Univerzitet u Tuzli

Filozofski fakultet

Odsjek za Historiju

Predmet: Historija Bosne i Hercegovine pod osmanskom vlašću do kraja 18. stoljeća

Student: Ermina Suljkanović

UMJETNOST U BOSNI I HERCEGOVINI

U OKVIRIMA OSMANSKOG CARSTVA

(Referat iz predmeta historija Bosne i Hercegovine pod osmanskom vlašću do kraja 18. st.)

Profesor:

dr.sc.Senaid Hadžić, red. prof.

Tuzla, 2021.
 UMJETNOST
Umjetnost je kao i pismenost dobila specifična i različita obilježja i razvijala se na postojećim
religijskim tradicijama. Figuralno slikarsvo u islamu je zabranjeno, te je ono zamijenjeno
drugim umjetničkim vrstama kao tehnika lijepog pisanja arapskoga pisma i ukrašavanja
rukopisa. Ona se prenosila na kamen i tvrde površine, na vjerskim objektima, turbetima,
nišanima, mostovima i drugim objektima. Umjetnički izraz ispoljavao se snažno kroz biljnu
ornamentiku i obradu metala, drveta i tekstila. Za potrebe Katoličke crkve u samostanima su
izrađivani razni vjerski predmeti, a kasnije počinje izrada različitih predmeta za širu upotrebu.
Izrađivani su raznu upotrebni i ukrasni predmeti, crkveno posuđe, nakit i slično. U
samostanima se razvijala rukopisna i djelatnost ukrašavanja rukopisa. Najznažniji izraz
umjetnosti ispoljavao se u zidnom slikarstvu i slikanju ikona.

-VAJARSTVO

Vajarstvo je, za vrijeme Osmanskog perioda, bilo izuzetno razvijeno, ali se ono odnosilo
uglavnom na izradu memorijalnih spomenika, izradu kipova u katoličkoj sredini, prvenstveno
katoličkih svetaca. Muslimani i pravoslavci nisu izrađivali kipove iz vjerskih razloga. Zbog
toga se djela vajarske umjetnosti traže u katoličkoj sredini. Međutim, preostalih spomenika je
veoma malo, jer u tom periodu vajar nije mogao da živi od tog posla, a crkva je bila prisiljena
da uvozi kipove i sličan materijal. Od domaćih majstora poznat je franjevac Grg
Kotromanović koji je vajao kipove od drveta, kao što je kip Ivana Krstitelja i kip Franje
Asiškog. U nekim katoličkim crkvama ima poneko vajrasko djelo starijeg doba, kao u
kreševskom samostanu. Sitna plastika i umjetni obrt, vezani za vajarsku umjetnost našli su
među zlatarima Bosne mnoštvo talentovanih majstora i oni su ostavili veliki broj prvoklasnih
rukotvorina koje se mogu pronaći u pojedinim muzejima i privatnim zbirkama u Bosni ili
izvan njenih granica.

-SLIKARSTVO

Slikarska umjetnost od dolaska Osmanlija razvijala se i dalje na vjerskoj osnovi, no sada u tri
pravca: muslimanski umjetnici radili su u duhu orijentalne, arapske i perzijske škole, katolici
u duhu italijanskih škola, prvenstveno venecijanske, a pravoslavni u duhu slikarstva koje je
imalo svoju osnovu u bizantijskom. Muslimani se nisu bavili slikanjem ljudskih figura, već su
se skoncentrisali na ornamentiku, koja je bila sastavni dio lijepih rukopisa, naročito onih
vjerske sadržine. Natpisi nad džamijskim ili medresanskim vratima, nad nadgrobnim
spomenicima, česmama i knjižnicama su tako majstorski izrađeni da se često ne zna gdje
prestaje slovo, a gdje počinje ornament. Najčešći su napisi, klesani ili slikani, u mihrabu u
džamiji, samtu ili staklu, pisani natpisi, levha, u kojima su ajeti iz Kur“ana, mudre izreke i sl.
To se uokviri u dnevni okvir i prekrije staklom da tako bude ukras na zidovima. Sarajevo je
bio centar tih radova gdje je, u velikoj mjeri, bio prisutan i knjigovezački zanat. Za
ukrašavanje rukopisa se koriste ornamenalni rubni nakit, slikanje behara, grančica i lišća,
ružica i medaljona. Kaligrafija i minijaturno slikarstvo su u zamašnoj mjeri bili primjenjivani
i na tkanini, drvetu, platnu. Na bosanskim vezovima susrećemo prastare slikarske motive, kao
scene s dva papagaja i ribama. Stvaraju se razne dekoracije u raznim dzamijama, na zidovima
raznih boja. Tokom 16. stoljeća započinje vrlo intezivan rad na slikarskoj umjetnosti među
pravoslavnim i katoličkim stanovništvom, a naročito je bio značajan u 17. stoljeću. Razvijalo
se zidno slikarstvo i slikanje na tablama. Od najranijih spomenika zidnog slikarstva sačuvane
su freske u maloj crkvi u Trebinju kod Stoca. Prvi veći slikar, Todor Vuković, javlja se u
Sarajevu. Od njega je ostalo više slika. U svojim radovima je pokušao da objedini težnje
pravoslavne i katoličke crkve u crkvenoj slikarskoj umjetnosti što je i uspio. Nešto kasnije
pojavljuje se i monah Longin koji je završio rad na slikanju ikonostasa crkve Lomnice kod
Šekovića. Svoje teme je je obrađivao na čisto tradicionalnoj osnovi. Figure je modelovao do
krajnjih mogućnosti i radio s neobičnom paletom boja. Krajem 16. i početkom 17. stoljeća
javlja se Stjepan Dragojević koji je slikarstvo učio u Veneciji. Iza sebe je ostavio veliki broj
slika i figura u narodnoj nošnji. Slikarstvo je bilo najobimnije u 17. stoljeću. Jedan od razloga
toga jeste razvoj trgovine. Sarajevo je bilo centar slikarske umjetnosti, zahvaljujući upravo
trgovini. Prvi od slikara ovog perioda bio je Strahinja koji je bio slikar zidnih površina,
velikog zamaha u taenta. Pored njega spominju se Jovan, Đorđe i Nikola koji su uglavnom
završavali slikanje crkvenih zidova. Slikar Andrej je dugo vremena radio u Sarajevu, te je
poznavao djela klasičnih majstora ikonografa i učio zanat na dobrom mjestu. Pored njega
isticao se i Marko Skorojević, slikar iz Sutjeske koji je slikao minijature. Pored njih bilo je još
dosta drugih slikara čija su imena nepoznata. Nove radove po tehnici i kompoziciji donosi 18.
stoljeće. To su slike većih dimenzija, a predstavljaju grad Jerusalem sa mnogo malih
kompozicija u kojima je prikazan sadržaj Novog i Starog zavjeta pravoslavne crkve. Takve
slike se rade tempera bojama na platnu, prilijepljenom na dasku. Poznati majstori ovog
perioda su Maksim Tujković, Todor Gračanić Stanić, Leontije, Tomo Salatić i drugi.
Intezivan rad na slikanju u tom preiodu osjećao se u Krajini gdje je ostalo dosta radova
domaćih slikara, većinom samoukih koji se nisu ni potpisivali na svoje radove. Na samom
kaju 18. stoljeća u Sarajevu se pojavljuje jedan vrlo talentovan slikar poznat po zadnjem slovu
svoga imena „R“. Na kraju 18. stoljeća slikarstvo počinje da gubi na svojoj važnosti, a
okupacijom 1878. godine slikarski rad je gotov zamro.domaći slikari sve više nestaju, a crkve
za svoje potrebe vrše porudžbinu iz inostranstva ili pozivaju strane slikare. Kao najpoznatiji
među slikarima, a i posljednji značajniji slikar jeste Miho Čuić. Poslije njega se javlja još
nekoliko slikara koji su bili amateri i ne toliko značajni za slikarstvo. Iako se mnogo i živo
radilo na slikarskoj umjetnosti, posebno u ranijm stoljećima, koje je u Bosni ostavilo mnoštvo
spomenika u privatnom posjedu, naročito po samostanima i samostanskim crkvama i
crkvenim muzejima, rađenih u duhu zapadnih škola kao u zbirkama Kreševa, Fojnice,
Sutjeske, Humca, Hradca i po pravoslavnim i katoličkim crkvama, nije moguće utvrditi sve
autore.

LITERATURA:

1. Kultura i tradicija u Bosni i Hercegovini, Senaid Hadžić i Sead Selimović, Tuzla

2012.