Professional Documents
Culture Documents
Motywacja przedsiębiorcza a
identyfikacja okazji
Problemy Zarządzania 12/3, 88-108
2014
Problem y Zarządzania, vol. 12, n r 3 (47): 8 8 -1 0 8
ISSN 1644-9584, © W ydział Zarządzania UW
DOI 10.7172/1644-9584.47.5
Maciej Koczerga*
Celem artykułu jest zaprezentowanie nowych ustaleń dotyczących relacji pomiędzy motywacją przed
siębiorczą a okazją. Rozważania otwiera krótki przegląd dotychczasowych ustaleń na temat motywacji
przedsiębiorczej i okazji, a dalsza część jest poświęcona zaprezentowaniu wniosków z badań własnych.
Artykuł oparty jest na badaniach jakościowych i wywiadach pogłębionych jako instrumencie badawczym.
Autor wprowadza pojęcia ogólnej i specyficznej motywacji przedsiębiorczej. W artykule wskazuje także na
złożoność zagadnienia identyfikacji i ewaluacji okazji przedsiębiorczej oraz znaczenie percepcji i doświad
czeń przyszłych przedsiębiorców. Korzystając ze wskazówek teorii ugruntowanej, autor prezentuje nową
koncepcję integrującą motywację przedsiębiorczą oraz identyfikację i ewaluację okazji przedsiębiorczej
oraz jakie okoliczności poprzedzają decyzję o założeniu własnego przedsiębiorstwa.
Słowa kluczowe: motywacja przedsiębiorcza, przedsiębiorczość, okazja przedsiębiorcza, badania jako
ściowe.
The objective of this paper is to present new findings related to the link between entrepreneurial moti
vation and entrepreneurial opportunity. The deliberations are initiated with a short literature review on
entrepreneurial motivation and opportunity and the following part is dedicated to presenting conclusions
from author’s own research. The paper is based on qualitative research and in-depth interviews as the
research instrument. The author implements the concept of general and specific entrepreneurial motivation.
The paper emphasizes also the complexity of opportunity identification and evaluation and the importance
of perception and experience of prospective entrepreneurs. Using the guidelines of grounded theory the
author presents a new concept integrating entrepreneurial motivation and opportunity identification and
evaluation. The findings also cast light on the circumstances contributing to the decision to start a business.
Keywords: entrepreneurial motivation, entrepreneurship, entrepreneurial opportunity, qualitative research.
JEL: L26, L20, M13
1. Wprowadzenie
Niniejszy artykuł poświęcony jest przedstawieniu badań z zastosowaniem
teorii ugruntowanej nad genezą motywaqi przedsiębiorczej i rolą tej motywa
cji w identyfikaqi okazji przedsiębiorczej. Artykuł otwiera krytyczny przegląd
literatury na temat motywacji przedsiębiorczej i okazji. Następna jego część
poświęcona jest opisaniu metodologii badania, a kolejna - przedstawieniu
rezultatów i teorii zbudowanej w wyniku przeprowadzonych badań.
Wiele badań dotyczących przedsiębiorczości jest opartych na założeniu,
iż przedsiębiorcy motywowani są materialnie do podejmowania działalności
gospodarczej. Ponadto badania ilościowe oparte na dużych próbach przed
siębiorców prowadzone z wykorzystaniem kwestionariuszy koncentrują się na
wycinku rzeczywistości. Nie odpowiadają one, lub odpowiadają w pobieżny
sposób, na pytania ani jak, ani z jakiego powodu przedsiębiorstwa są przez nich
tworzone. Badania przyjmujące perspektywę makro wskazują na znaczenie
kilku czynników wpływających na powstawanie nowych przedsiębiorstw, np.
odpowiednich rozwiązań podatkowych, dostępności kredytu, infrastruktury.
Podczas gdy przedsiębiorstwa powstają w określonym otoczeniu, to nie oto
czenie powoduje powstawanie przedsiębiorstw. Z tego powodu niezbędne jest
przyjrzenie się motywacji osób zaangażowanych w proces przedsiębiorczości.
2. Motywacja przedsiębiorcza
Motywacja jest definiowana przez Słownik języka polskiego (http://sjp.
pwn.pl/szukaj/motywacja, 8.06.2014) jako „to, co powoduje podjęcie jakichś
działań lub decyzji” oraz „uzasadnienie czyichś działań lub decyzji”.
Początkowo w literaturze dominowała perspektywa ekonomiczna w oma
wianiu powodów rozpoczynania tworzenia własnego przedsiębiorstwa, na co
wskazywał Schumpeter (1934). Nie była to nowa myśl, gdyż Jean Bertrand
Say już w XIX w. jako przedsiębiorcę określi! osobę, która podejmuje dzia
łania ze względu na korzyści ekonomiczne (Carsrud, Brännback, Elfving
i Brandt, 2009) i taki pogląd funkcjonował przez długi okres. W ostatnich
latach pojawiły się dowody, że przedsiębiorcy mogą kierować się innymi
celami, np. przedsiębiorcy społeczni, a ponadto wskazywano także na przed
siębiorców, którzy co prawda kierowali się motywami ekonomicznymi przy
zakładaniu swojego przedsiębiorstwa, ale nie zasadą maksymalizacji zysku.
Artyści i rzemieślnicy mogą być bardziej zainteresowani prowadzeniem
własnej firmy w celu zapewnienia sobie utrzymania poprzez wykonywanie
ulubionej pracy. Wielu przedsiębiorców kieruje się motywami ekonomicz
nymi, ale nie polegają one na maksymalizowaniu korzyści ekonomicznych
(Carsrud i Brännback, 2011).
Jednym z najbardziej znanych badaczy, którzy umieścili zagadnienie
motywacji w kontekście badań nad zagadnieniami przedsiębiorczości, jest
D. McClelland. W badaniach, które prowadzi! nad potrzebą osiągnięć
3. Okazja przedsiębiorcza
Od końca lat 90. XX wieku „okazja” jest centralnym konstruktem badań
nad przedsiębiorczością (Venkataraman, 1997; Sarasvathy i Venkataraman,
2011). Analiza literatury z zakresu przedsiębiorczości pozwala stwierdzić, że
niewielu badaczy otwarcie definiuje, czym są okazje rynkowe, przedsiębior
cze czy biznesowe. Nawet gdy takie definicje się pojawią, ich autorzy rzadko
czują się zobowiązani do stosowania uprzednio sformułowanych definicji
w innych publikacjach (Hansen, Shrader i Monllor, 2011). Przykładowo
autorzy wskazali na kilka typowych definicji okazji przedsiębiorczych:
90 DOI 10.7172/1644-9584.47.5
Motywacja przedsiębiorcza a identyfikacja okazji
4. Metodologia badania
Do zbadania zagadnienia motywacji przedsiębiorczej zastosowałem
podejście teorii ugruntowanej. Zastosowanie podejścia indukcyjnego jest
szczególnie użyteczne do badania zjawisk mało poznanych. Sarasvathy (2001,
s. 261-262) stwierdza, iż badacze przy wyjaśnianiu zagadnień przedsiębior
czości przyjmują implicite, iż jest on nieuniknionym rezultatem działania
nierozumnych „sił”, procesów stochastycznych lub doboru naturalnego. Jest
to przesłanką do bliższego przyjrzenia się zagadnieniu.
Zdolności poznawcze i zachowania ludzi prowadzą do identyfikacji okazji
oraz akumulacji i konfiguracji zasobów pozwalających na wykorzystanie tych
okazji. Niejasne są źródła motywacji skłaniającej do takiego postępowania.
Do tej pory był to temat rzadko podejmowany przez badaczy, a wiedza
w tym obszarze ma charakter rozproszony. Wielu badaczy, zwłaszcza posłu
gujących się technikami ilościowymi, ma tendencję do koncentrowania się
na małym wycinku omawianego procesu i badaniu statycznych zależności
przez pryzmat jednej teorii. Podejście takie nie pozwala na zrozumienie
procesów zachodzących w rzeczywistości.
5. Założenia
Nie ma jednego, powszechnego sposobu stosowania teorii ugruntowa
nej (Urąuhart, 2013). Teoria ugruntowana może być tworzona w ramach
różnych założeń epistemologicznych. W literaturze była klasyfikowana jako
podejście zarówno pozytywistyczne, jak i interpretatywne (Urąuhart, 2013),
co daje podstawę do stwierdzenia, iż może być w tym względzie neutralna.
W niniejszej pracy przyjmuję założenie, że co prawda nie można cał
kowicie zakwestionować możliwości poznania rzeczywistości, choć relacje
rozmówców nie są doskonałym jej odzwierciedleniem. Można dopuścić,
iż relacje rozmówców są obciążone tendencyjnością, ale nie ma powodu
uznawać, iż są zupełnie oderwane od rzeczywistych zdarzeń i motywów.
Poglądy te można uznać za zbieżne z paradygmatem krytycznego reali
zmu. Zakłada on istnienie rzeczywistości niezależnej od naszej świadomości
oraz przyznanie, że badanie rzeczywistości niesie w sobie element jej inter-
pretaqi, co sprawia, że nie można relacji, obserwaqi uznać za doskonałe
odzwierciedlenie rzeczywistości (Bpllingtoft, 2007). Uwaga badaczy w para
92 DOI 10.7172/1644-9584.47.5
Motywacja przedsiębiorcza a identyfikacja okazji
7. Możliwość uogólnień
W przypadku badań jakościowych błędem jest stosowanie statystycz
nej generalizaqi jako sposobu wyciągania szerszych wniosków. Pojedynczy
wywiad nie może być traktowany jak pojedynczy kwestionariusz ankietowy
w badaniach ilościowych. W badaniach jakościowych stosowane jest uogólnie
nie analityczne (Flick, 2010). Uogólnienie takie związane jest także z reflek
sją na temat możliwości odniesienia wniosków z takich badań do innych
osób i sytuacji (Kvale, 2010). Yin (2008) twierdzi, że jeśli dwa lub więcej
przypadków kwestionuje daną teorię, może to być podstawą do utworzenia
teorii konkurencyjnej. W uogólnieniu analitycznym rezultaty empiryczne są
porównywane z wcześniej istniejącą teorią lub zgodnie z koncepcją teorii
ugruntowanej rezultatem jest nowa teoria.
Teorię definiuję za Słownikiem socjologii i nauk społecznych (Marshall,
2006, s. 384) jako „formę przedstawienia świata wykraczającą poza to,
co możemy zobaczyć i zmierzyć. Obejmuje zbiór wzajemnie powiązanych
definicji i związków, który organizuje pojęcia dotyczące świata empirycz
nego i sposób jego rozumienia (...)”. Słownik ten przedstawia trzy sposoby
rozumienia teorii w naukach społecznych. Jednym z nich jest wyjaśnianie
zjawiska poprzez identyfikację mechanizmów przyczynowych oraz procesów,
które - choć nie można ich bezpośrednio zaobserwować - ujawniają się
poprzez swoje efekty. Posługuję się ponadto terminem teoria średniego
94 DOI 10.7172/1644-9584.47.5
Motywacja przedsiębiorcza a identyfikacja okazji
8. Kodowanie
W zakresie analizowania danych jakościowych Coffey i Atkinson (1996),
jak też Urquhart (2013) rekomendują zestawienie fragmentów danych według
występujących w rozmowach tematów czy odnoszących się do poszczególnych
zagadnień. Kodowanie takie pozwala nie tylko na interpretacje, ale także na
formułowanie dalszych pytań badawczych. Nie jest to jednak zabieg polega
jący na mechanicznym przypisywaniu fragmentów wypowiedzi do odpowied
nich etykietek. Istotną częścią procesu analitycznego jest wyjście poza dane,
zastosowanie kreatywnego myślenia, generowanie teorii, koncepqi i ram
analizy, poszukiwanie związków pomiędzy danymi i stawianie dodatkowych
pytań. Postępowanie takie użyteczne jest przy badaniu mało poznanych
zjawisk i przy odkrywaniu nowych zależności (Koczerga, 2013). Szczególnie
przydatne dla procesu analitycznego jest kodowanie „wiersz po wierszu”
(Glaser, 1978; za: Charmaz, 2009) albo raczej „zdanie po zdaniu”. Polega
ono na nadawaniu kodów (kategorii) fragmentom wypowiedzi rozmówców.
Samo kodowanie danych według pojawiających się tematów nie pozwala
na znaczący postęp w zrozumieniu danych. Zestawienie fragmentów wypo
wiedzi pozwala na uzyskanie segmentów danych charakteryzujących dany
temat czy będące wyjaśnieniem zagadnienia. Nadawanie kategorii nie musi
być rozwiązaniem ostatecznym, gdyż może istnieć możliwość znalezienia
subkategorii. Wiele w tym procesie analitycznym zależy od badacza, jego
dociekliwości i kreatywności.
Z natury badań jakościowych, a wywiadów zwłaszcza wynika, iż dane
(wypowiedzi) odnoszące się do poszczególnych tematów nie znajdują się
w jednym miejscu w każdym wywiadzie. Oznacza to, że analiza nie może
polegać na przytoczeniu odpowiedzi na pytania otwarte czy postawione
przed rozmówcą zagadnienia.
W następnym kroku, po dokonaniu kodowania, nastąpiło przejście do
etapu interpretacji, tj. transformacji zakodowanych danych w dane niosące
znaczenie. Polegało to na poszukiwaniu wzorców, tematów, powiązań, regu
larności, jak też paradoksów i nieregulamości. Na tej podstawie można
przejść do etapu uogólnień i tworzenia teorii na podstawie danych (Coffey
i Atkinson, 1996).
Podobnie jak nie ma jednej „właściwej” metody analizy danych jakościo
wych, nie ma też jednej „właściwej” metody transformacji danych. Coffey
96 DOI 10.7172/1644-9584.47.5
Motywacja przedsiębiorcza a identyfikacja okazji
Najlepsza jest dla mnie zabawa w budowanie. Później mógłbym, najchętniej bym sprze
dawał dalej te rzeczy, ale one pozwalają nam żyć. Ale najchętniej, najczęściej z czego
biorę tę zabawę, to jest budowanie czegoś i (...) podoba mi się to w prowadzeniu firmy,
że można kierować swoim życiem tak, jak się chce, że to nie jest tak (...), jak na
posadzie, gdzie się kończy pracę o 16.00-17.00 i życie jest takie uporządkowane (...).
Są gorsze lata i lepsze lata, są gorsze miesiące i lepsze miesiące, ale tak między Bogiem
a prawdą jest się kowalem własnego losu.
98 DOI 10.7172/1644-9584.47.5
Motywacja przedsiębiorcza a identyfikacja okazji
Bibliografia
Bacławski, K., Koczerga, M. i Zbierowski, P. (2005). Studium przedsiębiorczości w Polsce
w roku 2004. Raport GEM Polska. Poznań: Fundaqa Edukacyjna Bachalski.
B0llingtoft, A. (2007). A critical realist approach to quality in observation studies.
W: H. Neergaard i J.P. Ulhpi (red.), Handbook o f Qualitative Research Methods in
Entrepreneurship. Cheltenham: Edward Elgar.
Bygrave, W.D. (2007). The entrepreneurship paradigm (I) revisited. W: H. Neergaard
i J.P. Ulhpi (red.), Handbook o f Qualitative Research Methods in Entrepreneurship
(s. 17-48). Cheltenham: Edward Elgar.
Carsrud, A. i Brânnback, M. (2011). Entrepreneurial motivations: What do we still need
to know? Journal o f Small Business Management, 49 (1), 9-26.
Carsrud, A., Brânnback, M., Elfving, J. i Brandt, K. (2009). Motivations: the entrepre
neurial mind and behavior. W: A. Carsrud i M. Brânnback (red.), Understanding
the Entrepreneurial Mind: Opening the Black Box (s. 141-166). Heidelberg: Springer.
Charmaz, K. (2009). Teoria ugruntowana. Praktyczny przewodnik po analizie jakościowej.
Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Cheek, J., Onslow, M. i Cream, A. (2004). Beyond the divide: Comparing and contrasting
aspects of qualitative and quantitative research approaches. Advances in Speech-
-Language Pathology, 6 (3), 147-152.
Coffey, A. i Atkinson, P. (1996). Making Sense o f Qualitative Data. Sage Publications.
Danemark, B., Ekstrom, M., Jakobsen, L. i Karlsson, J.C. (2002). Explaining Society, Cri
tical Realism in the Social Sciences, Critical Realism Interventions. London: Routledge.
Delmar, F. (2000). The Psychology of the Entrepreneur. W: S. Carter i D. Jones-Evans
(red.), Enterprise and Small Business. Harlow: Pearson Education.
Denzin, N. i Lincoln, Y. (2009). Metody badań jakościowych. Warszawa: Wydawnictwo
Naukowe PWN.
Eriksson, P. i Kovalainen, A. (2008). Qualitative Methods in Business Research. London:
Sage.
Fiet, J.O. (2002). The Systematic Search for Entrepreneurial Discoveries. Westport: Quorum
Books.
Flick, U. (2010). Projektowanie badania jakościowego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe
PWN.
Gartner, W.B. (1985). A conceptual framework for describing the phenomenon of New
Venture Creation .Academy o f Management Review, 10 (4), 696-706.
Gruszecki, T. (2002). Współczesne teorie przedsiębiorstwa. Warszawa: Wydawnictwo
Naukowe PWN.
Hammersley, M. i Atkinson, P. (2000). Metody badań terenowych. Poznań: Zysk i S-ka.