Systemy Elektroenergetyczne W6-7

Systemy elektroenergetyczn W_6-7
Temat wykładu
Regulacja częstotliwości i mocy czynnej

w systemie elektroenergetycznym
(na prawach rękopisu)
Przygotował: J. Brożek, Zakład Elektroenergetyki AGH, tel.: (012) 617 37 72, e-mail: jbroz@uci.agh.edu.pl
Systemy elektroenergetyczne W_6-7
LITERATURA
[1] KremensZ., Sobierajski Z.:Analiza Systemów elektroenergetycznych, WNT, Warszawa, 1996.

[2] Bogucki A., Lawera E, Przygrodzki A, Szewc B.:Podatność częstotliwościowa i napięciowa
SEE i jego elementów, Plitechnika Śląska, Skrypt Nr116, Gliwice, 1983.
[3] Hellman W., Szczerba Z.:Regulacja częstotliwości i napięcia w SEE, WNT, Warszawa, 1978.
[4] Jasicki Z., Bogucki A, Szymik F, Saferna J.:„Praca układów elektroenergetycznych”, WNT,
Warszawa, 1965.
[5] Bernas S. Systemy elektroenergetyczne, WNT, Warszawa, 1986.
[6] Praca zbiorowa: Poradnik Inżyniera Elektryka, WNT, Warszawa, 1997.
[7] Bułat T., Zieliński Z. :Wyniki prób wydzielonej pracy CENTREL i VEAG w zakresie polskiego
systemu elektroenergetycznego, Seminarium ‘Wyniki prób pracy systemów
elektroenergetycznych CENTRLi VEAG z uwzględnieniem w nich udziału polskiego systemu
elektroenergetycznego”. Bielsko –Biała, 16-17 czerwiec, 1994.
[8] ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI z dnia 25 września 2000 r. w sprawie
szczegółowych warunków przyłączenia podmiotów do sieci elektroenergetycznych, obrotu
energią elektryczną, świadczenia usług przesyłowych, ruchu sieciowego i eksploatacji sieci
oraz standardów jakościowych obsługi odbiorców
[9] Internrt www.pse.pl
[10] Gosztowt W.: Gospodarka elektroenergetyczna w przemyśle, WNT, Warszwa,1971.
[11] „Praca zbiorowa: PROJEKT BADAWCZY ZAMAWIANY PBZ-09-03:Struktura organizacyjna
i funkcjonalna oraz wyposażenie i algorytmy hierarchicznego układu sterowania, niezbędnego
dla współpracy polskiego systemu elektroenergetycznego z systemami krajów Europy
Zachodniej(UCTPE) i dla prowadzenia ruchu w warunkach gospodarki rynkowej, Kraków,
1996, materiały niepublikowane.
[12] Machowski J., Bernas S.: Stany nieustalone i stabilność sytemu elektroenergetycznego,
WNT, Warszawa 1989 r.
Przygotował: J. Brożek, Zakład Elektroenergetyki AGH, tel.: (012) 617 37 72, e-mail: jbroz@uci.agh.edu.pl 2
Spis treści:
1. WSTĘP................................................................................................................... 4
2. Relacje pomiędzy podstawowymi wielkościami elektrycznymi w systemie............ 7
3. Częstotliwościowe charakterystyki statyczne pobieranej mocy czynnej P.............. 9
4. Częstotliwościowe charakterystyki statyczne pobieranej mocy biernej ................ 11
5. Wymagania stawiane częstotliwości w układach elektroenergetycznych ............. 14
6. Charakterystyki statyczne turbozespołów systemu elektroenergetycznego ......... 16
7. Zadania układów regulacji turbin ......................................................................... 20
8. Regulacja pierwotna i wtórna mocy i częstotliwości ............................................. 21
9. Rozdział wytwarzanej mocy między dwa zespoły pracujące równoległe .............. 24
10. Automatyczna Regulacja Częstotliwości i Mocy czynnej (ARCM) ...................... 26
1. WSTĘP
Polski system elektroenergetyczny[9], w ramach grupy regionalnej CENTREL (ČEZ, a.s.-
Republika Czeska, MVMRt.-Węgry, PSE SA-Polska i SE, a.s.-Republika Słowacka), w
październiku 1995 roku został połączony synchronicznie z systemem UCPTE Europy Zachodniej.
Rys. 1. Systemy elektroenergetyczne w Europie
W rok później w PSE SA oddano do eksploatacji Centrum Regulacyjno-Rozliczeniowe

(CRR), które wykonuje funkcje regulacyjno-rozliczeniowe systemów elektroenergetycznych grupy
CENTREL. CRR reguluje saldo wymiany poszczególnych systemów wobec pozostałych
systemów, z tym, że regulator centralny systemu polskiego wyrównuje odchylenia powstałe na
przekroju CENTREL-UCPTE. CRR rozlicza również nieplanową wymianę energii elektrycznej
pomiędzy systemami grupy CENTREL oraz pomiędzy grupą CENTREL jako całością i UCPTE, na
co składa się:
¾ uzgadnianie planowych grafików wymiany mocy,
¾ rejestracja i rozliczanie nieplanowej wymiany energii elektrycznej,
¾ analiza i ocena pracy systemów.
We wrześniu 1997 roku zakończyła się testowa praca synchroniczna systemów
elektroenergetycznych grupy CENTREL i UCPTE, rozliczana przez CRR w Warszawie.
W wyniku tego w dniu 1 października 1997 roku Polskie Sieci Elektroenergetyczne SA, razem z
pozostałymi członkami grupy regionalnej CENTREL, złożyły oficjalne wnioski
o uzyskanie członkostwa w UCPTE. Obecnie eksperci PSE SA i pozostałych firm grup roboczych
obu organizacji należących do grupy CENTREL oraz eksperci UCPTE uczestniczą wzajemnie w
pracach
Rys 2. Połączenia międzynarodowe Krajowego Systemu Elektroenergetycznego [9]
Moce połączonych systemów elektroenergetycznych podano w tabeli 1.
Tabela 1. Moce połączonych systemów elektroenergetycznych (1995 r)
Moc zainstalowana Obciążenie

[MW] szczytowe
[MW]
UCPTE 410300 251100
CENTREL 61200 41200
W tym polski system 33170 22500
Przykładowe histogramy częstotliwości w KSE przy różnych połączeniach

międzynarodowych przedstawiono na rysunkach 3 i 4.
Rys. 3 Histogram częstotliwości KSE w marcu 1994 r.
Rys. 4 Histogram częstotliwości KSE w czerwcu 1994 r.
2. Relacje pomiędzy podstawowymi wielkościami elektrycznymi

w systemie [1]
Podstawowe wielkości elektryczne systemu przedstawiono na rysunku 3.
P f
Q U
Rys 5. Podstawowe wielkości elektryczne systemu (P- moc czynna, Q- moc bierna,
f- częstotliwość, U- napięcie.
CZĘSTOTLIWOŚĆ f
♦ jest wielkością systemową globalną SEE krajowy 50 HZ ± 0.05 HZ
♦ jest bezpośrednio związana z bilansem mocy generowanych i odbieranych
(energia w systemie jest rozprowadzana, w przybliżeniu z prędkością fali
elektromagnetycznej zachodzi prawie jednoczesność wytwarzania użytkowania energii
elektrycznej, rzeczywisty system elektroenergetyczny jest sterowany wg zasady nadążania z
generacją mocy za ciągle zmieniającym się obciążeniem).
♦ wahania częstotliwości są czułym wskaźnikiem bilansu mocy czynnej
♦ Automatyczna Regulacja Częstotliwości i Mocy (ARCM) iest podstawowym układem regulacji
w SEE.
NAPIĘCIE U
♦ jest wielkością systemową lokalną
♦ napięcie w węzłach systemowych powinny być zawarte w określonych granicach (odbiory
projektowane są na napięcie znamionowe)
♦ wymagania dla napięcia nie są tak precyzyjne jak dla częstotliwości.
♦ zdolności przesyłowe linii systemowych zależą silnie od napić w węzłach systemu, co jest
powodem sterowania napięciami w systemie, poprzez dostarczanie mocy biernej do
węzłów systemu, w których następuje tendencja do obniżania się napięcia
♦ straty mocy czynnej zależą pośrednio od napięcia.
W SEE działają dwa układy regulacji:
♦ Centralny układ regulacji częstotliwości i mocy ARCM
♦ Układy regulacji nacięcia
Układ regulacji ARCM - jest dużo wolniejszy od regulacji napięcia, w związku z tym
wzajemne oddziaływanie par wielkości systemowych, nie jest jednakowe:
(P-f) (Q-U) oddziaływanie jest niewielkie
(Q-U) (P-f) oddziaływanie jest zauważalne

Częstotliwość można określić jako najważniejszą wielkość świadczącą o poprawnej pracy
systemy elektroenergetycznego [1],
Normalnie pracujący system powinien utrzymywać częstotliwość w granicach
50 Hz ± 0.05 Hz.
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI z dnia 25 września 2000 w ramach
standardów jakościowych obsługi odbiorców podaje, że częstotliwość 50 Hz może zmieniać się z
maksymalnymi odchyleniami:
50 Hz (-0,5 Hz +0,2 Hz) [8].
W rzeczywistości zachodzą odchylenia ponad wspomniane granice, co wiąże się z
podejmowaniem odpowiednich działań regulacyjnych na poziomie KSE.
3. Częstotliwościowe charakterystyki statyczne pobieranej mocy czynnej P

Zmiany wielkości systemowych wpływają na parametry odbiorów przyłączonych do sieci
KSE. Zależność pobieranej mocy czynnej P od częstotliwości f przedstawiają częstotliwościowe
charakterystyki statyczne pobieranej mocy czynnej P [2], [4].
Po = F ( f ) (1)
przy spełnionych warunkach: Po zn = const . , U zn = const .
Przebieg zależności Po = F f ( ) w zakresie zmiany częstotliwości od 46 Hz do 52 Hz
można wyrazić równaniem liniowym:

Po = a + b ⋅ f (2)
Współczynnik względnego nachylenia charakterystyki Po = F ( f ) lub współczynnik

odbioru, wyznacza się z zależności:
∂ Po f zn
α f zn = ⋅ (3)
∂ f Po zn
Wpływ zmian częstotliwości na pobieraną moc czynną jest podwójny. Zmianie
częstotliwości w systemie elektroenergetycznym towarzyszą zawsze zmiany poziomów napięć w
węzłach generatorów i w węzłach odbiorczych.
Dla każdego odbioru można więc zapisać: Po = F f , U przy ( ) Po zn = const . , czyli:

d Po ∂ Po ∂ Po dU
= + ⋅ (4)
df ∂f ∂U d f
Czyli współczynnik względnego nachylenia charakterystyki Po = F f , U ma postać:( )
α f ,U = α f + αU ⋅ k (5)
przy czym:
α f - współczynnik względnego nachylenia charakterystyki Po = F ( f )
α U - współczynnik względnego nachylenia charakterystyki Po = F (U )
k - współczynnik względnego nachylenia charakterystyki U = F f ( )
Charakterystyka grup odbiorów dla których moc zależy od częstotliwości
GRUPA 1
Zawiera odbiorniki, których moc czynna pobierana jest niezależna od częstotliwości (piece
oporowe, oświetlenie, oraz urządzenia zasilane przez prostowniki). Dla tej grupy α f zn = 0
GRUPA 2
Zawiera napędy asynchroniczne i synchroniczne ze stałym momentem na wale. Moc czynna
pobierana przez odbiorniki tej grupy jest proporcjonalna do pierwszej potęgi częstotliwości. Dla tej
grupy α f zn = 1,0
GRUPA 3
Zawiera napędy asynchroniczne i synchroniczne z tzw. momentem wentylatorowym
(wentylatory, dmuchawy, pompy odśrodkowe). Moc czynna pobierana przez odbiorniki tej grupy
jest proporcjonalna do trzeciej potęgi częstotliwości. Dla tej grupy α f zn = 3,0
GRUPA 4
Zawiera napędy asynchroniczne i synchroniczne z momentem wentylatorowym, pokonujące
duży napór statyczny (głównie pompy odśrodkowe). Ich moc, pobierana z sieci, jest
proporcjonalna do czwartej, a często i do wyższych potęg częstotliwości. Dla tej grupy α f zn > 3,0
Od wartości współczynnika αfzn danego odbioru uogólnionego (np. odbiór na napięciu 110
kV) decyduje stosunek ilościowy poszczególnych grup odbiorników.
Wartość współczynnika α f danego odbioru możemy teoretycznie wyznaczyć posługując się
wzorem:
n
¦α fi ⋅ Poi
αf = 1
(6)
Po
Wartości współczynnika α f najczęściej otrzymuje się przez pomiary charakterystyk
Po = F ( f ) dla typowych grup odbiorów energetycznych. Analityczne obliczenia są trudne ze

względu na brak możliwości ustalenia zależności Poi/Po poszczególnych grup odbiorników w
danym odbiorze.
Tablica 2. Równania częstotliwościowych charakterystyk statycznych pobieranej mocy czynnej dla
typowych grup odbiorów w różnych okresach doby (zaczerpnięto z[2]).
Równania częstotliwościowych charakterystyk Po = F ( f )

Nazwa odbioru
przedpołudniowy wieczorny nocny
Zakłady przemysłowe Po = - 0,1 + 1,1f
Kopalnie Po = - 1,0 + 2,0 f Po = - 0,45 + 1,45 f Po = - 1,0 + 2,0 f
Małe miasta oraz
osiedla wiejskie Po = 0,2 + 0,8 f Po = 1,0
Duże miasta Po = 0,6 + 0,4 f
Równania (tabela2) podane są w jednostkach względnych, przyjmując jako częstotliwość

podstawową wartość częstotliwości znamionowej 50 Hz, a jako moc podstawową - moc czynną
pobieraną przy częstotliwości znamionowej. [2].
W podanych równaniach charakterystyk wartość współczynnika stojącego przy zmiennej f
równa jest wartości współczynnika αfzn - określonego dla znamionowych parametrów energii
elektrycznej.
4. Częstotliwościowe charakterystyki statyczne pobieranej mocy biernej [2]

Częstotliwościowe charakterystyki pobieranej mocy biernej przedstawia zależność:
Qo = F ( f ) (7)
przy spełnionych warunkach: Qo zn = const . U zn = const . Przebieg zależności Qo = F f ( ) w
zakresie zmiany częstotliwości od 46 Hz do 52 Hz można wyrazić równaniem liniowym:

Qo = a + b ⋅ f (8)
W zakładach przemysłowych największy wpływ na ogólny charakter obciążenia mają silniki
asynchroniczne i dlatego one w zasadniczej mierze decydują o przebiegu charakterystyki
Qo = F ( f ) odbioru. Całkowita moc bierna pobierana przez silnik wynosi:

Qs = Qµ + Qr (9)
Moc bierna rozproszenia zmniejsza się przy obniżaniu częstotliwości (dla ustalonego punktu
pracy, przyjmując stałość momentu obciążenia):
Qr ≈ f 2 ⋅ s (10)
Moc bierna magnesowania zmienia się odwrotnie proporcjonalnie do częstotliwości i można
ją przedstawić w postaci zależności:
1
Qµ ≈ (11)
f
Zależności pobieranej mocy biernej silnika indukcyjnego od częstotliwości przedstawiono na
rysunkach poniżej.
Rys. 6. Zależność pobieranej mocy biernej od częstotliwości dla silnika asynchronicznego. 1-

charakterystyka Qµ =F(f), 2 - charakterystyka Qr =F(f), 3 - charakterystyka Qs =F(f) (wąski
zakres częstotliwości) (zaczerpnięto z[2]).
Rys. 7. Charakterystyki P=F(s) dla silnika asynchronicznego: 1- P = F (s) dla znamionowej

wartości napięcia i częstotliwości, 2 - P = F (s) dla znamionowej wartości częstotliwości
i obniżonej wartości napięcia, 3 - P = F (s) dla znamionowej wartości napięcia i obniżonej
częstotliwości (zaczerpnięto z [6])
Rys. 8. Napięciowe charakterystyki styczne Qo =F(U), 1- Qo =F(U) dla częstotliwości

znamionowej, 2- Qo =F(U) dla obniżonej częstotliwości f < fzn. (zaczerpnięto z[6])
Istnieje ścisła zależność między wartością naturalnego współczynnika mocy a przebiegiem
naturalnej charakterystyki Qo = F f ( ) odbioru przemysłowego. W tabeli 3 przedstawiono równania

naturalnych charakterystyk Qo = F ( f ) odbiorów przemysłowych dla określonych zakresów
wartości naturalnych współczynników mocy. Równania charakterystyk wyznaczono w oparciu o
analizę wyników otrzymanych z pomiarów, które przeprowadzono w polskim systemie
elektroenergetycznym dla napięcia 6 kV. Równania te podano w jednostkach względnych.
( )
Współczynnik względnego nachylenia charakterystyki Qo = F f obliczamy z zależności :
∂ Qo f zn
β f zn = ⋅ (12)
∂ f Qo zn
Kompensacja mocy biernej odbioru zmienia przebieg częstotliwościowej charakterystyki
statycznej pobieranej mocy biernej. Współczynnik względnego nachylenia charakterystyki
Qok = F ( f ) wyznacza się z relacji:
β f ⋅ tgϕ − βkf ⋅ (tgϕ − tgϕ k ) ∂ Qok f

β =k
= ⋅ (13)
f
tgϕ k ∂ f Qok
Tabela 3. Równania częstotliwościowych naturalnych charakterystyk statycznych pobieranej mocy

biernej dla typowych grup odbiorów w różnych okresach doby (zaczerpnięto z [2] ).
Równania naturalnych charakterystyk Qo = F ( f )

Nazwa odbioru Okres
przedpołudniowy wieczorny nocny
dla cos ϕzn ≥ 0,85 Qo = 3,3 - 2,3 f
Zakłady przemysłowe dla 0,80 ≤ cos ϕzn < 0,85 Qo = 3,5 - 2,5 f
dla 0,70 ≤ cos ϕzn < 0,80 Qo = 3,84 – 2,84 f
dla cos ϕzn < 0,70 Qo = 4,1 - 3,1 f
Osiedla wiejskie jak dla z. przemysłowych
Małe miasta łącznie z
drobnym przemysłem
Duże miasta łącznie z Qo = 4,0 - 3,0 f Qo = 3,6 - 2,6 f Qo = 4,1 - 3,1 f
drobnym przemysłem
Jeżeli do kompensacji mocy biernej odbioru zastosujemy baterię kondensatorów to:

Qk = 2π f U 2
U2 f
βkf = 2π ⋅ = 1,0 (14)
2π f U 2
czyli:
β f ⋅ tgϕ − (tgϕ − tgϕ k ) ∂ Qok f

β =k
= ⋅ (15)
f
tgϕ k ∂ f Qok
Ze zmianą częstotliwości w systemie zmieniają się jednocześnie poziomy napięć w węzłach
(
odbiorczych, wobec tego Qo = F f , U oraz: )
d Qo ∂ Qo ∂ Qo dU
= + ⋅ (16)
df ∂f ∂U d f
a stąd:
β f ,U = β f + βU ⋅ k (17)
gdzie:
k - współczynnik względnego nachylenia charakterystyki U = F f ( )

Należy jednak podkreślić, że wpływ zmian częstotliwości na poziom napięć jest niewielki - ze
względu na zdecydowanie szybciej działające regulatory napięcia.
5. Wymagania stawiane częstotliwości w układach elektroenergetycznych

[4],[3]
Wymagania co do dokładności regulacji częstotliwości wzrosły znacznie w ciągu ostatnich
pięćdziesięciu lat. Głównym celem poprawy dokładności utrzymania zadanej wartości
częstotliwości jest utrzymanie zadanych programów międzysystemowej wymiany mocy. Obecnie w
wielkich wzajemnie powiązanych systemach żąda się, aby w normalnych warunkach odchylenia
nie przekraczały 0,01 Hz. Wymagania stawiane częstotliwości podyktowane są trzema
zasadniczymi warunkami:
¾ warunkami pracy elektrowni
¾ warunkami pracy odbiorów energii elektrycznej
¾ warunkami pracy równoległej układów elektroenergetycznych
Elektrownie
są wrażliwe na długotrwałe odchylenia częstotliwości. Obniżona częstotliwość wpływa
wyraźnie na zmniejszenie wydajności urządzeń potrzeb własnych:
♦ pomp zasilających, cyrkulacyjnych i kondensacji,
♦ wentylatorów ciągu - co w konsekwencji powoduje dalsze obniżenie mocy wytwarzanej,
a zatem i dalsze obniżenie częstotliwości.
♦ Zbytnio obniżona częstotliwość może pokrywać się z częstotliwością rezonansu dla
niektórych grup łopatek turbinowych, co staje się często przyczyną poważnego
uszkodzenia turbiny. Dla pewnych typów turbin zjawisko to występuje już przy
częstotliwości 49 Hz, a nawet 49,5 Hz.
♦ Ze względu na właściwą pracę urządzeń elektrycznych potrzeb własnych, długotrwałe
obniżenie częstotliwości nie powinno przekroczyć w awaryjnych warunkach pracy
układu wartości 48 Hz.
Odbiory energii elektrycznej
Ogromna większość odbiorców energii elektrycznej znosi bez uszczerbku zmiany
częstotliwości rzędu 1%. Są jednak odbiorcy, których żądania są bardziej wygórowane. Jeżeli np.
żądamy aby zegary synchroniczne miały uchyb jednej minuty na dobę, to niedokładność regulacji
częstotliwości winna wynosić co najwyżej ±0,07% częstotliwości znamionowej. Dla zakładów
przemysłu włókienniczego i papierniczego wymagania ograniczają się do niedokładności ±0,2%.
Należy podkreślić, że odbiorcy ci są szczególnie wrażliwi na krótkotrwałe wahania częstotliwości.
Praca równoległa układów elektroenergetycznych
Najwyższe wymagania dotyczące dopuszczalnych odchyleń częstotliwości stawiają warunki
pracy równoległej układów elektroenergetycznych (w granicach ±0,2% częstotliwości
znamionowej) Przyczyną tych wysokich wymagań są:
♦ linie i
♦ transformatory sprzęgłowe.
(moc znamionowa transformatorów i linii sprzęgłowych wynosi zwykle kilka procent mocy
współpracujących układów, dlatego też istnieje duże prawdopodobieństwo ich przeciążenia
nawet już przy niewielkich odchyleniach częstotliwości).
Zmiany częstotliwości w układach elektroenergetycznych i ich przyczyny
Zmiany częstotliwości w układach elektroenergetycznych, zależnie od wielkości i przyczyn

ich powstania, możemy podzielić na trzy zasadnicze grupy:
• zmiany częstotliwości o amplitudzie rzędu 0,02 - 0,05 Hz i czasie ich zanikania od 0,2 do 15 s.
Przyczyną powstania tych zmian są drgania własne układów regulacyjnych turbozespołów oraz
drgania własne turbozespołów i większych silników asynchronicznych. Drgania te wywołane są
zmianami mocy czynnej wytwarzanej i pobieranej. Wobec ciągłej zmiany mocy pobieranej w
układzie, drgania te nabierają charakteru periodycznego, chociaż są one w pewnym stopniu
tłumione przez układ.
Na omawiane zmiany częstotliwości nie powinny reagować zarówno regulatory obrotów

turbin jak i regulatory częstotliwości. Prowadziłoby to bowiem do pogarszania stateczności pracy
tych regulatorów, przeregulowywań i do tzw. kołysania regulatorów. Jakkolwiek całkowite ich
usunięcie jest więc niemożliwe, to istnieje w pewnym stopniu możliwość ich zredukowania przez
ujednolicenie regulatorów odśrodkowych turbin współpracujących w układzie.
• zmiany częstotliwości przekraczające 0,05 Hz i występujące regularnie kilka lub kilkanaście

razy na minutę. Głównym źródłem tych zmian są odbiory o mocy czynnej tzw. szybkozmiennej.
Do tego rodzaju odbioru należą np. trakcja elektryczna, walcownie, kopalnie w okresie
wydobycia. Do wyregulowania tych zmian częstotliwości niezbędne są specjalne szybko
działające urządzenia regulacyjne.
• zmiany częstotliwości przekraczające 0,05 Hz i nie występują okresowo. Źródłem tych zmian
jest ciągła zmiana pobieranej mocy w układzie. Zmiany te są stosunkowo powolne, a
największa szybkość ich powstawania odpowiada największej szybkości narastania obciążenia
szczytowego (ok. 1,5% mocy szczytowej układu na minutę). Te zmiany częstotliwości staramy
się tak wyregulowywać, aby nie przekraczały one zakresu dopuszczalnych odchyleń.
6. Charakterystyki statyczne turbozespołów systemu elektroenergetycznego
( )
f = F Pg Σ [2]
Przez charakterystykę statyczną turbozespołu rozumie się zależność ( )

f = F Pgi po
wyłączeniu mechanizmu nastawczego, zmieniającego położenie układu dźwigniowego regulatora

prędkości obrotowej turbiny. Charakterystyka statyczna turbozespołów systemu
elektroenergetycznego jest wypadkową charakterystyk statycznych poszczególnych
turbozespołów pracujących w systemie.
Rys. 9. Charakterystyka statyczna generatora.(turbozespół wodny)
Na rysunku powyżej przedstawiono przebieg charakterystyki f = F Pg ( ) dla turbozespołu

wodnego. Z rysunku tego wynika, że z krzywej ( )
f = F Pgi można wyodrębnić trzy
charakterystyczne przedziały:
♦ przedziały krzywej ograniczone punktami a-b i c-d mają większe nachylenie niż
pozostała część krzywej.
♦ zwiększenie nachylenia odcinka krzywej a-b ma na celu zapewnienie płynnej
synchronizacji przy załączaniu turbozespołu do sieci i ograniczenie zmian mocy
turbozespołu parowego przy jego pracy poniżej minimalnego obciążenia technicznego
(ok. 20% mocy znamionowej).
♦ większe nachylenie odcinka c-d nadaje się rozmyślnie dla uniknięcia przeciążeń
turbozespołu, a ponadto w przypadku turbozespołu parowego dla uniknięcia większych
zmian mocy turbozespołu w zakresie jego nieekonomicznej pracy (powyżej 80% mocy
znamionowej turbozespołu).
♦ odcinek b-c zakres pracy normalnej.
Rys. 10. Charakterystyka statyczna turbozespołu parowego mającego dwa zespoły dysz
dolotowych (zaczerpnięto z [2]).
Na rysunku 10 przedstawiono przebieg charakterystyki f = F Pgi ( ) dla turbozespołu

parowego, mającego dwa zespoły dysz dolotowych. Każdemu włączeniu do regulacji nowej grupy
dysz dolotowych odpowiada skok na charakterystyce.
W rozważaniach praktycznych rzeczywisty przebieg charakterystyki f = F Pgi ( )

aproksymuje się liniowo. Współczynnik względnego nachylenia tej charakterystyki wynosi::
∆Pgi f zn
k gi = − ⋅ (18)
∆f Pg zni
przy czym:
Pg zn i - moc znamionowa turbozespołu
∆Pg i - przyrost mocy turbozespołu odpowiadający zmianie częstotliwości ∆f
Odwrotność współczynnika kg i określonego dla ∆Pg i = Pg zn nazywamy przeciętnym
stopniem niejednostajności, względnie współczynnikiem statyzmu lub statyzmem przeciętnym.
Przeciętny statyzm określony jest więc w jednostkach względnych wzorem:
∆f Pg zn f o − f obc Pg zni f o − f obc
S gi = − ⋅ =− ⋅ = (19)
∆Pgi f zn f zn 0 − Pg zni f zn
lub w procentach:
f o − f obc
S gi = ⋅ 100 [ % ] (20)
f zn
przy czym:
fo - częstotliwość w stanie jałowym turbozespołu (Pg i = 0)
fobc - częstotliwość przy pełnym obciążeniu turbozespołu (Pg i = Pg zn)
Statyzm lokalny definiuje się wg zależności:
f 1 − f 2 Pg zni
S gi = ⋅ ⋅ 100 [ % ] (21)
Pg 2 − Pg1 f zn
przy czym:
f1 - częstotliwość przy mocy oddawanej Pg1
f2 - częstotliwość przy mocy oddawanej Pg2 > Pg1
Statyzm lokalny może znacznie odbiegać od wartości statyzmu przeciętnego (porównanie
powyższych rysunków). Od współczesnych turbozespołów wymaga się, aby dla całej
charakterystyki statyzm lokalny zawarty był w granicach od 50 do 200, najwyżej 300 procent
statyzmu przeciętnego.
Wartości statyzmu przeciętnego mieszczą się w zakresie:
• dla turbozespołów parowych 0,04 - 0,06
• dla turbozespołów wodnych 0,03 - 0,04
Regulatory turbozespołów wyodrębnionych do regulacji częstotliwości mają statyzm
przeciętny odpowiednio obniżony do 0,02 (2%), uważanej dla ogółu turbozespołów za ostateczną
granicę regulacji statecznej.
Analiza charakterystyk (rysunki 9 i 10) wskazuje, że każdej wartości częstotliwości
przyporządkowana jest ściśle określona wartość mocy, co odpowiada pracy regulatora
odśrodkowego nie mającego tzw. strefy nieczułości. W rzeczywistości każdy regulator odśrodkowy
taką strefę nieczułości posiada.
Dla każdego z n współpracujących turbozespołów w systemie elektroenergetycznym można
wyznaczyć przyrost obciążenia każdego i - tego turbozespołu przy zmianie przy zmianie
częstotliwości o wartość ∆f (na podstawie zależności 18):
∆f
∆Pgi = − ⋅k ⋅ P (22)
f zn gi g zni
Sumaryczna zmiana obciążenia turbozespołów przy zmianie częstotliwości o ∆f wynosi:
¦ (k )
n
∆f n
¦ Pgi = −
1 f zn 1
gi ⋅ Pg zni (23)
Z równości:
¦ (k )
n
∆f n
∆f
¦ Pgi = −
1 f zn 1
gi ⋅ Pg zni = ∆PgΣ = − ⋅k ⋅ P
f zn gΣ g zn Σ
(24)
otrzymuje się:
¦ (k )
n
gi ⋅ Pg zni
k gΣ = 1
(25)
Pg znΣ
Ze wzoru (25) wynika, że:
¾ współczynnik kgΣ charakterystyki statycznej turbozespołów systemu f = F Pg Σ ( ) jest zależny
od iloczynów k gi ⋅ Pg zni poszczególnych turbozespołów.
¾ dla turbozespołów w pełni obciążonych można przyjąć, że wartości ich współczynników kgi są
równe zeru (Sgi = ∞); wynika stąd, że im większa liczba turbozespołów w systemie jest
obciążona swą mocą maksymalną, tym mniejsza jest wartość współczynnika
wypadkowego kgΣ i większa wartość statyzmu SgΣ .
Na rysunku 11 przedstawiono przeciętną charakterystykę statyczną turbozespołów
systemu.
Rys 11. Przeciętna charakterystyka statyczną turbozespołów systemu.

Z analiza rysunku 11 wynika:
¾ do wartości (0,9 ÷1,0) Pg znΣ można rzeczywisty przebieg charakterystyki zastąpić linią
prostą (odcinek A-B),
¾ w miarę dalszego wzrostu obciążenia statyzm SgΣ ciągle wzrasta, gdyż coraz większa
liczba turbozespołów jest w pełni obciążona i przy PgΣ = Pg max Σ (tj. przy ok. 1,25 Pg znΣ)
teoretycznie SgΣ = ∞; tę część charakterystyki można również z pewnym przybliżeniem
zastąpić linią prostą (odcinek B-C),
¾ po osiągnięciu wartości Pg maxΣ dla danego systemu regulatory prędkości obrotowej turbin
pozostają niewrażliwe na dalsze obniżanie częstotliwości (odcinek C-E);
¾ przy dalszym obniżaniu częstotliwości moc oddawana przez turbozespoły systemu
maleje, co przedstawiono na rysunku za pomocą odcinka C-D,
¾ przy pracy na zagięciu charakterystyki (około punktu B) statyzm SgΣ jest różny zależnie
od tego, czy częstotliwość maleje czy rośnie,
¾ do obniżenia częstotliwości o pewną określoną wartość wystarczy mniejsze zwiększenie
pobieranej mocy czynnej niż zwiększenie mocy wytwarzanej potrzebne do podniesienia
jej o tę samą wartość.
¾ statyzm SgΣ na roboczej części charakterystyki (odcinek A-B) przy istnieniu rezerwy
wirującej rzędu 15-20% wynosi według danych doświadczalnych: SgΣ = 0,15 - 0,20 czyli
kgΣ = 6,6 - 5,0,
¾ wartość SgΣ przy prawie całkowitym wykorzystaniu turbozespołów (przy obciążeniu ich w
90-100%) może wynosić: SgΣ = 0,30 - 0,40 czyli kgΣ = 3,3 - 2,5
¾ wartość statyzmu SgΣ zależy od statyzmu przeciętnego poszczególnych turbozespołów
oraz wartości rezerwy wirującej w systemie.
¾ im mniejsza jest rezerwa mocy w systemie, tym bardziej stromy jest przebieg
( )
charakterystyki f = F Pg Σ , a więc tym większe są wartości statyzmu SgΣ.
Współczynnik energii regulującej systemu (wskaźnik zależności wytwarzanej mocy

czynnej od częstotliwości) Kg wyznacza się z zależności:
Pg zni Pg zni ∆Pgi ª MW º
K gi = − ⋅ k gi = = (26)
f zn S g i ⋅ f zn ∆f «¬ Hz »¼
czyli:
∆Pgi = ∆f ⋅ K gi (27)
Dla całego systemu suma wartości ∆Pgi wyniesie:

n n
¦ ∆P
1
gi = ∆f ¦ K gi = ∆f ⋅ K gΣ = ∆PgΣ
1
(28)
7. Zadania układów regulacji turbin [3].

Zagadnienie regulacji częstotliwości i mocy czynnej należy do podstawowych
i ciągle aktualnych problemów energetyki. W początkowym okresie rozwoju układów
elektroenergetycznych podstawowym zadaniem regulacji częstotliwości i mocy czynnej było
utrzymanie częstotliwości w zakresie dopuszczalnych odchyleń.
Wysuwany jest pogląd, że podstawowym zadaniem automatycznej regulacji częstotliwości i
mocy czynnej jest zapewnienie osiągnięcia takiego rozdziału obciążenia na współpracujące
turbozespoły, który byłby najbardziej zbliżony do rozdziału ekonomicznego.
Obecnie powszechnie są stosowane regulatory pośredniego działania, które wyparły
regulatory odśrodkowe bezpośredniego działania - stosowane w pierwszych turbinach parowych
bardzo małych mocy. Siły potrzebne do zmiany położenia urządzeń zmieniających dopływ
czynnika do turbin są tak znaczne, że konieczne jest pośrednie wzmocnienie sygnałów
regulacyjnych za pomocą odpowiednich wzmacniaczy.
Układy regulacji turbozespołów parowych i hydrozespołów mają spełniać następujące
zadania:
¾ w normalnym ruchu zespołu - automatycznie dostosowywać dopływ czynnika do aktualnej
mocy obciążenia lub do zadanej wartości wytwarzanej mocy,
¾ podczas rozruchu - zapewnić programową regulację prędkości obrotowej, której wartość
zadana jest sterowana ręcznie lub automatycznie według określonego programu,
¾ podczas rozbiegu zespołu spowodowanego nagłą utratą mocy obciążenia - opanować
zwiększenie prędkości obrotowej i nie dopuścić do zadziałania urządzeń zabezpieczających,
¾ podczas synchronizacji generatora - doprowadzić zespół do prędkości synchronicznej,
odpowiadającej częstotliwości sieci z dokładnością umożliwiającą synchronizację,
¾ w razie zakłóceń zewnętrznych, spowodowanymi nagłymi zmianami mocy obciążenia -
zapewnić stabilny rozdział wytwarzanej mocy między pracujące równolegle zespoły zgodnie z
zadanym programem.
W miarę instalowania zespołów o coraz większej mocy znamionowej wzrastały również
wymagania stawiane układom regulacji turbin. Wymagania te dotyczyły zwiększania czułości,
stabilności i niezawodności działania regulatorów. Zastosowanie członów elektrycznych i
elektronicznych umożliwiło dostosowanie układów regulacji do spełnienia wymienionych zadań.
8. Regulacja pierwotna i wtórna mocy i częstotliwości

Regulacja pierwotna zespołów polega na zmianach mocy wytwarzanej zgadnie ze
statyczną charakterystyką wytwarzania danego zespołu, dokonywanych przez regulator prędkości
obrotowej.
Pgni
Pgi = Pgoi + ( f 0 − f ) ⋅ K gi = Pgoi + ( f 0 − f ) ⋅ k gi ⋅ (29)
fn
gdzie:
PTi - moc wytwarzana przez i-ty zespół
PToi - moc wytwarzana przez i-ty zespół w stanie ustalonym przy częstotliwości f0
Kgi - współczynnik energii regulującej i-tego zespołu
Zmiany mocy wytwarzanej w SEE spowodowane automatycznym działaniem regulacji
pierwotnej:
¦ ∆P
i
gi = − K g ⋅ ∆f (30)
Σ∆Pgi - suma zmian mocy zespołów pracujących w systemie, spowodowana działaniem

regulacji pierwotnej w wyniku zmiany częstotliwości ∆f
Kg - energia regulująca systemu
Wynikiem regulacji pierwotnej jest zrównanie mocy wytwarzanej w systemie z
aktualną mocą obciążenia przy nowej częstotliwości f zmienionej o ∆f od wartości
początkowej f0.
Regulacja wtórna polega na takim oddziaływaniu na zespoły danego systemu, aby
odchylenie regulacyjne dążyło do zera:
¦P − ¦P
i
gi
i
gzi + k R ⋅ ∆f = 0 (31)
gdzie:
Σ∆Pgi - suma mocy wytwarzanych przez zespoły danego systemu równa całkowitemu
obciążeniu PL izolowanego systemu,
Σ∆Pgzi - suma zadanych wartości mocy wytwarzanych równa przewidywanej mocy PLz
pobieranej,
∆f - odchylenie częstotliwości,
kR - parametr regulacji wtórnej (energia regulująca wtórna).
Rys.13. Przebiegi częstotliwości lokalnych po wyłączeniu 373 kM w el. Kozienice :

1- Bełchatów, 2- Żarnowiec, 3- Kozienice, 4- Bujaków, - 5 Mikułowa, 6 – Wielopole. (efekt
działania regulacji pierwotnej) (zaczerpnięto z[7]).
Parametr regulacji wtórnej kRi poszczególnych zespołów może być nastawiany ręcznie za
pomocą zmiany położenia dźwigni regulatora bądź zdalnie.
Regulacja wtórna ma na celu:
¾ doprowadzenie częstotliwości w systemie do wartości zadanej, istniejącej przed zmianą
mocy obciążenia,
¾ dokonywanie zmian rozdziału wytwarzanej mocy między zespoły pracujące równolegle,
¾ w połączonych systemach regulacja wtórna jest stosowana w celu dopasowania mocy
wymiany między systemami lub w celu dokonywania zmian mocy wymienianej zgodnie z
umową wymiany.
Rys.14. Przebiegi częstotliwości i salda wymiany mocy :KSE, do CENTREL (30 s) po

wyłączeniu 373 MW w el. Kozienice 1- częstotliwość, 2, 3, 4, salda wymiany (zaczyna
działać regulacja wtórna), (zaczerpnięto z[7]).
Rys. 20. Przebiegi częstotliwości i salda wymiany mocy :KSE, do CENTREL (15 minut) po
wyłączeniu 373 MW w el. Kozienice 1- częstotliwość, 2, 3, 4, salda wymiany, (działa
regulacja wtórna) (zaczerpnięto z[7]).
Skuteczność samej regulacji pierwotnej jest niedostateczna, gdyż nie pozwala utrzymać
częstotliwości w dopuszczalnym zakresie zmienności.
W konwencjonalnych układach regulacji zespołów czas przebiegu regulacji pierwotnej
÷10 s, natomiast regulacja wtórna dokonuje się w ciągu kilkudziesięciu sekund.
wynosi 5÷
Rozpatrując regulację wtórną jako regulację nadrzędną w SEE w sygnałach regulacji
wtórnej można wyróżnić następujące składowe:
• składową korekcyjną, wyrównującą niedokładność rozkładu mocy wytwarzanej przez
działanie regulacji pierwotnej,
• składową regulacyjną częstotliwości,
• składową regulacyjną mocy wymienianej między systemami lub podsystemami.
9. Rozdział wytwarzanej mocy między dwa zespoły pracujące równoległe

Załóżmy że dwa zespoły A i B wyposażone w proporcjonalne regulatory prędkości
obrotowej pracują równolegle. Współczynniki nachylenia charakterystyk statycznych mocy
wytwarzanej obu zespołów są równe odpowiednio kuA i kuB. Moc obciążenia obu generatorów,
równa sumie mocy wytwarzanej przez oba zespoły przy częstotliwości znamionowej, wzrosła o
∆PL, przy czym zakłada się że moc obciążenia nie zależy od częstotliwości. Na rysunku 21
przedstawiono wykres pracy równoległej zespołów A i B.
Rys. 21. Wykreślne wyznaczenie rozdziału mocy między dwa zespoły za pomocą
statycznych charakterystyk mocy wytwarzanej (zaczerpnięto z[7]).
Rozdział mocy między oba zespoły przy częstotliwości znamionowej wyznaczają punkty
przecięcia charakterystyk statycznych mocy wytwarzanej z prostą równoległą do osi odciętych
przechodzącą przez punkt odpowiadający częstotliwości znamionowej. Przy wzroście obciążenia
od wartości początkowej PL1 o wartość ∆PL do nowej wartości PL2 częstotliwość maleje dopóty,
dopóki zespoły nie zwiększą mocy wytwarzanej o wartość ∆PT =∆Pg = ∆PL. Podziału tego przyrostu
obciążenia między oba zespoły dokonano wykreślnie na rysunku.
Udział obu zespołów w pokryciu zwiększonej mocy ∆Pg można wyliczyć z zależności:
1
∆f + ⋅ ∆PgA = 0
KA
(
1
∆f + ⋅ ∆PgB = 0
KB
czyli:
∆PgA K A
= ()
∆PgB K B
Wzrost mocy obciążenia zostanie pokryty przez oba zespoły wprost proporcjonalnie do
współczynników energii regulującej KA i KB.
Zmniejszenie częstotliwości
∆PgA ∆P ∆PL
∆f = − = − gB = −
KA KB K A + KB
Ogólnie dla dowolnej liczby równoległych systemów obciążenie i-tego zespołu wyniesie:
Ki
∆Pi = n
⋅ ∆P ()
¦K
i =1
i
Zależności te są ważne dla:

¾ dowolnej liczby zespołów pracujących równolegle w systemie,
¾ wydzielonej części systemu uczestniczących w regulacji częstotliwości według
charakterystyki statycznej.
Jeśli częstotliwość ma być przywrócona do pierwotnej wartości, to konieczne jest
wprowadzenie regulacji wtórnej w celu dokonania takiej zmiany wartości nastawy regulatorów
zespołów A i B aby statyczne charakterystyki wytwarzania współpracujących zespołów zostały
przesunięte równolegle do nowego położenia A - A1 oraz odpowiednio B - B1. Jeżeli jeden z
zespołów ma przejąć cały przyrost obciążenia, to charakterystyki statyczne muszą być przesunięte
równolegle do nowego położenia A - A2 lub B - B2. Możliwość taka zależy od mocy dyspozycyjnej
zespołu.
Dokładność rozdziału mocy wytwarzanej między zespoły pracujące równolegle zależy od
wartości strefy nieczułości regulatorów prędkości obrotowej.
Regulacja mocy i częstotliwości może być prowadzona:
¾ w izolowanym systemie elektroenergetycznym,
Realizacja regulacji mocy i częstotliwości w wielkich izolowanych SEE jest oparta na
następujących zasadach:[3]
♦ w regulacji częstotliwości i mocy powinna uczestniczyć możliwie największa liczba
zespołów;
♦ liczba zadziałań regulacyjnych powinna być jak najmniejsza, a różnokierunkowe
oddziaływanie regulacyjne poszczególnych zespołów ograniczone do minimum;
♦ w przypadku braku mocy regulacyjnej, do regulacji mocy i częstotliwości powinny być
automatycznie wciągane zespoły pracujące normalnie przy stałej wartości zadanej
mocy;
♦ wyzyskanie mocy regulacyjnej poszczególnych zespołów powinno być zgodne z ich
charakterystykami technicznymi;
♦ zmiany przepływu mocy w obrębie SEE, wynikające z przebiegu regulacji nie powinny
naruszać stabilności pracy równoległej zespołów;
♦ każdy podsystem powinien uczestniczyć w regulacji częstotliwości i wymieniać moc z
sąsiednimi podsystemami zgodnie z ustalonym programem, pokrywając zmiany
obciążenia z własnych źródeł mocy (zasada nieinterakcji).
¾ w połączonych systemach
Cele wymiany mocy między systemami mogą być następujące:
♦ Wyrównanie nadwyżek lub deficytów mocy i energii występujących okresowo, lecz
przewidzianych w planach produkcji współpracujących systemów. Deficyty energii mogą
występować w okresach niekorzystnych warunków hydrometeorologicznych w
systemach z przewagą wytwarzania energii w elektrowniach wodnych. Deficyty
wytwarzanej mocy mogą występować w dobowych szczytach obciążenia w okresach
niedoboru mocy dyspozycyjnej w elektrowniach podstawowych, spowodowanego np.
przedłużeniem remontów, trudnościami w dostawach paliwa o wymaganej wartości
opałowej itp.
♦ Zapewnienie pomocy interwencyjnej w przypadkach nagłych, niezaplanowanych
niedoborów mocy w jednym ze współpracujących systemów (awaryjne ubytki mocy
wytwarzanej, nagły wzrost obciążenia).
♦ Zmniejszenie niezbędnej rezerwy mocy w każdym ze współpracujących systemów przez
odpowiednio zaplanowaną wymianę mocy w okresach szczytów obciążeni.
♦ Możliwość koordynacji remontów podstawowych wielkich jednostek wytwórczych w
systemach należących do różnych przedsiębiorstw energetycznych.
Krajowy System Energetyczny (KSE) jest połączony z systemem CENTRAL oraz z

systemem Europy Zachodniej UCPTE.
Regulacja częstotliwości i mocy czynnej w KSE jest regulacją hierarchiczną (KDM, ODM,
ZDR, RDR). Regulację pierwotną i wtórną częstotliwości realizuje się poprzez Automatyczną
Regulację Częstotliwości i Mocy - ARCM.
10. Automatyczna Regulacja Częstotliwości i Mocy czynnej (ARCM)

Cyfrowe sygnały regulacyjne układu ARCM-2 sterują mocą czynną głównie w elektrowniach
blokowych z nastawniami dwublokowymi.
ARCM - 2 zawiera regulację wtórną i trójną, a więc regulacje częstotliwość f i moc wymiany
PW oraz realizuje ERO-P. bloków. Regulacja f i PW odbywa się w zakresie szybkich zmian
obciążenia turbin, regulacja ERO-P. w zakresie zmian powolnych związanych z regulacją kotłową.
Koncepcja ARCM - 2 jest następująca: do regulacji mocy wymiennej i częstotliwości jest
wydzielona pewna liczba zespołów, które zmieniają swą moc w zakresie zmian szybkich
± ( 3 ÷ 7 ) % PN , pracując w stanach ustalonych z obciążeniem optymalnym PO.
Strukturę układu ARCM - 2 pokazano na rysunku 22. Podstawowymi elementami tej
struktury są:
• mikroprocesorowy regulator centralny MRC, którego zadaniem jest liczenie uchybu regulacji E
oraz formowanie sygnałów regulacyjnych Y1S, Y1 i Y0.
• system telemechaniki UTRT - transmitujący sygnały regulacyjne, telepoleceń, ograniczeń itp.
przez stacje retransmisyjne DRTR w ODM do bloków w elektrowniach
• urządzenia sterujące US na blokach formujące analogowe sygnały mocy zadanych PZ na
podstawie sygnałów regulacyjnych dla regulatorów RM
• układy regulacji mocy RM na blokach
FY1S - blok formujący sygnał Y1S (regulator PI), FE - blok formujący uchyb regulacji E =
∆PW + λ∆F, lub E = ∆PW albo E = ± EF, EF = const., (np. EF = 300 MW), FY1- blok
formujący sygnał Y1 (regulator I), FY0 - blok formujący sygnał Y0 (regulator I), US -
urządzenie sterujące, RM - regulator mocy turbozespołu, TZ – turbozespół, DRTN -
urządzenie nadawcze telemechaniki UTRT, PZ - sygnał mocy zadanej turbozespołu, P0 -
wolnozmienna składowa PZ, zależna od Y0 lub zadawana ręcznie, P1 - szybkozmienna
składowa PZ , zależna od Y1 (Y1S), PWO - planowana suma mocy wymiany, PW - suma mocy
wymiany, PG - moc generowana turbozespołu, F - częstotliwość systemu, FO - zadana
częstotliwość systemu, λ - energia regulująca wtórna.
Rys. 22. Schemat blokowy regulatora centralnego ARCM (MRC)(zaczerpnięto z [7]).
Regulator centralny ma zadawane: częstotliwość fO , moc wymienianą PWO , energię

regulującą λ (wskaźnika wytwarzanej mocy czynnej od częstotliwości Kg ). Jako sygnały wchodzą:
suma mocy w punktach wymiany PW i częstotliwość
Regulator MRC składa się:
• blok FE - formowania uchybu regulacji E. Umożliwia formowanie uchybu według zależności:

E = ∆PW + λ ⋅ ∆F
E = ∆PW
E = ± EF
Zależność ±EF umożliwia ręczne włączanie przez dyspozytora KDM forsowania zmian wartości
sygnałów ARCM, co zapewnia utrzymanie monotoniczności zmian sygnałów w kierunku
narastania lub zmniejszania mocy generowanej w systemie z zachowaniem naturalnych
prędkości zmian sygnałów. Forsowanie na „wyżej” lub „niżej” włącza się rzadko i tylko w
sytuacjach uzasadnionych dla opanowania nietypowych dużych zmian mocy w systemie.
Zakresy nastaw parametrów bloku FE:
PWO = od -1500 MW do +1500 MW co 1 MW
FO = od 49,8 Hz do 50 Hz co 1 mHz
λ = od 800 MW / Hz do 2000 MW / Hz co 1 MW / Hz
• blok FY1S - formowanie sygnału regulacyjnego Y1S. Sygnał ten jest formowany według
charakterystyki dynamicznej PI z nastawianym progiem nieczułości i nasyceniem, co oznacza
że skok początkowy i prędkość zmian sygnału są zmienne w zależności od wielkości uchybu E.
Sygnałem tym są sterowane elektrownie wodne.
• blok FY1 - formowanie sygnału regulacyjnego Y1. Sygnał ten jest formowany według
charakterystyki dynamicznej I z nastawianym progiem nieczułości i nasyceniem. Ze struktury
tego bloku wynika, że szybkość zmian sygnału Y1 jest uzależniona od uchybu E oraz od
aktualnej wartości sygnału Y1S. Zmianami sygnału Y1 (zakres -31 ÷ +31) możemy sterować
bloki przystosowane do regulacji nadążnej tj. proporcjonalnej do wartości sygnału Y1 w sposób
ciągły. Istnieje także możliwość ręcznego wprowadzenia przez dyspozytora KDN
interwencyjnych zmian w przypadku konieczności natychmiastowego zwiększenia lub
zmniejszenia sumarycznej mocy generowanej w systemie. Sygnałem tym jest sterowana część
bloków elektrowni cieplnych.
• Blok FY0 - formowanie sygnału regulacyjnego Y0. Sygnał ten jest formowany według
charakterystyki dynamicznej I z nastawianym progiem nieczułości i nasyceniem. Ze struktury
tego bloku wynika, że szybkość zmian sygnału Y0 jest uzależniona od uchybu E oraz od
aktualnej wartości sygnału Y1. Sygnał Y0 (zakres 0 ÷ 31) jest sygnałem wolnozmiennym i
steruje mocą bloków opalanych węglem kamiennym i brunatnym. Moc zmienia się
odpowiednimi dawkami w większości przypadków z wykorzystaniem akumulacji cieplnej kotła.
Na sygnale Y0 istnieje również możliwość ręcznego wprowadzenia przez dyspozytora KDM
zmian interwencyjnych. Sygnałem Y0 jest sterowana większa część bloków elektrowni
cieplnych.
Wszystkie generowane w regulatorze centralnym sygnały regulacyjne są podawane na

wejście układu transmisji UTRT i przekazywane cyfrowo do elektrowni.
Od 1994 realizuje się modernizację MRC w ramach programu DYSTER [7].
Uwaga:
Regulacja częstotliwości i mocy z wykorzystaniem „źródeł energii rozproszonej” na
poziomie ZDM będzie ograniczona.

Systemy Elektroenergetyczne W6-7

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Systemy Elektroenergetyczne W6-7

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Systemy elektroenergetyczn W_6-7

Regulacja częstotliwości i mocy czynnej

[1] KremensZ., Sobierajski Z.:Analiza Systemów elektroenergetycznych, WNT, Warszawa, 1996.

2. Relacje pomiędzy podstawowymi wielkościami elektrycznymi w systemie............ 7

3. Częstotliwościowe charakterystyki statyczne pobieranej mocy czynnej P.............. 9

4. Częstotliwościowe charakterystyki statyczne pobieranej mocy biernej ................ 11

5. Wymagania stawiane częstotliwości w układach elektroenergetycznych ............. 14

6. Charakterystyki statyczne turbozespołów systemu elektroenergetycznego ......... 16

7. Zadania układów regulacji turbin ......................................................................... 20

8. Regulacja pierwotna i wtórna mocy i częstotliwości ............................................. 21

9. Rozdział wytwarzanej mocy między dwa zespoły pracujące równoległe .............. 24

10. Automatyczna Regulacja Częstotliwości i Mocy czynnej (ARCM) ...................... 26

Rys. 1. Systemy elektroenergetyczne w Europie

W rok później w PSE SA oddano do eksploatacji Centrum Regulacyjno-Rozliczeniowe

Rys 2. Połączenia międzynarodowe Krajowego Systemu Elektroenergetycznego [9]

Moce połączonych systemów elektroenergetycznych podano w tabeli 1.

Tabela 1. Moce połączonych systemów elektroenergetycznych (1995 r)

Moc zainstalowana Obciążenie

UCPTE 410300 251100

CENTREL 61200 41200

W tym polski system 33170 22500

Przykładowe histogramy częstotliwości w KSE przy różnych połączeniach

Rys. 3 Histogram częstotliwości KSE w marcu 1994 r.

Rys. 4 Histogram częstotliwości KSE w czerwcu 1994 r.

2. Relacje pomiędzy podstawowymi wielkościami elektrycznymi

(Q-U)  (P-f) oddziaływanie jest zauważalne

3. Częstotliwościowe charakterystyki statyczne pobieranej mocy czynnej P

przy spełnionych warunkach: Po zn = const . , U zn = const .

Przebieg zależności Po = F f ( ) w zakresie zmiany częstotliwości od 46 Hz do 52 Hz

można wyrazić równaniem liniowym:

Współczynnik względnego nachylenia charakterystyki Po = F ( f ) lub współczynnik

Dla każdego odbioru można więc zapisać: Po = F f , U przy ( ) Po zn = const . , czyli:

α f - współczynnik względnego nachylenia charakterystyki Po = F ( f )

α U - współczynnik względnego nachylenia charakterystyki Po = F (U )

k - współczynnik względnego nachylenia charakterystyki U = F f ( )

Po = F ( f ) dla typowych grup odbiorów energetycznych. Analityczne obliczenia są trudne ze

Równania częstotliwościowych charakterystyk Po = F ( f )

Równania (tabela2) podane są w jednostkach względnych, przyjmując jako częstotliwość

4. Częstotliwościowe charakterystyki statyczne pobieranej mocy biernej [2]

przy spełnionych warunkach: Qo zn = const . U zn = const . Przebieg zależności Qo = F f ( ) w

zakresie zmiany częstotliwości od 46 Hz do 52 Hz można wyrazić równaniem liniowym:

Qo = F ( f ) odbioru. Całkowita moc bierna pobierana przez silnik wynosi:

Rys. 6. Zależność pobieranej mocy biernej od częstotliwości dla silnika asynchronicznego. 1-

Rys. 7. Charakterystyki P=F(s) dla silnika asynchronicznego: 1- P = F (s) dla znamionowej

Rys. 8. Napięciowe charakterystyki styczne Qo =F(U), 1- Qo =F(U) dla częstotliwości

naturalnej charakterystyki Qo = F f ( ) odbioru przemysłowego. W tabeli 3 przedstawiono równania

Qok = F ( f ) wyznacza się z relacji:

β f ⋅ tgϕ − βkf ⋅ (tgϕ − tgϕ k ) ∂ Qok f

Tabela 3. Równania częstotliwościowych naturalnych charakterystyk statycznych pobieranej mocy

Równania naturalnych charakterystyk Qo = F ( f )

Jeżeli do kompensacji mocy biernej odbioru zastosujemy baterię kondensatorów to:

β f ⋅ tgϕ − (tgϕ − tgϕ k ) ∂ Qok f

k - współczynnik względnego nachylenia charakterystyki U = F f ( )

5. Wymagania stawiane częstotliwości w układach elektroenergetycznych

Zmiany częstotliwości w układach elektroenergetycznych i ich przyczyny

Zmiany częstotliwości w układach elektroenergetycznych, zależnie od wielkości i przyczyn

Na omawiane zmiany częstotliwości nie powinny reagować zarówno regulatory obrotów

• zmiany częstotliwości przekraczające 0,05 Hz i występujące regularnie kilka lub kilkanaście

6. Charakterystyki statyczne turbozespołów systemu elektroenergetycznego

Przez charakterystykę statyczną turbozespołu rozumie się zależność ( )

wyłączeniu mechanizmu nastawczego, zmieniającego położenie układu dźwigniowego regulatora

Rys. 9. Charakterystyka statyczna generatora.(turbozespół wodny)

Na rysunku powyżej przedstawiono przebieg charakterystyki f = F Pg ( ) dla turbozespołu

Na rysunku 10 przedstawiono przebieg charakterystyki f = F Pgi ( ) dla turbozespołu

(Q-U) (P-f) oddziaływanie jest zauważalne