Rozdział I.

Zagadnienia prawne i ekonomiczne prowadzenia własnej

działalności gospodarczej w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw.
1.1 Pojęcie przedsiębiorczości i jej aspekty praktyczne.

Przedsiębiorczość jest ponadnarodowym i ponadczasowym zjawiskiem społeczno-

gospodarczym. W Polsce, od początku lat 90. XX wieku, sprzyjały temu warunki stworzone
przez gospodarkę rynkową, w szczególnie wprowadzenie zasad demokracji gospodarczej.
Zasady te zakładają swobodę tworzenia i prowadzenia przedsiębiorstw dla wszystkich oraz
równe prawa regulujące ich funkcjonowanie. „Dzięki regułom demokracji gospodarczej
przedsiębiorczość sama stała się procesem wzmacniającym gospodarkę rynkową, zmieniając
stopniowo jej strukturę własności na korzyść sektora prywatnego” 1. Rozwój
przedsiębiorczości jest istotnym czynnikiem zrównoważonego rozwoju gospodarczego.
Z reguły przedsiębiorczość postrzega się jako szczególną aktywność gospodarczą,
odznaczającą się dynamiką i wzrostem znaczenia w gospodarce narodowej. Mówi się o tym
sektorze, że jest siłą gospodarczą pełniącą główne funkcje w gospodarce. Jest ona źródłem
innowacyjności, zmiany ekonomicznej, lokowania kapitału. Przedsiębiorczość odgrywa więc
niezwykle ważną rolę na rynku pracy oraz wpływa na efektywną alokację zasobów.
Nie ulega wątpliwości, iż przedsiębiorczość jest przedmiotem badań wielu nauk,
zasadne jest więc postulowanie podejścia interdyscyplinarnego. Na ogół pod pojęciem
„przedsiębiorczość” wyraża się aktywność ludzką, działanie prowadzące do tworzenia czegoś
nowego, a zarazem mającego określoną wartość. Wymaga to wysiłku zarówno fizycznego, jak
i psychicznego oraz poświęcenia czasu.
Przedsiębiorczość jest zależna od uwarunkowań ekonomicznych, instytucjonalnych,
prawnych, psychologicznych, społeczno-kulturowych. Często na zjawisko to dodatkowo
wpływają uwarunkowania historyczne, geograficzne, klimatyczne. Bardzo ważnymi
czynnikami są także te będące pochodnymi procesów rozwoju cywilizacyjnego,
zaangażowania technologicznego czy globalizacji.
Jeżeli chodzi o zakres teoretyczny, przedsiębiorczość należy do grona terminów
wieloznacznych, jak twierdzi S. Kwiatkowski: „sposób postrzegania tego zjawiska jest
uzależniony przede wszystkim od głównej dziedziny i zainteresowań badacza, który
podejmuje ten temat oraz najczęściej zafascynowanego magią przedsiębiorców zdolnych do
tworzenia materialnego bogactwa z niematerialnych zasobów”2.
1
J. Targalski, A. Francik, Przedsiębiorczość i zarządzanie firmą. Teoria i praktyka, Warszawa 2009, s. 13.
2
S. Kwiatkowski, Przedsiębiorczość intelektualna, Warszawa 2000, s. 108.

1
 W szerszym ujęciu przedsiębiorczość jest atrybutem związanym z umiejętnością
człowieka zdobywania nie tylko dóbr ekonomicznych, ale także społecznych czy
psychologicznych. Można w tym ujęciu mówić o kreatywności, zaradności czy też
pomysłowości jednostek. Wąskie podejście do przedsiębiorczości odnosi ją do sfery
gospodarowania zasobami ekonomicznymi. Jest niezbędnym elementem funkcjonowania w
warunkach konkurencji rynkowej. W wyrażeniu podmiotowym, którego odniesieniem jest
„przedsiębiorstwo”, stanowi determinantę rozwoju gospodarczego. Zatem rozwój
przedsiębiorczości, zakładanie własnego przedsiębiorstwa, zachęcanie do inicjatywy
przedsiębiorczej jest zjawiskiem pożądanym z punktu widzenia podnoszenia wartości bazy
gospodarczej, zwiększania możliwości podażowych i popytowych gospodarki oraz
społeczeństwa, a w konsekwencji poprawy jakości życia ludzi.
Przedsiębiorczość oznacza zdolność do tego, aby być przedsiębiorczym, posiadać ducha
inicjatywy, obrotność, rzutkość, zaradność. Przedsiębiorczość oznacza gotowość do
podejmowania ryzyka działalności na własny rachunek. Wymaga twórczego rozwiązywania
problemów. Oparta jest na umiejętności wykorzystywania pojawiających się możliwości i
elastycznego przystosowania się do zmieniających warunków. Przedsiębiorczość można
traktować jako jeden z najcenniejszych zasobów współczesnych społeczeństw3.
Przedsiębiorczość powinna również wyrażać się w kreatywności, pomysłowości,
podejmowaniu inicjatyw, odwadze w podejmowaniu decyzji i działaniu, gotowości do
podejmowania ryzyka, umiejętności wykorzystywania szans i dostosowywania się do
zmiennych sytuacji.
Według P.F. Druckera, przedsiębiorczość to działalność, której celem jest wprowadzenie
w życie innowacji. Służyć temu ma wypatrywanie zmian i ich symptomów, wskazujących na
możliwość wprowadzenia udanej innowacji. Przedsiębiorczość zatem sprowadza się do
poszukiwania zmian i wykorzystywania ich jako szansy. Z kolei innowacja stanowi konkretny
instrument przedsiębiorczości. Jest działaniem wyposażającym zasoby w nową zdolność do
tworzenia bogactwa, nie musi zatem mieć charakteru rzeczowego. Może to być idea lub nowy
sposób postepowania. Systematyczna innowacja polega na celowym i zorganizowanym
poszukiwaniu zmian, a także na systematycznej analizie możliwości, jakie te zmiany mogą
generować dla innowacji ekonomicznej lub społecznej4.
Wieloaspektowość terminu przedsiębiorczość można sprowadzić do pięciu sposób jego
interpretacji:
3
Innowacje w rozwoju przedsiębiorczości w procesie transformacji, praca zbiorowa pod red. W. Janasza,
Warszawa 2014, s. 55.
4
P.F. Drucker, Natchnienie i fart, czyli innowacja i przedsiębiorczość, Warszawa 2004, s. 25.

2
 1) Można traktować przedsiębiorczość jako prowadzenie własnego przedsiębiorstwa, co
charakterystyczne jest dla przedstawicieli nauki o organizacji.
2) Można patrzeć na przedsiębiorczość, jako na cechę jednostki, która charakteryzuje
się skłonnością do inicjatywy działań na własny rachunek, nie boi się ryzyka itp., co z kolei
odnosi się do płaszczyzny badań psychologicznych.
3) Przedsiębiorczość może być zjawiskiem o charakterze społeczno-gospodarczym,
odnoszącym się do innowacyjności w aktywności ekonomicznej, czego wyrazem
podmiotowym jest zakładanie przedsiębiorstwa. Zgodne jest to z perspektywą
socjoekonomiczną oraz kulturową badań nad przedsiębiorczością.
4) Przedsiębiorczość może być traktowana jako właściwość działania gospodarczego,
także na dużą skalę, przejawiającą się inicjatywą w organizacji. Jest to szczególnie przedmiot
badań teoretyków organizacji i socjologii organizacji. Mówi się tu także o przedsiębiorczości
korporacyjnej, czy też intraprzedsiębiorczości.
5) Wreszcie można traktować przedsiębiorczość, jako dziedzinę dydaktyki, czyli
nauczania przedsiębiorczości, jako sposobu radzenia sobie w rzeczywistości gospodarczej. 5
Pojęcie przedsiębiorczości jest więc różnorodne i używane w różnych kontekstach.
Ogólnie rzecz ujmując przedsiębiorcami są osoby, które posiadają określone cechy
charakterystyczne lub zachowują się w jakiś charakterystyczny sposób.
Na podstawie tych charakterystycznych cech przedsiębiorczości, przedsiębiorcą jest
osoba, która podejmuje się kreowania nowych kombinacji czynników produkcji. Może to
przejawiać się we wprowadzeniu nowych towarów, nowej metody produkcji, otwarciu
nowego rynku, zdobyciu nowego źródła dostaw czynników produkcji i reorganizacji branży.
Przedsiębiorcy są specjalnie zmotywowani i zdolni do działań, które są potencjalnie
dochodowe. Są w stanie zobaczyć możliwości i mają tendencję do ich wykorzystania. Uznaje
się, że samo istnienie zasobów nie gwarantuje wzrostu gospodarczego.
Doświadczenie pokazuje, że postęp jest w zasadzie efektem ludzkiego wysiłku. Jest
pochodną akumulacji kapitału i wykorzystania zasobów naturalnych w celu tworzenia
nowych rynków. Według J. Schumptera przedsiębiorca jest centralną postacią w procesie
rozwoju. Wynika to z założenia, że przedsiębiorcy w nowoczesnej gospodarce mogą stworzyć
warunki inicjowania i powiększania wielkości produkcji, poprzez rozszerzenie lub odkrycie
nowych możliwości na rynku, nowego produktu, nowego źródła zasobów itd.6

5
B. Glinka, Kulturowe uwarunkowania przedsiębiorczości w Polsce, Warszawa 2008, s. 16.
6
A. Kurczewska, Przedsiębiorczość, Warszawa 2013, s. 109.

3
 Wszystkie te działania obejmują ryzyko i niepewność. Jednocześnie zwiększają
zapotrzebowanie na większe inwestycje w gospodarce. To zapotrzebowanie na zwiększenie
inwestycji wymagać będzie wyższej akumulacji kapitału, a tym samym spowoduje
zapotrzebowanie na zwiększenie stopy oszczędności w gospodarce. Łączny efekt wszystkich
tych czynników zwiększy poziom dochodów i całkowitej produkcji dóbr i usług w
gospodarce. Innymi słowy, wynik netto ekspansji działalności gospodarczej prowadzi do
wzrostu w gospodarce narodowej, a jeśli do tego państwo prowadzi właściwą i sprawiedliwą
politykę dystrybucji, osiągnąć można rzeczywisty rozwój społeczno-gospodarczy.
Mimo, że przedsiębiorczość jest kluczowym czynnikiem w procesie rozwoju
gospodarczego, w praktyce osoby przedsiębiorcze muszą zmierzyć się z problemem
stosownych informacji dotyczących: potencjalnych możliwości występujących w otoczeniu,
w tym wielkości popytu i wyboru potencjalnych klientów, źródeł środków niezbędnych do
produkcji, strategii działania na rynku, istniejących i potencjalnych konkurentów, dostawców
surowców, niezbędnej technologii, zasobów pracy itp.7
W rezultacie funkcjonowanie przedsiębiorców we współczesnej gospodarce prowadzi
do pojawienia się znacznych kosztów wynikających z zapotrzebowania na wiedzę i
informacje. Wydaje się jednak, że zdobywanie zasobu informacyjnego przedsiębiorców jest
we współczesnej gospodarce niezbędne. Zbierając różne informacje rynkowe, wymieniając
poglądy z przedsiębiorcami w kraju i za granicą, dzieląc się doświadczeniami z
przedsiębiorcami zagranicznymi, można osiągnąć określone, wymierne korzyści. Już na
obszarze przedstawionych definicji i koncepcji ekonomicznych przedsiębiorczości kształtuje
się złożony, wieloaspektowy obraz tego zjawiska. Złożoność terminu dodatkowo zwiększa
różnorodność typów i motywów zachowań przedsiębiorczych, jak także wielość form
atrybutów przedsiębiorczości, czyli przedsiębiorstw.

1.2 Podstawy przedsiębiorczości w Polsce

Warunki dla rozwoju przedsiębiorczości w Polce pojawiły się po 1989 r., kiedy Polska
weszła na drogę przemian ustrojowych i społeczno-gospodarczych. Jednym z priorytetów
7
Tamże, s. 112.

4
polityki gospodarczej, będącej czynnikiem zmian, było uwolnienie gospodarki oraz
pobudzanie inicjatyw przedsiębiorczych. Rozwojowi przedsiębiorczości,
zapoczątkowanemu w tym okresie miały służyć działania związane z prywatyzacją
gospodarki. Przybierała ona różne formy, w tym oddolną, czyli zakładanie nowych
prywatnych podmiotów gospodarczych oraz prywatyzację przedsiębiorstw państwowych.
Proces prywatyzacji w Polsce po 1989 r. można oceniać na różne sposoby, nierzadko ocena
wynika z przyjętej perspektywy politycznej i ideologicznej, jednak bezspornym faktem jest,
że służyła ona rozwojowi przedsiębiorczości. Okres przemian w Polsce to czas
dynamicznego wzrostu liczby podmiotów gospodarczych.
Analizując przedsiębiorczość statystycznie, należy mieć na uwadze dwa wydarzenia,
stanowiące istotne etapy oddziałujące na tę charakterystykę. Szczególne miejsce w analizie
statystycznej przedsiębiorczości zajmuje wpływ akcesji do Unii Europejskiej oraz światowy
kryzys gospodarczy.
Akcesja do Unii Europejskiej spowodowała, z jednej strony – poprawę sytuacji
polskich przedsiębiorstw. Wynikało to z otwarcia rynków zbytu oraz z dostępu do środków
unijnych. Z drugiej strony – spowodowała emigrację zasobów siły roboczej, w tym drenaż
mózgów, oraz wzrost konkurencji na krajowym rynku spowodowany swobodniejszym, niż
przed integracją z Unią Europejską, dostępem podmiotów zagranicznych do polskiego
rynku8.
Światowy kryzys gospodarczy spowodował pogorszenie warunków prowadzenia
działalności gospodarczej. Polska, co prawda w wymiarze wskaźników
makroekonomicznych, kryzysu nie doświadczyła, jednak w dobie globalizacji problemy
światowej gospodarki odbił się negatywnie na sytuacji ekonomicznej polskich
przedsiębiorstw.
Analizując lata 2017-2022 pod kątem formy zatrudnienia w postaci pracy najemnej i
prowadzenia własnej działalności gospodarczej wysuwają się wnioski, iż ponad dwie trzecie
pracujących w wieku 18–69 lat zatrudnionych było w ramach umowy o pracę (tabela 1).
Dominowały umowy na czas nieokreślony. Umowy na czas określony relatywnie
najczęściej występowały w grupie wiekowej do 35 roku życia (27% ogółu pracujących w
tym wieku). Podobne zjawisko dotyczy pracy w szarej strefie, która w najmłodszej grupie
jest bardziej powszechna niż w dwóch starszych grupach. Mniej więcej co piąta osoba
pracująca prowadzi działalność gospodarczą, w tym 12% ogółu to prowadzący działalność

8
K. Zieliński (red.), Formy i przejawy współczesnej przedsiębiorczości w Polsce, Warszawa 2014, s. 97.

5
pozarolniczą. W przeciwieństwie do umów o pracę, na samozatrudnienie wyraźnie częściej
decydują się osoby po 35. roku życia, w szczególności mężczyźni.

Tabela 1. Formy zatrudnienia według wieku w latach 2017, 2018, 2021/22 (%).
Wiek 2017 2018 2021/22
Praca Własna Praca Własna Praca Własna
najemna działalność najemna działalność najemna działalność
gospodarcza gospodarcz gospodarcza
a
18-35 134 28 129 25 138 19
36-54 100 45 104 34 106 38
55-69 89 53 82 44 96 42
Ogółem 323 126 315 103 340 99
Źródło: opracowanie własne na podstawie Bilans Kapitału Ludzkiego, Raport z badania ludności
w wieku 18-69 lat, PARP, Warszawa 2017-2022.

Nieco inaczej należy traktować lata 2019-2020, ponieważ okres ten poprzedzający i
trwający podczas pandemii COVID-19 był chyba najtrudniejszym czasem na rynku pracy.
Blisko połowa osób w wieku 18-69 lat (48%) zatrudniona nadal była w ramach umów o
pracę, z czego zdecydowana większość (ponad 80%) miała umowy na czas nieokreślony
(tabela 2). Ogólnie 18% etatowców miało umowę czasową, przy czym taka forma umowy
relatywnie najczęściej występowała w najmłodszej grupie pracowników, w wieku 18-35 lat.
Jedynie 5% umów stanowiła praca w niepełnym wymiarze godzin; praca na część etatu
dwukrotnie częściej dotyczyła kobiet (w szczególności w takim trybie pracuje co dziewiąta
pracownica powyżej 54 roku życia) 9.
Odsetek firm zamkniętych w latach 2019 i 2020 nie wzrósł w stosunku do okresów
poprzednich (zamknięcia dotknęły przede wszystkim firm najmłodszych, założonych w
ostatnim dziesięcioleciu). Mniej więcej co siódmy przedsiębiorca kończący działalność jako
przyczynę wskazywał wprost na ograniczenia związane z koronawirusem. W stosunku do
poprzednich okresów bardzo wyraźnie wzrósł odsetek przedsiębiorców twierdzących, że na
swoją działalność poświęcają więcej czasu niż przed rokiem. Szczególnie silny wzrost miał
miejsce w grupie branż związanych z usługami specjalistycznymi, takimi jak działalność
prawnicza, doradztwo z zakresu gospodarki i zarządzania, rachunkowość i podatki czy
usługi informatyczne, a więc tych rodzajów usług, na które popyt mógł wzrosnąć w czasie

9
Bilans Kapitału Ludzkiego, Raport z badania ludności w wieku 18-69 lat, PARP, Warszawa 2017-2022.

6
zmagania się przedsiębiorstw z „COVIDowymi” restrykcjami wprowadzonymi na terenie
kraju.
Podobnie jak w poprzednich latach, wśród głównych utrudnień działalności
gospodarczej wymieniano wysokie podatki, uciążliwe przepisy i silną konkurencję (każde z
tych wyzwań dotyczyło mniej więcej co trzeciego przedsiębiorcy). Na plan pierwszy
wysunęły się jednak ograniczenia COVID-owe, które w takiej lub innej formie dotknęły
ponad połowę firm, a dla co piątej stanowiły w ogóle najważniejszy problem, z jakim trzeba
było się mierzyć.

Tabela 2. Zmniejszanie się odsetka osób pracujących w podziale na typ zatrudnienia, płeć
oraz wiek w latach 2019–2020 (%).
Płeć typ różnica N wiek różnica N
zatrudnienia 2020 vs. 2020 vs.
2019 (p. 2019 (p. p.)
p.)

M um. o pracę –3,3 284 18–35 –6,7 129

wł. dział. gosp. –2,4 77 36–54 –3,1 196
umowy –17,9 21 55+ –9,3 69
K um. o pracę –7,7 53 18–35 –9,6 154
wł. dział. gosp. –0,8 362 36–54 –4,3 207
umowy - 13 55+ –13,3 81
Ogółem um. o pracę –5,5 648 18–35 –8,1 283
wł. dział. gosp. –1,8 135 36–54 –3,6 404
umowy –13,0 36 55+ –11,2 150
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Raport podsumowujący wyniki badań 2019-2020,
Bilans Kapitału Ludzkiego, PARP, Warszawa 2021.

Nie ulega wątpliwości, że przeszkodą dla polskich przedsiębiorców w prowadzeniu

własnego biznesu, jak także istotną barierą wdrażania innowacyjności są koszty działalności
gospodarczej, w tym szczególną rolę odgrywają obciążenia fiskalne. Dlatego zachętą dla
przedsiębiorstw do prowadzenia działalności innowacyjnej są instrumenty podatkowe
zawarte w ustawie o niektórych formach wspierania działalności innowacyjnej. Korzyści
podatkowe daje między innymi status centrum badawczo-rozwojowego. Jest to mechanizm
ukierunkowany na rozwój prywatnego sektora badawczo-rozwojowego oraz wzrost
nakładów prywatnych przedsiębiorstw badawczych na prowadzenie badań naukowych i
prac rozwojowych.

7
 1.3 Własna działalność gospodarcza czy praca najemna. Wady i zalety.

Zgodnie z konstytucyjną zasadą wolności gospodarczej każda osoba fizyczna, która

spełni wymogi prawa, może swobodnie podejmować decyzję o rozpoczęciu, wykonywaniu i
zakończeniu własnej działalności gospodarczej. W sektorze mikro i małych przedsiębiorców
do najbardziej popularnych form prawnych uczestniczenia w życiu gospodarczym należy
prowadzenie działalności gospodarczej przez osoby fizyczne jednoosobowo lub w formie
spółki cywilnej. Formy te pod względem liczby podmiotów dystansują znacznie poszczególne
spółki handlowe.
Dzięki wprowadzonym zmianom prawnym, zakładanie działalności przez osoby
fizyczne jest nieskomplikowane, odbywa się szybko i jest wolne od opłat. Nowelizacje te
wprowadziły też szereg postanowień korzystnych dla przedsiębiorców objętych kontrolą
dokonywaną przez organy administracji. Prawo pozwala podjąć aktywność gospodarczą już w
dniu złożenia wniosku o wpis do ewidencji. Nawet prowadzenie działalności gospodarczej
wspólnie z innymi osobami wymaga jedynie zawarcia stosownej umowy określającej
wzajemne prawa i obowiązki wspólników.
Znacznym jednak minusem prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby
fizyczne jednoosobowo lub w spółkach cywilnych jest wysoki poziom podejmowanego
ryzyka gospodarczego. Ponosi się bowiem wówczas odpowiedzialność za zobowiązania
całym swoim majątkiem osobistym zarówno aktualnym, jak i przyszłym. Ponadto wyżej
opisane rodzaje działalności nie posiadają osobowości prawnej. Ani spółka cywilna, ani tym
bardziej spółka cicha nie tworzą odrębnego od wspólników podmiotu prawa10.
Nie ulega wątpliwości, iż zasadniczy powód zakładania i prowadzenia biznesu
przedsiębiorcy lokują zazwyczaj między filozoficznym „samospełnieniem” i „samorealizacją”
a pragmatyczną „maksymalizacją zysku”. Potrzeba samorealizacji, pragnienie uzyskania
swobody, możliwość spełnienia zawodowych ambicji w różnych badaniach są wymieniane
jako główne motywy podjęcia działalności gospodarczej na własny rachunek.
Własne przedsiębiorstwo powinno być środkiem do uzyskania wyższego statusu
materialnego, sposobem poprawy bytu własnego i rodziny. Istotne znaczenie w ocenach
przedsiębiorców zajmuje również osobista satysfakcja i realizacja własnych ambicji.
Pożądany sposób wykorzystania wypracowanych czy spodziewanych zysków różni się od
10
K. Sławik, Działalność gospodarcza, Warszawa 2007, s. 80.

8
rzeczywistości (88% przedsiębiorców wyraża pogląd, że zyski należy przeznaczyć na
inwestycje i rozwój). Przedsiębiorcy sami tu przyznają, że większość zysków pochłaniana jest
przez konsumpcję, czyli podniesienie lub utrzymanie stopy życiowej rodzin. Niektórzy
uważają w związku z tym, że „cechą wyróżniającą i nadrzędną wartością dla większości
polskich przedsiębiorców i właścicieli po 1989 r. stała się ostentacyjna konsumpcja” 11. Jest
ona, jak się wydaje, nie tylko skutkiem przyjęcia pewnego nowego modelu życia, ale również
przejawem chęci i potrzeby nadrobienia rzeczywistych zaległości cywilizacyjnych. Istotne
powody mogą polegać również na tym, że w warunkach zupełnego braku informacji o firmie,
pozycji finansowej kontrahentów, zewnętrzny poziom konsumpcji danego przedsiębiorcy
stanowi rolę pewnego rodzaju informacji o jego sile i pozycji.
Biorąc pod uwagę pracę na etacie, pracownik korzysta z kilku znaczących uproszczeń
w porównaniu z prowadzeniem własnej działalności gospodarczej. Przede wszystkim nie
trzeba martwić się samodzielnym rozliczaniem podatków i opłat na Zakład Ubezpieczeń
Społecznych. Te obowiązki spoczywają na pracodawcy, który z automatu potrąca
odpowiednie składki i podatki od wynagrodzenia pracownika i przekazuje je do
odpowiednich instytucji. W związku z tym pracownik nie musi śledzić terminów rozliczeń z
ZUS i urzędem skarbowym. To jedna z rzeczy, która sprawia, że opłaca się mieć umowę o
pracę.
Dodatkowo, na etacie większość rachunków i opłat podatkowych są pokrywane przez
pracodawcę. Pracownik nie musi martwić się o ewentualne koszty prowadzenia firmy
związane z wynajmem biura, zakupem i utrzymaniem sprzętu, opłatami za telefon czy
prowadzeniem księgowości. Otrzymuje on płatny urlop wypoczynkowy, a w przypadku
choroby czy ciąży ma zapewnione zabezpieczenie finansowe w postaci świadczeń
społecznych.
Założenie własnej działalności gospodarczej wiąże się z większą samodzielnością, ale
również większą odpowiedzialnością i kosztami. Właściciel firmy ma obowiązek
samodzielnie dbać o rozliczenia podatkowe i terminowe opłacanie składek ZUS, a w
przypadku popełnienia błędów naraża się na dodatkowe koszty w postaci kar finansowych.
Dlatego tak istotne jest zadbanie o rzetelną księgowość12.
Założenie firmy jest bezpłatne, ale prowadzenie działalności generuje regularne
koszty, w tym związane z opłatami ZUS, które płaci się niezależnie od generowanych
przychodów. Właściciel firmy może jednak ubiegać się o preferencyjne składki i ulgi dla

11
J. Grzywacz, Finanse przedsiębiorstwa. Ocena działalności gospodarczej, Warszawa 2019, s. 94.
12
Tamże, s. 95.

9
początkujących przedsiębiorców, jeśli przychód nie przekroczył określonej kwoty w
poprzednim roku kalendarzowym.
Trzeba przy tym pamiętać również o możliwych dodatkowych kosztach prowadzenia
działalności w zależności od jej rodzaju, takich jak czynsz za lokal, zakup i utrzymanie
sprzętu, opłaty za telefon, podatek dochodowy oraz koszty związane z prowadzeniem
księgowości. Można jednak ubiegać się o dofinansowanie na własną działalność w postaci
dotacji z urzędu pracy, dotacji unijnych, czy pożyczek na start.
W przypadku prowadzenia działalności właściciel musi sam zatroszczyć się o
zabezpieczenie na wypadek choroby lub niezdolności do pracy poprzez zgłoszenie się do
dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Większość przedsiębiorców deklaruje niższą
podstawę wymiaru składek, co wypływa na wysokość świadczeń, które są liczone od tejże
podstawy13.
Ponadto, prowadzenie własnej działalności oznacza większą odpowiedzialność za
zdobywanie klientów i zarządzanie firmą, a w niektórych przypadkach należy pamiętać o
konieczności posiadania licencji i koncesji.
Podsumowując, prowadzenie własnej działalności gospodarczej daje większą
niezależność i możliwość samorealizacji, wiąże się jednak z większymi obowiązkami,
kosztami i ryzykiem. Natomiast praca na etacie daje większą pewność finansową i ochronę
socjalną, ale może mieć ograniczenia związane z możliwością rozwoju i zarobków w dłuższej
perspektywie. Warto wspomnieć, iż żeby zacząć własny biznes, potrzebne są umiejętności
zarówno twarde, jak i miękkie, które nie każdy człowiek posiada. Wiadomym natomiast jest,
że jako pracownik etatowy również można realizować swoje indywidualne cele zawodowe
bez obowiązku rejestracji firmy.

1.4 Czynniki mające wpływ na efektywność prowadzenia własnej działalności

gospodarczej.

Przedsiębiorstwa zawsze funkcjonują w określonym otoczeniu zewnętrznym, dotyczy

to również prowadzenia własnej działalności gospodarczej. Otoczenie stwarza tym
przedsiębiorstwom pewne szanse i możliwości, ale jednocześnie stawia przed nimi wymogi i
ograniczenia. Natomiast zdarza się, że firmy pośrednio przez swoje funkcjonowanie
wpływają na otoczenie zewnętrzne i w większym lub mniejszym stopniu określają jego
13
J. Glumińska-Pawlic, Działalność gospodarcza w sektorze MŚP, Warszawa 2019, s. 65.

10
charakter. Jednak dzieje się tak głównie w przypadku podmiotów lub grupy podmiotów, które
mają na rynku duże znaczenie przetargowe, czyli ich decyzje mają wpływ na cały sektor.
Natomiast otoczenie, w którym funkcjonują współczesne przedsiębiorstwa, staje się coraz
bardziej złożone i zmienne oraz narzuca bezwzględną konieczność przystosowania się do
niego wszystkich firm.
Każde przedsiębiorstwo, chcąc przetrwać na rynku i utrzymywać przewagę
konkurencyjną, musi dostosowywać się do zmian w otoczeniu. Konieczność podejmowania
odpowiednich decyzji dostosowawczych zmienia zakres, metody i logikę funkcjonowania
przedsiębiorstwa. Z tego powodu uznaje się, że współcześnie występuje orientacja
przedsiębiorstw na podporządkowanie się zmianom zachodzącym w sferze wewnętrznej i
zewnętrznej, co jest nie tylko wymogiem przetrwania firm, ale i ich rozwoju. Tylko dzięki
takim przedsięwzięciom będzie możliwe długoterminowe pomnażanie wartości kapitału
przedsiębiorstwa, a tym samym realizacja jednego z celów jego właścicieli, jakim jest
maksymalizacja wartości rynkowej, która w długim okresie daje większe możliwości
maksymalizacji zysku14.
Możliwe jest to dzięki dokonywaniu ciągłych zmian o charakterze restrukturyzacji,
które pozwalają na przeprowadzenie istotnych przeobrażeń w sferze systemów
organizacyjnych, technicznych, produkcyjnych i ekonomicznych, co determinuje rozwój firm,
a tym samym daje możliwość dalszego funkcjonowania. Dodatkowo procesy dostosowawcze
i rozwojowe wpływają na wzrost efektywności przedsiębiorstw, który bezpośrednio
determinuje tempo kreowania ich wartości.
Uwarunkowania rozwoju własnej działalności gospodarczej, które wpływają na ich
kondycję ekonomiczną i konkurencyjność, dzieli się ogólnie na dwie grupy:
1. Uwarunkowania zewnętrzne (makroekonomiczne), tj.: koniunktura gospodarcza,
inflacja, popyty, podaż, regulacje prawne, dynamika wzrostu gospodarczego, czynniki
społeczno-kulturowe, rozwój techniki i technologii, system podatkowy, system finansowy,
stabilność waluty itd.
2. Uwarunkowania wewnętrzne (mikroekonomiczne), tj.: profil produkcji, majątek
trwały, wysokość kapitałów, jakość produktów, rentowność sprzedaży, powiązania
kooperacyjne, wdrażanie postępu naukowo-technicznego, umiejętności pracowników i
kierownictwa, poziom techniki, znak towarowy, przedsiębiorczość kadry, zarządzanie
zasobami itd.15

14
A. Kosmal, Pojęcie i wybrane kategorie przedsiębiorcy w ustawodawstwie polskim, Wrocław 2019, s. 56.
15
Tamże, s. 57.

11
 Warto dodać, że czynniki mające swoje źródło w otoczeniu są niezależne od
przedsiębiorstwa, w znacznej mierze stanowią pochodną polityki władz państwowych i
mechanizmów regulacji rynku, a także pozostają pod wpływem zarówno ogólnej kondycji i
sytuacji gospodarczej w danym kraju, jak i koniunktury światowej. Z kolei czynniki
wewnętrzne mają związek z działaniami podejmowanymi przez firmę, są powiązane z jej
kondycją finansową, posiadanymi zasobami materialnymi, kapitałem intelektualnym,
strukturą organizacyjną, przyjętą strategią rozwoju, metodami zarządzania,
przedsiębiorczością, innowacyjnością oraz jakością produktów i usług.
Jak widać, wśród zewnętrznych uwarunkowań mających wpływ na efektywność
prowadzenia własnej działalności gospodarczej można wyróżnić wiele czynników
makroekonomicznych. Istnieje również wiele różnych klasyfikacji tych czynników. Jedna z
podstawowych klasyfikacji zakłada zależność tych czynników od polityki fiskalnej państwa,
poziomu wzrostu gospodarczego oraz innowacyjności gospodarki16. W ramach systemu
fiskalnego istotny wpływ na kondycję przedsiębiorstw wywierają w głównej mierze stawki
podatkowe, które regulują normy określane przez państwo. Oprócz tego należy także
wspomnieć o znacznej roli składek na ubezpieczenia społeczne, których wzrost zwiększa
koszty pracy. Z kolei poziom ustalonych stawek amortyzacyjnych determinuje możliwość
odtworzenia majątku danego przedsiębiorstwa.
Do czynników ograniczających, a tym samym warunkujących własną działalność
gospodarczą należy także dostępność usług finansowych oraz relatywnie wysoka cena
kredytów bankowych. Możliwość sięgania po różnorodne źródła finansowania, w tym
szczególnie dostęp do kapitałów obcych, szczególnie sprzyja rozwojowi przedsiębiorstw.
Nowe formy wspierania finansowego firm oraz ich dostępność są wyjątkowo istotne w dobie
procesu globalizacji działalności gospodarczej oraz integracji europejskiej, zwiększają
bowiem możliwości rozwoju i zabezpieczenia finansowego firm
Uwarunkowania funkcjonowania własnej działalności gospodarczej zawarte są
również w prowadzonej przez władze państwa proaktywnej polityce wobec przedsiębiorców.
Ustanawiane odgórnie odpowiednie regulacje prawne dotyczące swobody prowadzenia
działalności gospodarczej określają podatność na otwieranie nowych przedsięwzięć oraz
rozwijanie tych już istniejących. Jest to możliwe dzięki udzielaniu pomocy również ze
środków publicznych na ten cel. Powiązania przedsiębiorstwa z otoczeniem są także zależne
od poziomu wzrostu gospodarczego kraju. Generalnie tendencje rozwojowe dla danego
sektora lub branży powiększają również poziom konkurencyjności przedsiębiorstw na wielu
16
J. Glumińska-Pawlic, Działalność gospodarcza w sektorze MŚP, Warszawa 2019, s. 102.

12
rynkach. Zasadne staje się zatem stosowanie mechanizmów regulacji i kontroli rynku, od
nadzoru korporacyjnego po weryfikację kondycji sektora finansów publicznych, ale tylko w
celu tworzenia się odpowiednich mechanizmów samoregulujących17.
Przedsiębiorstwa pozostają w interakcjach z otoczeniem, które wyznacza reguły gry,
wzajemne zależności i możliwości ich rozwoju. W praktyce życia gospodarczego wiele
czynników zewnętrznych (np. korzyści osiągane dzięki decyzjom władz państwowych)
oddziałuje na czynniki wewnętrzne i w odmienny sposób wpływa na ramy prawne i warunki
gospodarowania dla różnych przedsiębiorstw. Należy zauważyć, że w modelu doskonałej
konkurencyjności rynkowej wszystkie przedsiębiorstwa prywatne, działając w tych samych
warunkach prawnych, konkurowałyby między sobą tylko przez czynniki wewnętrzne, a więc
dzięki procesom i decyzjom podejmowanym w samych firmach.
Systemowe podejście do przedsiębiorstwa wymaga, aby poszczególne jego elementy
były ze sobą powiązane, tworząc wspólnie zorganizowaną całość. Czynnikiem
syntetyzującym przedsiębiorstwo jest przedsiębiorca. To on zarządza firmą jako całością,
tworząc ją z rozproszonych i dla siebie samych nieproduktywnych elementów. Postępowanie
przedsiębiorcy staje się źródłem i kreatorem przedsiębiorczości jako sposobu na osiąganie
racjonalności gospodarowania oraz trwania i rozwoju przedsiębiorstwa. Dlatego
najważniejszym elementem w całej istocie skomplikowania przedsiębiorstwa, gdzie
poszczególne działy stanowią oddzielne źródło badań (np. finanse przedsiębiorstw,
zarządzanie zasobami ludzkimi czy marketing), jest efektywne i sprawne zarządzanie
posiadanymi zasobami18. Można powiedzieć, że grupa czynników wewnętrznych jest
utożsamiana z posiadanymi przez przedsiębiorstwo strategicznymi zasobami oraz
umiejętnością ich wykorzystywania w celu podejmowania skutecznych działań, będących
odpowiedzią i reakcją na zmiany i przeobrażenia zachodzące w otoczeniu zewnętrznym.

1.5 Rola małej przedsiębiorczości w gospodarce polskiej.

Szczególną rolę w budowaniu klimatu przedsiębiorczości spełniają małe i średnie

przedsiębiorstwa, określane wspólnym mianem MŚP. Najbardziej uniwersalną i najczęściej
stosowaną definicją MŚP jest formuła wskazana w Rekomendacji Komisji Europejskiej z dnia
6 maja 2003 roku, klasyfikująca małe i średnie przedsiębiorstwa zgodnie z kryterium

17
Tamże, s. 103.
18
A. Kurczewska, Przedsiębiorczość, Warszawa 2013, s. 121.

13
ilościowym, odnoszącym się do liczby pracowników, obrotu netto lub wykazywanej sumy
bilansowej. Analogiczne podejście zastosowano w artykułach 104–106 Ustawy z dnia 2 lipca
2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, określających małe i średnie przedsiębiorstwa
jako podmioty gospodarcze zatrudniające do 249 pracowników i wykazujące obrót netto do
50 mln euro lub sumę bilansową do 43 mln euro19.
Dopełnieniem ilościowych kryteriów proponowanych w definicji MŚP, wprowadzonej
Rekomendacją Komisji Europejskiej z dnia 6 maja 2003 roku, jest podejście jakościowe.
Pozwala ono na ujęcie natury i specyfiki strukturalnej firm działających w ramach
wskazanego sektora i wiąże się przede wszystkim z samodzielnością prawną i ekonomiczną
właściciela, który posiada dominującą pozycję w systemie organizacyjnym przedsiębiorstwa.
Jakościowe podejście do klasyfikacji MŚP dotyczy w szczególności ograniczonego ryzyka
ekonomicznego, krótszego cyklu wykonywania inwestycji, relatywnie niskiej
kapitałochłonności produkcji, wysokiej efektywności oraz zmienności profilu produkcyjnego,
a także dużego stopnia lokalnych powiązań gospodarczych.
Według M. Matejuna i A. Motyki do najistotniejszych kryteriów jakościowych
określających specyfikę małych i średnich przedsiębiorstw należą:
 jedność własności i zarządzania, widoczna w łączeniu funkcji właścicielskich i
menedżerskich w osobie przedsiębiorcy oraz w rodzinnym charakterze wielu przedsiębiorstw
sektora MŚP,
 uproszczona struktura organizacyjna o podwyższonej elastyczności działania, w której
dominują powiązania liniowe.
 wysoki poziom przedsiębiorczości i elastyczności działania oraz możliwość szybkiej
reakcji na zmiany otoczenia, dzięki czemu przedsiębiorstwo może skutecznie konkurować na
rynku,
 względnie mały udział w rynku, głównie o zasięgu lokalnym lub regionalnym i niskiej
dywersyfikacji produktowej,
 zjawisko zniechęcenia i braku możliwości finansowania działalności kapitałem
obcym, przy jednoczesnej preferencji dla kapitałów własnych oraz wewnętrznych,
 system doboru i motywowania personelu bazujący głównie na kontaktach osobistych i
charakteryzujący się specyficzną atmosferą pracy opartą na bezpośrednich kontaktach
nieformalnych, silnej integracji z firmą, rozwiniętej kooperacji między pracownikami oraz
szerokim zakresie obowiązków personelu20.

19
Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, poz. 1807.

14
 Specyfika i zakres działalności prowadzonej przez małe i średnie firmy determinuje
rolę, jaką pełnią we współczesnej gospodarce. MŚP stanowią istotne źródło dochodów dla
budżetu państwa i budżetu gmin, biorą udział w tworzeniu produktu krajowego brutto, tworzą
nowe miejsca pracy, przyczyniają się do kreowania zmian społecznych i funkcjonalnych
obszaru, na którym działają (regionu, województwa, gminy) oraz wpływają na innowacyjność
gospodarki21.
Małe i średnie przedsiębiorstwa charakteryzują się również dużą różnorodnością i
złożonością, w szczególności ze względu na wielkość, rozmiary prowadzonej działalności
(wielkość przychodów), rodzaj działalności, rynek, na jakim działają, potencjał majątkowy,
wielkość i strukturę zatrudnienia, potencjał innowacyjny oraz eksportowy.
Firmy działające w ramach tego sektora pełnią określone funkcje gospodarcze i
społeczne, które wspomagają rozwój przedsiębiorczości w gospodarce rynkowej. Do funkcji
gospodarczych realizowanych przez mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa należy zaliczyć
m.in.:
 znaczący wpływ na poziom wymiany handlowej (w tym szczególnie eksportu)
nakładów inwestycyjnych oraz tworzenia i dyfuzji innowacji w gospodarce,
 zdolność do kreowania zmian w strukturze przemysłowej kraju, w szczególności w
zakresie rozwijania sektora usług i handlu, sprzyjanie dekoncentracji majątku oraz
demonopolizacji gospodarki,
 udział w budowie infrastruktury gospodarczej zarówno w zakresie obsługi klientów
indywidualnych, jak i klientów firmowych,
 wpływ na zmiany uregulowań prawnych sprzyjających przedsiębiorczości,
 rozwijanie rynków pozostających poza sferą oddziaływania dużych firm,
 wpływ na poziom dochodów budżetowych państwa i gmin,
 uruchamianie własnych środków produkcji i uśpionych rezerw kapitałowych,
 wprowadzanie na rynek nowych produktów i usług wypełniających powstające luki
rynkowe.22
Kolejną cechą charakterystyczną dla MŚP jako wyrazu indywidualizacji
przedsiębiorczości jest duża elastyczność i operatywność widoczna w zakresie działań

20
M. Matejun, A. Motyka, Zasobowe zdolności dynamiczne w zarządzaniu rozwojem firm sektora MŚP, Łódź
2016, s. 12.
21
A. Chmielak, A. Ejsmont, I. Zabielska, Instytucjonalne determinanty rozwoju mikro-, małych i średnich
przedsiębiorstw w Polsce, Białystok 2018, s. 56.
22
G. Gołębiowski (red.), Rozwój przedsiębiorczości oraz sektora małych i średnich przedsiębiorstw, Warszawa
2014, s. 13.

15
podejmowanych na rynku. Ze względu na ścisłą kontrolę kosztów, szybką dyfuzję innowacji
oraz wysoką motywację do indywidualnych sukcesów właściciela i pracowników, mikro,
małe i średnie firmy uzyskały zdolność do skutecznego konkurowania nawet z największymi
przedsiębiorstwami.
Według M. Strużyckiego podmioty działające w ramach MŚP mogą osiągnąć przewagę
nad firmami dużymi w obszarach związanych z następującymi czynnikami:
 szybka reakcja na zmieniające się wymagania rynku,
 niezbiurokratyzowane struktury zarządzania,
 wykorzystywanie okazji gospodarczych przez przedsiębiorców, którzy umieją
wykorzystać przewagę konkurencyjną na rynku i są skłonni do podjęcia ryzyka,
 racjonalny przepływ informacji wewnątrz firmy,
 lepsze wykorzystanie specjalistów o szerszym zakresie wiedzy na temat
nowoczesnych technologii i konkurencji,
 łatwe wchodzenie w układy kooperacyjne (tworzenie nowych miejsc pracy, częste
wykorzystywanie metody nakładczej itp.),
 pozyskiwanie środków finansowych ze źródeł specjalnie uruchamianych dla
wspierania rozwoju danej gałęzi gospodarki lokalnej23.
W przypadku obszarów, w których firmy MŚP nie są w stanie konkurować, najlepszym
rozwiązaniem jest podjęcie współpracy z podmiotami należącymi do grupy dużych
przedsiębiorstw. Mniejsze podmioty coraz częściej stają się kooperantami lub
podwykonawcami produktów i usług niezbędnych do funkcjonowania większych firm.
Funkcje pełnione przez MŚP we współczesnej gospodarce i w społeczeństwie, umożliwiają
zagospodarowanie obszarów, w których pomimo mniejszej skali działalności są w stanie
osiągnąć przewagę nad firmami dużymi.
Firmy działające w ramach sektora MŚP funkcjonują w turbulentnym i dynamicznym
otoczeniu, a dzięki swojej specyfice mogą szybko reagować na zachodzące zmiany.
Środowisko, w którym działają małe i średnie przedsiębiorstwa, staje się coraz bardziej:
 niestabilne (krótki cykl życia produktu, silna konkurencja, zmiany polityczne i
gospodarcze),
 rozległe (globalizacja),
 zróżnicowane (innowacje pozwalają na zapełnienie nisz rynkowych, dzięki czemu
powstają całkiem nowe obszary prowadzenia działalności gospodarczej),

23
M. Strużycki (red.), Małe i średnie przedsiębiorstwa w gospodarce regionu, Warszawa 2004, s. 239.

16
  kompleksowe (współzależność procesów realizowanych przez różne podmioty
gospodarcze)24.
Przedsiębiorstwa coraz częściej zmuszone są do podejmowania szeregu działań
mających na celu przezwyciężanie barier związanych zarówno z czynnikami występującymi
wewnątrz przedsiębiorstwa, jak również w jego bliższym i dalszym otoczeniu. Kluczowym
czynnikiem sukcesu MŚP jest osoba właściciela/menedżera firmy, który podejmuje decyzje w
zakresie strategii działania i kierunku rozwoju organizacji. To jego przedsiębiorczość, czyli
zdolności zarządcze, skłonność do podejmowania ryzyka oraz umiejętność wykorzystania
szans pojawiających się w otoczeniu, decydują o kierunku i dynamice rozwoju organizacji

24
P. Gajewski, Poziom i dynamika rozwoju małej i średniej przedsiębiorczości w Polsce Wschodniej, Warszawa
2011, s. 3.

17