibi— a tın d an yuvarlandı. Uşağı, R aul’un üzerine h ü
cum edince, boğuşm ağa başladılar. B unlar m ücadeleye devam eder
ken, m evkuflardan b ir diğeri, bir dülgerin elindeki b altayı kaparak,
bahriye ask erlerinin b a şı idi» diyor (Bonn, s. 28). B u seb ep ten dolayı im para
torlar, bu riltbeyl hânedana m ensup olan lara v e y a büyük siy a si nüfuzu haiz
rical-i d ev lete tev cih ederlerdi. B u rü tbe inip. A le k si K om nenos devrinde ilk
d efa tev cih olundu (B rfh ier, V le e t m or t de B yz., s. 595) T.N.,
ı Pelopidas, T eblilerin m eşh ur ask eri kum andam idi. 12 arkadaşı ile T eb’i
İdare eden m ü steb it zalim leri k a tle tti.
2 E kiade, T elam on v e o ğ lu E aa’tır. S a la m is ad asının hüküm darları idi
ler. E a s T roya m uharebesindeki yara rlık ları ile şöh ret k azan m ıştır.
12 B İZ A N S T A B İH İ
yere düşm üş olan A pokavkos’un kafasın ı kesti ve b ir göndere ta k a

rak, kale bedeninin ü stü n e dikti. B u v ak’a B izanslIlarla beraber s a
rayı ve b ü tü n orduyu tee ssü r içinde bıraktı. G aleyana gelm iş olan
Jıalk ve a sk erler to p lu b ir halde zindana doğru y ü rüyüp m üşkülâtla
ve k an dökerek, içeri gird iler ve K antakuzinos ta ra fta rla rı olan
m evkufların hepsini kılıçtan geçirdiler. Yalnız Yeni Kilise’nin m ah
zenine sığınm ış olan altı kişi k urtu ldu. Z aten m evkufların ekserisi
kilisenin içinde öldürüldü. M ihrabın ve diğer m ukaddes yerlerin
kudsiyetine kim se h ü rm e t etm edi, kim se yapılan bu h a re k e tte n sı
kılm adı ve utan m adı.
K urtu lan a ltı kişiden birisi büyük babam Mihail D ukas idi. K u r
tulanlar, rah ip elbiseleri giyerek m an astırd an ç ık tılar ve İstan b u l’u
terk e ttile r ve, k a rşı ta r a f a geçerek, m em leketin ş a rk ta ra fla rın a
dağıldılar. B azüarı B itin ya’ya, bazıları b aşk a y erlere gittiler. B ü
yük babam A nadolu’d a A ydın oğlu I s a ’y a r a s t gelerek, başından
geçenleri ona a n la ttı (B üyük babam çok âlim ve h e r fen ne aşina
idi; tab a b e tte n de bî-behre değüdi; eski D ukas’la n n sülâlesinden
olup, b u soy zincirinin altın b ir h alk ası idi). Isa, kendisine h ü snü
kabul göstererek, geçinm esi için m uktazi h e r şeyi tem in edip, ona
b ir çok lü tu f ve ih san lard a bulundu ve E fes (A y asu lu ğ )’e yerleş
tirdi.
M ihaü D ukas b u yeni m em leketi, kendi v a ta n ı gibi kucakhya-
rak , b a şk a ırk ta n olan h ü k ü m d arın a A llah ta ra fın d a n gönderilm iş
gibi h ü rm e t ve ria y e t ediyordu. BizanslIların kendi m em leketlerini
hüsnü su retle id are edememelerinden dolayı, sebep old ukları k a rı
şık lıkları h a tırın a g etiriy o r ve T ü rklerin az zam an z a rfın d a T u n a’-
y a k a d a r b ü tü n T ra k y a ’yı ellerine geçireceklerini görüyord u. H a ttâ
Cenab-ı .H akk’ın kendilerine olan yard ım ların a ve o zam an B izans
m em leketini id are eden cedlerimizin h a ta la rın a b ak arak , bundan
önce F rig ia, A sya ve s a ir yerlerd e kazandıkları m u v affak iy etler so
nunda T ü rk lerin az zam an so n ra im p arato rlu k m ertebesine yükse
leceklerini de görüyordu.
(K AN TA KUZlNOS'UN İSY A N I)
6 — Io an nis K antakuzinos, İstan b u l’da a k ra b a ve dostlarının

haksız yere kılıçtan geçirilmiş olduklarım h ab er aldı. B u n d an b a ş
k a kendisinin ve k atlolu nanlarm k a n ve sıh riy et dolayısiyle a k ra b a
larından olan bir çoğu, siy a h la r giym iş oldukları h ald e yanm a gel-
D U K A S 13
diler ve göz yaşları dökerek ve ah -ü enin ederek olup bitenleri Kan-

takuzin os’a a n la ttıla r ve «Senin yüzünden h e r gün öldürülüyoruz
ve akrabalarım ızı kaybediyoruz; B izanslIların en üeri gelenleri m ah
volm aktadır; im paratorluk ise, kadın elindeki m ekik gibi, al. hil’atı
dokum ak ve m um gibi erim ek suretiy le çökm ektedir. M emleketin
idaresi aklı ve iz’anı ancak o yuncaklarda ve boş sözlerde olan, bir
s ü t çocuğunun elindedir. Ehem m iyetsiz ve âdi a d am lar ik tid arı el
lerine alm ışlardır. Sözlerimize in an a rak hüküm darlığ ı eline al ve k ı
lıcım beline, k u şan ; hilm , m ülâyem et ve ad alet ve h a k ik a tla s a lta n a t
sür!» diyorlardı. K antakuzinos İsta n b u l’daki isyanları ve h a s e t sai-
kasiyle ve m uhik b ir sebep olmaksızın sen ato n u n aleyhindeki m u a
melesini h a tırın a getirerek, kendisine m ü ra c a a t edenlerin sözlerine
k a n a a t getird i ve ip ek ten m am ul kırm ızı çizmeleri giydi ve ordu
ta ra fın d a n im p a rato r ilân edildi.
Zannediyorum ki, Cenâb-ı H ak B izans im p aratorluğunu iki
p a rç a y a ayırm ak için, onun kalbini se rtle ştird i ve bu yüzden T ürk-
leri m em lekete soktu . Z aten T ü rk ler ellerine geçirecekleri Bizans
m em leketini ta rü m a r edecekleri yetm iyorm uş gibi, aynı zam anda
T rivaly a ve M issiya ve A rn av u tlu k ve b ü tü n g a rp m illetleri m em
leketlerini de m ahv ve p erişan edeceklerdi. B a n a kalırsa, A llah ’ın
daim a uyanık olan nazarı, m ütevalî isyanları ile, B izanslIlara k a rşı
gelen diğer m illetleri cezalan dırm ıştır; B izanslIlar d a L a sk a ri’nin
oğlunu, im p a rato rlu k ta ipka ve m u h afaza edeceklerine d a ir a ğ ır
yem inler ve taham m ül olunam ıyan afo rozluğa tekabbül ahitleri y a p
tık ları ve h a ttâ Paleologps’un isyam na iştira k etm edikleri halde,
b ilâhare bu nun tam am iyle aksine olarak Ioannis L a sk a ris’in gözle
rini çıkarıp k ö r eden Paleologos’u, B izans im p arato ru olm ak üzere
kabul ve kendisine sa d a k a t yemini etm işlerdir. Bu hareket,. Y ahu-
dü erin hazret-i İ s a ’y a k a rş ı y a p tık la rı eza ve cefalardan dolayı âle
min lânetini üzerlerine davet ve n ih ay et külliyen. m ahv ve perişan
olm alarına benzer. R um larda — aşağ ıd a göreceğimiz gibi— Yâhudi-
lerin başın a gelenlere gıp ta edercesine y ap tık ları cinayetlerden do
layı, üzerlerine aynı lân eti dav et etm işlerdir.
K antakuzinos evvelce T ra k y a ’da toplam ış olduğu askerleri ve
İsta n b u l’dan kaçıp yan ın a gelenleri alarak, S u p k iralın a g itti ve
İstan b u l hüküm etinin haksız o larak kendisine yaptığı h a k a re t ve
z a ra rla rı ve a k rab asın a k a rşı yapılan kıtali tafsilâtiy le an lattı. O
zam an Stefanos. kıral Unvanım alm ış ise de henüz k â fi derecede t a
nınm ış •değildir. B üyük ve: ağ ır olan şeyler küçüldükçe; h a fif ve boş
olanlar, yükselir. B izanslIların b aşların a gelen felâketler, h e r günkü
m iitevalî k arışık lık lar ve iç h arb ler, b a rb a r ve ç o b a n la n kendilerin

den y üksek m evkie çıkardı. B u sebepten S ırpların kum andam m em
leketini devlet ve kendisini k ıral m ertebesine k a d a r yükseltm eğe
c e saret etti. B u b a rb a r lisanındaki «kıral» kelim esini Y unan lisanı
n a tercem e edersek «vasilevs», yani h ü k ü m d ar dem ektir. Stefanos,
K antakuzinos’un an la ttık la rım m em nuniyetle dinledikten sonra,
m uhaliflerine k a rş ı ona yardım etm eğe razı oldu ve sözünü yerine
getirdi.
îsta n b u l’dakiler, K antakuzinos’u n hüküm ete k a rşı isy an ile im
p a ra to rlu k alâm etlerim giyindiğini ve Silivri’ye k a d a r T ra k y a h a
valisindeki b ü tü n halk ın kendisini im p a rato r o larak tanıdığ ım işi
tince, ru h e n ezâ duy d u lar ve büy ük b ir k o rk u içinde şu suali kendi
kendilerine so rd u la r: «Acaba netice ne olacak? F e n alık lara m eyle
denlerin talih i, acab a yine ne hazırlıyor?»
(KANTAKUZÎNOS V E AYDIN-OGULLARINDAN
ÖM ER = UM UR B E Y )
7 — T ü rk olan A ydın beyin, Öm er1 adında b ir oğlu vard ı. B u

zat, İzm ir ve civarında bulunan yerlerin hüküm darı idi. B u sıfa tı
babası A ydın beye h alef olm asından dolayı aldı. Öm er, cesur ve s e rt
yürekli olm akla beraber, m em leketinin m ükem m el lim an la n ve n a k
liye gemileri vardı ve sık ağaçlı o rm an lan sayesinde korsanlık y ap
m ağa m ü sait k âfi m ik tard a iki ve üç s ıra kürekli yelkenli sefineler
hazırlıyarak, e tr a fta bulunan şehirleri ve a d a la n zaptediyordu. N i
tekim , Midilli şehri dahil olmak üzere, b ü tü n Lesvos (Midilli) a d a
şım, Sakız, Sisam, N aksos ve o civarda bulunan diğer a d a la n f e t
h etti.
Ömer, B izanslüar arasın d a tah ad d ü s etm iş olan ve y u k arıd a
bahsedilen ih tilâ fta n h ab erd ar olunca, aynı zam anda Io an nis K an
takuzin os’u n eski k ah ram an b ir ailenin ahfadından, asil, necip ve
cesur, h arb usulüne aşina, akıllı, dirayetli ve iyi ahlâklı b ir z a t oldu
ğunu bildiğinden aklından hilekârane bazı düşünceler geçirdi: K ırk
ta n fazla yelkenli gemi teçhiz ederek, İzm ir lim anından çıktı ve da
vetsiz olarak, Gelibolu'ya geldi. O rada k a ra y a çıkarak, D im etoka’-
ı A ydın oğlu Ömer B e y ’e U m u r B ey de derler. Öm er ism i ile U m u r ism i

aynı değildir. Türk büyükleri arasın da bu isim de bir çok k om utan lar vardır
(T. N .).
D ti K A S 15
y a vardı. Tesadüfen orada, b ütün ev halkiyle b erab er K antakuzi-

nos'un karısı bulunuyordu. K antakuzinos S ırb istan ’a gitm eğe k a ra r
verince, evinde bulunan b ütün altın ve güm üş eşya ve diğer serve
tin i ve çocukları ile karısın ı E d irn e ’den D im etoka’ya nakletm iş ve
köyün im arı için m uktazi ameliyeyi y a p tık ta n so n ra Sırp k iralın a
gitm iş idi.
Ömer, görm ek arzusunda bulunduğu K antakuzinos’u Dimeto-
k a ’da bulam ayınca cam sıkıldı. Z ira K antakuzinos ile a ra la n n d a
yeminli m uahedeler yapm ak ve ölünciye k a d a r onun ile kardeş gibi
yaşam ak ve m ü ttefik ve yardım cısı olm ak için bu seferi yapm ıştı.
K antakuzinos’u n hanım ı, Öm er beyi hüsn-i istikbal ederek, m uhtaç
olduğu levazımı verm ekle beraber, b ir çok hediyeler de takdim etti.
Öm er beyin yam nda beşyüz süvari T ü rk askeri, b ir o k a d a r d a ge
mi eri vardı. D onanm asının diğer erleri ise Gelibolu’d an Silivri’ye
k a d a r olan b ü tü n sahil köylerini yağm a ediyorlardı. D onanm anın
bu tarz -ı hareketinden m aksat, su reti zâhirde K antakuzinos’a m ua
venet idi ise de, h a k ik a tta T ra k y a havalisini te tk ik etm ek idi. Öm er
bey ise, m aiyeti efrad ı ile, k a ra d a n T ekird ağı’n a k a d a r geldi ve ora
larını yağm a ve g a re t ettik te n so n ra D im etoka’y a av d et e tti1.1 3
2
1 D u k a s’m bu yazd ık ları ile K antaku zlnos'u nk ller arasın d a b ir birlik

yok tur. K antak uzinos tarihinde:
1 — 1SS1 - 1332’de U m ur beyüı 35 gem i ile v e yam n d a Saruh an -oğlu T i
m ur b ey olduğu halde, Oarbl T rak ya’d a P o su s burnu civ ar ın d a k a ra y a ask er
çık ara rak , şim a le doğru yürüdüğünden v e P a n a g ia civarın d a B iz a n s ordusu ile
k a rşılaştığın d an v e ik i tarafın d a taarru z etm e ğ e ce sa r e t ed em em esi hasebiyle,
bir gü n k ar şı k a r şıy a k a ld ık ta n sonra. U m u r b ey in g e r i çekildiğin den (I I, b a
h is 28) bahseder. D ü sttu n a m e-i E nveri’d e (s . 24-26) U m u r b ey in m u v a ffa k i
y e tle g eri döndüğü kaydedilir.
2 — 1342’d e U m u r b ey in 250 g e m i ile b o ğ a z a g eld iğ i, Gelibolu’d a k ara ya
çık ar ak ta arruza başlad ığı, K an ta k u zin os ile görüşerek , h ed iyeler ald ıktan
sonra, a v d et e tt iğ i (M uralt, U , 6 7 8 ).
3 — K antaku zinos, h em im paratoriçe A n ne d e Sa vo ie, h em de Sırplarla
m ücad elesine d eva m ederken, D im etok a’da y a ln ız k a la n zev ce si, ço k m ü sait
şa r tla r la B u lgar la rı y ar d ım ın a ça ğ ırm ıştı. B u n lar D im eto k a önüne gelin ce,
şe h ri m u h asa ra ettile r. B unun ü zerine K an ta k u zin os d a U m u r b ey e m üracaa t
e tti.
1342 sen esi son la rın a doğru U m u r beyin, 380 g e m i v e 29.000 k işi ile Me
riç m ansab ına ge ld iğ in i B u lgarlar h ab er a lın ca d erh al g e r i çekildiler. İm para
toriçe bir h e y e t göndererek U m u r b ey i k arşılad ı. U m ur b ey im p aratoriçeye
hürm etinden şe h re girm edi. B uradan K a va la yan ın d ak i K ristopolls’e g it ti. B u
ranın m u hafızları şe h ri terketm işlerdi. B u lgarların sa h te m ek tup ları, B a lk an
lardaki bü yü k bir so ğ u k d a lg a sı U m u r beyi İzm ir’e dön m eğe m ecbu r etti
(K an tak ., m , b ah is 5 6 ), D u k a s bu ola y la rı birbirine k a rıştırm ıştır. (T J f.) .
Ö m er Dey, K antakuzinos’un avdetinin gecikeceğini anlayınca,

te k r a r geleceğini beyan suretiy le sulh, m üsalem et ve dostluğu te
y it etm ek istedi. K antakuzinos’u n hanım ı ise, kendisine b ir çok he
diyeler v erd ik ten sonra, geri gönderdi (Ö m er bey, R ados’ta k i
«frâre»lerin donanm a in şa ederek, İzm ir lim anına geldiklerini ve
«Saint P ierre» nam ına ve fira ri esirlerin k u rta rılm a sın a m ah su s ol
m ak üzere, b ir kale in şasın a başladık larım öğrenm iş idi). Ö m er bey
avdetinde b ir çok esirler de aldı.
Ö m er beyin bu ziy areti, T ra k y a ’da ve g a rp te o tu ra n b ütün
B izans halk ının felâketlerinin başlangıcı idi. B itinya, F rig ia ’da ve bü<-
tü n ş a rk vilâyetlerinde sâ k in olan B izanslIlar ise, d a h a evvel T ürk-
ler ta ra fın d a n ta a rru z a u ğ ra y a ra k m ahvolm uşlardı.
Ö m er bey, İzm ir’e geldiği zam an şeh rin H açlılarla1 dolu oldu
ğunu görünce, çok m u sta rip oldu ve kendi kendine «Y a kaleye zap-
tetm eliyim ve y a h u t ölmeliyim» dedi. B u «frâre» ler h a rb işinde m â-
h ir adam lardı. Ş ehir ise b aşk a b in alan n in şa sın a h a c e t kalm ıyacak.
derecede m am u r idi. Ö m er bey «frere»ler üe m uharebe etm eğe baş-
ladı ve h arb in kazanılm ası için m evcutlara ilâveten ik tiza eden yeni
ted b irler aldı. Gece gündüz durm ad an çarp ışm alara devam ediyordu.
T oprağı kazıp sip er y apıy or ve düşm anın ta a rru z u n u defetm ek için
d u v arlar inşa ediyordu. B u m ücadele ve ç a rp ışm alar esnasında
U m ur bey, bir Licos gibi ta a rru z ederek, o rd u su ile b e ra b e r kale
hendeğini büe geçmeğe ve kale d u v arların a m erdiven ler koym ağa
m u v affak oldu ve kud urm uş k u r t gibi, ask erin in en önünde yukarı;
çıkm ağa başladı. M uzafferiyet m ü k âfatım yalnız kendisi için alm ak
istedi. F a k a t h e r şeyi iyi b ir şekilde id are eden ve istediği gibi çe
viren İlâhi m u k ad d erat Ö m er beyin, can av arca ve devâsâ hücum u
nu gördü, h e r ne k a d a r m erdiven b asam ak ların d an y u k a rıy a çık ar
ken k alk anı ile kaleden a tıla n o k lara k a rşı kendisini m u h afaza edi
y o r idiyse de, duv arın en yüksek yerine çıkm ak için d a h a n e k a d a r
ı B a h is konu su olan H a çlı sefer; im paratoriçe A nn e de Savole'n ln U m ur

bey le, K antakuzinos’un İş b irliğ i yapm aları üzerine, 1334’de- P a p a y a b ir m ek
tu p la y a p tığ ı m ü ra ca at ü zerine tertip lenm iş ve 1344’de hazı rlanabllm iştt. B u
donanm a 60 pa rça lık bir T ürk donanm asını m ağlûp e ttik te n 'so n r a , İz m ir dnü
n e geldi. K a le za p t (28 E k im 1344) v e bütün isl&m ah ali katled ild i. U m u r
beyin k a le y i ge ri alm a sı için y a p tığ ı teşebb üsler m u vaffa k olm adı.
U m u r bey, bu m uhasaranın devam ı esnasında b ile m ü tte fik i K an tak u zl-
n o s'a 'y a rd ım iç in bir ç o k -d e fa T rak ya'ya geçti. K endisinin v a z iy e ti bu na m ü
sa it olm ad ığı zamanlar; O sm anlı Türklert K antaku zinos'a ya rd ım e ttile r (T .N .).
D U K A S 17
m esafe kaldığım görebilmek üzere, m iğferini biraz y u k arıy a kald ır

dığı sırada, a tılan bir ok alnına isab et e tti ve iki kaşı ara sın a girdi
ve baş aşağı yere yuvarlandı. İstediğ i şanlı ölüme kavuştu . A ym
zam anda TU rklcrden. bir çok kim seler m aktul düştü. H endeğin içi
ne yuvarlanm ış olan Ömer beyin ru hsuz cesedini, askerleri alarak,
İzm ir şehrine naklettiler. D ağın tepesindeki bu şehir eski ve ahlâkı
bozuk İzm ir’in kalesi (K adife kalesi) idi. B u şehri az zam an evvel
Ş arkî R om a im p arato ru Ioannis D ukas1 im ar etm işti. Öm er beyin
babası ve bir T ürk beyi olan A ydın ise, ih tiy a r A ndronikos’un s a lta
n atı zam anında, İzm ir’i zaptederek, o zam andan beri elinde bulun
duruyordu. Ömer beyin encam ı da bu su retle sona erdi.
(B İZAN SLILAR IN OR HA N’DAN YARDIM İSTEM ELE R İ)
8 — K antakuzinos ise, kıral ile dostluk m uahedesi ak tetti. Bu

m uahede mucibince Bizans im parato rlu ğ u n a a it kaleler, şeh irler ve
eyaletlerde bulunan zavallı m ü n tah ap despotların yerine, b a rb a r
idare m em urları, yani Trivalli ve Sırp beyler ikam e edilm iştir. Kı-
ral dahi, Silivri’ye k a d a r b ü tü n T ra k y a şehirlerini yağ m a ve m ah
vetm eğe başladı. İstan b u llu lar ise b ir sene evvel kış m evsiminde
Ö m er bey ta ra fın d a n yapılan y ağ m aların K antakuzinos’u n teşviki
ile yapıldığını ve Ö m er beyin gelm esinin m üsebbibi onun olduğunu
zannediyorlardı. Ö m er bey B izanslIların talihsizliğinden onların m a
m u r to p rak larım çiğnem işti. İstan b u llu lar Ö m er beyin davetsiz gel
diğini bilm ediklerinden* 2 K antakuzinos ve ona tâb i olan lar halikında
A llah’ın gazap ve hiddetini d avet ediyorlardı. B izans eşrafı henüz
çocuk olan im p a ra to r Ioannis’in anası D espina A nna’y a m ü ra c aa t
ederek, B itin ia ve F rig ia ve h a ttâ P aflagonia hüküm darı O rh an be
ye sefirler gönderip, hüküm ete k arşı isy an eden K antakuzinos’un
hak k ın d an gelm ek için, yardım ım istem esini tek lif ettiler. Teklif k a
bul olunarak b ir hey’e t gönderildi. S efirler O rhan beye çok altın
p a ra vereceklerim ve T ürklerin K antakuzinos’a tâb i R um lardan tu
tacak ları esirleri istedikleri veçhile sa tm a ğ a ve uzak yerlere gön
derm eğe m ezun olacaklarını ve bu esirlerden satm ak istem edikle
rin i serb estçe Ü sk ü d ar’dan geçirm ek ve istedikleri gibi g ötürüp ge
tirm ek te se rb e st olacaklarım bildirdiler. O rh an bey şa rtla rı kemali
ı Ioannis V a ta tz es (D u k a s), 1222 - 1254 (T. N .)

2 U m ur b ey K antaku zinos'a yar d ım için onun d av eti üzerine g elm iştir
(T. N .).
F. 2
ıâ B İZ A N S T A R İH İ
m em nuniyetle kabul etti. Ç ünkü çoktan beri arzu su bu idi ve bek

lediği bu m ü ra c a a tta n duyduğu m eserretle yerinden k alk arak , se
firle ri m em nun ederek geri gönderdi. B u sefiller yardım için kimi
d avet ettik lerini bilm iyorlardı ve günahların ın doğurduğu h asta lı
ğa, k ullanacakları yakıy ı vurm ak için istim al ettik leri ilâcın m ahi
yetini bilm iyorlardı.
• O rh an on bin T ü rk gönderdi; b u n lar İstan b u l boğazım geçtiler
ve şehrin halk ı ta ra fın d a n sevinçle kabul edildiler. T ü rk ler İstan b u l
su rlarını ve şehrin içindeki sokakları çiğnedikten ve im paratoriçe
ve ahali tara fın d a n izazla m isafir edildikten sonra, K antakuzinos’a
ta a rru z etm ek üzere, şeh ir haricine çıktılar. K antakuzinos d a kale
leri ziftledi ve yiyecek ve sa ir levazımı kâm ilen ih z a r e ttik te n son
ra, beraberinde bulundurduğu Bizans ve Sırp askerleri ile, birinci
ve ikinci defa T ü rk ler ile ç arp ıştı ise de, bu çarp ışm alard an T ü rk
ler b ir şey kazanam adılar. Zira K antakuzinos h e r bakım dan h arb
fennine âşin â idi ve o devirde askerlik teki m ah areti ile şa h sî kuv
v et ve cesaretini haiz kendi ay arın d a b aşk a b ir kim se yoktu. K an
takuzinos, m uharebede e sir tu ttu ğ u T ürkleri kılıçtan geçiriyordu.
E sir tu ttu ğ u BizanslIları ise an alarından doğm a bir. halde soyduk
ta n sonra, çıplak olarak, evlerine gönderiyordu. T ü rk le r ise, b ir a ra
m uharebeyi bırakıp, köyden köye giderek, h e r şeyi yağ m a ediyor
lar, böylece h a lk ta n rastgeld ikleri hadsiz hesapsız erkek ve kadını,
s ü t çocuklarım , gençleri, papazları ve keşişleri birbirine zincirlerle
bağlıyarak, to plu ve k a rm a k arışık b ir şekilde, koy u n lar gibi — ve
Iskitlere veya A vasgoslara yapılm akta olan m uam eleyi ta tb ik ede
re k — İstan b u l’a g ö türüyorlardı. Ş ayet tesad ü fen b u n ları s a tın alan
kim se bulunm azsa, işin en fen a safh ası o zam an başlıyordu. M erh a
m ete gelerek, bunları s a tın alm aları için, bu esir ad d ettik leri Bi-
zanslıları değnekle dövüyorlardı. E ğ e r buna rağ m en satılm am ış esir
kalırsa, B oğaz’d an geçirerek, B u rsa’y a ve d ah a öteye gönderip,
T ürklere satıyorlardı. B u m an zara pek feci idi. H er ta r a f ta ağlam a
lar, h e r ta r a f ta ah-ü-eninler işitiliyor ve h e r ta r a f ta R om alıların
gözü önünde, hem cinslerinin göz y a ş la n dökülüyordu. B u n lara y a r
dım edecek ne bizansh, ne b ir b a rb a r çıkıyordu.
(KANTAKUZİNOS’U N ORHAN’DAN A L D IĞ I YARDIM LA

- İSTA N B U L’U ZA PTETM ESİ) 9
9 — K antakuzinos, bu vaziyeti n a z a n itib a ra a la ra k ve İs ta n

bullulara! şeh ir haricinde bulunan B iz a n s lIla ra k a rş ı y a p t ı k la r ı g a y -
D U K A s 19
ri İnsanî m uam eleleri gözönünde tu ta ra k , fen a b ir n iy et ile düşün

meğe başladı; planı R om alıların külliyen m ahvm ı mucip olacak b ir
netice verebilirdi. Zannedersem Cenab-ı H ak yüreğini k atılaştırd ı
ve düşüncesini mevkii fiile koydu ve O rh an ’a elçiler göndererek,
yardım ını istedi. K antakuzinos’un O rh an ’a gönderdiği elçileri vası-
tasiyle BizanslIlar ta ra fın d a n haksızlığa m aruz bırakıldığını ve ölen
im p arato r A ndronikos’un s a lta n a t naibi olduğu için R om alılardan
bunu çekem iyenlerin kendisini nâiplik ten isk a t ettik lerini ve a k ra
baların ı kılıçtan geçirdiklerini ve kendisini fira ri addettik lerini ve
şa y et ihkak-ı h a k için yardım edecek olursa, kızım kendisine zevce
olarak göndereceğini, cihaz olarak büy ük b ir se rv e t vereceğini,
T ü rk padişahını kendi oğlu gibi add ve telâk k i edeceğini ve h e r a r
zusunu yerine getirm ek için kendisine ita a t edeceğini bildiriyordu.
O rhan, B izans elçilerinin sözlerini dinlerken, hiç üm it etm ediği sih-
riy e t tekliflerini ve cihaz o larak büyük servetlerin verileceğini du
yu nca yaz m evsim inin yakıcı günlerinde soğuk su ile dolu b ir h a
vuzun içinde su içen ve doym ak bilm iyen b ir m an d a gibi, şaşakaldı
ve şehvanî hislerine m ağlûp oldu. Z aten b unlar, d iğ er b ü tü n m ü-
letlere nispeten zaptolunm az b ir derecede şehvete m eyyal ve h e r
m illetten fazla fu h şiy a ta d ü şk ü n d ü r ve şehvanî a rz u la n doymaz.
Şehvetleri o derece şid detlidir ki hiç durm aksızın, kızlarla ve oğlan
larla ve gayr-ı nâtık h a y v an larla cinsî m ünasebette bulunurlar. îş te
bu m illet BizanslI veya İtaly an , y an i b a şk a m illetten olan kızlara
karşı, iste r rızaları ile, iste r esir o lara k gelsinler, b ir A froditi ve
Semeli1 gibi, nezaketli m uam ele y a p a rla r ve kendi ırk ların d an ve
lisan lan n ı kullanan kızlard an b ir ayı veya b ir s ırtla n im iş gibi n e f
r e t ederler’.
O rhan bey, elçilerin K antakuzinos’u n kızı ile nikâh akdi ve bu-,
na bağlı olan büyük cihaz hakkm daki teküflerin i (kız aslen güzel
ve zahiren nazik idi) ve K antakuzinos’u n n ik âh ta n evvel sözü ge
çen sefirleri ile gönderdiği hediyeleri m em nuniyetle kabul etti ve
elçilere bolca hediyeler ih san eyleyip, şim diden K antakuzinos’un d a
m adı gibi h a re k e t edeceğini, b ir evlâdın babasına yapacağı yardım ı
yapacağını, bu h u su sta gece gündüz hazırlanacağını söyledi; ancak
ı A frod iti, agk, gehvet vo gü zellik ilâhesidir. S em eli ise, Teb hükümdarı
K adm os ile A rm onia’nın kızıdır. Jüp iter bu k ız He cins! m ü n aseb ette buluna
rak, D ionisos dü nyaya geldi.
2 Türk hüküm darlarının bu asırlarda, ecnebi prenseslerini daim a ikinci
derecede tu ttu k ların ı, bunlardan doğan çocuklardan hiçbirinin ta h ta çıkm ad ı
ğ ın ı D ukas farketm em ig olacak (T .N .).
5o B İZ A N S T A R İH İ
gelinin ve cihazın b iran evvel ve yaz gelm eden gönderilmesini talep

e tti ve elçilere yol verdi. Sözü geçen m eş’um nişan v a k ’ası o sene
nin ocak ay m a tesad ü f etm iş idi. B u bilvasıta görüşm elerden sonra,
K antakuzinos’a beşbin k a d a r T ürk gönderildi. T ürk askerleri fev
kalâde m uharip, gazup ve s e rt idiler ve R um lara zulm ediyorlar idi.;
bunlar, â d e ta köpek balığı dişlerine sahip köpeklerdi veya H aron
idiler1. K antakuzinos, iltifa tla r ve b ir çok hediyeler ve vaitler ile
bunları kabul ederek, Bizans üzerine yürüm ek üzere, hazırlanm ağa
başladı. B u ta a rru z için T ürk alayından başka, bir o k a d a r daha
veya d ah a fazla Sırp ve o zam anda T rak y a'n ın verebildiği k a d a r er
vardı.
K antakuzinos cihazını h azırladıktan so n ra kızım büyük bir
şan, şeref ve büyük debdebe ile O rh an ’a gönderdi2. Kendisi ise m u
harebe işleri ile m eşgul olarak, Silivri’den itibaren İsta n b u l'a k ad ar
olan bütün şehir, k asab a ve köyleri yağm a etm eğe ve yakm ağa baş
ladı. Bu köylerde bulunan zavallı Rum ları, S ırp lar esir ettiklerinde
S ırb istan ’a, T ürkler de Ç anakkale boğazından geçirerek, B ursa ve
diğ er şehirlere gönderiyorlardı. M anzara feci idi. B unları kim esir
ediyordu? B izanslIlar! E s ir olan lar kim ler idi? Yine B izanslIlar.
B unları kılıçtan kim geçiriyor,? Yine onlar. K ılıçtan geçirilen kim
lerdi? Yine onlar, ö lü cesetleri kim lere a itti? B unları öldüren kim
lerdi? Yine B izanslIlar. E y d eh şet saçan felâket!
K antakuzinos, y u k arıd a bahsettiğim iz askerleri ile, İsta n b u l’un
kap ıların a k a d a r geldi. B u ra y a gelinceye k a d a r b ir çok BizanslIyı im
h a üe b ir çoklarım d a e sir aldı ve o sahayı m ahv ve p erişan edip,
çöl haline getirdi. K antakuzinos şeh rin teslim ini istedi ve İstan b u l
halk ına: «E y İstanbullular! Kimseye haksızlık etm edim ve kim se
ye haksızlık etm ek için gelm iyorum. A ncak ben h â lâ devam eden
b ir haksızlığa m aruz kaldım . M erhum im p a rato r A ndronikos ta r a
fın dan tây in olunm uş R om a im paratorluğunun nâibiyim. İm p a ra
torluğun veliahdı olan genç, benim h ü k ü m d an m d ır ve benim m â
nevi evlâdım dır. B abası, Cenâb-ı H akkın hu zu ru n d a bu veçhile bana
ı Haron, Yunan m ito lojisine göre, ölenlerin canlarını ah rette S tig o s gölü
üzerinde k a y ık la nakleden kim sedir.
2 D ukas hâd iseleri birbirine karıştırm ıştır.
Orhan beyle, k ız ım verm ek şa rtiy le bir an laşm a ya p an K antak uzinos
5000 k iş ilik b ir yardım cı T ü rk k u vveti alarak İstan b u l önüne g elm iş v e Gi-
rolem ne k ap ısı önüne yerleşm iş is e de, m u vaffak olam ıyara k g e r i dönm üştür
(K an tak . U t , b ah is 8 1 ), sen e 1344 (T .N .).
D TJ K A S 21
tevdi etti. Onu d am at etm ek istedim se ne fenalık y aptım ? B abası

nın bana hakikî kard eşi gibi m uam ele ettiğ ini ve beni sevdiğini bil
m iyor m uydunuz? S a lta n a t işlerini çok d efa b an a tevdi ve benimle
beraber m üştereken id are etm iyor m uydu? Ben, o şanlı, asıl ve
m üm taz ve zenginim diyenlerin en büyüğü, a sk erî işleri idare eden
lerin en kuvvetlisi ve cesuru değil m iyim ? B an a k a rşı niçin haka-
retâm iz tav ır takm ıy orsunuz? B un ların hepsi tesad ü fen a lt ta b a k a
dan gelen bir b arb arın idarem ize k arışm asın d an ileri gelm ektedir.
B u sebeplerden dolayı, ey İstanbullular, hiç b ir kimseye haksızlık
etmiyeceğim, bilâkis herkese hakkın ı vereceğim ; k ab ah atli olanla
rın kusu rların ı affedeceğim, haksızlığa d u çar olanların servetlerini
tazm in edeceğim ve Bizans m em leketinde sulh hâlini tesis edeceğim.
B unları kabul etm ediğiniz takdirde, A llah ’ın inayeti ile, g ü nahların ı
zın cezasını vereceğim ve herk ese ne lâyıksa yapacağım . K ap ılan
açınız. D espotum uz H azret-i îs â ve sâlih anası Azize nam ına yemin
ederim ki, dü şm an gibi değil, do st gibi h a re k e t edeceğim» dedi.
İstanbullular bu hitabeye hiç b ir cevap verm em iş o ld u k lan gi
bi, aşağı tab ak ad an halk, kale d u v a rla n ü stü nden hak aretâm iz ve
şerefi m uhil galiz sözler sarfediy ordu. K antakuzinos için yüzüne
kargı, ve ayrıca karısı hak k ın d a nam us ve hay siy ete d o kunur kü
fü rle r sav u ru y o rlar ve az zam an so n ra im paratoriçe olan kızı Ele-
ni’ye de fah işe sıfatım veriyorlardı.
K antakuzinos h itab eler ve n a sih a tla rla İstanb u llu ların yola
gelm iyeceğini görerek, h a rb yolunu tu ttu ve, İstan b u l’un içinde bu
lunan ak rab aların ın yardım ı ile, şeh re girdi. Onun İstan b u l’a gird i
ğini g ören halk koşuşup toplanarak, kendisini im p arato r gibi şan
ve şerefle alk ışlıy orlard ı1.
(KANTAKUZÎNOS’U N İSTA N B U L’A G İRİŞİ)
10 — İm paratoriçe A nna, oğlu ve küçük bir m uhafız kuvvetiy

le beraber, s a ra y a kap an arak , teslim olm uyor ve hiç durm adan
«bana haksızlık ettiler» diye bağırıyordu. T a ra fta rla rı bu hali gö
re re k s a ra y a cebren ve g a y rı m untazam bir halde girip, h er şeyi
a ltü s t etm ek istediler ise de, K antakuzinos m üsaade etm edi. A sker
le r ise, İsta n b u l halk ının şah sın a k a rşı savu rd u k ları galiz k ü fü rleri
1 K antakuzinos, 1347 sen esinde A p oca n iu s’un katlind en sonra, içeridek i

taraftarlar ın ın m u ave n eti ile, şehre girerek im parator oldu. Şub at 1347 (T .N .).
hatırlad ık ça K antakuzinos’un aleyhine feveran ediyorlardı. O ise,

m ukni sözlerle halk ın şiddetini tesk in ediyordu. S arayın içinde bu
lu n an lar h a y atların ın tehlikede olduğunu görerek teslim oldular.
K antakuzinos, sa ra y d a im paratoriçenin o tu rd u ğ u odaya girince, im-
paratoriçey i, oğlu ile beraber, hiç telâş ve ko rk u eseri gösterm eden
ve Kant&kuzinos’a k arşı beslediği h usum et ve hiddeti belli etm iyen
sak in b ir tav ırla oturd u ğ u n u gördü. K antakuzinos, başı açık olarak
yaklaşıp, çocuğun elini öptü; sonra, s a ra y ö rf ve âdetine göre ço
cuğun anası olan, im paratoriçeyi dahi selâm lıyarak, kendilerinin
R om alıların im p arato ru ve im paratoriçesi olduklarım ve çok y a şa
m alarını yüksek sesle tem enni edince, ask erler K antakuzinos’un bü
yük, iyi kalbliliğini ve düşm anlarına k a rş ı gösterm iş olduğu sab ır ve
taham m ülü gördüler ve kendileri de im p arato r ve anasm ı şa n ve
şerefine lâyık b ir şekilde alkışladılar.
K antakuzinos, T ürkleri lâyıkı veçhüc izaz e ttik te n sonra, bol
ca hediyeler vererek, p adişahları olan dam adı O rhan’a ş ü k ra n ve
m innettarlığın ı beyan etm elerini tenbih ederek g e ri gönderdi. İs
tanbul h alk ına d a m uhabbetlerini izh a r ve kendüerine bolca m ükâ
fa tla r ihsan etti. T atlı sözleri ile im paratoriçenin gönlünü aldı ve
kendisine gösterdiği hüsnü m uam ele ile im p a rato r A ndronikos Pa-
leologos’un oğlu Io an nis V. Paleologos üe kızı E leni’n in n ik âh ları
nın yapılm asına m uvaffak oldu.
Şimdi düğün hazırlıkları başlıyor, Muazzez D espina’nın (Mer
yem ’in) V lahernadaki1 m abedi hazırlanıyor ve nikâhın dinî m erasi
mi ile tetviç m erasim leri aynı günde oluyordu. Ioannis’in taç giym e
m erasim inde «dindar R om a im p arato ru Ioannis Paleologos ve keza-
lik d in d ar im paratoriçe Eleni çok yaşasınlar» tem ennisi yüksek ses
ile ilân olundu. A ynı günde im p arato ru n kayın babası Ioannis K an
takuzinos, karısı ile beraber, taç giydiler ve R om a im p a rato ru ol
d u lar; oğlu M ateos ise, despot pâyesine te rfi edildi. O gün verilen
ziyafette, toplanm ış olan im p a rato r ve im paratoriçeler, despotlar
ve despinalar, oniki ilâh gibi, geçmiş iyi günleri h a tırla ta ra k , g ö rü
lecek b ir m an zara teşkil ediyordu, im p a ra to r Ioannis sinn-i rüşde
vasıl olm ak üzere idi, im paratoriçe E leni ise, onüç yaşların d a idi.
Eleni hâm ile kalarak , im p a rato ra b ir erk ek ev lât dünyaya g etirdi;
ço cu ğ a A ndronikos adı kondu. Ioannis büyüdükçe zaptolunm az de
recede yoldan çıktı ve kılıç ve m ızrak ile eğlenmesi ik tiza ederken,
1 V la h em a ’daki T heotokos k ilisesi. B u esnad a A y a so fy a , kubbesinin bir

k ısm ı çökm üş olduğundan ibadete kapalı idi (T .N .).
D U K A S 23
eski a n ’aneleri b ırak arak , vaktini k adın larla ve sefah atle geçirm e
ğe başladı. İm p a rato ru n bu hali çok kim senin canım sıkıyordu. Kan-
takuzinos ise, uyum adan, gece gündüz çalışıyordu. F a k a t y ukarda
bahsedildiği üzere, geçen senelerde T ü rk ler T ra k y a ’y a girip, çık
m ak ta devam ediyorlardı. B unlardan bazıları u fa k k a y ık larla S isto ’-
dan Avidos”a, bazıları da L am sako (L a p se k i)’d a n H eroniso (Ge-
iu y a rım ad a sı)’y a geçiyorlardı. K antakuzinos S ırb istan ’a yakın
olan kaleleri elden çıkarm adı. O zam an lar O rhan’ın evlâtların dan
biri olan Süleyman, m ühim kuvvetlerle L apseki’den k a rşıy a geçerek,
Gelibolu yarım adasın ın köylerini yağ m a ediyordu. D espot M ateos
K antakuzinos ise, m ezkûr yarım adanın Eksam ilion m evkiinde Sü
leym an’a rastg elerek , h arb e tu tu ş tu ve binnetice, Süleym an dahil
olduğu halde, bir çok T ü rk ’ü telef e tti12.
(IO A N N IS’IN İSTA N BU L’D AN KAÇTIKTAN SONRA

G E R İ G E LM ESİ)
11 — K antakuzinos, B izans'ın siy asî vaziyetinin sıkıntılı bu

lunduğunu ve b erab er s a lta n a t sü rdüğü dam adı Io an nis’in, hayatını
sarh oşluk ve isra f ile geçirm ekte olduğunu ve bu halin m em leket
ahvalinin düzelmesini güçleştirm ekte bulunduğunu görüyordu. B ir
gün Ioannis, imalı b ir ta rz d a K antakuzinos ta ra fın d a n h a k a re te m a
ruz kalm ış olduğundan, m ahcup olarak, şehirden çıktı ve üç s ıra k ü
rekli gemilere binerek, İta ly a ’y a gitti, im p a ra to r K antakuzinos, sa l
ta n a tta yalnız kalınca, iste r T ürk, iste r Sırp olsun, b aşk a ırk ta n
olan idare m em urlarını elinden geldiği k a d a r tebdil etti. Türkler,
ikide bir k arşı ta ra fa geçerek, Gelibolu yarım adasın ın köylerini zap-
tediyorlardı. İm p a ra to r Ioannis, İta ly a ve A lm an ya’da ta m b ir se
ne v a k it geçirip, İstanbul şehri hesabına îta ly a n la r ile A lınanlardan
borç olarak b ir çok p a ra la r aldıktan sonra, geri geldi. Gelirken Boz
caad a’y a çıktı. Bu ada B izanslIların idi. O rada bulunduğu sı
ra d a kayınbabası im p arato ru n kendisini nasıl istikbal edeceğini dü
şünüyordu. O devirde işleri bozuk giden Ş arkî R om a devletinin ta-
m am iyle inkirazm dan bahsediliyordu. B u halden istifade etm ek is-
tiyen bir çok Cenevizli ve V enedikliler ş a rk a doğru yayılarak, B i
1 A vidos, bugünkü N a g a ra lim anı denilen yerde bir şehirdi. S isto s ise
A vidos'un ka rşısın d a v e Gelibolu yarım ad asının üstündedir.
2 Süleym an paşan ın bir harbde değil, bir av esnasınd a öldüğü m alûm
dur (T .N .),
24 - B İZ A N S T A R ÎH Î
zans im parato rlu ğ u n a a it bazı yerleri ve bilh assa Sakız ad ası gibi
ad aları zaptediyorlardı. B unlar m eyanında Ceneviz asilzadelerinden
biri, Gelibolu yarım adasın ın üstünde bulunan kalelerden birisini zap
tetm ek m aksadiyle üç s ıra kürekli iki kadırgayla Cenevizden h a re
k e t e tti ve Gelibolu boğazına yaklaşırk en, im p a rato r Io annis’e r a s t
geldi, İm p arato r, Cenevizli asilzade ile b ir çok m evzularda konuştu
ve beslediği gizli em ellerini açığa v u ra ra k Cenevizliyi h e r h u su sta
m utabık bulup, yard ım v a ’di aldı.
Cenevizli, A llah'ın inayeti ile İstan b u l’u K antakuzinos’un elin
den a la rak m üstakillen Ioannis Paleologos’a vereceğini ve kendisi
ni şehrin içinde ve dışındaki B izanslIların im p arato ru yapacağım
ve m u v affak olm ak için icabında h ay atın ı da fed a edeceğini, yem in
lerle tem in e tti. B u zatın ism i F rançesko G ateluzo idi. İm p a rato r
onun gö sterdiği fe ra g a ti nefse k arşı dedi k i: «İnayet-i R abbani ile
va’dettiğ in şeyler ta h a k k u k eder ve hüküm darlığım ı te k r a r elde
edersem, s a n a kız kard eşim M aria’yı zevce olarak vereceğim ve se
ni d a m a t yapacağım ». İki ta ra f, taah h ü tlerin i ifa edeceklerini te
m in at altın a alarak, E lispont (Ç anakkale) boğazım geçiyorlardı.
Geceleyin İsta n b u l’un k arşısın a gelip, O diyitria’ adındaki u fa k bir
kapıy a y an aştılar. O sıra d a şiddetli lodos rü z g â n esm esinden istifa
de ile, F rançesko, b ir hileye başvurdu. K ad ırg aların d a b ir çok boş
zeytinyağı testisi vardı. Z ira İta ly a ’dan, ham ule olarak, kısm en zey
tin y ağ ı alıp, yolda satm ış ve y ağ testileri k ad ırg a la rd a boş olarak
kalm ış idi. F rançesko gemicileri çağırdı. İki gemiciye bu boş testile r
den b ire r tanesini verdi. A skerlere, boş testileri kulpların dan tu ta
rak , şeh rin haricî su rla rın a şiddetle çarpıp, kırm alarım ve bu su retle
g ü rü ltü yapm alarını em retti. B unlar hem böylece g ü rü ltü ediyorlar,
hem de bağrışıyorlardı. Ş ehrin içindeki s u r bekçileri gürü ltü d en u y a
n arak , k ap ıy a do ğru k o ştu la r ve g ü rü ltü n ü n sebebim sordular. Ka-
dırgadakiler, bu suale şu cevabı verd iler: «Bunlar tü cc a r gem ileridir;
çok zeytin y ağı getird ik ; bunların b ir kısm ı K aradeniz sahilindeki
yerler, bir kısm ı da İstanbul içindir. H avanın m uhalefetinden kadir-
g alard an birisi parçalandı. Şimdi sizden yardım istiy o ru z ; bu y ard ı
mı yaparsanız, geri k alan yağı .kardeş gibi aram ızda taksim ederiz.
Y eterki hayatım ızı kurtaralım .»
D algalar şiddetle sahile çarpıyordu ve kırılan dalg alar köpükler
peyda ediyordu. Bu sözler üzerine, iç ta r a fta b u lu n an lard an yirm i
kadarı, dışarıy a çıktı. D aha evvel k ad ırg alard an çıkıp saklanm ış olan
ı O diyitria kapısı, İncili Köıjk’ün yanındadır.

D U K A S 25
beşyüze yakın asker, kapıd an içeri girerek , kalenin dahilinde bulduk

la rı m uhafızları öldürdüler; ondan so n ra k ad ırg aları boş olarak o ra
ya bırakıp, b ü tü n h a rb levazımı ve ikibin k a d a r askerle m untazam
s u re tte şehre gird iler1. İm p a rato r da şeh re girince, hem en Paleolo-
g o slan n sakin oldukları dairelere ve aile d o stların a h a b e rler gönde
rip, İta ly a ’d an avdetini bildirdi. B unlar d a im p a rato ru istikbal için
hazırlandılar. F a k a t gece karan lığ ı h â lâ devam ediyordu. F rançesko,
b u rçlardan birisine çık arak, bunu tah k im e tti ve y av erler ve yüksek
subaylar tây in etti. İm p a rato ru b u rca alıp, L â tin ve R um askerleri
nin m uhafazası altın a koydu. Kendisi ise, b ir çok kimselerle beraber,
su ru n üstünde aşağ ı y u k arı koşuyor ve yüksek sesle «İm p arato r Io-
annis Paleologos çok yaşasın» diye bağ ırıy ord u.
Ş afak sökm eğe başlayınca, g ü rü ltü y ü duyan halk Ippodrom a

(A t m eydanına) doğru koştu . Sabah olduğunda, gerek sa ra y d a k ü e r
ve gerek halk toplu halde ve acele olarak gelm eye başladı. İm p a rato r
K antakuzinos da alelâcele «P erivleptu»2 m a n a stırın a giderek, saçını
kestirdi, rah ip silkine girip, siy ah cübbeyi giydi ve m uhkem kalede
bulunan dam adı im p a rato ra haber göndererek, sa ra y d a hüsn-i k ab u
lü için hazırlıklar yapıldığını bildirdi3.
İm p a rato r Ioanııis Paleologos, bu h a b e r üzerine m üstahkem burc-
dan inerek, b a şta ku m an dan F rançesko olduğu halde, b ü tü n îta l-
y an lard an ve bütün e şraf ve ahaliden teşekkül eden m uhteşem alay
ile s a ra y a doğru yol alm ış idi. îm p arato riçe, kocasının s a ra y a gel
m ekte olduğunu işitince, oğlu küçük A ndronikös’u alarak, saray d an
kocasının istikbaline çıktı; k a rı koca birbiriyle m ülâki olunca, öpüş
tü ler ve sevinçle s a ra y a girdiler. İm p a ra to r K antakuzinos, şan ve
şerefi, hüküm darlığı, dünya zevklerini terkedip, Ainoroz m a n a stır
larından birinde târik-i dünya h a y a tı geçirm ek üzere, şehirden çık
m ak için dam adı im parato rd an izin istedi ve A inoroz’a h a re k e t et-
ı K a s ı m 1 3 5 5 ( T .N .) .
ı P e r lv lc p to s m a n a s tın , b u g ü n S a m a t y a ’d a « S u lu M a n a s tır» a d ım ta ş ı
yan E rm e n i k ilis e s id ir. Bu k ilis e fe tih te n so n ra R ıım la ra b ır a k ılm ış o ld u ğ u
h a ld e , S u lta n İb ra h im z a m a n ın d a , R u m la rın e lin d e n a lın a ra k E rm e n ile re ve
r ilm iş tir .
s V a z i y e t b u k a d a r b a s i t b i r ş e k i ld e c e r e y a n e t m e m i ş , K a n t a k u z i n o s m u
k a v e m e t e tm iş , k e n d is in e k a r ş ı a y a k l a n a n a h a li, K a t a l a n m u h a f ız a s k e r le r
t a r a f ı n d a n t e d i p e d ilm iş , s a r a y ı n d a m u h a s a r a e d i l e n i m p r a t o r K a n t a k u z i n o s ,
a n c a k o ğ lu n a ş e rik - i s a lta n a t u n v a n ı v e rilm e k ş a r tiy le s a lta n a tta n ç e k ilm iş
tir (T. N .) .
ti. M an astırd a uzun seneler y a şad ık tan sonra, o rad a v e fa t eyledi1.

O zam anlarda O rhan d a irtih a l ederek, hük üm darlığ ı oğlu M urad’a
bıraktı.
(IOAN NIS V E SULTAN YILD IR IM B A YEZlD )
12 — im p a ra to r Ioannis Paleologos yirmibeg yaşını bulm uş ve

sözü geçen A ndronikos’ta n başka, Manuil ve Teodoros adında iki
evlâdı d ah a dünyaya gelm işti. B unlard an A ndronikos, ak ran ların a
nisbeten, vücutça daha kuvvetli ve hepsinden güzeldi.
M urad’m da sözü geçen Savuçio (S avcı)'d an başka K unduzi2
(G ündüz?)8 ve B ayezid adlarında çocukları vardı. Kunduzi4 A n
dronikos ile aynı y a şta idi. Bu iki şehzadenin, birbiri ile görüşüp,
ahbap olduktan sonra, b abalarına k arşı isyan ederek, K unduzi’nin
M urad'm ve A ndronikos’un da babası Io an nis’in yerine geçmek için
ittifa k ettiklerini ve A ndronikos’un im paratorluğu ve K unduzi bey
liği ele aldıktan sonra, k ard eş gibi geçinm ek için sözleştiklerini Mu-
ra d h ab er alıp, ta h k ik a t y a p tırttı. B innetice işittik lerin in sıh h ati
tebeyyün e ttik te n sonra, oğlu K unduzi’n in gözlerine m ü çektird i ve
im p a rato r Ioannis’e b ir m ektup göndererek, keyfiy etten h a b e rd a r
etm ekle beraber, bu sebepten dolayı oğlunun gözlerine mil çektirdi
ğini ve im p arato ru n da cürüm de şerik olan A ndronikos’u n gözlerine
m ü çektirm iyecek olursa, aleyhinde h a rb ilân edeceğini büdirdi. İm
p a ra to r Ioannis, budala idi ve yalnız k adın ların güzel veya çirkin
olup olm adıklarını ve kim in k a n s ı bulunduğunu ve nasü ele geçire
ceğini bilirdi. D iğer h u su sa t için m em leketi gelişi güzel id are eder
di. M urad üe b ir harbe tu tu şm ak istem ediğinden veya aklının k ısa
lığından oğlu A ndronikos’un gözlerine mil çektirdi; b ununla d a ik ti
fa etm iyerek A ndronikos’u n küçük y a ş ta olan ve ancak konuşabüen
çocuğu Ioannis’e de aynı cezayı ta tb ik etti. Ioannis Paleologos, A n
dronikos’u n yerine ikinci oğlu M anuili R om alüarın im p a rato ru ola
ra k tetviç etti, üçüncü oğlu Teodoros’u da L akedem onya despotu
y aptı ve kör A ndronikos’u, oğlu Ioannis ve karısı ile beraber, Ane-
m as hapishanesine k a p a ttı. B unlar orada iki sene kald ık tan sonra,
G alata’daki L âtin lerin yardım ı ile m ah pesten f ir a r e ttü e r. Ceneviz-
J İ5 haziran 1383. A taos'd ak i V atopedi m an astırın d a (T .N .).

s D ukas, Yakub çelebi yerine Kunduzi ism ini yazıyor.
* Murad I.'ın Gündüz b ey ism inde bir oğlu yo k tu (T .N .).
ı> D ukas, Savcı bey yerine bu nok tad a Kunduzi'den bahsediyor.
D U K A S 27
liler de A ndronikos’u kabul ve onu vesile ittih a z ederek şehirdekiler

ile harb e tu tu ştu la r. B u su retle baba ile oğlu ara sın d a günlerce de
vam eden m uharebeden sonra, (A llaha k arşı gelm iş olduklarından
ve m erham etsizliklerinden) dolayı ahidlere ve yapılan y em in lere
m uhalif olarak, A ndronikos R om alıların im p arato ru ilân edildi ve
babasını ve kard eşleri M anuili ve Teodoros’u, Züpiterin, babası K ro-
nos ve kard eşleri P lü to n ve N eptuna yaptığı gibi, T a rta ro n ’a yani
en karan lık zindana1 h ap setti ve sa lta n a tı eline aldı.
Bu m ah p u slar d a iki sene zindanda kald ık tan sonra, hem An-

gelos meleği, hem şeytan lâkabı ile yâd olunan ve bazan iki sıfa tı
k a rış tıra ra k (melekî ve şeytanî) şeklinde söylenen b ir k atilin y a r
dım ı ile, m elekî veya şey tan î b ir m aharetle, hapishaneden çık arıla
rak , kayık la Ü sk ü d ar’a geçirildi. A ndronikos bun ların m ah pesten
fir a r ettiklerini h ab er alınca, R om alıların u ğ rad ık ları ve esasen
kendisinin müsebbibi olmadığı felâketlerin d a h a artm asın ı arzu e t
m ediğinden (yeminli) tem in at vererek, baba ve kard eşlerin i d avet
ve b u n ları şeh re a la rak babasını im p arato rlu k ta h tın a çıkarıp, ay a k
ların a kapandı ve a f talep e tti ve talebi is’a f edildi.
A ndronikos’un yalnız bir gözü açık, oğlu Io an nis’in h e r iki gözü
şaşı idi ve daim a göz kapaklarım açıp kapıyordu. İm p a ra to r Ioannis
bunların hallerini gö rerek ve bu hale gelm elerine kendisinin sebep
olduğunu düşünerek, m erham ete geldi ve A ndronikos’u oğlu ve k a rı
sı ile beraber Süivri’ye gönderdi ve bu şehri ve o ray a yakın olan
Danion, îra k lia (E reğli), R edesto (T ekirdağı) ve P anidon2 k asab a
larını kendisine hibe etti. Oğlu Manuili R om alıların im p arato ru ola
rak ilân ve tetviç e tti ve en iyi ve cn sadık d ostu olduğunu söylediği
F rançesko G ateluzo’y a zevce olarak kız kardeşini ve cihaz olarak
da Lesvos (Midilli) adasını verdi. D üğün yapıldık tan so n ra gelini
Midilli'ye gönderdi. Midilli adasını bugüne k a d a r sözü geçen Gate-
luzo sülâlesinden gelen kim seler idare etm ektedirler.
A n latm ak ta olduğum uz v a k ’a la r için B ayezid’den büyük babası
O rhan devrine g eri gittiğim iz cihetle, K antakuzinos’un sebebiyet
verdiği v a k ’a la ra rü cu ettik . Şimdi Bayezid devrine doğru istikam e
ti çevirerek, s ıra ile hikâyem ize devam ve R om alıların b aşların a
gelen felâketlerin nereye k a d a r vard ığından bahsedelim .
ı A n em as zindanında (T .N .).
2 Panidon, Panion, Panonion isim leri ile de yâd olunur. T ra k ya’da M ar
m ara denizi sahilinde ve T ek ir d a ğ ı. E r e ğ lisi’nin yanında bir kasab a idi.
(YILDIR IM B A Y EZ tD 'ÎN İSTAN BU L’A K A RŞI H A R E K E T İ)
13 — Bayezid, A syadaki küçük beylikleri o rta d a n k ald ırarak ,

B itinya, F rig ia, M isia ve K a ria ’y a hâkim old uktan sonra, emelini ve
gözlerini İstan b u l’a dikti ve en önce Bizans im p a rato ru n a elçiler
göndererek, h a ra ç verm esini ve düşm anları ile h arb e tu tu ştu ğ u n d a
im p arato ru n p ad işah a oğullarından birisini yüz askerle gönderm e
ği ta a h h ü t etm esini istedi. İm p a ra to r hiç bir kıraldan , a ris to k ra t
ve dem okrat beylerden b ir yardım görmediğinden, teklifleri kabul
e tti ve B ayezid P am fily a (A ntalya) ta ra fla rın a sefer y aptığı za
m an, im p a rato r işbirliği yapm ak için, oğlu im p arato r Manuili, yüz
askerle, iki defa gönderdi.
B ayezid h e r sene A sya’dan Midilli, Sakız, Lim nos ve Rodos ad a
ların a gönderilm ekte olan buğdayın gitm esini de m enetti ve donan
m a teçhiz ederek, Sakız’a altm ış uzun gem i gönderdi. Sakız şehrini,'
civ ar köylerini ve Siklad ad alarım 1 ve E griboz adası ile A tina şeh ri
ni y ak tı yıktı. İm p a ra to r T ü rk beyinin, önüne geçüem iyen bu küs-
tah an e h a rek âtın ı görünce, Yaldızlı K apı denilen kapın ın iki ta r a
fın a beyaz m erm erden iki b u rç in şa e tti. Bu b u rçlar yeniden ve ta ş
çıların veya im p arato ru n paraşiyle yapılm ayıp fevkalâde güzel di
ğ er m âbetler yıkılarak elde edilen malzem e ile yapılm ıştır. B u burç
lar, büyük im p arato r H akim Leo’nun, um um azizler nam ın a ith a f
ettiğ i kilise ile im p a rato r M avrikios tara fın d a n güzel b ir şekilde y a
pılıp, k ırk azizler nam ına ith a f edilen kilise ve im p a rato r büyük
K o n stan tin ’in inşa eylediği ve aziz Mokios nam ına ith a f eylediği ki
lisenin bakayasından inşa edilm iştir, im p a rato r, bundan b a şk a Y al
dızlı K apı ile cenup sahili arasındaki yerleri te frik ederek, icabm da
sığınm ak için, b ir de m uhkem kale inşa etti. B unlar ikm al olunduk
ta n sonra, Bayezid P am filia’d a P erg i5 şehrinde bulunan T ürkler
aleyhine sefer yapm ak istediğinden, taa h h ü d ü n ü ifa etm ek üzere
im p arato ru davet etti. İm p a rato r da m uahede ahkâm ına tevfikan,
oğlu im parator M anuil’i yüz neferie gönderdi. Seferden av d et e ttik
ten sonra, daha M anuil B u rsa ’da bulunm akta olduğu b ir sırada, Ba-
1 Siklad a d a l a r ı , E g e denizinde, Andros, T inos, MikonOs, Slfn os, Serifos,

N ak so s, Siros, Paros, K itnos, Keos, Y iaros, Mllos, Kim olos, Sikinos, A m orgos,
T ira adalarıdır.
« Pergi, A n ta ly a ’nın şim al-i şarkisinde kâin bir m ahalde idi, kalesinin
harabeleri h âlâ bakidir.
D U K A S 29
yezid, im p arato r Ioaıınis’e haber göndererek, Yaldızlı K apı’da yeni

inşa eylediği kaleyi hem en yıkıp, tah rip etm ediği takdirde oğlu Ma-
nuil’in gözlerini çıkaracağım ve kör o larak İsta n b u l’a göndereceği
ni söyledi.
im p a ra to r Ioannis, ayağındaki a ğ rıla r sebebiyle y a ta lak olup,
ç,ok yiyip içm ekten ve suiistim allerden y a rı ölü b ir halde bulundu
ğu ndan B ayezid’in böyle cebir ve şiddetine k a rşı kendisini m üdafaa
dan âciz bulunuyord u; M anuil’den b aşk a yerine halef b ırakacak
kimsesi bulunm adığım d a nazarı itib a ra a larak , kaleyi yıktı ve em
rinin ifa olunduğunu B ayezid’e bildirdi. E sasen im parator, bu acı
ve m enhus haberi duyunca vücudundaki san cılar ziyadeleşm iş oldu
ğundan çok geçmeden v e fa t etti.
im p a ra to r Manuil, babasının vefatın ı duyunca, b ir gece gizlice
B u rsa’dan kaçarak, İstan b u l’a geldi ve hük üm darlığ ı ele aldı. A det
olduğu üzere babasının m atem günlerini geçirdikten sonra, B aye
zid’in kendisine ve şehre k arşı takın dığı vaziyeti düşünm eğe b aşla
dı. B ayezid ise, im p arato r Io annis’in vefatını ve M anuil’in fira rın ı
h ab er alınca, fen a halde cam sıkılmış ve h ab er ve m alûm atları ol
m ad an B u rsa ’dan kaçabilm iş olm asından dolayı s a ra y bendelerine
çok hiddetlenm iş idi. Zira, eline geçmiş olsa idi, M anuü’i öldürecek
ti. B unun üzerine Bayezid, im p a ra to r M anuü’e elçiler göndererek,
İstan b u l içerisinde T ürklerin «kadı» tâ b ir ettik leri b ir hâkim in dai
mî olarak bulunm asını arzu ettiğ ini bildirdi. B u kadı, İstan b u l’da
ticaretle iştigal eden ve y a h u t o m ak sa tla gidecek olan m üslüm an
la r arasın d a m eydana çıkacak olan m uam elât ve ih tilâfları m uha
kem e ve hall-ü fasl edecekti. B ayezid m üslüm anların, g âv u r m ah ke
m esinde m uhakem e olunm aları caiz olmadığım, m üslüm anı, kendi
hâkim inin m uhakem e etm esi icap ettiğini, iftira la r ve haksızlıkları,
daha b ir çok şeylerle beraber bildirm iş, n ih ay e t şunu da ilâve e t
m işti: «Sana em rettik lerim i yapm ak ve taleplerim i is’a f etm ek iste
mezsen, kapıları kapa ve şehrin içinde hüküm darlığını yap, hariçte
bulunan h er y er ve h er şey kâm ilen benim olacaktır.»
Bayezid, B itin ia’dan T ra k y a ’ya geçerek, İstanbul civarında
bulunan bütün köyleri tah rip etti ve P anidu’d an İstanbul’a k ad ar
olan yerlerde sak in halkı b aşk a yere nakletti. Selânik’i ve Selânik’-
te n so n ra gelen yerleri de zaptetti. M ora’y a da kum andan Avrane-
zi (E v ren o s)’yi göndererek, Lakedem onia ve A kaiya eyaletlerini
yağm a ettirdi. K aradeniz sahilinde bulunan şehirlere de T u ra h an ’ı
göndererek, tah rip ettirdi. Bu su retle her yer h arap oldu ve seke-
nesiz kaldı. Şehirde ise ne ocak kullananlar, ne h arm an işletenler
kaldı; yalnız şiddetli açlık halkı kırıyord u. B ayezid şeh re k a rşı h a rb

açmadı. K alelerin ve su rla rın tah rib i ile de m eşgul olm adığı gibi,
çarp ışm a d a yapm adı, hiç b ir h a rb ted birine de tevessül etm edi.
Yalnız şeh rin haricinde binlerce erd en m ürekkep b ir ku v v et ikam e
ederek içeriye kimsenin girip çıkm am asını tem in ile şehri abluka
a ltın a aldı. İttih a z olunan b u tedbirler üzerine, şeh ir içerisinde şid
detli buğday, şarap , zeytinyağı ve saire kıtlığı başladı. E k m ek ve
yemek pişirm ek için odun kalm adığından güzelim evler yıkılarak
enkazım yakıy orlardı. İm p a ra to r M anuil ne yapacağını şaşırm ış ol
du ğundan ve hiç b ir y erd en m uavenet gelm ediğinden P apaya, F ra n
sa ve M acar k ıra tla rın a m ek tu p lar yazarak, İstan b u l’u n m u h asa ra
ve tazyikin i h a b e r verdi ve şa y e t acele olarak yardım yetişm ezse,
«şehir h ıristiy an dininin düşm anlarına teslim olunacaktır» dedi. Şi
mal m em leketlerinin reisleri im p arato ru n bu m ek tu p ların d an m ü
teessir olarak, düşm ana k a rş ı gelebilecek askeri hazırlayıp tehiz et
tiler ve ilk b ah ard a F la n d ra k ontu ile bir çok İngiliz ve F ran sız baş
buğları ve m ik tar-ı k âfi İta ly a n askeri M acaristan’a geldi ve Kelb
yıldızının doğduğu zam anda, çadırlarını T u n a’nın sahilinde k u rd u
lar. B unların başların d a M acar k ıralı Sigism ond vardı. Bu z a t Ro
m alıların padişahı adı ile yadolunuyordu. B u n lar k arşı ta ra fa , Ni-
kopoli (N iğbolu )’ye geçtiler ve Bayezid’e k arşı h azırlan d ılar ve si
lâhlandılar.
B ayezid çoktan beri b a tı tara fla rın d a n gelen m uhtelif ırk la ra
m ensup askerlerin toplandığı hakkm daki haberi alınca, A nadolu’da
ve R um eli’de bu lunan b ü tü n askerlerim ve İsta n b u l'u m u h asa ra
edenleri topladı ve düşm ana k arşı yürüm eğe başladı. Filibe’yi ve on
dan sonra gelen yüksek dağları geçti; yaylaya inerek Niğbolu’ya
vardı ve düşm anı o rad a bekledi. E rte si günü h ıristiy an la r göründü
ve h a rb sa ffı teşkil ederek, önce to plu bir halde T ü rk lerin m erkezi
ni y a rd ılar ve büyük kuvvetlerle ilerliyerek, k arşı gelenleri kılıçtan
geçirdiler. H a ttâ T ürklerin sapancı ve okçuları m uharebeye iştirâk i
arzu etmez gibi görünüyorlardı. O k a d a r ilerlediler ki T ü rk ordusu
nun son ucuna k a d a r vard ılar. M aksatları geri dönmek ve bunları
tem izlemekti. Geri dönem ediler ve T ürk askerleri ta ra fın d a n çevril
mek tehlikesine m aruz kaldılar. F lan d ralılar m uharebenin T ürkle
rin lehine çevrildiğini görünce, kaçm ağa ve g ay rı m untazam halde
ko şm ağa başladılar ve T ürk k ıtaların ı geçerek, h a rb m eydanının
bataklık larım k an içinde bırakıp, k a ra rg â h la rın a a v d e t e ttile r1
1 K r ş . O r u ç b e y , s. 2 8 ( T .N .) .
D U K A S 31
B ayezid’in kum andası altın da bulunan T ü rk askerlerin in hepsi

m aaşlı olup, m uhtelif cinslerden ve h ıristiy an lard an ib a re t ve m ik
ta rla rı onbini m ütecaviz idi. B unlar, şüphe verm em ek için, bir o r
m anın içinde sak lanm ışlar ve aldıkları em ir üzerine, hep birden
F ren k ler ve M acarlar üzerine hücum etm işler ve b ir çevirm e h a re
keti y ap arak , o rta y a aldıkları düşm anların b ir kısm ını kılıçtan ge
çirip, k açan ları tak ip ederek, bu n lara fen a m uam ele yapm ışlardı.
F lan d ralılar dönüp b ak tık ları zam an, M acarların g erisin geriye g it
tiklerini gördüler, T ü rk ler ise b a ğ rışa ra k ve n â ra a ta r a k k oşuyorlar
ve büyük gürültülerle ve borazanların sesleri ile F ren k lerin üzerle
rine düşüyorlardı. B unlard an b ir kısm ım fir a ra m ecbur ettiler, bir
kısm ını a tların ın ü stü n d en düşürd üler ve k a rşı gelenleri boğazladı
lar, geri k alanları T u n a’y a k a d a r tak ip ettiler. K açan ların ekserisi
kendilerini n eh re a ta ra k boğuldular. T ürkler, büyüklerden F la n d ra
ve B orgondia dukasm ı ve s a ir F ran sızları ve yüksek rü tb ed e baron-,
la n b erh ay at o larak yakaladılar ve B u rsa ’y a gönderip h ap settiler.
B unları bilâhare Midilli’nin hâkim i olan ve sözü geçen F rançesko
G ateluzo’nun oğlunun kefaleti ile ve çok p a ra la r ile sa ttıla r.
(YILDIRIM BA Y EZÎD’ÎN İSTA N B U L’U TA ZYİK İN İN

DEVAM I V E B lZA N S’DA K l D E Ğ İŞİK LİK L ER )
14 — Bayezid, elde ettiğ i bu zaferden m ütekebbir ve m ağ ru r

olarak, im p arato r M anuil’e elçiler gönderdi ve İsta n b u l’un teslim ini
istedi. M anuil buna cevap bile verm edi. Ş ehir ahalisinin ekserisi a ç
lık tan m üteessir idiler ve şehri verm eğe razı oluyorlardı. F a k a t bun
la r T ürklerin A sy a’da y ap tık lan m , şehirlerin m ahvini, m ukaddes
dinî m üesseselerin tahribin i, halkın ihtida etm eleri hakkın da daim a
vaki olan tazyikleri ve yalancı isn atları h a tırla rın a getirince, fik ir
lerini değiştiriy o rlar ve diyorlardı ki, «Cesaretimizi kaybetm iyelim,
ümitlerim izi A llah ’a bırakalım ve biraz d ah a sabredelim ; belki Ce-
nab-ı H ak günahlarım ızı hoş görerek, N enuvalılara yaptığı gibi, bi
ze yardım eder ve bizi bu can av ard an k u rtarır.»
B ayezid şehirlilerin k arşı geldiklerini ve arzu ların a ita a t etm e
diklerini görünce b u n lar aleyhine vahşileşiyor ve hiddetleniyordu.
B iraz önce bahsi geçen im p a rato r M anuil’in kardeşi Andronikos Si
livri’de v e fa t etti. K üçük olan oğlu Ioannis büyüdü ve babasının ye
rin e geçti. B ayezid Io annis’ten Silivri’nin teslim ini istedi. Ioannis
bu teklifi kabul edemiyeceğini söyledi. B üyük babalarının, babasına
ve kendisine haksızlık ettiğ ini ve B izans ta h tı kendilerine a it bu

lunduğu halde, bü yük babasının ta h tı ikinci oğluna ve u fa k b ir köy
olan Silivri’yi de b ab asın a verm ek suretiy le kendilerinin m ağ d u r
edildiklerini izah ve şa y e t padişah da bu küçük şeh ri kendisinden
alırsa, bir k a t d a h a haksızlığa d üçar olacağım söyledi.
Bayezid, Io annis’in bu sözlerinden sonra, istikam etini b aşk a t a
r a fa çevirdi ve İsta n b u l’u talep etm eğe başladı. Zira, ManuU’in ye
ğeni Io annis’in a n la ttık ların ı unutam ıy o r ve diy ord u k i: «Manuil!
Sen şehirden çık ve im p arato rlu ğ u n tabiî varisi olan Io an nis İs ta n
bul’a girsin. O zam an ben de İstan b u llu lar ile m ü salâh a aktedip,
sulhü p ay id ar ederim.» İm p a rato r M anuil İstan b u l halk ının m üte
red d it b ir halde ikiye ayrıldığım hissediyordu. B u n lard an b ir kısm ı
ih tilâf tavizle hallolunabilir diy ord u; diğer kısm ı fazla c e sa re t gös
tererek, «Ioannis şehre girm eli ki, rezaletler o rta d a n kalksın» di
yorlardı. İm p a ra to r M anuil, hem akülı ve m üdebbir, hem de âlim b ir
zattı. H alk a ta h tı m ü stah ak ın a verm eyip de m em leketi m üstebit
bir ta rz d a id are etm ek istiy o r ve um um un selâm etini düşünm üyor
dedirtm ek istemediğinden, g a y e t âkilâne ve m üdebbirane b ir k a ra r
v e rd i: O zam an onbin T ü rk ile b erab er İstan b u l haricin de beküyen
Ioannis'i çağırdı ve g ö rü ştü "ve yeminlerle yekdiğerine tem in a t v er
diler. A raların d a şu k a ra rla r verildi: «Ioannis İsta n b u l’a girip,
R om a im paratorluğu ta h tın a geçecek, M anuil ise, h a z ır bulunan
k a d ırg a la ra binerek, A llah 'ın göstereceği y ere gidecekti. IoannİB
m ukavele ahk âm ının icra olunacağına k a n a a t hasıl ederek, şehre
girdi. İm p a ra to r Manuil ona hüsn-i kabul gösterdi ve s a lta n a t ile
sa ra y ı kendisine teslim etti. M emleketin eşrafı, âyânı ve halkı h u
zuru nda b ir hitabede bulunduktan sonra, k arısı ve çocukları üe be
raber, k a d ırg a la ra bindi ve şehirden ayrıldı.
Bu işte B ayezid ne m a k sa t tak ip ediyordu? İm p a ra to r M anu-
il’in de m aksadı ne idi? Bayezid Io annis’i him aye etm ekle İs ta n
bul’u lo an n is’in elinden alm ak istiyord u ve zaten bunu evvelce a ra
larında k a rarlaştırm ışlard ı ve Ioannis İstan b u l’u B ayezid’e verece
ğini va’detm iş olduğu gibi, B ayezid de kendisine M ora’yı vereceği
ni va’detm işti. B unlard an so n ra a ra larn d a sulh ve m üsalem et câ
ri olacaktı1. İm p a rato r M anuil çok iyi b ir hıristiy an olduğu gibi,
ilâh iy at âlimi ve kâmil bir insan idi. Manuil, b ü tün tebaasın ın sefa
letten m uztarip olduğunu ve bir «modios» buğdayın yirm i «nomis-
m a»ya satıldığını görüyord u; h a lk ta «nomisma», p a ra yoktu. Ş arap
ı B a k . O r u ç b e y , s. 28 ( T .N .) .
D TJ K A S 33
ve buna benzer zaru ri yiyecek yok idi, fa k ir ve âdi halk bizzarur din
sizliğe ve v a ta n a h iy an et etm eğe m eyyal idi. İm p a ra to r da, h e r gün
ve h e r s a a t Cenab-ı H a k k a d uada bulunarak, diyord u k i: «Ey p a
dişahım ız olan H azret-i tsâ ! İsta n b u l’u n ve bunun içinde bulunan
m ukaddes eyvanının, im p a rato r M anuil’in zam anında dinsizlere ve
h ıristiy an düşm anlarına teslim ini nasip etm e ve sayısız h ıristiy an
m illetlerine böyle bir haberi duyurtm a!». B ilâhare M anuil, kendisi
ni B izans ta h tın a geçirm ek için B ayezid ile işbirliği eden Ioannis’i
buldu ve « S altan at için düşünm e, ne k u rta rab ilirse n k u rta r» diye
rek, İstan b u l’d an ayrıldı. Bayezid de kendi m enfaatini tem ine çalı
şıyordu. M anuil, M ora sahillerine geldiği vakit, zevcesi D espina ile
çocuklarım o rad a b ırak tı. Bu çocuklarından loannis çok küçük idi.
Teodoros ise, henüz kundaktaydı. B unları M eton’d a b ırak tı, İs ta n
bul’dan getirdiğ i k ad ırg aları g eri gönderdi ve kendisi o rad a büyük
b ir gem iye binerek, V enedik’e, M ilano’ya, C enova’ya, F lo ran sa’ya,
F e rra ra ’y a g itti. B u su retle b ü tü n İta ly a ’yı dolaşarak, P rovença yo
lu ile, A lm anya’ya, yani F re n g ista n ’a g itti. Geçtiği yerlerin kıralla-
rı, dukaları, kon tları kendisine y a n ilâh gibi h ü rm e t ediy orlar ve
çok hediyeler veriyorlardı.
Manuil, b ü tün F re n g ista n ’ı geçerek ve A lm an h u d u tların ı aka
rak, te k ra r V enedik’e geri döndü. V enedikliler M anuil’e lâyık olduğu
şekilde izaz ve ik ram e ttik te n ve kendisine pek çok hediyeler v er
dikten, sonra, kendi kad ırg aları ile M eton’a götürd üler. M anuil Me-
to n 'd a zevcesini ve çocuklarını bularak,, orad a kaldı; İstan b u l’un t a
lihsizliklerinin ve daha fazla B izanslIların felâketlerinin neticele
rini bekliyerek, günlerini geçiriyordu.
(İm p a r a t o r m a n u i l ’î n y i l d i r i m ’a it a a t i v e
TİM UR’UN AN ADOLU’YU İS TİLÂ SIN IN BAŞLAM ASI)
15 — İm p a rato r lo annis İsta n b u l’a girip, im parato rlu k tacını,

giyindikten sonra, ilk önce İstan b u l’da bir T ürk kadısının tâyini için
B âyezid'ijı talebini icra etti. B u kadı, B izanslIlarla T ürkler a ra sın d a
tah ad d ü s edecek olan ihtilâfları, A rap .kanunların a.tevfikan, hal ve
fasl edecekti, Sonra İstan b u l’un dışarısından Silivri dahil olduğu
halde Silivri’ye k a d a r olan b ütün yerleri B ayezid|.e verdi ve .kendisi
yalnız İstan b u l’un içinde hük üm darlık etm eğe başladı.
B ayezid B u rsa ’da oturuyordu. O rada tab ia tın yetiştird iği mey-
v alar ile dolu yüksek ağaçları tem aşa etm ek ve m uhtelif kuşların
F. 3
o a ğ a çla r üzerindeki ötüşlerini işitm ekle vaktini geçiriyordu. S a ra

yında ve hâzinesinde Cenab-ı H akkın dünya yüzünde y a ra ttığ ı iste r
canlı, is te r m adem ve s a ir eşyadan hiç birisi eksik değildi. S aray ın
d a tem iz ve m ütenasip vücutları ve güzel yüzleri ile seçilmiş erk ek
çocuklar ve kızlar v ard ı; o rad a genç ve taze erk ek çocuklar ve g ü
neşin ziyasından d a h a p a rla k kızlar m ev cut idi. B u çocuklar ve kız
la r kim lerindi? B izanslIların, Sırpların, U lahlarm , A rn av u tların , M a
carların, S aksonların , B u lg arların ve L âtin lerin çocukları idi. H er
biri, kendi lisanını letafetle konuşuyordu. Bayezid, bunların a ra
sın da o tu ra ra k , şehvetini ta tm in etm ek ten ve suiistim alden g e ri kal
m ıyor; erk ek ve k ızlarla eğleniyordu. B u n lar bizim günahlarım ızın
neticeleridir1. İşb u ü âh î cezaya m üstahakız. E y Cenab-ı H ak, bun
lara d a y a p tık ların a göre cezalarını ver! G ünahlarım ızı a ffe t ve bizi
ü stü b ü kalem i gibi k ırd ırtm a ve bize m erham etli gözlerinle bak!
Bayezid, y u k a rıd a yazdığımız gibi, B u rsa ’da günlerini geçir
m ekte iken, b ir gün İra n ’d an elçiler gelip, kendisini görm ek istediler.
B ayezid b u nların nereden ve kim in ta ra fın d a n geldiklerini sordu.
B unlar da « Iran ve Ira k su ltam T im ur h a n ta ra fın d a n geldiklerini»
söylediler, B unun üzerine bu elçilerin istira h a tle rin i teinin etm eleri
ni em retti.
B ir kaç g ü n g eçtikten sonra, bunları dav et ederek, ne vazife
ile geldiklerini öğrenm ek istedi. B u elçiler h u zu ra çık arak, dediler
ki: «B üyük T im ur H an, k u lla n olan bizler vasıtasiyle, size şu h a
beri yolluyor: B aşk aların a a it olan yerleri k ap arak , bu y e rle r ile
kendini büyük gösterm ek doğru değildir. A llahın in ay etiy le dinsiz
lerden zap tettiğ in y erler ile ik tifa et, diğ er beylerden hırsızcasın a
aldığın eyaletleri hem en kendilerine iade e t ki, Cenab-ı H a k seni
affetsin ve bu beylerin şü k ra n ve m in n ettarlığ ın a m azh ar olasın.
B unlar olmazsa, beylerin intikam ım ben alacağım » dediler ve daha
birçok şeyler söylediler.
Bayezid, b u sözleri duyd u k tan sonra, bu elçilerin sakalların ın
tıra ş edilmesini ve böylece şerefsiz olarak kovulm alarını em rederek,
b u n lara dedi k i: «Gidin, b ira n evvel gelmesini efendinize söyleyin.
Kendisini bekliyorum. Ş ay et gelmiyecek olursa, m eşru k arısın d an
boş olsun». D aha bazı a ğ ır sözleri söyliyerek, bunları — şerefsiz bir
vaziyette— kovdu. B ayezid ihm al etm iyerek, b ü tü n ordusu ile, E r-
ı M uharrir, k itab ın d a OsmanlI hüküm darlarının genç oğlan la rla eğlend i

ğinden m ü tem adiyen bahseder. B ugtin A vrupada «Vice B yza n tln » diye şöh ret
bulan bu h a stalık Ttlrklere B izanslIlardan g eçm iş d eğ il m id ir? (T .N .)
D U K A S 35
m enistan’ın y u k arıların a k a d a r gitti, d a h a evvel K apadokia’daki

büyük Sevastia (Sivas) ’yı alm ış idi ve o rad a n T ürk-A cem arazisine
girerek, bu m em leketin şehirlerinden A rıngam 1 şehrini aldı.
S onra ordusu ile B u rsa ’y a geri geldi ve o ra d a n d a Ç anakkale
boğazım geçerek, E d irn e’ye geldi ve im p a ra to r Io annis’e aşağıdaki
haberi gönderdi: «Ben im p a rato r M anuil'i İsta n b u l’d a n senin için
çıkarm adım . Bu işi kendi m enfaatim için yaptım . E ğ e r benim dos
tu m olmak istersen, o rad an b aşk a y ere n a k le t ve s a n a istediğin eya
leti vereceğim . Ş ay et bunu yapm ıyacak olursan, A llah ve büyük
Peygam ber ş a h it olsun ki, kim seyi esirgemiyeceğim , h e r şeyi m ah
vedeceğim». D aha şiddetli h ab erler de gönderdi. B izanslIlar, üm it
lerini A llah ’a havale ettiler. Z aten b u n lar böyle b ir teklifin yapıl
m asını bekliyorlardı. Verilecek cevabı, evvelce hazırlam ışlardı. B a-
yezid’in elçilerine şu cevabı verd iler: «Gidiniz ve efendinize deyiniz
ki, biz zayıf b ir haldeyiz ve kuvvetli tazy ik a ltın d a bulunuyoruz. B u
sebepten dolayı zay ıflara yardım eden ve kuvvetli zalim lerin h a k
kından gelen A llah’ta n b aşk a iltica edecek kim sem iz y o k tu r. B in a
enaleyh istediğini yap».
O günlerde T im ur H anın Suriye üzerine h a re k e t e ttiğ i haberî
A m asya’dan geldi. Bayezid, B u rsa ’y a geçerek, o rad an h e r ta r a fa
h ab erler gönderdi, ş a rk ve g a rp askerî kuvvetlerini topladı. Tim ur
H a n da E rm en istan ’ı geçerek, ilk önce A ru n g an şehrini m u h asa ra
ve z a p te tti; m ukaddem a B ayezid ta ra fın d a n o ray a konulm uş olan
m uhafızların hepsini kılıçtan geçirdi. S onra büy ük b ir şeh ir olan Se
v a stia (S iv as)’y a gelerek, m u h a sa ra a ltın a aldı.
Tim ur bu şehrin kendisine teslim ini talep e tti ise de, şehir a h a
lisi kabul etm em iş olduklarından, Tim ur, şeh ri çevreleyen su rların
tem ellerinin altların ı h ariçten kazdırdı ve a ltın a kazık lar ve ta h ta
la r koyarak, b ü tü n s u rla rı ta h ta d a n kazık lar ü stü n d e tu ttu rd u . Şe
h ir ahalisinin b u n lard an haberleri yoktu, d ışard a neler cereyan e t
tiğini bilm iyorlardı, zira kazm a işi şehirden birjm il ötede başlam ıştı.
B u işin ikm alinden sonra, T im ur şehiF T ıilk ına ikinci b ir h ab er yol
ladı ve dedi k i: «Kendinizi k u rta rm a k istiyorsanız, şehri b an a teslim
ediniz». Şehirdekiler bu teh d itleri kaale alm ad ık tan başka, T im ur’a
k a rşı pek çok k ü fü rle r savurm uş olduklarından, şeh ir su rlarının
m üstenit bulundukları kazık lara ateş verdi ve su rla r tem ellerinden
yıkıldı. T im ur’un askerleri şeh re girerek , halk ı k a tle ve yağm aya
ı A r in g a n - E r z in c a n o la c a k ( T .N .) .
koyuldular. O sıra d a T im ur b ir em ir vererek, şehrin en ileri gelen

lerini bir yerd e to p lattı. M ezar gibi büyük çu k u rla r k azd ırttı ve hiç
b ir zalim in akim a gelm em iş bir halde bu m em leket eşrafın ı bağladı,
yani bunları enselerinden bağlıyarak, k afalarım iki bacak a ra ların a
k a d a r g e tirtti, o derecede ki burunları, defi h a c et e ttiğ i yere k a d a r
çektirdi. B acakları ve dizleri ise h e r iki ta ra fta n k u lak ların a doğru
uzuyordu.' Zavallılar bu su retle bağlandıktan sonra, kirpi gibi y u s
yuvarlak b ir halde m ezarlara atılıyorlardı. H er ç u k u ra on ve daha
ziyade adam atılıyordu. B u m ezarları to p ra k ile değil, ta h ta la r ile
ö rttü rü y o rd u . S onra ta h ta la rın ü stü n e to p rak döktürü yordu. B un-
d an m aksadı m ezara atılanların çabuk ölmemelerini ve fazla ıztırap
çekmelerini tem in dîT îskit olan T im u r böyle b ir işkence usulü ta s a v
v u r ve ta tb ik etti.
T im ur n ih ay et b u şehri m ahv ve ta h rip e ttik te n sonra, Finike
ta ra fla rın a , Ş am 'a k a d a r g itti ve o yerleri yakıp yıkıp, yağ m a ede
rek, hesapsız ganim etlerle beraber pek çok esir aldı. Şam ’ı dahi h a
rabeye çevirdikten sonra, H aleb’e döndü. B urayı da tah rip ederek,
o ralard a bulduğu fen ve s a n a t adam larım A cem istan’a nakletti. Bu
suretle A rap ları baskı a ltın a aldıktan sonra, Â cem istan’m 1 idare
m erkezi olan S em efkand’â 1döndü. .........
B ayezid ise, T im u r'u n A rsin gan (E rzincan) ve Sivas şehrinde,
S uriye ve Şam ’da, H alep’te y ap tık ların ı h a b e r aldıkça, ş a rk ta ye
A sya’d a ask er to plam ak ve yeni o rd u lar teşkil etm ek için olan ça
lışm alarına devam ediyordu. F a k ir İstan b u llu lar ise, im p a rato rla rı
ile beraber, göz y a ş la n dökerek, ellerini A llah ’a açıp, niyaz ederek:
«E y rah im olan Allahımız! Biz h a k ir kulların a m erh am et et, bizi
ve evini ve bü evinin içinde bulunan m ukaddesatı te h d it edene, baş
k a b ir gaile, bAşka b ir m eşgale, b aşk a b ir düşünce v e r ki, biz onun
zulm ünden kurtu lalım , üelebet b ir A llâh’a, yani sa n a ve oğluna ve
RUh-ül-küds’e ham d ve sen a edelim âmin!»
(TİM UR İL E BA YEZÎD A R ASIN DA K İ AN KARA SAVAŞI)

V E B A ZE ZID ’IN E S A R ET İ)
16 — ilk b a h a r gelince, T im ur H a n A cem istan’d a n T anayis neh-
ı M uharrir A cem lsta n ' (Ira n ) ile bazan T ürkistan ’ı, ka za n d a şim diki
İran’d a hüküm sü rm ek te olan îlhanflert v e ona bu bölgede, h a le f .o la n h ü k ü
m etleri k asd etm ek ted ir (T . N .).
D U K A S 37
ril ta ra fla rın a geldi; Tavroiskitleri-, Zihusleri ve A vasgileri3 to p la

dı. B osporosta4 b u lu n an köyleri m ah v e ttik te n sonra, E rm enistan
ta ra fla rın a geçti ve so n ra K apadokya’y a gelerek, o rad a ord u larm a
bir çok E rm eni efrad ı da katıp, G alatia ta ra fla rın a geldi. B erabe
rindeki ask erlerin m ik tarı, m eşhur K serk sis (K eyhüsrev) ’in askeri
gibi, çok idi. B ayezid de. T rakya, Rum eli ve A nadolu ordusu, yeni
topladığı e fra t, b aşların da Sırp k ıralı L a zaro s'u n oğlu S tefanos olan
Sırp askerleri, velhasıl b ü tü n o rduları ile, T im u r'u k arşılam ak üze
re, h a re k e t etti, G alatia -tarafların a yaklaşınca, T im ur’u n A n k a ra ’
ya gelip, k ararg âh ın ı kurd uğunu h a b e r aldı. Kendisi de o ra la ra y a d
laşarak , A n k ara civarında bulunan ovanın o rtasın a çadırlarım k u r
du. O rada ak an nehrin suyundan ask erleri ve a tla rı ve diğer ihtiyaç
ları için lâzım olan suyu tem in etti-. Tim ur ise, suyu olm ıyan yere
k a ra rg â h k u rm u ş idi5. B ilâh are ne oldu bilir m isiniz? Bayezid, o r
duları içinde tellâllar, b ağ ırtarak , e rtesi günü herk esin ava-çık m ası
nı em retm iş idi ve h ak ik aten ertesi günüj b ü tü n askerleri ile, av a
çıkarak) üç gün av landılar,. geyikler kovaladılar6.
B unun üzerine Tim ur bulunduğu yeri terkederek, B ayezid’in
evvelce bulunduğu yerde, yani n ehrin iki k en arın d a çadırların ı k u r
du. Güneş E sed bu rcu nda bulunduğundan, sü az bulunuyordu.' Ti
m ur ise, a rtık sU ted ârikin i düşünm üyordu. B ayezid de m ağrurane
ve m ütekebbirane bir vaziyette Timurün' o rdusuna istih k a r nazarı
ile bakıyordu ve. bu o rdulara ehem m iy et.verm ediğini gösterm ek için
a v la r tertip etti. F elâketinin birinci sebebi bu oldu, B ayezid av a çık
tığı zam an , güneş sem anın tam ortasın d a idi. A skerler sıcak tan su-
ı T a n a y i s n e h r i , R u sya’da Don nehridir,

, .. 2 T a v r o i s k i t l e r , K ırım y a rım a d a sın d a oturan tekitlerdir. .
, s A vaşgijer, A b a z a la r d ır .Ç e r k e z ista n ile G ürcilstan arasındaki yerlerde
otururlardı.
< B osporos ikidir. B iri İstan bu l’un K aradeniz boğazı, diğeri A zak denizi
ile K aradeniz ara sınd ak i boğazdır. B irincisine T rakya B osporosu, İkincisine
Kimrfıerios B o sp o r o su ; derler. B urada b a h is konu su olaiı K im m erios Bospo-
rostur. ■■. .....
s.B u Osm anlı (Şrihlerinin verd iği m alûm atın tam am iyle. aksidir. B ak.
N egri (T.T.K,. n şr .), 350 (T .N .). ,
6 H içbir O sm anlı tarihinde bSyle bir k a y ıt m ev cu t d eğ ildir. E sasen. A n
k a ra m eydan m uharebesinde O smanlı ordusuna kum anda eden Y ıldırım , bir
çok m uharebelerde bulunmüş, tecrü beli bir kum andandı. İki ordunun k a r şıla ş:
• m ış bir v a z iy e tte bulunduğu bir sırada av İle v a k it geçirilem lyeceğ in i bilirdi.
B u hikûye D ukas tarafından uydurulm uştur (T. N .).
samıg ve su istem eğe başlam ış idi. F a k a t su yoktu, ask erler bayılı

yor ve ölüyorlardı. B u m usibetten, beşbin ask er telef olm uştu.
Bayezid, üç gün sonra, avdan döndüğü zaman, eski bulunduğu
yere T im ur’u n gelip yerleştiğini ve n eh ir suyundan istifade edemiye-
ceğini, suyun bulunduğu yerden uzak olduğunu ve su tem ininde
m üşk ü lât çekileceğini gördü. B u hal k arşısın d a hem en ertesi gün
m uharebeye başlam anın zaru ri olduğunu anladı. O günlerde, yani
ilk b ah ard a güneşin cevza bureunda bulunduğu sırada, u fk u n şimal
tara fın d a gök yüzünde fen alık lar yapılacağım evvelden h a b e r veren
bir alâm et görüldü. Bu, h e r ta r a fta n görülen p a rla k b ir kuyruklu
yıldızdı. K uy ru ğ u dikti ve alevli ateş halindeydi. U zunluğu 4 arşın
dan fazla, görünüşü de g a rp ta n şa rk a doğru, şuaların ı h a re k e t e tti
ren b ir m ızrak gibiydi. Güneş b a ttık ta n sonra, bu yıldız şu aların ı
y a y a ra k e tra fı ten v ir ediyor ve diğer yıldızların p arlaklıkların ı ge
ride bırakıy ord u. B u alâm eti H intliler, K eldaniler, M ısırlılar, F ri-
gialılar, îra n lıla r ve K üçük A sya’da bulunan diğer m illetler, T ra k
yalIlar, H unlar, D alm açyahlar ve îta ly a n la r, îsp an y alılar, A lm anlar
ve B ahri m uhitlerin ötesinde o tu ra n diğer m illetler görüyorlard ı.
Bu alâm et h e r ta r a fta n görülen, p arlay an ve dehşet veren b ir acibe
halindeydi ve b u n a <Lam badias'1 adı d a verilm ekte idi. B n yıldız, gü
neşin m izan b u rcu n a girdiği zam andan so n b ah ard a gece ile gündü
zün m üsavi bulunduğu günlere k a d a r devam etti.
Şimdi m evzuum uza geri gidelim ve Cenab-ı H ak k ın ta k d iri ile
vukua gelen acayip v a k ’a la n , y ani A llah’ın, F ira u n ’u d iğ er b ir F i-
rau n vasıtasiyie n asıl boğduğunu ve beşerin çektiği p ek çok ıztırap-
1a rd a n nasıl k u rtu ld u ğ u n u ve f a k a t m ü teessir olup, akıllanm adığını
görelim.
Tim ur, akşam d an ordusuna tellâllar çık ararak , e rte si sa b a h bü
tü n ask erlerin h a z ır ve a tla n ü stü nde silâhlanm ış h ir hald e bulun-
m ala n n ı bildirdi. K endisi de erkenden, ş a fa k sökm eden k a lk a rak ,
b ü tü n yüksek k u m an d an lara m uharebe nizamım alm a la n m em retti.
O rd unun s a ğ cenahına, oğullarından en büyüğünü ve sol cenahına
to ru n u n u k um andan o larak tây in etti. E sa sen T im u r a ltm ış yaşın
d a idi ve m erkezin idaresini kendi üzerine aldı. B u suretle, h e r şeyi
in tizam a koyd u k tan sonra, orduya h itaben şu sözleri söyledi: «Ey
m ağ lû p olmaz kuvvetli ve şecaatti askerlerim , yıkılm az k ale gibi
olan ve k o lay m ah volm ayan m illetim ! B abalarım ızın eskiden yap-
ı L a m b a d ta s , lA y n tV ş-ş u r a d ı v e r ile n y ıld ız d ır. '

D U K A S 39
tık la n k a h ram an lık lan elb ette işitm işsiniz. B ittabi ş a rk ta değil, (zi
r a bu bizim m em leketim izdir) A v ru p a’da, L ybia’d a 1 ve d a h a doğ
ru su b ü tü n dünyada K eyhiisrev ve K ey ah sar’m Y unanlılar aleyhin
de y a p tık la n m uharebeleri bilirsiniz. Y unanlılar dediğim zam an on-
la n n ilâh olan kah ram an larım kastediyorum . B u m edeni olm ayan
TUrkler, arslan m yanın da bulunan çekirgenin, a rs la n la ra benzem ek
istem esi kabilinden adam lardır. Şimdi a v elimizdedir. F a k a t d ik k at
ediniz, bu bo stan korkulu ğu elimizin içinden kaçm asın, canlı ve sıh
h a tte o larak tutu lm alıd ır ki, bunu İ ra n ’a g ö tü rü p , çocuklarım ıza
gösterelim v e bizi karılarım ızı boşam a ş a r tla n ile bağlam ak istem e
sinin ne demek olduğunu kendisine öğretelim.»- ^
«Şimdi, bu görülen büy ük köyün h e r ta ra fın ın çevrilm esini is
tiyorum . O rdunun sağ kanadı çevirme h arek eti yapsm . Kezalik sol
kanad da aynı su retle h a re k e t etsin. B u su retle b ü tü n ovayı sa n n ız
ve çeviriniz ki, düşm an o rta d a m ah su r kalsın.»
T im ur’u n b u hitabesi b ittik te n sonra, sab ah erkenden, h e r iki
kanad biri sağ d an ve diğeri soldan olm ak üzere, çevirme hareketine
başladı. B ayezid ise, güneş doğar doğmaz, m üntehap askerlerini
to plıy arak, büyük b ir g ü rü ltü ile, h arb e girişm ek em rini verdi ve
îsk itlerin h a re k e t tarz ın ın inkişafını bekledi. îsk itle r, ald ıkları em ir
leri, sessiz sedasız ve g ü rü ltü sü z olarak, çalışkan k a rın calar gibi ifa
ediyorlardı. B ayezid ise, harbi iyi idare etm ediklerinden bahsederek,
askerî kum andanlarına ve çavuşlarına k ü fü rle r savurup, kendileri
ni ta h k ir ediyor ve döğüyordu. Avdın askerlerin in ileri gelenlerin
den biri, karşısın d a bu lunan düşm anların arasın d a efendisi Ay-
dm ’ın ve kard eşinin bulunduğunu h a b e r alm ca, kum anda e ttiğ i as
kerî kuvvetini b ırak arak , beşyüz askerle birlik te düşm an ta ra fın a
geçti. S a ru h an beyliği askerleri de aynı h a re k e tte bulundular. K eza
lik M antahia2 ve G erm iyan askerleri de düşm an tara fın d a bulunan
beylerin işaretler y ap arak , kendilerini çağırdık larını görünce, toplu
bir halde fir a r edip, düşm an ordusuna geçtiler, B ayezid alaca k arg a
gibi yavaş yavaş te c rit olu nm akta idi. İsk it orduları ise, çevirme
hareketlerine devam ederek, tam b ir daire teşkil etm ekte idiler. La-
zaro s'u n oğlu ve B ayezid’in kayın biraderi Stefanos, m ağlûp plma-
m ak için, beşbin m ızraklı Sırp askerleri ile, îsk itlere k a rşı cesaretle
hücum etti. îsk itler, S ırpların çevirme h a ttın ı y arm ak için şiddet
------------------ 1
ı B izanslIlar, L yb ia dedikleri zam an, hem A fr ik a ’da m uayyen eyaleti,
h em de bütün A frik a k ıt’a sın ı kastederleri
^ M antahia: M enteşe oğulları.
40 B İZ A N S T A R ÎH İ
ve cesaretle hücum larını görünce, yol açarak, bunların gitm elerine

yard ım ettiler. Iskitler, sü varileri öldürem iyorlardı, zira b u n lar si-
yah demirden zırh giym işlerdi. Sırplar, te k ra r geri dönerek, m uha
rebeye iştirâ k etm ek istediler ve Isk itlere hücum ettiler. Isk itler ise,
yine yol açarak, b u n la n çem ber içine girm elerine m üsaade ettiler.
Bu ameliyenin icrasında, h e r iki ta r a f m ühim m ik tard a te le fa t v er
di, Bu a ra d a çem ber içine giren Stefanos, B ayezid’e y aklaşarak,
kulağına b ir çok sözler söyledi ise de, fir a r etm esi için kendisini
ik n aa m uvaffak olam adı. Stefanos, cereyan eden hali gö rerek ve
ileride vuku bulacak v ak aları düşünerek kendi ask erlerin i ve Baye-
zid’in büyük oğlu «M usulman^ı1 alıp, büyük kuvvetlerle düşm anla
r a k a rşı hücum etti, işb u hücum da ask erlerin den b ir çoğunu k ay
b ettiğ i gibi, b ir çok düşm an askerlerini de telef e tti ve m ü şkülâtla
Çemberi y a ra ra k çıkabildi. Isk itler, birinci daireden itibaren, kesa
fe t halinde idiler ve n ih ay et son dairede k esafetin son derecesine
vardılar, Stefanos, B u rsa ’y a doğru kaçıyordu; «M usulman» da ken
disini tak ip ediyordu. Isk itler de f ira r etm ek istiy en T ü rk leri kâm i-
len ve am an verm eksizin katlediyorlardı. Bayezid, düşm an çembe
rinin kendisini fen a halde tazyik ettiğ ini görünce, ovanın o rta sın d a
bulunan b ir d ağ a çık tı ve e tra fın d a a r ta kalm ış olan on bin k a d a r
m aaşlı k u lla n v a rd ı ki, b u n lara «yeniçeri» adım veriyorlard ı. D iğer
b ü tü n askerleri kam ilen öldürülm üştü. Isk itler, T ü rk leri k o v arlar
ken, B ayezid’i, a ğ la r içinde çırpınan levrek balığı gibi görünce, te l
lâllar çık ard ılar ve kim senin kimseyi öldürm em elerini ve yalnız tu t-
tu k ia n n ın elbiselerini çık ararak , çıplak b ıra k m a la n n ı ilân ettiler.
T im ur’un bu em ri yazdı olm ayan ve f a k a t ria y e t edilen ve e c d a tta n
a h fa d a in tik al eden b ir h a rb k an u n u n a m ü sten it idi. B u â d e t aynı
dine m ensup olanlar arasın d a câri idi ve yalnız R u m lar değil Acem
ler, Trivaİiler2 ve Isk itle r ta tb ik ediyorlardı. T u tu lan ların yalnız
em val ve eşyası y ağ m a edilirdi. K endileri e sir alınm azlardı ve h a rb
haricinde öldürülmezlerdi.
B u vaziyete düşen B ayezid’in kulları, İskitJere k a rş ı a rsla n la r
gibi hücum ediyorlardı. Isk itler ise en büyük ve ih tiy atlı ted b ir ola
rak , öldürülen T ürklerin yerine geçiyorlardı. Z aten nispet, on T ü rk
askerine m ukabü yüz İsk it ask eri m ev cut olduğundan T ü rk le r ne
yapabilirlerdi? iş te hepsi kılıçtan geçtiler. B ayezid’in v aziy et ve fe- •
• ' ■Musulman: Süleym an Çelebidir.

a T rivaliler, T una nehri ile Garbi T rak ya arasın daki yerlerde sak in T rak
yalI bir m illet.
D U K A S 41
lâketi o dereçcye vard ı ki, îsk itie r kendisine yak laşarak , «E y B aye
zid bey, a tın d an in de, b u ra y a gel, seni T im u r H an dav et ediyor»
dediler. B ayezid istem iyerek a tın d an indi. B u a t çok kıymetli bir
A rap atı idi. îsk itier, B ayezid’i u fak b ir a ta bindirdiler ve T im ur’a
'götürd üler. Tim ur, B ayezid’in tu tulduğunu h ab er alınca, hem en bir
çadır kurulm asını em retti ve çadırın içine girerek, oğlu ile «zatri-
kion» oynam ağa başladı. B u oyuna îra n lıla r sa tra n ç ve L âtin ler ska-
kon adım veriyorlar. T im ur’un bu su retle vaki olan hareketi, Ba-
yezidün esaretine güya ehem m iyet bile verm ek istem ediğini g ö ste r
m ek içindi. E sasen sayısız, hesapsız kuvvetleri a ra sın d a B ayezid’in
ökseye tu tu lm uş bir serçe kuşu gibi olduğunu biliyordu ve bunu
B ayezid’e gösterm ek istiyordu. H albuki h ak ik ati ketm ederek m ü
railik ediyordu. Ç ünkü h ak ik atte, h a rb esnasında, hem iki misli a s
k er sevkediyordu, hem .de şiddetli bir kızgınlık, düşm anlık ve kin ile
h a re k e t ediyordu. M uharebenin talih i kolayca lehinde tecelli edince,
hilelere sap arak , m asal okum ağa ve talih in lû tu fların ı kah ram an lı
ğına atfetm eğe başladı. T im ur’u n askerleri B ayezid’i hanların ın ça
dırının kapısına k a d a r getirdiler ve kapının önünde a y a k ta durdu
rara k , yüksek sesle T im ur’un medih' ve senasın ı y ap tü ar. Bu m et
hiyeler arasın d a Bayezid’in ismini de zik rettiler ve T ü rk lerin b a ş
buğunun bağlı olarak karşısın da bulunduğunu söylediler.
Tim ur, gûya sa tra n ç oyununun m üşküllerini halletm ekle m eş
gul olduğunu göstererek, kendisini m edih ve sena eden ask erlerin e
dönüp, bakm adı. îkinci defa yine T im ur’un m edih ve senasını, d ah a
yüksek b ir sesle yap tılar ve yine B ayezid’in ism ini ikinci defa te k
rarlad ılar. O esnada Tim ur sa tra n ç oyununda oğlu tara fın d a n ye
nildiğinden, kendisine S iahru h ~ Ş âhruh. ismini verdi. İta ly a dilin
de bu «S iahruh»a skakö zongo deniliyor. B u sebepten dolayı o gün
den itib aren Tim ur oğluna S iah ru h (Ş âhru h) adını verdi., Sonra
gözlerini gelen askerlere çevirdi. B âyezid'i askerlerin arasında bir
cani gibi görünce: «Harb ötm ek için karşısın a çıkm ıyacak olursak,
k an larım ızd an boş olacağımızı b ir m üddet evvel söyleyen adam bu
m udur?» diye askerlerine sordu. Bayezid hemen cevap v ererek : «Be
nim» dedi ve devam e tt i : «D üşkünlere bu derece h a k a re t etm em elisi
niz, h a k a re t ettiğ in adam da bir beydir ve beyler hakkm daki âdâb ve
m erasim in ş a rtla n n a ria y e t etm ekliğin lâzımdır.» Timur, o zam an B a
yezid’in fev kalâde hiddetli olduğunu görerek, (çünkü sa b ah ta n ikin
diye k a d a r aç idi ve şiddetli sıcak tan ve fazla teessüründen kurum uş
b ir halde bulunuyord u), ay ağ a k alk tı ve B ayezid’e karşısın da o tu r
m asını em retti ve B ayezid’in gönlünü alıp, kendisini tatlı sözlerle
teselli ederek, üç a d e t şerefli çadır kurulm asını e m retti ve o na dedi

ki, «Git de, istir a h a t e t ve senin b aşk aların a yaptık ların ın s a n a y a
pılacağım zannetm e. A llah ’a ve P eygam ber’e yem in ederim ki, se
nin canım vücudundan kim se ayırm ıy acak tır. Canım, yalnız onu vü
cudunla birleştiren A llah alacaktır» .
Bayezid, T im u r’u n hediye e ttiğ i ç a d ırla ra g ird ik ten sonra, Ti
m u r çad ırların e tra fın a hendek kazılm asını ve ça d ırla r ile hendek
arasında ve ç a d ırlar e tra fın d a m uhafız olan bin kişilik İra n a sk er
lerinin konulm asını ve hendek haricinde iyi silâhlanm ış ve harbe
hazır bulunan ve gece nöbet değiştiren beşbin h a ssa askeri konul
m asını em retti. T im ur m uharebenin yapıldığı yerd e sekiz g ü n k al
dı. B u sekiz gün zarfın d a Acem askerleri G alaty a’dan F rig ia,
B itinya, Paflagonya, K üçük A sya, K aria, L ikia ve P am fü ia’ya
yayılarak, oralarını ta rü m a r ettiler. A deta h e r b ir eyalet
ve şeh ir T im ur’un ordusu ile istilâ olunmuş ve bizzat T im ur o ra
da hazır bulunm uş gibi idi. B u sekiz g ü n içinde T im ur’un ordusu,
h e r ta r a fa yayıldı ve taştı. T im ur da A n k a ra ’d an b ir çok ganim et
ler ve esirler alarak, yolu üzerinde tesa d ü f ettiğ i yerleri m ah v ve
perişan ederek, F rig ia ’m n id are m erkezi olan K ü ta h y a ’y a geldi.
B ayezid’i de, evvelce söylediğimiz gibi, m ahfuz olarak, b erab er g eti
riyordu.
A n k ara’d a bulundukları esnada, zikre şa y an b ir v a k ’a cereyan
etti. M uharebe sırasın d a B ayezid’in yanın da d ö rt oğlu vardı. B un
la rd a n birincisi M usulman, İkincisi İsa, üçüncüsü M ehmed ve dör
düncüsü M usa idi. S aray ın d a d a M u stafa ve O rhan ad ın d a henüz
küçük y a ş ta iki oğlu d a h a vardı. O sene B ayezid ev lâtların ın üçün
cüsü olan M ehmed’e G alaty a eyaletini verm iş idi. B u M ehmed, m u
harebe esnasında, babasının biraz so n ra îsk iü e rin eline geçeceğim
görünce, kendi m aiyeti ile beraber, f ir a r e tti ve d a ğ la ra çekilerek,
v ak ’a la n n inkişafım bekledi. M ehmed babasının e sir d ü ştü ğ ü n ü h a
b er alınca, lâğım a ç an g a y e t m ah ir u s ta la r bularak, gece v a k ti A n
k a ra ’y a geldi ve babasım n m ah fuz bulunduğu çadırların o rta la rın a
k a d a r lâğım açtırdı. B u am eliyenin m uvaffak iy etle neticeleneceği
bir sırada, İlâhî b ir kuvvet Y ıldınm ’ın ku rtu lm asın a m âni oldu. Gü
neş henüz arzın a ltın d a saklı iken ve E sed burcunu geçerken, sa
bah erkenden, nöbet değiştirm ek için gelen askerler, açılan deliğin
to p rak ların ı görünce g ü rültüyü kopardılar. B u g ü rü ltü üzerine, ge
ce nöbetçüeri de k a lk tıla r ve bağırm ağa başladılar. B u g ü rü ltü bü
tü n orduya yayılıverdi ve B ayezid’in çadırın a girdiklerinde Baye-
D U K A S 43
zid’i ve birinci hadım ağası H oca F iru z ağayı, çadırın o rtasın d a

a y a k ta buldular. H oca Firuz, B ayezid ile beraber, e sir bulunuyor
du. Mehmed, lâğım cı u sta la rı ile b e ra b e r k a çtı1. S abah olunca, B a
yezid T im ur’un huzu ru n a çıkarıldı. Timu r B ayezid’in yüzüne k arşı
k üfürler, tehdidam iz sözler sav u rd u ve em ir v ererek H oca F iru z ’u
idam ettirdi. B u v a k ’ad an so n ra B ayezid’in m uhafazası d a h a ziya
de kuvvetlendi ve _geceLeri boynuna dem irden zincir ve ellerine ke
lepçe takıldı.. Gündüzleri ise daim i ask erlerin m uhafazası a ltın a alın
m ış idi1 2*
.
(TİM UR’UN BATI ANADOLU’YU İSTİLÂ SI, İZM İR’İN

M UHASARA V E ZAPTI, B A Y EZ İD 'İN İN T İH A R I)
17 — Tim ur, h alk a işkenceler yapm ak, yakm ak, asm ak, canlı
canlı m ezarlara göm mek cezalarım ta tb ik etm ek suretiy le m eydana
çık a rttığ ı h e r çeşit ganim etleri alarak , K ü ta h y a ’d an B u rsa ’y a gel
di. O rada d a hâzineleri açarak , T ü rk lerin B izanslIlardan aldıkları al
tın ve güm üşten m am ul nefis kapları, kıym etli ta ş la n b u ğday tan e
leri gibi şinikle ölçülen incileri kâm üen aldı.
T im ur B u rsa ’da B ayezid’in k an larım , cariyelerini ve b unlar
a ra sın d a L azaros’un kızını buldu. B ursa, İznik, İzm it ve civ ar şe
h irlerin hesapsız hâzinelerini kam ilen alarak , cenuptaki F rig ia ’ya
geldi. B u rad a bulunan b ü tü n köy ve şehirleri fethederek, A sya’y a 5
ve so n ra E d re m it ile A ssos’u geçerek, P erg am a’y a geldi. P e rg am a ’-
d a b ir kaç gün kaldı. B u m üddet esnasında civ ar şehirlerin hazine-
1 B u h ikâye d e Osmanlı k a y n ak lam d a m ev cu t değildir. D u k a s ta ra fın

dan te tk ik edilm eden kayd ed ilm iş bir riv a y et olmalıdır. N eşrî’y e nazaran, M eh
m et Ç elebi o zam an 11 ya şın d a idi. Onun böyle bir h arekete girişm ek için çok
ge n ç olduğu da aşikârdır. B un a rağm en N e şr l’dc de Sivrihisar yanınd a bir
pınarda ordugâh kuran T im ur ordusunu, ca su sları v a sıta siy le haber alarak,
basm ış ve babasını kurtarm ış olduğu, fa k a t yetişen T im ur kuvvetlerinin B a-
yezid’i tekra r esir ettik leri kayd edilm ektedir (B. 366-368) (T .N .).
2 N eşri (I, 3 5 4 ) ’de Y ıld ırım e sir o ld u ğ u za m a n , so la k o la ra k y a n ın d a
b u lu n a n v e ö lü n c e y e k a d a r y a n ın d a k a la n , so n ra d a n B u r sa n a ib i o la n b ir z a t
ta n n a k len , T im u r ’un, B a y e z id iç in İki a t a r a sın d a n a k led ilen k a fe s g ib i bir
ta h tır e v a n y a p tır ttığ ın ı v e B a y e z id ’in bir y erd en d iğ e r in e bu su r e tle g ö tü r ü l
d ü ğ ü n ü v e ça d ırın ın d a im a T im u r’u n ç a d ırın ın y a n ın d a k u ru ld u ğ u n u y a z a r
(O ru ç b ey , s. 3 5 -3 7 ) (T .N .).
> A s ia , L id y a ’d a bir y e r olup , b u r a y a M io n ia d a denilir.
(erini topladı ; genç kız ve çocuklan e s ir aldı, T ü rk ve B izanslIlara iş

kence ederek, b u n ları cezalandırdı, hapis ve tev k if ederek, açlıktan
ö ld ü rttü . Tim ur, bu işkenceleri, s ırf altın ve güm üş top
lam ak m aksadı ile yapıyordu. Bu su retle, o havalide bulunan bütün
kıymetli şeyleri toplayarak, Sipilo’d a 1 kâin M ağnisa’y a geldi. O rada
da Lidia’da bulduğu altın ve güm üşten yapılm ış nefis eşyayı ve Sar-
des, F iladelfia ve A ttalo ’da bulunan b ütün kıym etli emvali topladı
ve İzm ir’e geldi. O rada Rodos şövalyelerinin kaleleri civarında k a
rarg âh ın ı k u rd u k ta n sonra, daha evvel yazdığımız gibi, O m ur’un
zam anında şövalyeler ta ra fın d a n inşa olunan kalenin teslim ini is
tedi.
B unlar teslim den im tin a ettiler. K aleye Efesos, Tire, N if ve
s a ir şehirlerin h ıristiy an halkından erkek, kadın pek çok kimseler
iltica etm işlerdi. B u m ülteciler, kalenin hiç kim se ta ra fın d a n fet-
holunam ıyaeağm ı zannediyorlardı. Zira B ayezid h e r sene buranın
zaptı için m uharebe etm iş ve zaptedem em işti; ancak m u h asara ede
rek, b ütün yolları k a p a ta ra k , kalenin açlıktan teslim olm asına ça
lışmıştı.
T im ur İzm ir lim anının kapatılm asını düşündü, ak şam d an tel
lâllar çık ararak , ertesi sab ah askerlerinden herb irisinin b ire r ta ş
bulup, lim anın ağzına atm asın ı em retti ve bu em ir ic ra olundu. K a-
ledekiler bunu görünce ü rk tü ler. K adırg alariyle d iğ er gem ilerini
gündüzün s a a t birinde lim an dışına ve açık denize çıkarm am ış olsa
lardı, Isk itle r ta ra fın d a n yakılacaklardı.
ts k itle r lim anın ağzını doldurm ak işine sabahleyin erkenden
b aşlad ılar ve s a a t bire k a d a r denizi k a ra y a çevirdiler. H e r ask erin
lim anın ağzın a b ir ta ş atm a sı hususunda, T im ur’un verdiği em re,
ordusunun onda biri bile iştirâ k etm edi. N e diyorum , o n d a biri, yüz
de biri bile, bu işi yapm adı. B u h ususu nazarı itib ara a lacak o lursak,
T im ur’u n tekm il askerinin ne k a d a r olduğu anlaşılır. Y u k arıd a izah
ettiğim iz gibi, T im ur’un ordusu b ü tü n yerleri kapladı ve h e r b iri di
ğerinden h a b e rd a r olmaksızın, kem al-i s ü ra tle eyaletler zaptediyor-
lardı, çok defa üç günlük iş b ir günde yapılıyordu. T im urun ordu
su, g ökte uçan k u şla r gibi, h e r y ere koşuyor, g ittik leri yerlerde hiç
b ir şey bırakm ıyorlardı. Z ira z a fe r elde etm ek için lüzum lu olan h e r
şey, m ükem mel b ir su rette, kendilerinde vardı. B unlar, h a rb zam a-
ı Sipilo, İzm ir'den bavlıyarak, M a ğnisa’y a doğru uzan an d a ğ silsilesidir,

k i buna bugün M a ğnisa dağı denir.
D U K A S 45
m nda şid det ve çeviklik ile, büyük k ıta la r ile, ta a rru z ve d a h a deh
şetlisi, m erh am et etm eksizin, yabanî c a n av arlar gibi, h a re k e t edi
yorlardı. B u su retle T im ur’u n askerleri lim anın ağzım geçtikten
sonra, kalenin etra fın d a kazılmış olan hendeğe geldiler. Şövalyeler,
ok ları ile, m etrislerden cesaretle m uharebeye başladılar. Tim ur’un
askerleri ise, serçe k u ş la n ta ra fın d a n ikiye bölünen çekirgeler gibi,
hendeğin içine d ü şü y o rlar ve hendek İs k it cesetleri ile doluyor ve
taşıyord u. H albuki İsk it askerlerinin başları, td r a canayarım n1 b a ş
la rı gibi, yeniden peyda oluyordu. H endek, cesetler ile dolduktan
sonra, a rk a d a n gelen çok sayıdaki İsk it askerleri, cesetleri çiğniye-
re k ve bunların üzerlerine m erdivenler k u ra ra k , kaleye çıkm ağa ça
lışıyorlardı. Y ukarıy a çıkm ak istiyenlerd en bazıları m uvaffak olu
yor, b a z d a n da düşüp öbür dünyaya gidiyorlardı. H a y a tta kalan,
ölen iste r babası, ister öz evlâdı olsun onunla k a t’iyyen m eşgul ol
m azdı. D ah a m ühim i ise, hepsinin hedefinin bir olup, kaleye kimin
ilk olarak çıkm ak ve z a fe r alâm etini o ray a dikm ek idi. B u suretle
kalenin y u karısın a çıkanlar, şövalyeleri kale içinde de kovalıyorlar
dı. O nlar da selâm et yolunu k a çm ak ta görüyorlard ı. K ad ırg alan ,
akropolün yakın larına çektiler, to p lu ve g a y rı m untazam b ir halde,
bunlara girdiler. B eraberlerinde baylo nları (—reisleri) ve diğer şö
valyeler vardı. Hepsi hıristiy an olup, b a şk a şehirlerden ,kendilerini,
k a n la rın ı ve çocuklarını m uhafaza için, kaleye- sığınm ış bulu nan lar
dan bazıları, k ad ırg aların düm enlerini kullanm ağı, b a z ılan k ü rek çek
meği, b a z d a n k ad ırg aların b a ş ta ra fla rın d a bulunaıi h a la tla rı ve de
m irleri kullanm ağı, velhasıl denizde kendilerine hizm et etm eği tek lif
ettik leri ve bu tekliflerini k a d ırg alard a bulunan şövalyelere yüksek
sesle b ağ ırarak , «H ıristiyanız bize m erh am et ediniz, bizi b u rad a
bırakm ayınız» dedikleri halde bunlar, gem ilere asılm ış olan b u gi
bilerin ellerine sopalarla v u rara k , yelkenleri açıp, -kaçtılar. B u yüz
den denize düşenler, y a n ölü b ir halde, yüzüyorlardı.
Iskitler, akropolü (iç kaleyi) za p te ttile r ve esirleri b ir yerde
to p lad d ar (B u n lar k a h ve çocukları ile beraber bin kişi k ad ard ılar)
ve T im ur’u n h u zu ru n a getirdiler. Tim ur, bu esirlerin hepsinin k a
faların ın kesilmesini em retti. B u kesilm iş k a fa la rla b ir burç inşa
ettird i. B urcu inşa ederken, s ıra ile, b ir ta ş ve b ir baş koyuyorlardı.
B aşın yüzü m untazam su re tle harice doğru konuyordu. İkinci sıra-
ı «L ernea tdra», Yunan m itolojisin e göre, M ora’da, L erai gölünde bulu

n an dokuz ba şlı bir canavardır. B u ca n avarın bir b aşı k esilin ce yerin e İki baş
p eydalı olurdu. O rtadaki başı ise hiç bir v eçh ile ölmezdi.
d a ta ş ın bulunduğu yerin üstü n e baş ve başın bulunduğu yerin ü s

tü n e b ir ta ş konuyor ve yüzleri kam ilen burcun dış s a th ın a m ü te
veccih bulunuyordu. B u inşa tarzı, T im ur gibi canavarın akim dan
çıkabflir.
F oçahlar, Tim ur d a h a Ionia ta ra fla rın a gelm eden evvel, elçiler
ve çokça hediyeler göndererek, ita a t ve tebaiyetlerini a rz ettiler. Ti
m ur, b u elçüere hüsn-ü kabul göstererek, onlarla su lh y aptı. F oça
h la r iki olup, Yeni F oça denilen biri, Cenevizlilerin idi; E sk i F oça
denilen diğeri ise, Midilli prensinin idi. Tim ur, İzm ir’e gelerek, Ro
dos şövalyeleriyle m uharebe ederken, F o ç a la n n ah valini te tk ik e t
m ek için, to ru n u n u F o ça’y a gönderdi. Midilli prensi, b unu h ab er
alınca, b ir k a d ırg a y a binerek, F oçaya geldi ve şeh re çık arak, Ti
m ur’un torununa, lâyık olduğu derecede, izaz ve ik ram d a bulu ndu;
beraberce yediler, içtiler ve eğlendiler. Midilli prensi T im u r’u n to
ru n u n a b ir çok hediyeler verdi. T im ur’u n to ru n u ise, prense m uhab
bet alâm eti olarak, b ir â s a hediye etti. V ed alaştık tan ve öpüştü k
ten sonra, biri kadırgasın a, diğeri a tm a binerek ayrıldılar.
U m u ru n to ru n u , İzm ir’e avdet edince, İzm ir'in tem ellerine k a
d a r ta h rip edildiğini gördü ve E fes'e doğru yol aldı. O rdu d a E fe s’e
do ğru yürüyord u. Z ira Tim ur d a h a A n k a ra ’d a iken verdiği b ir em ir
de ku m andanlarının ve valileri ile m aiyetlerinin hepsinin E fe s ’e gel
m elerini tenbih etm iş idi. M aksadı, E fe s'te n m em leketine dönm ekti.
Tim ur, E fe s’te çadırlarım k u rd u ve otuz g ü n o rad a kaldı. B u m üd
d et içinde civ arda bulunan kaleleri, şehirleri ve k asab a ları kam ilen
zaptederek, çok eza, cefa ve işkence yapm ak suretiyle, halk ın elin
den ecd atların d an kalm a altın, güm üş ve b aşk a kıym etli m a lla n ile
eşyayı, çok kıym etli elbiseleri .toplayıp, K aria’nın idare m erkezi
olan M ilâs’a geldi.
O sıra la rd a şiddetli b ir kış oldu. O derecedeki soğuk ve dondan
d ö rt ayaklı hayvanlar, gökte uçan k u şla r ve su lak ve rü tu b e tli yer
lerde yaşıy an canlılar donup buz kesildiler. îs k itle r b ir şehirden di
ğ e r şehre giderken, geçtikleri y erleri çöl haüne g etiriy orlardı, o şe
hirlerd e ne köpeklerin havlam ası, ne çocuklann ağlam ası işitiliyor
du. B ir balıkçı, büyük ağını (iğrip) denizden k a ra y a do ğ ru çeker
ken, r a s t geldiği büyük ve küçük balıkları, h a ttâ en küçük balık ve
ç ağ an o slan nasıl k a ra y a doğru çekerse, bu îs k itle r de g eçtikleri y e r
leri ve b ü tü n (K üçük) A sy a’yı öyle yağm a e ttik te n so n ra gittiler.
Milâs’ta n d a y u k a n F rig ia K apatiani’ye gid erken aym şekilde h are-
D V K A a 47
k et ettiler. Lazikiye’den F rig ia S a lu ta ria ’y a v ard ılar. T ü rk ler bu ye

re kendi dillerinde K a ra h isa r adını v erirler. İs tıra p içinde bulunan
Yıldırım B ayezid b u rad a v e fa t e tti1 B ir çok kim selerin dediklerine
nazaran, Yıldırım zehir içerek in tih a r etm iştir.
Timur, B ayezid’in yaşam asın ı a rz u ediy ordu: O nu İ ra n ’a g ö tü
rerek, böyle m ühim b ir c a n av a rı ele geçirdiğini İra n lIlara g ö ster
m ek ve Bayezid’i te ş h ir ve terzil etm ek, so n ra d a h a y a tın ı ta h a m
m ül edilmez bir hale getirm ek suretiy le, h a y a tın a so n verd irm ek
istiyordu. B ayezid ih tiz a r halinde bulunduğu b ir sırad a, T im u r'a şu
haberi gönderdi: «Ben a rtık h ay atım ı değiştiriyorum . S en ise, ölü
vücudum a sevinçle b ak ve yap tırm ış olduğum tü rb em d e defnolun-
m aklığım için cesedimi kendi ad am larım a ver». îsk itle rin reisi, B a
yezid’in bu sözlerinden m ü teessir olarak, fik rim değiştirdi, cenaze
sini nakil ve defn etm ek için, icap eden m erasim i ifa etm ek üzere,
B ayezid’in yüz k ad ar kölesini a z a t etti. B u n la r d a cenazeyi alarak ,
B u rsa ’y a getirdiler ve yap tırm ış olduğu türbesin e defnettiler. T i
m ur, o rad an çık arak, L ik aoniy a’y a geldi, o rad a n d a K ayseriye, son
r a K üçük ve B üyük E rm e n ista n ’a vardı.
T im ur böylece b ir sene İ ra n h aricin de k a ld ık ta n sonra, İra n
padişahların dan hiç birisinin getirm ediği ganim etlerle, galip ve m u
zaffer olarak, a v d et etti.
B u ndan so n ra gelen O sm anlı beyleri zam anların daki v a k ’a la n n
izahına avdet ederek, evvelce m es’u t olan hüküm etlerin in idaresi
nin ne şekilde değişikliğe uğradığım görelim.
(SÜLEYM AN Ç E L E B İ V E CÜNEYD, E F E S ’İN ZA PTI)
18 — İm p a ra to r M anuü, T ürklerin m ağlûbiyetini ve B ayezid’in

m em leketinde g ö k ten kopan şim şek gibi vaki olan âni değişikliği
h ab er alınca, hem en B izans’a geldi ve o rad a hü k ü m et sü rm ek te dian
yeğeni kendisine im p arato rlu k k u d retin i terkederek, Lim nos adası
n a çekildi. M anuü yalnız olarak im p arato rlu k işlerim eline aldı ve
gerek s a ra y ricali, gerek h alk ta ra fın d a n alkışlandı.
Süleym an Çelebi, b a tı ta ra fın a geçerek, İsta n b u l’a g ird i ve im
p a ra to ru n ay a k la rın a k a p a n ara k , aşağıdaki ric a la rd a bulundu:
1 Y ıldırım B ayezid ’in A k şeh ir (Philom eU um )'de v e fa t e ttiğ i m alûm dur .

(T. N .).
48 B İZ A N S ıT Â R Î H l
«Ben senin oğlunum , sen ise benim babam sın. B undan so n ra a ra

m ıza ne fitn e ve fesa t, ne de rezalet girecek. Yalnız cetlerim den k a
lan y e rle r için beni^Trakya beyi yap» dedi. Henüz; rü ş te erişm em iş
olan kard eşlerin den birini y e F a tm a H a tu n adın da b ir yeğenini re
h in o larak im p a ra to ra b ırak tı. B undan başka im p a ra to ra Selânik’i
v e Zitnnio’y a k a d a r S trhnone’ nehri havalisi ile M ora’yı terk e tti.
İstan b u l civ arındaki yerlere gelince, P anidi’den M ukaddes
Âğız’a k a d a r ve M ukaddes A ğız’d a n V arn a’y a k a d a r olan K arad e
niz sahilindeki b ü tü n kaleleri verdi, im p a rato r, Süleym an Çelebi ile
m üsalâha aktederek, onu E d irn e’ye gönderdi ve Selânik’i teslim al-
maik için akılh, m üdebbir ve h a rp işlerinde m ah ir D im itri Leonda-
ri’y i'g ö n d erd i. D im itri Leondari, Selânik’i teslim alıp keyfiyeti im
p a ra to ra bildird ikten sonra, Io annis’i o rad a b ıra k a ra k kendisini bü
tü n T esaly a’n ın hüküm darı ilân etti. İm p a ra to r d a diğer şeh ir ve
köylere B izanslIlardan m em urlar göndererek, b u n ların hepsini te s
lim aldı ve T ürk leri o rala rd a n uzaklaştırdı. B u su retle T ra k y a h av a
lisinde sulh ve sü kûn tesis ve aşayiş iade edildi. Ş a rk a gelince, o ra
la rd a büyük k ârişık lık la r hüküm sürm ekte idi ve vilâyetlerdeki bey
ler arasın d a sık sık değişiklikler oluyordu.
<7^ Şiddetli kış ve deniz fırtın a la rı geçip, ilk b ah ar başlayınca, Is-
kitlerin b a stık la rı b ü tü n yerlerd e büy ük b ir açlık başladı, veba h as
talığ ı b aş gö sterdi ve iç m uharebeler başladı. T im ur’u n em ri üe,
G erm iyan beyi Alışir, babasından k alan eyaleti aldı. S a ru h an beyi
de babasından k alan L idya eyaletini g e ri aldı. O rh an ve A ydın’m
iki oğlu O m ur ile Isa d a b ü tü n Io n ia ’yı aldılar. M enteşe beyi U yas
d a K aria ve L idia eyaletlerini aldı.
B ayezid’in esaretinden so n ra doğuda kalm ış olan ve G alatia
eyaletinin A n k a ra şehrinde bulunan oğlu M ehmed (Ç elebi),e irsi
olarak kalm ış id are edilecek b ir eyaleti yok idi2. B unun kard eşi Mu
s a ise, henüz küçük b ir çocuktu. Is a da hiç b ir y erin idaresi ile m eş
gul olm adığından, sağda, solda işsiz dolaşıyordu. M u stafa d a aynı
vaziy ette idi*. B u n lard an M ehmed babasının yüksek bendelerinden 1 2
1 B u gü n «U strum ca» denilen M akedonya il e : T rak ya’y ı a y ır a n v e E g e

den izine döklllen nehir.
2 Ç elebi M ehm ed, A m a sy a san ca k beyi idi. A nk ara m eydan m uharebe
sinden soiıra bin k işilik bir k u vv etle o r a y a çek ilm işti (T. N .).
I' 1 M u stafa Çelebi T im ur'la beraber Sem erkand'a g itm iş tir . So n ra se rb est
; bırak ıldığım D U stu m am e-l E nver! ya zm a k ta v e T im ur”urr-fetihnam etertnde de
B ayezid ’in ik i oğlun un e sir .edildiğinden bahsedilm ektedir. D u k a s’ın b u iddiası
varid değ ild ir (T .N .).
D U K A S 48
olan D em irtaş’ı A n k ara havalisinde bulunan îs a üzerine şevketti.

A raların d a m uharebe oldu ve İs a ’nın k afasın ı k e sti1. B undan so n ra
Mehmed de G alatia’da yerlerini genişletm eğe başladı.
A ydın beyinin idaresinde bulunan Ionia eyaletinde K arasubaşı
adında bir zatın oğlu olup yiğit ve h a rb işlerinde m a h ir olan Cüneyd
adında birisi vardı. K arasubaşı, B ayezid zam anında, İzm ir’in id are
sine m em ur idi ve çok sene orayı id are etm iş olduğundan İzm irliler
kendisine um um î vali gibi h ü rm e t ediyorlardı. Cüneyd E fe s’te o tu r
m a k ta olan A ydın o ğ u llan aleyhine isy an etti. İzm ir’in civ ar köyle
rinden beş yüz k a d a r İzm irli to plıyarak, E fes ovasın a indi ve o rad a
bu lunan halk ın m allarım yağ m a etti. O ralard an d a az zam an z a r
fın da beşyiizden fazla a sk er to p lıy arak , E fe s’e geldi ve şeh rin civa
rın d a k a ra rg â h kurdu. B u nun üzerine A ydın’m oğlu, b ir kaç gün
sonra, E fes’i terkederek, k açtı ve C üneyd o ran ın sahibi oldu. F a k a t
ikide birde T ra k y a ’da bulunan Süleym an Çelebi’ye m ek tu p lar gön
dererek, «Ben senin için çalışıyorum ve A ydın Beyliğini benim için
değil, senin için aldım ve m u h afaza ediyorum . Sonuna k a d a r d ü ş
m an lan m a k arşı m ücadele edebüm ekliğim için b an a y ard ım et» di
yordu, Süleym an ise, Gelibolu’d a n İzm ir’e b ir çok d e fa lar çokça p a
r a gönderdi. Cüneyd, bu p a ra la rla h e r gün m ücadeleye devam edi
yordu. Sonunda A ydın o ğullannı o rala rd a n koğdu.
O m üth iş felâk etten iki sene geçtikten so n ra yaz mevsimi gel
diği v a k it A ydın'm Om ur adındaki oğlu (diğeri vefat etm iş idi),
am cası K aria beyi M enteşe Uyas beye gelerek, ay ak ların a kapandı
ve kendisine yardım etm esini rica etti. Uyas bey, Or u ra hüsn-ü k a
bul göstererek, ricasını kabul e tti ve b ü tün aske'Jerin i toplayıp,
O m ur’la beraber, E fe s’e geldi. B ütün kuvveti altıl.in kişi kadard ı.
E fes şehrinde C üneyd’in babası K arasu b aşı’m n kuvveti ise, üçbin
k a d a r idi. O zam an Cüneyd İzm ir’de bulunuyordu. Efesliler, Uyas
beyin taa rru z ların a karşı, canla b aşla m ukavem et gösterip , teslim
olmadılar. B unun üzerine îly as bey, şehrin d ö rt yerine ate ş koydu
ve şeh rin Iskitlerin tahribin den k u rtu la n evleri de ot g ib i.y a n d ı.
B ütün şehir, iki günde, kül ve toz haline geldi. N ih ay et E feslüer, bu
büyük z a ra rla rı görerek, teslim oldular. K arasu b aşı ise, şeh rin k a
lesine çekilerek, oğlu Cüneyd’den aldığı yardım üe, sonbahara k a
d a r m uharebey e devam etti. Cüneyd ise, İzm ir’i bırakıp E fe s’e gel-
ı İs a Çelebi talih in i bir çok d efa denedikten sonra, e n son K aram an oğ-
lunun verd iği k u v v e t l e r l e E skişehir'e g elm iş v e Ç elebi M ehm cd’in adam ları
tarafından, orada b ir ham am da boğulm uştu r (T .N .).
F. 4
m iyordu, zira a sk er tem ini kabil olam ıyordu. B u vaziy et karşısın d a

K arasubaşı kalenin kapısını açarak çıktı ve M enteşe’ye teslim oldu.
M enteşe, K arasubaşı’yı ve şehirde bulunan m aiyetini, bağlı ola
rak , aldı ve beyliğine gö türd ü. A ydın’m oğlu O m ur’a babasının bey
liğini geri verdi, K arasu b aşı’yı b ir köyün kalesine dem irbent olarak
a ttı ve m aiyetinde bu lunan Osm anlIları d a aynı kaleye k a p a ttı. Bu
köyün adı M am alos idi.
Cüneyd, bunun üzerine, iki s ıra kürekli bir gemi ile, İzm ir’den
çık arak, K aria’yı d o laştık tan sonra, M amalos köyüne geldi ve k ale
de m ah pus o lanlara h a b e r göndererek, kendilerini k u rta rm a k için
geldiğini bildirdi. M ahpuslar, o gece m uhafızlarına ziy afet çekerek
bunlara çok çok s u katılm am ış ş a ra p içirdiler, ölüm derecesinde
sarh o ş edip u y u ttu la r ve kaleden çık tılar; köyün s u rla rı üzerinden
ipler sa rk ıta ra k , su rla rın dışına çık tıla r; gemiye binerek İzm ir’e gel
diler ve bu m ah aretli m uvaffakiyetlerinden dolayı çok sevindiler.
Kış mevsimi gelince C üneyd E fes üzerine y ü rü d ü ve O m ur’u
şehrin kalesi içine kapanm ağa m ecbur etti, b ü tü n şeh ri ask erlerin e
işgal ettird i. H alkı e sir o larak alm ıyordu. Yalnız İs k it felâketinden
so n ra halk ın kazandığı şeyleri yağ m a ettird i. B u cani h a lk ta n b ir
çoklarını kılıçtan geçirdi ve d a h a b ir çok fen alık lar yap tı. B unlar
olup b ittik te n sonra, O m ur Cüneyd ile m u salâh a akteddi, kızını ken
disine zevce o larak verip, m usalâhayı yem inlerle tey id ettird ik te n
sonra, kaleden çıktı ve baba ile oğul gibi k u caklaştılar. Süleym an
Çelcbi’ye olan ita a t ve b ağlılıktan vazgeçildi, bu h u sus da yeminle
teyid edüdi. Cüneyd, b u su retle, A ydm oğlu Beyliği’nin m u tlak âm iri
oldu. Cüneyd ile Omur, b ü tü n beyliği beraberce dolaşarak, Mende
res n eh ri havalisinde ve beyliğin şim alinde bulunan b ü tü n şehirleri,
yani E rm onos1 nehrine k a d a r olan yerleri ve F iladelfia (A laşehir),
Sardes ve N if şehirlerim aldı. B u yerleri kendisine çok sadık bulu
nan larla isk ân etm ekle beraber, b ü tü n beyliği kendi a k ra b a ve dost
ların d an olan id are m em urlarının ellerine tevdi etti.
A ydın oğlu E fe s’te m üstakbel dam adı ile v a k it geçirm ekte iken,
b ir sab ah şehirde bü yük b ir g ü rü ltü ile B eyin v e fa t etm iş olduğu ş a
yiası çıktı. Güneş d oğar doğm az beyin cesedini Tmolos (Bozdağ)
dağının eteklerin de b u lunan Piry ion köyüne getirerek, ecdadının
m edfun bulunduğu k a b rista n a defnettiler. Cüneyd, bu su retle beyli-
> E rm onos, E rm o s nehri, bizim Gediz ça y ı dediğim iz nehirdir.

D TJ K A S 51
ği babasından kalm ış m iras gibi, telâkki ederek, eline aldı ve m üs

tak il A sya hüküm darı unvanım aldı.
Süleym an Çelebi, Cüneyd’in kendisine k a rş ı gösterdiğ i haince
h arek ete taham m ül ederaiyerek, B itin ia’y a geçti ve B u rsa ’y a geldi.
B ursalIlar kendisine hüsn-ü kabul g ö stererek, u ğ ru n d a m em nuni
yetle canlarını fedaya h azır olduklarını söylediler. Yaz gelince, Sü
leym an Çelebi, Cüneyd’in üzerine yürüm ek için a s k e r toplam ağa b aş
ladı. Cüneyd, b ir m ik ta r süvari alarak , alelâcele L ik aonia’m n m er
kezi olan K onya şehrine geldi. K aram an beyi ile g ö rü ştü k ten sonra,
K ü ta h y a ’ya indi. O rada G erm iyan beyi ile de aynı şekilde görüşe
rek, bunları E fe s’i m ü d afaa için silâhlı b ir tedafüi ittifa k a d a v e t e t
ti. Cüneyd’in bu beylere söylediği sözler şu n la rd ır: «Bayezid yüzün
den d u çar olduğunuz z a ra rla rı pekâlâ bilirsiniz; ebeveyninizden b a
zılarım kılıçtan geçirdi, bazılarını da a s a ra k boğdu ve te k başm a h ü
k ü m d ar oldu. Sizi sü rg ü n etti. Şimdi ise, A llah’ın inayeti ile, bu
canı m ahvoldu. O nun sulbünden doğm uş olan bu oğlu bizi yutm ak
istiy or. H enüz genç iken, g a y re t edip, k afasın ı kıralım ve öm rüm ü
zün geri kalanım gailesiz geçirelim.» B eyler C üneyd'in bu sözlerini
duyunca, m enfaatlerine uyg u n olduğuna k a n a a t hasıl edip, silâhlı
ittifa k a girdiler. B unlard an K aram an Beyi otuz bin, G erm iyan Beyi
on bin, Cüneyd dahi beş bin ask er tem in ederek, E fe s ’te k a ra rg â h
kurdular.
Süleym an Çelebi de, yirm i beş bin askerle B u rsa 'd an h a re k e t
ederek, U lubat’a geldi. O radan k a lk arak , B ergam a’y a, Menomeno
(Menemen) ovasına, o rad an da İzm ir’e geldi. Süleyman, K aram an
ve G erm iyan beylerinin düşm anla ittifa k ettik lerim duyunca h a y re t
e tti ve hiddetlendi. İzm ir’den de k alk arak , E fe s yolunu tu ttu ve Me-
savlion denilen b ir m ahalle gelip, çadırların ı kurdu. O rad a düşm an
ların d an k o rk ara k ç a d ırla n sık laştırd ı ve e tra fın a hendek kazdı;
to p ra k ta n ta b y a lar y ap tı ve kendisi askerlerin in o rtasın d a y e r aldı.
D üşm anları ise E fe s’te yani, a ltı s a a t u z a k ta idiler. Süleym an Çe
lebi, b u vaziyet k arşısın d a kork tu ğ u n d an , ta a rru z etm iyordu. D iğer
leri de, kuvvetlerini dü şm anın kuvvetinden az görerek, ta a rru z a ce-
c a re t edemiyorlardı.
K eyfiy et b u m erkezde iken, C üneyd’in m ah rem dostlarından bi
risi kendisine gelerek dedi ki, «K aram an ve G erm iyan beyleri ittifa k
ederek, bu gece seni tu tu p , Süleym an Çelebi’ye teslim etm ek istiyor
lar. K endileri de, onunla sulh ak ted erek korkusuzca m em leketlerine
av d et edeceklerdir. B u m ak satlarım , bu gece yapacaklardır.» Cü-
neyd b u hab eri alınca, akşam olduğu zam an, askerlerin in bulunduk
la rı çad ırlard a fen e rle r ve m eşaleler y a k tırd ı; kendisi, en iyi koşan
a tla rı seçerek, kalede bulunan kardeşi B ayezid’e g itti. B ayezid kale
nin m üdafii ve m uhafızı idi, cereyan eden ahvali b ü tü n hakik atiy le
a n la ttı ve sa b ah a k a d a r büyük bir ihtim am la şeh rin m u h afaza olun
m asını em rederek, yakm ak rab ası ile beraber, Süleym an Çelebi’ye
g itti. Gece y arısı K aram an ve G erm iyan beyleri Cüneyd’in k a ra rg â
h ın a geldikleri zam an, kim seyi bulam adılar. Cüneyd, sa b ah olunca,
boynuna kem ent geçirerek ve a ğ h y arak Süleym an Çelebi’n in huzu
ru n a çıktı ve dedi k i: «Şevketm eâp! G ünah işledim, ölüme m üsta-
hakım . B en bizzat kem endi boynum a taktım . İstediğ in gibi h a re k e t
et! M es’ulüm ve h e r tü rlü cezam a razıyım .» Süleym an Çelebi, bu
sözlerden m ü teessir oldu, m erham et ederek, kendisine tem iz elbise
ler giydirip, K aram an ve G erm iyan beylerinin şim di nerede bulun
duklarım , k a ra rg â h la rın ın nerede olduğunu sordu. C üneyd cevap
o larak dedi k i: «E fes’te bulunuyorlar. E ğ e r a rzu ederseniz, b an a
ask er veriniz, bunları bağlı olarak huzuru nuza getireyim .»
Süleyman Çelebi, Cüneyd’in sözlerinde hile ve m ürailik buluna
cağından k o rk ara k , bu ta rz d a h a re k e t etm eği m uvafık bulm adı. Gü
neş yükselince, a ta bindi, b ütün ordusu ile beraber, E fe s’e doğru
yürüdü. Cüneyd de beraberinde idi. Y u k a n d a h ik ây e ettiğim iz gibi,
K aram an ve G erm iyan beyleri gece y arısı C üneyd’in k a ra rg â h ın a
geldikleri zam an onu o rad a bulam ayınca, hileyi anladılar ve a sk erler
arasın d a büyük b ir telâş ve karışık lık başladı. A skerlerden b a z d a n
atlarını, bazıları kap u tların ı a n y o ria rd ı; b a z d a n deve ve k a tırla n -
nı h a rb m alzem esinin yanın a gö tü rerek , yükletiy orlardı, b ir kısm ı
da silâhların ı topluyordu.
Güneş doğunca, h e r şeyi iyi b ir halde hazırlad ık tan sonra, bey
lerle b erab er sü v ari ve piyade askerleri yüksek b ir m evkide y er al
m ışlar, b ü tü n m alzem eyi yüklenm iş olan k a tır ve develerden m ürek
kep levazım o rdusunun M enderes nehrinin geçitlerini geçm elerine ne
z a re t ediyorlardı. Geçilmesi güç olan yerleri geçtiklerini g ördükten
so n ra b u n lar d a s ıra ile geçitlere girdiler. O rdunun son kısm ının
d a r geçidin ağzın da bulunduğu sıra d a S üleym an Çelebi’n in piyade
o rdusu Gulision dağı cihetinde bulunan köprüden geçerek, E fe s’e
geldi ve güneşin M izan burcunda bulunduğu gündüzün s a a t dördün
de E fe s’e girdi. Cüneyd, d ü şm an lan a rk a ların d an tak ip etm ek için,
Süleym an Çelebi’yi ik n aa çalışmış ise de, Çelebi çök m erham etli ol
duğundan ve Cüneyd’in hile ve desiselerinden k o rk tu ğ u n d an m uvaf
fak olam adı. Z ira Süleym an ne k a d a r kerim , iyi v e ciddî ise, Cüneyd
D U K A S 53
o k a d a r hilekârdı ve işlerini son derecede ihtim am ve dikkatle y a

pan bir zat idi.
Süleym an Çelebi, Efes ovasında çadırların ı ku rd u ve d ö rt ay
orad a kaldı. B u m üddet zarfın da yiyip içm ek ve eğlenm ekten başka
bir iş görmedi. Z ira bu z a t emsalsiz b ir şa ra p m üptelâsı idi ve nef-
sanî hazlarına son derece düşkündü.
(MUSA Ç E LE B İ V E K A R D EŞL ER İ İL E M Ü C A D ELELER İ)
19 — M usa Çelebi ise, evvelce hikâye ettiğim iz gibi, kardeşi

Mehmed Çelebi ile G alatia’nm A nkara şehrinde ik am et etm ekte iken,
oradan kaçarak, Sinop’ta h üküm et sü re n T ürkm enlerden îsfendi-
y a r’m yam na gitti. İsfendiy ar M usa’y a icap eden ikram ve izazda
bulundu. M usa K aradeniz’i geçerek, k a rş ı ta ra fta k i U lah m em leke
tine gitm ek arzusunda bulunduğunu Isfen d iy ar’a a n la ttı; o d a bu
arzusunu is’a f etti. B unun üzerine M usa E flâ k ’e g itti. M usa, E flâ k ’
ta voyvoda Miliç (Mirca) ’i z iy aret ederek, kendisinin kim olduğunu,
nereden ve nasıl geldiğini ona a n la ttı ve b ü tü n U lah m em leketinde
serbestçe gezmek ve istediğini yapm ak m üsaadesini aldı1. G arp ta
bulunan ve Tuna nehri havalisini m uhafazaya m em ur olan valiler
M usa’nın U lah m em leketine girdiğini h ab er alınca, v ak ’ayı E fes’te
bulunan Süleym an Çelebi’ye yazdılar ve ona dediler ki, şa y e t T ra k
ya ta ra fla rın a gelmiyecek olursan, M usa g a rp vilâyetlerini eline ge
çirecek, kendisi A sya’da bulunduğundan (Rum eline geçm iyerek) A s
y a ’da k alacaktır.
Süleym an Çelebi valilerin y u karıdaki sözlerine ehem m iyet vere
rek, hemen E fe s’i terkedip, L apseki’ye geldi. Cüneyd’i de beraber
getirdi. E fes’e Cüneyd’in yerine başka b ir vali tây in etti. L apseki’
de Gelibolunun k arşı sahilinde Süleym an Çelebi nam ına m uazzam
b ir kale inşa olunuyordu. Bu kalenin m im arı S alağ ruza de N ergio
adında bir Cenevizli asilzade idi ve kaleyi lâyık olduğu veçhile iyi
bir şekilde inşa etti. Süleyman Çelebi, kaleyi beğenmiş olduğundan,
m im ara çokça p a ra ih san etti. Süleym an Çelebi oradan Gelibolu’ya
geçti. O rada d a zevk ve safasm a daldı. İçki içmek ve nefsanî hazları
1 M u s a Ç e le b i, b ü y ü k k a r d e ş i M e h m e d Ç e lc b i ’n i n i s f e n d i y a r b e y v e E f l â k
b e y i M i r ç a b e y i le y a p t ı ğ ı a n l a ş m a m u c ib in c e S ü le y m a n Ç e le b i’y i, R u m e l i n e
g e ç m e ğ e m e c b u r e t m e k m a k s a d i y l e E f l â k ’a g ö n d e r i l m i ş t i ( T .N .) .
ile m eşgul olm akla v a k it geçiriyor, M usa m eselesiyle k a t’iyen m eş

gul olm uyordu,
M usa ise, vezirlere ve devlet adam larına m ek tu p lar göndererek,
şa y e t padişah olacak olursa, b u n lard an h e r birine icap eden ihsan
lard a bulunacağım v a ’d etti. M usa, b u k a d a rla ik tifa etm iy erek, Tu
na civarındaki m ahallerde bulunan T ürklerden a sk e r to pladı ve bu
ask erler ta ra fın d a n b ü tü n T rakya, T esalya ve İliry a ta ra fla rın d a pa
dişahlığı ilân edüdi. Süleym an Çelebi ise, Cüneyd’i B u lg aristan ta
ra fla rın a göndererek, kendisini O hri havalisi valisi tây in e tti ve
o ray a gönderdi. Süleym an Çelebi, Gelibolu’d an E d irn e ’ye geldi. Şeh
re girdiği zam an halk kendisini velinim et olarak kabul ediyordu ve
h ak ik aten böyle idi. Z ira Süleyman, h e r nereye giderse, is te r şehir,
iste r k asab a olsun, o rad a otuz g ü n kalırdı ve oram n zengin ve fa k ir
leri, h a ttâ fakirliklerin den dolayı yiyeceğe m uhtaç olanlar bile zen
gin olurdu.
Süleym an Çelebi de E d irn e’den ask er to plıyarak, M usa’y a k a r
şı gönderdi. Kendisi gece gündüz içki içm ekle v a k it geçiriyordu. Mu
sa kendisine k a rş ı gelen askerlerle h arb e tu tu ş a ra k , galip geldi ve
Sofya civarında Süleym an'ın ask erlerin i kaçm ağa m ecbur e tti. B u
galibiyet üzerine M usa'nın g a rp vilâyetlerinin hâkim i olacağı şayiası
çıktı.
Süleym an az zam an zarfın da M usa'nın E d irn e ’ye gireceği habe
rini duyunca (bütü n şeh ir ahalisi ve şehrin ileri gelenlerinin b ir.
çoğu daim a yan ın d a b u lunurdu), sarh oşluğun tev lit eylediği a ğ ır
uykudan u y an arak , İstan b u l’a gitm ek istedi, m aiyetinden b ir kaç
kişiyi b erab er a la ra k yola çıktı. Yolda m aiyeti d ah i kendisini terk e-
derek k a ç tıla r ve M usa’y a d ehalet ettiler. Süleym an Çelebi, yolda
b ir köye varınca, o köy halkı atından, elbisesinden ve sim asından
onun padişah olduğunu anladı. K endisine d ik k at ve h a y re tle b akı
yorlardı. O esnada ok ve y ay taşıy a n beş okçu genç de gelm işti. Sü
leym an b u nlardan şüphe etti ve telâş g ö sterip hem en b u gençlere
do ğru b ir ök a ttı ve b ir genç b a ş aşağ ı d ü ştü , ikin ci b ir ok a ta ra k ,
diğer b ir genci d a h a düşürdü. O zam an g eri k a la n öteki üç genç (bu
beş genç aynı bab ad an ve aynı kan d an k ard eş idiler) hep bird en Sü
leym an’a k a rşı ok a ttıla r ve a tın d an düşürü p k afasın ı kestiler1.
1 E dirne’de ham am da b ask ın a uğray an Süleym an Ç elebi ka ça b ilm iş İse

de, yo lda köylüler ta rafın d an yaka lan m ış v e M usa Çelebi’nin adam ların a te s
lim edilm iş v e onlar tarafınd an boğulm uştu r (T .N .).
D V K A S 55
Musa, m ızraklı m uhafızlar ile, büyük b ir şe re f ve alay la E d ir

ne şehrine girdi ve g a rp vilâyetleri beyi ilân olundu'. K ardeşi Süley
m an 'ın ölüm ünü h ab er alınca, m atem tu ttu . A skerlerle vezirlerini
gönderip cesedini E d irn e’ye g e tirtti. B u rad an büyük ih tira m ile B ur-
s a ’y a gönderdi ve kendisi ta ra fın d a n in şa ettirilm iş olan türb eye
defn ettird i. M usa, Süleym an’ın katilleri h ak k ın d a inceden inceye
ta h k ik a t y a p tırara k , h e r üç kardeşi buldu ve b u n ları cin ay et işle
dikleri köye gönderip, o rad a bulunan b ü tü n köylüleri b ir yerde to p
ladı ve bu üç kardeşi k a rıları ve çocukları ile b e ra b e r bağladı. H e r
birini kendi kulübesine hapsedip, kulübelere a te ş verdi. B u su retle
k atillerin çocukları, a n a ve b a b a la r ve a k ra b a la rı kulübelerin içinde
yandılar, aynı zam anda tekm il köy de yandı, k ü l oldu. Bu m erh a
m etsiz adam böyle b ir cezayı in sa n la ra ta tb ik etti. B u m uam elesiyle ,
hüküm darlığı esnasında yapacağı b ir çok fenalık ların başlangıcı ol
duğunu gösterdi. *
Musa, T rakya, M akedonya ve diğer vilâyetlerin ileri gelenlerini
to p lay arak (zaten b u n lar b ia t etm ek üzere gelm işlerdi), aşağıdaki
hitabede bulundu. Şöyle k i: «E y erlerim ve babam ın d o s tla n (bab a
m ın k u lla n dem iyorum ) m emleketimizin A sya’daki kısm ının Ti
m u r’un korkunç g u ru ru n d a n neye uğradığım p ek âlâ bilirsiniz; şu
nu da ilâve edeyim ki, babam T im u r'a b ir serçe k u şu gibi teslim ol
du. îsk itleri, îra n lıla n ve diğer m illetleri bizim üzerim ize sevkeden-
ler B izanslIlar, İstan b u l’da hüküm sü ren im p a rato rla rd a n b aşk aları
değildir. K ardeşim , b u ra y a gelip, T ra k y a ve s a ir yerleri feth e tti.
H albuki babasına k a rşı icap eden h ü rm et ve şe fk a ti gösterm edi.
B undan b a şk a y a n g â v u r olduğunu söyliyebilirim. Bu sebepten Ce-
nab-ı H a k kendisine ark asın ı çevirerek, dinsizi p arçalam ak için P ey
g a m b e rin büyük kılıcım benim elime verdi. D indar olan beni y ü k
seltti. B u sebepten babam ın alnının te ri ile fethedip kiliselerini, p u t-
hanelerini A llah’a ve P e y g a m b e rin e ibadete m ahsus m ukaddes ca-
m ilere tahvil ettiğ i M akedonya şehirlerinin ve Selânik’in B izanslIla
r a verilm esi doğru değildi. H a ttâ şehirlerin anasım ( = İstan b u l’u ) ,
A llah isterse, sizin yardım ınızla alacağım , babam ın katilini elime
geçireceğim ve İsta n b u l’da bulunan dinî binaları, A llah’a ve Pey-
gam beri’ne ibadete ta h sis edeceğim.» H a z ır o lanlar b u hitabeden
sonra, M usa’yı alk ışladılar ve çirkin sözlerini A llah ’ın sözleri olarak
kabul ettiler.
ı M usa Çelebi, Mehraed Ç elebi’y e verd iği sözü tu tm am ış, kendisini R u

m eli'de hüküm dar ilân e tm işti (T. N .).
Musa, oldukça m ühim m ik tard a a sk er to p lay arak , evvelâ S ır

b istan üzerine y ü rü d ü 1. (B u ta a rru z d a n h a b e rd a r olmıyan Laza-
ro s’un oğlu despot S tefanos gelm işti). P ek çok köyleri ve o v a la n is
tila ederek, güzel yüzlü genç vücu tları esir ediyor, geri k a la n la n da
kılıçtan geçiriyordu. M uharebe ile üç köy zaptederek, ahalisini kâ-
m ilen kılıçtan geçirdi ve bu h ıristiy an ların cesetleri üzerine so fra
k u ra ra k vezirleri ile b e ra b e r yem ek yedi. M usa S ırb istan ’d an E d ir
ne’ye döndü. B iraz is tira h a t e ttik te n sonra, İstan b u l'u n fe th i için
gerekli s u rla n n zaptına (yıkılm asına) y a ra y a n m akinaları h azırla
m ağ a başladı. T esaly a’y a da k âfi m ik tard a ask er göndererek, S d â -
nik'i m u h asa ra ve Zitunio’dan b aşk a S trim on nehri havalisinde bu
lunan b ü tü n köyleri zap tetti. Kendisi de İstan b u l’a doğru yürüdü.
İstanbul yolu üzerinde bulunan b ü tü n köyleri boş buldu (zira im
p a ra to r Manuil, bu köylerin halkım şeh rin içine alm ıştı). B u köyle
re ateş vererek yaktı.
M usa, şehrin sahibi olacağına emin olarak, çad ırlarım şeh rin
dışarısında ku rd u ve f a k a t kuvveti B izans'ın zap tı işini b a şarm ağ a
kâfi değildi. Böyle olm akla b erab er h e r g ü n m uharebe ve m ücadele
devam ediyordu. Şehir ahalisi su rla r haricine ç ık a rak T ürklerle h a rb
ediyorlardı. B ir B izanslıya m ukabil üç T ü rk tele f oluyordu. B u hal
im p arato ru n hoşuna gitm iyordu. B izanslIların azlığı sebebiyle, bun
la ra çok ehem m iyet veriyor ve b u n la n gözünün bebeği k a d a r m u
h afazay a çalışıyordu. D iyordu ki: «Yüz n e fe r B izans askerinden,
on neferini kaybedersem , ne kazancım olacak ve y a h u t M usa bin
n efer T ü rk askerin den yüzünü kaybederse ne z a ra r edecek?» Böyle
olduğu halde, B izanslIların şehrin d ışarısına çık arak, T ü rk le r ile m u
harebeye tu tu şm ak cesaretini gösterdikleri görülüyordu. M uharebe
esnasında T ürkler, im p a rato r M anuil’in oğlu olup, im p arato rlu k e t
m iş olan Ioannis’in sofracı başısı olan e ş ra fta n b ir z a tı yak alad ılar
ve k afasını kestiler. B u v a k ’adan h a b e rd a r olan B izanslIlar kaleler
den dışarı çık tılar ve T ürld ere şiddetle hücum ederek, büyük b ir va-
veylâ ile bu m ak tu lü n cesedini şehrin içine g etirdiler. M aktu lün b a
şını da T ü rk askerleri alıp M usa’y a götürd üler.
B u ölenin b abası ve im p arato r M anuil’in tercüm anı olup, çok
zengin bulunan N ikolaos N o ta ra s çok p a ra vererek, oğlunun başını
s a tın aldı, vücudu ile b erab er defnetti. B izanslIlar m ak tu l genç için
m atem tu tu p , b abasına ve kardeşi L u k as’a taz iy ette bulu ndular. Bu
1 M ak sat S üleym an Çelebl’y e yardım ederek, kendi m a ğlû b iyetin e se

bep olm alarının İntikam ım a lm ak tı (B k. Oruç bey, s. 39) (T .N .).
D U K A S 57
Lukas, son im p a rato r Ioannis Paleologos’un zam anında elçilik vazi

fesinde bulunm uş vc şeh rin zaptı esnasında, bu d a çocukları ile b e ra
ber, idam edilm iştir.
Şimdi sadedimize dönelim: İm p a ra to r M anuil, zalim in m erha
m etsizliğini ve h ıristiy an lar aleyhindeki şiddetli düşm anlığını n aza
rı itib ara aldı ve henüz B u rsa’d a bulunan kardeşi M ehmed’e h ab er
göndererek; Ü sk ü d ar’a gelmesini, o rad an üç s ıra kürekli k a d ırg a
larla im p a rato r tarafın d an İsta n b u l’a naklolunacağını, A llah'ın in a
yeti ve im p arato ru n yard ım ı ile, İstan b u l’d an çık arak, zalim ile h a rb
etm esini istedi. Ş ayet m uharebenin talih i zalim in lehinde neticele
nirse, İsta n b u l’un daim a kendisine hüsn-ü kabul gösterm eğe hazır
bulunduğunu, şa y e t hâdiseler, a rzu e ttik leri gibi neticelenecek olur
sa, y ani h a rb kendi lehinde neticelenirse, padişahlığı eline alacağını
ve onun evlâdı gibi olacağım bildirdi. M ehmed Çelebi, im paratorun
gönderdiği y u k ard ak i h a b e r üzerine, acele o larak ve kem al-i m em
nuniyetle, b ü tü n kuvvetlerini ahp, Ü sk ü d ar’a geldi. İm p a ra to r ise
M ehmed’in k a rşıy a geldiğini h a b e r alınca, evvelce hazırladığı k ad ır
galarla k a rşı ta r a fa geçti. M ehmed ile m ülâki olarak, ara ların d a ye
minli sözler alıp verdikten sonra, M ehmed’le b e ra b e r İsta n b u l’a geç
ti. İm p a rato r M ehmed’in İstan b u l’a gelişi şerefine üç gün şenlik y a p
tık ta n sonra, dördüncü günü Mehmed, b ü tün askerleri ile beraber,
az b ir m ik tard a Bizanslı kuvveti alıp, şehirden çıktı ve M usa ile
çarpışarak, m ağlûp oldu ve şehre sığındı1.
İm p arato r, iyi ve aldatıcı sözler sarfed erek ve kaybettiğ i h a r
bin askerî plânlarından bahsederek, kendisini teselli ediyor, ikinci
defa M usa ile harbe tu tu şm ası için çalışıyordu. M usa ise, bulundu
ğu İstanbul civarındaki k a ra rg â h ın ı terkederek, G arp (Rumeli) as
keri kendisi ile b erab er olduğu halde, M ehmed’in ve B izans’ın aley
hine h a re k e t için, h azırlık ta bulunuyordu. M ehmed ikinci defa da,
harbe tu tu ş tu ve te k ra r m ağlûp olarak, yeniden İstan b u l’a sığındı,
im p a rato r kendisine te k ra r hüsn-ü kabul g ö ste rd i.. İşte o zam an
Mehmed Çelebi, gönül sık ıntısın a düçar olarak, taliin değişmesinin,
sapanın devri gibi, kolay olabileceğini öne sürerek, im p a rato ra de
di k i : «Ey aziz peder, m uvazeneye d ik k at ederek ve terazinin ne ta
ra fa meyledeceğini d a h a önce keşfederek, ve taliin m uhtem el te-
m evvüçlerini hesaba k a ta ra k , benim düşm ana k arşı m ağlûp veya
ı Çelebi M eh m ed , m a ğ lû b iy e tte n so n ra , im p a r a to ru n h azırlad ığı g em iler

le Ü sküdar'a g e ç m iş, o ra d a n B ursa’ya d ö n m ü ştü (T âc-ü t-tevârîh, I, 260)
(T . N .).
ile m eşgul olm akla v a k it geçiriyor, M usa m eselesiyle k a fiy e n m eş

gul olm uyordu.
M usa ise, vezirlere ve devlet adam larına m ek tu p lar göndererek,
şay et padişah olacak olursa, b u n lard an h e r birine icap eden ih san
la rd a bulunacağım v a ’d etti. M usa, bu k a d a rla iktifa etm iyerek, Tu
n a civ arındaki m ah allerde bulunan T ürklerden a sk e r to pladı ve bu
a sk erler ta ra fın d a n b ü tü n T rak y a, T esaly a ve D irya ta ra fla rın d a p a
dişahlığı ilân edildi. Süleym an Çelebi ise, Cüneyd’i B u lg a rista n ta
ra fla rın a göndererek, kendisini O hri havalisi v alisi tâ y in e tti ve
o ray a gönderdi. Süleym an Çelebi, Gelibolu’d an E d irn e ’ye geldi. Şeh
re girdiği zam an h alk kendisini velinim et olarak k ab u l ediyordu ve
h a k ik aten böyle idi. Z ira Süleyman, h e r nereye giderse, is te r şehir,
iste r k asab a olsun, o rad a otuz g ü n kalırdı ve o ran ın zengin ve fa k ir
leri, h a ttâ fakirliklerin den dolayı yiyeceğe m u h taç o lan lar bile zen
gin olurdu.
Süleym an Çelebi de E d irn e’den a sk er to plıyarak, M usa’ya k a r
şı gönderdi. Kendisi gece gündüz içki içm ekle v a k it geçiriyordu. Mu
sa kendisine k a rş ı gelen askerlerle h arb e tu tu ş a ra k , galip geldi ve
Sofya civarında Süleym an’ın askerlerin i kaçm ağa m ecbur etti. B u
galibiyet üzerine M usa'nın g arp vilâyetlerinin hâkim i olacağı şayiası
çıktı.
Süleym an az zam an zarfın da M usa’nın E d irn e ’ye gireceği habe
rini duyunca (bütü n şehir ahalisi ve şehrin ileri gelenlerinin b ir
çoğu daim a yanın da bulunurd u), sarh oşluğun tev lit eylediği a ğ ır
uykudan u y an arak , İstan b u l’a gitm ek istedi, m aiyetinden b ir kaç
kişiyi b e ra b e r a larak yola çıktı. Yolda m aiyeti dahi kendisini terke-
derek k a ç tıla r ve M usa’ya dehalet ettiler. Süleym an Çelebi, yolda
b ir köye v arınca, o köy halkı atından, elbisesinden ve sim asından
onun padişah olduğunu anladı. Kendisine dikkat ve h ay re tle bakı
yorlardı. O esnada ok ve y ay taşıy an beş okçu genç de gelm işti. Sü
leym an bunlardan şüphe e tti ve telâş gösterip hem en bu gençlere
doğru bir ok a ttı ve bir genç baş aşağı düştü. İkinci b ir ok a tarak ,
diğer bir genci d ah a düşürdü. O zam an geri kalan öteki üç genç (bu
beş genç aynı babadan ve aynı kan d an k ard eş idiler) hep birden Sü
leym an’a k arşı ok a ttıla r ve atından düşürü p kafasını kestiler1.
5 E dirne’de ham am da bask ın a uğ ra ya n Süleym an Ç elebi ka ça b ilm iş İse

de, yolda k öy lü ler tarafın d an yaka lan m ış ve M u sa Çelebi'nin adam larına te s
lim edilm iş v e onlar tarafınd an boğulm uştu r (T .N .).
D U K A S 55
Musa, m ızraklı m uhafızlar ile, büyük b ir şeref ve alay la E d ir

ne şehrine gird i ve g a rp vilâyetleri beyi ilân olundu'. K ardeşi Süley
m an ’ın ölüm ünü h ab er alınca, m atem tu ttu . A skerlerle vezirlerini
gönderip cesedini E d irn e’ye g e tirtti. B u ra d a n büyük ih tira m ile B ur-
s a ’ya gönderdi vc kendisi ta ra fın d a n in şa ettirilm iş olan tü rbeye
defn ettird i. M usa, Süleym an’ın k atilleri h ak k ın d a inceden inceye
ta h k ik a t y a p tıra ra k , h er üç kardeşi buldu ve bunları cin ay et işle
dikleri köye gönderip, o rad a bulunan b ü tü n köylüleri b ir yerde to p
ladı ve bu üç kard eşi k a rıla n ve çocukları ile b e ra b e r bağladı. H e r
birini kendi kulübesine hapsedip, kulübelere a te ş verdi. B u su retle
k atillerin çocukları, a n a ve bab alar ve a k ra b a la n kulübelerin içinde
yandılar, aynı zam anda tekm il köy de yandı, k ü l oldu. Bu m erh a
m etsiz adam böyle b ir cezayı in san lara ta tb ik etti. Bu m uam elesiyle
hüküm darlığı esnasında yapacağı bir çok fen a lık la n n başlangıcı ol
duğunu gösterdi.
Musa, T rak y a, M akedonya ve diğer vilâyetlerin ileri gelenlerini
to p lay arak (zaten b u n lar b iat etm ek üzere gelm işlerdi), aşağ ıdaki
hitabede bulundu. Şöyle k i : «Ey erlerim ve babam ın dostları (baba
m ın kulları dem iyorum ) m em leketim izin A sya’daki kısm ının Ti
m u r’un korkunç g u ru ru n d an neye uğradığım p e k â lâ bilirsiniz; şu
nu da ilâve edeyim ki, babam T im ur’a b ir serçe k uşu gibi teslim ol
du. îskitleri, îra n lıla n ve d iğ er m illetleri bizim üzerim ize sevkeden-
ler B izanslIlar, İsta n b u l’da hüküm s ü re n im p a rato rla rd a n b aşk aları
değildir. K ardeşim , b u ra y a gelip, T ra k y a ve s a ir y erleri feth e tti.
H albuki babasına k arşı icap eden h ü rm e t ve şefk ati gösterm edi.
B undan b aşka y a n g â v u r olduğunu söyliyebilirim . B u sebepten Ce-
nab-ı H ak kendisine arkasım çevirerek, dinsizi parçalam ak için Pey-
g am b er’in büyük kılıcını benim elime verdi. D indar olan beni yük
seltti. B u sebepten babanım alm m n te ri ile fethedip kiliselerini, p u t-
hanelerini A llah’a ve P eygam ber’ine ibadete m ah su s m ukaddes ca
m ilere tahvil ettiğ i M akedonya şehirlerin in ve Selânik’in B izanslIla
r a verilm esi do ğru değildi. H a ttâ şehirlerin anasım ( = İstan b u l’u ),
A llah isterse, sizin yardım ınızla alacağım , babam ın katilini elime
geçireceğim ve İsta n b u l’da bulunan dinî binaları, A llah’a ve P ey
g a m b e rin e ibadete ta h s is edeceğim.» H a z ır olanlar bu hitabeden
sonra, M usa’yı alk ışladılar ve çirkin sözlerini A llah'ın sözleri olarak
kabul ettiler. 1
1 M usa Çelebi, M ehmed Ç elebi’y e v erd iğ i sö zll tu tm am ış, k en disini R u

m eli’d e hüküm dar ilân etm işti (T . N .).
mı B İZ A N S T A R İH Î
Musa, oldukça m ühim m ik tard a ask er toplayarak, evvelâ S ır

bistan üzerine y ü rü d ü 1. (Bu taa rru z d a n h a b e rd a r olmıyan Laza-
ro s’un oğlu despot S tefanos gelm işti). Pek çok köyleri ve o v a la n is
tila ederek, güzel yüzlü genç vücutları esir ediyor, geri k alan ları da
kılıçtan geçiriyordu. M uharebe ile üç köy zaptederek, ahalisini kâ-
milen kılıçtan geçirdi ve bu hıristiy an larm cesetleri üzerine sofra
k u ra ra k vezirleri ile b erab er yemek yedi. M usa S ırb istan ’dan E d ir
ne’ye döndü. B iraz is tira h a t ettik te n sonra, İstan b u l’un fe th i için
gerekli su rların zap tın a (yıkılm asına) y a ra y a n m akinaları h azırla
m ağa başladı. T esaly a’y a da kâfi m ik tard a ask er göndererek, Selâ-
nik’i m u h asara ve Zitunio’dan başka S trim on nehri havalisinde bu
lunan b ü tü n köyleri zap tetti. Kendisi de İstan b u l’a doğru yürüdü.
İstanbul yolu üzerinde bulunan b ütün köyleri boş buldu (zira im
p a ra to r M anuil, bu köylerin halkını şehrin içine alm ıştı). B u köyle
re ateş vererek yaktı.
M usa, şehrin sahibi olacağına emin olarak, çadırlarım şehrin
dışarısında k u rd u ve f a k a t kuvveti B izans’ın zaptı işini b a şarm ağ a
kâfi değildi. Böyle olm akla b erab er h er g ü n m uharebe v e m ücadele
devam ediyordu. Ş ehir ahalisi s u rla r haricin e çık a rak T ürklerle h a rb
ediyorlardı. B ir B izanslIya m ukabil üç T ü rk telef oluyordu. B u hal
im p arato ru n hoşuna gitm iyordu. B izanslIların azlığı sebebiyle, bun
la ra çok ehem m iyet veriyor ve b u n la n gözünün bebeği k a d a r m u
hafazay a çalışıyordu. D iyordu k i: «Yüz n e fe r B izans askerinden,
on neferin i kaybedersem , ne kazancım olacak ve y a h u t M usa bin
n efer T ü rk askerinden yüzünü kaybederse ne z a ra r edecek ?> Böyle
olduğu halde, B izanslIların şehrin dışarısına çık arak , TU rkler ile m u
harebeye tu tu şm a k cesaretini gösterdikleri görülüyordu. M uharebe
esnasında T ürkler, im p a ra to r M amıil’in oğlu olup, im p arato rlu k e t
m iş olan Io annis’in sofracı başısı olan e ş ra fta n b ir z a tı yak alad ılar
ve kafasın ı kestiler. B u v a k ’ad an h a b e rd a r olan B izanslIlar kaleler
den dışarı ç ık tılar ve T ürklere şiddetle hücum ederek, büyük b ir va-
veylâ Ue bu m ak tu lü n cesedini şehrin içine getirdiler. M aktu lün b a
şını d a T ü rk askerleri alıp M usa’y a götürd üler.
B u ölenin b abası ve im p a rato r M anuil’in tercüm anı olup, çok
zengin bulunan N ikolaos N o ta ra s çok p a ra vererek, oğlunun başım
s a tın aldı, vücudu ile b erab er defnetti. B izanslIlar m ak tu l genç için
m atem tu tu p , b abasına ve kard eşi L u k as’a taz iy ette bulundular. B u
ı M ak sa t Sü leym an Çelebi’y e yardım ederek, kendi m a ğ lû b iy etin e se

bep olm aların ın intik am ın ı alm a k tı (B k. Oruç bey, s. 3 9 ) (T .N .).
D U K A S 57
Lukas, son im p arato r Ioannis Paleologos’un zam am nda elçilik vazi

fesinde bulunm uş vc şehrin zaptı esnasında, bu da çocukları ile b e ra
ber, idam edilmiştir.
Şimdi sadedimize dönelim: İm p a ra to r M anuil, zalim in m erh a
metsizliğini ve h ıristiy an lar aleyhindeki şiddetli düşm anlığım n aza
rı itib ara aldı ve henüz B u rsa’da bulunan kardeşi M ehmed’e h ab er
göndererek; Ü sk ü d ar’a gelmesini, o rad an üç s ıra kürekli k a d ırg a
larla im p arato r tarafın d an İstan b u l’a naklolunacağını, A llah'ın in a
yeti ve im p arato ru n yardım ı ile, İsta n b u l’d an çık arak, zalim ile h arb
etm esini istedi. Ş ayet m uharebenin talih i zalimin lehinde neticele
nirse, İsta n b u l’un daim a kendisine hüsn-ü kabul gösterm eğe hazır
bulunduğunu, şa y et hâdiseler, arzu ettik leri gibi neticelenecek olur
sa, yani h arb kendi lehinde neticelenirse, padişahlığı eline alacağım
ve onun evlâdı gibi o lac a ğ n ı bildirdi. M ehmed Çelebi, im paratorun
gönderdiği y u kardaki h ab er üzerine, acele o larak ve kemal-i m em
nuniyetle, bütün kuvvetlerini alıp, Ü sk ü d a r’a geldi. İm p a ra to r ise
M ehmed’in k arşıy a geldiğini h a b e r alınca, evvelce hazırladığı k ad ır
g alarla k a rşı ta r a fa geçti. M ehmed ile m ülâki olarak, ara ların d a ye
minli sözler alıp verd ikten sonra, M ehmed’le b e ra b e r İstan b u l’a geç
ti. İm p a rato r M ehmed’in İstan b u l’a gelişi şerefine üç g ü n şenlik y a p
tık ta n sonra, dördüncü günü M ehmed, b ü tü n askerleri ile beraber,
az b ir m ik tard a BizanslI kuvveti alıp, şehirden çıktı ve M usa üe
çarpışarak, m ağlûp oldu ve şehre sığındı1.
İm p arato r, iyi ve aldatıcı sözler sarfed erek ve k aybettiğ i h a r
bin askerî plânlarından bahsederek, kendisini teselli ediyor, ikinci
defa M usa ile harbe tu tu şm ası için çalışıyordu. M usa ise, bulundu
ğu İstanbul civarındaki k a ra rg â h ın ı terkederek, G arp (Rum eli) as
keri kendisi ile b erab er olduğu halde, M ehmed’in ve B izans’ın aley
hine h a re k e t için, h azırlık ta bulunuyordu. M ehmed ikinci defa da,
h arb e tu tu ş tu ve te k ra r m ağlûp olarak, yeniden İstan b u l’a sığ n d ı,
im p arato r kendisine te k ra r hüsn-ü kabul g ö ste rd i., İşte o zam an
M ehmed Çelebi, gönül sık ıntısın a düçar olarak, taliin değişmesinin,
sapanın devri gibi, kolay olabileceğini öne sürerek, im p a rato ra de
di k i : «Ey aziz peder, m uvazeneye d ik k at ederek ve terazinin ne ta
ra fa m ey ledeceğni d ah a önce keşfederek, ve taliin m uhtem el te-,
m evvüçlerini hesaba k a ta ra k , benim düşm ana k arşı m ağlûp veya
' Ç eleb i M eh m ed, m a ğ lû b iy e tte n so n ra , im p a r a to ru n h a z ır la d ığ ı g e m ile r

le Ü s k ü d a r ’a g e ç m iş, o ra d a n B u r sa ’y a d ö n m ü ştü (T â c -ü t-te v â r ih , I, 260)
(T . N .).
ona teslim olunmaklığım ihtim alini önlüyorsunuz. Ben ise diyorum

ki, Cenab-ı H akkın eli ile herk esin aln ına ne yazılmış ise, hiç şüphe
y o k tu r ki, o olacaktır. B inaenaleyh askerlerim le E d irn e yolunu tu t
m aklığım a m üsaade ediniz ve yalnız b ir babanın, oğluna — zaten oğ-
lunuzum— yaptığı gibi, m uvaffakiyetim için d u a ediniz ve bundan
sonra olacağım A llah 'a bırakalım .»
im p a rato r, M ehmed Çelebinin sözlerini d u y d u k tan sonra, ken
disini kucakladı ve öptü ve g a y e t m ükellef ve debdebeli bir akşam
ziyafeti hazırlattı. H er ikisi m uhabbetle yediler, içtiler ve eğlendiler.
Sabah olunca, M ehmed Çelebi şehirden çıktı, askerini ikiye bölerek,
bir kısm ını K aradeniz ta ra fın a gönderdi, diğer kısm ım d a E d irn e’ye
do ğru şevketti. M usa Çelebi, kard eşinin askerini iki kısm a ayırdı
ğını h ab er alınca, K aradeniz ta ra fın a giden askerleri tak ip etti. O r
dusu, M ehmed’in iki ta r a fta n gelen askerleri arasın d a kaldı ve m ağ
lûp oldu1; M usa’nın askerleri M ehmed’in ordusu ta ra fın a geçti,
Mehmed de bu askerlere hüsn-ü kabul gösterdi. M usa bu m ağlûbi
y et halini ve talih in çabucak vaki olan tahavvülünü görünce, k açtı
ve k açark en b ir b atak lık yere düştü. M ehm ed’in kum andanlarından
birisi, onu tak ip etm ekte iken, M usa geriye dönerek, bunu öldürdü.
K um andanın ark asın d an gelen süvari kölesi M usa’nın s a ğ elini om u
zundan keserek, b a tak lığ a a ttı. Tek kollu k a la n M usa, fa z la k a n k ay
bettiğ inden bayıldı ve a tın d an düştü. K um andam n kölesi, M ehmed
Çelebi’ye gelerek efendisinin M usa ta ra fın d a n öldürüldüğünü ve
M usa’nın y aralanm asın ı an la ttı. M ehmed Çelebi’nin gönderdiği
ad am lar M usa'yı b a ta k lık ta ölü o larak buldular ve cesedini a la rak
Mehmed Çelebi’nin önüne getirdiler. M ehmed Çelebi, kard eşinin ce
sedini görünce, ağladı ve âdetlerine uygun olarak, babasının y an ın
d a defnolunm ak için, B u rsa’y a gönderdi.
M ehm et Çelebi, E d irn e’ye dönerek, babasım n ta h tın d a oturdu
ve h e r g ü n g a rp ta n gelen e şraf ve askerî k u m an d an lar kendisine
b ia t ettiler.
M usa ile M ehmed arasın d a m uharebeler cereyan ettiğ i sırada,
f ırs a tta n istifade eden Cüneyd, gizlice T ra k y a ’d an k açtı ve Ç anak
kale boğazım geçerek A nadolu’ya g itti; İzm ir ile T ire’den a sk er top-
lıyarak, E fes’e geldi. O rada Süleym an Çelebi’nin tây in etm iş oldu
ğu valiyi öldürdü ve bu su retle M ehmed Çelebi, T ra k y a ’da padişah
1 D ukas, Çamurlu, o vasınd ak i m uharebeye kadar olan h a rek a tı pek m üp

hem bir şek ild e ya zm ıştır. Bk, (T&c-Ut-tevarth, I, 266-373); B rehler, V le e t la
m ort de B yzance, s. 477; Oruç bey, s. 40-41. (T. N .).
D U K A S 59
olm adan evvel kendisi b ü tü n A sya’nın (Ege m ıntakasının ) hâkim i

oldu.
(İM PARATOR M AN UİL V E M EHM ED Ç E LE B İ)
20 — im p a ra to r M anuil M ehmed Çclebi’nin te k b aşın a hüküm

d a r olduğunu işitince, saray ın ın en ileri gelenlerinden ve asillerden
b ir elçi heyeti gönderdi ve İsta n b u l’d a bulunduğu zam anlarda Bi
zans im p arato ru n a verm eğe m u v afa k at ettiğ i yerlerin verilmesini
istedi. M ehmed Çelebi, bu elçi heyetine hüsn-ü kabul g östererek ve
bunlarla yem ine bağlı m uahedeler aktederek, K aradeniz’de bulunan
b ü tü n kaleleri, T esaly a’daki köyleri ve kaleleri, M arm ara denizin
deki b ü tü n kaleleri verdi. B u elçi heyetine izaz ve ik ram d a bu
lundu; pek çok hediyeler vererek, selâm etle gitm elerine m üsaade e t
ti. K endilerine dedi ki, «Gidiniz ve benim pederim B izans im p arato
ru n a deyiniz ki, A llahın in ayeti ile ve pederim olan im p arato ru n fnlî
yardım ı ile, babam ın ta h tın d a oturu p, ik tid arı elime aldım. B ugün
den itib aren de evlât babasına nasıl ita a t ederse em irlerine öyle ta
biim ve tab i kalacağım , n an k ö r değilim ve k âfir-i nim et de okraya
cağım. A rzu ettiğ i şeyi bana em retsin , ben de kem al-i m em nuni
yetle kendisine hizm et etm eğe hazırım .»
M ehmed Çelebi aynı şeküde Sırp, U lah ve B u lg ar hüküm darla
rının, Y anya dukasının, Lakedem onya despotunun, A h aiy a prensi
n in elçilerini ve s a ir zev atı kabul e tti. B u n larla beraber, b ir so frad a
yemek yiyerek, hepsinin şa n ve hay siy etin i okşadı, hepsini sulh ve
selâm etle yolladı. B u n lara dedi k i: «H üküm darlarınıza deyiniz ki,
ben herk es ile, sulh aktediyorum . Sulhu hile ile bozmak istiyen kim
se sulhün ham isi olan A llah ’a k a rş ı h a re k e t etm iş bulunacaktır.»
im p a ra to r M anuil em niyet içinde olduğundan, hiç b ir gailesi bu
lunm adığından, oğlu Io annis’i evlendirm ek istedi ve R u sy a kiralın a
a d am lar göndererek, kızım oğluna gelin olarak istedi1. Onu g e tirte
rek, oğlu ile nişanladı ve kıza A nna adım verdi. O ğlunu o s ıra d a im
p a ra to r o larak tetv iç etm ek istem edi, z ira kız henüz on b ir yaşın da
idi. Üç sene geçince, şehirde veba h a sta lığ ı çıktığından, h a lk ta n bir
çok kim seler v ebadan öldü. Bu a ra d a prenses A nna d a öldü ve b ü
1 I. B a sile (1389-1425). K ızı A nne ile evlenm işti. Gelin bu esn ad a 11 y a

sın da idi (1415 ). F a k a t 1418 de vebadan öldü (B k . C harles D iehl, «Figures B y-
za ntines, 2 n ci seri, s. 272 ).
tü n şehir ahalisini yeise g a rk e tti. Süleym an Çelebi tara fın d a n im

p a ra to r M anuil’e reh in olarak bırakılm ış olan B ayezid’in iki oğlun
dan büyüğü, kızkardeşi F a tm a ile beraber, serb est bırakıldı. B unlar
B u ra s’da o tu rm a k ta idiler. D iğeri ise, im p arato ru n oğlu Io an nis ile
b erab er yaşad ığ ın dan , Y unan k ü ltü rü n ü n âşıkı oldu, m ektebe de
vam ederek, yunan dilini tah sil ediyordu. O kum ak ve öğrenm ek hu
susundaki aşkı ve Ioannis ile olan terbiye ark adaşlığı o derecede idi
ki, im p a rato r M anuil’e m ü ra c a a t ederek, hıristiyanlık akaidine tev
fik an v aftiz olmasını rica ediyordu; h e r gün im p a rato ra h ıristiyan
olduğunu ik ra r ediyor ve M uham m ed’in dinî ahkâm ını kabul etm edi
ğini söylüyordu. İm p a ra to r siyasî b ir rezalete sebebiyet verm em ek
için bu teklifleri dinlemek bile istem iyordu. İşte bu günlerde veba
hastalığ ı şiddetlendi ve y a şa bakm ıyarak, halkı k ırm ağ a başladı.
O zam an B ayezid’in genç oğlu da bu h a sta b ğ a tu tu ld u ve im p arato r
Ioannis’e şu haberi gö nderd i: «Ey B izans’ın im p arato ru , benim ise
efendim ve pederim ! A rtık sa rih olarak söylüyorum ve hiç kim se
nin cezalandırılm asını istem iyorum ve işkence yapılan y erlere gidi
yorum . Şimdi ben h ıristiy an olduğum u ik ra r ediyorum , sen ise di
nin icabatm ı ve R uh-ül-kudsün alâm etini b an a verm iyorsun. Şunu
bil ki, vaftiz olm adan ölecek olursam , Cen&b-ı H akkın âdil ve m üs
takim olan m ahkem esinde aleyhinde şik ây et edeceğim.» İm p a ra to r
bu sözlerden m ü teessir o larak adam lar gönderdi ve onu v a ftiz e ttir
di. Kendisi de vaftiz b abası oldu. Şehzade ertesi gün ü öldü. İm pa
r a to r bü yük şa n ve ih tira m ile kendisini m erm erden yapılm ış b ir lâ-
h it içine koydu, Studioda Prodrom os m anastırın da, m âbedin y akı
nında ve kapının iç ta ra fın a defnetti.
İm p arato r, üç seneye yakın bir zam an g eçtik ten sonra, oğlu
Io annis’e diğer b ir gelin getirm eyi ve ikinci oğlu Teodorosu d a ev
lendirm eyi a rz u etti. İta ly a ’y a ad am lar gönderdi ve oğlu Io an nis
için M onte F ira ra m arkisi Teodoros’u n kızım ve oğlu Teodoros için
ise K onte M alatesta’nın kızım g e tirtti1. Teodoros’u L akedem onya
despotu tây in e tti ve bunun için d espotlara m ahsus alâm etleri ken
disine tevdi etti. İm p a ra to r Ioannis kendisi için getirilen kızdan
hoşlanm adı. Kızın boyu bosu yerinde idi; boynu güzeldi, sarım sı
ren k te olan saçları, a k a n derenin yaldızlı su ları gibi, to p u k ların a
k a d a r dü şüyord u; om uzlan geniş, kolları, göğsü ve elleri m ütenasip,
p arm ak ları k ristal gibi parlak, vücudunun heyet-i um um iyesi yuka-
1 Sophi de M onfenat, Androıüc II. Paleologos'u n o ğlu T heodore’un ah-

fadm dandı (T .N .).
D U K A S 61
riy a doğru m eyyal ve pek dik o larak a y a k ta duruyordu. H albuki

rengi, dudakları, burnunun vaziyeti, gözleri ile kaşların ın terkibi
h e r cih etten çirkin ve sevimsiz idi, yani b ir kelime ile, âdi ve kaba
idi. «Yüzü tara fın d a n perhiz ve a rk a ta ra fm d a n p ask aly a idi1.» İm
p a ra to r Ioannis, kızı bu halde görünce, yan ın a gitm edi ve kızla hiç
bir zam an beraber y a ta ğ a girm edi. B u sebepten dolayı kız sa ra y ın
y a ta k odalarının birinde, yalnız olarak, o turuyordu. İm p a ra to r Io-
annis bu halden dolayı kızı İta ly a ’ya, b abasının yanm a, gönderm ek
istiyordu, fa k a t babası im p a ra to r M anuil’in kıza k a rş ı olan şefkati
bu na m âni oluyordu.
B u im paratorige (k ız), kocasım n fik ir değiştirm iyeceğim gö
rünce, sa ra y d a n kaçm ağı düşündü ve bun u yaptı. G alata’daki Ce-
nevizlüere h ab er göndererek, k açm ak istediğini bildirdi. B ir g ü n gez
m ek ve eğlenm ek m aksadiyle, h a re m dairesin in kendi lisanım konu
şa n k ad ın la n ve babasının evinden getird iğ i bazı gençlerle beraber,
şehirden çık arak, güzel bahçelerden birine g ittiler. A kşam a doğru
G alata’daki e ş ra f iki s ıra kürekli b ir gemi h azırladılar. B ununla sa
hile yanaşıp, kızı hürm etle alarak, k a rş ıy a geçirdiler. O rada b ütün
halk onu güzel b ir şekilde k arşılad ı ve kendilerinin kıraliçeleri ola
rak , hürm etle selâm ladı. Istanbuld akiler, akşam olduğu halde, ce
rey an eden v a k ’ad an h a b e rd a r olm adılar. E rte s i sa b ah s a ra y halk ı
nın hepsi v ak’ayı duyunca, hiddetlendiler ve kendilerine yapılan bu
h a k a re tte n dolayı, G alatalılara k a rşı h arek ete geçmeğe ve yerlerini
m ahv ve ta h rip etm eğe hazırlandılar. F a k a t im p a ra to r M anuil bun
la ra m üsaade etm edi. İm p a ra to r Io an nis ise, v ak’ayı kendi fik rin e
uygun buldu. Cenevizlilerin İta ly a ’y a gitm eğe h a z ır çok büyük bir
yük gem ileri vardı, poyraz esm eğe başlayınca, kıraliçe ş a n şeref ile
gem iye bindi. Gemi yelkenlerini açarak, İta ly a ’y a vasıl oldu. K ıra-
liçe tetviç olunduğu ta ç ta n başka hiç bir m e n fa a t tem in etm em iş ol
duğundan, diyordu ki, «Bizans im paratoriçesi olduğum a delil olmak
üzere bu taç b an a yeter! O radaki kıym etli hazineler beni alâk ad ar
etm iyor.» F e ra ra eyaletinin sın ırların a vardığı zaman, hüküm etin
ileri gelenleri ve kard eşi m arki h ab er aldılar ve istikbal için onu
alarak , babasının sa ra y ın a götürd üler. B u kız bir m an astırd a o tu r
m ağı tercih e tti ve kendisini A llah ’a tevdi ederek h ay atının geri k a
lanım orada geçirdi.
1 P erh iz yem ekleri ta tsız ve y a ğ sız, p ask a ly a yem ekleri İse le ziz ve ya ğ lı
olduğundan m üellif, k ızın yüzüne doğru b ak ılınca perhiz yem ekleri gibi ta tsız
olduğunu g ö sterm ek için bu teşb ih i yapm ıştır.
im p a ra to r Ioannis ise, Trabzon im p arato ru Aleksios Komni-

nos’a elçiler göndererek, g erek güzelliği, gerek terbiye ve ahlâkı
m eşh u r olan kızı M aria'yı zevce o larak alm ak arzu su n u gösterdi.
Kızı T rabzon’d a n alarak , İsta n b u l’a getird iler1, p a trik Iosif usu l ve
âd e t üzere nik âh larım kıydı; M aria’yı B izanslIların im paratoriçesi
o larak ilân etti. İm p a ra to r M anuil de, pek çok k a d ırg a la rla İs ta n
bul’d an h a re k e t ederek, M ora’y a g itti ve A haiya pren sini ve N ava-
ralıla rd a n g e ri kalm ış olan evlât ve ah fad ı ita a t a ltın a ald ık tan son
ra, o rad a oğlu Teodoros’u b ü tü n M ora’m n despotu o lara k b ıra k tı ve
İsta n b u l’a döndü. G elirken Gelibolu’y a yetiştiği zam an, tesadüfen
M ehmed Çelebi’ye rastg eld i. M ehmed Çelebi im p a ra to ra k arşı o ka
d a r s a d a k a t g österdi ki, im p arato ru n k ad ırg asın a geldi, beraberce
yem ek yedüer ve im p a rato r kendisine çok hediyeler ih sa n ve m ai
y e tin d e k ile r de iltifa t e tti ve av d et etti. İm p a rato ru n k a d ırg a la rı
büyük m em nuniyet ile İstan b u l’a döndü. P a trik ve senato b a ş ta ol
dukları halde, b ü tü n İstan b u l h alk ı im p a rato ru k arşılam ak için, şe
hird en dışarı çık tıla r; alk ışla r ile ve İlâhiler söyleyerek, onu s a ra y a
k a d a r götürd üler, iş te avdet hususu da bu su re tle so n a erdi.
(MEHM ED Ç E L E B İ V E AN AD OLU’DAKİ İC RA ATI, BÖ RK LÜC E

M USTAFA’N IN İSY A N I V E B ASTIRILM ASI)
21 — M ehmed Çelebi, g arp eyaletlerini lâyıkiyle ıslâh edip, a r

kasın dan asayişi tem in edilmemiş hiç bir y e r bırakm adığın a k a n a a t
hâsıl e ttik te n sonra, gark (A nadolu) eyaletlerine geçti; B u rsa ’ya
gelerek, •K aram an beyi tara fın d a n y ak ılarak ta h rip edilen bin aları
tam ir edip, yeniledikten sonra, o rad an A sya2’y a gitti. M ehmed Çele
bi, İsta n b u l’a gelip, M usa Çelebi ile çarpıştığı zam anlarda, K aram an
beyi askerî kuvvet ile K onya'dan B u rsa ’y a gelm iş ve şehri y ağ m a e t
tiğ i gibi, M ehmed Çelebi'nin babası B ayezid’in kem iklerini m ezarın
dan çık ararak , ateşe verm iş idi. Z ira Bayezid, bir zam an K onya’da
bu K aram an beyinin babasının kafasını kesmiş idi.
M ehmed Çelebi bu defa A sya’y a geldiğinde, Cüneyd’in kuvvet
lenmiş olduğunu ve kabın a sığm adığını gördü. Onu tedip için h a re
k ete geçerek, A sya'n ın B ergam a şehrine geldi ve Cüneyd’e şu habe-
> A ğ u sto s 1427 (T. N .).

2 A sy a, burada A sy a k ıta sı m anasında olm ayıp, B izanslIlar L idia'nm bir
yerine A sy a adın ı verm işlerdi.
D U K A S 63
ri gö nderd i: «Malik olduğun yerleri te rk ve teslim et». C üneyd ise

hiç bir cevap verm iyerek, kaleleri tah k im etm iş, vaziyetin inkişafım
bekliyerek, yerinde oturu yordu. M ehmed Çelebi Kimil’ye gelerek,
kalenin teslim ini istedi. Teslim olmayınca, h a rb ile z a p tetti. (Bu k a
le Cüneyd’in hükm ü altın da idi ve kaledeki silâhendazları kılıçtan
geçirdi, yerli ahaliyi se rb e st bıraktı. O radan k a lk a ra k M enomenu2
ovasına geldi. O rada A rhangelu adında sağlam ve kuvvetli bir k a
le vardı. T ilrkler bu kaleye K ayacık adım verdiler. M ehmed Çelebi
b urayı da bü yük kuvvetler kullanarak, h arb ile zaptedip, N if’e gel
di. B urayı da h arb en zap te ttik te n Bonra, İzm ir’e geldi. İzm ir’i de sı
kı bir şekilde m u h asa ra etti, e tra fın a b ir çok a sk er topladı, silâh
ve b aşk a h a rb v a sıta la rı hazırladı.
Güneyd anasım , kard eşi Bayezid'i ve çocuklarını İzm ir’de, kale
içinde, bıraktı. M ehmed Çelebi’nin askerleri A bdullah adındaki köle
ve damadını, N if’te b u larak (zaten N if kalesinin m uhafızı bulunu
yo rd u ), beraberlerine ald ılar ve vezir B ayezid’in huzu ru n a g e tir
diler. Bayezid, büyük ik tid ara m alikti ve büyük salâhiyetlere sahip
ti. Diyebiliriz ki, ikinci kum andan o idi. E sasen M ehmed Çelebi’nin
kölesi idi ve f a k a t fev kalâde sad ak atin d en dolayı saray ın ın birinci
hâdim i m evkiini alm ıştı. Sözü geçen bu Bayezid, M ehmed Çelebi
T ra k y a ’da bulunduğu zam an, Cüneyd’e «Ionia’m n hâkim i olm ak is
te rs e n ve bizim ta r a f ta n rah a tsız olm am ağı a rz u edersen, kızım
m eşru b ir su re tte , b a n a zevce o larak v e r ve sen in dam adın olayım;
sen de benim k ay ın pederim olursun. O zam an beyliğinde gailesiz
o larak hüküm sürersin », diye h ab er gönderdi. Cüneyd, bu teklifi
g e tiren z a tın huzu ru n d a azam et ve g u ru ru n u g österm ek için, kölesi
A bdullah h a z ır olduğu halde, b u n a h itab en dedi ki «Sen kim in ku
lu sun?» O d a cevap o larak dedi ki «Zatı âlinizin!». C üneyd te k ra r
so rd u : «H angi m illettensin?» «A rnavudum » dedi; «H angi dinden
sin» diye sord u. A bdullah d a «Evvelce k â fir idim, şim di ise m üslü-
m anim» cevabım verdi. O zam an C üneyd h a z ır b u lunan kendi eşra
fın a h itab en dedi ki, «Bugün, sizin cümlenizin huzuru nda, işte ken
di kızım ı m eşru zevce o larak kölem A bdullah’a veriyorum . Kendisi
ni kölelikten azad ettim ve bugünden itib aren kendim e d a m a t ve
a k ra b a yaptım .» M ecliste h a z ır bulunanların hepsi Cüneyd’i alkışla
dılar. S onra Cüneyd gönderilen z a ta h ita p ederek, «Efendin, Baye-
zid’e h a b e r v e r ki, kendisi gibi A m a v u d la rd an b ir d a m a t aldım, o
ı K im i — Çandarlı.
ı M enom enu = M enem en ovası.
da, kendisi gibi, p a ra ile sa tın alınmış b ir köledir. K endisinden d ah a

gençtir ve kendisinden d a h a akıllıdır.» Elçi olan zat, bu sözleri duy
duğu gibi, h u lâsaten efendisine söyledi. B ayezid de o günden itiba
re n Cüneyd aleyhinde kin beslem eğe başladı. Şimdi beklediği m üna
sip zam anı bulm uştu . A bdullah’ı N if’te yakalıyarak, husyelerini ke
sip, kendisini hadım etti.
Şimdi yine ta rih te k i hikâyemize dönelim. Çelebi S u ltan Meh-
m ed İzm ir’e gelip, şehri m u h asara ettiğ i zam an, Rodos şövalyeleri
nin büyük «üstadı» da, üç büyük k ad ırg a üe, o rad a bulunuyordu.
Bu «üstad» Tim ur ta ra fın d a n tah rip edilmiş olan kaleyi, Cüneyd’in
istem em esine rağm en, yeniden inşa eylem ekte idi. O zam an e tr a fta
bulunan ad aların beyleri, M ehmed’in İzm ir’e geldiğini h a b e r alınca,
hepsi onunla görüşm ek istediler. O nların bu arzuları iki sebebe is
tin a t ediyordu. Birincisi M ehmed’in kerim ve halim olması, fevka
lâde kuvvete m alik bulunm ası; İkincisi Cüneyd’in h ilek âr ve eşkiya
hasletinde bulunm ası idi. K oçakların hâkim lerinden birisi k arad an ,
diğeri deniz yolu ile, y u k a rı F rig ia ’m n beyi G erm iyan bey, K aria
beyi M enteşe, Midilli hâkim i, k ad ırg alar ile, Sakız hâkim i d ahi k a
d ırg alarla geldiler. Rodos şövalyelerinin büyük «üstadı» esasen o ra
da idi. B unların hepsi M ehmed Çelebi’ye hürm etlerini a rz etm ek ve
zalimi im ha eylem ek için kendisine yard ım m aksadiyle gelm işlerdi.
M ehmed Çelebi, b u n ların hepsine ittifak la, k ard eş gibi, m uam ele etti
ve bunları deraguş eyledi.
M ehmed Çelebi, on g ü n İzm irliler ile h arb etti. A dalılar da,
m üm kün olduğu k ad ar, denizden kendisine yardım ediyorlardı.
Onuncu g ü n Cüneyd’in anası, k a n s ı ve ço cuklan kaleden çıktılar,
M ehmed’in a y ak ların a kap an arak , yap tık ları h a ta la rd a n dolayı a f
fın ı talep e ttile r ve İzm ir’i teslim eylediler. M ehmed Çelebi İzm ir’i
teslim ald ık tan sonra, şeh rin su rla rın ı b ir çok yerlerd e zemine k a
d a r y ık tırd ı; kaleleri, b u rçları ve m etrisleri ta h rip e tti ve İzm ir h al
kım h isarsız o larak b ırak tı.
Rodos şövalyelerinin «en büyük üstadı», İzm ir lim an ın da m uaz
zam b ir kale in şasın a başlam ıştı ve bu kale y a n d a n ziyade yüksel
m iş idi. M ehmed Çelebi, gece v ak ti T ü rk leri gön dererek, b u kalenin
yapılm ış olan kısm ım yık tırd ı. E rte si sabah, «en büyük iistad» bu
hali görünce, canı sık ılarak, T ü rk padişahına geldi ve b ir çok sözler
söyledi. B u kalenin A ydın o ğ u llan zam anında R o d o slu lan n p a ra sı
ile inşa edilmiş olduğunu a rz e tti; şa y e t kalenin yeniden inşasına
m üsaade olunm ıyacak olursa, T ü rk hüküm eti ile, P a p a a ra sın d a m ü-
D U K A S 65
cadele doğacağını ve şim al m em leketlerinden büyük kuvvetler gele

rek, Osmanlı m em leketinin m ühim kısm ım ta h rip edeceklerini bil
dirdi. M ehmed Çelebi bu sözleri son derecede sa k in b ir şekilde din
ledi ve s a fd ilin e b ir ta rz d a cevap verdi (îsk itlerin [T im ur ordusu
nun] işkence ve cezaları T ürklerin ru h la rın d a henüz yüksek y e r tu
tu yordu) : «Ey peder, ben dünyada b u lunan b ü tü n h ıristiy an la ra
k a rşı kerim olm ak ve cöm ertçe h a re k e t etm ek arzusundayım . Za
ten hü küm darlık bunu icap e ttirir, iy i ad a m lara lü tu f ve ihsanda
bulunm ak, fe n a la n cezalandırm ak ve teb aay a a it m en faati gözet
m ek vazifem dir. B u yerlere geldiğim zam an, b ir çok m üsliim anlar
buldum. B unlar pek â k ilin e ve hakim ane beni teşvik ediy orlar ve
d iyorlar ki, Tim ur A sya’da hiç b ir iyi iş yapm adı ise de, İzm ir k a
lesini h arab ey e çevirmek suretiy le Ionia’da büyük b ir h a tıra b ırak
m ıştır. Ionialılara kul olarak hizm et edenler, bu kaleye iltica e ttik
leri zam an, h ü rriy etlerin i elde ederlerdi; k a ra ve deniz yollarında
k o rsa n k ay ık ları üe se y r ve se fe r edenler ta ra fın d a n b u n lar köle
o larak tu tu luyorlardı. B u su retle şövalyelerle T tirkler arasın d a ka
ra d a ve denizde, bü yük b ir düşm anlık doğm uş idi. B u sebepten do
layı dinsiz olan T im ur’un canın a ra h m e t okuyorlardı. Şimdi de sen
bana o zalim in yaptığı fen a işlerden d a h a z a ra rlı işler y ap tırm ak
mı istiyorsun? B unu yapam am . M am afih hem sen in dediğin olsun,
hem de T ürklerin talebi yerine gelsin. K a ria ve L ik ia h u d u tların d a
san a istediğin k a d a r y e r vereyim . O ray a g it ve istediğin gibi k ale te
sis ve inşa et».
«B üyük üstad» bu sözleri dinledikten sonra, M ehmed Çelebi’ye
dedi k i: «E y padişah! Senin id aren a ltın d a b u lunan y erlerd en b an a
y er v er ve beni b aşk aların a a it b a şk a yerlere havale etm e!» B u
sözlere k a rşı p adişah dedi k i: «Sana, b a n a a it y erlerden veriyorum ,
z a te n eyaletini M enteşe’ye ben ih san eyledim. B inaenaleyh b u hu
s u sta m ü sterih ol». B u m uhav ered en so n ra «büyük üstad» padişah
ta n izin a la rak g itti.
M ehmed Çelebi, Sakızlıların, M idillilerin ve F o çalılan n istirh am
larım h ü snü niyetle dinledi, istediklerini tam am en verdi, su lh ve
m usalem et ile, yerlerine dönm elerine m üsaade etti.
CUneyd’in anası sık ılarak ve u ta n a ra k p ad işa h tan istirh am lar
da b u lunm aktan g eri kalm ıyordu. N ih ay et ricası is ’a f olunarak, oğ
lunu ölümden k u rta rd ı. Cüneyd, bun un üzerine M ehmed’e gelerek,
arz-ı ubudiyet etti, bundan so n ra itaatsizlik etm iyeceğine ve öm rü
oldukça h ay atın ı padişaha k a rş ı sa d a k a tla geçireceğine, efendi ve
F. 5
66 •B İZ A N S T A R İH İ
hüküm dar olarak O sm an oğullarım tam cağ ın a yem inler etmiştir'.

P ad işah Cüneyd’in eyaletini İslâm dinini kabul etm iş olan A leksan dr
S usm anunun oğluna verd i1.
P ad işah C üneyd’in beraberinde T ra k y a ’y a gelm esini em retti.
A nadolu işlerini intizam a koy d u k tan so n ra g a rb a geçti. Gelibolu’ya
geldiği v ak it N aksos ve diğer S ik lat adalarının dukası aleyhine h a
re k e t etm ek için b ir donanm a hazırladı. Z ira bu duka, ne evvelce ve
ne de p adişahın İzm ir’de bulunduğu zam an, gelip tazim atım arzet-
m işti. Üç s ıra kürekli otuz h a rb gem isinden ib are t olan bu do
nanm a, am iral Calis beyin (Cali bey) kum andası a ltın d a Gelibolu’
d an h a re k e t ederek, A ndros, P a ro s ve Milos a d aların a geldi. A m iral
bu a d a la r ahalisinden çok m ik tard a esir aldı ve b u ra la ra b ir çok za
ra r la r vererek geri döndü.
V enediklüer bunu h a b e r alınca, uygun zam anı bekliyerek, telâş
eseri gösterm ediler. Z ira N aksos dukası, V enediklilere tâb i idi ve
onların sancağım kullanıyordu, ilk b a h a r gelince, V enedikliler, üç sı
ra kürekli on ad et k a d ırg a hazırlıyarak, A d riatik körfezi lim anından
(Venedik) h a re k e t ettiler. Eğriboz, G irit ve S iklat a d aları lim anla
rın a uğradılar. B unlardan yedi ad et k ad ırg a B ozcaada’y a k a d a r ge
lerek, düşm anlarına görünm ek istediler. E lisp o n t (Ç anakkale bo
ğ a z ı)’u geçerek, L apseki'ye k a d a r geldiler. T ü rklerin k a d ırg a la rı ise,
Gelibolu lim anında duruyord u ve h arek ete hazırdı.
Venedik donanm ası İsta n b u l’dan gelm ekte olan küçük bir ge
miyi T ü rk gemisi zannederek, onu yakalam ak için k ad ırg aların d an
birisini gönderdiler. T ü rk ler bu hali görünce, küçük gem inin kendi
lerine a it olduğunu sandılar ve onu m üdafaa etm ek için b u n lard an
da b ir k ad ırg a yola çıktı. H albuki bu küçük gem i Midilli gemisi idi
ve İsta n b u l’dan Midilli’ye gidiyordu. V enedikliler, T ü rk k adırgala
rın ın toplu b ir halde lim andan çıktığını görünce, üzerlerine hücum
e ttile r ve yüksek sesler çık ararak , çarp ıştılar. Evvelâ am iral Calis
beyin kad ırg asın a ta a rru z ederek, gemide m evcut b ü tü n erleri kılıç
ta n geçirdiler, h a ttâ Çalis beyi de y ak alay arak , vücudunu p a rç a
p a rç a ettiler. S onra başka k a d ırg a la ra da ta a rru z ederek, b ü tün
T ü rk k adırgaların ı z a p tettiler ve Türkleri, k arıların ın ve çocukları
nın gözleri önünde, m erham etsizce parçaladılar. B u m uharebe Ge
libolu’d a n b ir mil k a d a r u zak ta cereyan etm işti (1416).
V enedikliler ak şam a doğru m uharebeye son verd iler ve 27 ad et
1 Sırp k ıralı Iva n İÜ . Şişm an'm oğlu A lexa nd re Şişm an.

D U K A S 67
T ü rk gemisini alarak, B ozcaada lim anına gird iler ve ta h k ik a t yapa

rak , erler arasın d a T ü rk aslından olanları kâm ilen boğazladılar. H ı
ristiy a n erler hakkın da d a te tk ik a t y a p arak , T ü rk donanm asına an
g a ry a olarak, cebren alınm ış olanlarının h a y a tlarım bğışladılar; üc
r e t ve diğer m e n fa at tem ini m aksadiyle T ürklerin hizm etine girm iş
olanlarım , B ozcaada’d a kazıkladılar. B ü tü n a d ad a çepçevre b ağ kü
tük leri ve bu kütü k lerd en sark m ış üzüm salk ım ları gibi asılm ış e r
ler görünüyordu. V enediklilerin k ad ırg aları G irid’e gelerek k ad ırg a
ların içinde bu lunan ve zorla, a n g a ry a o larak T ü rk lerin hizm etine
girm iş olan h ıristiy an lard an b ir m ik tarım G irid’e, b ir kısm ım E ğri-
boz’a, b ir kısm ım V enedik’e b ırak m ak suretiy le d ağ ıttılar.
K ış m evsimi geçip, ü k b a h a r geldiği zam an, yine V enedik’ten
k ad ırg a la r h a re k e t ederek, E lispont (Ç anakkale boğazı.)’a ‘geldi
ler ve L apseki’de Süleym an Çelebi ta ra fın d a n in şa olunm uş olan
kaleyi zaptetm ek için, boğaza g irdiler ve L apseki’ye v ard ılar. O ra
da deniz ta ra fın d a n kaleye ta a rru z ettile r ve orayı to p a tu ttu la r.
Venedikliler k a ra y a çıkm adılar, zira k a ra d a vezir B ayezid’in k ard e
şi H am za’nın kum andası altın d a on binden fazla a sk er vard ı. Ve
nedikliler bir iş y ap am ıy ac a k lan n î görühee, gem ilerini alarak , İs
tan b u l’a doğru g ittiler. V enedikliler y a p tık ta n ' b u taa rru z d a , kaleyi
ta h rip etmiş, çatışım yıkm ış ve su rlarım tem ellerine k a d a r delik de
şik etm işlerdi. H am za, düşm an gem ilerinin o rad an ayrılm asın dan
sonra, kalenin tem ellerine k a d a r yıkılm asını em re tti ve b u n lara de
di ki, «Hiç b ir m en faat tem in etm iyen ve bilâkis m ahcubiyet kazan
dıran bu kaleyi idam e etm ek doğru değildir».
Mehmed, Cüneyd’i Gelibolu’ya geçirerek, T una nehri civarında
ve Niğbolu havalisinde kendisine y e rle r verd i ve m em leketin bu h u
d u t yerlerini m uhafaza ve m üsltim anların hukukunu m üdafaa etm e
sini kendisine em retti. O günlerde Ionia k ö rfezinin ağzında bulunan
dağın civarında ve Sakız adasının K arşılarında Stilarion adlı yerd e’
kendi kendine y aşıy an bir köylü m eydana çıktı. B u z a t T ürklere f a
kirliği (y ani m al ve m ülk sahibi olm am ağı) ted ris e tti; kadın lard an
b aşk a h e r şeyin, y ani yiyecek, giyecek, ç ift ve eküm iş ta rla la rın
in san lar a ra sın d a m ü şterek olması akidesini telkin ediyordu. Ben
senin evine, kendi evim gibi, sen de benim evime kendi evin gibi gi
rip çıkarsın, kad ın lar m üstesnadır.» diyordu. B u telkin ler üe, bü
tü n cahil h alk ı iğfal ederek, kendi ta ra fın a çekiyordu. H ilekârlıkla,
h ıristiy an larla d â dostane m ünasebetler k u rm a ğ a çalışıyordu. B u
h u su sta b aşk a b ir telkinde d ah a bulunuyordu ve diyordu W, «Türk-
» K a r a b u r u n ( T .N .) .
ierden h erh an g i b ir kim se h ıristiy an lar arasın d a ta k v a ehli olmadı

ğım söylerse kâfirdir.» B u ta rik a tın m üritleri, b ir h ıristiy an a te sa
dü f e ttik leri vakit, b u n a k a rş ı do st m uam elesi y a p tık la rı gibi, ken
disine A llah'ın m eleği gibi h ü rm e t ediyorlardı.
B u zat, Sakız adasm da bulunan m a n a stırla r gum en o slan n a1 ve
kiliselerin papazlarına, h e r g ü n kendi m üritlerinden b ir çok kim seler
göndererek, anlatılan fik irlerini kendilerine telkin e ttird iğ i gibi, h e r
şeyden kurtu labilm ek için h ıristiy an dinine m ensup olanlarla dinî
iş birliği y a p m a k tan b a ş k a çare olmadığım söylüyordu. O zam anlar
da m ezkûr ad ad a T urlo ti adındaki m an a stırd a G iritli ih tiy a r bir
keşiş otu ruyordu. B u sahte, «baba»,, b a ş la n m a tru ş ve açık, ayakları
çıplak, b ir göm lek ve b ir şap k a ve u fak b ir cübbe giyinm iş m üritle
rinden iki kişiyi b u G iritli keşişe göndererek, selâm larım tebliğ e t
tird i ve kendisine şu haberi gönderdi: «Ben de senin gibi keşişim,
ben de şenin ibadet ettiğin . A llah’a ib ad et ediyorum ; gece v a k ti g ü
rültüsüz, y ay a olarak denizi geçerken, ben şeninle beraberdim .» H a
kikî keşiş s a h te «baba» ta ra fın d a n iğfal olundu. Ö d a onun lehin
de saçm a sap an p ropagandaya başladı. D iyordu ki, «Sisam adasın
d a .is tira h a t ,e d e rk e n ,b u d a benimle b e ra b e r keşişlik y apıy ordu; şim
di de gün aşırı b u ray a geçerek, benimle konuşuyor». H a ttâ bu yazı
ları y azan benim yanım da d a b u g ib i acayip, sözler söylüyordu.
Evvelce yazm ış olduğum uz gibi, M ehmed’in vekili olan ve o ra
daki eyaleti beylik vazifesi ile id are eden Susm anın oğlu, a sk er top
lay arak , b u «Dede S ultan» aleyhine h a re k e t e tti ise de S tilarion’u n
d a r geçitlerinden geçmege“ m uvaffak olam adı. A ltı binden fazla olan
S tilarion’d aki tarikatçılar, d a b ir m ahalde to p lan d ılar ve geçilmesi
zo r olan geçitlerin önünde d u rara k , ta a rru z eden Susm ano’n u n bü
tü n adam larım kılıçtan geçirdiler. H a ttâ Susm ano’y u d a tele f ettiler.
B u m u zafferiy etten so n ra Perkliçia 2 M u stafa’n ın (ad ı böyle
idi) m üritleri kazandıkları b u ş a n ve şö hretlerin i sâ fite babanın m lF
nevi kuvvetine atfed erek , kendisini b ir peygam berden ziyade m edh-ü
sen a edip, kendi ta rik a tla rı için yeni b ir akide tesis e ttile r. B u aki
deye göre, b u n d an böyle «zarkula3» dedikleri şap k ala rın ı giymiye-
cekler ve yalnız te k göm lek giyecekler, b a ş la n açık olacak, ve hı-
ristiy a n la r üe T iirkler a ra sın d a f a r k olm ıyacaktır.
ı M ana stırların en bttyOk rahibi.

2 B örklUce (T .N .).
» Z ark u la zerktllflh’tır .
D V K A S 69
Mehmed, bu m uvaffak ıy etsizlikten sonra, Lidia valisi Ali beye

h aber göndererek, Lidia ve Ionia’da bulunan b ü tü n ask erî kuvvet
leri ile, h arek ete geçip, Stilerion’daküer aleyhine yürüm esini em ret
ti. Stilarion’dakiler ise, yine geçitlerin ağızlarını tu ttu la r ve düş
m an larından d a r geçitlere girenlerin hepsini öldürdüler. Ali bey, pek
az a sk er ile, kurtulabildi ve M ağnisa’y a g itti. Padişah, bu faciayı
duyunca, on iki yaşın da b ir çocuk olan oğlu M urad’ı vezir Bayezid
ile birlikte, T rak y a askeri ile beraber, bu m u taassıp kütle üzerine
gönderdi. M urad giderken geçtiği Bitinia, F rig ia, Lidia ve Io nia’-
dan b ütün askerleri to playarak, büyük kuvvetler ile, düşm anların &
d a r geçitlerine g itti ve yolda rastgeld iği ih tiy a r veya çocukları, e r
kek veya k ad ın la n , yaş ve d na fa rk ı gözetm eksizin, m erham etsizce
kılıçtan geçiriyordu. N ihayet te k göm leklilerin sığmdık]a,n dağa
v a rd ılar ve m u h a r e b e ^ tu tu ştü la r. Sonunda te k göm lekliler, reis-
leri s a h te peygam berleri ile b erab er m ağlûp ve teslim oldular. Bu
m uharebede, M urad çok a sk er k aybetti. M urad bu tarikatçileri, be
ra b e r alarak , E fe s’e getirdi. E fe s’te, reislerini so rg u y a çekti. Ken-
sini b ir çok işkencelerle tazyik ettiğ i halde, fik irlerm d a y e , itik sd iad a
sAbit.,olduğunu,,ve değişm iyeçeğini anlayınca, onu astırdı, cesedini
ellerini ta h ta la ra çiviler ile m ıhlanm ış b ir vaziyette, b ir deve üze
rin e koydular ve şeh rin içinde d o laştırarak , te ş h ir e ttile r (1435).
M ürşitlerinin itik a t ve fik irlerini in k â r etm em iş olan m ü ritlerin i de-
gözleri önünde boğazladılar. B u m ü ritle r can çekişirken, «dede sul
ta n e riş» te n ' b a şk a b ir şey söylem iyorlardı.
B u ta r ik a ta m ensup olanlar, uzun m üddet, dedelerinin ölmedi
ğine ve h a y a tta bulunduğuna in an m ak ta devam ettiler. H a ttâ ben,
bu v a k ’adan sonra, evvelce adı geçmiş olan h ıristiy an keşişine tesa
düf ettiğ im zam an, sah te peygam ber h a k k ın d a ne fik ir hâsıl ettiğ i
ni sordum . B u keşiş de dedenin ölmemiş olduğunu, Sisam adasına
geçerek o rad a eskisi gibi v aktini geçirm ekte bulunduğunu ve m am a
fih onun fik irleri ile itik a tla rın a inanm am ış ve asla ehem m iyet ver
m em iş olduğunu cevap olarak b a n a söyledi.
Bayezid, bu m u zafferiy etten sonra, M urad’ı alarak, A sya ve
L idia’dan geçerken, yolu üzerinde, bu ibahî tarik atin e m ensup olan
T ürk dervişlerinden rastgeldikİerinin hepsini katlediyordu. B aye
zid, F rig ia ve Ç anakkale boğazından geçerek, E d irn e’ye vard ı ve
Çelebi M ehmed’e oğlu M urad’m galibiyet ve m uzafferiyetini arzetti.
____________ . . .,r D :'
ı M etinde ay n en böyle tü rk çe olarak y a zılm ış v e bizans diline tercUme
edilm iştir.
66 •B İZ A N S T A R İH İ
hüküm dar olarak O sm an oğullarım tam cağına yem inler etm iştir.
P ad işah Cüneyd’in eyaletini İslâm dinini kabul etm iş olan A leksandr
S usm anunun oğluna verd i1.
P ad işah C üneyd’in beraberin de T ra k y a ’y a gelm esini em retti.
A nadolu işlerini intizam a koy d u k tan so n ra g a rb a geçti. Gelibolu’y a
geldiği v a k it N aksos ve diğ er S ik lat adalarının dukası aleyhine h a
re k e t etm ek için b ir donanm a hazırladı. Z ira bu duka, ne evvelce ve
ne de padişahın İzm ir’de bulunduğu zam an, gelip tazim atım arzet-
m işti. Uç s ıra kürekli otuz h a rb gem isinden ib a re t olan bu do
nanm a, am iral Calis beyin (Cali bey) kum andası altm d a Gelibolu’
d an h a re k e t ederek, A ndros, P a ro s ve Milos ad a la rın a geldi. A m iral
bu a d a la r ahalisinden çok m ik tard a e sir aldı ve b u ra la ra b ir çok za
ra r la r v ererek geri döndü.
V enedikliler bunu h a b e r alınca, uy g u n zam anı bekliyerek, telâş
eseri gösterm ediler. Z ira N aksos dukası, V enediklilere tâb i idi ve
onların sancağım kullanıyordu. İlk b a h a r gelince, V enedikliler, üç sı
ra kürekli on ad e t k a d ırg a h azırlıyarak, A d riatik körfezi lim anından
(Venedik) h a re k e t ettiler. Eğriboz, G irit ve S iklat a d a la rı lim anla
rın a uğradılar. B u n lard an yedi ad e t k a d ırg a B ozcaada’y a k a d a r ge-*
lerek, düşm anlarına görünm ek istediler. E lisp o n t (Ç anakkale bo
ğ a z ı)’u geçerek, L apseki’ye k a d a r geldiler. T ü rk lerin k ad ırg a la rı ise,
Gelibolu lim anında d u ruyordu ve h arek ete hazırdı.
Venedik donanm ası İstan b u l’dan gelm ekte olan küçük b ir ge
miyi T ürk gemisi zannederek, onu yakalam ak için k ad ırg aların d an
birisini gönderdiler. T ü rk ler bu hali görünce, küçük gem inin kendi
lerin e a it olduğunu san d ılar ve onu m üdafaa etm ek için b u nlardan
da b ir k ad ırg a yola çıktı. H albuki bu küçük gemi Midilli gemisi idi
ve İsta n b u l’dan Midilli’ye gidiyordu. Venedikliler, T ürk kad ırg ala
rının toplu bir halde lim an dan çıktığını görünce, üzerlerine hücum
e ttiler ve yüksek sesler çık ararak, çarp ıştılar. Evvelâ am iral Calis
beyin kadırgasın a ta a rru z ederek, gemide m evcut b ü tü n erleri kılıç
ta n geçirdiler, h a ttâ Çalis beyi de y akalayarak, vücudunu parça
parça ettiler. S onra başka k a d ırg alara da ta a rru z ederek, b ütün
T ü rk kadırgaların ı zap tettiler ve Türkleri, k arıların ın ve çocukları
nın gözleri Önünde, m erham etsizce parçaladılar. Bu m uharebe Ge
libolu’d an b ir mil k a d a r u zak ta cereyan etm işti (1416).
V enedikliler ak şam a doğru m uharebeye son verd iler ve 27 adet
' S ırp k ır a lı Iv a n İÜ . Ş işm a n ’m o ğ lu A le x a n d r e Ş işm a n .

JD U K A S 67
T ü rk gemisini alarak , B ozcaada lim anına gird iler ve ta h k ik a t y ap a

rak , e rler arasın d a T ü rk aslından olanları kâm ilen boğazladılar. H ı
ristiy a n erler hakkın da d a te tk ik a t y ap arak , T ü rk donanm asın a an
g a ry a olarak, cebren alınm ış olanlarının h a y a tla rın ı bğışladılar; üc
r e t ve diğer m e n fa at tem ini m aksadiyle T ürklerin hizm etine girm iş
olanlarım , B ozcaada’d a kazıkladılar. B ü tü n ad ad a çepçevre b ağ k ü
tük leri ve bu kütü k lerd en sark m ış üzüm salk ım ları gibi asılm ış e r
ler görünüyordu. V enediklilerin k ad ırg aları G irid’e gelerek kad ırg a
ların içinde bu lunan ve zorla, a n g a ry a o larak T ü rk lerin hizm etine
girm iş olan h ıristiy an lard an b ir m ik tarım G irid'e, b ir kısm ım E ğri-
boz’a, b ir kısm ım V enedik’e b ırak m ak suretiy le d ağ ıttılar.
K ış mevsimi geçip, ilk b ah ar geldiği zam an, yine V enedik’ten
k ad ırg alar h a re k e t ederek, E lispont (Ç anakkale boğazı)’a ‘geldi
ler ve L apseki’de Süleym an Çelebi ta ra fın d a n inşa olunmuş olan
kaleyi zaptetm ek için, boğaza gird iler ve L apseki’ye v ard ılar. O ra
d a deniz ta ra fın d a n kaleye ta a rru z e ttile r ve orayı to p a tu ttu la r.
V enedikliler k a ra y a çıkm adılar, zira k a ra d a vezir Bayezid’in k ard e
şi H am za’nm ku m andası altın d a on binden fazla a sk e r vardı. Ve
nedikliler bir iş yapam ıyacaklarım ğöninee, gem ilerini a larak , İs
tan b u l’a doğru gittiler. V enediklüer yaptıkları- b u taa rru z d a , kaleyi
tah rip etmiş, çatısın ı yıkm ış ve su rların ı tem ellerine k a d a r delik de
şik etm işlerdi. H am za, düşm an gem ilerinin o rad an ayrılm asın dan
sonra, kalenin tem ellerine k a d a r yıkılm asını e m retti ve b u n lara de
di ki, «Hiç b ir m en faat tem in etm iyen ve bilakis m ahcubiyet kazan
d ıran bu kaleyi idam e etm ek doğru değildir».
Mehmed, Cüneyd’i Gelibolu’ya geçirerek, T una nehri civarında
- vc Niğbolu havalisinde kendisine y erler verd i ve m em leketin b u hu
d u t yerlerini m uhafaza ve m ü slüm anlann h u k ukunu m üdafaa etm e
sini kendisine em retti. O günlerde Ionia k ö rfe a n in ağzında bulunan
dağın civarında ve Sakız adasının K arşılarında Stilarion adlı yerd e1
kendi kendine y aşıy an b ir köylü m eydana çıktı. B u z a t T ürklere fa
kirliği (yani m al ve m ülk sahibi olm am ağı) ted ris e tti; kadın lard an
b aşk a h e r şeyin, yani yiyecek, giyecek, ç ift ve ekilmiş ta rla la rın
in sanlar a ra sm d a m ü şterek olması akidesini telk in ediyordu. Ben
3enin evine, kendi evim gibi, sen de benim evime kendi evin gibi gi
rip çıkarsın, k ad ın lar m üstesnadır.» diyordu. B u telk in ler ile, bü
tü n cahil halk ı iğfal ederek, kendi ta ra fın a çekiyordu. H ilekârlıkla,
h ıristiy an larla da dostane m ünasebetler k u rm a ğ a çalışıyordu. Bu
h u su sta b a şk a b ir telkinde d ah a bulunuyordu ve diyordu ki, «TUrk-
ı K a r a b u r u n ( T .N .) .
lerden h erh an g i b ir kim se h ıristiy an lar arasın d a ta k v a ehli olmadı

ğını söylerse kâfirdir.» Bu ta rik a tin m üritleri, bir h ıristiy an a tesa
düf ettik leri vakit, buna k a rşı dost m uam elesi y ap tık ları gibi, ken
disine A llah ’ın m eleği gibi h ü rm et ediyorlardı.
B u zat, Sakız adasm da bulunan m an a stırla r gum enoslarm a1 ve
kiliselerin papazlarına, h e r gün kendi m üritlerinden bir çok kim seler
göndererek, anlatılan fikirlerini kendilerine telkin ettird iğ i gibi, h er
şeyden ku rtu labilm ek için h ıristiy an dinine m ensup olanla rla j ü n î
iş birliği y a p m ak tan b a şk a çare olmadığım söylüyordu. O zam anlar
da m ezkûr ad ad a Tu rloti adındaki m an astırd a G iritli ih tiy a r bir
keşiş oturu yordu. B u s a h te «baba», başları m a tru ş ve açık, a y a k la n
çıplak, b ir göm lek ve b ir şap k a ve u fak bir cübbe giyinm iş m ü ritle
rinden iki kişiyi b u G iritli keşişe göndererek, selâm lan m tebliğ et
tird i ve kendisine şu haberi gönderdi: «Ben de senin gibi keşişim,
ben de senin ib ad et ettiğ in A llah’a ib adet ediyorum ; gece v a k ti g ü
rültüsüz, y ay a o larak denizi geçerken, ben seninle beraberdim .» H a
kikî keşiş s a h te «baba» tara fın d a n iğfal olundu. O d a onun lehin
de saçm a sapan propagandaya başladı. D iyordu ki, «Sisam adasm
da istirah at,ed erk en , bu da benimle b erab er keşişlik yapıy ordu ; şim
di de gün a ş ın b u ray a geçerek, benimle konuşuyor». H a ttâ b u yazı
la n yazan benim yânım da d a bu gibi acayip, sö z le r söylüyordu.
Evvelce yazm ış olduğum uz gibi, M ehmed’in vekili olan ve o ra
daki eyaleti beylik vazifesi ile id are eden S usm anın oğlu, a sk e r to p
layarak, bu «Dede Sultan» aleyhine h a re k e t e tti ise de S tilarion’un
d a r geçitlerin den’geçm egehnuvaffak olam adı. A ltı binden fazla olan
S tilarion'd aki ta rik a tç ıla r d a b ir m ahalde to p lan d ılar ve geçilmesi
zor olan geçitlerin önünde d u rarak , ta a rru z eden Susm ano’nun bü
tü n ad am lan m kılıçtan geçirdiler. H a ttâ Susm ano’y u d a tele f ettiler.
Bu m uzafferiy etten so n ra P erkliçia2 M u stafa'n ın (adı böyle
idi) m üritleri k azan d ık lan bu şan ve şöhretlerim sa h te babâitunln â1-
nevi kuvvetine atfederek, kendisini b ir peygam berden ziyade m edh-ü
seiiâ edip, kendi ta rik a tla rı için yeni b ir akide tesis ettiler. B u aki
deye göre, bundan böyle «zarkula8» dedikleri şap k aların ı giymiye-
cekler ve yalnız tek göm lek giyecekler, b a ş la n açık olacak, ve hı-
ristiy a n la r ile T ürkler arasında fa rk olmayacaktır.
1 M anastırların en bUyük rahibi.

“ B örklüce (T .N .).
« Z arkula zerkttlfth’tır.
D V K A S 69
Mehmed, bu m uvaffak ıy etsizlikten sonra, Lidia valisi Ali beye

h ab er göndererek, Lidia ve Io nia’d a bulunan b ü tü n askerî kuvvet
leri ile, h arek ete geçip, Stilerion’d a k ü e r aleyhine yürüm esini em ret
ti. S tü ario n ’dakiler ise, yine geçitlerin ağızlarını tu ttu la r ve düş
m anlarından d a r geçitlere girenlerin hepsini öldürdüler. Ali bey, pek
az ask er ile, kurtulabildi ve M ağnisa’y a gitti. Padişah, bu faciayı
duyunca, on iki yaşında b ir çocuk olan oğlu M urad’ı vezir Bayezid
ile birlikte, T ra k y a askeri ile beraber, bu m u taassıp kü tle üzerine
gönderdi. M urad giderken geçtiği B itinia, F rig ia, Lidia ve Ionia’-
dan b ü tü n askerleri toplayarak, büyük kuvvetler ile, düşm anların
d a r geçitlerine g itti ve yolda rastgeld iği ih tiy a r veya çocukları, e r
kek veya kadınları, yas v e cins fa rk ı gözetm & çdztaL m erham etsizce
kılıçtan geçiriyordu. N ihayet te k g ö m İe k lü e rin ^ sığ m d M arı,. dağa
v a rd ılar ve m u h a r e b e ^ 7 tu t^ tü lâ r . S onunda te k göm lekliler, reis-
leri sa h te peygam berleri ile .beraber m ağlûp ve teslim oldular. Bu
m uharebede, M urad çok a sk e r k aybetti. M urad b u tarikâtçfleri, be
rab e r alarak, E fe s’e getirdi. E fe s ’te, reislerini sorg u y a çekti. Ken-
sini bir çok işkencelerle tazyik ettiğ i halde, fikirlerindfi y e . itik ad ın da
sa bit olduğunu ve değişiniyeceğini anlayınca, onu astırd ı, cesedini
ellerini ta h ta la ra çivüer ile m ıhlanm ış b ir vaziyette, b ir deve üze
rin e koy d u lar ve şeh rin içinde d o laştıra ra k , te ş h ir e ttile r (1435).
M ürşitlerinin itik a t ve fik irlerini in k â r etm em iş olan m ü ritlerini de~
gözleri önünde boğazladılar. B u m ü ritle r can çekişirken, <dede sul
ta n erişj-ten1 b a şk a b ir şey söylem iyorlardı.
B u ta rik a ta m ensup olanlar, uzun m üddet, dedelerinin ölmedi
ğine ve h a y a tta bulunduğuna in an m a k ta devam ettiler. H a ttâ ben,
bu v a k ’ad an sonra, evvelce adi geçmiş olan h ıristiy an keşişine tesa
d ü f ettiğ im zam an, sa h te peygam ber h ak k ın d a ne fik ir hâsıl e ttiğ i
ni sordum . B u keşiş de dedenin ölmemiş olduğunu, Sisam adasına
geçerek o rad a eskisi gibi v aktini geçirm ekte bulunduğunu ve m am a
fih onun fik irleri ile itik a tla rın a inanm am ış ve asla ehem m iyet ver
m em iş olduğunu cevap o larak b a n a söyledi.
Bayezid, bu m u zafferiy etten sonra, M urad’ı alarak , A sy a ve
Lidia’d an geçerken, yolu üzerinde, bu ibahî ta rik a tin e m ensup olan
T ü rk dervişlerinden rastgeld iklerin in hepsini katlediyordu. B aye-
zidj F rig ia ve Ç anakkale boğazından geçerek, E d irn e’ye v ard ı ve
Çelebi M ehm ed’e oğlu M urad’m galibiy et ve m uzafferiy etin i arzetti.
----------- .
1 M etinde a y n en b öyle tü rk çe olarak y a z ılm ış v e bİzana diline tercüm e
edilm iştir.
Çelebi M ehmed de henüz genç olan oğluna A m asya san cak beyliğini
ve K apadokya civarını ih san e tti ve devlet adam ların d an tecrübe
sahibi olan Y orgiç (Y urgeç) b ey adında b ir z a tı şehzadenin id ari
işlerini tedvire m em ur tâ y in eyledi.
' (M EHM ED Ç E L E B Î’N ÎN H A Y A TIN IN SO NLA RI)
22 — Evvelce ismi geçen R ados şövalyelerinin «büyük üstadı»

o sene b ir donanm a hazırladı; iki k a t kürekli üç k a d ırg a ile m ütead
d it gem i a la rak , bu gem ilere h e r tü rlü malzem eyi, y ani kireç, tem eı
ta ş la n , odun, kereste ve kale inşası için lüzum lu h e r şeyi yükledi;
K a ria eyaletinin sahil b u ru n la n n ın birisine geldi ve hav arilerin en
m üm tazı olan P e tro nam ına b ir kale in şa edip, b u kaleye P etro nion
adım verdi. B ü yük ü s ta t, tem elleri g a y e t sağlam b ir şekilde yap tık
ta n sonra, s u rla n n inşasına başladığı zam an, M enteşe beyi E lyaz
bey, bu in şa a ta m âni olm ak için büyük kuvvetle geldi ise de, m u
v affak olam adı. B u su retle «büyük üstad» kaleyi m ükem m el olarak
inşa ve yüksek b u rçlar ile takviye e ttik te n sonra, k ale içerisine şö
valyelerden m uhafızlar b ırak arak , R ados’a döndü. Şövalyelerin «bü
yük üstadı», kaleden ayrılırken, m uhafız olarak kalede bırak tığ ı şö
valyelere, kaleyi m uhafazada büyük b ir itin a gösterm elerim , daim a
uyanık olm alarım ve k açan m ülteci esirleri kabul ederek, Ayios P et-
ros nam ına h ü rriy ete k avuştu klarının kaydına m ah su s kale defte
rine bunların adlarının yazılm asını em ir ve tenbih eyledi. B u kale
hâlâ m evcuttur.
İlk b a h a r gelince, Mehmed garp vilâyetlerinden ask er to pladı ve
E dirne'd en h a re k e t ederek, Anadolu’y a geçti ve B u rsa’y a geldi.
Ş ark eyaletleri valilerine, b ütün askerleri ile beraber, gelm elerini em
retti. B u seferden m aksadı, K aram an beyinin bundan önce B u rsa’-
da y ap tıkların ın intikam ını alm ak idi. Çelebi Mehmed, L ik aonia ta
ra fla rın a yürüdü. Evvelce de yazm ış olduğumuz gibi K aram an bey,
B ü rsa’yı işgal ettiğ i zaman, Çelebi M ehmed’in babasının kabrini aça
rak, kem iklerini yakm ak küstahlığ ında bulunm uş idi. Bu hâdisenin
intikam ını alm ak için sefere çıkan Mehmed, geçtiği yollarda bir çok
şehir ve kasab aları y a k tık ta n sonra, K onya’ya v a rd ı ve şehri zapt
etti. Suriye dağ ların a1 kaçan K aram an bey, M ehmed’e elçiler gön
dererek, suçunun affolunm asını istirh am etti. P ad işah onun rica ve
ı T a ş e li d e m e k i s t i y o r (T . N .) .
D U IC A S 71
istirh am ım kabul ederek, onu a ffe tti ve beyliğini kendisine bıraktı.

K aram an (oğlu M ehmed) bey de, bundan so n ra riy asız ve sadık
dost olacağım ve O sm an-oğullanna a it y erlerin h u d u tların ı hiçbir
zam an aşm ıyacağm ı yemin ile tem in eyledi1.
Mehmed, böylece K aram an beyini tak ip etm ekten sarf-ı nazar
ederek, gerisin geriye B u rsa ’y a döndü ve Ç anakkale boğazım geçe
rek, E d irn e’ye geldi. Mehmed, E d irn e’de v a k it geçirirken, babası
B ayezid’in oğlu ve kendisinin küçük kard eşi M u stafa’nın (E flâk) ’ta
bulunduğu haberi geldi. İlk önce Cüneyd’in k afasın ı kesm ek için ile
r i gelen kulların dan iki kişiyi gönderdi ise de onu b u lam adılar; zira
Cüneyd iki gün evvel T una nehrini geçerek, M u stafa’y a ü tih a k e t
m işti. Cüneyd, M u stafa’yı g a rp ve ş a rk vilâyetlerine padişah yap
m ak için kendisine yardım edeceğini yem inler üe, tem in etti.
M ehmed, Cüneyd’in kaçtığın ı h aber alınca, ondan gelebilecek
za ra rı n azarı itib ara alarak , çokça a sk er topladı ve T rak y a’d an ge
çerek, M akedonya’y a geldi. O rada M u stafa ile Cüneyd’in beraberin
de U lahlardan yardım cı kuvvetler ve T ürklerden çokça ask er oldu
ğu halde T una’yı geçerek, Tesalya ta ra fla rın a do ğ ru inm ekte olduk
larım h a b e r aldı ve ordusu ile b u n lara k a rş ı g itti. İk i ordu Selânik
ta ra fla rın d a k a rşı k a rş ıy a geldiler ve h a rb e tu tu ş tu la r. M ehmed’in
ordusu galip gelerek, d üşm anları Selânik şehrinin k ap ıların a k a d a r
kovaladı. M u stafa ve Cüneyd az m ik tard a a s k e r ve şeh ir ahalisinin
yardım ı üe o rala rd a m ü d afaaların a devam ediyorlardı. A kşam olun
ca, iste r istem ez Selânik şehrine gird ü er. D im itrios L ask aris Leon-
darios b u n lara izaz ve ik ra m ederek, onları teselli e tti; talih in de
ğişm iş olm asm dan m üteessir olm am alarım , cesaretlerim kaybetm e
m elerini ve Selânik’in T ü rklere teslim i tehlik esi olsa büe, kendilerini
M ehmed’e teslim etm iyeceğini, bundan dolayı m ü sterih olm alarım
söyledi. O nlar d a D im itrios’un teselli v eren sözlerinden c e sa re t ala
ra k , ra h a tç a yem ek yediler ve uyudular.
S abah olunca M ehmed, m aiyeti erkânından birisini Leonda-
rio s’a göndererek, dedi ki, «Bizans im p a rato ru ile aram ızda m evcut
olan bozulm az do stluk ve sevgiyi pek iyi bilirsin. B u dostluğu boz
m ağ a ve B izanslIlara büyük z a ra rla r yapılm asına sebep olma, bi
zimle B izanslIlar ara sın d a n ifa k ve düşm anlık sokm ağa çalışma. Bu
nun için av lam ak ta olduğum avı b an a teslim et. B unu yapm ıyacak
olursan, dostluğu b ıra k a ra k düşm anlığı ele alacağım ; az b ir zam an
» 1415 yılın d a (T . N .).

iğinde şeh ri zaptedip, halkını e sir edeceğim; senin h a y a tın a d a son

verip, düşm anlarım ı avucum un içine alacağım .» D im itrios Leonda-
rios pek hakim ane b ir şekilde şu yazılı cevabı verdi. « E y padişah,
pekâlâ bilirsin ki, ben desp o t değil, b ir kulum ve yalnız B izans im*
p ara to ru n u n kulu değil, aynı zam anda senin de kulunum . Z ira sen
onun evlâdı m akartım dasın, tara fın ız d a n s a d ır olan bu em rin icrası
ve neticeye erdirilm esi size a it b ir k ey fiy ettir. H alb uki benim de
vazifem cereyan eden hali im p arato ru m a h a b e r v erm ektir. Ş unu da
biliniz ki, im p arato ru n him ayesine sığm an ve b ir atm acan ın tak ip
e ttiğ i keklik gibi, h ay a tım k u rta rm a k istiyen z a t alelâde T ürkler-
den biri değildir, h a b e r aldığım a göre, kard eşindir. Z aten alelâde
birisi olsa dahi, yine im p arato ru n izni olm adıkça, onu size verem ez
dim. B u sebeplerden dolayı, âbidane istirh am ediyorum , b ira z sab
rediniz. Ben, şu d ak ik ad a cereyan eden v a k ’a la n im p a ra to ra yazı
yorum . B u h u su sta em ir verm ek, ona a ittir. B en ise, verilecek em ri
ifa edeceğim.»
P adişah bu sözleri duyunca, keyfiyetin im p a ra to ra bildirilm esi
ne m u v afa k at etti. Kendisi de im p a ra to ra icap eden şeyleri yazdı ve
cereyan eden hâdiselerin, arad ak i iyi m ünasebeti bozacak b ir h â
diseye sebebiyet verm em esinin tem inini ric a e tti. İm p a ra to r M anuil,
M ehmed’e ş u n la n yazdı: «M alûmun olduğu üzere, h a k ik a ten ben
sa n a b a b a olm ağı v a ’dettim , sen de benim evlâdım olm ağı kab u l e t
tin. H e r iki ta r a f bu ta a h h ü tle ri m u h afaza etm eğe m ecburdur. Al
la h ’ta n k o rk an ve İlâhi em irleri ifa eden böyle y a p a r. B u ta a h h ü t
lerim izden ay rılacak olursak, baba evlâdına k a rş ı h iy a n e t etm iş olur,
ev lât ise babasının k atili mevkiine düşer. B en yapm ış olduğum ye
m inlere uyg u n o larak h a re k e t edeceğim, sen yem inlerini tu tm a k is
tem iyorsan, z a ra r yok, haksızlık y ap an ları İlâhî a d a le t cezalandırır.
B an a iltica edenleri senin eline teslim etm ek hakkm daki talebini ifa
etm ek değü, böyle b ir teklifi dinlem ek bile istem em . Z ira m ültecileri
teslim etm ek, h ü k ü m d arlara y ak ışır m uam ele değildir. B unu ancak
zalim ler y a p a r; ş a y et ben kendi kardeşim i ta k ip ederken, o senin
k an a tların ın a ltın a sığınırsa, ben de öldürm ek m aksadiyle c n u sen
den istersem ve sen de onu bana verirsen, h a in ve k a til olm uş olur
sun, b u n u iyi bil. B inaenaleyh b an a teklif, e ttiğ in bu çirk in m uam e
lenin tara fım d a n hiç b ir zam an yapılm ıyacağını iyi bil. M am afih se
nin b ab an m akam ın da olduğum dan, b ir te k A llah’a ve biz hıristiy an -
la n n itik a t ettiğim iz ekanim -i selâseye yem in ederim ki, hü k ü m d ar
lığın devam ettik çe ve se n h a y a tta bulundukça m ülteci M u stafa ile
a rk a d a şı Cüneyd hapishaneden çıkm ıyacaklardır. S en bu dünyadan
D U K A S 73
g ö ç e ttik te n sonra, talih leri ne ise, o olsun. E ğ e r işin böylece halline

razı değilsen, istediğin gibi h a re k e t et!»
M anuil, D im itrios L eondaris’e b ir m ektup göndererek: «Benim
M ehmed’e yazdıklarım ı okuduktan sonra, em irlerim i acele olarak
yerine g e tir ve m ülteci M ustafa ile Cüneyd’i ve b u n lara tâbi olan
kim seleri, üç sıra kürekli bir k ad ırg ay a bindirerek, sü ra tle bize gön
d er ve emrim in hilâfın a h a re k e t etme» diye yazdı. Çelebi Mehmed
de im p a rato r ile bozuştuğu takdirde m eydana çıkacak hâdiseleri dü
şünüp, öm ürleri m üddetince M u stafa ve Cüneyd için serb estlik ol-
m ıyacağım nazar-ı itib ara alarak , Selânik’i tazyik etm ekten vazgeç
ti ve askerlerini alarak , E d irn e’ye av d et eyledi. M u stafa ile Cü-
neyd’in o rta y a çıkmış olm asından doğan rah a tsız lık tan bu suretle
k u rtu lm uş oldu.
K ir1 D im itri Leondaris ise, üç s ıra kürekli b ir k ad ırg a hazırlı-
y arak , iki m ülteciyi bindirdi ve im p a rato ra gönderdi. İm p arato r,
M u stafa’yı b ir m üddet so n ra Limnos adasına gönderdi ve sıkıca
m uhafaza edilmesini em retti. Cüneyd için de is tira h a t etm esi için,
P am m ak aristo s2 m an astırın d a b ir y er ta h sis etti.
B u işler olup b ittik te n sonra, im p a ra to r Çelebi M ehmed’e elçi
ler göndererek, M ustafa'n ın yapacağı m asra fların tediyesini istedi,
zira M u stafa’m n refak atin d e otuz ve Cüneyd’in refa k a tin d e on kişi
vardı. B u h u su sta iki ta r a f an laşarak , M ehmed’in hâzinesinden ve
ira tla rın d a n h e r sene üç yüz b in akçe m ik tarın d a b ir m eblâğın im
p a ra to ra verilm esi ve M ehm ed h a y a tta oldukça M u stafa’nın serb est
bırakılm am ası k a ra rla ştırılm ış’ ve b u h u su sların yerine getirileceği
yem inlerle tem in a t a ltın a alınm ıştı. M ehmed öldükten sonra, h alef
lerinin B izansa k a rş ı tak ın acak ları vaziyete göre, im parator, m em
leketinin m en faatın a uygun s u re tte h a re k e t edecekti. E lçiler k a ra r
laştırılan bu hususları, yem inler ile, te y it olunm uş b ir s u re tte yazılı
olarak ald ılar ve g eri döndüler.
M ehmed, M u stafa’nın pad işah ilânın a yardım etm iş olan U lah-
la ra k a rş ı düşm anlık beslem ekte olduğundan, b u n lar aleyhine bü
yük kuvvetler gönderdi, m em leketlerim y ağ m a etti, b ir çok yerlerini
y a k arak , o n lara z a ra r verdi. B u n lard an so n ra İstan b u l aleyhine de
gizlice düşm anlık beslem eğe başladı, f a k a t b u düşm anlığı içinde
saklayıp, asla m eydana çıkarm ıyordu. O günlerde h ıristiy an ırkm -
ı K ir v eya h u t kiriş, ba y dem ektir.

2 P a m m ak ar isto s m a n a stın bugünkü F eth iy e camiidir.
dan ve F iladelfia1 şehrinin arh o n tlarm d an 2 bir za t vardı. B u z a t

m uam elelerinde hilekâr ve dolandırıcı idi. Isk itierin (T im ur’un) isti
lası sırasında, şeh rin ileri gelenlerinden olduğundan, şe h ir ahalisin
den b ir çoğunu, zengin oldukları cihetle, T im ura icap eden vergiyi
verm eleri için, dinsizlere ih b ar etti. H albuki bu h ıristiy an lar h ak i
k aten zengin olm adıklarından ve bundan dolayı tesb it edilen vergiyi
verem ediklerinden, dinsizler de bunları ate şte yak tılar. B u Filadel-
fialı z a t şeh rin ru h an î reisini de ele verdi. Dinsizler, bu reise de iş
kenceler y a p tıla r ve h ıristiy an dinini in k âr ile, kendi dinlerine g ir
m esi için, ona eza ve cefa ettiler. Sonra bu Filadelfialı za t İs ta n
bul’a geldi, s a ra y erk ânından birisi ile tam ştı. B u suretle bununla be
ra b e r sık sık s a ra y a giderdi. B ir gün sa ra y d a m üstacel b ir iş için bir
tercü m an a ih tiyaç görüldü. O sıra d a s a ra y d a bulunan Filadelfialı
h u zu ra çık arak, T ü rk ler ta ra fın d a n söylenilen sözleri y unancaya
tercem e etti. Z ira tü rk le rin lisanını iyice biliyordu. O zam andan iti
baren im p arato ru n elçileri vazife için b ir yere gittik leri zaman, Teo-
logcs’u da — bu zatın adı böyle idi— , tercem an olarak, b e ra b e r alı
yorlardı. M eydana çıkan b ir çok v a k ’a la r sebebiyle bu gibi elçilik
vazifeleri eksik olmuyordu. Bu suretle Teologos M ehmed’in veziri
B ayezid ile m ünasebet tesis edip, kendisinin en büy ük d ostu oldu.
B izans’a a it bazı gizli m alûm atı da B ayezid’e bildiriyordu. A ynı za
m an d a m illetine k a rş ı büyük b ir s a d a k a t g ö s te rir gibi h a re k e t edi
y o r ve on lara d a T ü rk işlerini h ab er veriyordu.
Teologos böylece talih in en yüksek m ertebesine u laştı ve im pa
ra to ru n um um î elçisi ve vekili olduğu gibi, aynı zam anda çok defa
la r B ayezid’in ve h a ttâ M ehm ed’in sofrasın da oturu p, onlarla b e ra
b er yemek yerdi. Teologos’u n gerçekte B izanslIların lehinde çalış
madığı h akkın da b ir çok şay ialar çık tı ve herkes b undan bahsetm e
ğe başladı. H a ttâ M u stafa’yı şehirden kaçırm am ası için Lim nos ada-
s-na sü rg ü n edildiği ve bunun gibi b ir çok şeyler söyleniyordu. M us
ta fa 'n ın m a s ra f ve iaşesi için v a it vc ta a h h ü t olunan m eblâğı T ü rk
le r bazan gönderm iyorlardı. İm p arato r, bu p ara n ın gönderilm esi
için, diğer elçiler gönderdiği zam an, bunlar, elleri boş geri geliyor
lardı. H albuki Teologos’u gönderdiği zam anlarda, h e r şey m u v affa
kiyetle neticeleniyordu. B u sebeplerden dolayı B izanslIlar onun h a k
kında fen a fik irler besliyorlardı, im p a ra to r M anuil ise şüphelenm i
yor, h a ttâ içinde küçük b ir şüphe bulunduğu görülm üyordu. F a k a t
ı F ilad elfia, A laşehir.

- A rhon m em lek et eşrafın a verilen unvandır.
D U K A S 75
h er şeyi b a şk a bir şekle sokan iyi bir halde bulunan şeyleri b ir an

içinde m ahv ve ta h rip eyliyen, kötü vaziy ette bulunanları da iyi bir
hale g etiren hakim ve büyük yapıcı olan Cenab-ı H ak Teologos’u
ve d a h a doğrusu Teologos’un tasa v v u rla rın ı — ki çok kimsele
rin dediği gibi, gerçek oldukları b ilâhare m eydana çıkm ıştır— hiçe
indirm iştir. Mehmed, a t üstü nde avlanırken, orm an içerisinden çık
m a k ta olan b ir dom uza k arşı m ızrak a ttığ ı sırad a, s a r ’a h astalığ ına
tu tu lara k , baygın b ir halde a tta n d ü ş tü ; adam ları onu hemen kaldı
ra ra k , sa ra y a götürd üler. Z aten avlandığı y e r E d irn e’ye y ak ın idi.
Edirne civarından ve uzak yerlerd en en hazık hekim leri d av et etti-
i.ev, b u n lar da g ü y a M ehmed’in iyi olması için yard ım ediyorlardı.
A skerler gönül sıkıntısı içinde p ad işah ı g örm ek istiyorlardı. S abah
leyin, padişahın h a y a tta bulunduğunu is p a t etm ek için, âd e t olduğu
üzere, kendisini dışarıy a çıkardılar, a sk erler ve halk bunu görünce
sevindiler ve alkışladılar.
E rte si g ü n yine, s a r ’a y a tu tu la ra k , sesi kesildi, dili tu tu ld u ve
akşam a doğru, y ata ğ ın d a irtih a l e tti1.
M ehmed hü küm darlık m üddetinin en çok kısm ım V enedikliler
den b aşk a Bizans im p a rato ru ve diğer b ü tü n h ıristiy an la r ile sulh
içinde geçirdi. E d irn e ’de, kendisinin yap tırd ığ ı saray ın ın içinde ve
kısa bir h a sta lık tan sonra, sa k in b ir hald e ru h u n u teslim etti. Böyle
bir ölüm ecdadına m ukadder olm am ıştır. Z ira M ehmed m üstesna,
diğerlerinden b ir kısm ı zehirle, bir kısm ı boğulm akla, diğ erleri bı
çakla ölm üşlerdir. Ben zannediyorum ki, Atropos* M ehmed’in haya
tın a son verirken, Bizans im p a rato rla rın a olan m uhabbetini ve hı-
ristiy a n la ra k arşı beslediği şefk ati n azarı itib ara alarak, ölümünde
ona kargı cem ilekâr davranm ıştır. Mehmed, b ir daha geri dönmemek
üzere öbür dünyaya g ittiğ i zam an A m asya’d a beylik sü ren büyük
oğlu M urad’ı T ürklere başbuğ olarak b ırak tı. M urad m em leketin
T ü rk acem lerle m eskûn olan yerlere kom şu olan o h u d u t kısm ım
idare etm ek için b abası ta ra fın d a n (sancak) beyi nasp ve tây in olun
m uş idi. Bu T ü rk acem lerin başın da K araculuk bulunuyordu ve Lâz-
la ra ve îra n lü a ra hükm ediyordu, h a ttâ bu K araculuk8, Trabzon im pa
ra to ru Aleksios K om ninos’un kızını zevce olarak alm ıştı. Amasya^
ı K em a lp a şa -z â d e T a r ih in d e (s. 4 4 ) nüzttl isa b eti ile y a ta ğ a d ü ştü ğ ü k a y

d e d ilm iştir ( T . N \).
•i A tr o p o s, Y u n a n lıla rd a in sa n la r ın r iş te -i h a y a tın ı k e s e n il&he idi,
s D u k a s ’ın K a rcu lu k d e d iğ i z a t, A k k o y u n lu , y a h u t E a y e n d ir iy e h ü k ü m e
tin in en n a m lı h ü k ü m d a r ı U z u n H a s a n ’dır.
D u k a s’m b a h s e ttiğ i K a ra c u lu k h a k ik a tte K a r a y ü lü k O sm an beydir. B u
talar çok defa karışık lık çık ardık ları zaman, aynı ırk ta n olan ve ay
nı fik irleri ta şıy a n İra n T ürklerin i dav et ediyorlardı. B unların da
isyana doğru h a re k e t ettik leri görülüyordu. Bu sebeplerden dolayı,
babası rah m etli Mehmed, bu eyaleti oğluna verm eği düşündü ve b u
n u za ru rî gördü. M ehmed E d irn e’de, B izanslIlara, H u n la ra (M acar),
U lahlara, S ırplara, B u lg arlara k arşı m ızrağını sallıy arak, b ü tü n A s
ya ve T rak y a ta ra fla rın d a k i tebaasın ın sulh ve sü k û n içinde y a şa
m alarım tem in ettiğ i gibi, oğlu M urad’ı da, m em leketin o şu u rla rın
da, ş a rk ta k i hüküm etlere k a rşı gelmeğe ve oranın ahvalini ıslâh e t
meğe m em ur etm işti.
(Ç E L E B İ M EHM ED’ÎN V A SİY ETİ V E ÖLÜMÜNÜN

G ÎZ L l TUTULM ASI)
M urad bey1, hüküm etin idaresini sakin ve m ü sterih b ir şeküde

ele alm adı; bilâkis aşağıda görüleceği üzere, büyük b ir k arışıld ık lar
içinde idareyi eline aldı. B abası hastalanınca, s a ra y adam larından
en büyü ğünü d a v e t etti. B una T iirkler kendi dillerinde «vezir» veya
«paşa», B izanslIlar ise p atrik io veya m esazon adını verirler. Vezirin
ismi Bayezid’di ve A rn a v u t ırk ın a m ensup idi. K üçük y aşın d a kul
olarak m em lekete geldi ve M ehmed bey ta ra fın d a n s a tın atandı. M eh
m ed beyin talihsizliklerine ve kaderine iştira k e tti. M ehmed, d a h a
genç y a ş ta iken, babanım öldüren Tim ur tara fın d a n , evvelce yazm ış
olduğumuz o büyük m uharebenin cereyan etm iş olduğu A n k a ra şeh
ri civarında bu lunan G alatia dağların da tak ip oldunduğu ve y ab an
cı yerlerd e büyük felâk etler ve sefaletler ile m ücadele e ttiğ i ve Ti-
z a tın U zu n H aşan ile k a rıştırılm a sı bir hatadır: K ara Y ü lük Osman, A k k o-

yunlu hüküm darı v e U zu n H asan ’m büyük babasıdır. Çelebi M ehm et 1421 de
v e fa t etm işti. B u ta rih te A k koyunlu hüküm darı K ara Y ülük O sm an d ı.. K endi
si bu ta rih ten sonra 14 sen e daha y a şa m ış v e 1435 de şe h it olm uştur, v a lid e si
Trabzon im paratorluğu ailesinden pren ses A nn a C om nena idi.
K ara Y ülük Osm an beyden son ra oğlu A li v e daha sonra diğer oğlu H am -
' za hükümdar olm uşlar, H a m za beyden sonra A li beyin büyük o ğlu Cihangir
1444 de sa lta n a ta sahip olm uştu. U zun H aşan ise 1462 de büyük k ard eşi Ci
h an gir’e k ar şı h arekete geçm iş ve ondan sonra kendisinden b ah sed ilm eğe baş-
lan m ıştır.
D u k as O smanlı hü kü m etinin o zam anki şark hududunun daha ötesinde
bulunan a ra ziy i v e hüküm etleri İra n T ürkleri olarak ta v s if etm ek ted ir. (B ak .
H alil B dhem - S ta n ley - L ane - Pool, D ü vel-i îslâ m iy e, s. 407, 413 v e Islftm
A nsiklopedisi, A kk oyu nlu m addesi) (T. N .),
1 M ü ellif burada M urad’ı bey olarak ta v sif ediyor.
D U K A S 77
m ur ordusu tara fın d a n kovalandığı zam an, sözü geçen B ayezid de,
Mehmed ile beraber, o felâk et ve sefaletlere iştirâ k ediyordu. N ite
kim, M ehmed ile B ayezid yürüyerek, b ir yerden diğer b ir y ere gi
derken, M ehmed küçük y a ş ta olduğundan, y a y a olarak yol yürüm e
ğe taham m üllü olmadığından ve yürü m ek ten a y a k la n şişm iş ve yü
rüyemez b ir hale gelm iş bulunduğundan, Bayezid onu om uzlarına
alarak, Livia eşeği gibi, b ir çok g ünler taşım ış ve bu su retle Meh-
m ed’i, babasım n m em leketine g etirm işti. Çok d efa ekmeksiz kaldık
ları vakit, Bayezid, derviş kıyafetine g irerek, şehirlere gidip dilen
miş ve aldığı ekm ekler ile M ehmed’i beslem işti, iş te B ayezid Meh-
m ed'c k arşı sadık ve sahih b ir kul o larak hizm et etm işti. B unun
yaptıklarım , b aşk a kim se yapam azdı1.
M ehmed de, büyüyüp b abasının ta h tın a g eçtik ten sonra, Baye-
zid’i layık olduğu m ertebeye çıkardı. B ir beyin hizm etçisine dediği
gibi «az sa d a k a t gö sterirsen, sa n a büyük m ü k â fa tla r vereceğim*.
Mehmed de B ayezid’i hem sa ra y ın ın efendisi ve hem de id aresi al
tın d a bulunan yerlerin, sahibi nasp ve tâ y in etti. Bayezid, uzağı gö
rü r ve akıllı b ir z a t idi. M ehmed’in sağlığ ında m em leketi su lh ve
m usalem et ile güzel b ir şekilde id are e tti ve A sya ile T rak y a'n ın
um um nezaretini ifa ettiğ i gibi, askerlerin , m uharebelerin b ü tü n le
vazım ım te d a rik ediyor, sulh, h a rb ve m ücadele zam anlarım , lâyı-
kıyle idare eyliyordu. Mehmed, hastalanınca, B ayezid’i d a v e t ve son
arzularım ih tiv a eden vasiyetnam esini tanzim e tti. B ayezid’e dedi
k i: «B ana n asıl kul o larak sad ak atle çalışm ış isen, oğlum M urad’a
da o şekilde sa d a k a tla çalışm anı, benden k a la n beyliği kendisine tes
lim etm eni ve babasım n s a ra y ın a yerleştirm eni em rediyorum 2*. Di
ğ e r iki çocuğunun d a (M urad o zam an re ş it idi, d iğ er iki oğlu ise,
biri yedi, diğeri sekiz yaşların d a b ire r çocuk idiler) im p a rato r Ma-
nuil’e teslim edilm esini ve im p a rato ru n b u iki çocuğa v asi olmasını
ay rıca em retti. Mehmed, b u n la n B ayezid’e söylerken A llah'ın ve
P e y g a m b e rin a şk ın a ve kendisine yedirdiği ekm ek ve tu z h ak k ı için
em irlerin yerine getirilm esini em retti. Mehmed, âdetleri olduğu üze
re, M u ra d in iki küçük kard eşini boğm ak istem esi k o rkusu ile — ki
k o rk tu ğ u b aşın a geldi—, bunların im p a ra to ra teslim olunm asını va
siyetnam esinde yazm ış idi.
ı B u k ıs m ı b ir e fs a n e olarak kab ul e tm ek lazım dır v e B ayezid'ln M eh

med Çelebi’y e o lan sad ak atim ta sv ir iç in y a zılm ıştır. B u zam anlardaki ola y
la r için bak. N eşri, c. L
2 Oruç bey, s. 45: « S u ltan hen ü z v e fa t etm eden v a siy e t etm işti kim Sul
ta n M urad’ı ta h ta geçflrün dem işti». (T . N .).
Mehmed, h e r şeyi iyice intizam a koyduktan sonra, çocuklarının

sulh ve m usalem et halinde bulu nacakları k a n a ati içinde v e fa t etm iş
tir. H albuki hâdiseler düşündüğü ve arzu ettiğ i gibi olmadı. Mehmed
vasiyetini yapark en, düşündü ki: «iki evlâdım im p arato ru n ellerin
de olacak, bu su retle M urad gailesiz ve gürültüsüz b ü tü n m em leke
tin sahibi olacak, âsiler baş kaldıram ıy acaklar, küçük çocuklar ise,
haksız ölümden k u rtu lm uş olacaklar ve öm ürlerinin sonuna k a d a r
ihtiy açları, kardeşleri olan padişah tara fın d a n tem in edilecektir.»
im p a ra to r ise kendisine tevdi olunacak çocukları rehin olarak k u l
lanm ak suretiyle M urad ile tem iz ve hilesiz bir dostluk tesis edece
ğini ve îra k lis ’in yaptığı gibi, köpeği sopa ile kork u tm ak usulünün
tatb ik ini düşünüyord u; şay et tesad ü fen M urad’a bir gün b ir hal v a
ki olursa, T ürklerin reisi avucunun içinde olacak ve kendi sinesinde
iyice beslenmiş olan yılan, değişm ez ta b ia t kan u n ların a uygun ola
rak, yanlışlıkla ısırsa dahi, zehiri dişlerinden dışarı çıkm ıyacalıtır.
im p a ra to r bunları tahayyül ederek seviniyordu. B izanslIlar ise is
tikbali görerek kalblerinin içinden ah çekiyorlardı.
Y ukarıd a yazdığımız gibi Mehmed bey, E d irn e’de inşa etm iş
olduğu saray ın d a v e fa t e tti ve cesedi k ırk gün öldüğü evde saklandı,
ö ldüğünü d ö rt kişiden b a şk a kimse bilm iyordu. B ilenler vezirler, y a
ni B ayezid ile İbrahim ve iki hekim idiler. B u n lar h e r g ü n s a ra y a
girip çıkıyorlardı ve padişahın tedavi edilm ekte olduğunu ve diğer
s a ra y erkânına yalan olarak, lâyıkı ile tedavi olunabilm esi için bazı
ilâçların bulunm ası lâzım geldiğini söylüyorlardı. B ir çok kim seleri
S ırb istan ’a, İstan b u l’a ve a d a la ra göndererek, ted avisi için lüzum lu
ilâçları a ra ttırıy o rla rd ı. B u a ra d a hekim ler ölünün k a m ın ı a ç ara k
b ağırsaklarım ve a k ve k a ra ciğerini çıkardılar, cesedin içerisini kâ-
m ilen yıkad ılar; ölünün bulunduğu odayı k azarak , cesetten çık ar
dıkları y u k a rd a kaydedüen uzuvları o ray a göm düler. S o n ra cesede
kok u lar sü rd üler, kefene sa rd ıla r ve h a y a tta imiş gibi y a ta ğ a y a tır
dılar. B u işlerin hepsi iki vezir ile saray d ak i iç oğlan lar ta ra fın d a n
yapılıyordu. B u iç oğ lan lar dışarıy a hiç çıkm azlar ve kim se ile gö-
rüşm ezlerdi.
B u ih tiy atlı tedbirlerin alınm asına sebep şu d u r: P ad işah ın ölü
m ünü ş a y et e tra fta k i m illetler, y ani BizanslIlar, S ırplar, Cenevizliler,
V enedikliler ve A nadolu’da bulunan K aram an-oğullan duy acak olur
larsa, ta h tın vârisi olan M urad’ı, İra n (şa rk ) h u d u tların d an geçir
m ezlerdi ( ! ) ; idarede karışık lık ve a sk er arasın d a isy an çıkabilir ve
şa rk vüâyetlerini K aram an, T ra k y a ’daki yerleri de h ıristiy a n la r
D Ü K A S 7Ö
yağm a edebilirler ve bu suretle T ü rk ler se fa let iğinde k alırlard ı; B i

zan s lIlar ise m es’u t olabileceklerdi.
(SULTAN M URAD’IN TA HTA ÇIKMASI, Y E N İÇ E R İL E R )
25 — A hval bu m erkezde iken b ir ulak gön dererek A m asya’da

bu lunan oğlu M urad’a babasının ölüm ünü h a b e r verdiler. A rad an
k ırk gün geçtikten so n ra aynı ulak E d irn e ’ye a v d e t ederek, Mu-
ra d ’m B u rsa ’y a y ak ın M elena k ary esin e geldiğini bildirdi ve b era
berinde getirdiği m ek tupları a lâ k a d a rla ra verdi. M u rad b u m ek tu p
ların d a B u rsa ’y a vasıl olduğunu bildirdiği gibi, babasının cenazesi
ni alarak , b ü tü n e şra f ve ây an ile birlik te B u rsa’y a gelm esini ve o ra
da cenazeyi defn ettik ten sonra, kendisini padişah ilân etm elerini B a-
yezid’e em retti.
Bayezid M urad’ın m ektupların ı m em nuniyet ve sevinç ile ahp,
okuduktan sonra, ertesi gün b ü tü n valileri, ây an ve e şra fı ile şeh ir
halkının bir çoğunu d avet ederek, kü rsü y e çıktı ve kendilerine a şa
ğıdaki sözleri söyledi; «Ey v a ta n d a şla r! Cenab-ı H a k k ’ın inayeti ve
P eygam ber’in şefaatiyle m em leketim izin eski halinden bugünkü
yüksek mevkie ne su retle çıktığım size izah etm eğe h a c e t y oktur.
B azılarınız kendi gözlerinizle görm üş, bazılarınız d a babalarınızdan
işitm iş olduğunuz gibi, O sm anlIların Ç anakkale boğazım geçerek,
Rum eliye geldikleri zam andan bugüne k a d a r an cak altm ış sene geç
m iştir. Bu m üddet zarfın da, b ü tü n T ra k y a ’y ı z a p t ve m u h afaza e t
tikleri gibi, B izans ve Sırp m em leketlerini de h a ra c a b ağladılar; Tu-
n a ’m n öte ta ra fın d a bulunan U lah lan , H u n la n (M acarlan ) ve m ik
ta rla rı pek çok olan A rn a v u t ve B ulgarları, külliyetli m ik ta rd a esir
alm ak suretiyle, ta h k ir ve tezlü eylediler; b u m em leketlerin resm î
gelirleri, bize verm eği ta a h h ü t ettik le ri verg ileri ödemeğe k â fi gel
m ediğinden, kızlarım ve oğullarım zelil b ir s u re tte bizim ileri gelen
lerimize gönderiyorlar. B u su re tle h a re k e t edip, bizden sulh, sükûn
ve m erh am et diliyorlar. H üküm etim iz, hakim ane ve âlim ane b ir su
re tte , h e r m illetten a d am lar to plıyarak, m em leketi kuvvetlendirdüer
ve genişletip büyü ttü ler. B u n lar fen a talihli, sa p a n sürm ekle geçinen
ve Peygam ber’in ilân ettiğ i tek A llah ’a inanm ıy an ad am lar olduk
ları halde, şim di m es’u t k u m an d an lar ve iyi beyler oldular. B en ve
beni dinliyenlerin ekserisi, bu dediğim adam lardanız. B u sebepten
dolayı, vaktim izi is tira h a t ve tem bellikle geçirmiyelim. U yam k ve
80 B İZ A N S T A iÜ tH İ
dikk atli olabm . İh m al ile b ab ad an kalm a m irası m ahvetm em ek için

h e r birimiz O sm an’ın hak ik i çocukları imişiz gibi çalışmalıyız.
B abam ız padişahım ız, velinimetim iz M ehmed’dir, onun veliah-
tı, büyük ve sevgili çocuğu M urad’dır. îm d i M urad büyük şeh ir olan
B u rsa ’d a babasım n ta h tın d a otu rm u ş bulunm aktadır. B ab ası ve bi-
zim padişahım ız dâr-ı b a k a y a in tik al etm iştir.»
B ayezid b u son sözleri söylerken, büyük fe ry a t ve fig a n lar ile,
göz y a ş la n dökm eğe başladı. A ynı zam anda b ü tü n e ş ra f ve ây an
yüksek sesler Ue ve g ü rü ltü ile ağhyorlard ı. O zam an B ayezid ve
İbrahim , ölen padişahın cesedini kald ırarak , s a ra y ın avlu suna g e tir
diler; te k r a r inütilerle fe ry a t ve fig a n e ttik te n sonra, ş a rk v ilâyet
lerine (A nadolu) a it ask erlerin e rte » günü Gelibolu’y a d o ğ ru h are
k e t etm elerini em rettiler. E ş r a f ve âyan, B ayezid’le beraber, cena
zeyi tak ip e ttile r ve boğazı geçerek, B u rsa ’y a geldiler ve M ehmed’i
kendisi ta ra fın d a n in şa olunm uş olan tü rbeye göm düler. Sekiz gün
yas tu tu ld u ve âdetleri veçhile ru h u n u n istira h a tı için dinî m erasim
yapıldı, d u a la r okundu. M atem g ünleri geçtik ten sonra, M urad’ı p a
dişah ü â n ettiler, ic a p eden m erasim yapıhp padişah, e şra f ve âyana
b ir çok ihsan lard a bulunduktan, e şra f ve ây an d an d a h e r birisi p a
dişah a hediyeler takdim e ttik te n ve ay ak öptükten sonra, m em leket
işleri ile m eşgul olm ağa başladılar, tik önce M ehmed’in öldüğünü ve
M urad’ın p adişah olduğunu bildirm ek üzere, K a ra m a n ’a ve B izans
im p arato ru n a elçiler gönderdiler. Yeni ta h ta çık an p adişahların
y ap tık ları gibi, b u n larla m evcut olan m uahedeleri tazelediler. Ş ark
vüâyetlerinin selâm etini tem in için K aram an ü e yem inlerle te y it
olunm uş m uahedeler im zalam ak lüzum unu g ö rd ü ler ve so n ra T ra k
y a işlerini düşünm ek için boğazı geçtiler.
im p a ra to r M anuil, d a h a evvel d av ran arak , M urad’a elçi olarak
Paleologoslardan L a h a n a ’yı ve Theologos K o ra k a ’yı gönderdi. B u
elçiler su re ta babasım n vefatı dolayısiyle im p a rato ru n taziyetini ve
ta h ta çıktığ ından dolayı d a tebriklerini b ey an etm ekle beraber, ba
basının son arzularım h a tırla ta ra k , babası ile im p a ra to r a ra sın
da m evcut olan sevgi ve m uhabbetin kendisi ile de devam etm esini
arzu ediyorsa, küçük kardeşlerinin im p a rato ra teslim ini istediler.
Ş ayet babasım n son arzularını ifa etm ek istem ez ve çocukları ver
m ek ten im tin a ederse, im p arato ru n elinde ikinci b ir p adişahın m ev
c u t bulunduğunu ve bunu az zam an zarfın d a M akedonya ile Gelibo
lu yarım adasın a, b ü tü n T rak y a’ya, çok geçm eden A sya’y a ve tekm ü
A nadolu’y a hü k ü m d ar yapacağım söylediler. B u yedek padişah, ev
velce sözü geçen M u stafa’dır.
DÜKAS â l
Bayezid, yeni padişah M urad nam ına, elçilere cevap olarak de
di ki, «Müslüman çocuklarının k â firle r ta ra fın d a n iaşe ve terbiye
olunm aları m ünasip olmadığı gibi, P e y g a m b e rin dinî hüküm lerine
m uhaliftir, yani, ehli din olanların çocukları, dinsizlerin vesayeti
a ltın a giremez. Ş ay et im p arato r bizim m uhabbetim izi arzu eder ve
evvelki dostluk m uahedeleri mucibince do st kalm ak ve yetim lerin
babası olm ak isterse, bunların hepsine rız a gösteririz, f a k a t vesayet
cihetini kabul etmeyiz. Biz de im p arato ru n m uhabbetine ehemm i
y e t veriyoruz ve işbu ehem m iyetin neticesi olarak, hiç bir fenalık
yapm am ak, hadden dışarı çıkm am ak h u su sların a ria y e t edeceğiz.
A ram ızda, dem irden bir duvar gibi, h e r ta ra fı m uhkem ve tem inatlı
yem inler edilsin; yoksa çocukları istem esi ile b u n lara v esây et etm e
sinin kabulü im kân haricindedir. Bu h u su sta ittifa k edemiyeceğiz.
T arafım ızdan çocukların verilmesi tam am iyle im kânsızdır.»
İm p a rato ru n elçileri, bu cev ap lan alarak , g e ri döndüler ve hep
sini im p a rato ra an lattılar, im p a ra to r nefsini zorladı ve h â lâ Lim-
nos adasında o tu rm a k ta olan kendisi ta ra fın d a n nefyedilen M u stafa
ile sözleştiği hu su sları h a tırın a getirip, D im itrios L a sk a ris Leon-
darios’u d avet etti. Bu D im itrios d o ğrusu c e su r b ir generaldi, im
p a ra to ru n yeğeni Ioannis Paleologos’u n Lim nos civ arın da hüküm
sü rdüğü sıralard a, Lakedem onya ile T esaly a’d a büyük y a ra rlık la r
gösterm işti k i b u n lar im p a rato ru n kendisine teveccühünü tem in e t
m işti. B unun v efatın d an sonra, M anuil üçüncü to ru n u n u T esaly a des
p o tu o larak tetv iç edip, o ra y a gönderm iş ve Leondarios’u, akıllı,
tedbirli ve ask erî işlerde tecrübeli bir z a t olduğundan, İstan b u l’a d a
v e t ederek, y an ın d a alıkoym uştu.
im p a ra to r ManuU, a ltı erkek ev lât yetiştirm iş olm akla m es’u t
idi. B u n lard an birincisi olan Ioannis, babası ta ra fın d a n tetv iç olu
n a ra k , B izanslIların im p arato ru ilân o lunm uştur; İkincisi olan Theo-
doros’u L akedem onya despotu tây in eylem işti; üçüncüsü olan An-
dro^ikos, T esaly a despotu oldu; dördüncüsü olan K onstantinos, H a-
z a rista n ta ra fla rın d a bulunan P ontos (eyaletinin) idaresine m em ur
edildi; beşincisi olan D im itrios ve altıncısı olan Tom as küçük y a ş ta
bulunduklarından, babalarının yarım da kalıyorlardı.
iş te o zam anlarda, görülen m üstacel lüzum üzerine im p arato r
M anuil on k a d ırg a hazırlıyarak, D im itrios Leondarios’a tevdi etti,
İsta n b u l’d a n Lim nos ad asın a gönderdi. Lim nos’t a nefyedilm iş bu
lu n an M u stafa’y ı ve ismi çok d efa geçen Cüneyd’i a larak , k ad ırg a
lard ak i ask erî kuvvetlerle beraber, Gelibolu yarım ad asın a çıkarılm a-
la n m ve M u stafa’yı, evvelce irtih a l etm iş olan B ayezid’in hak ik î oğlu

ve babasından k a la n şeh ir ve vilâyetlerin um um î varisi olarak, T ra k
y a hü küm darlığ ına yerleştirilm esini e m retti ve b u em ir yerine ge
tirildi.
Şimdi de T ürklerin eskiden beri yap tık ları h a re k e t ve işleri h i
kâye etm eğe b aşlıy o ru m ; bu h a re k e t ve teşebbüsleri h â lâ devam e t
m ektedir ve b u sayede h ıristiy an la ra k a rşı cesaretle tefevvuk edi
yo rlar, o n lara k a rş ı zaferler kazan ıy o rlar ve bu su re tle diğer hiç bir
m illete nasip olm ıyan daim î galebiyete m azh ar oluyorlar.
T ürkler, İra n ’d an h a re k e t edip, E rm en istan h u d u tla rın d a n geçe
rek, K apadokya ve L ikaonia’m n şim al ta ra fla rım yağm a etm eğe
başladılar. B aşbuğları ad m a tellâl ç ık a rta rak , «Herkim dinsizlere
k arşı yaptığım ız ak m la ra iştirâ k etm ek isterse, gelsin» ta rz ın d a ilân
la r yaptılar. Z aten T ü rk milleti, diğ er m illetlerden fazla, yağm a, t a
lan ve haksızlığı sever. B u hususiyetlerini, a ra la rın d a bile ta tb ik e t
m ekte olduklarından, k a rşıla rın d a h ıristiy an la r bulunduğu zam an,
onlar hakkın da neler y aptıklarım söylem eğe h a c e t y o k tu r. O za
m an da, akın (onlar bu ta rz d a hareketlerine, kendi lisanların da
«akın» adım v eriy o rlar) yapılacağına d a ir tellâlın sesini işittikleri
vakit, â d e ta hepsi birden, g a y n m untazam b ir halde, a k a n b ir n e h ir
gibi, kendi kendilerini d avet etm işçesine, ekserisi m ızraksız, torbasız,
hançersiz ve yatağansız, bazıları y a y a n yürüyerek ve binlerce bö
lü k ler teşkil edip, m ak satların a n a ü olm ak için koşuyorlard ı. E k
serisinin elinde b ir silâh bulunm uyordu; yalnız b ire r sopa taşıy o r
lardı ve h ıristiy a n la ra hücum ederek, m ületim izin pek çok g ü n a h k â r
lıklarından dolayı, Cenab-ı H a k k ’ın künhüne v âk ıf olunam ıyan hü-
hilm leri iktizasından olarak, onları koşum lar gibi tu tu p e sir ediyor
lardı. Bu akınlar, bugüne k a d a r devam etti. T ü rk ler b u sayede yal
nız ş a rk vilâyetlerini değil, T ra k y a ’yı da zaptederek, Gelibolu y a
rım adasından T una nehrine k a d a r olan yerleri de ita a t a ltın a aldı
lar. H er g ü n ihm al etm eden çalışıyorlardı. B ugün S ırp larla sulh ak-
tediyor, ertesi gün A tik ’i, Lakedem onya, A haia ve Y u n an istan ’ı
yağm a ediyorlardı. B ir gün so n ra da B izanslIlar ile su lh yapm ak
lüzum unu görerek, S ırpların canın a kıyıyorlar, so n ra B ulgarları, on
lard a n so n ra da A rn av u tları ağlatıy orlardı. B u su re tle T ürkler, hiç
durm adan, s ıra ile vahşi veya medenî h e r m illeti m ah v ve perişan 1
1 Oruç bey, s. 44 «Ç eşniglr başı E lv a n beyi A m a sy a ’y a gönderdiler.»

(T. N .).
D TT K A S 83
ediyorlardı. B u gün de, aynı ta rz d a h a re k e tte bulunuyorlar. B ana

k alırsa, A llah k o rk u su aklım ıza gelinciye k a d a r, bu h al devam ede
ce k tir; z ira biz A llah ’a k a rş ı hürm etsizlik ediyoruz, A llah'ın ve Oğ-
lu’n u n ve R uh-ül-K uds’ün, y ani b ir te k A llah'ın vaftizini h aiz oldu
ğum uz halde, bunu nazarı itib a ra alm ıyarak, hak ik î b ir A llah ’ın
em irlerinin hilâfın a h a re k e t ediyoruz. Bu sebeplerden dolayı dinsiz
lerin eline düştü k, b u n lar ta ra fın d a n bih akkın cezalandırılıyoruz.
Cenab-ı H a k ’kın bu h u su stak i iradesi tam am iyle yerindedir. T ürk-
ler yalnız T u n a’m n cenubunda bulunan p ek çok m illetleri değü, Tu-
n a ’nın şim alinde bu lunan U lahları da ta h k ir ve tezlil e ttiler ve s a
y ıla n hesapsız olan H u n la n (M acarları) oldukça m ühim z a ra ra u ğ
ra ttıla r. B u gibi ak m ları yalnız o civ arda bulunan veya T rak y a, A t-
tik ’i, îllirya, E m im ontu 1 ve S ırb istan civarında b u lunan T ü rk ler y a p
m ıyorlardı; A sya kıtasında, F rig ia ’da ve E rm en istan h u d u tla n n d a
bu lunan L ikaonyalılar, A m asyalIlar, K apadokyalılar, K ilikyalılar,
Likialılar, K arialılar da, hıristiy an ları soym ak için, T una’y a k a d a r
oian yerlere gelerek bu harek etlere katılıyorlardı.
(B ana kalırsa, bugünkü günde Gelibolu boğazından T una’y a
k a d a r olan yerlerd e bu lunan T ürkler, A nadolu’d a bulunan Osmanlı
teb aası olan T ü rklerden faz lad ırla r). B unlar h erh an g i b ir m ın taka-
y a a k ın la r yapıp, yağ m ay a g iriştik ten ve h e r şeyi ald ık tan sonra,
g e ri dönüyorlardı. B u ndan dolayı b ü tü n T ra k y a ’yı ve D alm açya’y a
k a d a r olan yerleri v iraneye çevirdiler. M ik tarı çok olan A rn av u t
m illetini küçük b ir kavim haline g etirdiler. U lah ları d a ay n ı hale
düşürüp, S ırp ve B izanslIları tam am iyle yok ettiler. B u su retle esir
ettik leri adam ların ve a ld ık ta n ganim etlerin beşte biri, kendi k a
nunlarına uygun olarak, p ad işah a a it olduğundan bunların en iyi
lerini hüküm ete veriyorlardı. S o n ra la n p adişahın ve hüküm etin tem
silcisi, esirlerden genç ve dinç olanlarım , az b ir bedel m ukabilinde s a
tın alarak , b u n lara hü küm etin evlâdı ve k u lu adım verm eğe başladı
lar. P ad işah , b u n lara kendi dilleri ile, «yeni toplanm ış asker» m âna
sın d a olm ak üzere «yeni-çeri» ism ini veriyordu. D inlerim değiştirip,
o n la n m üslüm an yap ıy o r ve sü n n e t ettirerek , kendi sa ra y ı halk ı a ra
sın a sokuyordu. P a d işa h b u n lara b ir çok hediye ile m evkilerin en
yükseklerini ve oldukça m ühim m ik tard a m alzeme ih sa n ediyor ve d a
h a b ir çok taltiflerd e de bulunuyordu. P a d işa h b u n ları so frasın a
alır, b u n larla y e r ve içerdi; h a k la rın d a b ir babanın çocuklarına k a r- 1
1 E m im ortu, ta rih çi P rok op ios'a göre, T ra k ya’nın şim a l v e şa r k i R um e

li’n in cenup taraflarıdır.
d4 B İZ A N S T A R İH İ
gı beslediği şefk ati beslerdi. B u k a d a r lü tu f ve ih san lar, kim lere ya

pılıyor? Keçi, koyun, öküz ve dom uz çobanlarına, rençper çocukla
rın a ve beygir besleyicilerine. K endilerine yapılan bu k a d a r iyilik
lere karşılık b u n lar da padişah için canlarım fed a ediyorlardı, d ah a
doğrusu nail oldukları b u k a d a r nim etleri kaybetm em ek için, m uha
rebelerde beser gü cünü a şan b ir taham m ül ve c e sa re t göstererek,
m u zaffer oluyorlardı.
B u yeniçerilerin alâm et-i farik ala rı bağlarında giydikleri s e r
puşlarıd ır ki, b u n a B izanslIların halk dilinde zarkola* derler. E sa sen
b ütün T ü rk ler b a şla rın a böyle b ir sa rık sa ra rla rd ı. H ususî ve asil
kim seler kırm ızı renkli, diğ er ırk la ra m ensup olup da, e sir o larak
ele geçmi§ ve padişah ın k u lla n olmuş bu lu n an lar beyaz renkli se r
puş üzerine beyaz sa rık sa ra rla rd ı. B u serp u ş y a n m k ü re şeklinde
olup, b a şa o tu rtu lu y o rd u ve başın tepesinden b ir k a rış k a d a r yük
seliyor, yükseldikçe de sivriliyordu. A lm an yeniçeri alayının mev
cudu h e r sene d a h a fazla artıyordu, y an i b ire yüz nisp etin de çoğa
lıyordu. B undan dolayı kullar, k u llara ve k ulların k u lla n d a a y n c a
k u llara nail oluyorlard ı ve b u nların hepsi de padişahın k u lla n idi.
B u n lar arasın d a ne b ir T ürk, ne b ir A rap vard ı, hepsi h ıristiy an ço-
cuklanydı, yani BizanslIlar, Sırplar, A m a v u tla r, B u lg arlar, U lah lar
ve H u n lar (M acarlar) idi. B unlar, dinlerini değiştirerek, bol sebze
ye kavuşm uş dom uzlar gibi dünyevî zevklerini ta tm in için, kudurm uş
köpekler gibi, h â lâ kendi hem cinslerine k a rşı m ü th iş ve öldürücü bir
düşm anlık besliyorlar. Y ukarıd a yazm ış olduğum uz gibi, b ir kimse
hangi teb aad an o lu rsa olsun, diğer b ir tabiiy ete geçerse ve eğer
ikinci tab iiy etin b aşın da O sm an-oğullan sülâlesinden biri v a r ise,
o yeni tab ü y ete d a h a kolay in tibak eder. Y u k arıd a tarih in i yazdığı
m ız k u lla r züm resi ise, aynı şekilde in tisap ettik leri m em leketin re
isleri olan O sm an-oğullan sülâlesinden olduğundan, d a h a kolay in
tib a k etm işlerdi, b u su re tle O sm an-oğullan s ü lâ le sin d e n . olanların
hepsi kendileri için efendi addolunuyordu. E fen d iler de, k arşılık ola
r a k b u n lara kendi azatlı h ü r çocukları gibi m uam elede bulunurlar.
Ş a y e t başbuğlu k birinden diğerine geçerse, y ani b ab ad an çocuğa
veya k a rd e şte n k ard eşe in tik al ederse, velhasıl ta lih kim e y ard ım
eylerse, k u llard a b u yeni başbuğa sad ık b ir şeküde b ağ lan ırlar.
Şimdi de sadedimize gelelim.
ı Zarkola, zerin-kUlâh (« a ltın kUl&ta») k elim elerinin B iz a n s dilinde ald ığı

şekildir.
D V K A S 85
(ŞEH ZA D E M USTAFA’N IN İS Y A N I V E
ÎL K M U V A FF A K İY E TLE R İ)
34 — D im itrios, evvelce söylem iş olduğum uz üzere, Y ıldınm ’m

oğlu olan M ustafa ile adı oldukça çok geçmiş olan Cüneyd’i a la rak
yelkenleri açıp, Gelibolu’y a geldi. D ah a önce b u nların im p arato ru n
sözlerinden dışarı çıkm ıyacağm a, a ra ların d a b ab a ile oğul gibi daim î
tâbi, m etbu m uam elesi câri olm asına, M u stafa'n ın oğlunu, reh in ola
rak , im p a rato ra bırakm asına, Gelibolu y arım adası ile K aradeniz s a
hilinde U lah h u d u tların a k a d a r yerleri, E riso s ve A ynoroz’a k ad ar
Tesalya eyaletini ve verilmesi kolay olm ıyân b ir çok yerleri im pa
ra to ra vereceğine d a ir yapılm ası güç olan şeyleri y ap acağ ın a ve bu
h u su sta m uahedeler aktedeceğine d a ir ş a rtla r ileri sü rm ü şler ve ye
m inli tem in a t alm ışlardı. M urad ta r a fta rla rı da, Gelibolu k asab ası
nı, m üm kün olduğu k ad ar, tah k im edip, gem ileri ile kadırgaların ı
lim ana s o k tu k ta n ve lim anda bulunan kaleye çok m ik tard a savaşçı
la r yerleştird ik ten sonra, m uharebenin başlam asını bekliyorlardı.
Dim itrios, Cüneyd’i ve yanın da bulunan az sayıd aki T ü rk askerleri
ni, oldukça m ühim m ik tard ak i B izans askerleri ile k a ra y a ç ık ara
rak, m uharebeye başladı. P ad işah ın Gelibolu’d aki askerleri ile o ra
daki m uhafız a sk erler k a rş ı k a rşıy a m uharebe etm işlerse de Cü-
neyd’in ta a rru z u n a k a rş ı m üdafaa etm eğe k â fi değildiler. Z ira Cü-
neyd hem cesur, hem de h a rb fenninde m a h a re t sahibi idi. O zam an
ki TU rklerin hiç birisi bunun k a d a r cesu r ve m a h ir değildi. B unun
üzerine şeh rin askerleri istem iyerek, s ırtla rım çevirip k açtılar.
B unları g ören M ustafa, c e sa re t a la ra k k a d ırg alard an çıktı ve
ak şam a k a d a r cesurane h a rb e ttik te n sonra, ak şam a doğru, D im it
rio s ile beraber, im p a ra to ra m ahsus k ad ırg ay a a v d e t etti. H e r ikisi
geminin kıç tara fın d a k i hususî yerde o tu rd u k ta n sonra, m uhalifle
rin in korkusuzca, h u zuruna çıkm alarım em redip, şehrin selâm et ve
m enfaati için bunlarla görüştü. B u n lara h a rfiy en ş u n la n söyledi:
«E y Gelibolu halkı! iy i bilirsiniz ki, Y ıldınm ’ın oğluyum . Siz de b a
bam ın kullarısınız. Efendinize k a rşı neden hürm etsizlik ediyorsu
nuz? B u ndan evvel padişahlık edenin kardeşim olduğunu bilm iyor
m usu nuz? O d a kardeşini öldürerek ve beni k a ç ırara k bugüne k a d a r
B izanslılarm elinde m ahpus b ıra k tı; ve kendisi son zam ana k a d a r
padişahlığı m u h afaza etti. Şimdi A llah ’ın inayeti ve talih in bana
gülm esi ve m âni olmaksızın yürüyüp gelm esi ile, babanım beyliği
ne döndüm . Siz beni g eri tepiyor, ileri gitm em e m âni oluyorsunuz.
Siz benim ta ra fım a dönüp de, E d irn e ’ye, babanım evine gitm em için
b an a yol verirseniz, bundan so n ra siz benim kullarım değil, k ard eş

lerim olacaksınız; size k a rş ı teveccühüm ü m u h afaza edeceğim ve
sizi ziyadesiyle ta ltif edeceğim ve size ih san lard a bulunacağım . Şa
y e t h areketlerim e m âni olacak olursanız, ben talih in yard ım ı ile ve
babam yerinde olan im p a rato ru n benimle b erab er çalışm ası sayesin
de babam ın m em leketine hâkim olacağım, M urad’m g a rp vilâyetle
rin e giden yolu aşm asın a m eydan verilm iyecektir. Ş a y e t haklarım ı
bu şekilde elde edersem, m ünasip bir zam anda, sizi m uhakem e eder
ve hakkın ızda hükm üm ü veririm .» B u sözleri dinliyen ây an d an ba-
zılan, hem en gelip, ita a tla rın ı arzettiler, diğerleri de bunları tak ip
etti. S abah olunca, Cüneyd ile b e ra b e r k ad ırg a la rd an çıkıp a tla ra
bindiler. K ad ırg alard an düdükler çalın arak Bizans ve T ü rk ask er
lerine ta a rru z a başladılar. Silâhlı, silâhsız şeh ir h alk ı tam am iyle
ita a t e tti; hepsi bird en M u stafa’yı başbuğ ve O sm an’ın halefi ola
ra k alkışladılar.
Kom şu k a s a b a la r halk ı da ak şam a k a d a r gelip, ita a tla rın ı arz
ve kendisini bey olarak selâm ladılar. B ununla b erab er Gelibolu k a
lesinin içinde b u lunanlar teslim olm uyorlar, m ukavem ete devam edi
y o rlardı; yüksek ses ile M urad’m çok yaşam asını tem enni ederek,
kendisini h ü k ü m d ar ve başbuğ tanıdık larını ilân ed iy o rlar ve M us
ta fa 'y ı d a ayıplayıp, tak b ih ediyorlardı. O v a k it M u sta fa kuvvetle
rin i a larak , Gelibolu yarım adasın ın Eksam ilion m evkiine g itti. B ü
tü n y a n m a d a halk ı ile dışard an gelenler kendisini alkışlıyorlardı.
D im itrios ise, Gelibolu kalesinin m u h asarası ile m eşgul idi.
Şimdi M urad hakkındaki hikâyemize av d et ederek bunun, hü
küm et idaresini ne suretle eline aldığını, B izanslIların isteklerin i n a
sıl boşa çıkardığını, M ustafa'n ın ne suretle kaçarak , öldürüldüğünü
ve Cüneyd’in onu te rk ederek, nasıl kaçtığını size anlatacağım .
M urad B u rsa ’da bulunduğu sırad a m em leketin h e r tara fın d a n
h e r gün b ir çok e ş ra f ve âyan gelerek, babasının v efatın d an dolayı
taziyetlerini ve yeni ta h ta çıktığından dolayı da tebriklerini arze-
diyorlardı. Böylece siyâsî vaziyet sakin bir halde bulunduğu b ir sı
rada, L apseki’den b ir h ab er geldi. Bu h ab er Gelibolu’y a bir çok
kad ırg aların geldiğini ve o rad a g ü rü ltü ler olduğunu, h a rb ve bora
zan seslerinin işitildiğini ve sağlam kalelere ta a rru z edildiğini ve da
h a b aşk a düşm anca h arek etlerin vuku bulm ak ta olduğunu an la tı
yordu. M urad’ın en yakın ve sevgili adam ları, şan ve şerefin en yük
sek tab a k a sın a varm ış ve kendisini çok beğenmiş olup, hiç kim seye
ehem m iyet verm iyen vezir B ayezid’e k a rşı öteden beri düşm anlık
D U K A S 87
d u y g u lan beslem ekte o ld u klanndan (bu z a t kibirliydi ve bir çok

kim selerle ala y ediyordu), zam anı m ü sa it b u ldular ve serbestçe ko
nuşm ağa alışm ış o ld u klanndan (M urad d a henüz genç olduğu gibi
m em leketin idaresini de d ah a yeni ele alm ış bulunduğundan, Baye-
zid, azgın b ir k a tır gibi, sa ğ a sola tekm e a ta ra k , çocuğu ta h k ir edi
yordu. M urad ise serb est konuşm ak husu su n d a c e sa re t eseri g ö ste r
m iyordu, ancak valilere k arşı şe fk a t besliyordu ve lüzum undan fa z
la ih tira s ve istid a t sahibi idi) M urad’a dediler k i: «Şevketm eab!
E sa sen g a rp vüâyetleri kayboldu ve padişahlığınızın tac ı M ustafa-
nm b aşın a kondu. E ğ e r icap eden ted b irler alınm azsa, az zam an
zarfın d a b ü tü n T ra k y a'n ın serveti ve kuv vetleri onun eline geçecek
ve çok geçmeden ik tid a r elini bizim ta r a fla ra da u z a tacak tır. B u
tak d ird e g a rp ta bu lunan kuv vetlerin gelip, M u stafa’y a iltih ak etm e
den evvel, yolda bulunan kuvvetlerinize boğazı geçm elerini ve M us
ta f a ’ya k a rşı koym alarını em ret! K um andanlarınız a ra sın d a b u işi
becerebilecek ve düşm anı m ahv-u p erişan edebilecek B ayezid’den b a ş
k a kim se y o k tu r; zira T ra k y a ask erlerin in hepsi kendisine h ü rm et
ederler. B ayezid ise, bu askerleri kendi adam larıym ış gibi, iste
diği şekilde ve istediği yere sevk edebilir. B u a sk e rle r kendisine son
derecede ita a t ed iy orlar ve o na kulluk gösteriy orlar.>
Bayezid, kendisine büyük b ir kıym et izafe eden bu sözleri du
yunca, son derecede b ir s ü r a t ile M arm ara denizi boğazının m ukad
des ağzını z a p te tti; yolda tem in ettiğ i az m ik tard a k i askerle k a rş ı
ta r a f a geçip, iki günde E d irn e’ye geldi. O rada çok m ik ta rd a ask er
topladı. Z aten y u k arıd a dediğimiz gibi, bu z a t h e r h u su sta tem
kinli davranıyor ve herkes bundan sabırsızlıkla m u v affak iy et bek
liyordu. B ayezid g a rp vüâyetlerinin a y a n ve e şra fı ile görüşüp,
bunların sa d a k a tla h a re k e t etm elerini, m em lekete küçük b ir z a ra r
bile yapılm asına m üsaade etm em elerini ve m em leketi düşm ana k a r
şı cesaretle m ü d afaa etm elerim onlardan ric a e tti; Cenab-ı H ak k ’m
yard ım ı ile m u zaffer olması için yardım larım em niyet a ltın a aldı.
Bayezid, bu ve b u n lara benzer d ah a b ir çok sözler söyledikten son
ra, bü yük b ir ku vvet ile yola çıktı. B ayezid Gelibolu yarım adasın a
do ğru en k ısa yoldan gitm ek üzere yola çıktığı zam an, bilgi edinmek
için d a h a evvel düşm anın bulunduğu yerlere gönderm iş olduğu ca
su sların dan bazıları avdet ederek, M ustafa'n ın büyük b ir kuvvetle
oradan, h a re k e t etm iş olduğunu, son zam anda T ü rk ler tara fın d a n
büyütü lm üş ve yeni m uhacirlerle isk ân edilmiş olan ve E d irn e ova
sın a yakın büyük K a ria kasab asın a sabah leyin geleceğini B ayezid’e
söyledüer,
Bayezid, casuslarının sözlerini dinledikten sonra, c e sa re t ve kor

k u a ra sın d a m ütered d it b ir halde, büyük ordusu ile E d irn e ’den çık
tı. O tuz binden fazla ask eri vardı. E d im e ovasının b ir k en arın a ve
su lak b ir yere geldi. E dirne şehri o rad an hayal-m eyal görünebili
yordu. O rm anlık ve çok ru tu b etli olan bu yerd e k a ra rg â h ım k u ra
rak , m uharebeye hazırlanıy ord u. B unun üzerine M u stafa da, ordusu
ile, o ra y a geldi. B u y e r m uharebey e elverişli olm am akla beraber,
h e r iki ordu iste r istem ez o rad a tu tu şm ak m ecburiyetinde idiler.
Bayezid, h e r şeyi hazırlad ık tan sonra, ordusuna k a rş ı b ir h ita
bede bulunarak, piyade ve sü v ari askerleri ile g a rp v üâyetleri bey
lerine dedi k i «K ardeşlerim ! R ahm etli padişahım ızın, sizin id are e t
tiğiniz y e rle r h alk ın a ve sizlere k a rşı gösterm iş olduğu sevgiyi bi
lirsiniz, o iyi n iy et sahibi idi ve size k a rş ı kul m uam elesi değil, k a r
deş m uam elesi y ap ar, kendi arzularım sizin m en faatinize fe d a eder
di. H erkese k a rşı iyilik y a p m ak ta önayak olm ağı b ir vazife biüyor-
du. M aksadı, P eygam ber’in m illetini çoğaltm ak ve B izans m illetini
azaltm ak idi. B u su retle b ir çok şeh irler ve eyaletleri m üslüm an ida
resine ilh ak e tti ve son nefesine k a d a r m em leketini genişletm eğe ve
m em leketin serv et ve kuvvetini a rttırm a ğ a çalıştı. Şimdi o rta y a çı
k a n bu yalancı Türk, günahlarım ızdan dolayı, bu günlerde baş kal
dırdı. O m em leketim izi ikiye bölmeğe çalışıyor ve d a h a ik tid arı eli
ne alm adan en iyi yerleri B izanslIlara teslim ediyor. B u y erleri p a
dişahım ızın ecdadı büyük zahm etlerle feth etm işlerd i. B ilm iyor m u
sunuz ki, Gelibolu şehri ve boğazı ş a rk ve g a rb m E g e denizi ile K a
rad eniz’in a n a h ta rıd ır. Şimdi Gelibolu’da B izanslIlar hükm etm ekte
olduklarından, T ürkler, hıristiy an esirlerini ş a rk a (A nadolu’y a ) ge
çiremezler. B izanslIların vaziyeti o rala rd a çok iyidir. B u h a lle r bi
zim felâketim izin başlangıcım teşkil etm ek ted ir; B izanslIların ise
k u rtu lu şların ın başlangıcıdır. Bu sebeplerden dolayı, bu düzm e M us
ta f a ’y a ve b u n a yard ım da b u lunan ve aym m aksadı ta k ip eden Bi
zanslIlara k arşı, m em leketi m üdafaa etm enizi ric a ediyorum . Din
siz ve dinimizin düşm anı olan bu M ustafa, O sm an sülâlesinden de
ğildir; padişahım ızın kard eşi M ustafa, d a h a çocuk iken v e fa t etti.
B u h u susu padişahım ız b a n a anlatm ış idi. B u M ustafa, aşağ ı ta b a
k ad an b ir T ü rk olup, ölen M usa zam anında, im p a ra to r M anuil, M u
s a ’yı kork u tm ak için Yıldırım ’m oğlu diye o rta y a çık arm ıştır. S onra
b u hilekâr, im p a rato r üe görüşerek, bununla padişahım ız aleyhine,
yeıhinlerle te y it edilmiş olan b ir dostluk m uahedesi y a p tı ve U lah
m em leketine giderek, o rad a M oisia prensi M irça ile g ö rü ştü ve ken
disini Y ıldın m ’ın oğlu o larak ta m tıp yardım ım istedi. O radan kü-
D U K A S 89
çük b ir kuvvet aldı ve gizlice T esaly a k ıtasın a girdi. Y olda gider

ken rastgeld iği tü ccar ve saireyi soyuyord u; kendisinin Y ıldırım ’m
oğlu ve O sm an’ın toru n ların d an biri olduğunu ilân ediyordu. B unun
üzerine, m alûm unuz olduğu üzere, padişahım ız ona kargı m ühim
m ik tard a a sk er gönderdi ve Selânik civarında h a rb ederek, onu
m ağlûp etti. B u cani, h ayatını k u rta rm a k için k açtı ve Selânik’e
girdi. Padişahım ızın bir m em uru olan Cüneyd de, f ır s a t bularak, Se
lânik’e kaçtı ve M u stafa ile birleşti. B u Cüneyd, kendisinin İzm ir ile
E feso s beyi olduğunu söyliyerek A sya eyaletinde isy an etm iş idi.
Padişahım ız buna k arşı çok ask er gönderdi ve onu o rala rd a n çık ar
dı. B u nun üzerine af talep ederek, arz-ı ita a t etm iş olduğundan, p a
dişah bunu a f edip, g a rp (Rum eli) vilâyetlerine m em ur etti. O za
m an lard a Selânik’i idare edenler, bu hilekârı bize teslim etm ek iste
m ediklerinden, padişahım ız im p a rato ra m ektup yazdı ve onun tes
limini istedi. M ektupta, bir m isal göstererek, şunları yazm ıştı: «Asa-
letm eap im parator! A vlanm ak için araziye çıktığım zaman, b ir k u r
dun takibin e koyuldum, avım avucum un içinde bulunduğu b ir s ıra
da, bu av atladı ve senin (m andranm ) m em leketinin içine girerek,
kurtu ldu. B u tak d ird e ileride senin ve benim m em leketlerim izde h al
kımızın ifsadın a sebebiyet verm emesi için bu avım ın b a n a teslim
olunmasını istiyorum .»
im p a ra to r da p adişaha şu cevabı yazdı: «Benim m an d ram a gi
rip ku rtu lm u ş olan av, b ir k u rt ise de, ben sakin ve in san se v er b ir
adam olduğum dan ve başkalarının katlin d en m em nuniyet hisseden
insanlardan bulunm adığım dan, kurdun ku rtarıcısı olacağım, ona hi-
yan et etm iyeceğim. Ben bunu elimin altında, m ah pus olarak m uha
faz a edersem, senin için bu k ad arı kâfidir. B u suretle, ne senin iş
lerine k arışabilir, ne de idareni ifs a t edebilir. Böylece hüküm darlı
ğın devam ettikçe ve öm rünün sonuna k ad ar, aram ızda m evcut ve
yem inler ile te y it olunmuş bulunan m uahedelerim iz ahkâm ı daire
sinde, sulh ve m usalem etle hüküm et sürersin .» im p a ra to r, b u ceva-
• bı v erdikten sonra, M ustafa ile Cüneyd’i İsta n b u l’da m u h afaza etti
ve d ö rt sene so n ra Limnos adasına gönderdi. Son zam ana k a d a r o ra
da m uhafaza altın d a idiler. B u d efa im p arato r, isteğin in icra olun
m adığını ve bunu y ap tırm ak için elinde b a şk a b ir kuvveti bulunm a
dığını görerek (im p a ra to r, padişah M ehmed’in terkeylediği iki kü
çük çocuğunu bizi daim a korkutabilm ek için, kendi m em leketinde
ve eli altm d a bu lundurm ak m aksadiyle bizden alm ak istedi) b u âsi
yi ve M u stafa’yı vahşi ve k u durm uş köpekler gibi serb est b ıra k tı ve
bize k a rşı sa ld ırttı. Biz ise, bu düşm anlara k a rşı ceylân veya kork ak
h ay v an lar gibi değil, a rsla n la r gibi hücum edeceğiz; hiç birim iz ge
ri kaçm am ak üzere m ızraklarım ızı b u n lara k a rş ı sallıyacağız ve he
deflerine sevk edeceğiz. Z aten bizim askerlerim iz, onlarınkinden çok
tu r. İşte düşm anlarım ızı görünüz, m ik tarları azd ır ve dişlerinin a ra
sında h â lâ padişahım ın verdiği ekm ek v a rd ır. O nlar da, bizim gibi,
aynı s a a tte h arek ete geçecekler ve beylerini yolunu kaybetm iş ko
yun gibi, o rta d a bırak acak lard ır. B inaenaleyh son derecede g a y re t
ve ihtim am ile ta a rru z a başlıyalım.»
Bayezid, bu sözleri söyledikten sonra, a sk er alaylarını h a rb ni
zam ına koydu ve m uharebe borularım çaldırdı. M u stafa da, Cüneyd
ile beraber, kendi askerlerin i cesaretlendirdi ve ik tid arı eline alacağı
zam an h e r h u su sta kendisi gibi bunları d a ş a n ve şö h re t sahibi y a
pacağını, pek çok hediyeler vereceğini ve küçüklere çok ve büyükle
re d a h a çok p a ra la r ve ih san lar bahşedeceğini yeminle v a ’d etti.
M u stafa h arb in idaresini Cüneyd’e b ırak tı, zira b u z a t b ü tü n di
ğ er kum andanlardan d a h a cesurdu ve h a rb fennini hepsinden iyi bi
liyordu. Kendisi yüksek bir tepeye çıktı. H arb in başladığım gö rü n
ce — zira karşısın d a bulunan d ü şm an lan m ızrak lan n ı sa lh y a rak , h ü
cum etm işler, okçular da o k lan m a tm a ğ a başlam ışlardı— yüksek
sesle düşm anlarına şu hitabede bulundu: «Erlerim , kard eşlerim ! A r
tık size kul olarak h itap etm iyorum . N edir, bu hürm etsizlik? Kul
padişah aleyhine h arek ete geçti. B u kul da b a rb a r A rn a v u t ırkın-
d andır ve Y ıldın m ’m oğlu olan benim, yani padişahınızın aleyhine
ta a rru z ediyor. E ğ e r kard eşim h a y a tta olsaydı, b u hürm etsizliğin
yeri vard ı. Z ira p ek yakın da ölecek olan bu zat, onun n am ın a h a y a
tım fe d a eder gibi h a re k e t ederdi. K ardeşim ölünce, onun v a risi kim
d ir? Oğlu m u? F a k a t bunun T ra k y a ’da yeri yok, ş a rk (A nadolu)
vüâyetleri o na kâfidir. B en onun babasm ın id are ve m uam elelerine
m üdahale etm iyorum , b e n yalnız babam ın işlerine karışıy orum . Ş a
y e t b ir kim se benim Y ıldırım ’ın oğlu olmadığımı sö ylüyorsa, ben
bunun h a k ik a t olduğunu isp a t edeceğim; benimle h a rb etm ek için
kul gelmesin, yeğenim gelsin ve talih kime yard ım ederse, o ik tid arı
eline alsın. Ben, babam ın orduların da y a ra rlık la r kazanm ış olan si
ze hayranlığım ı bildiriyorum , bu adam ın serseriliğini, g u ru ru n u , k ib
rini ve beş p a ra etm ez olduğunu bilirsiniz. B u z a t bu m uharebede
m uvaffak olursa, sislerd en kim onunla konuşabilecek? B u sebepler
den dolayı m uharebede ona yardım etmemenizi, bilâkis benimle itti
fa k y a p arak , v akarınızla benim ta ra fım a gelmenizi ric a ediyorum .
A llah bilir ki, sîzlerden hiç b ir şey esirgemiyeceğim, bilâkis aid atın ı
za zam lar yapacağım ve kazançlarınızı arttıracağım .»
D U K A S 01
B u sözler söylendikten sonra, M urad ord usunun sa ğ cenahım

idare eden kum andan, birdenbire, o rd u d an ay rıld ı ve san k i Cü-
neyd’le çarpışm ak için ta a rru z a geçeceğini vesile ittih a z ederek, bü
tü n kuvvetiyle M u stafa'n ın önüne geldi, atın d a n inerek, ita a tim a r-
zetti. Çok geçm eden sol cenahı id are eden k u m an d an d a aynı şe
kilde h a re k e t etti. Böylece h a rb vaziyeti b ü sb ü tü n değişti ve M us
ta f a birdenbire yükseklere uçan b ir k a rta l gibi kuvvetlendi, B ayezid
ise, tüy leri düşm üş alaca k a rg a gibi, yalnız kendi m aiyeti üe kuvvet
siz b ir hald e kaldı. İş te o v a k it Bayezid, k ulun p ek n a d ir o larak b ir
p ad işah a galebe edebileceği n azaıiy esini h a tırın a g etirip , talih in a k
si istik am et aldığını gördüğünden, h a y a tım k u rtarab ilm ek için, alel
acele m üzakereye g irişti ve atın d a n inerek, kard eşi H am za ile b era
ber, b ir kul gibi M u stafa’y a arz-ı m u ta v a a t e tti. B u vaziy etten sonra
M u stafa'n ın ta ra fta rla rı h arb e son v erd iler ve M u stafa’y a lâyık ol
duğu şekilde m uhteşem ç a d ırlar k u rd u la r; M u stafa’yı a tın d an indi
rere k hepsi birden kendisini başbuğ ve b ü tü n R um diyarının padişa
hı olarak ilân ettile r ve alkışladılar. M ustafa, Bayezid’in ordudan
uzak b ir yerde oturm asını ve m u h afaza a ltın a alınm asını em retti.
Cüneyd gelip, B ayezid’in h â lâ h a y a tta olduğunu — zaten onun k aç
m am ası için e tr a f ta icap eden tedbirleri alm ış idi— ve m u h afaza al
tın da ve a ğ çem beri içinde bulunduğunu h ab er alınca, M u stafa’ya
giderek; «Bu habis adam ne zam ana k a d a r y e r yüzünde güneşi gö
recek, bu k a ra n lık ta y aşam ağa bile lây ık değildir.» dedi. M ustafa
da cevap olarak: «Bayezid h a k k ın d a istediğin gibi h a re k e t et!» de
di. B unun üzerine o, alçağı ordunun bulunduğu yerd en biraz öteye
çık a rta rak , kafasının kesilmesini e m re tti ve em ir hem en yerine ge
tirildi. Cüneyd bu em rin icrasm da h azır bulunuyordu ve dedi ki:
«Ey pek kötü adam ! H usye kesm enin âkıbeti budur!» Ç ünkü d ah a
evvel B ayezid Cüneyd’in dam adı A bdullah 'ın husyelerini kestirm iş
idi.
B undan so n ra B ayezid’in kardeşi H am za’yı d a idam olunm ak
üzere getirdiler. Cüneyd, bunun gençliğini gö rerek a ffe tti ve dedi ki:
«Bunu bırakınız. K ardeşi gibi insaniyetsiz ve m erham etsiz değildir;
bunun elinden fenalık yapm ak gelmez. Bu, benim azatlı kullarım dan
olsun». Zavallı C üneyd bu em irleri verirken, kendisini m ezara g ö tü
recek ad am a h a y a t verdiğini bilm iyordu ve a ffe ttiğ i adam ın, az
m üddet so n ra canını m erham etsizce alacağım akim dan geçirmi
yordu.
Yeni padişah M ustafa, m uhteşem b ir alay ve b ü tü n ordusu ile
E d im e şehrine girdi. Ş ehir halkı yine m uhteşem b ir alay te rtip ede
rek, onu şe h ir dışında karşıladı ve y üksek sesle kendisini öğüp, med-

h ettiler. Gelibolu kalesini m u h afaza edenler, h arb in neticesini h a
b e r alınca, üm itlerini keserek, yem inler ile te y it olunm uş m uahede
ler y a p arak , kaleyi teslim ettiler.
L eondarios ise, M u stafa ile im p a rato r arasın d a akto lunup ye
minle te y it edilmiş m uahedelere güvenerek, Gelibolu kalesi m uha
fızlarının kalenin içinde b u lu n an b ü tü n levazım atını alıp çık tık larım
görünce, k a d ırg a la rd an zırh lar, m iğferler, m ızrak lar ve d a h a h e r
nevi silâ h la r çıkarıp, kaleye ith a l etm eğe başladı. B u a ra d a Cüneyd
gelerek, L eondarios’u n b u hareketlerini, T ü rk halkının hiç beklem e
dikleri bu değişiklikten dolayı telâşlı, üm itsiz ve m u ğ b er b ir halde
bu lunduklarım görünce, D im itrios’a k a rş ı m üstehziyane ve s e r t bir
lisan kullanm ağa başladı ve dedi k i: «E y general D im itri, y aptığı
mız m ücadelelerin ve geçirdiğim iz tehlikelerin, senin bağlı olduğun
m illet ve B izans im p arato rlu ğ u için yapıldıklarım zannediyorsun,
halbuki bu ta rz d ak i hareketim iz zannettiğin gibi değildir. Bizim
m ahpus iken se rb e st kalm aklığım ızı, kul iken despot olmamızı, Bi
zanslIların bize k a rşı yapılm ış b ir lü tfü n neticesi olduğunu kabul e t
m iyoruz. Biz bu halimizi Cenab-ı H ak k ’ın inay etin e atfediy oruz. Si
ze gelince, bu değişikliklerin yapılm ası sırasın d a acılarım ıza iştirâ k
ettiğinizi ve zahm etler çektiğinizi kabul ediyoruz. H e r iki ta ra fta n
y apılan zahm etler ve çekilen m eşak k atlard an dolayı te k olan A llahı
m ıza şükranlarım ızı arzedelim. Size ise çok hediyeler ve m uvak
k a t b ir d o stlu k göndereceğiz. Y oksa bizden şeh irler ve k aleler al
m ak m üm kün değildir. Seni sağ olarak İstan b u l’a gönderm ekliğim iz
senin için k â fi lü tu f olacaktır. E ğ e r Lim nos adasm da bize k a rş ı y a
pılan fen a m uam eleleri ve P am m ak aristo s M a n astın (F eth iy e Ca
mii) keşişleri ta ra fın d a n b an a yapılan h a k a re tle ri hatırım ıza g eti
recek olursak, k u r t hikâyesinin dediği gibi, başım k u rta rd ığ ın a şü k
redersin. B inaenaleyh küreklerini kald ır ve ş a rk ta n esen g a y e t ta tlı
rü zg ârd an istifade ederek, İstan b u l’a git. îm p a ra to rla n tara fım ız
dan selâm la ve Cenab-ı H a k k ’m bize memleketimizi geri verdiğini
kendilerine an la t; bizimle sulh ve m usalem ette b ulunm alanm ve bi
zim de kendileri ile sulh halinde bulunm amızı tem enni edelim. Bi
naenaleyh Gelibolu’yu istem ekten vaz geç.»
B u sözler generali çok m üteessir etti. G eneral hiddetle dedi ki:
«Ey Cüneyd! im p a rato ru m u n ne k a d a r âlim, ve ne derece tedbirli
olduğunu, ne k a d a r necip ve asil fik irler sahibi bulunduğunu bilmi
yorsun. A ğzından h ak aretâm iz b ir s u re tte fırla ttığ ın böyle çirkin
D Ü K A S 93
sözler ve boş ellerle beni g eri gönderiyorsun. Ş unu bil ki, gördüğü
me göre, çok geçmeden te k r a r İstan b u l’a geleceksin ve bu söyledik
lerinin m ânasını o zam an anlıyacaksm . F a k a t bu mesele hakkın da
bana cevap verm ek ve beni geri gönderm ek salâhiyetin i haiz değil
sin. Salâhiyet sahibi, A llah ve B izanslIların yard ım ı ile yükselm iş
olan E m ir M u stafa’dır. Sen ise onun sayısı çok olan bendelerinden
biri olduğun için sözünü kes, zira ben seni dinlemem». B u sözleri
söyledikten sonra k alk tı ve büyük b ir h id d et ve kederle k a d ırg a la
rın a g itti. Z ira b aşk a yapacak b ir şeyi yoktu. Kendi kendine TUrkler
ta ra fın d a n girişilen ta a h h ü tle rin bozulm asını ve andlarm yerine g e
tirilm em iş olmasını düşünüyordu. Böyle olm akla b erab er yapılan
m uahedelere göre, Gelibolu kalesini alıp alam ıyacağı hak k ın d a M us
ta f a ’d an k a t’î cevap alm cıya k a d a r o rad a kaldı ve cevap aldıktan
so n ra h a re k e t etm eğe k a ra r verdi.
M u stafa da geldi ve D im itrios üe uzun uzadıya konuştu ve ni
h a y e t ona dedi k i: «E y benim m üdafiim in sevdiği ve benim dostum !
Cenab-ı H a k k ’m ve P ey g am b erin in adın a girişm iş olduğum ta a h
hü tleri ve b u taah h ü tlerim arasın d a Gelibolu kalesinin de bulundu
ğunu p ekâlâ biliyorum. Bu h u su stak i ahdim i nakzettiğim için ahi-
rette, o korkunç kıyam et gününde, hesap vereceğim i de biliyorum .
F a k a t bu kaleyi size teslim etm ektense yemininden dönm eği veya
Cenab-ı H a k k ’a k arşı gelmeği tercih ederim. Z ira d in d ar adam ları,
dinsizlere teslim etm ek, h ü r ve A llah ’a teslim olan b ir m illeti köle
yapm ak ve bunu y e r ve gökte te k b ir A llah'ın bulunduğunu bilmi-
yen dinsizlerin ellerine verm ek doğru değüdir. M aazallah, böyle
m eşru olm ıyan b ir h a re k e tte bulunacak olursam , m üslüm anlar ne
benim başbuğluğum u kabul edecekler, ne de köylerine sizin girm e
nize m üsaade eyliyeceklerdir. B u sebeplerden dolayı bu işi bırakınız
ve ben vaziyetim i ne k a d a r iyi b ir şekilde düzeltirsem , size karşılık
olarak vereceğim m ü k âfa tla r da o k a d a r fazla olacaktır. Benim şa h
sen m ülkiyetim altın da bulunm ıyan ve irsen İslâm h alk ın a intikal
etm iş olan y e rle r için, m üslüm an olduğum için, P eygam ber’in em ir
lerinden ve m ü slüm anlann âdetlerinden h ariç m uam elelerde bulun-
m ıyacağım . K âfirlere a it şehir ve eyaletleri m ü slü m an lan n m em le
ketine ilh ak a ve b u n la n a rttırm a ğ a ısrarlı b ir şekilde çalışacağım.
B inaenaleyh şeh ri ve bilh assa h ıristiy an la n n b ü tü n neslini yok e t
tiği gibi m ü slü m an lan n boğazım teşkil eden ve h ıristiy an la n n yenil
m eleri ile tam am en m ahvolm alarını tem in edecek olan Gelibolu şeh
rin i size verm ek h a ta s ın a hiç b ir zam an düşmiyeceğim. B unu size
vereceğimi hayalinizden bile geçirmeyiniz. Şu halde istediğinizi ya

p am ıy o ru m ^
Leondarios, aldığı bu cevap üzerine, avını kaçırdığı için, başını
eğerek ve k u y ru ğ u yerlerde sürünen aralan gibi, teessürü nden delir
miş bir hale geldi. M ânâsız cevabını verinciye kadar, başı yere eğil
m iş olan Leondarios, cevap vereceği zam an başım kaldırıp, M usta
f a ’nın gözlerine b ak arak , dedi k i: «Ey bey ve m üslüm anların emiri!
Sizin, bize k a rş ı olan niyetinizi çok senelerden beri biliyoruz. E n bü
yük ceddiniz O sm an’ın B itinya, P aflagonya ve F rig y a ta ra fla rın d a
ki yerlerim izi ecdadımızın elinden gasp ettiğ i zam andan bağlıyarak,
bugüne k ad ar, yüzelli seneden fazla b ir zam an geçti. O nun oğlu O r
han, bu yerlerin sahibi ve varisi old uktan sonra, m uahedelere ve ye
m inlere sadık kalm ıy arak, A llah'ın ve h ak ik atin tesp it ve tein in e t
tik leri h u d u tla rı aşıyordu. G arp vilâyetlerim izi im h ay a çalıştığı z a
m an d an beri yüz seneye y ak ın b ir m üddet geçti. S o n ra onun to ru n u
ve senin b aban olan Yıldırım, b u yerlerin varisi ve sahibi olunca,
bu da yeminlerini tu tm am ış olduğundan, Cenab-ı H ak hem h ü küm
darlığım , hem de kendisini îra n lıla n n (T im ur’un) eline teslim etti.
Bu v a k ’a aşağı y u k a rı otuz sene evvel cereyan etti. K ardeşlerin Sü
leym an ile M usa da yem inlerini tutm am ış olduklarından, hem h ü
küm d arlık tan düşm üşler, hem de h a y a tlarım kaybetm işlerdir. Y al
nız yakın da v e fa t etm iş olan k ard eşin em ir M ehmed yem inlerine
sadık kaldı ve öm rü nün sonuna k ad ar, sulh ve m üsalem et içinde y a
şayıp, hüküm darlığ ım saadetle geçirdi. Sen de, tak ın d ığ ın ta v ır ve
hareketinle uzun zam an m esru r olm ıyacaksm ve talih s a n a yard ım
ctm iyecektir. Z aten Cenab-ı H ak haksızlık yap an ları vakitlerin den
evvel öbür d ü n y ay a gönderir, em irlerine m uhalefet edenleri m ah v
ve perişan eder. K açarak Selânik’e sığındığın zam an, B izans im pa
ra to ru seni M ehmed’e teslim etse, o d a seni a s a ra k h a y a tın a son
verseydi herkes B izanslIlar aleyhinde bulunacaktı ve h u kukî hüküm
lerde m uhalif h a re k e tte bulundukların dan dolayı b u n la ra h a in ve
kendilerine sığınm ış olanların korkunç k atilleri n azarı ile b ak acak
lardı. Şimdi ise, A llah ’ta n sonra, B izanslIların seni b aşb u ğ lu ğ a y ü k
seltm iş olduklarım bildiğin halde, h e r şeyi A llah ’a atfediy orsun. B u
n a b ir diyeceğim yok. B u h u su sta sizinle b erab er zahm etlere k a tla n
m ış ve çalışm ış olanlara, düşm an nazarı ile bakıyor, b u n lard an yüz
çeviriyorsun. S ıh h atla y aşıy a rak m es’u t ol. Biz m em leketim ize dö
nüp, böyle b ir İnleye m aruz kaldığımızı im p a rato ra a rz e ttik te n son
ra, h e r şeyi A llah ’a terkedeceğiz ve onun h aklı k a ra rım bekleyip,
bu k a ra ra razı olacağız.»
C U K A S 95
Leondarios, bu sözleri M u stafa’y a söyledikten sonra, lim andan

çıktı ve yelkenleri açarak, İsta n b u l’a m üteveccihen h a re k e t etti.
(İM PARATOR M AN UIL’İN EN T R İK A LA R I, Y ENÎ-FO Ç A ’N IN

KURU LUŞU V E ŞEH ZA D E M USTAFA İL E SULTAN
M URAD’IN KARŞILAŞM ASI)
25 — İm p a ra to r M anuil bunları öğrendiği zam an, çok m ütees

s ir oldu ve fe n a halde hiddetlendi. F a k a t y ap acak b a şk a b ir şeyi ol
m adığından, aksi istik am eti tak ip etm eği aklına koy du ve M urad’a
elçiler gönderm eği düşündü. Ş ayet M urad, babasının son arzusunu
icra ederek, iki küçük çocuğu reh in o larak verecek olursa — ki B a-
yezid bu talebi red detm iş idi— yine A llah ’ın in ay eti ü e kendisini b a
basından k alan hüküm darlığ a yeniden y erleştirm eği ta sa v v u r e t
tiğ ini bildirecekti.
M ustafa ise, Gelibolu kalesini iyice tah k im e tti v e yeni te şk ü â t
y ap arak , intizam a ltın a aldı, h a lk a icap eden n a s ih a tla rd a bulundu.
B üyük donanm aya k a p ta n la r ve k um andanlar tâ y in e tti. L im anda
bulunan burcu lâyık olduğu veçhile iyice tah k im e tti. K a p ta n ve k u
m andanları yem inler ile te m in a ta b a ğ lad ık tan ve bunları ih san larla
ta ltif e ttik te n sonra, E d irn e’ye do ğ ru h a re k e t e tti. M ustafa, E d ir
ne'de ölen kard eşi M ehmed’in dairesine g irdiği zam an, o rad a hesap
sız se rv e t ve d ah a pek çok şey ler buldu. N itekim elbiseler, kıym etli
taşla r, inciler, güzel k a d ın lar ve güzel gençler ve budalaca
sın a toplanm ış b ir çok şeyler buldu. H e r gün sa rh o ş oluyor ve nef-
sanî hazlarını tatm in ile v aktini geçiriyordu.
M urad ise, ancak yirm i b ir y a şın a gelm iş b ir genç olduğu gibi
B itin ya'n m B u rsa şehrinde o tu ru y o r ve M u stafa'n ın yaptıklarının
aynım yapıyordu. F a k a t onun k a d a r değil, çünkü babasından kalan
hüküm darlığı te k ra r ne şekilde eline geçireceğini düşünüyor ve bu
düşünce kendisini ıstıra p içinde bırakıy ord u. Ç ünkü babası hüküm
darlığı büyük zo rluklar ile kazan m ıştı, kendisi ise, hiçbir kimse ile
düşm anlık etm eksizin bunu kay b etti. B ayezid’den b aşk a e şra f ve
ayanın en ileri gelenleri fik irlerine iştirâ k ediyorlardı. Ç ünkü Baye-
zid’in b ir m üddet önce fen a b ir halde öldürüldüğünü söylem iştik.
B ursadak iler, Gelibolu kalesinin teslim olunduğunu, L eondarios’u n
eli boş olarak geri gönderildiğini, M u stafa'n ın sefihane h a y a tın a
B İZ A N S T A R İH İ
devam ettiğ ini ve böylcce hüküm darlığını m u h afaza h u su su n d a ih

tim am gösterm ediğim h a b e r aldıkları zam an, meclis a k te ttile r ve
im p a rato ru n dü şündüğü gibi b u n lar d a düşünerek, im p a ra to ra da
h a önce elçüer gönderdiler. B u elçüerin başında, Ali’nin k ard eşi olan
İb rah im vardı. B u z a t akıllı ve iyi ahlâk sahib i idi, k ü stah lık veren
ah m ak lık tan ve nefsan î h a z la ra düşkünlü kten uzak idi. B ayezid sağ
k en kendisi ikinci vezir idi. Onun ölüm ünden so n ra birinci vezir ol
du ve büyüklerin birincisi ve M urad’m başvekili m evkiine yükseldi.
İb rah im İsta n b u l’a geldiği zam an, im p a rato ru n b u M u stafa işi
h ak k ın d a evvelce yap tık ların d an k a fiy e n bahsetm edi, f a k a t içinde
teskin olunm az b ir hid d et v ard ı ve m es’u t günlere kavu şu n cay a k a
d ar, bu hid detini saklam ağı m uvafık buluyordu. G üler yüzle ve ri
y a k â r b ir ta rz d a konuşuyord u; içinden k u r t olduğu halde, dışından
kendisini m asum koyun gibi gösteriy ordu. M ülâyim ve çok m üteva
zı sözlerle yeni hâdiselerden bahsederek, im p a rato rd a n y a rd ım isti
y o r ve geçm iş hâdiseler hak k ın d a k a b a h a tla n B ayezid’e yükliyerek,
kendilerini suçsuz gösteriy ordu. İm p a rato ra diyord u k i: «E y şan
ve şö h ret sahibi hüküm dar! Zat-ı şah an en istiyecek olursa, babası
n a yap tığ ın gibi, benim beyim olan M urad’ı d a babasından kalan
beyliğine az zam an zarfın da te k ra r yerleştirebilir. D üm en senin
elindedir, düm eni iyi kullandığından gemiyi istediğ in ta r a f a sevke-
debüirsin. Senin hüküm etine k a rşı gelen M usa aleyhinde bulundu
ğun ve babasına hizm et ettiğin gibi, şimdi de aynı ta rz d a h a re k e t
ederek, M urad’ın girişm ek m ecburiyetinde bulunduğu m ücadeleye
iştirâ k e t ve bir kulübeye lâyık olmıyan M u stafa’nın âm irliğine m ü
saad e etm e!»
Evvelce yazdığımız veçhile, sözü geçen Mehmed, A nadolu’da
hüküm et sü rdüğü sırada, M usa kardeşi Süleym an’ı öldürerek, T ra k
y a ’da hü k ü m et sürm üştü . Bu Musa, B izanslIlara k a rş ı düşm anca
vaziyet almış, İstan b u l’un en büyük düşm anı kesilm iş idi. iş te o za
m an im p arato r, M ehmed’i B u rsa’dan çağırdı ve kendisi ile m uahede
y ap arak , onu askerleri ile beraber, İstan b u l’a soktu. M ehmed bu m ü
nasebetle şehirden b ir çok defalar çıkarak, M usa ile çarpışm ış ve
m ağ lû p olup, te k ra r İstan b u l’a girm iş idi. S onra te k r a r çık tı ve ni
h a y e t M usa’y ı m ağlûp ve m ah v ve perişan etti, h a y a tın a son vere
rek, hüküm eti eline aldı.
«T ekrar bu su retle h a re k e t e t ey tac d a r! M urad için de çalış
ve bizden çok yüksek ve çok kıym etli hediyeler iste! Y alnız Gelibo
lu ’y u ve iki çocuğu istem e» dedi.
D tf K A S 97
İm p a rato r bıı teklifleri kabul etm edi ve fikrin den asla vazgeç-
m iyerek, istenilen h u susları reddetti. İbrahim , isteklerine d a ir m ü
zakerenin neticesini alm ak için, epey bir m üddet İsta n b u l’d a k al
m ıştı. B u a ra d a b aşk a birisi m eydana çık arak, im p arato rd an isteni
len yardım ı yapm ak için tekliflerde bulundu ve bu yard ım teklifinin
padişah tara fın d a n kabulü tak d irin d e kendisi için bir lü tu f ve ihsan
m ahiyetinde telâkki edeceğini söyliyerek, bu yardım hakkın daki hiz
m etinin b ir büyük hediye olarak kabulünü rica ediyordu.
Şimdi M urad’ın boğazı nasıl ve ne k a d a r kuvvetle geçtiğini, onu
boğazdan kim in geçirdiğini, denizin han g i yerinden geçtiğini ve ge
m ilerin kap tan ların ın kim ler olduğunu an la tm a ğ a başlıyorum .
Ioania’daki F oça’ya yakın bulunan dağ d a b ir şap m adeni vardı.
D ağın tepesinde bu lunan taşlar, ateşle tem asa geldik ten so n ra su y a
konulduğu zam an, kum halini alıyor. B u kum , su Ue b e ra b e r tence
reye konup, k aynatılırsa, kum e rir ve hâsıl olan yağlı ve cevheri
m adde suyun içinde peynirleşm iş s ü t gibi kalır. S e rt ve to p ra k h a
linde olan m addeler lüzum suz olduğundan d ışarı atılır. S onra sulu
olan m adde tek nelere dökülür. D ö rt gün geçince, teknelerin k en arla
rında ve dibinde tasallu p etm iş ve billûr gibi çok p a rla k b ir hal al
m ış olan m adde, ikinci defa su ile tencereye konur, te k r a r k a y n a tı
lır, yine bir m ik tar kum çıkar, B u kum a tılır ve m ayi te k ra r teknele
re boşaltılır, d ö rt gün so n ra sâfi şap, ih raç olunm ak üzere, depolar
da m uhafaza edüir. Bu şap, boyacılara çök lâzım olan b ir m addedir.
Ş a rk ta n g a rb a doğru sey rü sefer eden gem üerin hepsi gem ilerinin
dibini şap ile dolduruyorlardı. F renkler, A lm anlar, îngüizler, Ita l-
yanlar, Ispanyollar, A raplar, M ısırlılar ve Suriyeliler, boyacılık işi
için, şapı bu dağdan ted arik ederler.
Paleologos sülâlesinin birincisi olan M ihail Paleologos’u n im pa
rato rlu ğ u zam anında bazı îta ly a n la r gelerek, senede tâ y in edilecek
bir bedel m ukabilinde, b u dağın kendilerine verilm esini istediler. O
zam anlarda Türkler, Lidia ve A sya civ arların da eşkıyalıkla h a y a t
larını geçiriyorlar, S ard es! ve h a ttâ M anisa’y a k a d a r a k ın lar yapı
yorlardı. T ürklerin bu suretle vukua gelen altınlarını Îta ly a n la r iyi
göz ile görm ü y o rlar ve T ürklerden korkuyorlard ı. B u sebepten do
layı kendilerinin ve elli k a d a r veya d a h a fazla am elenin m uhafaza
ları için, o rad a u fak bir kalenin in şasına başladılar. M enomeno (Me-
ı Sardes, A sya 'd a L id ia hü kü m etinin m erkezi idi. B ugün Ş a r t adında bir

kö yd ür .
F. 7
nemen) ovasında, M anisa’da ve N if’te o tu ra n B izanslIlar bu in şa a t

tan h a b e rd a r olunca, o ray a geldiler. L âtin lerle bu h u su sta gö
rüşerek, inşa edilecek kaleden kendilerinin de istifad e edebilecekle
rini anladıklarından, inşa olu nm akta olan kale ile ik tifa olunm am a
sını ve daha bü yük bir şehir in şa olunm asını ve bu şeh rin in şasına
kendilerinin de iştirâ k edecekleri cihetle, kendilerinin de b aniler me-
yam nda bulunacaklarım ve bu kaleye, lüzum u takdirinde, kendileri
de iltica edebüeceklerini söylediler. Y apılan bu anlaşm adan h e r iki
ta r a f m em nun kaldı. B ugüne k a d a r m evcut olan ve Cenab-ı H a k ta
rafın d an m ahfuz bulunan, Yeni-Foça’yı B izanslIlar ile L â tin le r be
rab e r inşa ettiler.
B u şehir, sözü geçen dağın eteğinde ve denizin yak ın ın d a inşa
edilmiş olup, ş a rk ta ra fın d a m ezkûr dağ, g a rp ta ra fın d a Lesvos (Mi
dilli) adası, şim al ta ra fın d a E leas (Ç andarlı) körfezi ve cenup t a
rafın d a ise, Io nia körfezi bulunm aktadır. B u şeh rin k u ru cu ları, K a-
tan alılard an Cenevizli A ndrea ve Y akovos’t u r ve ad ın a Yeni-Foça
dedüer. Benim de bu şehirde evim vard ır. Çok geçmeden ah v al deği
şerek, şeh ir B izanslIların elinden T ü rk lerin eline geçti. Ş ehirde o tu r
m a k ta olan lar ikide birde T ü rk le r ile yapılan m ücadeleleri ve hıris-
tiy an ların katl-i âm ini iyi gözle görm üyorlardı, (zira şeh rin kapıla
rın a k a d a r T ü rk ler yerleşm iş bulunuyorlardı. B u sebepten dolayı
B izanslIlar ile L â tin ler L idia beyi S arh an (S aru h an ) ile yem inlerle te
y it olunm uş m uahedeler y ap arak , bu beye haraç-g ü zar olm ağa razı
oldular ve h e r sene onbeş bin h a fif güm üş — ki beşyüz nom ism aya1
m uadildir— p a ra verm eyi kabul etliler. H e r sene şeh rin beyi, S aru
han beyini z iy aret ederek, kendisine hediyelerle b e ra b e r onbeş bin
güm üş p a ra veriyordu. B u su retle T ü rk ve B izanslIlar su lh ve sükûn
içinde yaşıyorlardı. B izanslIlar hiç kim se ta ra fın d a n inciltilm iyor-
lardı ve herh angi b ir m âni olm adan şehirden çıkıp, tic a re t yapıy or
lardı. T ürkler korkusuz olarak ve dostça şehre girip istediklerini
bolca alıyorlardı. Bu anlaşm anın hükm ü bugüne k a d a r câridir. O
zam andan beri 180 sene geçti. Y eni-Foça şehrinin ta rih i ve beyliği
y u k arıd a yazdığım gibidir, Ceneviz hüküm eti, dem okrasi usulleri üe
idare olunm akta olduğundan ve hiç b ir m üstebit b u m em leketi ida
resi altın a alam adığından, h e r sene veya d a h a uzun m üddetle ş a rk ta
bulunan kendi idareleri altın daki şehirlere valiler gönderm ek âde
tinde idiler. B u şehirler, Sakızadası, m ezkûr Foça, G alata, Sam sun,
A m asra ve K efe’dir, Tâyin olunan m üddet sona erince, başkasını
ı N om ism a, B iz a n s’ta o devirde ted avü l eden a ltın paranın ism idir.
D U K A S 99
g önderirler ve eski vali yerini yeni gelene verip, m em leketine dö

nerdi. Cenevizliler kendi dillerinde bu valilere «podesta» ve BizanslI
la r ise, «geniş salahiyetli id are âm iri» adını veriyorlardı.
M ehmed’in (Çelebi) henüz sa ğ bulunduğu o zam anlarda, Cene-
vizden onların en şanlı ve şöhretli z a tların d an b iri olan b ir podesta
g e lm işti A dı Io an nis A durnos idi. Genç olduğu hald e aklı fik ri ol
gun idi. Yeorgios A durno’nun oğlu i d i evvelce C enevizin dukalığın
d a bulunm uştu. B u z a t o n sene m üddetle F o ça’n ın podestalığım al
dı ve yeniden şa n ve şerefe kavuşm ak için F o ça’y a geldi. B ir m üd
d e t so n ra eski team ülü ta tb ik e tti ve şehirden ç ık a rak M ehmed ile
g ö rü ştü ve alelûsul vergisini tak d im e t t i On sene m üddet ve sene
de yirm i bin tam a y a r a ltın verm ek şa rtiy le şa p m adeni im tiyazını
aldı ve F oça’y a avdet e tti. Çok m a s ra f y ap arak , m adeni işletm eğe
başladı. A ltı sene sonra, p adişah v e fa t e tti ve t a h t a M u sta fa geçti.
CUneyd, ü m it ettiğ i gibi, sevinçli iyi günlere k av u ştu , B ayezid de
en m eş’um saatin i gördü ve hâdiseler y u k a rıd a yazdığım şeküde
cereyan etti.
İşte o zam an, sözü geçen Ioam ys A durnos, yeni em ir M urad’a
giderek, hürm etlerini arzetm ek ve em irlerini alıp, borçlu olduğu a ltı
senelik vergiyi ödemek istedi. H albuki Ioannis, b u son seneler z a r
fın d a m ühim m ik tard a z a ra rla ra d ü ç a r olm uştu. Z ira b u senelerde,
Cenevizliler ile K a ta la n la r ara sın d a büyük b ir m uharebe olmuş ve
K a talan lar Ceneviz gemilerinin, İtaly a, F ra n sa , İsp a n y a ve İn g ilte
re ta ıa fla rm d a seyir ve sefer etm elerine m âni olmuşlardı. B u m üd
d et içinde şap m adeni işletm esi ta til olunm uş ve bu yüzden A durnos
pek çok b o rçlara girm işti. Kendi m en faatın a uyg u n f a k a t hıristiyan-
la ra çok z a ra r veren akıllıca b ir ted b ir düşündü. H iç ü m it etm ediği
em irin vefatım m üteakip, bu vesileden istifade ederek, d a h a A m as
y a ’dan gelm eden evvel, M urad’a m ek tu p lar gönderdi. B u m ektupla
rı ben yazıyordum . M ektuplarda b abası olan M ehm ed’e büyük dost
lu k ta n ve onunla m ünasebetlerinden b a h se tti; a rz u ettiğ i takdirde
işbu dostluğu yenilemeğe h azır olduğunu b eyan ettiğ i gibi, gunlan
da yazdı: «Seni ş a rk ta n g a rb a doğru k a d ırg a la r ve gem ilerle geçir
meğe, sa n a yardım ve hizm et etm eğe hazırım ; hiç kim senin yapam ı-
yacağı hizm eti, b en s a n a yapacağım . Y alnız b ir em ir ver, em rin h e
m en ifa olunacaktır». M u rad b u sözleri m em nuniyetle kabul e tti ve
şu cevabı yazdı: «Allah isterse, b ir k aç g ü n sonra, B u rsa’y a gelece
ğim ; o ray a y akın larından çok sad ık biri gelsin, b u h usus hak k ın d a
düşünelim ve ne yapacağım ızı k ararlaştıralım .»
100 B İZ A N S T A R ÎH Î
Io an nis A durnos, b ir kaç g ü n sonra, A ğa soyadını taşıy a n Di-

m itrios adlı kim seyi gönderdi. Bu z a t g a y e t m ühim m ektupları h â
m il idi. B u m ektupları d a ben yazm ıştım . B unlardan biri M urad’a,
diğerleri vezirleri Ali beye, H acıevhad’a ve U m ur beye hitab en y a
zılm ıştı. B ayezid zaten M ustafa ta ra fın d a n idam olunmuş bulunu
yordu. D im itrios ile g ö rü ştü k ten ve h e r şeyi intizam altın a aldıktan
sonra, D im itrios’u n yan ın a T ürklerden çok akıllı ve âlim H atip adın
d a birisini verdiler. B u H atib ’e, Gelibolu boğazım geçm ek gayesiyle
b ir donanm a hazırlayıp, teçhiz etm esi için ellibin nom ism a1 verilmiş
idi. H atip A d u m o ’y a k a rş ı da sadık ane çalışacağına yemin etti. Son
b a h a ra d a h a yeni girm iştik .
M ustafa, M urad’m hazırlıklarım ve F oça'n ın kendi aleyhine do
nan m a hazırlayıp, teçhiz eylediğini h ab er alınca, kalbinden vurul
m u şa döndü. K afasın ı yoruyor, ağzından F oça kelimesini eksik e t
m iyor ve bu şeh ri m ahvetm eği tasarlıyord u. B ununla beraber, zevk,
sefa, suiistim ali ve sarhoşluğu elden bırakm ıy ordu; ürk ü tü lm ü ş
m a ğ ru r b ir a t gibi kişniyor, aynı zam anda kızlar ve e rk e k çocuklar
ile eğlenm eğe devam ediyordu. Cüneyd, b u hali g ö rü y o r ve istik b a
li sabırsızlıkla bekliyordu. M u stafa’nın budalacasına b ir h a y a t ge
çirdiğini ve dü şm an lara k a rş ı hiç b ir h azırlık ta bulunm adığım gö
rerek, s a ra y a g itti ve M u stafa’y a h itaben şu ta h k ir edici sözleri
söylemeğe başlad ı: «Şevketm eab! Bizim yalnız T ra k y alIlar ile m es
kûn yerlere m alik olduğumuz ve g a rp ta bulunan diğer geniş eyalet
ler ahalisinin istikbalin ne olacağım sabırsızlıkla bekliyen kim seler
den ib are t bulundukları cihetle, bu eyaletlerin bize pam uk ipliği ile
bağlı olduklarım bilm iyor m usun? M urad’ın, im p a rato r ile pazarlık
t a bulunarak, babasından k alan beyliğe sah ip olm ak istediğini işi
tiyordum ; şim di ise, F re n k le r üe de görüşüyor, ş a rk (A nadolu)
vilâyetleri ise kâm ilen elindedir. Biz E d irn e’de r a h a t içinde v a k it ge
çirerek, askerî hiç b ir te d a rik â tta bulunm uyoruz. B a n a k a lırsa düş
m an, boğazı iste r L apseki’den .iste r Ü sk ü d ar’d an geçm eden ve g a rp
eyaletleri bu ndan m üteessir olarak ask erler arasın d a b ir karışık lı
ğ a m eydan verilm eden evvel, bizim g a rp (R um eli) askerlerin i ala
ra k düşm andan evvel boğazı geçmemiz ve s ü r’atle U lu b at k ö prüsü
nü ele geçirmemiz ve M urad ile çarpışm am ız lâzımdır. Biz, A llah'ın
in ayeti ile, gerek h a rb levazımı ve gerek a t m ik tarı bakım larından
düşm anlarım ıza faik bulunm aktayız. Düşm anlarım ız, o ray a gelişi
mizi h ab er alınca, akılları perişan ve p lan la n a lt ü s t olacaktır. Ş ayet
ı N om ism a, o zam anlarda B izan sta tedavül eden a ltın paradır.

D U K A a 101
biz ihm al edip de hasırcılarımızın boğazdan geçm elerine m üsaade

edersek, aynı felâk et bize gelecektir». C üneyd bunları ve d ah a başka
sözleri söylerken, M ustafa sarh oşluğun verdiği şaşkın lık tan uyandı
ve söylenen sözleri k a n a a t verici buldu.
Cüneyd, M ustafa’ya gark vilâyetlerine sahip etm ek için çalışmı
yordu. Zeki ve hilekâr olduğu gibi, M u stafa'n ın budalalığım, sarh o ş
luğunu ve fu h şiy atla m eşgul olduğunu ve h arb işlerinde nasipsizİi-
ğini görerek, bunun pek çabuk m ah v ve perişan olacağını d a h a evvel
kestirdiğinden kaçm ak istiyordu. Bu m aksadında m uvaffak olmak
için, yalnız başına bazı m ülâhazalar tasa v v u r ediyor ve kendi ken
dine diyordu k i: «E ğer bu plânını T ra k y a ’ya veya g arp eyaletlerin
den birisinde tatb ik etm ek isterse, yine kolayca im p arato ru n ağları
içine düşecek, te k ra r Lim nos’a veya b aşk a b ir a d ay a sü rg ü n gön
derilecek ve BizanslIlar ta ra fın d a n pek acı cezalara ç a rp tırılacak tır.
A nadolu vilâyetlerine ta tb ik ederse — o rad a evvelce em ir o larak bu
lunduğu yerlere gitm eği öteden beri a rz u etm ekte ve bu h u su sta
üm itler beslem ekte bulunduğundan— b u ra la ra d a h a kolay kaçabi
leceğini zannediyordu. B u tasav v u rlarım d a pek gizli tu tu y o rd u . B u
nunla b erab er askerleri toplayıp, k ısa yolu tak ip ederek, Gelibolu’
ya geldiler. B üyük kuvvetlerle boğazı geçerek, ü ç g ü n L apseki’de
kaldılar. Bu vesile ile civ ar şehirlerden F rig ia ’nın eşrafı gelip, M us
ta f a ’y a ita a tla n m arzediyorlardı.
M urad, M ustafa'n ın geldiğini işitince, kâfi m ik tard a a sk er ile
gece B u rsa ’d a n h a re k e t ederek, U lubat’a geldi. B eraberinde h a rb
işlerinde m ahir, cesur ve şeci olan H aci E v h ad ile T im u rtaş beyin
o ğ u llan Ali, Om ur ve Oruç beyi g e tirtm iş idi. B unlarla beraber
Cüneyd’in kardeşi H am za bey de vardı. H am za bey M urad ile ço
cukluğundan beri beraberdi. M urad, M u stafa d a h a yetişm eden Ulu-
b a t köprüsü ne geldi ve hemen köprüyü ta h rip etti. B u su retle ken
dilerine k a rşı gelen düşm anların yolunu kesmiş bulundu. M ustafa
da b ilâ h a ra askerleri ile beraber o ray a geldi ve gölün kenarında ça-
d ırla n m kurdu. M urad da, k a rşı ta r a f ta ç a d ırla n m k u ra ra k , o tu ru
yordu. Böylece h e r iki ta r a f birbirinden korkm uyorlardı. K öprünün
tah rip olunması, büyük b ir d ira y e t eseri idi; zira düşm anlar gelip
de, köprüyü ta h rip olunmuş b ir halde görünce, yollarına devam ede
m em ek m ecburiyetinde kaldılar. M urad, ta ra fta rla rı da korkm adan
k a rşı ta r a f ta toplanıyorlardı. O radan geçen dere derindi ve geçil
mesi hiç b ir veçhile kabil değüdi. Gölü d o laşarak k arşı ta r a f a geç
m ek istenirse üç gün k ifay et etmez. B u yol da d a r ve dağlık olup,
geçilmesi oldukça zordur.
(C ÜN EYD’İN OSM ANLILAR T A R A F IN A GEÇM ESİ V E İZM İR’E

G İD E R E K B E Y L İĞ İN İ Y E N İD E N E L D E ETM ESİ)
26 — H er iki ta ra fın askerleri bu su retle h arb s a ffı teşkil e ttik

lerinden ve hiç b ir ta ra fın diğer ta r a fa ta a rru z etm esi im kânı bu
lunm adığından, M urad’m m aiyeti meclis aktederek, M u stafa’yı
m ah v ve perişan etm ek için, ç a re arıyorlardı. Sonunda Cüneyd’in
kardeşi H am za’y ı çağ ırd ılar ve verdikleri k a r a n b u n a teb liğ edip,
dediler ki, «Ş ayet kard eşini k a n d ırarak , M u stafa'n ın aleyhine çevi
recek o lursan ve Cüneyd, M u stafa ile olan bağlılığım kesm ek için
başka b ir talep te bulunm ıyacak olursa, işte kendisine, padişahım ız
M urad’m arzu, iradesi ve yazık ferm am ile A ydm beyliğini veriyo
ruz. Ş u ş a rtla r ile ki, bu beylik e v lâttan evlâda in tik al edecek, Cii-
neyd M urad hüküm etin in sad ık ve hilesiz yeminli d o stu olacak, Mu-
ra d ’m h e r iradesin e i ta a t edecek, M urad’a tazim atım arzetm ek ve
kendisi ile b e ra b e r sefere gidip, beraberce bulunm ak üzere, h e r se
ne çocuklarından birisini padişah yam na gönderecek ve bu çocuk
da M urad ta ra fın d a n lâyık olan him ayeye m azh ar olacak.»
H am za bu ş a r tla n beğendi ve aynı gecede k u lların dan birini
Cüneyd’e gönderdi. B u kul yüzerek gölü geçti ve Cüneyd’in çadırla
rın a girdi. Gece y a n s ı geçtiği halde, Cüneyd’i ıztıra p içinde o tu r
muş, düşünm ekte gördü. Ona dedi ki: «Senin k ard eşin ve benim
efendim olan H am za bey seninle görüşm ek istiy o r ve b u konuşaca
ğınız şeylerin hiç b ir kim se ta ra fın d a n duyulm am asım a rzu ediyor;
eğer m ünasip görürsen, y a n n gece y a n s ı yalnız olarak, köprüye y a
la n b ir yerd e derenin k e n a n n a gel, sen derenin b ir kıyısında, H am za
d a derenin karşık i kıyısında d u rara k , kim senin işitm iyeceği b ir h al
de konuşursunuz.»
Cüneyd bu teklifi m em nuniyetle kabul e tti ve k u la yol verdi.
O da te k ra r yüzerek, k a rş ı ta r a fa geçti. E rte si gün, gecenin ikinci
kısm ında1 H am za dere k e n a n n d a köprüye yak ın olan y ere geldi.
Cüneyd dahi yapyalnız karşıki k e n a ra geldi ve bazı işaretlerle b ir
birini ta n ıd ık ta n sonra, H am za ilk olarak sözle başladı ve dedi ki:
«Beyim, kard eşim pekâlâ büirsin k i ben de senin babanın çocuğu
yum , sen de benim anam ın m ahsulüsün, senden küçük y a ş ta bulu
nuyorum , senin, b ü tü n dünyanın hüküm darı ve sahibi olm am arzu
ı B izanslIlar g ecey i Uç m üsavi k ıs m a ta k sim ediyorlardı. İk in ci k ıs ım

g ece y a n sıd ır .
D U K A S 103
ediyor ve istiy o ru m ; zira bana da b undan b ir hisse isab et edecektir.

Ben böyle b ir vaziyetin vukuunu çok sevinç ile arzu ederim . B una
m ukabil, seni k ısk a n a rak aleyhinde b u lu n an lar a ra sın d a ıztırap ve
tehlikeler içinde, m enfur ve m enhus vaziy ette bulunm am a rz u e t
mem. Senin b aşın a gelecek olan h er tü rlü m usibet ve felâkete k arşı
ben kayıtsız kalam am . A caba kim inle b erab er bulunduğunu ve k i
minle iş birliği yaptığını biliyor m usu n? Evvelâ, h erk es M ustafa'nın
O sm anlIların sülâlesinden olmadığını b ağ ıra b a ğ ıra söylüyor. B u h u
sus h e r ta r a fa işae edilmiştir. Sonra yaptığı işleri m ukayese edecek
olursak, onun h a rb işlerinde nasipsiz ve bilgisiz olduğunu, k ad ın lara
düşkün bulunduğunu görürüz; bizim beylerin sülâlesinden olan
lar, h a rb işlerini iyi bildikleri gibi, h e r birinin f ü tu h a t ve y a ra rlık
ları m eydandadır. Üçüncü olarak, ş a y et bu kadın yürekli, b a rb a r ve
âdi adam hüküm eti eline geçirirse, eskiden beri Rum eli vilâyetlerini
ve T una h u d utlarım m uhafaza edenler, yani E v rin o slar ve T u ra h a n ’-
la r ile g arb ın yüksek sim aları olmak üzere tanınm ış olan zatların
çocuk ve to ru n la rı hüküm süreceklerdir. B u g arp lıları biraz b ıra k a
lım da şa rk ta k ü eri düşünelim. M aazallah talih, M u stafa’y a gülecek
olursa, şa rk ta k i beyleri, kendilerine iltifa t ederek, onları tercih edip
yan m a alacak ve h er birine babalarından k alan huk u k ve şerefleri
verecektir. B unlar yapılırken, sen bundan ne bekliyeceksin? Ö lü
m ünü m ü? Bu da senin kahram anlığın a lâyık değildir ve b u-netice
çirkin ve alçaltıcıdır. M emleketin ileri gelenleri, senin ru h u n u n bü
yüklüğünü, cesaretini, m uharebelerdeki c ü r’e t ve şiddetini ve ârslan
yürekliliğini bilirler. B u m eziyetlerinden dolayı, e tra fın d a şiddetli
hasedler d o ğm uştur ve bu hasedleri, k o rk u la r tak ip edecektir. K en
dilerinin m ahv ve perişan olacağından k o rk an lar, kıskançlık ların
d an dolayı senden önce d av ran arak , seni m ahvetm eğe teşebbüs ede
cekler ve bu su retle k o rkuların dan k u rtu lm ağ a çalışacaklardır. B u
sebeplerden dolayı senin gibi k a h ra m an la rın ru h la rım m ah v a sürük-
liyen bu m en fu r ve m ek ruh adam ların elinden yakam k u r ta r ve o ra
d a n kaç. B enim beyim M urad, vezirlerinin, y ak ın larının ve benim r i
calarım ız üzerine, senin yaptığın b ü tü n k u su rları, kendisinin ve b a
basının zam anların da baş kaldırm ış olm am ve Osmanlı hüküm eti
aleyhinde yapm ış olduğun işy ard an a ffe tti. S an a k a rş ı yeniden te
veccühünü bildiriyor ve benim v asıtam la, ço cu k tan çocuğa intikal e t
m ek üzere, A ydın eyaleti beyliğini sa n a ih sa n ediyor. S an a ve senin
sulbünden doğacak çocuklarına intikal ve ih sa n olunacak olan bu
beylik, çocuklanm n arasm d a tak sim olunacaktır. Ş u n a d a d ik k a t e t
ki, M urad’ın hükm ü a ltın d a ve teb aası bulunacaksın, h a rb çıktığı
v a k it h arb e iş tira k için çocuklarından birisini onun y anın a yollıya-

caksın. B unları sa n a sevinçle söylüyorum . Sen de bu h u su sta düşün
düğünü b a n a söyle.»
Cüneyd, bu sözlere karşı, H am za’y a dedi k i: «K ardeşim ! P ekâ
lâ b ilirsin ki, b e n O sm anlIlardan hiç b ir k â r, lü tu f v e y a paye görm e
dim. O nlar ise m üşkül v aziy ette bulundukları an lard a, benden çok
iyilikler gö rd ü ler ve bu gördüğün kollarım ile o n lara b ir çok iyi iş
le r yaptım . T a ta rla rın a k ın la n n d an sonra, şim di b an a verm eği ta a h
h ü t etm ek te olduğu beyliği A ydın’ın oğlu O m ur’un elinden kim k u r
ta rd ı? Cüneyd k u rta rm a d ı m ı? K ardeşi I s a ’yı ben ta k ip etm edim
m i? Onu o eski şeh rin köyünde k a p a ttık ta n ve m u h asa ra e ttik te n
sonra, b en idam etm edim m i? K ardeşi olan O m ur’u ben öldürüp,
yok etm edim m i? B u v a k ’alar, A ydın-oğullarının o ran ın tab iî v a ris
leri b ulundukların dan dolayı yapılm ıştır. Senin beyim diye y â d etti-
ğin M urad’m am cası Süleym an, T ra k y a ’d a oturu p, zevk, se fa ve sui
istim allerde bulunduğu zam an, ben onu E fe s ve b ü tü n Ionia’nın sa
hibi olarak kabul ediyor ve öğüyordum . S onra beni o rad an koğdu
ve beyliği p a ra ile sa tın alınm ış Trivalyalı b ir köle olan K elpaksiye
(K alpakçı?) verdi. Şim di b an a hibe edilmek istenüen beyliği bugün
id are eden benim k afasını kestiğim A ydın’ın oğlu O m ur’u n oğludur,
iş te bu z a t babasından kalan b ir y e r olm ak itib a n ile b ir seneden
ve belki d ah a fazla m üd d etten beri beyliği id are e tm ek ted ir ve o ra
nın halkı kendisinin tebaası bulunuyorlar. B u yer, yap tığ ım m u h a
rebe neticesinde, Cenab-ı H ak ta ra fın d a n b a n a ih sa n olunm uştur.
B inaenaleyh M urad b an a ne ih san ediyor? H iç! M urad’ın büy ü k ba
bası m eşhur Yıldırım Bayezid, A ydın oğlu bugünkü M u stafa'n ın bü
yük babasından (bu y erleri) bu su retle g asb etti ve idaresi a ltın a
aldı. B en de bugün, A llah 'ın vergisi olarak oranın sahib i olacağım.
K ardeşim şim di geri gideceğinden bu s a a tte A llah’ın ve P eygam
berim huzu ru n d a v a ’dederim ki, bugünden itib aren M urad’m halis
d ostu olacağım ve ask eri yardım a ihtiyacı olursa, çocuklarım dan bi
risini kendisinin m aiyetine vereceğim. B en ise senin b an a yaptığın
tek lifler olm adan ve aram ızda anlaşm alar yapılm adan Ioniaya gidip,
A ydın oğlu M u stafa ile çarpışm ağı tasarlam ıştım . A ynı r u h ta olan
ve aynı bab ad an doğma bulunan kardeşim , sen, M urad ile dost ol
m ağı arzu ve tavsiye ediyorsun, imdi v a ’dederim ki, y arın k i gece
bu konuştuğum uz şeyleri fiilen icra ve isp a t edeceğim.»
ik i k ard eş bundan so n ra birbirinden ayrılm ışlard ır. H am za ko
nu şulan ve k a ra rla ştırıla n hususları M urad’a ve meclise an lattı.
H epsi m em nun oldular ve iyi ü m itler ile cesaret aldılar.
D U K A S 105
E rte si gece, Ctineyd gecenin birinci saatlerin d e çadırlarını, k u

rulm uş ve m uhtelif ışık lar ile ten v ir edilmiş b ir halde te rk e tti; m uh
taç olduğu h e r şeyi, y ani h a rb e a it levazımı, en iyi a tla n , a ltın ve
güm üş ve s a ir m addeleri aldı köleleri ve y e te r m ik tard ak i d o stla n
ile beraber, kim senin haberi olm adan ve hiç kim se hissetm eden f i
r a r etti, K açanların hepsi yetm iş kişi idiler. B u yetm iş kişinin her
birisi k ap u tu n u n cebine çok ağırlık verm iyen kâfi m ik tard a sayılı
altın veya güm üş v eyahut başka kıym etli m addeler koym uştu, ağ ır
ve taşınm ası güç olan diğer eşyayı ve a tla n , develeri ve k a tırla rı
ve başka levazımı o rad a b ırak tılar. B u k a ç an la r b ü tü n gece, sab ah a
kadar, d ağ lar a şa ra k ve ovalar geçerek, L idia’nın h u d u tla n n a y a
kın b ir yere, yani H liera ve T ia tira (A k h isa r)’y a vard ılar. O gece iki
günlük yol katetm işlerdi. E rte si g ü n s a a t üçte E rm on (S a ra v a t)
nehrini geçtiler ve akşam a doğru İzm ir’e geldiler. Yolda giderken,
hiç kimse ta ra fın d a n kendilerine m âni olunm adı. Yalnız E rm o n n e h
rini geçecekleri sırad a, orada bulunan T ürklerden b ir kısmı, M usta
fa ’nın adam ları zannederek, onlara m âni olmak istediler. Z aten M us
ta f a ’nın ş a rk a doğru yürüdüğünü h ab er alm ış olan A sy a halk ı te
lâşa düşm üştü. Cüneyd, m âni olm ak istiy en lere ta a rru z ederek, on
lard a n bazılarını kılıçtan geçirdi ve bazılarım o k lar ile yaralayıp,
korkusuzca yoluna devam etti.
İzm irliler bu ask er alayını görünce, b u nların kim olduklarım ve
reislerinin kim olduğunu bilm ediklerinden, b ir tere d d ü t devresi ge
çirdiler. Sonra Cüneyd olduğunu öğrenip, hepsi, kadın ve çocukları
üe beraber, onu görm ek için koşu ştu lar. Cüneyd, İzm ir’de doğm uş,
o rad a büyüm üş ve İzm irlilerle b erab er yaşam ıştı.
Cüneyd, İzm irlilerden A ydın-oğlu M u stafa’nın E fes (A yasu-
lu ğ )’te ve T ire a ’d a v a k it geçirm ekte olduğunu öğrenince, kendisi iç
yolu tercih etti, yani V riula (U rla) ve E ritre Klazomene’n in ve di
ğ e r köylerin bulunduğu yerlerden, geçerek, ilerledi. O civ arda bulu
n an dağ lard a o tu ra n T ürklerin hepsi çok cesu r ve m uharip adam
lardı ve Cüneyd’in baba d o stla n idi. B u n lard an iki bin kişi k a d a r
topladı. O rm anlard an ağ açlar k estirerek, m ızraklar y ap tırd ı ve b ir
h a fta içinde alelacele uçları fena dövülmüş ve tü rlü büyüklükte olan
pirinçli m ızrak lar yap tırd ı ve iki binden fazla ok atıcı, baltacı ve si-
lâh şö r hazırladı. M ustafa, Cüneyd’in geldiğini haber alınca, b ir sü
rü ask er to plıyarak, E fe s’ten çıktı ve ona karşı gelm ek için, İzm ir’e
doğru yü rüdü. Cüneyd, bunu haber alıp, o rad an aynld ı. N ihayet Me-
savlion adlı bir yerde iki ordu k arşı k a rşıy a geldi ve h er iki ta r a f
h a rb nizam ında hazırlandı (Bu y e r batak lık ve orm anlık idi). îlk
önce M u stafa'n ın h a rb borazanları çalındı. Cüneyd’in ne borusu , ne
de âd e t olduğu üzere iş a re t verecek b a şk a b ir aleti vard ı, ik i ordu
birbirine yaklaşınca, Cüneyd, serçeler a ra şm a d alan k a rta l kuşu
gibi, o rm anlar ara sın d a düşm anlarını m ah v ve perişan etm eğe baş
ladı. B ir a ra M u stafa’y a tesa d ü f ederek, üzerine hücum ve dem ir
den b ir çubuk (gürz) ile k a fa sın a bir darb e indirdi. B edbaht M usta
f a bu darb enin tesiriyle y aralan d ı ve atın d an düşerek, hem en öldü,
iş te o zam an M u stafa’n ın b ü tü n ta r a fta rla rı Cüneyd’e gelerek, ita a t
gösterdiler ve kendisini h ü k ü m d ar olarak tanıdılar.
Cüneyd büyük bir alay ile E fe s’e doğru yol adı. O ra h alk ı da
kendisini eskisi gibi hü k ü m d ar olarak ta m d ı. Cüneyd’in em ri ile
M u stafa’nın cesedi büyük ve şerefli bir alay ile asil ve necip z a tlar
ta ra fın d a n küçük kaleye naklolundu ve ecdadının göm ülü bulunduk
ları m akbereye defnedildi. B u su retle Cüneyd’in ikinci defa ta h ta
çıkm a m erasim i yapıldı.
(ŞEHZA D E M USTAFA M E SE L E SİN İN H A LLE D İL M E Sİ)
37 — Şimdi de Cüneyd, U lu b at’ta n k a ç tık ta n so n ra o ra d a neler

cereyan ettiğ ini anlatayım .
S abah olunca, âd e t olduğu üzere k um andanlar ve büy ü k ler top
lan arak , m üzakere ederlerdi. O rada, Cüneyd’in çad ırların ın k u ru l
m uş olduğu yerlerde, o gece büyük g ü rü ltü ler olduğu söyleniyordu.
B azıları C üneyd'in k a rşı ta r a f a geçerek, M urad ile birleştiğini, Cü
neyd’e hasım olan diğerleri ise, bu f ir a r v a k ’asını d a h a önce bildik
lerini söylüyorlardı. K arşı ta r a f ta bulunan M urad o rd u su n d a ise,
Cüneyd’in h a k ik aten kaçm ış olduğunu öğrenm işlerdi. İşte o zam an
M urad’m ordusunda borazan ve s a ir aletler üe sevinç sesleri işitildi.
Gölün ken arların d a atlıların gö steriler yap tık ları görülü yor ve gök
lere v a ra n yüksek n a ra la r a ttık la rı duyuluyordu,
M u stafa uyandığ ı zam an Cüneyd’in kaçtığını duyunca, m ütees
s ir oldu ve Cüneyd’in k a rşı ta r a f a geçerek, M urad ile birleşm iş ol
m ası ihtim ali aklına gelince, telâşa d ü ştü ve alelâcele o rad an k aç
m ağa hazırlandı. M u stafa'n ın ordusunda, büyük b ir -korku ve telâş
hüküm sü rü y o r ve gürü ltü ler işitiliyordu. K arşı ta ra fta k ile r ise,
bilâkis bunları ayıplıyarak, bağ ırıy o rlar ve kendi lisanların da «du- >
D U K A S 107
run, durun kaçm an»1 diyorlardı. K arşı ta r a fa geçip çarp ışm ak için
v a sıta yoktu. Evvelce yazdığımız gibi köpril tah rip edilmiş idi. B u
nun üzerine M ustafa a tm a binerek, L apseki ta ra fla rın a yol aldı. Bir
a n önce k a rşı ta ra fa , yani T ra k y a ’ya geçm ek için acele ediyordu.
M urad ise o gün büyük k ü tü k ler ve kaim ta h ta la rla köprü k u rarak ,
k arşı ta r a fa geçti. M ustafa ta ra fta rla rın ın büy ü k b ir kısm ı M urad’a
itaatlerin i arzettiler.
M ustafa L apseki’ye, tüyleri dökülmüş k a rg a gibi, hazır buldu
ğu b ir kayıkla ve yalnız d ö rt ulak kölesi ile Gelibolu’ya geçti. Gelibo
lu'n un ileri gelenlerini top lıy arak istişare ediyor ve istikbalin ne ola
cağını bekliyordu. M urad, köprüyü geçtikten sonra, F oça’y a u laklar
göndererek, v a k ’aları A durno’y a bildirdi ve hem en h a rb gem ileri ile
Gelibolu boğazına gelmesini söyledi. A durno esasen h azır bulunan
gemilere girdi ve yelkenleri açarak, E lispont’a (Ç anakkale boğazı
n a) doğru yol aldı. R üzgâr gem ilerin baş ta ra fın d a n esiyordu. Gece
açık denizi geçerek, sabahleyin erkenden L apseki ile Gelibolu a ra
sın a varm ıştı. O s a a tta M urad d a sahile gelm iş bulunuyordu. Gemi
ler sahile y ak la ştılar ve M urad en sağlam ve en büyük gemiye g ir
di. (G em ilerin sayısı yedi idi ve fevkalâde büyük id i). A durno, Mu-
r a d ’ı lâyık olduğu gibi, büyük şa n ve şerefle gem iye kabul etti. M u
ra d d a A durno’y a aynı su re tle iltifa tım ibzal etti. Geminin içinde
ikisi b e ra b e r konuşuyor ve m üzakere ediyorlardı.
M urad, bu sıra d a F ren k lerin ahitlerin den dönüp, kendisini çok
m ik tard a p a ra m ukabilinde M u stafa’y a teslim etm ek ve o rad a n de
folup gitm ek ihtim alini de n a zarı itib are alıyordu. M urad’m yanın
da, aynı gem inin içinde, kendi silâhşor, y a la n k u lla n ve kum andan
ların d an beşyüz adam ı vardı. A d u m o ’n u n ise, aynı gem ide sekiz yüz
cesu r F re n k silâhşörü vardı. D iğer gem ilerin h e r birinde ise, Tiirk-
ler k a d a r F ren k askerleri vardı. Adurno, yem inlerine sadık kalıyor- ’
du. Tam boğazın ortasın d a bulun d u k lan bir sırada, Aduriıo, Mu-
ra d ’m önünde diz çökerek, şap m adeninden borçlu olduğu paranın
bağışlanm asını rica etti, M urad bu ricayı sevinçle kabul edip, bağ ış
ladı ve eski borcun silinmesi için k â ğ ıt imzaladı. Bu borç yirm i ye
di bin «nomisma» m ik tarın d a idi.
K arşı ta r a f ta bulunan M ustafa, gem ileri denizin içinde küçük
köyler gibi y a h u t a d a la r gibi g ö rü y o r ve ru h u yaralanıyordu. O gün
h a v a g a y e t iyi ve sakin idi. M ustafa, b aşk a b ir şey yapm ağa m uk-
ı A s lı n d a a y n e n b ö y le t ü r k ç e d ir .
ted ir olmadığını anlayınca, küçük bir k ay ık üe, A durno’y a b ir adam

gönderdi ve kendisine söyliyeceği gizli şeyler olduğundan bahisle
adam larından em in birisini yan ın a gönderm esini ric a etti. A durno,
kendi m uavini V a ra a v a de K om ilia’y ı gönderdi. B u z a t M u stafa ile
görüştü. M u stafa A d u rn o 'y a elli bin nom ism a verm eği v a ’dediyor,
buna m ukabil M urad’ı b ir d a h a k a ra y a çıkarm am asını ve istediği
herh angi b ir ta r a fa götürm esini istiyordu. A durno bunları dinlemek
bile istemedi. M urad b u n ları işitince, A dum o’yu kucakladı ve dedi
ki: «Bundan böyle benim kard eşim ve sad ık dostum olacaksın!»
Gemiler Gelibolu’n u n önüne geldikleri zam an, M u stafa'n ın ta
ra fta rla rı, bunların lim ana yak laşm aların a m âni oldular. B un u n üze
rin e gem i k a p ta n la rı lim anın cenup ta ra fla rın a ve şeh rin d ışarısına
geldiler; yelkenleri indirdiler, dem irleri a ttıla r ve k a ra y a çıkm ak
için hazırlandılar. M u stafa'n ın ta r a fta rla rı da k a ra d a n ko şarak , as
k er ih raç edilen yere geldiler ve yine ih ra c a m âni oldular. A durno
beş yüzden fazla askeri yirm i k a d a r büy ük san d allara ve k ay ık lara
bindirdi ve k a ra y a çıkm aların ı em retti. B u beş yüz kişi m ızrak a ta n
F ren k bahriyelileri idi. B unlar k a ra y a ç ık tılar ve düşm anın okçu
larını sahilden b ir mil k a d a r u zak laştırd ılar ve sahilin m üdafaasını
em niyet a ltın a aldılar. B unun üzerine M urad d a g a y e t m ah ir b in ok
çu ve üç binden fazla cesu r ve şeci m uhariple b e ra b e r k a ra y a çıktı.
F renkler, h a rb saffm ın önünde, m ancınık lar ve d iğ er h a rb aletleri
ile, yolu açıyorlardı. İşte o zam an M urad, F re n k le r ile beraber, bo
raz a n la rım ça ld ıra rak M ustafa'n ın o rd u su n a hücum e tti. B u şid
detli ta a rru z üzerine M u stafa’nın ask erleri, ark a larım çevirerek
kaçm ağa başladılar. M urad’m kuvvetleri b u n la n takibe devam ede
rek, b ir çoklarım kılıçtan geçirdiler. M ustafa bu halleri görünce
E d irn e’ye kaçtı: O rada sa ra y ın hâzinesine girerek, istediği k a d a r
p a ra aldı ve y a n ın a az sayıd a adam alarak , U lah m em leketine doğru
yol aldı ve a tla rın a m üm kün olduğu k a d a r hız verdi.
M urad, GeUbolu’d a üç gün kaldı ve kaleyi eline aldı ve k a ra y a
çıkm asın a m âni olanların hepsini m erham etsizce kılıçtan geçirdi ve
s ü ra tle E d irn e’ye doğru yola çıktı. M urad E d irn e’ye giderken b e ra
berinde ş a rk ta n ve g a rp ta n çok m ik tard a askeri vard ı. B ir de yanın
d a Io an nis A durno, gem üerin k ap ta n ları ve iki binden fa z la siy ah
tu n ç ta n m am ul zırh giyinm iş İta ly an askerleri vardı. B u İta ly a n as
k erleri piyade vaziyetinde idiler ve kısm en m ızrak, kısm en de b a lta
taşıy o rlard ı ve dü şm an lara k arşı a te ş püskürü yorlardı.
M urad E d irn e’ye g irerk en şeh ir halk ı hep birden d ış a n çıka
rak , onu alk ışlarla karşıladı. M urad d a büyük b ir sevinç ile herk ese
D U K A S 109
iltifa t ediyordu. B abasının saray ın a girdi, büyük şenlikler yap tı ve

ziyafetler vererek, A durno’yu ve onunla b erab er getirdiği L âtinleri
davet etti. B unlar kâmilen M urad’ın harad-ü senasını yapıyorlardı.
M urad, A durno’ya pek çok hediyeler ih san etti. G arp köylerin
den P eriteorion’u ’ da kayd-ı h a y a t şartiy le ve bundan in tifa etm ek
üzere ona verdi. Foçalılarm güm rük hasılâtm ı da b u n a ilâve etti.
Gemilerin k a p ta n ların a ve ileri gelen zabitlerine g ay et kıym etli el
biseler, hediyeler ih san edip, hizm etlerinden dolayı kendilerine te
şekkür etti. B unlar Gelibolu’ya avdet e ttile r ve yelkenleri açarak
F oça’ya doğru yol aldılar. M urad, alelâcale k u şlar gibi uçan m ünte-
tıap genç askerleri ve cesur kum andanlarını, M u stafa’nın takibine
gönderdi. B unlar T una’nın kıyılarına yakın bir yerde M u stafa’yı y a
kaladılar. M u stafa İstan b u l’a iltica etm ek istedi ise de, B izanslIlar
ile arasın d a evvelce geçmiş olan v a k ’a la n h a tırın a getirince, buna
cesaret edemedi.
N ihayet, M u stafa’yı M urad’m huzu ru n a getird ü er, o d a M us
ta fa 'n ın bir câni gibi um umî b ir m eydanda asılm ası suretiy le id a
mım e m re tti1 2. Bu su retle idam olunm ak istenm esi, onun O sm an'ın
sülâlesinden, B ayezid’in oğlu olmadığım, h a lk a k a rşı isp a t için idi.
B ittabi b ü tü n halk buna inanm ıyordu, f a k a t ah alin in kısm -ı azam i
bu na inanm ıştı ve h alk a deniyordu ki: «Bu M ustafa, im p a rato r Ma-
nuil Paleologos’un o rta y a çıkardığı düzme b ir adam dır.» H albuki
işin h ak ik atin i anlam ak isterseniz bu M ustafa B ayezid’in oğlu idi3.
(SU LTA N M URAD’IN İSTA N B U L’U M UHASARASI,

CÜNEYD’ÎN A K IB ETİ)
28 — M urad kış başlangıcında babasının ta h tın a geçti ve ilkba

h a rd a h e r ta r a f a h ab erler göndererek, çok ask er toplam ağa başladı.
B u askerleri İstan b u l’a k a rşı kullanm ak için topluyordu. İm p a rato r
M anuil, ihtiyarlığ ı sebebiyle çoktan beri hüküm darlığı oğlu Ioannis’e
devrederek, s a lta n a tta n çekilmiş ve ilâh iy at ilmi a ra ştırm a ları ile
iştigal ediyordu. İm p arato r, M urad’m aynı ay zarfın d a (nisan ayı
idi) aleyhine yürüyeceğini h a b e r alınca, Filadelfialı Teologos K ora-
1 Pertteorion, Garbt T rak ya sahilinde eski, tarih î bir şeh ir idi.

2 Oruç bey, T e v â ıih -i â l-i Osman, s. 47, «M ustafa k açtı. Varup K ızıla
Y enicesinde tuttular. E dirne’y e getirdiler. H isar burcunda berdar e ttile r (T .N .).
a Oruç bey, s. 46-47 (T .N .).
h a rb nizam ında hazırlandı (B u y e r b ataklık ve orm anlık idi). îlk

önce M u stafa’nın h a rb borazanları çalındı. C üneyd’in ne borusu, ne
de â d e t olduğu üzere işa re t verecek b a şk a b ir aleti vardı, ik i ordu
birbirine yaklaşınca, Cüneyd, serçeler ara sın a d alan k a rta l kuşu
gibi, o rm anlar ara sın d a düşm anlarım m ahv ve perişan etm eğe baş
ladı. B ir a ra M u stafa’ya tesa d ü f ederek, üzerine hücum ve dem ir
den b ir çubuk (gürz) ile k a fa sın a bir darbe indirdi. B edbaht M usta
fa bu darbenin tesiriyle yaralan d ı ve atından düşerek, hem en öldü,
iş te o zam an M u stafa’nın bütün ta r a fta rla rı Cüneyd’e gelerek, ita a t
gösterdiler ve kendisini hü k ü m d ar olarak tanıdılar.
Cüneyd büyük bir alay ile E fe s’e doğru yol adı. O ra halk ı da
kendisini eskisi gibi hüküm dar olarak ta n ıd ı. Cüneyd’in em ri ile
M u stafa’nın cesedi büyük ve şerefli b ir alay ile asil ve necip z a tlar
tara fın d a n küçük kaleye naklolundu ve ecdadının göm ülü bulunduk
ları m akbereye defnedildi. Bu suretle Cüneyd’in ikinci defa ta h ta
çıkm a m erasim i yapıldı.
(ŞEHZA D E M USTAFA M ES EL ES İN İN H A LL ED İL M E Sİ)
27 — Şimdi de Cüneyd, U lubat’ta n k a ç tık ta n so n ra o ra d a neler

cereyan ettiğ ini anlatayım .
S abah olunca, â d e t olduğu üzere k u m an d an lar ve büy ü k ler top
lan arak , m üzakere ederlerdi. Orada, Cüneyd’in çadırların ın k u ru l
m uş olduğu yerlerde, o gece büy ük g ü rü ltü le r olduğu söyleniyordu.
B azıları Cüneyd’in k a rş ı ta r a f a geçerek, M urad ile birleştiğini, Cü
neyd’e hasım olan diğ erleri ise, b u f ir a r v ak ’asım d a h a önce büdik-
lerini söylüyorlardı. K arşı ta r a f ta bulunan M urad o rd u su n d a ise,
Cüneyd’in h a k ik a ten kaçm ış olduğunu öğrenm işlerdi, iş te o zam an
M urad’m o rdusunda borazan ve s a ir aletler ile sevinç sesleri işitildi.
Gölün k en arların d a a tlıların g ö steriler y ap tık ları görü lü y o r ve gök
lere v a ra n yüksek n a ra la r a ttık la rı duyuluyordu.
M u stafa uyandığı zam an C üneyd’in kaçtığım duyunca, m ütees
s ir oldu ve C üneyd’in k a rş ı ta r a f a geçerek, M urad üe birleşm iş ol
m ası ihtim ali ak lın a gelince, telâşa d ü ştü ve alelâcele o rad an kaç
m ağa hazırlandı. M u stafa'n ın ordusunda, büyük b ir k o rk u ve telâş
hüküm sü rü y o r ve g ü rü ltü ler işitiliyordu. K arşı ta ra fta k ile r ise,
büâkis bunları ayıplıy arak, b ağ ırıy o rlar ve kendi lisanların da «du- -
t» U K A S 107
run, du ru n kaçm an»1 diyorlardı. K argı ta r a f a geçip çarpışm ak için

v a sıta yo ktu . Evvelce yazdığımız gibi köprü ta h rip edilmiş idi. B u
nun üzerine M u stafa a tın a binerek, L apseki ta ra fla rın a yol aldı. B ir
a n önce k a rş ı ta ra fa , yani T ra k y a ’y a geçm ek için acele ediyordu.
M urad ise o g ü n bü yük k ü tü k le r ve kalın ta h ta la rla köprü k u rarak ,
k a rşı ta r a fa geçti. M u stafa ta ra fta rla rın ın b ü y ü k b ir kısm ı M urad’a
itaatlerin i arzettiler.
M u stafa L apseki’ye, tüyleri dökülm üş k a rg a gibi, h a z ır buldu
ğ u b ir k ayık la ve yalnız d ö rt ulak kölesi ile Gelibolu’y a geçti. Gelibo
lu ’n u n ileri gelenlerini to p lıy arak istişare ediyor ve istikbalin ne ola
cağını bekliyordu. M urad, köprüyü geçtikten sonra, F oça’y a u lak lar
göndererek, v a k ’a la n A durno’y a bildirdi ve hem en h a rb gem ileri üe
Gelibolu boğazına gelm esini söyledi. A durno esasen h a z ır bulunan
gem ilere girdi ve yelkenleri açarak, E lispont’a (Ç anakkale boğazı
n a) do ğru yol aldı. R ü zg âr gem ilerin baş ta ra fın d a n esiyordu. Gece
açık denizi geçerek, sabah leyin erkenden L apseki ile Gelibolu a ra
sın a varm ıştı. O s a a tta M urad da sahile gelm iş bulunuyordu. Gemi
ler sahile y ak la ştılar ve M urad en sağlam ve en büyük gemiye g ir
di. (Gemilerin sayısı yedi idi ve fevkalâde büy ük idi). A durno, Mu-
r a d ’ı lâyık olduğu gibi, büyük ş a n ve şerefle gem iye kabul etti. M u
r a d d a A durno’y a aynı su retle iltifatın ı ibzal etti. Geminin içinde
ikisi b e ra b e r konuşuyor ve m üzakere ediyorlardı.
M urad, bu sıra d a F ren k lerin ahitlerin den dönüp, kendisini çok
m ik tard a p a ra m ukabilinde M u stafa’ya teslim etm ek ve o rad an de
folup gitm ek ihtim alini de n azarı itibare alıyordu. M ürad’ın yanın
da, aynı gem inin içinde, kendi silâhşör, yakın kulları ve kum andan
larından beşyüz adam ı vardı. A d u m o ’n u n ise, aynı gemide sekiz yüz
cesur F re n k silâhşörü vardı. D iğer gem üerin h e r birinde ise, T ürk-
le r k a d a r F re n k askerleri vard ı. Adurno, yem inlerine sadık kalıyor- ’
du. Tam boğazın o rtasın d a bulundukları bir sırada, Adurno, Mu-
ra d ’ın önünde diz çökerek, şap m adeninden borçlu olduğu paran ın
bağışlanm asını rica etti. M urad bu ricayı sevinçle kabul edip, bağış
ladı ve eski bo rcun silinmesi için k â ğ ıt im zaladı. B u borç yirm i ye
di bin «nomisma» m ik tarın d a idi.
K arşı ta r a f ta bulunan M ustafa, gem ileri denizin içinde küçük
k öyler gibi y a h u t a d a la r gibi g ö rü y o r ve ru h u yaralanıyordu. O gün
h av a g a y e t iyi ve sakin idi. M ustafa, b aşk a bir şey yapm ağa m uk-
ı A s lı n d a a y n e n b ö y l e tü r k ç e d ir .
ted ir olm adığım anlayınca, küçük bir kay ık ile, A durno’y a b ir adam
gönderdi ve kendisine söyliyeceği gizli şeyler olduğundan bahisle
adam larından em in birisini yan ın a gönderm esini rica etti. A durao,
kendi m uavini V a m a v a de K om ilia’yı gönderdi. Bu z a t M u stafa ile
g örüştü. M u stafa A d u m o ’y a elli bin nom ism a verm eği va'dediyor,
buna m ukabil M urad’ı b ir d ah a k a ra y a çıkarm am asını ve istediği
h erhangi b ir ta r a fa götürm esini istiyordu. A durno bunları dinlemek
bile istemedi. M urad bunları işitince, A d urno’yu kucakladı ve dedi
k i: «B undan böyle benim kard eşim ve sadık dostum olacaksın!»
Gemiler Gelibolu’nun önüne geldikleri zam an, M u stafa'n ın t a
ra fta rla rı, b u n ların lim ana yak laşm aların a m âni oldular. B unun üze
rin e gem i k a p ta n ları lim anın cenup ta ra fla rın a ve şeh rin dışarısına
geldiler; yelkenleri indirdiler, dem irleri a ttıla r ve k a ra y a çıkm ak
için hazırlandılar. M u stafa’nın ta ra fta rla rı da k a ra d a n ko şarak , a s
k e r ih ra ç edilen yere geldiler ve yine ih ra c a m âni oldular. A durno
beş yüzden fa z la ask eri yirm i k a d a r büyük san d allara ve k a y ık la ra
bindirdi ve k a ra y a çıkm alarım em retti. B u beş yüz kişi m ızrak a ta n
F ren k bahriyelileri idi. B u n lar k a ra y a ç ık tılar ve düşm anın okçu
larım sahilden b ir mil k a d a r u zak laştırd ılar ve sahilin m üdafaasın ı
em niyet a ltın a aldılar. B unun üzerine M urad d a g a y e t m a h ir bin ok
çu ve üç binden fazla cesur ve şeci m uhariple b e ra b e r k a ra y a çıktı.
F renkler, h a rb saffın m önünde, m an cın ıklar ve diğ er h a rb aletleri
ile, yolu açıyorlardı. İşte o zam an M urad, F re n k le r ile beraber, bo
raz an ların ı çald ırarak M ustafa'nın ord usuna hücum etti. B u şid
detli ta a rru z üzerine M u stafa’nın askerleri, a rk aların ı çevirerek
kaçm ağa başladılar. M urad’m kuvvetleri bunları takibe devam ede
rek, b ir çoklarım kılıçtan geçirdiler. M ustafa bu halleri görünce
E dirne'y e kaçtı. O rada saray ın hâzinesine girerek , istediği k a d a r
p a ra aldı ve yanm a az sayıd a adam alarak, U lah m em leketine doğru
yol aldı ve a tla rın a m üm kün olduğu k a d a r hız verdi.
M urad, G elibolu'da üç gün kaldı ve kaleyi eline aldı ve k a ra y a
çıkm asına m âni olanların hepsini m erham etsizce kılıçtan geçirdi ve
sü ra tle E d irn e’ye doğru yola çıktı. M urad E d irn e’ye giderken b era
berinde ş a rk ta n ve g a rp ta n çok m ik tard a askeri vardı. B ir de yanın
d a Ioannis A durno, gem ilerin k a p ta n ları ve iki binden fazla siy ah
tu n ç ta n m am ul zırh giyinm iş Italy an askerleri vardı. B u Ita ly a n as
k erleri piyade vaziyetinde idiler ve kısm en m ızrak, kısm en de b a lta
taşıy o rlard ı ve düşm anlara k arşı ateş püskürü yorlardı.
M urad E d irn e’ye g irerk en şeh ir halk ı hep birden d ış a n çıka
rak , onu alk ışlarla karşıladı. M urad da büyük b ir sevinç üe herkese
ÜUKAS 109
iltifa t ediyordu. B abasının saray ın a girdi, büyük şenlikler yap tı ve

ziy afetler vererek, A durno’yu ve onunla b erab er getirdiği L âtin leri
davet etti. B unlar kâm ilen M urad’ın ham d-ü senasın ı yapıyorlardı.
M urad, A d u m o ’y a pek çok hediyeler ihsan etti. G arp köylerin
den P eriteorion’u 1 da kayd-ı h a y a t şartiy le ve bundan in tifa etm ek
üzere ona verdi. Foçalılarm güm rük hasılatını da b u n a ilâve etti.
Gemilerin k a p ta n larm a ve üeri gelen zabitlerine g a y e t kıym etli el
biseler, hediyeler ihsan edip, hizm etlerinden dolayı kendilerine te
şek k ü r etti. B unlar Gelibolu’y a avdet ettile r ve yelkenleri a ç ara k
F o ça’y a do ğru yol aldılar. M urad, alelâcale k u şlar gibi uçan m ünte-
hap genç askerleri ve cesur kum an danlarım , M u stafa'n ın takibine
gönderdi. B unlar T una'n ın k ıyılarına y ak ın bir yerde M u stafa’yı y a
kaladılar. M u stafa İstan b u l’a iltica etm ek istedi ise de, B izanslIlar
ile a ra sın d a evvelce geçmiş olan v a k ’a la n h a tırın a getirince, buna
c e sa re t edemedi.
N ih ayet, M u stafa’yı M urad’ın huzu ru n a getirdiler, o d a M us
ta fa 'n ın b ir câni gibi um um î b ir m eydanda asılm ası suretiy le ida
m ım emretti*. B u su retle idam olunm ak istenm esi, onun O sm an’ın
sülâlesinden, B ayezid’in oğlu olmadığım, h a lk a k a rşı isp a t için idi.
B ittabi b ütün halk buna inanm ıyordu, f a k a t ah alinin kısm -ı azam i
bu na inanm ıştı ve h a lk a deniyordu k i : «Bu M ustafa, im p a rato r Ma-
nuil Paleologos’un o rta y a çıkardığı düzme b ir adam dır.» H albuki
işin h ak ik atin i anlam ak isterseniz bu M ustafa B ayezid’in oğlu idi*.
(SULTAN M URAD’IN İSTA N BU L’U M UHASARASI,

5c CÜ NEY D’ÎN A K IB ETİ)
28 — M urad kış başlangıcında babasının ta h tın a geçti ve ilkba

h a rd a h e r ta r a fa h ab erler göndererek, çok ask er to plam ağa başladı.
Bu askerleri İstan b u l’a k a rşı kullanm ak için topluyordu. İm p a rato r
M anuil, ihtiyarlığ ı sebebiyle çoktan beri hüküm darlığı oğlu Io annis’e
devrederek, s a lta n a tta n çekilmiş ve ü â h iy a t ilmi a ra ştırm a la rı ile
iştigal ediyordu. İm p arato r, M urad’ın aynı ay zarfın d a (nisan ayı
idi) aleyhine yürüyeceğini h a b e r alınca, Filadelfialı Teologos K ora-
* Periteorion, Garbi T rak ya sahilinde eski, tarih! bir şeh ir idi.

‘ Oruç bey, T evârih-i â l i Osman, s. 47, «M ustafa kaçtı. Varup K ızıla
Y enicesinde tu ttu lar. E dirne’ye getirdiler. H isa r burcunda berdar e ttile r (T .N .).
a Oruç bey, s. 46-47 (T .N .).
110 B İZ A N S T A R İ H İ
k a adında birini elçi o larak M urad’a gönderdi. Bu Teologos, T a ta r

ların A sya’y a y ap tık ları ak ın esnasında evini İstan b u l’a nakletm iş
idi. O zam anlarda, bu nun k a d a r dessas adam yoktu. T ü rk ler ile olan
m ünasebetlerinde haysiyetsiz ve hilekârdı. İm p a rato ru n sa ra y ın d a
ileri gelenlerden bazıları ile m ünasebet peyda ettiğ inden im p arato r
M anuil ile de tanışm ıştı. T ü rk dilini çok iyi bildiğinden, d aim a im pa
r a to r ta ra fın d a n gönderilen elçilerin y an ların d a bulunuyor, ve o za
m an padişah olan M ehmed’in vezirleriyle yaptığı k o n u şm alard a elçi
lerin sözlerini tercüm e ediyordu. B u vazifeyi sık sık ifa e ttiğ i için,
yavaş yavaş Çelebi S ultan M ehmed ve büyük veziri Bayezid ile de
ta n ıştı ve bunlarla o k a d a r dost oldu ki, Mehmed, im p a rato rd a n ne
istiy o r idiyse onun vasıtasiyle istiyord u y a h u t im p a rato r üe M eh
m ed a ra sın d a cereyan eden b ü tü n m uam elâtı Teologos y ap tırıy o r
du. B u su retle h er iki hü k ü m d ar a ra sın d a tesis olunan iyi m ünase
betlerde Teologos’u n âmil olduğu k a n a ati hâsıl olm uştu. E n iyi iş
lere n a z a r değdiği gibi, Teologos h akkın da da, kıskançlık yüzünden,
bu kaide tam am iyle ta tb ik olundu.
M ehmed (Ç elebi)’in ölümünden ve vezir-i âzam i Bayezid’in id a
m ından sonra, B izanslIların yardım ı ile hüküm etin idaresi kısm en
M u stafa’ya intik al etm iş idi. İm p a rato ru n M u stafa’y a y ap tığ ı y a r
dım dan dolayı iki hü k ü m et arasındaki dostluk düşm anlığa inkılâp
etti. S o n raları id are M urad’ın eline geçince, im p a rato r b u düşm an
lığı te k ra r dostluğa çevirm ek için, B izans asilzadelerinden olup, akl-ı
selim sahibi olan Paleologos L a h a n as’ı ve M arko Y a ğ a n ’yı elçi ola
ra k M urad’a gönderdi. B u elçilerin vazifesi M urad’a k a rşı yapılan
fen a m uam elenin m üsebbibinin im p a rato r olmayıp, vezir-i âzam B a
yezid’in b u n lara sebebiyet verdiğini, M urad’a bildirm ek ve b u h u
s u s ta kendisini ik n a etm eğe çalışm aktı. Z ira ölen babasının vasiy et
nam esi mucibince, iki küçük kardeşini im p a rato ra verm esi icap eder
ken, B ayezid b u ço cu k lan verm ekten im tin a etm iş ve b u n la n isteyip
alm ak için gönderdiği elçileri h a k a re t ile kovm uştu. M urad, im p ara
to r ta ra fın d a n gönderilen elçileri ne görm ek, ne de dinlem ek istedi;
b u n la n b ir kaç g ü n h a p setti ve bu a ra d a İstan b u l aleyhine h arek ete
geçm ek için h azırlık lar yaptı. M urad hazırlıklarım b itird ik ten son
ra, elçileri hapishaneden çıkardı ve bunlara «Gidiniz ve im p a rato ru
nuza s ü r’atle İstan b u l’a doğru geleceğimi söyleyiniz!» dedi.
M urad, çok geçmeden iki yüz binden fazla askerle1 İsta n b u l’a
1 B üyük m übalâğa, Osm anlı devletinin o zam an la va ziy eti, bu ka d ar bir

k u v v eti hazırla m asına k â fi d e ğ i l d i (T .N .).
D U K A S 111
k arşı h arek ete geçti. Şehir halkı Teologos’ta n şüphelendiler ve k en

di kendilerine diyorlard ı ki: «Bu adam elçilerle b erab er gönderilm e
m iş olduğundan, İstan b u l aleyhine bu h a re k e ti y ap tırm ıştır. Z ira
Teologos T ü rklerin büyükleri ile ve h a ttâ p ad işah ile ah bap idi.»
İm p a ra to r Manuil, halk ın Teologos aleyhindeki g ü rü ltü sü n ü duyun
ca, M urad ile sulh m üzakeresinde bulunm ak üzere, Teologos’u y al
nız başın a M urad’a gönderdi. M urad ise, o günlerde İsta n b u l’u m u
h a s a ra etm iş bulunuyordu. O rdugâhım s u r haricinde ve B alıklı ki
lisesinin içinde kurm uştu. B azılarının ifadelerine göre, Teologos M u
ra d ve vezirleri ile tem asa gelm iş ve sulh için çok uğraşm ış ise de,
padişahı ik n aa m u v affak olam am ıştı. B ir çok kim seler de Teolo-
gos’un M urad’a söylediklerini şöyle an latıy o rlar. Teologos M urad’a
dedi ki: «E ğer beni İstan b u l’u n âm iri yapacağına d a ir benimle ye
m inle tey it olunm uş m ukavele imza edersen, ben şehri sa n a teslim
ederim.» Bu m uhavereyi de im p arato ru n en sadık adam larından olan
bir z a t işitm işti. M urad Ue Teologos arasm d a yapılan m uahedeye
göre, m uhareben in başlıyacağı gün, Teologos kendi ad am ları ile, Pi-
yi (Silivri) kapısını açarak, T ürkleri şe h re sokacaktı.
Teologos avdet e tti ve im p arato ru n h u zu ru n a çıktı. Elçilik v a
zifesine d air cereyan etm iş olan v ak ’a la n a rz e ttiğ i zam an, aynı s a a t-
ta hakiki m uhavereyi işitm iş olan z a t da s a ra y d a bunları an la tıy o r
du ve söylediklerini bazı deliller ile isp a t ediyordu. Teologos m anas
tırd an , y ani im p a rato ru n h uzurundan çıktığı zam an (im p arato r o
zam anlarda ih tiy a r ve h a s ta olduğundan P erivlepto «Sulu» m anas
tırın d a kalıyordu; im p a rato r loannis ise şeh rin düşm anları ve m ü
d afaası ile m eşgul idi), ây an d an b ir kısm ı ve m aiy et m em urlannm
hepsi, bunun aleyhine k ü fü rle r sa v u rd u lar ve söğüp sa y m a ğ a b aşla
dılar. im p a rato r, dışardaki g ü rültüleri işitince, sebebini sordu. A yan,
casusluğu h a b e r veren adam ı hem en im p a ra to ru n huzu ru n a getird i
ler, im p a ra to r, bu işin h ak ik atin i anlıyabilm ek ve halk ın heyecanım
tesk in etm ek için, Teologos’u n ve onu ele verenin tev k if olunm aları
nı em retti.
im p a ra to r kapısının m u h afazasın a m em ur olan G iritliler, bu
hain ane m uam eleden h a b e rd a r olunca, hem en im p a rato ru n huzuru
n a çık tıla r ve dediler ki (G iritliler daim a im p arato rlu ğ a çok sadık
idiler; hem azizlerin m âbetlerine ve hem de bunların bakiyelerine
ve hüküm ete k a rşı h ü rm e tk â r id ile r): E y ta c d a r! Biz şeh rin şere
fini, boş yere h erk esten fazla arzu ediyor ve bu şeh ir u ğ ru n a kanı
mızı dökm ek istiyoruz, zira bu şeh rin ah alisin den olan ve b u sıfa tla
şereflenen yerli halk, m ukaddes din e sra rın a ve im p arato rlu ğ a k a r

şı hain lik yapıy orlar. B u Tcologos’un bize teslim edilmesini em ret.
B u işi biz lâyıkiyle tah k ik edelim.» İm p a ra to r b u n lara şu cevabı ver
di: «Ben bu adam ın kıskançlık tan dolayı h a y a tın ın tehlik eye u ğ ra
m asından korkuyoru m . E ğ e r bu adam ın h a k ik a ten h a in olduğunu
bilm iş olsa idim hem en idam ın a hükm ederdim . B inaenaleyh onu alı
nız ve işi ta h k ik ediniz; eğer m asum ise, kendisini se rb e st bırakınız
ve e ğ er h a in ise cezasını çeksin.» B u G iritliler Teologos'u a la rak , key
fiy eti lâyıkı veçhile ta h k ik ettile r ve bulup o rta y a ç ık a rttık la rı bazı
deliller ile, b iy an eti s a b it oldu. Teologos’u n evi aranınca, a ltın ve
g üm üşten yapılm ış m uhtelif eşya, altın sırm a ile işlenm iş k u m aşlar
ve im p a ra to r aleyhine çalıştığın a d a ir yazılı deliller bulundu. (B u
kıym etli eşya, im p a ra to r ta ra fın d a n TUrklere hediye olunm ak üze
re kendisine verildiği halde, bunları kendi hesabına alıkoym uştu).
Böylece ta h k ik a t b ittik te n sonra, G iritliler Teologos’u a larak ,
süriikliye sürü kliye um um î büyük caddeden g eçirdiler ve Vasiliki
P ili (İm p a ra to r kapısı) ’ye k a d a r götürd üler. O rada m erham etsizce
ve insaniyete yakışm ıy acak b ir ta rz d a gözlerini çık ardılar. Gözlerini
o derecede k azdılar ki, ne kirpik, ne de kap ak ların derisi g örünüyor
du. B unu so n ra hapishaneye a ttıla r ve üç gün s o n ra o rad a öldü.
D ah a so n ra evini m üsadere edip, yak tılar. E v i kıym etli eşy a ile
doluydu.
M urad, Teologos K o rak a’nm ölüm ünü ve ölüm ünün sebeplerini
duyunca, hiddetlendi ve acındı; bazı kim seler M ihaü PUlis’in onun
idam ına sebep olduğunu M urad’a söylediler. B u Pillis, aslında E fe s
li B izanslIlardan olup, h ıristiyandı ve E fe s’in asü aüelerinden birine
m ensuptu. P adişahın saray ın d a rum ca ve a ra p ç a dilleri kâtibiydi.
M uamelelerinde daim a güçlükler gösterir, şehvete düşkün, sefih ve
h e r bakım dan fasik b ir adamdı. Bu zat, M urad’m m aaşlı m em urla
rın d an bulunduğu halde, im p a rato ra m ektup yazdığım , bu m ektup
t a Teologos’u n şeh ri (İstan b u l’u) hıyanetle düşm ana teslim edece
ğini bildirdiğini ve bu ih b a r üzerine Teologos K o rak a’nın idam edil
diğini p ad işah a arzettiler. P adişahın iradesiyle Pillis y a k a la n a ra k
hak k ın d a m erham etsizce işkenceler ta tb ik olundu (Z ira P illis h e r
kes ta ra fın d a n n e fre t edilen b ir ş a h ıs tı). S onra a te ş y a k arak , bu al
çağı y ak m ak için a te ş yam na getirdiler. Ş ayet h ıristiy an dinini in
k â r ederse, kurtulabileceğini ve aksi tak d ird e a te şte yakılacağım
kendisine söylediler. E sasen, dinini in k â r etm eden evvel de m uam e
lâtın da T ü rk gibi olan Pillis, yapılan bu tek lif üzerine dinini in k âr
D TJ K A S 113
etti. O rada bulunanlar kendisini sü n n et ederek, teşh ir ettiler. Pillis,

b ir çok sene so n ra İslâm olarak öldü.
İm p a ra to r Manuil, hastalık la y a ta la k olup, h e r g ü n ölüm ünü
beklediği sırada, M urad’m «hem en geliyorum » sözü dim ağında y e r
etm işti. B una k a rşı b ir çare arıyordu. M urad, M ehm ed (Ç elebi)'in
iki çocuğundan ve kendisinin kard eşlerin den birini, m asum kam dök
mek hususundaki âdetlerine u y a ra k boğdurdu. M u stafa adım taşıy an
diğerini de, babasının ölümünden sonra, 3 aray büyüklerinden olup
kendi dilleriyle «şarabdar» payesini ta şıy a n lly a s çaldı ve A nadolu’
nun P aflag o n ia ta ra fla rın a g ötürdü.1 İm p a ra to r gizlice şa ra b d a r U-
y a s’a m ek tu p lar ve çokça altın p a ra la r yolladı. B u p a ra ile yeni as
k e r toplam asını ve çocuğu B itinya eyaletine ve B u rsa ’ya geçirm esi
ni tem in eylem esini yazdı.
M urad’ın İsta n b u l’u zaptetm ek için, s u rla r dışında çarp ışm alar
la m eşgul bulunduğu b ir sırad a, b ir ulak gelerek, ona şu n ları söyle
d i: «K ardeşin M ustafa B u rsa ’y a girdi; şeh ir halk ı onu iyi b ir şekil
de kabul e tti ve padişah olarak alkışladı; o rad an k alk arak , şa ra b d a r
lly as ile beraber, Iznik’e gittiler.» M urad, bunları duyunca: «Bizans
im p arato ru beni a lt ü s t etm ek için başım a b ir M u stafa, d a h a çıkar»
dı» diyerek, im p arato rla olan düşm anlığı bırakıp , şeh rin zaptın dan
vazgeçerek, yüz binlerce m ik tarın d a olan askerlerim terh is e tti; m u
harebeden sarf-ı n a z a r ederek, E d irn e ’ye g itti.
İm p a ra to r M anuil ise, ih tiza r halinde bulunuyordu ve üç gün
so n ra v e fa t etm işti. M anuil, çok âlim, fazıl, akıllı ve nazik idi. H ü
küm darlığı, Bizans im p arato rların ın sonuncusu olan, hüküm darlık
m eziyetlerini h erk e sten fazla haiz olan oğlu Ioannis’e terk e tti.
M urad, İstan b u l dışarısında o rd u su ile b erab er üç a y kaldı. O ra
d an ayrılıp da E d irn e ’ye geldiği zam an, hem en h azırlan arak , üç
günde Gelibolu’y a geldi ve nereye g ittiğ ini kim seye söylemeksizin,
k âfi m ik tard a piyade ve biraz sü v ari ile k a rş ı ta r a f a geçti. Yirmi
d ö rt s a a t içinde b ir sab ah d a h a ş a fa k sökmeden, İzn ik ’e vard ı. Ge
lişini m üslüm an h a lk a bildirdi. B u n lar şehrin içinde g ü rü ltü çıkar-
ı Şarabdar tly a s bey, Ç elebi M ehm ed tarafından, kendisine H anüd-eli v a

liliğ i verilen şehzade M u stafa’nın la la sı v e tedâbir-i m ü lk iyed e pişva sı idi
(Tâc-Ut-tev&rih, I, 31 5). B ab ası v e fa t edince, kendisini bekliyen a k ıb etten k u r
tulm ak için, K aram anoğlu yan ın a k açm ış, im paratorun m ü racaatı üzerine m ai
y etin e verilen k u v v etlerle v e G erm iyan-oğlunun d a yardım lyle sa lta n a t d avası
ile B u rsa üzerine yü rüm üştü (T .N .).
F. 8
1 İ4 B İZ A N S T A R İH İ
dılar, şeh rin k a p ıla n açıldı ve M urad içeri alındı. M urad hem en kü
çük kard eşini buldu ve boğdurdu. B una yard ım edenleri de kılıçtan
geçirdi. M u stafa o zam an altı yaşın da idi1. M urad, kardeşini ölü bir
halde görünce, cesedinin B u rsa ’y a nakil ve babasının yanın da defno-
lunm asm ı em retti.
O sene içinde üç em ir M ustafa v e fa t etti. B iri b ir çokları t a r a
fın dan düzme olduğu söylenilen M ustafa, diğeri M urad’m kardeşi
olan M ustafa ve üçüncüsü Cüneyd’in idam ettiğ i A ydın-oğlu M us
ta f a ’dır. Aynı sene zarfın da Bizans im p arato ru M anuil de v e fa t etti.
M urad, E d irn e ’ye döndükten sonra, Cüneyd’in de hakkın dan
gelm ek için gece gündüz düşünerek, b ir vesile arıyordu. Cüneyd’e
şunları bildirdi: «A ram ızda akto lunan m uahedelerin m ünderecatını
bilirsin. E ğ e r benimle d o st olm ak istersen, hem en oğlunu yanım a
gönder, zira T u n a’yı geçmek istiyorum . Ş ayet gönderm iyecek olur
san bana k a rş ı itaatsizlik etm ekte olduğun anlaşılacaktır. B en de o
zam an sa n a k a rşı A llahın istediğini yapacağım .» C üneyd cevap ola
ra k : «istediğini y ap ve icraatm ın neticesini A llah’a bırak» dedi. M u
rad, aym sene içinde, U lah ve Sırp m em leketlerine elçiler gönderdi
ve ta h ta geçtiğini bildirdi. H er ta r a fta n elçiler gelerek, O sm anlı ta h
tın a cülûsunu teb rik ediyorlardı. Sırp despotundan ve U lah voyvoda
sından da elçiler geldi ve b unlar ile sulh m uahedeleri aktedildi.
M urad, im p a rato r Ioannis ile tam am iyle barışm adı, z ira İs ta n
bul’a k arşı b ir şey yapam am ış olduğundan Ioannis aleyhinde büyük
b ir düşm anlık besliyordu. M urad T esalya tara fla rın a , M ora’m n içe
rilerine ve S trim on2 (K arasu) nehri sahillerine sefer yapm ak niye
tinde idi. Y eter m ik tard a a sk er yollıyarak, Selânik’i m u h a sa ra etti.
B u ask erler Selânik’in civ ar yerlerini yağm a ediyor, Zitunion ile ci
varım nehp ve g a re t eyliyorlardı. O zam anlarda Zitunion’da vali
ı H âdiseler, D u k a s’ın a n la ttığ ı gibi cerey an etm em iştir; B ursalIlar, k a

pılarını küçük şeh zad eye açm am ışlar v e kendisini hüküm dar olarak tan ım ak
ta n is tin k â f etm işler, y a ln ız hediyeler verm işlerdir. Bunun üzerine M ustafa,
İzn ik ’e g itm iş, k ale kırk gtin m uhasaradan son ra te slim olm uştur. M u stafa
hü kü m darlığım orada ilâ n etm iştir.
Murad, Şarabdar lly a s beyi, kend isine A nadolu beylerb ey liğin i vererek,
elde e tti, M urad’m A nadolu'ya geç m esi üzerine şehzadenin m aiy etin d e bulu
nanlardan b azıları K aram an ’a çekilm esini ta v siy e e ttile r se de, lly a s b ey buna
m ân i oldu. Murad bey in ku vv etleri İzn ik ’i bastılar. Y akalanan, şeh za d e boğu
larak öldürüldü (1 4 2 3 /8 2 7 ); (T âc-üt-tevârfh , I, 316-317) (T .N .).
2 Strim on M akedonya’m a bjy nehri olup, E g e denizine dökülür. T ürkler
DU nehre «Karasu» adım verdiler

D U K A S 115
o larak çok cesur b ir z a t olan K antakuzinos S travom itis bulunuyor

du. B u z a t için çok cesu r dedik. Ç ünkü o ta ra fla rd a o tu ra n Türkle-
re çok z a ra rla r verdi ve Zitunion kasabasiyle civ arlarım tam am iyle
em niyet altın a aldı. M urad, Cüneyd aleyhine sefer yapm ak için, şa rk
askerlerini h azırlıyarak, aslen R um olan H alil’in kum andası altın da
gönderdi. Bu H alil Cüneyd’in M ustafa ile b e ra b e r bulunduğu zam an
telef ettiğ i sözü geçen B ayezid’in eniştesi idi. H alil b ütün kuvvetleri
ile F iladelfia (A laşehir) ta ra fla rın a gitti. Cüneyd ise, hiç korkm ıya-
rak , yanında m ühim b ir kuvveti olduğu halde H alil’le karşılaşm ak
üzere yola çıktı. îk i ordu T iatiro n (A khisar) ovasında k a rşıla ştı ve
k arşı k a rşıy a çadırlarım k urdular. İki ordu arasın d ak i m esafe beş
stadion idi1.
Sabah erkenden h e r iki ordu ta ra fın d a n m uharebenin başladı
ğ ına dair borazan sesleri duyuldu. Ordu, m uharebe nizamı ald ık tan
sonra, K urd lakabım ta şıy a n Cüneyd’in küçük oğlu, kalkancı ve s a ir
askerleri ile beraber, vahşi b ir dişi domuz gibi, k arşı ta ra fın m er
kezine hücum etti. H alil'in alay ve tab u rları o n a yol verd üer. H alil’in
ordusu, bundan dolayı az z a ra ra m aru z kaldı. Halil, K ürd’ü n h a rb
fenni hüküm lerine külliyen m ugayir olan bu h arek etin i görünce, b ir
geçit b ıra k a ra k ask erlerin i m uayyen b ir y ere g ö tü rü p , o ra d a tek sif
etti. K ürd’ün aynı yoldan döneceğini düşünerek ask erlerin den h e r
birinin beyaz b ir ö rtü örtü nm elerini em retti. C üneyd ordugâhında
ta a rru z a h azır b ir v aziy ette bulunuyordu, f a k a t K u rt ordunun a rk a
kısm ına geldikten sonra, Halil ile çarpışm ak üzere o rta y a çıkacak
tı. Cüneyd K ürd’ü takip etm ek istem edi, Ç ünkü h e r ikisi b irden or
dunun başın dan ayrılacak olurlarsa, o rdusunda intizam bozulur ve
kendi askerleri H alil'in ta ra fın a g eçerler diye korku yord u. B u ndan
dolayı yerinden kım ıldanm ıyor, ve K ü rd ’ü bekliyordu. K u rd ise, a t
‘ üstünde, silâh a rk a d a ş la n ile beraber, m ütekebbir b ir şekilde du ru
yo r ve dönüşünü geciktiriyordu. Z aten on stad io n k a d a r ilerlem işti
ve yolda rastgeldikleri kim seleri kılıçtan geçiriyordu. N ih ay et K urd
gittiğ i aynı yoldan döndü. D önerken m uayyen b ir yerde toplu haldd
çok m ik tard a a sk er gördü. Bu a sk erler babasının san cak ların a ben
zer san cak lar taşıyorlardı, borazam n sesleri kendi borazanların ın ses
lerine benziyordu. Bu hali görünce, babasının H alil’i m ağlûp ederek,
ilerlediğini zan n etti ve toplu bulunan bu askerlerin bulundukları ye
re yaklaştı. O yere iyice yaklaşınca, düşm an askerleri olduklarını an-
1 Stadion = 18 4,87 m etredir. Ş u halde ik i ordu arasınd ak i m esafe 824,85

m etre idi.
İ 16 B İZ A N S T A R İ H İ
ladı ve hem en dönerek, ta v ş a n gibi kaçm ağa başladı ise de, siir’atli
koşan, yani â d e ta uçan düşm an süvarileri ta ra fın d a n tak ip olunu*
yordu. C üneyd oğlunun b u gecikm esi sebebiyle huzursuzlu k için
deydi.
Cüneyd, çok geçmeden, K ü rd 'ü n tu tulduğunu ve H alil'in huzu
ru n a çıkarıldığını h ab er aldı. B unun üzerine g eri k a la n ask erlerin i
alarak, İzm ir’e giden dağlık ve geçilmesi zo r yollardan k açtı, «îpsi-
li» denilen b ir köye geldi. Bu yeri evvelce iyice tah k im etm iş, h e r ne
vi erzak ve askerle doldurm uş idi. B u köy lonia’d a b ir körfezin s a
hilinde, denizin içinde ve Sisam adasım n k arşıların d a idi. K a ra rg â
hım o ra d a kurdu.
H alil Cüneyd’in oğlu K ürd’ü zincirbent o larak E d irn e ’ye, padi
ş a h a gönderdi. P a d işa h a gönderilen b u hediye, C üneyd’in m ahv ve
perişanlığın ın b ir başlangıcını teşkil ediyordu.
M urad, K ü rd ’ü sözü geçen am cası H am za ile beraber, Gelibolu’
y a gönderdi. O rada b u n ları zincirbent o lara k kalede h ap settiler. H a
lil, E rm o n (Herm on = Gediz çayı) nehrini geçerek, N if’e geldi ve
o rad an E fe s’e geçti. O rada bulunan â y a n ve e ş ra f ve id are m em ur
larının günahsız ve suçsuz bulunduklarını ilân e tti. B u n lard an h e r
birisine a it olan eski vazife, m evki ve şerefin iade edileceğini v a ’det-
ti; tem in a t aldı ve verdi. Halil, bu olup bitenlerin hepsini p ad işah a
yazdı. P adişah, Cüneyd’in fira rım ve oğlu h ak k ın d a H alil’in yaptığı
işgüzarlığı du yunca o eyaleti H alü’e verdi ve bun u n yerine askeri
k um andan o larak H alil'in kayın b irad eri ve C üneyd’in M u stafa za
m anında idam e ttiğ i B ayezid’in kardeşi olan H am za’yı tâ y in etti.
Cüneyd’in kaçm asın a m eydan verm eden bulunduğu «tpsili» kalesi
nin zaptedilm esini em retti. Cüneyd vaziyetinin m üşkülleştiğini gö
rünce «tpsili» lim anında bulundurd uğu iki s ıra kürekli üç k ad ırg ay a
binerek, P âm filia denizi ta ra fla rın a g itti ve kard eşi B ayezid’i îpsi-
li’de m uhafız o lara k b ırak tı. K endisine bu kaleyi b ü tü n kuvveti üe
m üdafaa ve m u h afaza etm esini tenbih etti. Z aten kale içerisinde h e r
nevi silâh ve h e r tü rlü yiyecek ve saire, b ir çok a sk e r ve h e r nevi
levazım vardı. Cüneyd A m orion’a çıktı ve K onya beyi K a ra m a n ’a h a
b er göndererek, arzu ettiğ i takdirde, buluşup görüşm elerini istedi.
Bu su retle ara ların d a m u ta b a k at hâsıl old uktan sonra, kendisine eş
r a f ta n bazı kim selerle ikiyüz a t gönderdi ve gelmesini söyledi.
Cüneyd k ad ırg aları geri gönderdi. Cüneyd ile K aram an bu su
retle buluştular. B u buluşm ada Cüneyd askerî kuvvetler ile gelerek,
D U K A S 117
kendisine yard ım etm esini K aram an ’dan istedi ise de, K aram an S ü
leym an (Ç elebi)’m zam anında Cüneyd’in y ap tığ ı M e le ri kendisine
h a tırla ta ra k , isteğini kabul etm edi ve onu. g e ri gönderdi. Y alnız y a r
dım için kendisine k âfi m ik tard a p a ra ile 500 sü v ari verdi. Cüneyd
o rad an ayrılarak, beg yüz süvari ile beraber, S a lu ta ry a ’d an geçerek,
Lazikiye’ye indi. O radan da Tmolo (B ozdağı) denilen büyük dağı
geçerek, S ardcs’e indi, S ardes (Ş a rt)'te n de N if’e g itti. O rada bu
istikam etteki yürü y ü şten s a rfı n a z a r ederek, s a ğ ta ra fta k i yolu bı
rakıp, dere yoluyla ve geceleyin T riak o n d a adın daki köye geldi. A y
nı günde Galision dağı ta ra fla rın d a ve deniz cihetindeki d ağları g e
çerek, gecenin ilk saatlerin de îp sili’de göründü. B irdenbire büyük
g ü rü ltü ve y a y g a ra la r k o p arm aları üzerine, o rad a bulunan düşm an
askerlerinden bir kısm ı kaçtı, b ir kısm ı d a k a rş ı geldi. îçerd ek ü er
kalenin kapılarım a ç tü a r ve dışarı çıkıp, Cüneyd’in askerleri ile bir-
leşerek, d ü şm an lan kesm eğe başladılar.
Sabah olunca ask erler bir yerde toplandı; hepsini, h a ttâ iste-
m iyenleri de kaleye soktu lar. Cüneyd’i de içeriye aldılar, K ale dışın
da bu lunanların sayısı elli binden fazla idi. İçinde b u lu n an lar ise,
K aram an ’m d a askerleri hesaba konduğu halde, an cak bin kişi idi
ler. H am za, kalenin k a ra d a n zaptı kabil olam ıyacağım görünce (zira
çok m uhkem di ve yüksek b ir yerd e inşa edilm işti), Cenevizlerden ge
m iler ted arik ederek, deniz tara fın d a n d a ta a rru z edilmesi için Mu-
ra d ’a h ab er gönderdi. Ç ünkü kalenin deniz ta r a fı açıktı, deniz t a
rafın d an kalenin iç ta ra fla rı kâm üen görü n ü y o r ve içerdeki boşlu
ğu gösteriyordu.
M urad’m tanıdığ ı olan P ersivas Palaviçinos ad ın d a b ir Cene
vizli gidip, kaleyi alm ak için padişah ile m ukavele yaptı. A dum os
o z a m an lar ölm üş bulunuyordu. P ersiv as Sakız ad asın a geldi ve o ra
da g a y e t büyük üç gem i k iralıy arak deniz yolu ile, îp sili’ye geldi.
K alenin içinde bulunanlar, Cüneyd de d a M olduğu halde, gemileri
görünce, k o rk tu la r ve birinci g ü n h a rb ettilerse de, b ir g ü n sonra
m ukavem et edemeyip, teslim olacaklarını anladılar. K aram an ’ın beş
yüz sü v ari ask eri bu hali görünce, gece kalenin kapılarım a ç ara k
k açtılar. B u n lard an b ir kısm ı ku rtu ld u , b ir kısm ı da d ışard a bekli-
yen düşm an askerleri ta ra fın d a n boğazlandı. Z aten K aram anlılar
ile Os m a n lIla r daim a birb irine düşm an idüer.
S abah olunca Cüneyd halkın telâş içinde bulunduğunu gördü
ve ertesi gece hepsinin kaçıp, kendisini yalnız b ırakacaklarından
k o rk tu ve y akın larından birisini H alil’e gönderdi. O h a fta kale ilç
118 B tZ A N S T A R İH Î
m uharebe eden o idi. H am za E fe s’te bulunuyordu. C üneyd H alil’e

şu teklifi y a p tı: Ş ayet kendisini idam etm eyip, sağ olarak M urad’a
g ö tü rü r, veya gönderirse ve bu h ususu tem in ederse, kaleden çıkıp,
teslim olacak ve kaleyi kendisine te rk edecektir. H alil ise yeminli
tem in at verm iş olduğundan Cüneyd, kardeşi B ayezid’le b e ra b e r k a
leden çık arak, H alü ’e arz-ı m u ta v a a t etti. H alil b u n lara ik am et için
çad ırlar k u rd u rd u . H am za, ak şam a doğru geldiği zam an, eniştesi
H alil’den v a k ’ala rın nasıl cereyan ettiğ ini öğrendi ve d ö rt cellât gön
dererek, uykuda bulunan Cüneyd’in k afasını ezdirdi. (Cüneyd b ir
iki gece hiç uyum am ış olduğundan çadırın da derin u y k u y a dalm ış
idi). A ynı zam anda Bayezid’in de kafasın ı kestiler. B unun çocukları
nı, to ru n ların ı ve neslinden gelen küçük çocukları d a esirgem ediler.
B unların başlarım alelacele E d irn e ’ye p ad işah a gönderdiler. P a d i
şah da Gelibolu’ya ad am lar göndererek, o rad a m ahpus bulunan
K ürd’ün ve am cası H am za’ıun b aşlarım kestird i. B u su re tle Cü-
neyd'in nesli külliyen m ünkariz oldu.
(S EL Â N ÎK ’ÎN SULTAN MURAD TA R A FIN D A N ZA P T I V E

SULTAN M URAD’IN KARAM AN S E F E R İ)
29 — Bizans im p arato ru Ioannis, M urad ile a ra la rın d a bulunan

ih tilâ fla rı in tizam a sokarak, tam b ir sulh a k te tti ve K aradeniz s a
hilinde bu lunan kaleleri kendisine verdi. M urad’ın m uharebe esna
sın da alm ağ a m u v affak olam adığı Misivri, T erkos ve s a ir kaleleri
istisn a etti. Zitunion ile Strim on (K arasu) nehri havalisin de bulu
n an yerleri de verd i ve haraç o larak h e r sene üçyüz bin akçe verm e
ği ta a h h ü t etti. Ioannis b u su retle sulh ve m usalem et ile v ak tin i ge
çiriyordu.
M urad’m talih i y av er giderek, b ütün düşm anlarım tepeledi. K en
disini k o rk u tacak veya y ap tık ların a m âni olacak kim se kalm adığın
dan, T ra k y a ’yı geçip, B u rsa ’ya geldi. O radan k a lk a rak , U lu b at köp
rü sü n ü geçip, B ergam a’y a indi. O radan da M anisa’y a geldi. O radan
İzm ir’e geçti. İzm ir’den de T h irca’y a ve E fe s’e geldi. B u vesile ile
civ ar m em leketler beyleri ta ra fın d a n ve u zak lard an b ir çok elçiler
g eliyorlar ve tazim lerini arz ediyorlardı, im p a ra to r Io an nis de Lu-
k as N o ta ra s’ı, çok hediyeler ile, elçi o larak gönderdi. K ezalik Sırp
despotu L azaros ve U lah beyi Danos, Midilli beyi ve S akızlılar ve
R odoslular elçiler göndererek, onu selâm lıyorlar ve hürm etlerini
arzediyorlardı. B unların hepsi M urad ile sulh halinde bulu nm alarım
D U K A S 119
tem in eden sulh ve do stluk m uahedeleri a k te ttü e r. ıTalnız V enedik

liler elçiler gönderm ediler. B unun sebebini de şim di anlatacağım .
İm p a ra to r M anuil’in Ioannis ve Teodoros’ta n so n ra üçüncü

oğlu olan A ndronikos Selânik despotu idi ve m ukad
des h a sta lık (s a r’a) sebebiyle eriyip duruyord u. İsta n b u l’u n m uha
sa ra sın d a n evvel ve M u stafa’nın Limnos ad asından çıktığı sıra d a
M urad Selânik’i m u h asa ra ediyordu. Tesalya, E tolia, Edias, Tep ve
Y anya’m n öte ta ra fla rın ın reisleri M urad’la iş birliği y ap arak , Selâ-
nik ’in tazyik ve m u h asarasın a yard ım ediyorlardı. B u n lar Evrenos-
zâdeler, T u ra h an ve sa ir k u m andanlar idiler. Selânikliler, T ürklerin
h e r günkü taa rru z ların d an g azaba gelerek ve hiç b ir ta r a f ta n y a r
dım üm idinde bulunm adıklarından (şeh ir h e r bakım dan m uhkem ol
duğundan, kendisini m ü d afaa ediyor ve ıstıra p çekm iyordu, halb u
ki Selânik halk ı m u h taç oldukları yiyecekler bulunm adığından aç
lık ta n k ınlıyordu.) halk to p lan arak , ay an d an bazılarını Venedikli
lere gönderdiler ve despotun n z a sı olsa da, olm asa d a Selânik’i ken
dilerine teslim etm ek istediklerini bildirdiler. V enediklüer bu tek lifi
son derecede m em nuniyetle kabul ederek, şe h ri m uhafaza, halk ı iaşe
etm ek, Selânik'i m esut bir şeh ir haline koym ak ve ikinci b ir Venedik
şehri yapm ak hususunda m uahede yap tılar. Selânikliler de Venedik
cem aatına k a rşı V enedik’te doğm uş ve büyüm üş olanlar gibi sadık
k a la c a k la n n ı kabul ettiler. B u h u su sta k i m uahedeler im za olunduk
ta n sonra, on k a d ırg a ile Selânik’e b ir d u k a gönderd iler ve bu du
kayı şehre so k arak , despot A ndronikos’u dışarıy a çıkardılar. Üç sı
r a kürekli k a d ırg a la r d a dukayı yerleştird ik ten ve kendisine ham d-ü
sena e ttik te n sonra, V enedik’e av d et ettiler.
Bu v ak’a b ir çok m uharebelerin doğm asına sebep oldu. T ürkler

Venediklilere: «Bu şeh ir bize a ittir. Z ira biz bu şeh ri en zayıf halin
le bulunduğu zam an alm adık, size de hiç bağlanm ak arzusunu gös
term edi» diyorlardı. Bu sebepten şiddetli m uharebeler vuku buldu.
T ü rk le r galebe çalıyorlar, Selânikliler de açlık çekiyorlardı. L âtin -
ler ise, B izanslIların h a rb tazyikine taham m ül etm iyerek, isyan e t
m eleri ve T ürkleri şeh re alarak , Venediklileri kovm aları ih tim aü do-
layısiyle (zaten şe h ir evvelden T ürklerin idi), B izanslIların asıl ai
lelerinin bazılarım E ğrib oz’a, bazılarım G irid’e, b ir kısm ım d a Ve
nedik’e teh c ir ediyorlardı. L âtin ler, bu te h c ir keyfiyetini m eşru gös
term ek için, şeh rin içinde yiyeceğe m üteallik h e r şeyin eksildiğini,
yani buğday, arp a, b ak liy at ve b aşk a g ıda m addelerinin n adirleşti
ğini bahane o larak işae ediyorlardı. B u yiyecek şeylerin bulunm a
m asından dolayı e ş ra f ve ây a n ailelerinin ıstıra p çekm em eleri için

b a şk a yerlere nakilleri m ünasip görüldüğünü ve A llah yardım eder
se yine g eri getirileceklerini söylüyorlardı. Bu su retle b u ailelerden
bir çoğunu öteye beriye sü rd üler. B unlard an b ir çoğunu da denize
a ttıla r, b ir kısm ım da dinsiz olduklarından bahisle kestiler. Geri k a
la n la ra da binlerce işkenceler y ap tılar. M u r ad, A sya’d a n T ra k y a ’y a
a v d e t e ttik te n sonra, V enedikliler elçiler göndererek, su lh istediler.
M urad b u n lara cevap bile verm edi. A ncak b u n lara: «Bu şeh ir ba
bam dan kalm a m ülküm dür. Biiyük babam B ayezid de bazusunun
kuvvetiyle b u ray ı B izanslIlardan aldı. E ğ e r o ranın idaresi BizanslI
ların elinde bulunsaydı, b u n lara haksızlık ettiğim i belki iddia ede
bilirlerdi. Siz ise İta ly a ’d an gelen Lâtinlersiniz, bu y erlere sokulm a
nıza sebep n e ? İstersen iz o rad an çekiliniz, yoksa hem en geliyorum »
dedi. B u elçiler, hiç b ir iş görm eksizin av d et e ttile r ve bu h u su sta
tanzim eyledikleri rap o rlarım şehrin m uhafazası için bulunduru lan
k ad ırg a la rla V enedik’e gönderdiler.
M urad, ilk b ah ar gelince, E d irn e’den k alk arak , S erez’e geldi.
O rada g a rp ask erlerin i topladı ve H am za’y a m ektup yazarak , A na
dolu kuvvetlerini alıp, boğazı geçmesini ve T esalya’y a gelm esini em
re tti. İk i o rd u b irleştik ten sonra, b ü tü n kuvvetler ile H am za’y ı Se-
lânik’e g ö n d e rd i M urad Serez’de eğlencelere dalm ıştı. Z aten eğlen
celeri ve ziy afetleri severdi. H enüz yirm i beş y aşın d a b ir gençti.
H am za ise h e r g ü n Selânik’e ta a rru z etm ek arzu su ile sabırsızlanı
yordu. Ş ehrin içinde b u lu n an lar ile dışında b u lu n an lar arasın d ak i
nisp et yüzde b ir derecesinde idi. H am za, bu a ra d a m erdivenler ve
p ek çok m ü te h a rrik m u h asa ra kuleleri ve b a şk a h a rb a le t v e edeva
tı hazırlad ık tan sonra, h arb e başlam anın zam anı geldiğim ve bina
enaleyh Selânik’e gelmesini M urad’a büdirdi. Şehrin içindekiler de
Venedik’te n donanm anın gelmesini bekliyorlardı. M urad geldi, m u
harebenin başlam ası için h e r tü rlü hazırlık tam am landı. Selânikli
lerin bekledikleri do nanm a da gelmedi.
H e r şey bu su re tle h azırlan d ık tan sonra, M urad h a rb bo razan
la rı çald ırm ak suretiy le, m uharebenin başlam ış olduğu işa re tin i ver
di ve askerlerin e h ita b e n dedi k i: «E y askerlerim , işte şeh rin içinde
bulunan h e r şeyi, y an ı erkekleri, k ad ın lan , çocukları, güm üş ve al-
tm la n size veriyorum . Y alnız şeh ri b a n a bırakınız».
B u hitabeden so n ra te k r a r bo razan lar çalınm ağa başlandı ve
m erdivenler yerleştirildi (Böyle b ir şeh rin m ü d afaası için beşyttz.
bin veya ikibin a s k e r ne iş görebilirler ? H e r on m etriste b ir m ancı-
D U K A S 121
rnk v ard ı1) - M urad’ın askerleri m erdivenler ile kalelerin ü stü n e çıktı
la r ve hem en şehre girip, su rların bir kapısını açtılar. B unun üzeri
ne b ü tü n ask er a n sürüsü gibi şehre girdi. îş te o zam an düşm anlar
tara fın d a n şehrin içinde tab ia tın fevkinde yapılanları görm eli idiniz.
H er b ir sipahinin elinde sü rü ile erkekler, kadınlar, genç çocuklar,
bakire kızlar, ih tiy a rla r ve küçük çocuklar sürüklenip duruyorlard ı.
B u sürüklenenler, h e r ne k a d a r a h ve enin ederek b ağ ın y o rlard ıy sa
da, b u n lara m erham et ederek, yardım edecek kim se yoktu . B u v a k ’a,
İstan b u l’da ileride vukubulacak felâk etlerin fen a ve m eş’um b ir mu-
kaddem esidir. E vler yağm a edildi, m âb ctler yıkıldı, kiliselerin süsle
ri ve m ukaddes k a p la n pis ellere geçti; m ahçup bakireler nefsanî
h azlard an kendilerini zaptedem iyen şehvetperestlerin kucaklarında,
asıl ve necip k a d ın lar necip olm ıyanlann elinde bulunuyor ve bunla
r a h e r tü rlü fenalık lar yapılıyordu. B unlar neden, nasıl ve ne sebep
ten dolayı oluyordu? G ünahlanm ızdan. Böyle b ir şehir, bir gün z a r
fında, boşaldı ve h a ra p oldu.
P ad işah civ ar köylerden ve şehirlerden T ü rk ailelerini g e tirte
rek, şeh ir içinde isk ân ettird i. B izanslIlardan e s a re tte n k u rtu la ra k
serbestisini k azanacak olanların te k r a r şe h re gelip, ik am et etm eğe
m ezun olacakları ilân edildi. Şö hretleri h e r ta r a f ta yayılm ış olan
m an astırlar, d a h a fen a vaziyete geldiler. M urad bunları cam ilere ta h
vil etti. A ya-D im itri kilisesini istisn a etti. H a ttâ M urad bu kiliseye
girerek, kendi eliyle k u rb an o larak b ir koy un k esti ve nam azını kıl
dı. B u kilisenin h ıristiy an larm elinde kalm asını em retti. Böyle ol
m akla b erab er T ürkler, A ya-D im itri’nin türb esin in ve kilisenin bü
tü n tezyinatım ald ılar ve duvarlarım boş b ıra k tılar. M urad, şehir
işlerini bu suretle tanzim e ttik te n sonra, Selânik’te n h a re k e t ederek,
E d irn e’ye geldi. B ir m üddet so n ra V enedikliler elçüer göndererek,
M urad üe m u salâh a a k tettiler. Z ira T ürklerin Eğriboz adaşım da
zaptetm elerin den korkuyorlard ı.
A ynı günlerde, U lah V oyvodası Müço (M ırcea)’nun b ir oğlu
isy an etm işti. Müço’n u n b ir çok gay r-ı m eşru çocukları vardı. Z ira
şehvete d ü şkün b ir adam dı. B u âsi, İsta n b u l’d a im p arato r Ioan-
nis’in sa ra y ın d a o tu ru y o r ve askerî m esleğe m ensup olduğundan, h e r
g ü n s a ra y d a gençler üe ve harblerde ve eşkıy alık ta m ah ir kim se
lerle görüşüyordu. B u n lar arasında, o zam an lar İstan b u l’da bulunan
ı Oruç bey, s. 49 «Kftfirler m uti olm ayıp (teslim tek lifin i red )..»; A nag-
n o stes (Io a n n es), Selânik’in zap tı, P, O, GL.VI, 587-632, ChalkoJıdyles, V, İ25,
(T .N .).
122 B tZ A N S T A R İ H Î
bazı U lah lar da vard ı. B u adam lar M ilço'nun, sözü geçen oğlunu ala
r a k U lah m em leketinin b ir k en arın a götürdüler. O rada k â fi m ik ta r
d a ta r a f ta r la r topladılar. B unların m ik tarı günden güne ziyadeleşti
ve yavaş y av aş kuvvetli b ir ord u haline geldi. U lah m illeti, s a b it fi
k ir sahibi b ir m illet değüdir ve hük ü m d arların ın aleyhinde bulun
m ağ a ve çabucak fik ir değiştirm eğe m eyyal idiler. O zam anın voy
vodası, Milço’nun yeğeni, yani k ardeşinin oğlu D ano idi. Dano esa
sen, M urad İsta n b u l’u m u h asa ra ederken, kendisiyle b e ra b e r çalışı
yordu ve T ürklerle b erab er ta a rru z a giriştiği zam an, h ü e ile İs ta n
bul’a girm işti. Dano, Milço’nun v efatım h ab er alınca, kim olduğunu
im p a rato ra bildirdi ve so n ra B iz a n s lIla r ile b erab er çalışarak, T ürk-
ler aleyhine y a ra rlık la r gösterdi.
M ürad, m aksadında m u v a ffa k o la m ayıp , m u h asaray ı k ald ıra
rak, İsta n b u l’dan ayrıldığı zam an , Dano d a im p a rato ra ubudiyetini
a rz ve m em leketine avdet e tm e k için serbestliğini ve yolculuğunu se
lâm etle yapm ak için im p arato ru n yardım ını istedi, İm p a ra to r Da-
no’y a hediyeler vererek, kendisini en b ü y ü k gem ilerden birisine bin
dirdi ve K aradeniz yolu ile A sp ro k astro n (A k k irm an )’a çıkardı.
O rada b u lu n an U lah e şra f ve ayam kendisine k a rş ı iy i kabul g ö ste r
diler ve onu alkışladıkları gibi, voyvoda ilân ederek, b ü y ü k babası
nın ta h tın a o tu rttu la r. Dano, bu a ra d a Milço (M irçea) n u n gayr-ı
m eşru oğlunu y a k a h y ara k idam etti. D ano böylece b ü tü n U lah m em
leketin in sahibi olunca, M urad’a elçüer göndererek, su lh talep etti.
M urad d a kabul e tti ve sulh yapıldı. M urad halim, kâm il ve iyi a h
lâ k sahibiydi. Dano, M urad’a h e r sene m uay yen h a ra ç vererek, tam
b ir istiklâl ile U lah m em leketini idare ediyordu.
Şimdi D ragulios’u n hikâyesine dönelim. B u adam m uam elele
rin de h ilek âr olduğundan, kendisine bu isim verilm işti. Z ira D raguli-
os h ilek âr dem ektir. D ragulios, Dano ile m uharebe ederek, D ano’nun
k afasın ı k esti ve babasının ta h tın a çıktı. M urad, b u faciayı duyun
ca, cam sıkıldı ve yanın da D ano’nun diğer b ir kardeşi bulunduğun
dan, bun u öldürülen kard eşinin yerine voyvoda yapm ak üzere, onu
askerî kuvvetle, U lah m em leketine gönderdi. D ragulios bu m üdaha
le edenler aleyhine şiddetle m uharebe y ap arak , b u n la n m ahv ve
perişan etti. D ano’nun kardeşini öldürdü. U lah voyvodalığı tam a-
m iyle kendi eline geçti.
A ynı sene içinde, K aram an m em leketinden b ir adam M urad’a
gelerek, K a ra m a n beyinin yanındaki a tla r a ra sın d a bu lunan b ir a ra p
a tın ın koşm ası, rengi, uzuvlarının ve m afsallarının m evzunluğu iti
D U K A S 123
bariyle, A ra p la r tara fın d a n ih tim am la beslenip terbiye edilen a tla r

d an hiç birisi ile kıyas olunam ıyacağını h ab er verdi. M urad verilen
bu iza h a t üzerine m ezkûr a ta m alik olm ak arzusunu izh a r eyledi
ve ileri gelen kulların dan birisini K aram an ’a göndererek, a tı istedi.
M urad ilk talebinde y a dostluk saik ası ile, y a h u t b ir bedel m uka
bilinde a tın kendisine verileceğini ü m it ediyordu. M urad, düşm anlı
ğı sebebiyle K aram an ’ı daim a tazyik ve te h d it ediyordu ve bu h u
s u s ta babasiyle dedelerinin, K aram an beyliği aleyhine y ap tık ları
m uam elelerden dolayı iftih a r duyuyordu. B u sebeplerden dolayı a ta
h erh alde m alik olacağını kuvvetle ü m it ediyordu. K aram an büsbü
tü n aksi fik ird e bulunarak, M urad’m kuluna, p arm ağ ı ile a tı g ö ste
rerek, şu cevabı verdi: «P adişahın bu a ta binebilir m i?» O d a ceva
ben dedi k i : «Padişahım ın bu a ta binebileceğine veya binemiyeceği-
ne d air cevap verm ek b an a a it b ir k ey fiy et değüdir. B u cevabı y al
nız kendisi size verebilir. Siz bana, efendim e ne cevap vereceğim i
söyleyiniz». K aram an da dedi k i: «Bu a t vahşi olduğundan p adişa
hın b u n a binemez. B una ancak b en binebilirim , bu sebepten dolayı
a tı gönderm iyeceğim.»1
M urad bu cevabı alınca gücüne g itti ve alelacele a sk er toplıya-
rak , boğazı geçti ve B u rsa’y a geldi. A nadolu’d aki a sk erler toplam n-
cıya k ad ar, M urad az b ir m üddet B u rsa’d a kaldı. B u a ra d a biraz ev
vel sözü geçen U lah voyvodası D ragulios, boğazı geçerek, B u rsa 'y a
geldi ve M urad’a ubudiyetini a rz e tti ve ş a y e t M urad M acaristan’a
sefer yap m ak isterse, m em leketinden geçm ek için h e r tü rlü kolay
lığı göstereceğini ve A lm an ya'nın ve R u sy a'n ın h u d u tla rın a k a d a r
p ad işah a küavuzluk edeceğini v a ’d etti.
M urad, D ragulios’un bu vaitlerinden m em nun kalarak , onu sof-
1 K aram an seferin in sebebi ta m a m iy le y a n lış kayd edilm iştir. K aram an o ğ

lu İbrahim bey, M urad I l ’ın yardım iyle, am ca sın ın yerin e K aram an beyi ol
du ktan sonra, m evk iini k uvvetlen dirm ek için biraz b ek lem iş v e sonra, OsmanlI
la ra g eçen S ey d işeh ir v e B ey şeh ir’i geri a lm ağ ı düşü nm eğe b aşla m ıştı. 1433’de
E v ren os-o ğlu A li b eyin M aca ristan üzerine y a p tığ ı ak ın d a m u vaffa k o la m a d îfı-
nı haber alınca, İbrahim b ey B ey şeh ir’i aldı, H a m it-elin i istilâ, v e Ş ara p tar II-
y a s b ey i esir etti. B u sıralarda Sırp v e M acarlar d a T una’nın s a ğ sahiline g e ç
m işler, b az ı m u v a ffa k iy etle r kazanm ışlardı. F a k a t R u m eli beylerb eyi Sinan P a
ş a bunlara taar ru z ederek g eri a ttı, te h lik e önlendi. Bunun üzerine Karam an
ü zerine b ir sefer yap ıldı. A kşehir, Seydişehir, Saideli, K onya ve K aram an zap-
tedildi. K aram an-oğlunun taleb i üzerine sulh yap ıldı (1435). (B k. Oruç bey, s.
50 ). B u arap a tı h ik âye si ba şk a bir tarzda, K aram an-oğluyla, D ulkadiroğlu a r a
sın da bir hu sum et sebebi olarak T â cü t-tev ârîlı’de zikrolunur. Bk. I, 355. D uk as
v e T ftoüt-tevârih’te n nak len Iorga, I, 387-388 (T .N .).
124 B İZ A N S T A B tH t
ra sm a aldı ve beraberce yiyip, içtiler; kendisine ve m aiyetinde bu

lu n an la ra pek çok hediyeler verdi (m aiyeti üçyüz kişiden faz la idi)
ve kendisine iltifa tta b u lu n arak yol verdi. M urad, B u rsa ’dan K ü tah
y a ’y a geçti ve oradan a y rıla ra k K aram an m em leketinin h u d u tta n
içine girdi ve iki şeh ir zap tetti. (T ürk lerin dilinde bu iki şehirden
birine A ksiari «Akşehir», diğerine B eğsarı «Beyşehri» deniliyordu.
B u şeh ir K onya’ya yakındı. A ralan n d ak i m esafe iki günlük yoldur.)
B u hali gören K aram an hiç b ir şey yapam ıyacağını anladı. M urad’a
en şerefli, adam larından elçiler, k âfi m ik tard a p a ra la r ve sözü geçen
a tı gönderdi; M urad’ın zaptetm iş olduğu iki şehri, b ü tü n civ ar köyleri
ve ta r la la n ile beraber, kendisine terkediyordu. K aram an ’m istediği
şey M urad’ın b u k a d a rla ik tifa ederek, g eri gitm esi idi. B u husus
için M urad’ın kızkardeşi de m ektup göndererek, kocasının ricasının
is’af edilmesini istirh am ediyordu. K aram an, M urad’m eniştesi idi.
M urad, K a ra m a n ’m ric aların a k a n a ra k , yem inlerle te y it olunmuş
m usalâha a k te tti ve geri çekildi.
(SULTAN M URAD’IN SIR P D ESPO TU N U N K IZI ÎL E

EV LE N M ES İ V E B ELG R A D ’I M UHASARA ETM ESİ)
30 — M urad, E d irn e’ye döndüğü zaman, L azaro s’un oğlu ve

B ayezid’in kay ın biraderi olan S u p despotunun v e fa t ettiğ im h aber
aldı. Yıldırım B ayezid’den bahsederken, bu h u su sta m alû m at v er
m iştik. V e fa t edenin varisi bulunmadığından, M urad ta h ta geçmiş
olan şa h sa elçiler göndererek, v e ra se t sebebiyle b ü tü n S ırb istan ’m
kendisine teslim edilmesini istedi. V efat eden despotun evlâdı yok
tu. L azaro s'u n kızı ve ölen despot S tefanos’u n kızkardeşi M ara’-
d an b ir yeğeni vardı. T a h ta geçmiş olan z a t ise, L azaro s’u n dam adı
ve V ulko’nun oğlu Y eorgios (George B rankoviç) idi. B u Yeorgios,
M urad’m elçilerine m üm kün olduğu k a d a r ik ram e tti ve ejderhanın
tehditlerini düşündü. Y ani e jd erh a y e r ve d o y arsa sü k û n e t bulur,
aksi tak d ird e S ırb istan ’ı da, B u lg aristan ’ı da, babasm dan k a la n y er
leri de y u tard ı. M üzakereye girişerek, y em inle.teyit olunm uş m usa
lâh a yapılm asına mukabil, k ızını. p adişaha zevce olarak vereceğini
ve cihaz olarak S ırb istan ’ın büyük b ir kısm ını terkedeCeğini bildir
di. B unlard an b aşk a voyvodanın a ltın ve güm üş o larak n a k te n M u
ra d ’a gönderdiği p aran ın m ik tarı d a m ühim di. V oyvoda Y eorgios'un
b u h usus için gönderdiği elçiler M urad’ı ik n a ettiler. M u rad d a ve
zirlerinden S aricia (S aruca) ’yı despotun k m ile n işan m uam elesini
b Ü K A s 125
y ap tırm ak üzere S ırb istan ’a gönderdi. Voyvoda Y eorgios’a yeminli

tem in at verm eğe ve kendisinden tem in a t alm ağa S aru ca’yı m em ur
etti. Saruca, despot Yeorgios ile g ö rü ştü ve n işan m uam elesini in ti
zam a koyarak, av d et etti. D espot T una sahilinde b ir köy tesis etm ek
için M urad’d a n izin istedi. M urad da bu h u s u s ta b ir ferm an isd ar
ederek, m üsaadeyi verdi ve despot Sm edrovo köyünü in şay a b aş
ladı1.
M urad, so n b ah ar yaklaşm ağa başlayınca, M acaristan ’a sefer e t
ti ve N iğbolu yolu ile T una’yı geçip, D ragulios ile birleşti. D ragulios
askerleri ile M urad’ı iyi b ir şekilde kabul ederek, beraberce ilerledi
ler. D ö rt g ü n y ü rü y ü ş yapıp, m em leketi boş ve h a ra p b ir halde bul
dular. Z ira M acarlar M urad’ın gelm ekte olduğunu h a b e r alınca, k a
sa b a ve köyleri tahliy e edip, halk ı b a şk a m ahallere n aklettiler. Türk-
lerin geçtikleri b ü tü n yerler, boş ve h a ra p olduğundan, b u n lar hiç
b ir şey kazanam adılar. Yalnız üm itleri hilâfın a olarak, u fak b ir k a
le aldılar. B u kalenin erkekleri, m u h taç oldukları şeyleri bulm ak
için, kaleden dışarı çıktılar. T ü rk le r sab ah o rad an geçerken, k ap ı
la n açık gördüler; hiç b ir m aniaya tesa d ü f etm eksizin, içeri girdi
ler ve ne buldularsa aldılar. T ü rk ler bu su re tle Zipinio şehrine k a
d ar geldiler (Bu şehir M acaristan’ın tanınm ış şehirlerin dendir). F a
k a t şehre yaklaşm ağa cesaret etm edüer. Ş ehir halk ı T ilrklere k a rşı
vahşiyane b ir nazar atfedip, T ürklerle ağız k avgası y a p tıla r ve şeh
rin kapılarını kapadılar. T ürklerden b ir çoklarına, a rk a ların d an h ü
cum ederek, o n lan öldürdüler. T ürklerin küavuzu D ragulios idi. M u
rad, D ragulios’un b ir hilesine m aru z kalm ak k o rk u su üe, geri dön
dü ve n ehrin sahiline gelerek, k arşı ta r a f a geçti.
O zam anlarda, M acar kıralı küçük b ir çocuktu ve naip olarak
kimse yo ktu . B unlar, T ürklerin cesaretlerini görünce, kıraliçe ordu-
la n n ı açık yürekli, cesur ve h a rb fenninde A hilea ve E k to r2 ay arın
da olan b ir generale tevdi etm işti. M urad, T u n a nehrini geçerek,
E d irn e’ye geldi ve hem en gelini g e tirtm ek için, S aru ca’yı S ırb istan ’a
gönderdi. A ynı kış z a rfın d a tetviç olunmuş bulunan despot, S aru ca’-
yı bü yük b ir ih tira m la kabul etti. İm p a ra to r Ioannis, Yeorgios P hi-
lantropin os’u bü yük salâhiyetle Sırp despotu y a p ti ve S ırb ista n ’a
gönderdi. S aru ca gelini, hesapsız p a ra la r ve altın sırm a ile işlenmiş
elbiseler alarak , S ırb istan ’d an ayrıldı. Gelin beraberine iki ■erkek
kardeşini de alm ıştı. B u n lar E d irn e ’ye geldiler ve büyük şenliklerle
ı Oruç bey , s. 49-50. (T .N .).

s T roa m uharebesi kahram anlarından A gil ile H eetor.
düğünler yapıldı. (M urad’m îsfendiy ar-o ğlu ailesinden b ir karısı

vardı. F a k a t Sırp prensesi, tem iz ve vücudu itibariyle d a h a güzel
olduğundan, M urad bunu d ah a fazla arzu ed iy ordu).1 D üğün b ittik
ten ve kayın biraderlerini büyük sevinç ve çok hediyelerle m em leket
lerine gönderd ikten sonra, m evsim so n b ah ar olduğundan, M urad
E d irn e ’de is tira h a t ediyordu. B azan ava çıkardı, bazan te a tro ve
işre t eğlenceleri ile v a k it geçirirdi.
ilk b a h a r gelince, M urad kayınbabası olan despot aleyhinde bu
lunm ak için vesileler aram ağ a başladı. B u fik ir ve teşebbüsünde m ü
şaviri h er fenalığı y apan ve h ıristiy an la n n en am ansız düşm anı olan
s a ra y erkâm ndan F adullah (Fazlullah) idi2. Bu z a t m em leketin va
rid a tı üzerinde büyük H a rtu la rio s (D efterd ar?) idi3. B ilâhare M u
rad, bunun h e r tü rlü hileler yapm ağa m ü stait, m uam elelerinde s e rt
olduğunu ve h ıristiy an la ra k a rşı düşm an bulunduğunu gö rerek bi
rinci vezir tây in etti. Fazlullah b ir gün M urad’a dedi k i: «Şevket-
m eap! Dinimizin düşm anlarım k a t’î b ir şekilde neden yok etm iy or
su n ? Cenab-ı H ak sa n a böyle büyük bir beyliği ih sa n etti, se n ise
bu ihsana, istih k a r gözü ile b ak arak , A llahın em irlerine m uvafık h a
rek et etm iyorsun. Bu dinsizlere insaniyete m uvafık ve hilm ile iyi
m uamelede bulunuyorsun. B u ta rz d ak i m uam elen doğru değildir.
Allah buna razı olmaz. B ir te k A llahın ve P eygam berinin em irlerini
kabul edinceye kad ar, b u dinsizlerin vücutlarım kılıcınla yok etm e
lisin. Şevketm eap! Ş unu da bil ki, Sırp despotunun in şa ve tesis e t
tiğ i küçük kale, bizim m enfaatim ize m uvafık değildir. B inaenaleyh
bu kalenin onun elinden alınm ası icap eder. B u kale bizim S ırb istan-
dan M acaristan ’a geçmemize y a n y a c a k ü r. D aim î s u re tte fa a l b ir
vaziyette olan ve daim a su gibi yerden k ay n ay an güm üş v e a ltın
m em balarını bu despotun ellerinden alm alıyız. A ynı zam anda M aca
ris ta n ’ı zaptedelim ve İta ly a ’y a k a d a r varalım . Böylelikle dinimizin
düşm anlarım ta h k ir ve tezlil edelim».
M urad, s a f ve iyi b ir adam olduğu gibi kalbinde hiç hilesi bu
lunm adığından, bu iblisin sözlerine ehem m iyet verdi ve hem en Sırp
despotu na elçiler göndererek, yeni inşa etm iş olduğu Sm edrovo ka-
ı T âcü t-tevâ rlh , I, 352. (T .N .).

* B ah is konusu olan Fazlullâh, (E fd a l) A k ça K oca'nın torun u v e sa lta n a t
fa sıla sı devrinde M ehm ed Çelebi ta ra fın ı tu tm u ş ola n v e Gebze k a d ıs ı bulundu
ğ u zam an, M ehm ed Ç elebi tarafından sefaretle B izan s’a gön derilm iş bulunan
za ttır. K endisi 1436’da v e z ir olm uş, son ra azledilm iş v e 1412’de tek ra r b u m a
k a m a ge tirilm iş v e F a tih devrinde v e fa t e tm iştir (T .N .).
3 H aritalarion sa ra y hâzinesin in başkatibi.
B U K A S 127
leşini istedi. D espot ise, M urad’a h ab er göndererek, yeminle tey it

olunan m uahedeleri ve a ra ların d a m evcut olan sih riy eti kendisine
h a tırla ttı. M urad, despotun bu sözlerine ehem m iyet verm iyerek, h a r
m an vaktinde S ırbistan’a k arşı sefere çıktı ve ilk önce Sm edrovo’ya
geldi. K alenin buğday am barı ve diğer yiyecek d ep o lan boş idi. Mü
nasip v ak it bularak, kaleyi m u h asa ra e tti ve üç ay o rad a kaldı.
K ale n ih ay et yiyecek yokluğundan teslim oldu. H iç kim seye haksız
lık yapılm ıyacağına d air S ırp lara yeminle te y it edilen te m in a t ve
rildi ve kalenin k a p ıla n açıldı. Kale içinde bulunanlar d ışa n çık tılar
ve M urad’a ita a tla n m arzettiler. K alenin içinde despotun büyük oğ
lu ile, bunun dayısı Tom as K antakuzinos vard ı. M urad, kalenin m u
h afazası için, kendi adam larından m u h afızlar koyarak, o rad a n ay-
n ld ı ve şehirlerin anası olan N ovoprido (N ovobrad)’y a geldi. B u ra
yı h a rb ederek feth e tti. G erek b u şehri, g erek b ü tü n S ırbistan’ı,
T ü rk m em leketine ilhak etti. K ış gelince M urad, E d irn e ’ye a v d et e t
ti. D espotun iki oğlunu zincirbent olarak A nadolu’da, A m asya’y a
gönderdi ve F ad ullahın tavsiyesi ile h e r ikisinin gözlerini ç ık arttı.
B u çocuklardan birisi, M urad Sm edrovo seferin e çıktığı zam an
E d irn e’de idi; diğeri ise, Smedrovo kalesi zaptolu nduğu zam an, k a
lenin içindeydi ve tu tu la ra k E d irn e’ye getirilm işti. O zam anlarda
ihtiram ların ı arzetm ek üzere D ragulios E d im e y e gelm iş idi.
M urad, yine F ad lu llah ’ın tavsiyesi üzerine, bunu d a zincirbent
o larak Gelibolu’y a gönderdi ve o ranın kalesinde hap setti. B u n a se
bep olm ak üzere de M acaristan seferinde, D ragulios’u n M urad’a kı
lavuzluk ederken, bunu hUe ile y ak alam ak istem esini ve saire b ah a
ne o larak gösteriliyordu. D ragulios birçok zam an kalede k ald ık tan
sonra, kendisinden çocuklarının reh in olarak verilm esini istedüer.
O da küçük y a ş ta bu lunan çocuklarım g e tirte re k teslim etti. M urad
bu çocukları a la rak , A nadolu’y a y ani A sya'n ın N if kalesine gönderdi
ve b u n ların iyi m u h afaza olunm alarım tenbih etti. D ragulios d a
b undan böyle sadık olacağına d a ir kendisinden yeminli tem in a t alın
d ık ta n ve kendisine de te m in a t verild ik ten so n ra, tah liy e edildi ve
U lah m em leketine gönderildi.
< İlk b a h a r gelince M urad, A sya’d a n ve T ra k y a ’d a n külliyetli m ik
ta r d a a sk er topladı ve P eloğrado (B elgrad) üzerine s efer y aptı. Bel-
g rad , T u n a ile S av a neh irlerin in birleştiğ i y erd e tesis olunm uş S ır
b ista n ’ın m uhkem ve fe th i güç b ir şehridir. B u şehri, biraz evvel
M acar k ıralı istem iş ve despot Yeorgios, k ira la verm işti. Z ira bu
şehri T ü rk lerin gelip zaptetm elerinden korku yord u. Ş ayet bu şeh ir
T ürkler ta ra fın d a n alınırsa, b unlar T u n a’nın k a rşı ta ra fın a geçebi

lirler ve o ta ra fla rd a bulunan M acarlara ve despota a it diğ er şehir
leri de zaptederlerdi. Sırp ların T u n a’nın kargı ta ra fla rın d a b ir çok
şehirleri vard ır, Sırp lar, M acarların kendilerinden d a h a kuvvetli ve
d ah a m uharip olduklarım bildiklerinden, B elgrad şehrini, m uhafaza
için b u n lara verm işlerdi. M urad, Sm edrovo'yu alm ak istediği za
m an, Sırp despotu m em leketin iç tara fın d a bulunan şehirlerde dolaşıp
o rala rd a ikam et ediyor ve M acarların himayesi a ltın d a bulu nuyor
du. B u sebepten T ü rk ler despota k arşı hasm ane b ir cephe alm ışlardı.
M urad, B elgrad’a geldi ve şeh rin etra fın d a çadırlarım kurdu. Çok
m ik tard a küçük ve büyük ta ş to p lar y ap tırd ı ve to p ra k tab y a ları
inşa e ttird i; n e h ir ta ra fın d a n üç s ıra kürekli yüzü m ütecaviz k a d ır
g a h a zırlattı. B elgrad'ı altı ay k a ra d a n ve nehirden m u h a sa ra ettiğ i
halde, hiç b ir şey kazanam adı. Bilâkis çok z a ra rla ra d ü çar oldu. V e
zirlerinden ve k u lların dan bir çoklarım veba h astalığ ın d an ve kale
den m ak in alarla a tıla n m erm i isabetinden k aybetti. B u m ak in alar
b akırdan yapılm ıştı. K am ış şeklinde bir b o runun içine, fındık bü
yüklüğünde s ıra ile dizilmiş kurgundan m am ul beş veya on ad e t
m erm i ve bu m erm ilerin a rk a sın d a küherçile, k ü k ü rt ve sö ğ ü t ağ a
cı köm ürü to zu ndan m ah lû t b ir terk ip (b aru t) koyuyorlardı. Pelin
ru h u kokusu veya b ir a te ş kıvılcım ı bu terkiple tem a sa gelince, o
terk ip hem en a te ş a lır ve havayı, h a v a d a m erm ileri tazy ik eder ve
bu su retle h asıl olan kuvvet m erm ileri b ir m ü uzaklığ a k a d a r a ta r.
B u m erm ilerin tevcih olu ndukları in sa n v e y a h ay v an ; zırhlı büe ol
salar, b u n lâ n deler geçer. B u kuvvet o k a d a r b ü y ü k tü r ki, b ir ada
m ı delip g eçtik ten so n ra diğer birini de deler geçer. B u ku v v et zırhlı
ve silâhlı o lsa büe iki vücudu deldikten so n ra da, kuvvetini kaybet
mezdi. M erm i dem irden ve s a ir silâh m addelerinden birine tesa d ü f
ederse, b ir çivi gibi deler ve a te şten b ir n e h ir gibi vücudun içerisine
k a d a r girerdi.
(B İZAN S İM PARATORUNUN SİNOD M E C L ÎSİN E

İŞ TİR A K İÇ İN İTALY A’YA G İTM ESİ)
S İ — O sene im p a rato r Ioannis p a trik Yosif, d iğ er episkoslar,

e şra f ve ây an ile beraber, sinod m eclisine (Concile) iş tira k etm ek
üzere, deniz yolu üe, İta ly a ’ya g itti. O rtodoks ve kato lik kiliselerinin
birleşm esi evvelden ta k a r rü r etm iş gibi idi. Z ira im p a ra to r d a h a ev
vel R om a’ya, p ap a E vyenios'a elçiler gönderm iş, p apa, b u elçüere
D U K A S 129
yapılacak seferin b ütün yol m asra fların ı vereceğini, s a ra y ve kilise

arh o n tların a (eşraf ve â y a n ın a ), h a ttâ im p a rato r ve p a triğ e İta l
y a ’dan gelirler tem in edeceğini v a ’d etm işti. A sy a’dan, T ra k y a ’dan,
M ora’dan, A ynaroz’da bulunan keşişlerden, İsta n b u l’da toplanm ış...
kimseler ve im p arato r ile s a ra y e rk â n ın d an ...... zat, papanın İta l
y a ’d an gönderdiği, yol m asarifi için p a ra la r ve üç sıra kürekli k a d ır
g a la r hazırlandıktan sonra, hepsi bu gem ilere binerek, İstan b u l’dan
Venedik’e gittiler.
Venedikliler, B izanslIları iyi b ir s u re tte karşıladılar. İm p a rato
ru ikinci b ir hüküm dar ve ruhların ın k u rtu lu şu için yegâne v asıta
addediyorlardı. P a triğ i ve diğer episkoposlan da aynı su retle telâk
ki ediyorlardı. V enedikliler âyinlerini yapm aları için b u n lara bir de
m âbet tah sis ettiler. Bu m âbette B izanslIlar, K uddas âyini icra e tti
ler (k an dökm eksizin k u rb an kesm e âyini y a p tıla r), B u âyinin icra
olunduğu gün, Venedik şehrinin b ü tü n erkek ve kadın ları kilisede
toplandılar ve ş a rk kilisesi usul ve âdetlerine uygun olarak yapılan
m ukaddes âyini gördüler, kilisede okunan dua ve İlâhîleri dinlediler.
B unun üzerine can ve gönülden, yüksek sesle şu d uada b u lu n d u lar:
«Ya R ab! M abedini1 fe n a adam ların oklarından m asu n kıl, bunu sen
birleştir, o rad a çık an ihtilâl ve rezaletleri sen o rta d a n kaldır, şim
diye k a d a r B izanslIları görm em iş ve bunların âyinlerinin yapıldığı
sırad a intizam ların a v ak ıf olm am ış olan bizler, u z a k ta n uzağa, bun
ların vahşi olduklarım zannediyorduk. H albuki b u nların hıristiy an
m ezhebinin ilk ev lâtları olduklarım ve b u n ların içinde A llahın ru h u
bulunduğunu gördük ve inandık.»
H ey et V enedik’ten h a re k e t ederek, k a ra yolu ile, F e ra ra ’y a gel
di. O rada, sinod meclisi m üzakerelere başladığı zam an, F e ra ra ’da
öldürücü b ir h a sta lık peyda oldu. B u sebepten dolayı sinod meclisi
a z a la n ve m aiyetleri o rad an u zaklaşarak, F lo ra n sa ’y a geldiler. Flo-
ra n s a ’da sinod meclisi a z a la n tam am landı. Sinod m eclisinde. B i
zanslIlar ta ra fın d a n m u rah h as olarak E fes m etropoliti M arkos, Ital-
y a n la r ta ra fm d a n ise, m ukaddes S tav ro s kardinali Iulianos bulu
nuyordu. Iulianos, zahirî İlâhî hikm ette ve h ıristiy an dininin ahkâm
ve akaidinde çok kuvvetli idi. E fes m etropoliti M arkos ise, çok âlim,
h ıristiy an dininin inceliklerine v a k ıf ve m ukaddes sinodların ahkâm
ve kavanininde m isli b u lu n m ıy an .b ir bilgindi. Episkoposlarm en
âlim leri de İznik m etropoliti V isarion, R u sy a m etropoliti Isidoros,
1 B u rada m ab etten m a k sa t h ıristiya n dinidir.

F. 9
B aş D iyakos ve M eğas H arto filak s V alasam on idi. S enato ta ra fın

dan da Lakedem onyalı Y em istos ve «hakim ler hakim i» Yeorgios
Sholarios ve A rgiropulos vardı. B u saydığımız zatlar, m üzakereler
de söz alan ve orto doks kilisesi tezini m ü d afaa edenlerdir. L âtin ler
tara fın d a n da söz alan ve konuşanlar çok idiler. B u suretle bir çok
to p lan tılar yapıldı. N ihayet m üzakereler b itti ve îta ly a n la r ile Bi
zanslIlar an laştılar. Yalnız m etropolit M arko m uhalif kaldı. İtilâf
e ttik leri h u su sat için m azb ata tanzim olundu. Bu m azb atay a m u
k a rre r h u su s a tta n hiç b ir zam an in h iraf etm iyeceklerine d air hepsi
yem in ettile r ve aksine h a re k e t edecekler için lin e t ahkâm ı der-
cettiler.
R uh-ül-kuds’ü n B aba ve oğuldan yani b ir e sasta n neş’e t eyledi
ği hususu bu sinod m eclisinde tesp it olunm uştur. O rtodokslar buna
k arşı R uh-ül-kuds’ün oğul vasıtası ile b ab a’dan neş’e t ettiğ ini söylü
yorlardı. M ark os’dan başka, hepsi m u k a rre râ t ahkâm ını im za ve ilk
defa olarak hepsi birden ru h an î âyini icra e ttik te n ve H azret-i Isa ’m n
vücut ve kanım rem zeden m ukaddes ekm ek ile şa ra b ı b e ra b e r ye
dikten, h e r biri diğerleri ile öpüştü kten sonra, F lo ra n e a ’d a n çıktı
lar. M arkos, bu m erasim e igtirâk etm edi. M arkos lâtin esasının «di
nî ik rara» ilâve edilmesine itiraz ediyor ve diyordu k i: «Bunu dinin
ik ra rın d a n çıkarınız da, istediğiniz yere koyunuz ve kiliselerde te
rennüm ediniz. B aşka zam anlarda (Tek b ir evlât olan oğul ile Alla
hın kelâmı, lâ-yem uttu r) kiliselerde söylendiği gibi». L âtin ler de bu
na karşı, «Bu ilâve bir k ü fü rü ihtiva ediyorsa, bize gösterin iz ki,
biz de bunu m ukaddes din ik rarın d an ve babalarım ız Kirillos, Am-
vrosios, Grigorios, Grigorios, Vasilios, A vgustinos, H risosto m os ve
d ah a b ir çoklarının kelâm ilm ine d air yazdıkları eserlerinden de çı
karalım , Biz L âtin ler, iki esasa dayanm ıyarak baba, oğul ve Ruh-ül-
k uds’ü bir esasa, bir sebebe, b ir menşee, b ir köke istin a t ettirm ek te
olduğumuzdan, bu ilâvenin çıkarılm asına sebep yoktur. Biz buna ilâ
ve demiyoruz, tavzih ve te fs ir m ânasını veriyoruz. B izans patriği,
ittih a t k a r a n verildikten sonra, F lo ran sa’da ebedî h a y a ta intikal
etti.
İm p a rato r ile sinod azaları, papanın m asra fı ile, k a ra yolundan
V enedik’e geldiler. V enedik’ten V iotia’ya k a d a r da, papanın verdiği
em ir üzerine, Venedik k ad ırg aları ile, V iotia (Y u n a n ista n )’d an İ s
ta n b u l’a da im p arato ru n ve V enediklilerin k ad ırg aları ile gittiler.
İsta n b u l'a geldikleri zaman, im p arato r loan n is’in k arısı im p arato ri-
çc K ira M aria’m n ölm üş olduğunu ve im p arato ru n kard eşi despot
D U K A S 131
D im itrios’un k an am ın da v e fa t etm iş olduğunu işittiler. İm p arato r,

se y a h a tta n avdeti m ünasebetiyle, M urad’a elçüer gönderdi vc padi
ş a h a k a rşı m in nettarlığı üe hilesiz dostluğunu arzetti. Z ira bazı
kim seler, M urad’ı im p arato r aleyhine h a re k e te sevketm ek istem iş
ler ve p ad işah a «İm parator, F re n g ista n ’a g ittiğ i vakit, F renklerle
ittifa k edip, F re n k oldu ve b unlar denizden ve k a ra d a n pad işah aley
hine yürüyecekler ve T ürkleri g a rp vilâyetlerinden çık aracaklar.»
demişlerdi. E lçiler ise, M urad’a b u h u su sta iz a h a t vererek, im p ara
to ru n İta ly a ’y a sey ahatin in kendisine arzettik leri gibi olmadığım,
kendi dinlerinin akidelerinde tah ad d ü s eden ih tilâ fla rın halli için g it
tiğini söylediler ve padişahın fik rin i ta sh ih ettiler.
F lo ra n sa ’y a giden Bizans episkoposları, k a d ırg a la rd an çıkıp, İs
tan b u l’a ay ak basınca, halk usulen bunların ellerini öpüyorlar, «iş
lerin nasıl gittiğ ini ve sinod m üzakerelerinin neye m üncer olduğu
n u ve bu h u su sta galebe çalıp, çalm adıklarım » soru yorlardı. O nlar
da cevap o larak diyorlard ı ki, «Dinimizi kay b ettik , dini, dinsizlikle
m übadele ettik . Sahih k u rb an a h iy an et ederek, h am ursuzlar züm re
si sırasın a girdik». B unun gibi d a h a çirkin ve fe n a sözler söyliyor-
lardı, B unları söyliyenler kim lerdi? M u k a rre ra ta imza edenlerden
E reğli m etropoliti A ntonios ve diğerleri. B irisi on lara hitaben, «Ne
den imza ettiniz» sualini tevcih etse, «F renklerdcn korktuğum uz
için im za ettik » diyorlardı. B u n lara te k ra r, «F renkler hiç birinize
işkence ettile r mi, kim seyi dövdüler mi, hiç birinizi h ap settiler m i?»
diye soruyorlar, «hayır» cevabım alınca, «öyle ise bu nasıl oldu?»
diyorlardı. B u n lar da cevap olarak, «Bu sa ğ el im za etti, kesilsin,
bu dil ik ra r etti, dü kökünden kopsun» diyorlardı. B aşk a b ir diye
cekleri yo ktu . Bazı episkoposlara da niçin imza ettik leri sorulduğu
zam an, «eğer bize k âfi m ik tard a bir v a rid a t tem in etm iş olsa idiniz,
imza etm iyecektik» cevabını veriyorlard ı. D iğerleri p a ra veriy o rlar
dı vc kalem yağlam yordu. B u n lar hak k ın d a L â tin ler ta ra fın d a n sa r-
folu nan ve herb irin e verilen p a ra ların h a d ve hesabı yoktu. Sonra
pişm an oldukları hald e aldıkları p a ra la rı iade etm ediler. B u n lan n
dinlerini k ay b ettik leri hakkın daki beyanları, aldığı p a ra la n iade
eden Y uda’dan1 d a h a büyük g ü n ah idi. « F a k a t A llah bilir ve talik
eder. Y akup m em leketinde ateş yakıldı vc Israel kavm ine gazap
oldu*».
» Yuda, ts a y ı para m ukabilinde ele veren havaridir. (Y ahudaj.

2 B u fık r a m ezam irden alın m ıştır.
(M ACARLARIN OSMANLI Ü L K E L E R İN E TEC AV ÜZLERİ.

SU LTAN MURADTN KARAM AN S E F E R İ V E
D İĞ E R VUKUAT)
32 — Y ukarıd a ismi geçen Sırp despotu Yeorgios m emleketinin

kısm-ı küllisinin yabancı ellere geçtiğini ve M acaristan içinde bulu
nan az m ik tard ak i kalelerden b a şk a bir istin a t üm idi kalm adığını
görerek, h e r gün a h ve enin ediyor, fa k a t kendisine yard ım edecek
kim se bulunm uyordu. B u sebepten dolayı, M acar k ira lın a m ü ra c aa t
etti (K ıral çok gençti. M emleket, anası kıraliçe ile p ro to s tra to r1 Yan-
ko ta ra fın d a n idare olunuyord u)2, rica ve niyaz ile yardım ım istedi.
K ıraliçe despotun ricasını kabul etti. D ah a d o ğrusu o da, korktu .
Z ira S ırplar bu hallerinde bırakılacak olurlarsa, padişahın M acaris
tan ’a da el u zatacağında şüphe yoktu. H em en despotu n m asarifi ile
kendisine yardım etm esini generale em retti. D espot esasen çok zen
gindi. B u em ir üzerine despot lüzum lu h azırlıklarda bulunup, yirm i
beş bin k a d a r sü v ari ile okçu a la rak T una nehrini geçti; s ü ra tle yü
rüyerek, Sofya adındaki şehre k a d a r ilerledi ve şeh ri ateşe verdiği
gibi civ arın da b u lunan diğer b ü tü n şehir ve k asab aları d a y a k tı ve
hiç b ir şey bırakm adı. B ütün ganim etleri de n e h ir yolu ile m em leke
tine göndererek, Filibe’ye doğru yürüyüşüne devam etti.
M urad g a rp vilâyetlerinin askerini to p lıy arak (zira A nadolu
vilâyetlerinden a sk e r getirm ek için v a k it y o k tu ), Filibe’ye geldi.
M acarlarla despot d a ilerliyerek, Izladi adındaki k a sab a y a geldiler.
Izladi kelim esi B u lg arca «yaldızlı» dem ektir ve S ofya ile Filibe a ra
sın da bulunuyor, ik i şe h ir ara sın d a da, Filibe’ye k a d a r, geçilmesi
zor d a ğ la r ve o rm a n lar vard ır. B u d a ğ la n geçm ek için d a h a evvel
b alta cılar ve a ğ aç kesenler ta ra fın d a n yolun açılm ası icap ederdi.
B u yol açıldık tan so n ra orm ana girebilirlerdi. T ü rk le r ise geçilmesi
güç olan yerleri geçtiler ve M acar ordusunun ka rşısın a geldikleri v a
kit, b u lu n d u k tan dağlık yerlerinden ovaya inm ekten k o rk tu la r. Ma-
c a rlar, d a h a cesu r d av ran arak , dağın y arışm a k a d a r çıktılar. T ü rk
ler d urm adan oklarım atıyorlard ı, f a k a t hiç b ir şey yapam ıy orlard ı.
N ih ay et h e r iki ta r a f y erin m üsaadesizliğini ve k a t'î b ir galibiyet
istihsalinin kabil olm adığım görerek, geldikleri y erlere döndü (ocak
ı P ro to stra to r, h a ssa sü var i ordusu kumandanı.

» M aca r k ıralı 1440’ta v e fa t edince, K ıra liy et m ak am ı Sugism on d (H un ya-
di L a y o şl’u n k ız ı ola n kıraU çe E lisab eth ’e v e Oflu L eh istan ın ço k g en ç y a şta
bulunan k ır a lı W lad isla w ’a in tik a l e tm işti (B k. lo rg a , I, 424) (T .N .).
D U K A S 133
1443) \ M urad hüküm darlığ ı zam anında hiç bir v a k it M acarların

T una n ehrini geçtiklerini görm em iş olduğunu akim a koyarak, bu
seferden k o rk tu ve seferi y a p tıran ın S ırp despotu olduğunu görün
ce, despota elçiler gönderdi ve d esp o ttan aldığı b ütün şehirleri, Smed-
rovo dahil olduğu halde, kendisine iade e tti. D espotun çocuklarını
da k ö r o larak geri gönderdi. D ragulios’u n d a çocuklarım iade e tti ve
yem inler üe te y it olunmuş m uahedeler a k te tti. M urad, M acar kırali-
çesine ve h üküm et naibine de elçüer gönderdi. M acarların b aş k u
m andam Y anko idi; M acar kiralın ın naibi de S akson kıralı idi. Asıl
kiralın küçük y a ş ta bulunm ası sebebiyle onu d av et ederek, kirala
naip yap tılar. K ır al o zam an on beş y aşın d a idi.
T ü rk elçileri M acaristan’a geldiler ve S akson k ıralı üe yem in
lerle tem in olunmuş m uahedeler im za e ttile r ve M acarlardan da
dostluk tem in atları aldılar. A raların d a ak to lu n an m uahedeye göre,
n e M acarlar T una’yı geçerek, M urad aleyhine yürüyecekler, ne de
T ü rk ler M acarlar aleyhine h a rb ilân edeceklerdi. Y anko yem in e t
m edi ve dedi ki, «Ben em ir kuluyum , ben â m ir değilim». Bu suretle
T ürkler, M acarlar ve S ırplar üe m u salâh a a k te ttik te n sonra, K a ra
m an aleyhine sefer yapm ak için, h azırlık lard a bulunuyorlardı. T ra k
ya ve Tesalya kuvvetlerini to pladüar, boğazı geçerek, B u rsa’da ça
dırlarım k urdular. M urad, B u rsa’d a ş a rk vüâyetlerinin askerlerini
de hazırlıyordu. B üyük oğlu A lâaddin’e de h ab er göndererek, A m as
y a ’dan a sk er toplayıp, K onya’y a gelm esini em rediyordu. Alâaddin
babasının em rini ifa etti.
Sırp despotu, Y anko ile b erab er M urad’ın aleyhine geldiği za
m an, K aram an beyi fırs a tta n istifade ederek, M urad’ın evvelce ken
disinden alm ış olduğu şehirleri g eri alm ıştı. M urad bu sebepten bu
son seferini yapıyordu. M urad, B u rsa ’d a n h a re k e t ederek, K ü tah
y a 'y a geldi. O radan S a lu ta ria ’y a vardı. O rada d a hazırlıklarını ik
m al ederek, K onya’ya geldi. K aram an beyi, askerleri üe b erab er k a
çarak, Suriye hu duduna gird i ve m uhkem d a ğ la ra çekildi1 2. M urad
K onya’yı m erham etsizce nehp ve g a re t eyledi. O radan çokça altın
ve güm üş alarak, L arende şehrine gitti. L aren d e’de b ir çok fenalık
la r y a p tık ta n sonra, K aram an m em leketinin b ü tü n şeh ir ve k a sab a
larını yağm a etti, bu su retle hemcinsi olan T ü rklere pek çok z a ra r
verdi.
1 B k. Iorga, I, 433-435.
2 B urada b ah is konusu olan «m uhkem dağlar» K aram an-oğullarının sık ış
tık ları zam an çekildikleri «T aşeli» olm alıdır (T .N .).
M uraa, K aram an ’ın m em leketinden ayrılm ağa k a r a r verdiği za

m an, oğlunu askerleri ile b e ra b e r A m asya’ya geri gönderdi, kendisi
de so n b ah ar m evsiminde B u rsa yolu ile T ra k y a ’y a geçti. K aram an
beyi de kendi m em leketine geri döndü. Kış mevsimi başlangıcında,
şehzade A lâaddin’in b ir kölesi A m asya’d an E d irn e’ye gelerek, şeh
zadenin ölümünü h a b e r verdi. M urad, bu haber üzerine, büyük ke
der duydu ve büyük m atem tu ttu . Şehzade A lâadain henüz onsekiz
yaşında, çok güzel ve cesu r b ir gençti. M atem günleri g eçtik ten son
ra, M urad b ü tü n kum andanları ve valileri dav et ederek, henüz u fak
bir çocuk olan ikinci oğlu M ehmed’i hü k ü m d ar ilân edip, b ü tü n te
b aay a başbuğ yaptı. Kendisi A nadolu’y a geçerek, B u rsa’d a m ünze
vî b ir h a y a t geçirm eğe başladı1, ilk b a h a r başlayınca M acar ta ra fla
rın d a bu lunan T ü rk istik şa fa t m em urları E d im ey e gelerek, yeni p a
dişaha ve m üşavirleri Halil, S aru ca ve Zağanos’a T u n a sahillerinde
çok M acar ve U lah askerlerin in toplandığım h a b e r verdiler. M eh
m et, b u n ları b abasına bildirdi. M urad yeminli m uahedelere m uhalif
olan bu h a re k e tte n dolayı h a y re t etm ekle beraber, ne yapm ak lâzım
geldiğini de düşünm eğe başladı.
Mevsim so n baharın başlangıcı olduğundan M urad, ş a rk vilâyet
lerinin b ü tü n ask erlerin i dav et e tti. Kelp yıldızının doğduğu g ünler
de idi. Aynı zam anda E g e denizinden yirm i beş k a d ırg a gelerek, Ge
libolu’nun k arşısın d a dem ir a ttıla r. Bu k a d ırg a la r boğazın geçüm esi-
ne m âni oluyordu. K ezalik b u k ad ırg aların bir kısm ı M ukaddes
Ağız2’a k a d a r gelerek, yolu kesiyorlardı. M acarlar ise, T u n a’yı geçe
rek, durm aksızın yürüm eğe devam e ttiler ve yollarında bulunan k a
leleri zaptederek, V a rn a ’ya k a d a r geldiler. M urad’ın geçecek b ir y er
bulam adığından, canı sıkılıyordu. M aiyetinde b u lunanlar da b ir çare
bulam adıklarından m ahzun oluyorlardı. M urad, n ih ay et «M ukaddes
ağızdın tepesine y ak ın b ir yere çıktı ve kadırgadakilerin gözlerinden
kaçarak, cesaretle m aiyeti üe beraber k arşı ta r a fa geçti. M ehm ed’in
kuvvetleri de uyanık d av ran arak , M urad’ın boğazı geçmesini bekli
yordu. M urad’ın T ra k y a to p ra k ların a geçtiğini h a b e r alınca, b ir gün
de b irleştiler ve bundan iki gün so n ra da V a rn a ’y a vardılar. E rte si
g ü n ara ların d a m üth iş ve korkunç b ir m uharebe vuku buldu. B u
h arb sabahleyin başladı ve akşam s a a t dokuza k a d a r devam etti.
H ıristiy an lar pek çok T ü rk kestiler. S a a t on raddelerinde M urad
yalnız beşyüz askerle kaldı. O v ak it S akson kıralı atının yularım
ı B u rsa değil, M anisa’y a. B k. Oruç bey, s.55; T âcu t-tevâ rih , I, 375.
2 M ukaddes Ağız, K aradeniz boğazının ağzıdır.
D U K A S 135
çevirerek, M urad’m üzerine yürüdü. Y anko bun u m ene çalıştıysa

sa, ikna edemedi. K ıral M urad’a yak laştığ ı sıra d a , a tı y aralan d ı vc
a t süvarisini b aşaşağ ı y ere a ttı. T ü rk le r kıralı y a k a lıy ara k hemen
kafasın ı kestiler. Y anko bu v a k ’adan h a b e rd a r oldu. Z aten kiralın
başı b ir m ızrak üzerine konarak, gösteriliyordu. B unun üzerine
düşm an ordusunda b ağ rışm alar ve g ü rü ltü le r başladı ve «kaçabilen
kaçıyordu». B u su retle T ürkler bunlardan b ir çoklarını kestiler. Son
r a karanlık b a stı ve Y anko m ü şkülâtla k u rtu la ra k T una’y ı geçebil
di. T ü rk le r ise, galip ve m uzaffer olarak geri döndüler.
M urad bu m u v affak iy et üzerine yine k a rş ı ta r a f a geçerek, M a
n isa’y a g itti ve o rad a ikam ete başladı. H ıristiy a n la r ise, başım ıza
gelen felâketlerin yaptığım ız g ü n a h la rd an ; bize yapılan fenalık ların,
bizim kötülüklerim izden ileri geldiğini d a h a anlam am ış old ukların
d a n talihim iz diğer b ir felâketin başım ıza gelm esine sebep olm uştur
Halil m em leketin idaresine v a k ıf olduğundan ve genç hüküm
d arın hiç b ir zam an m u v affak olm ıyacağını anladığından, M urad’ı
Ed irn e saray ın a d avet e tti ve M urad h ü k ü m d ar o larak alkışlandı.
Yeni hü k ü m d ar olan oğlu M ehmed, bab ası ta ra fın d a n M anisa vali
liğine tây in edilip, o ray a gönderildi1. Y anko bunu duyunca, T u n a’yı
b aşk a b ir cih etten geçti ve b ü tü n d a r geçitleri a ş a ra k K osova t a
rafların d a olan Niş şehrine geldi. M urad da b ü tü n askerleri ile be
rab e r h a z ır idi. A kşam a doğru h a rb ettiler. S abah d a h a o rtalık k a
ran lık iken, Y anko b ir m ik ta r askerle k a lk a ra k ve g û y a vaktinden
evvel askerlerin i yeni m uharebeye h azırlam ak bahanesiyle fir a r e t
ti. T ürk askerlerinin M acar askerlerin e fa ik olduklarını ve M acar
ların k o rk a ra k kaçm ak niyetinde bulunduklarını biliyordu. O za
m an M urad sa b ah şa fa k söker sökmez M acarların çadırların ın bo
zulm uş ve kendilerinin fir a ra yüz tu tm u ş olduklarım görünce, üzer
lerine atıld ı; b u nlardan bir kısm ını e sir etti, b ir kısm ım k esti ve b ir
kısm ı d a kaçabildi.
B u su retle M urad büyük bir m u zafferiy et kazanm ış ve Yanko

büyük b ir m ağlûbiyete d ü ç a r olm uştu. B u büyük m uzafferiy etten
so n ra M urat, M ora üzerine se fe r etti. K onstantinos o zam an Lake-
dem onya despotu idi. K on stantinos S akson kiralın ın M urad’a doğru
geldiğini ve k a d ırg a la rın Gelibolu boğazında dem ir a ttık ların ı duyun
ca, TU rklerin a rtık külliyen m ahvolacaklarım zannederek, E ksam i-
lion’dan çıktı ve Tep şehri üe civ ar köylerim zaptetti. M urad, o bü-
ı B k. Oruç b ey , s. 59; Tftc-üt-tev&rth, 1, 387.

y ü k m u zafferiy etten dönünce K onstantinos’a b ir elçi göndererek, al

dığı şehirlerin g eri verilm esini istedi. K onstantinos buna m u v afa k at
etm edi ve askerlerin i hazırladı ve E ksam ilion’u tahkim e tti (Z aten
bunu, d ö rt sene evvel inşa etm işti). K onstantinos altm ış bin askerle
kalenin iç ta ra fın d a bulunuyordu. Böyle olduğu halde, çok geçme
den, g erek K onstantinos, g erek kard eşi A haiya despotu Tom as, az
kaldı A m a v u tla r ta ra fın d a n M urad’a teslim olunacaklardı. D espot
lar, ihaneti evvelce anlam ış olduklarından k açtılar. M urad ise, P a t-
r a s ve G larença (C larence)’y a k a d a r giderek, oralarım nehp ve g a-
r e t edip, geri döndü ve Ek sam ilion’u ta h rip ve altm ış binden fazla
h alk ı e sir etti.
(İM PARATOR IO A N N IS’IN ÖLÜMÜ V E SU LTA N M U R A D IN

OĞLUNU EV L E N D İR D İK T E N SONRA ÖLMESİ, (F A TİH )
M EHM ED’ÎN TA H TA Ç IKIŞI)
33 — im p a ra to r Ioannis, çok seneden beri ay ak nikrisi h a s ta

lığından m u starip olm akla beraber, İta ly a ’dan dönüşünde g erek k i
liselerin birleşm esi m eselesinden doğan karışık lık lard an ve gerek
im paratoriçenin v efatın d an doğan büyük teessüründen dolayı, h a s
ta la n a ra k k ısa b ir m üddet içinde v e fa t etti. Ioannis B izans im para
to rların ın sonuncusudur1. Yerine (kardeşi) K onstantinos’u getirdiler.
K onstantinos İsta n b u l’a gelir gelmez, M urad’a elçiler gönderdi. Bu
elçiler ile p ad işah a hediyeler ve ta tlı sözlerle m ektup gönderdi, Mu-
ra d ’Ia b a n ş tı ve a ra la rın d a eskiden m ev cut olan ih tilâ fla rı o rta d a n
kaldırdı.
M urad, oğlunu evlendirm ek istediğinden, E rm e n ista n hud u tla
rın d a bulunan beylerden T u rğ a d ır (D u lk ad ır)’ın kızım gelin olarak
g e tirtti. B u D ulkadır beyi o ta ra fla rd a bulunan ve K apadokya’m n
y u k a rıların d a olan Tü rkm enlerin reisidir. M urad b u sih riyeti, Dul-
k a d ır’ın g erek ku v v et ve g erek se rv e t itibarı ile kendisine kiifüv ol
du ğundan dolayı y ap m am ıştır; ancak D ulk adır I ra n T ü rk leri ile K a
ram an lılar ara sın d a bulunduğundan, A m asya’d a hüküm sü re n Mu-
ra d ’m oğlu ü e daim a ittifa k halinde idi ve cenuptan ta a rru z eden
K aram an beyi ve şim alden ta a rru z eden K a ra Y usuf’a k a rş ı geli- i
i D u kas Ioan n ls’ln son B izan s im paratoru olduğunu ya zıy o r. Z ira bundan
sonra g e le n k ar d eşi K on stan tin ’i, resm en te tv iç olunm adığından, İm parator ola
ra k ka b u l etm iyor. .
D U K A S 137
yordu. B u sihriyetin yapılm ası ile D ulkadır’d a n icap eden m uavenet

tem in edilm iştir. M urad, bu sih riy etin k u rulm ası için vezirlerinden
S aru ca’yı gönderdi ve büyük b ir şa n ve şerefle kızı babasının evin
den aldı. Gelin beraberin de külliyetli m alla r ve çok kıym etli cihaz
getirdi. K ayınpederi olan M urad, gelinin Gelibolu boğazına yak laş
m a k ta olduğunu h ab er alınca, istikbali için E d irn e’den eşraf, âyan
ve m üsellâh en iyi a sk erler gönderdi. B u n lar gelini ald ılar ve E dirne
sa ra y ın a getirdiler. P adişah büyük b ir sevinç ile gelini kabul e tti
ve düğün h azırlıkların a başladı. B u düğüne hükm ü altın d a bulunan
T ü rk ve h ıristiy an reis ve beylerini dav et etti. B unların hepsi bir
çok hediyeler ile düğün m erasim ine geliyorlardı. D üğün eylülde b a ş
ladı ve aralık ayında bitti. M urad gelinin kendisiyle b erab er E d ir
ne’ye gelen ak rab asın ı pek çok iltifa tla ra ve hediyelere garkederek,
m em leketlerine geri gönderdi; yeni evlenmiş oğlunu da, k a n s ı ile
beraber, küçük A sy a’da ve L idia’da bulunan beyliğine yolladı.
Mehmed, M anisa’ya ocak ayının o rta ların d a vardı. Şu batın be
şinci günü b ir ulak, kuvvetli k an a ttı k a rta l k u şu gibi, M anisa’y a gel
di ve M ehmed’e iyice m ühürlenm iş b ir m ektup verdi. M ehm ed m ek
tubu açıp okuyunca, babasının v e fa t ettiğ in i gördü. M ektup Halil
ve diğer vezirler ta ra fın d a n imza olunmuş bulunuyordu. M ektu pta
babasının v efatım yazdıkları gibi, v a k it kaybetm eksizin ve m üm kün
ise P iğaso s cinsinden1 u çar b ir a ta binip, padişah ın v e fa tı civ ar mil
letlerce duyulm adan evvel, T ra k y a ’y a gelm esini yazıyorlardı. Meh
m ed m ek tu p ta yazılan lara uygun olarak, hem en çok koşan a ra p a t
ların d an birine atlad ı ve sa ra y ı erk ân ın a «Beni seven a rk am d an gel
sin» dedi, ö n ü n d e saray ın d ak i kulların dan okçular ve çabuk y ü rü
yenler, iki y an ların d a k ah ram an dilâverler y a y a olarak (!) ve kılıç
tak ın a n la r ile m ızraklı süvariler a rk a d a n geliyorlardı. B u suretle
tertip olunan alay iki günde M anisa’d an B oğaza v a ra ra k , Gelibolu
boğzmı geçtiler. M ehmed m aiyetinden geride k alan ların gelebilme
leri için, Gelibolu’da iki gün d ah a bekledi. Bu a ra d a E d irn e’ye bir
ulak göndererek, Gelibolu boğazını geçtiğini bildirdi ve halk ın baş
kaldırıp, karışık lık lard a bulunm am ası için, yeni padişahın Gelibolu’
da bulunduğu h e r ta r a fa yayıldı. (T ürk hüküm darların ın tepdiîinde
isyan ların vukuu âd et hükm üne girm işti. Bu sebepten dolayı h ü
k üm dar öldüğü zam an vezirler ölüm ünü h a lk ta n s a k la rla r ve h a sta
olduğunu söylerler. V ezirlerin bu h a re k e t tarzları, yeni padişahın
ölen padişahın bulunduğu yerde bulunm adığı zam anlarda vaki olu-
' P ig a so s, m itolojide k an atlı atlara denirdi.

yo rd u ). Mehmed bilâhare, Gelibolu’d an h a re k e t etti. Yolda toplanan

külliyetli halk tara fın d a n alkışlanıyordu. Yeni padişahın alayı, E d ir
ne dışarısındaki ta rla la ra geldiği vakit, b ü tü n h üküm et erk ânı, y a
ni vezirler, valiler, beyler, belediye reisleri (!), ûlem â ve hocalar,
fen ve sanayi erb abı ve h alk ta n pek çok kim seler istik baline çık
tılar.
H alk yeni padişahın k arşıd an geldiğini görünce, yani ara ların
da b ir mil k a d a r m esafe kalınca, hepsi birden atların d an indiler ve
padişaha doğru y ay an o larak yürüdüler. P ad işah ise m aiyeti ile be
rab e r a tla n üstü nde duruyorlard ı, ik i ta ra fın arasındaki m esafe ya
rım mil olunca o s a a te k a d a r s ü k û t halinde bulunan karşılayıcılar
birdenbire d u rara k , yüksek sesle ağlam ağa, ah ve cnin etm eğe
başladılar. O v a k it M ehm ed de m aiyeti ile b erab er a tla rın d a n indi;
b unlar da büyük g ü rü ltü ile ağlam ağa başladılar. Sesleri ufu k ları
dolduruyordu, iş te o gün h e r iki ta ra fın teessü r ve elem içinde bu
lundukları görülüyordu. A ğlam alara n ihayet verild ikten ve iki ta r a f
birbirine y a k la ştık tan sonra, e rk â n ve âyan p ad işah a arz-ı ubudiyet
e ttiler ve elini öptüler; a tla ra binerek, hepsi birden, şeh re gird iler
ve padişahı sa ra y ın kapısına k a d a r götürd üler. P ad işah s a ra y a g ir
di ve diğerleri evlerine g ittiler.
E rte si gün usul ve âd e t veçhile, sa ra y d a ve p adişahın huzurun
da büyük b ir toplan tı yapıldı. P adişahın d a h a genç y a ş ta bulunm a
sı ve ilk defa babasının ta h tın a çıkm ası dolayısiyle, bu to p lan tı d a
ha parlak olm uştu (Bu olmamalı idi, f a k a t günahlarım ızdan dolayı
Cenab-ı H a k böyle e m re tti). M ehmed ta h tın a o tu rd u ğ u sıra d a , bü
tü n valiler ve babasının vezirleri, H alil P a ş a ve İsh a k P aşa, k a rşı t a
ra fta , u zak ta duruyorlard ı. Kendi vezirleri ise, hadım Şahin (Şeha-
beddin) ve İbrahim âd et veçhile padişahın yanın da y er alm ışlardı.
O zam an S ultan M ehmed kendi veziri Ş ahin’e sord u : «B abam ın ve
rirleri neden u zak ta d u ru y o rla r? B unları çağ ır ve H alil’e eski yerini
alm asını söyle; İsh ak da, Anadolu ord uları kum andanları ve eşrafı
ile b erab er babam ın cesedini B u rsa’y a göm sünler. Ş ark vilâyetleri
nin (A nadolu beylerbeyi) de idaresine n ezaret etsin» dedi. V ezirler
padişahın bu sözlerini duyunca, hemen koşarak, usulleri veçhile pa
dişahın elini öptüler. B u suretle Halil baş vezir oldu, ish a k da Mu-
ra d ’ın cenazesini a larak , b ir çok eşraf ve âyaniyle b erab er ve bü
yük b ir intizam içinde B u rsa’ya g itti ve cenazeyi o rad a kendisinin
hazırlatm ış olduğu tü rbeye defnetti. Bu cenaze alayında fu k a ra y a
pek çok p a ra la r verildi.
D U K A S 139
M urad’ın vefatı uzun ve üzücü bir h a sta lık ta n ileri gelmedi. Mu-
ra d düşm anlarına k arşı babasından da d a h a m ülayim davranırd ı ve
kin beslemezdi. A llah bilir ki, M urad, h a lk a k arşı daim a teveccühkâr
ve fu k a ra y a kargı cöm ert idi. B u lû tu fların ı yalnız kendi ırk ından
ve dininden o lanlara değil, h ıristiy an lara da ibzal ederdi. H ıristiy an'
larla yaptığı yeminli m uahedelerin hüküm lerine ria y e t ederdi. A n
cak h ıristiy an lard an bazılarının yeminlerinden döndükleri görülm üş
ise de, bu m uam eleleri A llahın yanılm az gözünden kaçm am ış ve bi
hakkın Cenab-ı H a k k ’ın gazabına u ğ ram ışlar ve M urad’m in tik a
m ından kurtu lam am ışlardır. M urad’m hiddet ve şiddeti çok s ü r
mezdi. M uzafferiyetten sonra, düşm anını tak ip etm ezdi ve herh angi
m illeti sonuna k a d a r m ahvetm ek istemezdi. M ağlûp olanlar, elçiler
göndererek, sulh talebinde bulundular mı, kendisi de elçileri m em
nuniyetle kabul eder ve bunlarla sulh aktederek, kendilerine yol
verirdi. H arbden n e fre t ederdi ve sulh u severdi. Sulhun babası
(A llah), M urad’m son günlerini kılıçla değü, sakin b ir halde g e
çirtti. M urad’m b ü tü n hastalığ ı d ö rt gün. sürdü.
M urad, b ir kaç genç ile beraber, sa ra y ın d an çıkarak, şehrin y a
kınında nehirlerin ikiye bölünmesinden h asıl olmuş ve geniş b ir
arazi haline gelmiş olan a d ay a geçti. B u adanın arazisi sık ve sa ğ
lam olduğundan, b u rad a h ay v an ların otlam asına y a ra r yeşil m er’a-
ia r vardı. Bu ad a üzerinde k ısra k la r, k a tırla r ve padişahın en iyi
atla rı, sü rü le r halinde h a m u rlard ı. Yine bu ad a üzerinde, h e r zam an
için zevk ve s a fa y a ve eğlenceye m ü sait m uhtelif b in alar yapılm ış
tı. M urad, bu ad ad a oğlunun icra kılınan düğününden dolayı k a t
landığı zahm etlerin ve çektiği üzüntü lerin yorgunlu klarını gider
m ek için, tenezzüh m aksadı ile, kendisine yakın olan bazı kimselerle
beraber, hususî b ir şekilde, b ir kaç gün geçirm ek üzere bu ad ay a
gitm işti. B u ad ad a fev kalâde bir gün geçirdik ten sonra, ertesi gün
başının ve b ü tü n vücudunun ağırlaştığ ım ve uyuştu ğunu söyliyerek,
s a ra y a götürülm esini em retti. S aray d a üç gün h a s ta y a ttı ve tu ta
rık 1 h astalığ ın a tu tu la ra k , 1450 senesinin şu b a t ayının ikinci günü
v e fa t etti.
D üğü nün yapılm asından so n ra ve a d a y a gitm eden evvel, Mu-
ra d ’m b ir gece, şu rü y ay ı görm üş olduğu söylenir: D ehşetli b ir a d a
m ın k arşısın a dikildiğini vc korkusundan büzülm üş olduğu halde,
bu adam ın elinden tu ttu ğ u n u gördü. Sağ elinin baş parm ağın da alfan
d an b ir yüzük vardı. Bu adam padişahın baş parm ağın da olan yüzüğü
1 T u tarık : sar'a İlleti dem ektir.

çıkarıp, baş p a rm a k ta n so n ra gelen ş a h ad e t parm ağ ın a ve so n ra şa

h a d e t p arm ağın dan ç ık a rara k o rta parm ağ ın a tak tı. B u ndan so n ra
o rta p arm ağın dan so n ra gelen uzun p a rm a ğ a ve so n ra en son u fak
serçe p arm ağ ın a ta k tı. E n sonra, bu dehşetli adam yüzüğü serçe
p arm ağın dan çıkardı, aldı ve o rta d a n kayboldu.
P adişah uyanınca, kendi rü y a tabircilerini dav et ederek, rü y a
sını an lattı. T abirciler yüzüğün m em leketi tem sil ettiğini, p a rm a k
lard an da baş parm ağın padişahı, diğer p arm ak ların d a kendisin
den so n ra gelecek p ad işahları tem sil eylediğini teşh is ettik lerini söy
lediler. D iğer tab irciler de baş parm ağ ı p adişahın h a y a tın ın son se
nesi olmak üzere teşhis ettiklerini, yüzüğün de bu p a rm a k ta n çıka
rılm ış olmasını padişahın h ü k ü m d arlık tan çeküeccğini, diğer d ö rt
p arm ağ a da yüzüğün takılıp çıkarılm asının kendisinden so n ra hü
kü m d ar olacak zatın kaç sene padişahlık edeceğini, kim seye söy-
lem iyerek, gizlice teşhis e ttiler ve o zam an hüküm darlığ ının sonu
gelecekti.
T e k rar sadedimize dönelim ve bu h u n h a r . ejd erin (F â tih Sul
ta n M ehmed’in) hüküm darlığ ı zam anında ne gibi ta h rib a t yaptığ ım
ve n ih ay et neleri m ahv ve perişan eylediğini görelim.
Mehmed, babasının cenazesini defnolunm ak üzere B u rsa ’ya
gönd erd ikten sonra, babasın d an k alan se rv e t ve hâzineleri a ra ş tır
m ağ a başladı; hesapsız güm üş, altın , kıym etli ta ş la r ve p a ra la r bul
du. B unları te k r a r hâzineye koyarak, şah sî m ühürü ile m ühürledi.
M ehmed b ilâh are babasının m eşru k arısı olan Sinop beyi Isfendi-
y a r’ın kızından doğan ve henüz sekiz aylık küçük b ir çocuk
olan kard eşini [Şehzade A hm ed] (zira M ehmed b ir cariyed en doğ
m u ştu ) o zam an p ro to ostiario s1 olan arh o n tlarn d a n 2 Evriııos-zade-
lerden Ali’yi, çocuğun anasının evine göndererek, boğdurdu. O s a a t
çocuğun an a sı ve M ehmed’in üvey annesi, kendisini teselli için s a ra
y a gelm işlerdi. E rte s i gün b u Ali’yi de idam e tti ve çocuğun anasını
arzu su hilâfına, babasının kulların dan İsh a k üe evlendirdi. K oyu
h ıristiy an olan Sırp k ıralı J o r j’u n kızı olan üvey anasını rastg ele
k ullardan birisiyle evlendirm ek istiy o r idi ise de, hüküm darlığının
henüz p a y id a r olm adığım ve m em leket işlerinin henüz intizam a g ir
m ek üzere bulunduğunu görerek, ve Sırp despotunun bunu vesile
ı P ro toostiar io s, K apıcıbaşıdır.
1 A rhont, iktid ar sahibi, idare âm iri, r eis v e m em lek etin e şr a f v e ayam
olan zatla ra denirdi.
D U K A S 141
ederek, M acarları T ürkler aleyhine teşvik etm esinden korkm uş ol

duğundan. istediğini yapam adı1.
S ırp despotu, dam adı olan M urad’ın v efatın ı ve yerine Meh-
m ed’in padişah olduğunu duyunca, taziyetlerini arzetm ek ve kendi
sini teselli eylem ek için, hem en elçiler gönderdi. Bu elçilere verilen
vazifelerden biri, babası ile ara ların d a m evcut olan yeminli m uahe
delerin ve ittifa k la rın yenilenmesi ve diğeri de, kızını, isteyip alm a
ları ve m em leketlerine götürm eleri idi. M ehmed b u nların hepsini
kabul etti. M ehmed’in bu kabulü despot ile sulh ve m üsalem etle ge
çinmek, sak in b ir su re tte hüküm sürm ek arzusundan ileri gelm iyor
du, v a k it kazanm ak istediğinden bu su retle h a re k e t etm iştir. Y ok
sa m ünasip bir fırs a t bulursa, haksızlık lar y a p m a k tan çekinmiye-
cekti. Mehmed, doğm adan evvel k u r t iken kuzu postu nu giyinerek,
düşm anları üe böyle h a re k e tte bulunurd u. S ırp despotunun gönder
diği elçileri bu su retle iltifa tla kabul ederek, kendileri ile yem inle te
y it olunmuş m uahedeler y a p tı ve b unları su lh ve m üsalem etle m em
leketlerine iade etti. Ü vey anasını d a büyük şan, şeref ve pek çok
hediyelerle babasının yan ın a gönderdi, iaşesi, idaresi ve h e r tü rlü
ihtiyacı için, sırp hudutların da, kendisine b ir çok y erler ih sa n etti.
O zam an İstan b u l’d a o tu ran b ed b ah t ve zavallı B izanslIlar des
p o t2 K onstantinos ile beraber, T ü rk h ü k ü m darının değiştiğini h ab er
alınca, hem taziyet için, hem de ta h ta cülûsunu teb rik için elçiler
gönderdiler. K im ler kim e? K uzular k u rd a, serçe k uşu yılana, can
çekişenler ölüme! Deccaldan önce deccal, h ıristiy a n la n n m ühribi,
haç’m ve haç üzerinde m ıhlanm ış’a in an an ların düşm anı olan M eh
m ed ise, do stluk m askesini giyinerek, yılan k ıyafetine girm iş olan
iblisin şakirdi gibi" elçileri kabul e tti; b u n larla yeni m uahedeler y ap
tı ve A llah ’a, kendi ism ini taşıy an Peygam berine, k itapların a, m e
leklere ve b u nların reislerine yem in e tti; öm rü oldukça babasının
ölen im p a rato r Ioannis ile ve bugün h ü küm darlık eden despot Kons-
ta n tin ’le ara ların d a bulunan iyi m ünasebetleri, B izans hakkın daki
iyi niyetleri ve teveccühü ölünciye k a d a r idam e ve te y it etm eği, şe-
ı F â tih ’in ü v ey an n esi M ara S u ltan (D esp in a h a tu n )’a, ne ka d ar hürm et

ettiğ i, ferm anlarında kendisinden n a sıl b a h se ttiğ i m alûm dur. B una nazaran D u-
k a s’ın bu iddiası yerind e değildir (T .N .).
2 M üellif D uk as, İstan bu l’un son im paratoru K on stan tin P aleolo ğos’a im
p ara tor un van ını verm ek istem iyor. Zira K on sta n tin im parator olarak resm en
te tv iç edilm em işti.
3 D u kas'm dinî ta assu b u o ka d ar bü yüktür ki, F a tih ’e a ğ ır un vanlar v er
m eden duram am aktadır.
h ir halkı, despot K onstantinos ve Bizans m em leketine tab i b ütün

civar şeh ir ve köy halkı ile sulh ve m üsalem ette bulunacağını v a ’d
etti. Mehmed, bunlard an b aşk a d a h a b ir çok iyi taa h h ü tle rd e de
bulundu. B içare elçiler, Osman sülâlesinden bulunan O rh an ’ın iaşe
si ve s a ir m asarifi için, K arasu nehri civarında bulunan yerlerin h a
sılatından Bizans hüküm etine h e r sene üçyüzbin akçenin de tediye
sini talep ettiler. Bu p a ra ları da verm eği ta a h h ü t etti. E lçiler kendi
nokta-i nazarların ca h e r şeyi iyice intizam a koyduktan sonra, padi
şahı dostane selâm lıyarak, sevinçle m em leketlerine avdet ettiler.
Kezalik U lah ve B ulgar m em leketlerinden, Midilli, Sakız ve R o
dos adaları ahalisinden, G alata Cenevizlilerinden de elçiler gelerek,
p ad işah a1 arz-ı ubudiyet edip, getirdikleri hediyeleri takdim eyledik
ten ve kendi görüşlerine göre a k te ttild e ri dostluk m uahedelerini a l
d ık tan sonra, m em leketlerine geri gittiler.
(SULTAN M EHM ED’ÎN KARAM AN S E F E R İ V E R U M E Lİ

H İSA R IN I YAPTIRM A SI)
84 — M ehmed, tasa v v u r ettiğ i gibi, h e r şeyi iyice yoluna koy

duktan, b ü tü n h ıristiy an la ra k a rş ı sa h te b ir su lh h a h g ö sterdik ten
ve M acar naibi Y anko (H unyadi) üe üç senelik b ir sulh m uahedesi
akteylem ek suretiy le bu cih etten de kendisini em niyet altın a aldık
ta n sonra, K aram an beyi aleyhine se fe r açm ağı m uvafık buldu.
Mehmed, K aram an ’m m üslüm an olduğu ve P eygam ber M uham-
m ed’e perestiş eylediği halde, b aşk a ırk ta n ve b aşk a dinden olan hı-
ristiy a n la rla hak ik î do st olmasını, h ıristiy an la n n kendisine k arşı
hilesiz m uhabbet beslem elerini ve fırs a t buldukça O sm anlIlar aley
hine isy an lar çık arm ak ve h arb ler yap m ak tan çekinm ediğini bahane
ederek, b u seferi te rtip e tti ve istediğine m u v affak oldu2.
M urad’ın ölüm ünü h ab er alan K aram an beyi, kendi hududunu
a şarak , üç k ale ve kâfi m ik tard a a razi zaptettiğin i M ehmed h ab er
aldı. B u kaleler ve arazi evvelce beyan etm iş olduğumuz gibi Mu-
ra d ’m ecdadından kalan y erler değildi; bunları bir kaç sene evvel,
ku vvet k u llan arak K aram an m em leketinden gasp eylem iş idi. Gası-
ı D u k as taassub un u yenem iyerek, burada «padişah» yerin e « te c e ssiit e t

m iş şeytan » diyor.
2 K aram an seferinin sebepleri iğin bk. Oruç bey, 64; T flc-üt-tevârth, I, 415.
D U K A S 143
bin oğlu, bir sebep bularak eski m ağdur aleyhine h a re k e t etti ve

eski h e sa p la n a ra ştıra ra k , büyük kuvvetle sefere çıktı. B u su retle
g arp (Rumeli) askerlerini alarak, boğazı geçti ve A nadolu’daki a s
kerlerin gelm eleri için B u rsa’da bekledi. Sonra B u rsa ’dan k alk arak ,
K ü ta h y a ’y a geldi. O radan da F rig ia ’nın S a lu ta ria ’sına vardı. Bu
yere T ürkler K a ra sa rın (K arah isar) d erler ve K a ra m a n ’m h u d u tla
rın a yakındır. K aram an, M ehm ed’in geldiğini h ab er alınca, mem le
ketinin büyüklerinden bir elçi heyeti gönderdi. K aram an, bu elçiler
vasıtasiyle, alm ış olduğu kaleleri iade etm ek gartiyle, yapılan h a ta
ların tashihin i rica etti. M chmed de aşağıda yazacağım ız sebepten
dolayı bu ricasını kabul etti.
B udala B izanslIlar iyi düşünm eden, boş bir fik ir o rta y a a ta ra k ,
M ehmed’e elçiler gönderdiler. Â d et olduğu üzere elçiler söyliyecek-
lerini önce vezire söylerlerdi. B u elçiler vezire dediler ki, « İm p arato r
K onstantinos (henüz im p a rato r olarak ta ç giym em iş idi ve y u k arıd a
yazdığımız sebeple ta ç giyinm ek istem iyordu. Böyle olm akla beraber
B izanslIlar bu na im p a rato r unvanım veriy o rlard ı), h e r sene kendi
sine verilm ekte olan üçyüz bin akçeyi alm ağa razı olmuyor. Sizin
padişahınız gibi O sm an-oğullarından olan şehzade O rhan kem al ça
ğm a erm iş b ir gençtir. H er gün bir çok kim seler kendisine gelerek,
ona em ir diye h itap ediyor ve kendisini p adişah ilân etm ek istiyorlar.
O rhan ise bunlara, ih san lard a bulunm ak ve kendilerine hediyeler
verm ek istiy o r ise de, kendisinin p a ra sı olm adığından ve p a ra iste
m ek için m ü ra c aa t edecek b aşk a b ir yeri olm adığından, im p a rato ra
baş vuruyor. İm p a rato r zengin olm adığından, onun istediği p aray ı
verem iyor. B inaenaleyh şu iki şıktan birisini kabul etm enizi talep
ediyoruz; ya ta h sisa tı iki m isline iblâğ ediniz v e y a h u t O rhan’ı s e r
best bırakacağız. O sm an-oğullarını beslemeğe m ecbur değiliz, bun
ların beytülm alden infak olunm aları lâzım dır. O rhan’ın tarafım ız
dan vaki olan tevkifi ve şehirden dıgan çıkm am ası için ittih a z e tti
ğimiz ted b irler kâfidir.»
Halil paşa, bunları ve daha b aşka sözleri dinledikten (H alil p a
ş a iki sebepten dolayı B izanslIların d ostu id i: birincisi kendisinin in-
san iy etp erv er ve halim ta b ia tta bulunm ası, diğeri rü şv e t kabul e t
m esidir. Ellerinde ay n a gibi p arlıy an altın la r getirip de, kendisi ile
konuşm ak isteyen b ir kimse, ağzına gelen en a ğ ır sözleri korkm ak-
şızm kendisine söyliyebilirdi) ve padişah M ehmed’e söylem ek üzere
im p arato ru n ve senatonun bu tekliflerini duyd u k tan sonra, elçüere
şunları söyledi: «Ey akılsız ve şaşkın B izanslIlar! Tasavvurlarınız-
144 B İZ A N S T A R tH l
daki şeytanlık ları, ben ç o k tan bilirdim. Bu bildiklerinizi unutun, ölen

padişah halim tab iatlı, herk ese k a rşı ciddî b ir dost ve vicdanı tem iz
b ir z a t idi. B ugünkü padişahım ız ise, zannettiğim iz gibi sîzlere k a r
şı o k a d a r iyi fik ir beslem em ektedir. Kendisinin cesaretini, sertliği
ni ve şiddetini bildiğimden, şa y e t İstan b u l bunun eline geçm ekten
k u rtu lu rsa , Cenab-ı H a k k ’m sizin fesatlarınızı ve hilelerinizi görm e
mezliğe geldiğini kabul edeceğim. E y akılsızlar! D ah a dün denecek
derecede yakın b ir zam anda sizinle yeminle te y it olunm uş a h itn a
meyi y ap tık ve diyebiliriz ki, m ürekkebi henüz k u ram am ıştır. Şimdi
ise A nadolu’y a sefer yaptığım ızı ve F rig ia ’d a bulunduğum uzu gör
düğünüzden fay d alan arak , âdetiniz olduğu üzere, uydurduğunuz
k o rkulu kları bize gösterm ek suretiyle, bizi ü rk ü tm ek istiyorsunuz.
Biz fik ir ve k u d re tte n m ahrum çocuk değüiz. Elinizden ne gelirse
yapınız. O rh an ’ı, T ra k y a padişahı yapm ak isterseniz, hiç durm ayı
nız, M acarlan T u n a’dan b u ta r a fa geçirtm eği düşünüyorsanız, bun
la r da gelsinler. Siz de çok zam an evvel kaybettiğiniz yerleri g eri al
m ak için ta a rru z a geçm ek isterseniz, bunu da yapınız. Y alnız şunu
biliniz ki, b u nlardan hiç birisine m u v affak olam ıyacaksınız, bilâkis
ellerinizde bulunan ları da kaybedeceksiniz. M am afih söylediklerinizi
padişahım a arzedecçğim , o ne a rzu ederse, o olacak!»
Mehmed, baş-vezir ile elçiler arasın d a konuşulan y u k ard ak i h u
su sla rı du yunca çok hiddetlendi ve K aram an ile b a rışm a k ta n b aşk a
çare olm adığım anladı. Z ira K aram an ’ı külliyen m ah vetm ek m ak sa
dı ile b u seferi ic ra etm işti ve sefere giderken, akim dan şu n ları ge
çirm işti: «Sakın, A nadolu’da bulunduğum sıra d a B izans im p arato ru ,
diğer h ıristiy an m illetlerini dav et etm esin ve O rhan’ı s e rb e st b ıra k
m asın ve bu m illetlerin yard ım ı üe ve B izanslIların m üsaadesi ile
O rhan’ı ş a rk ve g a rb ın p adişahı yapm asm .» M ehmed bunları ve
b u n lara benzer d a h a b ir çok şeyleri nazar-ı itib ara a la rak , K a ra
m an ın elçilerini iyi su retle k arşıladı; m ükâlem eleri esnasında kendi
lerine b azan tehdidim iz sözler söyliyerek, bazan b u n lara k a rş ı hilm
Ue m uam elede bulunarak, yeminle te y it olunmuş, m ü salâh a a k te tti
ve b u n la n dostlukla g eri gönderdi.
S o n ra Mehmed, B izans im p arato ru n u n elçilerini kabul ederek,
b u n lara dedi ki, «Az zam anda E d irn e’ye a v d e t etm ek niyetinde
yim. O ray a geliniz, im p a rato ra ve şeh re a it b ü tü n h u su sları o rad a
b a n a söyleyiniz, h e r istenilen şeyi verm eğe hazmım». M ehmed bu
sözleri ve d a h a bu nun gibi diğer ta tlı sözler söyliyerek, nüvazişkâ-
ran e b ir s u re tte b u n lara yol verdi. M ehmed b ir k aç g ü n sonra, Bo-
D U I< A S 145
ğaz’ı geçerek, E d irn e’ye geldi ve hem en K a ra su civarında bulunan

köylere, sadık kölelerinden birisini göndererek, im p a rato r için ta h
sis olunan iradın verilm esini m en’etti, bu irad ın tahsiline m em ur
olanları ve buna nezaret edenleri o rad an koğdu. B u su retle yalnız
bir sene bu ir a t alınmış, oldu. M ehmed bundan başka B izanslIlar için
çok zararlı ve m ahvedici diğer bir teşebbüsü ele aldı. Kış başlam ak
üzere olduğundan, ş a rk ve g a rp vilâyetlerinden h e r birine tellâllar
göndererek, s a n a t erbabından bin in şa a t ustasının , b u n ispette am e
lenin, kireç imal edenlerin, in ş a a tta lâzım olan h e r tü rlü malzem e
nin, ilk b ah ard a hazır bulunm asını e m re tti ve şehrin ü stü n d e ve
M ukaddes A ğız’da b ir kale inşa etm ek istediğini bildirdi. İsta n b u l’
da b ü tü n A sya ve T ra k y a ’da, a d a la rd a bulunan h ıristiy an la r bu h a
beri duyunca çok acındılar ve a ra ların d ak i konuşm alarda bundan
b aşk a b ir şeyden b ah setm iy orlardı; a n c ak « artık İstan b u l’un son
günü geldi, m illetim izin m ahvı çan ları çalınm ağa başladı. Deccal’m
günleri geldi, ne olacağız? veya ne yapalım ? E y Allahımız! Canımı
zı al ki, b u kulların, şehrin m ahvım kendi gözleri ile görm esinler;
senin düşm anların, y a Allah, bu şehri m u h afaza eden azizler n ere
dedirler, demesinler». B u m ünacatı yalnız İstanbul halkı değü, A n a
dolu’da dağınık s u re tte ik am et eden, a d a la rd a ve g a rp vilâyetlerin
de bulunan h ıristiy an la r ağ h y a ra k bağırıyorlardı,
ilk b a h a r gelince, M ehmed h e r ta r a fa ad am lar göndererek, in
ş a a t u stalarım ve ameleyi toplam ıya başladı.
im p a ra to r E d irn e’ye elçiler gönderdi. B u elçiler aid atın iki m is
line iblâğını veya evvelce talep ettiğ i şeylerden birisinin icrasını is
tem ek için gitm eyip, ancak M ehmed’e dediler ki, O rhan beyin oğlu
ve senin ceddin M urad bey E d irn e ’yi alalı yüz seneden fazla b ir za
m an oluyor ve o zam andan itibaren bugüne k a d a r gelen padişahların
hepsi bizimle ahitnam eler yaptılar. H albuki bu p adişahların hiç bi
risi, İsta n b u l’u n harim inde b ir kale veya bir kulübe inşasını düşün
m edi; şa y e t ara ların d a b ir m esele çıksa ve h a rb olmuş olsa bile, bir
hal şekli bularak, m üsalâha aktederlerdi. B üyük baban Mehmed1 bo
ğazın A nadolu kıyısında b ir kale inşa etm ek istediği zam an, bir ev
lâdın babasından talep ettiğ i gibi, rica üe im p a rato r M anuü’den is
tedi. im p a ra to r da Anadolu kısm ının çok seneden beri T ürkler ta
rafın d an m eskûn bulunduğunu nazar-ı itib ara alarak, bu kalenin
A nadolu kıyısında inşa olunm asına razı oldu, Siz ise, aram ızda her
■ı A n ad olu hlsan , 'Çelebi M ehmed1 tarafınd an değil, Y ıldırım B ayezid ta

rafından ya p tırılm ış tı (T .N .).
F . 10
şeyin düzgün bulunduğu bir zam anda, K aradeniz’e, F ren k lerin geç
m elerine m âni oluyor ve İsta n b u l'u açlıktan m ahvetm ek istiyorsu
nuz, tah sil ettiğim iz g ü m rü k resim lerinin bize verilmemesi için ted
bir alıyorsunuz. Bu tasavvurlarınızı m uhakkak olarak görüyoruz
ve size rica ediyoruz ki, bu arzunuzdan vaz geçiniz ve çok iyi bir
padişah olan babanız ile aram ızdaki dostluk gibi, iyi dost olalım.
Ne arzu ederseniz onu da vereceğiz.» Mehmed de gu cevabı verdi:
«Ben şehirden bir şey alm ıyorum, im p a ra to r şehrin hendeğinden
dışarı hiç b ir yere m alik değildir; şa y et M ukaddes Ağız’da b ir kale
inşa etm ek istersem , beni m enetm eğe bir hakkınız yoktur. H e r yer
benim hükm üm ün altın da bulunuyor; Anadolu y akasında bulunan
kaleler benim dir ve bunların içinde o tu ra n lar da T ü rk tü rle r; g arp te
meskûn, olmıyan y erler de benim dir ve B izanslIların o rad a o tu rm a
ğa h ak ları yoktur. M acar kıralı üzerimize yürüdüğü zam an, o k a
rad a n gelirken, F renklerin kad ırg aları Ege denizi boğazına gelerek,
Gelibolu boğazını k a p a ta ra k , babam ın T ra k y a ’y a geçmesine m âni
oldular, O zam an babam M ukaddes A ğz’m y u k arısın a çık arak , ba
basının inşa eylediği kaleye yakın b ir yerden A llah ’ın inayeti saye
sinde, k a y ık lar üe boğazı geçti. B inaenaleyh babam ın boğazı geç
mek için ne zo rlu k lara katlandığ ım ve ne sık ın tılara girdiğini pekâlâ
bilirsiniz. B abam ın İstan b u l boğazım geçmemesi için im p arato ru n
k ad ırg aları keşiflerde bulunuyorlardı. B en d a h a çocuktum , E d ir
ne’de oturuyor, M acarların gelm elerini bekliyordum , M acarlar V ar
n a civ arındaki yerleri y ağ m a ediyorlardı. B unları g ören im p arato
runuz seviniyordu, m Usliimanlar ise, ıztırap çekiyorlardı, k â firle r de
sevinç, ve m eserret içinde idiler. Çok büyük tehlik eler ile boğazı ge
çen babam , k arşı ta r a f a geçer geçmez, A nadolu kıyısında bulunan
kalenin karşısın a, g a rp ta ra fın d a diğ er b ir kale y a p tırac a ğ ın a ye
min etti. O, bu yemini yerine getirm eğe m u v affak olam adı, A llahın
inayeti Ue, bun u ben yapm ak istiyorum . N eden b u n a m âni olm ak
istiyorsunuz? M em leketim de istediğimi yapm ağa k a d ir değil m iyim ?
Gidiniz ve im p a ra to ra deyiniz ki, şim diki padişah eski p ad işah lara
benzemiyor. O nların yapam adık ları şeyleri bu kolayca yapabilecek
t ir ve onların istem edikleri şeyleri, bu istiyecek ve y a p acak tır. Şim
diden, so n ra bu h usus için gelenlerin derisi yüziilecektir.»
im p a ra to ru n elçileri zalimin hiddet ve şiddet dolu cevabını al
d ık ta n sonra, İstan b u l’a döndüler ve hepsini im p a rato ra an la ttıla r,
iş te o zam an b ü tü n Istan b u ld ak iler heyecan ve korku içinde toplan
tıla r y ap arak , şu su retle konuşuyorlard ı: «Bu Mehmed, İsta n b u l’a
girerek, şeh ri h a ra p ve ahalisini esir edecek, m ukaddesatı ay ak altı
D U K A S 147
na alacak, aziz kiliseleri h arap edecek, m ab etlerin içinde bulunan

şehitlerin ve evliyanın bakayalarım , m eydanlara ve so k a k la ra a ta
cak tır. H e y h a t ne yapalım ? nereye kaçalım ?» Zavalllıar, b unları ve
b u n lara benzer şeyleri gözyaşları dökerek, söylü yorlar ve fe ry a t edi
yorlardı.
İlk b ah arın henüz başladığı ve m a r t ay ın ın h ita m bulduğu b ir
zam anda pek çok kim seler kireç o caklarında çalışarak , kireci kuyu
la rd a h azırlıyorlar ve h e r g ü n g etiriy orlardı. K eresteyi İzm it’te n ve
K aradeniz E reğlisi’nden, ta ş la rı d a A nadolu’d a n getiriy o rlard ı. E v
velce s a d ır olan ira d e üzerine iş başın da b u lunan herkes, ş a rk ve
g a rp eyaletleri valüeri, ameleleri beraberlerinde getiriy o rlard ı. İşte
o zam an pad işah d a E d irn e ’den çık arak , kalenin yapılacağı ve te
m elinin açılacağı yere geldi ve Sostenion (Is tin y e )’u n aşağısın da es
kiden beri F o n ea adı ile yadedilen b ir d ağ yam acım işgal ederek, üç
köşe şeklinde o ra d a (kale) tem elinin açılm asını e m re tti ve em ri icra
olundu. K alenin adının P ash esen (B aşkesen) olm asını k a ra rla ştırd ı.
B u kelim e y u n an cay a tercüm e olunduğu v a k it kefalokoptis = baş
kesen olur. B u y erin karşısın da, büy ük b abasının in şa eylediği diğer
kale vardı. M ehmed, kalenin inşası işini şu s u re tle tak sim e tti: U ç
köşenin deniz sahilinde bulunan b ir köşesinde akro pol (citadelle)
olarak g ay et büyük ve sağ lam , b ir burç in şa etm ek vazifesini Halil
P a s a ’ya v e rd i; k a ra ta ra fın d a bulunan d iğ er köşeye büyük b ir burç
yapm ak vazifesini Zağanos’a havale e tti; üçüncü köşeye de büyük
bir bu rç inşasını S aru ca’ya em retti. B u üç z a t üç b urcu icabm da yek
diğerine k arşı gelebilmek üzere ve m uhkem olarak, kendi m a s ra f
ları ile, inşa ettiler. K ale d uvarlarının inşasını ve h isa rın d iğ er y er
lerinin in şa a tım padişah bizzat üzerine aldı.
M emleketin h e r b ir yerinden, k adıları başların d a olmak üzere
gelen halk ın o rad a toplandığını görm eli idiniz. Z ira zalim, davete ica
b et etm eyenlerin cezasının idam olacağım ilân etm işti.
İn şa a tı a rş ın üzerine u s ta la ra taksim etti. U s ta la r bin kişi ka
dardı. H e r u sta n ın yanına, iki yard ım cı koydu. K ale duvarının iç ve
dış ta ra fla rın d a da m ik tarı kâfi u s ta la r ve yardım cılar çalıştırdı. T aş
kireç ve pişkin tu ğ la taşıy a n la rın sayısı sayılm az derecede idi. Ve
z irler de, padişahın sertliğin i ve m erham etsizliğini görerek, bizzat
ta ş ve kireç taşıy o rlard ı. T aş malzemesi, k a rş ı ta r a f ta n ve B izans’a
y ak ın ve b ir zam an lar m üzeyyen âbideler iken, o zam an h a ra p b ir
halde bulunan yerlerd en ted arik ediliyordu. B unlard an, T ak siarh i
M ihail kilisesinin harabelerinden, b ir kaç m erm er sü tu n u in şa a t
m ahalline n ak le tm e lerd ir. Ş ehrin içinde bulunanlard an bazı v a ta n

severler, T ürklerin bu faaliy etlerin e m âni olmak için şehirden dışa
rı çıktılar. T ü rk ler bunları yakalıyarak, öldürdüler.
İm p arato r, p adişahın arzularının , ta h a k k u k etm eğe yüz tu ttu
ğun u görünce, siy asetini değiştirdi ve M ehmed’e elçiler göndererek,
B izans köylerinden geçen Türklerin, R um ların ekili yerlerini tah rip
etm elerine m âni olm ak için, T ürklerden b ir kaç bekçi gönderm esini
istedi (H arm an m evsimi yakınlaşm ış idi). İm p a ra to r aynı zam anda
elçiler ile m uhtelif hediyeler de gönderm işti. A yrıca h e r gün de
bizzarur ve nefsini zorlıyarak, p adişaha yiyecek ve içecek gönder
m ek suretiyle, vahşi ejd eri ta ltif ve tesk in ediyordu. M ehmed, söz
de, B izanslIlardan z a ra r gören lerin hak ların ı m u h afaza ve b u n a ne
z a re t etm ek üzere, kulların dan b ir kaç kişi yolladı. H albuki b u yol
ladığı adam lara, kalenin inşasında çalışanların h a y v a n la n , y ani k a
tırları, a tla rı veya diğer yük taşıy an h a y v a n la n otlam ak için Bi-
zansıların ç a y ırla n n a girecek olurlarsa, b u n lara m âni olm am alarım ,
bu hay v an ların o tla m a la n n a m üsaade etm elerini ve ş a y e t bu sebep
ten dolayı köylüler k ızarak T ürklere k a rşı gelirlerse, kendilerinin
de T ü rk le r ile b erab er b u n lara k arşı h a re k e te geçm elerini em ret
m işti. O günlerde S ultan M urad’ın —sözü geçen kızı ta ra fın d a n —
dam adı ve S u ltan M ehmed’in kız kard eşinin kocası îsfendiy aroğlu
dahi, padişahın um um i iradesine tevfikan, İsta n b u l'u zaptetm ek h u
susundaki m aksadına, gönüllü olarak yard ım etm ek üzere, m aiye
tindeki askerleri ile, E d rem it’ten h a re k e t etti. B u zatın askerleri
E pivates1 adındaki kalenin civarında bulundukları sırad a, atların ı
ve yük hay v an ların ı B izanslIların ekili ta rla la rı içine b ıra k a ra k , he
nüz biçilmemiş buğday tarlala rın ı ve h e r tü rlü ekili yerleri ta h rip
ettiler. K öylülerden biri, çok zahm etlerle yetiştird iğ i m ahsulünün
m ahvolm asından m ütevellit z a ra rla rı gözü ile görünce, k o şa ra k a t
ları tarlasın d an koğdu. B ir T ürk seyisi, hem en yetişerek BizanslIyı
dövdü. D ayak yiyen köylünün akrab asın d an birisi, onu m ü d afaa e t
mek için koştu, bunu diğer birisi tak ip etti. T ü rk le r de kılıçlarım
çektiler ve birbirlerine girdiler. Bu su retle T ürklerden ve BizanslI
lard a n h ayli adam m ak tu l düştü. E rte si gün K aya Bey® (adı böyle
ı E p ivates, Ç atalca’dan Silivri’y e giderken, yolun so l ta ra fın d a v e deniz

cihetinde bulunan bir köydür. Bugün adı Bigados'dur.
s M ütercim in, D u k as’ın K a y t a n e y diye b a h settiğ i z a tı Isfen d ly a r oğlu

K ay a B e y şek lind e te fsir etm esi her halde o kad ar İsabetli o lm asa gerektir.
M esele te tk ik ed ilecek olursa,
D U K A S 149
idi), padişah ın yanın a gelerek, alelûsul ubudiyetini arz e ttik te n son

ra , E pivates kalesinde cereyan etm iş olan v ak ay ı tafsilâtiyle anlattı.
P ad işah da, bu h u su sta hiç bir ta h k ik a ta lüzum görm eksizin, o k ö
yün b ütün ahalisini kılıçtan geçirm ek için, kendi askerleri ile m üs-
tacelen o ray a gitm esini, K ay a bey’e em retti. K aya bey de, padişahın
em rini ifa etti, yani sabahleyin erkenden, ta rla la rım biçmek için k a
leden çıkan köylüler üzerine hücum ederek, hepsini öldürdü. B un
ların sayısı k ırk k a d a r idi. Bu v a k ’a T ürklerle B izanslIlar arasın d a
1. İsfen d iy a r (Candar) oğulları şeceresin d e bir K a y a b ey yoktu r. Candar

oğlu İsfen d iyar b ey in (b ey liği 1385), I<a9im b e y (U zu n ça rşılı, O sm anlı tarihi,
s. 186 - 187), H ızır bey (A y n ı eser, s. 187 ), İbrahim b ey (A y n ı eser, s. 202) v e
Murad b ey (A y n ı eser, s. 202) ism inde dört o ğ lu vardı. B unlardan D a m a t K a
sım b ey ’in İstan bu l m u hasarasına iştir&k etm iş olduğunda bütü n tarihçiler
m ü ttefik tir. Murad b ey ’in ise, babasının se fir i olarak, M urad II nezdine g ö n
derilm iş olduğunu biliyoruz. İsfen d iyar b ey bir torununu Murad bey’e tez viç
etm işti. K asım bey, isfe n d iy a r bey'in büyük v e Murad b ey ’in is e kü çü k oğlu
idi (B k . U zun çarşılı, s. 156-187; D ttvel-i Islâm iye, s. 212, 303-307).
Bunun için bahis konusu olan devirde dam ad isfe n d iy a r o ğ lu K asım b ey ’-
den b a şk a bir de dam ad isfe n d iy a r o ğlu K aya b ey m ev cu t değildi. B u y a n lış
lığın y a K asım bey’in ism inden v e y a lâğabınm K a y a b ey olm asından veya h u t
B izan s m üverrihlerinin O smanlı isim lerini y a n lış kaydetm elerin den ileri g eld iğ i
şeklinde te fsir i kabildir. Bunun hakk ında O sm anlı tarihlerinden Oruç b ey (s.
5 2 )'de, M ebmed P a şa T arlhi’nde (K anuni S ultan Sü leym an devrinde y a zılm ış)
bir k a y ıt vardır. H albuki aynı ta rih te aynı devirde bir is fe n d iy a r oğlu damad
K ay a b ey ’den b a h settik ten sonra, bir de isfe n d iy a r oğlu K asım bey’den b ah se
dilir. B ütün m u asır O smanlı tarihleri dam ad is fe n d iy a r oğlu K asım b ey ’in İs
tanbul m uhasarasına iştirftk etm iş olduğunu yazarlar. H a ttâ m uh asara ya iş-
lirâ k e ttiğ i bildirilen hükü m etleri m evcu t v e y a OsmanlIlar tarafınd an zapte-
dilm iş A nadolu beyleri içinde is fe n d iy a r oğlu K aya bey görülm ez.
A şık P aşa-za d e T a rih in d e (s. 141) k öy lerin davarlarını süren A k ça y lı
o ğ lu M ehmed beyden, F e th -i K ostan tin lyc v c T arlh -i A y asofyn (s. 0 ) ’da Os
m anlIların m ek ü lâ t m üdürü A k ça y lı M ehm ed b ey ’in B izan s çobanlarm dan h a y
va n m üb aya ası esnasınd a (K anlı K avak denilen yerd e) çıkan k avgadan , Bar-
baro'da h isar am elesi ile askerler ara sınd ak i çarpışm adan bahsedilir. Ham -
m er'de a yn ı hâdise «D am at K asım bey'in, h a y v a n la n E pipa tos k alesi civ arın
d ak i tarlalarda o tla tır k e n ... F â tih K ethüda b ey ’e y a n ın a k âfi adam alarak bun
ları tedip etm esin i em retti» şeklinde ka yd ed ilm iştir (II, 266 ve n ot 1 ). B u m e
se le Ibn K em al’in T evarih-I A l-i O sm an (T.T.K. b ask ısı, s. 336-36)’m da bahis ko
nusu edilm iş ise de, burada ne K asım b ey v e ne de K ethüda b ey ’in isim leri g e ç
m ektedir. Sph ran tzcs de bu hâdiseden b ah setm ez (E . von Iva n k a tercü m esi, s.
42 -43). D u rsun b ey ’de de (s. 41) bu m esele şa h ıs v e m ev k i ism i zikredilm eden
anonim bir şek ild e zikredilir. Tâe-lit-tev& rîh (I, 418, Matbaa-1 A m ire b askısı,
1 2 8 7 )’tc A k ça y lı oğlu M ehmed b ey ’in K aram an su ltam ile İstan b u l etra fım ga-
ret ederek, «devab v e m ev aşisln i sürdü, birun-i hisarda bulduğu kilffarı esir
eyledi» k ay d ı va rdır (T .N .).
h a r b in b a ş la m a s ın ı v e b in n e tic e B iz a n s lI la r ın m ahv ve p e r iş a n ol

m a la r ın ı m u c ip o ld u .
İm p a rato r, B igados (E piv ates) vakasını h a b e r alınca, İstanbul
kapılarının kapanm asın ı ve şehrin içinde bulunan T ürklerin hepsi
nin y ak alan arak , n e z are t a ltın a alınm alarım em retti. Üç g ü n sonra
bunları te k r a r se rb e st b ırak tı. Z aten b a şk a b ir şey yapam azdı. Şe
hirde bulunan TU rkler arasın d a, p ad işah a hizm et edenlerden bazı
gençler bu lu nuyorlard ı. B u n lar im p arato ru n huzu ru n a çık arak , «Ey
im p arato r! G u ru p tan evvel bizi serb est bırakırsanız, m innettarınız
olacağız ve ş a y e t g u ru p ta n so n ra padişahın hu zu ru n d a bulunm ıya-
cak olursak, bizim için m em nuniyeti m ucip b ir hal olmıyacağını,
bilâkis felâketim ize sebep olacağını biliniz. Ş u sebepten bize m erha
m et e t ve bizi şim di se rb e st bırak. Ş ay et bunu yapm azsan, k afala
rım ızın kesilmesini em ret. Z ira bizim, için, b ü tü n d ü n y a indinde za
ra rlı addolunan adam ın elinde ölm ektense, sizin elinizle ölmek m ü
reccahtır.» dediler. İm p a rato r bu sözleri duyunca, bunların sözleri
ne kandı ve kendilerini derhal serb est bıraktı. İm p a rato r, padişa
h a elçiler göndererek, şunları bildirdi: «H arbin önünü alm ağ a m u
v affak olam adım , yem inler ve m üdahanelerle seni ikna edemedim.
B inaenaleyh istediğin gibi h a re k e t et. B en A llaha iltica ediyorum .
E ğ e r Cenab-ı H ak, şehri senin ellerine verm ek istiyorsa, A llahın
bu arzu su n a kim k a rşı gelebilir? Ş ay et A llah senin kalbine sulh u
ilham ederse, bun u d a m em nuniyetle kabul edeceğim. Böyle olm akla
beraber, m uahedelerini ve yeminlerini g eri al, ben şim diden şehrin
kapılarım kapadım ve gücüm y ettiğ i k a d a r şeh rin içinde bulunan
ları m uhafaza ve m ü d afaa edeceğim. Sen ise cebir, şid d et ve zulüm
le idarene devam et, ta ki m u tlak hâkim olan Cenab-ı H ak, herbiri-
miz hakkında, yani senin ve benim için, haklı hükm ünü versin.»
B unun üzerine Mehmed, hiç b ir sebep gösterm eksizin, derhal
harb ilân etti. İm p a ra to r ise su lhün bir g ü n bozulacağını hisseyledi-
ği için, altı a y evvel kalelerin levazımım ikm al etm işti. Ş eh rin civa
rın d a bulunan köylerin halk ını d a şeh rin içine aldı. Biçilmiş b a şak
la n ve h a rm a n la rd a k alb urdan geçirilm iş b u ğ d ay lan şeh re n ak letti.
M ehmed, R um eli H is a n m tam am iyle ikm al ve d u v a rla r ile b u rçla
rın k alıntılarını otuz k arış genişletti, yüksekliklerini k â fi derecede
arttırd ı. H alil P a ş a ’nm kalesine, tu n çtan yapılmış ve altıy üz libre
den fazla ağ ırlık ta gülle a ta n to p la r koydu1. E n sadık k u lların dan
< D u kas’ın b a h settiğ i bu top ların k uleye değil, bu k u len in Sntlne İnşa ed il
m iş olan hisarpeçey e konulm uş olduğu malûm dur. (Dursun bey, Tarlh-1 E bu’l-
F eth , s. 40) (T .N .).
D U K A S 151
F iru z A ğa’ya kalenin idaresini teslim ederek, ona şu talim atı verd i:
«Ege boğazı (E lisp o n to s)'n d an K aradeniz (P o n to s )’e ve K aradeniz-
den Ege boğazına gidecek olan hangi b ir hüküm ete a it o lu rsa olsun,
yani Ceneviz, Venedik, İstanbul, K efe, Trabzon, Sam sun, Sinop
ve benim hükm üm altın da b u lunan y erler gem ileri, üç ve iki sıra
kürekli k ad ırg alar, sandallar, k a y ık la r yelkenlerini indirecekler,
güm rük resm ini verd ikten sonra, geçm elerine m üsaade edilecek. B u
gem iler em rin hilâfında h a re k e t edecek o lu rlarsa, to p ateşiyle b a tı
rılacak». M ağ ru r p adişah bu em irleri ve d a h a s a ir talim a tı verdik
ten , kalenin m uhafazası için F iru z A ğa’y a dörty üz genç b ıra k tık ta n
so n ra E d irn e’ye h a re k e t e tti. B u d efa E d irn e’den ayrılm ası d ö rt ay
devam etm işti. Padişahlığ ının ikinci senesi idi ve âlem in y a ra tılm a
sın dan itib aren 6961 (1450) sene geçm işti1.
(SULTAN M EHM ED’lN BÜYÜK TO PL A R V E G Ü L L E L E R

YAPTIRM ASI V E F E T İH H A ZIR LIK LA R I)
35 — H arm an v ak ti geçti, so n b ah ar başlam ak üzere idi. Sul

ta n M ehmed E d irn e’deki sa ra y ın d a v a k it geçiriyor, f a k a t gözü
ne uyku girm iyordu. Gece gündüz İstan b u l’u nasıl alabileceğini ve
bu şeh rin nasıl sahibi olabileceğini düşünüyordu, M ehmed daha R u
meli H isarım y a p tırm a k ta bulunduğu sıralard a, İstan b u l’da top imal
eden b ir usta, şehirden çıkıp, onun yanm a geldi, Bu z a t M acar ırkın
dan ve m ah ir u sta la rd a n idi. İstan b u l’a çok zam an evvel gelmişti,
s a ra y erkânına san atın ı bildirdi. B unlar da im p arato ra arzettiler.
İm p a rato r bu u sta y a b ir ta h s is a t verilm esini em retti ise de, işbu
tah sisat, u sta n ın m aharetine göre, az idi. Böyle olm akla beraber,
bu ta h s is a tı da kendisine verm iyorlardı. B unun üzerine top döken
bu u sta, yeise d üştü ve b ir gün şehri terk ed erek T ürk padişahına
iltica etti. P ad işah bunu iyi b ir şekilde kabul etti, kendisine yiyecek
ve giyecek şeyler verm ekle beraber, ta h s is a t da tây in etti. P ad işa
hın tây in ettiğ i ta h sisa tın d ö rtte birini, im p a rato r verseydi, bu adam
İstan b u l’d a n kaçmazdı, Şehir kalelerinin kalınlığını ve m ukavem eti
ni nazarı itib a ra alarak, bu kaleleri yıkm ak için ta ş ta n büyük gülle
atabilecek bir top imal edip edemiyeceğini padişah u sta y a sordu.
0 da cevap olarak dedi ki, «E ğer arzu ederseniz bana gösterdiğiniz
1 B u tarihin y a n lış olduğu aşikârdır. R um elih isarı’nın in şaatı 1452 senesi

a ğ u sto s ay ı nihayetind e b itm işti.
152 B İZ A N S T A R tH t
bü yük gülleyi atabilecek to p imal edebilirim. B en şeh rin kalelerinin

m ukavem et derecesini pekâlâ bilirim. Benim atacağım gülle yalnız
İstan b u l su rlarım değil, Babil su rlarını da toz haline getirebilir. Bu
işi ben iyice te rtip ederim, güllenin yapılm asını bilm iyorum ve buna
karışm am ». B unları dinliyen padişah, «Sen topu hazırla, ta ş gülle
nin imali işini b an a bırak» dedi. B u sebepten dolayı b a k ır to plam ağa
başladılar. U sta da topun kalıbını hazırlam ağa başladı. B u suretle
üç ay zarfın da, m üth iş b ir ejd ere benzer, fevkalâde büyük b ir top
döküldü.
O günlerde am iral Riço’n u n bindiği b ir Venedik gemisi, K a ra
deniz’den geliyordu. B u gem i B aşkesen kalesinin önünden geçerken,
yelkenlerini indirm edi. K aledeküer hem en cesim b ir gülle fırla ttıla r
ve gemiyi parçalayıp, b a tırd ıla r; k a p ta n ile otuz ta y fa b ir san d ala gi
rerek, sahile çıktılar. T ü rk ler bunların ellerini bağlayıp, boğazlarına
zincir geçirdiler ve b ir sıra y a dizerek, o zam an D im etoka’d a bulunan
p ad işah a gönderdüer. Padişah, bunların hepsinin başların ın kesilm e
sini, kap tan ın ise kazığ a vurulm ak su retiy le öldürülm esini, cesetle
rinin gömülm em esini em retti. Ben, b ir kaç g ü n so n ra o rala rd a n ge
çerken, bu cesetleri gözümle gördüm . Mehmed, ocak ay ın d a Dime-
to k a ’dan E d irn e ’ye geldi: H e r nevi h a rb levazım ım h azırladıktan
sonra, top u stasın ın yaptığı topu tecrübe etm ek istedi. T opu o sene
p adişahın inşa eylediği sa ra y ın avlusunda, büy ük kapının önüne bü
yük itin a ile yerleştirdüer. Gülle iyice topun içine kondu, b a ru t da
ta rtıla ra k kondu. Topun ertesi günü atılm ası k ararlaştırıld ı. Topun
atılacağı, E dirne halk ına bildirildi, zira haberleri olm adan işitecek
leri şiddetli ve gök g ürültüsüne benzer top sesinden, bazı kim selerin
dilsiz kalm aları ve gebe olan kadın ların k orkudan çocuklarını dü
şürm eleri k o rkusu vardı. Sabah olunca, b a ru ta ateş verildi. H ava
ısın arak büyük bir g ü rü ltü ile gülle topun ağzından fırlad ı ve o rta
lık dum an ve sisle kaplandı. T a rra k a yüz s ta d uzak m esafed en işi
tildi. Topun ta ş güllesi de, b ir m ü m esafe k a te ttik te n so n ra b ir k u
laç derinliğinde to p ra ğ a saplandı. îş te gülleyi fırla ta n b a ru tu n kuv
veti bu k a d a r büyük idi.
Mehmed, gece gündüz, gerek yatark en , gerek uyanık bulundu

ğ u zam anlarda, iste r sa ra y ın d a bulunsun, iste r s a ra y ın haricinde
olsun, ne şeküde harb ederse ve ne gibi vesaiti kullanırsa, İsta n b u l’u
z a p ta m u v affak olacağım düşünüp, zihnini yoruyordu. Çok defalar
akşam olunca, a ta binerek yalnız başına, bazan yan ın a iki kişi ala
rak , bazan yaya yürüyerek, a sk er kıyafetinde b ü tü n E d irn e ’yi dolaşı-
D U K A S 153
y o r ve hak k ın d a söylenilen sözleri bizzat dinliyordu. B u sıra d a ga

y e t biri, padişahı tanıyıp, m û ta d selâm ı ifa ve «padişahım çok yaşa»
duasını söylerse, padişah hem en bunun kalbini hançerle delerdi. B u
h u su sta m erh am et etm ezdi, b ir pireyi ö ld ü rü r gibi, b u ndan zevk
alırdı. B u su retle ölüme m ü sta h a k olan b u zat, kendi eli ile, b aşk a
larım öldürm ekten lezzet alıyordu.
B ir akşam gece y an sın d a n sonra, s a ra y bekçilerinden b ir kaç
tan esin i göndererek, H alü P aga’yı s a ra y a g e tirtti. Bu bekçiler p a
şan ın konağın a giderek, padişahın iradesini, p aşan ın h a re m a ğ a la n -
n a bildirdiler. B unlar d a paşanın y a ta k odasın a girerek, padişahın
kendisini d a v e t ettiğ ini söyledüer. H alil P a ş a bayılacak derecede
k o rk tu , k a n s ı ile çocuklarını ö p tü k ten sonra, çıktı, beraberin de al
tın la r ile dolu b ir de altın tepsi aldı. Evvelce yazm ış olduğum uz gibi,
paşanın kalbinde b ir korkusu vardı. Halil P a ş a padişahın y a ta k oda-,
sın a girdiği zam an, padişahı oturm uş ve elbisesini giyinm iş b ir vazi
y e tte gördü, hem en etek öperek, altın tepsiyi önüne koydu. P adişah
altın ları görünce, «Lala, b u n lar nedir?» diye sordu. O d a cevaben
dedi ki, «Şevketm eap! D evletin büyüklerini, padişah fevkalâde bir
sa a tte huzuru na d avet ettiği vakit, elleri boş girm ek â d e t değildir.
Ben ise huzuru nuza çıkm ak için getirdiğ im bu a ltın la r benim değil
dir. S a n a .a it olan altın ları sa n a takdim ediyorum .» P ad işah d a ce
vap olarak dedi ki, «Senin a ltın la rın a ihtiyacım yoktur. H a ttâ san a
bunlard an fazla altın ih san edeceğim. Senden yalnız b ir şey istiyo
rum . B ana İstan b u l’u ver». Halil P aşa, padişahın bu son sözü ve ta
lebi üzerine titred i. Z ira öteden beri B izanslIların hukukunu m üda
fa a ediyordu ve onların sağ eli m esabesinde idi. B izanslIlar da, p a
şamın bu sağ elini hediyelerle dolduru rlardı. T ü rk ler p aşay a «kâfir
ortağı» adım ta k tıla r ve herk es ona «dinsizlerin o rta ğ ı ve yard ım
cısı» diyordu.
Halil, padişahın son talebine k arşı dedi ki, «Şevketm eap! Bi
zans im paratorluğunun, büyük b ir kısm ına seni sahip etm iş olan
Cenab-ı H ak, İsta n b u l’u da san a ih san edecektir. B en eminim ki, se
nin elinden k u rtu lm ıyacaktır. Allahın inayeti ile ben ve b ütün kul
ların, büyük işte m uvaffak olmak u ğ ru n d a birbirim iz ile m üsabaka
ederek, m allarım ızı, canlarım ızı fed a edeceğiz ve kanlarım ızı döke
ceğiz. B inaenaleyh, bu h u su sta m üsterih ol!» H alil P a ş a ’m n bu söz
leri, bu korkunç ejderi biraz teskin etm işti. H alil'e dedi ki, «Y ata
ğım ın bu baş yastığım görüyor m usun? Bu yastığı bütün gece y a ta
ğ ım ın 'b ir ucundan öbür ucuna ve diğer u çtan öteki uca nakletm ekle
154 B İZ A N S T A H ÎH I
m eşgul oldum. Y a ta ğ a y a tıy o r ve kalkıyordum , gözüme u yku g ir

m iyordu. A ltın veya güm üş p a ra la r seni ald a tara k , in taç etm ek is
tediğim büyük işi geri b ırak m ay a sevketm esin! BizanslIlarla, yakın
da ciddî b ir şekilde h a rb yapacağız, A llahın yardım ı ve peygam beri
nin im dadı ile İsta n b u l’u alacağız». M ehmed bunları ve buna ben
zer diğ er okşayıcı sözleri söyledi. H albuki padişahın, bu okşayıcı
sözleri arasın d a kalbi burkan, kanı k u ru ta n ve ısıran ih ta rla r da
vardı. Bu ih ta rla rd a n so n ra padişah Halil P a ş a ’y a ru h s a t verdi ve
«sulh ve m üsalem etle» g it dedi.
M ehmed o gecelerde, sa b ah la ra k a d a r İstan b u l’un feth i işi ile

m eşgul oluyordu. Eline şehrin h a ritası ile m ürekkep a la rak ve şeh
rin etrafın d ak i m evkilerin şeklini resm ederek, h a rb fennine âşinâ
o lanlara to p ların ve m u h asa ra aletlerinin nerelere k o n m a s ı' lâzım
geldiğini te s p it e ttiğ i gibi, lâğım açılacak yerleri de resim (plan)
üzerinde iş a re t ediyor, hendeklerin başların ı ve m erdivenlerin surun
hangi ta ra fın a konm ası lâzım geldiğini gösteriyordu. V elhası b ütün
gece, bu hazırlık lar ile m eşgul oluyor, sabahları, gece verilen k a ra r
ların akıllıca ve dü şm ana k arşı hilekârane ta tb ik ve icrasın ı em re
diyordu.
(MUHASARADAN ÖNCE İSTA N BU L’D AKİ V A ZİY ET V E

BU RA DA Y A PILA N H A ZIR LIK LA R )
36 — Y a îstanbuld akiler, biraz da b u n lar ile m eşgul olalım ve

bunların İsta n b u l’u B u h tu n a sar’m elinden k u rta rm a k için, ne gibi
tedbirler aldıklarım görelim.
İm p a ra to r yardım düem ek için, R om a’y a ad am lar gönderm iş
ve F lo ra n sa ’d a alm an birlik k a ra rla rın ın iyi b ir şekilde tatbik ini,
büyük kilisede papanın ism inin okunm asını, p a trik G rigorios’un İs
tan b u l’a gelerek, eski ta h tın d a otu rm asını teklif etm iş bulunuyordu,
ik i m ezhep arasın d a m evcut olan ayrü ığm doğurduğu şiddetli düş
m anlığı su lh a ve sevgiye çevirm ek için, papa tara fın d a n m ünasip
bazı kim selerin gönderilm esini talep ediyordu. P a p a bu h usus için
b ir zam an lar R u sy a başpiskoposu olan Polonya kard inali İsidoros’u
gönderdi. B u İsidoros, evvelce de yazm ış olduğumuz gibi, âlim, f a
zıl, tedbirli ve dinî ah k âm a bih akkın vakıf b ir za t idi. A slen BizanslI
idi ve F lo ra n sa konsilinde bulunm uş olan d ü rü st ru h an î pederler
den biriydi.
D U K A S 155
İsidoros, Cenevizlilere a it büyük b ir gem i ile Sakız ad asın a gel

di. O rada gem ide bulunan tü ccarların alış verişlerini yapın caya k a
dar, epey zam an bekledi. Z aten bu gemi, K efe’ye b e ra b e r gidecek
olan, diğer b ir gemiyi de, Sakız’da beklem ek m ecburiyetinde idi.
K ardin alin m aiyetinde elli k a d a r İta ly a n a sk er vard ı. Sakızdan
diğ er bir çok L âtin leri de m aiyetine aldı. K efe’ye b e ra b e r gidecek
gem i gelir gelmez, İstan b u l’a gitm ek için, hem en yola çık tılar. Â le
m in y aratılışın d an 6961 (M. 1452) senesinin kasım ayında İs ta n
bul’a v ardılar, im p a rato r, îsidoros’u lâyık olduğu şan ve şerefle k a
bul e tti ve bir çok hususları beraberce konuştu lar. K onuşm aları ki
liselerin birleşm esi n o k tasına gelince, İsidoros im p arato ru n ve kilise
erkânından bazılarının birlik lehinde olduklarını gördü. H albuki ru
hanîlerin, keşişlerin, gum en osların1, arşim andritlerin*, rah ip lerin en
büyük kısmı, birliğe razı olm uyorlardı. N için «en büyük kısm ı» di
yorum ? B unlard an hiç birinin kabul etm ediğini, h a ttâ im p arato ru n
bile yalandan kabul etm iş gibi görün düğünü söylem ek ve yazm ak
için rahibeler beni teşvik ettiler. Böyle olm akla beraber, birleşmeği
kabul etm iş gibi görünen ru hanîlerden papazlar, diakonlar1, im para
to r ve Senato a z a la n B üyük Kilise (A y a so fy a )’ye gelerek, b erab er
ce âyinde bulunm ak ve hilesiz d u a etm ek istiyorlardı. O zam an b ir
leşm enin aleyhinde bulunanlar, rah ip olm adan evvel Y eorgios Sho-
larios adım ta şım a k ta olan Y enadios’u n P a n to k ra to r m an astırın d a
(Zeyrek câmiinde) bu lunan odasm a gelerek, «Biz ne yapalım ?» di
ye soru yorlardı. Yenadios bu husu stak i reyini b ir kâğıd a yazarak,
kapısının dışına a s tı ve odanın kapısını kapadı. Y enadios’u n yazısı
bunları sö ylü yordu: «Sefil B izanslIlar! A llahtan üm idinizi neden kes
tiniz de F ren k lerin kuvvetlerine bel bağladınız. B unların nesine al
dandınız? K aybolacak şehirle b erab er dininizi de kaybediyorsunuz.
A llahım ! B eni a ffe t. B en böyle b ir h a ta d a bulundum , m asum oldu
ğum u, huzu ru n d a ik ra r ediyorum . Sefil hem şehrilerim ! N e yaptığı
nızı biliyor m usu nuz? Y akında d ü çar olacağınız esaretle beraber,
cedlerinizden k alm a dininizi de kaybediyor, dinsizliği kabul ediyor
sunuz. ö b ü r dünyada m uhakem e olacağınız zam an size yazık ola
caktır». B unları ve d a h a b ir çok şeyleri y azarak , odasının kapısına
a s tı ve odasm a kapandı. B u kâğıd ı h erk es okuyordu. O zam an ken
dilerini m asum zanneden ve orto doks mezhebi ahkâm ına uyarak,
> Gum enos, m an astırla rın m üdürü v e m an astırd a bulunan rahiplerin başı.
- A rşim an drit, rahiplerde dini bir rütbe olup, âdi papaz ile piskopos ara
sınd a b ir pâyedir.
> D iakon, ra h ip liğin en a şa ğ ı derecesidir.
A llaha ib ad et eden rah ibeler, kendilerince ve hocaları Y enadioa’un

itikadm ca, hepsi birden kendi reisleri, ru h an î pederleri, g eri kalan
rahipler ve halk, hepsi bird en lâneti ilân e ttile r ve F lo ra n sa ’da k a
ra rla ş tırıla n Sinod hüküm lerini ve bu hüküm leri kabul edenleri,
bu ndan so n ra kabul edecekleri tel’in ediyorlardı. Cahil ve âdi halk
Y enadios’un o tu rd u ğ u m an a stırd an çıkınca, m eyhanelere dald ılar ve
o rala rd a ellerinde su katılm am ış şa ra p şişeleri olduğu halde, birleş
me ta r a fta rla rın ı lân etliy o rlar ve A llahın validesinin ta v a ssu tu şe
refine içiyorlardı. Bu validenin putu n d an şehri, K eyhüsrev’in, H a
kanın (A v ar H anı A bsech) ve A rap ların ta a rru z u n d a n k u rta rm ış
olduğu gibi, biı defa da —şehrin hamisi ve yardım cısı olduğundan
dolayı— M ehmed’in ta a rru z u n d a n da m uhafaza etm esini ric a edi
y o rlar ve diyorlardı: «Ne L âtin lerin yardım ını, ne de bun larla b ir
leşm ek istiyoruz. T aham m ür etm em iş ekmekle kuddas icra edenler,
bizden uzaklaşsınlar.»
B üyük Kilisede toplanm ış olan h ıristiyanlar, Cenab-ı H a k k ’a
uzun du alard a b ulunduktan ve K ardin alin vaizlerini dinledikten son
ra, birleşm e hüküm lerini kabul ettiler. B unların kabulü de, ş a rta
bağlanm ıştı, yani T ürklerin bu tazyikinin geçm esinden ve sü k û n et
iade olu nduktan sonra, ulem adan b a z d a n o tu ra ra k bu hüküm leri
tetk ik edecekler ve şa y et son derecede doğru olm ıyan b ir şeye te s a
düf ederlerse, ta sh ih edeceklerdi. Bu ş a rtla rla birleşm enin kabulü
ne ve B üyük Kilisede beraberce âyinde bulu nm ağa razı oldular. Bu
ru h an î âyin, Ita ly a n la r ve B izanslIlar ta ra fın d a n yapddı ve p ap a Ni-
kolaos ile sürgüne gönderilm iş olan p a trik G rigorios’un isim leri âyin
esnasında, açıkça okundu. B u âyin, âlem in y aratılm asın d an itibaren
6961 (M. 1452} senesinin a ra h k ayının 12 nci günü yapıldı. Âyinde
bulunanların b ir çoğu, kendilerine verilen m ukaddes ekm eği m e n f u r .
birleşm e âyininde okunm uş olduğundan, alm addar. K ardin al ise, Bi-
za n slü a n n h e r birisinin kalbini yoklıy arak ve h e r m ak sadım tetk ik
ederek, b u n ların harek etlerin d e ciddiyet olmayıp, hile ve desise b u
lunduğunu anladı. F a k a t aynı ırk ta n bulunduğu çihetle, m üm kün
olduğu k ad ar, şeh re yardım etm ek teşebbüsünde bulunuyor ve p a
p ay a m ünasip b ir su retle m azeretini büdiriyordu; hasıl olacak ne
ticeyi, h e r h ususu faydalı b ir su re tte idare eden A llaha bırak ıy o r
du. F a k a t, fik rin i kolay değiştirm iyen, h e r iyi şeyden n e fre t eden,
g u ru ru n kaynağı, bâtıl fik rin çocuğu olan, a ta k la rın en seçilmişi,
Bizans m illetinin rü su b u olan ve ciddî h a k aretle in san oğullarını ta h
k ir eden halk, b ü tü n olanları olmamış gibi telâkki ediyordu. B irleş
m e ta ra fta rla rı, kabul etm iyenlere h itaben: «Bize k arşı ta a rru z eden
D U K A S 157
ve İsta n b u l’u tam am iyle yutacağın ı iftih a r ile söyliyen büyük ej
deri, A llahın ne yapacağım görelim de, o zam an k ato lik ler ile bir-
legip, birlegmiyeceğimizi görürsünüz!» diyorlardı. B u sefiller, böyle
sözler söylemekle hıristiyanların, yani kiliselerin birleşm esi için y a
pılan bunca yeminlerin, Luğduno (L u g a n o )’d a birinci Paleoloğos’un
zam anında toplanm ış olan konsilde (sinod m eclisinde), son Paleolo
ğos’un zam anında F lo ra n sa ’d a toplanm ış olan sinod meclisinde ve
şimdi yapılan m ukaddes ru h an î âyinde, «Ekânim i Selâse» nam ına
yapılmış olan affı im kânsız lânetlerin istikbaldeki vaziyetlerine ve
aynı zam anda şehrin taliine tesir edeceğini bilm iyorlar m ıydı? E y
sefiller! Ne boş şeyler tasa v v u r ediyorsunuz!
Ş ark kilisesinin (ortodoks) hüküm leri dahilinde tak d is olunan,
Bizans papazları ta ra fın d a n kendilerine verilen, I s a ’n ın e t ve kanım
tem sil eden m ukaddes ekm ek ve şarab ın kirli olduğunu ve hıristi-
y a n la r ta ra fın d a n takdis olunmam ış bulunduğunu beyan ederek, al
m ak ta n im tin a eden rahipleriniz, rahibeleriniz, keşişleriniz ve kilise
hadim leri ve hâdim eleriniz m eydandadır. B u n lar p apazların duala
rını alm ak tan kaçınıyorlar. K üiselere, putp erestlik m abetleri adım
veriyorlar, iş te bunlar y arın b a rb a rla rın eline teslim olunacaklar ve
vücutları lekelenecektir. K elâm ilmini bilen b ir rahibenin e t yediğini
ve b a rb a rla rın elbiseleri ile giyinip, so k a k ta dolaştığım , yabancı pey
gam bere teab b ü t ettiğini, u tan m ıy a ra k dinsizliği kabul ve ik ra r ey
lediğini gözlerimle gördüm . F a k a t beş aylık m ü d d et zarfın da, bu
gibi hallerin m en’ine nasıl m u v affak olabilirim ? Y arın o m üddet
de bitecek ve yerine ah ve enin kaim olacaktır.
İm p arato r, a rh o n tlam d a n (e şra f ve ayan) bazılarım ad a la ra
ve diğer h ıristiy an eyaletlerine göndererek, buğday, h e r nevi başka,
h u b u b at ve h e r tü rlü yiyecek s a tın aldırdı. İlk b ah ard a M ehmed’in
gelm esini bekliyordu. B u a ra d a pek büyük d ö rt gemi g e ld i.'B u ge
m iler Sakız adasından topladıkları h e r nevi levazımı, yani buğday,
şarap , zeytinyağı, k u ru incir, keçiboynuzu, a rp a ve s a ir h e r tü rlü
h u bubatı getirdi. M ora’d an d a diğ er b ir gemi bekleniyordu. B u su
retle İsta n b u l’a gelen yiyecek ve içecek dolu levazım gemileri beş
oldu. B u gemilerle b ir çok dilâverler de geldi ve oldukça m ühim m ik
ta rd a silâh lar da getirdiler. B ü tü n a d a la r ahalisi, İstan b u l’u n bu
lunduğu vaziy etten dolayı sıkıntı ve yeis içindeydiler. B azıları m u
harebe olunca, İstan b u l’un T ü rk ler tara fın d a n fetholunacağı fik rin
de idüer, bazıları d a «Mehmed’in, babası ve büy ükbabası İstan b u l’u
alm ak için u ğ raştık la rı halde, m uvaffak olam adılar. Mehmed de a y
nı âkıbete d üçar olacaktır» diyorlardı.
(MUHASARANIN BAŞLAM ASI V E ŞE H İR D E K İ VAZIYET)
87 — Ocak ayı geçip, şu b a t ayına girince, M ehmed topun İs

tan b u l’a naklini em retti. Otuz a ra b a hazırlanarak, altm ış m an d a ile,
topu çekiyorlardı. Yolda topun kaym am ası için h er iki. ta ra fın a iki
şer yüz ask er ko yarak, m uvazeneyi tem in ediyordu. Yolun m u n ta
zam olm ıyan. yerlerinde ta h ta d a n köprüler inşa eylem ek için elli in
ş a a t u sta sı ve ikiyüz amele önden gidiyorlardı. N ak liy at ş u b a t ve
m a rt ayların d a devam ederek, top İstan b u l’dan beş mil uzak bir
m ahalle getirildi.
D aha evvel, K aracabey askerî kuvvetle gönderilerek, K arade
niz sahilinde bu lunan Misivri, Ahyolu, Viza ve diğer kaleler zapte-
dildi. K aracabey, Silivri ta ra fla rın d a bulunan Ayios S tefanos kalesi
ni1 harble zaptederek, kalenin içinde bulunanların hepsini kılıçtan
geçirdi. D iğer kaleler ve B igados kalesi kendiliklerinden teslim ol
dular. R ızaları ile teslim olanlar ku rtu ld u lar. K arşı gelenler ise,
idam olundular. Silivri kalesi m üdafaasında seb at etti.
y- Top em rolunan yere getirildi ve bunun m uhafazası K aracab ey ’e
tevdi olundu. K aracabey, aldığı bu em ir üzerine, B izansıların şeh ir
kapılarından çıkm am aları için şeh rin etra fın d a dolaşıyordu. Z aten
bunların şehirden çıkm am aları, Misia, P aflagoniadan B izanslIlar ge
lip, T ürklere ta a rru z etm em eleri için üç m uhafız k ıta a tı, b ü tü n kış
İstan b u l’un haricinde bekliyorlardı. B u d efa m uhafız k ıta a tı m ühim
m ik tard a takviy e edüm iş olduğundan, B izanslIlar kale d ışarısın a çı-
kam ıyorlardı. F a k a t b u n lar iki ve üç s ıra kürekli k a d ırg a la r ile de
niz tara fın d a n Kizikos (K ap u d ağ ı)’a k a d a r giderek, sahilde bulunan
T ürk köylerini yağm a ediyorlar, bu T ürklerden bir çoğunu e sir alı
y o rlar ve bir kısm ım kılıçtan geçiriyorlardı. B u m ücadeleler b ü tü n -
kış devam etti, ilk b a h a r gelince, perhiz günleri sayılm ağa başlandı.
Mezhep k av g aları da n ih ay et bulmadı. Salâhiyetti ruhanîlerin bu hu
s u sta takın d ık ları ta v ır zikre değer. Meselâ günahların ı itira f için
b u n lara m ü ra c aa t eden h ıristiy an lan , daha evvel kato lik papazların
dan H azreti Is a ’nın kanını ve cesedini tem sil eden ekm ek ve şarab ı
alıp alm adıklarını, birleşm e ta r a fta rı bir papazın icra eylediği ru
hanî âyinde bulunup bulunm adıklarını soruyorlardı. Ş ay et böyle bir
hal vaki olmuş ise, bu husustaki kilise kanunları şiddetli ve m anevî
cezası ağ ır idi. Â det olduğu üzere kilise k anunların a u y a ra k m ukad-
ı A y o s S tefa n os k a l e s i , Silivri tarafınd a değil, K aradeniz sahillndedir

(T .N .),
D V K A S 159
des ekmek ve şarabı alm ağa h ak kazanan kimse, birleşm e ta r a fta rı

p ap azlara m ü ra c aa t etmezse, onlar ta ra fın d a n a ğ ır m anevî cezaya
m ü sta h a k olurdu. B irleşme t a r a f t a n papazlr O rtodoksluk ta r a f t a n
olan p ap azlar hakkın da, b u n lan n papaz olm adıklannı, takdim e ttik
leri şeyhlerin sahih ve hakikî olm adık lannı söylüyorlardı. O rtodoks
papazlar, b ir cenazeye veya bir ölünün ru h u n u n istira h a tı için yapı
lan âyine d av et olunduğu zam an, bu m erasim lerde birleşm e ta ra fta -
n b ir papaz görününce, ortodoks papaz hem en ru h an î elbisesini çı-
k a n r ve yangın dan k a ç a r gibi o rad a n uzaklaşırdı. B ü yük kilise (A ya
Sofya) şe y ta n la n n ilticagâhı ve p u tp erestlerin m âbedi telâk k i edi
liyordu. N erede o m um lar, nerede o kandillerdeki y a ğ la r? H e r şey
zulm et içinde, hiç m üteessir olmuyordu, m ukaddes m âbet, v ira n bir
h al alm ıştı. B u hal, şeh ir halkın ın dinî hüküm lere m u h alefet ve te
cavüzleri dolayısiyle, b ir m üddet sonra, m âbedin düşeceği h a ra p va
ziyeti d a h a evvelden gö steriyordu. G enadios ise, hücresinde v a ’z edi
y o r ve birleşm eğe t a r a f t a r olanları, te l’in ediyordu.
Ş ehrin su k u tu n d an so n ra ; e sir düşm üş olan asil ailelerden bir
kadınla, tesadüfen tanıştım . Bu kadın, o senenin m ukaddes büyük
çarşam ba günü, çocuk doğurm ak için, san cılara tu tu ld u ğ u zaman,
Yakovos adındaki kendi papazım d avet ederek, gü n ah larım buna
itira f e tti; o d a kadın ın m ukaddes ekm ek ve ş a ra b ı alm asın a m ü
saad e etti. Kadın, b u p ap aza b ir su al d a h a sord u. K endi konağı için
de bu lunan kilisede vazifeli olan papazdan, m ukaddes ekm ek ve şa
rab ı alıp alam ıyacağım sordu. Z ira bu papaz, a ra lık ayın ın onikisin-
de B üyük Kilise’de yapılm ış olan âyine iştirâ k etm em iş ise de, o ra
ya gitm iş ve yalnız rah ip elbisesini giyinm iştir. B irleşm e isteyenler
ile âyin icra etm em iştir, çünkü diğer birtak ım pap azlarla b erab er
geç gelm iş bulunuyordu. B inaenaleyh bunlar, âyine iştirâ k etm e
m işler ve yalnız ru h an î elbiseleri ile bir k e n ard a durm uşlardı. P a
paz Yakovos, kadının bu sualine cevap olarak, dedi ki, «Affolunur
k usurlardandır. Cenab-ı H ak günahlarım affetsin, gidiniz, m ukad
des ekm ek ve şarabi elinden alınız ve içinizdeki h e r şüpheyi çık arı
nız. Z ira aziz p apazdır ve Cenab-ı H a k k ’ın hadim idir. T ereddüt e t
m eden m ukaddes ekmek ve şarabı elinden alınız». K adın papazın
hiç b ir ş a r t koşm adan verdiği m üsaadeden tereddüde düşerek (zira
kadın m utaassıp b ir ortodoks idi), N eofitos adın da diğer b ir papaz
davet etti, kendi ru h an î papazı Y akovos’un verdiği bu m üsaade k a
rarın ı ona an lattı. S aray lard a, e şra f ve ây a n k onakların da ruhanî
papazlık y apan ye serbestçe reyini beyan eden p apazlardan olan bu
Neofitos, kadın a dedi ki, «Bu affolunur g ü n ah lard an değildir. Bu
papazın elinden m ukaddes ekmek ve şarab ı alırsan, â d eta alelâde ek

m ek aldın ve alelâde ş a ra p içtin telâkki olunacaktır.» E y îs a sab ır
ve taham m ülün b ü y ü k tü r! E y içi k aran lık ve gözü görm ez adam !
E ğ e r kadın ın su al sord uğu papaz L âtin olsa idi, m antık sız olan bu
dalaca cevabının b ir dereceye k a d a r yeri olabüirdi. Z ira bu L â tin pa
pazı A llaha olan duasını L âtin ce yapar, vereceği ekm ek tah am m ü r
etm iş ekm eklerden olm ıyacaktır ve koyacağı su sıcak olm ıyacaktır;
d ah a bazı m antık sız sebepler derm eyan edebilirdin ve bu su retle
yapılm ış olan kuddüs âyini hakkın da O rtodoksların ağız açm aları ve
dil o y n atm aları â d e t değildir. B una cesa re t eden, recm e m ü sta h a k
tır. H albuki senin dilinle kuddüs icra ederse, okuduğu d u a la r senin
ve A nadoludaki p apazların okudukları duaların aym olursa, ey mü-
ra i boş adam , b u n a ne cevap vereceksin? D iyebilirsin ki, evet te
mizdir, lekelenm em iştir ve diğer h ıristiy an lard an a y rü m ıştır; buna
ben de b ir s ıfa t ilâve edeyim, lanetlenm iştir. O asil kadın da, iki
m uhelif rey arasın d a büsb ü tü n tereddüde düşerek, o gün m ukaddes
ekm ek ve şa ra b ı alm adı, o gece de doğurdu. E ğ e r v e fa t etm iş olsay
dı içinde şey tan ın ru h u olan papaz N eofitos sebebiyle, kadın ın ru h u
g ü n a h k â r dam gasını taşıyacaktı.
Şimdi ta rih î hikâyem izin dalgalı olan kısm ına devam edelim ve
H azret-i N u h ’un gemisini u zak lara a ta n ve tem iz k u şları tem iz ol-
m ıy anlar tarafın d an , tem iz olm adıkları id dia olunarak, h a k a re te
m aruz bırakan, m ü th iş denizin gemiyi nasıl b atırdığ ım ve m ahvey-
lediğini görelim.
Mehmed, m a rt ip tidasından itibaren, b ü tü n vilâyetlere tellâllar
göndererek, İstan b u l aleyhine yapılacak h arb e iş tirâ k etm ek üzere,
herk esin orduya iltih ak eylemesini em retti. A skerlik defterlerinde
kayıtlı, aylıklı ask erler gelip toplanıy orlardı; m ik ta rla rı h esab a sığ-
m ıyan kayıtsız askerlerin gelmeleri de h a y re tle r uyandırıyord u. Şeh
re k a rşı h arb olacağım duyanlardan , küçük y a ş ta bulundukların dan
dolayı yürüyecek vaziyette olm ıyanlar ile ih tiy a r oldukları için koş
m ağa ik tid arı bu lu nm ıy an lard an başka, herkes koşup geliyorlardı,
M ehmed’in, ordusunun başında plarak, gelm ekte olduğunu duyan
şeh ir halkı, düşm anın, m ukaddes büyük h a fta zarfın d a gelm e
m esi için A llah a dua ediyordu.
P ask aly a h aftasın daki, cum a günü N abuhodonosor (B uhtunna-
s a r) da, K uddusşerifin kapılarına dayandı, ve çadırların ı H arisu
(E ğrikapı) kapısının karşısın da ve dağın ark asın d a k u rd u ; b ütün
kuvvetlerini s a ra y a yakın olan K siloporta (T ahtakapı) ’d an (A yvan-
D U KA S 161
s a ra y caddesi üzerinde idi) lodos ta ra fın d a bulunan H risi-pili (Yal-

dızh k a p ı)’ye kadar, yine T a h tak a p ı’d an Kosmidi (E yüb c iv a rı)’yc
kadar, cenup ta r a f ta bulunan b a ğ la ra ve o v alara yaym ış idi. Bu
y erler esasen d a h a evvel K a r a d a (K aracabey) ta ra fın d a n tah rip
olunm uşlardı ve nisanın altıncı cum a günü, şeh ir m u h asa ra edildi.
İstan b u l ahalisi, g û y a iki kilisenin birleştik leri günden itibaren,
B üyük Kilise (A ya S o fy a )’ye M usevilerin h a v ra sı im iş gibi, girm ek
ten çekiniyorlardı. M abette, ne kuddas, ne zebihe âyinleri yapılıyor,
ne de günlük kokusu hissediliyordu. Y ortu günlerinde, ş a y e t te s a
düfen b ir papaz kuddas icra edecek olursa, kilisede h azır bulunan
la r k u rb an takdim i zam anına k ad ar, kalırlard ı. B u m erasim den son
ra , iste r erk ek veya kadın, iste r rah ip veya rahibe olsunlar, hepsi
kiliseyi terkedip çıkıyorlardı. N e diyelim ? B u n lar m abedin, m ezbah
olduğunu ve Apollon için k u rb an kesildiğini zannediyorlardı. B un
dan dolayı îs a peygam ber, A llahın ağzından şunları söylem işti: «iş
te bu kavm in, diğ er bir yere nakline m em ur edildim ve bunları n a k
ledeceğim. Bu kavm in hakim lerinin hikm etini m ahvedeceğim ve
akıllılarım, dirayetlilerini ellerinden alacağım . A llahın em ri ile değil
de, kendiliklerinden u zu n m üddet to p la n tılar y a p an lara yazık lar ol
sun. Gizlice to plananlar, to p lan tıları k a ra n lık ta yapıldığından, bizi
kim gördü, bizi ve bizim yaptıklarım ızı kim bilir diyorlardı. B undan
dolayı Cenab-ı H ak diyor ki: E y âsi evlâtlarım ! B ana sorm adan iç-
tim ala r yaptınız ve benim fikrim i alm adan m uahedeler ak tettin iz;
günahlarınız üzerine g ü n a h la r ilâve ettiniz, size yazık olacaktır!»
Genadios, h e r gün birleşm e ta r a fta rla rı aleyhine v a ’z etm ek
ten ve y azılar yazm aktan geri kalm ıyor ve hakim Tom as A kinu’nun
şahsı ve eserleri aleyhine yeni m ü ta lâ a la r ve itira z la r te rtip ediyor
du. B ir de D im itri Kidoni aleyhinde bulunuyor ve bunların rafızî ol
duklarım isp a t ediyordu. Senatodan baş am iral büyük duka, Ge
nadios ile hem fikirdi ve işbirliği yapıyorlardı. İstan b u l’un aleyhine
toplanm ış olan sayısız T ü rk askerlerin i gören h alk a hitaben bu bü
yük duka L âtin ler aleyhine şunları söylem eğe c e saret e tti: « İstan
bul’un içinde T ü rk sarığ ım görm ek, L â tin serp uşunu görm ekten d a
h a iyidir». İstan b u l’dan üm itlerini kesm iş olan şehirler, «İstanbul
keşke Is a ile an asın a tapınan L âtin lerin eline düşsün de, dinsizlerin
ellerine düşmiyelim» diyorlardı. Cenab-ı H a k da E ş ’iya ve Hezak-
yal peygam berlerin ağzından b u n lara dedi ki, «A llahın kelâm ım din
leyiniz: E vin in içinde h e r ne v a rs a hepsinin gaspolunacağı günler
yaklaşıyor ve o güne k ad ar, ecdadın h e r ne m al toplam ışsa, bunlar
B abü’e v a ra c a k tır ve hiç bir şe y gasbolu nm ıy acaktır ve senin sul-
F. 11
bünden doğm uş olan ev lâtların ta ra fın d a n alınacaklar ve Babil h ü

küm darının sa ra y ın d a kullanıp ta h rip edeceklerdir.»
(İSTAN B UL M UH A SA R ASININ ÎL K G Ü N L ER İ)
58 — İm p a ra to r K onstantinos, G alatadaki Cenevizlileri kazan

m ağa v a r kuvvetiyle çalışıyordu. Ş ay et İstan b u l feth o lu n acak olur
sa kendi kalelerinin de ta h rip olunacağını Cenevizliler pek iyi bili
yorlardı. B undan dolayı daha evvel C enova’y a m ek tu p lar göndere
rek, yard ım istem işlerdi. A ldıkları cevapta beşyüz silâhşoru taşıy a n
b ir geminin G a la ta ’m n y ard n n ın a gelm ekte olduğu bildiriliyordu.
V enedikülerin üç s ıra kürekli k ad ırg aları da A zak denizinden,
D on nehrinden ve T rabzon’dan gelm işti. İm p a ra to r ve İsta n b u l’da
o tu ra n V enedikliler, b u nların V enedik'e dönm elerine m âni oldular.
B unlar güya İsta n b u l'a yard ım için alıkonulm uşlardı.
Kezalik Cenova’dan G iustiniani ailesine m ensup Io annis Longos
adında b ir z a t çok ve iyi h a rb levazımım hâm il g a y e t büyük iki ge
mi ve h arb etm ek için can a ta n silâhlı genç Cenevizliler ile gelm iş
idi1. B u Io an nis ask erî nizam ları bilir ve h a rb fenninde m ah a retli b ir
z a t idi. İm p a ra to r bunu iyi b ir şeküde k abul etti, askerlerin e p a ra la r
ve ih san lar tevzi ederek, Ioannis’i baş kum an dan tâ y in ve s a ra y a
(B lachem a) y ak ın olan su rla rın m uhafazasına m em ur e tti. Z aten o
ta ra fta k i su rla rın dışarısında, padişahın ta ş gülle a ta n to p ların ı y e r
leştirm ekte olduğu ve s u rla ra k arşı ta a rru z d a bulunacak düşm an
askerlerin in ordugâhlarının o rad a kurulm uş bulunduğu görülü yor
du. İm p a ra to r Io annis’e b ir de ferm an vererek, M ehmed’in vaki ola
cak taa rru z u n u n d e fin d e n ve onun eli boş olarak geri gitm esinden
ve bu su retle şe h ir k u rtu lu p h a rb kazan ıld ık tan sonra, kendisine
Lim nos adaşım hediye ediyordu.
Ioannis’e yapılan bu taltiflerd en sonra, L âtin ler, Ioannis’in k u
m andası a ltın d a cesu rane h a rb ediyorlar, çok defa su rla rın dış kıs
m ın a ve hendeğe çıkıyorlardı, yine çok defa hendeğin de d ışarısına
ath y a rak , T ürk lerle çarpışıyorlardı. Bu çarpışm alarda B izanslIlar,
bazan esirler veriyorlar, bazan da alıyorlardı*. B u iş BizanslIların
işlerine gelm iyordu, zira b ir BizanslIya k arşı yirm i T ü rk vard ı. Dı-
1 KrltoVUlos, S. 45 (T .N .).
ı K rş. K rltovulos, s. 47.
D U K A S 163
ş a n y a çıkıp d a ne yapabilirlerdi? B izanslIlara verilen em ir su ru n

ü stü n d en ve kale bedeninden b a z d a n o k lar ile, b a z d a n kem anlarla,
b a z d a n d a büyüklükleri fın dık k a d a r olup k u rşu n d a n yapılm ış bulu»
n a n ve b a ru t kuvveti ile bird en beş ve on m erm i a ta n m ak in eler
k u llan arak m üdafaalarını yapm ak idi1. B u b a ru tla k u rşu n tan eleri
f a ta n m akinelerden çık an m erm ilerin kuv vetleri ve tesirleri o k a d a r
büyük idi ki, zırhlı b ir adam a tesa d ü f e ttik leri vakit, hem kalkanı»
; m, hem vücudundaki zırhı delip g eçtikten sonra, şa y e t b ir diğerine
i tesa d ü f ederse, diğerini de delip geçerdi. B u s u re tle b ir m erm inin
atışın dan b irden iki veya üç kişi yaralanabilir. B u m akinayı T ürk-
le r de öğrendiler ve d ah a iyi k ullanm ağa başladılar.
N isan ayı so n a erdiği zam an, iki ta r a f a ra sın d a hafifçe çarpış
m alar oluyordu. M ehmed’in askerleri, g ü n geçtikçe artıy o rd u . D a
vet olunan ve olunm ıyan askerlerin m ik tarı m ühim b ir yekûn t u t
m uştu. Bu iş için casusluk yapanlar, m ik tarların ın dörty üz binden
fazla olduğunu sö ylüyorlardı2, G alatadaki C enevizlüer, p adişah gelm e
den evvel ve E d irn e’de bulunduğu zam an, elçiler göndererek, halis
dostluklarını beyan ettiler ve eski dostluk m uahedelerini tazelediler.
P adişah da, şehre yardım etm em eleri ş a rtı ile, kendilerine k a rşı bo-
bulmaz dostluğunu beyan etti. G alatalılar da, aynı v a itte bulundu
la r ise de, neticenin gösterdiği hale göre, iki ta ra fta n b ir ta r a f al
danıyordu. G alatalılar, İstanbul'un, M ehmed’in ecdadı ta ra fm d a n
ta a rru z a uğradığı halde, hiç b ir iş görm eden g eri g ittik leri gibi, b u
defa M ehmed’in de eli boş olarak döneceğini tah a y y ü l ediyorlardı.
M ehmed’e k arşı dostluk gösterm ekle beraber, şehirdekilere icap
eden yardım ı esirgem iyorlardı. B u su re tle M ehmed’e k a rş ı olan dost
luk şüpheli idi ve şehirdekiler ile gizlice işbirliği yapıy orlardı. P adi
şah ise, kendi kendine diyordu ki, « E jderi ezinciye k a d a r yılanı u y
ku halinde bulu ndurayım ve so n ra yılanın k a fa sın a indireceğim h a
fif b ir darb e ile onu da gebertirim ». V u k u a t bunu gösterdi, dediği
gibi oldu.
> D uk as, b u İfadesiyle, X V . a sırd a k u lla n ılm a k ta ola n «orgue» d iy e an ıla n

Ribaudequin'leri k asted iyor. B u nlar, ik i ta h ta tekerlekU b ir arabanın üzerine
yerleştirilm iş, m tltaaddit u fa k top nam lularınd an m ü teşek k il idi. İcabında h e
m en a ym zam an da a te ş edilm esi k ab ildi ve 12 m erm ilik b ir a tış yap m ak kab il
oluyordu. B k . S ir C harles Oman, A H lsto r y o f th e A r t o f W ar, II, 216; J. F.C.
Fuller, L’in fh ren ce d e 1’aetnem .ent su r l’h is lo ire. L ’â g e d e la poudre b ah si S6-118
(T .N .).
ş SphrantzSs, Endre von Iv a n k a a lm an ca tercü m esi, (Chronicon M arius)
17; «Landhccr aber, d as zu m K am p f b ercitstand , b e tr ie g 58, 200 Matın», (K ara
ordusunun m uharip k ısm ı 58.200 n e fe r ). (T .N .).
O zam an p adişahın deniz kuvveti de toplanm ıştı, ü ç ve iki sıra

kürekli olarak ücvüz ad e t gemi h azırlanm ıştı1. Ş ehrin lim anı ise,
İstanbul ta ra fın d a n O rea kapısından G alata’y a k a d a r gerilm iş olan
zincir ile kapatılm ış idi2. B izanslIların gemileri de lim an içerisinde
toplu bir halde bulunarak, limanı ve zinciri m uhafaza ediyorlardı.
Y uk arıd a söylediğimiz gibi, M ora’dan buğday getiren im para
to ra a it gem i ile im p arato r ta ra fın d a n sa tın alm an buğdayı taşıy a n
d ö rt Ceneviz gemisi m a rt ayı sonuna k a d a r Sakız adasında d u ru y o r
lardı. N isan ayı g ird ik ten sonra, h a re k e t etm ek istediler ise de, .o
zam an esm ekte olan poyraz rüzgârı bunların h arek etlerin e m âni
oluyordu. B u sebepten dolayı gerek İstanbul ahalisinin, gerek ge-
m ilerdekilerin c a n la n sıkılıyordu. P oyrazın sükûnet bulm ası ve lo
dos rüzgârın ın esm eğe başlam ası üzerine, gem iler Sakız adası lim a
nından çıktı, ilk gün lodos h a fif esiyordu, ik in ci g ü n biraz kuvvet
lendi, gem iler zorlukla ilerliyorlardı. Şehirdekiler ise, b u n la n n gel
mesini d ö rt göz ile bekliyorlardı. Padişah, bu gem ilerin şeh re doğru
gelm ekte olduklannı görünce, vahşi b ir ejd er gibi, kendi üç s ıra kü
rekli gem ilerine ve diğ er sefinelerine koştu, k a p ta n ların a şu em ir
leri verdi: «iki ş ık ta n birisi olacak tır: y a düşm an gem ilerini zapte-
deceksiniz, y a h u t b u nların lim ana girm elerine m âni olacaksınız. B u
em ir üzerine T ü rk gem ileri h arek ete geçerek, d ü şm an lara a it gem i
leri Yaldızlı-kapı lim anı dışında bekliyorlardı. M arm ara denizinden
gelen gemiler, M eğadim itrion ve Akropolisi geçerek, lim ana girm ek
arzu su ile, d o ğ ru yolların a devam ediyorlardı. O s a a t deniz de sak in
b ir halde idi. R ü zg âr esm iyordu. O rad a iki ta r a f çarp ıştılar. G örü
lecek b ir m a n z a ra idi. Ü çyüz ad e t yelkenli T ü rk gem isi ve beş ad e t
büyük gem i o k a d a r denizin sa th ın d a serilm işlerdir ki, in san o ranın
k a ra olduğunu zannediyordu; denizin yüzü a tıla n oklardan o k a d a r
1 Sphratzfes, B onn, s. 238-240: 18 Uç sır a kürekli, 4 8 ik i sır a kUrekll, 25

ta ş v c k er e ste yükltt ta ş ıt gem isi, 229 m u h telif tip te gem i. K rltovulos, s. 45: «R i
v a y e te na za ra n 350 parça.»
z D u k a s’m d en iz m uharebesi hakkm d ak i kaydında tash ih e m uhtaç bir çok
no k tala r vardır:
a ) G elen g em i b eş değil, dörttü. B unlardan UçU K anteano, C allseanu, N a-
v a re kom u talarınd ak i — h er birinde 400 zırh lı er bulunan— C enev iz g em isi ile
F la n te n ella k om u tasın d ak i B iz a n s g em isi (B k . Sphrantzbz, s. 247-20, Barbaro,
20 n isa n olaylar ı, 4 g e m i).
b ) M uharebenin cerey an tarzı ■hakk ında bk. D u rsun bey, Tarih-1 Ebu’l-
F eth , a 48; S p h r a n tz is s. 248; Feridun D irim tek in : İstanb ul'u n F e th i, s. 154-
160; F . K urdoğlu, T ürklerin D en iz M uharebeleri, s. 117; P ap arlgop ulos, V, 328;
K rltovulos, a 61-64; M irm iroglu, F&tUı’in D on an m ası ( T U .) .
DU K A S 165
dolm uştu ki, kürekçiler kürek lerini ku llan m ak ta güçlük çekiyorlardı.

B üyük k ad ırg ad a bulunanlar y üksekten k an atlı k a rta l ku şları gibi
ta ş a ta n m ak in a la n n ve diğ er silâh ların m erm ilerini yıldırım şidde
tiyle T ürklere k a rşı y ağ d ırıy o rlar ve bu su re tle m ühim m ik tard a
T ürkleri telef ediyorlardı.
P ad işah ise bu hezim eti g u ru ru n a yedirem iyerek, a t üstü nde
bulunduğu halde, denize doğru atıldı. A t ile b erab er yüzerek ve de
nizi y a ra ra k k a d ırg a la ra k a d a r gideceğini zannediyordu. K endi b ah
riyelilerinin tarz ı h areketlerine kızıyordu. M üsellâh k a ra askerleri
nin de bu halden c a n la n sıkılıyordu. O s ıra la rd a rü z g â r esm eğe baş
ladı, yelkenler doldu, k a d ırg a la r lim an a giden yolu katediyorlard ı.
M ehmed’in gemileri de k arşıların d a duruyord u. B u beş k a d ırg a üç-
yüz gemiyi b a tırab ilirler m iydi? P ad işah deniz fennine â şin â bulun
m adığından, yalnız avazı çıktığı k a d a r b ağ ın y o rd u . P ad işah ın ses
lerine kendi am irali ku lak asm ıyordu. O delicesine em irler veriyor
du. İşte o zam an M ehmed hiddetlendi ve kendi donanm asının çifte
sü tu n u n bulunduğu yere çekilmesini ve k ap tan -ı dery anın kendi
huzuru na getirilm esini em retti. D onanm a çeküde ve am iral padi
şahın huzuruna getirildi; d ö rt kişi ta ra fın d a n yere serdirildi ve p a
dişah, kendi eli ile, yü zbir defa a ltın d an m am ul b ir değnek ile v u r
du. Bu değneğin ucundaki topuz halis a ltın d an olup beşyüz litra 1
ağırlığında idi. P ad işah bu değneği a ra ştırm a , tecrü b e ve elinde oy
nam ak için y aptırm ıştı. Am iral, P a ld a soyadını taşıy o rd u ve B ulgar
a rh o n tlarm d an birisinin oğlu idi. B inaenaleyh B u lg ar aslm dan idi.
Çok sene evvel esir alınm ış; dinini değiştirerek, M ehmed'in babası
nın kulu olmuştu. B u am iral, d ö rt sene evvel, Midilliye gelerek, pek
çok kim seleri esir etm işti. Y ağm acıların d a iyi dostu değildi, zira
yağm a ettik leri şeyleri ellerinden zorla alıyordu. A m iralin padişah
ta ra fın d a n h a k a re te m aru z kaldığını ve dövüldüğünü görünce, azeb
askerlerin den birisi, b ir ta ş alarak, s u ra tın a a ttı ve gözlerinden bi
risini çıkardı.
K a d ırg alar lim ana geldiği v ak it m a h su rla r lim anı kapıy an zin
ciri a ç ü la r ve k ad ırg aları lim anın içine aldılar.
Padişah, düşm anın büyük gem ilerinin sekiz ad e t ve küçük ge
m ilerin yirm iden fazla olduğunu ve im p a ra to ra ve Venediklilere a it
ı L itra, 12 u n gia (lâttnce = un clac) a ğırlığın d a İdi. 1 u ngia 8 dirhem a ğ ır

lığın d a idi. 1 litra 12 X 8 = 96 dirhem . 500 litr a — 500X 96 ~ 48000 dirhem —
120 ok k a a ğırlığın d ak i bu Susanın bir insan tarafın d an ta şın m a sı kabil değildir.
(T .N .).
üç s ıra kürekli k ad ırg aların ve d ah a b ir çok küçük sefinelerin bu

lunduklarım görünce, lim anın zaptının kabil olam ıyacağım anladı.
C esuran e ve cü re tk âra n e b ir planın ta tb ik ve icrasını düşündü. Ga-
la ta ’nm ş a rk ta ra fın d a ve çifte s ü tu n 1 altın daki cih ette olan y e r ile,
G alatan ın diğer cihetinde ve K osmidion denilen y erin karşısın daki
H aliç sahili a ra sın d a bulunan ve G a la ta ’nın a rk a sın d a olan orm anlık
d ağ yolunun düzeltilmesini em retti. B u yolu m üm kün olduğu k a d a r
düzelttiler ve m a k a ra la r ile gem ileri denizden k a ra y a çıkardılar, yel
kenleri açtılar. B u gem ilerin geçidin (Boğazın) M ukaddes Ağzın
dan çekerek, k a ra yolu ile, H alice naklolunm alarını em retti. B u su
retle em ir icra olundu. Gemiler çekiliyordu. H er birinin baş ta ra fın
da b ir k a p ta n ve a rk a ta ra fın d a b ir dümenci oturu yordu. B ir diğeri
de ..elinde k üreği tu ta ra k , yelkeni h a re k e te getiriy o rd u ; b iri de d a
vul, b aşk a birisi de borazan çalıyor ve denizcilere a it ş a rk ıla r oku
yordu. M uvafık rü zg ârın esm ekte olduğu sırada, o rm an ları ve dere
leri aşarak , denize v arın cay a k a d a r k a ra d a n geçiyorlardı. B u gemi
lerin sayısı seksen idi. B unlar a ra sın d a iki s ıra kürekli k ad ırg a la r
da vardı*. Geri k alan gemileri o rad a b ırak tılar. B öyle b ir h arik ay ı
kim gördü ve kim işitti? K ey ah sar denizde köprü in şa ederek, k a ra
da y ü rü r gibi, bu köprü ü stü n d en k a rş ıy a a sk e r geçirdi. B u yeni
M akedonyalI ve b u n a k a lırsa neslinin en son padişahı olan Mehmed,
k a ra y ı denize tahvil e tti ve gemileri dalg alar yerine, d ağ ların tepe
lerinden geçirdi. B inaenaleyh b u K ey ah sar’ı da geçti. Z ira K ey ah sar
Elispondos (Ç anakkale boğazı) ’u geçti ve A tin alIlara m ağlûp ola
rak , m u h ak k a r b ir halde geri, döndü. M ehmed ise, k a ra y ı denizde
olduğu gibi geçti ve B izanslılan m ah v etti ve hak ik i a ltın gibi p ar-
lıy an A tin a’yı", yani dünyayı tezyin eden şehirlerin kıraliçesini fe t
h etti.
Y ukardaki ta fs ilâ t denize taallû k eden kısım dır. K a ra ta ra fı
n a gelince, o cesim topu İstan b u l su runun k a rşısın a g etirerek , A yiu
R om anu (Topkapı) kapısının yakınında yerleştird i. Topçu u sta sı ta ş
gülelerini k o y m a k için y an y an a iki ç u k u r hazırladı. B u y erlere ta
biî b ir hald e im al edilmiş, beheri ...... litra 1 ağırlığ ında ta ş la r vardı.
ı D iplokionion. Codinos. 116, Anon, Bandury, 58. D othier. D er B osph. und

Couspel 64 (T .N .).
- 2 Sphrantzös, s. 251; D ursun bey, 45. Barbaro, 22 nisan ola yla rı; F . D i-
rim tekin. İstan bu l’u n F eth i, s. 160-171; M irm iroğlu, F âtih'in D on an m ası; P a -
parigoprulo, Isto r ia tu E llen iku E thnua, V, 330-332 (T .N .).
> B u rada A tln ad an m a k sa t İstan bu l’dur.
* M etinde a ğ ırlık la rın m ik tarı yazılm am ış.
D U K A S 137
U sta, bü yük gülleyi atm ak istediği zaman, evvelâ küçük gülleyi a ta

ra k vuracağı yeri tâyin ve tesp it e ttik te n sonra, tered d ü tsü z ve ma-
hirane b ir su rette, büyük gülleyi hedefine ata rd ı. Top u s ta s ı birinci
büyük gülleyi a ttığ ı zam an, g ü rü ltü y ü işitm iş olan şeh ir ahalisi,
h a y re tte kald ılar ve Cenab-ı H ak k ’a h ita b e n : «Ya Allah, bize m er
ham et et» diye bağırdılar. O zam an â d e t olduğu üzere, p ask aly a h a f
tasın d a sa ra y d a bulunühuş olan çok m ukaddes H azret-i M eryem ’in
p u tu H o r as m an astırı (K ariye cam ii)’n a nak lo lu n arak sık sık şehir
içinde gezdiriliyordu ve bu p u t fetih gününe k ad ar, o m an astırd a
kaldı. İşte o zam an Y erem iya peygam ber v asıtası ile A llahın dediği
şey vaki oluyordu. Şöyle k i: «Niçin b a n a Seba’d an günlük ve daha
uzak m em leketlerden kokulu ağ açlar getiriy o rsu n u z? Y aktığınız k u r
ban lar kabul olunm uyor ve zebiheleriniz beni m ahzuz etm edi, bu
sebepten dolayı Cenab-ı H ak diyor k i: İşte ben, b u kavm e h astalık
• gönderiyorum ve babalar ve o ğ u llan aynı zam anda h asta lan a c a k
lar; k om şulan ve kom şularının civ an n d a b ulunanlar m ahvolacaklar.
Cenab-ı H ak diyor k i: işte şim alden b ir kavim geliyor, büyük b ir
m illettir ve b ir çok h ü k ü m d arlar dün yanın en u zak yerlerinden ayak
lan acak lar ve ellerinde y ay ve m ızrak olacaktır. B u m illet s e r t ve
k ü sta h olacak ve m erham et etm iyecek, sesi fırtın a lı deniz gibidir.
A tla r üstü nde ve m üsellâh olarak s a f k u ra c a k la r ve h arb d e a te ş gibi
üzerine yürüyecekler, ey kızım Sion1»
F elâketi doğuran o m ah ir top u stası, büy ü k topun çatlam am ası
için b ir çare bulm ağa çalışıyordu. Biz biliyorduk ki, to p gülleyi a t
tık ta n sonra, kalın yünden yapılm ış keçelere san lm ıy acak olursa,
cam gibi çatlard ı ve bu dikkate rağ m en de iki, n ih ay et üç d efa gül
leyi a ttık ta n sonra, yine çatlıyordu, z ira m adenlerin boş yerlerine
h av a nüfuz ediyor. P adişahın topçu u sta sı ne yapıy ordu bilir misi
niz? Top gülleyi a ttık ta n sonra, b a ru tu n h a ra re tin d en sıcak olduğu
zaman, hem en topu zeytin yağı ile yağlıyordu. A ynı zam anda topun
içi şiddetli havalanırdı ve zeytin yağının tesiri ile hafiflenen h a ra
reti birdenbire soğuğa tahavvül etm iyordu. B undan dolayı m ukave
m etini kolayca m u h afaza ediyordu. B u su re tle şehrin m ahvına hiz
m et etti. Top so n ra da, iyi halde m u h afaza olundu ve padişahın a r
zusuna hizm ete m üheyya bulundu.
Topçu u stası, atışı y ap arak , kaleyi s a rs tık ta n sonra, aynı yere
b ir gülle d ah a a tm a k istedi, tesad ü fen o rad a bulunm uş olan Y anko’-
1 Slon, Kudüs şehridir.

nun elçisi1 buna m âni oldu ve dedi ki, «E ğer kolayca kaleleri yıkm ak
istiy orsan, birinci atışı y a p tık ta n sonra, güllenin isab et eylediği y er
den beş altı kulaç m esafe uzak diğer b ir yere ikinci atışı y a p ; bu
suretle iki darbeyi y a p tık ta n sonra üçüncü gülleyi öyle bir yere a t
ki, üç güllenin atıldığı y erler b ir m üselles teşkil etsinler, o zam an
kalenin kolayca yıkıldığım görürsün». B u n a sih a t hoş görüld ü ve
topçu bu ta lim a t dairesinde h a re k e t e tti ve m u v affak oldu2.
B u m acan n , padişaha neden dolayı bu n a sih a ti verdiğini izah

edeyim: O sene M acar kıralı, G arbı R om alıların hüküm darlığım ala
ra k p ap a N ikola ta ra fın d a n tetviç olunduktan ve h üküm et idaresini
eline ald ık tan so n ra Y anko niyabet vazifesinden uzaklaştırıldı. H ü
küm etin idaresini, tam am iyle kıral üzerine aldı. Y anko ile Mehmed,
ara ların d a üç sene için, yeminli m uahedeler m evcut olduğundan ve
a ra d a n ancak bir buçuk sene geçmiş bulunduğundan, M ehmed’e şu
haberi gönderdi: «Ben hüküm etin idaresini k iralım a teslim ettim .
Şu halde size m uahede ile v a ’dettiğim h u su satı b u ndan böyle y ap a
m am ; bana verdiğin m uahedenam eleri geri al, benim kilerini bana
geri ver ve M acar kıralı ile istediğin gibi m uahede yap». Elçinin
M ehmed’e gelm esinin sebebi budur.
B u elçi, h ıristiy an olduğu halde, neden dolayı to p a tışı için
T ürklerin lehinde n a s ih a tla r verdiği hakkın da işittiklerim i yazıyo
rum . Y ukarıd a yazdığımız üzere, üçüncü d efa m ağlûp o lduktan son
ra , Y anko k açark en hüküm etin idaresini istediği gibi v e y a h u t lâyık
olduğu gibi, eline aldığı zam an, akıllı ad am lard an birisine tesa d ü f
ederek, m ağlûbiyetini an latıy ordu ve talih in B izanslIları bırakıp
T ü rk lerin yüzlerine güldüğünden şik ây et ediyordu. İ h tiy a r akıllı z a t
da, buna cevaben dedi ki, «Dur, oğlum, B izanslIlar kâm üen m ahvol
m adıkça, ta lih h ıristiy a n la n n yüzlerine gülm iyecektir. İstanbul,
T ü rk le r ta ra fın d a n ta h rip olunm ak ki, h ıristiy a n la n n felâketlerinin
sonu gelsin». Y anko’nun elçisi, h ıristiy an la n n m üstakbel talih leri
hak k ın d a bu m enhus sözleri hatırladığından, şehrin b ir an evvel su
k u t etm esini arzu ediyordu. Su rların ne su retle en kolay yıkılabile
ceği hakkın da ta lim a t verm esinin sebebi buydu.
ı Y anoş Hunyadi kastediliyor. M acar E lçisi. (T .N .).

2 U rban-Vreban bir dökücü u sta İdi. Topçu değildi. B elki, m uh afaza nok-
ta -i nazarından bazı tedbirler alm ış olm akla beraber, a tış ile m eşgu l değildi.
Topu kullanm ak v e nisan alm ak, topçuların va zlfesiy d l. B u h ıristiyan şehri
aleyhine yap ılan bom bardım anda, T ürklere pek de dost olm ıyan M acarların
n asih at verm eleri pek de inan ılaca k bir şe y değildir (T .N .).
D U K A S 169
M acar elçisinin verdiği bu talim ata uygun bir şekilde gülleler

atılarak, ara ların d a bir de burç olan iki su r yıkıldığı gibi, Ayios
Romanos (Topkapı) kapısının önündeki burç da yere serilm işti. Bu
açılan gediklerden T ürkler şehir içinde bulunanları gördükleri gibi,
şehirdekiler de T ürkleri görüyorlardı. G iustiniani Ioannis, kendi
m aiyetinde bu lunan askerler, sa ra y ın erleri ve G alata’dan aldığı
m üsellâh b ir çok kim selerle beraber, cesaretle m uharebe ediyordu.
G alatalılar, p ad işah a dostluk gösteriy orlardı. B unlar k orkm ıyarak
şehirden dışarı çıkıyorlar ve h a rb m eydanında v a k it geçiriyorlardı.
P adişahın istediği h arb levazımını da kendisine bolca veriyorlardı.
T oplar için lâzım olan zeytinyağını ve T ü rk lerin istedik leri diğer
h e r şeyi G alatalılar ted arik ediyorlardı. Yine bu G alatalılar, gizlice
vc geceleri BizanslIlar ta ra fın a geçerek, bun larla işbirliği yapıy or
lardı. E rte si gece de, diğer G alatalılar T ü rklerden gizli olarak, şeh
re gelerek, evlerde ve ordu içinde v a k it geçiriyorlardı. V enedikliler
ise, B alat kapısından, A vcılar (G ynegon)1 kap ısın a k a d a r olan m a
halde B izanslIlarla b erab er harbediyorlard ı. B üyük duka, beşyiiz
m üsellâh askerle, şeh ri dolaşarak, h e r yerd e bulunan askerlere ce
s a re t veriyordu. E lleri silâh tutabilenleri v a ta n î vazifeye d av et edi
yor, geride k a la n ları a ra ştırıy o r ve bu vazifeyi h e r gün yapıyordu.
P adişah m üneccim lerin tâ y in e ttik leri s a a t gelmeden, ciddî m u- ,
harebeye girişm ek istem iyordu. İm p arato r, kalelerin yıkılmış olduk- :
larm ı görünce, bu halin gerek şehir için, g erek kendi şahsı için b ir ;
felâk et olduğunu düşünerek m eyus oluyor ve üm itsizliğe kapılıyor- j
du. Aziz büyük K o n stantin zam anından itibaren, Isk itle r (T ü rk ler), '
îra n lıla r ve A ra p la rla bunca m uharebeler yaptığım ız halde, kale-i
lerden bir libre ağırlığında tek ta ş bile düşm em işti. O zam anlar, bu
k a d a r sayısız ask er ve büy ük donanm a ve bu k a d a r m ükem m el m u
harebe v a sıta la rın a m alik bir ordu görülm em iştir.
İm p arato r, bu hali gördükten sonra, M ehmed’e elçiler göndere
rek, senede ne k a d a r p a ra isterse — velev iktidarının fevkinde ol
sun— vereceğini ve daha başka tavizlerde bulunacağım büdiriyor
ve m ukabilinde m u h asaray ı k ald ırarak oradan uzaklaşm asını ve
m üsalâha akdetm esini istiyordu. M ehmed de cevaben, «B uradan
geri gitm em kabil değildir. Ya ben şehri zaptederim , veya şehir be
ni ölü veya sağ olarak zapteder, E ğ er sen şehirden sulhen çekilmeği
ı A v cıla r - G ynegon, K ungoz kapısı, B a la t k ap ısının garbında idi ve g e r i

sinde bulunan m ahalleye nisb etle bu ism i a lm ıştı. X . asırd a m evcu t olan bu kapı,
bugün y ık ılm ıştır (T .N .).
kabul edersen, sa n a M ora’yı, k ard eşlerin e diğer eyaletleri verece

ğim, bu su retle d o st oluruz. Ş ay et şehre sulhen girm em e m üsaade
etm iyecek olursan, h arb en gireceğim ve b ü tün e şra f ve âyanını ve
seni kılıçtan geçireceğim ve şehrin geri kalan b ütün halkını esir ve
m allarını, yağm a etm ek, üzere, askerlerim in ellerine teslim edece
ğim. Şehrin boş olarak bana kalm ası benim için kâfidir» dedi. İm
p arato r, bu sözleri dinledi, f a k a t bun ların vuku bulabileceğini akim
d an bile geçirm iyordu. Şehrin, B izanslIların elinden T ürklere rıza
ile teslim olunm ası ise, kabil değildi; şay et böyle bir hal vaki olur
sa, B izanslIlar hangi yolu tu ta c ak la r, nereye ve hangi hıristiy an
m em lekete hicret edecekler ve o m em leketlerde o tu ra n iste r hıris-
tiyan, iste r Türk, iste r Y ahudi olsunlar, b u n lara n e fre t n azarı üe
bıkm ıyacaklar mı ? K endileri ile ala y etm iyecekler, kendilerine k arşı
soğuk m uam elede bulunm ıyacaklar m ıydı? Hiç şüphe yok ki, diğer
m ezhepten olanlar bile, bunları zelil ve h a k ir göreceklerdi.
O zam an Longos G iustiniani T ürklerin, lim an içinde bulunan
iki ve üç s ıra kürekli gemilerini, gece v ak ti yakm ağı düşündü. B unu
icra etm ek m aksadı ile üç s ıra kürekli b ir gemi hazırladı ve içine
İta ly a ask erlerin den en m ah ir ve m üm taz olanlarını, h e r tü rlü m a
k in i, a lâ t ve edevatı yükledi. T a a rru z için m ünasip s a a ti bekliyor
du. G alatadaki Cenevizliler bunu h ab er alınca, T ü rklere ih b a r e tti
ler. T ü rk ler ise, o gece hiç uyum adılar ve to p ları h azırlıy arak Lâ-
tin leri beklediler. L â tin ler G alata Cenevizlilerinin T ürklere h aber
verdiklerini büm ediklerinden, gece y arıların d a üç s ıra kürekli ge
m inin dem irini çekerek, sessizce T ü rk gemilerine doğru y av aş yavaş
ilerledi ve b u n lara yaklaştı. (B ütün gece uykusuz olarak beklem ek
te olan) T ü rk ler ise, topa ateş verdiler. T optan çık an ta ş gülle bü
yük b ir ta ra k a ile G iustiniani’n in gemisine isab et ederek, gemiyi m ü
re tte b a tı ile b erab er batırdı. B u v a k a L âtin leri k o rk u ttu ve büyük
telâşa düşürd ü ve G iustiniani’nin cesaretini kırdı1. Gemi ile beraber
denizin dibine gitm iş ve boğulm uş olan askerler, yüzelli genç dilâver
ve kuvvetli m uharip idi. T ürkler, bu m uvaffakiyetlerinden dolayı,
g u ru ra kapılarak, büyük velvele ile bağrışıy orlar, g erek gem ilerde
bulunanları, gerek çadırların da y a ta n ları uyandırıyorlardı. B unlar,
göğe karşı- o k a d a r yüksek sesler çık arıy orlar idi ki, y erler sarsılı-
1 C enevizlilerin hab er verm eleri m eselesi tetk ik e değer. B u g ec e bask ım

hakkında D u kas'm verd iği m alûm at noksandır. B akm ız: B arbaro, 23-28 nisan
olayları; Feridun D irim tekln , İstanbul’un F eth i, s. 171-175; Sphrantzûs, s. 257-
258; T ürk lerin D eniz m uharebeleri, s. 120; D enizde T ürkler, s. 334; M irm iroğlu,
F&tih’ln D onanm ası (T .N .).
D U K A S 171
yordu. Şehirdekiler ile G alatalılar nepsi bird en k o rk u ların d an a h ve

enin ederek, bağırıyorlardı.
S abah olunca, Italy an gem isinin hiç um m adık ları yerden b a tı
rılm asın dan hasıl olan sevinç üzerine, T ü rk le r aynı to p a diğer bir
cesim ta ş gülle koydular. G alata k apısına yak ın b ir yerd e bulunan
ve içinde h e r tü rlü ticarî eşya bulunan, İta ly a ’y a gitm eğe hazırlan
m ış b ir gemi (bu gemi ve ham ulesi G alatalıların idi) üzerine ateş
ettiler. B u gülle geminin tam bordasına isab et ederek, batırdı. Bu
vaka G alatalıların T ürklere k arşı gösterdik leri halis dostlu ğa m u
kabil, T ürklerin b ir m ü k âfatı idi. B u nun üzerine G a latalılar aynı
günde T ü rk lerin büyüklerine m ü ra c a a t ederek, b u n lara dediler ki,
«Türklerin d o stla n olan bizler G iustiniani’nin üç s ıra kürekli gem i
sinin ta a rru z u n u evvelden h ab er verm ek ve iş a re t gösterm ek su re
tiyle, dostane b ir h a re k e tte bulunduk. E ğ e r b u gem inin h a re k e t et
tiğini bizden haber alm asa idiniz, k a ra d a n y ü rü te rek lim ana g e tir
diğiniz seksen gemi için çektiğiniz b ü tü n zah m etler bo şa giderdi.
Bu gem iler B izanslIlar ta ra fın d a n k ü l haline getirilecekti. Siz ise,
bize k arşı m ü k âfa t olarak, b u k a d a r z a ra r verdiniz». T ü rk vezirleri,
G alatalılara şu cevabı verd iler: «B atırdığım ız bu gem inin size ait
olduğunu bilm iy orduk; biz bu gem inin düşm anlarım ıza a it olduğunu
zannettik. B u sebepten dolayı batırdık , m ü sterih olunuz ve şehrin
tarafım ızdan fethini tem enni ediniz; zaten ş e h rin zap tı günü çok
uzak değildir, iş te o zam an b ütün zararın ız tazm in olunacak ve size
k arşı olan h e r borcum uz ödenecektir». G alatalılar, b u ta tlı sözlere
k an arak , döndüler. Sefiller, İstan b u l s u k u t ederse, kendi şehirleri
nin de biraz so n ra düşeceğini bilm iyorlar m ıydı?
Padişah, G alata cihetinden, A vcılar kapısının k arşıların a doğru
b ir de ta h ta d a n köprü yaptı. Bu köprünün inşası şöyle oldu: P ad i
şah, binden fazla şa ra p fıçısının tedarik ini em retti. H e r iki fıçıyı
yan y an a ve uzunluğuna koyarak, ipler ile bağladı; ondan sonra te k
r a r sıra ile ikişer ikişer fıçıları dizerek, iplerle bağladı, üzerlerine
kalın kirişler ko yarak, b ütün fıçıları birbirine ra p te tti ve en sonra
üzerlerine ta h ta la r döşedi ve bu köprü, y ay a olarak beş askerin y an
y an a geçm esine im kân verecek k a d a r genişti.
(M UHASARA’N IN SONU V E İSTA N BU L’UN F E T H İ)
39 — Mehmed, h a rb um urunu istediği gibi iyice yoluna koyduk

ta n sonra, şehre birisini göndererek, im p a rato ra şunları bildirdi:
«M uharebe için h e r şey hazırlanm ıştır. Çok defa size söylediğimi,

bir kere d ah a te k ra r ediyorum . D ah a v a k it m ü saittir. H arb in ne su
retle neticeleneceğini A llah a bırakıyoruz. N e dersin? Şehri terkedip,
a rh o n ü a n n la ve. m enkul servetinle, istediğin yere gitm ek istiyor
m usu n? Şehrin g erek senin, gerek bizim tarafım ızd an ta h rip olun
m am asını arzu ediyor m usun? Yoksa, şehri m üdafaa etm ek su re tiy
le senin ve yakın larının h ay a tların ı feda ve m evcudiyetinizi im ha mı
etm ek istiy o rsu n ? İstan b u l h alk ının esir edilerek, dünyanın h e r ta
rafın a dağılm asını mı arzu ediyorsun?»1
İm p a rato r aşağıdaki cevabı verdi: «Ecdadın bizimle ne şekilde
sulh içinde y aşam ışlarsa, sen de istersen bizimle, A llahın inayeti ile,
sulh halinde bulun. Ecdadın, benim ecdadımı baba adı ile an a rlar,
kendilerine h ü rm et ederlerdi. Bu şehri de kendi v a ta n ları telâkki
ederler, tehlikeli zam anlarında, hepsi bu şehre iltica ederek, k u rtu
lurlardı, k arşı gelenlerin hiç biri uzun m üddet yaşam azdı. Bizden
haksız olarak g asbettiğ in kaleler ve yerler, haklı olarak, senin ol
sun, h e r sene iktidarım ız derecesinde verebileceğimiz verginin m ik
tarın ı tây in e t ve sulh ve m üsalem etle yerine geri git. Bu h a rb i k a
zanacağım ne biliyorsun? Şehri sa n a teslim etm ek ne benim , ne de
şehirde bulunanlard an diğer birinin elindedir. Hepimiz kendi canı
mızı esirgemem eğe ve isteğim izle'ölm eğe k a ra r verdik.»
B u cevaptan so n ra Mehmed, b ü tü n orduya, tellâllar çık ararak ,
um um î hücum un yapılacağı günü tesp it e tti ve an d içerek ask erlere
dedi ki, «Bu m uharebede kazanç olarak yalnız şehrin b in alarını ve
su rların ı istiyorum ; şehrin diğer b ü tü n m enkul serv etin i ve m ah su r
larım , ganim et olarak, size bırakıyorum .»
P adişahın bu beyanatın ı ask erler pek m em nuniyetle kabul e tti
ler ve padişahı öğdüler. A kşam olunca, orduya tellâllar göndererek,
bütün çad ırların kuvvetli ziy alar ile ten v ir olunm asını ve a te ş le r y a
kılm asını e m retti (Mum donanm ası). Işık lar y an d ık tan sonra, hep
birden yüksek sesle tek b ir getirdüer. K a ra d a ve denizde yakılan
ışıklar, b ü tü n İsta n b u l’u, G alata’yi, b ü tü n gem ileri ve k a rş ı ta r a f ta
bulunan Ü sk ü d ar’ı gü neşin ışığından d ah a p arlak b ir şekilde aydın
latıyordu. Denizin s a th ı b ütün şim şek ziyası kuvveti ile parlıyord u.
ı M uhasaranın 48 İnci günü gönderilm iş olduğu zikrolunan bu elçi, D a m at

tsfen d iyar -o ğlu K asım b ey idi. D iğ er B izan s ve L âtin kaynaklarınd a bundan
bahsedilmez. C halcondyles b ilâ k is m ahsurların, Fâ tih 'e bir elçi göndererek, yüz
bin P ezan t altını m ukabilinde şehri m uhasaradan v a z geçm esin i isted ik lerin i y a
zar. B azı Türk kaynaklarında, F â tih ’in, im paratoru, y a şehirle beraber teslim
olm ak v ey a İslâm olm a ğ a d avet e ttiğ i (T âo-üt-tevârih ) yazılıdır.
D U K A S 173
K eşke yıldırım olsa idi! Z ira yıldırım yalnız te n v ir etm iyor, y ak ı

y or ve m ahvediyor. B izanslIlar T ü rk ordusunda yangın çıktığım
zanned iy orlar ve tam am iyle m ahvolurun alarm ı tem enni ediyorlardı.
BizanslIlar, T ürklerin rak settik lerin i görüp, çık ard ık ları sevinç vel
velelerini duyunca, istik balin ne olacağım hissediyorlar ve k ırık
kalblerle A llah a k a rşı fe ry a t ediy orlardı: «Allahımız! H aklı olan
tehdidini bizden esirge ve bizi T ü rk lerin elinden k u rta r!» Ş ehir h a l
kı, bu k a d a r ışık la n görm ek, velveleleri işitm ekle, y a n ölü gibi te
neffüs ediyorlardı. C iğerlerine nefes alm ak için k â fi kuvvetleri
yoktu, loannis G iustiniani ise, o gece çok çalıştı. Ş ehrin içinde ne
k a d a r k u ru b ağ ç u b u k lan v a rs a hepsinin getirilm esini ve yıkılan
surların, ta h rip olunan k ısın ılan üzerine konm asım e m retti ve t a h
rip olunan dış su rlarım m u h afaza için iç ta r a fta , y ani iki k a t k ale
arasın d ak i yerde, b ir hendek d a h a kazdırdı.
BizanslIlar, dış su rların ın yıkılm ış olm asından, T ürklerin s e r
bestçe g irip çıktık larım g ö rü y o rlar ve b u n a k a rş ı m ukabele etm eğe
ve bunları s u rla r arasın d an d ışarı çık arm ağ a m u k ted ir bulunm u
yorlardı. B azı ih tiy arlar, s a ra y ın a lt ta ra fın d a k i yerd e çok seneden
beri kapalı kalm ış ve iyi örülm üş, y erin altın d a bulunan küçük bir
kapı olduğunu biliyorlardı. B unu im p a ra to ra söylediler ve bu küçük
kapı im p arato ru n emri ile açıldı. B u gizli kapın ın eskiden ad ı «Ker-
koporta» idi.
M ehmed umumi ta a rru z a p a z ar günü başladı. O gün akşam
olunca, B izanslIların p a z ar gecesi is tira h a t etm elerine im kân verm e
di. Bu pazar günü b ü tü n azizlerin hususî günü y o rtu su olan m ayıs
ayının yirm i yedinci günü idi. Sabah olunca m uharebe başladı, Bu
ta a rru z s a a t dokuza k a d a r devam etti. S a a t dokuzdan sonra, ask er
lerini sa ra y d a n 1 Y aldızh-kapıya k a d a r yaydı. Seksen gemiyi de Tah-
ta-kapıd an (K siloporta) U nkapanı kapısındaki (P latea) geniş m ey
dana k a d a r olan yere, Çifte sü tu n lard a (K ab ataş iskelesi yanındaki
Tekel binasının yerinde) d uran diğer gemileri ise, Bağçe kapısından
(O rea) M eğadim itri2, A kropolis’i ve O diyitria m an astırın ın küçük
kapışım d o laşarak büyük sa ra y ı ve lim anı geçtikten sonra, L a n g a ’-
y a k a d a r olan kısm a yerleştirm ek su retiy le deniz kısm ını da m u h a
s a ra etti. B u gem ilerin h e r birisine su rların yükseklikleri uzunlu-
ı B urada saraydan m ak sat, T ekfur sarayıdır. (B la ch em a e sarayları. İvaz

«İtene! câm ii yan ın d a).
2 Sarayburnu - İncili köşk - A h ır kapı - L an ga lim anı bölgesi kastediliyor.
Buradaki büyük saray, Hippodrome İle M arm ara arasında bulunan B üyük sa
raydır (T .N .).
ğunda b ire r m erdiven ve m uhtelif diğer levazım koydu. G üneşin ba

tacağı zam an ta a rru z u n başladığı em ri verildi ve m û ta d bağrışm a-
la r oldu. P a z a rtesi akşam ı, padişah a t üstü nde olduğu halde, ordu
m untazam s u re tte ve büyük şiddetle ta a rru z a başladı. P a d işa h yı
kılan kalelerin önünde h e r fedakârlığı yapm ağa k a a d ir a sla n gibi
harb eden onbini m ütecaviz sadık genç k u lla n (yeniçeriler) üc b era
ber harb ediyord u. A rk asm d a ve y an ların d a yüzbinden faz la m uha
rip sü v ari askerleri vard ı. A şağı ta ra fla rd a yaldızlı-kapm ın lim anı
n a k a d a r olan y erd e diğer yüzbin ve d a h a fazla a sk e r v a rd ı; pa
dişahın durduğu yerd en sa ra y ın son k e n a n n a k a d a r diğer ellibin,
gem ilerde ve köprüde ise sayısız a sk er vardı.
Şehrin içinde b u lunan Bizans askerleri de şu şeküde taksim
olu ndular: İm p a rato r, Io an nis G iustiniani ile beraber, yıkılan kale
le r kısm ında (Topkapı kuzeyinde), iç kalenin dışında Perivolo” da
y e r ald ılar ve m aiyetlerinde üçbin k a d a r L â tin ve B izans askeri
vardı. B ü yük d u k a (büyük am iral - M egaduc) beşyüz askerle B a la t
kapısında (B asiliki) bulunuyordu. Deniz ta ra fın d a bulunan s u rla n
ve kale bedenlerini, T ahta-kapıd an (K siloporta) B ahçe-kapısına
(O rea Pili) k a d a r olan kısmım, ta ş a ta n m ak in alan k u llan an ve ok
a ta n beşyüzden fazla a sk er m üdafaa ediyordu. O rea Pili (Bağçe-
kapı) kapısından dolaşarak ta Y aldızlı-kapıya k a d a r olan kısm ında
her bir m etriste, b irer ok ata n veya ta ş a ta n ask er konulm uştu.
B izanslIlar b ütün geceyi uykusuz geçirdiler. Türkler, p ad işah ları ile
beraber, şehrin su rla rın a yaklaşm ağa çalışıyorlardı. Evvelce y ap
tık ları sayısız m erdivenleri de beraber getiriy orlardı. O rdusunun a r
kasın da bu lunan padişah, elinde tu ttu ğ u dem irden yapılm ış b ir değ
nek ile, ok a ta n askerlerine, kâh okşayıcı sözler söyliyerek, k âh bun
ları teh d it ederek, onları su rla ra doğru sevk ve teşvik ediyordu.
Şehirdekiler, güçlerinin yettiğ i kadar, cesaretle m ü d afaa edi
yorlardı. Ioannis, kendi askerleri ile, şecaatle harbediyordu. B erabe
rinde m üsellâh olarak im p arato r da vardı, b ütün askerle beraber
şehri m ü d afaa ediyorlardı. Cenab-ı H ak, fü tu h a t talih inin Türkle-
rin eline düşeceğini gösterm ek için, B izanslIların en m uktedir, nü
fuzlu, en iyi m uharibi ve kum andanları olan Ioannis G iustiniani’yi
ordu ların dan uzaklaştırdı. B u kum an dan daha gece karan lığ ı devam
ettiği sıra d a a tılan b ir k u rşu n ile, elinden ve kolunun a rk a ta r a fla
rın dan y aralandı. K urşun baş ku m an d an lara m ahsus zırhı delmiş
ı P erivolo, şehri k u şa ta n ik i k a t k a ra surlarından İç v e dıg surla r arasın da

bulunan sa h a y a verilen isimdir.
D U K A S 175
idi’. Bu zırh A hilea (A şil)’nın silâ h la n gibi imal edilm işti. G iustini-
ani aldığı bu y a ra d a n dolayı r a h a t edemiyordu. İm p a ra to ra dedi ki,
«C esaretle yerini m uhafaza et, ben gem iye k a d a r gidiyorum , çabu
cak tedavi olunup avdet edeceğim». İşte o s a a t peygam ber Yeremi-
ya tara fın d a n Y ahudilere söylenilen sözler vaki oluyordu: «Sedekia-
ya deyiniz ki, Israelin Allahı, Cenab-ı H ak, şöyle b u y u rm u ştu r: «Si
zin ellerinizde bulunan s u ru n haricinden sizi m u h a sa ra eden Babil
meliki ve K ildanileri su rd a n uzaklaşm ağa y a ra y a n silâ h la n şehre
geri aldıracağım ve o n lan bu şeh rin o rta sın d a toplıyacağım . Ben
kendim de elimi u z a ta ra k ve kollarım la gazap, hid d et ve büyük hı
şım la size v u rara k , aleyhinize m uharebe edeceğim. Bu şeh rin sakin
lerini, gerek insanları, gerek hay v an ları vuracağım . O nların büyük
bir kısm ı vebadan ölecekler. B unları esirgem iyeceğim ve m erham et
etmiyeceğim*». im p a ra to r ve m aiyeti, Ioannis’in g ittiğ ini görünce,
k o rk tu la r; halbuki m ü d afaa m üm kün olduğu k a d a r yapılıyordu.
T ürkler, ellerinde k alk an bulunduğu halde, s u rla ra y a k laştılar
ve m erdivenleri yerleştirdiler. F a k a t hiç b ir şey yapam adılar, zira
kalenin üstü nden ta ş a ttık ların d an , m erdivenlerle çıkm ağa m uvaf
fa k olam ıyorlardı. Bütün, m üdafiler ise, im p a rato rla rı ile beraber,
dü şm anlara k a rşı geliyorlard ı; m ak satları, T ürklerin yıkılan kale
lerden şeh re girm elerine b ü tü n kuvvetleri ile m âni olm aktı. Cenab-ı
H a k b u nların b a şk a yoldan şeh re girm elerini istedi. T ü rk ler evvelce
bahsettiğim iz (sonradan aç tırıla n küçük) kap ın ın açık olduğunu
görünce, p adişahın o m a ru f kulların dan elli k a d a n , a te ş püsküre-
rek, içeriye a tla d ıla r ve kalenin üstü ne çık tılar. B u n lar içeri g ire r
ken, tesad ü f ettik leri d ü şm a n la n öldürü yorlar ve u za k ta n harb e-
denleri y aralıy orlardı. B u h al m üth iş b ir m an z a ra arzediyordu. K a
lelere çıkm ak için m erdiven k u ra n la ra m âni olan B izanslIlar ile Lâ-
tin lerin b a z d a n b u n lar ta ra fın d a n öldürülüyordu. B azılan da, göz
lerini kapıy arak, s u r l a r a ü stünden kendilerini aşağ ıy a atıyorlardı.
B unların v ü c u tta n p aram -p arça oluyor ve h a y a tların ın son dakik a
larım ıstıra p içinde geçiriyorlardı. O v a k it T ürkler, b ir m ânie tesa
d ü f etm eden, m erdivenleri yerleştirip , k a rta l k u ş la n gibi, u ç a ra k
kalelere çık ıyorlardı3.
> G lustiniani, 3 üncü T ürk hücum kolunun (yeniçerilerin) taarruzu esna

sın da sab ah leyin ya ra lan m ıştı. G iustianini'in y a ra lan m ası v e g eriy e götürü lm e
s i ha k k ın d a bk. Feridu n D irim tekin, İstanb ul'u n F e th i, s. 215-217 (T .N .).
ı A h d-i A tik , Jerem i, 20-316 (T .N .).
* D u k as İstan b u l m u h asarası esnasında şehird e bu lunm asına rağm en,
T ürklerin şeh re girdikleri kapı im p arato ru n bulunduğu yerden

uzak olduğundan, kendisi ile yanın daki m üdafilerin bundan haber*
leri yoktu. T ürklerin ise başlıca m ak sa tla rı bu idi. B izanslIlara k arşı
harb eden ask erlerin m ik tarı B izans askerlerin e n isp eten yirm i misli
fazla idi. Bizans askerleri ise, alelâde bir T ürk a sk eri k a d a r h arb
fenninde bilgili değildi. Z ira T ü rk askerleri, bu m a k s a t ve bu düşün
ce ile yetiştiriliyordu.
M üdafiler, ansızın kalelerin ü stünden okların yağdığını ve ken
dilerini y araladığım görünce, bunların geldiği yere b a k tık la rı zam an,
T ürkleri kalelerin ü stü nde gördüler. Ş ehrin iğine girm ek için hem en
k a ç tıla rsa da, s a y ü a n çok olduğundan H a rsu (E ğri-kapı) denilen
kapıd an ko lay girem ediler. K uvvetli olanlar zay ıf olanları çiğniye-
rek giriyorlard ı. T ü rk askerleri, B izanslIların bu halini görünce, bü
yük b ir vaveyla ile kap ıy a doğru hücum ettile r ve sefil şe h ir halkım
ezmeğe ve öldürm eğe başladılar. K apıya k a d a r geldilerse de, içeriye
girem ediler. O rada düşm üş olan cesetlerden ve bayılm ış olanlard an
kapı kapanm ıştı. B ir çoğu yıküan kalelerin h arab eleri üzerinden gi
riy o rla r ve rastgeld iklerin i kesiyorlardı. İm p a ra to r yorulm uş oldu
ğundan, ellerinde kılıç ve kalkanı olduğu halde duruyord u. O za
m an şu acı sözleri söyledi: «Benim başım ı kesecek b ir h ıristiy an yok
m udur?» Y apyalnız kalm ıştı. Ö sırad a bir T ü rk yüzüne do ğ ru b ir
darbe indirdi ve yaraladı. Bu da, Tü rke bir darb e vurdu, ark asın d an
diğer biri öldürücü b ir darbe ile y aralad ı ve im p a ra to r y ere düştü .
Türkler, bunun im p arato r olduğunu anlam adılar, âdi b ir a sk e r zan
nederek, öldürüp o rad a b ıraktılar.
■Türklerin şehre a çık bir kapıd an girdikleri efsa n esin i y ara tm ak su retiy le T ürk
zaferini kü çültm ek İstem iştir.
1) K erkoporta'da, m uharririn İfadesine nazaran, sarayın a lt tarafın da,
küçük, yera ltınd a bir kapı idi. B ahis konusu oian im paratorun ik am et e ttiğ i sa
ray. A n ca k B la c h e m a e ’deki im parator M anuel Comhenos’un in şa ettird iği İv a z
ef. cam linin şim al v e şim al şarkisindek i set Üzerinde bulunan Bâraydır. Son B i
zans im paratorları bu sa ray d a oturuyorlardı (Bk, P e r T afra, C lajivo). Bunun
için bu g iz li ve kü çük k ap ıyı bu civarda aram ak m ecbu riyetindeyiz. B un a naza
ran Prof, A . M. Schııeider v e ona atfen B abinger'in iddia ettik ler i g ib i bu ka p ı
buradan i k m ’den fa z la u za k lık ta olan X ylokerkosporta - B elgrad ka p ısı olam az.
2 ) T ürklerin açık b ırakılm ış olan bir kapıdan içeri girm iş oldukları h ik a
ye si ya lm z o zam an şehirde .bulunm ıyan D ukas tarafınd an y a zılm ıştır. M uha
sarad a bulunan diğer B izan s ve L âtin vakanüvislerinden hiçbirinde böyle bir
k a y ıt m evcu t değildir. Türk k a y n a k la n , bilhassa olayları gözü ile gören D ur
sun b ey top gediğinden içeri girildiğini kaydederler (T .N .).
D U K A S 177
T ürkler, o yerden şeh re girerken, yalnız üç kişi k ay bettiler.

Gündüzün s a a t birinde idi. Y eryüzünde kim se görünm üyordu. H ari-
su (E d im ek ap ı) kapısm dan gird ikleri zam an, s a ra y a k a d a r giden
yolda r a s t geldiklerini ve kaçm ak istiyenleri öldürüyorlardı. M uha
rip olarak ikibin k a d a r ask eri kestiler. T ü rk le r b ir a ra k o rk tu la r:
Şehrin içinde m uharip olarak ellibin ask erin bulunduğunu zannedi
yorlardı. B undan dolayı ikibinini telef ettiler. E ğ e r B izans askerle
rinin m iktarının sekizbini geçmediğim bilm iş o lsalar idi1, bunlard an
hç birisini öldürmiyeceklerdi. B u m illet (T ürkler) p a ra y ı çok sever.
B abalarını öldüren katil büe ellerine geçse, p a ra m ukabilinde onu
serb est b ırak ırlar. N erde kaldı ki, kendilerine fenalık yapm am ış ve
bilâkis m ağdur vaziy ette bulunm uş olanlar h ak k ın d a fen a m uam e
lede bulunsunlar.
H arbden so n ra çoklarına r a s t geldiğim erlerin b a n a a n la ttık la
rın a göre, «İleride tesa d ü f edeceğimiz askerlerden ko rk arak , önü
müze çıkanları öldürüyorduk. S onra şehirde erkeklerin azlığım gö
rünce hepsini hem en koyun gibi elimize geçirdik» diyorlardı.
P adişahın m aiyetinde bulunan ve yeniçeri adı verilen ask er
lerin b ir kısm ı s a ra y a doğru gittiler, b ir kısm ı d a P e tra s ism ini ta
şıyan büyük P rodrom os m an a stırı2 ile H o ra s m an a stırın a (K ariye
camii) gittiler. H oras m anastırın da, o zam an M eryem A na’nın m u
kaddes p u tu vardı. G ünahlarım ız için bu p u tu n b aşın a gelenleri iler
de an latacak olan ey dil ve dudaklar! B u âsiler b a şk a y erlere de
gitm ek için, acele ettiklerinden, dinsizlerden biri, b ir b a lta alarak ,
o pis ellerinin yardım ı ile, p u tu d ö rt p a rç a y a ayırdı. K u r’a ile p a r
çalardan h e r biri, üstü ndeki tezy in at ile beraber, k u r’anın isab et e t
tiğ i d ö rt kişiden birine, m üsavi hisse o larak verildi. M anastırın m u
kaddes ve kıym etli evanisini gasbederek g ittiler. O radan ordu k u
m andanının evine g ittile r ve eski zam an lard an beri to planan se r
vetler hâzinesine gird iler ve y ata k ların d a y a tm a k ta olan asil kızla
rım uyandırdılar. O gün m ayıs ayının yirm i dokuzuncu günü idi. Bu
mevsimde genç erkek ve kızlard a sab ah uykusu ta tlı oluyor. Üç gün
evvel ve h a ttâ düne k a d a r tehlike eseri görm ediklerinden, korkusu z
olarak uyuyorlardı. O s ıra la rd a s a y ıla n çok b ir sü rü dinsizler, B üyük
Kiliseye giden yol üzerinde yürüyorlardı. H er iki ta ra fın durum
ve h a rek etleri görülm eğe değerdi. H enüz sabah idi. Ş afak ancak
ı M tldafilerin m ik tarı hakk ında bakınız. Feridun D irlm tekin, İstanbul'un

F eth i, s. 61-68 (T .N .).
« Prodrom os P e tr a s M a n a stın , D ira gm an taraflarınd a İdi.
F. 12
Böküyordu. T ü rk lerin şehre girm elerinden ve halkın kaçışm asından

bazı B izanslIlar evlerine sahip olmak, k a n la rın ı ve çocuklannı h i
m aye etm ek için koşuyorlardı.
T avros (T auro s) m eydanı (B eyazıt m ey d an ı)’m geçerek, Stav-
ros sü tu n u n a (Ç em berlitaşa) geldikleri zam an, kad ın lar kan, te r
içinde bu lunan bu ad am lara h a rb vaziyetini sorunca, b u n lar şehrin
İçinde T ü rk askerlerin in B izanslIları kesm ekte olduklannı söyledi
ler. B u m enhus hab eri duym uş olanlar, evvelâ bunların sözlerine
sözlerine inan m adılar, fazla o larak m eş’um h ab erler y a y a n ad am
la r gibi bunları ta h k ir ve tek fir ettiler.
B undan sonra, yine k a n te r içinde, b ir ikinci ve b u n u m üteakip
b ir üçüncü adam aynı m eş’um hab eri söyleyince, Cenab-ı H a k k ’ın
gazabının son dereceye vardığını an lad ılar; b ü tü n k ad ın ve erk ekler,
rah ip ve rahibeler B üyük Kiliseye (A ya So fya) doğru h a re k e t e t
meğe başladılar. E rk e k ve kad ın lar evlerini olduğu gibi b ırak arak ,
k u cak ların d a yalnız çocuklarım taşıyorlardı. İn sa n la rla tıkanm ış
bir halde olan o yol görülecek şeydi. H erkesin B üyük Kiliseye iltica
etm esinin sebebi şu d u r: Çok seneden beri şeh ir h alk ın a bazı yalancı
falcılar istikbalde şehrin T ürklere teslim olunacağını, b u T ürklerin
askerî kuvvetle şehre gireceklerini, BizanslIları keseceklerini ve
T ürklerin bu yürü yüşlerinin büyük K o n stantin’in sü tu n u n a (Çem
berli taş) k a d a r varacağım , ondan so n ra gökten b ir m eleğin elinde
kılıç olarak, ineceğini ve bu melek, sütu n u n yam nda bulunacak olan
ismi m eçhul sadedil ve fa k ir b ir adam a im paratorluğu ve kılıcı ve
rerek, ona: «Bu kılıcı al ve A llahın kavm inin intikam ım al» diyece
ğini, o zam an T ürklerin geri gideceklerini, B izanslIların bunları ta
kip ve telef edeceklerini, bunların şehirden, g a rp te n ve şa rk yerle
rin den İra n h u d u tların d a bulunan «M onodendıio»1 adındaki yere
k a d a r koyulacaklarını söylüyorlardı. Bazı kim seler y u k arıd a yazı
lan lara in anarak, bu nların vaki olacağı kan aatiy le k oşuyorlar ve
başkalarını da ko şm ağa teşvik ediyorlardı. B unların k a n a a ti böy-
leydi ve bugün vuku bulm ak ta olan hâdiseler, esasen çok seneden
beri k afaların d a yer etm işti, Yani «Stavros (Ç em berlitaş) sütu nunu
geçecek olursak, gelecek felâketi atlatırız» diyorlardı. Şu sebepten
halk B üyük Kiliseye sığınıyordu. Bu suretle bir s a a t içinde o m uaz
zam m âbet tam am iyle erk ek ve kadın larla dolmuş idi. M âbedin a lt
ve ü s t katları, avluları ve h er b ir yeri sayısız halk ta ra fın d a n işgal
ı M onodendrio kelim esi ik i kelim eden m üştak tır. Mono, tek, dendron =
ağ aç dem ektir. Şu halde M onodendrio, tek ağ a çlı yer v ey a şeh ir m ina sın d ad ır.
D U K A S 179
edilmişti. M abet dolduktan sonra, içerdekiler k a p ıla n k ap ad ılar;

k u rtu lu şlarım m âbedin keram etinden bekliyorlardı.
E y b edbaht ve sefil B izanslIlar! D ün ve dünden evvelki günler,
bu m abede m a ğ a ra ve rafızîlerin m ezbahı adın ı veriyordunuz, içinde
küiselerin birleşm esi ta ra fta rla rı olanlar ta ra fın d a n ru h a n î âyin ic
r a olunduğundan, kirlenm em ek için, hiç biriniz b u m abede girm iy or
dunuz. Şimdi ise, gelen felâ k etten k u rtu lm a k için, bu m abede sığ ı
nıyorsunuz. B u gelen hak lı felâk etin de, kiliselerin h u z u r ve ra h a tı
için yüreklerinizi yum uşatm adığın a eminim. B u s ıra d a da, ş a y e t gök
ten b ir m elek inip de, size «E ğer birleşm eyi ve kilisenin h u z u r ve
ra h a tım kabul ederseniz, düşm anları şeh ird en kovacağım » dem iş ol
sa, siz akıl edip, kabul etm iyeceksiniz; şa y e t ederseniz, y alan d an k a
bul edeceksiniz. B ir k aç gün evvel «Şehrin F ren k lerin ellerine düşe
ceğine, T ürklerin ellerine düşmesi d a h a iyidir» diyenlerin şim di y ü
rekleri kabarsın.
T ürkler, s a a t birden az sonra, şeh rin iç ta ra fın a doğru y ü rü
yerek, yolda bu ld uklarım yağm a ediyorlar, ö ld ü rü y o rlar ve e sir alı
yorlardı. Bu su retle B üyük M âbede v a rd ıla r ve k apılarım kapalı
bulduklarından, v a k it kaybetm eksizin, b a lta la r ile k ırd ıla r; kılıç
larım çekerek içeri gird ikleri v a k it binlerce halk ı gördüler. B u halk
arasından, herkes kendi esirini seçip alıyordu. B u e s a re t m uam ele
sine h a lk ta n kim se k a rşı gelm edi v e kendisini b ir koy u n gibi teslim
etm ekten çekinmedi.
M âbet içerisindeki bu â fe t ve felâketi, ilerde kim ta s v ir edecek
tir? O sıra d a du yulan ağlam aları, küçük çocukların bağırm alarım
ve göz y a şla rı dökerek, a h ve enin eden a n a ve b a b a la rın ağlam ala
rı ve inlemelerini kim a n la ta c a k ? H e r T ürk, en genç kadım ve en
güzel rahibeyi, şa y e t d a h a evvel b a şk a birisinin eline geçm iş ise da
h a kuvvetlisi elinden kapıp, kendisine m al ediy or ve bağlıyordu. B u
kapışm a ve çekişm eler k ad ın ların saçlarından, zülüflerinden, meme
lerinden ve kolların dan oluyordu. K ad m ia n n göğüsleri açılıyordu.
O sıra d a cariye, hanım ı ile, efendi u şağ ı ile, a rşu n a n d rit' kapıcısı
ile, genç e rk e k çocuklar, b a k ireler ile b e ra b e r bağlanıyordu, ö yle
bakireler v ard ı ki yüzlerini henüz güneş görm em işti ve b u n la n an
cak d o ğ u ran a n a la n tte b a b a la n görebiliyordu. B u bak ireler cebren
çekiliyor ve döğülüyordu.
T ürkler, b u su re tle gasbettik lerini, em in b ir yere götü rd ü k ten i
i A rşim a n d rit: ruhani bir payedir.

ISO B İZ A N S T A R İ H İ
sonra, ikinci ve üçüncü d efa y ağ m ay a iştira k etm ek için geri geli

yorlardı. B u g a a sıp lar acele ediyorlardı. B u su retle b ir s a a t içinde
b ü tün halk bağlı bulunuyordu. E rk ek ler ipler ile, k ad ın lar ise m en
dilleriyle bağlanıyordu. Bu su retle kiliseden ve kilisenin en m ukad
des yerlerinden, koyun sürü leri gibi, sayısız insan dizilerinin ağlıya-
rak, fe ry a t ederek çık tık larını ve b u n lara m erham et edecek kim se
nin bulunm adığını görmeliydiniz.
M âbedin hali hak k ın d a ne diyeceğimi bilm iyorum . Dilim ağzı
m a yapıştı, ağzım m ühürlenm iş olduğundan, nefesim çıkam ıyor.
B unlar hemen m ukaddes tasv irlerin (ik on), tezyinatım koparıp al
dılar; zincirleri, büyük şam danları, m ukaddes din taşın ın ö rtü leri
ni, küçük şam danların bazılarını k ırd ılar ve bazılarım ald ılar; m u
kaddes eşyanın m uhafazasına m ah sus olan hâzinenin içinde bulunan
altın, güm üş ve b aşk a kıym etli m adenlerden yapılm ış olan b ü tün
m ukaddes k apları bir saniyede k ap ıştılar ve m âbedi h a ra p ve çıplak
bir halde b ırak tılar. M âbedin içinde hiç b ir şey bırakm adılar. O sı
rad a peygam ber A m os’un ağzı ile, A llahın söylediği v a k ’a la r yeni
Sionl’da vuku buluyordu. H e r şeye k a d ir olan Cenab-ı H ak, şöyle
buyuruyor: «Betil’in2 m ezbahlarım n cezasım vereceğim ve m ezbahın
boynuzları kırılıp, yerin a ltın a düşeceklerdir ve d ö rt ta ra fı saçaklı
köşk ile yazlık haneyi yıkacağım ve fildişinden yapılm ış evler ile b ir
çok b a şk a evler m ahv ve h a ra p olacaktır». Cenab-ı H ak d iy o r k i:
B ayram larınızdan ik ra h ve n e fre t ediyorum ve um um î top lan tıla
rınızdan hoşlanm ıyacağım . B ana ateşle yanm ış olan k u rb a n la r ve
âdi zebih alar takdim etseniz dahi kabul etm iyeceğim ve bakm ıyaca-
ğım. İlâhilerinizin nağmesini, benden uzaklaştırınız, m usiki aletleri
nin terennüm ünü dinlemiyeceğim. Cenab-ı H a k b a n a dedi k i: kav-
m im tsra ilin akıbeti geldi. B unun m ahvolm am ası için önayak olmı-
yacağım ve o g ü n ü m âbedin heykelleri, fe ry a t ve fig a n la ra döne
cektir. Cenab-ı H a k diyor k i: E y sabah leyin fak iri k o v an lar ve y er
yüzünde fu k a ra y a eziyet edenler! B unları dinleyiniz! A lış-verişte b u
lunm ak için, a y ne v a k it geçecektir ve ufağı küçültüp, m iskalı bü
yütm ek, hileli tera zi kullanm ak suretiy le buğday sa tm a k için cu
m artesiler ne v a k it geçecektir ki, yoksul olanı p a ra ile, fu k a ra y ı b ir
ç ift ayakkabı m ukabilinde s a tın alalım. Cenab-ı H ak d iyor k i: «o gti-
■ T e n i Sio n = A y a S o fy a ’n ın diğer bir adıdır.

ı B etil, F ilistin d e g a y e t esk i bir Yahudi şehri idi, dah a e sk i adı cLuz»
idi. B u ra sı H az re ti Yİakubun v e H azretl T ttşanın zam anında, Y ahudilerin ço k
m ukaddes bir şehri ik en H az re ti SUleym am n vefa tın d a n so n ra p u tp erestlik
m erkezi haline ge lm iştir.
D D K A S 181
nü güneş öğle ü s tü b a ta c a k ve gündüzün aydınlık bulunduğu bir sı

ra d a yeri karan lığ a kavuştu racağım ve y o rtu eğlencelerinizi m atem
lere tebdil edeceğim ve b ü tü n İlâhilerinizi iniltilere döndüreceğim».
İstan b u l’un kaybolduğu o m ü th iş gün, azize Teodosia’nın h u su
si gününe tesad ü f etm işti. Bu sebepten halk bu y o rtu ile m eşguldü
ve bir çok erkek ve kadın akşam dan sa b a h a k a d a r vakitlerin i azize-
nin türbesinde geçirm işlerdi. B ir çok erkek ve k ad ın lar da, sabah
olunca m um lar ve günlükler taşıy a ra k , azizenin k abrinin ziyaretine
gidiyorlardı. B u kad ın lar tuvaletlerini y ap arak , iyi elbiselerini gi
yerek, m ücevherlerini tak ın arak , kiliseye giderken, birdenbire T ürk-
lerin tu zak ların a düşm üşlerdi. İstan b u l gibi büyük b ir şehirde a n
sızın böyle bir felâketin başların a geleceğini nereden bileceklerdi?
Bu felâketin büyüklüğünü, ancak görenler ta k d ir edebilirler.
Y ukarıd a izah ettiğim iz üzere, şehre k a rşı yapılan bu tehdidâ-
miz ta a rru z H arsu (E ğrikapı) kapısı ile A yiu R om anu (Topkapısı)
kapısında ve sa ra y ın bulunduğu yerde başladı ve bu yerlerd e neti
celendi. G em ilerin ve lim anın m ü d afaası o derecede iyiydi ki, Bizans
lIlar T ürklerin ta a rru z la rın a k arşı m ukavem et ediy orlar ve m erdi
venlerini su rla ra yerleştirm elerine m üsaade etm iyorlardı. G ündü
zün s a a t üçüne k a d a r ta ş ve ok m uharebesi devam etti. O rada Bi
zanslIlar T ürklerden d ah a kuvvetli idiler. Şehrin içinde s a b a h ta n be
ri y ağ m alar ile m eşgul olan T ürk askerleri, bu ta ra fla ra gelip, Bi
zanslIların s u r dışında bulunan T ü rk ler ile m uharebe ettik lerini gö
rünce, avazları çıktığı k a d a r b a ğ ıra ra k , s u rla ra doğru hücum etü ler.
Deniz su rların ı m üdafaa edenler, Türkleri, şeh rin içinde görünce,
yüksek sesle «yazıklar olsun» diye b a ğ ıra ra k kalenin üstü nden ken
dilerini yere atıyorlard ı. Z ira o rad a a rtık BizanslIların, kuvvet ve
k u d reti kalm am ıştı. O zam an su rla rın dışarısında gem üerde bulu
n a n T ü rk ler hem cinslerinin şehrin içinde bulunduklarını görünce
şehrin fetholunduğunu anladılar ve b u n lard an bir kısm ı çabucak
m erdivenleri k u rara k , şehre girdiler, şehrin kapılarını aç tıla r ve bu
suretle o ta ra fla rd a kale dışarısında bulunan T ürklerin hepsi içeri
girdi.
B üyük duka (am iral) da T ürklerin bulunduğu yere k a d a r (bu
za t B alat kapısına beşyüz askerle n ezaret ve burayı m üdafaa edi
yordu) geldiklerini görünce, bir m ik ta r m aiyeti ile kendi evine g it
ti. B izanslIların hepsi, darm adağın olm uşlardı. B azıları evlerine g it
m eden esir ediliyorlardı, bazıları da evlerine döndükleri vakit, evle
rini karıların dan, çocuklarından ve eşyalarından hali olarak, h arap
182 B İZ A N S T A R İ H Î
bir halde buluyorlardı. B unlar da bu hale kargı düşünm eğe, a h ve

enin etm eğe ve ağlam ağa v a k it bulm adan, yakalanıp elleri a rk a la rı
na bağlanıyordu. Evlerine gelen bazıları da, k a rı ve çocuklarının
bağlanm ış b ir halde götürüleceği zam ana tesad ü f etm iş olduğundan,
kendileri de k a n la rı ve en sevgili aile efradın ın kafilesine bağlanıp,
götürü lü yord u. Evlerinden çıkam ıyacak derecede h a s ta ve ih tiy ar
olan erkek ve k adın ların hepsi m erham etsizce boğazlanıyor, yeni
doğm uş çocuklar m ey d an lara atılıyordu. B üyük duka, ailesinin y a
nm a g ittiğ i zam an, kızlarının, oğullarının ve k a n s m ın (esasen h a s
ta idi) kapalı o ld u k lan kaleye girm ek istiy en Tiirklere m âni olduk-
la n n ı gördü. Kendisi ve m aiyeti hem en yakalanm ış iseler de, padi
şah kendi adam larından bazı kim seleri gönderdi. B u n lar am irali ve
b ü tü n aile efrad ın ı him aye ve m uhafaza ediyorlardı. Evini işgal edip,
çeviren T ürklere, büyük d u k a k â fi m ik tard a p a ra la r verdi. B u pa
r a la r ile b u n lard an yeminli tem in at aldı ve b ü tü n ev h alk ı em niyet
a ltın a alındı. B u su retle b ü tü n T ü rk ler ve h a ttâ k a tırla ra bakan se
yisler ve b ü tü n aşçılar şehre girdiler.
Sözü geçen Iö an nis Giustiniani, alm ış olduğu y a ra y ı tedavi e t
mek için, gemiye gelm işti. L im anda bulunduğu zam an, kendi adam
ların d an bazıları T ürklerin şeh re girdiklerini ve im p a rato ru n başı
nın kesildiğini söyliyerek, kaçm ak için acele ediyorlardı. Ioannis, bu
acı ve m enhus haberi duyunca, yaverlerini ve gem icilerini borazan
lar ile d a v e t etm ek için, tellâlların a em ir verdi. Kezalik, d iğ er gemi
ler de kaçm ağa hazırlanıyorlard ı. B u gem ilerin k a p ta n ların ın ekse
risi e sir düşm üş olduklarından, kaptansız yola çıkm ışlardı.
L im am n sahilinde m an zara pek feci idi. E rk e k ve kadınlar, r a
hibeler ve rah ipler, b a ğ ıra ra k ve b ağırlarım döverek, gem ilere alın
m aları için gem idekilere ric a ediyorlardı. F a k a t kabü değildi. A llahın
gazabının son dereceye v arm ası m ukadderdi. P ad işah ın gem icileri
şehrin yağm ası ve ganim et toplam akla m eşgul olm asalard ı, düşm an
gem ilerinden hiç biri kaçam azdı. T ürkler, gemileri terkederek, şeh
re girm iş olduklarından, L â tin ler de serb estçe lim andan çıkıp gidi
yorlardı. P ad işah ise hiddetinden dişlerini gıcırdatıy ordu. F a k a t a r
tık hiç b ir şey y apam ıyor ve istem iyerek bu faciam n sonunu bekli
yordu. G alatad ak iler ise böyle işitilmem iş b ir felâketi görünce, k a
n la rı ve çocukları ile beraber, sahile doğru koşuyorlar, nerede b ir
kay ık veya sandal görseler, binip gemilere a tlıy o rlar ve b ü tü n eş
yalarım ve evlerini olduğu gibi bırakıyorlardı. B ir ç o k la n d a ace
lelerinden serv etlerim denizin dibine a tıy o rla r ve bu su re tle d a h a
D U K A S 183
büyük z a ra rla ra düçar oluyorlardı. O zam an M ehmed’in teveccühü

nü kazanm ış olan ve Zağanos adım ta şıy a n vezirlerinden biri (bu
vezir h arb in yapılm ası işin padişahı teşvik etm işti) G alata ta r a fla
rın a k oşarak, G alatalılara «kaçmayınız» diye b ağ ırıyordu; padişa
hın başı üzerine yem in ederek, «korkmayınız» diye söylüyordu. «Siz
padişahın dostusunuz, şehriniz h e r tü rlü ta a rru z d a n m asu n d u r; ge
re k bizimle, g erek im p arato r üe yapm ış olduğunuz m uahedelerdeki
ahkâm dan d ah a iyi ş a rtla ra ve hüküm lere m alik olacaksınız. P adi
şah ın gazabını dav et etm em ek için b a ş k a b ir şey düşünm eyiniz».
Zağanos, bu sözleri üe, F ren k lerin G a la ta ’d an kaçm aların a m âni ol
du. M am afih kaçabilenler k a çtü ar. S o n ra g eri k a la n G alatalılar m ec
lis to plıyarak, kalelerinin a n a h ta rla rım ald ılar, kendi reisleri üe be
raber, kulluklarım arzetm ek için, p ad işahın y a n m a g ittiler. B unlar
padişahın huzuruna çık arak, kullu klarım a rz e ttik te n sonra, kalele
rinin a n a h ta rla rım takdim etliler. P ad işah m em nuniyetle a n a h ta r
la rı aldı ve ta til sözler, iyi m uam eleyle b u n la n g eri gönderdi.
G em üere gelince, beş büyük k a d ırg a yelkenleri açarak , lim an
d an çıktı, diğerleri çıkam adı. Bu çıkam ıyan gem ilerin k ap tan ları
k u rtu lm ak için d iğ er gem iler ü e kaçm ış ve gelinlerini terketm işlerdi.
K ap tan ları e sir edilmiş olan ve lim andan çıkm ış bulunan bazı gem i
ler de bunları esare tte n k u rta rm a ğ a çalışıyorlardı. G em iler lim an
dan ç ık tık ta n sonra, poyraz rü zg ârı esmeğe başladı ve yelkenleri
tam am iyle dolarak yollarına devam e ttile r. Yolda giderken, fery a t,
fig an ve a h ve enin ederek, şehrin nekbetine ağlıyorlardı. Venedik-
lüerin tic a re t k ad ırg aları da gitm işlerdi. Ş ehrin dışarısında dağınık
bir halde bulunan erkek ve kadınları, T ü rk gemicileri nerede buldu
larsa, to p lad ü ar ve gem ilerine aldılar. Şehrin diğer halkı şehrin dı
şarısın d a bulunan T ürk k a ra rg â h ın d a sa d ırla r içersinde m uhafaza
altın a alınmış idi.
(BÜYÜK F Â T İH ’İN Ş E H R E GİRM ESİ

V E F E T H İN İL K G Ü N LER İ)
40 — Y ukarıd a anlattığım ız v a k 'a la r gündüzün s a a t birinden

s a a t sekizine k a d a r vaki oldu. O v a k it padişah hiç b ir k o rk u ve şü p
heye lüzum kalm adığına kani olarak, vezirleri, diğer kum andan ve
üm erası üe b erab er şehre girdi. B u m ak sa tla te rtip olunan alayın
önünde ve a rk a sın d a p adişahın sad ık k u lla n y e r alm ışlardı. B unla
rın ağızlarından ate ş püskürü yordu. H e r biri A poüon’dan d ah a , çok
m ah aretli okçuydu (so lak lar), Yeni Iraklid es1 idiler ve h erbiri on
düşm ana k a rş ı geliyordu.
P adişah bu alay ile doğruca B üyük Kilise’ye geldi, atın d an indi
ve içeri girdi. M abedin azam etini görerek, h a y ra n kaldı. P ad işah o
sıra d a b ir T ü rk askerinin m abedin m erm erlerinden birisini k ırm ak
ta olduğunu gördü. Bu ta h rib a tı neden yaptığ ını bu T ürke sordu.
O da din için yaptığ ını söyledi. B unun üzerine padişah T ürkü kılıçla
y araladı ve aynı zam anda T ürke dedi ki, «Servet ve esirler size ye
ter, şehrin b in aları b an a aittir» . P ad işah zaten şeh rin serv etin in tü
kenm ekte ve esirlerin sonu gelm ekte olduğunu görerek, askerleriyle
y ap tığ ı m ukaveleden pişm an olmuştu. O rada h azır b u lu n an lar m er
m eri k ıra n T ürkü, y a rı ölü b ir halde, ayak ların d an tu ta ra k m âbedin
dışarısına a ttıla r.
Sonra, padişah kendi m üezzinlerinden birine ezan okum asını
em retti. Müezzin «umvon»a (m inber) çık arak , ezan okudu. Adem-i
m eşruiyetin veledi, D eccal’m m übeşşiri, m ih rap tak i m ukaddes din
taşın ın üstü ne çıkarak, nam azını kıldı. N edir bu n ek b et? H e y h a t ne
dir bu dehşet veren acibe, ey vah ne olacağız? V ay vay, n eler görü
yoruz? A ltın da hav arilerin ve şeh itlerin m übarek bakiyeleri m etfu n
bu lunan bu m ukaddes m ih rap üzerinde b ir T ürk, b u m ih rabın üze
rinde b ir dinsiz? E y güneş titre ! A llahın kuzusu n ered ed ir? B u m ih
ra p üzerinde k u rb a n olan, yentten ve hiç b ir zam an tü ken m iy en B a
banın oğlu nerede? H ak ik aten f a s it b ir neticeye vard ık, g ü n ah ları
m ızdan dolayı bizim ibadetimiz, diğer m illetlere nispetle, hiç nazarı
itib a ra alınm am ıştır. A llahın hikm eti nam ına bina olunan, E kanim -i
selâse kilisesi, B üyük Kilise ve yeni Sion adlarım alm ış olan b u m â-
bet, bugün b arb a rla rın ibadet y eri ve M uham m ed’in evi adım aldı
ve öyle oldu. E y Cenab-ı H a k verdiğin h ü küm âdildir!
P adişah, m âb etten çıkınca, büyük dukayı a r a ttı ve onu te k r a r
h u zuruna getirdiler. B üyük duka gelip etek ö p tü k te n so n ra padişah
ona dedi ki, «Şehri teslim etm em ekle iyi b ir iş yapm adınız. B ak ne
k a d a r z a ra rla r, ne k a d a r h a s a rla r yapıldı, ne k a d a r kim se e sir ol
du». D uka buna cevap olarak, «Efendim, sa n a şeh ri verecek k a d a r
salâhiyetim iz yo ktu , h a ttâ im p arato ru n bile böyle b ir salâhiyeti
yoktu. B undan b aşk a senin adam larından bazıları da, sözle ve m ek-
ı Irak lides: HerkUliln ev lâ t v e ahfad ına verilen unvandır. M ü ellif, F a

tih ’in etrafın d a bulunan askerlerden her birinin birer Herkttl k a d a r k u vv etli
v e cesu r olduğunu ifad e etm ek için bu kelim ey i k ullanm ıştır.
:D U K A S 185
tuplarla, im p a rato ra haberler göndererek, k o rk m a; padişah size t a

hakküm edem iyecektir diyorlardı. P ad işah bu söylenen sözleri Halil
P a ş a ’ya a tfe tti. Z aten ona k arşı kızgınlık besliyordu. P adişah, du
kanın ağzından im p arato ru n ism ini duyunca, im p arato ru n gem iler
ile kaçıp kaçm adığım ondan sordu. O da bu h u su sta hiç b ir şey bil
mediğini, zira T ü rk ler E ğri-kapıd an gird ikleri zam an, kendisinin Ba-
la t kapısında bulunduğunu söyledi.
O sırad a, o rd u g âh tan iki yeniçeri padişahın h u zuruna çıkarak,
bunlardan biri, «Efendim, onu ben öldürdüm . Şehrin içine girmek;
için acele ettiğim b ir sıra d a ona b ir d arb e v u ra ra k , telef ettim » de
di. Diğeri de: «İm paratora, evvelâ ben darb eyi vurdum » dedi. O za
m an p adişah im p arato ru n cesedini bulup, başını getirm ek üzere, bu
iki askeri m em ur etti. B unlar d a k oşarak, cesedi buldular ve im pa
ra to ru n k afasını keserek, p ad işah a getirdiler. P ad işah o v a k it bü
yük du k ay a so rd u : «Bana h ak ik ati söyle. B u baş senin im p arato ru
nun başı m ıdır?» D uka başı dikkatle te tk ik ederek: «Efendim önün
dür» dedi. B u başı b a şk ala rı da gördüler ve tam dılar. O v a k it im pa
ra to ru n k afasın ı A vgusteo’nun sü tu n u n a dik tiler ve ak şam a k a d a r
o rad a kaldı. S onraları derisini yüzüp, sam anla sold urdular ve h e r
ta r a fa gönderdiler. P ad işah m uzafferiy eti rem zeden bu b aşı Ira n
padişahına, A ra p la ra ve diğ er T ürklere gönderd i1.
D iğer b ir riv ayete göre, büyük duka, O rh an ’la (şehzade) b e ra
ber, K asteliondaki F ran sızların burcunda idi. Bu sırada, burç içinde
bulunan ekserisi asil ve necip a rh o n tlard a n m ürekkep olan kim se
ler T ürklere k a rşı m ukavem etin faydasız olduğunu görerek, teslim
1 D u k as’m im parator hakkındaki iddiaları y a n lış olm ak lâzım gelir. K en

disi m uhasara esn asın d a İstan b u l’d a değildi. B iz a n s’ın suku tu a c ıs ı içinde bir
çok şey ler uydurduğu gibi, im parator hakkınd ak i söyledikleri de gözle gö rü
len şey ler değildir, im p a ra to r hücumun son devrinde, ik i sur arasın daki sa h a
da, şehri m ü dafaa ederken yara lanm ış, belki de o k a rg a şa lık esnasında, a y a
ğındak i çizm elerden b a şk a kendisini ta n ıta ca k bir şe y olm ad ığı için, adı m eç
hul bir er g ib i ölm üştür. Cesedinin bulunm ası, başının buldurularak A u gu steo n ’-
da teşh ir edilm esi v c sam an doldurularak isl&m hüküm darlarına gönderilm iş
olm ası bir efsaned en ba şk a bir şe y değildir. Bk. B arbaro, 29 m a y ıs olayları;
A nonym e, s. 276; C halcondyle, s. 171; D olflno, Sph ran tzâs 286, T acaldi D ethion
904 -905); D ursun b ey v e onu kaynak ittih a z eden bazı Türk tarihleri, şehrin
içinde tek fu ru n b a şın ı k estiler diye kaydederler. Ş a y a n ı d ik k a t olan nokta,
M ısır hüküm darı Y u su f tn a l’a ya zılan zafernam ede buna v e im paratorun b a şı
nın gönderild iğin e dair bir bahis bulunm am asıdır. Prof. A m an thos da L e prlsö
de C onstantin ople isim li bir m akalesin de (H ellen lsm e C ontem poraine, F eth in
500 üncü yıldönüm ü hu susi n ü sh ası) im paratorun surlar arasındaki m ücadele
esnasında öldüğü v e cesedinin bulunm adığı fikrindedir (T .N .).
oldular. O rad a bu lunan O rhan, rahiplerden birinden elbiselerini iste

di ve giyindi. K endi elbisesini de rah ib e verdi ve ok a tm a ğ a m ahsus
küçük b ir kap ıd an kendisini şeh rin dışarısın a a ttı. Gemilerde bu
lunan T ürkler, bunu y a k a h y ara k , b ağ lad ılar ve diğer esirlerle b era
b e r gemiye bindirdiler. B urcdakiler de teslim olduklarından, bunla
r ı d a aynı gem iye bindirdiler. O zam an B izans esirlerinden biri, ken
disini esirlikten k u rta rm a k için, gem inin k a p tan ın a y a k laşarak , de
di ki, «Beni bu gün e s a re tte n a z a t edecek olursan, büyük dukayı ve
O rh an ’ı s a n a vereceğim». G em inin süvarisi bunu duyunca, bu Bi
zanslIyı esirlikten k u rta ra c a ğ ın a yem in etti. O v a k it m uhbir siy ah
la r giyinm iş olan O rh an ’ı gösterdi. K a p ta n keyfiyeti ta h k ik ederek,
h a k ik a ten O rhan olduğuna k a n a a t hasıl edince, hem en k afasın ı kes
ti. B ü yük du kayı h a y a tta olduğu halde ve O rhan’ın k afasını alarak,
K osmidion’d a bulunan p a d işa h a g ö türdü. P adişah m em nun olarak,
k a p ta n ı pek çok hediyelerle ta ltif e tti ve geri gönderdi. B ü yük du
k a y a d a otu rm asın ı em retti. Kendisini teselli e tti ve hem en orduya
ve gem ilere a d a m lar göndererek, büyük dukanın çocuklarını ve k a
rışım buldurup, y an m a g e tirtti. O v a k it padişah dukanın aile e fra
dının herb iri için biner akçe vererek, bunları esirlikten k u rta rd ı ve
bunları duka ile b erab er evlerine gönderdi.
P ad işah dukaya c e saret verdi ve kendisini teselli e ttik te n sonra,
dedi ki, «Ben şeh rin b ü tü n idare işlerini san a tevdi edeceğim ; im pa
ra to ru n zam anında haiz olduğun şan ve şereften ziyade seni şerefe
nail eyleyeceğim. M üsterih ol». D uka padişaha teşek k ü r e tti ve elini
öperek, evine gitti. P adişah, im p arato ru n sa ra y ın d a tem ayüz etm iş
olan asil ve mevki sahiplerinin adlarını dukadan alarak, b ir kâğıda
yazdı ve b u nlardan gemilerde ve çadırlarda bulunanların hepsini top-
lıyarak, herb iri için bin er akçe verip, T ürklerden s a tın aldı.
Neslim izin m ahvolduğu, fethin o k a ra birinci günü geçip, ertesi
,g ün -sab ah olunca, padişah şehre girdi ve büyük dukanın konağına
gitti. D uka dışarı çık arak, padişahı karşıladı ve eteğini öptü. P ad i
şah konağa girdi. D ukanın karısı h a s ta ve y a ta k ta idi. K oyun pos
tu n a bürünm üş olan ku rt, h a sta n ın y atağ ın a y ak laşarak , kadın a de
di ki, «Ey anne, cereyan eden v a k ’alardan m eyus olma, A llahın is
tediği olsun, kaybettik lerinden fazla sana verecek servetim vard ır.
Yalnız s ıh h a tta ol». D ukanın çocukları da gelerek, kullu klarım arz
ve teşek k ü r ettiler. P ad işah so n ra evden ayrılarak, şehri dolaşm ağa
başladı. Ş ehir b a ş ta n başa gayr-ı m eskûndu, sesi çıkacak veya bağı
racak ne insan, nc hayvan, ne de kuş vardı. Y alnız acizlerinden do
D TJ K A S 187
layı y ağm aya k atılm ay a m uvaffak olam ıyan bazı kim seler görünü
yordu. Z ira T ü rk ler de birbirlerini öldürüyorlardı. G anim etler ele
geçiren Türk, biraz zayıf ise, daha kuvvetlisi o ganim etleri çekerek
elinden alırdı. K endini m üdafaadan âciz olan kimse, d ah a kuvvetlisi
tara fın d a n y a ra lan a ra k , telef edilirdi. F e th in ikinci ve m ayısın o tu
zuncu günü T ü rk ler te k ra r şehre girerek, geri k alan ganim etleri
topladüar.
Padişah, o zam an şehrin en büyük kısm ım gezdi ve s a ra y a y a
k ın b ir yerde ziy afet so frası h a z ırla ta ra k eğleniyordu. B u ziy afette
pad işah fazla ş a ra p içerek, sarh o ş olduğundan, h arem ağasım d avet
e tti ve kendisine şu em ri verd i: «Büyük dukanın evine g it ve en genç
çocuklarının b u ziy afete gönderilm esini padişah ın em rettiğini k en
disine söyle». Genç çocuk güzeldi ve ond ö rt yaşındaydı. Çocuğun
babası, bu em ri duyunca, ölü gibi oldu ve yüzü b a şk a b ir şekil a la
rak , h arem ağ asın a dedi ki, «Kendi evlâdım ı lekelem ek m aksadiyle
elimle teslim etm ekliğim , bizim terbiyem izle kabil-i telif değildir.
P adişahın, cellât gö ndererek, kafam ı alm asını te rc ih ediyorum». H a
rem ağası, p ad işah ın gazabını dav et etm em ek için, çocuğun teslim
olunm ası h a k k ın d a büyük d u k a y a n a sih a tte bulunm uş ise de, h a
rem ağasının n asih a tle ri büyük dukayı ikna etm edi. A ğ ay a hitaben
dedi ki, «E ğer çocuğu alıp götürm ek istersen, al gö tü r, y o k sa n z a m
ile ben çocuğum u hiç b ir zam an verm iyeceğim». H arem ağası bunun
üzerine geri giderek, büy ük dukanın çocuğu verm ek istem ediğini p a
dişah a an la ttı. B üyük dukanın bu su retle h a re k e t etm esinden padi
şah hiddetlenerek, h arem ağ asın a dedi ki, «Cellâdı y a n m a al d a ço
cuğu b a n a g etir. D ukayı ve çocuklarını d a al ve gel!» P adişahın bu
em rini h a b e r alan d u k a çocuklarını ve karışım öptü; kendisi, oğlu
ve dam adı K antakuzinos cellâdı tak ip etti. H arem ağası, çocuğu be
ra b e r alarak , padişahın yan m a g irdi ve çocuğu gösterdi. D iğerleri de
sa ra y ın kapısında a y a k ta duruyorlard ı. P ad işah sa ra y ın kapısında
d u ran la rın kılıçla idam olunm alarını em retti. C ellât bunları s a ra y
kapısından a larak , sa ra y ın a lt tara fın d a k i yere g ö tü rd ü ve padişa
hın idam h akkın daki em rini kendilerine tebliğ etti. D ukam n evlât
ların d an birisi id am k a ra rın ı duyunca ağladı. B abası ise, cesaretli
b ir tav ır tak ın a ra k , genç çocuklarının m âneviyatım takviye e tti ve
b u n lara şöylece h ita p e tti: «Evlâtlarım , dün az b ir m üddet zarfın da
şehrim izde cereyan etm iş olan m ahvedici v a k ’a la n gördünüz. B it
mez tükenm ez servetim iz, b u m uazzam şehirde ve h ıristiy an larla
m eskûn olan dünyam n h e r yerinde Istan b u l’lu olduğumuzdan dolayı
haiz olduğumuz h a y re t verici şa n ve şerefim iz m alûm um uzdur. Şim-
di ise, bizde birşey kalm adı, ancak gördüğünüz b u h a y a t kalm ıştır.

B u h a y a tın sonu bizim için bir g ü n gelecektir. H erhangi b ir gün
öleceğiz ve ölünceye k a d a r günlerim izi nasıl geçireceğimizi bilmiyo
ruz. E sasen servetim iz kaybolm uştu r. B inaenaleyh bundan böyle
aervetten, şa n ve şö h retten , nam us ve efendilikten m ah ru m olarak
yaşıyacağız. H erkesin sitem ve h ak aretin e m aruz kalacağız, m ihnet
ve sefalet içinde v ak it geçireceğiz ve ölüm, n ih ay et v ak ti geldiği
zaman, bizi b u rad an nam ussuz olarak alıp götürecektir. Bizim im
p aratorum uz nerdedir? D ün boğazlanm adı m ı? Benim kaym babam
ve sizin büyük babanız büyük dom estikos1 ve p ro to s tra to r2 Paleo-
loğos, iki evlâdı ile, nerededirler? B unlar d a dünkü m uharebede öl
m ediler m i? Keşke biz de bunlarla beraber ölseydik. M am afih bu
s a a t da bizim için elverişli bir sa a ttir. Hiç ihm al etm iyelim . Ş eytanın
tü rlü silâ h la n vard ır. B u s ilâ h la n kim bilir? E ğ e r geç k a lırsa k bu
şeytanın zehirli okları ile yaralanm am ız m uhtem eldir. Şimdi m ey
dan önümüzdedir. Bizim için ölen ve dirilen H azret-i Isa nam ına, biz
de ölelim ki, onun bu yüzden kazandığı iyiliklere biz de m azh ar
olalım».
Duka, bu sözleri ile, çocuklarına cesaret verdiğini ve çocukla-
rının da ölmeğe a rzu duyduklarım görünce, cellâda dedi ki, «Genç
lerden b aşh y arak , aldığın em ri infaz et». C ellât b u tavsiyeyi dinli-
yerek, gençlerin k afaların ı kesti. B u esnada büyük d u k a a y a k ta
d u rara k , «Allahım, s a n a teşe k k ü r ederim» ve «Allahım âdilsin» di
yordu. Ç ocuklar idam olu nduktan sonra, duka cellâda dedi ki, «Bi
ra d e r şu ra y a girip, ibadetim i yapm am a m üsaade et». O ralard a u fak
bir m abet vardı. C ellât m üsaade e tti ve d u k a m abede girerek, iba
detini yaptı. D uka m âb etten çıktığı zam an (o rad a ev lâtların ın ceset
leri ihtilâç halinde id i), yine Cenab-ı H a k k ’a d u a e ttik te n so n ra
idam olundu’. Cellât, kesilen k a fa ları alarak , z iy afet yerine geldi ve
bunları p ad işah a gö sterdi, cesetleri çıplak ve göm ülm eden o rad a
bıraktı. P adişah, yine bedelim vererek, esirlikten k u rta rd ığ ı, s a ra
yın m üm taz mevki sahiplerine ve e ş ra fa cellâdı göndererek, bunla
rın d a hepsini idam etti. B un ların k a rıları ile çocuklarından güzel
1 B üyük dom estik os, kara ku vvetlerinin b aş kum andanıdır. İm parator

dan sonra ge lir. D enizde büyük dukanın m evkii ne İse, dom estikosun d a k a r a
da m evk ii aynıdır.
* Protostrator , im paratorun h assa süvari ordusu kum andanıdır, Son z a
m anlarda h a fif süvari a la y ı kum andam İdi.
* L ucas N o th a ra s’ın k a tli için bk. F. D irim tekin, İstan b u l’un F eth i, s.
244-247 (T .N .).
D U K A S 189
kız ve erkek çocukları seçerek, E d irn e’deki B abilon’a ' konuluncaya

k a d a r nezareti altın d a bulundurm ak üzere, h arem ağ asın a teslim
etti. Geri k alan diğer esirleri de idareleri a ltın d a bulu ndurm ak için
b aşk aların a tevdi etti.
B u su retle b ü tü n İstan b u l halk ı o rd u g âh ta ç a d ırlar içinde idi.
Ş ehir ise boş, ölü, çıplak ve sessizdi ve şeh rin hiç b ir güzelliği k al
m am ıştı.
(DUK AS’IN İSTAN B UL H A K K I N D A YAZDIĞI AĞIT)
41 — E y şehir, şehir, b ü tü n şeh irlerin başı! E y şehir, şehir,

dünyanın d ö rt ta ra fın ın m erkezi! E y şehir, şehir, h ıristiy an la n n
iftih a r sebebi ve b a rb a rla rın hezim eti! E y şehir, şehir, ikinci b ir cen
net, g a rp ta ra fın d a ekilmiş ve içinde m ânevi m eyvalarla dolu h e r
nevi neb atı havi şehir! E y cennet, şim di güzelliğin nerede? V ücut
ve ruhun, m anevî zarafetlerin in, fay d alı kuvvetleri n ered e? Solmak
bilmiyen cennet yeşillikleri arasında, çok zam an evvel dikilmiş olan
H azret-i Isa efendimin, h avarilerin in m etfu n bulunan vücu tları ne
rede? Bu v ü cu tlar arasın d a İsa ’nın kırm ızı h ü ’ati, m ızrak, sünger,
kam ış2 nerede? Biz b u n lara te a b b ü t ettiğim iz zam an, H azret-i Is a ’yı
salip üzerinde g ö rü y o r gibiydik. Azizlerin, şehitlerin k alıntıları ne
rede? B üyük K o n stan tin ’in ve diğer im p a rato rların cesetleri n ere
de? Yollar, m âbetlerin avluları, üç yol ağızlan, ta rla la r, b a ğ lan n
çevrintileri, bunların hepsi, azizlerin, asillerin, d in d ar adam ların, r a
hip ve rahibelerin k a lın tıla n ile doluydu. B u n lar şim di nerededirler?
N e büyük felâket! A llahım! Ölen kulların ın v ü cu tlan m yabani gök
k u şların a ve azizlerinin cesetlerini yeni Sion’un (İstan b u l’un) e tr a
fın d a vahşi h a y v a n la ra yem olarak o rta d a b ıra k tıla r ve bunları gö
m ecek kim se yoktur. E y m âbet, ey yeryüzünde gök, ey gökyüzünün
m ihrabı, ey m übarek ve m ukaddes m abetler, ey kiliselerin güzelli
ği, ey m ukaddes kitap lar, ve İlâhî sözler, ey eski ve yeni kanunlar,
ey A llahın parm ağ ı ile yazılm ış levhalar, ey A llahın ağzı ile söylen
m iş olan İnciller, ey tecessüt etm iş olan m eleklerin ü âhî ilimleri, ey
ı B uradaki B abilon, yan i B abil’den m a k sa t sa ra y ın harem dairesidir.

B u dairede h er lisa n la konuşan kızlar bulunduğundan, D ukas, h arem dairesine
B ab ilon adın ı ve rm iş olm alıdır.
z H ıristiya n la rın itikadm ca Y ahudiler H a zret-i İsa ’y ı çarm ıha gerdikleri
zam an, a la y etm ek için, kırm ızı bir h il'at giyindiler, m ızrak ile boynunu del
diler, su isted iğin d e sü n ger ve k am ış ile sirk e İçirdiler.
m âneviyat âlim lerinin ted risatı, ey y arı ilâh k ah ram an ların ın çocuk
terbiyesi dersleri, ey devlet, ey halk, ey evvelce m evcut iken, şimdi
b a tm a k ta olan gem i gibi m ah volan askerler, ey evler, h e r tü rlü sa
ra y la r ve m ukaddes su rlar, bunların hepsini dav et ediyorum ve bun
ları ru h sahibi telâkki ederek, bu n larla beraber fe ry a t ve fig an edi
yorum , bu m enhus facianın tasv iri için Y erem ia peygam berin te
rennüm lerini esas ittih a z ediyorum : «Ah! B ir çok halk la dolu olan
şehir, nasıl yapyalnız kald ı? M illetler arasında m üm taz olan şehir,
nasıl dul bir kadın haline gird i? M em leketler arasın d a hâkim iken,
nasıl h a ra ç g ü z ar oldu?
B ütün gece a ğ la r ve göz y a ş la n yanaklarının üzerinden a k a r
d u ru r ve onu sevenlerden hiç biri onu teselli etm iyor. B ütün d o stla
rı kendisinden el çekmişler ve ona düşm an olmuşlar.
A sya, zilletten ve ağ ır k u llu k tan h icre t etti. M illetlerarasım da
o tu rd u ve f a k a t r a h a t bulmadı. Onu tak ip edenlerin hepsi sıkıntı
sıra sın d a yardım ın a yetiştiler. B ay ram günlerinde gelenler olm adı
ğından şehrin yolları yeis içindedir. B ütün k apıları ta h rip edildi.
R ahipleri fe ry a t ve fig an ederler, bakireleri kederli b ir haldedirler.
Ş ehir de acılar içindedir. -
D ü şm an lan b a şa geçtiler, onu sevm iyenler m u rad a erdiler. Zi
r a Cenab-ı H a k onu, dine k a rşı v aki olan isyanlarının çokluğundan
dolayı tezlil eyledi; m asum çocuklan, d üşm anlarına e s ir oldu ve Say-
h u n (Sion) kızının b ü tü n güzelliği kayboldu, e şra f ve âyanı b arın a
cak o tlak bulam ıyan koçlar gibi oldular ve kendilerini tak ip eden
lerin önünde bitap b ir halde yürüyorlard ı. D üşm anlan, b u n la n n bu
haldeki hicretlerini görünce, gülmeğe başladılar. K udüs (Jerusalem )
bü yük g ü n ah işledi. B u sebepten dolayı n âpâk sayıldı. B u şeh rin
ahalisi düşm anın eline geçince, şeh rin b ü tü n lüzum lu şeylerine el
koydu. Z ira senin m âbedine girm em elerini em rettiğ in halkın kendi
m ukaddes yerine girdiklerini gördü.
B ü tü n halk ı a h çekerek ekm ek arad ılar. C an lan n t k u rta rm a k
için nefis e şy alan m yiyeceğe bedel o larak verdiler. Y â R ab! B ak
ve n a z a r eyle! E y yoldan geçenler, n a z a r edip, bakınız, başım a ge
len bu d e rt gibi d e rt v a r m ıd ır?
K em iklerim üzerine gök yüzünden a te ş gönderdi ve b u a teşi üze
rim e doğru tevcih etti, a y a k la n m a tu z a k koydu ve beni g e ri dön
dürdü. B eni perişan e tti ve b ü tü n gün baygın b ir v aziy ette b ırak tı.
D U K A S 191
Cenab-ı H ak, b ü tü n kah ram an larım ı benden uzaklaştırd ı. Yi

ğitlerim i k ırm ak için fırs a tla r çıkardı. A llah, Y ahudi kızı olan b a
kireyi m i’s a ra içindeki üzüm gibi ezdi.
B u v ak ıa lar için ben ağlıyorum , oğullarım helâk oldu. Z ira düş
m an galip geldi. Cenab-ı H ak âdildir. Z ira ben onun em rine k arşı
geldim. Şimdi ey M illetler! Beni dinleyiniz ve derdim e bakınız, b a
kirelerim le gençlerim esir oldular.
Beni sevenleri çağırdım , b u n lar beni a ld a ttıla r; rahiplerim ve
ih tiyarlarım , ru h la rın ı şehirde teslim ettiler. A h! Ç ektiklerim i işi
tiniz, b ü tü n düşm anlarım felâketim i duydular. Ç adırım , bahçe kulü
besi gibi zorla yıktı, to p lan tı yerlerini ve bayram ım bozdu. A llah m u
kaddes gün olan cum artesiy i şehirde u n u ttu rd u ve gazabının şidde
tiyle h ü k ü m d ar ve rah ib i tezlil eyledi.
A llah, kendi m ezbahm ı sevmez oldu, m ukaddes yerinden ik râh
eyledi, elleri ile sa ray ın ın d u varlarını ta h rip e tti. B ay ram gününde
kâhin lerin İlâhileri yerine, m âb et içinde h a rb ilâm sesini verdi.
Y a R ab! B ak ve n a z a r eyle, kim e k a rş ı böyle h a re k e t e ttin ?
Memedeki çocuklar itlâ f edildi, rah ip ler ve evliyalar m ukaddes m â
b et içinde katlolu ndular, genç ve ih tiy a rla r so k a k la rd a to p ra k üze
rinde can verdiler. B akirelerim ve gençlerim e s ir edildiler.
Cenab-ı H a k hiddetini ve gazabının şid detin i tevcih etti, şehri
ateşe y a k tı ve şeh ri tem ellerinden m ahvetti.
Y a R ab! Bize v aki olan bu h alleri h a tırın a g e tir. N a z a r eyle ve
d ü çar olduğum uz h a k a re tle ri gör! B abalarım ızdan kalm a m irasım ız
yab an cılara kaldı, evlerimiz b aşk alarm n eline geçti. B abam ız yok
gibi, Öksüz kaldık, annelerim iz dul k a d ın la ra döndü; ta k ib a ta u ğ ra
dık, zah m etler çektik ve rahatım ız-kalm adı. B abalarım ız g ü n ah iş
lediler ve öbür dü n y ay a g ittiler. Biz ise, onların g ü n ah ların ın ceza
larını çekiyoruz. Bizi ku llar, hüküm leri a ltın a ald ılar. B unların elin
den k u rtu la n olmadı. K ıtlığın şiddetinden derim iz fırın d a pişm iş gibi
ih tiy a rla rın derisine döndü. E ş r a f değirm en taşla rın ın altın d a ezil
di, çocuklar kazıklandılar, ih tiy a rla r kalenin kapısı üzerinden aşağı
a tıld ılar ve ây an terennüm etm ekten m enolundular. Kalbimizin se
vinci kesildi ve raksım ız yeise m ünkalip oldu. B aşım ızın üzerinde
bu lunan taç y ere düştü . Y azıklar olsun bize! Z ira günah işledik.
B u sebeplerden dolayı kalbim iz sızladı ve gözlerimiz k arard ı. Yeni
Sayhuıı (Sion) h a ra p oldu ve onun üzerinden tilkiler geçti.
Y â R ab! Sen ilelebet bakisin, ta h tın nesilden nesile in tik al edi

yor, niçin bizi tam am iyle u n u tuyorsun? Bizi uzun m ü d d et terk e-
diyorsun?
Y â R ab! K endi ta ra fın a dönmemizi em re t ve bizde b u em rine
in k iy at ederek, döneceğiz ve hayatım ızı eskiden olduğu gibi yeniden
iyiliğe çevir. L âk in bizi tam am iyle red d ettin ve bize k a rş ı şiddetli
g azaba geldin».
Y ukardaki yazılar peygam ber Y erem iya’n ın eski K udüs’ü n zap
tı m ünasebetiyle kop ard ığı fery a t, fig a n ve a h ve esin leridir. B en
zannediyorum ki, bu fe ry a tla r yeni K udüs (İsta n b u l)’e de ta tb ik
olunabilir. Peygam bere iyi üham olunmuş.
İm di şeh re gelen felâketi, m üth iş e sare ti ve acı h icre ti hangi
kuvvetli dil ta s v ir edebüecek? D üçar olduğu felâ k et K udüs’ten B a
h ire veya A su ry a ’y a h ic re t etm ek gibi değüdir. B u n la r İsta n b u l’dan
Suriye’ye, M ısır’a, E rm en istan ’a, İra n ’a, A ra b ista n ’a, A frik a ’ya,
İtaly a'n ın m u h telif yerlerine, K üçük A sya’y a ve d iğ er vilâyetlere
dağılm ışlardır. B u dağılm a nasıl oldu bilir m isiniz? E rk e k P afla-
gonya’da, karısı M ısır’da, çocukları d a diğer m uhtelif yerlerde. Ko
nuşulan b ir dilden diğer b ir dile, dindar bir yerden, dinsiz b ir yere,
m ukaddes k itap lard an acayip y azılara naklolu nm uşlard ır. E y g ü
neş titre! E y arz, sen de titre ve âdil hâkim olan Cenab-ı H a k k ’ın
günahlarım ız için neslimizi tam am en terk ettiğ in d en inle, a h ve enin
eyle! B akışlarım ızı göz yüzüne çevirmeğe lâyık değiliz, yalm z yü
zümüzü yere k o y arak (secdeye k a p a n ara k ) Cenab-ı H a k k ’a h ita
ben, «âdilsin ve k a ra rla rın adalete m üstenittir» diye bağırm alıyız.
G ünahlar işledik, dinî hüküm lerden uzaklaştık. H er m illetten fazla
haksızlık lar yap tık ve bize h e r ne y aptıysan hakiki ve âdil k a ra rın la
yaptın. Böyle olm akla beraber, y a Allah! Bize m erh am et et, biz de
du adan geri durm ıyacağız.
(F E T İH 'T E N SO NRA Kİ İL K G Ü NLER D E İSTA N B U L’U N HALI,

F Â T İH ’İN SIRB İSTAN S E F E R İ V E İSTA N B U L’U
IMARA BAŞLAMASI)
42 — F etih ten üç gün sonra, padişah donanm aya m ensup ge

m ilerden herbirinin, kendi m emleketine veya şehrine geri gitm esini
em retti. B u gemilerin yükleri o k a d a r çoktu ki, b a ta c a k dereceye
D II K A S 193
gelm işlerdi. Yükün neden ib aret olduğunu biliyor m usunuz? G ayet

kıym etli elbiseler, güm üşten, altın dan, pirinçten, b ak ırd an yapılm ış
eşya, sayısız kitap lar, esirler, papazlar, cism aniler ve ra h ip le r ile r a
hibeler idi. B ü tü n gem iler ağızlarına k a d a r dolu idi. O rdunun çadır
la rı d a esirlerle ve y u k a rıd a zikrettiğim iz eşya ile doluydu. Tiirk-
lerden b irinin Episkoposların giydikleri hil’a tı giyindiği ve giyinm iş
köpekler çeken b ir diğerinin altın la işlenm iş m ukaddes boyun şalım
k u şak o la ra k kullandığı ve k alın kıld an yapılm ış elbiseler yerinde
altın la işlenm iş ku zu larla giyindikleri görülüyordu. D iğer bazıları
d a m ukaddes tep siler içine m u h telif m eyvalar k o y a ra k yiy orlar, m u
kaddes k u p a la rla s u katılm am ış ş a ra p içiyorlardı. Sayısız kitap ları
da a ra b a la ra yükleterek, ş a rk ve g a rp m em leketlerine d ağ ıttılar. B ir
nom ism aya (B izans p a ra sı) on k ita p satılıyord u. B u k ita p la r A ris
to taiis'e, P la to n ’a, ila h iy a t ilmine ve saireye d a ir idi. Fevkalâde tez
yin ve tezhip olunmuş İnciller üzerinde bulunan altın d an veya g ü
m üşten yapılm ış tezyinatı k o p a ra ra k , k ita b ı y a s a tıy o rla r veya a tı
yorlardı. B ü tü n m ukaddes ta sv irle r (ikon) ile a te ş y a k ıy o rlar ve
alevlerinde e t pişirerek yiyorlardı.
P adişah, feth in beşinci günü G alata’y a g irdi ve o rad a o tu ra n
ların n ü fuslarının yazılm asını em retti. O rad a b ir çok kapalı evler
gördü. B u evler, gem ilerle kaçmış olan L âtin lerin evleriydi. P adi
şah bu evlerin açılm asını ve içinde bulunan eşya ve m alların hepsi
nin ta h r ir olunm asını ve k açan lard an b ir kim se üç a y içinde döndü
ğü tak d ird e m allarım alm ağa hakkı olacağını, dönmiyecek olanların
m alların ın p ad işah a a it olacağım em retti. Padişah, aynı zam anda,
orduya ve civ ar k ö y ler halkına, bir ferm an vererek, G alata su rla rı
nın yıkılm asını ve G alatalıların serb est kalm alarım em retti ve böy
le oldu. G alata surların ın k a ra cihetinde bulunan kısm ım y ık tılar
ve lim an da bulunan su rları b ırak tılar. Padişah, şehrin yıkılan su rla
rın ın tam iri için gereken kirecin ağustos ayı zarfın d a hazırlanm ası
nı, kireç y ap an u s ta la ra em retti. P adişah aynı zam anda ş a rk ve
g arp vilâyetlerinden eylül aym a k ad ar, beşbin ailenin şehre getirilip
isk ân olunm alarım ve nakilleri için deftere ith a l olunacak olan aile
efradı, İsta n b u l’a gelm ek istem iyecek o lu rlarsa idam olunm alarım
em retti.
P ad işah İstan b u l’a vali olarak, kulların dan Süleyman adında
birisini tây in e tti ve B üyük K ilisenin kendi A llahının ve M uham-
m ed'in m âbedi olmasını em retti ve diğer h ıristiyan kiliselerim ce-
m aatsız b ıra k tı ve m uzaffer olarak E d irn e ’ye döndü. D önerken ya-
F. 13
194 B İZ A N S T A R lH l
nına b ir çok esirler ve sayısız g anim etler alm ıştı. İsta n b u l’dan hazi
ra n ayının onsekizinci gün ü çıktı. P adişah B izans’ın asil ve necip
kadınlarını, b u nların kızlarını b erab er aldı. B unları a ra b a la rla ve
a tla rla naklediyordu. B üyük dukanın k arısı yolda, Meşini kasabası
civarında v e fa t etti ve o rad a defnolundu. Bu kadın fu k a ra y a sa d a
ka verm ekle şö h ret kazanm ıştı, dindar ve iffetli b ir kadındı.
Padişah, fevkalâde büyük bir alayla ve m uzaffer olarak, E d ir
ne’ye girdi. O rada yak ın ve uzak yerlerden gelm iş olan h ıristiy an
bey ve k ıra lla r görünüyordu. B unlar, padişaha arz-ı taz im a t için
gelmişlerdi. B unlar ne yürekle, ne düşünüşle, ne ağızla ve ne dudak
larla p ad işah a hulûslarını bildirdiler? B unlar nefislerini zorlıyarak
ve hediyeler ta şıy a ra k geliyorlardı. Z ira B izanslIların b aşın a gelen
felâketin kendi başların a gelmesini istem iyorlardı. P ad işah m a ğ ru r
ve m ütekebbir, o tu ru y o r ve İstan b u l’un fethinden dolayı iftih a r du
yuyordu. H ıristiy an beyleri korkm uş b ir v aziy ette d u ru y o rla r ve
istikbal için padişahın kendileri hakkın daki k a ra rın ı bekliyorlardı.
P ad işah ilk önce Sırp elçisine h ita p ederek, h e r sene T ürklere oniki-
bin nom ism a (B izansm altın sikkesi) ve M ora despotlarına h e r sene
onbin nom ism a haraç verm elerini ve hediyelerle gelm elerini em retti.
Sakız'a altıb in nom ism a, Midilli’ye senede üçbin nom ism a h a ra ç ta r-
hetti. Tırabzon hüküm etine, K araden iz ta ra fla rın d a o tu ra n lara , h er
sene hediyelerle İsta n b u l’a gelip, arz-ı taz im a t eylem elerini ve tây in
olunan h a racı takdim etm elerini em retti.
B irinci senede, ağ u sto s ay ın d a gelm iş olan S ırp k iralın ın elçi
leri, m uayyen olan h a ra c ı takdim e ttik te n sonra, E d irn e ’de büyük
b ir ta sa d d u k ta bu lu ndular. D espotları Yeorgios’ta n ald ıkları em ir
üzerine e sare t a ltın d a bulunan genç ve ih tiy a r rahibeleri s a tın aldı
lar ve bunlardan yüz tanesini esirlik ten k u rta rd ılar. B u n lard an b a ş
ka, yine tasad d u k m aksadiyle, Bizans sarayın a, m en su p . ve e ş ra fta n
olan esirleri kiralın ve kıraliçenin p a ra la n ile, s a tın alarak , Sırbis
ta n ’a götürm üşlerdi. .
1454 senesinin s o n b a h a n geldi. P ad işah kışı sa ra y ın d a geçirdi
ve ilk bahard a, S ırb istan ’ı m em leketine ilh ak m aksadiyle, S ırp des--
po tu aleyhine h a re k e te geçmeği a rzu etti. Z aten İsta n b u l’un fe th in
den sonra, Sırp despotu bu acı tasav v u ratın ı işitiy or ve doym ak bil-
m iyen padişahın haksızlığını görüyordu. Sırp despotu tecrübeli bir
ih tiyardı.' Çok defa söylediğimiz gibi, padişahın kendisine y aptığı
haksızlık lardan m ağ d u r vaziy ette idi. B u yeni haksızlığın yapılm ası
DDK A S 195
için a ra d a hiç b ir sebep yokken, padişah, despota şu haberi gönder

di: «H ükm ün a ltın d a bulunan m em leket senin değildir, sa n a b aban
d a n da m iras kalm adı. S ırbistan, S tefanos’u n oğlu L azaro s’undur.
B u sebepten b a n a a ittir. B inaenaleyh hem en bu m em leketin h u d u t
ları dışın a çık. B aban V ulku’nun m em leketinden sa n a S ofya şehrini
ih san ediyorum . Ş ay et kabul etm ezsen, s a n a k a rş ı h a re k e te geçi
yorum ». P ad işah bu hab eri en sa d ık b ir kulu ile gönderdi ve yirm i-
beş gün z a rfın d a b u h u su stak i cevabı getirm esin i tenbih e tti; bu
m üddet içinde gelip ceyabı getirm ezse, k afasın ın kesileceğini ve vü
cudunun, vahşi h a y v a n la ra yem olm ak üzere, so k ağ a atılacağım
sölyedi.
P ad işah ın elçisi S ırb istan ’a vardığı zam an, despotun, T u n a’nın
öbür ta ra fın d a bulunduğunu h a b e r aldı.. S ırp e şra fı despotu n bugün
y a rın geleceğini söylem ek su retiy le, elçiyi a tla tıy o rla r ve bu a ra d a '
h a rb h azırlıkların da bulunuyorlar ve am b a rla rım dolduruyorlardı.
Elçi ald an m ak ta olduğunu anladı. M üddetin geçm esinden dolayı p a
dişah ta ra fın d a n çarptırılacağı cezadan k o rk m ağ a başladı. Z aten
otuz gü nden fazla b ir m ü d d et geçm iş olduğundan, p adişah hiddet
lenerek, b ü tü n ordusu üe, E d irn e'd en çıkıp, F üibe’ye geldi. Elçi dö
nerk en Filibe’ye gelerek, despotun M acaristan ’a kaçtığım , S ırp eş
rafın ın tu zaklarını ve bu e şra fın kendisini alıkoyarak, se rb e st b ırak
m adıklarım p ad işah a arzetti. Gerçi p ad işah geç kaldığ ından elçiyi
idam a k a ra r verm işti. F a k a t elçi yirm ibeş günlük m üddetin bitm e
sinden evvel, adam göndererek, gecikm esinin sebebini, Sırp ların h a
zırlıklarım ve despotun kaçtığın ı p ad işah a bild irm iş'olduğundan a f
fa m azh ar oldu.
M acarlar T u n a’yı geçerek, T em o v a havalisini yağ m a ettile r ve.
T ü rk askerleri ile k a rşü a şa ra k , b u n lara galebe çahp, b ir çok g an i
m etler ile te k r a r T una’yı geçerek, döndüler. P ad işah ise,. Filibe’den
Sofya’y a g itti. O rdusunu Filibe’de b ırak tı. B eraberin e yalnız vezir
lerini, m eleketin âyarnnı ve yirm ibin piyade ask eri alıp, S ırb istan ’a
girdi ve f a k a t o ra d a kendisine k a rş ı gelecek kipıse bulmadı. Z ira
despot, çok zam an evvel, b ü tü n s a ra y halkıyla, e şra f ile âyam da
aynı şekilde aileleri ile, M acaristan ’a geçm işlerdi. D espot esasen k a
leleri tah k im etm iş, b ü tü n halk ın kalelere girm elerini, korkm am ala
rım ve teslim olm am alarım em retm işti. Kendisi de çok geçmeden
büyük kuvvetlerle geleceğini söyledi. P a d işa h Smedrovo (Semen-
dre) şehrine k a d a r geldi (P adişah b u şehri fethetm eği-çok-arzu- edi
yordu, zira n e h rin k en arın d a .inşa olunmuş olup, \M acaristan’dan ge
lenlerin T u n a’m n k arşı ta ra fın a geçmesine yardım ediyordu) ve hiç

bir şeye m u v affak olâm ıyarak, geri döndü. Yalnız yolda tesa d ü f e t
tiği bir kalede h arb etti. B u rad a da kale teslim olmadı. A ncak civar
k a sab a lar ile dağınık köyler ahalisinin sığınm aları ve korunm aları
için kalenin e tra fın a a y rıc a b ir s u r inşa olunm uştu. E s a s kale sa ğ
lamdı, halbuki bu dış s u r zayıf b ir halde idi. P adişah dış s u r içinde
toplanm ış olan h a lk a dokunm ıyacağını söyliyerek, onları teslim ol
m ağa d avet etm iş olduğu halde, b u n lar teslim olmak istem ediklerin
den, bilâhare teslim e m ecbur olduktan sonra, hepsini esir ederek,
b erab er alm ıştır. E sa s kale yine teslim olunmadı.
P ad işah S ofya’y a av d et e tti ve oradan da k alk arak , aldığı g ani
m etlerle E d irn e ’ye geldi. Bu ganim etlerin yarışım , ileri gelen eşraf
ve âyanm a ve bu seferde fazla hizm etleri görünen lere ih san e tti;
kendisi de ganim etlerin diğ er y a n sın ı aldı. Sırp esirlerini, İstan b u l
civarında bulunan köylere göndererek, iskân ettirdi. B u esirlerden
p adişaha isab et eden y a n sı, dörtbin aileden (k an -k o ca) ib aretti.
P ad işah bilâhare E d irn e’den h a re k e t ederek, İstan b u l’a geldi.
Z aten d a h a Filibe’de iken ta h rip olunmuş olan İstan b u l su rların ın
tam irini em retm işti. B u d efa İstan b u l’a geldiği zam an s û rla rın lâ-
yıkiyle tam ir edilm iş olduklarını gördü. P adişah, şe h re g irdikten
sonra, şe h ir içerisinde sekiz ve belki d a h a fazla stadion* m ik tarın d a
bir y e r b u larak , b u y e rin ta h d it ve içinde s a ra y la r in şa olunmasını
em retti.
İn ş a a t b ittik te n so n ra , b ü tü n çatılarım k u rşu n lev h alarla ö rttü .
Bu ku rşu n ları, m a n a stırla rd a n çık a rttı. Z ira bu m a n a s tırla r boş kat
m ışlardı. P a n to k ra to r m a n a s tın (Zeyrek câm ii)’n a elbise boyayıcı
ve tem izleyiciler girerek, o ra d a hem otu ru y o rlar, hem m âbedin o rta
sın d a sa n atlarım ic ra ediyorlardı. M anganon m an a stın n ı, T ü rk der
vişler işgal etm işlerdi. D iğer m a n a stırla ra d a T ü rk aileleri isk ân
olunm uşlardır.
İsta n b u l'u n zaptından so n ra y a a it olup, yazdığım bu v a k ’aları
yazm am ak idim. Z ira neslimizi m ah v ve helak eden m ü th iş düşm a
nımız padişahın, fü tu h a t ve m uzafferiyetlerini ve y aptığı im a r h a re
ketlerini hik ây e etm ekliğim doğru değildir. F a k a t b u n ları yazm ağa
beni sevk eden sebepleri anlatayım . H enüz genç y a ş ta bulunduğum
zaman, bazı m a ru f ve ih tiy a r adam lardan duydum ki, O sm anlılann
ı S tad ion B izan s ölçÜBÜdür. B ir stadion 184,87 m. dir.

D U K A S 197
hüküm darlığı Paleoloğoslann im parato rlu k ların ın sonuna k a d a r sü

recektir. O sm an ile M ihail Paleoloğos aynı zam anda hüküm darlık
etm eğe başlam ışlardı. Evvelâ M ihail ve biraz so n ra O sm an başladı.
Osman M ihail’in oğlu A ndronikos Paleoloğos zam anında hüküm s ü r
meğe başladı. O sm an h e r ne k a d a r M ihail’in im parato rlu ğ u zam a
nında beylik etm iş ise de, hüküm darlığı y ağ m alara m ü nhasır k al
m ıştı. Bu sebepten dolayı evvelâ im p a ra to rla r ve şehir, so n ra d a Os
m anlIlar yıkılacaktır. Mihail, oğlunun im p arato rlu ğ a v aris olup ola-
m ıyacağını kâhinlerden anlam ak istem işti. Bu v a k a la rı iyice büen-
ler diyorlardı ki, Mihail im p arato rlu k varisin i k ö r e tti ve başın a bü
tü n m illetin binlerce lanetini d avet etti. K eh an et yeri, cevap olarak,
m ânası olm ayan Mamemi (MAMAIMI) kelimesini söyledi. K âhin
ise, bu kelimeyi şöyle tefsir edip, «M ânası olm ayan bu kelime kaç
h a rfte n terekküp etm iş ise, senin sülâlenden o k a d a r im p a rato r h ü
küm darlık edecek ve o zam an im p arato rlu k hem şehirden, hem de
senin sülâlenden alınacaktır» dem işti. Biz şim di bu k ehanetin son
devrine y etiştik ve neslimizin başın a gelen m ü th iş felâketi g ö rd ü k ;
hayallere kapılarak, bu felâk etten k u rtu lm ağı bekliyoruz. Bizi ceza
lan d ıran A llaha dua ederek, çok büy ük arzuyla, y u k a rıd a b a h se tti
ğimiz d indar adam ların dediklerinin yapılacağı üm idiyle A llahın ce
zasından so n ra da T ü rk padişahın ın y ap tık larım yazıyoruz. Şimdi
geri k alan ta rih î v ak aları yazm ağa devam edelim.
(K APU D AN HAMZA’N IN SAKIZ A D ASINA S E F E R İ V E B İR

Ş E Y E L D E ET M E D E N DÖNM ESİ)
43 — T ü rk le r İstan b u l’a hâkim olalıdan beri, iki sene geçtikten

sonra, yani h ilk ati âlemden itibaren 6963 (M. 1455) senesinde, p a
dişahın E d irn e’de bulunduğu esnada kendisine arz-ı taz im a t için b ir
çok hediyelerle R ados’ta n F re re ’le r (Şövalyeler) de geldi. Radoslu-
la n n A nadolu’nun K aria ve L ikia ta ra fla rın d a tic a re t etm eleri, T ürk-
lerin de boğazı geçerek, korkusuzca R ados’a, diğ er a d a la ra gidip
tic a re t yapm alarm ı, R ados’ta n kendilerine lâzım olan eşyayı sa tın
alm alarım ve iki m illet arasın d a sevgi beslenm esi için araların d a,
a n tlaşm aların ak tin i istediler. P ad işah b u n lard an h a ra ç vergisi is
tedi. E lçiler b u h u s u s ta cevap verm eğe, kendilerim salahiy etli g ö r
m ediklerini söyiecüler. V ezirler R adoslulara, « E ğer verg i verm eği
kabul etm iyecek olursanız, hem p adişahın teveccüh ve sevgisini k a y
bedeceksiniz, hem de pad işah b u günden itib aren E ge denizinde bu-
198 B ÎZ A N S ' T A R ÎH Î
lu n an b ü tü n a d a la ra hâkim olacaktır. Sakızlılar, Midillililer, Lim-

noslular, îrn rozlu lar ve diğer a d alar ahalisi p ad işah a nasıl tâbi ol
m uşlarsa, siz de onlar gibi h a re k e t ediniz. Y oksa aleyhinizde şid det
li h a rb olacak ve büyük padişah adanız ile civar yerleri m ahv ve pe
rişan edecektir» dediler. Elçiler bü sözlere k arşı dediler ki, «Bizimle
b erab er padişahın bir kulu gelsin, bu m eseleyi bizim büyük ü sta d a
anlatsın. O kabul ederse h a ra ç verir, başka şeyler de v e rir; y eter
ki, adam ız için faydalı olsun. Biz, bu husus için cevap verm ek salâ
hiyetini haiz değiliz». Elçilerin bu sözleri m uvafık görüldü. P adişah
bunlarla b erab er ileri gelen kulların dan birisini R âdos’a gönderdi ve
elçilerin hususî m erasim le gitm elerine m üsaade etti.
B unlar R adosa v ardıkları zaman, büyük ü sta d padişahın tek lif
lerini duyunca, kuluna; «Bu ada benim değildir. Sen pad işah ın a n a
sıl tab i isen, ben de pap ay a tabiyim . P apa, b an a kim seye verg i v e r
memekliğimi em retti. Böyle b ir vergiyi b aşk a b ir m illetin b a şk a din
den olan padişahına değil, aynı m illet ve dinden olan k ıra lla ra d a
verilmemesini em retti. Benim cevabım budur. Ş ay et ,padişahınız bi
zimle dost olmağı ve kom şu olması ve büyük h ü k ü m d ar bulu nm ası
sebebiyle h e r sene m asra flam ı kendim ödeyerek kendisine taz im a t
için elçiler gönderm em iş istiyorsa, n e â lâ ; ak si tak d ird e istediğim
yapsın» cevabım verdi. Böyle m ânâsız sözlerle pad işah ın ku lu n a yol
verdi.
P ad işah büyük ü stad ın bu cevabım alınca, ziyadesiyle kızdı,
onun aleyhine h a rb ilân etti. H e r isteyenin R adoslulara k a rş ı h a re
kete geçm ekte, b u nlardan esir alm ak ve m üm kün olduğu k a d a r bun
ları m ah v ve perişan etm ekte serb est olduğunu ilân etti. B u m üsaade
üzerine, K a ria ey aletinin T ü rk ahalisi otuz iki s ıra kürekli gem ilere
ve b a şk a deniz v a sıta la rın a binerek, R ados adasının b ir yerine çık
tı, orayı yağm a ederek, k ırk esir aldı. B u n lar îsta n k ö y ad a sın a d a
çık arak, aynı şeyi yaptılar.
ilk b a h a r gelince, padişah üç sıra k ü rek li yirm ibeş ve iki s ıra
kürekli elli ve te k s ıra kürekli yüzden fazla —ki to pu yüzseksen k a
d ar— h a rb gem üerinden m ürekkep büyük b ir donanm a hazırladı.
H aziran ayında, b u donanm a am iral H am za’nın kum andası altında,
Gelibolu’d a n h a re k e t ederek, Midilli’ye geldi. H am za p ad işahın b a
basının ş a ra p d a n idi. P ad işah d a onu Gelibolu yarım ad asın ın vali
liğine ve donanm alım kum andanlığına tây in etm işti. Midilli prensi
H am za’yı iyi b ir şekilde kabul etti, icabeden k a rşılam a m erasim ini
yerine getirm ek üzere, beni gönderdi. Donianma, gelm esi şehirde b ir
DIJKAS 199
k arışık lığ a m eydan verm esin diye, lim anda kalm adı, düm en k ıra
rak , k a rşı ta r a f a gidip, dem ir a ttı. O rad a d a böyle b ir donanm anın
barınm asına m ü sa it lim an vardı. A m iral H am za vicdanlı b ir adam
dı. Midilli prensi b ir çok hediyeler ve bu gibi hallerd e â d e t olduğu
üzere diğer şeylerle, beni am irale gönderdi. B en kendisine iyi bir
şekilde ve prensin kard eşi im iş gibi m uam elede bulundum . P ren s ta
rafın d an am irale gönderilen şeyler b u n lard ır: îp ek ten ve yünden
yapılm ış sekiz elbise, altıb in güm üş p a ra , yirm i öküz, elli koyun, se-
kizyüz litreden fazla şarap , iki modio1 ağırlığ ında k a n ş ık ekm ekler,
b ir m odia ağırlığ ında yum uşak ekm ekler, bin litred en fazla peynir,
hesapsız m eyvalar. A m iralin m aiyetinde bulunan yüksek rütb eli za-
zitlere de ay rıca m ünasip hediyeler verildi.
T ü rk donanm ası A yazm ati’de iki gün kaldı (Bu k arşık i lim anın
adı A yazm atı id i). Yelkenleri a ç a ra k o rad an Sakız’a g itti. A m iral
H am za o rad a da aynı h a re k e tte bulunarak, Şakız lim anında dem ir
atm adı, k a rşı ta r a f a giderek, demirledi. S akızlılar Midilli prensinin
T ürk am iraline k a rş ı gösterdiğ i h ü rm e t ve nezaketi gösterm ediler.
E sasen kırk bin altın lık b ir iş için p ad işah S akızlılara dargındı. Bu
p aray ı G alata e şrafın d an F rancisko D raperio adın da biri, şap bedeli
olarak, S akızlılardan istiyordu. B u F ran cisk o donanm a ile b erab er
gelm işti. P adişah, am iral H am za’ya, ş a y e t S akızlılar b u borcu F ra n -
cisko’y a verm iyecek o lurlarsa, S akıza ta a rru z ve m üm kün olduğu
k a d a r bunları m ah v ve perişan etm esini em retm işti. E rte s i gün do
n an m a k a rş ı ta r a fta n k a lk arak , Sakız şeh rin in lim anına gird i ve
şe h it İsidoros’u n kilisesi önünde demirledi. B unun üzerine Sakızlı
la r, bazı kim seleri am irale göndererek, selâm lam a m erasim ini y a p tı
lar. A m iral de b u n lara p ad işahın em irlerini yazılı o larak bildirdi.
S akızlılar padişahın iradesin i o k u r okum az, «Bizim F ran cisk o ’ya
borcum uz olm adığı gibi, buna b ir p a ra verm iyeceğiz, ne istersen
yap» dediler. B unun üzerine am iral H am za gem ilerden b ir m ik tar
T ü rk askerim k a ra y a çık ararak , şeh rin civan: köylerine, b a ğ ve b a h
çelerine z a ra r verdi. Ş ehre hiç dokunm adılar. Şehrin kalesi dışarı
sın d a ahaliden çok Sakızlı erk ek vard ı. K alenin içinde, kızgın huylu
ve katliâm y ap m ağ a h a z ır îta ly a n la r vardı. K ale de külliyetli malze
me ile doluydu, Ş ehrin e tra fın d a üç kulaç derinliğinde ve çok geniş
iki s ıra hendek vardı. Ş ehrin lim anında a sk e r ve m alzem e dolu y ir
mi Ceneviz gemisi bulunuyordu.
A m iral H am za, şeh re k a rş ı b ir şey yapam ıyacağını anlayınca,
1 M odio, b ir B iz a n s ölçü sü olup bu ğd ay ö lç m ek te kullanılırdı. 36 k ilo idi.

k ad ırg an ın birisinde F ran cisk o ile görüşm ek üzere, b ir veya iki kim
senin gönderilm esi için Sakız hâkim lerin e h a b e r gönderdi ve b u gön
derilecek kim selerin h a y a tta n için tem in a t verdi. Sakızlılar bu te
m in a ta in an arak , k a d ırg a y a iki kişi gönderdiler. B u n lard an birisi
ih tiy a rla rd a n K irikos Iu stih ias, öteki b ir gençti. B u n la r T ü rk do
n anm asına gitm ek için y ola ç ık tık ta n zam an, d erin d erin düşünüyor
la r ve kendi kendilerine diy orlard ı ki, «Türkİer, h e r ne k a d a r h a y a
tım ız h a k k ın d a tem in a t verm işlerse de, pişm an olup ve bizi gemile
rinde alıkoym ak isterlerse, kim b u n lara p ek fe n a b ir iş yaptınız, di
yecek? T abiî T ü rk lerd en hiç kim se bun u demiyecek. Bilâkis, bu işi
am iralin m ah aretin e, siy asetine ve şecaatine atfedecekler». B u 'dü
şüncelerle donanm anın bulunduğu y e re yaklaşıyorlardı. S ahüe y a k
laştık ça, içlerindeki k o rk u d a fazlalaşıyordu. B irdenbire pişm an ola
rak , bindikleri a tla rın dizginlerini te rs çevirdiler v e hızla g e ri g it
m eğe başladılar. T esadüfen b a ğ ve bahçeler içerisinde bulunan
Türkİer, hem en yo la doğru a tlıy a ra k , b u n ları y akaladılar. T ürklerin
bu m üdahalesine S akızlıları tak ip eden F re n k askerleri karışm adı-
la rs a da Türkİer, b u F ren k lere k a rş ı d a o k lar a ta ra k , b u n ları uzak
laşm ağa icbar ettiler. Y akalam ış oldukları sözü geçen iki e şra fı d a
am irale götürd üler.
A m iral, bunları k ad ırganın içine ald ık tan sonra, hem en dem ir
lerin alınm asını em retti. G em üer yelkenleri açarak , R ados’a doğru
yol aldılar. D onanm a R ados’a geldiği vakit, T ü rk İer u zak tan şehrin
h a rb e h azır ve lim anın büyük gemilerle dolu olduğunu, şeh rin ve
hazırlıkların ın Sakız adasm dakinden d a h a büyük ve d a h a fazla bu
lunduğunu gördüler. O rada d urm adan îsta n k ö y adası yolunu tu ttu
lar. B u a d ay a çık tık ları zam an m erkez k asab ad a genç in san ların bu
lunm adığım gördüler. B u ld u k tan m al ve eşyayı y ağ m a ettiler. Yal
nız bazı ih tiy a rla rla yaşlı k a d ın lar buldular. B u n lara şe h ir halk ının
ne ta ra fa gittik lerini sordular. İh tiy a rla r şeh ir halk ının R a h ia adın
d a çok sağ lam b ir kaleye sığındıklarım söylediler.
T ürkİer bu ih tiy a rla n b e ra b e r ald ılar ve donanm ayla R a h ia ’y a
geldiler. O rada k a ra y a a sk er ç ık a rara k çadırlarım k u rd u lar. E rte si
g ü n kaleye g ittile r ve kaledekilerle m üzakereye girişm ek istediler.
Teslim o ld u k tan takdirde, kendilerini e sir alm ıy acak lan n a d a ir ye
m inli tem in a t verm ek üzere, F ran cisk o ’y u gönderdiler. Kaledeki
fre rle r (şövalyeler) oklarla U zaktan harbederek, onu. koğdular.
T ü rklere cevap büe verm ediler. O zam an H am za, m aiyeti ile b era
ber, sip erler yaptı. M erdivenler k u rd u la r ve m ü d afaa a le t ve eda-
D XI K A S 201
vatiyle, ve h a rb fenninin em rettiğ i diğer h er b ir v a sıta ile, 22 gün

kaleye ta a rru z ve harb ettiler. F a k a t b ir şey kazanam ıy arak, geri
dönmek m ecburiyetinde kaldılar. Bu m uharebed e çok T ü rk kaybol
du. B unlardan b ir kısm ı düşm anlar ta ra fın d a n öldürüldü, b ir kısm ı
d a k arın ların d a hasıl olan b ir h a sta lık ta n öldü. D onanm anın dönüşü
sırasm d a H am za, K iriko ile konu ştu ve b ir anlaşm aya vard ı. E d ir
ne’de bulunan p ad işah a Sakız âyanın dan iki zatın gitm esi, h e r iki
ta ra fç a m uvafık görüldü. B u iki Sakızlıdan birisi K iriko olacaktı.
O rada iki ta r a f iddia ve m üdafaalarını padişahın huzu ru n d a y ap a
c a k lar ve padişahın vereceği hükm ü kab u l edeceklerdi. D onanm a
Sakız’a vard ığı zam an H am za donanm ada bulunan iki Sakızlıyı s e r
best b ırak tı. Sakızlılar am irale ve m aiyetlerine k arşı da lâyık oldu
ğu şekilde h ü rm e t ve ria y e tte bulundular. Talih ise, S akızlılara fe
n a n azarla yü k sek ten b ak arak , acab a ne hazırlıyor? Bazı Tiirkler
k ad ırg alard an k a ra y a çık arak, g ü rü ltü y apm ağa, sa ğ a sola k ü fü rler
sav u rm ağ a ve d a h a fen a işler yapm ağa başladılar. B unlard an biri,
bir kiliseye yak laşarak , dam a, çıktı. K ilisenin kirem itlerini aşağıya
atıp kırıyordu. B ir İta ly a n kirem itleri k ıra n bu T ürkü görünce y a
kaladı ve dövdü. D iğer T iirkler bunun yard ım ın a k o ştu lar, hıristiy an
L âtin ler ile R um lar bu h ali görünce, hepsi bird en T ü rk lerin üzer
lerine yü rü d ü ler; bazılarına kılıçla, bazılarına d a so p alarla v u ru
yorlar, T ü rk ler de k u rtu lm a k için gem ilerine doğru kaçıyorlardı.
Bu iki s ıra kürekli gem i H am za’nın kendi m âlı idi. H am za ise üç sı
r a kürekli gem ilerden hiç kim senin k a ra y a çıkm asına m üsaade e t
m iyor ve çıkm ak istiyeni şiddetle cezalandıracağım söylüyordu. Yu
k a rıd a yazdığımız üzere kaçan T ü rk ler iki s ır a kürekli gemiye g ir
m eğe çalışırken, bir kısm ı denize düşüyor, b ir kısm ı gem iye giriyor
du. H ıristiy an lar, b u k açan ları iki kürekli gemiye kad ar, tak ip edi
y o r ve a rk a d a n vuruyorlard ı. Gemiye g ire n b ü tü n h ıristiy an la r ve
T ü rk ler iki s ıra kürekli geminin b ir ta ra fın d a toplanm ış oldukların
d a n gem i a lt ü s t oldu ve denizin dibine gitti. B una sebebiyet veren
ve verm eyen tek m il T ü rk ler boğuldular, b u n lar arasında H am za’-
mn en çok sevdiği ve evine keth üda tây in ettiğ i uşağı da vardı.
Bu vak ad an dolayı gerek H am za, gerek adadaki a rh o n tla r çok
teessü r duydular. H am za’nın iyi tab iatli bir adam olması sebebiyle
ve a rh o n tla n n g a y reti ve siy asetleri sayesinde bu yüzden doğan
galeyan b astın ld ı. A rhontlar, iki s ıra kürekli geminin, boğulan H am -
za’nm uşağının ve ziyaa u ğ ra y a n diğ er şeylerin kıym etlerinin iki
mislini verdiler. B u su re tle H am za'n ın gönlünü y a p ü la r ve n ih ay et
sulh ve m usalem etle H am za’yı uğurladılar.
D onanm a Midilliye geldiği zaman, Midilli hâkim i am irali davet

e tti ve donanm a lim ana girdi. A m iralin yanm a prens ta ra fın d a n ben
gönderildim ve üç sıra kürekli kad ırg ay a girdim. Bu k ad ırg a üze
rinde prens ta ra fın d a n m ükellef bir yem ek so frası kuruldu. O a k
şam H am za ile b erab er yemek yedik. Sabahlayın donanm a lim an
dan çıkarak, Gelibolu’ya- doğru yol aldı. A m iral Gelibolu’y a iki ay
ay rı k aldıktan so n ra döndü ve oradan E dirne’ye g itti. P ad işah bu
seferin m uvaffakıyetsizliğinden dolayı hiddetlendi ve am irali tevbih
ve ta h k ir ederek, «Babam ın san a kargı olan sevgisini bilm em iş ol
saydım, derini yüzerdim» diyerek, h uzurundan koğdu.
Padişah, bir kaç gün sonra iki s ıra kürekli gemideki vak ay ı ve
boğulm ak suretiyle hasıl olan tele fa tı ve Sakızlıların T ü rklere el
u zattık larım ve bunları telef eylediklerini b aşk aların d an duyunca,
H am za’yı te k ra r çağırdı ve hiddetle, «Sakızlılar ta ra fın d a n b a tırı
lan iki s ıra kürekli gemi nerd edir?» diye sordu. H am za da, «Denizin
dibine battı» cevabım verdi. P a d işa h : «Açık denizde m i?» dedi.
H am za: «H ayır efendim, lim an içinde», «Kimin tara fın d a n ?» , «Lâ-
tin ler ta ra fın d a n ... T ü rk ler beni dinlemeden gem iden çık m ışlar ve
şa ra p ile keyfe gelerek, kiliselerin dam larım ve kapılarım kırm ağ a
başlam ışlar. B unu gören L â tin ler buna m âni olm uşlar, d a h a doğrusu
bu T ürklere ta a rru z d a bulunm uşlardı. B aşı bozuk halk d a b u n lara
katıldı. T ü rk ler k u rtu lm ak için intizam sız b ir hald e k a d ırg a y a a tlı
yorlardı. B unlar gem inin b ir ta ra fın d a toplanm ış olduklarından, ge
minin içine su girm eğe başladı. B unlar ise sarh o şlu k ların d an gem i
nin m uvazenesini düzeltem em iş olduklarından gem i b a ttı ve hepsi
bir anda boğuldu». P ad işah o zam an H am za’y a dedi k i: «Bu faciayı
niçin bana anlatm adın?» H am za d a: «Sizi m eyus etm ek istem edi
ğimden söylemedim. U ğranılan z a ra r b an a aittir. Z ira gem i de be-
nimdi, boğulan köleler de, gemideki b ütün teçh izat da. B unların size
neden h ab er vereyim efendim ? Gerçi birtak ım T ü rk ask eri de bo-
ğulduysalar da, esasen b u nların hepsi id am a m ü sta h a k tı ve ölümle
ri yerinde olm uştur» dedi. B urada H am za cevaplarını kesti. P ad işah
Sakızlılara kargı a te ş püskürü yordu.
Sözü geçen F rancisko da h u zu ra çıkarak, padişah tara fın d a n
sorguya çekildi: «E y Francisko, kırkbin nom ism a nerededir?» Zira
bunları padişaha borçluydu ve padişah: «Git, bundan böyle borcun
dan kurtu ldun, ben alacağım ın iki m islini ve T ü rk lerin k anların ın
bedelini S akızlılardan alacağım » dedi. B unun üzerine F ran cisk o p a
dişahın elini öpüp, ibra kâğıdım a la rak çıktı. H am za ise Gelibolu
D U K A S 203
valiliğinden azlolundu ve P an filia’nın A ttalia (A ntalya) şehri vali

liğine tây in edildi, P ad işah da Sakıza k a rşı h a rb ilân etti.
(DUKAS’IN, EL Ç İ OLARAK, İK İ D E F A F Â T İH ’İN Y ANINA

GİTM ESİ V E 1455 Y ILIN D AK İ D EN İZ S E F E R L E R İ)
44 — B u sene içinde, yani 6963 (M. 1455) senesi haziranının

otuzunda, Midilli hâkim i Gateluzo Dorinos öldü. Ben ağustos ayının
birinde oğlu olan yeni hâkim Gateluzo Dominiko ta ra fın d a n E d ir
ne’ye gönderildim. Bu m em uriyetim in sebebi, h e r sene Midilli adası
için verm ekte olduğumuz üçbiıi ve Limnos ad a sı için ikibin üçyiiz
nom ism a vergiyi p adişaha takdim etm ekti. E sa se n Lim nos adası
h e r sene m ezkûr vergiyi verm ek için Midilli hâkim ine ve İm roz ad a
sı da senede binikiyüz altın nom ism a v erm ek şa rtiy le E nez h âki
m ine verilm işti.
B en işte bu vazifeyi ifa etm ek için E d irn e ’ye gelerek, h u zu ra
çıktım. P adişahı âd e t olduğu üzere, selâm layıp, elini öp tü k ten son
ra, yemeğini bitirinciye k ad ar, k arşısın d a oturdum ve so n ra etek
öperek çekildim. E rte si gün a ltın ları a la ra k geldim ve b unları vezir
lere teslim ettim . V ezirler, bu vergileri ald ık tan sonra, «Midilli h â
kimi n asıldır? iy i m idir?» diye sordular, ben de: «Çok iyidir ve size
selâm ları var» cevabım verdim . Onlaıj d a: «Biz um um î hâkim olan
ih tiy ari soruyoruz» dediler. Beti de yeniden: «O v e fa t etti, öleli k ırk
gün oluyor. B ugün hâkim olan oğlu zaten altı seneden beri bu vazi
feyi ifa etm ekte idi. Z ira babası y ata k tay d ı ve hâkim liği oğluna bı
rakm ıştı. B u hâkim p adişaha tazim atım arzetm ek için b ir ve iki
defa geldi ve h a ttâ İsta n b u l’a da gelerek, büyük p adişaha selâm
ve hürm etlerini takdim etti» dedim. V ezirler b u n a cevap olarak de
diler ki: «B unları b ırak da, bugün ne olacağını dinle. B u ray a gelip
şevketm eap p a d işah tan hâkim liği alm adan Midilli hâkim i unvanını
taşıyam az. Şimdi g it de, onu al, b u ray a getir. A ksi tak d ird e ne ola
cağını o bilir». Bön hemen Midilli’ye döndüm. H âkimi, Lâtinlerden,
R um lardan bazı arhontlam b erab er alarak, üm itlerim izi A llah a b ağ
lıy arak, ad ad an çıktık. Gelibolu yarım adasın ı geçerek, E d irn e’ye
geldik. P ad işah veba h astalığ ı yüzünden şehirden şeh re gidiyordu.
(O zam anda Gelibolu y arım ad asın d a ve b ü tü n T rak y a eyaletiiide
bu. bu laşık h a sta lık o k a d a r şiddetlenm işti ki, ölenlerin b ir çoğu gö-
m ülem iyor, so k ak lara atılıy o rd u ). P ad işah ın Filibe’de bulunduğunu
öğrenm iş olduğumuzdan, biz de o ray a gittik . H astalık Filibe’de de
204 BİZANS TARİHİ
hüküm sürm eye başlam ış olduğundan, o ray a p adişah varm am ızdan

iki g ü n evvel S ofya’y a gitm işti. Biz de Filibe’den çık arak , geçilmesi
zo r olan d a ğ la n aşıp, üç günde B ulgarin îzladı dedikleri şeh re gel
dik. T ü rk o rd u su ve p ad işah o ra d a bulunuyordu. Biz, beraberim izde
getirdiğim iz b ir çok hediyeler ile, vezirleri ziy a ret ettik . V ezirler
M ahm ud P a ş a ile Seidi A hm ed P a ş a (Seyid A huıed P a ş a ) idiler. E r
tesi gün, padişahın h u zu ru n a çık tık ve Midilli hâkim i padişahın elini
ö p tü ve çıktık. B ir g ü n so n ra, vezirleri vasıtasiyle bizim hâkim e h a
b er göndererek, T aşoz adasının kendisine bağışlanm asını istedi. Mi
dilli hâkim i padişah ın b u arzu su n a k a rşı gelem iyeceğini bildiğin
den, adayı bağışladı. E rte si gün, diğ er b ir h a b e r geldi. H e r sene al
m a k ta olduğu verg inin iki m isline iblâğını istedi. Midilli hâkim inin
b u isteğe cam sıkıldı ve b u teklife k a rş ı dedi k i: «P adişah b ü tü n Mi
dilli adaşım alm ak iste rse alabilir. F a k a t istenilen husu su n yapılm a
sı benim ik tidarınım üstü ndedir. B u ndan dolayı b a n a y ard ım etm e
nizi rica ederim». O zam an vezirler p ad işah a ric a e ttile r ve eski v er
giye bin nom ism a d a h a ilâve etm ekle ik tifa ettiler. Z aten h e r sene
üçbin nom ism a veriliyordu. Şimdi d ö rtb in oldu.
Bu iş de b ittik te n sonra, h âkim e altın sırm a ile işlenm iş, bizlere
ise ip ek ten hil’a tle r giydirdiler, yeminle te y it olunm uş yazdı m ua
hedeler aktederek, çıktık. Onüç günde Midilli’ye döndük ve p adişa
hın elinden bizi k u rta ra n A llah a şükreyledik.
t
Y ukarıda yazdığımız gibi biz d a h a Filibe’deyken, p adişah üç sı
r a kürekli on, iki s ıra kürekli yine on k ad ırg ad an ib a re t küçük bir
donanm a hazırladı ve Yenuzi (Y unus P aşa) adında genç ve güzel
birisini kum andan tây in etti. B u Yenuzi’yi Gelibolu valisi ve kap-
tan-ı d ery a tây in etti. Bu donanm a E lispont’ta n h a re k e t ederek, Sa
kız’a do ğru gidiyordu. D onanm a T ro a’y a geldi. T roa’dan da yelken
leri açarak, h a re k e t eder etmez, şiddetli b ir k asırg ay a tu tu ld u ; m ü t
hiş- rü zg ârın korkunç sesi işitiliyordu. B u rü z g â r denizi a ltü s t edi
yor, gem ilerin ve süvarilerin in b aşk a yoldan gitm elerini em rediyor
du. Yirm i gem iden beşi b a ttı, ikisi k a ra y a v u ra ra k parçalandı. K ap
tan-! d ery a Y unus’un bulunduğu gem inin süvarisi (İspanyol ırkın
d a n b ir L âtin d i) böyle fırtın a lı denizleri çok görm üş m ah a retli bir
denizciydi. B u z a t, dilm en k ırarak , dalg aların çarpm alarını düm e
niyle sak in ve sa n a tk â rc a idare etti, denizi y a ra ra k , açık denizde
ilerledi. Sakız adasının g arbından ve S ik lat ad aların d an geçerek,
gündüz b ütün g ü n bu halde yürüm eğe devam etti. Gece fırtın a din
m iş olduğundan, sa b ah a doğru Sakız adasının şa rk ın d a bulundular
D U K A S 205
ve Sakız adasını tanıdılar. Böyle bir k a sırg a ve şiddetli deniz fırtı

nası yüzünden gemileri batm am ış olduğundan Cenab-ı H a k k ’a ve
peygam berleri M uham m ed’e şü k re ttile r. B u su retle padişahın bu
m üridi, günahlarım ız dolayısiyle kurtu ldu.
T ürk donanm asından yolunu kaybetm iş olan te k gemi Y ünus’un
bu üç s ıra kürekli kadırgasıydı. K u rtu la n diğer gem iler toplu b ir
halde Midilli lim am na geldiler. B u gem ilerin kum andanları kap tan -ı
dery am n bindiği geminin, o ta ra fla rd a görülüp görülm ediğini so r
dular. Hiç görülm ediği haberini alınca, c a n la n sıkıldı. O günü a k
şam olduğu vakit, Sakız ta ra fla n n d a n iki s ıra kürekli b ir h a rb ge
m isinin gelm ekte olduğu görülm üştü. B u gemi b ir Midilli gemisiydi.
G arp ten K a ta la n k o rsan ların a a it gem ilerin gelip gelm ediklerini öğ
renm ek için, Sakız’a gönderilm işti. Ş ay et k o rsan gemileri Sakız ta-
ra fla n n d a görülm üş olsalardı, Midillililer m ü d afaa için kom şu T ürk-
lere h ab er vereceklerdi.
K o rsa n la n n gelm ekte olduklarım T ürklere h ab er verm ek m ec
buriyetini Midillililer m uahede ile üzerlerine alm ışlard ı; k o rsa n la n n
ta a rru z haberini yetiştirem edikleri takdirde, bu yüzden T ü rk lerin
u ğ ray a c a k ta n z a ra rla n Midillililer tazm in etm eğe m ecburdular. B u
h ab er verm ek m ecburiyetinin hududu P e rg am a nehrinden, bugün
M ahram ion adım ta şıy a n Asos şehrine k ad ard ır, ik i s ıra kürekli se
fine lim ana g ird ik ten sonra, b ir gem i d ah a göründü. B u gem inin yel
kenlerinin geniş ve kırm ızı renkli olm asından k ap tan -ı dery am n ge
m isi olduğunu an lad ılar ve sevindiler. B u gem i lim an a g ird ik ten son
ra, gem idekiler k a ra y a çıkıp, b ir çad ır kurd u lar: Denizdeki fırtın a
dan çektikleri ıstırab ı dindirm ek ve b iraz is tira h a t etm ek istediler.
Bu a ra d a Midilli hâkim inin kard eşi N ikola G ateluzo büyük b ir istik
bal alayı te rtip ederek kaleden indi, ç a d ıra g itti ve biraz o tu rd u k ta n
so n ra döndü. P ad işah ın m üridi, hâkim in k ard eşin in b u soğuk m u a
m elesine kızdı ve b u n a k a rş ı b ir hile düşü n d ü ve dedi k i: «Takip
edip, b u ra y a k a d a r getirdiğim iki s ıra k ürekli gem i v e gem inin için-
deM ler benim dir.» B u gem inin içinde S akız'ın en şerefli, en asil ve
b ü y ü k ailelerine m ensup b ir k ad ın bulunuyord u. B u kadının altın ve
güm üşten yapılm ış p ek çok m ücevheratı vardı. E ğ e r siz benim efen
dimin d o stu iseniz, b u kadım b a n a veriniz, yo k sa şim di p ad işah a
yazıyorum ». M idillililer ise, cevap o lara k : «Bu dediğiniz şeyleri biz
anlam ıyoruz. B u gemi tarafım ızdan, bizim diğer ihtiyacım ız için S a
kız’a gönderilm işti. B ah settiğ in asil k ad ın ço k tan beri b u rad ad ır.
Bu kadın Midilli hâkim inin kayınvalidesidir ve gem iden çıkınca kı-
zmın yanm a gitm esi iğin hâkim kendisini çağırm ıştır. H a k ik a t b u n -:

dan ibarettir». A m iral ise bu söylenilen sözlere inanm adı ve keyfi
yeti p adişaha istediği gibi yazdı.
A m iral oradan kalk arak, yeni F o ça’ya geldi. O rada a rh o n tlara
(eşraf ve ây an a) y e m em leketin id are âm irine h ab er göndererek,
görüşm ek için çıkıp, gelm elerini bildirdi. O nlar gönderilen haber
kendilerine vasıl olm adan geldiler ve buluştular, A m iral padişahın,
onlar hakkm daki iradesini okudu ve gösterdi (zaten yazılı idi). Bu
iradeye n azaran ş a y et kendi rızaları ile kalelerini teslim etm ezlerse,
cümlesini to p ta n esir alacaklar, şehri m ah v ye ta h rip edeceklerdi.
Şehirdekiler hiç bir söz söylem eden ve cevap verm eden m em leketi
teslim etm iş olduklarından, T ü rk ler içeri gird iler ve o rad a bulunan
Ceneviz tü cc a rla rın a a it tic a re t eşyasını aldılar. B unları da üç sıra
kürekli gem ilere bindirdiler. Şehir halkın ın da hepsini ta h rir ede
rek, yüz k a d a r delikanlı ve kız çocuğu aldılar; kaleye m uhafız ola
ra k b ir T ürk bırakıp, o rad a onbeş gün kald ık tan sonra, 6964 (M.
1455) senesinin kasım ayının onbeşinci günü', k ad ırg aların a binerek
g ittiler. Bu gemiler Gelibolu’y a gelince, am iral p ad işahın İstan b u l’
da bulunduğunu h aber aldı. A ta binerek, esirleri ve delikanlılarla
k ızlan b erab er alıp, İsta n b u l’a gitti.
P adişah, tü c c a rla n gördüğü zam an, bunların Cenevizli oldukla
rım işitince idam olunm alarım em retti ve. irad e hem en yerine ge-,
tirildi.
Midilli hâkim i, m em leketine avdet ettiğ i vakit, o ra d a olup bi
tenleri, Sakız'ın en necip ve asil kadım olan k a y n an asın ı T ü rk am i
ralinin alm ak istediğini ve saireyi kard eşinden öğrendi. H âkim , b u
mesele b a k la n d a p ad işah a iza h a t verm ek için, beni İsta n b u l’a gön-'
derdi. B en İstan b u l’a gittiğ im zam an vezirlerle görüştüm . A m iral
Yunus da h a z ır bulunuyordu. Ben yemin ederek, b u mesele h ak k ın
d a doğru iz a h a t verdim. Y unus d a kezalik yem in ederek, külliyen
y alan söyledi. B innetice Y uniıs haklı çıktı ve ben h aksız addolun
dum . B u nun üzerine pad işah em ir verip, dedi k i: «İki şık ta n birisi
ni seçeceksiniz:; y a onbin altın nom ism a ödeyeceksiniz v e y a h u t size
k a rşı h a rb yapılacak». B en böyle haksız b ir teklifi kab u l ettiğ im
b ir sırad a, padişah, kim senin m alûm atı olm adan ku lların d an birisi
ni gö ndererek 6964 (M. 1455) senesi, aralık ayının 24’ünde, Midilli
hâkim inin hükm ü altın da bulunan eski F oça’yı .zaptetti. F o ça’nın;
zaptolunduğu h ab eri gelince, padişah, bana yol verdi ve bu su retle
dâva hallolundu.
D U K A S 207
P adişah ocak ayının yirm idördüncü günü E n o s’a g itti ve orayı

da za p te tti; o rad a bulduğu erkek ve kız çocukları alarak , E d irn e ’ye
döndü. Enos hâkim i o zam an Sem endirek ad asın d a otu ru yordu.
45 — ilk b a h a r gelince padişah, Sakız’a k a rş ı h a rb etm ek üze
re, büyük b ir donanm anın hazırlanm asını em retti. Sakızlılar bundan
h ab erd ar olur olmaz, hem en İstan b u l’a sefirler gönderdiler. Bu elçi
ler bu ndan evvel Sakız lim anında b a tırılan iki s ıra kürekli T ü rk ge
m isinin bedeli ve boğulan T ürklerin diyeti olm ak üzere, otuzbin al-
t ’n ve h er sene için vergi olarak onbin a ltın verm ek suretiy le sözde
m üsalâha aktederek, geri gittiler.
Limnos adası ahalisinin, o rad a vali olan N ikola ile a ra la n açıl
mış olduğundan, adalılar, a rh o n tla n n d a n b ir heyeti gizlice p adişaha
gönderdiler ve adalarının p adişahın göndereceği b ir vali ta ra fın d a n
idare olunmasını istediler. P ad işah bu h eyetin ricasını kabul ederek,
Gelibolu valisi hadım İsm ail’e h ab er gönderip (O zam an Y unus azil
ve K aria vilâyeti valiliğine tây in olunm uştu, yerine k ap tan -ı d ery a
ve Gelibolu valiliğine b u İsm ail tâ y in edilm işti), k a d ırg a la rla Lim-
nos’a giderek, k u lların dan H am za’y a adayı teslim etm esini irade e t
ti; H am za’y a da adayı oradaki usul ve âdete g ö re id are etm esini
em retti.
B u v a k a la r cereyan ederken, Midilli hâkim i kendi k ad ırg aların
dan birisini ve a y rıca yüzü m ütecaviz a sk e r ta şıy a n b ir gemiyi, Io-
anniş F u n ta n a ile S pineta K ulum boto adında iki generali Lim nös’a
gönderdi. Lâm noslulan y ap tık ları hareketlerinden dolayı pişm an ol
m uş olduklarım görürlerse, b u n lara k a rşı iyi m uam elede bulunm a
larını, adanın eskiden olduğu gibi b ir m uahede ile Midilli hâkim liği
ne bağlam aları için g a y re t gösterm elerini, bu iki generale tenbih
e tti; L im noslular m u v a fa k a t etm iyecek o lurlarsa, o rad a bulunan
kard eşi N ikola’yı a larak , g eri gelm elerini em reyledi. N ikola esasen
Lim nos’u n E sk ih isa r (P aleo k astio n )’ında oturu yordu.
B ü generaller, Lim nos’a v ard ık ları zam an ald ıkları em ir hilâfı
na, k a ra y a çık arak, a d a ahalisiyle h arbetm eğe başladılar. O zam an
L im noslulardan beşyüz k a d a r sü v ari k a rşıla rın a çık arak, bunları
m ağlûp ve bazılarım tele f e ttile r ve bazılarını d a denize k a d a r tak ip
ederek, denizde boğdular, k ırk k ad arım d a esir aldılar. Geri k alan
lar, N ikola’yı alarak , güçlükle k a d ırg a y a bindiler ve Midilli’ye dön
düler. B u v ak ad an üç g ü n so n ra kap tan -ı d e ry a İsm ail Lim nos’a ge
lerek, H am za’yı yeni vali olarak ikam e e tti. İsm ail, son v a k ’a la n
208 BİZANS TARİHİ
duyunca, Lim noslularuı k ahram anlıklarım m eth etti ve o rad a bulu

n a n Midillili esirleri b e ra b e r alarak , 6904 (M. 1456) senesi m ayıs
ayı içinde Gelibolu’y a döndü ve Limnos adasında v uku bulm uş olan
y u k ard ak i v a k ’aları p ad işah a arzetti, P adişah da Midillililerle h â
kimlerine işbu h arek etlerin d en dolayı çok kızdı.
Padişah, büyük kuvvetlerle ve pek çok h a rb h azırlıkları ile
B elgrad üzerine y ü rü d ü ve o ray a vardığı zam an kaleyi to p a tu ta
rak , duvarlarım yıktı. N ehirde de 60 k a d a r gemisi vardı. H a rb o k a
d a r ileri g itti ki, T ü rk le r şehre gird iler ve yağm aya başladılar. O za
m an, evvelce de ism inden bahsettiğim iz Yanko (Y anoş H uniadi)
nehri geçti (zaten o gün o ray a v arm ıştı) ve şe h re girdi, T ürkleri
tak ip ederek, bir kısm ını öldürdü, b ir kısm ım da döverek şehirden
dışarıy a a ttı. Y anko so n ra la rı büyük kuvvetlerle şeh ir kapısından
çıkıp, T ürklerin b ü tü n h a rb levazımım zap tetti, T ü rk lerd en b ir çok
larını öldürdü, h a tt â p adişahı d a ayağın dan y a ra lad ı ve şe h re dön
dü. T ürk donanm asına ate ş v ererek b unları yak tı. P a d işa h da, fen a
bir halde, E d irn e ’ye döndü. P ad işah b ir sene so n ra te k r a r B elgrad
üzerine h arek ete geçeceğine d a ir tehditli b e y a n a tta bulunuyordu.
Bu v a k ’a la r aynı senenin tem m uz ayın da v u k u a gelm işti.
A ğustos ay ın d a Midilli hâkim i tara fın d a n p a d işa h a gönderil
dim ve h e r sene verilm esi m u k a rre r olan vergiyi verdim . B u vesile
ile E d irn e’de hapishanede m ahpus olan ve L im noslu lar ta ra fın d a n
âsi o larak k ap tan -ı d e ry a y a teslim edilmiş olan M idillililerin teslim i
ni rica ettiy sem de, p adişah verm ek istemedi, bilâkis k a fa ların ın ke
silmesini em retti. B u n lar siy aset m eydanına g ö türülürlerken, padi
şah verdiği bu em irden nadim olarak, b u nların esir, olarak k alm ala
rım irade e tti. B unlar bin nom ism a m ukabilinde s a tın alındılar.
6965 (M. 1457) senesinde R om a’d an A kuüia (A quilia) p atriğ i
nin riyaseti altında, p ap a Kallistos ta ra fın d a n Y akın Ş a rk a üç s ıra ,
kürekli onbir k a d ırg a geldi. B u k ad ırg a la r T ürklere y ak ın olan R a-
dos, Sakız, Midilli, Limnos, İmroz, Sem ehdirek ve T aşoz adalar! a h a
lisine yard ım etm ek için gelmişlerdi. Gemiler evvelâ pap an ın idaresi
altın d a bulunan ve T ürklere vergi verm ek istem eyen R ados adasına
geldi. S onra R ados’ta n çık arak, Sakız’a geldiler ve T ürklere verg i
verm em elerini, bilâkis onlarla hârbetm eği tercih etm elerini talep
ettiler. B u n lar ise bu tekliflerle kani olm adılar, M idülililer de keza-
lik böyle teklifleri kabul etm ediler. P ap an ın donanm ası Midilli’de
bulunan K atalan larm ve diğerlerinin 40 k a d a r k o rsa n gem ilerini de
alarak , Lim nos’a geldiler ve adayı z a p te ttik te n sonra, Sem endirek
D U K A S 209
adasına geldiler. B unu da z a p tettik ten sonra, Taşoz adasına geldi

ler ve b u ray ı da zaptettiler. Bu donanm a a d a la ra m u h afızlar b ıra
kıp, iyice tem in at a ltın a aldıktan sonra, R ados’a döndü.
P adişah, papanın donanm asının bu yoldaki h areketlerini haber
alınca, bu h arek etlerin Midilli hâkim inin teşviki ile yapıldığına k a
n a a t getirerek, bu hâkim aleyhine şiddetli h a rb açm ağa k a ra r v er
di. B üyük b ir donanm a hazırlayıp, ağ u sto s ayın da Midilli’y e yolladı.
Bu donanm ayı İsm ail’in kum andası a ltın a verm işti. D onanm a Mi-
tim n a’y a (Midilli adasının b ir şeh rid ir) geldi. O rad a b ü tü n h a rb usul
leri ta tb ik edildi; ta ş a ta n m akineler, m erdivenler kullanıldı. Kale
d u v arları delindi, f a k a t hiç b ir şeye m u v affak olunam adı. B ir çok
T ü rk ask eri kayboldu ve b u su retle İsm ail hiç b ir şey yapm adan ge
ri döndü.
P adişah, 6966 (M. 1457) senesinde, m ü th iş b ir ferm anla, kul
ların d an birini M ora despotlarına gönderdi. B u ferm an d a deniliyor
du ki: «Siz kendi isteğinizle h e r sene onbin nom ism a verm eği va-
dettiğiniz halde şim di b a n a ehem m iyet verm ek istemediğinizi ve
m uahedelerin hüküm lerini yerine getirm eği ihm al ettiğinizi görüyo
rum . Şimdi size iki şey tek lif ediyorum . B u n lard an en iyisini siz
seçin: y a birikm iş olan borçlarınızı veriniz, bu su retle aram ızda
dostluk tesis ederiz, y a h u t m em leketi benim hükm üm a ltın a b ıra
k arak , hemen oradan çıkınız». D espotlar üç sene verg i verm em iş
lerdi.
Aynı sene içinde E rm en istan ta ra fla rın a hâkim olan ve Kolhis-
lere kom şu bulunan R o m anlardan U zun H a sa n ’dan, p ad işah a elçi
ler gönderildi. Bu elçiler p a d işah tan hak aretam iz b ir ta rz d a bazı
şeyler istediler ve dediler ki: «Altmış seneden fazla b ir m üddetten
beri h e r sene için verm eğe borçlu olduğun a tla ra m ahsus bin eğer
örtüsü, bin gaşiye ve bin sarığı istiyoru z; bu eşyanın h e r sene veril
mesini, büyük baban, efendimizin büyük b abasına v a ’detm işti». P adi
şah bu nların taleplerin e k a rşı dedi k i: «Haydi siz ra h a tç a gidiniz, ben
gelecek sene gelip, efendinizin benden istediği şeyleri beraberim de
getireceğim ve borcum u ödeyeceğim».
P adişah, b u senenin kış m evsiminde şeh rin ken arın d a ve Yal
dızlı k apı denilen yerde b ir kale y a p tırm a ğ a başladı. B u kaleyi ihti
y a r im p a rato r Io an nis inşa etm ek istem işti. F a k a t padişahın büyük
babası b u n a m âni olm uştu. Y az geldiği zam an, padişah b ü tü n kuv
vetlerini b ir y ere to plıyarak, M ora’y a hücum e tti ve ilk önce h arb
etm eksizin K orent’i zaptetti. D espotlar bu v ak’adan h a b e rd a r olun-
, F . 14
210 BİZANS TARİHÎ
ca, bunlardan Tom as, k arısı ve çocukları ile beraber, İta ly a ’y a gitti.
Dim itrios istem iyerek, p ad işah a teslim oldu ve ita a tim arzetti. B u
nun üzerine padişah, b ü tü n M ora k ıtasın ı hükm ü a ltın a alarak , h er
yerine valiler ve beyler tây in e tti; D im itrios’u b erab er a larak , E d ir
ne’ye döndü. A ynı şekilde b ü tü n A haiya, Lakedem onia eyaletlerinin
ve diğer vilâyetlerin ileri gelenlerini, zenginlerini ve s a ra y erk ânım
beraberin de E d irn e’ye getirdi. A rn av u tların eşrafım kam ilen kılıç
ta n geçirdi. M onemvasia (Menekşe) kalesinden b aşk a hiç b ir kale
bırakm adı. B unu da k erh en ve istem iyerek y aptı. D üşm anlara k a r
şı gitm ek üzere hazırlanm ış olan k ad ırg alard an yüzseksen k a d a r iki
ve Uç s ıra kürekli gem ileri, S ik lat ad aları yolu ile, E g e denizine
yolladı. F a k a t b u n lar hiç b ir iş görem ediler. P a d işa h M ora’dan, iki-
bine yakın aile ve aynı m ik tard a delikanlı aldı. B u aileleri İstanbul
civarına nak il ve isk ân etti, gençleri de yeniçeri alayına k aydetti.
P ad işah lo ş m evsim ini E dirn e’de ve İsta n b u l’d a geçirdi. Çok
bü yük b ir gem i in şa e tti ve şehirde b ir «theatro n» b in a eyledi. B u
« theatron»a elbise s a tış yeri m ânasında olm ak üzere, fa rs ç a bezes-
ten derler.
Padişah, 6969 (M. 1461) senesinde, yüz üç ve iki k ü rek li .kadır
g a la r ile on gemiden ib a re t b ir donanm a yaptı. Y azın kim senin m a
lûm atı olm adan, kim se hissetm eden Boğaz’ı geçerek, B itin ia’m n B ur
sa şehrine geldi. B unun üzerine size tu h a f b ir şey anlatayım . O za
m an lard a kadıların kadısı olan padişahın şe r’î hüküm ler hocası, t a
lebesi ile arasın d a olan yakın lık tan ve talebesinin kendisine k a rş ı
beslediği h ü rm etten cesaret alarak, bir gün ikisi yalnız bulunduk
ları bir s ıra d a : «Şevketm eap! H azırladığın bu k a d a r k a ra ve deniz
kuvvetlerini nereye doğru sevk edeceksin?» diye sorm ak cesaretinde
bulundu. P ad işah bu sual üzerine hiddetle hocasının yüzüne b a k a
ra k : «Behey adam ! İyice bil ki, sakalım ın kıllarından birin in b u s ır
rım a vakıf olduğunu bilmiş olsam, hemen o kılı koparıp ateşe a ta r
dım» dedi. P ad işah bu derecede sırrım saklardı ve hiddetliydi. Li-
kost-omiyon’da bulunan U lahlar, Kefeliler, Trabzonlular, Sinoplular,
E g e denizi ad aları ile R ados ve civarındaki adacıklar, Sakız ve Lim-
nos adaları ahalisi padişahın k ararların d ak i ittıratsızlığ ı bildiklerin
den, titriy o rlard ı.
: Padişah, B itin ia’dan k alk arak , G alatia’m n A n k ara şehrine gel
di ve o rad a çadırların ı kurdu. Sinop beyi, b ir çok hediyelerle oğlunu
gönderdi ve padişahı kulu gibi k arşıladı ve tazim atın ı arzetti. P a
dişah da bunu iltifa tla kabul ederek, teb aasın a söylem ek istedikleri-
D U K A S 21İ
ni bu na a n la ttı ve dedi k i: «Sinob’u istediğim i b ab an a söyle. Ş ayet

bunu doğrudan doğruya teslim ederse, o na k arşılık b en de m em nu
niyetle kendisine Filibe eyaletini vereceğim . Ş ay et verm ezse, hemen
geliyorum». D onanm a ise, K aradeniz yolu ile Sinob’a varm ıştı. Si
nop beyi İsm ail’in oğlu Sinob’a gelerek, p adişahla a ra la rın d a cere
y an etm iş olan m ükâlem eyi b abasına an la ttı. P ad işah ise donanm a
nın Sinoba geldiğini h ab er alınca, o d a k a ra d a n o ray a d o ğ ru yollan
dı. İsm ail b u hallere k arşı ne yapacağım bilm iyerek, Sinop’ta n çıktı
ve padişahı karşılayıp, hü k ü m d ar gibi selâm ladı. P ad işah d a m em
nuniyetle kabul e tti ve b ü tü n hâzinelerini, atlarım , k atırlarım , deve
lerini ve saray ın d a h e r ne v a rs a alm aşım ve hiç kim senin bunun
m a lla n ile eşy asın a el uzatm am asını em retti. P ad işah Sinob’u id a
re bakım ından iyi b ir halde tanzim ve ku lların d an birisini vali tâyin
e ttik te n sonra, E rm en istan 'ın iç ta ra fla rın a d o ğ ru gitti.
İra n h u d u tla n n d a hâkim olan U zun H a şa n m aiyeti ile beraber
dağ lard a o tu ru y o r ve padişahın k arşısın a çıkam ıyordu. P ad işah E r
m enistan’ı ve F a sis nehrinin ak m a k ta olduğu yerleri geçerken, bu
yerlerden bazılarını z a p te tti ve bazılarını zaptedem ediğinden bırakıp
geçti. B üyük zahm etlerle ve levazım yokluğundan dolayı sık ın tılar
çekerek, K afk asy a dağ ların a çıktı ve o rad an K olkus’a inip, T rab
zon’a geldi. Padişah, T rabzon im p a rato ru n a ad a m lar göndererek,
iki şık tan hangisini kabul edeceğini sord u. Yani, y a m alik olduğu
güm üş, altın ve b ak ırd an yapılm ış h e r nevi servetini, hâzinesini,
kölelerini, cariyelerini ve d a h a h e r nevi m enkul m alım a la ra k ve hiç
bir z a ra r görm eden im p arato rlu ğ u teslim eder, y a h u t im p arato rlu k
la b erab er h e r şeyini, h a ttâ h a y a tım kaybeder. İm p a ra to r b unları
işitince, s a ra y ı h alk ı Ue b erab er çık arak, p a d işa h a tazim atım arzet-
ti. D onanm a ise Sinop’ta n T rabzon’a gitm ek için çok g ü n evvel çık
m ış olduğu halde, h e r g ü n h a rb etm ek te olduğundan T rabzon’a v a r
m am ıştı. N ih ay et padişah, k a ra yolunu ta k ip ederek, o rdusu ile gel
di ve im p a rato rd a n teslim olm asını istedi. O zam an im p arato r, A lek
si K pm ninos’u n oğlu ve selefi Io an nis Kom ninos’un kardeşi David
K om ninos’tu . P adişah, D avid’i b ü tü n ailesi efradı, dayıları, yeğenle
ri, saray ın ın asil ve necip a rh o n tla n ile beraber, üç s ıra kürekli k a
d ırg a lara bindirip İsta n b u l’a gönderdi. B u kim seler g a y rı m enkulla-
rın d an b a şk a b ü tü n m enkul m allarım b erab er alm ışlardı. P adişah
T rabzon’u n id ari işlerini tanzim ederek, g e ri döndü. B u Trabzon
seferi ta m b ir sene sürm üştü .
6970 (M. 1462) senesinde padişah, U lah voyvodasına elçi gön
dererek, tazim atım arzetm ek için hem en gelm esini em retti. Geleceği
.2 .1 2 B İZ A N S T A R İH İ
zam an yanın da beşyüz delikanlı ile, h er sene için vergi o larak v er
m ekte olduğu onbin altın ı da getirm esini bildirdi. P ad işah ın bu em
rine kargı voyvoda dedi ki: «A ltınlar hazırdır ve verebilirim , deli
kanlıları ise verem em, tazim at arzetm ek için ise, gelm ekliğim im kân
haricindedir». Padişah, bu cevap üzerine küplere bindi. M aiyeti e r
kânın dan birini o ray a gönderdi ve yanına bir de k âtip verdi. B una
dedi k i: «Gidip vergileri b an a getiriniz, diğer h u su slar hak k ın d a dü
şüneceğim». Elçiler, U lah voyvodasına gelerek, padişahın em irlerini
tebliğ ettiler. Voyvoda evvelâ bunları kazık lara o tu rta ra k , insaniye
te yakışm az feci bir ölümle öldürdü. S onra ask erî kuvvetle D istra
(Silistre) ta ra fla rın a geçti. O rada âdi h a lk ta n bulduğu b ir çok kim
seleri alıp, U lah m em leketine getirdi. B unları d a kazığ a o tu rtm a k
suretiyle, h a y a tla rın a son verdi. H u d u tlard a bulunan ve p adişahın
k um andanlarından olan bir z a t işgüzarlık g österm ek istediğinden,
onbin T ü rk ile, U lah m em leketine geçti. Voyvoda b u n larla çarp ışa
r a k b ir kısm ım m uharebede telef etti, esir ettik lerini de kazıklam ak
suretiy le öldürdü, kum andanları olan H am za’yı acı b ir s u re tte m ah
kûm etti.
Padişah, U lah voyvodasının bu feci icraatım işitince, cam çok
sıkıldı ve başı döndü. H e r ta r a fa h ab er göndererek, yüzellibin a s
kerden ib are t bir kuvvet hazırladı ve ilk b ah ard a E d irn e'd en çık arak,
T una’y a geldi. O rad a çadırlarım k u rd u ve b ü tü n kuvvetinin b ir y e r
de toplanm asın ı bekledi. U lah voyvodası d a ask erlerin i g e çit yerle
rine, o rm an lar içine y erleştirerek, ova yerlerini çıplak b ıra k tı; m em
lek ette bulunan h e r nevi hayvanı A lanların ve H u n la n n y erleri h u
d u tların d a bu lunan m em leketin iç ta ra fla rın a çekti, kendisi de a s
kerleri üe b erab er m uhkem ve orm anlık yerlerd e m evzi aldı.
P ad işah T u n a ’yı geçti ve a ltı günden fazla yol y ü rü d ü ğ ü halde,
aradığı düşm anı bulam adığı gibi, o rala rd a in san ve alelâde h ay v an
veya yiyecek, içecek bulam adı. Düz ve çemenlik b ir y ere gelince,
üzerlerinde m eyva yerine ölü cesetleri bulunan y ere dikilm iş binler
ce kazık gördü. B u sah an ın o rtasın d a evvelce ism ini zik retm iş oldu
ğum uz H am za’n m cesedi giyindiği vişne ve kırm ızı renkli işlenm iş
elbiseleri üe kazığın ü stü nde idi. Padişah, bu m ü th iş m anzarayı gö
rünce, h a y re tte kaldı. K orkm uş olduğundan gece çad ırlarım k u rd u
ğu y erin e tra fın a hendekler kazdırdı ve kendisi b u m ah fu z yerin or
tasın d a oturdu.
U lah voyvodası d a h a şa fa k sökm eden ve henüz k a ra n lık olduğu
b ir sırad a, ask erlerin i tanzim e tti ve dağlık yerd en indi. T ü rk ordu-
D U K A S 213
sunun sa ğ kanadın a ansızın baskın y ap arak , sab ah a k a d a r sayısız

T ü rk boğazladı. O rtalık o k a d a r k a rıştı ki, T ü rk ler de birbirini öl
dürüyorlard ı. S abah olunca, U lah lar sağlam yerlerine çekilerek, din
lendiler ve uyudular. P ad işah ise m ahcup ve u tan m ış b ir halde Tu-
n a ’yı geçerek, E d irn e’ye döndü’.
P adişah, 6971 (M. 1462) senesinde, üç ve iki s ıra kürekli a lt
mış kadırga ve yedi gemiden ib a re t b ir donanm a hazırlayıp, eylül
ayında Midilli adasına gönderdi. Kendisi de k a ra askerleri ile sefere
çıktı. Midilli’ye geldikleri zaman, oranın hâkim i N ikola G ateluzo’-
dan adanın teslim ini istedi. B u N ikola G ateluzo kendisinden evvel
hâkim olan Dominiko’nun kardeşi idi. N ikola bu kard eşini ta h tta n
indirip, boğm uştu. Şimdi d ö rt seneden beri Midilli’nin hâkim liğini
yapm akta idi.
N ikola Gateluzo, Midilli'yi iyice tah k im etti, pek çok h arb m al
zemesi hazırladı; derin hendekler açtı, to p ra k ta n tab y a lar y a p ü ve
kendisi beşbinden fazla m untazam ask er arasında, k a d ın la n ve ço
cukları ile beraber, yirm ibinden fazla h alk önünde, b u m ü d afaa te r
tib atı ortasın d a oturuyordu. P adişah A yazm ation’d a n geçerken,
şehrin ve adanın teslim ini istedi. N ikola cevap o larak : «H arb nizam
ların a uy gun olarak, kendileri öldürülm eden şehrin ve adanın tesli
mi m üm kün değildir» dedi. O zam an padişah, Midill’yi m u h asara al
tın a alm ak üzere, vezir M ahm ud P a ş a ’yı o rad a b ırak arak , k arşı t a
r a f a geçti.
M ahm ud P aşa, to p ları M elanudion adındaki şehrin karşısın a
dikerek, kalesinin b ir ta ra fın ı ta ş gülleler üe dövmeğe başladı ve ye
re düşürdü. A ynı şekilde şeh rin diğ er ta ra fla rım , kale bedenleri ile
burçlarım d a dövmeğe başladı. K ale içinde bulunanlar bu hali gö
rü n c e ...2
ı D uk as, bu seferin son k ısm ım , ta m a m iy le y a n lış ka yd etm iştir. S e fe r

D rakul’un m a ğ lû b iy eti v e M acaristan’a fira riy le n eticelen m iştir. B k . K ritovu-
los, 158-159 (T .N .).
» F a tih sonra h arek atı b iz za t İdare etm ek için M idilli’y e gelm iş, ahali de
m u kavem etin im k ân sız olduğunu görerek teslim olm uştu (T .N .).
İ N D E K S
E serd e geçen adam v e y e r a d la n
—A —
Abdullah K öle 83, 64, 93. A nem as 26.

Adem 3. Andros A d ası 28, 66.
Adurnos 99, 100, 10T, 108, 109. A n kara 37, 46, 48, 49, 53, 76, 210.
A h aia' 29, 59, 62, 82, 210. A ndronikos P aleoloğos, T eselya D e s
A h ilea 125, 175. potu 81, 119.
Ahmed, Şehzade 140. A ndrea, C enevizli 98.
A hyolu 158. Antonios, E reğ li M etropoliti 131.
A h ırkapı 173. A pollon 161, 183.
A lnoroz 25, 85, 129. A pokavk os A lek slos 10, 11.
A k şeh ir (Phllom elium ) 47. A rm onia 5, 19.
A kslar! (A k şeh ir) 124. Arap 84, 97, 123, 169, 185, 192.
A kçak oc a 126. A rnavu tluk 13, 82, 83, 90, 136.
A k ça ylıo ğlu M ehmed 149. A rlngan ( = E rzincan ) 35, 36.
A kropolle 164, 173. A risto telis, F ilo zo f 193.
A k u ilia (A çu llla ) 208. A rh an gel K a lesi (K a y a cık ) 63.
A lek slos Kom ninos 4, 62, 75. A ryiropu los 130.
A lek sios, İm parator 4. A su 5.
A lek slos A n gelos, İm parator 4. A sy a 1 2 , 6 2 , 69. 97, 105, 120, 129, 145.
A lek sios V. D u k a s M urcufros 4. A sp ro k astro n (A k k irm an ) 122.
A lm a n y a 33, 97, 123. A sır (E sir ) 4.
A lişir (G erm lyan b e y i) 48. A sso s 43, 205.
A leksandr, Ş işm an 66. Â şık P a şa za d e 149.
A li B e y (id d ia V a lisi) 69. 100, 101. A tm (A y d ın ) B e y 5, 14.
A lâeddin, Şeh zad e 133, 134. A tin a 28, 166.
A m andos, P ro fe sö r 185. A tta lia (A n ta ly a ) 203.
A m org os 28. A tro p os 75.
A m a sy a 35, 48. 70. 75. 79, 127, 133, A tta lo 44.
134, 136. A tik i 82, 83.
A m asyalIlar 83, 84. A v a r H am A lsa e h 156.
A m von (M inber) 184. A v a sg o sla r 18.
A m asra 98. A v id os (N a ğ a r a ) 23.
A m es P ey ga m b er 180. A v cıla r (K un goz K ap ısı) K inıgon 169,
A m orlon 116. 171.
A m vrosios 130. A vran ezi (E vrin os) 29.
A ndronikos, İm parator 4, 5, 9, 17, 19, A vgu steon Sütunu 185.
22, 26, 197. A vgu stin os 130.
A nn a De S av oie 15, 21. A yazm ation 198, 213.
A nııa, R u s P ren sesi 59. A y a so fy a 4, 155, 159, 161, 178.
i
216 İ N D E K S
A yd ın 38, 48, 49. C enevizliler 6, 33, 99, 1 1 7 ,1 4 2 , 151, 1 6 2 ,

A y ıu Rom anu K apısı (T opk ap ı) 166, 163, 170, 206.
169, 181. C üneyt 47, 49, 50, 51, 52, 54, 58, 62,
A y lo s P etro s 70. 63, 64, 65, 66, 67, 71, 72, 73, 81, 85,
A y io s S te fa n o s 158. 86, 89, 90, 91, 92, 99, 100, 101, 102,
A ydın B e y liğ i 102, 103. 104, 105, 108, 114, 115, 116, 117, 118.
A ydın oğlu M u stafa 114.
A y a D im itrl K ilisesi . S elâ n ik 121. — Ç—
A y v a n sa ra y 161. Çam uriuova 58.
A zak D enizi 162. Ç anakkale 5, 9, 20, 24, 58, 69, 71, 79.
—B— Çembe K alesi 6.
Ç ifte Sütun lar 173.
B abü 4, 152, 175, 182, 189.
B abinger, P ro fe sö r 176. — D—
B ağ çe K apısı (O rea P ili: M ega D i D an (D 'a’n) 4.
m itrl) 173. 174. D anion 27.
B ahri A h m er 4. D anos, U lah beyi 118, 122.
B a la t K apısı 169, 174. D alm aç ya 83.
B arbaro 164, 170, 185. D a v it 4.
B ayezid , Y ıldırım 7, 8, 28, 29, 30, 31, D espina, A nn a (A n n e D e S a v o ie ) 10,
33, 35, 37, 47, 82, 94, 104, 124. 17.
B ayezid, V ezir 62, 67, 68, 74, 76, 77, D ecca l 144.
80, 81, 86, 87, 88, 90, 91. 95, 99, 100, D espina, îm p ara toriçe 33.
110, 115. D ede S u ltan 68.
B elgrad 124, 128, 208. D eth ier 166.
B e til 180. D em irtaş 49.
B ezesten 210. D lm etok a 152.
B ey şeh ir (B eh sa ri) 123, 124. D lm itrlos L ask ar is L eondarios 48, 71,
B eni İsra il 4. 72, 73, 81, 85,'92, 93.
B erg am a 62, 118. D im itrl Kidoni 161.
B itln ia 5, 8, 12, 16, 17, 28, 29, 42, 51, D im itrios F aleo lo ğos 81, 130, 210.
69, 94, 210. Dirağnran 177.
B izans 10, 147, 148, 174, 175, 176, 177. D im itrios A ğ a 100.
B izanslIlar 84, 88, 98, 99, 110, 119, 141. D iplokionion 166.
B la ch em a S ar ay ı 162, 173, 176. D on N e h r i 162.
B ozcaada 23, 66, 67. D rag ulios 122, 123, 125, 127, 133.
B orgondia D u k ası 31. D olfino 145.
» B örklüce M ustafa 62, 73. D ulkadiroğlu 123, 137.
B ursa 6, 8, 18, 20, 28, 29, 31, 33, 35, D ursunbey 149, 150, 164, 166, 176, 185.
40, 43, 47, 51, 57, 62, 70, 71, 79, 80,
—E —
86, 95, 96, 99, 101, 113, 114, 118,
123, 124, 133, 134, 138, 140, 143, 210. E a s 11.
B ü yük K on sta n tin 4. E d ia s 119.
B u lgar istan 54, 59, 76, 79. E dirne 6, 35, 48, 54, 55, 56, 58, 69, 70,
B tılgarlar 82, 124, 142, 71, 75, 76, 77, 78, 79, 88, 95, 100,
B ü yük DUka 187. 108, 109, 113, 120, 121, 124, 125, 126,
127, 134, 135, 137, 138, 144, 145, 147,
— C—
151, 152, 163, 189, 193, 194, 195, 196,.
Cali s B e y (Ç alı B ey ) 66. 197, 201, 202, 203, 207, 208, 210, 213.
C andaroğlu 149. E d rem it 43, 148.
D U. K A S 217
E fe so s (A y a su lu g ) 5, 8, 12, 44, 46, 47, F oç a la r 6, 64, 65, 206.

49, 51, 53, 58, 69, 89, 104, 105, 106, F o n ea 147.
116, 118, 129. F r a n sa 99.
E g e B o ğ a zı 59, 151, 166, 204. F ra n cesk o Guateluzo 25, 27.
E g e D enizi 28, 134, 146, 210. F ren k ler 97, 107, 108.
E grib oz 28, 66, 67, 119, 121. F r ig ia (B ü yü k ) 5, 8, 12. 16, 17, 28, 42,
E ğrikap u 185. 43. 64. 69, 83, 94, 144.
E k sam ilio n 23, 135, 136. F r ig ia (K ap atian i) 5, 46.
E k iad e 11. F r ig ia (S a lu ta ria ) 47.
E k tor 125.
E le a (Çandarh) 98. — G —•
E ienopondos 5. Gad (Cad) 4.
E lispont (Ç anakk ale) 5, 66, 67, 107. G ala ta 15, 27, 42, 48, 49, 53, 76, 98,
E leni K antakuzini 10, 22. 142, 162, 163, 164, 166, 169, 170, 171,
E lisab et, K raliçe 132. 172, 183, 193, 199, 210.
E m inontu 83. G aliseanu 164.
E n ez (E n os) 203, 207. G allsion D a ğ ı 52, 117.
E noh 3. G ateluzo F ran cesk o, C enevizli 24, 31.
E noş 3. G ateluzo D orino 203.
E p ivates (B iğad os) 148, 149, 150. G ateluzo D om iniko 203, 213.
E rm onos N ehri (Gediz Ç ayı) 50, 105. G ateluzo N ik o la 205, 213.
116. Gebze 126.
E riso s 85. Gelibolu 6, 8, 9, 14, 15, 23, 49, 53, 62,
E ritre K lazom en 105. 66, 80, 81, 82, 83, 85, 88, 92, 93, 95,
E s’eya, P eyg am b er 161. 100, 106, 108, 109, 113, 118, 134, 135,
E to lia 119. 137, 138, 146, 198, 202, 203, 204, 206,
E aklhlsar (P a leok astron ) 207. 207, 208.
E vrin oslar 103, 119, 123. G erm iyan 5, 8, 39, 51, 52, 64, .113.
E vyenios, P a p a 128. Girit 66, 67, 111, 112, 119.
Evrlnoa Zade A li 140. G larença (Clarence) 136.
—F — G rigorios, P a tr ik 154.
G rigorios 180.
Fad ullah (F a zlu lla h ) Gebze K adısı
126, 127. —H —
F a sis N eh ri 211.
F â tih S u lta n M ehm ed 136, 138, 140, Had em Şahin (Salâhaddin) 138.
141, 142, 143. H a cı E vhad 100, 109.
F a tm a H atu n 48. H a lep 36.
F a tm a Su ltan 60. H a liç 166.
Feridun D irim tekin 170, 175, 177, 188. H alk okondilis 185.
F errara 33, 61, 129. H arisu K apısı (E d im ek ap u ) 160, 177.
F ilad elfia (A la şeh ir) 9, 44, 50, .115. H arsu K apısı (E ğ rik ap ı) 176, 181.
Filib e 30, 132, 195, 196, 203, 204. H alil P a şa 115, 116, 118, 135, 153, 154,
F in ik e 36. 185.
F lru za ğ a 151. H a m id en 123.
Flandra K ontu 30.
H a m za B ey 67, 91, 101, 102, 104, 116,
F la n ta n ella 164.
117, 118, 120.
F lora n sa 33, 129, 130, 131, 154, 156,
157. H a m za K aptan 197, 198, 199, 200, 201,
F o ça (Y en i) 46, Ş5, 97, 98, 9 9 ,1 0 0 , 106, 202, 207, 211.
109, 206. H artu larlos 126.
218 İNDEKS
H arun 4, 20. İshak P a şa 138, 140.

H atip 100. İsidoros 129, 155, 199.
H a za rista n 81. Isp an yollar 97, 99.
H eronisos (G elibolu y a rım a d a sı) 23. Isk itle r 18, 39, 40, 169.
H ezak la 161. Isra el 175.
H ippodrom 173. İstan bu l 5, 18, 21, 28, 29, 55, 57, 92, 93,
H idır B ey 9. 95, 96, 97, 110, 112, 121, 122, 129,
H liera 105. 130, 136, 145, 146, 151, 153, 154, 157,
H risi P1U (Y ald ızlı K apı) 161. 160, 161, 162, 168, 171, 172, 181, 192,
H risostom o s 130. 194, 203, 210.
H oca F ir u z 43. Is ta n k ö y 198.
H ora M a n a stın (K arle C am ii) 167, İsm ail, Gelibolu V alisi 207, 209, 211.
177. İta ly a 99, 120, 128, 131, 136, 192, 210.
H unlar (M acarlar) 76, 79, 83, 84. Italyan lar 97, 108.
İva n III., Sırp K ralı 66.
—t — İv a z E fen di C am ii 173.
İzladl 204.
İbrahim 3.
İzm ir 5, 14, 43. 44, 49, 58, 63, 64, 65,
U su N a v i (Y u ja ) 4.
102, 105, 116, 118.
İbrahim, V ezir 78, 80, 96, 123, 138.
İzm it 43, 146.
llir ia 54, 83.
İznik 5, 8, 43.
U y a s B ey, Şarapdar 9, 1 1 3 .
İncili K öşk 173. ■ —J—
İn giltere 99.
JUpiter 19.
İm paratoriçe K ira M aria 130.
Jorj, Sırp K ralı 140.
İranlIlar 169, 178.
İm roz A d ası 198, 203, 208. — K—
în a h I,, M ısır H üküm darı 4.
loa n n ie P aleo lo go s, İm p arator 4, 5, 6, K ab ataş 173.
9, 22, 23, 29, 32, 35, 57, 62, 81, 109, K adifekale 17.
111, 118, 119, 121, 125, 128, 130, 136. K adm os 19.
lo an n ls Pa leolo gos, İm parator 4, 5, 6, K antakuzinos lo a n n ls, İm p ara tor 5,
17. 6, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18,
lo a n n is A durnos 99, 100. 21, 23.
îo an n is K an taku zin os 9. K antakuzinos, T om as 127.
lon ia 6, 8, 46, 48, 49, 63, 67, 69, 97, 98, K an takuzinos, S ta v ro m itis 115.
104, 116. K an takuzinos, M ateos, D esp o t 23.
tpodrom (A t M eydanı) 25. K antcano 164.
İpsili 116, 117. Kapadokla 5, 37, 70, 136.
Irak lis 78. K arasi 5.
Irak lia (E reğ li) 27. K aria 6, 9, 28, 42, 48, 49, 64, 65, 70,
İran 82, 94, 185, 192. 197, 198.
İsa, H z. (H risto s) 4, 104, 130, 157, 158, K arasubaşı 49, 50.
161, 189. Karam an B ey 51, 52, 62, 70, 71, 78, 80,
İsa Çelebi 42, 48, 49. 113, 116, 117, 118, 122, 123, 124, 133,
Isav 3. 134, 136, 142, 143, 144.
İsa A ydın oğlu 8, 12. K aradeniz 48.
Isaa k ios A ngelos, İm p arator 4. K ara Y usuf 136.
Isah ar (Y ısa k a r) 4. K arasu N ehri 142.
Isfend iyaroğ lu 53, 126, 148- K araculuk (U zun H aşan ) 75.
îs h a k l, 8. K atalanlar 9, 99, 205, 208.
D U K A S 219
K a va la 15. L ev i (L av!) 3, 4.
K ayn an 3. L esvo s (M idilli) 14.
K ayseri 47. L avdlno (D en izli) 8.
K enan 3. L ldia 5, 9, 44, 48, 69, 97, 98, 105.
K eos A d ası 28. L ik la 5, 9, 42, 65, 197.
K efe 98. L ik ia n ia 83.
K elp ak sl (K alp ak çı) 104. L ikaon ya 5, 47, 51, 70, 82, 83.
K eya hsan 36, 166. L ikostom ion 210.
K erkoporta 176. L im nos A d ası 81, 92, 101, 119, 162,
K itno s A d ası 28. 198, 203, 207, 208, 210.
K lm olos A d ası 28. L u kas N o ta ra s 56, 57, 118, 188.
K im i (Ç andarlı) 63. L yb la 39, 73.
K lrlllos 130.
K trikos Ju stin ia s 200, 201, —M —
KUdanller 175.
M ahram ion 205.
K ilik ya 5.
M a ca rista n 83, 84, 123, 125, 126, 132,
K onstantin, İm parator 4, 28, 169, 189.
133, 135.
K onstan tin P aleo lo ğo s 135, 136, 141,
M agedon E y a le ti 5.
142, 143.
M agn isa (Sip ilo) 5, 9, 44, 69, 97, 98,
K onya 51, 62, 70, 124, 133.
118, 135, 137.
K ornilio 108.
M akedonya 10, 55, 71, 80.
K olhis 209.
M alatesta , K ont 60.
Kom ninos, D a v lt 211.
M am alos 50.
Komnlnos, A le k si 211.
M anuil, İm p ara tor 4.
Kom ninos, lo a n n is 211.
M anull P a le o lo ğ o s, İm p ara tor 5 , 26,
K osova 135.
27, 28, 29, 30, 31. 47, 56, 57, 59, 61,
K ritovulos 15, 162, 164, 213.
62, 72, 73, 74, 80, 81, 88, 95, 109. İ10,
K ronos 27.
113, 114, 119, 145. •
K serk sis (K eyh usrev) 37, 39.
M anull K om ninos, İm parator 176.
K ütah ya 8, 42, 43, 51, 124, 133.
M antania • M antahia (M enekşe) 5,
K üçük A sy a 5.
39, 64.
K uddüs (J erü salem ) 190, 192.
M arm ara 59, 164, 173.
K urt 115, 116.
M a tu şa la 3.
Kunduzi (G ündüz) 26.
M an a, Trabzon P re n sesi 62.
—L — M ara, Sırp P re n sesi 8, 124, 141.
M arko Y a ğarı 110.
L am eh 3. M arkos, E fe s M etropoliti 129, 130.
L askaris, îo an n is 13. M avrikios 28.
L akedem onya 6, 29, 59, 81, 82, 135, M eğa ■D im itr io s. 164,
210. M ehlatl 3.
L a n g a 173. M ehmed, Şehzade, (F â tih ) 134.
L am p sako (L ap sek i) 8, 23, 53, 66, 67, M ehmed, S u lta n 145, 150, 152, 156,
86, 106. 157, 161, 162,. 163, 165, 166, 168, 169,
L arende 133. 171, 183, 184, 192, 203.
L atin ler 4, 5, 98, 119, 130, 131, 174, M enderes N eh ri 8, 50.
175, 176, 182, 193, 201, M enteşe B ey i İ3yas 48, 49, 70.
L azaros, Sırp D espo tu 6, 7, 8, 118, 124. M eton 33.
Leon, İm parator H ak im 28. M elena K ary esi 79.
L a zik ly e 47. ı' M enom enu (M enem en) 63, 97.
L eondarlos 92, 94, 95. M esavlion 105.
220 İ N D E K S
M ezop otam ya 3. N e o tita s 159, 160.

M ilis (M irça) 53. N if 44, 50, 63, 64, 98, 116, 117, 127.
M ikonos A d ası 28. N iğb olu (N ik op oli) 30, 67, 125.
M ilos A d ası 28. N ikola, L im nos V alisi 207.
M ilano 33. N iş 135.
M ilor A d ası 66. N ovoprldo (N ovobrad ) 127.
M ionia (A sy a ) 43 n. N otara s N ik ita s 56.
M ilas 46. N u h P eyg am b er 3, 164.
M ıhail P e lls 118. —O—
M ihail Pa leolo gos, İm parator 5, 97.
O d iyitria K apısı 24, M a n a stın 173.
M irm iroğlu 164. 170.
O d iyitria M a n a stın 173.
M isivri 118, 158.
Ohri 54,
MidiIU 14, 27, 118, 142.
O livera 8.
M lsia 5, 13, 28, 158.
Öm er (U m u r A yd ın oğlu ) 14, 16, 17.
M ilço (M irça) 121, 122.
Omur 6, 44, 48. 49, 50, 101, 104.
M ısır 4, 192.
Orhan, S u ltan 6 ,1 7 , 19, 23, 26, 94, 145.
M ısırlılar 97.
Orhan, Ç elebi 42, 48.
M onem vasia (M enekge) 6.
Orhan, Şehzade 142, 143, 144, 185, 186.
M okios 28.
Oruç 101.
M onte F irara M arkizi T eodoros 60.
Osman, S u lta n 56, 80, 89, 94, 197.
M ora 6, 29, 32, 48, 62, 114, 129, 135,
PaH agun ya 5, 17, 42, 94, 113, 158, 192.
157, 164, 170, 194, 209, 210.
P am m ak ar istos M a n a stın .73, 92.
M olsla P ren si M irça 88.
P a m filia (A n ta ly a ) 5, 28, 42, 116, 203.
M onodendrlo 178.
P a leo lo ğ o s L ah an as 80, 110.
M ukaddes A ğ ız 134, 145, 146, 166.
P a ld a (A m iral) 165.
M usa 4.
Paparigop ulos 1 6 6 .
Murad I. 145.
P a p a N ik o la 168.
Murad, Su ltan 6, 7.
P a p a K a llisto z 208.
Murad, Su ltan n . 69, 75, 76, 77, 78,
P a sk esen (B a şk esen ) 147.
79, 80, 81, 85, 86, 87, 91, 95, 96, 97,
P a tr ik Y o sif 128.
99, 100, 101, 102, 103, 104, 106, 107,
P a tr a s 136.
108, 109, 110, 111, 113, 114, 115, 117,
P a trik 62.
118, 119, 120, 121, 122, 123, 124, 125,
P ar os 66.
127, 131, 132, 133, 134, 136, 138, 139,
P a n a y ia 15.
141, 142,
Panidon 27, 29, 48.
M uhamm ed, H z. (P ey g a m b er) 8.
Pand ok rator M an astırı (Z eyrek Ca
M usa Ç elebi 42, 48, 53, 54, 55, 56, 57,
m ii) 155, 196.
58, 62, 88, 94, 96.
Pelopldas 11.
M u stafâ Çelebi 42, 48, 71, 72, 80, 81,
P erg a m a 5, 43, N eh ri 207.
82, 85, 86, 87, 88, 89, 90, 91, 92, 93,
P erk liçia M u stafa (B örk lüce) 68.
94, 95, 96, 99, 100, 101, 103, 104, 105,
P ergi 28.
106, 107, 108, 109, 110, 115, 119.
Petronion K alesi 70.
— N — P etro H avari 70.
P erivlep tu (Su lu M an astır) 25, 111.
N abuhodonosor (B u htu nasar) 160. P ersiv a s P a la v içln ls 117.
N a k so s A d a sı 14, 66. Peloğra do (B elgra d ) 127.
N a v a rl 6, 164. Periteon ion 209.
N e fta lin (N a ftâ li) 4. P erivolo 174.
N e sr i 8. P etros, Prodrom os B ü yü k M a n a stın
N ep tü n 26. 177.
D U K A S 221
P isid ia 5. Sem endirek = Sam otrak i ad ası 208.

Piryion 50. S erlfo s ad ası 28.
P iğ a so s 137. S erez 120.
P ig i (S iliv ri) K ap ısı 111. S e v a stia ( = S iv a s) 35.
P la to n 27, 183. Seydişehri 123.
P o n to s E y a le ti 81. Ş eyd i A h m et P a ş a = Seyid A h m et
P o su s B urnu 15. P a şa 204.
Polon ya 154. S ifn o s a d a sı 28.
Prodrom os loan n u M a n a stın 60. S ilivri 6, 15, 17, 27, 31, 33, 158.
P ro ven ça 33. Sim eon ( = Şem ’un ) 3.
Sinan P a şa 123.
—R -- Sinop 53, 151, 210, 211.
R ahia 154, 200. Siros ad ası 28.
R au l 11. . Sirp 6, 59, 76, 79, 82, 83, 84, 123, 124,
R edesto ( = T ekirdağ) 27. 128, 192.
R iço 152. Sırp K ralı S te fa n o s 13, 37, 39, 40, 56.
R odos 28, 44, 64, 70, 118, 142, 197, 200, Sırp K ralı Y eo rgios 194.
208, 210. Sik in os ad ası 28.
R om a 128, 154, 208. S ik la t a d a la n 28, 66.
R um eli 6, 53, 79. Sipllo d ağı ( — M ağ n isa d a ğ ı) 44.
R um eli H is a n 142, 143. S isa m ad ası 14, 68.
R u sy a K ralı 59. S is to s 23.
R usya, 123, 154. Sm edrovo ( = Sem endre) 125, 126,
128, 195.
R uvin (R â v in ) 3.
S o fy a 54, 132, 195, 196, 204.
— S — So sten ion ( = Istın y a ) 147.
S ak ız A d ası 6, 14, 24, 28, 65, 68, 117, S p h ran tzes ( = F ra n cis) 120, 163, 164
118, 142, 155, 164, 197, 198, 199, 200, 185.
201, 202, 203, 204, 205, 207, 208. S tavr os sütu nu ( = Ç em berlitaş) 178.
S a la g T u z a de N eg rio 53. Strim on nehri ( = K a ra su nehri) 68,
Saksoiı K ralı 133, 135. 114, 118, U stru m ca 56.
S alam is 11. Stilarion ( = K araburun) 67, 68, 69.
S alu tar ya (E rig ia n ın ) = K ara aarın = Studio M a n a stın 60.
K arahisar 143. Su gism ond ( — H unyadi L ayos) 132.
S am sun '98, 151. Süleym an Çelebi 42, 47, 51, 52, 53, 54,
S a ra yb u m u 173. 55, 94, 164.
Sardes 9, 44, 50, 97. Süleym an, VaU 193.
Sarioia (== S ar u ca ), V ezir 124, 125, S uriye 5, 35, 36, 70, 97, 192.
Susm ano 68.
134.
Saruh an 5, 9, 39, 48, 98.
—T—
S au l 4.
S a v a nehri 127. T ak sıarhı M ihail 147.
S avu cios ( = S av cı B ey ) 7, 26. T an ayis nehri ( = R usyad a D on neh
S ahyun ( = Sion) 190, 191, 167, 180, ri) 36.
189, 190, 191. T artaron 27..
S ad ek ia 175. T asoz ad ası 204, 208, 209.
Schneider, P ro fe sö r 176. T avros ( = B ay ezit m eydanı) 178.
Sel&nik 6, 29, 48, 55, 56, 71, 89, 94, T eodoros, B izans D esp otu 60, 62, 81.
118, 119, 12p. 119.
S em ell 18. T eodoros L ask aris 5.
m İ N D E K S
Teodoros Paleo lo ğo s 26, 27. U nkapam kapısı 173.

T eoloğo s K ora kas 74, 80, 109, 110, 111, U zun H aşan 209.
112. U zu nçarşılıoğlu, Ord. Prof. İsm ail
T ek ird ağ 15. H ak k ı B e y 149.
T ek fur sa ra y ı 173.
— Ü —
T elam on 11.
T eodosia A z iz e 181. Ü sk ü d ar 17, 27, 53, 100, 172.
Tep 11, 119, 135.
T erkos 118. —V—
T ım o v a 195. V alsam on, B a ş D iak os v e M eğ a s H ar-
T esa ly a 6, 8, 48, 51, 54, 56, 71, 81, 85, to fila k s 130.
89, 114, 119, 180, 133. Varna, 48, 134, 146.
T ia tira ( = A k h isa r) 105, 115. V arn ava 108.
T inos ad ası 28. V asilios 130.
T ira ad ası 28. V asilik i P ili 112.
T im ur 33, 34, 35, 43, 55, 64, 65, 74, 76, V enedik 33, 66, 67, 119, 120, 121, 129,
94. 130, 151, 152, 162, 165, 169.
T im u rtaş 101. V eniam in (— B ü n yam in ) 4.
T ire 44, 58. V iotia 130.
T hirca 105, 118. V isarion, İznik M etropoliti 129..
Ttnoio d ağı ( = B oz d a ğ ) 9, 50, 117. V iza 158.
T om as Pa leolo ğos, A hena D espotu V lah era a K ilisesi 22.
136, 210. V ladislav, L eh istan K ralı 132
T om as A k im ı 161. V osporos K im erios 37.
T opkapu 174. V ulko Sırp K ralı 195.
T rabzon 62, 75, 151, 162, 210, 211. Vulkonun oğlu Y eorgo s ( = George
T rak ya 6, 8, 12, 29, 37, 53, 54, 55, 58, B ran k oviç) 124, 125.
63, 66, 69, 71, 76, 77, 79, 80, 82, 83,
87, 90, 96, 101, 104, 107, 118, 120, — Y—
129, 133, 134, 137, 145, 146, 203.
Y ahudller 4.
T rivalia 6, 13, 104.
Yakup 2, 8, 131.
T riakonda 117.
Y anko P ro to stra to r 132.
T roa 11, 125, 204.
Yanko, M acarların B aşku m an danı 133,
T urahan 29, 119.
135, 142, 168.
T urahanlar 103.
Y anko ( = Y anos H u n yad ı) 208.
T un a 6, 12, 30, 31, 53, 54, 67, 71, 79,
Y akovos, C enevizli 98.
82, 83, 103, 109, 114, 123, 125, 127,
Y akovos, P a p a z 159.
128, 132, 133, 134, 135, 144, 195, 196,
Y aldızlı kapu 28, 29, 164, 173, 174,
211, 213.
209.
T u rloti m an astırı, S ak ız adasında 68.
Y anya D u k a sı 59, 119.
T urgadir ( = D u lkadir) 136.
Yared 3.
— U — Y eniçeriler 174.
Y eni Irak lid es 184.
U lah 53, 59; 76, 79. 83, 84, 85, 88, 108, Y en i K ilise 12.
114, 122, 127, 134, 142, 209, 210, 213. Y enuzi ( = Y unus P a şa ) 204, 205, 206.
U lu b a t 100, 106, 118. Y en ice (N o t) 109.
U lah V oyvodası M ilço (— M irça) 121, Y erem ias (P ey g a m b er) 167, 175, 190,
122 . 192.-
U m ur B ey 100. Y enadios, Yeorgiou Sholarios 130, 155,
U rban 168. 156, 159, 161.
D U K A S 223
Y e o r g io s , S ı r p D e s p o t u 12 8 , 13 2 . —Z —
Y e m i s to s , L a k e d e m o n y a l ı 13 0 .
Y i a r o s a d a s ı 28. Z a ğ a n o s P a ş a 1 3 4 , 14 7 , 18 3 .
Y o s if ( = Y u s u f ) 4.
Z a v a lo n (= Z a b u lu n ) 4.
Y o r g ı ç ( — Y u r g e ç B e y ) 70.
Z ip in io 1 2 5 .
Y uda ( = Y a h u d a ) 4 , 131.
Y u n a n l ı l a r 4 , 82. Z i t u n i o n 4 8 , 5 6 , 1 1 4 , 1 1 5 , 11 8 .
Y u s u f İ n a l , M ı s ı r H ü k ü m d a r ı 185. Z ü p i t e r 27.

Bizans Tarihi Dukas

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bizans Tarihi Dukas

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

İ S T A NBUL - İ S T ANB UL MATBAASI

1 V . G rccu , A r e h iv e s d e I’O rien t C h rfitien 1. ( I n s t it u t F r a n c a is d ’E tu d e s

1 O. M oravesüc, op. cit., I, 127.

510; 511; 517.

1 îa fe n d iy a r o flu ’nun K a y a b ey adında b ir oğ lu olm ad ığı e sa s m etinde

D i k k a t : 1. île r ik i sahifelerd e görülecek olan T. N . İşareti tercem e­

D ukas, XV. asırd a yaşam ış (1400-1470) b ir Bizans tarih çisi­

1 V. Grecu, A rch tves de l’Orfent Chrfitlen, 1. B u ca rest, 1918, 8. 129.

ı B u h u siısta hi$ b ir k ay n a k gösterilm em iştir. M ü tercim önsözünde bu

1 — İlk in sa n olan hazret-i Â dem ’d e n itib aren tû fa n ın vuku-

da (Y ahûdî), Isa h a r (Y isak ar), Zavulon (Zabûlûn), N eftalin (N af-

ı K on stan tos, VL, 780-797, İrini, 797-802 (T. N .).

torluğuna k a d a r 6712 sene geçti. Bu fetih v a k ’ası perhizin altıncı

m n hâkim i olan A ydm ’ın to ru n u O m ur A sya’d an ve sözü geçen .Os­

(SU LTA N M URAD V E ZAM ANINDAKİ

8 — Aynı sene zarfında, T ü rk başbuğu O rhan dahi v e fa t ede­

ı M etinde O sm an’ın oğlu yerine torunu diyor,

ve hile k u lla n a ra k h ıristiy an ordugâhından kaçıp, T iirklerin ord u ­

ı M urad b ey in d iğ er o ğ lu Y akub b eyd i v e bab asın ın şeh adetlnden sonra,

m ahir, g a y re tli ve aceleciydi. Ailesi efradı içinde kendisinden fazla

(Y ILDIR IM BA Y EZİD V E ZAM ANINDAKİ

4 — Sırp k ıra lı L azaro s’u n ve M urad’ın k atlin den sonra, hü-

valisini, K a ria ’yı ve L ikia’yı zahm etsizce z a p te tti ve b u n la n n beyi

(İM PARATOR IO A N N IS’İN İL K D E V R İN D E K İ

5 — O zam anlarda im p a rato r Ioannis çocukluk devrini geçir­

ı D om estlk o, X III. asırd a ka ra ku vv etleri b aş k om utan larına verilen un­

Apokavkos şehirde cereyan eden v a k a la rı K antakuzinos’a h a ­

yere düşm üş olan A pokavkos’un kafasın ı kesti ve b ir göndere ta k a ­

6 — Io an nis K antakuzinos, İstan b u l’da a k ra b a ve dostlarının

diler ve göz yaşları dökerek ve ah -ü enin ederek olup bitenleri Kan-

m iitevalî k arışık lık lar ve iç h arb ler, b a rb a r ve ç o b a n la n kendilerin­

7 — T ü rk olan A ydın beyin, Öm er1 adında b ir oğlu vard ı. B u

ı A ydın oğlu Ömer B e y ’e U m u r B ey de derler. Öm er ism i ile U m u r ism i

y a vardı. Tesadüfen orada, b ütün ev halkiyle b erab er K antakuzi-

1 D u k a s’m bu yazd ık ları ile K antaku zlnos'u nk ller arasın d a b ir birlik

Ö m er Dey, K antakuzinos’un avdetinin gecikeceğini anlayınca,

ı B a h is konu su olan H a çlı sefer; im paratoriçe A nn e de Savole'n ln U m ur

m esafe kaldığım görebilmek üzere, m iğferini biraz y u k arıy a kald ır­

(B İZAN SLILAR IN OR HA N’DAN YARDIM İSTEM ELE R İ)

8 — K antakuzinos ise, kıral ile dostluk m uahedesi ak tetti. Bu

ı Ioannis V a ta tz es (D u k a s), 1222 - 1254 (T. N .)

m em nuniyetle kabul etti. Ç ünkü çoktan beri arzu su bu idi ve bek­

(KANTAKUZİNOS’U N ORHAN’DAN A L D IĞ I YARDIM LA

9 — K antakuzinos, bu vaziyeti n a z a n itib a ra a la ra k ve İs ta n ­

ri İnsanî m uam eleleri gözönünde tu ta ra k , fen a b ir n iy et ile düşün­

gelinin ve cihazın b iran evvel ve yaz gelm eden gönderilmesini talep

tevdi etti. Onu d am at etm ek istedim se ne fenalık y aptım ? B abası­

(KANTAKUZÎNOS’U N İSTA N B U L’A G İRİŞİ)

10 — İm paratoriçe A nna, oğlu ve küçük bir m uhafız kuvvetiy­

1 K antakuzinos, 1347 sen esinde A p oca n iu s’un katlind en sonra, içeridek i

hatırlad ık ça K antakuzinos’un aleyhine feveran ediyorlardı. O ise,

1 V la h em a ’daki T heotokos k ilisesi. B u esnad a A y a so fy a , kubbesinin bir

(IO A N N IS’IN İSTA N BU L’D AN KAÇTIKTAN SONRA

11 — K antakuzinos, B izans'ın siy asî vaziyetinin sıkıntılı bu­

ı O diyitria kapısı, İncili Köıjk’ün yanındadır.

beşyüze yakın asker, kapıd an içeri girerek , kalenin dahilinde bulduk­

Ş afak sökm eğe başlayınca, g ü rü ltü y ü duyan halk Ippodrom a

ti. M an astırd a uzun seneler y a şad ık tan sonra, o rad a v e fa t eyledi1.

(IOAN NIS V E SULTAN YILD IR IM B A YEZlD )

12 — im p a ra to r Ioannis Paleologos yirmibeg yaşını bulm uş ve

J İ5 haziran 1383. A taos'd ak i V atopedi m an astırın d a (T .N .).

liler de A ndronikos’u kabul ve onu vesile ittih a z ederek şehirdekiler

D i k k a t : 1. île r ik i sahifelerd e görülecek olan T. N . İşareti tercem e

D ukas, XV. asırd a yaşam ış (1400-1470) b ir Bizans tarih çisi

m n hâkim i olan A ydm ’ın to ru n u O m ur A sya’d an ve sözü geçen .Os

8 — Aynı sene zarfında, T ü rk başbuğu O rhan dahi v e fa t ede

ve hile k u lla n a ra k h ıristiy an ordugâhından kaçıp, T iirklerin ord u

5 — O zam anlarda im p a rato r Ioannis çocukluk devrini geçir

ı D om estlk o, X III. asırd a ka ra ku vv etleri b aş k om utan larına verilen un

Apokavkos şehirde cereyan eden v a k a la rı K antakuzinos’a h a

yere düşm üş olan A pokavkos’un kafasın ı kesti ve b ir göndere ta k a

m iitevalî k arışık lık lar ve iç h arb ler, b a rb a r ve ç o b a n la n kendilerin

m esafe kaldığım görebilmek üzere, m iğferini biraz y u k arıy a kald ır

m em nuniyetle kabul etti. Ç ünkü çoktan beri arzu su bu idi ve bek

9 — K antakuzinos, bu vaziyeti n a z a n itib a ra a la ra k ve İs ta n

ri İnsanî m uam eleleri gözönünde tu ta ra k , fen a b ir n iy et ile düşün

tevdi etti. Onu d am at etm ek istedim se ne fenalık y aptım ? B abası

10 — İm paratoriçe A nna, oğlu ve küçük bir m uhafız kuvvetiy

11 — K antakuzinos, B izans'ın siy asî vaziyetinin sıkıntılı bu

beşyüze yakın asker, kapıd an içeri girerek , kalenin dahilinde bulduk

ve kendisine haksızlık ettiğ ini ve B izans ta h tı kendilerine a it bu

o a ğ a çla r üzerindeki ötüşlerini işitm ekle vaktini geçiriyordu. S a ra

ı M uharrir, k itab ın d a OsmanlI hüküm darlarının genç oğlan la rla eğlend i

koyuldular. O sıra d a T im ur b ir em ir vererek, şehrin en ileri gelen

ril ta ra fla rın a geldi; Tavroiskitleri-, Zihusleri ve A vasgileri3 to p la

samıg ve su istem eğe başlam ış idi. F a k a t su yoktu, ask erler bayılı

1 B u h ikâye d e Osmanlı k a y n ak lam d a m ev cu t değildir. D u k a s ta ra fın

(erini topladı ; genç kız ve çocuklan e s ir aldı, T ü rk ve B izanslIlara iş

ı «L ernea tdra», Yunan m itolojisin e göre, M ora’da, L erai gölünde bulu

d a ta ş ın bulunduğu yerin üstü n e baş ve başın bulunduğu yerin ü s

k et ettiler. Lazikiye’den F rig ia S a lu ta ria ’y a v ard ılar. T ü rk ler bu ye

«Ben senin oğlunum , sen ise benim babam sın. B undan so n ra a ra

ği babasından kalm ış m iras gibi, telâkki ederek, eline aldı ve m üs

o k a d a r hilekârdı ve işlerini son derecede ihtim am ve dikkatle y a

ile m eşgul olm akla v a k it geçiriyor, M usa m eselesiyle k a t’iyen m eş

Musa, m ızraklı m uhafızlar ile, büyük b ir şe re f ve alay la E d ir

ı M usa Çelebi, Mehraed Ç elebi’y e verd iği sözü tu tm am ış, kendisini R u

Musa, oldukça m ühim m ik tard a a sk er to p lay arak , evvelâ S ır

1 M ak sat S üleym an Çelebl’y e yardım ederek, kendi m a ğlû b iyetin e se

Lukas, son im p a rato r Ioannis Paleologos’un zam anında elçilik vazi

ı Çelebi M eh m ed , m a ğ lû b iy e tte n so n ra , im p a r a to ru n h azırlad ığı g em iler

ile m eşgul olm akla v a k it geçiriyor, M usa m eselesiyle k a fiy e n m eş

Musa, m ızraklı m uhafızlar ile, büyük b ir şeref ve alay la E d ir

1 M usa Çelebi, M ehmed Ç elebi’y e v erd iğ i sö zll tu tm am ış, k en disini R u

Musa, oldukça m ühim m ik tard a ask er toplayarak, evvelâ S ır

ı M ak sa t Sü leym an Çelebi’y e yardım ederek, kendi m a ğ lû b iy etin e se

Lukas, son im p arato r Ioannis Paleologos’un zam am nda elçilik vazi

' Ç eleb i M eh m ed, m a ğ lû b iy e tte n so n ra , im p a r a to ru n h a z ır la d ığ ı g e m ile r

1 D ukas, Çamurlu, o vasınd ak i m uharebeye kadar olan h a rek a tı pek m üp

20 — im p a ra to r M anuil M ehmed Çclebi’nin te k b aşın a hüküm

1 I. B a sile (1389-1425). K ızı A nne ile evlenm işti. Gelin bu esn ad a 11 y a

tü n şehir ahalisini yeise g a rk e tti. Süleym an Çelebi tara fın d a n im