‫وزارت ﻣعارف‬

‫تفسﻴر شرﻳف‬
‫صﻨف دوازدﻫﻢ‬

‫ﺳﺎل ﭼﺎپ‪ 1398 :‬ﻫـ ‪ .‬ش‬

 ‫سرود ملی‬
‫دا عــــزت د هـــر افـغـان دى‬
‫هر بچی ي‪ ３‬قهرمـــــان دى‬
‫د بـــــلـوڅـــــــو د ازبـکــــــــو‬
‫د تـــرکـمنـــــــو د تـــاجـکــــــو‬
‫پــاميــريـــان‪ ،‬نـورســـتانيــــان‬
‫هـــم ايمـــاق‪ ،‬هم پشـه ‪４‬ان‬
‫لـکـه لـمــر پـر شـــنـه آســـمـان‬
‫لـکــــه زړه وي جـــاويــــــدان‬
‫وايـــو اهلل اکبر وايو اهلل اکبر‬
‫دا وطن افغانســـتـــان دى‬
‫کور د سول‪ ３‬کور د تورې‬
‫دا وطن د ټولـــو کـور دى‬
‫د پښـــتــون او هـــــزاره وو‬
‫ورســـره عرب‪ ،‬گوجــر دي‬
‫براهوي دي‪ ،‬قزلباش دي‬
‫دا هيــــــواد به تل ځلي‪８‬ي‬
‫په ســـينــه ک‪ ３‬د آســـيـــا به‬
‫نوم د حق مـــو دى رهبـــر‬
 ‫وزارت ﻣعارف‬

‫تفسﻴر شرﻳف‬
‫صﻨف دوازدﻫﻢ‬

‫سال چاپ‪ 1398 :‬ﻫ ‪.‬ش‪.‬‬

‫اﻟﻒ‬
 ‫ﻣشخصات‌کتاب‬
‫‪------------------------------------------------------‬‬
‫ﻣضﻤﻮن‪‌:‬تفسﻴر‬
‫ﻣؤﻟفان‪‌:‬گروه مؤلفان کتابﻫاى درسﻰ دﻳپارتمﻨت تعلﻴم و تربﻴﺔ اسﻼمﻰ نصاب تعلﻴمﻰ‬
‫وﻳراستاران‪‌:‬اعضاى دﻳپارتمﻨت وﻳراستارى و اﻳدﻳت زبان درى‬
‫صﻨف‪ ‌:‬دوازدﻫم‬
‫زبان‌ﻣتﻦ‪‌:‬درى‬
‫اﻧکشاف‌دﻫﻨده‪‌:‬رﻳاست عمﻮمﻰ انکشاف نصاب تعلﻴمﻰ و تالﻴف کتب درسﻰ‬
‫ﻧاشر‪‌:‬رﻳاست ارتباط و آگاﻫﻰ عامﺔ وزارت معارف‬
‫سال‌چاپ‪ 1398‌:‬ﻫجرى شمسﻰ‬
‫ﻣکان‌چاپ‪‌:‬کابل‬
‫چاپ‌خاﻧﻪ‪‌:‬‬
‫اﻳﻤﻴﻞ‌آدرس‪‌curriculum@moe.gov.af‌‌:‬‬
‫‪------------------------------------------------------‬‬
‫حق طبع‪ ،‬تﻮزﻳع و فروش کتابﻫاى درسﻰ براى وزارت معارف جمﻬﻮرى اسﻼمﻰ‬
‫افغانستان محفﻮظ است‪ .‬خرﻳد و فروش آن در بازار ممﻨﻮع بﻮده و با متخلفان برخﻮرد‬
‫قانﻮنﻰ صﻮرت مﻰگﻴرد‪‌ .‬‬

‫ب‬
 ‫پﻴام وزﻳر ﻣعارف‬
‫اﻗرأ باسﻢ ربﻚ‬
‫سپاس و حﻤد بﻴﻜران آﻓرﻳدﮔار ﻳﻜتاﻳﻰ را ﻛﻪ بر ﻣا ﻫستﻰ بخشﻴد و ﻣا را از ﻧﻌﻤت بزرگ خﻮاﻧدن و‬
‫ﻧﻮشتﻦ برخﻮردار ساخت‪ ،‬و درود بﻰپاﻳان بر رسﻮل خاتﻢ‪ -‬حضرت ﻣحﻤد ﻣصطﻔﻰ ﻛﻪ ﻧخستﻴﻦ‬
‫پﻴام اﻟﻬﻰ بر اﻳشان «خﻮاﻧدن» است‪.‬‬
‫چﻨاﻧچﻪ بر ﻫﻤﻪﮔان ﻫﻮﻳداست‪ ،‬سال ‪ 1397‬خﻮرشﻴدى‪ ،‬بﻪ ﻧام سال ﻣﻌارف ﻣسﻤﻰ ﮔردﻳد‪ .‬بدﻳﻦ ﻣﻠحﻮظ‬
‫ﻧظام تﻌﻠﻴﻢ و تربﻴت در ﻛشﻮر ﻋزﻳز ﻣا شاﻫد تحﻮﻻت و تﻐﻴﻴرات بﻨﻴادﻳﻨﻰ در ﻋرصﻪﻫاى ﻣختﻠﻒ‬
‫خﻮاﻫد بﻮد؛ ﻣﻌﻠﻢ‪ ،‬ﻣتﻌﻠﻢ‪ ،‬ﻛتاب‪ ،‬ﻣﻜتب‪ ،‬اداره و شﻮراﻫاى واﻟدﻳﻦ‪ ،‬از ﻋﻨاصر ششﮔاﻧﻪ و اساسﻰ ﻧظام‬
‫ﻣﻌارف اﻓﻐاﻧستان بﻪ شﻤار ﻣﻰروﻧد ﻛﻪ در تﻮسﻌﻪ و اﻧﻜشاف آﻣﻮزش و پرورش ﻛشﻮر ﻧﻘش ﻣﻬﻤﻰ‬
‫را اﻳﻔا ﻣﻰﻧﻤاﻳﻨد‪ .‬در چﻨﻴﻦ برﻫﻪ سرﻧﻮشتساز‪ ،‬رﻫبرى و خاﻧﻮادة بزرگ ﻣﻌارف اﻓﻐاﻧستان‪ ،‬ﻣتﻌﻬد بﻪ‬
‫اﻳجاد تحﻮل بﻨﻴادى در روﻧد رشد و تﻮسﻌﻪ ﻧظام ﻣﻌاصر تﻌﻠﻴﻢ و تربﻴت ﻛشﻮر ﻣﻰباشد‪.‬‬
‫از ﻫﻤﻴﻦرو‪ ،‬اصﻼح و اﻧﻜشاف ﻧصاب تﻌﻠﻴﻤﻰ از اوﻟﻮﻳتﻫاى ﻣﻬﻢ وزارت ﻣﻌارف پﻨداشتﻪ ﻣﻰشﻮد‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ راستا‪ ،‬تﻮجﻪ بﻪ ﻛﻴﻔﻴت‪ ،‬ﻣحتﻮا و ﻓراﻳﻨد تﻮزﻳﻊ ﻛتابﻫاى درسﻰ در ﻣﻜاتب‪ ،‬ﻣدارس و ساﻳر‬
‫ﻧﻬادﻫاى تﻌﻠﻴﻤﻰ دوﻟتﻰ و خصﻮصﻰ در صدر برﻧاﻣﻪﻫاى وزارت ﻣﻌارف ﻗرار دارد‪ .‬ﻣا باور دارﻳﻢ‪،‬‬
‫بدون داشتﻦ ﻛتاب درسﻰ باﻛﻴﻔﻴت‪ ،‬بﻪ اﻫداف پاﻳدار تﻌﻠﻴﻤﻰ در ﻛشﻮر دست ﻧخﻮاﻫﻴﻢ ﻳاﻓت‪.‬‬
‫براى دستﻴابﻰ بﻪ اﻫداف ذﻛرشده و ﻧﻴﻞ بﻪ ﻳﻚ ﻧظام آﻣﻮزشﻰ ﻛارآﻣد‪ ،‬از آﻣﻮزﮔاران و ﻣدرسان دﻟسﻮز‬
‫و ﻣدﻳران ﻓرﻫﻴختﻪ بﻪﻋﻨﻮان تربﻴت ﻛﻨﻨدهﮔان ﻧسﻞ آﻳﻨده‪ ،‬در سراسر ﻛشﻮر احتراﻣاﻧﻪ تﻘاضا ﻣﻰﮔردد تا در‬
‫روﻧد آﻣﻮزش اﻳﻦ ﻛتاب درسﻰ و اﻧتﻘال ﻣحتﻮاى آن بﻪ ﻓرزﻧدان ﻋزﻳز ﻣا‪ ،‬از ﻫر ﻧﻮع تﻼشﻰ درﻳﻎ ﻧﻮرزﻳده‬
‫و در تربﻴت و پرورش ﻧسﻞ ﻓﻌال و آﮔاه با ارزشﻫاى دﻳﻨﻰ‪ ،‬ﻣﻠﻰ و تﻔﻜر اﻧتﻘادى بﻜﻮشﻨد‪ .‬ﻫر روز‬
‫ﻋﻼوه بر تجدﻳد تﻌﻬد و حس ﻣسؤوﻟﻴت پذﻳرى‪ ،‬با اﻳﻦ ﻧﻴت تدرﻳس راآﻏاز ﻛﻨﻨد‪ ،‬ﻛﻪ در آﻳﻨدة ﻧزدﻳﻚ‬
‫شاﮔردان ﻋزﻳز‪ ،‬شﻬروﻧدان ﻣؤثر‪ ،‬ﻣتﻤدن و ﻣﻌﻤاران اﻓﻐاﻧستان تﻮسﻌﻪ ﻳاﻓتﻪ و شﻜﻮﻓا خﻮاﻫﻨد شد‪.‬‬
‫ﻫﻤچﻨﻴﻦ از داﻧش آﻣﻮزان خﻮب و دوست داشتﻨﻰ بﻪ ﻣثابﻪ ارزشﻤﻨدترﻳﻦ سرﻣاﻳﻪﻫاى ﻓرداى ﻛشﻮر‬
‫ﻣﻰخﻮاﻫﻢ تا از ﻓرصتﻫا ﻏاﻓﻞ ﻧبﻮده و در ﻛﻤال ادب‪ ،‬احترام و اﻟبتﻪ ﻛﻨجﻜاوى ﻋﻠﻤﻰ از درس ﻣﻌﻠﻤان‬
‫ﮔراﻣﻰ استﻔادة بﻬتر ﻛﻨﻨد و خﻮشﻪ چﻴﻦ داﻧش و ﻋﻠﻢ استادان ﮔراﻣﻰ خﻮد باشﻨد‪.‬‬
‫در پاﻳان‪ ،‬از تﻤام ﻛارشﻨاسان آﻣﻮزشﻰ‪ ،‬داﻧشﻤﻨدان تﻌﻠﻴﻢ و تربﻴت و ﻫﻤﻜاران ﻓﻨﻰ بخش ﻧصاب‬
‫تﻌﻠﻴﻤﻰ ﻛشﻮر ﻛﻪ در تﻬﻴﻪ و تدوﻳﻦ اﻳﻦ ﻛتاب درسﻰ ﻣجداﻧﻪ شباﻧﻪ روز تﻼش ﻧﻤﻮدﻧد‪ ،‬ابراز ﻗدرداﻧﻰ‬
‫ﻛرده و از بارﮔاه اﻟﻬﻰ براى آنﻫا در اﻳﻦ راه ﻣﻘدس و اﻧسانساز ﻣﻮﻓﻘﻴت استدﻋا دارم‪.‬‬
‫با آرزوى دستﻴابﻰ بﻪ ﻳﻚ ﻧظام ﻣﻌارف ﻣﻌﻴارى و تﻮسﻌﻪ ﻳاﻓتﻪ‪ ،‬و ﻧﻴﻞ بﻪ ﻳﻚ اﻓﻐاﻧستان آباد و ﻣترﻗﻰ‬
‫داراى شﻬروﻧدان آزاد‪ ،‬آﮔاه و ﻣرﻓﻪ‪.‬‬
‫دﻛتﻮر ﻣحﻤد ﻣﻴروﻳس بﻠخﻰ‬
‫وزﻳر ﻣﻌارف‬

‫ج‬
...................................................... :

................................................................. :

..................................................... :

............................................................ :

....................................................................... :

............................................................. :

....................................................... :

............................................................. :

............................................... :

.............................................................. :

..................................................... :

.......................................................... :
.................................. :

......................................................... :

..................................................... :

.......................................................... :

............................................. :

........................................................... :

....................................................... :

............................................................. :

................................... :

......................................................... :

.............................................. :
 * :

.[2-1 : ]

{ }

{ }
{ }
{ }
{ }
{ }
{ }
{ }

( ) ( )

.( ) ( )

( ) .

1
.

( ) .
.
. ( )
.
( ) .
( )

.
( ) .
( )
( ) .

( ) ( ) .

( ) ( ) ( ) .
.

2
.

:
. [2 : ]
:
.[138 : ]
. :
.[89 : ]
:
.

3
 .
:
.[185 : ]
:
. [1 : ] .
( ) :
.[87 : ] . ( )
. ( ) :

: .
.[107 : ]
. ( ) :

.[9 : ] :
. :

4
- -

.
.

: .
.[42 : ]
( ) :
.

5
 .
: .
.[52 : ]
( ) :
.
.[89 : ]
( ) :
.

: .
: .[3 : ]
( ) ( )
.
.
»:
( )
: «

6
 ( )

.
:
.[79 : ] ...
:
.

.
: .[48 : ] ..
)
.( ) ( ) (

:
. -
.[204 : ] :
. : -
. -
.[17 : ]
: -
. -
.[29 : ]

7
 ( ): -
.
-
.

.[4 : ] .
. :
. -

.
( ) ! : .[67 : ]
.
-

.
: .[105 : ]

.
.
.
.

8
 -1
-2
-3
-4
-5
-6

9
 :

.[159 : ]

:{ }
:{ }
:{ }
:{ }
:{ }
:{ }
:{ }
:{ }

( )

10
 " " .
.

.
.
( )
{ } .
.
{ } " "
.
.

.
( )

.
. ( )

11
 .

.
.
.

: .
-
-
-
-
-
-
-
.
.[20 : ] .. :
. :
.[21 : ]

12
 :
.

13
 .

.
. ( )

": .

".
":
( )
."

.
:
.[38 : ]
:
.

14
 .

: .
( )
« »:
:
»:
( )
: «
.
:
"
".

. -
-

15
 .
." "
":
:

!
".
"
.

".

.
- –
.
.
.

16
 -1
-2
-3

-4
-

17
 (1)

.[25 : ]

:{ }
( ) :{ }
:{ }
:{ }
:{ }
:{ }
:{ }

( )
( )
( )
.

{ } .
" "

18
 { } .
.

.
.
. { } .
.
.
.

.
. " " " "
.

)
. (
.

19
 .

.
:
.[213 : ] ..
:
.

.
.
» - –
( )
«

20
 (2)

.
.[75 : ] :
. :
- -
.[47 : ] :
. ( ) :

.
.

: .

.[73 : ]
( ) :
( )
.
:
-
-

21
 -
-
-
-

:
. .1
:
.[25 : ]
( ) :
.
: . .2
.[67 : ] ..
. ( ) :
: . .3
.[45-46 : ] .
:
.
.[21 : ] .. .4
( ) ( ) :
.

22
 .5
.
.[130 : ] ...
:

.6
: .
.[32 : ]
:

: . .7
.[165 : ]
( ):
.

.
: .
.[24 : ]
: (25) . ( )

-
.-

.
.
:
.[285 : ] ...

23
 :
( )
)
.(

.
:
.[40 : ]
:
.

.
.

.
.

24
 .
.
.

.
.

-1
. -2
-3
-4

. -5

. (20)

25
 (1)

.[20-19 : ]

:{ }
:{ }
:{ }
:{ }
:{ }
:{ }
:{ }
:{ }

( ) ( )
( )
( )
( ) ( )
) ( )
: (
( )
.

26
 " " " "

.
" " " "
" " .
. " " " "
" "
- -
: .

.
" "
" " .

" " .
.
:

.
" "
.

27
 " "
.
" "

.
.

:
.
-
-
.

- -
.

.
.
.

28
 .

.
.
!

.
.

29
 (2)

.
.
]
.[83 :
( ) ( ) :
.

: .
.[22 : ]
:
.
:

.[132 : ]
:
( ) !
.

30
 .
":

1
".

:
.[162 : ]
- - :
.
:
.[38 : ] ..
. :

. -

31
 .

: .
. [3 : ]
:
.

.
.

:
.[85 : ]
:
.

32
 : .
.[208 : ]
) :
( ) (
.
:
( ) - -( ) "

.
.
(1)
".

.[85 : ]
:

. -

33
 . .

.
.

. -1
-2

. -3
-4

-5
.
-6

:
-
-
-

34
 (1)

:
.[116 -115 : ]

{ }
{ }
{ }
{ }

() ( )
. ( )

!
.

35
 .

:
.

.
.

.
: .
.[69 : ]

36
 :
.

:
(1)
: " "

:
-
.
-
.
. -
-
-
-
-
-
-
(2)
-

. - -
. -

37
 (2)

:
-
-
-

.
.
:

.[2-1 : ]
:
. ( )

:
. : [56 : ]

.[11 : ] .
:
) : [42 : ] . ( )
... . (
: [7 : ] ...

38
 .
.

.
:
[12 : ]
:
.

.
.

39
 .

.
.
:

.[16-15 : ]
( ) :
( )
( )
.

40
 .

.
.

-1
( ) -2

. -3
-4
-5
.
-6
.
-7
-8

41
 (1)

:
: [143 : ] ...
.[171 : ] ...

:{ }
:{ }
:{ }
:{ }
:{ }
:{ }
:{ }
:{ }

( ) ( )
(143 : )
.(171 : )

42
.

( )

: .
( ) ( ) ( )

43
 :

« »

« »
.

. 143 ..

44
 .

.
171 .

45
 (2)

] :
[181 :
[4 : ] :

:
[4 – 1 : ]
.
[ : ] :
( )
[40 : ]
.
( ) [27 – 26 : ]
.

46
 :
. ( ) [ : ]

: .
[4 : ]
[28 : ] : .

) [169 : ]
. (
:

47
 .[ : ]
:
.

.[ : ]
. :
.[188 : ]
. :

( )
[103 : ] :
":
( )
"...

( )
" "

. -
. -

48
 .

.
:
.[ 8 : ]
( ) :

:
[9 : ]

[286 : ]
.

( )
" "
.

49
 ":

( )

[17: ] :
[30 : ] :
:
[73 : ]
.

[157 : ] :

[30 : ]
.

50
: .
[27 : ]
.
:
( ) [93 : ]

[80 : ] :

51
 .

.
.
.
.
.
.
.

-1
{ }{ }{ }{ } { }{ }
-2
-3
-4
. -5
-6
. -7

52
 :

.[13-10 : ]

:{ }
:{ }
:{ }
:{ }
:{ }
:{ }

( )

. ( )

.
.

.
.

53
 .
.
.
: ..

»:
( )
: «
[111 : ] ...

( )
.

. -

54
 :
!

!
...

- - .
.

.
« »

55
 .
.
. « »

.
" "

.
" "
: [39 : ] :
.
(1)
« »:

. -

56
 .

.
" "
.

57
 : -1
.{ - - – - }
-2
.
. -3
.
-4

-5
.

58
 :
.[122 : ]

:{ }
:{ }
:{ }
:{ }
:{ }

) ( )
) (
(
. ( )

59
 .

.
...

60
 .

.
.[28 : ] :
. :

: .[18 : ] :
( )
.

( ): .[9 : ]
:

. ( )

: .
» . " " [269 : ]
. «

61
 : (1)
« »:
.
- -
(2 )
« »:
. ( ) :
- -
« » « »
.
( )
.

.
.

62
 .
« »
« » « » .
.

: -1
.{ - - - – }
. ... -2
-3
.
-4
.
- - -5
.

. " "

63
 (1)
:

.[32 30 : ]

:{ }
. « » :{ }
:{ }
{ }
:{ }
:{ }
:{ }
:{ }
:{ }
:{ }
( ) . « » :{ }
.

( ) ( )

. ( ) ( )

.
. ( )

64
( ) .

.
( - ) ( - )

:
:
.

65
 . ( ) ( ).

.
.
( ).
.
:
.

.
.

.
: ( )

.
( )
. .
:
: .( )« »
.

. -

66
 (2)

.
.

.
" " " "
.
:
.
:
.
:
.
( )
.

: .[2 : ] :
.

67
 :
.[140 : ]
( ) ( ) :
.

.
.
: : »:
: - -
(1)
.«
: : :
.
: ( ) .
.( )

68
 .

:
.

.
.

.
.

: -1
( )
. -2
-3
: -4
. -5
. -6

( )
.

69
 (1)

:
.[ : ]

« » « » :{ }
.
:{ }
:{ }
:{ }
:{ }

( ) .
( ).
.

70
 .

.
.

71
 .
.

:
.[30 : ]
. ( ) :

.
.

:
.[282 : ]

72
 . ( ) :
.[283 ] :
. :

[135 : ]
( ) ! :

.
( ). ( )

.
:
.[152 : ]
:
.
( )

73
 (2)

.
:
.[25 : ]
:
.

:
.[90 : ]
:
.

:
.[45 : ]
( ) ( ) :
.

.[15 : ] : .

74
 . :
.[29 : ] :
: :
:

-1

.[152 : ] :
. ( ) :

- 2

.[152 : ] :
. :

-3

-4

:
.[58 : ]
. :

75
 ( )

( ) !
: .
.

-5
:
.

":
.(1)
"
:

.[18 : ] :
. ! :
.[22 : ] :
. :

. -

76
 »:
(1)
.«
:
.

.
:
-1
.
-2
.
-3
.

. :
( ) :

.
: :
.
:
: : ( )
:
.

: ] :
.[102

. -

77
 . :

.
( )

.
.
»:
( )
«
! ! :
.

:
.[36 : ] : : -1
. :
.[52: ] :
( ) :
.( )
.[5 : ] : -2
. :
.[45 : ] : : -3
. :
: : -4
.[63-62 : ]
. :
.

. -

78
 [2 : ] :
. :

.
.
.
.
.
.

: -1
.( }{ }{ }{ }
. -2
. ( ) -3
. -4
. -5
. -6
-7

. 20 ( ):

79
 (1)

:
.[ : ]

( ) :{ }
:{ }
( ) :{ }
:{ }
:{ }
:{ }
:{ }
:{ }

) ( ) ( )
( ) (
. ( )

33

80
 .[ : ] :
. :

.
:

":
( )
: "

":

. -

81
 ( )
" :

) :
. ( ) (

( ) .

.
[32 : ] :
:
.

:
.

. -

82
 .

( )

.
:

!
.

83
 (2)

:
.[93 : ]
:

.
.[68 : ] ..
:
.

":
(1)
: "
": .
( )
: "
.
.

. -
-

84
 .

. .

-1 :
-3 -2
.

85
 :

.
.

.
.
.
.

. -1
{ }{ }{ }{ }{ }{ }
-2
-3
-4
-5
-6
" " -7
-8

:
( ). -1
). -2
(

86
 :
.[ : ]

:{ }
:{ }
:{ }
:{ }
:{ }

.
.

87
.

.
:

88
.

.
: :
.

: .
:

: :

89
.

:
.
. ( )

.
»:
( )
«

90
 " " )
. (

) .[30 : ]
(
.

91
 :
.
.
.
.
.
.

: -1
{ }{ }{ }{ }
-2
-3
-4
-5
" " -6
-7
-8

92
 :
.[29 : ] ...

:{ }
:{ }
:{ }
:{ }
:{ }
:{ }
:{ }
:{ }
:{ }

.
.

93
 .

( )

.
: – –

.
( )

94
 .

.
.

[54 : ] ...
:

":
( )

.
[9 : ] ...

95
 ( ):

-2

[45 : ] :

96
 .

:
.
.
.
.
.
.

-1
.{ } { } { } { } { } { } { }

97
 ... -2
-3
-4
( ): -5
-6
-7

:
.
.

98
 :

.[14 -13 : ]

:{ }
:{ }
:{ }
:{ }
:{ }
:{ }
:{ }

( ) .
:
.

99
:

.
.

100
 ( )

( )

.
:
.

. :
.[85 : ]

" "

101
 .

" .
"

.
.

. 9

( )
.

102
 .

( ) .
: :
.

103
 .

. ( )

: .
[60 : ]

104
 . ( )

: .

[102 : ]

:( )
:( )
.
.

. " ":

105
.

:
: [23 : ]

:
.

106
 .
.
.

.
.

: -1
{ }{ }{ }{ }{ }
-2
-3
. -4
. -5
. -6

":
. "
***

107